Aretak xchapletaj u banic ronojel ri c'olic, ri Dios xuban ri caj ulew. Man c'o ta u beya'l ri uwächulew, man c'o ta jas c'olic; xuwi jun choalaj plo ch'ukutal rumal k'ekumalil, are c'u ri Ruxlabal ri Dios cäwacat puwi' ri ja'. Xubij c'u ri Dios: “¡Chc'ol ri sakilal!” Xc'oji' c'u ri sakil. Xril c'u ri Dios chi utz ri sakilal, xutas ri sakilal che ri k'ekumalil, xucoj “pa k'ij” che u bi' ri sakilal, xucoj c'u “chak'ab” che u bi' ri k'ekumalil. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri nabe k'ij. Xubij c'u ri Dios: “Chubana' quieb ri ja', rech cäc'oji' jun c'olbal jamalic chquixo'l ri quieb ja'.” Je c'u xbantajic. Ri Dios xuban quieb che ri ja': niq'uiaj xcanaj cho ri ulew, niq'uiaj chic xcanaj cho ri caj, xucoj “caj” che u bi' ri qui xo'l. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri ucab k'ij. Xubij c'u ri Dios: “Chumulij rib ri ja' ri c'o chuxe' ri caj xa pa jun c'olbal, rech cäc'utun ri chaki'j.” Je c'u xbantajic. Ri Dios xucoj “ulew” che u bi' ri chaki'j ri xc'utunic, are c'u ri ja' ri xumulij rib xucoj “plo” che u bi'. Aretak xril ri Dios chi utz xelic, xubij: “Ri ulew chebuq'uiyisaj ronojel qui wäch k'ayes xukuje' ichaj ri quequiya' ija', cheq'uiy ronojel qui wäch che' ri quequiya' wächinic.” Je c'u xbantajic. Xeq'uiy c'ut ronojel qui wäch k'ayes cho ri ulew ri quequiya' qui wäch, xukuje' xeq'uiy ronojel qui wäch che' ri quequiya' wächinic. Xril c'u ri Dios chi utz xelic. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri urox k'ij. Ri Dios xebuban ri quieb sakilal: ri nim rech cätunun pa k'ij xukuje' ri ch'utin rech cätunun chak'ab. Xukuje' xebuban ri ch'imil. Ri Dios xebucoj tak ri sakilal chupam ri räxalaj caj rech cutunuj ri ulew. Che ri pa k'ij xukuje' che ri chak'ab, che u tasic ri sakilal che ri k'ekumalil, xril c'u ri Dios chi utz xelic. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri ucaj k'ij. Xubij chi ri Dios: “Chebupok'isaj ri ja' ronojel qui wäch awaj, xukuje' chec'ol chicop ri c'o qui xic' ri querapap chicaj puwi' ri ulew.” Je c'u xbantajic. Ri Dios xebuban nimak jilijak tak awaj pa ri plo, ronojel qui wäch awaj xepok' pa ri ja' rech quec'oji' chupam, xukuje' xebuban ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic'. Aretak xril ri Dios chi utz, xebutewichi'j ri awaj ri xebubano, cuc' tak we tzij ri': “Chixalanok chixq'uiyirok, chinojisaj ri plo; xukuje' chepok' chicop ri c'o qui xic' cho ri uwächulew.” Jewa' ri u tz'akatisaxic ri uro' k'ij. Xubij chi ri Dios: “Chebupok'isaj ri ulew ronojel qui wäch awaj: aj uwo ja xukuje' juyubal tak awaj, xukuje' ri cäquijururej quib puwi' ri ulew.” Je c'u xbantajic. Ri Dios xebuban conojel we awaj ri', xril c'ut chi ronojel utz xcanajic. Xubij c'u ri Dios: “Kabana' ri winak jacha' ri uj, cäc'oji' c'u na u takanic paquiwi' ri cär, ri chicop ri e c'o qui xic', ri awaj aj uwo ja, xukuje' paquiwi' ri caquijurula' tak quib cho ri ulew.” Xuwinakirisaj c'ut ri Dios ri winak jas ri u ca'yebal, xuwinakirisaj jas ri u ca'yebal ri Dios; achi xukuje' ixok xebuwinakirisaj, xebutewichi'j: “Chec'ol q'ui iwalc'ual; chinojisaj ri uwächulew, chixtakan puwi'; xukuje' chixtakan paquiwi' ri cär, xukuje' paquiwi' ri chicop ri e c'o qui xic', xukuje' paquiwi' conojel ri awaj ri cäquijururej quib puwi' ri ulew.” Xukuje' xubij chi na chque: “Chiwilampe', quebenjach pa i k'ab ronojel qui wäch k'ayes ri e c'o cho ri uwächulew ri quequiya' ija', xukuje' conojel ri che' ri quequiya' qui wächinic. Ronojel wa' cajwataj che tzukbal iwib. Quinya' ri räx k'ayes che tzukbal quib conojel ri awaj ri e c'o pa tak ri juyub, conojel awaj ri cäquijururej quib puwi' ri ulew, xukuje' ri chicop ri e c'o qui xic'.” Je c'u xbantajic, xril c'u ri Dios chi ronojel ri u banom sibalaj utz xelic. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri uwak k'ij. Xtz'akat c'u u banic ri caj ulew, xukuje' conojel ri jastak ri e c'o pa ri caj xukuje' ri e c'o cho ri uwächulew. Aretak xurik ri uwuk k'ij ri Dios u q'uisom chic u banic ri xuchaplej u banic, xtani' c'ut. Xutewichi'j c'ut ri uwuk k'ij, xuk'alajisaj c'ut chi tastalicalaj k'ij, rumal rech chi pa we k'ij ri' xtani' che u banic ronojel ri chac ri xebubano'. Are wa' ri u tzijobelil ri u banic ri caj xukuje' ri ulew. Aretak ri Ajawaxel Dios xuban ri caj ulew, maja' c'u c'o jun k'ayes cho ri uwächulew mawi c'o jun ichaj q'uiyinak rumal rech chi ri Ajawaxel Dios maja' cukasaj jäb puwi' ri ulew, mawi c'o jachin caticow ri ulew. Cäq'uiy c'u ulok ja' pa ri ulew, ri cuja'j ronojel ri ulew. Are' c'u ri Ajawaxel are xucoj ri puc'uc' ulew che u nuq'uic ri achi, xuxlab c'u pa u tza'm xuya' c'u u c'aslemal. Jeri' ri achi xuchaplej c'aslemal. Ri Ajawaxel xusuc'umaj jun ticonijibal chupam ri ulew Eden ri c'o pa elebal k'ij, chila' xuya' wi ri achi ri xbantaj rumal. Ri Dios xebuq'uiyisaj chila' ronojel qui wäch je'licalaj tak che' ri quequiya' utzalaj tak wächinic utz qui tijic. Pa u niq'uiajil c'ut ri ticonijibal xucoj wi ri juwi' che' re ri c'aslemal, xukuje' ri juwi' che' ri cuya' retamaxic ri utz xukuje' ri man utz taj. Pa Eden cäq'uiy wi jun nima' ri cuja'j ri ticonijibal chila' c'ut cujach wi rib we nima' ri' pa quiejeb. Ri nabe nima', Pison u bi', ri cäk'ax pa ronojel ri ulew Habil, jawije' c'o wi k'an puak. Ri k'an puak ri c'o pa ri ulew ri' sibalaj pakal rajil, xukuje' c'o c'oc'alaj k'ol chila'; xukuje' abaj re onis. Ri ucab nima', Jihon u bi', ri cäk'ax pa ronojel ri ulew Cus. Are c'u ri urox are' ri nima' Tigris, ri cäk'ax pa elebal k'ij che ri Asiriy. Ri ucaj are' ri nima' Euprats. Aretak ri Ajawaxel Dios xucoj ri achi chupam ri ticonijibal Eden rech cutajij xukuje' cuchajij, xuya' we takanic ri' che: “Cuya' catij awe ri qui wäch conojel ri che' ri e c'o pa ri ticonijibal, Matij c'u awech ri u wäch ri che' ri cuya' retamaxic ri utz xukuje' ri man utz taj. Matij awe ri u wäch ri che' ri', we catijo kastzij catcäm na.” Xubij c'u ri Ajawaxel Dios: “Man utz taj chi ri achi xak u tuquiel cäc'ojic. Quinban jun to'l rech ri takal che.” Ri Ajawaxel Dios xuwartasaj ri Adan aretak c'u kajinak che waram ri Dios xresaj jun chque ri u c'alc'a'x, xuban c'u can u banic ri u ti'jal. Ri Ajawaxel Dios xucoj we c'alc'a'x ri' che u banic jun ixok, xujach c'u pa u k'ab ri Adan. Aretak ri Adan xril ri ixok, ruc' quicotemal xubij: “¡Are kas u tz'akatil ri nu ti'jal wa' xukuje' u tz'akatil ri nu bakil! ‘Ixok’ cuchi'x na, che c'u ri achi xresaj wi ri Dios.” Rumal c'u ri' ri achi quebuya' can ri u tat u nan rech cätuni' ruc' ri rixokil, ri e quieb quebux na xa jun winak. Ri achi jacha' ri ixok e ch'anach'oj, man c'o ta c'u jun chque ri quieb xuna' ta q'uixbal chi jewa' qui banom wa'. Ri cumätz are c'o na u no'j chquiwäch conojel ri juyubal tak awaj ri e u banom ri Ajawaxel Dios, xuc'ot c'u u chi' ri ixok: “¿La u bim ri Dios chiwe chi man quitij taj ri qui wäch ri che' ri e c'o pa ri ticonijibal?” Ri ixok xubij che: “Cuya' cäkatij kech ri u wäch apachique che', are c'u ri u wäch ri che' ri c'o pa u niq'uiajil ri ticonijibal. Xubij ri Dios chke chi man cäkatij taj, mawi cakachap ri u wäch we che' ri', we c'u cäkabano cujcäm na.” Are c'u ri cumätz xubij che ri ixok: “Man kastzij taj. Man quixcäm taj. Ri Dios kas reta'm chi aretak quitij iwe ri u wäch we che' ri', cäc'oji' i no'j che retamaxic ri utz xukuje' ri man utz taj, je c'u ri' quixux jacha' ri Dios.” Xril c'u ri ixok chi sibalaj je'lic ri u wäch ri che', xpe u rayinic che u tijic rech cäc'oji' retamanic. Xuchup c'u jun chque ri e u wäch ri che', xutij c'ut xuya' c'u rech ri rachajil, xukuje' c'u ri are' xutijo. Pa ri jok'otaj ri' xejaktaj ri qui bak'wäch, qui cabichal c'ut xquil quib chi e ch'analic. Xequit'is u xak tak higo che ch'ukubal quib. Pa ri u benabal k'ij, ri achi rachil ri ixok xquito' chi ri Ajawaxel Dios cätajin cäwacat pa ri ticonijibal, pa ri jok'otaj aretak cajuch'ich' ri quiakik' re ri xk'ekal, xquic'u' quib chuwäch ri Dios xo'l tak ri che' ri e c'o pa ri ticonijibal. Are' c'u ri Dios ri Ajawaxel xusiq'uij ri achi, xubij che: “¿Jawije' at c'o wi?” Ri achi xubij: “Xinto chi cäwacat la pa ri ticonijibal xinxe'j c'u wib, rumal rech chi in ch'analic, rumal ri' xinc'u' wib chwäch la.” Ri Dios xuc'ot u chi' ri achi, xubij che: “¿Jachin xbin chawe chi at ch'analic? ¿La xa xatij awe ri u wäch ri che' ri xinbij chawe chi man catij taj?” Ri achi xubij che ri Dios: “Ri ixok ri xya' la chwe che wachil are xyo'w ri u wäch ri che' chwe, xintij c'ut.” Ri Ajawaxel Dios xuc'ot chi u chi' ri ixok, xubij che: “¿Jas ri a banom?” Ri ixok xubij che ri Dios: “Xinusub ri cumätz, rumal ri' xintij ri u wäch ri che'.” Ri Ajawaxel Dios xubij che ri cumätz: “Rumal wa' ri a banom at c'okotajinak chquixo'l conojel ri niq'uiaj awaj. Camic cachaplej bic u jururexic awib cho ri ulew, ulew catij na pa ronojel ri a c'aslemal. Quinban na chi ri at xukuje' ri ixok, quic'ulelaj na iwib, junam xukuje' ri awija'lil ruc' ri rija'lil. Ri rija'lil cuwach' na ri a jolom, are c'u ri at cacatz na ri u xe' rakan.” Xubij c'u ri Dios che ri ixok: “Quinbano chi cänimataj ri a k'oxomal aretak cäc'oji' ri awal, ruc' k'oxom cawil qui wäch ri e awal. Pune' cärik ri k'oxomal, lok' ri' ri awachajil chawäch, cätakan c'u na ri awachajil pawi'.” Xubij c'u che ri achi: “Rumal rech xanimaj u tzij ri awixokil, xatij c'u u wäch ri che' ri xinbij chawe chi man catij taj, camic ri ulew cäcanaj chuxe' c'okonic u mac awech; ruc' c'axalaj chac cäban na chi cuq'uiyisaj ri catijo pa ronojel ri a c'aslemal. Ri ulew quebuya' na q'uix chawe xukuje' quiäkwok' quebatij na juyubal tak k'ayes. Cach'äc na ri a wa ruc' ri u c'atanal ri a palaj, c'ä cattzelej na pa ri ulew ri xatesax wi', at c'u ya' ulew catux chi c'u na ulew.” Ri achi xucoj Eva che u bi' ri rixokil, are c'ut qui nan conojel ri e c'aslic. Ri Ajawaxel Dios xebuban atz'iak re qui tz'umal tak awaj, che ratz'iak rech quebucoj ri achi xukuje' ri rixokil. Xubij c'u ri Dios: “Camic ri achi uxinak jacha' jun chke, xretamaj jachique ri utz xukuje' ri man utz taj. Muc'am ne apan ri u wäch ri che' re c'aslemal, cutij ta c'ut, cäc'asi ta c'u ri' chbe k'ij sak.” Rumal ri' ri Ajawaxel xresaj bic ri achi pa ri ticonijibal ri c'o pa Eden, xutak che u tiquic u wäch ri ulew ri esam wi'. Aretak resam chi bic ri achi, xebucoj jujun aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic', pa elebal k'ij che ri ticonijibal xukuje' jun ch'ich' re ch'o'j ri sibalaj cäjuluwic ri cäsutin pa ronojel c'olbal, rech mawi jun cäkeb chuxcut ri che' re c'aslemal. Ri Adan, ri Eva xcuc'aj quib, xc'oji' c'u ri Cain ri qui nabeal, xubij ri Eva: “Ri Ajawaxel u yo'm jun wal ala.” Xalax chi c'u ri Abel u chak' ri Cain. Ri Abel xebutic chij, are c'u ri Cain xutic u wäch ri ulew. Xoc'ow ri k'ijol c'o c'u jun k'ij aretak ri Cain xuc'am bic jubik' qui wächinic ri u tico'n, xuya' che tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Xukuje' ri Abel xebuc'am bic jujun chque ri nabe tak cal ri e u chij ri e chomak xebuya' che tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel nim xril wi ri Abel, xukuje' ri u sipanic, man je ta c'u xuban ri Dios che rilic ri Cain, xukuje' ri u sipanic. Sibalaj xpe royowal ri Cain, xk'alajin che ri u palaj. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Cain: “¿Jasche sibalaj xpe awoyowal, xk'alajin c'u che ri a palaj? We ta utz ri cäbano, catcuin ta ri' cawalijisaj ri a palaj; we c'u man utz ri cabano, ri mac xak at reyem jampa' cätkaj pa u k'ab. Catcuin c'u ne che ch'äcanic puwi'.” Xurika' jun k'ij aretak ri Cain xusiq'uij bic ri Abel, xebe pa jun wacatem; aretak c'u e c'o chi pa ri juyub, ri Cain xuch'ay ri Abel, xucämisaj c'ut. Ri Ajawaxel xuc'ot u chi' ri Cain, xubij che: “¿Jawije' c'o wi ri Abel ri a chak'?” Ri Cain xubij: “Man weta'm taj. ¿La in ta puch chajil rech ri nu chak'?” Ri Ajawaxel xubij che ri Cain: “¿Jas ri xaban che ri a chak'? Ri u quiq'uel ri a chak' ri xatix cho ri ulew, curak u chi' cuta' chwe chi quinc'äjisaj a wäch. Rumal ri' xat canaj pa ri c'okotajic, catel bic pa ri ulew ri xubik' ri u quiq'uel ri awachalal ri xa cämisaj. Pune' cajosk'ij, ri ulew, man cuya' ta chic ri u wächinic chawe jas ri nabe. Xak catxulic catpaki' cho ri uwächulew mawi jubik' catcuinic catuxlanic.” Ri Cain xubij che ri Ajawaxel: “Ri in man quincuin taj quinch'ij jun c'äjisabal wächaj ri sibalaj nim. Camic quinesaj la bic cho we ulew ri', quinbinicat c'u na ri' cho ri uwächulew naj che ri c'o wi la, mawi c'u jubik' ri' quincuinic quinuxlanic. Je c'u ri' apachin ta ne ri quinrikowic quinucämisaj na.” Ri Ajawaxel xubij che ri Cain: “Apachin ri catcämisanic wukub mul cäc'äjisax na u wäch.” Ri Ajawaxel xucoj retal ri Cain, rech apachin ri cärikowic man cäcämisax ta rumal. Xel c'u bic ri Cain chuwäch ri Ajawaxel, xec'ol pa Nod, ri ulew ri c'o pa elebal k'ij che ri Eden. Ri Cain xruc'aj rib ruc' ri rixokil. Xcanaj c'u yawab winak. Xralaj c'ut ri Enoc. Ri Cain xuyac jun tinimit ri xucoj Enoc che u bi' jas ri u bi' ri u c'ojol. Ri Irad are' ri u tat ri Enoc, ri Mehujael are' ri u tat ri Irad, ri Metusael are' ri u tat ri Mehujael, ri Lamec are' ri u tat ri Metusael. Ri Lamec xec'oji' quieb rixokil: Ri jun are' Ada u bi', ri jun chic Zil u bi'. Ri Ada xralaj ri Jabal, ri e ralc'ual ri Jabal ri xepok' wi ri xec'oji' pa tak cäbal, ri xequitic tak wacax. Ri Jabal c'o jun rachalal Jubal u bi', are' c'u qui tat conojel ri xquik'ojomaj arp xukuje' su'. Are c'u ri Zil xc'oji' jun ral Tubal-cain u bi', are ch'ayal ch'ich', quebuban jastak re k'an ch'ich' xukuje' re räx ch'ich'. Ri Tubal-cain xc'oji' jun rana'b Naama u bi'. Xurika' c'u jun k'ij ri Lamec xubij chque ri e quieb rixokil: “Ada, Zil, ix wixokil, kas chitampe' ri quinbij chiwe: nu cämisam jun achi xa rumal chi xinusoco; nu cämisam jun ala xa rumal chi xinuch'ayo; we wukub (7) mul cäc'äjisax u wäch ri cäcämisan ri Cain, oxc'al wuklajuj (77) mul cäc'äjisax u wäch ri quincämisanic.” Ri Adan xruc'aj chi rib ruc' ri rixokil, ri Eva xc'oji' chi jun ral ala, ri xucoj Set che u bi', xubij: “Ri Dios u yo'm chi jun wal ala che u q'uexwäch ri Abel ri xcämisax rumal ri Cain.” Xukuje' ri Set xc'oji' jun u c'ojol ri xucoj Enos che u bi'. Kas c'u chi' xchapletaj u nataxic ulok ri u bi' ri Ajawaxel. E are wa' ri cajilabal ri e rija'lil ri Adan. Aretak ri Dios xebuban ri winak, xuwinakirisaj jas ri u ca'yebal ri Dios; chi achi, chi ixok xebuwinakirisaj xuya' ri u tewichibal paquiwi'. Pa ri k'ij ri xewinakirisaxic, ri Dios xubij: “Winak caquibinaj na.” Ri Adan jun sient ruc' juwinak lajuj (130) u junab aretak xalax ri u c'ojol ri sibalaj junam cäca'y ruc', ri xucoj Set che u bi'. Xc'asi' chi c'u na wajxakib sient (800) junab ri Adan. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; belejeb sient ruc' juwinak lajuj (930) junab xc'asi' ri Adan. Je u junab wa' xcämic. Ri Set jun sient ruc' job (105) u junab aretak xalax ri Enos ri u c'ojol. Xc'asi' chi c'u na wajxakib sient ruc' wukub (807) junab ri Set. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; belejeb sient ruc' cablajuj (912) junab xc'asi' ri Set. Je u junab wa' xcämic. Jumuch' lajuj (90) u junab ri Enos aretak xalax ri Cainan ri u c'ojol. Xc'asi' chi c'u na wajxakib sient ruc' olajuj (815) junab ri Enos. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; belejeb sient ruc' job (905) junab xc'asi' ri Enos. Je u junab wa' xcämic. Oxc'al lajuj (70) u junab ri Cainan aretak xalax ri Mahalaleel ri u c'ojol. Xc'asi' chi c'u na wajxakib sient ruc' cawinak (840) junab ri Cainan. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; belejeb sient ruc' lajuj (910) junab xc'asi' ri Cainan. Je u junab wa' xcämic. Oxc'al job (65) u junab ri Mahalaleel aretak xalax ri Jared ri u c'ojol. Xc'asi' chi c'u na wajxakib sient ruc' juwinak lajuj (830) junab ri Mahalaleel. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; wajxakib sient ruc' jumuch' olajuj (895) junab xc'asi' ri Mahalaleel. Je u junab wa' xcämic. Jun sient ruc' oxc'al quieb (162) u junab ri Jared aretak xalax ri Enoc ri u c'ojol. Xc'asi' chi c'u na wajxakib sient (800) junab ri Jared. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; belejeb sient ruc' oxc'al quieb (962) junab xc'asi' ri Jared. Je u junab wa' xcämic. Oxc'al job (65) u junab ri Enoc aretak xalax ri Matusalen ri u c'ojol. Ri Enoc xniman che ri Dios pa ronojel ri u c'aslemal. Xc'asi' chi c'u na oxib sient (300) junab. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; oxib sient ruc' oxc'al job (365) junab xc'asi' ri Enoc. Ri Enoc xak xsachic, xc'am bic rumal ri Dios rumal rech chi xniman che ri Dios pa ronojel ri u c'aslemal. Jun sient ruc' jumuch' wukub (187) u junab ri Matusalen aretak xalax ri Lamec ri u c'ojol. Xc'asi' chi c'u na wukub sient ruc' jumuch' quieb (782) junab ri Matusalen. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; belejeb sient ruc' oxc'al belejeb (969) junab xc'asi' ri Matusalen. Je u junab wa' xcämic. Jun sient jumuch' quieb (182) u junab ri Lamec aretak xalax jun u c'ojol, ri xucoj Noe che u bi', xubij c'ut: “Ri Ajawaxel xuc'okoj ri ulew, sibalaj c'u c'ax cäkarik che u josk'ixic; cujuto' c'u na we ac'al ri' rech cujuxlanic.” Chwi' ri ralc'ualaxic ri Noe, xc'asi' chi na job sient ruc' jumuch' olajuj (595) junab ri Lamec. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l; wukub sient ruc' oxc'al wuklajuj (777) junab xc'asi' ri Lamec. Je u junab wa' xcämic. Job sient (500) chic u junab ri Noe aretak xebalax ri Sem, Cam, Japet ri e u c'ojol. Aretak ri achijab xquichaplej u nojisaxic ri uwächulew, xec'oji' c'u qui mia'l, ri e ralc'ual ri Dios xquilo chi ri alitomab ri' sibalaj e je'lic. Xequicha' quixokil chquixo'l, xec'uli' c'u cuc' jachin ri xcaj wi. Xubij c'u ri Ajawaxel: “Man quinya' ta be chque ri winak chi sibalaj naj cäc'asi'c, rumal rech chi ri are' xak ti'j. Xa jun sient ruc' juwinak (120) junab cäc'asi'c.” Ri nimak tak achijab xec'utun cho ri uwächulew aretak ri e ralc'ual ri Dios xcuc'aj quib cuc' tak ri e qui mia'l ri achijab rech quec'oji' calc'ual cuc', chumatam chi c'ut. E are tak wa' ri xebux nimak tak qui k'ij pa tak ri ojer tak k'ijol. Ri Ajawaxel xrilo chi sibalaj nim ri quetzelal ri winak cho ri uwächulew, xukuje' chi amak'el are cuchomaj u banic ri etzelal, c'ax c'u xuna' pa ri ranima' chi xuban ri winak. Ruc' sibalaj c'axc'ol, xubij: “Quinq'uis tzij paquiwi' ri winak cho ri uwächulew ri e nu winakirisam, xukuje' conojel ri awaj aj uwo tak ja, ri awaj ri cäquijururej tak quib, xukuje' ri chicop ri c'o qui xic'. ¡C'ax pa wanima' chi xebenbano!” Ri Ajawaxel utz c'u xril wi ri Noe. Are wa' ri u tzijobelil ri Noe. Ri Noe are' ri jun achi ri utz, ri amak'el nimaninak che ri Dios. Chquixo'l conojel ri winak pa tak ri k'ij ri' xuwi ri are' xniman che ri Dios. Ri Noe xec'oji' oxib u c'ojol, e are wa': Sem, Cam, Japet. Nojinak c'u ri uwächulew che etzelal chuwäch ri Dios xukuje' che tokinic. Conojel ri winak e uxinak nimak tak ajmaquib. Aretak xril ri Dios chi sibalaj nojinak ronojel ri uwächulew che ri etzelal, xubij che ri Noe: “Xchomataj wumal chi quinsach qui wäch conojel ri winak. E are' c'ut ajchak'maquib chi e c'o q'ui ri tokinic cho ri uwächulew, rumal ri' xinchomaj u sachic qui wäch ri winak xukuje' ronojel ri uwächulew. Chabana' ba' jun jucub re q'uisis, cäban alaj tak ja chupam, chacojo' k'ol chupam xukuje' chrij rech man coc ta ri ja' chupam. Je u nimal jucub wa' cäbano: jun sient ruc' oxc'al job (165) bara' u rabic, juwinak wukub (27) bara' u wäch, waklajuj (16) bara' cärak'anibej. Oxwik cäban che, cäban jun u wenta'n re niq'uiaj bara' man copan che ri u wi', xa jun u chi' cäban pa jun u xcut. Quinkasaj na jun k'ekal jäb puwi' ri uwächulew, che u sachic qui wäch conojel ri e c'asc'oj cho ronojel ri uwächulew. Quecäm na conojel ri winak xukuje' conojel ri chicop ri e c'o cho ri uwächulew. Awuc' c'u at quinjekeba' wi ri nu c'ulwächinic, queboc na ri e a c'ojol pa ri jucub, ri awixokil, ri e awalib xukuje' ri at. Xukuje' quebacoj pa ri jucub jun ama' jun ati't chque ronojel qui wäch awaj ri e c'o cho ri uwächulew, rech quec'asi' can awuc' pa ri jucub. Queboc na awuc' pa ri jucub pa tak c'ulaj ronojel qui wäch awaj: chicop ri c'o qui xic', awaj aj uwo tak ja, xukuje' awaj ri cäquijururej quib puwi' ri ulew, rech quec'asi'c. Chamulij ronojel qui wäch ri cätijic, chac'olo' c'ut rech c'o quitij ix, xukuje' c'o cäquitij ri awajib.” Ri Noe xuban ronojel ri xtak chubanic rumal ri Dios. Chwi' chi c'ut ri Ajawaxel xubij che ri Noe: “Chquixo'l conojel ri winak re we k'ijol ri', xuwi ri at a banom ri nu rayibal. Rumal ri' chatoc chupam ri jucub quebawachilaj ri e awachalal. Chebamajij wukub ama'ib xukuje' wukub ati'tab che ronojel awaj ch'ajch'oj, xa c'u jun ama' xukuje' xa jun ati't chque ri e tz'il. Xukuje' quebacojo pa ri jucub wukutak c'ulaj chque ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic', rech man cäsach ta qui wäch we awaj ri' cho ri uwächulew. Xa c'u pa wukub k'ij quinkasaj jun k'ekal jäb re cawinak (40) k'ij, cawinak (40) ak'ab. ¡Quinsach na qui wäch conojel ri e c'aslic, ri e nu banom!” Xuban c'u ri Noe ronojel ri xtak che u banic rumal ri Ajawaxel. Wakib sient (600) u junab ri Noe aretak xnojisax ri uwächulew rumal ri ja' re ri k'ekal jäb. Ri Noe rachil ri rixokil, ri e u c'ojol xukuje' ri quixokil, xeboc pa ri jucub chuto'ic quib chuwäch ri k'ekal jäb. Xukuje' ri awaj ri e ch'ajch'oj xukuje' ri e tz'il, ri chicop ri c'o qui xic' xukuje' ri awaj ri cäquijururej quib, pa tak c'ulaj xeboc pa ri jucub ruc' ri Noe, jun ama' jun ati't jas ri takanic ri u yo'm ri Dios. Chuwuk k'ij ri k'ekal jäb xuchaplej u ch'ukic ri ulew. Pa ri uwuklajuj (17) rajilabal ri ucab ic'. Ri Noe c'o chic wakib sient (600) u junab. Kas pa ri k'ij ri', xetorotaj ulok ri plo pa ri ulew, xukuje' xetortaj ulok ri ja' pa ri caj. Cawinak (40) k'ij, cawinak (40) ak'ab xuban ri k'ekal jäb puwi' ri uwächulew. Kas pa ri k'ij ri' xoc ri Noe pa ri jucub e rachil ri Sem, Cam, Japet ri e u c'ojol, ri rixokil xukuje' ri e oxib ralib. Ronojel qui wäch juyubal tak awaj xeboc cuc' pa ri jucub, xukuje' ronojel qui wäch tak awaj ri e aj uwo ja ronojel qui wäch awaj ri cäquijururej quib xukuje' ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic'. Ronojel qui wäch awaj xeboc ruc' ri Noe pa ri jucub, pa tak c'ulaj. Jun ama' jun ati't chque ronojel qui wäch awaj, jas ri takanic ri xuya' ri Dios che ri Noe, xtz'apix c'u ri u chi' ri jucub rumal ri Ajawaxel. Cawinak (40) k'ij xuban ri k'ekal jäb. Aretak xq'uiy ri ja', ri ja' xuyac ri jucub puwi' ri ulew, xuchaplej c'u liowem. Sibalaj c'u xq'uiy na ri ja' xutakej pakalem, are c'u ri jucub xutakej c'u liowem. Sibalaj c'u naj xpaki' na ri ja' chi xebuch'uk na ri juyub ri sibalaj naj e elinak puwi' ri uwächulew; xpaki' chi c'u na wajxakib (8) bara' ri ja' paquiwi' tak ri juyub. Je u sachic qui wäch wa' conojel ri winak cho ri uwächulew, ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic', ri awaj ri e aj uwo ja, xukuje' ri awaj ri cäquijururej quib puwi' ri ulew. Xecäm conojel ri e c'o cho ri uwächulew, ri c'o qui c'aslemal, ri quebuxlabic. Xuwi ri Noe xukuje' ri xeboc ruc' pa ri jucub, xec'asi' canok; ri niq'uiaj chic xsach qui wäch: ri winak, ri awaj ri e aj uwo ja, ri chicop ri c'o qui xic' xukuje' ri awaj ri cäquijururej quib puwi' ri ulew; jun sient ruc' cawinak lajuj (150) k'ij xchemi ri ja' cho ri uwächulew. Xnataj ri Noe che ri Dios xukuje' xenataj conojel ri awaj che ri e c'o ruc' ri Noe pa ri jucub. Xutak ulok jun quiakik' puwi' ri uwächulew, nojim xbutzajic ri ja'; xetz'apitaj ri jul pa ri ulew ri quel wi ulok ri nimalaj plo, xukuje' ri quebel wi ulok ri ja' cho ri caj. Xtani' c'u ri jäb, nojim xbutzajic ri ja'. Chuq'uisbal ri jun sient ruc' cawinak lajuj (150) k'ij, ri ja' xbutzajic, pa ri uwuklajuj (17) rajilabal ri uwuk ic', xcanaj c'u can ri jucub puwi' ri juyub Ararat. Xutakej c'u u tzajic ri ja', pa ri nabe k'ij re ri ulajuj ic', quek'alajin chic ri nimak tak juyub. Aretak oc'owinak chic cawinak (40) k'ij, ri Noe xujak ri u wenta'n ri jucub ri u banom, xutzokopij c'u bic jun joj; are c'u ri joj cärapapic cäbe jeri' cäbe jela', reyem chi cächaki'jar ri uwächulew. Aretak u tzokopim chic ri joj, xutzokopij chic jun palomax che rilic we chaki'j chic ri uwächulew; ri palomax man xurik taj jawije' xtaq'ui' wi xtzelej chi c'u jumul pa ri jucub, c'ä ch'ukutal c'u ri uwächulew rumal ri ja'. Ri Noe xresaj ulok ri u k'ab xuchap ri palomax, xucoj bic ruc' pa ri jucub. Xreyej chi na wukub k'ij ri Noe, xutzokopij chi c'u jumul ri palomax. Xa jubik' man coc ri ak'ab aretak xtzelej ri palomax pa ri jucub, ruc'am jun alaj u k'ab aseitun ruc' ri u tza'm. Jeri' ri Noe xretamaj chi cätajin cäbe u chaki'jaric ri ulew. Xreyej chi na wukub k'ij c'ä te' ri' xutak, chi bic jumul ri palomax; man xtzelej ta chi c'ut ri palomax. Pa ri nabe k'ij re ri nabe ic', aretak c'o chic wakib sient ruc' jun (601) u junab ri Noe, xchaki'jar ri uwächulew. Ri Noe xresaj ri u wi' ri jucub, xrilo chi chaki'j chic ri ulew. Pa ri juwinak wukub (27) rajilabal ri ucab ic', sibalaj chaki'j chic ri ulew. Xubij ri Dios che ri Noe: “Chixel ulok pa ri jucub ri at, ri awixokil, ri e a c'ojol, ri e awalib. Xukuje' chebawesaj bic ri awaj ri e c'o awuc': ri chicop ri c'o qui xic', ri awaj ri e aj uwo ja, xukuje' ri awaj ri cäquijururej tak quib puwi' ri ulew, cheboj pa ronojel c'olbal, chepok'ok c'ut cheq'uiyir cho ronojel ri uwächulew.” Xel c'u ulok ri Noe pa ri jucub rachil ri rixokil, ri e u c'ojol xukuje' ri e ralib. Xukuje' xebel ulok conojel ri awaj ri e aj uwo ja, xukuje' ri e juyubal tak awaj, ri awaj ri cäquijururej quib, xukuje' ri chicop ri c'o qui xic'. Xuban c'ut ri Noe jun porobal ri che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Xebuc'am awaj xukuje' chicop ri c'o qui xic' ri e ch'ajch'oj jujun che jujun qui wäch, xebuporoj che tabal tok'ob ri quechajirisaxic chuwäch ri Ajawaxel. Aretak xopan ri c'oc'alaj ruxlab ri tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel, xubij: “Mawi jumul quinc'okoj ta chic ri ulew u mac rech ri winak, kas c'u pa ri rac'alal ulok ri winak xuwi cuchomaj ri man utz taj. Xukuje' mawi jumul quinsach chic qui wäch conojel ri awaj, jas ri nu banom.” “Joropa' k'ij ri cäjeki' ri uwächulew, kas amak'el c'o wi ticonijic xukuje' wächinic; cuban na k'ak', cuban na tew, cuban na k'alaj, cuban na sak'ij, cuban na pa k'ij, cuban na chak'ab.” Ri Dios xutewichi'j ri Noe xukuje' ri e u c'ojol cuc' tak we tzij ri': “Chec'ol q'ui iwalc'ual, chinojisaj ri uwächulew. Conojel ri awaj re ri uwächulew quebirbob na che xe'n ib chiwäch. Conojel awaj ri e c'o pa ri quiakik', pa ri plo, e c'o chuxe' ri i takanic. Cuya' quitij iwe apachique awaj, xukuje' apachique ichaj ri quiwaj, quinjach c'u pa i k'ab. C'o c'u jun jasach ri man cuya' taj quitijo: ri ti'j rachil ri u quiq'uel, chupam c'ut ri quic' c'o wi ri c'aslemal. In quinch'ojij na chque ri winak chquijujunal, xukuje' chque ri awaj chquijujunal, ri i quiq'uel chijujunal. Quinch'ojij na chque ri winak chquijujunal ri u c'aslemal ri rajil u tz'akat.” “We c'o jun cucämisaj jun winak, jun winak chic cacämisan na ri are', ri winak c'ut xwinak'irisaxic che ri u banic ri u ca'yebal ri Dios. Are c'u ri ix, ¡chec'ol q'ui iwalc'ual chinojisaj ri uwächulew cumal!” Xubij chi c'u ri Dios che ri Noe, xukuje' chque ri u c'ojol: “Chiwilampe', quinjekeba' ri nu c'ulwächinic iwuc' xukuje' cuc' tak ri e iwija'lil. Xukuje' cuc' conojel ri awaj ri e c'o iwuc' ri xebel ulok pa ri jucub: ri chicop ri c'o qui xic', ri awaj ri e aj uwo ja, ri juyubal tak awaj, xukuje' cuc' conojel awaj re ri uwächulew. Ri nu c'ulwächinic iwuc' ix man cäq'uextaj ta na: man quinsach ta chquiwäch ri winak, xukuje' ri awaj ruc' jun k'ekal jäb. Mawi jumul cuban ta chic jun k'ekal jäb ri cusach ta chi u wäch ri uwächulew. Are wa' ri retal ri nu c'ulwächinic ri xa jumul quinban iwuc', xukuje' cuc' conojel awaj: Nu cojom ri nu räxquiak'ab pa ri sutz', cajwataj c'u na jacha' che retal ri c'ulwächinic ri quinban ruc' ri uwächulew. Aretak quintak ulok sutz', puwi' ri ulew, cäc'utun ri nu räxquiak'ab pa ri sutz'. Cänataj c'u ri c'ulwächinic ri nu banom iwuc' xukuje' cuc' conojel ri awaj, man cäpe ta chi c'u na jun k'ekal jäb che u sachic i wäch. Aretak ri räxquiak'ab c'o pa tak ri sutz', ri in quinwil na cänataj c'u ri c'ulwächinic ri xa jumul nu banom ruc' ronojel winak, xukuje' ruc' ronojel awaj ri c'o cho ri uwächulew. Are wa' ri retal ri c'ulwächinic ri nu jekebam, ruc' ronojel winak xukuje' awaj waral cho ri uwächulew.” Jewa' ri tzijobenic xuban ri ruc' ri Noe. Ri Sem, ri Cam, xukuje' ri Japet, e are wa' ri u c'ojol ri Noe ri xebel ulok pa ri jucub. Ri u tat ri Canaan are' ri Cam. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Noe, cumal c'ut ri e rija'lil xpok'colij chi jumul ri uwächulew. Ri Noe xux ajticonijel, are' ri nabe ri xticow uva. C'o jun k'ij ri Noe xutij ri u wa'l uva, xk'abar c'ut. Xtzakic, xch'ani c'ut pa u niq'uiajil ri u lic'om rachoch. Aretak ri Cam, ri u tat ri Canaan, xrilo chi ch'anal ri Noe ri u tat, xel bic, xbe che u bixic chque ri quieb rachalal. Are c'u ri Sem xukuje' ri Japet xquic'am jun atz'iak xquiq'uiak chquij ri kas qui teleb che u ch'ukic ri qui tat. Rech man cäquil taj chi ch'analic, xa chquij xebinic xebec, chquiwäch c'u xeca'y wi. Aretak xoc'ow ri u k'abaric, ri Noe xretamaj c'ut ri xban che rumal ri Cam ri ch'i'p u c'ojol, ri Noe xubij che: “¡Chc'okox na ri Canaan! ¡Cux na lok'om pataninel ri man nim ta u k'ij chque ri e rachalal!” Xubij chi c'ut: “Chi ri Ajawaxel ri nu Dios chtewichi'n ri Sem, are' c'u ri Canaan chux u lok'om pataninel. Chnimarisax u k'ij ri Japet rumal ri Dios; chjekel pa tak ri rachoch ri Sem, chcoj c'ut ri Canaan che u lok'om pataninel.” Ri Noe xc'asi' na oxib sient ruc' cawinak lajuj junab (350) aretak oc'owinak chic ri k'ekal jäb, belejeb sient ruc' cawinak lajuj (950) u junab ri Noe aretak xcämic. E are wa' ri e qui ija'lil ri Sem, ri Cam, xukuje' ri Japet, ri e u c'ojol ri Noe, ri xebalaxic aretak oc'owinak chic ri k'ekal jäb. Ri e u c'ojol ri Japet are ri Gomer, ri Magog, ri Maday, ri Jaban, ri Tubal, ri Mesec, xukuje' ri Tiras. Ri e u c'ojol ri Gomer are ri Askenaz, ri Ripat, xukuje' ri Togarm. Ri e u c'ojol ri Jaban are' ri Elis, ri Tarsis, ri Quitim, xukuje' ri Rodanim. E are' tak wa' ri e rija'lil ri Japet ri xenojisan tak ri tak'aj, chquijujunal tak ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri ija'lil chupam tak ri kas culew xukuje' ruc' tak ri kas qui ch'abal. Ri e u c'ojol ri Cam are' ri Cus, ri Mizraim, ri Pot, ri Canaan. Ri e u c'ojol ri Cus are' ri Seba, ri Habil, ri Sabta, ri Raam, ri Sabtec. Ri e u c'ojol ri Raam are' ri Seba, ri Dedan. Ri Nimrod are' ri u tat ri Cus, ri nabe achi ri xnimar u k'ij cho ri uwächulew. Ri Nimrod are nimalaj tzucunel rumal ri u to'banic ri Ajawaxel. Chi' esam wi ri tzij ri cäbixic: “Junam ruc' ri Nimrod ri xux nimalaj tzucunel rumal ri u rayibal ri Ajawaxel.” Ri e tinimit tak ri xtakan wi ri Nimrod are ri Babel, ri Erec, ri Acad, ri Calne, ri e c'o pa Sinar. Che we ulew ri' xel wi ri Asur, ri xebuyac tak ri tinimit aj Ninibe, ri Rehobot-Ir, ri Cal, xukuje' ri tinimit Resen, ri nim, ri c'o chuxo'l ri Ninibe ruc' ri Cal. Che ri Mizraim xepe wi ri aj ludeyib, ri aj anameyib, ri aj lehabitab, ri aj naptuhitab, ri aj patruseab, ri aj casluhitab xukuje' ri aj captoritab, ri xepok'isan ri aj pilisteyib. Ri u nabeal ri Canaan are ri Sidon; Het u bi' ri chak'axel. Xukuje' are' qui mam ri aj jebuseyib, ri amoreyib, ri aj jerjeseyib, ri aj hebeyib, ri aj araseyib, ri aj sineyib, ri aj arbadeyib, ri aj zemareyib, ri aj hamateyib. Xquijabuj c'u quib conojel tak ri achalaxic aj Canaan. Ri culew ri aj Canaan xopan c'ä chuchi' ri ulew re Jerar, cächapletaj ulok pa Sidon copan c'ä pa Gaz; chuwäch tak ri tinimit Sodom, Gomor, Adma, Zeboim, xopan c'ä pa Las. E are wa' ri e rija'lil ri Cam. Chquijujunal tak ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri achalaxic chupam tak ri kas culew xukuje' ruc' tak ri kas qui ch'ababal. Ri Sem, ri nabeal chuwäch ri Japet, xukuje' xc'ojolanic. Conojel ri e ralc'ual ri Heber e rija'lil ri Sem. Ri e u c'ojol ri Sem, are ri Elam, ri Asur, ri Arpaxad, ri Lud, xukuje' ri Aram. Ri e u c'ojol ri Aram, are ri Uz, ri Ul, ri Jeter, xukuje' ri Mas. Ri u tat ri Sala are' ri Arpaxad, ri u tat ri Heber are' ri Sala. Ri Heber xec'oji' quieb u c'ojol: Peleg u bi' jun chque, pa tak c'u ri k'ij ri' xquitasala' quib ri winak cho ri uwächulew; ri rachalal ri Peleg, Joctan u bi'. Ri e u c'ojol ri Joctan, are ri Almodad, ri Selep, ri Hazar-mabet, ri Jera, ri Adoram, ri Uzal, ri Dicla, ri Obal, ri Abimael, ri Seba, ri Opir, ri Habil, xukuje' ri Jobab. Conojel wa' e u c'ojol ri Joctan, xejeki' c'u pa tak ri ulew ri culic' rib che ri rulewal ri Mesa xebetakal c'ä pa Separ, ri are ri c'ache'laj ulew ri c'o pa elebal k'ij. E are tak wa' ri e rija'lil ri Sem, chquijujunal tak ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri achalaxic chupam ri kas culew xukuje' ruc' tak ri kas qui ch'abal. E are wa' ri e calaxic ri e u c'ojol ri Noe, ri xquitasala' quib pa tak alaxic, xec'oji' c'u pa tak ri culew, e are c'u xepok'isan conojel ri nimak tak tinimit cho ri uwächulew aretak oc'owinak chic ri k'ekal jäb. Pa tak ri k'ij ri' conojel ri winak xa jun qui ch'abal c'olic. Aretak c'u xebel bic pa elebal k'ij, xquirik jun lianic ri c'o pa Sinar. Chila' c'ut xejeki' wi. Xurika' jun k'ij xquitzijobela' quib, xquibij: “Chekabana' xan quekaporoj pa k'ak'.” Xequiban c'u porom xan ri xequicoj che qui q'uexwäch abaj, k'ek k'ol c'ut xquicoj che u q'uexwäch xok'ol. Xquibij c'ut: “Tisaj kayaca' jun ka tinimit xukuje' jun nimalaj tz'ak ri quel ri u wi' c'ä chicaj. Rech cänimar ka k'ij, man cäkatuquij ta c'u kib cho ronojel ri uwächulew.” Xkaj c'u ulok ri Ajawaxel che rilic ri tinimit xukuje' ri nimalaj tz'ak ri cätajin cäquiyac ri winak. Ri Ajawaxel xuchomaj: “Rumal chi xa e jun tinimit xukuje' xa jun qui ch'abal c'olic, rumal ri' qui chaplem u banic we chac ri'; man c'o ta c'u jun cho ri uwächulew ri cäcuin ta che qui k'atixic rech quetani' che u banic ri nimalaj tz'ak. Chujkaj bic kaya' jalajoj tak qui ch'abal chquijujunal, rech man cäquich'ob ta chic jas ri cäquibij chquibil tak quib.” Jewa' xuban ri Ajawaxel che qui jabuxic ri winak ri e c'o cho ronojel ri uwächulew, xquitanaba' c'u u yaquic ri tinimit. Chila' xuya' wi ri Ajawaxel ri jalajoj tak qui ch'abal conojel ri winak re ri uwächulew, chila' c'u xejabux wi bic pa ronojel ri uwächulew. Rumal ri' xcoj Babel che u bi' ri tinimit. E are' tak wa' ri e rija'lil ri Sem. Quieb junab oc'owinak chic ri k'ekal jäb, aretak ri Sem c'o chic jun sient u junab xil u wäch ri Arpaxad ri u c'ojol. Xc'asi' chi na job sient (500) junab ri Sem. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Arpaxad juwinak olajuj (35) u junab aretak xalax ri Sala ri u c'ojol. Xc'asi' chi na quiejeb sient ruc' oxib (403) junab ri Arpaxad. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Sala juwinak lajuj (30) u junab aretak xalax ri Heber ri u c'ojol. Xc'asi' chi na quiejeb sient ruc' oxib (403) junab ri Sala. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Heber juwinak cajlajuj (34) u junab aretak xalax ri Peleg ri u c'ojol. Xc'asi' chi na quiejeb sient ruc' juwinak lajuj (430) junab ri Heber. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Peleg juwinak lajuj (30) u junab aretak xalax ri Reu ri u c'ojol. Xc'asi' chi na quieb sient ruc' belejeb (209) junab ri Peleg. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Reu juwinak cablajuj (32) u junab aretak xalax ri Serug ri u c'ojol. Xc'asi' chi na quieb sient ruc' wukub (207) junab ri Reu. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Serug juwinak lajuj (30) u junab aretak xalax ri Nacor ri u c'ojol. Xc'asi' chi na quieb sient (200) junab ri Serug. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Nacor juwinak belejeb (29) u junab aretak xalax ri Tare ri u c'ojol. Xc'asi' chi na jun sient ruc' belejlajuj (119) junab ri Nacor. Xebalax chi na niq'uiaj u c'ojol, xukuje' niq'uiaj u mia'l. Ri Tare c'o chic oxc'al lajuj (70) u junab aretak xebalax ri oxib u c'ojol, ri Abram, ri Nacor, ri Aran. E are' tak wa' ri e rija'lil ri u c'ojol ri Tare are ri Abram, ri Nacor, xukuje' ri Aran. Ri u c'ojol ri Aran are ri Lot, xcäm pa Ur ri culew ri aj caldeyib. Are c'u xcäm nabe chuwäch ri Tare ri u tat. Chila' xcäm wi jawije' ri xalax wi. Ri Abram xc'uli' ruc' ri Saraiy, ri Nacor xc'uli' ruc' ri Milca u mia'l ri Aran, rana'b ri Isca. Ri Saraiy man cuya' taj quec'oji' ral man c'u alanel taj. Ri Tare xel bic pa Ur ri culew ri aj caldeyib xbe pa Canaan, xuc'am bic ri Abram ri u c'ojol, ri Lot ri ri' u mam, xukuje' ri Saraiy ri ralib. Aretak c'u xebopan pa ri u tinimit ri Aran, xejeki' c'u chila'. Ri Tare xcäm pa Aran aretak c'o chic quieb sient ruc' job (205) u junab. Pa jun k'ij ri Ajawaxel xubij che ri Abram: “Chaya' can ri awulew, ri e awachalaxic, xukuje' ri rachoch ri a tat, rech catbe pa ri ulew ri quinc'ut na chawäch. Quinban na jun nim tinimit ri nim u k'ij chque ri e awija'lil; catintewichi'j na xukuje' quinnimarisaj na a k'ij, catux c'u na jun tewichibal chque niq'uiaj chic. Quebentewichi'j na ri catquitewichi'j, quebenc'okoj na ri catquic'okoj; conojel ri winak cho ri uwächulew cäquirik na tewichibal rumal awech.” Xel c'u bic ri Abram pa Aran jas ri takanic ri xya' che rumal ri Ajawaxel. Oxc'al olajuj (75) u junab aretak xel bic chila' xbe pa Canaan. Xuc'am bic ri Saraiy ri rixokil, xukuje' ri Lot ri u c'ojol ri u chak', xequic'am bic conojel ri jastak quech xukuje' conojel ri winak ri xequilok' pa Aran. Aretak xebopan pa Canaan, ri Abram xoc'ow pa ronojel ri ulew ri' c'ä xopan na pa Siquem, jawije' c'o wi ri tastalicalaj bakit pa Mor. E c'o c'u ri aj cananeyib pa ri ulew ri'. Chila' xuc'ut wi rib ri Ajawaxel chuwäch ri Abram, xubij che: “We ulew ri' quinya' na chque ri e awija'lil.” Ri Abram xuban jun porobal chila' ri xuk'ijilaj wi ri Ajawaxel, rumal rech chi chila' xuc'ut wi rib chuwäch. Xbextax c'ut pa ri c'achelajalaj ulew ri c'o pa elebal k'ij che ri tinimit Betel, chila' c'u xuwoc wi ri u lic'om rachoch. Ri Betel xcanaj pa ri u kajebal k'ij che ri u lic'om rachoch, are c'u ri tinimit Hai xcanaj pa elebal k'ij. Ri Abram xuban chi jun porobal chila' ri xutz'onoj wi tok'ob pa ri u bi' ri Ajawaxel. C'äte ri' nojim nojim xutakej ri u be, xbe pa ri rulewal Negueb. Xpe c'u jun nimalaj wi'jal pa ronojel ri c'olbal ri', ri Abram xec'ol quieb oxib k'ij pa Ejipt, man c'o ta chi c'u catij pa ri c'olbal ri jekel wi. Aretak opanem cuban pa Ejipt, ri Abram xubij che ri Saraiy ri rixokil: “Chatampe', quinbij chawe, in weta'm chi at jun je'lalaj ixok, aretak c'u catquil ri aj ejiptib, cäquibij na chi at wixokil. Ri in quinquicämisaj, are c'u ri at catquic'asba' canok rech quec'oji' na can awuc'. Rumal c'u ri' quintz'onoj jun tok'ob chawe, chabij chi at wana'b, rech utz nu wäch quintzelejic, rech quinc'asi' rumal awech.” Aretak xopan ri Abram pa Ejipt, ri aj ejiptib xquil ri Saraiy chi sibalaj je'lic, xukuje' ri nimak qui k'ij ri e c'o ruc' ri paraon ri ajawinel pa Ejipt xquil ri Saraiy, xequibij c'u che chi sibalaj je'lic we ixok ri'. Xquic'am c'u bic pa ri rachoch ri ajawinel. Sibalaj utz xuban ri ajawinel che ri Abram rumal rech ri Saraiy. Xebusipaj u chij, u wacax, u bur, u camey, xukuje' xebusipaj u lok'om tak pataninelab, achijab xukuje' ixokib. U mac c'u rech ri Saraiy, ri Ajawaxel xuc'äjisaj u wäch ri ajawinel, xukuje' conojel ri e c'o pa ri rachoch cuc' nimak tak yabil. Rumal ri' ri ajawinel xutak u siq'uixic ri Abram, xubij che: “¿Jasche je a banom wa' chwe? ¿Jasche man xak'alajisaj ta chnuwäch chi awixokil we ixok ri'? At xabij chi awana'b, ri in xincuin ta ri' xic'am ta che wixokil. ¡C'o we awixokil ri', chac'ama' bic, jät!” Xuya' c'u takanic ri ajawinel chque ri winak ri e c'o ruc' chi cäquesaj bic ri Abram pa Ejipt rachil ri rixokil, xukuje' ronojel ri jastak rech. Xel c'u bic ri Abram pa Ejipt rachil ri rixokil, xukuje' ronojel ri c'o cuc', xtzelej pa ri chaki'j uwo sak pa Negueb. Teren ri Lot chquij ri u c'ojol ri u chak'. Sibalaj k'inom ri Abram, c'o u rajil re k'an puak re sak puak, xukuje' e c'o q'ui rawaj. Xel chi bic pa Negueb, nojimal xutakej ri u be, c'ä xopan pa ri tinimit Betel; xel chi c'u bic chila' xbe pa ri c'olbal jawije' ri xc'oji' wi can nabe, chuxo'l ri tinimit Betel xukuje' ri Hai. Are c'olbal wa' ri xuyac wi can jun porobal nabe, chila' c'ut xutz'onoj wi tok'ob pa ri u bi' ri Ajawaxel. Ri Lot xukuje' sibalaj k'inom junam ruc' ri Abram, e c'o q'ui u chij, u wacax, xukuje' e q'ui winak ri e teren chrij; man cubana' ta chi c'ut ri k'ayes ri c'o pa ri ulew ri' chque ri q'uialaj chij. Jeri' man cuya' ta chic chi xa ta pa jun c'olbal quec'oji' ta chi wi, quech'ojin c'u ri rajyuk'ab ri Abram cuc' ri rajyuk'ab ri Lot. Pa ri k'ijol ri' c'ä e jekel c'u ne ri aj cananeyib xukuje' ri aj perezeyib pa ri ulew ri'. Xurika' c'u jun k'ij ri Abram xubij che ri Lot: “Ri at xukuje' ri in kachalaxic kib, rumal ri' man utz taj cäc'oji' ch'o'j chkaxo'l, mawi chquixo'l ri awajyuk'ab cuc' ri e wech. Chawilampe', c'o ronojel ri ulew chawäch, chacha' jachique ri cawaj. Chabana' jun tok'ob, chatasa' awib chwij. We catbe pa ri iquiak'ab in quinbe pa ri mox k'ab, we c'u catbe pa ri mox k'ab in quinbe na pa ri iquiak'ab.” Ri Lot xca'y apan che ronojel ri u beya' ri nima' Jordan xril c'ut chi, c'ä pa ri alaj tinimit Zoar, ri beya' e c'o q'ui ja' chupam jacha' jun ticonijibal cotz'i'j. Xa co'l man cajunamataj ruc' ri Ejipt. (Wa' je u banic nabe c'ä mäjok chesachisax qui wäch ri tinimit ri Sodom xukuje' ri Gomor rumal ri Ajawaxel.) Are c'u ri Lot are xucha' ronojel ri u beya' ri nima' Jordan, xbe c'u ri Lot pa elebal k'ij che ri c'olbal ri e c'o wi. Jewa' xc'ulmatajic, aretak ri Abram xukuje' ri Lot xquitas quib. Ri Abram xc'oji' can pa Canaan, are c'u ri Lot xec'ol chquixo'l tak ri tinimit ri e c'o xo'l tak ri juyub, chunakaj ri tinimit Sodom, jawije' ri e c'o wi ri winak ri sibalaj e banal tak etzelal chuwäch ri Ajawaxel. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Abram aretak u tasom chi rib ri Lot: “Kas pa ri c'olbal ri at c'o wi, kas chatca'y apan pa ri iquiak'ab, xukuje' pa ri mox k'ab chatca'y pa elebal k'ij, xukuje' pa ri u kajebal k'ij; ronojel ri ulew ri cawilo quinya' na chawe, amak'el c'ut awech xukuje' quech ri e awija'lil. In quinban na chi ri e are' quebux na e jacha' ri u puc'uq'uil ri ulew. Je c'u ri' jacha' chi man ya'tal taj quebajilax ri e u bak'wäch ri puc'uc', mawi xukuje' ya'talic chi quebajilax ri e u k'ab tak awachalaxic. ¡Chatwalijok, chasolij ri u rabic we ulew ri' xukuje' ri u wäch, quinya' c'u na chawe!” Je c'u ri', ri Abram xuwalijisaj bic ri u lic'om rachoch, xejekel pa ri c'ache'laj aj räx che' ri rech jun achi Mamre u bi', chunakaj ri tinimit Hebron. Chila' xuyac wi jun porobal che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Pa tak ri k'ij ri' ri Amrapel are' ajawinel re Sinar, ri Arioc are' ajawinel re Elasar, ri Quedorlaomer are' ajawinel re Elam, ri Tidal are' ajawinel re Goim. E are' tak wa' ri' xquimajij u banic ch'o'j chrij ri Ber, rajawinel ri Sodom, ri Birs rajawinel ri Gomor, ri Sinab rajawinel ri Adma, ri Semeber rajawinel ri Zeboim, xukuje' chrij ri rajawinel ri Bela, ri tinimit ri cäbix Zoar che. We job q'uisbal tak ajawinelab ri' xequimulij c'ut ri cajch'ojab xo'l ri juyub Sidim, jawije' c'o wi ri Cäminak Cho camic. Cablajuj (12) junab c'ut e c'olinak chuxe' ri u takanic ri Quedorlaomer, c'ä chu uroxlajuj (13) junab ri job ajawinel xquichomaj quesaxic quib pa u k'ab ri Quedorlaomer. Che ri junab ri xtakenic, ri Quedorlaomer xukuje' ri niq'uiaj ajawinelab chic ri junam qui wäch ruc' xquimulij quib pa Astarot Karnaim, chila' xequich'äc wi ri aj repaitab; xequich'äc chi c'ut ri aj zuzitab pa Ham, ri aj emitab xequich'äc pa Sab-quiriataim, are c'u ri aj horib, xequich'äc puwi' ri juyub Seir, xecokataj c'ä xebopan pa ri ulew re Paran ri c'o chunakaj ri chaki'j uwo sak. Aretak xtzelej ri Quedorlaomer xukuje' ri e rachil, xebopan pa En-mispat, ri cäbix Cades che. Xequisach qui wäch conojel ri winak ri xequirik pa tak ri be pa ri culew ri aj amalesib, xukuje' je xquiban chque ri aj amoreyib ri e jekel pa ri ulew re Hazezon-tamar. Pa ronojel c'u ri ulew Sidim e c'o tak jul e nojinak che k'ek k'ol ri cäq'uiy chila', aretak ri job ajawinelab re Sodom, Gomor xcaj xebanimaj chuwäch ri ch'o'j, xetzak pa tak ri jul ri'. Ri e niq'uiaj ajawinelab chic xebanimajic xequito' quib c'ä puwi' tak ri juyub. Ri xech'äcow ri ch'o'j xequic'am bic jastak ri pakal cajil ri e c'o pa Sodom, Gomor, xukuje' ronojel ri cätijic, xebel c'u bic chila'. Pa Sodom c'ut jekel wi ri Lot ri u c'ojol ri u chak' ri Abram, xquiyut bic xukuje' xquic'am bic conojel ri jastak rech. C'o c'u jun achi ri xcuinic xuto' rib ri man xcämisax taj, are wa' ri xbec xuya' u bixic che ri Abram ronojel ri xbantajic. Ri Abram are ri aj hebrey, ri jekel pa ri c'ache'laj aj räx che' ri rech ri Mamre ri aj amorey. Ri Mamre rachalal ri Escol xukuje' ri Aner, ri e are' e utz ruc' ri Abram. Aretak ri Abram xretamaj chi ri Lot ri u c'ojol ri u chak' yutum bic, xebumulij bic ri pataninel tak rech ri cu'l u c'u'x chquij, ri ilom qui wäch pa ri rachoch, e oxib sient ruc' wajxaklajuj (318) achijab chi conojel, xebe c'u che cokataxic ajawinelab c'ä xebopan pa ri tinimit Dan. Ri Abram e rachil ri pataninel tak rech, chak'ab xekaj paquiwi' ri ajawinelab man c'o ta xquinabej, xquitakej c'u cokataxic c'ä xebe opan na pa Hob ri c'o ajsic che ri tinimit Damasc, ronojel c'u ri qui c'amom bic xmaj can chque. Jewa' xuban ri Abram che resaxic can ri Lot, xukuje' ri jastak rech. Xukuje' xeresaj can ri ixokib cachil ri niq'uiaj winak chic. Aretak xtzelej ulok ri Abram, aretak xch'äcataj can ri Quedorlaomer rumal, xukuje' ri e niq'uiaj ajawinelab chic ri e rachil ri Quedorlaomer, ri ajawinel aj Sodom xel ulok che u c'ulaxic ri Abram pa ri beya' Sab ri are' u Beya' ri Ajawinel. Xukuje' ri Melquisedec ajawinel aj Salem u cojol tabal tok'ob ri Dios aj chicaj, xuc'am ulok caxlanwa xukuje' u wa'l uva. Xutewichi'j ri Abram, xubij: “Chatutewichi'j ri Dios aj chicaj, ri xbanow ri caj ulew; chyo'k ba' u k'ij ri Dios aj chicaj, ri xatuto' che qui ch'äquic ri a c'ulel.” Ri Abram xuya' che ri Melquisedec ri lajujil re ronojel ri u tok'im ulok. Are c'u ri ajawinel re Sodom xubij che ri Abram: “Are chebaya' ri winak chwe, chebawechbej c'u at ri jastak ri a majom ulok.” Ri Abram xubij che ri ajawinel re Sodom: “Xinban ri chi'nic ri kas cäban na in chokinak chuwäch ri Ajawaxel, chi ri Dios aj chicaj ri xbanow ri caj ulew, chi man quinc'am ta jun jasach ri ech la, mawi jun bätz' o jun ximibal xajäb, rech mäbij la chi lal xbanow k'inom chwe. Man c'o ta jas quinwaj quinc'amo, xuwi ri xquitij ri achijab ri pataninel tak wech. Are c'u ri achijab ri xebe wuc', ri Aner, ri Escol, ri Mamre, ri e are' caquic'am na ri quech.” E bantajinak chi we jastak ri', ri Ajawaxel xuch'abej ri Abram pa jun ichic', xubij che: “Abram, maxe'j awib, in ri' ri in to'l awech. Ri tojbal awech sibalaj nim na.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Ri quechben na ri jastak awech are ri kas a c'ojol, man are ta jun ri man a winakil taj.” Ri Ajawaxel xuc'am bic ri Abram cho ja, xubij che: “Chatca'y chicaj, chebawajilaj ri ch'imil we catcuinic. Jewa' ri qui q'uial ri e awija'lil.” Ri Abram xcojon che ri Ajawaxel, rumal ri' ri Ajawaxel xuc'amowaj jacha' suc'. Xubij c'u che: “In ri' ri Ajawaxel, in xatinwesaj ulok pa Ur ri culew ri aj caldeyib, che u ya'ic we ulew ri' chawe che awechbal. Ajawaxel xukuje' Dios, ¿jas ri quinbano rech kas quinwetamaj chi kas quinwechbej na we ulew ri'?” xcha' ri Abram. Ri Ajawaxel xubij che: “Chac'ama' ulok jun alaj ati't wacax, jun ati't q'uisic', jun ama' chij, ox ox qui junab, xukuje' chac'ama' ulok jun tucumux rachil jun alaj palomax.” Ri Abram xebuc'ama' ulok conojel tak we awaj ri' xebel u ya' chuwäch ri Dios, xebuperejij xuya' ri jun pa niq'uiaj chuwäch ri jun chic man c'u xebuperejij taj ri chicop ri e c'o qui xic'. Quekaj c'u ri c'uch paquiwi' tak ri awaj ri e cämisam, are c'u ri Abram quebuxibij. Aretak xoc ri ak'ab, ri Abram xkaj che jun nimalaj waram. Xsutix rij rumal jun nimalaj k'eku'm, sibalaj xuxe'j rib. Xubij c'u ri Ajawaxel che: “Rajawaxic cawetamaj chi ri e awija'lil quequirika' na c'ax pa jun ulew chic, queboc na che lok'om tak pataninelab, quiejeb sient (400) junab cäban na c'ax chque. Quinc'äjisaj c'u na u wäch ri nim tinimit ri quecojow na che lok'om tak pataninelab, c'ä matam quebel na ulok ri e awija'lil, e nimak tak k'inomab chi c'ut aretak quebel ulok. Ri at catcäm na pa utzil aretak sibalaj at nim winak chic, catmuk c'u na cuc' ri e a mam. Oc'owinak chi quiejeb sient (400) junab quetzelej na ulok ri e awija'lil pa we c'olbal ri', maja' c'u caquitz'akatisaj u banic ri quetzelal ri aj amoreyib.” Aretak chak'ab chic, ronojel c'ut k'ekumarinak chic, xc'utun jun jorno ri cäbukuwic, xukuje' jun k'ak' cänicowic ri coc'ow chquixo'l ri awaj ri banom catakperaj chque. Kas pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel xuban jun c'ulwächinic ruc' ri Abram: “We ulew ri' quinya' na chque ri e awija'lil cächapletaj ulok chuchi' ri nima' re Ejipt copan c'ä chuchi' ri nimalaj nima' Euprats. Ri u bixic, ri culew ri aj seneyib, ri aj senezeyib, ri aj cadmonib, ri aj hititib, ri aj perezeyib, ri aj repaitab, ri aj amoreyib, ri aj cananeyib, ri aj jerjeseyib, xukuje' ri aj jebuseyib.” Ri Saraiy man cäcuin taj quebuya' ta ral che ri Abram ri rachajil; c'o c'u jun lok'om pataninel ixok rech ri Saraiy aj Ejipt, ri Agar u bi'. Xubij c'u ri Saraiy che ri Abram: “Ri Ajawaxel man u yo'm ta chwe chi quec'oji' ta wal, chabana' jun tok'ob, chac'ama' ri Agar che awixokil ri lok'om pataninel wech, craj ne quec'oji' na wal rumal ri are.” Ri Abram xunimaj ri xbix che rumal ri Saraiy. Are c'u ri Saraiy xuc'am ri Agar, ri aj Ejipt, xuya' c'u che jacha' che rixokil ri Abram, aretak lajuj junab chic e jekel pa Canaan. Ri Abram xuc'am ri Agar, xcanaj c'u yawab winak ri Agar. Aretak ri Agar xuna' rib chi yawab winak chic, xretzelaj u wäch ri Saraiy. Ri Saraiy xubij che ri Abram: “¡U mac awech chi quetzelax nu wäch rumal ri Agar. In xinyo'w che awixokil; camic c'ut aretak reta'm chic chi cäc'oji' na jun ral, man nim ta chic quinrilo. Chubij ba' ri Ajawaxel jachin ri ajchak'mac, we in o at!” Ri Abram xubij che ri Saraiy: “Chawilampe', pa k'ab c'o wi ri Agar, ri a lok'om pataninel, chabana' che jas ri cawaj.” Xuchaplej c'u u banic c'ax ri Saraiy che ri Agar, rumal c'u ri' xanimaj bic ri Agar. Xriktaj c'u ri Agar rumal jun tako'n re ri Ajawaxel pa ri chaki'j uwo sak, chunakaj ri bulbux ri c'o pa ri be ri cäbe pa Xur, xuc'ot c'u u chi': “Agar, u lok'om pataninel ri Saraiy, ¿Jawije' a petic wi, jawije' c'u catbe wi?” Ri Agar xubij: “Cätajin quinanimaj chuwäch ri nu chuchu' ri Saraiy.” Ri tako'n re ri Ajawaxel xubij che ri Agar: “Chattzelej cho rachoch ri a chuchu' ri Saraiy, chanimaj pa ronojel ri catutak wi.” Xubij chi c'u na ri tako'n che ri Agar: “Quinbano chi queq'uiyir na ri e awija'lil, ri man c'o ta jun cäcuinta che cajilaxic. At yawab winak chic, cäc'oji' c'u na jun awal ala, Ismael cäcoj na che u bi', ri awok'ej xtataj rumal ri Ajawaxel. Ri awal cux na jun c'analaj achi; cutij na u chuk'ab chquij conojel xukuje' conojel cäquitij na qui chuk'ab ruc'; co c'u cutiq'uiba' ri rachoch pune' cäc'ulelax cumal ri rachalal.” Rumal c'u rech chi ri Agar ch'awinak ruc' ri Ajawaxel, xubinaj rumal “Ri Dios ri quinuca'yej”, xuchomaj: “In rilom c'u ri Dios c'ä in c'asal c'ut.” Xukuje' rumal ri' ri c'ua' xbinaxic: “U C'ua' Ri C'aslic Quinuca'yej”. We c'ua' ri' c'o chuxo'l ri Cades ruc' ri Bered. Ri Agar xralaj jun u c'ojol ri Abram, ri Abram xucoj Ismael che u bi'. Jumuch' ruc' wakib (86) u junab ri Abram aretak xalax ri Ismael. Aretak c'o chi jumuch' ruc' belejlajuj (99) u junab ri Abram, xuc'ut rib ri Ajawaxel chuwäch, xubij che: “In ri' ri Dios ri c'o ronojel u cuinem; chatbin pa jun suc'alaj c'aslemal chnuwäch. Ri in quinban na jun c'ulwächinic awuc': quinban na chi sibalaj queq'uiyir c'u na ri e awija'lil.” Ri Abram xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew. U takem c'u u bixic ri Dios che: “Are c'u c'ulwächinic wa' ri quinban awuc': At catux na qui tat ri nimak tak tinimit ri man quebajilataj taj, man cäbix ta chic Abram chawe. Kas camic Abraham catuchix na, quinban chawe chi catux qui tat ri nimak tak tinimit ri man quebajilataj taj. Quinbano chi sibalaj queq'uiyir ri e awija'lil; quebel na ajawinelab chquixo'l xukuje' nimak tak tinimit. Ri c'ulwächinic ri quinban awuc', ri xukuje' quinban cuc' conojel ri e awija'lil ri quepe na, chi ri in quinux na a Dios amak'el xukuje' qui Dios ri e are'. Chawe at, xukuje' chque ri e are' quinya' wi na ronojel ri ulew Canaan ri at c'o wi camic, quinya' na che quechbal re chbe k'ij sak; are c'ut ri in quinux na i Dios.” Ri Dios xubij chi na che ri Abraham: “Are c'u ri at chatz'akatisaj ri nu c'ulwächinic; ri at xukuje' conojel ri e awija'lil. Are c'ulwächinic wa' quinban iwuc', ri rajawaxic xukuje' caquitz'akatisaj conojel ri awija'lil: conojel ri achijab chixo'l rajawaxic quekopix na ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che quetal. Rumal ri' rajawaxic quekopix na ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi, are c'u cajwataj wa' che retal ri c'ulwächinic ri c'o chkaxo'l iwuc'. Camic cächapletaj bic, conojel ri alabom rajawaxic quekopix na ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che quetal aretak cätz'akat wajxakib k'ij alaxinak, xak junam cäban che ri ala ri quil u wäch cho ja ruc' ri pataninel ri lok'om ruc' puak che apachique ta ne winak ri man i winakil taj. Rajawaxic quekopix na u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che quetal ri alabom alaxinak chupam ri awachoch, xukuje' ri a lok'om ruc' ri a rajil. Jeri' ri nu c'ulwächinic cac'utataj pa ri i ti'jal jacha' jun c'ulwächinic re ronojel ri c'aslemal. Are c'u ri man kopin ta ri u wi' ri qui tz'umal ri achi wi che retal, rajawaxic resaxic chixo'l, rumal rech chi man nim ta rilom wi ri nu c'ulwächinic.” Xukuje' xubij ri Dios che ri Abraham: “Ri awixokil Saraiy, man je ta chi u bi' wa' quebixok. Kas camic cächapletaj bic, Sara cuchi'x na. Quintewichi'j na, quinya' na jun a c'ojol rumal are'. Kastzij, quintewichi'j na. Ri are' cux na qui nan e q'uia nimak tak tinimit, ri e rija'lil quebux na ajawinelab quech tak tinimit.” Xumej rib ri Abraham c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew, xtze'n c'ut. Cätajin cuchomaj: “¿La cuya' ta lo chi jun achi ri jun sient chic u junab cäcuinic cux ta tataxel? ¿La cuya' ta lo chi ri Sara quec'ol ta jun ral chujumuch' lajuj (90) u junab?” Xubij c'u ri Abraham che ri Dios: “¡C'o ta banom wi chi ri Ismael cäc'asi na rumal ri tewichibal la!” Ri Dios xubij che ri Abraham: “Ri nu bim chi ri awixokil Sara cäralaj na jun a c'ojol, ri cäcoj na Isaac che u bi'. Ruc' ri are' quinjiquiba' wi na ri nu c'ulwächinic quincanajisaj c'u na amak'el cuc' tak ri e rija'lil. Nu tom ri a ch'awem puwi' ri Ismael, quintewichi'j c'u ri are'; quinbano chi quec'oji' e q'ui u c'ojol xukuje' chi queq'uiyir ri e u k'ab tak rachalaxic. Ri Ismael queralc'ualaj na cablajuj (12) c'amal tak be ri nimak qui k'ij. Quinbano chi ri are' cupok'isaj na jun nim tinimit, sibalaj nim. Are' c'u ri nu c'ulwächinic quinjekeba' na ruc' ri Isaac, ri a c'ojol ri cuya' na ri Sara chawe junab, pa tak we k'ijol ri'.” Aretak xtzijobetaj ri Abraham rumal ri Dios xel bic chi'. Kas pa ri k'ij ri' ri Abraham xukopij ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi ri Ismael, ri u c'ojol, che retal. Xebuc'am ri pataninel tak rech ri xebalax pa ri rachoch, xukuje' ri xelok' ruc' puak, conojel ri achijab ri e c'o pa rachoch xekopix ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che quetal, jas ri xtak wi rumal ri Dios. Ri Abraham xukuje' ri Ismael ri u c'ojol, pa ri k'ij ri', xekopix ri u wi' ri qui tz'umal che quetal. Junam cuc' conojel ri achijab ri e c'o pa ri rachoch, ri e pataninel tak re ri xebalax pa ri rachoch xukuje' ri xelok' ruc' puak chque apachique winak ri man e qui winakil taj. Ri Ajawaxel xuc'ut rib chuwäch ri Abraham pa ri c'ache'laj que räx che' ri rech ri Mamre, t'uyul ri Abraham chuchi' ri u lic'om ja pa tiq'uil k'ij. Ri Abraham xebuwalijisaj ri e u bak'wäch xtaki' c'u u wäch chque oxib achijab ri e tac'atoj ulok chuwäch. Aretak xerilo, aninak xwalij che qui c'ulaxic, xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew. Xubij c'ut: “Ajawaxel, quinta' tok'ob che la, bana' la tok'ob mabe la chanim. We utz che la quintz'onoj jubik' ja' rech quech'aj ri akan alak, chuxlan na alak jubik' chuxe' ri u mu'jal ri che'. Oc'owinak ya' alak chuwäch ri jekel wi pataninel ech la ri', quinya' wa alak rech cac'oji' ri chuk'ab alak c'ä majok chtakej ri be alak.” “Je', utz ba ri',” xecha' ri e are'. Ri Abraham xoc bic pa ja, xubij c'u che ri Sara: “¡Aninak, jac'ama' cawinak quiejeb (44) libra c'äj ri sibalaj coc', chabanaxtaj quieb oxib caxlanwa!” Ri Abraham aninak xbe che u c'amic jun awaj, xucha' jun alaj ama' wacax ri chom chic, xuya' che jun pataninel re xuban c'u che ri riquil. Man xuwi ta ri ti'j xuya' ri Abraham chque, xane' xuya' leche chque xukuje' quexu, xoc il che quilixic aretak cätajin quewa' chuxe' ri che'. Aretak xquelej ri solinelab, xquic'ot u chi' ri Abraham: “¿Jawije' c'o wi ri Sara ri awixokil?” “C'o pa ri lic'om rachoch,” xcha' ri Abraham. Jun chque xubij: “Che ri jun junab chic quinpe che a solixic, pa ri k'ij c'ut ri' ri awixokil c'ochic jun ral ala.” U tatbem c'u ulok ri Sara ri cäquitzijoj, man c'o ta cunabej ri Abraham chi c'o ulok ri Sara chrij ri u chi' ri lic'om rachoch. Ri Abraham xukuje' ri Sara e nimak tak winak chic, ri Sara man c'o ta chic ri u yab chi ic'. Rumal ri' xtze'n ri Sara, je xuchomaj wa': “¿La quinquicot ta chi c'u na chi cäc'oji' jun wal, nim winak chi c'ut ri wachajil xukuje' ri in?” Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Abraham: “¿Jasche cätze'n ri Sara? ¿La ma ta cucojo chi cäc'oji' na jun ral pune' ta ne nim winak chic? ¿La c'o ta c'u lo jun jasach ri ma ta cäcuin ri Ajawaxel che u banic? Che ri jun junab chic junab ak'anok quinpe na che a solixic, pa ri k'ij ri' ri Sara c'o chic jun ral ala.” Aretak ri Sara xuta' ri xbixic, xuxe'j rib, are ta xraj xresaj ta rib chupam. Rumal ri' xubij: “Ri in man cätajin ta quintze'nic.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Weta'm chi xattze'nic.” Ri achijab xewalijic xquitakej ri qui be xebe pa ri tinimit Sodom. Xebachilax bic jubik' rumal ri Abraham che qui jachic bic. Ri Ajawaxel xubij: “Rajawaxic quinbij na che ri Abraham ri quinbano, cux c'u na qui tat jun cowilaj nim tinimit ri nim u k'ij. Nu bim c'u che chi rumal are' quebentewichi'j na conojel tak ri nimak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew. Nu cha'om rech quebutak ri e u c'ojol xukuje' ri e rija'lil che qui nimaxic ri e nu tijonic, rech cäquiban ronojel ri utz, ri suc', quinban c'u na in ronojel ri nu bim.” Ri Ajawaxel xubij che ri Abraham: “Ri winak aj Sodom, aj Gomor nu tom qui tzijol chi sibalaj e itzel tak winak, xukuje' chi sibalaj e nimak tak ajmaquib, camic c'ut quinbe chila' che rilic we kastzij chi sibalaj nim ri quetzelal jas ri bim chwe. Kas c'u quinwetamaj na.” Quieb chque ri solinelab xquitakej ri qui be xebe pa Sodom, are c'u ri Abraham xcanaj na can chuwäch ri Ajawaxel. Xnakajin chi c'u na jubik' che, xuc'ot c'u u chi'. “¿La cäsach la qui wäch ri winak ri man c'o ta jubik' qui mac junam cuc' ri c'o qui mac? We ne e c'o cawinak lajuj (50) winak ri man c'o ta jubik' qui mac pa ri tinimit. Pune' c'u jewa' ¿la cäsach la u wäch ri tinimit junam cuc' ri cawinak lajuj (50) ri man c'o ta jubik' qui mac, a ma ta quel c'u'x la chque rumal quech ri cawinak lajuj (50)? ¡Mäban la ri' chi junam cäcämisaj la ri c'o u mac ruc' ri man c'o ta jubik' u mac, je ta ne ri e quieb e macuninak! ¡Mäban la we c'ax ri'! Lal ri lal nimalaj k'atal tzij puwi' ronojel ri uwächulew, ¿la ma ta c'u cäban na la ri suc'alaj k'atoj tzij?” Ri Ajawaxel xubij che ri Abraham: “We quebenrik cawinak lajuj (50) winak ri man c'o ta jubik' qui mac pa ri tinimit Sodom, rumal quech wa' quinsach qui mac conojel ri e c'o pa Sodom xukuje' pa Gomor.” Ri Abraham xubij che ri Ajawaxel: “Sachala' nu mac chi je ch'abexic la wa' quinbano, ri lal lal Dios, are c'u ri in xa in winak; we c'u ne craj na job (5) che ri cawinak lajuj (50) ri man c'o ta jubik' qui mac. ¿La xa c'u cumal we job ri' ri craj na cäsach la u wäch ronojel ri tinimit?” Ri Ajawaxel xubij che: “We quebenrik cawinak job (45) ri man c'o ta jubik' qui mac, man quinsach ta u wäch.” “¿We c'u ne xa e cawinak (40) ri man c'o ta jubik' qui mac?” xcha' chi na ri Abraham. “Rumal quech we cawinak (40) ri' man quinsach ta u wäch,” xcha' ri Ajawaxel. Ri Abraham xutz'onoj tok'ob che ri Dios, xubij: “Quintz'onoj jun tok'ob che la, mäpe c'u oyowal la chwe, quintakej u tz'onoxic tok'ob che la; we c'u ne xa e juwinak lajuj (30) ri man c'o ta jubik' qui mac querik la.” Ri Ajawaxel xubij che: “We quebenrik juwinak lajuj (30), quinsach u mac ri tinimit.” Ri Abraham xutakej u tz'onoxic tok'ob che ri Dios xubij: “Wajaw Dios, sibalaj in chajil anima' chi je ch'abexic la wa' quinbano, ¿jas cäc'ulmatajic we ne xa e juwinak (20) ri man c'o ta jubik' qui mac querik la?” Ri Ajawaxel xubij chi che ri Abraham: “Rumal quech we juwinak (20) ri', man quinsach ta u wäch ri tinimit.” Ri Abraham xutakej chi na u tzijobexic ri Dios, xubij che: “Bana' la jun tok'ob, mäpe oyowal la chwe, xuwi chi c'u we jumul ri' quinch'aw uc' la, man quinya' ta chi c'u latz' che la: ¿jas cäban la we ne xa e lajuj (10) querik la ri man c'o ta jubik' qui mac?” Ri Ajawaxel xubij che: “Cumal quech we lajuj (10) ri', man quinsach ta u wäch ri tinimit.” Aretak ri Ajawaxel xutanaba' u tzijobexic ri Abraham, xbec xel bic chila'; are c'u ri Abraham xtzelej pa ri u lic'om rachoch. Xa jubik' man coc ak'ab aretak ri quieb tako'nib aj caj xebopan pa Sodom. Ri Lot t'uyul chuchi' ri tinimit, jawije' cäquimulij wi quib ri winak. Aretak xerilo, xwalijic xebuc'ulaj, xxuquic xumej rib xubij chque: “Tatayib, bana' alak tok'ob, quinbochi'n chech alak chi cäcanaj can alak pa wachoch che we chak'ab camic. Chila' cach'aj wi ri akan alak, ak'ab chwek cätakej chi ri be alak.” Ri e are' xquibij: “Jayi', sibalaj maltiox cakoc'owisaj na ri ak'ab pa ri be.” Are c'u ri Lot sibalaj xucoj na chuk'ab chque, chuq'uisbalil, ri e are' xquinimaj xebe ruc' cho rachoch. Aretak xebopanic, ri Lot xusuc'umaj jun utzalaj wa'im chque re benak k'ij, xuban caxlanwa man c'o ta ch'am ruc', ri tako'nib aj caj xewa'ic. Maja' c'u quek'oyic aretak conojel ri achijab aj Sodom, xquisutij rij ri rachoch ri Lot, chi alabom chi ri'jab, xquichaplej u rakic qui chi' che ri Lot, xquibij: “¿Jawije' e c'o wi ri achijab ri xeboc pa ri awachoch pa we chak'ab ri'? ¡Chebawesaj ulok! ¡Cäkaj cujk'oyi cuc'!” Xel c'u ulok ri Lot che qui ch'abexic, aretak xel ulok utz u tz'apixic ri uchi'ja xuban canok, xubij chque ri achijab: “Nu winak, chibana' tok'ob miban jun etzelal. E c'o quieb nu mia'l ri e k'apojib; quebenwesaj ulok chiwäch rech quiban chque jachique ri quiwaj, c'o c'u jas miban chque we achijab ri', e solil c'u wech.” Ri achijab aj Sodom xquibij che ri Lot: “¡Chatel chi'! Man cäpe ta na jun winak jas ri at ri man ka winakil taj cheltakan ta pakawi'. ¡Camic nim ri c'ax ri cäkaban chawe chuwäch ri cäkaban ta chque we achijab ri'!” Xquichaplej u banic c'ax che ri Lot, xekeb ruc' ri uchi'ja are ta xcaj xquitarij ta apan jela'. Are c'u ri e u solinelab ri Lot xquiyuk ulok ri qui k'ab xquijic' ri Lot xquicoj bic pa ri ja; xquitz'apij ri uchi'ja, xquiban c'ut chi xemoyir ri achijab ri e c'o chrij ri uchi'ja. Chi alabom chi ri'jab conojel xecanaj moyab, xecos c'u che u tzucuxic ri uchi'ja. Ri tako'nib aj caj xquibij che ri Lot: “¿La c'o chi niq'uiaj awachalaxic waral? Chebac'ama' ri a c'ojol, ri a mia'l, ri e a ji', conojel ri awachalaxic ri e c'o pa we tinimit ri', chebawesaj bic, naj chebac'ama' wi bic. Cäkasach c'u u wäch we c'olbal ri'. Sibalaj q'ui chi c'u ri tzujunic banom chuwäch ri Ajawaxel chquij ri winak re we tinimit ri', rumal ri' xujutak ulok che u sachic u wäch.” Xbe ri Lot che qui siq'uixic ri e u ji' ri e towinak ri u mia'l che c'ulanem, xubij chque: “¡Chixwalijok, chixel bic waral, cäsach c'u u wäch we tinimit ri' rumal ri Ajawaxel!” E are c'u ri e u ji' man xeboc ta il che ri xubij ri Lot chque. Xa c'u jubik' man cäsakaric, ri tako'nib aj caj xquibij che ri Lot: “We man cawaj catcämic aretak cäkasach u wäch we tinimit ri', aninak chatwalijok, chac'ama' c'u bic ri awixokil, xukuje' ri quieb a mia'l.” Xbeytaj c'u ri Lot, ri quieb tako'nib aj caj xquiyukej bic che ri u k'ab, rumal rech chi xel u c'u'x ri Ajawaxel che. Xukuje' xquic'am bic ri rixokil, ri quieb u mia'l, naj xequic'am wi bic che ri tinimit rech queto'tajic. Aretak e c'o chrij ri tinimit, jun chque ri tako'nib xubij: “¡Chatxiq'uinok, chato' awib! Matca'y chawij, mawi jubik' mak'il awib pa ri beya'. Chatpakal cho tak ri juyub, we cawaj catc'asi'c.” Xubij c'u ri Lot chque: “¡Jayi' wajawib bana' alak tok'ob! Ri alak sibalaj q'ui tok'ob banom alak chwe, sibalaj uxinak alak utz wuc' ruc' ri u colic ri nu c'aslemal, man quincuin ta chic quinbe ta cho tak ri juyub, we ne in c'o pa ri be aretak cäpe ri c'ax puwi' ri tinimit, quincäm c'u ri'. Nakaj che ri in c'o wi c'o jun tinimit ch'utin, ri cuya' quinanimaj wi. ¡Chya' alak chwe chi quinbe chila' che u to'tajisaxic ri nu c'aslemal, kastzij c'ut are jun tinimit ri sibalaj ch'utin!” Jun c'ut chque ri tako'nib aj caj xubij: “Xinta' ri xabij, quinban c'ut jas ri a tz'onon chwe. Man quinsach ta u wäch ri tinimit ri xabij chi catopan wi: ¡Jät chanim chila'! Man c'o ta c'u jas quinban na we man catopan na pa we c'olbal ri'.” Rumal ri' xcoj Zoar che u bi' we tinimit ri'. Sakarinak chic xopan ri Lot pa ri tinimit Zoar, ri Ajawaxel xujabij k'ak' xukuje' asupre jacha' ri jäb puwi' ri Sodom, xukuje' ri Gomor, xusach qui wäch ri tinimit junam cuc' conojel ri winak ri e c'o chila', xuq'uis c'u tzij puwi' ronojel ri tico'n ri c'o pa ri beya' ri'. Are c'u ri rixokil ri Lot ri teren ulok, xca'y can chrij, chila' xcanaj wi canok xux u wächbal winak re atz'am. Ri Abraham ak'ab xbe chucab k'ij pa ri c'olbal jawije' ri xtzijon wi ruc' ri Ajawaxel; xca'y apan che ri Sodom, ri Gomor, xukuje' pa ronojel ri ulew, xrilo chi cäbukuw sib pa ronojel ri c'olbal jacha' ri u sibal jun jorno re wa. Jewa' xuban ri Dios che u sachic u wäch ri tinimit tak ri e c'o xo'l tak ri juyub, jawije' xc'oji' wi ri Lot, xnataj c'u ri Abraham che ri Dios. Rumal ri' xresaj ulok ri Lot pa ri c'olbal ri xsach u wäch. Xuxe'j c'u rib ri Lot chi cäcanaj pa Zoar, xbe c'ut cuc' ri quieb u mia'l pa ri ulew ri c'o wi c'ache'laj, coxichal c'ut xejeki' chupam jun pec. Xurika' jun k'ij ri u mia'l ri Lot ri nabeal xubij che ri u chak': “Ri ka tat nim winak chic, man c'o ta c'u jun ala pa ronojel we c'olbal ri' ri cäc'uli' ta kuc', jas ri cäquiban ri winak; kaya' u wa'l uva che ri ka tat, chujwar c'u ruc' rech cäc'oji' u c'ojol kuc'.” Kas pa ri chak'ab ri' xquiya' u wa'l uva che ri qui tat, xwar c'u ri nabeal ruc'; are c'u ri u tat man xunabej taj aretak xk'oyi' ruc' mawi aretak xwalijic. Chucab k'ij chic, ri nabeal xubij che ri u chak': “Chatampe', in chak'ab iwir xinwar ruc' ri ka tat, kaya' chi ba' u wa'l uva che ri ka tat rech catwar chi at ruc'; rech uj quieb cäc'oji' u c'ojol kuc'.” Xquiya' chi u wa'l uva che ri qui tat, xwar chi c'u ri chak'axel ruc', man xunabej ta c'u ri Lot aretak xk'oyi' ruc' mawi aretak xwalijic. Ri quieb u mia'l ri Lot xecanaj yawab tak winak rumal ri qui tat. Xc'oji' c'u jun ral ri nabeal, xucoj Moab che u bi' are wa' ri qui tat ri aj moabib camic. Ri chak'axel xukuje' xc'oji' jun ral, xucoj Ben-ami che u bi' are wa' ri qui tat ri aj amonib camic. Ri Abraham xel bic pa ri c'olbal ri c'o wi xbe pa ri rulewal ri Negueb, xcanaj pa ri tinimit Jerar ri c'o chuxo'l ri Cades ruc' ri Xur. Aretak c'o ri Abraham chila', man cubij taj chi ri Sara are rixokil, cubij chi rana'b. Ri Abimelec ri ajawinel pa Jerar, xtakan che u c'amic ri Sara rech cuban rixokil che; xch'abex c'u ri Abimelec pa u waram rumal ri Dios pa ri ak'ab ri', xubij ri Dios che: “Catecämok, rumal rech chi c'ulanic ri ixok ri a c'amom.” Man rekle'n ta c'ut, rumal ri' xubij ri Abimelec che: “Wajaw, ¿la cachomaj ta la u cämisaxic ri winak ri man c'o ta etzelal u banom? Kas c'u are ri Abraham xbin chwe chi rana'b we ixok ri', xukuje' we ixok ri xubij chwe chi u xibal we achi ri', ronojel ri xinbano xinban ruc' u ch'ajch'ojil wanima', quinch'obo chi man c'o ta etzelal nu banom.” Ri Dios xubij che pa ri u waram: “Kas weta'm chi ruc' ch'ajch'ojalaj awanima' xabano. Rumal ri' man xinya' ta pa k'ab chi caweklej, rech man catmacun ta chnuwäch. Chatzelej ba' ri rixokil we achi ri', ri are' k'axal c'u tzij cutz'onoj c'u tok'ob pawi' rech catc'asi' na, we c'u man catzelej che, ri at xukuje' ri e c'o pa ri awachoch quixcäm na.” Ak'ab xwalij ri Abimelec chucab k'ij xebumulij conojel ri pataninel tak rech, xubij c'u chque ronojel ri xrichic'aj. Aretak xquito', sibalaj xquixe'j quib. Ri Abimelec xtakan che u siq'uixic ri Abraham, xubij che: “¡Chawilampe' ri a banom chke! ¿Jas c'ax nu banom chawe chi a c'amom ulok jun nimalaj mac panuwi' xukuje' ri e nu winak? We jastak ri' man queban taj. ¿Jas cätajin cachomaj aretak je xaban wa' chwe?” xcha' ri Abimelec che ri Abraham. Ri Abimelec jewa' xuban che u ch'abexic ri Abraham, ri Abraham xubij che: “Ri in xinchomaj chi ri winak waral man nim ta cäquil wi ri Dios, chi quinquicämisaj na che u majic ri wixokil. Kas c'u tzij chi wana'b we ixok ri', u mia'l ri nu tat ruc' chi c'u jun ixok, rumal ri' xuya' xinc'uli' ruc'. Aretak ri Dios xuya' ri takanic chwe chi quinel bic cho rachoch ri nu tat, xintz'onoj jun tok'ob che ri wixokil, chi pa tak ri c'olbal ri cujopan wi, chubij chi in u xibal.” Ri Abimelec xutzelej ri Sara che ri Abraham. Xebusipaj u chij, u wacax, lok'om tak pataninelab rech achijab, xukuje' ixokib, xubij c'u che ri Abraham: “Chawilampe', c'o ronojel ri wulew chawäch. Chacha' ri c'olbal ri sibalaj utz cawilo, rech catjeki' chupam.” Xubij c'u ri Abimelec che ri Sara: “Ronojel ri nu yo'm che ri a xibal rajil jun mil sak puak, are c'u tojbal awech wa' chquiwäch conojel ri e c'o awuc'. Man c'o ta c'u jun catyok'owic.” Ri Abraham xutz'onoj tok'ob che ri Dios puwi' ri Abimelec, jeri' ri Dios xutzelej ri rutzil u wäch ri Abimelec xukuje' ri rixokil. Xukuje' xebucunaj ri ixokib ri pataninel tak rech rech quec'oji' cal, u mac c'u rech ri Sara, ri Ajawaxel u banom chi man c'o ta jun chque ri ixokib ri e c'o pa ri rachoch ri Abimelec quec'oji' ta ral. Jas ri u bim ulok ri Ajawaxel, kas je xuban che ri Sara, ri are' xcanaj yawab winak, xralaj c'u jun u c'ojol ri Abraham aretak sibalaj nim winak chic. Xalax ri ac'al kas pa ri k'ij ri u bim ri Dios. Ri Abraham xucoj Isaac che u bi' ri u c'ojol ri xalax rumal ri Sara, wajxakib k'ij chic ilom u wäch ri Isaac aretak xkopix ri u wi' ri u tz'umal ri achi' che retal rumal ri Abraham, jas ri takanic ri u yo'm ri Dios che. Jun sient u junab ri Abraham aretak xalax ri Isaac. Xubij ri Sara pa ranima': “Ri Dios xuya' quicotemal chwe, conojel c'u ri cäquetamaj chi c'olinak jun wal, quequicot na wuc'. ¿Jachin ta xbin che ri Abraham chi quebenwalaj na ralc'ual? Xinwalaj c'u jun u c'ojol pune' sibalaj in nim winak chic.” Aretak nim chic ri Isaac, xesax puwi' ri tu'. Aretak c'u xesax puwi' ri tu' ri Abraham xuban jun nimalaj nimak'ij. Xril c'u ri Sara chi ri u c'ojol ri Abraham ri ralam ri Agar ri aj ejipt, cutze'j u wäch ri Isaac. Xbe ri Sara xubij che ri Abraham: “¡Chel bic we lok'om pataninel ri' rachil ri ral! Man cuya' ta c'ut cäban quieb che ri rechbal ri wal Isaac cäya' ta c'u niq'uiaj che ri ral ri lok'om pataninel.” Sibalaj c'ax xuna' ri Abraham aretak xuto chi quesax bic ri u c'ojol. Ri Dios xubij che ri Abraham: “Matoc il che ri ala mawi che ri a lok'om pataninel. Chabana' ronojel ri cubij ri Sara chawe, rumal c'ut ri Isaac queq'uiyir na ri e awija'lil. Are c'u ri ral ri lok'om pataninel quinbano chi cupok'isaj na jun nim tinimit, rumal rech chi a c'ojol.” Sibalaj ak'ab chucab k'ij, ri Abraham xuya' bic wa che ri Agar xukuje' jun c'olbal ja' re tz'um nojinak che ja'; xuya' bic cho rachak, xujach c'u bic ri Ismael pa u k'ab. Quiwil iwib xcha' bic chque. Xbe ri Agar, pa ri chaki'j uwo sak re Beerseb, man reta'm ta c'ut jawije' cäbe wi. Aretak xq'uis ri ja' ri c'o pa ri tz'um, xuya' can ri ac'al chuxe' jun patzäpic k'ayes xbec, naj xet'uyul wi apanok, man craj taj cärilo aretak cäcäm ri ral. Aretak xt'uyic xuchaplej ok'ej ri ac'al. Ri Dios xuto chi cok' ri ala, kas c'u pa ri caj ri tako'n aj caj xusiq'uij ulok ri Agar, xubij c'u che: “¿Jas xac'ulmaj Agar? Maxe'j awib, ri Dios xuta' ri rok'ej ri ac'al chila' jawije' ri c'o wi. Jät, jatzucuj ri ac'al, matzokopij ri u k'ab, quinban c'u na chi cupok'isaj na jun nim tinimit ri nim u k'ij.” Ri Dios xubano chi ri Agar xril jun c'ua' nojinak che ja' ri c'o apanok. Xbec, xunojisaj ri tz'um che ja', xuya' c'ut re ri Ismael. Ri Dios xuto' ri ala, ri ala xq'uiyic xc'oji' pa ri chaki'j uwo sak, xux c'u jun utzalaj q'uiakal ch'ab. Xc'oji' pa ri chaki'j uwo sak re Paran, ri Ismael xc'ulubax rumal ri u nan ruc' jun ali aj Ejipt. Pa tak c'u ri k'ij ri' ri Abimelec xbe che u ch'abexic ri Abraham. Xachilax bic rumal ri Picol, qui nimal ri rajch'ojab. Ri Abimelec xubij che ri Abraham: “Cäkilo chi ri Dios catuto' che ronojel ri cäbano. Rumal ri' chabana' ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Dios, kas pa we c'olbal ri', chi man c'o ta lawaloyil cäban na chke mawi chwe in mawi chque ri walc'ual mawi chque ri e awija'lil. Chabanaa' ri chi'nic ri kas cäban na chi cäban na ri utzil chwe jacha' ri nu banom chawe, chi junam cäban na chque ri winak ri e re we ulew ri' jawije' ri at jekel wi camic.” “Quinban ri chi'nic ri kas cäban na,” xutzelej u bixic ri Abraham. C'o c'u jun c'ua' ri xuch'a' ri Abraham che ri Abimelec, ri majom can che cumal ri pataninel tak rech ri Abimelec. Ri Abimelec xubij che: “Man yo'm ta u bixic wa' chwe, man nu tom ta in. Mawi jubik' weta'm jachin xbanow wa'.” Ri Abraham xebuc'am chij, wacax, xebuya' che ri Abimelec. Pa ri k'ij ri' e quieb xquiban jun c'ulwächinic. Ri Abraham xebutas wukub chij chquixo'l ri u chij, rumal c'u ri' ri Abimelec xuc'ot u chi': “¿Jasche e a tasom we wukub chij ri'?” Ri Abraham xutzelej u bixic: “We wukub chij ri' quebenya' che la, che u c'utic chwäch la chi in xinc'otow we c'ua' ri'.” Rumal ri' xcoj Beerseb che u bi' we c'olbal ri', chila' c'ut xcan wi jun chi'nic ri kas cäban na qui cabichal. Bantajinak chi c'u ri c'ulwächinic, ri Abimelec xukuje' ri Picol, xetzelej pa ri culew ri aj pilisteyib. Chila' pa Beerseb ri Abraham xutic juwi' che, jun tamarin, xuya' c'u u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel, ri junalic Dios. Naj xbeytaj ri Abraham chupam ri culew ri aj pilisteyib. Oc'owinak chi jun k'ijol, ri Dios xuc'ambejej ri u cojonic ri Abraham. Xucoj ri u bi' che u siq'uixic, ri are' xutzelej u bixic, “In c'o waral.” Ri Dios xubij che: “Chac'ama' ri Isaac, ri a c'ojol ri xa jun ri sibalaj lok' chawäch, jät pa ri ulew Mor. Aretak catopan chila', chachi'j che tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi' jun chque ri juyub ri quinc'ut na chawäch.” Chucab k'ij sibalaj ak'ab xwalij ri Abraham, xucoj reka'bal ri u bur; xuc'al ri si' ri cucojo che ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xbe pa ri c'olbal ri xbix che rumal ri Dios, junam xebe ruc' ri Isaac ri u c'ojol. Xachilax bic cumal quieb pataninel tak rech. Churox k'ij ri Abraham xril apan ri c'olbal chi naj. Xubij chque ri e quieb pataninel tak rech: “Chixcanaj can waral ruc' ri bur. Ri ala xukuje' ri in cäkatakej na ri ka be, cujpaki na puwi' ri juyub cakak'ijilaj c'u na ri Dios chila', cujtzelej c'u na ulok.” Ri Abraham xuc'am ri si' ri cucoj che u poroxic ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xuya' puwi' u teleb ri u c'ojol; are' c'u ri are xruc'aj bic ri cuchilo xukuje' ri k'ak' junam xebec. E bininak chi jubik' ri Isaac xubij che ri Abraham: “¡Tat!” “¿Jas ri cawaj nu c'ojol?” xcha' ri Abraham che. Ri Isaac xubij che: “Kuc'am ri si', kuc'am ri k'ak', ¿jawije' c'u c'o wi ri alaj ama' chij che ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic?” “Ri Dios cäyo'w na ri chij ri cajwataj che ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, nu c'ojol,” xcha' ri u tat. Xquitakej c'u binem junam. Aretak xebopan pa ri c'olbal ri u bim ri Dios, ri Abraham xuban ri porobal, xuban u banic ri si' puwi' ri porobal, xuyut ri u c'ojol xuya' puwi' ri si' ri c'o puwi' ri porobal; chupam c'ut ri jok'otaj aretak xuc'am ri cuchilo che u cämisaxic ri u c'ojol, ri u tako'n ri Ajawaxel xusiq'uij ulok kas pa ri caj: “¡Abraham! ¡Abraham!” “In c'o waral,” xcha' ri are'. Ri tako'n aj caj xubij: “Maban jun c'ax che ri ala, xinwetamaj c'ut chi caxe'j awib chuwäch ri Dios, man xak'il ta c'u awib che u ya'ic ri a c'ojol chwe, ri xa jun.” Ri Abraham xtaki' apan u wäch xril jun chij ri ralital ri ruc'a' pa jun patzäpic k'ayes; xuc'ama' ri chij, xujach che tabal tok'ob ri cächajirisaxic che u q'uexwäch ri u c'ojol. Ri Abraham xucoj u bi' we c'olbal ri', ri u bi' ri xucojo are' wa': “Ri Ajawaxel cuya' ri cajwatajic.” Rumal ri' c'ä cäbixic: “Pa ri juyub, ri Ajawaxel cuya' ri rajawaxic.” Ri tako'n aj caj re ri Ajawaxel xusiq'uij chi ulok ri Abraham pa ri caj chucamul, xubij c'u che: “Ri Ajawaxel jewa' u bim: ‘Rumal chi xaban ri xinbij chawe, man xak'il ta c'u u ya'ic ri a c'ojol chwe, pune' ta ne xa jun, quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri nu bi'. Sibalaj c'u catintewichi'j na. Quinbano chi sibalaj quepok' ri e awija'lil jacha' ri ch'imil cho ri caj, xukuje' e jacha' ri sanyeb ri c'o chuchi' ri plo. Amak'el c'ut quech'äcan na paquiwi' ri e qui c'ulel, conojel c'ut ri nimak tak tinimit cho ri uwächulew caquirik na tewichibal rumal quech. Rumal rech chi at nimaninak chwe.’ ” Xtzelej ri Abraham pa ri c'olbal jawije' e canajinak wi can ri e quieb pataninel tak rech, xetzelej c'u pa Beerseb cho rachoch ri Abraham. Oc'owinak chi jun k'ijol, xya' u bixic che ri Abraham chi ri Milca e rilom chquiwäch u c'ojol ri Nacor ri u chak'. Ri nabeal are ri Uz, ri chak'axel are ri Buz xukuje' ri Kemuel; ri u c'ojol ri Kemuel are ri Aram. Xebalax chi c'u na ri Quesed, ri Haz, ri Pildas, ri Jidlap, ri Betuel. Ri u mi'al ri Betuel are ri Rebec. E are wa' ri e wajxakib u c'ojol ri Nacor u chak' ri Abraham, ri xeralaj ri Milca. Xukuje' xec'oji' u c'ojol ri Nacor ruc' ri Reum ri man kas ta rixokil. E are wa': ri Teb, ri Gaham, ri Tahas, ri Maac. Ri Sara xc'asi' jun sient ruc' juwinak wukub (127) junab, xcäm pa Quiriat-arba, are wa' ri tinimit Hebron ri c'o pa Canaan. Ri Abraham xrok'ej ri u cämical ri Sara, xuchajij u bisoxic. Xelextax c'u bic jawije' c'o wi ri Sara ri cäminak, xbe che u bixic chque ri aj hititib ri e aj chila': “Pune' man in ta i winakil chixo'l, chic'ayij jun mukubal chwe ri quinmuk wi ri wixokil ri xcämic.” Ri aj hititib xquitzelej u bixic che ri Abraham: “¡Tat, bana' la tok'ob, chujtatabej la! Ri lal chkaxo'l lal jun cha'talic rumal ri Dios. Muku' ri ixokil la chquipam ri e ka mukubal ri sibalaj je'lic, man c'o ta c'u jun chke ri ma ta chuya' ri u mukubal che wa'.” Xwalij c'u ri Abraham, xumej rib chquiwäch ri aj hititib, xubij c'u chque: “We kas tzij quiwaj quinmuk ri wixokil waral, chibana' tok'ob chixch'aw panuwi' ruc' ri Epron u c'ojol ri Zohar, chi chuc'ayij ri pec chwe ri c'o pa Macpel ri c'o chuchi' ri rulew. Quintoj ri kas rajil ri pec, je c'u ri' quinux na ajchak'e jun mukubal pa we c'olbal ri'.” C'o c'u ri Epron ri aj hitit chila', xubij c'u che ri Abraham chquiwäch conojel ri u winakil xukuje' chquiwäch conojel ri queboc bic pa ri tinimit. “¡Jayi', nu tat! ¡Bana' la tok'ob! In xa quinsipaj ri ulew che la, xukuje' ri pec ri c'o pa ri ulew. Chquiwäch ri nu winakil quink'alajisaj chi xa quinsipaj che la. Muku' ri ixokil la chila',” xcha' ri Epron che ri Abraham. Ri Abraham xumej chi rib jumul chquiwäch ri e aj chila', xutzelej c'u u bixic che ri Epron chquiwäch conojel: “¡Bana' la tok'ob, chintatabej la! Quinbochi'm che la chi c'ama' la ri rajil ri ulew, quinmuk c'u na ri wixokil chila'.” Ri Epron xubij che ri Abraham: “Kaschintatabej la, nu tat: ri rajil ri ulew quiejeb sient (400) sak puak. ¿La nim ta c'u wa' we puak ri' chwäch la xukuje' chnuwäch in? Jemuku' ri ixokil la,” xcha' che. Ri Abraham xutoj ri rajil ri ulew ri xubij ri Epron, chquiwäch ri aj hititib xrajilaj ri puak pa u k'ab ri Epron. Rumal ri' ri rulew ri Epron ri c'o pa elebal k'ij che ri Mamre, rachilam ri pec ri c'o pa ri ulew xukuje' conojel tak ri che', xek'ax pa u k'ab ri Abraham, xquil c'u conojel ri aj hititib, xukuje' conojel ri queboc bic, ri quebel ulok pa ri tinimit. Xumuk c'u ri Abraham ri Sara, ri rixokil pa ri pec ri c'o pa ri ulew re Macpel, pa elebal k'ij che ri Mamre, ri xukuje' cäbix Hebron che, we c'olbal ri' c'o pa Canaan. Jewa' xuban ri Abraham che rechbexic ri ulew rachilam ri pec ri c'o pa ri ulew, ri xquic'ayij ri aj hititib che mukubal. Sibalaj c'u ne nim winak chic ri Abraham, ri Ajawaxel u tewichi'm c'u pa ronojel. Xurika' c'u jun k'ij xusiq'uij jun chque ri pataninel rech ri sibalaj nim winak chic, ri c'o u takanic puwi' ronojel ri jastak rech ri Abraham, xubij che: “Chaya' ri a k'ab chuxe' ri wa', chabana' ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri Dios ri ajchak'e ri caj ulew, chi mac'uluba' ri nu c'ojol Isaac ruc' jun ali ri quel waral pa Canaan jawije' ri in c'o wi, xane' catbe na pa ri wulew, cacha' na ulok jun rixokil ri nu c'ojol chquixo'l ri wachalaxic.” Ri pataninel xubij che ri Abraham: “E c'u ne we man craj ri ali cäpe wuc', ¿jas quinbano? ¿La quinc'am ta c'u bic ri c'ojol la pa ri ulew ri xel wi la ulok?” Ri Abraham xubij: “¡Chabana' tok'ob, mac'am bic ri nu c'ojol jela'! Ri Ajawaxel ri ajchak'e ri caj, ri xinesan ulok cho rachoch ri nu tat pa ri qui culew ri wachalaxic, ri xukuje' xubij chi cuya' we ulew ri' chque ri e wija'lil, cutak na ulok ri u tako'n aj caj rech cänabej bic chawäch, cäc'am c'u ulok jun rixokil ri nu c'ojol. We c'u man craj ri ali cäpe awuc', catel chuxe' ri chi'nic ri kas cäban na ri a bim, ¡machomaj c'u u c'amic bic ri nu c'ojol jela'!” C'ä te' c'u ri' ri pataninel rech xuya' ri u k'ab chuxe' ri ra' ri Abraham ri rajaw, xuban ri chi'nic ri kas cäban na, xcha' c'u che chi cubano jas ri bim che rumal ri Abraham. Xuchaplej c'u qui cha'ic utzalaj tak sipanic chquixo'l ri jastak rech ri Abraham, xebuc'am bic lajuj camey, xbe pa ri u tinimit ri Nacor ri c'o pa Mesopotam. Xa jubik' man coc ak'ab. Aretak xopan ri pataninel chrij ri tinimit, are jok'otaj wa' ri quebel ulok ri alitomab che u c'amic qui ja'. Ri pataninel xeruxlanisaj ri camey chunakaj jun c'ua' ri c'o wi ja'. Xuchaplej c'u u banic ch'awem ruc' ri Dios, xubij: “Ajawaxel u Dios ri wajaw Abraham, bana' la chi utz quinel camic, c'utu' ri utzil la ruc' ri wajaw Abraham. Quinc'oji' na waral chuchi' ri c'ua', quebenweyej na ri alitomab aj waral ri quepe che u c'amic qui ja'. Ya' ba la chi ri ali ri quinbij wi na ‘Chabana' tok'ob, chakasaj ri a k'ebal rech quinuq'uianic’, cutzelej ta c'u u bixic chwe: ‘Chuq'uian la, quinya' c'u na qui joron ri camey xukuje'’, are ta ba' ri cha'om la che ri Isaac. Jeri' man c'o ta queblan c'uxaj wuc' chi tok'obisam la u wäch ri wajaw.” Ri pataninel cätajin cäch'aw ruc' ri Dios aretak xrilo chi petinak ri Rebec ri u mia'l ri Betuel, u yo'm ri u k'ebal puwi' u teleb. Ri Betuel ral ri Milca ruc' ri Nacor ri u chak' ri Abraham. Ri ali sibalaj je'l cäca'yic xukuje' k'apoj man ekle'n ta rumal jun achi. Xkaj c'u bic chuchi' ri c'ua', xunojisaj ri u k'ebal, tzelejem c'u cubano aretak xbe ri pataninel che u rikic, xubij che: “Chabana' tok'ob chäsipaj jukub nu joron ri c'o pa ri a k'ebal.” “Chuq'uian la, tat,” xutzelej u bixic ri ali. Xukasaj ri u k'ebal, xuchap ruc' ri quieb u k'ab, xuya' u joron ri pataninel. Aretak xtijtaj ri u joron ri pataninel, ri Rebec xubij che: “Xukuje' quinwesaj joron chque ri camey la rech caquitij joropa' ri cäcaj.” Xuk'ij can ri joron ri c'o pa ri u k'ebal pa ri qui jucub ri awaj, aninak xbe che resaxic ri joron pa ri c'ua', xquitij c'u qui joron conojel ri camey. Are c'u ri pataninel xak xca'y che man c'o ta jas xubij are c'u craj kas cäretamaj chi ri Ajawaxel u banom chi utz elinak che ri u binem. Aretak xtijtaj qui joron ri camey, ri pataninel xresaj ulok jun mulk'ab re k'an puak ri cäpajan niq'uiaj che ri niq'uiaj onz, xucoj che ri u tza'm. Xukuje' xuya' quieb wikbal k'abaj che ri ali re k'an puak ri quepajan cajcaj onz chquijujunal, xubij c'u che: “Chabana' tok'ob chabij chwe, ¿jachin at u mia'l, a cuya' cujewar can cho rachoch ri a tat chak'ab camic, ri in xukuje' ri achijab ri e wachil?” Ri ali xubij che: “In u mia'l ri Betuel ri ral ri Milca ruc' ri Nacor. Cho kachoch c'o c'olbal ri cawar wi la chak'ab camic, c'o qui soc ri camey xukuje' c'o qui k'ayes.” Ri pataninel xxuquic, xuk'ijilaj c'u ri Ajawaxel, je xubij wa': “¡Tewichital ri Ajawaxel, ri u Dios ri wajaw Abraham, uxinak c'u jic xukuje' utz ranima' ruc' ri wajaw, u c'amom c'u nu be pa ri be ri copan cho cachoch ri e rachalaxic.!” Aninak xbe ri Rebec cho rachoch ri u nan, che u bixic ronojel ri xuc'ulmaj. C'o jun u xibal ri ali, Laban u bi', aninak xbe che u tzucuxic ri achi chuchi' ri c'ua', xril c'u ri mulk'ab xukuje' ri e wikbal k'abaj ri e u cojom chic ri rana'b chque ri e u k'ab, xutatabej c'ut aretak xutzijoj ri xubij ri achi che. Ri Laban xopan ruc' ri pataninel re ri Abraham, ri c'ä c'o cuc' ri camey chunakaj ri c'ua', xubij c'u che: “Saj la lal tewichital rumal ri Ajawaxel. ¿Jas ta che cäcanaj la waral? Nu jamom chi c'u ri u pa ja xukuje' nu jamom jun c'olbal chque ri camey.” Xbe c'u ri pataninel cho ja. Ri Laban xukasaj ri queka'n ri camey, xebutzuku'; xuc'ama' ulok ja' che ch'ajbal rakan ri pataninel xukuje' ri e rachil. Aretak cojtajinak chic ri qui wa' chquiwäch, ri pataninel xubij: “Man quinchap ta na ri wa' we man nabe quinbij ri nu takquil ri in petinak wi,” xcha' che. “Ch'aw la,” xcha' ri Laban. Ri pataninel xubij: “Ri in, in pataninel rech ri Abraham. Ri Ajawaxel sibalaj u tewichi'm ri wajaw Abraham, u yo'm u k'inomal: e u yo'm u chij, u wacax, xukuje' u rajil re sak puak re k'an puak, e c'o pataninel tak rech achijab xukuje' ixokib, e c'o u camey, e c'o u bur. Are c'u ri Sara ri rixokil ri wajaw xril u wäch jun ral ala aretak sibalaj nim winak chic, ri wajaw Abraham u yo'm ronojel ri jastak re che ri u c'ojol. Ri wajaw xinutakchi'j chi quinban ri chi'nic ri kas cäban na, xubij c'u chwe: ‘Mac'uluba' ri nu c'ojol ruc' jun ali ri quel waral pa ri ulew Canaan ri in jekel wi. Jät cho rachoch ri nu tat, chatzucuj ulok jun rixokil ri nu c'ojol chquixo'l ri wachalaxic.’ Ri in xinbij che: ‘Wajaw Abraham, ¿e c'u we ne man craj ri ali cäpe wuc'?’ Ri Abraham xubij chwe: ‘Ri in, in binenak pa ri u be ri Ajawaxel, ri are' cutak na ulok ri u tako'n aj caj awuc' che u c'amic a be rech utz quel ri a binem. Cäc'am c'u jun rixokil ri nu c'ojol chquixo'l ri ixokib que ri wachalaxic, ri u bixic rachalaxic ri nu tat. Catbe cuc' ri wachalaxic xuwi c'u we man cäquiya' ri ali, catel chuxe' ri chi'nic ri kas cäban na ri a bim chwe.’ Jewa' ri wopanic chuchi' ri c'ua', pa ri nu ch'awem ruc' Dios ri xinbano, xinbij che ri Ajawaxel ri u Dios ri wajaw Abraham: ‘We kastzij chi cäban la chi utz quel ri nu binem, quintz'onoj tok'ob che la camic ri in c'o chuchi' ri c'ua', je chc'ulmataj wa': chi ri ali ri cäpe che u c'amic u joron, ri quinbij che: —Chabana' tok'ob, chasipaj jukub nu joron ri c'o pa ri a k'ebal; cubij ta c'u ri ali chwe: —Utz ri' tat, tija' la ri joron, xukuje' quinwesaj qui joron ri camey; are ta wa' ri ali, Ajawaxel ri cha'om la che rixokil ri u c'ojol ri wajaw Abraham.’ Maja' c'u quintanaba' ch'awem ruc' ri Dios aretak xinwilo chi petinak ri Rebec u yo'm ri u k'ebal puwi' u teleb xkaj bic chuchi' ri c'ua' che u c'amic u joron, xinbij c'u che: ‘Chabana' tok'ob chasipaj jukub nu joron.’ Ri are' chanim xukasaj ri u k'ebal, xubij chwe: ‘Tija' ri joron la, xukuje' quinya' que ri camey la.’ Ri are' xuya' nu joron xukuje' xuya' que ri nu camey. Xinc'ot u chi', xinta' che: ‘¿Jachin at u mia'l?’ Ri are' xubij chwe: ‘In u mia'l ri Betuel u c'ojol ri Nacor ruc' ri Milca.’ Xincoj c'u jun mulk'ab che ri u tza'm xukuje' quieb wikbal k'abaj chque ri u k'ab. Xinxuqui' c'ut xink'ijilaj ri Ajawaxel; xinya' u k'ij ri Ajawaxel ri u Dios ri wajaw Abraham, rumal chi u c'amom nu be pa suc'alaj be che u c'amic ri u mia'l ri rachalaxic ri wajaw Abraham che rixokil ri u c'ojol. Bij ba' alak chwe camic we caj alak caban alak utzil ruc' ri wajaw Abraham we man cuban quieb c'u'x alak, we c'u man je chech alak, bij alak chwe, rech quinwetamaj jas quinbano.” Ri Laban xukuje' ri Betuel xquibij che ri pataninel “Ronojel wa' petinak ruc' ri Ajawaxel, man cuya' taj cäkabij che la chi je o jayi'. Chilampe' la, c'o ri Rebec chwäch la, c'ama' la bic che rixokil ri u c'ojol ri ajaw la ri Abraham jas ri craj ri Ajawaxel.” Aretak ri u pataninel ri Abraham xebuta' we tzij ri', xxuqui' chuwäch ri Ajawaxel xumej rib. C'ä te' c'u ri' xeresaj ulok q'ui jastak re sak puak xukuje' re k'an puak, xukuje' atz'iak, xebuya' che ri Rebec. Xukuje' xebuya' sipanic che ri u xibal xukuje' che ri u nan. C'äte ri' ri pataninel xukuje' ri e rachil xewa'ic, xquitij cuq'uia', xewar c'u chila'. Chucab k'ij aretak xewalijic, ri pataninel xubij: “Ya' alak chwe chi quintzelej cho rachoch ri wajaw.” Are c'u ri u xibal xukuje' ri u nan ri Rebec xquibij che: “Cäcanaj na canok lajuj k'ij ri ali kuc', c'ä te' c'u ri' cäbe uc' la.” Ri pataninel xubij chque: “Sibalaj mink'il alak ri Dios u banom chi utz elinak ri nu binem, rumal ri', ya' alak be chwe chi quintzelej cho rachoch ri wajaw.” Ri e are' xquibij: “Cäkasiq'uij na ri ali, cäkata' na che jas cubij.” Xquisiq'uij ri Rebec, xquibij che: “¿La cawaj catbe ruc' we tata' ri'?” “Je,” xcha' ri are'. Xquitzokopij c'u bic ri Rebec xukuje' ri ixok ri chajininak amak'el, xukuje' ri pataninel rech ri Abraham xukuje' tak ri e rachil. Je u tewichi'xic ri Rebec wa' xquinban bic: “Kanab, chatoc ta na che qui nan tinimit winak ri e u wi' tak a mam chech'äcan ta na paquiwi' ri e qui c'ulel.” Ri Rebec xukuje' tak ri e pataninelab rech xequiejen bic chquij ri camey, xquiterenej bic ri u pataninel ri Abraham, jewa' xuban ri pataninel che u c'amic ri Rebec xel c'u bic chila'. Tzelejinak chi c'u ulok ri Isaac chuchi' ri c'ua' ri binam “Ri C'aslic ri Quinuca'yej,” ri jekel chupam ri rulewal ri Negueb. Elinak c'u bic ri Isaac che jun wacatem pa ri roquibal ri ak'ab. Xeril c'u apanok jujun camey ri cätajin quenakajin ulok. Xukuje' ri Rebec xca'y ulok, aretak xril ri Isaac aninak xkaj chrij ri camey, xubij che ri pataninel: “¿Jachin we achi ri' ri petinak pa ri juyub che ka suq'uil?” “Are' ri wajaw,” xcha' ri pataninel. Ri Rebec xuc'am ri ch'ukubal rib xuch'uk ri u palaj. Ri pataninel xutzijoj che ri Isaac ronojel ri xuc'ulmaj. Ri Isaac xroquisaj bic ri Rebec chupam ri rachoch ri Sara ri u nan, xc'uli' c'u ruc'. Ri Isaac sibalaj xulok'ok'ej ri Rebec, jeri' xcu'bi' u c'u'x man xubisoj ta chic ri u cämical ri u nan. Xc'oji' chic jun rixokil ri Abraham, Setura u bi'. Ri e u c'ojol ri Abraham ruc' ri ixok ri', e are wa': ri Zimram, ri Jocsan, ri Medan, ri Madian, ri Isbac, ri Sua. Ri Jocsan are qui tat ri Seba, ri Dedan. Ri e u c'ojol ri Dedan e are' ri aj asurib, ri aj letuseyib, ri aj leumeyib. Ri e u c'ojol ri Madian e are ri Epa, ri Eper, ri Hanoc, ri Abid, ri Eld. Conojel wa' e rija'lil ri Setura. Ri Isaac are xechben ronojel ri u k'inomal ri Abraham. Ri Abraham xuwi sipanic xebuya' chque ri e u c'ojol cuc' ri niq'uiaj rixokil chic, aretak c'ä c'aslic naj xebutak wi bic che ri Isaac ri u c'ojol, xebutak bic pa tak ri ulew ri c'o pa elebal k'ij. Ri Abraham xc'asi' jun sient ruc' oxc'al olajuj (175) junab chi ronojel, xcäm c'u ri Abraham aretak sibalaj nim winak chic. Xurika' c'u rib cuc' ri e u mam. Xmuk pa Macpel cumal ri quieb u c'ojol, ri Isaac xukuje' ri Ismael, pa ri ulew ri c'o pa elebal k'ij che ri Mamre pa rulew ri Epron (ri Zohar are' ri u tat ri Epron, ri aj hitit). Chila' xmuk wi ri Abraham chuxcut ri Sara ri rixokil. We ulew ri' are wa' ri u lok'om can ri Abraham chque ri aj hititib. Chila' xmuk wi ri Abraham chuxcut ri Sara ri rixokil. Chwi' ri u cämical ri Abraham, ri Dios xutewichi'j ri Isaac ri xcanaj can che jekelem chunakaj ri c'ua' ri u binam: “Ri C'aslic Quinuca'yej.” E are wa' ri e u c'ojol ri Ismael ri u c'ojol ri Abraham ruc' ri Agar, ri aj ejipt ri lok'om pataninel rech ri Sara. Are wa' ri e u c'ojol ri Ismael ri xil qui wäch: ri nabeal are ri Nebaiot; xebalax chi c'u ri Sedar, ri Adbeel, ri Mibsam, ri Misma, ri Dum, ri Masa, ri Hadar, ri Tema, ri Jetur, ri Napis, xukuje' ri Sedem. Are wa' ri qui bi' ri cablajuj (12) u c'ojol ri Ismael, jas ri qui bi' are xcoj chrij tak ri culew xukuje' ri kajebal ri xejeki' wi. Chquijujunal xeboc che c'amal tak qui be ri qui winakil. Jun sient ruc' juwinak wuklajuj (137) u junab ri Ismael aretak xcämic, xurika' rib cuc' ri e u mam. Ri e rija'lil xejeki' pa ri ulew ri c'o chuxo'l ri Habil ruc' ri Xur, ri cäcanaj chuwäch ri Ejipt aretak jun petinak pa Asiriy. Are ulew wa' xya' chque pune' man cäcaj ri cachalal. Are wa' ri u tzijobelil ri Isaac ri u c'ojol ri Abraham. Ri Isaac cawinak (40) u junab aretak xc'uli' ruc' ri Rebec u mia'l ri Betuel, rana'b ri Laban, ri e aj aramib ri e jekel pa Padan-aram. Ri Rebec man quec'oji' ta ral, rumal ri' ri Isaac xutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel puwi'. Ri Ajawaxel xuta' ri u ch'awem ri Isaac. Xcanaj c'u yawab winak ri Rebec. Rumal c'u ri ch'o'j ri cäquiban ri yo'xab chupam ri Rebec, jewa' xuchomaj: “We je c'ätaken wa' ¿jas ta ri u patan quintakej c'aslem?” Xbe c'u che u ch'obic we jasach ri ruc' ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xubij che: “Quieb nimak tak tinimit e c'o chapam; quieb tinimit cätajin quech'ojinic c'ä maja' c'u quebalaxic. Ri jun c'o na u chuk'ab chuwäch ri jun chic, ri nabeal cäc'oji' na chuxe' ri u takanic ri chak'axel.” Xurika' c'u ri k'ij aretak ri Rebec xril qui wäch ri ral, e yo'x c'ut ri ral xec'ojic. Ri xil u wäch nabe quiäk ri rismal xukuje' sibalaj pim, xquicoj c'u Esau che u bi'. Xil chi u wäch ri u chak' ri u chapom ulok ri Esau ruc' jun u k'ab xe' rakan rumal ri' xcoj Jacob che u bi'. Oxc'al (60) u junab ri Isaac aretak ri Rebec xeril qui wäch ri ral. Xeq'uiy c'u ri quieb ac'alab. Ri Esau are jun achi ajchac pa ri juyub, xukuje' jun utzalaj tzucunel; are c'u ri Jacob man c'o ta quel wi bic, utz cärilo chi cäcanaj cho ja ruc' ri u nan. Rumal c'u rech chi ri Isaac cutij re ri quebuchapa' ulok ri Esau pa tak ri juyub, rumal ri' sibalaj lok' chuwäch; are c'u ri Rebec are sibalaj lok' ri Jacob chuwäch. Xurika' c'u jun k'ij aretak ri Jacob cätajin coc c'ä che u tzaquic ri riquil, sibalaj c'u cosinak ri Esau aretak xtzelej ulok pa ri juyub, xubij che ri Jacob: “Chabana' jun tok'ob chaya' jubik' we ri quiäk joc'o'm ri cätajin cachak'ajisaj, quincäm c'u che numic.” (Rumal ri' xcoj Edom che u bi' ri Esau.) “Chaya' ba' chwe nabe ri takanic ri c'o awuc' chi at ri nabeal c'ojol,” xutzelej u bixic Jacob. Ri Esau xubij che ri Jacob: “Jas ri cawilo cätajin quincäm che numic, jeri' chi ri takanic ri e c'o wuc' chi in ri c'ojol nabeal man c'o ta caquipatanij chwe.” Ri Jacob xucoj u chuk'ab che u bixic che chi kas chubana' ri chi'nic ri kas cäban na chanim. Ri Esau xuban ri chi'nic ri kas cäban na, jeri' ri xujach pa u k'ab ri Jacob ri takanic ri c'o ruc' chi are' ri c'ojol nabeal. Ri Jacob xuya' u caxlanwa ri Esau xukuje' xuya' re ri riquil. Aretak xrelej ri Esau xwalij bic, xbec. Man xuya' ta jubik' u k'ij ri takanic ri c'o ruc' chi are' ri c'ojol nabeal. Pa tak ri k'ij ri' xpe jun nimalaj wi'jal pa ronojel ri c'olbal ri c'o wi ri Isaac, oc'owinak chi ri' ri wi'jal ri xuban can pa tak ri u k'ijol ri Abraham. Rumal ri' xbe ri Isaac pa Jerar ri c'o wi ri Abimelec cajawinel ri aj pilisteyib. Xuc'ut rib ri Ajawaxel chuwäch ri Isaac chila', xubij che: “Matbe pa Ejipt. Chatc'ol pa ri c'olbal ri quinbij chawe, chatc'ol quieb oxib k'ij pa we c'olbal ri'. Quinc'oji' c'u awuc', catintewichi'j na, chawe c'u at xukuje' chque ri e awija'lil quinya' wi na conojel tak we ulew ri'. Je quintz'akatisaj ri chi'nic ri xinban che ri a tat Abraham. Quinbana' na chi ri e awija'lil quebux na sibalaj e q'ui e jacha' ri ch'imil ri e c'o cho ri caj, quinya' c'u na ronojel we ulew ri' chque. Quebentewichi'j c'u na conojel ri nimak tak tinimit rech ri uwächulew cumal ri e awija'lil. Rumal rech chi ri Abraham xniman chwe xebutz'akatisaj c'ut ri e nu takanic, ri e nu takomal, ri e nu pixab xukuje' tak ri e nu tijonic.” Xcanaj c'u ri Isaac pa Jerar. Aretak ri winak ri aj chila' xquita' che jachin ri ixok ri rachil, ri Isaac xubij chque chi rana'b. Xuxe'j rib che u bixic chque chi are rixokil, sibalaj c'u je'lic ri Rebec, xuchomaj c'ut chi rumal rech ri Rebec cäcämisax cumal ri achijab aj chila'. Quieb oxib k'ij chic c'o chila'. C'o jun k'ij ri Abimelec ri cajawinel ri aj pilisteyib, cäca'y pa jun wenta'n, xril apanok chi ri Isaac quetz'en ruc' ri Rebec ri rixokil. Xutak u siq'uixic, xubij che: “¿La pa kastzij awixokil ba' we ixok ri'? ¿Jas c'u che xabij chi awana'b?” xcha' ri Abimelec che ri Isaac. “Xinchomaj chi quincämisaxic u mac rech ri are',” xutzelej u bixic ri Isaac. Ri Abimelec xubij che: “¿Jasche je a banom wa' chke? Man c'ax taj we ta c'o jun chque ri aj waral xwar ta ruc' ri awixokil, xaban ta c'u ri' chke chi xujmacunic.” Ri Abimelec xuya' takanic chque conojel ri winak, xubij: “We c'o jachin cuban c'ax che we achi ri' o che ri rixokil, cac'okox na che cämical.” Pa ri junab ri' xticonij ri Isaac chila', sibalaj c'u nim ri u wächinic ri tico'n xuyaco, xtewichi'x rumal ri Ajawaxel. Sibalaj xk'inomaric, xeq'uiyir ri jastak rech. Xeq'uiyir ri u chij, ri u wacax, xukuje' xeq'uiyir ri pataninel tak rech, rumal ri' xquiäk rayix cumal ri aj pilisteyib. Aretak c'ä c'asal ri Abraham (ri u tat ri Isaac), ri pataninel tak rech ri Abraham xequic'ot tak c'ua'; e qui nojisam c'ut ri aj pilisteyib che ulew. Xurika' jun k'ij aretak ri Abimelec xubij che ri Isaac: “Chatel bic waral, sibalaj c'u at uxinak na k'inom chkawäch.” Xel bic ri Isaac chila' xubana' ri u c'olbal pa ri beya' re Jerar, xjeki' c'u chila'. Xebuc'ot chi jumul ri c'ua' ri xec'otic aretak c'asal ri u tat, ri e mukum cumal ri aj pilisteyib aretak cäminak chic, xebucoj chic ri qui bi' jas ri cojom can rumal ri u tat. Pa jun k'ij, ri pataninel tak rech ri Isaac cätajin cäquic'ot jun c'ua' pa ri beya', xquirik c'u jun bulbux. Are c'u ri aj Jerar ri e yuk'ul tak chij, xech'ojin cuc' ri rajyuk'ab ri Isaac, cäquibij chi ri ja' ri' quech ri are'. Rumal ri' ri Isaac xucoj “Ch'ojibal” che u bi' ri c'ua' ri', xech'ojin c'u ruc' ri Isaac. Xquic'ot chi jun c'ua' ri pataninel tak rech ri Isaac ri xukuje' xech'ojin puwi', ri Isaac xucoj “C'ulelanic” che u bi' ri c'ua' ri'. Ri Isaac xbe naj che ri c'olbal ri', xuc'ot chi c'u jun c'ua'. Man xech'ojin ta chi c'u puwi', xucoj “Torotajic” che u bi', xubij: “Ri Ajawaxel u yo'm chke chi cuya' cujk'inomar waral.” Xel chi bic ri Isaac chila', xk'ax pa Beerseb. Ri Ajawaxel xuc'ut rib chuwäch ri Isaac pa ri ak'ab ri', xubij c'u che: “In ri' ri u Dios ri a tat Abraham. Maxe'j awib, in in c'o awuc'. Rumal rech ri Abraham ri pataninel wech catintewichi'j, sibalaj c'u quebenpokisaj na ri e awija'lil.” Ri Isaac xuban jun porobal chila' xuya' c'ut u k'ij ri Ajawaxel. Xjeki' c'u pa ri c'olbal ri', ri e pataninel tak rech xquic'ot jun c'ua'. Xurika' jun k'ij, ri Abimelec xel bic pa Jerar xbe che u tzijobexic ri Isaac. Xachilax bic rumal ri Ahuzat ri rachil xukuje' ri Picol qui nimal ri rajch'ojab. Ri Isaac xubij chque: “Ri alak man quinaj ta ya' alak in esam c'u ya' alak ulok chupam ri ulew alak, ¿jas c'u che cäpe alak che wilic?” Ri e are' xquibij che: “Kilom chi c'o ri Ajawaxel awuc', rumal ri' xkachomaj chi cakaban jun c'ulwächinic awuc'. Ri c'ulwächinic are wa': Chi mawi cäban jun etzelal chke, man c'o ta c'u c'ax ka banom uj chawe. Xuwi c'u utzil ka banom chawe, xatkajach ulok ruc' quicotemal, cätajin c'u cattewichi'x rumal ri Ajawaxel camic.” Ri Isaac xuban jun nimalaj nimak'ij chque, ri e are' xewa'ic xukuje' xebuq'uianic. Ak'ab xewalij chucab k'ij, xcan ri chi'nic ri kas cäban na chquibil tak quib. Quiwil iwib xcha' bic ri Isaac chque ri e are' xquich'abej can ri Isaac ruc' quicotemal, xebec. Kas pa ri k'ij ri' ri pataninel tak rech ri Isaac, xequibij che chi xquirik ja' pa ri c'ua' ri cätajin cäquic'oto. Ri Isaac xucoj Seba che u bi' ri c'ua' ri'. Rumal ri' c'ä cabinax Beerseb che we tinimit ri'. Aretak c'o chi cawinak (40) u junab ri Esau, xc'uli' ruc' ri Judit u mia'l ri Beeri aj hitit. Xukuje' xc'uli' ruc' ri Basemat, ri u mia'l chi jun aj hitit ri cäbinax Elon che. We quieb ixokib ri' xquic'ayirisaj ri u c'aslemal ri Isaac xukuje' ri Rebec. Ri Isaac sibalaj nim winak chic xukuje' man cäca'y ta chic. Xurika' c'u jun k'ij xusiq'uij ri Esau, ri u c'ojol ri nabeal, xubij c'u che: “¡Nu c'ojol!” “Ch'aw la tat,” xutzelej u bixic ri Esau. “Cawilo chi sibalaj in nim winak chic, we ne xak chwek cäbij quincämic,” xcha' ri Isaac. “Quinwaj chi catbe pa juyub chac'ama' bic ri a q'uiakbal ch'ab xukuje' tak ri e a ch'ab, jachapa' ulok jun awaj chwe. Chasuc'umaj jun qui'laj nu riquil jas ri cäkaj chnuwäch, cäc'am c'u ulok rech quintijo. Quinwaj catintewichi'j canok xa c'u quieb oxib k'ij chic in c'aslic.” Cätajin c'u cutatabej ri Rebec ri xubij ri Isaac che ri Esau. Rumal ri' aretak xbe ri Esau pa juyub che u chapic ulok jun awaj che ri u tat, ri Rebec xubij che ri Jacob ri chak'axel: “Chatampe', xinta ri xubij ri a tat che ri awachalal Esau, jewa' xubij che: ‘Jachapa' ulok jun awaj chwe, chasuc'umaj jun qui'laj nu riquil, rech quintijo; quinya' c'u can ri tewichibal chawe chuwäch ri Ajawaxel, xa c'u quieb oxib k'ij chic in c'aslic.’ Rumal ri' wal, chabana' ba' ri quinbij chawe: Jät jawije' e c'o wi ri kawaj, jebac'ama' ulok quieb alaj tak q'uisic' ri e utz chic; quinban c'u na jun qui'laj u riquil ri a tat jas ri cäkaj chuwäch. At catc'amow bic ri riquil che ri a tat rech cutijo, rech catutewichi'j canok, c'ä majok chi cämok.” Ri Jacob xubij che ri u nan: “Ri wachalal sibalaj pim ri rismal, man in je ta c'u in. E c'u we ne quinumalama' ri nu tat, cuch'ob c'u ri' chi in ri Jacob, cubij ri' chi xa cätajin quinsubu, quinuc'okoj c'u ri' che u q'uexwäch ri quinutewichi'j.” Xubij c'u ri u nan che: “Chkaj ta ba' we c'okonic ri' panuwi' in. Jät ba', chabana' ri quinbij chawe, jebac'ama' ulok ri alaj tak q'uisic'.” Ri Jacob xbe che qui c'amic ulok ri alaj tak q'uisic', xebuya' che ri u nan. Xusuc'umaj c'u jun qui'laj riquil, jas ri cäkaj chuwäch ri Isaac, xresaj ulok jun je'lalaj atz'iak ri c'olotalic ri rech ri Esau ri u nabeal, xucoj chrij ri Jacob ri u chak'axel. Xebucoj ri qui tz'umal ri alaj tak q'uisic' chquij tak ri u k'ab ri Jacob, xukuje' chrij u wi' jawije' ri man c'o ta wi rismal, ri Rebec xuya' ri riquil pa u k'ab ri Jacob xukuje' ri caxlanwa ri xubano. Xoc c'ut ri Jacob jawije' c'o wi ri u tat, xubij c'u che: “¡Tat!” “In c'o waral. ¿At jachin chque ri nu c'ojol?” xcha' ri Isaac. “In Esau ri nabeal c'ojol la,” xutzelej u bixic ri Jacob. “Xbantaj ri riquil ri xbij la chwe. Bana' la tok'ob walij la, tija' la jubik' ri awaj ri nu cämisam; ya' c'u la ri tewichibal la panuwi'.” Ri Isaac xuc'ot u chi': “¿Jas xaban che u rikic ri awaj chanim nu c'ojol?” “Ri Ajawaxel ri Dios la are xinto'w che u rikic,” xutzelej u bixic ri Jacob. Xubij c'u ri Isaac che: “Chatkeb ulok chaya' c'u chwe chi catinmalalej, rech quinwetamaj we kastzij chi at ri Esau o man at taj.” Xkeb ri Jacob chuwäch ri u tat rech cämalamax rumal. Xubij ri Isaac che ri Jacob: “Ri a ch'abal are u ch'abal ri Jacob, are c'u ri a k'ab, are ri u k'ab ri Esau.” Jeri' ri Isaac man xuch'ob taj chi are ri Jacob, sibalaj c'u pim ri rismal junam ruc' ri rech ri Esau ri rachalal. Aretak c'u xaco'l man cutewichi'j, xuc'ot chi u chi' jumul: “¿La kas pa at ri nu c'ojol Esau?” “Je', in ri' ri Esau,” xcha' ri Jacob. Xubij c'u ri u tat che: “Chaya' ba' ri nu wa, nu c'ojol, rech quintij we ri awaj ri xachapa' ulok, c'ä te' c'u ri' catintewichi'j.” Ri Jacob xukebesaj ri wa' chuwäch ri u tat, xukuje' xuc'am ulok u wa'l uva, xwa' ri Isaac xukuje' xuq'uianic. C'äte c'u ri' xubij che: “Chatkeb ulok, nu c'ojol, quinwaj catintz'umaj.” Aretak xkeb ri Jacob rech catz'umaxic ri Isaac xusik ri ruxlab ri ratz'iak. Xutewichi'j c'u cuc' tak we tzij ri': “Kastzij we uxlab ri' ruxlab ri nu c'ojol. Junam ruc' ri ruxlab jun juyub ri tewichi'm rumal ri Ajawaxel. Chuya' ri Dios chawe ri jäb re ri caj, ri utzalaj tak u wächinic ri telechi'm trico xukuje' telechi'm u wa'l uva. Tinimit winak chatpatanin na; chi ri nimak tak tinimit chiquixucu' quib chawäch. Chattakan paquiwi' ri kas e awachalal; ¡cäquimej quib chawäch! Ri catquic'okoj na, quec'okotaj na, ri catquitewichi'j, quetewichitaj na.” Xq'uis u tewichi'xic ri Jacob rumal ri Isaac, c'ä te' jubik' elinak ulok ri Jacob chuwäch ri u tat aretak xtzelej ulok ri Esau pa ri juyub ruc'am ulok ri awaj. Ri are' xukuje' xuban jun qui'laj riquil, xuya' pa tijic che ri u tat, xubij che: “Tat, walij la tija' la ri awaj ri xincämisaj, chintewichi'j c'u la.” Are c'u ri Isaac xuc'ot u chi': “¿Jachin ri' ri at?” “In Esau, ri nabeal c'ojol la.” Xutzelej u bixic. Ri Isaac sibalaj xmayquenic, ruc' c'ut ch'abal cabirbitic, xubij: “¿Jachin c'u ri' ri xbe pa tzucunic, xuc'am ulok jun qui'laj riquil chwe? Xintij c'u ronojel c'ä maja' catulic, xintewichi'j, tewichital chi c'u camic.” Aretak xtataj rumal ri Esau ri xubij ri u tat, sibalaj xok'ic, xurak u chi', xubij: “¡Tat, chintewichi'j ba' la ri in xukuje'!” Ri Isaac xubij che: “Ulinak ri a chak', xinusub c'ut, xuc'am c'u bic ri tewichibal ri awech at.” “Jacha' ba' xcoj Jacob che u bi',” xcha' ri Esau. “U camul chi wa' in u subum. Ri nabe mul xumaj ri takanic ri c'o wuc' chi in nabeal, ri tewichibal ri ya'tal chwe. ¿La ma ta c'u c'olom la can jun tewichibal chic chwe in?” Are c'u ri Isaac xutzelej u bixic che: “Chawilampe', in nu yo'm takanic chi ri Jacob catakan pawi'; conojel ri e rachalaxic e nu jachom pa u k'ab rech quebux u pataninelab nu telechi'm u trico xukuje' nu telechi'm u wa'l u uva. ¿Jas ta chic ri quincuin ta chi che u banic camic chawe nu c'ojol?” Ri Esau xucoj u chuk'ab che u bixic che ri u tat, xubij: “Tat, ¿la xa c'u jun tewichibal cäcuin la che u ya'ic? ¡Chintewichi'j ba' la in xukuje'!” Xok' chi jumul, ruc' rakojchi'aj. Xubij c'u ri Isaac che: “Naj catejekel wi na chque ri wächinelalaj tak ulew xukuje' che ri jäb ri cäpe chicaj. Cato' na awib ruc' ri a ch'ich' re ch'o'j catoc na che pataninel re ri a chak'; aretak c'u cäc'oji' a chuk'ab, cawesaj na awib chuxe' ri u takanic.” Kas chi' c'ut ri Esau xretzelaj u wäch ri Jacob, rumal ri tewichibal ri xya' che rumal ri u tat, xubij: “Xak pa quieb oxib k'ij, cäcäm ri nu tat, aretak c'u cäminak chic, quincämisaj ri Jacob ri nu chak'.” Aretak xretamaj ri Rebec ri u chomanic ri Esau, xusiq'uij ri Jacob, xubij che: “Wal, ri awachalal Esau cubij chi catucämisaj che resaxic ri royowal chawij. Rumal ri', wal, chabana' ba' ri quinbij chawe; mabey awib jät cho rachoch ri nu xibal Laban, ri c'o pa Aran. Chatcanaj ruc' c'ä coc'ow na ri royowal ri awachalal chawij xukuje' c'ä cäsach na pa u jolom ri a banom che. Quintak c'u na a siq'uixic rech cattzelej ulok. ¡Man quinwaj taj chi xa pa jun k'ij quinsach qui wäch ri quieb wal!” Ri Rebec xutzijobej ri Isaac, xubij che: “Ri in sibalaj in k'itajinak chi che ri c'aslemal, u mac quech ri alitomab aj hititib ri xec'uli' ruc' ri Esau. We ri Jacob cäc'uli' ruc' jun chque ri aj hititib ri e c'o waral pa Canaan, are utz na we quincämic.” Ri Isaac xusiq'uij ri Jacob, xutewichi'j, xuya' we takanic ri' che, xubij: “Matc'uli' ruc' jun ali aj waral. Jät pa Padan-aram cho rachoch ri a man Betuel, chatec'ulan chila' ruc' jun chque ri u mia'l ri Laban ri u xibal ri a nan. Ri Dios ri c'o ronojel u cuinem cattewichi'n na, chebuya' ta ba' na e q'ui ri e awija'lil rech chawe quebel wi tinimit tak winak. Chuya' c'ut chawe xukuje' chque ri e awija'lil, ri tewichibal ri xuchi'j che ri Abraham rech cäcanaj we ulew ri' pa k'ab, ri uj c'o wi camic ri kokxanim wi kib, are' c'u xchi'n che ri Abraham.” Jewa' ri u takic bic ri Jacob rumal ri Isaac pa Padan-aram. Xopan c'u ri Jacob cho rachoch ri Laban, u c'ojol ri Betuel aj aramib. Ri Laban are u xibal ri Rebec ri u nan ri Jacob xukuje' ri Esau. Xril ri Esau aretak ri Isaac xutewichi'j ri Jacob, xutak bic c'ä pa Padan-aram rech cäc'uli' chila'. Xukuje' kas xuto aretak xutewichi'j xubij che chi mäc'uli' ruc' jun ali aj Canaan, chi xbe c'u ri Jacob pa Padan-aram jas ri xbix che cumal ri u nan u tat. Jeri' xretamaj ri Esau chi ri u tat man utz ta queril wi ri alitomab aj cananeyib; rumal ri' ri Esau xbe che u ta'ic ri Mahalat, ri u mia'l ri Ismael (ri Abraham are' ri u tat ri Ismael). Xc'uli' c'u ruc' ri Mahalat ri rana'b ri Nebaiot. Xc'uli' ruc', pune' ta ne e c'o chi niq'uiaj rixokil aj cananeyib. Xel bic ri Jacob pa Beerseb, xumajij c'u ri be ri cäbe pa Aran. Xopan pa jun c'olbal chila' c'u xcanaj wi che roc'owisaxic ri ak'ab, kajinak chi c'u ri k'ij. Xuc'am jun chque ri abaj ri c'o chila' xucoj che u ch'äcat, xkaj c'u che waram. Xuban jun ichic' chila', xril jun k'a'm ri tac'al cho ri ulew ri copan c'ä chicaj, ri quepaki' wi xukuje' quexuli' wi ri u tako'nib aj caj ri Dios. Xukuje' cärilo chi tac'al ri Ajawaxel pa u xc'ut, xubij c'u che: “In ri' ri Ajawaxel ri u Dios ri a mam Abraham xukuje' ri a tat Isaac. Chawe at xukuje' chque ri e awija'lil quinya' wi na ri ulew ri at k'oyol wi. Ri e are' quebux na jacha' ri u puc'uq'uil ri ulew, caquilic' na quib pa ri iquiak'ab xukuje' pa ri mox k'ab, pa ri elebal k'ij pa ri kajebal k'ij, conojel c'ut ri achalaxic re ri uwächulew quetewichitaj na rumal awech xukuje' cumal tak ri e awija'lil. In c'o awuc'; catinchajij na apawije' ta ne ri catbe wi, kas c'u catintzelej na ulok pa we ulew ri'. Man catinwonoba' ta canok we ta ma ta quinban na awuc' jas ri nu bim chawe.” Aretak xc'astaj ri Jacob che ri u waram, xpe pa u jolom, xubij: “Kas ba' c'o ri Ajawaxel waral, man c'u weta'm ta in.” Sibalaj xuxe'j rib, xuchomaj c'ut: “Nim u banic we c'olbal ri'. ¡Waral c'o wi ri rachoch Dios, are u chi' ri caj wa'!” Chucab k'ij ri Jacob sibalaj ak'ab xwalijic, xuc'am ri abaj ri xucoj che u ch'acat, xutac'aba' jacha' jun akan, xutas c'ut xuk'ij aseit puwi'. Pa ri c'olbal ri' ojer xc'oji' wi can jun tinimit “Luz” u bi', ri Jacob xuq'uex u bi', xucoj “Betel” che u bi'. Ri Jacob chila' xuban wi we chi'nic ri': “We quinrachilaj ri Dios xukuje' we qui nu chajij chupam we nu binem ri' ri cätajin quinbano, we cuya' ri quintijo xukuje' ri quinwatz'iakibej, we c'u utz nu wäch xukuje' man c'o ta quinc'ulmaj quintzelej ulok cho rachoch ri nu tat, ri Ajawaxel cux na nu Dios. We abaj ri' ri nu cojom jacha' che jun akan, cux na rachoch Dios; quinya' c'u na amak'el che la, nu Dios, ri lajujil che ronojel ri cäya' la chwe.” Ri Jacob xutakej ri u be, xbe c'u pa ri culew ri aj elebal k'ij. Xurika' jun c'ua' pa ri juyub, chunakaj ri c'ua' e c'o oxmulaj chij ri cätajin quebuxlanic, chila' c'u cäquitij wi qui joron ri awaj. Cojom jun nimalaj abaj che ch'ukubal u wi' ri c'ua', aretak c'u conojel ri tzobaj caquimulij quib chila', ri ajyuk'ab cäquesaj ri abaj ri ch'ukubem u wi' ri c'ua', cäquiya' c'u qui joron ri qui chij, cäquich'uk chi c'u can u wi' ri c'ua'. Ri Jacob xuc'ot qui chi' ri ajyuk'ab: “¿Jawije' quixel wi nu winak?” “Uj aj Aran,” xecha'. Ri Jacob xubij chque: “¿La quich'ob u wäch ri Laban u c'ojol ri Nacor?” xcha' chi chque. “Je', cäkach'ob u wäch,” xecha'. “¿La utz u wäch?” xcha' chi na ri Jacob chque. Ri ajyuk'ab xquibij che: “Je', utz u wäch ri Laban, chawilampe' ri u mia'l ri Raquel petinak e ruc'am ri u chij ri u tat,” xecha' ri ajyuk'ab. Ri Jacob xubij chque: “C'ä c'o na ri k'ij, man ya'tal taj chi quebitz'apij ri chij chanim. ¿Jasche man quiya' qui joron, quebiyuk'uj ta chi c'u na jubik'?” Ri ajyuk'ab xquibij che ri Jacob: “Man cuya' taj Je cäkaban wa'. Cäkeyej na chi cäquimulij quib conojel ri ajyuk'ab rech cäquesaj ri abaj ri tz'apibem u wi' ri c'ua' rech cujcuinic cäkaya' qui joron ri chij.” Cätajin c'u cätzijon ri Jacob cuc' ri ajyuk'ab aretak xopan ri Raquel, e ruc'am ri u chij ri u tat, are c'u cajyuk' ri chij. Aretak ri Jacob xril ri Raquel e ruc'am ri u chij ri Laban ri u xibal ri u nan, aninak xbe che resaxic ri abaj ri tz'apibem u wi' ri c'ua', xuya' qui joron ri chij; xuya' rutzil u wäch xutz'umaj ri u palaj ri Raquel, xok' ri Jacob. Aretak ri Jacob xutzijoj che ri Raquel chi ri are' are ral ri Rebec, ri rana'b ri Laban, aninak xbe ri Raquel xubij che ri u tat. Aretak ri Laban xuta' u tzijol chi ri Jacob, ral ri rana'b, aninak xbe che u c'ulaxic, xulak'apuj, xuya' rutzil u wäch, xutz'umaj ri u palaj, xuc'am bic cho rachoch. Aretak e c'o chi pa ja, ri Jacob xutzijoj che ri Laban ronojel ri u c'ulmam, xubij c'u ri Laban che: “Kas ba' tzij chi xa jun ka quiq'uel awuc'.” Jun ic' chic c'o ri Jacob ruc' ri Laban, ri Laban xubij che ri Jacob: “Man rumal ta rech chi at wachalal, xak ta catchacun wuc' chi jeri'. Chabij chwe joropa' ri cawaj catintojo.” E c'o c'u quieb u mia'l ri Laban: Lea u bi' ri nabeal, Raquel u bi' ri chak'axel. Ri Lea sibalaj e tur ri e u bak'wäch; are c'u ri Raquel sibalaj cabitowic. Benak chi c'u ranima' ri Jacob ruc' ri Raquel, rumal ri' xubij che ri Laban: “Quinchacun na wukub junab uc' la che u ch'äquic ri Raquel ri chak'axel mia'l la.” Ri Laban xubij: “Utz ba', chawe quinya' wi chuwäch ri quinya' che jun winak ri man weta'm ta u wäch. Chatcanaj ba' can wuc'.” Jeri' ri Jacob xchacun wukub junab che u ch'äquic ri Raquel, man xuna' ta c'ut xeboc'ow ri junab rumal rech chi sibalaj benak ranima' ruc' ri Raquel. Aretak xtz'akat ri wukub junab, ri Jacob xubij che ri Laban: “Ya' la ri wixokil rech quinc'uli' ruc', xtz'akat ya' ri junab ri xink'at che u ch'äquic.” Ri Laban xebusiq'uij conojel ri u c'ulja rech quec'oji' ruc' pa ri nimak'ij rech ri c'ulanem. Ri Laban are c'u xuc'ama' ri Lea chak'ab, xujach che ri Jacob, xwar c'u ri Jacob ruc'. Ri Laban xusipaj jun ali che ri Lea Zilp u bi' che u lok'om pataninel. Ak'ab chucab k'ij ri Jacob xrilo chi ruc' ri Lea xwar wi, xuch'a' che ri Laban: “¿Jas ri banom la chwe? ¿La ma ta xinchacun uc' la che u ch'äquic ri Raquel? ¿Jas c'u che xinsub la?” Ri Laban xubij che: “Man uj nak'atal taj chi are ta cäc'uli' nabe ri chak'axel chuwäch ri nabeal. Chatz'akatisaj ba' ri wukub k'ij re ri a c'ulanem ruc' ri Lea, c'ä te' c'u ri' cäkaya' chic ri Raquel chawe we caya' a tzij chi catchacun chi na wukub junab wuc' che u ch'äquic.” Ri Jacob xuya' u tzij che ri xbix che; aretak c'u xtz'akat ri wukub k'ij re ri c'ulanem ruc' ri Lea, ri Laban xujach ri Raquel pa u k'ab rech coc che rixokil. Ri Laban xusipaj jun ali che ri Raquel Bil u bi', che u lok'om pataninel. Xc'uli' c'u ri Jacob ruc' ri Raquel, are c'u lok' xril na ri Raquel chuwäch ri Lea, xchacun chi c'u na wukub junab ruc' ri Laban. Aretak ri Ajawaxel xrilo chi ri Jacob cäretzelaj u wäch ri Lea, ri Dios xubano chi ri Lea quec'oji' ral, are c'u ri Raquel xuban che chi man quec'oji' ta ral. Xcanaj c'u yawab winak ri Lea, xc'oji' jun ral ala ri xucoj Ruben che u bi', xubij c'ut: “Rilom ri Ajawaxel ri nu bis. Quinulok'ok'ej c'u na ri wachajil camic.” Ri Lea xc'oji' chi jun ral ala, xucoj Simeon che u bi', xubij c'ut: “Ri Ajawaxel xrilo chi quetzelax nu wäch, rumal ri' xuya' chi jun wal ala.” Xc'oji' chi c'u jun ral ala ri xucoj Levi che u bi', xubij c'ut: “Camic cäjeki' na ri wachajil wuc', e walam chi c'u oxib u c'ojol.” Xc'oji' chic jun ral ala ri Lea, xucoj Juda che u bi', xubij c'ut: “Camic quinya' u k'ij ri Ajawaxel.” Man e c'o ta chi c'u ral xec'ojic. Aretak ri Raquel xrilo chi man c'o ta ral quec'oji' ruc' ri Jacob, xoyowar chrij ri Lea, xubij c'u che ri rachajil: “Chebaya' wal, we c'u man quebaya', quincäm na.” Ri Jacob xyactaj royowal chrij ri Raquel, xubij c'u che: “¿La xa pu in Dios? Ri man u y'om ta chawe chi quec'oji' awal.” Are c'u ri are' xubij che: “Ampe', chac'ama' ri nu lok'om pataninel Bil chawuc'aj awib ruc'; aretak c'u chec'oji' ral, junam ri' ri kas in taj quec'oji' wal. Jeri' cuya' quec'oji' wal.” Jewa' xban ri Raquel che u ya'ic ri Bil ri u lok'om pataninel che ri Jacob rech cux man kas ta rixokil. Ri Jacob xuban rixokil che ri Bil, xralaj c'u jun u c'ojol ri Jacob. Xubij c'u ri Raquel: “We alaj ala ri' Dan quebinax na che, rumal rech chi ri Dios xinutatabej che ri nu ch'awem ri xinban chuwäch xuban c'ut ri suq'uilal chwe aretak xuya' jun wal ala.” Xralaj chi c'ut ri Bil jun u c'ojol ri Jacob, ri Raquel xubij: “We ac'al ri' Neptali ri u bi' cäc'ojic, rumal rech chi sibalaj nu tijom nu chuk'ab ruc' ri wachalal, cätajin c'u quinch'äcanic.” Aretak ri Lea xrilo chi man quec'oji' ta chi ral, xuc'am ri u lok'om pataninel, xuya' che ri Jacob rech cux man kas ta rixokil. Aretak c'u ri Zilp xralaj jun u c'ojol ri Jacob, ri Lea xubij: “¡Sibalaj utz xintaklebej. Rumal ri' Gad ri u bi' ri ac'al quecojok!” Ri Zilp xralaj chi jun u c'ojol ri Jacob. Xubij c'u ri Lea: “¡Utz uwo nu k'ij! ¡Ri ixokib cäquibij na chi sibalaj in tewichitalic! Rumal ri' Aser ri u bi' ri ac'al quecojok.” Aretak cätajin ri k'atoj rech ri trico, xel bic ri Ruben, xbe pa juyub. Chila' c'u xeburika' wi ri e u wäch juwi' mandragor ri, xebuc'am ulok che ri Lea ri u nan. Aretak xril ri Raquel, xubij che ri Lea: “Chabana' jun tok'ob, chebaya' we ri mandragor ri xebuc'am ulok ri awal.” Ri Lea xubij che ri Raquel: “¿La cachomaj chi man nim ta ri c'ax a banom chwe chi a majom ri wachajil? Are c'u ri camic are cawaj xukuje' quebamaj chwe ri e u mandragor ri wal.” “Che ba' qui q'uexwäch ri u mandragor ri awal, chak'ab camic cäwar ri Jacob awuc',” xcha' ri Raquel che ri Lea. Pa ri roquibal ri ak'ab aretak xtzelej ulok ri Jacob pa juyub, ri Lea xel ulok che u c'ulaxic, xubij che: “Camic catwar can wuc', e nu yo'm c'u ri u wäch ri u mandragor ri wal che kajebal awech.” Ri Jacob xwar can ruc' ri Lea pa ri ak'ab ri', xralaj c'ut ri uro' u c'ojol ri Jacob, xtataj c'ut ri u ch'awem rumal ri Dios. Ri Lea xubij: “We ac'al ri' Isacar ri u bi' cäc'ojic, rumal rech chi in u tojom ri Dios rumal ri u ya'ic ri nu lok'om pataninel che ri wachajil.” Xralaj chi c'u na ri Lea ri uwak u c'ojol ri Jacob, xubij c'u ri Lea: “Ri Dios u yo'm jun utzalaj sipanic chwe. Camic sibalaj nim quinril wi ri wachajil, wilom chi c'u qui wäch wakib u c'ojol. Rumal ri' Zabulon ri u bi' ri ac'al quecojok.” Chuq'uisbal, ri Lea xralaj jun ral ali ri xucoj Din che u bi'. Xnataj c'u ri Raquel che ri Dios; xuta' ri u ch'awem xuban che chi quec'oji' ral. Aretak xc'oji' ri u nabeal ri Raquel, xubij: “Ri Dios xinresaj pa ri q'uixbal ri in c'o wi chi man e c'o ta wal. C'o ta banom wi chi ri Ajawaxel cuya' ta chi jun wal ala.” Rumal ri' xucoj Jose che u bi' ri ac'al. Aretak ri Raquel rilom chic u wäch ri Jose, ri Jacob xubij che ri Laban: “Chintzokopij la bic, quinwaj chi quintzelej cho wachoch. Cheya' la bic ri walc'ual chwe xukuje' tak ri e wixokil, rumal c'u quech wa' in chacuninak uc' la chintzokopij la bic. Kas c'u eta'm la jas ri u q'uisic wib nu banom che ri chac la.” Xutzelej c'u u bixic ri Laban che: “Chabana' tok'ob, chatcanaj canok wuc'. In cuininak che retamaxic rumal ch'obonic chi ri Ajawaxel in u tewichi'm rumal awech. Chabij chwe joropa' ri cawaj cach'äco, quintoj c'u chawe.” Xubij c'u ri Jacob che ri Laban: “Eta'm ya' la jas ri patanixic la nu banom, xukuje' jas qui chajixic ri awaj la nu banom; aretak xinulic, man e q'ui ta ri chij la e c'olic, camic c'ut sibalaj e pok'irinak chic. Aretak xinulic, chi' xchapletaj tewichi'xic la rumal ri Ajawaxel; ¿jampa' c'u quinchaplej chac in che quilixic ri wixokil xukuje' ri walc'ual?” Ri Laban xubij che ri Jacob: “Chabij ba' chwe, ¿joropa' ri tojbal awech cawaj?” Ri Jacob xubij che ri Laban: “Man quinwaj taj chi quintoj la. Quebenchajij c'u ri chij la we utz cata' la ri quinbij: Ya' ba' la chwe camic quineoc'ow na, chquixo'l ri chij la, quebentas c'u conojel ri alaj tak chij ri k'ek quij, xukuje' ri alaj tak q'uisic' ri much'umul quij ri tz'ilitz'oj quij. E are c'u wa' ri tojbal wech ri quinwaj. Aretak c'u cäpe la chwek cäbij che rilic ri nu ch'äcom cäk'alajin ri' we c'o weläk'am. We quebelerika' la q'uisic' ri man much'umul ta quij, ri man e tz'ilitz'oj taj o alaj ama'ib tak chij ri man e k'ekab taj, xa e weläk'am ri' che la.” Ri Laban xubij: “Utz ba', utz quinta' ri a chomanic.” Are c'u ri Laban, pa ri k'ij ri' xebutas conojel ri ama' tak chij ri much'umul quij ri e tz'ilitz'oj, xukuje' conojel ri ati'tab tak q'uisic' ri e k'ekk'oj o ri c'o sak chupam ri quij, xukuje' conojel ri chij ri k'ekab, xebujach pa qui k'ab ri e u c'ojol rech quequilij. Ri Laban xebuc'am bic we chij ri' chuwäch ri Jacob naj xebuya' wi' xubinibej oxib k'ij be. Xcanaj c'u can ri Jacob che qui chajixic ri niq'uiaj u chij chic ri Laban, xebut'oy räx tak qui k'ab sak lemob, almendr xukuje' e che' lemob xebuch'ol ch'akatak tak quij rech quek'alajin ri ch'akatak tak sak ri quecanajic. Are c'u ri Jacob quebuk'ato quebuya' c'u cho qui rawäch ri e rawaj ri Laban ri e juch'ujak xukuje' ri e k'ekab. Jewa' xuban ri Jacob che qui pok'isaxic ri u chij ri are', xebutas c'u chquixo'l ri u chij ri Laban. Amak'el aretak quebetz'en ri awaj ri e chomak na, ri Jacob quebuya' ri u k'ab tak che' chquiwäch jawije' ri cäquitij wi qui joron, rech cäbe qui wäch chque tak ri che' ri ch'olom ch'akatak quij aretak quebetz'enic; aretak c'u quepe ri awaj ri tukarib, man quebuya' ta ri u k'ab tak che' chquiwäch. Rumal ri' ri tukar tak awaj are quecanaj che ri Laban, are c'u ri e chomak tak awaj e are wa' ri querechbej ri Jacob. Jewa' xuban ri Jacob sibalaj c'u xk'inomaric, xeq'uiyir c'u ri u chij, xukuje' xeq'uiyir ri u lok'om tak pataninelab achijab, ixokib, xeq'uiyir ri u camey xukuje' tak ri u bur. Xretamaj c'u ri Jacob ri cäquitzijoj ri u c'ojol ri Laban, cäquibij: “Ri Jacob u c'amom ronojel ri rech ri ka tat, ruc' c'u wa' uxinak k'inom.” Xukuje' xril ri Jacob chi cuban chi royowal ri Laban che, man je ta chic cärilo jas ri nabe. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Jacob: “Chattzelej pa ri culew ri a mam, jawije' e c'o wi ri awachalaxic, catinwachilaj c'u na.” Ri Jacob xtakan che u siq'uixic ri Raquel xukuje' ri Lea, rech quebopan ruc' pa ri juyub jawije' ri cätajin cäyuk'un wi, xubij chque: “Quinwilo chi ri i tat man je ta chi cuban chwe jas ri nabe; are c'u ri u Dios ri nu tat, c'o wuc' amak'el. Kas iwilom ya' ix chi nu banom jun utzalaj chac che u patanixic ri i tat, amak'el c'ut man cutz'akatisaj ta ri tojbal wech, man in u tzokopim ta c'u ri Dios pa u k'ab rech cuban jun c'ax chwe; xane' we cubij chwe: ‘Ri tojbal awech e are ri awaj ri e tz'ilitz'oj,’ conojel c'u ri ati'tab e tz'ilitz'oj ri cal quecalaj; we cubij chwe: ‘Ri tojbal awech are ri awaj ri juch'ujak quij,’ conojel c'u ri ati'tab e juch'ujak ri cal quecalaj. Jewa' xuban ri Dios che quesaxic ri rawaj ri i tat xebuya' c'u chwe. C'o jumul aretak cätajin quebetz'en ri awaj, xinwil pa nu waram chi ri ama'ib tak q'uisic' ri quebetz'en cuc' ri ati'tab, e juch'ujak, much'umul quij, xukuje' e tz'ilitz'oj. Pa ri achic' ri' ri tako'n aj caj re ri Ajawaxel xinuch'abej: ‘Jacob,’ xcha' chwe. Xinbij c'u che: ‘In c'olic ri'.’ Ri tako'n aj caj xubij chwe: ‘Kas chawila', cawil c'ut na chi conojel ri ama'ib ri quebetz'en cuc' ri ati'tab, e juch'ujak, much'umul quij xukuje' e tz'ilitz'oj. Wilom c'u ronojel ri u banom ri Laban chawe. In ri' ri Dios ri xinc'ut wib chawäch pa Betel, ri xak'ij wi aseit puwi' ri abaj, chila' c'u xaban wi jun chi'nic chwe. ¡Jo' ba'! Chatwalijok. Chaya' can we c'olbal ri', chattzelejok jawije' ri xatalax wi.’ ” Ri Raquel xukuje' ri Lea xquibij che ri Jacob: “Ri uj man c'o ta chi jas cäkechbej cho rachoch ri ka tat. Cuban c'u rib chi man reta'm ta chi ka wäch. ¡Xujuc'ayij c'u ne che c'ulanem chawe, xutij c'u ri käjil! Kastzij, ronojel ri k'inomal ri resam ri Dios che ri ka tat, kech uj wa' xukuje' quech ri kal. Chabana' ba' ronojel ri u bim ri Dios chawe.” Benak c'u can ri Laban che u socaxic quij ri u chij ri e c'o naj, ri Raquel xereläk'aj bic ri e u c'u'x u k'inomal, ri u tat ri e c'o pa ri rachoch. Jewa' xuban ri Jacob che u subic ri Laban ri aj aramey, man xubij ta che chi quel bic. Xanimaj bic xebuc'am bic conojel ri jastak rech. Xuk'axextaj ri nima' Euprats, xukuje' xutakej ri be chusuq'uil tak ri juyub re Galaad. C'ä churox k'ij xretamaj ri Laban chi animajinak bic ri Jacob. Ri Laban xerachilaj bic ri rachalaxic, xbe che u rikic ri Jacob, c'ä chuwukub k'ij xurika' cho tak ri juyub re Galaad. Ri Dios xuch'abej ri Laban ri aj aramey pa ri q'uisbal ak'ab re ri uwuk k'ij, xubij che: “Chata' ri quinbij, c'ax match'aw che ri Jacob,” xcha' che. Ri Laban xurika' ri Jacob cho tak ri juyub re Galaad, chila' c'u kajinak wi. Xukuje' chila' xekaj wi ri Laban e rachil ri rachalaxic, xuch'a' c'u che ri Jacob: “¿Jas ri a banom? ¿Jasche in a subum? ¡Xebatokij ulok ri nu mia'l je ta ne ri xa xebach'äc pa jun ch'o'j! ¿Jasche xinasubu xatanimaj c'u ulok chic'uyal, man xabij ta na chwe? We ta xinwetamaj, xinban ta jun nimak'ij ri', xincoj ta tum, xukuje' arp che a jachic ulok. Man xaweyej taj chi xebentz'umaj ta ulok ri e nu mia'l xukuje' ri u wi' tak nu mam. ¡Man utz ta ri a no'j! Quincuinic quinban apachique c'ax chiwe iwonojel, xinuch'abej c'u ri u Dios ri a tat chak'ab pa nu waram, xubij chwe: ‘Chata' ri quinbij chawe, c'ax match'aw che ri Jacob.’ We c'u sibalaj carayij ri a tzelejic cho rachoch ri a tat, rumal ri' catbec, ¿jas c'u che xebaweläk'aj ulok ri e u c'u'x nu k'inomal?” Ri Jacob xubij che ri Laban: “Xa xinxe'j wib. Xinchomaj chi craj ne que tokij can la ri mia'l la chwe. Jachin c'u ruc' ri queriktaj wi ri e u c'u'x k'inomal la, ¡chcämisaxok! C'o ba' chquiwäch ri kachalaxic: c'utu' la chquiwäch we c'o jun jas ech la nu c'amom ulok, c'ama' la bic.” Man c'u reta'm ta ri Jacob chi are ri Raquel xebeläk'an ulok ri e u c'u'x u k'inomal. Ri Laban xoc pa ri u lic'om rachoch ri Jacob, xoc pa ri rech ri Lea, xukuje' pa ri quech ri quieb ixokib ri lok'om pataninelab, man xeburik ta c'u ri u c'u'x u k'inomal. Aretak xel ulok pa ri u lic'om rachoch ri Lea, xoc pa ri rech ri Raquel. Ri Raquel aninak xebuc'am ri e u c'u'x k'inomal, xebuc'ol pa jun chque ri qui xalma ri camey, xt'uyi c'u paquiwi'. Ri Laban xebutzucuj pa ronojel ri lic'om rachoch, man xeburik ta c'ut. Ri Raquel xubij che ri u tat: “Tat, mape oyowal la we man quinwalij chwäch la, xa cätajin cäkaj ri nu yab camic.” Sibalaj c'u xebutzucuj ri Laban ri u c'u'x u k'inomal, man xcuin ta c'u che qui rikic. Xyactaj royowal ri Jacob, xuc'ulelaj ri Laban, xubij che: “¿Jas ri man utz taj nu banom? ¿Jas ri in macuninak wi chi sibalaj lal k'ak'arinak ulok che wokataxic? E tulcupim c'u la conojel ri jastak wech, ¿la e c'o c'u jastak ech la e rikom la wuc'? ¡Ya' la chquiwäch ri wachalaxic xukuje' chquiwäch ri achalaxic la, e are' quebin na jachin ri ajchak'mac! Pa ri juwinak (20) junab ri xinchacun uc' la, mawi jumul xetzakan ri chij la xukuje' ri q'uisic' la; mawi c'o jun chij xintij chque ri chij la; mawi jumul xinc'am ta ulok che la jun q'uisic' ri cämisam ta cumal awaj; in c'u xintojow ri xetzakic; we pa k'ij o chak'ab queläk'ax jun awaj, xtok'ij la ri rajil chwe, xintoj c'ut. Pa k'ij quincäm che k'ak', chak'ab quincäm che tew, man coc ta chi c'u ne ri nu waram. Juwinak (20) junab in c'olinak pa ri achoch la, ri quil la, are wa' ri nu ch'äcom: cajlajuj (14) junab xinchacun uc' la che qui ch'äquic ri quieb mia'l la; wakib junab xinchacun che quilixic ri awaj la; amak'el c'ut caq'uex la ri tojbal wech. We ta c'u ma ta c'o ri u Dios ri Abraham wuc', ri Dios ri xuk'ijilaj ri nu tat Isaac, xak ta e nu k'alum ri' ri quieb nu k'ab xinesaj la ulok. Rilom c'u ri Dios ri nu bis, xukuje' rilom chi utz elinak ri nu chac, rumal ri' xyaj la rumal ri Dios chak'ab iwir.” Xubij ri Laban che ri Jacob: “We alitomab ri' e nu mia'l; ri e witak nu mam; we chij ri' e nu chij; ¡ronojel ri cawilo wech in! ¿Jas ta c'u lo ri quincuinic quinban chque ri nu mia'l o ri cal ri e teren chquij? Rumal ri', tasaj ri at xukuje' ri in; ka bana' jun c'ulwächinic awuc', cux c'u na jun k'alajisanic chakaxo'l awuc' ka cabichal. Ri Jacob xuc'am jun abaj, xutac'aba' pa ri ulew jacha' jun akan.” Xubij chque ri rachalaxic: “¡Chimulij abaj!” Conojel xquimulij abaj che u banic jumulaj, xquitij c'u qui wa' chuxcut ri jumulaj abaj. Ri u bi' ri c'olbal ri xucoj ri Laban pa ri u ch'abal: “Jegar Sahadut,” are c'u ri u bi' ri xucoj ri Jacob pa ri u ch'abal: “Galaad.” Xubij c'u ri Laban: “Camic we jumulaj abaj ri' are jun k'alajisanel chkaxo'l.” Rumal ri' xcoj Galaad che u bi' ri c'olbal ri', xukuje' xcoj Mizpa che u bi', rumal rech chi xubij ri Laban: “Are ta ba' chcanaj ri Ajawaxel chkaxo'l che kilic, aretak man cäkil ta chi kib. We cäban c'ax chque ri nu mia'l o we catc'uli' chi cuc' niq'uiaj ixokib pune' e c'o ri nu mia'l awuc', pune' man c'o jun cujilowic, ri Dios kas are' cujilowic.” Ri Laban xutakej u bixic che ri Jacob: “Chawila' waral c'o wi we jumulaj abaj ri', xukuje' ri jun akan ri nu cojom chkaxo'l uj quieb. Quicabichal quebux k'alajisanelab chi mawi ri at mawi ri in cojoc'ow ta puwi' we etal ri' che u banic c'ax chikabil tak kib. Ri u Dios ri a mam Abraham, ri u Dios ri nu mam Nacor, chuk'ata' tzij pakawi'.” Are c'u ri Jacob xuban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Dios ri xuk'ijilaj ri Isaac ri u tat. Ri Jacob xebuporoj tabal tok'ob pa ri juyub ri', xebusiq'uij ri rachalaxic che wa'im. Conojel xewa'ic xcoc'owisaj ri ak'ab pa ri juyub. Ak'ab xwalij ri Laban chucab k'ij, xebutz'umaj ri ri'takumam xukuje' tak ri u mia'l, xebutewichi'j c'u na, xtzelej c'u pa ri rulew. Ri Jacob xutakej ri u be, xquic'ut c'u quib jujun tako'nib aj caj rech ri Dios xebel ulok che u c'ulaxic. Aretak xeril ri Jacob, xubij: “E rajch'ojab ri Dios wa'.” Rumal ri' xucoj Mahanaim che u bi' ri c'olbal ri'. Ri Jacob xebutak bic jujun tako'n rech quebe pa Seir, ri ulew re Edom, che u ya'ic u bixic che ri ropanem ruc' ri Esau, ri rachalal. Je qui takquil wa' xuya' bic: “Chibij che ri wachalal Esau: ‘Ri chak' la Jacob cujach rib pa k'ab la, xutak ulok u bixic che la: chi conojel tak we k'ij ri' in c'olinak ruc' ri Laban, e c'o nu wacax, nu chij, nu bur, e c'o nu lok'om pataninelab achijab, nu lok'om tak pataninelab ixokib. Are wa' ri quintak u bixic che ri wajaw, cu'l c'u nu c'u'x chi utz na nu c'ulaxic cubano.’ ” Aretak xetzelej ulok ri tako'n, xelquiya' u bixic che ri Jacob xquibij che: “Xujopan ruc' ri achalal la Esau, petinak c'u che c'ulaxic la achilatal cumal quiejeb sient (400) achijab.” Aretak xuta' ri Jacob ri xbix che, sibalaj xuxe'j rib, sibalaj xoc il. Xuban cak'at chque ri winak ri e rachil, xukuje' je xuban chque ri chij, ri wacax, ri camey, xuchomaj c'ut: “We ri Esau quebucämisaj ri juk'at ri e nabe, ri juk'at chic que to'taj canok.” Ri Jacob xuchaplej c'u u banic ch'awem ruc' ri Dios, xubij: “Ajawaxel, u Dios ri nu mam Abraham xukuje' u Dios ri nu tat Isaac, xbij ya' la chwe chi quintzelej pa ri wulew xukuje' cuc' ri wachalaxic, xbij c'u la chi cäban la utzil wuc': Man takal ta chwe ri utzil ri banom la chwe, amak'el c'ut banom la ri bim la. In xink'ax chupam we nima' Jordan ri', man c'o ta jas wuc'am xak xuwi ri nu ch'ämiy, camic c'ut e wuc'am chi cak'at winak xukuje' cak'at awaj. ¡Bana' ba' la tok'ob, chinto' la pa u k'ab ri wachalal Esau! Quinxe'j wib we ne petinak che u banic c'ax chwe, we ne quebucämisaj ri wixokil xukuje' ri alaj tak alabom. Kas c'u chi sakil bim la chi cäban na la utzil wuc', xukuje' chi ri e wija'lil sibalaj quepok' na je jas ri u q'uial ri sanyeb ri c'o chuchi' ri plo ri man quebajilataj taj.” Ri Jacob xwar chila' pa ri ak'ab ri', xebucha' jujun awaj chquixo'l ri rawaj che u sipaxic che ri Esau ri rachalal: Quieb sient (200) ati'tab tak q'uisic', juwinak (20) ama'ib tak q'uisic', quieb sient (200) ati'tab tak chij, juwinak (20) ama'ib tak chij, juwinak lajuj (30) ati'tab tak camey ri c'o alaj tak cal, cawinak (40) ati'tab tak wacax, lajuj (10) ama'ib tak wacax, juwinak (20) ati'tab tak bur, lajuj (10) ama'ib tak bur. Pa tak k'at xebujach ri awaj pa qui k'ab ri pataninel tak rech, xubij c'u chque: “Chixnabejok, chebiya' tak qui xo'l ri cak'at awaj.” Ri nabe ri xutak bic, xya' takanic che: “Aretak catuc'ulaj ri wachalal Esau, cuc'ot c'u a chi', ‘¿Jachin ri awajaw?’ ‘¿Jawije' catbe wi?’ ‘¿Jachin ajchak'e tak we awaj ri' ri e awuc'am?’ Chabij che: ‘Are jun sipanic ri takom ulok che la wajaw Esau rumal ri Jacob ri cumach' rib chwäch la. Teren c'u ulok ri are' chkij.’ ” Xukuje' ri ucab, ri urox, xukuje' conojel c'ut ri e c'amowinak bic ri awaj, xubij chque: “Aretak quic'ulaj ri Esau, junam chibij che. Chibij che xukuje': ‘Ri Jacob ri cumach' rib chwäch la, teren ulok chkij.’ ” Ri u chomanic ri Jacob are wa': “Quel na ri royowal ri wachalal cumal ri sipanic ri e nu nabejesam, craj ne utz nu c'ulaxic cuban na aretak quinwil u wäch.” Je c'u ri' ri e sipanic xenabejic, ri are' xcanaj can che roc'owisaxic ri ak'ab chupam ri xwarwi. Chak'ab xwalij ri Jacob, xebuc'am ri quieb rixokil, xukuje' quieb rixokib lok'om tak pataninelab, xukuje' ri julajuj (11) u c'ojol, xebuk'axej pa ri u k'axebal ri c'o pa ri nima' Jaboc, xukuje' xebuk'axej conojel ri jastak rech. Aretak xak u tuquiel chi canok ri Jacob, xutij u chuk'ab jun achi ruc' c'ä xpe na ri u sakaric; aretak xril ri achi chi man cäcuin ta che u ch'äquic ri Jacob, xucojcobisaj ri bak che ri u wiki'b ri ra', xslabetaj c'u ri bak ri' che ri Jacob aretak cätajin cutij u chuk'ab ruc' ri achi. Xubij ri achi che: “Chinatzokopij petinak chi c'u ri u sakaric. We man quintewichi'j la, man quintzokopin ta che la,” xutzelej u bixic ri Jacob. Ri achi xuc'ot u chi' xubij che: “¿Jas ri a bi'?” “Jacob ri nu bi',” xcha' ri are'. Ri achi xubij che: “Man cäbix ta chic Jacob chawe. Israel catuchix chic, a tijom c'u a chuk'ab ruc' ri Dios xukuje' cuc' ri winak, xatch'äcan c'ut.” “Bij ba la chwe camic jas ri bi' la,” xcha' ri Jacob. “¿Jasche cac'ot nu chi' che ri nu bi'?” xcha' ri achi. Xtewichi'x c'u can rumal ri achi kas chila'. Ri Jacob xucoj Penuel che u bi' ri c'olbal ri', xubij: “Wilom ri u palaj ri Dios, man c'u in cäminak taj.” Ri Jacob cätajin quel bic pa Penuel aretak xel ulok ri k'ij, rumal c'u rech ri cojcobic ri xuriko xak cäjech'naj chic ri cäbinic. Rumal ri' ri e rija'lil israelib camic, man cäquitij ta ri iboch' ri c'o che ri u wiki'b ri ca' ri awaj, chi' c'ut xcojcobisax wi ri Jacob. Aretak xril ri Jacob chi petinak ri Esau achilatal cumal quiejeb sient (400) achijab, xujach qui wäch ri ac'alab niq'uiaj xebuya' che ri Lea, ri Raquel xukuje' chque ri quieb rixokib lok'om tak pataninelab. Are xebunabejisaj ri quieb rixokib lok'om tak pataninelab cachil ri cal, xteri' chi c'u ri Lea e rachil ri ral, are c'u xcanaj can ri Raquel chuq'uisbalil rachil ri Jose. Xunabejisaj c'u rib chquiwäch, xumej c'u rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew wukub mul, c'ä xopan na chunakaj ri rachalal. Xxiq'uin c'u ri Esau che u c'ulaxic ri Jacob; xulak'apuj chrij u wi', xutz'umaj ri u palaj, e quieb xebok'ic. Ri Esau xebuca'yej ri ixokib xukuje' ri ac'alab, xubij che ri Jacob: “¿E c'u wa' e jachin tak?” “E are' tak ri alc'ualaxelab ri e u y'om ri Dios che we pataninel awech,” xcha' ri Jacob. E are' c'u ri rixokib lok'om tak pataninelab e cachil c'u ri cal xenakajinic xquimej quib c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew. Chanim xkebextax ri Lea e rachil ri ral, junam u mejic quib xquibano, chuq'uisbalil chi c'ut xekebic ri Jose xukuje' ri Raquel, xukuje' xquimejela' quib. Ri Esau xubij: “¿Jas ri cachomaj u banic cuc' tak ri awaj ri e nu c'ulam?” “Che u kasexic a wäch,” xcha' ri Jacob. “Man quebec'am taj, nu chak'; ri in c'o nu k'inomal. Checanaj ri awawaj awuc',” xcha' ri Esau. Ri Jacob xucoj u chuk'ab che u bochi'xic ri Esau xubij che: “Jayi'. Chabana' tok'ob. We oc'owinak ri awoyowal chwij, chac'ama' we sipanic ri', ri rilic ri a wäch wumal je ta ne ri rilic u wäch ri kas Dios, sibalaj utz c'u nu c'ulaxic a banom. Catinbochi'j chi cäc'am ri sipanic ri quinya' chawe, in u k'inomarisam c'u ri Dios, man c'o ta ri cajwataj ta chwe.” Sibalaj xbochi'n na ri Jacob, rumal ri' ri Esau xuc'am na ri sipanic, xubij c'u che ri Jacob: “Jo' ba', chujel bic waral. In quinnabej na chawäch.” Ri Jacob xubij che ri Esau: “Lok'alaj wachalal, at aweta'm chi ri ac'alab maja' e co, xukuje' e c'o chij xukuje' wacax ri c'o alaj tak cal; we sibalaj cäya' cosic chque, craj ne quecäm conojel ri chij xa pa jun k'ij. Utz na chi at ri catnabej chuwäch we pataninel awech ri'; in nojimal quinbec jas ri qui binibal ri awaj ri e nabe chnuwäch, xukuje' ri qui binibal ri ac'alab, c'ä cujopan na awuc' pa Seir.” “Ja'e,” xcha' ri Esau, “quebenya' ba' can jujun achijab chawe ri e petinak wuc'.” “¡Jayi', chabana' tok'ob! ¿Jas ta che caya' latz' chawe?” xcha' ri Jacob. Pa ri k'ij ri' ri Esau xutakej ri u be xtzelej pa Seir. Are c'u ri Jacob are xutakej ri be ri cäbe pa Sucot, chila' xuban wi jun rachoch ri cäc'oji' wi, xukuje' xuban jujun qui cäbal ri rawaj, rumal ri' xcoj Sucot che u bi' ri c'olbal ri'. Utz c'u u wäch ri Jacob, man c'o ta u c'ulmam aretak xtzelej ulok pa Padan-aram xopan chi pa Canaan, xc'oji' c'u chuwäch ri tinimit Siquem. Xulok' jun ulew pa qui k'ab ri u c'ojol ri Hamor, ri Siquem are' ri u tat ri Hamor, jun sient sak puak xulok'bej re, chila' c'u xucoj wi ri u jekelibal. Xuyac c'u jun porobal ri u bi' xucojo “El-Elohe-Israel.” Ri Din, ri u mia'l ri Jacob ri xralaj ri Lea, xbe che qui solixic ri alitomab ri e aj Siquem, xilitaj c'u rumal ri Siquem u c'ojol ri Hamor ri aj hebey ri c'amal be pa ri c'olbal ri', ruc' c'u chuk'ab xk'oyi' ruc', xresaj c'u u q'uixbal. Sibalaj c'u xbe ranima' ruc', are ta c'u xraj xajawax ta rumal. Xtzijom c'ut ri Siquem ruc' ri Hamor, ri u tat, xubij che: “Jeta' la we ali ri'. Are' quinwaj quinc'uli' ruc'.” Xretamaj c'u ri Jacob chi ri Siquem xresaj u q'uixbal ri Din ri u mia'l, e benak c'u ri u c'ojol che qui yuk'uxic ri cawaj pa ri juyub, man c'o ta jas xubij, c'ä xetzelej na ulok ri e u c'ojol. Are' c'ut ri Hamor, u tat ri Siquem, xbe che rilic ri Jacob rech quetzijon na ruc'. Aretak xetzelej ulok ri e u c'ojol ri Jacob pa ri juyub, xquetamaj c'ut ri xc'ulmatajic, sibalaj xpe coyowal rumal chi bantajinak jun nimalaj c'ax chque ri aj israelib chi ri Siquem xk'oyi' ruc' ri u mia'l ri Jacob. ¡Jun jasach wa' ri ma ta mawi jubik' xbantajic! Xtzijon c'u ri Hamor cuc' ri u c'ojol ri Jacob xubij chque: “Ri nu c'ojol Siquem, sibalaj benak ranima' ruc' ri iwanab. Chibana' tok'ob, chiya' che chi c'ulana ruc', chixoc che kachalaxic; jeri' ri uj cujc'uli' na cuc' ri i mia'l xukuje' ri ix quixc'uli' na cuc' ri ka mia'l uj. Chixcanaj kuc'. C'o we ulew ri' chiwäch, chixcanaj waral, chibana' i c'ay, chilok'o' iwulew.” Ri Siquem xubij che ri u tat ri Din xukuje' chque ri e u xibal: “Quixinbochi'j chi chinimaj ri cäkabij chiwe. Xa ta ne joropa' ri quita' chwe quinya' chiwe. Pune' ta ne jun tojbal ri coc'ow na chuwäch ri nak'atisabal xukuje' q'ui tak sipanic, ri in quinya' na chiwe; chiya' c'u c'olbal chi chc'ulan ri ali wuc'.” Rumal c'u rech chi ri Siquem resam u q'uixbal ri Din, ri e u c'ojol ri Jacob xquitzelej u bixic che xukuje' che ri Hamor ri u tat ruc' subunic, xquibij chque: “Man cuya' taj cäkaya' ri kanab che jun achi ri man kopim taj ri u wi' ri tz'umal ri achi wi che retal, q'uixbal wa' chke uj. Cäkaya' c'u ri kanab chiwe we quibano jas ri cäkabij chiwe: we quikopij ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi, conojel ri achijab ri e c'o chixo'l. We je quiban wa' cuya' quixc'uli' cuc' ri e ka mia'l, xukuje' ri uj cujc'uli' na cuc' ri e i mia'l; cujc'oji' na iwuc', cujux na xa jun tinimit. We c'u man quiya' i tzij che u banic ri cäkabij chiwe chi quebikopij ri u wi' ri i tz'umal ri ix achijab wi, cujel na bic waral, cäkac'am bic ri kanab.” Ri Hamor xukuje' ri Siquem ri u c'ojol, xquiya' qui tzij che u banic ri xbix chque cumal ri e u c'ojol ri Jacob. Man xubey ta rib ri ala, xukopij ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, sibalaj c'u benak ranima' ruc' ri u mia'l ri Jacob. Ri Siquem are c'u nim u k'ij chquixo'l conojel ri e c'o pa rachoch ri u tat. Xbe ri Siquem rachil ri u tat chuchi' ri oquibal chupam ri tinimit, jawije' queban wi tak ri chomanic, chila' c'ut xquibij wi chque ri winak: “We achijab ri' e utz kuc', quec'oji' na kuc' xukuje' quechacun na pa we c'olbal ri', c'o sibalaj ulew chque; ri uj cuya' cujc'uli' cuc' ri e qui mia'l, xukuje' ri e are' cuya' quec'uli' cuc' ri e ka mia'l. Ri e are' cäcaj quec'oji' kuc', xuwi we cäkaj cäkabano jas ri qui bim chke: chi conojel ri achijab cäkopix ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab che que, jas ri qui nak'atisam wi quib we winak ri'. Ronojel ri jastak quech xukuje' conojel ri cawaj, e kech. Xuwi kabana' jas ri qui bim chke, quec'oji' c'u na kuc'.” Conojel ri achijab ri e c'o chupam ri tinimit ri e c'o chi qui junab che u banic ch'o'j xquiya' qui tzij che ri xubij ri Hamor rachilam ri Siquem, xekopix ri u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi che quetal. Are c'u ri Simeon, ri Levi e u c'ojol ri Jacob e u xibal ri Din, churox k'ij xeboc pa ri tinimit aretak ri achijab c'ä c'o qui k'oxom che ri xkopix wi ri u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi che quetal, xequicämisaj c'ut conojel ruc' ri ch'ich' re ch'o'j cuc'am, man xecuin taj ri aj Siquem xquito' ta quib. Xquicoj ri ch'ich' re ch'o'j che u cämisaxic ri Hamor xukuje' ri Siquem ri u c'ojol, xquesaj bic ri Din pa rachoch ri Siquem, xquic'am bic, xebec. Xepe ri niq'uiaj u c'ojol chic ri Jacob, xequitac'alela' ri cäminakib, xequeläk'aj bic ri jastak quech ri winak che u tojic u q'uexel ri c'ax ri xban che ri canab. Xequic'am bic chij, wacax, bur, ronojel ri c'o pa ri tinimit, xukuje' ronojel ri c'o pa ri juyub; xeboc che reläk'axic bic ronojel ri c'o pa tak ja, xequic'am bic ac'alab, ixokib. Xubij c'u ri Jacob che ri Simeon xukuje' ri Levi: “Ri ix in i yo'm pa jun latz'. Ri winak aj waral, ri aj cananeyib, ri aj perezeyib, cäquetzelaj na nu wäch. Cäquimulij na quib chwij, cäquiq'uis na tzij panuwi', man e q'ui ta c'u ne ri achijab ri e c'o wuc', quinquicämisaj na junam cuc' conojel ri e c'o pa wachoch.” Xquitzelej c'u u bixic: “¿La are ta c'u takalic chi ri Siquem je cuban che ri kanab jas ri cäban che jun nim ch'utin?” Ri Dios xubij che ri Jacob: “Chatwalijok, chatpakal pa Betel, chatc'ol chila'. Chabana' jun porobal chila' che u k'ijlaxic ri Dios ri xuc'ut rib chawäch aretak xatanimaj chuwäch ri awachalal Esau.” Ri Jacob xubij chque ri e c'o pa rachoch xukuje' conojel ri e teren chrij: “Chebiwesaj bic ri jule' tak diosib ri e iwuc'am, chixatinok, chijala' ri iwatz'iak. Chixwalijok, chujpakal pa Betel; chila' quinbana' wi na jun porobal che u k'ijlaxic ri Dios ri xinuto' aretak in in ch'ibatajinak, c'olinak c'u wuc' pa apachique c'olbal ri in c'olinak wi.” Conojel ri e c'o pa rachoch ri Jacob xequijach ri jule' tak diosib che ri Jacob ri e cuc'am, xukuje' ri u wi' tak xiquinaj ri e qui cojom che ri qui xiquin, ri Jacob xebumuk chuxe' jun räx che' ri c'o chunakaj ri tinimit Siquem. Aretak xebel bic chila', ri Dios xubano chi sibalaj xquixe'j quib tak ri tinimit ri e c'o apan chquinakaj, rumal ri' man c'o ta jun c'ax xquiban chque ri e ralc'ual ri Jacob. Ri Jacob xukuje' conojel ri winak ri e benak ruc' xebopan pa Luz, we tinimit ri' xukuje' cäbix Betel che u bi', ri c'o pa ri ulew re Canaan. Xuban jun porobal chila', xucoj “El-Betel” che u bi' we c'olbal ri', chila' c'ut xuc'ut wi rib ri Dios chuwäch aretak xanimaj chuwäch ri Esau. Xukuje' chila' xcäm wi ri Debora ri ixok ri xq'uiyisan ri Rebec, xmuk c'u can chuxe' jun bakit chunakaj ri Betel, ri Jacob xucoj ri u bi' we c'olbal ri' “Ri räx che' re ri ok'ej.” Aretak ri Jacob tzelejem ulok re pa Padan-aram, ri Dios xuc'ut chi rib jumul chuwäch, xutewichi'j c'ut je u tewichi'xic wa' xubano: “Ri at Jacob ri a bi', man je ta chi c'u cäbix wa' chawe; kas camic ri a bi' are Israel.” Aretak q'uextajinak chic ri u bi' rumal ri Dios, ri Dios xubij che: “In ri' ri Dios ri c'o ronojel u cuinem; chec'ol q'ui awalc'ual xukuje' ri e awija'lil Chawe quel wi na jun nim tinimit xukuje' q'ui tak tinimit, quebel na ajawinel chquixo'l tak ri e awija'lil. Ri ulew ri xinjach pa u k'ab ri Abraham, ri Isaac, xukuje' quinjach chi na pa qui k'ab ri e awija'lil aretak at cäminak chic.” Aretak xel bic ri Dios chila' jawije' ri xutzijobej wi ri Jacob, ri Jacob xuc'am jun abaj xutac'aba' jacha' jun akan pa ri c'olbal jawije' xtzijobex wi rumal ri Dios, xutas c'ut, xuk'ij u wa'l uva xukuje' aseit puwi' ri abaj, xucoj “Betel” che u bi' we c'olbal ri'. Xebel chi c'u bic pa Betel, c'ä naj c'u na jubik' e c'o wi che ri Eprat aretak xalan ri Raquel; sibalaj c'ax xuriko aretak xril u wäch ri ral. Pa ri jok'otaj ri sibalaj c'ax na ri iyom xubij che: “Maxe'j awib, awilom chi u wäch jun ala.” Cämem c'u cubano, aretak cätajin quel ranima' xucoj can “Benon” che u bi' ri ac'al, are c'u ri u tat ri ac'al xucoj “Benjamin” che u bi'. Je cämical wa' xurik ri Raquel, xmuk c'u can chuchi' ri be ri cäbe pa Eprat, ri cäbix Belen che camic. Ri Jacob xutac'aba' jun abaj puwi' ri c'olbal ri xmuk wi, are abaj wa' ri cäc'utuw ri xmuk wi ri Raquel. Ri Israel xutakej ri u be, xejekel c'u c'ä jela' che ri tac'atic ja re Edar. Xurika' jun k'ij aretak c'o ri Israel pa we c'olbal ri', xpe ri Ruben xk'oyi' ruc' ri Bil jun chi ixok ri man kas ta rixokil ri u tat. Aretak xretamaj ri u tat, sibalaj xpe royowal. Ri e u c'ojol ri Jacob e cablajuj (12). Ri xebuc'ojolaj ruc' ri Lea are' ri Ruben, ri u nabeal; ri Simeon, ri Levi, ri Juda, ri Isacar xukuje' ri Zabulon. Ri xebuc'ojolaj ruc' ri Raquel are' ri Jose xukuje' ri Benjamin. Ri xebuc'ojolaj ruc' ri Bil ri u lok'om pataninelab ri Raquel are' ri Dan, xukuje' ri Neptali; ri xebuc'ojolaj ruc' ri Zilp, ri u lok'om pataninel ri Lea, are' ri Gad, xukuje' ri Aser. E are' tak u c'ojol ri Jacob wa', ri xil qui wäch pa Padan-aram. Ri Jacob xbe che u ch'abexic ri u tat pa Mamre, ri tinimit ri xukuje' cäbix Arba che o Hebron. Chila' c'u xc'oji' wi ri Abraham xukuje' ri Isaac. Jun sient ruc' jumuch' (180) u junab ri Isaac aretak xcämic. Sibalaj nim winak chic aretak xcämic, xmuk c'u cuc' ri e u mam cumal ri quieb u c'ojol, ri Esau xukuje' ri Jacob. E are wa' ri e rija'lil ri Esau ri cäbix Edom che. Ri Esau xc'uli' cuc' alitomab aj cananeyib: ri Ada u mia'l ri Elon ri aj hititib; ri Aholibam u mia'l ri Ana ri' u mam ri Zibeon ri aj hebey; xukuje' xc'uli' ruc' ri Basemat u mia'l ri Ismael, rana'b ri Nebaiot. Ri alc'ualaxel ri xuya' ri Ada che ri Esau are' ri Elipaz; ri Basemat xralaj ri Reuel; ri Aholibam xralaj ri Jeus, ri Jaalam, ri Core. E are wa' ri u c'ojol ri Esau ri xebalaxic aretak xc'oji' pa ri ulew re Canaan. Ri Esau xebuca'm bic ri rixokil, ri e u c'ojol, ri e u mia'l, conojel ri winak ri e jekel ruc', ri rawaj, xukuje' ronojel ri xuch'äc pa Canaan; xbe chi pa jun c'olbal che u tasic rib chrij ri Jacob ri u chak', ri Jacob, ri Esau sibalaj c'u q'ui ri jastak quech ri c'olic, man cuya' ta c'ut quec'oji' junam; man cubana' ta ri k'ayes ri c'o chila' che qui tzukic ri cawaj. Ri Esau ri cäbix Edom che, xejekel pa ri c'ache'laj ulew re Seir. E are wa' ri e rija'lil ri Esau e qui mam ri aj Edom ri xec'oji' pa ri c'ache'laj ulew re Seir. E are wa' ri qui bi' ri u c'ojol ri Esau: ri Elipaz, ral ri Ada ruc' ri Esau; ri Reuel, ral ri Basemat ruc' ri Esau. Ri e u c'ojol ri Elipaz e are wa': ri Teman, ri Omar, ri Zep, ri C'atam, xukuje' ri Senaz. Ri Elipaz xc'oji' jun ixok ruc', ri man kas ta rixokil, Timna u bi', ri are' xralaj jun u c'ojol ri xcoj Amalec che u bi'. E are tak wa' ri e rija'lil ri Ada jun chque ri rixokil ri Esau. Ri Nahat, ri Zera, ri Sam, ri Miz, e are wa' ri e u c'ojol ri Reuel ri e rija'lil ri Basemat ri jun chic chque ri e rixokil ri Esau. Ri Aholibam are jun rixokil chic ri Esau, ri ral ri xec'ojic e are' ri Jeus, ri Jaalam, ri Core. Ri Aholibam ri are u mia'l ri Ana, ri' u mam ri Zibeon. Ri e c'amal tak be chque ri e rija'lil ri Esau, e are wa': Ri e c'amal tak be chque ri e rija'lil ri Elipaz u nabeal ri Esau, e are ri Teman, ri Omar, ri Zep, ri Senaz, ri Core, ri C'atam, ri Amalec. E are wa' ri e c'amal tak be ri xebel chquixo'l ri e rija'lil ri Elipaz pa ri ulew re Edom, conojel tak wa' e rija'lil ri Ada. Chque ri e u c'ojol ri Reuel, u c'ojol ri Esau, ri e c'amal tak be e are tak wa' ri Nahat, ri Zera, ri Sam, xukuje' ri Miz. E are' wa' ri e c'amal tak be ri e rija'l ri Reuel, chupam ri ulew re Edom, e rija'lil c'ut ri Basemat rixokil ri Esau. Ri c'amal tak be chque ri ral ri Aholibam rixokil ri Esau ri u mia'l ri Ana, e are ri Jeus, ri Jaalam, ri Core. Conojel wa' e rija'lil ri Esau ri cäbix Edom che, e c'amal tak be c'ut. E are wa' ri e u c'ojol ri Seir ri aj horey ri xec'oji' pa we c'olbal ri'; ri Lotan, ri Sobal, ri Zibeon, ri Ana, ri Dison, ri Ezer, ri Disan. E are wa' ri c'amal tak qui be ri aj horib ri e rija'lil ri Seir pa ri ulew re Edom. Ri e u c'ojol ri Lotan are ri Hori, ri Hemam. Ri Timna are rana'b ri Lotan. Ri e u c'ojol ri Sobal are ri Alban, ri Manahat, ri Ebal, ri Sep, ri Onam. Ri e u c'ojol ri Zibeon are ri Aja, ri Ana. We Ana ri' are wa' ri xerikow ri bulbux tak ja' pa ri chaki'j uwo sak aretak cätajin quebuyuk'uj ri u bur ri u tat. Ri Ana xalax jun u c'ojol Dison u bi'; xukuje' jun u mia'l Aholibam u bi'. Ri e u c'ojol ri Dison are ri Hemdan, ri Esban, ri Itran, ri Queran. Ri e u c'ojol ri Ezer are ri Bilan, ri Zaaban, ri Acan. Ri e u c'ojol ri Disan are ri Uz xukuje' ri Aran. Ri c'amal tak be chque ri aj horib are ri Lotan, ri Sobal, ri Zibeon, ri Ana, ri Dison, ri Ezer, ri Disan. E are wa' ri c'amal tak be ri xetakan paquiwi' ri aj horib pa tak achalaxic pa ri ulew re Seir. E are wa' ri ajawinelab ri xebajawin pa Edom, aretak majok chajawin jun ajawinel paquiwi' ri aj israelib: Ri Bela, u c'ojol ri Beor, are ajawinel re Edom, Dinab u bi' ri u tinimit. Aretak xcäm ri Bela are' xajawin can ri Jobab pa ri u c'olbal ri u c'ojol ri Zera, ri aj tinimit Bosra. Aretak xcäm ri Jobab, are' xajawin can ri Husam pa ri u c'olbal ri aj rulewal ri Teman. Aretak xcäm ri Husam, are' xajawin can ri Hadad pa ri u c'olbal ri aj Abit u c'ojol ri Bedad. Xebuch'äc ri aj Madian pa ri ulew re Moab. Aretak xcäm ri Hadad, are' xajawin can ri Samla pa ri u c'olbal ri aj Masrec. Aretak xcäm ri Samla, are' xajawin ri Saul pa ri u c'olbal ri aj Rehobot. Ri tinimit ri c'o chunakaj ri nima'. Aretak xcäm ri Saul, are' xajawin can ri Baal-hanan pa ri u c'olbal ri u c'ojol ri Acbor. Aretak xcäm ri Baal-hanan, are' xajawin can ri Hadad pa ri u c'olbal ri aj nimalaj tinimit Pau. Mehetabel u bi' ri rixokil ri Adad u mia'l ri Matred, ri' u mam ri Mezaab. Are qui bi' tak wa' ri e nimak qui k'ij aj Esau, pa qui cholajil tak alaxic, c'olbal xukuje' tak bi'aj: Timna, Alba, Jetet, Aholibam, Ela, Pinon, Senaz, Teman, Mibzar, Magdiel, xukuje' ri Iram. Ri Esau ri xukuje' cäbix Edom che, jas ri qui cholajil tak ri c'olbal jawije' ri e jekel tak wi e quech c'ut. Xc'oji' c'u ri Jacob pa ri ulew re Canaan, jawije' xc'oji' wi quieb oxib junab ri u tat. Are wa' ri u tzijobelil ri rija'lil ri Jacob. Ri Jose aretak wuklajuj (17) chic u junab, are jun cuc' ri rachalal che qui yuk'uxic ri chij, ri e ral ri Bil xukuje' ri e ral ri Zilp, xukuje' ri man e kas ta rixokil ri u tat. Ri Jose cubij che ri u tat ri etzelal ri cäquiban ri rachalal. Ri Israel are' sibalaj u lok' na ri Jose chquiwäch ri e niq'uiaj u c'ojol chic, rumal rech chi nim winak chic ri Jacob aretak xalax ri Jose. Rumal ri' xuban jun je'lalaj ratz'iak. Aretak xquil ri rachalal chi are sibalaj lok' ri Jose rumal ri Jacob chquiwäch ri e are', xquetzelaj u wäch, mawi c'u ne caquiya' chic rutzil u wäch. Xurika' c'u jun k'ij ri Jose xuban jun richic', xutzijoj c'u chque ri rachalal, xa c'u sibalaj xquetzelaj chi na u wäch. Xubij c'u chque: “Chitatabej, quintzijoj na chiwe ri ichic' ri xinbano. Xinwichic'aj chi konojel uj c'o pa jun juyub cätajin quekaxim trico pa tak yataj; xwalij c'u ri nu yataj in, xtaq'ui'c, are c'u ri i yataj ix xquisutij rij ri nu yataj xquimejela' quib chuwäch.” Xquibij c'u ri rachalal che: “¿Ri cawaj cabij chi catoc na che kajawinel, cattakan c'u na pakawi'?” Xa c'u sibalaj xquetzelaj chi na u wäch rumal ri richic', xukuje' rumal ri u bixic ri xubij chque. Xuban chi c'u jun ichic' ri Jose ri xukuje' xutzijoj chque ri rachalal. Xubij chque: “¿La iweta'm, xinban chi jun ichic', ri xinwil wi chi ri k'ij, ri ic' xukuje' julajuj (11) ch'imil caquimejela' quib chnuwäch?” Aretak ri Jose xutzijoj ri ichic' che ri Jacob xukuje' chque ri rachalal, xyaj c'u rumal ri u tat xubij che: “¿Jas ri cawaj cabij chke rumal ri ichic' ri xabano? ¿La xa ta c'u lo cäkamej na kib chawäch, ri in, ri a nan, xukuje' tak ri e awachalal?” Ri rachalal sibalaj cätitat cäquina' chrij, are c'u ri u tat, sibalaj cuchomaj wa'. C'o jun k'ij ri e rachalal ri Jose xebe pa Siquem, caquitzucuj c'u echa' chque ri e u chij ri qui tat. Are c'u ri Israel cubij che ri Jose: “Ampe', ri e awachalal e c'o pa Siquem cätajin quequilij ri chij. Quinwaj chi catbe che quilic.” “Ruc' ronojel wanima' quinbec,” xcha' ri Jose. Ri Israel xubij che: “Jät ba', jawila' jas qui banom ri awachalal xukuje' ri chij, cattzelej c'u ulok chanim che u bixic chwe.” Pa ri ulew Hebron c'o wi ri Israel, aretak xutak bic ri Jose pa Siquem, xsach c'u ri Jose pa tak ri juyub. Xurik c'u jun achi, xc'ot u chi' rumal ri achi xubij che: “¿Jas cätajin catzucuj?” “Are cätajin quebentzucuj ri wachalal,” xcha' ri Jose. “Bana' la jun utzil chwe, ¿la man eta'm la jawije' chi' cätajin queyuk'un wi?” “Xebel bic waral,” xcha' ri achi. “Xinta' jubik' cäquibij chi quebe pa Dotan.” Xbe ri Jose che qui tzucuxic ri rachalal, xeburika' c'ut pa Dotan. Ri e are' xquilo chi petinak chi naj. C'ä majok chnakajinic, xquichomaj apanok jas cäquiban che u cämisaxic. Xquibila' chquibil tak quib: “¡Chiwilampe', xpe ri banal tak ichic'! Tisaj, kacämisaj; cäkaq'uiak c'u bic pa jun c'ua', cäkabij c'u na chi jun juyubal awaj xtijowic. Cäkil c'u na jas quel wi na ri richic'.” Aretak xretamaj ri Ruben, xucoj u chuk'ab che resaxic pa qui k'ab ri rachalal xubij chque: “Mäkacämisaj. Mitix ri u quiq'uel. Chiya' chupam we c'ua' ri' ri c'o pa we chaki'j uwo sak, mitzak c'u i k'ab puwi'.” Ri Ruben je xubij wa' chque rech cäto'taj ri Jose pa qui k'ab, cuchomaj c'u u takic bic cho rachoch ri u tat. Xak c'u xopan ri Jose cuc' ri rachalal xquesaj ri je'lalaj ratz'iak ri u cojom, xquichapo, xquiya' c'u chupam ri c'ua' ri tolonic xukuje' chaki'j. Xquichaplej c'u u tijic qui wa. Xequil c'u apan juk'at aj ismaelib ri e elinak ulok pa Galaad, ri cuc'am ulok c'oc'alaj tak cunabal chquij ri qui camey, balsamo xukuje' mir rech quequic'ayij pa Ejipt. Are c'u ri Juda, xubij chque ri rachalal: “¿Jas cäkach'äco we cäkacämisaj ri ka chak', cäkac'u' ta c'u ri u cämical? Are utz na xa cäkac'ayij bic chque ri aj ismaelib che u q'uexwäch ri xa cäkacämisaj, kachalal c'ut xa jun ka quiq'uel ruc'.” Xkaj c'u pa qui jolom ri rachalal ri xubij chque. Aretak c'u xeboc'ow ri ajc'ayib ri e petinak pa Madian, ri rachalal xquesaj ulok ri Jose pa ri chaki'j c'ua', xquic'ayij bic chque, ri ajc'ayib aj ismaelib chi juwinak (20) sak puak. Xc'am c'u bic ri Jose pa Ejipt cumal ri aj ismaelib. Xbe c'u ri Ruben xtzelej che rilic ri Jose pa ri chaki'j c'ua', man c'o ta chi c'u jachin xurik chupam, xujis ri ratz'iak rumal ri u bis. Chanim xtzelej ri Ruben cuc' ri rachalal, xubij c'u chque: “Ri ka chak' man c'o ta chic. ¿Jas quinban camic?” Ri e are' xquic'am c'ut ri rij ratz'iak ri Jose, xquibil ruc' ri u quiq'uel jun alaj q'uisic' ri xquipilo. Xquitak bic che ri Jacob ri qui tat, xquibij bic: “Xkarik we atz'iak ri'. Chila' la we are rij ratz'iak ri c'ojol la o man are taj.” Aretak xch'ob taj u wäch rumal ri Jacob, xubij: “¡Are wa' ri rij ratz'iak ri nu c'ojol! Jun juyubal awaj xbanow ch'akatak che xutij c'ut.” Ri Jacob xujis ri ratz'iak chrij rumal ri u bis, xucoj atz'iak re bis, q'ui k'ij xrok'ej u wäch ri u cämical ri u c'ojol. Xquimulij c'u quib ri u c'ojol xukuje' ri u mia'l che u cu'bisaxic u c'u'x, man c'u xraj taj xcu'bisax u c'u'x; xa ne xutakej rok'exic u wäch ri u c'ojol, cubij c'ut: “Quintakej u bisoxic, c'ä quincäm na.” Are c'u ri aj madianib, xquic'ayij ri Jose pa Ejipt che ri Potipar rach k'atal tzij ri paraon ajawinel re Ejipt, c'amal qui be ri rajch'ojab. Pa tak ri k'ij ri', ri Juda xutas rib chquij ri rachalal, xk'ax c'u pa rachoch jun achi Ira u bi' ri aj Adulam. Chila' c'o wi aretak xretamaj u wäch ri u mia'l jun aj cananey, Sua u bi', xc'uli' c'u ruc'. Aretak xcuc'aj quib, ri ali xcanaj yawab winak xc'oji' c'u jun ral ala, ri xucoj Er che u bi'. Xux chi c'u yawab winak xc'oji' chi c'u jun ral ala, ri xucoj Onan che u bi'. Xc'oji' chi c'u na jun ral ala ri xucoj Sel che u bi', ri xil u wäch aretak c'o ri Juda pa Quezib. Ri Juda xuc'ulba' ri u c'ojol ri nabeal ri Er u bi' ruc' jun ali Tamar u bi'. Man xkaj ta c'u ri itzel u c'aslemal ri Er chuwäch ri Ajawaxel, rumal ri' xucämisaj. Xpe ri Juda, xubij che ri Onan: “Chatc'ulan ruc' ri malca'n ri rixokil can ri awachalal, jeri' cäban ri rajawaxic u banic rech cäc'oji' ralc'ual ri awachalal awumal.” Reta'm c'u ri Onan chi man e rech taj ri ac'alab ri quec'ojic, xane' e rech ri rachalal ri cäminak. Rumal ri' amak'el aretak cäwar ruc' ri rixokil ri rachalal, man xuya' ta c'olbal chi cux yawab winak rech man quec'oji' ta ralc'ual ri rachalal rumal are'. Ri xuban ri Onan man xkaj ta chuwäch ri Ajawaxel, rumal ri' xucämisaj. Ri Juda xubij che ri Tamar ri ralib: “Chatk'ax na cho rachoch ri a tat, chaweyej na cätz'akat u junab ri Sel ri nu c'ojol.” Xubij c'u ri Juda pa ranima': “we ne xukuje' ri are' cäcämic jas ri xquic'ulmaj ri quieb rachalal.” Xbe c'u ri Tamar xk'ax cho rachoch ri u tat. Oc'owinak chi quieb oxib junab, xcäm ri rixokil ri Juda ri u mia'l ri Sua. Aretak c'ut oc'owinak chic ri u bis ri Juda, xbe pa ri tinimit Timnat jawije' cäsocax wi quij ri u chij, xachilax bic ri Juda rumal ri Ira ri aj Adulam ri sibalaj canima' quib ruc'. Aretak c'u xoc pa u jolom ri Tamar chi ri ralib tata' xbe pa Timnat che u socaxic quij ri u chij, ri Tamar xresaj ri atz'iak re malcanil, xuch'uk c'u rib ruc' jun ch'ukubal rech man c'o ta jun cäch'obow u wäch, xt'uyi apan tza'm ja che ri tinimit Enaim ri coc'ow wi ri be ri cäbe pa Timnat. Xuch'obo chi tz'akatinak chic ri u junab ri Sel, man c'u yo'm ta che rachajil rumal ri' je xuban wa'. Aretak xril ri Juda, xuchomaj chi are' jun ixok quech nim ch'utin, u ch'ukum c'u ri u palaj. Xkeb ruc' che u ch'abexic chuchi' ri be, man xuchomaj taj chi are ralib, xubij che: “¿La caya' chwe chi quink'oyi' awuc'?” Ri Tamar xubij che: “¿Jas caya' chwe chi quink'oyi' awuc'?” “Quintak na ulok jun alaj a q'uisic' ri quinwesaj ulok chquixo'l ri nu chij,” xcha' ri Juda. “Utz ba ri',” xcha' ri ixok. “Chaya' ba' can jun retal a tzij c'ä catak na ulok ri alaj q'uisic' ri a bim.” “¿Jas ri cawaj quinya' can chawe?” xcha' ri Juda. Ri Tamar xubij: “Chaya' can ri a mulk'ab rachil ri u c'amal, xukuje' ri a ch'ämiy ri awuc'am.” Ri Juda xebuya' can che xk'oyi' c'u ruc', xcanaj c'u can yawab winak rumal. Xbe c'u ri Tamar cho rachoch xeresaj ri atz'iak ri u cojom, xucoj chi jumul ri atz'iak re malcanil. Ri Juda xutz'onoj tok'ob che ri achi aj Adulam chi cuc'am bic ri alaj q'uisic' che ri ixok che u toric ri retal u tzij; are c'u ri aj Adulam, man xurika' ta chic ri ixok. Xutatabela' c'u chque ri achijab ri e aj chila': “¿Jawije' c'o wi ri ixok ri quech nim ch'utin re Enaim ri cät'uyi chuchi' ri be?” “Mawi jumul c'olinak jun ixok quech nim ch'utin waral,” xuchixic. Xtzelej jawije' c'o wi ri Juda, xubij che: “Man xinrik ta ri ixok, xukuje' ri winak aj chila' xquibij chwe chi mawi jumul c'olinak jun ixok quech nim ch'utin chila'.” Xutzelej c'u u bixic ri Juda: “Chubana' ba' rech chque ri jastak, mubij ne chi xa cujsubunic; kas c'u xawilo chi xintak bic ri alaj q'uisic', man c'u xarika' taj.” Oc'owinak chi oxib ic' aretak xya' u bixic che ri Juda, xbix che: “Ri awalib Tamar u nimon rib cuc' tak achijab, k'alaj chi yawab winak chic.” Ri Juda ruc' royowal xubij: “¡Chiwesaj bic, chiporoj pa k'ak'!” Aretak cätajin quesax bic, xutak u bixic che ri ralib tata': “Ri ajchak'e we jastak ri' are' ri xbanow chwe chi in canajinak yawab winak. Chiwila' ix jachin ajchak'e we jastak ri', we mulk'ab rachil ri u c'amal, xukuje' we ch'ämiy ri'.” Aretak ri Juda xuch'ob qui wäch ri jastak, xubij: “Ri are' utz ri u banom, are c'u ri in in lawalo, rumal rech chi man nu yo'm ta c'u che chi cäc'uli' ruc' ri nu c'ojol Sel.” Mawi c'u jumul xk'oyi' ta chi ruc'. Xurika' ri k'ij aretak ri Tamar xril u wäch ri ral, e yo'xab xec'ojic. Aretak cätajin quebalaxic, jun chque xresaj ulok jun u k'ab. Ri iyom xuxim jun quiäk bätz' che ri u k'ab, xubij c'ut: “Are wa' ri xel ulok nabe,” xcha' ri iyom. Pa ri jok'otaj ri' ri ac'al xujic ri u k'ab, are c'u xil u wäch ri rachalal nabe. Rumal ri' ri iyom xucoj Pares che u bi', xubij: “¡Xatcuin ba' che u paquic ri a be!” Xil chi c'u u wäch ri jun ri c'o quiäk bätz' che ri u k'ab, xucoj Zar che u bi'. Aretak xc'am bic ri Jose pa Ejipt, jun achi aj Ejipt Potipar u bi' xlok'ow chque ri aj ismaelib ri xec'amow bic chila'. Ri Potipar are jun rach k'atal tzij ri paraon, ri ajawinel pa Ejipt, c'amal qui be ri ajch'ojab. C'o c'ut ri Ajawaxel ruc' ri Jose, rumal ri' ronojel ri cubano, utz quel chuwäch aretak xc'oji' pa rachoch ri aj Ejipt. Ri Potipar xuch'obo chi ri Ajawaxel ri c'o ruc' ri Jose are cäbanowic chi ronojel ri cubano, utz quelic. Are c'u xbanow wa' chi ri Potipar sibalaj utz xril wi ri Jose, xucoj c'u che takanel puwi' ronojel ri rachoch xukuje' paquiwi' conojel ri jastak rech. Kas pa ri k'ij aretak ri Potipar xujach ri takanic pa u k'ab ri Jose puwi' ri rachoch xukuje' ronojel ri jastak rech, ri Ajawaxel xutewichi'j ri Potipar, pa ri rachoch jacha' xukuje' pa ri rulew. Aretak ronojel chic c'o pa u k'ab ri Jose, ri Potipar man c'o ta jas coc chi wi il, xa ne xuwi ri wa'im. Sibalaj c'u je'l cäca'y ri Jose, sibalaj rayibal u wäch, xurika' c'u jun k'ij aretak ri rixokil ri Potipar xbe ranima' ruc' ri Jose, xubij che: “Chatwar wuc'.” Man xraj taj ri Jose, xutzelej c'u u bixic che: “Chilampe la, ri wajaw u jachom ronojel ri jastak rech pa nu k'ab, man c'o ta chi jas coc wi il pa ri rachoch. Chupam we ja ri' man c'o ta jun ri c'o ta na u takanic chnuwäch; ri wajaw man c'o ta ri ma ta u jachom pa nu k'ab xane' xak xuwi ri lal, lal c'ut ri rixokil; je c'u ri' ¿jas ta che quinban jun jasach ri sibalaj lawalo, quinmacun ta c'u chuwäch ri Dios?” Pune' ri ixok sibalaj xucoj u chuk'ab che ri Jose ronojel k'ij rech cak'oyi' ta ruc' cac'oji' ta c'u pa u xcut, ri are' man xuc'ulaj ta u wäch u tzij. Xurika' jun k'ij aretak xoc ri Jose pa ja che u banic ri u patan, man c'o ta c'u apan jun winak, xpe ri ixok xuchap ri Jose che ri ratz'iak, xubij c'u che: “Chatk'oyol wuc'.” Xutokij rib ri Jose, xanimajic xuya' can ri ratz'iak pa u k'ab ri ixok. Aretak xril ri ixok chi xanimaj ri Jose, chi xuya' can ri ratz'iak pa u k'ab, xurak u chi', xebusiq'uij ri quepatanin pa ri ja, xubij c'u chque: “Chiwilampe', ri wachajil xucoj ulok jun aj hebrey waral ri xa cäretz'bej ka wäch. Xoc pa ri nu warbal, are ta xraj xk'oyi' ta wuc', co c'ut xinrak nu chi'; aretak c'u xinuto chi xinrak nu chi' ruc' ronojel ri nu chuk'ab caxiq'uinic xel bic xuya' c'u ne can ri ratz'iak waral.” Xuc'olo c'ut ri ratz'iak ri Jose c'ä xopan na ri rajaw cho ja. Junam c'u u bixic xubij che: “Ri lok'om pataninel aj hebrey ri xacoj ulok pa kachoch, xoc pa ri nu warbal are ta xraj xresaj nu q'uixbal. Aretak xuto chi xinrakakej nu chi', xanimajic xuya' can ri ratz'iak pa nu k'ab. Jewa' xuban ri a lok'om pataninel awech chwe.” Ri rajaw ri Jose sibalaj xoyowaric aretak xuta' ri cätajin cäbix che rumal ri rixokil. Xuchap c'u ri Jose, xtakanic chi chcoj pa che' jawije' e c'o wi jujun ri e cojom pa che' rumal ri ajawinel. Pune' c'u c'o ri Jose pa che', ri Ajawaxel xutakej c'olem ruc' ri Jose xuc'ut c'u ri rutzil chuwäch, xuban c'ut chi utz xil rumal ri takanel pa ri che'. Ri xebuya' c'u can conojel ri ajpache' pa u k'ab, ri Jose are' cäyo'w ri takanic che ronojel ri cäban chila'. Ri takanel paquiwi' ri e c'o pa che' man c'o ta jas cusolij che ri jachom pa u k'ab ri Jose, rumal rech chi c'o ri Ajawaxel ruc' cuban c'ut chi ronojel utz quel chuwäch. Quieb oxib k'ij chic c'o ri Jose pa che', aretak ri qui nimal ri e suc'umal u wa'l uva xukuje' ri qui nimal ri e suc'umal tak caxlanwa xemacun chuwäch ri ajawinel re Ejipt. Ri paraon, ri ajawinel, xyactaj c'u royowal chquij we quieb takanelab ri' ri qui nimal ri e suc'umal u wa'l uva xukuje' qui nimal ri e suc'umal tak caxlanwa, xtakan che qui cojic pa che' ri c'o cho rachoch ri c'amal qui be ri ajch'ojab, jawije' c'o wi ri che' kas are' c'u c'olbal wa' ri tz'apital wi ri Jose pa che'. Ri c'amal qui be ri ajch'ojab, xebujach we quieb achijab ri' ri nimak qui banic pa u k'ab ri Jose, naj c'ut xec'oji' pa che'. Jun chak'ab ri quieb ajpache' ri k'axal u wa'l uva xukuje' ri banal caxlanwa, chquijujunal xquiban jun quichic', chquijujunal c'ut ri ichic' jalan ri caquibij chquijujunal. Ak'ab aretak xopan ri Jose che quilic, xeburika' chi sibalaj quebisonic; xuc'ot qui chi', xubij chque: “¿Jasche quixbisonic, k'alaj che ri i palaj?” Ri achijab ri' xquibij che ri Jose: “Ka banom jujun kichic', man c'o ta c'u jun cäcuinic cubij ta chke jas quel cubij ri xkichic'aj.” Ri Jose xubij chque: “¿La ma ta puch are' ri Dios cayo'w ri k'alajisanic?” xcha' ri Jose chque. “Chibij ba' chwe ri xinwichic'aj.” Ri qui nimal ri e suc'umal u wa'l uva xutzijoj ri richic' che ri Jose cuc' tak we tzij ri': “Pa ri nu waram xinwil juwi' uva. Ri e c'o oxib u k'ab, xetuxic xquiya' qui cotz'ijal, ri e qui cotz'ijal xebux jutak tzayaj chak' tak qui wäch. Ri in wuc'am ri u lak ri ajawinel pa nu k'ab. Quebenc'am c'ut ri uva quebenpitz' chupam ri lak. Xinya' c'u ri lak pa u k'ab ri ajawinel.” Xubij ri Jose che: “Ri xawichic'aj je cubij wa': ri oxib u k'ab ri uva quel cubij oxib k'ij, quel cubij wa' chi pa oxib k'ij, catresaj bic ri ajawinel pa che', catcoj chi na jumul pa ri chac, caya' chi c'u na jumul ri u lak ri ajawinel pa u k'ab jas ri a banom can nabe. Aretak c'u chc'ulmataj wa', chinnataj chawe, chabana' c'u jun tok'ob chatch'aw panuwi' ruc' ri paraon rech quinresaj chupam we c'olbal ri'. ¡Chel a c'u'x chwe! Ri in xa in eläk'am ulok pa ri culew ri aj hebreyib, xukuje' man c'o ta c'u jun etzelal nu banom waral ri rumal ta rech in cojom pa che'.” Aretak ri qui nimal ri e suc'umal tak caxlanwa xuto chi utz u k'alajisaxic ri richic' ri qui nimal ri e suc'umal tak u wa'l uva xuban ri Jose, ri are' xutzijoj ri richic' che, xubij che: “Ri in xinwichic'aj chi e wiquiram oxib chicäch sak caxlanwa. Ri chicäch ri c'o paquiwi' ri quieb e c'o ronojel qui wäch caxlanwa chquipam, ri quekaj chuwäch ri ajawinel, e are tak c'ut ri chicop ri c'o qui xic' quepe che qui tijic ri caxlanwa ri e c'o pa ri chicäch ri wiquiram.” Ri Jose xubij che: “Are wa' ri cubij ri awichic': ri oxib chicäch quel cubij oxib k'ij, quel cubij wa' chi pa oxib k'ij catresaj bic ri ajawinel pa che', catuxequeba' c'u chuwäch jun che', quepe c'u ri c'uch cäquitij ri a ti'jal.” Churox k'ij c'ut xtz'akat u junab ri ajawinel, xuban jun nimalaj nimak'ij, xerula'j ri nimak qui k'ij, chquiwäch c'ut ri e rula', ri ajawinel xtakan che quesaxic ulok pa ri che' ri qui nimal ri e suc'umal tak u wa'l uva xukuje' ri qui nimal ri e suc'umal tak caxlanwa. Ri qui nimal ri e suc'umal u wa'l uva xucoj chi jumul pa ri u chac, xuya' chi jumul ri lak pa u k'ab ri ajawinel jas ri u banom can nabe; are c'u ri qui nimal ri e suc'umal tak caxlanwa xtakan che u jitz'axic, kas je xelic jas ri xubij ri Jose. Are c'u ri qui nimal ri e suc'umal u wa'l uva man xnataj ta chic ri Jose che. Quieb junab chic oc'owinak. C'o jun k'ij xrichic'aj ri paraon ri ajawinel chi tac'al chuchi' ri nima' Nil. Chupam c'ut ri nima' quebel ulok wukub chomak je'lalaj tak ati'tab tak wacax, xquichaplej c'u qui tijic ri k'ayes ri c'o chila'. Chquij c'u wa', wukub ati'tab tak wacax ri c'ax quepetic xukuje' e c'alc'a'x, xebel ulok pa ri nima' xquiya' quib chuchi' ri nima', chquinakaj ri jule' chic. We ati'tab tak wacax ri' ri c'ax quepetic xukuje' e c'alc'a'x xequitij bic ri wukub ati'tab tak wacax ri sibalaj e je'lic xukuje' quek'onk'otic. Xc'astaj c'ut ri paraon. Xwar chi c'u jumul, xuban chi jun ichic': xrilo chi wukub u jolom trico sibalaj e chomak xukuje' sibalaj e je'lic ri xeq'uiy ulok chrij xa jun rakan trico. Xeq'uiy chi c'u ulok wukub u jolom trico chic chquixe' ri e chomak, ri sibalaj e matz' xukuje' e c'atinak, ri wukub u jolom trico ri' ri sibalaj e matz' xequitij bic ri wukub u jolom trico ri sibalaj e chomak xukuje' e je'lic. Xc'astaj ri ajawinel, xuch'ob c'ut chi xa ichic' ri cätajin cubano. Chucab c'u k'ij aretak sakarinak chic sibalaj oquinak il, xuya' c'u takanic chi chepet conojel ch'obonelab xukuje' ri ajno'jab aj ejiptib. Ri paraon xutzijoj chque ri xerichic'aj, man c'o ta c'u jun chque xcuin ta che qui ch'obic ri quelcaquibij. Are c'u ri qui nimal ri e suc'umal u wa'l uva xubij che ri ajawinel: “Camic cänataj chwe chi xinmacun can nabe, aretak xyactaj oyowal la chwij xukuje' chrij ri qui nimal ri suc'umal tak caxlanwa, xtak c'u la ka cojic pa ri che' ri c'o chuxe' ri u takanic ri c'amal qui be ri ajch'ojab. Pa jun chak'ab, ri qui nimal ri e banal tak wa' xuban jun richic' xukuje' ri in xiban chi jun chquijujunal ri ichic' jalan ri caquibij. Chupam ri c'olbal ri' c'o jun ala aj hebrey kuc', ri u lok'om pataninel ri qui nimal ri ajch'ojab. Xekatzijoj ri ka wichic' che xuch'ob c'ut jas ri quelcaquibij, xubij chke jas quelcaquibij. ¡Kas c'u je xelic jas ri xubij chke! Ri in xintzelej chi jumul pa ri nu chac, ri jun chic xjitz'ax cho jun che'.” Are c'u ri ajawinel xutak u siq'uixic ri Jose, xesaxtax c'u ulok pa ri che'. Ri Jose xukopij ri u wi', xuq'uex ri ratz'iak xoc c'u chuwäch ri ajawinel. Ri ajawinel xubij che ri Jose: “Nu banom jun ichic', man c'o ta c'u jun cäcuin ta che u ch'obic ri quel cubij; oquinak c'u pa nu jolom chi aretak catzijox jun ichic' chawe catcuin che u ch'obic ri quelcubij.” Ri Jose xubij che ri ajawinel: “Man quincuin ta in che u ch'obic, xa ne are' ri Dios cäyo'w na u k'alajisaxic che la jun k'alajisanic che utzil che la.” Ri ajawinel xubij che ri Jose: “Xinwichic'aj chi in tac'al chuchi' ri nima' Nil, pa ri nu wichic' xinwilo chi xebel ulok pa ri nima', wukub e chomak je'lalaj tak wacax, caquitij k'ayes xo'l tak ri aj. Xebel chi c'u ulok wukub ati'tab tak wacax pa ri nima' ri sibalaj c'ax quepetic ri sibalaj e c'alc'a'x. ¡Mawi c'u jumul e wilom qui wäch ati'tab tak wacax pa ronojel Ejipt ri sibalaj ta c'ax quepetic! We ati'tab tak wacax ri' ri e c'alc'a'x xukuje' c'ax quepetic xequitij bic ri nabe wukub ati'tab tak wacax ri e chomak na. Aretak e qui tijom chic, man c'o ta jun cuchomaj chi xequitijo xak c'u je xecanajic jas ri qui banic nabe. Xinc'astajic. Xinban chi c'u na jun ichic', wukub u jolom trico ri chomak xukuje' e je'lic ri xeq'uiy ulok chrij xa jun rakan trico. Xeq'uiy chi c'u ulok wukub u jolom trico chquixe' ri e chomak, ri sibalaj e matz' xukuje' e c'atinak rumal ri quiakik' ri cäpe pa elebal k'ij. We wukub u jolom trico ri' ri sibalaj e matz', xequitij bic ri wukub u jolom trico ri e chomak xukuje' e je'lic. Xintzijoj wa' chque ri ajk'ijab, man c'o ta c'u jun chque ri xcuin ta che u bixic chwe ri quel cubij.” Ri Jose xubij che ri ajawinel: “Ri quieb ichic' ri banom la, xa e jun. Ri Dios u c'utum chwäch la jas ri cubana' na. Ri wukub ati'tab tak wacax ri e je'lic e wukub junab, junam xukuje' ri e wukub u jolom trico ri e je'lic. Xak junam caquibij we quieb ichic' ri'. Ri wukub c'alc'a'x ati'tab tak wacax ri c'ax quepetic ri xebel ulok chquij ri niq'uiaj, xukuje' e wukub junab, junam xukuje' ri e wukub u jolom trico ri e matz' ri e c'atinak rumal ri quiakik' re ri elebal k'ij. Wa' e wukub junab wi'jal. Je jacha' ri nu bim che la: Ri Dios u yo'm u bixic che la ri cubana' na. Quepe na wukub junab ri sibalaj quewächin na ri tico'n pa ronojel ri Ejipt, c'äte c'u quepe chi na wukub junab nimalaj wi'jal. Man c'o ta chi c'u jun cänataj ta chi ri nimalaj wächinic ri xc'oji' can pa Ejipt, rumal rech chi ri wi'jal cubana' na c'ax che ri ulew. Sibalaj nim na ri q'uetetem chi man c'o ta etal xcanaj ta can che ri telechinic ri xc'oji' can nabe. We camul xban la ri ichic', are cubij wa' chi ri Dios kas cuban ri u chomam, cuban c'u chanim. Rumal ri' rajawaxic chi cätzucuj la jun achi ri c'o utzalaj u chomanic, utzalaj u no'j, ri chtakan pa ri ulew. Bana' ba la ri quinbij che la: chebetzucuj la k'atal tak tzij rech quebe pa ronojel ri ulew che u molic ronojel ri u ro'il ri u wächinic ri ulew re Ejipt pa ri wukub junab ri sibalaj cäwächin ri ulew pa Ejipt. Chquimulij ronojel ri trico ri caquiya' pa ri utzalaj tak junab ri quepetic; chebelquiya' pa tak c'olbal ri quec'oji' chuxe' ri takanic la, chequic'olo c'u pa tak ri tinimit che tzukbal que ri winak. We trico ri' ri cäc'olic, cajwataj na che tzukbal que ri winak, rech man quecäm ta che wi'jal pa ri wukub junab q'uetetem ri cäpe na puwi' ri Ejipt.” Ri ajawinel utz xuta' we chomanic ri' ri xubij ri Jose xukuje' utz xquita' conojel ri rach k'atal tak tzij. Xubij c'u ri ajawinel chque: “¿Jawije' ta cäkarik wi jun achi ri junam ta ruc' wa', ri c'o ri ruxlabal ri Dios ruc'?” Xubij c'u che ri Jose: “Man c'o ta jun ri nim ta na retamanic xukuje' c'o ta na u no'j chawäch at, are c'u ri Dios ri c'o awuc' u c'utum ronojel wa' chawäch. Quinjach ri nimalaj wachoch pa k'ab, conojel c'u ri aj Ejipt cäquinimaj na ri a takanic. Xuwi ri in ri nim na nu k'ij chawäch, rumal rech chi in ri ajawinel. Chawilampe', at nu cojom camic che ucab ajawinel puwi' ronojel ri Ejipt.” Aretak xbitaj wa', ri ajawinel xresaj ri mulk'ab ri c'o che ri u k'ab ri c'o wi ri u t'ikbal re takanic, xucoj che ri u k'ab ri Jose. Xtakanic chi chcoj ch'uch'ujalaj tak atz'iak re lino chrij, xucoj jun chachal re k'an puak chukul. Xupak' ba c'u chupam ri carwaj ri amak'el c'äte ri chrij ri rech, xuya' c'u takanic chi chrakchi'aj chuwäch: “¡Chixel pa ri be!” Jewa' ri u canajic ri Jose che takanel puwi' ronojel ri ulew re ri Ejipt. Xubij c'u ri ajawinel che: “pune' ta in ri paraon, man c'o ta c'u jun pa ronojel ri Ejipt cuslabaj ta ri u wi' u k'ab we man caya' che.” Ri ajawinel xucoj Zapnat-paney che u bi' ri Jose, bi'aj wa' aj Ejipt, xuc'ulba' c'u ruc' ri Asenat, u mia'l ri Potiper cojol tabal tok'ob pa ri tinimit On. Jewa' ri u canajic ri Jose che takanel puwi' ri Ejipt. Juwinak lajuj (30) u junab ri Jose aretak xetamax u wäch rumal ri paraon ajawinel pa Ejipt. Xel c'u bic ri Jose chuwäch ri ajawinel, xbe che u solixic ronojel ri ulew re ri Ejipt. Sibalaj c'u xwächin ri ulew pa ri wukub junab telechinic. Are c'u ri Jose xuyac ronojel ri trico ri xwalij chupam ri ulew pa ri wukub junab ri' xuc'ol chquipam tak ri tinimit, xuya' c'u chquipam jujun tak tinimit ri trico ri xmulix chquipam tak ri ulew ri e c'o chquinakaj. Ri trico ri xumulij ri Jose je ta ne u banic jacha' ri sanyeb rech ri plo. Man xpajtaj ta chic, rumal ri' xutanaba' u pajic, man xcuin ta chi che rajilaxic ri u pajbalil. Xebalax c'u quieb u c'ojol ri Jose rumal ri rixokil ri Asenat u bi', aretak maja' cächapletaj ri nabe junab wi'jal. Ri nabe u c'ojol xucoj Manases che u bi', xubij c'ut: “Ri Dios u banom chi man cänataj ta chic chwe ri c'ax ri nu rikom xukuje' conojel ri e wachalaxic.” Ri ucab u c'ojol xucoj Eprain che u bi', xubij c'ut: “Ri Dios u banom chi quec'oji' nu c'ojol pa ri ulew ri xinrik wi c'ax.” Xeboc'ow ri wukub junab telechinic pa Ejipt, xchapletaj c'u ri wukub junab q'uetetem jas ri u yo'm u bixic ri Jose. Xc'oji' wi'jal pa conojel tak ri ulew, xak xuwi pa Ejipt c'o wi trico; aretak ri aj Ejipt xequina' ri numic, xewalijic xebe che u tz'onoxic qui trico che ri ajawinel. Xubij c'u ri ajawinel chque conojel ri aj Ejipt: “Jix ruc' ri Jose, chinimaj ronojel ri cubij chiwe.” Aretak xnimataj ri wi'jal pa ronojel Ejipt, ri Jose xebujak conojel ri ja ri c'olotal wi ri trico che u c'ayixic chque ri aj ejiptib. Xa c'u cätajin canimataj ri wi'jal. Conojel ri winak re niq'uiaj ulew chic xebopan pa Ejipt che u lok'ic qui trico ruc' ri Jose. Man c'o ta c'u jun ulew ri c'o ta wi cätijic. Aretak xretamaj ri Jacob chi c'o trico pa Ejipt, xubij chque ri u c'ojol: “¿Jas cätajin quibano, jasche xak quica'yela' iwib? Bim chwe chi c'o trico pa Ejipt. Jix ba' chila', jilok'o ulok ka trico che ka wa' rech cuya' cäkatakej c'aslemal.” E lajuj c'ut rachalal ri Jose xebe che u lok'ic trico pa Ejipt; ri Jacob man xraj taj chi xbe ta ri Benjamin ri u chak' ri Jose, xuchomaj chi we ne c'o jas cuc'ulmaj pa ri be. Ri e u c'ojol tak ri Jacob xquiya' bic quib chquixo'l ri niq'uiaj winak chic ri xebe che u lok'ic qui trico pa Ejipt. C'o c'u nimalaj wi'jal pa ronojel ri ulew re Canaan. Ri Jose are' ri takanel puwi' ri ulew, xukuje' are cäc'ayin ri trico chque conojel ri winak ri quepe pa ronojel c'olbal. Aretak xebopan ri rachalal chuwäch, xexuquic xquimej quib chuwäch. Ri Jose chanim xuch'ob qui wäch ri rachalal. Xuban c'u rib chi je ta ne ri ma ta reta'm qui wäch. Xuc'ot c'u qui chi' ruc' c'anal: “Ri ix, ¿jawije' quixpe wi?” “Pa Canaan uj petinak wi che u lok'ic trico,” xecha' ri e are'. Ri Jose xuch'ob qui wäch ri rachalal, ri e are' c'ut man xquich'ob ta u wäch ri Jose. Xnataj c'u che ri Jose ri xrichic'aj chquij ri rachalal, xubij chque: “Ix nic'onelab. Xak xuwi ix petinak che rilic jawije' ri cuya' quixoc wi chupam ri ulew.” “¡Jayi', tat!,” xecha' ri e are'. “Uj ri uj pataninel ech la uj petinak che u lok'ic trico. Konojel uj xa jun ka tat. Uj utzalaj tak achijab. Mawi jumul uj uxinak ta nic'onelab.” “Man kastzij taj,” xcha' ri Jose chque. “Ix ix petinak che rilic jawije' cuya' quixoc wi chupam ri ulew.” Ri e are' c'ut xquitzelej u bixic: “Ri e pataninel tak ech la uj cablajuj (12) kachalal kib, xa jun ka tat, uj jekel c'u pa Canaan. Ri ka chak' ri ch'i'p canajinak ruc' ri ka tat, are' c'u ri jun chic man c'o ta chi kuc'.” Are' c'u ri Jose xubij chi jumul chque: “¡Je' jas ri xinbij chiwe! Ri ix xa ix nic'onelab. Ruc' wa' caketamabej rech, we kastzij ri quibij: quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri ajawinel quinbij chiwe chi man quixel ta bic waral we man cäpe na ri i chak' ri quibij. Oj jun chiwe, juc'ama' ulok ri i chak' ri quibij. Ri niq'uiaj chic quetz'api canok pa che'. Cäkil c'u na we kastzij ri i bim, we c'u man kastzij, xa ix nic'onelab ri'. Quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri paraon.” Ri Jose oxib k'ij xebutz'apij na pa che'. Churox k'ij c'ut xubij ri Jose chque: “Ri in quina' wib chuwäch ri Dios. Chibana' wa' man c'o ta c'u quic'ulmaj na. We kas ix utzalaj tak achijab, canaj ba' can jun chiwe pa che'; ri niq'uiaj cheboj, quic'ama' bic trico chque ri e c'o can cho ja. Jic'ama' ulok ri i chak' chnuwäch, rech cäkilo we kastzij ri i bim. We man kastzij, quixcämic.” Ri e are' xquinimaj. Xquibila' c'u tak chquibil tak quib: “Kastzij xkacoj ri lawaloyil che ri kachalal, man xel ta ka c'u'x che aretak xujubochi'j chi chkatok'obisaj u wäch, pune' xkilo chi sibalaj xubik'o. Rumal ri' camic petinak we c'axc'ol ri' pakawi'.” Ri Ruben xubij chque: “Nataj chiwe ri xinbij chi miban c'ax che ri ka chak': man xinimaj ta c'ut ri xinbij, rumal c'u ri' cätok'ix ri u cämical chke camic.” Man c'u queta'm taj chi cätajin cuch'ob ri Jose ri cäquitzijoj. C'o c'u jun k'axal u tzij ri Jose. Xutas rib ri Jose chque xuchaplej c'u ok'ej. Aretak xtzelej ulok jawije' ri e c'o wi ri e are' xcuin c'ut xebuch'abej xutas ri Simeon, chquiwäch c'ut ri e are' xtakan che u yutic. Xuya' takanic chi cänojisax ri qui coxtar che trico, xukuje' cätzelex bic ri qui rajil chquijujunal puwi' tak ri qui coxtar. Xukuje' chi cäya' bic qui wa re qui be. Je c'u xbanic jas ri xubij ri Jose. Xquiq'uiak c'u bic ri qui trico chquij tak ri qui bur, xebec. Aretak xebopan pa ri c'olbal ri xewar wi, jun chque xujak u wi' ri u coxtar che resaxic jubik' trico ri cuya' che ri u bur, xril c'ut c'o ri u rajil puwi' ri u coxtar. Xubij c'u chque ri rachalal: “¡Chiwilampe', xtzelex ulok ri nu rajil! ¡C'o puwi' ri nu coxtar!” Conojel sibalaj xquixe'j quib, xquibij: “¿Jas ri u banom ri Dios chke?” Aretak xebopan pa Canaan, xquitzijoj che ri qui tat ronojel ri xquic'ulmaj, xquibij c'u che: “Ri tata' ri cätakan chila' pa Ejipt, sibalaj c'ax ka ch'abexic xubano, xuk'abaj c'u chaki'j chi xujopan chila' che u nic'oxic ri ulew. Ri uj xkabij che chi uj utzalaj tak achijab. Mawi c'u jumul uj uxinak ta nic'onelab chi uj cablajuj (12) kachalal kib. Xa jun ka tat. Jun c'ut man c'o ta chic kuc', ri q'uisbal ka chak' canajinak can ruc' ri ka tat pa Canaan. Xubij c'u chke: ‘Rech kas quinwilo we kastzij ri i bim chwe chi ix utzalaj tak achijab. Chiya' can jun iwachalal waral. Jix, chic'ama' bic trico chque ri i wachalal. Chic'ama' c'u ulok ri q'uisbal i chak', rech quinwetamaj we ix utzalaj tak achijab, chi man ix ta nic'onelab quintzokopij c'u bic ri jun iwachalal, cuya' c'ut quixoc pa we ulew ri' che u lok'ic apachique ri quiwaj.’ ” Aretak xquichaplej u quiric u wi' ri qui coxtar, conojel xquirik ri qui rajil puwi' tak ri qui coxtar chquijujunal. Aretak xquilo, sibalaj xquixe'j quib xukuje' ri qui tat xuxe'j rib. Are c'u ri Jacob xubij chque: “Ri ix cätajin quebiq'uis bic ri e nu c'ojol. Ri Jose sachinak, ri Simeon xukuje'. Are' c'u quiwaj quic'am chi bic ri Benjamin chnuwäch. Ronojel wa' in quinkajben canok.” Ri Ruben xubij che ri u tat: “Jacha' la bic ri Benjamin pa nu k'ab, quilentzelej c'u che la. We man quilentzelej che la, cuya' quecämisaj la ri quieb nu c'ojol.” Xubij c'u ri Jacob chque: “Man cäbe ta ri nu c'ojol iwuc'. Ri Jose ri rachalal cäminak chic, xuwi chi ri Benjamin canajinak wuc'. We c'u c'o jas cuc'ulmaj pa ri be, ix ri' ri ix ajchak'mac chi xa bis quincämisan bic.” Cätajin c'u cänimataj ri wi'jal pa ri ulew, aretak c'u xquiq'uis u tijic ri trico ri qui c'amom ulok pa Ejipt, ri Jacob xubij chi chque ri u c'ojol: “Jix chi jumul, jilok'o chi ulok jubik' ka trico.” Xubij c'u ri Juda che ri Jacob: “Ri tata' ri cätakan chila' kas xkata' ri xubij chke: ‘We man quic'am ulok ri i chak' waral, mixpe che wilic.’ We caj la chi cäbe ri Benjamin kuc', cujbe che u lok'ic ri trico; we c'u man cäya' la bic chke, man cujbe taj. Xubij c'u ri tata' chke: ‘We man quic'am ulok ri i chak' waral, mixpe che wilic.’” Xubij c'u ri Jacob chque: “¿Jasche i banom we etzelal ri' chwe? ¿Jasche xibij che ri tata' chi c'ä c'o na jun i chak'?” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Rumal rech chi ri are' sibalaj xuc'ototej ka chi' uj jachinok xukuje' e jachin tak ri e kalaxic. Xubij chke ‘¿La c'asal i tat? ¿La c'o chic jun iwachalal?’ Ri xkaban uj xuwi xkatzelej qui wäch tak ri e u c'otoj tak chi'aj. ¿Jas ta ri xkaban che retamaxic chi cubij na chke: ‘Chic'ama' ulok ri i wachalal’?” Ri Juda xubij che ri Israel ri u tat: “We caj la chi cujc'asi'c, jacha' la bic ri ala pa nu k'ab in, rech cujbe chi jumul che u lok'ic trico. Jeri' man cujcäm taj mawi ri lal, mawi ri uj, mawi ri kalc'ual. In quintaq'ui' puwi' ri Benjamin we c'o jas cuc'ulmaj in ri' ri in ajchak'mac. We man quilentzelej che la, in quincanaj ajchak'mac chwäch la chbe k'ij sak. We ta ma ta uj beytajinak, camul ta chi ri' uj ta tzelejinak ulok.” Ri qui tat xubij chque: “We are wa' ri rajawaxic u banic, chibana' ba' ri quinbij chiwe: chic'ama' bic ri utzalaj u wächinic ri ka tico'n pa tak ri i coxtar che jun sipanic che ri tata'; jubik' c'oc'alaj k'ol, jubik' juyubal räx cab, jubik' balsamo, jubik' mir, jubik' nuez, xukuje' jubik' almendr. Chicamulij u c'amic bic ri rajil ri trico, chijacha' pa u k'ab ri tata' ri xtzalen ulok chiwe; we ne xa xesachic. ¡Chixwalijok! chic'ama' ba' bic ri i chak', jix chi jumul che rilic we tata' ri'. Chubana' ba' ri Dios ri c'o ronojel u cuinem chi cutok'obisaj i wäch ri tata', rech cutzokopij ulok ri Simeon xukuje' ri Benjamin ri quic'am bic. We c'u quebesax ri nu c'ojol chnuwäch ¡je' ba' chbanok!” Ri e u c'ojol tak ri Jacob xquic'am bic ri sipanic, xquicamulij u c'amic bic ri puak, xukuje' xquic'am bic ri Benjamin, xebe c'u pa Ejipt. Aretak xebopan chuwäch ri Jose, ri Jose xrilo chi cuc'am ri Benjamin, xuya' takanic che ri u tako'n, xubij che: “Chebacojo' we achijab ri' chupam ri wachoch. Chapila' jun ati't wacax, chasuc'umaj jun utzalaj ka wa' re pa k'ij, cäquitij c'u qui wa' wuc' pa k'ij.” Ri tako'n xubano jas ri xtakan wi ri Jose, xebucoj ri achijab chupam ri rachoch ri Jose, sibalaj xquixe'j quib aretak xquilo chi xecoj bic chupam ri rachoch ri Jose, xquibij: “¡Xak chubanic cäban chke! Uj quicojom ulok waral xa u mac ri puak ri xquitzelej bic chke nabe puwi' tak ri ka coxtar. Cäquiban na c'ax chke, cujquicoj na che pataninel quech junam cuc' ri ka bur.” Aretak xebopan chuchi' ri ja, xekeb ruc' ri u tako'n ri Jose. Xquibij c'u che: “¡Tok'obisaj la ka wäch, Tat!, xujpe can nabe che u lok'ic ka trico, aretak xujopan pa ri c'olbal ri xujwar wi, chkajujunal xekajak u wi' ri ka coxtar, xekarik ri ka rajil puwi' tak ri ka coxtar. Tz'akat ri ka rajil e c'o puwi'. E ka c'amom c'u ulok che quitzelexic, xukuje' e ka c'amom chi ulok niq'uiaj ka rajil che u lok'ic ri ka trico. Man c'u keta'm taj jachin xyo'w bic ri rajil ri ka trico paquiwi' tak ri ka coxtar.” Ri u tako'n ri Jose xubij chque: “Mixoc il, mixe'j iwib. Are ri i Dios ix ri xukuje' rech ri i tat xyo'w bic ri i rajil paquiwi' tak ri i coxtar, ri in xinc'am ri puak ri xitojbej re ri i trico.” Ri u tako'n ri Jose xresaj ulok ri Simeon pa ri che', xujach pa qui k'ab ri rachalal; xebucoj c'u bic conojel pa ri rachoch ri Jose, xuya' qui ja' che ch'ajbal cäkan, xukuje' xuya' quecha' ri qui bur. Xquisuc'umaj apan ri sipanic ri cuc'am bic, xqueyej ri Jose ri copan pa k'ij, queta'm chi c'ut chi chila' cäquitij wi qui wa re pa k'ij. Aretak xopan ri Jose cho ja, xquiya' ri sipanic che ri qui c'amom ulok, xexuquic xquimej quib chuwäch. Ri Jose xuta' chque jas ri qui banom, xubij chque: “¿Jas u banom ri i tat, ri nim winak ri xibij chwe? ¿La c'ä c'aslic?” Ri e are' xquimej quib, xquibij c'u che: “Ri ka tat, pataninel ech la, utz u wäch c'ä c'aslic.” Ri Jose xca'y che ri Benjamin ri u chak' ri xa junam qui tat qui nan ruc', xubij c'u chque: “¿La are' q'uisbal i chak' wa' ri xibij chwe? ¡Ri Dios cattewichinic nu c'ojol!” Aretak xbitaj wa', sibalaj c'u xk'utut ri ranima' ri Jose aretak xril u wäch ri u chak', xuna' c'ut chi cäpe rok'ej. Aninak xoc chupam ri u warabal, chila' c'u xeok'a wi. Aretak xoc'ow ri rok'ej, xuch'aj ri u palaj, xoc chi bic jumul cuc' ri rachalal, xubij chque ri e pataninel tak rech: “¡Cuya' quicoj ri wa!” Ri Jose xa u tuquiel xwa' pa jun mexa, ri e u c'ojol tak ri Jacob puwi' jun mexa chic, ri aj ejiptib ri quewa' ruc' ri Jose puwi' jun mexa chic, man ya'tal ta c'ut chi quewa' ri aj ejiptib cuc' ri aj hebreyib. Ri Jose xebucholajij ri rachalal pa ri qui mexa jas ri u cholajil ri qui junab, are xnabej ri nabeal are c'u ri chak'axel xcanaj can che qui q'uisbalil, sibalaj xquimayo xquica'yela' c'u quib. Ri wa' ri xuya' ri Jose chque pa tijic kas are' ri c'o puwi' ri u mexa, che c'u ri Benjamin c'o na ri u nimal ri u wa' ri xuya' chquiwäch ri niq'uiaj chic. Ri Jose xukuje' ri e rachalal xebuq'uian junam sibalaj c'u xejajatic. Ri Jose xuya' u takquil ri u tako'n, xubij che: “Chanojisaj ri qui coxtar we achijab ri' che trico, joropa' ri cäquich'ij bic, xukuje' chaya' bic ri qui rajil puwi' tak ri qui coxtar chquijujunal. Are c'u ri nu kumubal re sak puak, chaya' bic puwi' ri u coxtar ri chak'axel junam ruc' ri rajil ri u trico.” Ri tako'n xuban ronojel ri xubij ri Jose che. Xuwi xca'y ri k'ij, ri Jose xebujach bic ri rachalal xequic'am bic ri qui bur. C'ä maja' c'u naj e benak, c'ä te' e c'o apan tza'm ja aretak ri Jose xubij che ri u tako'n: “Jät aninak che qui rikic we achijab ri'. Chabij c'u chque aretak quebarika': ‘¿Jasche xiban jun etzelal che u tojic u q'uexel ri utzil? ¿Jasche xiweläk'aj ulok ri lak re sak puak ri cuq'uian wi ri wajaw, ri xukuje' cäch'obon wi? Sibalaj man utz taj ri xibano.’ ” Aretak xeberik rumal ri tako'n, xebubij we junam tak tzij ri' chque, xquibij c'ut ri rachalal ri Jose che: “¿Jasche je cabij la wa' chke? Mawi jubik' je ta cäkaban wa'. Xkac'am chi ne na ulok jumul ri puak ri xekarik puwi' tak ri ka coxtar, ¿jas ta c'u che cäkeläk'aj ulok k'an puak o sak puak pa ri rachoch ri ajaw la? ¡Chcämok apachique chque we pataninel tak ech la ri' ri cäriktaj wi ri kumubal, xukuje' c'u ne ri uj cujcanaj can che lok'om pataninelab la!” Xubij c'ut ri tako'n: “Je' cäbanic jacha' ri quibij, xuwi c'u jachin ruc' cäriktaj wi ri eläk'am ulok, cäcanaj che nu lok'om pataninel. Are c'u ri niq'uiaj man c'o ta qui mac.” Chquijujunal c'ut xequikasaxtaj ri qui coxtar cho ri ulew xquijak c'ut. Ri tako'n xutzucuj pa tak ri coxtar, xuchaplej ruc' ri nabeal. Xuq'uisa' c'ä ruc' ri q'uisbal qui chak'. Xurik c'u ri lak kumubal chupam ri u coxtar ri Benjamin. Xquijis ri catz'iak chquij rumal ri qui bis. Conojel xequiq'uiak ri queka'n ri qui bur. Xetzelej chi jumul pa ri tinimit. Aretak xopan ri Juda xukuje' conojel ri rachalal cho rachoch ri Jose, ri Jose c'ä c'o chila'. Xquimej quib, xexuquic. C'ä xequiya' na ri qui palaj cho ri ulew. Ri Jose xubij chque: “¿Jas ri i banom? ¿La ma ta iweta'm chi jun achi jas ri in reta'm cäch'obonic?” Ri Juda xubij che ri Jose: “¿Jas ta ba' ri cäkabij chic che la? ¿Jas ta chic ri cäkatobej kib? Uj u rikom ri Dios pa ri ka mac. Uj c'olic ri', chujcojo' la che lok'om tak pataninel la, junam ruc' ri xriktaj wi ri lak.” Ri Jose xubij chque: “Man cuya' taj. Xuwi ri xriktaj wi ri lak are wa' ri cäcanaj can che nu lok'om pataninel. Ri niq'uiaj chic cuya' quetzelej ruc' quicotemal cho rachoch ri qui tat man c'o ta cäyo'w latz' chque.” Ri Juda xoc chuwäch ri Jose, xubij che: “Quinwaj quinbij quieb oxib tzij che la. Bana' la jun tok'ob mäpe oyowal la chwe, ri lal xak junam k'ij la ruc' ri ajawinel. Ri lal xata' la chke we c'asal ri ka tat xukuje' we c'ä c'o na jun kachalal, are c'u ri uj xkatzelej u bixic che la chi c'asal ri ka tat ri nim winak chic xukuje' jun ka chak' ri c'ä ac'al na ri xralc'ualaj pa ri u ri'jil. Ri rachalal we ala ri' xcämic xuwi ri are' xc'asi' canok ri xak junam qui nan ruc', rumal ri' sibalaj lok' chuwäch ri ka tat. Ri lal xbij la chke chi cäkac'am ulok, rech quetamaj la u wäch. Ri uj xkabij che la chi we ala ri' man cuya' taj cuya' can ri u tat. We c'u cuya' canok cäcäm ri u tat che bis. Ri lal xbij la chke chi we man cäkac'am ulok we ala ri', man cujc'ulaj ta chi la. Aretak xujopan cho ja, xkatzijoj che ri nu tat ronojel ri xbij la chke. Aretak c'u xq'uis ri ka trico, ri ka tat xubij chke chi cujpe chi jumul pa Ejipt che u lok'ic ka trico. Ri uj xkabij che ri ka tat: ‘Man cuya' taj cujbec we man cäbe ri q'uisbal ka chak' kuc'. Man cujc'ulax ta ri' rumal ri tata' we man benak ri ka chak' kuc'.’ Ri nu tat xubij chke: ‘Ix iweta'm chi ri wixokil, xa e quieb ral xec'ojic; ri jun xsachic, mawi jumul wilom chi u wäch c'ä camic, quinchomaj chi xtijow rumal jun juyubal awaj. We c'u quiwesaj chi bic we jun ri' chnuwäch, we c'u ne c'o jas cuc'ulmaj canok, ix ri' c'o i mac chi we nim winak ri' cäcäm na rumal bis.’ Sibalaj c'u ranima' rib ri nu tat ruc' ri ala. We c'u man kachil ri ala aretak cujopanic, cäcäm ba' ri' ri ka tat we man cäril u wäch ri ala ri', cujux ajchak'mac chi ri ka tat ri nim winak cäcäm na rumal bis. Xinbij c'u can che chi in quintaq'ui' puwi' ri ala, xukuje' xinbij can che: ‘We man quelentzelej ri ala, quincanaj ajchak'mac chwäch la chbe k'ij sak.’ Quinta' c'u jun tok'ob che la chi in quincanaj che lok'om pataninel la, che u q'uexwäch ri ala. Tzokopij la bic ri ala rech cabe cuc' ri rachalal. ¿Jas ta c'u nu palaj quinc'utu' ta wib chuwäch ri nu tat, we ta ma ta wachilam bic ri ala? Man quinwaj taj quinwil ri lawaloyil ri cucoch' ta na ri nu tat.” Ri Jose man xcuin ta chic xuk'il ta rib chquiwäch tak ri pataninel tak rech. Xurak c'u u chi: “¡Chixel bic iwonojel waral!” Man c'o ta c'u jun chque ri pataninel tak rech ri Jose xcanaj ta can ruc', aretak xuk'alajisaj rib chquiwäch ri rachalal. Xutzokopij ok'ej ruc' nimalaj rakojchi'aj chi conojel ri aj ejiptib xquetamaj; xukuje' xopan u bixic c'ä pa ri rachoch ri ajawinel. Xubij c'u chque ri rachalal: “In ri' ri Jose. ¿La c'ä c'asal ri nu tat?” Ri rachalal sibalaj xquixe'j quib chuwäch. Rumal ri' man xecuin taj c'o jas xquibij che. Ri Jose xubij chque: “Chibana' tok'ob chixkeb wuc'.” Aretak xekeb ruc', xubij chque: “In ri' ri Jose ri i chak', ri xinic'ayij ulok pa Ejipt; chibana' ba' tok'ob, mape iwanima' mawi miyäjala' iwib rumal rech chi xinic'ayij ulok, are' c'u ri Dios xintakow ulok nabe chiwäch ix che qui to'tajisaxic c'aslemal. Quieb junab chic u banom wi'jal pa ri ulew. C'ä c'o c'u na job junab ri man c'o ta wächinic cuya' ri ulew pune' cäban ticonijic. Nabe c'ut xinutak ulok ri Dios chiwäch rech cubano chi quecanaj iwija'lil cho ri uwächulew, xukuje' che u colic ri i c'aslemal ruc' mayibalil. Chich'obo' ba' chi man ix taj ri xban iwe che nu takic ulok waral, xane' are ri Dios; in u cojom c'u che ya'l u no'j ri ajawinel, che takanel puwi' ri rachoch, xukuje' che k'atal tzij puwi' ronojel Ejipt. Jix aninak che u bixic che ri nu tat: ‘Jewa' cubij ri Jose ri c'ojol la: Ri Dios in u cojom che ajaw puwi' ronojel Ejipt. Saj la che wilic. Mabey ib la. Queljekel c'u na la chupam ri ulew re Gosen, junam cuc' ri alc'ual la xukuje' ri e i mam la, xukuje' ri awaj la cuc' conojel ri e c'o uc' la. Jeri' quelc'ola la chi nu nakaj. Waral quintzuk wi na alak ri lal, xukuje' ri e achalaxic la, xukuje' conojel ri e c'o uc' la, rech man c'o ta cajwataj ta chech alak; c'ä e c'o c'u na job junab wija'l.’ Kas cäril ri Benjamin ri nu chak' xukuje' ri ix, chi kas in ri quintzijon iwuc'. Chiya' u bixic che ri nu tat ri iwilom xukuje' chi sibalaj nim nu k'ij pa Ejipt. Jix, chic'ama' ulok ri nu tat.” Ri Jose xulak'apuj ri Benjamin. E quieb xebok'ic. Ri Jose xebutz'umaj conojel ri rachalal. Xebulak'apula' chquijujunal, xrok'ej qui wäch. C'ä te' ri' xel ri xe'n ib chque xetzijon ruc'. Xopan u bixic pa ri rachoch ri ajawinel ri paraon chi xebopan ri rachalal ri Jose, sibalaj xquicot ri ajawinel xukuje' conojel ri nimak qui k'ij ri e c'o ruc'. Ri ajawinel xubij che ri Jose: “Chabij chque ri awachalal chi chquic'ama' bic ri trico chquij ri qui bur. Chetzelej c'u pa Canaan, chquic'ama' c'u ulok ri qui tat chnuwäch xukuje' tak ri e rachalaxic. In quinya' na chque ri utzalaj ulew ri c'o pa Ejipt, cäquitij c'u na ri utz na ri cuq'uiyisaj ri ulew. Chaya' takanic chque chi waral, pa Ejipt, chequic'ama' bic caret che qui c'amic ulok ri quixokil xukuje' ri ac'alab xukuje' c'u ne ri i tat ix. Chepetok. Meboc c'u il chque ri jastak quech ri e colic, ronojel c'ut ri c'o pa Ejipt quech.” Ri e u c'ojol ri Israel je xquibano jas ri xbix chque. Ri Jose xebusuc'umaj ri caret jas ri takanic ri xuya' ri ajawinel, xukuje' xuya' bic ri qui wa ri cäquitij pa ri be; xukuje' xebuya' bic c'ac' tak catz'iak, are c'u ri xuya' che ri Benjamin job c'ac' atz'iak xukuje' oxib sient (300) sak puak. Ri Jose xebutak bic lajuj bur che ri u tat ri xquekaj bic ri jastak ri e c'o pa Ejipt ri e je'lic, xukuje' lajuj bur chic ri xquekaj bic trico, wa, riquil, ri cutij ri u tat pa ri be. Aretak ri Jose xebujach bic ri rachalal, xubij bic chque: “Mixch'ojin pa ri be.” Ri e are' xebec. Xebel c'u bic pa Ejipt, xebopan c'u pa Canaan ri c'o wi ri Jacob ri qui tat. Aretak ri e u c'ojol ri Jacob xquitzijoj che ri qui tat chi c'ä c'asal ri Jose, chi are' ri cäk'atantzij puwi' ronojel Ejipt, xsach u c'u'x ri Jacob, man xurik ta chic jas cubano o jas cubij. Ri e are' xquiya' u bixic che ri qui tat ronojel ri xubij ri Jose chque, xukuje' xequic'ut ri caret ri xebutak ulok ri Jose che u c'amic bic, sibalaj c'u xquicotic. Xubij c'ut, “¡Cuban ri retamaxic chwe chi c'ä c'asal ri nu c'ojol Jose! Quinbe che rilic c'ä mäjok chincämok.” Ri Israel xutakej ri u be ruc' ronojel ri c'o ruc'. Aretak xopan pa Beerseb, xucoj tabal tok'ob chuwäch ri u Dios ri Isaac ri u tat. Pa ri chak'ab ri' ri Dios xuch'abej ri Israel pa jun c'utwächinic, xucoj ri u bi' che u siq'uixic, Jacob, ri are' xutzelej u bixic: “In c'o waral.” Ri Dios xubij che ri Jacob: “In ri' ri Dios, ri u Dios ri a tat. Maxe'j awib che ri a benic pa Ejipt, quinban c'u na chi ri e awija'lil quebux na jun nim tinimit ri nim u k'ij. Ri in quinbe na awuc' pa Ejipt, kas c'u in quebenwesaj na ulok ri e awija'lil chila'. Aretak c'u catcämic cäc'oji' na ri Jose chaxcut.” Xel c'u bic ri Jacob pa Beerseb. Ri e u c'ojol ri Israel xquiya' ri qui tat xukuje' tak ri alc'ualaxelab xukuje' tak ri quixokil chquipam tak ri cäret ri xebutak ulok ri ajawinel che qui c'amic bic. Ri Jacob xukuje' conojel ri e rech xbe pa Ejipt, xequic'am bic ri qui wacax, ri qui chij, xukuje' ronojel ri jastak quech ri c'olic. Conojel tak ri e u c'ojol, conojel ri e u mia'l, xukuje' ri e ri' u mam chi alabom chi alitomab, conojel xebuc'am bic. E are tak wa' ri qui bi' ri aj israelib ri xebe pa Ejipt; ri u bixic wa', ri Jacob xukuje' ri e rija'lil: Ri Ruben ri nabeal u c'ojol ri Jacob. Ri e u c'ojol ri Ruben: ri Hanoc, ri Palu, ri Hezron, ri Carmi. Ri e u c'ojol ri Simeon: ri Jemuel, ri Jamin, ri Ohad, ri Jaquin, ri Zohar xukuje' ri Saul, ri ral jun ixok aj cananey. Ri e u c'ojol ri Levi: ri Jerson, ri Coat, ri Merar. Ri e u c'ojol ri Juda: ri Er, ri Onan, ri Sel, ri Pares, ri Zar; ri Er xukuje' ri Onan xecäm can pa Canaan. Ri e u c'ojol ri Pares e are ri Hezron, ri Hamul. Ri e u c'ojol ri Isacar: ri Tola, ri Pu, ri Job, ri Simron. Ri e u c'ojol ri Zabulon: ri Sered, ri Elon, ri Jaleel. E are' alc'ualaxelab wa' ri xebuya' ri Lea che ri Jacob aretak e c'o pa Padan-aram, c'o c'u wi na ri' ri Din ri ral ali. Conojel ri e rija'lil e juwinak oxlajuj (33) winak, chi achijab chi ixokib. Ri e u c'ojol ri Gad: ri Zipion, ri Hagui, ri Ezbon, ri Sun, ri Er, ri Arodi, ri Arel. Ri e u c'ojol ri Aser: ri Imna, ri Isu, ri Isuy, ri Beriy, xukuje' ri canab ri Ser u bi'. Ri e u c'ojol ri Beriy: ri Heber xukuje' ri Malquiel. E are' alc'ualaxelab wa' ri xebuya' ri Zilp che ri Jacob. Ri are' u lok'om pataninel ri Laban ri xusipaj che ri Lea ri u mia'l, e are' tak c'ut ri e rija'lil e waklajuj (16) winak chi conojel. Ri e u c'ojol ri Jacob ri xeralaj ri Raquel, e are wa': ri Jose xukuje' ri Benjamin. Ri e u c'ojol ri Jose ri xeralaj ri Asenat, e are wa': ri Manases, ri Eprain, ri xil qui wäch pa Ejipt. Ri Asenat u mia'l ri Potiper ri cojol tabal tok'ob pa On. Ri e u c'ojol ri Benjamin: ri Bela, ri Bequer, ri Asbel, ri Jer, ri Naaman, ri Ehi, ri Ros, ri Mupim, ri Hupim xukuje' ri Ard. E are tak wa' ri e rija'lil ri Raquel xukuje' ri Jacob, e cajlajuj (14) winak chi conojel. Ri u c'ojol ri Dan: ri Husim. Ri e u c'ojol ri Neptali: ri Jazeel, ri Gun, ri Jezer, ri Silem. E are' alc'ualaxelab wa' ri xebuya' ri Bil che ri Jacob. Ri are' u lok'om pataninel ri Laban ri xusipaj che ri Raquel ri u mia'l, e are' tak c'ut ri e rija'lil e wukub (7) chi conojel. Conojel ri e rachalaxic ri Jacob ri xebopan junam ruc' pa Ejipt, e oxc'al wakib (66); man xebajilax ta c'u ri quixokil ri e u c'ojol. Ri e u c'ojol ri Jose ri xil qui wäch pa Ejipt e quieb. Conojel ri e rachalaxic ri Jacob ri xebopan pa Ejipt e oxc'al lajuj (70). Ri Jacob xubij che ri Juda chi cänabej che u bixic che ri Jose rech cäpe che u c'ulaxic pa Gosen. Aretak opanem cuban pa Gosen, ri Jose xtakan che u suc'umaxic ri u carwaj rech cäbe che u c'ulaxic ri u tat. Aretak xril u wäch ri u tat, xulak'apuj, sibalaj xok'ic. Ri Israel xubij che ri Jose: “¡Chincäm chi ba' wi, xinwetamaj c'ut chi at c'aslic!” Ri Jose xubij chque ri rachalal xukuje' chque conojel ri rachalaxic ri u tat: “Quinbe ruc' ri ajawinel, quinya' u bixic che chi ri e wachalal xukuje' ri rachalaxic ri nu tat ri e c'o pa Canaan, e ulinak wuc' che qui canajic waral; e qui c'amom c'u ulok ri qui chij, ri qui wacax, xukuje' ri jastak quech, quinbij che chi ri i chac are ri qui yuk'uxic chij xukuje' niq'uiaj awaj chic. Aretak c'u chixusiq'uij ri ajawinel che u c'otic i chi' jas ri i chac, quibij che chi ix ticol tak chij xukuje' wacax jacha' ri e i mam. Jeri' quixcuinic quixcanaj canok pa ri ulew Gosen, rumal rech chi man cäya' ta c'olbal chque ri aj ejiptib chi quejeki' cuc' ri ajyuk' tak chij.” Xbe c'u ri Jose che u bixic che ri ajawinel. Xubij che chi ri u tat xukuje' conojel ri rachalaxic ri e c'o nabe pa Canaan, e opaninak pa Gosen, e cuc'am ri qui chij, ri qui wacax xukuje' conojel ri jastak quech. Xebucha' bic job chque ri rachalal, xebucoj chuwäch ri ajawinel rech cäretamaj qui wäch. Ri ajawinel xuc'ot qui chi' ri rachalal ri Jose, xubij chque: “¿Jas ri chac ri quibano?” Ri e are' xquibij: “Ri uj uj yuk'ul tak chij, uj junam cuc' ri e ka mam. Uj petinak rech cujelcanaj pa we ulew ri', rumal rech chi c'o nimalaj wi'jal pa Canaan, man c'o ta chic k'ayes chque ri ka chij. Bana' la tok'ob ya' la chke chi cujcanaj che jekelem chupam ri ulew Gosen.” Ri ajawinel xubij che ri Jose: “Ri a tat xukuje' conojel ri awachalal e ulinak rech quec'oji' awuc'. Ronojel ri ulew re Ejipt c'o pa a k'ab. Chaya' ri Gosen chque, are c'u utzalaj ulew wa' pa Ejipt, rech quecanaj che jekelem chi'. We c'u cach'obo chi e c'o sac'ajalaj tak achijab chquixo'l, chebacojo' che takanelab paquiwi' ri wawaj.” Ri Jose xukuje' xuc'am bic ri Jacob ri u tat rech quetamax u wäch rumal ri ajawinel. Ri Jacob xuya' rutzil u wäch ri ajawinel ruc' nimalaj mejow ib, ri ajawinel xuc'ot u chi' ri Jacob, xubij che: “¿Joropa' chic ri a junab?” Ri Jacob xubij che ri ajawinel: “E c'o chi jun sient ruc' juwinak lajuj (130) junab ri xak xebenjalala' nu c'olbal. Man e q'ui ta wa', c'ax c'u nu rikom pa tak we junab ri', maja' c'u naj quinc'asi'c jacha' ri junab ri xec'asi' ri e nu mam.” Ri Jacob xuya' can rutzil u wäch ri ajawinel, xel c'u ulok chuwäch. Ri Jose xuya' culew chupam ri ulew ri c'o pa Ejipt ri utz na, rech quejeki' chila', je jacha' ri takanic ri u yo'm ri ajawinel. Jeri' ri u tat xukuje' ri e rachalal xec'oji' tak culew chupam ri ulew ri c'o pa Ramses. Chuwi' chi c'u wa', ri Jose quebutzuk conojel ri e rachalaxic, je jas ri cajwataj chque chquijujunal. Man cäriktaj ta chi c'u trico pa ronojel ri Ejipt, xukuje' sibalaj c'u nimatajinak ri wi'jal. Ri aj Ejipt xukuje' ri aj Canaan quecäm rumal ri wi'jal. Ri Jose xumulij ronojel ri qui rajil ri aj ejiptib xukuje' ronojel ri qui rajil ri aj cananeyib ri xquilok'obej qui trico, xuc'ol ronojel ri puak pa ri rachoch ri ajawinel. Aretak xq'uis ronojel ri puak pa Ejipt xukuje' pa Canaan, conojel ri aj ejiptib xebopan ruc' ri Jose, xquibij che: “¡Ya' la ri cakatijo man suc' taj chi xak cäca'y la cujcäm che numic, xa rumal rech chi man c'o ta chic ka rajil!” Ri Jose xubij chque: “We man c'o chic i rajil, chebic'ama' ulok ri iwawaj, quinya' c'u na i trico che qui q'uexwäch.” Ri aj ejiptib, xequic'am ulok ri qui quiej, ri qui chij, ri qui wacax, xukuje' ri e qui bur, xequijach pa u k'ab ri Jose. Ri Jose xuya' jun junab qui trico che qui q'uexwäch ri cawaj. Chucab c'u junab xebopan chi jumul ruc' ri Jose, xequibij che: “Tat, man cuya' taj cäkac'u' chwäch la, chi xq'uis ronojel ri ka rajil, conojel c'u ri kawaj e ech chi la. Man c'o ta chi jas cäkaya' che la, xuwi chic ri kulew xukuje' ri uj. Chujlok'o' la ri uj xukuje' ri kulew, che u q'uexwäch trico. Cujoc c'u che u lok'om pataninel ri ajawinel quekachacuj ri kulew, cakapatanij ri ajawinel. Chya' la ija' che u tiquic u wäch ri ulew rech man cujcäm taj, metzeletaj ri ulew. ¿Jas ta c'u che xak cäca'y la chke cäsach ka wäch junam ruc' ri kulew?” Ri Jose xulok' ronojel ri ulew pa Ejipt. Conojel ri aj ejiptib xquic'ayij ri culew u mac rech ri nimalaj wi'jal. Xk'ax ri culew pa u k'ab ri ajawinel. Are c'u ri aj ejiptib xebux lok'om tak pataninelab pa ronojel ri Ejipt. Xuwi c'u ri culew ri e cojol tabal tak tok'ob, man xebulok' taj ri Jose, xya' qui trico rumal ri ajawinel; rumal ri' man xquic'ayij taj ri culew, are xquitzukbej quib ri cuya' ri ajawinel chque. Ri Jose xubij chque conojel ri winak: “Ri ix xixlok'otaj wumal xukuje' ri iwulew, ix rech chic ri ajawinel. Chic'ama' bic ri ija', chitica' u wäch ri ulew, che ri jo' tak arob trico ri quiyaco rajawaxic quiya' jun arob che ri ajawinel; are c'u ri quiejeb arob chic quicoj che ija' xukuje' che tzukbal iwib, xukuje' che tzukbal que ri iwalc'ual pa tak ri iwachoch,” xcha' ri Jose chque ri winak. Ri winak xquibij che ri Jose: “Sibalaj utz anima' la chke, uj c'asbam la, chujoc ba' che u lok'om pataninel ri ajawinel.” Jeri' ri Jose xucoj wa' che pixab chupam ri rulewal ri Ejipt chi chyok che ri ajawinel ri u ro'il ri qui wächinic tak ri ulew we pixab ri' c'ä are jekelic e are' tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob man c'o ta jas cäquitojo, rumal rech chi ri culew mawi jubik' xebux ta rech ri ajawinel. Ri aj israelib xecanaj pa Ejipt. Xquiban quech che ri ulew ri c'o pa Gosen, chila' c'u xeq'uiyir wi. Ri Jacob xc'asi' chi na wuklajuj (17) junab pa Ejipt. Xtz'akat c'u na jun sient ruc' cawinak wukub (147) u junab. Aretak xuna' ri Jacob chi xa co'l man cäcämic, xutak u siq'uixic ri Jose ri u c'ojol, xubij che: “We kas cawaj cäban tok'ob chwe, chacojo' ri ak'ab chuxe' ri wa' chabana' ri chi'nic ri kas cäban na chwe chi cäban ri tok'ob ri quintz'onoj chawe. ¡Chabana' tok'ob, minamuk can waral pa Ejipt! Aretak quincämic, chinawesaj bic pa Ejipt, chinamuku' pa ri qui mukubal ri e nu mam.” “Jewa' quinban na,” xcha' ri Jose. “¡Chabana' ri chi'nic ri kas cäban na chwe!,” xcha' ri u tat. “Quinban ri chi'nic ri kas cäban na,” xcha' ri Jose che. Are' c'u ri Israel xtzali chuwäch ri u jolom ri u ch'at. Oc'owinak chi quieb oxib k'ij aretak xya' u bixic che ri Jose chi yawab ri u tat. Xbe ri Jose xebuc'am bic ri quieb u c'ojol, ri Manases, ri Eprain. Aretak xya' u bixic che ri Jacob chi xopan ri Jose che rilic, xucoj u chuk'ab xt'uyi' ak'an pa ri u ch'at. Xubij c'u che ri Jose: “Ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, xuc'ut rib chnuwäch pa ri tinimit ri Luz u bi' ri c'o pa Canaan, xinutewichi'j c'ut, cuc' tak we tzij ri': ‘Chawilampe', quinbano chi sibalaj queq'uiyir ri e a c'ojol, ri e awija'l quequipok'isaj na nimak tak tinimit. Chque c'ut, ri e awija'lil quinya' wi na we ulew ri'. Cux c'u na quech chbe k'ij sak.’ E are' c'u we quieb a c'ojol ri', ri Eprain, ri Manases ri xil qui wäch aretak majok chinul awuc' pa Ejipt, e wech wa', jacha' ri Ruben xukuje' ri Simeon. Are c'u ri a c'ojol ri quebalax na, e are wa' ri e awech, rumal c'u rech chi e cachalal ri Eprain xukuje' ri Manases, caquic'am na quech ri quechbal. Aretak in tzelejinak chi ulok pa Padan-aram, xcäm ri Raquel ri a nan pa Canaan, xa co'l, man cujopan pa Eprat; xinmuk c'u can chuchi' ri be re Eprat ri are Belen camic.” Ri Israel xca'y chque ri u c'ojol ri Jose, xc'otow chi'aj: “We alabom ri', ¿e jachin tak?” “E are nu c'ojol wa' ri e u yo'm ri Dios chwe waral pa Ejipt,” xcha' ri Jose. Xubij c'u ri u tat che: “Chebakebsaj ulok chnuwäch rech quebentewichi'j canok.” Man cäca'y ta chi c'u ri Jacob rumal ri u ri'jobic. Rumal ri' ri Jose xebukebisaj ri e u c'ojol chuwäch, xebutz'umaj c'ut xukuje' xebulak'apuj. Xubij c'u che ri Jose: “Mawi jumul xinchomaj chi quinwil ta chi na a wäch. U yo'm c'u ri Dios chwe chi xinwil na qui wäch ri e a c'ojol.” Ri Jose xeresaj ri ac'alab xo'l u ch'ec ri u tat, xxuqui' chuwäch, xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew. Xebuc'am qui cabichal ri Eprain ruc' ri u k'ab u wiquiak'ab, ri Manases ruc' ri u mox, xebukebisaj chuwäch ri u tat. Jeri' ri Eprain xcanaj pa ri u mox ri Jacob, are c'u ri Manases xcanaj pa ri u wiquiak'ab. Ri Jacob aretak xuyuk ri u k'ab paquiwi', xebujalc'atij ri u k'ab, ri u wiquiak'ab xuya' puwi' ri u jolom ri Eprain ri chak'axel, are c'u ri u mox, xuya' puwi' ri u jolom ri Manases pune' are nabeal. Je c'u u tewichi'xic ri Jose wa' xubano: “Are' ri Dios ri xquinimaj ri Abraham, xukuje' ri Isaac ri e nu mam; ri Dios ri in chajininak ulok kas pa ri k'ij ri xinalaxic, ri tako'n aj caj ri quinuto'tajisaj chuwäch apachique c'ax, chtewichi'n we quieb alabom ri'. Xa ta rumal quech cänatax ri nu bi' xukuje' ri u bi' ri nu mam Abraham, ri nu tat Isaac. Chec'oji' ta q'ui calc'ual. Chebux ta tinimit winak cho ri uwächulew.” Man utz ta c'u xril ri Jose chi ri u tat, are xuya' ri u wiquiak'ab puwi' ri u jolom ri Eprain xuc'am ri u k'ab ri u tat xresaj puwi' ri u jolom ri Eprain xuya' puwi' ri u jolom ri Manases. Xubij c'u che: “¡Man je taj ri cäban la, tat! Are nabeal wa'. Puwi' wa' ya' wi la ri iquiak'ab la.” Ri u tat man xraj taj, xubij c'u che ri Jose: “¡Weta'm nu c'ojol, weta'm ri quinbano! Xukuje' ri are' cux na jun nim tinimit nim u k'ij. Are c'u ri Eprain ri u chak', are cänimar na u k'ij chuwäch. Ri e rija'lil cäquipok'osaj na nimak tak tinimit.” Kas pa ri k'ij ri' ri Jacob xebutewichi'j cuc' tak we tzij ri': “Ri tinimit re Israel cucoj na ri i bi' ix che tak tewichi'nic, cäquibij c'u na: ‘Chubana' ri Dios chawe jas ri xuban che ri Eprain xukuje' che ri Manases.’ ” Ri Jacob ri cäbix Israel che are xuya' u k'ij ri Eprain chuwäch ri Manases. Xubij c'u che ri Jose: “Chawilampe', ri in xa pa quieb oxib k'ij quincämic, are' c'u ri Dios c'o iwuc' amak'el, cuban c'u na chiwe chi quixutzelej na pa ri culew ri e i mam. Are nim ri nu yo'm chawe at chuwäch ri nu yo'm chque ri awachalal: quinya' ri Siquem chawe ri wesam chque ri aj amoreyib ruc' tijow tak chuk'ab cuc'.” Ri Jacob ri nim winak chic xebusiq'uij ri e u c'ojol, xubij chque: “Chixkeb ulok, quinya' c'u can u bixic chiwe jas ri quic'ulmaj na: Nu c'ojol, chixkeb ulok che u tatabexic ri quinbij chiwe. Ruben, at ri nu nabeal, ri nabe u wächinic ri nu chuk'ab, ri nabe chnimarisax u k'ij, xukuje' ri nabe pa ri cuinem. Man at ta chi c'ut ri at nabe, at junam ruc' jun nimalaj ja' ri man k'atatijel taj: xatz'iloj ri nu ch'at aretak xatwar ruc' jun chque ri man kas ta wixokil. Ri Simeon, ri Levi, cachalal quib; ri qui ch'ojibal e chaconisan re tokinic. ¡Mawi jubik' quinwaj quinc'oji' ta pa ri c'olbal ri caquimulij wi tak quib! aretak c'u e oyowarinak xequicämisaj winak, xak che u banic ri cäcaj xequik'ajisaj ri cakan ri ama'ib tak wacax. ¡C'okotajinak, je, chc'okotaj ri awajalaj royowal! ¡In quebenjabuj na chnimalaj conojel pa ronojel ri tinimit Israel! At, Juda, ri awachalal cäquiya' na a k'ij. Quebachap na ri e a c'ulel chquikul, xukuje' ri kas e awachalal cäquimej na quib chawäch. ¡Juda, nu c'ojol! At junam ruc' jun alaj coj aretak cutanaba' u tijic ri ti'j ri u chapom: cukasaj ri u jolom, cäjupi cho ri ulew, cujaluj rib chi jun nimalaj coj. ¿Jachin ta lo ri cuchajij anima' ri cätzuruwic? Man c'o ta jun quesan ri cuinem pa u k'ab ri Juda mawi ri ch'ämiy ri c'o pa u k'ab c'ä cäpe na ri ajchak'e ri ch'ämiy, ri cänimax na cumal conojel tak ri tinimit. Ri cuyukba' ri alaj u bur chquixe' tak ri juwi' uva, ri cuch'aj ronojel ri ratz'iak ¡ruc' u wa'l uva, cuc' ri qui wa'l tak uva! Ri e u bak'wäch e k'ek na chuwäch ri u wa'l uva, ri e u ware e sak na chuwäch ri leche. Ri Zabulon cäc'oji' chuchi' ri plo, ri quebopan tak wi ri jucub. Ri e u c'ulbatil copan c'ä pa Sidon. Ri Isacar are jun cowilaj awaj re eka'n ri cuxlan chupam tak ri e u cäbal. Aretak xrilo chi utz ri ulew xukuje' chi sibalaj utz che uxlanibal, xubus ri uwo rachak che u c'amic bic eka'n man xc'ulelan taj xux lok'om pataninel. Ri Dan cuk'at na tzij paquiwi' ri kas u winakil jacha' jun chque ri ramak' ri Israel. Ri Dan junam ruc' jun itzel cumätz ri c'o chuchi' ri be, ri cusoc u xe' cäkan ri quiej cätzak c'u ri c'o chrij ri quiej. ¡Oh, Ajawaxel, quinweyej chi quincol la! Ri Gad quekaj na banal tak c'ax puwi', cäcuin c'u che cokataxic bic. Ri Aser, sibalaj c'o cutijo ri wa ri cuyao takal u tijic cumal tak ri ajawinelab. Ri Neptali junam ruc' jun ati't masat ri tzokopitalic ri e c'o je'licalaj tak ral. Ri Jose jacha' juwi' tico'n chunakaj ja' ri sibalaj cäwächinic, ri e u k'ab quepaki' puwi' ri nimalaj tapia. Ri e aj q'uiakal ch'ab cäquiban coyowal che, quequiq'uiak tak ch'ab che, amak'el c'ut caquiya' latz' che. E c'o c'u cowilaj tak u k'ab ri Jose amak'el co u tanim ri u q'uiakbal ch'ab; ¡maltiox che ri u Dios ri Jacob ri c'o ronojel u cuinem!, ¡maltiox che ri u bi' ri ajyuk', ri to'l rech ri Israel! ¡Maltiox che ri u Dios ri a tat ri catuto' na; ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, ri cattewichi'n na! ¡Cuc' tak tewichibal ri quepe chicaj! ¡Cuc' tak tewichibal re ri nimalaj plo! ¡Cuc' tak tewichibal re tu'bisanic xukuje' alc'ualanic! Nim na ri a tewichi'xic rumal ri a tat chuwäch ri tewichibal ri xquiya' ri e nu mam chwe in. C'ä chuq'uisbalil tak ri junalic tak juyub, we tewichibal ri' cäc'oji' na pa u jolom ri Jose, ri cha'tajinak chquixo'l ri rachalal. Ri Benjamin, junam ruc' jun c'analaj utiw, ak'abil cutij ri awaj ri u cämisam, pa ri benak k'ij c'ut cujach ri queto'tajic.” E are wa' ri e cablajuj (12) amak' ri Israel, are c'u wa' ri xubij ri qui tat chque ri u c'ojol aretak xebutewichi'j, chquijujunal. C'o jun k'ij ri Jacob xuya' we takanic ri' chque ri ralc'ual, xubij: “Xa co'l man quincämic. Aretak quincämic, chinimuku' cuc' ri e nu mam, pa ri mukubal ri c'o pa ri rulew ri Epron ri aj hitit, chila' pa Canaan pa ri mukubal ri c'o pa Macpel chuwäch ri Mamre, ri xulok' ri Abraham che ri Epron rech cäcanaj che qui mukubal ri rachalaxic. Chila' xmuk wi ri Abraham xukuje' ri Sara ri rixokil, ri Isaac xukuje' ri Rebec ri rixokil, xukuje' chila' xinmuk wi ri Lea. Ri ulew xukuje' ri mukubal ri c'o pa ri ulew ri', xlok' chque ri aj hititib.” Aretak xto'taj ri Jacob che u ya'ic ri pixbenic chque ri e u c'ojol, xk'oyi' chic jumul xcäm c'ut. Are c'u ri Jose xulak'apuj ri u cuerp ri u tat, xutz'umaj, xukuje' xrok'ej u wäch. Ri Jose xebutak ri rajcunab chi cäquicoj c'oc'alaj tak cunabal chrij ri Israel ri u tat; je c'u xquibano. Cawinak (40) k'ij xebeytaj che u cojic ri c'oc'alaj tak cunabal chrij ri Israel, e are c'u k'ij wa' ri quebeytaj che u banic. Ri aj ejiptib oxc'al lajuj (70) k'ij xcok'ej u wäch ri Israel. Aretak c'u xetz'akat ri oxc'al lajuj (70) k'ij, ri Jose xtzijon cuc' ri nimak qui k'ij ri e c'o pa ri rachoch ri ajawinel, xubij c'u chque: “We ix utz wuc', chibana' tok'ob chibij che ri ajawinel chi aretak cämic cuban ri nu tat, xubij chwe chi quinban ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch, chi quinmuk na chupam ri u mukubal ri u suc'umam canok c'o c'u pa ri ulew Canaan. Je c'u ri' quintz'onoj jun tok'ob che, chi cuya' quieb oxib k'ij chwe che u mukic ri nu tat, xuwi c'u cämuktaj canok, quintzelej ulok.” Ri ajawinel xutak u bixic che ri Jose, xubij: “Jät che u mukic ri a tat, je chabana' jas ri u bim chawe.” Xbe c'u ri Jose che u mukic ri u tat, xachilax bic cumal conojel ri nimak qui k'ij ri c'o qui takanic pa ri rachoch ri ajawinel, xukuje' pa ri Ejipt; ri kas e rachalaxic ri Jacob, ri e rech ri Jose, xukuje' ri e rachalal. Pa ri Gosen xuwi xecanaj canok ri ac'alab xukuje' ri awaj. E c'o winak xebe pa tak cäret, xukuje' chquij tak quiej, xcachilaj bic ri Jose; q'ui winak xebe che u mukic ri Jacob. Aretak xebopan pa Goren-ha-atad ri c'o pa elebal k'ij che ri nima' Jordan, xquiban jun nimalaj ok'ej chila' che u bisoxic ri Jacob. Ri Jose wukub k'ij xrok'ej ri u tat chila'. Ri aj cananeyib ri e c'o chila', aretak xquil ri mukunajic, xquibij: “Ri aj ejiptib sibalaj nim u k'ij ri mukunajic chquiwäch.” Rumal ri' xcoj Abel-mizraim che u bi' we c'olbal ri'. Ri e u c'ojol tak ri Jacob je xquibano jas ri xubij ri qui tat chque, xquic'am bic pa Canaan, xquimuk pa ri mukubal ri c'o pa ri ulew re Macpel ri u lok'om can ri Abraham che ri Epron ri aj hitit che qui mukubal ri rachalaxic. We ulew ri' xukuje' ri mukubal, c'o chunakaj ri Mamre. Aretak xmuktaj ri Jacob, ri Jose xtzelej pa Ejipt, e rachilam ri rachalal xukuje' conojel ri xebe ruc' che ri mukunajic. Cäminak chi c'ut ri Jacob, ri e rachalal ri Jose xquichomaj: “Craj ne ri Jose cäretzelaj ka wäch, cuya' c'u na rajil u q'uexelal ri etzelal ri xkaban che.” Xquitak c'u u bixic che: “C'ä majok chcäm ri a tat, xujutako chi cäkabij chawe: ‘Chi chabana' tok'ob, quintz'onoj chawe chi casach u tza'm ri etzelal xukuje' ri macaj ri xquiban ri awachalal chawe, ri sibalaj c'ax ri xquiban chawe.’ Rumal ri' catkabochi'j chi casach ka mac che ri ketzelal, uj c'u u pataninelab ri u Dios ri a tat.” Aretak ri tako'n cätajin cäquibij we takquil ri' che, ri Jose cok'ic. Xebopan c'u ri kas e rachalal, xquimej quib chuwäch c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew, xquibij che: “Uj c'o chawäch uj a lok'om tak pataninelab.” Xutzelej c'u u bixic ri Jose chque: “Mixe'j iwib. Man quincuin taj quincoj ta wib che u q'uexwäch ri Dios. Ri ix xichomaj u banic jun c'ax chwe, ri Dios u q'uexom we c'ax ri' pa utzil che u banic ri cäkil camic: che u to'ic qui c'aslemal tinimit winak. Mixe'j ba' iwib. Quintakej na u ya'ic ri quitijo, ri ix xukuje' ri iwalc'ual.” Je u cu'bisaxic qui c'u'x wa' xuban ri Jose, xucoj utzalaj tak tzij che qui ch'abexic. Ri Jose xukuje' ri e rachalaxic ri u tat, xquitakej jekelem pa Ejipt. Jun sient ruc' lajuj (110) junab xc'asi' ri Jose, xril c'u na qui wäch ri e xiquin e u mam ri Eprain. Xukuje' xril na qui c'amic jacha' e u tz'akatil ri achalaxic ri e ralc'ual ri Maquir ri ri' u mam u c'ojol c'ut ri Manases. Xpe c'u jun k'ij aretak xubij ri Jose chque ri rachalal: “Xa quieb oxib k'ij chic in c'aslic, cäpe c'u na ri Dios che i to'ic, quixresaj c'u na bic chupam we ulew ri', che i c'amic bic chupam ri ulew ri xuchi'j chque ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob.” Xuban c'ut chi ri e u c'ojol ri Israel chi cäquiban ri chi'nic ri kas cäban na chnuwäch xubij c'u chque: “Ri quinbij chiwe, ri Dios cäpe na che iwesaxic bic waral. Aretak cäc'ulmataj wa', quic'am na bic ri nu bakil iwuc' pa Canaan, miya' can waral.” Jun sient ruc' lajuj (110) u junab ri Jose aretak xcäm pa Ejipt; xcoj c'oc'alaj tak cunabal chrij, xya' c'u chupam jun caxa re cäminak. E are wa' ri qui bi' ri aj israelib ri xebopan junam ruc' ri Jacob pa Ejipt, chquijujunal e cachilam bic ri cachalaxic: Ri Ruben, ri Simeon, ri Levi, ri Juda, ri Isacar, ri Zabulon, ri Benjamin, ri Dan, ri Neptali, ri Gad, ri Aser. Ri e ri' tak u mam ri Jacob e oxc'al lajuj (70) chi conojel. Are' c'u ri Jose c'o chic pa Ejipt. Xurika' jun k'ij aretak ri Jose xukuje' ri e rachalal, conojel xecämic; are c'u ri aj israelib xepok'ic, sibalaj xeq'uiyiric xec'oji' q'ui calc'ual xc'oji' c'u sibalaj qui chuk'ab. Xnoj ri ulew cumal. Q'ui junab e oc'owinak chic xoc chi c'u jun c'ac' ajawinel pa Ejipt ri man xretamaj ta u wäch ri Jose, ri xubij che ri u tinimit: “Chiwilampe', ri qui tinimit aj israelib sibalaj e q'uiyirinak chic, e are chi c'o na qui chuk'ab chkawäch uj; kachomaj ba' jas ri cäkaban chque rech man queq'uiyir taj, rumal rech chi, we ne cäpe ch'o'j, caquicoj c'u quib cuc' ri e ka c'ulel rech quech'ojin kuc' quebel c'u bic chupam we ulew ri'.” Rumal ri' ri aj ejiptib xequicoj takanelab paquiwi' rech quequicoj ri aj israelib che qui banic c'axalaj tak chac. Xetak che qui yaquic ri tinimit Piton xukuje' ri Ramses ri xebucoj ri rajawinel re ri Ejipt, ri paraon, che c'olbal ri cätijic. Pune' c'u sibalaj cäban c'ax chque ri aj israelib xa sibalaj quepok'ic, jeri' chi ri aj ejiptib sibalaj cäquixe'j quib chquiwäch ri aj israelib. Ri aj ejiptib sibalaj xquicoj c'anal paquiwi' ri aj israelib pa ri qui chac. Sibalaj c'u xban c'ax che ri qui c'aslemal cuc' c'axalaj tak chac. Xetak che u banic xok'ol che u banic xan, xukuje' che qui banic ronojel u wäch chac pa ri juyub. Pa conojel c'u ri chac ri cäquibano cäcoj c'anal paquiwi', xch'aw c'u ne ri ajawinel re Ejipt ruc' ri Sipr xukuje' ri Pu ri iyomab ri queilow ri ixokib aj hebreyib, xubij c'u chque: “Aretak quebiwilij ri ixokib aj hebreyib, chinic'oj ri ac'al we ala o ali; we ali chic'asba'; we ala chicämisaj.” Are c'u ri iyomab xquixe'j quib chuwäch ri Dios, man xquinimaj taj ri u takanic ri ajawinel re Ejipt, xequic'asba' c'u ri alabom. Ri ajawinel re Ejipt xtakan che qui siq'uixic, xubij c'u chque: “¿Jasche e i c'asbam ri alabom?” Ri iyomab xquibij che ri ajawinel: “Rumal rech chi ri ixokib aj hebreyib man e junam ta cuc' ri ixokib aj ejiptib. Ri aj hebreyib sibalaj c'o qui chuk'ab, e calam chi apanok ri cal aretak cujopan uj che quilixic.” Cätajin c'u queq'uiyir ri aj israelib xukuje' sibalaj xc'oji' qui chuk'ab. Rumal c'u rech chi ri iyomab xquixe'j quib chuwäch ri Dios, ri Dios xutok'obisaj qui wäch xebuq'uiyirisaj ri e xiquin tak qui mam. Ri ajawinel pa rech wi xuya' takanic chque conojel ri aj ejiptib, xubij chque: “Chebiq'uiaka' bic ri calc'ual ri aj israelib pa ri nima' ri quil qui wäch ri e alabom, are c'u ri alitomab chebic'asba'.” C'o jun achi aj levi, ri xc'uli' ruc' jun ixok ri xukuje' aj levi, we ixok ri' xc'oji' jun ral ala, xril c'u ri ixok chi sibalaj je'lic ri ac'al, rumal ri' xuc'u' oxib ic'; man xcuin ta chi c'ut xutakej ta u cuyic, xuc'am jun chicäch re aj, xebuch'uk c'u ri julujak ri e c'o che ruc' k'ol rech man coc ta ri ja' chupam, xuk'oyoba' ri ac'al chupam ri chicäch, xuya' can chquixo'l tak ri aj chuchi' ri nima' Nil; ri rana'b ri ac'al xc'oji' apan chunakaj, rech cärilo jas ri cäc'ulmatajic. Xkaj c'u apan ri u mia'l ri ajawinel ri paraon che atinem chuchi' ri nima' Nil; cätajin quewacat apan ri alitomab ri pataninel tak rech chuchi' ri nima' aretak xril apan ri chicäch ri c'o chquixo'l tak ri aj. Xutak bic jun ali, ri pataninel rech xubij che chi cuc'ama' ulok ri chicäch. Aretak xujak ri chicäch, c'äte xrilo c'o jun ac'al chupam ri cätajin cok'ic, ri u mia'l ri ajawinel xel u c'u'x che, xubij c'ut: “Calc'ual ri aj hebreyib wa'.” Ri rana'b ri ac'al xubij che ri u mia'l ri ajawinel: “¿La cawaj quinsiq'uij ulok jun ixok chquixo'l ri aj hebreyib che u q'uiyisaxic we ac'al ri'?” “Jät ba',” xcha' ri u mia'l ri ajawinel che. Xbe ri ali, are c'u xusiq'uij ulok ri u nan ri ac'al; are' c'u ri u mia'l ri ajawinel xubij che: “Chac'ama' bic we ac'al ri' chaq'uiyisaj c'u chwe, quintoj c'u na a chac.” Xc'am c'u bic ri ac'al rumal ri u nan xuq'uiyisaj c'ut. Aretak xnimar ri ac'al, xuc'am bic xujacha' can pa u k'ab ri u mia'l ri ajawinel, ri u mia'l ri ajawinel xuban ral che, xucoj c'u Moises che u bi', xubij c'ut: “In xinwesaj chupam ri ja'.” Aretak achi chic ri Moises, xurika' jun k'ij xel bic che qui solixic ri e u winakil, xril c'ut chi sibalaj c'ax ri chac ri e takom che u banic. Xril jun achi aj ejipt ri cätajin cuch'ay jun aj hebrey u winakil ri Moises. Xca'y pa ronojel c'olbal, aretak xrilo chi man c'o ta jun winak quilowic, xucämisaj ri achi ri aj ejipt xumuk can pa ri sanyeb. Xel chi c'u bic ri Moises chucab k'ij, xeril chic quieb achijab aj hebreyib ri quech'ojinic, xuc'ot u chi' ri cätajin cuch'ay ri jun chic: “¿Jasche cach'ay ri kas a winakil?” Ri aj hebrey xutzelej u bixic che: “¿Jachin c'u ri xatcojow at jacha' che c'amal be xukuje' che k'atal tzij pakawi'? ¿La xa ta pu lo cachomaj nu cämisaxic, jacha' ri xaban che u cämisaxic ri aj ejipt?” Ri Moises aretak xuta' ri xbix che sibalaj xuxe'j rib, xretamaj c'ut chi tatajinak chic chi xucämisaj jun achi aj ejipt. Ri ajawinel aretak xretamaj chi ri Moises xucämisaj jun achi aj ejipt, xtakan che u tzucuxic ri Moises rech cucämisaj, xanimaj c'u bic ri Moises chuwäch ri ajawinel, xejekel pa Madian, chila' xt'uyi wi chunakaj jun c'ua'. C'o c'u jun cojol tabal tok'ob pa Madian Reuel u bi' ri e c'o wukub u mia'l, xebopan c'u we alitomab ri' che resaxic qui ja' che u ya'ic cuq'uia' ri e u chij ri qui tat, xebopan chic niq'uiaj ajyuk'ab ri xequipakchi'j bic chila'. Aninak xwalij ri Moises che qui to'ic xebuto' xuya' qui ja' ri qui chij ri alitomab. Aretak xebopan ri alitomab ruc' ri qui tat Reuel xumayo, xuta' chque: “¿Jasche sibalaj chanim xixul camic?” Ri alitomab xquibij che ri qui tat: “Xkarik jun achi aj ejipt ri xujuto' pa qui k'ab ri niq'uiaj ajyuk' chic, xresaj ka ja' pa ri c'ua', xuya' qui ja' ri ka chij.” Ri Reuel xubij chque ri u mia'l: “¿Jawije' c'o wi we achi ri'? ¿Jasche xiya' can chila'? ¡Jisiq'uij ulok rech cäpe che u tijic u wa kuc'!” Jeri' ri Moises xunimaj chi cajeki' pa rachoch ri Reuel. Ri Reuel xuya' c'u na jun u mia'l ri Sepor u bi' che rixokil, ri ixok xc'oji' c'u jun ral ala ri xcoj Jerson che u bi' rumal ri Moises, xubij c'ut: “Xa in okxanel wib chupam rulew jun winak chic.” Q'ui junab chic banom wa', aretak xcäm ri ajawinel re Ejipt. Ri aj israelib xquitakej ok'ej xukuje' elem ch'u'j rumal ri c'axalaj chac ri e takom che u banic. Xuta' c'ut ri Dios ri qui juyuwem. Xoc c'u il che ri qui ch'ach'atem, xnataj ri c'ulwächinic ri u banom ruc' ri Abraham, ri Isaac, xukuje' ri Jacob. Xeril ri Dios, xretamaj c'ut ri cätajin caquic'ulmaj. Ri Moises cätajin quebuyuk'uj ri u chij ri Jetro ri u ji', ri xukuje' cäbix Reuel che, ri cojol tabal tok'ob re Madian, xurika' c'u jun k'ij xebuc'am bic ri chij pa ri chaki'j uwo sak, xopan c'ä pa ri juyub Horeb ri cäbix u juyub ri Dios che. Chila' c'u xuc'ut wi rib ri tako'n aj chicaj rech ri Ajawaxel chuwäch ri Moises pa u niq'uiajil jun k'ak' ri cänicow, chupam juwi' q'uix. Ri Moises kas utz rilic xubano, kas xrilo chi ri q'uix cänicow rumal ri k'ak' man c'u cäja'r taj ri q'uix. Ri Moises xuchaplej u chomaxic, xubij: ¡Sibalaj mayibal wa'! Quinbe che rilic jasche man cäja'r taj ri q'uix. Aretak xril ri Ajawaxel chi xkeb ri Moises che rilic ri k'ak', xuch'abej ulok chupam ri k'ak', xubij che: “¡Moises! ¡Moises!” “In c'olic ri',” xcha' ri Moises. Xubij c'u ri Dios che: “Matkebic ulok. Chebawesaj ri a xajäb, rumal rech chi tastalicalaj c'olbal ri at c'o wi.” Xutakej u bixic xubij che: “In ri' ri qui Dios ri e a mam; ri u Dios ri Abraham, ri Isaac, xukuje' ri Jacob.” Ri Moises xuch'uk ri u palaj, xuxe'j c'u rib che u ca'yexic ri Dios, xutakej c'u u bixic ri Ajawaxel: “Kas wilom ri c'ax ri curik ri nu tinimit ri c'o pa Ejipt. Nu tom ri qui rakoj tak chi'aj u mac rech ri c'ax ri cäban chque cumal ri takanelab ri e cojom paquiwi', kas weta'm ri c'ax ri cäquiriko. Rumal ri' in kajinak ulok che quesaxic pa qui k'ab ri aj ejiptib; quebenwesaj ulok pa Ejipt quebenc'am bic pa jun nimalaj ulew ri utz, jawije' ri cabelel wi leche xukuje' u juyubal räx cab jacha' ri ja'. Are wa' ri ulew ri e c'o wi ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj amoreyib, ri aj perezeyib, ri aj hebeyib, xukuje' ri aj jebuseyib. Ri qui rakoj chi'aj ri aj israelib opaninak chnuwäch, xukuje' wilom ri c'ax ri cäban chque cumal ri aj ejiptib. Chatakej ba' ri a be, catintak na bic ruc' ri ajawinel che resaxic ulok ri nu tinimit Israel ri c'o pa Ejipt.” Xubij c'u ri Moises che ri Dios: “¿Jas nu banic in chi quentac'aba' ta wib chuwäch ri ajawinel che quesaxic ta ulok ri aj israelib pa Ejipt?” Xubij ri Dios che ri Moises: “Jät, quinc'oji' c'u awuc', are etal wa' chi kas in catintak bic: aretak awesam chi ulok ri nu tinimit pa Ejipt, iwonojel quinik'ijilaj na pa we juyub ri'.” Are c'u ri Moises xubij che ri Dios: “Ri c'ax ri quinwilo we quinopan cuc' ri aj israelib chubixic chque: ‘Ri qui Dios ri e i mam xinutak ulok iwuc',’ we c'u ne cäquita' ri bi' la chwe: ¿Jas c'ut ri quinbij na chque?” Ri Dios xubij che ri Moises: “IN RI' RI IN. Jewa' cabij na chque ri aj israelib: ‘Ri IN RI' in u takom ulok iwuc'.’ ” Xubij chi c'u na ri Dios che ri Moises: “Xukuje' chabij chque ri aj israelib: ‘Ri Ajawaxel ri qui Dios ri e i mam; ri u Dios ri Abraham, ri Isaac, xukuje' ri Jacob in u takom ulok iwuc'.’ Are nu bi' wa' chbe k'ij sak, are nu bi' wa' pa conojel ri k'ij junab. Jät chebamulij ri nimak tak tatayib re Israel, chabij chque: ‘Ri Ajawaxel ri qui Dios ri e i mam; ri u Dios ri Abraham, ri Isaac, xukuje' ri Jacob, xuc'ut rib chnuwäch xubij c'u chwe chi oquinak il chiwe xukuje' rilom ri c'ax ri cäban chiwe pa Ejipt. Xukuje' xubij chwe chi quixresaj bic pa ri rikoj tak c'ax ri ix c'o wi pa Ejipt, quixuc'am bic pa ri culew ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj amoreyib ri aj perezeyib, ri aj hebeyib, ri aj jebuseyib, ulew wa' ri cabelel wi leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ri ja'.’ Ri nimak tak tatayib aj israelib, catquinimaj na, quebe c'u awuc' che u ch'abexic ri ajawinel pa Ejipt, cabij c'u na che: ‘Ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj hebreyib xpe che ka siq'uixic. Rumal ri chujtzokopij la bic rech cujbe pa ri chaki'j uwo sak, oxib k'ij be che u chi'xic tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios.’ Kas c'u weta'm chi ri ajawinel re Ejipt man quixutzokopij taj, we ta ma ta rumal ri u chuk'ab ri nu cuinem. Rumal ri', quinc'ut na ri nu cuinem quebensoc na ri aj ejiptib ruc' cämical cumal conojel ri mayibal ri quinbana' na pa ri culew; c'äte ri' quixutzokopij na ri ajawinel. Xukuje', quinban na chi ri aj ejiptib cäquiya' na ri quita' chque rech aretak quixel ulok c'o cäquiya' ulok chiwe. Ri ixokib chquijujunal caquibij na chque tak ri qui c'ulja xukuje' chque ri cokxanim tak quib cuc' pa ri cachoch, chi chebuya' bic chque jastak re sak puak, re k'an puak xukuje' atz'iak ri quebicoj na chquij ri i c'ojol, ri i mia'l; jeri' quiban can meba' chque ri aj ejiptib.” “Ri e are' man quecojon ta na ri' chwe, mawi caquiya' ta na qui xiquin ri',” xcha' ri Moises. “Xane' caquibij na chwe: ‘Ri Ajawaxel man u c'utum ta rib ri' chawäch.’ ” “¿Jas ri c'o pa ri a k'ab?” xcha' ri Ajawaxel. “Jun ch'ämiy,” xcha' ri Moises. “Chaq'uiaka' cho ri ulew,” xcha' ri Ajawaxel che. Ri Moises xuq'uiak ri ch'ämiy cho ri ulew, xjalwächitaj pa jun cumätz. Ri Moises xanimaj che u najtajisaxic rib che, xubij c'u ri Ajawaxel che: “Chayuku' ri a k'ab chachapa' che ri u je'.” Ri Moises xuyuk ri u k'ab, aretak xuchapo, ri cumätz xjalwächitaj chi jumul pa jun ch'ämiy. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Cac'ulmataj c'ut we mayibal ri' rech cäquicojo chi u c'utum rib ri Ajawaxel chawäch, ri qui Dios ri e a mam; u Dios ri Abraham, ri Isaac, xukuje' rech ri Jacob.” Xutakej u bixic ri Ajawaxel che ri Moises: “Chanima' ri a k'ab pa ri a tolec'.” Ri Moises xunim ri u k'ab pa ri u tolec', aretak xresaj, xrilo chi ch'acarinak chic che ch'a'c ri sibalaj sak jacha' ri tew. Xubij c'u ri Dios che: “Chanima' chic jumul ri a k'ab pa ri a tolec'.” Ri Moises je xubano, aretak xresaj chi ulok ri u k'ab, sibalaj utz chic jacha' ronojel ri u cuerp. Xubij ri Ajawaxel che: “We ruc' ri nabe etal man cäquicoj taj ri cabij chque mawi cäquinimaj ri a tzij, quecojon c'u na ruc' ri ucab etal; we c'u man cäquicoj ri cabij chque mawi cäquinimaj ri a tzij cuc' we quieb etal ri', chac'ama' ja' pa ri nima' chatixa' cho ri ulew. Xak c'u xuwi cäkaj ri ja' puwi' ri ulew caq'uex taj na pa quic'.” “¡Ay, Ajawaxel!” xcha' ri Moises. “Ri in man quincuin taj quinch'awic, man c'äte ta re iwir wa' mawi c'ä re ta camic ri cätajin catzijon la ruc' we pataninel ech la ri', xane' ojer ulok wa'. Aretak quintzijonic, quinmemetic.” Ri Ajawaxel xubij che: “¿Jachin ta c'u lo yowinak ri u chi' ri winak? ¿Jachin taj, we man in in banowinak ri mem, ri man cuta' taj, ri moy xukuje' ri cäca'yic? Jät ba' quinc'oji' c'u na awuc' aretak catch'awic, quinbij c'u na chawe ri cabij na.” Ri Moises xucoj u chuk'ab che u bixic, xubij: “Tok'obisaj la nu wäch, Ajawaxel, bana' la tok'ob, taka' la bic jachin jun winak chic.” Ri Ajawaxel sibalaj xpe royowal che ri Moises, xubij c'u che: “C'o ya' ri awachalal Aaron ri aj levit. Ri in weta'm chi sibalaj utz cäch'awic. Ri are' cäpe na che a c'ulaxic sibalaj c'u cäquicot na aretak cäril a wäch. Chattzijon ruc', chak'alajisaj chuwäch ri awachalal ronojel ri rajawaxic ri cubij na, ri in, pa wech wi, quinc'oji' na ruc' xukuje' awuc' at aretak quixch'awic, quinbij na chiwe ri quibano. Ri at cattzijon ruc' ri Aaron je ta ne ri in ri quinch'awic, are c'u ri Aaron cubij na chque ri winak ri cabij na che. Chawuc'aj bic we ch'ämiy ri', are wa' cacoj na che qui banic ri mayibal.” Ri Moises xbe cho rachoch ri Jetro ri u tat ri rixokil, xubij c'u che: “Rajawaxic quintzelej pa Ejipt, jawije' e c'o wi ri nu winakil. Quinwaj quinwetamaj we c'ä e c'aslic.” “Jät ba', chawila' awib pa ri be,” xcha' ri Jetro che ri Moises. Aretak c'ä c'o ri Moises pa Madian, ri Ajawaxel xubij che: “Chattzelej pa Ejipt, e cäminak chi c'u conojel ri xquirayij a cämisaxic.” Ri Moises xuc'am ri rixokil xukuje' ri e u c'ojol, xebuya' chrij jun bur, xtzelej c'u pa Ejipt. Xuc'am bic ri ch'ämiy aj Dios pa u k'ab. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Aretak catopan pa Ejipt, chacojo' a chuk'ab che qui banic ri mayibal chuwäch ri ajawinel ri nu yo'm a chuk'ab che qui banic. Ri in quinban na che ri ajawinel chi cuban co che ri ranima', rech man quebutzokopij taj ri aj israelib. Cabij c'u che ri ajawinel: ‘Jewa' cubij ri Ajawaxel: Ri Israel are nabeal nu c'ojol. Nu bim chic chawe chi catzokopij bic ri nu c'ojol, rech cäbe che nu k'ijilaxic; u mac c'u rech chi man a tzokopim ta bic, ri in quincämisaj na ri nabeal a c'ojol.’ ” Aretak qui takem ri qui be xebopan c'u pa ri c'olbal ri cäcoc'owisaj wi ri ak'ab ri Moises rachil ri rixokil, xukuje' ri u c'ojol, ri Ajawaxel xpe che u c'ulaxic ri Moises xa co'l man xucämisaj. Xpe c'u ri Sepor xuc'am jun cuchilo, xukopij ri u tz'umal ri u wi' ri achi wi ri ral; xunakaxtaj c'ut ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi ri ac'al chque ri rakan ri Moises, xubij che: “Kastzij at jun achajil chwe aj quiq'uel.” C'äte ri' ri Ajawaxel xutzokopij bic ri Moises. Are' c'u Sepor xubij chi ri Moises are jun rachajil aj quic' rumal rech ri retal ri cajom ri re kopinic ruc' ch'ich' che ri u tz'umal ri achi wi. U bim chi c'u ri Ajawaxel che ri Aaron: “Jät pa ri chaki'j uwo sak che u c'ulaxic ri Moises.” Xbe c'u ri Aaron che u c'ulaxic ri Moises pa ri juyub ri cäbix u juyub ri Dios che. Chila' xuya' wi rutzil u wäch xutz'umaj ri u palaj. Ri Moises xebutzijoj che ri Aaron conojel ri jastak ri u bim ri Ajawaxel che chi cubij, xukuje' ri nimak tak mayibal ri takaninak che qui banic. E quieb c'ut xebe che quimulixic ri nimak tak tatayib aj israelib, ri Aaron xutzijoj chque conojel ri winak ronojel ri u bim ri Ajawaxel che ri Moises, xukuje' xebuban ri mayibal chquiwäch ri u bim ri Dios chi quebubano. Ri winak xcu'bi qui c'u'x aretak xquetamaj chi ri Ajawaxel oquinak il chque, xukuje' rilom ri c'ax ri cätajin cäquiriko, xexuquic, xek'ijilanic. Oc'owinak chi c'u wa', ri Moises rachilam ri Aaron xebe che u bixic che ri ajawinel ri paraon xquibij c'u che: “Jewa' u bim ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel: ‘Chatzokopij bic ri nu tinimit pa ri chaki'j uwo sak, rech cubana' jun nimak'ij chila' che u ya'ic nu k'ij.’ ” Xubij c'u ri ajawinel che ri Moises: “¿Jachin ri' ri Ajawaxel rech quinnimaj ri cubij, quebentzokopij ta c'u bic ri aj israelib? Man weta'm ta u wäch ri Ajawaxel, mawi quebentzokopij ta bic ri aj israelib.” Ri Moises ri Aaron, xquibij che ri ajawinel: “Ri qui Dios ri aj hebreyib petinak che ka rikic; rumal ri' cujbe na pa ri chaki'j uwo sak, oxib k'ij be cäkaban na, quekaya' c'u tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios, mebutak c'u ne ulok ch'o'j o yabil pakawi' che ka cämisaxic.” Ri ajawinel re Ejipt je xubij wa' chque: “Moises xukuje' ri at Aaron, ¿jasche quiya' latz' chque ri winak che u banic ri qui chac? Chquitakej na u banic ri qui chac.” Xubij c'u ri ajawinel che ri Moises xukuje' che ri Aaron: “Camic ri e q'uiyirinak chic ri aj israelib pa Ejipt, ¿la quebek'il ta c'u che u banic ri qui chac?” Pa ri k'ij ri' ri ajawinel xuya' takanic chque ri takanelab xukuje' chque ri quesolin ri chac, xubij chque: “Miya' chic pajo chque ri aj israelib che qui banic ri xan, jas ri takem ulok u banic; cheboj ri e are' che u molic ri pajo. Chibij c'u chque chi c'o mäquesaj che ri rajilabal ri xan ri quequijach ronojel k'ij. Mawi jun xan cäquesaj che. Xa c'u e jujun tak sak'orib rumal ri' cäquirak qui chi', cäquibij: ‘¡Jo' che u ya'ic tabal tok'ob chuwäch ri ka Dios!’ Chibana' chque we winak ri' chi sibalaj chquicojo' qui chuk'ab che u banic ri qui chac; chebiya' sibalaj chac chquiwäch, rech man are ta cäbe qui c'u'x cuc' ri banoj tak tzij ri cäbix chque.” Ri takanelab xukuje' ri quesolin ri chac, xebe che u bixic chque ri aj israelib, “ri ajawinel u yo'm takanic chi man cäya' ta chic pajo chiwe. Ix quixbe na che u molic apawije' ta ne ri quirika' wi ulok. Man c'o ta c'u quiwesaj che ri rajilabal ri xan ri bim chiwe chi quijacho.” Ri aj israelib xquijabuj quib pa ronojel ri Ejipt, che u molic k'ayes rech cäquicoj che u q'uexwäch pajo. Ronojel k'ij ri e u takanelab ri ajawinel cäquicoj qui chuk'ab chque ri solil tak qui chac ri aj israelib rech xa junam cajilabal ri xan cäquijacho jacha' ri cäquijach nabe aretak cäya' pajo chque, xukuje' ri takanelab quequich'ay ri quesolin ri qui chac ri aj israelib, quecha' c'u chque: “¿Jasche mawi ri iwir mawi ri camic xitz'akatisaj ri cajilabal ri xan jas ri quiban can nabe?” Ri e solil tak qui chac ri aj israelib xequich'a' che ri ajawinel, xquibij che: “¿Jasche cäban la c'ax chque ri pataninelab la? Man cäya' ta chi la pajo chke cacoj c'u chuk'ab chke chi quekaban ri xan, xak c'u u wi' chic cujch'ay cumal ri takanelab la. ¡Ri c'o qui mac e are ri winakil la!” Xubij c'u ri ajawinel chque: “¡Ri ix man jas ta i banic xane' ix sak'orib! Rumal ri' quitzijola' chixo'l, quibij: ‘Jo' che u ya'ic tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel.’ Jix ba' pa ri chac. Pune' ta ne man cäya' i pajo, rajawaxic c'ut junam cajilabal ri xan quijacho,” xcha' ri ajawinel chque. Ri solil tak qui chac ri aj israelib man cäquirik ta chic jas cäquibano, aretak xbix chque chi man c'o ta cäquesaj che ri cajilabal ri xan ri quequijach ronojel k'ij. Aretak xebel ulok ri solinelab chuwäch ri ajawinel, xquirik quib ruc' ri Moises rachil ri Aaron ri e eyeninak, xquibij c'u chque: “Chrila' ri Ajawaxel ri i banom chke, xukuje' chuc'äjisaj i wäch. Ix ri ix ajchak'mac chi ri ajawinel e rachil ri e u takanelab itzel cujquilo. Kas ix ix yowinak ri ch'ich' re ch'o'j pa u k'ab che ka cämisaxic.” Xubij c'ut ri Moises che ri Ajawaxel pa ch'awem: “Ajawaxel, ¿jasche cäban la c'ax che we tinimit ri'? ¿Jasche in takom la ulok? Kas aretak xinpe che u tzijobexic ri ajawinel pa ri bi' la', u nimatajisam u banic c'ax che ri tinimit la, are c'u ri lal man c'o ta jas banom la che u to'ic.” Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “Cawil c'u na ri quinban che ri ajawinel, xak xuwi c'ut rumal ri chuk'ab cuya' na chiwe chi quixel bic pa ri rulew; c'o chi c'u na jubik', kas are' cäbin na chiwe chi quixel bic.” Xtzijon chi jumul ri Dios ruc' ri Moises, xubij che: “IN RI' RI AJAWAXEL. Xinc'ut wib chuwäch ri Abraham, ri Isaac, ri Jacob, ruc' ri bi'aj: Dios ri c'o ronojel u cuinem, man xink'alajisaj ta c'u ri kas nu bi' chquiwäch: RI AJAWAXEL. Xinban xukuje' jun c'ulwächinic cuc', xinya' c'u nu tzij chi quinya' ri ulew re Canaan chque, ri ulew ri xcokxanij wi na quib quieb oxib junab. Camic c'ut chi wetamam chi cätajin cäquirik c'ax ri aj israelib, chi e cojom pa c'axalaj tak chac cumal ri aj ejiptib, xnataj c'ut ri nu c'ulwächinic chwe. Rumal ri' jät jabij chque ri aj israelib chi ri in, ri Ajawaxel, quebenwesaj na chuxe' ri u takanic ri ajawinel xukuje' pa ri c'axalaj tak chac ri e cojom che qui banic cumal ri aj ejiptib. Quinc'ut na ri nu cuinem, quebentor na bic cumal nimak tak banoj aj suq'uilal. Quixinc'am na ix jacha' che nu tinimit, are c'u ri in quinux na i Dios. Jeri' quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios, ri cätajin quixresaj chuxe' ri c'axalaj tak chac ri ix takom che qui banic cumal ri aj ejiptib. Quixinc'am na bic pa ri ulew ri xinbij chi quinya' che ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob, quinya' c'u na chiwe che iwechbal. In ri' ri Ajawaxel.” Ri Moises xuya' u bixic wa' chque ri aj israelib, ri e are' c'ut man xquicoj taj ri xbix chque rumal ri c'axalaj tak chac ri e cojom wi. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Jät, jabij che ri ajawinel chi chuya' be chque ri aj israelib chi quebel bic pa Ejipt.” Ri Moises xubij che ri Ajawaxel: “Mawi ne ri aj israelib cäquinimaj ri quinbij chque, ¿la are ta c'u lo quinunimaj ri ajawinel, xak c'u quinmemetic?” Are c'u ri Ajawaxel xutak ri Moises xukuje' ri Aaron rech cäquibij chque ri aj israelib xukuje' che ri ajawinel chi yo'm takanic chque ri rajawaxic u tz'akatisaxic che quesaxic bic ri aj israelib pa Ejipt. E are tak wa' ri e c'amal tak qui be ri alaxic, ri e rech ri qui tat. Ri e u c'ojol ri Ruben (ri u nabeal ri Israel) e are' wa': ri Hanoc, ri Palu, ri Hezron, ri Carmi. E are wa' ri nimak qui k'ij ri e rech ri Ruben. Ri e u c'ojol ri Simeon e are wa': ri Jemuel, ri Jamin, ri Ohad, ri Jaquin, ri Zohar xukuje' ri Saul, ri ral jun aj cananey. E are wa' ri nimak qui k'ij ri e rech ri Simeon. Ri Levi xc'asi' jun sient ruc' juwinak wuklajuj (137) junab, e are wa' ri qui bi' ri e u c'ojol, cächapletaj ruc' ri nabeal queq'uis ruc' ri ch'i'p, ri Jerson, ri Coat, ri Merar. Ri e u c'ojol ri Jerson pa ri u cholajil ri nimak qui k'ij, e are ri Libni xukuje' ri Simeiy. Ri Coat xc'asi' jun sient ruc' juwinak oxlajuj (133) junab, ri e u c'ojol e are ri Amram, ri Izar, ri Hebron, ri Uziel. Ri e u c'ojol ri Merar e are ri Mali xukuje' ri Musi. E are wa' ri nimak qui k'ij ri e rech ri Levi cächapletaj ruc' ri nabeal queq'uis ruc' ri ch'i'p. Ri Amram xc'uli' ruc' ri Jocabed rana'b ri u tat, ri Jocabed xralaj ri Aaron xukuje' ri Moises. Ri Amram xc'asi' jun sient ruc' juwinak wuklajuj (137) junab. Ri e u c'ojol ri Izar are ri Core, ri Nepeg xukuje' ri Zicr. Ri e u c'ojol ri Uziel are ri Misael, ri Elzapan xukuje' ri Sitri. Ri Aaron xc'uli' ruc' ri Elisabet u mia'l ri Aminadab, rana'b ri Naason, ri Elisabet xralaj ri Nadab, ri Abiu, ri Eleazar xukuje' ri Itamar. Ri e u c'ojol ri Core e are ri Asir, ri Elcan xukuje' ri Abiasap. E are wa' ri nimak qui k'ij ri e quech ri aj coretib. Ri Eleazar jun chque ri e u c'ojol ri Aaron, xc'uli' ruc' jun chque ri u mia'l ri Putiel, ri xralaj ri Pinees. E are' tak wa' ri e c'amal tak qui be ri e aj levitib, pa ri qui cholajil ri nimak qui k'ij. Kas e are' wa' ri Aaron xukuje' ri Moises ri xubij wi ri Ajawaxel chi quequesaj bic pa Ejipt ri aj israelib, quicholajim quib e jacha' juk'at ajch'ojab. E are' wa' ri Moises xukuje' ri Aaron ri xebin che ri paraon ri ajawinel re Ejipt, chi quequesaj bic ri aj israelib pa Ejipt. Pa tak ri k'ij aretak ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises pa Ejipt, xubij che: “In ri' ri Ajawaxel. Chabij ronojel ri quinbij chawe che ri paraon ri ajawinel re Ejipt.” Ri Moises xubij che ri Ajawaxel: “Ajawaxel, eta'm ya' la chi xak cämemat quinch'awic, ¿la quinunimaj ta c'u lo ri ajawinel?” Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Chawilampe', quinya' chawe chi caban nu q'uexwäch ruc' ri paraon ri ajawinel, are c'u ri awachalal Aaron are ri cäch'aw che a q'uexwäch ruc' ri ajawinel. Ri at cabij che ri Aaron ronojel ri catintak che u banic; are c'u ri Aaron ri awachalal cubij che ri ajawinel chi chuya' chque ri aj israelib chi quebel bic pa Ejipt. Ri in quinban na che ri ajawinel chi co cutac'aba' rib, quebenban c'u na q'ui tak etal xukuje' jastak ri e mayibal pa Ejipt. Ri ajawinel man cunimaj taj ri quibij na che c'ä quinban na c'ax che ri Ejipt, che resaxic bic ri nu tinimit Israel. Aretak c'u nu banom chi c'ax che ri Ejipt, xukuje' e wesam chi bic ri aj israelib, ri e aj ejiptib cäquetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.” Ri Moises xukuje' ri Aaron xquiban ronojel ri xetak che u banic rumal ri Ajawaxel. Ri Moises jumuch' (80) ri u junab, are c'u ri Aaron jumuch' ruc' oxib (83) ri u junab aretak xech'aw ruc' ri ajawinel. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises xukuje' che ri Aaron: “We cubij ri ajawinel chiwe chi quiban jun mayibal, cabij na che ri Aaron chi cuc'am ri u ch'ämiy cuq'uiak cho ri ulew chuwäch ri ajawinel, rech cajalwächitaj pa jun cumätz.” Ri Moises rachilam ri Aaron xebe che u ch'abexic ri ajawinel, je c'u xquibano jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel chque: ri Aaron xuq'uiak ri u ch'ämiy cho ri ulew chuwäch ri ajawinel xukuje' chquiwäch ri e rach k'atal tak tzij, xjalwächitaj c'u ri ch'ämiy pa jun cumätz. Xtakan c'u ri ajawinel che qui siq'uixic ri e u ch'obonelab xukuje' ri rajk'ijab, xquiban c'u que ri mayibal ruc' ri qui tzibal: chquijujunal xquiq'uiak ri qui ch'amiy cho ri ulew, chquijujunal c'ut ri ch'amiy xejalwächitaj pa jujun cumätz. Are c'u ri u ch'ämiy ri Aaron xebubik' ri qui ch'ämiy ri ch'obonelab xukuje' ri qui ch'ämiy ri ajk'ijab. Pune' c'u jewa', ri ajawinel co xutac'aba' rib man xuya' ta u xiquin chque, jacha' ri xubij ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Ri ajawinel co u tac'abam rib, man cuya' ta be chi quebel bic ri aj israelib. Chwek ak'ab catbe che rilic, aretak cäkaj bic chuchi' ri nima'. Chaweyej chila', chac'ama' bic ri ch'ämiy ri xjalwächitaj pa cumätz. Chila' cabij wi che: ‘Ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj hebrey in u takom ulok che u bixic chech la: Chi catzokopij bic ri nu tinimit rech cäbe che nu k'ijilaxic pa ri chaki'j uwo sak. Man nimam ta c'u la c'ä camic ri nu bim chech la. Jewa' u bim ri Ajawaxel: Camic quetamaj na la chi in ri' ri Ajawaxel: Aretak quinjabuj ri nu ch'amiy ri c'o pa nu k'ab puwi' ri nima' Nil, ri ja' caq'uex taj na pa quic'. Ri cär ri e c'o pa ri nima' Nil quecäm na, cächuwir na ri ja' ri aj ejiptib, cämuluw na qui c'u'x che u tijic ri nima' Nil.’” Xutakej u bixic ri Ajawaxel che ri Moises: “Chabij che ri Aaron chi chuc'ama' ri u ch'ämiy, chuyuku' ri u k'ab paquiwi' tak ri nima', ri qui q'uiyibal tak ja', paquiwi' tak ri cho xukuje' ri e c'o wi tak ja' pa Ejipt: puwi' ronojel ri c'o ja' chupam, rech cäjalwächitaj pa quic'. ¡Jeri' xuwi quic' cäriktaj na pa tak ri c'olbal tak ja' we re che' o re abaj!” Ri Moises, ri Aaron xquibano jas ri xetak wi rumal ri Ajawaxel. Ri Aaron xuyac ri u ch'ämiy xupuk'ij ri nima' Nil chuwäch ri ajawinel xukuje' chquiwäch ri e rach k'atal tzij, ronojel c'u ri ja' xjalwächitaj pa quic'. Xecäm conojel ri cär, sibalaj xchuwir ri nima', man cäquicoch' ta chic ri aj ejiptib cäquitij ri ja'. ¡Xa quic' chic cäriktaj pa ronojel ri Ejipt! E are' tak c'ut ri ajk'ijab aj ejiptib junam xquiban rumal ri qui nawinic che qui banic tak itzinic, ri ajawinel co xutacaba' rib man xuya' ta u xiquin che ri xubij ri Moises xukuje' ri Aaron, je jas u bim ri Ajawaxel. Ri ajawinel xtzelej chupam ri nimalaj rachoch, man xoc ta il che ri mayibal ri xban chuwäch, conojel ri aj ejiptib xequic'otola' c'ua' chuchi' tak ri nima' Nil che resaxic sakalaj ja', man cuya' ta c'ut cuq'uiax ri nima'. Wukub k'ij chic u puk'im ri Ajawaxel ri ja' re ri nima', ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Jät che u ch'abexic ri ajawinel ri paraon, chabij che: ‘jewa' cubij ri Ajawaxel: Chatzokopij bic ri nu tinimit Israel rech cäbe na che nu k'ijilaxic. We man cawaj catzokopij bic ri nu tinimit, ri in quinc'äjisaj na u wäch ronojel ri awulew che xtutz'. Ri nima' Nil quebupok'isaj na xtutz', quepaki' c'u ulok queboc na chupam ri nimalaj awachoch, chupam ri a warbal, puwi' ri a ch'at, pa tak ri cachoch ri e awach k'atal tzij, xukuje' pa tak ri cachoch ri e a winakil, pa tak ri a jorno, pa tak ri jucub ri cäyok' wi ri u k'oril ri a caxlanwa. Ri xtutz' quepaki' na chawij, chquij ri awinakil, xukuje' chquij ri e awach k'atal tak tzij.’ ” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chabij che ri Aaron chi chuc'ama' ri u ch'ämiy chuyaca' paquiwi' tak ri nima', paquiwi' ri qui q'uiyibal tak ja', xukuje' paquiwi' tak ri cho, rech chila' quebel wi ulok xtutz' ri quenojisan ronojel ri ulew Ejipt.” Ri Aaron xuyac ri u ch'ämiy paquiwi' tak ri ja' ri e c'o pa Ejipt, xnoj c'u ronojel ri ulew cumal ri xtutz' ri xebel ulok pa tak ri ja'. Xukuje' c'u ne ri ajk'ijab junam xquiban rumal ri qui nawinic che qui banic tak itzinic, xequic'am ulok xtutz' puwi' ri rulewal ri Ejipt. Ri ajawinel xtakan che u siq'uixic ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Chi tz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel chi queresaj ri xtutz' chwij xukuje' chquij ri e nu winakil, quebentzokopij c'u bic ri awinakil rech quebe che u ya'ic tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel.” Ri Moises xubij che ri ajawinel: “Bij ba' la chwe jampa' caj la quintz'onoj tok'ob pawi' la, paquiwi' ri ach tak k'atal tzij la xukuje' paquiwi' ri e winakil la rech quebel ri xtutz' che la xukuje' pa ri nimalaj achoch la, xuwi c'u quecanaj canok chupam ri nima'.” “Kas chwek,” xcha' ri ajawinel. Ri Moises xubij che: “Je ba' cäbantajic jas ri bim la, rech quetamaj la chi man c'o ta chi jun ri junam ta ruc' ri Ajawaxel ri ka Dios. Quebel na bic ri xtutz' chupam ri nimalaj achoch la xuwi quecanaj canok chupam ri nima', man cäquiya' ta chi latz' che la, mawi chque tak ri e ach tak k'atal tzij la, mawi chque ri e winakil la.” Ri Moises rachil ri Aaron xebel ulok chupam ri nimalaj rachoch ri ajawinel. Ri Moises xutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel xubij che chi cheresaj ri xtutz' ri e u takom ulok chrij ri ajawinel. Ri Ajawaxel xuban ri xubij ri Moises che, xecäm ri xtutz' ri e c'o pa tak ri ja, ri e c'o cho tak ri ja, xukuje' ri e c'o pa ronojel c'olbal. Ri winak xequimulij ri cäminak tak xtutz' pa tak mulaj, sibalaj c'u xchuwir ronojel ri ulew Ejipt cumal ri xtutz'. Xuwi c'u xril ri ajawinel chi xel pa ri latz' ri c'o wi, co xutac'aba' rib, man xuya' ta u xiquin che ri Moises rachil ri Aaron, jacha' ri u bim ulok ri Ajawaxel chque. Xubij ri Ajawaxel che ri Moises: “Chabij che ri Aaron chi chuch'aya' ri ulew ruc' ri u ch'ämiy, rech quepe u's pa ronojel ri ulew Ejipt.” Je c'u xquibano. Ri Aaron xuyuk ri u k'ab xuch'ay c'u ri u puc'uq'uil ri ulew ri c'o cho ri ulew, ronojel c'u ri puc'uc' ulew re ri Ejipt xebux pa alaj tak u's ri quequixet', tak ri winak xukuje' tak ri awaj. Ri ajk'ijab xukuje' xquitij qui k'ij che qui q'uiyisaxic alaj tak u's rumal ri qui nawinic che qui banic tak itzinic, man c'u xecuin taj. Ri alaj tak u's qui takem qui xet'ic tak ri winak xukuje' tak ri awaj. Xquibij c'u ri ajk'ijab che ri ajawinel: We jasach ri' rumal ri Dios wa'. Are c'u ri ajawinel co xutacaba' rib, man xuya' ta c'u u xiquin chque, jacha' ri u bim ulok ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Ri ajawinel ak'ab cäbe chuchi' ri nima', rumal ri' chatwalij ak'ab, catbe che u bixic che: ‘Jewa' u bim ri Ajawaxel: Chatzokopij bic ri nu tinimit rech cäbe che nu k'ijilaxic. We c'u man catzokopij bic, quebentak na ulok amalo pawi', paquiwi' ri e awach k'atal tak tzij, paquiwi' ri e a winakil, xukuje' paquiwi' tak ri awachoch. Ri cachoch ri aj ejiptib quenoj na chque amalo xukuje' quec'oji' na cho tak ri ulew. Aretak c'u quepe ri amalo, man queboc ta pa ri ulew Gosen ri jekel wi ri nu tinimit. Mawi c'u jun amalo copan na chila'. Jeri' cawetamaj na chi in, ri Ajawaxel, in c'o chupam we ulew ri'. Cawil c'u na chi man je ta quinban che ri nu tinimit jacha' ri quinban che ri a tinimit. Chwek c'ut quepe ri amalo.’ ” Je c'u xuban ri Ajawaxel, xpe c'u jumulaj tzätzalaj amalo, ri xquibalij quib chupam ri nimalaj rachoch ri ajawinel, ri cachoch ri e rach k'atal tak tzij, xukuje' puwi' ronojel ri ulew re Ejipt. Ri amalo xquetzelaj ronojel ri ulew re Ejipt. Ri ajawinel xutak u siq'uix ri Moises xukuje' ri Aaron xubij chque: “Jix ba', jiya' ri tabal tok'ob chuwäch ri i Dios, man quixel ta c'u bic pa we ulew ri'.” Ri Moises xubij che ri ajawinel: “Man ya'tal taj chi je cäkaban wa', u mac rech chi ri aj ejiptib cäquibij chi awas quicämisaxic we awaj ri' ri quekaya' che tabal tok'ob. We cujquil ri aj ejiptib chi quekapil ri awaj ri quequik'ijilaj ri e are', cujquicämisaj ri' che abaj. Rajawaxic cujbe na pa ri chaki'j uwo sak, oxib k'ij cujbin na c'äte ri' cäkaya' ri tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios, jacha' ri takanic ri u yo'm chke.” Xubij c'u ri ajawinel: “Jix, cuya' quixbe che u ya'ic tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, mixbe c'u sibalaj naj. Xukuje' chi tz'onoj tok'ob che ri Dios panuwi'.” Xubij ri Moises che ri ajawinel: “Xuwi quinel bic chwäch la, quinta' tok'ob che ri Ajawaxel chi chwek man cäquiban ta chi c'ax ri amalo chech la, chque ri e ach k'atal tak tzij la xukuje' chque ri winakil la, we man cätakej la ka subic mawi qui k'ilic ri aj israelib rech quebe che u ya'ic tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel.” Xuwi c'u xel bic ri Moises chupam ri nimalaj rachoch ri ajawinel, xutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel, ri Ajawaxel je xubano jas ri tok'ob ri xutz'onoj ri Moises che: ri amalo man xquiban ta chi c'ax che ri ajawinel, chque ri e rach k'atal tzij xukuje' chque ri u winakil. Are c'u ri ajawinel co xutac'aba' rib, man xraj ta chic xebe ta ri aj israelib. Xubij ri Ajawaxel che ri Moises: “Jät che u ch'abexic ri ajawinel ri paraon, chabij che: ‘Jewa' cubij ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj hebreyib: —Chatzokopij bic ri nu tinimit rech cäbe che nu k'ijilaxic. We c'u man catzokopij bic xane' catakej u k'atixic, ri Ajawaxel cutak na ulok jun c'äjisabal wächaj paquiwi' ri awawaj ri e c'o pa tak ri juyub, cäpe na jun nimalaj yabil paquiwi'. Quecäm na ri quiej, ri bur, ri camey, ri wacax xukuje' ri chij. Man junam ta c'ut cuban na ri Ajawaxel chque ri cawaj ri aj israelib cuc' ri cawaj ri aj ejiptib, rech man c'o ta jun cawaj ri aj israelib cäcämic.’ ” Ri Ajawaxel xuch'ic jun k'ijol, xubij: “Chwek quinban ri nu bim.” Chucab k'ij xuban ri Ajawaxel ri xubij. Xecäm c'u conojel ri cawaj ri aj ejiptib, are c'u ri cawaj ri aj israelib mawi ta ne jun xcäm chque. Xtakan c'u ri ajawinel che quilic ri cawaj ri aj israelib, mawi c'u jun awaj xcämic. Co chic xutac'aba' chi rib, man xebutzokopij ta chi bic ri aj israelib. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises rachilam ri Aaron: “Chebic'ama' jutak muk' chaj pa jun jorno, cujopij c'u na ri Moises pa ri quiakik' chuwäch ri ajawinel. Ri chaj cäjabun na pa ronojel Ejipt, quebuq'uiyisaj ch'a'c chquij ri winak xukuje' chquij ri awaj pa ronojel Ejipt.” Ri Moises rachilam ri Aaron xquic'am ri chaj pa jun jorno, xeboc chuwäch ri ajawinel. Chila' c'u xujopij wi ri Moises ri chaj pa ri quiakik', xepe c'u ch'a'c chquij ri winak xukuje' chquij ri awaj. Ri ajk'ijab man xecuin taj xquik'atij u wäch ri Moises, rumal rech chi ri e are' xukuje' conojel ri aj ejiptib e nojinak che ch'a'c. Ri Ajawaxel xubano chi ri ajawinel co xutac'aba' rib man xuya' ta c'u u xiquin che ri Moises xukuje' che ri Aaron, je jacha' ri u bim ulok ri Ajawaxel che ri Moises. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Ak'ab chatwalij chwek catbe c'u che u bixic che ri ajawinel: ‘Jewa' u bim ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj hebrey: —Chatzokopij bic ri nu tinimit rech cäbe che nu k'ijilaxic; che chi c'u we camic quintak ulok ronojel ri c'äjisabal wächaj pawi', paquiwi' ri awach k'atal tak tzij, puwi' ri a tinimit, rech cawetamaj chi man c'o ta chi jun jacha' ri in cho ronojel ri uwächulew. In in cuininak ta ri' che u c'utic ri nu cuinem chawäch ruc' jun yabil ri cämisanel, ri at xukuje' ri a tinimit sachtajinak ta chi i wäch ri' cho ri uwächulew; c'ä at nu c'asbam c'ut rech cäwil ri nu cuinem xukuje' rech quinc'ut wib cho ronojel ri uwächulew. Pune' c'u jewa', ri at a takem u k'atixic ri nu tinimit man caya' ta c'u che chi cabec. ¡Je' tak ba wa'! Chwek quinban na chi cäkaj jun nimalaj sakbach, ri mawi jumul je ta kajinak wa' pa Ejipt. Rumal c'u ri' chaya' takanic chi chec'ol ri awawaj chupam jun utzalaj cäbal xukuje' ronojel ri awech ri c'o pa ri juyub, ronojel c'u winak o awaj ri man c'olotal taj cäcäm na.’ ” E c'o c'u jujun aj ejiptib ri xquixe'j quib chuwäch ri xubij ri Ajawaxel, xequicoj ri cajchaquib xukuje' ri cawaj pa tak cäbal; e c'o c'u jujun ri man xeboc ta il che ri xbix chque, xequiya' can ri cajchaquib xukuje' ri cawaj pa ri juyub man c'o ta qui cäbal. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Chayaca' ri a k'ab chicaj rech cäkaj sakbach puwi' ronojel ri ulew pa Ejipt, paquiwi' ri winak, paquiwi' ri awaj xukuje' puwi' ronojel k'ayes ri c'o pa tak ri juyub pa Ejipt.” Ri Moises xuyac' ri u ch'ämiy chicaj, ri Ajawaxel xutak ulok cakulja, xnicow ri k'ak' xakaj cho ri ulew. Xukasaj c'u sakbach puwi' ronojel ri Ejipt, ri sakbach xukuje' ri k'ak' man xetani ta jubik'. Mawi jumul kajinak ta jun nimalaj sakbach jewa' pa Ejipt. Ri sakbach xuc'äjij ronojel ri c'o cho ri ulew pa Ejipt: xebucämisaj winak xukuje' awaj, xusach qui wäch conojel ri tico'n pa tak ri juyub, xejak'ajob conojel tak ri che' pa ronojel Ejipt. Pa ronojel c'u ri ulew Gosen ri e c'o wi ri aj israelib, mawi jun sakbach xkajic. Ri ajawinel xusiq'uij ri Moises xukuje' ri Aaron, xubij chque: “Quinch'obo chi in macuninak. In wa' in ajchak'mac xukuje' ri nu tinimit, man are ta ri Ajawaxel. Sibalaj cakulja xukuje' sakbach ka coch'om chic, rumal ri' man quintakej ta chic i k'ilic. Chitz'onoj ba' tok'ob che ri Ajawaxel pakawi', quixintzokopij c'u bic.” Ri Moises xubij che ri ajawinel: “Xak xuwi quinel bic pa ri tinimit, quebenyac' ri nu k'ab chicaj, quintz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel. Cätani' c'u ri cakulja, man cäkaj ta chic ri sakbach, rech quetamaj la chi ri Ajawaxel are ajchak'e ri uwächulew. Kas c'u ne weta'm chi ri lal mawi ri e ach tak k'atal tzij la c'ä c'o ta ri cäquixe'j ta wi quib chuwäch ri Ajawaxel.” Ri lino xukuje' ri sebad xsach qui wäch, ri sebad petinak chic u jolom, are c'u ri lino c'äte cätajin cäcotz'ijanic. Are c'u ri trico xukuje' ri senten man xsach ta qui wäch, matam c'ut quewächinic. Xel c'u ulok ri Moises chuwäch ri ajawinel, aretak xopan tza'm ja, xebuyac' ri u k'ab chicaj xutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel. Chanim c'ut xtani' ri jäb xukuje' ri sakbach, mawi xetataj chic ri cakulja. Xuwi c'u xril ri ajawinel chi xtani' ri jäb, ri sakbach xukuje' ri cakulja xmacun chic. Man xuwi ta c'ut ri are' co xutac'aba' rib xane' xukuje' ri e rach k'atal tak tzij. Ri ajawinel co xutacaba' rib, man xebutzokopij ta bic ri aj israelib, jas ri u bim ulok ri Ajawaxel nabe rumal ri Moises. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Jät, jach'abej ri ajawinel ri paraon, nu banom chi c'u che ri are' xukuje' ri e rach k'atal tak tzij chi co caquitac'aba' quib, rech quebenc'ut ri nimak tak mayibal chquiwäch ri quincuin che qui banic, rech xukuje' ri at catzijoj chque ri a c'ojol, ri e u wi' tak a mam ri xinban che retz'bexic qui wäch ri aj ejiptib, xukuje' ri nimak tak mayibal ri xinban chquixo'l. Jeri' quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.” Ri Moises rachilam ri Aaron xebe che u ch'abexic ri ajawinel, xquibij c'u che: “jewa' cubij ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj hebreyib: ‘¿C'ä jampa' ri camach' ta na awib chnuwäch? Chatzokopij bic ri nu tinimit rech cäbe che nu k'ijilaxic; we c'u catakej qui k'atixic ri nu tinimit, chwek quebentak ulok sac' puwi' ri awulew, cäquich'uk u wäch ri ulew, mawi c'u cäk'alajin chic ri ulew. Cäquiq'uis na u tijic ri man xsach ta u wäch rumal ri sakbach, xukuje' quequikul na conojel tak ri che' ri e c'o pa tak ri juyub. Cäquibalij na quib pa ri nimalaj awachoch xukuje' pa ri cachoch conojel ri awach k'atal tak tzij, xukuje' pa ri cachoch conojel ri e aj ejiptib. ¡Ri cätajin cäc'ulmataj camic mawi jumul xquil ri e a tat mawi tak ri e a mam ri kas pa tak ri qui k'ijol c'ä pa tak ri kech uj!’ ” Xuwi xq'uis u bixic wa' rumal ri Moises, xel ulok pa ri nimalaj rachoch ri ajawinel. Ri e rach k'atal tak tzij ri ajawinel je xquibij wa': “¿C'ä jampa' lo cutanaba' u banic c'ax we achi ri' chke? Chetzokopij la bic we winak ri' rech quebe che u k'ijilaxic ri qui Dios, ri Ajawaxel. ¿La c'ä maja' puch quetamaj la chi sachinak chi u wäch ri Ejipt?” Ri ajawinel xusiq'uij chi jumul ri Moises rachilam ri Aaron xubij c'u chque: “Jix che u k'ijilaxic ri Ajawaxel ri i Dios. Nabe c'ut chabij chwe jachin tak ri quebec.” Ri Moises xubij che ri ajawinel: “Quebe na junam kuc' ri kalc'ual xukuje' ri e ka ri'jab, ri e ka c'ojol xukuje' tak ri e ka mia'l, quekac'am bic na ri ka chij, ri e ka wacax, jun nimalaj nimak'ij wa' chke chuwäch ri Ajawaxel.” Ri ajawinel xubij chque: “sibalaj k'alaj ri itzel i chomanic. ¿La are pa i c'u'x chi quixrachilaj bic ri Ajawaxel, xukuje' chi quixintzokopij ta bic ri ix xukuje' ri e iwalc'ual? Man je ta wa' ri quebanok. Jix xuwi ri ix ri ix achijab ri tz'akat chic i junab che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, are c'u wa' ri quiwaj.” Xtakan c'u ri ajawinel che quesaxic bic chuwäch. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: Chayaca' ri a k'ab puwi' ri Ejipt rech quepe ri sac', cäquiq'uis c'u qui kulic conojel ri tico'n xukuje' ronojel ri to'tajinak can rumal ri sakbach. Ri Moises xuyac ri u ch'ämiy puwi' ri Ejipt, ri Ajawaxel xutak ulok jun quiakik' pa elebal k'ij, ronojel ri jun k'ij ronojel ri jun ak'ab xuban ri quiakik'. Aretak xsakaric ri quiakik' ri cäpe pa elebal k'ij e u c'amom chi ulok ri sac', ri xquinojisaj ronojel ri ulew. Mawi jumul e c'olinak, mawi quec'oji' ta chi na, e q'uia sac' jacha' xec'oji' pa ri k'ij ri', xquich'uk c'u u wäch ronojel ri ulew, man cäk'alajin ta chic ri ulew ri cätac'alexic, xequitij ronojel ri tico'n, ronojel ri qui wächinic ri che' ri xeto'taj can rumal ri sakbach. Man c'o ta jun räx k'ayes xcanaj can pa jun c'olbal pa ronojel ri Ejipt: mawi cho ri ulew, mawi paquiwi' tak ri che'. Ri ajawinel aninak xutak u siq'uixic ri Moises rachil ri Aaron, xubij chque: “In macuninak chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios xukuje' chiwäch ix, quinta' tok'ob chiwe chi xuwi' chi we jumul ri' quisach nu mac, chitz'onoj ba' ri u tok'ob ri Ajawaxel ri i Dios panuwi' xuwi ta ne cäresaj we c'äjisabal wächaj re cämical panuwi'.” Xuwi c'u xel ulok ri Moises pa ri nimalaj rachoch ri ajawinel, xutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xuq'uex ri u be ri quiakik', xbe c'u ri quiakik' pa ri u kajebal k'ij, xebuc'am c'u bic ri sac' xebuq'uiak pa ri Quiäk Plo. Mawi jun sac' xcanaj can pa ronojel ri Ejipt, ri Ajawaxel xuban che ri ajawinel chi co xutac'aba' rib, man xraj ta chic xebe ri aj israelib. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chayaca' ri a k'ab chicaj rech cäpe jun nimalaj k'eku'm puwi' ronojel ri Ejipt, ri sibalaj tzatz na ri cuya' ne canakic.” Ri Moises xuyac ri u k'ab chicaj, xpe c'u jun nimalaj k'eku'm puwi' ronojel ri Ejipt ri mawi jun xcuin ta che u ca'yexic ri u c'ulja pa oxib k'ij, mawi xslab ta pa ri u c'olbal. Pa conojel c'u ne ri cachoch ri aj israelib c'o sakilal. Ri ajawinel xutak u siq'uixic ri Moises, xubij che; “Jix che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, chebic'ama' bic ri iwalc'ual, chebiya' c'u can ri i chij xukuje' tak ri i wacax.” Ri Moises xubij che: “Man je ta wa' cäbanic, xane' xukuje' ri lal quebe ya' na la bic ri awaj ri quebekaya' che tabal tok'ob xukuje' ri quekaporoj che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri ka Dios. Xukuje' ri kawaj quebe na kuc'. Mawi jun awaj cäcanaj canok, quekacha' c'u na jujun chquixo'l ri quekaya' che u ya'ic k'ijilanic che ri Ajawaxel. Cujopan c'u na chila' c'äte ri' caketamaj jachique ri quebajwataj chke che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel.” Are' c'u ri Ajawaxel xubano chi ri ajawinel paraon co xutac'aba' rib. Man xraj taj xebe ri aj israelib. Xubij chi c'ut ri ajawinel che ri Moises: “Chatel bic waral, kas chawila' awib, matpe chi jumul chnuwäch, apachique c'u k'ij ri catpe chi jumul chnuwäch, catcäm na.” Ri Moises xubij che ri ajawinel: “Utz ri bim la. Man quinpe ta chic che ch'abexic la.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Quinya' chi na jun c'äjisabal wächaj puwi' ri ajawinel ri paraon xukuje' paquiwi' ri aj ejiptib. Aretak chbantaj wa', ri ajawinel man xuwi ta cuya' be chiwe chi quixel bic, xane' kas are' quixesan na bic waral. Chabij ba' chque ri aj israelib, chi achijab chi ixokib, chi chbe qui tz'onoj jastak re sak puak xukuje' re k'an puak, chque tak ri qui c'ulja chi achijab chi ixokib.” Ri Ajawaxel xubano chi xch'uch'ujir ri canima' ri aj ejiptib cuc' ri aj israelib. Xukuje' c'u ri e rach k'atal tak tzij ri ajawinel sibalaj nim chic u k'ij ri Moises chquiwäch, xukuje' chquiwäch conojel ri aj ejiptib. Ri Moises xubij che ri ajawinel: “Jewa' u bim ri Ajawaxel: ‘Pa niq'uiaj ak'ab quinoc'ow pa ronojel ri Ejipt. Cäcäm c'u na ri nabeal c'ojolaxel ri c'o pa jujun tak cachoch ri aj ejiptib, are c'u jun ri u nabeal ri ajawinel ri cät'uyi puwi' ri u tem re ajawibal xukuje' ne ri nabeal ral ri ixok pataninel lok'om ri caquienic. Xukuje' quecäm na conojel ri nabe tak cal ri awaj. Cätataj na jun nimalaj rakoj chi'aj pa ronojel Ejipt, ri mawi jumul c'ulmatajinak mawi jumul cäc'ulmataj ta chi na.’ Rech quiwetamaj chi ri Ajawaxel man je ta cuban chque ri aj israelib jacha' ri cuban chque ri aj ejiptib, ri mawi ne jun tz'i' cäwawat ta che jun winak o che jun cawaj ri Israel. C'äte' c'u ri' quebe na ri e awach k'atal tak tzij che wilic, e xucuxuj caquibij na chwe: ‘Jix, at xukuje' conojel ri winak ri queteri bic chawij.’ C'ä mäjok c'u chban wa' man quinel ta na bic.” Sibalaj xoyowar ri Moises, xel bic chuwäch ri ajawinel. Xubij chi c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Mawi ne camic cunimaj ri ajawinel ri quibij che rech jeri' queq'uiyir ri nu mayibal ri quinban na pa Ejipt.” Ri Moises rachilam ri Aaron xequiban conojel we mayibal ri' chuwäch ri ajawinel, are c'u ri Ajawaxel xucowirisaj ri ranima' ri ajawinel, man xuya' ta chque ri aj israelib chi quebel bic pa Ejipt. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises pa Ejipt, rachilam ri Aaron, xubij chque: “We ic' ri' are jun ic' ri nim u banic chiwäch, are wa' ri nabe ic' chaplebal re ri junab. Chibij chque conojel ri aj israelib ri quinbij chiwe: ‘Pa ri lajuj rajilabal we ic' ri' chijujunal chic'ama' jun alaj ama' chij o jun alaj ama' q'uisic', jun che jujun ja winak. We c'u ne c'o jun ja winak ri xa e quieb oxib pa ri cachoch ri man quecuin ta che u q'uisic ronojel ri awaj, ri ajchak'e ja ruc' ri u c'ulja ri c'o nakaj che, junam cäquitij na, chujacha' chquiwäch joropa' ri e c'olic xukuje' joropa' ri quecuin che u tijic chquijujunal. Ri awaj rajawaxic chi c'o chic jun u junab, ama' xukuje' man c'o ta u yab, we alaj chij o alaj q'uisic'. Quichajij c'u na c'ä pa ri ucajlajuj (14) rajilabal we ic' ri', pa we k'ij ri' conojel ri aj israelib chquijujunal cäquipil ri awaj pa ri benabal k'ij. Cäquic'amaxtaj c'ut ri u quiq'uel ri awaj, cäquibil chque tak ri apal re ri uchi'ja ri cäquitij wi ri awaj. Pa ri ak'ab ri' cäquitij na ti'j ri cäsa' cho k'ak' rachilam c'ayilaj tak ichaj xukuje' caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc'. C'o jun ch'akap ti'j mitij pa räxal mawi rokowisam. Ronojel ri awaj, ri u jolom, ri e rakan, xukuje' tak ri rixco'l xa quesa' cho k'ak'; c'o mäquito' can che re ri ucab k'ij. We c'o cäto'taj canok, rajawaxic cäporoxic. Qui cojom chic ri catz'iak, ri qui xajäb, xukuje' cuc'am chic ri qui ch'ämiy pa qui k'ab, tijoj rib ri awaj cäquibano rumal rech chi are ri Roc'owem ri Ajawaxel. Pa ri ak'ab ri' quinoc'ow na pa ronojel ri Ejipt, quebencämisaj na ri qui nabeal ri aj ejiptib ri e c'o pa tak ri cachoch, xukuje' ri e qui nabeal ri awaj, quinban na ri takal u banic chque conojel ri diosib re Ejipt. In ri Ajawaxel, ri nu yo'm u bixic. Ri quic' are cäc'utuw tak ri ja ri ix c'o wi. Jeri', aretak chebensoco' ri aj ejiptib ruc' cämical, man c'o ta jun chiwe quecämok quinwil c'u na ri quic' xak c'u quinoc'owic. Are jun k'ij wa' ri takal u nataxic iwumal, quiban jun nimalaj nimak'ij che roc'owisaxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Pixab wa' ri cäcanaj chiwe amak'el, ri quecoc'owisaj ri e tat nan xukuje' ri alc'ualaxelab. Wukub k'ij quitij caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc'; rumal ri' kas pa ri nabe k'ij man cuya' taj cac'oji' ch'am pa tak ri iwachoch. Apachin ta ne ri cutij caxlanwa ri yo'm ch'am ruc' pa ronojel ri wukub k'ij, quesax ri u bi' chquixo'l ri aj israelib. Ri nabe k'ij jacha' xukuje' ri uwuk rajawaxic quebicoj che jun tastalic mulin ib. Pa tak ri k'ij ri' man c'o ta chac cabanic, we man xuwi ri u suc'umaxic ri wa ri cutij ri winak. Ri nimak'ij que ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc' are jun k'ij ri qui nimak'ijaj na rumal rech chi kas pa ri k'ij ri' xixinwesaj ulok pa Ejipt chnimalaj iwonojel. Quinimak'ijaj na jacha' jun pixab ri cäjeki' canok ri quecoc'owisaj ri e tat nan xukuje' ri alc'ualaxelab. Quebitij caxlanwa ri man caya' ta ch'am cuc' kas pa ri u benabal k'ij rech ri u ucajlajuj (14) rajilabal ri nabe ic', c'ä pa ri u benabal k'ij rech ri juwinak jun (21) rajilabal ri junam ic' ri'. Wukub k'ij mäc'oji' ch'am pa tak ri iwachoch, apachin ta ne ri cutij caxlanwa ri yo'm ch'am ruc' quesax na ri u bi' chquixo'l ri aj israelib, we i winakil, we man winakil taj. Mitij jun jasach ri yo'm ch'am ruc'. Apawije' ta ne ri ix c'o wi, quitij na ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc'.’ ” Ri Moises xutak qui siq'uixic conojel ri nimak tak tatayib aj israelib, xubij chque: “Jix je i c'ama' ulok jun alaj ama' chij o jun alaj ama' q'uisic', jujun che jujun ja winak, chipila' che roc'owisaxic ri Oc'owem. Chiya' ri quic' pa jun tzima; chic'ama' c'u joyataj u k'ab k'ayes mesbal quirub pa ri quic', chibila' che ronojel ri apal rech ri uchi'ja ri ix c'o wi. Man c'o ta jun chiwe quel ta bic chupam ri rachoch c'ä cäsakar na. Aretak ri Ajawaxel coc'ow che qui cämisaxic ri aj ejiptib, cäril na ri quic' ri bilom chuchi' ri ja ri ix c'o wi, xak coc'ow bic chuwäch ri ja ri'. Jeri' ri Ajawaxel man cuya' ta be che ri cämisanel chi coc pa tak ri ja. Ri ix quinimaj na we takanic ri' xukuje' ri e u wi' tak i mam ri quepe na, jacha' jun pixab wa' re chbe k'ij sak chiwe. Aretak ix oquinak chic pa ri ulew ri cuya' na ri Ajawaxel chiwe, jas ri bim, quitakej na roc'owisaxic we nimak'ij ri'. Aretak c'u cäc'ot i chi' cumal ri iwalc'ual: ‘¿Jas quel cubij wa' we nimak'ij ri'?,’ Are wa' ri quitzelej na u bixic: ‘Cäpil we awaj ri' pa ri Oc'owem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Aretak xebucämisaj ri aj ejiptib, xak c'u xoc'ow chuwäch tak ri cachoch ri aj israelib ri e c'o pa Ejipt, je xuban wa' che quito'ic ri kachalaxic ri xec'oji' pa Ejipt.’ ” Ri aj israelib xquimej quib, xek'ijilanic, xebe c'u che u banic ronojel jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises rachilam ri Aaron. Niq'uiaj ak'ab ri Ajawaxel xebucämisaj ri e nabeal tak c'ojolaxelab ri e aj ejiptib, are jun ri u nabeal ri ajawinel ri cät'uyi puwi' ri tem re ajawibal xukuje' ri u nabeal ri c'o pa che', xukuje' ri e qui nabeal tak ri awaj. Ri ajawinel e rachil, ri e rach k'atal tak tzij xukuje' conojel ri aj ejiptib, xewalij pa ri ak'ab ri' xban c'u jun nimalaj rakoj chi'aj pa Ejipt. Man c'o ta jun ja ri ma ta xc'ulmataj wi jun cämical. Kas pa ri ak'ab ri' ri ajawinel xutak u siq'uixic ri Moises rachilam ri Aaron, xubij c'u chque: “Jix, chiya' can ri nu winak, ri ix xukuje' ri aj israelib. Jix che u k'ijilaxic ri Ajawaxel jacha' ri i bim. Chebic'ama' bic ri e i chij, ri e i wacax, jas ri xiwaj, jix c'ut. Chitz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel panuwi'.” Ri aj ejiptib xequicowij ri aj israelib rech quebel bic chanim pa ri culew, are c'u pa qui c'u'x chi conojel quecäm na. Ri aj israelib xquic'am bic ri qui k'or ri c'ä maja cäch'amaric, rachilam ri jucub xquipis pa tak atz'iak, xequiya' bic puwi' tak qui teleb. Xquinimaj c'u ri takanic ri xuya' ri Moises chque, xequitz'onoj bic chque ri aj ejiptib jastak re k'an puak, re sak puak xukuje' atz'iak. Ri Ajawaxel xubano chi ri aj ejiptib xquiya' ruc' qui rayibal ronojel ri xquitz'onoj bic ri aj israelib chque, jewa' xquiban ri aj israelib che resaxic ri jastak quech ri aj ejiptib. Ri aj israelib xebel bic pa Ramses xebopan pa Sucot, craj e c'o wakib sient mil (600,000) ri e achijab chic, man xebajilax taj ri ixokib xukuje' ri ac'alab. Q'ui qui wäch winak xeteri bic chquij, e q'ui ri qui chij xukuje' qui wacax ri xequic'am bic. Man xbantaj ta c'u u banic bic ri qui wa cumal, rumal rech chi ri aj ejiptib xequesaj ulok chupam ri culew, xequiban caxlanwa ri man e ch'amarisam taj ruc' ri k'or ri xquesaj ulok pa Ejipt, ri man ch'amarisam taj. Quiejeb sient ruc' juwinak lajuj (430) junab xec'oji' ri aj israelib pa Ejipt, kas c'u pa ri k'ij aretak xtz'akat ri quiejeb sient ruc' juwinak lajuj (430) junab, conojel ri e c'o chuxe' ri u takanic ri Ajawaxel xebel ulok pa ri rulew ri Ejipt. Pa ri chak'ab ri' ri Ajawaxel xerilij che quesaxic ulok pa Ejipt. Are' chak'ab wa' aj Ajawaxel, ri chak'ab ri che u ya'ic u k'ij, ri aj israelib rajawaxic quequilij, chi ija'lil chi ija'lil. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises rachilam ri Aaron: “Are wa' ri pixab che ri Oc'owem: Mawi jun winak ri man i winakil taj ya'talic cutij ta re ri awaj ri cäpilic, are c'u ri pataninel ri puak lok'obem rech cuya' cutij re ri awaj, we cojom retal re kopinic ruc' ch'ich' che ri u tz'umal ri achi wi. Ri man i winakil taj ri xa rokxanim rib, o ri ajchac ri tojom ruc' puak, man ya'tal ta che chi cutij re ri awaj, xa c'u pa jun ja cätij wi. Man c'o ta jun ch'akap ti'j quesax ta bic pa ri ja ri', mawi quek'ajisax tak ri e u bakil. Are ja wa' cäquiban conojel ri aj israelib. We c'u ne c'o jun winak ri man i winakil taj ri c'o chixo'l ri craj cäroc'owisaj ri Oc'owem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, Rajawaxic nabe cäcoj retal re kopinic ruc' ch'ich' ri e c'o pa ri rachoch, c'äte c'u ri' cuya' cäroc'owisaj ri Oc'owem: cux c'u junam cuc' ri e alam pa Israel. Mawi c'u jun achi ma ta cojom retal re kopinic ruc' ch'ich' ya'tal ta che cutij re ri awaj. Are pixab wa' ri cäcoj chque ri aj israelib xukuje' chque ri winak ri man i winakil taj ri e c'o chixo'l.” Ri aj israelib xquiban ronojel jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises rachilam ri Aaron. Kas pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel xeresaj ulok pa Ejipt ri aj israelib pa tak amak'. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij c'u che: “Chebijacha' conojel ri nabeal tak alabom chwe, rumal rech chi conojel ri alabom ri qui nabeal ri aj israelib e wech xukuje' conojel ri nabe tak cal ri cawaj.” Ri Moises xubij chque ri aj israelib: “Mäsach we k'ij ri' pa i jolom, aretak ruc' nimalaj cuinem xixresaj ulok ri Ajawaxel pa Ejipt ri xixc'oji' wi na jacha' pataninelab lok'om. Mitij caxlanwa ri yo'm ch'am ruc'. Ri ix quixel bic pa we k'ij ri' pa ri ic' re Abib, chupam c'u we ic' ri' rajawaxic coc'owisax ri nimak'ij re ri Oc'owem, aretak ix u cojom chic ri Ajawaxel pa ri ulew ri cabelel wi ri leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja', are wa' ri culew ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj amoreyib, ri aj hebeyib, ri aj jebuseyib, ri xuchi'j chque ri e i mam chi cuya' chiwe. Wukub k'ij quitij caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc', pa ri uwuk k'ij quiban na nimak'ij che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Pa ronojel ri wukub k'ij quetij na caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc', mawi märiktaj ch'am pa jun tinimit aj Israel o caxlanwa ri yo'm ta ch'am ruc'. Pa we k'ij ri' quibij chque ri e iwalc'ual: ‘Quekaban we jastak ri' che u nataxic ri xuban ri Ajawaxel che kesaxic ulok pa Ejipt. Je ta ne ri c'o ta jun iwetal che ri i k'ab, o che ri i palaj, rech amak'el cänataj ri u pixab ri Ajawaxel chiwe, are c'u xixesan ulok pa Ejipt ruc' ri nimalaj u cuinem. Rumal ri' rajawaxic coc'owisax we nimak'ij ri' chujunab pa ri k'ijol ri ch'icom.’ Aretak c'u ix u cojom chic ri Ajawaxel pa ri culew ri aj cananeyib, aretak u jachom chic ri culew pa i k'ab, jacha' ri xuchi'j chiwe xukuje' chque ri e i mam, rajawaxic quebijach che ri Ajawaxel conojel ri e i c'ojol ri e nabeal xukuje' conojel ri nabe tak ama'ib ri quecalaj ri e i wawaj e rech c'u ri Ajawaxel. Are c'u ri quiban che ri nabe ral ri ati't bur, quiya' jun alaj ama' chij o jun alaj ama' q'uisic' che u q'uexwäch ri alaj bur; we c'u man quiya' ri alaj ama' chij, qui k'ip na ri u kul ri alaj bur. Xukuje' rajawaxic quiya' jun sipanic jacha' che u toric ri nabeal cojolaxel. We c'u chwek cäbij cäc'ot na i chi' cumal ri e iwalc'ual: ‘¿Jas quel cubij wa'?’ Quibij na chque: ‘Ri Ajawaxel xujresaj ulok ruc' nimalaj cuinem pa Ejipt ri xujc'oji' wi na jacha' lok'om pataninelab. Aretak ri ajawinel co xutac'aba' rib man xraj taj xujutzokopij ulok, ri Ajawaxel xebucämisaj conojel ri nabeal tak qui c'ojol ri aj ejiptib chquijujunal xukuje' ri nabe tak cal ri cawaj: rumal ri' quekatas che ri Ajawaxel ri nabe ama'ib tak awaj ri quebalaxic xukuje' cäkaya' jun chij che qui q'uexwäch ri nabeal tak ka c'ojol. Ruc' ri qui banic we jastak ri' je ta ne ri cäcanaj jun etal che ri i k'ab, o che ri i palaj, we nak'atisabal ri' cunataj chiwe chi ri Ajawaxel xujresaj ulok ruc' nimalaj cuinem pa Ejipt.’ ” Aretak c'u ri ajawinel xutzokopij ulok ri tinimit aj israelib, ri Dios man xuc'am ta bic pa ri be ri coc'ow pa ri culew ri aj pilisteyib, ri xa nakaj, xuchomaj c'u ri Dios chi ri aj israelib man cäcaj taj cäquiban ri ch'o'j pune' rajawaxic, are ta c'u utz na ri' chque chi quetzelej pa Ejipt. Rumal ri' xuban chque chi cäquicotij na ri qui be pa ri chaki'j uwo sak ri cäbe chusuq'uil ri Quiäk Plo. Aretak xebel ulok ri aj israelib pa Ejipt quek'atatic e jacha' ajch'ojab. Ri Moises xebuc'am bic ri u bakil ri Jose, u banom c'u can ri Jose chi ri e ralc'ual ri Israel caquich'ij chi je caquibano. U bim c'u can chque: “Kastzij, ri Dios cäpe na che i to'ic; aretak c'u cäc'ulmataj wa', ri ix quiwesaj bic ri nu bakil waral.” Ri aj israelib xebel ulok pa Sucot xebekaj pa Etam, ri cächapletaj wi ri chaki'j uwo sak. Ri Ajawaxel xnabej chquiwäch pa k'ij pa jutac'aj sutz' che u c'amic qui be, chak'ab xnabej chquiwäch pa jutac'aj k'ak' che u c'utic ri qui be. Rumal c'u ri' xecuinic xebin chak'ab, xukuje' pa k'ij. Mawi jubik' xutas ta rib ri jutac'aj sutz' chquiwäch pa k'ij, xukuje' mawi jubik' xutas ta rib ri jutac'aj k'ak' chquiwäch chak'ab. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib chi chquiq'uexa' ri qui be ri quitakem rech quebekaj chuwäch ri Pi-hahirot, chuxo'l ri Migdol ruc' ri plo, chusuq'uil ri Baal-zepon. Chekaj chila', chuchi' ri plo. Ri ajawinel cuchomaj na chi ri aj israelib man cäquich'ob taj jawije' ri quebe wi. E sachinak c'u pa ri chaki'j uwo sak. Quinban na co che ri ranima' ri ajawinel quixuterenej c'ut, quinc'ut c'u ri nu cuinem puwi' ri are xukuje' paquiwi' conojel ri rajch'ojab. Cäquetamaj na ri aj ejiptib chi in ri' ri Ajawaxel.” Je c'u xquiban ri aj israelib. Xya' c'u u bixic che ri ajawinel pa Ejipt chi xebanimaj bic ri aj israelib, chanim xuq'uex ri u chomanic ri ajawinel chquij ri aj israelib xukuje' je xquiban ri e rach k'atal tak tzij, xquibij: “¿Jasche xujch'äctajic chi xekatzokopij bic ri aj israelib rech man quechacun ta chic chke?” Ri ajawinel xtakan che u suc'umaxic ri u carwaj re ch'o'j, xebumulij bic ri rajch'ojab. Xebucha' wakib sient (600) utzalaj tak carwaj xukuje' conojel ri carwaj re Ejipt chquijujunal e u c'atal bic cumal jun qui nimal ajch'ojab. Ri Ajawaxel xubano chi co xutac'aba' rib ri ajawinel quebuterenej c'ut ri aj israelib, pune' c'u e elinak ulok wa' ruc' nimalaj cuinem. Xebel c'u ulok ri aj ejiptib cachil conojel ri cajch'ojab che qui ternexic ri aj israelib, e c'o pa tak carwaj, e quiejeninak chquij tak quiej, xebequirika' chuchi' ri plo, chuxcut ri Pi-hahirot chuwäch ri Baal-zepon jawije' ri e kajinak wi. Aretak xquil ri aj israelib chi ri ajawinel xukuje' ri aj ejiptib xenakajin ulok chque, sibalaj xquixe'j quib, xquitz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel. Xquibij c'u che ri Moises: “¿La xa ta pu ma ta c'o cujmuk wi pa Ejipt chi xujawesaj ulok rech cujelcäm pa we chaki'j uwo sak ri'? ¿Jasche je xaban wa' chke? ¿Jasche xujawesaj ulok pa Ejipt? ¿La ma ta are wa' ri xkabij chawe pa Ejipt?: ‘Macoj a chuk'ab chke, chekapatanij na ri aj ejiptib. Are utz chke we ta are xekapatanij na ri aj ejiptib chuwäch ri xa cujelcäm pa we chaki'j uwo sak ri'.’ ” Ri Moises xubij chque: “Mixe'j iwib. Muban quieb i c'u'x, chiwila' na jas ri cuban ri Ajawaxel camic che i to'ic, mawi c'u jumul quiwil chic qui wäch ri aj ejiptib ri quebiwil camic. Mixoc il, ri Ajawaxel are cäch'ojin na che i q'uexwäch.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “¿Jasche catz'onoj ri nu to'banic? Chabij chque ri aj israelib chi cäquitakej ri qui be. Ri at chayaca' ri a ch'ämiy chicaj, chayuku' ri a k'ab chabana' quieb che ri plo rech queboc'ow ri aj israelib chupam pa chaki'jal. In quinbana' na chi ri aj ejiptib co caquitac'aba' na quib rech quixquiterenej na; quinc'ut c'u ri nu cuinem puwi' ri ajawinel xukuje' paquiwi' conojel ri rajch'ojab, paquiwi' ri u carwaj xukuje' paquiwi' ri rajquiejab. Aretak nu c'utum chic ri nu cuinem puwi' ri ajawinel, paquiwi' ri u carwaj xukuje' paquiwi' ri cajquiejab, ri aj ejiptib cäquetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.” Pa ri jok'otaj ri' ri aj cajalaj u tako'n ri Dios xukuje' ri jutac'aj sutz' ri nabejinak chquiwäch ri aj israelib, xquiq'uex ri qui c'olbal xek'ax chquij. Xcanaj c'ut ri jutac'aj sutz' chquixo'l ri aj ejiptib cuc' ri aj israelib; xux c'u k'eku'm ri sutz' chque ri aj ejiptib, are c'u ri chque ri aj israelib are chäj ri cac'utuw ri qui be. Rumal ri' pa ronojel ri jun ak'ab ri' mawi jubik' xenakajin ri aj ejiptib chque ri aj israelib. Ri Moises xuyuk ri u k'ab puwi' ri plo, xuban c'u ri Ajawaxel chi xupac rib ri plo rumal jun nimalaj quiakik' ri xpe pa elebal k'ij ronojel ri jun ak'ab ri'. Xuban c'u quieb che ri plo xux chaki'j ulew. Ri aj israelib xeboc'ow pa chaki'j ulew chupam ri plo, chquixo'l quieb tapia re ja', jun pa qui wiquiak'ab, jun pa qui mox k'ab. Conojel ri rajquiejab ri ajawinel xukuje' ri e u carwaj xeteri bic chquij ri aj israelib c'ä pa u niq'uiajil ri plo; aretak c'u xpe u sakaric, ri Ajawaxel xebuca'yej ri ajch'ojab aj ejiptib pa ri jutac'aj k'ak' xukuje' pa ri jutac'aj sutz', xebuyojij c'ut; xebujok'opij ri e qui carwaj, man quebin ta chic. Ri aj ejiptib xquibij: “Chujanimaj chquiwäch ri aj israelib, are cätajin cäch'ojin ri Ajawaxel che qui to'ic xukuje' che u banic c'ax chke.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chayuku' ri a k'ab puwi' ri plo, rech cätzelej ri ja' paquiwi' ri aj ejiptib, paquiwi' ri qui carwaj xukuje' ri cajquiejab.” Ri Moises xuyuk ri u k'ab puwi' ri plo, aretak xsakaric ri ja' xtzelej chic pa ri nabe u c'olbal. Aretak c'ut ri aj ejiptib xcaj xebanimajic, xek'atitaj rumal ri ja', xejik'isax c'u rumal ri Ajawaxel chupam ri plo. Aretak xurik rib ri plo, xebumuk can ri carwaj, ri ajquiejab xukuje' conojel ri ajch'ojab ri xeboc chupam ri plo che cokataxic ri aj israelib. Mawi jun rajch'o'j ri ajawinel xc'asi' ta canok. Are c'u ri aj israelib xeboc'ow pa chaki'j ulew pa ri plo, chquixo'l quieb tapia re ja', jun pa qui wiquiak'ab jun pa qui mox k'ab. Are k'ij wa' aretak ri Ajawaxel xuq'uis qui to'ic ri aj israelib pa qui k'ab ri aj ejiptib, ri aj israelib xequil ri aj ejiptib ri e cäminak chic, quelew chuchi' ri plo. Aretak xquil ri aj israelib ri nimalaj u cuinem ri Ajawaxel ri xukasaj paquiwi' ri aj ejiptib, xquixe'j quib chuwäch, xquicu'ba' qui c'u'x chrij xukuje' chrij ri Moises. Ri Moises xukuje' ri aj israelib xquibixoj we bix ri' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel: Quinbixon che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ri xuban jun mayibalalaj ch'äcanic aretak xebujik'isaj ri quiej pa ri plo cachilam ri ajquiejab. “Ri nu bix quinya' che ri Ajawaxel, are nu chuk'ab xukuje' nu colotajic. Ri are' are nu Dios, ya'tal u k'ijilaxic wumal; are u Dios ri nu tat, ya'tal u ya'ic u k'ij wumal. Ri Ajawaxel are jun nimalaj ch'ojinel, Ajawaxel ¡are u bi' wa'! Ri Ajawaxel xebujik'isaj pa ri plo ri carwaj xukuje' ri rajch'ojab ri ajawinel; ri e rach k'atal tak tzij ri nimak qui k'ij xejik' chupam ri Quiäk Plo. Xebik'taj rumal ri ja', e je ta ne abaj, xech'uk rumal ri cholaj plo. Oh, Ajawaxel, ri icak'ab la ri sibalaj nim u chuk'ab, are xsachow qui wäch ri ka c'ulel. Ruc' ri nimalaj chuk'ab la xebe xak'alej la ri xquiyac quib che c'ulelaxic la; xnicow ri oyowal la, xechajir c'ut jacha' ri pajo. Co xxut'uj la ri plo, xupac c'u rib; ri qui wäch ri ja' xquimulij quib jacha' jun tapia; ri najalaj u xe' ri plo xcowiric. Ri c'ulel xubij: ‘Quebenwokataj c'ä quebenrika' na, quinjach ri quintokij chque c'ä quinquicot na. Quinjusij ri ch'ich' re ch'o'j, are c'u ri nu k'ab cäsachow qui wäch.’ Xxut'uj c'u la ri plo, xebik'taj rumal; xekaj chuxe' ri u choil ri ja' jacha' räxmamaj ch'ich'. Oh, Ajawaxel, man c'o ta jun dios ri cacuintaj cujunamaj ta rib uc' la. Man c'o ta chi jun ri sibalaj ta tastalic na mawi nim u bantajic jacha' ta ri lal. Quebe ban la mayibalalaj tak jastak xukuje' xibibal. Ya'tal che la chi cak'ijilax la. Xc'ut ri cuinem la xebubik' ri ulew. Ruc' ri lok'ok'ebal c'u'x la cätajin cäc'am la u be we tinimit ri' ri xcol la; ruc' ri cuinem la cac'am la bic pa ri tastalicalaj achoch la. Ri nimak tak tinimit quebirbob na aretak cäquetamaj, ri aj pilisteyib cäquibak'atij na quib rumal k'oxom, ri e qui nimal ri ajch'ojab aj Edom cäpe na canima', ri e c'amal tak qui be ri e aj Moab quebirbob na rumal xe'n ib, quetuktub na conojel ri aj cananeyib. Oh, Ajawaxel, chquina' quib, chkaj xe'n ib paquiwi'. Checanaj canok jacha' ri abaj rumal ri u chuk'ab ri k'ab la, c'ä coc'ow na ri tinimit la. Oh, Ajawaxel, chc'ama' la bic pa ri tastalicalaj juyub la, pa ri c'olbal ri xcha' la che ka jekelibal, pa ri achoch la ri co xtiq'uiba' la ruc' ri k'ab la. ¡Ri Ajawaxel are' cätakan chbe k'ij sak!” Aretak ri u carwaj ri ajawinel xukuje' ri rajquiejab xeboc pa ri plo, ri Ajawaxel xubano chi xpe ri ja' paquiwi'; are c'u ri aj israelib xeboc'ow pa ri plo jas pa chaki'j ulew. Are c'u ri Mariy, ri k'axal tzij, rana'b ri Aaron, xuc'am jun tzojtzoj, conojel ri ixokib xeteri bic chrij quexojowic quetzojtzotic, ri are' cätajin cubixoj chque: “Chixbixon che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ri xuban jun mayibalalaj ch'äcanic aretak xebujik'isaj ri quiej pa ri plo cachilam ri ajquiejab.” Ri Moises xeresaj bic ri aj israelib chuchi' ri Quiäk Plo, xquitakej ri qui be xebe pa ri chaki'j uwo sak re Xur, oxib k'ij c'ut xebin pa ri chaki'j uwo sak man c'o ta ja' xquiriko. Aretak xebopan pa Mar, man xecuin taj xquitij ri ja' ri c'o chila' rumal ri u c'ayil. Rumal ri' xcoj Mar che u bi' we c'olbal ri'. Ri winak c'ax xech'aw chrij ri Moises, xquibij: “¿Jawije' ta quekama' wi ka ja'?” Ri Moises xuta' ri u to'banic ri Ajawaxel, ri are' xuc'ut jun che' chuwäch. Xuq'uiak c'u ri Moises ri che' pa ri ja', xel c'u ri u c'ayil. Chila' c'ut xec'ambejex wi rumal ri Ajawaxel, xuya' c'u jun pixab chque xukuje' jun suc'umabal ri qui c'aslemal. Xubij chque: “In ri' ri Ajawaxel ri i Dios, we kas quitatabej ri quinbij chiwe, we quiban ri suq'uil chnuwäch, quinimaj ri nu takomal, quebitz'akatisaj tak ri nu pixab, mawi jun chque ri yabil ri xintak paquiwi' ri aj ejiptib quintak ta piwi' ix, in c'ut ri Ajawaxel, ri quixincunaj.” Xebopan c'u pa Elim ri c'o wi cablajuj (12) bulbux ja', xukuje' oxc'al lajuj (70) tut, chila' c'u xekaj wi chuchi' ri ja'. Xebel bic conojel ri aj israelib pa Elim, xebopan pa ri chaki'j uwo sak re Sin ri c'o chuxo'l ri Elim ruc' ri Sinai. Pa ri u niq'uiajiribal ri ucab ic' che ri quelic ulok pa Ejipt. Chila' c'ut pa ri chaki'j uwo sak xquichaplej wi u bixic c'axalaj tak tzij chrij ri Moises xukuje' chrij ri Aaron. Je c'u xquibij wa' chque: “¡C'o ta banom wi chi xuban ta ri Ajawaxel chi xujcäm ta pa Ejipt! Chila' xujt'uyi wi chquinakaj ri jujun tak t'uy ti'j, cuj wa' c'ut c'ä cujnoj na, ri ix c'ut xujic'am ulok pa we chaki'j uwo sak ri' che ka cämisaxic konojel rumal wi'jal.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises; “Quinbana' na chi cäjabin ulok qui wa chicaj. Conojel c'u ri winak quebel na bic che u molic ulok ri cäquitij che ri jun k'ij. Quinwaj quinwilo jachin cäniman che ri nu takanic, xukuje' jachin ri man cäniman taj. Pa ri uwak k'ij aretak caquisuc'umaj ri caquic'am bic cho ja, rajawaxic caquimol bic ri caquitij re quieb k'ij.” Ri Moises rachilam ri Aaron xquibij chque ri aj israelib: “Benak k'ij quiwetamaj na chi are ri Ajawaxel xixesan ulok pa Ejipt, ak'ab quiwil na ri u juluwem ri Ajawaxel, u tom c'ut chi c'ax quixch'aw chrij. ¿Jas ta ri ka banic uj chi c'ax quixch'aw chkij?” Xubij chi c'u ri Moises chque ri aj israelib: “Ri Ajawaxel benak k'ij cuya' na i ti', ak'ab cuya' na i wa ri tz'ebetalic, u tom c'ut chi c'ax quixch'aw chrij. ¿Jas ta ri ka banic uj? Man chkij ta c'u uj c'ax xixch'aw wi xane' chrij ri Ajawaxel.” Ri Moises xubij che ri Aaron: “Chabij chque conojel ri aj israelib chi chekeb chuwäch ri Ajawaxel, u tom c'ut chi c'ax quech'awic.” Aretak cätajin cätzijon ri Aaron cuc' ri aj israelib, conojel xeca'y apan pa ri chaki'j uwo sak, xc'utun c'u ri u juluwem ri Ajawaxel chquiwäch pa jun sutz'. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Nu tom chi c'ax quech'aw ri aj israelib. Chatch'aw cuc' chabij chque: ‘Benak k'ij quitij ti'j, ak'ab quitij wa c'ä quixnoj na. Jeri' quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Pa ri u benabal k'ij ri' xepe sakco'r, ri xquinojisaj u wäch ri ulew re ri kajebal, pa ri u sakaric c'o jun räxk'ab pa tak u xcut ri kajebal. Aretak xtzaj ri räxk'ab, xcanaj can jun jasach jacha' ri sakbach cho ri ulew pa ri chaki'j uwo sak. Aretak ri aj israelib xquilo, rumal c'u rech chi man queta'm ta u wäch, xquibij chquibil tak quib: “¿Jas wa'?” Ri Moises xubij chque: “Are wa' ri wa ri cuya' ri Ajawaxel chiwe che tzukbal iwib. Are wa' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel: ‘Chijujunal chimolo ri cajwataj che, che u tijic, xukuje' chebiwajilaj joropa' ri e c'o pa ri iwachoch, craj ne cacab tzima (2 litro) ri cäquitij jujun winak.’ ” Je xquiban ri aj israelib. E c'o jujun q'ui xquimolo; jujun man q'ui taj, jas ri pajbal ri xya' u bixic; man c'o ta c'u xto'taj can ruc' ri sibalaj q'ui xumolo, mawi c'o xeraj na che ri xa jubik' xumolo. Chquijujunal qui mulin ri cajwataj chque che u tijic. Xubij c'u ri Moises chque: “C'o jun c'o mutas can che re ri ucab k'ij.” E c'o c'u jujun ri man xquinimaj taj ri xubij ri Moises, xquitas can jutak bik' che re ri ucab k'ij, are c'u ri xquic'olo xenoj che xjut, sibalaj xchuwiric. Xoyowar c'u ri Moises chquij. Chquijujunal c'ut pa tak ak'abil cäquimulij ri cäquitij che ri jun k'ij, ri jaswa' ri cäcanaj cho ri ulew cäja'r rumal ri u chuk'ab ri k'ij. Pa ri uwak k'ij c'ut xquimol cajcaj tzima (2 litro) ri jaswa' chquijujunal, ri nimak qui banic chquixo'l ri aj israelib xequibij che ri Moises, xubij c'u ri Moises chque: “Are wa' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel. Chwek are k'ij re uxlanem, jun uxlanem ri tastalic che u k'ijilaxic ri Ajawaxel. Chitzaca' camic ri rajawaxic u tzaquic, ri rajawaxic u rokowisaxic chi rokowisaj, ronojel c'u ri cäto'taj canok chic'olo' che re chwek.” Xquic'ol c'u can che ri ucab k'ij ri xto'taj canok jacha' ri u bim ri Moises, man xchuwir ta c'ut mawi xnoj chque xjut. Xubij c'u ri Moises chque: “Ri i c'olom are chitija' camic, camic c'ut ri k'ij re uxlanem ri tastalic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel; pa we k'ij ri' man c'o ta jaswa' quirik cho ri ulew pa ri juyub. Wakib k'ij cuya' quimol ri jaswa', pa ri uwuk k'ij man c'o ta jas c'olic are c'u k'ij wa' re uxlanem.” E c'o c'u jujun ri xebel bic pa ri uwuk k'ij che u molic jubik', man c'o ta c'u xequirika'. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “Ri ix, ¿c'ä jampa' lo quitakej na ri man quinimaxic taj ri e nu takomal xukuje' ri e nu tijonic? Choc ba pa i jolom chi ri in, ri Ajawaxel, nu yo'm c'u jun k'ij chiwe re uxlanem, rumal ri' pa ri uwak k'ij quinya' i wa re quieb k'ij. Chijujunal chixcanaj cho tak iwachoch pa ri uwuk k'ij, man quixel ta c'u bic chupam.” Xebuxlan c'u ri winak pa ri uwuk k'ij. Ri aj israelib xquicoj “jaswa'” che u bi' ri cäquimolo. Sak jacha' ri u wäch culanto, qui' jacha' ri wotz'otz' ri yo'm ta juyubal räx cab puwi'. Xubij c'u ri Moises chque: “Are wa' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel. ‘Chinojisaj jun pajbal re quieb tzima (2 litro) che jaswa', chic'olo' che u c'utic chquiwäch ri e u wi' tak i mam, rech caquetamaj u wäch ri wa ri xintzukbej iwe pa ri chaki'j uwo sak aretak xixinwesaj ulok pa Ejipt.’ ” Xubij c'u ri Moises che ri Aaron: “Chac'ama' jun t'uy, chaya' jun gomer (quieb litro) jaswa' chupam. Chaya' chuwäch ri Ajawaxel, rech cäc'ol can chque ri e u wi' tak i mam ri quepe na.” Ri Aaron je xubano jas ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises, ri Aaron xuya' ri t'uy chuwäch ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic rech cac'ol chupam. Ri aj israelib cawinak (40) junab xquitij ri jaswa' c'ä xebopan na pa ri u c'ulbatil ri ulew Canaan. Lajuj epa xak junam ruc' jun gomer. Conojel ri aj israelib xebel bic pa ri chaki'j uwo sak re Sin, nojim nojim xquitakej ri qui be, quinimam ri u takanic ri Ajawaxel. Xebekaj pa Repidim, man c'o ta c'u ja' ri xruq'uiaj taj ri tinimit. Xquich'a' c'u che ri Moises, je xquibij wa' che: “Chaya' ka ja' ri cäkuq'uiaj.” “¿Jasche quiban iwoyowal chwe? ¿Jasche quic'ambejej ri Dios?” xcha' ri Moises. Quecäm c'u ri winak che chaki'j chi' rumal ri' xquic'ulelaj ri Moises, xquibij che: “¿Jasche xujawesaj ulok pa Ejipt, che ka cämisaxic che chaki'j chi' ri uj, ri kalc'ual xukuje' conojel ri kawaj?” Ri Moises xtz'onon che ri Ajawaxel, xubij c'u che: “¿Jas quinban cuc' we winak ri'? Xa co'l man quinquicämisaj che abaj.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chatnabej chquiwäch ri winak, cheteren bic jujun chque ri nimak tak tatayib aj israelib chawij. Chac'ama' bic ri ch'ämiy ri xach'ayibej re ri nima', chatakej c'ut ri a be. Quinc'oji' c'u che aweyexic chila' pa ri juyub Horeb, puwi' ri nimalaj abaj, aretak c'ut cac'ojij ri nimalaj abaj, quel na ulok ja' chupam rech cäquitij ri winak.” Je c'u xuban ri Moises chquiwäch ri nimak tak tatayib aj israelib, ri Moises xucoj Merib che u bi' ri c'olbal ri' rumal rech chi xec'ulelan ri aj israelib che xukuje' xucoj Masa che u bi' rumal rech chi xquic'ambejej ri Dios, aretak xquibij: ¿La c'o pa ri Ajawaxel kuc' o man c'o taj? Xewalij c'u ri aj amalesib xepe chquij ri aj israelib pa Repidim che u banic ch'o'j cuc'. Xubij c'u ri Moises che ri Josue: “Chebacha' bic jujun achijab, jät jatech'ojin cuc' ri aj amalesib. Are c'u ri in quinetac'al ulok c'ä puwi' ri juyub, quinwuc'aj ri ch'ämiy aj Dios pa nu k'ab.” Je c'u xuban ri Josue jas ri xbix che rumal ri Moises, xbe che ch'o'j chquij ri aj amalesib are c'u ri Moises, ri Aaron cachil ri Hur xepaki' c'ä puwi' ri juyub. Aretak ri Moises cuyac ri u k'ab, quech'äcan ri aj israelib; aretak c'u cukasaj ri u k'ab, are quech'äcan ri aj amalesib. Quek'itaj c'u ri u k'ab ri Moises, rumal ri' xequic'ama' jun abaj rech cät'uyi puwi'. Are c'u ri Aaron rachil ri Hur cäquitok'ej ri u k'ab ri Moises, jun pa u mox jun pa ri riquiak'ab. Xa jeri' xak jun xec'oji' wi ri u k'ab ri Moises c'ä xkaj na ri k'ij, ri Josue xebuch'äc ri ajch'ojab aj amalesib, xebucämisaj conojel ruc' ch'ich' re ch'o'j. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chatz'ibaj wa' pa jun wuj che natabal, chabij che ri Josue chi quinchup na ri u nataxic ri qui bi' ri aj amalesib.” Ri Moises xusuc'umaj jun porobal tabal tok'ob, ri u bi' ri xucojo “Ri Ajawaxel are wetal”, xubij c'ut: “¡Ri retal ri Ajawaxel pa ri k'abaj! ¡Ri Ajawaxel c'o pa ch'o'j cuc' ri aj amalesib pa ronojel ri qui c'aslemal!” Ri Jetro, ri cojol tabal tok'ob pa Madian, u ji' ri Moises, xuta' u tzijol ronojel ri u banom ri Dios che u to'ic ri Moises xukuje' ri u banom che ri u tinimit Israel, xretamaj chi ri Ajawaxel xeresaj ulok ri aj israelib pa Ejipt. Ri Jetro ri u ji' ri Moises xuc'am ulok ri Sepor ri rixokil ri Moises e rachilam ri quieb ral, ri e u tzelem can ri Moises pa Madian. Jerson u bi' ri jun, rumal rech chi xubij ri Moises: “Xak wokxanim wib pa jun ulew ri man wech taj,” Eliezer u bi' ri jun chic rumal rech chi xubij: “Ri u Dios ri nu tat xpe che nu to'ic, xinuto' chuwäch ri u ch'ich' re ch'o'j ri ajawinel ri paraon.” Kajinak c'u ri Moises pa ri chaki'j uwo sak chunakaj ri u juyub ri Dios, chila' c'u xopan wi ri Jetro rachil ri Sepor rixokil ri Moises xukuje' ri quieb u c'ojol. Xubij c'u che ri Moises: “In ri Jetro ri a ji', in petinak che awilic, xpe ri awixokil wuc' e rachil ri quieb ral.” Ri Moises xel ulok che u c'ulaxic ri u ji'. Xumej rib chuwäch, xutz'umaj; aretak quiya'lom chic rutzil qui wäch, xeboc pa ri lic'om rachoch. Ri Moises xutzijoj che ri u ji' ronojel ri u banom ri Ajawaxel che ri ajawinel xukuje' chque ri aj ejiptib che qui to'ic ri aj israelib xukuje' xutzijoj ronojel ri c'ax ri xquic'ulmaj pa tak ri be xukuje' ri xuban ri Dios che qui to'ic. Sibalaj c'u xquicot ri Jetro rumal ronojel ri utzil ri xuban ri Dios chque ri aj israelib, aretak xeresaj ulok pa qui k'ab ri aj ejiptib, xubij c'ut: “Tewichital ri Ajawaxel, ri xixesan ulok pa u k'ab ri ajawinel xukuje' pa qui k'ab ri aj ejiptib; xixresaj pa u k'ab ri banal c'ax xukuje' chupam ri c'ax ri xquiban chiwe. Camic weta'm chic chi ri Ajawaxel are c'o na u k'ij chquiwäch conojel ri diosib.” Ri Jetro xuc'am jun awaj xuporoj che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel xukuje' niq'uiaj tabal tak tok'ob chic. Xopan c'u ri Aaron e rachilam conojel ri nimak tak tatayib aj israelib che wa'im ruc' ri u ji' ri Moises chuwäch ri Dios. Chucab k'ij xt'uyi' ri Moises che u k'atic tzij paquiwi' ri c'ax ri queriktaj wi ri aj israelib, xetaq'ui' c'u ronojel ri jun k'ij chuwäch ri Moises. Aretak c'u xril ri u ji' ri Moises ri cätajin cuban che u k'atic tzij paquiwi' ri winak, xubij che: “¿Jas ri cätajin caban cuc' we winak ri'? ¿Jasche xuwi ri at catt'uyic conojel c'ut ri winak quetaq'ui' chawäch ronojel ri jun k'ij?” Ri Moises xubij che ri u ji': “Rumal rech chi ri winak quepe wuc' che u ta'ic qui no'j che ri Dios. Aretak c'o jun c'ax chquixo'l quepe wuc', ri in quink'at tzij paquiwi', quink'alajisaj c'ut jachin ri c'o u mac; quinbij c'u chque jas cubij ri u pixab ri Dios xukuje' ri u tijonic.” Are c'u ri Jetro ri u ji' xubij che: “Man utz taj ri cabano, catk'itaj at xukuje' quek'itaj na ri winak ri e c'o awuc'. Ri chac cuq'uis ri a chuk'ab, xak a tuquiel man catcuin taj je catakej u banic wa'. Kas ba' chatatabej ri no'j ri quinya' chawe, c'o c'u ri Dios awuc'. At rajawaxic catch'aw ruc' ri Dios che qui q'uexwäch ri winak, quebaya' c'u ri c'ax chuwäch. Chebatijoj c'u ri winak chque tak ri pixab xukuje' ri tijonic, chac'utu' chquiwäch jas cäquiban pa ri qui c'aslemal xukuje' ri patanijic ri cäquibano. Chebacha' achijab chquixo'l ri winak ri c'o qui no'j, ri cäquina' quib chuwäch ri Dios, ri ch'ajch'oj canima', achijab ri man quequitzucuj taj chäcoj ruc' subunic, chaya' takanic pa qui k'ab paquiwi' jujun mil winak, jujun sient, cawinak lajuj, xukuje' lajujitak. E are' c'u tak wa' ri cäquik'at na tzij paquiwi' ri winak amak'el; xuwi cäquic'am na ulok ri c'axalaj tak jastak chawäch at, are c'u ri man c'ax taj cäquik'at na tzij e are' puwi'. Jeri' catquito' na che u c'amic bic ri aweka'n. We je cabano jas ri xinbij chawe, we c'u xukuje' je cubij ri Dios chawe, man catk'itaj taj; conojel c'u ri winak ruc' quicotemal quetzelej na cho tak cachoch.” Xkaj pa u jolom ri Moises ri xubij ri u ji' che, xuban c'u ronojel ri xbix che. Xebucha' achijab ri c'o qui no'j chquixo'l conojel ri aj israelib, xuya' takanic pa qui k'ab paquiwi' jujun mil winak, jujun tak sient, cawinak lajuj, xukuje' lajujitak winak. Cäquik'at c'u tzij paquiwi' ri winak amak'el; xuwi c'u ri c'axalaj tak jastak cäquic'am ulok chuwäch ri Moises, are c'u ri man c'ax taj, cäquik'at tzij e are' puwi'. Ri Moises xujach bic ri u ji', xtzelej c'u ri u ji' ri Moises pa ri rulew. Ri aj israelib xebopan pa ri chaki'j uwo sak re Sinai, pa ri urox ic' che ri quelic ulok pa Ejipt. Pa Repidim quelic wi bic, xebopan pa ri chaki'j uwo sak re Sinai, chila' c'u xekaj wi' chuwäch ri juyub Sinai. Xpaki' c'u ri Moises puwi' ri juyub ri xsiq'uix wi ulok rumal ri Dios xubij c'u che ri Moises: “Jewa' chabij chque ri e rija'lil ri Jacob chque ri aj israelib: ‘Ri ix xiwilo jas ri xinban chque ri aj ejiptib xukuje' ri xinban che i c'amic ulok wuc', je ta ne ri xixpe puwi' ri u xic' jun cot. Je c'u ri' we quinimaj ri quinbij chiwe, we kas quibano jas ri cubij ri nu c'ulwächinic, quixoc na che nu tinimit ri nim u k'ij chquixo'l conojel tak ri tinimit, wech c'u ronojel ri uwächulew. Ri ix quixux na ajawib e cojol tabal tok'ob chwe, jun tinimit ri tastal chwe.’ Chabij ronojel wa' chque ri aj israelib.” Xuwi xkaj ulok ri Moises, xebusiq'uij ri nimak tak tatayib aj israelib xebuk'alajisaj conojel ri tzij chquiwäch ri yo'm ulok u bixic che rumal ri Ajawaxel. E are' c'u ri aj israelib xak junam xquitzelej u bixic: “Ronojel ri u bim ri Ajawaxel, cäkabano.” Ri Moises xuc'am c'u bic che ri Ajawaxel ri xutzelej u bixic ri tinimit, xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Quinpe na che a tzijobexic pa jun tzatzalaj sutz'; rech cäquitatabej ri aj israelib aretak cätajin quintzijon awuc', jeri' cäquinimaj amak'el ri cabij chque.” Ri Moises xucamulij u bixic che ri Ajawaxel ri xutzelej u bixic ri tinimit, ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Jät, chebasuc'umaj ri winak camic xukuje' chwek rech quek'ijilan chwe. Rajawaxic cäquich'aj ri catz'iak chquisuc'umaj c'u apan quib che ri cäbij, cäbij c'ut quinkaj ulok, in ri Ajawaxel, puwi' ri juyub Sinai chquiwäch conojel ri aj israelib. Chebacojo' c'ulbat chuxe' ri juyub rech man queboc'ow ta ri winak, chabij chque chi nim chquila' wi ri juyub, mepaki puwi' ri juyub mawi menakajin pa tak u xcut, apachin c'ut ri cänakajin che, cac'okox che cämical. C'o jun mucoj ri u k'ab che u ch'ayic, rajawaxic c'ut cäcämisax na che abaj o cuc' ch'ab. Pune' ta ne winak o awaj, man cäc'asbax ta canok. Xuwi we cabeytaj ri rok'ebal ri trompet cuya' quepaki' ri winak puwi' ri juyub.” Xkaj c'u ulok ri Moises puwi' ri juyub che qui suc'umaxic ri winak, rech cäquiya' k'ijilanic che ri Dios. Ri winak xquich'aj ri catz'iak, ri Moises xubij chque ri winak: “Chisuc'umaj apan iwib che ri cäbij, minak ixok.” Churox k'ij aretak xpe ri u sakaric, xuban cakulja rachilam caypa', jun tzatzalaj sutz' c'ut xc'oji' puwi' ri juyub. Jun cowilaj rok'ibal trompet xbanowic chi xebirbob conojel ri winak ri e c'o pa tak ri cachoch rumal xe'n ib. Ri Moises xeresaj bic ri winak pa tak ri cachoch che u c'ulaxic ri Dios, xebe e tac'al c'u chuxe' ri juyub. Ronojel c'u ri juyub Sinai xbukuw sib puwi', rumal rech chi ri Ajawaxel kajinak ulok pa u niq'uiajil ri k'ak'. Ri u sibal ri cäpakic junam ruc' ri u sibal jun jorno, ronojel c'u ri juyub sibalaj cäyicopic. Nojimal c'ut sibalaj co chic cätataj ri cok'ibal ri trompet; cäch'aw ri Moises, are c'u ri Dios ruc' cakulja cuch'abej ulok. Xkaj c'u ulok ri Ajawaxel puwi' ri juyub Sinai, puwi' ri c'olbal ri sibalaj naj elinak chicaj, xubij c'u che ri Moises chi cäpaki' ruc' pa ri c'olbal ri'. Xpaki' ri Moises, xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Chatkaj bic, chabij chque ri winak chi mäquixalk'atij ri c'ulbat, mawi maquitzucuj rilic nu wäch, e q'ui c'u ne ri metzak chque chi que cämic. Xukuje' ne ri cojol tabal tok'ob ri ya'tal chque quenakajin chwe, chquijosk'ij quib, minsach ne qui wäch.” Ri Moises xubij che ri Ajawaxel: “Ri tinimit man cuchajij ta anima' capaki' puwi' we juyub Sinai, lal xbin la chke chi cäkacoj c'ulbat chuxe' ri juyub, ka k'alajisam c'ut chi tastalic.” Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Jät, chatkaj bic; c'äte c'u catpaki' chi ulok cawachilaj ulok ri Aaron. E are' c'ut ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri winak meboc'ow puwi' ri c'ulbat rech quepaki' ta ulok chnuwäch, mebencämisaj ta c'ut.” Xkaj c'u ulok ri Moises, xuya' qui bixic we jastak ri' chque ri aj israelib. Ri Dios xch'awic, xebubij c'ut conojel tak we tzij ri': “In ri' ri Ajawaxel ri a Dios, ri xatresaj ulok pa Ejipt, ri at cojom wi che pataninel jacha' ta ne ri lok'om. Mec'oji' jule' tak diosib chic we ta ma ta xak xuwi ri in. C'o jun a dios maban chawe mawi u wächbal ri c'o ajsic chupam ri caj mawi u wächbal ri c'o iquim chuwäch ri ulew mawi u wächbal ri c'o chupam ri plo chuxe' ri ulew. Mamej awib chquiwäch mawi mebaya' k'ijilanic chque, rumal rech chi in ri' ri Ajawaxel ri a Dios, Dios achixomanel ri cuc'äjisaj qui wäch ri etzelal ri caquiban ri tataxelab, pa ri qui wi' ri calc'ual, ri qui' tak qui mam xukuje' xiquin tak qui mam ri caquetzelaj nu wäch; quebenlok'ok'ej pa jun mil ija'lil ri quinquilok'ok'ej xukuje' quequitz'akatisaj qui banic ri e nu takomal. Itzel u cojic ri u bi' ri Ajawaxel ri a Dios mabano, ri are' c'ut man cuya' ta c'u can ri winak chi xak ta jeri' chi ma ta cuc'äjisaj u wäch ri itzel u cojic ri u bi' cubano. Chanataj ri k'ij re uxlanem chawe, che u tasic che ri Ajawaxel. Chatchacun wakib k'ij ronojel c'ut ri rajawaxic u banic a wumal chabana' pa tak we k'ij ri', are c'u ri uwuk k'ij re uxlanem ri tasom che ri Ajawaxel ri a Dios. C'o jun chac maban chupam we k'ij ri', mawi ri a c'ojol mawi ri a mia'l, mawi ri a pataninel lok'om, achi o ixok, mawi tak ri e awawaj, mawi ri man a winakil taj ri jekel chupam ri a wachoch. Rumal rech chi wakib k'ij xucoj ri Ajawaxel che u banic ri caj, ri ulew, ri plo xukuje' ronojel ri c'o chquipam, xoc c'u che uxlanem chupam ri uwuk k'ij. Rumal ri' ri Ajawaxel xutewichi'j ri k'ij re uxlanem xuk'alajisaj c'ut chi tastalic k'ij. Nim chawila' wi ri a tat xukuje' ri a nan, rech naj catc'asi' cho ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri a Dios chawe. Mat cämisanic. Mat kaj pa mac ruc' jun winak chic. Mat eläk'anic. Mebabij banoj tak tzij che u banic c'ax che ri awajil a tz'akat. Maquiäk rayij ri rachoch ri awajil a tz'akat: maquiäk rayij ri rixokil, mawi ri u pataninel lok'om, achi o ixok, mawi ri u wacax, mawi ri u bur, mawi jun jasach ri rech.” Conojel ri aj israelib kas xquinabej ri cakulja, xukuje' ri caypa', ri cok'ibal trompet xukuje' ri juyub ri mukutal pa ri sib; xebirbobic, naj xequiya' wi quib. Xquibij che ri Moises: “At chujach'abej, cujniman c'u na; mujch'abex c'u rumal ri Dios, mujcäm ne konojel.” Ri Moises xubij chque: “Mixe'j iwib. Ri Dios petinak che i c'ambejexic rech amak'el quina' iwib chuwäch rech man quixmacun taj.” Ri winak naj e canajinak wi canok, chupam c'ut ri jok'otaj ri' xkeb ri Moises ruc' ri k'ekumalaj sutz' ri c'o wi ri Dios. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Je' chabij wa' chque ri aj israelib: ‘Ri ix iwilom chi in ch'awinak ulok kas pa ri caj iwuc'. Mebiban diosib re sak puak o re k'an puak rech quebik'ijilaj jacha' ri quiban chwe in. Chibana' jun porobal re ulew chwe, chebichi'j c'ut chwe puwi', ri e iwawaj quech ri e i tzobaj xukuje' tak wacax jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan tak ib. Quinpe' c'u na quixintewichi'j c'u na chquipam ri jujun tak c'olbal ri quinwaj wi chi cänatax ri nu bi'. We c'u re abaj ri porobal quiban chwe mebicoj tzoc'om abaj, aretak c'u qui tzoc' ri abaj ruc' ch'ich' qui ban che chi man takal ta chi che chi coc ta che porobal. Xukuje' micoj ak'anibal che i pakalibal puwi' ri porobal ri quiya' wi nu k'ij, rech man quic'ut taj ri u ch'analiquil ri i cuerp.’ ” “Are tak wa' ri pixab ri quebaya' chque ri aj israelib: We calok' jun lok'om pataninel a wäch aj hebrey, wakib junab cäpatanij na, pa ri uwuk junab cätzokopitaj bic, man c'o ta cutoj can che ri u tzokopixic bic. We xak u tuquiel xopanic, xak u tuquiel quel bic; we ruc'am rixokil copanic, cuc'am na bic ri rixokil; we xya' rixokil rumal ri rajaw, we c'u xec'oji' ral ri ixok we alabom o alitomab, ri ixok e rachilam ri ral quecanaj can ruc' ri rajaw, ri lok'om pataninel xak u tuquiel quel bic. We c'u ri lok'om pataninel man craj taj cuya' can ri rajaw, ri rixokil xukuje' ri ralc'ual, ri rajaw cuc'am bic chquiwäch ri k'atal tak tzij, cukebisaj chuwäch ri uchi'ja o chuwäch ri apal, cuwor ri u xiquin ruc' jun t'ist'ic ch'ich'. Jeri' kas xa jumul cäcanaj can che lok'om pataninel. We c'o jachin jun cuc'ayij ri u mia'l che lok'om pataninel, man je ta u tzokopixic cäbanic jacha' ri qui tzokopixic ri pataninelab achijab. We man craj ri rajaw cuc'am che rixokil rumal rech chi man cäkaj ta ri ali chuwäch, cuya' be we c'o jachin calok'owic; pune' retzelam u wäch man cuya' taj cuc'ayij che jun winak ri man u winakil taj. We cuc'uluba' ruc' ri u c'ojol, junam chubana' che jacha' ri cäban che jun mialaxel. We c'u cuc'ama' chi jun rixokil muxuyaj ri cutij ri nabe rixokil, xukuje' ri ratz'iak, mawi ma ta cäwar chi ruc'. We c'u man c'o ta jun chque we oxib jastak ri' quebuya' che, we ixok ri' man c'o ta cäk'atinic, cuya' quel bic man c'o ta tojbal cuya' canok.” “Ri winak ri cuban jun ch'ayanic, we c'u xcäm ri xuch'ayo, cäcämisax ri xbanow ri ch'ayanic. We c'u man u chomam ta u banic, xane' are' ri Dios xajawinic chi cäcämic, ri in quinc'ut na jun c'olbal ri cuya' cuto' wi rib. Che c'ut ri coyowar chrij ri rajil u tz'akat cucämisaj c'ut ruc' ronojel u chuk'ab, catzucux u rikic pune' ta cuc'u' rib chunakaj ri porobal, cak'at tzij puwi' chi cäcämisaxic. Ri cusoc ri u tat o ri u nan, cac'okox na che cämical. Ri cäreläk'aj bic jun winak, cuc'ayij c'ut, o we cäriktaj ruc', cac'okox na che cämical. Ri cuc'okoj ri u tat o ri u nan, cac'okox na che cämical. We c'o quieb achijab quech'ojinic, we c'u ri jun cusoc ri jun chic ruc' abaj o ruc' t'oc, ri cukasaj pa ch'at man cäcäm ta c'ut, ri xch'ayanic cäk'alajisaxic chi man c'o ta jubik' u mac we ri xsocotajic cäwalijic cuchaplej binem chrij ch'ämiy, cutoj c'u ri u cunaxic xukuje' tak ri k'ij ri man cächacun taj. We c'o jachin jun cuch'ay ri u lok'om pataninel ruc' che', we achi o ixok, cäcäm c'u pa u k'ab, cäc'äjisax na u wäch. We c'u cäc'asi na jun k'ij o quieb k'ij, man cäc'äjisax ta u wäch, aj chak' lok'om pataninel c'ut. We e c'o e quieb achijab quech'ojinic, cäquekle'j c'u apan jun ixok ri yawab winak chic we c'u cuc'ulmaj tzakanic man cäcäm ta c'ut ri ixok, ri ajchak'mac cutoj na ri cutok'ij ri rachajil ri ixok, jas ri cäquik'at ri k'atal tak tzij. We c'u ri u c'aslemal ri ixok xak quieb cubij puwi', cätokix na c'aslemal che u q'uexwäch c'aslemal, bak'wächaj che u q'uexwäch bak'wächaj, wareyaj che u q'uexwäch wareyaj, k'abaj che u q'uexwäch k'abaj, akanaj che u q'uexwäch akanaj, c'atic che u q'uexwäch c'atic, socotajic che u q'uexwäch socotajic, t'oconic che u q'uexwäch t'oconic. We c'o jachin cuban c'ax che ri u bak'wäch ri lok'om pataninel, we achi o ixok, cäcanaj c'u moy, cutzokopij bic che u q'uexwäch ri c'ax ri xurik ri u bak'wäch. We c'u xresaj jun u ware, xukuje' cutzokopij bic che u q'uexwäch ri u ware.” “We c'o jun wacax cutok' jun achi o jun ixok, we c'u cucämisaj, cäcämisax ri wacax ruc' abaj, mätijow ri u ti'jal, are c'u ri ajchak'e ri wacax man cäc'äjisax ta u wäch. We c'u ri wacax nak'atal chic cätok'inic, cucämisaj c'u jachin jun, cäcämisax na ri wacax ruc' abaj xukuje' ri ajchak'e we reta'm chi tok'onel wi ulok ri u wacax xa c'u man oquinak ta il che u chajixic. We c'u cäbix che chi cuya' cutor rib ruc' puak rech man cäcämisax taj, rajawaxic cuya' joropa' ri cätok'ix che, che u q'uexwäch ri u c'aslemal. Kas c'u are pixab wa' cäc'ojic we cätok' jun ala o jun ali. We c'u ri wacax cutok' jun lok'om pataninel, achi o ixok, cäcämisax ri wacax ruc' abaj, cätoj c'u ruc' juwinak lajuj (30) rakan sak puak che ri rajaw ri pataninel lok'om, we achi o ixok. We c'o jachin cutek'eba' can u wi' jun c'ua', o cuc'ot jun c'ua' ri man cuch'uk ta can ri u wi', cätzak ta c'u jun wacax o jun bur chupam, ri ajchak'e ri c'ua' cutoj ri awaj pa u k'ab ri ajchak'e ri awaj, cärechbej c'u can ri cäminak awaj. We ri u wacax jachin jun, cutok'o, o cucämisaj ri u wacax jun winak chic, cäc'ayix ri wacax ri c'aslic, cäban quieb che ri puak ri xc'ayibex re xukuje' cäban quieb che ri cäminak wacax. We c'u etamtalic chi tok'onel wi ulok ri wacax, man c'u oquinak ta il ri ajchak'e che u chajixic, cuya' na jun c'aslic wacax che u q'uexwäch ri wacax ri xcämic, cärechbej c'u can ri cäminak wacax.” “We c'o jachin cäreläk'aj jun wacax o jun chij, cupil c'ut o cuc'ayij; job wacax cutojbej rech ri wacax, quiejeb chij cutojbej rech ri chij. We cäriktaj jun eläk'om cätajin cuban ri eläk' chak'ab, we c'u cäsoquic, cäcäm c'ut, ri u cämical man cächomax taj chi are jun cämisanic. We c'u ne sak chic aretak xcämisaxic, ri u cämical cächomaxic chi are jun cämisanic. Are c'u ri queläk'ic cutoj na ri rajil ri reläk'am we man c'o ta cuma' wi ri cutojbej rech, cäc'ayix ri are' che u tojic ri rajil ri reläk'am. We c'u c'ä c'asal ri awaj cäriktaj ruc' ri eläk'om, cucamulij u tojic we wacax, we bur, we chij. We c'o jun winak quebuyuk'uj ri rawaj pa jun juyub o pa jun ulew ri ticom wi uva, queboc c'u ri rawaj chupam ri u juyub jun winak chic, cutoj u q'uexel ri xquitij ri awaj ruc' ri utzalaj u wächinic ri rulew, o ri uva ri u ticom. We c'o jun winak cunuc' u k'ak', cuc'am c'u rib ri k'ak' cuporoj ri q'uix cuporoj c'ut ri trico ri mulinic o ri xa co'l man quek'atok o ronojel ne ri tico'n; ri winak ri' cutoj ri xc'at rumal ri k'ak'. We c'o jun winak cärokxanej u rajil ruc' jun winak chic o jun jasach ri pakal rajil, we c'u quebeläk'ax we jastak ri' pa ri rachoch rumal jun eläk'om, we c'u cäriktaj ri eläk'om cucamulij u tojic ri xreläk'aj; we c'u man cäriktaj ri eläk'om, cäc'am bic ri ajchak'e ja chuwäch ri k'atal tzij rech quetamaxic we man u tzakom u k'ab chque ri jastak ri okxanim ruc'. We c'o jun winak cuban rech che jun wacax, jun bur, o jun chij, o jun atz'iak o apachique jasach ri sachinak, cäpe ta chi c'u jun winak cubij chi rech we jasach ri'; ri xquic'ulmaj we quieb winak ri' cäc'am bic chuwäch ri Dios, jachin c'u ri cäk'alajisaxic chi ajchak'mac, cucamulij u tojic che ri jun chic. We c'o jachin cärokxanej jun bur, jun wacax, jun chij o apachique awaj ruc' jun winak chic, we c'u ne cäcämic o c'o jas cuc'ulmaj o queläk'ax ruc' ri man c'o ta jun quilowic, ri winak ri' cuban na jun chi'nic ri kas caban na pa u bi' ri Ajawaxel chuwäch ri ajchak'e ri awaj chi man xutzak ta u k'ab che ri okxanim ruc'. Ri ajchak'e ri awaj cuc'am na u k'abal ri xbix che, man c'o ta cutoj na ri jun chic. We c'u xrilo aretak xeläk'ax bic ri awaj, cutoj na che ri ajchak'e. We c'u xch'äkatix ri awaj rumal jun juyubal awaj, rech man c'o ta cutojo', rajawaxic cuc'ut ri u ch'äkapil ri cäminak awaj. We c'o jun winak cukaj ri rawaj jun räch winak, we c'u cäsoctaj ri awaj o cäcämic, we c'u man c'o apan ri ajchak'e, cutoj na che ri ajchak'e; we c'u c'o apan ri ajchak'e, man c'o ta cutojo'. We c'u tojom ri kajebal rech ri awaj, xuwi ri kajebal rech cutojo'.” “We c'o jachin cusub jun ali k'apoj, cäwar c'u ruc', cutoj ri u k'apojil, rajawaxic c'ut cäc'uli' ruc'. We c'u man craj ri u tat ri ali cuya' ri u mia'l che ri ala, ri ala kas cutoj wi na ri u k'apojil ri ali ri nak'atisam u ya'ic. Mic'asba' ri ixok ajitz. Apachin ri cupal ruc' jun awaj, cäcämisaxic. Ri quebuya' tabal tak tok'ob chquiwäch jule' diosib chic ri xuwi ya'tal qui ya'ic chuwäch ri Ajawaxel, cäcämisaxic. Maban c'ax che ri rokxanim rib awuc', xa c'u xiwokxanij na iwib ix pa Ejipt. Maban c'ax chque ri malca'nib, mawi chque ri minorib, we c'u caban c'ax chque, cäquita' c'u ri nu to'banic, quinbe c'u na che qui to'ic ruc' c'u nimalaj woyowal quixincämisaj na ruc' ch'ich' re ch'o'j. Ri e iwixokil quecanaj na che malcanil xukuje' ri i walc'ual quecanaj na can pa minoril. We caya' puak pa jalomal che ri meba' ri awinakil, je maban che jas ri cuban ri ya'l jolomal, mawi matok'ij ral ri a rajil che. We ri winak ri' cuya' ri u k'u' chawe che kajebal rech ri u jalomal ri xuban awuc', chatzelej ri u k'u' che aretak cäkaj ri k'ij, rumal rech chi xuwi u k'u' wa' c'olic ri cuch'ukbej rib cho ri tew. We man catzelej che, ¿jas ri cucojo cäwaric? We c'u cutz'onoj ri nu to'banic, quinbe na che u to'ic, in nak'atal c'ut chi quinban tok'ob. Mayac royowal ri Dios, mawi mac'okoj ri cätakan puwi' ri a tinimit. Mabey awib che qui c'amic ulok ri a sipanic re ronojel ri a tico'n xukuje' re ronojel ri a uva. Ri a c'ojol ri nabeal caya' na chwe, junam caban chque ri nabe tak cal ri a wacax, ri a chij. Cuya' quecanaj na wukub k'ij ruc' qui nan, chupam c'ut ri uwajxak k'ij ri calaxic quebajach na chwe. Ri ix rajawaxic chi ix tasom tak wik chwe. Mitij ri qui ti'jal ri awaj ri quech'äkatix can cumal ri juyubal tak awaj pa ri c'ache'laj, chebiq'uiaka' chquiwäch ri tz'i'.” “Mebaya' tak k'alajisanic ri xa e banoj tak tzij, mawi majunaj a tzij ruc' ri banal etzelal rech catux k'alajisanel che u to'ic u wi' ri man suq'uil taj. Maban awech ri etzelal ri cäquiban ri tinimit winak. Macoj awib cuc' ri tinimit winak cho ri k'atal tzij, che u banic jun etzelal, mawi matok'obisaj u wäch ri meba' we c'o u mac. We cärik ri u wacax o ri u bur ri a c'ulel ri u sachom canok, chac'ama' bic jaya' can che. Chato' ri cäretzelaj a wäch; we cawilo chi ri u bur ri u banom u c'ulel chawe kajinak chuxe' ri reka'n, xak matca'y can che; chato' che u quiric ri reka'n ri ximatal chrij ri u bur. Majech'obisaj ri suq'uilal ri ya'tal che ri meba' aretak cak'at tzij puwi', chanajtajisaj awib chquique ri tzujunic ri xa e banoj tak tzij, mawi mak'at tzij chi cäcämisax ri winak ri man c'o ta jubik' u mac, man quink'alajisaj ta c'ut chi ma ta c'o u mac ri c'o u mac. Mac'am u pa k'abaj, ri u pa k'abaj cubano chi ri k'atal tak tzij cäquiban ri man suc' taj cubano chi cäc'äjisax qui wäch ri man c'o ta jubik' qui mac. Maban c'ax che ri rokxanim rib awuc', xa c'u xiwokxanij na iwib ix pa Ejipt, i no'm chic ri c'ax re ri okxanim ib pa jun ulew chic.” “Wakib junab catic u wäch ri awulew, cayac c'u na ri u wäch, pa ri uwuk junab matic u wäch: chawuxlanisaj, chaya' chque ri mebayib ri e awinakil chi cäquitij ri u wächinic ri awulew, are c'u ri cäto'taj canok chquitija' ri awaj ri e c'o pa tak ri juyub. Xukuje' je chabana' wa' chque ri uva, xukuje' chque ri e a aseitun. Ronojel ri rajawaxic u banic awumal, chabana' can pa ri wakib k'ij, pa ri uwuk k'ij c'ut rajawaxic catuxlanic, rech cuxlan ri a wacax, ri a bur, rech cuc'ac'arisaj ri u chuk'ab ri lok'om a pataninel xukuje' ri man a winakil taj. Chibana' ronojel ri nu bim chiwe, mawi c'u jumul mätatajic chi quel ulok pa i chi' ri qui bi' ri jule' tak diosib chic.” “Oxib nimak'ij chabana' pa ri jun junab che u ya'ic nu k'ij. Chawoc'owisaj ri nimak'ij re ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc', je chabana' jacha' ri takanic ri nu yo'm chawe, pa we nimak'ij ri' wukub k'ij catij caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc'. Cäban we nimak'ij ri' pa ri ic' Abib are c'u ic' wa' ri xatel ulok pa Ejipt. Man c'o ta c'u jun ri cuya' copan che wilic ri ma ta c'o jas ruc'am ulok. Chabana' xukuje' ri nimak'ij rech ri qui molic ri nabe tak u wächinic ri xatic pa ri ulew, xukuje' ri nimak'ij rech ri u yaquic ri u wäch ri ulew rech ri u q'uisbal ri junab, aretak caq'uis qui mulixic conojel ri qui wäch ri a tico'n. Conojel ri winak rajawaxic quebopan chuwäch ri Ajawaxel oxmul pa ri jun junab. Aretak quebaya' ri awaj re tabal tak tok'ob chnuwäch mebachi'j junam cuc' ri qui quiq'uel xukuje' ri caxlanwa ri yo'm ch'am ruc', caya' matas can ri u xepoyil che ri ucab k'ij. E are' ri nabe tak u wächinic ri awulew ri e je'l na, chebac'ama' bic pa ri rachoch ri Ajawaxel. Mebatzac alaj tak q'uisic' chupam ri u tu' ri u nan.” “Chawilampe', quintak bic ri nu tako'n aj caj rech cänabej chawäch, rech catuchajij pa ri be, catuc'am bic pa ri c'olbal ri nu suc'umam chawe. Matnajtin che; chanimaj maban awib chi ma ta mawaj ch'abexic che, are' c'o c'u che nu q'uexwäch, we quixmacunic man qui xucuy taj. We c'u kastzij catniman che, caban ronojel ri nu takom u banic, quinux qui c'ulel ri qui banom qui c'ulel chawe, quink'atij qui wäch ri quek'atin a wäch. Ri nu tako'n aj caj canabej na chawäch, catuc'am bic pa ri culew ri aj amoreyib, ri aj hititib, ri aj perezeyib, ri aj cananeyib, ri aj hebeyib, ri aj jebuseyib, ri quebenbok na c'ä chquixe'. Matakej u banic awech ri caquiban we tinimit ri'. Matxuqui chquiwäch tak ri e qui diosib, mawi mebak'ijilaj; xane' chasacha' qui wäch ri qui diosib xukuje' tak ri tastalic tak abaj. Chak'ijilaj ri Ajawaxel ri a Dios, cutewichi'j c'u na ri a wa, xukuje' ri awuq'uia'. Ri in quinwesaj ronojel u wäch yabil chawij, quinbano chi man catcäm ta chanim xane' c'ä cätz'akat na ri k'ijol. Man c'o ta jun ixok ri' pa ri awulew ri cuc'ulmaj ta tzakanic o ma ta alc'ualanel. Quinbano chi ri nimalaj xe'n ib ri quic'am ulok cänabej chawäch pa nimak tak ri tinimit ri catoc'ow wi, quebanimaj c'u ri a c'ulel chawäch. Quinbano chi quebanimaj bic ri aj hebeyib, ri aj hititib, xukuje' ri aj cananeyib cumal ri sita'l. Man quebenwesaj ta bic chawäch pa jun junab rech man cäjuyubar ta ri ulew, mawi quepok' ri juyubal tak awaj ri cäquiban ta c'ax chawe. Pa jutak bik'al quebenwesaj bic chawäch, c'ä queq'uiyir na ri awalc'ual ri queboc che rechbexic ri ulew. Ri e a c'ulbat cächapletaj ulok chuchi' ri Quiäk Plo, quetakal c'ä chuchi' ri qui plo ri aj pilisteyib, cächapletaj ulok chuchi' ri chaki'j uwo sak quetakal c'ä chuchi' ri nima' Euprats. In e nu jachom we winak ri' pa a k'ab ri e c'o pa tak we ulew ri' quebaq'uiak c'u na bic chawäch. Muc'ulaj rib a tzij cuc' mawi cuc' ri e qui diosib, mawi maya' chque chi quecanaj ta canok chupam ri awulew, rech man catquitakchi'j ta che u banic mac chnuwäch. Mebak'ijilaj ne ri qui diosib, are c'u u sachisaxic a wäch wa.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chatpakal ulok pa ri c'olbal ri in c'o wi, chawachilaj ulok ri Aaron, ri Nadab, ri Abiu xukuje' oxc'al lajuj (70) nimak tak tatayib re Israel, naj c'u jubik' checanaj wi canok chexucul chila'. Xuwi ri at ya'tal chawe chi catnakajin chwe; ri niq'uiaj chic menakajin chwe, mawi mepaki ulok ri winak awuc'.” Xbe c'u ri Moises xubij che ri tinimit conojel ri tzij ri xubij ri Ajawaxel, xukuje' ri u takom u banic conojel c'ut xa pa jun ch'abal xquitzelebej u bixic: “Quebekanimaj na conojel ri tzij ri u bim ri Ajawaxel chke.” Ri Moises xutz'ibaj ronojel ri tzij ri xubij ri Ajawaxel che, sibalaj c'u ak'ab xwalij chucab k'ij, xuyac jun porobal chuxe' ri juyub, xebucoj cablajuj (12) tastalic tak abaj, jun che u q'uexwäch jujun ramak' re Israel. Xebusiq'uij jujun alabom chquixo'l ri aj israelib, xebutak che qui pilic jujun wacax che qui poroxic che tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' che tabal tak tok'ob quech utzirisan ib. Ri Moises xuc'am pa niq'uiaj che ri quic', xuya' pa jujun nimak tak lak ri niq'uiaj chic xuchicoj puwi' ri porobal. Xuc'am ri u wujil ri pixab, xusiq'uij chquiwäch ri winak, “xquibij c'u ri winak: Cäkaban na ronojel ri u takanic ri Ajawaxel.” Xuc'am ri Moises ri quic' xuchicoj paquiwi' ri winak, xubij: “Are quic' wa' ri cajiquiban ri c'ulwächinic ri u banom ri Ajawaxel iwuc', puwi' ri qui tac'alibal conojel tak we tzij ri'.” Xpaki' c'u ri Moises puwi' ri juyub rachilam ri Aaron, ri Nadab, ri Abiu xukuje' ri e oxc'al lajuj (70) nimak tak tatayib re Israel. Chila' c'ut xquil wi ri u Dios ri Israel: ri tac'al wi je ta ne ri abaj zapir, ri sibalaj cäjuluwic junam u ca'yebal ruc' ri caj aretak man c'o ta sutz' c'o chuwäch. Man c'u xuban ta c'ax ri Dios chque we aj israelib ri' ri nimak qui k'ij, ri xquil u wäch ri Dios, xewa'ic xukuje' xebuq'uianic. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: Chatpakal ulok puwi' ri juyub, jawije' ri in c'o wi, chinaweyej chila', quebenjach c'u bic chawe jujun tz'alam tak abaj ri e nu tz'ibam wi ri pixab xukuje' tak ri takomal ri cajwataj che qui tijoxic ri aj israelib. Xwalij c'u ri Moises xpaki' puwi' ri u juyub ri Dios, rachilam ri Josue ri to'l rech. Xubij c'u chque ri e nimak tak tatayib: “Chujiweyej can waral, c'ä cujtzelej na ulok. Cäcanaj can ri Aaron rachil ri Hur iwuc', we c'u c'o jun cäriktaj pa jun c'ax chubij che ri Aaron rachilam ri Hur.” Xuwi xbitaj wa' rumal ri Moises xpaki' puwi' ri juyub, xmuktaj c'u ri juyub rumal jun sutz'. Xkaj ri u juluwem ri Dios puwi' ri juyub Sinai, wakib k'ij xch'ukutaj rumal ri sutz'. Chuwuk k'ij c'ut, ri Ajawaxel xusiq'uij ulok ri Moises pa ri sutz'. Ri u juluwem ri Ajawaxel xc'utun chquiwäch ri aj israelib jacha' jun k'ak' ri bik'onel, puwi' ri juyub ri naj elinak chicaj. Ri Moises xoc pa ri sutz' xpaki' puwi' ri juyub, xbeytaj c'u cawinak (40) k'ij cawinak (40) chak'ab chila'. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Chabij chque conojel ri aj israelib chi chiquimolo jun sipanic chwe. Rajawaxic caquimol chquixo'l ri conojel ri winak ri c'o qui rayinic che u ya'ic ruc' c'u ronojel canima', chabij chque chi chquic'ama' ulok: k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', quem azul, quem morato, quiäk quem, coc'alaj lino, quismal q'uisic', qui tz'umal ama'ib tak chij ri k'oom ruc' quiäk, ch'uch'ujalaj tak tz'um, che' re q'uisis, aseit queya' chquipam tak ri yabal k'ak', c'oc' k'ol ri cayuj ruc' ri aseit re tastajic xukuje' ri cayuj ruc' ri k'ol rech cac'oc'atic, abaj re tak cornalin xukuje' niq'uiaj abaj chic ri sibalaj e je'l na ri quenac' che ri atz'iak ri nim u k'ij xukuje' ri cäya' choc'uxaj ri cucoj ri qui nimal cojol tabal tok'ob. Chibana' c'u jun k'ijilabal chwe rech quinc'oji' chquixo'l. Are' c'u we c'olbal ri' ri quinc'oji' wi na, xukuje' conojel ri jastak ri quecoj chupam, rajawaxic junam qui banic cabano jacha' ri quinc'ut na chawäch.” “Chabana' jun caxa re q'uisis, ri quetan job k'abaj u rabic, oxib k'abaj u wäch xukuje' oxib k'abaj cärak'anibej. Chacojo' utzalaj k'an puak chupam xukuje' chrij, chasutij ri u chi' che jun retz'balil re k'an puak, chabana' quiejeb u xiquin re k'an puak, chebacojo' che ri quiejeb rakan, quieb che ri juperaj, quieb che ri juperaj chic. Chabana' xukuje' quieb balul re q'uisis, chach'uku' quij ruc' k'an puak, chebajutu' pa tak ri u xiquin ri c'o pa tak u xcut ri caxa, rech cuya' cätelexic, mebawesaj chic, chebaya' can chupam tak ri u xiquin ri caxa ri e c'o pa tak u xcut, chaya' c'u chupam ri caxa ri pixab ri quenya' chawe. Chabana' jun tz'apibal re utzalaj k'an puak, ri quetan job k'abaj u rabic, oxib k'abaj u wäch, cärachilaj quieb wächbal re k'an puak ri aj cajalaj tobanelab ri c'o qui xic', ri ch'ayom ruc' bajibal pa ri quieb u tza'm. Ri tz'apibal xukuje' ri quieb wächbal ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic', xa jun cuc'axic quib; ri jun wächbal cäc'oji' che ri jun u tza'm, ri jun chic che ri jun chic u tza'm, cuc'ulaj rib qui wäch, are c'u ri qui palaj are caquica'yej ri tz'apibal, cäliq'ue ri qui xic' puwi' ri tz'apibal e jacha' jun mu'j. Chaya' ri tz'apibal puwi' ri caxa, chaya' c'u ri pixab chupam ri caxa ri quenya' chawe. Chila' quinrik wi wib awuc', kas puwi' ri tz'apibal chquixo'l ri quieb wächbal ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic' ri e c'o puwi' ri caxa re ri c'ulwächinic, chila' quinya' wi na conojel ri nu takanic chawe ri caya' na chque ri aj israelib.” “Chabana' jun mexa re q'uisis, ri quetan quiejeb k'abaj u rabic, quieb k'abaj u wäch, oxib k'abaj cärak'anibej. Chach'uku' rij ruc' utzalaj k'an puak, chasutij ri u chi' che jun retz'balil re k'an puak. Oxib u wi' k'abaj u wäch ri u chi' cabano, casutij c'u ri u chi' che jun retz'balil re k'an puak; chabana' quiejeb u xiquin re k'an puak, chebacojo' che ri quiejeb u tza'm, paquiwi' tak ri rakan, rech quecanaj kas chuchi' ri mexa, jeri' cuya' quejut ri che' chquipam, che telebal rech. E re q'uisis ri telebal rech ri mexa cabano, cach'uk c'u quij ruc' k'an puak, xukuje' chebabana' ri e u platoyil, ri e nimak tak u pac'bal, ri e u xaru', xukuje' tak kumubal ri quejamix wi ri sipanic quech ja'. Amak'el quebacoj ri caxlanwa puwi' ri mexa chnuwäch ri caxlanwa ri cätas chwe.” “Xukuje' caban jun tzuc'ulibal re utzalaj k'an puak, ch'ayom ruc' bajibal. Ri u tiq'uilibal, ri rakan, ri e u lakil, ri e u mansanil, ri e u cotz'ijal, xa jun ruc'axic rib, pa ri quieb u xcut quebel wakib u k'ab, oxib pa ri jun u xcut, oxib pa ri jun u xcut chic. Chquijujunal ri wakib u k'ab ri quebel che ri rakan ri tzuc'ulibal quebacoj ox ox u lakil ri junam ruc' ri u cotz'ijal ri almendr, querachilaj ri u mansanil, ri u cotz'ijal, ri rakan xukuje' quebacoj quiejeb u lakil junam ruc' ri u cotz'ijal ri almendr, rachilam ri u mansanil, ri u cotz'ijal. Chquijujunal ri oxc'ulaj u k'ab ri quebel che ri tzuc'ulibal cacoj jun cotz'i'j paquiwi'. Ri e u mansanil xukuje' ri e u k'ab xa jun ruc'axic quib ruc' ri tzuc'ulibal, re utzalaj k'an puak cabano, ch'ayom ruc' bajibal. Chebacojo' wukub yabal k'ak' che, ri cäquiya' sakil chquiwäch aretak quetzijic, ri chupbal ri cajwataj che ri yabal k'ak' xukuje' ri alaj tak u lak, e re utzalaj k'an puak quebabano. Oxib arob utzalaj k'an puak cacoj che ri tzuc'ulibal xukuje' conojel ri e u chaconisan, chatoc il che u banic, je jas ri xec'utun chawäch puwi' ri juyub.” “Lajuj tasbal re tumim lino cacoj che ri u banic ri k'ijilabal, quem azul, quem morato, quiäk quem; utzalaj qui t'isic, quieb wächbal ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic' cat'is chquiwäch. Chquijujunal ri tasbal rajawaxic xa junam quetabalil; cajlajuj (14) bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj qui rabic, cacab bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj qui wäch. Chebat'isa' ri job tasbal cäquekala quib ri qui chi', xukuje' je caban chi chque ri job, chebacojo' jujun c'amal re bätz' azul chuchi' ri nabe job tasbal xukuje' chuchi' ri job tasbal chic. Che ri nabe job tasbal, che ri ucab job tasbal, rajawaxic caban cawinak lajuj (50) c'amal ri cäquic'ulajij quib. Chebabana' xukuje' cawinak lajuj (50) ch'epebal re k'an puak, ri cäch'epabex que ri job tasbal cuc' ri job chic, jeri' chi ri u wi' ri k'ijilabal xa jun cutikej wi rib. Xukuje' chabana' julajuj (11) tasbal re quismal q'uisic', ri cux xa jun lic'om che ri ch'ukubal u wi' ri k'ijilabal. Chquijujunal ri tasbal rajawaxic xa junam quetabalil; waklajuj (16) bara' qui rabic, cacab bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj qui wäch. Chebat'isa' ri job tasbal xa jun caban chque, chebat'isa' ri wakib chic xa jun caban chque, chameja' ri uwak tasbal ri cäcanaj chuwäch ri lic'om. Chabana' cawinak lajuj (50) c'amal chuchi' ri nabe job tasbal che t'ikbal rech xukuje' cawinak lajuj (50) c'amal chuchi' ri wakib tasbal chic. Xukuje' quebaban cawinak lajuj (50) ch'apabal re k'an ch'ich', chebach'apa pa tak ri c'amal, rech conojel ri tasbal xa jun u wäch cacanajic. Rumal rech chi c'o na u rabic ri tasbal re ri lic'om, ri cäto'taj canok ch'akap cäcanaj pa jun u xcut ri k'ijilabal, ch'akap pa ri jun u xcut chic. Jeri' ri k'ijilabal kas cäch'ukutaj can cumal ri quieb ch'akatak ri quetzayi can pa ri quieb u xcut, niq'uiaj bara' cäcanaj pa ri jun u xcut, niq'uiaj bara' pa ri jun u xcut chic. Chabana' chic jun ch'ukubal re qui tz'umal ama'ib tak chij ri tz'ajom ruc' quiäk, xukuje' caban chi jun ch'ukubal u wi' re utzalaj tz'um ri cäbe puwi'. Chebabana' jujun tak tz'alam re q'uisis che ri k'ijilabal, suc' qui cojic chabana'. Chquijujunal ri tz'alam rajawaxic job (5) bara' ruc' jun k'abaj qui rabic, oxib (3) k'abaj qui wäch, caban cacab qui tu' ri jujun tz'alam rech cäquich'apala' tak quib. Jewa' caban chque conojel ri u tz'alamil ri k'ijilabal. Aretak quebabano, chebabana' juwinak (20) tz'alam che ri mox k'ab. Chebacojo' cawinak (40) qui tac'alibal re sak puak. Chquijujunal ri tz'alam rajawaxic cacoj cacab qui tac'alibal ri quech'api wi ri qui tu'. Xukuje' je caban chi che ri jun u xcut chic re ri riquiak'ab, quebaban juwinak (20) u tz'alamil cachil ri cawinak (40) qui tac'alibal re sak puak, rech quecanaj cacab qui tac'alibal ri jujun tz'alam. Che ri rij ri k'ijilabal ri c'o pa ri kajebal k'ij, chebabana' wakib tz'alam, xukuje' quieb chi tz'alam ri quebacoj chque ri xquina re chrij. We tz'alam ri' quech'ap chquixe' xukuje' paquiwi'. Je caban chi chque ri quieb tz'alam chic ri quebajwataj pa ri quieb u xquina. E wajxakib c'u wa' chi tz'alam cachil waklajuj qui tac'alibal ri cäquic'ulajij, cäbe quieb tac'alibal re sak puak chquixe' jujun tz'alam. Chebabana' job balul re q'uisis ri catok'obex que ri tz'alam che ri jun u xcut ri k'ijilabal, job balul chic ri cätok'obex que ri tz'alam pa ri jun u xcut chic, xukuje' job chic ri cätok'obex que ri tz'alam chrij ri k'ijilabal ri cäca'y pa ri u kajebal k'ij. Ri balul ri cäcanaj pa qui niq'uiajil quebutok'ej conojel ri tz'alam pa qui niq'uiajil, pa jun u xcut ri k'ijilabal c'ä pa ri jun u xcut chic. Cach'uk quij ri tz'alam ruc' k'an puak, quebaban qui xiquin re k'an puak, ri quejut wi ri balul xukuje' cach'uk quij ri balul ruc' k'an puak. Cawoc ri k'ijilabal, jas ri u bantajic ri xc'utun chawäch puwi' ri juyub. Chabana' jun ch'ukubal re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino; chebat'isa' quieb wächbal chuwäch, ri aj cajalaj tobanelab ri e c'o qui xic'. Cuc' jujun ch'epebal re k'an puak, caxequeba' chque quiejeb akan re q'uisis, ri ch'ukum quij ruc' k'an puak quec'oji' c'u paquiwi' quiejeb qui tac'alibal re sak puak. Caxequeba' ri ch'ukubal cuc' ch'epebal re k'an puak, chila' c'ut, chrij ri ch'ukubal caya' wi ri caxa ri c'olbal re ri c'ulwächinic. We ch'ukubal ri' cajwataj na chiwe che tasbal u xo'l ri c'olbal tastalic ruc' ri c'olbal ri sibalaj tastalic. Cacoj c'u ri tz'apibal puwi' ri caxa rech ri c'ulwächinic chupam ri c'olbal ri sibalaj tastalic. Chaya' ri mexa chuwäch ri ch'ukubal pa ri k'ijilabal, pa ri riquiak'ab ri relebal k'ij are c'u ri tzuc'ulibal chaya' pa ri u mox k'ab ri relebal k'ij cuc'lawichij rib ruc' ri mexa. Chabana' jun oquibal ri cacoj chuchi' ri lic'om, jun tasbal re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino, utzalaj u t'isic cabano. Chebabana' akan re q'uisis che ri tasbal, ri cach'uk quij ruc' k'an puak xukuje' quebaban qui ch'epebal re k'an puak, quebaban job qui tac'alibal re k'an ch'ich'.” “Chabana' jun porobal cajtzalaj, re che' re q'uisis cabano ri quetan cacab bara' ruc' oxib k'abaj ri jujun u xcut, jun bara' ruc' niq'uiaj cärak'anibej. Chabana' quiejeb ruc'a' pa ri quiejeb u xquina, ri xa jun cuc'axic quib ruc' ri porobal, cach'uk rij ri porobal ruc' k'an ch'ich'. Conojel ri jastak ri quebajwataj che ri porobal rajawaxic e re k'an ch'ich': ri c'olbal tak chaj, ri e jocobal tak chaj, ri e u lak, ri ch'ipibal tak ti'j xukuje' ri c'olbal tak rachak k'ak'. Chabana' jun quemom k'an ch'ich', chebacojo' quiejeb u xiquin re k'an ch'ich' che ri quiejeb u tza'm. C'äte' c'u ri' cacojo ri quemom k'an ch'ich' chuxe' ri u chi' ri porobal chcanaj c'u pa u niq'uiajil ri rak'anibal ri porobal. Chebabana' balul re q'uisis che telebal ri porobal, cach'uk c'u quij ruc' k'an ch'ich'. Ri telebal rajawaxic quejut pa tak ri u xiquin, cäcanaj c'u pa ri quieb u xcut ri porobal, rech cuya' cätelexic. Ri porobal ri cabano re che', wocowic u banic, junam ruc' ri xc'utun chawäch pa ri juyub.” “Chasuc'umaj jun uwo ja che ri k'ijilabal. Che ri jun u xcut pa ri u mox k'ab ri uwo ja rajawaxic quecoj tasbal re tumim lino che, cärababax u cojic jun tasbal re cawinak oxlajuj (53) bara' ruc' jun k'abaj u rabic. Ri juwinak (20) rakanil xukuje' ri juwinak (20) u tac'alibal e re k'an ch'ich', ri e u ch'epebal xukuje' ri e u xiquin e re sak puak. Junam caban che ri jun u xcut chic pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, carababex jun tasbal re cawinak oxlajuj (53) bara' ruc' jun k'abaj u rabic, quebacoj juwinak (20) rakan querachilaj ri juwinak (20) u tac'alibal re k'an ch'ich'; ri e u ch'epebal xukuje' tak ri e u xiquin e re sak puak. Che ri u xcut ri uwo ja ri cäca'y pa u kajebal k'ij, carababa' jun tasbal re juwinak wakib (26) bara' ruc' jun k'abaj, querachilaj lajuj akan cuc' lajuj tac'alibal. Pa ri xcutaj che ri elebal k'ij carababa' jun tasbal re juwinak wakib (26) bara' ruc' jun k'abaj. Pa ri jun u xcut ri oquibal cacoj wukub (7) bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj tasbal, ruc' oxib akan xukuje' oxib tac'alibal. Pa ri jun u xcut chic ri oquibal xukuje' cacoj wukub (7) bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj tasbal, ruc' oxib akan xukuje' oxib tac'alibal. Che ri kas oquibal pa ri uwo ja, cacoj jun tasbal re lajuj (10) bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj u rabic, re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino, u chac utzalaj t'isomanel, quebacoj quiejeb akan ruc' quiejeb tac'alibal. Conojel ri akan ri e sutininak rij ri uwo ja, quebaban qui ch'epebal e re sak puak, xukuje' xiquinaj re sak puak xukuje' tak tac'alibal e re k'an ch'ich'. Ri uwo ja cawinak oxlajuj (53) bara' ruc' jun k'abaj quetan ri u rabic, juwinak wakib (26) bara' ruc' quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj quetan ri u wäch pa ri quieb u xcut, quieb bara' ruc' quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj cärak'anibej. Ri Tasbal e re tumim lino are c'u ri qui tac'alibal e re k'an ch'ich'. Conojel ri jastak ri quebajwataj pa ri Rachoch Dios, e re k'an ch'ich' quebanic, xukuje' tak ri e u ch'ic.” “Chaya' takanic chque ri aj israelib chi cäquic'am ulok aseit re aseitun ri c'äte u pitz'ic, rech man quechup taj ri yabal k'ak' rech quenicow amak'el. Ri Aaron e rachilam ri e u c'ojol e are' quesuc'uman ri yabal k'ak' rech quenicow jun ak'ab chuwäch ri Ajawaxel chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chrij ri ch'ukubal ri c'o chunakaj ri caxa re ri c'ulwächinic. Jun pixab wa' ri cäcanaj chque ri aj israelib xukuje' chque ri e quija'lil.” “Chasiq'uij ri Aaron ri awachalal e rachilam ri e u c'ojol ri Nadab, ri Abiu, ri Eleazar, xukuje' ri Itamar, chebawesaj ulok chquixo'l ri aj israelib, rech queboc che cojol tabal tok'ob chnuwäch. Chebabana' ratz'iak ri awachalal Aaron ri c'o na qui banic, che u ya'ic u k'ij xukuje' rech je'l quilitajic. Chebatzijobej ri c'o qui no'j, ri e nu nojisam che no'jinic, rech cäquiban ri ratz'iak ri Aaron, coc c'u che cojol tabal tok'ob chnuwäch. Ri atz'iak ri quequibano e are tak wa': ri cäya' cho c'uxaj, ri atz'iak ri nim u k'ij, ri kas atz'iak, ri u pam atz'iak ri tz'otom, ri pisbal jolomaj re lino, xukuje' ri pas. Chequibana' ba' atz'iak ri pakal cajil che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol, rech quepatanij che cojol tabal tok'ob chnuwäch. Ri quebanow ri atz'iak, chquicojo' k'an puak, quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino. Ri atz'iak ri nim u k'ij rajawaxic re k'an puak, re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino, utzalaj u t'isic cäbanic cäcoj quieb ximibal puwi' tak ri u teleb ri cäquirik wi quib ri qui tza'm. Ri pas ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij rachil rib, ruc' xukuje' re k'an puak, quem azul, quem morato', quiäk quem, xukuje' tumim lino. Chebac'ama' quieb abaj cornalin, chatzoc'o ri qui bi' ri e ralc'ual ri Israel chquiwäch, wakib bi'aj chuwäch ri jun abaj, wakib bi'aj chic chuwäch ri jun abaj chic; jas ri u cholajil ri calaxic. Ri qui tzoq'uic ri bi'aj chquiwäch ri abaj, jun tzoc'ol abaj cäbanowic, je cäban che jacha' ri u tzoq'uic jun t'ikbal. Chebacojo' ri quieb abaj chupam k'an puak, chebacojo' puwi' ri ximibal re ri atz'iak ri nim u k'ij ri cäbe puwi' ri u teleb, we quieb abaj ri' are quenatan ri aj israelib, ri Aaron cäruc'aj bic ri qui bi' che ri ximibal puwi' ri u teleb chuwäch ri Ajawaxel che qui nataxic. Chupam k'an puak quebach'ep wi ri abaj; chabana' jun alaj pach'um k'an puak ri c'o quieb ximibal che, re utzalaj k'an puak, chacojo' che retz'balil ri k'an puak ri e ch'apom wi ri abaj. Ri cäya' cho c'uxaj rachilam ri e chaconisan re k'atan tzij, junam u banic cabano jacha' ri u banic ri atz'iak ri nim u k'ij, utzalaj u t'isic cäbanic. K'an puak cabanbej rech, quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino, pim cajtzalaj u xcut, quieb k'abaj ruc' niq'uiaj quetan ri jujun u xcut. Chebacojo' cajcholaj je'lalaj tak abaj chuwäch. Ri nabe cholaj rajawaxic cäbe jun rubi, jun crisolit xukuje' jun esmerald; ri ucab cholaj cäbe jun granat, jun zapir, jun jad; ri urox cholaj jun jasint, jun agat xukuje' jun amatist; ri ucaj cholaj jun topas, jun cornalin xukuje' jun jasp. Ri abaj rajawaxic quecoj pa k'an puak, e cablajuj (12) we abaj ri' chi conojel, cablajuj (12) c'ut ri qui bi' ri e u c'ojol ri Israel. Cätzoc' ri qui bi' ri e u c'ojol ri Israel chquijujunal chuwäch ri jujun abaj, jacha' ri u tzoq'uic jun t'ikbal. Chabana' jujun alaj tak pach'um re utzalaj k'an puak ri cäcoj che ri cäya' cho c'uxaj, e tumim e jacha' ximibal. Xukuje' chebabana' quieb xiquinaj re k'an puak, chebacojo' che ri quieb u tza'm ri cäya' cho c'uxaj; chebacojo' ri quieb alaj tak pach'um re k'an puak che ri quieb xiquinaj ri e c'o puwi' ri quieb u tza'm ri cäya' cho c'uxaj. Ri quieb u tza'm chic ri alaj pach'um k'an puak chebawoc'owisaj puwi' ri u teleb, quebach'ep che ri ximibal u wi' u teleb ri atz'iak ri nim u k'ij ri c'o chuwäch. Chebabana' chi quieb xiquinaj re k'an puak, chebacojo' che ri quieb u tza'm ri cäya' cho c'uxaj ri c'o iquim puwi' ri u chi' ri c'o chupam, ri nac'al che ri jalan atz'iak. Chebabana' chic quieb xiquinaj re k'an puak, chebacojo' che ri ximibal u wi' u teleb ri atz'iak ri nim u k'ij ri cäbe chuwäch, chuxe' ri u t'isel, ajsic jubik' che ri pas ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij. Xa jeri' cäquirik quib ri xiquinaj re ri cäya' cho c'uxaj ruc' ri xiquinaj re ri atz'iak ri nim u k'ij ruc' jun ximibal azul, rech cäcanaj ri cäya' cho c'uxaj ajsic che ri pas ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij, man cätastaj ta c'u che. Xa jeri' ri Aaron aretak coc pa ri k'ijilabal, u cojom ri cäya' cho c'uxaj rachilam ri e chaconisan re k'atan tzij, xukuje' ri qui bi' ri e ralc'ual ri Israel cho u c'u'x chuwäch ri Ajawaxel rech quenataj che amak'el. Chacojo' ri Urim xukuje' ri Tumim, chuwäch ri cäya' cho c'uxaj e are c'u chaconisan wa' ri quebajwataj che k'atan tzij, rech queruc'aj bic ri Aaron cho u c'u'x aretak coc chuwäch ri Ajawaxel. Amak'el c'ut quebuc'am bic ri Aaron we chaconisan tak ri' cho u c'u'x ri quebajwataj che ri k'atan tzij chuwäch ri Ajawaxel. Azul atz'iak cacoj che u banic ri k'ubal ri cäcoj chuxe' ri jalan atz'iak. Catek' ri u kul pa u niq'uiajil ri coc wi ri jolomaj. Cabol ri u chi' ri xatek'o jacha' ri cäban che jun atz'iak re tz'um rech man cäjixjob taj. Chacojo' retz'balil ri u chi' ri kas atz'iak cuc' crabaj re quem azul, quem morato' xukuje' quiäk quem, ri yujtal u xo'l cuc' tzilintzilin re kan puak je caban wa' che cacoj che ronojel ri u chi'; cäbe jun tzilintzilin re k'an puak cäbextax c'u jun crabaj, jun chi tzilintzilin jun chi crabaj, je retz'balil wa' ronojel ri u chi' ri kas atz'iak. Cucoj c'u bic ri Aaron ri kas atz'iak aretak cuban ri u chac re cojol tabal tok'ob, rech cätataj ri u tzinilajem ri tzilintzilin aretak coc pa ri k'ijilabal chuwäch ri Ajawaxel o aretak quel ulok, we man je cuban wa' cäcämic. Chabana' jun liq'uilic utzalaj k'an puak, je ta ne ri caban jun t'ikbal che, quebatzoc' we tzij ri' chuwäch: Tastal che patanixic ri Ajawaxel. Chacojo' ri liq'uilic k'an puak chuwäch ri pisbal jolomaj, chaxima' che jun ximibal azul rech co cäcanajic. Cäc'oji' c'u chujolom ri Aaron amak'el, ri Aaron are queka'n ri sachinakil ri caquiban ri aj israelib pa ta ri tastalic tak jastak, xukuje' aretak quequijach tak ri qui sipanic, ri liq'uilic k'an puak cubano chi ri Ajawaxel quebuc'amowaj tak ri sipanic. Re lino ri u pam atz'iak cabano tz'otom u wäch, xukuje' ri pisbal jolomaj re lino cabano. Ri pas rajawaxic utzalaj u t'isic cäbanic. Chabana' qui pam atz'iak chque ri e u c'ojol ri Aaron, qui pas, xukuje' pisbal jolomaj che u ya'ic qui k'ij xukuje' rech je'l quebilitajic. Chebacojo' we atz'iak ri' chrij ri Aaron xukuje' chquij ri e u c'ojol, cak'ij c'u aseit puwi' ri qui jolom che u ya'ic takanic pa qui k'ab xukuje' che qui tewichi'xic rech quecanaj che cojol tabal tok'ob chnuwäch. Xukuje' chebabana' qui säcaw re lino che u ch'ukic quib, ri cäpe xe' qui pam copan c'ä chukul tak cakan. Cucoj c'u ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol aretak queboc pa ri k'ijilabal, o aretak quekeb chunakaj ri porobal che ri patanijic pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, rech man c'o ta mac cäriktaj chquij ri quecäm ta rumal. Pixab wa' ri cäcanaj che ri are' xukuje' chque ri e u rija'lil.” “Che qui tasic e jacha' che nu cojol tabal tak tok'ob, are wa' ri rajawaxic caban chque: chacha' jun alaj ama' wacax xukuje' quieb ama'ib tak chij ri man c'o ta qui yab; chebabana' caxlanwa xukuje' caxlanwa re coc'alaj c'äj ri man cäya' ta ch'am ruc' yok'om aseit ruc', xukuje' wotz'otz' ri man cäya' ta ch'am cuc' ri e chicom che aseit, chebaya' pa jun alaj chicäch, chebac'ama' bic pa ri k'ijilabal junam ruc' ri alaj ama' wacax xukuje' ri quieb ama'ib tak chij; chac'ama' c'u bic ri Aaron e rachilam ri e u c'ojol chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, cabij chque chi quebatinic; chebac'ama' ri atz'iak que ri cojol tabal tok'ob, chacojo' ri u pam atz'iak chrij ri Aaron, ri kas atz'iak, ri atz'iak ri nim u k'ij xukuje' ri cäya' cho c'uxaj. Utz u ximic ri pas chabana' ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij; chacojo' ri pisbal jolomaj, cacoj c'u ri liq'uilic k'an puak chuwäch ri pisbal jolomaj ri cäc'utuwic chi cojol tabal tok'ob. Chatasa' c'ut ri Aaron jacha' che cojol tabal tok'ob, chac'ama' ri aseit re tastajic, chak'ija' pa u jolom. Chabij chque ri e u c'ojol chi quekeb awuc', chebacojo' ri u pam tak atz'iak chquij. Utz u cojic ri u pas ri Aaron cabano xukuje' ri qui pas ri e u c'ojol, utz caban che u cojic ri pisbal jolomaj chqui jolom. Je caban wa' che u ya'ic ri takanic pa qui k'ab, xukuje' ri qui chac re cojol tabal tok'ob cäcanaj c'u can che jun pixab re chbe k'ij sak. Chac'ama' c'u bic ri alaj ama' wacax chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, rech ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol cäquiya' ri qui k'ab puwi' ri u jolom ri awaj, chatok'o ri u kul chila' chuwäch ri Ajawaxel, chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Chac'ama' jubik' che ri u quiq'uel ri alaj ama' wacax ruc' ri u wi' a k'ab, chabila' chque ri ruc'a' ri porobal, ri quic' ri cäto'tajic chajamij pa rakan ri porobal. Chque ri ixco'l, ri seseb, ri quieb u quinak' chawesaj ronojel ri xepo ri c'o chque, chaporoj puwi' ri porobal; are c'u ri u ti'jal, ri alaj ama' wacax, ri u tz'umal, ri u mes, chaporoj chrij ri kajebal, tojbal c'u macaj wa'. Chac'ama' jun chque ri quieb ama'ib tak chij, are c'u ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol chquiya' ri qui k'ab puwi' ri u jolom. Chatok'o ri u kul, chachicoj ri u quiq'uel puwi' xukuje' pa tak u xcut ri porobal; chatasila', chebach'aja' ri rixco'l xukuje' ri rakan, chebaya' ruc' ri ch'akatak xukuje' ri u jolom. Chachi'j c'u ri ama' chij puwi' ri porobal, jacha' tabal tok'ob ri cächajirisaxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, jacha' sipanic porom ri cäc'oc'atic. Chac'ama' chi c'u ri jun ama' chij chic, are' c'u ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol, chequiya' ri qui k'ab puwi' ri u jolom. Chatok'o ri u kul ri ama' chij, chac'ama' jubik' che ri u quiq'uel chabila' chuxe' u xiquin ri Aaron, xukuje' chuxe' qui xiquin ri e u c'ojol re ri quiquiak'ab, puwi' ri nim u wi' qui k'ab re ri quiquiak'ab xukuje' puwi' ri nim u wi' cakan re ri qui wiquiak'ab. Are c'u ri quic' ri cäto'tajic chachicoj puwi' ri porobal xukuje' pa tak u xcut ri porobal. Chac'ama' jubik' che ri quic' xukuje' che ri aseit ri cäk'ij pa u jolom ri cojol tabal tok'ob ri c'o puwi' ri porobal, chachicoj chrij ri Aaron xukuje' chrij ri ratz'iak, chquij ri e u c'ojol xukuje' chquij ri catz'iak. Ruc' ri u banic wa' ri Aaron e rachilam ri e u c'ojol, quetastajic xukuje' ri catz'iak. Chac'ama' chi c'ut ri xepo ri c'o che ri u je' ri ama' chij xukuje' ri c'o che ri ixco'l xukuje' ri c'o che ri seseb, chebac'ama' c'u xukuje' ri quieb u quinak' xukuje' ri xepo ri e ch'ukuwinak, xukuje' ri xepo ri c'o che ri ra' re riquiak'ab, jun c'u ama' chij wa' ri quetasow ri e cojol tabal tok'ob. Che ri caxlanwa ri man yo'm ta ch'am ruc' ri c'o pa ri alaj chicäch chuwäch ri Ajawaxel, chac'ama' jun caxlanwa quetequic, jun caxlanwa ri yok'om aseit ruc', xukuje' jun wotz'otz'; ronojel wa' quebaya' pa u k'ab ri Aaron xukuje' pa qui k'ab ri e u c'ojol, chabana' c'ut ri banoj rech ri tac'abam ib chuwäch ri Ajawaxel. Chebac'ama' c'ut pa qui k'ab, chaporoj puwi' ri porobal cärachilaj ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri cäc'oc'at chuwäch ri Ajawaxel. Sipanic wa' ri porom che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Che ri u tasic ri Aaron, chac'ama' xukuje' ri uwo u c'u'x ri ama' chij chibana' c'ut ri banoj re ri roc'owisaxic chuwäch ri Ajawaxel. Chawe c'u at ya'tal wi wa'. Chatasa' ri uwo c'uxaj ri oc'owisam ri yo'm che sipanic ri nim u banic jas ri nak'atisabal xukuje' ri ra' ri ama' chij, ri cächi'x che cuchuj, u tz'akatil c'ut ri chij re ri tastajic ri cätas can che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol. Rech c'ut ri Aaron wa' xukuje' ri e u c'ojol. Jun pixab wa' re chbe k'ij sak chque ri aj israelib: we sipanic ri' are jun cuchuj ri cäquiya' ri aj israelib jacha' tabal tok'ob re utzirisan ib ruc' ri Ajawaxel. Ri tastalicalaj tak ratz'iak ri Aaron cäquechbej can ri e u wi' tak u mam aretak quetas che cojol tabal tok'ob xukuje' aretak cäya' takanic pa qui k'ab che cojol tabal tok'ob. Are c'u ri cojol tabal tok'ob ri rija'lil ri Aaron ri cacanaj chupam ri u c'olbal ri coc c'u chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib rech capatanij chupam ri k'ijilabal, quebucoj na we atz'iak ri' wukub k'ij. Cuc'am c'u na ri chij re ri tasow ib cutzac c'ut ri u ti'jal pa jun tastalic c'olbal. Ri Aaron e rachilam ri e rachalaxic cäquitij ri u ti'jal ri ama' chij xukuje' ri caxlanwa ri c'o pa ri alaj chicäch, chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Cäquitij c'u quech we jastak ri' ri xbanbex ri cuyubal qui mac, aretak xetastajic, xquic'am c'u takanic e jacha' e cojol tak tabal tok'ob. C'o c'u jun apachique winak mutij rech we jastak ri', e tastajinak c'ut. We c'o cäto'taj can che ri ti'j, ri caxlanwa che ri ucab k'ij ri xbanbex ri tastajic, cäporox pa k'ak' ri to'tajinak canok, c'o c'u mätijowic, tastal c'ut. Chabana' ronojel wa' ruc' ri Aaron xukuje' cuc' ri e u c'ojol, je jas ronojel ri xinbij chawe. Wukub k'ij chabeytajisax ri u ya'ic ri takanic pa qui k'ab, chachi'j ronojel k'ij jun alaj ama' wacax che tabal tok'ob che qui rikic ri sachbal tak macaj; cajosk'ij ri porobal aretak cachi'j jun tabal tok'ob re sachbal macaj, chajamij aseit puwi' ri porobal che u tastajic. Wukub k'ij chabeytajisaj qui ya'ic tabal tak tok'ob re sachbal mac puwi' ri porobal, jewa' caban che u jachic che ri Dios, cux c'u na jun porobal ri sibalaj tastalic: ronojel jasach ri cäkeb ruc' ri porobal cätastajic.” “K'ij chi k'ij mel a k'ij rajawaxic quebachi'j quieb alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab puwi' ri porobal. Jun chque caya' ak'abil, ri jun chic benak k'ijil. Ruc' ri nabe alaj ama' chij, cachi'j quiejeb libra ruc' quiejeb onz coc'alaj c'äj ri cäyok' jun litro aseit re aseitun ruc', xukuje' jun litro u wal uva ri cajamixic. Je caban che ri jun alaj ama' chij chic benak k'ij xukuje' ri sipanic re c'äj, re u wal uva, sipanic wa' ri cäporoxic ri cäc'oc'at chuwäch ri Ajawaxel. We sipanic tak ri' ri queporox che u ya'ic nu k'ij e are' tak wa' ri cätakex qui poroxic cumal ri tataxelab xukuje' cumal ri alc'ualaxelab amak'el chnuwäch, chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chila' c'ut ri quinrik wi na wib awuc' che a tzijobexic. Chila' quinrik wi na wib cuc' ri aj israelib, catastaj ri c'olbal rumal ri nu c'olem. Quintas na ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xukuje' ri porobal, xukuje' quitas na ri Aaron e rachil ri e u c'ojol e jacha' che e cojol tabal tok'ob ri e wech. Quinjeki' chquixo'l ri aj israelib, quinoc c'u che qui Dios. Jeri' cäquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel ri qui Dios, ri xebesan ulok pa Ejipt, rech quinc'oji' chquixo'l. In ri' ri Ajawaxel ri qui Dios.” “Chabana' xukuje' jun porobal re q'uisis ri cäporox wi ri c'oc' k'ol. Cajtzalaj c'ut caban che, niq'uiaj bara' u rabic, niq'uiaj bara' u wäch, jun bara' cärak'anibej, ri e ruc'a' rajawaxic cäcuc'aj quib che ri porobal. Chacojo' utzalaj k'an puak chrij, ri quiejeb u xcut xukuje' tak ri ruc'a', chasutij rij che jun retz'balil re k'an puak. Chebacojo' jujun tak u xiquin re k'an puak chuxe' ri retz'balil, quieb che ri jun u xcut quieb che ri jun u xcut chic, ri quejut wi ri balul che u telexic bic. Re q'uisis ri balul ri quebabano, cacoj k'an puak chquij. Chaya' ri porobal ri cäporox wi ri c'oc' k'ol chuwäch ri ch'ukubal ri c'o chunakaj ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic, chuwäch ri tz'apibal ri cäch'ukuwic, ri quinrik wi na wib awuc'. Ri Aaron cuporoj na c'oc'alaj k'ol puwi' we porobal ri' ronojel ak'abil, aretak quebusuc'umaj ri yabal k'ak', xukuje' aretak quebe tzij ri yabal k'ak' benak tak k'ij, cuporoj ri c'oc' k'ol. Nak'atisabal wa' ri cätakex u banic chuwäch ri Ajawaxel amak'el. Maporoj jun c'oc' k'ol chic puwi' we porobal ri', mawi tabal tok'ob ri cächajirisaxic, mawi sipanic re c'äj, mawi jubik' majamij u wa'l uva puwi'. We porobal ri' xa jumul jachom che ri Ajawaxel, ri Aaron xa jumul pa ri jun junab cuya' ri quic' re ri tabal tok'ob re sachbal mac paquiwi' ri ruc'a' ri porobal. Xa jumul pa ri jun junab, cäya' ri tabal tok'ob re sachbal mac puwi' we porobal ri'.” Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Aretak quebawajilaj ri aj israelib, chquijujunal rajawaxic cäquiya' ri torobal quech che ri Ajawaxel che torobal rech ri qui c'aslemal, rech aretak e ajilam chic man c'o ta jun yabil re cämical cäpe paquiwi'. Ronojel ri tz'ibam u bi' cuya' na che ri Ajawaxel jacha' che cuchuj che ri Ajawaxel pa niq'uiaj che ri niq'uiaj onz sak puak, ri pa niq'uiaj che ri niq'uiaj onz je jas ri pajbal ri cäcoj chupam ri k'ijilabal. Conojel ri eboquinak pa ajilabal ri oc'owinak chi jutak juwinak (20) qui junab, rajawaxic cäquiya' we torobal ri chech ri Ajawaxel, chquijujunal aretak cäquiya' ri torobal quech che ri Ajawaxel che u toric ri qui c'aslemal, mawi ri k'inom cuya' u wi' ri pa niq'uiaj che ri niq'uiaj onz sak puak, mawi ri meba' ma ta cutz'akatisaj ri pa niq'uiaj che ri niq'uiaj onz sak puak. Camulij ri puak ri cäquiya' ri aj israelib che u toric ri qui c'aslemal, cajach pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib rech cajwataj chila'. Are c'u cäbanow wa' chi quenataj ri aj israelib che ri Ajawaxel, chi xquiya' ri torobal rech ri qui c'aslemal.” Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Chabana' jun tzima re k'an ch'ich', xukuje' ri u tiq'uilibal re k'an ch'ich' cabano, cajwataj c'u wa' che ch'ajbal ib; chaya' chuxo'l ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri porobal canojisaj c'u che ja'. Chila' c'ut cäquesaj wi qui ja' ri Aaron e rachilam ri e u c'ojol che u ch'ajic qui k'ab xukuje' cakan, quequich'aj c'ut ri cakan qui k'ab aretak queboc pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib xukuje' aretak quenakajin che ri porobal che u jachic ri sipanic ri cäporox chuwäch ri Ajawaxel, we je caquiban wa' man quecäm taj. Rech man quecäm taj, rajawaxic cäquich'aj ri qui k'ab xukuje' ri cakan. Jun pixab wa' ri man cäq'uextaj taj re chbe k'ij sak che ri Aaron, xukuje' chque ri e rija'lil.” Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Chacha' ri c'oc' k'ol ri sibalaj c'oc' na: chacha' oxlajuj (13) libra utzalaj mir, wakib libra ruc' wajxakib onz cane'l, wakib libra ruc' wajxakib onz c'oc'alaj aj; oxlajuj (13) libra ri c'oc'alaj u ra'b ri casia, pajom pa ri pajbal ri c'o pa ri u Lic'om Rachoch Dios, oxib litro ruc' niq'uiaj aseit re aseitun. Chacojo' ronojel wa' che u banic ri aseit ri cäcoj che qui tasic ri jastak, junam u suc'umaxic cabano jas ri cuban jun banal c'oc'alaj cunabal. Are aseit wa' ri cäcoj che qui tewichi'xic ri jastak, cäjamij c'u puwi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xukuje' puwi' ri caxa re ri c'ulwächinic, ri mexa rachilam conojel ri jastak ri quebajwataj che, ri tzuc'ulibal rachilam conojel ri jastak ri quebajwataj che, xukuje' puwi' ri porobal ri cäporox wi ri c'oc' k'ol, ri porobal que tak ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic querachilaj conojel ri e u chaconisan, xukuje' ri tzima rachilam ri u tiq'uilibal. Je chabana' wa' che qui tasic quebux c'u na jastak ri sibalaj e tastalic apachique jasach ri quenakowic, cacanaj tastalic. Xukuje' chajamij we aseit ri' puwi' ri Aaron xukuje' pa qui wi' ri e u c'ojol, che qui tasic e jacha' che nu cojol tabal tok'ob, chabij wa' chque ri aj israelib: ‘Chbe k'ij sak, are waseit wa' ri tastalic re tastajic. Mijamij puwi' apachique winak, mawi misuc'umaj chi jun aseit ri junam ta ruc' wa'. Jun tastalicalaj aseit wa' chibana' c'u che chi jun jasach tastalic. We c'o jachin cusuc'umaj jun aseit ri junam ruc' wa' o cujamij puwi' apachique winak, quesax ri u bi' chquixo'l ri u winakil.’ ” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Junam qui pajbalil we c'oc'al ri' chac'ama': k'ol, c'oc'alaj ixq'uiak, xukuje' galbano, ri cäc'oc'atic, chebacojo' we jastak ri' che u suc'umaxic jun utzalaj c'oc' k'ol ri tastalic, utz u yujaxic cabano jacha' ri cuban jun banal c'oc'al. Sibalaj coc' u que'xic niq'uiaj chabana', chaya' chuwäch ri caxa re ri c'ulwächinic, chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib o ri xinrik wi na wib awuc'. We c'oc' k'ol ri' are wa' ri sibalaj tastal na, misuc'umaj chi jun c'oc' k'ol ri junam ta u banic ruc' ri a suc'umam ri xak ta ix quixcojowic. Rech c'u ri Ajawaxel wa', chawe c'u at are jun jasach ri sibalaj tastalic. Apachin ta ne ri cusuc'umaj jun c'oc' k'ol chic ri junam ta ruc' wa', ri xak ta are' cäcojowic, quesax ri u bi' chquixo'l ri u winakil.” Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Chawilampe', nu cha'om ri Bezaleel, chquixo'l ri aj judeyib, u c'ojol ri Uri, ri' u mam c'ut ri Hur, nu nojisam c'u che ri ruxlabal ri Dios xukuje' che no'jinic, nawinic, etamanic, che qui banic jastak, che qui banic wikbal, che qui chacuxic k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', che qui tzoq'uic je'lalaj tak abaj, che qui josic che', che qui banic apachique je'lalaj tak chac. Nu cojom c'u ri Aholiab che to'l rech, ri u c'ojol ri Ahisamac, ri aj Dan. Conojel ri ajno'jab nu yo'm u wi' ri qui no'jibal rech quecuin che u banic ronojel ri at nu takom che u banic: Ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri caxa re c'ulwächinic, ri ch'ukubal wi'aj ri cäbe puwi' ri caxa, xukuje' conojel ri jastak ri quebajwataj pa ri Lic'om Rachoch Dios. Ri mexa xukuje' ri e u chaconisan, ri tzuc'ulibal ri re utzalaj k'an puak xukuje' ri e u chaconisan, ri porobal ri cäporox wi ri c'oc' k'ol, ri porobal ri caporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic que querachilaj ri e u chaconisan, ri tzima carachilaj ri u tiq'uilibal, ri quemom atz'iak, are wa' ri atz'iak ri nim u k'ij ri quebucoj ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol aretak cäquiban ri qui chac re cojol tabal tok'ob, ri aseit ri cacoj che qui tewichi'xic ri jastak xukuje' ri c'oc'alaj k'ol ri cajwataj pa ri k'ijilabal. Cäquiban c'u na ronojel ri at nu takom che u banic.” Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Kas at chattzijon cuc' ri aj israelib, chabij wa' chque: Ri ix, nim chebiwila' wi ri e nu k'ij re uxlanem, jun etal c'u wa' ri jekebam chnuxo'l iwuc' in che tak ri k'ij junab, rech quetamatajic chi in, ri Ajawaxel ri xixincha'o'. Ri k'ij re uxlanem jun tastalicalaj k'ij wa' chiwe, nim chiwila' wi, jachin c'u ri man nim ta cäril wi we k'ij ri', cäcämisaxic. Apachin ta ne ri cuban jun patanijic pa we k'ij ri', quesax ri u bi' chquixo'l ri u winakil. Wakib k'ij cuya' cäban chac, are c'u ri uwuk k'ij, k'ij wa' re uxlanem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Apachin c'u ri cächacun pa ri k'ij re uxlanem, cäcämisaxic. Nim ba' chquila' wi ri aj israelib ri u chajixic ri k'ij re uxlanem, jacha' jun pixab ri junalic pa conojel ri k'ij junab. Jun etal c'u wa' ri cajeki' chquixo'l, ri aj israelib xukuje' wuc' in.” Pa wakib k'ij c'ut xuban ri Ajawaxel ri caj xukuje' ri ulew, pa ri uwuk k'ij xutanaba' u banic chac, xutakej c'u uxlanem. Aretak ri Ajawaxel xutanaba' u tzijobexic ri Moises puwi' ri juyub Sinai, xebujach quieb tz'alam abaj che ri tz'ibatal wi ri pixab rumal ri kas u wi' u k'ab ri Dios. Xquil c'u ri aj israelib chi, xbeytaj ri Moises che ri u kajic ulok puwi' ri juyub, xquimulij quib chrij ri Aaron, xquibij che: “Chatwalijok, chebabana' ka diosib ri cäc'amow ka be, ri Moises ri xujesan ulok pa Ejipt, man keta'm taj jas ri xuc'ulmaj.” Ri Aaron xubij chque: “Chebiwesaj ba ri e u wi' tak xiquinaj re k'an puak ri e c'o che tak ri qui xiquin ri e iwixokil, ri e i c'ojol, ri e i mia'l, chebic'ama' ulok chwe waral.” Conojel c'ut xquesaj ri u wi' tak qui xiquin re k'an puak ri e qui cojom che tak ri qui xiquin, xequijach pa u k'ab ri Aaron, xuc'am c'u chque, xuja'risaj ri k'an puak pa k'ak', xuban jun alaj ama' wacax, conojel c'ut je xquibij wa': “¡Israel, are a dios wa' ri xatesan ulok pa Ejipt!” Aretak ri Aaron xril wa', xuwoc jun porobal chuwäch ri alaj ama' wacax, xuchap u rakic u chi', xubij: “Chwek cäkaban jun nimak'ij che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel.” Ak'ab xewalij chucab k'ij, xequiya' tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic, xukuje' tabal tak tok'ob che utzirisan ib. C'äte c'u ri xt'uyi c'u ri tinimit che wa'im, xuq'uianic, aretak xnojic xwalij che etz'enem. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Jät, chatkaj bic, ri awinakil ri xebawesaj ulok pa Ejipt, e kajinak pa mac. Chanim c'ut xquitas quib che ri be ri xebentak che u ternexic. Xquija'risaj k'an puak, xquiban jun alaj ama' wacax, cätajin cäquik'ijilaj, xukuje' cätajin cäquiya' tabal tok'ob chuwäch, cäquibij c'ut: ‘Israel, are a dios wa' ri xatesan ulok pa Ejipt.’” Xubij chi ri Ajawaxel che ri Moises: “E wilom we winak ri', kas c'u wilom chi sibalaj co caquitac'aba' quib. ¡Camic chinaya' can pa jamaril nicowirinak c'u ri woyowal quinsachisaj na qui wäch! Ri in quinban na chawe jun nimalaj tinimit.” Ri Moises xuta' tok'ob che ri Ajawaxel ri u Dios, xubij: “Ajawaxel, ¿jas ta che cäk'ak'ar ri oyowal la puwi' ri tinimit la ri xesaj la ulok pa Ejipt ruc' ri nimalaj cuinem la? ¿Jas ta che cäya' la be chi cäquibij ri aj ejiptib: ‘Ri Dios xeresaj bic waral ruc' ri itzel u chomanic che qui cämisaxic pa tak ri c'ache'laj, che u sachisaxic qui wäch cho ri uwächulew?’ Chk'ila' ba' la ri nimalaj oyowal la, chel c'u'x la mäc'äjisaj la u wäch ri tinimit la. Chenataj ri e pataninel tak ech la che la, ri Abraham, ri Isaac, xukuje' ri Israel, xcha' la chque ri chi'nic ri kas cäban na pa ri bi' la: ‘Quinbano chi ri e u wi' tak i mam sibalaj queq'uiyiric jacha' ri ch'imil ri e c'o pa ri caj, ronojel c'u we ulew ri' ri nu chi'm chiwe, quinya' che quechbal re chbe k'ij sak.’” Xuk'il c'u rib ri Ajawaxel che ri c'ax ri u chomam u banic puwi' ri u tinimit. Xkaj c'u ulok ri Moises puwi' ri juyub, u c'amom ulok ri quieb tz'alam tak abaj ri e tz'ibatal wi ri pixab, tz'ibatal c'u ri caperaj qui wäch. Kas c'u are' ri Dios xbanow ri quieb tz'alam tak abaj, xukuje' kas are' ri Dios xtz'iban ri c'o chquiwäch ri abaj. Ri Josue aretak xuta' ri qui rakoj chi'aj ri winak, xubij che ri Moises: “Rakoj tak chi'aj re ch'o'j cätataj chquixo'l ri aj israelib.” Ri Moises xubij che: “Man rakoj chi'aj taj re ch'o'j mawi rakoj chi'aj re bis, e jule' tak rakoj chi'aj chic ri quinto.” Aretak c'u xopan ri Moises cuc' ri aj israelib, xril ri alaj ama' wacax ri qui banom, xukuje' ri xojowem ri cätajin cäquibano, xk'ak'ar ri royowal, xebuq'uiak ri tz'alam tak abaj ri e ruc'am ulok, xebuc'äjij chuxe' ri juyub; xuc'am c'u ri alaj ama' wacax ri qui banom, xuq'uiak pa ri k'ak' xjaric, xtakan che u joq'uic c'ä xc'äjir na, we c'äjil ri' xujopij puwi' ri ja'; xebutak c'u ri aj israelib che ruq'uiaxic ri ja'. Xubij c'u ri Moises che ri Aaron: “¿Jas ri xuban we tinimit ri' chawe chi xebatakchi'j che u banic jun nimalaj mac?” Ri Aaron xubij che ri Moises: “Matoyowar wuc', wajaw. Aweta'm chi we winak ri' are cäkaj ri u banic ri etzelal chquiwäch. Xquibij c'u chwe: ‘Chabana' jun ka dios ri cäc'amow ka be, man keta'm ta c'ut jas xuc'ulmaj we Moises ri' ri xujesan ulok pa Ejipt.’ Xinbij c'u chque: ‘Jachin ri c'o k'an puak ruc', chuc'ama' ulok.’ Xelquiya' c'u ri k'an puak chwe, ri in xinya' pa ri k'ak', ¡xel c'u we alaj ama' wacax ri'!” Xril c'u ri Moises chi ri aj israelib xak e tzokopitalic qui yo'm quib pa yok'ic cumal ri qui c'ulel, man e k'ilom ta c'ut rumal ri Aaron, xtaq'ui' ri Moises chuchi' ri roquibal ri kajebal, xurak u chi', xubij c'ut: “Jachin tak ri qui yo'm qui tzij che u ternexic ri Ajawaxel, chepet wuc'.” Conojel c'u ri aj levitib, xquimulij quib ruc' ri Moises. Xubij c'u ri Moises chque: “Jewa' cubij ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel: ‘Chijujunal chic'ama' ri i kok'ebal, jix pa ri kajebal, chixoc pa tak ri ja, chijujunal chebicämisaj ri iwanima' iwib cuc', ri e iwachalal, o e i c'ulja.’ ” Ri aj levitib je xquibano jas ri takanic ri xuya' ri Moises chque, craj c'u ne e oxib mil achijab xecäm pa ri k'ij ri' chquixo'l ri aj israelib. Xubij c'u ri Moises chque: “Camic, quic'am ix tz'akatalaj takanic chuwäch ri Ajawaxel, rumal rech chi chijujunal xuc'ulelaj ri u c'ojol jujun chic ri e rachalal. Rumal c'u rech wa' ix u tewichi'm ri Ajawaxel camic.” Chucab k'ij, xubij ri Moises chque ri aj israelib: “Ri ix, i banom jun nimalaj mac. Camic quinpaki' chi na jawije' c'o wi ri Ajawaxel, che rilic we quincuinic chi quixucuyu'.” Xopan c'u ri Moises jawije' c'o wi ri Ajawaxel xubij che: “Kastzij, ri winak qui banom jun nimalaj mac, xquiban jun qui dios re k'an puak. Quintz'onoj tok'ob che la chi cäsach la qui mac, we c'u man caj la cäsach la qui mac, chesaj la ri nu bi' chupam ri wuj ri tz'ibam la.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Xuwi ri cämacun chnuwäch, are wa' quinwesaj ri u bi' chupam ri nu wuj. Jät ba', chebac'ama' bic we winak ri' pa ri c'olbal ri nu bim chawe. Cäc'am c'u na a be rumal ri nu tako'n aj caj. Aretak c'u copan ri k'ij re ri c'äjisan wächaj, quinc'äjisaj na qui wäch rumal ri qui mac.” Ri Ajawaxel xuya' jun c'axalaj yabil paquiwi' ri winak, rumal rech chi xquik'ijilaj ri alaj ama' wacax re k'an puak ri xuban ri Aaron. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Jät, chatel bic waral, chebac'ama' bic ri winak ri xebawesaj ulok pa Ejipt. Jix pa ri ulew ri xinbij chi quinya' che ri Abraham, ri Isaac, ri Jacob, xukuje' chque ri qui' tak qui mam. Quintak na bic ri nu tako'n aj caj rech cuc'am a be, quebenwesaj c'u na bic ri aj cananeyib, ri aj amoreyib, ri aj hititib, ri aj perezeyib, ri aj hebeyib, ri aj jebuseyib. Jix pa ri ulew jawije' ri cabelel wi leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja'. Man quinbe ta c'u chixo'l, mäc'ulmataj ne chi quinsach i wäch pa ri be, ri ix c'ut ix winak ri sibalaj ix tac.” Aretak ri aj israelib xquita' we xibibalalaj tak tzij ri', sibalaj xebisonic, man c'o ta chi jun xucoj ri wikbal rib, u bim chi c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Chabij chque ri aj israelib: ‘Ix, ix winak ri sibalaj ix tac. Pune' ta xa jubik' quinc'oji' chixo'l, quinq'uis u sachisaxic i wäch ri'. Chebiwesaj ba' conojel ri wikbal tak iwib kas camic, quinwil c'u na jas ri quinban na chiwe.’ ” Je c'u ri' kas aretak e c'o pa ri juyub Horeb, ri aj israelib xquik'il tak quib che qui cojic ri wikbal tak quib. Ri Moises xuc'am ri lic'om ja, naj xuya' u wi che ri c'olbal ri c'o wi nabe, xucoj c'u Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, che u bi'. Aretak c'u c'o jun craj cuta' u no'j che ri Ajawaxel, cäbe c'ä pa ri Lic'om Rachoch Dios ri naj c'o wi che ri c'olbal ri e c'o wi ri aj israelib. Aretak cäbe ri Moises pa ri Lic'om, conojel ri winak quewalijic quetaq'ui' apan chuchi' ri qui cäbal ri lic'om, queca'y apan che ri Moises c'ä coc na chupam ri Lic'om. Xuwi c'u coc ri Moises chupam, ri jutac'aj sutz' cäkaj ulok chicaj cuya' rib chuchi' ri Lic'om cätzijon c'u ri Ajawaxel ruc' ri Moises. Aretak cäquil ri winak chi cäc'oji' ri jutac'aj sutz' chuchi' ri Lic'om, chquijujunal quexuqui' chuchi' ri kas qui cäbal ri lic'om, quek'ijilanic. Ri Dios cätzijon ruc' ri Moises chwinakil, jacha' ri cuban apachique winak ri cätzijon ruc' ri rachil cätzelej c'u ri Moises pa ri c'olbal ri e c'o wi ri aj israelib. Are c'u ri Josue ri u c'ojol ri Nun, ri c'o che to'l rech ri Moises, mawi jubik' quel pa ri Lic'om. Ri Moises xubij che ri Ajawaxel: “Chilampe' la, ri lal catz'onoj la chwe chi quinc'am qui be we winak ri', man c'u bim ta la chwe jachin ri cätak la bic wuc'. Bim la chi sibalaj cu'l c'u'x la chwij, xukuje' chi in lok' chwäch la. We c'u kastzij chi in lok' chwäch la, quintz'onoj tok'ob che la chi cac'ut la ri be la chnuwäch, rech cäcu'bi nu c'u'x chij la chi amak'el in lok' chwäch la. Mäsach ba' pa jolom la chi e ech la we winak ri'. Kas In catinwachilaj na, catinwuxlanisaj c'u na,” xcha' ri Ajawaxel. Are c'u ri Moises xutzelej u bixic che: “We man kas lal cujachilaj ta la bic, mujesaj la bic waral. We c'u ri lal, man cujachilaj ta la bic, ¿jas ta c'u ri cäban che retamaxic chi ri tinimit la xukuje' ri in uj lok' chwäch la? Xuwi c'u we lal c'o kuc', ri tinimit la xukuje' ri in, cujk'alajinic chi man uj ta junam cuc' conojel ri niq'uiaj tinimit chic ri e c'o cho ri uwächulew.” Xubij ri Ajawaxel che ri Moises: “Ri a bim chwe, xukuje' quinbana' wa', rumal rech chi nu jiquibam nu c'u'x chawij, at lok' chnuwäch, a ch'äcom c'ut ri nu tok'ob,” xujiquiba' u bixic ri Ajawaxel che. “¡Ya' la chwe chi quiwil ri juluwem la!” xcha' ri Moises. Xutzelej c'u u bixic ri Ajawaxel: “Quinban c'ut chi coc'ow ronojel ri wutzil chawäch, chawäch c'ut at quinya' wi na u k'alajisaxic ri nu bi'. Quel na nu c'u'x che apachin ri quinwaj wi, quintok'obisaj u wäch apachin ri quinwaj wi. Quink'alajisaj c'u chawäch chi man catcuin taj cawil ri nu palaj, rumal rech chi man c'o ta jun winak ri cäcuin ta che rilic ri nu palaj, cutakej ta c'u c'aslem.” Xukuje' xubij ri Ajawaxel che ri Moises: “Chawilampe', waral chinunakaj, c'o jun c'olbal. Chattac'al puwi' we cowilaj abaj ri'. Aretak coc'ow ri nu juluwem catincoj chupam ri pec ri c'o xo'l ri cowilaj abaj, catinch'uk c'u na ruc' ri nu k'ab c'ä quinoc'ow na. Quinwesaj c'ut ri nu k'ab rech cawil ri wij, are c'u ri nu palaj man ya'tal taj chi cawilo.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chebaramij quieb tz'alam tak abaj junam cuc' ri quieb ri xecoj can nabe, rech quebentz'ibaj ri tzij chquiwäch, ri xetz'ibax chquiwäch ri nabe tz'alam tak abaj, ri xebapaxij. Chasuc'umaj awib chwek ak'ab, rech catpaki' puwi' ri juyub Sinai, quinaweyej c'u pa ri c'olbal ri naj elinak chicaj. Mawi jun winak cäpaki' ta awuc', mawi c'o jun militaj u wäch pa ronojel ri juyub; mawi chij, mawi wacax meyuk'ux cho ri juyub.” Ri Moises xuramij quieb tz'alam tak abaj junam cuc' ri quieb nabe. Ak'ab c'ut chucab k'ij xebuc'am bic ri quieb tz'alam tak abaj, xpaki' puwi' ri juyub Sinai, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xkaj c'u ulok ri Ajawaxel pa jun sutz', xc'oji' c'u chila' ruc' ri Moises, xubij c'ut ri kas u bi'. Xoc'ow chuwäch ri Moises, je xubij wa' co u bixic ri kas u bi' xubij: “¡Ri Ajawaxel! ¡Ri Ajawaxel! ¡Dios junalic, xukuje' tok'obisal wächaj, coch'onel xukuje' nim pa lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' kastzij! Ri cäcanaj jic pa ri lok'ok'ebal u c'u'x paquiwi' q'ui mil tak ija'lil, xukuje' cusach mac che ri banoj etzelal, ri c'ulelanic xukuje' ri macaj; mawi c'u jubik' ma ta cuc'äjisaj u wäch ri ajchak'mac, xane' cuc'äjisaj qui wäch ri quetzelal ri tataxelab paquiwi' ri alc'ualxelab, paquiwi' ri e i tak mam, paquiwi' ri e xiquin tak mam, xukuje' paquiwi' ri e calc'ual ri e xiquin tak mam.” Chanim xumej rib ri Moises, xuk'ijilaj ri Ajawaxel xubij: “¡Ajawaxel! ¡Ajawaxel! We kastzij chi in lok' chwäch la, chujachilaj la bic. We winak ri' kastzij sibalaj e tac, xa ba' sacha' la ri ka mac, ri ketzelal, chujc'ama' che tinimit la.” Ri Ajawaxel xubij: “Chixtatabenok: In quinban camic jun c'ulwächinic ruc' ronojel ri a tinimit. Quebenban na mayibal tak jastak ri mawi jumul e banom pa jun nim tinimit chic ri c'o cho ri uwächulew, conojel c'u ri winak ri e c'o chquinakaj cäquil na ri cäcuin ri Ajawaxel che u banic, e mayibal tak c'ut ri quebenbana' na iwuc'. Chebitz'akatisaj ba' qui banic ri ix nu takom wi camic, are c'u ri in quebenwesaj bic chiwäch ri aj amoreyib, ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj perezeyib, ri aj hebeyib, ri aj jebuseyib. Miban jun c'ulwächinic cuc' ri winak ri e jekel chupam ri ulew ri quixoc wi na, rech mequiban chiwe chi quixkaj chupam ri qui c'amibal. Xane' chebiyojij ri qui porobal, chebic'äjij conojel tak ri abaj ri quequik'ijilaj xukuje' tak cuta'm ri e tastalic. Mik'ijilaj jule' tak dios chic, rumal rech chi ri Ajawaxel achixomanel. Dios achixomanel ri u bi'. Miban jun c'ulwächinic cuc' ri winak ri e jekel chupam we ulew ri', mäc'ulmataj ne chi aretak cäquimej quib che qui k'ijilaxic ri e qui diosib, aretak quequiya' tabal tok'ob chquiwäch, quixcula'j ta c'ut, quitij ta c'u iwech we tabal tak tok'ob ri', o quequic'ulba' ta ne ri qui mia'l cuc' tak ri i c'ojol, aretak c'ut quequik'ijilaj tak ri e qui diosib, quequitakchi'j ta c'u ne tak ri e i c'ojol che u mejic quib chquiwäch che qui k'ijilaxic. Mawi jumul mebiban ix i diosib re tzacom ch'ich'.” “Chiwoc'owisaj ri nimak'ij re ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc', je roc'owisaxic quibano jacha' ri takanic ri nu yo'm chiwe, wukub k'ij quitij caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc'. Ri u k'ijol are ri ic' Abib, chupam c'ut we ic' ri' xixel ulok pa Ejipt. Ronojel alc'ualaxel ala ri nabeal, wech in, xukuje' ri nabe tak cal ri e i wacax, ri e i chij, ri e i q'uisic', we ama' ri cäcalaj e wech in. Are c'u ri quiban che ri nabe ral ri ati't bur we ama' ri cäralaj, rajawaxic quiya' jun alaj chij o jun alaj q'uisic' che u q'uexwäch ri alaj bur; we c'u man quiya', qui k'ajisaj na ri rij u wi' ri alaj bur. Xukuje' rajawaxic quiya' jun sipanic che qui q'uexwäch ri e nabeal tak i c'ojol chquijujunal. C'o c'u jun mape che wilic we man c'o jas cuc'am ulok. Wakib k'ij chixchacunok, pa ri uwuk k'ij chixuxlanok, pune' pa u k'ijol ticonijic o pa u k'ijol k'atoj. Chiwoc'owisaj ri nimak'ij quech ri wukutak k'ij, ri quech ri nabe tak qui wächinic ri trico, xukuje' ri nimak'ij aretak cäq'uis u yaquic tak ri qui wäch ri tico'n q'uisbal re ri junab. Conojel ri e iwachijab rajawaxic pa jun junab cutac'aba' na rib oxmul chuwäch ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel. Ri in c'ut quebenwesaj na bic ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic chiwäch, quinnimarisaj na u wäch ri iwulew. Jeri' man c'o ta jun cuchajij ta anima' che u majic ri iwulew aretak quixbe che u tac'abaxic iwib chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios oxmul pa ri jun junab. Aretak quebiya' ri awaj che tabal tok'ob, merachilaj quic' xukuje' caxlanwa ri cäya' ch'am ruc', mawi quic'ol ta can ri cäto'taj canok che ri cäpil che ri Oc'owem che ri ucab k'ij. Rajawaxic quebic'am bic ri nabe utzalaj tak qui wächinic ri e iwulew pa ri rachoch ri Ajawaxel. Mebitzac ri alaj tak q'uisic' chupam ri u leche ri qui nan.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chebatz'ibaj tak we tzij ri', are c'u wa' ri qui tac'alibal tak ri c'ulwächinic ri quiban awuc' xukuje' cuc' ri aj israelib.” Ri Moises xcanaj can cawinak (40) k'ij, cawinak (40) ak'ab ruc' ri Ajawaxel, man xwa' taj mawi xuq'uianic. Xebutz'ibaj c'u ri tzij re ri pixab chquiwäch tz'alam tak abaj, are wa' ri e lajuj takomal. Aretak xto'taj ri Moises, xkaj ulok chuxe' ri juyub Sinai e ruc'am ulok ri quieb tz'alam tak abaj ri e tz'ibatal wi ri pixab, man c'o ta c'u cunabej chi ri u palaj cäjuluwic rumal rech chi xtzijon ruc' ri Ajawaxel. Aretak ri Aaron xukuje' conojel ri aj israelib xquil ri u palaj ri Moises chi cäjuluwic, xquixe'j quib, man xekeb ta ruc'. Xesiq'uix c'u rumal ri Moises, ri Aaron e rachil conojel ri c'amal tak qui be ri aj israelib aretak xebopan ruc' ri Moises, ri Moises xtzijon cuc'. Chumatam chi jubik' xekeb conojel ri aj israelib, xebuya' c'u conojel ri takanic chque ri e u yo'm ulok ri Ajawaxel che puwi' ri juyub Sinai. Aretak c'u xto'taj che tzij cuc', xuch'uk ri u palaj. Aretak ri Moises coc chuwäch ri Ajawaxel che u tzijobexic, cresaj ri ch'ukubal chupalaj c'ä quel na ulok. Cuk'alajisaj c'u chquiwäch ri aj israelib ri takanic ri yo'm ulok che rumal ri Ajawaxel. Aretak cäquil ri aj israelib chi cäjuluw ri u palaj ri Moises, ri Moises cucoj chi jumul ri ch'ukubal chupalaj, c'äte cresaj aretak coc chi jumul che u tzijobexic ri Ajawaxel. Ri Moises xebumulij conojel ri aj israelib xubij chque: “Ri Ajawaxel u yo'm takanic chwe chi jewa' cäbanic: Wakib k'ij cuya' cäban chac, are c'u ri uwuk k'ij are jun tastalicalaj k'ij wa' chiwe re tz'akatalaj uxlanem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Apachin c'u ri cächacun pa we k'ij ri', cäcämisaxic. Apachique ta ne c'olbal ri ix c'o wi', micoj i k'ak' pa ri k'ij re uxlanem.” Ri Moises xtzijon cuc' conojel ri aj israelib, xubij chque: “Are wa' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel: Chic'ama' ulok sipanic che ri Ajawaxel. Conojel c'u ri cäcaj cäquic'am ulok ri qui sipanic che ri Ajawaxel ruc' ronojel canima', chquic'ama' ulok k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', quem azul, quem morato', quiäk quem, coc'alaj lino, quismal q'uisic', qui tz'umal ama'ib tak chij, ri e tz'ajom ruc' quiäk, utzalaj tak tz'um, che' re q'uisis, aseit ri cäya' pa tak ri yabal k'ak', c'oc'al tak ri caya' ruc' ri aseit ri cajwataj che ri tastajic xukuje' ri caya' ruc' ri c'oc'alaj k'ol, abaj re tak cornalin xukuje' niq'uiaj abaj chic ri e je'lic ri quenac' che ri atz'iak ri nim u k'ij, xukuje' ri cäcoj cho c'uxaj ri cucoj ri qui nimal cojol tabal tok'ob.” “Conojel ri quena'w che apachique chac chepetok, chelquibana' ronojel ri u bim ri Ajawaxel chi quebanic: ri k'ijilabal ri Lic'om Rachoch Dios, ri ch'ukubal u wi' ri lic'om, ri ch'apabal tak rech, ri u tz'alamil, ri e u balulil, ri e rakan xukuje' ri e u tac'alibal, ri caxa rachilam ri e u bululil xukuje' ri ch'ukubal wi'aj, ri tasbal, ri ch'ukubal ri cäch'ukuwic, ri mexa rachilam ri e u balulil xukuje' ronojel ri e u chaconisan, ri caxlanwa ri cäya' chuwäch ri Ajawaxel, ri tzuc'ulibal ri cuya' sakil e rachilam ri e u chaconisan xukuje' tak ri yabal k'ak', ri porobal rech ri c'oc' k'ol e rachilam ri e u balulil, ri aseit ri cäcoj che qui tasic ri jastak, ri c'oc'alaj k'ol, ri tasbal re ri u chi' ri k'ijilabal, ri porobal ri queporox wi ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic, rachilam ri e quemom k'an ch'ich', ri e u balulil xukuje' ri e u chaconisan, ri tzima rachilam ri u tiq'uilibal, ri tasbal ri querababax chrij ri uwo ja rech ri Lic'om Rachoch Dios, e rachil tak ri rakan xukuje' tak ri e u tac'alibal, ri tasbal ri cäcoj chuchi' ri oquibal cho ri uwo ja, ri e u ch'ic ri k'ijilabal xukuje' tak ri e rech ri uwo ja xukuje' ri tanibal tak rech, ri quemom atz'iak ri cucoj ri cojol tabal tok'ob che ri k'ijilanic chupam ri k'ijilabal, ri e tastalicalaj tak ratz'iak ri Aaron cojol tabal tok'ob xukuje' ri atz'iak ri cäquicoj ri e u c'ojol che ri qui chac che u cojic ri tabal tok'ob.” Aretak ri aj israelib xquiq'uis u ta'ic ri xbix chque rumal ri Moises, conojel xebe cho tak cachoch, conojel c'ut ri xsalabetaj ri canima', ruc' qui rayibal ri man xa ta e cawäch xquic'am ulok jun sipanic che ri Ajawaxel, rech cäban ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib xukuje' ronojel ri cajwatajic, je jacha' ri cajwataj che ri atz'iak ri nim u banic. Chi achijab, chi ixokib, xequic'am ulok ruc' ronojel canima', ronojel u wäch wikbal ri cäquiwikbej quib, mulk'ab, u wi' tak xiquinaj, ronojel qui wäch jastak re k'an puak. Chquijujunal xquic'am ulok ri qui sipanic re k'an puak ri qui bim chi cäquiya' che ri Ajawaxel. Ri e c'o tak quem azul cuc', quem morato', quiäk quem, coc'alaj lino, quismal q'uisic', qui tz'umal ama'ib tak chij ri quiäkarisam o utzalaj tak tz'um, xequic'am ulok. Ri xquic'am ulok sipanic re sak puak o re k'an ch'ich', xq'uic'am ulok chuwäch ri Ajawaxel; e are c'ut ri c'o che' re q'uisis cuc' xequic'am ulok che qui banic ri jastak ri quebajwatajic. Ri ixokib ri quecuinic quequemenic, xequic'am ulok ri qui quem re azul, quem re morato', re quiäk quem, re coc'alaj lino; are c'u ri ixokib ri quecuin che tak wikbal, xpe pa canima' xequibatz'ij quismal q'uisic'. Ri c'amal tak be o ri c'o quekle'n, xequic'am ulok abaj cornalin xukuje' niq'uiaj tak abaj chic ri e je'lic, rech quenac' che ri jalan atz'iak xukuje' che ri cäcoj cho c'uxaj ri cucoj ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, c'oc'al xukuje' aseit ri cuya' sakil xukuje' ri cäya' ruc' ri aseit ri cäcoj che tastajic xukuje' che ri c'oc'alaj k'ol. Conojel ri aj israelib chi achijab chi ixokib, ri xpe pa canima' chi quetobanic rech cäbantaj ri xtakanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises, conojel xequic'am ulok ri qui sipanic ruc' ronojel canima' che ri Ajawaxel. Ri Moises xubij chque ri aj israelib: “Chiwilampe', ri Ajawaxel xresaj ri Bezaleel chquixo'l ri ramak' ri Juda ri u c'ojol ri Uri, ri ri' u mam c'ut ri Hur, u nojisam c'u che ri ruxlabal ri Dios, che no'j, che ch'obonic, che etamanic, che nawinic xukuje' che qui banic jastak che qui banic wikbal xukuje' jastak re k'an puak, re sak puak, re k'an ch'ich', che qui tzoq'uic xukuje' che qui naq'uic je'lalaj tak abaj, che qui josic che' xukuje' che qui banic je'lalaj tak wikbal. Xukuje' nu yo'm u no'j che tijonic. Ri are' rachilam ri Aholiab ri u c'ojol ri Ahisamac, ri aj Dan, e nu yo'm quetamabal che u banic apachique chac ri mayibal tak qui banic, che qui t'isic tak quem azul, quem morato', quiäk tak quem, coc'alaj lino, che u quemic apachique quem ri c'o tak quetz'balil.” “Jeri', ri Bezaleel rachilam ri Aholiab xukuje' conojel ri quena'w che apachique chac, ri yo'm qui no'j, quetamabal rumal ri Ajawaxel che qui banic conojel ri jastak ri quebajwataj che ri k'ijilanic chupam ri k'ijilabal, xquitz'akatisaj ri xtakan ri Ajawaxel che u banic.” Ri Moises xusiq'uij ri Bezaleel, ri Aholiab xukuje' conojel ri quecuin che apachique chac, ri yo'm we etamanic ri' chque rumal ri Ajawaxel, qui chi'm c'u quib pa quech wi che ri to'banic chupam we chac ri'. Ri Moises xebujach ri sipanic pa qui k'ab ri e qui c'amom ulok ri aj israelib, rech cäquichaplej u banic ri cajwataj che ri k'ijilanic chupam ri k'ijilabal. Ronojel k'ij c'ut cäquic'am ulok sipanic ri aj israelib ruc' ronojel canima'. Ri ajchaquib ri cäquiban ronojel u wäch chac ri cätajin quequiban ri jastak ri quebajwataj che u banic ri k'ijilabal, xquitanaba' na can u banic ri qui chac xebec xequibij che ri Moises: “Ri winak cätajin cäquic'am ulok u wi' ri jastak ri quebajwataj che u banic ri chac ri takaninak ri Ajawaxel che u banic.” Xtakan c'u ri Moises che u bixic chque conojel ri winak pa ri kajebal, chi mawi jun achi mawi jun ixok cutakej chi qui banic chac jacha' che sipanic che u banic ri k'ijilabal. Jewa' xban che qui k'ilic ri winak rech man cäquitakej ta chi qui c'amic ulok sipanic, man xuwi ta c'u c'o ronojel ri cajwataj che u banic ri chac, xane' xoc'ow qui wi' ri jastak. Jachin tak c'ut ri quena'w na che apachique chac chquiwäch ri niq'uiaj ajchaquib chic, e are xewocow ri k'ijilabal. Lajuj tasbal re tumim lino xquicoj che, quem azul, quem morato', quiäk quem, ri xequitz'ot quieb wächbal chquiwäch, ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic'. Chquijujunal ri tasbal xa junam quetabalil, cajlajuj (14) bara' ruc' niq'uiaj qui rabic, cacab bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj qui wäch. Xequit'is ri job tasbal xa jun xquiban che, xrekala' rib ri qui chi', je c'u xquiban chque ri job tasbal chic. Xequiban jujun c'amal re bätz' azul chuchi' ri nabe tasbal re ri nabe job tasbal xukuje' chuchi' ri q'uisbal tasbal re ri ucab job tasbal chic. Cawinak lajuj (50) c'amal xquiban chuchi' ri nabe job tasbal xukuje' je xquiban chic che ri ucab job tasbal chic, xquic'ulajij c'u quib ri c'amal. Xukuje' xequiban cawinak lajuj (50) ch'epebal re k'an puak che u ch'epic ri job tasbal ruc' ri job tasbal chic, xa jeri' cäcanaj xa jun k'ijilabal. Ri Bezaleel xukuje' xebuban julajuj (11) tasbal que quismal q'uisic', che u banic jun lic'om ri cäch'ukuw u wi ri k'ijilabal. Conojel ri tasbal xa junam quetabalil waklajuj (16) bara' qui rabic chquijujunal, cacab bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj qui wäch. Xebut'is job tasbal, xa jun xuban chque, xebut'is ri wakib chic xukuje' xa jun xuban chque. Xebuban cawinak lajuj (50) c'amal chuchi' ri nabe job tasbal che t'ikbal rech, xukuje' xebuban chi cawinak lajuj (50) c'amal chuchi' ri q'uisbal tasbal re ri job chic. Xukuje' xebuban cawinak lajuj (50) ch'epebal re kan ch'ich' che u nuq'uic ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri Bezaleel xuban jun ch'ukubal u wi' ri Lic'om Rachoch Dios re qui tz'umal ama'ib tak chij ri tz'ajom ruc' quiäk, xukuje' xuban chi jun ch'ukubal chic re utzalaj tak tz'um ri cäbe kas puwi'. Xebuban chi c'u ri tz'alam re q'uisis ri quebajwataj che ri k'ijilabal, suc' qui tac'abaxic xebucojo. Chquijujunal ri tz'alam quebetan jotak (5) bara' ruc' jun k'abaj ruc' niq'uiaj qui rabic, oxib k'abaj qui wäch, xebuban cacab qui tu' ri jun tz'alam rech cäch'epetaj che ri jun tz'alam chic. Conojel ri tz'alam re ri k'ijilabal je qui banic wa' xebubano. Xebuban juwinak (20) tz'alam che ri u mox, xebucoj c'u cawinak (40) tac'alibal re sak puak chquixe'. Cacab tac'alibal chquixe' jujun ri quech'epi wi ri cacab qui tu'. Xukuje' che ri jun u xcut chic ri k'ijilabal o ri re riquiak'ab, xebuban juwinak (20) tz'alam cachilam ri cawinak (40) qui tac'alibal, rech cäcanaj cacab qui tac'alibal ri jujun tz'alam. Xebuban chi wakib tz'alam ri quecoj chrij ri k'ijilabal ri c'o che ri u kajebal k'ij, xukuje' quieb tz'alam chic ri quecanaj chrij pa tak u xquina ri k'ijilabal. We tz'alam ri' cäquic'ulajij quib, cäquitik la quib ajsic c'ä copan ruc' ri nabe xiquinaj. Jewa' xuban chque ri quieb tz'alam re ri quieb u xquina, xetz'akat wajxakib tz'alam chi conojel cachilam ri waklajuj (16) qui tac'alibal re sak puak, cacab tac'alibal cäcoj chquixe' ri jujun tz'alam. Ri Bezaleel xukuje' xebuban job balul re q'uisis ri quetok'en ri tz'alam pa ri jun u xcut ri k'ijilabal, xebuban chi job balul ri quetok'en ri tz'alam pa ri jun u xcut chic ri k'ijilabal, xukuje' job balul chic ri quetok'en ri tz'alam re chrij ri c'o che ri u kajebal k'ij. Ri balul re ri u niq'uiajil, xroc'owisaj pa ri jun u xcut xukuje' pa ri jun u xcut chic, pa qui niq'uiajil ri tz'alam. Xucoj k'an puak chquij ri tz'alam, xebuban qui xiquina re k'an puak ri quejut wi ri balul ri cojom k'an puak chquij. Xuban xukuje' ri tasbal, quem azul, quem morato', quiäk quem xucoj che u banic, xebutz'ot quieb wächbal chuwäch, ri cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic'. Xebucoj jujun ch'epebal re k'an puak che, xuxequeba' chquij quiejeb akan re q'uisis ri cojom k'an puak chquij, e tiquibam paquiwi' quiejeb tac'alibal re sak puak. Che ri u chi' ri Lic'om Rachoch Dios xuban jun tasbal re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumin lino, utzalaj u t'isic xubano. Xukuje' xebuban job akan e rachil tak ri xequebal xukuje' job qui tac'alibal re k'an ch'ich', xucoj k'an puak paquiwi' tak ri akan xukuje' tak ri e qui xiquin. Ri Bezaleel xoc chi che u banic ri caxa, che' re q'uisis xucoj che, jun bara' ruc' jun k'abaj quetan ri u rabic, oxib k'abaj u wäch, xukuje' oxib k'abaj rak'anibal. Xucoj utzalaj k'an puak chrij xukuje' chupam, xucoj jun retz'balil re k'an puak chuchi'. Xukuje' xebuban quiejeb u xiquin re k'an puak ri xebucoj che ri quiejeb rakan, quieb che ri juperaj quieb che ri juperaj chic. Xukuje' xebuban quieb balul re q'uisis, ri xucoj k'an puak chquij, xebujut chupam tak ri e u xiquinaj ri c'o pa tak u xcut ri caxa, che u telexic bic. Xukuje' xuban jun tz'apibal re utzalaj k'an puak ri quetan job k'abaj u rabic, oxib k'abaj u wäch, xebuban quieb wächbal re k'an puak ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic' ruc' bajibal, puwi' ri quieb u tza'm ri tz'apibal. Ri tz'apibal xukuje' ri quieb wächbal ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic', xa jun xcuc'aj wi quib; ri jun c'o che ri jun u tza'm, ri jun chic c'o chi che ri jun chi u tza'm, xuc'ulaj rib qui wäch, benak c'u ri qui palaj che u ca'yexic ri tz'apibal, qui lic'om ri qui xic' puwi' jacha' muj che to'bal ib. Ri Bezaleel xukuje' xuban jun mexa re q'uisis ri quetan jun bara' u rabic, niq'uiaj bara' u wäch, oxib k'abaj rak'anibal. Xucoj utzalaj k'an puak chrij xukuje' xucoj jun retz'balil re k'an puak chuchi'; xuban jun retz'balil ri u chi' ri oxib u wi' k'abaj u wäch, xukuje' xucoj jun retz'balil chic re k'an puak che ri u chi'. Xebuban quiejeb u xiquin re k'an puak ri xebucoj che ri quiejeb u xquina jawije' c'o wi ri quiejeb rakan, ri xiquinaj xecanaj chuchi', rech quejut ri balul chupam, jeri' cuya' cätelex bic ri mexa. Re q'uisis ri balul rech ri mexa xebubano, xucoj k'an puak chquij. Xukuje' e re utzalaj k'an puak ri e u chaconisan ri rajawaxic ri quec'oji' puwi' ri mexa xebuban ri queya' puwi' ri e u platoyil, ri e u paq'uebal, ri e u xaru', xukuje' ri e u lakil che ri u wa'l uva ri cäya' che sipanic. Ri Bezaleel xoc chi che u banic ri tzuc'ulibal, re utzalaj k'an puak xubano, bajibal xuch'ayibej rech. Ri u tiq'uilibal, ri rakan, ri e u lakil, ri e u mansanil, ri e u cotz'ijal, xa jun cuc'axic quib; e c'o wakib u k'ab ri xebel pa tak u xcut, oxib che ri jun u xcut oxib che ri jun u xcut chic. Chquijujunal ri wakib u k'ab ri quebel pa tak u xcut, e c'o ox ox qui lakil jacha' ri almendr, e c'o u cotz'ijal xukuje' u mansanil, ri rakan xukuje' e c'o quiejeb u lakil junam ruc' ri almendr, e c'o u cotz'ijal xukuje' u mansanil. Chquijujunal ri ox ox u k'ab ri tzuc'ulibal ri quebel pa tak u xcut, e c'o jujun qui cotz'ijal chquixe'. Ri e u cotz'ijal xukuje' tak ri e u k'ab ri tzuc'ulibal, xa jun ruc'axic quib, e re k'an puak ri ch'ayom ruc' bajibal. Xukuje' ri wukub yabal k'ak' e re utzalaj k'an puak xebubano, ri e u chapbal xukuje' ri e alaj tak u platoyil. Oxib arob utzalaj k'an puak xajwataj che u banic ri tzuc'ulibal xukuje' ri e u chaconisan. Ri Bezaleel xuban ri porobal ri cäporox wi ri c'oc' k'ol, che' re q'uisis xucoj che. Cajtzalaj, ruc' niq'uiaj bara' u rabic, niq'uiaj bara' u wäch, jun bara' rak'anibal. Ri e ruc'a' xa jun cuc'axic quib ruc' ri porobal ri cäporox wi ri c'oc' k'ol. Xucoj utzalaj k'an puak puwi' xukuje' pa tak u xcut xukuje' che tak ri ruc'a', xuban jun retz'balil chuchi' re k'an puak. Xebucoj jujun xiquinaj re k'an puak chuxe' ri retz'balil, quieb che ri quieb u tza'm che ri jun u xcut, quieb chic che ri quieb u tza'm chic che ri jun u xcut chic, chupam c'ut quejut wi ri telebal re rech cuya' cätelex bic ri porobal. Re q'uisis ri e u balul ri porobal xebubano, xucoj k'an puak chquij. Ri Bezaleel xukuje' xusuc'umaj ri tastalicalaj aseit ri cäcoj che tasic, xukuje' ri c'oc'alaj k'ol, jacha' ri u banic ri cäquiban ri e banal tak c'oc'al. Q'uisis xucoj ri Bezaleel che u banic ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Quiejeb u xcut xubano, quieb bara' ruc' quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj quetan ri jujun u xcut, jun bara' ruc' quieb k'abaj ri rak'anibal. Che ri quiejeb u xquina xebuban quiejeb ruc'a', ri cuc'am quib ruc' ri porobal, xucoj k'an ch'ich' chquij. Conojel ri e u chaconisan ri porobal e re k'an ch'ich' xebubano ri c'olbal tak chaj, ri e paq'uebal, ri e nimak tak lak, ri tz'imaj ti'j xukuje' ri e c'olbal tak rachak k'ak'. Xukuje' xuban jun quemom k'an ch'ich' ri xucoj chuxe' ri u chi' ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, ri xopan pa u niq'uiajil ri rak'anibal. Xukuje' xebuban quiejeb xiquinaj chque ri quiejeb u xquina ri quemom k'an ch'ich' ri quejut wi ri e u balulil. Xebuban c'u u ri e u balulil ri porobal re che' re q'uisis xebubano, k'an ch'ich' xuchubej quij, xebujut c'ut chquipam tak ri xiquinaj ri e c'o pa ri quieb u xcut ri porobal, rech cuya' cätelex bic. Ri porobal wocowic u banic xubano re che'. Ri Bezaleel are xebucoj ri qui ilbal quib ri ixokib ri cajwataj chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib che u banic ri tzima re k'an ch'ich', xuban xukuje' ri u tiq'uilibal re k'an ch'ich'. Ri Bezaleel xuban ri uwo ja. Ri jun u xcut ri uwo ja pa ri u mox, xruc'aj cawinak oxlajuj (53) bara' tasbal re tumim lino. Xerachilaj ri juwinak (20) rakan xukuje' ri juwinak (20) u tac'alibal ri e re k'an ch'ich', ri e u ch'epebal xukuje' tak ri xiquinaj e re sak puak. Ri jun u xcut chic ri uwo ja pa ri riquiak'ab xruc'aj jun tasbal re cawinak oxlajuj (53) bara' u rabic, xerachilaj ri juwinak (20) akan xukuje' ri juwinak (20) u tac'alibal, ri e re k'an ch'ich', ri e u ch'epebal xukuje' tak ri xiquinaj e re sak puak. Pa ri u xcut pa ri u kajebal k'ij, xruc'aj jun tasbal re juwinak wakib (26) bara' ruc' niq'uiaj, xerachilaj lajuj akan xukuje' lajuj tac'alibal. Ri ch'epebal chque tak ri akan xukuje' tak ri xiquinaj e re sak puak. Ri jun u xcut chic ri uwo ja pa ri elebal k'ij xukuje' xruc'aj jun tasbal juwinak wakib (26) bara' ruc' niq'uiaj. Che ri jun u xcut ri oquibal, xecoj wajxakib (8) bara' ruc' jun k'abaj tasbal, rachil oxib akan xukuje' oxib tac'alibal; che c'u ri jun xcutaj chic, xecoj wajxakib (8) bara' ruc' jun k'abaj tasbal, rachil oxib akan xukuje' oxib tac'alibal. Conojel ri tasbal ri xsutibex rij ri uwo ja, e re tumim lino. Ri qui tac'alibal ri akan e re k'an ch'ich', are c'u ri e qui ch'epebal xukuje' ri qui xiquin ri c'o chque e re sak puak, xcoj sak puak paquiwi' ri akan. Conojel ri akan re ri uwo ja c'o jujun qui xiquin re sak puak. Ri tasbal ri xcoj chuchi' ri oquibal cho ri uwo ja, utzalaj u tz'otic xbanic, chuwäch quem azul, quem morato', quiäk quem, xukuje' tumim lino. Julajuj (11) bara' ruc' quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj u rabic, quieb bara' ruc' quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj rak'anibal, junam cuc' ri tasbal re ri uwo ja. E c'o quiejeb rakan xukuje' quiejeb qui tac'alibal re k'an ch'ich'; ri e u ch'apabal xukuje' tak ri e u xiquin, e re sak puak, xcoj sak puak paquiwi' ri akan. Conojel ri e u ch'ic ri k'ijilabal xukuje' ri re ri uwo ja, ri sutininak rij, conojel e re k'an ch'ich'. Rumal ri takanic ri xuya' ri Moises che ri Itamar, ri u c'ojol ri Aaron ri cojol tabal tok'ob, ri aj levitib xcajilaj ri u q'uial ri ch'ich' ri xecoj che u banic ri k'ijilabal re ri c'ulwächinic. Ri u tat ri Bezaleel are' ri Uri, ri u mam ri Bezaleel are' ri Hur ri aj Juda, xuban ronojel ri xubij ri Ajawaxel che ri Moises chi cäbanic. Xto' rumal ri Aholiab (ri u tat ri Aholiab are' ri Ahisamac ri aj Dan), ri ch'ayal ch'ich', ajquem xukuje' tz'otonel chuwäch quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' coc'alaj lino. Ronojel ri k'an puak ri xcoj che u banic ri xajwataj che ri k'ijilabal, are xcoj ri k'an puak ri xya' che sipanic chuwäch ri Ajawaxel, juwinak jun (21) quintal ruc' jun arob pajom pa ri pajbal ri cäcoj pa ri k'ijilabal. Ri sak puak ri xmulixic aretak xebajilax ri aj israelib, oxc'al oxlajuj (73) quintal chi ronojel. Pajom pa ri pajbal ri cäcoj pa ri k'ijilabal. Conojel ri winak ri tz'ibam qui bi' ri tz'akatinak chic jutak winak (20) qui junab, e wakib sient oxib mil job sient ruc' cawinak lajuj (603,550) chquijujunal wa' xquiya' pa niq'uiaj che ri niq'uiaj onz sak puak qui cuchuj, pajom pa ri pajbal ri cäcoj chupam ri k'ijilabal. Oxc'al cablajuj (72) quintal ruc' quieb arob sak puak xecoj che qui banic ri tac'alibal che ri k'ijilabal, xukuje' ri e u tac'alibal ri ch'ukubal. Ronojel we sak puak ri' xcoj che qui banic jun sient tac'alibal, oxib arob xcoj chque ri jujun tac'alibal. Ri sak puak ri xquiya' conojel ri aj israelib, are xucoj ri Bezaleel che qui banic tak ri ch'epebal chquiwäch tak ri akan xukuje' ri xuch'ukubej qui wi' xukuje' tak ri xiquinaj ri xunac' chque. Ri k'an ch'ich' ri xya' che sipanic chuwäch ri Ajawaxel, cawinak julajuj (51) quintal xurik rib ruc' quieb arob. Ruc' we k'an ch'ich' ri' xeban tak ri e u tac'alibal ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri porobal re k'an ch'ich' xukuje' ri quemom k'an ch'ich', xukuje' conojel ri e u chaconisan ri porobal, jacha' xukuje' ri tac'alibal, xukuje' tak ri e u ch'ic ri uwo ja re ri k'ijilabal, xukuje' ri e u tac'alibal ri oquibal re ri uwo ja. Quem azul, quem morato', quiäk quem xcoj che qui banic ri atz'iak re ri patanijic pa ri k'ijilabal. Xukuje' je xcoj che u banic ri ratz'iak ri Aaron ri nim u banic, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. K'an puak, quem azul, quem morato', quiäk quem, tumim lino xcoj che u banic ri atz'iak nim u k'ij. Xequiban liq'uilak tak k'an puak ruc' bajibal, xequikopij c'ut xquiban bätz' chque rech quetz'ot xo'l tak ri quem azul, ri quem morato', ri quiäk quem xukuje' ri pa ri lino. Xecoj quieb ximibal puwi' ri u teleb ri atz'iak ri nim u k'ij ri cäquirik wi quib ri quieb qui tza'm. Ri pas ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij, xa junam qui banic banom: re k'an puak, re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Ri abaj re tak cornalin xecoj, chupam k'an puak, xetzoc' ri qui bi' ri e u c'ojol ri Israel chuwäch, jacha' jun t'ikbal. Ri Bezaleel xebucoj paquiwi' ri ximibal ri c'o puwi' ri u teleb ri atz'iak ri nim u k'ij, che qui nataxic ri e u c'ojol ri Israel, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Ri cäya' cho c'uxaj xukuje' coc'alaj u t'isic xbanic jacha' ri atz'iak i nim u k'ij: re k'an puak, re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino. Pim, cajtzalaj, jun k'abaj quetan ri jujun tak u xcut. Xenac' cajcholaj je'lalaj tak abaj chuwäch: pa ri nabe cholaj xbe jun rubi, jun crisolit, jun esmerald; pa ri ucab xbe jun granat, jun zapir, jun jad; pa ri urox cholaj xbe jun jasint, jun agat, jun amatist; are c'u pa ri ucaj cholaj xbe jun topas, jun cornalin, jun jasp. Conojel tak ri abaj xecoj chupam k'an puak e cablajuj c'ut ri abaj, che qui q'uexwäch ri cablajuj qui bi' ri e u c'ojol ri Israel; tzoc'om c'ut ri qui bi' ri cablajuj amak' paquiwi' ri abaj je jas ri cäban che ri t'ikbal. Puwi' ri caya' cho c'uxaj xecoj jujun alaj tak pach'um k'an puak re utzalaj k'an puak. Xeban quieb retz'balil re k'an puak xukuje' quieb xiquinaj re k'an puak ri xecoj chque ri quieb u chi' ajsic ri caya' cho c'uxaj, e are c'u ri alaj tak pach'um k'an puak xecanaj paquiwi' ri quieb xiquinaj ri e c'o che ri caya' cho c'uxaj. Xech'ap ri qui tza'm ri quieb alaj tak pach'um k'an puak chupam ri quieb ch'epebal, utz qui ch'epic xquiban chquiwäch ri ximibal ri c'o puwi' tak u teleb ri atz'iak ri nim u k'ij. Xukuje' xeban chi quieb xiquinaj re k'an puak ri xecoj che ri quieb u tza'm ri caya' cho c'uxaj iquim, che ri quieb u chi' ri cäcanaj chupam chunakaj ri atz'iak ri nim u k'ij. Xeban quieb xiquinaj chic re k'an puak ri xenac' chuwäch ri ximibal ri c'o puwi' ri u teleb ri atz'iak ri nim u k'ij, chuxe' c'u xecanaj wi, chunakaj ri u t'isel, ajsic jubik' che ri pas ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij. Xexim tak ri xiquinaj re ri caya' cho c'uxaj ruc' ri xiquinaj re ri atz'iak ri nim u k'ij ruc' jun ximibal azul, rech cäcanaj ri caya' cho c'uxaj puwi' ri pas ri cächapow ri atz'iak ri nim u k'ij, mätastaj c'u che, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Ronojel ri atz'iak ri cacanaj chupam ri atz'iak ri nim u k'ij, quem azul xbanbex rech. Xbus ri u chi' ri u kul ri c'o pa u niq'uiajil, jacha' ri cäban che jun atz'iak re tz'um, rech man cäjixjob taj. Xecoj crabaj re quem azul, quem morato', quiäk quem xukuje' tumim lino che retz'balil ri u chi' ri atz'iak. Xukuje' xeban tak tzlintzlin re utzalaj k'an puak, xexol cuc' tak ri crabaj, xecoj tak chquixo'l che ronojel ri u chi'. Jun tzlintzlin rachilam jun crabaj, jun chi tzlintzlin rachilam jun chi crabaj jewa' xban che ronojel ri u chi' ri atz'iak rech ri patanijic, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Ri u pam atz'iak ri re lino ri cucoj ri Aaron xukuje' ri caquicoj ri e u c'ojol, xeban rumal jun ajquem. Xukuje' ri pisbal jolomaj, rachilam ri retz'balil xukuje' tak ri säcaw ri e re tumim lino; ri pas re tumim lino, quem azul, quem morato', quiäk quem, utzalaj u tz'otic xbanic jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Xukuje' xeban liq'uilak re utzalaj k'an puak ri cätasowic jacha' che cojol tabal tok'ob, xetzoc' tak we tzij ri' chuwäch, jacha' ri cäban che ri t'ikbal: “Tastal che u patanixic ri Ajawaxel”. Xcoj jun ximibal re azul che u ximic ri liq'uilic k'an puak chuwäch ri pisbal jolomaj, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Xtz'akat c'u u banic ri k'ijilabal, ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri Dios. Ri aj israelib je u banic ronojel xquibano jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises, xquijach c'u ri k'ijilabal pa u k'ab ri Moises, ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, conojel ri jastak ri quebajwataj pa ri k'ijilabal: conojel ri ch'epebal, ri tz'alam tak, ri balul tak, ri akan tak xukuje' tak ri tac'alibal, ri ch'ukubal re quiäk tak qui tz'umal ama'ib tak chij, re utzalaj tak tz'um, xukuje' ri ch'ukubal ri cäch'ukuw ri caxa, ri caxa re ri c'ulwächinic ri e u balul, ri tz'apibal. Ri mexa e rachilam ri e u chaconisan, ri caxlanwa ri cäya' chuwäch ri Dios, ri tzuc'ulibal re utzalaj k'an puak rachilam tak ri e u yabal k'ak', xukuje' tak ri e u chaconisan; ri aseit ri cuya' sakil, ri porobal re k'an puak, ri aseit ri cäcoj che qui tasic ri jastak, ri c'oc'alaj k'ol, ri tasbal ri cäcoj chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri porobal re k'an ch'ich' rachilam ri quemom k'an ch'ich', ri e u balul xukuje' conojel ri e u chaconisan, ri tzima rachilam ri u tiq'uilibal, ri tasbal ri cärababax chuwäch ri uwo ja, ri e rakanil xukuje' tak ri qui tac'alibal, ri tasbal ri cäcoj chuchi' ri oquibal pa ri uwo ja, ri e tanibal xukuje' tak ri ch'ic re ri uwo ja, conojel ri chaconisan che ri quepatanij chupam ri k'ijilabal ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri quemom tak atz'iak ri quebajwataj che ri patanijic chupam ri k'ijilabal, ri atz'iak ri nim u banic ri quebucoj ri Aaron ri cojoj tabal tok'ob xukuje' tak ri atz'iak ri quequicoj ri e u c'ojol pa ri qui chac re cojoj tabal tok'ob. Ri aj israelib je u banic ronojel ri chac xquibano, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises, aretak xril ri Moises chi je u banic wa' qui banom, xebutewichi'j. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Moises, xubij che: “Pa ri nabe k'ij re ri nabe ic', are k'ij wa' cawoc ri k'ijilabal, ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' Dios. Chacojo' ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic chupam, cach'uk c'u ruc' ri ch'ukubal. Xukuje' caya' ri mexa chupam xukuje' ri tzuc'ulibal, utz u suc'umaxic ri mexa cabano, catiq'uiba' c'u ri tzuc'ulibal puwi' e rachilam ri e u yabal k'ak'. Chacojo' ri porobal re k'an puak ri cäporox wi ri c'oc' k'ol chuwäch ri caxa re ri c'ulwächinic, chaxequeba' ri tasbal re ri oquibal chupam ri k'ijilabal. Chacojo' ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic chuchi' ri k'ijilabal, ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Chacojo' ri tzima chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chunakaj ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, caya' ja' chupam. Chatanij ri tasbal chrij ri uwo ja, chacojo' ri tasbal chuchi' ri oquibal re ri uwo ja. Chac'ama' ri aseit ri cäcoj che qui tasic ri jastak, chak'ija' puwi' ri k'ijilabal xukuje' paquiwi' conojel ri jastak ri e c'o chupam. Je c'u chabana' wa' che u tasic querachilaj conojel ri jastak ri quebajwataj chupam, cux c'u na jun tastalic c'olbal. Xukuje' chak'ija' ri aseit re ri tastajic puwi' ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xukuje' paquiwi' conojel tak ri e u chaconisan. Je u tasic wa' cabano, cux c'u na jun tastalic porobal. Chak'ija' aseit puwi' ri tzima xukuje' puwi' ri u tiq'uilibal, je caban wa' che u tasic. Chebac'ama' bic ri Aaron e rachilam ri e u c'ojol chunakaj ri u chi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chabij chque chi chebatinok, quebucojo c'u ri Aaron ri atz'iak ri nim u banic, chak'ija' c'ut ri aseit puwi' che u tasic rech cäcanaj che cojol tabal tok'ob. Quebasiq'uij chi c'u ri e u c'ojol, chebacojo' ri u pam atz'iak chquij, chak'ija' c'u aseit paquiwi' jacha' ri xaban che ri Aaron, rech quecanaj che nu cojol tabal tok'ob. Ruc' we u k'ijic we aseit ri paquiwi' cäjekebax na ri u cojic ri junalic u cojic tabal tok'ob re chbe k'ij sak.” Je c'u u banic ronojel xuban ri Moises, jacha' ri takanic ri xya' che rumal ri Ajawaxel. Je c'u ri', aretak xchapletaj ri ucab junab re ri quelic ulok ri aj israelib pa Ejipt, pa ri nabe k'ij re ri nabe ic', xwoc ri k'ijilabal. Ri Moises xuwoc ri k'ijilabal, xebucoj ri e u tac'alibal, ri tz'alam, ri balul, xebutac'aba' tak ri akan, xulic' ri lic'om puwi' ri k'ijilabal, xukuje' xucoj ri q'uisbal ch'ukubal u wi', jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xebuc'am ri Moises ri tz'alam tak abaj ri e tz'ibatal wi ri pixab, xebuc'ol chupam ri caxa re ri c'ulwächinic; xebujut ri u balul ri caxa pa tak u xcut xucoj c'u ri tz'apibal puwi', xuc'am c'u bic, xuya' pa ri k'ijilabal; xulic' ri ch'ukubal xch'ukutaj c'u ri caxa, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xucojoxtaj ri mexa chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xuya' pa ri riquiak'ab ri k'ijilabal, chrij c'ut ri ch'ukubal. Xebusuc'umaj c'u ri caxlanwa puwi' ri mexa chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xukuje' xuya' ri tzuc'ulibal chupam ri k'ijilabal chuwäch ri mexa pa u mox k'ab ri k'ijilabal, xebutzij tak ri u yabal k'ak' chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xuya' c'u ri porobal re k'an puak chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chuwäch ri ch'ukubal, xuporoj c'u c'oc'alaj k'ol puwi', jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xucoj chi c'u ri Moises ri tasbal chuchi' ri k'ijilabal; xucojoxtaj ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic chuchi' ri k'ijilabal ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xebuporoj c'u awaj xukuje' c'äj puwi' che sipanic, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xuya' ri tzima chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chunakaj ri porobal, xunojisaj che ja' che ch'ajbal ib. Chila' c'u cresaj wi u ja' ri Moises, xukuje' ri Aaron e rachilam ri e u c'ojol che ri ch'ajbal qui k'ab xukuje' cakan. Cäquich'aj ri qui k'ab, ri cakan, aretak queboc pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xukuje' aretak quenakajin che ri porobal, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Chuq'uisbalil, ri Moises xucolomaj ri uwo ja chrij ri k'ijilabal xukuje' chrij ri porobal, xuxequeba' c'ut ri tasbal chuchi' ri oquibal re ri uwo ja. Aretak ri Moises xuq'uis u woquic ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri sutz' xuch'uk ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xnoj ronojel ri k'ijilabal rumal ri u juluwem ri Ajawaxel. Ri Moises man cäcuin taj coc ta chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, rumal rech chi xmuktaj rumal ri sutz', xnoj c'u ri k'ijilabal rumal ri u juluwem ri Ajawaxel. Aretak cäwalij ri sutz' puwi' ri k'ijilabal, ri aj israelib quequitur tak ri qui cäbal ri lic'om, cäquitakej binem, we c'u man cäwalij ta ri sutz', ri e are' xukuje' man cäquiyac ta quib, xane' c'ä cäwalij na ri sutz'. Pa ronojel c'ut ri qui binem ri aj israelib, chquiwäch c'u conojel ri e are', ri u sutz' ri Ajawaxel, cäc'oji' puwi' ri k'ijilabal, ronojel ri jun k'ij, ronojel c'u ri jun chak'ab cac'oji' jun k'ak' puwi'. Ri Ajawaxel xusiq'uij ulok ri Moises kas pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xubij c'u wa' che: “Chattzijon cuc' ri aj israelib chabij c'u chque chi aretak jun chiwe quebuc'am ulok awaj chwe che sipanic, rajawaxic cäresaj ulok chquixo'l ri u wacax xukuje' chquixo'l ri u chij. We ri awaj ri cuchi'j che tabal tok'ob ri cächajirisaxic cäresaj ulok chquixo'l ri u wacax, rajawaxic are jun ama' wacax ri man c'o ta u yab. Rech cac'amar ri cuyao, rajawaxic cuchi'j chuwäch ri Ajawaxel chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, quebuya' c'u ri u k'ab puwi' ri u jolom ri awaj. Cac'amar c'u na ri awaj ri cuyao, rech queburik ri cuyubal tak u mac. Cutok' c'u u kul ri ama' wacax chuwäch ri Ajawaxel; are c'u ri e cojol tabal tok'ob ri e u c'ojol ri Aaron, cäquichi'j ri quic', cäquichicoj puwi' xukuje' pa tak u xcut ri porobal ri c'o chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri cäjachow ri awaj che tabal tok'ob ri cächajirisaxic cuch'ol ri u tz'umal, cuperejij c'ut, e are' tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob quecojow ri k'ak' puwi' ri porobal, quequinuc' ri si', ri queya' wi ri ch'akatak u ti'jal ri awaj ri xeperejex che ri awaj xukuje' ri jolomaj xukuje' ri qui xepoyil ri ixco'l. Ri cäjachow ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, rajawaxic quebuch'aj ri ixco'l, xukuje' ri e ra' ri awaj ruc' ja'; ronojel c'ut cuporoj ri cojol tabal tok'ob puwi' ri porobal jacha' sipanic ri caporoxic ri cäc'oc'atic, ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. We ri awaj ri cuchi'j che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, caresaj chquixo'l ri e u chij o u q'uisic; rajawaxic are jun ama' ri man c'o ta u yab. Rajawaxic cutok' u kul chuwäch ri Ajawaxel pa u xcut ri porobal ri cäca'y pa u mox elebal k'ij; are c'u ri e cojol tabal tok'ob ri e u c'ojol ri Aaron cäquichicoj ri u quiq'uel puwi' xukuje' pa tak uxcut ri porobal. Caperejextax c'ut ri awaj, are' c'u ri cojol tabal tok'ob quebuya' ri jutak peraj puwi' ri si' ri cänicow puwi' ri porobal cärachilaj ri jolomaj xukuje' ri qui xepoyil ri ixco'l. Are' c'ut ri cäjachow ri tabal tok'ob pa cachajirisaxic quebuch'aj ri ixco'l xukuje' ri e ra' ri awaj ruc' ja', ronojel c'ut cuchi'j ri cojol tabal tok'ob, cuporoj ronojel puwi' ri porobal; jacha' sipanic ri caporoxic ri cäc'oc'atic ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. We ri awaj ri cuchi'j che tabal tok'ob ri cächajirisaxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel are jun chicop ri e c'o u xic', rajawaxic are jun palomax o jun alaj tucumux. Ri cojol tabal tok'ob cuchi'j na ri chicop ri e c'o u xic' puwi' ri porobal: cut'okopij na ri u jolom cuporoj c'u na ri chicop ri e c'o u xic' puwi' ri porobal aretak yitz'tajinak chi ri u quiq'uel pa jun u xcut ri porobal. Cäresaj ri riximibal xukuje' ri c'o chupam, quebumulij pa u xcut ri porobal ri cäca'y pa elebal k'ij, pa ri c'olbal ri cäya' wi ri chaj: Cujak'ij c'u na ri chicop ri e c'o u xic', quebuc'am c'u che ri quieb u xic', man cuban ta c'u quieb che chuq'uisbalil cuporoj na ri chicop ri e c'o u xic' puwi' ri si' ri c'o puwi' ri porobal jacha' tabal tok'ob ri cächajirisaxic, jacha' sipanic ri canicowisaxic ri cäc'oc'at che ri Ajawaxel.” “Aretak c'o jachin cuc'am ulok jun sipanic re c'äj chuwäch ri Ajawaxel, rajawaxic re coc'alaj c'äj ri u sipanic, cuya' aseit puwi' xukuje' c'oc'alaj k'ol; cuc'am na bic chquiwäch ri e u c'ojol ri Aaron, ri e cojol tabal tok'ob, jun c'ut chque cuc'am na jumuk' che ri coc'alaj c'äj, rachilam ri aseit, cärachilaj ronojel ri c'oc'alaj k'ol, cuporoj c'u na puwi' ri porobal jacha' sipanic canicowisaxic re natabal, ri cäc'oc'at ruxlab che ri Ajawaxel. Are c'u ri jubik' ri cäto'taj can che ri sipanic, ri are jubik' ri sibalaj tastalic chquixo'l ri sipanic ri quec'atisax che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, cacanaj che ri Aaron xukuje' chque tak ri e rija'lil. Aretak caya' jun sipanic re c'äj ri chak'ajisam pa jorno, chebaya' caxlanwa re utzalaj c'äj yok'om aseit ruc', man cäya' ta c'u ch'am cuc', o watz'otz' ri man caya' ta ch'am cuc' chicom aseit puwi'. We re c'äj ri a sipanic ri chak'ajisam pa xot, utzalaj c'äj cacoj na che u banic cayok' aseit ruc' xukuje' man cäya' ta ch'am ruc', cäban ch'akatak che, cachicoj aseit puwi'; sipanic wa' re c'äj. We ri a sipanic re c'äj, ri chak'ajisam pa t'uy, rajawaxic cacoj utzalaj c'äj che u banic cärachilaj c'u aseit. Aretak c'u a suc'umam chic we sipanic ri' e rachilam tak we jastak ri', rajawaxic cac'am bic chuwäch ri Ajawaxel cajach c'u pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob. Chila' ri cojol tabal tok'ob cuc'am na jubik' che ri sipanic cunicowisaj puwi' ri porobal jacha' sipanic ri canicowisaxic re natanic, re c'oc'al ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Are c'u ri cacanaj can che ri sipanic, ri are' jubik' ri sibalaj tastalic chquixo'l ri sipanic ri quenicowisaxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, cäcanaj che ri Aaron xukuje' chque ri e rija'lil. Miya' ch'am ruc' jun chque ri sipanic re c'äj ri quiya' chuwäch ri Ajawaxel. Man c'o ta c'u jun u wäch ch'am mawi juyubal räx cab ri canicowisax taj jacha' che sipanic che ri Ajawaxel. Cuya' quic'am ulok ri ch'am ri juyubal räx cab che ri Ajawaxel jacha' che sipanic che ri nabe tak wächinic, man c'u quebichi'j ta puwi' ri porobal jacha' che c'oc'al ri cac'oc'atic. Chque c'u conojel tak ri e a sipanic quech c'äj rajawaxic quebatzayij, maya' c'olbal chi pa ri a sipanic que c'äj ma ta c'o ri atz'am ruc' rech ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel. Pa conojel tak ri a sipanic rajawaxic cachi'j ri atz'am. We caya' jun sipanic che ri Ajawaxel quech c'äj quech ri nabe tak u wächinic ri awulew, rajawaxic e u jolom tak trico ri e chaki'j chic q'uilim puwi' ri k'ak' ri xukuje' e c'ac' u jolom tak trico k'ichom ri awesam che ri nabe tak u wächinic ri awulew. Rajawaxic caya' aseit xukuje' ri c'oc'alaj k'ol puwi' ri a sipanic, sipanic c'u wa' re c'äj. Ri cojol tabal tok'ob cunicowisaj na jubik' k'ichom trico xukuje' jubik' aseit, carachilaj ronojel ri c'oc'alaj k'ol, cux c'u na jun sipanic re natanic porom che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel.” “We c'o jachin jun cuc'am chquixo'l ri rawaj jun ati't wacax o jun ama' wacax che u chi'xic jun tabal tok'ob che ri Ajawaxel re utzirisan ib, ri awaj ri cächi'xic ma ta c'o jun u yab. Ri cäjachow ri sipanic quebuya' ri u k'ab puwi' ri u jolom ri awaj, cutok' c'u ri u kul chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri e cojol tabal tok'ob, e are' quechicon ri quic' puwi' xukuje' pa tak u xcut ri porobal. Ri cäjachow ri awaj che u chi'xic jun tabal tok'ob re utzirisan ib, rajawaxic cuya' chuwäch ri Ajawaxel, jacha' jun tabal tok'ob ri porom, ri xepo ri quech'ukuw ri ti'j chupam ri awaj, ri quieb u quinak', ri xepo ri e c'o chquij, ri xepo ri e c'o paquiwi' ri uwo rachak, xukuje' ri xepo ri c'o chrij ri seseb, ri junam cäresaj cuc' ri quieb u quinak'. Ri e cojol tabal tok'ob caquiban na chi canicow ronojel wa' puwi' ri porobal, junam ruc' ri awaj ri queporox puwi' ri si' ri cätajin canicowic, jacha' sipanic ri nicowisam ri c'oc' ruxlab che ri Ajawaxel. We c'o jachin jun cuchi'j che ri Ajawaxel jun awaj ri cäresaj chuxo'l ri u tzobaj jacha' tabal tok'ob re utzirisan ib, rajawaxic cuchi'j jun ama' o jun ati't ri man c'o ta jun u yab. We cuchi'j jun alaj ama' chij, aretak cuya' chuwäch ri Ajawaxel Cuya' ri u k'ab puwi' ri u jolom, cutok' c'u ri u kul chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. E are' tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob caquichicoj na ri u quiq'uel ri awaj puwi' xukuje' pa tak u xcut ri porobal. Ri cächi'n ri awaj che tabal tok'ob re utzirisan ib, rajawaxic cuya' che ri Ajawaxel, jacha' sipanic ri nicowisam, ri xepo, ri u je' tz'akat cäkopix c'ä che ri q'uisbal uwo rachak iquim, ri xepo ri quech'ukuw ri ti'j chupam ri awaj, ri quieb u quinak' ri xepo ri e c'o chquij ri e c'o cho ri uwo rachak xukuje' ri xepo ri c'o chrij ri seseb ri junam cäresaj cuc' ri quieb u quinak'. Ri cojol tabal tok'ob cunicowisaj ronojel wa' puwi' ri porobal, jacha' che sipanic re wa ja' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. We ri awaj ri cuchi'j are' jun q'uisic', cuchi'j chuwäch ri Ajawaxel cuya' na ri u k'ab puwi' ri u jolom, cuk'at c'ut ri u kul chuwäch ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. E are c'u ri cojol tabal tok'ob quechicon na ri quic' puwi' xukuje' pa tak u xcut ri porobal. Ri cachi'n ri awaj cuya' cuc'amo xukuje' cuyao, jacha' sipanic nicowisam che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ronojel ri xepo ri e ch'ukuwinak ri ti'j chupam, ri quieb u quinak', ronojel ri xepo ri e ch'ukuwinak quij ri e c'o cho ri uwo rachak, xukuje' ri xepo ri c'o chrij ri seseb, ri junam queresaj cuc' ri quieb u quinak'. Ri cojol tabal tok'ob cuporoj ronojel wa' puwi' ri porobal, jacha' sipanic re wa ja' canicowisaxic, ri cäc'oc'at ruxlab. Ronojel ri xepo cäya' che ri Ajawaxel. Pixab wa' ri kas xa jumul cäjeki'c canok quebel cuc' ri tataxelab cäk'ax cuc' ri alc'ualaxelab, apawije' ta ne ri ix jekel wi: c'o jubik' xepo mitijo mawi quic'.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib chi, aretak c'o jachin jun camacun chrij jun chque ri e u takomal ri Ajawaxel ri man ruc' ta ri u rayibal cuban ta c'u jun jasach ri man ya'tal ta u banic, are wa' ri cäban na: We ri camacunic are' ri quinimal ri e cojol tabal tok'ob, cuban c'ut chi cakaj na ri macaj puwi' ri tinimit, rajawaxic cuchi'j na che ri Ajawaxel jun alaj ama' wacax ri man c'o ta u yab jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj. Cuc'am na bic chuwäch ri Ajawaxel, chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chila' cuya' wi ri u k'ab puwi' ri u jolom ri alaj ama' wacax, cutok' c'ut ri u kul chuwäch ri Ajawaxel. Chwi chi c'u wa' kas are c'ut cuc'am na jubik' ri u quiq'uel ri alaj ama' wacax cuc'am c'u u bic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib; chila' curub wi ri u wi' u k'ab chupam ri quic' wukub mul c'ut cuchicoj chuwäch ri Ajawaxel chusuq'uil ri ch'ukubal u pam ri k'ijilabal. Cubil xukuje' jubik' quic' chque tak ri e ruc'a' ri porobal ri caporox wi ri c'oc'alaj k'ol ri c'o chuwäch ri Ajawaxel, chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ronojel c'u ri quic' ri cäto'tajic cujamij pa rakan ri porobal re tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri c'o chuchi' ri oquibal chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Cäresaj ronojel ri u xepoyil ri alaj ama' wacax ri yo'm che sachbal mac, ronojel ri xepo ri c'o chquij ri ixco'l xukuje' ri c'o chquij ri ti'j chupam, ri quieb u quinak', ri xepo ri c'o chquij, xukuje' ri c'o chquij ri uwo rachak; ri xepo ri c'o chrij ri seseb ri quesax junam ruc' ri quieb u quinak', je cäban che jas ri resaxic ri quesax che ri wacax re ri tabal tok'ob re utzirisan ib, ri cojol tabal tok'ob cunicowisaj na puwi' ri porobal quech ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic. Are c'u ri u tz'umal ri alaj ama' wacax, ronojel ri u ti'jal, cärachilaj ri u jolom, ri e ra', ri rixco'l xukuje' ri u mes, ronojel ri alaj ama' wacax, cäresaj bic cuya' pa jun c'olbal ch'ajch'oj chrij ri tinimit, jawije' ri cuya' quejamix wi ri chaj, chila' c'ut puwi' ri jumulaj chaj, canuc' wi ri si' cat'ik c'u k'ak' che. We c'u conojel ri aj israelib caquiban jun etzelal ri man xquirayij ta u banic, man c'o ta c'u jun chque cänabenic chi ri qui banoj quebuc'ulelaj ri e u takomal ri Ajawaxel e uxinak c'u ajchak'maquib rumal wa', aretak c'u quetamax ri mac ri qui banom, rajawaxic conojel junam cäquiya' jun alaj ama' wacax che tabal tok'ob u mac rech ri macaj. Caquic'am na u bic chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri cäquiya' wi ri qui k'ab ri nimak tak tatayib ri e re ri tinimit puwi' ri u jolom ri alaj ama' wacax, chuwäch ri Ajawaxel, kas chila' c'ut cäquitok' wi na ri u kul. Ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob cuc'am na bic jubik' ri u quiq'uel ri alaj ama' wacax pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, curub na ri u wi' u k'ab pa ri quic' cuchicoj wukub mul chuwäch ri Ajawaxel, chusuq'uil ri ch'ukubal. Cubil na jubik' ri quic' chquij tak ri ruc'a' ri porobal ri c'o chuwäch ri Ajawaxel, chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ronojel c'u ri quic' ri cäto'tajic, cujamij pa rakan ri porobal ri queporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri c'o chuchi' ri oquibal chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Xukuje' quesax na che ri alaj ama' wacax ronojel ri u xepoyil, caporox c'u na puwi' ri porobal; ri u bixic chi je cäban che we alaj ama' wacax ri' junam jas ri cuban che ri alaj ama' wacax ri capil u mac rech ri macaj, jeri' ri cojol tabal tok'ob curik na ri cuyubal qui mac we winak ri', casach taj c'u na ri macaj ri qui banom. Cäresaj bic ri alaj ama' wacax chrij ri kajebal, cuporoj c'u na, jacha' ri caban che ri nabe alaj ama' wacax are c'ut ri tabal tok'ob u mac rech ri u mac ri tinimit. We cämacun jun c'amal be cuban c'u jun jasach ri quebuc'ulelaj ri e u takomal ri Ajawaxel, cux na ajchak'mac pune' man xuban ruc' ri u rayibal. Aretak c'u cuch'obo chi macuninak cuc'am na bic jacha' che sipanic jun ama' q'uisic' ri man c'o ta jun u yab. Cuya' na ri u k'ab puwi' ri u jolom ri ama' q'uisic', cutok' ri u kul chuwäch ri Ajawaxel, pa ri c'olbal jawije' ri quepil wi ri awaj ri queporoxic, tabal c'u tok'ob u mac rech ri macaj. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am na ruc' ri u wi u k'ab jubik' u quiq'uel ri awaj ri pilom u mac rech ri macaj, cubil na chquij ri e ruc'a' ri porobal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, aretak cäbantaj wa' ri quic' ri cäto'taj canok cujamij pa rakan ri porobal, cuporoj c'u ronojel ri xepo puwi' ri porobal, jacha' ri cäban che ri u xepoyil ri tabal tok'ob re utzirisan ib. Jeri' ri cojol tabal tok'ob curik na ri cuyubal u mac ri c'amal be, cäsachtaj c'u na ri macaj ri banom. We jun winak ri man nim ta u k'ij cämacunic man ruc' ta ri u rayibal, cux c'u ajchak'mac chi xuban jun jasach ri quebuc'ulelaj tak ri e u takomal ri Ajawaxel, aretak c'u cuch'obo chi macuninak cuc'am na bic jun ati't q'uisic' ri man c'o ta jun u yab, jacha' sipanic u mac rech ri macaj ri bantajinak. Cuya' na ri u k'ab puwi' ri u jolom ri awaj ri xuchi'j u mac rech ri macaj, cutok' c'u na u kul pa ri c'olbal que ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am ruc' ri u wi' u k'ab jubik' quic' cubil c'u chquij ri e ruc'a' ri porobal tabal tok'ob ri cächajirisaxic, ronojel c'u ri quic' ri cäto'tajic cujamij na pa rakan ri porobal. Xukuje' rajawaxic quesax ronojel ri u xepoyil, jacha' ri cäban che resaxic che ri awaj ri cächi'xic jacha' che ri utzirisan ib caporox c'u puwi' ri porobal jacha' c'oc'alaj uxlab che ri Ajawaxel. Jeri' ri cojol tabal tok'ob curik na ri cuyubal mac u mac rech ri u mac we winak ri', casachtaj c'u na ri' ri macaj ri banom. We ri winak ri' cuc'am ulok jun ati't chij che tabal tok'ob u mac rech ri macaj, rajawaxic cuc'am ulok jun ati't chij ri man c'o ta jun u yab. Cuya' ri u k'ab puwi' ri u jolom ri ati't chij, cutok' c'u ri u kul jacha' che tabal tok'ob u mac rech ri macaj pa ri c'olbal jawije' ri quepil wi ri awaj ri quebeporoxok. Are c'u ri cojol tabal tok'ob ruc' ri u wi' u k'ab, cuc'am jubik' ri u quiq'uel ri awaj ri yo'm che tabal tok'ob u mac rech ri macaj cubil chquij ri e ruc'a' ri porobal ri queporox wi ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic ronojel c'u ri quic' ri cäto'tajic, cujamij pa rakan ri porobal. Cäresaj c'u ronojel ri u xepoyil, jas ri cäban che resaxic ri u xepoyil ri alaj ama' chij ri cächi'xic jacha' che tabal tok'ob re utzirisan ib, cuporoj c'u ri xepo puwi' ri porobal, junam ruc' ri sipanic ri porom che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Xa jeri' ri cojol tabal tok'ob curik na ri cuyubal mac u mac rech ri macaj ri xuban ri winak ri', cäsachtaj c'u na ri u mac.” “We c'o jun winak cäsiq'uix che u k'alajisaxic ri xrilo o xuto, man cuya' ta c'u u bixic, cuban jun macaj rajawaxic c'ut are' queka'n na ri chak'maquil. We c'o jun winak cuchap jun jasach tz'il, jacha' jun cäminak awaj tz'il, we aj juyubal, we aj uwo ja, we ri cujuruj rib ri tz'il, cacanaj xukuje' tz'il, cux c'u ajchak'mac, pune' man c'o ta xunabej. We c'o jun cuchap u tz'ilol jun winak, apachique jasach ri catz'ilobisax rumal man xuch'ob ta c'ut, we c'u c'äte cuch'obo cux ajchak'mac. We c'o jachin jun quel ulok pa u chi' ruc' aninakil jun chi'nic ri kas cäban na, cacha' che u banic ri utz o ri man utz taj (chque we chi'nic ri' ri kas cäban na ri quebixic ri man cächomax ta na), man c'u cunabej taj pa ri jok'otaj ri' we c'u c'äte' cunabej na cux na aj chak'maquil che jun we jastak ri'. Jachin ri quetamatajic chi macuninak pa jun chque we jastak ri', rajawaxic cuk'alajisaj ri macaj ri u banom; cujach na jun ati't awaj chuwäch ri Ajawaxel ri cresaj ulok chquixo'l ri u chij che tabal tok'ob u mac rech ri macaj ri bantajinak; cuya' cuc'am ulok jun ati't chij jun ati't q'uisic' rumal c'ut we tabal tok'ob ri', ri cojol tabal tok'ob curik ri sachbal u mac we winak ri'. We c'u man cäcuin che u lok'ic jun alaj ama' chij, rajawaxic cuc'am na ulok chuwäch ri Ajawaxel quieb palomax o quieb tucumux u mac rech ri macaj ri bantajinak, jun chque che tabal tok'ob re sachbal mac ri jun chic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Quebuc'am ulok chuwäch ri cojol tabal tok'ob, are c'u nabe cuya' ri cachi'x che sachbal mac, cubak'atij ri u kul, man cuto'kopij ta c'u ri u jolom. Cuchicoj c'u na jubik' ri u quiq'uel ri tabal tok'ob re sachbal mac pa jun u xcut ri porobal, are c'u ri cäto'taj can che ri quic', cuyitz' pa rakan ri porobal; tabal tok'ob wa' re sachbal mac. Are c'u ri ucab cuya' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic je jas ri nak'atisabal; xa jeri' ri cojol tabal tok'ob curik ri sachbal mac che ri mac ri u banom we winak ri', cäcuyutaj c'u ri u mac. We c'u ne man cäcuinic che qui lok'ic quieb palomax, mawi quieb tucumux, cuc'am na ulok che u sipanic, quiejeb libra ruc' niq'uiaj utzalaj c'äj che sachbal u mac. Man cuya' ta aseit ruc' mawi cuya' c'oc'alaj k'ol puwi', rumal rech chi are jun sipanic u mac rech ri macaj. Rajawaxic cuc'am ulok chuwäch ri cojol tabal tok'ob, ri cuc'am jumuk' jacha' che natabal, cuporoj c'u puwi' ri porobal, junam cuc' ri sipanic ri cäporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, jun sipanic c'u wa' rumal rech ri macaj. Rech curik ri cojol tabal tok'ob ri cuyubal mac, che apachique mac ri u banom we winak ri' cäcuyutaj c'ut ri u mac. Jacha' c'ut ri caban chque tak ri sipanic que c'äj ri cäto'taj canok, cäcanaj che ri cojol tabal tok'ob.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Ri winak ri camacunic ri man ruc' taj ri u rayibal cux c'u ajchak'mac re ri quit'orixic ri tastalic tak jastak rech ri Ajawaxel, rajawaxic cäresaj chquixo'l ri u tzobaj jun ama' chij ri man c'o ta jun u yab, jacha' tabal tok'ob u mac rech ri macaj, cuc'am c'u bic che ri Ajawaxel. Ri rajil ri ama' chij rajawaxic u chomaxic joropa' sak puak cäreklej je jacha' ri pajbal ri c'o chupam ri k'ijilabal. Ri winak ri' cutoj na ri u t'orim chque ri tastalic tak jastak cuya' chi na jun u ro'il, ri cujach pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob. Rumal c'u ri chij ri cäpil che cuyubal mac, ri cojol tabal tok'ob curik ri sachbal mac che ri u mac we winak ri', cäcuyutaj c'u ri u mac. We c'o jun winak cämacunic, cuc'ulelaj c'u ri u takanic ri Ajawaxel, pune' man xuch'obo aretak xubano, cäcanaj ajchak'mac, cuch'ob c'ut chi macuninak. Rumal ri' rajawaxic cäresaj na ulok jun ama' chij chquixo'l ri u chij ri man c'o ta u yab, at c'u catk'atow jas ri kas rajil, cuc'am c'u na bic che ri cojol tabal tok'ob jacha' che tabal tok'ob u mac rech ri macunic, rech cärik ri sachbal u mac we winak ri' ri man ruc' ta ri u rayibal xubano, cäsachtaj c'ut ri u mac. Jun tabal tok'ob wa' u mac rech ri macunic, we winak ri' uxinak ajchak'mac chuwäch ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Aretak c'o jachin camacunic cux c'u ajchak'mac re t'orinic chuwäch ri Ajawaxel rumal ri u subic ri rach aj k'uch pa jun ch'äcoj o puak ri jachom pa u k'ab o rumal eläk'anic o u cojic chuk'ab che ri rach winak, o man cuk'alajisaj taj chi u rikom jun jasach ri tzakom canok; o rumal u bixic jun chi'nic ri kas cäban na re subunic (apachique we jastak ri' ri cämacun wi jun.) Cux ajchak'mac che we mac ri'. Cutzelej na ri reläk'am o ri xak u tokim, o ri u tzakom wi u k'ab, o ri jasach ri u rikom, o apachique jasach ri xak u bim wi chi'nic ri kas cäban na. Tz'akat cutzelej na ronojel che ri ajchak'e, cuya' chi c'u na jun u ro'il u wi' aretak cuya' ri tabal tok'ob re cuyubal ri u mac. Ri u tabal tok'ob ri cuya' che ri Ajawaxel are jun ama' chij ri man c'o ta jun u yab, at c'u catk'atow ri rajil, ri cäresaj chquixo'l ri u chij, cujach c'u pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob jacha' tabal tok'ob u mac ri chak'maquil. Ri cojol tabal tok'ob curik na ri cuyubal u mac we winak ri' pa u k'ab ri Ajawaxel chque jun chque we jastak ri' ri macuninak wi, cäcuyutaj c'ut ri u mac.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chebaya' we pixab ri' che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol, che ri caban che ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic: ri awaj ri pilom caya' can puwi' ri k'ak' ri c'o puwi' ri porobal ronojel ri jun ak'ab, rech cujarisaj ri k'ak'. Ri cojol tabal tok'ob cuch'uk ri u cuerp quebucoj atz'iak, xukuje' cucoj säcaw re lino, cujoc c'u ri u chajil ri awaj ri xnicowisax puwi' ri porobal, cuya' pa u xcut ri porobal. Cuq'uex c'u na ri ratz'iak, cresaj c'u na bic ri chaj cuya' chrij ri tinimit pa jun c'olbal ch'ajch'oj. Ri k'ak' ri cänicow puwi' ri porobal, mawi ta jubik' chchupic. Ri cojol tabal tok'ob quebuya' na si' puwi' ri porobal ronojel ak'abil, cusuc'umaj c'u ri awaj puwi' ri k'ak' ri queporoxok, quebuporoj c'u xukuje' ri u xepoyil ri awaj re tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Ri k'ak' re ri porobal rajawaxic chi amak'el cänicowic. Mawi ta ne jubik' cächupic.” “Are wa' ri pixab che qui ya'ic ri sipanic quech c'äj: ri e cojol tabal tok'ob caquichi'j chuwäch ri porobal chuwäch ri Ajawaxel. Jun chque cuc'am jumuk' che ri c'äj re ri sipanic xukuje' ri re ri raseitil, junam ruc' ronojel ri c'oc'alaj k'ol ri c'o puwi' ri sipanic, cuporoj puwi' ri porobal che sipanic re natabal ri cäc'oc'atic ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Are c'u ri u tz'akatil ri sipanic cutij na ri Aaron e rachil ri e u c'ojol; man ruc' ta ch'am pa ri c'olbal ri tastalic chuwäch ri uwo ja rech ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Maquitzac ruc' ch'am, e nu yo'm wa' chque jacha' ri qui tz'akatil ri sipanic ri queya' chwe ri queporoxic, jun jasach c'u wa' ri sibalaj tastalic, e jacha' ri tabal tak tok'ob qui mac ri macaj xukuje' u mac ri chak'maquil. Conojel ri e ralc'ual ri Aaron ri alabom cuya' cäquitij que ri u tz'akatil ri sipanic ri queporoxic chuwäch ri Ajawaxel. Je chban wa' pa tak ri k'ij junab ri quepe na apachique jasach ri cächapowic cätastaj canok.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Are wa' ri sipanic ri rajawaxic cuya' ri Aaron xukuje' ri e rija'lil, chuwäch ri Ajawaxel aretak quetas che cojol tabal tok'ob: quiejeb libra ruc' niq'uiaj utzalaj c'äj, pa niq'uiaj caquiya' ak'abil, ri pa niq'uiaj chic aretak cäbe ri k'ij, man c'o ta jun k'ij ri ma ta cäya'ic. Cäyok' aseit ruc' cätzac pa xarten, cäban ch'akatak che, cäya' che sipanic ri cäc'oc'atic ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Je u suc'umaxic wa' ri sipanic cuban ri qui nimal cojol tabal tok'ob ri ralaxic ri Aaron ri cätas che u q'uexwäch. Rech ri Ajawaxel wa' amak'el, rajawaxic kas cäq'uis u poroxic. Ronojel sipanic ri quequiya' ri e cojol tabal tok'ob kas cäq'uis u poroxic, c'o jun metijowic.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chebaya' che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol ri pixab tak che qui banic ri tabal tak tok'ob qui mac quech ri macaj: Ri awaj ri cachi'x u mac ri macaj rajawaxic cätok' u kul chuwäch ri Ajawaxel, pa ri c'olbal jawije' ri quepil wi ri awaj ri quebeporoxok, jun jasach c'u wa' ri sibalaj tastalic. Ri cojol tabal tok'ob ri cachi'n ri tabal tok'ob u mac ri macaj cuya' cutij re che, rajawaxic c'ut cutij pa jun c'olbal ri tastalic, chuwäch ri uwo ja rech ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Apachique jasach ri cänakow ri u ti'jal ri awaj cätastajic, we cächicon ri quic' chrij ri atz'iak, rajawaxic cäch'aj na pa jun c'olbal ri tastalic. Ri t'uy ri cätzac wi ri ti'j ri u tz'akatil ri sipanic rajawaxic cäpaxixic, we c'u xtzac pa jun t'uy re k'an ch'ich', utzalaj u jukic cäbanic. We tabal tok'ob ri' are jun jasach wa' ri tastalic. Xuwi ri e cojol tabal tok'ob ya'talic cäquitij que che. Man ya'tal ta c'u u tijic jun awaj ri chi'm u mac ri macaj ri c'amom bic ri u quiq'uel chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, che u rikic ri sachbal macaj chupam ri k'ijilabal. We tabal tok'ob ri' rajawaxic u poroxic chupam ri k'ak'.” “Ri tabal tak tok'ob ri queya'ic u mac rech ri chak'maquil, e jun jasach wa' ri sibalaj e tastalic. E are tak pixab wa' chque: Ri awaj ri chi'm u mac ri macunic rajawaxic cätok' u kul pa ri c'olbal jawije' ri quepil wi ri awaj ri quechi'xic rech queporoxic are c'u ri u quiq'uel rajawaxic cachicox puwi' xukuje' chrij ri porobal. Cächi'x ronojel ri u xepoyil ri awaj: ri c'o che ri u je' xukuje' ri xepo ri c'o chquij tak ri ti'j chupam, ri quieb u quinak', ri xepo ri c'o chquij, xukuje' ri c'o chquij ri uwo rachak; ri xepo ri c'o chrij ri seseb ri junam quesax cuc' ri quieb u quinak'. Ronojel wa' cuporoj ri cojol tabal tok'ob puwi' ri porobal, jacha' sipanic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Jun tabal tok'ob wa' u mac ri chak'maquil. Conojel ri e cojol tabal tok'ob cuya' cäquitij que, cäquitij c'u na pa jun c'olbal ri tastalic, jun jasach wa' ri sibalaj tastalic. Ri tabal tok'ob ri u mac rech ri chak'maquil xak junam ruc' ri tabal tok'ob ri u mac rech ri macunic, e are tak c'ut ri pixab xak e junam chque qui cabichal: ri chi'm cux na rech ri cojol tabal tok'ob ri cäpatanij che u rikic ri sachbal macaj. Junam xukuje', ri cojol tabal tok'ob ri capilow ri awaj ri cächajirisaxic re jachin jun, ri u tz'umal ri awaj cäcanaj can che ri are'. Xukuje' ronojel sipanic ri cächak'ajisax chupam ri jorno, xukuje' ronojel ri cachak'ajisax pa t'uy o pa xarten, cäcanaj che ri cojol tabal tok'ob ri cäjachow ri sipanic. Je c'ut ronojel sipanic rech c'äj ri yok'om aseit ruc' o chaki'j, cäcanaj chque ri e u c'ojol ri Aaron, junam cäban che u jachic chquiwäch.” “Are tak wa' ri pixab che qui ya'ic ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib chuwäch ri Ajawaxel: We ri tabal tok'ob rech u ya'ic maltioxinic, caxlanwa cächi'x na man cäya' ta ch'am ruc' yok'om aseit ruc', watz'otz'arisam man cäya' ta ch'am ruc' ri chicom aseit puwi', xukuje' caxlanwa re utzalaj c'äj ri yok'om aseit ruc'; junam c'ut ruc' ri tabal tok'ob re maltioxinic xukuje' re utzirisan ib, queya' caxlanwa ri man cäya' ch'am cuc'. Cätas c'u na jun u tz'akatil che jujun u wäch sipanic ri tasom che ri Ajawaxel cäyataj c'u che ri cojol tabal tok'ob ri cajamin ri u quiq'uel ri tabal tok'ob re utzirisan ib. Ri u ti'jal ri awaj ri cächi'x che u ya'ic maltioxinic xukuje' re utzirisan ib, rajawaxic cätij pa ri k'ij aretak cajach ri awaj, man c'o ta jun ch'akap cätas can che re ri ucab k'ij. We c'u ne cächi'x ri awaj che u tz'akatisaxic jun chi'nic, o jun sipanic ri caq'uiy pa anima'aj, rajawaxic u tijic kas pa ri k'ij aretak cäpil ri cächi'xic, ri cäto'taj canok cuya' cätij chucab k'ij; we c'u cäcanaj can niq'uiaj che, ri u ti'jal ri awaj pa ri urox k'ij, rajawaxic cäporox ronojel. We c'o jun cätijow ri u ti'jal ri awaj re utzirisan ib che ri urox k'ij, man cäc'amar ta we tabal tok'ob ri' rumal ri Ajawaxel; man c'o ta cupatanij che ri xyo'wic ri cätijowic we ti'j ri' cäbe ri mac chrij. Ri ti'j ri cuchap apachique jasach ri tz'il, man cätij taj, xa cäporox pa k'ak'. Conojel ri e ch'ajch'oj cuya' cäquitij que ri ti'j. Ri winak ri tz'ilobinak ri cutij ri ti'j re ri tabal tok'ob re utzirisan ib, ri jachom che ri Ajawaxel, we winak ri' quesax na chquixo'l ri u winakil. Ri winak ri cuchap apachique jasach ri tz'il we u tz'ilol winak, o u tz'ilol awaj o apachique tz'il ri cuya' muluwibal c'u'x, cutij c'u re ri ti'j re ri tabal tok'ob re ri utzirisan ib ri jachom che ri Ajawaxel, we winak ri' quesax na chquixo'l ri u winakil.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: c'o xepo re ama' wacax mitijo, mawi re ama' chij, o re ati't q'uisic'. Ri u xepoyil ri cäminak awaj o ri cach'akatix cumal juyubal tak awaj, quiwilo jawije' quicoj wi, mitijo. Apachin c'ut ri cätijow ri u xepoyil ri awaj ri cäporox che sipanic chuwäch ri Ajawaxel, ri cätijowic quesax na chquixo'l ri u winakil. Apawije' ta ne ri ix jekel wi, c'o jubik' qui quiq'uel ri chicop ri c'o u xic' mitijo, mawi qui quiq'uel tak awaj. Ri winak ri cutij u quiq'uel apachique awaj, quesax na chquixo'l ri u winakil.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib: chi jachin ri cuya' tabal tok'ob re utzirisan ib, rajawaxic cuc'am bic chuwäch ri Ajawaxel. Cuc' ri kas e u k'ab cuc'am ulok chuwäch ri Ajawaxel ri sipanic ri cäporoxic: ri xepo ri c'o che ri uwo c'uxaj; ri kas uwo c'uxaj che u banic chuwäch ri Ajawaxel jas ri nak'atal u banic che u jachic. Ri xepo cäporox rumal ri cojol tabal tok'ob puwi' ri porobal, are c'u ri uwo c'uxaj cäcanaj che ri Aaron xukuje' chque ri e rija'lil. Ri ca' ri awaj ri re ri quiquiak'ab ri queya' che tabal tok'ob re utzirisan ib queya' che ri cojol tabal tok'ob jacha' che cuchuj. Ri ra' ri awaj re ri riquiak'ab, rech ri cojol tabal tok'ob ri cächi'n ri u xepoyil xukuje' ri u quiq'uel ri awaj re ri tabal tok'ob re utzirisan ib, chque c'ut ri qui tabal tok'ob re utzirisan ib ri aj israelib, ri caquiban chwe nu c'amom ri uwo c'uxaj jacha' sipanic ri nim u k'ij xukuje' ri ra' ri awaj ri tasom, e nu yo'm c'u che ri cojol tabal tok'ob ri Aaron, xukuje' chque ri e rija'lil are wa' ri cäya' chque amak'el ri quesax chque ri qui sipanic ri aj israelib. Are wa' ri cärechbej ri Aaron xukuje' ri cäquechbej ri e rija'lil, ri quesax chque tak ri sipanic ri queporox chuwäch ri Ajawaxel, cachapletaj bic pa ri k'ij aretak quetas che cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel, ri Ajawaxel xtakanic chi ri aj israelib caquiya' chque, kas pa ri k'ij aretak xebutaso, pixab wa' ri caquitz'akatisaj ri ri tataxelab xukuje' ri e qui c'ojol. Are pixab wa' che qui ya'ic ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic, ri sipanic tak re c'äj, ri tabal tak tok'ob u mac rech ri mac, ri tabal tak tok'ob u mac rech ri chak'maquil, ri sipanic tak re tastajic ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib; are wa' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises puwi' ri juyub Sinai, aretak xubij chque ri aj israelib pa ri chaki'j uwo sak aj Sinai chi cäquiya' sipanic che.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chac'ama' ri Aaron e rachil ri e u c'ojol, xukuje' chebac'ama' ri atz'iak ri cäquicoj ri cojol tabal tok'ob, ri aseit re ri tastajic, ri alaj ama' wacax re cuyubal mac, ri quieb ama'ib tak chij, ri alaj chicäch ri e c'o caxlanwa chupam ri man cäya' ta ch'am cuc', chebamulij ri aj israelib chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib.” Je c'u xuban ri Moises jacha' ri takanic ri xya' che rumal ri Ajawaxel, xebumulij c'u ri aj israelib chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Xubij c'u ri Moises chque: “Are takanic wa' ri xuya' ri Ajawaxel chi cäbanic.” Xuban c'u ri Moises chi ri Aaron e rachil ri e u c'ojol xekebic, xebuch'aj c'u ruc' ja'. Ri Moises xucoj ri u pam atz'iak chrij ri Aaron, xuxim ri u pam ruc' ri pas; xucoj ri kas atz'iak ri cäbe chupam ri atz'iak ri nim u k'ij, xucoj c'u ri atz'iak ri nim u k'ij chrij utzalaj u ximic xuban ruc' ri ximibal rech. Xucoj c'ut ri cacoj cho c'uxaj chrij, chupam c'ut ri cacoj cho c'uxaj xucoj wi ri Urim, xukuje' ri Tumim. Xucoj c'ut ri pisbal jolomaj che ri u jolom, chuwäch wa' xucoj wi ri pejpic k'an puak, ri catasowic jacha' cojol tabal tok'ob, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Xuc'am c'ut ri Moises ri aseit re ri tastajic, xuk'ij puwi' ri k'ijilabal xukuje' paquiwi' conojel ri jastak ri e c'o chupam, je qui tasic wa' xubano. Wukub mul xuchicoj we aseit ri' puwi' ri porobal, xujamij c'u puwi' ri porobal xukuje' paquiwi' conojel ri u chaconisan, xukuje' puwi' ri nimalaj tzima c'olbal ja' rachilam ri u tiq'uilibal, che qui tasic. Ri Moises xuk'ij c'ut puwi' ri Aaron ri aseit re tastajic che u tasic jacha' che cojol tabal tok'ob. Xubij chi c'u chque ri e u c'ojol ri Aaron chi quekebic, xebucoj ri u pam atz'iak chquij, xuxim ri qui pam cuc' tak pas, xusuc'umaj ri pisbal qui jolom, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Xtakan c'u ri Moises che u c'amic ulok ri alaj ama' wacax ri cäpil che josk'ibal macaj, ri Aaron e rachil ri e u c'ojol xquiya' ri qui k'ab puwi' ri u jolom ri alaj ama' wacax. Ri Moises xutok' u kul ri alaj ama' wacax, xuc'am ri quic' cuc' ri e u wi' tak u k'ab xubil chquij ri ruc'a' ri porobal, che u josk'ixic ri porobal; ri quic' ri xto'tajic xujamij pa rakan ri porobal, jewa' xuban che u tastajic ri porobal, che qui rikic ri cuyubal tak mac chila'. Ri Moises xuc'am ronojel ri xepo ri c'o chquij ri ti'j chupam, ri u xepoyil ri u seseb, xukuje' ri quieb u quinak' rachilam ri qui xepoyil, xuporoj c'u ronojel puwi' ri porobal. Are c'u ri u tz'akatil ri alaj ama' wacax, ri u tz'umal, ri u ti'jal, ri u mes, xuporoj chrij ri kajebal, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Ri Moises xubano chi chnakajix ri ama' chij ri cächi'x che tabal tok'ob ri cächajirisaxic are' c'u ri Aaron e rachil ri e u c'ojol, xquiya' ri qui k'ab pa u jolom ri ama' chij. Ri Moises xutok' u kul ri ama' chij, xujamij ri quic' puwi' xukuje' pa tak uxcut ri porobal, xutasij ri ama' chij pa ch'akatak, xuporoj ri u jolom, ri u ti'jal ri tasim, xukuje' ri u xepoyil; xebuch'aj ri ti'j chupam xukuje' tak ri e ra', ri chij xuporoj c'u ronojel puwi' ri porobal; jacha' ri cachajirisaxic, jacha' che sipanic re c'oc'al ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Ri Moises xubano chi cac'am chi ulok ri jun chi ama' chij ri rech ri nak'atisabal che ri tasanic, ri Aaron e rachil ri e u c'ojol xquiya' ri qui k'ab puwi' ri u jolom ri ama' chij. Ri Moises xutok' u kul ri ama' chij, xuc'am jubik' che ri quic', xubil xe' u xiquin ri Aaron re ri u riquiak'ab, xukuje' puwi' ri nim u wi' u k'ab re ri riquiak'ab, xukuje' puwi' ri nim u wi' rakan re ri riquiak'ab. Ri Moises xebusiq'uij ri e u c'ojol ri Aaron, xukuje' xubil ri quic' xe' tak qui xiquin re ri quiquiak'ab, puwi' ri nim u wi' qui k'ab re ri quiquiak'ab, xukuje' puwi' ri nim u wi' cakan re ri quiquiak'ab; xujamij c'u na ri quic' ri xto'tajic puwi' xukuje' chrij ri porobal. Ri Moises xuc'am c'u ri xepo, ri je'aj, ronojel ri xepo ri quech'ukuw ri pamaj, ri xepo ri c'o chrij ri seseb, ri quieb quinak' rachil ri qui xepoyil, xukuje' ri a'aj aj iquiak'ab. Chupam ri chicäch ri c'olbal ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am cuc' ri caya' chuwäch ri Ajawaxel, ri Moises xuc'am jun caxlanwa ri man yo'm ta ch'am ruc', xukuje' jun caxlanwa chic ri yok'om aseit ruc', xukuje' jun wotz'otz', xebuya' cuc' ri xepo, xukuje' ri a'aj aj iquiak'ab; conojel we jastak ri' xebuya' pa u k'ab ri Aaron xukuje' pa qui k'ab ri e u c'ojol, rech cäquiban chuwäch ri Ajawaxel jas ri nak'atisabal che ri jachanic. Xuc'am c'u ri Moises we jastak ri' pa qui k'ab, xuporoj puwi' ri porobal, junam ruc' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, jacha' sipanic re tastajic ri cäc'oc'atic sipanic wa' ri cäporoxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Xuc'am c'u ri Moises ri uwo c'uxaj, xuban c'u ri' ri nak'atal u banic chuwäch ri Ajawaxel; we u tz'akatil we ama' chij ri' are wa' ri xya'taj che ri Moises, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Xuc'am c'u ri Moises jubik' aseit re ri tastajic xukuje' che ri quic' ri c'o puwi' ri porobal, xuchicoj c'u puwi' ri Aaron paquiwi' ri e u c'ojol, xukuje' paquiwi' ri catz'iak conojel ri e cojol tabal tok'ob. Jewa' xuban che u tasic ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol xukuje' ronojel ri catz'iak ri e cojol tabal tok'ob. Xubij chi c'u na ri Moises che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol: “Chitzaca' ri ti'j chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, kas chila' c'ut chi tija' wi cärachilaj ri caxlanwa ri c'o pa ri alaj chicäch ri quech ri tastajic, jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel chwe aretak xubij: ‘Ri Aaron e rachil ri e u c'ojol e are' quetijow we ti'j ri'.’ Ri wa, ri ti'j, ri cäto'tajic, quiporoj conojel pa ri k'ak'. Minajtajisaj c'u iwib wukub k'ij che ri u chi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, are c'u k'ijol wa' ri cäbeytaj che ri i tastajic. Ri Ajawaxel u yo'm takanic chi ri nak'atisabal che u rikic ri u cuyutajic ri macaj ri bantajinak iwumal je chbanok jacha' ri bantajinak camic. Quixcanaj ba' can wukub k'ij, chi pa k'ij, chi chak'ab chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Nim chiwila' wi ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel rech man quixcäm taj; je c'u takanic wa' yo'm chwe.” Ri Aaron e rachil ri e u c'ojol, xquiban ronojel ri u takom u banic ri Ajawaxel rumal ri Moises. Pa ri uwajxak k'ij, ri Moises xusiq'uij ri Aaron e rachil ri e u c'ojol, xukuje' ri nimak tak tatayib re Israel; xubij c'u che ri Aaron: “Chac'ama' jun alaj ama' wacax che tabal tok'ob re cuyubal mac, xukuje' jun ama' chij ri man c'o ta u yab che tabal tok'ob ri cächajirisaxic chebaya' c'u chuwäch ri Ajawaxel. Chabij chque ri aj israelib: chi chquic'ama' ulok jun alaj ama' q'uisic' che tabal tok'ob re cuyubal mac, jun alaj ama' wacax xukuje' jun alaj ama' chij re jujun qui junab ri man c'o ta qui yab ri queya' che tabal tok'ob ri quechajirisaxic, xukuje' jun ama' wacax, xukuje' jun ama' chij ri quepil chuwäch ri Ajawaxel che tabal tok'ob re utzirisan ib, xukuje' chquic'ama' ulok jun sipanic re c'äj ri yok'om aseit ruc'; culuc'utu' c'u na rib ri Ajawaxel chiwäch camic.” Ri aj israelib xequic'am ulok c'ä chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ri xtakan wi ri Moises, conojel c'u ri aj israelib xekebic, xetaq'ui' c'u na chuwäch ri Ajawaxel. Xubij c'u ri Moises chque: “Are wa' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel. Chibana', cuc'ut c'u na rib ri Ajawaxel chiwäch ruc' nimalaj juluwem.” Xubij c'u ri Moises che ri Aaron: “Chatkeb ruc' ri porobal, chaya' ri tabal tok'ob re ri cuyubal a mac xukuje' ri awaj re tabal tok'ob ri cächajirisaxic rech quecuyutaj ri a mac xukuje' ri qui mac ri aj israelib. Xukuje' chaya' ri qui sipanic ri aj israelib che cuyubal qui mac, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel.” Xkeb c'u ri Aaron ruc' ri porobal, xutok' u kul ri alaj ama' wacax ri cuchi'j qui mac quech ri e u mac. Ri e u c'ojol xquiya' ri quic' che ri Aaron, ri Aaron xurub ri u wi' u k'ab pa ri quic' xubil chquij ri uc'a' re ri porobal, are c'u ri quic' ri xtotajic, xujamij pa rakan ri porobal. Xuporoj c'u ri xepo rachilam quieb quinak', xukuje' ri u xepoyil ri u seseb ri awaj ri xpil u mac rech ri macaj, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Are c'u ri ti'j xukuje' ri tz'um, xuporoj pa k'ak' chrij ri tinimit. Ri Aaron xutok' u kul ri awaj ri cäya' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, e are' c'ut ri e u c'ojol xquic'am bic ri quic' ri xujamij ri Aaron puwi' xukuje' pa tak uxcut ri porobal. Xquic'am c'u bic ri u jolom ri awaj che, rachil ri u ti'jal ri cächi'x che tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri Aaron xuporoj ri ti'j puwi' ri porobal. Xebuch'aj c'u ri ti'j chupam xukuje' tak ri ra', xebuporoj c'u puwi' ri porobal. Ri Aaron xuchi'j xukuje' ri qui sipanic ri aj israelib. Xuc'am ri alaj ama' q'uisic' ri are tabal tok'ob u mac rech ri u mac ri tinimit, xutok' c'ut ri u kul, xuchi'j c'ut qui mac ri macaj, jacha' ri xuban che ri nabe sipanic. Aretak xujach ri awaj ri cachi'x che ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic je xuban che jas ri jekebam u banic. Xujach c'ut ri sipanic quech c'äj, ri xuc'am jumuk' che, ri xuporoj puwi' ri porobal, e c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tak tok'ob ri que chajirisax ak'abibal. Ri Aaron xukuje' xutok' u kul ri ama' wacax, xukuje' ri chij ri xquichi'j ri aj israelib che tabal tok'ob re utzirisan ib, ri e u c'ojol xquic'am bic ri quic' che, xujamij c'u ri Aaron puwi' xukuje' pa tak uxcut ri porobal; xukuje' xquijach ri e u xepoyil ri ama' wacax che, xukuje' ri e rech ri ama' chij, ri e qui je', ri xepo ri e c'o chquij ri ti'j chupam, ri e quinak' xukuje' ri seseb ri c'o wi xepo, xequiya' c'ut ri xepoyil cuc' tak ri e uwo c'uxaj. Xebuporoj c'ut ri Aaron puwi' ri porobal. E are' tak cuc' ri e uwo c'uxaj, cachil ri a'aj aj iquiak'ab, xuwi xuban ri xban che qui jachic chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri takanic ri u yo'm che ri Moises. Ri Aaron xebuyac ri u k'ab paquiwi' ri aj israelib, xebutewichi'j; aretak jachtajinak chic ri tabal tok'ob u mac rech ri macaj, ri tabal tok'ob ri cächajisaxic, xukuje' ri tabal tok'ob re utzirisan ib xbec xuya' can ri porobal. Xoc c'u ri Moises rachil ri Aaron chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, aretak c'u xebel ulok xequitewichi'j ri aj israelib xuc'ut c'u rib ri Ajawaxel ruc' nimalaj juluwem chquiwäch conojel ri tinimit. Xel ulok k'ak' chuwäch ri Ajawaxel, xuporoj ri awaj ri poroxic rij, xukuje' tak ri xepo ri c'o puwi' ri porobal. Aretak xquil conojel ri aj israelib xquirak qui chi' ruc' quicotemal, xquimej quib c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew. Ri e u c'ojol ri Aaron are' ri Nadab xukuje' ri Abiu, chquijujunal xquic'am ri qui bukibal, xequiya' k'ak' xukuje' c'oc'alaj k'ol chquipam, xquichi'j c'u chuwäch ri Ajawaxel jun k'ak' ri jun chi wi ri man are ta ri u bim ri Ajawaxel chque. Xel c'u ulok k'ak' chuwäch ri Ajawaxel ri xebupororej, xecäm c'ut chuwäch ri Ajawaxel. Xubij c'u ri Moises che ri Aaron: “Are wa' ri xraj ri Ajawaxel xubij: ‘Chque ri quenakajin chwe quinc'ut wi na ri nu tastajic, chquiwäch conojel ri aj israelib quinc'ut na ri nu juluwem.’ ” Man c'o ta c'u jas xubij ri Aaron. Ri Moises xebusiq'uij ri Misael xukuje' ri Elzapan, (e u c'ojol ri Uziel, rican ri Aaron), xubij chque: “Tisaj, chebiwesaj bic we iwachalal ri' chupam ri k'ijilabal, jebiya' can chrij ri kajebal.” Xekeb c'ut, xequitelej bic e qui cojom ri rij catz'iak, xequiya' can chrij ri kajebal jacha' ri takanic ri u yo'm ri Moises. Xubij c'u ri Moises che ri Aaron, e rachil ri e u c'ojol ri Eleazar xukuje' ri Itamar: ri e u c'ojol ri Aaron: “Miquiyiba' ri i wi', mawi mebijis ri iwatz'iak che u c'utic ri i bis, mixecäm c'u ne, mäkaj ri royowal ri Ajawaxel paquiwi' ri aj israelib. Ri cuya' caquibisoj are ri cachalal ri cachalaxic quib, conojel ri aj israelib, chi ri Ajawaxel xuban na we c'atic ri'. Naj mixbe wi che ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, rech man quixcäm taj; ri ix tastajinak rumal ri raseit ri Ajawaxel.” Je c'ut jacha' ri takanic ri xuya' ri Moises je xquibano. Ri Ajawaxel xtzijon chic ruc' ri Aaron, xubij c'u che: “Aretak ri at o ri e a c'ojol quixoc pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, mitij u wa'l uva, mawi uq'uia' ri quek'abarisanic, rech man quixcäm taj; jun pixab wa' ri cacanaj can chque ri tataxelab xukuje' chque ri c'ojolaxelab rech quixcuinic quiwil ri u jalbem rib ri tastalic ruc' ri man tastalic taj, ri tz'il xukuje' ri ch'ajch'oj, rech quixcuinic quebitijoj ri aj israelib chque conojel ri pixab ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel chiwe rumal ri Moises.” Xubij c'u ri Moises che ri Aaron, xukuje' che ri Eleazar, ri Itamar, ri e quieb u c'ojol ri Aaron ri e canajinak canok: “Chebic'ama' ri sipanic quech c'äj ri e canajinak can chque ri sipanic ri xeporox chuwäch ri Ajawaxel, mebiya' ch'am cuc', chebitija' chunakaj ri porobal, sibalaj c'u tastalic wa'. Chitija' pa jun tastalic c'olbal, are c'u wa' ri i taklebem ri at xukuje' ri e a c'ojol chque ri sipanic ri queporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, are c'u takanic wa' yo'm chwe. Ri uwo c'uxaj are sipanic wa' ri nim u k'ij, ri ra' ri awaj ri qui yo'm ri aj israelib che sipanic, rajawaxic quebitij pa jun c'olbal ch'ajch'oj ri at, xukuje' ri e a c'ojol ri e a mia'l; e are wa' ri ya'tal chiwe chque ri qui tz'akatil ri tabal tak tok'ob ri cäquiya' ri aj israelib che utzirisan ib. Ri ra' ri awaj ri cäya' che sipanic, xukuje' ri uwo c'uxaj ri cäya' che sipanic ri nim u k'ij, quec'am na bic chuwäch ri Ajawaxel; queya' chuwäch jacha' sipanic ri nim qui k'ij, querachilaj ri xepo ri queporoxic; are c'u awech wa' amak'el cuc' ri awalc'ual, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel.” Xuta' c'u ri Moises chque jas xquiban che ri alaj ama' q'uisic' ri cäpil u mac ri macaj, xbix c'u che chi xporotajic; xoyowar chrij ri Eleazar xukuje' ri Itamar, ri e quieb u c'ojol ri Aaron ri e canajinak canok, xubij chque: “¿Jasche man xitij ri tabal tok'ob u mac rech ri macaj pa ri c'olbal ri tastajinak? Jun jasach c'u wa' ri sibalaj tastalic, u yo'm c'u ri Ajawaxel chiwe rech ix quixekan ri qui mac ri aj israelib, quirik c'u ri sachbal qui mac rumal ri Ajawaxel. We man xc'am ta c'u bic ri quic' pa ri rachoch Dios, ri ix rajawaxic xitij ta ri tabal tok'ob pa ri c'olbal ri tastalic, jacha' ri takanic ri nu yo'm. Ri Aaron, xubij che ri Moises: Chawilampe', camic ri e are' qui jachom ri tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel u mac rech ri macaj xukuje' ri qui tabal tok'ob ri cächajirisaxic; are c'u ri in xebenc'ulmaj we jastak ri', we ta c'u xintij ri tabal tok'ob camic ri u mac rech ri macaj, ¿la cäc'amar ta c'u lo ri' chuwäch ri Ajawaxel?” Aretak xuta' ri Moises ri xubij ri Aaron, man c'o ta chi jas xubij. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Chibij chque ri aj israelib chi, e are' tak wa' ri awaj ri ya'talic quequitijo, chquixo'l conojel ri awaj ri e c'o cho ri ulew. Cuya' quequitij ri awaj ri quieb u banom quixq'uiak, xukuje' quecoq'uisanic, man cuya' ta c'ut quebitij we awaj ri' pune' ta quecoq'uisanic o quieb ta u banom ri quixq'uiak: ri camey, rumal rech chi cäcoq'uisanic man u banom ta c'u quieb ri rixq'uiak, tz'ilalaj awaj wa' chiwe. Ri u tzi' ja', rumal rech chi cäcoq'uisanic, man u banom ta c'u quieb ri rixq'uiak, tz'ilalaj awaj wa' chiwe. Ri imul pune' cäcoq'uisanic, man u banom ta c'u quieb ri rixq'uiak, tz'ilalaj awaj wa' chiwe. Ri ak, pune' u banom quieb ri rixq'uiak, man c'u cäcoq'uisan taj, tz'ilalaj awaj wa' chiwe. Man quitij ta ri qui ti'jal we awaj ri', mawi michap ri cäminak u ti'jal. E tz'ilalaj tak awaj wa'. Chquixo'l ri awaj ri e c'o pa ri ja' we re plo o e re nima', xuwi cuya' quebitij ri c'o alaj tak qui xic' xukuje' ri c'o u solotil ri quij. Conojel c'u ri man c'o ta alaj tak qui xic', mawi c'o ta u solotil ri quij, e awaj wa' ri etzelam qui wäch pune' e re plo o e re nima', xak e junam ri ch'utik tak awaj cuc' ri e nimak. Mebitij ri qui ti'jal, are' e awaj wa' ri etzelam qui wäch, xukuje' quiwetzelaj na qui wäch ri cäminak qui ti'jal. Conojel ri awaj ri e c'o pa tak ri ja' ri man c'o ta alaj tak qui xic' xukuje' ri man c'o ta u solotil ri quij, etzelam qui wäch. Man quetijow ta tak wa' we aj xic'ab tak chicop ri', xane' e awaj wa' ri e etzelam qui wäch: ri cot, ri xulbak, ri cot re plo, ri milano, xukuje' ronojel qui wäch alcon, ronojel qui wäch joj; ri abestrus, ri xoch', ri xic aj plo, ronojel qui wäch xic, ri tucur, ri joj aj plo, ri ibis, ri sisne, ri pelican, ri c'uch, ri siguenya, ronojel qui wäch garz, ri abubiy, ri sotz'. Ronojel chicop ri cärapapic xukuje' cawac'aq'uic, etzelam qui wäch wa'. Cuya' c'ut quebitij wa', pune' querapinic xukuje' quewac'aq'uic, xukuje' e qui rikom tak quib ri ca' cuc' ri cakan ri caquich'opinabej cho ri ulew. Ri cuya' quebitij chquixo'l e are wa' ronojel qui wäch sac', nimak tak sac', xi'r xukuje' ri quech'opinic. Ronojel c'u qui wäch chicop ri querapinic xukuje' cäwac'lajic, etzelam qui wäch wa'. Cumal we jastak ri' quixcanaj tz'il: apachin ri cächapowic ri cäminak qui ti'jal we awaj ri' cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ri cäwalijisan jun chque we cäminak tak awaj ri', quebuch'aj ri ratz'iak, cäcanaj c'u na tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Ronojel awaj ri c'o rixq'uiak, ri man u banom ta quieb mawi cäcoq'uisanic, tz'ilalaj awaj wa' chiwe; apachin ri canakowic xukuje' cäcanaj tz'il. Apachique awaj ri c'o quiejeb rakan ri cäbin paquiwi' ri quiejeb rakan, tz'ilalaj awaj wa' chiwe, xukuje' apachin ri canakowic aretak cäminak chic, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ri cäwalijisan jun chque we cäminak tak awaj ri', quebuch'aj ri ratz'iak, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab, e tz'il c'u tak wa' we awaj ri' chiwe. Chquixo'l ri awaj ri caquijururej quib cho ri ulew e are tak wa' ri e tz'il chiwe: ri sakbin, ri ch'o, xukuje' ronojel qui wäch ri caquijuruj quib: jacha' ri oo'n, ri ayin re plo xukuje' ri ayin re chaki'j ulew, ri xpa'ch, xukuje' tak ri xcu'tz. E are wa' ri e tz'il chiwe chquixo'l conojel ri chicop xukuje' apachin ri quenakowic aretak e cäminak chic, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Xukuje' cäcanaj tz'il apachique jasach ri cukajbej jun chque we awaj ri' aretak cäminak chic. We jun jasach re che', we jun atz'iak, o jun jasach re tz'um, o c'ul o apachique chacubal, rajawaxic cänim na pa ja', cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab; c'äte ri' cäcanaj ch'ajch'oj. We jun chque we cäminak tak awaj ri' cätzak pa jun bo'j, cäcanaj tz'il xukuje' ri c'o chupam, cäpaxix na we bo'j ri'. Ronojel ri tijic rij, ri cäkaj wi ri ja' ri cäch'ajbex re we bo'j ri', xukuje' ronojel ri ruq'uiaxic rij ri c'o chupam ri bo'j, cäcanaj tz'il. Apachique jasach ri cukajbej jun chque we awaj ri' aretak cäminak chic, cäcanaj tz'il; we jun nim jorno, o jun alaj jorno: rajawaxic cäwulixic; e tz'il c'u wa' chiwe. Are c'u, ri u q'uiyibal ja' o c'ua' ri cäc'am wi ja', kas ch'ajch'oj wi; are c'u ri cächapow ri cäminak awaj, cäcanaj tz'il. We cäcäm jun chque we awaj ri', cäkaj c'u ri u ch'akapil puwi' jun ija' ri tiquic rij; kas ch'ajch'oj wi, ri ija'. We c'u mubam chic ri ija' cäkaj c'u jun chque we cäminak tak awaj ri puwi', we ija' ri' cux tz'il. We c'u ne cäcäm jun chque ri iwawaj ri tijic rij iwumal, ri canakow we cäminak awaj ri' cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab; ri cutij re ri u ti'jal ri cäminak awaj, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab; ri quebesan bic we cäminak tak awaj ri' rajawaxic quebe qui ch'aj ri catz'iak, quecanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Mitij jun chicop ri cujururej rib cho ri ulew; awaj wa' ri etzelam u wäch. Conojel chicop ri cäquijururej quib cho ri ulew, mitij jun chque, we cubinibej ri qui pam, o cubinibej ri quiejeb rakan, o cubinibej sibalaj q'ui rakan, e awaj wa' ri etzelam qui wäch. Mitz'iloj iwib ruc' jun chque we chicop ri' ri cäquijururej quib.” “In c'ut ri Ajawaxel ri i Dios, ri ix rajawaxic chi kas quitas iwib, chixux c'u tastalic, in c'u in tastalic, man quinban ta etzelal. Mitz'iloj ba iwib ruc' apachique chicop ri cujururej rib cho ri ulew. In ri' ri Ajawaxel ri xixinwesaj ulok pa Ejipt rech quinux i Dios: rumal ri' rajawaxic quixux tastalic, ri in man quinban ta etzelal, in c'u tastalic in.” E are pixab wa' chquij ri awaj, xukuje' ri chicop ri c'o qui xic', xukuje' conojel ri c'o qui c'aslemal ri queslab pa tak ri ja', xukuje' chque conojel ri awaj ri caquijururej quib cho ri ulew, rech cäc'utun ri u jalbem rib ri tz'il ruc' ri ch'ajch'oj xukuje' chquixo'l ri awaj ri takal qui tijic cuc' ri awaj ri man takal ta qui tijic. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: Aretak jun ixok cäcanaj yawab winak, caralaj c'u jun ral ala, cäcanaj tz'il wukub k'ij; jacha' ri cubano aretak cäyabin chi ic'. Ri ac'al ala cakopix na ri u tz'umal ri u wi' ri achi wi aretak cätz'akat wajxakib (8) u k'ij. Ri u nan ri ac'al cäbeytaj na juwinak oxlajuj (33) k'ij ri u josk'itajic che ri u quiq'uel; man c'o ta jun jasach ri tastalic cuya' cuchapo mawi coc ta chupam ri k'ijilabal, c'ä cätz'akat na ri u josk'itajic. We ali ri cäralaj, cajlajuj (14) k'ij cäcanaj tz'il, jacha' ri cubano aretak cäyabin chi ic', oxc'al wakib (66) k'ij cäbeytaj na ri u josk'itajic che ri u quiq'uel. Aretak quebetz'akat ri k'ij re ri u josk'itajic che ri ralanic jun ala o jun ali, ri u nan ri ac'al cuc'am ulok chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib jun alaj ama' chij re jun u junab che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xukuje' jun tucumux o jun palomax cujach pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob, u mac rech ri macaj. Are' c'u ri cojol tabal tok'ob quebuchi'j chuwäch ri Ajawaxel che u tz'onoxic ri sachbal u mac ri ixok, ruc' wa' cäjosk'itaj ri ixok che ri u quiq'uel.” E are tak pixab wa' che ri ixok aretak cäralaj jun ala o jun ali. We c'u ri u nan ri ac'al man cuban ta ri u rajil che u lok'ic ulok jun alaj ama' chij, cuya' quebuc'am na ulok quieb palomax o quieb tucumux jun che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, ri jun chic jacha' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri mac; ri cojol tabal tok'ob cutz'onoj ri sachbal u mac ri ixok, cäjosk'itaj c'ut. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xukuje' ri Aaron, xubij chque: “Aretak jun winak c'o sipoj chrij ri u tz'umal, o pok', o sakrek', o ch'a'c ri cäjunamataj ruc' ri chuwilaj ch'a'c, rajawaxic cäc'am ulok chuwäch ri Aaron ri cojol tabal tok'ob o chuwäch jun chque ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'lil ri Aaron. Ri cojol tabal tok'ob cunic'oj ri ch'a'c ri c'o chrij ri u tz'umal, we sakarinak ri rismal ri c'o pa ri ch'a'c, we mecmobinak ri ch'a'c pa ri u tz'umal, jic chi chuwilaj ch'a'c wa'. Aretak nic'otajinak chic we winak ri' rumal ri cojol tabal tok'ob, cuk'alajisaj chi c'o chuwilaj ch'a'c chrij. We c'o sakrek' chrij ri u tz'umal, man mecmobinak ta c'u chuxe' ri u tz'umal mawi sakarinak ri rismal, ri cojol tabal tok'ob wukub k'ij cutz'apij na ri ch'aquirinak pa jun ja. Aretak cätz'akat wukub k'ij cunic'oj na ri cojol tabal tok'ob; we xak je wi u banom ri ch'a'c, man u jabum ta rib chrij ri u tz'umal, cätz'apix chi na wukub k'ij rumal ri cojol tabal tok'ob. Aretak cätz'akat ri wukub k'ij cänic'ox chi jumul rumal ri cojol tabal tok'ob; we c'u cätajin cäsach ri ch'a'c, man c'u u jabum ta rib chrij ri u tz'umal ri winak, Ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi man c'o ta chuwilaj ch'a'c chrij xak pok' wa' ri xq'uiy che ri u tz'umal. Ri yawab quebuch'aj ri ratz'iak, cäcanaj c'u ch'ajch'oj. We c'u cujabuj rib ri pok' chrij ri u tz'umal aretak nic'om chic ri yawab, xukuje' k'alajisam chic rumal ri cojol tabal tok'ob chi man c'o ta u yab; rajawaxic cäbe chi na jumul ruc' ri cojol tabal tok'ob, rech cänic'ox rumal. We c'u aretak cänic'otaj ri yawab rumal ri cojol tabal tok'ob, caril c'ut chi u jabum rib ri pok' chrij ri u tz'umal, cuk'alajisaj na chi tz'il; yawab c'o chuwilaj ch'a'c chrij. Aretak jun winak c'o u ch'aquil chuwilaj ch'a'c chrij, rajawaxic cäc'am bic chuwäch ri cojol tabal tok'ob. Cänic'ox rumal ri cojol tabal tok'ob, we c'u sak ri sipoj ri c'o che ri u tz'umal u banom c'ut chi ri rismal cätajin cäsakaric, we c'u quilitaj ri quiäkalaj ti'j pa ri sipoj, chuwilaj ch'a'c wa' ri u ruxubem ri u tz'umal. Ri cojol tabal tok'ob rajawaxic cuk'alajisaj chi tz'il we winak ri', man rajawaxic ta chic cutz'apij, tz'ilotajinak chic. We c'u cänimataj ri chuwilaj ch'a'c ruc' aninakil, chi quebuch'uk ri rakan xukuje' ri u jolom ri yawab c'ä jawije' ri cacuin wi ri cojol tabal tok'ob che rilic, ri cojol tabal tok'ob cunic'oj na; we c'u ch'ukutajinak ronojel ri u cuerp rumal ri ch'a'c ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi man c'o ta u yab, sakarinak c'u ri ch'a'c canajinak ch'ajch'oj. Apachique c'u k'ij, ri cäc'utun ri quiäk ti'j, cäcanaj tz'il. Cunic'oj c'u ri cojol tabal tok'ob ri quiäk ti'j, cuk'alajisaj chi c'o u yab ri winak. Ri quiäk ti'j u tz'ilol chuwilaj ch'a'c wa'. We c'u ne cuq'uex rib ri quiäk ti'j, cäsakar chi jumul, ri yawab rajawaxic cuc'utu chi na rib chuwäch ri cojol tabal tok'ob rech cunic'oj, we c'u carilo chi ri ch'a'c sakarinak chi jumul, cuk'alajisaj chi man c'o ta u yab we winak ri', canajinak c'u ch'ajch'oj. Aretak c'o jachin jun c'o jun chuwilaj ch'a'c chrij ri u tz'umal cäcunataj c'ut, cäcanaj c'u can jun sak sipoj pa ri u c'olbal, o jun quiäk sakrek', rajawaxic cuc'utu' rib chuwäch ri cojol tabal tok'ob. We ri cojol tabal tok'ob; carilo chi ri u rikom wi ri c'axc'obic mecmobinak pa ri u tz'umal, sakarinak c'u ri rismal, ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi tz'il we winak ri', u ch'aquil chuwilaj ch'a'c wa' ri c'o che. We carilo chi ri xc'oji' wi ri chuwilaj ch'a'c man c'o ta rismal ri sakarinak chupam, mawi mecmobinak pa ri u tz'umal, xane' xa benak rutziric, wukub k'ij cutz'apij na we winak ri' pa jun ja. We c'u cätajin cujabuj rib ri yabil chrij ri u tz'umal, ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi c'o u yab we winak ri', u ch'aquil chuwilaj ch'a'c wa' ri c'o chrij. We c'u ri xc'oji' wi ri chuwilaj ch'a'c man u jabum ta rib, xak u yuquil ri ch'a'c wa', ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi man c'o ta u yab we winak ri'. Aretak c'o jun c'atic chrij ri u tz'umal jun winak, we c'u c'o jun sakrek', o sak chuwäch ri quiäk ti'j, cunic'oj na ri cojol tabal tok'ob; we c'u sakarinak ri rismal pa ri c'atic, mecmobinak c'u pa ri u tz'umal, chuwilaj ch'a'c wa' ri xq'uiy ulok pa ri c'atic; ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi tz'il u ch'aquil chuwilaj ch'a'c c'ut ri c'o chrij. We c'u aretak cunic'oj ri cojol tabal tok'ob ri c'atic, carilo chi man c'o ta jun sak rismal pa ri c'atic mawi mecmobinak pa ri u tz'umal, xane' benak rutziric wukub k'ij cutz'apij na pa jun ja, aretak catz'akat ri wukub k'ij cänic'ox rumal ri cojol tabal tok'ob; we c'u u jabum rib ri yabil chrij ri u tz'umal, cuk'alajisaj chi tz'il we winak ri', u ch'aquil chuwilaj ch'a'c wa' ri c'o chrij. We c'u ri c'atic man cujabuj ta rib chrij ri u tz'umal, xane' benak rutziric, xa u sipoj ri c'atic wa' ri xcanajic, xa jeri', ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi ch'ajch'oj ri yawab, xa c'u u yuquil ri c'atic. We jun achi o jun ixok c'o jun ch'a'c che ri u jolom o che ri u cacate', ri cojol tabal tok'ob cunic'oj ri ch'a'c, we ri ch'a'c mecmobinak pa ri u tz'umal, k'anarinak c'u ri rismal xukuje' xak cäwalalic, ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi tz'il we winak ri', c'o quiäkchi'n che, ri u bixic ch'a'c re jolomaj xukuje' re cacate'. We c'u aretak cänic'ox ri ch'a'c ri quiäkchi'n rumal ri cojol tabal tok'ob, carilo chi we man mecmobinak ta pa ri u tz'umal, mawi c'o k'ek rismal, cutz'apij na wukub k'ij we winak ri' chupam jun ja. Aretak catz'akat wukub k'ij cänic'ox ri ch'a'c rumal ri cojol tabal tok'ob; we c'u man u jabum rib ri quiäkchi'n mawi mecmobinak pa ri u tz'umal, mawi k'anarinak ri rismal. Ri cojol tabal tok'ob cubij che ri winak ri yawab chi cäsocax ri u wi', man cäsocax ta c'u ri c'o wi ri quiäkchi'n ch'a'c cutz'apij chi na wukub k'ij pa jun ja. Aretak cätz'akat wukub k'ij, ri cojol tabal tok'ob cunic'oj chi na ri ch'a'c jumul, we c'u man u jubum rib ri quiäkchi'n mawi mecmobinak pa ri u tz'umal, ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi ch'ajch'oj we ri winak ri', quebuch'aj ri ratz'iak, cäcanaj c'u ch'ajch'oj. We c'u ri quiäkchi'n cujabuj rib chrij ri u tz'umal, aretak k'alajisam chic, chi ch'ajch'oj. Ri cojol tabal tok'ob cunic'oj chi jumul ri winak ri yawab, we c'u u jabum rib ri quiäkchi'n chrij ri u tz'umal, man rajawaxic ta chic cutzucuj ri wi'aj ri k'ank'oj, tz'il wa'. We c'u caril ri cojol tabal tok'ob chi ri quiäkchi'n man u jabum ta rib, q'uiyinak c'u ulok ri k'ek ismal chupam, cunatajinak chic ri quiäkchi'n, ri winak ch'ajch'oj. Are c'u ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj na chi ch'ajch'oj. We jun achi we jun ixok e c'o sakrek' chrij ri u tz'umal, ri cojol tabal tok'ob, cunic'oj ri u tz'umal, we carilo chi c'o etal saksoj we sak macalic pa ri sakrek'; xak apachique sipoj wa' ri q'uiyinak chrij ri u tz'umal; ch'ajch'oj we winak ri'. We jun winak cätzak ri u wi', cäcanaj c'u ch'a'n, ch'ajch'oj wa'. We ri u wi' ri c'o chuwäch cäk'ulk'ubic cach'anar c'u chuwäch, xukuje' ch'ajch'oj. We c'u cäc'utun jun ch'a'c ri sak quiäk cäca'yic pa tak ri c'olbal ri e ch'anach'oj, we chrij u wi' we chuwäch, xa cätajin caq'uiy ulok chuwilaj ch'a'c chila'. Cunic'oj c'u ri cojol tabal tok'ob, we c'u ri sipoj re ri ch'a'c ri c'o pa tak ri ch'ajch'oj sak quiäk cäca'yic, je jas ri rilic ri chuwilaj ch'a'c che ri u tz'umal ri cuerp. We winak ri' yawab che chuwilaj chac', ch'acarinak ri u jolom. Jun winak wa' ri tz'il, je u k'alajisaxic cuban na ri cojol tabal tok'ob. Ri winak ri ch'aquirinak che chuwilaj ch'a'c, jisjobinak tak atz'iak cucojo xukuje' man cuch'uk ta ri u jolom, ch'ukutal jubik' ri u palaj curak u chi', cubij: ‘¡In tz'il! ¡In tz'il!’ Joropa' k'ij cäc'oji' ri chuwilaj ch'a'c chrij, cachomaxic chi tz'il, cutuquela'j rib chrij ri tinimit. Aretak cac'utun jun tz'aj che jun atz'iak, we re rismal chij o re lino, o che jun quem, re lino o re rismal chij, o che jun tz'um, o che apachique jasach re tz'um we ri tz'aj ri c'o chque we jastak ri' räxroj o quiäkcoj, ri tz'aj ri' chuwilaj ch'a'c wa', takal u c'utic chuwäch ri cojol tabal tok'ob. Ri cojol tabal tok'ob cunic'oj na ri tz'aj, cutz'apij c'u na wukub k'ij ri jasach ri tz'ajtajinak. Aretak catz'akat wukub k'ij cunic'oj ri tz'aj; we u jabum rib chrij ri atz'iak, chrij ri rakan quem o u wa' quem, o che ri tz'um o jun jasach re tz'um, ri tz'aj chuwilaj ch'a'c wa' e are tak c'ut ri jastak e tz'il wa'. Je c'u ri' apachique jasach ri c'o we tz'aj ri' che chuwilaj ch'a'c wa', rajawaxic u poroxic ronojel, chuwilaj ch'a'c wa'. We c'u cunic'oj ri cojol tabal tok'ob, cäriktaj c'ut chi man u jabum ta rib, ri tz'aj, cuya' takanic chi cäch'aj ri tz'aj cätz'apix chi na wukub k'ij ri jasach ri' pa jun ja. Aretak ch'ajtajinak chic ri tz'aj cunic'oj ri cojol tabal tok'ob. We c'u cärilo chi ri tz'aj man sachinak taj, tz'aj, ri jasach takal u poroxic, pune' ri tz'aj man u jabum ta rib, xa benak chupam, we chupam c'o wi xukuje' we chrij c'o wi. We c'u aretak cunic'oj ri cojol tabal tok'ob, cärilo chi ri tz'aj sachinak aretak ch'ajom chic, cukupij apam we ch'akap ri' che ri atz'iak, che ri tz'um o che ri quem. We c'u cuc'ut chi rib jumul chrij ri atz'iak, o chrij ri quem o chrij apachique jasach re tz'um, cäporox we jasach ri' ri tz'ajtajinak. Are c'u ri atz'iak, ri quem, o apachique jasach re tz'um, ri quel wi ri tz'aj aretak cäch'ajic, cäcamulix u ch'ajic cäcanaj c'u can ch'ajch'oj.” Aretak wa' ri pixab chquij ri tz'aj re chuwilaj ch'a'c chque tak ri atz'iak re rismal chij o re lino, o chque quem, o chque jastak re tz'um, rech cuya' quek'alajisaxic chi e ch'ajch'oj o e tz'il. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “E are tak pixab wa' che u josk'ixic jun winak ri c'o chuwilaj ch'a'c chrij: ri yawab cäc'am bic chuwäch ri cojol tabal tok'ob, quel c'u bic che u nic'oxic chrij ri tinimit. We c'u ri cojol tabal tok'ob cärilo chi utzirinak ri chuwilaj ch'a'c ri c'o chrij ri yawab, cutak na qui c'amic che ri cujosk'ij rib quieb alaj tak chicop ri e c'o qui xic' ri e c'asc'oj ri xukuje' e ch'ajch'oj, ch'akap chacalte', quiäk quem, xukuje' k'ayes re hisop. Ri cojol tabal tok'ob cätakan che u k'atic u kul jun chque ri alaj tak chicop ri e c'o qui xic' puwi' jun bo'j, ri c'o sakalak ja' chupam, cuc'am c'ut ri alaj chicop ri e c'o u xic' ri c'aslic, ri ch'akap che' re chacalte', ri quiäk quem xukuje' ri k'ayes re hisop quebuch'akaba' we jastak ri' xukuje' ri alaj chicop ri e c'o u xic' ri c'aslic pa ri u quiq'uel ri alaj chicop ri e c'o u xic' ri cäminak, puwi' ri sakalaj ja'. Wukub mul cuchicoj chrij ri winak ri quejosk'ix che ri ch'a'c, cuk'alajisaj c'ut chi ch'ajch'oj. Ri alaj chicop ri e c'o u xic' ri c'aslic cutzokopij bic. Ri cäjosk'ixic rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak catinic, xukuje' cusocaj c'u ronojel ri rismal rech cäjosk'itajic. C'äte ri' cuya' coc pa ri kajebal, wukub k'ij c'ut cacanaj can cho ri räxk'ab. Aretak cätz'akat wukub k'ij, cusocaj ronojel ri u wi', cusocaj ri rismachi', ri rismal ri rij tak u bak'wäch xukuje' ronojel ri rismal quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, cäcanaj c'u ch'ajch'oj. Aretak catz'akat wajxakib k'ij quebuc'am ulok quieb ama'ib tak chij ri man c'o ta qui yab, xukuje' jun ati't chij re jun u junab ri man c'o ta u yab; cajlajuj (14) libra utzalaj c'äj che sipanic re c'äj ri yok'om aseit ruc', carachilaj jun u roxil jun litro aseit. Ri cojol tabal tok'ob ri cäbanow ri josk'inic, cuya' ri winak ri cäjosk'ixic xukuje' ri e jastak rech chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib chuwäch ri Ajawaxel. Cuc'am jun chque ri ama'ib tak chij cärachilaj jun u roxil jun litro aseit, cujach chuwäch ri Ajawaxel jacha' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri chak'maquil. Rajawaxic cupil ri ama' chij pa ri c'olbal ri tastalic ri cätok' wi ri qui kul ri awaj ri queya' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri macaj xukuje' ri e tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic. Ri tabal tok'ob che u josk'ixic ri chak'maquil cux rech ri cojol tabal tok'ob, xukuje' ri tabal tok'ob josk'ibal macaj, jun jasach c'u wa' ri sibalaj tastalic. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am jubik' che ri u quiq'uel ri awaj ri yo'm che tabal tok'ob ri cäjosk'in ri chak'maquil, cubil xe' ri u xiquin re ri riquiak'ab ri cäjosk'ixic, che ri nim u wi' u k'ab re ri riquiak'ab, xukuje' che ri nim u wi' rakan re ri riquiak'ab. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am jubik' che ri aseit, cuk'ij chupam ri u k'ab re ri u mox. Cut'in ri u wi' u k'ab re ri riquiak'ab pa ri aseit ri c'o chupam ri u k'ab re ri u mox, ruc' we u wi' u k'ab ri' cuchicoj wukub mul ri aseit chuwäch ri Ajawaxel. Ri u tz'akatil ri aseit ri to'tajinak pa u k'ab, cuc'am jubik' ri cojol tabal tok'ob cubil xe' ri u xiquin re ri riquiak'ab ri cäjosk'ixic, che ri nim u wi' u k'ab re ri riquiak'ab, che ri nim u wi' rakan re ri riquiak'ab, puwi' ri u quiq'uel ri tabal tok'ob ri u mac rech ri chak'maquil. Ri aseit ri to'tajinak pa u k'ab, cubil pa u jolom ri cäjosk'ixic. Jeri' ri cojol tabal tok'ob curik rumal ri Ajawaxel ri cuyubal mac che u josk'ixic ri macaj. Are' c'u ri cojol tabal tok'ob, cupil ri sipanic ri quesan ri macaj, cuban c'u ri josk'inic che ri cujosk'ij rib che ri u tz'ilol; c'äte c'u ri' cupila' ri awaj ri cachi'x che tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Cuchi'j puwi' ri porobal cärachilaj ri sipanic que c'äj. Jewa' cuban ri cojol tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal u mac we winak ri' cäcanaj c'u can ch'ajch'oj. We ri winak ri yawab meba' man c'o ta cuma' wi ri cätok'ix che, cuc'am na jun ama' chij jacha' che tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal macaj cujach c'ut jacha' che sipanic ri nim u banic che qui rikic ri cuyubal tak u mac, cärachilaj quiejeb libra ruc' niq'uiaj utzalaj c'äj, yok'om aseit ruc' jacha' che sipanic quech c'äj, cärachilaj jun u roxil jun litro aseit. Xukuje' quieb tucumux we quieb palomax, jas ri cäcuin che qui lok'ic; jun che josk'ibal mac, ri jun chic jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Aretak cätz'akat wajxakib k'ij quebuc'am bic ronojel wa' che ri cojol tabal tok'ob, che ri u josk'ixic rib, cujach chuwäch ri Ajawaxel chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am ri ama' chij ri cäya' che tabal tok'ob u mac rech ri chak'maquil, cärachilaj jun u roxil jun litro aseit, cujach c'ut chuwäch ri Ajawaxel jacha' sipanic ri nim u banic. C'äte ri' cutok' u kul ri alaj ama' chij che tabal tok'ob che cuyubal mac cuc'am jubik' ri u quiq'uel ri ama' chij cubil xe' ri u xiquin re ri u riquiak'ab ri cäjosk'ixic, che ri nim u wi' u k'ab re ri riquiak'ab, xukuje' che ri nim u wi' rakan re ri riquiak'ab, ri cojol tabal tok'ob cuc'am jubik' che ri aseit cuya' chupam ri u k'ab re ri u mox, ruc' c'u ri u wi' u k'ab re ri riquiak'ab, cuchicoj ri aseit wukub mul chuwäch ri Ajawaxel. Xukuje' cubil jubik' we aseit ri' xe' ri u xiquin re ri riquiak'ab ri cäjosk'ixic, che ri nim u wi' u k'ab re ri riquiak'ab, che ri nim u wi' rakan re ri riquiak'ab, ri u bixic pa ri c'olbal ri xbil wi ri quic' re tabal tok'ob u mac rech ri chak'maquil. Are c'u ri aseit ri to'tajinak can pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob, cubil pa u jolom ri cäjosk'ixic jewa' cuban ri cojol tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal mac. Ri cojol tabal tok'ob cuya' jun chque ri tucumux o jun chque ri palomax, jas ri cuininak ri winak che u ya'ic che u josk'ixic rib. Jun chque ri tucumux we ri palomax cäya' che tabal tok'ob re sachbal macaj, ri jun chic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, rachilam ri sipanic re c'äj, jewa' cuban ri cojol tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal u mac ri winak chuwäch ri Ajawaxel.” E are tak pixab wa' chque ri cäc'oji' chuwilaj ch'a'c chquij, ri man quecuin taj cäquiya' nimalaj tabal tok'ob che u josk'ixic quib. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Aretak ix c'o chic pa ri ulew Canaan ri quinjach na pa i k'ab, quintak c'u bic jun yabil re chuwilaj ch'a'c puwi' jun chque ri ja ri c'o pa ri iwulew, ri ajchak'e ja, cuya' u bixic che ri cojol tabal tok'ob, cubij che: In quinwilo chi c'o jun yabil re chuwilaj ch'a'c pa ri wachoch. C'ä majok coc ri cojol tabal tok'ob pa ri ja, cutak u jamic ri ja rech man quetz'ilob taj conojel ri jastak ri e c'o chupam, c'äte ri' cuchaplej u nic'oxic ri yabil. We aretak cunic'oj ri yabil, cärilo chi mecmobinak bic ri u wäch ri tapia ri c'o wi ri yabil ri räxroj we ne e quiäkcoj, ri e mecmobinak bic chupam ri tapia, ri cojol tabal tok'ob quel ulok pa ri ja, catakan che u tz'apixic ri ja wukub k'ij. Aretak cätz'akat wukub k'ij ri cojol tabal tok'ob, cunic'oj chi jumul; we c'u u jabum rib ri yabil cho tak ri u tapia ri ja, cutak qui c'oquic ri abaj ri c'o wi ri yabil, quebeq'uiak can pa jun tz'ilalaj c'olbal chrij ri tinimit; xukuje' cätakan che u josic ronojel ri u pam ri ja, xukuje' ri rij, ri ulew ri josom, quetix can pa jun tz'ilalaj c'olbal chrij ri tinimit. Quec'am chi niq'uiaj abaj, quecoj che qui q'uexwäch ri xebesaxic, xukuje' cäban c'ac' xok'ol che u c'ojoxic ri ja. We c'u cäpok' chi jumul ri yabil pa ri ja, aretak e cojom chi tak ri abaj, josom chi ri u tapia, xukuje' banom chic c'ac' u tz'akixic, ri cojol tabal tok'ob coc chi che u nic'oxic. We c'u u jabum chi rib ri yabil pa ri ja, chuwilaj ch'a'c wa', xukuje' c'o yabil che ri ja. Ri ja cäwilix na, ronojel ri xan, ri abaj, ri che' ri quel che, quebeq'uiak pa jun tz'ilalaj c'olbal chrij ri tinimit. Apachin ta ne ri coc pa ri ja pa ronojel ri k'ijol ri xubij ri cojol tabal tok'ob chi catz'apixic, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ta ne ri cäwa'ic o cäwar pa ri ja, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak che u josk'ixic rib. We c'u aretak coc ri cojol tabal tok'ob che u nic'oxic u pam ri ja, crilo chi man u jabum ta rib ri yabil pa ri ja, aretak c'ac' chi u tz'akic ri u pam, ri cojol tabal tok'ob cuk'alajisaj chi man c'o ta yabil che ri ja, ri yabil xoc'owic. Che u josk'ixic ri ja, quebuc'am na quieb alaj tak chicop ri e c'o qui xic', ch'akap chacalte', quiäk quem xukuje' k'ayes re hisop. Cuk'at u kul jun chque ri alaj tak chicop ri e c'o qui xic' puwi' jun bo'j ri c'o sakalaj ja' chupam. Cuc'am ri ch'akap chacalte', ri k'ayes re hisop ri quiäk quem rachilam ri alaj chicop ri e c'o qui xic' ri c'aslic, quebuch'akaba' pa ri u quiq'uel ri alaj chicop ri c'o u xic' ri cäminak, rachilam ri sakalaj ja', wukub mul cuchicoj pa ri ja. Jewa' cuban che u josk'ixic ri ja ruc' ri u quiq'uel ri alaj chicop ri c'o u xic' rachilam ri sakalaj ja' carachilaj ri alaj chicop ri e c'o qui xic' ri c'aslic, ri ch'akap chacalte', ri k'ayes re hisop xukuje' ri quiäk quem. Cutzokopij c'u bic ri alaj chicop ri e c'o qui xic' ri c'aslic chrij ri tinimit pa ri juyub. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri u josk'ixic ri ja.” E are tak pixab wa' che ronojel u wäch yabil re ch'a'c xukuje' re quiäkchi'n, che ri chuwilaj ch'a'c che atz'iak, xukuje' che ri chuwilaj ch'a'c pa tak ri ja, che ri sipoj, ri pok', xukuje' tak ri tz'aj, rech cäch'obtajic jachique ri ch'ajch'oj xukuje' jachique ri tz'il. C'ä waral cäq'uis wi u bixic ri cäban che u josk'ixic ri ch'a'c. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Chibij chque ri aj israelib ri quinbij chiwe: Aretak jun achi cabelel ri u pam ri achi wi, tz'il wa' we achi ri'. Ri tz'ilol u mac rech ri u belelem ri u pam achi wi we ri achi wi tz'apitajinak rumal ri u pam. Kas tz'il wi amak'el. Apachique c'olbal ri cäk'oyi' wi ri achi ri', ri cäcanaj wi can ri u tz'ilol cäcanaj tz'il. Xukuje' apachique jasach ri cut'uyulej cäcanaj tz'il. Apachin ta ne ri cäc'oji' pa ri c'olbal ri xk'oyi' wi ri achi ri', rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak; xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ta ne ri cät'uyi puwi' ri jasach ri xut'uyulej ri achi ri', rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ta ne ri canakow ri achi ri c'o we yabil ri' che, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. We ri c'o we yabil ri' che cächuban chrij jun winak ri man tz'il taj, we winak ri' rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachique quiejebal ri cuquijebej ri achi ri c'o we yabil ri' che, cäcanaj tz'il. Apachin ta ne ri cänakow ri xt'uyi wi ri c'o we yabil ri' che, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab; apachin ta ne ri cäc'amow bic, jun chque ri jastak ri', rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ta ne ri cunak ri c'o we yabil ri' che, rajawaxic utzalaj u ch'ajic ri u k'ab cuban we winak ri' ri xnakic, quebuch'aj na ri ratz'iak xukuje' catin na, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Ri bo'j ri cunak ri c'o we yabil ri' che, rajawaxic cäpaxixic, ri jastak ri e re che', rajawaxic quech'ajic. We cäcunataj we achi ri' ri c'o we yabil ri' che, rajawaxic querajilaj wukub k'ij che ri u josk'itajic, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catin chupam jun sakalaj ja', cäcanaj c'u ch'ajch'oj. Aretak cätz'akat wajxakib k'ij, quebuc'am ulok quieb tucumux o quieb palomax, cäbe chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, quebujach pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel; ri cojol tabal tok'ob cuchi'j jun chque jacha' che tabal tok'ob u mac rech ri macaj, ri jun chic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic; jewa' cuban ri cojol tabal tok'ob che u josk'ixic ri achi ri c'o we yabil ri' che, chuwäch ri Ajawaxel. Aretak jun achi cabelel ri u pam ri achi wi, rajawaxic catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachique atz'iak, o tz'um ri cabelel wi can jubik' ri u pam ri achi wi, rajawaxic cach'ajic cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. We jun achi cäwar ruc' jun ixok, e quieb rajawaxic quebatinic, quecanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab.” “Aretak cäyawaj jun ixok chi ic', wukub k'ij cäcanaj tz'il apachin ta ne ri cächapowic, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachique jasach ri cuk'oylej aretak cäyawaj chi ic' cäcanaj tz'il, apachique jasach ri cut'uyulej, cäcanaj tz'il. Apachin ta ne ri cächapow ri c'olbal ri k'oyolinak wi ri ixok, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Apachin ta ne ri cunak jun chque ri jastak ri t'uyulinak wi ri ixok, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak; xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. We cuchap ri c'olbal ri t'uyulinak wi we k'oyolinak wi ri ixok, cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab. We c'o jun achi cäwar ruc' ri ixok, cuc'am re ri u tz'ilol, cäcanaj tz'il wukub k'ij, xukuje' cäcanaj tz'il ri c'olbal ri cäk'oyi wi ri achi. We c'u ne c'o jun ixok ri cätorotaj ri u yab chi ic', ri man je taj jas ri u nak'atisabal, cäbeytaj c'u q'ui k'ij ri u yabilal cäcanaj tz'il joropa' k'ij ri c'o ri u yabilal, je ta ne ri cätajin cäyabin chi ic'. Apachique c'olbal ri cäwar wi ri ixok, xukuje' apachique jasach ri cut'uyulej aretak cätajin cäyabinic, cäcanaj tz'il jacha' ri cätajin cäyabin chi ic'. Apachin ta ne ri cänakow we jastak ri', cäcanaj tz'il; rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak xukuje' catinic, cäcanaj c'u tz'il c'ä coc na ri ak'ab. Aretak cätani' ri u yab, carajilaj na wukub k'ij, c'äte ri cäcanaj ch'ajch'oj. Aretak cätz'akat wajxakib k'ij, quebuc'am ulok quieb tucumux we ne quieb palomax, quebujach che ri cojol tabal tok'ob, chuchi' ri roquibal ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri cojol tabal tok'ob cuchi'j jun chque che tabal tok'ob che u mac rech ri macaj, ri jun chic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic; jewa' cuban ri cojol tabal tok'ob che u josk'ixic ri u tz'ilol ri ixok, chuwäch ri Ajawaxel. Jewa' caquiban ri aj israelib che u josk'ixic quib che ri qui tz'ilol, rech man quecäm taj aretak caquitz'iloj ri c'olbal ri in jekel wi chquixo'l rumal ri qui tz'ilol.” Are tak pixab wa' chque ri achijab ri c'o ri yabil chque re ri u belelem ri u pam ri achijab wi, ri xukuje' xa jutak mul cuc'ut rib we yabil ri' chque, quecanaj c'u can tz'il rumal wa'; xukuje' chque ri ixokib ri queyabin chi ic', xukuje' chque ri ixokib ri cäjalc'at ri u kajic ri qui yab chi ic'. Conojel we pixab ri' quecoj chque ri achijab, ri ixokib ri c'o we yabil ri chque, xukuje' che ri achi ri cäwar ruc' jun ixok ri cätajin cayabin chi ic'. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises aretak e cäminak chic ri e quieb u c'ojol ri Aaron ri xecämic aretak xekeb chuwäch ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chabij che ri Aaron ri awachalal chi man xak ta apachique k'ijol coc chupam ri k'ijilabal ri c'o chrij ri ch'ukubal, mawi chuwäch ri tz'apibal ri c'o puwi' ri caxa', rech man cäcäm taj, quinc'ut c'u na wib pa jun sutz' puwi' ri tz'apibal. Jewa' rajawaxic cuban ri Aaron aretak coc chupam ri k'ijilabal: cuc'am bic jun alaj ama' wacax jacha' che tabal tok'ob u mac rech ri macaj xukuje' jun ama' chij che u chi'xic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Rajawaxic cucoj bic ri u pam ratz'iak re lino ri tastalic, quebuch'uk bic ri u pa tak ra' ruc' säcaw re lino cucoj bic ri pas xe' u pam, xukuje' cucoj bic ri pisbal jolomaj. Atz'iak wa' ri tastalic, catin c'u na c'äte ri' quebucojo. Che ri tinimit aj israelib ri Aaron quebuc'am quieb ama'ib tak q'uisic' tabal tok'ob re josk'ibal mac, xukuje' jun ama' chij che u chi'xic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Cuchi'j c'u na ri alaj ama' wacax che tabal tok'ob rumal ri mac ri u banom, rech quecuyutaj ri u mac, xukuje' ri qui mac ri rachalaxic. C'äte ri' quebuc'am ri quieb ama'ib tak q'uisic', quebuchi'j c'u chuwäch ri Ajawaxel chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib; caq'uikaxtaj c'u na taklebenic paquiwi' ri quieb q'uisic': jun cux na che ri Ajawaxel, ri jun chic che ri Azazel. Ri ama' q'uisic' ri cutaklebej ri Ajawaxel, cuchi'j na ri Aaron che tabal tok'ob che u josk'ixic ri macaj. Are c'u ri q'uisic' ri cäkaj wi ri taklebenic che u c'amic bic ri macaj, c'aslic cuchacaba' na chuwäch ri Ajawaxel che qui rikic ri cuyubal tak macaj, cuq'uiak c'u na bic ri q'uisic' ri cäc'amow bic ri macaj chupam ri chaki'j uwo sak. Ri Aaron cuchi'j na ri c'ojol ama' wacax jacha' che ri u tabal tok'ob u mac rech ri macaj, rech quesachtaj ri e u mac xukuje' ri e quech ri rachalal. Cuc'am c'u jun bukibal nojinak che rachak k'ak' ri e c'amom puwi' ri porobal chuwäch ri Ajawaxel, xukuje' camuk' coc'alaj k'ol joc'om, cuc'am bic chrij ri ch'ukubal. Cujopij ri k'ol puwi' ri k'ak' chuwäch ri Ajawaxel, are c'u ri u sibal ri c'oc'alaj k'ol cuch'uk ri u wi' ri tz'apibal ri c'o puwi' ri caxa' ri c'olotal wi ri pixab, we jewa' cuban ri Aaron man cäcäm taj. Cuc'am jubik' che ri u quiq'uel ri c'ojol ama' wacax, cuchicoj ruc' ri u wi' u k'ab pa ri u xcut ri tz'apibal ri cäca'y pa elebal k'ij Wukub mul cuchicoj ri quic' ruc' ri u wi' u k'ab chuwäch ri tz'apibal. C'äte ri' cutok' u kul ri ama' q'uisic' jacha' che tabal tok'ob che ri josk'ibal u mac ri tinimit, cuc'am bic ri quic' chupam ri c'olbal ri c'o chrij ri ch'ukubal, chila' cuchicoj wi ri quic' puwi' xukuje' chuwäch ri tz'apibal, jacha' ri xuban che ri u quiq'uel ri c'ojol ama' wacax. Je u josk'ixic wa' ri k'ijilabal chque conojel ri tz'ilol ri walijisam tak ib xukuje' macaj ri xequiban ri aj israelib, junam rajawaxic u banic che ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ri jekel chquixo'l xukuje' chquixo'l ri e qui tz'ilol. Man c'o ta jun winak cäc'oji' ta pa ri k'ijilabal, aretak ri Aaron cätajin cuya' ri tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal mac, c'ä cäbantaj na ri cuyubal mac, xukuje' ri e quech ri e c'o pa rachoch, xukuje' ri quech conojel ri aj israelib, quel c'u ulok, cäbe che u josk'ixic ri porobal ri c'o chuwäch ri Ajawaxel. Cuc'am jubik' ri u quiq'uel ri c'ojol ama' wacax, xukuje' ri u quiq'uel ri ama' q'uisic', cubil chquij ri ruc'a' ri porobal, xukuje' chrij ri porobal. Wukub mul cuchicoj ri quic' puwi' ri porobal ruc' ri u wi' u k'ab, je u josk'ixic wa' cubano che quesaxic ri qui tz'ilol ri aj israelib, cutas c'ut. Aretak ri Aaron u q'uisom chic u josk'ixic ri k'ijilabal, ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib xukuje' ri porobal, cutak u c'amic ri ama' q'uisic' ri c'ä c'aslic. Quebuya' ri u k'ab pa u jolom ri awaj, cuk'alajisaj ronojel ri etzelal, ri man e nimanic taj, xukuje' ronojel ri qui mac ri aj israelib. Je cuban wa' che qui ya'ic bic ri qui mac ri aj israelib pa u jolom ri ama' q'uisic', c'o c'u jun achi ri cac'amow bic, cutzokopij c'u can pa ri chaki'j uwo sak. Aretak ri ama' q'uisic' cäq'uis u sachic bic chupam ri chaki'j uwo sak, quebuc'am na bic ronojel ri quetzelal ri aj israelib pa tak ri ulew ri man e c'o ta wi winak. Coc c'ut ri Aaron chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, cäresaj c'ut ri ratz'iak re lino ri xucoj che ri oquem chupam ri k'ijilabal, cuya' c'u can chila'. Cuch'aj c'u na ri u cuerp ruc' ja' pa tastalic c'olbal aretak c'u u cojom chic ri ratz'iak, quel ulok, che u cojic ri kas u tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' ri rajawaxic u chi'xic rumal ri tinimit. Ri u xepoyil ri tabal tok'ob re josk'ibal macaj, cuporoj puwi' ri porobal; are c'u ri xc'amow u bic ri q'uisic' ri c'amowinak bic ri macaj, quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic c'äte ri' cuya' coc pa ri kajebal. Ri ama' wacax xukuje' ri ama' q'uisic' ri xepil che qui josk'ixic ri mac, ri xec'am bic ri qui quiq'uel pa ri k'ijilabal che u rikic ri cuyubal quech ri macaj, quebesax na bic chrij ri tinimit, queporox c'u ri qui tz'umal, ri qui ti'jal, xukuje' ri qui mes. Ri winak ri queporon ri awaj, rajawaxic quebuch'aj ri ratz'iak, xukuje' catinic, c'äte ri' cuya' coc pa ri kajebal. Jun pixab wa' chiwe ri quitakej u banic: pa ri lajuj rajilabal ri uwuk ic', rajawaxic man quixwa' taj, xukuje' man c'o ta jun chac quibano, mawi ri man e i winakil taj ri e jekel chixo'l. Are c'u k'ij wa' ri quirik ri cuyubal i mac, quixcanaj c'u ch'ajch'oj che ronojel ri i mac chuwäch ri Ajawaxel. K'ij wa' re uxlanem chiwe, rajawaxic man quixwa' taj, pixab wa' ri quitakej u banic. Ri cojol tabal tok'ob ri chätajinak, yo'm takanic pa u k'ab chi cacanaj che u q'uexwäch ri u tat are' cäbanow ri nak'atisabal che u rikic ri sachbal mac; quebucoj ri atz'iak re lino, ri e tastalic. Cuban c'u na ri josk'inic re ri sibalaj tastalicalaj c'olbal, xukuje' ri rech ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, xukuje' ri rech ri porobal curik c'u na ri cuyubal tak macaj ri quech ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' ri rech ronojel ri tinimit. Jun pixab wa' ri cäcanaj chiwe jumul pa ri jun junab quiban we nak'atisabal ri' che u rikic ri cuyubal quech ri mac ri qui banom ri aj israelib.” Je c'u xuban ri Moises jacha' ri takanic ri xya' che rumal ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chabij che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol, xukuje' chque conojel ri aj israelib, chi ri Ajawaxel e u yo'm tak we takanic ri': Apachique aj israel ri cupil jun ama' wacax, o jun alaj ama' chij, o jun ati't q'uisic' chupam o chrij ri kajebal, we man cuc'am ta c'u ulok chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib che u chi'xic jacha' che sipanic che ri Ajawaxel chuwäch ri cäk'ijilax wi, cux na ajchak'mac che u jamixic ri quic', rumal ri' quesax na ri u bi' chquixo'l ri e u winakil. Xya' we takanic ri' rech ri aj israelib quequichi'j na che ri Ajawaxel ri awaj ri quequipil pa apachique c'olbal, quequic'ama' ulok che ri cojol tabal tok'ob chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, rech quebuchi'j che qui q'uexwäch jacha' che tabal tok'ob che utzirisan ib. Ri cojol tabal tok'ob cuchicoj ri quic' puwi' ri porobal re ri Ajawaxel ri c'o chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, cuporoj c'u ri xepo che sipanic ri cäc'oc'atic ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Mawi c'u jumul chquiya' ta chic tabal tak tok'ob chquiwäch tak ri itzelab, ri e qui k'ijila'm, ri qui mac quech e etzelatajinak. Jun pixab wa' ri cacanaj can chiwe, ri coc'ow cuc' ri tataxelab cak'ax c'u cuc' ri alc'ualaxelab. Xukuje' chabij chque: apachique ta ne aj israel o jun ri man i winakil taj ri jekel chixo'l, ri cuya' ta jun tabal tok'ob ri cächajirisaxic o apachique chi jun tabal tok'ob, we man cuc'am ta ulok chuchi' ri oquibal re ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, che u chi'xic che ri Ajawaxel, quesax na ri u bi' chquixo'l ri u winakil.” “In quinc'ulelaj na ronojel aj israel o ri man i winakil taj ri jekel chixo'l ri cutij, apachique ta ne quic'. In quinwesaj na chquixo'l ri e u tinimit. Rumal rech chi ronojel c'aslic, c'asal rumal ri u quiq'uel, nu yo'm c'u in chiwe puwi' ri porobal rech rumal ri quic' quixcuinic quitoj ri u to'tajisaxic ri i c'aslemal, are' c'ut ri quic' cätojow ri u to'tajisaxic ri c'aslemal. Rumal ri' nu yo'm u bixic chque ri aj israelib: Mawi jun chiwe, mawi jun ri man i winakil taj ri jekel chixo'l ri chutij ta quic'. Apachique ta ne aj israel o apawije' ta ne cäpe wi, ri jekel chixo'l, ri cuchap jun awaj pa juyub o jun chicop ri c'o u xic' ri ya'tal u tijic, rajawaxic xa cumuk ri u quiq'uel ri awaj ri xuchapo. Rumal rech chi ri quic' are' cayo'w c'aslemal che ronojel c'aslic. Rumal ri' nu bim chiwe chi man qui tij ta quic', are' c'ut cäyo'w c'aslemal che ronojel c'aslic. Apachique ta ne aj israel o apawije' ta ne cäpe wi, ri cutij ri u ti'jal jun awaj ri xak c'ätetal xcämic, o ri xch'akatix rumal jun juyubal awaj, quebuch'aj ri ratz'iak xukuje' catinic, cäcanaj c'u can tz'il, c'ä coc na ri ak'ab, c'äte ri' cäcanaj ch'ajch'oj. We c'u man quebuch'aj ri ratz'iak mawi catinic, cäkajbex rumal ri u mac.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: In ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Miban iwe jacha' ri qui nak'atisabal ri aj ejiptib, ri xixc'oji' wi na; mawi mebitakej ri nak'atisabal aj Canaan, ulew ri quixinc'am wi bic, mawi mebitakej, ri qui pixab. Chinimaj qui banic ri nu takomal, chixoc il che qui banic ri nu pixab, chitakej qui banic. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Rumal ri' chi nimaj ri caquibij tak ri e nu takomal, xukuje' ri e nu pixab ri e tz'ibatalic. Ri winak ri quebutz'akatisaj, cäc'asi na. In ri' ri Ajawaxel. C'o jun achi makeb ruc' jun ixok ri kas rachalaxic che ruc'axic rib ruc'. In ri' ri Ajawaxel. Mawesaj u q'uixbal ri a tat, mawuc'aj awib ruc' ri a nan, are' c'u ne a nan, man caban taj. Mawesaj u q'uixbal ri a tat, mawuc'aj ri rixokil. Mawuc'aj ri awana'b. We re a tat o re a nan; we alam cho ja o naj alam wi, mawuc'aj awib ruc'. Mawesaj a q'uixbal chbil awib mawuc'aj ri u wi' a mam, we u mia'l ri a c'ojol, ral ri a mia'l. Mawuc'aj awib ruc'. Mawuc'aj awib ruc' ri ali ri ral ri rixokil ri a tat. Alc'ualam c'u rumal ri a tat, awana'b c'ut. Mawuc'aj awib ruc'. Mawuc'aj awib ruc' ri rana'b ri a tat; xak c'u junam u quiq'uel ruc' ri a tat. Mawuc'aj awib ruc' ri rachalal ri a nan; xak c'u junam u quiq'uel ruc' ri a nan. Mawesaj u q'uixbal ri rachalal ri a tat; mawuc'aj ri rixokil; rixokil c'ut ri rachalal ri a tat. Mawuc'aj awib ruc' ri awalib; rixokil c'ut ri a c'ojol; mawuc'aj awib ruc'. Mawesaj u q'uixbal ri awachalal; mawuc'aj awib ruc' ri rixokil. Mawuc'aj awib ruc' jun ixok xukuje' ri ral ali, mawi mawuc'aj awib ruc' ri u wi' a mam, we u mia'l ri a c'ojol o ral ri a mia'l. Jun c'aslemal wa' ri man utz taj, xak c'u junam qui quiq'uel. Matc'uli' cuc' quieb ixokib ri cachalal quib, mawuc'aj aretak c'ä c'asal ri awixokil, rech man cäwinikar ta ch'o'j chquixo'l. Mawuc'aj awib ruc' jun ixok aretak cätajin cäyabin chi ic'. Matk'oyi ruc' ri rixokil ri awajil a tz'akat, mawuc'aj awib ruc' rech matz'iloj c'u awib rumal. Majach jun chque ri a c'ojol che sipanic che ri dios Moloc; matz'iloj ri u bi' ri a Dios. In ri' ri Ajawaxel. Matk'oyi ruc' jun a wäch achi, jacha' ta ne chi catk'oyi ruc' jun ixok. Jun tzijol wa' ri sibalaj itzel. Mawuc'aj awib ruc' apachique awaj, rech matux tz'il rumal wa'. Mawi ri ixok maruc'aj rib ruc' jun awaj, jun itzel yok'bal wa'. Mitz'iloj ba iwib cuc' jun chque we jastak ri'. Cuc' c'u we jastak ri' quitz'ilom wi quib ri tinimit ri quebenwesaj bic chiwäch ix. Ri winak xquitz'iloj c'u ri culew; xinc'am c'u ulok ri c'äjisabal wächaj paquiwi'; u mac ri quetzelal, ri ulew xebuq'uiak bic ri e u winak tak pa re wi. Are c'u ri ix ri ix aj israelib, xukuje' ri man e i winakil taj ri e c'o chixo'l, chebinimaj ri nu pixab xukuje' ri nu takomal, miban jun chque we jastak ri' ri quequic'am ulok yok'obal. Conojel c'ut we etzelal ri' xequiban ri xec'oji' can chupam we ulew ri' c'ä majok chixopanok ix, rumal ri' ri ulew nojinak che tz'ilol. ¡Mixuq'uiak c'u bic ri ulew pa re wi, u mac rech chi qui tz'iloj, jacha' xebuq'uiak c'u bic ri winak ri xejeki' can nabe chupam chiwäch ix! Apachin ta c'u ne ri cuban jun chque we jastak ri' ri e ya'l yok'obal, quesax na chquixo'l ri u winakil. Chebinimaj ba' tak ri nu takanic, mixkaj chupam ri qui banic tak ri jastak ri e ya'l tak yok'obal ri xeban nabe chiwäch ix, mawi mebitz'iloj tak iwib ix cuc'. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chabij chque conojel ri aj israelib ri quinbij chawe: Chixux tastalic, ri in c'ut ri Ajawaxel ri i Dios, in tastalic, man quinban ta etzelal. Chijujunal nim chebiwila' wi ri i tat xukuje' ri i nan. Nim chebiwila' wi tak ri e nu k'ij re uxlanem. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Mat cojon chque tak ri diosib, xukuje' mebiban i diosib re ch'ich' ri e suc'umam pa k'ak'. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Aretak quebiya' chuwäch ri Ajawaxel tabal tok'ob re utzirisan ib, je u banic wa' chibana' rech cuc'am ri Dios chiwe. Ri awaj ri qui c'am ulok che tabal tok'ob rajawaxic chi kas pa ri k'ij catijic, xukuje' cuya' cätij chucab k'ij, are c'u ri cäto'taj can che ri urox k'ij rajawaxic caporoxic. We cätij ri sipanic churox k'ij, cux na muluwibal c'uxaj, ri Dios man cuc'amowaj ta na; ri cätijowic cäkaj ri etzelal puwi' quesax c'u na pa ri u tinimit u mac rech chi xrawasij ri tastal che ri Ajawaxel. Aretak cayac u wäch ri awulew, mamol ri cätzak canok, mawi mebamol ri e u jolom tak trico ri e canajinak canok. Mamololej qui wäch ri juwi' tak uva, mawi mebasic' ri tzaknak chuxe'; chebaya' can chque ri mebayib, xukuje' chque ri man awinakil taj. In ri' ri Ajawaxel, ri i Dios. Mixeläk'ic, miban banoj tak tzij, c'o jun musub ri rajil u tz'akat. Mebaban tak chi'nic ri xak e cawäch pa ri nu bi', cawawasij c'u ri u bi' ri a Dios. In ri' ri Ajawaxel. Macoj ri tokinic che ri awajil a tz'akat, mawi c'o mawelk'aj che. Mäcanaj na jun ak'ab awuc' ri tojbal re ri awajchac. Mac'okoj ri man catantaj. Maya' jun tzakibal pa u be ri moy, chac'utu' chi nim cawil wi ri Dios. In ri' ri Ajawaxel. Maban ri man suq'uilal taj aretak caban ri a k'atan tzij: mawi mato' u wi' ri tukar, mac'ayij a wib pa u k'ab ri c'o u cuinem. Are kas chabana' ri suq'uilal aretak caban ri k'atan tzij. Mawalijisaj tzijtal chquixo'l ri awinakil. Matuxic jun che u cämisaxic ri awajil a tz'akat. In ri' ri Ajawaxel. Mac'u ri retzelaxic u wäch ri awachalal chupam ri awanima'. Chak'ila' ri awajil a tz'akat aretak rajawaxic u k'ilic. Mach'uk u wi' ri mac ri cubano. Maya' rajil u q'uexel ri c'ax ri cuban ri awajil a tz'akat chawe, mawi c'ax mana' che. Lok' chawila' ri awajil a tz'akat jacha' ri at chbil awib. In ri' ri Ajawaxel. Chatoc il che qui banic ri cubij ri nu pixab. Mabano chi quebetz'en ri awawaj cuc' tak awaj ri e jule' chic quija'lil. Matic jalan tak ija' chupam ri awulew ri cuyuj ta rib. Macoj jun awatz'iak ri jalan tak bätz' e cojom che u quemic. We c'o jun achi cäwar ruc' jun pataninel ali ri c'o chi jun achi ajchak'e ri maja' cälok'ic, mawi tzokopim cutoj na ri rajil, man c'u quecämisax taj rumal rech chi man tzokopim taj. Ri achi cuchacaba' na chuwäch ri Ajawaxel jun ama' chij jacha' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri chak'maquil, ri rajawaxic cuc'am na bic c'ä chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ruc' we ama' chij ri' ri jacha' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri chak'maquil, ri cojol tabal tok'ob cutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel chi cusach u mac we achi ri', casachtaj c'u na ri u mac, aretak quixoc pa ri ulew, quebitic c'u ronojel qui wäch che' ri quewächinic; oxib junab man quebich'up ta na ri qui wäch mawi quebitij ri qui wäch. Chucaj junab conojel ri e qui wächinic tak ri e i tico'n quetas che ri Ajawaxel pa jun nimak'ijanic. Aretak cätz'akat job junab cuya' chic quitij ri qui wäch. Xa jeri' ri che' sibalaj quewächin na. In ri' ri Ajawaxel. Mitij jun ti'j ri c'o quic' che. Mitijoj iwib che ch'obonic. Miban subunic che u k'alajisaxic ri c'ä maja' cäc'ulmatajic. Michetij ri i wi', mawi michetij ri u tza'm ri iwismachi'. Misoc ri i cuerp rumal u bisoxic jun cäminak, mawi mebit'ik etal che ri i cuerp. In ri' ri Ajawaxel. Mawuc'aj awib ruc' ri a mia'l rumal c'u awech cutakej ri u chac jun nim ch'utin, mawetzelaj ri tinimit canojisaj c'u che etzelal. Nim chebiwila' wi tak ri nu k'ij re uxlanem xukuje' nim chiwila' wi ri quink'ijilax wi. In ri' ri Ajawaxel. Mixbe cuc' ri ajk'ijab, mawi cuc' ri ch'obonelab mitz'onoj i no'j chque, quitz'iloj c'u iwib ri' cuc'. In ri' ri Ajawaxel. Chatwalij che u to'ic ri sak u jolom, nim chebawila' wi ri nimak tak winak, amak'el chana' awib chuwäch ri a Dios. In ri' ri Ajawaxel. Maban c'ax che ri man i winakil taj ri jekel chixo'l pa ri iwulew. Je chibana' che ri man i winakil taj jacha' ri quiban che ri i winakil; chilok'ok'ej, xäk c'u junam iwuc', je c'u ne xiban ix xa xiwokxanij na iwib pa Ejipt. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Miban ri man suc' taj aretak quik'at tzij, xukuje' aretak quijach ri ulew, aretak quipaj ri i c'ay, o aretak quicoj apachique etabal. Tz'akat tak pajbal, tz'akat tak pajanic, xukuje' tz'akat tak etabal quicojo. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios, ri xixinwesaj ulok pa Ejipt. Chebinimaj ba' conojel tak ri nu pixab xukuje' conojel tak ri nu takanic, chibana' jas ri cäquibij. In ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: Apachin ta ne ri aj israel, we ne jun chque ri man i winakil taj ri e jekel pa Israel, ri cujach jun chque ri u c'ojol che ri Moloc, rajawaxic cäcämisax na, ri aj tinimit e are' quecämisan na, ruc' abaj. Quinkasaj ri woyowal puwi' ri achi ri', quinwesaj ri u bi' chquixo'l ri u winakil u tz'ilom ri quink'ijilax wi rawasim ri tastalicalaj nu bi'. Rumal ri u ya'ic ri u c'ojol che ri Moloc. We ri winak re ri ulew man caquik'at ta tzij puwi' we achi ri' ri xuya' jun chque ri u c'ojol che ri Moloc, man c'u cuc'okoj taj che cämical, quinkasaj ri woyowal puwi' ri achi ri', xukuje' paquiwi' ri e c'o pa ri rachoch, quinwesaj c'u ri u bi' chquixo'l ri u winakil, xukuje' je quinban chque ri xemacun junam ruc', xquik'ijilaj c'u ri Moloc. We c'o c'u jachin jun que cuc' cacojon chque ri uxlabalib xukuje' tak ri ch'obonelab, cutz'iloj c'u rib rumal qui ternexic, quinkasaj na ri woyowal puwi' ri winak ri', xukuje' quinwesaj na ri u bi' chquixo'l ri u winakil. Kas ba' chitasa' iwib chwe, chixux ba tastalic, rumal rech chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Chebinimaj tak ri nu pixab, chibana' jas ri cäquibij. In ri' ri Ajawaxel ri quixintas chwe. Apachin ta ne ri cuc'okoj ri u nan o ri u tat, kastzij cäcämisax na; u nan o u tat c'u ri' ri xuc'okoj, are ajchak'mac che ri u cämical. We c'o jachin jun achi cäkaj pa mac ruc' ri rixokil ri rajil u tz'akat, ri achi xukuje' ri ixok qui cabichal quec'okox na che cämical. We c'o jachin cäwar ruc' ri rixokil ri u tat, xresaj u q'uixbal ri u tat. Rumal ri' cäcämisax na ri achi xukuje' ri ixok, e are ajchak'mac che ri qui cämical. We c'o jachin cäk'oyi ruc' ri rixokil ri u c'ojol, e quieb quecämisax na, nimalaj etzelal c'u ri' ri qui banom, e are ajchak'mac che ri qui cämical. We c'o jun achi cäk'oyi ruc' jun achi jacha' ri cäk'oyi ruc' jun ixok, e quieb quecämisax na; q'uixbal c'u ri' ri qui banom e are ajchak'maquib che ri qui cämical. We c'o jachin jun cuc'am jun ixok che rixokil xukuje' ri u nan we ixok ri', u banom jun il mac. Ri are' xukuje' ri ixokib e c'asc'oj queporox pa k'ak'. Jeri' ma ta cheban tak we il mac ri' chixo'l. We c'o jun achi cäruc'aj rib ruc' jun awaj, cac'okox na che cämical. Xukuje' chcämisax ri awaj. We c'o jun ixok cäruc'aj rib ruc' jun awaj, cäcämisax ri ixok xukuje' ri awaj; man c'o ta qui to'tajic, ya'talic chi quecämisaxic. We c'o jachin jun cuc'am ri rana'b che rixokil, u mia'l ri u tat o ral ri u nan, cacuc'aj c'u quib, e quieb quecämisax na chquiwäch ri qui winakil; ri caruc'aj rib ruc' ri kas rana'b are jun banoj wa' ri sibalaj q'uixbal, ri cäbanowic cakaj ri u mac puwi'. We c'o jun cak'oyi' ruc' jun ixok ri cätajin cäyabinic chi ic', caresaj c'u u q'uixbal, ri ixok xukuje' ri achi quesax ri qui bi' chquixo'l ri qui winakil. Mawuc'aj awib ruc' ri rachalal ri a nan, mawi ri rana'b ri a tat; uc'anic wa' ruc' jun achalaxic re nakaj, e quieb cäbe ri qui mac paquiwi'. We c'o jun cak'oyi' ruc' ri rixokil ri rican cäresaj u q'uixbal ri rican; e quieb quekajebex na rumal ri qui mac, quicabichal quecäm na, man c'o ta calc'ual quequiya' canok. We c'o jun ruc' chuk'ab cak'oyi' ruc' ri rixokil ri rachalal, caresaj u q'uixbal ri rachalal, nimalaj mac wa' ri qui banom, man cäch'ijtaj taj, quicabichal quecäm na, man c'o ta calc'ual quequiya' canok. Chebibana' ri cäquibij ri nu pixab xukuje' tak ri nu takanic, chebitz'akatisaj conojel. We je quiban wa' man quixuq'uiak ta na ulok ri ulew ri quixinc'am wi na bic rech quixejekel chupam. Miban iwe ri cäquiban tak ri winak ri quebenwesaj na bic chiwäch; ri e are xequiban conojel we itzel tak jastak ri', rumal ri' man xinch'ij ta qui coch'ic. Quinchi'j chiwe: Chi ix quixechben na ri culew we winak ri'; quinjach na pa i k'ab rech cäcanaj che iwechbal, ulew wa' ri cabelel wi leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja'. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios, ri in banowinak chiwe chi man ix junam ta cuc' ri niq'uiaj chic tinimit. Rumal ri' xukuje' ri ix, rajawaxic quiwetamaj qui wäch ri awaj ri ya'tal quitijic xukuje' ri man ya'tal ta qui tijic, xukuje' ri chicop ri e c'o qui xic' ri ya'tal qui tijic, xukuje' ri man ya'tal ta qui tijic; mitz'iloj ba' iwib cumal tak ri awaj, chicop ri e c'o qui xic' xukuje' tak ri caquijuruj quib ri e nu c'utum chi e awaj ri e tz'il. Ri ix rajawaxic quixux tastalic chwe, in c'ut ri Ajawaxel, in tastalic, man quinban ta etzelal, in c'ut nu banom chiwe chi man ix ta junam cuc' ri niq'uiaj chic tinimit rech quixux wech. Ri achi ri ixok ri c'o jun uxlabal ruc' ri cuban ch'obonic, cäcämisax na; abaj cacämisabex rech, are' ajchak'mac che ri u cämical.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chattzijon cuc' ri e cojol tabal tok'ob, ri e u c'ojol ri Aaron, chabij chque: chi mäquitz'iloj quib rumal jun cächalaxic ri cäcämic. Xuwi we are' jun achalaxic re nakaj, jacha' ri u nan, ri u tat, ri u c'ojol o ri u mia'l, ri rachalal o rana'b ri c'o pa rachoch ri man c'ulan taj, cumal wa' cuya' cutz'iloj rib. Man cuya' ta c'ut cutz'iloj rib mawi cutz'aj rib rumal jun rachalaxic ri c'ulanic. Mäquiban tol che ri qui jolom, mawi cäquijos ri quismachi', mawi cäquisoc ri qui cuerp, xane' kas chi quitasa' quib che u patanixic ri qui Dios, maquiban c'u che ri u bi' chi man nim ta cäquil wi, rumal rech chi e are' quejachow ri sipanic ri cäporox che ri Ajawaxel, xukuje' e are' quejachow ri wa chuwäch ri Dios, amak'el c'ut checanaj tastalic che patanijic. Mec'uli' ruc' jun ixok ri nim ch'utin, mawi ruc' jun ixok ri c'olinak chi achi ruc' o jachom can rumal ri rachajil; rumal rech chi ri e cojol tabal tok'ob e tastal che u k'ijilaxic ri qui Dios. Chebatasa' che ronojel wa', rumal rech chi e are' ri quechi'n ri wa che ri a Dios. E tastal c'u chawe, rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, in tastalic, man quinban ta etzelal, in c'ut ri quinbanowic chi quetastaj chwe. We ri u mia'l jun cojol tabal tok'ob caretzelaj rib cux c'u re nim ch'utin, caresaj u q'uixbal ri u tat, rajawaxic c'aslic cäporox pa k'ak'. Ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob yo'm takanic che chi cucoj ri tastalicalaj atz'iak ri xtastaj rumal ri aseit ri catasanic xcoj puwi' ri u jolom. Rumal c'u ri' muquiyiba' ri u wi' mawi mujis ri ratz'iak che u c'utic bis. Man ya'tal ta che coc pa jun ja ri lia'n wi jun cäminak; mawi rumal rech chi are' ta u tat, mawi rumal rech chi are ta u nan, cutz'iloj ta rib. Mel chupam ri cak'ijilax wi ri u Dios, mawi marawasij ri k'ijilabal, rumal rech chi puwi' cojom wi ri aseit re ri u tastajic rumal ri u Dios. In ri' ri Ajawaxel. Che rixokil cuc'am na jun k'apoj ali. Mawi jubik' mac'uli' ruc' jun ixok malca'n, o jachom, nakom o jun nim ch'utin, rajawaxic k'apoj ri rixokil cuc'amo xukuje' u k'ab rächalaxic, rech muyuj ri u quiq'uel cuc' apachique winak pa ri u tinimit; in c'ut ri Ajawaxel nu tasom che nu patanixic.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij che ri Aaron chi kas camic cächaptaj bic, man c'o ta jun chque ri e rija'lil ri c'o jas jun yabil che ri u cuerp cäya' ta che chi cuchi'j ri wa chuwäch ri a Dios. Kastzij ri quinbij, man c'o ta jun achi ri c'o ta jun u yab ri ya'tal ta che cakeb ta che u banic: we moy, we ch'oco'j, o jech' u tza'm o u xiquin, cäkeb ta chuwäch ri Dios, o k'ajinak u ch'ec o u k'ab, o wuk'uwic rij, o benebic, o c'o sak pa u bak'wäch, o c'o ta joxoc' chrij, o e c'o ta pok' chrij, o u rikom ta c'ax ri u cowil. Man c'o ta jun rija'lil ri cojol tabal tok'ob Aaron ri c'o ta jun u yab ri chebucoj ta chuwäch ri Ajawaxel ri sipanic tak ri queporoxic; c'o ta jun u yab, rumal ri' man cuya' taj cucoj ta ri sipanic re wa re ri u Dios. Cuya' cutij rech we wa ri' xukuje' ri jastak ri e tastalic xukuje' ri sibalaj e tastalic. Man cuya' ta c'ut cäk'ax ta chrij ri ch'ukubal, mawi cakeb ta ruc' ri porobal, rech man cärawasij ta ri k'ijilabal rumal ri u yab. In ri' ri Ajawaxel ri ix nu tasom che nu patanixic.” Ri Moises xubij wa' che ri Aaron, xukuje' chque ri e u c'ojol, xukuje' chque conojel ri aj israelib. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij che ri Aaron xukuje' chque ri e rija'lil chi nim chequila' wi ri jastak ri e tastalic ri quequitas ri aj israelib chwe, rech man cäcawasij ta ri tastalicalaj nu bi'. In ri' ri Ajawaxel. Chabij chque chi, camic xukuje' ri k'ij ri quepe na, apachin ta ne chque ri quija'lil we tz'il chuban ta ri quicojic ri tastalicalaj tak jastak ri quequitas ri aj israelib che ri Ajawaxel, quesax na bic chnuwäch. In ri' ri Ajawaxel. Man c'o ta jun chque ri e rija'lil ri Aaron ri c'o ta ch'a'c che o puj ri cabelelic, cutij ta rech chque ri jastak ri e tastalic c'ä cäjosk'itaj na. Ri cuchap jun jasach tz'il u mac rech jun cäminak, o cuchap jun ri cabelel ri u pam ri achi wi, o ri cutz'iloj rib rumal ri u nakic jun chicop ri cujururej rib, o jun achi ri tz'ilotajinak cuban c'u tz'il che ri canakowic, we winak ri' cäcanaj tz'il c'ä coc na ri ak'ab, man cuya' taj cutij re chque ri jastak ri e tastalic we man nabe cuch'aj rib ruc' ja'. Cäjosk'itaj c'ut aretak cäkaj ri k'ij; cuya' chic cutij rech chque ri jastak ri tastalic, are c'u tzukbal re wa'. Mutij u ti'jal jun cäminak awaj mawi ri ch'akatim rumal jun juyubal awaj, rech man cutz'iloj ta rib rumal, In ri' ri Ajawaxel. Chabij chque chi chquitz'akatisaj ri nu pixab ri tz'ibatalic rech man quekaj ta pa jun mac, rumal rech chi man queniman ta che, we je caquiban wa' man quecäm ta na. In ri' ri Ajawaxel ri e nu tasom che nu patanixic. Man c'o ta jun ri ma ta rachalaxic ri cojol tabal tok'ob cuya' cutij ta re ri tastalic. Mawi ri xa rokxanim rib pa rachoch ri cojol tabal tok'ob, mawi ri rajchac cuya' cutij ta re chque ri jastak ri e tasom. We ri cojol tabal tok'ob culok' jun pataninel ruc' ri u rajil, ri u pataninel cuya' cutij re ri tastalic, xukuje' ri e alam pa rachoch ri cojol tabal tok'ob, cuya' cäquitij quech ri cutijo. We ri u mia'l ri cojol tabal tok'ob c'ulan ruc' jun apachique ala, man cuya' taj cutij re chque ri jastak ri e tastalic ri yo'm che sipanic chque ri e cojol tabal tok'ob. We c'u cämalcanir can ri u mia'l ri cojol tabal tok'ob o cäjach canok, man c'o ta c'u ral cätzelej c'u cho rachoch ri u tat jacha' aretak ri man c'ulan taj, cuya' cutij re ri cutij ri u tat; man c'o ta c'u jun ri man rachalaxic taj ri cojol tabal tok'ob cutij ta rech che. We c'o jun winak man xuch'ob taj xutij re chque ri jastak ri e tastajinak, cutzelej na u q'uexel che ri cojol tabal tok'ob ri xutijo, cuya' chi c'u na jun u ro'il; ri e cojol tabal tok'ob mäquiya' be chque ri aj israelib chi cäcawasij ri jastak ri e tastajinak ri quechi'x che ri Ajawaxel; maquikajbej c'ut ri etzelal re ri qui mac u mac rech ri qui tijic ri jastak ri e tastajinak. In ri' ri Ajawaxel, ri e nu tasom.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chattzijon ruc' ri Aaron xukuje' cuc' ri e u c'ojol, xukuje' cuc' conojel ri aj israelib, chabij chque: We c'o jun aj israel, o jun ri man aj israel taj ri jekel chquixo'l, ri cuya' jun awaj chuwäch ri Ajawaxel che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, we che u tojic jun chi'nic o jacha' sipanic ri xak pa ech wi. Rech cäc'amar ri u sipanic, rajawaxic cuya' jun ama' awaj ri man c'o ta u yab, cuya' jun ama' wacax, jun ama' chij, o jun q'uisic'. Muchi'j jun awaj ri c'o u yab, man cäc'am ta c'u na. Apachin ta ne ri cuya' jun tabal tok'ob re utzirisan ib, o che u tojic jun chi'nic o jacha' che jun sipanic ri xak pa ech wi, rajawaxic cuya' jun ama' wacax o ama' chij ri man c'o ta u yab rech cac'amar che. Mebuya', awaj che tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel, ri e moyab, o e socotajinak, o e k'ajinak, o e pixnac' quij, o e joxoc' quij, o e ch'a'c quij, mawi mebuya' rech caporox chuwäch ri Ajawaxel. Jacha' che sipanic ri xak pa ech wi cuya' cächi'j jun ama' wacax o jun ama' chij pune' cutucak cakan, we c'u che u tz'akatisaxic jun chi'nic man cäc'amar ta na. Mawi meya' awaj chuwäch ri Ajawaxel ri socotajinak ri qui cowil, ri quirikom c'ax, o e t'okopitajinak o e k'atk'obinak. Mebinak'atisaj qui banic we jastak ri' pa ri i tinimit. Mawi mebic'am we awaj tak ri' pa qui k'ab ri man e i winakil taj, che u chi'xic jacha' ta ne che k'obibal che ri i Dios, e awaj wa' ri c'o qui yab, man quec'amar ta wa' chque.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Aretak calax jun ama' wacax, o jun ama' chij, o jun ama' q'uisic' rajawaxic cäcanaj wukub k'ij ruc' ri u nan; aretak cuchap ri uwajxak k'ij cuya' chic cäya' che sipanic re tabal tok'ob ri cäporox chuwäch ri Ajawaxel. Xa pa jun k'ij mapil ri ati't chij o ati't wacax ruc' ri ral. Aretak caya' tabal tok'ob re maltioxinic chuwäch ri Ajawaxel, utz u ya'ic cabano rech cäc'amaric. Xukuje' chatija' kas pa ri k'ij ri caya' ri sipanic, man c'o ta cätas can che re ri ucab k'ij. In ri' ri Ajawaxel. Chebinimaj ri e nu takomal, chibana' jas ri cäquibij. In ri' ri Ajawaxel. Miwawasij ri tastalicalaj nu bi', rech cäya' nu k'ij chquixo'l ri aj israelib. In ri' ri Ajawaxel ri ix tasowinak che nu patanixic. E wesam c'u ulok pa Ejipt, rech quinux qui Dios. In ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij che: “Chabij chque ri aj israelib, ri quinbij chawe: E are tak k'ijol wa' ri nimak qui k'ij ri quebiya' che ri Ajawaxel, ri quebicoj na tastalicalaj tak mulin ib che qui bi'. Wakib k'ij catchacun, are c'u ri uwuk k'ij; man ya'tal taj jun chac, are jun k'ij ri nim u banic re uxlanem c'o c'u na jun mulin ib. We k'ij ri cux na k'ij re uxlanem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. E are' tak rajilabal k'ij wa' ri nimak qui k'ij che coc'owisaxic ri tastalicalaj tak mulin ib che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, e are c'u tak k'ij wa' ri rajawaxic qui mulij iwib: Pa ri nabe ic', pa ri ucajlajuj rajilabal ri ic', aretak cakaj ri k'ij, coc'owisax ri oc'owem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Pa ri olajuj rajilabal we ic' ri' coc'owisax ri nimak'ij re ri qui tijic ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am cuc', wukub k'ij quitij ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc'. Pa ri nabe k'ij quiwoc'owisaj jun tastalicalaj mulin ib. Miban jun chac re patanijic. Pa ri wukub k'ij rajawaxic quebiporoj sipanic che ri Ajawaxel, pa ri uwuk k'ij quiwoc'owisaj jun tastalicalaj mulin ib. Man c'o ta jun u wäch chac qui bano.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: Aretak ix oquinak chic pa ri ulew ri quenya' chiwe, i k'atom chi c'ut ri trico, quic'am ulok chuwäch ri cojol tabal tok'ob ri nabe ya'taj re ri u wächinic ri iwulew. Chucab k'ij re ri k'ij re uxlanem, ri cojol tabal tok'ob cujach chuwäch ri Ajawaxel jacha' sipanic ri nim u banic, rech quec'amar chque. Kas pa ri k'ij aretak quichi'j ri ya'taj, quichi'j xukuje' jun alaj ama' chij ri man c'o ta u yab re jun u junab che tabal tok'ob ri cächajirisaxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Quic'am na ulok xukuje' lajuj libra c'oc'alaj c'äj, yok'om aseit ruc', sipanic wa' ri cäc'oc'atic ri cäporox chuwäch ri Ajawaxel, cärachilaj jun litro u wa'l uva ri cäjamix puwi'. C'ä pa ri k'ij aretak ri qui c'am na bic ri i sipanic che ri Ajawaxel, mitij ta na caxlanwa mawi q'uilim trico o iq'uel. Jun pixab wa' ri coc'ow cuc' ri tataxelab cäk'ax c'u cuc' ri c'ojolaxelab apawije' ta ne ri quixjeki' wi. Cachaptaj bic pa ri k'ij aretak quic'am ulok ri joyataj trico che sipanic ri nim u banic, ri u bixic, cachaptaj bic chucab k'ij che ri k'ij re uxlanem, rajawaxic quiwajilaj wukub wukutak k'ij tz'akat. Ruc' c'ut ri ucab k'ij chque ri wukub k'ij, k'ij rech ri uxlanem, quetz'akat ri cawinak lajuj k'ij. Chi c'ut quic'am ulok ri i sipanic chuwäch ri Ajawaxel re c'ac' trico. Quic'am c'u na ulok cho tak iwachoch cacab caxlanwa re c'oc'alaj c'äj ri e chak'ajisam ri yo'm ch'am cuc' re belejeb libra c'äj chquijujunal, jacha' sipanic ri nim u banic quech ri nabe tak wächinic che ri Ajawaxel. Aretak quichi'j ri caxlanwa xukuje' quichi'j wukub ama'ib alaj tak chij jujun qui junab ri man c'o ta qui yab, jun alaj ama' wacax, xukuje' quieb ama'ib tak chij ri quiya' che tabal tok'ob ri quechajirisax chuwäch ri Ajawaxel, rachil ri sipanic xukuje' tak ri cäjam puwi', c'oc'alaj sipanic wa' ri cänicowisaxic ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Quichi'j c'u na xukuje' jun ama' q'uisic' che u josk'ixic ri macaj, xukuje' quieb alaj tak chij ama'ib jujun qui junab che tabal tok'ob re utzirisan ib. Ri cojol tabal tok'ob quebuchi'j ri awaj jacha' che sipanic ri nim u banic chuwäch ri Ajawaxel, cärachilaj ri caxlanwa que ri nabe tak wächinic xukuje' ri quieb alaj ama'ib tak chij. Quetas che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, quecanaj c'u che ri cojol tabal tok'ob. Quiban jun tastalicalaj mulin ib che roc'owisaxic we k'ij ri', man c'o ta jun chac re patanijic quibano. Jun pixab wa' ri caquitz'akatisaj ri tataxelab xukuje' ri c'ojolaxelab apawije' ta ne ri quixjeki' wi. Aretak quiyac u wäch ri iwulew, nimol ri c'o pa ri q'uisbal u jutz'il, mipich'olij ri iwulew ri yactajinak chi u wäch; chiya' can che ri meba' xukuje' che ri man i winakil taj. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chebach'abej ri aj israelib, chabij c'u chque: Ri nabe k'ij re ri uwuk ic', nimalaj k'ij wa' chiwe re uxlanem, jun natabal wa' ri coc'owisax ruc' ri cok'ibal ri e trompet xukuje' ruc' jun tastalicalaj mulin ib. Mawi jun chac re patanijic quibano, quichi'j c'u sipanic ri cänicowisax chuwäch ri Ajawaxel.” “Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: Kas pa ri lajuj rajilabal we uwuk ic' ri' are K'ij wa' re Sachbal Mac, quiban jun tastalicalaj mulin ib, quicoj c'ut we k'ij ri che ri man u tijic ta wa xukuje' quichi'j sipanic ri queporoxic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Mawi jun chac quiban pa we k'ij ri', rumal rech chi are K'ij wa' ri Casach ri Macaj, ri quirik wi na ri sachbal i mac chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios. Jachin c'ut ri man cucoj taj we k'ij che ri man u tijic ta wa, quesax na bic chquixo'l ri u winakil apachin ta ne. Are' c'ut ri cuban jun chac pa we k'ij ri', ri in quinsach na u wäch we winak ri' chquixo'l ri u winakil apachin ta ne. Mawi jun chac quibano; pixab wa' ri caquitz'akatisaj ri tataxelab xukuje' ri c'ojolaxelab pa apachique c'olbal ri quixjeki' wi. Cux na jun k'ij re uxlanem chiwe, ri quicoj na che man u tijic ta wa, quichaplej na pa ri benak k'ij re ri k'ij ubelej rajilabal ri ic', c'ä pa ri benak tak k'ij rech ri jun k'ij chic.” “Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: Chabij chque ri aj israelib, chi pa ri olajuj rajilabal ri uwuk ic', cächapletaj roc'owisaxic ri nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel quech ri cäbal, wukub k'ij cäbeytaj wa'. Pa ri nabe k'ij cäban jun tastalicalaj mulin ib, mawi jun chac re patanijic quibano. Wukub k'ij quichi'j sipanic ri cänicowisax chuwäch ri Ajawaxel, chuwajxak k'ij quiban jun tastalicalaj mulin ib, xukuje' quichi'j sipanic ri cänicowisax chuwäch ri Ajawaxel; nimak'ij wa', miban jun chac re patanijic. Are tak nimak'ij wa' ri quiwoc'owisaj chuwäch ri Ajawaxel, ri quiban tastalicalaj tak mulin ib che u chi'xic sipanic ri cänicowisax chuwäch ri Ajawaxel, tabal tok'ob ri cächajirisaxic, sipanic, quech tak c'äj, tabal tak tok'ob xukuje' tak sipanic re ri u wa'l uva, pa ri k'ij ri ya'tal qui cojic, quebiwoc'owisaj wa' quebichajij tak ri k'ij re uxlanem chuwäch ri Ajawaxel, quebiya' sipanic, quebiban chi'nic xukuje' tak ri i sipanic ri cäpe pa ri iwanima' ri i nak'atisam u ya'ic chuwäch ri Ajawaxel. Chuo'lajuj rajilabal ri uwuk ic', aretak i yacom chi ri u wäch ri iwulew, quiban wukub k'ij nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel; ri nabe k'ij, k'ij re uxlanem wa', xukuje' ri uwajxak k'ij. Chupam ri nabe k'ij quebic'am na ri utzalaj tak qui wächinic ri e utzalaj tak che', e qui xak tak tut xukuje' e qui k'ab ta che' ri e c'o q'ui qui xak xukuje' tak sak lemob ri e c'o chquichi' tak ri nima', wukub k'ij c'ut quixquicot chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios. Chi junab quiban wukub k'ij nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel; jun pixab wa' ri cäjekic ri caquiban ri tataxelab xukuje' ri c'ojolaxelab. Wukub k'ij quixc'oji' na pa tak cäbal; conojel ri aj tinimit aj israelib quec'oji' na pa tak cäbal, rech conojel ri e awija'lil caquetamaj chi, aretak ri in xebenwesaj ulok ri aj israelib pa Ejipt, xinban chque chi xejeki' pa tak cäbal. In ri' ri Ajawaxel ri qui Dios. Jewa' xuban ri Moises che qui tzijobexic ri aj israelib chrij ri coc'owisaxic ri nimak tak nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chaya' takanic chque ri aj israelib chi cäquic'am ulok utzalaj aseit re aseitun ri cha'om u wäch, rech man cächup ta ri chäj. Ri Aaron are quekle'n ri qui suc'umaxic, rech quenicow ronojel ri jun ak'ab chuwäch ri Ajawaxel chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chrij ri ch'ukubal ri c'o chuxcut ri caxa' re ri c'ulwächinic. Are jun pixab wa' ri cajeki'c ri caquiban ri tataxelab xukuje' alc'ualaxelab. Quebusuc'umaj c'u na ri chäj puwi' ri tzuc'ulibal ri re utzalaj k'an puak rech quenicow chuwäch ri Ajawaxel.” “Chac'ama' utzalaj c'äj chebachak'ajisaj cablajuj caxlanwa, re lajuj libra chquijujunal. Chebaya' puwi' ri mexa ri re utzalaj k'an puak ri c'o chuwäch ri Ajawaxel, pa catunaj re wakitak caxlanwa chquijujunal. Chaya' utzalaj c'oc' k'ol paquiwi' ri jutak nutaj, ri cajwataj che ri caxlanwa jacha' che sipanic re natabal porom che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Pa tak ri k'ij re uxlanem quetunubax chuwäch ri Ajawaxel, pa qui bi' ri e ralc'ual ri Israel, pixab wa' re chbe k'ij sak. Are wa' ri ya'tal che ri Aaron amak'el xukuje' chque ri e rija'lil, ri rajawaxic caquitij chupam jun c'olbal, ri tastalic, sibalaj c'u e tastalic e qui tz'akatil ri sipanic ri quenicowisax che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, pixab wa' ri cajeki'c canok.” Xcoj pa che, xqueyej na ri xubij ri Ajawaxel chque. Ri Ajawaxel, xubij che ri Moises: “Chawesaj bic ri yok'onel chrij ri kajebal, conojel c'u ri xeto'wic chquiya' ri qui k'ab pa u jolom, conojel ri xquita' ri xubij chbuc' che abaj cumal conojel ri aj israelib. Xukuje' ri cuch'ay apachique winak cucämisaj c'ut, chcämisax ri are'. Ri cucämisaj jun awaj, cutoj na ri u q'uexel, awaj cuya' na che u q'uexel. Ri cusoc jun rajil u tz'akat, jas ri xubano, je chban che ri are': K'ajic cätojbex u q'uexel ri k'ajic, bak'wächaj cätojbex u q'uexel ri bak'wächaj, wareyaj cätojbex u q'uexel ri wareyaj; jas ri socotajic ri xbanic are je u q'uexel cäya' na. Ri cucämisaj jun awaj, cutoj na u q'uexel; are c'u ri cucämisaj jun winak cäcämisax na ri are'. Xa jun pixab quicoj che ri man i winakil taj xukuje' che ri i winakil rumal rech chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios.” Ronojel wa' xubij ri Moises chque ri aj israelib, xquesaj c'u bic ri yok'onel chrij ri tinimit, xquibuc' che abaj. Je c'u xquiban ri aj israelib jas ri xubij ri Ajawaxel che ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises puwi' ri juyub Sinai, xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib, ri quinbij chawe: Aretak ix oquinak chic pa ri ulew ri quinya' na chiwe, ri ulew cuxlan na chuwäch ri Ajawaxel. Wakib junab catic u wäch ri awulew, xukuje' wakib junab quebajosk'ij tak ri a uva, quebayac c'u ri qui wächinic. Pa ri uwuk junab c'ut cuxlan na ri ulew, uxlanem wa' chuwäch ri Ajawaxel; matic u wäch ri awulew mawi quebajosk'ij tak ri a uva. Ri u tuquiel cäq'uiy ulok cho ri awulew ri a yacom chi u wäch, mawi mebamol tak ri uva che ri u c'amal ri man josk'im taj; junab wa' re uxlanem che ri awulew. Are c'u ri ruxlanem ri ulew cuya' na ri tzukbal awe, ri tzukbal re ri pataninel awe chi achi chi ixok, ri awajchac xukuje' ri man awinakil taj ri jekel awuc'; ri e awawaj, xukuje' ri e juyubal tak awaj ri e c'o pa ri awulew, ronojel ri u wäch ri ulew ya'tal chque cäquitijo. Rajawaxic quiwajilaj wukub wukutak k'ij junab, ri u bixic wa' wukub mul wukutak junab, ri ajilabal ri quel chi nimalaj ronojel, cawinak belejeb (49) junab. Caban c'u na chi cok' ri trompet pa ri lajuj rajilabal ri uwuk ic', pa ri k'ij re sachbal macaj quiwok'isaj ri trompet pa ronojel ri iwulew. Ri junab cawinak lajuj (50) quik'alajisaj na ix chi junab tastalic: are jun junab re toronem, chque conojel ri e jekel chupam ri ulew. Ronojel winak cätzelej na cuc' ri rachalaxic xukuje' chupam ri rulew ri rechbem can nabe. Ri junab cawinak lajuj (50) cux na chiwe junab re tzokopitajem, chupam we junab ri' man cuya' taj quixticonijic, mawi quik'at ta ri trico ri xak caq'uiy ulok pa rech wi, mawi quebijosk'ij tak ri juwi' tak i uva mawi quebimol tak ri e qui uva. Rumal rech chi are jun tastalic junab re tzokopitajem chiwe ix. Quitij na xuwi ri cuq'uiyisaj ri ulew pa rech wi. Pa we junab ri', quixtzelej chijujunal pa tak ri iwechbal. Aretak c'o jas quic'ayij che ri iwajil i tz'akat, o c'o jas quilok' che ri iwajil i tz'akat, c'o jun musub ri rachalal. Joropa' junab craj na ri tzokopitajem, are junab wa' catlok'om che ri awajil a tz'akat, joropa' junab ri u wächinic ri ulew are wa' cuc'ayij wi chawe. Joropa' ri u q'uial ri junab, je u q'uial ri rajil catoj na, we man q'ui ri junab cak'ip na ri rajil; joropa' c'u junab ri u wächinic ri ulew are wa' cuc'ayij wi chawe. C'o c'u jun musub ri rajil u tz'akat, xane' china' iwib chuwäch ri Dios; in c'u ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Chixoc ba che qui banic ri e nu pixab xukuje' chebinimaj ri nu takomal, chebibana' ri cäquibij, we je quiban wa' man c'o ta c'u jachin quixslaben cho ri ulew; ri ulew cuya' na ri u wächinic, quixwa' c'ut c'ä quixnoj na, man c'o ta jachin quixesan chuwäch. We c'u ne quibij: ¿Jas cäkatij pa ri uwuk junab, we man cujticonijic mawi cäkamol qui wäch ri kulew? Ri in quintak na ulok ri nu tewichibal piwi' pa ri uwak junab, cuya' na ri u wächinic ri ulew re oxib junab; quixticonij na c'ä pa ri uwajxak junab, are quitij na ri chaki'j tak wächinic; c'ä chubelej junab, c'ä cäpe na ri c'ac' tak wächinic quitanaba' qui tijic ri chaki'j tak wächinic. Ri ulew man cuya' taj chi kas ta cac'ayixic, rumal rech chi wech in ri ulew; ri ix c'ut, xa ix kajanelab, ix okxanel tak iwib ix c'o pa ri wulew. Rumal ri' apachique ulew ri i banom iwech che, rajawaxic quiya' k'ijol chque ri e nabe tak ajchak'e chi cuya' caquitoro. We cämebayir ri awachalal, cuc'ayij ta c'u jubik' ri rechbal, ri ratz o ri u chak' cuya' cutor ri u c'ayim. We c'u ne c'o jachin jun ri man c'o ta jun rija'lil ri cacuin ta che u toric ri rechbal, we c'u cacuin ri kas are' che u mulixic ri rajawaxic che u toric, crajilaj joropa' junab u c'ayim chi ri rulew, cutoj c'u ri u c'as ri c'ä c'o na pa u k'ab ri achi, carechbej chi c'u na jumul ri rulew. We c'u man cäcuin che u molic ri puak rech catzelex che, ri u c'ayim cäcanaj na pa u k'ab ri lok'owinak c'ä copan na ri junab rech ri tzokopitajem, chupam c'ut we junab ri' catorotaj na ri echbal, are' c'u ri xc'ayinic cärechbej chi na jumul. Apachin ri cuc'ayij rachoch ri c'o pa jun tinimit ri c'o tapia chrij, cäya' jun junab che u toric cajilax ri k'ij aretak xuc'ayij; jun junab caya' che rech cutoro. We man cätor pa ri jun junab, ri ja ri c'o pa ri tinimit ri c'o tapia chrij, xa jumul cäcanaj can pa u k'ab ri xlok'owic, xukuje' chque ri rija'lil. Man cätorotaj ta pa ri junab re tzokopitajem. E are c'u ri ja ri e c'o pa tak ri alaj tak tinimit ri man c'o ta tapia chquij, je cäban chque jacha' ri ulew pa tak ri juyub; cuya' quetoric, catzokopitaj na pa ri junab re tzokopitajem. Ri aj levitib yo'm pa qui k'ab amak'el chi cuya' quequilok' chi jumul tak ri ja ri e c'o chupam tak ri qui tinimit. We ri calok'ow chi jumul are' jun aj levi, rajawaxic cujam ri ja pa ri junab re ri tzokopitajem cäbe c'ut chupam ri tinimit jawije' c'o wi ri rechbal, ri quechbal c'ut ri aj levitib ri c'o chquixo'l ri aj israelib are ri ja ri c'o chupam ri qui tinimit. Are c'u ri rulewal ri qui tinimit tak ri aj levitib, mawi jubik' cuya' quec'ayixic, quechbal c'u wa' re chbe k'ij sak. We ri awachalal cämebayiric, cuto' c'u rib awuc', chaya' rokxanibal; jacha' ri caban che jun ri man awinakil taj ri xa cärokxanila' rib, cäjeki' na awuc'. Matok'ij ral puak che mawi maban ch'äcoj chrij, xane' chac'utu' chi cana' awib chuwäch ri Dios, cäjeki' c'u ri awachalal pa ri awachoch. Matok'ij ral ri a rajil ri caya' che pa kajomal, mapakba' rajil ri wa ja' ri caya' che pa tijic. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios, ri xixinwesaj ulok pa Ejipt, che u ya'ic ri ulew re Canaan chiwe xukuje' rech c'u quinux i Dios. We cämebayir ri awachalal ri c'o awuc', cuc'ayij ta c'u rib chawe, maban che chi cäpatanijic jacha' jun lok'om pataninel. Chabana' che jacha' jun ajchac, o jacha' ri xa rokxanim rib awuc'; c'ä pa ri junab re ri tzokopitajem catupatanij na. Cätzokopitaj c'u bic, quel bic pa ri awachoch e rachil ri ralc'ual, cätzelej cuc' ri rachalaxic, cätzelej pa ri culew ri u tat u nan, curik chi c'u na utzil. E pataninel c'u tak wech xebenwesaj ulok pa Ejipt; man cuya' taj quec'ayixic e jacha' ta ne lok'om pataninelab. Mattakan puwi' ruc' c'anal, xane' chana' awib chuwäch ri Dios. We cawaj quec'oji' a lok'om pataninelab, achijab o ixokib, chebalok'o chque ri jule' nimak tak tinimit chic ri e a c'ulja. Xukuje' cuya' quebalok' ri e calc'ual ri man e a winakil taj ri xak e c'o chixo'l, xukuje' ri calc'ual ri quecalaj ri e c'o chupam ri iwulew; e are wa' cuya' quebilok'o rech quiban c'u iwech chque. Cuya' quebiya' can che quechbal ri e i c'ojol aretak quixcämic; jacha' jun echbal re chbe k'ij sak; are c'u tak ri e iwachalal aj israelib, mixtakan paquiwi' ruc' c'anal. We ri man awinakil taj ri jekel chupam ri awulew cux k'inom, are c'u ri awachalal ri c'o che u c'ulja cämebayiric, cuc'ayij ta c'u rib che ri man awinakil taj o che jun ta chic man awinakil taj; ya'tal che chi cälok' ri u tzokopitajic pune' u c'ayim chi rib. Cuya' cälok' rumal jun chque ri rachalal. Xukuje' cuya' cätor rumal jun rican o ri u c'ojol ri rican, o rumal jun apachique rachalaxic, ri kas c'o cux che, o we cacuinic cuya' cutor rib u tuquiel. Crajilaj ruc' ri xlok'owic joropa' junab u c'ayim chi rib pa u k'ab, majok churika' ri junab rech ri tzokopitajem; cäjilax c'u na ri puak ri u c'ayibem rib, junam c'u cätojic jacha' ri cuch'äc jun ajchac. We c'u q'ui junab craj na, jewa' ri puak ri cutzelej na che ri torbal rib. We c'u xa quieb oxib junab chic cäraj ri junab re tzokopitajem, carajilaj ruc' ri xlok'owic, cuya' c'u na ri puak jacha' ri junab ri craj na che ri u torotajic. Je cäban che jacha' ri cäban che jun ajchac ri cätoj chi junab; xak mawilo chi cäban c'ax che chawäch. We man cutor rib pa apachique junab, aretak copan ri junab re ri tzokopitajem, cätzokopitaj na pa ri k'ij rech ri torotajem, e rachil ri ralc'ual. E pataninel tak wech c'ut ri aj israelib, e pataninel tak wech ri xebenwesaj ulok pa Ejipt. In ri' ri Ajawaxel ri qui Dios.” “Mebiban tak i diosib mawi tak wächbal; mebiwalajisaj tastalicalaj tak abaj ri quetzoq'uic; mebimej tak iwib chquiwäch, in c'u ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Chebichajij tak ri nu k'ij re uxlanem, nim chiwila' wi ri quink'ijilax wi. In ri' ri Ajawaxel. We quebitakej ri e nu pixab, we quebinimaj ri e nu takomal, quiban c'ut jas ri cäquibij, ri in quinkasaj na ri jäb pa ri u k'ijol, ri ulew sibalaj cäwächin na, xukuje' ri che' pa tak ri juyub cäquiya' na ri qui wächinic; c'ä c'o na qui trico aretak cäyac ri qui wäch ri uva xukuje' qui uva c'ä cäpe na ri ticonijic; caquitij na qui wa c'ä quenoj na, man c'o ta c'u quixslabesan na chupam ri iwulew. Quinya' na utzil cho ri uwächulew, quixwar c'u na pa utzil, man c'o ta jas quixxibin na, xukuje' quebenwesaj na ri itzel tak awaj pa tak ri iwulew, man c'o ta c'u ch'o'j cäpe na puwi' ri i tinimit. Quebiwokotaj ri e i c'ulel, quekaj c'u na pa u chi' ch'ich' re ch'o'j chiwäch; e job chiwe quecokataj na jun sient, jun sient chiwe quecokataj na lajuj mil, quekaj c'u na ri i c'ulel pa i k'ab pa u chi' ch'ich' re ch'o'j. Quinya' c'u na nu wäch chiwe, quinbano chi quixpok'colijic, quixq'uiyir c'u na, quinjekeba' na ri nu c'ulwächinic iwuc'. Quitij na ri junabir tak wächinic, xa c'u quebiq'uiak chi apanok aretak quepe chic ri c'ac' tak wächinic. Quinjekeba' na ri nu c'olbal chixo'l, mawi jubik' quinwetzelaj ta i wäch; amak'el quinbin na chixo'l, quinux na i Dios, xukuje' ri ix quixux na nu tinimit. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios, ri xixinwesaj ulok pa ri qui tinimit ri aj ejiptib rech man quitakej iwuxic qui lok'om pataninelab, in xinwesaj ri eka'bal ri cojom piwi', xinwalijisaj ri i jolom rech jicom chic quixbinic.” “We c'u man quinitatabej, mawi quebinimaj tak we nu takomal ri', we c'u quebijech'obisaj ri nu takanic, man nim ta quiwil wi ri nu pixab, mawi quitz'akatisaj qui banic ri cäquibij ri e nu takomal, man quebitz'akatisaj taj ri nu c'ulwächinic we je quiban wa', ri in xukuje' quinc'am na ulok we jastak ri piwi': Quinc'am ulok xe'n ib piwi', tukaril, yabil quechaki'jar ri i bak'wäch rumal, cuban na c'ax che ri iwanima'; xak lok' quixticonij na rumal rech chi are ri i c'ulel quetijow na ri quitico. In quinoc na che i c'ulel, quixsoc c'u na cumal ri e i c'ulel; ri cäquetzelaj i wäch quetakan na piwi' quixanimaj c'u na pune man c'o ta quixokatanic. We c'u man quixoc che nu nimaxic cumal we jastak ri', wukub mul quinc'äjisaj chi na i wäch u mac rech ri i mac. Quinban na ch'akatak che ri nimal ri quixc'amowic; quinbano chi ri caj ri c'o piwi', man cajabin ta chic, xukuje' ri iwulew man cuya' ta chic ri u wächinic. Xak c'u lok' quiq'uis ri i chuk'ab, man cäwächin ta chi c'u ri iwulew, xukuje' ri che' ri e tiquitoj man cäquiya' ta chi ri qui wäch. We c'u quitakej nu c'ulelaxic, man quiwaj taj quitatabej ri nu tzij, quintik chi na wukub mul c'axc'ol piwi' jacha' ri u nimal ri i mac. Xukuje' quebentak na ulok juyubal tak awaj chiwij ri quequic'am na bic ri iwalc'ual, xukuje' cäquiq'uis tzij paquiwi' ri e iwawaj, quinchaplej c'u u sachic i wäch, ri e i be xak quetz'inow chi canok. We c'u man quiji'c' iwib che qui banic we jastak ri', xane' quitakej nu c'ulelaxic, xukuje' ri in quinoc na che i c'ulelaxic, quinc'äjisaj chi na i wäch wukub mul u mac rech ri i mac. Quinc'am na ulok cämical piwi', che u c'äjisaxic i wäch u mac rech chi man i tz'akatisam taj ri nu c'ulwächinic; we c'u quitzucuj u to'ic iwib pa tak ri i tinimit, ri in quintak na ulok yabil chixo'l, quixkaj c'u na pa u k'ab ri c'ulel. Aretak quink'ip ri u c'u'x ri i caxlanwa, lajuj ixokib quechak'ajisan na ri i caxlanwa pa jun ja', xak c'u pajtal chic ri quitijo; quixwa'ic man c'u quixnoj taj. We c'u man quixoc che nu nimaxic cumal we jastak ri', xane' quitakej nu c'ulelaxic, ri in quintakej i c'ulelaxic ruc' oyowal, quinc'äjisaj chi na i wäch wukub mul u mac rech ri i mac. Quitij na ri qui ti'jal ri e i c'ojol, quitij na ri qui ti'jal ri e i mia'l. In quebenc'äjij tak ri e i k'ijilabal ri e quech winak ri e k'ijilal tak diosib, quinban na cacab chque ri e i porobal quech c'oc' tak k'ol; quebenmulij na ri e i cuerp ri man c'o ta qui c'aslemal paquiwi' ri qui cuerp ri e i diosib ri man c'o ta qui c'aslemal, quinc'ut c'u na ri woyowal chiwäch. Quinban na chi quetz'inow can ri i tinimit tak, quinq'uis na tzij paquiwi' ri i k'ijilabal tak, man quebensik ta chic ri c'oc'alaj tak sipanic ri quichi'j tak chwe. Quintolorisaj na u wäch ri ulew, cäpe c'u na canima' ri e i c'ulel ri quebel jekel chupam. Are c'u ri ix quinxinjabuj na chquixo'l ri nimak tak tinimit, quintak c'u na bic ch'o'j chiwij; cujalwächij na can jun chaki'j uwo sak ri iwulew, quetz'ini can ri i tinimit tak. Ri ulew cäquicot na, cuxlan na canok conojel tak ri k'ij ri camali canok, aretak ri ix ix c'o pa ri culew ri e i c'ulel; c'äte ri' ri ulew cuxlan na canok, cäquicot c'u na pa ri ruxlanem. Ronojel ri k'ij ri camali canok, are k'ij ri' cuxlan na rumal rech chi man xuxlan taj pa tak ri k'ij re uxlanem aretak ix jekel chuwäch. E Are' c'ut ri quecanaj can chiwe, quinya' na nimalaj tukaril pa canima' chquiwäch ri qui c'ulel, xa c'u rumal ri u wojojem jun u xak che' ri cäsalabic quebanimaj na, je ta ne ri quebanimaj chuwäch jun cämisanel, quejupujubic man c'o ta c'u queboktanic. Cäquipuq'uila' tak na quib, je ta ne ri quebanimaj chquiwäch ajch'ojab, pune' man c'o jun quebokatanic; ¡man c'u quixcuin taj quito' ta iwib pa qui k'ab ri e i c'ulel! Cäsach na i wäch chquixo'l ri nimak tak tinimit, quixbik' na cumal ri culew ri e i c'ulel. E are' c'ut ri quec'asi'c canok pa ri culew ri e i c'ulel quecäm na u mac rech ri quetzelal; ¡quecäm na junam cuc' ri qui tat u mac rech ri quetzelal! Pune' ri ix quicoj na iwib chupam ri iwetzelal, xukuje' ri quetzelal ri e i mam, xukuje' ri man qui jiquil taj xukuje' ri qui c'ulelanic chwe, xukuje' c'u ri in quixinc'ulelaj na quixinc'am c'u bic pa ri culew ri e i c'ulel; c'ä chi' c'ut cäquimach' na ri canima' ri quebuk'ijilaj tak diosib, caquitoj c'u na ri qui mac. Cänataj c'u na ri nu c'ulwächinic chwe ri nu banom ruc' ri Jacob, ri Isaac, ri Abraham, cänataj na ri ulew chwe, ri qui tzokopim canok cuxlan c'u na aretak ri ix man ix c'o ta chi chuwäch; quebitoj c'u na ix ri e i mac, rumal rech chi man nim ta xebiwil wi ri e nu takanic xebixutuj c'ut ri e nu pixab. Pune' c'u je i c'ulmam wa', pune' c'u ri ix ix c'o chupam jun ulew c'ulel, man quinwetzelaj ta i wäch mawi quixinxutuj ta na; man quinsachisaj ta i wäch mawi ma ta chintz'akatisaj ri nu c'ulwächinic ri xinban cuc' ri e i mam, rumal rech chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Quenataj c'u na chwe ri c'ulwächinic ri xinban cuc' aretak xebenwesaj ulok pa Ejipt chquiwäch ri nimak tak tinimit rech quinux qui Dios. In ri' ri Ajawaxel.” Are tak wa' ri u takanic, ri pixab, ri pixbenic, ri xujekeba' ri Ajawaxel cuc' ri aj israelib puwi' ri juyub Sinai rumal ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib, ri quinbij chawe: Aretak c'o jun winak cutoj jun chi'nic ri nim u banic chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri rajil jun winak, che jun achi ri juwinak (20) u junab c'ä oxc'al (60), cäk'at cawinak lajuj (50) rakan sak puak che ri rajil, je jas ri pajbal ri cäcoj chupam ri k'ijilabal. We c'u ixok, juwinak lajuj (30) rakan sak puak cäk'at na chrij. Ri job u junab c'ä juwinak, ri ala cäk'at na juwinak rakan sak puak chrij, are c'u ri ali lajuj rakan sak puak cäk'at chrij. Ri jun riq'uil c'ä job u junab, ri ala cäk'at na job (5) rakan sak puak chrij, ri ali oxib (3) rakan sak puak cäk'at chrij. Chque ri winak ri oc'owinak chic oxc'al (60) qui junab, we achijab olajuj (15) rakan sak puak ri qui cuchuj, we ixokib lajuj rakan sak puak ri qui cuchuj. We c'u sibalaj meba' ri winak che u tojic ri cuchuj ri k'atom, cäc'am bic we jasach ri' chuwäch ri cojol tabal tok'ob, rech cuk'at jun c'ac' cuchuj ri cacuin che u ya'ic ri cäcuin che u tojic are je cuk'at na chrij. We c'u e awaj ri quechi'x che sipanic che ri Ajawaxel, ronojel awaj ri cäjach che ri Ajawaxel, cacanaj tastalic, man cuya' taj cäq'uex chi ruc' jun awaj, pune' utz na, o man utz taj. We c'u ne c'o q'uexenic, ri awaj ri chi'tajinak xukuje' ri awaj ri cäya' che u q'uexwäch qui cabichal quetastajic. We c'u awaj ri man ya'tal taj queya' chuwäch ri Ajawaxel, cäc'am bic ri awaj chuwäch ri cojol tabal tok'ob, rech cuk'at ri cuchuj ri takalic, jas ri u banic ri awaj. Ri cuchuj ri k'atom rumal ri cojol tabal tok'ob rajawaxic canimaxic. We c'u cajwaxic chi cätzelej chi jumul ri awaj cäya' na jun ro'il puwi' ri cuchuj ri k'atom. We c'o jun cutas ri rachoch che u patanixic ri Ajawaxel, ri cojol tabal tok'ob are cäk'atow ri rajil jas ri u banic ri ja. Ri cuk'at ri cojol tabal tok'ob rajawaxic canimaxic. We c'u ri xutas ri rachoch craj cätzelej chi jumul pa u k'ab cuya' na jun u ro'il puwi' ri rajil ri k'atom, ri ja cätzälij chi jumul pa u k'ab. We c'o jachin jun cutas jubik' ri rulew che u patanixic ri Ajawaxel, ri rajil ri ulew cachomaxic jas kas ri cäcuin che u q'uiyisaxic, cawinak lajuj (50) rakan sak puak che oxib quintal ruc' oxib arob sebad. We cutas ri rulew pa ri u chaplebal ri junab re tzokopitajem, je cäcanajic jas ri rajil. We c'u cutas ri rulew aretak oc'owinak chic ri junab re tzokopitajem, ri cojol tabal tok'ob cuk'at ri sak puak ri cäya' na, crajilaj ri junab ri c'ä craj na che ri junab re tzokopitajem, cuk'ip c'u na jubik' che ri kas rajil. We c'u ri xutas ri rulew craj chi cätzelej chi jumul pa u k'ab cuya' na jun ro'il puwi' ri rajil ri k'atom, ri ulew cätzelej chi jumul pa u k'ab. We c'u man cutzelej ri rajil, cäc'ayix ri ulew pa u k'ab jun winak chic, man ya'tal ta chi che cutzelej ri rajil. Aretak ri ulew cätorotaj pa ri junab re ri tzokopitajem, kas cacanaj can che ri Ajawaxel, cäk'ax pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob. We c'o jun winak cutas jun ulew che u patanixic ri Ajawaxel ri xa u lok'om, ri man u tz'akatil ta ri rechbal, ri cojol tabal tok'ob cuchomaj na ruc' ri winak ri' ri rajil ri ulew c'ä curika' na ri junab re ri tzokopitajem, we winak ri' cutoj na kas pa ri k'ij ri' joropa' ri puak ri k'atom jacha' che rajil ri ulew, cutas c'u na che ri Ajawaxel che u patanixic. Pa ri junab re ri tzokopitajem ri ulew cätzelej chi na pa u k'ab ri xc'ayinic, ri cubij wa' chi pa u k'ab ri nabe ajchak'e. Conojel ri alal rajawaxic e junam ruc' ri siclo re juwinak jera, are wa' ri alal ri cäcoj pa ri k'ijilabal. Are c'u ri nabe tak cal ri awaj e rech ri Ajawaxel rumal rech chi e are wa' ri e nabeal, man c'o ta jun cutas ta che chbil rib. We jun alaj ama' wacax o jun alaj ama' chij, rech ri Ajawaxel. We are jun awaj ri tz'il, cuya' cätoric jacha' ri rajil ri k'atom, cäya' c'u na jun ro'il puwi' ri rajil; we c'u man cätoric cuya' cäc'ayixic jas ri rajil ri k'atom. We c'o jachin jun cutas che ri Ajawaxel jubik' chque ri jastak rech che jun sipanic we e winak, we e awaj, we e ulew ri rechbem chque ri rachalaxic; che ri tasom man cuya' taj c'o ta cac'ayix che mawi cäc'am ta chi jumul; ronojel ri tasom are jun jasach ri sibalaj tastalic ri jachom che ri Ajawaxel. Xukuje' mawi c'o jun winak ri c'okom cuya' quesax chuxe' ri c'okonic man c'o ta u to'tajic kas cäcämisax na. Ri u lajujil ri u wächinic ri ulew, jacha' xukuje' ri qui wächinic tak ri che', e rech ri Ajawaxel tastal c'u che. We c'o jun craj culok' ri u tz'akatil ruc' che ri lajujil, cutoj na ri rajil cuya' chi c'u na jun u ro'il. Jun chque ri qui lajujil awaj chque ri wacax o chque ri tzobaj cätas che sipanic che ri Ajawaxel jacha' che lajujil. Man quecha' taj ri e utz na mawi ri man e utz taj, mawi cäq'uex jun che u q'uexwäch jun chic, we c'u ne cäban jun q'uexenic, ri nabe awaj xukuje' ri awaj ri cäya' che u q'uexwäch, quecanaj tastalic man cuya' taj quetor ta chi jumul.” E Are tak takomal wa' ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises chque ri aj israelib, puwi' ri juyub Sinai. Pa ri nabe k'ij rech ri ucab ic' rech ri ucab junab, aretak nima jun junab chic e belinak ulok ri aj israelib pa Ejipt, ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises chupam ri chaki'j uwo sak re Sinai chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' Dios, xubij c'u che: “Chebiwajilaj conojel ri aj israelib, pa tak achalaxic pa jujun ja winak, che retamaxic ri qui bi' xukuje' ri cajilabal ri achijab ruc' tz'akatil ri juwinak chic qui junab cäpakic, ri e utz chic che u banic ch'o'j. Chebitz'ibaj ri qui bi' jas ri qui cholajil ri e banal tak ch'o'j, ruc' ri u to'banic ri Aaron xukuje' ri re jun c'amal be re jun ja winak che jujun amak'. E are' tak qui bi' wa' ri c'amal tak be ri rajawaxic quixto' cumal: Che ri rech ri ramak' ri Ruben: ri Elisur (ri u tat ri Elisur are' ri Sedeur). Che ri rech ri Simeon: ri Selumiel (ri u tat ri Selumiel are' ri Zurisaday). Che ri rech ri Juda: ri Naason (ri u tat ri Naason are' ri Aminadab). Che ri rech ri Isacar: ri Natanael (ri u tat ri Natanael are' ri Zuar). Che ri rech ri Zabulon: ri Eliab (ri u tat ri Eliab are' ri Helon). Che ri quech ri camak' ri e u c'ojol ri Jose: ri Elisam (ri u tat ri Elisam are' ri Amihud) che ri rech ri Eprain; xukuje' ri Gamaliel (ri u tat ri Gamaliel are' ri Pedasur) che ri rech ri Manases. Che ri rech ri Benjamin: ri Abidan (ri u tat ri Abidan are' ri Jedeoniy). Che ri rech ri Dan: ri Ahiezer (ri u tat ri Ahiezer are' ri Amisaday). Che ri rech ri Aser: ri Pajiel (ri u tat ri Pajiel are' ri Ocran). Che ri rech ri Gad: ri Eliasap (ri u tat ri Eliasap are' ri Reuel). Che ri rech ri Neptali: ri Ahir (ri u tat ri Ahir are' ri Enan).” E are' c'amal tak be wa' quech amak' ri xecha' chquixo'l conojel ri aj israelib ri quequiq'uexwächij ri kas quija'lil. Je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. We ajilanic ri xban pa ri chaki'j uwo sak aj Sinai. Aretak c'u xq'uis u banic ri ajilanic pa tak amak' pa tak ija'lil pa jujun ja winak, tz'ibatal chi c'ut ri qui bi' chquijujunal xukuje' ri qui bi' ri achijab chnimalaj conojel ri e oc'owinak chic juwinak (20) qui junab, ri cajilabal ri xelic are wa': Che ri ramak' ri Ruben, ri u nabeal ri Israel, xebajilax cawinak wakib mil ruc' job sient (46,500) achijab ri e utz chic che ri ch'o'j. Are wa' ri xel wi ri ajilabal ri xuban ri Moises, ri Aaron xukuje' ri e cablajuj c'amal tak be aj israelib ri xequiq'uexwächij tak ri camak' xukuje' ri jujun tak ja winak: Ri aj israelib ri juwinak chic qui junab capakic, ri e utz chic che ri ch'o'j, e wakib sient oxib mil ruc' job sient cawinak lajuj (603,550) chnimalaj conojel. Ri aj levitib man xebajilax ta chquixo'l ri camak' ri e qui mam, u bim chi c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “Aretak chebawajilaj ri aj israelib, mawajilaj ri ramak' ri Levi. Ri aj levitib rajawaxic e are' quebacojo rech quepatanij chupam ri k'ijilabal rech ri c'ulwächinic, e are' ri quek'axen ri k'ijilabal e rachil tak ri e u chaconisan, xukuje' ronojel ri cajwataj che ri u patanixic. Xukuje' rajawaxic chi chrij ri k'ijilabal quekaj wi. Aretak c'u cajwataj u k'axexic, e are' queturuwic xukuje' e are' quewocowic aretak quekaj pa tak ri c'olbal. Ronojel winak ri man ya'tal ta chque quekeb che ri k'ijilabal, cac'okox na che cämical. Ri niq'uiaj aj israelib chic quebekaj na caquicholajij na quib jas ri caquiban ri ajch'ojab, chquijujunal chupam ri kas qui c'olbal chuxe' c'ut ri kas retal. E are' c'u tak ri aj levitib, chrij ri k'ijilabal re ri c'ulwächinic quekaj wi, e are' c'u quechajinic, rech man cäpe ta royowal ri Ajawaxel chquij ri aj israelib.” Ri aj israelib ronojel xquibano jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Ri aj israelib rajawaxic naj jubik' quebekaj wi chrij ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chquijujunal chquixe' ri kas quetal xukuje' ri quec'utuwic e jachin tak. Pa ri u elebal k'ij quekaj wi na ri ajch'ojab ri quebin chuxe' ri retal ri Juda. Ri e rajch'ojab ri ramak' Juda ri are' c'o ri Naason che c'amal qui be (ri u tat ri Naason are' ri Aminadab), ri ajilabal c'ut ri xelic e oxc'al cajlajuj mil ruc' wakib sient (74,600) achijab. Chquinakaj c'ut ri e are' quekaj wi ri e rajch'ojab ri ramak' ri Isacar, ri are' c'o ri Natanael che c'amal qui be (ri u tat ri Natanael are' ri Zuar), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak cajlajuj mil quiejeb sient (54,400) achijab. Xukuje' quekaj ri e rajch'ojab ri ramak' ri Zabulon cuc' ri c'o ri Eliab che c'amal qui be (ri u tat ri Eliab are' ri Helon), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak wuklajuj mil ruc' quiejeb sient (57,400) achijab. Jeri' ri achijab ri e c'o chuxe' ri u takanic ri Juda e ox k'at ajch'ojab, ri c'o jun cajilabal chnimalaj conojel re jun sient jumuch' wakib mil ruc' quiejeb sient (186,400) achijab, ri quenabej na chquiwäch ri aj israelib. Pa ri u mox elebal k'ij quekaj wi na ri ajch'ojab ri quebin chuxe' ri retal ri Ruben. Ri e rajch'ojab ri ramak' ri Ruben ri c'o ri Elisur che c'amal qui be (ri u tat ri Elisur are' ri Sedeur), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak wakib mil ruc' job sient (46,500) achijab. Chquinakaj c'ut ri e are' quekaj wi na ri rajch'ojab ri ramak' ri Simeon, ri c'o ri Selumiel che c'amal qui be (ri u tat ri Selumiel are' ri Zurisaday), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak belejlajuj mil ruc' oxib sient (59,300) achijab. Xukuje' quekaj na cuc' ri e rajch'ojab ri ramak' ri Gad, ri c'o ri Eliasap che c'amal qui be (ri u tat ri Eliasap are' ri Reuel), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak job mil ruc' wakib sient cawinak lajuj (45,650) achijab. Je c'u ri' ri achijab ri e c'o chuxe' ri u takanic ri Ruben e ox k'at ajch'ojab, ri c'o jun cajilabal chnimalaj conojel re jun sient cawinak julajuj mil ruc' quiejeb sient cawinak lajuj (151,450) achijab, ri quetaken na pa ri ucab c'olbal. Ri aj levitib e are' ri quetaken na quecanaj c'u chquixo'l ri caj k'at kajebal, cacuc'aj c'u bic ri Lic'om Rachoch Dios re ri rikoj ib. Ri cajk'at mulaj caquitakela' na quib, pa ri qui cholajil ri qui kajic chuxe' c'ut ri kas quetal. Pa ri u kajebal k'ij quekaj wi na ri ajch'ojab ri quebin chuxe' ri retal ri Eprain. Ri e rajch'ojab ri ramak' ri Eprain are' c'amal qui be ri Elisam (ri u tat ri Elisam are' ri Amihud), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak mil ruc' job sient (40,500) achijab. Chquinakaj c'ut ri e are' quec'oji' wi na ri e rajch'ojab ri ramak' ri Manases, ri c'o ri Gamaliel che c'amal qui be (ri u tat ri Gamaliel are' ri Pedasur), ri ajilabal c'ut ri xelic e juwinak cablajuj mil ruc' quieb sient (32,200) achijab. Xukuje' quekaj na cuc' ri e are' ri e rajch'ojab ri ramak' ri Benjamin, ri c'o ri Abidan che c'amal qui be (ri u tat ri Abidan are' ri Jedeoniy), ri ajilabal c'ut ri xelic e juwinak olajuj mil ruc' quiejeb sient (35,400) achijab. Je c'u ri' ri achijab ri e c'o chuxe' ri u takanic ri Eprain e ox k'at ajch'ojab, chnimalaj c'u conojel e jun sient wajxakib mil ruc' jun sient (108,100) achijab, ri quetaken na pa ri urox c'olbal. Pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij quekaj wi na ri ajch'ojab ri quebin chuxe' ri retal ri Dan. Ri e rajch'ojab ri ramak' ri Dan c'o ri Ahiezer che c'amal qui be (ri u tat ri Ahiezer are' ri Amisaday), ri ajilabal c'ut ri xelic e oxc'al quieb mil ruc' wukub sient (62,700) achijab. Chquinakaj ri e are' quekaj wi ri rajch'ojab ri ramak' ri Aser, ri c'o ri Pajiel che c'amal qui be (ri u tat ri Pajiel are' ri Ocran), ri ajilabal c'ut ri xelic e cawinak jun mil ruc' job sient (41,500) achijab. Xukuje' quekaj na cuc' e are' ri rajch'ojab ri ramak' ri Neptali, ri c'o ri Ahir che c'amal qui be (ri u tat ri Ahir are' ri Enan), ri ajilabal ri xelic e cawinak oxlajuj mil ruc' quiejeb sient (53,400) achijab. Jeri' ri achijab ri e c'o chuxe' ri u takanic ri Dan e ox k'at ajch'ojab ri e jun sient cawinak wuklajuj mil ruc' wakib sient (157,600) achijab chnimalaj conojel, ri quetz'apin qui wi' ri e benak chquij ri quetal.” Ri cajilabal ri jujun tak ja aj israelib ri xelic e wakib sient oxib mil ruc' job sient cawinak lajuj (603,550) achijab. Je c'ut jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises, ri aj levitib man xebajilax ta pa ri ajilanic. Ri aj israelib xquiban ronojel jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises: chquijujunal xekaj chuxe' ri kas quetal xutakej c'ut chrij ri kas rachalaxic xukuje' cuc' ri kas e rachalaxic. Pa ri k'ijol aretak ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises puwi' ri juyub Sinai, ri e rija'lil ri Aaron xukuje' ri e re ri Moises e are' tak wa': Ri e u c'ojol ri Aaron: ri Nadab (ri nabeal), ri Abiu, ri Eleazar xukuje' ri Itamar. Ri quiejeb xetasic xjach c'u ri chac re u cojic ri tabal tok'ob pa qui k'ab, are c'u ri Nadab rachil ri Abiu, xecäm chuwäch ri Ajawaxel rumal rech c'ut chi pa ri juyub Sinai xquichi'j jun chic k'ak' che. Ri e are' man xec'ojolan taj. Are c'u ri Eleazar rachil ri Itamar xepatanij che cojol tabal tok'ob chuxe' ri rilinic ri Aaron, ri qui tat. Ri Ajawaxel xutzijobej Moises xubij c'u che: “Chebasiq'uij ri e aj ramak' ri Levi, chquijacha' c'u quib chuxe' ri u takanic ri cojol tabal tok'ob ri Aaron chepatanin c'u che. Quec'oji' c'u che u patanixic ri Aaron xukuje' ronojel ri tinimit, chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, pa qui k'ab c'u cacanaj wi ri patanijic chupam ri k'ijilabal. Xukuje' quequichajij ri e u chaconisan ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, e c'o c'u che ri qui patanixic ri aj israelib pa conojel ri patanijic chupam ri k'ijilabal. Chebatasa' ri aj levitib chquixo'l ri niq'uiaj aj israelib chic, rech kas quecanaj che u patanixic ri Aaron xukuje' tak ri e rija'lil, chajacha' can ri u cojic ri tabal tok'ob pa u k'ab ri Aaron xukuje' pa qui k'ab ri e rija'lil. We c'o jachin jun cäpatanijic jacha' jun cojol tabal tok'ob ri man are ta u chac, cac'okox na che cämical.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chquixo'l ri aj israelib xeben cha' wi ri aj levitib, che u q'uexwäch ri nabeal c'ojolaxel re jujun tak ja winak. Ri e are' e ya'tal chwe, rumal rech chi chwe in ya'tal wi ronojel ala nabeal. Aretak xinban chque ri nabeal tak qui c'ojol ri aj ejiptib, chi xecämic xeben to'tajisaj can chwe ri e nabeal tak qui c'ojol ri aj israelib xukuje' ri nabe tak cal ri cawaj. Rumal ri', e wech. In ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises pa ri chaki'j uwo sak aj Sinai, xubij c'u che: “Chabana' jun ajilanic chque ri aj levitib pa ri qui cholajil ri jujun tak ja winak xukuje' tak achalaxic, chebatz'ibaj ri qui bi' conojel tak ri achijab re jujun tak qui q'uil capakic.” Ri Moises xuban ri ajilanic, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Ri e u c'ojol ri Levi e are' ri Jerson, ri Coat xukuje' ri Merar. Ri e rija'lil ri Jerson, pa ri qui cholajil ri u k'ab rachalaxic, e are' ri Libni xukuje' ri Simeiy. Ri e rija'lil ri Coat pa ri u cholajil ri u k'ab rachalaxic, e are' ri Amram, Izar, ri Hebron xukuje' ri Uziel. Ri e rija'lil ri Merar, pa ri qui cholajil ri u k'ab rachalaxic, e are' ri Mali xukuje' ri Musi. Conojel wa' e u k'ab rachalaxic re ri Levi pa ri qui cholajil ri jujun tak ja winak. Ri e u k'ab rachalaxic ri Jerson e are' ri e re ri Libni xukuje' ri Simeiy. Ri cajilabal ri achijab chnimalaj conojel ri xebajilatajic re jujun qui q'uil cäpakic e wukub mil ruc' job sient (7,500). Are wa' ri u k'ab tak achalaxic ri' quecanaj pa ri u kajebal k'ij, chrij ri k'ijilabal. Ri e c'amal qui be ri jujun tak ja winak chque ri e rija'lil re ri Jerson are' ri Eliasap (ri u tat ri Eliasap are' ri Lael). Chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib e are' e ekleninak ri e rilixic ri k'ijilabal, re ri Lic'om Rachoch Dios, ri ch'ukubal tak u wi' re tz'um, re ri k'atibal ri c'o chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios, chque tak ri k'atibal re ri uwo ja, che ri ch'ukubal ri c'o chuchi' ri oquibal re ri uwo ja ri cusutij rij ri Lic'om Rachoch Dios xukuje' ri porobal, xukuje' tak ri tanibal ri quebajwatajic. Ri e u k'ab achalaxic tak rech ri Coat e are' ri aj Amram ri aj Izar ri aj Hebron xukuje' ri Uziel, are c'u ri cajilabal ri achijab chnimalaj conojel re jujun qui q'uil cäpakic, e wajxakib mil ruc' oxib sient (8,300) we ija'lil tak ri' e c'o che rilixic ri k'ijilabal quekaj c'u pa ri u mox ri k'ijilabal. Ri c'amal qui be tak we u k'ab achalaxic ri' are ri Elizapan, (ri u tat ri Elizapan are' ri Uziel). We u k'ab achalaxic tak ri' e are' ri queilin ri caxa re ri c'ulwächinic, ri mexa, ri tzuc'ulibal, ri e tak porobal, ri tastalicalaj tak jastak ri quebajwataj che ri patanijic re k'ijilanic, ri ch'ukubal xukuje' conojel ri chaconisan ri quebajwatajic. Ri c'amal qui be ri aj levitib ri nim na u k'ij are' ri Eleazar, pu k'ab c'u jachom wi ri quilixic ri quechajin ri k'ijilabal, (ri u tat ri Eleazar are' ri cojol tabal tok'ob Aaron). Ri e u k'ab rachalaxic ri Merar e are' ri e aj Mali xukuje' ri e aj Musi. Ri cajilabal ri rachijab chnimalaj conojel ri xebajalitajic re jujun tak qui q'uil cäpakic, e wakib mil ruc' quieb sient (6,200). Ri c'amal u be are' ri Zuriel, quekaj c'u pa ri riquiak'ab ri k'ijilabal, (ri u tat ri Zuriel are' ri Abihail). Pa qui k'ab ri e u c'ojol ri Merar xecanaj wi ri quilixic tak ri tz'alam re ri k'ijilabal, xukuje' tak ri e u balul, ri e tak rakan ri e tak u tac'alibal xukuje' conojel tak ri e u chaconisan, xukuje' tak ri akan ri quesutin ri uwo ja, e cachil tak ri e u tac'alibal, ri e u ch'ic xukuje' tak ri e u tanibal. Pa ri elebal k'ij, chuwäch ri k'ijilabal churawäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, quekaj wi ri Moises ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol ri Aaron, e are' c'u quechajin ri k'ijilabal che qui q'uexwäch ri aj israelib. We c'o jachin jun cäpatanijic jacha' jun cojol tabal tok'ob ri man cojol ta tabal tok'ob, cäc'okox che cämical. Aretak ri Moises rachil ri Aaron xecajilaj ri aj levitib pa ri u cholajil achalaxic, je jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che, ri cajilabal ri achijab re jujun tak qui q'uil cäpakic e juwinak quieb mil (22,000) chi conojel. “Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: Chebawajilaj ri e qui c'ojol tak ri aj israelib ri e nabeal, re jujun tak qui q'uil capakic chebatz'ibaj c'ut ri qui bi'. Che c'u qui q'uexwäch ri e qui c'ojol tak ri aj israelib ri e nabeal, chebatasa' ri aj levitib chwe. In ri' ri Ajawaxel. Je chabana', che qui q'uexwäch ri nabe tak cal ri cäwaj ri aj israelib chebatasa' chwe ri cawaj ri aj levitib.” Ri Moises xerajilaj ri e qui c'ojol tak ri aj israelib ri e nabeal, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che, conojel c'ut ri achijab ri xebajilaxic re jujun tak qui q'uil capakic e cawinak quieb mil ruc' quieb sient oxc'al oxlajuj (22,273). Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chebac'ama' ri aj levitib che qui q'uexwäch ri e qui c'ojol ri aj israelib ri e nabeal, xukuje' ri cäwaj ri aj levitib che qui q'uexwäch ri cäwaj ri aj israelib, e are' tak c'ut ri aj levitib e wech. In ri' ri Ajawaxel Dios. Are' tak c'ut ri e qui c'ojol ri aj israelib ri e nabeal are e q'ui na chquiwäch ri aj levitib; jeri', chi che ri qui toric ri quieb sient oxc'al oxlajuj (273) nabeal tak c'ojolaxelab ri e to'tajinak. Chatz'onoj jun cuchuj re job rakan sak puak che qui q'uexwäch jujun winak, jas ri pajbalil ri cacoj chupam ri k'ijilabal, are c'u puak wa' re sak puak ri capajan jun niq'uiaj onz, chajacha' c'ut we puak ri pa u k'ab ri Aaron. Xukuje' pa qui k'ab ri e u c'ojol jacha' che qui q'uexwäch ri man c'o ta xeq'uex wächinic.” Ri Moises xuc'am ri puak ri xya' che qui q'uexwäch ri e nabeal tak qui c'ojol ri aj israelib ri xeto'taj canok. Ri puak ri xuc'amo jun mil ruc' oxib sient oxc'al job (1,365) rakan sak puak, jas ri pajbalil ri cacoj chupam ri k'ijilabal. Xujach c'ut we puak ri' pa u k'ab ri Aaron xukuje' pa qui k'ab ri e u c'ojol, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Chabana' jun ajilanic, pa ri qui cholajil tak ri u k'ab achalaxic xukuje' pa ri qui cholajil jujun tak ja winak, chque ri aj levitib ri e rija'lil ri Coat ri e c'o chic chupam ri juwinak lajuj (30) c'ä catakwinak lajuj (50) qui junab, ri xukuje' e utz tak che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri qui chac ri e rija'lil ri Coat sibalaj tastalic, are ri catakex u bixic: Aretak ri tinimit cäwalij che u takexic ri u be, ri Aaron e rachil ri e u c'ojol caquesaj na ri ch'ukubal ri c'o chuchi' ri oquibal chupam ri k'ijilabal are c'u cuch'ukubej re ri caxa re ri c'ulwächinic. Queya' c'u na ri je'licalaj tak tz'um puwi' che u ch'ukic, puwi' c'u wa' calic' na jun quem morato re xa jun u wäch, quicoj c'u na ri quieb balul che u telexic bic. Xukuje' cälic' jun quem morato puwi' ri mexa re ri wächbal, puwi' c'u wa' queya' wi tak ri liq'uilak tak lak, ri paq'uebal, ri kumubal tak ri xaru' tak ri quebajwataj chque tak ri sipanic re ri u wa'l uva, xukuje' ri caxlanwa ri quechi'x amak'el. Puwi' ronojel wa' cälic' na jun quiäk quem, cach'uk c'u na ruc' jun ch'ukubal que je'lalaj tak tz'um, quebicoj c'u tak ri balul che u telexic bic. Quic'am c'u jun quem morato quich'uk c'u na ri tzuc'ulibal ruc' wa', ri quetzij wi ri k'ak' e je tak, ri chapbal e je tak, ri e alaj liq'uilak tak weyebal xukuje' e je tak conojel ri chaconisan ri quebajwataj che ri aseit. Ronojel wa' quebipis chupam jun ch'ukubal que je'lic tak tz'um quiya' c'u puwi' jun ch'atum che' che u telexic bic. Xukuje' quilic' na jun quem morato puwi' ri porobal re k'an puak, quipis c'u na pa jun ch'ukubal que je'lalaj tak tz'um quebicoj c'u balul che u telexic bic. Quebimulij c'ut ri chaconisan ri quecoj che ri patanijic chupam ri k'ijilabal quebiya' c'u chupam jun quem morato, quebipis c'u chupam jun ch'ukubal que utzalaj tak tz'um quebic'am c'u na bic puwi' jun ch'atum che'. Rajawaxic quijosk'ij ri xepo xukuje' ri chaj ri c'o che ri porobal, quich'uk rij ruc' jun quem re morato. Puwi' quebiya' wi ronojel ri cacoj pa ri patanijic re ri k'ijilanic puwi' ri porobal: ri queya' wi rachak tak k'ak', ri e ch'ipibal tak ti'j, ri e paq'uebal, ri nimak tak lak; conojel c'u ne ri e u chaconisan ri porobal. Che c'u ronojel wa' qui coj na jun ch'ukubal que je'licalaj tak tz'um xukuje' tak ri balul che u telexic bic. Aretak ri Aaron e rachil tak ri e u c'ojol qui q'uisom chic qui pisic conojel ri tastalicalaj tak jastak, e suc'umatal chi c'ut che u takexic ri qui be, cuya' quepe ri e rija'lil ri Coat che qui telexic bic tak we jastak ri'. Mäquinak c'u jun tastalicalaj jasach ruc' ri qui k'ab, rech man quecäm taj. Conojel c'ut we jastak ri' ri e rech ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib e are' tak wa' ri rajawaxic quequitelej bic ri e rija'lil ri Coat. Ri Eleazar (ri u c'ojol ri cojol tabal tok'ob, ri Aaron) are carilij ri aseit ri cäya' chquipam tak ri catzij wi ri k'ak', ri k'ol ri c'oc'arisam, ri c'äj tak chque tak ri sipanic ri amak'el che chi'x ta chwe, xukuje' ri aseit. Xukuje' cuchajij na ri k'ijilabal xukuje' ronojel ri c'o chupam, junam xukuje' conojel tak ri e tastalicalaj tak u chaconisan.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “Miya' c'olbal chi ri e u k'ab rachalaxic ri Coat cäsach ta qui wäch chquixo'l ri aj levitib. Rech man cäc'äjisax ta qui wäch ruc' ri cämical rumal ri qui chapic ri tastalicalaj tak jastak, quibana' ba' ri quinbij: Ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol e are' quebin na chque chquijujunal ri caquiban na xukuje' ri c'utum chuwäch chi cutelej bic. Jeri' ri e are' man c'o ta jok'otaj queboc ta che qui ca'yexic ri tastalicalaj tak jastak mawi c'u ne quecäm ta na.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabana' jun ajilanic pa ri qui cholajil tak ri e u k'ab achalaxic xukuje' pa ri qui cholajil ri jujun tak ja winak, chque ri rija'lil ri Jerson ri e c'o chic juwinak lajuj c'ä catakwinak lajuj qui junab, ri xukuje' e utz tak che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri qui chac ri rija'lil ri Jerson are ri cätakex u bixic: Rajawaxic quequitelej tak bic ri k'atibal re ri k'ijilabal, ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri ch'ukubal que utzalaj tak tz'um ri queya' puwi', ri k'atibal ri cäcoj che ri u chi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri e k'atibal re ri uwo ja, ri k'atibal re ri oquibal chupam ri uwo ja ri u sutim rij ri k'ijilabal xukuje' ri porobal, ri e u colob tak ri quebajwatajic xukuje' ronojel tak ri chaconisan ri quebajwataj che ri qui patanijic xukuje' che ri qui chac. Ri Aaron e rachil tak ri e u c'ojol e are' quec'amow na qui be ri e u c'ojol ri Jerson pa tak ri chac ri quequiban na xukuje' ri jastak ri quequitelej tak bic. Ix quixjachow pa qui k'ab ri quequibana' na. Are patanijic wa' ri caquiban na ri e rija'lil ri Jerson ri caquiban na chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chuxe' ri u takanic ri Itamar (ri u tat ri Itamar are' ri Aaron, ri cojol tabal tok'ob). Xukuje' chabana' jun ajilanic chque ri e rija'lil ri Merar, pa ri qui cholajil tak ri achalaxic xukuje' pa ri qui cholajil ri jujun tak ja winak. Chebatz'ibaj ri qui bi' conojel ri e c'o chic juwinak lajuj xukuje' c'ä catakwinak lajuj qui junab, ri u bixic, ri e utz che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri qui chac che ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib are' ri qui telexic bic tak ri e u tz'alamil ri k'ijilabal, ri e tak balul, ri e tak akan, ri e tak tac'alibal, ri e akan tak re ri uwo ja ri quesutin rij ri k'ijilabal, e rachil tak ri e u tac'alibal, ch'ic tak xukuje' tak ri tanibal xukuje' ronojel ri cäpatanij che ri chac. At catbin na chque chquijujunal ruc' tz'akatil jachique tak ri jastak ri quequik'axej na. Are' chac wa', ri cäban pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, ri cacanaj pa qui k'ab ri e achalaxic ri e ija'lil ri Merar ri cabantaj c'ut chuxe' ri u takanic ri Itamar (ri u tat ri Itamar are' ri cojol tabal tok'ob ri Aaron).” Ri Moises, ri Aaron xukuje' ri e c'amal tak u be ri tinimit xquiban jun ajilanic, pa ri qui cholajil ri achalaxic xukuje' ri jujun tak ja winak ri e elinak chque ri e rija'lil ri Coat ri e c'o chic chupam ri juwinak lajuj c'ä catakwinak lajuj qui junab, ri e utz che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, e are tak c'ut ri achijab ri ajilatajinak e quieb mil ruc' wukub sient cawinak lajuj (2,750) chnimalaj conojel. Are wa' ri cajilabal ri e rija'lil ri Coat ri cuya' quepatanij chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, je jas ri u cholajil ri ajilanic ri xuban ri Moises rachil ri Aaron je jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Ri e rija'lil ri Jerson pa ri u cholajil ri u k'ab tak achalaxic xukuje' pa ri qui cholajil ri jujun tak ja winak, ri e c'o chic chupam juwinak lajuj (30) c'ä catakwinak lajuj (50) qui junab ri e utz che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, e quieb mil ruc' wakib sient juwinak lajuj (2,630). E are wa' ri xebajilaxic ri e elinak chque ri e u c'ojol ri Jerson ri cuya' quepatanij chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, jas ri u cholajil ri ajilanic ri xuban ri Moises rachil ri Aaron rumal ri u takanic ri Ajawaxel. Ri e rija'lil ri Merar, pa ri qui cholajil ri achalaxic xukuje' pa ri qui cholajil ri jujun tak ja winak, ri e c'o chic chupam ri juwinak lajuj (30) c'ä catakwinak lajuj (50) qui junab ri e utz che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, e oxib mil ruc' quieb sient (3,200). Are wa' ri cajilabal ri e rija'lil ri Merar ri cuya' quepatanij chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, je jas ri ajilanic ri xuban ri Moises rachil ri Aaron je jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Ri cajilabal ri aj levitib chnimalaj conojel ri xebajilax rumal ri Moises, ri Aaron xukuje' ri e c'amal tak qui be ri aj israelib, pa ri qui cholajil tak ri achalaxic xukuje' pa ri qui cholajil tak ri jujun tak ja winak, ri e c'o chupam ri juwinak lajuj (30) c'ä catakwinak lajuj (50) qui junab ri e utz c'u che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, e wajxakib mil ruc' job sient jumuch' (8,580). We ajilanic ri' xbanic jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises, xbix c'u chque chquijujunal jachique ri caquiban na xukuje' ri quequitelej tak na bic, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib chi chequesaj bic chquixo'l apachique winak ri c'o chuwilaj ch'a'c chque, o ri capujin ri e achijab wi, o e canajinak tz'il u mac u chapic jun cäminak. Chebesax bic chupam ri kajebal, we e achijab o ixokib. Jeri' man catz'iloj ta ri kajebal, jawije' ri in jekel wi chixo'l.” Ri aj israelib xquinimaj ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises xeresaj c'u bic we winak ri' chupam ri tinimit. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: Aretak jun achi o jun ixok man jic ta chuwäch ri Ajawaxel cuban c'ut jun banoj c'ax che jun winak chic, cuban jun macunic rajawaxic c'ut cucoj rib chupam. Cuya' c'u na che ri winak ri rajil u q'uexel ri banoj c'ax, cutoj c'u na ri banoj c'ax, ri rajil ri c'ax ri u banom cuya' c'u na jun u ro'il puwi'. We c'u ri winak ri cäban wi ri banoj c'ax cäminak chic man c'o ta c'u jun rachalaxic ri' nakaj ta che ri caya' ta wi ri rajil u q'uexel, cacanaj na can wa' che ri Ajawaxel che u to'ic ri cojol tabal tok'ob, c'o chi c'u na ri' ri ama' chij ri rajawaxic cuchi'j na ri cojol tabal tok'ob, che u rikic ri sachbal mac che u josk'ixic ri u mac we winak ri'. Ronojel c'u cuchuj xukuje' sipanic ri caquitas ri aj israelib che ri Ajawaxel, ri cac'am c'u bic chuwäch ri cojol tabal tok'ob, cacanaj che ri cojol tabal tok'ob. Ronojel c'u ri cätas che ri Ajawaxel cac'am u bic che ri cojol tabal tok'ob, cäcanaj che ri cojol tabal tok'ob.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: We c'u ne cac'ulmatajic chi c'o jun ixok ri man jic ta ruc' ri rachajil cunim ta c'u rib ruc' chic jun achi ri ma ta c'u c'o cunabej ri rachajil, pune' ta c'u ne we ixok ri' cuban ri banoj ri cäbanow ta tz'il che, ma ta c'u quel we c'ulmatajic ri' chi sak cac'utaj ta c'u ri c'ulmatajic rumal rech chi man kas ta rikom chupam ri kas u mac. We c'u ne cuna' achixomanic ri achi, jeri' chi cärachixomaj ri rixokil, chak'om c'ut o cuna' achixomanic ri achi, jeri' chi cärachixomaj ri rixokil, pune' c'u man chak'om. Pa qui cabichal we quieb c'ulmatajic ri' ri achajilaxel cuc'am c'u bic ri rixokil chuwäch ri cojol tabal tok'ob, cuya' c'u na jacha' che sipanic che u q'uexwäch ri ixok quiejeb libra ruc' niq'uiaj u c'äjil sebad. Man cuk'ij ta c'u aseit mawi c'oc' k'ol puwi' ri c'äj, jun sipanic c'u wa' u mac rech ri achixomanic, jun sipanic che u ya'ic jun macaj chisak. Ri cojol tabal tok'ob cuban che ri ixok chi cakebic, cutac'aba' c'u chuwäch ri Ajawaxel. Cuc'am c'u jubik' ri tastalic ja' pa jun lak re t'ac cuyuj c'u ruc' jubik' puc'uc' ulew ri c'o chupam ri k'ijilabal. Cuban c'u na chi ri ixok cutac'aba' rib chuwäch ri Ajawaxel, cuquiyiba' ri u wi, cuya' c'u na pa u k'ab ri sipanic ri u mac rech ri achixomanic che u ya'ic jun macaj chisak; ri cojol tabal tok'ob, cäruc'aj c'u ri c'ayilaj ja' pa u k'ab ri cuc'am ulok c'okonic. Cubij c'u na che ri ixok chabana' ri chi'nic ri kas cäban na chatchokok, cubij c'u na che: ‘We man a nimon awib ruc' jun achi chic mawi ma ta at uxinak jic ruc' ri awachajil, man a nimon ta c'u awib ruc' achi, jun achi ri cuban ta tz'il chawe, ma ta c'u c'o chac'ulmaj aretak cawuq'uiaj we c'ayilaj ja' ri' ri cuc'am ulok c'okonic. We c'u man at uxinak ta ma ta jic ruc' ri awachajil, we c'u a nimon awib ruc' jun achi chic a banom ta c'u jun banoj ri cuban ta tz'il chawe, chubana' ri Ajawaxel chawe chi catux jun c'utbal re c'okotajic chuwäch ri tinimit, chubana' c'ut chi chsipoj ri a pam xukuje' chi xa chattzakanok. We c'äjisabal wächaj ri' cäpe na pawi' aretak cawuq'uiaj we ja' ri' ri cuc'am ulok c'okonic.’ Are c'u ri ixok cutzelej na u bixic: ‘Je chc'ulmatajok.’ Are c'u ri cojol tabal tok'ob cutz'ibaj c'u we c'okonic ri' cuchupisaj c'ut ruc' ri c'ayilaj ja'. Cuban c'u na chi ri ixok cukumuj re we ja' ri', rech cuyac c'ayil chupam. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am na pa u k'ab ri ixok ri sipanic qui mac quech ri achixomanic rech cuya' chuwäch ri Ajawaxel, cucoj c'ut ri sipanic puwi' ri porobal, c'äte ri' cuc'am c'u jumuk' che ri sipanic quech c'äj cuporoj c'u puwi' ri porobal jacha' sipanic che natanic. Aretak c'u ri cojol tabal tok'ob bantajinak chi rumal chi ri ixok uq'uiatajinak chi ri c'ayilaj ja' rumal, we ri ixok uxinak man jic ta ruc' ri rachajil, we ja' ri' ri cuc'am ulok c'okonic cuyac na c'ayil chupam ri ixok, cuban c'u na chi casipoj ri u pam xa c'u chi tzakanok, are c'u ri ixok cux na jun c'utbal re c'okonic chuwäch ri u tinimit. We c'u ri ixok man c'o ta u mac man c'o ta cuc'ulmaj na, quec'oji' c'u na ral. Are pixab wa' che jun ixok aretak man jic ta ruc' ri rachajil, cachixoman c'ut ri rachajil, o we ne xak cachixoman jun achi che ri rixokil. Ri achajilaxel rajawaxic cutac'aba' ri rixokil chuwäch ri Ajawaxel, are c'u ri cojol tabal tok'ob cuban na che ri ixok ri cätakan wi we pixab ri'. Ri achajilaxel man c'o ta cutaklebej, we c'u c'o u mac ri ixok are' cäkajben na ri' ri c'äjisabal wächaj.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: We jun achi o jun ixok cuban ri chi'nic che u tasic rib che u ternexic ri Ajawaxel jacha' jun nazarey, man cuya' ta caruq'uiaj u wa'l uva mawi jun uq'uia' ri k'obisam, mawi ch'amalaj u wa'l uva o uq'uia' tak ri e ch'amarisam, mawi u wa'l uva; mawi cuya' cutij ta uva mawi tak pasa. Joropa' k'ij cäbeytaj ri u chi'nic man cuya' taj c'o ta jas cutij ta che ri cuya' ri u che'al uva, apachique ta ne. Mawi cuya' cukopij ta ri u wi', xane' cuya' be che chi caq'uiyic c'ä quetz'akat na ri k'ij ri u k'atom che ri u chi'nic, rajawaxic c'ut cutakej u tasic rib che u ternexic ri Ajawaxel. Pa ri u beytajic we k'ijol ri' mawi cuya' cakeb ruc' jun cäminak, mawi ne aretak cäcäm ri u tat, ri u nan, jun rachalal achi o ixok, rech man cäcanaj ta tz'il, yo'm c'ut che chi cäcanaj tastalic che u ternexic ri Ajawaxel. Ronojel ri k'ijol ri cäbeytaj ri u chi'nic cäcanaj tastalic che u ternexic ri Ajawaxel Dios. We c'o jachin jun xak c'ätetal cäcäm pa u xcut cux c'u tz'il ri u wi', ri u tasom che u ternexic ri Ajawaxel, rajawaxic cutolorisaj ri u jolom aretak quel wukub k'ij, ri u bixic, ri k'ij ri c'utum che ri u ch'ajch'ojisaxic rib. Aretak quebel wajxakib k'ij cuc'am bic che ri cojol tabal tok'ob quieb palomax o quieb tucumux, chuchi' ri oquibal rech ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri cojol tabal tok'ob cuchi'j na jun chque jacha' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri macaj ri jun chic jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, cuban c'u na ri nak'atisabal che u rikic ri sachbal macaj u mac ri macunic ri bantajinak aretak xuchap ri cäminak, pa ri k'ij ri' cutas chi na ri u wi' che ri Ajawaxel, cuchaplej chi c'u na jun c'ac' k'ijol re tastajem che ri Ajawaxel, ri k'ijol ri oc'owinak man coc ta pa ajilabal, rumal rech chi ri wi'aj ri u tasom xcanaj tz'il. Xukuje' rajawaxic cuc'am bic che ri Ajawaxel jun ama' chij ri c'o chic jun u junab jacha' che' tabal tok'ob u mac ri macunic. Aretak caq'uis ri k'ijol che ri u tasic rib, ri Nazarey rajawaxic cäbe chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib cuchi'j c'u che ri Ajawaxel jun alaj chij re jun u junab ri man c'o ta jun u yab jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, jun ati't chij re jun u junab ri ma ta c'o jun u yab jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, xukuje' jun ama' chij ri ma ta c'o jun u yab jacha' che tabal tok'ob re utzirisan ib. Xukuje' rajawaxic cuchi'j jun alaj chicäch caxlanwa ri re utzalaj c'äj ri cojom che qui banic, man cäya' ta ch'am cuc' ri cäyok' aseit cuc'; watz'otz' ri man cäya' ta ch'am cuc' chicom aseit, chque quecachilaj c'u tak ri e qui sipanic que c'äj xukuje' ri re u wa'l uva. Ri cojol tabal tok'ob cuchi'j na chuwäch ri Ajawaxel, ri tabal tok'ob u mac rech ri macaj xukuje' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xukuje' cuchi'j na ri ama' chij jacha' che tabal tok'ob re utzirisan ib, cärachilaj ri alaj chicäch caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc', cuban c'ut ri sipanic que c'äj xukuje' ri re u wa'l uva. Ri aj nazarey cuban na to'l che ri u jolom chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, cuc'am c'u na ri wi'aj ri u tasom, cuq'uiak c'u na pa ri k'ak' ri canicow chuxe' ri tabal tok'ob re utzirisan ib. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am na ri uwo rachak ri ama' chij, ri chak' chic, jun caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc' ri c'o pa ri alaj chicäch xukuje' jun watz'otz' ri man cäya' ta ch'am ruc', ronojel c'ut cuya' pa u k'ab ri aj nazarey, aretak u banom chi tol che ri u jolom. Are c'u ri cojol tabal tok'ob cuban na ri nak'atisabal re yanic chuwäch ri Ajawaxel. Ri uwo u c'u'x ri awaj ri cäbanbex ri nak'atisabal che ri yanic xukuje' ri u ch'o a'aj ri cäya' jacha' che cuchuj che ri Ajawaxel, e jastak ri e tastalic ri e rech ri cojol tabal tok'ob. Aretak c'u cabantaj wa', ri aj nazarey cuya' cäruq'uiaj u wa'l uva. Are' pixab wa' che ri cuban chi'nic che u tasic rib che u ternexic ri Ajawaxel jacha' che aj nazarey, e are tak c'u sipanic wa' ri rajawaxic quebel u ya', man coc ta c'u pa ajilabal apachique jun jasach chic ri cacuin ta che u chi'xic. Rajawaxic cutz'akatisaj ri chi'm, je c'u chubana' wa'.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol chi aretak que qui tewichi'j ri aj israelib je u banic wa' chquibana': ‘Are' ri Ajawaxel chatutewichi'j xukuje' chatuc'uxlaj, chatkaj chuwäch ri Ajawaxel, chuc'utu' c'ut ri rutzil chawäch; chatuca'yej c'ut ri Ajawaxel ruc' lok'ok'ebal c'uxaj chuya' c'ut ri jamaril chawe.’ Jeri' ri e are' caquinataj na ri nu bi' paquiwi' ri aj israelib, quebentewichi'j c'u na.” Pa ri k'ij aretak ri Moises xuq'uis u woquic ri k'ijilabal, xutaso ruc' aseit, e rachil conojel ri e u chaconisan ri k'ijilabal xukuje' ri e rech ri porobal. Chanim ri e c'amal tak qui be ri amak', ri e to'baninak che u banic ri ajilanic, xebec. Xebel qui jacha' c'u chuwäch ri Ajawaxel jacha' che sipanic wakib caret ri' ri ch'ukutal quij xukuje' cablajuj wacax, ri u bixic wa', jun caret cumal quieb c'amal tak be jun wacax c'ut cumal jujun. Ronojel wa' xquiya' chuwäch ri k'ijilabal. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “Chebac'ama' tak ri caret chque xukuje' tak ri wacax, chebaya' c'u chque ri aj levitib rech quebe qui coj pa tak ri chac re ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, je jas ri u cholajil ri chac ri caquiban chquijujunal.” Ri Moises xebuc'am ri caret xukuje' tak ri wacax, xebujach c'u chquixo'l ri aj levitib. Chque ri e rija'lil ri Jerson xebuya' quieb caret xukuje' quiejeb wacax, are c'u wa' ri cajwataj chque tak ri qui chac. Chque ri e rija'lil ri Merar xebuya' quiejeb caret xukuje' wajxakib wacax e are wa' ri quebajwataj che u banic ri qui chac chuxe' ri u takanic ri Itamar (ri u tat ri Itamar are' ri Aaron cojol tabal tok'ob). Are c'u ri chque ri e rija'lil ri Coat man xebuya' ta caret chque mawi tak wacax, rumal rech chi ri tastalicalaj tak jastak ri quecuc'aj na, rajawaxic puwi' tak qui teleb quecuc'aj wi u bic. Aretak xtastaj ri porobal ri e c'amal tak qui be ri amak' xequic'am bic tak ri e qui sipanic xequiya' c'u chuwäch ri porobal. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “K'ij chk'ij jun c'amal u be jun amak' jalanic ri cuc'am ulok ri u sipanic che ri u tasic che ri porobal.” Pa ri nabe k'ij xuc'am ulok ri Naason (ri u tat ri Naason are' ri Aminadab, aj ramak' ri Juda). Ri u sipanic are jun liq'uilic lak re sak puak ri cäpajan oxib (3) libra ruc' wajxakib (8) onz xukuje' jun nimalaj lak re sak puak ri cäpajan cajlajuj (14) onz (je' jas ri pajbalil aj k'atbal tzij rech ri k'ijilabal), qui cabichal e nojinak che utzalaj c'äj, ri yok'om aseit ruc', che ri sipanic quech tak c'äj; c'o chi c'u na jun paq'uebal re k'an puak ri cäpajan quiejeb (4) onz, ri nojisam bic k'ol chupam, jun alaj ama' wacax, jun ama' chij jun alaj ama' chij re jun u junab che u chi'xic jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, jun ama' q'uisic' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri macaj, chuq'uisbalil c'ut, che ri tabal tok'ob re utzirisan ib, quieb ama'ib tak wacax, job ama'ib tak chij, job ama'ib tak q'uisic' job alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab. Are wa' ri u sipanic ri Naason (ri u tat ri Naason are' ri Aminadab). Je c'u ri', aretak xtastaj ri porobal, ri e c'amal tak qui be ri ramak' ri Israel xequichi'j cablajuj liq'uilak tak lak re sak puak, cablajuj nimak tak lak re sak puak xukuje' cablajuj paq'uebal re k'an puak. Chquijujunal ri liq'uilak tak lak re sak puak quepajan oxib libra ruc' wajxakib onz, chquijujunal c'ut ri nimak tak lak, cajlajuj (14) onz. Chnimalaj ronojel ri sak puak, chque conojel ri liq'uilak tak lak xukuje' chque conojel ri nimak tak lak quepajan oxc'al job (65) libra, je jas ri pajbal aj k'atbal tzij rech ri k'ijilabal. E c'o xukuje' cablajuj paq'uebal re k'an puak ri e nojisam ulok k'ol chquipam, ri quepajan quiejeb (4) onz chquijujunal, je jas ri pajbal aj k'ijilabal. Ri k'an puak ri xcoj che qui banic ri paq'uebal chnimalaj ronojel oxib (3) libra quiejeb (4) onz. Ri awajib chnimalaj conojel ri quecoj che tabal tok'ob ri quechajirisaxic e cablajuj c'ojol ama'ib tak wacax, cablajuj ama'ib tak chij, cablajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, quecachilaj ri e cach tak sipanic re c'äj, cablajuj ama'ib tak q'uisic' che tabal tok'ob u mac ri macaj. Ri awajib chnimalaj conojel ri quecoj che ri tabal tok'ob re utzirisan ib chi conojel e juwinak quiejeb (24) c'ojol tak wacax, oxc'al ama'ib tak chij, oxc'al ama'ib tak q'uisic' xukuje' oxc'al alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab. E are tak sipanic wa' che ri u banic ri rawas ri porobal, aretak tastajinak chic. Aretak xoc ri Moises chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib che tzijonem ruc' ri Ajawaxel, xuto chi ri Ajawaxel cäch'aw ulok ruc' kas puwi' ri tz'apibal ri c'o puwi' ri caxa re ri c'ulwächinic, ri c'o chquixo'l ri quieb aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises. Xubij c'u che: “Chabij che ri Aaron chi, aretak quebucolomaj tak ri cätzij wi ri kak', chubana' chi che tunun chuwäch ri tzuc'ulibal.” Ri Aaron xutz'akatisaj u banic jachique ri xubij ri Ajawaxel che ri Moises, utz qui colonisaxic tak ri cätzij wi ri kak' xubano rech quetunun chuwäch ri tzuc'ulibal. Jewa' ri u banic ri tzuc'ulibal xbanic; re k'an puak bajibal xk'osibex rech, kas ruc' ri u tiq'uilibal c'ä paquiwi' ri e u cotz'ijal ri Moises xuban ri tzuc'ulibal je jas ri wächbalil ri xc'ut chuwäch rumal ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises. Xubij c'u che: “Chebatasa' ri aj levitib chquixo'l ri niq'uiaj chic aj israelib, chebatasa' c'ut. Ri nak'atisabal che ri tastajem are' ri quintakej u bixic: At quebachicoj ruc' ri ja' re ch'ajch'obenic chuwi' chi c'u wa' ri e are' caquisocaj na ronojel ri qui ti'jal, cäquich'aj c'u na ri catz'iak; jeri' quecanaj ch'ajch'oj. Caquic'am c'ut jun c'ojol wacax, xukuje' jubik' che ri c'äj ri utz na, ri cayok' aseit ruc', che u banic ri sipanic re c'äj ri cärachilaj, c'o chi c'u wi na jun c'ojol wacax che ri tabal tok'ob u mac ri macaj. At caban na chi ri aj levitib quenakajin che ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib conojel c'ut ri aj israelib chquimulij quib. C'äte ri' caban c'ut chi ri aj levitib chebopan chnuwäch e are tak c'ut ri aj israelib che quiya' la' tak ri qui k'ab puwi' ri qui jolom. Ri Aaron cuban na ri nimak'ij chnuwäch in ri nak'atisabal che ri qui jachic ri aj levitib cumal ri aj israelib, jeri' ri aj levitib quetastaj can che ri nu patanixic. Chwi' chi c'ut ri aj levitib quebe quiya' na ri qui k'ab puwi' ri qui jolom ri c'ojolab tak wacax, jun c'ut chque ri c'ojol tak wacax cachi'x na jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, ri jun chic jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic che qui josk'ixic ri aj levitib. Quebacholajij c'u na chuwäch ri Aaron xukuje' chquiwäch ri e u c'ojol, caban c'u na ri nimak'ij ri nak'atisabal che ri qui jachic che qui tasic chwe; jewa' ri qui tasic ri aj levitib caban na chquixo'l ri niq'uiaj aj israelib chic rech quebux wech. Cäbantaj c'u na wa', c'äte ri' caquichap patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Rajawaxic quebach'ajch'ojirisaj quebel a jacha' c'u chnuwäch jacha' che jun sipanic ri nim u banic, rumal rech chi chquixo'l conojel ri aj israelib, ri e are' e tastajinak chwe. In e nu c'amom che qui q'uexwäch conojel ri e nabeal tak qui c'ojol ri aj israelib, rumal rech chi e wech conojel ri e qui nabeal ri aj israelib, je xukuje' ri e nabe tak cal ri e cawaj. Aretak xinbano chi xecäm conojel ri e qui nabeal conojel ri aj ejiptib, xebentas c'u can chwe ri e nabeal tak qui c'ojol ri aj israelib. Che c'u ri qui q'uexwäch ri e are' xebenc'am ri aj levitib. In xebencha' ri aj levitib chquixo'l ri niq'uiaj aj israelib chic, xebenjach che ri Aaron xukuje' chque ri e u c'ojol, rech pa ri qui bi' ri aj israelib queboc che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, quirika' c'ut ri sachbal macaj ri cuya' ri Ajawaxel chque ri aj israelib. Jeri' ri aj israelib man rajawaxic ta chque quenakajin che ri k'ijilabal, man c'o ta c'u caquic'ulmaj na.” Ri Moises, ri Aaron xukuje' ronojel ri tinimit Israel xquitz'akatisaj ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises ri cuban chque ri aj levitib. Ri aj levitib xquich'ajch'ojirisaj quib xquich'aj c'u ri catz'iak, are c'u ri Aaron xebujach jacha' che sipanic ri nim u banic chuwäch ri Ajawaxel, canimak'isax c'ut ri nak'atisabal che qui josk'ixic. Chwi c'u ronojel wa', ri aj levitib xebe che qui tz'akatisaxic ri e takom che u banic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chuxe' ri rilinic ri Aaron xukuje' ri e u c'ojol. Je jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises, je xban chque ri aj levitib. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Ri aj levitib rajawaxic caquichaplej ri qui patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib aretak c'o chic juwinak job qui junab, caquik'il c'u quib che ri patanijic aretak c'o chic catakwinak lajuj qui junab. Aretak e oc'owinak tak chic we qui junab ri' cuya' quetoban cuc' tak ri cachil pa tak ri qui patan chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, man c'u quepatanij ta chic jacha' ri qui banom ulok nabe. Je chabana' wa' che u colomaxic ri qui patanijic ri aj levitib.” K'axenak chi jun junab e elinak ulok ri aj israelib pa Ejipt, pa ri nabe ic' re ri ucab junab, ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises pa ri juyub Sinai, xubij c'u che: “Ri aj israelib rajawaxic cäquiban ri nimak'ij re ri Oc'owem pa ri ajilabal ri k'atom, ri u bixic, chupam ri cajlajuj rajilabal we ic' ri' aretak cäk'aj k'ij, qui takej c'u u banic je jas ri tz'ibatalic conojel tak ri e u cholajil ri e nu yo'm che u banic ri nimak'ij.” Xuya' c'u takanic ri Moises chque ri aj israelib chi chquibana' ri nimak'ij re ri Oc'owem, je c'u xquiban ri e are' pa ri cajlajuj rajilabal ri ic' ri', aretak xk'ekaric, pa ri chaki'j uwo sak pa ri Sinai, xquiban c'u ronojel jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. E c'o c'u jujun achijab ri e tz'ilobitajinak rumal rech chi xquichap jun cäminak, rumal ri' man xuya' ta xquiban ri nimak'ij re ri Oc'owem pa ri k'ij ri'. Xebe c'u wa' che rilic ri Moises xukuje' ri Aaron kas pa ri k'ij ri', xquibij c'u che ri Moises: “Uj ka chapom jun cäminak, rumal c'u ri' uj uxinak tz'il. ¿La ma ta c'u lo cäyataj chke chi quel kaya' ri sipanic chuwäch ri Ajawaxel pa ri k'ijol ri k'atom, junam cuc' ri niq'uiaj aj israelib chic?” Ri Moises xutzelej u bixic chque: “Chiweyej na quinta' na jas ri cubij na ri Ajawaxel chiwij ix.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: Iwonojel ix xukuje' ri e iwachalaxic rajawaxic quiban na ri nimak'ij re ri Oc'owem che u ya'ic nu k'ij. Ri e uxinak tz'il rumal rech chi qui chapom jun cäminak, o ri naj e benak wi, caquiban na ri nimak'ij pa ri ucajlajuj rajilabal ri ucab ic', aretak caxk'ekayiric. Rajawaxic quitij ri alaj ama' chij querachilaj c'ayilaj tak k'ayes carachilaj ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc', c'o c'u mito'tajisaj can che ri rech ri ucab k'ij mawi mak'ajisax jun u bakil. Chibana' ri nimak'ij re ri Oc'owem quitakej c'u qui banic conojel ri e u cholajil ri e nu yo'm. Jachin c'ut ri cutanaba' u banic ri nimak'ij re ri Oc'owem ri ch'ajch'oj c'u ne man naj ta c'u benak wi, rajawaxic quesax chquixo'l ri e u winakil. Man xpe ta c'u che u ya'ic ri sipanic chuwäch ri Ajawaxel pa ri k'ijol ri k'atom, cuc'am na ri c'äjisabal wächaj u mac rech ri u mac. Ri man e i winakil ta ri e jekel chixo'l rajawaxic cäquiban ri nimak'ij re ri Oc'owem che u ya'ic nu k'ij je jas ronojel ri cholajil ri nu yo'm. Ri kas e junam nak'atisabal quebajwataj che ri man i winakil ta jacha' xukuje' che ri aj tinimit.” Pa ri k'ij ri xwocotaj ri k'ijilabal, ri u bixic, ri Lic'om Rachoch Dios re ri c'ulwächinic, ri sutz' xch'ukuwic. Xuwi c'u caxk'ekayiric cac'utun u wächbal jun kak' puwi' ri k'ijilabal c'ä cäsakar na. Je c'u cac'ulmataj wa' amak'el: pa k'ij, ri sutz' cuch'uk ri Lic'om Rachoch Dios, are c'u ri chak'ab quilitaj u wächbal jun k'ak'. Aretak cawalij ri sutz' puwi' ri Lic'om Rachoch Dios, ri aj israelib caquitakej qui be, pa ri c'olbal c'ut jawije' ri quetok'ola wi ri sutz' chila' quebekaj wi. Aretak cätakan ri Ajawaxel, ri aj israelib caquitakej qui be o quekajic, chila' c'u quecanaj wi joropa' k'ij cäbeytaj ri sutz' puwi' ri k'ijilabal. We ri sutz' naj cäcanaj puwi' ri k'ijilabal ri aj israelib caquibeytajisaj ri qui binem che u latz'obexic qui wäch pa ri patanijic che ri Ajawaxel. We ri sutz' xa quieb oxib k'ij cacanaj puwi' ri k'ijilabal, rumal jun u takanic ri Ajawaxel caquitakej qui be, xukuje' rumal chi c'u jun takanic quek'ilk'ob na. C'o jun tak mul ri sutz' xuwi ri chak'ab cacanajic, chusakariquil cawalijic; caquitakej chi c'ut ri qui be. Xak junam pa k'ij ruc' ri chak'ab, aretak cawalij ri sutz', caquitakej ri qui be. We c'u ri sutz' cäbeytaj quieb k'ij quieb ic' o jun junab, ri aj israelib quecanaj pa ri qui c'olbal man caquitakej ta binem. Xuwi c'u cawalij ri sutz', ri e are' caquitakej qui be. Rumal c'ut jun u takanic ri Ajawaxel quekajic, rumal chi c'u jun u takanic caquitakej qui be. C'u caquilatz'obisaj na quib che u patanixic ri Ajawaxel jacha' ri takanic ri yo'm rumal ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabana' quieb trompet e sak puak ri e colomam ruc' bajibal, ri quebajwataj chawe che qui mulixic ri winak xukuje' che u ya'ic ri etal che u takexic ri qui be. Aretak quebok'isax ri quieb trompet, ronojel ri tinimit rajawaxic cumulij na rib chawäch, chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri Dios. Aretak c'u xa jun cok'isaxic, xuwi caquimulij na quib ri e c'amal tak qui be ri amak' ri nimak qui k'ij. Aretak ri rok'ibal ri trompet quecachilaj cowilaj tak rakoj chi'aj, caquitakej na qui be ri e kajinak pa ri elebal k'ij, pa ri ucab ok'ibal caquitakej na qui be ri e kajinak pa ri u mox elebal k'ij. Ri cok'ibal tak ri trompet ri e achilatal cumal rakoj tak chi'aj are etal che ri benam. Ri xak ok'ebal re trompet are etal rech caquimulij quib ri winak. Ri quebok'isan tak ri trompet e are' ri cojol tabal tok'ob, ri e rija'lil ri Aaron. Are jun pixab wa' ri cajeki' canok. Aretak cawalij ulok jun c'ulel che u banic ch'o'j iwuc' chupam ri kas iwulew quixel c'u na bic che u banic ch'o'j, chebiwok'isaj ri trompet chebirakakej tak i chi'. Jeri' ri in ri Ajawaxel ri i Dios, quixnataj na chwe quixinto'tajisaj c'u na pa qui k'ab ri e i c'ulel. Chebiwok'isaj ri trompet pa tak ri k'ij re quicotemal, jacha' pa tak ri k'ij re nimak'ij o re c'ac' ic', aretak quebichi'j tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Jeri' ri in quixnataj na chwe. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios.” Pa ri juwinak rajilabal ri ucab ic' rech ri ucab junab, xwalij ri sutz' puwi' ri k'ijilabal re ri c'ulwächinic. Ri aj israelib xquitakej qui be xebel bic chupam ri chaki'j uwo sak re Sinai. Ri sutz' xetok'ol chupam ri chaki'j uwo sak re Paran. Jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel rumal ri Moises, ri xec'amow be e are' ri ajch'ojab ri e c'o chuxe' ri retal ri Juda, ri are' c'o ri Naason che c'amal qui be (ri u tat ri Naason are' ri Aminadab). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Isacar are' ri Natanael (ri u tat ri Natanael are' ri Zuar). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Zabulon are' ri Eliab (ri u tat ri Eliab are' ri Helon). Xquitur c'ut ri k'ijilabal, e are' tak c'ut ri e rija'lil ri Jerson xukuje' ri Merar, ri are' quekle'n ri u c'amic bic xquitakej qui be. E benak chi c'ut ri ajch'ojab ri quebin chuxe' ri retal ri Ruben, ri are' c'o ri Elisur che c'amal qui be (ri u tat ri Elisur are' ri Sedeur). Ri rajch'ojab ri ramak' ri Simeon are' ri Selumiel (ri u tat ri Selumiel are' ri Zurisaday). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Gad are' ri Eliasap (ri u tat ri Eliasap are' ri Reuel). E benak chi c'ut ri e rija'lil ri Coat, ri e uc'aninak tak ri tastalicalaj tak chaconisan. Aretak c'u quebopanic, quequirika' chi ri k'ijilabal woctajinak chi apanok. E are' chi c'u e benak ri ajch'ojab ri quebin chuxe' ri retal ri Eprain, are' c'u quicojom ri Elisam che c'amal qui be (ri u tat ri Elisam are' ri Amihud). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Manases are' ri Gamaliel (ri u tat ri Gamaliel are' ri Pedasur). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Benjamin are ri Abidan (Ri u tat ri Abidan are' ri Jedeoniy). Che ri q'uisbabalil, chquij ri niq'uiaj ajch'ojab chic, xetaken ri quebin chuxe' ri retal ri Dan, ri are' c'u c'o ri Ahiezer che c'amal qui be (ri u tat ri Ahiezer are' ri Amisaday). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Aser are' c'o ri Pajiel (ri u tat ri Pajiel are' ri Ocran). Ri c'amowinak qui be ri rajch'ojab ri ramak' ri Neptali are' ri Ahir (ri u tat ri Ahir are' ri Enan). Are cholajil wa' ri caquitakej u banic ri ajch'ojab aj israelib aretak caquimajij ri qui be. Ri u tat ri Hobab are' ri Reuel aj Madian. C'o jun k'ij ri Moises xubij che ri baluc Hobab: “Ri uj cujbe pa ri ulew ri u chi'm ri Ajawaxel chi cuya' chke. Tasaj kuc' cakaban c'u na utzil chawe, ri Ajawaxel u chi'm chi cuban na utzil che ri Israel.” Xutzelej c'u u bixic ri Hobab che: “Jayi' in are utz na chwe chi quintzelej pa ri wulew, jawije' e c'o wi tak ri e wachalaxic.” “Man catbe taj,” xcha' ri Moises. “At kas e aweta'm tak ri c'olbal ri cuya' cäban wi kajem pa ri chaki'j uwo sak, cuya' c'ut catajwataj che c'amal ka be. We catpe kuc', cakaya' na awe ri utzil ri cuya' na ri Ajawaxel chke.” Je c'u ri' xebel bic chupam ri u juyub ri Ajawaxel oxib k'ij c'ut xebinic. Ri u caxa ri Ajawaxel re ri c'ulwächinic are ri benak nabe chquiwäch, cätajin cutzucuj jun c'olbal chque ri caban wi uxlanem. Pa k'ij, xak alicha' quebin jubik', ri u sutz' ri Ajawaxel benak paquiwi'. Aretak cuchaplej binem ri caxa, ri Moises je cubij wa: “¡Walij la Ajawaxel! ¡Chquijabuj ta quib ri caquiban qui c'ulel che la! ¡Aretak chäca'yex la cumal chebanimaj u bic tak ri itzel quil la cumal!” Aretak c'u cätaq'ui' ri caxa je cubij wa' ri Moises: “¡Chatzelej la camic, Ajawaxel, cuc' ri rajch'ojab re Israel! Ri man e ajilatal taj.” C'o jun k'ij ri aj israelib xech'ach'at chrij ri Ajawaxel qui mac quech tak ri c'axc'olil ri quequiriko. Aretak xetataj rumal, ri Ajawaxel sibalaj xoyowaric, xutak c'u ulok jun k'ak' ri xunicowisaj rij ri e jekel wi. Ri tinimit xurak u chi' xutz'onoj to'banic che ri Moises, ri Moises xubochi'j c'ut ri Ajawaxel che wa'. Xchup c'ut ri k'ak'. Rumal ri' xcoj Taber che u bi' we c'olbal ri', rumal chi chila' xnicow wi ri u k'ak' ri Ajawaxel che qui xibixic. Chquixo'l ri aj israelib e qui yujum quib ronojel qui wäch winak, ri xak xuwi' caquichomaj ri wa'im. Xquiban c'u quech ri aj israelib cuc', xeboc c'u che ok'ej je c'u xquibij wa': “¡C'o ta banom wi c'o ta ti'j chke che u tijic! ¡Quenataj c'u ne ri car chke ri xak quekacochi'j ri quekatij pa Ejipt! Xukuje' quekatij c'ut pepin, melon, alaj seboy, xanacat xukuje' axux. Are c'u ri camic cätajin cujcäm che wija'l, man c'o ta chic jun jasach quilic xak xuwi ri jaswa'.” (Ri jaswa' cäjunamataj ruc' ri u wäch culanto; k'ank'oj rilic jacha' ri cäpe k'ol, junam c'u u na'il ruc' ri caxlanwa ri cäya' aseit ruc'. Ri winak quebel bic che u molic, cäquiquiej c'ut o caquiwech' pa wech'ebal, caquiban che riquil o caquiban che caxlanwa. Chak'ab, aretak cakaj ri räxk'ab puwi' ri ulew, cakaj xukuje' ri jaswa'.) Ri Moises xuta' u tzijol chi ri aj israelib xukuje' ri cachalaxic quebok' chuchi' tak ri qui cäbal ri lic'om. Ri Ajawaxel sibalaj oyowarinak. Xukuje' c'ut ri Moises xyojtajic, xubij c'u che ri Ajawaxel: “¿Jasche cäban la c'ax chwe in, in c'u ya' pataninel ech la? ¿Jas ri c'ax ri cäna' la chwij chi yo'm la we tinimit ri' che weklem? ¿La xa ta pune' in ta u tat o u nan rech cätz'onoj la chwe chi queben k'alula' bic e jacha' ta ne ac'alab ri c'ä quetu'n cho u c'u'x ri qui nan, c'ä pa ri ulew ri xchi'j la chque ri e qui mam? ¿Jawije' ta lo quebenc'ama' wi ti'j che u ya'ic qui ti' we winak ri'? Quebok'ic quepe che u bixic chwe: ‘Chaya' ti'j chke che u tijic.’ Ri in nu tuquiel man quincuin ta chic quintakej ta u c'amic bic ronojel we tinimit ri'; are jun eka'n ri sibalaj al na chwe in. We je cätakej la u banic wa' chwe, are utz na chi quesaj la ri nu c'aslemal, we kastzij chi nim quinil wi la. Jeri' quinel na chquixo'l e q'ui tak latz'.” Are c'u ri Ajawaxel xutzelej u bixic chwe: “Chebamulij oxc'al lajuj nimak tak tatayib aj israelib, ri e aweta'm qui wäch chi c'o qui takanic chquixo'l ri winak, chebac'ama' c'u ulok chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib che eyem c'u chila' awuc'. In quinkaj na bic quinch'aw c'u na awuc' chila', quinc'am c'u na niq'uiaj ri uxlabal ri c'o awuc' quinya' c'u na chque rech catquito' che u c'amic bic we tinimit ri'. Jeri' man xak ta a tuquiel catc'ojic. Chataka' c'u ri tinimit chi chuch'ajch'ojisaj rib re chwek, caquitij c'u na ti'j. Xetataj wumal chi quebok'ic caquibij c'ut: ‘¡C'o ta banom wi c'o ta ti'j chke che u tijic! ¡Utz ka banom can nabe pa Ejipt!’ Quenya' c'u na ti'j chque rech caquitijo, man xa ta c'u jun k'ij o quieb, mawi job o lajuj o juwinak k'ij. Jayi'. Jun ic' cäbeytaj na u tijic ri ti'j cumal, c'ä quebel na ulok pa tak qui tza'm chuya' c'u muluj c'uxaj chque, rumal rech chi in qui xutum in, ri Ajawaxel, ri in c'o pa qui niq'uiajil, e ok'inak quibim c'ut chnuwäch in: ‘¿Jasche xujel ulok pa Ejipt?’ ” Xutzelej c'ut u bixic ri Moises: “Ri winak ri e petinak wuc' e wakib sient mil (600,000) achijab ri e tac'al puwi' ri cakan, ¿la cäbij c'u la chi cäya' la ti'j chke chi cakatij ti'j ronojel ri jun ic'? ¿Jawije' ta lo e c'o wi chij ri man e ajilatal ta xukuje' wacax ri cuya' taj quepilic ri chubana' ta chque conojel? Pune' ta c'u ne quekaya' ta conojel ri car chque ri e c'o chupam ri plo, man cubana' ta wa' chque.” Are c'u ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “¿La are' pa a c'u'x chi sibalaj ch'utin ri nu cuinem? Camic cawila' na we quetz'akatok o jayi' ri nu bim.” Ri Moises xel bic xbe che u bixic che ri tinimit ri u bim ri Ajawaxel che, xebumulij c'u oxc'al lajuj nimak tak tatayib aj israelib xebucholajij c'u chrij ri Lic'om Rachoch Dios. Xkaj c'u ulok ri Ajawaxel pa ri sutz' xch'aw c'u ruc' ri Moises; xuc'am c'u niq'uiaj ri uxlabal ri c'o ruc' ri Moises xuya' c'u chque ri oxc'al lajuj nimak tak tatayib. Xak xuwi c'u xjeki' ri uxlabal paquiwi' xquichaplej u k'axexic u tzij ri Dios; man xban ta chi c'u jumul wa'. Quieb achijab, ri jun Eldad u bi' ri jun chic Medad, ri e are' juch'ob chque ri oxc'al lajuj (70), ri man xebe ta chupam ri Lic'om Rachoch Dios xane' xecanaj can chupam ri kajebal. Xukuje' c'u ne ri e are' xkaj ri uxlabal paquiwi' xquichaplej c'u tzijonem e jacha' e k'axal tzij chupam ri kajebal. Caxiq'uin c'u jun ala xbe che u bixic che ri Moises: “¡Ri Eldad xukuje' ri Medad cätajin caquik'axej tzij chupam ri kajebal!” Are' c'u ri Josue (u c'ojol ri Nun) ri pa ri u c'ojolal are' to'l rech ri Moises, xubij: “¡Wajaw, Moises, chek'ila' la maquitakej u banic!” Are c'u ri Moises xutzelej u bixic che: “¿La catachixoman chwe? ¡C'o ta banom wi chi ri Ajawaxel cuya' ta ri ruxlabal che ronojel ri u tinimit, conojel ta c'ut e k'axal tak u tzij ri Dios!” Ri Moises xukuje' ri nimak tak tatayib aj israelib xetzelej chupam ri kajebal. Ri Ajawaxel xubano chi xwalij ulok jun quiakik' puwi' ri plo ri xebuc'am ulok jumulaj sakco'r, ri xebetzak chupam ri kajebal xukuje' tak chrij, ri xquilatz'obej jun k'ij be chrij ri kajebal, ri cäliq'uiq'uic' craj niq'uiaj xc'ab u pimal. Ronojel ri jun k'ij ri' xukuje' ronojel ri jun ak'ab xukuje' ronojel ri ucab k'ij ri winak xebe qui mulij sakco'r. Ri man nim ta xumulij, xumulij lajuj mulaj sakco'r, ri xequichaki'jarisaj chrij ri kajebal. C'ä cätajin c'u ne caquiba' ri aj israelib ri qui ti'jal ri sakco'r, aretak xpe ri royowal ri Ajawaxel paquiwi' xuc'äjisaj c'u qui wäch, xuban c'ut chixecäm q'uialaj winak. Rumal ri' xcoj Kibrot-hataab che u bi' we c'olbal ri', chila' c'u xemuk wi ri xak xuwi caquichomaj wa'im. Pa Kibrot-hataab xutakej wi bic ri u be ri tinimit c'ä xopan na pa Hazerot, chila' c'u xcanaj wi. Ri Mariy xukuje' ri Aaron xquichaplej u yok'ic ri Moises, rumal rech chi xc'uli' wa' ruc' jun ixok k'ek'. Xquibij chi c'ut xukuje': “Ri Ajawaxel man xuwi ta ruc' ri Moises tzijoninak wi, xukuje' tzijoninak kuc'.” Xuta' c'ut ri Ajawaxel. Kas c'u ne kastzij, ri Moises are' ri achi ri sibalaj mach'al na cho ri uwächulew. Rumal ri' ri Ajawaxel xubij che ri Moises, ri Aaron xukuje' ri Mariy: “Jix ix iwoxichal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib.” Coxichal xebe chla'. Xkaj c'u ulok ri Ajawaxel chupam jun tzatzalaj sutz' xuya' c'u rib chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios; xusiq'uij c'ut ri Aaron xukuje' ri Mariy, aretak c'ut xequitac'aba' quib, ri Ajawaxel xubij chque: “Chitatabej wa' ri quinbij chiwe: Aretak c'o jun k'axal tzij chixo'l wumal in, in quink'alajisaj wib chuwäch pa tak c'utwächinic xukuje' quinch'abej pa tak ichic'; ruc' c'ut ri pataninel wech ri Moises man je ta quiban wa'. Are' ri sibalaj jic na chquiwäch conojel ri e nu pataninelab, ruc' c'ut ri are' quinch'aw chwinakil xukuje' pa jun ch'abal ri q'uiakalic. We c'u ri are' quinuca'yej chi winakil, ¿jasche qui chajij anima' quixyok'on che?” Ri Ajawaxel sibalaj xoyowar cuc', xbe c'ut. Xuwi c'u xnajtin ri sutz' che ri Lic'om Rachoch Dios, ri Mariy xnoj che chuwilaj ch'a'c, xsakniquinob ri u tz'umal. Aretak ri Aaron xutzalc'atij rib che rilic ri Mariy, xril c'ut chi nojinak che chuwilaj ch'a'c, xubij che ri Moises: “Bana' la tok'ob, wajaw, mäc'äjisaj la ka wäch u mac we macaj ri' ri kas ka banom. Mäya' la c'olbal chi ri are' cäcanaj jacha' jun cäminak ac'al ri maja' quil u wäch, ri quel ulok ruc' jun u tz'umal ri chukchubinak.” Are c'u ri Moises xtz'onon che ri Ajawaxel: “Bana' la tok'ob, oh Dios quinbochi'n che la chi chcunaj la.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “We ta ri u tat xuchubej ta chupalaj, quesax na u q'uixbal wukub k'ij. Chiwesaj ba na bic wukub k'ij chrij ri kajebal, c'äte c'u ri' cuya' cätzelej ulok.” Rumal c'u ri' ri Mariy xesax na bic wukub k'ij chrij ri kajebal. Man slab ta c'u na ri tinimit chila'. Xuwi c'u xurik chi rib ri Mariy cuc', xquitakej qui be xebel bic kas pa Hazerot, xebekaj c'ut chupam ri chaki'j uwo sak pa Paran. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che': “Chebataka' bic jujun achijab che retamaxic u wäch ri ulew re Canaan, ri quenya' chque ri aj israelib. Chataka' bic jun achi re jujun amak' ri c'o u takanic.” Jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che, ri Moises xebutak bic kas aretak e c'o chupam ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Paran. Conojel e achijab ri c'o qui takanic chquixo'l ri aj israelib, e are' tak c'u wa': ri Samu re ri ramak' ri Ruben (ri u tat ri Samu are' ri Zacur); ri Sapat re ri ramak' ri Simeon (ri u tat ri Sapat are' ri Hori); ri Caleb re ri ramak' ri Juda (ri u tat ri Caleb are' ri Jepon); ri Igal re ri ramak' ri Isacar (ri u tat ri Igal are ri Jose); ri Osey re ri ramak' ri Eprain (ri u tat ri Osey are' ri Nun); ri Palt re ri ramak' ri Benjamin (ri u tat ri Palt are' ri Rapu); ri Gadiel re ri ramak' ri Zabulon (ri u tat ri Gadiel are' ri Sod); ri Gadi, re ri ramak' ri Jose, ri u bixic wa', ri ramak' ri Manases (ri u tat ri Gadi are' ri Susi); ri Amiel re ri ramak' ri Dan (ri u tat ri Amiel are' ri Jemal); ri Setur re ri ramak' ri Aser (ri u tat ri Setur are' ri Micael); ri Nabi re ri ramak' ri Neptali (ri u tat ri Nabi are' ri Bapsi); ri Jeuel re ri ramak' ri Gad (ri u tat ri Jeuel are' ri Maqui). E are' qui bi' wa' ri achijab ri xebutak bic ri Moises che retamaxic u wäch ri ulew. Ri Osey (u c'ojol ri Nun) xuq'uex ri u bi' xucoj c'u Josue che u bi'. Xebutak c'u bic ri Moises che retamaxic u wäch ri ulew re Canaan, xubij c'u bic chque: “Jix pa ri Negueb chixpakal bic pa ri ulew ri c'o wi c'ächelaj. Chica'yej c'ut jas u bantajic ri ulew, we e co ri winak ri e jekel chupam o e tukarib we xa e quieb oxib o e q'ui. Chebiwila' we tak ri qui tinimit xa e cäbal ri lic'om o e co e tiq'uibam, xukuje' we utz ri ulew ri e jekel wi o man utz taj, awächinel o man wächinel taj, xukuje' we e c'o che' chuwäch o jayi'. Mixe'j iwib; chebic'ama' ulok jun tak qui wächinic ri ulew.” Xc'ulmataj c'u wa' pa ri k'ijol aretak queyac ri nabe tak uva. Ri achijab xebe che retamaxic u wäch ri ulew xchaptaj bic kas pa ri chaki'j uwo sak re Zin, pa ri u mox k'ab ri relebal k'ij, c'ä pa Rehob, pa ri riquiak'ab ri relebal k'ij, chuchi' ri oquibal chupam ri Hamat. Xebocbic pa ri Negueb xebopan c'u pa Hebron. Chila' e jekel wi ri Ahiman, ri Sesay xukuje' ri Talmay, e rija'lil ri Anac. Wukub junab yacom chic ri Hebron aretak xyac ri Zoan pa Ejipt. Xebopan c'ä pa ri alaj nima' ri c'o pa Escol, xquik'up jun u k'ab juwi' uva ri e c'o tak uva che, e quieb c'u xec'amow ulok xquitzayiba' ulok chrij jun che'. Xukuje' xequich'up crabaj xukuje' higo. We alaj nima' ri' xquicoj Escol che u bi', rumal ri tzayaj ri xquich'up ri aj israelib chi'. Aretak etamatajinak chic u wäch ri ulew cumal pa cawinak k'ij, xetzelej pa Cades, chupam ri chaki'j uwo sak re Paran. Chila' c'o wi ri Moises, ri Aaron xukuje' conojel ri aj israelib. Xquitzijoj c'u chque ri xequila' ri xequita' xequic'ut c'ut ri u wächinic ri ulew chquiwäch. Xquibij che ri Moises: “Xujbe pa ri ulew ri xujatak wi bic. Kastzij are jun ulew jawije' ri cäbelel wi ri leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja', e are tak wächinic wa' ri cuya'. Are c'u ri winak ri e jekel chila' sibalaj e cowilaj tak winak, ri tak tinimit sibalaj e nimak xukuje' sibalaj co qui banic e banom. Man xuwi ta c'u wa', xekil c'u ne ri e rija'lil ri Anac ri jutac'ajalaj achi. Chupam ri ulew Negueb e jekel wi ri aj amalesib, chupam ri c'ache'laj ulew e jekel wi ri aj hititib, ri aj jebuseyib xukuje' ri aj amoreyib, pa u xcut c'ut ri plo chunakaj ri nima' Jordan e jekel wi ri aj cananeyib.” Are c'u ri Caleb xquitz'apij u pa qui chi' ri winak ri e c'o chuwäch ri Moises, xubij c'ut: “¡Cujbe ba' che u ch'äquic we ulew ri'! ¡Uj cujcuin na che u ch'äquic!” E are' tak c'ut ri xebe can ruc' xquitzelej u bixic: “¡Jayi', man cujcuinta che qui ch'äquic tak we winak ri'! Ri e are' sibalaj c'o na qui chuk'ab chkawäch uj.” Xquichaplej c'u u bixic chque ri aj israelib chi ri ulew ri xebe che retamaxic u wäch sibalaj lawalo. Xecha': “Ri ulew ri xujbe che retamaxic u wäch quebucämisaj tak ri winak ri e jekel chila', conojel c'ut ri achijab ri xekil chila' sibalaj e nimak. Xekil xukuje' e nimak achijab ri sibalaj nimak cak'an, ri e rija'lil ri Anac. Pa qui xcut c'ut ri e are' cäkana' kib chi uj je ta ne xa sac' je c'u cujquil ri e are' xukuje'.” Xquichaplej c'ut u rakic qui chi' ri aj israelib, xebok' c'ut pa ri chak'ab ri'. Conojel e are' xquichaplej qui bixic lawaloyil chrij ri Moises xukuje' ri Aaron. Je xquibij wa': “¡C'o ta banom wi xujcäm ta can pa Ejipt, o waral chupam ri chaki'j uwo sak! ¿Jasche xujuc'am ulok ri Ajawaxel chupam we ulew ri'? ¿Rech cujcäm chupam ri ch'o'j, e are' c'u ri kixokil xukuje' tak ri kalc'ual quekaj pa qui k'ab ri c'ulel? ¡Are utz na chke chi chujtzelej pa Ejipt!” Xquichaplej u bixic chquixo'l: “¡Kacojo' jun che c'amal ka be chujtzelej c'u pa Ejipt!” Ri Moises xukuje' ri Aaron xquimej quib c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew chuwäch ronojel ri tinimit, are c'u ri Josue xukuje' ri Caleb, ri xepe can che retamaxic u wäch ri ulew, xquijis ri catz'iak che u c'utic ri k'oxomal xquibij c'u chque conojel ri aj israelib: “¡Ri ulew ri xujbe che retamaxic u wäch man c'o ta c'o wi! We ri Ajawaxel cutok'obisaj ka wäch, cujuto' na che oquem chupam we ulew ri' cuya' c'u na chke. Are jun ulew ri cäbelel wi ri leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja'. Mixc'ulelan c'u che ri Ajawaxel, mawi mixe'j iwib chquiwäch ri winak re ri ulew ri', rumal rech chi we winak ri' quebux na ka wa; we winak ri' man c'o ta jachin ta queto'wic, are c'u ri uj c'o ri Ajawaxel kuc'. ¡Mixe'j iwib!” Pune' c'u xquitatabej wa', ri winak are ta xcaj xequiban ta che abaj. Are c'ut ri u juluwem ri Ajawaxel xuc'ut rib chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chquiwäch ri aj israelib, xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “¿C'ä jampa' lo cutakej na retzelaxic nu wäch we tinimit ri'? ¿C'ä jampa' lo caquitakej na u queblaxic qui c'u'x chwij, pune' ta c'u ne e nu banom mayibal chquixo'l? Quintak na ulok jun cämisanel yabil paquiwi' che qui k'atixic rech man queboc ta che rechbexic we ulew ri'; chawe c'u at quinban c'u na jun tinimit ri nim na xukuje' c'o na u chuk'ab chquiwäch e are'.” Ri Moises xutzelej u bixic che ri Ajawaxel: “Lal ruc' ri cuinem la, xesaj la ulok pa Ejipt we tinimit ri'. Aretak ri aj Ejipt chquetamaj ri quebana' la, quequitzijoj na chque ri winak ri e c'o pa Canaan. Xukuje' ri e are' quitom u bixic chi ri lal, Ajawaxel, lal c'o pa u niq'uiajil we tinimit ri', cac'ut c'u ib la chwinakil chquiwäch are c'u ri sutz' la c'o paquiwi', are c'u ri pa k'ij canabej la chquiwäch pa jutac'aj sutz' xukuje' ri chak'ab pa jutac'aj k'ak'. We quecämisaj la we tinimit jacha' ri u cämisaxic xa jun winak, ri nimak tak tinimit ri queta'm chi nim u k'ij ri tzijol la quequibij na: ‘Ri Ajawaxel man xcuin ta che u banic chi we tinimit ri' xoc ta chupam ri ulew ri u banom ri chi'nic ri kas cäban na chi cuya' na chque, rumal c'u ri' xebucämisaj chupam ri chaki'j uwo sak.’ Rumal c'u ri', Ajawaxel, c'utu' la camic ri nimalaj cuinem la, je jas ri chi'nic ri banom la. Lal bim la chi man chanim ta coyowar la, chi sibalaj nim ri lok'ok'ebal c'u'x la chi cäsach la macaj che ri etzelal xukuje' ri man nimanic taj, pune' c'u ne man cäya' ta la can ri ajchak'mac chi ma ta cäc'äjisaj la u wäch, xane' cäc'äjisaj la u wäch ri quetzelal ri tataxelab paquiwi' ri alc'ualaxelab, ri i' takmam, ri xiquin tak mam xukuje' ri e calc'ual ri xiquin tak mam. Rumal c'u rech chi ri lok'ok'ebal c'u'x la sibalaj nim, sacha' la u mac we tinimit ri' che ri retzelal ri u banom, e coch'om c'u ya' la ulok kas pa Ejipt c'ä pa we c'olbal ri'.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic: “Utz ri', in quinsach qui mac, je jacha' ri a tz'onon chwe. Je c'u wa', chi sibalaj kastzij jacha' ri in in c'aslic xukuje' chi ri nu juluwem u nojisam ronojel ri uwächulew, man c'o ta jun chque ri quilom ri nu juluwem xukuje' tak ri mayibal ri xebenban pa Ejipt xukuje' pa ri chaki'j uwo sak, in qui c'ambejem c'u ne q'ui mul pa ri chaki'j uwo sak man quiyo'm ta c'u qui tzij che qui nimaxic tak ri takanic ri e nu yo'm, man c'o ta jun chque querila' ta na u wäch ri ulew ri xinchi'j chque ri e qui mam. Man c'o ta jun chque ri man nim ta in quilom cäquil ta na u wäch. Xuwi ri pataninel wech Caleb c'o jun ruxlabal ri jalanic nimaninak c'u chwe ruc' jiquil. Rumal c'u rech wa' ri are' quinya' che chi coc chupam ri ulew ri xbe che retamaxic u wäch, xukuje' ri e rija'lil quejeki' na chila'. (Ri aj amalesib xukuje' ri aj cananeyib e jekel pa ri lianic.) Are c'u ri ix, chixtzelej pa iwakan chwek chitakej i be pa ri chaki'j uwo sak chusuq'uil ri Quiäk Plo.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises rachil ri Aaron, xubij c'u chque: “¿C'ä jampa' lo ri quintakej na qui coch'ic ri qui ch'ach'atem we itzel tak aj israelib ri'? Xetataj wumal chi itzel quech'aw chwij. Jät jabij chque chi jewa' quinbij: “In, ri Ajawaxel quinban ri kas chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal chi quinbana' na chi chic'ulmaj ix je jas ri nu tom ri i bim. Conojel ri c'o chic juwinak qui junab ri xtz'ibax qui bi' pa ri ajilanic ri lawalo e ch'awinak chwij, quecäm na, queroki' c'u can chupam we chaki'j uwo sak ri'. Xuwi coc ri Caleb rachil ri Josue, man c'o ta jun chiwe coc ta na pa ri ulew ri ruc' ronojel wanima' xinchi'j chiwe chi quixinjekeba' wi na. E are' tak c'ut ri e iwalc'ual, ri xebibij chi quekaj na pa qui k'ab ri e i c'ulel, quebenc'am na u bic pa ri ulew ri iwetzelam u wäch, e are' c'u querikow na ri utzil ri c'o chupam. Are tak quixcämic quixroki' na canok chupam tak we chaki'j uwo sak ri', ri chupam quejeki' wi na ri e calc'ual jacha' aj yuk'ab cawinak junab. Jewa' caquiban na ri e are' che u tojic ri man i jiquil taj, c'ä quixcäm na ri ix iwonojel waral chupam ri chaki'j uwo sak. Ri ix cawinak k'ij xixbeytaj che retamaxic u wäch ri ulew; xukuje' quixbeytaj na cawinak junab che u tojic ri c'äjisabal i wäch: jun junab che jun k'ij. Jeri' quiwetamaj na ri cac'ulmatajic rumal ri nu c'ulelaxic'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: jewa' ri takalic ri quenbana' che we itzel tinimit ri' ri u walijisam rib chwij. Chupam we chaki'j uwo sak ri' curik wi na ri u sachisaxic u wäch; waral quecäm wi na.” Chque conojel wa', xuwi ri Josue rachil ri Caleb xec'asi' canok. Aretak ri Moises xuya' u bixic chque ri aj israelib ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel, conojel sibalaj xebisonic. Chusakaribal ri ucab k'ij ak'ab xewalijic, xepaki' puwi' ri ulew ri naj elinak ri nojinak che c'ache'laj xquibij c'ut: “¡Uj c'o chic waral! Jo' pa ri c'olbal ri u chi'm ri Ajawaxel chke, kastzij uj macuninak.” Xubij c'u ri Moises chque: “¿Jasche man quebinimaj ta ri e u takanic ri Ajawaxel? ¡Ri qui chomaj u banic xa tzakmajic quel wi na! Mi takej i be, man c'o ta c'ut ri Ajawaxel iwuc'. Quixch'äctaj na cumal ri e i c'ulel. Je la' apanok chiwe quixqueyej ri aj amalesib xukuje' ri aj cananeyib, che u banic ch'o'j iwuc' quixquicämisaj c'u na. Rumal c'u rech chi i xutum can ri Ajawaxel, ri are' man c'o ta chic iwuc'.” Ri e are', xquicoj c'u na qui chuk'ab, xepaki' puwi' ri ulew ri nojinak che c'ache'laj; mawi c'u ne ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel mawi ri Moises xeslabetaj pa ri kajebal. Xebel c'u ulok ri aj amalesib xukuje' ri aj cananeyib ri e jekel chupam ri ulew ri', xecokataj c'ut ri aj israelib c'ä pa Horm, xech'äcataj c'u cumal. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: Aretak chixoc ri ix chupam ri ulew ri quenya' chiwe rech quixjeki' chupam, qui chi'j c'u jun ama' wacax o jun chij che u poroxic che u ya'ic nu k'ij jacha' che tabal tok'ob o tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri sibalaj cäc'oc'atic, we che u tz'akatisaxic jun chi'nic o jacha' sipanic ri pa ech wi, o rumal jun nimak'ij, ri cäc'amow ulok ri sipanic rajawaxic cutik quiejeb libra ruc' niq'uiaj coc'alaj c'äj ri cäyok' jun litro aseit ruc'. Xukuje' chque c'u ri tabal a tok'ob ri e yo'm qui bixic rajawaxic cätik jun litro u wa'l uva che jujun alaj ama'ib tak chij. We ri tabal tok'ob are jun ama' chij quetik chi na belejeb libra c'äj ri cäyok' jun litro aseit ruc' jubik'. Xukuje' jun litro u wa'l uva ruc' jubik', jacha' che sipanic ri sibalaj cäc'oc'at ruxlab chwe in. We ri tabal tok'ob are jun c'ojol ama' wacax, che u chi'xic jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic o jacha' che tabal tok'ob re utzirisan ib, o che u tz'akatisaxic jun chi'nic, quetik na oxlajuj (13) libra c'äj ri cäyok' quieb litro aseit ruc', xukuje' c'u quieb litro u wa'l uva, jacha' che sipanic porom ri sibalaj cäc'oc'at ruxlab chwe in. Are wa' ri rajawaxic u banic chque jujun ama'ib tak wacax, chque jujun ama'ib tak chij chque jujun alaj mayib tak chij o chque jujun alaj ama'ib tak q'uisic' ri quechi'xic. Chquijujunal tak ri awaj ri quechi'xic queya' tak ri sipanic ri rajawaxic, je joropa' ri cajilabal ri awaj. Ronojel aj Israel rajawaxic quebutz'akatisaj conojel tak we cholajil ri' aretak caquiban jun sipanic ri porom ri cac'oc'at ruxlab. We c'o jun man i winakil taj, pune' xak oc'owel o kas jekel chixo'l, cäraj c'ut cuya' jun sipanic chnuwäch ri porom ri cac'oc'at ruxlab, rajawaxic quebutz'akatisaj tak ri junam cholajil je jas ri qui ban ix. Xak junam cholajil cajwataj chiwe ix xukuje' chque ri man e i winakil taj; are jun pixab ri cajeki'c, ri caquiban ri tataxelab xukuje' alc'ualaxelab. Junam pixab xukuje' junam cholajil c'o chiwe ix xukuje' chque ri man i winakil taj.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij chque ri aj israelib ri quinbij chawe: Aretak ix oquinak chic chupam ri ulew jawije' ri quixinc'am wi bic, qui chaplej c'u u tijic ri trico ri cäwalij chuwäch, rajawaxic quitas jubik' che u chi'xic chwe. Je c'ut jacha' ri u chi'xic ri nabe jubik' re ri trico ri yak'tajinak, jeri' xukuje' quiban ruc' ri nabe k'or ri qui suc'umaj quiban na jun sipanic chwe re wa. We sipanic ri' rajawaxic qui ban amak'el. Aretak rumal man nabenic ta ri ix i yo'm can u banic apachique chque ri jastak ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel che ri Moises. Kas pa ri nabe k'ij ri cächaptaj bic, rech ri ix xukuje' ri e iwija'lil quebitz'akatisaj, rajawaxic quiban ri cätakex u bixic: We ri sachinakil man xnabex ta are' c'u banowinak ronojel ri tinimit, ronojel ri tinimit cuchi'j na jun c'ojol ama' wacax chwe jacha' tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri cac'oc'at ruxlab, cärachilaj ri rach tak sipanic que c'äj xukuje' ri re u wa'l uva, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios; qui chi'j chi c'u na jun ama' quisic' chwe jacha' che tabal tok'ob che u josk'ixic ri macaj. Ri cojol ri tabal tok'ob cuban ri nimak'ij ri nak'atisabal che u rikic ri sachbal macaj che utzil che ronojel ri tinimit Israel, quinsach c'u na qui mac are c'u jun macaj ri man xquinabej ta xquibano xquijäch c'ut ri qui sipanic chnuwäch xukuje' ri qui tabal tok'ob che u josk'ixic ri macaj. In quinsach na u mac ronojel ri tinimit Israel xukuje' ri man e i winakil ta ri e jekel chixo'l, we ri u mac ri tinimit man xunabej taj. We ri macaj ri man canabex ta u banic xa jun winak cabanowic cuchi'j na jacha' che tabal tok'ob che resaxic we macaj ri' jun alaj ati't q'uisic' re jun u junab. Ri cojol ri tabal tok'ob cuban ri nimak'ij ri nak'atisabal chnuwäch che u rikic ri sachbal mac che u josk'ixic ri macaj ri bantajinak ri man xunabej ta we winak ri', in quinsach c'u na ri u mac. Xak junam cholajil cajwataj chque ri e i winakil xukuje' chque ri man e i winakil ta ri e jekel chixo'l, we ri macaj ri bantajinak man xnabex ta u banic. We c'u ne c'o jun winak cunabej aretak camacunic, we aj israel o man aj israel taj, cuyac woyowal. Rumal ri', we winak ri' quesax na chquixo'l ri u winakil. Xretzelaj c'u u wäch ri nu tzij man xebutz'akatisaj ta c'ut ri e nu takanic; kas xa jumul quesaxic cukajbej c'u na ri retzelal.” Aretak ri aj israelib e c'o pa ri chaki'j uwo sak, xquirik jun achi cätajin cumol si' pa ri k'ij re uxlanibal. Ri xerikowic xquic'am bic chuwäch ri Moises xukuje' chuwäch ri Aaron, xukuje' chuwäch ronojel ri tinimit, ri e are' xquichajij c'ut, man chomam ta c'ut jas ri cäban che. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “We achi ri' rajawaxic cac'okox che cämical, chbuc' che abaj cumal conojel ri aj israelib chrij ri kajebal.” Xepe c'ut ri aj israelib xquesaj bic chrij ri kajebal xquibuc' c'u che abaj c'ä xcäm na, je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: Ri ix xukuje' ri e iwija'lil rajawaxic quequic'am bic t'orot'ak cuc' tak qui chiyichic che ri u chi' ri catz'iak. Ri t'orot'ak rajawaxic e re bätz' morato. Jeri' aretak ri ix quebiwil ri t'orot'ak, quenataj na chiwe conojel tak ri takomal ri e nu yo'm chiwe quebitz'akatisaj c'u na, man quixc'am ta c'u na bic cumal tak ri kas e i chomanic xukuje' tak i rayinic, ri qui mac quech tak wa' ix jech'obinak chnuwäch. Jeri' quenataj na conojel tak ri e nu takomal chiwe quebitz'akatisaj c'ut, quixtastaj c'u chwe, ri in qui Dios. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios ix, ri xixesan ulok pa Ejipt rech quinux i Dios. In ri' ri Ajawaxel ri i Dios.” Jun aj levi rija'lil ri Coat, ri Core u bi' (ri u tat ri Core are' ri Izar), e rachil oxib achijab chic e aj ramak' ri Ruben, ri qui bi' Datan xukuje' Abiram (ri qui tat ri Datan xukuje' ri Abiram are' ri Eliab), xukuje' ri On (ri u tat ri On are' ri Pelet), xquiwalijisaj quib chrij Moises. Chque wa' xequitik chi quib quieb sient cawinak lajuj (250) aj israelib, achijab ri e c'o qui tij pa ri tinimit, ri e are' juch'ob cuc' ri e ya'l tak no'j ri utz qui tzijol. Conojel c'ut e are' xquimulij quib, xquic'ulelaj ri Moises rachil ri Aaron, xquibij c'u chque: “¡Chubana' wa' ri nimal ri quixc'amowic! Ronojel ri tinimit tastajinak rumal ri Dios, c'o c'ut ri Ajawaxel kuc' konojel. ¿Jasche qui walijisaj iwib ix jacha' k'atal tzij ri nim u banic puwi' ri u tinimit ri Ajawaxel?” Ri Moises, aretak xuta' wa' xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew, xubij c'u che ri Core xukuje' chque ri e teren chrij: “Chwek ak'abil ri Ajawaxel cuk'alajisaj na jachin ri rech xukuje' jachin ri u tasom rib che, cacuin c'ut quebujach tak ri sipanic chuwäch. Xuwi cacuinic quebujach tak ri sipanic chuwäch jachin ri cacha' rumal. Chibana' ri quinbij chiwe: chebic'ama' ulok ri u bukibal ri Core xukuje' tak ri quech ri e rachil, chebiya' rachak k'ak' chquipam xukuje' c'oc' k'ol chebicholoba' c'u chuwäch ri Ajawaxel chwek. Ri achi ri cacha' rumal ri Ajawaxel, are wa' ri tastajinak che. ¡Chubana' wa' chiwe aj levitib!” Xubij c'u ri Moises che ri Core: “Chinitatabej aj levitib: ¿La xa man nim ta qui wilo chi ri u Dios ri Israel ix u cha'om ix chuxo'l ri tinimit Israel, chi quixc'oji' c'u chunakaj quixpatanij c'u che qui cojic ri tabal tak tok'ob chupam ri u k'ijilabal ri Ajawaxel chibana' c'ut we patanijic ri' che ri tinimit? Ri Ajawaxel rajwam chi ri at xukuje' ri e niq'uiaj chic e u tz'akatil ri awamak', ri aj levitib quec'oji' chunakaj ri are', ¿La c'ä caquirayij c'ut camic ri u cojic ri tabal tok'ob? Kastzij ri Aaron man c'o ta u banic rech cäban yok'onic chrij; chrij ri Ajawaxel wa' ri at xukuje' ri e awachil qui walijisam wi quib.” Ri Moises xutak qui siq'uixic ri Datan xukuje' ri Abiram (e u c'ojol ri Eliab), ri e are' xquitzelej ulok u bixic: “Man cäkajtaj cujbec. ¿La xa man nim ta cawilo chi xujawesaj ulok chupam jun ulew ri cabelel wi ri leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ta ne ri ja', rech caban chke chi cujcäm chupam ri chaki'j uwo sak, ri are c'u cawaj catux nimalaj c'amal ka be? At man uj a c'amom ta bic chupam jun ulew jawije' cabelel ta wi ri leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja', mawi e a yo'm ta kulew mawi ticbal tak uva chke. ¿La are c'u cawaj chi conojel caquiya' ta quib quec'am bic e jacha' ta ne moyab? Jayi' man cujbe ta che awilic.” Sibalaj c'u xoyowar ri Moises xubij c'u che ri Ajawaxel: “¡Mec'amowaj la ri qui sipanic! Ri in man nu tokim ta chque mawi ta ne xa jun bur, mawi c'u ne nu banom ta jun lawaloyil che jun chque.” Xubij c'u ri Moises che ri Core: “Chixpe ta chwek at xukuje' tak ri e awachil, chuwäch ri Ajawaxel. Ri Aaron xukuje' cac'oji' na chi'. Chi chquijujunal c'ut chicuc'aj ri qui bukibal chuya' c'u ulok c'oc' k'ol chupam. Ri at xukuje' ri Aaron chiwuc'aj ri i bukibal quebiya' c'u na cuc' ri quieb sient cawinak lajuj, bukibal chuwäch ri Ajawaxel.” Chquijujunal c'ut xquic'am ri qui bukibal, xquiya' c'u rachak k'ak' chupam xukuje' c'oc' k'ol xquicholajij c'u quib ruc' ri Moises xukuje' ri Aaron, chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri Core u mulin chi ronojel ri tinimit chquij chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri u juluwem ri Ajawaxel xuc'ut c'u rib chuwäch ronojel ri tinimit, are' c'u ri Ajawaxel xubij che ri Moises rachil ri Aaron: “¡Chixel chuxo'l we tinimit ri', quebensachisaj c'u u wäch pa jok'otaj!” Are c'u ri e are', xquimej quib xquiya' ri qui palaj c'ä cho ri ulew, je xquibij wa': “Oh Dios, lal ri caya' la ri qui c'aslemal conojel ri winak, ¿la cäpe oyowal la che ronojel ri tinimit u mac rech ri u mac xa jun winak?” Are c'u ri Ajawaxel xutzelej u bixic che ri Moises: “Chabij chque conojel ri aj israelib chi chquitasa' quib che ri cäbal ri lic'om jawije' e c'o wi ri Core, ri Datan xukuje' ri Abiram.” Ri Moises xwalijic, terenetal cumal ri nimak tak tatayib re Israel, xbe c'ut jawije' ri e c'o wi ri Datan xukuje' ri Abiram. Xubij c'u che ri tinimit: “Chitasa' iwib chque tak ri qui cäbal ri lic'om we itzel tak winak ri', c'o jun jasach minak chque ri jastak quech, mac'ulmataj c'u ne chi xukuje' ri ix quixecäm qui mac ri qui mac e are'.” Ri tinimit xelic xuya' can ri c'olbal ri c'o wi ri Core, ri Datan xukuje' ri Abiram. Ri Datan xukuje' ri Abiram e c'o chuchi' ri qui cäbal ri lic'om, e cachil ri quixokil xukuje' tak ri calc'ual. Ri Moises xutakej u bixic: “Ruc' wa' quinc'ut chiwäch chi are' ri Ajawaxel Dios ri in takowinak che qui banic we jastak tak ri', chi man xak ta c'u pa we wi quebenbano. We, c'u we winak ri' quebe e cämok jacha' ri qui camic conojel ri achijab, xa man in takom ta ri' rumal ri Ajawaxel; we c'u ri Ajawaxel cuban jun jasach ri mawi jumul ilom, cujak ta c'u rib ri ulew e c'asal ta c'ut quebubik' bic ruc' ronojel ri c'o cuc', e c'asal c'ut quekaj chupam ri ulew, qui wetamaj c'u na ix chi e are wa' ri achijab ri quetzelam u wäch ri Ajawaxel.” Xuwi c'u xutanaba' tzijonem ri Moises, ri ulew xujak rib chquixe' xebubik' c'u bic conojel ri achijab ri qui junam quib ruc' ri Core, junam cuc' ri calc'ual xukuje' ronojel ri c'o cuc'. E c'aslic xetzak bic chupam ri ulew, cuc' conojel tak ri jastak quech, xutz'apij c'u rib ri ulew. Je u sachisaxic qui wäch wa' xban chquixo'l ri aj israelib. Aretak xetatajic chi caquirak qui chi', conojel ri aj israelib ri xeriktaj chquinakaj xexiq'uinic xebanimajic je xquibij wa': “¡Mujubik' ne bic ri ulew uj xukuje'!” Xutak c'u ne bic xukuje' ri Ajawaxel jun k'ak' ri xebucämisaj ri quieb sient cawinak lajuj achijab ri qui chi'm c'oc' k'ol. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chataka' ri Eleazar (u c'ojol ri Aaron) chi cheresaj ri bukibal chquixo'l ri jastak ri xec'atic, naj c'u chebuq'uika' wi ri rachak k'ak' ri c'ä e c'o tak chquipam. Ri e qui bukibal tak we achijab ri e cäminak rumal rech ri mac ri qui banom, e tastajinak canok rumal rech chi xecoj che u ya'ic c'oc' k'ol chnuwäch. Chibana' ba' ripirak tak ch'ich' che we ch'ich' ri', che u ch'ukic rij ri porobal, c'utbal c'u wa' ri chcanaj chque ri aj israelib.” Ri cojol tabal tok'ob Elea xebumulij tak ri bukibal re k'an ch'ich' ri xequic'am ulok ri achijab ri xecäm chupam ri c'atic, xuya' takanic chi cheban liq'uilak tak ch'ich' chque che u camulixic u ch'ukic rij ri porobal. Jun c'utbal wa' chque ri aj israelib chi man c'o ta jun, ri ma ta e are' ri e rija'lil ri Aaron, cuya' cakeb ta ruc' ri porobal che u chi'xic c'oc' k'ol che ri Ajawaxel; we c'u man jewa' cubano, je cuc'ulmaj na jas ri xuc'ulmaj ri Core xukuje' tak ri xerachilaj. Ronojel c'ut xbanic je jas ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Eleazar rumal ri Moises. Chucab c'u k'ij, ronojel ri tinimit xuchaplej u yok'ic ri Moises xukuje' ri Aaron je c'u xquibij wa': “¡Ix cätajin qui cämisaj ri u tinimit ri Ajawaxel Dios!” Conojel c'ut caquimululej quib chrij ri Moises xukuje' ri Aaron; e are c'ut ri e are' xquiya' ri qui wäch che ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Pa ri jok'otaj ri' ri sutz' xuch'uku xuc'ut c'u rib ri u juluwem ri Ajawaxel. Are' c'ut ri Moises rachil ri Aaron xebec'ol chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, are' c'u ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “¡Chixel chquixo'l we winak ri', xa c'u pa jok'otaj quinsachisaj na qui wäch!” Ri Moises xukuje' ri Aaron xquimej quib c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew, xubij c'ut ri Moises che ri Aaron: “Chac'ama' ulok ri a bukibal, chaya' ri rachak k'ak' chupam ri c'o puwi' ri porobal chaya' c'u c'oc' k'ol chupam; jät c'u chanim jawije' c'o wi ri tinimit chatz'onoj c'u sachbal macaj che ri Dios paquiwi', nicowinak c'ut ri royowal ri Ajawaxel, ri cämisanel yabil chaptajinak.” Ri Aaron xubano jachique ri xubij ri Moises che caxiq'uin c'ut xbec jawije' ri u mulin wi rib ri tinimit. Ri cämisanel yabil ri xtak ulok rumal ri Dios cätajin quebucämisaj chic ri winak. Ri Aaron xucoj k'ol xutz'onoj c'u sachbal u mac ri tinimit. Xuya' c'u rib chquixo'l ri e cäminak chic cuc' ri c'ä e c'aslic, xk'ilk'ob c'u ri cämisanelalaj yabil, e cäminak chi c'ut cajlajuj mil ruc' wukub sient (14,700) winak, man xeboc ta c'u pa ajilabal ri e cäminak nabe, aretak xuwalijisaj rib ri Core. Aretak xk'ilk'ob ri cämisanelalaj yabil, ri Aaron xtzelej chi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib che u rikic rib ruc' ri Moises. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chaya' takanic chque ri aj israelib chi chquijujunal ri c'amal tak be re amak' chequic'ama' ulok jun ch'amiy, o cablajuj ch'amiy chi conojel. At catz'ibaj ri qui bi' chquijujunal che ri qui ch'amiy, che ri ch'amiy ri rech ri ramak' ri Levi catz'ibaj wi ri u bi' ri Aaron, rajawaxic c'o jun ch'amiy che jun c'amal be re amak'. Quebaya' chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chuwäch ri caxa re ri c'ulwächinic, chila' c'ut ri quinrik wi wib iwuc'. Quinbana' chi cätux ri u ch'amiy ri nu cha'om, je c'u ri' ri aj israelib man cäquitakej ta chi na i yok'ic chnuwäch in.” Ri Moises xubij wa' ri xbix che chque ri aj israelib, chquijujunal c'ut ri c'amal tak be re amak' xquijach jun ch'amiy che, xemulitaj c'u cablajuj ch'amiy chi conojel. Chquixo'l wa' c'o xukuje' ri u ch'amiy ri Aaron. Ri Moises xebucholajij ri ch'amiy chuwäch ri Ajawaxel chupam ri Lic'om Rachoch Dios re ri c'ulwächinic, chucab c'u k'ij, aretak xbe pa ri Lic'om Rachoch Dios, xrilo chi ri u ch'amiy ri Aaron, ri rech ri ramak' ri Levi, tuxirinak: e q'uiyinak tak ri u tux, cotz'ijaninak, e c'o c'u tak almendr chuwäch ri e chak'. Are c'u ri Moises xeresaj ulok conojel ri ch'amiy chuwäch ri Ajawaxel xuc'ut c'u chquiwäch ri aj israelib, aretak e qui nic'om chic, chquijujunal xequimajila' ri qui ch'amiy. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “Chatzelej ri u ch'amiy ri Aaron chuwäch ri caxa rech ri c'ulwächinic, chac'olo' c'u chi' jacha' che jun c'utbal che we tinimit ri' ri man cacaj ta ch'abexic. Jeri' caban na chi caquitanaba' na nu yok'ic chawäch, man c'u quecäm ta na.” Ri Moises ronojel xubano je jacha' ri xtak wi rumal ri Ajawaxel, e are' c'u ri aj israelib xquibij che ri Moises: “¡Uj c'o chupam sachinakil! ¡Konojel cujecämok! Conojel ri quenakajin che ri u k'ijilabal ri Ajawaxel quecämic. ¿La cujecäm ta na lo konojel?” Ri Ajawaxel xubij che ri Aaron: “At xukuje' ri e a c'ojol, junam cuc' ri niq'uiaj chi e u tz'akatil ri ramak' ri Levi, ri c'o catux chque, ix quixeklen tak na ri sachinakil ri queban che ri k'ijilabal; xuwi c'u ri at xukuje' ri e a c'ojol quixeklen tak na ri sachinakil ri quebiban ix chquipam tak ri e i patanijic aretak quebicoj ri tabal tok'ob. Rajawaxic cabano chi ri niq'uiaj e u tz'akatil chic ri ramak' ri Levi, ri c'o catux chque, chatquito' ri at xukuje' ri e a c'ojol che u banic ri patanijic chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re ri c'ulwächinic. Ri e are' e c'o che ri a patanixic xukuje' che u patanixic ri Lic'om Rachoch Dios, man c'u quenakajin ta chque tak ri chaconisan rech ri k'ijilabal mawi che ri porobal; we c'u man je caquibano, quecäm na ri e are' xukuje' c'u ri ix. Rajawaxic catcachilaj che ri patanijic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib xukuje' conojel ri patanijic ri cachil tak quib. Man c'o ta c'u jun apachique winak cäkeb ta iwuc'; ix ri' ri ix ajekomal che ri u patanixic ri k'ijilabal xukuje' ri porobal. Jeri' man cäpe ta chi na woyowal cuc' ri aj israelib. In xebentas ri e awachalal ri aj levitib chquixo'l ri niq'uiaj chi aj israelib che qui ya'ic chiwe, rech quepatanij che qui banic tak ri patan ri queban chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib; xak xuwi c'u ri at xukuje' tak ri e a c'ojol cuya' cäquiban ri chac re ri u cojic ri tabal tok'ob jas ri rajawaxic u banic puwi' ri porobal o ri queban chrij ri ch'ukubal. We patanijic ri' rajawaxic are wa' ri rajawaxic u banic iwumal, in c'ut in jachowinak ri chac pa i k'ab re ri u cojic ri tabal tok'ob we c'o jachin jun capatanijic jacha' cojol tabal tok'ob, ri man cojol tabal tok'ob taj, cac'okox na che cämical.” Ri Ajawaxel xubij che ri Aaron: “Ri sipanic ri queban tak chwe in e nu jachom pa a k'ab. Conojel ri tastalic tak sipanic ri quequiban ri aj israelib chwe, quebenya' chawe xukuje' chque tak ri a c'ojol e are tak c'u wa' ri e ya'tal chiwe; jun nak'atisabal wa' re amak'el. Chque ri tabal tok'ob ri queporoxic, quecanaj conojel tak ri sipanic quech c'äj chawe, xukuje' ri tabal tok'ob ri rumal macunic o rumal chak'maquil quequichi'j ri aj israelib chwe; conojel we tastalicalaj tak sipanic ri' quecanaj chawe xukuje' chque ri e a c'ojol. Ronojel achi ri c'o chixo'l cuya' cutij rech chque tak we sipanic ri' pa jun tastalicalaj c'olbal, e tastalic c'ut. Quebenya' c'u chawe xukuje' chque tak ri a c'ojol ri a mia'l ri c'ä e c'o pa ri awachoch, ri sipanic tak ri nimak qui k'ij ri quequic'am ulok ri aj israelib chwe. Jun pixab wa' ri cäjeki' canok amak'el. Apachique winak re ri aj u pa wachoch ri u ch'ajch'ojirisam rib, cuya' quebutijo. Xukuje' quebenya' ri nabe tak wächinic ri quequic'am ulok ri aj israelib chwe chujunab: ri aseit ri utz na ri u wa'l uva, xukuje' ri re ri trico. Junam xukuje' ri nabe tak wächinic ri cuya' ri ulew ri quequichi'j chwe, quecanaj chawe. Apachique winak re ri aj u pa wachoch ri u ch'ajch'ojirisam rib cuya' quebutijo. Ronojel sipanic ri quequitas ri aj israelib chwe, quecanaj chawe. Conojel ri nabeal tak qui c'ojol ri aj israelib o ri nabe tak cal ri awaj, ri chiquichi'j chwe, quebux awech. E are' tak c'ut ri e qui nabeal ri winak xukuje' ri nabe tak cal ri awaj ri e tz'il, catz'onoj jun torobal che qui q'uexwäch. Ri torobal rajawaxic cätojic jun ic' bantajinak chic ri alanic, job rakan sak puak cätojic je jas ri puak ri cäcoj chupam ri k'ijilabal, ri capajan niq'uiaj onz. Man caya' ta c'u c'olbal chi quetor ri nabe tak cal ri ati'tab tak wacax, ri e chij tak o q'uisic' tak. Wa' e tastal chwe in, rajawaxic c'ut quebapil na; ri u quiq'uel cajamij na puwi' ri porobal, ri u xepoyil caporoj na jacha' che sipanic ri cac'oc'at ruxlab chwe. At cuya' catcanaj ruc' ri ti'j, junam xukuje' ri uwo u c'u'x ri awaj, ri are sipanic ri nim u banic, xukuje' ruc' ri uwo rachak aj iquiak'ab. Ronojel ri cuchuj ri quequitas ri aj israelib chwe, quebenya' chawe, xukuje' chque ri e a c'ojol ri e a mia'l ri c'ä e c'o pa ri awachoch. Jun pixab wa' ri cäjeki' canok amak'el. Jun c'ulwächinic ri man c'o ta u q'uextajic, junalic, ri quinban awuc' xukuje' cuc' tak ri e awija'lil.” Ri Ajawaxel xubij che ri Aaron: “At man cac'oji' ta awulew mawi tak e wechbal pa Israel, jacha' ri niq'uiaj aj israelib chic. In ri in awechbal xukuje' quinux awech pa Israel. Chque ri aj levitib quinya' wi jacha' che quechbal ri lajujil ri rajawaxic caquic'am ulok ri aj israelib ri caquesaj che ri qui ch'äcoj, che u tojic ri patanijic ri caquiban pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Ri niq'uiaj aj israelib chic man ya'tal ta chque chi quenakajin ta che ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, caquiban c'u na jun macaj ri' ri cuc'am na ulok ri cämical paquiwi'. Ri aj levitib xak xuwi ri e are' ri quepatanij na chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, e are' c'u quekajaben na ri etzelal ri chequibana'. Are jun pixab wa' ri cajeki' na canok. Ri caquiban ri tataxelab xukuje' ri c'ojolaxelab. Ri aj levitib man cac'oji' ta kas culew pa Israel. Chque e are' e nu yo'm che quechbal ri jun lajujil ri rajawaxic quequichi'j ri aj israelib chwe ri caquesaj che ri u wächinic ri culew. Rumal ri' nu bim chque chi kas man c'o ta culew cac'oji' pa Israel.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij chque ri aj levitib chi aretak chequic'am chque ri aj israelib ri u lajujil ri quesan che ri u wächinic ri culew ri e nu yo'm chque che quechbal, rajawaxic cäquesaj jun lajujil che u chi'xic chwe in. Are wa' ri qui cuchuj, junam ruc' ri cuchuj ri caquiban ri aj israelib aretak caquiya' jubik' re ri qui trico xukuje' ri re ri u wa'l qui uva. Jeri', che we lajujil ri' ri quequiya' ri aj israelib chque, ri aj levitib caquitas ri qui cuchuj ri caquiya' che ri Ajawaxel caquiya' c'u na che ri cojol tabal tok'ob Aaron. Che ronojel ri chya' chiwe, rajawaxic quitas jubik' jacha' che cuchuj chwe in; are c'u ri quitas chwe rajawaxic are' ri utz na. Xukuje' chabij chque: ‘Aretak c'ut tastajinak chic iwumal ri quiya' na chwe, ri niq'uiaj chic cuya' qui chomaj chi jacha' i trico xukuje' u wa'l i uva, cuya' c'ut quitijo ix xukuje' ri e iwachalal pa apachique c'olbal. Are ri tojbal iwech wa' che ri patanijic ri quiban chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Aretak c'ut tastajinak chic iwumal ri utz na ri quiya' na chwe, cuya' qui tij ri niq'uiaj chic man c'o ta mac qui kajbej; we je qui ban wa' man quebiwawasij ta ri e qui sipanic tak ri aj israelib, man c'u quixc'okox ta che cämical.’ ” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xukuje' ri Aaron, xubij c'u chque: “In, ri Ajawaxel, quinya' we takanic ri': Chabij chque ri aj israelib chi chiquic'ama' ulok chawe jun ati't wacax ri quiäkcoj rismal, ri ma ta c'o jun u yab ri xukuje' mawi jumul cojom ta eka'bal chrij u wi'. Ri ix quijach na pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob Eleazar, are c'u ri are' cäresaj na bic chrij ri kajebal cuya' c'u na takanic chi cäpil chuwäch. Ri cojol tabal tok'ob Elea cuc'am na ruc' ri u wi' u k'ab jubik' quic', cuchicoj c'u na ruc' ri u wi' u k'ab wukub mul che ri u suq'uil ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Cäporoxtax c'ut ri ati't wacax chuwäch, caporox c'u xukuje' ri tz'um, ri ti'j, ri quic' xukuje' ri mes. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am che' re chacalte', jun alaj u k'ab k'ayes re hisop xukuje' quiäk quem, cuq'uiak c'u ronojel chupam ri k'ak' ri caporox wi ri ati't wacax; cuch'aj c'u ri ratz'iak cuch'aj c'u rib xukuje' ruc' ja', c'äte ri' cuya' coc chupam ri kajebal, pune' c'u cäcanaj tz'il c'ä benak k'ij jas ri nak'atisabal. Are' xukuje' c'u ri achi ri xporon ri ati't wacax, cuch'aj ri ratz'iak cuch'aj c'u rib xukuje' ruc' ja', cacanaj c'u na tz'il c'ä benak k'ij jas ri nak'atisabal. Jun achi chic, ri ch'ajch'oj jas ri nak'atisabal, cujoc ri u chajil ri ati't wacax cuya' c'u pa jun c'olbal ch'ajch'oj chrij ri kajebal. We chaj ri' cajwataj na che ri tinimit Israel che u suc'umaxic ri ja' re ri ch'ajch'ojirisanic. Ronojel wa' jun tabal tok'ob u mac rech ri macaj. Ri xjocow ri chaj, cuch'aj na ri ratz'iak, cacanaj c'u na can tz'il c'ä benak k'ij jas ri nak'atisabal. Jun pixab wa' ri man cayubquentaj, ri cäjeki' amak'el iwuc' ix ri sibalaj c'o u patan chiwe ix xukuje' chque ri aj israelib jacha' chque ri man e i winakil ta ri e jekel chixo'l. Ri cänakow apachique winak ri cäminak cacanoj tz'il wukub k'ij. Churox k'ij xukuje' chuwuk k'ij rajawaxic cuch'ajch'ojirisaj rib ruc' ri ja' re ch'ajch'ojirisabal cäcano c'u na can ch'ajch'oj. We c'o jachin jun cuchap jun winak cäminak man c'u cuch'ajch'ojirisaj ta rib, cärawasij ri u k'ijilabal ri Ajawaxel, rumal c'u ri', rajawaxic quesax chquixo'l ri aj israelib. Man c'u chicom ta ruc' ri ja' re ch'ajch'ojirisanic, cäriktajic chi c'o pa ri tz'ilol. Ri cac'ulmatajic aretak c'o jachin cäcäm chupam jun cäbal ri lic'om, e are tak wa': conojel ri queriktaj chupam ri cäbal xukuje' conojel ri queboc chupam, quecanaj tz'il wukub k'ij. Conojel ri bo'j ri tek'etoj qui wi', o ri man kas ta utz qui tz'apixic banom, xukuje' quecanaj tz'il. Pa apachique c'olbal, apachin ta ne ri cuchap jun cäminak winak ri xa xcämisaxic o xak xcämic, o e u bakil cäminak, o ri mukutal wi cäminak, cäcanaj wukub k'ij tz'il. Aretak e c'o we tz'ilol ri', cac'am jubik' ri u chajil ri ati't wacax ri cäpil u mac rech ri macaj, cäya' c'u chupam jun lak rech cäya' sakalaj ja' puwi'. Jun achi c'ut ri ch'ajch'oj, cuc'am na jun alaj u k'ab k'ayes re hisop, curub na chupam ri ja' cuchicoj c'u na puwi' ri cäbal ri lic'om paquiwi' ri jastak xukuje' paquiwi' ri winak ri e c'o chila', xukuje' ri xebuchap ri bak o ri winak ri xcämisaxic o xak xcämic, o ri mukutal wi cäminak. Ri achi ri josk'im jas ri nak'atisabal are' chchicom ri tz'ilotajinak pa tak ri urox k'ij xukuje' pa ri uwuk. Pa ri uwuk k'ij u ch'ajch'ojisam chic. Are c'u ri winak ri tz'il canok cuch'aj ri ratz'iak xukuje' cuch'aj na rib ruc' ja', cäcanaj c'u na can tz'il c'ä benak k'ij. We jun winak ri kas tz'ilobinak ri man cujosk'ij ta rib rajawaxic quesax chuxo'l ri u tinimit, cärawasij c'ut ri u k'ijilabal ri Ajawaxel. Man chicom ta c'ut ruc' ri ja' re josk'ibal ib, u takem jekelem chupam ri tz'ilol. Are jun pixab wa' ri man cayubquen taj. Jachin ri cuchicoj jun chic ruc' ri ja' re ch'ajch'ojirisanic, rajawaxic cuch'aj ri ratz'iak. Ri cächapow ri ja' re ri ch'ajch'ojirisanic, cacanoj can tz'il c'ä benak k'ij. Ronojel ri cächap rumal jun winak tz'il, cäcanaj can tz'il; jachin c'ut ri cächapow jun winak tz'il, xukuje' cäcanaj can tz'il c'ä benak k'ij.” Pa ri nabe ic' re ri junab, ri aj israelib xebopan pa ri chaki'j uwo sak re Zin, naj c'u xebeytaj na pa Cades. Chila' xcäm wi ri Mariy, chila' c'u xmuk wi. Rumal c'u rech chi man c'o ta qui ja', ri winak, conojel xquimulij quib che u c'ulelaxic ri Moises xukuje' ri Aaron, xquibij che ri Moises: “¡C'o ta banom wi xujcäm ta junam cuc' ri niq'uiaj aj israelib chic ri xuban ri Ajawaxel chi xecämic! ¿Jasche xic'am ulok ri u tinimit ri Ajawaxel chupam we chaki'j uwo sak ri'? ¿La are ta lo quiwaj chi cujcäm ta uj xukuje' tak ri kawaj? ¿Jasche xujiwesaj ulok pa Ejipt xujic'am c'u ulok chupam we c'olbal ri' ri xibibal? ¡Waral man cuya' taj c'o ta catiquic; man e c'o ta qui che'al higo, mawi qui c'amal tak uva, mawi tak crabaj; mawi ta ne ja' ri cakuq'uiaj taj!” Ri Moises xukuje' ri Aaron xenajtin che ri tinimit xebe chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, chila' c'u xquimej wi quib c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew. Are c'u ri u juluwem ri Ajawaxel xuc'ut rib chquiwäch, xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Moises: “Chac'ama' ri ch'amiy, ruc' c'ut ri u to'banic ri Aaron ri awachalal, chebamulij ri winak. Aninak, chquiwäch conojel, chataka' ri nimalaj abaj chi chuya' i ja', cawil c'u na chi che ri nimalaj abaj capichc'on wi na ulok ri ja', rech cacuq'uiaj ri winak xukuje' tak ri cawaj.” Ri Moises xuc'am ri ch'amiy ri c'o chuwäch ri Ajawaxel, je jas ri takanic ri xya' che rumal; ri Moises rachil ri Aaron xequimulix taj ri winak chuwäch ri nimalaj abaj, xubij c'u ri Moises chque: “Chixtabenok, ri man ch'abexic ta quiwaj: ¿La cäkesaj ta na lo ja' chupam we nimalaj abaj ri' che u ya'ic chiwe ri qui wuq'uiaj?” Cätajin cubij wa', ri Moises xuwalijisaj ri u k'ab camul c'ut xuk'osij ri ch'amiy che ri nimalaj abaj xtixtob c'u ulok ri ja'. Jeri' ri winak xukuje' tak ri awaj xeboc che uq'uianic. Are' c'u ri Ajawaxel xubij che ri Moises xukuje' che ri Aaron: “Rumal c'u rech chi man xijiquiba' ta i c'u'x chwij mawi xiya' ta nu k'ij chquiwäch ri aj israelib, man quixoc ta na cuc' tak we winak ri' chupam ri ulew ri nu yo'm chque.” Are bulbux ja' wa' re ch'ach'atem, jawije' ri xech'ach'at wi ri aj israelib chrij ri Ajawaxel ri are' c'ut xuc'ut ri u tastajic chquiwäch. Kas pa Cades, ri Moises xebutak bic jujun tako'n che ri ajawinel re Edom, che u bixic che: “Ri e awachalal aj israelib caquitak u bixic chawe: ‘At kas awetamam tak ri e u q'ueyowal tak ri uj oc'owinak wi. Ri e ka mam xebe pa Ejipt sibalaj c'u naj xebeytaj chila', e are' c'ut ri aj ejiptib xquiban c'ax chke uj, xukuje' chque ri e ka mam; xkata' c'ut to'banic che ri Ajawaxel, ri are' xutatabej c'ut ri ka rakoj tak chi'aj xutak c'ut jun tako'n ri xujresaj ulok pa Ejipt. Uj c'o c'u camic chupam ri tinimit re Cades, uj c'o c'ut chunakaj ri u c'ulbatil ri awulew. Cäkatz'onoj chawe chi chaya' c'olbal chke chi cujoc'ow chupam ri awulew. Man cujoc'ow ta paquiwi' tak ri e a tico'n mawi paquiwi' tak ri e a uva, mawi quekakumuj ri ja' ri c'o chquipam tak ri e a c'ua'. Are' cäkatakej na ri nim be, man c'u cujel ta na chupam c'ä cujoc'ow na chupam ri awulew.’ ” Are c'u ri ajawinel re Edom xutzelej u bixic chque: “¡Man quixoc'ow ta chupam ri wulew, we c'u man quibano jas ri quinbij chiwe quinel na bic che i c'ulaxic e wachil ri wajch'ojab!” Ri aj israelib xquibij ri u cholajil che: “Are cakatakej na ri nim be, we c'u ne ri uj o ri e kawaj quekatija' ta kech ri ja' ri e c'o chupam ri i c'ua' cakatoj na pa a k'ab. Xuwi c'u ri cäkaj chi cujbinic cojoc'ow chupam ri awulew.” Are' c'u ri ajawinel re Edom xutzelej u bixic chque: “¡Man c'u quixoc'ow ta na!” Xel c'u ulok che qui c'ulaxic ri aj israelib achilatal rumal jumulaj cowilaj tak ajch'ojab ri e cuc'am utzalaj tak qui ch'ojibal, xquicoj c'u qui chuk'ab che qui k'atixic rech man queboc'ow ta chupam ri culew. E are' c'ut ri aj israelib xquitzucuj chic jun qui be. Ronojel ri tinimit Israel xel bic pa Cades xbe che u suq'uil ri juyub Hor. Chila' chunakaj ri u c'ulbatil ri Edom, ri Ajawaxel xubij che ri Moises xukuje' che ri Aaron: “Ri Aaron quecämok, man coc ta c'u na chupam ri ulew ri nu yo'm chque ri aj israelib, chunakaj c'ut ri bulbux ja' re ch'ach'atem ri ix man xebinimaj ta ri e nu takanic. At, Moises, chac'ama' bic ri Aaron xukuje' ri Eleazar (ri u c'ojol) puwi' ri juyub Hor; chila' cawesaj wi na ri atz'iak re ri cojol tabal tok'ob chrij ri Aaron cacoj c'u na chrij ri Eleazar. Ri Aaron cäcäm na chila'.” Ri Moises xubano jachique ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che. Chquiwäch conojel ri aj israelib, xepaki' puwi' ri juyub Hor, ri Moises chla' c'u xeresaj wi ri ratz'iak ri Aaron xucoj c'u chrij ri Eleazar. Kas chila' puwi' ri juyub, xcäm wi ri Aaron; ri Moises rachil ri Eleazar xekaj ulok puwi' ri juyub. Aretak xoc pa qui jolom ri aj israelib chi xcäm ri Aaron juwinak lajuj k'ij xcok'ej. Aretak ri ajawinel aj cananey re ri tinimit Arad ri jekel pa ri Negueb, xoc pa u jolom chi ri aj israelib e petinak pa ri be re Atarim, xel bic che u banic ch'o'j cuc' xcuin c'u che qui chapic jujun chque. E are' c'ut ri aj israelib xquichi'j che ri Ajawaxel chi, we ri are' quebuto' che u ch'äquic we ulew ri', ri e are' kas caquichupisaj na qui wäch conojel tak ri qui tinimit. Ri Ajawaxel xuya' chque ri aj israelib jachique ri qui tz'onon che, xebuto' che qui ch'äquic ri aj cananeyib, e are' c'ut ri aj israelib kas xequisachisaj qui wäch conojel ri aj cananeyib chnimalaj conojel, xukuje' c'u xquiban chque tak q'ui tinimit, rumal c'u rech wa' xquicoj Horm che u bi' we c'olbal ri'. Ri aj israelib xebel bic chupam ri juyub Hor ri c'o chusuq'uil ri Quiäk Cho, caquiya' jucot rech man quebe oc'ow ta chupam ri rulew ri Edom. Pa ri be, ri winak xech'ibatajic xquichaplej c'u u c'ulelaxic ri Dios xukuje' ri Moises. Je c'u xquibij wa': “¿Jasche xujiwesaj ulok pa Ejipt, rech quiban chke chi cujcäm chupam ri chaki'j uwo sak? Mawi ta ne ka ja' c'olic mawi ka wa. ¡Q'uistajinak chic ka c'u'x che we wa ri' ri xak capatzowic!” Ri Ajawaxel xebutak ulok cumätz chquij ri quecämisanic rech quecatz cumal, e q'ui c'ut ri aj israelib xecämic. Xebe c'ut jawije' c'o wi ri Moises xquibij c'u che: “¡Uj macuninak aretak xkac'ulelaj ri Ajawaxel xukuje' ri at! ¡Chatz'onoj che ri Ajawaxel chi chebunajtajisaj tak ri cumätz chke!” Ri Moises xutz'onoj che ri Ajawaxel chi chusacha' qui mac ri aj israelib, xubij c'ut ri Ajawaxel che: “Chabana' jun cumätz ri junam cuc' wa', chaya' c'u puwi' jun rakan etal. Aretak c'o jachin cäcatz rumal jun cumätz, chca'y che ri cumätz ri c'o puwi' ri rakan etal, cäto'taj c'u na.” Ri Moises xuban jun cumätz re k'an ch'ich' xuya' c'u puwi' ri rakan etal, aretak c'u c'o jachin cäcatz rumal jun cumätz, caca'y c'u che ri cumätz re k'an ch'ich' cäto'taj c'ut. Ri aj israelib xquitakej ri qui be xebekaj c'u pa Obot. Xebel bic pa Obot xebekaj c'u pa Ije-abarim, chupam ri chaki'j uwo sak, pa ri elebal k'ij che ri rulew ri Moab. Xebel bic chila' xetakenic xebekaj chuchi' ri alaj nima' Zered. Xetakextan chi c'ut xebekaj ch'käp che ri nima' Arnon. We nima' ri' cärik taj chupam ri chaki'j uwo sak ri culic' ulok rib che ri culew ri aj amoreyib, cajwataj c'u che c'ulbat che ri rulew ri Moab xukuje' ri quech ri aj amoreyib. Are wa' ri cubij ri wuj quech ri e u ch'o'j ri Ajawaxel: “Chujk'ax chupam ri Baheb, chupam ri ulew re Sup, pa tak ri alaj tak nima' xukuje' chupam ri Arnon, xukuje' chquichi' ri alaj tak nima' ri caquilic' quib c'ä pa ri ulew re Ar copan c'u c'ä ruc' ri u c'ulbatil ri Moab.” Xquiya' can ri nima' Arnon xetaken c'ä pa Beer. Chila' c'o wi ri c'ua' ri xubij wi ri Ajawaxel che ri Moises: “Chamulij ri tinimit quinya' c'u na qui ja'.” Pa we k'ijol ri' aretak ri aj israelib xebixonic: “¡Cätixix ulok ri ja' pa ri c'ua'! ¡Chixbixon che ri c'ua'! ¡Ri e c'amal tak be xquicoj ri qui che' re takanic che u c'otic, ri nimak qui k'ij pa ri tinimit xquicoj ri qui ch'amiy che u c'otic!” Xebel bic chupam ri chaki'j uwo sak xetaken ri aj israelib c'ä pa Matana; xebel pa Matana xebopan pa Nahaliel, xebel pa Nahaliel xebopan pa Bamot, xubel pa Bamot xujekaj chupam ri beya' ri c'o pa ri rulew ri Moab, chusuq'uil ri e u chicajil ri Pisga, ri quilitaj wi ri chaki'j uwo sak. Ri aj israelib xequitak bic jujun tako'n ruc' ri Sehon, cajawinel ri aj amoreyib, chi chequibij che: “Are ta ne cakaj cujoc'ow ta chupam ri awulew. Man cujoc ta chupam ri ulew ri ticom tak qui wäch mawi pa tak ri ulew ri e ticom wi tak uva, mawi quekakumuj tak ri ja' ri e c'o chquipam tak ri e a c'ua'. Are c'u cäkatakej na ri nim be aretak chujoc'ow chupam ri awulew.” Are c'u ri Sehon man xuya' ta c'olbal chi xeboc'ow ta ri aj israelib chupam ri rulew, xane' xebumulij conojel ri e u winak xel c'u ulok che qui c'ulaxic ri aj israelib chupam ri chaki'j uwo sak, aretak c'u xopan pa Jahaz xch'ojin cuc' ri aj israelib. Xquito' c'u quib ri aj israelib xquich'äc c'ut, xeboc c'u che rechbexic ri rulew xchaptaj bic kas chuchi' ri nima' Arnon xetakal c'ä chuchi' ri nim' Jaboc, ri u bixic, c'ä ruc' ri qui c'ulbat ri aj amonib, ri e c'o nimak tak tapia chrij. Je ba ri', ri Israel xebumajij conojel tak ri qui tinimit ri amoreyib, ri u bixic, ri Hesbon xukuje' ri e rach tak u tinimit, xejeki' c'u can chquipam. Ri Hesbon are' ri tinimit ri xjeki' wi ri Sehon, ri cajawinel ri aj amoreyib. Ri Sehon xch'ojin can nabe ruc' ri jun ajawinel canok re Moab xutokij c'u ronojel we ulew ri' che c'ä chuchi' ri nim' Arnon. Rumal ri' caquibij ri e banal tak bix: “¡Chixpet pa Hesbon, ri u chuch u tinimit ri ajawinel Sehon! ¡Chibana' u yaquic co chiban che! Kas pa Hesbon, ri u tinimit ri Sehon, xewalij wi ulok ri rak' jun c'atic, ri xesachow u wäch ri Ar re Moab xukuje' tak ri chicajil ri cätakan puwi' ri Arnon. ¡Tok'ob a wäch, Moab! ¡At tzakinak, u tinimit ri dios Quemos! Are' yowinak be chi ri e awachijab quebel bic quebanimajic, chi ri e awixokil quekaj pa u k'ab ri ajawinel Sehon. Xsachisax u wäch ri u cuinem ri Hesbon; kas pa Dibon c'ä pa Nop ronojel xyojyobic, e are c'u ri k'ak' xopan c'ä pa Medeb.” Je c'u ri', ri Israel xumajij ronojel ri culew ri aj amoreyib. Ri Moises, xebutak c'u na bic jujun achijab che u nic'oxic ri tinimit Jazer, e are' c'u ri aj israelib xeboc che qui ch'äquic ri c'ulja tak tinimit xequesaj c'u bic ri aj amoreyib ri e jekel chila'. Xetzelej c'ut xebe chi che u suq'uil ri Basan, are' c'u ri Og, ajawinel re Basan, xel ulok e rachil ri rajch'ojab che u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib pa Edrey. Ri Ajawaxel xubij c'u che ri Moises: “Maxe'j awib, ri in quinjach pa a k'ab, junam cuc' conojel ri rajch'ojab xukuje' ri rulew, ri at caban c'u na che junam jas ri xaban che ri Sehon, ri cajawinel ri aj amoreyib ri xjeki' can pa Hesbon.” Je c'u ri' ri aj israelib xquicämisaj ri Og xukuje' tak ri e u c'ojol, xukuje' conojel ri rajch'ojab. Man c'o ta jachin ri xquic'asba' ta canok, xk'ax c'ut ri rulew pa qui k'ab. Ri aj israelib xquitakej ri qui be xebekaj pa tak ri lianic re Moab, pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, chuwäch ri Jerico. Ri Balac (u c'ojol ri Zipor) xoc il che rilic ri xquiban ri aj israelib chque ri aj amoreyib. Xukuje' ri winak aj Moab xenoj che xe'n ib aretak xquilo chi ri aj israelib sibalaj man quebajilataj taj. Xquibij c'ut ri aj Moab chque ri nimak tak tatayib aj madianib: “Conojel we winak ri' culquiq'uisa' tzij puwi' ri kulew, jacha' jun wacax ri cuq'uis ronojel ri echa' ri c'o chupam ri juyub.” Chupam ri k'ijol ri' ri Balac are' ajawinel re Moab, xutak c'u u siq'uixic ri Balaam (u c'ojol ri Beor) ri c'o apan pa Petor, chuchi' ri nima' Euprats, chupam ri rulew ri Amab. Ri Balac xuya' takanic chque ri e u tako'n chi chiquibij che ri Balaam: “Pa Ejipt elinak wi ulok jun tinimit ri quiliq'uiq'uem quib pa ronojel ri ulew, are c'u ri camic quijekebam quib chnuwäch. Tasaj ba' chanim chel a c'okoj we tinimit ri' che nu to'ic, sibalaj c'u c'o na u chuk'ab chkawäch uj. Craj ne ruc' wa' quincuin in che qui ch'äquic quebenwesaj ta c'u bic chupam ri ulew. In weta'm chi ri e a tewichi'nic xukuje' ri e a c'okonic amak'el je quebelic.” Ri e qui nimak tak tatayib ri aj moabib xukuje' ri quech ri aj madianib xebec xquic'am bic puak pa qui k'ab che qui tojic tak ri c'okonic, aretak c'u xebopanic jawije' c'o wi ri Balaam xquiya' u bixic ri takquil che ri xutak u bixic ri Balac che. Ri Balaam xubij chque: “Chixcanaj can waral pa we ak'ab ri', quintzelej c'u na u bixic chiwe jachique ri quinutak wi ri Ajawaxel.” Xecanaj c'u can ri nimak tak tatayib aj moabib ruc'. Xuc'ut c'u rib ri Dios chuwäch ri Balaam, xuc'ot c'u u chi' rumal: “¿E jachin tak wa' we achijab ri' ri e c'o awuc'?” Ri Balaam xutzelej u bixic: “Ri Balac (rajawinel ri Moab, u c'ojol ri Zipor) xebutak ulok rech quel quibij chwe chi jun tinimit elinak ulok pa Ejipt u liq'uiq'uem c'u rib pa ronojel ri ulew. Ri Balac are craj chi quinbextax che qui c'okoxic, rech carilo we cacuin che qui ch'äquic queresaj ta c'u bic chupam ri rulew.” Ri Dios xubij che ri Balaam: “Man catbe ta cuc' mawi mac'okoj we tinimit ri', we tinimit ri' nu tewichi'm.” Chucab k'ij xwalij ri Balaam xubij chque ri c'amal tak be ri xebutak ulok ri Balac: “Chixtzelej pa ri iwulew. Ri Ajawaxel man cuya' ta chwe chi quinbe ta iwuc'.” Ri e c'amal tak u be ri Moab xetzelejic jawije' c'o wi ri Balac xquibij c'u che: “Ri Balaam man xraj ta xpe kuc'.” Ri Balac xutij u k'ij xebutak chi bic jumul niq'uiaj chi c'amal tak be ri e q'ui na ri xukuje' nimak tak na qui k'ij chquiwäch tak ri e nabe. Xebe c'u wa' che rilic ri Balaam xquibij c'u che: “Ri Balac (ri u c'ojol ri Zipor) cutak u bixic chawe: ‘Chabana' jun tok'ob mak'il awib che a petic. In quinya' na ri sibalaj nimarisabal a k'ij, quinban c'u na ronojel ri chatz'onoj ta chwe; chatpet ba' chabana' ri tok'ob chwe che u c'okoxic we tinimit ri'.’ ” Are c'u ri Balaam xutzelej u bixic chque: “Ri Balac pune' ta ne cuya' ta ronojel ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri cuch'ij ri nimalaj rachoch, in man cuya' ta c'o ta jas quinbano, mawi nim mawi ch'utin, ri quebuc'ulelaj taj ri e u takanic ri Ajawaxel ri nu Dios. Chixcanaj c'u ne na ix xukuje' che we junak'ab ri' waral, quinwil c'u na jas ri cubij chic ri Ajawaxel che we jumul chic ri'.” Chak'ab, xuc'ut rib ri Dios chuwäch ri Balaam xubij c'u che: “We e petinak we achijab ri' che a c'amic bic, chatwalijok jät c'u cuc', are c'u caban na xak xuwi ri quinbij chawe.” Ri Balaam xwalij che ri ucab k'ij, xutas rij ri ati't u bur xbe c'u cuc' ri c'amal tak be aj moabib. Ri Balaam benak quiejeninak chrij ri ati't u bur, achilatal c'u cumal quieb pataninelab. Are c'u ri Dios xpe royowal che rumal rech chi xbec, are c'u ri u tako'n ri Ajawaxel xuya' rib pa ri u be che u tz'apixic ri u be. Aretak ri ati't bur xrilo chi ri u tako'n ri Ajawaxel c'o pa u niq'uiajil ri be ruc'am jun ch'ich' re ch'o'j pa u k'ab, xujalach'uj ri u be xbe pa tak ri k'ayes; xch'ay c'u rumal ri Balaam che u tzelexic pa ri be. Xutac'aba' chi c'u rib ri u tako'n ri Ajawaxel pa jun c'olbal ri latz', ri coc'ow ri be chquixo'l tak ri uva ri e tico'n e c'o c'u nutum tak abaj pa tak u xcut. Aretak ri ati't bur xril ri u tako'n ri Ajawaxel, xukarij rib chuwäch jun chque ri nutum tak abaj xujuk c'u ri rakan ri Balaam. Are c'u ri Balaam xuch'ay chi jumul. Are c'u ri u tako'n ri Ajawaxel xnabejic xuya' rib pa jun c'olbal ri sibalaj latz' na, ri man cuya' ta c'olbal ri c'o ta cäjaluch'ux ta wi ri be. Aretak ri ati't bur xril ri u tako'n ri Ajawaxel, xujupuba' rib cho ri ulew. Xyactaj c'u royowal ri Balaam xuchaplej c'u u ch'ayic ruc' jun che'. Pa ri jok'otaj ri' ri Ajawaxel xubano chi xch'aw ri ati't bur, chi chubij c'u che ri Balaam: “¿Jas ri nu banom chawe? Chi ruc' wa' oxmul chic in a ch'ayom.” “Cätajin cawetz'bej nu wäch,” xcha' ri Balaam che, “we ta c'o jun ch'ich' re ch'o'j pa nu k'ab, kas camic ta ri' catincämisaj.” Are' c'u ri ati't bur xubij: “In ri' ri ati't bur ri in a quiejem ronojel ri a c'aslemal, kas c'u aweta'm chi mawi ta jumul nu banom ta ri ma ta utz chawe.” “Kastzij,” xcha' ri Balaam. Xuban c'ut ri Ajawaxel chi ri Balaam xcuinic xril ri u tako'n, ri c'o pa u niq'uiajil ri be ruc'am jun ch'ich' re ch'o'j pu k'ab. Ri Balaam xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew, are c'u ri u tako'n ri Ajawaxel xubij che: “¿Jasche xach'ay oxmul ri ati't a bur? In ri in petinak che u tz'apixic ri be rumal rech chi ri a binem cuyac woyowal. Ri ati't bur xinrilo, xujalach'uj c'u rib chwe oxmul. We ta c'u ma ta xujalach'uj rib, xcatcämisataj ta wumal, are c'u ri are' xinc'asba ta canok.” Ri Balaam xutzelej u bixic che ri u tako'n ri Ajawaxel: “In macuninak, man weta'm ta c'ut chi lal c'o chi', che u tz'apixic ri be. We quil la chi itzel ri nu bic, quintzelej na.” Are c'u ri u tako'n ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Cuya' catbe cuc' we achijab ri', xuwi c'u cabij na ri quinbij chawe.” Ri Balaam xbe cuc' ri c'amal tak be ri e u takom ulok ri Balac, aretak c'u ri Balac xoc pa u jolom chi petinak ri Balaam, xel ulok che u c'ulaxic chupam jun tinimit aj Moab ri c'o chuchi' ri nima' Arnon, chuchi' ri u c'ulbatil ri ulew, xubij c'u che: “Xintak a siq'uixic ruc' chuk'ab; ¿jasche man cawaj taj catpetic? ¿La are' pa a c'u'x chi ma ta in ticarel che qui banic q'ui nimarisabal tak a k'ij?” Ri Balaam xutzelej u bixic che: “In c'o ba' ri', in ulinak che awilic. Man c'o ta c'u nu cuinem che u bixic ri quinwaj pa we ta wi; ri in xak xuwi quinbij ri cubij ri Dios chwe.” Xbextax c'ut ri Balaam ruc' ri Balac pa Quiriat-huzot, jawije' ri xtakan wi ri Balac che qui pilic ati'tab tak wacax xukuje' ati'tab tak chij checoj c'u chuwäch ri Balaam xukuje' chquiwäch ri c'amal tak be ri e achilaninak. Ak'ab chucab k'ij, ri Balac xutzucuj ri Balaam xuban c'u che chi capaki' puwi' ri Bamot-baal, kas chila' c'ut xcuin wi che rilic ri u setelibal ri qui kajebal ri aj israelib. Xubij c'ut ri Balaam che: “Chebawoco' wukub porobal waral, chebacha' wukub c'ojol tak wacax xukuje' wukub ama'ib tak chij.” Ri Balac xubano jachique ri xubij ri Balaam che, quicabichal c'ut xequipil jun c'ojol wacax xukuje' jun ama' chij paquiwi' jujun porobal. Xubij c'u ri Balaam che ri Balac: “Chatcanaj can ruc' ri tabal tok'ob, quinbe c'u na che rilic we cäpe ri Ajawaxel che u rikic rib wuc'. Quinbij c'u chawe jachique ri cuya' retamaxic chwe.” Ri Balaam xbe tza'm jun juyub ri to'l, ri xuc'ut wi rib ri Dios chuwäch. Ri Balaam xubij che: “E nu wocom wukub porobal, paquiwi' c'ut chquijujunal nu chi'm jun c'ojol wacax xukuje' jun ama' chij.” Ri Ajawaxel xuya' c'ut chuchi' ri Balaam ri rajawaxic cubij na, xubij c'u che: “Chattzelejok jawije' c'o wi ri Balac junam u bixic chabij che ri nu bim chawe.” Xtzelej ri Balaam xurika' c'ut ri Balac tac'al chuxcut ri tabal tok'ob, achilatal cumal ri c'amal tak be aj moabib. Are c'u ri Balaam xuya' u bixic ri cac'ulmataj na: “Kas pa tak ri c'ache'laj ri c'o kas pa ri elebal k'ij, kas pa Aram, xuban ri Balac chwe chi xinpetic, ajawinel re Moab ‘Tasaj,’ xcha' chwe, ‘chac'okoj ri Israel chwe, charayij ri etzelal che ri u tinimit ri Jacob.’ ¿Jas ta c'u, cäban che u c'okoxic ri man cuc'okoj ta ri Dios? ¿Jas cäban che u rayixic ri etzelal we ri Ajawaxel man cuban taj? Kas paquiwi' we nimalaj tak abaj ri' quincuinic quinwilo, kas paquiwi' we u tza'm tak juyub ri' quinwil wi: are jun tinimit ri man u yujum ta rib, ri man cäjunamataj ta cuc' ri jule' tak tinimit chic. E jacha' ri u puc'uq'uil ri ulew; ¿jachin ta ri cacuin ta che cajilaxic? ¿Jachin ta ri cacuin ta che retamaxic ri cajilabal? ¡C'o ta banom wi chi je ta nu cämic jacha' we suc'alaj tak achijab ri', ri e q'uisbal tak nu k'ij e je taj jacha' ri e quech tak are'!” Are' c'u ri Balac xuch'a' che ri Balaam: “¿Jas ri cätajin cabano? In xatinc'am ulok rech quebac'okoj tak ri e nu c'ulel, are c'u ri at xatoc che qui tewichi'xic.” Ri Balaam xutzelej u bixic: “Uj canajinak chi ri in xuwi quinbij na ri cuya' ri Ajawaxel chi nu chi'.” Xucoj c'u u chuk'ab ri Balac: “Tasaj wuc' pa jun c'olbal chic, kas jawije' xak xuwi catcuinic cawil wi ri u chi' ri u setelibal ri tinimit, man cawil ta c'u ri tinimit tz'akat chebac'okoj apan kas chila' quincha' chawe.” Ri Balac xuc'am bic ri Balaam pa ri ulew re Zopim, puwi' ri juyub Pisga, jawije' ri xuwoc wi wukub porobal xebupil c'u paquiwi' chquijujunal jun c'ojol ama' wacax xukuje' jun ama' chij. Chila' xubij wi ri Balaam che ri Balac: “Chatcanaj can waral, chuxcut ri tabal tok'ob, quinrika' c'u na wib ruc' ri Dios.” Ri Ajawaxel xel ulok che u c'ulaxic ri Balaam xuya' c'u chuchi' ri rajawaxic cubij na Xubij chi c'u che: “Chattzelejok jawije' c'o wi ri Balac junam u bixic chabij che ri nu bim chawe.” Ri Balaam xtzelejic xurika' c'ut ri Balac tac'al chuxcut ri tabal tok'ob, achilatal cumal ri c'amal tak be aj moabib. Ri Balac xuc'ot u chi'. “¿Jas ri xubij ri Ajawaxel chawe?” Are c'u ri Balaam xuya' u bixic ri cac'ulmataj na: “Balac, ri at u c'ojol ri Zipor, chatoc il che nu tatabexic. Ri Dios man junam ta cuc' ri e cämel: man cuban ta tzij mawi cuq'uex ri u chomam u banic. Aretak ri are' cubij jun jasach, cutz'akatisaj u banic. Aretak cuban jun chi'nic, cutz'akatisaj. In c'o takanic wuc' che u tewichi'xic; we ri Dios cätewichinic, in man quincuin taj quinc'ulelaj. Man c'o ta jachin jun rilom ta subunic mawi etzelal pa Israel, ri u tinimit ri Jacob. Ri Ajawaxel ri u Dios c'o cuc', ri e are' caquiya' u k'ij jacha' jun ajawinel. Ri Dios, ri xebesan ulok pa Ejipt, are c'o chque e are' ri cux che ri juyubal wacax ri e ruc'a'. Man cätakan ta ri itzinic che ri Jacob; man cäk'ijin ta ri caquiban ri ajk'ijab che ri Israel: ‘¡Joropa' ri mayibal ri e u banom ri Dios awuc'!’ We tinimit ri' cawalijic jacha' jun coj, ri cucoj xe'n ib, man cuxlan ta na c'ä cutij na ri u ti' xukuje' cukumuj na ri qui quiq'uel ri quebucämisaj na.” Ri Balac xubij c'u che ri Balaam: “¡Man catcuin ta ya' cac'okoj we tinimit ri', matewichi'j c'ut!” Ri xutzelej c'u u bixic ri Balaam che wa': “¿La ma ta nu bim chic chawe, chi ri in xuwi cuya' quinbano ri quinutak wi ri Ajawaxel?” Xubij c'ut ri Balac che: “Tasaj, catinc'am chi c'u bic pa jun c'olbal chic. Craj ne man cäpe ta royowal ri Dios chi cac'okoj ri Israel kas chila'.” Je c'u ri' ri Balac xuc'am bic ri Balaam puwi' ri juyub Peor, jawije' ri quilitaj wi ronojel ri chaki'j uwo sak. Chila' xubij wi ri Balaam che ri Balac: “Chebawoco' wukub porobal waral chwe chebacha' wukub c'ojol tak wacax xukuje' wukub ama'ib tak chij.” Ri Balac xubano jachique ri xubij ri Balaam che, pa jujun porobal xupil jujun c'ojol wacax xukuje' jujun ama'ib tak chij. Rumal c'u rech chi xril ri Balaam chi ri Ajawaxel utz che chi cätewichi'x ri Israel, man xbe ta chic che u c'amic ri cäc'ulmataj na ri cubij ta na ri Dios che, jacha' ri u banom quieb oxib mul, xane' xuya' u wäch che ri chaki'j uwo sak. Aretak c'u xril ri Balaam chi ri Israel quicholajim quib pa tak amak', xmajix rumal ri ruxlabal ri Dios; are c'u ri Balaam xuya' u bixic we c'ulmatajic ri': “Tzijol ri cuya' ri Balaam (u c'ojol ri Beor) achi ri cäca'y pa che' pa abaj, chi aretak cämajitajic sibalaj cäca'y na chi sak, ri quebuc'am tak tzijol xukuje' queril c'utwächinic ri cuc'ut ri Dios chuwäch ri c'o ronojel u cuinem. ¡Jacob, sibal e je'l tak ri a cäbal ri lic'om! ¡Sibalaj je'lic, Israel, ri tak a kajebal! ¡Ri e je ta ne ri e c'o tut ri quechololic, ticonijibal chuchi' jun nima', c'oc'al ri e ticom rumal ri Ajawaxel, tak chacalte' chuchi' ri ja'! Ri Israel cäc'oji' na u ja' cätixixic che u kumuxic xukuje' che qui ja'xic tak ri qui tico'n. Ri rajawinel cätakan na puwi' ri Agag; ri u cuinem re ajawinic sibalaj cux na nim. Ri Dios, ri xebesan ulok pa Ejipt, are je chque e are' ri cux che ri juyubal wacax ri e ruc'a'. Ri Israel quebubik' na tak ri e nimak tak tinimit c'ulel; quebuk'ajisaj tak na ri e u bakil, quebusoc c'u na cuc' tak ri e u ch'ab. Aretak cacoti' che uxlanem, jeri' cäbantaj jun coj: man c'o ta jachin jun cuchajij ta anima' cuc'asuj. ¡Chtewichitaj ri cattewichinic, xukuje' chc'okotaj ri catc'okonic!” Ri Balac aretak xuta' wa', sibalaj xpe royowal che ri Balaam, xupak' c'ut ri u k'ab xubij che: “In xatin siq'uij rech quebac'okoj tak ri e nu c'ulel, xc'ulmataj c'ut chi oxib mul chi wa' quebatewichi'j. ¡Are utz na chawe chi cattzelej cho awachoch! In nu chi'm chi quebenban na nimak tak nimarisabal a k'ij, are' c'u ri Ajawaxel k'atininak.” Are' c'u ri Balaam xutzelej u bixic che: “Nu yo'm chic u bixic chque ri e a tako'n chi, pune' ta ne caya' ronojel ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri cuch'ij ri nimalaj awachoch, ri in man quincuin ta chi ma ta chebinimaj tak ri e u takanic ri Ajawaxel mawi quinban jun jasach utz mawi lawalo ri xak ta pa wech wi, chi xuwi c'u quinbij na jachique ri quinutak ri Ajawaxel che u bixic. Utz ba ri', quintzelej chupam ri wulew; quinbij c'u na canok chawe ri cuban na we tinimit ri' pa tak ri k'ij ri quepe na ruc' ri a tinimit.” Are c'u ri Balaam xuya' na u bixic ri cäpe na: “Tzijol ri cuya' ri Balaam (ri u c'ojol ri Beor), achi ri caca'y pa ri che' pa ri abaj, chi aretak camajitajic sibalaj cäca'y na chi sak, ri cuc'am ri retamanic ri cuya' ri Dios aj caj, ri quebuc'am tak tzijol xukuje' queril c'utwächinic ri cuc'ut ri Dios chuwäch ri c'o ronojel u cuinem. Quinwil apan ri petinak, c'o ri quinwil apanok ri c'o chinaj: jun ch'imil ri quebel che ri Jacob, jun ajawinel ri cäwalij pa Israel. Cuxak'alej na ri u jolom ri Moab, quebuxak'alej na ri e rija'lil ri Set. Cuch'äc na ri Edom, coc na ri Seir pa u k'ab, ri are' u c'ulel. Ri Israel quebuchacuj na nimak tak mayibalil. Jun ch'äcanel quel na ulok che ri Jacob cusachisaj c'u na qui wäch ri quecanoj canok chupam ri tinimit.” Xril c'u apanok ri Balaam ri Amalec, xuya' c'u u bixic ri cac'ulmataj na: “Ri Amalec are jun nim tinimit ri nim u banic, xa c'u kas casachisax na u wäch.” Chwi chi c'ut xuya' u bixic we c'ulmatajic ri': “¡Tok'ob u wäch! ¿Jachin lo ri c'ä c'aslic aretak ri Dios chebubana' we jastak ri'? Quepe jucub pa ri tak'aj re Chipr, caquiyojij c'u na canok ri Asiriy xukuje' c'u ri Jeber.” Chwi' chi c'u wa' ri Balaam xutakej ri u be xtzelej c'u cho rachoch. Ri Balac xukuje' xutakej u be. Aretak ri aj israelib xquijekeba' quib pa Sitim, ri cachijab xquichaplej u tz'iloxic quib cuc' tak ri ixokib aj moabib, ri quecula'j aretak caquiya' tabal tak tok'ob chque tak ri e qui diosib. Ri aj israelib e are' juch'ob che u tijic tak we wa ri' xek'ijilan chque ri e qui diosib ri aj moabib, je c'u ri' xquiya' quib xejurux che u k'ijilaxic ri Baal-peor. Xoyowar c'ut ri Ajawaxel chrij ri Israel, xubij c'u che ri Moises: “Chebamulij conojel ri e c'amal tak u be ri tinimit, chebacämisaj chnuwäch pa k'ij chi sakil. Jeri' coc'ow na ri woyowal che ri Israel.” Ri Moises xuya' takanic chque ri qui k'atal tak tzij ri aj israelib: “Chijujunal ix rajawaxic quebicämisaj tak ri achijab re ri iwamak' ri xquiya' quib xejurux bic che u k'ijilaxic ri Baal-peor.” Jun c'u aj israel xuc'am bic jun ixok aj Madian cho rachoch, chuwäch ri Moises xukuje' chquiwäch conojel ri aj israelib ri qui mulin quib, cätajin c'u ne quebok' ri e are' chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Aretak xril wa' ri Pinees (u c'ojol ri Eleazar, ri' u mam c'ut ri Aaron cojol tabal tok'ob) xutas rib chque ri aj israelib ri quimulin quib, xuc'am bic ri u tz'imaj ch'ich' pu k'ab xuterenej c'u bic ri aj israel c'ä pa ri warabal, chila' c'u xebuk'ok'ej wi ri aj israel chupam xukuje' ri ixok. Jeri' xtani' ri cämibal ri cätajin quebucämisaj ri aj israelib, e cäminak chi c'u ne juwinak quiejeb mil (24,000) chque. Are c'u ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Ri Pinees banowinak chi coc'ow ri woyowal chquij ri aj israelib, rumal rech chi ri are' c'o junam achixomanic ruc' je jas ri c'o wuc' in chque. Rumal ri' man nu na yo'm ta wib chi in u c'amom ta bic ri achixomanic man xinq'uis ta c'u u sachixic qui wäch. Chabij che, chi, ri in quinban jun c'ulwächinic ruc' re jamaril, rumal c'u rech wa' quinjächo, che are' xukuje' pa qui k'ab ri e rija'lil, chi quebux cojol tak tabal tok'ob re amak'el, rumal rech chi xachixom chwe je c'u ri' xurik ri sachbal macaj chque ri aj israelib.” Ri aj israel ri xk'ok'exic junam ruc' ri ixok aj Madian, Zimri u bi', c'amal u be jun ja winak aj ramak' ri Simeon (ri u tat ri Zimri are' c'ut ri Sal). Ri ixok aj Madian, Cozbi u bi', u mia'l c'ut ri Zur, c'amal qui be e jumulaj tak ja winak pa Madian. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chibana' c'ax chque ri aj madianib chebich'äc'a, je jacha' ri e are' xquiban c'ax chiwe cumal ri itzel tak qui banoj xquiban c'u chiwe chi xixoc che u k'ijilaxic ri Baal-peor, xukuje' ri xuban ri Cozbi, u mia'l ri c'amal be aj Madian, ri xcoj tz'imaj ch'ich' che u cämisaxic aretak xintak ulok jun cämisanelalaj yabil chiwe rumal rech chi xik'ijilaj ri Baal-peor.” Aretak oc'owinak chic we cämisanel cämibal ri', ri Ajawaxel xubij che ri Moises xukuje' che ri Eleazar (u c'ojol ri Aaron): “Chibana' jun ajilanic, pa jujun tak ja winak, chque conojel ri aj israelib ri juwinak chic qui junab cäpakic, ri e utz chi che u banic ch'o'j.” Ri Moises xukuje' ri Eleazar xequiya' c'u takanic chque ri aj israelib pa tak ri lianic re Moab, chuxcut ri nima' Jordan, chuwäch ri Jerico, chi chequitz'ibaj qui bi' ri e c'o chi juwinak qui junab capakic, je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. E are' tak wa' ri aj israelib ri e elinak ulok pa Ejipt: Ri e rachalaxic ri e rija'lil ri Ruben, nabe u c'ojol ri Israel, ri e rech ri Enoc, Palu, Hezron xukuje' ri Carmi; je jas ri ajilanic ri e u k'ab tak rachalaxic ri Ruben e cawinak oxib mil ruc' wukub sient juwinak lajuj (43,730) achijab. Che ri Palu xalax wi ri Eliab, che c'u ri Eliab xebalax wi ri Nemuel, ri Datan xukuje' ri Abiram. Ri Datan rachil ri Abiram e qui tz'akatil ri jumulaj ya'l tak no'j ri', junam ruc' ri Core, xquiwalijisaj quib che u c'ulelaxic ri Ajawaxel xukuje' je xquiban che ri Moises rachil ri Aaron, xujak c'u rib ri ulew xebubik' c'u bic e are' qui cabichal xukuje' ri Core, ronojel c'ut ri jumulaj xcämic, e quieb sient c'ut ruc' cawinak lajuj (250) achijab xecäm pa ri k'ak'. Xajwataj c'u wa' che c'utbal chque ri niq'uiaj chic. Man xecäm ta c'u ne ri e u c'ojol ri Core. Ri e rachalaxic ri e rija'lil ri Simeon e are' ri e rech ri Nemuel, Jamin, Jaquin, Zera xukuje' ri Saul; je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Simeon ri cajilabal e juwinak quieb mil ruc' quieb sient (22,200) achijab. Ri e rachalaxic ri e rija'lil ri Gad e are' ri e rech ri Zepon, Hagui, Sun, Ozni, Er, Arod xukuje' ri Arel; je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Gad ri cajilabal e cawinak mil ruc' job sient (40,500) achijab. Chque ri e u c'ojol ri Juda, xecämic ri Er xukuje' ri Onan pa ri ulew re Canaan, jeri' ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Juda e are' ri e rech ri Sel, Pares xukuje' ri Zera. Ri e rachalaxic ri e rija'lil ri Pares e are' ri e rech ri Hezron xukuje' ri Hamul; je jas ri e ajilanic, ri e rija'lil ri Juda ri cajilabal e oxc'al waklajuj mil ruc' job sient (76,500) achijab. Ri e rachalaxic ri e rija'lil ri Isacar e are' ri e rech ri Tol, Pu, Jasub xukuje' ri Simron; je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Isacar ri cajilabal e oxc'al quiejeb mil ruc' oxib sient (64,300) achijab. Ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Zabulon e are' ri e rech ri Sered, Elon xukuje' ri Jaleel; je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Zabulon ri cajilabal e oxc'al mil ruc' job sient (60,500) achijab. Chque ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Jose e are' ri e quech ri cämak' ri Manases xukuje' ri Eprain. Che ri Manases, ri e u k'ab rachalaxic re Maquir; re Maquir, ri rachalaxic re Galaad; re Galaad, ri e u k'ab rachalaxic re Jezer, re Helec, re Asriel, re Siquem, re Semid xukuje' re Heper. Ri Zelopehad (u c'ojol ri Heper) man xec'oji' ta u c'ojol xane' e tak u mia'l, e are' c'u tak qui bi' wa' Maal, Noa, Hogla, Milca xukuje' Tirs. Je jas ri ajilabal ri e rija'lil ri Manases ri cajilabal e cawinak cablajuj mil ruc' wukub sient (52,700) achijab. Ri e rachalaxic ri e u k'ab tak rija'lil ri Eprain e are' ri e rech ri Sutel, ri Bequer xukuje' ri Tahan. Ri e rija'lil ri Sutel, e are' ri rachalaxic re Eran. Je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Eprain ri cajilabal e juwinak cablajuj mil ruc' job sient (32,500) achijab. E are' tak wa' ri e rija'lil ri Jose, pa ri qui cholajil ri rachalaxic. Ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Benjamin e are' ri Bela, ri Asbel, ri Ahiram, ri Sepupam xukuje' ri Hupam. Ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Bela e are' ri e rech ri Ard xukuje' ri Naaman, e u c'ojol ri Bela. Je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Benjamin ri cajilabal e cawinak job mil ruc' wakib sient (45,600) achijab. Ri e rija'lil ri Dan e are' tak ri e rech ri rachalaxic ri Suham. Je jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Suham ri cajilabal e oxc'al cajlajuj mil ruc' quiejeb sient (64,400) achijab. Ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Aser e are' ri e rech ri Imna, ri Isu xukuje' ri Beriy. Ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Beriy e are' ri e rech ri Jeber xukuje' ri Malquiel. Ri Aser xalax jun u mia'l ri xbinax Ser. Je jas ri ajilabal, ri e rija'lil ri Aser ri cajilabal e cawinak oxlajuj mil ruc' quiejeb sient (53,400) achijab. Ri e u k'ab rachalaxic ri e rija'lil ri Neptali e are ri e rech ri Jazeel, ri Gun, ri Jezer xukuje' ri Silem. Jas ri ajilanic, ri e rija'lil ri Neptali ri cajilabal e cawinak job mil ruc' quiejeb sient (45,400) achijab. Ri aj israelib ri xebajilaxic aretak xban ri ajilanic ri cajilabal e wakib sient jun mil ruc' wukub sient juwinak lajuj (601,730) achijab. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chquixo'l tak we winak ri' cäjach wi na ri ulew, je jas ri u cholajil ri cajilabal ri xelic. Chque ri jun tak mulaj ri e q'ui na caya' na jun nim ch'akap ulew chque c'ut ri jun tak mulaj ri man e kas ta q'ui jun ch'akap ulew ri man kas ta nim. Chquijujunal ri jun tak mulaj caya' na jun ch'akap ulew chque je jas ri ajilanic ri xbanic. Ri u jachic ri ulew caban na rumal taklebenic. Chquijujunal caquic'am na ri quech je jas ri ramak' ri qui tat. Ri jachanic caban na rumal taklebenic, je chquixo'l ri e jun tak mulaj ri e q'ui na xukuje' chquixo'l ri man e q'ui taj.” Ri e rachalaxic rech ri ramak' ri Levi ri xebajilax pa ri ajilanic e are' ri e rech ri Jerson, ri Coat xukuje' ri Merar. Ri e cachalaxic ri aj libnitab, ri aj hebronib, ri aj malitib, ri aj musitab xukuje' ri aj coretib, e ija'lil aj levitib. Ri u tat ri Amram are' ri Coat. Ri Amram xc'uli' ruc' jun u mia'l ri Levi, Jocabed u bi', xil c'u u wäch aretak c'ä c'o ri Levi pa Ejipt. Ri Amram ri Jocabed e are' u tat u nan ri Aaron, ri Moises xukuje' ri Mariy. Ri e u c'ojol ri Aaron e are' ri Nadab, ri Abiu, ri Eleazar xukuje' ri Itamar. Ri Nadab xukuje' ri Abiu xecämic aretak xquichi'j jun k'ak' chic chuwäch ri Ajawaxel. Ri achijab chnimalaj conojel ri e rija'lil ri Levi, ri jujun tak qui q'uil cäpakic, e juwinak oxib mil (23,000). Ri e are' man e ajilam ta cuc' ri niq'uiaj aj israelib chic, rumal rech chi ri e are' man yo'm ta jun quechbal. Are wa' ri xel wi ri cajilabal ri aj israelib ri xban rumal ri Moises xukuje' ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob, pa tak ri lianic re Moab, chunakaj ri Jordan chuwäch ri Jerico. Chquixo'l ri e are' mawi ta ne xa ta jun c'o ta chque aretak ri Moises xukuje' ri Aaron xquiban ri ajilanic chupam ri chaki'j uwo sak re Sinai, are c'u ri Ajawaxel xyo'w u bixic chque chi quecäm na canok chupam ri chaki'j uwo sak. Xak xuwi c'u ri Caleb rachil ri Josue xeto'taj canok, mawi ta ne jun xcanaj ta can chque. (Ri u tat ri Caleb are' ri Jepon, ri u tat ri Josue are' ri Nun.) E c'o c'u job alitomab cachalal tak quib, ri je qui bi' wa' Maal, Noa, Hogla, Milca xukuje' Tirs. E u mia'l c'ut ri Zelopehad, kas e rija'lil ri Heper, ri Galaad, ri Maquir, ri Manases xukuje' ri Jose. We job alitomab ri' cachalal tak quib xebe chuchi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib che u tzijobexic ri Moises xukuje' ri Eleazar cojol tabal tok'ob, xukuje' ri e c'amal tak be re ri tinimit, xquibij c'u chque: “Ri ka tat xcäm chupam ri chaki'j uwo sak ri are' man are ta jun cuc' ri xquimulij quib ruc' ri Core ri xuwalijisaj rib che u c'ulelaxic ri Ajawaxel. Xcäm rumal ri kas u mac man c'o ta c'u e u c'ojol ri xebuya' ta canok. Man c'u suc' ta chi ri ka tat casach ta u wäch chuxo'l ri rija'lil xa rumal rech chi man c'o ta jun u c'ojol xc'ojic. Chaya' jun chak'ap kulew chquixo'l ri e rachalal ri ka tat.” Ri Moises xuya' wa' chuwäch ri Ajawaxel ri qui c'ulmam tak we alitomab ri', ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Ri e u mia'l ri Zelopehad takal ri caquibij. Chaya' jubik' culew chquixo'l ri e rachalal ri qui tat, are c'u ri rechbal ri qui tat chk'ax pa qui k'ab. Chabij c'u xukuje' chque ri aj israelib we c'o jachin jun cäcämic ri man c'o ta u c'ojol cuya' canok, ri rechbal cäcanaj can che ri u mia'l; we c'u ne man c'o ta jun u mia'l, cuya' can ri rechbal chque ri rachalal; we c'u ne man c'o ta rachalal cuya' can ri rechbal chque ri e rachalal ri u tat. We c'une' ri u tat man e c'o ta can rachalal, cuya' can ri rechbal che ri rachalaxic ri nakaj c'o wi na che. Jun c'u pixab wa' chque ri aj israelib, je jacha' ri takanic ri nu yo'm chawe.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Chatpakal puwi' we juyub ri' re Abarim, chawila' a pam ri ulew ri nu yo'm chque ri aj israelib. Aretak c'u ilitajinak chic awumal, catcäm na cärika c'u na awib cuc' ri e a mam, jacha' ri xuban ri awachalal Aaron, i cabichal c'u ya' man xixniman ta chque ri e nu takanic chupam ri chaki'j uwo sak re Zin aretak ri tinimit xch'ach'at chwe, man c'u xiya' ta nu k'ij chquiwäch we winak ri' aretak xquitz'onoj ja'.” (Wa are' cunataj ri bulbux ja' re ch'ach'atem, pa Cades chupam ri chaki'j uwo sak re Zin.) Xubij c'u ri Moises che ri Ajawaxel: Ri Ajawaxel xutzelej c'u u bixic che ri Moises: “Ri Josue (u c'ojol ri Nun) are jun achi re uxlabal. Chamajij chebaya' ri ak'ab puwi' ri u jolom. Chaya' c'u chuwäch ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob chuwäch c'u ronojel ri tinimit, chaya' c'ut ri ekle'n che chquiwäch conojel; chaya' jubik' ri a takanic pa u k'ab, rech ronojel ri tinimit Israel cäniman che. Ri Josue cutac'aba' c'u na rib chuwäch ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob, are c'u ri Eleazar cätz'onon na chwe pa ri u bi' rumal ri Urim. Ri Josue are' ri cäyo'w na ri takanic chque ri aj israelib, che ronojel ri caquiban na.” Ri Moises je xubano jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Xumajij ri Josue xutac'aba' c'u chuwäch ri Eleazar xukuje' chuwäch ronojel ri tinimit. Ri Moises xebuya' ri u k'ab puwi' ri u jolom xuya' c'u ri ekle'n che, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chaya' takanic chque ri aj israelib chi maquitanaba' qui chi'xic chwe ri wa' xukuje' tak ri e sipanic ri queporoxic pa ri qui k'ijol pa ri nimak tak ri nimak'ij ri nimak qui banic, e jacha' sipanic ri quec'oc'at ruxlab chwe. Chabij chque xukuje' chi e are' tak sipanic wa' ri takal qui poroxic cumal che u ya'ic nu k'ij: k'ij chk'ij mel i k'ij che u banic quieb alaj ama'ib tak chij re jun qui junab ri ma ta c'o jun qui yab. Jun capil ak'abibal ri jun chic cäbe k'ij. Ri sipanic que c'äj quiejeb libra ruc' niq'uiaj utzalaj c'äj ri cäyok' jun litro aseit re aseitun ruc'.” (Are tabal tok'ob wa' ri man xtanabax ta can u poroxic pa ri juyub Sinai, jacha' sipanic ri cäc'oc'at ruxlab che ri Ajawaxel.) “Ri sipanic re ri u wa'l uva jun litro che jujun alaj tak ama'ib tak chij. We u wa'l uva ri' rajawaxic u jamic chupam ri k'ijilabal che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri ucab alaj ama' chij cäpil na aretak que k'ij, cätik c'u na jun sipanic che re c'äj xukuje' jun sipanic re u wa'l uva junam cuc' tak ri sipanic ri queya' ak'abibal. Are jun sipanic ri cäc'oc'at ruxlab, ri caporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel.” “Chupam tak ri k'ij re uxlanibal rajawaxic quebichi'j quieb alaj tak ama'ib chij re jun qui junab, ri ma ta c'o qui yab, xukuje' belejeb libra utzalaj c'äj ri cayok' aseit ruc' jacha' che sipanic que tak c'äj, carachilaj ri u wa'l uva. We tabal tok'ob ri' ri cächajirisaxic cächi'x chupam tak ri k'ij re uxlanem, cärachilaj ri rach sipanic re u wa'l uva, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri caya' k'ij chk'ij.” “Chupam ri nabe k'ij re jujun tak ic' qui chi'j na jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic che ri Ajawaxel quieb c'ojol tak wacax, jun ama' chij xukuje' wukub alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ri man c'o ta qui yab. Che jujun c'ojol wacax quechi'x na oxlajuj (13) libra utzalaj c'äj ri cäyok' aseit ruc'; che jujun nimak tak chij, belejeb (9) libra c'äj ri yo'm aseit ruc'; che jujun alaj ama'ib tak chij, quiejeb (4) libra ruc' niq'uiaj c'äj ri yok'om aseit ruc'. Are jun tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri cac'oc'at ruxlab ri caporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri sipanic re u wa'l uva ri cärachilaj are cacab litro che jujun c'ojol wacax, jun litro ruc' niq'uiaj che jujun ama'ib tak chij, jun litro c'ut che jujun alaj ama'ib tak chij. E are tak tabal tok'ob wa' ri quechajirisaxic ri rajawaxic quequichi'j ic' chi ic' re ri junab. C'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic k'ij chk'ij, rajawaxic qui chi'j che ri Ajawaxel jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, cärachilaj ri rach sipanic re u wa'l uva.” “Chupam ri cajlajuj k'ij re ri nabe ic' re ri junab caban ri nimak'ij re ri Oc'owem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, pa ri k'ij olajuj are k'ij re nimak'ij. Wukub k'ij cätij ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc'. Chupam ri nabe k'ij re ri wukub k'ij cäban jun nimak'ij tastalicalaj mulin ib. Chupam ri k'ij ri' ri ix man c'o ta jun u wäch jun chac qui bano. Jacha' che tabal tok'ob ri cachajirisaxic, qui chi'j na che ri Ajawaxel quieb c'ojol tak wacax, jun ama' chij wukub alaj tak ama'ib chij re jujun qui junab ri ma ta c'o qui yab. Junam cuc' tak we tabal tak tok'ob ri' querachilaj tak ri sipanic que c'äj ri cäyok' aseit cuc', je u banic wa' cäya'ic: oxlajuj (13) libra c'äj che jujun c'ojol wacax; belejeb (9) libra c'äj che jujun ama'ib tak chij; quiejeb (4) libra ruc' niq'uiaj c'ut che jujun alaj ama'ib tak chij. Caquichi'j c'u na xukuje' jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob che u rikic ri sachbal macaj. Ronojel wa' cäquichi'j na c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri cächi'x ronojel k'ij ak'abibal. Je caquiban wa' pa ri wukub k'ij nimak'ij chquijujunal, jacha' che sipanic ri cäc'oc'at ruxlab ri caporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Wa' rajawaxic cärachilaj c'u na ri rach sipanic re u wa'l uva, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chk'ij. Chupam ri uwuk k'ij xukuje' quiban tastalicalaj mulin ib. Chupam ri k'ij ri' man c'o ta jun u wäch jun chac quibano.” “Chupam ri nimak'ij quech ri nabe tak wächinic, aretak quechi'x tak che ri Ajawaxel ri c'äj tak re jun c'ac' wächinic, ri u bixic, pa ri nimak'ij quech ri wukutak tak k'ij, quiban xukuje' jun tastalicalaj mulin ib. Chupam ri k'ij ri' man c'o ta jun u wäch jun chac qui bano. Quichi'j na che ri Ajawaxel, jacha' che tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri cäc'oc'at ruxlab, quieb c'ojol wacax, jun ama' chij xukuje' wukub alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab. Ri sipanic re c'äj ri carachilaj ri yok'om aseit ruc' oxlajuj (13) libra c'äj quecachilaj jujun c'ojol tak wacax; belejeb (9) libra quecachilaj jujun ama'ib tak chij; quiejeb (4) libra ruc' niq'uiaj c'ut quecachilaj jujun alaj ama'ib tak chij. Xukuje' caquichi'j na jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal qui mac. We tabal tok'ob ri' ri cächajirisaxic xukuje' tak ri sipanic quech c'äj ri querachilaj xukuje' ri u wa'l uva caquiya' na c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic k'ij chk'ij. Ri awaj ma ta c'o qui yab.” “Chupam ri nabe k'ij re ri uwuk ic' ri ix quiban jun tastalicalaj mulin ib. Chupam we k'ij ri' man c'o ta jun u wäch chac qui bano, quiya' na u bixic ri k'ij ruc' rok'ibal trompet. Jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri cäc'oc'at ruxlab che ri Ajawaxel, qui chi'j na jun c'ojol wacax, jun ama' chij xukuje' wukub alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab ri ma ta c'o qui yab. Ri rach sipanic re c'äj ri cäyok' aseit ruc' re oxlajuj (13) libra cärachilaj jun c'ojol wacax; belejeb (9) libra che jujun ama'ib tak chij; quiejeb (4) libra ruc' niq'uiaj cäcachilaj jujun alaj ama'ib tak chij. Caquichi'j c'u na xukuje' jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob che u rikic ri cuyubal qui mac, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic re chi ic' xukuje' ri tabal tok'ob ri cächajirisax k'ij chk'ij, querachilaj ri e rach tak sipanic quech c'äj xukuje' ri rech ri u wa'l uva, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Wa' cux na jun sipanic ri cäc'oc'at ruxlab porom che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel.” “Chupam ri ulajuj k'ij re ri kas uwuk ic', xukuje' ix quiban jun tastalicalaj mulin ib. Man quixwa' ta pa we k'ij ri', man c'o ta jun u wäch chac qui bano. Jacha' che tabal tok'ob ri cachajirisaxic ri cäc'oc'at ruxlab che ri Ajawaxel, quichi'j na jun c'ojol wacax, jun ama' chij xukuje' wukub alaj mayib tak chij re jujun qui junab ri ma ta c'o qui yab. Ri sipanic re c'äj ri cäyok' aseit ruc' ri cärachilaj jun c'ojol wacax, oxlajuj (13) libra; belejeb (9) libra che jun ama' chij; quiejeb (4) libra ruc' niq'uiaj che jujun alaj ama' chij. Xukuje' qui chi'j jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob u mac ri macaj ri cächi'x chupam ri k'ij re cuyubal macaj, xukuje' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic k'ij chk'ij, querachilaj ri e rach tak sipanic quech tak c'äj xukuje' ri u wa'l uva.” “Chupam ri olajuj k'ij rech ri uwuk' ic' ri ix quiban na jun tastalicalaj mulin ib. Chupam ri k'ij ri' man c'o ta jun u wäch chac qui bano. Wukub k'ij cäbeytaj ri nimak'ij che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Chupam ri nabe k'ij quichi'j na jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri cäc'oc'at ruxlab che ri Ajawaxel, oxlajuj c'ojol tak wacax, quiejeb ama'ib chij. Xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab ri ma ta c'o qui yab. Ri sipanic re c'äj ri cayok' aseit ruc' oxlajuj (13) libra cäcachilaj jujun c'ojol wacax; belejeb (9) libra cäcachilaj jujun ama'ib tak chij; quiejeb (4) libra ruc' niq'uiaj c'ut cacachilaj jujun alaj ama'ib tak chij. Caquichi'j xukuje' jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri e rach tak sipanic quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva. Che ri ucab k'ij quechi'x na cablajuj c'ojol tak wacax, quieb ama'ib chij xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ri ma ta c'o qui yab. Queban c'u wi na ri sipanic tak quech c'äj xukuje' ri e quech u wa'l uva cäjunamataj cuc' ri cajilabal ri c'ojol tak wacax, ri ama'ib tak chij xukuje' alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Xukuje' cachi'x jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri rach tak sipanic quech c'äj xukuje' quech u wa'l uva. Chupam ri urox k'ij quechi'x na julajuj c'ojol tak wacax, quieb ama'ib tak chij xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ri ma ta c'o qui yab. Queban c'u wi na ri sipanic tak quech c'äj xukuje' ri e quech ri u wa'l uva cajunamataj cuc' ri cajilabal ri c'ojol tak wacax, ri ama'ib tak chij xukuje' ri alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Xukuje' cachi'x jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri e rach tak sipanic quech c'äj xukuje' quech u wa'l uva. Chupam ri ucaj k'ij quechi'x na lajuj c'ojol tak wacax, quieb ama'ib tak chij xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ma ta c'o qui yab. Queban c'u na xukuje' ri sipanic quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva cäjunamataj ruc' ri cajilabal ri c'ojol tak wacax, ri ama'ib tak chij xukuje' ri alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Xukuje' cachi'x jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac rech ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri e rach tak sipanic quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva. Chupam ri uro' k'ij quechi'x na belejeb c'ojol tak wacax, quieb ama'ib tak chij xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ri ma ta c'o qui yab. Queban c'u wi na ri sipanic tak quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva ri cäjunamataj ruc' ri cajilabal ri c'ojol tak wacax, ri ama'ib tak chij xukuje' ri alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Xukuje' cachi'x jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri e rach tak sipanic quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva. Chupam ri uwak k'ij quechi'x na wajxakib c'ojol tak wacax, quieb ama'ib tak chij xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ri ma ta c'o qui yab. Queban c'u wi na ri sipanic tak quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva ri cajunamataj ruc' ri cajilabal ri c'ojol tak wacax, ri ama'ib tak chij xukuje' ri alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Xukuje' cachi'x jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chki'j querachilaj ri e rach tak sipanic quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva. Chupam ri uwak k'ij quechi'x na wajxakib c'ojol tak wacax, quieb ama'ib tak chij xukuje' cajlajuj alaj ama'ib tak chij jujun qui junab, ri ma ta c'o qui yab. Queban chi c'u wi na tak ri sipanic quech c'äj xukuje' quech u wa'l uva cajunamataj cuc' ri cajilabal ri c'ojol tak wacax ri ama'ib tak chij xukuje' alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Xukuje' cächi'x c'u jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tz'onobal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri rach tak sipanic quech c'äj xukuje' ri quech u wa'l uva. Chupam ri uwajxak k'ij quiban na nimak'ij ruc' jun mulin ib nim u banic, miban c'u jun u wäch chac chupam we k'ij ri'. Quichi'j c'u na jacha' che tabal tok'ob ri cäc'oc'at ruxlab che ri Ajawaxel Dios jun c'ojol wacax, jun ama' chij wukub alaj ama'ib tak chij re jujun qui junab, ri ma ta c'o qui yab. Queban c'u wi na tak ri sipanic quech c'äj xukuje' quech u wa'l uva ri cärachilaj ri jun c'ojol wacax ri ama' chij xukuje' ri alaj ama'ib tak chij, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Dios. Cachi'x c'u jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob u mac ri macaj, c'o chi c'u wi na ri' ri tz'onobal tok'ob ri cachajirisaxic k'ij chk'ij querachilaj ri rach tak sipanic quech c'äj xukuje' quech u wa'l uva. E are tak tabal tok'ob wa' ri rajawaxic quebiban che ri Ajawaxel pa tak ri k'ij ri e ch'icom, e c'o c'u wi na ri' tak ri qui sipanic che u tz'akatisaxic jun chi'nic o jacha' ne jun sipanic pa ech wi, we e tz'onobal tok'ob ri quechajirisaxic o sipanic que c'äj rachil u wa'l uva, o tabal tok'ob re utzirisan ib.” Ri Moises xuya' u bixic chque ri aj israelib ronojel ri takaninak wi ri Ajawaxel. Ri Moises xubij chque ri e c'amal tak qui be ri camak' ri aj israelib: “Ri Ajawaxel u yo'm takanic chi aretak c'o jun winak cuban jun chi'nic che o cuya' u tzij che u banic jun jasach chi'nic ri kas cäban na, rajawaxic cutz'akatisaj ri u tzij chubana' c'u ronojel ri u chi'm u banic. Aretak jun ac'al ixok, c'ä c'o chuxe' ri u takanic ri u tat, cuban jun chi'nic che ri Ajawaxel o cuya' u tzij che u banic jun jasach, we ri u tat, aretak coc pa u jolom chi u banom jun chi'nic o u yo'm u tzij che u banic jun jasach, man cuk'il ta c'u che u banic, ya'tal che chi cutz'akatisaj ri xuchi'j o u yo'm u tzij che u banic. We ri u tat, aretak coc pa u jolom, cuk'il c'u che u banic, man ya'tal ta che chi cutz'akatisaj ri xuchi'j o ri xuya' u tzij che u banic. Xk'il c'ut rumal ri u tat, ri Ajawaxel man cucoj ta u chuk'ab che chi cutz'akatisaj u banic. We c'u are' jun ixok ri u banom chi'nic che ri Ajawaxel o u yo'm u tzij che u banic jun jasach ri man xuchomaj ta na, cac'ulextax c'ut, aretak c'u coc pa u jolom ri rachajil, man cuk'il ta c'u che u banic, ya'tal che chi cutz'akatisaj u banic ri xuchi'j o ri u yo'm u tzij che u banic. We c'u ri rachajil, aretak coc pa u jolom, cuk'il che qui banic, man ya'tal ta chi c'u ri' che chi cutz'akatisaj qui banic ri xebuchi'j xukuje' ri u yo'm u tzij che qui banic ri man xebuchomaj ta na. Ri Ajawaxel man cucoj ta na u chuk'ab che chi quebutz'atisaj qui banic. We ri cabanow jun chi'nic are jun malca'n o jachom, ya'tal che chi quebutz'akatisaj conojel ri u yo'm u tzij che qui banic. Aretak jun c'ulanic ixok cuban jun chi'nic o cuya' u tzij che u banic jun chi'nic ri kas cäban na c'o c'u ne cho rachoch ri rachajil, we ri rachajil, aretak coc pa u jolom, man cuk'il ta che u banic mawi ma ta cakaj pa u jolom ri cubano, ri are' ya'tal che chi quebutz'akatisaj tak ri xebuchi'j qui banic xukuje' ri xebuya' u tzij che qui banic. We c'u ri rachajil, aretak coc pa u jolom, cubij chi man queban taj, man ya'tal ta chi che chi quebutz'akatisaj are' c'ut ri rachajil xbin che chi man quebuban taj. Ri Ajawaxel man cucoj ta u chuk'ab che chi quebutz'akatisaj. Ri achajilaxel ya'tal che cujiquiba' u banic o cuk'il u banic apachique chi'nic o ri kas chi'nic ri cäban na ri chokinak wi ri rixokil xukuje' cätakchi'xic che man cäwa' taj. We ri are' man c'o ta jas cuban che u k'ilic, we c'u coc'ow jun xukuje' jun k'ij chic, rumal rech chi man c'o ta jas cubij quebujiquiba' conojel tak ri chi'nic o ri e u yo'm wi tak u tzij chi quebubano. We c'u c'äte cak'ilonic aretak oquinak chi pa u jolom, are' ba' queklenic chi ri ixok man catz'akatisan taj.” E are' tak pixab wa' ri xebuya' ri Ajawaxel che ri Moises ri rajawaxic cuban ri achajilaxel ruc' ri ixokilaxel, xukuje' ri tataxel ruc' ri mialaxel, aretak c'ä k'apoj, c'ä c'o c'u ne chuxe' ri u takanic ri u tat. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises, xubij c'u che: “Chatz'alk'omij awib chquij ri aj madianib, pa qui bi' ri aj israelib, chwi chi c'u wa' catecämok.” Xubij c'ut ri Moises che ri tinimit: “Jujun tak chiwe chebiwika' iwib che u banic ri ch'o'j, chbicämisaj c'ut ri aj madianib che u ya'ic rajil q'uexel chque pa ri u bi' ri Ajawaxel. Chquijujunal tak ri amak' rajawaxic quebutak u bic jun mil achijab che u banic ch'o'j.” Je c'u ri', xecha' jujun mil achijab, chquixo'l ri cajch'ojab jujun amak' cablajuj mil chi conojel, e wiktal che u banic ri ch'o'j. Ri Moises xebutak u bic che u banic ch'o'j xcachilaj bic ri Pinees ri e ruc'am bic jastak ri e tastalic xukuje' tak ri trompet che u ya'ic ri takanic che u banic ri ch'o'j. (Ri u tat ri Pinees are' ri Eleazar cojol tabal tok'ob.) Xech'ojin c'u cuc' ri aj madianib xequicämisaj c'u conojel, je jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Xquicämisaj ri Ebi, ri Requem, ri Zur, ri Hur xukuje' ri Reb, ri u bixic, ri job ajawinelab aj madianib, xukuje' ri Balaam (ri u tat ri Balaam are' ri Beor). Ri aj israelib xecalabij bic ri ixokib aj madianib xukuje' ri alaj tak cal, xequitokij tak ri cawaj, ri e qui wacax xukuje' ri jastak ri pakal cajil; man xuwi ta c'u wa' xane' xequiporoj conojel tak ri qui tinimit xukuje' ri alaj tak qui kajebal. Conojel c'ut ri xequitokij chque, chi winak chi awaj, xequic'am u bic chuwäch ri Moises, xukuje' chuwäch ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob xukuje' chquiwäch ri aj israelib, ri e kajinak chupam ri lianic re Moab, chunakaj ri Jordan ri c'o chuwäch ri Jerico. Ri Moises, ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob xukuje' conojel ri e c'amal tak u be ri tinimit xebel ulok chrij ri kajebal che qui c'ulaxic. Are' c'u ri Moises xpe royowal chque ri e c'amal tak qui be jun mil xukuje' jun sient e banal tak ch'o'j, ri xetzelej ulok che u banic ch'o'j, xubij c'u chque: “¿Jasche xebic'asba' can ri ixokib? E are' c'u ne xebux ajchak'mac rumal ri u yoj no'j ri Balaam, xequic'am bic ri aj israelib che u c'ulelaxic ri Ajawaxel xquik'ijilaj c'ut ri Baal-peor. Rumal rech wa' ri Ajawaxel xuc'äjisaj u wäch ri u tinimit rumal jun cämisanic. Kas camic chebicämisaj ri alaj tak alabom xukuje' conojel ri ixokib ri man e k'apojib taj. Ri k'apojib chebic'asba' canok checanaj c'u can iwuc'. Conojel c'ut ri c'o qui cämisam o qui nakom jun cäminak, checanaj can wukub k'ij chrij ri kajebal. Ri ix xukuje' ri e i c'amom bic pa che' rajawaxic quequich'ajch'ojirisaj tak quib churox k'ij xukuje' chuwuk k'ij. Chich'ajch'ojirisaj xukuje' ri atz'iak xukuje' conojel ri jastak re tz'um, re rismal q'uisic' o re che'.” Ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob xubij chque conojel ri ajch'ojab ri xec'oji' chupam ri ch'o'j: “Are jun pixab wa' ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises: Ri jastak re k'an puak, re sak puak, re k'an ch'ich', re räx ch'ich', re woc ch'ich' o räxmamaj ch'ich' (ronojel ri cuch'ij ri k'ak'), rajawaxic quebich'ajch'ojirisaj quebiya' chupam ri k'ak' quebich'aj c'ut ruc' ja' re ch'ajch'ojirisabal. Ri jastak ri man quequich'ij ta ri k'ak', quebich'ajch'ojirisaj xak xuwi ruc' ja'. Aretak cätz'akat wukub k'ij rajawaxic caquich'aj ri catz'iak, quecanaj can ch'ajch'oj. C'äte c'u ri' cuya' queboc chupam ri kajebal.” Ri Ajawaxel xubij che ri Moises: “Ruc' ri u to'banic ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob xukuje' ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak re ri tinimit, chebawajilaj tak ri winak xukuje' tak ri awaj ri xetokix chque ri aj madianib, chabana' quieb chque, chajacha' ri jun pa niq'uiaj chquiwäch ri xepe pa ri ch'o'j ri jun pa niq'uiaj chic chquiwäch ri man xebe ta pa ri ch'o'j. Chac'ama' can jubik' chwe in: chque ri cäya' chque ri ajch'ojab, ri winak xukuje' tak ri wacax, ri e bur tak xukuje' tak ri chij, camajij na jun chque jujun jo' tak sient (500) quebaya' c'u che ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob che cuchuj chwe in. Ri pa niq'uiaj ri xya' chque ri niq'uiaj aj israelib chic, ri winak, ri wacax tak, xukuje' tak ri chij, o chque conojel ri awaj, cawesaj jun chque ri cawinak lajuj (50) quebaya' c'u chque ri aj levitib ri quebanow ri patanijic chupam ri quink'ijilax wi.” Ri Moises xukuje' ri Eleazar je xquibano jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises. Ronojel ri xtokix che ri c'ulel, man xebajilax ta c'ut ri xequic'am ri banal tak ch'o'j pa quech wi, e wakib sient oxc'al olajuj mil (675,000) chij, oxc'al cablajuj mil (72,000) wacax, oxc'al jun mil (61,000) ama'ib tak bur, juwinak cablajuj mil (32,000) alitomab k'apojib. Rumal c'u ri', ri pa niq'uiaj ri xya'taj chque ri ajch'ojab e oxib sient juwinak wuklajuj mil ruc' job sient (337,500) chij. Chque wa' xeya' wakib sient oxc'al olajuj (675) jacha' cuchuj che ri Ajawaxel Dios; chque ri juwinak waklajuj mil (36,000) wacax xeya' oxc'al cablajuj (72) jacha' cuchuj che ri Ajawaxel; chque ri juwinak lajuj mil ruc' job sient (30,500) ama'ib tak bur xeya' oxc'al jun (61) jacha' cuchuj che ri Ajawaxel; chque c'ut ri waklajuj mil (16,000) alitomab xeya' juwinak cablajuj (32) jacha' cuchuj che ri Ajawaxel. Ri Moises xujach ri cuchuj che ri Ajawaxel che ri Eleazar, ri cojol tabal tok'ob, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Ri pa niq'uiaj chic che ri xya'taj chque ri niq'uiaj aj israelib chic ri xutas ri Moises che ri xya'taj chque ri ajch'ojab, xak junam ruc' wa', o e: oxib sient juwinak wuklajuj mil ruc' job sient (337,500) chij. Juwinak waklajuj mil (36,000) wacax, juwinak lajuj mil ruc' job sient (30,500) ama'ib tak bur xukuje' waklajuj mil (16,000) alitomab. Che we pa niq'uiaj ri', ri Moises xresaj jun che catak winak lajuj (50), jas ri xuban chque ri winak xukuje' xuban chque ri awaj, xebuya' chque ri aj levitib ri quepatanij chupam ri k'ijilabal che ri Ajawaxel, jacha' ri takanic ri u yo'm che. E are' c'ut ri c'amal tak be ri xenabej chquiwäch jun mil (1,000) xukuje' jun sient (100) ajch'ojab, xebe che rilic ri Moises xquibij c'u che: “Uj ri uj pataninel awech e kajilam ri ajch'ojab ri e c'o chquixe' ri ka takanic, man c'o ta c'u jun ri ma ta c'olic. E ka c'amom c'u ulok ri jastak ri' e re k'an puak ri xekarik chi ka jujunal: wikbal tak k'abaj, wikbal u kul tak k'abaj, mul k'ab tak u witak xquinaj xukuje' jule' tak wikbal chic, che u chi'xic che ri Ajawaxel jacha' che ka q'uexwäch chi man c'o ta xkataklebej.” Ri Moises xukuje' ri Eleazar xequic'am conojel ri jastak re k'an puak chque. Ri k'an puak ri xquichi'j jacha' che cuchuj ri c'amal tak be ri xetakan puwi' jun mil xukuje' jun sient ajch'ojab, ri xpajanic c'o na chuwäch quiejeb quintal ruc' job libra, chquijujunal ri ajch'ojab c'o xequic'am ulok che ri xtokix che ri c'ulel. Je c'u ri', ri Moises xukuje' ri Eleazar xequic'am chque ri c'amal tak be ri k'an puak ri e qui c'amom ulok, xquic'am c'u bic chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib are' che ri Ajawaxel rech quenataj c'u na ri aj israelib che. Ri e amak', ri re ri Ruben xukuje' ri re ri Gad sibalaj e q'ui ri qui wacax e c'olic. Aretak xquilo chi ri e rulew ri Jazer xukuje' ri re Galaad sibalaj e utz che qui pok'isaxic wacax, xebe che rilic ri Moises, ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob xukuje' ri e c'amal tak u be ri tinimit, xequibij c'u chque: “Chiwilampe': ri ulew tak re Atarot, re Dibon, re Jazer, re Nimra, re Hesbon, re Eleal, re Sebam, re Neb xukuje' ri re Beon, ri u ch'äcom ri Ajawaxel che ri tinimit re Israel, e ulew ri e yuk'bal tak wacax, e c'o c'ut qui wacax ri e pataninel tak awech. We utz cawilo, chaya' we ulew ri' chke, mujak'axej c'ut ch'käp che ri nima' Jordan.” Xutzelej c'u u bixic ri Moises chque: “¿La are' ta quiwaj ix quixcanaj ta can waral e are' ta c'ut ri e iwachalal quebe ta che u banic ch'o'j? ¿Jasche qui ban chque ri aj israelib chi caqueblaj qui c'u'x rech man quek'ax ta chupam ri ulew ri u yo'm ri Ajawaxel chque? Are jewa' ri xquiban ri e i tat aretak xebantak bic pa Cades-barney che rilic we ulew ri'. Xebopan c'ä ruc' ri alaj nima' re Escol xquinic'oj c'ut ri ulew, xquiban c'ut chi xqueblaj qui c'u'x ri aj israelib rech man queboc ta chupam ri ulew ri u yo'm ri Ajawaxel chque. Rumal ri' ri Ajawaxel xpe royowal pa ri k'ij ri', xuban ri chi'nic ri kas cäban na chi ri winak ri ebelinak ulok pa Ejipt ri e c'o chic juwinak qui junab cäpakic man quequila' ta na u wäch ri ulew ri xinchi'j chque chi quinya' che ri Abraham ri Isaac xukuje' ri Jacob, rumal rech chi man xetaken ta che ruc' jicomal. Xuwi' ri Caleb xukuje' ri Josue jic u takexic ri Ajawaxel xquibano. (Ri u tat ri Caleb are' ri Jepon ri aj senezeyib, ri u tat ri Josue are' ri Nun.) Ri Ajawaxel xpe royowal chque ri aj israelib xuban c'u chque chi xebinicat chi na cawinak junab chupam ri chaki'j uwo sak, c'ä man c'o ta jun xc'asi' ta can chque ri xquiyac royowal cumal ri itzel tak qui banoj. Are c'u ri ix camic ri ix qui c'ojolaxelab ri tataxelab aj maquib, quiwaj u banic ri xquiban ri e i tat, che u walijisaxic chi jumul ri royowal ri Ajawaxel chrij ri Israel. We ri ix man quiwaj ta quitakej ri Ajawaxel, ri are' cuban na chi ri aj israelib quecanaj chi na can q'ui k'ijol chupam ri chaki'j uwo sak, ix c'u ri' ri quixmacubenic chi cäsachisax na qui wäch.” Xekeb c'u ruc' ri Moises xquibij c'u che: “Ri cäkaj uj chi quekaban tak qui warabal tak ri e ka chij xukuje' tak ri e ka wacax, xukuje' tak tinimit chque tak ri kachalaxic. C'äte c'u ri' kas uj cakawik na kib ruc' aninakil cuj nabej c'u chquiwäch ri niq'uiaj aj israelib chic, c'ä quekac'am na bic chupam ri culew. E are' tak c'ut, ri e kachalaxic quecanaj can chquipam ri tak tinimit, ri co quecanajic rech man c'o ta caquic'ulmaj pa qui k'ab ri winak ri e jekel chupam we ulew ri'. Man cujtzelej ta na cho tak kachoch we ta ma ta conojel ri aj israelib e qui majim chi tak ri kas culew. Rumal c'u rech chi ri kulew canajinak jewa', pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, man quekatokij ta chic ulew ch'käp che ri Jordan, mawi c'äjela'.” Ri Moises xutzelej c'u u bixic chque: “We quebitz'akatisaj tak ri i tzij quebiwik c'u iwib che u banic ri ch'o'j chuxe' ri u takanic ri Ajawaxel, we iwonojel ix i wikom tak iwib qui ramij ri nima' Jordan chuxe' ri u takanic ri Ajawaxel, quixcanaj c'u can chila' c'ä ri Ajawaxel quebuq'uiak na bic conojel tak ri e u c'ulel u ch'äcom ta c'u ri ulew, c'äte c'u ri' cuya' quixtzelejic, man c'o ta chi c'u i c'as cacanaj ta can ruc' ri Ajawaxel xukuje' ruc' ri Israel. Cacanaj c'ut we u ulew ri' che iwechbal je jas c'u u bim ri Ajawaxel. We c'u man jewa' qui bano, chiwetamaj chi quiban jun macaj chuwäch ri Ajawaxel copan c'u na ri c'äjisabal i wäch rumal we macaj ri'. Chebiyaca' ba' ri tinimit tak chque tak ri e iwachalal xukuje' tak warabal chque tak ri e i chij, chi tz'akatisaj c'ut ri i tzij.” Ri e rija'lil ri Gad xukuje' ri e rech ri Ruben xquitzelej u bixic che: “We pataninel tak awech ri' caquiban na ri e a takom che qui banic. Ri e kixokil xukuje' ri ch'utik tak ka c'ojol, quecachilaj ri wacax xukuje' conojel tak ri kawaj, quecanaj na canok waral chquipam tak ri tinimit re Galaad, are c'u ri uj, ri uj pataninel tak awech, cakawik tak kib cujbe c'u che u banic ri ch'o'j chuxe' ri u takanic ri Ajawaxel, jacha' ri uj a takom che u banic.” Ri Moises xebuya' c'u tak we takanic ri' che ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob, che ri Josue xukuje' chque ri c'amal tak be quech jujun tak ja winak ri e quech ri jalan tak amak' re Israel: “We conojel ri achijab quech ri ramak' ri Gad xukuje' ri Ruben queboc'ow junam iwuc' chupam ri Jordan qui wikom tak quib che u banic ri ch'o'j chuxe' ri u takanic ri Ajawaxel cäquich'äc ta c'u na ri ulew, c'äte c'u ri' ri ix quijach na ri ulew re Galaad pa qui k'ab jacha' kas che culew. We c'u man quek'axic quiwikom quib, caquitaklebej c'u na jun ulew chixo'l ix chupam ri ulew Canaan.” Ri e rachalaxic ri Gad xukuje' ri rech ri Ruben xquitzelej u bixic: “Cakaban na ri u takom u banic ri Ajawaxel chque we e pataninel tak awech ri'. Cujk'ax na ka wikom kib cujoc chupam ri ulew Canaan cakanimaj ri Ajawaxel, cacanaj c'u na ri ulew pa ka k'ab ri c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan jacha' che kechbal.” Jeri' chque ri amak' tak re Gad re Ruben, xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases, ri Moises xebuya' chque ri ulew re Sehon, ajawinel aj amoreyib, xukuje' ri rech ri Og, ajawinel re Basan, xerachilaj ri tinimit tak ri e u tz'akatil xukuje' tak ri ulew ri e c'o chrij. Ri e aj ramak' ri Gad xequiban qui banic tak ri tinimit ri e rech ri Dibon, ri Atarot, ri Aroer, ri Atarot-sopan, ri Jazer, ri Jogbe, ri Bet-nimra xukuje' ri Bet-aran, co c'u xquiban chque xukuje' xequiban tak qui warabal ri qui chij. Ri e aj ramak' ri Ruben xequiban qui banic tak ri tinimit ri rech ri Hesbon, ri Eleal, ri Quiriataim, ri Neb, ri Baal-meon xukuje' ri Sibma, xeq'uex c'u tak ri qui bi' jujun chque xequicoj c'u ri qui bi' chquij ri xebanow qui banic. Ri e rachalaxic ri Maquir (u c'ojol ri Manases) xquimajij ri ulew re Galaad xquiban c'u quech che, xequiq'uiak bic ri aj amoreyib ri e jekel chila'. Are c'u ri Moises xujach ri ulew re Galaad pa qui k'ab ri e rachalaxic ri Maquir, xejeki' c'u wa' chila'. Ri Jair, rachalaxic ri Manases, xuban rech che jujun tak qui tinimit ri aj amoreyib xucoj c'ut Habot-jair che qui bi'. Ri jumulaj aj Noba xquimajij ri Kenat xukuje' tak ri tinimit ri e c'o pa u k'ab, xucoj c'ut ri kas u bi' chrij, Noba. E are tak c'olbal wa' ri xejeki' wi tak ri aj israelib aretak xebel ulok pa Ejipt ri qui cholajim wi quib e jacha' e banal tak ch'o'j, c'amom qui be rumal ri Moises xukuje' ri Aaron. Ri Moises xebutz'ibaj tak ri qui bi' ri c'olbal ri quebel wi tak u bic, jun c'olbal jun c'olbal chic, je jas ri takanic cuya' ri Ajawaxel che, e are' tak c'olbal wa' jawije' ri xebel wi bic. Ri aj israelib xebel bic pa Ramses chupam ri olajuj rajilabal ri nabe ic' re ri junab, che ri ucab k'ij che rokowisaxic ri nimak'ij re ri Oc'owem. Xebel bic ruc' jun nimalaj cuinem chquiwäch c'u conojel ri aj ejiptib, ri aj ejiptib cätajin quequimukla' tak conojel ri e nabeal tak qui c'ojol, are c'u xbanow ri Ajawaxel chi xecämic, rumal c'u wa' u k'atom tzij paquiwi' tak ri e qui diosib. Ri aj israelib xebel bic pa Ramses xebekaj pa Sucot. Xebel bic pa Sucot xebekaj pa Etam, pa ri u c'ulbatil ri chaki'j uwo sak. Xebel bic pa Etam, xecotinic xebe che u suq'uil ri Pi-hahirot, ri c'o pa ri elebal k'ij che ri Baal-zepon, xekaj c'u chuwäch ri Migdol. Xebel c'u bic Pa-hahirot, xquiramij ri plo xebopan c'u chupam ri chaki'j uwo sak. Oxib k'ij xebin chupam ri chaki'j uwo sak re Etam xebekaj c'u pa Mar. Xebel bic pa Mar xebopan pa Elim, jawije' e c'o wi cablajuj bulbux ja' xukuje' oxc'al lajuj juwi' tak tut xebekaj c'u chila'. Xebel bic pa Elim xebekaj c'u chunakaj ri Quiäk Plo. Xebel bic chunakaj ri Quiäk Plo xebekaj c'u chupam ri chaki'j uwo sak re Sin. Xebel bic chupam ri chaki'j uwo sak re Sin xebekaj c'u pa Dopca. Xebel bic pa Dopca xebakaj c'u pa Alus. Xebel chi bic pa Alus xebekaj c'u pa Repidim, jawije' ri man c'o ta wi qui ja' ri winak ri xcuq'uiaj taj. Xebel bic pa Repidim xebekaj c'u chupam ri chaki'j uwo sak re Sinai. Xebel bic chupam ri chaki'j uwo sak re Sinai xebekaj c'u pa Kibrot-hataab. Xebel bic pa Kibrot-hataab xebekaj c'u pa Hazerot. Xebel bic pa Hazerot xebekaj c'u pa Ritma. Xebel bic pa Ritma xebekaj pa Rimon-peres. Xebel bic pa Rimon-peres xebekaj c'u pa Libna. Xebel bic pa Libna xebekaj c'u pa Ris. Xebel bic pa Ris xebekaj c'u pa Seelat. Xebel bic pa Seelat xebekaj chupam ri juyub Seper. Xebel bic chupam ri juyub Seper xebekaj c'u pa Harad. Xebel bic pa Harad xebekaj c'u pa Maselot. Xebel bic pa Maselot xebekaj c'u pa Tahat. Xebel bic pa Tahat xebekaj pa Tar. Xebel bic pa Tar xebekaj c'u pa Mitca. Xebel bic pa Mitca xebekaj c'u pa Hasmon. Xebel bic pa Hasmon xebekaj c'u pa Moserot. Xebel bic pa Moserot xebekaj c'u pa Bene-jaacan. Xebel bic pa Bene-jaacan xebekaj c'u pa Hor re Jidgad. Xebel bic pa Hor re Jidgad xebekaj pa Jotbat. Xebel bic pa Jotbat xebekaj c'u pa Abron. Xebel bic pa Abron xebekaj c'u pa Ezion-jeber. Xebel bic pa Ezion-jeber xebekaj c'u chupam ri chaki'j uwo sak re Zin, ri u bixic wa' pa Cades. Xebel bic pa Cades xebekaj c'u chunakaj ri juyub Hor, chupam ri u c'ulbatil ri Edom. Rumal ri u takanic ri Ajawaxel, ri Aaron ri cojol tabal tok'ob xpaki' puwi' ri juyub Hor, chila' c'u xecäm wi chupam ri nabe k'ij rech ri ro' ic' re ri junab cawinak, chapom ulok rajilaxic pa ri k'ij ri xebel bic ri aj israelib pa Ejipt. Aretak xecäm ri Aaron puwi' ri juyub Hor, jun sient juwinak oxib (123) u junab. Ri ajawinel aj cananeyib re Arad ri jekel pa ri Negueb re Canaan, xoc pa u jolom ri copanem ri aj israelib. Xebel bic chupam ri juyub Hor xebekaj c'u pa Zalmon. Xebel bic pa Zalmon xebekaj c'u pa Punon. Xebel bic pa Punon xebekaj c'u pa Obot. Xebe bic pa Obot xekaj c'u pa Ije-abarim, chupam ri u c'ulbatil ri Moab. Xebel bic pa Ije-abarim xebekaj c'u pa Dibon-gad. Xebel bic pa Dibon-gad xebekaj c'u pa Almon-diblataim. Xebel bic pa Almon-diblataim xebekaj c'ut chquipam tak ri juyub re Abarim, pa ri elebal k'ij che ri Neb. Xebel bic chquipam tak ri juyub re Abarim xebekaj c'ut chquipam tak ri lianic re Moab, chunakaj ri nima' Jordan, ri c'o chuwäch ri Jerico. Ri tinimit xkaj chunakaj ri Jordan e latz'ebeninak bic kas pa Bet-jesimot c'ä pa Abel-sitim pa tak ri lianic re Moab. Pa tak ri lianic re Moab chunakaj ri nima' Jordan, ri c'o chuwäch ri Jerico, ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: aretak ri ix quixoc'ow chupam ri Jordan quixoc c'u pa ri ulew Canaan, chebiwesaj bic conojel ri winak ri e c'o chupam ri ulew, chebipaxij conojel tak ri wächbal ri e c'o cuc' re abaj re porom ch'ich', chebikasaj conojel tak ri e qui k'ijilabal ri e c'o paquiwi' tak ri juyub. Chich'äca' ri ulew chixjekel c'u chupam, rumal rech chi ri in quinjach pa i k'ab rech quixc'oji' chupam. Rajawaxic c'ut quijach pa taklebenic chquixo'l tak ri ija'lil que conojel ri amak'; chque ri ija'lil ri sibalaj e q'ui caya' na jun ulew chque ri nim na, chque ri man kas ta e q'ui jun ulew ri man kas ta nim; chquijujunal ri ija'lil cäquic'am na ri cuc'ut ri taklebenic chque. We c'u ri ix man quebiq'uiak ta bic ri winak ri e c'o pa ri ulew, ri quecanaj can chila' quequiban na c'ax chiwe jacha' jun u xer che' pa ri bak'wächaj o jacha' q'uix chupam ri cuerp, aretak ri ix quixjeki' pa ri ulew; quinban c'u na chiwe jachique ri nu chomam u banic chque.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chaya' quibixic we jastak ri' chque ri aj israelib: Chanim quixoc na pa ri ulew re Canaan. Are c'u ulew wa' ri cux na iwech, e are c'u tak u c'ulbatil wa': Ri c'ulbatil pa ri mox k'ab cäc'ulbatin na ruc' ri chaki'j uwo sak re Zin xukuje' ruc' ri rulew ri Edom. Cätakenic cäbe pa ri elebal k'ij, ri c'ulbat cächaptaj na chu chi' ri u mox ri Cäminak Cho, catakenic cäbe pa ri mox k'ab quetakal c'ä pa ri pakapic re Acrabim, coc'ow na pa Zin copan c'u na c'ä pa Cades-barney. Cätekextan c'u pa Hasar-adar quetakal c'ä pa Asmon, quel pa Asmon cätaken c'ä ruc' ri alaj nima' ri cac'ulbatin ruc' ri Ejipt, queq'uis u tza'm c'ä chuchi' ri plo ri Mediteran. Ri c'ulbat pa ri kajebal k'ij cac'ulbatin ruc' ri u tak'aj ri plo ri Mediteran. Che ri c'ulbat pa ri iquiak'ab, chicojo' jun c'ulbat cachaptaj bic ruc' ri plo ri Mediteran quetakal c'ä pa ri juyub Hor, cachaptaj chubic ruc' ri juyub Hor quetakal c'ä chuchi' ri oquibal re Hamat, cätakextan c'u c'ä pa Zedad. Kas pa Zedad, we c'ulbat ri' re iquiak'ab catakenic copan c'ä pa Zipron queq'uis c'ä pa Hazar-enan. Che ri c'ulbat pa elebal k'ij, chicojo' jun c'ulbat kas pa Hazar-enan c'ä pa Sepam, quel pa Sepam copan pa Ribla, pa ri elebal k'ij che ri Ain; chila' cächaptaj bic ri c'ulbat cakaj bic pa ri xcutaj che ri elebal k'ij che ri cho Sineret, cätaken c'u pa ri nima' Jordan quetakal c'ä chupam ri Cäminak Cho. We c'ulbat tak ri' e are' ri u q'uisbalil ri iwulew.” Ri Moises xebuya' tak we takanic ri chque ri aj israelib: “Are ulew wa' ri qui jacha' chiwäch cumal taklebenic; are ri ulew ri u yo'm wi takanic ri Ajawaxel chi cäya' chque ri belejeb amak' ruc' pa niq'uiaj ri c'ä maja' caya' culew, Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Ri quebejachow ri ulew chiwäch are' ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob cärachilaj ri Josue (ri u tat ri Josue are' ri Nun). Chisiq'uij xukuje' jun c'amal be re jujun amak', che u jachic ri ulew. Ri achijab ri rajawaxic quebisiq'uij e are' tak wa': Che ri rech ri ramak' ri Juda: ri Caleb (ri u tat ri Caleb are' ri Jepon). Che ri rech ri Simeon: ri Semuel (ri u tat ri Semuel are' ri Amihud). Che ri rech ri Benjamin: ri Elidad (ri u tat ri Elidad are' ri Quixlon). Che ri rech ri Dan: ri c'amal be Buqui (ri u tat ri Buqui are' ri Jogli). Chque ri camak' ri e u c'ojol ri Jose: ri c'amal be Haniel (ri u tat ri Haniel are' ri Epod) che ri rech ri Manases; are' c'u ri c'amal be Kemuel (ri u tat ri Kemuel are' ri Siptan) che ri rech ri Eprain. Che ri rech ri ramak' ri Zabulon: ri c'amal be Elizapan (ri u tat ri Elizapan are' ri Parnac). Che ri rech ri Isacar: ri c'amal be Paltiel (ri u tat ri Paltiel are' ri Azan). Che ri rech ri Aser: ri c'amal be Ahiud (ri u tat ri Ahiud are' ri Selom). Che ri rech ri Neptali: ri c'amal be Pedael (ri u tat ri Pedael are' ri Amihud).” E are' tak wa' ri xebutak ri Ajawaxel che u jachic ri ulew Canaan chquiwäch ri aj israelib. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises chupam tak ri lianic re Moab, chunakaj ri Jordan, chuwäch ri Jerico, xubij c'u che: “Chaya' takanic chque ri aj israelib chi, che ri ulew ri cäyataj chque, chequiya' chque ri aj levitib tak tinimit ri quejeki' wi na, cheyok xukuje' chque ri juyub tak re yuk'bal ri e c'o chquij tak ri tinimit. Ri aj levitib quejeki' na pa tak ri tinimit ri', pa tak ri juyub quequiya' wi na ri qui wacax xukuje' ri jule' tak cäwaj chic. Ri juyub tak re yuk'bal ri rajawaxic queya' chque caquilic' na quib chrij ri tinimit, juwinak quieb c'am quetan chrij ri nimalaj tapia. Ronojel ri ulew cux na cajtzalaj re cawinak quiejeb (44) c'am pa jujun u xcut, ri u bixic, xak junam quetan pa ri elebal k'ij xukuje' pa ri u kajebal k'ij, pa ri iquiak'ab xukuje' pa ri mox k'ab. Ri tinimit cacanaj can pa niq'uiajil, chque tak ri juyub re yuk'bal ri e c'o chrij. Chque ri tak tinimit ri quebiya' chque ri aj levitib, wakib (6) quebux na to'tajisabal ib jawije' cuya' cutzucuj wi to'bal rib ri winak ri u cämisam jachin jun. Chque we tak tinimit ri' quebitik chi na cawinak quieb (42); chnimalaj ronojel, rajawaxic quebiya' chque ri aj levitib cawinak wajxakib tak tinimit quecachilaj tak ri qui juyub re yuk'bal. Ri tak tinimit ri quebiya' chque ri aj levitib ri quebiwesaj chque ri niq'uiaj chi aj israelib, chquijujunal tak ri amak' rajawaxic je caquiya' jas ri u q'uiyal ri xquitaklebej: chque tak ri ulew ri e nimak na, e q'ui tak ri tinimit ri quec'am na chque; chque tak ri ulew ri man kas ta e nimak, man e q'ui ta ri tinimit tak ri quec'am chque.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij c'u che: “Chabij wa' chque ri aj israelib: aretak ri ix qui ramij ri nima' Jordan che ri oquem pa Canaan, rajawaxic quebicha' jujun tak tinimit che to'tajisabal ib, ri cuya' cutzucuj wi to'bal rib ri winak ri man are ta u chomanic xucämisaj ta jun winak. Chila' cäto'taj wi pa u k'ab ri rachalal ri cäminak ri cäraj cuya' rajil c'axelal che, man cäcäm ta c'u na c'ä cutac'aba' na rib chuwäch ri tinimit rech cäk'at tzij puwi'. Chque tak ri tinimit, wakib quecanaj che to'tajisabal ib: Oxib quecanaj pa ri elebal k'ij che ri Jordan oxib c'ut quecanaj pa Canaan. We wakib tinimit tak ri' e tinimit re to'tajisabal ib, chque ri aj israelib jacha' xukuje' chque ri man e qui winakil ta ri e jekelic o xak e solinelab e c'o a pam chixo'l. Chila' cuya' cato'tajisaj wi rib ronojel ri man xuchomaj ta xucämisaj jun winak. We c'o jachin jun cusoc jun winak ruc' jun ch'ich', cäcäm c'ut ri xsoquic, jun cämisanic wa', ri cämisanel cäc'okox na che cämical: We c'o jachin jun cuch'ay jun winak ruc' jun abaj ri cuc'am ulok cämical, cacäm c'ut ri xch'ay che abaj, jun cämisanic wa', ri cämisanel cac'okox na che cämical. We c'o jachin cuch'ay jun winak ruc' jun che' ri cuc'am ulok ri u cämical, cäcäm c'ut ri xch'ayic, jun cämisanic wa', ri cämisanel cac'okox na che cämical. Ri rachalal ri cäminak ri nakaj na che are' cäcämisan na ri cämisanel aretak curiko. We c'o jachin jun cuch'iquimij jun winak rumal oyowal, o we cuq'uiak jun jasach chrij cuc' itzel tak chomanic, o rumal c'ulelam ib cuch'ay cuc' tak ri e u k'ab, cäcäm c'ut ri winak, ri ajchak'mac cäc'okox na che cämical cämisanel c'u wa'. Ri rachalal ri cäminak ri nakaj na che are' cacämisan na ri cämisanel aretak curiko. We c'u ne c'o jachin jun xak c'ätetal cuch'iquimij jun winak, man rumal ta c'ulelanic, o we cuq'uiak jun jasach chrij ri man ruc' ta itzel chomanic, o man xril ta xuq'uiak jun abaj ri cäcämisanic, cakaj c'ut ri abaj puwi' cäcämisax c'u rumal man qui c'ulel ta c'u quib mawi u choman ta u banic jun c'ax che. Are c'u ri tinimit cux na k'atal tzij chquixo'l, ri xbanow ri cämic ruc' ri rachalal ri cäminak ri cäraj cutoj rajil q'uexelal ri cämical ri xbanic, je jastak we cholajil ri'. Ri tinimit rajawaxic cuto' na u wi' ri xbanow ri cämic rech man catoj ta rajil c'axelal che rumal ri rachalal ri xcäm rumal, cuban c'u na chi catzelej pa ri tinimit re to'bal ib jawije' ri u tzucum wi to'bal rib. Ri xcämisanic rajawaxic cäcanaj chila' c'ä cacäm na ri quinimal ri e cojol tabal tak tok'ob ri kas tastalic. We c'u quel bic chrij ri rulewal ri tinimit re to'tajisabal ib, ri rachalal ri xcämisaxic man c'o ta jun il cäkaj ta puwi' we curik chrij cucämisaj ta c'ut. Ri xcämisanic rajawaxic cäcanaj chupam ri tinimit re to'tajisabal ib c'ä cäcäm na ri qui nimal ri e cojol tabal tak tok'ob. C'äte ri' cuya' cätzelej pa ri rulew. We e chomanic tak ri' e jun pixab wa' chiwe ri quek'ax cuc' ri tataxelab quebopan c'u cuc' ri c'ojolaxelab, apawije' ta ne ri quixjeki' wi.” “Xuwi rumal ri qui k'alajisanic quieb oxib cuya' cac'okox jun cämisanel che cämical. Xa jun k'alajisanel man cubana' ta che u c'okoxic ta jun winak che cämical. Man cuya' ta cac'am puak che u q'uexwäch ri u c'aslemal jun cämisanel ri c'okotajinak che cämical; we winak ri' rajawaxic cäcämic. Man cuya' taj cac'am puak rech cäya' ta che ri cämisanel ri xutzucuj u to'tajisaxic rib chupam jun chque tak ri tinimit ri e c'utum rech cätzelej ta chupam ri rulew c'ä mojok chcäm ri qui nimal ri e cojol tabal tak tok'ob. Miwawasij ri ulew ri quixxejekel wi na cuc' tak cämisanic, ri cämisanic cärawasij ri ulew man c'o ta c'u jas caya' ta che u q'uexwäch ri cämisanel we ta ma ta are ri u cämisaxic ri xbanow ri cämisanic. Miwawasij ri ulew ri quixxejekel wi na ri xukuje' quinejekel wi na, in c'ut ri Ajawaxel, in jekel chquixo'l ri aj israelib.” Ri e c'amal tak be que jujun ja tak winak chque ri e rachalaxic ri Galaad, kas e rija'lil ri Maquir, ri Manases xukuje' ri Jose, xebe che u bixic che ri Moises xukuje' chque ri e c'amal tak qui be jujun tak ja winak aj israelib, xebechok c'u chque: “Ri Ajawaxel xuya' takanic chi at, Moises, cajach na ri ulew rumal taklebenic chquiwäch ri aj israelib ri caquitakej na chquijujunal, xukuje' xatutako chi ri ulew ri ya'tal che ri Zelopehad, ri xukuje' kachalal, chi chaya' chque ri e u mia'l. We c'u ri e are' quec'ule cuc' alabom ri e rech jun amak' chic aj israel, ri ulew ri cäyataj chque man u tz'akatil ta chic ri ka amak' cak'ax na pa u k'ab ri qui amak' ri quec'ule wi. Jeri' cächapletaj na resaxic jubik' che ri xya'taj chke rumal taklebenic. Aretak c'u queltakal ri junab re torobal pa Israel, ri culew wa' kas xa jumul cäk'ax na pa u k'ab ri jun amak' chic man c'u u tz'akatil ta chic ri kech.” Are c'u ri Moises, je jastak ri pixbenic ri xebuya' ri Ajawaxel che, xuya' we takanic ri' chque ri aj israelib: “Ri achijab ri e rech ri ramak' ri Jose c'o rumal ri cäquibij. Ri Ajawaxel cuya' na c'olbal chi ri e u mia'l ri Zelopehad quec'ule ruc' jachin ri cäcaj wi, xuwi ta ne we e rachalaxic ri amak' ri quebel wi, are' ri amak' ri tataxel. Ri ulew ri xquitaklebej chquijujunal pa Israel man cuya' taj quesax pa jun amak' cak'ax ta chi c'u pa jun; ronojel aj Israel rajawaxic cucanajisaj ri rechbal chupam ri kas ramak'. We jun ixok re apachique amak' querechbej tak ulew rajawaxic cac'uli' ruc' jun achi ri xukuje' rija'lil ri kas ramak'. Jeri' chquijujunal ri aj israelib rajawaxic cucanajisaj ri echbal ri e u c'amom chque tak ri e u mam. Man c'o ta jun echbal ri quel ta pa jun amak' cak'ax ta chi c'u chupam jun amak'. Chquijujunal tak ri amak' re Israel rajawaxic chucanajisaj ri ulew ri xutaklebej.” ri e rija'lil ri Manases (ri u tat ri Manases are' ri Jose). Jeri' ri quechbal xcanaj chupam ri amak' ri quel wi ri qui tat. E are tak takanic wa' xukuje' tak pixab ri xebuya' ri Ajawaxel chque ri aj israelib rumal ri Moises chupam tak ri lianic re Moab chunakaj ri Jordan, ri c'o chuwäch ri Jerico. E are tak tzij wa' ri xubij ri Moises chque conojel ri aj israelib, aretak e c'o pa ri chaki'j uwo sak, pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, ri u bixic pa ri Araba, chuwäch ri Sup xo'l tak ri ulew Paran, Topel, Laban, Hazerot xukuje' Dizahab. Cächapletaj ulok pa ri juyub Horeb queq'uis c'ä pa Cades-barney c'o julajuj k'ij be, we are cätakex ri be ri cäk'ax pa tak ri juyub Seir. Aretak e c'o pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan pa ri ulew re Moab, ri Moises xuchaplej qui ya'ic tak we pixbenic ri': “Ri Ajawaxel ri ka Dios xubij tak we tzij ri' chke pa Horeb: ‘Ri ix sibalaj naj xixc'oji' pa we juyub ri'. Chebimolo ba ri jastak iwech, jix pa tak ri qui juyub ri aj amoreyib xukuje' pa conojel tak ri ulew ri e c'o chquinakaj: ri Araba, ri ulew ri nojinak che c'ache'laj, ri lianic, ri Negueb, ri tak'aj, ri culew ri aj cananeyib xukuje' ri Libano, c'ä chuchi' ri nimalaj nima' Euprats. Ri in nu jachom we ulew ri' pa i k'ab; chic'ama' xukuje' chiwechbej ri ulew, ri in, ri Ajawaxel xinban ri chi'nic ri kas cäban na che u ya'ic chque ri e i mam, e are wa' ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob, xukuje' chque ri e quija'lil.’ ” “Chupam c'ut we k'ijol ri' in xinbij chiwe: ‘Ri in nu tuquiel man quincuin ta che iwuc'axic iwonojel. Sibalaj e q'ui chi c'ut ri e iwalc'ual ri e u yo'm ri Ajawaxel chiwe, camic ix, ix jun nimalaj tinimit chic jacha' ri ch'imil ri e c'o chicaj. ¡Chi ri Ajawaxel ri qui Dios ri e i mam chixuq'uiyirisaj ta na jun mil mul china' jas ri i q'uial camic, chixutewichi'j ta na jas ri chi'nic ri xuban chiwe! Ri in nu tuquiel man quincuin ta quinwuc'aj ri alalaj eka'n ri quilixic tak ri e u q'ueyowal ri e c'o chixo'l xukuje' tak ri ch'o'j. Rumal ri', chebicha' chque jujun tak amak' achijab ri e ajno'jab, ri c'o quetamanic, ri quesan nimak tak qui no'j rech quebencoj jacha' che c'amal tak i be.’ Ri ix c'ut xibij chwe: ‘Utz cäkato ri cabij chke.’ Xebenwesaj c'u pa jujun tak amak' achijab ri c'o na qui no'j, xukuje' elinak chic qui no'j, xinya' c'u takanic pa qui k'ab rech quetakan piwi'; jujun xebencoj puwi' jun mil (1000) achijab, niq'uiaj chic xebencoj puwi' jun sient (100), niq'uiaj chic puwi' cawinak lajuj (50), niq'uiaj chic puwi' lajuj (10) jujun chi c'ut xinya' takanic pa qui k'ab rech quetakan paquiwi' jujun tak amak'. Xukuje' xinya' we takanic ri' chque ri e i k'atal tak tzij: ‘Chebiwilij conojel xukuje' chibana' ri suq'uil chque conojel, chque ri i winakil xukuje' chque ri man i winakil taj; aretak quik'at tzij, rajawaxic junam ri u k'atic tzij quiban paquiwi' ri winak: Chibana' ri suc'alaj k'atan tzij paquiwi' ri man nimak ta qui k'ij xukuje' paquiwi' ri nimak qui k'ij, mixe'j iwib chuwäch jachin jun, rech c'u ri Dios ri k'atoj tzij. Are c'u we c'o jun jasach ri man quixcuin ta che u k'atic tzij puwi', chic'ama' ulok chnuwäch rech quink'at tzij in puwi'.’ Chupam c'ut ri k'ijol ri', utzalaj u k'alajisaxic xinya' chiwe ronojel ri rajawaxic u banic iwumal.” “Aretak xujel ulok pa Horeb, xujbe chusuq'uil ri qui juyub ri aj amoreyib, are xkanimaj ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel ri ka Dios chke. Xkabinibej ri nim xukuje' ri xibibalalaj chaki'j uwo sak ri xiwilo, c'ä xujopan na pa Cades-barney. Chila' c'u xinbij wi chiwe: ‘Uj ulinak pa tak ri qui juyub ri aj amoreyib ri cuya' ri Ajawaxel ri ka Dios chke. Ri Ajawaxel, ri i Dios ix, cujach we ulew ri' chiwe. Chixpakal ba, chixoc che rechbexic jacha' ri u bim ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e i mam. Mixe'j iwib, mawi muban quieb i c'u'x.’ Xixopan c'u wuc' che u bixic chwe: ‘Utz na we quenabej jujun chke, che rilic ri ulew ri', quetzelej c'u ulok chanim che u bixic chke jachin chque be cäkatakej xukuje' jachique tak tinimit cuya' cujoc wi.’ Utz c'u xinto ri xibij chwe, xebencha' c'u cablajuj chixo'l, jun pa jujun amak'. Xebe c'ut xquitakej ri be ri cäk'ax pa tak ri c'ache'laj, xebopan c'u pa ri beya' re Escol, xquisolij c'u ronojel ri ulew. Xequic'am c'ut ri e qui wächinic we ulew ri', xequic'am c'u ulok chke, je c'u xquibij wa' chke: ‘Ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri ka Dios chke sibalaj utz.’ Man xiwaj ta c'ut xixbec, man xinimaj ta ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel ri ka Dios chiwe, xa c'u xichaplej yok'onic pa tak ri iwachoch, xibij c'ut: ‘Ri Ajawaxel man cujraj taj; xujresaj ulok pa Ejipt che ka jachic pa qui k'ab ri aj amoreyib che u q'uisic tzij pakawi'. ¿Jawije' c'u cujbe wi camic? Ri xetak bic che u solixic ri ulew xquibij chi ri achijab ri e c'o chila' sibalaj e cowilaj tak achijab na chkawäch uj, xukuje' sibalaj nimak tak cakan, xukuje' e c'o tinimit ri e nimak, ri sutim quij cuc' nimak tak tapia xukuje' xequil qui wäch ri e rija'lil ri tac'atic Anac, ronojel wa' u yo'm nimalaj xe'n ib chke.’ Xintzelej c'u u bixic chiwe: ‘Mixoc il. Mixe'j iwib chquiwäch. Ri Ajawaxel ri i Dios are cänabej chiwäch, are cäch'ojin na che i q'uexwäch jas ri xiwilo ri xuban pa Ejipt, xukuje' ri xuban pa ri chaki'j uwo sak. Ri Ajawaxel ri i Dios ix u c'amom ulok pa u k'ab pa ronojel ri be ri i binibem ulok c'ä ix ulinak waral, jacha' ri cuban jun tataxel cutelej ri u c'ojol cuc' tak ri u k'ab.’ Are c'u ri ix man xicu'ba' ta i c'u'x chrij ri Ajawaxel ri i Dios, ri canabej chiwäch che u ch'aic ri c'olbal ri quixekaj wi. Chak'ab ruc' k'ak' cuc'ut ri i be ri rajawaxic quiterenej, pa k'ij ruc' jun sutz' cuc'am ri i be.” “Aretak ri Ajawaxel xuta' ri e i yok'onic ri xibano, sibalaj xpe royowal, xuban c'ut we chi'nic ri' ri kas cäban na: ‘Mawi jun chque we itzel tak winak ri' cäquil na u wäch ri utzalaj ulew ri xinbij chi quinya' chque ri e qui mam. Xuwi c'u ri Caleb (u c'ojol ri Jepon) man je ta quinban che, ri are' caril c'u na che c'u ri are' xukuje' chque ri e rija'lil quinya' wi na ri ulew jawije' ri cäquiya' wi ri cakan, rumal rech chi xuterenej ri Ajawaxel ruc' ronojel jiquil.’ U mac c'u iwech ix, ri Ajawaxel xpe royowal chwe in, xubij c'u chwe: ‘Xukuje' ri at man catoc ta pa ri ulew. Are c'u coc na ri Josue ri to'l awech, che a q'uexwäch. (Ri u tat ri Josue are' ri Nun.) Chaya' chajin anima' che, are c'u cäjachow na ri ulew chque ri aj israelib. Pune' c'u ri ix xibij can nabe chi ri e i c'ulel quequitokij na ri iwixokil xukuje' ri alaj tak alabom e are' c'ut we alaj tak alabom ri' ri c'ä maja' cäquich'obo jas ri cäquibano, e are wa' ri queboc na pa ri ulew: quinya' c'u na che quechbal. Are c'u ri ix, ¡chixtzelej pa ri chaki'j uwo sak!, ¡jix chi jumul chuchi' ri Quiäk Plo!’ ” “Xitzelej c'u u bixic: ‘Uj macuninak chuwäch ri Ajawaxel, cujbe ba na che u banic ri ch'o'j jas ri takanic u yo'm ri Ajawaxel chke.’ Ri ix xic'am bic ri i ch'ojibal are pa i c'u'x chi man c'ax ta ri pakalem puwi' ri juyub. Are c'u ri Ajawaxel xubij chwe chi quinbij chiwe: ‘Mixbe che u banic ch'o'j, mijacha' iwib pa qui k'ab ri c'ulel, man in c'o ta c'u iwuc'.’ Ri in xinbij wa' chiwe, man xinimaj ta c'ut ri xinbij chiwe, xic'ulelaj ri u takanic ri Ajawaxel. Ruc' c'u nimal xixpaki' puwi' ri juyub. Ri aj amoreyib ri e jekel pa tak ri juyub ri', xebel ulok chiwij jacha' sita'l, xixcokataj, xixquich'äc c'u pa Seir c'ä pa Horm. Aretak c'ut xixtzelej ulok, xixok' chuwäch ri Ajawaxel, are c'u ri are' man xoc ta il che ri iwok'ej. Rumal c'u ri' ri ix, naj xixjeki' na pa ri ulew Cades.” “Xujbe c'u pa ri chaki'j uwo sak, pa ri be ri c'o chuchi' ri Quiäk Plo, jas ri xubij ri Ajawaxel chwe. Naj xujbin na chquij tak ri c'ache'laj re Seir. Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Sibalaj q'ui k'ij chic cätajin quixbin chquij tak we juyub ri', jix ba camic pa ri riquiak'ab ri relebal k'ij. Chaya' we takanic ri' chque ri tinimit: Ix quixoc'ow na pa ri culew ri e rija'lil ri Esau ri e jekel pa Seir, e iwachalaxic c'u wa'. Ri e are' cäquixe'j na quib chiwäch; are c'u ri ix sibalaj chichajij na iwib. Mixch'ojin c'u cuc', ri in man quinya' ta chiwe jun ch'akap che we ulew ri', rumal rech chi ri c'ache'laj tak re Seir e quech ri e rija'lil ri Esau. In nu yo'm chque. Ri ix quibij na chque chi chquic'ayij ri i wa ri quitijo, quitoj na chque pune' xa jukub joron.’ Ri Ajawaxel ri i Dios ix u tewichi'm pa ronojel ri i banom, cawinak junab c'ut c'olinak iwuc'. Ix u chajin pa ronojel ri i binem pa we nimalaj chaki'j uwo sak ri', man c'o ta c'u xajwataj chiwe. Xkatakej c'u ri be ri cäbe pa Araba, pa Elat xukuje' pa Ezion-jeber, xujoc'ow c'u pa tak ri culew ri e kachalaxic, ri e rija'lil ri Esau, ri e jekel pa Seir, chila' xkacotij wi ri ka be, xkatakej ri be ri coc'ow pa ri chaki'j uwo sak re Moab. Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Maban c'ax chque mawi match'ojin cuc' ri aj Moab, e rija'lil c'u ri Lot wa', in nu yo'm che quechbal ri ulew re Ar.’ (Are xec'oji' ri aj emitab pa we ulew ri ojer, e q'uia winak ri man ajilatal taj, xukuje' e tac'atak e jacha' ri e rija'lil ri jutac'aj Anac. Kastzij ri winak cäquibij chi aj repaitab, pune' ri aj moabib cäquibij chi aj emitab. Aj horeyib c'ut ri xec'oji' can pa Seir, are c'u ri rija'lil ri Esau xequisach qui wäch ri winak ri e c'o chila', xquechbej c'u ri ulew, xecanaj c'u chila' jas ri xquiban ri aj Israel che ri ulew ri xuya' ri Ajawaxel chque.) Xcha' ri Ajawaxel: ‘Are c'u ri camic chixwalijok, chixbinok chi'x k'ax chupam ri nima' Zered.’ Xoc'ow c'u chupam ri nima'. Kas c'u aretak xujel ulok pa Cades-barney c'ä pa ri k'ij ri xojoc'ow chupam ri nima' Zered, xoc'ow juwinak wajxaklajuj (38) junab, pa tak ri k'ij ri' e cäminak chi conojel ri achijab ajch'ojab ri e c'o pa ri kajebal, jacha' ri xubij ri Ajawaxel aretak xuban ri chinic ri kas cäban na. Xkaj c'u ronojel ri u cuinem ri Ajawaxel paquiwi', c'ä xecäm na conojel. Aretak man c'o ta chi jun c'asal chque ri achijab ri ajch'ojab, xinuch'abej ri Ajawaxel, xubij chwe: ‘Camic catk'ax pa ri c'ulbat re Moab, catbe chusuq'uil ri Ar, aretak c'u quebarik ri aj amonib ri xukuje' e rija'lil can ri Lot, maya' latz' chque, mawi quebachapo, man quinya' ta jun ch'akap che ri culew chawe, nu yo'm chi c'u chque che quechbal.’ (Xukuje' we ulew ri' xbix canok chi culew ri aj repaitab, xec'oji' c'u ri aj repaitab chila' ojer, ri cäbix zomzomeyib chque cumal ri aj amonib; jun tinimit wa' ri nim, ri sibalaj man ajilatal taj xukuje' e tac'atak e jacha' ri e rija'lil ri tac'atic Anac, xsach c'u qui wäch rumal ri Ajawaxel cumal ri aj amonib, xejeki' c'u can ri e are' pa ri ulew. We c'ulmatajic ri' junam ruc' ri xc'ulmataj cuc' ri e rija'lil ri Esau ri xecanaj pa Seir, xquisach c'u qui wäch ri aj horeyib, rech quecanaj ri e are' chila'. Xukuje' je xquic'ulmaj ri aj hebeyib ri e jekel pa ri alaj tak tinimit chunakaj ri Gaz, ri xecämisax cumal ri aj pilisteyib ri e petinak pa Cret, xejeki' c'u can ri e are' chila'.) ‘¡Jo'!’ xcha' ri Ajawaxel, ‘¡chixbinok, chixk'ax pa ri nima' Arnon, In quinban na chi cakaj pa i k'ab ix ri amorey ri Sehon!, ri are' ajawinel pa Hesbon, xukuje' ri rulew. ¡Chixoc che u c'amic iwe che chixch'ojin c'u ruc'! Camic cachaptaj bic quinban na chi chiwäch ix conojel tak ri tinimit re ri ulew quenoj na che xe'n ib. Aretak caquita' i tzijol, caquichaplej c'u na birbitem quemajix c'u na rumal elemch'u'j.’ ” “Kas pa ri chaki'j uwo sak re Cademot xebetak wi bic jujun tako'n ruc' ri Sehon ajawinel re Hesbon, che u bixic we takquil ri' che pa utzil: ‘Nu chomam oc'owem pa ri awulew, xuwi c'u quintakej ri nim be, man quinnak ta chi c'u jun c'olbal ri c'o pa ri awulew. Ri jastak ri quekatijo ri quebajwataj chke quekatoj na pa a k'ab xukuje' ri ja' ri cakuq'uiaj na. Xuwi cäkatz'onoj chawe chi caya' c'olbal cojoc'owic. Je jas ri xquiban ri e rija'lil ri Esau chke ri e c'o pa Seir, xukuje' ri aj moabib ri e c'o pa Ar, c'ä cujk'ax na chupam ri nima' Jordan, cujopan c'u pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel chke.’ Are c'u ri ajawinel Sehon man xraj ta chi cujoc'ow pa ri rulew, rumal rech chi ri Ajawaxel ri i Dios ix, xubano chi cuk'il rib che ri koc'owem, rech cujach pa i k'ab ix, c'ä jacha' c'u ne ri u banom camic. Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Jachtajinak chic ri Sehon pa k'ab xukuje' ronojel ri rulew, chatoc chanim pa ri rulew, chawechbej c'ut.’ Xel c'u ulok ri Sehon chkij e rachil conojel ri rajch'ojab che u banic ch'o'j kuc' pa ri c'olbal Jahaz; xujach c'u ri Ajawaxel pa ka k'ab, xkach'äc c'ut ri are', ri e u c'ojol xukuje' conojel ri e rajch'ojab. Conojel c'u tak u tinimit xekaj pa ka k'ab, xkasachisaj c'u qui wäch; xekacämisaj achijab, ixokib xukuje' ac'alab; mawi jun xkac'asba' ta canok. Xuwi xekac'am ri awaj xukuje' ri jastak ri pakal cajil ri xekarik pa tak ri tinimit ri xekach'äco. Xkachaplej bic ruc' ri tinimit Aroer, ri c'o chuchi' ri nima' Arnon xukuje' ri tinimit ri c'o pa ri beya' xujopan c'ä pa Galaad, man c'o ta jun tinimit xcuinic xuto' ta rib pa ka k'ab; ri Ajawaxel ri ka Dios xubano chi conojel xekaj pa ka k'ab. Ri ulew ri man xujoc ta che u ch'äquic are ri culew ri aj amonib, ronojel ri ulew ri c'o wi ri nima' Jaboc, ri tinimit tak ri e c'o pa tak ri c'ache'laj xukuje' conojel tak ri c'olbal ri xubij ri Ajawaxel ri ka Dios chke chi man cujoc ta che qui ch'äquic.” “Xkatakej chi c'u jun be xujbe pa Basan, are c'u ri Og ri ajawinel re Basan xel ulok chkij e rachil ri e rajch'ojab che u banic ch'o'j kuc' pa Edrey. Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Maxe'j awib, ri are' e rachil ri e rajch'ojab xukuje' ronojel ri rulew nu jachom pa a k'ab rech je caban che jas ri xaban che ri Sehon ri cajawinel ri aj amoreyib ri xc'oji' pa Hesbon.’ Jewa' xuban ri Ajawaxel ri ka Dios che u jachic ri ajawinel Og pa ka k'ab xukuje' conojel ri e rajch'ojab xekacämisaj c'u conojel mawi jun winak xkac'asba' ta canok. Xekach'äc c'u conojel tak ri u tinimit, mawi jun xcuinic xuto' rib pa ka k'ab. Conojel tak ri tinimit ri xekach'äco e oxc'al; conojel ri e c'o pa Argob ri cätakan wi ri Og ajawinel re Basan. Conojel tak we tinimit ri' e c'o nimak tak tapia chquij, c'o tak coquibal xukuje' qui balul re ch'ich'; man xecoj ta ri tinimit pa ajilabal ri man c'o ta tapia chquij. Xukuje' xkaq'uis tzij paquiwi' jacha' ri xkaban che ri Sehon ri ajawinel re Hesbon, xekacämisaj conojel ri winak, chi achijab, chi ixokib, chi ac'alab, xuwi xekechbej can ri cawaj xukuje' ri jastak quech ri ka c'ulel ri pakal rajil. Je c'u ri' pa tak c'u ri k'ij ri' xekach'äc ri culew ri quieb ajawinelab aj amoreyib ri e jekel pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, ri ulew ri cächapletaj bic c'ä ruc' ri nima' Arnon quetakal c'ä xe' ri juyub Hermon. (Ri aj sidonib xquicoj Sirion che u bi' ri juyub Hermon, are c'u ri aj amoreyib xquicoj Senir che u bi'.) Conojel tak ri tinimit ri e c'o puwi' ri juyub, ronojel ri Galaad xukuje' ri Basan, copan c'ä pa Salca xukuje' pa Edrey, e tinimit wa' ri xec'oji' chuxe' ri u takanic ri Og, pa Basan, xekaj c'u pa ka k'ab. (Ri ajawinel Og xuwi chi c'u wa' canajinak can chque ri aj repaitab, ri u ch'at re ch'ich' job bara' u rabic, quieb bara' ruc' jun k'abaj u wäch, ri c'ä cuya' quilitaj camic pa ri tinimit aj amorey re Raba.)” “Niq'uiaj che ri ulew ri ka majom pa tak ri k'ij ri', xinjach che ri amak' aj Ruben xukuje' che ri aj Gad, cächapletaj bic pa Aroer ri c'o chuchi' ri nima' Arnon quetakal c'ä pa u niq'uiajil ri juyub re Galaad cachil tak ri u tinimit. Ri niq'uiaj u tz'akatil chic ri ulew re Galaad xukuje' ronojel ri ulew re Basan ri xc'oji' chuxe' ri u takanic ri ajawinel Og, xukuje' ronojel ri ulew re Argob ri culew ri aj repaitab xinya' che ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases. (Ri Jair ri rija'lil can ri Manases xutokij ri ulew re Argob c'ä pa ri u c'ulbatil ri ulew re Jesur xukuje' ri Maac, xucoj c'u ri u bi' chrij ri ulew Basan, rumal ri' cäbix rulew Habot-jair che, are c'u bi'aj wa' ri cäbix che.) Ri ulew re Galaad xinya' che ri Maquir, chque c'ut ri amak' aj Ruben xukuje' aj Gad xinya' ri ulew chque ri c'o chuxo'l ri Galaad ruc' ri nima' Arnon, ri u c'ulbatil we ulew ri' are ri u pa u niq'uiajil ri beya' copan c'ä chuchi' ri nima' Jaboc we ja' ri' are u c'ulbatil ri culew ri aj amonib. Pa ri elebal k'ij xinya' ri Araba chque, ri rij ri juyub Pisga, ri c'o pa ri elebal k'ij ri u c'ulbatil we ulew ri' are ri nima' Jordan, ri copan c'ä pa ri cho re Sineret c'ä chuchi' ri plo re Araba, are c'u wa' ri Cäminak Cho. Pa we k'ijol ri' xinya' we takanic ri' chiwe: ‘Ri Ajawaxel ri i Dios cujach we ulew ri' che iwechbal. Conojel ba' ri queta'm quech'ojinic, chiquic'ama' ri qui ch'ojibal, chenabej chquiwäch ri aj israelib ri e i winakil. Xuwi quecanaj canok, chquipam tak ri tinimit ri nu yo'm chiwe, ri ixokib, ri ac'alab xukuje' conojel ri awaj ri weta'm in chi e c'o iwuc'. C'ä cuya' na ri Ajawaxel ri uxlanem chque ri e iwachalal, je jas ri u yo'm chiwe ix, chquechbej e are' xukuje' ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chque ch'käp che ri Jordan; c'ä chi' c'ut quixtzelej na ulok chi jujunal pa ri echbal ri nu yo'm chiwe.’ Xinya' c'u we takanic ri' che ri Josue: ‘Cuc' ri e a bak'wäch awilom ronojel ri xuban ri Ajawaxel ri a Dios chque ri quieb ajawinel; junam cabana' na chque conojel ri ajawibal jawije' ri catoc'ow wi na. Maxe'j ba awib chquiwäch; rumal rech chi ri Ajawaxel ri a Dios are cäch'ojin na che i q'uexwäch.’ ” “Kas pa ri k'ij ri' xinta' tok'ob che ri Ajawaxel: ‘Ajawaxel, chaplem ya' la u c'utic chuwäch we pataninel ech la ri' ri nimalaj banic la, xukuje' ri cuinem la, man c'o ta chi jun Dios pa ri caj mawi cho ri uwächulew ri cäcuinic quebuban jastak ri sibalaj e mayibal jas ri queban la. Bana' ba' la tok'ob chya' la chwe chi quink'ax ch'akäp che ri nima' Jordan, quinwaj quinwil ri utzalaj ulew, ri je'lalaj ulew ri c'ache'laj xukuje' ri Libano.’ Are c'u ri Ajawaxel xpe royowal chwe u mac iwech, man xuya' ta chwe ri xintz'onoj che, xane' xubij chwe: ‘¡Ruc' la'! Mabij chic we jasach ri' chwe. Chatpakal puwi' ri u chicajil ri juyub Pisga, kas chila' c'ut chatca'y wi apanok pa ri riquiak'ab elebal k'ij xukuje' pa u mox elebal k'ij, pa ri elebal k'ij xukuje' pa ri u kajebal k'ij, man catk'ax ta na chupam ri Jordan. Chabij che ri Josue jas ri rajawaxic cubano; chaya' u chuk'ab, chaya' chajin anima' che, are c'u cäc'amow na qui be ri tinimit, are cäjachow na ri ulew che quechbal ri cawila' na camic.’ Xujcanaj c'u can, pa ri beya' chuwäch ri Bet-peor.” “Camic c'ut aj israelib, chitatabej ri pixab, ri takanic, ri e nu c'utum chic chiwäch, chebinimaj rech quixc'asi'c quixoc c'u che rechbexic ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel chiwe ri qui Dios ri e i mam. Miya' u wi' mawi c'o miwesaj che ri quixintak wi; chixoc che qui nimaxic ri e u takomal ri Ajawaxel ri i Dios, ri quixintak wi. Kas iwilom ri xuban ri Ajawaxel pa Baal-peor, ri xuban chixo'l che u sachisaxic qui wäch conojel ri xek'ijilan che ri dios re ri c'olbal ri', are c'u ri ix xequel che ri Ajawaxel ri i Dios, iwonojel c'ä ix c'aslic. Ix ix nu tijom che ri pixab xukuje' tak che ri pixab ri e tz'ibatalic ri xuya' wi takanic ri Ajawaxel ri nu Dios chiwe chi quebibana' pa ri ulew ri quebilatz'obej. Chebitz'akatisaj ri quequibij chebibana' ri quequibij we c'u je qui ban wa', ri tinimit tak caquich'ob na chi c'o no'j iwuc' xukuje' ch'obonic, aretak c'u quetamam chic tak we pixab ri' man cuya' ta chic chiquibij: ‘¡Sibalaj aj no'j xukuje' c'o u ch'obonic we nim tinimit ri' ri nim u k'ij!’ ¿Jachin ta c'ut ri nim tinimit ri c'olic ri nim u k'ij ri e c'o u diosib sibalaj ta nakaj che?, ¿jacha' ri u c'olem ri Ajawaxel ri ka Dios kuc' amak'el aretak cujtz'onon che? Xukuje' ¿jachin ta c'u ri nim tinimit c'olic pixab ri e tz'ibatal tak ri sibalaj ta e suc' jacha' ronojel ri tijonic ri' ri quinya' chiwäch camic? Rumal ri' sibalaj chixoc il chi mebisach ri jastak pa i jolom ri iwilom, mawi chebel ta pa iwanima'; xane' chebik'alajisaj chquiwäch ri iwalc'ual xukuje' chquiwäch ri u wi' tak i mam.” “Pa ri k'ij aretak ri ix xixc'oji' chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios chuxe' ri juyub Horeb, ri Ajawaxel xubij chwe: ‘Chebamulij conojel ri winak rech cäquitatabej ri nu tzij, cäquetamaj c'u u ya'ic nu k'ij conojel ri k'ij rech ri qui c'aslemal, chequitijoj c'ut ri calc'ual chi je chquibana'.’ Ix xixkeb chuxe' ri juyub, ri quebel wi rak' tak k'ak' ri sibalaj naj quebel chicaj, ri xebux jun tzatzalaj k'ekalaj sutz'. Xixch'abex c'u ulok rumal ri Ajawaxel pa u niq'uiajil ri k'ak'. Ri ix xita' ri u tzij, pune' c'u xita' ri u tzij, man c'o ta jun wächbal xiwilo. Ri Ajawaxel xuya' retamaxic ri u c'ulwächinic chiwe, e lajuj takomal c'ut ri xebutz'ibaj chuwäch quieb tz'alam tak abaj ri xixutak wi ri caquibij. Xuya' takanic chwe chi quebentijoj tak ri pixab chiwe xukuje' tak pixab ri tz'ibatal tak ri quebitz'akatisaj qui banic pa ri ulew ri qui latz'obej na.” “Pa ri k'ij aretak ri Ajawaxel xch'aw iwuc' pa u niq'uiajil ri k'ak', puwi' ri juyub Horeb, man c'o ta jun wächbal xiwilo. Rumal ba ri' sibalaj chichajij iwib mixkaj pa ri mac che qui banic tak wächbal ri junam ta u bantajic ruc' jun achi o jun ixok, mawi qui bantajic awaj, chicop ri e aj xic', awaj ri cäquijururej quib o cär. Xukuje' aretak quixca'y cho ri caj, quiwil c'u ri k'ij, ri ic', xukuje' conojel tak ri ch'imil ri e c'o chicaj, mixtzak c'u chupam ri takchibal macaj, che qui k'ijilaxic. Are c'u ri Ajawaxel ri i Dios xebuq'uiyisaj tak ri ch'imil chque conojel ri tinimit cho ri uwächulew. Are c'u ri ix xixuc'am ri Ajawaxel, xixresaj chupam ri jorno ri cäjarisax wi ch'ich', are wa' ri Ejipt, rech quixux u tinimit jas ri i banom camic. Xpe c'u ne royowal ri Ajawaxel chwe u mac iwech, xuban ri chi'nic ri kas cäban na chi man quink'ax ta chupam ri nima' Jordan, mawi quinoc pa ri utzalaj ulew ri cuya' che iwechbal. Je c'u ri', pune' ri in quinecäm pa we ulew ri', man quink'ax ta c'u chupam ri nima' Jordan; ri ix c'ut quixk'ax na chupam, quiwechbej na ri utzalaj ulew. Chichajij ba iwib, mäsach pa i jolom ri c'ulwächinic ri u banom ri Ajawaxel ri i Dios iwuc'. Miban jun dios mawi jun wächbal ri e u bim tak ri Ajawaxel chiwe chi man quebiban taj, rumal rech chi ri Ajawaxel ri i Dios, are' jun Dios achixomanel, jun k'ak' ri cujarisaj ronojel. Aretak ri ix e c'o chic iwalc'ual xukuje' e u wi' tak i mam, ix ri'jobinak chic pa we ulew ri', we c'u quiwetzelaj iwib, quebiban c'u tak wächbal o ca'yebal ri quequic'ut apachique jasach, mac c'u ri' ri quiban chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, quiyac c'u royowal ri', ri in camic quincoj ri caj xukuje' ri ulew che k'alajisanel chiwij, chi chanim cäsach na i wäch iwonojel cho ri ulew ri quiwechbej na ch'akäp che ri nima' Jordan. Man q'ui junab ta quixc'oji' na cho ri ulew, xane' quixokatax na bic iwonojel. Ri Ajawaxel quixujabuj na pa conojel ri nimak tak tinimit, xa c'u ix quieb oxib quixto'taj na chquipam ri nimak tak tinimit. Chila' c'ut quebipatanij wi na ri diosib ri xa e banom cumal winak, wächbal re tak che', re abaj ri man queca'y taj, ri man quetan taj, ri man quewa' taj mawi quebuxlabic, we c'u quitzucuj ri Ajawaxel ri i Dios chila' ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' ronojel i c'aslibal quirik na. Aretak c'u quixoc'ow chquipam tak we c'axc'olil ri' xukuje' tak bis, we c'u quixtzelej ruc' ri Ajawaxel ri i Dios, quixniman c'u che, are', ri sibalaj utz ranima', man quixutzak ta canok mawi cusachisaj i wäch, mawi casach ta ri c'ulwächinic pa u jolom ri xuban cuc' ri e i mam aretak xuban ri chi'nic ri kas cäban na. Chebitzucuj chquipam ri ojer tak k'ijol ri e oc'owinak can chiwäch, kas pa ri ojer tak k'ijol, aretak ri Dios xuwinakirisaj ri winak cho ri uwächulew; jix cho ronojel ri uwächulew, chixc'otow chi'aj we c'o jumul c'ulmatajinak o tatajinak u tzijol jun jasach ri sibalaj ta nim u banic ri junam ta ruc' wa'. ¿La c'o ta lo jun tinimit ri u tom ta ri u ch'abal ri Dios jas ri i tom ix ri cäch'aw pa u niq'uiajil ri k'ak', ri ma ta c'u u sachom ri u c'aslemal? ¿La c'o lo jun dios ri u cha'om ta jun u tinimit chquixo'l ri niq'uiaj tak tinimit chic, cuc' tak c'ambejenic, etal, mayibal xukuje' tak ch'o'j, ri xuc'ut ta ri nimalaj u chuk'ab chuwäch, xebuban ta xibibalalaj tak jastak jas jacha' ri xebuban xukuje' chiwe ri Ajawaxel pa Ejipt? C'utum wa' chiwäch rech quiwetamaj chi ri Ajawaxel are ri kas Dios, chi man c'o ta chi c'u jun chuwäch ri are'. Ri are' xixuch'abej ulok kas pa ri caj che i jiq'uic, chuwäch c'ut ri uwächulew xuc'ut wi ri nimalaj u k'ak' chiwäch, xita' c'u ri u tzij pa u niq'uiajil ri k'ak'. Ri are' xebulok'ok'ej ri e i mam, xebucha' c'ut ri e quija'lil, xeresaj c'ut pa u k'ab ri Ejipt rumal ri nimalaj u cuinem. Xebuq'uiak bic chiwäch ix nimak tak tinimit ri e c'o na cajilabal xukuje' qui cuinem chiwäch ix, rech ri ix quixoc pa tak ri culew quebic'am c'u che iwechbal, jacha' ri cätajin cac'ulmataj camic. Kas ba' chiwetamaj camic, chicojo' c'u chupam ri iwanima' chi ri Ajawaxel are' Dios, pa ri caj, xukuje' cho ri uwächulew; man c'o ta chi jun. Chixoc ba che qui nimaxic ri u pixab, xukuje' tak ri e u takomal ri quinya' chiwe pa we k'ij ri', utz c'u quixel na xukuje' tak ri e iwija'lil, q'ui junab c'ut quixc'asi' na pa ri ulew ri cuya' na ri Ajawaxel ri i Dios chiwe kas xa jumul.” “Ri Moises xebucha' c'ut oxib tinimit pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, che ri xak c'ätetal cucämisaj jun winak ri mawi jumul nabe xch'ojin ta ruc' cuya' c'u ri' cuto' rib chupam jun chque cato'taj ta c'ut. We tak tinimit ri' e are': ri Beser, ri c'o pa ri lianic pa ri chaki'j uwo sak, are wa' ri rech ri ramak' ri Ruben; ri Ramot ri c'o pa Galaad quech ri amak' aj Gad; xukuje' ri Golan ri c'o pa Basan rech ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases.” “Are tijonic wa' ri xujach ri Moises chque ri aj israelib, xukuje' tak ri takanic, pixab ri e tz'ibatal tak ri xuya' u bixic chque aretak e elinak chi ulok pa Ejipt, aretak c'ä e c'o chunakaj ri nima' Jordan, pa ri beya' ri c'o chuwäch ri Bet-peor, pa ri rulew ri Sehon cajawinel ri aj amoreyib. Ri Sehon jekel pa Hesbon xch'äc c'u rumal ri Moises e rachil ri aj israelib ri e elinak ulok pa Ejipt. Ri aj israelib xeboc che rechbexic ri culew xukuje' ri rulew ri Og ri ajawinel ri c'o pa Basan, e quieb ajawinel wa' aj amoreyib ri e jekel pa elebal k'ij che ri Jordan. Ri rulew cächapletaj bic pa Aroer, quetakal chuchi' ri nima' Arnon copan c'ä ruc' ri juyub Sirion, ri xukuje' cäbix Hermon che, coc'ow pa ronojel ri Araba, pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, quetakal c'ä chuchi' ri Cäminak Cho, chuxe' ri juyub Pisga.” Ri Moises xumulij ronojel ri tinimit Israel xubij c'u chque: “Chitatabej aj israelib, ri pixab xukuje' tak ri tz'ibatalic ri quebenya' qui bixic chiwe camic. Utz quetamaxic chebibana', chebitakej c'u qui banic. Ri Ajawaxel ri ka Dios xuban jun c'ulwächinic kuc' pa ri juyub Horeb. Man xuwi ta c'u cuc' ri e ka mam xuban wi, xane' xukuje' kuc' konojel ri ka mulin kib waral camic. Ri Ajawaxel xch'aw iwuc' pa ri juyub chwinakil pa u niq'uiajil ri k'ak'. In c'o c'u in chixo'l ruc' ri Ajawaxel, che u k'axexic ri u tzij ri Ajawaxel chiwe, xixe'j c'u ya' iwib che ri k'ak', man xixpaki' ta puwi' ri juyub. Xubij c'ut ri Ajawaxel: ‘In ri Ajawaxel ri a Dios ri xatesan ulok pa Ejipt, ri at uxinak wi lok'om pataninel. Mec'oji' jule' tak a diosib chic we ta ma ta xuwi ri in. Maban jun a dios mawi u wächbal ri' ri c'o ajsic pa ri caj, mawi u wächbal ri c'o iquim chuwäch ri uwächulew, mawi u wächbal ri c'o chupam ri plo chuxe' ri ulew. Mapachba' awib chquiwäch mawi mebaya' k'ijilanic chque, in c'ut ri Ajawaxel ri a Dios, Dios achixomanel ri cuc'äjisaj ri quetzelal ri tataxelab ri caquetzelaj nu wäch, paquiwi' ri qui c'ojol, qui' tak qui mam, xukuje' ri e xiquin tak qui mam, quebenlok'ok'ej c'u ne na c'ä chu jun mil ija'lil ri quinquilok'ok'ej quequitz'akatisaj c'u qui banic ri e nu takomal. Itzel u cojic u bi' ri Ajawaxel ri a Dios mabano, ri are' man cuya' ta can ri winak chi ma ta cuc'äjisaj u wäch jachin ri itzel u cojic ri u bi' cubano. Mäsach ri k'ij re uxlanem pa a jolom che u tasic jacha' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel chawe. Wakib k'ij chatchacunok, chebabana' c'u pa tak we k'ij ri' ronojel ri rajawaxic u banic awumal. Are c'u ri uwuk k'ij, k'ij wa' re uxlanem tasom che u k'ijilaxic ri Ajawaxel ri a Dios. C'o jun chac maban pa we k'ij ri', mawi ri a c'ojol, mawi ri a mia'l, mawi ri a pataninel lok'om, we achi o ixok, mawi ri a wacax, mawi ri a bur, mawi jun chque ri awawaj, mawi ri man a winakil ta ri jekel pa tak ri a tinimit, rech cuxlan ri a pataninel lok'om, achi o ixok junam awuc'. Chnataj chawe chi xatc'oji' na che lok'om pataninel pa Ejipt, are c'u ri Ajawaxel ri a Dios xatresaj ulok chila' ruc' nimalaj chuk'ab. Rumal c'u ri' ri Ajawaxel ri a Dios catutako chi man catchacun ta pa ri k'ij re uxlanem. Nim chawila' wi ri a tat xukuje' ri a nan, jacha' ri at u takom wi ri Ajawaxel ri a Dios, rech naj catc'asi' na xukuje' utz c'u catel na pa ri ulew ri cuya' na ri Ajawaxel ri a Dios chawe. Matcämisanic. Matkaj pa mac ruc' jun winak chic. Mateläk'anic. Mebaban banoj tzij che u banic c'ax che ri awajil a tz'akat. Marayij ri rixokil ri awajil a tz'akat. Marayij ri rachoch, mawi ri rulew, mawi ri u lok'om pataninel, we achi o ixok, mawi ri u wacax, mawi ri u bur, mawi apachique jasach ri rech ri awajil a tz'akat.’ ” “E are tak tzij wa' ri co xuya' u bixic ri Ajawaxel, pa u niq'uiajil ri k'ak' xukuje' pa u niq'uiajil jun tzatzalaj sutz', aretak iwonojel ix c'o chuxe' ri juyub. Man c'o ta chi c'u jas xubij. Xutz'ibaj c'u tak we tzij ri' chuwäch quieb tz'alam tak abaj, c'äte ri' xebujach chwe. Aretak c'u ri ix xita' ri ch'abal ri' ri quel ulok pa ri k'ekumalil xukuje' xiwil c'ut chi canicow ri juyub, iwonojel ix ri ix c'amal tak be que tak ri amak' xukuje' ri ix nimak tak tatayib, xixpe che nu ch'abexic, xibij c'u chwe: ‘Ri Ajawaxel ri ka Dios kas u c'utum ri u juluwem xukuje' ri u cuinem chkawäch, ka tom ri u ch'abal pa u niq'uiajil ri k'ak'. Camic xkilo chi ri Dios cuya' cätzijon cuc' ri winak, man c'u quecäm taj. Are c'u ri camic, ¿Jas ta c'u che cäkaya' kib pa cämic cujuporoj ta c'u we xibibalalaj k'ak' ri'? We cäkata' chi jumul ri u ch'abal ri Ajawaxel ri ka Dios, cujcäm na; ¿Jachin ta jun winak c'olic ri cäcuinic cutatabej ri u ch'abal ri c'aslic Dios ri cäch'aw pa u niq'uiajil ri k'ak', jas ri xkata' uj ri ma ta cäcämic? Are utz na catkeb at, cata' c'u ronojel ri cubij ri Ajawaxel ri ka Dios chawe, cabij c'u chke ri cubij chawe, are c'u ri uj cujoc na che u banic ri cäbix chke.’ Aretak ri ix cätajin quixtzijon wuc' ri Ajawaxel cätajin cutatabej ri quibij, xubij c'u chwe: ‘Nu tom ronojel ri qui bim ri tinimit ri', utz c'u ri qui bim. ¡C'o ta banom wi chi je ta quechoman wa' amak'el, nim ta quinquil wi, queniman ta che ri nu takomal conojel tak ri k'ij, rech ri e are' xukuje' ri e calc'ual cäc'oji' jun utzalaj qui c'aslemal! Jät, chabij chque chi quetzelej chquipam tak ri e qui lic'om cachoch; are c'u ri at chatcanaj can wuc' waral, quinbij c'u na chawe conojel tak ri takomal, ri pixab tak ri colomibal tak ri quebatzijoj na chque, rech queboc che u banic pa ri ulew ri quinya' na chque che quechbal.’ Chixoc ba che u banic ronojel ri ix u takom wi ri Ajawaxel ri i Dios, mawi jubik' mitas iwib chrij. Chitakej ri be ri u c'utum ri Ajawaxel ri i Dios chiwäch, rech utz quixelic, quixc'asi' c'u na q'ui junab cho ri ulew ri cuya' na chiwe che iwechbal.” “E are tak takomal wa', pixab xukuje' tak ri pixab ri e tz'ibatalic, ri in u takom ri Ajawaxel ri i Dios chi quixintijoj che, rech quichaplej qui banic pa ri ulew ri quixoc che rechbexic. Jeri' quiya' na u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios, pa ronojel c'u ri i c'aslemal quinimaj ri pixab xukuje' ri takomal ri quixintak che u banic, ri ix, ri e i c'ojol xukuje' ri e u wi' tak i mam; q'ui junab c'ut quixc'asi' na. Aj israelib, chixoc ba che qui nimaxic we pixab ri'. Utz c'u quixel na, quixux na jun tinimit re e q'uia winak pa we ulew ri' ri cätixin wi leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja', jas ri u bim ri Ajawaxel ri qui Dios ri e i mam. Chatatabej, Israel: Ri Ajawaxel ri ka Dios xuwi ri are' Ajawaxel. Chalok'ok'ej ri Ajawaxel ri a Dios ruc' ronojel awanima', ruc' ronojel a c'aslibal xukuje' ruc' ronojel a chuk'ab. Chacojo chupam ri a chomanic conojel ri jastak ri e nu bim chawe camic, amak'el chac'utu' chquiwäch ri awalc'ual; aretak at c'o cho awachoch, aretak at c'o pa ri be, aretak catk'oyic xukuje' aretak catwalijic. Chebaxima' we takomal ri' che ri a k'ab xukuje' cho ri a palaj e jacha' etal, chebatz'ibaj cho tak ri apal rech ri u chi' ri awachoch.” “Ri Ajawaxel i Dios c'ut ix cubana' na chiwe chi quixoc pa ri ulew; ri xubij ri Dios xuban ri chi'nic ri kas cäban na chque ri e i mam Abraham, Isaac xukuje' ri Jacob chi cuya' na chque. Are jun ulew ri e c'o je'lalaj tak tinimit ri nimak chupam ri man ix ta xixyicowic; ri e c'o wi ja ri e nojinak che utzalaj tak jastak ri man ix ta xixnojisanic; ri e c'o wi c'ua' ri man ix ta xixc'otowic; ri e ticom wi uva xukuje' aseitun ri man ix ta xixticowic, quitij c'u na ri qui wäch c'ä quixnoj na. Aretak cäc'ulmataj wa', chixoc il, mäsach ri Ajawaxel ri Dios pa i jolom ri xixelesan ulok pa Ejipt jawije' ri xixpatanin wi jacha' ri cäban chque ri lok'om tak pataninelab. Chik'ijilaj ri Ajawaxel ri i Dios, xuwi ri are' chipatanij. Aretak c'u rajawaxic quiban ri chi'nic ri kas cäban na, chibij xuwi pa ri u bi' ri Ajawaxel. Mixbe chquij ri diosib ri quequik'ijilaj ri tinimit ri e i c'ulja, rumal rech chi ri Ajawaxel ri i Dios ri c'o iwuc', are' jun Dios achixomanel, cuya' c'ut cäpe royowal chiwe cusachisaj c'u i wäch chnimalaj iwonojel. Mic'ambejej ri Ajawaxel ri i Dios, jas ri xiban pa Masa. Chixoc il che qui nimaxic ri e u takomal ri Ajawaxel ri i Dios, ri e takanic xukuje' tak ri pixab ri ix u takom che qui banic. Chibana' ri suc' xukuje' ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel, rech utz quixelic, quiwechbej c'u ri utzalaj ulew ri xcha' ri Ajawaxel chi cuya' chque ri e i mam; chibana' ri suc' rech xukuje' ri Ajawaxel querokataj bic ri i c'ulel chiwäch, jas ri u yo'm u bixic. Aretak cäpe jun k'ij ri e iwalc'ual caquic'ot i chi': ‘¿Jas quel caquibij tak we takanic ri', ri pixab tak ri uj u takom ri Ajawaxel ri ka Dios che qui banic?’ Ix quitzelej na u bixic chque: ‘Uj xujc'oje che u patanixic ri ajawinel pa Ejipt, are c'u ri Ajawaxel xujresaj ulok chila' ruc' nimalaj cuinem. Ri uj xekil ri nimak xukuje' ri xibibalalaj tak cajmajibal xukuje' tak ri etal ri xebuban ri Ajawaxel pa Ejipt che u c'ulelaxic ri ajawinel xukuje' ronojel ri jun ja k'atal tak tzij; xujresaj c'u ulok uj chila', xujuc'am c'u ulok pa ri ulew ri xuchi'j chque ri e ka mam, xuya' c'u chke. Ri Ajawaxel ri ka Dios xujutak c'u na che qui banic tak we takomal ri' nim c'u chkila' wi, rech utz cujel na rech cutakej u ya'ic ka c'aslemal jacha' ri camic. Je c'u ri' utz ri quekaban na we quebekatz'akatisaj tak we takomal ri' ruc' tz'akatil chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios, je jacha' ri takanic ri u yo'm chke.’ ” “Ri Ajawaxel, ri i Dios, quixroquisaj na pa ri ulew ri quic'am che iwechbal, queresaj c'u na bic chiwäch wukub nimak tak tinimit ri e nimak na xukuje' c'o na qui chuk'ab chiwäch ix, e are wa' ri aj hititib, ri aj jerjeseyib, ri aj amoreyib, ri aj cananeyib, ri aj perezeyib, ri aj hebeyib xukuje' ri aj jebuseyib. Aretak ri Ajawaxel ri i Dios e u jachom chi we nimak tak tinimit ri' pa i k'ab xukuje' e ch'äctajinak chic iwumal, rajawaxic quisach qui wäch, c'o c'u jun c'ulwächinic miban cuc' mawi mitok'obisaj qui wäch. Mixux achalib cuc', mawi mebic'uluba' ri e i c'ojol xukuje' ri e i mia'l cuc' tak ri alitomab xukuje' cuc' tak ri calabom we winak ri', e are' c'u quebanowic chi ri e i c'ojol quequitas na quib chrij ri Ajawaxel che qui k'ijilaxic jule' tak diosib chic; cänicow c'u na ri royowal ri Ajawaxel piwi', cusachisaj na i wäch pa jun u jakic xukuje' pa jun u tz'apixic bak'wächaj. Ri rajawaxic ri quibano are ri quiwulixic tak ri qui porobal ri quek'ijilax wi diosib, quebic'äjij tak ri abaj, ri cuta'm ri quequik'ijilaj xukuje' chebiporoj tak ri e qui diosib. Rumal rech chi ri ix ix jun tinimit ri ix tastalic che u patanixic ri Ajawaxel; ri i Dios ix u cha'om chquixo'l conojel tak ri tinimit cho ri uwächulew, rech quixux jun tinimit ri nim u k'ij chuwäch.” “We ix kajinak chuwäch ri Ajawaxel ix c'u u cha'om, man rumal ta rech chi ix ta jun nim tinimit ri nim na chquiwäch ri niq'uiaj chic, kas c'u ix ch'utin na chquiwäch conojel tak ri e are'. Ri Ajawaxel xixresaj ulok pa Ejipt, jawije' xixc'oji' wi na che lok'om pataninelab lok'om, ruc' c'u nimalaj cuinem xixresaj ulok pa u k'ab ri ajawinel re Ejipt, ix c'u lok' chuwäch, kas c'u je xubano jas ri xuchi'j chque ri e i mam. Chiwetamaj ba', chi, ri Ajawaxel ri i Dios are' Dios ri jic, ri cutz'akatisaj ri u c'ulwächinic ija'lil chi ija'lil, chque ri quelok'ok'en che xukuje' quequitz'akatisaj ri e u takomal. Cusach c'u qui wäch ri quebetzelan u wäch, cuya' ri c'äjisabal qui wäch jas ri takal chque. Man cäbeytaj ta che u ya'ic ri c'äjisabal qui wäch ri quebetzelan u wäch. Chebinimaj ba ri takomal, ri pixab tak pa ri k'ij ri' xixutak che qui banic ri caquibij.” “We c'u aretak e tatajinak chic iwumal ix we e pixab ri' ri etz'ibatalic, quebinimaj, quixoc c'u che qui banic, ri Ajawaxel ri i Dios cutz'akatisaj na ri u tzij xukuje' ri xuchi'j u banic chque ri e i mam. Quixulok'ok'ej na, quixutewichi'j na, quixuq'uiyirisaj na; quebutewichi'j na ri e i c'ojol, ri e u wächinic tak ri i tico'n, ri i trico, ri u wa'l i uva, ri iwaseit, ri cal ri i wacax xukuje' ri cal ri e i chij, pa ri ulew ri xcha' chque ri e i mam chi cuya' na chque aretak ri Dios xuban ri chi'nic ri kas cäban na. Ri ix sibalaj quixtewichi'x na chquiwäch conojel tak ri tinimit; man c'o ta jun ixok chixo'l ri ma ta calc'ualanic, mawi jun achi ri ma ta calc'ualanic, mawi e c'o ama'ib chquixo'l ri iwawaj ri ma ta quebalc'ualanic mawi ati'tab ri ma ta quebalanic. Ri Ajawaxel cunajtajisaj na chiwe ronojel u wäch yabil, xukuje' ronojel u wäch banbal c'ax jas ri iweta'm chi xutak ulok puwi' ri Ejipt; are c'u querikow na ri e i c'ulel. Are c'u ri ix rajawaxic quisach qui wäch conojel tak ri tinimit ri quebujach ri Ajawaxel pa i k'ab; mitok'obisaj qui wäch, mawi mebik'ijilaj tak ri e qui diosib, are c'u wa' cäbanowic chi cäsach na i wäch. Craj ne cuya' rib pa i jolom quibij: ‘We nimak tak tinimit ri' sibalaj quebuchuw na chkawäch uj; ¿jas ta ri cäkaban che quesaxic bic?’ Mixe'j ba iwib chquiwäch. Chenataj chiwe ri xuban ri Ajawaxel ri i Dios ruc' ri ajawinel re Ejipt xukuje' ri xuban chque conojel ri aj ejiptib; chichomaj quij ri nimak tak c'ambejenic ri kas xebiwilo, ri e etal tak, xukuje' tak ri cajmajibal xukuje' ri nimalaj cuinem ri xuban ri Ajawaxel ri i Dios aretak xixresaj ulok pa Ejipt. Jewa' xukuje' cuban na ri Ajawaxel chque conojel tak ri tinimit ri quixe'j iwib chquiwäch. Ri Ajawaxel cutak c'u na ulok jun nimalaj xe'n ib chquixo'l e are', cuq'uis na tzij paquiwi' ri xec'asi' canok o ri xequic'u' tak quib. Mixe'j ba iwib chquiwäch, ri Ajawaxel ri i Dios ri nimalaj Dios ri xukuje' mayibal c'o iwuc'. Pa jujun tak bik'al c'ut ri Ajawaxel queresaj na bic tak we nimak tinimit ri'; ri ix man quixcuin ta che u sachic qui wäch ri xa ta jun quiya' ta chque, queq'uiyir c'u na ri juyubal tak awaj chinakaj cäquiban c'u na c'ax chiwe. Are' c'u ri Ajawaxel ri i Dios quebujach na tak we nimak tinimit ri' pa i k'ab, nojimal cusach na qui wäch c'ä caq'uis na tzij paquiwi'. Ri e cajawinelab quebujach na pa i k'ab, ix c'ut quiban na chi man c'o ta chi jun cho ri uwächulew ri quenatan ta chic. Man c'o ta c'u jun chque cäcuinic cutac'aba' ta rib che u banic ch'o'j iwuc', quisach c'u na qui wäch conojel. Quebiporoj na ri e qui wächbal tak ri e qui banom che qui diosib, mebic'am c'u can ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri ch'ukuwinak quij; mixkaj chupam we takchibal mac ri', quixkaj c'u ri' chupam jun banoj ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel. Rumal c'u ri', mic'am bic jun jasach ri itzel cho iwachoch, rech xukuje' ri ix man cäsach ta i wäch. Wa' k'atom chrij chi cäsachisax u wäch, rajawaxic quich'obo chi jun jasach wa' ri itzel.” “Chixoc il che qui banic ri takomal ri ix nu takom che camic, rech quixc'asi'c, quixux c'u jun tinimit ri man quixajilitaj taj, quixoc c'u che u ch'äquic we ulew ri' ri xuchi'j ri Ajawaxel chque ri e i mam. Chnataj chiwe ronojel ri be ri xixuc'am wi ulok ri Ajawaxel ri i Dios pa ri chaki'j uwo sak ronojel ri cawinak junab, che i mach'irisaxic, xukuje' che i c'ambejexic, rech caretamaj tak ri e i chomanic, cäretamaj c'ut we quebitz'akatisaj, o we man quitz'akatisaj ta ri e u takomal. Pune' c'u xixuya' pa ri c'ax xukuje' xina' numic, xixutzuk c'u na ruc' jaswa', we wa ri' mawi ri ix mawi ri e i mam iweta'm ta ulok u wäch, rech quich'obo chi man xuwi ta rumal ri wa cäc'asi ri winak, xane' rumal ronojel ri quel ulok chuchi' ri Ajawaxel. Pa ri cawinak junab ri' man xejar ta ri e iwatz'iak chiwij, mawi xesipoj ta ri iwakan. Chich'obo' chi ri Ajawaxel ri i Dios ix u pixbem jacha' ri cuban jun tataxel cupixbej ri ralc'ual. Chebinimaj ba ri e u takomal ri Ajawaxel ri i Dios, chiya' u k'ij, chebitakej ri tijonic ri e u yo'm chiwe. Quixuc'am c'u na bic ri Ajawaxel pa jun utzalaj ulew, ulew ri e c'o wi alaj tak nima', ri q'uiyibal tak ja' xukuje' tak bulbux ri queq'uiy ulok chquipam tak ri beya' xukuje' pa tak ri juyub. Jun ulew wa' ri cäwächin wi trico, sebad, uva, higo, crabaj, aseitun xukuje' juyubal räx cab. Pa we ulew ri' man quixel ta na ch'u'j che ri quitijo, mawi che apachique jasach; quirik na ch'ich' pa tak ri abaj ri e c'o chila', quirik na quiäk ch'ich' pa tak ri juyub. Aretak c'u ix wokinak chic, quina' chi nojinak chic ri i pam, rajawaxic quiya' u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios rumal ri utzalaj ulew ri u yo'm chiwe.” “Chixoc il; mäsach ri Ajawaxel ri i Dios pa i jolom. Mitanaba' qui nimaxic ri e u takomal xukuje' tak ri pixab ri e nu bim chiwe camic chi quebibano. Aretak c'ut ix wokinak chic, ix nojinak chic, ix jekel chic pa ri utzalaj tak ja ri e i yacom, quiwilo chi e q'uiyirinak chic ri i wacax, ri e i chij, ri i k'an puak, ri i sak puak xukuje' conojel ri e jastak iwech. Miban nimal mawi mäsach ri Ajawaxel ri i Dios pa i jolom ri xixresaj ulok pa Ejipt, jawije' xixc'oji' wi na che patanijic; ri xixubinisaj pa ri nim xukuje' xibibalajaj chaki'j uwo sak, ri nojinak chque cumätz ri quecämisanic xukuje' sina'j, ri man cäriktaj ta wi ja'. Are c'ut ri are' xresaj ja' che jun cowilaj abaj, xuya' c'ut ri cacuq'uiaj. Jaswa' xutzukbej ri iwech pa ri chaki'j uwo sak, ri wa ri' man xquetamaj ta u wäch ri e i mam, che i mach'irisaxic, che i c'ambejexic xukuje' che u banic utzil chiwe chuq'uisbalil. Mäpe pa i jolom, mibij ne: ‘Ronojel we k'inomal ri' ka ch'äcom rumal ri ka chuk'ab ri ka cojom.’ Chnataj ba ri Ajawaxel ri i Dios chiwe, are c'u yowinak ri i chuk'ab che u ch'äquic ri c'o iwuc', kas cuban c'u iwuc' jas ri xubij chque ri e i mam. We c'u cäsach ri Ajawaxel ri i Dios pa i jolom, quixbe ta c'u chquij jule' tak diosib chic che qui k'ijilaxic, quinjiquiba' u bixic chiwe chi kas cäsach na i wäch iwonojel. Je, jacha' ri cubana' na ri Ajawaxel che u sachic qui wäch ri nimak tak tinimit ri e c'o pa ri ulew ri quixopan wi, jewa' xukuje' ri u sachisaxic i wäch ix, rech chi man ix nimaninak ta che ri Ajawaxel ri i Dios.” “Chitampe', aj israelib: Xopan ri k'ij ri quix k'ax pa ri Jordan, quichaplej c'u qui ch'äquic ri nimak tak tinimit ri e nimak na xukuje' ri c'o na qui chuk'ab chiwäch ix, xukuje' tak tinimit ri e nimak c'ut ri e sutim tapia chquij ri sibalaj e elinak chicaj. Ri winak ri e c'o tak chquipam e nimak cakan xukuje' e jujun tak tac'aj e jacha' ri e rija'lil ri tac'atic Anac, ri ix iweta'm chic ri cäbixic: ‘¿Jachin ta lo ri cäcuinic cutac'aba' ta rib chquiwäch ri e rija'lil ri tac'atic Anac?’ Are c'u ri camic rajawaxic quiwetamaj chi ri Ajawaxel ri i Dios are ri cänabej na chiwäch ix, ri xak junam ruc' jun k'ak' jarisanel, quebusachisaj na qui wäch xukuje' quebumach'irisaj na we nimak tak tinimit ri'. Ri ix quebiwesaj na bic, xukuje' qui sachisaj na qui wäch pa jun u jakic xukuje' pa jun u tz'apixic bak'wächaj, jacha' ri chi'nic ri u banom ri Ajawaxel chiwe. Aretak c'ut ri Ajawaxel ri i Dios e resam chi bic chiwäch, michomaj: ‘Rumal chi nim ka banic uj ri Ajawaxel u yo'm we ulew ri' che kechbal; we c'u ri e are' quebesax bic rumal ri Ajawaxel, xa rumal rech ri etzelal ri cäquibano.’ Jayi', man rumal ta rech chi nim i banic mawi rumal ri utzil ri quibano quixoc che rechbexic ri ulew; ri Ajawaxel queresaj bic chiwäch rumal rech ri etzelal che c'u u tz'akatisaxic ri chi'nic rech je quelic jas ri xubij che ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob ri e i mam. Ya'talic quiwetamaj chi man rumal ta rech chi nim i banic u yo'm ri Ajawaxel ri utzalaj ulew che iwechbal, are c'u ri ix ix jun tinimit ri sibalaj ix tac.” “Mawi jubik' mäsach pa i jolom chi i c'ulelam ulok ri Ajawaxel ri i Dios pa ri chaki'j uwo sak. Kas aretak xixel ulok pa Ejipt c'ä ix ulinak waral, amak'el ix uxinak man nimanelab ta che. Xiyac royowal ri Ajawaxel pa ri juyub Horeb, sibalaj nim c'u ri royowal xiyaco chi xa co'l man xusach i wäch iwonojel. Ri in xinpaki' puwi' ri juyub che qui c'amic ulok ri tz'alam tak abaj, ri tz'ibatal wi ri lajuj pixab, xinbeytaj c'u cawinak k'ij, cawinak ak'ab chila', man c'o ta wa xintijo mawi c'o xinwuq'uiaj. Ri Ajawaxel xuya' ri quieb tz'alam tak abaj chwe, ri e tz'ibatal kas rumal are', ri e tz'ibatal wi conojel tak ri tzij ri xubij chiwe pa ri juyub, pa u niq'uiajil ri k'ak', pa ri k'ij aretak xkamulij kib konojel. E oc'owinak chic ri cawinak (40) k'ij, ri cawinak (40) ak'ab, ri Ajawaxel xuya' ri quieb tz'alam tak abaj chwe, ri tz'alam tak re ri c'ulwächinic, xubij c'u chwe: ‘Chatkaj bic ruc' aninakil, rumal rech chi e macuninak ri winak ri xebawesaj ulok pa Ejipt. Sibalaj chanim xquitastaj quib chrij ri takanic ri xinya' chque, xquiban jun qui dios re ch'ich'.’ Xukuje' xubij ri Ajawaxel chwe; ‘Wilom chic chi we tinimit ri' sibalaj tac. Chatel pa ri nu be, quinbe c'u che u sachic qui wäch, quinchup ri qui nataxic cho ri ulew; quinban c'u na chawe jun nim tinimit ri c'o na u chuk'ab xukuje' c'o na chquiwäch rajilabal.’ Aretak xinkaj ulok puwi' ri juyub, ri cätajin canicowic, e wuc'am ulok pa nu k'ab ri quieb tz'alam tak abaj re ri c'ulwächinic. Aretak c'ut xinwilo chi ri ix ix macuninak che u c'ulelaxic ri Ajawaxel, i banom c'u jun alaj ama' wacax re ch'ich', xiya' can ri be ri xubij ri Ajawaxel chiwe chi quitakej, xebenq'uiak ri quieb tz'alam tak abaj ri e wuc'am pa nu k'ab, xinban ch'akatak chque chiwäch. Xenmeja' c'u wib chuwäch ri Ajawaxel jacha' ri xinban nabe; cawinak k'ij cawinak ak'ab man c'o ta wa xintijo mawi c'o xinwuq'uiaj, u mac rech ri mac ri xibano, ri xiyacbej royowal ri Ajawaxel, xinicowisaj c'ut ri royowal. Ri in xinxe'j wib chuwäch ri royowal ri Ajawaxel xukuje' chuwäch ri u k'ak'al ri xuc'ut che u banic c'ax chiwe; xa jubik' man xuq'uis tzij piwi'; jumul chi c'ut xinutatabej ri Ajawaxel. Xukuje' sibalaj xyactaj royowal ri Ajawaxel chrij ri Aaron, are ta xraj xusach u wäch, in c'ut ri xinch'aw puwi'; xinc'am c'ut ri alaj ama' wacax ri i banom, ri xixmacun wi, xinq'uiak pa ri k'ak', aretak quietajinak chic, c'ä xux na puc'uc' ulew, xinjopij pa ri alaj nima' ri cäkaj ulok cho ri juyub. Xukuje' pa Taber, pa Masaj xukuje' pa Kibrot-hataab, xiyac ri royowal ri Ajawaxel. Aretak c'ut ri Ajawaxel xuya' takanic chiwe chi quixel bic pa Cades-barney che rechbexic ri ulew ri cuya' chiwe, xic'ulelaj, man xinimaj ta ri xubij chiwe, man xixcojon ta che mawi xiwaj xixniman che. ¡Kas aretak wetamam ulok i wäch, ri ix ix c'ulelaninak ulok che ri Ajawaxel! Aretak ri Ajawaxel xubij chi cusach i wäch, cawinak k'ij, cawinak ak'ab xinxuqui' chuwäch ri Ajawaxel, cuc' bochi'nic xinbij che: ‘Ajawaxel, masach la u wäch we tinimit ri', ri ech la, ri xtor la ruc' ri nimalaj chuk'ab la xesaj c'u la ulok pa Ejipt ruc' nimalaj cuinem. Chenataj ri pataninel tak ech la che la, ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob. Macoj la ri u taquil ri ranima' we tinimit ri' pa ajilabal, mawi ri retzelal xukuje' ri u mac, rech man cätzijox ta pa ri ulew ri xujesaj wi la ulok: —Ri Ajawaxel man xcuin ta che qui cojic pa ri ulew ri xuchi'j chque, u mac rech chi c'o c'ax cuna' chquij rumal ri' xeresaj bic waral che qui cämisaxic pa ri chaki'j uwo sak. E tinimit c'u la xukuje' e ech la; xebesaj c'u la ulok pa Ejipt ruc' ri nimalaj cuinem la ri xc'ut la.’ ” “Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Chebasuc'umaj quieb tz'alam tak abaj junam cuc' ri quieb nabe, chabana' xukuje' jun caxa re che', chatpakal c'u ulok wuc' rech quintzijon awuc'. In quebentz'ibaj na chquiwäch we abaj ri' ri tzij ri xebentz'ibaj chquiwäch ri quieb abaj ri xebapaxij, quebac'ol c'u na chupam ri caxa.’ Xinban c'u jun caxa re q'uisis, xebensuc'umaj ri quieb tz'alam tak abaj, xebenc'am bic, xinpaki' c'u puwi' ri juyub. Ri Ajawaxel xebutz'ibaj ri lajuj pixab chquiwäch ri quieb tz'alam tak abaj, jacha' ri xuban nabe mul aretak xtzijon iwuc' pa ri juyub, pa u niq'uiajil ri k'ak', aretak iwonojel i mulin iwib. Xebuya' c'u chwe, xinkaj c'u ulok puwi' ri juyub; xebenya' c'u ri quieb tz'alam tak abaj chupam ri caxa, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel chwe, c'ä e c'o c'u chupam camic.” (Ri aj israelib xebel bic pa Beerot-bene-jaacan, xebe pa Moser. Chila' xcäm wi ri Aaron, xmuk c'ut, are c'u ri Eleazar u c'ojol ri Aaron are' xcanaj che u q'uexel che cojol tabal tok'ob. Xebel bic chila' xebe pa Gudgod, xebel chi bic pa Gudgod xebe pa Jotbat, ulew ri c'o wi sibalaj ja'. Chi' aretak ri Ajawaxel xebucha' ri ramak' ri Levi che u c'amic bic ri caxa re ri u c'ulwächinic, rech quec'oji' chuwäch ri Ajawaxel che u ya'ic k'ijilanic, cäquiya' c'u ri tewichibal pa ri u bi', jacha' ri qui takem u banic camic. Rumal ri' ri aj Levi man xebajilax ta ri e are' junam cuc' ri aj israelib ri e cachalal, mawi yo'm quechbal, are c'u quechbal ri Ajawaxel, jacha' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel.) “Cawinak (40) k'ij cawinak (40) ak'ab xinc'oji' puwi' ri juyub, je jas ri xinban nabe mul, xukuje' c'u che we jumul chic ri' ri Ajawaxel xinutatabej, man xraj ta c'ut xusachisaj ta i wäch, xuk'il c'u rib che i cämisaxic, xubij c'u chwe: ‘Jät, jasuc'umaj awib che u c'amic qui be ri tinimit rech quebe che u ch'äquic ri ulew ri xinchi'j chque ri e qui mam.’ ” “Are c'u ri camic aj israelib, ¿jas ri cutz'onoj ri Ajawaxel chiwe? Xuwi chiya' u k'ij, chilok'ok'ej chebitakej c'u conojel ri e u be; xukuje' chik'ijilaj ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' ronojel ri i c'aslibal, xukuje' chi quebinimaj conojel tak ri e u takomal, conojel tak ri e u pixab, rech utz quixel na. Chich'obo' ba' chi ri Ajawaxel ri i Dios rech ronojel ri caj xukuje' ri c'o sibalaj chicaj che ri caj, ri ulew xukuje' ronojel ri c'o chuwäch. Ri Ajawaxel xuwi c'u ne e utz xeril ri e i mam xebulok'ok'ej c'ut, c'äte chi c'u xebucha' ri e quija'lil, ix c'u ri', chquixo'l conojel ri niq'uiaj tinimit chic, je jas ri cuya' quil camic. Chicojo' retal ri c'ulwächinic pa ri iwanima', mitakej iwuxic tac. Ri Ajawaxel c'ut ri i Dios are Dios chque ri cäbix diosib chque, are' c'u Cajaw ri ajawib; are' Dios wa' ri c'o puwi' ronojel, c'o u cuinem xukuje' mayibal c'ut, ri man quebuban ta jalan wächaj ri queban ta u pa u k'ab, ri cuban suc'alaj k'atan tzij puwi' ri minor xukuje' ri malca'n; ri quel u c'u'x, cuya' u wa' xukuje' ratz'iak ri man u winakil ta ri jekel chixo'l. Chilok'ok'ej ba ri man i winakil ta ri xa rokxanim rib chixo'l, je c'u xiban ix, xiwokxanij na iwib pa Ejipt. Nim chiwila' wi ri Ajawaxel ri i Dios, xuwi ri are' chik'ijilaj; chixbin jic chuwäch, aretak c'ut rajawaxic quiban na jun chi'nic ri kas cäban na, chibana' pa ri u bi'. Che c'ut ri are' quiya' wi ri k'ijilanic; are' i Dios, ri e u banom chiwe we nimak tak jastak ri', ri xukuje' e mayibal ri e iwilom. Aretak ri e i mam xebopan pa Ejipt, xa e oxc'al lajuj (70), are c'u ri camic, ri Ajawaxel ri i Dios e u pok'isam jacha' ri qui q'uial ri ch'imil ri e c'o cho ri caj.” “Ix chilok'ok'ej ri Ajawaxel ri i Dios, chebinimaj ri u pixab ri e yo'm, ri pixab ri e banom, ri pixab ri e tz'ibam, xukuje' tak ri takomal. Chiya' u k'ij ri u pixbenic ri Ajawaxel ri i Dios camic, e are tak c'ut ri e i c'ojol ix man queta'm taj mawi quilom. Chiya' u k'ij ri u nimalil xukuje' ri nimalaj u liq'uic ri u cuinem, ri etal, xukuje' ri nimak tak mayibal ri xebuban pa Ejipt che u c'ulelaxic ri ajawinel xukuje' ruc' ronojel ri rulew, ri xuban cuc' ri ajch'ojab aj ejipt, cuc' tak ri e qui quiej, xukuje' tak ri qui carwaj re ch'o'j, ri xuban che quijik'isaxic pa u niq'uiajil ri Quiäk Plo aretak ix cokatam. Ri Ajawaxel xusach qui wäch chbe k'ij sak. Chnataj chiwe xukuje' ronojel ri xuban che i to'ic chupam ri chaki'j uwo sak, c'ä xixul na waral; xukuje' ri xuban che ri Datan, ri Abiram, ri e u c'ojol ri Eliab e rija'lil ri Ruben, ri xujak c'u rib ri ulew che qui bik'ic bic tak ri calc'ual xukuje' tak ri qui cäbal ri lic'om cachoch xukuje' ronojel ri c'o cuc', chquiwäch conojel ri aj israelib. Ri ix kas xiwil conojel ri nimak tak jastak ri xebuban ri Ajawaxel.” “Chebinimaj conojel ri takomal ri e nu yo'm chiwe camic, rech cäc'oji' i chuk'ab, quiwechbej c'u ri ulew ri quixoc che u ch'äquic, quixc'asi' c'u na q'ui junab cho we ulew ri' ri xubij ri Ajawaxel chi cuya' chque ri e i mam xukuje' chque ri calc'ual; ulew ri cätixin wi leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja'. Ri ulew ri quixoc che u ch'äquic, man junam ta ruc' ri Ejipt, ri xixel wi ulok; chila' xquitic ri ija' xquiban c'u u ja'xic ruc' ri iwakan jacha' ri cäban che qui ja'xic ri ticbal tak ichaj, are c'u ri ulew ri quixoc che rechbexic, are jun ulew ri e c'o wi k'ayes xukuje' u be tak ja', ri cäjax rumal ri jäb ri cäpe chicaj. Are jun ulew ri kas are' ri Ajawaxel quilinic; puwi' u yo'm wi ri e u bak'wäch ronojel ri junab. We ri ix quebinimaj tak ri takomal ri e nu yo'm chiwe pa we k'ij ri', quilok'ok'ej c'ut ri Ajawaxel, xukuje' quik'ijilaj ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' ronojel i c'aslibal, ri are' cuban na chi cäkaj ri nabe tak jäb, xukuje' ri q'uisbal tak jäb, kas pa ri qui k'ijol, rech quik'at ri i trico, rech c'o u wa'l i uva xukuje' c'o iwaseit. Xukuje' cuban na chi queq'uiy tak ri k'ayes pa ri ulew che quecha' ri e i wacax, rech ri ix xukuje' c'o ronojel u wäch ri quitijo. Chichajij iwib, masubataj c'u ne ri iwanima', quitas ta c'u ne iwib che qui patanixic jule' tak diosib chic quebik'ijilaj ta c'ut. Coyowar c'u na ri Ajawaxel chiwij man cutak ta chi c'u ulok ri jäb piwi'; man cawächin ta chi c'u ri' ri ulew, aninak c'ut quixecäm c'u na chanim chuwäch we utzalaj ulew ri' ri cuya' na ri Ajawaxel chiwe. Chebitzoc'o we tzij ri' pa ri iwanima' xukuje' pa ri i chomabal; chebixima' che etal che tak ri i k'ab xukuje' cho ri i palaj. Chebitijoj tak ri e iwalc'ual chebiya' we pixab ri' chque aretak ix c'o cho iwachoch, aretak ix c'o pa tak ri be, aretak quixk'oyic xukuje' aretak quixwalijic. Chitz'ibaj cho tak ri rakan tak ja xukuje' chquiwäch tak ri e u chi' tak ri iwachoch rech ri i c'aslemal xukuje' ri e qui c'aslemal tak ri e i c'ojol cho ri ulew ri xuchi'j ri Ajawaxel chque ri e i mam, sibalaj naj quebeytaj na jacha' ri u beytajem ri caj puwi' ri uwächulew. We kas quebinimaj tak we takomal ri' ri quixintak che qui nimaxic camic, we quilok'ok'ej c'ut ri Ajawaxel ri i Dios, xukuje' jic c'ut u ternexic quiban pa conojel tak ri e u be, ri Ajawaxel queburokij na bic chiwäch ix conojel we nimak tak tinimit ri', are c'u ri ix quebich'äc na tak tinimit ri sibalaj man e ajilatal ta na ri e c'o na qui chuk'ab chiwäch ix. Jawije' ri quiya' wi ri iwakan, chila' quixcanaj wi. Ri e i c'ulbatil caquilic' quib kas chupam ri chaki'j uwo sak c'ä ruc' ri Libano, xukuje' kas chuchi' ri nima' Euprats c'ä ruc' ri Plo ri Mediteran. Man c'o ta jun winak cäcuin na che u k'atixic i wäch. Ri Ajawaxel ri i Dios cuya' na nimalaj xe'n ib, nimalaj xibriquil apawije' ta ne ri quixoc'ow wi, jacha' ri u chi'm chiwe. Camic quinya' chiwe chi quicha' ri tewichibal o ri c'okenic. Tewichibal, we quixoc che qui nimaxic ri u takomal ri Ajawaxel ri i Dios ri ix nu takom che camic. C'okonic, we quebiterenej, diosib ri man etamatal ta qui wäch, man quebinimaj ta c'ut ri e u takomal ri Ajawaxel, ri i Dios quitas c'u iwib quiya' can ri be ri ix nu takom che u ternexic camic. Aretak ri Ajawaxel ri i Dios ix u cojom chic pa ri ulew Canaan ri quixoc che u ch'äquic, cucoj na ri tewichibal puwi' ri juyub Jerizim, are c'u ri c'okonic puwi' ri juyub Ebal. We juyub ri' e c'o ch'käp che ri Jordan, chusuq'uil ri be ri c'o che u kajebal k'ij, pa ri culew ri aj Canaan ri e jekel pa ri lianic, chuwäch ri Jilgal xukuje' chquinakaj ri räx che' ri e c'o pa Mor. Ri ix xa pa quieb oxib k'ij chic quixk'ax pa ri nima' Jordan, quichaplej c'u u ch'äquic ri ulew Canaan ri cuya' ri Ajawaxel chiwe. Aretak c'u ch'äctajinak chi iwumal, ix jekel chi chupam, chixoc che qui nimaxic conojel tak ri pixab, xukuje' tak ri pixab ri e tz'ibam ri e nu jachom chiwe camic.” “E are tak pixab wa' xukuje' tak ri pixab ri e tz'ibam ri rajawaxic qui banic iwumal pa ronojel ri i c'aslemal, pa ri ulew ri cujach ri Ajawaxel, qui Dios ri e i mam, pa i k'ab. Kas tz'akat qui sachisaxic qui wäch conojel tak ri c'olbal ri quequik'ijilaj wi diosib, ri tinimit ri quixbe che qui ch'äquic: pa tak ri juyub, paquiwi' ri alaj tak juyub xukuje' chquixe' tak ri che' ri k'eku'm qui xak. Chebiyojij tak ri e qui porobal, chebibana' ch'akatak chque tak ri abaj, chebiporoj c'u tak ri cuta'm ri quequik'ijilaj, chisacha' qui wäch tak ri e qui diosib chebichupisaj pa tak ri c'olbal ri' ri natabal quech. Je c'u miban wa' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel ri i Dios: chquixo'l tak ri iwamak' ri Ajawaxel cucha' na jun c'olbal ri cäjeki' wi na ri u bi', chila' c'u quixbe wi na che u k'ijilaxic. Chila' quebipil wi na awaj, quebiporoj c'u na che u ya'ic u k'ij, chila' quebic'am c'u na bic ri e i lajujil, ri i cuchuj, ri i chi'm u ya'ic, xukuje' ri i sipanic ri cäpe pa iwanima', ri nabe tak cal ri e i wacax xukuje' ri nabe tak cal ri e i chij. Quixwa' na chila', chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios quebiwachilaj tak ri e iwalc'ual quixquicot c'u na che ri u wächinic ri i chac ri ix u tewichi'm wi ri Ajawaxel ri i Dios. Chila' man cuya' ta chic quiban ta na ix ri cäkaban uj camic waral, jawije' ri chi ka jujunal chke cuban jachique ri utz carilo. Kastzij ri ix maja' quixopan pa ri c'olbal ri c'o wi uxlanem, ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios che iwechbal. Aretak c'ut ix k'axenak chic pa ri Jordan, ix c'u jekel chic pa ri ulew ri cujach na pa i k'ab, ix to'tajinak chic pa qui k'ab ri e i c'ulel ri quech'ojin iwuc', xukuje' man c'o ta chi jas quixe'j ta chi wi iwib, chupam c'ut ri c'olbal ri cucha' na ri Ajawaxel ri i Dios jacha' che u jekelibal ri u bi', quichi'j c'u na che ronojel ri nu takom u banic chi quibano: awaj tak ri quepilic xukuje' queporox tak che u ya'ic u k'ij, lajujil, tak cuchuj tak ri sipanic tak ri e cha'om chque tak ri chi'nic ri e i banom che ri Ajawaxel. Quiban c'u na nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, quebiwachilaj tak ri e i c'ojol, ri pataninel tak iwech, xukuje' ri aj levitib ri e jekel chixo'l, man c'o ta c'u ch'akap culew quechben che ri iwulew. Chichajij iwib, mebiporoj awaj chuwäch ri Ajawaxel pa apachique c'olbal ri quiriko; xane' xuwi pa ri c'olbal ri cucha' na ri Ajawaxel ri i Dios pa jun chque tak ri iwamak'. Chila' quiban wi na ronojel ri ix nu takom che u banic. Cuya' c'ut, quixpilonic xukuje' quitij ti'j pa tak ri e i tinimit pa apachique k'ijol, jacha' ri utzil ri e u yo'm ri Ajawaxel ri i Dios chiwe. Ix cuya' quitij iwonojel, we ix ch'ajch'oj, o jayi', jas ri nak'atisabal jacha' ta ne u ti'jal ronojel u wäch masat ri aj c'ache'laj o ri aj lianic. Mitij c'u ri u quiq'uel, xa chijamij pa ulew jacha' ja'. Ri lajujil re ri i trico, ri u wa'l i uva, ri iwaseit, xukuje' ri nabe tak cal ri i wacax, ri i chij, xukuje' apachique ri i chi'm u ya'ic che ri Ajawaxel, xukuje' ri sipanic ri cäpe pa iwanima', man cuya' ta quitij pa ri i tinimit. Xuwi cuya' quitij chuwäch ri Ajawaxel, pa ri c'olbal ri cucha' na ri are'; chila' chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios quitij wi quebiwachilaj tak ri e iwalc'ual, ri pataninel tak iwech, xukuje' ri aj levitib ri e jekel chixo'l, quixquicot c'u na che u tijic ri u wächinic tak ri i tico'n. Joropa' k'ijol quixjeki' cho ri ulew mawi jubik' mebiwonoba' ri aj levitib. Aretak ri Ajawaxel ri i Dios u nimarisam chic ri iwulew, jas ri xuchi'j chiwe, we c'u ne quirayij u tijic ti'j, cuya' quitij pa apachique jok'otaj. We c'u ne sibalaj naj c'o wi ri c'olbal chiwe ri cucha' che u jekelibal ri u bi', cuya' quebipil wacax xukuje' ri chij ri e u yo'm ri Ajawaxel chiwe, quitij c'u ronojel ri quiwaj pa ri c'olbal ri ix jekel wi, jas ri takanic ri nu yo'm chiwe. Junam quiban che jas ri quiban che ronojel u wäch masat ri aj c'ache'laj o ri aj lianic, iwonojel cuya' quitijo, we ix ch'ajch'oj o ix tz'il. Mawi c'u jubik' mitij ri quic', are c'u c'aslemal ri quic'; mitij ba ri c'aslemal junam ruc' ri ti'j, ri rajawaxic u banic iwumal xa chijamij puwi' ri ulew jacha' ja'. Mitijo, utz c'u quixel na, ri ix xukuje' ri e iwalc'ual, rumal ri u banic ri suq'uilal chuwäch ri Ajawaxel. Ri jastak ri i tasom che u ya'ic che sipanic, xukuje' ri jastak ri i bim chi quiya' che ri Ajawaxel, quic'am bic pa ri c'olbal ri cucha' na ri Ajawaxel, chila' c'ut, puwi' ri porobal ri rech ri Ajawaxel ri i Dios, quichi'j wi na ri tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic. Ri qui quiq'uel ri awaj ri quebichi'j quijamij na puwi' ri porobal ri rech ri Ajawaxel ri i Dios, are c'u ri ti'j cuya' quitijo. Chitatabej chitz'akatisaj c'u u banic ronojel ri ix nu takom wi, rech utz quixel na amak'el, ri ix xukuje' tak ri e iwalc'ual, rumal ri u banic ri suq'uilal xukuje' ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios.” Je miban wa' chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios; conojel c'ut ri jastak ri man e ch'ijtajel taj, ri man quebucoch' ta ri Ajawaxel, e are' tak wa' ri quequiban we nimak tak tinimit ri'; quequiporoj c'u ne tak ri calc'ual pa ri k'ak'. Chitakej ba qui banic ronojel ri ix nu takom wi, c'o mit'ik che mawi c'o miwesaj che.” “We cäwalij jun k'axal tzij chixo'l o ri quec'utun jastak chuwäch, cuya' c'u u bixic chiwe chi cäc'ulmataj na jun etal o jun mayibal, we c'u ne je cäc'ulmatajic jas ri u yo'm u bixic, cubij ta c'u chiwe: ‘¡Jo', chekaterenej jule' tak diosib chic ri man iweta'm ta qui wäch, chekak'ijilaj c'ut!’ Minimaj ri cubij chiwe. Are c'u cäraj ri Ajawaxel ri i Dios quixuc'ambejej che retamaxic we kas qui lok'ok'ej ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' ronojel i c'aslibal. Chiterenej ri Ajawaxel ri i Dios, xuwi ri are' nim chiwila' wi, chixoc che quinimaxic tak ri e u takomal, chinimaj ri cubij, chiya' c'u k'ijilanic che, chijunaj c'u iwib ruc'. Are c'u we k'axal tzij ri', o ri quec'utun jastak chuwäch, cac'okox na che cämical u mac rech chi xucoj i c'u'x che u tasic iwib chrij ri Ajawaxel ri i Dios ri xixutor chupam ri pataninic ri xixc'oji' wi pa Ejipt, xukuje' rumal rech chi xucoj u chuk'ab chiwe chi qui yacan ri be ri ix u takom ri Ajawaxel ri i Dios chi qui takej. Je quiban wa' che u sachic u wäch ri etzelal ri cac'oji' chixo'l. We ne ri kas awachalal, o ri a c'ojol, o ri a mia'l, o ri awixokil ri a lok', o ri awachil ri sibalaj at utz ruc', cucoj a c'u'x chi c'uyal che' qui k'ijilaxic jule' tak diosib chic ri man aweta'm ta qui wäch, mawi xquetamaj qui wäch ri e a mam, e jacha' ri qui diosib ri jule' tak tinimit chic ri nakaj o naj e c'o wi chiwe pa tak u xcut ri ulew. Man cacoj ta awib chquixe' tak ri e u rayibal, mawi manimaj ri cubij chawe, mawi ne mel a c'u'x che, matok'obisaj u wäch, mawi mach'uk u wi'; xane' chacämisaj. At ri nabe ri cayac ri a k'ab che u ch'ayic, c'äte ri' cäquitakej na u banic que ri winak, re ri tinimit. Chabujij che abaj c'ä cäcäm na, rumal rech chi are ta xraj xatutas can chrij ri Ajawaxel ri a Dios ri xatesan ulok pa Ejipt, ri at c'o wi che lok'om pataninel. We jewa' quibano, conojel ri aj israelib cäquetamaj na, cäquixe'j c'u na quib che u banic jun etzelal ri junam ruc' wa'. We pa jun chque tak ri tinimit ri e u yo'm ri Ajawaxel ri i Dios chiwe che i jekelibal, quita' u tzijol chi e c'o winak ri man queniman ta che ri Dios, cäquisach c'u qui c'u'x ri winak ri e c'o pa ri tinimit, quequitakchi'j che qui k'ijilaxic niq'uiaj diosib chic ri man etamatal ta qui wäch, rajawaxic utzalaj u ch'obic we jasach ri' quibano. We c'u ne kastzij ri cätzijoxic, chi queban we itzel tak jastak ri' chixo'l Quebik'ok'ej c'u na ri winak che ch'ich' ri e c'o chupam ri tinimit xukuje' conojel ri cawaj, quisach na u wäch ronojel ri c'o chupam ri tinimit. Quimulij c'u na ronojel ri u k'inomal ri tinimit pa ri u niq'uiajil ri c'ayibal, c'äte ri' quit'ik k'ak' che ri tinimit, xukuje' ronojel ri quesan che ri c'ulel, quiporoj c'u ronojel jacha' che sipanic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios. We tinimit ri' xa jumul cäwulixic, mawi jumul cäyac chic. C'o jun jasach mic'am canok chque ri jastak ri ya'tal u sachisaxic u wäch mawi c'u jumul cäpe ta na royowal ri Ajawaxel chiwij, cutok'obisaj c'u na i wäch, quixupok'isaj na, jas ri xubij chque ri e i mam; we man cäsach pa i jolom ri nimanic che ri Ajawaxel xukuje' we quibano jas ri ix nu takom che u banic camic, xukuje' we quiban ri suc' chuwäch.” “Ix ri ix ralc'ual ri Ajawaxel ri i Dios. Misoc iwib, mawi miban tol che ri i jolom chiwäch aretak c'o jachin cäcämic. Ix c'u jun tinimit ri ix tastajinak che u ternexic ri Ajawaxel ri i Dios, are' ix chowinak chquixo'l conojel tak ri tinimit cho ri uwächulew rech ix ri tinimit ri quixux rech.” “Mitij jun jasach ri tz'il. E are qui bi' awaj wa' ri e ya'tal qui tijic iwumal: ama'ib tak wacax, alaj ama'ib tak chij, alaj ama'ib tak q'uisic', ri ronojel qui wäch masat ri aj c'ache'laj, ri aj lianic o ri cocoj masat, ronojel qui wäch juyubal tak q'uisic xukuje' ronojel qui wäch juyubal tak chij. Cuya' c'ut quebitij ri awaj ri quecamulinic ri cacab u banom ri quixq'uiak, mebitij c'u ri awaj ri pune' quecamulinic o cacab u banom ri quixq'uiak, jacha' ri camey, ri imul, ri tejon; we awaj ri' e tz'il wa' chiwe, quecamulinic man c'u u banom ta quieb ri quixq'uiak. Ri ak, rumal rech quieb u banom ri rixq'uiak man cäcamulin ta c'ut, tz'il wa' chiwe. Mebitij ri qui ti'jal we awaj ri' mawi mebinak ri cäminak qui cuerp. Chque ri awaj ri e c'o pa tak ri ja', cuya' quebitij ri c'o alaj tak qui xic', ri c'o u solotil ri quij, mebitij c'u ri man c'o ta alaj tak qui xic', ri man c'o ta u solotil quij; we awaj ri' e tz'il wa' chiwe. Cuya' c'ut quebitijo ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic' ri e ch'ajch'oj, e c'o c'u jujun chque wa' ri man cuya' ta quebitijo: jacha' ri cot, ri paxilbak, ri cot re plo, ri milano, ronojel qui wäch alcon, ronojel qui wäch joj, ri abestrus, ri xoch', ri gabiot, ronojel qui wäch xic, ri tucur, ri ibis, ri sisne, ri pelican, ri c'uch, ri cormoran, ri siguen ri abubil xukuje' ri sotz'. Ri alaj tak chicop ri c'o qui xic' e tz'il wa' chiwe, mebitijo. E are c'u ri chicop ri e c'o qui xic' ri quechomaxic chi e ch'ajch'oj cuya' quebitijo. Mitij jun awaj ri xak cäcäm u tuquiel, ix c'u jun tinimit ri ix tastajinak che ternexic ri Ajawaxel ri i Dios; cuya' c'ut quiya' che ri man i winakil ta ri jekel chquipam tak ri e i tinimit; ri are' cuya' cutijo. Xukuje' cuya' qui c'ayij che ri man i winakil ta ri xa rokxanim rib. Mebitzac ri alaj tak q'uisic' chupam ri u tu' ri qui nan.” “Chi junab, mel i k'ij, ri ix rajawaxic quitas ri u lajujil ri u wächinic ronojel ri i tico'n. Che ri lajujil ri' rech ri trico, ri u wa'l uva, rech ri aseit, xukuje' chque ri nabe tak cal ri e i wacax xukuje' tak chij, are quitij wa' chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, pa ri c'olbal ri cucha' na che u jekelibal ri u bi', rech quiwetamaj u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. We c'u quixutewichi'j ri Ajawaxel, we rajawaxic c'ut quiban c'u na jun najalaj be che u c'amic bic we lajujil ri', rumal chi naj ix c'o wi che ri c'olbal ri u cha'om ri Ajawaxel che u jekelibal ri u bi', cuya' qui c'ayij we lajujil ri', are c'u ri puak re we lajujil ri' quic'am bic pa ri c'olbal ri u cha'om ri Ajawaxel. Ruc' we puak ri' quilok' na jachique ri cäkaj chiwäch: we wacax o chij, u wa'l uva o apachique uq'uia' ri quiwaj quitijo; o apachique ri quiwaj, quitij c'u chila' chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, quiban jun nimak'ij chila' junam cuc' conojel ri e aj uwo iwachoch. Mawi jumul mebiwonoba' ri aj levitib ri jekel pa tak ri i tinimit, man c'o ta c'u culew xya'ic, jacha' ri ix yo'm iwulew. Chuoxox tak junab rajawaxic quitas ri u lajujil ri u wächinic ri i tico'n rech ri junab ri', quic'ol c'u chupam ri i tinimit, rech aretak quepe ri aj levitib ri man c'o ta ri xya' ta culew, o ri man e i winakil ta ri e jekel chixo'l, o ri minorib xukuje' ri malca'nib, utz qui tzukic quiban bic. We je quiban wa' ri Ajawaxel ri i Dios quixutewichi'j na pa ronojel ri quibano.” “Chuwukutak junab cacuy ri qui mac ri c'o qui c'as awuc'. We cuyubal mac ri' je u banic wa' cäbanic: Ronojel winak ri c'o u yo'm pa jalic che ri rajil u tz'akat, cucuy u mac che ri u yo'm che pa jalomal. Man cubij ta chi che ri rajil u tz'akat o ri u winakil chi cutojo', are c'u junab wa' re cuyubal c'asaj che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri man awinakil ta cuya' cabij che chi cutoj ri u jalom chawe, are c'u ri awinakil rajawaxic cacuy ri u mac che ri u c'as ri c'o awuc'. We je cäban wa' man e c'o ta mebayib ri' chixo'l, are c'u ri Ajawaxel ri a Dios catutewichi'j na chupam ri ulew ri cuya' na chawe che awechbal. We quinimaj xukuje' quixoc che u banic ri takomal ri e nu yo'm chiwe camic. Jeri', ri Ajawaxel ri a Dios catutewichi'j na, je jacha' ri u chi'm chawe, c'o jolomal awuc' ri caya' na chque tak ri q'ui nimak tak tinimit, are c'u ri at man catz'onoj ta na jolomal; catajawin na paquiwi' q'ui nimak tak tinimit, man c'u quebajawin ta na pawi' at. We c'o jun meba' chquixo'l tak ri e a winakil chupam jun chque ri tinimit rech ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri a Dios chawe, mat mattok'obisan wächaj maxuyaj ri a to'banic che ri a winakil ri c'o rajawaxic che; xane' chatok'obisaj u wäch, chaya' ri cajwataj che. Mac'ulaj we itzel chomanic ri' pa a jolom: ‘Cäketet chi ulok ri uwuk junab, ri junab re cuyubal c'asaj.’ Maban c'u a palaj che ri awinakil ri c'o pa mebayil, ma ta c'u caya' ri u jolomal; ri are' cuya' c'u na chuwäch ri Ajawaxel, mac c'u wa' cajilax na chawij. Rajawaxic chato' amak'el c'ax c'u maana', rumal c'u rech we tok'ob ri' ri Ajawaxel ri a Dios catutewichi'j na pa ronojel ri cabano, xukuje' ri cachaplej na u banic. Mawi jubik' ma ta e c'o ri c'o cajwataj chque ri winak cho ri uwächulew, rumal ri' in catintako chi chatok'obisaj qui wäch ri a winakil ri e c'o pa mebayil xukuje' ri c'o cajwataj chque pa ri awulew.” “We jun chque ri e awinakil, we achi o ixok, ri cuc'ayij rib chawe che a patanixic, xa wakib junab rajawaxic catupatanij; pa ri uwuk junab catzokopij bic. Aretak catzokopij bic, xak matca'y che u k'alum ri quieb u k'ab quel bic, xane' quebaya' bic rawaj ri quebawesaj bic chquixo'l ri awawaj, caya' bic nimalaj u trico xukuje' u wa'l uva; quel cubij wa' chi caya' bic re ri k'inomal ri u yo'm ri Ajawaxel ri a Dios chawe. Mäsach pa a jolom chi ri at xukuje' xatux can lok'om pataninel lok'om pa Ejipt, are c'u ri Ajawaxel ri a Dios xyo'w ri a tzopitajem. Rumal ri' quinya' we takanic ri' chawe camic. We c'u ri a lok'om pataninel cubij chi man cäraj ta catuya' canok rumal rech chi xuc'am u wäch awuc' xukuje' cuc' ri awalc'ual, xukuje' rumal rech chi utz ri caban che, cac'am jun worobal xquinaj, cakebesaj chuwäch ri oquibal chupam ri awachoch, cawor ri u xiquin. Jeri' cäcanaj can che a lok'om pataninel re k'ij junab. Xukuje' je caban che we ixok ri a lok'om pataninel. C'ax c'u maana' chi catzokopij bic ri pataninel awech, wakib junab c'ut at u patanim xa c'u pa niq'uiaj ri tojbal rech a yo'm chuwäch ri caya' che jun ajchac; catutewichi'j c'u na ri Ajawaxel ri a Dios pa ronojel ri cabano.” “Ronojel ama' ri cäralaj ri a wacax o ri a chij, rajawaxic catas che ri Ajawaxel ri a Dios. Macoj pa chac, ri alaj ama' wacax, ri nabe ral ri a wacax, mawi masocaj rij ri alaj ama' chij ri ral ri a chij. Chujunab quebatij junam cuc' ri e aj uwo awachoch chuwäch ri Ajawaxel ri a Dios, chupam ri c'olbal ri u cha'om chic. We c'u ne c'o jun u yab, o we ne ch'äcoj o moy o c'o chi apachique jun chi u yab, man caya' ta che tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Catij pa ri tinimit ri at jekel wi, iwonojel cuya' quitijo, we ix ch'ajch'oj o ix tz'il, chitija', ronojel u wäch jacha' ri u tijic apachique masat ri aj c'ache'laj o ri aj lianic. Mitij ri u quiq'uel, xa chi jamij puwi' ri ulew jacha' ja'.” “Aretak curik ri ic' Abib, quinimak'ijaj ri Oc'owem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios, pa jun chak'ab c'ut re we ic' ri', ri Ajawaxel ri i Dios xixresaj ulok pa Ejipt. Pa ri nimak'ij re ri Oc'owem quebiya' wacax xukuje' tak chij che tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, pa ri c'olbal ri cucha' na ri Ajawaxel che u jekelibal ri u bi'. Ri awaj ri capilic quitijo, cärachilaj caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc'. Wukub k'ij quitij ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc', are c'u caxlanwa wa' re ri rikoj c'ax, ruc' aninakil c'ut xixel ulok pa Ejipt; jeri' joropa' k'ij quixc'asi'c, cänataj na ri k'ij chiwe ri xixel ulok pa Ejipt. Pa we wukub k'ij ri' man c'o ta jubik' ch'am cäc'oji' pa ronojel ri iwulew, are c'u ri ti'j ri cächi'x che tabal tok'ob pa ri benak k'ij re ri nabe k'ij, c'o mäcanaj can che ri re ucab k'ij. Man cuya' ta qui chi'j ri tabal tok'ob re ri oc'owem pa apachique tinimit ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe, xane' xuwi pa ri c'olbal ri u cha'om ri are' che u jekelibal ri u bi'. Rajawaxic qui chi'j pa ri xk'ekal, aretak cäkaj ri k'ij, je c'u xk'ekal wa' xixel ulok pa Ejipt. Ri ti'j ri chi'm quitzaco xukuje' quitij pa ri c'olbal ri cucha' na ri Ajawaxel ri i Dios. Chucab k'ij c'ut quixtzelej cho iwachoch. Wakib k'ij c'ut quitij ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc', pa ri uwuk k'ij quiban jun mulin ib ri nim u banic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios; pa ri k'ij ri' man c'o ta jun u wäch chac quibano. Aretak oc'owinak chic wukub wukutak k'ij, ri cächapletaj rajilaxic pa ri k'ij ri cächapletaj qui k'atic ri trico, quiwoc'owisaj ri nimak'ij que ri Wukub Wukutak K'ij che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios, xukuje' quiya' ri i sipanic ri cäpe pa iwanima', jas ri e u tewichi'xic ri jastak iwech rumal ri Ajawaxel ri i Dios. Quiban c'u nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, pa ri c'olbal ri u cha'om che u jekelibal ri u bi', junam cuc' ri e iwalc'ual, ri pataninel tak iwech ri e lok'om, ri aj levitib, ri man e i winakil ta, ri minorib xukuje' ri malca'nib ri e jekel pa ri i tinimit. Chnataj chiwe chi xukuje' ri ix xixux na lok'om pataninelab pa Ejipt; rumal ri' chixoc che qui nimaxic tak we pixab ri'. Aretak i q'uisom chic u k'atic ri i trico xukuje' u pitz'ic ri i uva, wukub k'ij quiwoc'owisaj ri nimak'ij que tak ri Cäbal. Quixquicot c'u pa we nimak'ij ri' junam cuc' ri e iwalc'ual, ri e i pataninelab tak iwech ri e lok'om, xukuje' ri aj levitib, ri man e i winakil taj, ri minorib xukuje' ri malca'nib ri e jekel pa tak ri e i tinimit. We nimak'ij ri' wukub k'ij quiwoc'owisaj che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri i Dios, pa ri c'olbal ri u cha'om; rumal rech chi ri Ajawaxel ri i Dios quixutewichi'j na pa conojel ri e i k'atoj xukuje' pa conojel ri e i chac, sibalaj c'u utz quixel na. Conojel ri achijab, oxmul che ri jun junab rajawaxic quebopan chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, pa ri c'olbal ri u cha'om, pa tak we nimak'ij ri': ri quech ri Caxlanwa ri man caya' ta ch'am cuc', ri nimak'ij que ri Wukub Wukutak K'ij, xukuje' ri nimak'ij que tak ri Cäbal. Man c'o ta jun ri ma ta c'o jas c'o pa u k'ab copan chuwäch ri Ajawaxel, xane' chquijujunal quequic'am bic ri qui sipanic jas ri qui tewichi'xic ri jastak quech banom rumal ri Ajawaxel.” “Chebicojo' k'atal tak tzij xukuje' takanelab paquiwi' conojel ri tinimit tak ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe chque jujun tak amak', rech cäquik'at tzij paquiwi' ri tinimit ruc' kas suq'uilal. Mijech'ba' ri suq'uil; jalan mebiwil wi ri winak, mic'am u pa k'abaj, ri u pa k'abaj cuban moy chque ri c'o qui no'j, xukuje' cujech'ba' ri qui tzij ri suc'alaj tak winak. Ri suq'uil xuwi ri suq'uil, are wa' ri rajawaxic quitakej, rech quixc'asi'c, xukuje' quebiwechbej ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe. C'o juwi' che' mitico che u ya'ic u k'ij jun dios, mawi miya' chunakaj ri porobal ri rech Ajawaxel ri i Dios. Mebitac'aba' ri abaj ri xek'ijilan wi ri e k'ijilal tak diosib, sibalaj c'u itzel quil wa' rumal ri Ajawaxel ri i Dios.” “Michi'j jacha' che tabal tok'ob jun ama' wacax mawi jun chij ri c'o u yab che tabal tok'ob che ri Ajawaxel ri i Dios, o jun jasach ri man utz taj. Ri Ajawaxel ri i Dios man utz ta cäril wa'. We pa jun chque tak ri tinimit ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe cätataj u tzijol chi c'o jun achi o jun ixok ri cuban ri man cäkaj ta chuwäch ri Ajawaxel, man cutz'akatisaj ta c'ut ri u c'ulwächinic; quebuk'ijilaj jule' tak diosib chic, cäxuqui' c'u chquiwäch, we chuwäch ri k'ij, ri ic', o ri ch'imil tak, jun jasach ri man takaninak ta wi ri Ajawaxel. We c'u quita' u tzijol, kas utz u ch'obic wa' chibana'. We c'u kastzij ri cäbixic chi bantajinak we nimalaj etzelal ri' pa Israel, ri cäbanow we nimalaj etzelal ri' cäc'am na bic chuwäch ri k'atal tzij re ri tinimit, cac'okox u cämisaxic che abaj. Xuwi cuya' cätak u cämisaxic jun winak we e c'o quieb o oxib k'alajisanelab chrij, we xa jun ri k'alajisanel, man c'o ta jun winak cuya' cätak u cämisaxic. Ri k'alajisanelab e are nabe quetzokopin ri abaj che ri k'atom u cämisaxic, c'äte ri' cäquiban que conojel ri tinimit. Je quiban wa' che u sachic u wäch ri etzelal ri c'o chixo'l. We rajawaxic quik'at tzij puwi' jun jasach ri sibalaj c'ax, we re cämical, we re ch'o'j, we re socotajic o apachique jasach ri cäc'ulmataj pa ri tinimit; jix pa ri c'olbal ri u cha'om ri Ajawaxel ri i Dios, chiya' c'u chquiwäch ri cojol tabal tok'ob aj levitib xukuje' ri k'atal tzij ri c'o che u k'atic tzij, chik'alajisaj chquiwäch ri xc'ulmatajic. E are' c'u quebanow na k'atbal tzij puwi' ri c'ulmatajinak, ri ix c'ut kas quibano jas ri cäquibij chiwe. Chibana' ronojel je jas ri cäquibij, chicojo' ri c'äjisabal wächaj ri caquiya' u bixic, c'o jun q'uexenic miban che. Are c'u ri winak ri banal nimal, ri man cunimaj ta ri cubij ri cojol tabal tok'ob ri c'o chila' che u patanixic ri Ajawaxel o ri cubij ri k'atal tzij, cätak na u cämisaxic. Je quiban wa' che u sachic u wäch ri etzelal ri c'o pa Israel, aretak c'u cäquetamaj ri tinimit, cäquixe'j na quib, cäquitanaba' na qui banic ri jastak ruc' nimal.” “We aretak ix oquinak chic pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe, i ch'äcom chic xukuje' ix jekel chic chupam, quibij c'ut: ‘cäkaj cac'oji' jun kajawinel ri cätakan pakawi', jacha' ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic ri e ka c'ulja'.’ Rajawaxic ri' quicoj jun i winakil che ajawinel, che ri nim tinimit, ri cächa' rumal ri Ajawaxel ri i Dios. Micoj jun winak che ajawinel, ri man i winakil taj. Are c'u ri ajawinel ri' man cuya' ta quebuq'uiyirisaj ri e u quiej, mawi quebutakala' ta bic winak che qui c'amic ulok quiej pa Ejipt, u bim c'u ri Ajawaxel chiwe: ‘Mawi jumul mixtzelej chic pa we be ri'.’ Xukuje' mebuchuw ri rixokil, rech man cäretzelaj ta rib, mawi mebumulij sibalaj k'an puak mawi sak puak. Aretak ri ajawinel cuc'am ri takanic, cuya' na takanic chi cätz'ibax we pixab ri' pa jun wuj chic, quesax chupam ri nabe wuj ri chajital cumal ri cojol tabal tok'ob aj levitib. Rajawaxic amak'el cac'oji' we wuj ri' ruc' ri xtakan che u tz'ibaxic, chusiq'uij c'u u wäch ronojel k'ij rech ri u c'aslemal, rech cäretamaj u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri u Dios, nim c'u chirila' wi ronojel ri cubij we tijonic ri' chebubana' c'ut ri e u takanic. Rech man cuchomaj ta rib chi nim u banic chquiwäch ri u winakil, mawi cutas ta jubik' rib chque we takomal ri'. We je cuban wa', ri are' xukuje' ri e rija'lil q'ui junab quetakan na paquiwi' ri aj israelib.” “Ri e cojol tabal tok'ob aj levitib, ri u bixic, conojel ri aj ramak' ri Levi, man c'o ta quechbal cäya'ic jacha' ri niq'uiaj aj israelib chic. Ri tabal tak tok'ob ri cächi'x che ri Ajawaxel are wa' ri cäquicoj che tzukbal quib, xukuje' tak ri sipanic. Man c'o ta echbal cäquic'amo jacha' ri niq'uiaj qui winakil chic, are c'u quechbal ri Ajawaxel jacha' ri u bim. Ri ya'tal chque ri cojol tabal tok'ob chi cäquic'am can chque ri wacax o ri chij ri quelquiya' ri winak che tabal tok'ob, are wa': ri e uwo rachak, ri qui cacate', ri ti'j chquipam. Xukuje' ya'tal chque ri nabe tak trico, ri nabe tak u wa'l uva, ri nabe tak aseit, xukuje' ri nabe quismal ri chij ri cäsocaxic; are c'u ri Ajawaxel ri i Dios e chowinak ri e are, chquixo'l conojel tak ri amak', cächaptaj c'u bic cuc' ri tataxelab cak'ax c'u cuc' ri c'ojolaxelab amak'el cäcanaj ri k'ijilanic pa qui k'ab che ri Ajawaxel. Aretak c'u jun aj levi ri jekel chupam jun chque ri i tinimit, re apachique c'olbal re ri Israel, ri cäpe pa ranima' cäbe c'u pa ri c'olbal ri u cha'om ri Ajawaxel, cuya' cäpatanij chila' jacha' cojol tabal tok'ob pa ri u bi' ri Ajawaxel, junam cuc' ri e rachil aj levitib ri e c'o chila' ri quepatanin che ri Ajawaxel, junam ri tzukbal rech cuc'amo jas ri caquic'am ri e are', c'o chi c'u wi na ri' ri cäya' che rumal ri u tat.” “Aretak ix oquinak chic pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe, miban iwe ri itzel tak nak'atisabal ri cäquiban ri nimak tak tinimit ri e c'o chila'. C'o jun chiwe muya' ri u cojol che tabal tok'ob rech cäporox pa k'ak', mawi mutijoj rib che u banic ch'obonic, mäsubun che u bixic ri c'ä maja' cäc'ulmatajic, mawi mujach rib che u banic itzinic mawi masubunic, mawi muta' u no'j chque ri ch'obonelab, mawi chque ri quequisiq'uij tak uxlabalib, mawi chque ri cäminakib. Sibalaj c'u itzel quil wa' rumal ri Ajawaxel ri quequiban we jastak ri'. We c'u ri Ajawaxel ri i Dios queresaj bic we nimak tak tinimit ri' chiwäch, xa rumal rech chi cäquiban we itzel tak nak'atisabal ri'. Ri ix rajawaxic suc' quixbin chuwäch ri Dios. We nimak tak tinimit ri', ri quixoc che rechbexic ri culew, caquiya' qui xiquin chque ri ruc' subunic caquiya' u bixic ri petinak xukuje' chque ri ch'obonelab, are c'u chiwe ix ri Ajawaxel ri i Dios man cuya' ta chiwe chi quiban we etzelal ri'.” “Ri Ajawaxel ri i Dios cuban na chi cäwalij na jun k'axal tzij chixo'l jacha' ri in, rajawaxic c'ut quixniman che. Kas c'u are wa' ri xita' che ri Ajawaxel ri i Dios chuxe' ri juyub Horeb, pa ri k'ij ri ximulij iwib iwonojel chila', xibij c'ut: ‘Man cäkaj ta cäkata' chi jumul ri u ch'abal ri Ajawaxel ri ka Dios, mawi cäkaj chic cäkil we nimalaj k'ak' ri', rech man cujcäm taj.’ Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Utz ri qui bim. Ri in quinwalijisaj na jun k'axal tzij chquixo'l jacha' ri at, jun ri kas qui winakil, cubij c'u chque ri quintak che u bixic, chucamulij c'u u bixic ri quintak wi. Cac'ulmataj c'u na chi ronojel winak ri man cuya' ta u xiquin che ri cubij we k'axal nu tzij ri' pa ri nu bi', ri in quinc'ot na u chi'. Are c'u ri k'axal tzij ri cuban rib chi cäch'aw pa ri nu bi', cubij c'u jun jasach ri man nu takom ta che u bixic, o cubij jun jasach pa qui bi' jule' tak diosib chic, cac'okox u cämisaxic.’ We c'u ri ix qui chomaj: ‘¿Jas cäkaban che retamaxic chi ri yo'm u bixic man u tzij ta ri Ajawaxel?’ Masach wa' pa i jolom: We ri u bim ri k'axal tzij pa ri u bi' ri Ajawaxel, man je ta quelic jas ri xubij, are cäc'utuw wa' chi man are ta xbin ri Ajawaxel. Xane' ri k'axal tzij xubij we tzij ri' xa che u banic nimal; mixe'j c'u iwib chuwäch.” “Aretak ri Ajawaxel ri i Dios u sachom chi qui wäch ri nimak tak tinimit cujach c'u ri culew pa i k'ab ri e quech camic quixoc c'u pa tak ri qui tinimit xukuje' pa tak ri cachoch; quebitas na oxib tinimit pa ri ulew ri quebuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe. Quisuc'umaj tak ri be ri quebe pa tak ri tinimit ri'. Quiban oxib che ri nimalaj ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe che iwechbal, rech apachin ri cucämisaj jun rachwinak, cäcuinic cuto' rib pa jun chque ri oxib tinimit re to'bal ib. Ri xucämisaj ri rajil u tz'akat, cuya' canimajic, cuto' c'u rib chila', we cuc'utu' chi ri xubano man xak ta chubanic xukuje' man rumal ta ch'o'j chquixo'l. Je c'u xc'ulmataj wa', we c'o jachin jun achilatal bic cäbe pa juyub che u banic si', aretak c'u cucoj ri icäj, cäjolquien ri icäj che ri rakan cataki' c'u che ri rachil cucämisaj ta c'ut, cuya' canimajic cäbe chupam jun chque we tinimit ri', je chubana' wa' che u to'tajisaxic ri u c'aslemal. We man jewa', we naj ri be, c'o c'u jun rachalaxic ri cäminak ri craj cuya' rajil u q'uexel che ri xbanow ri cämisanic, cärokataj c'u ruc' ch'ujilal, we cäcuin che u rikic cucämisaj, are c'u man ya'tal ta cäcämisaxic, mawi qui c'ulel ta quib nabe. Rumal ri' quixintako chi quitas oxib tinimit, aretak c'u ri Ajawaxel ri i Dios cunimarisaj ri iwulew, jas ri xubij chque ri e i mam, quitas chi na oxib tinimit chic re to'bal ib, c'o c'u wi ri' ri oxib ri e c'o chic (mäsach c'u pa i jolom ri qui nimaxic ri takomal ri quinya' chiwe camic: o are', ri u lok'ok'exic ri Ajawaxel ri i Dios chebiterenej c'ut ri e u be amak'el). Jewa' cäbanic rech man cätix ta ri quic' ri man c'o ta u mac pa we ulew ri' ri quebuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe che iwechbal, man cäkaj ta c'ut puwi' ri ekle'n re ri u cämisaxic jun winak. We c'u c'o jun achi u c'ulel jun chic, cuterenej c'u pa rakan, cäkaj c'u pa u k'ab, cuchaplej u ch'ayic, cucämisaj c'ut, canimaj c'ut cäbe pa jun chque ri tinimit re to'bal ib, e are' c'ut ri nimak tak tatayib ri e c'o pa ri tinimit, cäquiya' na takanic chi coquisax pa che', cäjach c'u bic pa u k'ab ri rachalaxic ri cäminak ri nakaj na c'o che rech cäc'okox na che cämical. Mitok'obisaj u wäch. We je quiban wa' man c'o ta jun winak ri' ri man c'o ta u mac cäcämisax pa Israel. Conojel c'ut ri jastak utz quel na chiwäch. Pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe, man quixoc ta chquipam ri e qui c'ulbat ri e i c'ulja, chiya' canok jas ri u banom ulok ojer.” “Ri tzujunic ri cuya' xa jun k'alajisanel man c'ot u chuk'ab che u c'utic chi jun winak u banom jun cämisanic o apachique mac. Xuwi c'o u chuk'ab ri tzujunic we cäban cumal quieb o oxib k'alajisanelab. We c'o jun banal etzelal cutac'aba' rib che k'alajisanel ri quieb u palaj chrij jachin jun, cubij c'ut chi u banom jun ilmacaj, ri quieb winak ri quech'ojinic, quec'am bic chuwäch ri Ajawaxel xukuje' chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chquiwäch ri k'atal tak tzij ri quetakan pa tak ri k'ij ri'. Ri k'atal tak tzij utzalaj u chomaxic we c'ulmatajic ri' cäquiban na, we c'u man kastzij ri k'alajisanic ri u bim ri k'alajisanel chrij ri jun winak chic, are cäkajben na ri c'äjisabal wächaj ri xurayij chrij ri jun winak chic. We je quiban wa', cäsach na u wäch ri etzelal ri c'o chixo'l. Aretak c'u cäquetamaj ri niq'uiaj winak chic, cäquixe'j na quib che u banic jun etzelal ri junam ruc' wa'. Mitok'obisaj wächaj: chitok'ij c'aslemal che u q'uexwäch c'aslemal, bak'wächaj che u q'uexwäch bak'wächaj, wareaj che u q'uexwäch wareaj, k'abaj che u q'uexwäch k'abaj, akanaj che u q'uexwäch akanaj.” “We aretak quixel bic che u banic ch'o'j chquij ri i c'ulel, quiwilo chi e c'o q'ui qui quiej, xukuje' qui carwaj re ch'o'j, xukuje' quiwilo chi e q'ui na ri cajch'ojab chquiwäch ri iwech ix, mixe'j iwib chquiwäch, are c'u ri ix c'o ri Ajawaxel ri i Dios iwuc', ri xixesan ulok pa Ejipt. Aretak c'u quichaplej u banic ri ch'o'j ri cojol tabal tok'ob quebutzijobej ri ajch'ojab, cubij chque: ‘Chitampe', aj israelib, camic quitij i chuk'ab cuc' ri i c'ulel. Muban quieb i c'u'x, mawi mixe'j iwib; mixbirbitic, mawi mäsach i c'u'x; c'o c'u ri Ajawaxel ri i Dios iwuc'; are' cutij na u chuk'ab cuc' ri i c'ulel cuya' c'u na ri ch'äcanic chiwe.’ Quech'aw chi c'u na ri c'amal tak be, cäquibij c'u na: ‘We c'o jun chiwe u banom can jun c'ac' rachoch ri c'ä maja' coc chupam tzelej cho rachoch, mäcäm ne can pa ri ch'o'j jun ta chi c'u wi ri coc chupam. We c'u ne c'o jun chiwe e u ticom can uva ri c'ä maja' cuyac ri qui wäch, tzelej cho rachoch mäcäm ne can pa ri ch'o'j, jun ta chi c'ut wi ri cäyacow ri qui wäch ri uva. We c'o jun ri tanal can u c'ulanem c'ä maja' c'u cäc'uli'c, tzelej cho rachoch mäcäm ne can pa ri ch'o'j jun ta chi c'u wi ri cäc'uli' ruc' ri ali ri quec'ulan wi.’ E are' chi c'ut ri e c'amal tak be quebe qui tzijobej chi na ri quebe pa ri ch'o'j cäquibij c'u na: ‘We c'o jun cuxe'j rib, man c'o ta chajinanima' ruc' tzelej cho rachoch rech man cuya' ta xibin ib chque ri e rachil.’ Aretak ri e c'amal tak be e to'tajinak chic che ri qui tzij, ri qui nimal tak ajch'ojab quenabej na chquiwäch ri ajch'ojab. Aretak quixnakajin che u ch'äquic jun tinimit, nabe quibij na che chi quiwaj jamaril. We ri winak ri e c'o pa ri tinimit caquic'amowaj ri jamaril caquiya' c'u chiwe chi quixoquic, queboc c'u na che i patanix e jacha' lok'om pataninelab che qui banic chac ri man quetoj taj. We c'u man caquiban jamaril iwuc', xane' are cäcaj quech'ojin iwuc', ri ix quisutij rij ri tinimit, quixoc c'u che u ch'äquic. Cujach c'u na ri Ajawaxel ri i Dios pa i k'ab conojel c'u ri winak ri e c'o pa ri tinimit quebicämisaj na ruc' ch'ich' re ch'o'j. Ri ixokib ri ac'alab, ri awaj, xa ta ne joropa' ri c'o pa ri tinimit quiban iwech che; quiwechbej c'u ronojel ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe ri quic'am chque ri e i c'ulel. Xukuje' je quiban wa' chque conojel tak ri tinimit ri e c'o naj chiwe, ri man e qui tz'akatil ta we nimak tak tinimit ri'. Pa tak c'u ri tinimit ri e c'o pa ri nimak tak tinimit ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios che iwechbal, c'o mebic'asba' can chque tak ri winak, xane' quebicämisaj jacha' che tabal tok'ob ri quichi'j che ri Ajawaxel. Ri aj hititib, ri aj amoreyib, ri aj cananeyib, ri aj perezeyib ri aj hebeyib xukuje' ri aj jebuseyib jas ri takanic ri u yo'm chiwe, rech man quixquitijoj ta che qui banic ri itzel tak jastak ri cäquiban ri e are' che u ya'ic qui k'ij ri e qui diosib, rumal ta c'u quech quixmacun chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios. We quixbeytaj che u ch'äquic jun tinimit rajawaxic naj quixc'oji' na chrij, mebit'akij tak ri che' ri e c'o chrij ri tinimit ruc' icäj, quebajwataj c'u ri qui wäch chiwe che tzukbal iwib. Xa c'u e che' wa' ri e rech ri juyub, man e achijab ta ri cuya' taj caquito' ta quib aretak quiban c'ax chque. Ri che' ri cuya' quebit'akij are ri man cäquiya' ta qui wäch, quebajwataj c'u wa' chiwe che u woquic ak'anibal chrij ri tinimit ri cätajin quixoc che u ch'äquic, c'ä cäkaj na pa i k'ab.” “We pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe che iwechbal cäriktaj pa ri juyub ri u cuerp jun winak ri cämisam ri man k'alaj ta jachin xcämisanic, ri nimak tak tatayib xukuje' ri k'atal tak tzij quebe na che retaxic ri u najil ri c'olbal ri c'o wi ri cäminak cuc' tak ri tinimit ri e c'o chunakaj. Ri nimak tak tatayib re ri tinimit ri c'o nakaj che ri cäminak, cäquic'am na jun alaj ati't wacax ri c'ä maja' cäcoj eka'bal chrij; cäquikasaj bic pa jun alaj nima' ri man tzajinak ta wi ri ja' xukuje' mawi jumul tajim ri ulew ri', mawi ticom u wäch, chila' c'u cäquik'aj wi ri rij u wi'. Quekeb c'u na ri e cojol tabal tok'ob aj levitib, e are c'u tak wa' e cojom rumal ri Ajawaxel che u banic ri k'ijilanic chetewichi'n c'u pa ri u bi' ri Ajawaxel. Pa ronojel ri cäc'ulmatajic we ch'o'j, o yajow ib, pa apachique ch'o'j o c'ulelam ib ri caquichomaj are', are ri cabanic. Conojel c'u ri nimak tak tatayib re ri tinimit cäquich'aj ri qui k'ab puwi' ri alaj wacax ri cäminak chic, c'äte ri' cäquibij we k'alajisanic ri': ‘Man uj ta xujcämisan we winak ri', mawi xkilo jas ri xban che u cämisaxic. Ajawaxel, sacha' la u mac ri tinimit la ri Israel, ri colotajinak umal la, maya' la c'olbal chi cätix ri u quiq'uel ri man c'o ta u mac.’ We je quiban wa', man cäbe ta ri u cämical ri winak ri' piwi'. Suc' c'ut ri quiban na chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, jeri' quiwesaj ri macaj ri c'o piwi' rumal we cämical ri'.” “Aretak quixoc pa ch'o'j cuc' ri e i c'ulel, quejach c'u pa i k'ab rumal ri Ajawaxel ri i Dios. We c'o jun chiwe cäril jun je'lalaj ixok, cäkaj c'u chuwäch, cuc'am che rixokil, rajawaxic cuc'am bic cho rachoch, cutolorisaj c'u na ri u jolom quebukopij ri rixq'uiak, caresaj ri ratz'iak ri u cojom aretak xchaptajic, cäcanaj c'u can pa ri rachoch. Jun ic' querok'ej na ri u nan u tat. C'äte ri' cuc'ax rumal ri aj israel. Ri achi c'u'x rachajil ri ixok, ri ixok cäcanaj che rixokil ri achi. We c'u man cäkaj chi ri ixok chuwäch ri achi, cuya' cutzokopij bic, man cuya' ta c'ut cuc'ayij che u q'uexwäch puak mawi cuya' cucoj ta che u lok'om pataninel, rumal rech chi resam chi u q'uixbal.” “We c'o jun achi e c'o quieb rixokil, xa c'u jun ri lok' chuwäch are c'u ri jun chic man lok' ta chuwäch. E c'o c'u u c'ojol cuc' ri quieb ixokib; are c'u ri c'ojolaxel, ri nabeal ral ri rixokil ri man lok' ta chuwäch, cäpe c'u ri k'ij aretak ri achi ri' cujach ri u k'inomal chquiwäch ri ralc'ual, man cuya' ta c'ut are ta cuban nabeal che ri ral ri ixok ri lok' chuwäch, cuc'axc'obisaj c'u na ri ral ri ixok ri etzalam u wäch, ri kas are' nabeal. Cuc'amowaj c'u na wa' che u nabeal cuya' c'ut ri u k'inomal ri takal u ya'ic che, are' c'ut ri nabe u wächinic ri u chuk'ab che are caya' wi ri ya'tal chque ri nabeal.” “We c'o jachin jun ri c'o jun u c'ojol ri man nimanel taj, xukuje' man tal ta tzij, ri man cuya' ta u xiquin che ri cäbix che cumal ri u nan u tat, pune' ta ne cäch'ayic man cäniman ta wi chque, ri u nan u tat rajawaxic cäquic'am bic chuwäch ri qui k'atbal tzij ri nimak tak tatayib re ri tinimit, cäquibij chque: ‘Ri kalc'ual man cäniman taj, man tal ta tzij; mawi jubik' cäniman ta chke, retzelam rib, xak k'abaric cupatanij.’ Conojel c'u ri achijab re ri tinimit cäquicämisaj na, cäquibuc' na chabaj. Je chibana' wa' rech cäsach u wäch ri etzelal ri cäban pa ri i tinimit; aretak c'u cäquetamaj ri aj israelib wa', cäquixe'j na quib.” We c'o jun achi k'atom tzij puwi' chi c'o u mac chi cäxequebex che juwi' che' che u cämisaxic, rumal chi u banom jun nimalaj mac, ri u cuerp man cäcanaj ta can ronojel ri jun ak'ab chila', rajawaxic cämuk kas pa ri k'ij ri xcämic, c'okotajinak c'ut rumal ri Dios ri cäcämic ri tzayabam cho jun che. Ri ix man cuya' ta quiban tz'il che ri c'olbal ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe che iwechbal.” “We c'o jun chiwe cärilo chi sachinak ri u wacax o ri u chij ri u winakil, xak mäca'y can che, chuc'ama' bic chujacha' che ri u winakil. We c'u man u c'ulja ri ajchak'e ri awaj mawi reta'm jachin ajchak'e, chuc'ama' bic ri awaj cho rachoch, xak c'ol na ruc' c'ä copan na ri ajchak'e che u ta'ic che; rajawaxic c'ut cutzelej che. Xukuje' je quiban che ri u bur, ri ratz'iak o apachique jasach ri cutzak can jun i winakil cäriktaj c'u rumal jun chiwe. Xak mixca'y can che. We c'o jun chiwe cärilo chi tzakinak pa ri be ri u bur o ri u wacax ri u winakil, xak mäca'y can che, xane' chuto' che u yaquic. Ri ixok mucoj ratz'iak achi xukuje' ri achi mucoj ratz'iak ixok, itzel c'u cäril ri Ajawaxel ri winak ri quebuban we jastak ri'. We c'o jun chiwe curik jun u soc ri chicop ri c'o qui xic' pa ri u be ri c'o puwi' jun che', o cho ri ulew, ri e c'o alaj tak chicop chupam o sakmol, jupul c'ut ri nanaxel paquiwi', muc'am bic ri nanaxel xukuje' ri e ral; xuwi chebuc'ama' bic ri ral chutzokopij bic ri qui nan. Utz c'u curik na xukuje' naj cäc'asi na. Aretak c'o jun chiwe cuban jun c'ac' rachoch, rajawaxic cuyac jun alaj tapia chuchi' ri u wi' ri rachoch; rech man cäreklej ta jun cämical ri e aj ja we c'o jun cätzak ulok puwi'. Mitic chi jun u wäch ija' chupam ri i ticbal uva, rech man cak'il ta chiwe ri u cojic ri xitico xukuje' ronojel ri u wäch ri uva ri quiyaco. Micoj jun wacax rachilam jun bur che u chacuxic ri iwulew. Micoj atz'iak ri quemom rismal chij xukuje' lino chuxo'l. Chebicojo c'oloc'ak rachilam chiyichak chuchi' ri quiejeb u tza'm ri i k'u' ri qui ch'ukubej iwib.” “We jun achi cuc'am jun ali che rixokil, aretak c'u u rikom chi rib ruc', man cäkaj ta chi chuwäch cubij c'ut chi man k'apoj ta chic aretak xk'ax ruc', cuchaplej u yok'ic, cubij: ‘Ri in xinc'uli' ruc' we ixok ri', aretak c'ut xinrik wib ruc' xinwetamaj chi man k'apoj ta chic.’ Ri u nan u tat ri ali quequic'utu' ri retal ri u k'apojil pa ri k'atbal tzij chquiwäch ri nimak tak tatayib re ri tinimit, ri u tat ri ali cubij na chque ri nimak tak tatayib: ‘Ri in xinya' ri nu mia'l che rixokil we achi ri', u xutum c'u camic, cuk'abaj chi c'o u mac u banom, cubij chi man k'apoj ta chic ri nu mia'l xk'ax ruc'. Xinc'am c'u ulok ri retal ri u k'apojil che u c'utic chi k'apoj.’ Aretak cäbitaj wa' rumal culic' ri atz'iak chquiwäch ri nimak tak tatayib. Cäquicoj na ri achi pa che', cäquic'äjisaj na u wäch, caquik'at c'u na tzij puwi' cutoj c'u na jun sient rakan sak puak pa u k'ab ri u tat ri ali rumal chi xresaj u q'uixbal jun k'apoj ali pa Israel. Ri ali cutakej c'u na ruxic rixokil man cuya' ta cujach pa ronojel ri u c'aslemal. We c'u kastzij chi man k'apoj ta chic ri ali xc'uli'c, quesax ulok chuchi' ri rachoch ri u tat cäbuc' chabaj cumal ri e u winakil c'ä cäcäm na, rumal rech ri nimalaj mac ri u banom pa Israel xukuje' resam u q'uixbal ri u tat. Je chibana' wa' rech cäsach u wäch ri etzelal ri cäban chixo'l. We cäriktaj jun achi k'oyol ruc' jun ixok ri c'ulanic, e quieb quecämisax na. Je quiban wa' rech cäsach u wäch ri etzelal ri cäban pa Israel. We jun k'apoj ali ri tz'onon chi che c'ulanem rumal jun ala, cärik c'u rumal jun ala chic pa ri tinimit cäk'oyi c'u ruc', quec'am na bic e quieb pa ri k'atbal tzij ri c'o pa ri tinimit, ri cäk'at wi tzij paquiwi' chi quecämisax chabaj: ri ali cäcämisaxic rumal rech chi man xurak ta u chi' rech cäto'ic, pa tinimit c'ut c'o wi, ri ala cäcämisaxic rumal rech chi xresaj u q'uixbal ri rixokil ri rajil u tz'akat. Je chibana' wa' rech cäsach u wäch ri etzelal ri cäban chixo'l. We jun ala curik jun ali pa ri juyub ri tz'onon chi che c'ulanem rumal jun ala chic, cucoj c'u u chuk'ab che rech cäk'oyi ruc', xuwi cäcämisax ri ala ri xk'oyi' ruc' ri ali. Ri ali man c'o ta cäban che, man c'o ta c'u jun mac u banom ri takal ta wi u cämisaxic; xak junam wa' ruc' jun winak ri cucämisaj jun rajil u tz'akat, je wa' ri xban che ri ali; xak c'u u tuquiel ri ali xurik pa ri juyub, pune' ta c'u ne xurak u chi' ri ali, man c'o ta jachin jun ri' xcuin ta che u to'ic. We c'o jun ala curik jun k'apoj ali ri man u yo'm ta u tzij che c'ulanem, cucoj c'u u chuk'ab che rech cäk'oyi ruc', queriktaj c'ut, ri ala cutoj na cawinak lajuj rakan sak puak pa u k'ab ri u tat ri ali; resam c'u u q'uixbal, rajawaxic cäc'uli' ruc' ri ali, man cuya' ta c'ut cujach rib ruc' pa ronojel ri u c'aslemal. C'o jun munim rib ruc' ri rixokil ri u tat, cäresaj c'u u q'uixbal ri' ri u tat.” “Jachin ri matz'irinak ri u cowil o esan ri u cowil, man cuya' ta coc pa ajilabal chquixo'l ri aj israelib. Ri ala ri man k'alaj ta u wäch u tat, man cuya' ta cac'amar chuxo'l ri u tinimit ri Ajawaxel, pune' ta oc'owinak chic lajuj ija'lil. Ri aj amonib xukuje' ri aj moabib mawi jubik' queboc ta pa ajilabal chquixo'l ri aj israelib, pune' ta ne oc'owinak chi lajuj ija'lil; rumal rech chi aretak xixk'ax pa ri culew, aretak ix elinak chi ulok pa Ejipt, man xquiya' ta i ja' mawi i wa; xane' are xquitoj ri Balaam (u c'ojol ri Beor), ri aj Petor ri c'o pa Mesopotam, che i c'okoxic. Are c'u ri Ajawaxel ri i Dios man xuya' ta u tzij che ri xubij ri Balaam, xane' xuq'uex ri u c'okonic pa tewichibal chiwe, rumal rech chi quixulok'ok'ej. Mitzucuj ba' ri jamaril, mawi ri utzil chque we tinimit ri' pa ronojel ri i c'aslemal. Miwetzelaj c'u qui wäch ri aj edomib, iwachalaxic c'ut; mawi ri aj Ejipt, xixc'oji' c'u na pa ri culew; ri qui rox quija'lil cuya' queboc pa ajilabal re ri u tinimit ri Ajawaxel.” “Aretak ix c'o pa ch'o'j cuc' ri i c'ulel, quirik c'u iwib pa tak ri i kajebal, mebiban q'uixbalalaj tak jastak. We c'o jun chiwe cätz'ilobic cäk'ijk'ob c'ut ri u pam ri achi wi pa ri u waram, rajawaxic quel bic chixo'l cuya' can ri kajebal, ronojel ri jun k'ij man coc ta chixo'l. Pa benak k'ij catinic, aretak c'u cäkaj ri k'ij cuya' coc na pa ri kajebal. Che ri nim i chul rajawaxic quitzucuj jun c'olbal naj che ri kajebal. Rajawaxic quic'am bic jun che' tz'imaj u wi', ri qui c'otbej re jun jul ri quiban wi ri nim i chul, quimuk c'u canok aretak quiq'uis u banic. Cäbin c'u ri Ajawaxel ri i Dios xo'l tak ri kajebal ri ix c'o wi, che i chajixic xukuje' che u ya'ic ri ch'äcanic chiwe paquiwi' ri e i c'ulel; rumal ri' rajawaxic chi ch'ajch'oj ri c'olbal ri quixc'oji' wi, rech man c'o ta jun muluwibal c'uxaj curik ri Dios pa ri c'olbal ri ix c'o wi, we c'u man je quibano cutas na rib ri Ajawaxel chiwe.” “We c'o jun lok'om pataninel canimaj chuwäch ri rajaw, copan c'u che u to'ic rib iwuc', mijach pa u k'ab ri ojer rajaw. Chiya' c'olbal che chi cäcanaj can iwuc' pa ri tinimit ri cäkaj chuwäch xukuje' pa ri c'olbal ri cucha' na, c'o jun chiwe muban c'ax che.” “Mawi jun achi mawi jun ixok aj israelib cutas ta rib che cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic ri caban pa ri qui k'ijilanic ri quequik'ijilaj diosib. Miya' c'olbal ix chi chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri i Dios catoj jun chi'nic ruc' ri puak ri cäch'ac che we chac ri' re nim ch'utin, rumal rech chi we banoj ri' itzel cäril ri Ajawaxel. Mitok'ij ral ri jalomal ri quiya' che ri i winakil, we puak, o apachique jasach ri tijic rij, o apachique jasach ri cäya' pa jalic ri cätok'ix ral. Che ri man i winakil ta cuya' quitok'ij ral ri quiya' che pa jalic, je c'u miban che ri i winakil. We je quiban wa', ri Ajawaxel ri i Dios quixutewichi'j na pa ronojel ri quiban pa ri ulew ri quixc'oji' wi na. Aretak quichi'j u banic jun jasach chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios, mibey iwib che u tz'akatisaxic, kas chiwetamaj chi ri Ajawaxel ri i Dios cuta' na ajilabal chiwe, che wa' cäkaj c'u na ri mac piwi'. We man quichi'j u banic jun jasach man quixmacun ta ri'; we c'u cäpe pa iwanima' quichi'j jun jasach che ri Ajawaxel ri i Dios, rajawaxic kas qui tz'akatisaj. Aretak quixoc pa tak ri u ticbal uva ri iwajil i tz'akat, cuya' quitij iwe ri uva xa ta ne joropa' ri quiwaj, man cuya' ta c'ut quic'am ta bic mawi jun chupam ri i chicäch. We quixoc chupam ri u trico, cuya' quich'up ri u jolom tak trico ruc' ri i k'ab, man cuya' ta c'ut quik'at ri trico ruc' jos.” “We c'o jun ala cuc'am jun ali cäc'uli' c'u ruc', we ne man cäkaj ta chi chuwäch rumal jun jasach ri xurik pa ri u c'aslemal ri man utz taj, cutz'ibaj jun wuj re jachanic cuya' c'u bic che ri ali, cubij che chi quel bic pa ri rachoch. Aretak c'u elinak chi bic c'o chi cho rachoch cuya' cäc'uli' ruc' jun chic; we c'u je cäban chi che rumal ri ucab rachajil, cuya' bic jun wuj re jachanic che, cubij che chi quel bic o we ucab rachajil ri' cacämic, ri xux nabe rachajil man cuya' ta chic cäc'uli' ta chi ruc' rumal rech chi tz'il chic; jun jasach wa' ri man cäkaj ta chuwäch ri Ajawaxel, miwesaj u q'uixbal ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe che iwechbal.” “We c'o jun ala maja' naj cäc'uli'c, man cuya' ta cäbe pa ch'o'j, mawi cäya' jun patanijic chrij pa jun junab; jeri' cuya' cäc'oji' ronojel ri jun junab cho rachoch, che u quicotemal ri rixokil. Mita' ri u ca' jachin jun re k'abaj che kajebal jalomal o ri u ca' re quiebal, junam wa' we ta are quita' ri kas u c'aslemal che kajebal jalomal. We cäriktaj jun aj israel cätajin cäreläk'aj bic jun u winakil rech cucoj che u lok'om pataninel rech o cuc'ayij bic, cätak u cämisaxic, rech cäq'uis u wäch ri etzelal ri c'o chixo'l. We ne c'o ch'a'c, ruc' tz'akatil chibana' ronojel ri caquibij ri e cojol tabal tok'ob aj levitib chiwe. Rajawaxic quiban ronojel je jas ri takanic ri nu yo'm chque. Nataj chiwe ri xuban ri Ajawaxel ri i Dios ruc' ri Mariy pa ri be, aretak ix elinak chi ulok pa Ejipt. We quiya' jun jalomal che jun iwajil i tz'akat, mixoc pa ri rachoch che u majic jun jasach che kajebal re ri jalomal. Chixcanaj can cho ri ja, chiweyej chi are' quesan na ulok ri cuya' na chiwe che ri kajebal jalomal. We c'u meba' ri winak, mäcanaj ri kajebal u jalomal iwuc' ronojel ri jun ak'ab; rajawaxic quitzelej che aretak cäkaj ri k'ij, rech cucoj ri u k'u' aretak cäwaric. We je quiban wa' quixutewichi'j na ri i Dios, jun utzalaj chac c'u ri' i banom chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios. Mit'orij che ri c'o pa mebayil, mibeytajisaj ri tojbal rech, we i winakil o man i winakil ta ri jekel pa tak ri i tinimit. Chitojo' ri u k'ij chanim, man quiweyej ta na cäkaj ri k'ij, rumal chi meba' cajwataj c'u ri puak che u lok'ic ri cutijo. We man je quiban wa' che, cärok'ej na ri' chuwäch ri Ajawaxel, cäkaj c'u na ri rok'ej piwi'. Ri tataxelab man cuya' ta quec'okox che cämical qui mac quech ri e qui banom ri e qui c'ojol, mawi c'ojolaxelab qui mac quech ri e qui banom ri tataxelab, xane' chquijujunal quecäm na qui mac quech ri qui mac. Miban jun jasach ri man suc' ta che ri man e i winakil taj, mawi chque ri minorib, mawi mic'am ri catz'iak ri malca'nib che kajebal jalomal. Mäsach pa i jolom chi xukuje' ri ix xixux na lok'om pataninelab pa Ejipt, are c'u ri Ajawaxel ri i Dios xixresaj ulok chila'; rumal ri' quixintako chi quiban ronojel wa'. Aretak quik'at ri i trico, we ne c'o jun ya'taj cäsachan u yaquic iwumal, mixtzelej che u c'amic; chiya' canok' rech cäc'am bic rumal jun ri man i winakil ta ri jekel chixo'l, o jun minor, o jun malca'n, rech quixtewichi'x rumal ri Ajawaxel ri i Dios pa ronojel ri quibano. Aretak quebimol ri aseitun che tak ri qui k'ab ri aseitun, micamulij qui molic; ri aseitun ri quecanajic, chebiya' can chque ri man e i winakil taj, ri minorib xukuje' ri malca'nib. Aretak quebimol ri qui wäch tak ri uva, micamulij u molic; ri uva ri quecanaj can cho tak ri che', chebiya' can chque ri man i winakil taj, ri minorib xukuje' ri malca'nib. Chnataj chiwe chi xukuje' ri ix xixux lok'om pataninelab pa Ejipt; rumal ri' quixintako chi quiban ronojel wa'.” “Aretak c'o jun ch'o'j chixo'l, rajawaxic quixbe pa k'atbal tzij rech cäk'at tzij piwi', ri e k'atal tak tzij cäquik'alajisaj na jachin ri man c'o ta u mac, cäquic'äjisaj c'u na u wäch ri c'o u mac. We takal u rapuxic ri c'o u mac, ri k'atal tzij cätakanic chi cajupubax cho ri ulew, chuwäch c'ut cäcoj ri rapubal che jas ri takal che rumal ri mac ri u banom. Mawi c'u jumul queboc'ow qui cojic cawinak (40) rapubal, rech ri i winakil man curik ta jun c'äjisabal wächaj ri sibalaj ta c'ax na, cuna' ta c'u rib chi man nim ta u banic chiwäch. Mich'uk ri u tza'm ri wacax aretak cätajin cuyak' ri trico.” “We quieb achijab catz qui chak' quib ri e jekel pa jun ja, cäcäm c'u jun chque ri man c'o ta jun ralc'ual xuya' canok, ri malca'n ixok man cuya' ta cäc'uli' ruc' jun achi chic ri re jun ja chic. Ri rachalal ri rachajil are cäc'amow na che rixokil, rajawaxic c'ut cubano jas ri cubij ri pixab re echam. Ri nabe ala ri cäralaj ri ixok are cäcoj ri u bi' ri k'etz rachajil chrij, rech man cäsach ta u wäch ri u bi' pa Israel. We c'u man cäraj ri achi cäc'uli' ruc' ri rixnam, cäbe ri malca'n pa k'atbal tzij, cubij chque ri e nimak tak tatayib: ‘Ri wecham man cäraj ta chi cäjeki' ri u bi' ri rachalal pa Israel; man cäraj ta cutz'akatisaj ri pixab re echam wuc'.’ E are' c'ut ri e u nimak tak tatayib re ri tinimit cäquisiq'uij na, cäquichomaj c'u pa u jolom, we c'u cucoj u chuk'ab che u bixic chi man cäraj ta cäc'uli' ruc' ri rixnam, cäpe ri rixnam cäkeb ruc' chquiwäch ri e u nimak tak tatayib cäresaj ri u xajäb che ri rakan, cuchubaj chupalaj, cubij che: ‘¡Je wa' cäban che ri achi ri man cäraj ta cuya' ralc'ual ri rachalal!’ Ri e rachalaxic we achi ri' quetamax na qui wäch pa Israel ruc' we bi'aj ri': ‘ri e rachalaxic ri xesax u xajäb.’ ” “We quieb achijab cätajin cäquich'ay quib, cunim c'u rib ri rixokil jun chque che u to'ic ri rachajil, cuchap c'u ri jun achi chic che ri u cowil, chiya' takanic chi cäk'at apan ri u k'ab ri ixok, mitok'obisaj u wäch. xane' alal tz'akat ri man c'o ta esam chque, rech q'ui junab quixc'asi' na pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe. Sibalaj c'u itzel quebil wa' rumal ri Ajawaxel conojel ri quebanow we jastak ri' xukuje' ri quebanow ri man suc' taj.” “Chnataj ri xuban ri Amalec chiwe aretak ix c'o pa ri be aretak ix elinak chi ulok pa Ejipt; chnataj chiwe chi man xuxe'j ta rib chuwäch ri Dios, xuchaplej i cämisaxic pa ri be aretak xrilo chi ix cosinak xukuje' ix k'itajinak, are c'u xuchaplej qui cämisaxic ri xetukar can pa ri be ri c'ä e teren ulok chiwij. Rumal ri' aretak ri Ajawaxel ri i Dios ix resam chic pa qui k'ab conojel ri e i c'ulel ri qui sutim rij ri ulew ri cuya' chiwe che iwechbal, rajawaxic quisach u wäch ri Amalec cho ri uwächulew. ¡Mäsach wa' pa i jolom!” “Aretak at oquinak chic pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri a Dios chawe che awechbal, at jekel chi c'u chupam, quebac'am ri nabe tak qui wächinic ri tico'n ri cuya' ri ulew chawe, quebaya' pa jun chicäch quebac'am bic pa ri c'olbal ri u cha'om ri Ajawaxel che u jekelibal ri u bi'. Catoc chuwäch ri cojol tabal tok'ob ri cäpatanij chila', cabij c'u na che: ‘Ri in quink'alajisaj camic chuwäch ri Ajawaxel ri nu Dios, chi in c'o chic pa ri ulew ri xcha' ri Ajawaxel chque ri e ka mam chi cuya' na chke aretak xuban ri chi'nic ri kas cäban na.’ Ri cojol tabal tok'ob cuc'am ri chicäch ri cajach pa u k'ab, cuya' c'u chuwäch ri porobal ri rech ri Ajawaxel ri a Dios. Quebabij c'u na we tzij ri' chuwäch ri Ajawaxel ri a Dios: ‘Ri e nu mam xak e quieb oxib aj arameyib ri xak xebinic, xecokxanij quib pa Ejipt, xejeki' c'u can chila', xebux c'u jun nim tinimit ri xc'oji' qui chuk'ab xukuje' man quebajilataj taj. Xquiban c'u c'ax ri aj ejiptib chke, xujquich'ayo xukuje' xujquicoj pa c'axalaj tak chac. Xkatz'onoj c'u che ri Ajawaxel ri qui Dios ri e ka mam chi cujuto', xuta' c'u ri ka ch'awem, xril ri ka mebayil, ri c'axalaj tak chac xukuje' ri c'ax ri cäban chke; xulic' ri nimalaj u cuinem, chupam c'ut nimalaj xibriquil xukuje' tak c'ulmatajic ri man e c'o ta c'o wi, xujresaj ulok chupam ri Ejipt xujuc'am ulok pa we ulew ri', xuya' we ulew ri' chke jawije' cätixin wi ri leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ri ja'. Rumal ri' xebenc'am ulok ri nabe tak qui wächinic ri nu tico'n ri u yo'm ri Ajawaxel chwe.’ Caya' c'u ri chicäch chuwäch ri Ajawaxel ri a Dios, catxuqui' c'u chuwäch. C'äte ri' cuya' caban a nimak'ij rumal quech conojel ri k'inomal ri u yo'm ri Ajawaxel ri a Dios chawe xukuje' chque ri awalc'ual. Quebamulij c'u ri aj levitib xukuje' ri man e a winakil ta ri e jekel chixo'l rech quepe pa ri a nimak'ij.” “Aretak cätz'akat ri urox junab, ri cäya' ri lajujil re ronojel; xukuje' aretak a tasom chic ronojel ri lajujil re ronojel ri u wächinic ri a tico'n, a yo'm chi c'u chque ri aj levitib xukuje' chque ri man e a winakil ta ri e jekel pa ri awulew, xukuje' ri minorib xukuje' ri malca'nib, rech cäquitij ronojel ri cäcaj pa tak ri a tinimit, caban na we k'alajisanic ri' chuwäch ri Ajawaxel ri a Dios: ‘Nu tasom chic che ri wachoch ri u tz'akatil ri qui wächinic ri nu tico'n ri takal u tasic, nu jachom c'u chquixo'l ri aj levitib xukuje' chquixo'l ri man e nu winakil ta ri e jekel pa tak ri ka tinimit, xukuje' chquixo'l ri minorib xukuje' ri malca'nib, nu banom ronojel ri in takom la che u banic man c'o ta jun chque ri takomal la ri ma ta nu nimam u banic mawi xsach pa nu jolom. Man c'o ta nu tijom che aretak in c'o pa bis o pa ok'ej o aretak in tz'ilobitajinak, mawi c'o nu yo'm che qui mukic cäminakib. Ajawaxel nu Dios, lal nu nimam xukuje' nu banom ronojel ri in takom la che u banic. Chäca'y ba la ulok kas chicaj, pa ri tastalicalaj c'olbal la, chatewichi'j c'u la ri tinimit la Israel xukuje' ri ulew ri yo'm la chke, jawije' cätixin wi ri leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ri ja', jas ri xchi'j la chque ri e ka mam.’ ” “Ri Ajawaxel ri a Dios catutak camic chi quebanimaj qui banic tak we pixab ri' xukuje' tak we takomal ri'; chatoc che qui banic ruc' ronojel ri awanima' xukuje' ruc' ronojel ri a c'aslibal. Ri at a k'alajisam camic chi ri Ajawaxel are a Dios, a chi'm c'ut chi caterenej ri u be xukuje' chi quebanimaj ri e u pixab, takomal tak, xukuje' tak ri pixab ri e tz'ibam, amak'el c'ut chanimaj ri caquibij. Xukuje' ri Ajawaxel u yo'm u bixic camic chi ri at, Israel, at ri tinimit ri at rech, jacha' ri u chi'm ulok chawe, catoc c'u che qui nimaxic tak ri e u takomal. Ri are' cuban na jun nim tinimit chawe ri nim u k'ij, ri utz u tzijol, ri cäya' na u k'ij chquiwäch conojel ri nimak tak tinimit ri xebubano, je c'u catux na jas ri u bim, jun tinimit ri u jachom rib pa u k'ab ri Ajawaxel ri a Dios.” Ri Moises e rachil ri nimak tak tatayib re Israel, xquiya' we takanic ri' che ri tinimit: “Chibana' ronojel ri ix nu takom che qui banic camic. Aretak ix k'axenak chic chupam ri nima' Jordan, quixoc c'u pa ri ulew ri cuya' ri Ajawaxel ri i Dios chiwe, quebitiquiba' na jujun abaj nimak ri quichunaj quij, quebitz'ibaj c'u ri pixab chquij ri e nu yo'm chiwe. Quichaplej qui banic xak xuwi quixoc pa ri ulew ri' ri cätixin wi leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja', ri cuya' ri Ajawaxel chiwe jas ri xuchi'j chque ri e i mam. Je c'u ri' aretak ix k'axenak chic pa ri nima' Jordan, rajawaxic quebitiquiba' ri abaj puwi' ri juyub Ebal ri nu bim chiwe, quichunaj c'u quij. xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan ib; chila' c'ut, chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios quixwa' wi xukuje' chila' quiban wi nimak'ij. Rajawaxic c'ut quebitz'ibaj tak we pixab ri' ri e nu yo'm chiwe cho tak ri abaj, utz qui tz'ibaxic quibano.” Ri Moises e rachil ri e cojol tabal tok'ob aj levitib, xubij chque ri aj israelib: “Mixch'aw na, aj israelib, chitatabej na. Ri ix camic ix oquinak che u tinimit ri Ajawaxel ri i Dios. Rumal ri', rajawaxic quixniman che, quixoc che qui banic ri u takanic xukuje' tak ri u pixab ri quixim tak che qui banic camic.” Pa ri k'ij ri' ri Moises xuya' we takanic ri' chque ri tinimit: “Aretak ix k'axenak chic chupam ri nima' Jordan, ri amak' tak re ri Simeon, ri Levi, ri Juda, ri Isacar, ri Jose xukuje' ri Benjamin, cäquimulij na quib puwi' ri juyub Jerizim che u tewichi'xic ri tinimit, e are' c'u ri amak' tak re ri Ruben, ri Gad, ri Aser, ri Zabulon, ri Dan xukuje' ri Neptali, cäquimulij na quib puwi' ri juyub Ebal che ri c'okonic. Ri aj levitib ruc' rakoj chi'aj cäquiya' na we k'alajisanic ri' chque conojel ri aj israelib: ‘C'okotajinak ri winak ri cuban jun u dios o jun wächbal re ch'ich' ri jarisam pa k'ak' ri cäban rumal jun k'olol dios, cuya' c'u pa jun c'olbal ri c'utalic, xawebal wa' che ri Ajawaxel.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri man nim ta cäril wi ri u tat o u nan.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cuq'uex ri u c'ulbat ri u c'ulja che reläk'axic ch'akap ulew.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cujech'ba' ri u be jun moy.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cuban jun jasach ri man suc' ta che jun winak ri man u winakil taj, o che jun malca'n, o che jun minor.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cunim rib ruc' ri rixokil ri u tat cäresaj u q'uixbal ri u tat rumal ri cubano.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cunim rib ruc' jun awaj.’ Conojel ri winak cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cunim rib ruc' ri rana'b, we u mia'l ri u tatabal o ral ri u nanabal.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cunim rib ruc' ri u ji' ixok.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri xak c'ätetal cucämisaj ri rajil u tz'akat.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri cuc'am puak che u cämisaxic jun winak ri man c'o ta u mac.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ‘C'okotajinak ri winak ri man nim ta queril wi we pixbenic ri', ri man cuban ta jas ri cäquibij.’ Conojel ri tinimit cäquibij na: ‘Je chelok.’ ” “We kas catniman che ri Ajawaxel ri a Dios, quebaban c'u conojel ri e u takomal ri catintak che qui banic camic, ri Ajawaxel cuya' na chawe chi cattakan paquiwi' tak ri tinimit cho ri uwächulew. Quepe c'u na conojel we tewichibal ri' pawi' catquirik c'u na, rumal ri u nimaxic ri Ajawaxel ri a Dios awumal. At tewichital pa ri tinimit xukuje' pa ri juyub. Quetewichitaj na ri awalc'ual xukuje' ri u wächinic tak ri a tico'n, xukuje' ri cal tak ri a wacax, ri cal tak ri a chij xukuje' conojel ri cal ri awawaj. Quetewichitaj na ri a chicäch xukuje' ri a jucub ri cayok' wi ri c'äj, at c'u tewichital pa ronojel ri cabano. Ri Ajawaxel quebujach na ri a c'ulel pa a k'ab, aretak quepe che u banic ch'o'j awuc'. Sibalaj utz qui cholajixic quib qui banom quepetic, xak c'u qui tuquin chi quib quebanimaj chawäch. Ri Ajawaxel cutak na ulok ri u tewichibal paquiwi' tak ri e a c'olbal xukuje' puwi' ronojel ri cabano, cuban c'u na chawe chi sibalaj utz caban na pa ri ulew ri cuya' chawe. We je quebabano jas ri caquibij ri e u takomal quebatakej c'ut ri e u be, ri Ajawaxel ri a Dios catucanajisaj jacha' che tinimit ri tastal che k'ijilaxic ri are', je jacha' ri chokinak chawe aretak xuban ri chi'nic ri kas cäban na. Cäquetamaj c'u na conojel tak ri tinimit cho ri uwächulew chi kas at u tinimit ri Ajawaxel, cäquixe'j c'u na quib chawäch. Ri Ajawaxel cuc'ut na ri rutzil chawäch quebuya' na q'ui awalc'ual, q'ui cal ri awawaj xukuje' q'ui qui wächinic pa ri ulew ri xcha' chque ri e a mam chi cuya' na chawe aretak xuban ri chi'nic ri kas cäban na. Cujak na ri k'inomalaj u k'inomal chawe, are wa' ri caj, rech cuya' ri jäb ri cajwataj che ri awulew; utz c'u quel na ronojel ri a chac ri cabano. Winak re e q'uia nimak tak tinimit caya' na qui jalomal, are c'u ri at mawi jumul catjalan na ruc' jachin jun. Ri Ajawaxel catuya' na pa ri nabe c'olbal, man catuya' ta can c'ä chuq'uisbal; amak'el catc'oji' na paquiwi' ri niq'uiaj chic, mawi c'u jumul quetakan ta na pawi' at, we c'u kas catoc il che qui nimaxic tak ri e u takomal ri Ajawaxel, ri catintak che qui banic camic, caban c'ut jas ri cäquibij, man quebatzak ta canok rumal ri qui ternexic niq'uiaj diosib chic ri quebak'ijilaj c'ut.” “We c'u man canimaj ri Ajawaxel ri a Dios, mawi cabano jas ri cäquibij conojel ri e u takomal xukuje' tak ri u pixab ri catintak che qui banic camic, quepe na pawi', xukuje' catquikajbej na conojel tak we c'okonic ri': Catc'okotaj na pa ri tinimit xukuje' pa ri juyub. Quec'okotaj na ri a chicäch xukuje' ri a jucub ri cayok' wi ri c'äj. Quec'okotaj tak na ri e a c'ojol, xukuje' ri qui wächinic ri a tico'n, xukuje' ri cal ri a wacax, ri cal ri a chij, xukuje' conojel ri cal tak ri awawaj. Xukuje' ri at catc'okotaj na pa ronojel ri cabano. Ri Ajawaxel cutak na ulok c'okonic pawi', sachbal c'u'x xukuje' elem ch'u'j pa ronojel ri cabano, xa c'u pa quieb oxib k'ij cäsach na a wäch, rumal rech chi a xutum can ri Ajawaxel cumal ri itzel tak a banoj. Ri Ajawaxel cutak na ulok jun cämisanel yabil ri cusach na a wäch pa ri ulew ri catejekel wi na. Xukuje' cutak na ulok yabil pawi' ri cacämisanic, nimalaj k'ak', sipoj, k'ak' ri cäjik'isanic, xukuje' yabil puwi' ri a trico, yabil ri cut'ik rib ri man catutzokopij ta c'ä cuq'uis na tzij pawi'. Ri caj ajsic cuk'il na ri jäb chawe; ri ulew iquim, man cuya' ta chic ri u wächinic chawe. Ri Ajawaxel cutak na ulok ulew ri capuc'uq'uic xukuje' sanyeb pawi' che u q'uexwäch jäb, c'ä cäsach na a wäch xukuje' catxak'alex na cumal ri e a c'ulel. Sibalaj utz u cholajixic awib cabano aretak catbe chquij ri a c'ulel che u banic ch'o'j cuc', catanimaj c'u na chquiwäch, at yojyobinak catjabutaj c'u na pa conojel ri ajawibal ri e c'o cho ri uwächulew. Aretak catcämic, xa c'uch xukuje' awaj quetijow na ri a ti'jal, man c'o ta c'u jun quexibin na. Ri Ajawaxel quebuq'uiyisaj na nimak tak ch'a'c chawij jacha' ri xpe chquij ri aj ejiptib, xukuje' sipoj, salc'am xukuje' quiäk chi'm, man c'u quebarik ta cunabal che qui cunaxic tak we yabil ri'. Xukuje' cayawajij na ch'ujilal, moyil xukuje' sachbal c'uxaj, xak catnacacat chic catbinic, jacha' ri cuban ri moy pa ri nimalaj k'eku'm. Ronojel ri cabano man utz ta quel na chawäch; ronojel k'ij cäban na c'ax chawe xukuje' cäquiban qui ch'äcoj ri winak chawij, man c'o ta c'u jachin jun cäpe ta che a to'ic. Cach'ic k'ij che ri a c'ulanem, jun chi c'u wi ri cäwar ruc' ri catec'ulan wi; cayac jun awachoch, man catc'oji' ta na chupam; quebatic uva man cawechbej ta ri qui wäch; cätok' na u kul ri a wacax chawäch, man catij ta ch'akap awe ri u ti'jal; cäc'am bic ri a bur chawäch, man cätzelex ta chic; quec'am bic ri a chij cumal ri e a c'ulel, man c'o ta jun winak catuto' na che quesaxic canok pa qui k'ab ri a c'ulel. Kas chawäch ri e a c'ulel quequijach na bic ri e a c'ojol xukuje' tak ri a mia'l pa qui k'ab jule' tak winak chic, ronojel k'ij c'ut carayij rilic qui wäch man c'o ta c'u jas catcuin che u banic. Ri qui wächinic tak ri awulew xukuje' ronojel ri a ch'äcom pa ri a chac, winak quetijow na ri mawi jubik' aweta'm ta qui wäch; ronojel k'ij cäban na c'ax chawe, itzel catil na. Aretak cawil conojel we jastak ri' catch'ujar na. Cuc'äjisaj na a wäch ri Ajawaxel cuc' c'axalaj tak ch'a'c ri quepe cho tak a ch'ec, pa tak a wa', xukuje' chrij ronojel ri a cuerp, man c'o ta c'u a cunatajic. Ri Ajawaxel cuban na chi ri at xukuje' ri awajawinel quixc'am na bic pa jun nim tinimit chic ri man aweta'm ta, mawi xquetamaj ri e a mam. Chila' quebapatanij na qui diosib winak e re che', e re abaj, catux na xibibal, xak cätze'x chi na a wäch, xuwi chi ri at cattzijox na cumal ri winak pa conojel tak ri tinimit ri catuc'am wi bic ri Ajawaxel. Q'ui ija' catic na, xa c'u jubik' ri u wächinic ri a tico'n cayac na rumal rech chi xa sac' cätijow na. Quebatic na uva, quebachajij na, man catij ta c'u ri u wa'l uva ri quel che ri uva, mawi quebamol ri u wäch, conojel c'ut xa xjut quetijow na. Queq'uiy na ri u che'al aseitun pa ronojel ri awulew, man c'u cacoj ta ri u c'oc'al ri aseit chawij ri quel che ri aseitun, rumal rech chi xak quetzak qui tuquiel ri aseitun. Quec'oji' na a c'ojol xukuje' a mia'l, man c'u quec'oji' ta awuc', rumal rech chi quec'am na bic pa tak ulew chic. Conojel tak ri che' ri queq'uiy pa ri awulew xukuje' ri u wächinic ri a tico'n, quetijow na cumal sac'. Ri winak ri man e a winakil ta ri e c'o pa ri awulew, k'ij chi k'ij cäc'oji' na qui chuk'ab, are c'u ri at k'ij chi k'ij cäq'uis na ri a chuk'ab. Ri e are' quecuinic cäquiya' a jalomal, are c'u ri at, man c'o ta jas catcuinic caya' ta pa jalomal; ri nabe tak c'olbal cäyataj na chque ri e are', ri q'uisbal tak c'olbal are cäyataj na chawe at. Conojel tak wa' we c'okonic ri' quepe na pawi', catquiterenej na, catquikajbej na c'ä cäquiq'uis na tzij pawi', rumal rech chi man xanimaj ta ri Ajawaxel ri a Dios, mawi xatoc che u banic jas ri cubij ri e u takomal xukuje' ri u pixab ri takaninak wi. We jastak ri' quebux na jun c'axalaj c'ambejebal chawe xukuje' chque ri awija'lil chbe k'ij sak. Rumal rech chi man xaya' ta u k'ij ri Ajawaxel ri a Dios ruc' quicotemal, xukuje' ruc' ronojel ri awanima', u yo'm c'u q'ui jastak awech. Quebapatanij c'u na ri c'ulel ri quebutak na ulok ri Ajawaxel chawij; cana' na wi'jal, chaki'j chi', cäquiynaj na ri awatz'iak chawij, cana' na ronojel u wäch mebayil. Ri Ajawaxel cuya' na be chque ri a c'ulel chi catquicoj pa jun c'axalaj chac c'ä catcäm na. Kas pa ri ulew ri sibalaj naj c'o wi cho ri uwächulew, ri Ajawaxel cutak na ulok chawij jun nim tinimit ri man aweta'm ta ri qui ch'abal, quepe na ruc' aninakil jacha' ri raninakil jun cot ri cärapapic; winak ri xibibal quepetic, ri man nim ta quequil wi ri ri'jab tak winak, mawi cäquitok'obisaj qui wäch ri ac'alab. Quequitij na ri cal ri a wacax, ri qui wächinic tak ri a tico'n, c'ä catmebayir na; man c'o ta a trico, mawi u wa'l a uva, mawi awaseit cäquiya' canok, mawi ri cal tak ri a wacax, mawi ri cal tak ri a chij, xa wi'jal catcämisan na. Quebusutij na quij ri e a tinimit cäch'ojin na cuc' c'ä quebut'akij tak na ri e u tapia ri sibalaj naj e elinak chicaj ri xukuje' co e c'olic ri a jiquibam wi a c'u'x; je, cusutij na conojel ri e a tinimit pa ri ulew ri e u yo'm ri Ajawaxel ri a Dios chawe. Aretak c'u ri c'ulel cätajin quebuch'äc tak ri e a tinimit, sibalaj nim na ri awi'jal chi quebatij na ri kas e awalc'ual, ri e a c'ojol, ri e a mia'l ri xebuya' ri Ajawaxel ri a Dios chawe. Xukuje' ne ri achi ri sibalaj ch'ilic na, ri sibalaj man cutok'obisaj ta u wäch ri rachalal, ri rixokil ri sibalaj lok' chuwäch, xukuje' chque tak ri e ralc'ual ri c'ä e c'o ruc'. Rech man cujach ta ri qui ti'jal ri e ralc'ual chquiwäch, ri quebutija' man c'o ta c'u jas quetijok joropa' k'ij quebebeytaj ri e qui ch'äquic ri e tinimit, are c'u ri xibibalalaj elebal ch'u'j ri cubana' ri u banom u c'ulel chawe chi cacoch' na chquipam conojel ri e a tinimit. Xukuje' ne ri ixok ri sibalaj ch'ilic na ri sibalaj sak ri c'o chixo'l, ri rumal chi sibalaj ch'ilic man craj ta cutac'alej ri ulew aretak man c'o ta u xajäb u cojom; cubak'uj na u wäch che ri rachajil ri sibalaj lok' chuwäch, xukuje' tak ri e ral, rech man cuya' ta ch'akatak quech ri ral ri queralaj, xukuje' ri rawas ri ac'al ri ruc'am ulok; ronojel wa' xak chc'uyal cutijo man c'o ta chi jas quetijok joropa' k'ij quebeytaj ri e qui ch'äquic ri e a tinimit rumal ri u banom u c'ulel chawe. We man quebaban conojel ri cubij ri pixbenic ri e tz'ibatal chupam we wuj ri', mawi nim cawil wi ri u bi' ri Ajawaxel ri a Dios ri sibalaj nim u k'ij ri xukuje' c'o takanic pa u k'ab, ri are' quebutak na ulok nimak xukuje' xibibalalaj banbal tak c'ax pawi' xukuje' paquiwi' ri awija'lil, xukuje' cutak na ulok itzel tak yabil ri man c'o ta qui cunatajic. Cuban na chi quetzelej ulok pawi' conojel ri banbal c'ax ri xepe can puwi' ri Ejipt, ri sibalaj xaxe'j awib chque, amak'el c'ut quebacoch' na. Quebentak chi c'u na bic xukuje' niq'uiaj yabil chic, xukuje' banbal tak c'ax ri man cäbix ta ri qui bi' chupam we wuj ri' ri re ri tijonic, c'ä cusachisaj na a wäch. Are c'u ri at, Israel, ri sibalaj catbuchuwic jas ri ch'imil ri e c'o chicaj, xak at quieb oxib chic catcanajic rumal rech chi man xanimaj ta ri Ajawaxel ri a Dios. Jacha' ri xquicot ri Ajawaxel che u banic utzil chawe xukuje' che a pok'isaxic, camic cäquicot che ri awetzeletajic xukuje' ri u sachisaxic a wäch, aninak c'ut catbok na bic pa ri ulew ri catejekel wi na. Ri Ajawaxel catujabuj na pa conojel ri nimak tak tinimit, pa ronojel ri uwächulew, chila' c'ut quebak'ijilaj wi na jule' tak diosib chic, ri xa e re che', e re abaj, ri mawi ri at, mawi ne ri e a mam xquetamaj ta qui wäch. Man cärik ta c'u uxlanem mawi utzil pa ri nimak tak tinimit ri'. Cuban c'u na ri Ajawaxel chawe chi xak caxibila' awib, xak cäbison ri a wäch xukuje' xak cärarat ri awanima'. Xak quieb cubij pawi' ronojel k'ij, xukuje' xak caxibila' awib chi pa k'ij chi chak'ab, xak aweyem jampa' catcämisaxic. Sibalaj c'u nim ri xe'n ib ri cana' na xukuje' quebawil na xibibalalaj tak jastak; pa ri u sakaric c'ut cabij na: ‘¡C'o ta banom wi chi xcoc ta ri ak'ab!’ Aretak chak'ab chic, cabij na: ‘¡C'o ta banom wi chi xcasakar taj!’ Pune' ta ri Ajawaxel xubij chawe, man cattzelej ta chi jumul pa ri be ri cäbe pa Ejipt, cuban c'u na chawe chi pa tak jucub cattzelej chi jumul chila', catec'ayix can pa qui k'ab ri e a c'ulel; man c'o ta c'u jachin jun ri cäraj taj catulok'o.” E are' tak tzij wa' re ri c'ulwächinic ri xuya' wi takanic ri Ajawaxel che ri Moises chi cuban cuc' ri aj israelib pa ri Moab, c'o chi c'u wi na can ri' ri c'ulwächinic ri u banom chi can cuc' pa ri juyub Horeb. Ri Moises xebumulij conojel ri aj israelib xubij c'u chque: “Ri ix iwilom ronojel ri xuban ri Ajawaxel pa Ejipt che ri ajawinel, xukuje' chque ri e rächk'atal tak tzij xukuje' che ronojel ri rulew, ri ix kas xiwil we nimak tak c'ambejenic ri', ri etal xukuje' tak ri mayibal. Are c'u ri camic ri Ajawaxel c'ä maja' cuya' chiwe chi quich'obo mawi u yo'm chiwe chi quiwetamaj ri quel cubij ronojel wa'. Cawinak junab nu c'amom i be pa ri chaki'j uwo sak, pa conojel c'u we junab ri' man jarinak ta ri iwatz'iak mawi ri i xajäb. Man i tijom ta caxlanwa mawi iwuq'uiam u wa'l uva, mawi c'o u wa'l uva k'obisam iwuq'uiam, rech quiwetamaj chi ri Ajawaxel are i Dios. Aretak xujul pa we ulew ri', xel ulok ri Sehon chkij che u banic ch'o'j kuc', ri ajawinel re Ezbon, xukuje' ri Og, ri ajawinel re Basan, xujcuin c'u che qui ch'äquic, xkaban c'u kech che ri culew, xkajach c'u che quechbal ri amak' tak re Ruben, re Gad xukuje' che ri pa niq'uiaj re ri Manases. Rumal ri', chebinimaj qui banic we c'ulwächinic ri', chixoc chubanic ri cäquibij, rech utz quixel pa ronojel ri quibano. Camic i mulin iwib iwonojel chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios: ri e c'amal tak qui be ri e i winak, ri nimak tak tatayib, ri k'atal tak tzij, conojel ri achijab aj israelib, ri ac'alab, ri ixokib xukuje' ri man e i winakil ta ri e jekel chixo'l, xukuje' ne ri banal tak si', ri c'amal tak ja', rech quiya' i tzij aretak quiban ri chi'nic ri kas cäban na chi quinimaj ri c'ulwächinic ri cuban ri Ajawaxel ri i Dios iwuc' camic. Camic cäjekebax canok chi ri ix ix u tinimit ri Ajawaxel xukuje' ri are' are i Dios, jas ri xuchi'j che ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob, ri e i mam. Man xuwi ta c'u iwuc' cuban wi ri Ajawaxel we c'ulwächinic ri' xukuje' we chi'nic ri' ri kas cäban na, xane' xukuje' cuc' conojel ri man e c'o ta kuc' camic chuwäch ri are'. Ri ix kas iweta'm jas ri c'ax ri xkarik pa Ejipt xukuje' ri xkac'ulmaj aretak xujoc'ow chquipam pa ri nimak tak tinimit ri xekarik pa tak ri be, ri e kilom wi subunelab tak diosib xukuje' ri e xawebal tak diosib re che', re abaj, re sak puak xukuje' re k'an puak, ri quequik'ijilaj we winak ri'. Ma ta c'o chixo'l mawi achi mawi ixok, mawi jun ja winak, mawi jun amak', ri cuxutuj ta can ri Ajawaxel ri ka Dios che qui k'ijilaxic ri qui diosib tak we ri nimak tak tinimit ri'. Ma ta c'u c'o jun chiwe ri cuxic jacha' juwi' tico'n ri c'o u c'ayil ri u rab, ri cäcämisanic. We c'u aretak i tom chic ri tzij re we chi'nic ri' ri kas cäban na, we c'u ne c'o jun chiwe ri cuban rib chi sibalaj utz, cuchomaj c'ut, cubij: ‘Ronojel ri quinbano utz quel na, pune' are quinbano jas ri quinwaj.’ Are c'u wa' ri cac'amow ulok ri c'ax paquiwi' conojel. Ri Ajawaxel man cuya' ta ri sachbal u mac, xane' cukasaj ri u k'ak'al ri royowal puwi' we winak ri', cäkaj c'u na puwi' ronojel ri c'okonic ri u yo'm u bixic chupam we wuj ri', are c'u ri Ajawaxel cusach na qui wäch ri e u k'ab tak rachalaxic chuwäch ri uwächulew. Ri Ajawaxel cäresaj na chquixo'l ri tak ri amak' re Israel we winak ri', cujach na pa ri rikoj c'ax, je jas conojel ri c'okonic ri c'o pa ri c'ulwächinic ri tz'ibatal chupam we wuj ri' re ri pixab. Ri ija'lil ri cäpe na, ri e iwija'lil ri c'äte quepe chi na' xukuje' ri man i winakil ta ri naj ulew elinak wi' ulok, quequil na ri banbal tak c'ax xukuje' tak ri yabilal ri quebutak na ulok ri Ajawaxel puwi' we ulew ri'; cäquil c'u na chi ronojel ri ulew xa asubre chic, xa atz'am chic xukuje' c'atinak ulew. Man c'o ta chi jas cuya' cätic pa we ulew ri'. Man cuya' ta chic u wächinic mawi k'ayes cäq'uiy chi chuwäch, jas ri xc'ulmatajic aretak xeporox tak ri tinimit re Sodom, re Gomor, ri Adma xukuje' ri Zeboim, ri xsachisax qui wäch rumal ri Ajawaxel pa ri u k'ak'al ri royowal. Conojel c'u ri winak cho ri uwächulew quec'otow na chi'aj: ‘¿Jasche ri Ajawaxel je xuban wa' che we ulew ri'? ¿Jasche sibalaj xnicow ri royowal?’ Ri catzelex na u bixic: ‘Rumal rech chi xquixutuj can ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam; ri xuban cuc' aretak xeresaj ulok pa Ejipt, xebe c'ut xebequiya' k'ijilanic xukuje' xebexucul chquiwäch jule' tak diosib chic ri man queta'm ta qui wäch ri mawi jumul c'o ta jas xquiya' chque. Rumal ri' xoyowar ri Ajawaxel cuc' ri winak re we ulew ri', xukasaj c'u conojel ri c'okonic paquiwi' ri e tz'ibatal pa we wuj ri';’ xeresaj c'u bic pa ri culew ruc' oyowal, ruc' nimalaj c'anal; xq'uistaj u c'u'x chque, xebuq'uiak bic pa jule' tak ulew chic, jas ri cätajin cäc'ulmataj camic. Ri jastak ri man e keta'm taj: wa' e rech ri Ajawaxel ri ka Dios; e c'o c'u jastak ri e k'alajisam chkawäch xukuje' chquiwäch ri kalc'ual rech quekatz'akatisaj qui banic amak'el; conojel tak ri takomal re we pixab ri'.” “Aretak quepe we jastak ri' piwi' ri e nu yo'm qui bixic chiwe, ri tewichi'nic xukuje' ri c'okonic ri e nu yo'm chiwe pa cha'ic, xukuje' quichomaj c'u tak quij chquij wa' pa ri nimak tak tinimit ri quixurokij wi na bic ri Ajawaxel ri i Dios, we c'u quixtzelej ruc' ri Ajawaxel, quixniman che ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' ronojel ri i c'aslibal ri ix xukuje' tak ri e iwalc'ual, quiban c'ut jas ri takanic ri nu yo'm chiwe camic, are' c'u ri Ajawaxel ri i Dios cuq'uex na ri i taklebem quel c'u na u c'u'x chiwe; quixumulij chi na ulok chquipam tak ri ulew ri ix urokim wi bic. Pune' nabe ri e esam bic chiwe e jabutal pa tak ri c'olbal ri sibalaj naj e c'o wi cho ri uwächulew, kas chila' cuban wi na chque chi quetzelej na ulok ruc' ri Ajawaxel ri qui Dios, c'ä chila' quinbe wi na che qui tzucuxic ulok. Ri Ajawaxel cuban na chque chi quetzelej chi ulok jumul chupam ri ulew ri xejeki' wi can ri e i mam ix, quixec'ol chi c'u na chupam; cuban c'u na chiwe chi quixpok'colitajic quebuya' c'u na tinimit qui c'ojol chquiwäch ri e qui mam. Cucoj na ri retal ri c'ulwächinic pa tak ri iwanima', xukuje' pa tak ri canima' ri e iwija'lil, rech quilok'ok'ej na ruc' ronojel iwanima', xukuje' ruc' ronojel i c'aslibal, rech cäc'oji' i c'aslemal. Ri Ajawaxel ri i Dios cukasaj na conojel we c'okonic ri' paquiwi' ri e i c'ulel xukuje' paquiwi' ri cäquiban c'ax chiwe, ri cäquetzelaj i wäch. Ri ix quixtzelej chi na ruc' ri Ajawaxel, quixniman c'u na che, quebiban c'u na conojel ri e u takomal ri quixintak che qui banic camic. Are c'u ri Ajawaxel quixupok'colij na pa ronojel ri qui bano, pa alc'ualaxelab, pa cal tak ri e i wacax pa ri qui wächinic tak ri e iwulew; je, ri Ajawaxel ri i Dios caquicot chi na che u banic utzil chiwe, jacha' ri nabe xquicot che u banic chque ri e i mam, we kas quinimaj ri Ajawaxel ri i Dios xukuje' quixoc chubanic ri e u takomal, ri u pixab ri e tz'ibatal pa we wuj ri' ri re ri pixab, xukuje' quixtzelej ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' ronojel i c'aslibal. We takomal ri' ri quinya' chiwe camic man sibalaj c'ax taj, ri ma ta quixcuin che u banic, mawi ma ta quixcuin che u rikic. Man c'ä cho ri caj ta c'o wi, rech quibij: ‘¿Jachin ta ri cäpaki' cho ri caj che ka q'uexwäch, rech cuc'ama' ta ulok chke, cuc'ut c'u chkawäch, cujoc ta c'u che u banic ri cubij?’ Mawi c'ä ch'käp ta che ri plo c'o wi rech quibij: ‘¿Jachin ta ri cäxalk'atin ri plo che ka q'uexwäch rech cuc'ama' ta ulok chke cuc'ut ta c'u chkawäch, cujoc ta c'u che u banic?’ Xane' sibalaj nakaj e c'o wi ri takomal chiwe; e c'o chque tak ri e i chi' xukuje' c'o pa ri i chomanic, rech quixcuin che qui tz'akatixic. Chiwila' camic quinya' chiwe chi qui cha' we ri c'aslemal rachil ri utzil, o ri cämical rachil ri lawaloyil. We quinimaj ri quix tak che u banic camic, quilok'ok'ej ri Ajawaxel ri i Dios, xukuje' quebitakej ri u be, xukuje' quixoc chubanic ri cäquibij ri e u takomal, pixab tak, xukuje' tak pixab tak ri e tz'ibam, quixc'asi' na xukuje' queq'uiyir na ri iwalc'ual, ri Ajawaxel ri i Dios quixutewichi'j na pa ri ulew ri quixjeki' wi na. We c'u man quinimaj qui banic ronojel ri quinbij chiwe, xane' cäbe iwanima' chquij jule' tak diosib chic che qui k'ijilaxic, quixxuqui' c'u chquiwäch, kas pa we jok'otaj ri' quinbij chiwe chi quixcäm na, man c'u q'ui junab ta quixc'oji' na pa ri ulew ri quixoc che u ch'äquic aretak ix k'axenak chic chupam ri Jordan. Pa we k'ij camic quincoj ri caj xukuje' ri ulew che k'alajisanel chiwij, chi e nu yo'm we jas tak ri' chiwäch che qui cha'ic, we are quicha' ri c'aslemal o ri cämical, we are ri tewichi'nic o ri c'okonic. Are ba chicha' ri c'aslemal rech quixc'asi'c, ri ix xukuje' tak ri e iwija'lil; chilok'ok'ej ba ri Ajawaxel ri i Dios, chixniman che, chixux jic chuwäch, pa u k'ab c'ut c'o wi ri c'aslemal xukuje' are cäyo'w chiwe chi quixc'asi'c q'ui junab pa ri ulew aretak xuban ri chi'nic ri kas cäban na chi cuya' che ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob, ri e i mam.” Ri Moises xebuch'abej chi jumul conojel ri aj Israel, xubij c'u tak we tzij ri' chque: “Ri in c'o chic jun sient ruc' juwinak (120) nu junab, man c'o ta chi nu chuk'ab quinbinic. U bim c'u ri Ajawaxel chwe chi man quink'ax ta chupam ri Jordan. Are c'u ri Ajawaxel ri i Dios cänabej na chiwäch, conojel c'u ri nimak tak tinimit ri quebirik pa ri i be cusach na qui wäch, rech quiwechbej tak ri culew. Ri Josue are cänabej na chiwäch che c'amal i be, jas ri u bim ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel je cuban na chque we nimak tak tinimit ri' jas ri xuban che ri Sehon xukuje' ri Og, ri cajawinel ri aj amoreyib, xukuje' cuc' tak ri culew, ri xusach qui wäch. Aretak c'u ri Ajawaxel cubano chi quekaj we nimak tak tinimit ri' pa i k'ab rajawaxic je quiban chque jas ri takanic ri nu yo'm chiwe. Chc'ol i chuk'ab xukuje' co chixc'olok; mixe'j iwib maoc xibriquil iwuc', aretak quixch'ojin cuc', c'o c'u ri Ajawaxel ri i Dios iwuc', man quixutzak ta c'u canok mawi quixuxutuj canok.” Ri Moises xusiq'uij c'u na ri Josue, xubij che chquiwäch conojel ri aj Israel: “Chc'ol a chuk'ab xukuje' co chatc'olok quebac'am c'u na bic we winak ri' pa ri ulew ri xcha' ri Ajawaxel chi cuya' na chque ri e i mam aretak xuban ri chi'nic ri kas cäban na; at c'ut catjachow na pa qui k'ab. Kas c'u are ri Ajawaxel cänabej na chawäch, cäc'oji' na' awuc'; man catutzak ta canok mawi catuxutuj canok, rumal ri' maxe'j awib mawi mat birbitic.” Xutz'ibaj c'ut ri Moises we pixab ri' chuwäch jun wuj, xujach c'u chque ri e cojol tabal tok'ob e aj levitib ri quetelen bic ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, xukuje' chque conojel ri nimak tak tatayib re Israel, xuya' c'ut we takanic ri' chque: “Chuwuktak junab, aretak copan ri junab re ri u cuyic ri c'asaj, aretak coc'owisax ri nimak'ij que tak ri Cäbal, aretak cäquimulij quib conojel ri aj israelib chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios pa ri c'olbal ri cha'tal rumal, cäsiq'uix na we pixab ri' chquiwäch conojel. Rajawaxic chi conojel ri tinimit cäquimulij na quib, chi achijab chi ixokib, ri ac'alab xukuje' ri man e i winakil ta ri e jekel pa ri e i tinimit tak, rech cäquita' ri u siq'uixic ri pixab xukuje' cäquetamaj u nimaxic ri Ajawaxel ri i Dios, cäquitakej c'u u banic ri cubij ri pixab. Jeri' ri e iwalc'ual ri man c'o ta jas queta'm che wa, cuya' c'ut cäquito, cäquetamaj c'u na u nimaxic ri Ajawaxel ri i Dios pa ronojel ri qui c'aslemal pa ri ulew ri quixec'ol wi na, aretak ix k'axenak chi ch'käp che ri Jordan.” Xubij chi c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Chatampe', nakaj chic c'o wi ri a cämical; chasiq'uij ba ri Josue, ix quieb chixoc pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib rech quebenya' ri nu takanic che.” Ri Moises rachil ri Josue e quieb xeboc pa ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib. Chila' c'ut xuc'ut wi rib ri Ajawaxel chquiwäch pa jun tac'aticalaj sutz', ri xuya' rib puwi' ri oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Moises: “Xa' pa quieb oxib k'ij catcäm na, we tinimit ri' cuchuwirisaj na rib cuc' ri qui diosib ri ulew ri man queta'm ta u wäch ri queboc na che rechbexic; quinquixutuj na canok, quinpaxij c'u na ri c'ulwächinic ri nu banom ruc'. Cänicow c'u na ri woyowal paquiwi', quebenxutuj c'u na canok; man c'o ta chi jas quinoc ta chi wi il chque, sibalaj c'u e q'ui ri etzelal xukuje' ri rikoj tak c'ax ri cäpe na paquiwi', rumal c'u ri' cäquibij na: Ri c'ax ri cätajin cäkariko, ¿La ma ta lo are cabanowic chi ri ka Dios man c'o ta chi kuc'? Aretak c'ut copan we jok'otaj ri', sibalaj quinnajtajisaj wi na wib chquij, rumal rech ri etzelal ri qui banom xukuje' rumal rech chi e qui k'ijilam niq'uiaj diosib chic. Are c'u we camic, chatz'ibaj we bix ri', chebatijoj c'u ri aj israelib che u bixoxic, rech cäquibixoj, cajwataj c'u na chiwe che k'alajisanic chquij. Aretak c'ut e nu cojom chic pa ri ulew xinban ri chi'nic ri kas cäban na xinchi'j chque ri e qui mam, ulew ri cätixin wi ri leche xukuje' juyubal räx cab jacha' ri ja', aretak c'u e nojinak chic xukuje' quechomakiric, quebe na chquij niq'uiaj diosib chic cäquichaplej c'u qui k'ijilaxic. Are c'u ri in quinquixutuj na canok, caquirokopij na ri nu c'ulwächinic. Aretak c'ut quepe q'uialaj etzelal paquiwi', xukuje' tak c'axc'olil, we bix ri' cux jun k'alajisanel chquij, cänataj c'u na chque tak ri e quija'lil cäquibixoj c'u na kas c'ä majok c'u ne quinban chque chi queboc pa ri ulew ri xinchi'j chque, weta'm chic ri qui chomanic.” Kas pa ri k'ij ri' ri Moises xutz'ibaj ri bix, xebutijoj c'u ri aj israelib che u bixoxic. Ri Ajawaxel xuya' we takanic ri' che ri Josue, (ri u tat ri Josue are' ri Nun): “Chc'ol a chuk'ab xukuje' muban quieb a c'u'x, at c'ut catbanow na chi queboc ri aj israelib pa ri ulew ri nu bim chi quinya' chque, are c'u ri in quinc'oji' na pa a xcut.” Aretak ri Moises xuq'uis qui tz'ibaxic we pixab ri' pa jun wuj, xubij chque ri aj Levi ri jachom pa qui k'ab ri u telexic ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel: “Chic'ama' we wuj ri' re ri pixab, chiya' pa u xcut ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, ri i Dios, rech cäc'oji' chila' jacha' jun k'alajisanel chiwij. Weta'm c'ut chi ix jun tinimit ri man ix tal ta tzij, ri man coc ta tzij pa i jolom; we c'u ri camic ri c'ä in c'asal chixo'l quic'ulelaj ri Ajawaxel, ¿jas lo ri quiban na ri' aretak in cäminak chic? Chebic'ama' ulok waral conojel ri nimak tak tatayib, ri e c'amal tak qui be tak ri e iwamak', rech quinbij we tzij ri' chque, quebencoj c'u ri caj ulew che k'alajisanelab che qui c'ulelaxic. Ri in weta'm chi aretak in cäminak chic caquichuwirisaj na quib, cäquiya' na can ri be ri nu bim chque chi cäquiterenej; xukuje' weta'm chi pa tak ri k'ij ri' cäpe na ri quiäkasakil paquiwi', rumal ri u banic ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel, quiyac c'u ri royowal rumal wa'.” Ri Moises xubixoj we bix ri' chquiwäch conojel ri aj israelib ri qui mulin quib. Xuchaplej pa ri u chaplebal c'ä chuq'uisbalil: “Chatatabej, caj, chi quinech'awok; chatoc il, ulew, chque tak ri e nu tzij. Ri nu tijonic cäkaj na jacha' ri jäb, ri nu tzijonem junam ruc' ri räxk'ab, jacha' ri musmul ri cäkaj paquiwi' tak ri k'ayes, jacha' ri jujun tak tz'ut ja' paquiwi' tak ri k'ayes. Quinya' na u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel. ¡Nim chiwila' wi ri u nimalil ri ka Dios! Ri are' are to'l kech; e tz'akat ri e u chac, e suc' ri e u banoj. Are' ri Dios re ri kastzij. Pa ri are man c'o ta ri mat suq'uilal; ¡ri are' suc' xukuje' aj kastzij! E itzel tak winak xukuje' e lawalo, ri e yok'oninak che ri Dios, ri man takal ta chque chi quebux ralc'ual: ¿La jewa' ri rajil q'uexel ri quiya' che ri Ajawaxel? Tinimit con, ri man c'o ta u no'j, ¿la ma ta are' a tat ri q'uiyisal awech? Are' xatq'uiyisanic xukuje' are' xattac'abanic. Chatca'y jubik' chawij, chebachomaj tak ri junab ri e k'axenak; chatz'onoj che ri a tat chi chubij chawe xukuje' chque ri ri'jab tak tatayib chi chquitzijoj chawe: C'o jumul ri aj chicajil xujach qui wäch ri e winak tak xukuje' xujach qui wäch ri e nimak tak tinimit xucoj c'u ri qui c'ulbatil ri e tinimit tak Man c'u xesach ta ri aj israelib pa u jolom, ri rechbal ri Ajawaxel, ri winak ri e rech, are ri u tinimit ri Jacob. Xeburik pa ri chaki'j uwo sak, pa ri chaki'j tak ulew banom c'ax chque rumal ri quiakik', xebusutij ruc' ri u k'ab, xuya' qui no'j, xebuchajij jacha' ta ne ri e u c'u'x ri e u bak'wäch. Jacha' ri cot ri cärapap puwi' ri u soc quebutakchi'j ri ral che rapapem, je xuban ri Ajawaxel xebulic' ri u xic', xebuc'amo xerekaj bic. Ri Ajawaxel are xc'amow qui be, man c'o ta jun chic; man c'o ta jun dios chic ri etamatal ta u wäch ri xto' ta rumal. Xebuc'am bic ruc' ch'äcanic paquiwi' ri nimak tak juyub rech ri ulew, xebutzuk cuc' tak ri qui wächinic ri juyub; xuban chque chi xquikumuj juyubal räx cab che ri nim abaj xukuje' xuya' caseit ri xil che ri räx abaj; xya' qui leche cumal ri qui wacax xukuje' xya' qui quexu, xequitij ri alaj ama'ib tak chij ri e chomak na, ama'ib tak chij re Basan xukuje' ama'ib tak q'uisic'; xquiwe'j ri trico ri sibalaj utz na, xcuq'uiaj c'u u wa'l uva, ri u quiq'uel ri uva. Xchomar c'ut ri Jesurun, xuchaplej c'u yak'anic (sibalaj xchomaric) xuxutuj c'u can ri Dios ri xq'uiyisanic; xretzelaj u wäch ri to'l rech xukuje' colol rech. Xquiyac ri rachixomanic xukuje' ri royowal ri Dios aretak xequik'ijilaj xibibal tak diosib; xequichi'j tabal tak tok'ob chquiwäch tak ri c'axtoc itzel tak uxlabal, chquiwäch tak diosib ri xa e subunelab, ri mawi jumul quetamam ta qui wäch nabe; c'ac' tak diosib, ri c'äte culic, ri mawi jumul xek'ijilax ta cumal ri e qui mam. Israel, a xsach ri a tat pa a jolom, ri xukuje' to'l awech; xsach ri Dios pa a jolom ri xyo'w a c'aslemal. Xyactaj c'u royowal ri Dios aretak xril wa', xretzelaj c'u qui wäch ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l; xubij c'ut: ‘Quintzalc'atij na can ri wij chquiwäch, ¡quebenwil c'u na jas quebel na! Kastzij e itzel tak winak, alc'ualaxelab ri man c'o ta u cu'lbal c'u'x chquij. Xquiyac ri wächixomanic rumal jun dios ri man dios taj, xinquik'ak'arisaj cumal tak ri qui diosib ri xak e subunelab. Ri in xukuje' quinyac na ri cachixomanic rumal jun tinimit ri man tinimit taj, quinyac na coyowal rumal jun tinimit ri man cäraj ta c'o cuch'obo. Nicowinak ri woyowal jacha' jun k'ak', copan na ri u nicowem pa tak ri c'olbal ri naj e kajinak cusachisaj na u wäch ri ulew xukuje' tak ri u wächinic, cucoj na k'ak' chquixe' tak ri juyub. Paquiwi' quebenq'uiak wi na conojel ri etzelal, conojel ri nu ch'ab quebenq'uiak na chquij; xa wi'jal quecämisan na xukuje' nimalaj k'ak'; jun c'ayilaj yabil cämisanel; casachow na qui wäch quebentak na ulok juyubal tak awaj chquij, xukuje' cämisanel tak cumätz. Quek'ok'ex na tak ri e qui c'ojol xo'l tak ri ja, are quebajawin na ri xibinelab pa tak ri cachoch; quecäm na ri alabom xukuje' ri alitomab, ri ri'jab xukuje' ri c'a quetu'nic. In xinchomaj qui jabuxic, quinsach c'u u wäch ri natabal quech cho ri uwächulew, man xinwaj ta c'ut xincoch' ta ri etz'ben wächaj ri cuban ri c'ulel; man xinwaj ta chi caquiban nimal ri nu c'ulel, cäquibij ta c'ut: Man are ta ri Ajawaxel xbanow wa'; uj xujbanow ruc' ri ka chuk'ab.’ Ri Israel are jun tinimit ri sachinak u no'j. Man c'o ta u ch'obonic. We ta c'o qui no'j, cäquich'ob ta ri'; cäquetamaj ta ri' jas quebel na. ¿Jas c'u che chi xa jun xcuin che cokataxic jun mil? ¿Jas c'u che chi xa e quieb xecuin che cokataxic lajuj mil? Xa rumal rech chi ri Ajawaxel, ri to'l iwech, xuchomaj qui jachic ri c'ulel pa i k'ab. Sibalaj queta'm ri ka c'ulel chi ri to'l quech man junam ta ruc' ri kech uj. Ri e are' quejunamataj ruc' ri c'alaj tak uva ri quecämisanic e aj Sodom xukuje' e aj Gomor; ri u wa'l qui uva, u wa'l cumätz cämisanel, ¡cämisanelalaj u wa'l cumätz! Ronojel wa' cätajin quincanajisaj wuc'; cätajin quinc'olo jacha' jun k'inomal, che ri k'ij ri quinya' na rajil u q'uexel chque, quinya' c'u ri takal chque, aretak copan ri k'ij re ri qui tzakic, nakaj chi c'u c'o wi ri k'ij re ri u sachic qui wäch, xa co'l man cänakajin ri k'ijol chque. Ri Ajawaxel quel na ulok che u to'ic ri u tinimit aretak cärilo chi man c'o ta chic u chuk'ab; ri Ajawaxel quel na u c'u'x chque ri e u pataninelab aretak cärilo chi man e c'o ta chi tukarib, mawi e c'o ta qui chuk'ab. Cubij c'u na chque: ‘¿Jawije' e c'o wi tak ri e i diosib, ri to'banelab tak ri' ri i cuban i c'u'x chquij, ri quetijow tak ri qui xepoyil ri e i tabal tak tok'ob, quecuq'uiaj c'u ri u wa'l uva ri quichi'j chque? Chewalij che i to'ic. Chepet che iwesaxic pa qui k'ab ri i c'ulel. Xuwi ri in in Dios; man e c'o ta niq'uiaj chic chnuwäch in. In quinyo'w ri c'aslemal xukuje' in quinesan ri c'aslemal; in quinbanow ri socotajic xukuje' in quincunanic. Man c'o ta jachin jun cacuinic cuto'tajisaj ta rib pa ri nu k'ab. Quinyac ri nu k'ab chicaj, quinban na ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu junaliquil chi aretak quinban u ware ri nu ch'ich' re ch'o'j, ri sibalaj cäjulwic, quinchaplej c'u u k'atic tzij, quinya' na ri rajil u q'uexel chque ri nu c'ulel, quinya' na ri c'äjisabal qui wäch ri cäquetzelaj nu wäch, jas ri takal chque. Quebenmuba' na ri nu ch'ab chupam ri quic', ri nu ch'ich' re ch'o'j cuq'uis na tzij paquiwi'; ¡qui quiq'uel socotajinak xukuje' quech ri quech'äctajic! ¡quech c'amal tak be ri e c'ulel, ri nimak tak qui wi'!’ Chixquicotok nimak tak tinimit ruc' ri u tinimit ri Dios, Ri are' cuya' na rajil u q'uexel ri qui cämisaxic ri e pataninel tak rech, cuya' na ri rajil q'uexel chque ri e u c'ulel, cusach na u mac ri rulew xukuje' ri e u tinimit.” Xubij c'u chque ri aj israelib: “Kas ronojel ri nu bim chiwe camic, chiya' c'u takanic chque ri e iwalc'ual chi cäquinimaj ronojel ri cubij we pixab ri'. Man jun jasach ta c'ut ri xak ta quic'amala ruc' aninakil; we pixab ri' c'aslemal wa' chiwe, rumal we pixab ri' naj quixc'asi' na pa ri ulew ri c'o ch'akäp che ri Jordan, ri quixoc che rechbexic.” Kas pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel xutzijobej ri Moises xubij che: “Jät pa tak ri c'ache'laj re Abarim, chatpakal c'u puwi' ri juyub Neb, ri c'o pa ri ulew Moab ri c'o chuwäch ri Jerico, chila' c'ut chca'yej wi apanok ri ulew Canaan, ri quinya' che quechbal ri aj israelib. Chila' c'ut catcäm wi canok, puwi' ri juyub ri catpaki' wi na, quebarika' na ri k'etz tak awachalaxic jas ri xuban ri Aaron ri xcäm puwi' ri juyub Hor, xeburika' c'u ri k'etz tak rachalaxic. Ix quieb ix man jic ta xixbin chnuwäch chquiwäch ri aj israelib, aretak ix c'o chuchi' ri ja' re Merib-cades, pa ri chaki'j uwo sak re Zin, man nim ta xiniwil wi chquiwäch ri aj israelib. Rumal c'u ri', chinaj caca'yej wi apan ri ulew ri quinya' na chque tak ri camak' ri aj israelib, man c'u catoc ta na chupam.” Aretak xa co'l man cäcäm ri Moises, ri nimanel che ri Dios, xebutewichi'j ri aj israelib, je qui tewichi'xic wa' xubano. Jewa' ri u beya'l: “Ri Ajawaxel xel ulok pa Sinai; kas pa Seir xtunun wi ulok pakawi', xjuluw ulok pakawi' pa tak ri juyub re Paran xuchaplej pa Merib-cades; pa ri u wiquiak'ab cuc'am wi ulok ri k'ak' re ri pixab. Ri Ajawaxel culok'ok'ej ri u tinimit, quebuchajij ri cäquijach quib pa u k'ab; ri e are' cäquimej quib xe' rakan u k'ab quequic'am tak ri e u takanic. Ri Moises xuya' ri pixab chke jacha' che rechbal ri u tinimit ri Jacob, xc'oji' c'u ajawinel pa Jesurun aretak xquimulij quib ri c'amal tak be re ri tinimit, aretak xquimulij tak quib tak ri camak' ri aj Israel.” Xubij c'ut ri Moises ri cuc'ulmaj na ri Ruben: “¡Chc'asal ri Ruben! ¡Mäcämic, pune' xa e quieb oxib ri achijab e c'o ruc'!” Xubij c'ut ri cuc'ulmaj na ri Juda: “Ajawaxel, tatabej la ri u ch'abal ri Juda: bana' la chi curik rib ruc' ri u tinimit. Chäto' la ruc' ri cuinem la, chato' la pa qui k'ab ri e u c'ulel.” Xubij c'ut ri cuc'ulmaj na ri Levi: “Ajawaxel ech la ri Tumim xukuje' ri Urim; e ech la xukuje' rech ri winak ri e jic chwäch la, ri xtijtobej la rij pa Masa, ri xch'ojin la ruc' pa tak ri ja' re Merib, ri xubij chque ri u nan u tat: ‘Mawi jumul wilom ta i wäch;’ xukuje' xubij chque ri rachalal: ‘Man quinch'ob ta i wäch;’ xukuje' xubij chque ri e u c'ojol: ‘Man weta'm ta ix jachinok.’ Ri e are' cäquiban na jas ri bim la quijachom c'u quib pa ri c'ulwächinic la ruc' tz'akatil. Caquitijoj ri Jacob, ri Israel, pa tak ri pixab la xukuje' tak ri pixab ri e tz'ibam; chquiya' puwi' ri porobal ri ech la, chwäch la, c'oc'alaj k'ol Xukuje' sipanic que awaj. Ajawaxel tewichi'j la ri qui tijow chuk'ab, ruc' quicotemal chc'amowaj la ri qui patanijic, chc'äjij la ri uwo cachak ri e qui c'ulel; ri quebetzelan qui wäch mewalij chi c'u jumul ri que etzelen qui wäch.” Xubij c'ut ri cuc'ulmaj na ri Benjamin: “Ri culok'ok'ej rumal ri Ajawaxel man c'o ta cubisoj; ri aj chicajil cäch'ukuw na ronojel k'ij. Cäc'oji' na chuxe' ri u to'banic.” Xubij c'ut ri cuc'ulmaj na ri Jose: “Ri Ajawaxel cutewichi'j na ri rulew rumal ri utzalaj räxk'ab aj caj, xukuje' rumal ri ja' ri c'o chuxe' ri ulew, xukuje' cumal ri wächinic ri cuya' ri junab, xukuje' cumal tak ri wächinic ri quequiya' ri ic', xukuje' cumal ri jastak ri quequiya' ri ojer tak juyub cumal ri utz na ri quequiya' ri junalic tak chicajil, cumal ri e utzalaj tak wächinic ri quebuya' ri uwächulew, xukuje' rumal ri utzalaj u rayibal ri cajeki' pa ri q'uix. Chpet ronojel puwi' ri Jose, ri xcha' chquixo'l ri rachalal. Sibalaj je'lic jacha' ta ne ri nabe u c'ojol jun ama' wacax, c'o nimalaj u chuk'ab jacha' ta ne jun u wacax juyub, quebutok' c'u conojel tak ri tinimit copan c'ä chuchi' ri uwächulew. E je tak wa' ri qui q'uiyal ri aj Eprain; e je tak wa' ri cajilabal ri aj Manases.” Xubij c'u ri cuc'ulmaj na ri Zabulon xukuje' ri Isacar: “Chatquicotok, Zabulon, cumal tak ri awelic bic, xukuje' ri at, Isacar, cumal tak ri a cäbal ri lic'om. Quebe qui siq'uij na ri nimak tak tinimit pa ri juyub, chila' c'u quequichi'j wi na ri tabal tak tok'ob ri bim chque chi cäquiya'; cäquechbej na ri k'inomal ri c'o pa tak ri plo, xukuje' tak ri k'inomal ri e c'utal pa tak ri sanyeb chuchi' ri plo.” Xubij c'u ri cuc'ulmaj na ri Gad: “Sibalaj utz re ri cäyo'w nimak tak rulew. Ri Gad are' u chac ri yuxlenic, jacha' jun ati't coj, quebujak'ij k'abaj xukuje' jolomaj. Ri Gad are xrechbej ri utzalaj ulew, jun ulew ri xuwi ya'tal chque c'amal tak be. Xnabej chuwäch ri tinimit, xubano jas ri xubij ri Ajawaxel, xuban suq'uil pa Israel.” Xubij c'u ri cuc'ulmaj na ri Dan: “Ri Dan are jun alaj coj ri cuq'uiak ulok rib kas pa Basan.” Xubij c'u ri cuc'ulmaj na ri Neptali: “Ri Neptali sibalaj utz quil wi rumal ri Ajawaxel, e c'o q'ui tewichibal puwi'. Are ajchak'e ri cho copan c'ä pa u mox relebal k'ij.” Xubij c'u ri cuc'ulmaj na ri Aser: “Tewichital ri Aser chquixo'l ri e u c'ojol ri Jacob, sibalaj c'u cajwax cumal ri e rachalal. Chebumu' ri rakan chupam ri aseit; chec'ol c'opibal re tak u oquibal, re räx ch'ich' xukuje' re k'an ch'ich', chbeytaj c'u ri u chuk'ab junam ruc' ri u c'aslemal. Man c'o ta jas ri cajunamataj ta wi ri u Dios ri Jesurun, ri caquiejen ruc' nimalil paquiwi' tak ri sutz' ri e c'o chicaj rech cäpe che a to'ic. Ri junalic Dios are to'bal awib, ri junalic u cuinem are catobej awib; xubano chi xanimaj ri a c'ulel chawäch. Xatutak c'ut che u sachisaxic u wäch. Ri Israel cajeki' na ruc' cu'bisan c'uxaj, ri e rija'lil quejeki' na pa jamaril. Pa ri rulew quec'oji' wi na qui kajebal tak trico xukuje' ticbal tak uva, mawi ta c'u jubik' ma ta cäkaj ulok ri jäb cho ri caj paquiwi'. Utz awech at Israel, ¿Jachin ta ri cujunamaj rib awuc'? Kas are' ri Ajawaxel at to'tajisanic; are' catc'uxlanic, catuto' c'ut, ¡are' ri a ch'ich' re ch'o'j ch'äcanel! Ri e a c'ulel cäquijach na quib pa ak'ab, ri at caxak'alej na ri nimal ri quec'amowic.” Ri Moises u petic pa ri chaki'j uwo sak re Moab xpaki' puwi' ri juyub Neb, xopan c'ä puwi' ri Pisga, ri c'o apan chuwäch ri Jerico. Chila' c'o wi ri Moises aretak ri Ajawaxel xuc'ut apan ronojel ri ulew re Galaad chuwäch copan c'ä pa ri rulew ri Dan, ri rulew ri Neptali, ri Eprain xukuje' ri Manases, ronojel ri rulew ri Juda copan c'ä ruc' ri Plo ri Mediteran, ri Negueb, ri u beya' ri Jordan xukuje' ri u lianic ri Jerico ri tinimit ri e c'o wi tak tut, copan c'ä pa Zoar. Xubij c'ut ri Ajawaxel che: “Are' ulew wa' ri xincha' chi quinya' che ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob ri quinya' na chque ri e rija'lil, ri in xinban ri chi'nic ri kas cäban na. Quinwaj c'ut chi quebawil apan cuc' ri e a bak'wäch, pune' man catopan taj chupam.” Jeri' ri Moises, ri pataninel re ri Dios xcäm pa ri ulew re Moab, jas ri u bim ri Ajawaxel, xmuk c'u pa ri u beya' ri rulewal ri Moab chuwäch ri Bet-peor, pa jun c'olbal ri mawi jun etamaninak c'ä camic. Jun sient ruc' juwinak (120) u junab ri Moises aretak xcämic. Man xemoyir ta c'ut ri e u bak'wäch xukuje' man c'o ta yabil che aretak xcämic. Ri aj israelib juwinak lajuj (30) k'ij xcok'ej ri Moises pa ri chaki'j uwo sak re Moab, je c'u xquiban wa' che u tz'akatisaxic ri k'ij re ok'ej xukuje' re bisonic rumal ri u cämical. Ri Josue (u c'ojol ri Nun), xuc'am ri u no'j pa u k'ab ri Moises, ri Moises xuya' can ri u k'ab puwi' ri Josue; jeri' ri aj israelib xeniman che, je xquibano jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Mawi chi c'u jumul xc'oji' ta jun chi k'axal tzij pa Israel jacha' ri Moises, ri xch'aw ta ri Ajawaxel ruc' chwinakil, ri xebuban ta conojel ri mayibal xukuje' ri cajmajibal ri xtak che qui banic rumal ri Ajawaxel pa Ejipt che u c'ulelaxic ri ajawinel, ri e rach tak k'atal tak tzij xukuje' ronojel ri rulew, o ri cajunamataj ta ruc' ri cuinem xukuje' cuc' tak ri nimak tak banoj ri nimak qui banic ri xebuban chuwäch ronojel Israel. Aretak c'u cäminak chic ri Moises, ri pataninel rech ri Ajawaxel, xtzijon ri Ajawaxel ruc' ri Josue, u c'ojol ri Nun ri xtoban ruc' ri Moises, xubij c'u che: “Rumal c'u rech chi cäminak chic ri Moises ri pataninel wech, camic at ri rajawaxic catk'ax chupam ri nima' Jordan ruc' ronojel ri tinimit Israel, rech quixbe pa ri ulew ri quenya' chiwe. Jacha' ri xinchi'j che ri Moises, in quinya' na ronojel ri ulew chiwe ri quiya' wi ri iwakan. Quinya' na ri ulew chiwe ri cächaptaj bic pa ri chaki'j uwo sak xukuje' ri u c'ache'laj ri Libano quetakal c'ä pa ri nima' Euprats, carachilaj ri culew ri aj hititib, copan c'ä chuchi' ri Plo Mediteran. Man c'o ta jun cacuin ta che a ch'äquic pa ronojel ri a c'aslemal, are' c'u ri in quinc'oji' na awuc' jacha' xinc'oji' ruc' ri Moises, man catinya' ta canok mawi jubik' catinwonoba' ta canok. Chachajij anima' xukuje' co chattac'alok, at c'ut catjachow na ri ulew che we tinimit ri', are' c'u echbal wa' ri xinchi'j chque ri e a mam, xuwi wa' ri quintz'onoj chawe chi sibalaj chachajij anima' xukuje' co chattac'alok, chatz'akatisaj c'u ronojel ri cubij ri pixab ri xuya' ri Moises ri pataninel wech chawe. Je chabana' jas ri tz'ibatalic rech utz quel na ronojel ri cabano. Amak'el chatzelela' u bixic ri cubij ri wuj ri tz'ibatal wi ri u pixab ri Dios, chachomaj ri cubij chi pa k'ij chi chak'ab, rech amak'el caban ri catakan wi wa'. Jeri' ronojel ri cabano utz quel na. In ri' ri catintako chi chachajij anima' xukuje' cochattac'alok. Maxe'j awib mawi maqueblaj a c'u'x rumal rech chi ri in, ri Awajawaxel xukuje' a Dios, quinc'oji' na awuc' apawije' ta ne ri catbe wi.” Xuya' c'u takanic ri Josue chque ri c'amal tak u be ri tinimit: “Jix cuc' conojel ri e c'o pa ri kajebal chiya' takanic chque conojel chi chquisuc'umaj ri caquitijo, xa c'u pa oxib k'ij cujk'ax chupam ri nima' Jordan rech cujoc che rechbexic ri ulew ri cuya' na ri Ajawaxel ri ka Dios chke.” Ri Josue xukuje' xtzijon cuc' ri ramak' ri Ruben ri Gad xukuje' ruc' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases, xubij c'u chque: “Chnataj chiwe ri takanic ri xuya' ri Moises chiwe, ri pataninel rech ri Ajawaxel, aretak xubij chiwe chi ri Ajawaxel, ri i Dios, cuya' we ulew ri' chiwe rech cuya' quixuxlanic. Chebiya' can tak ri iwixokil waral, ri ac'alab xukuje' tak ri iwawaj pa we ulew ri' ri xuya' ri Moises chiwe jewa' che ri Jordan. Conojel c'ut ri e utz che u banic ch'o'j che qui c'ama' tak ri qui ch'ojibal chenabej chquiwäch tak ri cachalal, che qui to'ic, c'ä cuya' na ri Ajawaxel chque jun c'olbal re uxlanibal, jacha' ri xuya' chiwe, c'ä quebux c'u na ajchak'e ri ulew ri cuya' na ri Ajawaxel chque. C'äte c'u ri' ri ix cuya' quixtzelej pa tak ri e iwulew chupam we c'olbal ri' pa ri elebal k'ij che ri nima', rech kas xa jumul quixoc che rechbexic we ulew ri' ri xuya' ri Moises chiwe, ri pataninel rech ri Dios.” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Cakaban na ronojel ri uj a takom che u banic, cujbe c'u na jawije' ri cujatak wi. Amak'el cujniman na chawe, jacha' ri xkaban nabe xujniman che ri Moises. Xuwi wa' cakatz'onoj chi chatachilax rumal ri Ajawaxel ri a Dios jacha' ri xuban che rachilaxic ri Moises. Ronojel ri catuc'ulelaj o man cunimaj ta joropa' ri cättakan wi, cacäm na. Xuwi cakatz'onoj chi chachajij anima' xukuje' co chattac'alok.” Kas pa Sitim, ri Josue xebutak bic quieb ya'l tak qui wäch chic'uyal, xubij c'u chque: “Jix che rilic ri ulew xukuje' ri tinimit Jerico.” Xebe c'ut, xebopan cho rachoch jun ixok re nim ch'utin ri jekel pa Jerico Rahab ri u bi', chila' c'u xcoc'owisaj wi ri jun ak'ab. C'o c'u lo jachin xyo'w u bixic che ri rajawinel ri Jerico, je xbix wa' che: “Jujun aj israelib chak'ab chic xebulic e petinak che rilic ri ulew.” Xutak c'u u bixic ri ajawinel che ri Rahab: “Chebawesaj ulok ri achijab ri xepe che awilic ri e c'o chupam ri awachoch, xa c'u e ya'l tak qui wäch.” E u c'olom chi c'ut ri ixok, xubij c'ut: “Kastzij chi xepe jujun achijab che nu solixic, man c'u xinwetamaj taj jawije' quepewi. Pa ri roquibal ak'ab xebec chi' c'ut catz'apix ri u chi' ri tinimit, man weta'm ta c'ut jawije' ri xebe wi. We c'u quixbe aninak che cokataxic, quixcuinic quebirika'.” Kas c'u ne e u pakabam ri ixok, puwi' ri ja, quic'u'm c'u quib chila', pa jujun tak yataj lino ri cätajin quechaki'jarisaxic. Ri e rachijab ri ajawinel xequiterenej pa cakan chusuq'uil ri nima' Jordan, c'ä xebopan na jawije' e c'o wi ri k'axebal. Xuwi c'u xebel bic ri ajch'ojab, xtz'apix ri u chi' ri tinimit. C'ä majok c'u chewar ri ya'l tak qui wäch, ri Rahab xpaki' puwi' ri ja xubij c'u chque: “In weta'm chi ri Ajawaxel u yo'm we ulew ri' chiwe, u banom c'ut chi ri uj sibalaj ka xe'n kib chiwäch. Conojel ri e jekel waral e cäminak che xe'n ib u mac iwech. Keta'm chi aretak xixel ulok pa Ejipt, ri Ajawaxel xuchaki'jarisaj ri u ja'il ri Quiäk Plo rech cuya' quixoc'owic. Xukuje' keta'm chi ri ix xiq'uis tzij puwi' ri Sehon xukuje' ri Og, ri quieb cajawinel ri aj amoreyib ri' e c'o ch'käp che ri Jordan. Sibalaj nim ri xe'n ib ri i yo'm chke aretak xketamaj, chi man c'o ta jachin cuchajij ta anima' che u tac'abaxic rib chiwäch. Rumal rech chi ri Ajawaxel, ri i Dios, are' ri Dios ri c'o chicaj xukuje' iquim cho ri uwächulew. Rumal ri' quintz'onoj chiwe chi chibana' ri chi'nic ri kas cäban na chnuwäch waral, rumal ri Ajawaxel, chi quitok'obisaj qui wäch ri walaxic, je jas ri tok'obisam wächaj ri xinban in chiwe. Chiya' c'u jun etal chwe ri quinjiquiba' ta wi nu c'u'x, chisacha' c'u u mac ri nu tat, ri nu nan, ri e nu xibal xukuje' tak ri canab, xukuje' conojel ri jastak quech. ¡Chujito'tajisaj chuwäch ri cämical!” Ri achijab xquitzelej u bixic che: “Cakajach na ri ka c'aslemal che qui q'uexwäch ri i c'aslemal, xuwi ta ne we man cawesaj ka tzijol. Aretak ri Ajawaxel u yo'm chic we ulew ri' chke, uj cakaban na utzil chawe ruc' tz'akatil.” Rumal c'u rech chi jekel ri Rahab chupam jun ja ri yacom puwi' ri u tapia ri tinimit, ruc' jun colob xebukasaj bic pa ri wenta'n. Xubij c'u chque: “Jix pa ri c'ache'laj, rech man quixrik ta cumal ri quixtzucunic. Oxib k'ij chi c'u' na iwib chila', c'ä quetzelej na ulok pa ri tinimit. C'äte c'u ri' cuya' quitakej ri i be.” Ri achijab xquitzelej u bixic che: “Uj cakatz'akatisaj na ri chi'nic ri kas cäban na, ri ka bim ri xatz'onoj chi cakaban chawe. Aretak c'u chujoc pa ri ulew, ri at catzayiba' we quiäk colop ri' chrij ri u chi' ri wenta'n ri xakasabej bic kech. Chebamulij ba' cho awachoch, ri a tat, ri a nan, ri e awachalal xukuje' conojel ri e ralaxic ri a tat. We c'o quel bic pa ri awachoch, are' ajchak'mac ri' che ri u cämical; man c'o ta ka mac che. We c'u c'o jachin cächapow ri e c'o awuc' pa ri awachoch, uj cujkajben wa'. We c'u c'o cujatzijoj wi, ri uj man cakatz'akatisaj ta chic u banic ri chi'nic ri kas cäban na ri uj chokinak chawäch.” “Je ba' chbanok,” xutzelej u bixic ri ixok. “Chiwila' ba' iwib,” xcha' bic chque, xebe c'ut ri achijab. Xuxim c'u na ri quiäk colob ri ixok che ri wenta'n. Ri quieb ya'l qui wäch xepaki' pa tak ri c'ache'laj oxib k'ij c'ut xquic'ol quib chila', cätajin c'u quetzucux cumal ri ajch'ojab pa conojel tak c'olbal man c'u xecuin ta che qui rikic, chuq'uisbalil c'ut xetzelej pa Jerico. Xekaj c'u ulok ri ya'l qui wäch pa tak ri c'ache'laj xeboc'ow chupam ri nima' Jordan xetzelej c'u pa ri c'olbal ri c'o wi ri Josue: Xquibij che: “Ri Ajawaxel u jachom ronojel ri ulew pa ka k'ab. Rumal kech uj, conojel ri winak ri e c'o chila' e cäminak che xe'n ib.” Chucab k'ij, sibalaj ak'ab, ri Josue xukuje' conojel ri aj israelib xebel bic pa Sitim xebopan chuchi' ri nima' Jordan c'ä majok c'u que k'axic xekaj na chila'. Aretak c'u xoc'ow oxib k'ij ri e c'amal tak be xquisolij ri kajebal. Xquiya' c'ut we takanic ri' chque ri aj israelib: “Xuwi quiwilo chi aretak coc'ow ri u caxa ri Ajawaxel, c'amom bic cumal ri e cojol tabal tok'ob aj levitib, chixel bic jawije' tak ri ix c'o wi chiterenej c'ut. Jeri' quiwetamaj na jawije' ri quixbe wi na, man c'o ta c'u jun chiwe oc'owinak ta nabe pa we be ri'. Man quixkeb ta c'ut ruc' ri caxa', xane' amak'el chixcanaj chrij, chc'ol jun mil quieb sient (1200) bara' i xo'l ruc'.” Xubij c'u ri Josue chque “Chi josk'ila' iwib, rumal rech chi chwek quiwil na ri Ajawaxel quebuban tak mayibal.” Chque tak ri e cojol tabal tok'ob xubij chque: “Chic'ama' ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic chixoc'ow c'u chupam ri nima' chquiwäch ri winak.” Ri e cojol tabal tok'ob xquic'am ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic xenabej c'u chquiwäch ri winak. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Josue: “Camic quinchaplej bic u nimarisaxic a k'ij chquiwäch ri aj israelib. Jeri' ri e are' caquil na chi in c'o awuc' jacha' ri xinc'oji' ruc' ri Moises. At chebataka' ri e cojol tabal tok'ob chi chquic'ama' bic ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic aretak c'u, chebopan chuchi' ri Jordan, quetaq'ui chupam ri nima'.” Xubij c'u ri Josue chque ri aj israelib: “Chitatabej ri cubij ri Ajawaxel ri i Dios. Are' cac'utuw wa' chi ri c'aslic Dios c'o pa i niq'uiajil, quebupac c'ut ri aj cananeyib ri quebirik pa ri i be, ri aj hititib, ri aj hebeyib, ri aj perezeyib, ri aj jerjeseyib, ri aj amoreyib xukuje' ri aj jebuseyib. Chiwila', ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel ri aj chak'e ronojel ri uwächulew cak'ax chupam ri Jordan chiwäch. Rumal ri', chebicha' ba' cablajuj achijab, jun che qui jujunal ri cablajuj amak' aj israelib. Aretak ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak ri u caxa ri Ajawaxel, ri Ajawaxel re ronojel ri uwächulew cäquinim ri cakan chupam ri ja', ri nima' cuk'at na rib pa quieb, ri ja' ri cäpe ajsic cutanaba' binem cuk'il na rib cux na jun nimalaj cho.” Ri aj israelib xebel ulok chupam tak ri qui cäbal ri lic'om ri e jekel wi che oc'owem chupam ri nima', chquiwäch c'u e benak wi ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic. Xak xuwi c'u xeboc ri e cojol tabal tok'ob chupam ri nima' xech'aki' c'u ri cakan rumal ri ja' ri c'o chuchi' (pa ri k'ijol ri cayac ri u wächinic ri ulew ri Jordan capulinic) ri ja' ri petinak ajsic xutanaba' binem xuk'il rib xux jun nimalaj cho. Sibalaj naj xcanaj wi, pa Adam, ri tinimit ri c'o chunakaj ri Saretan. Are' c'u ri ja' ri benak pa ri Cäminak Cho xutakej binem c'ä xq'uis na bic. Jewa' ri xc'ulmatajic aretak xuban quieb ri ja' rech ri nima', ri aj israelib xek'ax chupam chuwäch ri tinimit Jerico. Ronojel ri tinimit xoc'ow chupam ri Jordan pa chaki'jal, aretak ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel canajinak pa u niq'uiajil ri Jordan, co tac'al pa chaki'j ulew. Aretak c'u conojel e oc'owinak chic chupam ri nima' Jordan, ri Ajawaxel xubij che ri Josue: “Chebacha' cablajuj achijab ri e re ri tinimit, jujun chquixo'l jujun amak', chabij c'u chque chi chquesaj cablajuj abaj pa u niq'uiajil ri nima', pa ri c'olbal ri e tac'atoj wi ri e cojol tabal tok'ob, chequic'ama' c'u bic chequiya' c'ut pa ri c'olbal ri quebekaj wi camic chak'ab.” Xebusiq'uij c'ut ri Josue ri cablajuj achijab ri e chatajinak rumal, xubij c'u chque: “Chixoc c'ä pa u niq'uiajil ri Jordan, chuwäch ri u caxa' ri Ajawaxel, ri i Dios, chijujunal c'ut chiya' jujun tak abaj chila' puwi' ri i teleb, jun abaj che u q'uexwäch jun ramak' ri Israel, rech e cablajuj chi conojel. Quebajwataj wa' chiwe che jun c'utbal, pa tak ri k'ij ri quepe na, aretak ri e iwalc'ual caquic'ot na i chi, caquibij na: ‘¿Jas ri quelcaquibij wa' we abaj ri'?’ Ix quibij na chque: ‘Aretak ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel xoc'ow chupam ri Jordan, ri u ja'il ri nima' xuk'at rib chuwäch ri caxa. We abaj tak ri' quebajwatajic rech amak'el canataj chque ri aj israelib ri xc'ulmataj waral.’ ” Ri e are' xquiban ri takanic ri xuya' ri Josue chque. Xequic'am cablajuj abaj ri e c'o chupam ri Jordan, jun che qui q'uexwäch jujun ramak' ri Israel, xequic'am c'u bic c'ä pa ri kajebal, chila' c'u xequinutu' wi, jacha' ri u bim ri Ajawaxel che ri Josue. Ri Josue xebucoj chi c'u cablajuj abaj pa ri c'olbal chupam ri nima' ri xetaq'ui' wi ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak bicri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic. We abaj ri' c'ä e c'o c'u chila' camic. Ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak bic ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic xecanaj pa u niq'uiajil ri Jordan aretak ri aj israelib cätajin quequiban conojel ri jastak ri xetak che qui banic rumal ri Ajawaxel rumal ri Josue. Ri winak xeboc'ow aninak, aretak c'u conojel e k'axenak chic ch'käp, xquiq'uis oc'owem ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak ri u caxa ri Ajawaxel, xenabej c'u chuwäch ronojel ri tinimit. Xukuje' xek'ax ch'käp che ri nima' ri ajch'ojab aj ramak' ri Ruben ri Gad xukuje' ri e rech ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases. E cuc'am tak ri qui ch'ojibal xeboc'owic, e benak c'u chquiwäch ri niq'uiaj aj israelib chic, je jas ri takanic ri u yo'm ri Moises chque. Xa col man e cawinak mil ri achijab ri e cuc'am tak qui ch'ojibal e suc'umatal che u banic ri ch'o'j xeboc'ow chuwäch ri Ajawaxel, xebe pa ri lianic chunakaj ri Jerico. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel xubano chi ronojel Israel chumayijij xukuje' chi nim chi rila' wi ri Josue, jacha' ri xuban che ri Moises pa ronojel ri u c'aslemal. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Josue: “Che ba' taka' ri e cojol tabal tok'ob ri e uc'aninak ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic, chi chebel ulok chupam ri Jordan.” Ri Josue xuya' takanic chque chi chebel ulok, xuwi c'u xebel ulok ri e cojol tabal tok'ob pa ri Jordan xquiya' c'ut ri cakan pa jun chaki'j c'olbal, ri u ja'il ri nima' xtzelej pa ri u binibal xpulin chi c'u ri u chi' jacha' ri nabe'. Ri aj israelib xebel bic chunakaj ri Jordan pa ri lajuj rajilabal ri nabe ic', xebekaj c'u pa Jilgal, pa ri elebal k'ij che ri Jerico. Chila' c'u xebuya' wi ri Josue ri cablajuj abaj ri xec'am ulok chupam ri Jordan. Xubij c'u chque ri aj israelib: “Pa tak ri k'ij ri quepe na, aretak ri e iwalc'ual caquic'ot na i chi': ‘¿Jas quel caquibij tak wa' we abaj ri'?’, chebitzijoj chque ri xquiban ri aj israelib xeboc'ow chupam ri nima' Jordan pa chaki'jal, xukuje' ri xuban ri Ajawaxel ri u Dios xuchaki'jarisaj ri u ja'il ri Jordan aretak xixoc'ow ix, jacha' ri u chaki'jarisaxic canok ri Quiäk Plo aretak xujoc'ow uj. Jeri' conojel ri tinimit ri e c'o cho ri uwächulew caquetamaj na chi sibalaj nim ri u cuinem ri Ajawaxel, are' c'u ri ix nim quiwil wi na amak'el ri Ajawaxel ri i Dios.” Conojel ri cajawinelab ri aj amoreyib ri e c'o pa ri u kajebal k'ij che ri Jordan, xukuje' tak ri cajawinelab ri aj cananeyib ri e c'o chuchi' ri Plo Mediteran, xoc pa qui jolom chi ri Ajawaxel xuchaki'jarisaj ri u ja'il ri nima' Jordan aretak xeboc'ow ri aj israelib chupam, sibalaj c'u xuya' xe'n ib chque, man c'u xquichajij ta anima' che u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib. Chi' c'ut xubij ri Ajawaxel che ri Josue: “Chabana' jujun cuchilo re abaj, che etal chakopij jubik' ri qui tz'umal ri e achijab wi ri achijab aj israelib.” Ri Josue xebuban tak ri cuchilo, xebukopij c'ut ri u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi ri achijab aj israelib pa ri juyub re Aralot. Rumal rech chi conojel ri achijab ri e utz chi che u banic ch'o'j aretak xebel ulok pa Ejipt e cäminak chi can pa tak ri be pa ri chaki'j uwo sak. Pune' c'u conojel ri xebel ulok pa Ejipt, kopim chic u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi ri achijab, are' c'u ri c'äte xebalax pa ri be pa ri chaki'j uwo sak man banom ta wa' chque. Rumal c'u rech chi cawinak junab xebin ri aj israelib pa ri chaki'j uwo sak, e cäminak chi c'u conojel ri achijab ri xebel ulok pa Ejipt ri c'o chi qui junab che u banic ch'o'j. We achijab ri' man xeniman ta che ri Ajawaxel rumal ri' ri are' xcha' chque ruc' chi'nic ri kas cäban na chi man caquil ta na ri ulew ri xuchi'j u ya'ic chque ri e qui mam, ulew ri cabelel wi ri leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ri ja'. Rumal ri', ri Josue xebukopij ri u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi ri e qui c'ojol tak we achijab ri', ri xebucoj ri Ajawaxel che qui q'uexwäch, ri man xekopix ta ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi nabe che etal, rumal rech chi e c'o pa ri be. Aretak xekopitaj ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che etal, xebuxlan pa ri kajebal ri e c'o wi c'ä xebutzir na. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Josue: “Rumal c'ut ri qui kopixic ri qui tz'umal ri achijab wi ri achijab, wesam ri qui yok'onic ri aj ejiptib piwi'.” Rumal ri', c'ä cäbix Jilgal che we c'olbal ri'. Ri aj israelib xecanaj pa Jilgal, pa ri k'ij ri cajlajuj rajilabal ri ic', pa ri xk'ekal, xcoc'owisaj ri Oc'owem pa tak ri u lianic ri Jerico. Kas pa ri k'ij ri' xequitij tak ri caxlanwa ri man yo'm ta ch'am ruc' xukuje' q'uilim trico, che chi c'ut ri ucab k'ij are' xquitij chic ri wächinic ri u yo'm ri ulew. Kas chi' c'ut pa ri k'ij ri' man c'o ta chi jaswa' xkajic, jeri' ri aj israelib pa ri junab ri' are' xquitij ri u wächinic ri ulew pa Canaan. Jun k'ij, c'o apan ri Josue chunakaj ri Jerico, xrilo chi c'o jun achi' chuwäch ri c'o jun ch'ich' re ch'o'j pa u k'ab. Ri Josue xkeb ruc' xuc'ot c'u u chi': “¿La at kachil o at cachil ri ka c'ulel?” “Mawi ri jun mawi ri jun chic,” xcha' ri achi. “In petinak jacha' che c'amal qui be ri rajch'ojab ri Ajawaxel.” Xpe c'u ri Josue xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew, xuc'ot c'u u chi': “¿Jas ri takanic cuya' ri Wajaw che we pataninel ech la ri'?” Ri c'amal qui be ri rajch'ojab ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Chebawesaj ri a xajäb, rumal rech chi are' jun tastalicalaj c'olbal ri at c'o wi.” Ri Josue xniman c'u che. Man c'o ta jun cacuinic coc bic mawi quel ulok pa Jerico, xetz'apix c'ut ri e u chi' ri tinimit che u to'ic chquiwäch ri aj israelib. Are' c'ut ri Ajawaxel xubij che ri Josue: “In nu jachom ri Jerico rachil ri rajawinel xukuje' tak ri e rajch'ojab pa a k'ab. Ix, ajch'ojab ri aj israelib, wakib k'ij chiya' jusut chrij ri tinimit. Wukub e cojol tabal tok'ob quenabej na chuwäch ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic, chquijujunal chcuc'aj jujun trompet re ruc'a' chij, pa ri uwuk k'ij c'ut quiya' na wukub su't chrij ri tinimit, ri e cojol tabal tok'ob caquitakej c'u na cok'isaxic tak ri trompet. Aretak c'u i tom chic ri trompet cuban jun rok'ibal ri jalanic, chiraka' i chi' ruc' ronojel ri i chuk'ab, ri nimalaj u tapia ri tinimit cätzak na. Rajawaxic c'ut chi chijujunal quixoc chupam ri tinimit.” Ri Josue xebusiq'uij ri e cojol tabal tok'ob xubij c'u chque: “Chic'ama' bic ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, wukub c'ut chiwe chenabej chuwäch ri caxa, cacuc'aj bic trompet quech cuc'a' chij.” Che c'u ri tinimit xubij wi: “Jix chiya' jusut chrij ri tinimit. Ri achijab ri quech'ojinic, chenabej chuwäch ri u caxa ri Ajawaxel.” Conojel xquiban ri xetak che u banic rumal ri Josue. Ri wukub e cojol tabal tok'ob e benak chuwäch ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, cätajin cacok'isaj ri wukub trompet, benak c'u ri caxa chquij. Ri achijab ri e banal ch'o'j e benak chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob, are c'u ri q'uialaj winak e benak chrij ri caxa e are tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob man caquitanaba' ta c'u cok'esaxic tak ri trompet. Xuya' c'u takanic ri Josue chque ri ajch'ojab chi che bin ruc' yinelijem, c'ä cuya' na takanic chque che u rakic qui chi' ruc' ronojel ri qui chuk'ab. Ri Josue xubano chi ri u caxa ri Ajawaxel xuya' jusut chrij ri tinimit. C'äte c'u ri' xtzelej pa ri kajebal, chila' c'u xcoc'owisaj wi ri chak'ab. Chucab k'ij, sibalaj ak'ab, xwalij ri Josue e are' tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob xquitelej ri u caxa ri Ajawaxel. Ri wukub e cojol tabal tok'ob e nabe' chuwäch ri u caxa ri Ajawaxel, man xquitanaba' ta binem mawi xquitanaba' cok'esaxic tak ri qui trompet. Ri achijab ri e banal ch'o'j e nabe chquiwäch, ri niq'uiaj chic e benak chrij ri caxa. Ri trompet man caquitanaba' ta ok'enic. Chucab k'ij xquiya' chi jusut chrij ri tinimit xetzelej chi c'u pa ri qui kajebal. Wakib k'ij je xquitakej u banic wa'. Pa ri uwuk k'ij ak'ab xewalijic xebin chi c'u chrij ri tinimit, jacha' ri qui banom canok nabe, pa ri k'ij c'ut ri' xquiya' wukub su't chrij. Aretak ri e cojol tabal tok'ob xecok'esaj ri trompet chuwuk mul, ri Josue xuya' we takanic ri' chque ri winak: “¡Chiraka' i chi'! Ri Ajawaxel u jachom ri tinimit pa i k'ab. Ri tinimit, rachil ronojel ri c'o chupam, cätastaj chnimalaj ronojel che u sachisaxic u wäch rumal rech chi je takanic u yo'm ri Ajawaxel. Xuwi cato'tajisax ri qui c'aslemal ri Rahab ri ixok re nim ch'utin xukuje' ri quito'm quib pa ri rachoch, rumal rech chi xebuc'ol ri ya'l tak qui wäch ri xetak ulok. Are' c'u ri ix, chichajij iwib chi c'o jas mimajij mawi c'o jas michapo chque ri jastak ri e c'o pa ri tinimit u tasom c'ut ri Ajawaxel che u sachisaxic u wäch, we c'u man je quiban wa' quiya' na ri Israel chuxe' c'okonic quic'am c'u na ulok ri quiäksakil puwi'. Are' c'u ri k'an puak ri sak puak, xukuje' conojel ri jastak ri e re k'an ch'ich' xukuje' ri e re räx ch'ich', e tastal che ri Ajawaxel, queya' c'u na ruc' ri u k'inomal.” Ri winak xquirak qui chi' xukuje' ri trompet xebok'ic. Aretak ri aj israelib xquita' ri cok'ebal tak ri trompet, xquichaplej u rakic qui chi' ruc' ronojel ri qui chuk'ab, xtzak c'ut ri u tapia ri tinimit. Xekaj c'u puwi' ri tinimit, xquimajij c'ut. Xequicämisaj c'ut cuc' ch'ich' re ch'o'j ri achijab, ri ixokib, ri c'ojolab ri ri'jab, xukuje' c'u ne tak ri wacax, ri chij, xukuje' tak ri bur. Ronojel c'ut xquisachisaj u wäch. Ri Josue xubij chque ri quieb ya'l tak qui wäch ri xepe can che rilic ri ulew: “Jix cho rachoch Rahab chiwesaj bic chila' junam cuc' ri e rachalaxic, je jacha' ri xichi'j che.” Ri e are' xeboc pa ri ja xquesaj bic ri Rahab, ri u tat ri u nan, ri e rachalal xukuje' conojel ri rachalaxic, xequic'am c'u bic pa jun c'olbal ri man c'o ta wi jas caquic'ulmaj chrij ri c'olbal ri e kajinak wi ri aj israelib. Xquiporoj c'ut ri tinimit xukuje' ronojel ri c'o chupam. Xuwi c'u xquesaj ri sak puak, ri k'an puak ri jastak re k'an ch'ich' xukuje' re räx ch'ich', ri xquiya' ruc' ri u k'inomal ri Ajawaxel. Ri Josue xutok'obisaj u wäch ri u c'aslemal ri Rahab xukuje' ri e ralaxic, rumal rech chi xebuc'u' ri e ya'l tak qui wäch ri xetak ulok rumal ri Josue che rilic ri Jerico. Kas pa ri k'ij ri' ri e rija'lil ri Rahab xejeki' can chquixo'l ri aj israelib. Jun chi'nic ri kas cäban na xcha' c'ut ri Josue: “C'okotajinak chuwäch ri Ajawaxel ri cutijtobej u walijisaxic ri tinimit Jerico. Checoj ri u tac'alibal puwi' ri u c'ojol ri nabeal, puwi' chi c'ut ri q'uisbal u c'ojol quecoj tak ri e u tz'apibal ri oquibal.” Ri Ajawaxel xuto' ri Josue, xjabun c'ut ri u tzijol ri Josue pa ronojel ri ulew. Jun c'ut chque ri ramak' ri Juda, Acan u bi' u c'ojol ri Carmi, ri' u mam ri Zabdi u xiquin u mam ri Zar, xebuc'am quieb oxib jastak chque ri e tasom che u sachisaxic qui wäch, rumal c'u rech wa' conojel ri aj israelib xebux ajchak'maquib chuwäch ri Ajawaxel chi xc'am ri u yo'm wi takanic ri Ajawaxel chi casachisax u wäch. Rumal c'u rech wa' ri Ajawaxel xnicow ri royowal paquiwi' ri aj israelib. Ri Josue e u takom chi bic jujun achijab kas pa Jerico, rech quebe c'ä pa Hai, ri c'o pa elebal k'ij che ri Betel, chunakaj ri Bet-aben, xuya' takanic chque chi chequila' ri ulew. Xebe c'u che rilic ri Hai, aretak c'u xetzelej ulok xquibij che ri Josue: “Man rajawaxic taj chi ronojel ri tinimit quech'ojin ruc' ri Hai, quieb o xib mil achijab quebubana' che u majixic ri tinimit. Matak la bic ronojel ri tinimit, ri e chajil rech ri tinimit man e q'ui taj.” Je c'u ri', oxib mil achijab xepaki' che u banic ch'o'j ruc' ri Hai. Xech'äc c'u cumal ri aj Hai xebanimaj c'u chquiwäch; craj c'u ne xequicämisaj juwinak waklajuj (36) aj israelib, ri xequiterenej niq'uiaj c'ut ri kas chuchi' ulok ri roquibal ri tinimit c'ä pa ri paxibal abaj, xequisoc c'ut pa ri xuluxic. Rumal rech wa' ri winak xuban quieb qui c'u'x xechukchubic. Ri Josue xukuje' ri e nimak tak tatayib aj Israel xequijis tak ri catz'iak xquiya' ulew pa tak qui jolom che u c'utic ri c'axc'ol; xquimej c'u quib chuwäch ri u caxa ri Ajawaxel xquiya' ri qui palaj cho ri ulew, c'ä xpe na ri xk'ekal. Xcha' c'u ri Josue: “¡Ay, Ajawaxel, Ajawaxel! ¿Jasche xban la' chi we tinimit ri' xroc'owisaj ri nima' Jordan? ¿La xa pa lo che ka jachic pa qui k'ab ri amoreyib, rech casachisax ka wäch cumal? ¡C'o ta banom wi xujcanaj ta can ch'käp che ri Jordan! ¡Ay, Ajawaxel, Ajawaxel! ¿Jas ta ri cuya' quinbij ta chic camic chi ri Israel animajinak chquiwäch tak ri e qui c'ulel? Ri aj cananeyib xukuje' conojel ri e jekel pa ri ulew caquinabej na ri c'ulmatajinak, cujquich'äc c'u na junam, mawi c'u ne ta ri natabal kech cacanajic. ¿Jas c'u lo ri cuc'ulmaj na ri nimalaj bi' la?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Chatwalijok. ¿Jas ri caban chi', cho ri ulew? Ri aj israelib e macuninak, quiyojim ri c'ulwächinic ri xinban cuc'. Xequimajij ri jastak ri ya'tal u sachisaxic qui wäch; xequeläk'aj queta'm c'ut chi man utz ta ri caquibano, e qui c'olom c'u chquixo'l ri jastak quech. Rumal ri' ri aj israelib man que cuintaj quech'äcan paquiwi' ri e qui c'ulel. Quebanimaj na chquiwäch, are' c'u ri camic ri aj israelib takal chque chi casachisax qui wäch. We c'u ri ix man qui sachisaj ta u wäch ri xinya' wi takanic chi casachisax u wäch, man quintakej ta c'olem iwuc'. Chatwalijok chamulij ri tinimit. Chabij chque chi chquisuc'umaj quib rech quepe che u tac'abaxic quib chnuwäch chwek, rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel xukuje' u Dios ri Israel, je quinbij wa': ‘At, Israel, a majim ri kas ya'tal u sachisaxic u wäch, we c'u man casachisaj ta u wäch xukuje' we man cawesaj ta bic awuc', man catcuin taj catch'äcan paquiwi' ri a c'ulel.’ Chwek chixeltac'al iwonojel pa jujun tak amak', are' c'u ri amak' ri quinc'utu caquitac'aba' na quib pa tak u k'ab achalaxic, ri u k'ab achalaxic ri quinc'utu quebutac'aba' na ri jujun ja winak ri jun ja winak ri quinc'utu quebutac'aba' na ri jujun tak rachijab. Jachin c'ut ri c'o pa u k'ab ri ya'tal u sachisaxic u wäch, caporox na querachilaj na ri ralaxic xukuje' conojel ri jastak quech, rumal rech chi xuban jun jasach ri man ya'tal ta u banic pa Israel xukuje' chi man xutz'akatisaj ta ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel.” Chucab k'ij, ri Josue sibalaj ak'ab xwalijic xuya' c'u takanic chque ri winak chi chebeltac'alok chequitasala' tak quib pa tak amak'. Ri Ajawaxel xuc'ut ri ramak' ri Juda. Xuban c'ut ri Josue chi ri ramak' ri Juda quebutac'aba' na ri u k'ab rachalaxic chquijujunal are' c'u xc'ut ri u k'ab rachalaxic ri Zar. Chquixo'l c'ut ri aj Zar are xc'ut ri ralaxic ri Zabdi. Aretak c'u xequitac'aba' quib ri achijab chquijujunal, are' xc'ut ri Acan, ri u c'ojol ri Carmi, ri' u mam ri Zabdi u xiquin u mam c'ut ri Zar, ri aj ramak' ri Juda. Xubij c'ut ri Josue che ri Acan: “Nu c'ojol, chaya' u k'ij xukuje' chak'ijilaj ri Ajawaxel ri xukuje' u Dios ri Israel, chabij ba' chwe jas ri a banom. ¡Mach'uk chnuwäch!” Ri Acan xutzelej u bixic che: “Kastzij, quink'alajisaj chi in macuninak chuwäch ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel. Are' wa' ri xinbano: Chquixo'l ri jastak ri xekamajij pa Jerico, xtaki' nu wäch che ri jun je'lalaj c'ul aj Babilon, quieb sient sak puak jurabaj k'an puak ri craj capajan jun libra. Xekaj we jastak ri' chnuwäch, xecanaj c'u can wuc', nu mukum c'u chuxe' ri nu cäbal lic'om ri nu tanim, nu yo'm c'u ri puak chuxe'.” Ri Josue xebutak bic jujun achijab pa ri u cäbal ri lic'om ri Acan, ri xequirika' c'u ronojel ri c'olotal chila' c'o ri puak chuxe'. Xquimulij xquic'am c'u bic ruc' ri Josue xukuje' chquiwäch ri aj israelib, ri xquiya' chuwäch ri Ajawaxel. Xquic'am c'u bic ri Acan pa ri beya' re Acor junam ruc' ri sak puak, ri c'ul ri jurabaj k'an puak, ri e u c'ojol xukuje' ri e u mia'l, ri e u wacax, ri e u bur xukuje' tak ri u chij, ri u cäbal ri lic'om xukuje' ronojel ri c'o ruc'. Ri Josue xubij che: “¿Jasche xac'am ulok we u q'ueyowal ri' pakawi'? Camic, are' ri Ajawaxel chubana' chi chkaj ri u q'ueyowal pawi' ri xac'am ulok pakawi'.” Xuwi xbitaj wa', conojel ri aj israelib xquicämisaj ri Acan che abaj xukuje' ri e c'o ruc', xequiporoj c'ut. Xya' c'u jumulaj abaj puwi', ri c'ä c'o camic. Rumal rech wa' we c'olbal ri' c'ä cäbix beya' re Acor che. Je xban wa' che u jamarisaxic ri royowal ri Ajawaxel puwi' ri Israel. Ri Ajawaxel xubij che ri Josue: “Maxe'j awib mawi mat chukuchubic. Chebamulij conojel ri ajch'ojab jät che u banic ch'o'j ruc' ri Hai, quinya' c'u na ri ch'äcanic chawe puwi' ri rajawinel ri Hai xukuje' ri u winak. Ri u tinimit xukuje' tak rirulew quecanaj na pa a k'ab, ri at caban na ruc' ri Hai xukuje' ri rajawinel jacha' ri xaban che ri Jerico xukuje' ri rajawinel, che c'u we jutij ri' cuya' quiban iwech chque ri jastak xukuje' tak ri cawaj ri e ch'äctajinak. Chasuc'umaj jun ch'äcanic ri man c'o ta cänabexic, chrij ri tinimit.” Ri Josue xusuc'umaj rib junam cuc' conojel ri e u rajch'ojab che u banic ch'o'j ruc' ri Hai. Xebucha' juwinak lajuj mil ajch'ojab, ri xebutak bic chak'ab xuya' c'ut we takanic ri' chque: “Utz u tatabexic chibana': jix chiya' iwib chrij ri tinimit, chi c'u iwib chunakaj xak c'u chixc'ol che reyexic ri u banic ri ch'o'j. Are' c'u ri in xukuje' conojel ri winak ri e c'o wuc' cujnakajin che ri tinimit, aretak c'u chebel ulok ri winak chupam ri tinimit che u banic ch'o'j kuc' cujanimaj c'u na chquiwäch, jacha' ri nabe. We winak ri' cujcokataj na aretak chujanimaj chuwäch ri tinimit, are c'u pa qui c'u'x chi uj animajinak chic jumul chquiwäch. Quixel c'u ulok ix pa ri c'ubal iwib qui majij c'u na ri tinimit, are' c'ut ri Ajawaxel ri i Dios cujach na pa i k'ab. Aretak c'u i majim chic, chiporoj, je jacha' ri u bim ri Ajawaxel. Jun takanic wa'.” Xuya' c'u takanic ri Josue chque chi quebec, xebe c'ut xequic'u' quib chuxo'l ri Betel ruc' ri Hai, pa ri u kajebal k'ij che ri Hai, are c'u ri Josue xroc'owisaj na ri jun ak'ab pa kajebal. Chucab k'ij, sibalaj ak'ab xwalij ri Josue xebusolij ri u winak. Xuya' c'u rib chquiwäch, junam cuc' ri e qui rija'l ri Israel, xebe c'u che u banic ch'o'j ruc' ri Hai. Xekeb ruc' ri tinimit chusuq'uil ri u wäch xquiya' c'u quib pa ri riquiak'ab ri Hai, xcanaj ri beya' chquiwäch ruc' ri tinimit. Ri Josue xebuc'u' job mil (5000) achijab chuxo'l ri Betel ruc' ri Hai, pa ri u kajebal k'ij che ri tinimit, jeri' chi ri ajch'ojab quieb xquibano ri juk'at xuc'u' rib pa ri u kajebal k'ij che ri tinimit, ri juk'at chic xquiya' quib pa ri iquiak'ab. Ri Josue xutakej u be pa ri chak'ab ri' c'ä xopan na pa u niq'uiajil ri beya'. Aretak ri rajawinel ri Hai xeril ri ajch'ojab, xucoj aninakil xel c'u ulok cuc' conojel ri e rajch'ojab che u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib pa ri beya' re ri Jordan, man xunabej ta c'ut chi e c'o chi niq'uiaj aj israelib quic'u'm quib chrij ri tinimit. Ri Josue xukuje' ri rachijab xquiban quib chi quebanimajic, xebanimaj c'u chquiwäch ri aj Hai xebe pa ri u be ri cäbe pa ri chaki'j uwo sak. Conojel c'ut ri cajch'ojab ri aj Hai xya' takanic chque che qui ternexic, rumal c'ut ri u ternexic ri Josue xenajtin che ri tinimit. Man c'o ta jun achi aj Hai mawi aj Betel ri ma ta xel ulok che qui ternexic ri aj israelib; rumal c'u rech chi kas xbe canima' che qui ternexic man c'o ta xecanaj che u to'ic ri tinimit. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Josue: “Chaya' ri etal che u ch'äquic ri tinimit re Hai quinjach c'u na pa a k'ab.” E are' tak c'ut ri qui c'u'm quib ruc' aninakil xebel ulok pa ri c'ubal tak quib, xbequiq'uiaka' quib pa ri tinimit xquimajij c'ut, xquit'ikaxtaj c'u k'ak' che. Aretak ri achijab aj Hai xquitzalc'atij quib xeca'y chquij, xtaki' qui wäch chi ri u sibal ri tinimit xpaki' c'ä cho ri caj. Man c'o ta chi jawije' caquito' ta chi wi quib, are' c'u ri aj israelib ri xebanimaj pa ri chaki'j uwo sak, xquitzalc'atij quib che u banic ri ch'o'j. Aretak c'u xril ri Josue xukuje' conojel ri aj israelib chi ri xquic'u' quib qui majim chic ri tinimit, qui t'ikom chi c'u k'ak' che, xetzelej chquij xech'ojin cuc' ri aj Hai. Ri xemajin ri tinimit aninak xebel ulok chupam, xelak'aputaj c'u can ri aj Hai cumal ri cak'at cajch'ojab ri aj israelib ri xeboc che u banic ch'o'j cuc' ri aj Hai c'ä xq'uis na qui cämisaxic conojel. Xuwi xquic'asba' canok ri rajawinel ri Hai, ri xquichapo xquic'am c'u bic chuwäch ri Josue. Aretak c'u e cämisatajinak chic conojel ri aj Hai ri xebel ulok che qui ch'äquic, ri aj israelib, xetzelej pa Hai xequicämisaj c'ut ri e canajinak canok. Pa ri k'ij ri' xecäm ri cablajuj mil (12,000) winak ri e c'o pa Hai, chi achijab chi ixokib, ri Josue man xuk'il ta ri takanic che qui cämisaxic ri e c'o pa ri tinimit c'ä xuq'uis na tzij paquiwi' chnimalaj conojel. Ri aj israelib xequic'am conojel ri awaj xukuje' ri jastak ri e c'o pa ri tinimit, jacha' ri u bim ri Ajawaxel che ri Josue, ri Josue xuporoj ri Hai xa c'u jumul xuq'uistzij puwi', jas ri quilitaj camic. Ri rajawinel ri Hai xxequebax che ri u k'ab jun che' rumal ri Josue c'ä pa ri benak k'ij, aretak c'u xkaj ri k'ij, xtakanic chi chkasaxok chrokobax c'ut chuchi' ri oquibal chupam ri tinimit, chmulix c'u abaj puwi'. Ri jumulaj abaj c'ä c'o chila' camic. Ri Josue xuwoc c'u jun porobal che ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, pa ri juyub Ebal, je jacha' ri takanic ri xuya' ri Moises ri pataninel rech ri Ajawaxel chque ri aj israelib je jacha' ri tz'ibatal chupam ri wuj re ri u pixab ri Moises: “Jun porobal que abaj ri man cätzoc' taj.” E are' c'u ri aj israelib xequichi'j tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi' ri porobal, xequiya' c'u tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Chquiwäch c'ut ri aj israelib, ri Josue xutz'ibaj c'u chquiwäch tak ri abaj re ri porobal, ri pixab ri u yo'm ri Moises chque. Ronojel c'ut ri tinimit, ri e rija'lil ri Israel jacha' xukuje' ri man e qui winakil taj, xukuje' ri e qui rija'l, ri takanelab xukuje' ri k'atal tak tzij xquiya' quib pa tak u xcut ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob aj levitib ri e uc'aninak puwi' qui teleb. Che ri u tewichibal ri tinimit Israel, pa niq'uiaj chque e c'o pa u xcut ri juyub Jerizim, ri jun pa niq'uiaj chic pa u xcut ri juyub Ebal, je jacha' ri takanic ri xuya' ri Moises kas pa ri chaplebal, ri pataninel rech ri Ajawaxel. Ri Josue xebuya' qui siq'uixic tak ri tzij ri tz'ibatal pa ri wuj re ri pixab, ri e re tewichibal jacha' ri e re c'okonic. Man c'o ta xa ta ne jun tzij che ronojel ri takaninak wi ri Moises, ri ma ta xuya' u siq'uixic ri Josue chquiwäch conojel ri aj israelib, chi ixokib chi ac'alab, xukuje' ne ri man e qui winakil taj ri e jekel chquixo'l. Ri cajawinelab ri hititib, ri amoreyib, ri cananeyib, ri perezeyib, ri hebeyib xukuje' ri jebuseyib xquinabej ri c'ulmatajinak. (We ajawinelab tak ri' e jekel pa ri u kajebal k'ij che ri u chi' ri nima' Jordan, pa tak ri c'ache'laj, pa tak ri lianic xukuje' pa ronojel ri tak'aj chuchi' ri Plo Mediteran quetakal c'ä ruc' ri rulewal ri Libano). Conojel wa' xquijunaj qui tzij xquijunaj c'u quib che u banic ch'o'j ruc' ri Josue xukuje' cuc' ri aj israelib. E are' c'u ri aj hebeyib ri e jekel pa Gabaon xquetamaj ri u banom ri Josue cuc' tak ri tinimit ri Jerico xukuje' ri Hai, xquichomaj c'u u subic. Xquitakej qui be, xequiya' c'u bic chquij ri qui bur k'e'l tak coxtar xukuje' k'e'l tak tz'um u c'abal u wa'l uva, ri e tek'tobinak ri e c'ojom; xukuje' xequicoj bic k'e'l tak catz'iak k'e'l tak qui xajäb ri xa e c'ojom, xequic'am bic chaki'j tak caxlanwa ri e pusirinak chic. Aretak xebopan pa ri kajebal ri c'o pa Jilgal, xquibij che ri Josue xukuje' chque ri aj israelib: “Pa naj tak ulew uj petinak wi. Chibana' jun c'ulwächinic kuc'.” Ri aj israelib xquitzelej u bixic chque ri aj hebeyib: “Ix cäraj ne xa jewa' quixel wi, nakaj chke; ¿jas ta che cakaban jun c'ulwächinic iwuc'?” Xquibij c'ut we winak ri' che ri Josue: “Ri uj cakajach kib pa i k'ab che i patanixic.” Ri Josue xuc'ot qui chi': “¿Ix jachinok ix? ¿Jawije' quixpe wi?” We winak ri' xquitzelej u bixic: “Sibalaj naj uj elinak wi ulok, rumal rech ri u tzijol ri Ajawaxel ri i Dios. Xketamaj ronojel ri xuban pa Ejipt, xukuje' ri xuban chque ri quieb cajawinel ri e aj amoreyib ch'käp che ri Jordan, che ri Sehon che ri Ezbon xukuje' che ri Og ri c'o pa Basan, ri xc'oji' pa Astarot. Rumal ri', ri e c'amal tak ka be xukuje' tak ri e ka winakil xquibij chke: ‘Chebic'ama' bic i wa' ri quitij pa tak ri be jix c'ut jawije' ri e c'o wi. Chibij c'u chque chi cakajach kib pa qui k'ab che qui patanixic cakaj c'ut cakaban jun c'ulwächinic cuc'.’ Aretak xujel ulok che tzucuxic alak, c'ä e mak'in we caxlanwa ri', are' c'u ri camic e pusirinak chic e chaki'j chic. Xukuje' tak we tz'um ri' e c'ac' wa' aretak xebekanojisaj che u wa'l uva, e tek'tobinak chi c'ut. Xukuje' c'u u c'ulmam ri katz'iak xukuje' tak ri ka xajäb, naj c'ut ri be ri ka banom.” Ri aj israelib xquina' que ri qui wa ri aj Gabaon man xquita' ta c'u na qui no'j che ri Ajawaxel. Xuban c'ut jun c'ulwächinic ri Josue cuc' re jamaril, xuya' c'u u tzij chi man quebucämisaj taj; ri niq'uiaj chic c'amal tak qui be ri aj israelib ruc' ri chi'nic ri kas cäban na xecha' chi xukuje' caquibano. Churox k'ij xquinabej ri aj israelib chi ri aj Gabaon xa e qui c'ulja. Xebel c'u bic che qui tzucuxic ri aj Gabaon, churox k'ij c'ut xebopan chupam tak ri qui tinimit, e are' c'u wa' ri Gabaon, ri Capir, ri Beerot xukuje' ri Quiriat-jearim. Man c'u xecämisax ta cumal ri aj israelib, rumal rech chi ri e c'amal tak be ruc' chi'nic ri kas cäban na xecha' chquiwäch rumal ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj israelib chi man quequicämisaj taj. Rumal rech wa' ri tinimit xech'ach'at chquij ri c'amal tak be, xquibij c'ut ri c'amal tak be chque: “Ri uj ruc' chi'nic ri kas cäban na uj chokinak chque rumal ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel, chi man quekacämisaj taj. Rumal ri' camic man cuya' ta ri c'o ta jas ri cakaban ta chque. Cakaya' c'u na c'olbal chque chi quec'asi'c, we c'u cakapaxij ri chi'nic ri kas cäban na, ri Dios coyowar na kuc'.” Je c'u ri', ri e c'amal tak qui be ri aj israelib xquiya' takanic chi chec'asbaxok, checoj c'u che banal tak si' xukuje' e erel tak ja' che ronojel ri tinimit. Je c'u xquiban wa' ri c'amal tak be che u tz'akatisaxic ri chi'nic ri kas cäban na ri e chokinak wi. Ri Josue, xebusiq'uij ri aj Gabaon pa u tuquiel wi xuc'ot qui chi', xubij chque: “¿Jasche xujisubu sibalaj naj uj petinak wi xixcha' chke, kas c'u ne tzij chi xa chi' quixel wi? Rumal rech wa' quixcanaj canok chuxe' c'okonic, man c'o ta iwelic amak'el quixux pataninelab. Quiban na ri si' quiwesaj na ri ja' ri cajwataj che ri rachoch ri nu Dios.” We winak ri' xquibij che ri Josue: “Ri uj xkabano rumal rech chi sibalaj xkaxe'j kib chi cujicämisaj na, ri uj xkanabej chi ri Ajawaxel ri i Dios xutak ri Moises, ri pataninel rech, chi chuya' ronojel we ulew ri' chiwe, chsachisax c'u qui wäch conojel ri e jekel waral. Uj c'o c'u pa k'ab la; bana' ba' la chke jachique ri kas utz quil la.” Man xuya' ta c'u c'olbal ri Josue chque ri aj israelib chi quequicämisaj ri aj Gabaon, xebucoj c'u che banal tak si' xukuje' che e erel tak ja' che ri tinimit, xukuje' che ri porobal ri rech ri Ajawaxel, pa ri c'olbal ri cucha' na ri Ajawaxel. C'ä je c'ut caquiban ri aj gabaonib camic. Rumal rech wa' ri Adonisedec xutak u bixic we takquil ri' chque tak ri ajawinelab Hohan re Hebron, Piream re Jarmut, Japiy aj Lacs, xukuje' Debir aj Eglon: “Chixpet waral chinito' che u banic ch'o'j ruc' ri Gabaon u banom c'u jun c'ulwächinic ruc' ri Josue xukuje' cuc' ri aj israelib.” Je c'u ri' ri job cajawinelab ri aj amoreyib ri ajawinel re Jerusalen, re Hebron, re Jarmut, aj Lacs xukuje' Eglon, xquimulij quib xquitakej qui be junam cuc' ri cajch'ojab che u mulixic quib chuwäch ri Gabaon che u banic ch'o'j ruc'. Are' c'u ri e jekel pa Gabaon, xquitak u bixic we takquil ri' che ri Josue, ri c'o pa ri kajebal pa Jilgal: “Mak'il ib la che qui to'ic ri pataninel tak ech la. Pet la chanim che ka to'ic, conojel c'ut ri cajawinelab ri aj amoreyib ri e c'o pa tak ri juyub quirikom quib che u banic ch'o'j kuc'.” Xel c'u bic ri Josue pa Jilgal xerachilaj bic conojel ri cowilaj tak u banal ch'o'j, are' c'u ri Ajawaxel xubij che: “Maxe'j awib, quebenjach na pa a k'ab, man c'o ta jun chque ri cacuin ta che a ch'äquic.” Ri Josue xel bic pa Jilgal, chak'ab xutakej u be, man c'o ta c'u caquinabej ri aj amoreyib aretak xebuch'äco. Ri Ajawaxel xubano chi sibalaj xquixe'j quib chquiwäch ri aj israelib jeri' ri Josue sibalaj e q'ui ri xebucämisaj pa Gabaon. Xutakej c'u qui cämisaxic pa ri be ri cabe pa Bet-horon, xutakej c'u qui cämisaxic ri aj amoreyib c'ä pa Azec xukuje' Mased. Aretak xekaj bic ri aj amoreyib pa ri xuluxic ri c'o pa Bet-horon, aretak cätajin quebanimaj chquiwäch ri aj israelib ri Ajawaxel xebutzokopij ulok nimak tak abaj re sakbach paquiwi' e q'ui c'u na ri aj amoreyib ri xequicämisaj chuwäch ri qui ch'ich' re ch'o'j ri aj israelib. Aretak ri Ajawaxel xebujach ri aj amoreyib pa qui k'ab ri aj israelib ri Josue xuch'abej ri Ajawaxel chuwäch ri tinimit xubij c'ut: “Chattac'alok, k'ij, pa Gabaon; chattac'alok, ic', pa ri beya' re Ajalon. Ri k'ij xukuje' ri ic' xek'ilk'obic c'ä xch'äcan na ri tinimit puwi' ri u c'ulel.” Are' wa' ri cubij ri u Wuj ri Suc'. Ri k'ij xk'ilk'ob niq'uiaj caj, xa co'l man jun k'ij man xkaj taj. Mawi nabe mawi c'äte c'ulmatajinak ta jun k'ij jacha' ri k'ij ri' chi ri Ajawaxel xuta' ri u ch'abal jun winak, are' c'u ri Ajawaxel xch'ojin che u q'uexwäch ri Israel. Xtzelej c'u na ri Josue xukuje' ri aj israelib chupam ri kajebal ri c'o pa Jilgal, are' c'u ri job ajawinelab xebanimajic xquic'u' c'u quib chupam jun nimalaj pec ri c'o pa Mased. Chumatam c'ut xerik chupam ri nimalaj pec ri', xya' c'u u bixic wa' che ri Josue. Rumal c'u ri' ri Josue xebuya' tak we takanic ri': “Chebiwolkotij tak abaj chebiya' chuchi' ri nimalaj pec chi ch'uku' c'ut, chebicojo c'u chajinelab chuchi', che qui chajixic. Xak c'u mik'il iwib waral. Jix chquij ri c'ulel chebicämisala' pa cakan. Miya' c'olbal chque chi quetzelej pa tak ri qui tinimit, e u jachom c'ut ri Ajawaxel ri i Dios pa i k'ab.” Aretak c'ut ri Josue xukuje' ri aj israelib xquiq'uis qui ch'äquic ri aj amoreyib, sibalaj c'u e q'ui xequicämisaj chque, ri aj amoreyib ri xec'asi' canok xebequito' tak quib pa tak ri qui tinimit. Ronojel c'ut ri tinimit Israel man c'o ta jas xuc'ulmaj utz u wäch xtzelej pa ri kajebal ri c'o pa Mased, jawije' ri c'o wi ri Josue. Man c'o ta c'u jun cuchajij ta anima' che qui yok'ic ri aj israelib. Xubij c'ut ri Josue: “Chebiwesaj tak ri abaj chuchi' ri nimalaj pec chebiwesaj c'u lok' ri job ajawinel.” Je c'u xquiban ri aj israelib xequesaj ulok ri ajawinel re Jerusalen, Hebron, Jarmut, Lacs xukuje' ri Eglon. Aretak xec'am ulok chuwäch ri Josue, ri are' xebusiq'uij conojel ri achijab aj israelib, xubij c'u chque ri c'amal tak qui be ri banal tak ch'o'j ri e c'o ruc': “Chixkeb ulok chiya' ri iwakan pa qui kul tak we ajawinelab ri'.” We achijab ri' je xquibano; xubij c'u ri Josue chque: “Man quixe'j ta iwib mawi maquieblaj i c'u'x; xa ne, chi chajij anima' co chixc'olok, je c'u xukuje' cuban na ri Ajawaxel cuc' conojel tak ri e i c'ulel.” C'ä te' c'u ri' ri Josue xebucämisaj ri ajawinelab xuya' c'u takanic chi chetzayabax chquijujunal che ri qui k'ab juwi' tak che xeya' c'u can chila' c'ä pa ri xk'ekal, aretak c'u kajem cuban ri k'ij xtakan ri Josue che qui kasaxic cho tak ri juwi' tak che', chebeq'uiak c'u chupam ri nimalaj pec ri xquic'u' wi quib. Xtz'apix c'u na ri u chi' ri nimalaj pec cuc' jujun nimak tak abaj, ri c'ä e c'o c'u ne chila' camic. Kas pa ri k'ij ri', ri Josue xumajij ri tinimit Mased xuq'uis c'u tzij puwi'; xebucämisaj c'u ruc' ch'ic' re ch'o'j ri e c'o chila', man c'o ta c'u jun xuc'asba' canok. Junam xuban che ri rajawinel ri Mased jacha' ri xuban che ri rajawinel ri Jerico. Xel c'u bic ri Josue chila', xukuje' conojel ri aj israelib, xebe chusuq'uil ri tinimit Libna xech'ojin c'u ruc'. Ri Ajawaxel xujach xukuje' we tinimit ri' pa qui k'ab xukuje' ri rajawinel. Man c'o ta xcanaj canok mawi jun xc'asi' ta canok, junam xuban che ri rajawinel ri Libna jacha' ri xuban che ri rajawinel ri Jerico. C'ä te' chi c'u xel bic ri Josue xukuje' conojel ri aj israelib pa Libna xebe pa Lacs, xquilic' c'u quib chuwäch ri tinimit xech'ojin c'u ruc'. Chucab k'ij, ri Ajawaxel xujach ri Lacs pa qui k'ab, jacha' ri xc'ulmataj pa Libna, ri aj israelib xequicämisaj c'u conojel ri winak ruc' ch'ich' re ch'o'j xukuje' tak ri awaj ri e c'o chila'. Ri Horam, ri rajawinel ri Jezer, xel ulok cuc' ri rajch'ojab che u to'ic ri Lacs, xech'äc c'u rumal ri Josue man c'o ta c'u jun xuc'asba' ta canok. Aretak c'u ch'äctajinak chic ri Lacs, ri Josue xukuje' ri aj israelib xebe chusuq'uil ri tinimit Eglon, xekaj c'u chuwäch xech'ojin c'u ruc'. Kas pa ri k'ij ri' xquimajij, conojel c'ut ri e jekel chila' xequicämisaj ruc' ch'ich' re ch'o'j ronojel c'ut ri e c'o chila' xq'uiq'uis tzij paquiwi' jacha' ri xquiban che ri Lacs. Xquiya' can ri Eglon xebe chusuq'uil ri tinimit Hebron, xech'ojin c'u ruc'. Aretak xquimajij, xquiq'uis tzij puwi' xquicämisaj c'ut ri ajawinel ruc' ch'ich' re ch'o'j xukuje' conojel ri winak xukuje' tak ri awaj ri e c'o chila' xukuje' ri u c'ulja tak tinimit, je xquibano jacha' ri xquiban pa Eglon. Relic ri Josue chila', xukuje' ri aj israelib xebe chusuq'uil ri tinimit Debir xech'ojin c'u ruc', xquicämisaj ri rajawinel ruc' ch'ich' re ch'o'j xukuje' tak ri winak ri e c'o che u c'ulja tak ri tinimit. Mawi ta c'u ne xa ta jun aj Debir xc'asi' ta canok; conojel xsachisax qui wäch, jacha' ri xquiban che ri Hebron ri Libna xukuje' tak ri cajawinelab. Je xuban wa', ri Josue che u ch'äquic ronojel ri ulew. Xebuch'äc tak ri ajawinelab ri e c'o pa tak ri c'ache'laj pa ri Negueb, pa tak ri lianic xukuje' cho tak ri tzalatzak. Xuyojij ronojel xebucämisaj c'u conojel; man c'o ta xcanajic, mawi c'o jachin xuc'asba' ta canok, je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel che. Xtzelej chi c'ut ri Josue chupam ri kajebal ri c'o pa Jilgal e rachil conojel ri aj israelib. Aretak ri Jabin ajawinel re Hazor, xretamaj ronojel wa, xebutak bic tako'n che u banic junamil ruc' ri ajawinel Jobab re Madon xukuje' cuc' ri ajawinelab re Simron xukuje' ri e re Acsap, xukuje' cuc' conojel ri ajawinelab ri e c'o pa ri c'ache'laj tak ulew pa ri riquiak'ab, ri u beya' ri Jordan pa u moxk'ab ri cho Sineret, pa ri lianic xukuje' ri e c'o chunakaj ri Dor ri c'o pa ri u kajebal k'ij, cuc' ri aj cananeyib ri e c'o pa ri elebal k'ij xukuje' pa ri u kajebal k'ij, cuc' ri amoreyib, ri hititib, ri perezeyib, ri jebuseyib ri e c'o pa tak ri c'ache'laj xukuje' ri hebeyib ri e c'o chunakaj ri juyub Hermon, pa ri juyub Mizpa. Conojel tak we ajawinelab ri' xebel ulok, e cachil tak ri cajch'ojab e cuc'am quiej ri man quebajilataj taj xukuje' tak carwaj re ch'o'j. Sibalaj c'u e q'ui ri ajch'ojab rumal ri' man cuya' taj quebajilaxic, e jacha' sanyeb ri e c'o chuchi' ri plo. Conojel wa' xquiban junamil, xquimulij c'u quib chuchi' ri ja' ri c'o pa Merom, che u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Josue: “Maxe'j awib chquiwäch, quinban c'u na in chi je tak wa' chwek, conojel e cäminak quetzak chiwäch. Chebak'ajisaj c'ut ri qui ch'ec tak ri qui quiej chebaporoj tak ri qui carwaj re ch'o'j.” Are' c'u ri Josue xukuje' conojel ri rajch'ojab man c'o ta caquinabej ri qui c'ulel xekaj paquiwi' chquinakaj tak ri ja' re Merom, ri Ajawaxel Dios xuya' ri ch'äcanic chque ri aj israelib, xquitakej c'u qui cämisaxic c'ä xebopan na pa ri tinimit Sidon xukuje' pa Misrepot-maim, pa ri elebal k'ij c'ä pa ri lianic pa Mizpa. Mawi jun chque xc'asi' ta canok. Ri Josue xutz'akatisaj ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che, xebuk'ajisaj c'ut ri qui ch'ec tak ri qui quiej ri c'ulel xukuje' xebuporoj tak ri qui carwaj re ch'o'j. Xtzelej chi c'u pa rakan are' chi xumajij ri tinimit Hazor, are c'u ne u c'u'x wa' ri junamil ri xbanic, xucämisaj c'ut ri rajawinel. Xukuje' conojel ri e jekel chila'. Ronojel xquiq'uis tzij puwi', xquiporoj c'ut ri tinimit. Je chi c'u xuban chque ri niq'uiaj tak tinimit chic ri e are' juch'ob che we junamil ri': xebumajij xebucämisaj tak c'ut ri cajawinelab, xuq'uis c'u tzij paquiwi', je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Moises che, ri pataninel rech ri Ajawaxel. Ri aj israelib man c'o ta c'u ne jun chque tak ri tinimit ri e c'o paquiwi' tak ri juyub ri xequiporoj taj, xane' xuwi' ri Hazor. Conojel ri winak ri e jekel pa ri tinimit ri' xequicämisaj, man c'o ta c'u jun ri xquic'asba' ta canok, xequechbej c'ut conojel ri awajib xukuje' tak ri jastak ri e c'o chila'. Ri Ajawaxel xebuya' ri u takanic che ri Moises, are' chi c'u ri Moises xebuya' che ri Josue, ri xebutz'akatisaj conojel, man c'o ta c'u jun ri ma ta xutz'akatisaj. Ri Josue xuch'äc ronojel ri ulew ri', ri u bixic, ri ulew ri c'o wi c'ache'laj, ronojel ri Negueb, ronojel ri ulew re Gosen, ri lianic xukuje' ri beya' re ri Jordan, xukuje' conojel ri c'ache'laj xukuje' tak ri lianic re Israel. Cachaptaj kas ruc' ri juyub Halac, ri cawalij chu suq'uil ri Seir, c'ä pa Baal-gad, ri c'o pa tak ri lianic rech ri Libano, chuxe' ri juyub Hermon, ri Josue xebuchapo xukuje' xebucämisaj conojel tak ri cajawinelab tak we ulew ri', naj c'u xch'ojin na cuc'. Ri tinimit ri xuban jun c'ulwächinic cuc', xuwi ri quech ri hebeyib re ri Gabaon. Conojel ri niq'uiaj chic ruc' chuk'ab xemajixic, are' c'u ri Ajawaxel xbanowic chi ri e c'ulel xquicowirisaj ri canima' xquik'atij c'u qui wäch ri aj israelib rech man ruc' ta elebal c'uxaj, ri aj israelib caquiq'uis tzij paquiwi', je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che Moises. Xukuje' pa tak ri k'ij ri', ri Josue xebuch'äco, xukuje' xuq'uis tzij paquiwi' conojel tak ri qui tinimit ri anaquib ri xejeki' can pa ri juyub Hebron, pa Debir, pa Anab xukuje' pa tak ri juyub re Juda xukuje' re Israel, je c'u ri' man c'o ta mawi jun rija'lil ri Anac ri tac'atic achi xcanaj ta pa ronojel ri rulew re Israel. Xuwi xecanaj rija'lil ri tac'atic Anac pa Gaz, pa Gat xukuje' pa Asdod. Je c'u ri', ri Josue xuch'äc ronojel ri ulew, junam c'u xel ruc' ronojel ri xuchi'j ri Ajawaxel che ri Moises. Xujach c'u chquixo'l tak ri camak' ri aj israelib rech cux quechbal. Aretak xbantaj wa' xc'oji' jamaril pa ri ulew. E are' tak ajawinelab wa' ri xequich'äc ri aj israelib pa ri elebal k'ij che ri Jordan, xukuje' pa tak ri ulew ri xequich'äc kas pa ri nima' Arnon quetakal c'ä pa ri juyub Hermon, rachil ronojel ri ulew ri c'o pa ri elebal k'ij che ri u beya' ri Jordan: Ri Sehon ri cajawinel ri aj amoreyib, ri jekel pa Ezbon. Ri rajawibal cachaptaj ulok kas pa Aroer, chuchi' ri nima' Arnon, xukuje' cächaptaj pa u niq'uiajil ri beya' copan c'ä chuchi' ri nima' Jaboc, jawije' ri cachaptaj wi ri culew ri aj amonib (ri u bixic, craj ne pa niq'uiaj che ri Galaad), xukuje' cätakan puwi' ch'käp che ri beya' ri c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan, kas chuchi' ri cho Sineret quetakal c'ä chuchi' ri Cäminak Cho, chusuq'uil ri Bet-jesimot, cäbe c'u pa ri u mox elebal k'ij copan c'ä chuxe' ri juyub Pisga. Ri Og, ajawinel re Basan, jun chque ri q'uisbal aj repaib, ri xc'oji' pa Astarot xukuje' pa Edrey. Ri cajawin wi cächaptaj ulok kas ruc' ri juyub Hermon, xukuje' copan c'ä pa Salca, xukuje' copan c'ä pa ronojel ri ulew re Basan, c'ä pa ri u c'ulbatil ri Jesur xukuje' re Maac, xukuje' c'ä pa ri jun pa niq'uiaj chic che ri Galaad, ri rech can ri Sehon, ri ajawinel re Ezbon. Ri Moises xukuje' tak ri aj israelib xech'äcow tak we ajawinelab ri', xuya' c'ut ri Moises ri culew che ri ramak' ri Ruben xukuje' che ri ramak' ri Gad xukuje' che pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases. E are' tak ajawinelab wa' ri xebuch'äc ri Josue e rachil ri aj israelib pa ri ulew ri c'o che u kajebal k'ij che ri Jordan, cächaptaj ulok pa Baal-gad, pa ri u beya' ri Libano quetakal c'ä ruc' ri juyub Halac, ri cäwalij chusuq'uil ri Seir. Ri Josue xebujach tak ri culew tak we ajawinelab ri' chquixo'l tak ri camak' ri aj israelib xuya' c'u che junalic quechbal. Ri c'ache'laj tak ulew, ri lianic, ri u beya' ri Jordan, ri tzalatzak, ri ulew tak re ri chaki'j uwo sak xukuje' ri Negueb. We ulew tak ri' e quech can ri hititib, ri amoreyib, ri cananeyib, ri perezeyib, ri hebeyib xukuje' ri jebuseyib. Ri ajawinelab ri xech'äquic e are' tak wa': ri re Jerico, ri re Hai, tinimit ri c'o chunakaj ri Betel, ri re Jerusalen, ri re Hebron, ri re Jarmut, ri re Lacs, ri re Eglon, ri re Jezer, ri re Debir, ri re Jeder, ri re Horm, ri re Arad, ri re Libna, ri re Adulam, ri re Mased, ri re Betel, ri re Tapu, ri re Heper, ri re Apec, ri re Saron, ri re Madon, ri re Azor, ri re Simron-meron, ri re Acsap, ri re Taanac, ri re Meguid, ri re Seds, ri re Jocneam aj Carmel, ri re Dor, pa ri rulewal ri Dor, ri re Goim re Jilgal, xukuje' ri re Tirs. E juwinak julajuj ajawinelab chi conojel. Aretak c'u sibalaj nim winak chic ri Josue, ri Ajawaxel xubij che: “Ri at sibalaj e oc'owinak chic ri a junab, sibalaj c'u nim na ri ulew ri cajwataj na u ch'äquic. C'ä cäraj na ronojel ri culew ri pilisteyib xukuje' ri culew ri jerjeseyib, ri cäbe chuchi' ri nima' Sihor, pa ri elebal k'ij che ri Ejipt, quetakal c'ä pa ri u c'ulbatil ri Ecron, pa ri iquiak'ab, culew c'ut ri aj cananeyib wa'; e c'o c'u job quinimal tak ri pilisteyib chila', ri e are' wa' ri Gaz, ri Asdod, ri Ascalon, ri Gat xukuje' ri Ecron. C'o xukuje' ri culew ri abeyib, pa ri u mox relebal k'ij, xukuje' ronojel ri culew ri cananeyib, cachaptaj cuc' tak ri qui tinimit ri aj Sidon copan pa Apec, pa ri qui c'ulbatil ri amoreyib. C'o na xukuje' ri culew ri jibleyib, xukuje' ronojel ri Libano chusuq'uil ri elebal k'ij, kas pa Baal-gad, chuxe' ri Hermon, c'ä pa ri oquibal pa Hamat. Quebenwesaj bic ri sidonib chquiwäch ri aj israelib xukuje' ri e c'o pa tak ri c'ache'laj, kas ruc' ri Libano c'ä pa Misrepot-maim. Ri at are' chatoc il che ri jachanic chajacha' c'ut ri ulew pa qui k'ab ri aj israelib je jacha' ri takanic ri nu yo'm chawe. Chajacha' we ulew ri' chquiwäch ri belejeb amak' xukuje' che ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases.” Ri amak' tak aj Ruben aj Gad xukuje' ri aj pa niq'uiaj ramak' ri Manases xquic'am ri quechbal aretak ri Moises xebuya' ri ulew chque ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan. Are' xya'taj ri ulew chque ri cächaptaj bic kas pa Aroer, chuchi' ri nima' Arnon, xukuje' ri tinimit ri c'o pa u niq'uiajil ri beya', xukuje' ronojel ri u lianic ri Medeb, copan c'ä pa Dibon, e are' c'u juch'ob tak ri u tinimit ri Sehon, ri cajawinel ri amoreyib re Hesbon, copan c'ä pa ri qui c'ulbatil ri aj amonib. Xuc'am xukuje' ri Galaad chque xukuje' ri culew ri jesureyib xukuje' ri quech ri maacatib, cutz'akatij c'u ri juyub Hermon xukuje' ronojel ri ulew re Basan copan c'ä pa Salca, carachilaj ri xtakan wi ri Og, ajawinel pa Basan, ri xajawin pa Astarot xukuje' Edrey, are' c'u wa' ri q'uisbal quech ri repaimib, ri xebuch'äc ri Moises ri xerokataj bic pa jun c'olbal chic. Ri aj Jesur xukuje' ri aj Maac man xebesax ta bic chila', xquitakej jekelem chquixo'l ri aj israelib jacha' ri qui banom camic. Che ri ramak' ri Levi man e c'o ta echbal xuya' ri Moises chque, ri quechbal e are' ri tabal tak tok'ob ri queporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel xukuje' u Dios ri Israel, kas are' c'u ne bininak canok. Ri Moises xebujach ulew che ri ramak' ri Ruben je jas ri cajilabal ri e u k'ab rachalaxic, xulic' c'u bic rib ri rulew kas pa Aroer, chuchi' ri nima' Arnon, kas ruc' ri tinimit ri c'o pa u niq'uiajil ri beya', xukuje' pa ronojel ri u lianic ri Medeb, c'ä pa Hesbon xukuje' conojel tak ri tinimit ri e c'o pa ri lianic: Dibon, Bamot-baal, Bet-baal-meon, Jahaz, Cademot, Mepaat, Quiriataim, Sibma, Zaret-sahar, ri c'o puwi' ri u juyub ri beya', Bet-peor, Bet-jesimot xukuje' tak ri e u tzalatzic ri juyub Pisga, ri u bixic, tak ri tinimit re ri lianic xukuje' ronojel ri rajawibal ri Sehon, cajawinel ri amoreyib ri aj Hesbon. Ri Moises are' xch'äcow can ri Sehon xukuje' ri e qui nimal ri aj Madian ri quepatanin che: ri Ebi, ri Requem, ri Zur, ri Hur xukuje' ri Reb. Ri aj israelib xquicämisaj c'u ne ri ch'obonel Balaam, ri u c'ojol ri Beor, xukuje' e q'ui niq'uiaj chic. Ri rulew ri ramak' ri Ruben, xjachic jacha' ri cajilabal ri e u k'ab rachalaxic, e u tz'akatil conojel tak ri tinimit ri' cuc' ri alaj tak tinimit ri e qui k'ab, xopan c'u c'ä chuchi' ri Jordan. Xukuje' chque ri aj ramak' ri Gad xebujach ulew ri Moises chque, jacha' ri cajilabal ri e u k'ab achalaxic. Are' xeya' ri Jazer chque xukuje' conojel tak ri tinimit re Galaad, pa niq'uiaj che ri culew ri aj amonib c'ä ruc' ri tinimit re Aroer, ri c'o chuwäch ri Raba, xukuje' ri ulew ri c'o chuxo'l ri Hesbon, Ramat-Mizpa xukuje' ri Betonim, xukuje' chuxo'l ri Mahanaim ruc' ri u c'ulbatil ri Debir. Pa ri beya', are' xeya' ri Bet-aram chque, ri Bet-nimra, ri Sucot xukuje' ri Zapon, xuwi chi c'u ne wa' canajinak che ri rajawibal ri Sehon, ajawinel pa Hesbon. Jeri' ri rulew xcanaj pa ri elebal k'ij che ri Jordan c'ä pa ri u mox ri cho re Sineret. E are' tak tinimit wa' ri, e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit, e are tak wa' ri xeya' che ri ramak' ri Gad, jas ri cajilabal ri e u k'ab tak rachalaxic. Xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases ri Moises xujach ri ulew, xjach chquiwäch jas ri u cholajil ri u k'ab cachalaxic. Are' xquitaklebej ronojel ri rech can ri Og nabe, ajawinel pa Basan, ri u bixic ronojel ri Basan, kas pa Mahanaim, xerachilaj ri oxc'al (60) tinimit ri e rech can ri Jair, pa niq'uiaj che ri Galaad, xukuje' tak ri u tinimit ri Astarot xukuje' ri Edrey. Ronojel wa' xuc'am che ri pa niq'uiaj chque ri e rija'lil ri Maquir u c'ojol ri Manases, jas ri cajilabal ri u k'ab rachalaxic. E are' tak ulew wa' ri xebuya' ri Moises che quechbal pa tak ri lianic re Moab, pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan, chuwäch ri Jerico. E are' c'ut ri aj ramak' ri Levi man xuya' ta culew che quechbal, xa ne xubij chque: “Ri Ajawaxel xukuje' u Dios ri Israel are' iwechbal.” E are' tak ulew wa' pa Canaan ri xequic'am ri aj israelib che quechbal, je jacha' ri xjach chque cumal ri Eleazar ri cojol tabal tok'ob, ri Josue xukuje' ri e qui nimal tak ri u k'ab cachalaxic tak ri camak' ri aj israelib. Ri ulew xjach pa taklenic chquiwäch ri belejeb amak' ruc' pa niq'uiaj, jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel che ri Moises chi cubano. Ri Moises u jachom chi can ulew ch'käp che ri Jordan chque ri amak' Ruben ri Gad xukuje' che ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases; are' c'u ri chque ri aj levitib man xuya' ta culew. Ri e rija'lil ri Jose xebux quieb amak', ri rech ri Manases xukuje' ri rech ri Eprain, are' c'u ri chque ri aj levitib man c'o ta jun ch'akap ulew xya' ta chque, xa ne xuwi tak ri tinimit ri cuya' quejeki' wi xukuje' culew che qui yuk'uxic wacax xukuje' chij. Ri aj israelib je xquiban che u jachic ri ulew je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Moises. Ri e rija'lil ri Juda xebe pa Jilgal che u tzijobexic ri Josue, are' c'u ri Caleb ri aj senezey, u c'ojol ri Jepon, xubij che ri Josue: “Chnataj chawe ri xubij ri Ajawaxel che ri Moises ri pataninel rech, pa Cades-barney, ri xubij chawij xukuje' chwij in. Cawinak (40) nu junab aretak ri Moises xinutak bic kas pa Cades-barney che rilic ri ulew, aretak c'u xintzelej ulok xintzijobej ruc' ronojel jiquil. Ri xebe wuc' xquicoj qui xib ri winak, are' c'u ri in xincanaj jic ruc' ri nu Dios xukuje' Wajaw. Are' c'u ri Moises ruc' ri chi'nic ri kas cäban na xubij chwe: ‘Ri ulew ri xaya' wi ri awakan cux na awech xukuje' quech tak ri awija'lil amak'el chbe k'ij sak. Rumal rech chi xatux jic chuwäch ri nu Dios xukuje' Wajawaxel.’ E oc'owinak chic cawinak job (45) junab ri u bim ulok ri Ajawaxel wa' che ri Moises, chi' aretak c'ä quewacatilob ri aj israelib pa ri chaki'j uwo sak, c'ä in u c'asbam c'ut jas ri xuchi'j. C'o chi c'u jumuch' ruc' job (85) ri nu junab camic, sibalaj c'u c'ä c'o nu chuk'ab jacha' aretak xinutak bic ri Moises che rilic ri ulew, c'ä quincuin c'ut quinxiq'uinic xukuje' quinch'ojinic junam jas pa tak ri k'ij ri'. Rumal ri' quintz'onoj chawe chi chaya' chwe camic ri c'ache'laj ulew ri xuchi'j ri Ajawaxel chwe. Ri at aweta'm ulok chi ri e rija'l ri tac'atic Anac e jekel chi', e c'o c'u ne qui tinimit tak ri co e c'olic ri jawije' ri e c'o wi q'uialaj winak. Are c'u ri in quinweyej chi ri Ajawaxel quinrachilaj quinuto' c'ut che quesaxic bic chila', jacha' ri u bim.” Ri Josue xutewichi'j c'ut ri Caleb, xuya' ri Hebron che rechbal rech cak'ax pa u k'ab xukuje' tak ri e rija'lil. Je c'u xban wa' che u canajic ri Hebron pa u k'ab ri Caleb xukuje' tak ri e rija'lil c'ä pa ri k'ij camic, rumal rech chi ri Caleb xcanaj jic ruc' ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel. Ri ojer u bi' ri Hebron nabe are' Quiriat-arba, ri Arba are' jun rija'lil ri Anac ri tac'atic ri nim u k'ij. Aretak c'u xbantaj wa' xc'oji' jamaril pa ri ulew. Ri ulew ri xquitaklebej ri e u k'ab tak rachalaxic ri ramak' ri Juda xopan c'ä pa ri u c'ulbatil ri Edom, pa ri u mox elebal k'ij xetakal pa ri chaki'j uwo sak re Zin. Pa ri c'olbal ri' ri u c'ulbatil cachaptaj bic puwi' ri tz'ipitz'ic ri c'o chuchi' ri Cäminak Cho, cataken chi c'ut pa ri u mox ri elebal k'ij cutakej ri pakalic ri cabe pa Acrabim, coc'ow pa ri chaki'j uwo sak re Zin pa ri u mox ri Cades-barney; catakextan c'ut c'ä pa Hezron, capaki' c'ä pa Adar cacotin c'ut chusuq'uil ri Carc, ri cataken c'ä pa Asmon, rech quel pa ri nima' re Ejipt queq'uis c'ä chuchi' ri Plo Mediteran. Are' c'ulbatil wa' pa ri u mox elebal k'ij. Pa ri elebal k'ij, ri c'ulbatil are' ri Cäminak Cho quetakal c'ä pa ri roquibal ri Jordan. Chila' c'u cachaptaj wi bic ri c'ulbatil aj riquiak'ab aj elebal k'ij, ri capaki' pa Bet-hogla coc'ow c'u pa ri riquiak'ab elebal k'ij che ri Bet-arab, quel bic chila' quetakal ruc' ri xäk re Bohan Ben-Ruben; capaki' chi c'u ulok che ri beya' re Acor cabe pa Debir catzelej chi c'ut pa Jilgal, ri c'o chuwäch ri pakapic re Adumin, pa ri u mox ri alaj nima'; coc'ow chi c'ut ri c'ulbat jawije' c'o wi ri bulbux ja' ri c'o pa En-sems cataken c'ut c'ä pa ri rech ri En-rojel; coc'ow c'ut pa ri beya' re Ben-hinom, pa ri u mox ri pakapic ri c'o pa Jebus, ri u bixic, Jerusalen; capaki'xtax c'ut puwi' ri juyub ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri beya' ri c'o pa Hinom pa ri riquiak'ab ri beya' ri c'o pa Repaim, rech cacotin c'ut puwi' ri juyub copan c'ä pa ri bulbux ja' ri c'o pa Nepto, quetakal c'ä pa tak ri tinimit ri e c'o pa Epron, coc'ow pa Baala, ri xukuje' cäbix Quiriat-jearim che. Quel pa Baala, ri c'ulbatil catzelej pa ri u kajebal k'ij quetakal c'ä pa ri juyub re Seir, coc'ow c'u pa Quesalon, pa uxcut ri riquiak'ab elebal k'ij che ri juyub Jearim, c'äte chi c'u cakaj c'ä pa Bet-sems coc'ow c'u pa Timna xukuje' pa tak ri pakapak ri c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij che ri Ecron, cabe chi c'u chusuq'uil ri Sicron, coc'ow pa ri juyub ri c'o pa Baala, quel c'u bic cabe pa Jabneel rech queq'uis chuchi' ri Plo Mediteran. Chuq'uisbalil, ri c'ulbat che u kajebal k'ij are' ri Plo Mediteran. E are' tak qui c'ulbatil wa' ri echbal ri xequirik ri e aj ramak' ri Juda, ri xejach chquixo'l ri u k'ab tak rachalaxic ri amak'. Ri Josue xuya' che ri Caleb, ri u c'ojol ri Jepon, jubik' rulew ri ramak' ri Juda. Je jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel, xuya' ri Quiriat-arba che, che u bixic, Hebron, tinimit ri nim u k'ij chquiwäch ri e rija'l ri Anac ri tac'atak rakan. Ri Caleb xeresaj bic chila' oxib rija'l ri Anac, are' qui bi' wa', Sesay, Ahiman xukuje' Talmay. Xbe chi c'u chquij ri e jekel pa Debir, ri cäbix can Quiriat-seper che nabe, xubij c'ut: “Ri cach'ojin ruc' cuch'äc c'ut we tinimit ri', quinya' na ri nu mia'l Acsa che, che rixokil.” Ri xch'äcow ri tinimit are' ri Otoniel u c'ojol ri senaz ri rachalal, xuya' c'ut ri Caleb ri Acsa ri u mia'l che rixokil. Aretak c'u benam cuban cho rachoch, ri Otoniel, ri Otoniel xucoj u c'u'x ri Acsa chi chutz'onoj che ri u tat ulew re ticonijibal. Xkaj c'ut ri Acsa chrij ri bur, ri Caleb xuban we c'otoj chi'aj ri' che: “¿Jas ri cajwataj chawe? Quinwaj quintz'onoj jun tok'ob che la” xcha' ri Acsa che. “Yo'm la ulew chwe pa ri chaki'j uwo sak rech ri Negueb, xukuje' cheya' la u q'uiyibal tak ja' chwe.” Ri Caleb xebuya' ri u q'uiyibal tak ja' che ri e c'o ajsic xukuje' ri e c'o iquim. E are' tak echbal wa' ri xeya' che ri ramak' ri Juda, ri xejachic je jas ri e u k'ab tak rachalaxic. Ri tinimit tak ri xeya' chque pa ri ulew ri c'o pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij, che ri u suq'uil ri u c'ulbatil ri Edom, e are' wa': Cabseel, Edar, Jagur, Sin, Dimon, Adad, Seds, Hazor, Itnan, Zip, Telem, Bealot, Azor-adat, Queriot, Hezron (ri xukuje' cäbix Hazor che), Amam, Sema, Molad, Hazar-gad, Hesmon, Bet-pelet, Hazar-sual, Beerseb, Bizot, Baala, Iim, Esem, Eltolad, Quesil, Horm, Siclag, Madman, Sansan, Lebaot, Silim xukuje' ri En-rimon. Chi conojel, e juwinak belejeb (29) tak tinimit e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit. Pa ri lianic xequitaklebej we tak tinimit ri': Estaol, Zor, Asen, Zano, En-ganim, Tapu, Enam, Jarmut, Adulam, Soc, Azec, Saaraim, Aditaim, Jeder xukuje' ri Jederotaim, e cajlajuj (14) tak tinimit e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit. Tak ri tinimit re Zenan, Hadas, Migdal-gad, Dilean, Mizpa, Jocteel, Lacs, Boscat, Eglon, Cabon, Lamam, Quitlis, Jederot, Bet-dagon, Naama xukuje' Mased, waklajuj (16) tak tinimit e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit. Ri tinimit tak re Libna, Eter, Asan, Jipta, Asen, Nezib, Keil, Aczib xukuje' Mares, belejeb tak tinimit e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit. Ri tinimit Ecron e rachil tak ri e u tinimit xukuje' e u k'ab tak u tinimit, quel pa Ecron quetakal c'ä chuchi' ri plo ronojel ri ulew ri c'o chunakaj ri Asdod, junam e rachil ri e u k'ab tak u tinimit. Ri tinimit re Asdod e rachil tak ri e u tinimit xukuje' ri e u k'ab tak u tinimit, xukuje' ri tinimit re Gaz e rachil tak ri e u tinimit xukuje' ri e u k'ab tak u tinimit, quetakal c'ä chuchi' ri nima' re Ejipt, xukuje' chuchi' ri Plo Mediteran. Pa ri c'ache'laj ulew xquitaklebej ri aj Juda we tak tinimit ri': Samir, Jatir, Soc, Dana, Quiriat-san (ri xukuje' cäbix Debir che), Anab, Estemo, Anim, Gosen, Holon xukuje' Jil, julajuj tak tinimit cachil tak ri u k'ab tak qui tinimit. Tak ri tinimit re Arab Dum, Esan, Janum, Bet-tapu, Apec, Humta, Quiriat-arba (ri xukuje' cäbix Hebron che), xukuje' Sior, belejeb tak tinimit e cachil ri e qui k'ab tak qui tinimit. Ri tinimit tak re Maon, Carmel, Zip, Jut, Jezreel, Jocdeam, Zano, Cain, Gabaa xukuje' Timna, e lajuj tinimit tak cuc' ri alaj tak tinimit ri e qui k'ab. Ri tinimit tak re Halul, Bet-sur, Jedor, Maarat, Bet-anot xukuje' ri Eltecon, wakib tinimit tak e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit. Ri tinimit tak re Quiriat-baal, ri xukuje' cäbix Quiriat-jearim che, xukuje' ri Rab, e cachil tak ri e u k'ab tak qui tinimit. Pa ri chaki'j uwo sak xequitaklebej ri tinimit tak re Bet-arab, Midin, Secac, Nibsan, tinimit re atz'am, xukuje' ri Engad, wakib tak tinimit e cachil ri e qui k'ab tak qui tinimit. Ri e rija'lil ri Juda man xecuin taj xequesaj ta bic ri jebuseyib pa Jerusalen ri e jekel chila', c'ä e jekel c'u ne ri jebuseyib camic pa Jerusalen junam cuc' ri e rija'l ri Juda. Ri ulew ri xquitaklebej ri rija'lil ri Jose cächaptaj bic pa ri elebal k'ij, chuchi' ri nima' Jordan, ajsic chque ri bulbux tak ja' re ri Jerico, culic' c'u bic rib pa ri chaki'j uwo sak, cutakej ri qui rabic ri c'ache'laj ri quechapletaj bic pa Jerico queq'uis c'ä pa Betel. Quel bic pa Betel, che u bixic, Luz, coc'ow pa ri culew ri arquitab quetakal pa Atarot; culic' chi c'u rib pa ri u kajebal k'ij coc'ow pa ri culew ri aj japletitib, quetakal c'ä pa ri c'ulbat ruc' ri Bet-horon ri c'o iquim, c'ä pa Jezer. Quel bic chila' quetakal chuchi' ri Plo Mediteran. Ri echbal tak ri xquic'am ri amak' ri Manases xukuje' ri Eprain, ri e rija'lil ri Jose, e are' tak wa' ri quetakenic: Ri copan wi ri culew ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Eprain culic' rib pa ri elebal k'ij, quel bic pa Atarot-adar copan c'ä pa Bet-horon ri c'o ajsic. Culic chi c'u bic rib chila' copan c'ä chuchi' ri Plo Mediteran. Ri u c'ulbatil ri culew pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij are' ri Micmetat, quel bic chila' ri c'ulbatil cataken pa ri elebal k'ij, copan pa Taanat-sil, coc'ow c'ut pa Jano. Cakaj c'u pa Atarot xukuje' pa Naarat, c'ä cunak na ri Jerico copan c'u chuchi' ri nima' Jordan. Kas pa Tapu, ri c'ulbat cataken pa ri u kajebal k'ij quetakal c'ä chuchi' ri nima' pa Cana xukuje' chuchi' ri Plo Mediteran. Are' ulew wa' ri xutaklebej ri ramak' ri Eprain, ri xejach chquixo'l tak ri u k'ab rachalaxic. E c'o c'u ne jujun tak tinimit xukuje' e u k'ab tak tinimit pa ri rulew ri ramak' ri Manases, ri xquitaklebej ri aj Eprain. E are' c'ut ri e aj ramak' ri Eprain man xquesaj ta bic ri Jezer ri e aj cananeyib ri e jekel chila', xane' xequic'asba' can chquixo'l, xetojon c'u pa qui k'ab. C'ä e jekel c'u ne ri aj cananeyib chila' camic. Are' ulew wa' ri xutaklebej ri ramak' ri Manases, ri nabeal u c'ojol ri Jose. Che ri Maquir, achi ri ch'ojinel, are' wa' ri nabeal u c'ojol ri Manases u tat c'ut ri Galaad, xutaklebej ri ulew re Galaad xukuje' ri rech ri Basan pa ri elebal k'ij che ri Jordan. Xukuje' xeyuj tak ri ulew ri quequitaklebej na, je jas ri cajilabal ri e u k'ab cachalaxic, ri e niq'uiaj u c'ojol chic ri Manases: ri Abiezer, ri Helec, ri Asriel, ri Siquem, ri Heper xukuje' ri Semid, e u c'ojol c'ut ri Manases xukuje' ri e ri' tak u mam c'ut ri Jose. Are' c'u ri Zelopehad, u c'ojol ri Heper xukuje' ri' u mam ri Galaad, u c'ojol ri Maquir ri' u mam c'ut ri Manases, man e c'o ta u c'ojol, xak xuwi job u mia'l, e are wa' ri Maal, ri Noa, ri Hogla, ri Milca xukuje' ri Tirs. Xebe wa' che rilic ri cojol tabal tok'ob Eleazar xukuje' ri Josue, xukuje' ri e c'amal tak u be ri tinimit, xquibij chque: “Ri Ajawaxel xutak ri Moises chi chebuya' kulew, junam je jas ri xban chque ri kachalaxic.” Xuya' c'ut ri Josue ri culew jacha' ri xuban chque ri rachalaxic ri qui tat, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel. Rumal c'u rech wa' ri ramak' ri Manases xuc'am lajuj ch'akatak ulew, e c'o wi tak ri' ri ulew re Galaad xukuje' re Basan, ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan, rumal rech chi ri e u mia'l ri Manases xeya' tak culew jas ri xeya' chque tak ri achijab. Ri ulew re Galaad are' xcanaj cuc' ri niq'uiaj rija'lil chic ri Manases. Ri rulew ri ramak' ri Manases copan c'ä pa Aser xukuje' pa Micmetat, ri c'o chuwäch ri Siquem, cataken c'u pa ri u mox elebal k'ij copan c'ä cuc' ri winak ri e jek'el pa Tapu. Pune' ri ulew re Tapu rech can ri ramak' ri Manases, ri kas tinimit re Tapu, ri c'o chunakaj ri u c'ulbatil ri rulew ri Manases rech ri ramak' ri Eprain. Ri c'ulbat cakaj chusuq'uil ri u mox elebal k'ij copan c'ä chuchi' ri nima' ri c'o pa Cana, jeri' chi we tak u tinimit ri Eprain ri' e c'o chquixo'l tak ri e u tinimit ri Manases, pune' c'u ne ri c'ulbat aj riquiak'ab elebal k'ij che ri nima' rech ri Manases, cärachilaj rib ruc' ri oquibal pa ri plo. Ri Eprain cacanaj pa ri u mox elebal k'ij che ri nima', are' c'u ri Manases pa ri riquiak'ab elebal k'ij, are' c'u qui c'ulbatil ri u chi' ri Plo Mediteran, are' chi c'u ri ramak' ri Aser pa ri riquiak'ab elebal k'ij e are' chi c'u ri aj Isacar pa elebal k'ij. Xukuje' xquitaklebej ri Manases we tak tinimit ri' chquijujunal e cachil tak ri e qui k'ab tak qui tinimit pa ri culew ri aj Isacar xukuje' Aser, ri e c'o chquinakaj: ri Bet-sean, ri Ibleam, ri Dor, ri Endor, ri Taanac xukuje' Meguid, xukuje' ri oxib u wi' tak juyub. E are' c'ut ri e aj ramak' ri Manases man xecuin taj xequechbej we tinimit tak ri', rumal rech chi ri aj cananeyib co xquitac'aba' quib xecanaj c'u can chila'. C'ä chumatam chi c'ut aretak ri aj israelib xc'oji' qui chuk'ab, xquicoj c'u qui chuk'ab chque ri aj cananeyib che u ya'ic tojonic, man xequesaj ta c'u bic chila'. Ri e rija'lil ri Jose xquibij che ri Josue: “¿Jasche xa jubik' ri ulew ri xya' la chke pa taklebenic, ri uj sibalaj c'u ne uj q'ui, uj u tewichi'm c'u ne ri Ajawaxel?” Ri Josue xutzelej u bixic chque: “Sibalaj c'u ya' quixbuchcaric man cubana' ta chi c'u ne ri juyub re Eprain chiwe, jix jebikasaj ri c'ache'laj ri e c'o pa ri culew ri perezeyib xukuje' ri repaitab.” We winak ri' je xquibij wa: “Kastzij chi we ulew ri' man cubana' ta chke. Ri cananeyib ri e jekel pa ri lianic e c'o tak qui carwaj re ch'ich', xukuje' c'ut ri e jekel pa Bet-sean xukuje' ri e jekel pa ri u k'ab tak qui tinimit cuc' ri e jekel pa ri beya' re Jezreel.” Ri Josue je u tzelexic u wäch qui tzij wa' ri e rija'lil ri Jose ri u bixic wa, chque ri aj ramak' ri Eprain xukuje' ri Manases: “Ri ix sibalaj quixbuchuwic sibalaj c'o i cuinem, man c'u ya'tal ta chi xa' ta jubik' ri ulew ri i taklebem, chiwechbej ba' we juyub ri' ri e nojinak che' chuwäch, quebajwataj c'u ri che' chiwe ri e c'o chuwäch. E are' c'ut ri aj cananeyib, ri ix quebiwesaj na bic chila', pune' sibalaj c'o qui chuk'ab pune' c'u e c'o qui carwaj e re tak ch'ich'.” Conojel ri tinimit aj israelib xquimulij quib pa Sil, che u jekebaxic ri Lic'om Ja re rikoj ib ruc' ri Dios. Pa tak ri k'ij ri' ri ulew ch'äctajinak chic, c'ä e canajinak c'u ne na wukub amak' aj israelib ri man yo'm ta ri culew. Xubij c'u ri Josue chque ri aj Israel: “¿Jas ri iweyem chi man ic'amom ta ri ulew ri yo'm che iwechbal rumal ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e i mam? Chebicha' ox ox achijab chquixo'l jujun amak', rech quebentak bic che u solixic ri ulew chelquiya' c'u u bixic chwe jas ri caban che u jachic. We achijab ri' che qui bana' wukub ch'akatak chque ri ulew, che quitasa' c'u can ri rulew ri Juda ri e c'o pa ri u mox k'ab elebal k'ij, xukuje' ri e culew ri e rija'lil ri Jose ri e c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij. Aretak c'u qui jachom chic ri ulew pa wukub ch'akatak, chelquiya' u bixic chwe, jas ri u banom quinyuj c'ut ri u jachic chque chuwäch ri Ajawaxel. Chque ri aj levitib man c'o ta jun ch'akap caya' ta chque, ri ya'tajinak chque are', are' ri u chac ri cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. E are' c'ut ri ramak' ri Gad ri ramak' ri Ruben xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, c'o chic ri quechbal pa ri ulew ri c'o pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan ri xuya' ri Moises chque, ri pataninel rech ri Ajawaxel.” Ri quebe che rilic ri ulew jas u banom rech quelquiya' u bixic, xebel bic, ri Josue xuya' bic qui takquil xubij chque: “Jix pa ronojel ri ulew chijacha' u wäch, chixtzelej c'u ulok xuwi cabantaj iwumal, rech quinyuj waral pa Sil, chuwäch ri Ajawaxel.” We achijab ri' xquibinibej c'u ronojel ri ulew, xequijach qui wäch ri tak ri tinimit pa wukub mulaj xquitz'ibaj c'u ronojel. Xetzelej c'u ulok pa ri kajebal ri c'o pa Sil, ri c'o wi ri Josue. Xujach c'u ri Josue ri ulew chquixo'l tak ri aj israelib chila' pa Sil. Xuyuj c'u u jachic chuwäch ri Ajawaxel. Aretak xbantaj ri yujinic, ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Benjamin xquitaklebej tak ri culew chquixo'l tak ri culew ri aj Juda xukuje' ri aj Jose. Ri u c'ulbatil we ulew ri' cachaptaj, pa ri riquiak'ab elebal k'ij, che ri nima' Jordan, culic' c'u rib cabe pa ri riquiak'ab ri Jerico, cataken c'u pa ri c'ache'laj ulew cabe chusuq'uil ri u kajebal k'ij, quetakal pa ri chaki'j uwo sak re Bet-aben. Cataken chi c'u bic cabe pa Luz (ri u bixic Betel) pa ri u mox elebal k'ij, quekaj c'ä pa Atarot-adar pa ri juyub ri c'o pa ri u mox elebal k'ij che ri Bet-horon ri c'o iquim; cucot c'u rib ri c'ulbat cabe chusuq'uil ri Plo Mediteran pa ri u mox elebal k'ij che ri juyub Quiriat-baal ri xukuje' cäbix Quiriat-jearim che ri c'o pa u k'ab ri ramak' ri Juda. Are' c'ulbatil wa' rech ri u kajebal k'ij. Ri c'ulbat aj u mox elebal k'ij quel chuchi' ri Quiriat-jearim, chusuq'uil ri u kajebal k'ij copan c'ä ruc' ri bulbux ja' ri c'o pa Nepto, cakaj c'u bic c'ä chuq'uisbalil ri juyub ri c'o chuwäch ri u beya' ri Ben-hinom, pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij che ri u beya' ri Hinom, coc'ow pa ri u mox elebal k'ij pa ri pakapic re Jebus, catakenic copan c'ä ruc' ri bulbux ja' re En-rojel. Catzeletaj chusuq'uil ri riquiak'ab ri elebal k'ij quel pa En-sems, cataken chi c'u bic chila' copan pa Jelilot, ri c'o chuwäch ri pakapic re Adumin, cakaj bic copan c'ä ruc' ri xak ri c'o pa Bohan Ben-Ruben; coc'ow c'ut pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij pa u xcut ri pakapic, chuwäch ri beya' re ri Jordan, cakaj bic copan c'ä chuchi' ri Jordan coc'ow pa ri riquiak'ab elebal k'ij che ri Bet-hogla, rech queq'uis pa ri oquibal ri c'o pa ri riquiak'ab ri Cäminak cho ri quekaj wi ri Jordan. Are c'ulbatil wa' pa ri u mox elebal k'ij. Ri nima' Jordan are' c'ulbatil pa ri elebal k'ij. E are' tak c'ulbatil wa' re ri ulew ri xjach chquiwäch ri e u k'ab rachalaxic tak ri ramak' ri Benjamin. Ri tak tinimit ri xequitaklebej ri e u k'ab rachalaxic tak ri ramak' ri Benjamin e are' tak wa': ri Jerico, Bet-hogla, Emec-casis, Bet-arab, Zemaraim, Betel, Abim, Para, Opra, Quepar-haamon, Opni xukuje' ri Jeb, jacha' ri e cablajuj (12) tak tinimit e cachil tak ri e u k'ab tak qui tinimit. Xak c'u e u tz'akat chic ri Gabaon, ri Ram, ri Beerot, ri Mizpa, ri Capir, ri Mos, ri Requem, ri Irpeel, ri Taral, ri Zel, ri Elep, ri Jebus (ri u bixic ri Jerusalen), ri Gabaa xukuje' ri Quiriat: cajlajuj (14) tak tinimit e cachil tak ri e u k'ab tak qui tinimit. Are' ulew wa' ri xquitaklebej ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Benjamin. Ri ucab ulew ri xyuj u jachic e are' xetakleben ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Simeon. We ulew ri' cacanaj pa ri rulew ri ramak' ri Juda, e are' c'ut we tinimit tak ri' Beerseb, Seba, Molad, Hazar-sual, Bal, Ezem, Eltolad, Betul, Horm, Siclag, Bet-marcabot, Hazar-sus, Bet-lebaot xukuje' Saruhen, oxlajuj (13) tinimit tak chi conojel e cachil tak ri e u k'ab tak qui tinimit. Xak c'u e u tz'akat chic xequitaklebej ri tinimit tak re En-rimon, Eter xukuje' Asan, e cachil tak ri e u k'ab tak qui tinimit, e c'o chi c'u wi na ri' ri alaj tak tinimit ri e c'o c'ä pa Baalat-beer, ri are' ri tinimit re Ramat, pa ri Negueb. E are' tak ulew wa' ri xequitaklebej ri e u k'ab rachalaxic ri Simeon. Ri rulew ri ramak' ri Simeon xcanaj pa ri rulew ri Juda, rumal rech chi we amak' ri' sibalaj nim ri rulew, xeya' c'ut chque ri aj Simeon niq'uiaj ri rulew ri Juda ri xebutaklebej. Ri urox ulew ri xyuj u jachic xquitaklebej ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Zabulon. Ri u c'ulbatil copan c'ä pa Sarid, cataken chusuq'uil ri u kajebal k'ij copan c'ä pa Maral cabextax chi c'u pa Dabeset, rech queq'uis pa ri nima' ri c'o chuwäch ri Jocneam. Quel bic pa Sarid, we c'ulbat ri' cabe chusuq'uil ri elebal k'ij copan c'ä pa Quixlot-tabor, quel c'u bic chila' copan pa Daberat capaki' c'u c'ä pa Japiy. Quel bic chila', ri c'ulbat cabe pa ri elebal k'ij chusuq'uil ri Gat-he-per, coc'ow pa Ita-cazin copan c'u c'ä pa Rimon, cucot pa Nea. Pa ri riquiak'ab elebal k'ij, ri c'ulbat cacotinic copan c'ä pa Hanaton quel c'u pa ri u beya' re Jepte-el. Chupam we ulew ri' e c'o cablajuj (12) tinimit tak e cachil ri e u k'ab qui tinimit tak ri e c'o che tak qui c'ulja, e are' tak wa': Catat, Naalal, Simron, Idal, xukuje' Belen. Are' ulew wa' ri xquitaklebej ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Zabulon e rachil ri tak u tinimit xukuje' ri e u k'ab tak u tinimit. Ri ucaj ulew ri xyuj u jachic e are' xetakleben ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Isacar. Ri rulew e c'o ri tinimit tak chupam re Jezreel, Quesulot, Sunem, Haparaim, Sihon, Anaharat, Rabit, Quixion, Abez, Remet, En-ganim, En-had xukuje' Bet-pas. Ri c'ulbat copan pa Tabor, Sahazim xukuje' Bet-sems, queq'uis c'ä chuchi' ri nima' Jordan; chi conojel, e waklajuj (16) tinimit tak e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit. Are' ulew wa' ri xquitaklebej ri e u k'ab rachalaxic tak ri ramak' ri Isacar, e rachil tak ri u tinimit xukuje' ri qui k'ab u tinimit tak. Ri uro' ulew ri xjach rumal taklebenic e are' xetakleben ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Aser, e c'o tak ri tinimit chupam re Helcat, Hali, Beten, Acsap, Alamelec, Amad xukuje' Miseal, jeri' chi copan pa ri u kajebal k'ij c'ä ruc' ri juyub Carmel xukuje' Sihor-libnat. Ri c'ulbat aj elebal k'ij cabe pa ri riquiak'ab elebal k'ij copan c'ä pa Bet-dagon, cunak ri rulew ri ramak' ri Zabulon, ri beya' re Jepte-el, Bet-emec, Neiel, cataken c'ä jela' cabe che Cabul, quebumajij c'ut ri Abdon, ri Rehob, ri Hamon xukuje' ri Cana, c'ä copan na pa ri tinimit Sidon. Cacotin chi c'u na ri c'ulbat cabe chusuq'uil ri Ram, c'ä copan na pa ri tinimit Tir ri kasan pa nim tapia cataken chi c'ut cabe chusuq'uil ri Hos quetakal chuchi' ri Plo Mediteran. Rachil ri Mahaleb, Aczib, Um, Apec xukuje' Rehob, chi conojel e juwinak quieb (22) tinimit tak, e cachil ri e u k'ab tak qui tinimit ri e c'o che qui c'ultakja. Are' ulew wa' ri xequitaklebej tak ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Aser. Ri uwak ulew ri xyuj u jachic e are' xetakleben ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Neptali. Ri rulew cachaptaj bic kas pa Helep, Alon-saananim, Adam-neseb xukuje' Jabneel, c'ä pa Lacum, copan chuchi' ri Jordan. Pa ri u kajebal k'ij, ri c'ulbat cabe pa Aznot-tabor cabextax chi c'u pa Hucoc, jeri' chi pa ri u mox elebal k'ij cuc'ulaj rib ruc' ri rulew ri ramak' ri Zabulon, are' c'u ri pa ri u kajebal k'ij ruc' ri ramak' ri Aser. Pa ri elebal k'ij, ri rulew ri ramak' ri Neptali copan c'ä chuchi' ri nima' Jordan. Ri tinimit tak ri e c'o nimak tak tapia chquij ri xequitaklebej e are' tak wa' Sidim, Zer, Hamat, Racat, Sineret, Adam, Ram, Hazor, Seds, Edrey, En-hazor, Iron, Migdal-el, Horem, Bet-anat xukuje' Bet-sems. Chnimalaj conojel belejlajuj (19) tak tinimit e cachil tak ri e u k'ab tak qui tinimit ri e qui c'ultakja. Are' ulew wa', e rachil ri tak u tinimit xukuje' ri e u k'ab tak qui tinimit, ri xquitaklebej ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Neptali. Ri uwuk ulew ri xyuj u jachic e are' xetakleben ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Dan. Pa we ulew ri' e c'o wi ri Zor, ri Estaol, ri Ir-sems, ri Saalabin, ri Ajalon, ri Jetla, ri Elon, ri Timnat, ri Ecron, ri Eltec, ri Jibeton, ri Baalat, ri Jehud, ri Bene-berac, ri Gat-rimon, ri Mejarcon xukuje' ri Racon, rachil ri ulew ri c'o chuwäch ri Jop. Rumal c'u rech chi we ulew ri' man cubana' ta chque, xebe ri aj ramak' ri Dan che u ch'äquic ri tinimit re Lesem, xquimajij xquiban c'u quech che aretak e cämisatajinak chic conojel ri e jekel chila'. Je c'u ri' xejeki' can pa we tinimit ri' xquiq'uex c'ut ri u bi', xquicoj c'u Dan che u bi' che u ya'ic u k'ij ri qui mam. Are' ulew wa' ri, e rachil tak ri u tinimit xukuje' ri e u k'ab tak qui tinimit, ri xquitaklebej ri e u k'ab rachalaxic ri ramak' ri Dan. Aretak ri aj israelib xquiq'uis qui jachic tak ri ulew ri xequitaklebej tak ri jujun tak amak', xquiya' ri rulew ri Josue chquixo'l tak ri culew ri niq'uiaj chic. Je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel, xjach ri tinimit che ri xutz'onoj ri Timnat-ser ri c'o pa ri c'ache'laj ulew re Eprain, are' c'u wa' ri xutz'onoj ri Josue. Ri Josue xuban u banic ri tinimit xjeki' c'u chila'. E are' tak ulew wa' conojel, ri cojol tabal tok'ob Eleazar, xukuje' ri Josue xukuje' ri e c'amal tak u be ri tinimit ri xquiyuj u jachic chquiwäch tak ri e camak' ri aj israelib, chuwäch ri Ajawaxel, chuchi' ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib, pa Sil. Jeri' ri u jachic ri ulew xcanaj tz'akat. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Josue xubij c'u che: “Chattzijon cuc' ri aj Israel chabij c'u chque chi chequicha' tak tinimit re to'bal ib, je jacha' ri takanic ri xinya' rumal ri Moises. We c'o jun man u chomanic taj xuban jun cämic, cuya' canimajic cuc'u' rib pa jun chque we tak tinimit ri' che u to'ic rib rech man cacämisax ta rumal ri rachalal ri cäminak. Jachin ri cutzucuj u to'ic rib pa jun chque we c'olbal tak ri' copan na chuchi' ri tinimit cuya' na ri u k'alajisanic chquiwäch ri e nimak tak tatayib re ri tinimit. Cacoquisaj c'u na caquiya' na jun u c'olbal ri cajeki' wi. We ri rachalal ri cäminak rokatam, ri e nimak tak tatayib re ri tinimit man caquijach ta ri u to'm rib, man u chomam ta c'u u cämisaxic ri rajil u tz'akat, man rumal ta c'u rech chi c'ax ta u no'm chrij. Are' c'ut ri u to'm rib cacanaj na can pa ri tinimit c'ä cutac'aba' na rib chuwäch ronojel ri tinimit rech cak'at tzij puwi', c'ä cacäm c'u na ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob ri cätajin capatanij pa ri k'ijol ri'. C'äte c'u ri' cuya' catzelej ri u to'm rib pa ri c'olbal ri xanimaj wi ulok, ri u bixic, cho rachoch chupam ri kas rachoch xukuje' u tinimit.” Ri aj israelib xequicha' c'ut we tak tinimit ri' che to'bal ib ri Seds pa Galiley, pa tak ri u c'ache'laj ri Neptali, ri Siquem pa tak ri u juyub ri Eprain, xukuje' ri Quiriat-arba, ri xukuje' cäbix Hebron che, pa tak ri u juyub ri Juda. Ch'käp che ri Jordan pa ri lianic ri c'o pa ri chaki'j uwo sak pa ri elebal k'ij che ri Jerico, xquicha' ri Beser, u tz'akatil ri ramak' ri Ruben; pa ri ulew re Galaad xquicha' ri Ramot, u tz'akatil ri ramak' ri Gad; pa ri ulew re Basan xquicha' ri Golan, u tz'akatil ri ramak' ri Manases, e are' tak tinimit wa' re to'bal ib ri xecha' chque conojel ri aj israelib xukuje' chque ri man e qui winakil taj ri quejeki' chquixo'l. Chila' cuya' cuto' wi rib apachin ta ne ri man xuchomaj taj xuban jun cämic rech jewa' ri rachalal ri cäminak ma ta cacuinic cäresaj ri royowal, cucämisaj ta c'ut c'ä majok chk'at tzij puwi' rumal ri tinimit. E are' c'ut ri aj israelib xequiya' chque ri aj levitib jujun chque tak ri qui tinimit xukuje' tak juyub re yuk'bal, je jacha' ri bim rumal ri Ajawaxel. Nabe xban ri taklebenic chque ri u k'ab achalaxic aj levitib ri e petinak che ri Coat. Chque ri aj coatib ri e rija'lil ri Aaron, ri cojol tabal tok'ob, xya'taj oxlajuj tak tinimit chque, ri e rech ri ramak' ri Juda, ri Simeon, xukuje' ri Benjamin. Chque ri niq'uiaj aj coatib chic xequitaklebej lajuj tak tinimit, ri e rech ri ramak' ri Eprain ri Dan xukuje' ri e rech ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases. Chuwi' chi c'u wa', e are' chic ri e u k'ab cachalaxic ri e aj levitib ri e petinak che ri Jerson xya'taj chque pa taklebenic oxlajuj tak tinimit, ri e rech ri ramak' ri Isacar, ri Aser, ri Neptali xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases ri c'o pa Basan. Chque chi c'ut ri u k'ab cachalaxic ri aj levitib ri e petinak che ri Merar xequitaklebej cablajuj tak tinimit, ri e rech; ri ramak' ri Ruben, ri Gad, xukuje' ri Zabulon. Ri aj israelib xequijach chquiwäch ri aj levitib, pa taklebenic, tak tinimit xukuje' tak juyub re yuk'bal, je jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel rumal ri Moises. We tinimit tak ri' ri quenatax tak ri qui bi', e are' xeyo'w ri aj ramak' ri Juda xukuje' ri ramak' ri Simeon, xequirik c'ut ri aj levitib ri e qui tz'akatil ri e u k'ab rachalaxic ri Coat, ri e petinak che ri Aaron, e are' c'u xerikow ri nabe taklebenic. Pa ri c'ache'laj ulew re ri Juda xeya' ri Quiriat-arba chque, ri u bixic, ri Hebron, u chuch qui tinimit ri e u k'ab tak rachalaxic ri tac'atic Anac, e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal. E are' c'ut ri rulew xukuje' ri e u k'ab tak u tinimit we tinimit ri' xeya' che ri rechbal ri Caleb, ri u c'ojol ri Jepon. Man xuwi ta c'ut ri Hebron, ri tinimit re to'bal ib xya' chque ri man caquichomaj ta caquiban jun cämic, xeya' chque ri e u k'ab tak rachalaxic ri cojol tabal tok'ob ri Aaron we tinimit tak ri': Libna, Jatir, Estemo, Holon, Debir, Ain, Jut xukuje' Bet-sems. We belejeb tak tinimit ri' e c'o tak ri culew re yuk'bal. Che c'ut ri ramak' ri Benjamin xeya' che ri Gabaon, ri Jeb, ri Anatot xukuje' ri Almon (e quiejeb tak tinimit e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal), jeri' chi ri qui tinimit tak ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'l ri Aaron e oxlajuj chi conojel, chquijujunal e c'o tak ri qui juyub re yuk'bal. Chque chic ri niq'uiaj quija'l ri aj levitib ri e u k'ab rachalaxic ri Coat xejach tak tinimit chquiwäch ri e rech ri ramak' ri Eprain. Chque c'ut ri u juyub ri Eprain xeya' chque ri Siquem, jacha' tinimit re to'bal ib che jachin ri man cuchomaj taj cuban jun cämic, xukuje' c'u ri Jezer, ri kibsaim xukuje' ri Bet-horon, e quiejeb tak tinimit e c'o tak ri qui juyub yuk'bal. Chque ri aj ramak' ri Dan xequic'am wi ri Eltec, ri Jibeton, ri Ajalon xukuje' ri Gat-rimon, e quiejeb tak tinimit e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal; che c'ut ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases xequic'am quieb tak tinimit, ri Taanac xukuje' ri Gat-rimon, e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal; jeri' ri qui tinimit tak ri e u k'ab rachalaxic tak ri aj coatib e lajuj chi conojel, e cachil tak ri kas qui juyub re yuk'bal. Chque ri aj levitib ri e rija'l ri Jerson xeya' quieb tak tinimit chque, ri e rech ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, e cachil tak ri kas qui juyub re yuk'bal: ri Golan, ri c'o pa Basan, rech cajwataj che jacha' jun tinimit re to'bal ib, xukuje' ri Beester. Che ri ramak' ri Isacar xeya' chque, ri Sison, ri Daberat, ri Jarmut, xukuje' ri En-ganim (e quiejeb tak tinimit), e cachil tak ri kas qui juyub que yuk'bal. Che ri ramak' ri Aser xeya' chque, ri Misael, ri Abdon, ri Helcat xukuje' ri Rehob (e quiejeb tak tinimit), e cachil tak ri kas qui juyub que yuk'bal. Che ri ramak' ri Neptali xeya' oxib tak tinimit chque e cachil ri kas e qui juyub que yuk'bal: ri Seds ri c'o pa Galiley, rech cajwataj jacha' che jun tinimit re to'bal ib, ri Hamot-dor xukuje' ri Cartan; jeri' chi ri qui tinimit tak ri e u k'ab cachalaxic ri jersonib e oxlajuj chi conojel, chquijujunal e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal. Chque c'ut ri e u k'ab achalaxic aj levitib ri c'ä e c'o na, e are' tak rija'lil ri Merar, xequiya' chque che ri Zabulon, ri Jocneam, Cart, Dimna xukuje' ri Naalal, e quiejeb tinimit tak e cachil tak ri qui juyub que yuk'bal. Che ri ramak' ri Ruben xeya' ri Beser, ri Jahaz, ri Cademot xukuje' ri Mepaat, e quiejeb tak tinimit e cachil ri kas qui juyub que yuk'bal. Che ri ramak' ri Gad xequiya' chque, ri Ramot re Galaad, rech chajwataj jacha' jun tinimit re to'bal ib, ri Mahanaim, ri Hesbon xukuje' ri Jazer (e quiejeb tak tinimit e cachil tak ri kas qui juyub que yuk'bal), jeri' chi tak ri tinimit ri xequitaklebej ri e u k'ab cachalaxic ri aj levitib ri c'ä e canajinak canok, ri u bixic, ri e rija'lil ri Merar, e cablajuj chi conojel. Ri tak qui tinimit ri aj levitib chquixo'l ri aj israelib e cawinak wajxakib chi conojel, chquijujunal e cachil tak ri kas qui juyub que yuk'bal, ri qui sutim quij ri tinimit tak chquijujunal. E je conojel we tinimit ri'. Jewa' xuban ri Ajawaxel che u ya'ic chque ri aj israelib ri ulew ri' ruc' chi'nic ri kas cäban na, chi cuya' chque ri e qui mam xquechbej c'ut xecanaj c'u can chila'. Ri Ajawaxel xutz'akatisaj ri xuchi'j chque, xuya' c'u jamaril chque pa ronojel ri ulew. Ri e qui c'ulel man xecuin taj xech'ojin ta chi cuc', are' c'ut xyo'w ri Ajawaxel chque ri ch'äcanic paquiwi' ri qui c'ulel. Mawi ta ne xa ta jun tzij xcanajic ri ma ta xtz'akatic chque conojel ri utzalaj tak chi'nic ri xebuchi'j ri Ajawaxel chque ri aj israelib. Xebusiq'uij c'ut ri Josue ri aj ramak' ri Ruben ri Gad xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, xubij c'u chque: “Ix i tz'akatisam ronojel ri takanic ri xuya' can ri Moises chiwe, ri pataninel rech ri Ajawaxel, xukuje' e i nimam conojel tak ri takanic ri e nu yo'm chiwe. C'ä pa ri k'ij camic, xukuje' pa ronojel c'ut we k'ijol ri', man e i wonobam ta can ri e iwachalal kas c'u e i tza'katisam tak ri e u takomal ri Ajawaxel ri xukuje' are' i Dios ix. Camic chi ri are' u tz'akatisam ri u chi'nic e c'o chi c'ut ri e iwachalal pa jamaril, chixtzelej pa tak ri i cäbal ri lic'om xukuje' pa tak ri ulew ri xujach ri Moises ri pataninel rech ri Ajawaxel chiwe pa ri elebal k'ij che ri nima' Jordan. Xuwi wa' quintz'onoj chiwe kas chi tz'akatisaj ruc' jicomal ri takomal xukuje' ri pixab ri xuya' ri Moises chiwe, ri pataninel rech ri Ajawaxel, ri u bixic, chi chilok'ok'ej ri Ajawaxel xukuje' i Dios, chi chixbin amak'el pa tak ri u be chebinimaj tak c'ut ri e u takomal, chiterenej c'ut xukuje' chixpatanin che ruc' ronojel ri iwanima' xukuje' ruc' ronojel ri i c'aslibal.” Xuwi xbitaj wa', ri Josue xebutewchi'j bic. Xebujach bic xebe c'u pa ri qui cäbal ri lic'om. Che ri jun pa niq'uiaj ri ramak' ri Manases, ri Moises e u yo'm can culew pa ri rulew ri Basan. Ri jun pa niq'uiaj chic ri ramak' ri Manases ri Josue xuya' culew chquixo'l tak ri aj israelib pa ri u kajebal k'ij che ri Jordan, chque tak ri e nabe xebutewichi'j xebutako chi chetzelejok. Xubij c'u chque: “Ri ix chixtzelej ba' pa tak ri iwulew iwuc'am c'u bic nimak tak k'inomal xukuje' q'uialaj iwawaj, i wuc'am k'an puak, sak puak, k'an ch'ich' xukuje' räx ch'ich', iwuc'am q'ui atz'iak. Chebijacha' tak chquiwäch tak ri e iwachalal ri iwesam chque ri c'ulel.” Jewa' ri qui tzelejic tak ri ramak' ri Ruben ri Gad xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases xequitas quib chquij ri niq'uiaj aj israelib chic pa Sil, pa ri ulew re Canaan, rech quetzelej chupam tak ri e quechbal pa ri ulew re Galaad, ri e c'o wi tak ri culew je jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel rumal ri Moises. Aretak c'u xebopan ri aj Ruben xukuje' ri aj Gad xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases chuchi' ri nima' Jordan, c'ä pa ri ulew aj Canaan, xquiwoc jun mayibalalaj porobal chuchi' ri nima'. Xopan u tzijol cuc' ri niq'uiaj aj israelib chic chi ri aj Ruben ri aj Gad xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases quiwocom jun porobal pa ri u c'ulbatil ri Canaan, chunakaj ri Jordan pa ri culew aj israelib; xuwi c'u xoc pa qui jolom ri aj israelib, xquimulij quib pa Sil rech quebech'ojin na cuc'. Nabe c'ut xquitak bic ri Pinees, u c'ojol ri Eleazar, ri cojol tabal tok'ob rech cabe pa Galaad, jawije' tak e c'o wi ri amak' ri rech ri Ruben ri rech ri Gad xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases. Xachilax bic cumal lajuj c'amal tak qui be ri aj israelib ri nimak qui k'ij chquijujunal are' caquiq'uexwächij ri u k'ab cachalaxic xukuje' ri camak'. Conojel xebe pa Galaad, jawije' e c'o wi ri amak' rech ri Ruben rech ri Gad xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, xquibij c'u chque: “Ri uj cujch'aw pa u bi' ri u tinimit ri Ajawaxel. ¿Jas wa' chi jachanic ri i banom chrij ri u Dios ri Israel? ¿Jasche i xutum canok i wocom c'ut jun porobal che u c'ulelaxic ri Ajawaxel? ¿La ma ta pa sibalaj nim ri macaj re ri Peor, ri c'ä uj u tz'ajom camic ri xukuje' rumal rech xecäm tinimit winak rech ri u tinimit ri Ajawaxel? ¿La ma ta u banom wa' chiwe, rech xukuje' ri ix camic quitas iwib chrij ri Ajawaxel? We ri ix quiyac iwib chrij ri Ajawaxel camic, chwek ri are' cäyactaj na royowal chrij ronojel ri tinimit Israel. We quiwilo chi we ulew ri' ri xitaklebej tz'il, tisaj pa ri rulew ri Ajawaxel, jawije' c'o wi ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel. Chic'ama' jun iwulew chakaxo'l. Miwalijisaj c'u iwib chrij ri Ajawaxel mawi chakij uj, xiyac chi c'u jun porobal c'o c'u ne ri porobal ri rech ri Ajawaxel ri ka Dios. Chnataj chiwe chi ri Acan, ri u c'ojol ri Zar, xmacunic aretak xumajij ri jachom che u sachisaxic u wäch chi rumal rech ri u mac, ri Ajawaxel xyactaj royowal chquij conojel ri aj israelib. ¡Ri Acan man xak ta u tuquiel xcäm rumal rech ri u mac!” Are' c'ut ri aj Ruben ri aj Gad xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases xquitzelej u bixic chque ri c'amal tak qui be ri aj israelib: “Ri Ajawaxel xukuje' Dios paquiwi' conojel ri cäbix diosib chque reta'm chi man xkaban ta we porobal ri' che ta walijisam ib mawi che ta u tasic kib chrij. Ri are' reta'm xukuje' cuya' retamaxic chiwe iwonojel; we cumal tak we jastak ri'. ¡Cujicämisaj! We xkawoc we porobal ri che u tasic kib chrij ri Ajawaxel, o che qui poroxic tabal tok'ob ri cächajirisaxic, sipanic tak re c'äj, o tabal tak tok'ob re utzirisan ib, kas are' ri Ajawaxel chc'otow ka chi' che wa'. Ri kastzij wi chi xkabano man c'u cakaj ta chi c'o jun k'ij ri e i c'ojol caquibij ta chque ri e ka c'ojol: ‘¿Jas ta ri iwe ix che ri Ajawaxel ri xukuje' u Dios ri Israel? Ri Ajawaxel u cojom ri Jordan che ka tasic chiwe, ix ri ix aj camak' ri Ruben xukuje' ri Gad. Ri ix man c'o ta jas iwe che ri Ajawaxel.’ Jeri' ri e i c'ojol ix caquiban na chi ri e ka c'ojol casach ri u k'ijilaxic ri Ajawaxel pa qui jolom. Rumal ri' xkachomaj u woquic jun porobal, man che ta qui chi'xic tak tabal tok'ob ri cächajirisaxic che ri Ajawaxel mawi ta che qui ya'ic ta chic niq'uiaj tabal tak tok'ob chic, xane' chi cacanaj che jun k'alajisanel chakaxo'l ka cabichal, xukuje' chquixo'l tak ri kija'lil, chi ya'tal u k'ijilaxic ri Ajawaxel kumal quekatac'aba' tak c'u na kib chuwäch e kuc'am tak ri ka tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' tak ri e ka tabal tak tok'ob rumal ri macaj xukuje' ri re utzirisan ib. Jeri' ri e iwija'lil man cuya' ta caquibij ta chque ri kija'lil: ‘Ri ix man c'o ta iwe che ri Ajawaxel.’ Xkachomaj chi we ne c'o jachin jun je cubij wa' chke uj o chque ri e kija'lil, ri uj cujcuinic cakatzelej u bixic che: ‘¡Chebiwila'! Ri e ka mam xquiwoc canok we porobal ri' che ri Ajawaxel, man che ta qui chi'xic tak tabal tak tok'ob, xane' rech cajwataj che k'alajisanel chakaxo'l ka cabichal.’ Muya' c'olbal ri Dios chke chi cakawalijisaj ta kib chrij, o che ta u xutuxic canok, ka wocom ta chi c'u jun porobal che ta qui chi'xic tak tabal tok'ob ri cächajirisaxic, o sipanic tak re c'äj, o chque ta chic niq'uiaj tabal tak tok'ob, ri jun ta chi wi che ri porobal ri' rech ri Kajaw Dios ri c'o chuwäch ri c'olbal ri cak'ijilax wi.” Aretak ri Pinees, ri cojol tabal tok'ob, xukuje' ri c'amal tak qui be ri tinimit xukuje' ri c'amal tak qui be ri u k'ab achalaxic ri e benak ruc' xquita' ri xquibij ri aj Ruben ri aj Gad xukuje' ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, xkaj pa quijolom. Are' c'u ri cojol tabal tok'ob ri Pinees, ri u c'ojol ri Eleazar, xubij chque: “Camic keta'm chi man c'o ta chi queblan c'u'x kuc' chi c'o ri Ajawaxel kuc', are' c'u ri ix man i tijtobem ta u walijisaxic iwib chrij are', uj iwesam c'ut pa u k'ab ri c'äjisabal wächaj ri cuya' ta na ri Ajawaxel chke.” Aretak xq'uis u tzam wa', ri Pinees xukuje' ri ebenak ruc' xquitas quib chque, xetzelej c'ut xquiya' can ri ulew re Galaad xebe pa Canaan, jawije' ri e c'o wi ri aj israelib. Aretak xequitzijoj chque ri e c'o pa Canaan ri xquitzelej u bixic ulok ri niq'uiaj amak' chic, utz xquita' ri xbix ulok, xek'ijilan c'u che ri Dios. Kas pa ri k'ij ri' man c'o ta chi jas xquibij chi quebech'ojin ta chi cuc' ri ramak' ri Ruben xukuje' ri Gad, mawi ri u banic c'ax che ri culew. Ri e rija'lil ri Ruben xukuje' ri e rech ri Gad, ri xquicoj che u bi' ri porobal “K'alajisanic,” xecha' c'ut: “We porobal ri' cux na k'alajisanic chkaxo'l chi Dios ri Ajawaxel.” Najtininak chi c'ut, u yo'm chi jamaril ri Ajawaxel chque ri aj israelib cuc' tak ri e qui c'ulel, ri'jobinak chi c'ut ri Josue, ri Josue xutak qui siq'uixic conojel ri aj israelib, e cachil tak ri e qui rija'l, c'amal tak be, k'atal tak tzij cach k'atal tak tzij, xubij c'u chque: “In in ri'j chic, e c'o chic ri nu junab. Ix iwilom ronojel ri xuban ri Ajawaxel chque conojel tak we tinimit ri' ri co xquitac'aba' quib chuwäch, are' c'ut ri ch'ojinak che i q'uexwäch. Ri in rumal taklebenic xinjach tak we ulew ri' chquiwäch tak ri amak'. Man xuwi ta xinjach tak ri ulew ri e ch'äctajinak, xane' xukuje' ri xak queyem chic ri qui ch'äctajic, cachaptaj ulok ruc' ri nima' Jordan pa ri elebal k'ij quetakal c'ä chuchi' ri Plo Mediteran pa ri u kajebal k'ij. Ri Ajawaxel queresaj na bic ri winak ri e jekel pa tak we ulew ri', quebimajij c'u na je jacha' ri chi'nic ri u banom ri Ajawaxel ri i Dios. Chicojo' ba' i chuk'ab che u tz'akatisaxic ronojel ri cubij ri wuj re ri u pixab ri Moises; je u tz'akatisaxic chibana' jas ri tz'ibatalic. Man quiyuj ta iwib cuc' ri jule' tak winak chic ri c'ä e jekel waral chixo'l. Man quebik'ijilaj ta ri e qui diosib, mawi mebinimaj mawi ne mebinataj man quebinataj ta ri qui bi' tak we diosib ri', mawi miban jun chi'nic ri kas cäban na pa ri qui bi'. Amak'el chixteren chrij ri Dios ri Iwajaw, jacha' ri i banom c'ä camic. Ri Ajawaxel e u q'uiakom bic chiwäch, cowilaj tak tinimit ri jawije' e c'o wi q'uialaj winak, c'ä je c'u ne camic man c'o ta jun ri cuininaktaj ri u tac'abam ta rib chiwäch. Xa jun chiwe cacuinic cubano chi quebanimaj jun mil winak chuwäch, rumal rech chi are' ri Ajawaxel ri u Dios cach'ojin che u q'uexwäch, jacha' ri xuchi'j u banic. Kas ba', chichajij iwib ix, chilok'ok'ej c'ut ri Ajawaxel ri i Dios. In chanim quinecämok, are' c'u ri quinwaj chi ri ix quich'ob canok ruc' ronojel iwanima' xukuje' ruc' i c'aslibal chi e tz'akatinak conojel ri utzalaj tak jastak ri xebuchi'j ri Ajawaxel chiwe. Mawi ta ne xa jun chque tak ri xebuchi'j xcanaj ta canok ri ma ta xtz'akatic. Je c'ut, chi xtz'akat ronojel ri utz ri xuchi'j ri Ajawaxel chiwe, jeri' xukuje' ri are' cuc'am na ulok piwi' ronojel qui wäch etzelal, c'ä man c'o ta jun chiwe cacanaj ta can pa we utzalaj ulew ri' ri xuya' chiwe, we man quitz'akatisaj ri c'ulwächinic ri xuban ri Ajawaxel iwuc'. We quebik'ijilaj c'u tak diosib, quebimeja' ta c'u iwib chquiwäch, ri Ajawaxel coyowar na chiwe, sibalaj c'u chanimquixyubquen na pa we utzalaj ulew ri' ri u yo'm chiwe.” Ri Josue xebumulij conojel tak ri amak' re Israel pa Siquem. Xebusiq'uij ri achijab ri e nimak tak winak chic, c'amal tak be, k'atal tak tzij xukuje' cach k'atal tak tzij, chuwäch c'ut ri Ajawaxel, xubij che ronojel ri tinimit: “are' wa' ri cubij ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel: ‘Ojer canok, ri Tare xukuje' ri quieb u c'ojol, ri Abraham xukuje' ri Nacor, e i mam, e jekel c'u chuchi' ri nima' Euprats xequik'ijilaj c'u tak diosib. Chuchi' tak ri Euprats xinmajij wi ri Abraham, xinban c'u che chi xubinibej ronojel ri ulew Canaan. Xinban che chi xepok' ri rija'lil, ri nabe ri xinya' che are' ri Isaac ri u c'ojol. Xinya' c'u quieb u c'ojol ri Isaac, ri Jacob xukuje' ri Esau. Xinya' c'ut ri c'ache'laj ulew che ri Esau ri rech can ri Seir, are' c'u ri Jacob xukuje' tak ri e u c'ojol xebe pa Ejipt. Xintak c'u bic ri Moises xukuje' ri Aaron, xinsoc c'ut ri Ejipt che cämical, c'ä xixinwesaj na ulok ix chila'. Aretak c'u xebel ulok ri e i mam pa Ejipt, ri aj ejiptib xequiterenej pa cakan cuc' tak carwaj re ch'o'j xukuje' tak quiej, c'ä pa ri Quiäk Plo. Ri e are' xquitz'onoj tok'ob chwe, xincoj c'ut jun nimalaj k'ekumalil chquixo'l cuc' ri aj ejiptib, xinban c'ut chi xkaj ri plo paquiwi' ri aj ejiptib xebumuk c'ut. Ri ix ix k'alajisanelab che ri xinban pa Ejipt. Sibalaj c'u xixbeytaj na q'ui k'ijol pa ri chaki'j uwo sak, c'ä xixinc'am na ulok pa ri culew ri aj amoreyib, pa ri elebal k'ij che ri Jordan. We winak ri' xech'ojin iwuc', xinban c'ut chi xekaj pa i k'ab, xebich'äc c'ut xiban c'u iwech che ri ulew. Are' chi c'u ri Balac, ri u c'ojol ri Zipor, ajawinel pa Moab, xpe che u banic ch'o'j iwuc'. Ri Balac xutak ri Balaam, u c'ojol ri Beor, rech qui xuc'okoj. Man xinya' ta c'u c'olbal chi xixuc'okoj ta ri Balaam, xixutewichi'j c'u na. Je c'u xinban wa' che i to'tajisaxic. Xixoc'ow c'ut chupam ri nima' Jordan xixopan c'ut c'ä jawije' c'o wi ri Jerico. Ri e jekel pa Jerico (amoreyib, perezeyib, cananeyib, hititib, jerjeseyib, hebeyib, xukuje' jebuseyib) xech'ojin iwuc', xinban c'ut in chi xebich'äco'. Ri cajawinelab ri aj amoreyib man ix ta xixch'äcow cuc' tak ch'ich' re ch'o'j mawi cuc' tak q'uiakbal ch'ab xane' are' xinabejisaj ri nu xibinic chiwäch, rumal c'u ri' xebanimajic c'ä majok chixopanok. Ri in xebenya' tak ulew chiwe ri man xebitajij ta na xukuje' tak tinimit ri man xebiyac ta na. Ix c'u jekel chquipam camic, quebitij c'u uva xukuje' tak aseitun ri man i ticom taj.’ ” Xutik chi c'u ri Josue: “Rumal rech wa', nim chiwila' wi ri Ajawaxel chipatanij ruc' jiquil man ruc' ta cawachil. Chebitzaka' can tak ri diosib ri xequik'ijilaj tak ri nabe tak i man chuchi' tak ri nima' Euprats xukuje' pa Ejipt, chipatanij ri Ajawaxel. We c'u man quiwaj quipatanij ri Ajawaxel, chicha' ba' camic jachin ri qui patanij: we e are' tak ri diosib ri xequipatanij tak ri e i mam chuchi' tak ri Euprats, we e are' tak ri qui diosib ri aj amoreyib ri e jekel pa we ulew ri'. Are' c'u ri in xukuje' ri e walaxic cakapatanij na ri Ajawaxel.” Xquibij c'u ri tinimit: “¡Muya' ri Ajawaxel chi cakatzak canok che qui patanixic tak diosib! Ri Ajawaxel are' ri xujesan ulok uj xukuje' ri e ka mam pa Ejipt, ri xujcoj wi na che lok'om pataninelab. Are' c'ut ri xebuban q'ui tak mayibalil chkawäch, xukuje' are' ri xujtok'en ulok xujuto' ulok pa ronojel ri be ri ka banom ulok, aretak xujoc'ow ulok pa conojel tak ri tinimit. Are' c'u ri Ajawaxel xerokin bic chkawäch conojel tak ri tinimit ri xekarik pa ri ka be, xukuje' ri aj amoreyib ri e jekel can nabe waral. Rumal c'u rech ronojel wa', ri uj cakapatanij ri Ajawaxel, are' c'ut ri ka Dios.” Xubij c'ut ri Josue chque: “Ri ix man quixecuin ta che u patanixic ri Ajawaxel, rumal rech chi are' jun Dios tastalic ri man cuban ta etzelal xukuje' achixomanel, ri man quebucoch'o ta ri e i c'ulelanic xukuje' tak ri e i mac. We ri ix quixutuj quebipatanij c'u jule' tak diosib chic, cutzalc'atij na rib chiwij cuban na c'ax chiwe, cusachisaj na i wäch pune' c'u e u banom nimak tak utzil chiwe.” Ri tinimit xutzelej u bixic che: “Man je ta quec'ulmataj wa'. Ri uj cakapatanij na ri Ajawaxel.” Xubij c'ut ri Josue chque: “Ix ri kas quixyo'w k'alajisanic chiwij chi i cha'om u patanix ri Ajawaxel.” “Uj” xecha' we winak ri'. Xubij ri Josue chque: “Chebiwesaj ba' conojel ri diosib ri e c'o tak chixo'l, chixtzelej ba' ruc' ronojel iwanima' ruc' ri Ajawaxel ri xukuje' u Dios ri Israel.” Ri tinimit xutzelej u bixic: “Ri uj cakapatanij na ri Ajawaxel ri ka Dios, cakaban c'u na ri cubij na chke.” Kas pa ri k'ij ri', chila' pa Siquem, ri Josue xuban jun c'ulwächinic ruc' ri tinimit, xebuya' c'u pixab chque xukuje' tak takanic, ri xebutz'ibaj chupam ri wuj re ri u pixab ri Dios. Xuc'am c'u na jun nimalaj abaj xuya' chuxe' ri bakit ri c'o pa ri u c'olbal ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel, xubij c'u che ronojel ri tinimit: “We abaj ri' cajwataj che k'alajisanel, are' c'u k'alajisanel che ronojel ri u bim ri Ajawaxel chke. Jun k'alajisanel wa' chiwij, rech man quixux ta banal tzij chuwäch ri Dios.” Xuwi xbitaj wa' chque, ri Josue xebutak bic chquijujunal pa tak ri culew. Man c'u chunaj ta chic xcäm ri Josue ri u c'ojol ri Nun, pataninel rech ri Ajawaxel, aretak c'o chic jun sient lajuj u junab. Xmuk c'ut pa ri rulew ri c'o pa Timnat-ser, ri c'o pa tak ri u juyub ri Eprain, pa ri riquiak'ab ri relebal k'ij ri juyub Gaas. Ri aj israelib xquipatanij ri Ajawaxel ronojel ri u k'ijol ri Josue, xukuje' conojel ri qui k'ijol ri nimak tak tatayib ri xec'asi' na canok aretak cäminak chic ri Josue, ri xukuje' xquetamaj conojel ri xuban ri Ajawaxel, che u to'ic ri Israel. Ri e u bakil tak ri Jose, ri e qui c'amom ulok ri aj israelib pa Ejipt, xemuk pa Siquem, chupam ri rulew ri Jacob ri xulok' chi jun sient ch'akatak sak puak chque ri e u c'ojol ri Hamor, ri u tat ri Siquem, xk'axextax c'ut pa qui k'ab ri e rija'lil ri Jose. Aretak xcäm ri Eleazar, u c'ojol ri Aaron, xmuk puwi' ri u juyub ri Pinees ri u c'ojol, ri xya' che pa tak ri juyub re Eprain. Aretak cäminak chic ri Josue, ri aj israelib xquita' qui no'j che ri Ajawaxel che retamaxic jachin chque ri qui tinimit ri rajawaxic cäbe nabe che u banic ch'o'j chquij ri aj cananeyib. Ri Ajawaxel xubij chi rajawaxic are cäbe ri Juda nabe che u banic ri ch'o'j, che c'u ri Juda cujach wi na we ulew ri'. Ri e aj ramak' ri Juda xequisiq'uij ri cachalal, ri e aj ramak' ri Simeon, rech junam cäquirik quib che u ch'äquic ri ulew ri jachom che ri Juda, c'äte c'u ri' junam queboc chi che u ch'äquic ri ulew ri jachom che ri Simeon. Ri e aj Simeon xquinimaj ri xbix chque cumal ri e aj Juda, Pune' c'u xanimaj ri Adonisedec, xcokataj xkaj c'u pa qui k'ab, xquik'at c'u ri quieb nimak u wi' u k'ab xukuje' ri quieb nimak u wi' rakan. Ri are' c'ut xubij: “Ri in ojer, xebenk'at ri nimak u wi' qui k'ab e oxc'al lajuj (70) ajawinelab xukuje' ri nimak u wi' cakan, xebenya' c'u chuxe' ri nu mexa rech are cäquisic' ri cätzakic. Are c'u ri camic je u banom ri Dios chwe jas ri xinban chque ri winak ri'.” Xquic'am bic pa Jerusalen, ri xcäm wi. Ri e aj ramak' ri Juda xebe che ch'o'j chrij ri Jerusalen xquich'äc c'ut, aretak e qui cämisam chic conojel ri winak ruc' ch'ich' re ch'o'j xquiporoj ri tinimit. Xeboc chi c'u che qui ch'äquic ri aj cananeyib ri e c'o pa tak ri c'ache'laj pa ri ulew re Negueb, xukuje' ri e c'o pa ri lianic. Xukuje' xech'ojin cuc' ri aj cananeyib ri e c'o pa Hebron, ri cäbix Quiriat-arb che nabe, xquich'äc c'u ri Sesay, ri Ahiman xukuje' ri Talmay. Xquich'äc chi c'u ri tinimit aj Debir, ri cäbix Quiriat-seper che nabe. Ri Caleb xubij chi jachin ri cäch'äcow ri Debir, cuya' ri u mia'l che rixokil ri Acsa u bi'. Ri xch'äcowic are ri Otoniel, u c'ojol ri Senaz, u chak' ri Caleb; xuya' c'ut ri Caleb ri Acsa ri u mia'l che rixokil. Aretak c'u xopan ri Acsa, ri Otoniel xucoj u c'u'x rech cuta' jun ulew che ri u tat. Aretak xril ri Caleb chi ri u mia'l cätajin cäkaj chrij ri bur, xuc'ot u chi': “¿Jas xac'ulmaj?” “Quinwaj chi c'o jas cäya' la chwe,” xcha' ri ali. “E yo'm ya' la tak ulew chwe pa ri Negueb, che ya' ba' la bulbux tak ja' chwe xukuje'.” Ri Caleb xebuya' ri e u q'uiyibal ja' che ri c'o ajsic xukuje' ri c'o iquim. Ri e rija'lil ri Hobab ri aj quenit, u ji' ri Moises, xebel bic pa ri tinimit ri e c'o wi tut xcachilaj ri ramak' ri Juda, xebe pa ri chaki'j uwo sak re Juda, iquim che ri Arad, xecanaj c'u cuc' ri winak ri e c'o chila'. Xebe c'u ri e aj ramak' ri Juda cuc' ri e aj Simeon, jas ri qui chomam nabe, xebe c'u che u banic ch'o'j chquij ri aj cananeyib ri e jekel pa Sepat, xquisach c'u u wäch ronojel ri tinimit. Rumal ri' xcoj Horm che u bi'. Man xecuin ta c'u che u ch'äquic ri Gaz, ri Ascalon xukuje' ri Ecron, mawi tak ri culew ri e c'o chquinakaj. C'o c'ut ri Ajawaxel cuc' ri aj Juda, xecuin c'u che qui ch'äquic ri winak ri e c'o pa ri juyub, man xecuin ta che quesaxic bic ri winak ri e c'o pa tak ri lianic, rumal rech chi ri e are' c'o qui carwaj re ch'ich'. Ri Caleb are' xya'taj ri Hebron che jas ri u chi'm can ri Moises che, ri Caleb xeresaj bic ri e oxib u c'ojol ri Anac chila'. E are c'u ri aj ramak' ri aj Benjamin man xecuin ta che quesaxic bic ri aj jebuseyib pa Jerusalen ri e jekel chila'. Rumal ri' c'ä camic, ri aj jebuseyib xukuje' ri aj Benjamin c'ä e jekel junam pa Jerusalen. Ri achijab ri e takom bic che rilic ri tinimit xquil jun achi ri xel ulok pa ri tinimit, xquibij c'u che: “We ri at cac'ut chkawäch jas cäkabano rech cujcuinic cujoc pa ri tinimit, ri uj cäkaban na utzil chawe.” Ri achi xuc'ut chquiwäch jas ri cäquibano rech quecuinic queboc pa ri tinimit. Xequicämisaj c'u conojel ri winak ri e jekel pa ri tinimit; xuwi c'u ri achi ri xc'utuw ri be chquiwäch, man xquicämisaj taj, mawi conojel ri e ralaxic. We achi ri xbe pa ri culew ri aj hititib, xuyaca' c'u jun c'ac' tinimit chila' ri xucoj Luz che u bi', we bi'aj ri c'ä are' cojom che u bi' camic. Ri e aj ramak' ri Manases man xecuin ta che quesaxic bic ri aj cananeyib ri e c'o pa Bet-sean, pa Taanac, pa Dor, pa Ibleam xukuje' pa Meguid ri e jekel chila', mawi ri e jekel pa tak ri alaj tak tinimit ri e c'o chquinakaj we tak tinimit ri', jeri' chi ri aj cananeyib xequitakej jekelem chquixo'l. Aretak c'u ri aj israelib xc'oji' qui chuk'ab, xecuinic xequicoj ri aj cananeyib pa c'axalaj tak chac, man xecuin ta c'u che quesaxic bic. Ri e aj ramak' ri Eprain xukuje' man xecuin ta che quesaxic bic ri aj cananeyib ri e c'o pa Jezer, rumal ri' ri aj cananeyib xquitakej jekelem chquixo'l. Ri e aj ramak' ri Zabulon xukuje' man xecuin ta che quesaxic bic ri aj cananeyib ri e c'o pa Quitron xukuje' pa Nabal, rumal ri' ri aj cananeyib xquitakej jekelem chquixo'l pune' e cojom che u banic c'axalaj tak chac. Ri e aj ramak' ri Neptali xukuje' man xecuin ta che quesaxic bic ri aj cananeyib ri e c'o pa Bet-sems xukuje' pa Bet-anat, pune' c'u xequicoj pa c'axalaj tak chac xequitakej c'u jekelem chquixo'l. Ri e aj amoreyib xecokataj bic ri e aj ramak' ri Dan c'ä pa tak ri juyub, man xquiya' ta be chque xexuli pa tak ri lianic. Je c'u ri' ri aj amoreyib xequitakej jekelem pa Hers, pa Ajalon, pa Saalbim. Aretak c'u ri e rija'lil ri Jose xc'oji' qui chuk'ab, xequicoj ri aj amoreyib pa c'axalaj tak chac. Ri u c'ulbatil ri culew ri aj edomib benak cho tak ri juyub Acrabim copan c'ä pa Sel, cäpaki' c'ä ajsic. Ri aj cajalaj tako'n ri Ajawaxel xpaki' ulok pa Jilgal xopan pa Boquim, xubij c'u chque ri aj israelib: “In xixinwesaj ulok pa Ejipt xixinc'am ulok pa we ulew ri' ri xinbij chi quinya' chque ri e i mam aretak xinbij chque: ‘Mawi jumul quinyojij ri nu c'ulwächinic iwuc', xuwi ta ne we man quiban jun c'ulwächinic cuc' ri e aj chila', xane' chebisacha' qui wäch tak ri e qui porobal ri quek'ijilan wi.’ Are c'u ri ix man xixniman ta chwe: ¿Jasche c'ut je xiban wa'? Rumal ri' quinbij chiwe camic: man quebenwesaj ta bic tak we winak ri' chiwäch, we winak ri' xukuje' tak ri e qui diosib e tzakibal wa' chiwe.” Aretak ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xutanaba' qui tzijobexic ri aj israelib, conojel ri aj israelib xebok'ic co xquirak qui chi'. Rumal ri' xquicoj Boquim che u bi' we c'olbal ri', chila' c'u xequichi'j wi tabal tak tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Aretak ri Josue e u jachom chi bic ri aj israelib, chquijujunal xeboc chupam ri ulew ri xquechbej rumal taklebenic. Xuwi aretak c'ä c'asal ri Josue, ri aj israelib xquitakej ri u k'ijilanic ri Ajawaxel; xukuje' aretak c'ä e c'asal ri nimak tak tatayib ri xec'asi' na canok aretak cäminak chic ri Josue ri xequil ri nimak tak mayibal ri xebuban ri Ajawaxel che qui to'ic ri aj israelib. Ri Josue xcämic aretak c'o chic jun sient ruc' lajuj (110) u junab, xquimuk c'u pa ri rulew ri c'o pa Timnat-ser, ri c'o pa ri iquiak'ab che ri juyub Gaas, pa tak ri juyub re Eprain. Xecäm c'u conojel ri aj israelib ri junam qui q'uiyic ruc' ri Josue. Are c'u ri c'äte xeq'uiy chic man c'o ta jas queta'm chrij ri Ajawaxel mawi ri nimak tak mayibal ri xebuban che qui to'ic ri aj israelib. E are tak c'ut ri e qui banoj ri aj israelib e itzel xeril ri Ajawaxel, xquichaplej c'ut qui k'ijilaxic ri e jalan tak u wächbal ri Baal. Xquixutuj can ri Ajawaxel ri qui Dios ri e qui mam ri xebesan ulok pa Ejipt, xquijach quib che qui k'ijilaxic tak ri e qui diosib tak ri winak ri e c'o chquinakaj, xquiyac royowal ri Ajawaxel. Xquiya' can ri Ajawaxel che u k'ijilaxic ri Baal xukuje' ri jalajoj tak u wächbal ri Astarte, rumal ri' ri Ajawaxel xoyowar chquij ri aj israelib, xubano chi ri eläk'omab xequeläk'aj ri jastak quech, xukuje' xech'äc cumal ri e qui c'ulel ri e c'o chquinakaj man xecuin taj xquito' ta quib pa qui k'ab. Aretak quebe che u banic ch'o'j, ri Ajawaxel cuk'atij qui wäch, man c'u quech'äcan taj, kas c'u are' ri Ajawaxel bininak wa' chque. Ri Ajawaxel pune' xebuya' ri aj israelib pa tak ri c'ax, xebuwalijisaj c'u c'amal tak qui be ri xeto'w pa qui k'ab ri xetokin ri jastak quech. Are c'u ri aj israelib man xeniman ta chque we c'amal tak be ri', man xquitakej ta u k'ijilaxic ri Ajawaxel, niq'uiaj diosib chic xequik'ijilaj. Ri e qui mam xequinimaj tak ri e u takanic ri Ajawaxel, ri e are' c'ut man je ta xquibano. Ri Ajawaxel aretak cuwalijisaj jun c'amal be, cuto' we c'amal be ri'; joropa' junab cac'asi' ri c'amal be, are junab wa' quebuto' ri aj israelib pa qui k'ab ri qui c'ulel, quel u c'u'x chque aretak quebel ch'u'j, cäquirak qui chi' rumal ri c'ax ri caban chque. Aretak c'ut cäcäm ri c'amal be, caquixk'olij chi quib jumul, nim na ri etzelal ri cäquibano chuwäch ri xequiban ri e qui tat, quequipatanij, xukuje' quequik'ijilaj jule' tak diosib chic. Man cäquiya' ta can ri itzel tak qui nak'atisabal mawi ri itzel tak qui c'aslemal. Rumal ri' ri Ajawaxel xpe royowal chquij ri aj israelib, xubij c'ut: “We winak ri' xquipaxij ri c'ulwächinic ri xinban cuc' ri e qui mam, man cäcaj taj queniman chwe. Rumal ri' man quebenwesaj ta chi bic mawi jun chque ri tinimit ri man xeresaj ta bic ri Josue aretak c'ä c'aslic.” Ruc' wa' ri Ajawaxel craj cärilo we ri aj israelib cäquiterenej ri u be ri Ajawaxel jacha' ri xquiban ri e qui mam, o jayi'. Rumal ri' ri Ajawaxel man xeresaj ta bic ri nimak tak tinimit chanim ri man xebujach ta pu k'ab ri Josue, xane' xebuya' canok. E are tak tinimit wa' ri xebuya' can ri Ajawaxel pa ri ulew, che qui c'ambejexic ri aj israelib ri c'ä maja' que alaxic aretak xcoj chuk'ab che u ch'äquic ri Canaan. Ri Ajawaxel xebuya' canok rech cäquetamaj u banic ch'o'j ri mawi jumul e c'olinak chupam ri ch'o'j. Xecanaj ri job c'ämal qui be ri aj pilisteyib, conojel ri aj cananeyib, ri aj sidonib, ri aj hebeyib ri e jekel pa tak ri juyub re ri Libano, cächapletaj bic ruc' ri juyub Baal-hermon c'ä pa ri oquibal pa Hamat. Cumal wa', ri Ajawaxel xraj xrilo we ri aj israelib queniman che ri takanic ri xuya' chque ri e qui mam rumal ri Moises. Jeri' ri aj israelib xquichaplej ri qui c'aslemal chquixo'l ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj amoreyib, ri aj perezeyib ri aj hebeyib xukuje' ri aj jebuseyib, ri e qui c'ojol xukuje' ri e qui mia'l ri aj israelib xec'uli' cuc' ri qui c'ojol xukuje' ri qui mia'l we winak ri', xequik'ijilaj c'u ri e qui diosib. Sibalaj c'u man utz ta ri qui c'aslemal ri aj israelib chuwäch ri Ajawaxel, man xnataj ta chic ri Dios chque, xquichaplej qui k'ijilaxic ri jalajoj tak u wächbal ri Baal xukuje' ri Astarte. Rumal ri' xpe royowal ri Ajawaxel che qui c'ulelaxic, xebujach c'u pu k'ab ri Cusan-risataim, ajawinel aj Mesopotam. Wajxakib junab xquipatanij ri Cusan-risataim, c'ä xquita' na tok'ob che ri Ajawaxel, xuwalijisaj c'u jun achi che qui to'ic. Ri xeto'wic are ri Otoniel u c'ojol ri Senaz, u chak' ri Caleb: Ri ruxlabal ri Ajawaxel xpe puwi' ri Otoniel, xuc'am c'u qui be ri aj israelib, xebe pa ri ch'o'j, ri Ajawaxel xuya' che chi xch'äcan puwi' ri Cusan-risataim. Cawinak (40) junab c'ut xc'oji' na ri tinimit Israel pa jamaril. Aretak cäminak chic ri Otoniel, ri aj israelib xquiban chi jumul ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel, rumal ri' ri Ajawaxel nim na ri chuk'ab xuya' che ri Eglon ri ajawinel re Moab, chquiwäch ri aj israelib. Ri Eglon xuban jun c'ulwächinic cuc' ri aj amonib, xukuje' cuc' ri aj amalesib xech'ojin c'u cuc' ri aj israelib, xquich'äc ri tinimit ri e c'o wi tut. Ri aj israelib wajxaklajuj junab xquipatanij ri Eglon, c'ä xquitz'onoj na tok'ob che ri Ajawaxel, ri Ajawaxel xuwalijisaj jun achi che qui to'ic. We to'banel ri' are jun ajmox ri Aod u bi', ri u tat ri Aod are' ri Jer, aj Benjamin. C'o jun k'ij, ri aj israelib xquitak bic ri puak ri caquitoj pu k'ab ri Eglon, are c'u xc'amow bic ri Aod. Ri Aod xuban jun ch'ich' re ch'o'j ri quieb u pa u chi', ri jun chucaj rakan, xuxim xe' u pam chuxe' ri ratz'iak pa ri u wiquiak'ab; xuc'am c'u bic ri puak che ri Eglon, sibalaj c'u chom we achi ri'. Xak xjachtaj ri puak che ri Eglon, ri Aod xel ulok junam cuc' ri e rachil ri e benak ruc'. Aretak c'ut xopan cuc' ri diosib ri e c'o chunakaj ri Jilgal, ri Aod xtzelejic jawije' c'o wi ri Eglon, xubij che: “Wajawinel, c'o jun takquil quinwaj quinbij che la pa tuquiel wi la.” Ri ajawinel xuya' takanic chque ri pataninel tak rech xubij chque chi pa yinelem chebel bic chuwäch. Aretak ri Aod u tuquiel chic c'o can ruc' ri Eglon, t'uyul pa ri rachoch re k'alaj, xkeb ruc' xubij che: “Wajawinel, ri takquil ri nu c'amom ulok che la are ri Dios yowinak chwe.” Aretak ri Eglon xuta' ri xbix che, xwalij puwi' ri u tem re ajawibal, are c'u ri Aod ri ajmox, ruc' ri u mox k'ab xuc'am ri ch'ich' re ch'o'j ri c'o pa ri u wiquiak'ab, xujut chupam ri Eglon. Sibalaj co u jutic xubano, rumal ri' man xuwi ta xoc bic ri ch'ich' re ch'o'j xane' xukuje' xoc bic ri chapbal rech, xq'uis bic ri ch'ich' re ch'o'j chupam ri Eglon, ri Aod c'ut man xresaj ta che. Ri Aod xulawej can ri u chi' ja, xel c'u ulok pa ri wenta'n. Aretak benak chic ri Aod, xepe ri pataninel tak rech ri ajawinel, aretak xquil ri uchi'ja tz'apitalic, ri e are' xquichomaj chi ri ajawinel u tz'apim rib pa ri ja re k'alaj che u banic ri u rajawaxic. Aretak c'ut naj chic queye'm, xeboc il aretak xquilo chi man quel ta ulok ri ajawinel chquiwäch. Xquic'am ri lawe, aretak c'ut xquijak ri uchi'ja c'äte cäquilo jilin chic ri cajaw liq'uin cho ri ulew. Rumal ri quibeyowem ri Aod xnajtinic oc'owinak chic jawije' e c'o wi tak ri diosib pa Jilgal, xuto' c'u rib pa Seirat. Aretak xopan pa ri culew ri aj israelib, xrok'esaj ri trompet pa tak ri juyub re Eprain che qui siq'uixic ri aj israelib, conojel c'ut xekaj ulok cho tak ri juyub xnabej ri Aod chquiwäch. Ri Aod xubij chque chi cheteren chrij, are' c'u ri Ajawaxel cäyo'w na ri ch'äcanic chque, paquiwi' ri aj moabib ri qui c'ulel. Ri e are' c'ut xquiterenej, xquiya' quib chquichi' tak ri k'axebal pa ri nima' Jordan, man xquiya' ta be chi c'o ta jachin jun coc'owic. Pa ri k'ij ri' xequicämisaj lajuj mil (10,000) aj moabib, conojel ri e cowilaj tak ajch'ojab ri c'o qui chuk'ab. Man c'o ta jun xto'taj ta canok. Are jewa' xquiban ri aj israelib che u ch'äquic ri Moab. Pa tak ri u k'ijol ri Aod, jumuch' (80) junab xc'oji' jamaril pa Israel. Ri jun chi c'amal qui be are ri Samgar (u c'ojol ri Anat), xebucämisaj wakib sient (600) aj pilisteyib ruc' jun tz'imaj ch'ich'. Xukuje' ri are' xebuto'tajisaj ri aj israelib. Aretak cäminak chic ri Aod, ri aj israelib xquiban chi jumul ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel, rumal ri' ri Ajawaxel xebujach pu k'ab ri Jabin, jun ajawinel aj cananey ri cätakan pa ri tinimit Hazor. Ri c'amal qui be ri e rajch'ojab ri Jabin Sisara u bi', ri quel pa Haroset-goim. Ri Jabin e c'o belejeb sient u carwaj re ch'ich', juwinak junab xuban c'ax chque ri aj israelib, c'ä xquitz'onoj na tok'ob che ri Ajawaxel chi chebuto'. Pa ri k'ijol ri' ri aj israelib cätakan jun ixok paquiwi' k'axal u tzij ri Dios Debora u bi', rixokil ri Lapidot. Ri Debora nak'atalic cät'uyi' chuxe' juwi' tut (ri cäbix “u tut ri Debora” che), ri c'o pa tak ri juyub aj Eprain, chuxo'l ri Ram ruc' ri Betel, ri aj israelib quebopan ruc' che u chomaxic ri qui ch'o'j. C'o jun k'ij ri Debora xtakan che u siq'uixic jun achi Barac u bi' (u c'ojol ri Abinoam), ri jekel pa Seds, jun tinimit re Neptali, xubij c'u che: “Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cuya' we takanic ri' chawe: ‘Jät puwi' ri juyub Tabor, chebamulij lajuj mil (10,000) achijab ri e aj ramak' ri Neptali, xukuje' ri Zabulon. Ri in quintak ulok ri Sisara ri c'amal qui be ri e rajch'ojab ri Jabin, rech cäpe chuchi' ri alaj nima' Sison, che u banic ch'o'j awuc' cuc' ri u carwaj xukuje' ri rajch'ojab. Are c'u ri in quebenjach na pa a k'ab.’ Xuwi quinbec we ri lal cabe la wuc', we c'u man cäbe la wuc', ri in man quinbe taj,” xcha' ri Barac. “Quinbe ba awuc',” xcha' ri Debora. “Are c'u ri ch'äcanic puwi' ri ch'o'j ri cabana'; man cawechbej ta at rumal rech chi ri Ajawaxel cujach na ri Sisara pu k'ab jun ixok,” xcha' ri Debora che. Xbe c'u ri Debora ruc' ri Barac pa Seds. Chila' c'u xebusiq'uij wi ri Barac ri e aj ramak' ri Zabulon xukuje' ri Neptali, xebumulij c'u lajuj mil (10,000) achijab ajch'ojab chuxe' ri u takanic. Achilatal c'u rumal ri Debora. Chunakaj ri Seds, chuxcut ri bakit ri c'o pa Zaanaim, e c'o wi ri e u cäbal ri lic'om ri Heber ri aj quenit, ri xutas rib chquij ri niq'uiaj aj quenit chic, ri e rija'lil jacha' ri are' xukuje' aj quenit are qui mam ri Hobab ri u ji' ri Moises. Aretak xuta' ri Sisara chi xpaki' ri Barac puwi' ri juyub Tabor, ri are' xebumulij ri belejeb sient (900) u carwaj re ch'ich' xukuje' conojel ri e rajch'ojab junam c'ut xel bic cuc' kas pa Haroset-goim xebopan c'ä chuchi' ri alaj nima' Sison. Ri Debora xubij che ri Barac: “¡Jät, camic ri k'ij aretak ri Ajawaxel cujach ri Sisara pa a k'ab! ¡Nabejinak chi c'u ri Ajawaxel chquiwäch ri awajch'ojab!” Ri Barac xkaj ulok puwi' ri juyub Tabor e rachil ri lajuj mil (10,000) ajch'ojab, are c'u ri Ajawaxel xucoj xe'n ib chquixo'l ri aj carwaj xukuje' chquixo'l ri rajch'ojab ri Sisara pa ri jok'otaj aretak rajawaxic xutac'aba' ta rib chuwäch ri u ch'ich' ri Barac; xukuje' ne ri kas Sisara xel chupam ri u carwaj xanimaj chi rakan. Are c'u ri Barac xerokataj ri ajch'ojab xukuje' tak ri carwaj c'ä pa Haroset-goim. Pa ri k'ij ri' man c'o ta jun rajch'o'j ri Sisara, xto'taj canok: conojel xecämic. Are' c'u ri Jabin ri ajawinel pa Hazor, c'o pa jamaril cuc' ri rachalaxic ri Heber ri aj quenit, are' c'u ri Sisara pa ri ranimajic xopan chi rakan c'ä jawije' c'o wi ri u cäbal ri Jael ri rixokil ri Heber, ri xel ulok che u c'ulaxic, xubij c'u che: “Bana' la oquem wajaw, bana' la oquem; mäxe'j ib la.” Ri Sisara xoquic, xpe ri Jael xuc'u', xuq'uiak jun atz'iak chrij; ri Sisara xutz'onoj u joron che, sibalaj c'u cächaki'j chi u chi'. Ri Jael xujak u wi' ri tz'um jawije' u c'olom wi ri leche xuya' re; c'äte ri' xuq'uiak chi jumul ri atz'iak chrij. Ri Sisara, xubij che ri ixok: “Chatc'ol chuchi' ri ja, we c'o jachin jun cäpetic cuc'ot a chi' we c'o jachin jun c'o pa ja, chabij che chi man c'o ta jachin c'o waral.” Sibalaj c'u cosinak ri Sisara, rumal ri' xkaj che jun nimalaj waram. Xpe ri Jael xuc'ama' jun wi't xukuje' jun ch'ic ri cäcoj che u tanixic cäbal ri lic'om, nojim xkebic c'ä jawije' c'o wi ri Sisara, xubajij ri ch'ic pa ri u xaxol cho ri ulew. Je cämical wa' xurik ri Sisara. Aretak c'ut xopan ri Barac che u tzucuxic ri Sisara, xel ulok ri Jael che u c'ulaxic, xubij c'u che: “Saj la, quinc'ut c'u chawäch la ri cätajin cätzucuj la.” Ri Barac xoc pa ri ja, xurika' ri Sisara jilin cho ri ulew, cäminak chic, bajital ri ch'ic pa ri u xaxol. Jewa' xuban ri Ajawaxel pa ri k'ij ri' che u kasexic u k'ij ri Jabin ri ajawinel aj canaan, chquiwäch ri aj israelib. Ri aj israelib kas chi' xquichaplej u banic c'ax che ri Jabin, c'ä xquisach na u wäch. Pa ri k'ij ri', ri Debora rachil ri Barac (u c'ojol ri Abinoam), je xebixon wa': “Iwonojel chiya' u k'ij ri Ajawaxel, c'ä e c'o c'u achijab pa Israel ri cäcaj cäquiban ch'o'j; c'ä e c'o na achijab pa ri tinimit ri quenimanic aretak quesiq'uix che u banic ri ch'o'j. ¡Chinitatabej, ix ri ix ajawinelab! ¡Chinitatabej, ix ri ix k'atal tak tzij! ¡Quinbixoj ri u bi' ri Ajawaxel! ¡quinbixoj ri u bi' ri u Dios ri Israel! Ajawaxel, aretak xel la ulok pa tak ri juyub re Seir; aretak xebeya' la can ri ulew re Edom, xyicop ri ulew, xbirbob ri caj, ri sutz' xquitzokopij ulok ri jäb. Chwäch la Ajawaxel, chwäch la, u Dios ri Israel, xeyicop ri juyub, xyicop ri Sinai. Pa tak ri u k'ijol ri Samgar, (u c'ojol ri Anat), pa tak ri u k'ijol ri Jael, ri binelab xequitzak can tak ri be xebin c'u pa alaj tak be ri e julujak; ri alaj tak tinimit ri e c'o pa Israel xetz'ini canok. Chi' c'ut xinwalijic in, ¡in, Debora, qui nan ri aj israelib! Cätajin c'u ne quequicha' c'ac' tak qui diosib aretak cätajin cätijchuk'ab chuchi' ri nimalaj tinimit, man quilitaj ta c'u jun quetequic ch'ich' mawi jun tz'imaj ch'ich' chquixo'l cawinak mil (40,000) aj israelib. ¡Ri in quinya' ri wanima' che qui q'uexwäch ri c'amal tak qui be ri aj israelib ri e nimak qui k'ij, che qui q'uexwäch ri winak aj nu tinimit ri xenimanic aretak xesiq'uix che ri ch'o'j! ¡Iwonojel chiya' u k'ij ri Ajawaxel! Chibij ix, ri quebiquiejej ati'tab tak bur ri tz'iltz'oj tak quij; xukuje' ri ix, ri quixt'uyi' paquiwi' tak c'ul; xukuje' ri ix ri ix binelab: ¡Chila', jawije' quebuq'uian wi ri awaj, ri u ch'äcanic ri Ajawaxel, ruc' qui tzinilajem tak tzojtzoj, ri qui ch'äcanic ri alaj tak tinimit ri e c'o pa Israel! ¡Chatc'astajok, Debora, chatc'astajok, chatc'astajok, chabixoj jun bix! ¡Xukuje' ri at Barac, u c'ojol ri Abinoam, chatwalijok, chebac'ama' bic, e kajinak pa k'ab! Xekaj c'u ulok ri aj israelib che u banic ch'o'j cuc' ri c'o qui chuk'ab, xekaj ulok wumal ri e rajch'ojab ri Ajawaxel che u tijic qui chuk'ab cuc' ri achijab ri e banal ch'o'j. Jujun achijab aj Eprain xekaj ulok pa ri beya', xeteri chi c'u ulok ri rajch'ojab ri Benjamin. Xekaj ulok ri c'amal tak qui be ri aj Maquir, xukuje' ri e u k'atal tak tzij ri Zabulon. Xukuje' xachilax bic ri Debora cumal ri c'amal tak u be ri Isacar; ri e aj Isacar are xeyo'w u chuk'ab ri Barac, xteri' c'u bic chrij pa ri beya'. We chquixo'l ri e rajch'ojab ri Ruben e c'o nimak tak achijab ri e chajil tak anima', ¿jasche xecanaj can cuc' tak ri chij, quebequitatabej ri ajyuk'ab quequisiq'uij ri qui chij? ¡Chquixo'l ri e rajch'ojab ri Ruben e c'o nimak tak achijab ri xibirib canima'! Ri aj Galaad xecanaj can ch'käp che ri nima' Jordan; ri Dan xcanaj can cuc' ri jucub, are c'u ri Aser xcanaj can pa ri tak'aj man xebuya' ta can tak ri oquibal chupam ri plo; are c'u ri aj Zabulon xukuje' ri aj Neptali ri e aj u wi' juyub, xquijach ri qui c'aslemal pa cämical. Xebopan c'u tak ri ajawinelab pa Taanac, chuchi' ri ja' aj Meguid; ri ajawinelab aj cananeyib xepe che u banic ch'o'j, man xquirik ta c'u sak puak mawi k'inomal. Kas pa ri caj, kas pa ri qui c'olbal ri ch'imil xquitij wi ulok qui chuk'ab che u ch'äquic ri Sisara; ri nima', ri ojer nima', ri nima' re Sison xebumes bic conojel. ¡At caxak'alej na ri qui kul ri c'o qui chuk'ab! ¡Cäpoc'naj ri u pa cakan ri quiej! ¡Quejububic, quejububic ri chomak tak quiej! Are' c'u ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xuya' u bixic: ‘¡Chakaj jun cowilaj c'okobal puwi' ri Meroz xukuje' paquiwi' ri e u winak!’ Man xebopan ta c'ut jacha' ri c'o qui chuk'ab che ri to'banic aj Ajawaxel. ¡Tewichital ri Jael chquixo'l ri ixokib, ri rixokil ri Heber ri aj quenit! ¡Tewichital chquixo'l ri ixokib ri e c'o pa ri kajebal! Joron xutz'onoj ri Sisara, leche xuya' ri Jael che. U k'anil ri leche xuya' che pa jun je'lalaj lak ri pakal rajil. Xuc'am c'u jun ch'ic ruc' ri u mox, ri wi't xuc'am ruc' ri u wiquiak'ab, xuk'osij c'u pa u xaxol ri Sisara xk'ax che ri juperaj chic. Ri Sisara cubak'tila' rib pa rakan ri Jael; cubak'tila' rib che ri k'oxom xcanaj cho ri ulew, jawije' c'u ri c'o wi, chila' xcäm wi. Ri u nan ri Sisara, cäbisonic cäca'y apan pa ri wenta'n, cubij: ‘¿Jasche sibalaj cäbeytaj ri rulic ri u carwaj? ¿Jasche man cu'l ta ri u carwaj re ch'o'j chanim?’ Jujun ixokib ri cäquiban quib chi queta'm ronojel, caquitzelej u bixic che, xukuje' ri are' je cubij chbil rib: ‘Xa cätajin cäquijach ri' ri xquich'äc chupam ri ch'o'j. Jun aj ixok lok'om pataninel o craj ne e quieb chque jujun ajch'ojab; che ri Sisara, ri quem tak ri q'ui qui ca'yebal: jun quem, xukuje' ne quieb, ri e tz'otom ri e c'o q'ui qui ca'yebal, ¡che ri rij u wi' ri ch'äcanel!’ ¡Ajawaxel je ta u sachic qui wäch wa', conojel ri e c'ulel la, quejulk'in ta c'u na ri quelok'ok'en che la, jacha' ri k'ij aretak sibalaj cätununic!” Aretak xbantaj wa', cawinak junab xc'oji' jamaril pa Israel. Ri e qui banoj tak c'ut ri aj israelib chuwäch ri Ajawaxel e itzel, wukub junab c'ut xebujach pa qui k'ab ri aj madianib. Xquichaplej c'u u banic c'ax ri aj madianib chque ri aj israelib, ri aj israelib rumal ri qui xe'n ib xequiban c'ubal tak quib pa tak ri juyub, pa tak ri pec, xukuje' pa tak ri c'olbal ri c'ax quirikic. Aretak ri aj israelib c'o chic u wäch ri qui tico'n, ri aj madianib, ri aj amalesib xukuje' ri winak aj elebal k'ij quepe chquij. Cäquimulij quib cho tak ri culew ri aj israelib, cäquixak'alej ri tico'n copan c'ä pa Gaz, man c'o ta jubik' qui wa ri aj israelib cäquiya' canok, mawi chij, mawi wacax, mawi bur quequiya' ta can chque. Aretak quepaki' ulok quequic'am ulok ri qui cäbal ri lic'om aj binecatel xukuje' ri cawaj, cäquinojisaj ri u wäch ri ulew, cäquisach u wäch ronojel ri tico'n. Quequic'am ulok qui camey ri man e ajilatal taj e jacha' ri sac' ri e banal tak c'ax. Rumal c'u quech ri aj madianib xeboc ri aj israelib pa q'ui mebayil, chuq'uisbalil c'ut xquitz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel. Aretak ri aj israelib xquitz'onoj che ri Ajawaxel chi chebuto' pa qui k'ab ri aj madianib, ri Ajawaxel xutak ulok jun k'axal u tzij che u bixic chque: “Je wa' cubij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel: ‘Ri in xixinwesaj ulok pa Ejipt, jawije' ri xixc'oji' wi na che lok'om pataninelab. Man xuwi ta c'u xixinto' pa qui k'ab ri aj ejiptib, xane' xixinwesaj pa qui k'ab ri quebanow c'ax chiwe. We winak ri' xebenwesaj bic chiwäch, chiwe c'u ix xinya' wi can ri culew. Xinbij c'u chiwe chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios, chi mixe'j iwib chquiwäch ri e qui diosib ri aj amoreyib ri ix ix c'o pa ri culew camic; man xinimaj ta c'ut ri xinbij chiwe.’ ” Xpe c'u ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel, xt'uyi' chuxe' ri räx che' ri c'o pa Opra, ri c'o pu k'ab ri Joas ri are' rachalaxic ri Abiezer. Are c'u ri Jedeon ri u c'ojol ri Joas cätajin cujosk'ij trico chc'uyal pa ri c'olbal jawije' cäpitz' wi ri uva che resaxic ri u wa'l, rech man cäquil ta ri aj madianib. Ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xuc'ut rib chuwäch, xubij c'u che: “Ri Ajawaxel c'o awuc', cowilaj achi ri c'o a chuk'ab.” Ri Jedeon xutzelej u bixic che: “Cuyu' la nu mac, tat, we c'o ri Ajawaxel kuc', ¿jasche je cätajin cäkac'ulmaj wa'? ¿Jawije' c'o wi conojel tak ri mayibal ri xquitzijoj can ri e ka mam chke, xquibij c'u chke chi are ri Ajawaxel xujesan ulok pa Ejipt? Ri Ajawaxel camic uj u xutum canok, uj u jachom pa qui k'ab ri aj madianib.” Xalwächix rumal ri Ajawaxel, xubij c'u che: “Chacojo' ri chuk'ab ri c'o awuc', rech catbe che qui to'ic ri aj israelib pa qui k'ab ri aj madianib. In ri' ri catintak bic.” Xutzelej chi c'u u bixic ri Jedeon: “Jumul chic cuyu' la nu mac, tat, ¿jas ta c'u ri quinban na che qui to'ic ri aj israelib? Ri e wachalaxic e are ri sibalaj e meba' na chquiwäch conojel ri e ramak' ri aj Manases, in c'ut ri in ch'i'p na chquixo'l conojel ri wachalal.” Ri Ajawaxel xubij che: “Catcuin che u banic quinc'oji' c'u na awuc', quebach'äc na ri aj madianib, jas ri cäban che u ch'äquic xa jun achi.” Xubij c'ut ri Jedeon: “We nu rikom ri tok'ob la chäya' ba la jun c'utbal chwe chi kas lal ri cäch'aw la wuc'. Bana' la tok'ob, chineyej na la c'ä quintzelej na ulok, quenc'ama ulok jun sipanic ri quinwaj quinya' che la.” Ri Ajawaxel xubij che: “Quincanaj waral, quinweyej na c'ä cattzelej ulok.” Xbe ri Jedeon xupila' jun alaj q'uisic', xebuban caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc' ri xeresaj che juwinak wajxaklajuj (38) libra cäj; xuya' c'u ri ti'j pa jun chicäch, ri calto xuya' pa jun t'uy, xuc'am bic c'ä jawije' c'o wi ri räx che'. Ri aj cajalaj u tako'n ri Dios xutako chi chuya' ri ti'j xukuje' ri caxlanwa ri man yo'm ta ch'am cuc' puwi' ri abaj le', chujamij c'ut ri calto puwi'. Aretak xbantaj ronojel ri xtak ri Jedeon che u banic, ri aj cajalaj tako'n xunak ri ti'j, ri caxlanwa ruc' ri u wi' ri u ch'amiy ri c'o pu k'ab, xel c'u ulok k'ak' che ri abaj ri xuja'risaj ri ti'j xukuje' ri caxlanwa; xsach c'ut ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel chuwäch. Aretak xuch'ob ri Jedeon chi are' ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xbanow wa', xubij: “Ay Ajawaxel, Ajawaxel. ¡Wilom ri u palaj ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel!” Are c'u ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Man caxe'j ta awib, man catecäm taj. Chac'ama' ri nu jamaril.” Ri Jedeon xuban jun porobal chila' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ri u bi' ri xucojo are wa': “Ri Ajawaxel are' nu jamaril.” We porobal ri' c'ä xak are c'o camic pa Opra, qui tinimit ri e u k'ab tak rachalaxic ri Abiezer. Chupam ri roquibal ri ak'ab ri' ri Ajawaxel xubij che ri Jedeon: “Chac'ama' jun ama' u wacax ri a tat chquixo'l ri e u wacax, are' ri ucab ama' wacax ri c'o wukub u junab, chat'akij ri porobal aj Baal ri c'o pa ri rulew ri a tat xukuje' chat'akij ri che' ri tastalic ri c'o chuxcut ri porobal aj Baal, chayaca' c'u jun porobal puwi' we tanatic ri' che ri Ajawaxel ri a Dios. Chac'ama' c'u ri ama' wacax, ri u cab, chachi'j c'u chwe jacha' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, are cacoj ri si' ri xel che ri che' ri tastalic ri xat'akij.” Ri Jedeon xebuc'am lajuj chque ri pataninel tak rech, xuban ronojel ri xtak wi che u banic rumal ri Ajawaxel, man c'u pa k'ij taj xubano xane' chak'ab, rumal xe'n ib chquiwäch ri e rachalaxic ri u tat xukuje' ri achijab aj tinimit. Pa ri u sakaric aretak xewalij ri winak re ri tinimit, xquilo chi t'akim chic ri porobal aj Baal, xukuje' t'akim chi ri che' ri tastalic ri c'o chuxcut ri porobal, chi'm chi c'u ne jun ama' wacax che tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi' ri c'ac' porobal. Xec'otolan c'u chi'aj chquixo'l, xquibij: “¿Jachin ri xbanow wa'?” Aretak c'u sibalaj qui tzucum chic xukuje' qui tatabelan chic, xecuin c'u che u ch'obic chi are' xbanow ri Jedeon (u c'ojol ri Joas), xebec xequibij c'u che ri Joas: “Chawesaj ulok ri a c'ojol, cäkacämisaj c'u na. U t'akim c'u ri porobal aj Baal xukuje' xut'akij ri che' ri tastalic ri c'o chuxcut ri porobal.” Xutzelej c'u u bixic ri Joas chque ri winak ri qui mulin quib chrij: “¿La quito' u wi' ri Baal? ¿La quixch'ojin che u to'ic? ¡Chcämok majok cäsakaric apachin ta ne ri cuto' u wi' ri Baal! We Dios ri Baal chiya' canok rech cuto' rib u tuquiel, rech c'ut ri are' ri porobal ri xt'akixic.” Pa ri k'ij ri' xquichaplej u bixic Jerobaal che ri Jedeon, cäquibij: “Chuto' rib ri Baal pu k'ab,” u t'akim chi c'u ri Jedeon ri porobal aj Baal. Conojel c'u ri aj madianib, ri aj amalesib, xukuje' ri winak aj elebal k'ij, xquimulij quib, xek'ax chupam ri nima' Jordan xebekaj pa ri beya' re Jezreel. Are c'u ri ruxlabal ri Ajawaxel xumajij ri Jedeon, xrok'esaj c'ut jun ruc'a' chij che qui siq'uixic ri e u k'ab tak rachalaxic ri Abiezer; xukuje' xebutak bic tako'n che qui siq'uixic conojel ri ramak' ri Manases rech quepe che u to'ic. Xukuje' xebutak bic tako'n che qui siq'uixic ri aj Aser, ri aj Zabulon xukuje' ri aj Neptali ri xukuje' xepe che u to'ic. Ri Jedeon xubij che ri Dios: “We kas quincoj la che qui to'tajisaxic ri aj israelib, jacha' ri kas bim la, quinya' jun u tz'umal jun chij ri c'o rismal, chupam ri c'olbal ri cäyak' wi ri trico. We c'u aretak cäsakaric, ri rismal chij ch'akal rumal ri räxk'ab, chaki'j c'ut ri ulew, quincojo chi kas quincoj la che u to'tajisaxic ri Israel, jas ri kas bim la.” Je c'u xc'ulmatajic. Aretak xwalij ri Jedeon ak'ab, xuyitz' ri u tz'umal chij, xresaj c'u jun mulul räxk'ab che. Xubij chic ri Jedeon: “Mäpe oyowal la chwe. We quintz'onoj chic jun jasach che la. Xa jun c'utbal chic quinwaj quinwilo. Quinwaj quinwilo chi cäcanaj chaki'j ri u tz'umal chij, are ta c'u ri räxk'ab cuch'akba' ri ulew ri c'o pa tak u xcut ri u tz'umal chij.” Je c'u xuban ri Dios pa ri ak'ab ri'. Aretak xsakar chucab k'ij ri u tz'umal chij chaki'j, ronojel c'u ri ulew ch'akal rumal ri räxk'ab. Ri Jedeon, ri cäbix Jerobaal che, xukuje' conojel c'u ri e c'o ruc', ak'ab xewalijic xequimulij quib chunakaj ri bulbux re Harod. Are c'u ri aj madianib ajsic xquimulij wi quib pa ri beya' ri c'o chuxe' ri juyub Mor. Ri Ajawaxel xubij che ri Jedeon: “E q'ui ri winak ri e a c'amom ulok, we c'u quinbano chi ri aj israelib quequich'äc ri aj madianib, cäquiya' na qui k'ij ri' chnuwäch, cäquichomaj ri' chi qui tuquiel xecuinic xquito' quib. Rumal ri' chabij chque ri winak chi jachin ri cäquixe'j tak quib cuya' quebe cho cachoch.” Jewa' ri qui tijtobesaxic xuban ri Jedeon, e juwinak quieb mil (22,000) ri achijab ri xebe cho tak cachoch, xa lajuj mil (10,000) xecanaj canok. Ri Ajawaxel xubij chi na che ri Jedeon: “c'ä sibalaj e q'ui na, chebac'ama' bic che u tijic qui ja', chila' c'ut quebentijtobej wi na quinbij c'u na chawe jachin tak ri quebe na awuc', jachin tak ri man quebe taj.” Ri Jedeon xebuc'am bic ri winak che u tijic qui ja', ri Ajawaxel xubij che ri Jedeon: “Chebatasa' conojel ri cäquitij ja' pa qui k'ab, ri xa cäquiriko' jacha' ri cuban ri tz'i', xukuje', chebatasa' ri quexuqui' che u tijic qui ja'.” Ri xquitij qui ja', pa qui k'ab, ri xa xquirik'o jacha' ri cuban ri tz'i', e oxib sient (300). Conojel ri niq'uiaj chic xexuqui' che u tijic qui ja'. Ri Ajawaxel xubij che ri Jedeon: “Cuc' we oxib sient achijab ri' quixento'tajisaj na, quebench'äc na ri aj madianib. Conojel ri niq'uiaj chic, cuya' quebe cho cachoch.” Ri Jedeon xtakanic chi conojel ri niq'uiaj chic chetzelej pa ri qui cäbal re binecatel, aretak c'u maja' quebec, xebuc'am can ri qui k'ebal xukuje' tak ri cuc'a' chij ri e cuc'am. Xuwi xecanaj can ri oxib sient achijab ri xecha'ic, xequiya' quib c'ä ajsic chque ri aj madianib ri e c'o pa ri beya'. Pa ri chak'abil ri' ri Ajawaxel xutak ri Jedeon, xubij che: “Chatwalijok, jät che ch'o'j chquij ri aj madianib, quebenjach c'u pa a k'ab. We c'u caxe'j awib catech'ojin cuc', nabe chatkaj bic jawije' ri e c'o wi ri ajch'ojab aj madianib, chawachilaj bic ri Pura ri a pataninel, chatatabej na ri caquibij. Cäpe c'u na a chuk'ab che u banic ch'o'j cuc'.” Xkaj c'u bic ri Jedeon rachil ri Pura, ri u pataninel, c'ä pa tak ri c'olbal ri e c'o wi ri c'ulel. Ri aj madianib, ri aj amalesib, xukuje' ri winak aj elebal k'ij, qui jabum quib pa ri beya' e jacha' jun sutz'alaj sac', sibalaj man quebajilataj ta ri qui camey ri e cuc'am, e jacha' ri sanyeb ri e c'o chuchi' ri plo. Aretak xnakajin ri Jedeon chque ri c'ulel, xuto chi jun ajch'o'j cätajin cutzijoj che jun chic, jun ichic' ri u banom, cubij c'u che: “Xinwichic'aj jun caxlanwa re sebad cäwolkotic petinak xelkaj pakawi', aretak cukajbej jun cäbal cutzak canok.” Ri rachil xubij che: “Man jun jasach ta chi wa' xane' are ri u ch'ich' re ch'o'j ri Jedeon, ri u tat ri Jedeon are' ri Joas ri aj israel. Ri Dios quebujach na ri aj madianib pu k'ab ri Jedeon, xukuje' conojel ri cajch'ojab.” Aretak xuta' ri ichic' ri xtzijoxic xukuje' ri quel cubij ri ichic', ri Jedeon xuk'ijilaj ri Ajawaxel. Xtzelej c'u pa ri qui kajebal ri aj israelib, xuya' c'u takanic: “Chixwalijok, ri Ajawaxel quebujach na ri aj madianib pa ka k'ab.” Xujach c'u qui wäch ri oxib sient (300) achijab pa ox k'at, conojel xuya' jujun uc'a' chque, xukuje' jujun k'ebal ri man c'o ta u pam, ri c'o jujun k'ak' chupam ri cänicowic. Xubij c'u chque: “Aretak quinopan chquinakaj ri c'ulel, quiniwil apanok, jas ri quinbano je chibana' ix. Aretak ri in xukuje' ri e benak wuc' cäkok'isaj ri uc'a', chiwok'esaj ri iwech ix pa ri c'olbal ri ix c'o wi pa tak qui xcut ri ajch'ojab, xukuje' chiraka' i chi' chibij: ‘¡Rumal ri Ajawaxel, xukuje' rumal ri Jedeon!’ ” Ri Jedeon xukuje' ri jun sient achijab xebopan chquinakaj ri c'ulel, aretak cätajin queq'uex ri chajinelab re ri niq'uiaj ak'ab. Xecok'isaj c'ut ri cuc'a' ri ama'ib tak chij xukuje' xequipaxij ri k'ebal ri cuc'am bic pa qui k'ab, ri oxib k'at achijab junam xcok'isaj ri cuc'a' ri ama'ib tak chij xequipaxij c'u ri k'ebal. Xquic'am bic ri chäj pa ri qui mox k'ab ri cänicowic, ri cuc'a' ri ama'ib tak chij cuc'am pa qui wiquiak'ab, cäquirak c'u qui chi' cäquibij: “¡Ch'o'j rumal ri Ajawaxel xukuje' rumal ri Jedeon!” Are c'u ri aj israelib xak jun xecanaj wi pa ri qui c'olbal, chquij ri c'ulel, conojel c'u ri ajch'ojab aj madianib xquirak qui chi', xebanimajic aretak cätajin cäcok'isaj ri cuc'a' ri ama'ib tak chij ri oxib sient aj israelib, ri Ajawaxel xubano chi ri aj madianib xquicämisala' tak quib, xebanimaj c'ä pa Bet-sit, ri be ri cäbe pa Zerer c'ä pa ri u c'ulbatil ri Abel-mehol chunakaj ri Tabat. Xesiq'uix c'u ri aj israelib ri e aj ramak' ri Neptali, ri re ri Aser xukuje' conojel ri e re ri Manases rech quebe che cokataxic ri aj madianib. Ri Jedeon xebutak bic tako'n pa tak ri juyub re Eprain, xutak qui siq'uixic ri achijab re we tinimit ri' chi quekaj ulok che u banic ch'o'j cuc' ri aj madianib, chi chekaj pa tak ri c'olbal jawije' cäban wi k'axem pa ri nima' Jordan pa Bet-bar. Utz c'ä majok chebopan ri aj madianib chila'. Ri e aj ramak' ri Eprain je xquibano jas ri xbix chque, xequichap c'u quieb qui nimal ri aj madianib ri quebinax Oreb xukuje' Zeeb chque. Ri Oreb xquicämisaj jawije' ri c'o wi ri nim abaj, ri etamatal u wäch camic jacha' ri abaj aj Oreb. Ri Zeeb xquicämisaj pa ri c'olbal ri cojom ri u bi' chrij, ri capitz' wi ri uva che resaxic ri u wa'l. Aretak c'u e cokatam chic ri aj madianib, xequic'am bic ri qui jolom ri Oreb xukuje' ri re ri Zeeb chuwäch ri Jedeon, ri c'o ch'käp che ri Jordan. Ri e aj ramak' ri Eprain xpe coyowal, xquich'a' che ri Jedeon jasche man xebusiq'uij taj aretak xuchaplej ri ch'o'j cuc' ri aj madianib. Xubij c'u ri Jedeon chque: “¿La ma ta quich'obo chi nim na ri i banom ix chuwäch ri nu banom in? ri jubik' ri i banom ix nim na u banic chuwäch ri ka banom uj pune' nim. Ri Dios xujach ri Oreb xukuje' ri Zeeb pa i k'ab, ri e qui nimal ri aj madianib. ¿Jas ri nu banom in ri cäjunamataj ta ruc' ri i banom ix?” Aretak ri aj Eprain xquita' ri tzij ri xubij ri Jedeon chque, xoc'ow ri coyowal chrij. Ri Jedeon e rachil ri oxib sient achijab xebopan chuchi' ri nima' Jordan, xek'ax chupam pune' sibalaj e cosinak chic rumal ri cokataxic ri qui c'ulel. Pa Sucot e c'o wi aretak ri Jedeon xuta' chque ri e c'o chila': “Chibana' tok'ob, chiya' juba' qui wa ri e teren chwij, rumal chi sibalaj e cosinak. Cätajin quekokataj ri e cajawinelab ri aj madianib, ri Zeb xukuje' ri Zalmun.” E are' c'u ri c'amal qui be ri aj Sucot xquibij: “¿A xchaptaj pu ri Zeb, xukuje' ri Zalmun awumal, rech cäkaya' qui wa ri e awajch'ojab?” Ri Jedeon xubij chque: “¡Aretak e u jachom chi ri Ajawaxel ri Zeb xukuje' ri Zalmun pa nu k'ab, quintzelej ulok, quinban c'ax che ri i ti'jal cuc' tak q'uix ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak!” Xel chi bic chila' xbe pa Penuel, ri xukuje' xutz'onoj jas ri xutz'onoj pa Sucot. Are c'u ri aj Penuel je xquibij che jas ri xquibij ri aj Sucot, ri Jedeon xubij chque: “¡Aretak quintzelej ulok in ch'äcaninak chic, quinwulij we tz'ak ri'!” Ri Zeb xukuje' ri Zalmun e c'o pa Carcor e cachil olajuj mil (15,000) achijab, xuwi c'u wa' e canajinak can chque ri ajch'ojab ri e petinak pa elebal k'ij, e cäminak chi c'u jun sient ruc' juwinak mil (120,000) chque. Ri Jedeon xutakej ri u be pa ri be ri cusutij rij ri chaki'j uwo sak, pa elebal k'ij che ri Noba xukuje' ri Jogbe, xbe c'u chquij aretak ri e are' man c'o ta cäquinabej. Ri Zeb xukuje' ri Zalmun xebanimajic, are' c'u ri Jedeon xerokataj, xebuchapo, xebunojisaj c'ut conojel ri ajch'ojab che xe'n ib. Aretak ri Jedeon xtzelej ulok che u banic ri ch'o'j xoc'ow pa ri k'axebal ri c'o pa Hers, xuchap jun c'ojol ala aj Sucot, xuc'ot c'u u chi'; ri c'ojol ala xuya' ri u tz'ibal ri qui bi' ri oxc'al wuklajuj (77) c'amal tak be xukuje' ri nimak tak tatayib aj Sucot. Xbe c'u ri Jedeon pa Sucot, xubij chque ri aj chila': “¿A cänataj chiwe chi xitze'j nu wäch rumal rech ri Zeb, xukuje' ri Zalmun? ¿La cänataj chiwe chi man xiwaj taj xiya' qui caxlanwa ri achijab ri e wachil, ri sibalaj e cosinak chic, xibij chke chi c'ä maja' cujcuin che qui chapic ri e ka c'ulel? ¡E c'o c'u chiwäch camic!” Ri Jedeon xebuc'am q'uix pa ri chaki'j uwo sak, ruc' wa' xuban c'ax chque ri nimak tak tatayib aj Sucot. Xukuje' xuwulij ri tz'ak re Penuel, xebucämisaj c'ut ri winak re we tinimit ri'. Xuc'ot c'u qui chi' ri Zeb xukuje' ri Zalmun xubij chque: “¿Jachin je quepe ri achijab ri xebicämisaj pa Tabor?” Ri e are' xquibij che: “Je quepetic jas ri at. Chquijujunal je ta ne quepe jujun qui c'ojol ajawinelab.” Ri Jedeon xurak u chi', xubij: “¡Ri' e wachalal! ¡Xebicämisaj ri kas e wachalal! Kastzij jacha' ri u c'asal ri Ajawaxel, we ta ri ix ma ta xebicämisaj ri e wachalal, ri in xukuje' ma ta quixincämisaj ri' camic.” C'äte c'u ri' xutak ri Jeter ri nabeal u c'ojol, xubij che: “¡Chatwalijok, chebacämisaj!” Sibalaj c'u c'ojol na ri Jeter, man xuchajij ta c'u anima' che qui jusaxic ri qui ch'ich' re ch'o'j che qui cämisaxic. Ri Zeb xukuje' ri Zalmun xquibij che ri Jedeon: “¡Chujacämisaj at! ¡Ri achi quetamax u wäch rumal ri u chuk'ab!” Xwalij ri Jedeon, xebucämisaj, xebuc'am c'u ri wikbal ri e c'o chukul ri u camey ri Zeb, xukuje' ri e c'o chukul ri rech ri Zalmun. Xquibij c'u ri aj israelib che ri Jedeon: “At ya' ri xujato' pa qui k'ab ri aj madianib, ri cäkaj camic chi ri at xukuje' ri e awija'lil quixtakan pakawi'.” Ri Jedeon xubij chque: “Mawi ri in mawi ri e nu c'ojol cujtakan ta na piwi', ri Ajawaxel are ri cätakan na piwi'. Are c'u ri quinwaj quintz'onoj chiwe, chi quebiya' tak ri mulk'ab chwe ri e i majom.” We mulk'ab tak ri' ri e re tak k'an puak, e are ri quequicoj ri winak ri e c'ulel, u mac rech chi we achijab ri' e aj chaki'j uwo sak. Ri aj israelib xquilic' jun atz'iak cho ri ulew, xequiya' ri mulk'ab chuwäch ri e qui majom, xquibij c'u che ri Jedeon: “E c'o we mulk'ab ri'.” Ronojel ri k'an puak que ri mulk'ab craj xpajan cawinak quieb (42) libra, man xecoj ta c'u pa ajilabal ri wikbal, mawi ri je'lalaj tak atz'iak ri qui cojom ri ajawinelab aj madianib, mawi ri qui chachal ri qui camey. Ruc' we k'an puak ri', ri Jedeon xuban jun atz'iak nim u k'ij, ri xucoj pa Opra ri u tinimit, conojel c'u ri aj israelib xejech'ob chuwäch ri Ajawaxel u mac rech ri atz'iak nim u k'ij, xux c'u jun c'amibal wa' che ri Jedeon xukuje' chque ri ralc'ual. Je xc'ulmataj wa' aretak ri aj madianib xecanaj chuxe' ri qui takanic ri aj israelib, mawi c'u jumul xquiwalijisaj chi quib. Pa ronojel ri cawinak (40) junab ri xc'asi' ri Jedeon, xc'oji' jamaril pa Israel. Jun ixok ri man kas ta rixokil ri xc'oji' ruc' pa Siquem xc'oji' jun u c'ojol ruc' ri xucoj Abimelec che u bi'. Ri Jedeon xcämic aretak sibalaj nim winak chic, xmuk chila' jawije' mukum wi ri Joas ri u tat, pa Opra, qui tinimit ri aj Abiezerib. Aretak cäminak chi ri Jedeon ri aj israelib xquixutuj chi can jumul ri Dios, che qui k'ijilaxic ri jalajoj tak u wächbal ri Baal, are xquicha' ri Baal-berit che qui dios. Xsach ri Ajawaxel pa qui jolom, ri xeto'w pa qui k'ab conojel ri e qui c'ulel ri e c'o chquinakaj, man xquiya' ta c'u utzalaj rajil q'uexelal chque ri e ralc'ual ri Jerobaal o ri Jedeon, che ronojel ri utzil ri u banom ri are' chque. Ri Abimelec (u c'ojol ri Jerobaal), xbe pa Siquem che tzijobenic cuc' ri c'o quebux che ri e rachalaxic ri u nan, xubij c'u chque: “Pa ri qui bi' ri e kachalaxic, quixinbochi'j chi quiya' qui no'j ri winak aj Siquem chi are utz na chi xa jun cätakan paquiwi', man conojel ta ri e oxc'al lajuj u c'ojol ri Jerobaal.” Rumal c'u rech chi c'o quebux che ri Abimelec rumal ri' xquinimaj ri xubij chque, xebe c'u che u ya'ic qui no'j ri winak aj Siquem rech cäquiterenej ri Abimelec. Xquic'am c'u oxc'al lajuj sak puak pa ri rachoch ri Baal-berit, xquiya' che ri Abimelec. Ruc' we puak ri' xebutoj jujun sak'orib rech queteri chrij. We achijab ri' xebe ruc' pa Opra, jawije' xc'oji' wi ri u tat ri Jerobaal, cho c'u jun abaj xequicämisaj wi ri oxc'al lajuj (70) rachalal ri Abimelec. Xuwi c'u ri Jotam xcuinic xuto' can rib, ri ch'i'p u c'ojol ri Jerobaal. Aretak xbantaj wa', conojel ri aj Siquem, ri aj Bet-mil, xquimulij quib chunakaj ri räx che' xukuje' ri tastalicalaj abaj ri c'o pa Siquem, xquicoj c'u ri Abimelec che cajawinel. Aretak xretamaj ri Jotam, xpaki' puwi' ri juyub Jerizim, c'ä chila' xurak wi ulok u chi', co xurak u chi' rech cäquita' conojel ri winak: “¡Achijab aj Siquem, utz nu tatabexic chibana'!, ¡rech xukuje' quixutatabej ri Dios! Xopan jun k'ij aretak conojel ri che' xcaj xquicoj jun cajawinel, xquitz'onoj che ri u che'al aseitun chi chux cajawinel. ‘Jayi',’ xcha' ri u che'al aseitun chque, ‘we c'u quinoc che cajawinel ri che', quintanaba' ri' ri u ya'ic aseit ri cajwataj che u ya'ic u k'ij ri winak xukuje' ri Dios.’ E are c'u ri che' xquitz'onoj che ri u che'al higo chi chux cajawinel. ‘Jayi',’ xcha' ri u che'al higo chque, ‘we c'u quinoc che cajawinel ri che', quintanaba' qui ya'ic ri' ri qui'laj tak higo ri sibalaj e je'lic.’ E are' c'u ri che' xquitz'onoj chi che ri juwi' uva chi chux cajawinel. ‘Jayi',’ xcha' ri u juwi' uva chque, ‘we c'u quinoc che cajawinel ri che', quintanaba' qui ya'ic ri' ri u wa'l uva ri cuya' quicotemal chque ri winak jacha' xukuje' che ri Dios.’ Chuq'uisbal, ri che' xquitz'onoj che ri juwi' q'uix chi chux cajawinel. Are c'u ri juwi' q'uix xubij chque: we kastzij quiwaj che ri in quinux iwajawinel, iwonojel ri' quiya' na iwib chuxe' ri nu mujal we c'u man quiwaj chi in ri quinux iwajawinel, quel na ulok k'ak' che ri juwi' q'uix ri cuq'uis tzij paquiwi' ri chacalte' ri e c'o puwi' ri Libano. Are c'u ri camic quinc'ot i chi': ¿La suc' i banom? ¿La kas ruc' suc'alaj chomanic i cojom ri Abimelec che iwajawinel? Xukuje' ¿la i banom ri suc' che ri Jerobaal xukuje' chque ri e ralc'ual je jacha' ri utzil ri xuban ri are' chiwe ix? Ri nu tat xuya' rib pa cämical aretak xch'ojin cuc' ri aj madianib che i to'ic pa qui k'ab; are c'u ri ix xixwalij chquij ri e u c'ojol ri nu tat, xebicämisaj ri oxc'al lajuj u c'ojol puwi' xa jun abaj. We c'u xa jubik' ri etzelal i banom xicoj chi c'u ri Abimelec che ajawinel, ri ral ri jun ixok ri man kas ta rixokil ri Jerobaal, xa rumal rech chi c'o quixux che. Quinbij c'u chiwe camic: We ri ix kas suc' ri i banom camic ruc' ri Jerobaal xukuje' cuc' ri e ralc'ual, quirik utzil ri' ruc' ri Abimelec xukuje' ri are' iwuc' ix; we c'u man je i banom, chel ta jun k'ak' che ri Abimelec ri cusach qui wäch ri aj Siquem xukuje' ri aj Bet-mil, xukuje' chel ta jun k'ak' pa Siquem xukuje' pa Bet-mil ri cusach u wäch ri Abimelec.” Aretak xbitaj wa', ri Jotam xanimajic xejekel pa Beer, cuxe'j c'u rib chuwäch ri Abimelec ri ratz'. Ri Abimelec oxib junab xtakan paquiwi' ri aj israelib, ri Dios xucoj jun itzel uxlabal chquixo'l ri aj Siquem ruc' ri Abimelec, rech quewalij chrij che u ya'ic rajil u q'uexel ri qui quiq'uel ri oxc'al lajuj (70) u c'ojol ri Jerobaal ri xutixo, xukuje' che u ya'ic rajil u q'uexel chque ri aj Siquem rumal chi xetoban ruc'. Ri aj Siquem xequicoj eläk'omab ri cäquic'u' quib pa tak ri juyub, ri quequeläk'aj ri jastak quech ri winak ri queboc'ow pa ri be. Xbix c'u che ri Abimelec. C'o jun k'ij aretak ri Gaal (u c'ojol ri Ebed), xopan pa Siquem e rachil ri rachalal, xquijiquiba' c'u qui c'u'x ri winak chrij, xebel c'u bic pa tak ri juyub che qui c'amic uva, xequipitz'o xquesaj c'ut ri u wa'l uva, xquiban jun nimak'ij, xewa'ic, xebuq'uian, chupam ri rachoch ri qui dios, xquichap c'u u c'okoxic ri Abimelec. Xubij c'u ri Gaal: “We Abimelec ri', ¿jachin ruc' cujunamaj wi rib? Xa jun u c'ojol ri Jerobaal, are' c'u ri Zebul are' to'l rech. Are c'u ri uj, ri uj aj Siquem, ¿jas kabanic chi uj lok'om pataninelab chquiwäch ri e are'? Chujux u lok'om pataninelab ri Hamor, ri xticow ri Siquem, man uj ta c'u rech ri Abimelec. ¡Ah! ¡We ta in ri c'amal i be, quinsach u wäch ri Abimelec!” Xubij c'ut: “Chatwalijok, Abimelec, chbamulij ri e awajch'ojab tasaj che u banic ch'o'j.” Aretak ri Zebul ri k'atal tzij re ri tinimit xretamaj jas ri cätajin cutzijoj ri Gaal, xpe royowal, xutak bic qui bixic we tzij ri' che ri Abimelec ri c'o pa Arum: “Ri Gaal (u c'ojol ri Ebed), opaninak pa Siquem e rachil ri rachalal, cätajin quebumulij ri winak re we tinimit ri' chawij. Rumal ri', chak'ab chatel ulok cuc' ri e awajch'ojab, chi c'u' iwib pa tak ri k'ayes. Ak'ab aretak quel ulok ri k'ij, chatch'ojin ruc' ri tinimit, aretak c'ut quel ulok ri Gaal e rachil ri u winak che u banic ch'o'j awuc', chabana' che jachique ri cawilo chi takalic.” Xel c'u ulok ri Abimelec chak'ab e rachil conojel ri u winak, xquic'u' quib chrij ri Siquem, xquijach quib pa quiejeb k'at. Aretak xel ulok ri Gaal chuchi' ri oquibal rech ri tinimit, ri Abimelec e rachil ri e u winak xebel ulok jawije' tak ri qui c'u'm wi quib. Aretak xerilo, ri Gaal xubij che ri Zebul: “¡Chawilampe', cätajin quekaj ulok ajch'ojab cho tak ri juyub!” “Man c'o taj,” xcha' ri Zebul. “Xa e qui nanoch' ri juyub ri cawil at chi e winak,” xcha' ri Zebul che. Ri Gaal xutakej u bixic: “¡Xukuje' cätajin quekaj ulok winak tza'm ri juyub ri cäbix ‘u muxux ulew’ che!, ¡xukuje' e petinak chi juk'at ajch'ojab pa ri be ri c'o wi ri qui räx che' ri ajch'obanelab!,” xcha' che. “¡Chatch'aw c'u camic, nimarisal rib!,” xcha' ri Zebul. “¡At ri cabij chi ri Abimelec man c'o ta u banic rech cujux u lok'om pataninelab! E are' tak ajch'ojab wa' ri cabij chi man c'o ta qui beya'l. ¡Chatwalijok, chatel c'u bic camic che u banic ch'o'j cuc'!” Ri Gaal xnabej chquiwäch ri aj Siquem che u banic ch'o'j ruc' ri Abimelec. Xokatax c'u rumal ri Abimelec, xanimaj ri Gaal chuwäch, xopan c'u c'ä chuchi' ri tinimit, e q'ui c'ut ri xecämic. Ri Abimelec xcanaj can pa Arum, ri Zebul xresaj bic ri Gaal pa Siquem e rachil ri rachalal. Chucab k'ij, ri aj Siquem xebel bic pa ri tinimit xebe pa ri juyub. Aretak xretamaj ri Abimelec, xuban ox k'at chque ri e rajch'ojab, xuc'u' c'u rib pa tak ri k'ayes; aretak xerilo chi ri aj Siquem xebel ulok pa ri tinimit, xel ulok jawije' ri u c'u'm wi rib, xch'ojin c'u cuc'. Ri Abimelec xukuje' ri rajch'ojab xecuin che u ch'äquic ri u chi' ri tinimit, are c'u ri ucab k'at chic, xebe chquij ri winak ri quebin pa tak ri k'ayes xequicämisaj; ri Abimelec xuq'uis ri jun k'ij che u ch'äquic ri Siquem c'ä xuch'äc na. Xusach c'u u wäch ri tinimit, xebucämisaj conojel ri winak ri e c'o pa ri tinimit, xujopij c'u atz'am pa ri tinimit. Aretak ri aj Migdal-siquem xquetamaj jas ri u banom ri Abimelec, xebe che u to'ic quib pa ri to'bal ib ri c'o chupam ri rachoch ri dios El-berit. Aretak c'u xretamaj ri Abimelec chi conojel qui mulin quib chila'. Xbe pa ri juyub Salmon e rachil conojel ri e rajch'ojab, xut'oy ri u k'ab jun che' ruc' jun icäj, xuya' puwi' u teleb, xubij c'u chque conojel ri rajch'ojab chi chquibana' quech ri xubano. Conojel xquit'oy jujun u k'ab tak che' xquiterenej c'u bic ri Abimelec c'ä xebopan na pa ri to'bal ib ri c'o chupam ri rachoch ri dios El-berit, jawije' xquimuluba' wi ronojel ri u k'ab tak che', xquiporoj c'ut, jeri' xquiban che qui cämisaxic ri aj Migdal-siquem, e jun mil achijab c'ut xukuje' ixokib. Xbe c'u ri Abimelec chrij ri Tebes, xusuc'umaj c'u rib che u banic ri ch'o'j xuch'äc c'ut. Pa u niq'uiajil ri tinimit ri' c'o jun tac'atic ja, chupam wa' xquic'u' wi quib ri winak re ri tinimit, chi achijab chi ixokib, utz xquiban che u tz'apixic ri u chi', xepaki' puwi'; are c'u ri Abimelec xopan c'ä chuchi' ri u chi' ri tac'atic ja, xuchaplej u paxixic. Xa co'l man cut'ik k'ak' che. Aretak jun ixok xuq'uiak ulok jun ca' ri xkaj puwi' ri u jolom ri Abimelec, xupaxij c'u ri u jolom. Ri Abimelec chanim xusiq'uij ri to'l rech, xubij che: “Chajusij ri a ch'ich' re ch'o'j chinacämisaj c'ut, man quinwaj ta c'ut quel u tzijol chi xa jun ixok xincämisanic.” Ri to'l re xujut ri ch'ich' re ch'o'j chupam ri Abimelec, xcäm c'ut. Aretak ri aj israelib xquilo chi xcäm ri Abimelec, xetzelej cho tak cachoch. Jewa' xuban ri Dios che u tojic u q'uexel che ri Abimelec, ri nimalaj il ri xuban che ri u tat aretak xebucämisaj ri oxc'al lajuj (70) rachalal. Xuban c'u ri Dios chi ri aj Siquem xquitoj ri nimalaj il ri xquibano. Xkaj c'u ri u c'okonic ri Jotam paquiwi', (ri u tat ri Jotam are' ri Jerobaal). Oc'owinak chic ri etzelal ri xuban ri Abimelec, jun achi aj ramak' ri Isacar, Tola u bi', xwalij che u to'ic ri Israel. (Ri u tat ri Tola are' ri Pu, ri u mam ri Tola are' ri Dod.) Ri Tola jekel pa Samir, pa tak ri juyub re Eprain, juwinak oxib (23) junab xuk'at tzij puwi' ri Israel, c'ä xcäm na, xmuk pa Samir. Xwalij chi c'u ri Jair ri aj Galaad, juwinak quieb (22) junab xuk'at tzij puwi' ri Israel. Ri Jair xec'oji' juwinak lajuj (30) u c'ojol, chquijujunal xequejen chquij bur, c'o c'u jujun qui tinimit pa ri ulew Galaad. We juwinak lajuj (30) tinimit ri' c'ä e etamatalic chi “e are ri e u tinimit ri Jair.” Aretak xcäm ri Jair, xmuk pa Camon. Are c'u ri aj israelib xquiban chi jumul ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel, xequik'ijilaj ri jalajoj tak u wächbal ri Baal, ri Astarte, xukuje' ri e qui dios ri aj Siriy, ri e aj Sidon, ri e aj Moab, ri e aj Amon xukuje' ri quech ri e aj pilisteyib. Xquixutuj can ri Ajawaxel, xquitanaba' u k'ijilaxic. Rumal ri' ri Ajawaxel xoyowar chquij, xebujach c'u pa qui k'ab ri aj pilisteyib xukuje' pa qui k'ab ri aj amonib. Wajxaklajuj (18) junab ri aj pilisteyib xukuje' ri aj amonib, xquiban nimalaj c'ax chque ri aj israelib ri e jekel pa Galaad ch'käp che ri Jordan pa ri culew ri aj amoreyib. Ri aj amonib xek'ax pa ri nima' Jordan che u banic ch'o'j chrij ri Juda xukuje' ri Benjamin xukuje' ri Eprain; xpe c'u nimalaj c'ax paquiwi' ri aj israelib. Xquitz'onoj c'u ri u to'banic ri Ajawaxel, xquibij c'u che: “Ka Dios, uj macuninak chwäch la, ka xutum c'u can la are cätajin quekak'ijilaj ri e subunelab tak diosib.” Ri Ajawaxel xubij chque: “Ri ix xban c'ax chiwe cumal ri aj ejiptib, ri aj amoreyib, ri aj amonib, ri aj pilisteyib, ri aj sidonib, ri aj amalesib xukuje' cumal ri aj madianib; aretak c'u xitz'onoj tok'ob chwe ri in xixinto'tajisaj ri c'ax. Pune' c'u je nu banom wa' chiwe, ri ix in i xutum canok che qui k'ijilaxic tak diosib, rumal ri' man quixinwesaj ta chic chupam ri c'ax. ¡Jix jibij chque tak ri e diosib ri e i cha'om chi quixquito'! ¡Chixquito' ri e are', aretak ix c'o chupam ri c'ax!” Xquibij c'u ri aj israelib che ri Ajawaxel: “Uj macuninak. Bana' ba' la chke jas ri caj la, ¡bana' c'u la tok'ob chujesaj la chupam ri c'ax ri uj c'o wi!” Ri aj israelib xequesaj bic tak ri diosib ri quequik'ijilaj, xquichaplej chi u k'ijilaxic ri Ajawaxel, ri Ajawaxel man xucoch' ta chi rilic chi ri aj israelib cäquitakej u rikic c'ax. Ri aj amonib xquimulij quib xebekaj pa Galaad che u banic ch'o'j. Xukuje' ri aj israelib xquimulij quib xekaj pa Mizpa che u banic ch'o'j. Ri aj israelib ri e jekel pa Galaad xukuje' ri c'amal tak qui be, xquichomaj chquixo'l xquibij chi jachin ri cäc'amow be pa ri ch'o'j chquij ri aj amonib, are coc che qui nimal conojel ri winak pa Galaad. Ri Jepte are jun cowilaj ajch'o'j pa ri ulew re Galaad. Ral c'u jun ixok re nim ch'utin, u c'ojol jun achi ri Galaad u bi', xec'oji' c'u u c'ojol ri Galaad ruc' ri kas rixokil, aretak c'u xerijob we alabom ri' xquesaj bic ri Jepte cho ri ja, xquibij che: “Man cuya' taj c'o cawechbej chque ri jastak rech ri ka tat, jun chi c'u wi ri a nan.” Ri Jepte xanimaj chquiwäch ri rachalal, xejekel pa ri ulew Tob, jawije' xebumulij wi jumulaj achijab ri quebin cuc' sak'orib. Oc'owinak chi quieb oxib junab, ri aj amonib xewalij chquij ri aj israelib, ri c'amal tak qui be ri aj galaadib xequitak bic tako'n che u c'amic ulok ri Jepte ri c'o pa ri ulew Tob, xquibij c'u che: “Tasaj, cäkaj chi catoc che c'amal ka be che u banic ri ch'o'j cuc' ri aj amonib.” Ri Jepte xubij chque ri tako'n: “¿La ma ta pu i wetzelam nu wäch ix, xiniwesaj c'u ne ulok cho rachoch ri nu tat? ¿Jas c'u che ix petinak che nu tzucuxic camic ri ix c'o pa we latz'? Kas c'u u mac rech chi uj c'o pa jun latz' ri' uj petinak che a tzucuxic,” xecha' ri e are'. “Are cäkaj chi catpe kuc', catch'ojin c'u cuc' ri aj amonib, catcanaj c'u che c'amal ka be konojel ri uj c'o pa Galaad.” “We kastzij quiwaj quintzelejic rech quinech'ojin cuc' ri aj amonib, we c'u ri Ajawaxel cuya' ri ch'äcanic chwe, in quincanaj che c'amal i be,” xcha' ri Jepte chque. Ri tako'n xquijiquiba' u bixic che: “Ri Ajawaxel are' ka k'alajisanel chi cäkaban na ronojel ri a bim.” Xpe c'u ri Jepte cuc', ri tinimit xquicoj che c'amal qui be xukuje' che qui nimal. Pa Mizpa, ri Jepte xubij chi jumul chuwäch ri Ajawaxel jas ri u bim can nabe. Xebutak c'u bic jujun tako'n ri Jepte ruc' ri cajawinel ri aj amonib che u c'otic u chi': “¿Jas ri cana' chwij chi at petinak che u banic ch'o'j ruc' ri nu tinimit?” Ri cajawinel ri aj amonib xubij chque ri e u tako'n ri Jepte: “Aretak ri ix ri ix aj israelib xixel ulok pa Ejipt, ximaj ri kulew, cächapletaj ulok ruc' ri nima' Arnon c'ä pa ri nima' Jaboc xukuje' c'ä chuchi' ri Jordan. Chitzelej ba chke camic pa utzil.” Ri Jepte xebutak chi bic niq'uiaj tako'n chic ruc' ri cajawinel ri aj amonib, je xequibij wa' che: “Are wa' cubij ri Jepte: Uj ri uj aj israelib man c'o ta ulew ka majom, mawi chque ri aj moabib, mawi chque ri aj amonib. Aretak xujel ulok pa Ejipt xujoc'ow pa ri chaki'j uwo sak ri c'o chuchi' ri Quiäk Plo xujopan c'u pa Cades. Xekatak c'u bic jujun tako'n ruc' ri cajawinel ri aj edomib che u bixic che chi chuya' be chke cujoc'ow pa ri rulew, ri are' c'ut man xuya' ta be chke xujoc'owic. Xkatz'onoj xukuje' che ri rajawinel ri Moab, ri are xukuje' man xuya' ta be chke xujoc'owic. Rumal ri' xujcanaj can pa Cades. Xkatakej c'u binem pa ri chaki'j uwo sak, xkacotij rij ri culew ri aj edomib, c'ä xujopan na pa elebal k'ij che ri Moab, xujkaj c'u chila' chuchi' ri nima' Arnon. Man xujk'ax ta c'u chupam rumal rech chi chila' c'ut cächapletaj wi ri culew ri aj moabib. Xekatak chi c'u bic tako'n ruc' ri Sehon, ri cajawinel ri aj amoreyib aj Hesbon, che u bixic che chi chuya' be chke cujoc'ow ta pa ri rulew rech cujbe pa ri kulew. Are c'u ri Sehon xquieblaj u c'u'x, man xuya' ta c'u be chke chi cujoc'ow pa ri rulew; xane' xebumulij conojel ri e rajch'ojab chkij, xekaj c'u pa Jahaz, che u banic ch'o'j kuc'. Are c'u ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel ri u tinimit, xuya' ri ch'äcanic chke xujch'äcan c'u puwi' ri Sehon xukuje' paquiwi' ri rajch'ojab, xkechbej c'u ri culew ri aj amoreyib ri c'o pa we c'olbal ri': Xkatokij ronojel ri culew ri aj amoreyib cächapletaj bic chuchi' ri nima' Arnon quetakal c'ä chuchi' ri Jaboc, cächapletaj bic pa ri chaki'j uwo sak c'ä ruc' ri Jordan. ¿La are c'u cawaj camaj chke ri resam ri Ajawaxel chque ri aj amoreyib che u ya'ic chke? We ri Quemos ri a dios, cuya' jun jasach chawe rech cawechbej, caban awech ri' che, ¿la ma ta kastzij? Xukuje' ri uj cäkaban kech che ri u yo'm ri Ajawaxel chke. ¿La cächomaj chi c'o na jubik' a banic chuwäch ri Balac? Ri u tat ri Balac are' ri Zipor ri ajawinel re Moab. Ri are' man petinak ta c'u che u banic ch'o'j kuc'. Oxib sient (300) junab chic uj jekel pa Hesbon, pa Aroer, xukuje' pa ri e alaj tak tinimit ri e c'o chquinakaj, xukuje' pa conojel tak ri tinimit ri e c'o chuchi' ri nima' Arnon, ¿jasche man e i tok'im ta ix tak we ulew ri' pa conojel tak we k'ijol ri'? Ri in man c'o ta jun etzelal nu banom chawe. At ri' ri cätajin caban etzelal, at petinak c'u che u banic ch'o'j kuc'. Ri Ajawaxel are k'atal tzij, cuk'at na tzij paquiwi' ri aj israelib xukuje' paquiwi' ri aj amonib.” Pune' ruc' ronojel wa', ri cajawinel ri aj amonib man xoc ta il che ri xtak bic u bixic che rumal ri Jepte. Ri ruxlabal ri Ajawaxel xpe puwi' ri Jepte, xubinibej c'u ri Galaad xukuje' ri Manases, xoc'ow pa Mizpa aj Galaad, xbe che u ch'äquic ri culew ri aj amonib. Ri Jepte xuban we chi'nic ri' che ri Ajawaxel: “We cäya' la chwe chi quinch'äcan paquiwi' ri aj amonib, in quinchi'j che la che tabal tok'ob ri cächajirisaxic, jachin ri nabe quel ulok cho ri wachoch che nu c'ulaxic aretak quintzelej bic pa ri ch'o'j.” Ri Jepte xoc pa ri culew ri aj amonib, xch'ojin cuc', ri Ajawaxel xuya' ri ch'äcanic che. E q'ui ri c'ulel ri xebucämisaj ri Jepte, xebuch'äc juwinak tinimit chquixo'l ri Aroer, ri Minit xukuje' ri Abel-keramim. Xecanaj c'u ri aj amonib chuxe' ri qui takanic ri aj israelib. Aretak ri Jepte xtzelej cho rachoch pa Mizpa, xa c'u jun ri u mia'l c'olic, are c'u wa' ri xel ulok che u c'ulaxic, cäxojowic cätajin cuk'osij chinchin. Xuwi c'u ri are' c'olic, man e c'o ta chi niq'uiaj ralc'ual, aretak c'ut xrilo, xujis ri ratz'iak che u c'utic ri u bis xubij c'u che: “¡Ay, nu mia'l, sibalaj nim ri k'oxow anima' caya' chwe! ¡At, at banowinak chi quinrik nimalaj bis, nu banom c'u jun chi'nic che ri Ajawaxel, quintz'akatisaj c'u na!” Ri ali xubij: “Tat, bana' la chwe jas ri xchi'j la che ri Ajawaxel, xutz'akatisaj c'u u ya'ic ri ch'äcanic che la paquiwi' ri e c'ulel la ri aj amonib. Quinta' c'u jun tok'ob che la chi cäya' la na quieb ic' chwe rech quinebin pa tak ri juyub quebenwachilaj ri alitomab, che rok'exic chi quinecämok man c'u xinc'uli' taj.” Ri Jepte, xuya' ri quieb ic' che, pa tak c'u ri k'ij ri' xwacat cuc' ri alitomab ri' pa tak ri juyub, xrok'ej chi man xc'uli' taj quecäm c'ut. Aretak xtz'akat ri quieb ic', ri ali xtzelej cho rachoch ri u tat, ri are' xuban che ri u mia'l jas ri xuch'ij che ri Ajawaxel. Ri u mia'l ri Jepte, k'apoj xcämic. Xcanaj c'u che jun nak'atisabal chquixo'l ri aj israelib, ronojel junab ri alitomab quebe quiejeb k'ij pa ri juyub che rok'exic u wäch ri u mia'l ri Jepte. Ri achijab aj ri ramak' ri Eprain xquimulij quib, xek'ax ch'käp che ri Jordan chusuq'uil ri Zepon, xquibij c'u che ri Jepte: “¿Jasche xatbe che ch'o'j chquij ri aj amonib man xabij ta c'u na chke rech xujbe ta awuc'? ¡Cakaporoj na ri awachoch pawi'!” Ri Jepte xubij chque: “Ri nu winak xukuje' ri in xc'oji' jun ch'o'j chkaxo'l cuc' ri aj amonib, ri in xintakan che i siq'uixic, are c'u ri ix man xixpe ta che ka to'ic. Rumal c'u rech chi xinwilo chi man xixpe ta che ka to'ic, xinjach ri kas nu c'aslemal pa cämical, xinbe che ch'o'j chquij ri aj amonib, xuya' c'u ri Ajawaxel chwe chi xinch'äcanic. ¿Jasche quixpe ix camic che u banic ch'o'j wuc'?” Ri Jepte xebumulij conojel ri achijab aj Galaad, xch'ojin cuc' ri aj Eprain, xch'äcan c'u paquiwi'. Ri aj Eprain cäquibij chi ri aj Galaad ri e jekel chuxo'l ri Eprain ruc' ri Manases, e winak ri xa xquitzak can ri Eprain. Ri aj Galaad xquiya' quib chquichi' tak ri k'axebal ri e c'o pa ri Jordan, che qui k'atixic ri aj Eprain, aretak c'ut jun chque ri aj Eprain canimajic, cutz'onoj chi cäk'axic, ri e are' cäquita' che we aj Eprain. We ri are' cubij chi man aj ta Eprain, cäquibij che chi chubij “Xibolet,” we c'u cubij “Sibolet,” rumal c'u rech chi man cäna'w ta che u bixic, cäquichapo, cäquicämisaj chila' chquichi' tak ri k'axebal pa ri Jordan. Pa tak ri k'ij ri', e cawinak quieb mil (42,000) achijab aj eprainib xecämic. Ri Jepte, wakib junab xuc'am qui be ri aj israelib. Aretak xcämic, xmuk pa Galaad, ri tinimit ri xq'uiy wi. Oc'owinak chic ri xuban ri Jepte, are chi xoc ri Ibzan ri aj Belen che c'amal qui be ri aj israelib, xec'oji' c'u juwinak lajuj (30) u c'ojol, xukuje' juwinak lajuj (30) u mia'l, conojel xebuc'ulba' cuc' winak ri man e qui winakil taj. Ri Ibzan, wukub junab xuc'am qui be ri aj israelib, aretak xcämic xmuk pa Belen. Oc'owinak chic ri xuban ri Ibzan, are chi xoc ri Elon, ri aj ri ramak' ri Zabulon, are xcanaj che c'amal qui be ri aj israelib lajuj junab, aretak xcämic xmuk pa Ajalon, pa ri rulew re ri ramak' ri Zabulon. Oc'owinak chic ri xuban ri Elon, ri Abdon, ri u c'ojol ri Hilel, ri aj piraton, are chi xc'amow qui be ri aj israelib wajxakib junab. Ri Abdon xec'oji' cawinak (40) u c'ojol, juwinak lajuj (30) ri' u mam, chquijujunal wa' xequiquiejej jujun qui bur. Aretak xcämic, xmuk pa Piraton, ri c'o pa ri rulew ri Eprain, pa tak ri u juyub ri Amalec. Ri aj israelib xquiban chi jumul ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel, rumal ri' xebujach pa qui k'ab ri aj pilisteyib cawinak (40) junab. Pa Zor, u tz'akatil ri ramak' ri Dan, c'o jun achi Mano u bi'. Ri rixokil mawi jumul c'olinak ral, kas rech c'u wi chi man c'o ta ral. Are' c'u ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xuc'ut rib chuwäch, xubij c'u che: “Ri at mawi jumul e c'olinak awal, catcanaj c'u can yawab winak, cäc'oji' c'u na jun awal ala. Matij c'u u wa'l uva, mawi jun uq'uia' chic ri cäk'abarisanic, mawi matij jun jasach ri tz'il, cäc'oji' c'u na jun awal ala ri man cäkopix ta ri u wi'. Rumal rech chi we alaj ala ri' cätastaj na che u patanixic ri Dios jacha' nazarey, c'ä majok calaxic, rech are' ri cächaplen ri qui to'tajisaxic ri aj israelib pa qui k'ab ri aj pilisteyib.” Ri ixok xbe che u bixic che ri rachajil, xubij c'u che: “Jun achi ri pataninel rech ri Dios xopan wuc' jawije' ri in c'o wi, sibalaj c'u xinna' wib chuwäch, ri u bantajic je ta ne ri u bantajic jun aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel. Mawi c'u xinta' ta che jachinok, mawi ri are' xubij chwe jachinok. Are c'u ri xubij chwe chi cäc'oji' na jun wal ala, kas c'u camic cächapletaj bic man quintij ta chi u wa'l uva, mawi jun uq'uia' ri cäk'abarisanic, mawi jun jasach ri tz'il, rumal chi ri alaj ala cätastaj na che u patanixic ri Dios jacha' nazarey kas c'ä majok chalaxok c'ä cäcäm na.” Xubij c'u ri Mano che ri Ajawaxel: “Pa ch'awem quinbochi'n che la Ajawaxel chi catak chi la ulok jumul we achi ri' kuc', rech cubij chke ri rajawaxic cäkaban che ri alaj ala ri quebalaxok.” Ri Dios je xubano jas ri xutz'onoj ri Mano, ri aj cajalaj tako'n xuc'ut chi rib jumul chuwäch ri ixok aretak c'o pa ri juyub. Rumal c'u rech chi man c'o ta apan ri Mano chila', ri are' cäxiq'uinic xbe che u bixic che: “¡Ampe', ri achi ri wilom canok, xuc'ut chi rib chnuwäch!” Ri Mano xwalijic, xuterenej bic ri rixokil, xebe pa ri c'olbal ri c'o wi ri achi, xubij c'u che: “¿La lal ri' ri xtzijon la can ruc' ri wixokil?” Ri achi xubij che: “Je, in ri'.” Xubij c'u ri Mano che: “Aretak cäc'ulmataj ri bim la chke, ¿jas cäkaban che u q'uiyisaxic ri ac'al? ¿Jas rajawaxic cäkaban che ri ac'al?” Ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xubij: “Chubana' ri awixokil ronojel ri nu bim che: Chi mutij u wa'l uva mawi jun jasach chic ri quesax che ri uva, mawi jun uq'uia' chic ri cäk'abarisanic, mawi jun jasach ri tz'il. Xuwi chubana' ri nu bim che chi cubano.” Xubij c'u ri Mano che ri aj cajalaj tako'n: “Bij ba' la can chke jas ri bi' la, rech cäkamaltioxij che la aretak cäc'ulmataj ri bim la chke.” Are c'u ri aj cajala tako'n xubij: “¿Jas che cawaj cawetamaj ri nu bi'? Jun c'utalic wa' ri man etamatal taj.” Ri Mano xuc'am ri alaj q'uisic' xukuje' ri sipanic re c'äj, xuya' puwi' jun abaj, xuya' che tabal tok'ob ri cächajirisaxic chuwäch ri Ajawaxel. Are c'u ri Ajawaxel xuban jun mayibal chuwäch ri Mano rachil ri rixokil: Aretak xwalij ri k'ak' puwi' ri porobal, ri Mano rachil ri rixokil xquil ri aj cajala u tako'n ri Ajawaxel xpaki' chicaj xel bic pa u niq'uiajil ri rak' k'ak'. Xquimej c'u quib c'ä xequiya' na ri qui palaj cho ri ulew. Xuch'ob c'u ri Mano chi ri achi ri' are ri aj cajala u tako'n ri Ajawaxel, man xuc'ut ta chi c'u rib chuwäch ri Mano mawi chuwäch ri rixokil; xubij c'u ri Mano che ri rixokil: “Kas jic cujcäm na, kilom c'ut u wäch ri Dios.” Are c'u ri chuchu' xutzelej u bixic che: “We ta ri Ajawaxel xraj xujucämisaj, ma ta xuc'am ri' ri ka tabal tok'ob ri cächajirisaxic mawi ri ka sipanic, mawi ma ta xuya' ri' chke chi xekil tak we jastak ri'. Mawi ma ta xuya' qui bixic ronojel wa' chke.” Pa ri u k'ijol, ri ixok xc'oji' jun ral ala ri xucoj Sanson che u bi'. Ri ac'al xq'uiyic, cätewichi'x c'u rumal ri Ajawaxel. C'o jun k'ij aretak ri Sanson c'o chupam ri tinimit Dan, ri c'o chuxo'l ri Zar ruc' ri Estaol, ri ruxlabal ri Ajawaxel xuchaplej u c'utic rib pa ri u c'aslemal. C'o jun k'ij xkaj bic ri Sanson pa ri tinimit Timnat, xuya' c'u u wäch che jun ali aj pilistey, aretak xtzelej cho rachoch, xutzijoj chque ri u nan u tat. Xubij chque: “Quinta' tok'ob chech alak, chi cäban alak ri ronojel ri rajawaxic che nu c'ulubaxic ruc' jun ali ri aj pilistey ri xinwil can pa Timnat.” Are c'u ri u nan u tat xquibij che: “¿Jasche catbe che u tzucuxic awixokil chquixo'l ri aj pilisteyib ri man queta'm ta u wäch ri Dios? ¿La xa pu man c'o ta chi ixokib chquixo'l ri kachalaxic o chquixo'l conojel ri aj israelib?” Ri Sanson xubij: “Are ali wa' ri cäkaj chnuwäch, are wa' ri quinwaj quinc'ama' che wixokil.” Ri u nan u tat man cäquich'ob taj chi u chomanic ri Ajawaxel wa', chi je cäc'ulmataj na, cätajin c'u cutzucuj jas cuban che qui ch'äquic ri aj pilisteyib ri cätajin quetakan paquiwi' ri aj israelib pa tak ri k'ij ri'. Xbe c'u ri Sanson xerachilaj bic ri u nan u tat pa Timnat. Aretak ri Sanson xopan pa tak ri ticbal uva ri c'o chunakaj ri tinimit, xk'atixic xuq'uiak rib jun c'ojol coj chrij cäwunic. Xya' c'u u chuk'ab ri Sanson rumal ri ruxlab ri Ajawaxel, xak c'u xuwi cuc' ri u k'ab xuban ch'akatak che ri coj, jacha' ri u banic ch'akatak che jun alaj q'uisic'; man xutzijoj ta c'u chque ri u nan u tat jas ri xubano. Aretak c'u xopan pa ri tinimit xtzijon ruc' ri ali ri kajinak chuwäch. Oc'owinak chi quieb oxib k'ij aretak ri Sanson xtzelejic rech quec'ulan ruc' ri ali, xutas rib che ri be xbe che rilic ri cäminak coj, xurika' c'ut chi pa ri u cuerp ri coj e c'o jumutz wonon xukuje' jun akaj cab. Xujoc u wäch ri akaj cuc' ri u k'ab che resaxic ri juyubal räx cab, xtzelejic cätajin curik'o. Aretak xopan cuc' ri u nan u tat, xuya' quech ri juyubal räx cab, xquitij c'ut, man xubij ta c'u chque chi resam che jun cäminak coj. Xopan c'u ri u tat ri Sanson cho rachoch ri ali; ri Sanson xuban jun nimak'ij jas ri nak'atisam u banic chquixo'l ri alabom. Cäquixe'j c'u quib ri aj pilisteyib chuwäch, rumal ri' xequitzucuj juwinak lajuj (30) alabom rech quec'oji' ruc'. Ri Sanson xubij chque we juwinak lajuj ri': “Quinya' jun ch'obonic chiwäch. We quik'alajisaj chnuwäch jas quel cubij pa ri wukub k'ij ri cäbeytaj ri nimak'ij, quinya' jujun i k'u' re lino xukuje' jujun tak iwatz'iak re nimak'ij. Are c'u we man quixcuin che u ch'obic, chijujunal quiya' jujun nu k'u' re lino, xukuje' jujun tak watz'iak re nimak'ij.” Ri e are' xquibij che: “Chabij ba' ri a ch'obonic chke. Cäkatatabej c'u na.” Ri Sanson xucholajij u bixic ri u ch'obonic: “Che ri bik'onel xel wi ulok ri cabik'ic, che ri c'o u chuk'ab xel wi ulok qui'yal.” Xoc'ow oxib k'ij, man e cuininak ta c'u che u ch'obic ri ch'obonic; chucaj k'ij xquibij che ri rixokil ri Sanson: “Chabij che ri awachajil chi chuk'alajisaj ri quel cubij ri ch'obonic chawäch, we c'u man cak'alajisaj chkawäch, ri at catkaporoj na xukuje' conojel ri e c'o pa ri rachoch ri a tat. ¡Ri ix, xujisiq'uij xa che u tokixic ri jastak kech!” Ri ali cok'ic xbe che rilic ri Sanson, xubij che: “¡Ri at man quinawaj taj!, ¡ri at itzel quinawil wi! A yo'm jun ch'obonic chquiwäch ri nu winakil, man a k'alajisam ta c'u chnuwäch in ri quel cubij.” Ri Sanson xubij che: “Mawi che ri nu tat, mawi che ri nu nan nu bim wi, a are ta c'u lo quinbij chawe.” Are c'u ri ali xutakej ok'ej chuxcut ri Sanson ri wukub k'ij ri xbeytaj ri nimak'ij, sibalaj c'u xucoj na chuk'ab che, chi chuq'uisbalil, ri uwuk k'ij xuk'alajisaj chuwäch. Xbe c'ut ri ali xuya' retamaxic chque ri e u winakil. Pa ri uwuk k'ij, c'ä maja' cäkaj ri k'ij, ri aj pilisteyib xebe che u bixic che ri Sanson: “Man c'o ta chi jun jasach colic ri qui' ta na chuwäch ri juyubal räx cab, mawi jun ri c'o ta na u chuk'ab chuwäch ri coj.” Ri Sanson xubij chque: “Xa u mac rech chi are' xicoj ri alaj ati't nu wacax che u banic ri i tajin xixcuin che u ch'obic ri ch'obonic.” Xya' c'u u chuk'ab ri Sanson rumal ri ruxlabal ri Ajawaxel, xbe pa Ascalon, xebucämisaj c'u juwinak lajuj achijab aj chila', ri atz'iak ri xresaj chquij, are xutojbej que ri achijab ri xech'obow ri ch'obonic. Oyowarinak, xtzelej bic cho rachoch ri u tat, xya' c'u ri rixokil che jun chque ri xec'oji' ruc' ri Sanson. Oc'owinak chi quieb oxib ic' pa ri u k'ijol ri k'atoj, ri Sanson xbe che u solixic ri rixokil, xuc'am bic jun alaj q'uisic' che. Aretak xopanic, xubij: “Quinoc che rilic ri wixokil pa ri u warabal.” Are c'u ri u tat ri rixokil, man xuya' ta be che chi coquic, xane' xubij che: “In xinchomaj chi xaxutuj canok, xinya' c'u che jun chque ri xec'oji' awuc'. ¿La ma ta c'u are' sibalaj je'l na ri u chak' chuwäch are'? Chac'ama' che u q'uexwäch ri nabeal.” Ri Sanson xutzelej u bix che: “¡Camic, man c'o ta nu mac che ri c'ax ri quenbana' chque ri aj pilisteyib!” Xbe c'ut xebuchapa' oxib sient yac, xebuxim ri qui je' pa cacabil, xuxim c'u jun c'olbal k'ak' chque ri qui ije'; xut'ika' k'ak' chque ri c'olbal k'ak' xebutzokopij c'u bic ri yac pa tak ri qui tico'n ri aj pilisteyib. Xc'at ri trico ri nutum chic xukuje' ri c'ä maja' cäk'atic, xukuje' ri juwi' tak uva, xukuje' tak ri u che'al aseitun. Ri aj pilisteyib xquichaplej u tatabelaxic jachin ri xbanowic, aretak xquetamaj chi are ri Sanson xbanowic, che u tojic u q'uexel che ri u ji' ri aj Timnat chi u tokim ri rixokil xuya' c'u che jun chque ri alabom ri xec'oji' ruc', xebec, xquiporoj ri ixok rachil ri u tat. Xubij c'u ri Sanson chque: “We c'u jewa' ri xibano, ¡quinban ri chi'nic ri kas cäban na chiwe chi man quinuxlan ta na we ta ma ta quinya' na rajil u q'uexel chiwe!” Ruc' c'u ronojel royowal xbe chquij, chi man c'o ta jun bak xuya' la ta can chque ri ma ta xuk'ajo. Xejekel c'u chupam ri pec ri c'o che ri xäk aj Etam. Ri aj pilisteyib xepetic, xebelkaj pa Juda che u banic ch'o'j xopan ri qui tza'm c'ä pa Lehi, ri aj Juda xquita' chque: “¿Jasche xixpe che u banic ch'o'j kuc'?” Ri e are' xquibij: “Uj uj petinak che u chapic ri Sanson, rech cutoj ri c'ax ri u banom chke.” Aretak xquita' wa', e oxib mil (3,000) achijab ri e aj ramak' ri Juda xebe chuchi' ri pec ri c'o che ri nimalaj xäk ri c'o pa Etam, xquibij c'u che ri Sanson: “¿La ma ta aweta'm chi ri aj pilisteyib sibalaj c'o na qui chuk'ab chkawäch uj? ¿Jasche uj a yo'm pa we c'ax ri'?” Ri Sanson xutzelej u bixic chque: “In man c'o ta nu banom, xuwi nu yo'm rajil u q'uexel ri qui banom chwe.” Xquibij c'u che: “Ri uj uj petinak che a chapic rech catkajach pa qui k'ab ri aj pilisteyib.” Ri Sanson xubij chque: “Kastzij chixchok chwe chi ri ix man quinicämisaj taj.” Ri e are' xquijiquiba' u bixic che: “Jayi', man catkacämisaj taj. Xuwi cäkaj catkachapo catkajach c'u pa qui k'ab ri aj pilisteyib.” Quieb c'u colob c'ac' xquiyutubej rech, xquesaj c'u ulok pa ri c'olbal ri u c'u'm wi rib. Aretak xebopan pa Lehi, ri aj pilisteyib xebel ulok che u c'ulaxic, cäquirak qui chi' rumal ri qui quicotemal. Xakaj c'u ri ruxlabal ri Ajawaxel ruc' cuinem, puwi' ri Sanson ri xebut'okopij c'ut ri colob ri e ximowinak ri e u k'ab xukuje' ri e u kul tak u k'ab, ri e je ta ne ximibal re lino ri e kawinak; xuc'am c'u apan jun u cacate' bur ri c'ä co na ri c'o apan jela', are c'u xucoj che qui cämisaxic jun mil aj pilisteyib. Xubij c'ut: “Ruc' ri u cacate' jun bur xinban jun mulaj xukuje' camulaj; ruc' ri u cacate' jun bur jun mil achijab xebencämisaj.” Xuq'uiak c'u apan ri u cacate' ri bur, rumal ri' we c'olbal ri' cäbix Ramat-lehi che. Xpe jun nimalaj chaki'j chi' che ri Sanson, xutz'onoj c'u tok'ob che ri Ajawaxel xubij: “¿La takalic chi yo'm la we nimalaj ch'äcanic ri' chwe, quinya' ta c'u la canok camic chi quincäm rumal chaki'j chi' in c'o c'u pa qui k'ab we winak ri' ri e k'ijilal tak diosib?” Xujak c'ut ri Dios ri jul ri c'o pa Lehi, xutij c'u ri Sanson ri ja' ri xel ulok pa ri jul, xuna' c'ut chi c'o chic u chuk'ab. Rumal ri', ri u q'uiyibal ja' ri c'ä c'o camic pa Lehi, xcoj “En-acor” che u bi'. Ri Sanson, juwinak (20) junab xc'oji' che c'amal qui be ri aj israelib, pa ri k'ijol aretak xetakan ri aj pilisteyib paquiwi' ri aj israelib. C'o jun k'ij xbe ri Sanson pa ri tinimit Gaz. Chila' xril wi jun ixok quech nim ch'utin, xoc pa ri rachoch che roc'owisaxic ri chak'ab ruc'. Aretak xoc pa qui jolom ri aj Gaz chi c'o ri Sanson pa ri tinimit, xquisutij rij; ronojel ri jun k'ij xecanaj can che u chajixic ri u chi' ri tinimit. Aretak c'u xnajtin ri chak'ab xebewarok, xquichomaj chi c'äte cäquicämisaj aretak cäsakaric. Are c'u ri Sanson xa niq'uiaj ak'ab xwaric, pa ri jok'otaj ri' xwalijic xebubok ri u xak ri u chi' ri tinimit xukuje' tak ri rapalil xukuje' ri c'opibal rech, ronojel c'u wa' xuq'uiak puwi' u teleb xuc'am bic puwi' ri u chicajil ri juyub ri c'o chuwäch ri Hebron. Xbe c'u ranima' ri Sanson che jun ixok Dalil u bi', ri c'o rachoch pa ri beya' ri c'o pa Sorec. Are c'u ri c'amal tak qui be ri aj pilisteyib xebe cho rachoch ri Dalil, xquibij c'u che: “Chasubu' ri Sanson, chatzucuj u ch'obic jawije' cäpe wi ri mayibalalaj u chuk'ab, xukuje' jas cäkabano rech cujcuin che u ch'äquic; cujcuin ta c'u che u ximic, cäkaj ta c'u pa ka k'ab. Chkajujunal c'ut cäkaya' jun mil sient (1,100) rakan sak puak chawe, che u tojic ri tok'ob ri caban chke.” Xubij c'u ri Dalil che ri Sanson: “Chabana' tok'ob, chabij chwe jawije' cäpe wi ri mayibalalaj a chuk'ab ¿jas c'u ri cäban che a ximic ri ma ta cuya' catzokopij awib?” Ri Sanson xubij che ri Dalil: “We quinxim cuc' wukub tanibal q'uiakbal ch'ab ri c'ä maja' quechaki'jaric, quintzak na ri nu chuk'ab, quinux na jacha' jun apachique achi ri man c'o ta u chuk'ab.” Ri c'amal tak qui be ri aj pilisteyib xequic'am bic ri wukub tanibal q'uiakbal ch'ab ri c'ä e räx xquiya' che ri Dalil, ri Dalil xucoj ri wukub tanibal q'uiakbal ch'ab che u yutic ri Sanson. E u c'u'm chi c'u jujun achijab pa ri u warabal, xurak u chi' xubij: “¡Sanson, xepe ri aj pilisteyib chawij!” Ri Sanson xebut'okopij ri e tanibal q'uiakbal ch'ab jacha' ri u t'okopixic jun ximibal ri kawinak. Ri aj pilisteyib man xecuin ta che u ch'obic jawije' cäpe wi ri u chuk'ab. Ri Dalil xubij che: “¡Xinasubu! ¡E a bim banoj tak tzij chwe! Are c'u ri camic, chabana' tok'ob, chabij chwe jas rajawaxic cäban chawe rech catximitajic.” Xubij ri Sanson: “We quinyut cuc' c'ac' tak colob ri mawi jumul e cojom, quintzak na ri nu chuk'ab, quinux na jacha' jun apachique achi ri man c'o ta u chuk'ab.” Ri Dalil xuyut ri Sanson ruc' jujun colob c'ac', xurak c'u u chi', xubij: “¡Sanson, xepe ri aj pilisteyib chawij!” Xukuje' che we jumul ri' e u c'u'm jujun achijab pa ri u warabal; are c'u ri Sanson xebut'okopij ri colob jacha' ri qui t'okopixic jisic tak bätz'. Ri Dalil xubij che ri Sanson: “¡C'ä a takem nu subic! ¡C'ä cätajin caban banoj tzij chwe!: ¡Chabij chwe jas rajawaxic cäban chawe rech catximitajic!” Ri Sanson xutzelej u bixic che: “Ri rajawaxic u banic awumal chi caquem wukub nu puch'bal ri nu wi' chuxo'l ri bätz' ri caquemic utz c'u u ch'iquic ri ch'ic cabano. Jeri' quintzak na ri nu chuk'ab quinux na jacha' jun apachique achi ri man c'o ta u chuk'ab.” Ri Dalil xuwartasaj ri Sanson, xuc'am ri wukub u puch'bal ri u wi' xebuquem chquixo'l ri bätz', aretak xbantaj wa' rumal, utz u ch'iquic ri ch'ic xubano xurak c'u u chi', xubij: “¡Sanson, xepe ri aj pilisteyib chawij!” Xwalij c'u ri Sanson, xubok ri ch'ic ri ch'iquil pa ri ulew rachil ri quemabal. Xubij c'u ri Dalil che: “¡Banal tzij! ¿Jasche cachajij anima' cabij chi quinawaj? Ox mul chic awetz'bem nu wäch, maja' c'u cabij chwe jawije' cäpe wi ri a chuk'ab.” Rumal c'u rech chi sibalaj cucoj u chuk'ab ri Dalil, xak amak'el cuban we c'otoj chi'aj ri' che, ri Sanson q'uistajinak chi c'u u c'u'x c'o chi c'ut u rayinic cäcämic; je c'u ri' chuq'uisbalil xuk'alajisaj chuwäch ri Dalil ri rawam: “Man c'o ta jun kopininak ta ri nu wi', kas c'ä majok chinalaxok xintas che u patanixic ri Dios jacha' nazarey. We cäkopix ri nu wi', quintzak na ri nu chuk'ab, quinux na sibalaj tuka'r jacha' jun apachique achi ri man c'o ta u chuk'ab.” Aretak ri Dalil xretamaj chi kas xuk'alajisaj chuwäch jawije' cäpe wi ri u chuk'ab, xtakan che u bixic chque ri c'amal tak qui be ri aj pilisteyib: “¡Chixpet ba camic, ri Sanson u k'alajisam chnuwäch jawije' cäpe wi ri u chuk'ab!” Xebe c'u cho rachoch ri Dalil cuc'am bic ri puak pa qui k'ab. Ri Dalil xuya' ri u jolom ri Sanson paquiwi' ri quieb u ch'ec xuwartasaj c'ut, xusiq'uij jun achi che u kopixic ri wukub u pach' ri u wi'. Ri ixok xuchaplej c'u u banic c'ax che. Xurak u chi' che: “¡Sanson, xepe ri aj pilisteyib chawij!” Ri Sanson xc'astajic, are pa u c'u'x cäcuinic cuto' rib jas ri xuban can nabe, man reta'm ta c'ut chi yo'm chi can rumal ri Ajawaxel. Ri aj pilisteyib xepetic xquichapo, xequic'otij ri e u bak'wäch, xquic'am bic pa Gaz, chila' c'u xquiyut wi cuc' tikom ch'ich' re k'an ch'ich', xquicoj che quienic pa ri che'. Nojimal c'ut xeq'uiy chi jumul ri u wi'. Ri c'amal tak qui be ri aj pilisteyib xquimulij quib, xquiban nimak'ij rumal ri qui ch'äcanic xukuje' xequiya' tabal tak tok'ob chuwäch ri qui dios Dagon. Xebixon c'ut: “Ri ka dios u jachom ri Sanson pa ka k'ab, ri Sanson ri ka c'ulel.” Aretak c'u xquil ri winak, xukuje' xebixonic xek'ijilan c'u che ri qui dios, je xquibij wa': “Ri ka dios u jachom ri Sanson pa ka k'ab, ri Sanson ri ka c'ulel, ri xuchupisaj qui wäch tak ri e ka tico'n, e q'ui c'ut ri e ka winakil ri Sanson xebucämisaj.” Sibalaj c'u xequicotic, aretak xquito chi cäc'am bic ri Sanson chquiwäch rech cäquetz'bej u wäch. Xquesaj c'u ulok ri Sanson pa ri che', xquitac'aba' chuxo'l ri quieb rakan ja, xequicot c'u che retz'bexic u wäch. Xubij c'u ri Sanson che ri ala ri yukeninak che ri u k'ab: “Chinaya' chila' jawije' cuya' quebenchap wi ri rakan tak ja ri e tok'eninak ri rachoch ri Dagon. Quinwaj quintok'ej wib chque.” Conojel ri e c'amal tak qui be ri aj pilisteyib e c'o pa ri rachoch ri Dagon, ri nojinak chque achijab xukuje' ixokib. Craj c'u ne e c'o chi na chuwäch oxib mil (3000) achijab xukuje' ixokib pa ri u cawik ri rachoch ri Dagon, ri cätajin cäquil ulok ri cäban che retz'bexic u wäch ri Sanson. Ri Sanson xutz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel, xubij che: “Quintz'onoj tok'ob che la Ajawaxel, chi chinnataj che la xuwi ta chi ne jumul, chya' c'u la nu chuk'ab rech cäquitoj ri aj pilisteyib ri quieb nu bak'wäch.” Xebutzucuj c'u ri quieb rakan ja ri e c'o pa ri u niq'uiajil, ri tok'eninak ronojel ri rachoch ri Dagon, xebuc'opij c'u ri quieb u k'ab chque, xurak u chi', xubij: “¡Checäm ri aj pilisteyib junam wuc'!” Xebuch'icmij c'u ri quieb rakan ja ruc' ronojel ri u chuk'ab, xtzak c'u ri rachoch ri Dagon paquiwi' ri c'amal tak qui be ri aj pilisteyib xukuje' paquiwi' conojel ri e c'o chila'. Are e q'ui na ri xebucämisaj ri Sanson aretak xcämic chuwäch ri xebucämisaj aretak c'aslic. Xepe c'u ri rachalal xukuje' conojel ri rachalaxic ri Sanson, xquic'am bic ri u cuerp xequimuku chuxo'l ri Zor ruc' ri Estaol, pa ri u mukubal ri Mano ri u tat. Ri Sanson juwinak (20) junab xuc'am qui be ri aj israelib. Pa tak ri u juyub ri Eprain, jekel wi jun achi, Micaiy u bi', Aretak xtzeletaj ri puak rumal ri Micaiy che ri u nan, ri u nan xujach quieb sient (200) sak puak che jun ch'ayal sak puak, rech cäban jun dios ri je'l u banic ch'ukum rij ruc' sak puak, ri man xbeytaj ta u banic rumal, ri xujacha' can pa rachoch ri Micaiy. Ri Micaiy c'o jun c'olbal re k'ijilanic chupam ri rachoch, xuban jun atz'iak nim u k'ij xukuje' niq'uiaj diosib chic e aj ja jun chque ri e u c'ojol xucoj che cojol tabal tok'ob. Chupam c'ut ri k'ijol ri' man c'o ta ajawinel pa Israel, chquijujunal are cäquiban ri cäkaj chquiwäch. C'o chupam ri tinimit Belen aj ramak' ri Juda jun ala ri xak cärokxanila' rib chila', aj Levi c'ut. We ala ri' xel bic pa Belen, che u tzucuxic jun c'olbal chic ri cajeki' ta wi, cätajin c'u cäbin pa tak ri juyub re Eprain aretak xopan cho rachoch ri Micaiy. “¿Jawije' a petic wi?” xcha' ri Micaiy che. “Pa Belen nu petic wi,” xcha' ri ala. “In aj levi cätajin quintzucuj jun c'olbal ri quinjeki' ta wi.” “Chatcanaj ba' can wuc',” xcha' ri Micaiy che, “rech catoc che nu cojol tabal tok'ob xukuje' jacha' ta ne che kas nu tat. In quintoj lajuj rakan sak puak chawe che ri jun junab, quinya' c'u awatz'iak, xukuje' ri catijo.” Ri aj levi xunimaj xcanaj can cho rachoch ri Micaiy, xux c'u jacha' jun chque ri e u c'ojol. Ri Micaiy xucoj ri aj levi che u cojol tabal tok'ob, xjeki' c'u can cho rachoch. Are c'u pa u c'u'x ri Micaiy chi kas ta u lak'apum ri u tewichibal ri Dios, rumal rech chi c'o jun aj levi pa ri rachoch ri u cojom che cojol tabal tok'ob. Pa tak ri junab ri' maja' c'o ajawinel pa Israel. Ri e aj ramak' ri Dan xukuje' maja' c'o culew ri kas ta quech, rumal ri' cätajin cäquitzucuj jawije' quec'oji' wi. Rumal ri' ri aj Dan ri e c'o pa Zor xukuje' ri e c'o pa Estaol, xequitak bic job chque ri cowilaj tak cachijab, rech quebe che u nic'oxic xukuje' rilic ri ulew. We job achijab ri' xebopan pa tak ri juyub re Eprain, xebopan c'ut jawije' c'o wi ri rachoch ri Micaiy chila' c'ut xewar wi canok. Aretak e c'o chic chuxcut ri rachoch ri Micaiy, xquich'ob ri u ch'abal ri ala ri aj levi, xebe c'u che u c'otic u chi': “¿Jachin xatc'amow ulok waral? ¿Jasche at c'o pa we c'olbal ri'? ¿Jas catzucuj waral?” Ri aj levi xutzijoj chque ri chomanic ri u banom ri Micaiy ruc' u cojom c'u che u cojol tabal tok'ob. Xquibij c'u ri achijab che: “Chatz'onoj che ri Dios chi chubij chawe we utz quel we ka binem ri'.” Ri cojol tabal tok'ob aj levi xubij chque: “Jix pa jamaril, ri Ajawaxel quixuto' na apawije' ta ne ri quixbe wi.” Xebel bic ri job achijab chila' xebe pa Lais. Ri winak pa ri tinimit ri' man c'o ta jas queboc ta wi il, jas ri qui nak'atisabal ri aj sidonib; man c'o ta c'u jachin ta cäyo'w latz' chque e c'o pa jamaril man c'o ta queslabsanic, man c'o ta jachin cayo'w ta latz' chque xukuje' man c'o ta jas ta chque. Naj e c'o wi chque ri aj sidonib, man cuc'am ta quib cuc' niq'uiaj tinimit chic. Xetzelej c'u ri job achijab pa Zor, pa Estaol, jawije' e c'o wi can ri e qui winakil, ri xc'ot qui chi' cumal: “¿Jacha' xibana'?” Ri job achijab xquibij: “Ka solim ronojel ri c'olbal, xkil c'ut chi sibalaj je'l ri ulew. Chujwalijok. Jo' ba' che u ch'äquic. Mixt'uyi can chi' ri ma ta c'o jas quibano. Jo' che u ch'äquic we ulew ri'. Aretak quixopan chila'; quebirika' na winak ri man c'o ta queboc ta wi il, xukuje' c'o nimalaj culew, ri man c'o ta cajwataj chque. Ri Dios cujach na we ulew ri' pa i k'ab.” E wakib sient achijab ri e aj ramak' ri Dan xebel bic pa Zor, pa Estaol qui wikom quib, xebopan c'u pa Juda, chila' xebuxlan wi, pa ri u kajebal k'ij che ri Quiriat-Jearim, pa ri c'olbal ri c'ä cäbix che camic, u Kajebal ri Dan. Xebel chi bic chila' xebopan pa tak ri juyub re Eprain, chunakaj ri rachoch ri Micaiy. E are' c'u ri job achijab ri xepe can che rilic ri ulew re Lais, xquibij chque ri cachil: “Cäkabij jun jasach chiwe: Pa we ja ri' c'o jun atz'iak nim u k'ij, e c'o tak qui diosib we winak ri' e aj ja, xukuje' c'o jun qui dios ri je'l u banic ri ch'ukum rij ruc' sak puak. Chichomaj ba ri quibano.” E are' c'u ri job achijab ri xepe can che rilic ri ulew xquitas quib chque ri niq'uiaj chic, xebe cho rachoch ri ala ri aj levi, ri u bixic cho rachoch ri Micaiy, xquiya' c'u rutzil u wäch. Are c'u ri wakib sient ajch'ojab aj danib ri qui wikom quib, e eyeninak chuchi' ri be. Ri job e ya'l qui wäch xenabejic xeboc pa ri ja, xquimajij ri dios ri ch'ukum rij ruc' sak puak, ri atz'iak nim u k'ij xukuje' tak ri e qui dios ri e aj ja are c'u ri cojol tabal tok'ob c'o chu chi' ri be cuc' ri wakib sient ajch'ojab. Aretak xril ri cojol tabal tok'ob chi ri job achijab xeboc pa ri rachoch ri Micaiy, che u majixic bic ri dios, ri atz'iak nim u k'ij xukuje' ri e qui dios ri e aj ja, xubij chque: “¿Jas ri cätajin quibano?” Ri e are' xquitzelej u bixic che: “¡Chatz'apij u pa a chi', tasaj kuc'. Cakaj chi catpatanij chke jacha' ka cojol tabal tok'ob xukuje' chi catux ta jun tataxel chke! ¿La ma ta cachomaj chi are utz na chi catux cojol tabal tok'ob re ronojel jun amak' re Israel, che u q'uexwäch ri xa chque ri e rachalal jun achi?” Ri cojol tabal tok'ob, utz xuta' ri xbix che, xuc'am ri dios, ri atz'iak nim u k'ij xukuje' ri niq'uiaj diosib chic ri e aj ja, xbe cuc' ri aj danib, xquitakej chi c'u ri qui be, e cachil calc'ual, ri cawaj xukuje' ri jastak quech e nabejinak chquiwäch. Nim qui binibem chic aretak ri Micaiy, xukuje' tak ri e u c'ulja xquimulij quib, xebe che cokataxic. Ri aj danib aretak xquita' ri qui rakoj chi'j ri e teren chquij, xeca'y chquij, xquita' c'u che ri Micaiy xquibij: “¿Jas xac'ulmaj? ¿Jas che sibalaj carak a chi' chaki'j?” Ri Micaiy xubij chque: “Ri ix e i c'amom bic ri e nu diosib ri e nu banom, xukuje' xic'am bic ri nu cojol tabal tok'ob, man c'o ta jas xiya' can chwe, ¿la c'ä c'o c'u i palaj quita' chwe jas ri xinc'ulmaj?” Are c'u ri aj danib xquibij che: “Matakej u rakic a chi' chaki'j, mäpe ne royowal jun chque ri kachil, cäquiban ta c'u c'ax chawe, cäquiq'uis ta c'u tzij pawi', cäsach ta c'u a wäch at xukuje' conojel ri e awachalaxic.” Xril c'u ri Micaiy chi sibalaj e q'ui, rumal ri' xtzelej cho rachoch; are c'u ri aj danib xquitakej ri qui be e cuc'am ri jastak ri e u banom ri Micaiy xukuje' ri u cojol tabal tok'ob, xebopan c'u pa Lais. Ri winak ri e c'o chila', man c'o ta jas queboc ta wi il qui cuban qui c'u'x, ri aj danib xequicämisala' ri winak ruc' ch'ich' re ch'o'j xukuje' xquiporoj ri tinimit. Naj c'u c'o wi ri Sidon che ri tinimit, ri man ruc'am ta rib ruc' jachin jun, man c'o ta jachin ta xto'wic. We tinimit ri' c'o pa ri beya' re Bet-rehob. Ri aj danib xquiban u banic ri tinimit, xejeki' c'u chupam. Pune' Lais u bi' ri tinimit nabe, ri e are' xquicoj Dan che u bi', che u ya'ic u k'ij ri qui mam ri Dan u bi', ri u tat ri Dan are' ri Israel. Ri aj danib chila' xquiya' wi ri dios ri je'l u banic, che u k'ijilaxic, are c'u ri qui cojol tabal tok'ob are ri Jonatan, (ri u tat ri Jonatan are ri Jerson, ri u tat ri Jerson are' ri Moises). Chwi chi c'u wa' ri e rija'lil ri Jonatan e are' chic xebux qui cojol tabal tok'ob ri aj danib, c'ä xec'am na bic pa jun ulew chic. Ri u dios ri Micaiy ri u banom xcanaj cuc' ri aj danib, joropa' junab ri xc'oji' ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel pa Sil. Pa tak ri k'ij ri' aretak maja' ajawinel pa Israel, c'o jun aj Levi ri jekel pa tak ri juyub ri naj c'o wi che ri Eprain, xruc'aj rib ruc' jun ixok ri man kas ta rixokil aj Belen re Juda. Xoyowar c'u ri ixok ruc' ri aj Levi, xtzelej c'u ri ixok xec'ol pa Belen ruc' ri u tat. Aretak c'o chi quiejeb ic' chila', ri aj Levi xbe che u tzucuxic che u bochi'xic rech cätzelej ruc'. Xuc'am bic jun u pataninel xukuje' quieb bur, xc'ulax c'u rumal ri ixok pa rachoch ri u tat. Xukuje' xc'ulax rumal ri u tat ri ixok ruc' quicotemal, xubij c'u che chi cäcanaj can cuc'. Ri aj Levi xukuje' ri u pataninel xecanaj can chila' oxib k'ij cho rachoch ri u tat ri ixok, xewa'ic, xebuq'uianic xukuje' xewaric, chucaj k'ij, ak'ab xewalijic rech quebec. Aretak benam que, ri u tat ri ixok xubij che ri u ji': “Chatwok bic, pune' xa juba' catij bic c'ä majok catbec, rech c'o a chuk'ab.” E quieb c'ut junam xet'uyic, xewa'ic, xebuq'uianic, are c'u ri u tat ri ixok xucoj u chuk'ab che chi cäcanaj na canok, rech cäroc'owisaj jun ak'ab chic ruc' quicotemal. Pune' c'u xwalij ri aj Levi che u takexic ri u be, ri u ji' sibalaj xucoj u chuk'ab che, xcanaj c'u na. Pa ri uro' k'ij, ri aj Levi ak'ab xwalijic che u takexic ri u be, ri u tat ri ixok xubij chi che chi cäwa' na bic c'äte ri' cäbec, rech cäc'oji' u chuk'ab; xewa' c'u junam c'ä xbe na ri k'ij. Aretak ri aj Levi xwalijic rech cäbec cuc'am bic ri man kas ta rixokil, xukuje' ri u pataninel, ri u ji' xuban u bixic che chi sibalaj matam chic, chi benak chic ri k'ij, xubij che chi cäcanaj chi na can che ri jun ak'ab, rech cäroc'owisaj ri jun ak'ab ruc' quicotemal, c'äte c'u quebe ak'ab chucab k'ij. Are c'u ri aj Levi man xraj ta chic xcanaj ta chi can jun ak'ab, xane' xbec xuc'am bic ri man kas ta rixokil, xukuje' ri u pataninel, xukuje' ri quieb u bur ri c'o queka'bal. Aretak c'u e c'o chi chuwäch ri Jebus ri cäbix Jerusalen che, ri pataninel xubij che ri aj Levi: “¿Jas cäbij la, a utz cujwar can pa we tinimit Jebus?” Ri aj Levi xubij che: “Man cujoc ta pa jun tinimit ri ma ta aj Israel. Jo' c'ä pa Gabaa, ka chuk'ubej koc'owisaj ri ak'ab pa Gabaa o pa Ram.” Xquitakej c'u qui be, cäkaj ri k'ij xebopan pa Gabaa, tinimit ri e aj ramak' ri Benjamin. Xquiya' c'u can ri be, xeboc pa Gabaa rech quewar chila', xet'uyul c'u ri aj Levi cho ri c'ayibal rumal rech chi man c'o ta jun xuchi'j ta u warabal. Chak'ab chic xoc'ow jun achi nim winak chic ri xtzelej ulok che chac pa ri juyub. We nim winak ri' pa ri juyub aj Eprain quel wi, xa c'u rokxanim rib chila', ri e c'o pa Gabaa e aj ramak' ri Benjamin. Ri nim winak aretak xril ri aj binel ri t'uyul cho ri c'ayibal, xuc'ot u chi: “¿Jawije' a petic, jawije' c'u catbe wi?” Ri aj Levi xubij: “Xak cujoc'owic. Pa Belen re Juda xujel wi ulok, naj cujbe wi na che ri juyub re Eprain, chila' c'u quinel wi. Xinc'oji' quieb oxib k'ij pa Belen, tzelejem c'u we quinbe cho wachoch, man c'o ta c'u jachin yowinak kokxanibal. C'o pajo xukuje' k'ayes chque ri ka bur, xukuje' caxlanwa xukuje' u wa'l uva chke uj, che ri wixokil, che ri nu pataninel xukuje' chwe in. Man c'o ta jas cajwataj chke.” Ri nim winak xubij che: “Jo' ba wuc' cho ja. Quinya' na ronojel ri cajwataj chawe. Man quinwaj taj cawoc'owisaj ri ak'ab cho ri c'ayibal.” Ri nim winak xebuc'am bic cho rachoch, aretak ri binelab cätajin cäquich'aj cakan, rech quewa'ic, xukuje' quebuq'uianic, ri nim winak xuya' quecha' ri bur. Aretak sibalaj cätajin quequicotic, xebopan jujun itzel tak achijab aj chila', xquisutij rij ri ja, xquichaplej u paxixic ri uchi'ja, xquibij che ri nim winak ri ajchak'e ja: “¡Chawesaj ulok ri achi ri a yo'm rokxanibal, cäkaj cujk'oyi ruc'!” Ri ajchak'e ri ja xubij chque: “¡Jayi', nu winak, chibana' tok'ob! ¡Miban we etzelal ri', xa wulam we achi ri'! C'o ri nu mia'l ri c'ä k'apoj. Xukuje' c'o ri man kas ta rixokil we achi ri'. Quebenwesaj ulok rech quiban chque jas ri quiwaj. Miban c'u c'ax che we achi ri'.” E are c'ut we achijab ri' man xquinimaj taj jas ri xubij ri nim winak chque, rumal ri' ri aj Levi xresaj ulok ri man kas ta rixokil pa ri be, ri achijab ri' xquiban c'ax che ronojel ri jun ak'ab c'ä xsakar na. C'äte ri' xquiya' canok. Cätajin cäsakaric aretak ri ixok xtzelej cho rachoch ri nim winak, jawije' c'o wi ri rachajil, xtzak chuchi' ri ja xcämic. Aretak ri rachajil xwalijic che u takexic ri u be, xujak ri uchi'ja, c'äte cäril ri man kas ta rixokil kajinak chuchi' ri ja ri u k'ab c'o puwi' ri apal. Xubij c'u che: “Chatwalijok, jo'.” Ri ixok man cäch'aw ta chic. Ri aj Levi xuc'am ri cäminak xuya' chrij jun bur, xutakej ri u be xbe cho rachoch. Aretak xopan cho rachoch xuc'am jun cuchilo xuban cablajuj ch'akatak che ri man kas ta rixokil, xebutak c'u bic ri ch'akatak pa conojel ri tinimit re Israel. Conojel ri xeilowic caquibij: “Kas aretak e elinak ulok ri aj israelib pa Ejipt, mawi jumul kilom jun jasach junam ta ruc' wa'. Rajawaxic cächomaxic cäkil c'u na jas ri cäkaban che.” Conojel ri aj israelib, cächapletaj ulok pa Dan c'ä pa Beerseb xukuje' pa Galaad, xquimulij quib pa Mizpa e jacha' xa jun winak chuwäch ri Ajawaxel. Conojel ri c'amal tak qui be ri ramak' ri Israel, e c'o chila', ri e aj u tinimit ri Dios ri xquimulij quib e quiejeb sient mil (400,000) ajch'ojab xak quebin chicakan. Ri e aj ramak' ri Benjamin xquito chi ri niq'uiaj aj israelib chic qui mulin quib pa Mizpa. Ri aj israelib xquic'ot u chi' ri aj Levi rech cäquetamaj jas ri xbanic aretak xc'ulmataj we cämisanic ri'. Ri aj Levi, ri rachajil ri cäminak, xubij chque: “Uj quieb ruc' ri man kas ta wixokil xujopan pa ri tinimit Gabaa re Benjamin, che roc'owisaxic ri chak'ab chila'. Pa ri chak'ab ri' ri winak re ri tinimit xquisutij rij ri ja jawije' ri kokxanim wi kib, are ta xcaj xinquicämisaj, are c'u xquiban c'ax che ri man kas ta wixokil c'ä xcäm na. Xinc'am c'u ri cäminak xinban ch'akatak che, xebentak ri ch'akatak pa ronojel ri amak' rech ronojel Israel cunabej we itzel cämisanic ri'. Chiwäch c'u c'o wi camic ri ix ri u chomaxic xukuje' ri u bixic ri rajawaxic u banic.” E jacha' ta ne xa jun winak conojel xetaq'ui'c xquibij: “Man c'o ta jun chke cätzelej ta cho rachoch. Ri rajawaxic u banic kumal are ri benam che u banic ch'o'j ruc' ri Gabaa pa taklebenic. Jun chque ri lajuj achijab que conojel tak ri tinimit, queboc che u mulixic ri qui wa ri ajch'ojab; ri niq'uiaj chic quebe na che u c'äjisaxic u wäch ri Gabaa rumal ri itzel cämisanic ri xbantaj pa Israel.” Conojel ri aj israelib xquimulij quib, e jacha' xa jun winak, che u banic ch'o'j ruc' ri tinimit. Xequitak bic tako'n pa conojel tak ri tinimit re Benjamin che u bixic chque: “¿Jas wa' chi etzelal ri qui banom jujun i winakil? Chebijacha' ri banal tak etzelal pa ka k'ab ri e c'o pa Gabaa, rech quekacämisaj, cäkajosk'ij c'ut ri Israel che ri etzelal.” Are c'u ri e aj Benjamin man xquinimaj ta ri xbix chque cumal ri aj israelib ri e cachalalib, xane' conojel ri aj Benjamin re conojel tak ri tinimit, xquimulij quib pa Gabaa rech quebe che ch'o'j chquij ri niq'uiaj aj israelib chic. Ri ajch'ojab e aj tinimit aj Benjamin ri xebajilaxic, e juwinak wakib mil (26,000), man xebajilax ta c'u ri wukub sient (700) achijab ri e cha'om ri e aj Gabaa. Chquixo'l we achijab ri' e c'o wukub sient (700) ri e ajmoxab, ri sibalaj queta'm cäquicoj ri iquiak', quecuinic cäquiq'uiak jun abaj che jun wi'aj ri mawi jubik' cäjech'op ri qui k'ab. Ri niq'uiaj aj israelib chic xequimulij quiejeb sient mil (400,000) ajch'ojab ri elinak chic qui no'j che u banic ch'o'j. Ri aj israelib xebe pa Betel, chila' xquita' wi che ri Dios che retamaxic jachique tinimit rajawaxic cäbe nabe che ch'o'j cuc' ri aj Benjamin. Ri Ajawaxel xubij chque chi ri Juda rajawaxic cäbe nabe. Ri aj israelib ak'ab xewalijic xquimulij quib chuwäch ri Gabaa. Xebe che u banic ch'o'j cuc' ri aj Benjamin, xquicholajij quib chuwäch ri Gabaa e suc'umatal chi che u banic ri ch'o'j. Are c'u ri aj Benjamin xebel ulok pa ri tinimit, pa ri k'ij ri' xequicämisaj juwinak quieb mil (22,000) aj israelib. Xebel chi c'u ulok ri aj Benjamin pa Gabaa chucamul che u banic ch'o'j chquij ri aj israelib, xequicämisaj chi wajxaklajuj mil (18,000) ajch'ojab aj israelib. Conojel c'u ri e banal ch'o'j aj israelib xukuje' conojel ri winak xebe chi jumul pa Betel che u banic ok'ej chuwäch ri Ajawaxel, ronojel ri jun k'ij man xewa' taj, xebequichi'j tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan ib chuwäch ri Ajawaxel. E c'o c'u jujun banal ch'o'j aj israelib, xquic'u' quib chrij ronojel ri Gabaa, e are' chi c'u ri niq'uiaj pa ri urox k'ij xebe che u banic ch'o'j cuc' ri aj Benjamin, xquicholajij quib chuwäch ri Gabaa qui suc'umam quib che u banic ri ch'o'j jas ri qui banom can camul. Jumul chic xebel ulok ri aj Benjamin pa ri tinimit, naj xquiya' can ri tinimit che u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib, xecuin c'u che qui cämisaxic juwinak lajuj (30) aj israelib pa tak ri be re Betel, pa tak ri be re Gabaa xukuje' pa tak ri juyub, are pa qui c'u'x chi xa xebanimaj ri aj israelib chquiwäch, jas ri qui banom canok camul. Ri aj israelib xa c'u cätajin cäquinajtajisaj quib che ri tinimit rech quebokatax cumal ri qui c'ulel c'ä pa tak ri be. Xebel c'u ulok ri aj israelib pa ri c'olbal ri e c'o wi xquicholajij quib pa Baal-tamar che u banic ri ch'o'j, are c'u ri qui c'u'm quib pa tak ri k'ayes chrij ri Gabaa, xebel ulok jawije' ri e c'o wi. Xech'ojin c'u ruc' ri tinimit. E lajuj mil (10,000) ri e utzalaj tak ajch'ojab aj israelib ri xebe che ch'o'j chrij ri Gabaa. Sibalaj c'u xnimataj ri ch'o'j, ri aj Benjamin man c'o ta caquinabej chi xa co'l man quech'äctajic. Ri Ajawaxel xuya' ri ch'äcanic chque ri aj israelib paquiwi' ri aj Benjamin, pa ri k'ij ri' ri aj israelib xequicämisaj juwinak job mil ruc' jun sient (25,100) ajch'ojab aj Benjamin. Xquich'ob c'ut ri aj Benjamin chi e tzakmajinak. Ri aj israelib xquichaplej qui bic chquij xebanimaj chquiwäch ri aj Benjamin, cu'l c'u qui c'u'x chquij ri achijab ri qui c'u'm quib che u banic ch'o'j ruc' ri Gabaa. Man c'o ta cäquinabej ri aj Gabaa aretak xepe we achijab ri' che u banic ch'o'j cuc', xequicämisaj c'u conojel ri winak ri e c'o pa ri tinimit. Ri qui c'u'm quib che u ch'äquic ri tinimit, qui junam qui tzij cuc' ri niq'uiaj aj israelib chic che u bixic chque ruc' jun sib ri cäwalij na pa ri tinimit chi ch'äctajinak chic ri tinimit. Aretak ri aj israelib ri xquiban quib chi cätajin quebanimajic, xquil ri sib, xetzelej che u banic ch'o'j cuc' ri aj Benjamin. Ri aj Benjamin xecuinic xequicämisaj juwinak lajuj (30) aj israelib, ruc' wa' xquichomaj chi xech'äcanic jas pa ri nabe ch'o'j; chi c'ut xuchaplej relic sib pa ri tinimit, aretak c'u ri e aj Benjamin xeca'y chquij, xquil ri k'ak' xukuje' ri sib pa ri tinimit ri cäpaki' chicaj. Ri aj israelib xech'ojin cuc' ri aj Benjamin, ri e are' c'ut xquixe'j quib aretak xquil ri c'ax ri petinak paquiwi'. Xebanimaj chquiwäch ri aj israelib xebe pa ri be re ri chaki'j uwo sak, man xecuin ta c'ut xquito' quib, xek'atix c'u cumal ri quebel ulok pa ri tinimit, quequicämisaj c'ut. Xecanaj c'u can ri aj Benjamin pa qui niq'uiajil ri aj israelib, xecokataj, xebequicämisala' kas pa Menu c'ä pa elebal k'ij che ri Gabaa. Jewa' ri qui cämical ri wajxaklajuj mil (18,000) ajch'ojab aj Benjamin. Ri niq'uiaj chic xebanimajic xebe pa ri chaki'j uwo sak, chusuq'uil ri nimalaj xäk aj Rimon, job mil c'ut (5,000) xecämisax pa tak ri be. Xtakex c'u cokataxic cumal ri aj israelib xquiq'uis tzij paquiwi', xequicämisaj chi quieb mil (2,000) chque. Xecäm c'u juwinak job mil (25,000) utzalaj tak banal ch'o'j aj Benjamin pa ri k'ij ri'. Wakib sient c'ut ri aj benjaminib xquichap animajic xebe che u suq'uil ri chaki'j uwo sak xecuin c'ut xebopan ruc' ri nimalaj abaj ri c'o pa Rimon xebeytaj c'u quiejeb ic' chila'. Xebe chi c'u ri aj israelib chquij ri niq'uiaj aj Benjamin chic, xequicämisaj ri achijab ri e c'o pa tak ri tinimit, xequicämisaj awaj, xukuje' ronojel ri xquirik pa ri qui be, xequiporoj c'u tak ri tinimit. Pa Mizpa ri aj israelib xquiban ri chi'nic ri kas cäban na chi man cäquiya' ta ri qui mia'l che c'ulanem chque ri aj benjaminib. Xquimulij c'u quib pa Betel, xec'oji' chuwäch ri Ajawaxel c'ä xoc na ri ak'ab, xquiq'uis quib che ok'ej xquibij: “¡O, Ajawaxel, u Dios ri Israel! ¿Jasche je xkac'ulmaj wa'? ¿Jas ta che ya'talic chi casach u wäch jun amak' pa Israel?” Chucab k'ij, ri aj israelib ak'abil xewalijic, xquiban jun porobal, xquiya' tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' tabal tok'ob re utzirisan ib chuwäch ri Ajawaxel. Xquitala' c'u chquixo'l xquibij: “¿Jachin tak ri man xec'oji' ta chkaxo'l pa ri mulin ib pa Mizpa?” Xquiban ri chi'nic ri kas cäban na chi quequicämisaj jachin tak ri man quec'oji' ta pa ri mulin ib. Sibalaj c'u quebison ri aj israelib rumal ri xquic'ulmaj ri aj Benjamin ri e cachalaxic, cäquibij c'ut: “Pa we k'ij ri' boktajinak pa Israel jun chque ri ramak'. ¿Jas cäkaban che u tzucuxic quixokil ri aj Benjamin ri e c'asal canok? Ri uj ka banom ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel chi man cäkaya' ta be chque ri ka mia'l chi quec'uli' ta cuc'. ¿La c'o jun tinimit aj Israel waral ri man xc'oji' ta chuwäch ri Ajawaxel pa Mizpa?” Xnataj c'u chque chi ri aj Jabes ri e c'o pa Galaad man c'o ta jun chque xopan pa ri mulin ib, aretak xsiq'uix ri bi'aj man c'o ta jun aj Jabes xch'awic. Chquixo'l ri e c'o pa Jabes xeriktaj quiejeb sient (400) alitomab ri man e c'olinak ta ruc' jun achi, xec'am ulok jawije' qui mulin wi quib ri aj israelib pa ri kajebal ri c'o pa Sil ri c'o pa Canaan. Conojel c'u ri aj israelib xetakan che qui tzucuxic ri aj Benjamin ri e c'o ruc' ri nimalaj abaj ri c'o pa Rimon, xebe quisiq'uij c'ut che u banic jamaril cuc'. Ri aj Benjamin xetzelej ulok, e are c'u ri aj israelib xequiya' ri ixokib chque ri xequic'am ulok pa Jabes, man xebubana ta c'u ri ixokib chque conojel. Ri aj israelib xquibisoj qui wäch ri e aj ramak' ri Benjamin, u yo'm c'u can jun tolonic ri Ajawaxel chquixo'l ri aj israelib. Ri e c'amal tak u be ri tinimit caquic'otola' qui chi' caquibij: “¿Jas cäkaban che qui tzucuxic quixokil ri c'ä e c'o na, conojel c'u ri ixokib aj Benjamin sachinak qui wäch? Ri Benjamin rajawaxic cutakej pok'colijic chkaxo'l pa ri u c'olbal cumal ri xec'asi' canok, rech man cäsach ta u wäch jun amak' aj israel. Man cuya' ta c'ut quekaya' ta ri e ka mia'l uj rech quec'uli' ta cuc', konojel c'ut ri uj aj israelib quebaban ri chi'nic ri kas cäban na chi man quekaya' ta ri ka mia'l chi quec'uli' ta cuc' ri aj Benjamin, chuxe' c'okonic. Chujunab c'ut cäban jun nimalaj nimak'ij chuwäch ri Ajawaxel pa Sil, pa ri riquiak'ab ri Betel, pa ri elebal k'ij che ri be ri cäbe pa Betel xukuje' pa Siquem, pa ri u mox ri Lebon.” Are c'u ri c'amal tak qui be ri aj israelib, xquitak u bixic chque ri aj Benjamin: “Jix jic'u' iwib pa tak ri ticbal uva, chunakaj ri Sil, xak c'u chiweyej. Aretak ri alitomab ri e c'o pa Sil quebel ulok pa tak mulaj che u banic ri xojoj, quixel ulok jawije' ri e i c'u'm wi iwib, chijujunal chiweläk'aj bic jujun iwixokil, quixbe c'u pa tak ri i tinimit. Are c'u we ri qui tat o ri qui xibal ri alitomab quepe che u ch'aic chke, cäkabij na chque: ‘Ri uj quixkabochi'j, chibana' tok'ob, chisacha' qui mac, rumal rech chi ri uj man xekarik ta ixokib chque conojel, pa ri ch'o'j ruc' ri Jabes. Man c'u ne ix ta xixyo'w chque, i tz'akatisam c'ut ri chi'nic ri kas cäban na.’ ” Ri aj Benjamin xquic'am u k'abal u banic ri xbix chque, xa jeri' chquijujunal xequeläk'ala' bic jun ali chque ri cätajin quexojowic, xequic'am bic. Xetzelej c'u pa tak ri qui tinimit, xequiyac chi jumul tak ri e qui tinimit xejeki' c'u chila'. E are c'ut ri aj israelib ri e c'o chi' xebec, chquijujunal c'ut xetzelej pa ri kas culew, pa ri camak' xukuje' cuc' ri quija'lil. Pa tak ri k'ij ri' maja' ajawinel pa Israel, chquijujunal c'ut are cäquiban ri cäkaj chquiwäch. Pa tak ri k'ij aretak e are' quebajawin ri k'atal tak tzij puwi' ri Israel, xc'oji' jun k'ijol re wi'jal pa ronojel ri ulew. Jun achi c'ut aj Belen re Juda, Elimelec u bi', xejekel jun k'ijol pa ri ulew re Moab. Xrachilaj ri Noemi ri rixokil xukuje' ri e quieb u c'ojol, ri Malon xukuje' ri Quelion. Conojel ri are' e aj eprateyib, quel cubij, e aj Belen xebopan pa Moab, xejeki' c'u can chila'. Xc'ulmataj c'ut chi xcäm ri Elimelec, ri rachajil ri Noemi, xcanaj c'u can cuc' ri quieb ral. Xec'uli' c'u na cuc' quieb ixokib aj moabib; jun chque Orp u bi' ri jun chic Rut. Oc'owinak chi c'u lajuj junab xecäm we quieb achijab ri' ri Malon xukuje' ri Quelion, xmalamob c'u can ri Noemi, man e c'o ta chi ral mawi rachajil. C'o jun k'ij xopan u bixic ruc' ri Noemi pa Moab chi ri Ajawaxel xel u c'u'x che ri u tinimit, xusachisaj c'ut u tza'm ri k'ijol re ri wi'jal. Xuchomaj c'ut u tzelejic pa Juda, achilatal cumal ri ralib, xel bic pa ri c'olbal jawije' ri jekel wi; xubij c'u chque pa ri be: “Jix chixtzelej cho iwachoch, ruc' ri i nan. Are c'u ri Ajawaxel amak'el cuban na utzil chiwe, jacha', ri xiban chwe xukuje' chque ri wal, chuya' c'u chiwe chi chixc'uli' ta chi jumul quirik ta c'u utzil pa ri iwachoch.” Ri Noemi xebutz'umaj c'ut che qui jachic canok, xquichaplej c'u ok'ej xquibij c'u che: “¡Jayi'! ¡Uj cujbe na uc' la cuc' ri winak la!” Ri Noemi xutij u k'ij: “Chixtzelej canok, wal, ¿jasche quiwaj quixtaken wuc'? Ri in man quec'oji' ta chi wal ri quec'uli' ta chi na iwuc'. Jix chixtzelej cho iwachoch. In in ri'j ixok chic rech quinec'ulan ta chi jumul. Pune' ta c'u ne c'o na we eyebal c'uxaj ri' wuc', kas ta c'u pa we ak'ab ri' quenec'ulanok, quec'oji' ta chi c'u ne na wal alabom, ¿la quebiweyej ta c'u na chi cätz'akat qui junab, man quixc'uli' ta c'u che queyexic? Jayi', wal, man cuya' taj je ta caban wa'. Ri Ajawaxel e u takom c'ayilaj tak rikoj c'ax chwe, xa c'u sibalaj cänimar na ri nu bis we quinwilo chi quebirik c'ax.” Xeboc chi jumul che ok'ej. Chuq'uisbalil c'ut, ri Orp xutz'umaj ri ralib chuchu' che u jachic bic, are' c'u ri Rut xcanaj can ruc'. Xubij c'ut ri Noemi che: “Chawilampe', ri a wachalca'n cätzelej cuc' ri u winak xukuje' cuc' tak ri u diosib. Jät ba' at ruc'.” Ri Rut xutzelej c'u u bixic: “¡Mätz'onoj la chwe chi cäya' ta la canok wumal quintas ta c'u wib che la! Quinbe na jawije' ri cäbe wi na la, xukuje' quinejekel na jawije' ri quejekel wi na la. Ri tinimit la cux na nu tinimit, ri Dios la cux na nu Dios. Quinecäm na jawije' ri quecäm wi na la, chila' c'ut quinwaj quinmuk wi na. ¡C'axalaj u c'äjisaxic nu wäch chubana' ri Ajawaxel we quintas can wib che la, xuwi we are ri cämical quintasowic!” Aretak c'u xril ri Noemi chi ruc' ronojel ranima' craj cärachilaj bic, man xutij ta chic u k'ij ruc', je c'u ri' qui cabichal xquitakej ri qui be c'ä xebopan na pa Belen. Aretak xeboc pa Belen, xeyactaj conojel ri winak chupam ri tinimit. Ri ixokib je xquibij wa': “¿La man are' ta wa' ri Noemi?” Ri are' xutzelej u bixic chque: “Man quibij ta chic Noemi chwe; C'ayil chixchok chwe, rumal rech chi ri Dios ri c'o ronojel u cuinem in u nojisam che c'ayil. Xinel bic waral e nojinak tak ri nu k'ab, are c'u ri camic e tolonic e nu c'amom ulok rumal rech chi are wa' ri u rayinic ri Ajawaxel. ¿Jasche quibij Noemi chwe, we ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem in u c'okom xukuje' in u c'axc'obisam?” Jewa' ri u tzelejic ulok ri Noemi pa Moab, xachilax ulok rumal ri Rut, ri ralib ri aj Moab. Xebopan pa Belen aretak cachapletaj ri u k'atic ri sebad. C'o jun rachalaxic ri Elimelec ri rachajil ri Noemi, ri Booz u bi', sibalaj c'u k'inom. C'o jun k'ij ri Rut xubij che ri Noemi: “Ya' la chwe chi quinbe pa ri ulew, che rilic we c'o jun aj k'atanel cuya' chwe chi quinteri' chrij che qui molic qui jolom sebad ri quecanaj canok.” “Jät wal,” xcha' ri ralib chuchu' che. Ri Rut xbe pa ri ulew xoc c'u che qui molic qui jolom sebad ri quetzak canok. Xutaklebej c'ut chi ri ulew ri xopan wi rech ri Booz, ri rachalaxic ri Elimelec, xopan c'u ri Booz, u petic pa Belen xuya' c'u rutzil qui wäch ri ajk'atolob: “¡Are' ri Ajawaxel chc'ol iwuc'!” “¡Are' ri Ajawaxel chtewichi'n la!” xecha' che. Ri Booz xuc'ot u chi' ri catakan paquiwi' ri ajk'atolob: “¿Jachin we ali ri'?” Ri catakan paquiwi' ri ajchaquib xutzelej u bixic che: “Are' jun aj Moab, ri xrachilaj ulok ri Noemi. Xutz'onoj chwe chi chinya' che chi cäteri chquij ri ajk'atolob rech quebusic' tak ri u jolom sebad, chacuninak c'u ronojel ri ak'abibal, mawi c'u ne jubik' uxlaninak taj.” Xubij c'ut ri Booz che ri Rut: “Chattatabenok, nu mia'l, matbe che u molic qui jolom tak sebad pa jun ulew chic. Chatcanaj can waral, cuc' ri nu pataninelab ixokib, chatteren c'u chquij jawije' ri cawil wi chi quechacun wi ri ajk'atolob. Nu yo'm takanic chque ri ajk'atolob ri cätajin quechacunic chi c'o jun muya' latz' chawe. Aretak cächiki'j a chi', jät jawije' ri e c'o wi ri c'olbal tak ja', chac'ama' c'u awe ri ja' ri caquesaj.” Ri Rut xumej rib c'ä cho ri ulew che u c'utic chi c'o u q'uixbal, xuban c'ut we c'otoj chi'aj ri' che ri Booz: “¿Jas ri banowinak chi nu rikom ri tok'obisabal wächaj chwäch la, cäban c'u la utzil chwe, man c'u ne in ta aj waral?” Ri Booz xutzelej u bixic che: “Sibalaj wetamam ronojel ri a banom che u to'ic ri awalib kas aretak cäminak chic ri awachajil, xukuje' wetamam chi e a yo'm can ri a nan a tat xukuje' ri a tinimit che a petic rech cateljekel kuc', ri uj winak ri man etamatal ta ka wäch awumal. ¡Are' ri Dios cäyo'w na rajil u c'axelal chawe! ¡Are' ba' ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel ri a tzucum wi to'bal awib, chattojowok rumal ronojel ri a banom!” Ri are' xutzelej u bixic che: “Ri lal sibalaj cäban la utzil chwe, ri tzij tak la ri quebij la chwe quinquinojisaj che cu'lbal c'u'x. In c'u ch'abem la ruc' ch'uch'ujil, pune' ri in man quinjunamataj ta ruc' jun chque ri ixokib ri e pataninelab la.” Aretak xurik ri wa'im, ri Booz xusiq'uij ri Rut xubij c'u che: “Tasaj waral, chac'ama' jun ch'akap a caxlanwa chamu' c'u chupam ri u tzatzal ri ch'amalaj u wa'l uva.” Ri Rut xt'uyi chquixcut ri rajk'atalob ri Booz xuya' q'uilim pol che. Ri are' xwa'ic c'a xnoj na man xcuin ta c'u ne che u q'uisic ri xya' che. Aretak c'u xbe chic che qui molic qui jolom tak sebad, ri Booz xuya' takanic chque tak ri u pataninelab: “Chiya' che chi chebumolo' qui jolom tak sebad chquixo'l tak ri ya'taj. Mik'il c'u che u banic. Chebitzaka' c'u ne can jujun tak qui jolom sebad chque tak ri kas e i ya'taj, rech quebumolo. ¡C'o c'u jun mäyo'w latz' che!” Ri Rut xebumol qui jolom tak sebad pa ri rulew ri Booz c'a xoc na ri ak'ab. Are c'u ri xmulitaj rumal, ri xel che aretak biktajinak chic, c'o na chwäch cawinak quiejeb (44) libra sebad. Xtzelej c'u chupam ri tinimit rekam ri sebad, xuc'utu' c'u chuwäch ri ralib chuchu'. Xresaj chi c'u ulok ri xto'taj che ri u wa re pa k'ij xuya' c'u che ri Noemi. “¿Jawije' ri xatepich'olin wi camic?” xcha' ri Noemi che. “¿Jawije' ri xebamol wi ri q'uialaj tak qui jolom sebad? ¡Tewichital ri je a to'ic wa' u banom!” Ri Rut xutzijoj che ri ralib jachin ruc' ri xepich'olin wi. “Ri achi ri xinepich'olin na wi, Booz u bi',” xcha' che. Ri Noemi xutzelej u bixic che: “¡Chtewichi'x ba' rumal ri Ajawaxel! Ri are' u banom utzil chke camic, jacha' xuban nabe chque ri cäminakib. We achi ri' c'o cux chke, rumal ri' are jun chque ri ya'tal ka to'ic rumal.” Xubij chi c'ut ri Rut: “Xukuje' xubij chwe chi chintakej u banic pich'ol cuc' ri u pataninelab ixokib c'ä chq'uis na ri k'atoj.” Xutzelej c'u u bixic ri Noemi che ri ralib: “Wal, utz quinwilo chi chatcanaj can cuc' ri pataninelab ixokib, matbe chi c'u pa jun ulew, rech man c'o ta chyo'w latz' chawe.” Ri Rut xutakej qui molic tak qui jolom sebad cuc' ri u pataninelab ixokib ri Booz c'ä xq'uis na ri k'atoj re ri sebad xukuje' ri re ri trico. U takem c'u ne jekelem ruc' ri ralib. C'o jun k'ij ri Noemi xubij che ri Rut: “Wal, in rajawaxic quintzucuj jun awachajil rech cärik utzil rumal. Chawilampe', ri kachalaxic ri Booz, ri xatpich'olin wi cuc' ri u pataninelab ixokib, cäbe camic chak'ab pa ri ulew che u jopixic ri sebad. Chabana' ba' ri quinbij chawe: chatatinok, chacojo c'oc'al chawij, chacojo c'ut ri je'lalaj awatz'iak, jät c'u chila'. Mak'alajisaj c'u awib chuwäch ri Booz c'ä mäjok chuq'uisa' wa'im xukuje' uq'uianic. Kas utz rilic chabana' jawije' ri cak'oyi' wi che waram. Jät c'ut chapaca' ri u k'u' ri rakan, chatk'oyol c'u chila'. Kas are' c'ut cäbin na chawe ri rajawaxic u banic awumal.” Ri Rut xutzelej u bixic: “Quenbana' na ronojel ri bim la chwe.” Ri Rut xbe pa ri ulew xuban c'u ronojel ri xtak wi rumal ri ralib chuchu'. Ri Booz xwa'ic, xuq'uianic sibalaj c'u cäquicotic. Xek'oyol c'u che waram chuxcut ri jumulaj sebad. Chumatam chi na camatzatz ri Rut xopanic, xupac ri u k'u' ri rakan xk'oyi' c'u chila'. Niq'uiaj ak'ab chi c'ut, ri Booz xak c'äte xc'astajic, aretak c'u xusolcopij rib xuxe'j rib chi k'oyol jun ixok pa rakan. “¿At, jachinok?” xcha' ri Booz. “In ri Rut, ri pataninel ech la,” xcha' ri are'. “Lal c'o cux la chwe ri nakaj lal c'o wi, ya'tal c'u che la chi quintok'ej la. Are quinwaj cac'uli' la wuc'.” “¡Ri Ajawaxel chattewichinok!” xcha' ri Booz. “Kas c'u camic a c'utum chi at jic che ri k'etz awachajil. Ya'tal chawe chi xatzucuj jun ri c'ojol ta na chnuwäch in, we meba', we k'inom, man je ta c'u a banom wa'. Maxe'j awib, nu mia'l, conojel pa ri nu tinimit queta'm chic chi at jun suc'alaj ixok. Rumal ri' quinban na ri catz'onoj chwe. Pune' c'u ne c'o quinux chawe, ri at c'o chi na jun ri c'o cux na chawe ri nakaj c'o wi na chawe chnuwäch in. Chatcanaj c'u can chi' che we chak'ab ri'. We chuwek ri are' craj quebutz'akatisaj ri ya'tal u banic rumal chi c'o cux chawe, chubanaba'; we c'u man cubano, quinchi'j chawe chuwäch ri Ajawaxel chi ri in quinban na. Chatwarba' c'a cäsakar na.” Ri Rut xwar pa ri ak'ab ri' pa rakan ri Booz. Chucab k'ij c'ä majok chi casakaric xwalijic, aretak c'ä sibalaj k'eku'm na, u bim c'ut ri Booz: “Man c'o ta jun cheta'manic chi we ixok ri' ulinak waral.” Xubij c'ut ri Booz che: “Chawesaj ri a k'u' utz c'u u chapic chabana'.” Aretak ri Rut utz chic u chapic ri u k'u' u banom, ri Booz xuya' bic c'o na chuwäch jumuch' wajxakib (88) libra sebad pa ri u k'u'. Xuto' c'ut che u ya'ic bic puwi' u teleb, xbe c'ut ri ali chupam ri tinimit. Aretak xopan ri Rut jawije' c'o wi ri ralib chuchu', xc'ot c'u u chi' rumal: “¿Jacha' xatelic, wal?” Ri Rut xubij ronojel ri xuban ri Booz che u to'ic, xubij chi c'ut: “Xuya' ulok ronojel we sebad ri' chwe, xubij c'u chwe: ‘Man cuya' taj tolon ri quieb ak'ab catopan chuwäch ri awalib.’ ” Xubij c'ut ri Noemi: “Are ba' ri camic, wal, chateyenok cawil c'u ri cac'ulmataj na. We achi ri' man cuxlan ta na camic c'ä caresaj na ri c'ulmatajic chisak.” Xbe c'u na ri k'ij ri Booz xet'uyul chuchi' ri oquibal re ri tinimit, are c'u c'olbal wa' ri caquimulij wi quib ri winak. Pa ri jok'otaj ri' oc'owem cuban chila' ri achalaxic ri u yo'm u bixic ri Booz. “Chatampe', tasaj waral chatt'uyul c'ut,” xcha' ri Booz che. Ri achalaxic xpetic xelt'uyul c'ut. Ri Booz xebusiq'uij lajuj nimak tak tatayib rech ri tinimit, xukuje' xutz'onoj chque chi chet'uyul ruc'. Aretak c'u xet'uyic, ri Booz xubij che ri rachalaxic: “Ri Noemi, ri xtzelej ulok pa Moab, u yo'm u tzij che u c'ayixic ri ulew ri rech can ri kachalaxic Elimelec. Quinwaj chi cawetamaj, we cajwataj u lok'ic chawe, caban na camic chquiwäch we k'alajisanelab ri' xukuje' chquiwäch ri nimak tak tatayib rech ri tinimit. At c'u ya' ri' ri c'o catuxic ri nakaj na at c'o wi che ri Elimelec, ya'tal chawe ri u lok'ic ri rulew. We c'u ne man calok'o, chaya' retamaxic chwe, in chi c'ut ri ya'tal u lok'ic wumal we man calok' at.” Ri achalaxic xutzelej u bixic: “Quinlok'o.” Ri Booz xuban we k'alajisanic ri' chuwäch: “Chawetamaj chi we calok' ri ulew pa u k'ab ri Noemi, xukuje' rajawaxic chawe chi catc'uli' ruc' ri Rut, ri aj moab, rech ri echbal cutakej jekelem pa ri u bi' ri cäminak.” Aretak ri achalaxic xuta' wa', xutzelej u bixic: “We jewa' ri rajawaxic u banic man quincuin taj quinban ri lok'oj, craj ne quinban c'ax che ri wechbal. We c'u cawaj at calok'o, chalok'o'; quinya' chawe chi chalok'o'.” Ojer ulok pa Israel c'o ulok we nak'atisabal ri' che ri colobenic xukuje' che ri c'ulwächinic, che c'u u tz'apixic u wi' apachique lok'omanic o c'ayinic, ri jun ri takal lok'omanic rumal ri man xlok'on taj, caresaj ri u peraj xajäb cuya' che ri achalaxic; are c'u cajwataj wa' che u ya'ic k'alalajisanic. Ri rachalaxic ri Booz xuresaj jun che ri u peraj xajäb, xuya' c'u che ri Booz xubij c'u che: “Chatlok'omanok at.” Xubij c'u ri Booz chque ri nimak tak tatayib xukuje' ri e c'o apan chila': “Onojel alak camic cux alak k'alajisanelab chi quebenlok pa u k'ab ri Noemi ronojel ri rech ri Elimelec, ronojel ri rech ri Quelion xukuje' ronojel ri rech ri Malon. Xukuje' cux alak k'alajisanelab chi quinc'amowaj ri Rut che wixokil, ri malca'n aj moab, rech ri echbal cajeki' pa ri u bi' ri Malon, ri k'etz rachajil ri Rut, jeri' man cächup ta ri u bi' ri Malon chquixo'l ri c'o quebux che, mawi cäsach ta ri u bi' pa ri tinimit. Camic cacanaj alak che k'alajisanelab.” Ri nimak tak tatayib xukuje' conojel ri e c'o apanok xquitzelej u bixic: “Je', xkato. ¡Ri Ajawaxel chubana' chi ri ixok ri coc chupam ri awachoch chuxok jacha' ri Raquel xukuje' ri Lea, ri petinak wi ri kija'lil konojel ri uj aj israelib! Are c'u ri at, chatux jun achi ri nim a banic pa Eprat, jun achi ri nim u k'ij pa Belen. Are' c'u ri Ajawaxel chebuya' q'ui a c'ojol rumal we ixok ri'. Chec'ol q'ui awalc'ual ri man cajilataj taj, jacha' ri xebuc'ojolaj ri Pares, ri ral ri Tamar ruc' ri Juda.” Jewa' xuban ri Booz xc'uli' ruc' ri Rut. Xurik c'u rib ruc', xuya' c'u ri Ajawaxel chi xcanaj yawab winak xukuje' chi xralaj jun ral ala. Xquibij c'ut ri ixokib che ri Noemi: “¡Chk'ijilax ba' ri Ajawaxel chi u yo'm jun u wi' a mam ri coc na il chawe! ¡C'o ta banom wi chi ri u wi' a mam chux ta na nim u banic pa Israel! Ri are' cuya' na cu'lbal c'u'x chawe, catrilij c'u na c'ä pa ri a ri'jal, rumal rech chi are' ral ri awalib, ri sibalaj catraj ri are' utz na chawe chquiwäch wukub awal.” Ri Noemi xuc'am ri alaj ala che u canajic pa u k'ab rech cuq'uiyisaj. Aretak xil cumal ri c'ulja xquibij: “¡Ri Noemi xralaj jun ral ala!” Ri u bi' ri xquicojo Obed. Are' c'u wa' ri xux u tat ri Isayi u mam ri David. E are' tak wa' ri e rija'lil ri Pares: ri u c'ojol ri Pares are' ri Hezron, ri u c'ojol ri Hezron are' ri Ram, ri u c'ojol ri Ram are' ri Aminadab, ri u c'ojol ri Aminadab are' ri Naason, ri u c'ojol ri Naason are' ri Salmon, ri u c'ojol ri Salmon are' ri Booz, ri u c'ojol ri Booz are' ri Obed, ri u c'ojol ri Obed are' ri Isayi, ri u c'ojol ri Isayi are' ri David. Pa jun c'olbal pa tak ri juyub re Eprain ri cäbix Rama che, chila' jekel wi jun achi ri rachalaxic ri Zup, Elcan u bi'. Ri u tat ri Elcan are' ri Jeroham, ri u mam are' ri Eliu, ri xiquin u mam are' ri Tohu (ri u tat ri Tohu are' ri Zup), ri aj ramak' ri Eprain. Ri Elcan e c'o quieb rixokil. Ri jun Na' u bi', ri jun chic Penin u bi'. Ri Penin e c'o ral, are c'u ri Na' man e c'o ta ral. Ronojel junab quel bic ri Elcan pa ri u tinimit cäbe che k'ijilanic xukuje' che qui chi'xic tabal tak tok'ob pa Sil che ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. E c'o c'ut ri quieb u c'ojol ri Eli chila' ri cojol tabal tok'ob, ri Opni xukuje' ri Pinees qui bi', ri xukuje' wa' e cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Aretak ri Elcan cuchi'j ri tabal tok'ob, cuya' ri ya'tal u ya'ic che ri Penin xukuje' ri ya'tal u ya'ic chque ri ral alabom xukuje' chque ri ral alitomab, are c'u ri cuya' che ri Na' cucha' na, rumal rech chi are ri sibalaj nim na ri u lok'al chuwäch, pune' man yo'm ta che rumal ri Ajawaxel chi quec'oji' ral. Rumal c'u ri' ri Penin, ri ya'l u ca'y, cuq'uiak u xiquin cäretz'bej u wäch, man nim ta cäril wi rumal rech chi man yo'm ta che rumal ri Ajawaxel chi quec'oji' ral. Chujunab aretak quebopan pa ri rachoch ri Ajawaxel, ri Penin je tak c'ax wa' cuban che amak'el; rumal ri' ri Na' cok'ic man cäwa' taj. Are' c'ut ri Elcan ri rachajil ri Na' cubij che: “Na', ¿jasche catok'ic? ¿Jasche bis at c'olic man catwa' ta c'ut? ¿A ma ta are in utz na in chquiwäch lajuj awal?” C'o c'u jumul, aretak c'o ri Na' pa Sil, xwalijic aretak xtijtaj ri u wa. Ri Eli ri cojol tabal tok'ob t'uyul puwi' jun tem chunakaj ri oquibal ri queboc wi ri winak pa ri rachoch ri Dios. Ri Na' ruc' ronojel ranima' cätajin cok' ruc' c'ayil, xoc che u banic ch'awem chuwäch ri Ajawaxel xuban c'u we chi'nic ri' che: “Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: we ta quel c'u'x la che ri c'axc'olil ri c'o wi we pataninel ech la ri', quinnataj ta c'u che la, cäya' ta c'u la jun wal ala, in quinjach na che patanixic la, che c'u ri retal we tastajic ri' man cäsocax ta ri u wi' conojel ri k'ij ri cac'asi'c.” Rumal c'u rech chi xbeytaj ri Na' che u banic ch'awem chuwäch ri Ajawaxel, ri Eli xca'y che ri u chi'; xak c'u pa ranima' cätajin cuban ch'awem ruc' Dios. Man cätataj ta ri u ch'abal; xuwi queslab ri u chi'. Are pa u c'u'x ri Eli chi xa k'abarel, xubij c'u che: “¿C'ä jampa' coc'ow ri a k'abaric? ¡Chaya' can ri u wa'l uva jela'! Man je ta ri' tat,” xcha' ri Na'. “Man rumal ta rech chi nu kumum ta u wa'l uva mawi jun uq'uia' ri k'obisam, xane' xa c'axc'obinak ri wanima' cätajin c'u quinjamij ri nu c'axc'ol chuwäch ri Ajawaxel. Mächomaj la chi in jun itzel ixok, xane' in beytajinak che u banic ch'awem chuwäch ri Ajawaxel, rumal rech chi oquinak il ri wanima' xukuje' cäbisonic.” “Jät pa jamaril,” xcha' ri Eli che, “are ba' ri u Dios ri Israel chyo'w chawe ri xatz'onoj che.” “Sibalaj maltiox,” xcha' ri Na'. Xtzelej c'u ri Na' jawije' ri petinak wi, xbe c'u che wa'im, mawi jumul xbison chic. Chucab k'ij ak'ab xewalijic, aretak quik'ijilam chic ri Ajawaxel, xetzelej cho cachoch pa Rama. Xurik chi c'u rib ri Elcan ruc' ri Na' ri rixokil, ri Ajawaxel xnataj ri Na' che. Rumal c'u ri' xcanaj can yawab winak, aretak c'ut xtz'akat ri k'ijol xralaj jun ral ala, xucoj c'u Samuel che u bi', rumal rech chi u tz'onon che ri Ajawaxel. Xbe chi c'u ri Elcan xebuc'am bic conojel ri aj uwo rachoch pa Sil, che u tz'akatisaxic ri u chi'm u banic cuchi'j c'u ri tabal tok'ob chi junab; man xbe ta c'u ri Na'. Xubij c'u che ri rachajil: “Man quinbe ta na c'ä quel na ri ne' puwi' ri tu', c'äte ri' quinc'am bic che u jachic pu k'ab ri Ajawaxel xa c'u jumul chcanaj can chila'.” Ri Elcan ri rachajil, xutzelej u bixic che: “Chabana' ba' jachique ri utz ri cawilo. Chatcanaj canok c'ä cawesaj na ri ac'al puwi' ri tu'. Chutz'akatisaj c'ut ri Ajawaxel ri a chi'm.” Rumal c'u ri' xcanaj can ri Na' xuq'uiyisaj ri ral c'ä xresaj na puwi' ri tu'. Aretak c'u estajinak chic puwi' ri tu', c'ä ch'utin c'ut xuc'am bic ruc' che u jachic pa ri rachoch Dios ri c'o pa Sil. Xukuje' xebuc'am bic oxib alaj tak ama'ib wacax, cawinak jun (41) libra trico xukuje' jun tz'um u wa'l uva. Xquipil jun alaj ama' wacax xquijach c'u ri ac'al pu k'ab ri Eli. Xubij c'u ri Na' che: “Sachala' nu mac, tat, sibalaj c'u kastzij jacha' ri lal c'aslic, in c'u ri' ri ixok ri naj xinbeytaj che u banic ch'awem ruc' Dios waral, chi nakaj la. Xintz'onoj che ri Ajawaxel chi chuya' we wal ala ri', u yo'm c'ut ri xintz'onoj che. Ri in pa wech wi nu jachom pu k'ab ri Ajawaxel joropa' c'u junab cac'asi'c e are junab ri' cacanaj ruc'.” Are c'u ri Eli xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew chuwäch ri Ajawaxel. Ri Na' je u banic ch'awem wa' xuban ruc' ri Dios: “Ajawaxel ruc' ronojel wanima' quinquicot umal la e yo'm c'u la c'ac' tak nu chuk'ab. Quincuinic quink'atij qui wäch ri quinquic'ulelaj in c'u to'm la. ¡Quinjajat c'ut! ¡Man c'o ta jun ri tastal taj ri man cuban ta etzelal jacha' ri lal, Ajawaxel! ¡Man c'o ta jun cuya' ta to'banic jacha' ri lal, ka Dios! ¡Man c'o ta chi jun we ta ma ta xuwi ri lal! Mach'aw jachin jun ruc' nimarisan ib, sibalaj muban nimal jachin jun, rumal rech chi ri Ajawaxel are ri Dios ri reta'm ronojel, ri are' cupajo xukuje' cuk'at tzij puwi' ri cuban ri winak. Ri are' quebuk'ajisaj tak ri qui q'uiakbal ch'ab ri e c'o nimak tak qui chuk'ab, che' c'u nimalaj qui chuk'ab ri tukarib; Ri sibalaj oc'owinak ulok u wi' ri cäquitijo, camic cäquiya' quib pa moquic xa rumal u rikic juba' wa; e are' c'ut ri c'o quinumic, man quenum ta chic. Ri ixok ri man cäcuin taj quec'oji' ral, wukub mul alc'ualinak chic; are c'u ri sibalaj calc'ualanic, camic xa jumul xyututiric. Ri Ajawaxel caresaj ri c'aslemal xukuje' cuya'o; cujukasaj pa ri mukubal cuban c'ut chi cujpaki ulok. Ri Ajawaxel cuban meba' chke o k'inom; cuban chke chi cujtzakic cujuwalijisaj c'ut, ri Dios cuwalijisaj ri meba' pa ri ulew cäresaj c'ut ri molonel chupam ri tixbal mes, che u t'uyubaxic chquixo'l ri nimak tak achijab cuya' c'u che chi cäya' pa jun c'olbal ri nim u k'ij; rumal rech chi ri Ajawaxel are ajchak'e ri e u tiq'uilibal ri uwächulew, paquiwi' c'u xuya' wi ri uwächulew. Ri Are' cuchajij ri qui be ri e jic, are c'u ri itzel tak winak quecäm pa ri k'ekumalil, man c'o ta c'u jun cäch'äcan rumal ri u chuk'ab. Ri Ajawaxel cuban na ch'akatak chque ri quec'ulelan che, pa ri caj quebutak wi ulok cakulja paquiwi'. Ri Ajawaxel cuk'at na tzij puwi' ronojel ri uwächulew; cuya' na cuinem pu k'ab ri ajawinel ri u cha'om, cuban c'u na chi cäq'uiy ri u cuinem.” Xtzelej ri Elcan xbe cho rachoch pa Rama, are c'u ri ac'al xcanaj can che u patanixic ri Ajawaxel chuxe' ri u takanic ri Eli, ri cojol tabal tok'ob. Ri e u c'ojol ri Eli e itzel tak achijab, man nim ta c'u cäquil wi ri Ajawaxel mawi ri qui patanijic che ri u cojic ri tabal tok'ob ri caquiya' ri winak; aretak c'u c'o jachin cuchi'j tabal tok'ob, copan ri pataninel rech ri cojol tabal tok'ob ruc'am jun tz'imaj ch'ich' pu k'ab, kas aretak cätajin cächak'aj ri ti'j, cunim ri tz'imaj ch'ich' chupam ri tzacbal ti'j, chupam ri t'uy, chupam ri t'uy re ch'ich' o chupam ri casue'l, ronojel c'u ri cäresaj ulok ruc' ri tz'imaj ch'ich' are wa' ri rech ri cojol tabal tok'ob. Je cäquiban wa' chque conojel ri aj israelib ri quebopan pa Sil. C'ä majok c'u ne chporox ri xepo puwi' ri porobal, copan ri pataninel rech ri cojol tabal tok'ob cubij che ri cuchi'j ri tabal tok'ob: “Chaya' bic ti'j chwe rech quinsa' che ri cojol tabal tok'ob; man cuc'am ta c'ut ri tzacom ti'j chawe, xane' räx.” We c'u ri winak cubij che rajawaxic nabe cuporoj na ri xepo, c'äte c'u ri' cuya' cuc'amo jachique ri craj, ri tako'n cutzelej u bixic: “¡Jayi', kas caya' wi na chwe chanim, we man caya' quintokij bic chawe!” Je c'u ri', sibalaj c'axalaj mac ri cäquiban we alabom ri' chuwäch ri Ajawaxel, man nim ta c'u quequil wi ri tabal tak tok'ob ri queya' che ri Ajawaxel. Are c'u ri ala Samuel, u cojom jun atz'iak nim u k'ij re lino, u takem pataninic chuwäch ri Ajawaxel. Chujunab aretak copan ri u nan pa ri rachoch Dios, rachil ri Elcan, che u chi'xic ri tabal tok'ob, cuc'am bic jun alaj atz'iak ri u banom che ri Samuel. Cäpe c'u ri Eli cutewichi'j ri Elcan xukuje' ri rixokil, jewa' cubij chque: “Ri Ajawaxel chuya' rajil u q'uexelal chiwe chebuya' c'u a c'ojol we ixok ri', che u q'uexwäch ri u jachom che u patanixic ri Ajawaxel.” Aretak c'u cätz'akat u banic ronojel quetzelej cho cachoch, ri Ajawaxel cutewichi'j ri Na', cacanaj yawab winak. Je c'u ri' ri Na' xeralaj oxib ral alabom xukuje' quieb alitomab, are c'u ri ala Samuel u takem q'uiyem chuwäch ri Ajawaxel. Are c'u ri Eli sibalaj nim winak chic, reta'm c'u ronojel ri cäquiban ri u c'ojol chque ri aj israelib, quek'oyi c'u ne cuc' tak ri ixokib ri quepatanij chuchi' ri Lic'om Rachoch ri Dios re rikoj ib. Rumal c'u ri' xubij chque: “Conojel ri winak cäquibij chwe conojel ri itzel tak banoj ri quibano. ¿Jasche je quiban wa'? Jayi', nu c'ojol tak, mawi jubik' man utz taj ri nu tom u tzijol, ri cutzijoj ri u tinimit ri Ajawaxel chiwij. We jun winak cämacun chrij jun winak chic, ri Ajawaxel cuya' cuto' we winak ri'; we jun winak cuc'ulelaj ri Ajawaxel, ¿jachin ta ri cato'w u wi'?” Man xquinimaj ta c'ut ri xubij ri qui tat chque, u chomam chi c'u ri Ajawaxel resaxic ri qui c'aslemal. Are' c'u ri ala Samuel ri u takem q'uiyem, ri u c'aslemal cäkaj chuwäch ri Ajawaxel xukuje' chquiwäch tak ri achijab. Pa we k'ijol ri' xopan jun k'axal tzij che u solixic ri Eli, xubij c'u che: “Ri Ajawaxel u k'alajisam ri quintakej u bixic: ‘Aretak ri e a mam e c'o pa Ejipt che u patanixic ri ajawinel, chisakil xinc'ut wib chquiwäch. Xebencha' c'u chquixo'l conojel ri camak' ri aj Israel rech quebux na e nu cojol tabal tok'ob, rech quequichi'j tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic puwi' ri nu porobal, xukuje' quequiporoj c'u na c'oc' k'ol, caquicoj ri catz'iak ri nim u k'ij chnuwäch. Xinya' c'u xukuje' chque ri e i mam conojel tak ri sipanic ri quequiporoj tak ri aj israelib che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. ¿Jas che man nim ta quebiwil wi ri tabal tak tok'ob xukuje' tak ri sipanic ri nu yo'm takanic chi quebanic? ¿Jasche are nim quebawil ri a c'ojol chnuwäch in, cätajin quebak'obisaj ruc' ri quitijic conojel ri qui sipanic ri e utz na ri quequiya' ri aj israelib ri nu tinimit? Rumal c'u ri' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri u bim ulok chi ri at xukuje' conojel ri e awachalaxic quepatanin na chuwäch amak'el, camic cuk'alajisaj: Mawi jubik' xak quinwilo chi je caban wa', xane' quinya' qui k'ij ri queyo'w nu k'ij, are c'u ri cäquetzelaj nu wäch queq'uis na pa yok'ic. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Cäketet ri jok'otaj ri quinsachisaj u wäch ri a cuinem xukuje' ri quech ri e a mam, mawi c'u jun chque ri awachalaxic copan na cho ri u ri'jal. Cawil na ruc' elemch'u'j xukuje' quiäk rayinic ronojel ri utzil ri quinban na pa Israel, mawi c'u ne c'o jun chque ri awachalaxic copan na cho ri u ri'jal. Quinya' c'u na jachin jun chque ri e awachalaxic chunakaj ri porobal, rech quecäm che quiäk rayinic xukuje' k'oxomal pa ri qui c'aslibal, conojel chi c'ut ri niq'uiaj awachalaxic xa quecämisax na. Cajwataj c'u wa' che c'utbal chawe ri caquic'ulmaj na ri quieb a c'ojol, ri Opni xukuje' ri Pinees: xa pa jun k'ij qui cabichal quecäm na. Quincoj c'u na jun cojol tabal tok'ob ri ya'tal u jiquibaxic c'uxaj chrij cuban na jas ri nu rayinic xukuje' ri nu chomanic, ri quinya' jun rija'lil ri cataken na quinban c'u na che chi cac'oji' che u patanixic ri ajawinel ri quincha' na. Apachin ta c'u ne ri cäc'asi can chque ri awachalaxic cäpe na culumeja' na rib chuwäch che u tz'onoxic jun u puak re sak puak o juba' u caxlanwa, cutz'onoj tok'ob che chi chuya' jun u chac chquixo'l ri e cojol tabal tok'ob che u ch'äquic ri cutijo.’ ” Ri ala Samuel u takem u patanixic ri Ajawaxel chuxe' ri u takanic ri Eli. Pa tak ri k'ijol ri' c'ä chuc'lawi' cätzijon ri Ajawaxel ruc' jachin jun che u ya'ic jun takquil che; man xak ta amak'el chi c'o jachin caril jun c'utwächinic. C'o c'u jun k'ij aretak ri Eli, xuchaplej moyiric man kas ta c'u cäca'y chic, cätajin cäwar pa ri u warabal. Ri Samuel k'oyol pa ri rachoch ri Ajawaxel, ri c'o wi ri u caxa ri Dios. Ri yabal k'ak' ri c'o chupam ri k'ijilabal u takem nicowem. Xsiq'uix c'ut rumal ri Ajawaxel: “¡Samuel!” “¡In c'o waral!,” xcha' ri are'. Aninak c'ut xbec jawije' c'o wi ri Eli, xubij c'u che: “In c'olic ri'; ¿jas ri xinsiq'uij wi la?” “In man at nu siq'uim taj,” xcha' ri Eli che. “Jatek'oyolok chic.” Xtzelej c'ut ri Samuel xek'oyolok. Xsiq'uin chi c'u jumul ri Ajawaxel: “¡Samuel!” Xwalij c'u ri Samuel xbec jawije' c'o wi ri Eli, xubij c'u che: “Xinpetic; ¿jas quinajwataj wi che la?” “Man cätajin ta catinsiq'uij nu c'ojol,” xcha' ri Eli che. “Jatek'oyolok chic.” Ri Samuel c'ä maja' reta'm jachin ri Ajawaxel, ri are' man c'o ta jas c'utum chuwäch. Churoxmul chi c'ut ri Ajawaxel xusiq'uij ri Samuel, xwalijic xbe che u bixic che ri Eli: “Xinpetic tat; ¿jas quinajwataj wi che la?” Xuch'ob c'ut ri Eli chi are ri Ajawaxel cäsiq'uin ri ala, xubij che: “Jät jatek'oyolok; we c'u catusiq'uij ri Ajawaxel, chatzelej u bixic che: ‘Ch'aw la, cätatabex c'u la rumal we pataninel ech la.’ ” Xbe c'u ri Samuel xek'oyol pa ri u c'olbal. Xopan c'ut ri Ajawaxel, xcanaj chi' xusiq'uij chic junam jas ri nabe: “¡Samuel!, ¡Samuel!” “Ch'aw la, cätatabex c'u la rumal we pataninel ech la ri',” xcha' ri Samuel. Ri Ajawaxel xubij che: “Quenbana' jun jasach pa Israel, quek'oxow c'u na ri u xiquin ronojel apachin ta ne ri cätatabenic. Ri k'ijol ri', kas copan na, quintz'akatisaj na che ri Eli ronojel ri nu bim che chi cäquic'ulmaj na ri rachalaxic. Nu yo'm u bixic che chi quinc'äjisaj qui wäch ri e rech, xa' jumul chbe k'ij sak rumal rech ri etzelal ri reta'm chic; ri e u c'ojol in quic'okom, man xebuk'il ta c'ut. Rumal ri' quinban ri chi'nic ri kas cäban na, in chokinak chi ri etzelal ri qui banom ri rachalaxic ri Eli mawi jubik' cäsach u tza'm, mawi cumal tabal tak tok'ob, mawi cumal tak sipanic.” Aretak xbitaj wa' che ri Samuel xk'oyic c'äte xwalij chucab k'ij, xebujak c'ut ri u chi' ri rachoch ri Ajawaxel. Ri Samuel cuxe'j rib che u tzijoxic che ri Eli ri c'utwächinic ri rilom, xsiq'uix c'ut rumal ri Eli, xubij c'u che: “¡Samuel, nu c'ojol!” “In c'o waral,” xcha' ri Samuel. Ri Eli xuc'ot u chi' xubij che: “¿Jas ri u bim ri Ajawaxel chawe? Catinbochi'j chi chabij ronojel chwe. ¡Chnimalaj c'u chc'äjisax a wäch rumal ri Dios we c'o jas cac'u' can che ri xubij chawe!” Ri Samuel xuk'alajisaj c'u ronojel ri xbix che man c'o ta xuc'u' canok ri ma ta xuk'alajisaj che. Xubij c'u ri Eli: “¡Ri are' are' ri Ajawaxel! Chbanok jachique ri utz cärilo.” Ri Samuel xnimaric, xto' rumal ri Ajawaxel man c'o ta ne jun chque tak ri e u chi'nic ri ma ta xebutz'akatisaj. Ronojel c'u ri Israel cächapletaj pa Dan queq'uis c'a pa Beerseb, xretamaj chi ri Samuel kas are jun k'axal u tzij ri Ajawaxel. Xuc'ut chi c'u rib ri Ajawaxel jumul pa Sil, chila' c'u cuya' wi u k'alajisaxic che ri Samuel ri cäraj chi quetamaxic; cuya' c'u na u bixic ri Samuel che ronojel ri Israel. Pa tak ri k'ijol ri' xquimulij quib ri pilisteyib che ch'ojinic cuc' ri aj israelib, rumal c'u ri' xewalij ri aj israelib che u banic ch'o'j cuc' ri pilisteyib, xebekaj c'u chunakaj ri Eben-ezer. Ri pilisteyib xebekaj ri cajch'ojab pa Apec, xquicholajij c'u quib che u banic ri ch'o'j cuc' ri aj israelib, aretak c'u xchapletaj ri ch'o'j are c'u xecuin ri pilisteyib che qui ch'äquic ri aj israelib xequicämisaj quiejeb mil (4,000) aj israelib pa ri ch'o'j. Aretak xetzelej ri ajch'ojab aj israelib pa ri kajebal, ri e qui nimak tak tatayib ri aj israelib xquibij: “¿Jasche xuya' c'olbal ri Ajawaxel chi xujquich'äc ri aj pilisteyib camic? ¡Jekac'ama' ulok pa Sil ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, rech cäbin chkaxo'l cujucol c'ut pa qui k'ab ri ka c'ulel!” Rumal c'u ri' ri aj israelib xequitak bic tako'n pa Sil, xquic'am c'u ulok ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri c'o ri u tem re ajawibal paquiwi' ri qui wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. Ri Opni xukuje' ri Pinees, ri quieb u c'ojol ri Eli, xcachilaj ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Dios. Xc'ulmataj c'ut chi aretak xopan ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel pa ri kajebal, ri aj israelib conojel xquirak qui chi' ruc' nimalaj quicotemal chi xjinin ne ri ulew. Aretak ri aj pilisteyib xquita' ri nimalaj rakoj chi'aj, xquic'otola' qui chi' xquibij: “¿Jasche c'o sibalaj wululem chquixo'l ri aj hebreyib pa ri qui kajebal?” Aretak xquetamaj chi opaninak ri u caxa ri Ajawaxel chquixo'l ri ajch'ojab, xquixe'j quib xquibij c'ut: “¡Ri Dios opaninak chquixo'l! ¡Tok'ob ba' ka wäch, mawi jumul je c'ulmatajinak wa'! ¡Tok'ob ka wäch! ¿Jachin ta ri cujto'wic rech ma ta cujkaj pu k'ab we Dios ri' ri sibalaj nim u chuk'ab? Are wa' xsachow qui wäch ri aj Ejipt pa ri chaki'j uwo sak cumal conojel qui wäch cämisanel yabil. ¡Chicojo' ba' i chuk'ab, ajch'ojab aj pilisteyib rech man quixoc ta che pataninelab lok'om quech ri aj hebreyib, jas ri e uxinak e are' chiwe ix!” Xeboc c'u ri aj pilisteyib che ch'o'j xequich'äc c'u ri aj israelib, ri xebanimajic xetzelej pa ri qui kajebal. Ri cämisanic ri xbanic sibalaj xibibal, xecämisax juwinak lajuj mil (30,000) cajch'ojab ri aj israelib. Xecuin c'u che u c'amic bic ri u caxa ri Dios, xquicämisaj c'ut ri Opni xukuje' ri Pinees ri e quieb u c'ojol ri Eli. C'o c'u jun ajch'o'j aj ramak' ri Benjamin ri xcuinic xresaj bic rib chupam ri kajebal ri cätajin wi ri ch'o'j, cäxiq'uinic xopan pa Sil pa ri k'ij ri'. Jisjobinak ri ratz'iak chrij xukuje' nojinak ulew pa u jolom. Aretak xopanic, t'uyul ri Eli pa jun je'lalaj tem chuchi' ri uchi'ja cäca'y apan pa ri be, sibalaj oquinak il che ri u caxa ri Dios. We achi ri' xoc pa ri tinimit xuya' u bixic ri xc'ulmatajic; conojel ri winak ri e c'o pa ri tinimit xquichaplej u rakic qui chi'. Aretak xuta ri Eli ri rakoj chi'aj, xubij: “¿Jas quel cubij ronojel we wululem ri'?” We achi ri' aninak xbe ruc' ri Eli xuya' c'u u bixic che, jumuch' ruc' wajxaklajuj (98) chi c'ut ri u junab moyirinak chi c'ut. Xubij c'u che: “C'äte wulic, nu petic pa ri ch'o'j. C'ä te wanimajic ulok pa ri ch'o'j.” “¿Jas xc'ulmatajic nu c'ojol?” xcha' ri Eli che. “Ri aj israelib xebanimaj chquiwäch ri aj pilisteyib,” xcha' ri ya'l takquil. “Xecämisax q'uialaj tinimit winak, xecämisax c'u xukuje' ri quieb c'ojol la, ri Opni xukuje' ri Pinees, xc'am c'u bic ri u caxa ri Dios cumal ri pilisteyib.” Aretak ri ya'l takquil xunataj ri u caxa ri Dios, xpac'apob bic ri Eli xekaj pa uxcut ri uchi'ja, xel puwi' ri tem, rumal c'u rech chi nim winak chic al chi c'ut ri u cuerp, xuk'ajisaj ri rij u wi', xcäm c'ut. Cawinak (40) junab c'olinak che c'amal u be ri Israel. Are c'u ri ralib ri Eli, ri rixokil ri Pinees, ri yawab winak chic ri xa co'l man quec'ol ri ral, xpe ri u k'oxom aretak xuto chi xc'am bic ri u caxa ri Dios xukuje' chi xcäm ri ralib tata' xukuje' ri rachajil; xubak'atij c'u rib rumal ri k'oxomal, xc'oji' c'ut ri ral. Aretak c'u xquil ri ilol tak rech chi cäcämic, xquibij che: “Maxe'j awib, awalam c'ut jun ala.” Ri ixok man c'o ta jas xubij chque mawi xoc ta il che ri xquibij che: Aretak xkaj ri u caxa ri Dios pa qui k'ab ri aj pilisteyib pa Eben-ezer, xquic'am bic xequiya' pa Asdod; xquic'amo xquicoj pa ri rachoch ri dios Dagon, xquiya' c'u chuxcut ri Dagon. Ak'ab chucab k'ij aretak xebopan ri aj Asdod, xequirika' ri Dagon tzakinak cho ri ulew chuwäch ri u caxa ri Ajawaxel. Xquiwalijisaj ri Dagon xquiya' can pa ri u c'olbal. Xebopan chi c'u ri aj Asdod chucab k'ij, xequirika' chi jumul ri Dagon tzakinak cho ri ulew chuwäch ri u caxa ri Ajawaxel. K'ipk'obinak chic ri u jolom xukuje' e k'ajinak chic ri quieb u k'ab e yo'm puwi' ri apal. Xuwi ri u cuta'mil ri Dagon xcanajic. Rumal ri' c'ä camic, aretak queboc ri e cojol tabal tok'ob chuwäch ri Dagon pa ri rachoch ri c'o pa Asdod, man cäquitac'alej taj ri apal. Ri Ajawaxel sibalaj c'u xuc'äjisaj qui wäch ri aj Asdod xebunojisaj c'u che xe'n ib xukuje' conojel ri e qui winakil, xebuc'am ulok sipoj paquiwi'. Aretak c'u xquil ri aj Asdod ri cätajin cäc'ulmatajic, xquibij: “Ri u caxa ri qui Dios ri aj israelib man cuya' taj cäcanaj kuc', rumal rech chi we Dios ri' cätajin cuya' c'axalaj c'äjisabal wächaj chke, ri uj xukuje' ri Dagon, ri ka dios.” Rumal c'u ri' xquitak u bixic chque ri e qui nimal ri aj pilisteyib chi chebopan cuc', xequic'ot c'ut qui chi': “¿Jas cäquiban che ri u caxa ri qui Dios ri aj israelib?” “Chic'ama' bic pa ri tinimit Gat,” xecha' we winak ri'. Ri aj pilisteyib xquic'am bic xequiya' can chila'. Aretak c'o chi chila', ri Ajawaxel xulic' ri xe'n ib pa ri tinimit, xebusoc ri winak cuc' tak sipoj ri xeq'uiy ulok chquij, chi nimak chi ch'utik. Xepe c'u ri aj pilisteyib xquik'axaj ri u caxa ri Dios pa Ecron; aretak c'u xopan ri caxa chila', ri aj Ecron xquirak qui chi': “C'amom ulok ri u caxa ri qui Dios ri aj israelib kuc' rech cujucämisaj konojel.” Rumal c'u rech chi conojel ri winak pa ri tinimit xenoj che jun cämisanelalaj xe'n ib u mac ri c'axalaj c'äjisabal wächaj ri u takom ulok ri Dios paquiwi', xequitak qui siq'uixic ri e qui nimakil ri aj pilisteyib xquibij c'u chque: “Chiwesaj bic ri u caxa ri qui Dios ri aj israelib. Jitzelej can pa ri u c'olbal, rech man cujucämisaj ta konojel.” Ri qui rakoj chi'aj conojel ri winak xopan c'ä chicaj, e aretak c'ut ri man xecäm taj, nojinak ri qui cuerp chque tak sipoj. Ri u caxa ri Ajawaxel xbeytaj wukub ic' pa tak ri qui tinimit ri aj pilisteyib. Ri aj pilisteyib xequimulij ri e qui cojol tabal tak tok'ob xukuje' tak ri e qui ch'obonelab rech caquita' chque: “¿Jas cäkaban che ri u caxa ri Ajawaxel? Chibij chke jas cäkaban che u tzelexic pa ri u c'olbal.” Ri e are' xquibij chque: “We quitzelej ri u caxa ri qui Dios ri aj israelib, man xak ta tolonic quitak bic, ma ta c'u quitoj bic ri i mac ri i banom chuwäch ri Ajawaxel. C'äte c'u ri' quixutzir che ri yabil ri c'o chiwij quich'ob c'u na jasche man u tanabam ta u banic c'ax chiwe.” “¿Jas ri cakaya' bic che, che u tojic ri ka mac ri ka banom chuwäch?” xecha' ri aj pilisteyib. “Job u wächbal sipoj re k'an puak,” xecha' ri e qui cojol tabal tok'ob, “jujun che qui q'uexwäch jujun qui nimakil ri aj pilisteyib; xukuje' job ch'o re k'an puak, rumal chi ri ix xukuje' ri e c'amal tak i be e qui kajbem xukuje' tak we yabil ri'. Chebibana c'ut ri e qui wächbal ri sipoj xukuje' ri qui wächbal tak ri ch'o ri cätajin cäquiban c'ax che ri ulew, chi ya' c'u u k'ij ri u Dios ri Israel; craj ne cutanaba' u c'äjisaxic i wäch, ri ix, xukuje' tak ri e i diosib xukuje' tak ri e iwulew. ¿Jasche i cowirisam ri iwanima' jas ri xquiban ri aj ejiptib xukuje' ri cajawinel, xak xuwi c'u aretak xuban c'ax ri Dios re Israel chque, xequitzokopij ulok ri aj israelib? Chitaka' u banic jun c'ac' caret; chebic'ama' c'u quieb ati'tab tak wacax ri cätajin queq'uiyisanic ri mawi jumul cojom eka'bal chrij qui wi', chebixima' c'u che ri caret; chebiwesaj c'u can ri cal mebitereba' bic chquij, chebiya' can pa ri qui cäbal. Chic'ama' c'ut ri u caxa ri Ajawaxel chiya' chupam ri caret, chiya' c'u bic jun coxon pa uxcut ri quebiya' wi bic ri jastak re k'an puak ri quiya' bic che tojbal rech ri i mac ri xibano. Chitzokopij bic ri caret rech cäbe u tuquiel. Kas c'u are chiwila' wa': we ri caret cabe che u suq'uil ri Bet-sems ri kas rulew, are' ba' ri u Dios ri Israel yowinak ri nimalaj c'ax chke ri ka rikom; we c'u man je cubano, keta'm ba' ri' chi man are' taj xbanow ri c'ax chke ri ka rikom, xak ba' xkataklebej wa'.” Je c'u xquiban we achijab ri'. Xequic'am quieb ati'tab tak wacax ri queq'uiyisanic, aretak xetz'apitaj ri cal chupam ri qui cäbal, xequixim che ri caret; xquiya' c'ut ri u caxa ri Ajawaxel chupam ri caret, xrachilaj ri coxon ri e c'o wi tak ri ch'o re k'an puak xukuje' ri qui wächbal ri sipoj. Ri wacax xquichaplej c'u binem pa ri be ri cäbe pa Bet-sems, quewu'nic xquitakej u suq'uil ri be, man xquijalc'atij taj ri qui be. Ri aj pilisteyib xeteri bic chquij c'ä xebopan na pa ri u c'ulbatil ri Bet-sems. Ri aj Bet-sems, ri e c'o pa ri beya' ri cätajin cäquik'at trico, aretak xeca'y apanok, xquil ri caxa, xenoj che quicotemal. Aretak xopan ri caret chupam ri rulew ri Josue, ri c'o pa Bet-sems, xtaq'ui' c'u chila'. C'o jun nimalaj abaj chila'. Ri aj Bet-sems xquiban si' che ri u tz'alamil ri caret, xequichi'j c'u ri ati'tab tak wacax che tabal tok'ob ri cächajirisaxic chuwäch ri Ajawaxel. Ri aj levitib qui kasan chic ri caxa xukuje' ri coxon ri e c'o wi ri jastak re k'an puak, xequiya' c'u puwi' ri nimalaj abaj; pa ri k'ij ri' ri aj Bet-sems xequichi'j tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' niq'uiaj chi tabal tak tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Aretak xiltaj wa' cumal ri e job qui nimal ri aj pilisteyib xetzelej pa ri k'ij ri' pa Ecron. Ri job sipoj re k'an puak ri xequiya' ri aj pilisteyib che tojbal re ri qui mac ri xquiban chuwäch ri Ajawaxel, che tojbal ri qui mac ri aj Asdod, ri Gaz, ri Ascalon, ri Gat xukuje' ri Ecron; ri cajilabal tak ri ch'o re k'an puak xak e junam cuc' ri cajilabal ri qui tinimit ri job qui nimakil ri aj pilisteyib, quecoj ri tinimit tak pa ajilabal ri kasan pa nimak tak tapia xukuje' ri alaj tak tinimit ri man kasan ta pa nimak tak tapia. Ri nimalaj abaj ri xya' ri u caxa ri Ajawaxel puwi', c'ä cuya' quil u wäch pa ri rulew ri Josue, ri c'o pa Bet-sems. Ri Ajawaxel xebucämisaj jujun aj Bet-sems rumal rech chi xeca'y chupam ri caxa. Xebucämisaj oxc'al lajuj (70) achijab, ri aj tinimit sibalaj xcok'ej qui wäch ri xecäm rumal ri Ajawaxel. Xquibij c'u ri aj Bet-sems: “¿Jachin ta lo cäcuinic cutac'aba' rib chuwäch ri Ajawaxel, chuwäch we tastalicalaj Dios ri' ri man cuban ta etzelal? ¿Jachin lo che cubana' wi c'ax aretak chel chakaxo'l?” Xquitak c'u u bixic we takquil ri' chque ri aj Quiriat-jearim: “Ri aj pilisteyib qui tzelem ulok ri u caxa ri Ajawaxel; chixpet ba' che u c'amic bic.” Xepe c'u ri aj Quiriat-jearim xquic'am c'u bic ri u caxa ri Ajawaxel, xquicoj pa ri rachoch ri Abinadab, ri c'o tza'm jun juyub; xquitas ri Eleazar ri u c'ojol che u chajixic. Juwinak (20) junab chic c'o ri caxa pa Quiriat-jearim, ronojel c'u Israel cutzucuj ri Ajawaxel ruc' ronojel ranima'. Rumal c'u rech wa', ri Samuel xubij chque conojel ri aj israelib: “We ri ix quixtzelej ruc' ronojel ri iwanima' ruc' ri Ajawaxel, rajawaxic quebiwesaj bic tak ri qui diosib ri e jule' tak winak chic ri e c'o iwuc' xukuje' ri e qui wächbal tak ri Astarte, quijach c'u ri i c'aslemal pu k'ab ri Ajawaxel, xuwi c'u che ri Are' quixk'ijilan wi cuya' c'u na i chuk'ab ri' rech quixch'äcan paquiwi' ri aj pilisteyib.” Ri aj israelib xequesaj bic ri jalan tak qui wächbal ri Baal xukuje' ri Astarte, xuwi che ri Ajawaxel xek'ijilan wi. Xuya' c'u takanic ri Samuel, xubij: “Chebimulij conojel ri aj israelib pa Mizpa, quinbochi'j c'u na ri Ajawaxel paquiwi'.” Ri aj israelib xquimulij quib pa Mizpa, xquesaj c'u ja' chi' xquijamij c'ut jacha' sipanic chuwäch ri Ajawaxel. Chila', pa Mizpa ri Samuel xux wi c'amal qui be ri aj israelib. Aretak c'u xquetamaj ri aj pilisteyib chi ri aj israelib qui mulin quib pa Mizpa, ri e qui nimal ri aj pilisteyib xewalij ulok xepe chquij. Ri aj israelib aretak xquetamaj, xquixe'j quib xquibij c'u che ri Samuel: “Mätanaba' la u bochi'xic ri Ajawaxel ri ka Dios pakawi' rech man cujkaj ta pu k'ab ri qui cuinem ri aj pilisteyib.” Ri Samuel xuc'am jun alaj ama' chij ri c'ä cätunic, man c'o ta xresaj che, xuchi'j che tabal tok'ob ri cächajirisaxic chuwäch ri Ajawaxel; xubochi'j c'u ri Ajawaxel paquiwi' ri aj israelib, ri Ajawaxel xuya' che ri Samuel ri xutz'onoj. Aretak ri Samuel cätajin cuchi'j ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, ri aj pilisteyib xepe chquij ri aj israelib che qui cämisaxic; ri Ajawaxel xutak ulok jun nimalaj cakulja paquiwi' xquixe'j c'u quib, rumal c'u wa' xech'äc cumal ri aj israelib. Chanim c'ut xebel bic ri aj israelib pa Mizpa che cokataxic ri aj pilisteyib, xequicämisaj c'ä iquim che ri Bet-car. Xuc'am c'u na jun abaj ri Samuel xucoj chuxo'l ri Mizpa ruc' ri Sen, xucoj c'u Eben-ezer che u bi' xubij c'ut: “C'ä camic c'ä uj u to'm ri Ajawaxel.” Ri aj pilisteyib xech'äctajic man xeboc ta chi c'u pa ri culew ri aj israelib; aretak c'asal ri Samuel, ri Ajawaxel xuk'atij qui wäch ri aj pilisteyib. Ri e tinimit tak ri qui majom ri aj pilisteyib chque ri aj israelib, cächaptaj c'ä pa Ecron queq'uis c'ä pa Gat, xetzelej chi jumul pa qui k'ab ri aj israelib. Jewa' ri xquiban ri aj israelib che u to'tajisaxic ri culew pa qui k'ab ri aj pilisteyib, xc'oji' c'u jamaril chquixo'l ri aj israelib cuc' ri aj amoreyib. Ri Samuel xux c'amal u be ri Israel pa ronojel ri u c'aslemal, conojel c'u ri junab cäbe pa Betel, pa Jilgal xukuje' pa Mizpa che qui to'ic ri aj israelib pa conojel tak we c'olbal ri'. Cätzelej chi c'u ulok pa Rama, jawije' ri jekel wi, kas chila' c'u c'o wi che u k'atic tzij puwi' ri Israel. Xukuje' xuyac jun porobal chila' che ri Ajawaxel. Aretak ri'j chic ri Samuel, xebucoj ri u c'ojol che c'amal tak qui be ri aj israelib. Ri nabe u c'ojol Joel u bi' xukuje' ri Abiy ri ucab u c'ojol, e k'atal tak tzij pa Beerseb. Man je ta' c'u xquibano jacha' ri xuban ri qui tat, man xebux ta jic, are xkaj chquiwäch chi cäban u pa qui k'ab, man xquiban ta c'u ri suq'uilal. Xquimulij c'u quib ri e qui nimak tak tatayib ri aj israelib, xebe che u tzijobexic ri Samuel ri c'o pa Rama, che u bixic che: “Ri lal, lal jun nim winak chic, ri e c'ojol la man je ta cäquibano jacha' ri caban la; rumal c'u ri', cojo' la jun ajawinel rech cajawin pakawi' jacha' ri nak'atisabal chquixo'l conojel ri nimak tak tinimit.” Ri Samuel c'ax xuna' chi xquibij che chi chucojo' jun ajawinel rech cajawin paquiwi', xuban c'u ch'awem ruc' ri Ajawaxel; xubij c'u ri Ajawaxel che: “Apachique jasach ri cutz'onoj ri tinimit chawe chanimaj u banic, man at ta c'ut ri catquixutuj, xane' in, rech man quinajawin ta paquiwi'. C'ä pa ri k'ij ulok aretak xebenwesaj ulok pa Ejipt, c'ä camic, je qui banom chwe junam ruc' ri qui banom chawe camic, in c'u quixutum che u ya'ic k'ijilanic chque ri e qui diosib ri winak. Chanimaj ba u banic ri cäquibij chawe; chaya' c'u utzalaj u bixic chque nabe ri patanijic ri quebucoj wi na ri ajawinel ri cajawin na paquiwi'.” Xuya' c'u u bixic ri Samuel ri xutzelej u bixic ri Ajawaxel che ri tinimit ri xutz'onoj jun ajawinel che. Xubij c'u chque: “Are patanijic wa' ri quixreyej ruc' ri ajawinel ri cajawin na piwi': Quebucoj na ri e i c'ojol che ajch'ojab, jujun quebucoj chquij carwaj che u banic ch'o'j chquij quiej, niq'uiaj chic quebucoj na che chajil rech. Jujun quebucoj na che qui nimal jun mil (1000) ajch'ojab, jujun chic che c'amal qui be cawinak lajuj (50) ajch'ojab. Jujun chiwe quixucoj na che qui tajixic ri rulew xukuje' quiyac na ri qui wächinic tak ri rulew, o quixucoj na che qui banic tak ch'ojibal xukuje' ri jastak ri quebajwataj chque tak ri carwaj re ch'o'j. Xukuje' quebucoj na ri e i mia'l che qui banic c'oc'al, che qui banic tak riquil xukuje' che qui banic tak caxlanwa. Quebumaj na ri utzalaj tak iwulew, ri utzalaj ticbal ri u che'al u wa'l uva, xukuje' ri utzalaj ticbal tak u che'al aseitun, quebujach na pa qui k'ab ri e rach k'atal tak tzij. Cutokij na ri qui lajujil tak ri qui wächinic tak ri iwulew, cujach c'u na pa qui k'ab ri e rach k'atal tak tzij xukuje' chque ri quetakan pa tak ri k'atbal tzij. Xukuje' quebutokij na ri e pataninel tak iwech chi achijab chi ixokib, xukuje' ri utzalaj tak i wacax xukuje' ri utzalaj tak i bur, quebucoj c'u na che qui banic tak ri u chac. Cärechbej c'u na ri u lajujil ri e iwawaj, xukuje' c'u ne ri ix quixucoj na che u patanixic. Aretak c'u cäpe ri k'ij aretak qui chaplej ch'ach'atem chrij ri ajawinel ri i cha'om, ri Ajawaxel man coc ta na il chiwe.” Man xoc ta c'u il ri tinimit che ri xubij ri Samuel, xquitzelej c'ut u bixic: “Pune' jewa'. Cakaj cäc'oji' kajawinel, rech cujux junam cuc' ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic, rech xukuje' cajawin pakawi' cujutak c'ut cuc'am ka be pa ri ch'o'j.” Aretak ri Samuel xuq'uis u ta'ic ri xubij ri tinimit, xuya' c'u u bixic che ri Ajawaxel, xutzelej c'u u bixic ri Ajawaxel che: “Chanimaj u banic ri caquibij chawe, chacojo c'u jun cajawinel.” Xuya' c'u takanic ri Samuel chque ri aj israelib chi chetzelejok chquijujunal pa tak ri qui tinimit ri e elinak wi ulok. Chupam ri ramak' ri Benjamin c'o jun achi Sis u bi'. Ri u tat ri Sis are' ri Abiel. Ri u tat ri Abiel are' ri Zeror. Ri u tat ri Zeror are' ri Becorat. Ri u tat ri Becorat are' ri Api. Ri Sis are jun achi ri sibalaj nim quil wi, c'o c'u jun u c'ojol, c'ä c'ojol ri sibalaj utz cäpetic, Saul u bi'. Man c'o ta chi c'u jun aj israel ri sibalaj ta je'l cäpetic jacha' ri are', man c'o ta jun achi ri coc'ow ta puwi' ri u teleb. C'o jun k'ij, xesach ri e ati'tab tak u bur ri Sis, xubij c'u che ri Saul ri u c'ojol: “Chasuc'umaj awib chac'ama' bic jun chque pataninelab jät che qui tzucuxic ri ati'tab tak bur.” Ri Saul xbec, xoc'ow pa ri rulew ri Eprain ri c'ache'laj, xoc'ow c'u pa tak ri rulew ri Salis; man xeburik taj ri ati'tab tak bur. Xoc'ow xukuje' pa ri rulew ri Saalim xukuje' pa ri rech ri Benjamin, mawi c'u ne xeburiko. Aretak xopan pa ri rulew ri Zup, xubij ri Saul che ri pataninel ri achilaninak: “Chujtzelejok, are chi oquinak il ri' ri nu tat chke che qui q'uexwäch tak ri ati'tab tak bur.” Ri pataninel xubij che: “Chupam we tinimit ri' c'o jun k'axal tzij sibalaj nim u k'ij cumal conojel ri winak, ronojel ri cuya' u bixic kas je cäc'ulmatajic. Jo' chila', craj ne cubij ri be chke ri takal u takexic kumal.” “Jo' ba',” xcha' ri Saul. “¿Jas ta ri cakac'am bic che we tata' ri'? Mawi ne c'o chic ka wa chupam ri ka c'olbal. Man c'o ta jas ri quekaya' ta che ri k'axal tzij.” Ri pataninel xubij che: “C'o jun alaj sak puak wuc'. Kaya' wa' che ri k'axal tzij rech cubij ri be chke.” (Sibalaj ojer, aretak c'o jun aj israel cäraj cäretamaj ri cubij ri Dios, je cubij wa: “Jo' che rilic ri cäca'y pa che' pa abaj”; are c'ut ri cäbinax “k'axal tzij” che camic, ojer ulok “caca'y pa che' pa abaj” cuchi'xic.) “Utz quinta' ri cabij,” xcha' ri Saul. “Jo' ba' chila'.” Qui cabichal xquitakej ri be ri cäbe pa ri tinimit jawije' ri c'o wi ri k'axal tzij, aretak cätajin quepaki' cho ri pakapic, ri copan pa ri tinimit, xequic'ulaj jujun alitomab ri e petinak che u c'amic qui ja', xequic'ot c'u qui chi': “¿La cujcuinic cakarik ri cäca'y pa che' pa abaj waral?” Ri alitomab xquibij chque: “Je', quixbin chi c'u na apan jubik'. Jix aninak, ulinak c'u pa ri tinimit rumal rech chi camic coc'owisax ri u ya'ic ri tabal tok'ob pa ri k'ijilabal. Xak c'u xuwi quixopanic chitzucuj chila', c'ä majok cabe pa ri k'ijilabal che ri wa'im. Man quewa' ta ri winak c'a copan na ri are', are c'u cätewichi'n na ri tabal tok'ob, c'äte ri' cuya' quewa' ri e ulam. Rumal ri' jix chanim, quirika' c'u na pa we jok'otaj ri'.” Xquitakej c'u pakalem, che copanem pa ri tinimit. Kas c'u aretak xenakajin che, ri Samuel u takem chic jun be che u bic pa ri k'ijilabal. Jun k'ij c'ut c'ä majok chopan ri Saul, ri Ajawaxel u bim chi apan che ri Samuel: “Je jok'otaj wa' chwek, quintak na ulok jun achi aj Benjamin awuc', ri catas na che u k'atal tzij ri nu tinimit Israel. Are' quesan na pa qui k'ab ri aj pilisteyib, elinak nu c'u'x che ri nu tinimit aretak e opaninak tak ri qui ch'abal chnuwäch.” Aretak ri Samuel xril ri Saul, ri Ajawaxel xubij che: “Are achi wa' ri xinbij chawe. Are wa' ri cäk'atow na tzij puwi' ri nu tinimit.” Opaninak chi c'u chuchi' ri tinimit, ri Saul xkeb ruc' ri Samuel xubij c'u che: “Bana' la tok'ob, bij la chwe jawije' c'o wi ri rachoch ri achi ri cäca'y pa che' pa abaj.” “In ri' ri cäca'y pa che' pa abaj,” xcha' ri Samuel. “Chatpakal chnuwäch pa ri k'ijilabal, chatwok c'u wuc' camic chila'. Chwek ak'ab quintzelej c'u na u bixic chawe ronojel ri cac'ot wi na nu chi', catintzokopij c'u na bic. E are' tak c'u ri ati'tab tak bur ri e oc'owinak chi oxib k'ij e sachinak, matoc il chque e riktajinak chic. Ronojel c'ut ri sibalaj rayibal u wäch pa Israel cawechbej na at xukuje' ri e awachalaxic.” Ri Saul xutzelej u bixic: “¡Ri in, in aj ramak' ri Benjamin, ri ch'utin na chquixo'l ri aj israelib! Ri e wachalaxic are ri sibalaj man nimak ta qui k'ij chquixo'l ri aj ramak' ri Benjamin. ¿Jas c'u che cäbij la ronojel wa' chwe?” Ri Samuel xuc'am c'u bic ri Saul xukuje' ri pataninel rech, xebucoj pa ri nimalaj ja, xuya' c'ut ri c'olbal chque ri sibalaj nim u k'ij chquixo'l ri e c'o pa ri nimalaj ja, craj ne e c'o juwinak lajuj (30). Ri Samuel xubij che ri banal wa: “Chac'ama' ulok ri jubik' ti'j ri xinjach pa k'ab ri xinbij chawe chi cataso.” Ri banal wa xresaj ulok jun tz'akatalaj ra' chij xucoj c'u chuwäch ri Saul. Xubij c'u ri Samuel che: “Are wa' ri tasom can chawe. Chachapa' chatwok, in c'u xintasow can wa' chawe che we k'ijol ri' ri xeben wula'j ri tinimit.” Ri Saul xwa' ruc' ri Samuel pa ri k'ij ri'. Aretak xekaj ulok pa ri tinimit qui petic pa ri k'ijilabal, xsuc'umax jun ch'at che ri Saul puwi' ri u cawik ja, xk'oyi' c'u ri Saul. Chucab k'ij ri Samuel xusiq'uij ri Saul puwi' ri u cawik ja xubij c'u che: “Chatwalijok, rech catinjach bic.” Xwalij ri Saul. Qui cabichal c'ut xebel bic pa ri be; aretak xebel bic chrij ri tinimit, ri Samuel xubij che ri Saul: “Chabij che ri pataninel awech chi chnabejok, are c'u ri at chaweyej na jubik', quinya' c'u na u bixic chawe ri u bim ri Dios chwe.” Xpe c'u ri Samuel xuc'am ri aseit, xuk'ij pa u jolom ri Saul, xubij che: “Ri Ajawaxel catutas camic che k'atal tzij pa Israel ri u tinimit. At catk'atow na tzij puwi' xukuje' quebawesaj na pa qui k'ab tak ri qui banom qui c'ulel che. Are c'u c'utbal wa' chi ri Ajawaxel u bim chi at cak'at na tzij puwi' ri u tinimit: Camic ri catel bic chnuwäch, quebarik na quieb achijab chunakaj ri c'olbal ri mukutal wi ri Raquel, pa Selsa, pa ri rulew ri Benjamin. We achijab ri' cäquibij na chawe chi xeriktaj ri ati'tab tak bur ri quebatzucuj, chi ri a tat man coc ta chi il chque ri ati'tab tak bur xane' chiwe ix, je cubij wa': ‘¿Jas quinban na che ri nu c'ojol?’ Catbin chi apan jubik', aretak catopan ruc' ri bakit ri c'o pa Tabor, quebac'ulaj na oxib achijab ri cätajin quepaki' pa Betel che u k'ijlaxic ri Dios. Jun e ruc'am bic oxib ama'ib tak q'uisic', ri jun chic oxib caxlanwa, ri urox jun tz'um u wa'l uva. Cäquiya' na rutzil awach, cäquichi'j na quieb caxlanwa chawe. Chebac'ama'. Oc'owinak chi wa' catopan na pa Gabaa aj Dios, jawije' e c'o wi ri qui chajinelab ri aj pilisteyib. Aretak catoc pa ri tinimit, cärik na awib cuc' e jumulaj k'axal tak tzij cätajin quekaj ulok che ri k'ijilabal. E nabe ri winak chquiwäch cäcok'isaj nimalaj arp, tzojtzoj, su' xukuje' alaj arp. Cätakan c'u na ri ruxlabal ri Ajawaxel pawi', catmajitaj c'u na e jacha' ri e are', catjalwächitaj c'u na pa jun achi chic. Aretak e a c'ulmam chi we jastak ri', chabana' ri takal u banic cawilo, catuto' c'u na ri Dios. Chatnabej c'ut jät pa Jilgal, c'äte c'u catenrika' chila' che qui chi'xic tak ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Chateyem wukub k'ij chila', c'ä quinopan na quinbij c'u na chawe ri takal u banic awumal.” Xak xuwi xel bic ri Saul chuwäch ri Samuel che ri u bic, ri Dios xuq'uex ri ranima'; pa ri k'ij ri' xec'ulmataj conojel ri etal. Aretak xopan ri Saul pa Gabaa rachil ri pataninel rech, xebel ulok ri jumulaj e k'axal tak tzij ri xebel ulok che u c'ulaxic. Are' c'u ri ruxlabal ri Dios xkaj puwi' ri Saul, xcoj c'u che u k'axexic tzij e jacha' ri are'. Conojel c'ut ri queta'm ulok u wäch nabe, aretak xquilo chi xkaj pa majtajem junam cuc' ri e k'axal tak tzij, xequibila' chquixo'l: “¿Jas ri xuc'ulmaj ri u c'ojol ri Sis? ¿La xukuje' ri Saul are' jun cuc' ri e k'axal tak tzij?” Jun aj chila' xutik u bixic: “¿Jachin ri qui tat wa'?” Chila' c'u xpe wi ri tzij ri cäbixic: “¿La xukuje' ri Saul are' chi jun chque ri e k'axal tak tzij?” Aretak c'u xquitanaba' ri u k'axexic ri tzij, ri Saul xopan cho rachoch. Xc'ot qui chi' rumal ri rican, ri are' xukuje' ri pataninel rech: “¿Jawije' ri xixbe wi?” Ri Saul xubij: “Che qui tzucuxic ri ati'tab tak bur. Aretak c'u xkilo chi man quekarik taj, xujbe che rilic ri Samuel.” Ri rican ri Saul xutzelej u bixic che: “¿Jas xubij ri Samuel chiwe? Chabana' tok'ob, chabij chwe.” Ri Saul xubij che ri rican: “Xubij chke chi sakil chi kas e riktajinak chic ri ati'tab tak bur.” Ri Saul man c'o ta jun jasach xubij ta che, che ri ajawinic, ri u bim ri Samuel che. Xebusiq'uij c'u na ri Samuel ri aj israelib, che u k'ijilaxic ri Ajawaxel pa Mizpa; chila' c'u xubij wi chque: “Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cubij: ‘In xixinwesaj ulok ri ix pa Ejipt ri ix aj israelib, xixintor c'ut pa qui k'ab ri aj ejiptib xukuje' pa qui k'ab tak ri ajawibal ri xequiban c'ax chiwe.’ Are' c'u ri ix camic quiwetzelaj u wäch ri i Dios; ri ix resam pa conojel tak ri u q'ueyowal xukuje' pa tak ri rikoj tak c'ax, i xutum c'ut aretak i tz'onon jun iwajawinel ri cätakan piwi'. Rumal ri', chixeltac'al chuwäch ri Ajawaxel camic pa tak amak' pa tak u k'ab achalaxic.” Xuya' c'u takanic ri Samuel chi chenakajin conojel ri amak' re Israel, are c'u ri taklebenic xkaj puwi' ri ramak' ri Benjamin. Xuya' chi c'u takanic chi chenakajin ri e aj ramak' ri Benjamin, are c'u ri taklebenic xkaj puwi' ri u k'ab rachalaxic ri Matri, che c'u wa' ri taklebenic xkaj puwi' ri Saul (ri u tat ri Saul are' ri Sis). Xtzucux c'ut man xriktaj ta c'ut, xquitz'onoj chi c'u jumul che ri Ajawaxel, che retamaxic we c'o ri Saul chi'. Ri Ajawaxel xubij chi c'o chic chila', u c'u'm c'u rib chquixo'l tak ri jastak. Xexiq'uin che resaxic ulok pa ri c'olbal ri u c'u'm wi rib. Aretak ri Saul xutac'aba' rib chuwäch ri tinimit, xilitajic chi man c'o ta jun aj israel coc'ow ta ri u nimal puwi' ri u teleb. Ri Samuel xuc'ot qui chi' conojel: “¿La iwilom ri xcha'taj rumal ri Ajawaxel che ajawinel? Man c'o ta jun aj israel ri cäjunamataj ta ruc'.” “¡Chyok u k'ij ri ajawinel!” xecha' ri aj israelib. Ri Samuel xuban qui k'alajisaxic ri e u pixab ri ajawinic chuwäch ri tinimit, xebutz'ibaj c'ut pa jun wuj ri xuya' chupam ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel. Xubij c'u ri Samuel chque conojel chi chetzelej cho tak cachoch. Xukuje' ri Saul xbe cho rachoch, pa Gabaa. Are' c'u ri Dios xuya' pa canima' quieb oxib cowilaj tak achijab rech cäcachilaj bic. E c'o c'u ne ri itzel tak ak'aj ri je xquibij wa': “¿La are ta lo wa' ri cujesan pa qui k'ab ri c'ulel?” Man nim ta c'u xquil wi man xquiya' ta u k'ij; xuban c'u rib ri Saul chi man xretamaj taj. Ri Nahas, ajawinel pa Amon, xwalijic xebuc'am bic ri rajch'ojab che u banic ch'o'j ruc' ri tinimit Jabes re Galaad. E are' c'u ri aj Jabes xequibij che: “Chabana' jun c'ulwächinic kuc' cäkajach c'u kib pa k'ab.” Ri Nahas ri aj amon xutzelej u bixic chque: “Quinban jun c'ulwächinic iwuc', we quinimaj ri quinbij chiwe chi ri in quinwesaj ri i bak'wäch re i wiquiak'ab, rech jeri' queya' ri aj israelib pa yok'ic.” Ri nimak tak tatayib aj Jabes xquitzelej u bixic che: “Chujaweyej na wukub k'ij cäkatak na u bixic pa conojel ri culew ri aj Israel; we c'u man c'o jachin cäpe che ka to'ic, cäkajach na kib pa a k'ab.” Ri e tako'n xebopan pa Gabaa, jawije' jekel wi ri Saul, xquiya' u bixic chque tak ri winak. Conojel xebok' ruc' nimalaj c'ayil. C'äte c'u ri' catzelej ulok ri Saul pa ri juyub, e ruc'am ri wacax, xuc'ot c'u qui chi' ri winak xubij: “¿Jas xquic'ulmaj ri winak? ¿Jasche quebok'ic?” Ri winak xquiya' u bixic che ri xelquibij ri achijab aj Jabes. Aretak xuta' ri Saul ri xbix che, ri ruxlabal ri Dios xumajij ri Saul; xnoj c'u che nimalaj oyowal. Ri Saul xebuc'am juc'ulaj wacax xebuban ch'akatak chque, xebutak c'u tako'n xequic'am bic ri ch'akatak pa conojel ri qui tinimit ri aj israelib. Ri e tako'n je xquibij wa': “Je cäban na wa' chque ri u wacax ri winak ri man cunuc' ta rib ruc' ri Saul xukuje' ri Samuel, man cäteri ta c'u chquij.” Xemajix c'u ri winak rumal jun nimalaj xe'n ib, e je ta c'u ne xa jun winak xebel ulok che u junaxic quib cuc'. Ri Saul aretak c'u xerajilaj ri winak ri e c'o ruc' pa Bezec, e oxib sient mil (300,000) ri achijab aj Israel ri qui mulin quib xukuje' juwinak lajuj mil (30,000) aj Juda. Xubij c'u chque ri tako'n ri e takom ulok: “Chibij chque ri aj Jabes chi chwek pa tiq'uil k'ij cujopan che qui to'ic pa qui k'ab ri c'ulel.” Ri e tako'n xequiya' u bixic wa' chque ri aj Jabes, ri sibalaj xequicotic xquibij c'u che ri Nahas: “Chwek cäkajach kib pa ri ak'ab, rech caban chke jachique ri utz cawilo.” Chucab k'ij, ri Saul xuban ox k'at chque ri rajch'ojab, c'ä majok c'u chi sakarok xeboc pa u niq'uiajil ri e kajinak wi ri c'ulel, xquiban c'u jun cämisanic chquixo'l ri aj amonib ri xbeytaj niq'uiaj k'ij. Ri man xecäm taj xquijabuj quib man c'u xecanaj ta can quieb ri xcuc'aj ta quib. Xepe jujun achijab xquibij che ri Samuel: “¿Jachin tak ri xqueblaj qui c'u'x chrij ri Saul chi cacuinic cux kajawinel? Chebejacha' la we achijab ri' pa ka k'ab rech quekacämisaj.” Ri Saul xucoj rib xubij: “Pa we k'ij ri' man c'o ta jun cäcämic, e u to'tajisam c'ut ri Ajawaxel ri aj israelib camic.” Xubij c'ut ri Samuel chque conojel: “Jo' pa Jilgal che u jekebaxic ri ajawinic chila'.” Rumal c'u ri' ronojel ri tinimit xutakej u be xbe pa Jilgal, chila' c'ut chuwäch ri Ajawaxel, xk'alajisax wi chi are' ajawinel ri Saul. Xequichi'j c'u tabal tak tok'ob che ri Ajawaxel re utzirisan ib, are c'u ri Saul xukuje' conojel ri aj israelib xenoj che quicotemal. Xubij c'u ri Samuel chque conojel ri aj israelib: “Ri ix iwilom chi ri in in oquinak il che ronojel ri i tz'onon chwe, xukuje' chi nu cojom c'ut jun iwajawinel. Are ajawinel wa' ri cäc'amow na i be. Ri in in ri'jobinak chic xukuje' nojinak chic ri sak pa nu jolom ri e nu c'ojol e c'o chixo'l. C'ä in ac'al aretak xinmajij u c'amic i be, nu c'amom c'u i be c'a pa tak ri k'ij camic, in c'o c'u chiwäch camic: we nu c'amom ri u wacax o ri u bur jachin jun chiwe, o nu banom c'ax o nu yok'om jachin jun chiwe, o we xak ja'e chwe banom u pa nu k'ab iwumal, quixcuinic quinitzujuj chuwäch ri Ajawaxel xukuje' chuwäch ri ajawinel ri cha'om rumal ri Dios, quintoj c'u na ri nu c'as ri c'olic.” “Mawi jumul banom la c'ax chke mawi uj yok'om la, mawi c'amom la u pa k'abaj chke,” xecha' ri e are'. “Ri Ajawaxel xukuje' ri ajawinel ri cha'om rumal e k'alajisanel chi man in i rikom ta chi in uxinak ta ajchak'mac che jun jasach,” xcha' ri Samuel. “Je wa',” xecha' ri aj israelib. Xubij chi c'u ri Samuel che ri tinimit: “Ri Ajawaxel are' ri xbanowic chi rumal ri Moises xukuje' ri Aaron, chi xeresaj ulok ri e i mam pa Ejipt. Rumal c'u ri' chi suc'umaj iwib, chuwäch ri Ajawaxel quinya' na qui bixic conojel ri utzil ri e u banom chiwe xukuje' chque ri e i mam. Aretak ri Jacob xukuje' ri e rija'lil xekaj bic pa Ejipt, ri e i mam xetzujun chuwäch ri Ajawaxel, ri are c'u ri are' xutak ri Moises xukuje' ri Aaron, ri xebesan ulok ri e i mam xixquijekeba' c'ut pa we c'olbal ri'. Xsach c'u ri Ajawaxel pa qui jolom, xebujach c'ut pu k'ab ri Sisara, qui nimal ri e rajch'ojab ri Jabin, ajawinel pa Hazor, xukuje' pa qui k'ab ri aj pilisteyib xukuje' pu k'ab ri rajawinel ri Moab, ri xech'ojin cuc'. Xquicoj c'u quib chupam chi e macuninak chuwäch ri Ajawaxel aretak xquixutuj canok che qui k'ijilaxic ri e jalan tak u wächbal ri Baal xukuje' ri Astarte, xquitz'onoj c'u tok'ob che chi chebuto', cheresaj pa qui k'ab tak ri qui c'ulel, xquiya' c'u qui tzij chi xuwi cäquik'ijilaj ri are'. Rumal c'u ri' ri Ajawaxel xutak ri Jerobaal, ri Barac, ri Jepte xukuje' ri Samuel che i to'ic pa qui k'ab ri e i c'ulel, je c'u ri' ri ix xixc'oji' pa utzil. Ri ix aretak c'u xiwilo chi ri Nahas ri cajawinel ri aj amonib are' cäraj cach'ojin iwuc', ri ix xitz'onoj jun ajawinel chwe ri cäk'atow ta na tzij piwi', are c'u ne iwajawinel ri Ajawaxel ri i Dios. C'o c'ut ri ajawinel chiwäch ri i rayim. Ri Ajawaxel u yo'm ri ajawinel ri xitz'onoj che. Ri takal u banic iwumal camic are ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel xukuje' u ya'ic k'ijilanic che, chixoc il che ri cubij chiwe ma ta c'u ne chinimaj ri e u takomal, we c'u ri ix, xukuje' ri iwajawinel ri cuk'ata' tzij piwi' quixbin chupam ri u rayibal ri Ajawaxel ri i Dios. We c'u je quiban wa', utz quixel na. We c'u man quixniman che, xane' quebixutuj tak ri e u takomal, cuc'äjisaj na i wäch ix xukuje' ri iwajawinel. Je c'u ri' chixcanaj pa ri i c'olbal jawije' ri ix c'o wi, quiwil c'u na ri mayibalalaj etal ri cuban na ri Ajawaxel chiwäch. Camic ri' are k'ijol ri cäk'at ri trico, man c'o ta c'u jäb, ¿la pa kastzij? Are c'u ri in quinta' na tok'ob che ri Ajawaxel chi quebutak c'u na ulok cakulja xukuje' jäb, rech ri ix quiwetamaj xukuje' qui ch'ob c'ut, je jacha' ri caril ri Ajawaxel, ri ix sibalaj itzel ri i banom chi xitz'onoj jun ajawinel.” Xutz'onoj c'u tok'ob ri Samuel che ri Ajawaxel, chanim c'ut xebutak ulok cakulja xukuje' jäb; ronojel c'u ri tinimit sibalaj xuxe'j rib chuwäch ri Ajawaxel xukuje' chuwäch ri Samuel. Rumal ri' conojel xquibij che ri Samuel: “Bochi'j ba' la ri Ajawaxel ri Dios la paquiwi' we pataninel tak ech la ri', rech man cujcäm taj; chque c'ut conojel ri ka mac ka tikom ri u tz'onoxic jun ajawinel.” Ri Samuel xutzelej u bixic chque: “Mixe'j iwib. Kastzij chi ri ix sibalaj itzel ri i banom; are c'u ri camic mitas iwib chrij ri Ajawaxel, xane' chik'ijilaj ruc' ronojel iwanima'. Mebiterenej tak diosib e subunelab c'ut, ri man quecuin taj quetobanic mawi queto'tajisanic. Are c'u ri Ajawaxel, cuya' na u k'ij ri u bi' nim, man quixuwonoba' ta na; are c'u craj are' quixux u tinimit. Are c'u ri in minutzokopij ri Ajawaxel chi quinmacun ta chrij are' chi chintanaba' ta tz'ononic piwi' xukuje' ri u c'utic ri utzalaj be chiwäch ri suc'. Ri ix xak xuwi rajawaxic nim quiwil wi na ri Ajawaxel xukuje' ri u ya'ic kas k'ijilanic che ruc' ronojel iwanima', kas c'u chenataj chiwe conojel ri nimak tak jastak ri e u banom chiwe. We c'u are quitakej u banic ri etzelal, ri ix xukuje' ri iwajawinel cäsachisax na i wäch.” Ri Saul e c'o chic ri e u junab aretak xuchaplej ajawinic pa Israel; aretak c'u ajawininak chic quieb oxib junab, xebucha' oxib mil (3,000) ajch'ojab chquixo'l ri aj israelib. Quieb mil (2,000) xecanaj can ruc' pa Micmas xukuje' pa tak ri juyub ri e c'o pa Betel, ri jun mil (1,000) chic xecanaj ruc' ri Jonatan pa Gabaa aj Benjamin. E are' c'u ri niq'uiaj winak chic, ri Saul xuya' takanic chi chetzelej cho cachoch. Ri Jonatan xuq'uis tzij paquiwi' ri chajinelab aj pilisteyib ri e c'o pa Gabaa, xoc c'u pa qui jolom ri aj pilisteyib. Are c'u ri Saul xutak rok'isaxic ri trompet pa ronojel ri ulew che u bixic chque ri aj hebreyib chi chquila' quib. Conojel ri aj israelib xquetamaj chi ri Saul xusachisaj qui wäch ri e qui chajinelab ri aj pilisteyib rumal c'u rech wa' ri aj pilisteyib cäquetzelaj qui wäch ri aj israelib. Je c'u ri' ri ajch'ojab xquimulij quib ruc' ri Saul pa Jilgal. Xukuje' c'u ri aj pilisteyib, xquimulij quib che u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib. E c'o c'u juwinak lajuj mil (30,000) qui carwaj re ch'o'j, wakib mil (6,000) cajch'ojab ri e quiejeninak chquij quiej xukuje' q'uialaj cajch'ojab e jacha' ri u sanyebil ri plo. Xebe c'u chusuq'uil ri Micmas chila' c'u xequijekeba' wi ri qui kajebal, pa ri u wiquiak'ab ri Bet-aben. Xekaj c'u ri aj israelib pa jun nimalaj c'ax sibalaj c'u nim ri c'ax ri xquiban ri aj pilisteyib chque, rumal ri' xequic'olo quib pa tak pec xukuje' pa tak jul, xukuje' xo'l tak ri nimak tak abaj pa tak u be ja' xukuje' pa tak c'ua'. E q'ui chque xek'ax ch'akap che ri Jordan, xebe pa Gad xukuje' pa Galaad; are c'u ri Saul xcanaj na can pa Jilgal, conojel c'u ri rajch'ojab ruc' xe'n ib e teren chrij. Wukub k'ij xeyem ri Saul chila', are k'ij wa' ri xebuk'at ri Samuel; man c'u copan ta ri Samuel pa Jilgal cätajin c'u cäquichap qui bic ri winak. Xtakan ri Saul xubij: “Chebic'ama' ulok awaj chwe che qui chi'xic che tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob che utzirisan ib.” Kas are' c'ut xchi'n ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic. Pa ri jok'otaj ri xto'taj ri Saul che u chi'xic ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xopan ri Samuel. Xel c'u ulok ri Saul che u c'ulaxic xukuje' che u ya'ic rutzil u wäch; xubij c'u ri Samuel che: “¿Jasche je xaban wa'?” Xutzelej u bixic ri Saul: “Aretak xinwilo chi xquichaplej qui bic ri winak, man xul ta c'u la pa ri k'ij ri ch'icom la, qui mulin c'u quib ri aj pilisteyib pa Micmas, xinchomaj chi quekaj ulok che u banic c'ax chwe pa Jilgal, maja' ta c'u quinjach wib pu k'ab ri Ajawaxel; rumal ri' xinchajij anima' che u chi'xic ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic.” Ri Samuel xutzelej u bixic che: “¡Ri a banom are jun ch'ujilal! We ta xanimaj ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel chawe, ri are' xujiquiba' taj chi ma ta c'o u q'uisic ri awajawinic pa Israel. Are c'u ri camic, ri awajawinic man cäbeytaj taj. Ri Ajawaxel cutzucuj na jun achi ri cakaj chuwäch cucoj na che c'amal u be ri u tinimit, rumal rech chi man xanimaj taj ri takanic ri xuya' chawe.” Ri Samuel xel bic pa Jilgal che u takexic ri u be. Ri ajch'ojab ri e canajinak xquiterenej ri Saul che u banic ch'o'j, quelic pa Jilgal xebopan pa Gabaa aj Benjamin. Ri Saul chila' c'u xerajilaj wi ri ajch'ojab ri e achilaninak, e wakib sient (600) achijab c'ut. Ri Saul rachilam ri Jonatan ri u c'ojol, xukuje' c'u ri ajch'ojab ri e achilaninak, xecanaj can pa Gabaa aj Benjamin, are c'u ri aj pilisteyib quimulin quib pa Micmas, e c'o c'u ne ox k'at ajch'ojab aj pilisteyib xebel ulok chupam ri qui kajebal ri juk'at xbe chusuq'uil ri Opra rulew ri Sual, ri juk'at chic xebe pa Bet-horon, ri urox xbe tza'm ri juyub ri c'o pa u niq'uiajil ri beya' aj Zeboim, ri cäca'y pa ri chaki'j uwo sak. Pa ronojel ri ulew pa Israel mawi jun ch'ayal ch'ich' c'olic, cäquichomaj c'ut ri aj pilisteyib chi man c'o ta jun aj hebrey cacuinic quebuban ch'ich' re ch'o'j mawi tz'imaj ch'ich'. Conojel ri aj israelib quebe na cuc' ri aj pilisteyib che u banic ri u pa u chi' ri ch'ich' re ri qui tajibal, ri casaron, ri quicäj xukuje' ri qui tzoc'obal. Cäquitok'ij c'u niq'uiaj onz sak puak che u banic u pa u chi' jun ch'ich' banbal tajin xukuje' asaron, niq'uiaj onz sak puak che u banic u pa qui chi' ri icäj xukuje' che qui colomaxic tak ri qui ch'ich' ri quecotocobic. Rumal c'u ri' man c'o ta jun chque ri ajch'ojab ri e achilaninak ri Saul xukuje' ri Jonatan e c'o ta qui ch'ich' re ch'o'j o qui tz'imaj ch'ich' pa ri k'ij aretak xban ri ch'o'j. Xak xuwi ri e are' e quieb e c'o we jastak ri' cuc'. C'o chi c'ut juk'at aj pilisteyib ri xbe pa ri be re Micmas. Ri Jonatan (u c'ojol ri Saul) c'o jun k'ij xubij che ri to'l rech: “Tasaj, chujk'ax pa ri nima' kabana' c'ax chque ri juk'at ajch'ojab aj pilisteyib ri e c'o ch'akap.” Ri Jonatan man c'o ta jubik' xubij wa' che ri u tat, ri canajinak can tza'm ri juyub c'o chuxe' jun crabaj pa ri c'olbal ri c'o wi jun era, ri e rachil jumulaj ajch'ojab ri e wakib sient (600) achijab chi conojel. Ri cojowinak bic ri atz'iak ri nim u k'ij are ri Ahiy, ri u tat ri Ahiy are' ri Ahitob rachalal ri Icabod (ri u tat ri Icabod are' ri Pinees, ri u tat ri Pinees are' ri Eli, cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel pa Sil). Ri winak man queta'm taj chi benak ri Jonatan. Cätajin c'u cutij u k'ij, are craj copanic jawije' e c'o wi ri juk'at ajch'ojab aj pilisteyib. Ri be c'o chquixo'l quieb nimak tac'atak tak juyub, ri cäbix Bos xukuje' Sen chque, ri jun c'o pa ri u wiquiak'ab ri elebal k'ij, chuwäch ri Micmas, ri jun chic pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij chuwäch ri Gabaa. Ri Jonatan xubij che ri to'l rech: “Tasaj, chujk'axok jawije' ri c'o wi ri juk'at ajch'ojab ri e k'ijilal tak diosib. Craj ne c'o jas cuban ri Ajawaxel che ka to'ic, man c'u c'ax ta cuban ri are' che u ya'ic ri ch'äcanic chke we e c'o q'ui winak o xa e quieb oxib.” “Chabana' ronojel ri a chomam u banic quinya' c'u na nu tzij che a to'ic pa ronojel ri a chomam u banic,” xcha' ri to'l rech. Xubij c'u ri Jonatan che: “Ampe' chujk'ax jela' chque we achijab ri', ka c'utu' c'u apan kib chquiwäch rech cujquilo. We caquibij chke chujiweyej na cujkaj na bic iwuc' jawije' ri uj c'o wi, cujcanaj can chila' man cujpaki taj jawije' ri e c'o wi. We c'u cäquibij chke chi chujpakalok, cujpakic, rumal rech chi are etal wa' chi ri Ajawaxel cuya' na ri ch'äcanic chke.” Je c'u ri' qui cabichal xquiya' c'olbal chi queilitaj cumal ri juk'at aj pilisteyib ri e c'o che u banic ch'o'j. Aretak c'u xeilitaj cumal wa', xquibij: “Chiwila', cätajin quebel ulok ri aj hebreyib pa tak ri pec ri xequic'olola' wi quib.” Xquirak c'u qui chi' che ri Jonatan xukuje' che ri to'l rech: “¡Chixpakal ulok kuc', c'o c'ut ri cäkatzijoj na chiwe!” Xubij c'u ri Jonatan che ri to'l rech: “Chinaterenej, quebujach c'u na ri Ajawaxel pa qui k'ab ri aj israelib.” Ri Jonatan xucoj ri rakan u k'ab che u pakalic, teren c'u ri to'l rech chrij. Ri Jonatan quebukasaj pa ulew ri to'l rech quebuq'uis qui cämisaxic. Pa we nabe ch'ojinic ri', ri Jonatan rachil ri to'l rech man xebeytaj taj che qui cämisaxic juwinak achijab. Conojel ri e c'o pa ri kajebal, xukuje' ri e c'o chrij ri kajebal, xenoj che xe'n ib. Ri ajch'ojab ri e c'o che chajinelab xukuje' ri e jujun tak k'at e banal tak ch'o'j xukuje' xquixe'j quib. Xbantaj c'u ne jun cabrakan ri xukuje' xuslabej ri ulew, xc'ulmataj c'u jun nimalaj xe'n ib. Ri e u chajinelab ri Saul, ri e c'o pa Gabaa aj Benjamin, xequil ri aj pilisteyib quetililic quexiq'uinilobic quebe jeri' quebe jela'. Ri Saul xubij chque ri ajch'ojab ri e teren chrij: “Chixsolinok rech cäkilo jachin ri kachil ri man c'o taj.” Aretak xban ri solinic, xilitajic chi man c'o ta ri Jonatan xukuje' ri to'l rech. C'o c'ut ri u caxa ri Dios chquixo'l ri aj israelib pa ri k'ij ri', ri Saul xubij che ri Ahiy: “Chac'ama' ulok ri caxa ri rech ri Dios waral.” Aretak cätajin cäch'aw ri Saul ruc' ri cojol tabal tok'ob, ri tuquin ib chquixo'l ri ajch'ojab aj pilisteyib cätajin cänimatajic. Xubij c'u ri Saul che ri cojol tabal tok'ob: “Man cac'am ta chi ulok.” Je c'u ri' ri Saul xukuje' conojel ri rajch'ojab xquimulij quib xquiq'uiak quib che ch'ojinic. Sibalaj c'u nim ri tuquin ib ri c'o chquixo'l ri aj pilisteyib, chi xak e are' chic xquiq'uis qui cämisaaxic quib chquixo'l. Are chi c'u ri aj hebreyib ri e k'axenak ojer cuc' ri aj pilisteyib ri e petinak cuc' che u banic ri ch'o'j, xek'ax cuc' ri aj israelib ri e achilaninak ri Saul xukuje' ri Jonatan. Conojel c'ut ri aj israelib ri xquic'u' quib pa tak ri u juyub ri Eprain aretak xquetamaj chi ri aj pilisteyib quebanimajic, xebe che cokataxic xukuje' che u banic ch'o'j cuc'. Ri ch'o'j xopan c'ä pa Bet-aben ri Ajawaxel xebuto'tajisaj ri aj israelib pa we k'ijol ri'. Sibalaj c'u e tuktubinak chic ri aj israelib pa ri k'ij ri', man c'o ta c'u jun c'o jas u tijom rumal rech chi ri Saul xebucoj ri achijab chuxe' chi'nic ri kas cäban na, xcha': “C'okotajinak jachin ri c'o jas cutijo c'ä majok cäkaj ri k'ij, c'ä majok chinch'äcan paquiwi' ri qui banom qui c'ulel chwe.” Ri ajch'ojab xebopan c'u pa jun c'ache'laj ri c'o wi juyubal räx cab cho ri ulew. Aretak ri winak xeboc pa ri c'ache'laj, ri juyubal räx cab cäbelelic jach' ri ja'; man c'o ta c'u jun xno'w jubik', rumal ri xe'n ib che ri chi'nic ri kas cäban na. Are c'u ri Jonatan, ri man xuta' taj ri chi'nic ri kas cäban na ri xucoj ri u tat paquiwi' ri ajch'ojab, xuyuk ri che' ri c'o pu k'ab, xurub ri u wi' chupam jun akaj re juyubal räx cab xutij c'u wa', chanim xuya' u chuk'ab. Jun c'ut chque ri ajch'ojab aj israel xubij che: “Ri a tat e u cojom ri ajch'ojab chuxe' chi'nic ri kas cäban na, u bim c'ut apachin ta ne ri cutij jun jasach cux na c'okotajinak. Rumal ri' ri winak sibalaj e tuktubinak.” Ri Jonatan xutzelej u bixic, xubij: “Ri nu tat u banom jun nimalaj c'ax che ri nim tinimit. Chawila' sibalaj in cowirinak rumal u na'ic jubik' we ri juyubal räx cab ri'. C'o ta c'u na ri qui chuk'ab ri winak we ta xquitij camic jubik' ri qui tokim che ri c'ulel. ¡Sibalaj ta nim ta na ri' ri c'ax ri xquiban ta chque ri aj pilisteyib!” Pa ri k'ij ri' ri aj israelib xequich'äc ri aj pilisteyib, xquitij qui chuk'ab cuc' kas pa Micmas c'ä pa Ajalon. Are c'u ri ajch'ojab aj israelib sibalaj e k'itajinak, xquiq'uiak c'u quib puwi' ri quesan chque ri c'ulel, xequic'am c'u chij, ati'tab tak wacax xukuje' alaj tak ama'ib tak wacax, xequitok'ola qui kul cho ri ulew xquitij ronojel ri ti'j ruc' quic'. E c'o c'u jujun xequibij che ri Saul: “Ri winak cätajin quemacun chuwäch ri Ajawaxel, cätajin c'u cäquitij ti'j rachil ri u quiq'uel.” Xubij c'u ri Saul: “Ri ix man kas ta ix jic. Chiwolkotij ulok jun nimalaj abaj c'ä waral. Xubij chi c'u na ri Saul chibij chque ri winak chquijujunal chequic'ama' ulok ri ama' qui wacax o ri qui chij, rech ix quixtok'ow u kul chewok c'ut, memacun c'ut chuwäch ri Ajawaxel u mac rech ri u tijic ri ti'j rachilam ri u quiq'uel.” Kas pa ri chak'ab ri', chquijujunal xquic'am ulok ri ama' qui wacax, xquitok' c'u u kul chila'. Ri Saul, pa rech wi xuwoc jun porobal chila', che ri Ajawaxel, are c'u wa' ri nabe ri xutas che. Xubij chi c'u ri Saul: “Cujkaj bic pa we chak'ab ri' che u takexic qui ch'äquic ri aj pilisteyib cäkatokij c'u conojel ri jastak quech c'ä cäsakar na, man c'o ta c'u jun chque cäkac'asba' ta canok.” Conojel xquitzelej u bixic: “Bana' la jachique ri utz quil la.” Xubij c'u ri cojol tabal tok'ob: “C'ä majok c'o jas chekabana', ka ta na ka no'j che ri Dios.” Ri Saul xuta che ri Dios: “¿La quintakej cokataxic ri aj pilisteyib? ¿La quebe jach la pa qui k'ab ri aj israelib?” Are c'u ri Ajawaxel man c'o ta xutzelej u bixic pa ri k'ij ri'. Xubij c'u ri Saul: “Chekeb ulok ri quinimakil tak ri e banal ch'o'j waral, chich'obo' jachin banowinak we mac ri' camic. Ri chi'nic ri kas cäban na quincha' pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri colol rech ri Israel, chi pune' are' xbanow ri nu c'ojol Jonatan, cäcäm na.” Man c'o ta jun ajch'o'j c'o ta jas xutzelej u bixic che: rumal ri' ri Saul xubij chque conojel ri aj israelib: “Chixc'ol ix che we juperaj ri', ri in xukuje' ri nu c'ojol cujc'oji' chi che ri juperaj.” “Bana' la jachique ri utz quil la,” xecha' ri ajch'ojab. Ri Saul xurak u chi', xubij: “Ajawaxel xukuje' u Dios ri Israel, ¿jasche man c'o ta jas xtzelej la u bixic che ri pataninel ech la? We in ri in ajchak'mac o are' ri nu c'ojol Jonatan, aretak chujoc che u ch'obic quel na ulok ri Urim; we c'u are' ajchak'mac ri Israel, ri tinimit la, aretak chujoc che u ch'obic are quel na ulok ri Tumin.” Ri ch'obonic are xkajben ri Jonatan xukuje' ri Saul, ri tinimit man c'o ta mac xukajbej. Xubij chi c'u ri Saul: “Chixch'obon chkaxo'l ri nu c'ojol Jonatan xukuje' ri in.” Xkaj c'u ri ch'obonic puwi' ri Jonatan, rumal c'u ri' xubij ri Saul che ri Jonatan: “Chak'alajisaj chnuwäch jas ri a banom.” Ri Jonatan xuk'alajisaj xubij: “Kastzij xinna' jubik' ri juyubal räx cab ruc' ri u wi' ri che' ri wuc'am pa nu k'ab. In c'o c'ut ri', nu yo'm nu tzij quincämic.” Ri Saul xurak u chi', xubij: “¡Chuya' ri Ajawaxel jun c'axalaj c'äjisabal wächaj chwe we man catcäm ri at, Jonatan!” Are c'u ri tinimit xutzelej u bixic che ri Saul xubij: “¿Jas ta che cäcäm ri Jonatan, u yo'm c'u jun nimalaj ch'äcanic che ri Israel? ¡Man cäban ta wa'! ¡Pa ri u bi' ri Ajawaxel, man cätzak ta na jun wi'aj re ri u jolom cho ri ulew! Rumal rech chi ri u banom camic u banom rumal ri u to'banic ri Dios.” Je xuban wa' ri tinimit rech cäcolotaj ri Jonatan rech man cäcäm taj. Xuk'il c'u rib ri Saul che u takexic u banic ch'o'j cuc' ri aj pilisteyib ri xetzelej pa ri culew. Jeri' ri Saul xumajij ajawinic pa Israel, xch'ojin c'u cuc' conojel ri e u c'ulel ri xebel ulok chrij pa ronojel c'olbal, e are c'u wa' ri Moab, ri Amon, ri Edom, ri ajawinel ri c'o pa Soba xukuje' ri aj pilisteyib. Apawije' ta ne ri cäbe wi che u banic ch'o'j, cäch'äcanic. Xebumulij ajch'ojab, xbe c'u che u ch'äquic ri Amalec, xucol c'ut ri Israel pa qui k'ab tak ri eläk'omab. Ri e u c'ojol ri Saul e are wa': Ri Jonatan, ri Isu xukuje' ri Malquixu. Ri quieb u mia'l e are wa': ri Merab, ri nabeal, ri Mical ri chak'axel. Ri u bi' ri rixokil ri Saul, Ahinoam, u mia'l ri Ahimaas. Ri qui nimal ri rajch'ojab cäbinax Abner (ri u tat ri Abner are' ri Ner, ri rican ri Saul are' ri Ner). Ri u tat ri Saul are' ri Sis, ri u tat ri Abner are' ri Ner, ri qui tat ri Sis xukuje' ri Ner are' ri Abiel. Amak'el xeban cämisanelalaj tak ch'o'j che qui c'ulelaxic ri aj pilisteyib conojel ri k'ij ri xc'asi' ri Saul; rumal ri' ri Saul cucoj chquixo'l ri rajch'ojab apachique cowilaj achi ri man c'o ta cabirbob wi. C'o jun k'ij xubij ri Samuel che ri Saul: “Ri Ajawaxel xinutako rech catincoj che ajawinel pa Israel, ri u tinimit. Rumal ri' chatatabej jachique ri craj ri Ajawaxel cubij chawe. Jewa' cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: ‘Quinc'äjisaj qui wäch ri aj amalesib u mac rech ri xquiban che ri Israel, xquik'atij pa ri u be aretak u petic pa Ejipt. Rumal ri', jät chabana' c'ax chque; chasachisaj qui wäch junam cuc' conojel ri jastak quech, matok'obisaj qui wäch. Chebacämisaj achijab xukuje' ixokib, ac'alab pune' c'äte xil qui wäch, ama'ib tak wacax, chij tak, cameyib tak xukuje' ati'tab tak bur.’ ” Ri Saul xebusiq'uij ri winak xerajilaj pa Telaim. E quieb sient mil (200,000) achijab ri quebin che cakan xukuje' lajuj mil (10,000) achijab aj Juda. Xbe c'u ri Saul che u suq'uil ri u tinimit ri Amalec xuya' rib chunakaj ri nima', xubij chque ri aj quenitab: “Chitasa' iwib. Chixel bic chquixo'l ri aj amalesib, rech man quinsachisaj ta i wäch junam cuc' we winak ri'; ri ix utz xiban chque ri aj israelib aretak qui petic pa Ejipt.” Ri aj quenitab xebel chquixo'l ri aj amalesib. Ri Saul xuchaplej qui cämisaxic ri aj amalesib kas pa Habil c'ä pa Xur ri c'o pa ri u c'ulbatil ri Ejipt, xch'äcan c'u paquiwi'; xkaj ri Agag pu k'ab c'aslic xak xuyutu ri cajawinel ri aj amalesib, xebucämisaj c'u conojel ri rajch'ojab. Are' c'u ri Saul xukuje' ri e rajch'ojab xquic'asba' can ri Agag, man c'u xequicämisaj taj ri chij ri sibalaj e je'l na, mawi ri ama'ib tak wacax, mawi ri alaj ama'ib tak wacax ri sibalaj e chak' na, mawi ri ama'ib tak chij, mawi xquisachisaj qui wäch ri jastak ri pakal cajil, pune' c'u ne xquisachisaj qui wäch conojel ri man e c'o ta qui patan ri man pakal ta cajil. Ri Ajawaxel xuch'abej c'ut ri Samuel, xubij che: “Quinbisonic chi xincoj ri Saul che ajawinel, rumal rech chi u tasom rib chwij man e u tz'akatisam ta ri nu takanic.” Ri Samuel man curik ta chic jas cubano, man xwar ta ronojel ri jun ak'ab xubochi'j c'u ri Ajawaxel. Chucab k'ij sibalaj ak'ab xwalijic rech cäbe che u c'ulaxic ri Saul, xbix che chi xbe pa Carmel, u walijisam c'u jun tz'ak chila' che natabal, xucoj c'ut ri u be, xutakej bic pa Jilgal. Xbe c'u ri Samuel jawije' c'o wi ri Saul, xubij c'u wa' che: “Ri Ajawaxel chtewichi'n la. Xtz'akat c'ut ri u takanic ri Ajawaxel wumal.” “¿Jas c'u qui banic tak ri' ri qui benic tak ri chij ri quinto xukuje' tak ri qui quewu'nic tak ri wacax ri cätajin quinto?” xcha' ri Samuel. “E c'amom ulok pa Amalec,” xcha' ri Saul, “rumal rech chi ri winak man xequicämisaj taj ri je'licalaj tak chij xukuje' ri je'licalaj tak ama'ib tak wacax che qui chi'xic che tabal tak tok'ob che ri Ajawaxel ri Dios la. Ka sachom c'u qui wäch conojel ri niq'uiaj chic.” “Chatz'apij u pa a chi' quinya' c'u na u bixic chawe ri xubij ri Ajawaxel chwe chak'ab,” je u tz'apixic u pa u chi' wa' xban rumal ri Samuel. “Ch'aw la,” xcha' ri Saul. Ri Samuel xubij che: “¿La ma ta aweta'm chi man nim ta a k'ij? At uxinak c'u ne c'amal qui be ri amak' aj israelib, at u tasom c'u ri Ajawaxel che cajawinel ri aj israelib. Je c'u ri', we are' ri Ajawaxel xattakow bic xuya' bic takanic chawe chi casachisaj qui wäch ri ajmaquib tak aj amalesib, xukuje' che qui banic c'ax chque c'ä caq'uis na tzij paquiwi'. ¿Jasche man xebanimaj taj ri e u takanic, xbe c'u awanima' ruc' ri xtokix che ri c'ulel, xaban c'u ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel?” Ri Saul xutzelej u bixic: “Ri in xebennimaj ri e u takanic ri Ajawaxel, xintz'akatisaj ri xinutak che u banic: xinyut ulok ri Agag, ri cajawinel ri aj amalesib, nu sachisam c'u qui wäch ri aj amalesib. E are' c'u ri ajch'ojab xquiban quech chque ri chij, ri ama'ib tak wacax, ri sibalaj e je'l na chquixo'l ri ya'tal u sachisaxic qui wäch, rech quequipil che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri Dios la pa Jilgal.” Xubij c'u ri Samuel: “Are c'u sibalaj cäkaj na chuwäch ri Ajawaxel chi cänimaxic, che u q'uexwäch ri qui chi'xic tabal tak tok'ob xukuje' tak tabal tok'ob ri quechajirisaxic; are nim na u banic ri u nimaxic xukuje' ri u ya'ic xiquinaj che ri cubij che u q'uexwäch ri qui chi'xic tabal tak tok'ob xukuje' ri qui xepoyil tak ri chij. Sibalaj cämacun ri man cäniman ta che jacha' ri cuban ch'obonic; cäjunamataj ruc' ri quebuk'ijilaj tak diosib, are je u banic wa' ri man cäniman ta che. Rumal c'u rech chi e apakchi'm ri e u takanic are c'u ri are at u pakchi'm jacha' ajawinel.” Xubij c'u ri Saul che ri Samuel: “Je' in macuninak, man xinban taj ri u takanic ri Ajawaxel xukuje' tak ri u pixbenic ri xbij la chwe, xinxe'j wib chquiwäch ri winak, are xinnimaj ri xquibij chwe. Are c'u ri in quinbochi'n che la chi casach la nu mac chatzelej la wuc' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel.” “Man quintzelej ta awuc',” xcha' ri Samuel che ri Saul, “rumal rech chi ri at apakchi'm ri u takanic ri Ajawaxel, ri are' xukuje' at catupakchi'j c'ut ri are jacha' rajawinel ri Israel.” Ri Samuel xusutij rib che relic bic, are c'u ri Saul xuchap che ri u chi' ri u k'u' xutanc'ayij c'ut. Xubij c'u ri Samuel che ri Saul: “Ri Ajawaxel je u banom wa', u tanq'uiyim camic ri ajawic pa a k'ab puwi' ri Israel. Resam chawe, cujach c'u pu k'ab jun awinakil, ri utz na chawäch at. Ri Dios ri are' ri u juluwem ri Israel, man cuban ta tzij mawi cutzelej ta rib chrij man c'u xak ta winak chi cutzelej ta rib chrij.” “Ri in, in macuninak,” xcha' ri Saul. “Quintz'onoj jun tok'ob che la chi chquiwäch ri nimak tak tatayib ri e c'o pa Israel xukuje' chuwäch ronojel ri tinimit takej la u ya'ic nu k'ij jacha' ajawinel. Chtzelej ba la wuc' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel ri Dios la.” Xtzelej c'u na ri Samuel ruc' ri Saul, xuk'ijilaj c'u wa' ri Ajawaxel. Xuya' takanic ri Samuel xubij: “Chc'am ulok ri Agag chnuwäch, rajawinel ri Amalec.” Ri Agag man xuban ta quieb u c'u'x xetac'al chuwäch ri Samuel, are c'u pa u c'u'x chi man curik ta chic ri c'ayilaj cämical ri c'o puwi'. Xubij c'u ri Samuel che: “Man c'o ta cal ri q'uialaj ixokib xecanaj can rumal ri a ch'ich' re ch'o'j. Cäcanaj c'u na can ri a nan junam cuc' wa'.” Man c'o ta chi c'u xreyej ri Samuel, xuban ch'akatak che pa Jilgal, chuwäch ri Ajawaxel. Xuwi xban taj wa' xbe ri Samuel pa Rama, are c'u ri Saul xpaki' cho rachoch ri c'o pa Gabaa. Ri Samuel mawi jumul xril chic u wäch ri Saul, pune' c'u sibalaj xbisonic chi xutzelej rib ri Ajawaxel che u cojic ri Saul che rajawinel ri Israel. Ri Ajawaxel xubij che ri Samuel: “¿C'ä jampa' lo catanaba' u bisoxic ri Saul? Man quinwaj ta chic cutakej ajawinic pa Israel. Jät, chanojisaj ri u c'a' che aseit, are c'u quinwaj chi catbe cho rachoch ri Isayi, ri aj Belen, xcha'taj jun u c'ojol wumal rech cäcanaj che ajawinel.” “¿Jas lo quinban che nu bic?” xcha' ri Samuel. “We cäretamaj ri Saul, quinucämisaj na ri'.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Chac'ama' bic jun alaj ati't wacax chabij chi caya' che tabal tok'ob chnuwäch, chawula'j c'u ri Isayi rech cac'oji' awuc' aretak cachi'j ri tabal tok'ob, quinbij c'u na chawe ri rajawaxic u banic awumal. Chatasa' che ajawinel jachin ri quinbij chawe.” Ri Samuel xuban ri xtak wi rumal ri Ajawaxel. Aretak xopan pa Belen, ri nimak tak tatayib re ri tinimit xebel ulok che u c'ulaxic ruc' jubik' xe'n ib, xquic'ot c'u u chi', xquibij che: “¿La lal petinak pa jamaril?” “Je wa',” xcha' ri Samuel. “Xinpe che u chi'xic jun tabal tok'ob che ri Ajawaxel, chich'ajch'ojirisaj iwib chiniwachilaj che u chi'xic ri tabal tok'ob.” Ri Samuel xuch'ajch'ojisaj ri Isayi xukuje' ri e u c'ojol, xerula'j c'u che u tijic ri tabal tok'ob. Aretak xebopanic, ri Samuel xtake u wäch che ri Eliab xuchomaj c'ut: “Are ba kas achi wa' ri xucha' ri Ajawaxel rech cacanaj che ajawinel.” Xubij ri Ajawaxel che: “Are maya' a wäch che ri u wächbal mawi che ri u nim rakan, wetzelam u wäch wa'. Man are ta cäya' u k'ij ri cäril ri winak; ri winak are cuya' u wäch chque tak ri wächbal, are c'u ri in are quinya' nu wäch che ri anima'.” Xpe c'u ri Isayi xusiq'uij ri Abinadab, xutac'aba' chuwäch ri Samuel; xubij c'u ri Samuel: “Mawi are ta wa' ri cha'tajinak rumal ri Ajawaxel.” Ri Isayi xutac'ab chic ri Sam; xubij c'u ri Samuel: “Mawi ne are' wa' ri chatajinak rumal ri Ajawaxel.” Ri Isayi xebutac'aba' ri wukub u c'ojol chuwäch ri Samuel, xubij c'u na ri Samuel che chi mawi jun chque cha'tajinak rumal ri Ajawaxel. Xuc'ot u chi' chuq'uisbalil, xubij c'u ri Samuel che: “¿A ma ta e c'o chic niq'uiaj a c'ojol?” “Are craj na ri ch'utin na, are cachajin ri tzobaj,” xcha' ri Isayi. “Chataka' u tzucuxic,” xcha' ri Samuel, “man cäkachaplej ta c'u na ri k'ijilanic c'ä cul na ri are'.” Xtak c'u u siq'uixic rumal ri Isayi. Ri ala sibalaj quiäk u k'o'tz, c'amel xukuje' sibalaj utz ri u ca'yebal. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Samuel: “Are wa'. Chatwalij ba' chatasa' che ajawinel.” Xuc'am c'ut ri Samuel ri u c'a' ri c'o aseit chupam, xutas ri c'ojol ala chquiwäch conojel ri e rachalal jacha' che ajawinel, ri cabinax David. Pa we jok'otaj ri', ri ruxlabal ri Ajawaxel xk'ijin puwi' ri David. Xwalij c'u ri Samuel xtzelej pa Rama. Are c'u ri Ruxlabal ri Ajawaxel u tasom chi rib che ri Saul, jun itzel uxlabal c'ut takom rumal ri Ajawaxel, cäbanow c'ax che. Rumal ri' ri e c'o che u patanixic xquibij che: “¿Jacha' ri quil la, kajaw, jun itzel uxlabal ri takom rumal ri Dios cätajin cuban c'ax che la? Rumal ri', ya' la takanic chque we pataninel tak ech la ri' chi chquitzucuj jachin jun ri reta'm rok'isaxic arp, rech aretak cuban c'ax ri itzel uxlabal che la, chrok'isaj ri arp cäto'taj c'u na la jubik'.” “Chitzucuj ba jachin jun ri kas utz cäk'ojomanic, chic'ama' ulok wuc',” xcha' ri Saul. Jun c'ut chque xubij: “In wilom chi jun chque ri u c'ojol ri Isayi, ri aj Belen, sibalaj reta'm cäk'ojomanic; xak c'u u tz'akat chic, chi jun cowilaj ajch'o'j, sibalaj cuchomaj na ri cubij; sibalaj je'lic ri u ca'yebal c'o c'ut ri u to'banic ri Ajawaxel ruc'.” Xebutak c'u bic tako'n ri Saul ruc' ri Isayi, rech quebix che: “Chataka' ulok ri a c'ojol David chwe, ri quechajin ri chij,” ri Isayi xutak bic ri David ri u c'ojol rech cabe cho rachoch ri Saul. Ri Isayi xutak bic che ri Saul jun bur rekam caxlanwa, jun tz'um u wa'l uva xukuje' jun alaj q'uisic'. Jewa' ri ropanem ri David ruc' ri Saul, xcanaj che pataninel rech, sibalaj c'u xlok'ok'ex rumal ri Saul xucoj c'u che to'l rech. Ri Saul xutak u bixic che ri Isayi, xubochi'j chi chuya' can ri David ruc', rumal rech chi sibalaj xkaj chuwäch. Aretak cäpe ri itzel uxlabal ri cuban c'ax che ri Saul, ri David cuc'am ri arp cuchap u k'ojomaxic. Ruc' wa' catzelej ri ranima' ri Saul pa u c'olbal, coc'ow ri c'ax che, cutas c'u rib ri itzel uxlabal che. Ri aj pilisteyib xequimulij ri cajch'ojab che ch'o'j, xquimulij c'u quib pa Soc, jun tinimit wa' re Juda, xquicholajij quib pa Epes-damim, ri c'o chuxo'l ri Soc ruc' ri Azec. Ri Saul xukuje' ri aj israelib xquimulij quib xquicholajij quib pa ri beya' ri c'o pa Ela, cäquisuc'umaj quib che u banic ri ch'o'j cuc' ri aj pilisteyib. We winak ri' qui yo'm quib puwi' ri jun juyub, xukuje' ri aj israelib qui yo'm quib puwi' jun juyub chic, c'o c'u ri beya' chquixo'l. Xel c'u ulok chquixo'l ri aj pilisteyib jun ajch'o'j ri craj ne c'o oxib bara' ruc' oxib k'abaj u taq'ui'c. Goliat u bi', are u tinimit ri Gat. U cojom jun to'bal jolomaj re k'an ch'ich' che ri u jolom, u cojom jun to'bal uwo c'uxaj, xukuje' re k'an ch'ich', ri cäpajan job arob. Ri ch'ich' ri to'bal tak u ch'ec xukuje' re k'an ch'ich' xukuje' ri e u c'abal u ch'ab ri u jequem puwi' ri u teleb. Ri u taq'ui'c ri u tz'imaj ch'ich' xak junam ruc' jun tz'imaj ch'ich' re quemebal, ri u tz'imajil ri u wi' re räx ch'ich' cäpajan oxlajuj (13) libra. Benak c'u ri to'l rech chuwäch. Ri Goliat xutac'aba' rib xubij chque ri ajch'ojab aj israelib: “¿Jasche ix elinak ulok che u banic ch'o'j? Ri in in jun aj pilistey, are c'u ri ix ix c'o chuxe' ri u takanic ri Saul, chicha' ba' jun chixo'l rech cäkaj ulok che ch'ojinic wuc'. We cäticar che nu ch'äquic, ri uj cujux na jacha' lok'om tak pataninelab iwech; we c'u in quinch'äcowic, ri ix quixux na jacha' lok'om tak ka pataninelab. Pa we k'ij ri', quebentzur ri ajch'ojab ri e c'o pa Israel: ¡Chiya' jun achi chwe ri cäch'ojin wuc'!” Aretak xuta' ri Saul xukuje' conojel ri aj israelib ri e u tzij ri aj pilistey, xpe canima' xenoj c'u che xe'n ib. C'o jun achi pa Belen Isayi u bi', ri sibalaj nim winak chic pa tak ri u k'ij ri Saul. We achi ri' e c'o wajxakib u c'ojol, jun chque wa' are ri David. cäbe pa ri kajebal jawije' e c'o wi ri rajch'ojab ri Saul, catzelej c'u pa Belen che qui chajixic ri e u chij ri u tat. Are' c'u ri aj pilistey ri' quel ulok che qui tzuric ri aj israelib ak'ab xukuje' benak k'ij, je xutakej u banic wa' cawinak (40) k'ij. C'o c'u jun k'ij ri Isayi xubij che ri David ri u c'ojol: “Chac'ama' juwinak wajxaklajuj (38) libra che we q'uilim trico ri', xukuje' lajuj caxlanwa chebac'ama' bic chanim pa ri ch'o'j chque ri awatz. Chebac'ama' bic we lajuj (10) quexu ri' caya' che ri qui nimal ri ajch'ojab. Chawila' jas ri qui banom ri awatz chac'ama' ulok jun jasach chwe ri cac'utuwic chi utz qui wäch.” Are c'u ri Saul xukuje' ri e ratz ri David xukuje' conojel ri aj israelib e c'o pa ri beya' aj Ela cätajin cäquitij qui chuk'ab cuc' ri aj pilisteyib. Ak'ab xwalij ri David che ri ucab k'ij, xebuya' can ri chij pu k'ab jun chic, xutakej ri u be xebuc'am bic ri jastak ri xejach pu k'ab rumal ri Isayi. Aretak xopan pa ri kajebal jawije' ri cätajin wi ri ch'o'j, ri ajch'ojab elem cäquiban bic che u banic ch'o'j, cäquirak c'u qui chi' che u banic ri ch'o'j. Ri aj israelib xukuje' ri aj pilisteyib xquicholajij quib xuc'ulaj tak rib qui wäch. Ri David xebujach can ri jastak ri e ruc'am ulok pu k'ab ri chajil que ri jastak quech ri ajch'ojab, caxiq'uinic xbec xunima' rib chquixo'l ri ajch'ojab che u ta'ic chque ri ratz jacha' e c'olic. Aretak cätajin cätzijon cuc', ri ajch'o'j aj pilistey xebutzur chi jumul ri aj israelib jacha' ri u takem ulok u banic pa tak ri k'ij ri'. Xuta' c'u ri David. Ri aj israelib, xuwi xquilbej u wäch we achi ri', sibalaj xquixe'j quib, xebanimaj chuwäch, je xquibij wa': “¿La xiwil ri achi ri elinak ulok? ¡Petinak che qui tzuric ri aj israelib! Jachin ta ne ri cäticar che u ch'äquic, ri ajawinel cuya' q'ui u k'inomal, cuya' na ri u mia'l che rixokil xukuje' man c'o ta chi tojbal cäquitoj chi na ri e rachalaxic.” Ri David xuc'ot qui chi' ri e c'o pa u xcut, xubij chque: “¿Jas lo ri caya' na che ri achi ri cäcämisan we aj pilistey ri' cuyub c'ut ri u yok'ic ri Israel? ¿Jachin ta c'u ne wa' we pilistey ri' ri k'ijilal diosib rech quebutzur ri rajch'ojab ri c'aslic Dios?” Ri e are' xquitzelej u bixic jas ri qui bim nabe, ri cäya' na che ri cäcämisan ri Goliat. Are c'u ri Eliab, ri ratz ri David, ri xuto jas ri xutzijoj cuc' we achijab ri', xyactaj royowal chrij xubij che: “¿Jas ri xalabana' waral? ¿Jachin ruc' xebaya' wi can conojel tak ri chij ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak? In weta'm chi sibalaj at nimol awib xukuje' ri e itzel tak a chomanic, at petinak xak xuwi che rilic ri ch'o'j.” “¿Jas puch ri xbantaj wumal,” xcha' ri David, “xak alicha' in ch'awinak?” Xutas c'u rib chquij ri ratz, aretak xuta' chi che jun, je xbix chi che. E c'o c'u jujun ri xquitatabej ri c'otoj chi'aj ri xuban ri David xebe c'u che u bixic che ri Saul, xtak c'u u siq'uixic rumal. Xubij ri David che ri Saul: “C'o ba' matuktub ri ranima' u mac rech we pilistey ri'; ri in c'ut ri in pataninel ech la, quinbe na che ch'ojinic ruc'.” “Man catcuin taj catbe ta xak a tuquiel che u tijic a chuk'ab ruc' we pilistey ri',” xcha' ri Saul che, “rumal rech chi sibalaj c'ä at ac'al na; are c'u ri are', are' jun ajch'o'j kas pa ri u c'ojolal.” Ri David xutzelej u bixic: “Aretak ri in, ri pataninel ech la, quebenchajij tak ri u chij ri nu tat, we jun coj o jun os capetic cuc'am bic jun chij chquixo'l ri chij, quinterenej quinwesaj c'u pa u chi'; we c'u cäpe chwij quinchap che ri u cacate' quinchap c'u u ch'ayic c'ä quincämisaj na. Pune' ta c'u ne jun coj pune' ta c'u ne os, we pataninel ech la ri' cucämisaj. Are' c'ut we pilistey ri' ri k'ijilal tak diosib je cuc'ulmaj na, u mac rech chi e u tzurum ri e rajch'ojab ri c'aslic Dios. Ri Ajawaxel in u to'tajisam man e cuininak ta ri rixq'uiak ri coj xukuje' ri e rech ri os chwe, xukuje' qui nu to'tajisaj na pu k'ab we pilistey ri'.” Xubij c'u ri Saul che: “Jät, are ba' ri Ajawaxel chatachilanok.” Xtakan c'u ri Saul chi cacoj ri atz'iak chrij ri David cuc' ri atz'iak ri cucoj ri are', xcoj c'u jun to'bal jolomaj re k'an ch'ich' chujolom, xcoj jun to'bal uwo u c'u'x. Chuq'uisbal, ri David xuxequeba' ri ch'ich' re ch'o'j xe' u pam, chrij ri ratz'iak, je u banic wa' xuchaplej binem, man nak'atal ta c'u che qui cojic wa'. Xubij c'u che ri Saul: “Man quincuin taj quinbin ruc' ronojel wa' chwij, rumal rech chi man in nak'atal ta che qui cojic wa'.” Xebujolij conojel wa' chrij, xuc'am ri u che', xebucha' job pilim tak abaj pa ri nima', xebuya' chupam ri u ya'l ri ruc'am ulok, c'o c'u ri riquiak' pa u k'ab, xutac'aba' c'u rib chuwäch ri pilistey. Ri pilistey, nojimal, cätajin cänakajin che ri David. Nabe c'u ri to'l rech chuwäch. Aretak ri pilistey xca'y che ri David, xrilo chi xa jun ala, ri quiäk u k'o'tz' ri sibalaj utz cäca'yic, man xoc ta il chuwäch, xane' xubij che: “¿La xa pa u in jun tz'i', chi catpe che nu ch'ayic cuc' che'?” Xuc'okoj c'u ri David pa u bi' ri u dios. Xubij chi c'u che: “Tasaj waral, quinya' c'u na ri a ti'jal che qui ti' ri c'uch xukuje' che qui ti' ri juyubal tak awaj.” Ri David xutzelej u bixic che: “Ri at at petinak che u banic c'ax chwe ruc' ch'ich' re ch'o'j xukuje' tz'imaj ch'ich' xukuje' u c'abal ch'ab are c'u ri in quinbe che u banic c'ax chawe pa ri u bi' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri qui Dios ri ajch'ojab aj israelib, ri e a tzurum. Camic catujach na ri Ajawaxel pa nu k'ab, kas c'u camic catincämisaj na, quinwesaj c'u na ri a jolom, e are' c'u ri cäminak tak ajch'ojab aj pilisteyib quebenya' na chque tak ri c'uch xukuje' chque tak ri juyubal tak awaj, je c'u ri' ronojel ri uwächulew cäretamaj na chi are' kas Dios ri c'o pa Israel; conojel ri quimulin quib waral cäquetamaj na chi ri Ajawaxel man cato'tajisan taj ruc' ch'ich' re ch'o'j mawi ruc' tz'imaj ch'ich'. We ch'o'j ri' rech ri Ajawaxel, are c'u quixjachow na ri ix pa ka k'ab.” Ri pilistey xwalijic xpe che u c'ulaxic ri David. Ri David xutac'aba' rib chuwäch ri pilistey che u banic ch'o'j ruc': xunim ri u k'ab chupam ri u chi'm, xresaj c'u jun abaj, xuq'uiak c'u ruc' ri riquiak' che ri pilistey, xusoc che ri u metz'al ri u palaj. Ruc' ri abaj ri xe' ch'apal che ri u metz'al ri u palaj, ri pilistey jupulic xkaj cho ri ulew. Je c'u wa' ri u ch'äquic ri pilistey xuban ri David. Ruc' xa' jun iquiak' xukuje' xa jun abaj, xusoc c'ut ri pilistey xucämisaj c'ut. Man c'o ta c'u ne kok'ebal pu k'ab, c'ä xiq'uinic xuya' rib pa u xcut ri pilistey, xumajij ri u ch'ich' re ch'o'j, xujusij pa ri rij, ruc' c'u wa' xuq'uis u cämisaxic. Aretak xbantaj wa' xresaj ri u jolom. Aretak xquil ri aj pilisteyib chi xcäm ri cajch'o'j ri sibalaj nim u k'ij, xebanimaj conojel. Are c'u ri achijab aj Israel xukuje' ri e aj Juda xequiya' rakoj tak chi'aj re ch'o'j, xebe che cokataxic c'ä xebopan na chuchi' ri tinimit Gat xukuje' c'a chuchi' ri tinimit Ecron. Pa ronojel ri be ri quel pa Saaraim copan c'ä pa Gat xukuje' Ecron xepopoxin can tak ri ajch'ojab aj pilisteyib. Aretak e okatatajinak chic ri aj pilisteyib, ri aj israelib xetzelejic xequijoc bic conojel ri jastak quech ri ajch'ojab aj pilisteyib. Xuc'am c'u ri David ri u jolom ri pilistey, xuc'am bic pa Jerusalen, are c'u ri e u chacubal re ch'o'j xebuya' can pa ri u cäbal ri lic'om. Ri Saul u c'otom chi c'u u chi' ri Abner, ri quinimal ajch'ojab, aretak xrilo chi benak ri David che u c'ulaxic ri pilistey xubij che: “Abner, ¿jachin ri u tat wa' we ala ri'?” “Ruc' chi'nic ri kas cäban na, quincha' che la chi man weta'm taj,” xcha' ri Abner. “Chatatabela' ba',” xcha' ri ajawinel. Rumal c'u ri', aretak ri David xtzelej ulok che u cämisaxic ri pilistey, c'ä ruc'am c'u ulok ri u jolom pu k'ab, xc'am rumal ri Abner xuc'am c'u bic chuwäch ri Saul, ri xc'ot u chi' rumal, xubij che: “Ala, chabij chwe, ¿Jachin ri a tat?” Ri David xutzelej u bixic che: “Are' nu tat ri Isayi, ri aj Belen, pataninel ech la.” Aretak c'u xuq'uis tzijonem ri David ruc' ri Saul, ri Jonatan sibalaj xbe ranima' ruc' ri David, sibalaj nim ri u lok'al chuwäch je ta ne ri are' chbil rib. Ri Saul pa re wi pa ri k'ij ri' xucoj che pataninel rech, man xutzokopij ta bic chi cätzelej ta cho rachoch ri u tat. Ri Jonatan xukuje' ri David junalic chi'nic ri kas cäkaban na xecha' chi cacaj quib, are' c'u ri Jonatan sibalaj xulok'ok'ej ri David jacha' ri kas are' chbil rib. Xak c'u u wi' chic, ri Jonatan xujolij ri u k'u' xukuje' ri ratz'iak ri u cojom bic, xebuya' c'u che ri David, xrachilaj ri u ch'ich' re ch'o'j ri u q'uiakbal ch'ab xukuje' ri u pas. Rumal rech chi ronojel takanic ri cuya' ri Saul che ri David sibalaj utz u banic cubano, rumal ri' ri Saul xucoj paquiwi' ri achijab ri quebe pa tak ri ch'o'j. Sibalaj c'u xkaj wa' chquiwäch conojel ri ajch'ojab xukuje' chquiwäch ri nimak qui k'ij ri e c'o ruc' ri Saul. Xc'ulmataj c'ut, chi aretak ri ajch'ojab xetzelej ulok aretak cämisatajinak chic ri pilistey rumal ri David, pa conojel tak ri tinimit xebel ulok ixokib che u c'ulaxic ri ajawinel Saul quebixonic xukuje' quexojow ruc' quicotemal cuc'a'm tak tzojtzoj xukuje' tak k'ojom. Xukuje' cätajin quebixonic xukuje' cätajin quexojowic, ri ixokib xquitakej u bixic: “Jun mil (1,000) achijab xebucämisaj ri Saul, lajuj mil (10,000) c'ut xebucämisaj ri David.” Ri xbixic sibalaj c'ax xuna' ri Saul, ruc' c'u sibalaj royowal xubij: “Xya' u bixic chi lajuj mil (10,000) achijab xebucämisaj ri David, are c'u ri in chi xa jun mil (1,000). ¡Xuwi chi craj chi cäquiban cajawinel che!” Chi' c'ut ri Saul xuchaplej u quieblesaxic u c'u'x chrij ri David. Chucab k'ij, ri itzel uxlabal ri takom ulok rumal ri Dios xkaj puwi' ri Saul, je ta c'u ne ri xux jun ch'u'j chupam ri rachoch. Ri David cätajin cuk'ojomaj ri arp, jas ri cuban amak'el, ri Saul c'o ri u tz'imaj ch'ich' pu k'ab. Xuwalajisixtaj ri u tz'imaj ch'ich' are ta xraj xut'is ta che ri David cho ri tapia, ri David quieb mul xel pa ri u be ri u tz'imaj ch'ich' ri Saul. Ri Saul cuxe'j rib chuwäch ri David, are' c'ut ri Ajawaxel cayo'w ri to'banic che ri David man cuto' ta chi c'ut ri are'. Rumal ri' xunajtajisaj che xucoj c'u che c'amal qui be jun mil (1,000) ajch'ojab, ri cänabej chquiwäch che qui banic ch'o'j, cätzelej c'u ulok. Rumal c'u rech chi are ri Ajawaxel cato'wic, ri David utz quel pa ronojel ri cubano. Rumal ri' ri Saul cuxe'j rib chuwäch, aretak carilo chi cäch'äcan amak'el. Conojel c'ut pa Israel xukuje' pa Juda quilok' ri David, are' c'ut cäc'amow qui be aretak quebe che ch'ojinic quetzelej c'u ulok. C'o jun k'ij ri Saul xubij che ri David: “Quinya' ri Merab chawe ri nabeal nu mia'l che awixokil, we cawaj chi catux jun cowilaj ajch'o'j quebaban c'ut ri e u ch'o'j ri Ajawaxel.” Ri Saul cuchomaj chi man rajawaxic taj chi are' ta cäcämisan ri David, xane' are' ta chebanow na ri aj pilisteyib. Xutzelej c'u u bixic ri David che: “Man c'o ta nu banic in, mawi c'o qui banic ri wachalaxic pa Israel, rech ri in quinux u ji' ri ajawinel.” Xc'ulmataj c'ut, chi aretak xopan ri k'ij che u jachic ri Merab ri u mia'l ri Saul che rixokil ri David, che u q'uexwäch ri xuya' ta che, xane' che ri Adriel xuya' wi, ri aj Mehol. Are c'u ri Mical, ri jun chic u mia'l ri Saul, benak u c'u'x che ri David. Aretak c'u xya' u bixic che ri Saul, sibalaj utz xuto, xuchomaj c'u u ya'ic che rixokil ri David rumal rech ri are' cäkaj na pa qui k'ab ri aj pilisteyib. Xubij c'u che ri David chucamul: “Camic kas ba' catux nu ji'.” Xuya' c'u takanic ri Saul chque ri pataninel tak rech, xubij: “Chixtzijon pa iwech wi ruc' ri David chibij che chi ri in, ri in ajawinel, sibalaj quinwaj, xukuje' chi conojel ri e pataninel tak wech sibalaj nim cäquil wi, xukuje' chi are' ri cux na nu ji'.” Ri pataninel tak rech ri Saul xequibij ronojel wa' che ri David, xutzelej c'u u bixic ri David chque: “¿La are pa i c'u'x ix chi cux u ji' ri ajawinel mat c'ax che jun ri meba' xukuje' man c'o ta cac'am che, jacha' ri in?” Ri pataninel tak rech ri Saul xebec xequitzijoj che ri u bim ri David. Are c'u ri Saul craj chi cakaj ri David pa qui k'ab ri aj pilisteyib, xutzelej u bixic chque: “Chibij che ri David chi che u q'uexwäch ri q'uiyisabal ri nak'atal u banic che ri ali ri cäya' che c'ulanem, in, ri ajawinel are utz quinwilo chi quebujach jun sient (100) qui tz'umal ri u wi' ri achijab wi ri aj pilisteyib chwe, rech quinya' rajil u q'uexel chque ri nu c'ulel.” Ri pataninel tak rech ri Saul xequiya' qui bixic tak we jastak ri' che ri David, ri David xuchomaj chi takal che cux u ji' ri ajawinel. C'a majok c'u chetz'akat ri k'ij ri xya' che, ri David xebuc'am bic ri rachijab xbe c'ut xebucämisaj quieb sient (200) aj pilisteyib; xebuc'am bic ri qui tz'umal ri e achijab wi che ri ajawinel, xebujach c'u pu k'ab rech cux u ji'. Xujach c'u ri Saul ri u mia'l, ri Mical u bi' che rixokil. Aretak c'u xuch'ob ri Saul chi ri Ajawaxel cuto' ri David xukuje' chi sibalaj cajwax rumal ri Mical ri u mia'l, sibalaj xnimataj chi na ri u xe'n rib chuwäch, xuban c'u junalic u c'ulel che. Cac'ulmataj c'ut chi aretak quebel ulok ri qui nimal ri aj pilisteyib che u banic ch'o'j, ri David are cäch'äcan na chquiwäch ri niq'uiaj chic ri nimak quekle'n ri e c'o ruc' ri Saul, rumal c'u rech wa' sibalaj nim xil wi. Ri Saul xuya' takanic che ri Jonatan ri u c'ojol xukuje' chque conojel ri rach k'atal tak tzij chi chquicämisaj ri David. Are' c'u ri Jonatan ri sibalaj lok' ri David chuwäch, xuya' u bixic wa' che. Xubij che: “Ri Saul, ri nu tat, cätajin cutzucuj a cämisaxic. Jeri' chwek ak'ab chawila' awib, chac'u' awib pa jun c'olbal ri man k'alaj taj. Ri in quinel na ulok junam ruc' ri nu tat, cujbe c'u na pa ri juyub jawije' ri catec'ol wi. Catinnataj c'u na pa u jolom, quinwetamaj c'u na jas ri cubij, quinya' c'u na retamaxic chawe.” Ri Jonatan xch'aw puwi' ri David ruc' ri Saul, xubij che: “Mamacun ri ajawinel chrij ri David ri pataninel rech, ri are' man c'o ta jun etzelal u banom ta che la, xane' u banom nimalaj utzil; xuya' c'ut ri u c'aslemal pa ri cämical aretak xucämisaj ri pilistey, je c'u ri' ri Ajawaxel kas xuto'tajisaj ronojel ri Israel. Ri lal xil la xquicot c'u la rumal. ¿Jas ta c'u che cächomaj la u banic c'ax che ri u c'aslemal ri man c'o ta u mac, cächomaj c'u la u cämisaxic ri David ri man c'o ta etzelal u banom?” Aretak xoc pa u jolom ri Saul ri utzalaj tak tzij ri xubij ri Jonatan che, xurak u chi' xubij: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa ri u bi' ri Ajawaxel chi ri David man cäcäm ta na.” Xbe c'u ri Jonatan xusiq'uij ri David xutzijoj c'u che ronojel ri xquitzijoj. Xuc'am c'u bic chuwäch ri Saul, xoc chi c'u ri David che u to'ic ri Saul junam jas can ri nabe. Xwalij chi c'u jumul ri ch'o'j, xel c'u bic ri David che u banic ch'o'j cuc' ri aj pilisteyib xebuch'äc c'ut, xquirik c'u jun nimalaj tzakmajic rumal, xuban c'u chque chi xebanimanijic. Xpe chi c'u ri itzel uxlabal puwi' ri Saul ri takom rumal ri Ajawaxel; t'uyul c'u pa ri rachoch, c'o ri u tz'imaj ch'ich' pa u k'ab, cätajin c'u cäk'ojoman ri David, are ta c'u xraj xut'is ta ri David cho ri tapia ruc' ri u tz'imaj ch'ich'. Xcuin c'u ri David xujuluch'ij rib man xsocotaj taj xech'iquil c'ut ri u tz'imaj ch'ich' ri Saul cho ri tapia. Pa ri chak'ab ri' xel bic ri David, xanimajic. Ri Saul xuya' takanic chque ri rachijab ri e c'o ruc' chi quebe cho rachoch ri David, che ralawächixic rech caquicämisaj chucab k'ij c'ut. Are' c'u ri Mical, ri rixokil ri David xuya' u bixic wa' che, je xubij wa' che: “We man chanim cato' awib chak'ab camic, chwek at jun cäminak achi chic.” Ri Mical xresaj ulok ri David pa jun wenta'n ruc' jun colob, xcuin c'u ri David xanimajic. Ri Mical xuc'am jun dios xuk'oyoba' pa ri ch'at, xuya' jun quem re rismal q'uisic' chuxe' ri u jolom xuq'uiak c'u jun c'ul chrij. Aretak c'u xuya' takanic ri Saul chque ri rachijab che u chapic ri David, ri Mical xubij chque chi yawab. Ri Saul xebutak chi jumul ri rachijab che u tzucuxic ri David, xuya' c'ut we takanic ri' chque: “¡Pune' ta ne c'o pa ri ch'at, chiwesaj ulok chila', chic'ama' c'u ulok chnuwäch rech quincämisaj!” Ri rachijab ri Saul xeboc chupam ri rachoch ri David, are c'u xquirik ri dios pa ri ch'at ri yo'm jun quem re rismal q'uisic chuxe' ri u jolom. Xubij c'u ri Saul che ri Mical: “¿Jasche je subunic wa' a banom chwe, a tzokopim c'u bic ri nu c'ulel?” Ri Mical xutzelej u bixic che: “Xuban chi'nic ri kas cäban na chi quinucämisaj we man quintzokopij bic.” Jewa' ri u to'tajisaxic rib ri David. Xbe c'u che rilic ri Samuel pa Rama, xutzijoj c'u che ronojel ri u banom ri Saul che. Xebe c'ut ri David xukuje' ri Samuel xebejekel pa Naiot. Aretak c'u ri Saul xretamaj chi ri David jekel pa Naiot re Rama, xebutak bic ri rachijab che u chapic ulok. Aretak xebopan ri rachijab ri Saul, xequil juk'at k'axal tak tzij ri e majtajinak, ri c'amom qui be rumal ri Samuel. Ri ruxlabal ri Dios xak c'ätetal xebumajij ri rachijab ri Saul, xukuje' c'u ri e are' xemajtaj che u k'axexic ri tzij. Aretak xretamaj ri Saul, xebutak chi bic niq'uiaj achijab chic, xukuje' ri are' xemajtajic xquichaplej u k'axexic tzij. Ri Saul xebutak chi bic niq'uiaj achijab chic churox mul, xukuje' ri are' junam xquic'ulmaj. Are chi c'ut xpe na ri Saul pa Rama, aretak c'u xopanic jawije' ri c'o ri nimalaj c'olbal ja' ri c'o pa Secu, xuta chque ri winak jawije' c'o wi ri Samuel xukuje' ri David, xa apachin xbin che chi e c'o pa Naiot re Rama, xbe c'u ri Saul chila'. Xpe c'u ri Ruxlabal ri Dios puwi' ri are', ri Saul xmajtajic xuchaplej u k'axexic tzij. Je cätajin cuban wa' xutakej ri u be c'ä xopan na pa Naiot re Rama; xresaj c'u ne ri ratz'iak je u banom wa', ch'analic, xutakej c'u u k'axexic tzij chuwäch ri Samuel ronojel ri jun k'ij xukuje' ronojel ri jun ak'ab, chi' c'u xpe wi ri tzij cäbixic: “¿A xukuje' ri Saul are jun chquixo'l ri e k'axal tak tzij?” Ri David xanimaj bic pa Naiot re Rama, xbe c'ut jawije' c'o wi ri Jonatan, che u bixic che: “¿Jas ri nu banom in? ¿Jachique ri nu mac? ¿Jas ri mac ri nu banom chuwäch ri a tat, rech cutzucuj nu cämisaxic?” Ri Jonatan xubij che: “¡Ma ta chuya' ri Dios! ¡Man catucämisaj ta na! C'ol pa a jolom chi ri nu tat man c'o ta jas cubano, we nim u banic o man nim taj, ri ma ta cubij na chwe. ¿Jas ta che cuc'u' ri nu tat we jasach ri' chnuwäch? ¡Man cac'ulmataj ta wa'!” Xutakej c'u u bixic ri David: “Ri a tat kas reta'm chi quel a c'u'x chwe, man craj ta c'u ri' chi cawetamaj rech man cäpe ta awoyowal. ¡Quinban ri chi'nic ri kas cäban na quincha' chawe pa ri u bi' ri Ajawaxel xukuje' pa ri a bi' at chi man cäbeytaj taj ri nu cämisaxic!” Ri Jonatan xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jas ri cawaj ri quinban che a to'ic?” Ri David xubij che: “Chawilampe', chwek ri nimak'ij re ri c'ac' ic', rajawaxic quint'uyi che wa'im ruc' ri ajawinel. Chaya' chwe chi quinc'u' na wib pa ri juyub oxib k'ij c'ä benak k'ij, we c'u ri a tat quinuta' chawe chabij che chi sibalaj ruc' aninakil xintz'onoj chawe rech quinbe pa ri nu tinimit, Belen, rumal rech chi conojel ri wachalaxic cäquiban nimak'ij cäquiya' ri tabal tok'ob chi junab. Utz ri' we cächa' chawe, quel cubij wa' chi man c'o ta jas quinoc wi il; we c'u cäpe royowal, cach'ob na chi u chomam u banic c'ax chwe. Chabana' ba we tok'ob ri' chwe, in c'u ya' pataninel awech, ka banom ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri Ajawaxel chi cakaj kib. Are c'u ri camic, we in ri c'o nu mac, chinacämisaj at. Man rajawaxic taj quinac'am bic chuwäch ri a tat.” Xutzelej c'u u bixic ri Jonatan: “¡Machomaj we jasach ri'! We quinwetamaj chi ri nu tat u yo'm u tzij che u banic etzelal chawe, quinya' na u bixic chawe.” Xc'ot c'u u chi' rumal ri David, xubij che: “¿Jachin c'u ri cayo'w u bixic chwe we man utz cuta' ri a tat ri cabij che?” Ri Jonatan xutzelej u bixic: “Tasaj wuc'. Chujel bic pa ri juyub.” Qui cabichal xebel bic pa ri juyub, chila' c'u xubij wi ri Jonatan che ri David: “Quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel chi je tak wa' chwek o cabij, quinc'am na u pa u chi' ri nu tat. We utz ri cubij chawij, quintak na u bixic chawe; we c'u ri nu tat cubij chi cuban c'ax chawe, ri Ajawaxel chuya' c'äjisabal wächaj chwe we man quinya' u bixic chawe xukuje' we man catinto' che u to'tajisaxic awib pa utzil. Chatuto' c'ut ri Ajawaxel jacha' ri cuban che u to'ic ri nu tat. We c'u ne c'ä in c'asal apanok, chabana' utzil chwe jas ri cuban ri Ajawaxel chawe. We c'u quincämic, rumal rech chi ri Jonatan sibalaj ulok' ri David, xuban ri chi'nic ri kas cäban na, xcha' chi che jumul sibalaj c'u culok'ok'ej je ta ne ri kas are' chbil rib. Xubij c'u che: “Chwek ri nimak'ij re ri c'ac' ic', cäjami c'u na ri' ri a tem, man queboc ta c'u na il ri' chawe. Churox k'ij sibalaj c'u cäk'alajin na ri' chi man at c'o taj. Jät ba' pa ri c'olbal ri xac'u' wi can awib nabe, chac'u' awib chrij ri jumulaj abaj. Quebenq'uiak na apan oxib ch'ab jela', je ta ne ri c'o cätajin quinq'uiako, quinbij c'u na che ri nu tako'n: ‘Jät jebatzucuj ri ch'ab.’ We quinbij che: ‘ri ch'ab jewa' e c'o wi chawe; chebac'ama' ulok,’ man caxe'j ta wib catel ulok, man c'o ta c'u jas cac'ulmaj na. Quinban ri chi'nic ri kas cäban na chawe pa ri u bi' ri Ajawaxel. We c'u quinbij che: ‘Ri ch'ab c'ä jela' xekajic,’ jät rumal rech chi ri Ajawaxel craj chi catbec. Are c'u ri chi'nic ri ka banom chkaxo'l, ri Ajawaxel are' ka k'alajisanel amak'el.” Ri David xuc'u' rib pa ri juyub, aretak c'u xopan ri nimak'ij re ri c'ac' ic', ri ajawinel xt'uyi pa ri mexa che ri wa'im. Xt'uyi pa ri u c'olbal jawije' ri cat'uyi wi cho ri tapia. Ri Jonatan xt'uyi chuwäch, ri Abner xt'uyi puxcut ri Saul. Ri u tem ri David xjami canok. Pa ri k'ij ri' ri Saul man c'o ta jas xubij, are pa u c'u'x chi craj xutaklebej jun tz'ilol man u ch'ajch'ojirisam ta c'u rib. Chucab k'ij chi c'ut, are c'u wa' ri ucab k'ij re ri nimak'ij, ri u tem ri David xukuje' xak jamalic. Ri Saul xuc'ot c'u u chi' ri u c'ojol, xubij che: “¿Jasche man xpe taj ri u c'ojol ri Isayi iwir che ri wa'im, mawi c'u camic?” Ri Jonatan xutzelej u bixic che: “Ri David xutz'onoj u k'ij chwe ruc' aninakil rech cabe pa Belen. Xutz'onoj tok'ob chwe chi chinya' bic u k'ij, ri e rachalaxic amak'el cäquich'ij tabal tok'ob pa ri u tinimit xtak c'u u bixic che rumal ri ratz chi cabec. Xukuje' xubij chwe chi we man quinban we tok'ob ri' che, man c'o ta quinnabej kas cäbe wi che qui solixic ri rachalaxic. Rumal ri' man t'uyulinak ta che u tijic ri wa uc' la.” Xpe c'u royowal ri Saul chrij Jonatan, xubij c'u che: “¡Ral lawalolaj nanaxel! ¿La are ta c'u pa a c'u'x chi ma ta weta'm chi ri at sibalaj quiwaj iwib ruc' ri u c'ojol ri Isayi, che a q'uixbal at xukuje' che ri a nan? Joropa' c'u k'ij cäc'asi cho we ulew ri', mawi ri at mawi ri awajawinic co e c'olic. Chattakan ba' che u tzucuxic chac'ama' c'u ulok chnuwäch, ¡takal c'u che chi cäcämic!” Ri Jonatan xutzelej u bixic che: “¿Jas ta c'u che takal u cämisaxic? ¿Jas puch ri u banom?” Ri Saul xuwalijisaj ri u tz'imaj ch'ich' che u soquic ri Jonatan, ruc' c'u wa' xuch'obo chi c'o ri u cämisaxic ri David pa ri ranima' ri u tat. Ruc' c'u nimalaj oyowal xwalij ri Jonatan pa ri mexa man xutij ta re ri wa ri xtij chucab k'ij pa ri nimak'ij, rumal rech chi sibalaj cäbison che ri David, xc'ulelax c'ut rumal ri u tat xukuje'. Chucab k'ij, ak'ab, pa ri jok'otaj ri xquibij ruc' ri David, ri Jonatan xel bic pa ri juyub xrachilaj bic jun pataninel c'ojol ala, ri xutako, xubij che: “Chatxiq'uinok jebatzucuj ulok ri ch'ab ri quebenq'uiako.” Ri pataninel xutzak anim, aretak cuq'uiak jun ch'ab ri Jonatan ri naj quekaj wi che. Aretak c'u xopan ri pataninel pa ri c'olbal ri xekaj wi ri ch'ab, ri Jonatan xurak u chi' ruc' ronojel u chuk'ab che ri pataninel: “¡Ri ch'ab jela' xekaj wi chawe!” Xurak chi u chi' ri Jonatan che ri pataninel, xubij che: “¡Aninak jät, chatxic'anok mabey awib!” Ri u pataninel ri Jonatan xusic' ri ch'ab xuc'am ulok che ri rajaw, man c'o ta c'u jas xuch'obo, xuwi c'u ri Jonatan xukuje' ri David queta'm ri cäquibano. Xujach c'u bic ri Jonatan ri e u ch'ojibal pu k'ab ri pataninel, xubij che chi chebuc'ama' bic pa ri tinimit. Xuwi c'u xbe ri pataninel, ri David xel ulok chrij ri jumulaj abaj, aretak c'o chic chuwäch ri Jonatan oxmul xumej rib c'ä xuya' ri u palaj cho ri ulew. Xquitz'umala' c'u quib xukuje' xebok' junam c'ä xq'uistaj na u c'u'x ri David. Xubij ri Jonatan che ri David: “Jät c'o mabisoj, are c'u ri chi'nic ri kas cäban na ri kabin ka cabichal ka banom pa ri u bi' ri Ajawaxel, ka bim c'ut chi chc'ol amak'el chkaxo'l ka cabichal xukuje' kas chquixo'l ri awija'lil cuc' xukuje' ri wech in.” Aretak c'u xbitaj wa' cumal, ri David xutakej u be, are' c'u ri Jonatan xtzelej pa ri tinimit. Ri David xbe pa Nob, che rilic ri cojol tabal tok'ob Ahimelec, ri sibalaj xmayinic xel ulok che u c'ulaxic, xubij c'u che: “¿Jas u banic wa' chi at petinak a tuquiel, ri mawi jun at achilaninak?” Ri David xutzelej u bixic che: “Ri ajawinel in u takom che rilic jun jasach, u bim chwe chi ma ta c'o jun quetamanic jas ri in u takom wi, mawi quetamaxic jachique tak ri takanic ri e wuc'am ulok. Are c'u ri achijab ri e c'o chuxe' ri nu takanic, e nu takom pa jun c'olbal chic. Are c'u ri quinbij che la, ¿jas ri c'o uc' la ri takal u ya'ic chwe? Chya' la job rakan caxlanwa chwe o ri e c'o uc' la.” Ri cojol tabal tok'ob xutzelej u bixic che: “Ri caxlanwa ri c'o wuc' man xak ta apachique caxlanwa, xane' tasom. Quinya' c'u chawe, we ri awachijab man e qui nakom ta ixokib.” Ri David xubij che ruc' jicomal: “Jas ri cakaban amak'el aretak cujel bic che u banic ch'o'j, man e ka nakom ta ixokib. Pune' c'u jalan chi wa' ri ka be re camic, ri wachijab e ch'ajch'oj chic aretak xujel ulok, sibalaj c'u e ch'ajch'oj na camic.” Are' c'u ri cojol tabal tok'ob xujach ri caxlanwa che, ri tasom. Man c'o ta chi jun jasach chila', xuwi ri caxlanwa ri tasom che ri Ajawaxel, ri e esam pa ri k'ij ri' puwi' ri porobal, rech cacoj ri mak'in caxlanwa, pa ri u c'olbal. Pa ri k'ij ri' c'o jun chque ri rajchaquib ri Saul, ri rajawaxic cacanaj na can pa ri k'ijilabal. Jun aj Edom ri Doeg u bi', c'amal qui be ri rajyuk'ab ri Saul. Ri David xubij che ri Ahimelec: “¿La man c'o apan jun tz'imaj ch'ich' uc' la o jun ch'ich' re ch'o'j? Sibalaj aninakil ri u takanic ri ajawinel chi man xc'amtaj ta chi ulok ri nu ch'ich' re ch'o'j mawi ri jule' tak nu ch'ojibal chic.” Ri cojol tabal tok'ob xutzelej u bixic che: “Je'. C'o ri u ch'ich' re ch'o'j ri Goliat, ri aj pilistey ri xacämisaj pa ri beya' ri c'o pa Ela. C'o chila' chrij ri atz'iak nim u k'ij, pistal pa jun atz'iak. Cuya' cac'am bic, we cawaj; niq'uiaj ch'ojibal chic man c'o ta wuc'.” Ri David xutzelej u bixic: “Man c'o ta chi jun ri utz ta na. Ya' la chwe.” Kas pa ri k'ij ri' ri David xuchaplej animajic chuwäch ri Saul, xujacha' rib pu k'ab ri Aquix, ajawinel pa Gat. E are c'u ri rach k'atal tak tzij ri Aquix, xquibij che: “¡Are ya' David wa' ri pataninel rech ri Saul, ri ajawinel pa we ulew ri'! ¡Are wa' ri cabixox pa tak ri bix: ‘Jun mil (1,000) achijab xebucämisaj ri Saul, lajuj mil (10,000) c'ut xebucämisaj ri David!’ ” Ri David sibalaj xoc il chque ri xebixic, xuxe'j c'u rib chuwäch ri Aquix, ri ajawinel re Gat. Rumal c'u ri', xuq'uex ri utzalaj u banic chquiwäch, xuban rib chi ch'u'j quebutz'ibaj tak ch'ococh'ak tak jastak chuwäch tak ri uchi'ja xuya' c'u c'olbal chi cabejej ri u c'axaj chrij ri rismachi'. Xubij c'u ri Aquix chque ri rach k'atal tak tzij: “We quiwilo chi ch'u'j we achi ri', ¿jasche xic'am ulok chnuwäch? ¿La xa c'o qui patan ch'ujab chwe, chi xic'am ulok wa' waral rech cuban ri u ch'ujilal pa ri wachoch?” Ri David xel bic chila' xanimajic xuc'u' rib chupam ri jul ri c'o pa Adulam. Aretak xquetamaj ri ratz xukuje' conojel ri rachalaxic, xekaj bic ruc' chila'. Xukuje' xequimulij quib ruc' conojel ri e c'o pa tak c'axc'olil, conojel ri c'o qui c'as xukuje' conojel ri man cäquirik taj jas caquibano, ri David are xux c'amal qui be. Ri quebin ruc' craj e c'o quiejeb sient (400) achijab. Xel c'u bic ri David chila' xbe pa Mizpa, ri c'o pa Moab xubij che ri ajawinel pa Moab: “Quintz'onoj jun tok'ob che la chi ri nu tat xukuje' ri nu nan quecanaj can uc' alak c'ä quinwetamaj na ri cuban ri Dios chwe.” Xebuc'am c'u bic ri David ri u tat u nan chuwäch ri ajawinel pa Moab, xec'oji' c'u can ruc' ronojel ri k'ijol ri xc'oji' ri David chupam ri to'bal ib. Are c'u ri Gad, ri k'axal tzij, xuya' u no'j ri David xubij che: “Matcanaj chupam ri to'bal ib. Chatakej a be, jät pa ulew re Juda.” Xuban c'ut ri David ri xbix che, xbec, xopan c'u pa ri c'ache'laj ri c'o pa Haret. Are c'u ri Saul, c'o pa Gabaa, t'uyul chuxe' ri che' tamarisc ri c'o chunakaj ri k'ijilabal, c'o ri u tz'imaj ch'ich' pu k'ab sutim c'u rij cumal ri rach k'atal tak tzij. Aretak c'u xretamaj chi ri David xukuje' ri rachijab xetamatajic jawije' ri e c'o wi, xubij chque ri rach k'atal tak tzij ri qui sutim rij: “Achijab aj Benjamin, chinitatabej: ¿La are pa i c'u'x chi ri u c'ojol ri Isayi quebuya' tak iwulew iwonojel xukuje' tak uva ri e tiquitoj, xukuje' chi iwonojel quebuya' tak iwekle'n, quixucoj che qui nimal tak rajch'ojab? Iwonojel ix jun chwij, man c'o ta c'u jun binenak chwe chi ri nu c'ojol u c'ulajim u wäch ruc' ri u c'ojol ri Isayi; man c'o ta c'u jun oquinak ta il chwe; man c'o ta c'u jun bininak ta chwe chi ri nu c'ojol u cojom ri to'l wech che nu c'ulel rech quebutak ri rajch'ojab chwij rech quinkaj pa qui k'ab jas ri u banom camic.” Are c'u ri Doeg, ri aj edom, ri c'o apan chquixo'l ri rach k'atal tak tzij ri Saul, xutzelej u bixic cuc' tak we tzij ri', xubij: “Ri in xinwil ri u c'ojol ri Isayi xopan pa Nob che u tzijobexic ri Ahimelec, ri u c'ojol ri Ahitob. Ri Ahimelec xutz'onoj che ri Ajawaxel ri cuban na ri David, xebuya' bic che ri quebutijo xukuje' xuya' bic ri u ch'ich' re ch'o'j ri Goliat che, ri aj pilistey.” Are c'u ri ajawinel xutak u siq'uixic ri cojol tabal tok'ob ri Ahimelec xukuje' conojel ri cojol tak tabal tok'ob ri e c'o pa Nob, ri e rachalaxic. Aretak c'u xebopan conojel chuwäch ri ajawinel, ri Saul xubij che ri Ahimelec: “Kas utz nu tatabexic chabana', u c'ojol ri Ahitob.” “In c'o chuxe' ri takanic la, wajawinel,” xcha' ri Ahimelec. Ri Saul xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jasche ri at xukuje' ri u c'ojol ri Isayi iwalijisam iwib chwij? Ri at a yo'm u caxlanwa xukuje' xaya' jun ch'ich' re ch'o'j che, atz'onom c'u che ri Dios ri cuban na ri David, rech quinuc'ulelaj quinkaj ta c'u na pa u k'ab jas ri u banom camic.” Ri Ahimelec xutzelej u bixic che ri ajawinel: “¿Jachin ta c'u jun chquixo'l conojel ri quetoban uc' la ri sibalaj ta jic jacha' ri David, ji' c'u la xukuje' are qui nimal ri ajch'ojab ri e c'o pa k'ab la, ri xukuje' sibalaj ya'tal u ya'ic u k'ij pa ri nimalaj achoch la? ¿La are pa u nabe mul wa' quintz'onoj che ri Dios jas ri rajawaxic cubano? ¡Man je ta wa' ri xc'ulmatajic! Rumal c'u ri', ri lal c'o mak'abaj la chrij we pataninel ech la ri' mawi chquij ri rachalaxic, rumal rech chi ri pataninel ech la mawi jubik' c'o jas reta'm che wa' we xc'ulmatajic ri'.” Are c'u ri ajawinel xutakej u bixic xubij: “Kas ba chawetamaj, Ahimelec, chi ri at xukuje' conojel ri awachalaxic quixcäm na.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel chque ri e chajil rech, xubij chque: “Chebicämisaj ri e u cojol tabal tok'ob ri Ajawaxel. Xukuje' ri e are' junam qui wäch ruc' ri David, queta'm c'ut chi cätajin canimaj ri David chnuwäch.” E are' c'u ri e chajil rech ri ajawinel man xquichajij ta anima' xquiwalijisaj ta ri qui k'ab che qui cämisaxic ri e u cojol tabal tok'ob ri Ajawaxel. Rumal c'u ri', ri ajawinel xutak ri Doeg, ri aj edom, xubij che: “Chebacämisaj at.” Xuchap c'u qui cämisaxic ri e cojol tabal tak tok'ob, pa ri k'ij ri' xecämisax jumuch' job (85) achijab ri qui cojom ri atz'iak nim u k'ij re lino chquij. Xoc c'u pa Nob, qui tinimit ri e cojol tabal tok'ob, ruc' ch'ich' re ch'o'j xebucämisaj achijab, ixokib, ac'alab xukuje' ne'ab ri c'äte xil qui wäch. Xukuje' xebucämisaj wacax, bur xukuje' tak chij. Jun c'ut chque ri u c'ojol ri Ahimelec, ri Abiatar u bi' xcuinic xel chuwäch ri cämisanic, xanimaj bic, xopan c'a ruc' ri David. Xubij c'u che chi ri Saul xebucämisaj conojel ri e u cojol tabal tok'ob ri Ajawaxel. Ri David xutzelej u bixic, xubij che: “Ri in xinchomaj pa ri k'ij ri' chi c'o ri Doeg chila', kas cubij na ri' che ri Saul. In ri c'o nu mac chi xecämisax conojel ri awachalaxic. Chatcanaj can wuc', maxe'j awib, jachin ri cäraj catcämisanic xukuje' craj quinucämisaj in. Man c'o ta c'u cac'ulmaj na wic'.” Xpe jun k'ij aretak ri aj pilisteyib xewalij che ch'o'j chrij ri tinimit Keil, xqueläk'aj bic ri trico ri c'äte cäyak'tajic. Aretak c'u xya' u bixic wa' che ri David, ri are' xbec xutz'onoj u no'j che ri Ajawaxel, xubij che: “¿Jas cäbij la, a quinbe che qui ch'äquic ri aj pilisteyib?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Je', chabana' c'ax chque chawesaj ri tinimit keil pa qui k'ab.” Ri rachijab c'ut ri David xquibij che: “We aretak uj c'o waral pa Juda cäkaxe'j kib, are c'u sibalaj cäkaxe'j chi na kib ri' we cujbe pa Keil che u tijic ka chuk'ab cuc' ri cajch'ojab ri aj pilisteyib.” Ri David xutz'onoj chi u no'j che ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Chatakej a be jät pa Keil, quebenjach na ri aj pilisteyib pa k'ab.” Ri David xukuje' ri rachijab xquitakej qui be xebe pa Keil, xquitij qui chuk'ab cuc' ri aj pilisteyib, kas xech'äcataj cumal xukuje' xequitokij ri cawaj. Je xuban ri David wa' che qui to'ic ri aj Keil. Xanimaj c'u bic ri Abiatar (u c'ojol ri Ahimelec), che u rikic rib ruc' ri David pa Keil, xuc'am bic ri atz'iak ri nim u k'ij. Xya' c'u u bixic che ri Saul chi c'o ri David pa Keil xuchomaj c'ut, xubij: “Ri Dios xjachow pa nu k'ab, we c'u xunim rib pa ri tinimit ri c'o tz'apibal u chi' u tz'apim ba rib chnuwäch.” Xtakan c'u ri Saul che qui siq'uixic ri rajch'ojab rech quebe pa Keil che u ch'äquic ri David xukuje' ri rachijab. Aretak c'u xretamaj ri David chi ri Saul cuchomaj u banic c'ax che, xubij che ri cojol tabal tok'ob Abiatar chi chuc'ama' ulok ri atz'iak ri nim u k'ij rech cutz'onoj u no'j che ri Ajawaxel. Xubij c'u ri David: “Ajawaxel xukuje' u Dios ri Israel, we pataninel ech la ri' reta'm chi ri Saul cuchomaj u petic pa Keil che u sachisaxic u wäch we tinimit ri' rumal wech in. ¿La cäpe lo ri Saul che nu tzucuxic, jas ri wetamam? ¿A quinquijach lo ri aj Keil pu k'ab ri Saul? ¡Ajawaxel xukuje' u Dios ri Israel, we pataninel ech la ri' cäbochi'x la rumal chi chbij la che!” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic: “Ri Saul cäpe na.” Xuban c'u c'otoj chi'aj ri David: “¿La cujquijach lo ri aj Keil pu k'ab ri Saul, ri in xukuje' ri wachijab?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic: “Quixquijach na.” Ri David xukuje' ri rachijab, ri craj e wakib sient (600), xebel bic pa Keil xquitok' qui be man q'uiakal taj ri xebe wi. Aretak c'u xopan u bixic ruc' ri Saul chi ri David xel bic pa Keil, man c'o ta chi jas xuban che u rikic. Xjeki' c'u can ri David pa jujun tak to'bal ib ri c'o pa ri chaki'j uwo sak pa Zip, pune' c'u xtzucux ronojel k'ij rumal ri Saul, ri Dios man xujach ta pu k'ab. Cuxe'j c'u ne rib ri David chuwäch ri Saul, rumal rech chi u terenem pa rakan che u cämisaxic. Rumal ri' xcanaj can pa Hors, pa ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Zip. C'o jun k'ij aretak ri Jonatan (u c'ojol ri Saul), xbe che rilic ri David pa Hors, che u cu'bisaxic u c'u'x che, che u cowirisaxic ri u jiquibam c'uxaj chrij ri Dios. Xubij che: “Maxe'j awib, rumal rech chi ri Saul ri nu tat, man cäcuin ta che a rikic. At catux na rajawinel ri Israel, are c'u ri in, in ri ucab nim u k'ij. Ri Saul ri nu tat reta'm wa'.” Qui cabichal c'ut xquiban jun c'ulwächinic chquixo'l, xquicoj c'u ri Ajawaxel che k'alajisanel. Xuwi c'u xbantaj wa' cumal ri Jonatan xtzelej cho rachoch, are c'u ri David xcanaj can pa Hors. E are' c'u ri aj Zip xebe pa Gabaa che u ch'abexic ri Saul, xquibij c'u che: “Ri David u c'u'm rib pa ri kulew, pa jujun tak to'bal ib ri e c'o pa ri juyub Haquil, pa Hors, pa ri u mox ri chaki'j uwo sak. Rumal c'u ri' aretak cäj la cäpe la, pet la, ri uj cäkajach ulok pa k'ab la.” Ri Saul xutzelej u bixic chque: “¡Chixutewichi'j ba ri Dios rumal rech chi xel i c'u'x chwe! Quintz'onoj c'u jun tok'ob chiwe chi quixbec kas chich'obo' ruc' tz'atatil ri c'olbal jawije' ri cäriktaj wi, jachin c'u ri ilowinak chila', bim c'u ne chwe chi sibalaj nawinel. Kas utz quilic tak ri c'olbal chibana' jawije' tak ri cuc'u' wi rib, chixpet chi wuc' chiliya' u bixic chwe ruc' tz'akatil, quinbe c'u na iwuc'. We c'u kastzij chi chila' c'o wi, ri in quintzucuj na pa ronojel c'olbal chquixo'l ri e u k'ab tak rachalaxic ri Juda.” Ri e aj Zip xewalijic, cuyu' ba' la ka mac xecha' can che ri Saul, xebel bic chuwäch, xetzelej pa ri qui tinimit. Ri David xukuje' ri achijab ri e c'o ruc' queriktaj pa ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Maon, pa ri lianic ri c'o pa ri u mox k'ab ri chaki'j uwo sak, are c'u ri Saul xukuje' ri e u winak xquitakej qui be che u tzucuxic. Aretak xya' u bixic wa' che ri David, ri are' xunima' rib xo'l tak ri abaj ri c'o pa ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Maon. Aretak xretamaj ri Saul, xuq'uiak rib pa ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Maon, che u tzucuxic ri David. Pa jun u xcut ri juyub benak wi ri Saul xukuje' ri e u winak, pa ri jun chi c'ut benak wi ri David xukuje' ri e rech, xa c'u jubik' man quekaj pa qui k'ab, xopan jun tako'n che u bixic che ri Saul: “¡Chtzelej la chanim, rumal rech chi ri aj pilisteyib e boquinak chupam ri ulew!” Rumal c'u ri' ri Saul xutanaba' u tzucuxic ri David xbe c'u che u banic ch'o'j cuc' ri aj pilisteyib. Rumal wa' we c'olbal ri' xcoj “Nimalaj Abaj re Jachow ib” che u bi'. Xel c'u bic ri David chila' xejekel pa tak ri cowilaj tak c'olbal ri e c'o pa En-gadi. Aretak xtzelej ri Saul che qui ch'äquic ri aj pilisteyib, xya' u bixic che chi ri David c'o pa ri chaki'j uwo sak ri c'o pa En-gadi. Xebucha' c'u ri Saul oxib mil achijab chquixo'l conojel ri aj israelib, xbe che u tzucuxic ri David xukuje' ri rachijab xo'l tak ri tac'atak tak abaj. Pa ri u be xopan cuc' jujun tak c'olbal ri quewar wi tak ri chij chquinakaj wa' c'o wi jun pec ri qui c'olom wi quib ri David xukuje' ri rachijab. Ri Saul xoc pa ri pec che u banic ri u ch'uclem, are c'u ri rachijab ri David xquibij che: “Camic catz'akat ri xuchi'j ri Ajawaxel che la chi cujach na ri c'ulel la pa k'ab la. Chibana' ba la che jachique ri utz quil la.” Xwalij ri David, sibalaj c'u chnojimal xuramij ch'akap ri u chi' ri u k'u' ri Saul; aretak xbantaj rumal c'ax xbe pa ri ranima', xubij c'u chque ri rachijab: “¡Ri Ajawaxel chuya' ri to'banic chwe rech man quinwalijisaj ta ri k'ab che u banic c'ax che ri wajaw ri ajawinel! ¡Are' c'ut ri Ajawaxel chowinak!” Je xuban wa' ri David che qui k'ilic ri rachijab man xuya' ta c'u chque chi caquitzak ta qui k'ab che u banic c'ax che ri Saul, ri xel ulok pa ri pec xutakej c'u ri u be. Xteri' chi c'u ulok ri David chrij xel ulok pa ri pec, xurak c'u u chi' che, xubij: “¡Wajaw, ajawinel!” Xca'y c'u ri Saul chrij, are c'u ri David xumej rib c'ä cho ri ulew che u c'utic chi nim caril wi ri Saul, xubij che: “¿Jasche wajaw ajawinel cäya' xiquin la chque ri tzij ri quebixic chi ri in quintzucuj u banic c'ax che la? Chilampe' la, e rilom ri bak'wäch la camic ri u banom ri Ajawaxel che jachic la pa nu k'ab camic chupam ri pec; xbix c'u chwe chi chincämisaj la, xinsach c'u ri mac la, xinbij c'ut: man quinyuk ta na ri nu k'ab che u banic c'ax che ri wajaw, are c'ut ri Ajawaxel lal cho' winak. Kas chila' la ri c'o pa nu k'ab: ch'akap k'u' la, kas c'u xincuin ta ri' che cämisaxic la, man c'u xcämisax ta c'u la wumal. Ruc' wa' cäcuin la che u ch'obic chi ri in man nu chomam ta u banic jun c'ax che la mawi xak ta c'äte camajix la wumal, mawi c'u ne c'o ta jun mac nu banom ta che la. Quinokataj c'u la che resaxic ri nu c'aslemal. ¡Are' ba ri Ajawaxel chuk'ata' tzij pakawi' ka cabichal, chuya' c'u rajil u q'uexel che la! Are ri in mawi jumul quinwalijisaj ta na ri nu k'ab che u banic c'ax che la. Cubij jun ojer tzij: ‘Ri etzelal quebel ulok cuc' ri e banal tak etzelal’; rumal ri' mawi jumul quinyac ta na ri nu k'ab che u banic c'ax che la. Quinbij chi c'ut, ¿jachin chrij elinak wi ulok ri rajawinel ri Israel? ¿Jachin ri takem la u rikic? ¿La petinak la che u majixic jun cäminak tz'i', che u majixic jun q'uiaka? Rumal c'u ri', are ta ba' ri Ajawaxel chrila' chuk'ata' c'u tzij pakawi' ka cabichal; ¡are' ba' ri are' chnic'on ri cätajin quinc'ulmaj, chinuto' c'u pa k'ab la!” Aretak xutanaba' tzijonem ri David, ri Saul xurak u chi', xubij: “¡We ba' at ri', David, nu c'ojol, ri quinatzijobej!” Xuchaplej c'u ok'ej, xubij che: “Ri at are cätajin caban ri suq'uilal, are c'u a banom ri utzil chwe che u q'uexwäch ri etzelal ri nu banom chawe. Camic a c'utum chnuwäch chi catzucuj ri u banic utzil chwe, in u jachom c'u ne ri Ajawaxel pa a k'ab, man xinacämisaj ta c'ut. Kastzij, man c'o ta jachin jun cabanow taj chi aretak curik ri u c'ulel, ri ma ta cuch'ayo o cucämisaj. ¡Rumal c'u ri', chutojo' ba' rajil u q'uexel ri Ajawaxel chawe ruc' utzil ri tok'ob ri a banom chwe camic! Camic quinch'obo chi at ri catcanaj che ajawinel, utz quel na ri ajawinic pa Israel chuxe' ri a takanic. Chabana' ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, chi man casachisaj ta qui wäch ri e wija'lil mawi cachupisaj ri qui bi' ri wachalal.” Ri David xuban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel chuwäch ri Saul, xtzelej c'ut ri Saul pa ri rachoch, are c'u ri David xukuje' ri achijab ri e c'o ruc' xebe pa ri to'bal ib ri e c'o wi. Xcäm ri Samuel, conojel c'ut ri aj israelib xquimulij quib che rok'exic ri u cämical. Xquimuk pa ri rachoch, ri c'o pa Rama. Xuwi c'u xbantaj wa' ri David xbe pa ri chaki'j uwo sak re Paran. C'o jun achi pa Maon ri sibalaj k'inom, e c'o oxib mil (3,000) u chij jun mil (1,000) u q'uisic', cätajin c'u cusocaj quij ri u chij pa Carmel, ri u nak'atisam wi u socaxic quij ri u chij chila'. Nabal u bi' we achi ri', rija'l c'ut ri Caleb; c'analaj achi itzel ri u c'aslemal. Man je ta c'ut ri Abigail, ri rixokil, jun je'licalaj ixok ri c'o u no'j. xukuje' ri u ya'ic we takquil ri' che: “Chebac'ama', wachalal, ri utzalaj tak nu rayinic chawe chi utz ta a wäch xukuje' conojel ri awachalal xukuje' chque conojel ri e c'o pa ri awachoch. Xinta' u tzijol chi cätajin casocaj quij ri a chij. Xukuje' ri at aweta'm chi ri awajyuk'ab e c'olinak pa Carmel kuc', aretak c'ut xec'oji' kuc' mawi jumul xkaban ta c'ax chque ri e awajyuk'ab, mawi c'o xkamaj ta chque. Cuya' cata' wa' chque ri a pataninelab, ri e are' caquijiquiba' c'u na u bixic chawe. Rumal ri' catinbochi'j chi chatok'obisaj qui wäch tak we alabom ri', ri quebopan pa jun utzalaj k'ijol, chebaya' c'u chke, xukuje' chque ri e are' jacha' xukuje' chwe in, ri c'o apan pa ak'ab je ta ne ri in ta a c'ojol.” Ri e u pataninelab ri David xebec xequiya' we takquil ri' che ri Nabal, xecanaj c'u can che reyexic ri cutzelej u bixic. Xutzelej c'u u bixic ri Nabal chque: “¿Jachin ri David? ¿Jachin c'u ri' ri u c'ojol ri Isayi? Camic sibalaj e q'ui ri lok'om tak pataninelab quebanimaj chquiwäch ri cajaw. ¿La quinc'am ta c'u ri wa u q'uia xukuje' ri ti'j ri nu suc'umam chque ri socal tak quij ri nu chij quinya' ta c'u che ri winak ri man weta'm taj jawije' cäpe wi?” Ri u pataninelab re ri David xquic'am ri qui be xetzelejic, aretak c'u xebopan chuwäch ri David xquiya' u bixic ronojel ri u bin ri Nabal chque. Xuya' c'u takanic ri David chque ri achijab ri e c'o ruc', xubij chque: “Iwonojel chebiwuc'aj ri e i ch'ojibal.” Ri rachijab xquixequeba' ri quik'ok'ebal xe' qui pam, jas ri xuban ri David; quiejeb sient (400) c'ut ri achijab ri xebe ruc', xecanaj can ri quieb sient (200) che qui chajixic ri jastak quech. C'o c'u jun chque ri pataninelab re ri Nabal xbe che u bixic che ri Abigail, ri rixokil ri Nabal: “Kas pa ri chaki'j uwo sak ri David xebutak ulok jujun tako'n che u ya'ic rutzil u wäch ri kajaw, c'axalaj tak tzij c'ut xch'aw bic chque ri tako'n ri xebutak ulok ri David. E are' c'ut we achijab ri' sibalaj utz xquiban chke. Conojel ri k'ij ri xujbin cuc' pa ri juyub, mawi jumul xquiban c'ax chke mawi c'o xquitokij ta chke. Xa c'u ne xujquichajij chi pa k'ij chi chak'ab ri uj xukuje' tak ri e ka chij. Are c'u ri achajil la sibalaj man utz ta cäno'jinic mawi c'u ne cuya' cach'äbexic, chomaj ba la xukuje' jachique ri rajawaxic cäban la, kas c'u jic c'o ri c'ax ri cäpe na puwi' ri are' xukuje' paquiwi' conojel ri e rachalal.” Aninak xwalij ri Abigail xebuc'am quieb sient (200) caxlanwa, quieb tz'um u wa'l uva, job bolom chij, oxib arob pol, jun sient (100) lej re uva re pasa, quieb sient (200) lej re chaki'j higo; ronojel wa' xuya' chquij bur ri xec'amow bic, xubij c'u chque ri u pataninelab: “Chixnabej ix, quinteri c'u na bic chiwij.” Ri xubano man xubij ta wa' che ri rachajil, ri Abigail xquejen chrij jun bur, xak xuc'u'la' tak rib xkaj ulok chuxe' ri juyub. Xtaki' c'u apan u wäch che ri David xukuje' ri rachijab ri e petinak chuwäch, xbe c'u che qui c'ulaxic. Petinak ri David cätajin cuchomaj chi xak lok' xebuchajij conojel ri u chij ri Nabal ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak, man c'o ta c'u jun jas rech xutokij, itzel c'u rajil u q'uexel ri utzil xuya' che. Xuban ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri Ajawaxel, xubij: “¡C'axalaj u c'äjisaxic nu wäch chubana' ri Dios we je tak wa' chwek man nu sachom ta qui wäch conojel ri achijab ri e rachalaxic ri Nabal!” Ri Abigail xuwi xril apan ri David, xkaj chrij ri bur xumej rib c'a cho ri ulew che u c'utic chi nim caril wi. Xutzak rib chuwäch, xubij c'u che: “Chi ri chak'maquil, wajaw, chkaj panuwi'. Quintz'onoj jun tok'ob che la chi chintzijon ta' na jubik' uc' la, ta' na la ri quinbij na che la. Mäya' xiquin la che ri xubij ri Nabal, we c'analaj achi ri', are c'u cac'utuw ri u bi', kas jun ch'ujalaj achi. Man cäcuin taj cuk'il ta jubik' rib. We pataninel ech la ri' man xeril taj ri pataninelab la ri xetak la bic. Kas c'u tzij man xuya' taj ri Ajawaxel che la chi cäpe la che u tixic quic' caya' ta c'u la ri rajil q'uexel rumal ri k'ab la. ¡Chraj ta ba' ri Ajawaxel chi conojel ri c'ulel la, xukuje' conojel ri caquitzucuj u banic c'ax che la junam ta chquitaklebej jas ri cutaklebej ri Nabal! Quintz'onoj c'u jun tok'ob che la chi ri sipanic ri e nu c'amom ulok que jach ta la chquiwäch ri achijab ri e petinak uc' la, cuyu' ba' la ri u mac we pataninel ech la ri'. Kastzij ri Ajawaxel cacanajisax la rumal xukuje' tak ri e ija'lil la pa ri takanic, cätajin c'u ya' catij k'ij la che u banic ri u rayibal ri Ajawaxel, pa ronojel c'u ri c'aslemal la man cataklebej ta na la jun etzelal. We c'o jachin cutzucuj cämisaxic la, ri c'aslemal la chajital rumal ri Ajawaxel. E are c'u ri e c'ulel la, quebusumumej na jacha' ri u q'uiakic jun abaj rumal jun iquiak'. Je c'u ri' aretak ri Ajawaxel cutz'akatisaj ronojel ri utzil ri u yo'm u bixic che ri c'aslemal la, chcoj c'u la rumal che c'amal u be ri Israel, man cabison ta na la mawi c'ax ta pa anima' la, chi xtix ta la ri quic' ri man c'o ta u mac, mawi xban ta la ri k'atan tzij la cumal ri k'ab la. Aretak ri Ajawaxel chuya' ri utzil che la, chnataj we pataninel ech la ri' che la.” Ri David xutzelej u bixic xubij che: “Tewichi'm ba' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chi xatutak ulok camic che nu c'ulaxic, at ba' tewichitalic rumal ri utzalaj a chomanic, rumal rech chi xinak'atij camic, chi quinopan ta che u tixic quic', xinban ta ri nu k'atan tzij pa we wi cumal ri nu k'ab. Quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel, ri in u k'ilom chi quinban c'ax chawe, we ta c'u ma ta xatpe aninak che nu c'ulaxic, chwek man c'o ta jun achi cac'asi' can ruc' ri Nabal.” Xuc'am c'u ri David ri xuc'am ulok ri chuchu' che, xubij c'u che: “Chattzelej at cho awachoch c'o mabisoj. Jacha' c'u ri cawilo, e nu c'amom ri e a tzij ri a bim chwe nu yo'm c'u chawe ri a tz'onon chwe.” Aretak xopan ri Abigail jawije' c'o ri Nabal, xrilo chi cätajin cuban jun nimak'ij pa ri rachoch cajunamataj ruc' ri cuban jun ajawinel. Sibalaj cätajin cäquicotic sibalaj c'u k'abarel. Rumal ri' man c'o ta jas xubij ri Abigail che xane' c'ä chucab kij. Ak'ab chucab k'ij, aretak oc'owinak chic ri u k'abaric ri Nabal, ri Abigail xuk'alajisaj chuwäch ri Nabal ruc' tz'akatil ri c'ulmatajinak, xak c'ätetal xuq'uiak rib jun itzel yabil che ri Nabal ri xche'erisan canok. Oc'owinak chi lajuj k'ij, ri Ajawaxel xusoc chi jumul, xcäm c'u ri Nabal. Aretak xretamaj ri David chi xcäm ri Nabal, je xubij wa': “Tewichital ba ri Ajawaxel, chi u yo'm rajil u q'uexel ri etzelel ri xuban ri Nabal chwe. In u to'tajisam che u banic ri etzelal, u banom c'ut chi ri retzelal ri Nabal xkaj puwi' ri Nabal.” Oc'owinak chi c'u wa' xtakan ri David ruc' ri Abigail che u bixic c'ulanem che. Aretak xebopan ri u tako'n ri David pa Carmel che u ch'abexic ri Abigail, xquibij che: “Ri David xujutak ulok che u bixic che la, chi ri are' are craj cux la rixokil.” Ri Abigail xumej rib c'ä cho ri ulew, che u ya'ic u k'ij, xutzelej c'u u bixic: “Ri in xa in apachique pataninel rech ri David, are c'u nu patan ri qui ch'ajic ri cakan ri u pataninelab, we je cubij wa' chwe.” Aretak xbitaj wa' rumal xusuc'umaxtaj rib, xachilax bic cumal job pataninelab rech alitomab, xquiejen bic chrij jun bur xuchap c'u binem xteri' chquij ri u tako'n ri David, xc'uli' c'u ruc'. Ri David xukuje' xc'uli' ruc' ri Ahinoam ri quel pa Jezreel, we quieb ixokib ri' xebux rixokil. Ri Saul u yo'm chi ri Mical ri u mia'l, ri rixokil ri David, che ri Palt ri u c'ojol ri Lais, ri quel pa Galim. Ri winak ri e c'o pa Zip xebe pa Gabaa che rilic ri Saul, xquibij c'u che: “Ri David u c'olom rib puwi' ri juyub Haquil, ri c'o chuwäch ri chaki'j uwo sak.” Ri Saul xutakej u be, xachilax bic cumal oxib mil (3000) ajch'ojab aj israelib ri sibalaj c'o na qui chuk'ab, xbe pa ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Zip che utzucuxic ri David. Xekaj c'u puwi' ri juyub Haquil, ri c'o chuchi' ri be xukuje' chuwäch ri chaki'j uwo sak. Are c'u ri David c'o pa ri chaki'j uwo sak xretamaj chi xopan ri Saul che u tzucuxic c'a chila', xebutak c'u bic ilonelab che retamaxic c'a jawije' ri opaninak wi ri Saul. Xbe c'u na c'ä pa ri c'olbal ri kajinak wi ri Saul kas c'u xrilo jawije' cawar wi ri Saul xukuje' ri Abner, ri u c'ojol ri Ner, ri qui nimal ri e rajch'ojab ri Saul. Cawar c'u ri Saul pa qui niq'uiajil ri ajch'ojab pa ri kajebal, sutim c'u rij cumal conojel ri u winak. Xtzijon c'u ri David ruc' ri Ahimelec ri aj hitit xukuje' ruc' ri Abisay ral ri Sarb rachalal ri Joab xuc'ot qui chi': “¿Jachin chiwe cuya' u tzij cäkaj bic wuc' pa ri kajebal c'ä jawije' c'o wi ri Saul?” “In quinkaj bic uc' la,” xcha' ri Abisay. Kas pa ri chak'ab ri', ri David xkaj bic pa ri kajebal ri e c'o wi ri ajch'ojab. Ri Saul cätajin cawar pa qui niq'uiajil ch'iquil ri u tz'imaj ch'ich' chunakaj ri u jolom. Ri Abner xukuje' ri ajch'ojab e k'oyok'oj pa tak u xcut. Xubij c'u ri Abisay che ri David: “Camic u jachom ri Dios ri c'ulel la pa k'ab la. Chya' la chwe chi quincämisaj camic quinbajij cho ri ulew ruc' ri kas u tz'imaj ch'ich'. Xa jun quinya' che man quincamulij taj.” Ri David xutzelej u bixic che: “Macämisaj man c'o ta jun ri curayij ta u cämisaxic ri cha'om rumal ri Ajawaxel ri ma ta cäc'äjisax u wäch. Quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, chi are' na ri quesan na ri u c'aslemal, we copan ri jok'otaj rech ri u cämical, o cacäm pa ri ch'o'j. Muya' ba' ri Ajawaxel chwe chi quinrayij u cämisaxic ri ajawinel ri chatajinak rumal. Chac'ama' ba' ri tz'imaj ch'ich' ri ch'iquil chunakaj ri u jolom xukuje' ri xaru' ri yabal u ja', jo' c'ut.” Je xuban wa' ri David che u c'amic bic ri tz'imaj ch'ich' xukuje' ri xaru' ri yabal u ja' ri c'o chunakaj ri u jolom ri Saul jawije' ri k'oyol wi, xebe c'ut. Man c'o ta jun xeilowic mawi xenabenic; man c'o ta jun xc'astajic rumal rech chi conojel e warinak are c'u ri Ajawaxel xbanowic chi xkaj jun nimalaj waram paquiwi'. Xk'ax c'u ri David chak'ap che ri beya' xuya' c'u ulok rib puwi' jun juyub, ri naj c'o wi chque. Nim c'ut ri qui xo'l c'olic. Are c'u ri David co xurak u chi' xusiq'uij ri Abner xukuje' tak ri ajch'ojab: “Abner, chinach'abej ulok.” Ri Abner xutzelej u bixic: “¿Jachin ri at chi carak a chi' che ri ajawinel?” Ri David xubij che: “¿La ma ta at ri' ri achi pa Israel ri man c'o ta jun cajunamataj ta awuc'? ¿Jas c'u che man achajim ri awajaw ri ajawinel? Jun aj tinimit opaninak ruc' ri xuchomaj u cämisaxic. Man utz ta ri i banom. Ri in quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quinbij pa ri u bi' ri Ajawaxel chi ri ix ya'tal chiwe chi quixcämisaxic, man i chajin ta c'ut ri iwajaw, ri ajawinel ri cha'om rumal ri Ajawaxel. ¡Chatzucuj ri u tz'imaj ch'ich' ri ajawinel xukuje' ri xaru' ri yabal u ja' ri c'o chunakaj ri u jolom jawije' ri cawar wi, chawila' we quebariko!” Aretak ri Saul xuch'ob ri u ch'abal ri David, co xurak u chi': “¡At ba' ri', David, ri nu c'ojol, ri quinach'abej!” Ri David xutzelej u bixic che: “Je', in ri' wajaw. ¿Jas c'u che cätzucuj la u banic c'ax che we pataninel ech la ri'? ¿Jas ri nu banom? ¿Jas ri etzelaj ri nu banom? In quintz'onoj che la chi tatabej la we pataninel ech la ri': we are' ri Ajawaxel cojowinak la che u banic c'ax chwe, c'o ta banom wi chuc'amowaj ta jun sipanic; we xak are' ri achijab quebanowic, chec'okox ta rumal ri Ajawaxel. In quiq'uiakom c'u ulok camic che we ulew ri', ri rech ri Ajawaxel, ruc' wa' ri qui banom chwe quinquich'iquimij che qui patanixic jule' tak diosib chic. Matix ba' ri nu quiq'uel pa ulew chuwäch ri Ajawaxel, ¡ri lal lal elinak ulok che u tzucuxic jun q'uiak, quinterenej la pa wakan paquiwi' tak ri juyub jacha' caban che u ternexic jun sakco'r!” Xubij c'u ri Saul: “¡David nu c'ojol quinch'obo chi in macuninak! ¡In uxinak jacha' jun con, nu banom jun nimalaj sachinakil! Chatzelej ba' man quintzucuj ta chi u banic c'ax chawe, a c'utum c'ut pa we k'ij camic chi nim cawil wi ri nu c'aslemal.” Ri David xutzelej u bixic che: “C'o ri tz'imaj ch'ich' la waral. Pe ta jun chque ri tako'n che u c'amic, are ta ba' ri Ajawaxel chyo'w rajil u q'uexel chque chquijujunal ri u suq'uilal xukuje' ri u jicomal. Pune' are' ri Ajawaxel xjachow la pa nu k'ab camic, man xwaj taj xinwalijisaj ri nu k'ab chrij ri Ajawinel ri cha'tajinak rumal are'. Je c'ut jas ri nu banom camic nim wilom wi la je ta chraj ri Ajawaxel chi nim ta chinil wi in, chinuto' ta chuwäch ronojel c'axc'olil.” Xurak c'u u chi' ri Saul xubij: “¡Chatux ba' tewichitalic, David, nu c'ojol! ¡Ri at catakej qui banic nimak tak jastak, utz c'u catel na pa ronojel!” Oc'owinak chi c'u wa' xtzelej ri Saul cho rachoch, are c'u ri David xutakej ri u be. Cuchomaj ri David: “We mata'm o chanim ri Saul quinucämisaj na. Rumal ri' ri utz na ri quinbano are ri wanimajic quinbe pa ri culew ri pilisteyib, rech man cuya' ta chi latz' ri Saul chwe, man quinutzucuj ta chi c'ut pa ronojel ri ulew re Israel. We je quinban wa' quinto'taj na man quinkaj ta na pu k'ab.” Ri David xukuje' ri wakib sient (600) rachijab ri e teren chrij xquitakej qui be che u jachic quib pu k'ab ri Aquix, u c'ojol ri Maoc ri ajawinel ri c'o pa Gat. Ri David xukuje' ri achijab ri e c'o ruc' xejeki' pa Gat, ruc' ri Aquix, chquijujunal cuc' ri quixokil ri calc'ual. Ri David xebuc'am bic ri quieb rixokil: ri Ahinoam ri quel pa Jezreel, xukuje' ri Abigail, ri u malca'n ri Nabal, ri quel pa Carmel. Aretak xretamaj ri Saul chi ri David xanimajic xbe pa Gat, xutanaba' u tzucuxic. Xubij ri David che ri Aquix: “We ri lal wajaw, caj la catok'obisaj la nu wäch, ya' la c'olbal chwe quinjeki' pa jun chque ri tinimit re we ulew ri', man ya'tal ta c'ut chi we pataninel ech la ri' wajaw cajeki' uc' la pa ri tinimit ajawibal.” Kas pa ri k'ij c'ut ri', ri Aquix xuya' ri tinimit Siclag che. Rumal ri' c'a camic, ri Siclag u tz'akatil ri ajawibal pa Juda. Ri David xjeki' jun junab ruc' quiejeb ic' pa ri culew ri pilisteyib. Quel c'u bic che qui ch'äquic ri winak ri e c'o pa Jesur, pa Jezer xukuje' pa Amalec, ri e c'o pa ri ulew ri', pa Telaim, che u suq'uil ri Xur, c'a pa Ejipt. Quebuch'äc c'ut ri winak ri e c'o pa ri ulew ri' conojel quebucämisaj chi achijab chi ixokib. Quebuc'am c'u ne bic ri chij, ri wacax, ri bur, ri camey xukuje' c'u ne tak ri atz'iak. Copan c'u ruc' ri Aquix, cäc'ot c'u u chi' rumal wa', cubij che': “¿Jachique tinimit a ch'äcom camic?” Ri David cutzelej u bixic che: “Pa ri u mox k'ab ri Juda, o pa ri u mox k'ab ri Jerameel, o pa ri u mox k'ab ri culew ri aj quenitab.” Ri David man quebuc'asba' ta can achijab mawi ixokib, rech ma ta c'o jun cabe pa Gat che u bixic chque ri e c'o chila' jas ri cuban ri David. Ronojel ri k'ijol ri xc'oji' pa ri culew ri pilisteyib je xuban wa'. Ri Aquix xujiquiba' u c'u'x chrij ri David, cuchomaj c'ut: “Ri David cätajin quetzelax u wäch rumal ri Israel, cacanaj c'u wa' che pataninel wech amak'el.” Pa tak ri k'ij ri', ri aj pilisteyib xequimulij ri cajch'ojab che u banic ch'o'j ruc' ri Israel, xubij c'u ri Aquix che ri David: “Kas ba' chawetamaj chi ri at xukuje' ri awachijab quebe na wuc' pa ri ch'o'j.” Ri David xutzelej u bixic che: “Utz ri'. Camic quil na la ri cacuin we pataninel ech la ri' che u banic.” “We jeri',” xcha' ri Aquix che ri David, “catincoj che qui nimal ri e chajil wech joropa' k'ij quinc'asi'c.” Pa tak ri k'ij ri' cäminak chic ri Samuel conojel c'ut ri pa Israel cok'em ri u cämical, aretak c'u xbantaj wa' qui mukum chic pa Rama, are c'u kas u tinimit wa'. Ri Saul, e resam chi bic pa ri ulew ri ch'obonelab xukuje' ri quetzijon cuc' cäminakib. Ri aj pilisteyib xquimulij quib xequiya' c'u quib pa Sunem che u banic ch'o'j, ri Saul xumulij ronojel ri Israel xequiya' quib pa Jilbo. Aretak c'u xril ri qui kajbem ri aj pilisteyib, xuxe'j rib xoc ri xe'n ib pa ranima'. Xutz'onoj c'u u no'j che ri Ajawaxel, ri Ajawaxel man c'o ta xutzelej u bixic che mawi pa u waram mawi rumal Urim, mawi cumal e k'axal tzij. Rumal ri' xuya' takanic chque ri e rach k'atal tak tzij, xubij chque: “Chitzucuj jun ixok ri cätzijon cuc' cäminakib rech quenbana' jun ch'obonic ruc'.” Ri e rach k'atal tak tzij xquitzelej u bixic che: “C'o jun pa Endor ri cätzijon cuc' cäminakib.” Ri Saul xujalwächij rib, xebucoj jule' tak atz'iak chic, xachilax bic cumal quieb achijab xbe chak'ab cho rachoch we ixok ri'. Xubij c'u che: “Quintz'onoj jun tok'ob chawe chi chach'obo' ri quintaklebej na, chabana' c'ut chi chpet ri uxlabal ri quinbij chawe.” Ri ixok xutzelej u bixic: “At aweta'm ri u banom ri Saul, chi e resam bic pa ri ulew ri ch'obonelab xukuje' ri quetzijon cuc' cäminakib. ¿Jasche quinanim pa jun jasach ri quincämisax u mac rech?” Ri Saul xuban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, xubij che: “Quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel chi man c'o ta jun c'ax cac'ulmaj na rumal wa'.” “¿Jachin ri cawaj quinbano chi capetic?” xcha' ri ixok. “Chasiq'uij ri Samuel chwe,” xcha' ri Saul. Ri ixok xak c'ätetal xril ri Samuel, xuya' c'u jun rakoj chi'aj; ri ixok xubij c'u che ri Saul: “¿Jasche in subum la? ¡Lal ri' ri lal Saul!” Xubij c'u ri ajawinel che: “Maxe'j awib. ¿Jas ri awilom?” “Quinwil jun dios ri cätajin quel ulok chupam ri ulew,” xcha' ri ixok. Ri Saul xuc'ot u chi' ri ixok xubij che: “¿Jas ri u bantajic?” “Jun tata' nim winak, u bak'atim rib pa jun u k'u',” xcha' ri ixok. Ri Saul xuch'ob c'ut chi are' ri Samuel, xumej rib c'a xukasaj ri u palaj cho ri ulew. Xubij c'u ri Samuel che: “¿Jasche a yo'm latz' chwe, xaban c'u chwe chi xinpetic?” Ri Saul xutzelej u bixic: “Xa' sibalaj in ch'ibatajinak, quech'ojin ri aj pilisteyib wuc', in u wonobam c'u can ri Dios. Man c'o ta chi cutzelej u bixic chwe mawi cumal ri k'axal tak tzij mawi cumal ichic'. Rumal ri' lal nu siq'uim, rech cäbij la chwe ri rajawaxic quinbano.” Ri Samuel xutzelej u bixic che: “¿Jasche caban c'otoj chi'aj chwe, we at u wonobam chi can ri Ajawaxel, uxinak chi a c'ulel? Ri Ajawaxel u banom chawe ri xuya' u bixic chawe wumal in. U tokim ri ajawinic pa a k'ab u jachom c'u che ri awachil ri David. Man xatz'akatisaj taj u banic ri xatutak wi che u sachisaxic qui wäch ri aj amalesib. Rumal ri' je u banom ri Ajawaxel wa' chawe camic. Ri Ajawaxel, quebujach c'u na ri aj israelib xukuje' ri at pa qui k'ab ri pilisteyib, chwek c'ut ri at xukuje' ri e a c'ojol quixelc'ol na wuc'. Xukuje' cuban na ri Ajawaxel chi ri ajch'ojab aj israelib quekaj na pa qui k'ab ri aj pilisteyib.” Xak c'u c'ätetal xtzak ri Saul cho ri ulew sibalaj c'u jutelaj. Sibalaj c'u xuxe'j rib chque tak ri u tzij ri Samuel, rumal c'u ri' xtuktubic. Xak c'u xurik chi rib chrij, man c'o ta u tijom che ri jun k'ij mawi che ri jun ak'ab. Aretak xril ri ixok chi ri Saul man cuya' ta chi sak che, xkeb ruc' xubij c'u che: “We pataninel ech la ri' oquinak il che ri tz'onon la che. Xinya' c'u ri nu c'aslemal pa cämical, nu nimam u banic ri xbij la chwe. Quinbochi'n c'u che la camic chi chbana' la ri quinbij che la: quincoj jubik' wa chwäch la, rech cäc'oji' chuk'ab la che u takexic ri be la.” Ri Saul man craj taj cäwa'ic, ri e rach k'atal tak tzij xukuje' ri ixok sibalaj xquicoj na qui chuk'ab che rumal c'u ri' xunimaj na. Xwalij c'u cho ri ulew xt'uyi c'u puwi' jun ch'at. Ri ixok xupilaxtaj c'u jun alaj chom ama' wacax ri c'o cho rachoch, xuyok' c'u c'äj rech quebuchak'ajisaj lej, ri man yo'm ta ch'am cuc'. Xebucoj c'u chuwäch ri Saul xukuje' ri e rach k'atal tak tzij aretak c'u xtij taj wa' cumal, xewalijic, xquitakej ri qui be pa ri chak'ab ri'. Ri pilisteyib xequimulij conojel ri cajch'ojab pa Apec, are c'u ri aj israelib xquimulij quib chuchi' ri q'uiyibal ja' ri c'o pa Jezreel. Aretak c'u ri e qui nimal ri aj pilisteyib xukuje' tak ri e cajch'ojab quek'atat pa tak mil cätajin quebec, ri David xukuje' tak ri rachijab e teren chrij ri Aquix. Ri e quinimakil ri aj pilisteyib xquic'ot u chi' ri Aquix, xquibij che: “¿Jas caquiban we aj hebrey ri' waral?” Ri Aquix xutzelej u bixic chque: “Are ya' wa' ri David ri qui nimal ri e rajch'ojab ri Saul, ri ajawinel pa Israel. Quieb oxib junab chi c'ut c'olinak wuc', kas pa ri k'ij ri c'olinak wuc' c'a camic man c'o ta jas jun etzelal nu rikom ta pa ri u c'aslemal.” Are c'u ri e qui nimakil ri aj pilisteyib xpe coyowal chrij ri Aquix, xquibij c'u che: “Chabij ba' che chi chtzelej pa ri tinimit ri a yo'm che, muj rachilaj c'ut pa ri ch'o'j; mawalij c'u ne chkij aretak nimatajinak ri ch'o'j. ¡Ri utzalaj banoj ri takal u banic rumal rech quel ri royowal ri rajaw, are u c'amic bic ri qui jolom we ajch'ojab ri' chuwäch ri rajaw! Kas are' David wa' ri cabixox pa tak ri xojowem: ‘Jun mil (1,000) achijab xecämisax rumal ri Saul, lajuj mil (10,000) xebucämisaj ri David.’ ” Xsiq'uix c'u ri David rumal ri Aquix, xubij che: “Sibalaj kastzij jacha' c'asal ri Ajawaxel, chi ri at, at jun suc'alaj achi. Sibalaj c'u kajinak chnuwäch ri caban che u c'amic qui be ri ajch'ojab. Man nu rikom ta jun etzelal pa ri a c'aslemal pa ri k'ij ri at ulinak wuc' man c'u catkaj ta chquiwäch ri e qui nimakil ri aj pilisteyib, chattzelej ba', jät c'ut pa jamaril rech man queyojtaj taj ri e qui nimakil ri aj pilisteyib.” Ri David xutzelej u bixic che: “¿Jas puch ri nu banom in? ¿Jas ri rikom la pa conojel we k'ijol ri', chi man caj ta la quinch'ojin cuc' ri c'ulel la?” Ri Aquix xutzelej u bixic: “Ri in sibalaj jic chnuwäch chi sibalaj at utz jacha' jun aj cajalaj u tako'n ri Dios, are c'u ri e qui nimakil ri aj pilisteyib qui chomam chi man catoc ta kuc' pa ri ch'o'j. Rumal c'u ri', ri at xukuje' ri e pataninel tak rech ri Ajawaxel ri a Dios ri e petinak awuc' quewalij na chwek, xuwi casakaric, caquitakej ri tzelejem.” Je c'u ri', ri David xukuje' ri rachijab xewalij ak'ab chucab k'ij xetzelej c'u pa ri culew ri aj pilisteyib, xquitakej c'u quelic bic ri aj pilisteyib che u suq'uil ri Jezreel. Churox k'ij, ri David xukuje' tak ri rachijab xebopan pa Siclag, xequirika' chi ri aj amalesib xeboc pa ri Negueb xquiban c'ax che ri Siclag, xquic'äjij, xquinicowisaj. Xukuje' xequic'am bic ri ixokib xukuje' conojel ri ac'alab xukuje' conojel ri ri'jab ri e c'o chila', pune' man c'o ta jachin jun xquicämisaj. Aretak ri David xukuje' ri rachijab xebopan pa ri tinimit, xquil chi porotajinak chic xec'am c'u bic tak ri quixokil, ri qui c'ojol ri qui mia'l, co xquichaplej u rakic qui chi' che u banic nimalaj ok'ej c'a xek'itaj na. Xukuje' xec'am bic ri quieb rixokil ri David: ri Ahinoam, ri aj Jezreel, xukuje' ri Abigail ri u malca'n ri Nabal, ri aj Carmel. Ri David sibalaj xoc il rumal rech chi ri ajch'ojab are ta cacaj caquicämisaj ri David che abaj, conojel c'ut sibalaj yactajinak coyowal u mac rech ri xquic'ulmaj ri calc'ual. Xujiquiba' c'u u c'u'x ri David chrij ri Ajawaxel ri u Dios, xubij c'u che ri Abiatar, ri cojol tabal tok'ob, u c'ojol ri Abimelec: “Chabana' tok'ob chac'ama' ulok ri atz'iak ri nim u k'ij.” Xuwi c'u xyaxtax ri atz'iak ri nim u k'ij che ri David rumal ri Abiatar, ri David xuta' u no'j che ri Ajawaxel. Xuban we c'otoj chi'aj ri' che: “¿La Quinbe che qui ternexic we juk'at eläk'omab ri'? ¿La quincuin lo che qui rikic?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Jät chquij, quebarika' na xukuje' quebatokij na ri winak ri e qui c'amom bic.” Man xubey ta rib ri David chanim xutakej u be xebuc'am bic ri wakib sient (600) achijab ri e achilaninak, xebopan c'u chuchi' ri nima' ri c'o pa Besor. Chila' xecanaj wi quieb sient (200) achijab ri sibalaj e cosinak ri man xecuin taj xek'ax chupam ri Besor, xutakej c'u u be ri David cuc' ri quiejeb sient (400) che qui rikic ri eläk'omab. Benak chi c'u ri k'ij xquirik jun achi aj ejipt pa ri lianic, xquic'am bic chuwäch ri David, xquitzuk c'u na xukuje' xquiya' na ruq'uia'. Xquiya' jun lej che re higo xukuje' quieb lej re uva rachil pasa. Aretak wokinak chic, ri aj ejipt xpe u chuk'ab oxib k'ij c'ut xukuje' oxib ak'ab man wokinak taj mawi c'o joron u tijom. Xc'ot c'u u chi' rumal ri David, xubij che: “¿Jachin ri awajaw? ¿At aj jawije'?” Ri aj ejipt xutzelej u bixic che, xubij: “In aj ejipt, pataninel re jun aj amalec, oxib k'ij chi wa' in u tzakom can ri wajaw rumal rech chi xinyawajic, xujbe' che u banic eläk' pa ri u mox ri culew ri aj sereteyib, pa ri culew ri aj Juda, xukuje' pa ri rulew ri Caleb. Xukuje' xkat'ik c'u k'ak' che ri Siclag.” Ri David xuban we c'otoj chi'aj ri' che: “¿La cawaj quinac'am bic jawije' e c'o wi we eläk'omab ri'?” Ri aj ejipt xutzelej u bixic: “We cäban la ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri Dios chi man quincämisaj ta la mawi quinjach la pu k'ab ri wajaw, quinc'am be la c'ä jawije' ri e c'o wi.” Xuc'am c'u bic c'a jawije' ri e c'o wi ri eläk'omab, ri qui jabum quib cho ronojel we ulew ri' cätajin quewa'ic, quek'abaric, xukuje' cätajin caquiban nimak'ij rumal ronojel ri queläk'am ulok pa ri culew ri aj pilisteyib xukuje' pa ri culew ri aj judeyib. Xuwi c'u xopan ri David ak'ab xuchaplej qui cämisaxic c'a xkaj na ri k'ij, conojel c'ut xebucämisaj, xuwi xeto'taj ri quiejeb sient (400) alabom ri xequiejen tak chquij camey xecuinic xebanimajic. Ri David xuc'am ronojel ri xqueläk'aj ulok ri aj amalesib, xukuje' xebuc'am ri quieb rixokil. Man c'o ta jun ch'utinalaj jasach xquitzak ta che ronojel ri xeläk'ax ulok chque, xukuje' mawi ne jun ac'al xsachic, mawi jun achi, mawi jun ixok, ronojel c'ut xuc'am ri David. Xukuje' xrechbej ri David conojel ri chij ri wacax, ri xeyon tak ri awaj, caquibij are wa' ri xuch'äc ri David. Aretak xopan ri David jawije' xecanaj wi can ri quieb sient (200) achijab ri rumal ri qui cosic man xecuintaj xecachilaj ta bic, xane' xecanaj can chuchi' ri nim' re Besor, xebel ulok che u c'ulaxic xukuje' ri e achilaninak. Ri David xkeb coc' xuta' rutzil qui wäch. Jujun chque ri rachijab, ri e itzel tak winak xukuje' e banal tak etzelal, xek'ilonic xquibij c'ut chi jachin tak ri man xebe ta cuc' c'o maya' chque ri jastak ri e qui c'amom ulok, xuwi ri quixokil xukuje' ri calc'ual, xuwi c'u wa' che qui c'ama' bic chetzelejok. Xubij c'u ri David: “Je mibano jas ri qui chomaj, nu winak, chwi ronojel ri u yo'm ri Ajawaxel chke, xukuje' chi u chajin ri ka c'aslemal e u jachom c'ut we juk'at eläk'omab ri' pa ka k'ab ri qui banom c'ax chke, man c'o ta c'u jun cujunamaj ta u tzij cuc' wa', rumal rech chi ri jachanic ri cabanic junam, caya' quech ri quecanaj can che qui chajixic ri jastak ri quebajwataj pa ri ch'o'j.” (C'ä pa tak can ri k'ij ri', c'a camic. Je takem u banic pa Israel.) Aretak ri David xopan pa Siclag, xebutak bic cuc' ri canima' quib ruc' ri e qui nimak tak tatayib ri aj judeyib niq'uiaj jastak chque ri xequesaj chque ri c'ulel, junam ruc' we takquil ri': “Chic'ama' we sipanic ri', u tz'akatil ri xinwesaj chque ri e u c'ulel ri Ajawaxel.” Xukuje' xebutak sipanic chque ri e c'o pa Betel, pa Ramot pa Negueb, ri c'o pa ri chaki'j uwo sak, pa Jatir, pa Aroer, pa Sipmot, pa Estemo xukuje' pa Racal, xukuje' chque ri tinimit ri e c'o pa Jerameel, pa tak ri qui tinimit ri aj quenitab, xukuje' pa Horm, pa Corasan, pa Atac, pa Hebron xukuje' pa conojel tak ri c'olbal ri e oc'owinak wi xukuje' tak ri rachijab. Ri aj pilisteyib xech'ojin ruc' ri Israel, xebanimaj c'u ri aj israelib chquiwäch, sibalaj c'u e q'ui ri aj israelib ri xecäm pa ri juyub Jilbo. Ri aj pilisteyib xebe che u ternexic ri Saul xukuje' tak ri e u c'ojol, xquicämisaj c'u ri Jonatan, ri Aminadab xukuje' ri Malquixu. Xquicoj c'u qui chuk'ab che u ch'äquic ri Saul; are' tak c'ut ri e aj q'uiakbal tak qui ch'ab xecuin che u soquic cuc' tak ri qui ch'ab, sibalaj xuxe'j rib chquiwäch. Rumal c'u ri' xubij che ri u c'al u ch'ojibal: “Chawesaj ri a ch'ich' re ch'o'j chajutu' chnupam, rech man quepe ta ri e k'ijilal tak diosib caquijut ta c'u ri qui ch'ich' re ch'o'j chnupam, que qui cot c'u na chwe.” Are c'u ri u c'al u ch'ojibal man xraj taj rumal rech chi sibalaj u xe'n rib. Xuc'am c'u ri Saul ri u ch'ich' re ch'o'j xuq'uiak rib puwi'. Aretak xril ri u c'al u ch'ojibal chi ri Saul cäminak chic, ri are' xukuje' xuq'uiak rib puwi' ri kas u ch'ich' re ch'o'j xcäm c'u chuxcut. Are jewa' ri u cämic ri Saul pa ri k'ij ri', e rachil ri oxib u c'ojol, are' jun ri to'l rech xukuje' conojel ri rachijab. Aretak c'u xquil ri aj israelib ri e jekel ch'akap che ri beya' xukuje' ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan, chi xebanimaj ri e rajch'ojab ri Israel xukuje' chi xcäm ri Saul junam cuc' ri oxib u c'ojol, xequitzak can ri e qui tinimit, xebanimajic; xepe c'u ri aj pilisteyib xejeki' pa tak ri qui tinimit. Chucab k'ij, aretak xepe ri aj pilisteyib che reläk'axic bic ri jastak quech ri e cäminakib, xquirik ri Saul xukuje' ri e oxib u c'ojol e popoj pa ri juyub Jilbo. Xquesaj ri qui jolom, xequic'am bic ri e qui ch'ojibal, xequitak c'u bic tako'n pa ronojel ri culew ri aj pilisteyib rech caquiya' u bixic che ri tinimit chupam ri rachoch ri e qui diosib. Xequiya' c'ut ri e u ch'ojibal ri Saul chupam ri rachoch ri Astarte xquitzayiba' c'ut ri u cuerp chrij ri nimalaj u tapia ri Bet-san. Aretak xquita' ri aj jabes re Galaad ri xquiban ri aj pilisteyib che ri Saul, xquijunaj qui tzij conojel ri cowilaj tak achijab, aretak e binenak chic ronojel ri jun a k'ab, xic'am ri u cuerp ri Saul xukuje' ri e quech ri u c'ojol ri e tzayatzoj chrij ri nimalaj tapia re Bet-san xetzelej c'u pa Jabes, xequiporoj c'u chila'. Xquimuk c'ut ri e qui tz'akatil pa Jabes, chuxe' jun che. Wukub k'ij c'ut man xewa' taj. Aretak cäminak chic ri Saul, Ri David xtzelej pa Siclag aretak e ch'äctajinak chic ri aj amalesib, xcanaj c'u can quieb k'ij chila'. Churox c'u k'ij xopan jun achi ri elinak ulok pa ri kajebal chquixo'l ri rajch'ojab ri Saul. E jisjobinak ri ratz'iak chrij ri u q'uiakom ulew pa u jolom che u c'utic chi c'axc'obinak ri ranima'. Aretak xopan chuwäch ri David, xumej rib c'ä cho ri ulew che u c'utic chi nim caril wi ri David. Ri David xuc'ot u chi' xubij che: “¿Jawije' a petic?” “In cuininak xinwesaj ulok wib pa ri kajebal chquixo'l ri ajch'ojab aj israelib” xcha' we achi ri'. “¿Jas c'ut ri c'ulmatajinak? ¡Chabana' tok'ob, chabij chwe!” xcha' ri David che. “Xebanimaj bic ri ajch'ojab chuwäch ri ch'o'j, e q'ui c'ut xecäm chque” xcha' we achi ri'. “¡Xukuje' xcäm ri Saul xukuje' ri Jonatan ri u c'ojol!” “¿Jas c'u xaban che retamaxic chi xcäm ri Saul xukuje' ri Jonatan ri u c'ojol?” Xcha' ri David che ri ala ri xc'amow ulok ri tzijol. We achi ri' xutzelej u bixic: “Xak c'u xurika' in c'o apan pa ri juyub Jilbo, xtaki' c'u nu wäch che ri Saul u q'uiakom rib puwi' ri u tz'imaj ch'ich' e petinak chi c'u ri carwaj re ch'o'j xukuje' ri ajch'ojab ri e petinak chunakaj. Xca'y c'u chrij, aretak c'u xinrilo xinusiq'uij. Xinkeb ruc' xinjach c'u wib pa u k'ab. Xuta' c'u chwe jachin ri in xinbij che chi in aj amalec. Xutz'onoj c'u chwe chi chinkeb ruc', chinq'uisa' c'u u cämisaxic, camic chi c'u cubano c'ä c'asal c'ut. Xinkeb c'u chuxcut xincämisaj, xinch'ob c'ut chi man cäcuintaj cäc'asi'c nim c'ut ri c'ax ri xuriko. Xinwesaj c'ut ri u corona che ri u jolom xukuje' ri wikbal u k'ab, rech quinc'am ulok che la, wajaw.” Ri David xukuje' ri e achilaninak xequijisila' ri catz'iak che u c'utic chi c'axc'obinak ri canima', xebok' c'ut xquibisoj ri u cämical ri Saul, xukuje' ri Jonatan ri u c'ojol, xukuje' rumal ri tzakmajic ri xquic'ulmaj ri aj israelib ri e rajch'ojab ri Ajawaxel Dios, man xquitij ta c'u wa c'a xkaj na ri k'ij. Ri David xuc'ot c'u na u chi' ri ala ri xeyo'w ri tzijol che: “¿Ri at, jawije' catpe wi?” “Ri in man in aj waral taj, in aj amalec.” Xcha' ri ala. “¿Jas c'u che xachajij anima' xawalijisaj ri a k'ab che u cämisaxic ri ajawinel ri cha'om rumal ri Ajawaxel?” Xcha' ri David, xusiq'uij c'ut jun chque ri rachijab, xuya' takanic che: “¡Chacämisaj!” Ri are' utz u soquic ri aj amalec xubano, xcäm c'ut, xubij c'u ri David che: “Chawij cäkaj wi ri kas a cämic, at xatk'alajisan ri a mac aretak xabij chi xacämisaj ri ajawinel ri cha'om rumal ri Ajawaxel.” Ri David xubixoj we bisobal ri' rumal ri u cämical ri Saul xukuje' ri Jonatan. Xuya' c'u takanic chi che tijox ri winak aj Juda che u bixoxic. We bisobal ri' cäriktaj chupam Ri u Wuj ri Suc': “¡Oh, Israel, xsocotaj ri a juluwem paquiwi' tak ri e a juyub! ¡E ch'äctajinak ri cowilaj tak ajch'ojab! Miya' u bixic pa Gat mawi mitzijoj pa tak ri be pa Ascalon, rech man quequicot taj ri ixokib aj pilisteyib, rech man quech'opintaj we ixokib ri' ri e k'ijilal diosib. ¡Makaj chi ri jäb piwi' ix mawi ri räxk'ab, juyub tak aj Jilbo, e juyub tak wa' re cämical! Chila' xetac'alex wi ri qui quetecak tak ch'ich' ri nimak qui k'ij. Chila' xusach wi ri u chuplinic ri u quetequic ch'ich' ri Saul. Mawi jumul ri Saul xukuje' ri Jonatan xetzelej ta ulok ri ma ta xequimu' ulok ri qui ch'ich' re ch'o'j xukuje' tak ri qui ch'ab chupam ri qui quiq'uel xukuje' ri qui xepoyil ri cowilaj tak ajch'ojab. Ri Saul xukuje' ri Jonatan, ri sibalaj quebajwaxic, mawi aretak e c'aslic mawi aretak e cäminak chic xquitas ta quib. ¡Ri e c'o na ri qui rapinic chquiwäch ri cot! ¡Ri c'o na ri qui chuk'ab chquiwäch ri coj! ¡Mia'laxelab tak aj Israel, chiwok'ej ri Saul, ri xebucoj quiäk tak atz'iak chiwij xukuje' coc'alaj lino, ri quixuwik cuc' tak ch'epebal re k'an puak! ¡Jas ri xquiban ri cowilaj tak ajch'ojab xech'äcataj pa ri ch'o'j! ¡Ri Jonatan xcämisax paquiwi' tak ri juyub! ¡In c'axc'obinak rumal awech, Jonatan, wachalal! ¡Sibalaj qui' xux ri a c'aslemal chwe, nimalaj qui'al chwe! Ri nu lok'ok'exic awumal xoc'ow na chuwäch ri qui lok'ok'exic ri ixokib. ¡Jas ri xquiban ri cowilaj tak ajch'ojab xech'äcataj pa ri ch'o'j! ¡Ri e ch'ojibal xeyojyobisaxic!” Aretak oc'owinak chi wa', ri David xtz'onon che ri Ajawaxel, xubij c'u che: “¿La quinbe pa jun chque ri tinimit ri e c'o pa Juda?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Je', rajawaxic catbec.” Xuta' ri David che: “¿Jawije' ri rajawaxic quinbe wi?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic: “Pa Hebron.” Ri David xbe chila' xebuc'am bic ri quieb rixokil: ri Ahinoam, ri quel pa Jezreel, xukuje' ri Abigail, ri u malca'n ri Nabal, ri quel pa Carmel. Xukuje' xebuc'am bic ri e achilaninak, cuc' conojel tak ri cachalaxic, xebejekel c'u pa tak ri tinimit ri e c'o pa Hebron. Xebopan chi c'ut ri achijab ri e c'o pa Juda, xquicoj c'ut ri David che ajawinel puwi' ri Juda. Aretak xtzijox che ri David chi e are' ri aj Jabes aj Galaad e are' xemukuw ri Saul, ri David xebutak bic jujun tako'n che u bixic chque: “Chi are' ri Ajawaxel quetewichinic rumal ri nimalaj utzil ri xquiban che ri Saul, ri cajaw, chi xquimuku. Ri Ajawaxel cubana' utzil chiwe xukuje' jiquil. In pa we wi, quinban na utzil chiwe rumal wa' we i banom. Are c'u ri camic chichajij anima' xukuje' chc'ol i chuk'ab, pune' c'u cäminak ri Saul, ri iwajaw, ri amak' Juda in u tasom che rajawinel.” Are c'u ri Abner, u c'ojol ri Ner qui nimal ri rajch'ojab ri Saul, xuc'am ri Is-boset, ri u c'ojol ri Saul, xuc'am c'u bic pa Mahanaim, chila' c'u xucoj wi che ajawinel puwi' ri Galaad puwi' ri Jezreel, puwi' ri Eprain puwi' ri Benjamin xukuje' puwi' ronojel ri Israel. Aretak ri Is-boset xuchaplej ri ajawinic puwi' ri Israel, c'o chi cawinak u junab, quieb junab c'ut xajawinic. Are c'u ri amak' Juda are' u c'amom ri David che rajawinel. Ri David xux ajawinel wukub junab ruc' wakib ic' pa Juda, ri tinimit ri xajawin wi are' ri Hebron. Xel c'u ulok ri Abner pa Mahanaim xbe pa Gabaon, xnabej chquiwäch ri rajch'ojab ri Is-boset, are' c'u ri Joab, ri ral ri Sarb, xukuje' ri e banal tak u ch'o'j ri David, xebel ulok pa Hebron xequirika' c'u quib cuc' chunakaj ri c'olbal ja' re Gabaon. Ri cak'at ajch'ojab xquijekeba' quib chila', ri niq'uiaj chuwäch ri c'olbal ja' ri niq'uiaj chic chrij ri c'olbal ja'. Ri Abner xubij che ri Joab: “Chebel ulok ri alabom che u tijic qui chuk'ab chkawäch.” “Utz ri cabij,” xcha' ri Joab. Je c'u ri' che u tijic qui chuk'ab ri e aj Benjamin, ri e aj Is-boset (u c'ojol ri Saul), xek'ax cablajuj alabom, cablajuj chi c'ut chque ri e rajch'ojab ri David. Chquijujunal c'ut xequimajila' ri qui c'ulel che ri qui jolom xquijut c'ut tak ri qui ch'ich' re ch'o'j pa ri qui c'alc'a'x, conojel c'ut xecämic. Rumal ri' we c'olbal ri', ri c'o pa Gabaon xcoj Helcat-azurim che u bi'. Ri ch'o'j ri xban pa ri k'ij ri' sibalaj c'ax xelic, ri Abner xukuje' ri e rajch'ojab ri Israel xech'äcataj cumal ri e rajch'ojab ri David. E c'o c'ut ri oxib ral ri Sarb chi': Ri Joab, ri Abisay, ri Asael. We q'uisbal ri' sibalaj can che ri xiq'uinem jacha' jun masat pa jun juyub ri jamalic. Xbe c'u che rokataxic ri Abner man c'u xusach taj ri u ternexic. Aretak c'u xca'y ri Abner chrij, xurak u chi' che: “¡At ba' ri' Asael!” “¡In ba'!” xcha' ri Asael. Xubij c'u ri Abner che: “Chatanaba' wokataxic. Are utz na chi chamajij jun chque ri achijab chawechbej c'ut ronojel ri c'o chrij.” Rumal c'u rech chi ri Asael man xutanaba' ta rokataxic, ri Abner xubij chi che jumul: “¡Chatanaba' ba' wokataxic, o rajawaxic na catinkasaj pa ulew! ¿La c'o ta c'u lo nu palaj quintac'aba' wib chuwäch ri awachalal ri Joab?” Rumal c'u rech chi ri Asael man xutas ta rib, ri Abner xujut ri u wi' ri u tz'imaj ch'ich' chupam ri xk'ax c'u ri u wi' c'a cho rachak, xcäm c'u ri Asael pa ri c'olbal ri'. Conojel c'ut ri xebopan che rilic jawije' ri xcäm wi, xetaq'ui' che rilic. Are c'u ri Joab xukuje' ri Abisay xquitakej rokataxic ri Abner. Pa ri u kajebal c'ut ri k'ij xebopan puwi' ri juyub aj Am, ri c'o chuwäch ri Jia, pa ri be ri cäbe pa ri chaki'j uwo sak pa Gabaon. Ri aj benjaminib xquimulij quib chila' ruc' ri Abner, xquiban xa' juk'at ajch'ojab xquiya' quib puwi' jun juyub. Ri Abner xurak u chi' che ri Joab: “¿La man c'o u q'uisic we cämisanic ri'? ¿La ma ta cach'obo chi xa c'ayil cuc'am ulok wa' chke? ¿Jampa' caya' takanic chque ri a winak chi chiquitanaba' cokataxic ri cachalal?” Ri Joab xutzelej u bixic: “Kas quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Dios chi we ta mat xabij wa', ri e nu winak xquitakej ta na cokataxic ri cachalal c'a casakar na.” Xuyaxtaj c'u takanic ri Joab chi chebeok'isax tak ri trompet conojel c'ut ri winak xquik'il quib xquitanaba' cokataxic ri aj israelib xukuje' u tijic qui chuk'ab cuc'. Ri Abner xukuje' ri rachijab xquitakej qui be xebe pa ri lianic ri c'o pa Araba ronojel ri jun ak'ab ri', xquicopij c'ut ri qui be xek'ax pa ri Jordan xeboc'ow pa ronojel ri Bitron, xebopan pa Mahanaim. Ri Joab xutanaba' rokataxic ri Abner xebumulij c'u conojel ri e rajch'ojab, aretak xebajilatajic xk'alajinic chi xecäm belejlajuj (19) qui nimal tak ri rajch'ojab, ri David, c'o c'u wi na ri' ri Asael. E are c'ut ri rajch'ojab ri David xequicämisaj oxib sient ruc' oxc'al (360) achijab aj Benjamin xukuje' ri e aj Abner. Chumatam, xc'am bic ri u cuerp ri Asael pa Belen che u mukic chila', chupam ri u mukubal ri u tat. Ri Joab xukuje' tak ri rachijab xebin ronojel ri jun ak'ab, chusakariquil xebopan pa Hebron. Ri ch'o'j cumal ri rachalaxic ri Saul xukuje' cumal ri rachalaxic ri David xbeytajic, e are c'ut ri rajch'ojab ri David xa' sibalaj cätajin cäc'oji' qui chuk'ab, are c'ut ri e rech ri Saul xa cätajin quetukaric. Ri e u c'ojol ri David ri xebalaxic aretak c'o pa Hebron, e are' tak wa': ri nabeal, Amnon, ral ri Ahinoam, ri quel pa Jezreel; ri u cab, Quileab, ral ri Abigail, ri u malca'n ri Nabal, ri quel pa Carmel; ri urox, Absalon, ral ri Maac, ri u mia'l ri Talmay, ajawinel re Jesur; ri u caj, Adoniy, ral ri Haguit; ri uro', Sepatiy, ral ri Abital; ri uwak', Itream, ral ri Egla, jun rixokil chic ri David. Xebalax wa' aretak c'o ri David pa Hebron. Pa ri u beytajic c'ut ri ch'o'j cumal ri e rachalaxic ri Saul xukuje' ri rachalaxic ri David, ri Abner cätajin caq'uiy ri u cuinem paquiwi' ri rachalaxic ri Saul. Ri Saul xc'oji' can jun man kas ta rixokil, Rizpa u bi', u mia'l ri Aja, ri xunim rib ri Abner ruc', Xuch'a' c'ut ri Is-boset che ri Abner: “¿Jasche xatk'oyi ruc' ri man kas ta rixokil ri nu tat?” Ri Abner sibalaj xpe royowal che ri u ch'anic ri Is-boset, xutzelej c'u u bixic che: “¿La xa pa in jun tz'i' ri in c'o che u patanixic ri Juda? In in uxinak jic che ri rachoch ri Saul, ri a tat, xukuje' cuc' ri e rachalaxic xukuje' cuc' ri canima' quib ruc', man at nu jachom ta c'u pa u k'ab ri David. ¿La cak'abaj c'u chwij chi in macuninak ruc' jun ixok? ¡Chc'äjisax nu wäch rumal ri Ajawaxel we man quinban che ri David jachique ri u chi'm u banic ri Ajawaxel che, quinwesaj c'ut ri tem re ajawibal che ri rija'l ri Saul, quincoj c'u ri David pa ri tem re ajawibal pa Israel xukuje' pa Juda cächaptaj c'ä pa Dan queq'uis c'a pa Beerseb!” Ri Is-boset man xcuin taj c'o ta jas xubij ta che ri Abner, cuxe'j c'u rib chuwäch. Ri Abner, xak pa rech wi xebutak bic tako'n che u bixic che ri David: “¿Jachin ajchak'e ri ulew? Kabana' jun c'ulwächinic: ri in quinban na joropa' ri quincuin che u banic rech quek'ax conojel ri aj Israel uc' la.” Ri David xutzelej u bixic che: “Quinya' nu tzij che u banic jun c'ulwächinic awuc', we cabano jas ri quinbij bic chawe: chi man cateltac'al ta chnuwäch we ta mat cac'am ulok ri Mical awuc', ri u mia'l ri Saul aretak catpe che wilic.” Ri David xukuje' xebutak tako'n ruc' ri Is-boset, xutak u bixic che: “Chajacha' ri Mical pa nu k'ab, ri wixokil ri xinc'uli' ruc' che qui q'uexwäch jun sient qui tz'umal ri u wi' ri e achijab wi ri aj pilisteyib.” Xuya' c'u takanic ri Is-boset chi' quesax che ri Paltiel, u c'ojol ri Lais, ri rachajil; xteri' c'u bic ri Paltiel chrij, cätajin cok'ic, xuterenej bic c'ä pa Bahurim. Chila' xuya' wi takanic ri Abner che chi catzelejic, xtzelej c'ut ri Paltiel. Ri Abner xebuch'abej c'u na ri nimak tak tatayib pa Israel, xubij c'u chque: “Quieb oxib junab chi wa' ri alak cätajin cätij k'ij alak chi are cux ajawinel alak ri David. Opaninak c'ut ri jok'otaj che u banic wa', rumal rech chi ri Ajawaxel u chi'm che ri David chi rumal are' cuto'tajisaj na ri Israel, ri u nim tinimit, chuxe' ri qui takanic ri aj pilisteyib xukuje' chuxe' ri qui cuinem ri qui c'ulel.” Ri Abner xukuje' xtzijon cuc' ri winak ri aj ramak' ri Benjamin, xbe c'ut pa Hebron che u bixic che ri David ri u chomanic ri Israel xukuje' ronojel ri ramak' ri Benjamin. Xopan c'u pa Hebron jawije' c'o wi ri David achilatal bic cumal juwinak (20) achijab, ri David xuban jun ula'nic che ri Abner xukuje' chque ri e achilaninak. Ri Abner xubixtaj che ri David: “Quintzelej c'u na chanim che qui mulixic conojel ri aj Israel, rech cäquiban jun c'ulwächinic uc' la, chajawin c'u la je jas ri rayibal la.” Ri David xujach bic ri Abner, cäquicotic xbec. Ri Joab xukuje' ri e terenel tak rech ri David xebopan pa ri jok'otaj ri' qui petic che qui ch'äquic ri c'ulel. Ri Abner man c'o ta chic ruc' ri David pa Hebron, ruc' quicotemal xel bic aretak jachtajinak chi u bic rumal ri David. Aretak c'u xopan ri Joab e rachil conojel ri ajch'ojab ri e achilaninak, xtzijox che chi ri Abner ri u c'ojol ri Ner, xelc'ola ruc' ri ajawinel xtzelej c'ut aretak jachtajinak chi bic rumal ri ajawinel. Xbe c'ut ri Joab che rilic ri ajawinel, xubij c'u che: “¿Jas ri banom la? Ri Abner petinak che ilic la, ¿Jas c'u che xtzokopij la bic? ¿La ma ta eta'm la chi ri Abner, ri u c'ojol ri Ner, petinak xa' che subic la, che c'u u ya'ic u wäch che ri cäban la, che c'u retamaxic ri cäban la?” Xak xuwi c'u xch'abetaj can ri David rumal ri Joab, xebutak bic tako'n che u k'ilic ri Abner, man xunabej ta c'ut ri David, xquitzelej c'u ulok c'ä ruc' ri c'ua' ri c'o pa Sira. Aretak xopan ri Abner pa Hebron, ri Joab xuc'am bic chuwäch ri roquibal ri tinimit, rech xa u tuquiel cätzijon ruc' xucoj c'u jun ch'ich' re ch'o'j chupam che u cämisaxic, che u tojic u q'uexel ri u cämisaxic ri Asael ri rachalal. C'ä chumatam, aretak xoc pa u jolom ri David, xubij: “Chuwäch ri Ajawaxel, ri in xukuje' ri wajawibal man c'o ta jubik' ka mac che ri u cämisaxic ri Abner, ri u c'ojol ri Ner. ¡Chkaj ri macaj puwi' ri Joab xukuje' paquiwi' ri rachalaxic, amak'el ta c'ut c'o ta jachin jun chquixo'l ri curik ta re ri yabil re ja'nic, chuwilaj ch'a'c, o ch'ocojil, o xa' chcämisaxok, o chucoch'o wi'jal!” Ri Joab xukuje' ri Abisay e are' xecämisan ri Abner rumal rech chi ri Abner xucämisaj ri cachalal pa ri ch'o'j pa Gabaon. Ri David xuya' takanic che ri Joab xukuje' chque conojel ri e achilaninak, xubij chque: “Chebijisa' ri iwatz'iak chiwij chebicojo wakwoj tak atz'iak chiwij, chiwok'ej ri u cämical ri Abner.” Ri ajawinel xteri' bic chrij ri Abner aretak xc'am bic pa mukic, xmuk c'ut ri Abner pa Hebron. Xuchaplej c'u ok'ej ri ajawinel chila' ruc' nimalaj rakoj chi'aj puwi' ri xmuk wi ri Abner, je c'u xquiban conojel ri winak. Ri ajawinel xuk'uyuwisaj we bisobal ri' puwi' ri Abner: “¿Jasche je a cämic wa', Abner, ri man je ta wa' takal u banic, man e ximital ta c'u ya ri e a k'ab mawi e cojom tikom tak ch'ich' chque ri e awakan? ¡At cäminak jacha' ri cacäm pa qui k'ab itzel tak winak!” Xukuje' ri winak xquitakej rok'exic. Xbochi'x c'u ri David chi chutija' jun jasach c'ä majok chkaj ri k'ij are' c'u ri David xuban ri chi'nic ri kas cäban na: je xubij wa' “¡Nimalaj chc'äjisax nu wäch rumal ri Dios, we quinna' ri caxlanwa o apachique jasach c'ä majok chkaj ri k'ij!” Conojel xquich'ob wa' xkaj c'u chquiwäch, ronojel c'ut ri cuban ri ajawinel cakaj chquiwäch ri winak. Pa ri k'ij ri' conojel ri aj israelib xquich'obo chi ri ajawinel man are' ta jun che u cämisaxic ri Abner ri u c'ojol ri Ner. Xubij c'u ri ajawinel chque ri qui nimakil ri ajch'ojab ri e c'o ruc': “Jacha' c'ut ri iweta'm, camic cämisam jun nimalaj c'amal be pa Israel, jun achi ri sibalaj nim u banic. Rumal c'u ri' ri in, pune' in ri ajawinel ri cha'om rumal ri Dios, quinna' chi in tukar chuwäch ri nimalaj etzelal ri xquiban ri e ral ri Sarb. ¡Are' ri Ajawaxel chyo'w rajil u q'uexelal che jachin xbanow we etzelal ri'!” Aretak ri Is-boset, u c'ojol ri Saul, xretamaj chi xcäm ri Abner pa Hebron, xbe ri ranima', conojel ri aj Israel xenoj che xe'n ib. Ri Is-boset xec'oji' quieb achijab che u patanixic ri e qui nimal tak eläk'omab. Ri jun Baan, u bi' ri jun chic Recab. E u c'ojol ri Rimon ri aj Beerot, e rija'l ri Benjamin, ri tinimit Beerot cachomaxic chi u tz'akatil ri ramak' ri Benjamin. Pune' c'u xebanimaj ri aj Beerot pa Jitaim, ri xecanaj can chila' jacha' ta ne xa e okxanel tak quib, c'ä camic. Are c'u ri Jonatan, ri u c'ojol ri Saul, c'o jun u c'ojol Mepi-boset u bi', ri e k'ajinak ri quieb rakan. Aretak c'u job u junab ri Mepi-boset, xeyok u bixic chi xcäm ri Saul xukuje' ri Jonatan pa Jezreel; xc'am c'u bic ri Mepi-boset rumal ri ixok ri yuk'ul rech xanimaj bic ruc', rumal c'ut ri raninakil ri animajic xtzak ri ac'al xch'ocojir c'ut. Ri Recab rachil ri Baan, ri e u c'ojol ri Rimon aj Beerot, xebe cho rachoch ri Is-boset xebopan c'ut aretak sibalaj nim u k'ak'al ri k'ij, xebopan c'ut aretak cätajin cäwar pa k'ij. Ri ixok ri chajil uchi'be cätajin cujosk'ij trico, xc'amtaj c'u che waram, rumal c'u ri' xcuin ri Recab rachil ri Baan ri rachalal xeboquic man c'u xebilitaj taj. Aretak xeboc pa ri ja, ri Is-boset k'oyol puwi' ri u ch'at ri c'o pa ri u warabal: Xquicämisaj xquesaj c'ut ri u jolom, xuwi c'u xbantaj wa' cumal xquic'am bic ri u jolom xebin jun ak'ab pa ri be re Araba. Che u jachic che ri David, ri c'o pa Hebron. Xquibij che ri ajawinel: “Kac'amom ulok ri u jolom ri Is-boset ri u c'ojol ri Saul, ri cac'ulelax la rumal ri are ta xraj xcämisax ta la rumal. Are c'u ri camic ri Ajawaxel u yo'm che la chi xch'äcan la puwi' ri Saul xukuje' paquiwi' ri e u c'ojol.” Ri David xubij chque: “Quinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri in u to'tajisam rech man quinkaj ta pa apachique u q'ueyowal, chi aretak xopan jun winak, ri are ta pa u c'u'x chi quebuya' utzalaj tak tzijol chwe, xpe che u bixic chwe chi xcäm ri Saul, ri tzijol ri xuya' u bixic chwe are xbanow che chi xintak u chapic xincämisaj c'ut pa Siclag. ¡A ma ta c'u je cäban na chque ri itzel tak achijab ri xquicämisaj jun suc'alaj achi chupam ri rachoch, puwi' c'ut ri u ch'at! Are c'u ri camic, ¡A ma ta quintok'ij na ri u quiq'uel pa i k'ab! ¡quixenwesaj c'ut cho ri uwächulew!” Xuyaxtaj c'u takanic ri David chque ri achijab ri e c'o chuxe' ri u takanic, xequicämisaj c'ut; xequit'oy ri qui k'ab xukuje' ri cakan, xequixequeba' chunakaj ri c'olbal ja' ri c'o pa Hebron. Xquic'am chi c'u na ri u jolom ri Is-boset xquimuk pa Hebron chupam ri xmuk wi ri Abner. Xebopan c'u na conojel ri aj ramak' ri Israel pa Hebron che u tzijobexic ri David, xquibij c'u che: “Ri uj junam ka quiq'uel uc' la, kas c'u tzij pune' are ka ajawinel ri Saul, lal c'ut ri kas xc'amow la u be ri Israel pa tak ri ch'o'j. U chi'm chi c'ut ri Ajawaxel che la chi lal cac'amow na la u be xukuje' cak'at na la tzij puwi' ri Israel.” Je c'u wa' ri xbanic, conojel ri nimak tak tatayib ri e c'o pa Israel xebe che u ch'abexic ri ajawinel David pa Hebron, xuban c'u jun c'ulwächinic cuc', xquicoj c'u ri Ajawaxel che k'alajisanel. Xquijamij c'u aseit puwi' ri David rech cacanaj che ajawinel puwi' ri Israel. Juwinak lajuj (30) u junab ri David aretak xuchaplej ajawinic, xajawin c'u cawinak (40) junab: Pa Hebron xajawin wukub (7) junab ruc' niq'uiaj puwi' ri Juda, aretak c'o chic pa Jerusalen xajawin juwinak oxlajuj (33) junab puwi' ronojel ri Israel xukuje' puwi' ri Juda. Ri ajawinel David xukuje' ri rachijab xebe che u suq'uil ri Jerusalen che qui ch'äquic ri aj jebuseyib are winak wa' ri e c'o chila'. Are c'u pa qui c'u'x ri aj jebuseyib chi man cacuin ta ri David coc pa ri tinimit, xquibij che: “Ri at man catcuin taj catoc na waral, xuwi ri moyab xukuje' ri ch'ocojib quecuin che a k'atixic.” Xcuin c'ut ri David xoc pa ri nimalaj u cowirisabal ri Sion, are c'u wa' ri cäbix u tinimit ri David che camic. U bim c'ut ri David pa tak ri k'ijol ri': “Apachin ta ne ri craj cuban c'ax chque ri jebuseyib chunima' bic rib chupam ri u be ja' chebucämisala' c'ut ri moyab xukuje' ri ch'ocojib, ri quinwetzelaj qui wäch ruc' ronojel ri wanima'.” Chila' c'u cäpe wi ri tzij ri cabixic: “Mawi ri moyab mawi ri ch'ocojib quecuinic queboc ta chupam ri rachoch ri Ajawaxel.” Xjeki' c'ut ri David chupam ri cowilaj tinimit, xubinaj c'u rumal u tinimit ri David; xebuyac c'u nimak tak tapia chrij, xchaptaj u bic ruc' ri xmuk wi ri siwan xopan c'ä ruc' ri rachoch ri ajawinel. Ri u cuinem ri David cätajin canimaric, are c'u ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, c'o ruc'. Rumal c'u ri' ri Hiram ri ajawinel ri c'o pa Tir, xebutak ulok ri u tako'n ruc' ri David, e cuc'am c'u ulok ajanelab xukuje' tzoc'ol tak abaj, ri e cuc'am tak ulok che' re chacalte' xquiyac c'ut ri rachoch ri David ri cäc'oji' wi. Xuch'ob c'ut ri David chi ri Ajawaxel u jiquibam chi are' cäcanaj che ajawinel puwi' ri Israel, u nimarisam c'ut ri rajawinic che u ya'ic u k'ij ri u tinimit ri Israel. Aretak ya'tajinak chi can ri Hebron rumal ri David k'axenak chic pa Jerusalen, xebuc'am chi niq'uiaj rixokil xukuje' ri man e kas ta e rixokil, ri xequiya' niq'uiaj tak u c'ojol chic xukuje' tak u mia'l. Ri e ralc'ual ri xebalax pa Jerusalen e are' tak qui bi' wa': Samu, Sobab, Natan, Salomon, Ibar, Elisu, Nepeg, Japiy, Elisam, Eliad xukuje' Elipelet. Aretak xquetamaj ri pilisteyib chi jamatajinak chic aseit puwi' ri David rech cäcanaj can che ajawinel puwi' ri Israel, conojel xeyacätaj ulok xepe che u tzucuxic; xoc c'u pa u jolom ri David xkaj bic chupam ri cowilaj to'bal ib. Ri aj pilisteyib xequiya' quib pa ri beya' ri c'o pa Repaim. Rumal ri', ri David xuta' u no'j che ri Ajawaxel, xubij c'u che: “¿La quincuin che qui ch'äquic ri e aj pilisteyib we quinbe chquij? ¿La cäya' la chwe chi quinch'äcan paquiwi'?” Xutzelej u bixic ri Ajawaxel che, xubij: “Je', chatch'ojin cuc', quinya' c'u na ri ch'äcanic chawe paquiwi'.” Ri David xopan pa Baal-perazim, chila' c'u xch'äcan wi paquiwi'. Rumal ri' xubij: “Jacha' cuban jun u tza'm ja', ri Ajawaxel u jakom jun be chnuwäch pa qui niq'uiajil ri qui banom qui c'ulel chwe.” Baal-perazim xuchix c'ut we c'olbal ri' rumal. Ri aj pilisteyib xequitzak c'u ne can tak ri e qui diosib, ri David xukuje' ri rachijab xequisic' bic. Are c'u ri aj pilisteyib xetzelej chi jumul xequiya' chi quib pa ri beya' ri c'o pa Repaim, xuta' chi c'u u no'j ri David che ri Ajawaxel, ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Matpaki' bic chquiwäch che u banic ch'o'j cuc', xane' chasutij quij, chquij chatel wi ulok che u banic ch'o'j cuc', aretak catopanic jawije' e c'o wi ri e c'oc'alaj tak che'. Aretak c'u quebata' u pa akanaj paquiwi' tak ri che', chachapa' ch'ojininic cuc', ri cubij wa' chi in benak chawäch che qui cämisaxic ri e aj pilisteyib.” Ri David je xubano jas ri xubij ri Ajawaxel che, xuchap c'u qui cämisaxic ri e aj pilisteyib kas pa Gabaon xetanal c'ä pa Jezer. Ri David xebumulij chi jumul conojel ri ajch'ojab ri e cha'om chquixo'l ri aj Israel, ri e juwinak lajuj mil (30,000), xel c'u bic ri David, xbe pa Baala u tz'akatil ri Juda, xerachilaj bic conojel ri ajch'ojab ri e teren chrij, che u k'axexic ri u caxa ri Dios ri cänatax wi ri u bi' ri Ajawaxel puwi', ri c'o ronojel u cuinem, ri c'o ri u tem re ajawibal paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. Are c'u ri David xukuje' conojel ri aj israelib e benak chuwäch ri Dios quebixonic quexojow ruc' ronojel ri qui chuk'ab, jas ri cok'ibal ri alaj arp ri nimalaj arp ri tzojtzoj, ri k'ojom que quetecak tak che' xukuje' tak ri quetecak tak k'an ch'ich'. Aretak c'u xebopan pa ri c'olbal ri etamatalic chi chi' cuyak' wi u trico ri Nacon, ri Uza xuyuk ri u k'ab che u suq'uil ri u caxa ri Dios che u tok'exic, xemejmob c'u ri wacax ri e u c'aninak ri caxa. Xpe c'u royowal ri Ajawaxel che ri Uza rumal ri u nimic rib kas chila' c'ut xresaj wi ri u c'aslemal, ri Uza xcämic xtzak pa u xc'ut ri u caxa' ri Dios. Sibalaj c'u c'ax xbe pa ranima' ri David chi ri Ajawaxel xresaj ri u c'aslemal ri Uza, rumal c'u ri' xucoj Perez-uz che u bi' we c'olbal ri', c'ä je c'u cäbix che camic. Kas c'u pa ri k'ij ri' ri David sibalaj xuxe'j rib chuwäch ri Ajawaxel, co c'ut xurak u chi', xubij: “¡Mawi minchomaj u c'amic bic ri u caxa ri Ajawaxel!” Rumal c'u rech chi man xraj ta chic xuc'am ta bic ri u caxa ri Ajawaxel pa ri u tinimit ri David, xuya' takanic chi chc'am bic pa ri rachoch ri Obed-edom jun achi aj Gat. Ri u caxa ri Ajawaxel xcanaj can oxib ic' pa ri rachoch ri Obed-edom, xtewichi'x c'ut rumal ri Ajawaxel xukuje' conojel ri e rachalaxic. Xya' c'u u bixic che ri ajawinel David chi rumal rech ri u caxa, ri Ajawaxel e tewichi'm ri e rachalaxic ri Obed-edom xukuje' conojel ri e c'o cuc', ri David xbe ruc' nimalaj quicotemal xuc'ama' ulok ri u caxa ri Dios ri c'o chupam ri rachoch ri Obed-edom che u c'amic bic chupam ri tinimit aj David, aretak c'ut ri e uc'aninak ri u caxa ri Ajawaxel qui yo'm chic wakib u xo'l cakan, ri David xupil jun ama' wacax xukuje' jun ama' chij che tabal tok'ob. Ri David u cojom bic jun atz'iak nim u k'ij re lino, cäxojow c'u ruc' ronojel ri u chuk'ab, ri are' xukuje' conojel ri aj israelib cuc'am bic ri u caxa ri Ajawaxel cuc' rakoj tak chi'aj re jajatem xukuje' cok'ibal tak trompet. Aretak xopan ri u caxa ri Ajawaxel chupam ri tinimit aj David, ri Mical, ri u mia'l ri Saul, xca'y ulok chupam ri wenta'n; aretak c'u xrilo chi ri ajawinel David cäch'opinic xukuje' cäxojow chuwäch ri Ajawaxel, sibalaj xretzelaj u wäch. Ri u caxa ri Ajawaxel xc'am bic xeyok chupam ri u c'olbal, chupam jun cäbal ri lic'om re binem ri are' u patan wa' xuban ri David. Xebuchi'j c'u ri David tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan ib chuwäch ri Ajawaxel, aretak xuq'uis qui chi'xic xutewichi'j ri winak pa ri u bi' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, conojel c'ut ri aj israelib ri e c'o chila' chi achijab chi ixokib, xuya' jun qui caxlanwa, jun caxlanwa re qui wäch tut xukuje' jun chic re pasa. Xuwi c'u xbantaj wa' conojel xetzelej cho tak cachoch. Xbe c'u ri David cho rachoch che qui tewichi'xic ri e c'o cho rachoch; are c'u ri Mical ri u mia'l ri Saul, xel ulok che u c'ulaxic xubij c'u che: “¡Camic sibalaj utz canajinak ri ajawinel ri c'o pa Israel, xuc'ut rib chquiwäch ri ixokib ri e lok'om tak pataninelab, jacha' jun apachique winak ri man c'o ta u q'uixbal chupalaj!” Ri David xutzelej u bixic che: “Kastzij in xojowinak chuwäch c'ut ri Ajawaxel nu banom wi, ri xinucha' che u q'uexwäch ri a tat xukuje' che qui q'uexwäch ri e awachalaxic rech quinux c'amal u be ri Israel ri u tinimit. Rumal ri' quinxojow chuwäch. Quinmach'irisaj chi c'u ne na wib chuwäch ri xiban camic; quinkasaj chi c'u ne na nu k'ij, je jas ri a chomanic, cäya' c'u ne na nu k'ij cumal we ixokib ri e lok'om pataninelab ri quebabij.” Ri Mical man xec'oji' ta chi ral pa ronojel ri u c'aslemal. Aretak ri ajawinel David xjeki' chupam ri rachoch ajawinel, u yo'm chi c'ut ri Ajawaxel, ri jamaril che man c'o ta chi c'ulel ri e c'o ta che u nakaj ri quewalij ta na chi chrij, xubij c'u che ri Natan ri k'axal tzij: “Jacha' ri quil la, ri in, in c'o chupam jun wachoch re chacalte'. Are c'u ri u caxa ri Dios jekel chquixe' ch'ukubal.” Ri Natan xutzelej u wäch u tzij xubij che: “Bana' la ronojel ri chomam la u banic, c'o c'ut ri u to'banic ri Ajawaxel uc' la.” Kas c'u pa ri chak'ab ri', ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Natan, xubij che: “Jät jatzijobej ri pataninel wech ri David, chaya' u bixic che chi ri in, ri Ajawaxel, nu bim: ‘Man at taj ri catyacow ta na jun wachoch rech quinc'oji' chupam. Kas pa ri k'ij ri xebenwesaj ulok ri aj israelib pa Ejipt, c'ä pa ri k'ij camic, mawi jumul in c'olinak ta pa tak ja, xane' in bininak pa apachique tak ja ri lic'om. Pa conojel ri k'ijol ri xinbin chquixo'l, mawi jumul xinta' ta che jun chque ri e c'amal tak be, ri xebencoj che takanelab puwi' ri nu tinimit, Israel, chi chuyaca' ta jun wachoch re chacalte'.’ Rumal c'u ri', chabij che ri David ri pataninel wech chi ri in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij che: ‘In xatin wesaj ulok chquij ri chij, man xinya' ta chic chawe chi catakej qui yuk'uxic tak ri chij, rech cätux c'amal u be ri nu tinimit Israel; at c'u wachilam apawije' ta ne ri at benak wi, nu q'uisom tzij paquiwi' conojel ri c'ulel ri xebel ulok che a cämisaxic sibalaj c'u nu nimarisam a k'ij, jacha' ri u nimarisaxic qui k'ij ri achijab ri nimak na qui k'ij ri e c'o cho ri uwächulew. Nu suc'uman c'u jun u c'olbal ri nu tinimit Israel, chila' c'u e nu yo'm wi' rech quejeki' pa jun qui c'olbal ri quech, ri man c'o ta chi jachin ta cäyo'w ta chi latz' chque mawi cäban ta chi c'ax chque cumal ri e banal tak etzelal jacha' ri banom ulok chque nabe, aretak xebencoj c'amal tak be ri chetakan puwi' ri nu tinimit Israel. Ri in quinban na chi man c'o ta chi c'ax cäpe pawi' cumal ri caquiban qui c'ulel chawe. Quinya' c'u retamaxic chawe chi quebenya' na awija'lil, aretak c'u chopan ri u q'uisbalil ri a c'aslemal catcäm c'ut, in quinwalijisaj na jun chque ri e awija'lil, quinjekeba' c'u na chupam ri ajawibal. Are' cäyacow na jun wachoch, quinjekeba' c'u na ri rajawinic chbe k'ij sak. Quinux c'u na jun tataxel che, are c'u ri are' cux na jun c'ojalaxel chwe. Aretak chuban jun macunic, quinc'äjisaj na u wäch quinrapuj c'u na jacha' cuban ronojel tataxel che ri u c'ojol, man quinnajtajisaj ta c'u na ri rutzil wanima' che jas ri xinban che u najtajisaxic che ri Saul, ri xinwesaj xatincoj c'u at pa ri u c'olbal. Ri awija'lil xukuje' ri awajawinic quecanaj jic chuxe' ri nu to'banic, xukuje' ri a tem re ajawibal cäjekebax can chbe k'ij sak.’ ” Ri Natan xutzijoj wa' che ri David, ruc' tz'akatil jacha' ri xrilo xukuje' ri xuto. Xoc c'ut ri ajawinel David che tzijonem chuwäch ri Ajawaxel, xubij c'ut: “Ajawaxel, ¿in jachinok xukuje' jas c'u qui banic ri wachalaxic chi banom la chwe chi in opaninak c'ä waral? ¡Man nim ta c'u wa' chwäch la, Ajawaxel, c'a yo'm c'u ne la u bixic ri cäpe na puwi' ri rija'lil ri pataninel ech la! ¡Man c'o ta jun achi je cubano jas ri cäban la Ajawaxel! ¿Jas ta chic ri quincuin ta chi che u bixic che la, Ajawaxel, ri lal cäch'ob la u wäch we pataninel ech la ri'? Conojel tak we mayibal ri' lal lal banowinak, jas ri xchi'j la xukuje' ri xaj la, rech quebenwetamaj, rumal ri', Wajaw Dios. ¡Sibalaj ba' nim ri banic la! Man c'o ta chi c'u jun jacha' ri lal, mawi c'o chic jun dios we ta ma ta xak xuwi ri lal, jas ri u cholajil ronojel ri ka tom cuc' ri ka xiquin. Are c'u ri Israel, ri tinimit la, ¡man c'o ta chi jun jacha' ta ri are', xa c'u jun we nim tinimit ri' cho ri uwächulew! Lal, Oh Dios, xto'tajisaj la rech cux tinimit la, xban c'u la che chi xux nim u k'ij, xeban c'u la nimak xukuje' mayibalalaj tak jastak che u banic utzil che. Ri lal xeq'uiak la bic chuwäch ri tinimit la ri xtor la ulok pa Ejipt, ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic e cachil tak ri e qui diosib, xa c'u jumul chomam la chi ri Israel cux tinimit la re chbe k'ij sak, are c'u ri lal, Ajawaxel cux na la u Dios. Je ba' ri', Ajawaxel xukuje' Dios, mäsach pa jolom la ri xch'ij la che ri pataninel ech la xukuje' ri rija'lil, tz'akatisaj ba' la ri bim la. ¡Chi ri bi' la amak'el, chnimarisaxok, chbix ta c'ut chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are' ri u Dios ri Israel! ¡Chi ri rija'lil ri David, ri pataninel ech la, chi co chcanaj rumal ri to'banic la! Lal, Wajaw ri c'o ronojel cuinem la, yo'm la retamaxic chwe chi cajekeba' la ri wija'lil; rumal ri' ri in, pune' xa in pataninel ech la, quinchajij anima' che u banic we bochi'nic ri' che la. Lal, Ajawaxel, lal Dios, ri e tzij la kas e kastzij, chi'm c'u la che ri pataninel ech la q'ui qui wäch tak utzil; chpet ba', pa anima' la, ri u tewichi'xic ri rija'lil ri pataninel ech la rech cajeki' amak'el chbe k'ij sak chuxe' ri to'banic la. Lal, Ajawaxel, chi'm la u banic, ruc' c'ut ri tewichibal la ri rija'lil ri pataninel ech la tewichital na amak'el chbe k'ij sak.” Xch'ojin c'ut ri David cuc' ri aj pilisteyib, xebuch'äco, xecanaj chuxe' ri u takanic, xresaj c'ut ri u chuk'ab ri takanic ri c'o pa qui k'ab. Xukuje' xebuch'äc ri aj moabib, xuban c'u chque chi caquilemej quib cho ri ulew xeretaj c'u ruc' jun etabal c'am: e are' c'ut ri xecanaj chquipam ri cacab c'am, quec'okotaj che cämical, are' c'ut ri xecanaj chquipam jujun c'am, quec'asbax canok. Xecanaj c'u ri aj moabib chuxe' ri u takanic ri David xquitoj c'u na cuchuj pa u k'ab. Ri David xukuje' xuch'äc ri Hadad-ezer, u c'ojol ri Rehob, are' c'u ajawinel wa' pa Soba, aretak benak wa' che u takexic ajawinic puwi' ri rulewal ri nima' Euprats. Ri David xebuchap jun mil ruc' wukub sient (1700) ajch'ojab chque ri e quiejeninak chquij tak quiej, e juwinak mil (20,000) chi c'ut chque ri xak quebi'n chcakan; xebuk'ajisaj c'u ne conojel ri cakan ri quiej ri e qui jurum carwaj re ch'o'j, xuwi c'u xebuto' canok ri xebajwataj che qui jururexic jun sient (100) carwaj. Aninak c'ut xebopan ri e aj siriyab ri e aj Damasc che u to'ic ri Hadad-ezer ajawinel aj Soba, xebuch'äc c'ut ri David ri aj siriyab, xebucämisaj juwinak quieb mil (22,000) chque. Ri David xebucojo chajinelab pa siriyab u tz'akatil ri Damasc, ri e aj siriyab xecanaj chuxe' ri u takanic xeboc che u tojic cuchuj pa u k'ab. Je c'u ri', ri Ajawaxel cuya' ri ch'äcanic che ri David apawije' ta ne ri cabe wi. Xerechbej c'u na ri David ri quetecak tak ch'ich' ri e re k'an puak ri xequicoj ri e qui nimakil ri e rajch'ojab ri Hadad-ezer, xebuc'am c'u u bic pa Jerusalen. Xukuje' xuban rech che nimalaj jumulaj kan ch'ich' re Bet xukuje' re Berotay, we tinimit tak ri' e rech ri Hadad-ezer. Aretak ri Toy, ajawinel pa Hamat, xretamaj chi ri David xebuch'äc conojel ri rajch'ojab ri Hadad-ezer, xutak ulok ri Joram ri u c'ojol xebuc'am ulok jastak re sak puak, re k'an puak xukuje' re k'an ch'ich', che u ya'ic rutzil u wäch xukuje' chi caquicot ruc' ri ajawinel David chi xutij u chuk'ab ruc' ri Hadad-ezer chi xcuin c'u che u ch'äquic, amak'el c'ut ch'ojininak ruc' ri Toy. Ri David xebujach conojel we jastak ri' che ri Ajawaxel, xrachilaj ri k'an puak ri sak puak ri u tasom che nabe, ri e petinak pa tak ri nimak tak tinimit ri e u ch'äcom: Pa Edom, pa Moab, pa Amon, cuc' ri pilisteyib, xukuje' cuc' ri aj amalesib, xukuje' ri resam pa ri ch'o'j ruc' ri Hadad-ezer, u c'ojol ri Rehob, ajawinel aj Soba. Ri David xnimar u k'ij. Aretak c'u xtzelej ulok che qui ch'äquic ri aj edomib, xebuch'äc wajxaklajuj mil (18,000) aj edomib pa ri Beya' re Atz'am. Xebucojo c'u chajinelab pa Edom, conojel c'ut ri aj edomib xecanaj chuxe' ri u takanic ri David, ri Ajawaxel xuya' ri ch'äcanic che pa apachique ta ne c'olbal ri cabe wi. Ri David xajawin puwi' ronojel Israel, xucoj c'ut ri suq'uilal xukuje' ri colomal che ronojel ri u tinimit. Ri qui nimal ri e rajch'ojab are' ri Joab, ral ri Sarb; are' c'u ri Josapat, ri u c'ojol ri Ahilud, are' ri rajtz'ib ri ajawinel. Ri Sadoc u c'ojol ri Ahitob, ri Ahimelec, u c'ojol ri Abiatar, e cojol tabal tok'ob wa'; ri Seraiy are' tz'ibal tzijol. Are' c'u ri Benaiy, ri u c'ojol ri Joiad, are' c'o che takanel paquiwi' ri chajinelab aj sereteyib xukuje' ri aj peleteyib. Ri e u c'ojol ri David e cojol tabal tok'ob. C'o jun k'ij ri David xc'otow chi'aj, xubij: “¿La c'o jun c'asal can chque ri rachalaxic ri Saul, ri cuya' quinban utzil che, che u nataxic ri Jonatan?” C'o jun pataninel quech ri e re ri rachalaxic ri Saul, Sib u bi', ri xsiq'uixic rech copan chuwäch ri David. Aretak xopan ri Sib, xuta' ri ajawinel che, xubij: “¿La at ri' ri Sib?” “Che patanixic la.” Xcha' ri Sib che ri ajawinel. Ri ajawinel xuc'ot u chi' xubij che: “¿La canajinak jachin jun chque ri rachalaxic ri Saul ri cuya' quinto' pa ri u bi' ri Dios?” Ri Sib xutzelej u bixic che, xubij: “C'ä c'o na can jun u c'ojol ri Jonatan, ri k'ajinak ri quieb u ch'ec.” “¿Jawije' ri c'o wi?” xcha' ri ajawinel. “Pa Lodebar, pa ri rachoch ri Maquir u c'ojol ri Amiel” xcha' ri Sib. Xtakan c'ut ri ajawinel David che u c'amic ulok chila'; aretak c'u ri Mepi-boset, u c'ojol ri Jonatan ri' u mam ri Saul, xopan chuwäch ri David. Xumej rib che u c'utic chi nim cäril wi. “¡Mepi-boset!” xcha' ri David. “In c'o chuxe' ri takanic la.” Xcha' ri Mepi-boset che ri ajawinel. Xubij ri David che: “Maxe'j ba awib, ri in quenbana' na utzil chawe che u nataxic ri Jonatan ri a tat. Quinya' na takanic chi quetzelex conojel ri rulew ri a mam Saul chawe, catwa' c'u na wuc' amak'el.” Ri Mepi-boset xumej rib xubij c'ut: “¿Jasche coc la il che we pataninel ech la ri', ri in xa in junam ruc' jun cäminak tz'i'?” Ri ajawinel, xusiq'uij c'ut ri Sib, ri ojer pataninel rech ri Saul, xubij c'u che: “Nu jachom che ri ri' u mam ri awajaw ronojel ri rech can ri u mam xukuje' ri e rachalaxic. Are c'u ri camic, ri at, quebawachilaj ri e a c'ojol xukuje' tak ri a pataninelab, catic u wäch ri ulew che ri Mepi-boset, cac'ol c'ut ri cawalijisaj chuwäch ri ulew, rech c'o caquitzukbej quib ri e rachalaxic ri awajaw, are c'u ne ri Mepi-boset ri ri' u mam ri awajaw cäwa' na wuc'.” Ri Sib, ri e c'o olajuj u c'ojol xukuje' juwinak u pataninelab, xutzelej u bixic che ri ajawinel: “Ronojel ri takanic ri yo'm la che we pataninel ech la ri' cäban na.” Ri Mepi-boset cäwa' amak'el pa ri u mexa ri David, jacha' jun chque ri e u c'ojol ri ajawinel. C'o c'u ne jun alaj u c'ojol Micaiy u bi', conojel c'ut ri e jekel pa ri rachoch ri Sib quepatanij che ri Mepi-boset. Are' c'u ri Mepi-boset, ri ch'oco'j ri quieb rakan, jekel pa Jerusalen, rumal rech chi cäwa' pa ri u mexa ri ajawinel. Oc'owinak chi quieb oxib junab xcäm ri Nahas, ri cajawinel ri aj amonib, are' c'u xcanaj can ri Hanun ri u c'ojol che u q'uexwäch. Xpe c'u pa u jolom ri David chi je cuban che ri Hanun, ri u c'ojol ri Nahas, jas ri kas utzil ri xuban ri u tat che ri are', xebutak c'u bic jujun qui nimal ri rajch'ojab che ch'abenic rumal ri u cämic ri u tat. Aretak c'u xebopan ri e qui nimakil ajch'ojab ri xebutak bic ri David pa ri culew ri amonib, ri e c'amal tak qui be ri aj amonib xquibij che ri Hanun, ri qui nimal: “¿La are' pa c'u'x la chi ri David e u takom ulok we achijab ri' che ch'abexic la, xuwi ta che u ya'ic u k'ij ri tat la? ¡E u takom ulok wa' che u nic'oxic che u ca'yexic ri tinimit, cäpe c'u che u sachisaxic u wäch!” Xuya' c'u takanic ri Hanun chi chechap ri e qui nimal ri rajch'ojab ri David, chi chesocax bic pa niq'uiaj ri quismachi' chi chekopix bic ri catz'iak c'ä xetak qui pam. Xbantaj c'u na wa' c'äte ri' xubij chque chi cheboj. Aretak xretamaj ri David, xtakanic chi chebec'ulaxok, sibalaj c'u cätajin quel qui q'uixbal ri', xbix c'u chque chi checanaj pa Jerico queyej na caq'uiy ri quismachi' chila', c'äte c'u ri' cuya' quetzelej ulok. Xquil c'u ri aj amonib chi xa xquetzelaj quib chuwäch ri David, rumal ri' ri aj amonib xequitoj juwinak mil (20,000) ajch'ojab aj siriyab ri quebel pa Bet-rehob xukuje' ri quebel pa Soba, xequitoj jun mil (1,000) achijab che ri ajawinel ri c'o pa Maac, xukuje' cablajuj mil (12,000) aj Is-tob. Aretak c'u xoc pa u jolom ri David xutak bic ri Joab xukuje' conojel ri e rajch'ojab. Xebel c'u ulok ri aj amonib xquisuc'umaj quib che u banic ri ch'o'j chuchi' ri kas qui tinimit, e are c'u ri ajch'ojab aj siriyab ri e petinak pa Soba pa Rehob xukuje' ri e petinak pa Is-tob xukuje' pa Maac, xquimajij qui c'olbal pa ri juyub. Aretak xril ri Joab chi quepe na ri c'ulel chuwäch xukuje' chrij, xebucha' ri cowilaj tak ajch'ojab chquixo'l ri aj israelib xquisuc'umaj c'u quib che qui ch'äquic ri aj siriyab. Xebucojoxtaj c'ut ri niq'uiaj ajch'ojab chic chuxe' ri u takanic ri Abisay ri u chak', rech cäch'ojin cuc' ri aj amonib, xubij c'u che: “We cawilo chi cätajin quinquich'äc ri aj siriyab, catpe che nu to'ic, we c'u quinwilo chi cätajin catquich'äc ri aj amonib, quinbe na ri in che a to'ic. Chachajij anima', ka cojo' c'u ka chuk'ab che u to'ic ri ka nim tinimit xukuje' che qui to'ic tak ri u tinimit ri ka Dios. ¡Chubana' ba' ri Ajawaxel Dios jachique ri utz caril na!” Ri Joab xkeb ri e rajch'ojab che u banic ch'o'j. Ri e aj siriyab xebanimaj c'u wa' chuwäch ri Joab. Aretak c'u ri aj amonib xquilo chi xebanimaj ri aj siriyab, xukuje' ri e are' xebanimaj chuwäch ri Abisay xquinim quib pa ri qui tinimit. Ri Joab xutanaba' u tijic u chuk'ab cuc' ri aj amonib xtzelej pa Jerusalen. Xquil c'ut ri aj siriyab chi xech'äcataj cumal ri aj Israel, xquimulij chi quib jumul. Ri Hadad-ezer xtakan che qui c'amic ri aj siriyab ri e c'o ch'käp che ri nima' Euprats, ri xebopan pa Helam. Ri c'amom qui be rumal ri Sobac, ri qui nimal ri e rajch'ojab ri Hadad-ezer. Xya' c'u u bixic wa' che ri David, ri, xumulij ronojel ri Israel, xk'ax pa ri nima' Jordan xopan c'u pa Helam. Xech'ojin c'u ri aj siriyab ruc' ri David chila' xquitij wi qui chuk'ab ruc', xebanimaj c'u na chquiwäch ri aj israelib, ri xecämisax rumal ri David e cawinak mil (40,000) ajch'ojab ri e quiejeninak chquij tak quiej xukuje' wukub sient (700) aj carwaj re ch'o'j; xak c'u u wi' chic, ri David xusoc ri Sobac che cämical, ri qui nimal ri banal ch'o'j aj siriyab, ri xcäm chila'. Aretak xquil conojel ri ajawinelab ri junam qui wäch ruc' ri Hadad-ezer chi e ch'äcom cumal ri aj israelib, xquitzucuj u rikic jamaril cuc' ri aj israelib xecanaj c'u chuxe' ri qui takanic. Kas c'u pa ri k'ijol ri' xc'äj qui wäch ri aj siriyab che qui to'ic chi jumul ri aj amonib. Pa jun k'ijol c'ut pa ri nabe tak ic' re ri junab aretak quebel bic ri ajawinelab che u banic ch'o'j jas ri qui nak'atisabal, ri David xutak bic ri Joab e rachil ri e qui nimal ajch'ojab, xukuje' conojel ri ajch'ojab aj israelib, xquisachisaj qui wäch ri e aj Amon xquik'atij c'u rij ri tinimit Raba. Xcanaj c'u can ri David, pa Jerusalen. Jun benak k'ij', aretak xwalij ri David che ri u waram re pa k'ij xuchap wacatem puwi' ri rachoch, xtaki' c'u apan u wäch che jun je'licalaj ixok ri cätajin catinic. Xuya' takanic ri David chi chetamaxok jachin we ixok ri', xbix c'u che chi we ixok ri' are' ri Betsabe u mia'l ri Eliam rixokil c'ut ri Uriy aj hitit. Ri David xebutak u bic jujun tako'n che u c'amic ulok xk'oyi' c'u ruc', xtzelej c'ut ri ixok cho rachoch. We ixok ri' c'äte u xujosk'ij rib che ri u yabilal chi ic'. Ri ixok xcanaj yawab winak, rumal c'u rech chi je xuc'ulmaj wa' xutak u bixic che ri David. Ri David xutak bic jun tako'n ruc' ri Joab, che u bixic che chi chutaka' ulok ri Uriy ri aj hitit, xtak c'u ulok rumal ri Joab. Aretak c'u xoc ri Uriy chuwäch ri David, wa' xuta' che jacha' u banom ri Joab xukuje' conojel ri ajch'ojab, xukuje' jas u banom ri ch'o'j. Xubij c'u che chi oj cho rachoch juch'aja' ri rakan chuxlanok. Xuwi c'u xel ulok ri Uriy pa ri rachoch ri ajawinel, ri ajawinel xutak u sipaxic je'lalaj u wa jas ri cutij ri ajawinel; ri Uriy, che u q'uexwäch ri xbe ta cho rachoch, xroc'owisaj ri ak'ab chuchi' ri rachoch ri ajawinel, cuc' ri ajch'ojab ri quechajin chi'. Aretak xbix che ri David chi man benak taj ri Uriy cho rachoch, ri David xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jasche man xatbe ta cho awachoch chwi ri binem ri a banom?” Ri Uriy xutzelej u bixic che: “Ri tastalicalaj caxa jacha' xukuje' ri ajch'ojab aj Israel xukuje' ri aj juda quewar pa tak cäbal re qui k'ab tak che'; ri Joab ri in c'o chuxe' ri u takanic, xukuje' ri e ajch'ojab la, quewar cho ri räxk'ab; are c'u ri in, ¿La quinoc ta chupam ri wachoch rech quinewokok quineuq'uianok quinek'oyol ta c'u ruc' ri wixokil? ¡Kas chwäch la ri in man cuyataj quinban we jasach ri'!” Xuya' c'u takanic ri David che: “Chatcanaj chi na can camic, chwek c'ut catintak bic.” Rumal c'u ri' xcanaj can ri Uriy pa Jerusalen c'ä che ri u cab k'ij. Xutak u siq'uixic rech quewokok xukuje' quebuq'uian ruc', xuk'abarisaj c'ut. Oquinak chi c'ut ri ak'ab aretak xel bic ri Uriy chuwäch ri David xewar cuc' ri ajch'ojab ri cätajin quechajin chuchi' ri rachoch ri ajawinel, man xbe ta c'u cho ri rachoch. Chucab k'ij, ri David xutz'ibaj bic jun wuj che ri Joab, are c'u xc'amow bic ri Uriy. Ri cubij ri wuj: “Are chi nabejisaj ri Uriy chquiwäch ri banal tak ch'o'j, jawije' ri nimatajinak wi ri ch'o'j, chiya' can u tuquiel rech cäsoquic cäcäm c'ut.” Je c'u wa' xbanic, aretak ri Joab xusutij rij ri tinimit che u ch'äquic, xucoj ri Uriy pa ri c'olbal ri reta'm chi chila' e c'o wi ri cowilaj tak cajch'ojab ri e c'ulel, pa jun jok'otaj c'ut xebel ulok ri e to'l tak u wi' ri tinimit che u tijic qui chuk'ab ruc' ri Joab, xecämisax c'u jujun chque ri e qui nimal rajch'ojab ri David, are c'u jun ri Uriy chquixo'l. Ri Joab xutak bic jun tako'n ruc' ri David che u bixic che jas ri u banom ri ch'o'j, je c'u wa' xubij bic che ri tako'n: “Aretak caq'uis u bixic ronojel ri c'ulmatajinak pa ri ch'o'j che ri ajawinel, we c'u ne cäpe royowal ri ajawinel cuc'ot c'u a chi', cubij c'u chawe: ‘¿Jas c'u che sibalaj xixkeb chuchi' ri tinimit che u banic ri ch'o'j ruc'? ¿La ma ta pa u iweta'm chi we winak ri' quequiq'uiak ulok alalaj tak jastak piwi', junam jas ri xban pa Tebes xa jun ixok xcämisam ri Abimelec, ri u c'ojol ri Jerobaal, xuq'uiak' c'u ulok jun ca' kas puwi' ri u tapia ri tinimit? ¿Jas c'u che sibalaj xixkeb chuxe' ri tapia we cächa' chawe?’ Catzelej c'u u bixic che: ‘Xukuje' xcäm ri Uriy ri aj hitit, ri qui nimal ri e ajch'ojab la catcha' che.’ ” Xbe c'ut ri tako'n, aretak c'u xopanic xutzijoj che ri David ronojel ri u bim bic ri Joab che chi cubij. Ri David, kas c'u xpe nimalaj royowal chrij ri Joab, xubij c'u che ri tako'n: “¿Jasche sibalaj xiya' iwib chuxe' ri nimalaj tapia che u banic ri ch'o'j ruc' ri tinimit? ¿La ma ta iweta'm chi ri winak quequiq'uiak ulok alalaj tak jastak piwi', junam jas ri xban pa Tebes xa jun ixok xcämisam ri Abimelec ri u c'ojol ri Jerobaal, xuq'uiak c'u ulok jun ca' kas puwi' ri u tapia ri tinimit? ¿Jas c'u che sibalaj xixkeb chuxe' ri tapia?” Xutzelej c'u u bixic ri tako'n che: “Ri ajch'ojab ri xebel ulok che u banic ch'o'j kuc' chrij ri tinimit c'o na qui chuk'ab chkawäch, xujcuin c'ut xekatzelej chquij c'ä xeboc na bic pa ri qui tinimit. Chi' c'ut ri aj q'uiakbal ch'ab xequiq'uiak ulok tak ri qui ch'ab paquiwi' ri e ajch'ojab la, xecäm c'u jujun chque ri e qui nimal ri ajch'ojab are c'u jun ri Uriy ri aj hitit.” Xutzelej c'ut u bixic ri David che ri tako'n: “Chabij che ri Joab chi moc il che we c'ulmatajic ri', amak'el je quec'ulmataj wa'. Chucojo' c'u u chuk'ab che u ch'äquic ri tinimit, c'ä chusachisaj na u wäch. Are c'u ri at chaya' chajin anima' che.” Aretak xretamaj ri rixokil ri Uriy chi xcäm ri rachajil, xuchap bis xebucoj ratz'iak re bis; aretak c'u xoc'ow ri u bis, xtakan ri David che u c'amic ulok xuc'am c'u pa ri rachoch xuban rixokil che, xralaj c'u jun u c'ojol. Man xkaj ta c'u chuwäch ri Ajawaxel ri xuban ri David. Ri Ajawaxel Dios xutak ri Natan che u solixic ri David. Aretak xtaq'ui' ri Natan chuwäch, xubij che: “Pa jun tinimit e c'o quieb achijab. Ri jun k'inom ri jun chic meba'. Ri k'inom man quebajilataj taj ri u chij ri e c'olic xukuje' ri e u wacax, are c'u ri meba' xa jun alaj u chij c'olic ri u lok'om. Are' c'u xq'uiyisanic, ri alaj chij xq'uiy pa ri rachoch junam cuc' ri ralc'ual; cuwe'j ri kas u wa, xa jun qui lak cäcuq'uiaj wi ri cuq'uia', cäwar c'u cho u c'u'x. ¡Ri achi ri' sibalaj lok' ri u chij chuwäch jacha' u mia'l u banom che! Xpe c'u jun k'ij, xopan jun ula' che u solixic ri achi ri k'inom; man xraj ta c'u wa' xupil ta jun u chij o jun u wacax che u cojic chuwäch ri solil rech, xane' are xutokij ri alaj u chij ri meba' xupilo xusuc'umaj xucoj c'u chuwäch ri winak ri xopan che u solixic.” Ri David sibalaj xpe royowal chrij we achi ri', xubij c'u che ri Natan: “¡Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Dios chi jachin ri xbanow we jasach ri' takal che chi cäcämisaxic! ¡Rajawaxic c'ut cucajmulij u tojic ri alaj chij, mawi c'u jubik' xel ranima' che ri xubano!” Xubij c'ut ri Natan che ri David: “¡Lal ri' we achi ri'! Are c'u wa' ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel: ‘Ri in xatincha' rech cätux ajawinel puwi' ri Israel, xatinto' c'u pa u k'ab ri Saul; xinya' ri rachoch chawe xukuje' ri e rixokil ri awajaw xebenjach pa ak'ab, xukuje' c'u ne ri ajawinic puwi' ri Israel xukuje' puwi' ri Juda. We ta c'u ma ta cubana' wa', xebentik ta chi na qui ya'ic q'ui' jastak chawe. ¿Jasche man nim ta xawil wi ri nu tzij, xaban c'ut ri man cakaj ta chi nu wäch? A cämisam c'ut ri Uriy ri aj hitit, are c'u xebacoj ri aj amonib che u cämisixic, awechbem c'ut ri rixokil. Xawetzelaj c'u nu wäch aretak xatokij ri rixokil ri Uriy ri aj hitit rech xaban awixokil che, mawi c'u jubik' cätastaj ri u banic ri etzelal pa ri awachoch. In, ri Ajawaxel, quink'alajisaj: Quinban na chi pa ri awachoch caq'uiy wi na ulok ri etzelal ri cakajbej, chawäch c'ut quebenc'am na ri awixokil quebenjach c'u na pa u k'ab jun chque ri e awalaxic, ri cak'oyi' na cuc' aretak c'a canicow ri k'ij. We ri at xac'u' awib che u banic ri xabano, ri in quenbana' chi cäban chuwäch ronojel Israel aretak c'ä canicow ri k'ij.’ ” Ri David xucoj rib chupam ri u mac chuwäch ri Natan. “In macuninak chuwäch ri Ajawaxel.” Xutzelej c'u u bixic ri Natan che: “Ri Ajawaxel man cuc'äjisaj ta wäch la che ri mac la ri bano la, man quecäm ta c'u na la. Rumal c'u rech chi sibalaj nim ri macaj ri banom la chuwäch ri Ajawaxel, ri c'ojol la ri c'äte xalaxic cäcäm na.” Aretak c'u xtzelej ri Natan cho rachoch, ri Ajawaxel xubano chi xpe jun nimalaj yabil puwi' ri ac'al ri xralaj ri rixokil ri Uriy rumal ri David. Ri David xubochi'j ri Dios puwi' ri ac'al, man xwa' ta c'ut xeroc'owisaj c'ut ri chak'ab cho ri ulew. Ri nimak tak tatayib ri e jekel ruc' pa ri rachoch ri ajawinel quebe che u bochi'xic chi chwalij cho ri ulew, man c'u xraj taj xubano, mawi c'u xraj xwa' ta cuc'. Oc'owinak chi wukub k'ij xcäm ri ac'al, ri e pataninel tak rech ri David caquixe'j quib che u bixic che, xquibij c'ut: “We c'u aretak c'a c'asal ri ac'al man xraj taj xunimaj jas ri xkabij che, ¿jas ta c'u cakaban che u bixic che chi xcäm ri ac'al? ¡We ne c'o jas cuc'ulmaj!” Aretak c'u xril ri David chi cätajin quejasjat ri e pataninel tak rech chquixo'l, xuc'ot c'u qui chi', xubij chque: “¿La xcäm ri ac'al?” “Je', xcämic.” Xecha'. Xwalij c'u ri David cho ri ulew, xatinic, xuc'oc'arisaj rib xebuq'uex ri ratz'iak, xoc pa ri rachoch Dios che u k'ijilaxic ri Ajawaxel. Aretak xbantaj wa' rumal xtzelej cho ri rachoch, xak xopanic xutz'onoj u wa xwa' c'ut. Xc'ot c'u u chi' cumal ri e pataninel tak rech, xquibij che: “¿Jas ri cätajin cäban la? Man xwa' ta la; xukuje' xok'ej la ri ac'al; are c'u ri camic chi xcäm ri ac'al, ¡ri lal xchap la wa'im!” Xutzelej u bixic: “Aretak c'asal ri ac'al man xinwa' taj xukuje' xinok'ic are pa nu c'u'x chi craj ne quel u c'u'x ri Ajawaxel chwe cuc'asba' c'u canok ri ac'al. Are c'u ri camic chi cäminak chic ri ac'al, ¿jas chi u patan chi man quinwa' taj we man quincuinic quinbano chi cätzelej ta ulok cäc'asi' ta chi c'ut? ¡In quinbe na che u rikic wib ruc', are c'u ri are' man cäpe ta chi che u rikic rib wuc'!” Ri David xucu'bisaj u c'u'x ri Betsabe, ri rixokil. Xbe che u solixic xurik c'u rib ruc', xralaj c'ut jun ral ala ri xcoj Salomon che u bi' rumal ri David. Ri Ajawaxel lok' xril we ac'al ri'. Je c'u retamaxic wa' xuya' che ri David rumal ri Natan ri k'axal tzij. Are c'u ri David, utz xuta' ri xubij ri Ajawaxel, xucoj Jedidiy che u bi' ri ac'al. Xbe c'u ri Joab che u banic ch'o'j cuc' ri aj amonib ri e aj Raba, aretak c'u xaco'l man cacuin che u ch'äquic ri tinimit re ri ajawibal, xutak u bixic we takquil ri' che ri David: “In cätajin quincoj nu chuk'ab che u ch'äquic ri Raba, xch'äcataj c'ut ri alaj tinimit ri e c'o ja' chrij. Rumal ri' chemulij la ri ajch'ojab ri e canajinak canok che ch'ojin ruc' ri tinimit quich'äca' c'ut, rech man in taj ri quinbanowic chcoj ta c'u ri nu bi' chrij.” Xebumulij c'u ri David conojel ri e ajch'ojab xbe chrij ri Raba xech'ojin na ruc' xuch'äc c'ut. Xresaj c'ut ri u corona ri ajawinel ri re k'an puak ri c'oche ri u jolom ri e c'o abaj che ri sibalaj pakal cajil ri capajan oxc'al oxlajuj (73) libra, xcoj c'u pa u jolom ri David. Xukuje' xebuc'am ri David q'ui tak jastak ri sibalaj nim cajil, e are' c'u ri winak ri c'ä e c'o na canok pa ri tinimit xebucoj chquij k'atbal che', chquij icäj, xebucoj che qui banic porom xan. Junam xuban chque conojel ri qui tinimit tak ri aj amonib, aretak c'u xbantaj wa' rumal xtzelej pa Jerusalen e rachil conojel ri e rajch'ojab. Ri Absalon, ri u c'ojol ri David, c'o jun rana'b sibalaj je'lic, Tamar u bi'. Xc'ulmataj c'ut chi ri Amnon, ri xukuje' u c'ojol ri David, xbe ranima' che ri ali, xujal c'u jun yabil che rumal ri u bisoxic, rumal c'u rech chi man c'o ta achi oc'owinak ta ruc' ri Tamar, rumal ri' man cuya' taj c'o jas cuban che. C'o c'u jun ala ri sibalaj utz ruc' ri Amnon ri sibalaj subunel, Jonadab u bi', u c'ojol ri Simey, ratz ri David. C'o jun k'ij xuc'ot u chi' ri Amnon, xubij che: “¿Jas ri xac'ulmaj u c'ojol ajawinel? ¿Jasche sibalaj cätajin catbakiric? ¿La ma ta catzijoj chwe?” Ri Amnon xutzelej u bixic che: “Xa benak wanima' che ri Tamar ri rana'b ri watz Absalon.” Xcoj c'u u c'u'x rumal ri Jonadab: “Chanima' awib pa ri ch'at chajaluj a yab. Aretak c'u chopan ri a tat che awilic, chabij che, chi chubana' tok'ob chutaka' ulok ri awana'b ri Tamar rech cäpe che u banic ri a wa ri catijo chusuc'umaj jun riquil chi', ri cawil u banic rech catij c'ut ri cuya' chawe.” Xunim c'u rib ri Amnon pa ri ch'at xuban c'u rib chi yawab. Aretak c'u xopan ri ajawinel che rilic ri Amnon xubij che: “¡Bana' la jun tok'ob! Chpet ri wana'b Tamar chpet che u banic quieb nu caxlanwa are' c'u checojow chnuwäch.” Ri David xutak ri Tamar cho rachoch, xubij che: “Chabana' jun tok'ob, jät cho rachoch ri a xibal Amnon, jasuc'umaj ri u wa ri cutijo.” Ri Tamar xbe cho rachoch ri u xibal ri Amnon, ri k'oyol pa ri u ch'at. Xuc'am c'u ri c'äj, chila' xebusuc'umaj wi ri caxlanwa xebuchak'ajisaj c'ut; xeresaj c'ut pa ri xarten xebucoj chuwäch ri Amnon, man xraj ta c'ut ri Amnon xutijo, xuya' c'u takanic chi chebel bic conojel ri e c'o chi'. Aretak c'u e elinak chi bic conojel, ri Amnon xubij che ri Tamar: “Chac'ama' ulok ri wa pa ri nu warabal. Kas at c'u chatcojow chnuwäch.” Ri Tamar xebuc'am ri caxlanwa ri xebubano xebuc'am c'u bic che ri Amnon ri u xibal chupam ri u warabal. Aretak c'u xebukebisaj chuwäch rech cäwa'ic, xranej u mich'exix xubij c'u che: “Tasaj wana'b, chatk'oyol wuc'.” Ri ali xutzelej u bixic che: “Jayi' nu xibal, minawetzelaj, man caban ta c'u wa' pa Israel. ¡Maban we etzelal ri'! ¿Jawije' ta lo ri quinbe ta wi na ruc' ri nu q'uixbal? Are c'u ri yok'bal awe at ri cäbix na pa Israel chi xa at jun ri man c'o ta u no'j. Catinbochi'j chi chinatz'onoj che ri ajawinel, ri are' man cak'ilon taj chi quink'ax pa a k'ab.” Ri Amnon man xunimaj taj ri xbix che rumal ri ali, c'o c'u na u chuk'ab chuwäch ri Tamar xucoj u chuk'ab che xk'oyi' c'u ruc'. Sibalaj c'u nim ri retzelaxic u wäch ri xq'uiy pa ri ranima' ri Amnon, chi c'o na ri retzelaxic u wäch rumal chuwäch ri u lok'ok'exic rumal. Xubij c'u che: “Chayaca' awib chatel bic.” Ri Tamar xutzelej u bixic che: “¡Jayi', nu xibal, are c'u ri wesaxic bic camic waral cux na jun nimalaj etzelal chi wa' chwe chuwäch ri a banom chwe!” Ri Amnon man xunimaj taj ri xbix che rumal ri ali; xane' xusiq'uij ri u pataninel xubij che: “¡Chawesaj bic we ixok ri' chrij ri uchi'be utz c'u u tz'apixic ri uchi'be chabana' chuwäch!” Ri pataninel xresaj bic ri ali chrij ri uchi'be xutz'apij c'ut ri uchi'be chuwäch. Are c'u ri Tamar, ri u cojom jun je'licalaj ratz'iak, atz'iak ri caquinak'atisaj u cojic ri e qui mia'l tak ri ajawinelab ri e k'apojib, xuya' chaj pa u jolom, xujis ri ratz'iak ri u cojom, xebuya' ri quieb u k'ab pa u jolom, cok'ic xbec pa ri be. Xc'ot c'u u chi' rumal ri Absalon ri u xibal: “¿La are' ba' ri a xibal Amnon xbanow wa' chawe? C'o ba jas mabij, wana'b, a xibal c'ut. Sibalaj c'u matoc il che we c'ulmatajic ri'.” Xcanaj c'u ri Tamar pa bis cho rachoch ri Absalon ri u xibal. Aretak xretamaj ri ajawinel David ronojel ri xc'ulmatajic, sibalaj xoyowaric; man c'u xuyaj taj ri u c'ojol rumal rech chi, are' ri u c'ojol ri nabeal, sibalaj c'u u lok'. Ri Absalon, man c'o ta jas xuch'a' che ri Amnon xak ta pa re wi, caretzelaj c'u u wäch rumal rech chi xuban il che ri Tamar ri rana'b. Quieb junab oc'owinak chi wa', ri e rajchaquib ri Absalon cätajin caquisocaj quij ri e u chij pa Baal-hazor, chunakaj ri tinimit Eprain, ri Absalon xerula'j conojel ri e u c'ojol ri ajawinel. Xbe c'u ne che rilic ri ajawinel, xubij c'u che: “Camic ri cätajin casocax quij ri nu chij cumal ri wajchaquib, sibalaj quinwaj chi ri lal xukuje' ri nimak qui k'ij ri e ach tak k'atal tzij la chelya' ta alak u k'ij we pataninel ech la ri' ruc' ri qui c'olem.” Ri ajawinel xutzelej u bixic che: “Jayi', nu c'ojol, man cuya' taj cujbe konojel uj, rech man nim taj ri casacho.” Pune' c'u sibalaj xucoj u chuk'ab ri Absalon, ri ajawinel man xraj taj xbec, xuya' c'u bic ri u tewichibal puwi'. Xubij c'ut ri Absalon: “We ba' man cuya' wa', nimaj ba' la chi chujrachilaj ri watz Amnon.” “¿Jasche cawaj chi catrachilaj ri Amnon?” Xcha' ri ajawinel che. Sibalaj c'u xucoj u chuk'ab ri Absalon, rumal c'u ri' xunimaj ri ajawinel chi cabe ri Amnon xukuje' ri niq'uiaj e u c'ojol chic ruc'. Ri Absalon xusuc'umaj jun wa'im jas ri cacoj chuwäch jun ajawinel, u yo'm c'u qui takquil ri u pataninelab, xubij chque: “Kas utz rilic chibana' aretak pakalinak chic ri u wa'l uva pa u jolom ri Amnon, aretak c'u chinbij chiwe chi chicämisaj. Mixe'j iwib che u banic, in c'ut, ri yowinak ri takanic. Chi chajij ba' anima' chc'ol ri i chuk'ab.” Che c'ut, u nimaxic ri u takanic ri Absalon, ri u pataninelab xquicämisaj ri Amnon. Conojel c'ut ri e u c'ojol ri ajawinel xewalijic, xequiquiejela' tak ri qui quiej xebanimajic. C'a majok c'u quebopanok xeyok u tzijol che ri David chi ri Absalon e u cämisam conojel ri u c'ojol, man c'o ta c'u jun chque xc'asi' ta canok. Xwalij c'u ri ajawinel xujis ri ratz'iak che u c'utic ri k'oxomal xuq'uiak rib cho ri ulew. Conojel ri e rach k'atal tak tzij ri e c'o apan ruc' xukuje' xequijisila' ri catz'iak; are c'u ri Jonadab, ri u c'ojol ri Simey, ratz ri David, xch'awic xubij: “Mächomaj la chi xecämisax conojel ri c'ojol la, xuwi xcämisax ri Amnon, je c'u xuchomaj u banic ri Absalon kas pa ri k'ij aretak ri Amnon xunak ri Tamar ri rana'b. Rumal ri', mäcoj c'u la chi conojel ri c'ojol la e cäminak. Xuwi ri Amnon cäminak.” Xanimaj c'u ne ri Absalon, ri ala ri cojom che yuxlenel xca'y apan chinaj xeril c'u jumulaj winak ri e kajinak ulok pa ri be ri c'o pa Horonaim, pa ri u tzalanem ri juyub. Xbe c'u ri yuxlenel che u bixic che ri ajawinel chi xeril winak ri cätajin quekaj ulok pa ri be ri c'o pa Horonaim. Xubij c'ut ri Jonadab che ri ajawinel: “Xepe ri c'ojol la, jas ri xuchomaj we pataninel ech la ri'.” Xak c'u alicha' u q'uisom tzijonem aretak xebopan tak ri e u c'ojol ri ajawinel xquichaplej c'u ok'ej co xquirak qui chi'. Are jun ri ajawinel xukuje' conojel ri e rach k'atal tak tzij xquiq'uis quib che ok'ej. aretak c'u xoc'ow ri u bisoxic ri cäminak, xpe jun nimalaj rayinic pa ri ranima' che rilic u wäch ri Absalon. Ri Joab ral ri Sarb, reta'm chi ri ajawinel man cänataj ta chic ri Absalon che, xutak u c'amic jun ixok pa Teco ri kas cäna'w che ri subunic ri jekel chila'. Xubij che: “Chabana' awib chi bis at c'olic chacojo' awatz'iak bisobal; man cacoj ta c'oc'al chawij, rajawaxic caban awib chi at jun ixok ri q'ui k'ij chic xak a muyem ri bis rumal jun a cäminak. Chatoc c'u chuwäch ri ajawinel jas c'ut ri quinbij bic chawe je u bixic chabana'.” Xuwi c'u xbitaj bic che ri ixok rumal ri Joab ri cubij na che ri ajawinel, we ixok ri' ri aj Teco xoc chuwäch ri ajawinel, xumej c'u rib chuwäch c'a xuya' na ri u palaj cho ri ulew che u ya'ic u k'ij xubij c'ut: “¡Chel c'u'x la che nu to'ic!” “¿Jas ri a c'ulmam?” xcha' ri ajawinel che. Ri ixok xutzelej u bixic che: “Ri in in malca'n, ri wachajil cäminak, ri quieb ral we pataninel ech la ri' xech'ojin pa ri juyub; rumal c'u rech chi man c'o ta jachin xjachow qui wäch, jun chque xusoc ri jun chic xucämisaj c'ut. Are c'u ri camic conojel ri wachalaxic e walijinak chwij, are c'u cacaj chi quinjach ri xcämisam ri rachalal pa qui k'ab, rech cutoj ri cämic ri xubano we c'u je caquiban wa' caquisachisaj u wäch ri kas xa jun chi echbenel ri canajinak canok. We je caquiban wa' caquichup na ri q'uisbal u pixk'ak' ri canajinak wuc', man c'o ta c'u rija'lil ri wachajil caquiya' canok ri canatan ta chic ri u bi' cho ri uwächulew.” Xutzelej c'u u bixic ri ajawinel che ri ixok: “Jät cho awachoch quinya' c'u na takanic rech catto'ic.” Ri ixok xutzelej u bixixic che: “Wajawinel xukuje' wajaw, we c'u ne c'o jachin cäkajben ri sachinakil pakawi' chkaj wi, ri in xukuje' paquiwi' ri cachalaxic ri nu tat, ma ta c'u lal cäkajben la mawi ri ajawibal la.” Xutzelej c'u u bixic ri ajawinel: “Apachin ta ne ri cacojow a xib, chac'ama' ulok chnuwäch, mawi c'u jumul chubana' chi c'ax chawe.” Ri ixok xutakej u bixic: “¡Quinbochi'n che la chi tz'onoj la che ri Ajawaxel ri Dios la, rech ri achalaxic ri are cäraj cuban rajil u q'uexel ruc' ri u cämisaxic ri wal munimatajisaj ri u sachic wächaj ruc' ri u cämisaxic ri jun wal chic!” Ri ajawinel xujiquiba' u bixic: “¡Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na chawe rumal ri Ajawaxel chi man cätzak ta na cho ri ulew mawi jun u wi' ri u jolom ri awal!” Ri ixok xutakej c'u u bixic: “Chya' ta ba' la chi we pataninel ech la ri' chi chubij ta chi na xa jun tzij chic.” “Chatch'awok” xcha' ri ajawinel. Ri ixok xc'otoj chi'aj, xubij: “¿Jas ta c'u che, je chomam la u banic che ri u tinimit ri Dios? Lal cäkajben la ri macaj cumal ri tzij ri c'äte cäbitaj umal la, we man cätzelej la ulok ri c'ojol la ri u tok'om u be. Kastzij wi chi konojel cujcämic; uj junam ruc' ri ja' ri cajamin cho ri ulew, ri man cuya' ta chic cajoquic. Mawi c'u ne ri Dios cäresaj ta ri c'aslemal, jachin jun quebuya' c'ut ri to'banic rech ri resam bic rib man cunajtajisaj ta rib che. Je c'u ri', we in petinak che u bixic wa' che la, wajaw, rumal rech chi ri winak xquicoj nu xib. Rumal ri' xuya' u tzij we pataninel ech la ri' xpe che u bixic che la, cäraj c'u ne ri lal cänimaj la u banic ri nu tz'onon. We c'u ri lal quel c'u'x la chwe, quinto'tajisaj c'u la pa u k'ab apachin ta ne ri cäraj cusachisaj ka wäch, ri in xukuje' ri wal, cho we uwächulew ri' ri rech ri Dios. We pataninel ech la ri' cäreyej chi cätzelej la u bixic cuya na quicotemal chwe, lal eta'm la u ch'obic ri utz xukuje' ri man utz taj, lal junam ruc' jun aj cajalaj u tako'n ri Dios. ¡Are' ba' ri Dios ri Ajawaxel chcanaj uc' la!” Ri ajawinel xutzelej u bix che ri ixok: “Quintz'onoj jun tok'ob chawe chi man c'o ta jas cac'u' che ri quinc'ot wi a chi'.” “Chch'aw la” xcha' ri ixok. Xc'ot c'u u chi' rumal ri ajawinel: “¿La ma ta kastzij chi are' ri Joab xatunim pa ronojel wa'?” Ri ixok xutzelej u bixic: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri bi' la, man c'o ta jun jasach ri ma ta sibalaj kastzij chuwäch ri bim la. Kas jewa', ri Joab ri c'o chuxe' ri takanic la, are' xintakowic chi quinpetic, kas are c'u xbin ulok chwe ronojel ri quelenbij na. Xuban c'ut ruc' ri u rayinic chi queq'uextaj ri jastak. Are c'u ri lal sibalaj c'o no'j la chi c'o retamanic jacha' jun aj cajalaj tako'n rech ri Dios ronojel ri cac'ulmataj pa ronojel ri ulew.” Rumal c'u rech ri xebix che, ri ajawinel xubij che ri Joab: “Ampe' xchomataj u banic wa' wumal. Jät chabana' chi cätzelej ulok ri u c'ojol Absalon.” Xumej c'u rib ri Joab c'a xuya' na ri u palaj cho ri ulew che u c'utic chi nim caril wi, xutewichi'j ri ajawinel xubij c'u che: “Camic xincuin che rilic chi lal c'o panuwi', banom c'u ya' la ri no'j ri u yo'm u bixic we pataninel ech la ri' che la.” Xwalij c'ut ri Joab xbe pa Jesur che u c'amic ulok ri Absalon rech cätzelej pa Jerusalen. Ri takanic ri xuya' ri ajawinel chi cäbe pa ri rachoch mopan chuwäch; rumal c'u ri' xbe ri Absalon cho ri rachoch man xuc'utu' ta c'u rib chuwäch ri ajawinel. Pa ronojel ri Israel man c'o ta jun achi ri sibalaj ta je'l u ca'yebal jacha' ri Absalon, sibalaj c'u nim quil wi rumal wa'. Man c'o ta jun u yab ronojel ri u cuerp. Aretak cusocaj ri u wi' ri cuban chuq'uisbal junab, cuya' c'u latz' che, ri e u wi' c'o na chuwäch job libra ri quepajanic, jacha' pa ri pajbal aj k'atbal tzij. Ri Absalon e c'o oxib u c'ojol xukuje' jun u mia'l ri Tamar u bi', ri sibalaj e je'lic. Quieb junab xc'oji' ri Absalon pa Jerusalen man xc'ulax ta c'u rumal ri ajawinel. Ri Absalon xutak u bixic che ri Joab chi chopan ruc' rech cutak bic ruc' ri ajawinel; man xraj ta c'ut ri Joab xpetic. Ri Absalon xutak chi u bixic che chucamul chi capetic, man xraj ta c'ut ri Joab xpetic. Xuya' c'u takanic ri Absalon chque ri u pataninelab, xubij chque: “Chiwila', ri rulew ri Joab ri u c'ulbatim rib ruc' ri wech in, u ticom c'u sebad chuwäch; ¡Jix chi t'ika' k'ak' che!” Ri u pataninelab ri Absalon xebec xequit'ika' k'ak' che ri rulew ri Joab, Ri xbe chanim cho rachoch ri Absalon xuc'oto u chi', xubij che: “¿Jasche xequit'ika' k'ak' ri a pataninelab che ri wulew ri nu ticom u wäch?” Ri Absalon xutzelej u bixic che: “Xintak u bixic chawe chi catpet wuc' waral, che atakic bic ruc' ri ajawinel, che u bixic che: jas u patan xinel ulok pa Jesur; are ta c'u utz na chwe we ta xincanaj chila'. Are c'u quinwaj quinwil u wäch ri ajawinel, we c'u c'o nu mac chuwäch chi nu cämisaj.” Xbe c'ut ri Joab che rilic ri ajawinel xuk'axaj c'u che jas ri xubij bic ri Absalon, xtak c'u u siq'uixic rumal ri ajawinel. Aretak c'u xopan ri Absalon chwäch ri ajawinel, xumej rib c'ä xuya' na ri u palaj cho ri ulew. Ri ajawinel xuc'ulaj ruc' jun tz'umanic. Oc'owinak chic jun k'ijol, ri Absalon xulok' jun u carwaj re ch'o'j xukuje' tak quiej, xebucoj cawinak lajuj (50) achijab che chajil rech. Ak'ab cäwalijic cuya' rib chuchi' ri be, ri coc pa ri tinimit, che c'u ronojel ri copan pa ri tinimit ruc' ri ajawinel rech cäban k'atan tzij che rumal jun ch'o'j ri c'olic, cusiq'uij cuta' c'u che jachique tinimit cäpe wi. We ri winak ri' cubij chi petinak pa jun chque ri amak' aj Israel. Ri Absalon cubij che: “Ri k'atan tzij ri cato sibalaj suc' utz quinta' ri cabij, man c'o ta c'u jachin cattatabenic ri c'o ta ruc' ri ajawinel.” Cutik chi c'ut: “¡C'o ta banom wi in ta k'atal tzij puwi' we ulew ri', rech quepe ta conojel ri c'o qui ch'o'j che wilic, ri takal qui colomisaxic quinban ta c'u ri suq'uilal chque!” Xak c'u u wi' chic, aretak c'o jachin jun cäkeb ruc' ri Absalon che u ya'ic rutzil u wäch cuya' ri u k'ab che, culak'apuj cutz'umaj c'ut. Je c'u cuban wa' ruc' ronojel aj israel ri benam re che rilic ri ajawinel rech cuban ri suq'uilal che, je c'u cuban wa' chque rech cabe canima' ri aj israelib ruc'. Oc'owinak chi c'u quiejeb junab, ri Absalon xubij che ri ajawinel: “Quinbochi'n che la chi cäya' la quieb oxib k'ij chwe rech quinbe pa Hebron, che u tz'akatisaxic ri chi'nic ri xinban che ri Ajawaxel. Aretak c'o we pataninel ech la pa Jesur, ri c'o pa Siriy, xinchi'j c'u che ri Ajawaxel chi we cuya' chwe chi quintzelej pa Jerusalen, ri in quinya' na k'ijilanic che.” “Cuya' catbe pa jun nimalaj utzil.” Xcha' ri ajawinel che. Xbe c'ut ri Absalon pa Hebron. Xebutak c'u bic jujun tako'n cuc' conojel tak ri amak' re Israel che u bixic chque chi, xuwi cäquita' ri rok'ibal ri trompet, caya' na u bixic chi xcojtaj ri Absalon che ajawinel pa Hebron. Xebusiq'uij c'u bic quieb sient achijab aj Jerusalen rech quebe ruc', xebe c'u wa' ruc', ruc' jun ch'ajch'ojalaj canima' man queta'm ta c'ut jas ri quebanok. Ri Absalon xukuje' xutak u siq'uixic jun chque ri ya'l tak u no'j ri David, ri cabinax Ahitopel, ri jekel pa Jil, ri u tinimit, rech cachilax rumal aretak quebuya' ri tabal tak tok'ob. Cätajin c'u caq'uiy u chuk'ab ri walijisam ib xukuje' cätajin que q'uiyir ri e terenel rech ri Absalon. Xopan c'u jun ya'l tzijol ruc' ri David xuya' u bixic che chi ri aj israelib benak canima' che u ternexic ri Absalon. Xuya' c'u takanic ri David chque conojel ri e c'o ruc' chuxe' ri u takanic pa Jerusalen, xubij: “¡Chujanimaj ba' chanim o we man je cäkabano cujkaj ri' pa u k'ab ri Absalon! ¡Jo' chiwanej, mujulurika' muban c'u jun nimalaj c'ax chke mebucämisaj c'u conojel ri winak ri e c'o pa ri tinimit chi ch'ich' re ch'o'j!” Xquibij c'ut we winak ri' che ri ajawinel: “Ri uj ka yo'm ka tzij che u banic ri takanic ri cäya' la.” Xel c'u bic ri ajawinel xachilax bic cumal conojel ri e c'o chupam ri rachoch, xuwi c'u xebuya' can ri e lajuj man kas ta e rixokil rech caquichajij ri rachoch ri ajawinel. Aretak c'u elinak chi ulok ri ajawinel xukuje' conojel ri e achilaninak, xetac'al c'u c'a tza'm ja jawije' c'o wi ri q'uisbal ja. Conojel c'u ri e c'o chuxe' ri u takanic xquicholajij quib pa tak uxcut, e are' tak c'ut ri sereteyib xukuje' ri peleteyib ri e chajinelab che ri rachoch ri ajawinel, xukuje' ri wakib sient (600) jeteyib ri xeteri ulok chrij kas pa Gat, quicholajim quib e nabejinak chuwäch. Pa ri jok'otaj ri' xubij ri ajawinel che ri Itay, ri aj Gat: “¿Jasche xukuje' xatpe at kuc'? Are utz na chi cattzelejic catcanaj ruc' ri c'ac' awajawinel, man c'u ne at ka winakil taj xa' at esam ulok pa ri awulew. C'ä iwir c'u ne xatopanic, ¿jas ta che quinbij chawe chi catpe kuc', mawi c'u ne ri in weta'm jawije' ri quinbe wi? Are utz na chi cattzelejic quebac'am c'u bic ri e awinakil awuc'. ¡Are ba ri Ajawaxel Dios chattewichinok xukuje' chatrachilaj amak'el!” Ri Itay xutzelej u bixic che ri ajawinel: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri Ajawaxel Dios xukuje' chwäch la, chi apachique c'olbal ri cac'oji' wi la, we che c'aslemal o che cämical, chila' xukuje' cac'oji' wi na we pataninel ech la.” “Chatteren ba chkij,” xcha' ri David che. Je c'u wa' ri u bic ri Itay ruc' ri David, junam xbe cuc' conojel ri rachijab xukuje' ri winak ri e achilaninak. Conojel ri tinimit winak sibalaj cäquiq'uis quib che ri ok'ej xeboc'ow pa ri alaj nima' Sedron; xoc'ow c'ut ri ajawinel conojel c'ut ri winak xenabej chuwäch ri ajawinel are' xquitakej ri be ri cäbe pa ri chaki'j uwo sak. Xukuje' benak ri Sadoc chquixo'l conojel ri aj levitib ri e u c'aninak bic ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Dios, ri xquiya' can chunakaj ri Abiatar c'a xebel na ulok conojel ri winak pa ri tinimit. Xubij c'ut ri ajawinel che ri Sadoc: “Chac'ama' bic ri u caxa ri Dios chatzelej pa ri tinimit, we c'u catok'obisax nu wäch rumal ri Ajawaxel, cuban na ri' chi quintzelej ulok quinwil c'u na u wäch ri caxa jawije' ri cäriktaj wi. We c'u cubij chwe chi man cutok'obisaj ta chnuwäch, in c'o pa u k'ab; chubana' chwe jachique ri utz carilo.” Xukuje' xubij ri ajawinel che ri Sadoc ri cojol tabal tok'ob: “Chawilampe', at xukuje' ri Abiatar chixtzelej pa jun nimalaj utzil pa ri tinimit e iwachil ri quieb i c'ojol. Ri at ruc' ri a c'ojol Ahimaas, xukuje' ri Abiatar ruc' ri Jonatan ri u c'ojol. Are c'u ri in, quincanaj na pa tak ri lianic ri c'o pa ri chaki'j uwo sak, c'ä copan na u bixic wuc' ri quiya' u bixic chwe.” Ri Sadoc xukuje' ri Abiatar xquic'am bic ri u caxa ri Dios xquitzelej pa Jerusalen, xecanaj c'u can chila'. Ri David xpaki' cho ri u Juyubal u Che'al Aseitun; cät'annaj ri quieb rakan cätajin cok'ic, u ch'ukum c'u ri u jolom che u c'utic ri c'axc'ol. Conojel ri winak ri e achilaninak xukuje' qui ch'ukum ri qui jolom, quepakic c'ut quebok'ic. Aretak c'u xtzijox che ri David chi ri Ahitopel are jun chquixo'l ri e aj Absalon ri xquiwalijisaj quib, ri David xubochi'j ri Ajawaxel chi chebuyojtajisaj tak ri e u chomanic ri Ahitopel. Aretak xopan ri David puwi' ri juyub jawije' caya' wi k'ijilanic che ri Dios, xel ulok ri Husay ri aj arquit che u c'ulaxic, e u jixom ri ratz'iak xukuje' u yo'm ulew pa u jolom. Ri David xubij che: “We catteri chwij, catux jun eka'n chwe; we c'u cattzelej pa Jerusalen cabij c'u che ri Absalon: we pataninel ech la ri' cäc'oji' na che patanixic la je jas ri xinc'oji' nabe che u patanixic ri tat la'; quinato' na che qui yojixic tak ri e u chomanic ri Ahitopel, ix oxib c'ut quitola' tak iwib, ri at ri Sadoc, cojol tabal tok'ob, rachil ri Abiatar. Chaya' c'u u bixic chque ronojel ri cato ri catzijox pa ri rachoch ri ajawinel. E c'o c'ut ri e quieb qui c'ojol cuc': ri Ahimaas u c'ojol ri Sadoc xukuje' ri Jonatan u c'ojol ri Abiatar, chiya' c'u u bixic chwe cumal e are' ronojel ri quiwetamaj.” Ri Husay, ri rachil ri David, xopan pa Jerusalen, pa ri jok'otaj aretak cätajin coc ri Absalon pa ri tinimit. C'ä maja' c'u naj coc'ow ri David che ri u wi' ri juyub, aretak ri Sib ri u pataninel ri Mepi-boset, xel ulok che u c'ulaxic. E ruc'am ulok juc'ulaj bur ri cojom queka'bal quekam quieb sient (200) caxlanwa, jun sient caxlanwa re uva e rachilam q'uilim pasa, jun sient (100) qui wäch tak che' ri e re k'ijol xukuje' jun tz'um u wa'l uva. Ri ajawinel xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jas che xebac'am ulok we jastak ri'?” Ri Sib xutzelej u bixic che: “Ri juc'ulaj bur rech quequiquejej ri achalaxic la; ri caxlanwa xukuje' ri qui wäch tak che' rech quewa' ri ajch'ojab, ri u wa'l uva che cuq'uia' ri quek'itaj pa ri chaki'j uwo sak.” “¿Jawije' c'o wi ri ri' u mam ri awajaw?” xcha' ri ajawinel che. “Canajinak can pa Jerusalen” xcha' ri Sib, “cuchomaj c'ut chi ri aj israelib camic caquitzelej ri ajawibal che ri rech canok ri u mam.” “Utz ri'” xcha' ri ajawinel che, “camic awech ronojel ri rech ri Mepi-boset nabe.” “C'o ta ba' banom wi amak'el taj c'o ri tok'ob la che nu to'ic” xcha' ri Sib, xupachba' rib chuwäch ri ajawinel. Aretak ri ajawinel David xopan pa Bahurim, jun achi rachalaxic ri Saul xel ulok chila'. U c'ojol ri Jer, ri Simeiy u bi', cätajin cuc'okoj xukuje' cätajin cuq'uiak abaj che ri David xukuje' chque ri e chajil tak rech ri David ri e teren chrij; lak'aputal c'u ri ajawinel cumal ri winak xukuje' ri chajil tak rech ri e tereninak, ri Simeiy cätajin cuc'okoj je cubij wa: “¡Chatelubic waral, ajmac cämisanel! ¡Ri Ajawaxel Dios u c'äjisam a wäch cumal conojel ri nimak tak il ri e a banom chque ri e rachalaxic ri Saul rech at catajawin che u q'uexwäch! ¡Are c'u ri camic ri Ajawaxel u jachom ri ajawibal pa u k'ab ri a c'ojol Absalon, cätajin c'u catoj ri kas awetzelal camic, man c'o ta chi c'u jas a banic xane' at jun cämisanel!” Are c'u ri Abisay, ral ri Sarb, xubij che ri ajawinel: “¿We chuwilaj cäminak tz'i' ri' jas ta che cutakej c'okoxic la? ¡Chanim quinwesaj ri u jolom!” Xutzelej c'ut u bixic ri ajawinel che: “We c'ulmatajic ri' man c'o ta iwech ix che, ral tak ri Sarb. We qui nu c'okoj, are' c'ut ri Ajawaxel takowinak che u banic. ¿Jachin ta c'u lo ri cuchajij ta anima' che u c'otic u chi' jasche je u chomam u banic wa?” Xbextax c'u u wäch ruc' ri Abisay xukuje' cuc' ri e rach k'atal tak tzij, xubij: “We c'u ne kas are' ri nu c'ojol cutzucuj resaxic ri nu c'aslemal, ¡e ta c'u lo jun chque ri e aj ramak' ri Benjamin! ¡Chiya' c'olbal che chi chinuc'okoj na, bim c'u ne la' che rumal ri Ajawaxel chi je cubano! Craj c'u ne aretak ri Ajawaxel caril ri c'axc'obic ri in c'o wi, quebutak ulok tak tewichibal panuwi' che qui q'uexwäch tak ri c'okonic ri quebentatabej tak camic.” Ri David xukuje' ri rachijab xquitakej ri qui be, benak c'u ri Simeiy chutzalanem ri juyub, pa u xcut ri David, cätajin cac'okonic xukuje' quebuq'uiak tak abaj, cuchicoj ulew. Aretak ri ajawinel xukuje' ri winak ri e achilaninak xebopan chuchi' ri nima' Jordan, sibalaj e cosinak, xebuxlan c'u chila'. Xoc c'u ne ri Absalon pa Jerusalen achilatal cumal conojel ri aj israelib xukuje' rumal ri Ahitopel. Are c'u ri Husay ri arquit, utzalaj rachil ri David, xbe che u c'ulaxic ri Absalon, curak u chi', cubij: “¡Nim u k'ij ri ajawinel, nim u k'ij ri i ajawinel!” Ri Absalon xuban we c'otoj chi'aj ri' che, xubij: “¿La are wa' ri a jiquil che ri awachil ri sibalaj ix utz ruc'? ¿Jasche man xatbe ta ruc'?” “Man cuya' taj je quinban wa'” xcha' ri Husay, “rajawaxic c'u chwe quinc'ojic xukuje' quincanaj can ruc' ri chatajinak rumal ri Ajawaxel xukuje' cumal conojel ri aj israelib. Ri u cab jasach, we c'o jachin rajawaxic u patanixic wumal, are' ri u c'ojol ri wachil ri sibalaj kanima' kib ruc'. Je ba ri' chi ri in quinpatanij na la jas ri nu banom che u patanixic ri tat la.” Chumatam chi c'u jubik' ri Absalon xuc'ot u chi' ri Ahitopel, xubij che: “¿Jas ri i no'j ri quiya' ix chi chekabana'?” Ri Ahitopel xutzelej u bixic che ri Absalon: “Chatk'oyol cuc' ri man kas ta e rixokil ri a tat, ri xebuya' can che u chajixic ri rachoch. We je caban wa' conojel ri aj Israel caquich'ob c'u na chi at etzelatajinak chuwäch ri a tat, cäc'oji' c'u na chajin anima' cuc' conojel ri e k'axenak awuc'.” Xtanix c'u jun cäbal ri lic'om che ri Absalon puwi' ri ja, chila' c'u xk'oyi' wi ri Absalon cuc' tak ri man kas ta e rixokil ri u tat, chquiwäch conojel ri aj israelib; pa ri k'ijol ri', ri u tz'onoxic jun no'j che ri Ahitopel xak junam ruc' ri je ta ne che ri Dios catz'onox ta wi ri no'j. Jewa' ri u chuk'ab ri u tzij ri Ahitopel che ri David xukuje' che ri Absalon. Xubij chi c'ut ri Ahitopel che ri Absalon: “Chaya' chwe chi quebencha' cablajuj mil achijab, kas pa we chak'ab ri' quinbe c'u che rokataxic ri David. Aretak c'u cosinak chic xukuje' tukarinak chic, quinbe chrij quinnojisaj c'u che xe'n ib, conojel c'ut ri winak ri e c'o ruc', quebanimaj na, man c'o ta jachin quincämisaj xak xuwi ri ajawinel, quinban c'u na chi conojel ri winak quebutzir awuc' jacha' ri cuban ri ali ri c'äte xc'uli'c ri cutzir ruc' ri rachajil. Ri catzucuj are ri u cämical jun achi; conojel c'ut ri winak quecanaj pa jamaril.” Ri chomanic xkaj pa u jolom ri Absalon xukuje' pa qui jolom conojel ri aj Israel ri e ya'l tak u no'j. Ri Absalon xutak u siq'uixic ri Husay ri aj arquit, rech caquito jas cubij. Aretak xopan ri Husay chuwäch ri Absalon, ri Absalon xubij che: “Ri u no'j ri Ahitopel are wa'. ¿La cakabano jas ri cubij o man cakabantaj? ¿Jas ri cabij at?” Ri Husay xutzelej u bixic che, xubij: “Ri no'j ri u yo'm ri Ahitopel camic man takal ta u banic. Ri lal eta'm la chi ri tat la xukuje' ri e rachil sibalaj e cowilaj tak achijab, e ch'ujarinak c'u camic jacha' jun juyubal ati't os ri e tokim ri ral. Xak c'u u wi' chic, ri tat la nak'atal che u banic ch'o'j man caroc'owisaj ta ri ak'ab chquixo'l tak ri e rajch'ojab. Kas camic u c'u'm rib ri' pa jun pec o pa apachique c'ubal ib chic. Jun jasach chic, xuwi quel jubik' u tzijol chi pa ri nabe ch'ojinic ri cäbanic quekaj jujun chque ri ajch'ojab la, chanim quel u bixic chi e ch'äctajinak ri ajch'ojab la, xukuje' c'u ne ri cowilaj achi na, xukuje' c'u ne ri sibalaj c'a'n na jacha' jun c'oj, cätuktub na cäpe na ranima'; conojel c'ut ri aj Israel queta'm chi ri tat la xukuje' ri e benak ruc' e cowilaj tak achijab. Are c'u ri camic, ri in quiya' no'j la chi chemulij la conojel ri aj israelib uc' la ri e c'o c'ä pa Dan cäjela' pa Beerseb, ri man quebajilataj taj e jacha' ri u bak'wäch tak ri sanyeb ri e c'o chu chi' ri plo, kas ta c'u lal cäc'amow la qui be che u banic ri ch'o'j. Cäkaj c'u na ri tat la pa ka k'ab pa apachique c'olbal ri c'o wi. Cujkaj c'u na puwi' jacha' ri räxk'ab ri cakaj puwi' ri uwächulew, man cac'asi' ta c'u canok ri are' mawi jun chque ri rachijab. We c'u ne cuto' rib pa jun tinimit, konojel ri uj aj israelib quekac'am bic ka colob, pa jujunal c'ut ri abaj quebe kujuruj bic ri tinimit quekaq'uiaka' can cäjela' pa ri alaj nima', mawi c'u ne jun abaj cacanaj ta na can chila'.” Ri Absalon xukuje' conojel ri aj israelib xquibij chi are utz na ri no'j ri xuya' ri Husay chuwäch ri xuya' ri Ahitopel. (Are c'u ri Ajawaxel xchoman u yojixic ri jicalaj no'j ri xuya' ri Ahitopel rech cuc'am ulok ri etzelal puwi' ri Absalon.) Xubij c'u ri Husay chque ri e cojol tabal tok'ob ri Sadoc xukuje' ri Abiatar ri yo'w no'j ri u yo'm ri Ahitopel che ri Absalon xukuje' chque ri nimak tak tatayib re Israel, xukuje' ri yo'w no'j ri xuya' ri kas are'. Rech quebixtax aninak che ri David, chyok c'u u bixic che chi maroc'owisaj ri ak'ab ri' pa tak ri lianic ri c'o pa ri chaki'j uwo sak, xane' chk'ax ch'käp che ri Jordan rech man cacämisaxtaj mawi ri achijab ri e c'o ruc'. C'o c'ut ri Jonatan xukuje' ri Ahimaas pa En-rojel, man cäcaj ta c'ut caquic'ut quib pa ri tinimit, rech man cäpe ta u q'ueyomal paquiwi', jun pataninel ixok xbe che u bixic chque, chanim c'ut xebel bic che u bixic che ri ajawinel David. Xebilitaj c'u rumal jun ala, xbe c'u che u bixic che ri Absalon. Xquichuk'ubej c'ut xebopan cho rachoch jun achi pa Bahurim, xquinim quib pa jun c'ua' ri c'o cho ri ja. Chanim c'ut ri rixokil we achi ri' xuyaxtaj jun tz'alam puwi' ri c'ua' xulic c'u trico puwi'. Man c'o ta c'u jachin jun xetaman wa'. Aretak c'u xebopan ri terenel tak rech ri Absalon, xquic'ot u chi' ri ixok, xquibij che: “¿Jawije' c'o wi ri Ahimaas rachil ri Jonatan?” “Xeboc'ow waral, e benak che u suq'uil ri nima'” Xcha' ri ixok chque. Xebe c'ut ri e terenel tak rech ri Absalon che qui tzucuxic, aretak c'u xquilo chi man xequirik taj xetzelej pa Jerusalen. Aretak c'u e tzelejinak chi bic ri tzucunelab, xel ulok ri Ahimaas pa ri c'ua' rachil ri Jonatan xexiq'uin che u bixic che ri David; xquibij che chi chwalij chanim chk'ax ch'käp che ri Jordan, rumal rech chi ri Ahitopel xuya' qui no'j chi chepet che i ch'äquic. Ri David xukuje' conojel ri winak ri e achilaninak aninak xewalijic xek'ax ch'käp che ri Jordan. Aretak c'u xsakar ri ucab k'ij, man c'o ta jun ri ma ta k'axenak ch'käp. Aretak c'u xril ri Ahitopel chi man xbantaj ri xubij xuquiejej ri u bur xbe cho rachoch, pa ri u tinimit, aretak c'u xesuc'umataj conojel ri jastak rech cho rachoch, xujitz'aj rib. Je u cämic wa', xmuk c'u chupam ri xmuk wi ri u tat. Xopan ri David pa Mahanaim pa ri jok'otaj aretak xk'ax ri Absalon pa ri nima' Jordan e rachil conojel ri aj israelib. Ri Absalon are xucoj ri Amas che c'amal qui be ri ajch'ojab, che u q'uexwäch ri Joab. Ri Amas u c'ojol jun aj ismael ri Itra u bi' ri xuch'abej na ri Abigail, u mia'l ri Nahas ri xukuje' rachalal ri Sarb u nan ri Joab. Ri Absalon e rachil ri aj israelib xekaj pa ri ulew Galaad, aretak c'u xopan ri David pa Mahanaim, xel ulok ri Sob che u c'ulaxic, u c'ojol ri Nahas, ri quel pa Raba ri c'o pa Amon; ri Maquir, u c'ojol ri Amiel, ri quel pa Lodebar; xukuje' ri Barzilay, ri quel pa Rojelim ri c'o pa Galaad. Xequic'am bic ch'at chque, tzima t'uy, xukuje' trico, sebad, c'äj, pol, caxlanquinak', k'an quinak', juyubal räx cab, mantequiy, quexu re wacax, xukuje' re chij, rech cutij ri David xukuje' ri winak ri e achilaninak; xul c'u pa qui jolom, chi we e petinak pa ri chaki'j uwo sak, e cosinak, quenum ri' xukuje' cächaki'j qui chi' ri'. Ri David xebusolij ri e rajch'ojab, xebucoj c'u c'amal tak qui be jujun mil xukuje' jujun sient ajch'ojab. Xutak c'u bic jun qui roxil ri banal ch'o'j chuxe' ri u takanic ri Joab, jun chic qui roxil xutak bic chuxe' ri u takanic ri Abisay, ral ri Sarb ri xukuje' rachalal ri Joab, ri jun qui roxil chic chuxe' ri u takanic ri Itay, ri quel pa Gat. Xubij c'u chque conojel ri ajch'ojab: “Ri in quinbe na iwuc' pa ri ch'o'j.” Xquitzelej c'u u bixic che: “Jayi', mäban la wa, rumal rech chi ri c'ulel man coc ta il ri' chke we cujanimajic o quecäm pa niq'uiaj chke, are c'u ri lal junam c'u banic la cuc' lajuj mil chke uj. Rumal ri' are utz na chi ri lal cacanaj la can pa ri tinimit rech c'ä waral quetak wi la bic ri to'l tak kech.” “Are ba' quinban na ri qui wilo chi takal u banic.” Xutzelej u bixic ri ajawinel chque, xuya' c'u apan rib pa u xcut ri u chi' ri tinimit, pa ri quelic bic ri ajch'ojab pa jujun tak mil pa jujun tak sient. Xuya' c'u bic takanic ri ajawinel che ri Joab, che ri Abisay xukuje' che ri Itay chi, maquiban c'ax che ri Absalon che u tok'obisaxic nu wäch, conojel c'ut ri ajch'ojab xquita' ri takanic ri xuya' ri ajawinel chque ri e qui nimakil ri ajch'ojab jas ri cäban che ri Absalon. Xebe c'ut ri ajch'ojab che u c'ulaxic quib cuc' ri ajch'ojab re Israel. Ri ch'o'j xbantaj pa ri c'ache'laj ri c'o pa Eprain, xech'äcataj c'ut ri aj Israel cumal ri e terenel tak rech ri David. Xecäm c'u q'uialaj ajch'ojab pa ri k'ij ri', xecäm juwinak mil achijab. Ri ch'o'j xulic' rib pa ronojel ri ulew, pa we k'ij ri' are e q'ui na ri xecäm rumal ri c'ache'laj chuwäch xecäm rumal ri ch'ich' re ch'o'j. Ri Absalon, ri quiejeninak bic chrij jun mula, man c'o ta cunabej xuq'uiaka' rib chquiwäch ri e terenel tak rech ri David. Xunima' c'u rib ri mula chuxe' jun nimalaj bakit, xch'epi c'ut ri u jolom ri Absalon xo'l tak ri u k'ab ri bakit, xtzayi' c'u can pa ri quiakik', ri mula xak xoc'owic. Are c'u ri xilow wa', xbe che u bixic che ri Joab, xubij: “Xinwil ri Absalon tzayal xo'l tak ri u k'ab jun bakit.” Ri Joab xutzelej u bixic che' “We c'u xawilo, ¿jas c'u che man xat'akij chila'? Ruc' ronojel wanima' xinya' ta lajuj puak re sak puak chawe xukuje' jun ximibal pamaj.” Ri achi ri' xutzelej u bixic che ri Joab: “Pune' ta ne caya' jun mil puak chwe, man quintzak ta nu k'ab che u banic c'ax che ri u c'ojol ri ajawinel; rumal rech chi ri uj xkato chi ri ajawinel xuya' takanic chawe, xukuje' che ri Abisay, che ri Itay chi chito' u wi' ri Absalon. Jun jasach chic, we ta xinban we jasach ri' xak ta lok' ri', rumal rech chi man c'o ta jun jasach ri cac'utaj ta chuwäch ri ajawinel, ri at man c'o ta c'u cabana' ri' che nu to'ic.” “Man quintakej ta u tzakic nu k'ij awuc'” xcha' ri Joab; xebuc'am c'u bic oxib ch'ab, xebe u t'isa' puwi' ranima' ri Absalon, ri c'a c'asal xo'l tak ri u k'ab ri bakit. Xepe c'u lajuj chajil rech ri Joab xiquisutij rij ri Absalon, xquiq'uis c'u u cämisaxic. Ri Joab c'ut xuya' takanic chi chok'isax ri trompet, ri ajch'ojab xquitanaba' u banic c'ax chque ri aj Israel, xa c'u xek'il rumal ri Joab. Xquic'am c'ut ri u cuerp ri Absalon, xquiq'uiak chupam jun nimalaj jul ri c'o pa ri c'ache'laj, xquiwalijisaj c'u jun nimalaj jumalaj abaj puwi'. Conojel c'ut ri aj israelib xebanimajic xebe cho tak cachoch. Aretak c'a c'asal ri Absalon, xutak u banic jun tz'ak che re abaj, ri c'o pa ri u beya' ri ajawinel, cojom c'ut ri u bi' che, rumal rech chi man c'o ta jun u c'ojol ri canatax ta wi. C'a cabix c'u che camic “ri u tz'ak ri Absalon.” Ri Ahimaas c'ut ri u c'ojol ri Sadoc, xubij che ri Joab: “Quintz'onoj chawe chi chaya' chwe chi quinxiq'uinic quinbe na che u bixic che ri ajawinel chi ri Ajawaxel u banom suq'uilal che xuto'tajisaj xresaj pa qui k'ab ri e u c'ulel.” Xutzelej c'u u bixic ri Joab che: “Camic man at taj ri winak ri takal ta u c'amic bic ri tzijol awumal. Che jun k'ij chic cuya' cabano, man c'u camic taj cäminak c'ut ri u c'ojol ri ajawinel.” Xubij c'u ne ri Joab che jun ajch'o'j aj etiopiy: “Jät at, jaya' u bixic che ri ajawinel ri awilom.” Ri aj etiopiy xupachba' rib chuwäch ri Joab caxiq'uin c'ut xelbic. Xubij chi c'ut ri Ahimaas che ri Joab: “Chaya' na chwe chi quinxiq'uin chrij ri aj etiopiy.” Xutzelej c'u u bixic ri Joab che: “¿Jas ta che cawaj at, nu c'ojol catbec, man caya' ta c'u na jun tojbal awech rumal ri tzijol ri caya'?” “Pune', quinxiq'uin na quinbec” xcha' ri Ahimaas. “¡Chatxiq'uin ba'!” xcha' ri Joab che. Xutzak c'u xiq'uinem ri Ahimaas xutakej ri beya', xnabej c'u chuwäch ri aj etiopiy. Aretak t'uyul ri David chquixo'l ri quieb oquibal chupam ri tinimit, are c'u ri chajinel pakalinak puwi' ri ja, puwi' ri u chi' ri pimalaj tapia. Aretak c'u xca'y apan ri chajinel chinaj, xtaki' apan u wäch che jun achi xak u tuquiel, caxiq'uinic petinak, co xurak u chi' che u bixic che ri ajawinel. Ri ajawinel xurak u chi' che u bixic, xubij: “We xa u tuquiel petinak utzalaj tzijol ri' ruc'am ulok.” Aretak cätajin canakajin ri achi, ri chajinel xril chi apan jun achi ri caxiq'uinic petinak, xurak c'u u chi' xubij chi apan che ri chajil oquibal: “¡Petinak chi jun achi caxiq'uinic!” “Xukuje' utzalaj tzijol ruc'am ulok wa'” xcha' ri ajawinel. Ri chajinel xutakej u bixic: “Rumal ri u xiq'uinem, ri in quinwilo chi are' ri Ahimaas, ri u c'ojol ri Sadoc.” “Jun utzalaj achi' wa'” xcha' ri ajawinel, “jic chi e ruc'am ulok utzalaj tak tzijol.” Xnakajin c'u ri Ahimaas, xupachba' c'u rib c'a cho ri ulew chuwäch ri ajawinel, xuya' rutzil u wäch xubij' c'ut: “Tewichital ri Ajawaxel, ri Dios la, rumal rech chi e resam ri qui walijisam tak quib chi'j la.” “¿La utz u wäch ri c'ojol Absalon?” Xcha' ri ajawinel. Xutzelej c'u u bixic ri Ahimaas: “Ri in xinwil jun tuquinib pa ri jok'otaj, aretak xinutak ulok ri Joab, ri pataninel ech la, man xril ta c'ut jas ri xc'ulmatajic.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel xubij che: “Chatac'al pa u xcut ri oquibal.” Je c'u xuban ri Ahimaas. Pa ri jok'otaj ri xopan ri aj etiopiy, xubij c'ut: “Chec'ama' la we utzalaj tak tzijol ri': Camic ri Ajawaxel u banom ri suq'uilal che la, xesax la pa qui k'ab conojel ri xquiwalijisaj quib che cämisaxic la.” Ri ajawinel xuc'ot u chi' ri aj etiopiy, xubij che: “Ri c'ojol Absalon, ¿La utz u wäch?” Ri aj etiopiy xutzelej u bixic che: “C'o ta banom wi chi ri cäquiban qui c'ulel che la xukuje' conojel ri caquiwalijisaj quib che cämisaxic la ri xukuje' caquitzucuj ri u banic ri etzelal che la, je ta u sachic qui wäch jacha' we ala ri'.” Xyicopitaj ri ranima' ri ajawinel, xpaki' c'u puwi' ri ja ri c'o puwi' ri roquibal ri tinimit, xuchaplej ok'ej. Aretak cätajin cabinic, cubij: “¡Absalon, nu cojol! ¡Absalon, nu cojol! ¡C'o ta banom wi in taj ri xincäm che a q'uexwäch! ¡Nu c'ojol, Absalon, nu cojol!” Rumal c'u rech wa' ri ajch'ojab man xquic'ut ta quib xeboc pa ri tinimit: ruc' q'uixbal xenakajin ri ajch'ojab, je ta ne ri xa' ta' xebanimaj ulok pa ri ch'o'j. Are c'u ri ajawinel u takem u ch'ukic ri u palaj, co curakakej u chi': “¡Absalon, nu c'ojol! ¡Absalon, nu c'ojol!” Xbe c'ut ri Joab chupam ri rachoch ri ajawinel, xubij c'u che: “Ri lal e yo'm la ri e pataninel tak ech la chupam q'uixbal, ri xto'tajisax ri c'aslemal la cumal camic xukuje' ri e c'ojol la, ri e mia'l la, ri e ixokil la, xukuje' tak ri man kas ta e ixokil la. Ri lal c'utum la camic chi man nim ta quebil wi la ri e qui nimal tak ri ajch'ojab xukuje' ri ajch'ojab, calok'ok'ej c'u la ri quetzelam wäch la, quetzelaj c'u la qui wäch ri calok'okex la cumal. Camic nu ch'obom, chi are utz na chi are ta c'asal ri Absalon, pune' ta c'u konojel uj xujcämtaj, chel ba' la bic chanim, chcu'bisaj c'u la qui c'u'x ri e torol tak ech la, we c'u man je cäban la chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa u bi' ri Ajawaxel xukuje' pa ri bi' la chi pa we ak'ab camic man c'o ta jun ri cäcanaj ta chi can che ternexic la. We u q'ueyowal ri' che la are sibalaj c'ax na chquiwäch conojel ri etzelal ri e c'ulmam la kas pa ri c'ojolal la c'ä camic.” Xwalij c'u bic ri ajawinel xet'uyul chuchi' ri tinimit. Aretak c'u xquetamaj conojel ri winak ri e c'o ruc' chi t'uyul ri ajawinel chuchi' ri tinimit, conojel xebopan ruc'. E are' tak c'ut ri aj Israel, conojel e animajininak xebe cho tak cachoch. Pa conojel tak ri amak' Israel ri winak quech'a'ch'a'tic caquibij c'ut: “Ri ajawinel David xcuinic xujuto'tajisaj pa qui k'ab ri ka c'ulel, ri aj pilisteyib; xa c'u rumal rech ri Absalon, xanimaj na bic xuya' can ri ulew. Are c'u ri Absalon, ri xkacu'ba' ka c'u'x chrij chi are cux kajawinel, xcäm pa ri ch'o'j. ¿Jas c'u ri keye'm, chi, man cäkatzelej ta ulok ri ajawinel David?” Ri cätajin caquichomaj conojel ri aj Israel xopan u bixic c'ä ruc' ri David. Xutak c'u u bixic ri are' chque ri e cojol tabal tok'ob ri Sadoc xukuje' ri Abiatar, xubij bic chque: “Chixtzijon ix cuc' ri nimak tak tatayib ri e c'o pa Juda, chita' chque jasche i beytajisam chi quintzelej pa ri wachoch. Chibij chque chi man c'o ta jasche e are' ri quebux ta q'uisbal che nu tzelexic e wachalal c'ut uj junam amak'.” Xukuje' xuya' chic we takanic ri', chi chbix che ri Amas: “At, junam nu quiq'uel awuc', jeri' kas camic cachaptaj bic at ri catux na quinimal ri wajch'ojab, che u q'uexwäch ri Joab. We c'u man quintz'akatisaj jas ri quinbij chawe, chuya' cowilaj c'äjisabal nu wäch ri Ajawaxel.” Je xuban wa' che qui ch'äquic ri achijab ri e c'o pa Juda, conojel c'ut we achijab ri', jacha' e xa jun winak, xquitak u bixic che ri ajawinel chi tzelej ulok xukuje' conojel ri e to'l tak rech. Xutakej c'ut u tzelejic ri ajawinel, xopan c'u chuchi' ri Jordan. Ri achijab ri quebel pa Juda, xebopan pa Jilgal che u c'ulaxic xukuje' che u to'ic che u k'axexic pa ri nima' Jordan. Xukuje' ri Simeiy, ri u c'ojol ri Jer, ri aj ramak' ri Benjamin, aj bahurim, xuchuk'ubej u kajic bic junam cuc' ri achijab ri quebel pa Juda che u c'ulaxic ri David. Achilatal cumal jun mil achijab aj Benjamin. Xukuje', are' jun ri Sib, ri xpatanin can pa ri rachoch ri Saul, achilatal cumal ri olajuj u c'ojol xukuje' cumal ri juwinak pataninel tak rech, c'o chi apan chuchi' ri Jordan c'a majok chopan ri ajawinel. Xek'ax c'u chupam ri k'axebal che qui k'axexic ri e rachalaxic ri ajawinel, xukuje' che u banic jachique ri cäkaj chuwäch. Are c'u ri Simeiy u c'ojol ri Jer xumej rib chuwäch ri ajawinel aretak k'axenak chic chupam ri Jordan, xubij c'u che: “Quinbochi'n che la chi maban la chi quintoj ri nu mac pa k'ab la, mawi manataj ri etzelal ri xuban we pataninel ech la ri', pa ri k'ij aretak xel la ulok pa Jerusalen. Mäcanaj ri c'ax pa ri anima' la chwij, quink'alajisaj c'u wib chi c'o nu mac chque c'u conojel ri e rachalaxic ri Jose camic in uxinak ri nabe in elinak ulok che c'ulaxic la.” Xubij c'ut ri Abisay, ri ral ri Sarb, “¿La mat takal che ri Simeiy chi cacämisaxic, rumal rech chi xuc'okoj ri ajawinel ri cha'om rumal ri Ajawaxel?” Xutzelej c'ut u bixic ri David: “¡Man c'o ta iwe ix che wa', ral tak ri Sarb! ¿Jasche quik'atej nu wäch? Camic kas weta'm chi in ajawinel pa Israel, jeri' man c'o ta jun pa Israel cäcäm na chupam we k'ij ri'.” Xuch'abej c'ut ri Simeiy, xuban ri chi'nic ri kas cäban na che chi man cäcäm ta na. Xukuje' xel ulok ri Mepi-boset, ri u c'ojol ri Saul che u c'ulaxic. Kas pa ri k'ij ri xel u bic ri ajawinel, c'a xtzelej c'u na ulok utz u wäch, man e u ch'ajom ta ri quieb rakan, mawi u socam ri rismachi', mawi u ch'ajom ri ratz'iak. Aretak c'u xopan pa Jerusalen che u c'ulaxic ri ajawinel, xubij wa' che: “Mepi-boset, ¿jasche man xatpe wuc'?” Ri are' xutzelej u bixic: “Xinusub ri nu pataninel. Rumal c'u rech chi in ch'oco'j, xintako chi chutasa' rij jun bur ri xinquiejej ta ulok che nu petic uc' la. Xubana' c'u tzij chwij chwäch la. Are c'u ri lal xak lal junam ruc' jun aj chicajalaj u tako'n ri Dios cuban c'u na jachique ri utz carilo. Pune' c'u conojel ri e rachalaxic ri nu tat ya'tal ri qui cämisaxic chwäch la, we pataninel ech la ri' xula'x che ri wa'im pa ri webal la. ¿Jas ta chic ri quinwaj quintz'onoj ta chi che la?” Ri ajawinel xutzelej u bixic che: “Man c'o ta chi jas rajawaxic u bixic. Xya'taj ri takanic wumal chi ri at ri Sib quebijach ri ulew chiwäch.” Are' c'u ri Mepi-boset xutzelej u bixic che: “Chcanaj ronojel ruc'. Ri nim u banic chi ri lal lal tzelejinak ulok pa ri achoch la utz wäch la man c'o ta xc'ulmaj la.” Are c'u ri Barzilay, ri quel pa Galaad, xel ulok pa Rojelim xpe che rachilaxic ri ajawinel che u k'axexic ri Jordan che u ch'abexic canok. Sibalaj c'u nim winak chic, c'o chic jumuch' u junab (80), conojel ri k'ij ri xc'oji' ri ajawinel pa Mahanaim xuya' ronojel ri xajwataj che ri ajawinel, rumal chi sibalaj c'u k'inom. Xubij c'ut ri ajawinel che ri Barzilay: “Jo' jät wuc' pa Jerusalen, catinwilij c'u na chila'.” Ri Barzilay xutzelej u bixic che: “Xa e quieb oxib junab chic in c'aslic che ri quinbe ta c'u uc' la pa Jerusalen. C'o chi c'ut jumuch' (80) nu junab; man quinna' ta chi c'ut ri u qui'al ri quinwe'j mawi ri quinwuq'uiaj, man quincuin ta chic quinbij we utz o man utz ta u na'il ri quintijo; xukuje' man quincuin ta chic quintatabej ri qui bix ri alabomab xukuje' ri alitomab. ¿Jas ta che quinux jun latz' che la? Xak xuwi c'u xinpe che achilaxic la che k'axexic la chupam ri Jordan, ¿Jas ta c'u che cächi'j la we tojbal ri' chwe? Are c'u ne quintz'onoj jun tok'ob che la chi chya' la chwe chi quintzelej pa ri nu tinimit rech quinecäm chila' quinmuk c'u na pa ri qui mukbal ri e nu nan nu tat. C'o chi c'u jun pataninel che la: ri nu c'ojol Quimam. Oj ri are' uc' la, bana' c'u la che jachique ri utz quil la.” Ri ajawinel xutzelej u bixic che: “Chpet ba' ri Quimam wuc', quinban c'u na che jachique ri cachomaj chi takal che. Ronojel c'ut ri catz'onoj chwe, quinya' na chawe.” Conojel ri winak xquiramij pa ri Jordan. Aretak c'u ramatajinak rumal ri ajawinel, xutz'umaj ri Barzilay che u jachic bic. Xtzelej c'u ri Barzilay pa ri c'olbal ri jekel wi. Ri ajawinel xutakej ri be ri cabe pa Jilgal, achilatal rumal ri Quimam xukuje' cumal conojel ri winak ri e petinak pa Juda, xukuje' c'u pa niq'uiaj chque ri winak ri e petinak pa Israel. Conojel c'ut ri aj israelib xebopan che rilic ri ajawinel, xquibij c'u che: “¿Jas ta c'u che chi e are' ri kachalal aj Juda cäquiban quech che la, e are' c'u e lak'apuninak ri ajawinel xukuje' ri e achalaxic la, xukuje' conojel ri ajch'ojab la, pa ri u k'axexic ri Jordan?” Conojel ri aj Juda xquitzelej u bixic chque ri aj Israel: “Rumal rech chi ri uj c'o cujux che ri ajawinel. ¿Man c'o ta c'u jasche cäpe iwoyowal? ¿La xa pa u cätajin cujutzuk ri ajawinel? O ¿la c'o ta jas u yo'm chke?” Ri e petinak pa Israel xquitzelej u bixic: “Ri uj, lajuj mul c'o na ke che ri ajawinel chiwäch ix. Xak c'u u wi' chic. Jacha' chi uj amak', uj ri nabeal tak achalaxelab chiwäch. Je c'u ri', ¿jas c'u che qui wetzelaj ka wäch? ¿La ma ta uj ri nabe xkacoj ka chuk'ab chi catzelej ulok ri kajawinel?” Are c'u sibalaj co xech'aw na ri quepe pa Juda chquiwäch ri aj Israel. Jun itzel achi aj ramak' ri Benjamin, ri Seba u bi' u c'ojol c'ut ri Bicri, c'o apan pa Jilgal. Xucoj qui c'u'x ri aj israelib xubij chque chi chquiwalijisaj quib chrij ri David, je xubij wa': “¡Ri uj man c'o ta ke mawi kechbal ruc' ri David, ri u c'ojol ri Isayi! ¡Israelib jix iwonojel cho tak iwachoch!” Conojel ri achijab re Israel xquitzak can ri David che u ternexic ri Seba, ri u c'ojol ri Bicri. Man je ta c'u xquiban ri achijab ri e re Juda kas chuchi' ri Jordan xeteri wi ulok chrij ri David c'a xopan na pa Jerusalen, man xquitas ta quib chrij ri cajawinel. Aretak xtzelej ri David pa ri rachoch ri c'o pa Jerusalen, xebuc'am ri e lajuj man kas ta e rixokil ri e u yo'm can che u chajixic ri rachoch xebunim c'u pa jun ja, xcoj chajil quech. Xutakej c'u quilixic chila'. Man c'u xwar ta chi cuc'. Xak c'u e tz'apil chila', e jacha' malca'nib, xejeki' chila' c'a xecäm na. Xuya' c'u takanic ri ajawinel che ri Amas, xubij che: “Chebasiq'uij ri achijab ri e c'o pa Juda, pa oxib k'ij c'ut chateltac'al chnuwäch.” Xbeytaj c'ut ri Amas man je ta xel ri k'ij ri xch'ic che. Xubij c'ut ri David che ri Abisay: “Ri Seba nim na ri c'ax ri cubana' na chke chuwäch ri xuban ri Absalon. Chatnabej ba' chquiwäch ri wajch'ojab; chaterenej pa rakan, moc ne chquipam tak ri tinimit ri e kasan pa pimak tak tapia ma ta c'u ne cujcuin ta chi che u rikic.” Ri rachijab ri Joab, xecachilaj ri aj sereteyib xukuje' ri aj peleteyib ri e chajil tak rech ri ajawinel, xukuje' ri ajch'ojab ri sibalaj c'o na qui chuk'ab, xebel bic pa Jerusalen xc'am qui be rumal ri Abisay, che u rikic ri Seba. Aretak e c'o chunakaj ri nimalaj abaj ri c'o pa Gabaon. Ri Amas xel ulok che qui c'ulaxic, ri Joab u cojom bic ri ratz'iak re ch'o'j, ximital ri u xe' u pam tzayal c'u bic jun ch'ich' re ch'o'j xe' u pam ri c'o chupam ri rij ri xa ruc' jubik' c'äjic' iquim cajusjubic. Ri Joab xuchab ri Amas che ri u cacate' ruc' ri riquiak'ab che u tz'umaxic, xuc'ot u chi': “¿La utz at elinak, wachalal?” Ri Amas man xuchajij ta rib che ri ch'ich' ri xuchap ri Joab. Ruc' aninakil xujulupij ri ch'ich' re ch'o'j chupam, ronojel ri rixco'l xmuli cho wi ulew. Xcämic man xajwataj taj xq'uis u cämisaxic rumal ri Joab. Ri Joab ruc' ri Abisay ri cachalal quib xquitakej u rikic ri Seba, u c'ojol ri Bicri. Jun c'ut chque ri rajch'ojab ri Joab xuya' rib chuxcut ri u cuerp ri Amas, xubij c'ut: “¡Jachin ri c'o ruc' ri Joab xukuje' ruc' ri David, chteren chrij ri Joab!” Are' c'u ri Amas u takem u wolkotixic rib niq'uiaj be chupam ri u quiq'uel; xril c'u ri rajch'o'j ri Joab chi conojel ri winak quecanaj che u ca'yexic, xuresaj ri Amas pa ri be xuq'uiak jun atz'iak chrij, xril c'ut chi conojel ri quebopan chila' quetaq'ui' can ruc'. Aretak c'u xesetaj pa ri be, jicom queboc'ow conojel ri e tereninak ri Joab che u rikic ri Seba. Ri Seba xoc'ow pa conojel tak ri ramak' ri Israel xopan na c'a pa Abel-bet-maac, conojel c'ut ri e rija'lil ri Bicri xquimulij quib xeboc bic ruc' pa ri tinimit. Aretak ri rachijab ri Joab xebopan pa Abel-bet-maac, xquiban jun ak'anibal chrij ri nimalaj tapia rech quebopan puwi' rech caquiban c'ax che ri tinimit conojel c'ut xeboc che u t'akixic ri nimalaj tapia. Xuc'ut rib jun ixok puwi' ri nimalaj u tapia ri tinimit, xurak u chi', xubij: “¡Chinitatabej! ¡Chinitatabej, chibana' tok'ob! ¡Chibij che ri Joab ri quinbij chiwe chi chkeb ulok, are quinwaj quinch'aw ruc'!” Aretak xkeb ri Joab, ri ixok xuc'ot u chi', xubij che: “¿A lal ri' ri Joab?” “In ri' ri Joab,” xcha' ri are'. Xubij c'ut ri ixok: “Chetatabej la ri cubij we pataninel ech la ri', quinbochi'n che la,” xcha' ri ixok. “Catintatabej,” xcha' ri Joab. Xuchaplej c'u u bixic ri ixok: “Cäbix ojer ‘Jachin ri craj cach'obonic, ch'obon pa Abel.’ Jeri' quel ri jasach chi sak. Ri ka tinimit sibalaj aj jamaril na ri sibalaj jic chquixo'l ri aj Israel, ¡jun chque ri sibalaj nim u k'ij! Are c'u ri lal, cätajin catij la u tuquixic. ¿Jasche caj la catuquij la ri rech ri Ajawaxel?” Ri Joab xutzelej u bixic che: “¡Mawi c'u ne cachomax jubik' wa'! Man are ta nu chomanic ri u tuquixic mawi ri retzelaxic. Man are ta wa' ri quinwaj u banic, xane' c'o jun achi ri quel pa tak ri juyub pa Eprain, ri Seba u bi', u walijisam rib chrij ri ajawinel David. U tuquiel chajacha' chwe, quinya' c'u can ri tinimit.” “Cakaq'uiak na bic ri u jolom puwi' ri pimalaj tapia chwäch la,” xcha' ri ixok che ri Joab. Xbe c'u ri ixok che qui ch'äquic conojel ri winak ri e c'o pa ri tinimit ruc' ri u nawibal, xquesaj ri u jolom ri Seba xquiq'uiak ulok chuwäch ri Joab. Ri Joab xtakan che rok'isaxic ri trompet che qui k'ilic ri ajch'ojab, xquiya' c'u can ri tinimit, chquijujunal xebe cho tak cachoch, are c'u ri Joab xtzelej pa Jerusalen che u tzijobexic ri ajawinel. Ri Joab are xcanaj che takanel paquiwi' conojel ri ajch'ojab aj Israel, are c'u ri Benaiy, ri u c'ojol ri Joiad, are cätakan paquiwi' ri chajinelab aj sereteyib xukuje' ri aj peleteyib. Ri Adoram are catakan paquiwi' ri winak ri quetak che qui banic tak ri chac, ri rajtz'ib ri ajawinel are' ri Josapat, ri u c'ojol ri Ahilud. Ri Seb are quetz'iban ri jastak ri quec'ulmatajic, ri Sadoc xukuje' ri Abiatar e cojol tabal tok'ob. Ri Ira ri aj tinimit Jair, are' u cojol tabal tok'ob ri David. Pa tak ri u k'ijol ri David xc'oji' jun wi'jal ri xbeytaj oxib junab xutakej rib. Xuta' c'ut ri David che ri Ajawaxel; ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Ri wi'jal petinak cumal ri cämisanic ri xuban ri Saul e rachil ri rachalaxic, xequicämisaj c'ut ri e aj gabaonib.” Ri David xebusiq'uij ri aj gabaonib xtzijon c'u cuc'. (Ri aj gabaonib man aj israelib taj, e jumulaj qui tz'akatil ri amoreyib ri c'a e canajinak canok ri qui banom jun chi'nic ri kas cäban na ri aj israelib chque ri rumal ri achixomal ri xuna' ri Saul chque ri winak aj Israel xukuje' ri aj juda, xutzucuj u sachisaxic qui wäch.) Ri David xuc'ot qui chi' xuta' chque, xubij: “¿Jas ri rajawaxic quinban chiwe? ¿Jas ri quinban che u c'ojoxic ri winakchi' ri xban chiwe, rech qui tewichi'j ri e u winak ri Ajawaxel?” Ri aj gabaonib xquitzelej u bixic che: “Man puak taj ri cäyo'w latz' chkaxo'l ruc' ri Saul xukuje' ri rachalaxic, mawi c'u cakaj chi c'o jachin cäcäm pa Israel.” Ri David xubij chque: “Chibij ba' chwe jas ri qui waj quinban chiwe.” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Che ri achi ri are ta xraj xusachisaj ka wäch xebuban c'u chomanic jas ta ri xuban che u q'uisic tzij pakawi' rech ma ta quilitaj chi ka wäch pa ronojel ri ulew pa Israel, cakaj chi quejach wukub rija'lil pa ka k'ab, quekaxequeba' c'u chuwäch ri Ajawaxel pa Gabaa aj Saul,” ri xcha'ic rumal ri Ajawaxel. Ri ajawinel xuc'amowaj ri qui jachic chque, pune' c'u xutok'obisaj u wäch ri Mepi-boset, u c'ojol ri Jonatan ri' u mam ri Saul, rumal ri tastalicalaj chi'nic ri kas cäban na, ri u bim ri are' xukuje' ri Jonatan. Xebuchap c'ut ri quieb ral ri Rizpa, u mia'l ri Aja e u c'ojol ri Saul ruc', ri quebinax Armoni xukuje' Mepi-boset xukuje' ri e job ral ri Merab, u mia'l ri Saul, ri e u c'ojol ri Adriel, u c'ojol ri Barzilay ri quel pa Mehol, xebujach c'u chque ri e c'o pa Gabaon, ri xequitzayiba' pa ri juyub chuwäch ri Ajawaxel. Je xban wa' chque, junam xecäm ri wukub, pa ri nabe tak k'ij ri xchaptaj u k'atic ri sebad. Are c'u ri Rizpa, ri u mia'l ri Aja, xeratz'iakij wakwoj tak atz'iak rumal ri u bis, xuban c'u jun u panibal puwi' jun abaj. Xcanaj c'u chila', kas pa ri u tictajic ri u k'atic ri sebad c'a xchaptaj na ri jäb, man xuya' ta c'u chque ri c'uch chi xenakajin ta chque ri cäminakib pa k'ij, mawi xuya' chque ri juyubal tak awaj chi xenakajin ta chque ri cäminakib chak'ab. Aretak c'u xbix che ri David ri u banom ri Rizpa, ri man kas ta rixokil ri Saul, xbec xebuc'ama' ulok ri u bakil ri Saul xukuje' ri u bakil ri Jonatan ri u c'ojol, ri e mukutal pa ri culew ri aj jabes pa Galaad. We winak ri' xequeläk'aj ulok cho ri c'ayibal ri c'o pa Bet-san, ri xequixequeba' wi ri aj pilisteyib aretak xkaj ri Saul pa qui k'ab pa Jilbo. Xuya' takanic ri David chi chek'axex ri u bakil tak ri Saul xukuje' ri e rech ri Jonatan, xukuje' chi chebeyac ulok ri qui bakil tak ri xejitz'axic; xemuk c'ut ri u bakil ri Saul xukuje' ri e rech ri Jonatan jawije' ri mukutal wi ri Sis, ri u tat ri Saul, pa Zel pa ri ramak' ri Benjamin. Ronojel xbanic jacha' ri takanic ri xuya' ri ajawinel. Aretak c'u xbantaj wa', ri Dios xubano jas ri xtz'onox che rutzil ri ulew. Ri aj pilisteyib xquiwalijisaj chi ulok quib che u banic ch'o'j cuc' ri aj Israel. Xel c'u bic ri David xukuje' e rachil ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab che u tijic qui chuk'ab cuc', sibalaj c'u xk'itaj ri David, jun c'u tac'atic achi Isbi-benob u bi' ri are ta xraj xucämisaj ri David. Ri u tz'imaj ch'ich' c'o na oxc'al wakib (66) libra capajanic, xequel jun c'ac' ch'ich' re ch'o'j xe' u pam. Xbe c'u ri Abisay ri ral ri Sarb che u to'ic ri David, xbe chrij ri aj pilistey xucämisaj c'ut. Xquibij c'ut ri rachijab ri David che chi chuya' u tzij chubij chi man cäbe ta chi cuc' pa ri ch'o'j, rech man cachuptaj ri u chäj ri Israel. Xban chi c'u jun ch'o'j pa Gob cuc' ri aj pilisteyib. Pa ri ch'o'j ri', ri Sibecay ri aj husatit xucämisaj ri Sap, ri quija'lil ri e tac'atak tak achijab. Pa jun ch'o'j chi c'ut ri xban cuc' ri aj pilisteyib, xukuje' pa Gob, ri Elanan, u c'ojol ri Jair, ri quel pa Belen, xucämisaj ri Goliat ri quel pa Gat, ri u tz'imaj ch'ich' xak junam u nimal ruc' jun tz'imaj re quemebal. Xban chic jun ch'o'j pa Gat. C'o c'ut jun achi chila' ri sibalaj jutac'aj rakan, ri e c'o juwinak quiejeb u wi tak rakan u k'ab: wakitak che jujun u k'ab, wakitak che jujun rakan. Xukuje' c'u wa' quija'lil tak ri tac'atak tak achijab, xutzur c'ut ri Israel, xcämisax c'u rumal ri Jonatan, u c'ojol ri Simey, ratz ri David. We quiejeb tac'atak tak achijab ri' e rija'lil ri Rep, ri quel pa Gat, xekaj c'u pa u k'ab ri David xukuje' pa qui k'ab ri e qui nimakil ri rajch'ojab. Ri David xubixoj we bix ri' che ri Ajawaxel aretak xto'tajisax rumal ri Ajawaxel man xkaj ta pa u k'ab ri Saul xukuje' pa qui k'ab ri xquiban qui c'ulel che. Je xubij wa': “Lal, Ajawaxel ri to'l wech, ri c'o wi ri nu panibal, ri nu toronel, nu Dios, ri nimalaj abaj ri quinuto', nu quetequic ch'ich', ri cuinem ri quinto'tajisanic, ri c'ubal wib ri sibalaj chicaj c'o wi, ri nu panibal ri sibalaj chicaj, c'o wi ri nu Colonel. ¡Xinto'tajisaj la man xintokix ta bic! Lal, Ajawaxel ya'tal ri u ya'ic k'ij la: aretak quinsiq'uin che la, quinto'tajisaj la pa qui k'ab ri nu c'ulel. Ri cämical xinuputzcuyij pa tak ri u rekbala'; xina' xe'n ib chuwäch ri u tza'm ja' ri cämisanel. Ri cämical xinuralij pa tak ri u colobal; ¡xinkaj chquipam tak c'amibal cämisanelalab! Pa tak ri welebal ch'u'j xinsiq'uij ri Ajawaxel, xintz'onoj ri to'banic che ri nu Dios, xinutatabej c'ut kas pa ri rachoch; ¡ri e nu rakoj tak chi'aj xebopan pa tak u xiquin! Xpe c'u jun nimalaj cabrakan xyicopitaj ri ulew: xeyicopitaj tak ri e u tac'alibal ri caj; xetotax rumal ri royowal ri Ajawaxel. Xel ulok sib pa u tza'm, xel ulok jun cämisanelalaj k'ak' pa u chi'; ¡ak'al quenicowic quebel ulok pa u chi'! Xupac ri ch'ukuwinak ri caj, xkaj c'u ulok. ¡Chquixe' ri rakan e c'o nimak tak sutz'! Xquiejen chrij jun aj cajalaj to'banel ri e c'o u xic', xrapin c'ut: quilitaj paquiwi' ri e u xic' ri quiakik'. Xuban u cäbal ri lic'om re be che ri tzatzalaj k'ekumalil ri sutininak rij xukuje' tak ri sutz' ri e nojinak che ja'. Jun jolk'inic cäcaypanic xel bic chuwäch; xejabin rachak k'ak' quenicowic. Ri Ajawaxel, ri Sibalaj Aj Chicajil, xubano chi xtataj ri u ch'abal re cakulja ri xel ulok pa ri caj: Xebuq'uiak ri u ch'ab, ri e u caypa', xubano chi xebanimaj ri nu c'ulel qui tuquelam tak quib. Xc'utun ri u xe' ri plo; xk'alajin ri u tz'akatil ri uwächulew, rumal ri xibibalalaj u ch'abal ri Ajawaxel, rumal ri u chuk'ab ri ruxlab ri xuq'uiako. Ri Dios kas chicaj xulic' wi ulok ri u k'ab chwe, ruc' c'ut ri u k'ab xinresaj chupam ri nimalaj plo. Xinresaj pa qui k'ab ri nu c'ulel ri c'o na qui cuinem ri caquetzelaj nu wäch ri c'o na qui chuk'ab chnuwäch. Xquitij u banic' c'ax chwe aretak in kajinak pa c'ax, xuya' c'ut ri u to'banic ri Ajawaxel chwe: Xinresaj pa qui k'ab; ¡xinuto'tajisaj rumal rech chi in lok' chuwäch! Ri Ajawaxel u yo'm chwe ri rajilal u q'uexelal ri takal che ri ch'ajch'ojalaj nu c'aslemal, Ri in are nu takem ri u be ri Ajawaxel; ¡mawi jumul nu xutum ta can ri nu Dios! Man e sachinak ta c'ut conojel tak ri u takanic pa nu jolom; ¡mawi c'u jumul nu jech'obisam ta wib chquij tak ri u pixab! In bininak colom chuwäch; nu najtajisam wib che ri etzelal. Ri Ajawaxel u yo'm rajilq'uexelal chwe rumal ri ch'ajch'ojalaj nu c'aslemal chuwäch. Ri lal Ajawaxel, lal jic ruc' ri jic, lal tz'akat ruc' ri tz'akat, lal ch'ajch'oj ruc' ri ch'ajch'oj, c'o no'j la che u k'atixic ri banal etzelal. Lal quebeto'tajisaj la ri e mach'amoj, caya' c'u wäch la chque ri cäquiban nimal quemach'irisaj c'u la. Lal, Ajawaxel, lal nu chäj; lal, nu Dios, catunuj la ri nu k'ekumalil. Ruc' ri to'banic la quinq'uis na tzij puwi' ri c'ulel quebenxalk'atij c'u tak na ri nimak tak qui tapia ri qui tinimit tak. Ri u be ri Dios tz'akat; ri u chi'nic ri Ajawaxel takal u jiquibaxic c'uxaj chrij. ¡Ri Dios cuto' qui wi' conojel ri caquicu'ba' qui c'u'x chrij! ¿Jachin ta chic ri Dios, we ta ma ta are' ri Ajawaxel? ¿Jachin ta chic jun dios c'olic ri cacuin ta che u to'ic ka wi'? Ri Dios are' nu panibal c'o u cuinem, ri cubano chi man cäyok' ta ri nu c'aslemal, ri quebuya' wakan ri quexiq'uinic, jacha' jun masat, ri cabanowic chi co quinc'oji' paquiwi' tak ri chicajil, ri qui nu tijoj che u banic ch'o'j ri quebuya' nu chuk'ab che qui tanixic tak ri q'uiakbal ch'ab re k'an ch'ich'. Lal cäto'w la nu wi' xukuje' quito'tajisaj la; ri utzil la u banom chwe chi utz in elinak. Banom la chi man c'ax taj ri nu be, man c'u e jiljobinak taj ri wakan. Ri qui banom qui c'ulel chwe xebenterenej pa cakan, xinsachisaj c'u qui wäch xuwi c'u xintzelej ulok aretak sachtajinak chic qui wäch. ¡Xinsachisaj qui wäch! ¡Xinban ch'akatak chque! Man xewalij ta chic: ¡xetzakic xebentac'alej! Lal xyo'w la nu chuk'ab pa ri ch'o'j; xban la chi ri co xquitac'aba' quib xquimej quib chnuwäch, chi ri quinquic'ulelaj xebanimaj chnuwäch. Aretak c'u je xbantaj wa' xincuinic xinsachisaj qui wäch ri caquetzelaj nu wäch. Xquitz'onoj chi que to'ic, man c'o ta c'u to'banel. Xquisiq'uij ri Ajawaxel, man xutzelej ta c'u u wäch qui tzij. ¡Xebenque'j xebux c'u puc'uc' ulew! ¡Xeben xak'alej jacha' ri t'ac xo'l tak ri ja! Xinto'tajisaj la pa ri tijoj chuk'ab cuc' ri nu tinimit ri xech'ach'at chwij, xban la chwe chi xincanaj c'amal qui be ri nimak tak tinimit, xinquipatanij c'u winak ri man weta'm ta qui wäch. Aretak quebentako queniman chwe; winak ri man e nu winak taj quinkaj chquiwäch, winak ri man e nu winak ta cäquixe'j quib, quebirbitic, quebel ulok chquipam ri e qui panibal. ¡Yokok u k'ij ri Ajawaxel! ¡Tewichitalic ri to'l wech! ¡Nimarisax u k'ij ri Ajawaxel, ri quinuto'tajisaj xukuje' cuto' nu wi'! Are' Dios wa' ri yowinak rajil c'axelal chwe e u jachom c'u tak ri tinimit pa nu k'ab. Ri are' quinuto'tajisaj quinresaj pa qui k'ab ri e nu c'ulel, xukuje' pa qui k'ab ri co xquitac'aba' quib chnuwäch xquiwalijisaj c'u ne quib chwij. ¡Lal, Ajawaxel, quinto'tajisaj la pa qui k'ab ri c'analaj tak achijab! Rumal ri' quink'ijilan che la chquixo'l ri nimak tak tinimit quebenbixoj c'u na bix che ri bi' la. Queya' la nimak tak ch'äcanic che ri ajawinel ri cha'om la; amak'el quel c'u'x la che ri David xukuje' chque ri e rija'lil.” E are' tak wa' ri q'uisbal tak u tzij ri David: “Ri David, ri u c'ojol ri Isayi, ri achi ri nimarisam u k'ij rumal ri Dios, ri ajawinel ri cha'om rumal ri u Dios ri Jacob, ri qui'laj bixol tak bix pa Israel, xuya' c'u u bixic: Ri Ruxlabal ri Ajawaxel cäch'aw wumal in; ri u tzij c'o puwi' ri wak'. Ri u Dios ri Israel ch'awinak; ri to'l rech ri Israel u bim chwe: ‘Ri cuk'at tzij paquiwi' ri winak ruc' suq'uilal, ri cuk'at tzij chupam ri xe'n ib chuwäch ri Dios. Cux na jacha' ri sak ri cäpe chuxe' ri caj, aretak cäpe u sakaric. Jacha' ri u sakil ri k'ij pa jun u sakaribal aretak man e c'o ta sutz', ri cubano chi caq'uiy ri k'ayes aretak coc'ow ri jäb.’ Rumal ri' ri wija'lil co c'o ruc' ri Dios, ri are' xuban jun junalic c'ulwächinic wuc', ri sibalaj colom xukuje' co c'olic. Ri are' cuya' ri tz'akatalaj ch'äcanic chwe cuban c'ut chi quetz'akat conojel ri e nu rayinic. Conojel c'ut ri banal tak etzelal quejunamataj cuc' ri q'uix ri e q'uiakom apanok, ri man c'o ta jun cächapow ruc' ri u k'ab. Che qui chapic, cac'am jun ch'ich' o jun tz'imaj ch'ich', caq'uiakbex que pa ri k'ak' rech kas c'u quechajiric.” E are tak qui bi' wa' ri e cowilaj tak rajch'ojab ri David: Is-boset, ri aj hacmon, qui nimal ri oxib ri nimak na qui chuk'ab, ri c'o jumul xebucämisaj wajxakib sient (800) achijab ruc' ri u tz'imaj ch'ich'. Ri jun chic ri cätakenic are' ri Eleazar, u c'ojol ri Dod, ri quel pa ahohit, ri are' jun chque ri sibalaj c'o na qui chuk'ab. Xc'oji' ruc' ri David pa Pas-damim, aretak ri aj pilisteyib xquimulij quib chila' che u banic ri ch'o'j, xetzelej c'u ri aj israelib chquij. Are' c'u ri are' xutakej can qui cämisaxic ri aj pilisteyib c'ä xk'itaj na ri u k'ab xnaq'ui c'u can ri u k'ab che ri ch'ich' re ch'o'j. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel xurik jun nimalaj ch'äcanic. Ri e ajch'ojab xquitakej ri Eleazar che rechbexic ri tokim che ri c'ulel. Ri xtaken chrij ri Elea are' ri Sam, u c'ojol ri Aje, ri aj ararit. Aretak xquimulij quib ri aj pilisteyib pa Lehi, jawije' ri c'o wi jun ulew ri ticom quinak' chuwäch, ri ajch'ojab aj israelib xebanimaj chquiwäch. Are c'u ri Sam xutac'aba' rib pa u niq'uiajil ri ulew xuto' c'u qui wi', xutakej c'u qui ch'äquic ri aj pilisteyib. Jeri' ri Ajawaxel xurik jun nimalaj ch'äcanic chi'. C'o jun k'ij, pa ri k'ijol re ri k'atoj, oxib chque ri juwinak lajuj (30) cowilaj tak achijab xebe che u rikic ri David ri c'o pa ri pec ri c'o pa Adulam. Ri e cajch'ojab ri aj pilisteyib e kajinak pa ri beya' ri c'o pa Repaim. Ri David c'o pa ri cowilaj c'ubal rib, e c'o c'ut juk'at ajch'ojab aj pilisteyib pa Belen. Ri David xuya' u bixic we rayibal ri': “¡C'o ta banom wi c'o ta jachin cäyo'w u kumuxic ri ja' chwe ri c'o pa ri c'ua' ri c'o chunakaj ri u chi' ri roquibal ri Belen!” Xebe c'ut ri oxib cowilaj tak achijab xeboc'ow chquixo'l ri cajch'ojab ri pilisteyib ri e kajinak chila' xquesaj c'ut ri' ja' chupam ri c'ua' ri c'o pa ri roquibal ri Belen, xquic'am c'u bic che ri David. Man xraj ta c'ut ri are' xukumuj, xane' xujamij chuwäch ri Ajawaxel jacha' jun sipanic che, xubij c'ut: “¡Muya' c'olbal ri Ajawaxel chi quinwuq'uiaj! ¡Xak junam ri' ruc' ri ruq'uiaxic ri qui quiq'uel we oxib achijab ri', ri xquijach ri qui c'aslemal pa cämical che u c'amic ulok we ja' ri'!” Man xraj ta c'ut xukumuj. We banoj ri' e are' xebanow ri oxib cowilaj tak achijab. Ri Abisay, u chak' ri Joab ral ri Sarb, qui nimal ri juwinak lajuj (30) cowilaj tak achijab. C'o jumul xbe chquij oxib sient (300) achijab xucoj ri u tz'imaj ch'ich' chque xebucämisaj c'ut. Rumal c'u rech wa' xnimarisax u k'ij chquixo'l ri juwinak lajuj (30), are c'u xnimarisax na u k'ij chquiwäch conojel, are c'u xux qui nimal. Man xjunamataj ta c'u cuc' ri oxib ri e nabe. Ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, ri quel pa ri tinimit Cabseel, jun cowilaj achi wa' ri xebuban q'ui qui wäch tak mayibal. Are' xecämisan ri quieb u c'ojol ri Ariel ri quel pa Moab. C'o jun k'ij ri cätajin cakaj sak tew xkaj pa jun jul, xucämisaj c'ut jun coj ri c'o chupam. Xukuje' xucämisaj jun achi aj ejipt ri sibalaj jutac'aj, ri ruc'am jun tz'imaj ch'ich': xbe ri Benaiy chrij ruc' jun che', xutokij ri tz'imaj ch'ich' pa u k'ab, xucämisaj c'ut ruc' ri kas u tz'imaj ch'ich'. We banoj ri' ri xuban ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, xuban che chi xnimar u k'ij chquixo'l ri juwinak lajuj (30) cowilaj tak achijab; xnimarisax c'u u k'ij chquiwäch wa', man xjunamataj ta c'u cuc' ri oxib ri e nabe. Xucoj c'u rumal ri David che quinimal ri e chajil rech. Chquixo'l ri juwinak lajuj cowilaj tak achijab e c'o: ri Asael u chak' ri Joab; ri Elanan u c'ojol ri Dod, aj Belen; ri Sam ri quel pa Harod; ri Elic, xukuje' aj Harod; ri Heles, ri aj paltit; ri Ira, u c'ojol ri Iques, ri quel pa Teco; ri Abiezer ri quel pa Anatot; ri Sibecay, ri quel pa Hus; ri Salmon, ri aj ahohit; ri Maharay, ri quel pa Netop; ri Heled, u c'ojol ri Baan, ri xukuje' aj Netop; ri Itay, u c'ojol ri Ribay, ri quel pa Gabaa, ri c'o pa ri ramak' ri Benjamin; ri Benaiy, ri quel pa Piraton; ri Hiday ri quel chuchi' ri alaj nima' ri c'o pa Gaas; ri Abi-albon, ri aj arbat; ri Azmabet, ri quel pa Bahurim; ri Eliaba, ri aj saalbonit; ri e u c'ojol ri Jasen; ri Jonatan; ri Sam, ri aj ararit; ri Ahiam, u c'ojol ri Sarar, xukuje' aj ararit; ri Elipelet, u c'ojol Ahasbay, u c'ojol ri Maac; ri Eliam, u c'ojol ri Ahitopel, ri quel pa Jil; ri Hezray, ri quel pa Carmel; ri Paaray, ri aj arbit; ri Igal, u c'ojol ri Natan ri quel pa Soba; ri Bani, ri quel pa Gad; ri Selec, ri quel pa Amon; ri Naharay, ri quel pa Beerot, chajil rech ri Joab, ral ri Sarb; ri Ira, ri quel pa Jatir; ri Gareb xukuje' aj Jatir; xukuje' ri Uriy, aj hitit. E juwinak wuklajuj (37) chi conojel. Ri Ajawaxel xyactaj chi royowal chque ri aj israelib, xutakchi'j c'u ri David chquij, xuya' c'u takanic chi chban jun ajilanic pa Israel xukuje' pa Juda. Xuya' c'u takanic ri ajawinel che ri Joab, qui nimal ri ajch'ojab ri cachilanic: “Chabinibej conojel ri amak' ri e c'o pa Israel, kas pa Dan c'a pa Beerseb chebawajilaj ba' ri winak, rech quinwetamaj e joropa' ri winak ri e c'olic.” Ri Joab xutzelej c'u u bix che ri ajawinel: “Are' ba' ri Ajawaxel, ri Dios la, chutika jun sient mulaj winak chic che ri u tinimit jacha' ri u q'uiyal ri c'o camic, chc'asal ta c'u la che rilic; ¿jas c'u che, carayij la u banic jun ajilanic?” Are c'u xban na ri takanic ri xuya' ri ajawinel che ri Joab xukuje' chque ri e quinimal tak ri ajch'ojab, rumal c'u ri' ri Joab xukuje' ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab xebel bic chuwäch ri ajawinel che cajilaxic ri winak ri e c'o pa Israel. Xeboc'ow chupam ri nima' Jordan xquichaplej bic cajilaxic ri winak pa Aroer xukuje' pa ri tinimit ri c'o pa u niq'uiajil ri beya', ri c'o che u suq'uil ri Gad xukuje' ri Jazer. Xebe chi c'u pa Galaad xukuje' pa Cades, pa ri culew ri aj hitit. Xebopan c'u pa Dan xecotin pa Sidon. Xeboc'ow c'u pa Tir xukuje' pa conojel tak ri qui tinimit ri aj hebeyib xukuje' ri aj cananeyib, xebopan c'a pa u mox ri Juda, pa Beerseb. Chubelejeb ic' ruc' juwinak k'ij, aretak e solitajinak chi conojel ri ulew cumal, xebopan pa Jerusalen. Ri Joab xujach ri cajilabal ri winak che ri ajawinel: ri cajilabal ri achijab ri e c'o pa Israel e wajxakib sient mil (800,000) achijab ri e utz che u banic ch'o'j, ri e c'o pa Juda e job sient mil (500,000). Xuna' c'ut ri David chi macuninak rumal rech chi xerajilaj ri winak ri e c'o pa ri ulew, xubij c'u che ri Ajawaxel: “Nu banom jun nimalaj macaj rumal ri u banic wa'. Quinbochi'n che la Ajawaxel, chi sacha' la camic ri u mac we pataninel ech la ri', u chac c'ut jun man c'o ta u no'j ri nu banom.” Chucab k'ij, aretak xwalij ri David, xubij ri Ajawaxel che ri Gad ri k'axal tzij, ri ya'l u no'j ri David: “Jät che rilic ri David, chabij che chi xinbij chawe, chi quebenya' oxib jastak chuwäch, chucha' c'ut jachique ri cäraj quenbana'.” Xbe c'ut ri Gad che rilic ri David, xuc'ot c'u u chi', xubij che: “¿Jachique ri utz cawilo: wukub junab wi'jal pa ronojel ri ulew, oxib ic' catanimaj chquiwäch ri a c'ulel, o oxib k'ij yabil pa ri ulew? Chachomaj chabij c'u bic chwe ri quenbij na che ri xintakow ulok.” Xutzelej c'u u bixic ri David che ri Gad: “In c'o pa jun nimalaj latz'. Are c'u ri camic, are catan na chi cujkaj pa u k'ab ri Ajawaxel, sibalaj c'u nim na ri rutzil ranima', man pa qui k'ab ta c'ut ri achijab.” Xutak c'u ulok ri Ajawaxel jun cämisanelalaj yabil puwi' ri Israel, kas pa ri u sakaric ri' c'a pa ri k'ij ri xbixic, kas c'a pa Dan c'a pa Beerseb xecäm oxc'al lajuj mil (70,000) winak. Aretak c'u ri tako'n aj caj c'o chic che u sachisaxic u wäch ri Jerusalen c'ax xuna' ri Ajawaxel ri xc'ulmatajic, xuya' c'u takanic che ri tako'n aj caj ri cätajin quebucämisaj ri winak, xubij che: “¡Ruc' la', chatanaba'!” Pa ri jok'otaj ri' ri u aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel c'o chuxcut ri c'olbal ri cujopij wi trico ri Araun ri aj jebusey. Aretak c'u xril ri David ri tako'n aj caj ri quebucämisaj ri winak, xubij che ri Ajawaxel: “¡In ri in macuninak! ¡In ri in ajchak'mac! ¿Jas c'ut ri qui banom we winak ri' ri man c'o ta qui mac? ¡In quinbochi'n che la chi ri c'äjisabal wächaj ri caya' la chkaj panuwi' xukuje' paquiwi' ri wachalaxic!” Kas pa ri k'ij ri' ri Gad xbe che rilic ri David, xubij c'u che chi chuwoco' jun porobal che ri Ajawaxel pa ri c'olbal ri cujopij wi trico ri Araun ri aj jebusey. Xbe c'ut ri David che u banic ri xbix che rumal ri Gad rumal ri u takanic ri Ajawaxel. Ri Araun cätajin cäca'y ulok chi naj, aretak xtaki' u wäch chi ri ajawinel xukuje' ri e pataninel tak rech e benak chusuq'uil. Xbin ri Araun xpetic, xumej c'u rib chuwäch ri ajawinel. Xubij che: “¿Jas ri petem la ruc' ri pataninel ech la?” Ri David xutzelej u bixic: “Are quinwaj quinlok' ri c'olbal chawe ri cajopij wi ri trico, che u banic jun porobal chi' che ri Ajawaxel, rech cätani' ri cämisanelalaj yabil ri cätajin quebucämisaj ri winak.” Ri Araun xutzelej u bixic che: “C'ama' la jachique cakaj chwäch la, chechi'j c'u la sipanic re tabal tok'ob ri quechajirisaxic. E c'o ama'ib tak wacax waral che ri sipanic xukuje' e c'o jopibal rakan trico e c'o queka'bal tak ri wacax cuya' quecoj che si'. ¡Ronojel wa' quinya' che la!” Je c'u wa', xubij ri Araun: “¡C'o ta ba' banom wi chi ri lal cacuin ta la che u kasaxic u wäch ri Ajawaxel!” Xutzelej c'ut u bixic ri ajawinel: “Quinmaltioxij chawe, quinlok' c'u na ronojel chawe quintoj na joropa' ri rajil, man quebenchi'j ta na ri nu sipanic chuwäch ri Ajawaxel ri nu Dios ri ma ta e nu lok'om.” Xulok' c'u na ri David ri c'olbal ri' xukuje' tak ri ama'ib tak wacax chi cawinak lajuj (50) sak puak, chila' c'u xuban wi jun porobal che ri Ajawaxel xebuchi'j tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob rech utzirisabal ib. Rumal c'u ri' ri Ajawaxel xebutatabej tak ri bochi'nic ri xeban che u tok'obisaxic u wäch ri ulew, xk'ilk'ob c'ut ri cämisanelalaj yabil pa Israel. Ri ajawinel David nim winak chic, sibalaj e q'ui chic ri u junab. Pune' cäch'ukic, pune' quecoj q'ui u k'u', man cämik' ta chic. Rumal ri', ri e pataninel tak rech xquibij che: “Rajawaxic cätzucux jun k'apoj ali ri cäpatanin la, ri cächajin la, cäwar c'u uc' la rech cämik'isax la rumal.” Xtzucux c'u jun je'licalaj ali pa ronojel ri ulew re Israel, xrik c'u jun ali Abisag u bi', ri quel pa ri tinimit Sunem, ri xc'am bic chuwäch ri ajawinel. Ri Abisag sibalaj je'lic, cuchajij c'ut ri ajawinel xukuje' cupatanij, mawi c'u jumul xnak rumal ri ajawinel. Xwalij c'ut ri Adoniy, ri u c'ojol ri David ruc' ri Haguit, xebuc'am tak ri ch'ojibal xubij c'ut chi are' ri are coc che ajawinel. Xebumulij tak carwaj re ch'o'j xukuje' tak aj quiejab, xebucoj cawinak lajuj (50) achijab che chajil rech. Ri u tat man c'o ta xubij che, mawi xuc'ot u chi' jasche cuban ri cätajin cubano. Ri Adoniy, ri are' chak'axel che ri Absalon, sibalaj utz caca'yic. U c'ulam rib u tzij ruc' ri Joab, ri ral ri Sarb, xukuje' ruc' ri cojol tabal tok'ob Abiatar, ri qui yo'm qui tzij che u to'ic. Mawi c'u ne ri cojol tabal tok'ob Sadoc, mawi ri Benaiy (u c'ojol ri Joiad), mawi ri k'axal tzij Natan, mawi ri Simeiy, achi ri u cuban u c'u'x ri ajawinel chrij, mawi ri rajch'ojab ri David ri e nimak tak qui k'ij xquiya' ta qui tzij che u to'ic ri Adoniy. Pa ri k'ijol ri', ri Adoniy xucoj jun wa'im chunakaj ri nimalaj abaj ri c'o pa Zohelet, ri c'o chunakaj ri bulbux ja' ri c'o chunakaj ri Rojel. Xebupil chij xukuje' ama'ib tak wacax, alaj tak ama'ib wacax ri sibalaj e chomak na, xerula'j c'u conojel ri e rachalal, ri e u c'ojol ri ajawinel David, xukuje' conojel ri achijab aj Juda ri quepatanin ruc' ri ajawinel; man xrula'j ta c'ut ri Natan, k'axal tzij, mawi ri Benaiy, mawi ri e rajch'ojab ri David, mawi ri Salomon ri rachalal. Xtzijon c'ut ri Natan ruc' ri Betsabe, ri u nan ri Salomon, xubij c'u che: “¿La ma ta a tom u tzijol chi ri Adoniy, ri ral ri Haguit, u cojom rib che ajawinel man xretamaj ta c'u ri David ri kajaw? Tasaj ba', quinya' jun a no'j rech catcuinic cato'tajisaj ri a c'aslemal xukuje' ri rech ri awal Salomon. Jät jawila' ri ajawinel David, chabij c'u che: ‘Ri lal xban la ri chi'nic ri kas cäban na chwe chi ri wal Salomon are' cacanaj che q'uexwäch la, cäpaki' c'u na puwi' ri tem re ajawibal. ¿Jas c'u che, are' chi cätajin cajawin ri Adoniy?’ Aretak c'u cätajin cattzijon ruc' ri ajawinel, quinoc apanok quinjiquiba' c'u tak ri a tzij.” Xbe c'ut ri Betsabe che rilic ri ajawinel cho rachoch. Ri ajawinel sibalaj nim winak chic, ri Abisag ri aj sunem are' cätajin quilowic. Ri Betsabe xumej rib chuwäch ri ajawinel c'a xukasaj ri u palaj cho ri ulew, ri ajawinel xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jas xac'ulmaj?” Ri Betsabe xutzelej u bixic che: “Ri lal xban la ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel ri Dios la, chi ri wal Salomon are' cajawin na che q'uexwäch la, capaki' c'u na puwi' ri tem re ajawibal. C'ulmatajinak c'ut chi ri Adoniy u cojom rib che ajawinel, man etamam ta c'u la. E u pilom ama'ib tak wacax xukuje' alaj tak wacax xukuje' jumulaj chij, e u siq'uim ri e c'ojol la; xukuje' u siq'uim ri cojol tabal tok'ob Abiatar, xukuje' ri Joab qui nimal ri ajch'ojab, man xusiq'uij ta c'u ri Salomon, pataninel ech la. Ajawaxel, ronojel ri Israel xak reyem chi ri lal cabij la jachin ri cajawin na che q'uexwäch la. We c'u man jewa', aretak chcäm la, ri wal Salomon xukuje' ri in uj c'okotajinak ri' che cämical.” Cätajin c'u cattzijon ri Betsabe ruc' ri ajawinel, aretak xopan ri Natan, k'axal tzij, xya' c'u u bixic che ri ajawinel. Aretak xoc ri k'axal tzij chuwäch ri ajawinel, xumej rib chuwäch ri ajawinel c'a xuya' ri u palaj cho ri ulew, xuc'ot u chi', xubij che: “¿La yo'm la takanic chi are' ri Adoniy cajawin can che q'uexwäch la? Are' c'u ri camic kajinak bic, e u pilom ama'ib tak wacax, alaj tak wacax, xukuje' jumulaj chij, u siq'uim ri e c'ojol la, ri e qui nimal tak ajch'ojab, xukuje' ri cojol tabal tok'ob Abiatar. Chila' cäwa' wi xukuje' chila' cuq'uian wi ruc', caquirak qui chi': ‘¡Chc'asal ri ajawinel Adoniy!’ Man in quisiq'uin taj, mawi ri cojol tabal tok'ob Sadoc, mawi ri Benaiy (u c'ojol ri Joiad), mawi ri Salomon, ri c'ojol la. ¿La yo'm ta la we takanic ri' ri ma ta xbij la che we pataninel ech la ri' jachin ri cäcanaj puwi' ri tem re ajawibal aretak man cajawin ta chi la?” Ri ajawinel David xtakan che u siq'uixic ri Betsabe. Aretak xopan ri Betsabe chuwäch ri ajawinel, xtaq'ui' chuwäch ri ajawinel. Ri ajawinel xuban ri chi'nic ri kas cäban na, xcha': “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri in u to'm man in kajinak ta pa u k'ab ri c'axc'olil, chi ri chi'nic ri nu bim chawe rumal ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, kas camic quintz'akatisaj chawäch: ri awal Salomon cät'uyi na puwi' ri tem re ajawibal pa ri nu c'olbal cajawin c'u na che nu q'uexwäch.” Ri Betsabe xumej rib chuwäch ri ajawinel c'a xuya' na ri u palaj cho ri ulew, co c'ut xch'awic, xubij: “¡Chc'asal ri wajaw amak'el ri ajawinel David!” Ri ajawinel David xutak u siq'uixic ri cojol tabal tok'ob ri Sadoc, xukuje' ri Natan ri k'axal tzij, xukuje' ri Benaiy (ri u tat ri Benaiy are' ri Joiad). Aretak c'u xebopan wa', ri David xubij chque: “Chebiwachilaj bic ri e wach k'atal tak tzij, chiquiejen ri nu c'ojol Salomon chrij ri nu mula chic'ama' bic pa Jihon; are' c'u ri cojol tabal tok'ob ri Sadoc xukuje' ri Natan, ri k'axal tzij chiquitasa' jacha' che rajawinel ri Israel, chok'isax c'ut ri ruc'a' chij chi raka' c'u i chi': ‘¡Chc'asal ri ajawinel Salomon!’ Chiterenej c'u ulok, rech capetic quelt'uyul c'u puwi' ri nu tem re ajawibal chajawin c'u pa ri nu c'olbal, nu chomam c'ut chi are' cux c'amal u be ri Israel xukuje' ri Juda.” Ri Benaiy, ri u c'ojol ri Joiad, xutzelej u bix che ri ajawinel: “¡Je chbanok, je c'u takanic chuya' ri Ajawaxel, ri Dios la! Jas c'u ri u c'olem ri Ajawaxel uc' la, je chc'ol ruc' ri Salomon, chubana' chi ri rajawibal chux nim na chuwäch ri ajawibal la, wajaw David.” Ri cojol tabal tok'ob ri Sadoc, ri Natan, ri k'axal tzij, ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, ri aj sereteyib xukuje' ri aj peleteyib xebec, xquiya' bic ri Salomon chrij ri u mula ri ajawinel David, xquic'am c'u bic pa Jihon. Chila' ri cojol tabal tok'ob Sadoc xuc'am ri uc'a' ri c'o chupam ri k'ijilabal, ri uc'a' ri c'o aseit chupam, xutas c'ut ri Salomon jacha' che ajawinel. Xquichaplej c'u rok'isaxic ri ruc'a' chij, ronojel c'ut ri tinimit xurak u chi': “¡Chc'asal ri ajawinel Salomon!” Conojel c'ut xeteri chrij, quecok'esaj tak su'. Sibalaj c'u nim ri qui quicotemal chi je ta ne ri cuban ta quieb ri ulew rumal rech ri rakoj chi'aj. Ri Adoniy xukuje' conojel tak ri e rula' c'äte ri' cätijtaj ri qui wa' aretak xquita' ri wululem. Aretak xuta' ri Joab ri rok'ibal ri uc'a', xubij: “¿Jas lo che c'o nimalaj yojcorem pa ri tinimit?” C'ä cätajin cach'aw ri are', xopan ri Jonatan (ri u tat ri Jonatan are' ri Abiatar, cojol tabal tok'ob). Ri Adoniy xubij che: “Chatocok, ri at, at jun achi ri nim a banic, jun c'u utzalaj tzijol ri' ac'amom ulok.” Ri Jonatan xutzelej u bixic che ri Adoniy: “Man je ta ri'. Ri David, ri kajaw xukuje' ka ajawinel u cojom ri Salomon che ajawinel, u yo'm c'u takanic chi ri Sadoc, cojol tabal tok'ob, xukuje' ri Natan, k'axal tzij, are c'u jun ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, ri aj sereteyib xukuje' ri aj peleteyib, chcachilaj ri Salomon; e are xequiejen chrij ri u mula ri ajawinel. C'äte c'u ri', ri cojol tabal tok'ob ri Sadoc xukuje' ri Natan, ri k'axal tzij ri qui tasom jacha' che ajawinel pa Jihon, sibalaj c'u ruc' nimalaj quicotemal e tzelejinak c'u bic chila'. Rumal ri' u tuquin rib ri tinimit, are' c'u wululem wa' ri i tom. Are c'u ri Salomon t'uyul chic puwi' ri tem re ajawibal, ri e rach k'atal tak tzij ri ajawinel David, e opaninak ruc', che u bixic che chi quequicot ruc', xukuje' che u rayixic chi ri Dios chubana' chi utz ta chel na ri Salomon, chnimar ta na ri rajawibal chuwäch ri ech la. Xumej c'u rib ri ajawinel David pa ri u ch'at che u k'ijilaxic ri Dios, je c'u wa' xubij: ‘Tewichital ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chi u yo'm c'olbal che jun wija'lil capaki' pa ri tem re ajawibal, chinwila' c'ut.’ ” Ri u siq'uim ri Adoniy xquichap birbitem; xquiwalijisaj taj c'u quib conojel, chquijujunal xebe pa tak ri qui c'olbal. Rumal c'u rech ri u xe'n ib ri Adoniy chuwäch ri Salomon, xwalijic, xbe chupam ri k'ijilabal, chila' xutzucuj wi to'bal rib, xuchapa' rib chque tak ri ruc'a' ri porobal. C'o jachin xebin che ri Salomon: “Ri Adoniy u xe'n rib chwäch la, u to'm c'u rib che ri porobal. Cutz'onoj chi bana' la ri chi'nic ri kas cäban na, kas camic chi man cäcämisaj ta la.” Ri Salomon xutzelej u bixic: “We utzalaj ruc'axic ri u c'aslemal cubano jacha' jun utzalaj achi, man c'o ta jun wi'aj re ri u jolom catzak na cho ri ulew. We c'u c'o jun etzelal cäriktaj pa ri u c'aslemal, cacämisax na.” Xuya' c'u takanic ri Salomon chi chesax che ri porobal. Xbe c'u ri Adoniy xumej c'u rib chuwäch ri ajawinel Salomon, xuya' takanic che chi oj cho rachoch. Ri u cämical ri David xak eyetal chic, xuya' c'ut takanic ri David che ri Salomon ri u c'ojol: “Quinchaplej ri q'uisbal binem, jacha' ri caquiban conojel ri winak. Chachajij anima' chatux jacha' jun achi. Chebatz'akatisaj tak ri e u takomal ri Ajawaxel ri a Dios, chabana' ri u rayibal, chebatz'akatisaj tak ri u pixab, ri e u takomal, ri e u takanic ri e u yo'm u bixic, je jas ri e tz'ibatal chupam ri u pixab ri Moises, rech utz catel pa ronojel ri cabano, xukuje' apawije' ta ne ri catbe wi. Are c'u ri Ajawaxel co cutiq'uiba' ri chi'nic ri xuban chwe, chi we ri e nu c'ojol caquichajij ri qui c'aslemal, quebin c'u pa ri kastzij chuwäch ri are', ruc' ronojel ri canima' xukuje' ruc' ronojel ri qui c'aslibal, mawi ta jumul ri' ma ta c'o jun wachalaxic ri ma ta cac'oji' na puwi' ri tem re ajawibal aj Israel. Are c'u ri camic, at aweta'm chic ri xuban ri Joab chwe, ri ral ri Sarb, ri u bixic ri xuban chque ri quieb qui nimal ri cajch'ojab ri aj israelib: che ri Abner (u c'ojol ri Ner), xukuje' che ri Amas (u c'ojol ri Jeter), ri xebucämisaj, xutix c'u quic' re ch'o'j pa ri k'ijol re jamaril, xuya' c'u quic' re ch'o'j chupam ri c'olbal u ch'ab ri u jequem puwi' ri u teleb, xukuje' chque tak ri e u xajäb ri c'o chque ri rakan. Rumal ri', chacojo' a no'j che ri cabano maya' c'u che chi cäcäm pa utzil. E are' c'ut ri e u c'ojol ri Barzilay, ri aj Galaad, chabana' utzil chque chewok awuc' pa ri a mexa, ri e are' xquiban utzil chwe aretak cätajin quinanimaj chuwäch ri awachalal Absalon. Ri jun jasach chic, chawila' chi c'o ri Simeiy awuc', ri u c'ojol ri Jer, ri aj Benjamin aj Bahurim. Are' wa' xebuq'uiak itzel tak c'okonic panuwi' pa ri k'ij ri benam we pa Mahanaim. Xopan chi c'u ne na che nu c'ulaxic chuchi' ri nima' Jordan, xinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel chi man quincämisaj taj. Macuy c'u ri u mac. C'o a no'j, cawetamaj c'u na jas ri caban na che. Chawila' chi curik na jun c'axalaj cämical.” Xcäm ri David xmuk c'u cuc' ri e u mam chupam ri u Tinimit ri David. Cawinak (40) junab xux ajawinel pa Israel, chque wa' xajawin wukub (7) junab pa Hebron juwinak oxlajuj (33) junab c'ut pa Jerusalen. Are chi c'u xajawin ri Salomon pa u c'olbal ri u tat, ri rajawinic sibalaj co xc'ojic. Ri Adoniy, ri ral ri Haguit, xbe che rilic ri Betsabe, ri u nan ri Salomon. Ri Betsabe xuban we c'otoj chi'aj ri' che: “¿La re jamaril ri a petic?” “Je,” xcha' ri Adoniy. Xutakej u bixic: “C'o ri quinbij na chawe.” “Chabij,” xcha' ri Betsabe. “At aweta'm,” xcha' ri Adoniy, “chi ri ajawibal chwe in ya'tal wi, ronojel c'ut ri Israel reyem chi in taj ri xincanaj che ajawinel. Xyataj c'ut ri ajawinic che ri wachalal, u chomam chi c'u ri Ajawaxel chi che cäyataj wi. Are c'u ri camic xuwi quinwaj quitz'onoj jun tok'ob chawe. Mak'il c'ut u ya'ic chwe.” “Chatch'awok,” Xcha' ri Betsabe. Ri Adoniy xubij: “Catinbochi'j chi chatz'onoj che ri ajawinel Salomon chi chuya' ri Abisag ri aj sunem chwe che wixokil. Ri are' man cuk'il ta na chawe.” “Quinimaj a tzij, quinech'aw na pawi' ruc' ri ajawinel,” xcha' ri Betsabe. Je c'u ri', ri Betsabe xech'aw puwi' ri Adoniy ruc' ri ajawinel Salomon. Ri ajawinel xwalij che u c'ulaxic ri u nan xumej c'u rib chuwäch. Xt'uyi chi c'u jumul puwi' ri u tem re ajawibal xtakanic chi chc'am ulok jun je'licalaj tem che ri u nan; xt'uyi c'ut ri u nan pa ri u wiquiak'ab, xubij c'u che: “Quinwaj quintz'onoj jun alaj tok'ob chawe. Catinbochi'j chi mak'atij u ya'ic chwe.” “Tz'onoj ri caj la nu nan, man quink'il ta c'u u ya'ic che la,” Xcha' ri ajawinel. “Chanimaj chi chyok ri Abisag ri aj sunem che rixokil ri Adoniy ri awachalal,” xcha' ri Betsabe. “¿Jasche cätz'onoj la ri Abisag ri aj sunem che ri Adoniy?” xcha' ri ajawinel che ri u nan. ¡Xuwi chic cäraj chi cätz'onoj la chwe chi quinjach ri ajawibal pa u k'ab, rumal rech chi are' wachalal ri nabeal, xukuje' chi are' jun ri cojol tabal tok'ob Abiatar ruc', xukuje' ri Joab ri ral ri Sarb! Xuwi xbitaj wa' ri ajawinel Salomon xuban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel: “¡Chuya' c'axalaj c'äjisabal wäch ri Dios chwe, we ri Adoniy man cutoj ta na ri u bim, ruc' ri u c'aslemal! ¡Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri in u cojom xukuje' co in nu tiq'uibam puwi' ri u tem re ajawibal re ri David ri nu tat ri u yo'm jun ajawinic chwe, chi ri Adoniy kas camic cacäm na!” C'äte c'u ri xuya' takanic che ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, chi chucämisaj ri Adoniy, xbe c'u wa' xucämisaj c'ut. Are c'u ri cojol tabal tok'ob Abiatar, ri ajawinel xuya' takanic che: “¡Jät pa Anatot, pa tak ri awulew! Takal ri a cämisaxic, man catincämisaj ta c'ut rumal rech chi xatelej ri u caxa ri Ajawaxel chuwäch ri David, ri nu tat, xebarik c'ut ri junam tak c'ax ruc'.” Je xuban ri Salomon wa' che resaxic ri Abiatar che cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel, je u tz'akatisaxic wa' ri u bim can ri Ajawaxel pa Sil chrij ri rija'lil ri Eli. Ri Joab u cojom can rib ruc' ri Adoniy, man xucoj ta c'u rib ruc' ri Absalon; aretak c'u xopan we tzijol ri' ruc' ri Joab, xanimajic xuc'u' rib chupam ri rachoch ri Ajawaxel xuto' c'u rib chuxcut ri porobal. Xya' c'u u bixic che ri ajawinel Salomon chi ri Joab xanimajic xuc'u' rib chupam ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel u to'm c'u rib chuxcut ri porobal. Xutak bic ri Salomon ri Benaiy ri u c'ojol ri Joiad, chi oj che u cämisaxic, ri Benaiy xoc chupam ri k'ijilabal xubij c'u che ri Joab: “Ri ajawinel cätakanic chi chatel bic.” Ri Joab xutzelej u bixic: “¡Jayi', waral quincäm wi na!” Ri Benaiy xtzelej ruc' ri ajawinel che u bixic ri xbix che, xutzijoj che ri u tzelem u bixic ri Joab. Xutzelej u bixic ri ajawinel: “Kaya' ri u rayibal. Chcämisaxok, chamuku' c'ut, chachupisaj che ri rachoch ri nu tat, xukuje' che ri wech in, ri macaj quech ri cämisanic ri e u banom ri Joab. Ri Ajawaxel cuban na chi are' cäkajben ri macaj rech ri kas u cämical, man c'u xretamaj ta ri nu tat, ri Joab xebutok' quieb achijab che ch'ich' ri sibalaj e jic xukuje' e utz na chuwäch ri are': ri Abner ri u c'ojol ri Ner, quinimal ri cajch'ojab ri aj israelib, xukuje' ri Amas, ri u c'ojol ri Jeter, quinimal ri cajch'ojab aj Juda. Ri macaj rech ri u cämical cäkaj na puwi' ri Joab xukuje' puwi' ri rija'lil man c'o ta relic. Are c'u ri u jamaril ri Ajawaxel cäc'oji' na puwi' ri David xukuje' puwi' ri rija'lil, xukuje' puwi' ri rija'lil aj ajawinelab ri cät'uyi na puwi' ri u tem re ajawibal.” Xbe c'ut ri Benaiy xucämisaj c'ut ri Joab. Xmuk c'ut ri Joab pa ri rachoch, pa ri chaki'j uwo sak. Ri ajawinel xucoj ri Benaiy, paquiwi' ri ajch'ojab che u q'uexwäch ri Joab, are c'u ri Sadoc xucoj che cojol tabal tok'ob che u q'uexwäch ri Abiatar. Xutak chi u siq'uixic ri Simeiy, xuya' c'u takanic che: “Chayaca' jun ja pa Jerusalen, rech catjeki' chupam. Man c'u catel ta bic chila' matbe pa jun c'olbal chic, pa ri k'ij c'ut ri catel bic catk'ax chupam ri alaj nima' Sedron, kas chawetamaj chi catcäm na, at c'ut ri at ajchak'mac.” Ri Simeiy xutzelej u bixic che ri ajawinel “Utz ri'. Quinban na' ri cätakan wi la.” Ri Simeiy naj xjeki' pa Jerusalen. Oc'owinak chi c'u oxib junab, e c'o quieb u pataninelab lok'om ri xebanimaj bic, xebejekel ruc' ri Aquix (ri u tat ri Aquix are' ri Maac, ri are' can ajawinel pa Gat). Aretak ri Simeiy xuta' u tzijol chi ri e quieb u pataninelab lok'om e c'o pa Gat, xwalijic, xucoj ri u quiejebal chrij ri u bur xbe c'u pa Gat, ri c'o wi ri Aquix, che qui tzucuxic ri u pataninelab lok'om. Aretak c'u tzelejinak chi ulok ri Simeiy pa Gat e rachil ri u pataninelab lok'om. Xretamaj ri Salomon chi ri Simeiy xel bic pa Jerusalen, xbe pa Gat, tzeletajinak chi c'u ulok. Xtakan c'ut ri ajawinel che u siq'uixic ri Simeiy, xubij che: “¿La ma ta xinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, xinya' c'u u bixic chawe, chi ri k'ij ri catel bic catbe c'u pa jun c'olbal chi kas catcäm na? ¿La ma ta pa u xatzelej u bixic chwe chi utz ri' chi canimaj ri quinbij chawe? ¿Jas c'u che man xatz'akatisaj ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri Ajawaxel, mawi xanimaj ta ri xatintak wi? Ri at kas aweta'm ri c'ax ri xaban che ri David ri nu tat. Rumal ri' ri Ajawaxel u banom chi ri etzelal ri xaban che cakaj pawi'. Are c'u ri ajawinel Salomon catewichitaj na, are c'u ri u tem re ajawibal ri David cajeki' na canok amak'el chuwäch ri Ajawaxel.” Xuya' c'u na takanic ri ajawinel che ri Benaiy, ri u c'ojol ri Joiad, xel bic wa' xucämisaj c'u ri Simeiy. Ruc' c'u wa' co xjekebax ri ajawibal pa u k'ab ri Salomon. Ri Salomon xujiaj c'ut ri paraon, ajawinel re Ejipt, xc'uli' c'ut ruc' ri u mia'l xuc'am c'u bic chupam ri u Tinimit ri David c'ä cuq'uis c'u na u yaquic ri rachoch xukuje' ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri nimalaj tapia chrij ri Jerusalen. Ri winak, quequichi'j c'u tak ri e qui tabal tak tok'ob paquiwi' tak ri tanatak tak c'olbal ri xek'ijilax wi ri e diosib, c'ä maja' c'u cäyac jun rachoch Dios che u k'ijilaxic ri Ajawaxel. Ri Salomon culok'oj ri Ajawaxel quebutz'akatisaj c'ut ri pixab ri e u cojom can ri David, ri u tat, xuwi c'u paquiwi' tanatak tak c'olbal quebuchi'j wi tabal tak tok'ob xukuje' c'oc'alaj k'ol, cabe c'u pa Gabaon che quichi'xic tabal tak tok'ob, are c'u tanatic c'olbal wa' ri nim na u k'ij; quebuchi'j c'ut jun mil (1,000) tabal tok'ob ri quechajirisaxic pa we c'olbal ri'. Pa jun chak'ab c'ut xuc'ut rib ri Ajawaxel chuwäch ri Salomon pa ri richic' xubij c'u che: “Chatz'onoj ri cawaj, ri in quinya' c'u na chawe.” Ri Salomon xutzelej u bixic: “Ri lal xban la nimalaj utzil che ri nu tat ri David ri pataninel ech la, ri are' xbin chwäch la ruc' tz'akatil, ruc' suq'uilal xukuje' ruc' jun ch'ajch'ojalaj ranima' uc' la. Rumal ri' xban la nimalaj utzil che, xya' c'u la che chi jun u c'ojol cät'uyi puwi' ri u tem re ajawibal, jas ri c'ulmatajinak camic. Lal Ajawaxel xukuje' nu Dios, in cojom la rech quinajawin che u q'uexwäch ri David, ri nu tat, pune' c'u xa' in jun c'ojol ala ri c'ä man c'o ta nu no'j, in c'o c'ut che c'amal u be ri tinimit la ri cha'om la: jun tinimit ri sibalaj nim ri rumal ri u q'uiyal, man cuya' taj cajilaxic mawi cachomaxic e joropa'. Ya' ba' la, jun anima' chwe ri cacuin che u k'atic tzij puwi' ri tinimit la, xukuje' che u ch'obic jachique ri utz xukuje' ri man utz taj; ¿jachin ta ri cacuin che u k'atic tzij puwi' we tinimit la ri' ri man e ajilatal taj?” Ri Ajawaxel xkaj chuwäch chi je tz'ononic wa' xuban ri Salomon, xubij c'u che: “Rumal c'u rech chi a tz'onon wa' chwe, man c'u jun c'aslemal taj ri naj cabeytajic mawi tak k'inomal mawi ri qui cämical tak ri e a c'ulel, xane' c'oxomanic che retamaxic tatabenic xukuje' che k'atan tzij, quinban na ri a tz'onon chwe: ri in quinya' na no'j chawe xukuje' etamanic jacha' ri man c'o ta jun rikowinak nabe chawäch mawi queburik ta na jun ri c'äte ta cäpe chi na. Quinya' c'u na tak k'inomal chawe xukuje' u nimarisaxic a k'ij, jastak ri man xebatz'onoj ta chwe, jeri' chi pa ronojel ri a c'aslemal man c'o ta chic jun ajawinel jacha' ri at. We c'u caban ri nu rayibal, xukuje' quebatz'akatisaj tak ri nu pixab xukuje' tak ri e nu takomal, jacha' ri xuban ri David, ri a tat, naj c'ut catin c'asba' na.” Aretak xc'astaj ri Salomon xuch'obo chi ichic' ri xubano. Aretak c'u xopan pa Jerusalen, xuya' rib chuwäch ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel, xebuchi'j tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Xucoj na jun wa'im chquiwäch ri rach k'atal tak tzij. Pa tak ri k'ijol ri' xepe quieb ixokib que nim ch'utin che rilic ri ajawinel. Aretak e c'o chic chuwäch, jun chque xubij: “¡Chintatabej la wajaw! We ixok ri' xukuje' ri in junam uj jekel pa jun ja, ri in xc'oji' jun wal aretak c'o we ixok ri' wuc' pa ri ja. Oxib k'ij c'olinak chic ri wal, xukuje' we ixok ri' xc'oji' jun ral. Xak uj quieb kuc'am kib. Man c'o ta chi jun winak kuc' pa ri kachoch; xak uj quieb uj c'olic. C'o jun chak'ab xcäm ri ral we ixok ri' rumal rech chi xuk'oyole'j. Xwalij c'u niq'uiaj ak'ab, cätajin quinwaric, xresaj ri wal pa nu xc'ut xuk'oyoba' c'u ruc', are c'u xuya' ri ral pa nu xcut ri xucämisaj. Chusakariquil, aretak xinwalij che u ya'ic u tu' ri wal, xtaki' nu wäch che chi cäminak chic. Xinoc il che rilic aretak xca'y ri k'ij, xinch'ob c'ut chi man are' ta wal wa' ri xinwalaj.” Ri jun ixok chic xubij: “Man je ta ri', are' wal wa' ri c'aslic, ri awech at are' ri cäminak.” Are c'u ri nabe ixok xutzelej u bixic: “Man je ta ri', ri awal are' ri cäminak, ri wal in are' ri c'aslic.” Je c'u u c'ulelaxic quib wa' xquitakej u banic chuwäch ri ajawinel. Xchoman c'ut ri ajawinel: “We jun ixok ri' cubij chi are' ral ri c'aslic, are' c'u ri cäminak rech ri jun chic; Are' chi c'u ri jun xukuje' cubij chi are' ral ri c'aslic, ¡are c'u ri cäminak, rech ri jun chic!” Xuya' c'u takanic ri ajawinel: “¡Chic'ama' ulok jun ch'ich' re ch'o'j chwe!” Aretak xjachtaj ri ch'ich' che ri ajawinel, xuya' takanic: “Chibana' quieb che ri c'aslic ac'al, chiya' c'u jun pa niq'uiaj chque chquijujunal.” Are c'u ri u nan ri c'aslic ac'al, sibalaj xbison che ri ral, xubochi'j c'ut ri ajawinel: “¡Bana' ba' la tok'ob! ¡Macämisaj la ri c'aslic ac'al! ¡Utz na chi chyok che we ixok ri'!” Are chi c'u ri jun xubij: “Mawi chawe at mawi chwe in. ¡Chban quieb che!” Xch'aw c'u ri ajawinel xuya' takanic: “Chijacha' ri c'aslic ac'al che we ixok ri'. Micämisaj, are' wa' ri kas u nan.” Ronojel Israel xunabej ri k'atan tzij ri xuban ri ajawinel che u sachisaxic u tza'm ri ch'o'j, nim xquil wi, rumal rech chi xquilo chi are' ri Dios yowinak u no'j che u cojic ri suq'uilal. Ri Salomon xc'oji' che ajawinel puwi' ronojel ri Israel. Ri e rach k'atal tak tzij e are' tak wa': ri Azariy ri u c'ojol ri cojol tabal tok'ob Sadoc; ri Elihorep xukuje' ri Ahiy, e u c'ojol ri Sisa, ri tz'ibanelab; ri Josapat, u c'ojol ri Ahilud, rajtz'ib ri ajawinel; ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, qui nimal ri ajch'ojab; ri Sadoc xukuje' ri Abiatar, e cojol tabal tok'ob; ri Azariy, u c'ojol ri Natan, are ri takanel; ri Zabud, u c'ojol ri Natan, ya'l u no'j ri ajawinel pa u tuquiel wi'; ri Ahisar, are ri cätakan pa ri rachoch ri ajawinel; xukuje' ri Adoniram, u c'ojol ri Abda, are ri cojom puwi' tak ri chac ri man tojom taj. Ri Salomon xebucoj cablajuj takanelab puwi' ronojel Israel, ri qui chac wa' are ri u ya'ic ronojel ri cajwataj che ri ajawinel xukuje' conojel ri rachalaxic. Chquijujunal rajawaxic caquijach ri cajwataj che ri jun ic' pa ri jun junab. We cablajuj takanelab ri' e are' wa': Ri Ben-Hur, pa tak ri juyub re Eprain; ri Ben-Decar, pa Macaz, pa Saalbim, pa Bet-sems, pa Elon xukuje' pa Bet-hanan; ri Ben-Hesed, pa Arubot, xukuje' pa ri Soc, pa ronojel ri ulew re Heper; ri Ben-Abinadab, pa ronojel ri rulew ri Dor; ri rixokil are' ri Tapat, u mia'l ri Salomon; ri Baan, u c'ojol ri Ahilud, pa Taanac, pa Meguid xukuje' pa ronojel ri Bet-sean, ri u tikem rib ruc' ri Saretan, kas c'ä iquim na che ri Jezreel, cächaptaj bic pa Bet-sean quetakal pa Abel-mehol c'ä jela' na che ri Jocmeam; ri Ben-Jeber, pa Ramot re Galaad, xecanaj c'ut ri alaj tak tinimit re Galaad chuxe' ri u takanic, ri e rech can ri Jair u c'ojol ri Manases, xukuje' ri ulew re Argob, ri c'o pa Basan, ri xec'oji' wi oxc'al (60) tinimit ri e c'o nimak tak tapia chquij xukuje' e c'o tak qui oquibal re k'an ch'ich'; ri Ahinadab, u c'ojol ri Id, pa Mahanaim; ri Ahimaas, ri xc'uli' ruc' ri Basemat, u mia'l ri Salomon, pa Neptali; ri Baan, u c'ojol ri Husay, pa Aser xukuje' pa Alot; ri Josapat, u c'ojol ri Paru, pa Isacar; ri Simeiy, u c'ojol ri Ela, pa Benjamin; ri Jeber, u c'ojol ri Uri, pa ri ulew re Gad, rulew ri Sehon, cajawinel ri amoreyib, xukuje' ri rulew ri Og rajawinel ri Basan. C'o chi c'u na jun takanel, puwi' ronojel ri ulew. Ri Juda, xukuje' ri Israel man quebajilataj taj ri qui winakil, e jacha' ri sanyeb ri c'o chuchi' ri plo. Sibalaj c'o ri catijic xukuje' ri cuq'uiaxic, c'o nimalaj quicotemal. Ri Salomon are' nim na u k'ij chquixo'l conojel ri ajawibal ri quechaptaj ulok chuchi' ri nima' Euprats quebetakal c'ä pa ri culew ri aj pilisteyib xukuje' c'ä pa ri u c'ulbatil ri Ejipt, ri xequitoj tak cuchuj ri xec'oji' c'u chuxe' ri u takanic ri Salomon joropa' k'ij ri xc'asi'c. Ri tzukbal ri xajwataj che ri Salomon rech jujun k'ij: oxc'al (60) quintal coc'alaj c'äj, quieb sient cawinak wajxakib (248) quintal c'äj, lajuj (10) ama'ib tak wacax ri sibalaj e chomak, juwinak (20) ama'ib tak wacax ri xak k'ayes caquitijo, jun sient (100) chij, man quebajilax ta c'ut ronojel u wäch masat ri aj c'ache'laj, ri aj lianic, ri e cocoj masat xukuje' ronojel qui wäch ec' ri e k'obisam, xtakan c'u ri Salomon puwi' ronojel ri ulew ri c'o che ri u kajebal k'ij che ri Euprats, cachapletaj pa Tips quetakal c'ä pa Gaz, xukuje' paquiwi' conojel tak ri ajawinelab re we ulew ri', c'o jamaril pa ronojel ri ulew ri sutininak rij. Joropa' c'u k'ij xc'asi' ri Salomon, ri e u winakil ri Juda xukuje' ri e rech ri Israel, cachapletaj pa Dan c'o pa Beerseb, xejeki' pa utzil, chquijujunal xec'oji' chquixe' tak ri qui uva xukuje' chquixe' tak ri qui higo, ri Salomon xec'oji' quiejeb mil (4,000) c'olbal tak u quiej ri quejurun tak ri e u carwaj, e c'o c'u cablajuj mil (12,000) rajch'ojab ajquiejab. Ri takanelab ri yo'm chic qui bixic caquijach ronojel ri cajwatajic che ri jun ic', ri benak chquiwäch che u ya'ic, che ri ajawinel Salomon xukuje' chque ri quepatanin ruc', cäban c'u oquem il rech ma ta c'o q'ueq'uenic. Pa ri k'ijol ri ya'talic catak ulok ri sebad pa ri c'olbal ri quelyoka wi xukuje' ri pajo ri cajwataj chque ri quiej xukuje' chque ri awaj ri e jururunelab. Ri Dios xuya' nimalaj no'j che ri Salomon xukuje' etamabal, xukuje' jun ch'obonic ri sibalaj nim jacha' sanyeb ri c'o chuchi' ri plo, xoc'ow c'u na ri u no'j ri Salomon chquiwäch ri aj ejiptib xukuje' ri e aj elebal k'ij. Xux na sibalaj aj no'j chuwäch apachique winak: c'o na u no'j chuwäch ri Etan, rija'lil ri Zer, c'o na u no'j chuwäch ri Heman, ri Calcol xukuje' Dard e u c'ojol ri Mahol. Xel u tzijol pa conojel tak ri nimak tak tinimit ri e c'o chunakaj. Xebutzijoj oxib mil (3,000) yabal tak no'j, xebusuc'umaj jun mil job (1,005) bix. Xtzijon chquij ri juwi' tak che' xukuje' tak ri tico'n, xuchaplej ruc' ri chacalte' ri c'o pa ri Libano xuq'uisa' c'ä ruc' ri k'ayes ri queq'uiy paquiwi' tak ri tapia; xukuje' xtzijon chquij ri awaj ri e c'o qui xic' xukuje' ri man e c'o ta qui xic', ri cumätz tak xukuje' tak ri car. Pa conojel ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri ajawibal rech ri uwächulew ri qui tom ri u bixic ri retamabal ri Salomon, quepe winak che u tatabexic. Aretak ri Hiram ajawinel re Tir, xretamaj chi tastajinak chic ri Salomon che ajawinel, chi are' xcanaj che u q'uexwäch ri David, ri u tat, xebutak bic ri e u q'uexwäch ruc', ri Hiram amak'el nim xril wi ri David. Xutak c'u u bixic ri Salomon che ri Hiram: “Ri at aweta'm chic chi ri David, ri nu tat, man xcuintaj xuyac ta jun rachoch ri Ajawaxel ri u Dios, cumal tak ri ch'o'j ri xepe puwi', xuban na ri Ajawaxel chi xch'äcan paquiwi' ri e u c'ulel. Are c'u ri camic ri Ajawaxel ri nu Dios u yo'm jamaril chke pa conojel tak ri c'olbal, man e c'o ta ka c'ulel mawi tak c'axc'olil. Rumal ri' nu chomam u yaquic jun rachoch ri Ajawaxel ri nu Dios, jacha' ri chi'nic ri xuban che ri David, ri nu tat, aretak xubij che chi ri u c'ojol, ri cuban na che chi cajawin pa ri u c'olbal, are' ri' ri cäyacow na ri rachoch che u ya'ic u k'ij. Chaya' ba', takanic, chi chekasax tak chacalte' chwe pa ri Libano. Ri e wajchaquib quetoban na cuc' tak ri awajchaquib ri in quintoj na ri catok'ij chwe che ri tojbal tak quech ri e awajchaquib, ri at kas aweta'm chi man c'o ta jun chke reta'm ta quebuk'at tak ri che' jacha' ri aj sidonib.” Ri Hiram aretak xtatabetaj ri xutak u bixic ri Salomon, sibalaj xquicotic xubij c'ut: “¡Tewichital ri Ajawaxel camic rumal rech chi u yo'm che ri David jun u c'ojol ri sibalaj c'o u no'j rech cätakan puwi' we nimalaj tinimit ri'!” Xutak c'u u bixic ri Hiram che ri Salomon: “Nu c'amom ri takquil ri a takom ulok chwe, quinya' c'u na ri chacalte' xukuje' ri tz'inchäj ri e a tz'onon. Ri wajchaquib quequikasaj ulok pa ri Libano caquiya' c'u chuchi' ri plo, quebentak na bic puwi' ri plo, quebeyok c'u pa ri c'olbal ri cabij chi quebeyok wi. Chila' quequir wi, chila' c'u quebac'am chi wi bic tak ri che'. Ri takal u banic awumal, chi chaya' ri cajwataj chwe, at cattzukunaj na pa ri wachoch.” Ri Hiram xuya' che ri Salomon ronojel ri che' re chacalte' xukuje' re tz'inchäj ri xraj, ri xuya' ri Salomon che ri Hiram che ri tzukunijic pa ri rachoch: jumuch' quieb mil job sient quintal (82,500) trico xukuje' quieb sient oxc'al olajuj (275) k'ebal ch'ajch'ojalaj aseit re aseitun. Ri Salomon cujach wa' che ri Hiram chujunab. Je c'u ri', ri Ajawaxel xuya' no'j che ri Salomon, jacha' ri u chi'm che. Ri Hiram xukuje' ri Salomon xquiban jun c'ulwächinic, xc'oji' c'u jamaril chquixo'l. Ri Salomon xucoj jun takanic puwi' ronojel Israel chi quemol winak che u banic chac pune' man cacaj, ri quemolic e juwinak lajuj mil (30,000) achijab, ri quetak bic pa Libano pa jutak k'at, chi jutak ic' quetak bic lajuj mil (10,000) achijab. Je c'u ri' we achijab ri' quec'oji' jun ic' pa ri Libano quieb ic' c'ut quec'oji' cho tak cachoch. Ri cojom paquiwi' che u banic ri chac ri pune' man cacaj are ri Adoniram. Ri Salomon xebucoj oxc'al lajuj mil (70,000) ekanelab xukuje' jumuch' mil (80,000) tzoc'ol tak abaj pa ri juyub, man quebajilax ta c'ut ri oxib mil ruc' oxib sient (3,300) ri e cojom paquiwi' tak ri chac, ri quetakan paquiwi' tak ri ajchaquib. Ri ajawinel xtakan che quesaxic nimak tak abaj ri pakal tak cajil ri quecoj che ri u tiq'uilibal ri rachoch Dios, xukuje' tzoc'om tak abaj. Ri rajchaquib ri Salomon xukuje' ri e rech ri Hiram, xukuje' tak ri e c'ulja aj Jebal, xequisuc'umaj tak ri che' xukuje' xequitzoc' tak ri abaj ri quebajwataj che u yaquic ri rachoch Dios. Ri Salomon xuchaplej u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel pa ri ucaj junab re ri rajawinic pa Israel, pa ri ic' re Zib, are c'u ucab ic' wa' re ri junab, aretak tz'akatinak chic quiejeb sient (400) junab ruc' jumuch' e elinak ulok ri aj israelib pa Ejipt. Ri rachoch Dios ri xuyac ri ajawinel Salomon che ri Ajawaxel juwinak oxlajuj (33) bara' u rabic, julajuj (11) bara' u wäch, waklajuj (16) bara' ruc' niq'uiaj xak'anic. Ri rakan ja ri c'o chuwäch ri rachoch Dios julajuj bara' u rabic, junam ruc' ri u wäch, junam ruc' ri u wäch chuwäch ri rachoch Dios, xukuje' job (5) bara' c'ut ruc' niq'uiaj u pam ri rakan ja. Ri Salomon xebuban tak wenta'n che ri rachoch Dios cuc' k'atibal, xukuje' xuban jun ja ri u tikem rib ruc' ri nim tapia ri sutininak rij ri ja, chrij ri nim tapia ri u sutim rij ri rachoch Dios, jeri' chrij ri nim ja xukuje' ri rech ri jun ja chic ri c'o chuwäch, xebuyac alaj tak ja chquij. Ri ja ri u tikem rib ruc' ri nim tapia quetan quieb bara' ruc' oxib k'abaj u wäch; ri c'o pa u niq'uiajil, oxib bara' ruc' quieb k'abaj; ri c'o c'ä chicaj, oxib bara' ruc' oxib k'abaj; ri chrij u jic'om ri retabalil ri rachoch Dios rech man quejut ta ri u tza'm tak ri tem pa tak ri tapia che ri rachoch Dios. Pa ri u yaquic ri rachoch Dios xecoj abaj ri tz'akat qui tzoq'uic, jeri' chi aretak xchap u yaquic man xetataj ta pa ri rachoch Dios mawi bajibal mawi tak tzoq'uibal mawi jun chacubal chic re ch'ich'. Ri oquibal pa ri ja ri c'o iquim ri c'o pa ri u wiquiak'ab ri rachoch Dios; che ri pakalem pa ri u cawik ja xukuje' ri urox wik ja, c'o jun k'am ri cucotila' rib capakic. Aretak ri Salomon xuq'uis u yaquic ri rachoch Dios, xebucoj tak ri che' re chacalte' puwi'. Xukuje' xuyac ri ja ri c'o chrij ri nim tapia ri c'o chrij ronojel ri rachoch Dios, ri quieb bara' ruc' oxib k'abaj rak'anibem, xebuch'ap che ri nim tapia cuc' tak tem re chacalte'. Ri Ajawaxel xuch'abej ri Salomon xubij che: Ri Salomon xuq'uis u yaquic ri rachoch Dios. Xuchaplej c'u qui ch'ukic tak ri tapia chupam ri ja cuc' tak tz'alam re chacalte'. Xebuch'uk che tz'alam ajsic c'ä iquim, ronojel ri u pam ri cabinibexic xuch'uk che tz'alam re tz'inchäj. Xuban chi c'ut jun ja re julajuj (11) bara' chuq'uisbalil ri rachoch Dios, ri xuch'uk ronojel ri u pam ruc' chacalte' iquim c'ä ajsic, xusuc'umaj rech are' wa' ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal. Ri alaj tak ja ri c'o chuwäch ri rachoch Dios, ri c'o chuwäch ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal juwinak quieb (22) bara' u rabic. Ronojel ri u pam ri rachoch Dios xch'uk che tz'alam re chacalte' ri banom tak cotz'i'j xukuje' qui wäch tak che chquiwäch tak ri tz'alam. Ronojel re chacalte'. Mawi ta ne jun abaj quilitajic. Ri Salomon xusuc'umaj ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal chupam ri rachoch Dios, rech chila' cäya' wi ri u caxa ri Ajawaxel. Ri u pam ri Tastalicalaj C'olbal quetan julajuj bara' ri u rabic, julajuj bara' u wäch xukuje' julajuj bara' rak'anibem. Chuwäch ri Tastalicalaj C'olbal, ri Salomon xuban jun porobal re chacalte' xuch'uk c'u rij ruc' k'an puak. Xuch'uk c'ut ri u pam ri rachoch Dios ruc' utzalaj k'an puak xukuje' ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, xebucoj c'u tikom tak k'an puak chuwäch wa'. Jewa' xubano xuch'uk ronojel ri Rachoch Dios ruc' k'an puak, xukuje' je xuban che ri porobal ri c'o chuwäch ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal. Xebuban c'u quieb qui wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' re u che'al aseitun che ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal. Chquijujunal quebetan job bara' ruc' niq'uiaj qui taq'ui'c, chquijujunal tak ri qui xic' quebetan quieb bara' ruc' oxib k'abaj. Jeri' chi che ri jun u tza'm, c'ä che ri jun u tza'm chic che ri xic'aj, chquijujunal quebetan jotak bara' ruc' niq'uiaj. Ri quieb wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xak junam quetabalil; job bara' ruc' niq'uiaj quebetanic, xukuje' xak junam qui bantajic. Ri qui taq'ui'c xukuje' job bara' ruc' niq'uiaj quebetanic. Ri Salomon xebuya' chupam ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal. We e wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri' ri e c'o qui xic' qui lic'om ri qui xic', jeri' chi ri u xic' ri jun curik ri jun tapia ri u xic' ri jun chic curik ri jun chi tapia are chi c'u ri quieb xic'aj cäquirik quib pa u niq'uiajil ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal. Ri Salomon xuch'uk quij ri wächbal ri quieb aj cajalaj to'banelab ri e c'o qui xic' ruc' k'an puak. Chquiwäch c'u conojel ri tapia ri e c'o chupam ri Rachoch Dios xukuje' ri e c'o chrij xebuban qui wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri c'o qui xic', xuban jutak wi' tut xukuje' tak cotz'i'j. Xukuje' ri cäbinibex chupam ri rachoch Dios xuch'uk ruc' k'an puak ri u pam xukuje' ri rij. Che ri oquibal chupam ri Tastalicalaj C'olbal xebuban tak oquibal re u che'al aseitun, are c'u ri apal xukuje' ri rakan job tzalaj. Ri quieb oquibal u che'al aseitun, xebuban qui wächbal ri e aj cajalaj to'banelab ri e c'o qui xic' chquiwäch, xebuban jutak wi' tak tut xukuje' tak cotz'i'j, xebuch'uk quij tak we wächbal ri' ruc' k'an puak. Che ri oquibal chupam ri nimalaj ja ri rech ri rachoch Dios, xebucoj tak rakan ja re u che'al aseitun ri xebux cajtzalaj. Ri quieb u xak ri oquibal e re tz'inchäj, qui cabichal quejak chupam xukuje' chrij. Xebuban qui wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' chquiwäch, xebuban jutak wi' tut xukuje' tak cotz'i'j, xebuch'uk c'u quij tak ri wächbal ruc' k'an puak. Xusuc'umaj ri u catas uwo ja xucoj oxcholaj tzoc'om tak abaj xukuje' jocholaj tem re chacalte'. Pa ri ucaj junab ri rajawinic ri Salomon, chupam ri ic' re Zib, xecoj ri e u tac'alibal ri rachoch ri Ajawaxel; chupam c'ut ri julajuj junab ri rajawinic Salomon, chupam ri ic' re Bul, are c'u wa' ri uwajxak ic' ri junab, xq'uis u yaquic ri rachoch Dios ruc' ronojel ri u cholajil, jas ronojel ri u banic ri xchomaxic. Wukub junab c'ut xbeytaj u yaquic. Ri Salomon xuyac ri kas rachoch, c'äte xuq'uis u banic chu oxlajuj junab. Xukuje' xuyac ri rachoch ajawinel ri cäbix “C'ache'laj re Libano che”, ri quetan cawinak olajuj (55) bara' u rabic, juwinak wukub (27) ruc' quieb (2) k'abaj u wäch, waklajuj (16) bara' ruc' quieb (2) k'abaj xel chicaj, xtok'ex c'u cumal cajcholaj rakan ja re chacalte', xecoj tak tem re chacalte' paquiwi'. We tem tak ri' e cawinak job (45), xejach c'ut pa ox cholaj otaklajuj (15) chquijujunal, xecoj paquiwi' ri rakan tak ja. Paquiwi' tak ri tem xecoj che' re chacalte'. E c'o ox cholaj wenta'n ri e banom pa tak ox ox cholaj, ri qui calawichim tak quib. Conojel tak ri oquibal xukuje' tak ri wenta'n e cajtakxcut e qui calawichim c'u tak quib, pa ox ox tak cholaj. Xukuje' xuban ri Nimalaj Ja ri e c'o tak Tok'ebal chupam, ri quetan juwinak wukub bara' (27) ruc' quieb (2) k'abaj u rabic, waklajuj bara' (16) ruc' quieb (2) k'abaj u wäch. Chuwäch wa', c'o chi jun ja cuc' tok'ebal ri xukuje' c'o u wi'. Xuban c'u xukuje' ri Nimalaj Ja re K'atbal Tzij, o ri Nimalaj Ja ri caban wi ri Suq'uil, ronojel c'ut xuch'uk che chacalte' kas puwi' c'a chuxe'. Ri nimalaj ja ri c'o wi ri Salomon, c'o uwo ja chrij, xukuje' jun nim ja ri junam u yaquic banom. Are c'u ri rachoch ajawinel ri xuyac che ri u mia'l ri paraon ri xuc'am che rixokil, c'o jun u nim ja ri xak junam u banic. Conojel tak we ja ri', cachaptaj c'ä ruc' ri qui tiq'uilibal queq'uis c'ä ruc' ri quetz'balil ri c'o paquiwi' xukuje' ruc' ri qui wäch quetakal c'ä chuwäch ri nim uwo ja, e re abaj ri pakal tak cajil, e tzoc'om e ramom ruc' ramibal ruc' etabal, jas ri qui banic chquij xukuje' qui banic chquipam. Ri e qui tiq'uilibal xukuje' e re tak abaj ri pakal tak cajil, xukuje' e nimak, c'o jujun ri quebetan job (5) bara' ruc' quieb (2) k'abaj, jujun chic ri quebetan quiejeb (4) bara' ruc' jun k'abaj ruc' quiejeb u wi' k'abaj. Ri e abaj ri xecoj paquiwi' xukuje' abaj ri pakal tak cajil, e tzoc'om c'o quetabalil, xukuje' e che' re chacalte' xecoj chque. Chuchi' c'ut ri u quetic ri nim uwo ja e c'o ox cholaj abaj, jocholaj tem re chacalte', xukuje' jas ri u banom ri ucab uwo ja, xukuje' pa ri rakan ja rech ri rachoch ri Ajawaxel. Ri ajawinel Salomon xutak u c'amic ri Hiram pa Tir, ral c'ut jun malca'n aj ramak' ri Neptali ruc' jun aj Tir ri cacuin che u chacuxic k'an ch'ich'. Ri Hiram sibalaj cacuinic xukuje' reta'm c'ut ri kas u chacuxic apachique chac re k'an ch'ich', xopan c'u ruc' ri ajawinel Salomon xebuban c'u conojel tak ri u chac. Xebuban quieb rakan ja re k'an ch'ich', ri quebetan belejeb (9) bara' ruc' oxib k'abaj qui taq'ui'c wakib bara' ruc' oxib k'abaj qui setic. Xebuban quieb retz'balil re k'an ch'ich' rech queya' paquiwi' ri rakan tak ja. Ri qui taq'ui'c tak ri retz'balil e cacab bara' ruc' oxib k'abaj. Xukuje' xebuban quieb c'at ri e pach'um ri banom wikbal chque, ri quecoj chque ri retz'balil chquijujunal. Xebuban xukuje' quieb c'am crabaj ri quecoj chquij ri c'at, che qui ch'ukic quij ri retz'balil ri e c'o paquiwi' ri' rakan tak ja. Junam xuban chque ri quieb retz'balil. Ri quieb etz'balil ri e c'o paquiwi' ri rakan ja ri e c'o pa ri oquibal xacol man quebetan cacab bara' ruc' jun k'abaj, junam qui banic ruc' jun xuxa'n. Chrij xukuje' pa ri qui chicajil ri quetz'balil chquijujunal, pa ri c'olbal ri nim na u wäch, ri u banom jun wuk'uwic, chrij ri c'at, c'o quieb sient (200) crabaj ri e qui banom cacholaj. Ri Hiram xebucoj we rakan tak ja ri' pa ri oquibal chupam ri rachoch Dios. Aretak xecojtaj rumal pa ri qui c'olbal, ri rakan ja ri xcanaj pa ri u wiquiak'ab xucoj Jaquin che u bi', are c'u ri xcanaj pa ri mox k'ab xucoj Boaz che u bi'. Ri kas e qui wi' tak ri rakan ja quejunamataj ruc' ri xuxa'n. Jewa' ri u tz'akatisaxic ri chac ri xban chque ri rakan ja. Ri Hiram are chi xuban jun nimalaj c'olbal ja' re k'an ch'ich'. Quetequic c'ut, job (5) bara' ruc' quieb (2) k'abaj quetan che ri jun u chi' che ri jun chic. Ri rak'anibem quieb (2) bara' ruc' oxib (3) k'abaj, ri u setic, re waklajuj (16) bara' ruc' quieb (2) k'abaj. Chuxe' ri u chi' ri c'olbal ja', xuban quieb putzcuy ri e c'o qui wäch tak che' chque, pa lajujitak pa quieb (2) k'abaj, ronojel c'ut ruc'am rib ruc' ri c'olbal ja'. We c'olbal ja' ri' tiq'uil paquiwi' cablajuj (12) ama'ib tak wacax re k'an ch'ich', oxib queca'y pa ri u wiquiak'ab elebal k'ij, oxib (3) chic pa ri u mox elebal k'ij, oxib (3) pa ri elebal k'ij, oxib (3) pa ri u kajebal k'ij. Ri cakan ri e re chquij c'o chuxe' ri c'olbal ja', ri c'olbal ja' tiq'uil paquiwi'. Ri u pimal ri c'olbal ja' quiejeb u wi' k'abaj; ri u chi' je ta ne ri u banic jun lak re xuxa'n, quieb mil wukub sient k'ebal (2,700) ja' cuk'i' ri c'olbal ja'. Xukuje' xebuban lajuj tac'alibal e re k'an ch'ich', chquijujunal quebetan quieb bara' ruc' jun k'abaj qui rabic xukuje' xak junam ri qui wäch jun bara' c'ut ruc' quieb k'abaj ruc' quiejeb u wi' k'abaj qui taq'ui'c. Ri e tac'alibal je qui banic wa' xebanic e c'o k'atibal tak chquipam ri e chaptalic, paquiwi' ri k'atibal tak qui pam ri e chaptalic e c'o qui wächbal tak coj, qui wächbal ama'ib tak wacax xukuje' qui wächbal aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. Paquiwi' xukuje' chquixe' ri ama'ib tak wacax xukuje' chquixe' tak ri coj e c'o tak wikbal re corona re k'an ch'ich' cotz'i'j u banic chque. Chquijujunal ri jujun tak tac'alibal e c'o cajcaj qui quetet re k'an ch'ich' ri e jutum tak balul chquipam ri xukuje' re k'an ch'ich'. Pa ri quiejeb u ch'u'c ri tac'alibal, chuxe' ri c'olbal ja', e c'o tak tok'ebal re k'an ch'ich' e c'o c'u corona pa tak u xcut. Ri u chi' ri c'olbal ja' c'o chupam jun k'atibal ri quebel quieb k'abaj chicaj. Ri u chi' quetequic, ri cätok'enic c'o oxib k'abaj rak'anibal. Xukuje' chuchi' e c'o tak wikbal che, ri chapbal tak rech man e setesak taj xane' e cajtzalaj. Ri quiejeb quetet e c'o chquixe' ri k'atibal qui pam, ri qui balul ri quetet e nac'al chque ri tac'alibal. Ri quetet e oxib k'abaj cak'anibem, xak c'u junam qui banic cuc' tak ri u quetet ri carwaj. Ri e balul, ri quetetibal tak ri e k'ekk'oj tak chquipam ri qui jolom tak ri quetet conojel e re k'an ch'ich'. Ri e quiejeb tok'ebal ri e c'o pa tak ri u ch'u'c ri jujun tac'alibal, conojel xa' jun cuc'am quib ruc' ri tac'alibal. Ri u wi' ajsic, caq'uis ruc' jun u chi' bolobic ri cusutij ri u chi' re jun k'abaj rak'anibal; ri e k'atibal u pam xukuje' ri e chapbal tak rech ri quebel puwi' ri tac'alibal, xa' e jun cuc'am wi quib ruc' wa'. Ri Hiram xebuban ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic', coj xukuje' juwi' tak tut paquiwi' tak ri k'atibal tak qui pam xukuje' tak ri e chapowinak, ri cuya' queban wi chque chquijujunal, xukuje' tak corona chuchi'. Jewa' xuban che qui banic tak ri lajuj tac'alibal conojel xebuban pa k'ak' xak junam qui banic xukuje' quetabalil. Xukuje' xebuban lajuj c'olbal ja' re k'an ch'ich'. Chquijujunal quebetan cacab bara' ruc' jun k'abaj, caquich'ij c'u cawinak olajuj (55) k'ebal ja', chquijujunal c'ut xeya' paquiwi' ri lajuj tak tac'alibal, job tac'alibal xeya' pa ri u wiquiak'ab ri rachoch Dios ri job chic pa ri u mox k'ab. Ri nimalaj c'olbal ja' xya' pa ri u wiquiak'ab ri ja, pa ri u mox elebal k'ij. Ri Hiram xebuban tak t'uy, palet tak xukuje' nimak tak lak. Je u q'uisic wa' ri chac ri xuban che ri Salomon chupam ri rachoch ri Ajawaxel: Ri xebuban tak quieb rakan tak ja, ri quieb retz'balil quetecak ri c'o paquiwi' ri quieb rakan tak ja, ri quieb c'at ri xech'ukuw ri retz'balil, ri quiejeb sient (400) crabaj ri c'o chque ri quieb c'at, pa cacholaj chque tak ri jujun c'at, ri xch'ukubex quech ri quieb retz'balil ri e quetecak ri e c'o paquiwi' ri quieb tac'alibal; ri lajuj tac'alibal, ri lajuj c'olbal ja' ri quebe paquiwi', ri nimalaj c'olbal ja' yabal ja', rachil ri cablajuj ama'ib tak wacax ri e c'o chuxe', e c'o chi c'u wi ri' ri t'uy tak, ri palet tak xukuje' ri nimak tak lak. Conojel tak we chaconisan ri' ri xebuban ri Hiram che ri Salomon che ri rachoch ri Ajawaxel, re k'an ch'ich' ri quejuluwic. Ri ajawinel xebuban wa' pa k'ak' pa tak molte re sanyeb, pa ri ulew ri c'o chunakaj ri Jordan, chuxo'l ri Sucot ruc' ri Saretan. Sibalaj c'u q'ui tak ri chaconisan re k'an ch'ich' chi man xoc ta chi il ri Salomon chi xubantaj chi xepajtaj. Ri Salomon xukuje' xutak qui banic tak ri chaconisan ri e c'o can nabe chupam ri rachoch ri Ajawaxel: ri porobal re k'an puak, ri mexa re k'an puak ri queya' wi tak ri caxlanwa ri quecoj chuwäch ri Ajawaxel, ri e tzuc'ulibal re utzalaj k'an puak ri e c'o chuwäch ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, job pa ri u wiquiak'ab, job pa ri u mox k'ab, cuc' tak ri quetz'balil que cotz'i'j, ri ch'utik tak tzuc'ulibal xukuje' ri chapbal re k'an puak, ri e kumubal tak, ri kopibal tak qui wi' ri mecha', ri nimak tak lak, ri nimak tak paq'uebal ri e bukibal, conojel e re utzalaj k'an puak. Xukuje' e re k'an puak ri e qui wiki'b tak ri e roquibal ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, ri c'o chupam ri rachoch Dios, xukuje' ri rech tak ri e roquibal ri rachoch Dios. Aretak c'u xtz'akat qui banic conojel tak ri chac ri xtakan che qui banic chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri Salomon xebuc'am bic tak ri chaconisan re k'an puak xukuje' re sak puak ri u tasom ri David, ri u tat, che ri Ajawaxel, xebuya' cuc' ri e u k'inomal ri rachoch ri Ajawaxel. Ri Salomon xebumulij ri nimak tak tatayib aj Israel chuwäch pa Jerusalen, conojel ri e c'amal tak qui be ri amak' xukuje' ri e winak ri nimak tak na qui k'ij chupam ri jutak ja pa Israel, che u k'axexic ri u caxa ri Ajawaxel pa Sion, ri u Tinimit ri David. Pa ri k'ij re ri nimalaj nimak'ij, pa ri ic' Etanim, uwuk ic' c'u wa' rech ri junab, xquimulij quib ruc' ri ajawinel Salomon conojel ri aj israelib. Xebopan conojel ri nimak tak tatayib re Israel, xukuje' ri e cojol tabal tok'ob xquiwalijisaj ri caxa xquik'axej xrachilaj ri Lic'om Rachoch re rikoj ib ruc' ri Dios xukuje' conojel ri tastalic tak chaconisan ri e c'o chupam, ri xequic'am bic ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib. Ri ajawinel Salomon xukuje' ronojel ri tinimit aj israelib xquimulij quib ruc', chuwäch ri caxa xequichi'j tak chij che tabal tak tok'ob xukuje' ama'ib tak wacax ri man xuya' taj xebajilaxic. C'äte c'u ri' ri e cojol tabal tok'ob xquic'am bic ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel xequiya' chupam ri Rachoch ri Dios, c'ä chupam ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, chquixe' ri qui xic' ri wächbal ri e aj cajalaj tak to'banelab, ri e quilic'om tak ri qui xic' puwi' ri c'olbal ri c'o wi ri caxa, qui ch'ukum c'u u wi' ri caxa xukuje' tak ri u balulil. Sibalaj c'u e rabarak ri u balulil chi queilitaj ri qui tza'm chupam ri Tastalicalaj C'olbal, ri c'o chuwäch ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal pune' c'u man quilitaj ta na c'ä chrij; je c'u e canajinak wa' c'ä camic. Man c'o ta c'u jas c'o chupam ri caxa xane' xak xuwi ri quieb tz'alam tak abaj ri xebuya' ri Moises chupam chila' pa Horeb, ri quieb tz'alam rech ri c'ulwächinic ri xuban ri Ajawaxel cuc' ri aj israelib aretak xebel ulok pa Ejipt. Aretak xebel ulok ri e cojol tabal tok'ob chupam ri Tastalicalaj C'olbal ri sutz' xunojisaj ri rachoch ri Ajawaxel, rumal c'u rech ri sutz' ri e cojol tabal tok'ob man xecuin taj xecanaj can che u banic ri k'ijilanic, rumal rech chi ri u juluwem ri Ajawaxel u nojisam ri rachoch. Xubij c'u ri Salomon: “Lal, Ajawaxel, bim la chi lal jekel pa ri k'ekumalil. Are c'u ri in nu walijisam jun achoch la rech cajeki' la chupam, jun c'olbal ri cajeki' wi la amak'el.” Xutzalc'atij rib cuc' ri tinimit aj israelib, ri e tac'atoj xebutewichi'j c'ut xubij: “Tewichital ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri u tz'akatisam ri xuchi'j che ri David, ri nu tat, aretak xubij che: ‘Kas pa ri k'ij ri xinwesaj ulok ri nu tinimit Israel pa Ejipt, man nu cha'om ta jun tinimit chquixo'l conojel ri amak' tak re Israel rech chupam cäyac ta wi jun rachoch Dios ri cajeki' ta wi na ri nu bi'. Xincha' c'u ri David rech cajawin puwi' ri nu tinimit Israel.’ Are c'u ri David, ri nu tat, xurayij u yaquic jun rachoch Dios che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Xubij c'ut ri Ajawaxel che: ‘Utz ri cabano chi cawaj cayac jun wachoch; man at ta c'ut ri catyacow na, xane' are' ri a c'ojol ri cac'oji' na. Are' ri cäyacow na ri wachoch.’ Quinquicotic, ri Ajawaxel xutz'akatisaj ri u chi'nic. Jacha' ri xubij, in xinbanow u q'uexwäch ri David, ri nu tat, in t'uyulinak c'u puwi' ri tem re ajawibal re Israel xukuje' nu yacom jun achoch che ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Nu banom c'u ne jun c'olbal che ri caxa jawije' c'o wi ri c'ulwächinic ri xuban ri Ajawaxel cuc' ri e ka mam aretak xeresaj ulok pa Ejipt.” Xutzalc'atij chi c'u rib ri Salomon chuwäch ri porobal rech ri Ajawaxel, chquiwäch conojel ri tinimit aj israelib, xulic' ri u k'ab chicaj, je c'u xubij wa': “Ajawaxel, u Dios ri Israel: mawi pa ri caj mawi pa ri uwächulew c'o ta jun Dios jacha' ri lal, ri cätz'akatisaj la ri c'ulwächinic la, cac'ut c'u la ri utzil la chquiwäch ri ruc' ronojel canima' quepatanin che la. Chi tz'akatisam la ri xchi'j la che ri David ri pataninel ech la, ri nu tat, xjunaj c'u la ri banoj ruc' ri tzij pa we k'ij ri'. Je c'u ri', Ajawaxel, u Dios ri Israel, tz'akatisaj ba' la xukuje' ri xchi'j la che ri pataninel ech la ri David, ri nu tat: ruc' ri tok'ob la, chi mawi jumul ma ta c'o jun rija'lil ri ma ta cäpaki' na puwi' ri tem re ajawibal re Israel, xuwi ta ne we ri e u c'ojol caquichajij ri qui c'aslemal utz ta c'u ruc'äxic ri qui c'aslemal caquiban chwäch la jacha' ri xuban ri are'. Je c'u ri', u Dios ri Israel chbana' la chi cätz'akat ri chi'nic ri xban la che ri nu tat, ri pataninel ech la ri David. ¿La kas ta c'u tzij chi ya'talic chi ri Dios cajeki' chuwäch ri uwächulew? Ri caj ruc' ronojel ri u nimalil man cacuin ta che u k'iic, ¡e ta c'u lo we achoch la ri' ri nu yacom che la! Bana' la tok'ob, Ajawaxel, xukuje' nu Dios, choc la il che ri nu bochi'nic xukuje' ri nu tz'ononic; chtatabej la ri rakoj chi'aj re rikoj c'ax xukuje' ri ch'abexic la ri cuban na we pataninel ech la ri' camic. Chi pa k'ij chi chak'ab, mätanaba' la u ca'yexic we achoch la ri', c'olbal ri bim wi la chi chi' cäriktaj wi la. Chtatabej la ri ch'abebexic la ri cuban ri pataninel ech la waral. Chtatabej la ri nu bochi'nic xukuje' ri e quech ri Israel ri tinimit la aretak cakaban ch'awem chusuq'uil we c'olbal ri'. Chtatabej la ulok chicaj, are c'u c'olbal wa' ri lal jekel wi, chäya' la ri sachbal mac chke. Aretak c'o jun cuban jun c'ax che ri rajil u tz'akat, cutakchi'j c'u che u bixic ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri porobal ri ech la ri c'o chupam we achoch la ri', chtatabej la ulok c'ä chicaj, chbana' c'u la ri takalic; chbana' la ri suq'uilal chque ri pataninel tak ech la. Chäc'okoj la ri ajchak'mac, chakasaj la ri c'äjisabal wächaj puwi' qui mac quech ri itzel tak u banoj, chbana' c'u la ri suq'uilal che ri man c'o ta u mac, jacha' ri takal che. Aretak ri c'ulel cäch'äcan puwi' Israel ri tinimit la, rumal rech chi macuninak chwäch la, we cätzelej uc' la, cuk'ijilaj ri bi' la, cutz'onoj c'u tok'ob che la pa tak ri u ch'awem uc' la chupam we achoch la ri', chatatabej la ulok pa ri caj, chsacha' la ri u mac, chatzelej chi jumul pa ri ulew ri xya' la chque ri e qui mam. Aretak cäpe jun sak'ij, man c'u cäjabin taj rumal rech chi xmacun ri tinimit chawäch la, we c'u cuban ch'awem uc' la chupam we c'olbal ri', cuk'ijilaj c'ut ri bi' la, cuq'uex c'ut u c'u'x rumal rech ri c'äjisabal wächaj ri cäya' la che, chtatabej la ulok c'ä pa ri caj chsacha' la qui mac ri e pataninel tak ech la ri tinimit la re Israel, c'utu' c'u la ri utzalaj be chquiwäch ri rajawaxic u takexic cumal. Chtaka la ulok ri jäb puwi' we ulew ri' ri xya' la che echbal che ri tinimit la. Aretak pa ri ulew c'o wi'jal, o yabil ri man cunabal ta cäraj, o quechaki'jar tak ri tico'n rumal ri k'ak', o quepe yabil re ch'ajach, sac' o xjut; aretak ri c'ulel cusutij quij tak ri ka tinimit, quech'ojin c'u cuc', o cäpe apachique u c'axc'olil o yabilal, chtatabej c'u la ronojel ch'awem ri cäban chwäch la, bochi'nic ri cäban rumal apachique winak, o cumal conojel ri tinimit Israel, aretak cäril ri u c'axc'olil xukuje' k'oxomal quebulic' c'u ri u k'ab che ri u banic ri ch'awem uc' la, chusuq'uil we rachoch Dios ri'. Chatatabej la ulok c'ä pa ri caj, c'ä pa ri c'olbal ulok ri lal jekel wi, chya' la ri sachbal macaj; chya' la chque jas ri takal chque tak ri qui banoj, xuwi c'u ri lal e eta'm tak la ri qui chomanic xukuje' ri canima' ri winak. We c'u je cabantaj wa', caquiya' c'u na k'ij la joropa' k'ij quec'asi' cho ri ulew ri xya' la chque ri e ka mam. Pune' c'u ne jun man aj waral taj, jun ri man aj tinimit ta la, rumal rech ri bi' la petinak pa naj tak ulew cuban c'u ch'awem uc' la chusuq'uil we achoch la ri' (cätataj c'u ya' u tzijol ri bi' la ri sibalaj nim u banic xukuje' ri nimalaj u jabuxic ri cuinem la), chtataben la ulok c'ä pa ri caj, c'ä pa ri c'olbal ulok ri lal jekel wi, chya' c'u la che ronojel ri cutz'onoj che la, rech conojel ri nimak tak tinimit, rech ri uwächulew caquetamaj wäch la chiquiya' ta c'u k'ij la jacha' ri cuban ri Israel ri tinimit, chi caquich'ob ri bi' la ri cänatax chupam we achoch la ri' ri nu yacom che la. Aretak ri tinimit la quebel bic che u tijic u chuk'ab cuc' tak ri e u c'ulel, apawije' ta ne ri catak wi la bic, we cuban ch'awem uc' la chusuq'uil ri nimalaj tinimit ri xcha' la xukuje' che ri achoch la ri nu yacom che la, tatabej la ulok c'ä pa ri caj ri ch'awem ri cuban uc' la xukuje' ri u bochi'nic, to' c'u la u wi'. Aretak c'u quemacun chwäch la, man c'o ta c'u jun ri ma ta camacunic, cäyactaj c'u oyowal la cuc', quejach c'u la pa u k'ab ri c'ulel rech quebuyutu quebuc'am bic chupam ri rulew, we naj, we nakaj, we pa ri ulew jawije' ri e yo'm wi quetzelej uc' la, caquitz'onoj c'u tok'ob che la, caquich'ob c'ut chi e macuninak, qui banom c'ut ri etzelal, we c'u quetzelej uc' la ruc' ronojel ri canima' xukuje' ruc' ronojel ri qui c'aslibal pa ri culew ri c'ulel jawije' ri e yo'm wi la, caquiban c'u ch'awem uc' la chusuq'uil we ulew ri' ri xya' la chque ri e qui mam, xukuje' che ri tinimit ri cha'om la, xukuje' che ri achoch la ri nu yacom che la, chtatabej tak la ri qui ch'awem uc' la xukuje' tak ri qui bochi'nic c'ä pa ri caj, c'ä pa ri c'olbal jawije' ri lal jekel wi ulok, chesaj c'u la chupam ri c'ax. Chesacha' la ri e u mac ri tinimit la ri e u banom chwäch la, xukuje' conojel ri etzelal ri e u banom che c'ulelaxic la. Ya' la pa ri canima' ri xebalabin ulok chi chel qui c'u'x che. Tinimit c'u la xukuje' ech la; esan c'u la ulok pa Ejipt, ri junam ruc' jun jorno tzacbal ch'ich'. Choc ba' la il che, ri u ch'awem ri pataninel ech la ri cuban uc' la xukuje' ri u bochi'nic ri Israel ri tinimit la. ¡Chujtatabej la, ka Dios, aretak ruc' c'axc'ol cäkarak ka chi' che la! Rumal rech chi lal Ajawaxel, xtas la jacha' echbal la chquixo'l conojel tak ri tinimit cho ri uwächulew, je jas ri xbij la rumal ri pataninel ech la ri Moises, aretak xebesaj la ulok ri e ka mam pa Ejipt.” Aretak ri Salomon xuq'uis u banic ri ch'awem xukuje' ri bochi'nic che ri Ajawaxel, ri xuculem ri xuban chuwäch ri porobal xebuwalijisaj c'ut ri u k'ab chicaj, xwalijic xtaq'ui'c xebutewichi'j c'u conojel ri tinimit aj israelib, co xurak u chi' xubij: “¡Tewichital ba' ri Ajawaxel, ri u yo'm ri jamaril che ri Israel ri u tinimit, je jas ronojel ri u chi'm! Man c'o ta jun chque ri utzalaj tak chi'nic ri u banom rumal ri Moises ri pataninel rech ri ma ta xebutz'akatisaj. Are c'u ri camic, ri Ajawaxel ri ka Dios chc'ol kuc' jacha' ri u c'olem cuc' ri e ka mam. Mujuwonobala' canok, mawi mujuya' canok, xane' chumeja' ri kanima' chuwäch are', rech pa ronojel cakaban ri u rayibal chekatz'akatisaj ri takomal, ri pixab xukuje' tak takanic ri xutak qui tz'akatisaxic cumal ri e ka mam. Chque we jastak ri' ri e nu tz'onon che ri Ajawaxel ri ka Dios, chec'ol chuwäch amak'el, chi pa k'ij chi chak'ab, rech cuban suq'uilal che ri pataninel rech xukuje' che ri Israel ri u tinimit jas kas ri rajawaxic. Rech conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o chuwäch ri uwächulew chquich'obo chi ri Ajawaxel are' Dios man c'o ta chi c'u jun. Rumal ri', man yataltaj chi qui tas ta iwib chrij ri Ajawaxel ri ka Dios, chebitz'akatisaj c'ut qui banic ri u pixab chebinimaj c'ut ri e u takomal jacha' ri pa we k'ij ri'.” Aretak c'u xebitaj wa', ri ajawinel xukuje' ronojel Israel xequichi'j tabal tak tok'ob che ri Ajawaxel. Ri Salomon xebuchi'j che ri Ajawaxel juwinak quieb mil (22,000) ama'ib tak wacax xukuje' jun sient ruc' juwinak mil (120,000) chij, jacha' che tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Jewa' xuban ri ajawinel xukuje' conojel ri aj israelib che u tasic ri rachoch ri Ajawaxel. Kas pa ri k'ij ri', ri ajawinel xutas ri niq'uiajil ri uwo ja ri c'o chuwäch ri rachoch ri Ajawaxel, chila' xebuchi'j wi tak ri tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic, ri sipanic re c'äj xukuje' ri qui xepoyil tak ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib, rumal rech chi ri porobal re k'an ch'ich' ri c'o chuwäch ri Ajawaxel xa' ch'utin, man quebuch'ij ta ri tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic, ri sipanic re c'äj xukuje' ri qui xepoyil tak ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib. C'o jun k'ij, aretak ri Salomon xukuje' ronojel ri Israel, jun sibalaj q'uialaj winak ri e elinak ulok c'ä pa ri oquibal pa Hamat xukuje' c'ä jela' ruc' ri alaj nima' re Ejipt, xcoc'owisaj ri nimak'ij que tak ri Cäbal che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri ka Dios, xquiban chi c'u jun nimak'ij re wukub k'ij; xtz'akat c'u cajlajuj (14) k'ij, nimak'ij chi ronojel. Chucab k'ij xebujach bic conojel ri winak, xquitewichi'j can ri ajawinel xebe cho tak cachoch quequicotic, cubininak qui c'u'x rumal ronojel ri utzil ri u banom ri Ajawaxel che ri David, ri pataninel rech, xukuje' che ri u tinimit Israel. Aretak ri Salomon xuq'uis u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel, xukuje' ri rachoch ajawinel xukuje' ronojel ri xraj ri xubano, xuc'ut rib ri Ajawaxel chuwäch chucamul, jacha' ri u c'utic rib ri xuban chuwäch pa Gabaon, xubij c'u che: “Nu c'amowam ri ch'awem ri a banom xukuje' ri bochi'nic ri a banom chwe nu tasom c'ut we ja ri' ri a yacom jacha' jun jekelibal che ri nu bi' amak'el. Amak'el c'ut quinchajij na man cäsach ta c'u pa nu jolom. Are c'u ri camic, we ri at utz ruc'axic ri a c'aslemal caban chnuwäch jacha' ri xuban ri David, ri a tat, ruc' jun anima' ri man c'o ta jas cäriktaj chrij, ri suc', catoc c'u che u banic ronojel ri at nu takom wi, quebanimaj c'ut ri e nu pixab xukuje' tak ri e nu takanic, in quinjekeba' na ri awajawinic amak'el pa Israel, jacha' ri xichi'j che ri David, ri a tat, aretak xinbij che chi mawi jumul ma ta c'o jun rija'lil ri ma ta cac'oji' na puwi' ri tem re ajawibal re Israel. We c'u ri ix xukuje' ri e i c'ojol caquitas quib chwij, man quequitz'akatisaj ta tak ri e takomal xukuje' ri e pixab ri nu yo'm chque, xane' are que qui k'ijilaj jule' tak diosib chic, in quinbok na ri Israel pa ri ulew ri nu yo'm chque, quinq'uiak na bic ri wachoch chnuwäch ri nu tasom xak xuwi chi c'u cayok' ri Israel chquixo'l conojel ri nimak tak tinimit. Are c'u we wachoch ri', cux na jumulaj etzelatajic, ronojel ri coc'ow chuxcut cämayijin na, cäyok'on c'u na, cuc'ot c'u na chi'aj cubij na, jasche ri Ajawaxel je xuban wa' che we ulew ri' xukuje' che we rachoch ri'. Cätzelex c'u na u wäch ri u tzij are xbanowic chi xquixutuj can ri Ajawaxel ri qui Dios, ri xebesan ulok ri e qui mam pa Ejipt, rumal c'u rech chi are xbe qui c'u'x che qui k'ijilaxic xukuje' che qui patanixic jule' tak diosib chic; rumal c'u ri' ri Ajawaxel xubano chi xpe we nimalaj etzelal ri' paquiwi'.” Juwinak (20) junab yactajinak chic ri quieb nimak tak ja rumal ri Salomon, ri rachoch ri Ajawaxel, xukuje' ri rachoch ajawinel, che c'u quiyaquic wa' ri Hiram, ajawinel re Tir, xebuya' c'u che ri Salomon che' re chacalte' re tz'inchäj, xukuje' ronojel ri k'an puak ri xraj. Are c'u ri ajawinel Salomon, xebujach juwinak (20) tinimit re galiley che ri Hiram. Aretak c'u ri Hiram xbe che quilic tak ri tinimit ri xebuya' ri Salomon che, man xekaj ta chuwäch, xubij c'ut: “¿Jas qui banic wa' chi we tak tinimit ri yo'm la chwe, wachalal?” Rumal ri' ri ulew ri c'o wi we tak tinimit ri' xucoj Cabul che u bi', c'ä je c'u cabix che camic. Ri k'an puak ri xuya' ri Hiram che ri ajawinel Salomon, e jumuch' wukub (87) quintal. Ri ajawinel Salomon xebutak ri winak che u banic chac ri man tojom taj pune' man cäcaj che u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel, ri rachoch ri ajawinel, ri u nojisaxic tak ri siwan, ri u yaquic nimak tak tapia chrij ri Jerusalen, xukuje' ri tak tinimit Hazor, Meguid xukuje' ri Jezer, rumal rech chi: ri paraon, ajawinel re Ejipt, xopan can nabe che u ch'äquic ri tinimit Jezer; xuporoj c'ut xukuje' xebucämisaj conojel ri aj cananeyib ri e jekel chupam ri tinimit, xujach c'u che rechbal ri u mia'l, ri rixokil ri Salomon. Ri Salomon xuban utzalaj u yaquic ri Jezer, ri Bet-horon ri c'o iquim, ri Baalat xukuje' ri Tamar, chupam ri chaki'j uwo sak re Juda. Xukuje' xuban qui yaquic ri tak tinimit ri quec'ol wi tak ri tzukbal ib, xukuje' tak ri cachoch ri ajch'ojab, ri e c'o wi tak ri carwaj re ch'o'j, ri cachoch ri ajch'ojab, ri e c'o wi ri ajquiejab, xukuje' ronojel ri xraj xuyac pa Jerusalen, pa ri Libano xukuje' pa ronojel ri ulew ri c'o chuxe' ri u takanic. E aretak c'u ri amoreyib, hititib, perezeyib, hebeyib xukuje' jebuseyib ri xecanajic, ri man aj israelib taj, quel cubij chi, ri quija'lil ri c'äte xeq'uiy pa ri ulew ri man xecuin ta ri aj israelib che u sachisaxic qui wäch, ri Salomon xebucoj che qui banic tak chac ri man cätoj taj pune' man cäcaj, je c'u e takeninak c'ä camic. Man c'o ta c'u jun aj israel ri xucoj ta che lok'om pataninel, xane' ajch'ojab, e quinimal tak ajch'ojab, takanelab, quinimal jujun sient (100) ajch'ojab xukuje' takanelab paquiwi' tak ri carwaj re ch'o'j xukuje' e qui nimal tak ajquiejab. E are' tak c'ut ri e qui nimal rajch'ojab ri Salomon ri e u cojom paquiwi' tak ri chac, e job sient ruc' cawinak lajuj (550), e are' wa' ri c'amal tak qui be ri winak ri quebanow tak ri chac. Ri u mia'l ri paraon xk'ax chupam ri u Tinimit ri David chupam ri rachoch ajawinel ri xuyac ri Salomon che. Xebunojisaj tak ri siwan ri c'o chrij ri tinimit. Ri Salomon oxmul pa jun junab quebuchi'j tak tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan tak ib puwi' ri porobal ri xuyac che ri Ajawaxel. Jewa' ri u q'uisic u yaquic ri rachoch Dios. Ri ajawinel Salomon xukuje' xebuban tak jucub pa Ezion-jeber ri c'o chunakaj ri Elat, chuchi' ri Quiäk Plo, pa ri rulew ri Edom. Ri Hiram xebutak bic tak ri e rajchaquib pa tak ri jucub, e u c'al tak jucub ri c'o quetamanic xukuje' ri queta'm u wäch ri plo, xecachilaj ri e rajchaquib ri Salomon, xebopan c'u pa Opir, jawije' ri xequimajij xacol man oxib sient wajxakib (308) quintal k'an puak xquic'am bic che ri ajawinel Salomon. ri Salomon xutzelej qui wäch conojel ri c'otoj tak chi'aj ri xuban che. Man c'o ta jun chque ri c'otoj tak chi'aj ri ma ta xcuin che u tzelexic u wäch. Aretak ri ajawinel ixok re Saba xril ri u no'j ri Salomon, xukuje' ri rachoch ri u yacom, ri q'uialaj tak jastak ri quecoj chuwäch pa ri mexa, ri qui c'olbal tak ri e rach k'atal tak tzij, ri nimak tak qui banic ri catz'iak ri rajchaquib, ri e ya'l tak u kumubal, xukuje' tak ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic ri quebuchi'j pa ri rachoch Dios, sibalaj xmayinic, xubij che ri ajawinel: “Ri e banoj la ri xtzijox chwe xukuje' ri e no'j la, kastzij; xuwi c'u in cuininak che u cojic camic ri in petinak xukuje' wilom cuc' ri kas e nu bak'wäch. Kastzij, chi mawi ne pa niq'uiaj ri tzijom chwe, ri no'j la xukuje' ri e k'inomal la e c'o na chuwäch ri xinta' u tzijol. ¡Sibalaj ba' utz na quech ri e ixokil tak la, sibalaj c'u e c'o wa' we pataninel tak ech la pa quicotemal, ri amak'el e c'o chnakaj la quequitatabej tak ri e aj no'jalaj tak tzij la! ¡Tewichital ba' ri Ajawaxel ri Dios la, ri xkaj la chuwäch xujach c'ut ri ajawibal re Israel che la! ¡Rumal ri nimalaj u lok'obal c'u'x ri Ajawaxel ri c'o ruc' amak'el che ri Israel, u banom ajawinel che la rech cak'atan la tzij ruc' colomal xukuje' suq'uilal!” Ri ixok ajawinel xujach jumuch' wukub (87) quintal k'an puak, jumulaj c'oc'al, xukuje' je'licalaj tak abaj ri pakal cajil. Mawi jumul opaninak pa Israel jumulaj c'oc'al jacha' ri xusipaj ri ixok ajawinel re Saba che ri ajawinel Salomon. C'o chi c'u wi ri', ri k'an puak ri xuc'ama' ulok ri Hiram pa tak ri jucub pa Opir, xukuje' xebuc'am ulok jumulaj che' re q'uisis xukuje' je'licalaj tak abaj ri pakal cajil. Ri ajawinel xebucoj ri che' q'uisis che tak u k'atibal ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' che ri rachoch ajawinel, xukuje' xebucoj che qui banic arp xukuje' nimalaj arp chque tak ri ajk'ojomab. Mawi jumul opaninak, mawi ilom u wäch c'ä camic, jumulaj che' re q'uisis. Are' c'u ri ajawinel Salomon xuya' che ri ixok ajawinel re Saba ronojel ri xraj xutz'onoj che, c'o wi na ri' ri xusipaj ri Salomon che pa re wi. Xtzelej c'u ri ixok ajawinel pa ri rulew achilatal cumal ri winak ri e c'o che chajil rech. Ri k'an puak ri cuc'am ri Salomon chujunab copan chi quiejeb sient jumuch' quiejeb (484) quintal. Mawi xijilax ri cuchuj ri caquitoj ri ajc'ayib, xukuje' ri ajlok'omanelab, conojel c'ut ri ajawinelab re Arab xukuje' ri k'atal tak tzij re ri ulew. Ri ajawinel Salomon xutak qui banic quieb sient (200) nimak tak quetecak tak ch'ich', ri xcoj oxlajuj (13) libra coc' k'an puak che u banic jujun. Xukuje' xutak qui banic oxib sient (300) ri e quetecak tak ch'ich' ri ch'utik na que k'an puak, ri xcoj che qui banic jujun c'o na jubik' chuwäch oxib libra ruc' job onz, xebuya' c'ut chupam ri rachoch ri cabix “C'ache'laj aj Libano” che. Xukuje' xutak u banic jun je'licalaj tem re ajawibal re marpil, xuya' c'u takanic chi cach'uk che utzalaj k'an puak. Ri tem re ajawibal xcoj wakib pakalibal che; ri u tem re ajawibal chrij c'o jun retz'balil quetequic xukuje' tok'ebal pa tak u xcut ri t'uyulibal, ri chacal jun coj pa ri jujun u xcut. Xukuje' c'o cablajuj (12) coj ri e chacachoj pa tak qui xcut ri wakib pakalibal. ¡Mawi jumul yacom ta pa jun ajawibal jastak ri e junam ta ruc' wa'! Conojel c'ut ri queruq'uiaj wi ri e ruq'uia' ri ajawinel e re k'an puak, xukuje' conojel ri lak ri e c'o pa ri rachoch ajawinel rech ri “C'ache'laj aj Libano.” Man c'o ta jun jasach re sak puak, pa tak ri u k'ijol ri Salomon man pakal ta rajil wa', ri e u jucub tak ri ajawinel ri quebe pa Tarsis xa' jumul quebec quetzelej ulok pa oxib junab, cachil tak quib cuc' tak ri u jucub ri Hiram, cuc'am ulok k'an puak, sak puak, marpil, c'oyab xukuje' tak juyubal no'sab cotz'i'j quij. Ri ajawinel Salomon xoc'ow na u banic chquiwäch conojel tak ri ajawinelab ri e c'o cho ri uwächulew pa ri u k'inomal xukuje' ri u no'j. Conojel ri winak cäcaj caquilo xukuje' caquitatabej ri u no'j ri u yo'm ri Dios che, conojel c'ut caquic'am bic jun sipanic che chujunab: jastak re sak puak xukuje' k'an puak, k'ubal, banbal ch'ojibal tak, jastak ri quec'oc'atic, quiejab xukuje' mulayib. Ri Salomon xebumulij tak carwaj xukuje' tak ajquiejab. Xebumulij jun mil quiejeb sient (1,400) carwaj xukuje' cablajuj mil (12,000) ajquiejab, ri xebuya' pa tak ri cachoch ri ajch'ojab quech carwaj quech ch'o'j xukuje' chque ri ajch'ojab ri quechajin ri Jerusalen. Ri ajawinel xumulij sak puak pa Jerusalen jacha' ta ne ri qui banom ri abaj xukuje' ri chacalte' jacha' ri qui banom ri qui che'al tak ri juyubal tak higo pa ri lianic. Ri quiej tak che ri Salomon quec'am ulok pa Muzri xukuje' pa Silisiy, are' c'u ri e rajc'ayib quebequilok'o' ulok chila'. Jun carwaj ri quec'am ulok pa Ejipt rajil wakib sient (600) ch'akatak sak puak, are c'u ri jun quiej, jun sient ruc' cawinak lajuj (150). Conojel c'ut ri ajawinelab aj hititib xukuje' ri aj siriyab quequilok' cuc' ri e u tako'n ri Salomon. Ri Salomon man xuwi ta xulok'ok'ej ri u mia'l ri paraon, xane' xukuje' niq'uiaj ixokib chic ri man e u winakil taj: aj moabib, aj amonib, aj edomib, aj sidonib xukuje' aj hititib; ri u bixic wa' ixokib quech ri nimak tak tinimit ri u bim wi ri Ajawaxel chi ri aj israelib man cuya' taj quec'uli' ta cuc' rumal rech chi quequich'äc ri canima' quejech'ob c'u ri' quequik'ijilaj tak ri qui diosib. Are' c'u ri Salomon, xbe ranima' chque, xc'uli' c'u cuc'. Xec'oji' wukub sient (700) rixokil aj ajawinelab xukuje' oxib sient (300) pataninelab tak ixokib ri xeboc che man kas ta rixokil, e aretak wa' xejech'obisan ri ranima'. Aretak nim winak chic ri Salomon, ri e rixokil xquibano chi xjech'ob ri ranima' che qui k'ijilaxic jule' tak diosib chic, man kas ta c'u u jachom chi rib pa u k'ab ri Ajawaxel ri u Dios, jacha' ri xuban can ri David, ri u tat. Ri Salomon xuk'ijilaj ri Astarte, ixok qui dios ri aj sidonib, xukuje' ri Milcom, jun tz'ilalaj qui dios ri aj amonib. Jeri', ri e u banoj ri Salomon man e utz ta chic chuwäch ri Ajawaxel, man c'u xuterenej ta ri Ajawaxel ruc' jiquil, jacha' ri xuban ri David, ri u tat. Pa tak ri k'ijol ri', ri Salomon xuyac pa ri juyub ri c'o pa ri elebal k'ij che ri Jerusalen, jun k'ijilabal che ri Quemos, jun itzelalaj qui dios ri aj Moab, xukuje' che ri Moloc jun itzelalaj qui dios ri aj amonib. Xukuje' xuban chque conojel tak ri e rixokil ri man e u winakil taj, ri xequichi'j c'oc' k'ol xukuje' tabal tak tok'ob chque tak ri qui diosib. Ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel, xyactaj royowal ruc' ri Salomon, rumal rech chi ri ranima' u tasom rib chrij, camul xuc'ut rib chuwäch u yo'm c'u takanic che chi man quebuk'ijilaj taj jule' tak diosib chic. Are' c'u ri are man xebuya' ta u xiquin che ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel che. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Salomon: “Rumal rech chi je a banom wa', man a tz'akatisam ta ri c'ulwächinic xukuje' tak ri pixab ri xatintak che qui banic, quinwesaj ri ajawibal chawe, quinya' c'u che jun chque ri pataninel tak awech. Xa' c'u che u tok'obisaxic u wäch ri David, ri a tat, man quinbantaj joropa' k'ij catc'asi' na; quinwesaj c'u na che ri a c'ojol. Pune' c'u man quinwesaj ta ronojel ri ajawibal che: quinya' can jun amak' che, xa c'u che u tok'obisaxic u wäch ri a tat xukuje' ri Jerusalen, ri tinimit ri nu cha'om.” Xuban c'ut ri Ajawaxel chi xwalij jun c'ulel chrij ri Salomon: ri Hadad, jun aj edom, rachalaxic ri ajawinel pa Edom. Aretak ri David xuch'äc ri Edom, ri Joab, ri qui nimal ri ajch'ojab, ri xbe che qui mukic ri xecäm pa ri ch'o'j, xebucämisaj conojel ri achijab ri e c'o pa Edom: Wakib ic' xcanaj chila', e rachil conojel ri aj israelib, c'ä xuq'uis na tzij paquiwi' conojel ri achijab aj Edom. Are c'u ri Hadad, ri c'ä ch'utin pa tak ri k'ij ri', xanimajic xbe pa Ejipt xachilax bic cumal jujun u winakil ri xepatanij ruc' ri u tat. Xebel bic pa Madian xebopan pa Paran, ri xequic'am wi jujun achijab che pataninel tak quech. Xebopan pa Ejipt xquik'alajisaj quib chuwäch paraon, ajawinel re Ejipt, ri paraon xuya' cachoch xukuje' qui wa, xukuje' xusipaj c'u culew. Sibalaj c'u utz xril ri paraon ri Hadad, chi xuya' ri rixnam che rixokil, ri u chak' ri ixok ajawinel Tapens. Ri u chak' ri Tapens xralaj jun u c'ojol ri Hadad ri xcoj Jenubat che u bi', ri xq'uiyisax rumal ri Tapens chupam ri rachoch ri paraon, junam cuc' tak ri kas e ral. Aretak c'u xretamaj ri Hadad pa Ejipt chi xcäm ri David xukuje' xcäm ri Joab ri qui nimal ri ajch'ojab, xubij ri Hadad che ri paraon: “Ya' la chwe, chi quintzelej pa ri wulew.” Ri paraon xutzelej u bixic che: “¿Jas che cawaj cattzelej pa ri awulew? ¿La c'o ta jas cajwataj ta chawe waral wuc'?” Ri Hadad xutzelej u bixic che: “Man c'o ta jas ri cajwataj chwe, quinbochi'n che la, ya' la chwe chi quintzelejic.” Ri Dios xukuje' xubano chi xukuje' ri Rezon cuwalijisaj rib chrij ri Salomon. Ri Rezon u c'ojol ri Eliad ri animajinak chuwäch ri rajaw, ri Hadad-ezer, ri ajawinel re Soba. E u mulin jujun achijab are' c'u qui nimal ri juk'at eläk'omab. Aretak ri David xebucämisaj winak pa Soba, ri Rezon xbe pa Damasc xucoj c'u rib chila' che ajawinel. Xuban u c'ulel che ri Israel joropa' k'ij xc'asi' ri Salomon, are' c'u jun xucoj rib che u banic ri etzelal ri xuban ri Hadad, cäretzelaj c'u u wäch ri Israel. Je c'u wa' ri xuban che roquic che ajawinel pa Siriy. Xukuje' ri Jeroboam, u cojol ri Nabat. Xu walijisaj rib chrij ri ajawinel. Ri Jeroboam rach k'atal tzij ri Salomon, aj tinimit Sered aj ramak' ri Eprain. Ri u nan are jun malca'n ri cabix Zeru che. Ri xbanowic chi ri Jeroboam xuwalijisaj rib chrij ri ajawinel are wa': Ri Salomon cätajin cunojisaj ri siwan ri c'o chunakaj ri u Tinimit ri David, ri u tat, rech cux lianic. Ri Jeroboam are' jun cowilaj achi ri man c'o ta quieb tzij ruc'; aretak c'u xril ri Salomon chi we c'ojol ala ri' sibalaj sac'aj, xucoj paquiwi' conojel ri e rija'lil ri Jose. Pa tak ri k'ijol ri', c'o jun k'ij xel bic ri Jeroboam pa Jerusalen, xuc'ulaj rib pa ri be ruc' ri Ahiy ri k'axal tzij, ri aj Sil, ri u cojom jun c'ac' atz'iak. Xak e quieb xquirik quib pa ri juyub, xuc'am c'u ri Ahiy ri c'ac' atz'iak ri u cojom, xujis pa cablajuj ch'akatak Xubij c'u che ri Jeroboam: “Chebac'ama' lajuj ch'akatak chawe at, rumal rech chi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cubij chawe: ‘Quinwesaj ri ajawibal che ri Salomon quebenya' c'u lajuj amak' chawe. Xa' c'u jun amak' quinya' can che ri Salomon, xa c'u che u tok'obisaxic u wäch ri David xukuje' ri Jerusalen ri tinimit ri nu cha'om chquixo'l tak ri u tinimit ri ramak' ri Israel. Rumal rech chi in u xutum ri Salomon, u chaplem c'u u k'ijilaxic ri Astarte, ixok qui dios ri sidonib; ri Quemos, qui dios ri aj moabib; xukuje' ri Milcom qui dios ri aj amonib. Ri e u banoj man utz ta quebenwilo, man u tz'akatisam ta qui banic tak ri e nu pixab xukuje' tak ri e nu takanic jacha' ri xuban ri David, ri u tat, man quinwesaj ta c'u na ronojel ri ajawibal che, quinya' na can che k'atal tzij joropa' k'ij ri cäc'asi'c, xa c'u che u tok'obisaxic u wäch ri David ri pataninel wech, ri xincha'o, ri xebutz'akatisaj tak ri e nu takomal xukuje' tak ri e nu pixab. Quinwesaj c'u na ri ajawibal che ri u c'ojol, quinjach na chawe; ri u bixic, lajuj amak'. Xa jun amak' quinya' can che ri u c'ojol rech ri u chaj ri David, ri pataninel wech, amak'el canicow chnuwäch pa Jerusalen, ri tinimit ri xincha'o che u jekelibal ri nu bi'. Ri in catinc'am na at, rech catajawin puwi' ronojel ri cawaj, catux ajawinel puwi' ri Israel. We c'u canimaj ronojel ri catintak che u banic quebux c'u colom ri e a banoj chnuwäch, we c'u quebatz'akatisaj tak ri e nu pixab xukuje' tak ri nu takomal, jacha' ri xuban ri David, ri pataninel wech, in quinc'oji' na awuc', quinban na chi quebenjekeba' na ri awalaxic pa ri ajawinic, jacha' ri xinban che ri David; quinjach c'u na ri Israel chawe. Are' c'u ri rija'lil ri David, quinc'äjisaj na qui wäch rumal wa', man c'u re chbe k'ij sak taj.’ ” Rumal c'u rech wa' ri Salomon xutzucuj u cämisaxic ri Jeroboam; xanimaj c'ut ri Jeroboam xbe pa Ejipt, ri cajawin wi ri Sisac, xcanaj c'u can chila' c'ä xcäm na ri Salomon. Ri niq'uiaj u tzijobelil chic ri Salomon xukuje' ri u no'j, xukuje' ronojel ri xubano, e tz'ibatal chupam ri wuj ri caya' wi u tzijobelil ri Salomon. Ri Salomon cawinak (40) junab xajawin pa Jerusalen puwi' ronojel Israel, aretak c'u xcämic xmuk chupam ri u Tinimit ri David, ri u tat. Are' c'u xajawin ri Roboam ri u c'ojol che u q'uexwäch. Xbe c'u ri Roboam pa Siquem xukuje' conojel ri aj Israel che u k'alajisaxic chi are' ajawinel. Xretamaj c'u ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat, ri c'ä c'o pa Ejipt, ri animajininak wi bic chuwäch ri ajawinel Salomon ri xukuje' xjeki' wi canok. Aretak c'u takom chic u siq'uixic, ri Jeroboam xukuje' ronojel ri tinimit Israel xebe che u tzijobexic ri Roboam, xquibij c'u che: “Ri a tat sibalaj c'ax ri xuban chke; are c'u ri camic chawesaj jubik' ri c'axalaj patanijic xukuje' ri c'axalaj eka'n ri u yo'm chkij, catkapatanij c'u na.” Ri Roboam xutzelej u bixic chque: “Jix, chixtzelej c'u ulok che wilic pa oxib k'ij.” Ri winak xebec, are' c'u ri ajawinel Roboam xuta' u no'j chque ri nimak tak tatayib ri xepatanij che ri Salomon, ri u tat, aretak c'asal wa'. Xuc'ot qui chi': “¿Jas ri no'j cäya' alak chwe ri quintzelej na u bixic chque ri winak?” Ri e are' xquitzelej u bixic che: “We cacoj awib che u patanixic we tinimit camic utzalaj tak tzij c'ut ri catzelej u bixic chque, we winak ri' catquipanij na amak'el.” Are' c'u ri Roboam man xuya' ta u xiquin che ri no'j ri xquiya' ri nimak tak tatayib, xane' xuta' chi na u no'j chque ri alabom ri junam u q'uiyic cuc' ri cätajin quetoban ruc', xuc'ot qui chi': “¿Jas ri no'j quiya' ix chwe ri quintzelej u bixic chque we winak ri' ri qui tz'onon chwe chi quinwesaj jubik' ri eka'n ri xuya' ri nu tat paquiwi'?” Ri alabom ri' ri junam qui q'uiyic ruc', xquitzelej u bixic che: “We winak ri' ri qui tz'onon chawe chi chawesaj jubik' ri eka'n ri xucoj ri a tat paquiwi', are jewa' chabij chque: ‘We ri nu tat co xixuchapo, ri in c'o chi na jubik' quixinchapo. We ri nu tat xuya' al eka'n chiwij, ri in quinwalobisaj chi na jubik'; we c'u ri are', tz'um xebucoj che i rapuxic, ri in quixinrapuj na cuc' tak rapubal ri c'o ch'ich' chi qui tza'm.’ ” Churox k'ij xopan chic ri Jeroboam rachil ronojel ri tinimit chuwäch ri Roboam, jacha' ri u bim ri ajawinel chque. Are' c'u ri ajawinel sibalaj c'ax ri xutzelej u bixic chque, man xuya' ta u xiquin che ri no'j ri quibim ri nimak tak tatayib che, are' xuya' u bixic chque ri no'j ri xquibij ri alabom che: chi we ri u tat xuya' jun alalaj eka'n chquij, ri are' cuya' chi na jun chquij ri sibalaj al na, we ri u tat tz'um xebucoj che qui rapuxic, ri are queburapuj na cuc' tak rapubal ri e c'o ch'ich' chi qui tza'm. Ri ajawinel man xuya' ta u xiquin che ri xubij ri tinimit, rumal rech chi u chomam ri Ajawaxel chi je cac'ulmataj wa' rech cätz'akat ri xubij ri Ajawaxel che ri Jeroboam, ri u c'ojol ri Nabat, rumal ri Ahiy, ri aj Sil. Aretak ronojel ri tinimit Israel xrilo chi ri ajawinel man xuya' ta u xiquin chque, je u tzelexic u wäch u tzij wa' xequibano: “¡Man c'o ta kech uj ruc' ri David! ¡Man c'o ta jun echbal ri ka c'amom ta kech ruc' ri u c'ojol ri Isayi! ¡Jix cho tak iwachoch aj israelib! ¡Ri David chebuchajij ri rachalaxic!” Chanim xebe ri aj israelib cho tak cachoch. Are' tak c'ut ri aj israelib ri e jekel chquipam tak ri tinimit ri e c'o pa Juda, ri Roboam xutakej ajawinic paquiwi'. Aretak c'u ri Roboam xutak bic ri Adoram, ri cojom paquiwi' ri winak ri quebanow ri chac ri man tojom taj, ronojel Israel xoc che u cämisaxic chi abaj. Aninak c'ut xpaki'xtax ri ajawinel Roboam chupam ri u carwaj, xanimajic xbe pa Jerusalen. Ri Israel je xuban wa' che resaxic rib chuxe' ri cajawinic ri e rija'lil ri David c'ä camic. Aretak xquetamaj ri aj israelib chi tzelejinak ulok ri Jeroboam, xquitak u siq'uixic rech catac'abax chuwäch ri tinimit, xquirak c'u qui chi' che u bixic chi are' ajawinel puwi' ronojel Israel, man c'o ta jun aj israel xcanaj ta can jic che u ternexic ri rajawinic ri rija'l ri David, xuwi c'u xcanaj ri ramak' ri Juda. Aretak xopan ri Roboam pa Jerusalen, xebumulij jun sient jumuch' mil (180,000) ajch'ojab ri e cha'tal chquixo'l conojel ri quija'lil ri aj Juda xukuje' chquixo'l ri ramak' ri Benjamin, che u tijic u chuk'ab ruc' ri Israel rech cätz'akat ri rajawinic. Are c'u ri Dios xutzijobej ri Semaiy, achi ri pataninel rech ri Dios, xuya' c'u takanic che: “Chabij che ri Roboam (ri u tat ri Roboam are' ri Salomon ri are' ajawinel pa Juda), chabij chque conojel ri aj Juda xukuje' chque ri aj Benjamin, xukuje' che ri u tz'akatil ri tinimit, chi quinya' takanic chque chi maquitij qui chuk'ab cuc' ri cachalal aj israelib. Che tzelej conojel cho tak cachoch, rumal rech chi jewa' ri nu chomam u banic.” Aretak we winak ri' xquita' ri cubij ri Ajawaxel chque, xetzelejic, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel chque. Ri Jeroboam cuban u yaquic ri tinimit Siquem, ri c'o pa tak ri juyub re Eprain, xjeki' c'u chupam. Xuban chi xukuje' u yaquic ri Penuel. Xuchomaj c'ut: “Ri u c'ojol ri David cacuin che u k'axexic ronojel ri ajawibal pa u k'ab, we quebe we winak pa Jerusalen che qui chi'xic tabal tak tok'ob chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Cäbe chi c'u na canima' ruc' ri Roboam, ajawinel re Juda quinquicämisaj c'u na ri' quetzelej c'u na ri' ruc' ri Roboam, rajawinel re Juda.” Chomatajinak chi c'ut, ri ajawinel xtakan che qui banic quieb alaj tak ama'ib wacax re k'an puak, xubij c'u che ri tinimit: “Ix, israelib, sibalaj q'ui mul chic ix petinak pa Jerusalen. E c'o tak we e i diosib ri' ri xixesan ulok pa Ejipt.” Xucoj c'u jun pa Betel, jun chi c'ut xucoj pa Dan. Are' c'u xbanow wa' chi xmacun ri Israel, quebe c'u ri winak pa Betel xukuje' pa Dan che qui k'ijilaxic. Xebuyac c'u tak k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib. Xebucoj c'u cojol tak tabal tok'ob ri quepe pa tak ri e tinimit, ri man e rech ri tinimit aj levitib taj. Xujekeba' c'u roc'owisaxic jun nimak'ij pa ri olajuj (15) rajilabal ri uwajxak ic', jacha' ri nimak'ij ri cäban pa Juda, kas jewa' xuban pa Betel, xebuchi'j tabal tak tok'ob chquiwäch ri alaj tak ama'ib tak wacax ri e u chacabam chila', xebucoj cojol tabal tok'ob ri quec'oji' chupam ri c'olbal ri quek'ijilax wi diosib ri e u walijisam. Jeri', pa ri olajuj (15) rajilabal ri uwajxak ic', ri Jeroboam xebuchi'j tabal tok'ob puwi' ri porobal ri xuyac pa Betel. Are k'ij wa' re ri nimak'ij ri xutiq'uiba' u banic xak pa re wi, xuya' c'u u bixic chi are' wa' ri qui nimak'ij ri aj israelib aj k'ijinelab, kas pa ri k'ij ri' xpaki'c jawije' c'o wi ri porobal che u poroxic c'oc' k'ol. Aretak ri Jeroboam cätajin cuporoj ri c'oc' k'ol puwi' ri porobal, xopan jun k'axal tzij re Juda pa Betel takom bic rumal ri Ajawaxel. Rumal c'ut ri u takanic ri Ajawaxel co xurak u chi' che u c'ulelaxic ri porobal, je xubij wa': “Porobal, porobal: Ri Ajawaxel u bim: ‘Pa ri cajawinic ri e rija'lil ri David calax na jun ac'al, ri cäcoj na Josiy che u bi', ri quebuporoj na pawi' ri e cojol tabal tok'ob paquiwi' ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib ri quequiporoj c'oc' tak k'ol pawi'; pawi' c'ut queporox wi na qui bakil winak.’ ” Kas pa ri k'ij ri', ri k'axal tzij xuya' u bixic jun mayibalalaj etal. Xubij: “Are' mayibalalaj etal wa' ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel: Ri porobal cuban na ch'akatak ri chaj ri c'o puwi' cujabuj na rib.” Aretak ri ajawinel Jeroboam xuta' ri xubij ri k'axal tzij ri cutaklebej na ri porobal ri c'o pa Betel, xulic' ri u k'ab ruc' ri porobal xubij c'ut: “¡Chichapa'!” Are c'u ri u k'ab ri xulic' che u c'utic xche'ar canok man xcuin ta chic xukasaj. Pa ri jok'otaj ri', ri porobal xebuban ch'akatak, are c'u ri chaj ri c'o puwi' xejabunic, je jas ri etal ri yo'm rumal ri u takanic ri Ajawaxel. Xbe c'u u wäch ri ajawinel ruc' ri k'axal tzij xubij che: “Catinbochi'j chi chatch'aw panuwi' ruc' ri Ajawaxel, rech cacunataj ri nu k'ab.” Ri k'axal tzij xubochi'j ri Ajawaxel, xcunataj c'ut ri u k'ab ri ajawinel, xcanaj jacha' ri nabe. Xubij c'ut ri ajawinel che ri k'axal tzij: “Tasaj wuc', jo' cho wachoch, rech catija' juba' a wa, quinya' c'u na jun sipanic chawe.” Xutzelej c'u u bix ri k'axal tzij che ri ajawinel: “Pune ta ne cäya' la pa niq'uiaj che ri achoch la chwe, man quinbe ta na uc' la, mawi quinwa' na mawi' quinuq'uian na chupam we c'olbal ri'; je c'u takanic wa' u yo'm ri Ajawaxel chwe. Xubij chwe: ‘Mat wa'ic, mawi mat uq'uianic, mawi mat tzelej chic pa ri be ri at petinak wi.’ ” Ri k'axal tzij pa jun be chi xbe wi, rech man catzelej ta chic pa ri be ri xpe wi che ropanem pa Betel. Pa ri k'ijol ri' jekel jun k'axal tzij pa Betel ri nim winak chic, ri xetzijox che cumal ri u c'ojol ronojel ri xuban ri k'axal tzij aj Juda pa ri k'ij ri' pa Betel; xukuje' xquibij che ri qui tat ri xubij ri ajawinel. Xc'ot c'u qui chi' rumal ri qui tat: “¿Jachique be xutakej?” Ri e u c'ojol xquibij ri be che ri xtzelej wi ri k'axal tzij aj Juda. Xubij chque ri e u c'ojol: “Chitasa' rij jun bur chwe.” Je c'u xquibano, xquiejen c'ut ri k'axal tzij xuterenej bic ri k'axal tzij re Juda. Xurika' t'uyul chuxe' jun bakit, xuc'ot c'u u chi': “¿La at ri' ri k'axal tzij ri petinak pa Juda?” “In ri',” xcha' che. “Tasaj cho wachoch, chalatija' a caxlanwa awuq'uia' wuc'” xcha' ri k'axal tzij ri nim winak chic. Ri k'axal tzij aj Juda xutzelej u bixic che: “Man cuya' taj quinwachilaj la bic, mawi quinoc ta chupam ri achoch la, mawi quinwa'ic, mawi quinuq'uian ta uc' la chupam we c'olbal ri'; rumal rech chi ri Ajawaxel u yo'm jun q'uiakalicalaj takanic chwe: ‘Mat wa'ic, mawi mat uq'uian waral, mawi mat tzelej chic chupam ri junam be ri xabinibej ulok.’ ” Xucoj c'u u chuk'ab ri nim winak: “In xukuje' in k'axal tzij, xak junam jacha' ri at, jun tako'n rech ri Ajawaxel yowinak takanic chwe chi catinc'am bic cho wachoch che u ya'ic a wa awuq'uia'.” Xa c'u ne banoj tzij ri xuban ri nim winak, ri k'axal tzij re Juda xbe ruc', xwa'ic xukuje' xuq'uian chupam ri rachoch. Aretak c'u e t'uyut'uj pa ri mexa, ri Ajawaxel xuch'abej ri k'axal tzij ri nim winak ri xbanowic chi xtzelej ri k'axal tzij re Juda, ruc' c'u rakoj chi'aj xubij we nim winak ri' che we k'axal tzij ri': “Ri Ajawaxel u bim chi rumal rech chi man xanimaj taj ri takanic ri xuya' chawe, xattzelej c'u che u tijic a wa awuq'uia' jawije' ri xuya' wi takanic chawe chi man cabantaj, man cuxlan ta na ri a cuerp chupam ri qui mukbal tak ri e a mam.” Aretak ri k'axal tzij aj Juda xuq'uis u tijic ri u wa ruq'uia', ri k'axal tzij ri nim winak xutas rij ri bur, xbe c'ut ri k'axal tzij re Juda. Xel c'u ulok jun coj chrij pa ri be xcämisax c'u rumal, ri u cuerp xjile' can pa ri be. Ri bur xukuje' ri coj qui cabichal xecanaj can chuxcut ri cäminak. Xeboc'ow c'u jujun achijab xquil c'ut ri cäminak ri jilin pa ri be, c'ä c'o c'ut ri coj chuxcut. Aretak c'u xebopan pa ri tinimit jawije' ri jekel wi ri k'axal tzij ri nim winak, xquitzijoj ri quilom. Xretamaj, ri k'axal tzij ri nim winak ri xubano chi xtzelej ri jun chic, xurak u chi': “Are' k'axal tzij wa' ri man xunimaj taj ri u takanic ri Ajawaxel. Rumal ri' ri Ajawaxel xujach pa u k'ab jun coj, ri u ch'akatim xucämisaj c'ut, je xelic jas ri xubij ri Ajawaxel che.” Xubij c'u chque ri u c'ojol chi chquitasa' rij jun bur, we alabom ri' je xquibano. Xbe c'ut ri k'axal tzij ri nim winak xurika' ri cäminak jilin pa ri be, c'o ri bur chuxcut xukuje' ri coj man u tijom ta ri cäminak mawi xumuch ta ri bur, ri k'axal tzij ri nim winak xuwalijisaj ri u cuerp ri k'axal tzij re Juda, xuya' chrij ri bur, xtzelejic xuc'am bic chupam ri tinimit che rok'exic u wäch xukuje' che u mukic. Xumuk chupam ri u mukubal, xrok'ej c'ut je xubij wa': “¡Xinban chawe, wachalal!” Aretak c'u muktajinak chic, xubij chque ri e u c'ojol: “Aretak quincämic, chinimuku' chupam ri kas junam mukbal ri xinmuk wi we achi ri' rech ri Dios. Chebiya' ri nu bakil cuc' tak ri rech, cätz'akat c'u na ri' ri xuya' u bixic rumal ri u takanic ri Ajawaxel ri cuc'ulmaj na ri porobal ri c'o pa Betel xukuje' ri qui c'okoxic tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib ri c'o chquipam tak ri tinimit re Samar.” Pune' je xc'ulmataj wa', ri Jeroboam man xuk'il ta rib che u banic ri etzelal ri cubano, xebucoj e cojol tabal tok'ob chquixo'l ri winak chque tak k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak ri diosib. Jachin ri je cäraj cubano, ri Jeroboam quebutas wa' che e cojol tabal tok'ob paquiwi' tak we k'ijilabal ri'. Rumal rech chi je cäban wa' are' xbanowic chi xemacun ri rija'l ri Jeroboam, xukuje' rumal c'u rech wa', xsach qui wäch chi nimalaj conojel. Pa ri k'ijol ri', ri Abiy, ri u c'ojol ri Jeroboam, xkaj che yabilal. Xubij c'ut ri Jeroboam che ri rixokil: “Jät, chaq'uexa' bic awib rech man cäch'obotaj taj chi at ri wixokil, jät c'u pa Sil. Chila' c'o wi ri Ahiy, ri k'axal tzij ri xbin chwe chi in quinux na ajawinel puwi' we nim tinimit ri'. Chac'ama' bic lajuj caxlanwa, lej xukuje' jun xaru' u juyubal räx cab, jät c'u che rilic rech cubij na chawe jas ri cuc'ulmaj na we alaj ala ri'.” Je c'u xuban ri rixokil ri Jeroboam, Xusuc'umaj rib xbe c'u pa Sil, xopan c'u cho rachoch ri Ahiy. Ri Ahiy man cäca'y ta chic, nojimal c'ut cätajin cämoyir rumal ri u rija'l, yo'm c'u retamaxic che rumal ri Ajawaxel chi ri rixokil ri Jeroboam copan ruc' che u ch'obic jas cuc'ulmaj na ri ral, ri kajinak che yabilal. Xukuje' xya' retamaxic che ri cutzelej na u bixic che, xya' c'u u bixic che chi u q'uexom rib copanic. Aretak ri Ahiy xuta' ri u pa rakan ri ixok ri xoc chuchi' ri oquibal, xubij che: “Chatocok, rixokil ri Jeroboam, ¿Jasche caban awib chi at jun chi wi? Ri in bim chwe chi co catinch'abej na, chattzelej ba' chabij che ri Jeroboam chi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, u bim: ‘In xatinwesaj chquixo'l ri winak, xinban c'u chawe chi catux c'amal u be ri nu tinimit Israel. In xinwesaj ri ajawinic chque ri e rija'lil ri David, che u ya'ic chawe. Are c'u ri at man at junamatajinak ta ruc' ri David ri pataninel wech, ri xebutz'akatisaj tak ri e nu takomal, xinuterenej ruc' ronojel ri ranima', ri xebuban utzalaj tak banoj chnuwäch; ri at sibalaj at itzel na chquiwäch ri xec'oji' can nabe chawäch; at, che u yaquic woyowal, e a banom jule' tak diosib chic wächbal tak re räx ch'ich' ri e tzacom pa k'ak', awetzelam c'u nu wäch. Rumal ri' quinc'am ulok ri c'axc'olil paquiwi' ri awija'lil: quinban na chi quecäm conojel ri awija'l achijab pa Israel; mawi jun cac'asi' ta canok. Quebenmes na bic ri e awija'lil, jacha' ta ne ri quinmes qui mes awaj. Ri e awija'lil ri quecäm chupam ri tinimit quetijow na cumal tz'i'; e are' ri quecäm pa ri juyub quetijow na cumal awaj ri e c'o qui xic', in c'ut, ri Ajawaxel, je nu chomam u banic.’ Are' c'u ri at, ixok, chatwalijok jät cho awachoch. Xak xuwi c'u caya' jun awakan chupam ri tinimit, ri alaj ala cacäm na. Ronojel c'ut ri Israel carok'ej na, cämuk c'u na; xuwi c'u rija'lil ri Jeroboam wa' ri cämukic. Chquixo'l c'u conojel ri rija'lil ri Jeroboam, xuwi c'u ri are' u rikom wi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, jubik' ri cäkaj chuwäch. C'äte c'u cucoj na pa Israel jun ajawinel ri cuq'uis na tzij paquiwi' ri e rija'lil ri Jeroboam ri quebajawin ta na, pa ri qui k'ijol. Kas camic cachaptaj bic ri Ajawaxel cutota' na ri Israel jacha' cuban ri nima' quebutota' tak ri aj. Cubok c'u na chupam we utzalaj ulew ri' ri xuya' chque ri e qui mam, cuq'uiaka' c'u c'ä jela' che ri nima' Euprats, rumal rech chi xebuban qui wächbal tak ri Astarte, are c'u xbanow wa' chi xyactaj royowal ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel cujach na ri Israel qui mac quech ri macaj ri xebuban ri Jeroboam xuban c'ut chi xmacun ri Israel.” Xwalij c'ut ri rixokil ri Jeroboam xbe c'ut, xopan pa Tirs; xuwi c'u xuxalk'atij ri apal re ri ja, xcäm ri alaj ala. Ronojel Israel xbe che u mukic xrok'ej c'ut, je xbantajic jas u yo'm u bixic ri Ajawaxel rumal ri k'axal tzij ri Ahiy ri u pataninel. Ri q'uisbal u tzijobelil ri Jeroboam, ri ch'o'j ri xebuban tak xukuje' ri niq'uiaj u tzijoxic chic ri rajawinic, e tz'ibatal chupam ri wuj ri quech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Ri Jeroboam juwinak quieb (22) junab xajawinic, chwi' ri u cämical xajawin ri Nadab ri u c'ojol. Pa Juda cätajin cajawin wi ri Roboam, u c'ojol ri Salomon. C'o chi cawinak jun (41) u junab aretak xuchaplej ajawinic, wuklajuj (17) junab xajawin pa Jerusalen, ri tinimit ri xucha' ri Ajawaxel chquixo'l tak ri tinimit chquixo'l tak ri ramak' ri Israel che u jekelibal ri u bi'. Ri u nan ri Roboam, Naama u bi', aj amon c'ut. Ri e u banoj tak ri Roboam e itzel chuwäch ri Ajawaxel, are c'u c'o na ri oyowal ri xquiya' che chquiwäch conojel ri macaj ri xequiban ri e u mam, xukuje' c'u ri e are' xequiyac k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak diosib xequitac'aba' tak abaj xukuje' tastalicalaj tak cuta'm paquiwi' tak ronojel tac'atak tak juyub xukuje' chquixe' conojel jewejak tak che'. Xukuje' tak ri achijab re ri ulew cäquiban ri qui mac ri nim ch'utin jacha' ta ne che jun k'ijilanic, caquiban c'u conojel ri nimak tak etzelal ri e nak'atisam qui banic cumal ri nimak tak tinimit ri e k'ijilal tak diosib ri e resam bic ri Ajawaxel chquiwäch ri aj israelib. Pa ri uro' junab rech ri rajawinic ri Roboam, ri Sisac, ajawinel pa Ejipt, xwalij ulok che ch'ojinic ruc' ri Jerusalen, xutokij bic ri k'inomal ri c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel. Ronojel xujoc bic, xukuje' xebuc'am bic ri quetecak tak ch'ich' re k'an puak ri xebuban ri Salomon. Ri ajawinel Roboam xebuban quetecak tak ch'ich' re k'an ch'ich' che qui q'uexwäch, xebujach c'u pa qui k'ab ri e quinimal tak ri ajch'ojab ri quechajin ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel. Amak'el c'ut aretak ri ajawinel cäbe pa ri rachoch ri Ajawaxel, quecuc'aj bic ri chajinelab. Quequitzelej chi c'u can chupam ri ja ri e chajital wi. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Roboam xukuje' ronojel ri xubano, e tz'ibatal chupam ri u wuj ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Amak'el xc'oji' ch'o'j chquixo'l ri Roboam ruc' ri Jeroboam, aretak c'u xcäm ri Roboam, xmuk cuc' ri e u mam chupam ri u Tinimit ri David. Ri u nan Naama u bi', aj Amon c'ut. Are c'u xajawin na ri Abiam ri u c'ojol che u q'uexwäch. Ri Abiam xuchaplej ajawinic pa Juda pa ri wajxaklajuj (18) junab rech ri rajawinic ri Jeroboam (ri u tat ri Jeroboam are' ri Nabat). Oxib junab xajawin pa Jerusalen. Maac u bi' ri u nan, u mia'l ri Absalon. Ri Abiam xebuban ri junam tak macaj ri xebuban ri u tat nabe, man xux ta c'u jic ri ranima' che u nimaxic ri Ajawaxel ri u Dios, jacha' ri xuban ri David ri e u mam. Xa' c'u, che u tok'obisaxic u wäch ri David, ri Ajawaxel xuya' c'olbal chi cutakej nicowem ri u chäj pa Jerusalen, aretak xucoj ri u c'ojol puwi' ri tem re ajawibal che can u q'uexwäch xukuje' che co u tac'abaxic ri Jerusalen; ri David utz xbinic xya' c'u u k'ij rumal ri Ajawaxel, mawi jubik' xutas ta rib che u nimaxic u banic ri xtakan wi ri Ajawaxel, xuwi ri etzelal ri xuban che ri Uriy ri aj hitit. Amak'el xc'oji' ch'o'j chquixo'l ri Roboam ruc' ri Jeroboam joropa' k'ij xc'asi' ri Roboam. Xukuje' xc'oji' ch'o'j chquixo'l ri Abiam ruc' ri Jeroboam. Ri q'uisbal u tzijobelil ri Abiam xukuje' ronojel ri xubano, e tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab aj Juda. Aretak c'u xcäm ri Abiam, xmuk chupam ri u Tinimit ri David. Are' chi c'u xajawin ri As ri u c'ojol pa ri u c'olbal. Ri As xuchaplej ri ajawinic pa Juda pa ri juwinak (20) junab rech ri rajawinic ri Jeroboam pa Israel, cawinak jun (41) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri rati't Maac u bi' u mia'l c'ut ri Absalon. Ri e u banoj tak ri As e utz xeril ri Ajawaxel, je xubano jas ri xebuban ri David ri e u mam. Xerokataj bic ri achijab chrij ri ulew ri cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic jacha' ta ne jun k'ijilanic, xeresaj c'u conojel ri e diosib ri xequiban ri e qui mam. Xukuje' xeresaj ri u nimarisaxic u k'ij ri nanaxel ajawinel che ri Maac, ri rati't, rumal chi u takom u banic jun u wächbal ri Asera. Ri As xusachisaj u wäch we wächbal ri', xuporoj c'u pa ri nima' Sedron. Pune' c'u man xebesax taj tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak ri diosib, ri As amak'el xux jic chuwäch ri Ajawaxel, xuya' c'u chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri k'an puak ri sak puak ri u bim are' xukuje' ri u tat chi e rech ri Ajawaxel. Amak'el xc'oji' ch'o'j chquixo'l ri As ruc' ri Baas, ajawinel re Israel. Aretak ri Baas xbe che u banic ch'o'j ruc' ri Juda, utzalaj u tz'apixic rij ri Rama xubano rech man c'o ta jachin catzijoben ri ajawinel re Juda. Xpe c'u ri As xuc'am ronojel ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri c'ä e c'o chupam ri u k'inomal ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri rachoch ri ajawinel, xubij c'u chque ri e rach k'atal tak tzij chi chquic'ama' bic che ri Ben-adad, ajawinel re Siriy, u c'ojol c'ut ri Tabrimon ri' u mam ri Hezion, c'o c'ut ri u jekelibal pa Damasc. Xutak c'u u bixic we takquil ri' che: “Kabana' jun c'ulwächinic awuc', jacha' ri xequiban ri e ka tat. Nu takom bic k'an puak xukuje' sak puak chawe jacha' sipanic. Chatuquij ri c'ulwächinic ri a banom ruc' ri Baas, ajawinel re Israel, quinuya' c'u na can ri' pa jamaril.” Ri Ben-adad xuc'am ri xutak u bixic ri ajawinel As che xebutak c'u bic ri e qui nimakil tak ri e rajch'ojab che qui ch'äquic tak ri tinimit re Israel. Xuch'äc c'ut ri Ijon, ri Dan, ri Abel-bet-Maac, ronojel ri Sineret xukuje' ronojel ri ulew re Neptali. Aretak xretamaj ri Baas, xutanaba' u yaquic ri Rama xtzelej c'u pa Tirs. Are c'u ri ajawinel As xutak u siq'uixic ronojel ri Juda, man c'o ta jun ri ma ta xopanic, xequic'am bic ri abaj ri che' ri cätajin cucoj ri Baas che u tz'apixic ri Rama, ri ajawinel As xebucoj wa' che u tz'apixic ri Jeb re Benjamin xukuje' ri Mizpa. Ri u q'uisbalil ri tz'akatalaj u tzijobelil ri As xukuje' tak ri e u cuinem, ri jastak ri xubano, xukuje' tak tinimit ri xebuyaco, e tz'ibatal chupam ri wuj ri c'o wi ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Pa ri u ri'jobic, xeburik yabil ri e rakan ri As; aretak c'u xcämic xmuk cuc' ri e u mam chupam ri u Tinimit ri David. Are chi xajawin ri u c'ojol che u q'uexwäch, ri Josapat u bi'. Pa ri ucab junab ri rajawinic ri As pa Juda, ri Nadab, u c'ojol ri Jeroboam, xuchaplej ajawinic pa Israel, quieb junab c'ut xbeytaj ri rajawinic. Man utz ta c'ut xril ri Ajawaxel ri e u banoj; xebuban ri junam tak macaj ri xuban ri u tat, ri xbanowic chi xemacun tak ri aj israelib. Are c'u ri Baas, u c'ojol ri Ahiy, ri aj ramak' ri Isacar, xuban jun walijisam ib chrij xucämisaj c'ut pa Jibeton, tinimit aj pilistey ri sutim rij rumal ri Nadab e rachil conojel ri ajch'ojab aj israelib. Ri Baas xucämisaj ri Nadab pa ri urox u junab rech ri rajawinic ri As pa Juda, are' c'u xajawin pa ri u c'olbal. Xuchaplej ajawinic, xebucämisaj conojel ri e rachalaxic ri Jeroboam. Jas ri xuya' u bixic ri Ajawaxel rumal ri Ahiy pa Sil, ri Baas xuq'uis qui cämisaxic conojel ri e rachalaxic ri Jeroboam. Man c'o ta jun xuc'asba' canok. Je c'u xc'ulmataj wa' qui mac quech tak ri macaj ri xuban ri Jeroboam, ri xbanowic chi xemacun tak ri aj israelib, are c'u wa' ri xquiyacbej royowal ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Nadab che ronojel ri xubano, e tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Israel. Amak'el xc'oji' ch'o'j chuxo'l ri As ruc' ri Baas ajawinel pa Israel. Pa ri urox junab rech ri rajawinic ri As pa Juda, ri Baas u c'ojol ri Ahiy, xuchaplej ajawinic pa Tirs puwi' ronojel Israel, juwinak quiejeb (24) junab c'ut xajawinic. Ri e u banoj tak ri Baas man e utz ta xeril ri Ajawaxel, xebuban c'ut ri junam tak macaj ri xebuban ri Jeroboam, ri xbanowic chi xemacun ri aj israelib. Xuya' c'u takanic ri Ajawaxel che ri Jehu, u c'ojol ri Hanani, che u bixic che u c'ulelaxic ri Baas: “Ri in xatinwalijisaj chupam ri puc'uc' ulew xatincoj c'u che c'amal u be ri Israel, ri nu tinimit. Are c'u ri at, xak xatjunamataj ruc' ri Jeroboam, a banom chi macuninak ri Israel, ri nu tinimit. Awalijisam ri woyowal qui mac quech tak ri e a mac. Rumal ri', Baas, quenq'uisa' tzij pawi' xukuje' ri e awachalaxic; xak junam quinban na' chque jacha' ri xinban che ri rech ri Jeroboam (ri u tat ri Jeroboam are' ri Nabat). Apachin ta ne ri awija'lil ri cacäm pa ri tinimit, xa' tz'i' cätijow na; are' c'u ri cacäm na pa ri juyub chicop ri e c'o qui xic' cätijow na.” Ri u q'uisbalil ri Baas, xukuje' ri xubano, xukuje' tak ri e u cuinem, e tz'ibatal chupam ri wuj re ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Israel. Aretak xcäm ri Baas, xmuk pa Tirs. Are' chi c'u xajawin ri u c'ojol chupam ri u c'olbal, ri Ela u bi'. Rumal c'ut ri Jehu ri k'axal tzij, ri u c'ojol ri Hanani, ri Ajawaxel xuya' u bixic ri u c'okoxic ri Baas xukuje' ri rachalaxic, qui mac quech ri itzel tak u banoj ri xebuban chuwäch. Ri Baas xuyac royowal ri Ajawaxel, rumal rech chi ri itzel tak u banoj xejunamataj cuc' ri xebuban ri Jeroboam xukuje' ri e rachalaxic, ri xusachisaj qui wäch. Pa ri juwinak wakib (26) junab ri rajawinic ri As pa Juda, ri Ela, u c'ojol ri Baas, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel pa Tirs, quieb junab c'ut xajawinic; are' c'u ri Zimri, jun rach k'atal tzij ri u cojom paquiwi' pa niq'uiaj chque ri carwaj ri e re ch'o'j, xuban jun walijisam ib chrij. C'o jun k'ij aretak c'o ri Ela pa Tirs, chupam ri rachoch ri Arsa, ri chajil jastak rech, xuq'uianic c'ä xk'abar na. Xak c'u c'ätetal xopan ri Zimri che u cämisaxic, rech cajawin pa ri u c'olbal. Xc'ulmataj wa' pa ri junab juwinak wukub (27) re ri rajawinic ri As pa Juda. Xak xuwi xpaki' ri Zimri puwi' ri tem re ajawibal xuchaplej c'u ajawinic, xebucämisaj conojel ri rachalaxic ri Baas man c'o ta jun achi chque xuc'asba' ta canok, mawi ri rachalaxic, mawi ri junam u wäch ruc', rech man c'o ta jun cuwalijisaj rib chrij. Je c'u wa' xuban ri Zimri che u sachisaxic u wäch ri rachalaxic ri Baas, je jas ri c'okonic ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel puwi' ri Baas rumal ri Jehu, ri k'axal tzij, qui mac tak conojel ri e u mac ri Baas xukuje' ri u mac tak ri Ela ri u c'ojol, are c'u wa' ri xebanowic chi xemacun xukuje' ri aj israelib, xquiwalijisaj c'ut ri royowal ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Ela xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Pa ri juwinak wukub (27) junab re ri rajawinic ri As pa Juda, cätajin c'u caquitij qui chuk'ab ri ajch'ojab aj israelib che u ch'äquic ri qui tinimit ri aj pilisteyib ri Jibeton, ri Zimri xuchaplej ajawinic pa Tirs. Xa' c'u wukub k'ij xajawinic, kas c'u pa ri k'ij aretak ri ajch'ojab ri e c'o che u banic ch'o'j xquetamaj chi ri Zimri xuwalijisaj rib chrij ri ajawinel u cämisam c'ut, conojel c'u ri ajch'ojab ri e c'o pa ri ch'o'j co xquirak qui chi' xquibij chi ri Omri, ri quinimal ri ajch'ojab are' ajawinel pa Israel. Ri Omri xukuje' conojel ri ajch'ojab aj israelib xquitanaba' u banic ch'o'j ruc' ri Jibeton, xebe che u ch'äquic ri Tirs. Aretak xril ri Zimri chi xch'äc ri tinimit, xoc chupam ri to'bal ib ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel, xut'ik k'ak' che ri rachoch c'o ri are' chupam, je c'u u camic wa'. Xc'ulmataj wa' qui mac quech tak ri macaj ri xebubano xukuje' qui mac tak quech ri itzel tak banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, xebuban c'ut ri junam tak macaj ri xebuban ri Jeroboam, ri xebanowic chi xemacun tak ri aj israelib. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Zimri xukuje' ri u walijisaxic rib chrij ri ajawinel Ela, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Israel. Are' c'u ri tinimit re Israel xquiban quieb. Niq'uiaj are' ta xcaj chi ri Tibni, u c'ojol ri Jinat, are' ta ajawinel, jujun chi c'ut are ta xcaj chi are ta ri Omri. Chuq'uisbalil, ri e teren chrij ri Omri are' xech'äcan paquiwi' ri e teren chrij ri Tibni (ri u tat ri Tibni are' ri Jinat). Ri Tibni xcämic, rumal c'u ri' ri Omri xcuinic xcanaj che ajawinel. Ri Omri xuchaplej ajawinic pa Israel pa ri junab juwinak julajuj (31) rech ri rajawinic ri As pa Juda, cablajuj (12) junab c'ut xajawinic, chque wa' xajawin wakib (6) junab pa Tirs. Xulok' pa u k'ab ri Semer ri juyub Samar chi jun sient cawinak job (145) libra ch'akatak tak sak puak, chila' c'u xuyac wi jun tinimit ri xucoj nim tapia chrij ri xucoj Samar che u bi', rumal rech chi ri nabe rajaw ri juyub Semer ri u bi'. Ri e u banoj tak ri Omri itzel xeril ri Ajawaxel, xeboc'ow chi c'u na ri retzelal chquiwäch ri xequiban tak ri ajawinelab ri xeboc'ow nabe chuwäch, xebuban c'ut ri junam tak macaj ri xebuban ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat, ri cumal c'u wa' xubano chi xemacun ri aj israelib, u mac c'ut ri qui k'ijalaxic ri e diosib cumal, xuyac royowal ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Omri xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' tak ri e u cuinem, e tz'ibatal chupam ri wuj ri e c'o wi ri qui tzijobelil tak ri e cajawinelab ri aj Israel. Aretak xcämic, xmuk pa Samar. Are' chi c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal, ri Acab u bi'. Pa ri juwinak wajxaklajuj (38) junab ri rajawinic ri As pa Juda, ri Acab, u c'ojol ri Omri, xuchaplej ajawinic pa Israel. Juwinak quieb (22) junab c'ut xajawin puwi' ri Israel chupam ri tinimit Samar. Man utz ta c'u xril ri Ajawaxel ri u c'aslemal, nim c'u na ri etzelal ri xebuban chquiwäch ri ajawinelab ri xebajawin nabe chuwäch, man xuk'il ta rib che qui banic ri junam tak macaj ri xebuban ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat. Xak c'u xutz'akatisabej chic, xc'uli' ruc' ri Jezabel, u mia'l ri Et-baal, ajawinel pa Sidon, xuya' chi c'u jubik' u wi' rumal ri u k'ijilaxic ri Baal, xuyac c'u jun porobal xukuje' jun rachoch ri Baal pa Samar. Xukuje' xuban jun u wächbal ri Asera, nim na ri yacbal royowal ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chquiwäch ri xquiban conojel tak ri ajawinelab pa Israel ri xebajawin can nabe chuwäch. Pa tak ri u k'ijol ri Acab, ri Hiel, ri aj Betel, xuchap u yaquic ri tinimit Jerico. Aretak xucoj ri u tac'alibal xcäm ri Abiram, ri nabeal u c'ojol, aretak c'u xebucoj tak ri porta, xcäm chic ri Segub, ri u ch'i'p, je xelic jacha' ri xubij ri Ajawaxel rumal ri Josue (ri u tat ri Josue are' ri Nun). Ri Eliy, ri k'axal tzij, ri aj Tisbe, re ri aj ulew re Galaad, xubij che ri Acab: “¡Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri quinpatanij, chi pa tak we junab ri' man cäkaj ta na jäb, mawi cäkaj na räxk'ab c'ä quinbij chi na!” Rumal ri' ri Ajawaxel xubij che ri Eliy: “Chatel bic waral, jät pa ri elebal k'ij, chac'u' c'u awib chuchi' ri nima' Querit, ri c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan. Chila' cuya' cawuq'uiaj awech ri ja' re ri alaj nima', nu yo'm takanic chque ri joj chi quequiya' ri catijo.” Ri Eliy xunimaj ri takanic ri xya' che rumal ri Ajawaxel, xbe c'ut xc'oji' c'u chila' chuchi' ri alaj nima' Querit, pa ri elebal kij che ri nima' Jordan. E are' tak c'ut ri joj quequic'am bic caxlanwa xukuje' ti'j che ak'abil xukuje' pa ri xk'ekal. Ri are' caruq'uiaj rech ri alaj nima'. E oc'owinak chi q'ui k'ij xtzaj ri alaj nima' rumal rech chi man c'o ta jäb cho ri ulew. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Eliy: “Chatwalijok jät pa ri tinimit Sarepta, pa Sidon, chatcanaj can chila'. Nu yo'm takanic che jun malca'n chi catutzuku'.” Xwalij ri Eliy xbe pa Sarepta. Aretak xopan tza'm ja, xtaki' u wäch che jun malca'n ri cätajin cumol u si'. Xusiq'uij, xubij che: “Chabana' tok'ob, chac'ama' ulok jubik' joron pa jun lak che u kumuxic.” Benam cuban che u c'amic, aretak ri Eliy xubij chi che: “Chabana' tok'ob, xukuje' chac'ama' ulok juba' nu caxlanwa.” Ri ixok xutzelej u bixic che: “Quinban jun chinic ri kas cäban na, quincha' rumal ri Ajawaxel ri Dios la chi man c'o ta nu caxlanwa nu chak'ajisam. Man c'o ta chi jas c'o wuc' xuwi jumuk' c'äj ri c'o chupam jun k'ebal xukuje' jubik' aseit ri c'o chupam jun xaru', cätajin c'u quinmol quieb rakan nu si' che u chak'ajisaxic che ri wal xukuje' chwe in. Xuwi c'u cätijtaj wa' kumal, cujcäm na rumal numic.” Ri Eliy xutzelej u bixic che: “Maxe'j awib. Jät jasuc'umaj ri a bim. Nabe c'u chabana' jun alaj nu lej ruc' ri c'äj ri c'o awuc'; chac'ama' ulok chwe, c'äte chi c'u chebabana' niq'uiaj chic chawe at xukuje' che ri awal. Rumal rech chi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, u bim chi man caq'uista na' ri c'äj ri c'o chupam ri k'ebal mawi ri aseit ri c'o chupam ri xaru' c'a pa ri k'ij aretak ri Ajawaxel cuban na chi cäkaj ri jäb puwi' ri uwächulew.” Xbe ri malca'n che u banic ri xtak che u banic rumal ri Eliy. Q'ui c'ut k'ijol ri ixok rachil ri ral xukuje' ri Eliy xc'oji' qui wa'. Man xq'uis ta ri c'äj ri c'o chupam ri k'ebal mawi ri aseit ri c'o chupam ri xaru', je jacha' ri u bim ri Ajawaxel rumal ri Eliy. Oc'owinak chi c'u jun k'ijol xkaj ri ral ri malca'n che jun yabil, sibalaj c'u nimatajinak ri u yabilal chi man cuxlab ta chic. Xubij c'ut ri malca'n che ri Eliy: “¿Jas wech in uc' la, achi ri pataninel rech ri Dios? ¿La lal petinak che u walijisaxic ri nu mac panuwi' cäban c'u la chi cacäm ri wal?” “Chac'ama' ulok ri awal chwe” xcha' che ri ixok. Xuc'am c'u pa u k'ab ri malca'n, xupakaba' pa ri ja ri yo'm che xuk'oyoba' puwi' ri u ch'at. Co c'u u ch'abexic ri Ajawaxel xubano: “Ajawaxel xukuje' nu Dios, ¿la cäya' ta c'u na la we malca'n ri' pa bis ri in c'o chupam ri rachoch, cäban c'u la chi cacäm ri ral?” Oxmul c'ut xujupuba' rib puwi' ri alaj ala, co c'ut u ch'abexic ri Ajawaxel xubano: “Ajawaxel xukuje' nu Dios, ¡quinbochi'n che la chi chtzelej la ri u c'aslemal we alaj ala ri'!” Ri Ajawaxel xuc'amowaj ri u bochi'nic ri Eliy, xuban c'ut chi xc'astaj ri alaj ala. Ri Eliy xuc'am ri alaj ala, xukasaj bic chupam ri ja ri c'o iquim, xujach c'u pa u k'ab ri u nan, xubij c'u che: “¡Chawila', c'asal ri awal!” Ri ixok xutzelej u bixic che: “Camic weta'm chi kastzij lal jun achi ri c'o ri Dios uc' la xukuje' chi ri cabij la are' ri kastzij ri Ajawaxel.” Xbin ri k'ijol, oc'owinak chi oxib junab, ri Ajawaxel xuch'abej ri Eliy xubij c'u che: “Jät, jac'utu' awib chuwäch ri Acab, quintak c'u na jäb puwi' ri ulew.” Xbe c'ut ri Eliy xuc'utu' rib chuwäch ri Acab. Ri wi'jal ri c'o pa Samar man ch'ijtajel taj. Ri Acab xusiq'uij ri Abdiy ri chajil re ri jastak rech, ri cäk'ijilan che ri Ajawaxel ruc' nim ilic aretak c'ut, ri Jezabel xuchaplej qui cämisaxic ri e k'axal u tzij ri Ajawaxel, ri Abdiy xebumol jun sient chque, aretak c'u xbantaj cak'at chque pa cawinak tak lajuj (50, 50), xebuc'u' pa tak pec, xebutzuk c'u chila'. Ri Acab xubij che ri Abdiy: “Jo', jekabinibej ri ulew xukuje' conojel ri e u q'uiyibal tak ja' xukuje' tak ri nima', cakil c'ut we cujcuinic quekarik echa' che qui c'asbaxic tak ri quiej xukuje' tak ri mulayib. We man je cakaban wa', man e c'o tak ka quiej ri' quecanajic.” Je c'u ri', xequijach tak ri c'olbal chquiwäch ri rajawaxic qui binibexic cumal, ri Acab xbe pa jun be ri Abdiy pa jun chic. C'o chic pa ri be xel ulok ri Eliy che u c'ulaxic ri Abdiy, aretak xuch'ob u wäch xumej rib chuwäch, xurak u chi': “¡Are ba' ri wajaw Eliy!” “Je', in ri',” xcha' ri Eliy. Xubij chi che: “Jät jabij che ri awajaw chi in c'o waral.” Ri Abdiy xutzelej u bixic che: “¿Jas ri nu mac ri nu banom chi quinjach la pa u k'ab ri Acab quinucämisaj ta c'ut? Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri Ajawaxel ri Dios la chi man c'o ta nim tinimit mawi ajawibal ri ma ta u takom ta wi tzucuxic la ri wajaw; aretak c'u caquitzelej u bixic chi man lal c'o ta chila', ri wajaw quebutakchi'j che u bixic chi quinban na ri chi'nic ri kas cäban na che chokok chi man rikom ta la. ¡Cäbij c'u la chwe camic chi quinbec, quinya' u bixic che ri wajaw chi lal c'o waral! Ri quec'ulmatajok chi, aretak quintas wib chwäch la, ri ruxlabal ri Ajawaxel cac'am la bic rumal pa jun c'olbal chic ri man weta'm taj. Aretak quinya' u bixic che ri Acab, man c'u cärik ta la rumal, quinucämisaj c'u na. We pataninel ech la ri', c'ä pa ri rac'alal ulok, amak'el u yo'm u k'ij ri Ajawaxel. ¿La ma ta tzijom che la ri xinbano aretak ri Jezabel cätajin quebucämisaj ri e k'axal u tzij ri Ajawaxel? Xebenc'u' c'u jun sient chque, xebennim xukuje' pa tak k'at re cawinak tak lajuj (50, 50) chquipam quieb pec, xebentzuk c'u chila'. ¿La cäbij c'u la camic chi quinbec, quenbij na che ri wajaw chi lal c'o waral? ¡Quinucämisaj na!” Ri Eliy xutzelej u bixic che: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri cätajin quinpatanij, chi kas camic quinc'ut na wib chuwäch ri Acab.” Ri Abdiy xbe che u rikic ri Acab che u bixic che, xbe c'ut ri Acab che u rikic rib ruc' ri Eliy. Aretak xrilo xubij che: “¿At ba' ri' ri cätajin caban c'ax che ri Israel?” “Man in taj ri cätajin quinban c'ax,” xcha' ri Eliy, “xane' lal xukuje' ri e winak la, rumal ri qui ya'ic can tak ri e u takomal ri Ajawaxel xquiya' c'u k'ijilanic chque ri jalan tak qui wächbal ri Baal. Ya' ba la takanic camic chi chequimulij conojel ri aj israelib puwi' ri juyub Carmel, quecachilaj ri quiejeb sient ruc' cawinak lajuj (450) e k'axal u tzij ri Baal, ri quiejeb sient (400) k'axal u tzij ri Aser, ri quebutzuk ri Jezabel.” Ri Acab xutak qui siq'uixic conojel ri aj israelib, xukuje' xebumulij conojel ri e k'axal u tzij ri Baal puwi' ri juyub Carmel. Xkeb c'u ri Eliy cuc' conojel ri tinimit, xubij: “¿C'ä jampa' lo ri quitakej na c'olem chquixo'l we quieb chomanic ri'? We ri Ajawaxel are' ri kas Dios, chiterenej ba' ri are, we c'u are ri Baal, rajawaxic are chiterenej wa'.” Ri tinimit man c'o ta jas xutzelej u bixic. Xutakej c'u u bixic ri Eliy: “Xuwi ri in ri in k'axal u tzij ri Ajawaxel ri in c'asal canok, are c'ut ri e rech ri Baal e c'o quiejeb sient ruc' cawinak lajuj (450) k'axal u tzij. Are' c'u ri camic, cheyok quieb ama'ib tak wacax chke, ri aj Baal quicha' c'u jun quech, quiperejij c'ut quiya' c'u puwi' ri si' maquit'ik c'u k'ak' chuxe'. Are c'u ri in, quinsuc'umaj ri jun wacax chic, quinya' c'u puwi' ri si', man quint'ik ta c'u k'ak' chuxe'. Are' c'u ri ix chebinataj tak ri i diosib, are c'u ri in quinnataj na ri Ajawaxel, are' c'u ri Dios ri cutak ulok k'ak', are kas Dios wa'.” “¡Utz we chomanic ri'!” xcha' conojel ri tinimit. Xubij c'ut ri Eliy chque ri e k'axal u tzij ri Baal: “Chicha' jun chque ri quieb ama'ib wacax, chisuc'umaj nabe, sibalaj c'u ya' ix q'ui che u banic. Chinataj c'ut ri i dios, mit'ik c'u k'ak' chuxe'.” We winak ri', xquic'am c'ut ri ama' wacax ri xjach pa qui k'ab, xquisuc'umaj c'ut, kas ak'abibal c'ä tiq'uil k'ij xquinatala' ri Baal. Je xquibij wa: “¡Chujach'abej Baal!,” xech'opilaj c'u chrij ri porobal ri xquibano, man c'o ta c'u jun ch'abal xech'abenic. Aretak tiq'uil k'ij chic, ri Eliy xretz'bej qui wäch je xubij wa' chque: “Sibalaj co chi raka' i chi', are' c'u ya' jun dios. We ne xa' latz' u wäch, o cätajin quebuban tak u patan, cäraj ne benak che u takquil. ¡Cäraj ne kajinak che waram, rajawaxic c'u na u c'asuxic!” Quitakem u rakic qui chi', quequicoj tak ch'ich' che u soquic quib xukuje' quequichuk'ula' tak quib, jas ri qui nak'atisabal ri caquibano, c'ä xcatinisaj na quib pa quic'. Xoc'ow c'ut ri tiq'uil k'ij, xquitakej c'u na u rakic qui chi' je ta ne qui banic ch'u'j c'ä xurik na ri jok'otaj che u chi'xic ri tabal tok'ob, man c'o ta jun tzelebal wächaj xya' ta chque. ¡Man c'o ta jachin xtzelen ta u wäch qui tzij mawi c'o ta xtatabenic! Xubij c'u ri Eliy chque conojel ri winak: “Chixkeb ulok wuc'.” Conojel ri winak xekeb ruc', xuchaplej c'u u yaquic ri porobal ri rech ri Ajawaxel, ri tzakinak. Xebuc'am cablajuj (12) abaj, je jas ri cajilabal ri cablajuj ramak' ri Jacob, ri xbix che rumal ri Ajawaxel chi cäbinax na Israel che, xebucoj c'u wa' che u yaquic jun porobal rech ri Ajawaxel; xuc'ot c'u jun u be ja' chrij ri porobal, ri cuch'ij juwinak wajxaklajuj (38) libra trico, aretak c'u nuc'utajinak chic ri si', xuperejij ri ama' wacax xuya' c'u puwi' ri si'. Xubij c'ut: “Chebinojisaj quiejeb k'ebal ja' chebik'ija' c'u puwi' ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic cärachilaj ri si'.” Xutak c'u u camulixic xukuje' urox mulixic, je c'u xquiban ri winak. Ri ja' xbin chrij ri porobal, xunojisaj c'u ri u be ja'. Xopan c'ut ri jok'otaj che u chi'xic ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, ri Eliy ri k'axal tzij xkebic co xch'awic: “¡Ajawaxel, u Dios ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Israel: bana' la chi camic quetamatajic chi lal ri u Dios ri Israel, xukuje' chi ri in in pataninel ech la, xukuje' chi quinban wa' rumal rech chi in takom la che u banic! ¡Ajawaxel ya' la ulok ri quintz'onoj che la, ya' la ulok ri quintz'onoj che la; rech caquetamaj we winak ri' chi lal Dios, xukuje' chi quesiq'uij la chi chetzelej chi uc' la!” Pa ri jok'otaj ri', ri u k'ak' ri Ajawaxel xtzak ulok chicaj, xuporoj c'ut ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, ri si', tak ne ri abaj, ri puc'uc' ulew, xukuje' xutzajtzobisaj ri ja' ri c'o pa ri u be ja'. Aretak xilitaj wa', conojel ri winak xquimej quib c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew, xquibij c'ut: “¡Ri Ajawaxel are' ri Dios, ri Ajawaxel are' ri Dios!” Xubij c'ut ri Eliy chque: “¡Chebichapa' tak ri e k'axal u tzij ri Baal! ¡C'o jun manimajic!” Xechap cumal ri winak, ri Eliy xebuc'am bic chuchi' ri alaj nima' Sison, chila' c'u xuk'at wi qui kul. Xubij c'ut ri Eliy che ri Acab: “Oj la uq'uian la xukuje' che u tijic wa la, cätataj chi c'ut ri u tililem ri jäb.” Ri Acab xbe che u tijic u wa ruq'uia'. Are c'u ri Eliy xpaki' c'ä puwi' ri juyub Carmel, xt'uyic c'ut c'ä xuya' na ri u palaj xo'l ri u ch'ec, xubij che ri pataninel re: “Jät chateca'y c'u chusuq'uil ri plo.” Xbec, xca'yic, xubij c'ut: “Man c'o ta jas c'olic.” Ri Eliy xuya' takanic che: “Wukub mul chabana'.” Chuwukub mul xubij ri pataninel re: “¡Jela', cätajin capaki' ulok puwi' ri plo jun alaj sutz' junam u nimal ruc' jun u k'ab jun winak!” Xubij c'ut ri Eliy che: “Jät, jabij che ri Acab chi chusuc'umaj ri u carwaj, oj c'u chanim rech mak'atitaj rumal ri jäb.” Ri Acab xpaki' chupam ri u carwaj xbe c'u pa Jezreel. Xak c'äte tal, xk'ekumar ri u wäch ri caj cumal ri sutz' xukuje' quiakik', xkaj jun nimalaj jäb. Are' c'u ri Eliy, xya' u chuk'ab rumal ri Ajawaxel; xuwi c'u xusuc'umaj ri ratz'iak, xa xxiq'uin c'ä pa Jezreel nabe c'ut xopan chuwäch ri Acab. Ri Acab xutzijoj che ri Jezabel ronojel ri xuban ri Eliy. Xukuje' ri xuban che u k'atic qui kul conojel tak ri e k'axal u tzij ri Baal. Ri Jezabel xutak jun tako'n che u bixic che ri Eliy: “¡We ri at at Eliy, ri in in Jezabel! Chiquiya' c'u c'axalaj c'äjisabal wächaj ri diosib chwe, we je tak wa' chwek, ma ta je nu banom chawe je jas ri xaban chque we e k'axal tzij ri'.” Ri Eliy aretak xuta' chi xak quieb tzij puwi', che c'u u to'ic ri u c'aslemal, xbe pa Beerseb ri c'o pa Juda chila' c'u xuya' wi can ri pataninel re. Xbe c'ut chupam ri chaki'j uwo sak, jun k'ij c'ut xbinic, c'ä chuq'uisbalil xet'uyul chuxe' jun alaj che' ri nimak u xak. Sibalaj xurayij ri u cämical, xubij: “¡Chubana' wa', Ajawaxel! ¡Chesaj la ri nu c'aslemal, ri in man are ta in utz na chquiwäch ri e nu mam!” Xk'oyi' c'u chila', chuxe' ri alaj che' ri nimak u xak, xc'amataj che waram. Xopan c'u jun tako'n aj caj xuchapo xubij che: “Chatwalijok chatwok c'ut.” Xca'y ri Eliy pa tak u xcut, xtaki' c'u u wäch che jun lej ri c'o chuxcut ri u jolom ri chak'ajisam puwi' rachak k'ak' xukuje' jun xaru' joron. Xwalij c'ut. Xwa'ic xukuje' xuq'uianic; xk'oyi' chi c'u jumul. Xpe chi c'ut ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel chucamul, xuchapo, xubij che: “Chatwalijok, chatwok c'ut, sibalaj c'u naj c'o wi chawe ri catbe wi na.” Xwalij ri Eliy, xwa'ic xukuje' xuq'uianic. Ri wa ja' ri xutijo are' xyo'w u chuk'ab che u banic ri cawinak k'ij xukuje' cawinak ak'ab binem ri xubano c'ä xopan na pa Horeb, ri u juyub ri Dios. Aretak xopanic, xoc chupam jun pec, chila' xroc'owisaj wi ri chak'ab. Xch'abex c'u rumal ri Ajawaxel, xubij c'u che: “¿Jas caban waral Eliy?” Ri are' xutzelej u bixic: “Nu no'm nimalaj achixomanic che la, Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, rumal rech chi ri aj israelib qui xutum canok ri c'ulwächinic la xukuje' e qui wulim tak ri porobal ri e ech la, ch'ich' c'ut xequicoj che qui cämisaxic tak ri e k'axal tzij la. Xuwi ri in in canajinak canok, cätajin c'u quintzucuxic che resaxic ri nu c'aslemal.” Ri Ajawaxel xubij c'u che: “Chatel ulok chisak, chatac'aba' c'u awib chnuwäch, puwi' ri juyub.” Coc'ow ri Ajawaxel, jun cowilaj quiakik' c'ut ri sibalaj c'o u chuk'ab xujak'ij ri c'ache'laj, xebupaxij ri nimak tak abaj chuwäch ri Ajawaxel; ri Ajawaxel man c'o ta chupam ri quiakik'. Chrij c'ut ri quiakik' xpe chi jun nimalaj cabrakan; ri Ajawaxel mawi c'o chupam ri nimalaj cabrakan. Chrij ri nimalaj cabrakan xpe jun k'ak'; mawi c'u c'o ri Ajawaxel chupam ri k'ak'. Chrij ri c'u ri k'ak' xtataj jun ch'uch'ujalaj uxlabic ri xak nojimal cätatajic. Aretak xuta' ri Eliy, xuch'uk ri u palaj ruc' ri u k'u', xel ulok xcanaj chuchi' ri pec. Xopan c'u jun ch'abal ruc' ri je xubij wa' che: “¿Jas caban chi' Eliy?” Ri are' xutzelej u bixic: “Nu no'm jun nimalaj achixomanic che la, Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, rumal rech chi ri aj israelib qui xutum canok ri c'ulwächinic la, e qui wulim tak ri porobal ri e ech la, ch'ich' c'ut xequicoj che qui cämisaxic tak ri e k'axal tzij la. Xuwi ri in in canajinak canok, cätajin c'u quintzucuxic che resaxic ri nu c'aslemal.” Xubij c'ut ri Ajawaxel che: “Jät, chattzelej pa ri be ri xatpe wi chatoc'ow chupam ri chaki'j uwo sak re Damasc. Chatasa' c'ut ri Hazael jacha' che ajawinel pa Siriy, are' c'u ri Jehu, ri' u mam ri Nimsi, jacha' che ajawinel pa Israel; ri Elisey, u c'ojol ri Sapat, aj tinimit re Abel-mehol, chatasa' che a q'uexwäch. Je c'u ri', ri man cakaj ta pa ri u pa u chi' ri u ch'ich' re ch'o'j ri Hazael, cacämisax na rumal ri Jehu, jachin c'ut ri man cakaj ta pa ri u chi' ri u ch'ich' re ch'o'j ri Jehu, cacämisax na rumal ri Elisey. Quebenya' c'u na can, pa Israel wukub mil (7,000) winak ri man e xuculinak ta chuwäch ri Baal mawi qui tz'uman.” Ri Eliy xel bic chila' xurik c'ut ri Elisey ri cätajin cuban c'upuj, e benak cablajuj c'ulaj wacax chuwäch, kas are' c'u u c'aninak bic ri q'uisbal c'ulaj. Ri Eliy xkeb chuxcut, xuq'uiak c'ut ri u k'u' chrij. Ri Elisey chanim c'ut xebutzokopij can ri wacax, xxiq'uin chrij ri Eliy, xubij c'u che: “Chinaweyej na quentz'umaj na can ri nu tat xukuje' ri nu nan, che qui ya'ic canok, catin terenej c'u na.” “Cuya' catbec” xcha' ri Eliy, “masach c'u pa jolom ri nu banom chawe.” Ri Elisey xutas rib chrij ri Eliy, xbe c'ut xebuc'am quieb ama'ib tak wacax xebupilo, xuban si' che ri queka'bal ri wacax xubol ri ti'j, xebutzuk c'u can ri winak. C'äte c'u ri' xteri' bic chrij ri Eliy xcanaj c'u che u patanixic. Ri Ben-adad, ajawinel re Siriy, xebumulij conojel ri e rajch'ojab, xukuje' juwinak cablajuj (32) tak ajawinel ri qui yo'm qui tzij ruc', e cuc'am tak ri qui quiej xukuje' tak ri qui carwaj que ch'o'j, xpe chunakaj ri Samar xusutij rij, xch'ojin c'u ruc'. Xebutak c'u ulok tako'n che we tinimit ri' rech quelquibij che ri Acab, ajawinel re Israel: “Ri Ben-adad cubij: ‘Ri e a k'inomal e wech in, xukuje' tak ri awixokilab xukuje' ri je'licalaj tak a c'ojol.’ ” Ri ajawinel re Israel xutzelej u bixic: “Je' jacha' ri bim la, ajawinel, in xukuje' ronojel ri c'o wuc' ech la.” Ri e tako'n xebe chi jumul che rilic ri Acab, xquibij c'u che: “Ri Ben-adad cubij: ‘Nu takom chi bic u bixic chawe chi quebaya' na ri e a k'inomal chwe, ri e awixokilab, ri a c'ojol tak. Je tak c'u wa' chwek quebentak chi na bic ri e qui nimal tak ri wajch'ojab che rilic ri awachoch xukuje' tak ri cachoch ri e a wach k'atal tak tzij, ronojel c'ut ri cäkaj chquiwäch caquiban na quech che.’ ” Ri ajawinel re Israel xutak qui siq'uixic ri nimak tak tatayib ri e c'o pa ri ulew, xubij c'u chque: “Ri ix qui ch'obo, chi we achi ri' cätajin cutzucuj u banic c'ax chwe, man nu k'ilom ta c'u wib che qui jachic tak ri wixokilab pa u k'ab, ri e nu c'ojol xukuje' tak ri e nu k'inomal. Mätatabej la mawi moc la il che ri cubij” xecha' ri nimak tak tatayib xukuje' conojel ri winak. Xubij c'ut ri Acab chque ri e u tako'n ri Ben-adad: “Chibij che ri ajawinel ri wajaw chi quinban na ri xutak u bixic chwe nabe, man cuya' ta c'ut quinban ri cutok'ij chi chwe camic.” Ri e tako'n xquic'am bic ri xtzelex u bixic chque che ri Ben-adad, ri Ben-adad xutak u bixic che ri Acab: “¡C'axalaj u c'äjisaxic nu wäch chquibana' ri diosib, chi ri puc'uc' ulew ri c'o pa Samar man cubana' taj chi ri e c'o wuc' caquic'am ta jutak muk' quech!” Ri xutak chi c'u u bixic, ri ajawinel re Israel che: “Man cänabejisax ta c'u apan u bixoxic ri ch'äcanic nabe.” Aretak xeyok ri tzelebal wächaj che ri Ben-adad, cätajin cak'abar cuc' niq'uiaj tak ajawinelab chic chquipam tak ri cäbal ri xak aninak qui yaquic banom. Xubij chque ri e qui nimakil tak ri rajch'ojab: “¡Jix che ch'o'j!” Conojel c'ut xquisuc'umaj quib che u banic ch'o'j ruc' ri tinimit. Xopan c'u jun k'axal tzij ruc' ri Acab, rajawinel ri Israel, xubij che: “Ri Ajawaxel u bim: ‘Pune quebawil we tinimit c'ulel ri', in quebenjach na pa a k'ab camic, rech cawetamaj chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” “¿Jachin c'u ri quejachow pa nu k'ab?” xcha' ri Acab. “Ri Ajawaxel u bim chi e are' ri c'ojolab ri quetoban cuc' ri k'atal tak tzij ri quetakan pa tak ri tinimit,” xcha' ri k'axal tzij. “¿Jachin c'u lo ri cäticow ri ch'o'j nabe?” xcha' chi na ri Acab. “Lal,” xcha' ri k'axal tzij. Xpe ri Acab xebusolij ri alabom ri quetoban cuc' ri k'atal tak tzij ri quetakan pa tak ri tinimit, ri e quieb sient ruc' juwinak cablajuj (232), xukuje' conojel ri cajch'ojab ri aj israelib, ri e wukub mil (7,000) achijab. Xebel bic pa tiq'uil k'ij, are' c'u ri Ben-adad xukuje' ri juwinak cablajuj (32) ajawinelab ri qui junam qui wäch ruc' quitakem k'abaric pa tak ri qui cäbal ri xak aninak qui yaquic banom, are' c'u xenabej ri e to'l tak quech ri k'atal tak tzij, ri quetakan pa tak ri tinimit. Aretak xya'taj u bixic che ri Ben-adad chi e c'o jujun achijab xebel ulok pa Samar, xuya' takanic: “¡We e elinak ulok che jamaril o che u banic ch'o'j, e c'aslic, quinwaj chebic'ama' ulok chnuwäch!” Xebel bic ri to'l tak quech ri e k'atal tak tzij ri quetakan pa tak ri tinimit chupam ri tinimit, e terenetal cumal ri ajch'ojab. Chquijujunal c'ut xucämisaj jun c'ulel, xebanimaj c'ut ri aj siriyab. Xebokatax c'ut cumal ri aj israelib, are' c'u ri Ben-adad ri cajawinel ri aj Siriy, xuquiejej ri u quiej xanimajic jun xerachilaj niq'uiaj ajch'ojab ri e c'o qui quiej. Ri ajawinel c'ut re Israel xucoj u chuk'ab xebumajij tak ri quiej xukuje' tak ri carwaj re ch'o'j, nim c'ut ri ch'äcanic ri xuban chque ri aj siriyab. Xopan chi c'ut ri k'axal tzij ruc' ri ajawinel re Israel, xubij c'u che: “Choj la, chemulij chi la niq'uiaj ajch'ojab la, chbana' la utz u chomaxic ri rajawaxic u banic umal la; rumal rech chi aretak cätz'akat jun junab ri ajawinel re Siriy cäpe chi jumul che u banic ch'o'j uc' la.” Ri e qui nimakil tak ri e rajch'ojab ri ajawinel re Siriy xquibij wa' che: “Ri e qui diosib ri aj israelib e diosib quech tak ri c'ache'laj; rumal ri' uj qui ch'äcom. We ta c'u cujch'ojin cuc' pa ri lianic, chila' kas quekach'äc wi na. Ri rajawaxic cäban la are' ri quesaxic tak ri ajawinelab chupam tak ri qui c'olbal, are' c'u checojo' la qui nimal tak ajch'ojab chupam tak ri qui c'olbal, chesuc'umax chi niq'uiaj ajch'ojab jacha' ri xech'äctajic jun quiej che u q'uexwäch jun quiej jun carwaj che u q'uexwäch jun carwaj. Cäkatij c'u na ka chuk'ab cuc' chupam ri lianic, man c'o ta c'u queblan c'uxaj quekach'äc na.” Ri Ben-adad utz xuta' ri xbixic xutakej c'u u banic. Oc'owinak chi c'u jun junab ri Ben-adad xebusolij ri aj Siriy xek'ax c'u pa Apec che u tijic qui chuk'ab cuc' ri Israel. Xukuje' ri aj israelib xequisolij ri e cajch'ojab xequiya' c'ut ri cajwataj chque, xebe c'u che u rikic quib cuc' ri aj siriyab. Aretak qui mulin chi quib chquiwäch ri aj siriyab, xak e alicha' je ta ne ri quepe catzobaj q'uisic', are c'u ri aj siriyab qui latz'obem ronojel ri ulew. Xopan c'ut jun k'axal tzij ruc' ri ajawinel re Israel, xubij c'u che: “Jewa' cubij ri Ajawaxel: ‘Rumal rech chi qui bim ri aj siriyab chi ri in in jun dios quech ri c'ache'laj, chi ri in man in jun dios taj c'ut quech ri beya', quebenjach we q'uialaj winak ri' pa a k'ab. Jeri' cawetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Wukub k'ij, ri aj siriyab xukuje' ri aj israelib xak xec'oji' chupam ri qui kajebal, xuc'ulaj rib qui wäch, chuwuk k'ij c'ut xchaptaj ri ch'o'j. Pa ri k'ij ri' ri aj israelib xequicämisaj jun sient mil (100,000) ajch'ojab aj siriyab ri xak quebin chcakan. Ri niq'uiaj ajch'ojab chic ri e qui tza'akat ri xecämic xebanimajic xeboc chupam ri tinimit Apec, are' c'u ri nim tapia ri c'o chrij ri tinimit xwulij paquiwi' ri juwinak wukub mil (27,000) achijab ri xa e animajinak ulok. Ri Ben-adad are' jun xanimajic, xopan pa ri tinimit xuc'u'la' rib chi' tak ja. Ri e qui nimal tak ri rajch'ojab xquibij che: “Ka tom u tzijol chi ri e cajawinelab tak ri aj israelib e tok'obisal tak wächaj; je chkabana' wa' chekacojo' bic wakawoj tak atz'iak xukuje' jun colob re jitz'abal chkakul, je katac'aba' c'u kib chuwäch ri ajawinel re Israel, che rilic we cusach ka mac ma ta c'u cujucämisaj.” Xequicoj c'ut wakawoj catz'iak xukuje' jun colob re jitz'abal chiquikul, xequitac'aba' c'u quib chuwäch ri ajawinel pa Israel, xquibij c'u che: “Ri Ben-adad cäbochi'x la rumal chi sacha' la ri u mac, macämisaj la.” Ri Acab xutzelej u bixic: “¿La c'ä c'aslic? ¡Chwe in je ta ne ri wachalal!” Ri achijab sibalaj utz xquita' wa' jachin jun c'utbal, xquichap c'ut ri tzij ri xubij xquitzelextaj c'ut u bixic che: “¡Ri Ben-adad achalal la!” “¡Jix ba' che u c'amic ulok!” xcha' ri Acab chque. Ri Ben-adad xutac'aba' rib chuwäch ri Acab, ri Acab xupakaba' pa ri u carwaj. Xubij c'ut ri Ben-adad che: “Quebentzelej na ri tinimit tak ri xebutokij ri nu tat che ri awech at; ri at cuya' caban a ch'äcoj pa Damasc, jacha' ri xuban ri nu tat pa Samar.” “In, quinya' nu tzij, catintzokopij bic,” xcha' ri Acab. Jewa' ri xbanic, ri Acab xuban jun c'ulwächinic ruc' ri Ben-adad, xutzokopij c'u bic. C'o c'u jun achi ri are' jun cuc' ri jumulaj k'axal tzij xubij che jun rachil, rumal u takanic ri Ajawaxel: “¡Chabana' jun tok'ob chinasoco'!” Man xraj ta c'ut ri rachil. Xubij c'ut ri k'axal tzij che: “Rumal c'u rech chi man xanimaj ta ri u takanic ri Ajawaxel, cäpe na jun coj chawij xuwi catas awib chwij.” Kas c'u tzij, xuwi xel bic wa' chuwäch ri k'axal tzij, xel ulok jun coj che u c'ulaxic, xcämisax c'u rumal. Xurik chi c'u jun achi ri k'axal tzij, xukuje' xubij chi che chi chusoco', ri achi ri' xuch'ayo xukuje' xusoco. Xbe c'ut ri k'axal tzij che reyexic ri ajawinel pa ri be, u q'uexom rib, u ximom jun atz'iak chque ri u bak'wäch. Aretak c'u cätajin coc'ow ri ajawinel, co xurak u chi' xubij che: “We pataninel ech la ri' are' jun xnabej chuwäch ri ch'o'j, xel ulok jun ajch'o'j chquixo'l ri niq'uiaj chic, xujach jun c'ulel pa nu k'ab. Xubij chwe chi quinchajij, xuya' c'u u bixic chwe chi we quintzokopij bic, quintoj na ruc' ri nu c'aslemal o quintoj na oxib mil (3,000) ch'akatak sak puak che. Are' c'u we pataninel ech la xbe u c'u'x che qui banic jule' jastak chic, xutzokopij c'u bic ri ajpache'.” Ri ajawinel re Israel xutzelej u bixic che: “Kas at a k'alajisam awib chi at ajchak'mac a yo'm c'u u bixic ri cakajbej.” Are' c'u ri k'axal tzij, aninak xuresaxtaj ri atz'iak ri e c'o che ri u bak'wäch, xuch'ob c'u ri ajawinel chi are' jun chque ri e k'axal tak tzij. Xubij c'ut ri k'axal tzij che: “Are' jewa' ri cubij ri Ajawaxel: ‘Rumal c'u rech chi xatzopij bic ri achi ri c'okom u cämisaxic rumal, ruc' ri a c'aslemal catoj na ri rech, xukuje' ruc' ri a tinimit catoj na ri u c'aslemal ri u tinimit.’ ” Xbe c'ut ri ajawinel re Israel pa Samar, cabisonic royowal, xunim c'u rib chupam ri rachoch. Oc'owinak chi tak ri k'ijol, xc'ulmatajic chi jun achi aj Jezreel, Nabot u bi', c'o jun u ticbal uva chupam ri tinimit, u tikem rib ruc' ri rachoch ri Acab, ajawinel pa Samar. C'o jun k'ij aretak ri Acab xubij che ri Nabot: “Chaya' ri a ticbal uva chwe are quinwaj quintic cotz'i'j chupam, rumal chi c'o pa ri u xc'ut ri wachoch. Quinya' chic jun ticbal uva chawe ri sibalaj utz na; we are utz chawe chi quintoj chi puakil.” Are' c'u ri Nabot xutzelej u bixic che ri Acab: “Muya' ri Dios chi ri in quinya' ta ri wechben can chque ri e nu mam.” Ri Acab cabisonic xbe cho rachoch xukuje' royowal rumal rech ri xubij ri Nabot che, u bim c'u che chi man cuya' ta che ri rechbem ulok chque ri e u mam. Xopanic, xek'oyolok xuban u wäch cho ri tapia, man xraj ta c'ut xwa'ic. Xpe c'u ri Jezabel, ri rixokil, xkeb ruc', xubij c'u che: “¿Jas c'u che sibalaj catbisonic man c'u cajwataj catwa'ic?” Ri Acab xutzelej u bixic: “Xintzijobej ri Nabot, ri aj Jezreel, xinbij che chi chuc'ayij ri u ticbal uva chwe, o we are' cäraj chi quinya' chi jun ticbal uva che u q'uexel. Man xuya' ta c'u u tzij che u ya'ic chwe.” Are' c'u ri Jezabel, ri rixokil, xutzelej u bixic che: “¡At ya' ri cattakan pa Israel! Chatwalijok, jatewok chatt'uyul c'u pa utzil. ¡In quinyo'w na ri u ticbal uva ri Nabot chawe!” Xebutz'ibaj c'u tak wuj pa ri u bi' ri Acab, xebut'ic bic ruc' ri u mulk'ab ri ajawinel; xebutak c'u bic chque ri nimak tak tatayib xukuje' ri c'amal tak be ri e jekel pa ri u tinimit ri Nabot. Ri wuj ri xetak bic je cubij wa': “Chiya' u bixic chi man quewa' taj, chi t'uyuba' c'ut ri Nabot chuwäch ri tinimit. Chebit'uyuba' quieb subunelab tak k'alajisanelab chuwäch chibij c'u chque chi chiquiya' itzel k'alajisanic chrij, quijiquiba' u bixic chi qui tom xuc'okoj ri Dios xukuje' ri ajawinel. Chiwesaj c'u bic, chi cämisaj che abaj.” Ri achijab aj u tinimit ri Nabot, junam cuc' ri nimak tak tatayib xukuje' ri c'amal tak be, xquiban ri takanic ri xutz'ibaj ulok ri Jezabel chupam ri wuj ri xutak ulok chque: Xquiya' u bixic chi man quewa' taj, xquit'uyuba' c'ut ri Nabot chuwäch ri tinimit. Xebopan c'u quieb ri xa e subunelab tak k'alajisanelab xquiya' c'u itzel k'alajisanic chrij ri Nabot chuwäch ronojel ri tinimit, xequiya' u bixic chi qui tom chi u c'okom ri Dios xukuje' ri ajawinel. Xquesaj c'u bic chrij ri tinimit xquicämisaj c'u che abaj. Xquitak c'u u bixic che ri Jezabel chi xcämisataj ri Nabot che abaj. Xuwi c'u xetamataj rumal ri Jezabel, xubij che ri Acab: “Jät, chac'ama' chabana' c'u awech che ri u ticbal uva ri Nabot, ri aj Jezreel, ri man xrajtaj xuc'ayij chawe. Man c'asal ta chic; cäminak chic.” Aretak xretamaj ri Acab chi xcäm ri Nabot, xbec xubana' rech che ri u ticbal uva. Ri Ajawaxel xuch'abej ri Eliy, ri aj Tisbe, xubij c'u che: “Jät ba' che rilic ri Acab, ajawinel pa Israel, ri jekel pa Samar. Pa we jok'otaj ri' cäriktaj chupam ri u ticbal uva ri Nabot ri benak che u banic rech che. Cabij che: ‘Jewa' cubij ri Ajawaxel: rumal rech chi xacämisaj ri Nabot xatokij c'ut ri rech, kas pa ri c'olbal jawije' ri xquirik' wi ri tz'i' ri u quiq'uel, chila' caquirik' wi na xukuje' ri awech at.’ ” Ri Acab xubij che ri Eliy: “¿La je ba' ri', at ri at nu c'ulel in a rikom?” “Je, xatinriko” xcha' ri Eliy. “Rech man quebatakej ta chic qui banic niq'uiaj itzel tak jastak chuwäch ri Ajawaxel. Rumal c'u ri', u bim ri Ajawaxel: ‘Quinc'am na ulok ri c'axc'olil pawi', quenq'uisa' c'u tzij puwi' ronojel ri awija'lil; quebensachisaj na qui wäch conojel ri achijab ri e awija'lil ri e c'o pa Israel. Je c'u quenbana' na che ri awija'lil junam jas ri xinban che ri rech ri Jeroboam, ri u c'ojol ri Nabat, ri xukuje' je xinban che ri rech ri Baas, u c'ojol ri Ahiy, rumal rech chi xuyac ri woyowal aretak xubano chi u mac rech xmacun ri Israel.’ Are' c'u ri Jezabel, ri Ajawaxel u bim: ‘Chi tz'i' quetijow na ri Jezabel pa tak ri juyub re Jezreel.’ Are' c'u ri awachalaxic ri cacäm pa ri tinimit, tz'i' quetijow na; are c'u ri cäcäm pa ri juyub tak ri chicop ri e c'o qui xic' quetijow na.” (Man c'o ta chi jun jacha' ri Acab, ri xtakchi'x rumal ri rixokil Jezabel, xuwi xebuban itzel tak banoj chuwäch ri Ajawaxel. Xuban jun nimalaj etzelal aretak xoc che qui k'ijilaxic tak ri diosib, jacha' ri xquiban ri aj amoreyib, ri xerokix bic rumal ri Ajawaxel chquiwäch ri aj israelib.) Aretak ri Acab xuta' ronojel ri xbixic, xujis ri ratz'iak chrij, xebucoj wakwoj tak atz'iak xukuje' man xwa' taj. Xwar chquipam tak we atz'iak ri' amak'el c'ut cäbisonic. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Eliy: “¿La awilom jas ri u mach'ic rib ri Acab u banom chnuwäch? Rumal c'u rech chi u mach'om rib chnuwäch, man quinc'am ta ulok ri etzelal paquiwi' ri rachalal joropa' k'ij cac'asi'c, xane' pa ri u c'aslemal ri u c'ojol.” Xoc'ow oxib junab man c'o ta ch'o'j xquiban ri aj siriyab cuc' ri aj israelib. Churox c'u junab, ri Josapat ajawinel re Juda, xopan che u solixic ri ajawinel pa Israel. Ri ajawinel pa Israel xubij chque ri rach k'atal tak tzij: “Ix iweta'm chic chi ri Ramot re Galaad kech uj. ¿Jas c'u che man c'o ta jas cakaban che resaxic pa u k'ab ri rajawinel re Siriy?” Xubij c'u che ri Josapat: “¿La cawaj catbe wuc' che u ch'ojixic ri Ramot re Galaad?” Ri Josapat xutzelej u bixic che: “In, ri e wajch'ojab xukuje' ri e wajquiejab, uj c'o awuc' xukuje' cuc' ri e a winak. Chata' c'u na a no'j nabe we are' u rayinic ri Ajawaxel.” Ri ajawinel re Israel xebumulij tak ri e k'axal tzij, cäraj ne e c'o quiejeb sient (400) xuc'ot c'u qui chi': “¿La ya'talic quinbe che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot re Galaad o jayi'?” We winak ri' xquitzelej u bixic che: “Chech'ojin la ruc', cujach c'u na ri Ajawaxel pa k'ab la.” Ri Josapat xc'otow chi'aj: “¿La ma ta c'o chic jun k'axal u tzij ri Ajawaxel nakaj ri xukuje' cuya' cakata' ta ka no'j che?” Ri rajawinel ri Israel xutzelej u bixic che ri Josapat: “C'o chi na jun, ri cuya' cakata' che jas cubij ri Ajawaxel. Are' ri Micaiy (ri u tat ri Micaiy are' ri Imla). Quinwetzelaj c'u u wäch, rumal rech chi mawi jumul cuya' ta qui bixic utzalaj tak jastak chwe, xane' xak xuwi jastak ri man e utz taj.” Xubij c'ut ri Josapat che: “mabij we tzij ri'.” Ri ajawinel re Israel xusiq'uij jun qui nimal ajch'ojab, xuya' c'u takanic che: “¡Chanim, chpet ri Micaiy, u c'ojol ri Imla!” Ri rajawinel ri Israel jacha' xukuje' ri Josapat rajawinel ri Juda, quiwikikem quib e t'uyut'uj paquiwi' ri qui tem re ajawibal pa ri lilic ri c'o chuchi' ri roquibal ri Samar, conojel ri e k'axal tzij quech'aw chquiwäch. Ri Sedequiy, u c'ojol ri Quenaan, e u banom jutak uc'a' re räx ch'ich', curak c'u u chi': “¡Jewa' u bim ri Ajawaxel: ‘Cuc' tak we uc'a' ri' quebacämisaj na ri aj siriyab c'ä cäq'uis na tzij paquiwi'!’ ” Conojel ri e k'axal tzij xak junam ri xquiya' u bixic. Caquibij che ri ajawinel: “Jech'ojin na la ruc' ri Ramot re Galaad, catch'äcan c'u na, ri Ajawaxel cujach na ri tinimit pa a k'ab.” Ri tako'n ri xesiq'uin ulok ri Micaiy, xubij che wa': “Chnimalaj conojel ri e k'axal tzij, utz ri quiyo'm u bixic che ri ajawinel. Je c'u ri' catinbochi'j chi je chabij jacha' ri quibim ri e are' chaya' u bixic jun utzalaj jasach.” Ri Micaiy xutzelej u bixic che: “¡Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri Ajawaxel chi xuwi quinbij na ri cubij ri Ajawaxel chwe!” Xutac'aba' c'u rib chuwäch ri ajawinel, xc'ot c'u u chi' rumal ri ajawinel: “Micaiy, ¿la ya'talic cujbe che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot re Galaad o jayi'?” Ri Micaiy xubij: “Chech'ojin la, cärik c'u na la ri ch'äcanic, cäjach c'u na pa k'ab la rumal ri Ajawaxel.” Ri Ajawinel xutzelej u bixic che: “¿Joropa' ta mul quinbij na chawe chuxe' ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' chi xuwi chak'alajisaj ri kastzij chwe pa ri u bi' ri Ajawaxel?” Xubij c'ut ri Micaiy: “E wilom conojel ri aj israelib qui jabum quib pa tak ri juyub, e jacha' ri chij ri man c'o ta cajyuk'. U bim c'ut ri Ajawaxel: ‘Wa' man e c'o ta ajchak'e; chquijujunal chetzelej cho cachoch pa jamaril.’ ” Ri ajawinel re Israel xubij che ri Josapat: “¿La ma ta nu bim chawe chi we achi ri' mawi jumul cubij ta utzalaj tak jastak chwe, xane' xuwi c'axalaj tak jastak?” Xutik chi c'ut ri Micaiy: “Rumal wa' we bim la ri', chtatabej la ri cubij ri Ajawaxel: Xinwil ri Ajawaxel t'uyul puwi' ri u tem re ajawinel, xukuje' conojel ri e c'o chicaj ri e tac'atoj, chunakaj, pa ri u wiquiak'ab pa ri u mox k'ab. Ri Ajawaxel xuban c'ut we c'otoj chi'aj ri' jachin ri cäbe che u subic ri Acab rech quech'ojin ruc' ri Ramot re Galaad cäch'äctaj ta c'u chila'. Jujun xquibij jun jasach, jule' chic jun jasach chic. Xuya' c'u rib jun uxlabal chuwäch ri Ajawaxel xubij c'ut chi are' cäbanowic, ri Ajawaxel xuc'ot u chi' jas ri cuban che u banic, ri uxlabal xutzelej u bixic chi queruxlabaj banoj tzij pa qui chi' ri e k'axal u tzij ri ajawinel. Xubij c'u ri Ajawaxel che, chi kas catcuin na che u subic, jät ba' che u banic. Eta'm chi c'u la camic chi are' ri Ajawaxel cojowinak jun uxlabal banal tzij pa qui chi' conojel tak ri e k'axal tak tzij la, xa' c'u jumul u bim chi cusachisaj na wäch la.” Are' c'u ri Sedequiy, u c'ojol ri Quenaan, xkeb ruc' ri Micaiy xutzokopij jun k'ab che ri u palaj xubij c'ut: “¿Jawije' xoc'ow wi ri ruxlabal ri Ajawaxel chwe che a ch'abexic at?” Ri Micaiy xutzelej u bixic che: “Quetamaj na la pa ri k'ij aretak cac'u' ib la chi' tak ja.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel pa Israel: “¡Chichapa' ri Micaiy chic'ama' bic chuwäch ri Amon, ri k'atal tzij re ri tinimit chucojo' c'u pa che', xukuje' chuwäch ri nu cojol, Joas! Chibij chque chi nu yo'm takanic chi chquicojo' pa che' chi quiya' c'ut xuwi ri u caxlanwa xukuje' ri u joron ri cutijo, c'ä quintzelej na ulok e utz wakan nu k'ab.” Xutik chi na ri Micaiy: “We e utz akan k'ab la cattzelej la ulok, ri Ajawaxel man ch'awinak ta wumal in.” Je c'u ri', ri rajawinel ri Israel, xukuje' ri Josapat, ri rajawinel ri Juda, xquitakej qui be xebe che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot pa Galaad. Ri rajawinel ri Israel xubij che ri Josapat: “Ri in quinq'uex bic ri watz'iak quinoc chupam ri ch'o'j, are c'u ri at quebacoj na ri watz'iak.” Xuq'uex bic c'u rib ri rajawinel ri Israel xoc chupam ri ch'o'j. Are c'u ri rajawinel re Siriy u yo'm takanic chque ri juwinak cablajuj (32) qui nimal ajch'ojab ri quetakan paquiwi' tak ri u carwaj re ch'o'j chi man c'o ta jachin caquitzucuj u cämisaxic xane' xak xuwi ri ajawinel re Israel. Aretak c'ut ri e qui nimal ajch'ojab que ri carwaj re ch'o'j xquil ri Josapat, are c'u pa qui c'u'x chi are' ri rajawinel ri Israel xequisutij rij che u cämisaxic. Xurak c'u u chi' ri Josapat rech cäto'ic, aretak c'u xquilo chi man are taj ri ajawinel re Israel, xquitanaba' u ternexic. C'o c'u jun ajch'o'j ri xak xutzokopij ri u q'uiakbal ch'ab pa ri quiakik', xusoc c'ut ri rajawinel ri Israel che cämical chuxo'l ri u tikem wi rib ri ratz'iak re ch'o'j. Xuya' c'u takanic che ri c'amal u be ri u carwaj: “Chattzelej chawij chinawesaj bic pa ri ch'o'j, nim ri socotajic nu rikom.” Sibalaj c'u xnimataj ri ch'o'j pa ri k'ij ri' xutac'aba' c'u apan rib ri ajawinel chupam ri u carwaj chquiwäch ri aj siriyab. Xcäm c'ut pa ri u benabal k'ij, xbin c'ut ri u quiq'uel chupam ri u carwaj. Aretak c'u kajem cuban ri k'ij, xel u bixic chi quixo'l ri ajch'ojab: “¡Chijujunal jix pa ri i tinimit xukuje' pa ri iwulew, cäminak c'ut ri ajawinel!” Xc'am c'u bic ri ajawinel pa Samar, chila' c'u xmuk wi. Xech'aj c'ut ri carwaj pa ri pila re Samar, ri quebatin wi ri ixokib ri e nim ch'utin, xrik c'ut ri u quiq'uel ri Acab, cumal ri tz'i' je jas ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel. Ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Acab xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' ri rachoch re marpil xukuje' ri tinimit tak ri xebuyaco, tz'ibatal chupam ri wuj ri c'o wi ri qui tzijobelil tak ri e rajawinelab ri Israel. Xcäm ri Acab, are chi c'ut ri xajawin chic chupam ri u c'olbal are ri Ocoziy ri u c'ojol. Pa ri ucaj junab ri rajawinic ri Acab pa Israel, ri Josapat ri u c'ojol ri As, xuchaplej ajawinic pa Juda. Juwinak olajuj (35) c'ut ri u junab, juwinak job (25) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri u nan Azub u bi', u mia'l ri Sili. Ri Josapat xbin pa ronojel suq'uilal jacha' ri As, ri u tat. Ri jastak ri xebubano e suc' chuwäch ri Ajawaxel. Man xebesax ta c'u ne tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib, ri cuchi'j wi tabal tak tok'ob ri tinimit xukuje' quequiporoj wi c'oc' k'ol chquiwäch tak ri diosib, man xebesax taj. Ri Josapat xuban jun c'ulwächinic re jamaril ruc' ri rajawinel ri Israel. Ri u q'uisbalil ri u tzijobelil, ri u chacanic, ri ch'o'j tak ri are jun che qui banic, e tz'ibatal chupam ri wuj ri c'o wi ri qui tzijobelil tak ri rajawinelab ri Juda. Ri Josapat are' ri xebesan bic pa ri ulew ri achijab ri cäquiban ri qui mac ri nim ch'utin che k'ijilanic, ri e canajinak canok kas pa ri u k'ijol ri As, ri u tat. (Pa Edom man c'o ta ajawinel pa tak ri k'ij ri', xak xuwi jun chajinel.) Ri Josapat xukuje' xebuban jucub jacha' ri e c'o pa Tarsis, che u c'amic ulok k'an puak pa Opir; man xecuin taj xebec xequibana' ch'akatak pa Ezion-Jeber. Xpe c'u ri Oco, u c'ojol ri Acab, xubij che ri Josapat chi chuya' c'olbal chque ri rajchaquib ri quechacun pa ri plo chi quecachilaj bic ri e rajchaquib pa tak ri jucub, man xraj ta c'u ri Josapat. Xcäm ri Josapat, xmuk c'ut chupam ri u Tinimit ri David, ri u mam. Are chi c'ut ri xajawin chic chupam ri u c'olbal are' ri Joram ri u c'ojol. Pa ri uwuklajuj junab ri rajawinic ri Josapat pa Juda, ri Oco, u c'ojol ri Acab, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel pa Samar, quieb junab c'ut xajawinic. Are' c'u ri jastak ri xebubano itzel xeril ri Ajawaxel, are c'u xutakej ri itzel u be ri u tat xukuje' ri u nan, xukuje' ri rech ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xmacun ri Israel. Che chi c'ut u tz'akat xuya' k'ijilanic che ri Baal, xuk'ijilaj c'ut jacha' ri xuban ri u tat nabe, rumal c'u wa' xubano chi xuyac royowal ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel. Aretak cäminak chic ri Acab, ri Moab xwalij chrij ri Israel. Are' c'u ri Ocoziy, xtzak ulok chicaj chupam jun wenta'n ri c'o che ri u cawikib ri rachoch ri c'o pa Samar sibalaj c'u xsoctajic. Xebutak c'u bic tako'n rech quequich'obo' ruc' ri Baal-zebub, dios re Ecron, we cutzirok, are c'u ri u tako'n ri Ajawaxel xubij che ri Eliy, ri aj Tisbe: “Jät che qui c'ulaxic ri e u tako'n ri ajawinel re Samar, chata' c'u chque a xa' pa ma ta c'o Dios pa Israel, rech quixch'obon na ruc' ri Baal-zebub, ri u dios ri Ecron. Chabij c'u chque xukuje' chi ri in ri Ajawaxel, quinbij che ri Ocoziy: ‘Man catewalij ta chi na chupam ri ch'at, xane' catecäm na.’ ” Xbe c'ut ri Eliy che u bixic chque, aretak c'u xetzelej ri e tako'nib chuwäch ri ajawinel, xc'ot c'u qui chi' rumal wa': “¿Jasche xixtzelej ulok?” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Rumal rech chi xuya' rib jun achi pa ri ka be xubij c'u chke chi chujtzelej ruc' ri ajawinel ri xixtakow ulok, ka bij c'u che: Jewa' cubij ri Ajawaxel: ‘¿La xa' pa ma ta c'o Dios pa Israel, chi cattakan che ch'obonic ruc' ri Baal-zebub, ri u dios ri Ecron? Rumal wa' ri a banom, man catewalij ta chi na chupam ri a ch'at, xane' catecäm na.’ ” Ri ajawinel xuc'ot qui chi': “¿Jas u banic ri achi ri xuya' rib pa ri i be ri xbin c'u wa' chiwe? Are' jun achi ri u cojom jun u k'u' ri patzapic rismal, jun tz'um u cojom che jat'ibal u pam” xecha' we tako'n ri'. “¡Are' ri Eliy aj Tisbe!” xcha' ri ajawinel. Xutak c'u bic jun qui nimal ajch'ojab ri xerachilaj bic cawinak lajuj (50) ajch'ojab. Aretak xebopanic, ri Eliy t'uyul puwi' jun juyub. Ri qui nimal ajch'ojab xubij che: “¡K'axal tzij, ri ajawinel cätakanic chi chatkaj ulok!” Ri Eliy xutzelej u bixic: “We in k'axal tzij, chkaj ulok k'ak' chicaj chatuporoj c'ut ri at xukuje' ri e cawinak lajuj (50) e awajch'ojab.” Chanim c'ut xkaj ulok k'ak' chicaj xebuporoj c'ut. Ri ajawinel xutak chi bic jun chi qui nimal ajch'ojab ri xerachilaj chi bic cawinak lajuj (50) ajch'ojab, ri xbec xubij c'u che ri Eliy: “¡K'axal tzij, ri ajawinel catakanic chi chatkajaxtax ulok chanim!” Ri Eliy xutzelej u bixic che: “We in k'axal tzij, chkaj ulok k'ak' chicaj chatuporoj c'ut ri at xukuje' ri e cawinak lajuj (50) e awajch'ojab.” Chanim c'ut xkaj ulok k'ak' chicaj xebuporoj c'ut. Xutak chi c'u bic ri ajawinel jun urox qui nimal ajch'ojab ri xerachilaj chi bic cawinak lajuj (50) e ajch'ojab. Are c'ut ri urox qui nimal ajch'ojab xpaki' c'ä jawije' ri c'o wi ri Eliy xxuqui c'u chuwäch, xubochi'j: “Quintz'onoj jun tok'ob che la, chatok'obisaj la u wäch ri nu c'aslemal xukuje' ri e cawinak lajuj (50) pataninelab la; nabe xkaj c'u ulok k'ak' chicaj xebuporoj c'ut ri quieb qui nimakil ajch'ojab xukuje' ri e rachijab. In quinbochi'n che la chi chel c'u'x la chwe.” Xuya' c'u takanic ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel che ri Eliy: “Jät ruc', maxe'j awib chuwäch.” Ri Eliy xkaj ulok xbe c'u ruc' ri qui nimal ajch'ojab che rilic ri ajawinel, xubij c'u che: “Je' wa' cubij Ajawaxel: ‘Rumal c'u rech chi xebatak bic tako'n che ch'obonic ruc' ri Baal-zebub, ri u dios ri Ecron, je ta ne ri ma ta c'o Dios pa Israel ri catch'obon ta wi, man catwalij ta chic chupam ri a ch'at, xane' catecämok.’ ” Kas c'u je xc'ulmatajic, ri Ocoziy xcämic, je jas ri u bim ri Ajawaxel rumal ri Eliy. C'u ne man xec'oji' ta wi u c'ojol, ri Ocoziy are' xajawin ri rachalal pa ri u c'olbal ri Joram u bi'. Xc'ulmataj wa' pa ri ucab junab ri rajawinic ri Joram pa Juda (ri u tat ri Joram are' ri Josapat). Ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Ocoziy xukuje' ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Israel. Xc'ulmataj c'ut chi aretak ri Ajawaxel cuc'am bic ri Eliy chicaj chupam jun salc'um, ri Eliy rachil ri Elisey xebel bic pa Jilgal. Ri Eliy xubij che ri Elisey: “Chatcanaj can waral, in u takom c'u bic ri Ajawaxel pa Betel.” Are c'u ri Elisey xutzelej u bixic che: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri Ajawaxel, xukuje' umal la, chi man quintas ta wib che la.” Quicabichal c'ut junam xebe pa Betel. E are' tak c'ut ri e k'axal tzij ri e jekel pa Betel xebel ulok che u c'ulaxic ri Elisey xquibij c'u che: “¿La aweta'm chi ri Ajawaxel camic cäresaj bic ri awajtij chawäch?” “Je', weta'm chic” xcha' ri Elisey, “c'o c'u jas mabij alak.” Xubij chi c'ut ri Eliy che ri Elisey: “Chatcanaj can waral, in u takom c'u bic ri Ajawaxel pa Jerico.” Ri Elisey xutzelej c'u u bixic che: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri Ajawaxel, xukuje' umal la, chi man quintas ta wib che la.” Qui cabichal c'ut junam xebe c'ä pa Jerico. E are' tak c'ut ri e k'axal tzij ri e jekel pa Jerico xebel ulok che u c'ulaxic ri Elisey xquibij c'u che: “¿La aweta'm chi ri Ajawaxel camic cäresaj bic ri awajtij chawäch?” “Je, weta'm chic” xcha' ri Elisey, “c'o c'u jas mabij alak.” Xubij c'ut ri Eliy che: “Chatcanaj can waral, in u takom c'u bic ri Ajawaxel pa ri nima' Jordan.” Ri Elisey xutzelej c'u u bixic che: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri Ajawaxel xukuje' umal la, chi man quintas ta wib che la.” Xebe c'ut qui cabichal. Xebopan c'u cawinak lajuj (50) k'axal tzij ri naj jubik' xquiya' wi quib che ri Eliy xukuje' che ri Elisey, xetaq'ui c'u wa' chuchi' ri nima' Jordan. Xpe c'u ri Eliy xuc'am ri u k'u', xuban jun bolobic che xupak'ij c'ut ri ja', xuban c'u quieb ri ja', qui cabichal c'ut xek'ax chupam ri nima' jacha' ta ne pa chaki'j ulew. Xuwi c'u xeboc'ow chupam ri nima', xubij ri Eliy che ri Elisey: “Chabij chwe jas cawaj quinban chawe c'ä majok chinel pa a xc'ut.” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Quinwaj quinc'am ri quieb u cämulixic ri uxlabal la.” “Man xa' ta jubik' ri catz'onoj” xcha' ri Eliy. “We c'u catticar che wilic aretak chinel pa a xcut, cäyataj na chawe. We c'u man je quelic, man cäyataj ta na chawe.” Xc'ulmataj c'ut chi cätajin quebinic xukuje' quetzijonic, xak c'ätetal c'ut xc'utun jun carwaj re k'ak', jururem quiej xukuje' e re k'ak' ri xetasowic, xpaki' c'ut ri Eliy chicaj chupam jun sutinel quiakik'. Aretak xril wa', ri Elisey xurak u chi': “¡Nu tat, nu tat, lal uxinak che ri Israel jacha' jun jumulaj cowilaj ajch'ojab!” Mawi chi c'u jumul xril ta chic u wäch ri Eliy. Ri Elisey xumajij ri u k'u' xujiso xuban quieb che. Xusic' c'ut ri u k'u' ri Eliy ri xjolojob can chrij, xtzelej c'u chuchi' ri Jordan xtaq'ui' c'u chuchi'. Ri xubano, xupak'ij ri ja' ruc' ri u k'u' ri Eliy, xurak c'u u chi', xubij: “¿Jawije' c'o wi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Eliy?” Xuwi c'u xpak'itaj ri ja' rumal xupac c'u rib, xoc'ow chi c'ut ri Elisey chupam ri nima'. Ri e k'axal tzij ri e c'o pa Jerico, ri e c'o ulok chuwäch, xquibij aretak xquilo: “¡Ri ruxlabal ri Eliy xjeki' camic puwi' ri Elisey!” Xebe c'u che u c'ulaxic, xquimejela' c'u quib chuwäch. Xquibij che: “Ampe', chakaxo'l, ri uj pataninel ech la, e c'o cawinak lajuj (50) cowilaj tak achijab. Nimaj la chi cheboj che u tzucuxic ri ajtij la, we ne xa' xyac rumal ri ruxlabal ri Dios we ne xerokix can puwi' jun c'ache'laj o pa jun beya'.” Xubij c'ut ri are': “Jayi', c'o jachin matak ba alak.” Rumal c'u rech chi, sibalaj xquicoj qui chuk'ab xuya' na chque chi xequitak bic ri cawinak lajuj (50) achijab, ri xebeytaj oxib k'ij che u tzucuxic ri Eliy, man c'u xquirik taj. Xetzelej c'u pa Jerico, jawije' canajinak wi can ri Elisey, xubij c'u wa' chque: “In xinya' u bixic chech alak chi man cäbe ta alak.” Xquibij c'ut ri aj tinimit che ri Elisey: “Chilampe la utz u banom ri tinimit sibalaj je'lic, jas ri cäcuin la che rilic, are c'u ri ja' ri cuq'uiaxic sibalaj man utz taj xukuje' ri ulew man cawächin taj.” “Chic'ama' ulok jun nim c'ac'alaj lak chwe, chiya' c'u ulok atz'am chupam,” xcha' ri Elisey. Xuwi c'u xya'taj ri lak che, ri Elisey xbec jawije' c'o wi ri u q'uiyibal ja' xuq'uiak c'ut ri atz'am chupam, je xubij wa': “Je' wa' cubij ri Ajawaxel: ‘Ri in wutzirisam we ja' ri', mawi c'u jumul cäcämisan chic mawi cäretzelaj ri ulew rech ma ta cäwächin chic.’ ” Kas pa ri k'ij ri' xutzirisitaj can ri ja', je jas ri xubij ri Elisey. Xel c'u bic ri Elisey chi' xbe pa Betel. Aretak cätajin capaki' ri Elisey pa ri be, jumulaj alabom ri e elinak ulok chupam ri tinimit xquichaplej u yok'ic. Xquirak qui chi' che: “¡Chatpakal ulok, tol u jolom! ¡Chatpakal ulok, tol u jolom!” Ri Elisey xuya' u wäch chque, xebuca'yej xebuc'okoj c'ut pa ri u bi' ri Ajawaxel. Kas chanim c'ut xebel ulok quieb os chquij chupam ri c'ache'laj xequimuch cawinak quieb chque. Xbe c'ut ri Elisey puwi' ri juyub Carmel, xel c'u chila' xtzelej pa Samar. Pa ri wajxaklajuj (18) junab ri rajawinic ri Josapat pa Juda; ri Joram (u c'ojol ri Acab) xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel, cablajuj (12) junab c'ut xajawin pa Samar. E itzel tak banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, man xejunamataj ta cuc' ri xebuban ri u tat xukuje' ri u nan, are' c'u ne xesan ri tastalic abaj aj Baal ri xuban ri u tat. Xebuban c'u ne ri junam tak macaj ri xebuban ri Jeroboam ri xabanowic chi xmacun ri Israel (ri u tat ri Jeroboam are' ri Nabat). Ri Mesa, ajawinel re Moab, cutij u k'ij che qui q'uiyisaxic chij, rajawaxic c'ut cujach ri cätok'ix che rumal ri ajawinel re Israel jun sient mil (100,000) alaj ama'ib tak chij xukuje' jun sient mil (100,000) chij ri quiekam ri quismal. Aretak c'u xcäm ri Acab, ri ajawinel re Moab xuwalijisaj rib chrij ri ajawinel pa Israel. Xel c'u ulok ri ajawinel Joram pa Samar xerajilaj conojel ri ajch'ojab ri e c'o pa Israel. Xutak c'u u bixic che ri ajawinel re Juda: “Ri ajawinel re Moab u walijisam rib chwij. ¿La cawaj quinawachilaj che u tijic nu chuk'ab ruc'?” Ri ajawinel re Juda xutzelej u bixic: “Catinwachilaj, are c'u ri in, xukuje' ri wajch'ojab xukuje' ri wajquiejab, uj c'o awuc' xukuje' cuc' ri a winak. Pa, ¿jachique c'u be cujbe wi na che ch'ojinic ruc'?” Ri Joram xutzelej u bixic che: “Chupam ri be ri cäbe pa ri chaki'j uwo sak aj Edom.” Je c'u ri', ri ajawinelab re Israel, re Juda xukuje' ri re Edom xquitakej qui be. Wukub k'ij c'ut xquisutij na ri qui be, xq'uis c'ut ri qui ja' ri ajch'ojab xukuje' ri quech ri cawaj. Xubij c'ut ri ajawinel re Israel: “¡Kila' kib! Je ta ne chi ri Ajawaxel uj u c'amom ulok uj, ri uj oxib ajawinel, rech cujujach pa qui k'ab ri aj moabib.” Ri Josapat xc'otow chi'aj: “¿La ma ta c'o jun k'axal u tzij Ajawaxel waral, rech cakata' ka no'j che ri Ajawaxel rumal are'?” Jun chque ri qui nimal rajch'ojab ri Israel xubij: “C'o ri Elisey waral, ri u c'ojol ri Sapat, ri xux can to'l rech ri Eliy.” “C'o c'u na ri cubij ri Ajawaxel,” xcha' ri Josapat. Chanim c'ut ri ajawinel pa Israel, ri Josapat xukuje' ri ajawinel re Edom xebe che rilic ri Elisey; are' c'u ri Elisey xubij che ri ajawinel re Israel: “¿Jas ta ri wech in chawe? Jät jatz'onoj a no'j chque ri e k'axal tak qui tzij ri e a mam.” Ri ajawinel re Israel xucoj u chuk'ab, xubij: “Jayi', rumal rech chi ri Ajawaxel uj u c'amom ulok uj ri uj oxib ajawinelab rech cujekaj pa qui k'ab ri aj moabib.” Xubij c'ut ri Elisey che: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa u bi' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri cätajin quinrilo, we ta mat rumal rech chi nim quinwil wi ri Josapat, ajawinel re Juda, man quinta' ta a tzij mawi ne chatin ca'yej ta apanok. ¡Are c'u ri camic chic'ama' ba ulok jun ajk'ojom chwe!” Aretak c'u xuchaplej k'ojomanic ri ajk'ojom, ri Ajawaxel xtakan puwi' ri Elisey; xubij c'ut ri Elisey: “Ri Ajawaxel u bim: ‘Chebe i bana' q'ui jul chupam we beya' ri', pune' c'u man c'o ta quiakik' mawi quiwilo chi quepe ta jäb, we beya' ri' cänoj na che ja' iwonojel c'ut ix quitij na ja', xukuje' tak ri i wacax e cachil tak ri e i quiej. Xa' c'u jun ch'utinalaj c'utbal wa' che ri cacuin ri Ajawaxel che u banic, quebujach c'u ne na ri aj Moab pa i k'ab, are c'u ri ix qui sachisaj na qui wäch conojel ri tinimit ri e kasan pa nimak tak tapia xukuje' tak ri tinimit ri e nimak na qui k'ij, quebit'akij na conojel ri wächinel tak che', quebimuk na conojel ri q'uiyibal tak ja' quebibalij na abaj pa tak ri ulew ri queban wi ticonijic.’ ” Kas c'u je xbantajic, ak'ab chucab k'ij, pa ri jok'otaj ri cäya' ri sipanic, xel ulok ri ja' pa Edom, ri xchemow puwi' ri ulew. Xquetamaj c'u ri aj Moab chi opanem cäquiban ri ajawinelab che u banic ch'o'j cuc', xequimulij c'u conojel ri c'ojolab xukuje' ri e achijab chic ri e ya'talic quebe pa ri ch'o'j, xquicholajij c'u quib pa ri qui c'ulbatil. Pa ri u sakaric ak'ab, aretak xewalijic, ri k'ij xtunun puwi' ri ja', ri aj Moab xquil ulok chi quic' ri c'o ulok chquiwäch. Xquibij c'ut: “Quic' wa'. Ri xc'ulmatajic chi xech'ojin tak ri ajawinelab chquixo'l, xquicämisala' c'u tak quib. ¡Aj Moab, jo' chanim jebekamolo' conojel ri jastak quech ri e qui yo'm canok!” Aretak c'u xebopan pa ri kajebal ri e c'o wi ri aj israelib, ri aj israelib xewalij chquij xebanimaj c'u chquiwäch. Xeterenex cumal ri aj israelib xebequicämisala' c'ut. Xequisach c'ut qui wäch tak ri tinimit, xequibalij abaj pa tak ri ulew ri cäban wi ticonijic, xequimuk conojel ri q'uiyibal tak ja' xequit'akij conojel ri wächinel tak che'. Xuwi xtaq'ui' can ri tinimit re Kir-areset. E are' c'ut ri ajiquiak' xquisutij rij xquich'äc c'ut. Aretak ri ajawinel pa Moab xrilo chi are c'o na qui chuk'ab ri c'ulel chuwäch, xebumajij wukub sient (700) ajch'ojab che u c'otic jun siwan chuwäch ri c'o wi ri ajawinel re Edom. Man c'u xeticar ta che u banic. Xumajij c'ut ri u c'ojol, ri nabeal, ri are' ta cajawin na pa ri u c'olbal, xuchi'j c'u che tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi' ri nim tapia. Ri aj Moab xpe nimalaj coyowal chque ri aj israelib, xquiwalijisaj c'ut ri qui kajebal xetzelej c'u pa ri culew. C'o jun ixok, ri xrixokelaj can jun chque ri k'axal tzij, xetzujun chuwäch ri Elisey, xubij che: “Ri wachajil cäminak, ri lal eta'm la chi nim xril wi ri Ajawaxel. Opaninak c'ut ri ya'l jalomal are c'u cäraj quebuc'am bic ri quieb wal che u lok'om pataninel.” Ri Elisey xuc'ot u chi': “¿Jas ta ri quincuinic quinban ta che a to'ic? Chabij chwe jas ri c'o awuc' chupam ri awachoch.” Ri ixok xutzelej u bixic che: “We pataninel ech la ri' man c'o ta jas c'o chupam ri rachoch, xak xuwi jun alaj xaru' aseit.” Xubij c'ut ri Elisey che: “Jät ba' camic jebakaja' jujun tak xaru' cuc' tak ri a c'ulja', ¡conojel ri xaru' ri catcuin che quikajic! Chanima' c'u awib chupam ri awachoch quebawachilaj ri awal, chatz'apij ri uchi'ja chebanojisaj c'ut conojel ri xaru' ruc' ri aseit xak c'u jun quebaya' wi ri quenojic.” Ri ixok xutas rib chrij ri Elisey xutz'apij c'u rib e rachil ri ral. Xuchaplej c'u qui nojisaxic tak ri xaru' ri quequik'axej tak ri ral che. Aretak c'u e nojinak chi conojel ri xaru', xuya' takanic che jun chque ri ral: “Chac'ama' chi ulok jun xaru'.” Ri ral xutzelej u bixic che: “Man e c'o ta chic xaru'.” Pa ri jok'otaj ri' xk'ilk'ob ri aseit. Xbe c'u ri ixok che u bixic che ri k'axal tzij, xubij c'u wa' che: “Jät ba' che u c'ayixic ri aseit, chatojo' c'ut ri a c'as. Ruc' ri cäto'tajic cuya' catzuk awib cuc' ri awal.” C'o jun k'ij xoc'ow ri Elisey pa Sunem, c'o jun ixok ri sibalaj nim u k'ij c'o chila' ri xrula'j ruc' nimalaj chuk'ab rech coc pa ja che u tijic u wa. Joropa' c'u mul coc'ow ri Elisey chila', cäcanaj che u tijic u wa. Xubij c'ut ri ixok che ri rachajil: “Chawilampe', in weta'm chi we achi ri' joropa' mul coc'owic cujusolij, are' jun tastalicalaj k'axal u tzij ri Dios. Kayaca' jun alaj ja puwi' ri ja. Cakacoj jun ch'at, jun mexa, jun tem, xukuje' jun chäj ri cuya' sakil chupam. Jeri', aretak cul che ka solixic, cuya' cäcanaj can chila'.” C'o jumul xopan pa ri ja ri' rech cäwar chupam, xubij che ri Jiez, ri u pataninel: “Chasiq'uij ri chuchu' aj Sunem.” Ri pataninel xusiq'uij, aretak c'u xopan ri chuchu' chuwäch, ri Elisey xuya' takanic che ri u pataninel: “Chabij che we chuchu' ri' ri sibalaj uj u lok', chi we c'o jun jasach ri cujcuinic cakaban che u to'ic; we cäraj chi cujch'aw puwi' ruc' ri ajawinel o ruc' ri qui nimal ajch'ojab.” “In utz nu banom chquixo'l ri e nu winakil,” xcha' ri chuchu'. “¿Jas ta c'ut ri cakato' wi?” “Man weta'm taj,” xcha' ri Jiez. “Man e c'o ta ral, nim winak chi c'ut ri rachajil.” “Chasiq'uij,” xcha' ri Elisey. Ri pataninel xbe che u siq'uixic ulok, xetac'al c'ut ri chuchu' chuchi' ri ja. Xubij c'ut ri Elisey che: “Che ri junab ri cäpetic, je tak k'ijol wa', ak'alum chic jun awal.” Ri ixok xutzelej u bixic: “Jayi', tat, jun achi ri pataninel rech ri Dios musub ri pataninel rech.” Je c'ut jacha' ri xuya' u bixic ri Elisey che, ri ixok xcanaj yawab winak chupam c'ut ri jun junab chic xralaj jun ral ala. Xq'uiy c'ut ri alaj ala. C'o c'ut jun k'ij xel bic che rilic ri u tat, ri c'o cuc' ri banal tak k'atoj, xuchaplej u rakic u chi' che ri u tat: “¡C'ax, nu jolom! ¡C'ax ri nu jolom!” Xubij c'ut ri u tat che jun pataninel: “Chac'ama' bic ruc' ri u nan.” Ri pataninel xuc'amo xuc'am bic jawije' c'o wi ri u nan, xut'uyuba' c'u paquiwi' ri quieb u ch'ec c'ä xurik na ri tiq'uil k'ij. Xcäm c'ut ri alaj ala. Xupakaba' c'ut ri ac'al chupam ri u warabal ri k'axal tzij, xuk'oyoba' c'u can puwi' ri u ch'at xel c'u ulok, xutz'apij can ri uchi'ja chrij. Xusiq'uij c'ut ri rachajil xubij c'u che: “Chataka' ulok jun pataninel ruc' jun ati't bur chwe, rech quinbe che rilic ri k'axal tzij. Quintzelextax c'u ulok.” “¿Jasche catbe che rilic camic?” xcha' ri rachajil che. “Man c'ac' ic' taj mawi uxlanibal k'ij.” “Matoc il,” xcha' ri ixok. Xtakan c'u che u tasic rij jun ati't bur, xubij c'u che ri u pataninel: “Jo', chujbinok. C'ä quinbij na chawe, mabano chi quinbeytajic.” Je xuban wa' che u takexic ri u be xopan c'u puwi' ri juyub Carmel, ri c'o wi ri k'axal tzij. Aretak xril ri Elisey chi petinak chinaj, xubij che ri Jiez, ri u pataninel: “Chawila', are' ri chuchu' aj Sunem. Chatzaka' anim che u c'ulaxic chata' c'u che jacha' c'olic, jacha' c'u c'o ri rachajil xukuje' ri ral.” Xbe ri pataninel, ri chuchu' xubij che chi utz c'olic. Xbextax c'ut pa ri juyub jawije' ri c'o wi ri Elisey, xebuk'aluj c'ut ri quieb u ch'ec, xkeb ri Jiez che u tasic, xubij c'ut ri Elisey che: “Chaya' canok, sibalaj c'u nim ri u bis, c'ämaja' c'u c'o jas u bim ri Ajawaxel chwe jas ri u c'ulmam.” Xubij c'ut ri chuchu' che: “Tat, ¿La xa' pu xinta' che la chi cac'oji' jun wal? ¿La ma ta xintz'onoj che la chi man quinsub ta la?” Xubij c'ut ri Elisey che ri Jiez: “Chasuc'umaj awib chac'ama bic ri nu ch'amiy jät c'u chila'. We c'o jachin cac'ulaj pa ri be, maya' rutzil u wäch; we c'u ne c'o jachin cuya' rutzil a wäch c'o matzelej u bixic che. Chaya' c'ut ri nu ch'amiy puwi' ri u palaj ri alaj ala.” Are c'u ri u nan ri alaj ala xubij che ri Elisey: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa u bi' ri Ajawaxel xukuje' umal la, chi man quinel ta bic waral we man cujbe junam.” Xbe c'u na ri Elisey junam ruc' ri chuchu'. Nabejinak c'u ne ri Jiez chquiwäch u yo'm c'u ne ri ch'imiy puwi' ri u palaj ri ala, man c'o ta c'u jubik etal re c'aslemal cuya'; rumal c'u ri' ri Jiez xbe che u c'ulaxic ri Elisey xubij c'u che: “Ri alaj ala man caslab taj.” Aretak xoc ri Elisey chupam ri ja, ri alaj ala cäminak, tutz'ubam puwi' ri ch'at. Xoc c'u bic, xutz'apij c'ut ri u chi' ja xuban ch'awem ruc' ri Ajawaxel. Xak u tuquiel rachil ri alaj ala quicabichal e c'o chupam ri ja. Xpaki' c'u puwi' ri ch'at xujupuba' c'u rib puwi' ri alaj ala, xuya' ri u chi', ri e u bak'wäch xukuje' tak ri u k'ab cuc' ri e rech ri alaj ala xunaq'uej c'ut ri u cuerp ruc' ri rech. Xuchaplej c'ut u mik'ic ri u cuerp ri alaj ala. Xwalij c'ut ri Elisey xwacat pa ri ja; xpaki' chi c'u jumul puwi' ri ch'at xujupulej chi c'u jumul ri u cuerp ri alaj ala. Xat'ixnab c'ut wukub mul ri alaj ala, xebujak c'ut ri u bak'wäch. Ri Elisey xusiq'uij ri Jiez xubij c'u che: “Chasiq'uij ri chuchu' aj Sunem.” Ri Jiez je xubano, aretak c'u xopan ri chuchu' jawije' ri c'o wi ri Elisey, wa' xubij che: “C'o ri awal ri'.” Ri chuchu' xkebic xuq'uiak rib chuwäch ri Elisey; xuc'am c'ut ri ral xel ulok pa ri ja. Xuwi c'u xbantaj wa', xtzelej ri Elisey pa Jilgal. Pa ri k'ijol ri' c'o nimalaj wi'jal pa ri ulew ri', c'o c'u jun k'ij e t'uyut'uj ri e k'axal tak tzij chuwäch ri Elisey, xubij c'u wa' che ri u pataninel: “Chacojo ri nimalaj t'uy puwi' ri k'ak', chabana' c'u jun riquil chque ri e k'axal tak tzij.” Jun chque xelbic xbe pa ri juyub che u molic jubik' ichaj, xurik jun alaj juyubal che' ri e c'o tak u wäch ri xebuch'upu, e jacha' juyubal tak mucun, ri xebumulij bic chupam ri u k'u'. Aretak xopanic xuchapa' qui pusic xuya' ruc' ri riquil, man reta'm ta c'ut jasäch. Xcoj c'ut we riquil ri' chquiwäch ri e k'axal tak tzij, aretak c'u xquichap u tijic ri riquil, xquirak qui chi': “¡K'axal tzij we riquil c'o k'inob re cämisanic chupam!” Man xquitij ta chi c'ut. Xuya' c'u takanic ri Elisey: “Chic'ama' ulok jubik' c'äj chwe.” Xuya' c'ut ri c'äj chupam ri t'uy, xuya' takanic. “¡Camic chi cojo' c'u wa' chquiwäch ri winak!” Xewa' c'u ri winak, man c'o ta chi c'ut etzelal chupam ri t'uy. Xopan c'ut jun achi aj Baal-salis xebuya' juwinak caxlanwa re sebad che ri Elisey ri c'ä te' relic ulok pa jorno, xukuje' ruc'am ulok jubik' trico iq'uel chupam jun c'olbal. Xubij c'ut ri Elisey che ri u pataninel: “Chaya' chque ri winak rech quewa'ic.” Ri pataninel xutzelej u bixic: “¿Jas quinban che u ya'ic wa' che qui tzukic jun sient winak?” Ri Elisey xutzelej u bixic: “Chaya' chque ri winak rech quewa'ic, u bim c'ut ri Ajawaxel chi quewa' na c'o c'u cäto'taj na.” Je c'u ri', ri pataninel xucoj chquiwäch, xewi' c'ut c'o c'u xto'tajic, jacha' ri u bim ri Ajawaxel Dios. C'o jun achi Naaman u bi', qui nimal rajch'ojab ri ajawinel re Siriy, sibalaj lok' xukuje' sibalaj cätok'obisax u wäch rumal ri rajawinel, rumal chi ri Ajawaxel u yo'm ri ch'äcanic che ri Siriy rumal rech are'. Yawab c'ut we achi ri' c'o chuwilaj ch'a'c chrij. Pa jun ch'o'j ri xuban ri Siriy cuc' ri aj israelib, c'o jun alaj ali ri xpe chquixo'l ri xech'äc ulok pa ri ch'o'j, xcoj c'u che u patanixic ri rixokil ri Naaman. We alaj ali ri' xubij che ri rixokil ri Naaman: “We ta cäbe ri wajaw che rilic ri k'axal tzij, ri c'o pa Samar, cacunataj na che ri u ch'a'c.” Ri Naaman xbe che u tzijoxic che ri rajawinel ri xubij ri ali ri'. Are' c'u ri ajawinel pa Siriy xutzelej u bijxic che: “Utz ri', jät in quintak bic jun wuj che ri ajawinel pa Israel.” Xbe c'ut ri Naaman, xebuc'am bic juwinak lajuj mil (30,000) rakan sak puak, wakib mil rakan k'an puak xukuje' lajuj c'ulaj atz'iak, xuc'am c'u bic ri wuj ri cuya' che ri ajawinel pa Israel, ri je cubij wa': “Aretak chac'am we wuj ri', cawetamaj chi nu takom bic ri Naaman, jun chque ri qui nimal wajch'ojab, rech cacunaj che ri u ch'a'c.” Aretak ri ajawinel pa Israel xusiq'uij ri wuj, xujis ri ratz'iak che u c'utic chi man utz ta xuto xubij c'ut: “¿La xa' pu in Dios, chi quiya' c'aslemal xukuje' quinwesaj rech cutak ulok chwe jun achi rech quincunaj che ri u ch'a'c? ¡Kas chiwila' quiwil c'u na' chi cätajin cutzucuj jas cuban che u tzucuxic ch'o'j wuc'!” Aretak xoc pa u jolom ri Elisey ri k'axal tzij chi ri ajawinel xujis ri ratz'iak rumal ri wuj ri xtak ulok che, xutak u bixic che: “¿Jasche jisom la ri atz'iak la? Chpet we achi ri' che wilic, caretamaj c'u na chi c'o jun k'axal tzij pa Israel.” Xbe ri Naaman, c'o chupam ri u carwaj ri jurum cumal tak ri u quiej, xopan chuchi' ri rachoch ri Elisey. Ri Elisey xutak jun tako'n che u bixic che: “Jät wukub mul chach'aja' awib chupam ri nima' Jordan, cäjosk'itaj c'u na ri a ch'a'c.” Ri Naaman xoyowaric, xtzelejic je xubij wa: “Are pa nu c'u'x chi quel ulok che nu c'ulaxic, tac'al ta c'ut cunataj ta c'ut ri Ajawaxel ri u Dios, xroc'owisaj ta c'ut ri u k'ab puwi' ri c'o wi ri yabilal, je ta c'u xuban wa' che resaxic ri ch'a'c ri c'o chwij. ¿La ma ta ri e nima' ri e c'o pa Damasc, ri Aban xukuje' ri Parpar, e utz na chquiwäch conojel tak ri nima' ri e c'o pa Israel? ¿La ma ta cuya' quench'aja' wib chquipam quinjosk'itaj ta c'ut?” Sibalaj c'u yactajinak royowal xel bic chi'. E are' tak c'ut ri pataninel tak rech xekeb ruc' xquinbij c'u che: “Tat, we ta xtak la rumal ri k'axal tzij, che u banic jun c'axalaj jasach, ¿La ma ta c'u xban la ri'? We xuwi u bim che la chi cach'aj ib la cäjosk'itaj c'u la.” Xbe c'ut ri Naaman wukub mul xunim rib chupam ri Jordan, je jas ri takanic ri xuya' ri k'axal tzij, che, are c'u ri u ti'jal xux jacha' ri rech jun alaj c'ojol, xch'ajch'ojir c'ut. Are c'u ri are' xukuje' conojel ri e achilaninak xebe che rilic ri Elisey. Aretak xebopan chuwäch, ri Naaman xubij che: “¡Camic nu ch'obom chi pa ronojel ri uwächulew man c'o ta Dios, xane' xak xuwi pa Israel! Rumal ri' quinbochi'n che la chi c'ama' la jun sipanic che we pataninel ech la ri'.” Ri Elisey xutzelej c'u u bixic che: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa u bi' ri Ajawaxel, ri cätajin quinralwächij, chi man quinc'amtaj.” Pune' xucoj u chuk'ab ri Naaman, ri Elisey xuk'il rib che u c'amic. Xubij c'ut ri Naaman: “Chaya' ba' chwe chi quenc'am bic quieb reka'n mula ulew re Israel; rumal rech chi we pataninel ech la ri' man cutakej ta chic qui chi'xic tabal tok'ob ri quechajirisaxic mawi tabal tak tok'ob chque tak diosib, xane' che ri Ajawaxel. Xuwi quinbochi'j ri Ajawaxel chi chusacha' nu mac che jun jasach: chi aretak ri wajaw ri nim u k'ij cäbe che k'ijilanic chupam ri rachoch ri Rimon, cutok'ej c'u rib che ri nu k'ab, quinxuqui' c'u na chupam we ja ri', chusacha' nu mac ri Ajawaxel che wa'.” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Jät pa utzil.” Xel c'u bic ri Naaman chila'. Aretak c'u naj chi jubik' c'o wi, ri Jiez, ri u pataninel ri Elisey ri k'axal tzij, xchomanic: “Ri wajaw u tzokopim bic ri Naaman ri aj Siriy man c'o ta c'u xuc'am can che ri xuc'am ulok. Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa u bi' ri Ajawaxel chi quinbe che u rikic aninak, quenwila' na jas ri quinwesaj can che.” Xbe c'ut ri Jiez che u k'iic ri Naaman; aretak c'u xrilo chi benak chrij, xutac'aba' ri u carwaj xkaj che u c'ulaxic, xuc'ot c'u u chi': “¿La c'o jas xc'ulmataj jun lawaloyil?” “Jayi',” xcha' ri Jiez. “Xintak c'u ulok rumal ri wajaw che u bixic che la chi c'ä te' xebopan can quieb c'ojolab tak k'axal tzij, ri e petinak pa tak ri juyub re Eprain, cäbochi'x c'u la rumal chi chaya' la can oxib mil rakan sak puak chque xukuje' cac'ulaj atz'iak.” Ri Naaman xutzelej u bixic: “Chabana' tok'ob, chac'ama' wakib mil rakan sak puak.” Xucoj c'u u chuk'ab ri Naaman chi chuc'ama', xebunim chupam quieb coxtar xukuje' ri cac'ulaj atz'iak, xebujach c'u ronojel pa qui k'ab quieb u pataninelab rech caquic'am bic chuwäch ri Jiez. Aretak c'u xebopan tza'm ri juyub, ri Jiez xuc'am ri sak puak ri cuc'am bic ri pataninelab, xuc'ol pa ri ja xebujach c'u bic. Xbextax c'ut xutac'aba' rib chuwäch ri rajaw, xc'ot c'u u chi' rumal ri Elisey: “¿Jawije' a petic, Jiez?” “In man c'o ta jawije' in benak wi,” xcha' ri Jiez. Xutakej c'u u bixic ri Elisey che: “Aretak xkaj ri jun achi chupam ri u carwaj che a c'ulaxic, in in c'o awuc' chila', pa ri chomanic. Man are ta c'u k'ijol wa' che u c'amic puak mawi c'ulaj tak atz'iak, mawi che qui lok'ic tak ulew ri e tictoj wi ichaj, mawi ticbal tak uva, chij, wacax, pataninelab achijab, pataninelab ixokib. Rumal c'u rech wa', ri u ch'a'c ri Naaman cusipaj na rib chawe xukuje' chque ri awija'lil amak'el.” Aretak xel bic ri Jiez chuwäch ri Elisey, nojinak che ch'a'c ri sibalaj sak niquinoj jacha' ri sakalaj tew. C'o jun k'ij, xquibij ri e k'axal tzij che ri Elisey: “Chilampe' la, ri c'olbal ri uj jekel wi uc' la sibalaj latz' chke. Ya' la chke chi cujbe chuchi' ri nima' Jordan rech quekac'ama' ulok jujun tak che' chkajujunal, rech cakayac jun ka c'olbal ri cujjeki' wi.” “Jix ba',” xcha' ri Elisey. “Bana' la tok'ob, chujachilaj la bic” xcha' jun chque. “Utz ri' quixinwachilaj bic” xcha' ri are'. Xbe c'ut ri Elisey cuc' c'ä chuchi' ri Jordan, chila' c'u xquichaplej wi quit'oyic tak ri che'. Xc'ulmataj c'ut chi, aretak jun cätajin cukasaj jun che', xjolquen ri ricäj xbe pa ri ja'. Xurak c'u u chi': “¡Ay, wajtij! ¡We icäj ri' xa' nu kajom!” “¿Jawije' xkaj wi?” xcha' ri k'axal tzij che. Ri jun chic are' xc'utuw ri c'olbal. Ri Elisey xut'oy ri u k'ab jun che', xunim bic chila' xuban c'ut chi cälew ri icäj xel ulok. “Chachapa',” xcha' ri Elisey. Ri jun chic xuyuk ri u k'ab che u chapic ri icäj. Ri rajawinel ri Siriy c'o pa ch'o'j ruc' ri Israel, pa jun chomanic ri xuban cuc' ri qui nimal ri rajch'ojab, xubij jachique tak c'olbal xuchomaj caquiya' wi na quib. Xutak c'u u bixic ri Elisey che ri ajawinel re Israel chi chuchajij rib moc'ow pa tak we c'olbal ri', rumal rech chi ri aj siriyab benam que jela'. Rumal c'u ri' ri ajawinel re Israel xebutak bic ri e rajch'ojab pa ri c'olbal ri u bim ri k'axal tzij, rech man cäch'äctaj taj je c'u ri' q'uimul xto'tajic. Ri ajawinel re Siriy sibalaj ch'ibatajinak rumal wa', xebusiq'uij c'ut ri e qui nimal tak ri e rajch'ojab xubij c'u chque: “¡Chibij chwe jachin ri are jun chke k'axenak ruc' ri ajawinel re Israel!” Jun chque xutzelej u bixic: “Man c'o ta jun. Are' ri Elisey ri k'axal tzij ri c'o pa Israel, are ri cäbin che ri ajawinel pa Israel ronojel ri cäbij la xukuje' ne ri catzijoj la chupam ri warabal la.” Are c'u ri ajawinel re Siriy xuya' takanic. “Chich'obo' jawije' ri c'o wi, rech quebentak bic jujun achijab che u chapic ulok.” Aretak c'u xbix che chi c'o pa Dotan, xutak bic juk'at aj quiejab che u banic ch'o'j, xukuje' carwaj quech ch'o'j, xukuje' ajch'ojab ri xak quebin che cakan, chak'ab c'ut xebopan pa Dotan xusutij c'ut rij ri tinimit. Ak'ab c'ut che ri ucab k'ij xwalij ri u pataninel ri Elisey, aretak c'u xel bic pa ri be xtaki' u wäch chque ri ajch'ojab ri qui sutim rij ri tinimit cumal aj quiejab xukuje' carwaj re ch'o'j; xbe c'u che u bixic che ri Elisey: “Ay, wajtij, ¿jas c'u ri quekabana' camic?” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Maxe'j awib, rumal rech chi are e q'ui na ri e c'o kuc' chquiwäch ri e c'o cuc' e are'.” Xuban c'u ch'awem ri Elisey ruc' ri Ajawaxel, xubij che: “Quinbochi'n che la, Ajawaxel, chi chejaka' la ri u bak'wäch rech carilo.” Ri Ajawaxel xebujak ri u bak'wäch ri pataninel, we pataninel ri' xrilo chi ri c'ache'laj nojinak chque aj quiejab xukuje' tak carwaj e re k'ak' ri e c'o chrij ri Elisey. Aretak ri aj Siriy xepe che u banic ch'o'j ruc', ri Elisey xubochi'j ri Ajawaxel: “Quintz'onoj che la chi chemoyirisaj la we winak ri'.” Xemoyirisax c'ut rumal ri Ajawaxel, je jas ri xutz'onoj ri Elisey. Xubij c'ut ri Elisey chque: “Man are ta wa' ri be, man are ta tinimit wa' ri qui tzucuj. Chiniterenej, quixinc'am c'u na bic ruc' ri achi ri qui tzucuj.” Xebuc'am c'u bic pa Samar. Aretak xebopan chila', ri Elisey xuban we ch'awem ri' ruc' Dios: “Ajawaxel camic chejaka' la ri qui bak'wäch, rech quecuinic queca'yic.” C'äte' c'u xquilo chi e c'o chupam ri Samar. Aretak c'u xeilitaj rumal ri ajawinel re Israel, xuc'ot u chi' ri Elisey: “¿La quebencämisaj, nu tat, a quebencämisaj?” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Jayi', man quebacämisaj taj. ¿La xa' pu nak'atisam ib la che qui cämisaxic jachin tak ri quekaj pa k'ab la rumal ri ch'ich' re ch'o'j la xukuje' rumal ri q'uiakbal ch'ab la? Chya' la bic qui wa cuq'uia', chetzelextaj c'u la bic che ri cajaw.” Xban c'u jun nimalaj nimak'ij chque, xewa' c'ut xukuje' xebuq'uianic. Xejachaxtax c'u bic rumal ri ajawinel, xetzelej c'ut xebe ruc' ri cajaw. Mawi c'u jumul xetzelej ta chic ri aj siriyab pa ri culew ri aj israelib. C'ä chumatam chi c'ut che wa', ri Ben-adad, ajawinel re Siriy, xebumulij conojel ri rajch'ojab xpetic xusutij rij ri Samar che u banic ch'o'j ruc'. Xpe c'u jun nimalaj wi'jal pa Samar, sibalaj c'u lak'aputalic chi ri u jolom jun bur xopan jumuch' rakan sak puak ri rajil, niq'uiaj libra u mes palomax rajil job rakan sak puak. C'o jun k'ij, ri ajawinel re Israel cäbin puwi' ri nim tapia, xurak c'u u chi' jun ixok: “¡Oh ajawinel, chinto' la!” Ri ajawinel xutzelej u bixic: “We ri Ajawaxel man catuto' taj, ¿jas ta che cawaj chi in quinbanowic? ¿La quincuin ta puch quinya' a trico o u wa'l a uva? ¿Jas ri a rikom?” Ri ixok xutzelej u bixic: “We ixok ri' xubij chwe chi chinya' ri wal rech cakatij camic, chwek chi c'ut are' cakatij chic ri rech. Xkatzac c'ut ri wal junam c'ut xkatijo. Chucab k'ij xinbij che chi chujacha' ri ral rech cäkatij junam, u c'olom c'ut.” Aretak xuta' ri ajawinel ri xubij we ixok ri', xujis ri ratz'iak chrij che u c'utic ri royowal. Rumal c'u rech chi puwi' ri nim tapia e c'o wi ri winak xquilo chi u cojom wakwoj atz'iak chrij ri u tz'umal. Co xurak u chi' ri ajawinel: “¡Chuya' nimalaj c'äjisabal wächaj ri Dios chwe we kas pa ri k'ij camic man quesax ta ri u jolom ri Elisey, ri u c'ojol ri Sapat!” Ri Elisey c'o pa ri rachoch, t'uyul junam cuc' ri nimak tak tatayib. Are' c'u ri ajawinel, u takom bic jun achi. C'ä majok c'u chopan ri u tako'n ri ajawinel, ri Elisey xubij chque ri nimak tak tatayib: “Chiwila' chi we cämisanel ri' u takom ulok jun achi che resaxic ri nu jolom. Chitatabej c'ut, aretak cul ri u tako'n chi tz'apij ri uchi'ja chuwäch chic'opij iwib chrij rech man coc ta ulok, catataj c'ut ri u pa rakan ri rajaw ri petinak chrij.” C'ä cätajin c'u cätzijon cuc', aretak xtac'atob ri tako'n chuwäch ri Elisey cubij c'ut: “Are' c'u ri Ajawaxel c'amowinak ulok we quiäkasakil ri' pakawi', ¿Jas ta chic ri quincuinic quinweyej ta chi na pa u k'ab?” Ri Elisey xutzelej u bixic: “Chatatabej ri u tzij ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel cubij: ‘Je' tak wa' chwek, chupam ri oquibal re Samar cuya' cälok' na oxlajuj (13) libra c'äj xa' che jun rakan sak puak, xukuje' cuya' cälok' na che jun rakan sak puak juwinak wajxakib (28) libra sebad.’ ” Ri to'l rech ri ajawinel xutzelej u bixic che ri k'axal tzij: “Pune' ta ne quebujak ta wenta'n ri Ajawaxel pa ri caj, man cuya' taj cac'ulmataj ri a bim.” Xutzelej c'ut u bixic ri Elisey che: “Ri at quebawil na cuc' tak ri a bak'wäch, man catij ta c'u na awe che.” E c'o c'u, quiejeb achijab ri c'o chuwilaj ch'a'c chquij ri e c'o chrij ri u chi' ri tinimit je xquibij wa' chquixo'l: “¿Jas ri cätajin cäkaban waral xak uj t'uyut'uj xuwi keye'm ri ka cämical? We cakaya' ka tzij cujoc chupam ri tinimit, cujecäm na, c'o c'ut jun nimalaj wi'jal chupam; we c'u xak cujt'uyi' can waral, xukuje' cujecäm na. Chujk'ax ba' cuc' ri aj siriyab pa ri qui kajebal; we cujquic'asba', cujc'asi' na ri'; we c'u cujquicämisaj kas cujecäm wi na.” Je c'u xquibano, xewalij pa ri roquibal ri chak'ab xquitakej qui be xebe chupam ri kajebal ri e c'o wi ri aj siriyab; aretak c'u nakaj chi e c'o wi, xquilo chi man c'o ta jun winak cäslabic. Are' c'u xbanow ri Ajawaxel chi ri ajch'ojab aj siriyab xquita' u pa cakan carwaj re ch'o'j, aj quiejab ajch'ojab; ri aj siriyab xquichomaj c'ut chi ri ajawinel pa Israel xebutoj tak ri cajawinelab ri aj hititib xukuje' tak ri cajawinelab ri aj ejiptib, rech quech'ojin cuc'. Rumal ri' xquiyac quib xebanimaj pa ri roquibal ri chak'abil xequitzak can tak ri qui cäbal ri lic'om re binem, ri e qui quiej xukuje' tak ri e qui bur, jas c'ut ri u banom ri qui kajebal je xquiya' canok rech man quecäm taj. Xebopan c'ut ri achijab ri c'o chuwilaj ch'a'c chquij chunakaj ri kajebal ri e c'o wi ri aj siriyab nabe, xeboc chupam jun cäbal xeboc che wa'im xukuje' uq'uianic; xquirik sak puak k'an puak xukuje' atz'iak, xebel c'u bic xebequic'u' canok. Xetzelejic xeboc chi chupam jun cäbal, xukuje' xequimulij chi jastak chi' ri xebe chi che qui c'u'ic. Xquibila' c'u chquixo'l: “Man utz taj ri cätajin cakabano. Camic ri k'ij ri utz u c'amic bic ri utzalaj tzijol, man cätajin ta c'u cakaya' u bixic. We cakeyej na cäsakaric, cakekaj na ri macaj. Are utz na chi quekaya' u bixic chupam ri rachoch ri ajawinel.” Xebe c'ut xequisiq'uij ri e chajil tak rech ri u chi' ri tinimit, xquibij c'u chque: “Uj tzelejinak ulok chupam ri qui kajebal ri aj siriyab, mawi c'u ne jun winak c'olic; mawi c'o jachin jun cätataj ta ri u ch'abal. Xuwi e c'o ri quiej xukuje' tak ri bur e ximixoj e wocowoj tak ri qui cäbal ri lic'om jas ri u woquic xquibano.” Ri e chajil tak ri u chi' ri tinimit xequisiq'uij ri e aj rachoch ri ajawinel. Xwalij c'ut ri ajawinel, pune' c'u ne chak'ab xubij chque ri e rach k'atal tak tzij: “Quink'alajisaj chiwäch ri cacaj ri aj siriyab cäquiban chke. Queta'm c'ut chi uj c'o chupam wi'jal, e elinak bic xequic'u' tak quib chupam ri juyub, caquichomaj c'ut chi aretak cujel bic chupam ri tinimit, uj c'asal c'ut cujquichapo queboc c'u na chupam ri tinimit.” Jun c'ut chque ri e rach k'atal tzij xubij: “Chetak bic jujun achijab chquij job quiej ri c'ä e c'olic, kila' c'ut jas cac'ulmatajic. We quec'asi'c o quecämic, ri caquic'ulmaj man are ta utz na mawi c'ax na chuwäch ri caquic'ulmaj ri niq'uiaj aj israelib chic ri uj canajinak can waral.” Xequic'am c'u quieb carwaj xequicoj tak quiej chque, ri ajawinel xebutak bic pa ri kajebal ri e c'o wi ri aj siriyab xuya' bic qui takquil chi kas utz rilic chquibana'. Xebec xequitakej c'ut ri cakan ri aj siriyab c'ä chuchi' ri Jordan, xquil c'ut chi pa ronojel ri be e jabuninak canok ri catz'iak ri jastak quech ri aj siriyab ri xequijabuj canok rumal ri canimajic. Xetzelejtaj c'u ulok ri xebutak bic ri ajawinel xelquitzijoj c'u che ri xequila'. Man xquibey ta c'u quib ri winak xebe che quijoquic conojel ri jastak quech ri aj siriyab. Je c'ut, jas ri yo'm u bixic rumal ri Ajawaxel, ri c'äj xc'ayix oxlajuj (13) libra che jun rakan sak puak; ri sebad xc'ayix juwinak wajxakib (28) libra che jun rakan sak puak. Ri ajawinel are xutak ri to'l rech che u chajixic ri oquibal chupam ri tinimit, xxak'alex c'u cumal ri winak chuchi' ri oquibal xcäm c'ut, je xc'ulmatajic jas u bim ri k'axal tzij aretak ri ajawinel xopan che rilic. Xc'ulmataj c'ut ri u yo'm u bixic ri k'axal tzij che ri ajawinel aretak xubij che chi chuchi' ri Samar cälok' na oxlajuj (13) libra c'äj, o juwinak wajxakib (28) libra sebad, ruc' xa' jun rakan sak puak. Ri ach k'atal tzij la u tzelem u bixic che ri k'axal tzij chi, pune' ta ne quebujak ta wenta'n ri Ajawaxel pa ri caj, man cac'ulmataj ta ri' ri cabij. Ri Elisey, u tzelem u bixic che chi cäril na cuc' tak ri kas u bak'wäch, man cutij ta c'u na rech che. Kas c'u je, xc'ulmatajic, rumal rech chi xxak'alex cumal ri winak chuchi' ri roquibal ri tinimit xcäm c'ut. Ri Elisey xtzijon ruc' ri ixok ri u c'astajisam ri ral, xubij c'u che chi oj ri are' xukuje' ri e rachalaxic chbejekel pa jun c'olbal chic, rumal rech chi ri Ajawaxel u yo'm u bixic chi cäpe jun nimalaj wi'jal pa ri ulew, ri cäbeytaj wukub junab. Ri ixok xusuc'umaj rib je xubano jas ri no'j ri xya' che rumal ri k'axal tzij: xebuc'am bic ri rachalaxic xk'ax pa ri culew ri aj pilisteyib, wukub junab c'ut xcanaj can chi la'. Aretak c'u xoc'ow we k'ijol ri' ri ixok xpe che rilic ri ajawinel che u bixic che chi chetzelex ri rachoch xukuje' tak ri rulew. Ri ajawinel cätajin cätzijon ruc' ri Jiez, ri u pataninel ri Elisey ri k'axal tzij, u bim c'u che chi chebutzijoj conojel tak ri mayibal ri xebuban ri Elisey. Pa ri jok'otaj c'ut aretak ri Jiez cätajin cutzijoj che ri ajawinel jas ri xuban ri Elisey che u c'astajisaxic ri ral jun ixok, xopan c'ut we ixok ri' che u bixic che ri ajawinel chi chetzelex ri rachoch xukuje' tak ri rulew. Xubij c'u ri Jiez che ri ajawinel: “O ajawinel, are ixok wa', xukuje' are' ral wa' ri xuc'astajisaj ri Elisey.” Ri ajawinel xebuban c'otoj tak chi'aj che ri ixok, xutzijoj c'ut ri ixok ri u c'aslemal che ri ajawinel. Xuya' c'u na takanic ri ajawinel che jun rach k'atal tzij ri e utz ruc' chi chubana' chi chetzelex che ri ixok ri e rechbal xukuje' ronojel ri u wäch ri ulew ri u yo'm kas aretak xel bic pa ri ulew c'ä pa ri jok'otaj ri' ri uj c'o camic. Xbe c'u na ri Elisey pa Damasc. Pa ri k'ijol ri' cayawaj ri Ben-adad ajawinel re Siriy, xtzijox che chi opaninak ri k'axal tzij. Xubij c'ut ri ajawinel che ri Hazael: “Chac'ama' bic jun sipanic jät che rilic ri k'axal tzij. Chabij che chi chich'obon che nu q'uexwäch ruc' ri Ajawaxel rech quinwetamaj we man quincäm rumal we yabilal ri'.” Xbe c'ut ri Hazael che rilic ri k'axal tzij, xebuc'am c'u bic sipanic aj Damasc ri sibalaj nimak na qui k'ij, ri xebekax bic cumal cawinak (40) camey. Aretak xopan chuwäch, xubij che: “Ri Ben-adad, ajawinel re Siriy ri cuya' k'ij la jacha' jun tataxel, xinutak ulok che u ta'ic che la we man cäcäm rumal we u yabilal ri'.” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Jät jabij che chi man cacäm taj rumal we u yabilal ri', u bim c'u ne ri Ajawaxel chwe chi kas cäcäm wi na.” Ri Elisey sibalaj co xuca'yej ri Hazael, ri xbanowic chi man utz ta xrilo. Man xuna' ta c'ut ri k'axal tzij xpe rok'ej, ri Hazael xc'ot u chi': “¿Jasche cok' la nu tat?” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Rumal rech chi weta'm chi cabana' c'ax chque ri aj israelib, cat'ika c'u na k'ak' chque tak ri e cowilaj tak to'bal quib, ch'ich' re ch'o'j cacämisabej na quech ri e u c'ojolab, quebacämisala' na tak ri e qui chutik xukuje' quebajakala' tak na ri qui pam tak ri ixokib ri e yawab tak winak.” Ri Hazael xutzelej u bixic che: “¡Ri in man c'o ta nu banic, xa' in jun meba' tz'i'! ¿Jas ta che quebenban we jastak ri'?” Ri Elisey xutzelej u bixic che: “Ri Ajawaxel u k'alajisam chnuwäch chi ri at catux na ajawinel re Siriy.” Ri Hazael xuya' can ri Elisey xtzelej chuwäch ri rajaw, ri xc'ot u chi' rumal: “¿Jas ri u bim ri Elisey chawe?” Ri Hazael xutzelej u bixic: “U bim chwe chi man cäcäm ta na la rumal ri yabilal la.” Chucab c'u k'ij ri Hazael xuc'am jun atz'iak, xuwi c'u xmutaj rumal, xuya' chupalaj ri ajawinel, xcäm c'ut ri ajawinel. Aretak c'u xoc'ow wa', xajawin ri Hazael pa ri u c'olbal. Pa ri uro' junab ri rajawinic ri Joram pa Israel, u c'ojol ri Acab, ri Joram, u c'ojol ri Josapat, xuchaplej ajawinic pa Juda. Juwinak cablajuj u junab aretak xuchaplej ajawinic, wajxakib junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Xutakej c'ut qui banic ri xequiban tak ri ajawinelab re Israel xukuje' ri xequiban ri e rija'lil ri Acab, ri rixokil rija'lil ri Acab; jeri' ri e u banoj e itzel chuwäch ri Ajawaxel. Man xraj ta c'ut ri Ajawaxel xuq'uista tzij puwi' ri Juda, xa' che u tok'obisaxic u wäch ri David ri pataninel rech, ri xuchi'j che chi amak'el cac'oji' jun chäj tzijilic chuwäch. Pa ri rajawinic ri Joram, ri Edom xresaj rib chuxe' ri u takanic ri Juda xucoj c'ut ri kas rajawinel. Xbe c'ut ri Joram pa Zair xebuc'am bic conojel tak ri e u carwaj re ch'o'j, chak'ab c'ut xewalijic xukuje' ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab aj carwaj que ch'o'j xech'ojin cuc' ri aj edomib ri sutim quij cumal, xebanimaj c'u chquiwäch. Xcuin c'ut ri Edom xresaj rib chuxe' ri u takanic ri Juda c'ä camic. Xukuje' pa ri k'ijol ri' xutor rib ri tinimit Libna. Ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Joram xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Aretak xcäm ri Joram, xmuk cuc' tak ri e u mam chupam ri u Tinimit ri David. Are' chi c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Ocoziy u bi'. Pa ri ucablajuj junab ri rajawinic ri Joram, u c'ojol ri Acab, pa Israel, ri Ocoziy, u c'ojol ri Joram, ajawinel re Juda, xuchaplej ajawinic. Juwinak quieb u junab aretak xuchaplej ajawinic, jun junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ataliy u bi' ri u nan, rachalaxic ri Omri, ajawinel re Israel. Ri Ocoziy are' xutakej u banic ri xuban ri Acab xukuje' tak ri e ralc'ual ri xebajawinic, rumal c'u rech chi junam u wäch cuc' ri e aj Acab, ri e u banoj man e utz ta xeril ri Ajawaxel. Ri Ocoziy xujunaj rib ruc' ri Joram, u c'ojol ri Acab, che u banic ch'o'j pa Ramot re Galaad che u banic ch'o'j ruc' ri Hazael, ajawinel re Siriy. Are c'u ri aj siriyab xquisoc ri Joram, xtzelej c'u wa' pa Jezreel che qui cunaxic tak ri socotajic ri xquiban ri aj siriyab che pa Ramot aretak cätajin quech'ojin ruc' ri Hazael, ajawinel re Siriy. Rumal c'u rech chi yawab ri Joram, ri Ocoziy xbe pa Jezreel che u solixic. Ri Elisey ri k'axal tzij xusiq'uij jun chque ri jumulaj e k'axal tzij, xubij che: “Chasuc'umaj awib che awelic bic. Chac'ama' we jun uc'a' aseit ri' jät c'ut pa Ramot re Galaad; aretak chatopan chila', chatzucuj ri Jehu, u c'ojol ri Josapat ri' u mam c'ut ri Nimsi. Chatocok jawije' ri cäriktaj wi, chatasa' chquixo'l ri rachil chac'ama' bic pa jun ja chic; chac'ama' ri jun uc'a' aseit chajamij c'u puwi' ri u jolom, je chabij wa': ‘Je' cubij wa' ri Ajawaxel: In catintaso jacha' ajawinel re Israel.’ Chajakaxtaj ri uchi'ja, chatanimajok, man cak'il ta awib.” Ri c'ojol k'axal tzij xbe pa Ramot re Galaad, aretak xopan chila', xeburika' conojel ri e qui nimakil tak ajch'ojab qui mulin quib. Xubij c'u chque: “C'o ri quinbij na che la ri nu takanel.” “¿Jachin chke konojel?” xcha' ri Jehu. “Lal, nu takanel,” xcha' ri k'axal tzij. Xwalij u bic ri Jehu xoc pa jun ja chic. Xjamix c'ut ri aseit puwi' ri u jolom, xuya' c'u u bixic che: “Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cubij: ‘In catintas che ajawinel re Israel, ri nu tinimit. At catq'uisow na tzij paquiwi' conojel ri rija'lil ri Acab, ri awajaw, je c'u caban wa' che u ya'ic rajil u q'uexel ri qui quiq'uel ri e k'axal nu tzij xukuje' conojel ri quech ri e pataninel tak wech, ri xa jamix rumal ri Jezabel. Conojel ri rija'lil ri Acab cäsachisax na qui wäch quinq'uis tzij paquiwi' conojel ri rachijab pa Israel, man c'o ta jun cac'asi' ta canok. Je quenbana' che ri rija'lil ri Acab jas ri xinban che ri rija'lil ri Jeroboam, ri u c'ojol ri Nabat, xukuje' ri rech ri Baas, u c'ojol ri Ahiy. Are' c'u ri Jezabel, cätijow na cumal tz'i' pa ri juyub re Jezreel, man c'o ta c'u jachin camukuw na.’ ” Xuwi xbitaj wa', ri k'axal tzij xujak ri uchi'ja xanimajic. Aretak c'u xtzelej ri Jehu cuc' ri qui nimakil ri rajch'ojab ri rajaw, xc'ot u chi' cumal: “¿Jas c'ulmatajinak? ¿Jasche xpe we ch'u'j ri' che awilic?” “Ri ix iweta'm u wäch, xukuje' iweta'm c'ut ri u nak'atisabal ri cäch'awic” xcha' ri Jehu. “Mujasubu,” xecha' we achijab ri'. “¡Chatzijoj ba' ronojel chke!” Xutzelej c'ut u bixic ri Jehu chque: “Are wa' ri xubij chwe: ‘Je' wa' cubij ri Ajawaxel: In catintas che ajawinel re Israel.’ ” Chanim xequimajixtaj c'ut ri qui k'u' xequilic' pa rakan paquiwi' tak ri ak'anibal. Xcok'esaxtaj ri ruc'a' chij xquirak c'u qui chi': “¡Ri Jehu are' ri ajawinel!” Ri Jehu u c'ojol ri Josapat ri' u mam c'ut ri Nimsi, xuwalijisaj rib chrij ri Joram. Ri Joram, ri xc'oji' cuc' conojel ri e aj Israel che u ch'ojexic ri Ramot re Galaad pa u k'ab ri Hazael, ajawinel re Siriy, tzelejinak pa Jezreel che u cunaxic rib chque tak ri socotajic ri xquiban ri aj siriyab che pa ri ch'o'j ruc' ri Hazael. Xubij c'u ri Jehu chque ri e rachil chi, we kastzij chi ri e are' cacaj chi are' cux ajawinel, maquiya' c'olbal chi c'o jun mael bic pa ri tinimit che u ya'ic u tzijol pa Jezreel. Xak'an c'ut chupam ri carwaj re ch'o'j xbe c'ut pa Jezreel, ri kajinak wi ri Joram pa ch'at. Opaninak c'ut ri Ocoziy, ajawinel re Juda, che u solixic ri Joram. Aretak c'u ri yuxlenel ri c'o puwi' ri tac'atic ja re Jezreel xrilo chi cätajin quekeb ri jumulaj winak ri e petinak ruc' ri Jehu, xurak u chi': “¡E petinak winak!” Ri Joram xuya' takanic: “Chiquiejen jun achi chrij quiej, chitaka' bic che qui c'ulaxic, rech cuquita' chque we re jamaril ri qui petic.” Ri aj quiej xbe che u c'ulaxic ri Jehu, xubij c'u che: “Ri ajawinel cutak u ta'ic we re jamaril ri i petic.” Ri Jehu xutzelej u bixic che: “Wa' man c'o ta awe che. ¡Chaya' awib chwij!” Xuya' c'u u bixic ri yuxlenel: “Ri tako'n opaninak c'ä cuc', man c'u quilitaj taj chi cätzelej ta ulok.” Chanim xutak chi bic jun achi chrij quiej, ri xopan cuc' xubij c'ut: “Ri ajawinel cutak u ta'ic we re jamaril ri i petic.” Ri Jehu xutzelej u bixic: “Wa' man c'o ta awe che. ¡Chaya' awib chwij!” Xuya' chi c'u u bix ri yuxlenel: “Ri jun chic opaninak c'ä cuc' xukuje', man c'u quilitaj taj chi catzelej ta chi ulok. Ri uc'aninak ri carwaj je ta ne are' ri Jehu, ri ri' u mam ri Nimsi, rumal rech chi je ta ne jun ch'u'j uc'aninak, je jas ri cuban amak'el.” Xuya' c'u takanic ri Joram: “¡Chinuc'u ri nu carwaj re ch'o'j!” Xnuc' c'ut ri u carwaj, ri ajawinel re Israel, xukuje' ri Ocoziy, ajawinel re Juda, xebel bic, chi quijujunal chupam tak ri qui carwaj re ch'o'j, che u c'ulaxic ri Jehu. Xequirika' jawije' c'o wi ri rulew ri Nabot re Jezreel. Ri Joram aretak xril ri Jehu, xubij che: “¿La re jamaril ri a petic Jehu?” Ri Jehu xutzelej u bixic che: “¿Jas ta che c'o jamaril, ri a nan, Jezabel c'ä u takem ri qui chac re nim ch'utin xukuje' tak ri q'ui qui wäch tak ritzibal ri quebubano?” Xusutixtaj c'u rib ri Joram xanimajic, xurakaxtaj c'u u chi' che ri Ocoziy: “¡Jachinelab quieb qui wäch, Ocoziy!” Are c'u ri Jehu xutanij ri u q'uiakbal ch'ab xutzokopij c'u bic jun ch'ab chrij ri Joram, ri xjutquen cho rachak ri xoc'ow chupam ri ranima', xcäm c'ut ri Joram chupam ri u carwaj. Ri Jehu xutak ri Bidcar, ri to'l rech: “Chawesaj chila' charokij chupam ri rulew ri Nabot aj Jezreel, cänataj c'u chwe chi aretak ri at xukuje' ri in junam e kuc'am tak ri u carwaj ri Acab re ch'o'j, ri u tat, ri Ajawaxel xuya' u bixic we c'okonic ri' chrij are': ‘Je jacha' ri iwir xinwil ri u quiq'uel ri Nabot xukuje' ri quech tak ri e u c'ojol, je rajil u q'uexel wa' quinya' na chawe kas chupam we ulew ri'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ Jeri' chachapa' charokij chupam ri rulew ri Nabot, je jas ri xuya' u bixic ri Ajawaxel.” Aretak ri Ocoziy, ajawinel re Juda, xril ri xc'ulmatajic, xanimajic xbe chusuq'uil ri Bet-agan. Xokatax c'u rumal ri Jehu xuya' c'u takanic: “¡Chicämisaj ri are' xukuje'!” Re c'u cämical ri socotajic ri xban che chupam ri u carwaj, pa ri pakapic re Gur, chuxcut ri Ibleam, xcuin c'ut xanimaj c'ä pa Meguid. Chila' xcäm wi. Xc'am c'u na bic cumal ri e pataninel rech pa Jerusalen chupam jun carwaj, xmuk c'ut chupam ri qui mukubal ri ralaxic chupam ri u Tinimit ri David. Ri Ocoziy xuchaplej ajawinic pa ri julajuj u junab ri rajawinic ri Joram, ri u c'ojol ri Acab. Ri Jehu xbe pa Jezreel. Aretak xretamaj ri Jezabel, xebutz'aj mujal chi' tak ri u bak'wäch xuwikikej c'ut ri u jolom; xca'y c'u ulok pa jun wenta'n. Aretak c'u oc'owinak chic ri Jehu chuchi' ri oquibal rech ri tinimit, ri Jezabel xubij che: “¿La utz a wäch, Zimri, cämisal rajaw?” Ri Jehu xbe u wäch pa ri wenta'n, xubij c'ut: “¿Jachin ri junam u wäch wuc'?” Quieb oxib qui nimakil ajch'ojab aj rachoch ri ajawinel xeca'y ulok che rilic, xuya' c'u takanic ri Jehu chque: “¡Chiq'uika' ulok iquim!” Xquiq'uiak c'u ulok iquim, xchicon c'u ri u quiq'uel cho ri tapia xukuje' chquij ri quiej, ri xquitac'alej ri Jezabel. Xbe c'u ri Jehu che u tijic u wa ruq'uia'. C'ä chumatam, ri Jehu xuya' takanic: “Quinjach we itzel ixok ri', pa i k'ab chimuku'; u mia'l c'u ne jun ajawinel.” Aretak c'u xebe che u mukic, xuwi xquirik chic ri u jolom, ri rakan, ri u patak u k'ab, xetzelej c'u che u bixic che ri Jehu, xuchaplej c'u u bixic ri Jehu: “U bim chi ulok ri Ajawaxel rumal ri Eliy, ri aj Tisbe ri pataninel rech, chi e are' tak ri tz'i' quetijow na ri u cuerp ri Jezabel, chi ri e u bakil quejabun can puwi' ri ulew ri c'o pa ri juyub re Jezreel jacha' ta ne qui mes wacax, c'ä man cäch'obotaj ta chi c'u ne na chi ri ch'akatak e are' u bakil.” Ri Acab e c'o oxc'al lajuj (70) u c'ojol pa Samar, jeri' ri Jehu xebutz'ibaj bic wuj chque tak ri k'atal tak tzij rech ri tinimit, chque ri nimak tak tatayib xukuje' chque ri e chajil tak quech ri e u c'ojol ri Acab, ri xubij wi bic chque: “E c'o c'u ya' ri e u c'ojol ri iwajaw iwuc', xukuje' tak ri e u quiej xukuje' tak ri e u carwaj rech ch'o'j ri cowilaj u c'olbal xukuje' tak ri e u ch'ojibal, aretak c'u chopan we wuj pa i k'ab, chicha' ri utz na ri c'o na u no'j chquixo'l ri e u c'ojol ri iwajaw, chi t'uyuba' puwi' ri u tem re rajawibal ri u tat chicojo' c'u i chuk'ab chito' ri rachoch ri iwajaw.” Xuya' c'u nimalaj xe'n ib wa' chque, xquibij c'ut: “We e quieb ajawinelab man xecuin taj co ta xetaq'ui' chuwäch, ¿jas ta ri cujcuin wi cakatac'aba' ta kib uj chuwäch?” Are' c'u ri takanel pa ri rachoch ri ajawinel, ri k'atal tzij ri cätakan puwi' ri tinimit, ri nimak tak tatayib ri e chajil tak quech ri e u c'ojol ri Acab xquitak u bixic che ri Jehu: “Uj uj c'o chuxe' ri a takanic, cakaban c'u na ronojel ri cujatak wi, man cakacoj ta jachin jun che ajawinel. Chabana' ri cäkaj chawäch.” Ri Jehu xebutz'ibaj chi bic chucamul je xubij bic wa': “We ri ix junam i wäch wuc' we c'u qui nimaj tak ri e nu takanic, chebic'ama' ulok ri qui jolom ri e u c'ojol ri iwajaw, je tak c'u wa' chwek chixpet che wilic pa Jezreel.” Ri oxc'al lajuj u c'ojol ri ajawinel e jachom chquixo'l ri winak ri nimak qui k'ij ri e c'o pa ri tinimit, ri e qui q'uiyisam, we winak ri' aretak xquic'am ri wuj, xequic'am ri oxc'al lajuj alabom xequicämisala'; xequiya' c'ut ri qui jolom chquipam jujun tak chicäch xequitak c'u bic pa Jezreel. Aretak xopan ri tako'n xubij che ri Jehu: “E c'amom ulok ri qui jolom ri e u c'ojol ri ajawinel.” Xuya' takanic ri Jehu: “Chibana' camulaj chque chuchi' ri oquibal chupam ri tinimit, chebiya' c'u can chila' c'ä che re ri u sakaribal.” Chucab k'ij xel ulok ri Jehu, xutac'aba' rib xubij chque conojel ri winak: “Ix man c'o ta i mac. In ri' ri xinwalijisaj wib chrij ri wajaw xincämisaj c'ut; ¿jachin c'u xecämisan conojel wa'? Kas ba' chiwetamaj chi man c'o ta ri u bim ri Ajawaxel chrij ri Acab ri ma ta catz'akatic. Kas are' ri Ajawaxel banowinak ri xuya' u bixic rumal ri Eliy, ri pataninel rech.” Ri Jehu xebucämisaj pa Jezreel ri niq'uiaj rija'lil chic ri Acab, conojel ri rachijab ri nimak qui k'ij xukuje' ri e rachil ri canima' quib ruc', xukuje' tak ri e u cojol tabal tok'ob. Man c'o ta jun ri xuc'asba' ta canok. Xbe c'ut pa Samar, benak c'u pa ri be c'o chunakaj ri Bet-equed quech ri aj yuk'ab, chila' c'u xeburik wi ri e rachalal ri Ocoziy, ajawinel re Juda. Ri Jehu xuc'ot qui chi': “¿Ix jachin tak ix?” Ri e are' xquitzelej u bixic che: “Uj rachalal ri Ocoziy, uj petinak che u ya'ic rutzil qui wäch ri e u c'ojol ri ajawinel xukuje' ri e ral ri ajawinel ixok'.” Ri Jehu xuya' takanic chque ri e petinak ruc': “E c'asc'oj chebichapa'.” E c'asc'oj xechap cumal ri e petinak ruc', xquik'at c'ut ri qui kul chuxcut ri c'ua' re Bet-equed quech ri aj yuk'ab, e cawinak quieb (42) chi achijab, man c'o ta c'u jun xquic'asba' ta canok. Aretak ri Jehu xel bic chila', xuc'ulaj ri Jonadab, u c'ojol ri Recab, ri benak che rilic. Ri Jehu xuya' rutzil u wäch xubij c'u che: “¿La e utz ri a chomanic chwij, e je jas ri wech in chawe at?” “Jewa',” xcha' ri Jonadab. “We jeri', chaya' ri a k'ab chwe,” xcha' ri Jehu. Ri Jonadab xuya' ri u k'ab che, ri Jehu xupakaba' chupam ri u carwaj, xubij c'u che: “Chinawachilaj cawil na ri nu rayinic che u patanixic ri Ajawaxel.” Xuc'am c'u bic chupam ri u carwaj. Aretak c'u xoc pa Samar ri Jehu xebucämisaj conojel ri e rija'lil ri Acab ri c'ä e c'aslic. Xuq'uisisej tzij paquiwi', je jas ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri Eliy. Xumulij c'ut ri Jehu ronojel ri tinimit, xubij c'u chque: “Ri Acab xa' jubik' ri k'ijilanic ri xuya' che ri Baal, ri in nimalaj k'ijilanic quenya' che. Rumal ri' chebisiq'uij conojel ri k'axal u tzij ri Baal, ri e k'ijilanelab xukuje' e u cojol tabal tok'ob ri Baal, ri ma ta c'o jun quel canok, nu suc'umam c'ut jun nimalaj tabal tok'ob che u ya'ic u k'ij ri Baal. Ri man copan taj cac'okox na.” Ri Jehu xuchomaj c'ut u banic we subunic ri' che u sachisaxic qui wäch ri e k'ijilal rech ri Baal; rumal ri' xuya' takanic chi cäban jun nimalaj nimak'ij che ri Baal, je c'u xbanic. Xebutak c'u bic tako'n pa ronojel Israel, conojel c'ut ri e k'ijilanelab che ri Baal xebopan pa ri rachoch ri Baal. Man c'o ta jun ri ma ta xopanic, xnoj c'ut ri rachoch ri Baal. Xubij c'u ri Jehu che ri c'olol atz'iak chi cheresaj ulok tak ri atz'iak re patan chque conojel ri e k'ijilal che ri Baal, are' c'u ri c'olol atz'iak je xubano, xoc c'u bic ri Jehu xukuje' ri Jonadab chupam ri rachoch ri Baal, xubij c'ut ri Jehu chque ri e k'ijilal ri Baal: “Miya' c'olbal chi c'o jachin jun chque ri quek'ijilan ri Ajawaxel c'o chixo'l, xane' xak xuwi ri quek'ijilan ri Baal.” Ri e k'ijilal ri Baal xeboc chupam ri rachoch ri Baal che qui chi'xic tabal tok'ob xukuje' tak tabal tok'ob ri quechajirisaxic. Are' c'u ri Jehu, xebucoj jumuch' achijab chuwäch ri rachoch ri Baal, xuya' c'u qui takquil: “Jachin jun chiwe cutzokopij bic jun chque ri achijab ri e nu jachom pa i k'ab, cutoj na ruc' ri u c'aslemal.” Aretak ri Jehu xuq'uis u chi'xic ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic, xuya' takanic chque ri ajch'ojab xukuje' ri qui nimakil tak ri ajch'ojab: “¡Chixoc ulok chebicämisala' c'ut! ¡C'o jun manimajic!” Ri e rachijab ri Jehu xequicämisala' ruc' ch'ich' re ch'o'j, xequesaj c'u ulok chila' xequirokila' ulok xeboc c'ut chupam ri k'ijilabal rech ri rachoch ri Baal, xequesaj tak ulok tak ri tastalic tak cuta'm xequiporoj c'ut. Xquic'äjij ri porobal xukuje' ri rachoch ri Baal, xquiban jun tixbal mes che, ri c'ä je u banom camic. Jeri' ri Jehu xusachisaj u wäch ri Baal pa Israel. Man c'u ne xutas ta rib che qui banic ri macaj, ri xtzakibex quech ri e aj Israel rumal ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, xubano chi xemacun ri aj israelib, xutakej c'u u ya'ic k'ijilanic chque ri alaj tak ama'ib wacax re k'an puak ri c'o pa Dan xukuje' pa Betel. Ri Ajawaxel xubij che ri Jehu: “Utz c'u ya' ri e a banom chnuwäch xukuje' tak ri e a banoj ri e a banom e suc' chnuwäch, a banom c'u che ri rija'lil ri Acab ronojel ri nu chomam u banic, ri e awachalaxic quet'uyi' na puwi' ri tem re ajawibal ri c'o pa Israel c'ä chucaj ri ija'lil.” Pune' c'u je xbix wa' che, ri Jehu man xoc ta il che ri kas u tz'akatisaxic ri u pixab ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, man xutas ta c'u rib chquij ri macaj ri xemacun wi ri aj israelib rumal ri Jeroboam. Pa ri k'ijol ri' ri Ajawaxel Dios xuchaplej u copixic ri rulew ri Israel. Ri Hazael xuchaplej u banic ch'o'j cuc' ri aj israelib pa conojel ri e u c'ulbatil: kas pa ri elebal k'ij che ri Jordan, pa ronojel ri ulew re Galaad, Gad, ri Ruben xukuje' ri Manases, xchaptaj c'u pa Aroer, ri c'o chuxcut ri nima' Arnon, cumajij c'ut ri Galaad xukuje' ri Basan. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Jehu xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' tak ri e u mayibalil, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Aretak xcämic xmuk pa Samar, ri xajawin c'ut pa ri u c'olbal are' ri u c'ojol, ri Joacaz u bi'. Ri Jehu juwinak job junab xajawin puwi' ri Israel, chupam ri tinimit Samar. Aretak ri Ataliy, ri u nan ri Ocoziy, xretamaj chi xcäm ri ral, xwalijic xebucämisaj conojel ri e rija'lil ri ajawinel. Are' c'u ri Josab, u mia'l ri ajawinel Joram rana'b c'ut ri Ocoziy, xuresaj ri Joas, u c'ojol ri Ocoziy, chquixo'l ri e u c'ojol ri ajawinel ri cätajin qui cämisaxic, xc'u' chuwäch ri Ataliy, rachil ri chajil re chupam jun warabal. Rumal c'u ri' man xcäm taj, ri Joas wakib junab xc'u' chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Pa tak ri k'ij ri xajawin ri Ataliy, puwi' ri ulew. Pa ri uwuk junab, ri Joiad xutak qui siq'uixic ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab, xukuje' ri aj sereteyib xukuje' ri chajinelab, xebucoj c'u chupam ri rachoch ri Ajawaxel, jawije' ri c'o wi. Chila' xuban wi jun c'ulwächinic cuc' chuxe' ri chi'nic ri kas cäban na, xuc'ut c'ut ri u c'ojol ri ajawinel chquiwäch. Xuya' c'u takanic chque: “Are wa' ri quibana' ix: jun oxil cachajin chupam ri rachoch ri Ajawinel pa ri k'ij re uxlanibal; jun oxil chic cac'oji' chuchi' ri oquibal re Xur; ri jun oxil chic cac'oji' chuchi' ri oquibal chrij ri ja ri e c'o wi ri chajinelab. Je c'u quiban wa' che u jachalalaxic iwib che u chajixic ri rachoch ri ajawinel. Ri cak'at ri caquitanaba' chajinic pa ri k'ij re uxlanem, are' quebechajin chi chupam ri rachoch ri Ajawaxel, quec'oji chuxcut ri ajawinel. Ri ix quicholajij iwib chrij ri ajawinel chijujunal chiwuc'aj ri i ch'ojibal pa i k'ab, jachin c'u ri cutijtobej roquic chixo'l, cäcäm na. Ix quixachilan na ri ajawinel apawije' ta ne ri cäbe wi.” Ri e qui nimakil ri ajch'ojab xequiban conojel ri xetak che u banic rumal ri cojol tabal tok'ob ri Joiad. Chquijujunal xequic'am ri takanic paquiwi' tak ri cachijab, je xban chque ri queboc che chajinelab pa ri k'ij re uxlanem xukuje' ri quebelic, xebopan c'u chuwäch ri cojol tabal tok'ob Joiad. Ri cojol tabal tok'ob xebujach ri tz'imaj tak ch'ich', ri quetecak tak ch'ich', pa qui k'ab ri e qui nimakil tak ajch'ojab ri e rech can ri ajawinel David, ri e c'o can chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Ri chajinelab xec'oji' pa tak ri qui c'olbal, kas pa ri riquiak'ab c'ä pa ri u mox ri rachoch Dios, xukuje' chrij ri porobal, chquijujunal cuc'am ri qui ch'ojibal pa qui k'ab che u chajixic ri ajawinel. Xresaj c'u ulok ri Joiad ri u c'ojol ri ajawinel xucoj ri corona che ri u jolom xukuje' ri niq'uiaj wikbal chic che jun ajawinel, aretak c'u k'ijitajinak chic ri aseit puwi' ri u jolom xquiya' k'alajisanic chrij chi are' ajawinel. Conojel xquipak'apa ri qui k'ab xukuje' xquirakala' c'u qui chi': “¡Kaya' u k'ij ajawinel!” Aretak ri Ataliy xuta' ri rakoj tak chi'aj cumal ri chajinelab xukuje' cumal ri winak, xoc chupam ri rachoch ri Ajawaxel, jawije' ri e c'o wi conojel. Xca'y c'u apan che ri ajawinel, tac'al ruc' ri rakan ja, je jacha' ri nak'atisabal. E c'o c'ut ri c'amal tak be pa tak u xc'ut xukuje' e c'o ri juk'at ajk'ojomab, sibalaj cätajin quejajat tak ri winak cätajin quecok'esaj trompet. Ri Ataliy xujis ri ratz'iak chrij, xurak c'u u chi': “¡Man kas ta ix jic! ¡Man kas ta ix jic!” xcha'. Are' c'u ri cojol tabal tok'ob ri Joiad xuya' takanic chque ri e quinimakil ri ajch'ojab ri quetakan paquiwi' ri ajch'ojab: “¡Chiwesaj bic chquixo'l ri winak, jachin c'ut ri caterenem bic chucämisaj chi ch'ich'!” U yo'm c'u takanic ri Joiad chi man cacämisax ta chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xquichapo xquesaj bic pa ri coquibal tak ri quiej chupam ri rachoch ri ajawinel, chila' c'u xquicämisaj wi. Ri Joiad xuban c'u na jun c'ulwächinic ruc' ri Ajawaxel, ri ajawinel xukuje' ri tinimit, chi ri e are' xquicoj quib chuxe' chi quebux u tinimit ri Ajawaxel, ri ajawinel xukuje' ri tinimit. Xebe c'u conojel chupam ri rachoch ri Baal xquikasaj c'u pa ulew, xequic'äjij tak ri porobal ri e c'o chupam xukuje' tak ri e diosib. Are c'u ri Matan, ri cojol tabal tok'ob, xk'at ri u kul chquiwäch ri porobal. Chuq'uisbalil, ri cojol tabal tok'ob xucoj juk'at chajinelab chupam ri rachoch ri Ajawaxel; xebuc'am c'ut ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab, ri aj sereteyib ri chajinelab xukuje' conojel ri winak, junam xcachilaj bic ri ajawinel kas pa ri rachoch ri Ajawaxel c'ä pa ri rachoch ri ajawinel, xeboc pa ri oquibal jawije' e c'o wi ri chajinelab. Ri Joas xt'uyubax puwi' ri tem re ajawibal, ronojel c'ut ri tinimit xquicotic. Cämisatajinak chi c'ut ri Ataliy chi ch'ich' re ch'o'j chupam ri rachoch ri ajawinel, ri tinimit xjeki' pa utzil. Wukub u junab ri Joas aretak xuchaplej ajawinic. Xc'ulmataj c'u wa' chu wukub junab ri rajawinic ri Jehu; cawinak (40) junab xajawin pa Jerusalen. Sibiy u bi' ri u nan, aj Beerseb. Ri e u banoj tak ri Joas ri xebubano e suc' chuwäch ri Ajawaxel, rumal rech chi xya' u no'j rumal ri Joiad, ri cojol tabal tok'ob. Man c'u xebesax taj ri quek'ijilax wi ri diosib, ri xquitakej wi quichi'xic tabal tak tok'ob ri tinimit xukuje' xequiporoj wi c'oc' tak k'ol. Xtz'akat c'u juwinak oxib junab ri rajawinic ri Joas, ri e cojol tabal tok'ob man qui c'ojom taj ri rachoch ri Dios. Ri ajawinel Joas xusiq'uij ri cojol tabal tok'ob Joiad xukuje' ri niq'uiaj e cojol tabal tok'ob chic, xubij c'u chque: “¿Ri ix jasche man i c'ojom taj ri rachoch Dios? Camic cächaptaj bic man c'o ta chi puak quic'am pa qui k'ab ri c'olol tak puak; chijacha' c'ut ri c'o iwuc' che u c'ojoxic ri rachoch ri Dios.” Ri e cojol tabal tok'ob xquinimaj chi man caquic'am ta chi ri puak pa qui k'ab ri winak, xukuje' chi man e are' ta chic ri quec'ojon ri rachoch Dios. Ri cojol tabal tok'ob Joiad xuc'am jun caxa, xuwor jun jul puwi' ri tz'apibal rech, xuya' pa u wiquiak'ab ri porobal, jas ri u banom chupam ri rachoch ri Ajawaxel; ri e cojol tabal tok'ob ri quechajin ri oquibal chuchi' ri rachoch Dios caquiya' ronojel ri puak chupam ri queyok chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Aretak c'u caquilo chi q'ui chic ri puak ri c'o chupam ri caxa, copan ri rajtz'ib ri ajawinel rachil ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob cacajilaj c'ut ri puak ri caquirik chupam ri rachoch ri Ajawaxel; quequiya' c'ut chquipam jujun tak c'olbal, aretak c'u ajilatajinak chic, caquijach pa qui k'ab ri quetakan paquiwi' ri ajchaquib ri quechacun chupam ri rachoch Dios rech quequitoj tak ri ajanelab xukuje' ri c'amal tak qui be ri ajchaquib ri quebanow ri chac chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xukuje' ri e yacal tak ja xukuje' ri e tzoc'ol tak abaj, rech quequilok' tak ri che' xukuje' tak ri abaj ri quetzoq'uic ri quebajwataj che u c'ojoxic ri rachoch Dios xukuje' chiquiya' ri cajwataj u sachic chupam ri rachoch Dios. Ri puak ri' ri cac'am bic chupam ri rachoch ri Ajawaxel man quecoj ta che qui banic tak kumubal re sak puak, kopibal tak mecha, nimak tak lak, ri trompet tak o apachique niq'uiaj jastak chic re k'an puak re sak puak, xane' cäjach pa qui k'ab ri e c'amal tak u be ri chac rech cäquiban u banic ri rachoch ri Ajawaxel. Man c'u cäta' ta chque ri achijab ri cäjach ri puak pa qui k'ab che qui tojic ri ajchaquib joropa' ri caquisach che qui tojic ri ajchaquib ri quebanow ri chac, sibalaj c'u tz'akat u cojic ri puak cäquicojo. Are' c'u ri puak ri quech tak ri sipanic u mac ri chak'maquil xukuje' u mac ri macaj man quec'am ta bic chupam ri rachoch Dios, xane' quech ri e cojol tabal tok'ob. Pa ri k'ijol ri', ri Hazael, ajawinel re Siriy, xch'ojinic xutokij ri Gat xk'ax c'u pa u k'ab, xpe c'u che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen. Are' c'u ri Joas, ajawinel re Juda, xebumajij conojel ri chaconisan ri e qui tasom can tak ri ajawinelab che k'ijilanic ri Josapat, ri Joram xukuje' ri Ocoziy, ri xebajawin can nabe chuwäch puwi' ri Juda xukuje' xuc'am ri kas are' tasowinak, c'o chi c'u wi na ri' ronojel ri k'an puak ri xriktaj chupam ri rachoch ri Dios xukuje' ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel, ronojel c'ut xa' jun xuban che xutak bic che ri Hazael, xutanaba' c'ut u banic ch'o'j wa' ruc' ri Jerusalen. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Joas xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Juda. Kas e are' ri e rach k'atal tak tzij xquiwalijisaj quib chrij, xquicämisaj c'u chupam ri nimalaj ja ri c'o pa ri xulanic ri cäbe pa Sila. Je c'u ri', ri Josacar, u c'ojol ri Simeat, xukuje' ri Jozabad u c'ojol ri Gomer, e rach k'atal tak tzij, xquisoc che cämical, aretak c'ut xcämic xmuk pa ri u Tinimit ri David. Are c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal, ri Amasiy u bi'. Pa ri juwinak oxib u junab ri rajawinic ri Joas pa Juda, u c'ojol ri Ocoziy, ri Joacaz, u c'ojol ri Jehu, xuchaplej ajawinic pa Israel, wuklajuj junab c'ut xajawin pa Samar. Man e utz ta c'ut ri e u banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, xebuban c'ut ri e junam tak macaj, ri xbanowic chi xemacun ri e aj Israel rumal ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat, man xutanaba' ta quibanic. Rumal c'u ri' xnicow ri royowal ri Ajawaxel chrij ri Israel, q'ui c'u k'ijol xebujach pa u k'ab ri Hazael ajawinel re Siriy, xukuje' pa u k'ab ri Ben-adad, ri u c'ojol. Ri Joacaz xuban ch'awem ruc' ri Ajawaxel xc'amowax c'ut ri u ch'awem ri xuban ruc' ri Ajawaxel, rilom c'ut ri c'ax ri cätajin cuban ri ajawinel re Siriy chque ri aj israelib. Xuya' c'ut ri Ajawaxel jun torol quech ri e aj Israel, xetorotaj c'ut ri aj israelib pa u k'ab ri Siriy xejeki' chi c'u jumul pa utzil pa tak ri cachoch, jacha' ri nabe canok. Man c'u xquitanaba' ta c'u quibanic ri macaj ri xequiban ri e rija'lil ri Jeroboam ri xbanowic chi xemacun ri e aj Israel, xane' xquitakej c'u macunic. Ri u wächbal ri Asera xutakej c'olem pa Samar. Ri Joacaz man e c'o ta chic rajch'ojab xecanajic xak xuwi cawinak lajuj (50) ajch'ojab ajquiejab, lajuj carwaj re ch'o'j xukuje' lajuj mil ajch'ojab ri xak quebin chi cakan, rumal rech chi ri ajawinel re Siriy xuq'uistzij paquiwi' xebuc'äjij. Ri u tz'akat ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Joacaz xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' tak ri e u mayibalil, e tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri cajawinelab ri Israel. Aretak xcämic, xmuk pa Samar. Are xajawin na ri Joas pa ri u c'olbal ri u c'ojol. Pa ri juwinak wuklajuj junab ri rajawinic ri Joas, ajawinel pa Juda, ri Joas, u c'ojol ri Joacaz, xuchaplej ajawinic pa Israel, waklajuj (16) junab c'ut xajawin pa Samar. Man e utz ta c'ut ri e u banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, man xutanaba' ta c'u quibanic ri macaj ri xuban ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xemacun ri aj Israel, xane' xutakej u banic rech. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Joas xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' tak ri e u mayibalil, xukuje' ri xuban che u tijic u chuk'ab ruc' ri Amasiy, ajawinel re Juda, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri rajawinelab re Israel. Aretak xcäm ri Joas, xmuk pa Samar cuc' ri cajawinelab ri e aj Israel. Are' chi c'u xpaki' ri Jeroboam pa ri tem re ajawibal. Xkaj c'u ri Elisey che jun yabil re cämical, ri Joas rajawinel ri Israel xbe che rilic, xok'ic xulak'apuj c'ut, je xubij wa': “¡Nu tat, nu tat, lal uxinak c'u che ri Israel jacha' jumulaj cowilaj tak ajch'ojab!” Ri Elisey xubij che: “C'ama' la jun q'uiakbal ch'ab xukuje' jujun tak ch'ab.” Ri ajawinel xuc'am jun q'uiakbal ch'ab xukuje' jujun tak ch'ab. Xubij c'ut ri Elisey che: “Suc'umaj ib la che u q'uiakic jujun ch'ab.” Aretak cätajin cuban ri ajawinel wa', ri Elisey xebuya' ri u k'ab puwi' ri e u k'ab ri ajawinel xubij c'u che: “Jaka' la ri wenta'n ri cäca'y pa ri elebal k'ij.” Ri ajawinel xujako, ri Elisey xuya' takanic che: “¡Q'uiakan c'u la!” Ri ajawinel xuq'uiak ri ch'ab. Xurak c'u u chi' ri Elisey: “¡Ch'ab u to'tajisanel ri Ajawaxel! ¡Ch'ab to'tajisanel cuc'ulelaj ri Siriy! ¡Lal quebech'äc na la ri aj siriyab pa Apec, caq'uis c'u na la tzij paquiwi'!” Xubij chi c'u che ri ajawinel: “Chec'ama' tak la ri ch'ab.” Aretak xebuc'am ri ajawinel, ri Elisey xuya' takanic che: “Soco' la ri ulew.” Ri ajawinel oxmul xusoc ri ulew, xuk'il c'u rib. Ri k'axal tzij xoyowar ruc' xubij c'u che: “We ta omul o wakmul xsoc ta la ri ulew, xcuin ta la ri' che qui ch'äquic ri aj Siriy c'ä xq'uis ta na la tzij paquiwi'; are c'u ri camic xa' oxmul quech'äc na la.” Xcäm ri Elisey, xmuk c'ut. Chujunab c'ut quepe ri jutak k'at eläk'omab aj Moab caquimajij ri ulew, c'o jumul e c'o jujun aj israelib cätajin caquimuk jun achi, aretak xtake qui wäch chi e petinak juk'at chque we eläk'omab ri', xquiq'uiak can ri cäminak chupam ri mukutal wi ri Elisey xebe c'ut. Xuwi c'u xut'inaxtaj tak rib ri cäminak ruc' ri u bakil ri Elisey, xc'astajic cätac'aq'uic xwalijic. Ri Hazael, ajawinel re Siriy, xuc'äxc'obisaj ri Israel joropa' k'ij xc'asi' ri Joacaz. Xel c'u u c'u'x ri Ajawaxel chque xukuje' xutok'obisaj qui wäch, xa' rumal rech ri u c'ulwächinic xuban ruc' ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob, xoc c'u il chque man xraj ta c'ut xusachisaj ta qui wäch mawi xeburokij ta bic chuwäch. Man u banom ta c'u c'ä camic. Aretak ri Hazael ajawinel re Siriy, xcämic, are' xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Ben-adad u bi'. Are' c'u ri Joas, u c'ojol ri Joacaz, xebutokij ri tinimit tak pa u k'ab ri Ben-adad ri xebutokij wa' pa ri ch'o'j che ri Joacaz, ri u tat. Oxmul c'ut xch'äcan ri Joas puwi' ri Ben-adad, xebutzelej chi c'ut ri tinimit tak re Israel. Pa ri ucab u junab re ri rajawinic ri Joas, u c'ojol ri Joacaz, ajawinel re Israel, ri Amasiy u c'ojol ri Joas, xuchaplej ajawinic pa Juda. Ri Amasiy juwinak job (25) u junab aretak xuchaplej ajawinic, juwinak belejeb (29) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri u nan Joadan u bi', aj Jerusalen. Ri e u banoj tak ri Amasiy e suc' chuwäch ri Ajawaxel, man kas ta c'u je jacha' ri xuban ri David ri u mam. Xak c'u junam xubano jas ri xuban ri Joas ri u tat, man c'u xebesax taj ri c'olbal ri quek'ijilax wi ri diosib, ri xequitakej wi qui chi'xic tabal tak tok'ob ri tinimit xukuje' qui poroxic c'oc' k'ol. Aretak xurik u chuk'ab ri Amasiy pa ri takanic, xebucämisaj conojel ri e qui nimakil ajch'ojab ri xecämisan ri u tat. Man c'u xebucämisaj taj ri e qui c'ojol tak ri cämisanelab, je c'ut, jas ri tz'ibatal chupam ri u pixab ri Moises, ri Ajawaxel xuya' takanic: “Ri tataxelab man cuya' taj quec'okox che cämical u mac rech ri qui banom ri e qui c'ojol, mawi ri c'ojolaxenlab rumal rech ri qui banom ri e qui tat, xane' chquijujunal quecäm na rumal ri kas qui mac.” Ri Amasiy are' ri xecämisan ri lajuj mil aj edomib pa ri Beya' re Atz'am xuch'äc c'ut ri Sel, xucoj c'u Jocteel che u bi', are c'u u bi' c'ä camic. Oc'owinak chi c'u wa', xutak bic jun wuj ruc' ri Joas, u c'ojol ri Joacaz ri' u mam ri Jehu, ajawinel re Israel, ri xubij bic: “Tasaj, cakaca'yej c'u na ri ka palaj.” Ri Joas je xutzelej bic u bixic wa' che: “Ri quiäkwok' xutak u bixic che ri chacalte' ri co pa ri Libano: ‘Chaya' ri a mia'l che ri nu c'ojol, rech cux rixokil.’ Xoc'ow c'ut jun juyubal awaj chila' xuxak'alej c'u can ri quiäkwok'. Quinya' a k'ij chi xebach'äc ri aj edomib, are c'u cäbanow wa' chawe chi caban nimal. Utz ri', chana' awib chi nim a banic; are c'u utz na chi chatcanaj chupam ri awachoch. ¿Jasche are cawaj cac'am ulok u q'ueyowal pawi' xukuje' ri u q'ueyowal puwi' ri Juda?” Man c'u c'o ta xubij u c'u'x ri Amasiy che ri xbix che. Xwalij c'ut ri Joas che u banic ch'o'j ruc' ri Amasiy, pa Bet-sems, ri c'o pa ri rulewal ri Juda. Xch'äc c'ut ri juda rumal ri Israel, chquijujunal c'ut xebanimajic xebe cho tak cachoch. Ri Joas, ajawinel re Israel, xuchap ri Amasiy pa Bet-sems, ajawinel re Juda, xbextax c'ut pa Jerusalen, ri xuworo' jun c'op che ri nimalaj tapia re quieb sient ruc' juwinak bara' (220), kas ruc' ri Oquibal aj Eprain c'ä ruc' ri Oquibal pa ri Xquina. Xuban c'u rech che ronojel ri k'an puak ri sak puak xukuje' conojel ri jastak ri e c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri k'inomal ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel. Aretak c'u xechaptaj bic jujun winak rumal, xtzelej pa Samar. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Joas xukuje' ri xubano, xukuje' tak ri e u mayibalil xukuje' ri ch'o'j ri xuban ruc' ri Amasiy, ajawinel re Juda, tz'ibatal chupam ri wuj quech tak ri ajawinelab re Israel. Aretak xcämic, xmuk pa Samar cuc' tak ri ajawinelab re Israel. C'äte c'u ri xajawin ri Jeroboam (ri u c'ojol) pa ri u c'olbal. Ri Amasiy, ri u c'ojol ri Joas ajawinel re Juda, xc'asi' na canok olajuj (15) junab chwi' ri u cämical ri Joas, u c'ojol ri Joacaz ajawinel re Israel. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Amasiy tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Xquiwalijisaj c'u quib ri winak pa Jerusalen chrij ri Amasiy rumal ri' xanimajic xbe pa Lacs; xterenex c'u bic pa ri tinimit, chila' c'u xcämisax wi. Xc'am c'u ulok chrij jun quiej xmuk c'u pa Jerusalen cuc' ri e u mam, pa ri u Tinimit ri David. Ronojel c'ut ri tinimit re Juda xumajij ri Azariy, xuban c'u ajawinel che che u q'uexwäch ri Amasiy ri u tat. Waklajuj c'ut u junab ri Azariy, are' c'u wa' ri, chwi' ri u cämical ri u tat, xuban u banic ri tinimit Elat xutzelej c'u pa u k'ab ri Juda. Pa ri olajuj junab ri rajawinic ri Amasiy, u c'ojol ri Joas, ajawinel re Juda, ri Jeroboam, u c'ojol ri Joas, ajawinel re Israel, xuchaplej ajawinic pa Israel, cawinak jun (41) junab c'ut xajawin pa Samar. Are c'u xuban ri etzelal chquiwäch ri e u bak'wäch ri Ajawaxel, man xutas ta c'u rib mawi che jun chque ri macaj ri xuban wi ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xemacun ri Israel. Ri Jeroboam xebujekeba' chi jumul ri e u c'ulbatil ri Israel, kas pa ri oquibal re Hamat c'ä chuchi' ri plo Araba, je jas ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, rumal ri Jonas ri pataninel rech, u c'ojol ri Amitay, k'axal tzij aj Gat-heper. Rumal rech chi ri Ajawaxel xrilo ri c'ayilaj rikoj c'ax ri u rikom ri Israel, ri man c'o ta jun chque ri ma ta u rikom rech, man c'o ta c'u jachin jun ri cäyo'w ta to'banic che ri Israel. Xebuto'tajisaj c'ut rumal ri Jeroboam, u c'ojol ri Joas, c'ä maja' c'u cuchomaj u chupisaxic ri u bi' ri Israel cho ri uwächulew. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Jeroboam xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' tak ri e u mayibalil xukuje' tak ri ch'o'j ri xebubano, ri xuban che u tzelexic ri Damasc xukuje' ri Hamat pa u k'ab ri Israel, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Aretak xcäm ri Jeroboam, xmuk cuc' tak ri ajawinelab ri xebajawin pa Israel. Are c'u xajawin na ri Zacariy (ri u c'ojol) pa ri u c'olbal. Pa ri juwinak wukub (27) junab ri rajawinic ri Jeroboam, ajawinel re Israel, xuchaplej ajawinic ri Azariy, u c'ojol ri Amasiy, ajawinel re Juda. Waklajuj (16) u junab aretak xuchaplej ajawinic, cawinak cablajuj (52) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri u nan Jecoliy u bi' aj Jerusalen. Ri e u banoj tak ri Azariy e suc' chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri xuban ri Amasiy, ri u tat. Man c'u ne xebesax taj ri c'olbal ri quek'ijilax wi tak ri diosib, ri c'ä quequichi'j wi tabal tak tok'ob ri winak xukuje' quequiporoj wi c'oc' tak k'ol. Ri Ajawaxel xuc'äjisaj u wäch ri ajawinel ruc' ch'a'c c'ä pa ri k'ij aretak xcämic, jeri' ri ajawinel xak u tuquiel xjeki' chupam ri rachoch, man c'o ta rech che ri u chac, are' c'u ri Jotam ri u c'ojol are' ri xk'atan tzij puwi' ri nim tinimit. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Azariy xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Aretak xcäm ri Azariy, xmuk cuc' ri e u mam chupam ri u Tinimit David. Are' c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal, ri Jotam. Pa ri juwinak wajxaklajuj (38) junab ri rajawinic ri Azariy, ajawinel re Juda, ri Zacariy u c'ojol ri Jeroboam, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel, wakib ic' c'ut xajawin pa Samar. Man c'u e utz ta xeril ri Ajawaxel ri e u banoj, e jacha' ri e qui banoj ri e u mam, man xutas ta c'u rib che qui banic tak ri macaj ri xebuban ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xmacun ri Israel. Are' c'u ri Salum, u c'ojol ri Jabes, xuwalijisaj rib chrij, xusoc pa Ibleam xucämisaj c'ut, are c'u xajawin can chupam ri u c'olbal. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Zacariy tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Jewa' xban che u tz'akatisaxic ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri Jehu, aretak xubij che chi quet'uyi' na ri e u c'ojol puwi ri tem re ajawibal re Israel c'ä chucaj ija'lil. Ri Salum, u c'ojol ri Jabes, xuchaplej ajawinic chupam ri juwinak belejlajuj (39) junab ri rajawinic ri Uziy ajawinel re Juda. Xa' c'u jun ic' tz'akat xajawin pa Samar, rumal chi ri Manahem, u c'ojol ri Gadi, xpaki' ulok pa Tirs xopan pa Samar xch'ojin c'u ruc' ri Salum, aretak c'u cämisatajinak chic rumal are' xajawin pa u c'olbal. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Salum, cutz'akatij ri u walijisaxic rib chrij ri Zacariy, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri rajawinelab re Israel. Ri Manahem xusachisaj u wäch ri Tips xuc'am ronojel ri c'o chupam xukuje' ri c'o pa ri rulewal, xopan c'ä pa Tirs, xukuje' xebujak ri qui pam conojel tak ri ixokib ri e yawab tak winak. Xuban wa' chque rumal rech chi man xequijak taj ri e u chi' ri tinimit chuwäch. Pa ri juwinak belejlajuj (39) junab ri rajawinic ri Azariy, ajawinel re Juda, ri Manahem, u c'ojol ri Gadi, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel, lajuj junab c'ut xajawin pa Samar. Ri e u banoj e itzel xeril ri Ajawaxel, man xutas ta c'u rib che qui banic tak ri macaj ri xuban wi ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xmacun ri Israel. Xpe c'u ri Pul, ajawinel re Asiriy, xumajij ri ulew, are' c'u ri Manahem xujach wukub sient ruc' juwinak wakib (726) quintal sak puak che rech cuto' che u cowirisaxic ri rajawinic. Che u tojic we nimalaj puak ri' che ri ajawinel re Asiriy, ri Manahem xuya' takanic chque conojel ri k'inomab ri e c'o pa Israel chi caquitoj jun cuchuj re jun libra sak puak ruc' jubik'. Ruc' we tojbal ri' ri ajawinel re Asiriy xtzelej pa ri rulew, man xbeytaj ta chic chupam ri ulew. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Manahem xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Chwi' ri u cämical, are xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal, Pekaiy u bi'. Pa ri olajuj (15) junab ri rajawinic ri Azariy, ajawinel re Juda, ri Pekaiy, u c'ojol ri Manahem, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel, quieb junab xajawin pa Samar. Man utz ta c'ut ri e u banoj chuwäch ri Ajawaxel, man c'u xutas ta rib che qui banic tak ri macaj ri xuban wi ri Jeroboam u c'ojol Nabat, ri xmacun ri Israel. Jun c'ut qui nimal rajch'ojab, Pek u bi', u c'ojol ri Remaliy, xuwalijisaj rib chrij ruc', c'ut ri qui to'banic cawinak lajuj (50) achijab aj Galaad, xusoc chupam ri nimalaj ja ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel xucämisaj c'ut, xuwi c'ut xbantaj rumal xajawin pa ri u c'olbal. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Pekaiy xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Pa ri cawinak cablajuj (52) junab ri rajawinic ri Azariy, ajawinel re Juda, ri Pek, u c'ojol ri Remaliy, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel, juwinak junab c'ut xajawin pa Samar. Ri e u banoj man utz ta xeril ri Ajawaxel, man xuk'il ta c'u rib che qui banic tak ri macaj ri xebuban ri Jeroboam ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xemacun ri Israel. Pa ri k'ijol aretak ri Pek are' ajawinel pa Israel, xopan ri Tiglat-pileser, ajawinel re Asiriy, xuch'äc ri Ijon, ri Abel-bet-maac, ri Jano, ri Seds, ri Azor, ri Galaad, ri Galiley xukuje' ronojel ri rulew ri Neptali, xukuje' ri winak ri e chupam xebuc'am bic che patanijic pa Asiriy. Are' c'u ri Osey u c'ojol ri Ela, xuwalijisaj rib chrij ri Pek, u c'ojol ri Remaliy, xusoco xucämisaj c'ut. Je xuban wa' rech xoc che ajawinic pa ri u c'olbal, chupam ri juwinak junab ri rajawinic ri Jotam, u c'ojol ri Uziy. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Pek xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Chupam ri ucab junab ri rajawinic ri Pek, u c'ojol ri Remaliy, ri Jotam u c'ojol ri Uziy, xuchaplej ajawinic pa Juda. Juwinak job (25) u junab aretak xuchaplej ajawinic, waklajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Jerus c'ut u bi' ri u nan, u mia'l ri Sadoc. Ri e u banoj ri Jotam e suc' chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri xebuban ri Uziy, ri u tat, xuban c'ut ri nimalaj u chi' ri rachoch ri Ajawaxel. Man c'u xebesax taj ri quek'ijilax wi ri diosib, ri u takem wi u chi'xic tabal tak tok'ob ri tinimit quebequiporoj c'u c'oc' k'ol. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Jotam xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Juda. Pa ri k'ijol ri' xuchaplej ri Ajawaxel u takic ulok ri Rezin ajawinel re Siriy, xukuje' ri Pek, ri u c'ojol ri Remaliy che u banic ch'o'j ruc' ri Juda. Aretak xcäm ri Jotam, xmuk cuc' ri e u mam chupam ri u Tinimit ri David ri u mam. Ri Acaz (ri u c'ojol) xajawin na pa ri u c'olbal. Pa ri uwuklajuj (17) junab ri rajawinic ri Pek, u c'ojol ri Remaliy, xuchaplej ajawinic ri Acaz, u c'ojol ri Jotam, ajawinel pa Juda. Juwinak (20) u junab xuchaplej ajawinic, waklajuj (16) junab c'ut xajawin pa Jerusalen; man e suc' ta c'ut ri e u banoj chuwäch ri Ajawaxel Dios, jacha' ri xuban ri David ri u mam, xane' are xutakej u banic ri xquiban tak ri ajawinelab re Israel, c'ä xuporoj c'u ne ri u c'ojol xuchi'j che tabal tok'ob, jacha' ri itzel qui nak'atisabal ri itzel tak winak ri xeburokij bic ri Ajawaxel chquiwäch ri aj israelib. Xebuchi'j c'u ne tabal tak tok'ob xukuje' xuporoj c'u c'oc' tak k'ol paquiwi' tak ri quek'ijilax wi diosib, paquiwi' tak ri juyub xukuje' chquixe' tak che' ri k'eku'm qui xak. Pa ri k'ijol ri', ri Rezin, ajawinel re Siriy, xukuje' ri Pek, ri u c'ojol ri Remaliy, ajawinel re Israel, xebe chusuq'uil ri Jerusalen che u banic ch'o'j ruc'. Xquisutij rij ri Acaz, man c'u xecuin ta che u ch'äquic ri tinimit. Are' c'u ri ajawinel re Edom xuch'äc ri tinimit Elat; xebopan c'ut ri aj Edom, aretak e besatajinak chi bic ri aj Juda cumal xejeki' can chila' c'ä camic. Are' c'u ri Acaz xebutak bic tako'n ruc' ri Tiglat-pileser, ajawinel re Asiriy, rech quequibij che, ri xubij bic: “We pataninel ech la ri' jacha' jun c'ojol la. Rumal ri' chpet la che nu to'ic chinesaj la pa u k'ak' ri ajawinel re Siriy xukuje' pa u k'ab ri ajawinel re Israel, ri cätajin quech'ojin wuc'.” Ri Acaz, xumajij ri sak puak xukuje' ri k'an puak ri c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri k'inomal ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel, xebutak bic wa' jacha' jun sipanic che ri ajawinel re Asiriy, ri xunimaj u tzij xwalij c'u che u banic ch'o'j ruc' ri Damasc, xcuin c'u che u ch'äquic, xeresaj c'u na bic ri winak ri e c'o chupam, xebutak c'u bic pa Kir xucämisaj c'ut ri Rezin. Aretak c'u xbe ri ajawinel Acaz pa Damasc che u rikic rib ruc' ri Tiglat-pileser, ajawinel re Asiriy, xril ri porobal ri c'o chi'. Xutak bic jun u wächbal ri porobal ruc' tz'akatil che ri cojol tabal tok'ob Uriy, xuban c'ut jun porobal ri Uriy are c'u xutakej ri u cholajil ri u banic ri xtak u bixic che rumal ri ajawinel Acaz aretak c'o pa Damasc, tz'akatinak chi c'ut aretak xtzelej ulok ri Acaz pa Damasc. Aretak c'u xopan ri ajawinel u petic pa Damasc xucaye'j c'ut ri porobal, xkeb ruc' xuchi'j c'u tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi'; xuporoj junam c'u xuban che jas ri xban che ri sipanic quech c'äj, xujamij c'ut ri u sipanic re u wa'l uva puwi' ri porobal, xukuje' xuchicoj ri qui quiq'uel ri e tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Are c'u ri porobal re k'an ch'ich' ri c'o chuwäch ri rachoch ri Ajawaxel, xresaj ri Acaz xresaj chupam ri u c'olbal xuya' pa ri u mox ri porobal, canajinak c'u can chuxo'l ri u porobal ruc' ri rachoch ri Ajawaxel. Xuya' c'u na takanic che ri cojol tabal tok'ob ri Uriy chi puwi' ri nimalaj porobal cäporox wi na ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic re ak'abibal xukuje' ri sipanic que tak c'äj re benak k'ij, xukuje' jacha' ri u tabal tok'ob ri ajawinel ri cächajirisaxic xukuje' ri sipanic quech tak c'äj rech ri ajawinel, xukuje' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic xukuje' tak ri sipanic que tak c'äj xukuje' ri rech ri u wa'l uva rech ri tinimit chnimalaj ronojel. Xukuje' xubij che chi chuchicoj conojel ri qui quiq'uel ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' ri quech ri tabal tak tok'ob, are c'u ri porobal re k'an ch'ich' cäcanaj wa' xuwi che tz'onobal u no'j ri ajawinel che ri Ajawaxel. Ri Uriy, cojol tabal tok'ob, xuban ronojel ri xtak che u banic rumal ri ajawinel Acaz. Ri Acaz xeburamij tak ri k'atibal ri e c'o chquixo'l tak ri tac'alibal xresaj ri nimalaj c'olbal ja' ri c'o paquiwi' ri ama'ib tak wacax ri e re k'an ch'ich' ri qui tok'em, xuya' c'u puwi' jun lajom abaj. Xa' c'u rech utz cäril ri ajawinel re Asiriy, xresaj ri tac'alibal ri c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri xban che ri k'ij re uxlanem, xukuje' ri oquibal ri c'o chrij ri xuwi cacojow ri ajawinel. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Acaz xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Juda. Aretak xcämic, xmuk cuc' ri e u mam chupam ri u Tinimit ri David, are chi c'u xajawin ri u c'ojol chupam ri u c'olbal, ri Ezequiy u bi'. Pa ri cablajuj (12) junab ri rajawinic ri Acaz, ajawinel re Juda, ri Osey, u c'ojol ri Ela, xuchaplej ajawinic puwi' ri Israel, belejeb junab c'ut xajawin pa Samar. Ri e u banoj e itzel xeril ri Ajawaxel, pune' man kas je jas ri xquiban tak ri ajawinelab ri xec'oji' can nabe chuwäch pa Israel. Ri Salmanasar, ajawinel re Asiriy, xch'ojin ruc' ri Osey, xux c'u pataninel rech wa' xtojon c'u pa u k'ab. Xretamaj c'ut ri Salmanasar chi ri Osey are' cäraj cuwalijisaj rib chrij, xukuje' chi e u takom bic tako'n ruc' ri So, ajawinel re Ejipt, man cäraj ta chi c'ut cutoj ri cuchuj re chujunab pa u k'ab. Xuya' c'u takanic ri Salmanasar che u chapic ri Osey chcoj c'u pa che'; xebumajixtaj c'u conojel ri tinimit xch'ojin ruc' ri Samar, oxib junab c'ut xbeytaj ri ch'o'j ruc'. Chuq'uisbal, pa ri ubelej junab ri rajawinic ri Osey, ri ajawinel re Asiriy xuban rech che ri Samar, aretak c'ut ri e aj israelib xebuc'am bic pa Asiriy xebujekeba' c'ut pa Halah pa ri rulew ri Habor, nima' re Gozan, xukuje' pa ri qui tinimit tak ri aj Medib. Xbantaj we c'ulmatajic rumal rech chi ri aj israelib e macuninak chuwäch ri Ajawaxel ri qui Dios, ri xebesan ulok pa Ejipt xeresaj c'u chuxe' ri u takanic ri paraon, ajawinel re Ejipt, xequik'ijilaj c'u tak diosib xquitakej c'u qui banic quech ri e qui banoj ri nimak tak tinimit ri xerokix bic chquiwäch rumal ri Ajawaxel, xukuje' ri etzelal ri xequijekeba' tak ri ajawinelab re Israel. Che c'u u tz'akat, ri aj israelib xequibij itzel tak tzij che u yok'ic ri Ajawaxel ri qui Dios, xequiwoc tak k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib pa tak ri qui tinimit, junam xukuje' xequiban pa tak ri tac'atak tak ja' quech chajibal xukuje' chquipam tak ri qui tinimit ri e kasan pa nimak tak tapia. Xukuje' xequitac'aba' tastalic tak abaj xukuje' ri e qui wächbal tak ri Asera paquiwi' tak ri juyub xukuje' tak ri che' ri e k'eku'm qui xak, je xquibano jastak ri qui nak'atisabal tak ri winak ri xeresaj bic ri Ajawaxel chquiwäch, xequiporoj c'oc' tak k'ol xequiban itzel tak jastak, je xquiban wa' che u yaquic royowal ri Ajawaxel. Xequik'ijilaj tak diosib, ri bim chque rumal ri Ajawaxel chi man cuya' taj cäquibano. Ri Ajawaxel u yo'm chic u bixic chque ri aj israelib cumal conojel ri e k'axal tak tzij xukuje' cumal ri queca'y pa che' pa abaj chi chequiq'uexa' tak ri itzel tak qui be che qui tz'akatisaj c'ut qui banic tak ri e u takomal xukuje' conojel tak ri pixab re ri tijonic ri e u yo'm chque ri e qui mam cumal ri e pataninel tak rech ri e k'axal u tzij. Man c'u xquinimaj taj ri xbix chque, xane' sibalaj e taquib e jacha' ri e qui mam, ri man xquicu'ba' ta qui c'u'x chrij ri Ajawaxel ri qui Dios; man nim ta xequil tak wi ri e u pixab, xukuje' ri c'ulwächinic ri xuban cuc' ri e qui mam, xukuje' tak ri takanic ri e u yo'm tak chque. Xeteri c'u chquij tak diosib ri man c'o ta jubik' qui cuinem, ri cumal c'u wa' xequitzak ri qui cuinem, are c'u xquiban quech jas ri xquiban tak ri winak ri e c'o che qui c'ulja, ri u bim ri Ajawaxel chque chi man cäquiban taj. Xequitzak can conojel tak ri e u takomal ri Ajawaxel ri qui Dios, xequiban quieb alaj ama'ib tak wacax re k'an ch'ich' ruc' k'ak' xukuje' jun u wächbal ri Asera, che c'u u tz'akat xequik'ijilaj conojel ri ch'imil ri e c'o cho ri caj xukuje' ri Baal. Xquibano chi xeporox tak ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l pa ri k'ak' che tabal tak tok'ob, xequiban tak ch'obonic xukuje' k'ijinic, xquijach quib che u banic ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel, je c'u xquiban wa' che u yaquic ri royowal. Rumal c'u ri' xpe ri royowal ri Ajawaxel puwi' ri Israel xresaj c'u bic chuwäch, man c'o ta c'u xebuya' can chque xak xuwi ri ramak' ri Juda. Ri Juda xukuje' mawi xebutz'akatisaj qui banic ri e u takomal ri Ajawaxel ri u Dios, xane' are xequitakej qui banic ri nak'atisabal ri e qui jekebam ri aj Israel. Are' c'u ri Ajawaxel xebuxutuj conojel ri quija'lil ri aj israelib xebumach'irisaj ruc' ri qui jachic pa qui k'ab ri quetokin ri jastak quech c'ä xeresaj na bic chuwäch. Xutas ri rija'lil ri David che ri Israel, e are c'ut ri aj Israel xquiban cajawinel che ri Jeroboam, ri u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi ri aj israelib xquitas quib chrij ri Ajawaxel sibalaj c'u xemacunic. Jeri' ri e aj Israel xequitakej qui banic tak ri junam tak macaj ri xebuban ri Jeroboam, man c'u xequitanaba' ta qui banic. Chuq'uisbalil c'ut ri Ajawaxel xresaj na ri Israel chuwäch, jacha' ri u yo'm u bixic cumal conojel tak ri e k'axal u tzij, ri e pataninel tak rech, je c'u ri' ri e aj Israel e yutuyuj xec'am bic pa Asiriy, ri c'ä e c'o chila' camic. Ri ajawinel re Asiriy xebuc'am bic winak aj Babilon, aj Cut, aj Aba, aj Hamat, xukuje' ri aj Separbaim, xebujekeba' c'ut chquipam tak ri tinimit re Samar, che qui q'uexwäch ri aj israelib. Je xquiban wa' xeboc che echbenic pa Samar xejeki' c'u chquipam tak ri qui tinimit. Rumal c'u rech chi we winak ri' man quek'ijilan ta che ri Ajawaxel, aretak xquichaplej u jekebaxic quib ri Ajawaxel xebutak ulok coj, ri xequicämisaj jujun chque. Xebe c'u che u bixic che ri ajawinel re Asiriy: “Ri winak ri xebac'am bic pa ri tinimit Samar rech quejeki' chila', man queta'm taj ri tastalic cojonic che ri u dios we ulew ri', rumal c'u rech chi man queta'm taj, ri are' xebutak ulok coj, ri cätajin quecämisanic.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel re Asiriy: “Chitaka' bic jun chque ri e cojol tabal tok'ob ri xic'am ulok che patanijic, rech quejekel chila' chebutijoj c'u che ri cojonic che ri u dios ri ulew.” Jun c'ut chque ri e cojol tabal tok'ob ri esam ulok pa Samar xbec xejekel pa Betel, xebutijoj c'u che u ya'ic k'ijilanic che ri Ajawaxel. Chquijujunal c'ut ri nimak tak tinimit xuban ri u dios pa ri tinimit ri e jekel wi, xquiya' c'u pa ri k'ijilabal ri naj e belinak chicaj ri e qui yacom tak ri aj samarib. Ri e aj Babilon xquiban jun u wächbal ri Sucot-benot; ri e aj Cut xquiban jun re Nergal; ri e aj Hamat xquiban jun Asim. Ri e aj Aba xquiban jun Nibaz xukuje' jun Tartac; ri e aj Separbaim quequiporoj tak ri e qui c'ojol pa ri k'ak' jacha' tabal tok'ob che ri Adramelec, xukuje' che ri Anamelec, e are' tak qui diosib wa'. Caquiya' c'u k'ijilanic xukuje' che ri Ajawaxel, xequicoj c'u tak qui winakil che cojol tabal tok'ob chquixo'l rech quepatanij chquipam tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib. Je c'u ri' pune' quequiya' k'ijilanic che ri Ajawaxel, xukuje' qui takem qui k'ijilaxic tak ri e qui diosib, je jas ri qui nak'atisabal tak ri winak ri xebesax wi ulok. C'ä je c'u cäquiban camic jas ri xquiban nabe, man caquiya' ta c'u k'ijilanic che ri Ajawaxel mawi xequinimaj tak ri e u pixab mawi tak ri e u takanic, mawi xequinimaj tak ri tijonic xukuje' tak ri takomal ri xubij ri Ajawaxel chi quequitz'akatisaj ri e rija'lil ri Jacob, ri xucoj Israel che u bi'. Aretak ri Ajawaxel xuban jun c'ulwächinic cuc', xuya' takanic chque: “Mebiya' k'ijilanic chque tak diosib, mawi mimej iwib chquiwäch che qui patanixic. Chiya' k'ijilanic chwe in, chwe in ri Ajawaxel ri i Dios, ri xixesan ulok pa Ejipt ruc' ri u cojic ri nimalaj u cuinem. Xuwi chwe in rajawaxic quiya' wi k'ijilanic, xukuje' chimeja' wi iwib xukuje' chebichi'j wi tabal tak tok'ob. Kas c'u utz qui tz'akatisaxic tak ri pixab ri takanic ri tijonic xukuje' tak ri takomal ri e tz'ibatalic ri e nu yo'm chiwe, mebiya' c'u k'ijilanic chque tak diosib. Masach ri c'ulwächinic pa i jolom ri nu banom iwuc', mawi mebiya' k'ijilanic chque tak diosib, xane' xuwi chwe in, ri Ajawaxel ri i Dios, quixinwesaj c'u na pa qui k'ab tak ri e i c'ulel.” Pa ri urox junab re ri rajawinic ri Osey, u c'ojol ri Ela, ajawinel re Israel, ri Ezequiy, u c'ojol ri Acaz, ajawinel re Juda, xuchaplej ajawinic. Juwinak job (25) junab c'ut ri u junab, juwinak belejeb (29) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Abi u bi' ri u nan, u mia'l ri Zacariy. Ri e u banoj tak ri Ezequiy e suc' chuwäch ri Ajawaxel, e jacha' ronojel ri xebuban ri David ri u mam. Are' ri xebensan tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib, xebuc'äjij ri tastalic tak abaj, xebupaxij tak ri e u wächbal tak ri Asera xukuje' xumuch ri cumätz re k'an ch'ich' ri xuban ri Moises ri c'ä quitakem u poroxic c'oc' k'ol chuwäch Nehustan quecha' c'u che. Ri Ezequiy xujiquiba' u c'u'x chrij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Chquixo'l conojel tak ri ajawinelab re Juda ri xebajawin can nabe o ri c'äte' xebajawin, man c'o ta jun jacha' ri are'. Jic xbin chuwäch ri Ajawaxel mawi jumul xutas ta rib chrij, xane' xebutz'akatisaj tak ri takomal ri xebuya' qui bixic ri Ajawaxel che ri Moises. Rumal ri' xtok'obisax u wäch rumal ri Ajawaxel cuban c'u che chi ronojel ri chuchaplej u banic utz quel chuwäch. Ri Ezequiy xuwalijisaj rib chrij ri ajawinel re Asiriy man xraj ta chic xupatanij. Xch'äcan c'u paquiwi' ri aj pilisteyib c'ä pa Gaz xukuje' tak ri u c'ulbatil, kas cuc' tak ri tac'atak tak ja quech chajibal c'ä cuc' tak ri tinimit ri e c'o pa nimak tak tapia. Pa ri ucaj junab ri rajawinic ri Ezequiy, are c'u ri uwuk junab re ri rajawinic ri Osey. U c'ojol ri Ela, ajawinel re Israel, ri Salmanasar, ajawinel re Asiriy, xusutij rij ri tinimit Samar, xch'ojin c'u ruc', c'ä choxib junab c'ut xcuin che u ch'äquic. Are' ri uwak junab re ri rajawinic ri Ezequiy belejeb c'ut re ri rajawinic ri Osey pa Israel aretak xch'äc ri Samar. Ri ajawinel re Asiriy xeresaj bic ri aj israelib xebutak pa Asiriy xebujekeba' c'u pa Halah, pa ri ulew re Habor, nima' re Gozan, xukuje' chquipam tak ri tinimit aj medib. Xc'ulmataj c'u wa' rumal rech chi man xeniman ta che ri Ajawaxel ri qui Dios, man nim ta xquil wi ri u c'ulwächinic xukuje' man xquiya' ta qui xiquin che ronojel ri xetak che qui banic rumal ri Moises, ri pataninel rech ri Ajawaxel, man xquinimaj ta c'ut u banic. Pa ri ucajlajuj (14) junab re ri rajawinic ri Ezequiy, ri Senaquerib, ajawinel re Asiriy xch'ojin cuc' conojel tak ri tinimit aj Juda ri e kasan pa nimak tak tapia, xek'ax c'u pa u k'ab. Ri Ezequiy ajawinel re Juda, xutak bic jun wuj ruc' ri ajawinel re Asiriy, ri c'o pa Lacs, ri je cubij wa': “Xa man xinch'ob ta ri xinbano. Chel la bic pa ri wulew quintoj c'u na ri puak ri catok'ij la chwe.” Rumal ri' ri ajawinel re Asiriy xubij che ri Ezequiy, ajawinel re Juda, chi chutojo' quieb sient ruc' wajxaklajuj (218) quintal sak puak xukuje' juwinak quieb (22) quintal k'an puak. Ri Ezequiy xujach ronojel ri sak puak ri xurik chupam ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri e c'o chupam ri u k'inomal ri rachoch are'. Pa ri k'ijol ri', ri Ezequiy xeresaj tak ri e u chi ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' tak ri rapalil, ri kas are' xch'ukuw che k'an puak, xebuya' c'u che ri ajawinel re Asiriy. Ri ajawinel re Asiriy c'äte' chi c'u xutak chi ulok ruc' ri ajawinel Ezequiy jun qui nimal ajch'ojab ri nim rekle'n, jun rach k'atal tzij ri u cuban u c'u'x chrij xukuje' jun qui nimal ajch'ojab ri nim rekle'n, ri xc'amow qui be juk'at cowilaj tak ajch'ojab, xebel c'u ulok wa' pa Lacs xebe pa Jerusalen, che u banic ch'o'j ruc'. Aretak xebopan pa Jerusalen, xquiya' quib chuxcut ri cäbin wi ri ja' ri cäbe chupam ri c'olbal ja' ri c'o ajsic, chupam ri be ri cabe pa ri rulew ri Ch'ajal Atz'iak. Xquisiq'uij c'ut ri ajawinel, xukuje' ri Eliaquim, u c'ojol ri Hilsiy, ri are' quinimal ri chajil re ri rachoch ri ajawinel, ri Sebna, ri tz'ibal tzijol, xukuje' ri Joa, u c'ojol ri Asap, ri rajtz'ib ri ajawinel, xebel bic che qui c'ulaxic. Chila' ri qui nimal ri ajch'ojab aj asiriyab xubij chque chila': “Chiya' u bixic che ri Ezequiy ri cubij ri ajawinel ri nim u banic, ri ajawinel re Asiriy: ‘¿Jas ri banowinak chawe chi cana' awib chi sibalaj co at c'olic? ¿La xa' pu cachomaj chi ri je'lalaj tak tzij xak junam qui k'ij cuc' ri nawinic xukuje' ri chuk'ab che u banic ch'o'j? ¿Jachin chrij a jiquibam wi a c'u'x chi xawalijisaj awib chwij? Quinwilo chi a jiquibam a c'u'x chrij ri to'banic ri cuya' ri Ejipt chawe. Utz ri', ri Ejipt xa' jun aj ri wak'arinak, we c'u ne cutok'ej rib jun puwi', cäjutjub che cut'is rib chupam ri u k'ab. Are je u banic wa' ri paraon, ajawinel re Ejipt, chque conojel ri caquijiquiba' qui c'u'x chrij. We c'u ri ix quibij chwe: ri uj ka jiquibam ka c'u'x chrij ri Ajawaxel ri ka Dios, ri Ezequiy ¿La ma ta pa u xebuchupisaj qui wäch ri c'olbal quech tak k'ijilanic xukuje' tak ri porobal che we Dios ri', xuya' c'u takanic chi conojel ri winak ri e c'o pa Juda xukuje' ri e c'o pa Jerusalen chquiya' k'ijilanic che xuwi puwi' ri porobal ri c'o pa Jerusalen? Chac'ulaj u wäch ri tzij ri cubij ri wajaw chawe, ri ajawinel re Asiriy: in quebenya' quieb mil quiej chawe, we quebarik aj quiejab chque. Ri at man at ta ticarel che u banic chi jun chque ri e qui nimal ri wajch'ojab ri sibalaj man nim ta u k'ij chquixo'l ri aj asiriyab rech canimajic, ¿La are ta c'u pa a c'u'x chi catcuinic quebarik quiej xukuje' ajquiejab pa Ejipt? Xak c'u u wi' chic, ¿La are pa a c'u'x chi in petinak che u banic ch'o'j xukuje' che u sachisaxic u wäch we ulew ri' ri ma ta c'u are' ri Ajawaxel in takowinak ulok? ¡Are' xintakow che u banic ch'o'j ruc' ri Ezequiy xukuje' che u sachisaxic u wäch!’ ” Ri Eliaquim, ri Sebna xukuje' ri Joa xquitzelej u bixic che ri qui nimal ajch'ojab aj Asiriy: “Bana' la tok'ob chujch'abej la pa aramey, ri uj cäkach'obo. Man cujch'abej ta la pa hebrey, caquita' c'u conojel ri winak ri e c'o puwi' ri nimalaj tapia cätajin caquitatabej.” Are c'ut ri qui nimal ri aj Asiriy xubij: “Man che ta ri awajaw, mawi chiwe ta ix ri xinutak wi ulok ri ajawinel re Asiriy ri quebenbij ta wi tak we tzij ri'; xane' kas chque tak ri winak ri e c'o puwi' ri nimalaj tapia, ri e are', xukuje' ri ix, quitij na ri kas nim i chul xukuje' quikumuj na ri kas alaj i chul.” Are c'u ri qui nimal ajch'ojab, tac'alic sibalaj co xurak u chi' xch'aw pa hebrey: “Chitatabej ri cubij ri ajawinel ri nim u k'ij, ri ajawinel re Asiriy: ‘Miya' iwib pa subic rumal ri Ezequiy; ri are' man cäcuin taj quixuto' pa nu k'ab.’ We ri Ezequiy cucoj u chuk'ab chiwe chi chijiquiba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel, cubij c'u chiwe: ‘Ri Ajawaxel kas quixuto' na; ri are' man cuya' ta na c'olbal chi cakaj ta we tinimit ri' pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy’, miya' i xiquin che ri cubij chiwe. Ri ajawinel re Asiriy xinutak ulok che u bixic chiwe chi mixch'ojin ruc', chi'x k'ax pa u k'ab, we je quiban wa' chijujunal quixcuinic quitij na ri u wächinic ri i uva ri u wächinic ri i higo xukuje' quikumuj na ri kas i ja' ri i c'olom. C'äte c'u quixinc'am na bic pa jun ulew ri cajunamataj ruc' ri iwech ix, jun ulew ri cäwächin wi trico xukuje' tak uva, che u banic caxlanwa xukuje' u wa'l uva, jun ulew ri caq'uiy wi ri aseitun ri cuya' aseit ri xukuje' c'o wi u juyubal räx cab. Quiwoc'owisaj c'u na jun utzalaj c'aslemal man c'u quixcäm ta na. Miya' c'u i xiquin che ri cubij ri Ezequiy chiwe, xa' c'u subunic ri cubano aretak cubij chiwe chi are' ri Ajawaxel cäyo'w na ri ch'äcanic chiwe. ¿La c'o pa u jun chque ri qui diosib ri jule' tak tinimit chic ri xcuin ta che u to'ic ri rulew pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy? ¿Jawije' tak e c'o wi ri e u diosib ri Hamat xukuje' ri Arpad? ¿Jawije' tak e c'o wi ri e u diosib ri Separbaim, ri Ena xukuje' ri Ib? ¿La xa' pa u xecuinic xquito' ri Samar pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy? ¿Jachin chque jun chque conojel ri qui diosib tak we ulew ri' ri xcuintaj xuto'tajisaj taj ri u winak ri ma ta xkaj pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy? ¿Jas c'u che qui chomaj chi ri Ajawaxel cacuinic cuto'tajisaj ri Jerusalen?” Ri winak man xech'awtaj man c'o ta c'u jun tzij ri xquitzelej ta u bixic che, u bim c'ut ri ajawinel chque chi c'o jas maquitzelej u bixic che. Are c'u ri Eliaquim, qui nimal ri chajil re ri rachoch ri ajawinel, ri Sebna, ri cätz'iban ri tzijol, xukuje' ri Joa, rajtz'ib ri ajawinel, xeboc il xquijis ri catz'iak chquij xebe c'u che rilic ri Ezequiy rech quequibij che ri xubij ri qui nimal ri ajch'ojab aj Asiriy. Aretak ri ajawinel Ezequiy xuta' ri xbixic, xujis ri ratz'iak chrij, xebucoj wakwoj tak atz'iak chrij che u c'utic chi c'axc'obinak ri ranima' xbe c'ut pa ri rachoch ri Ajawaxel, xutak c'u bic ri Eliaquim, qui nimal ri chajil re ri rachoch, ri Sebna ri cätz'iban ri tzijol xukuje' ri e cojol tabal tok'ob ri sibalaj e nimak tak winak chic, e qui cojom wakwoj tak catz'iak che u c'utic chi c'axc'obinak ri canima', che rilic ri Isaiy ri k'axal tzij, u c'ojol ri Amoz, che c'u u bixic che ri bim ulok rumal ri ajawinel: “Camic uj c'o chupam jun nimalaj c'ax, c'äjisabal wächaj xukuje' mach'irisan ib, jacha' jun ixok ri, xopan u k'ij che alc'ualanic, ri catuktubic. C'o ta banom wi chi ri Ajawaxel ri a Dios u tom ta we tzij ri' ri xebubij ri qui nimal ajch'ojab ri takom ulok rumal ri rajaw, ri ajawinel re Asiriy, che u yok'ic ri c'aslic Dios, c'o ta banom wi chc'äjisax ta u wäch rumal ri jastak ri xebuta' ri Ajawaxel ri a Dios. Chabana' ba' jun ch'awem ruc' paquiwi' ri c'ä e to'tajinak canok.” Ri e rach k'atal tak tzij ri ajawinel Ezequiy xebe che rilic ri Isaiy, ri Isaiy xubij chque chi chiquibij che ri cajaw: “Ri Ajawaxel cubij: ‘Man caxe'j ta awib chque tak we yok'obal ri' ri xquibij ri e u tako'n ri ajawinel re Asiriy che nu yok'ic. In quenbana' chi copan jun xibin ib ri cäbanow che chi cätzelej pa ri rulew, quinban c'u na che chi xa' cacämisax chila'.’ ” Ri qui nimal ri ajch'ojab aj asiriyab xretamaj chi ri ajawinel re Asiriy u yo'm can ri tinimit Lacs. Xuya' c'u can ri Jerusalen, xurika' c'u ri ajawinel re Asiriy cätajin cach'ojin ruc' ri Libna. Chila' xuta' wi u bixic ri ajawinel re Asiriy chi ri ajawinel Tirac re Etiopiy u chaplem u banic ch'o'j ruc'. Jumul chi c'ut ri ajawinel re Asiriy xebutak ulok tako'n ruc' ri ajawinel Ezequiy re Juda, che u bixic che: “Ri a Dios, ri a jiquibam wi a c'u'x, u jiquibam u bixic chawe chi ri Jerusalen man cakaj ta na pa nu k'ab; maya' c'u awib pa subic che. At a tom u tzijol ri qui banom tak ri ajawinelab re Asiriy cuc' conojel tak ri ulew ri xequisachisaj c'u qui wäch. ¿La catto'taj ta c'u na can at? Ri diosib, ¿La xa' pu xequito' ri jule' tak tinimit chic ri xsachisax qui wäch cumal ri xetakan can nabe chnuwäch: ri Gozan, ri Aran, ri Resep, xukuje' ri winak re Bel-eden ri xejeki' pa Telasar? ¿Jawije' tak e c'o wi ri ajawinelab re Hamat, Arpad, re Separbaim, re Ena xukuje' re Ib?” Ri Ezequiy xuc'am ri wuj ri xjach pa u k'ab cumal ri tako'n, xusiq'uij c'ut u wäch. Xbextax c'u chupam ri rachoch Dios, xulic'a c'ut ri wuj chuwäch ri Ajawaxel, je ch'awem wa' xuban ruc' ri Dios: “Ajawaxel, u Dios ri Israel, ri c'o ri u tem re ajawibal paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic': xuwi ri lal lal Dios ri lal c'o paquiwi' conojel ri ajawibal ri e c'o cho ri uwächulew; lal xbanow la ri caj xukuje' ri ulew. Kas choc la il, Ajawaxel, chatatabej c'u la. Chejaka' la ri bak'wäch la, Ajawaxel, chca'y c'u la. Chetatabej la ri tzij ri xebutak ulok qui bixic ri Senaquerib chwe, tzij tak ri conojel queyok'on che la, ri lal c'aslic Dios. Kastzij, Ajawaxel, chi ri ajawinelab tak re Asiriy quisachisam qui wäch ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri e culew, e qui q'uiakom tak c'ut ri e qui diosib chupam ri k'ak', kas c'u tzij chi man e diosib taj, xa' e jastak e re che' o re abaj ri xa' e banom cumal achijab. Rumal ri' xequisachisaj qui wäch. Are c'u ri camic, Ajawaxel xukuje' ka Dios, maya' ba' la c'olbal chi cujkaj pa u k'ab, rech conojel ri winak re ri uwächulew chquetamaj chi ri lal, Ajawaxel, chi xuwi ri lal lal Dios.” Are' c'u ri Isaiy xutak u bixic che ri Ezequiy: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel, Dios re Israel: ‘In xintatabej ri bochi'nic ri xaban chwe che ri cubij ri Senaquerib, ajawinel re Asiriy.’ ” E are tak tzij wa' ri e u bim ri Ajawaxel ri cuc'ulmaj na ri ajawinel re Asiriy: “Ri tinimit Sion, jacha' jun ali, cutze'j a wäch, Senaquerib. Ri Jerusalen cusutusa' ri u jolom che retz'bexic a wäch aretak cattzelej chawij. ¿Jachin ri a c'axc'obisam xukuje' a yok'om? ¿Jachin chrij xajak wi ri ach'abebal xukuje' xebasolcopij tak ri a bak'wäch che ruc' nimal? ¡Chrij ri tastalicalaj u Dios ri Israel! Cumal tak ri e a tako'n xayok' ri Ajawaxel Dios. Xabij: ‘Cuc' ri q'uialaj nu carwaj quech ch'o'j xinpaki' paquiwi' tak ri juyub, c'ä puwi' ri Libano ri sibalaj naj elinak chicaj. Xebenkasaj tak ri e u chacalte' ri sibalaj naj e elinak na chicaj, ri e u chäj ri sibalaj e je'l tak na. Xinopan paquiwi' ri e u juyub ri sibalaj naj e elinak chicaj, pa tak ri e u c'ächelaj, ri e je ta ne qui banic ticbal cotz'i'j. Pa tak ulew ri man weta'm ta qui wäch xebenc'ot tak c'ua' xebenwuq'uiaj c'u tak we ja' ri', cumal c'u tak ri wakan xebenchaki'jarisaj conojel tak ri nima' ri e c'o pa Ejipt.’ ¿La ma ta pa u aweta'm chi in ri' ri Ajawaxel, ri e u chomam qui banic tak we jastak ri'? Kas ojer ulok nu chomam qui banic ulok, camic c'ut nu banom ri nu chomam ulok; rumal ri' ri at casachisaj qui wäch tak ri tinimit ri e kasan pa nimak tak tapia xaban c'u chque chi xebux jumulaj tak abaj. Ri e qui winakil, man c'o ta qui cuinem, e nojinak che xe'n ib xukuje' q'uixbal, e uxinak jacha' k'ayes rech ri juyub, e jacha' räx echa', e jacha' ri k'ayes ri queq'uiy paquiwi' tak ri ja ri quec'atisax rumal ri quiakik' ri cäpe pa ri elebal k'ij. In e weta'm conojel tak ri e a banoj xukuje' conojel tak ri e a chac; in weta'm chi at oyowarinak chwij. In weta'm ri a ch'ujilal xukuje' ri a c'anal, quencojo' jun quetequic ch'ich' che ri a tza'm, jun jiq'uibal rij wi'aj pa a chi', quinban c'u chawe chi cattzelej chi pa ri be ri xatpe wi.” Xubij c'ut ri Isaiy che ri Ezequiy: “Are' jun etal wa' che ri quec'ulmataj na: che we junab ri' xukuje' ri cäpe na ri ix quiwe'j na ri trico ri xak caq'uiy ulok pa rech wi, pa ri urox junab cuya' quixticonijic xukuje' quixk'atowic, quebitic tak uva quebitij tak c'ut ri qui wächinic. Ri quec'asi' can pa Juda quebux na e jacha' ri tico'n: cäbe na ri qui c'amal chupam ri ulew quewächin c'u na. Quecanaj c'u na can quieb oxib pa Jerusalen; chupam ri juyub re Sion c'o ri quec'asi' na canok. Wa' are c'u cäbanow na ri nicowemalaj u lok'ok'ebal c'u'x ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Ri cutaklebej na ri ajawinel re Asiriy cächa' ri Ajawaxel: ‘Man coc ta na pa Jerusalen, man c'o ta jun ch'ab cutzokopij ta na che, man cucoj ta na tak quetecak ch'ich' che u banic ch'o'j ruc' mawi cuyac na jun ak'anibal chrij. Kas pa ri be ri xpe wi, catzelej chi wi na; man coc ta na chupam we tinimit ri'. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij. In quinto' na u wi' we tinimit ri' quinto'tajisaj c'u na, xa' che u tok'obisaxic u wäch ri pataninel wech ri David xukuje' c'u ri in chbil wib.’ ” Kas pa ri chak'ab ri' ri tako'n aj caj rech ri Ajawaxel xopanic xebucämisaj jun sient jumuch' ruc' job mil (185,000) achijab aj asiriyab ri e c'o pa ri kajebal, chucab c'u k'ij aretak xsakarisanic conojel e cäminak chic. Are' c'u ri Senaquerib ajawinel re Asiriy, xebuc'am bic ri jastak rech xtzelej c'u pa Ninibe. C'o c'u jun k'ij, aretak cätajin cäk'ijilan chupam ri rachoch ri Nisroc, ri u dios, ri Adramelec xukuje' ri Sarezer ri e u c'ojol xebopan ruc' xquicämisaj c'ut, xebanimaj c'u bic xebe pa ri ulew ri Ararat. Ri xajawin c'u na chupam ri u c'olbal are' ri u c'ojol, ri Esaradon u bi'. Pa ri k'ijol ri', ri Ezequiy xkasax rumal jun c'axalaj yabil, ri Isaiy, ri k'axal tzij u c'ojol ri Amoz, xbe che rilic xubij c'u che: “Ri Ajawaxel cubij: ‘Chebaya' can ri q'uisbal tak a pixbenic chque ri e awachalaxic, catecäm c'ut; man cät cunataj taj.’ ” Ri Ezequiy xbe u wäch cho ri xan je c'u ch'awem wa' xuban ruc' ri Ajawaxel: “In quinbochi'n che la, Ajawaxel, chi chnataj che la jas ri jicalaj patanixic la nu banom man c'u ruc' ta cawächibal, are c'u nu banom ri cakaj chwäch la.” Xok' c'ut ruc' c'ayil. Xc'ulmataj c'ut chi c'ä maja' quel ulok ri Isaiy chuwäch ri nabe uwo ja re ri rachoch ri Ajawinel, ri Ajawaxel xuch'abej ri Isaiy xubij c'u che: “Chattzelejok chabij che ri Ezequiy, ri c'amal u be ri nu tinimit: ‘Ri Ajawaxel, ri u Dios ri a mam David, cubij: In xintatabej ri a bochi'nic xukuje' xebenwil ri e u wa'l tak a wäch. Catinwutzirisaj na, pa oxib k'ij c'ut catcuinic catbe chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Quenya' chi na olajuj (15) junab a c'aslemal. Ri at xukuje' ri Jerusalen quixinto' na man quixkaj ta na pa u k'ab ri ajawinel Asiriy. In quinto' na u wi' we tinimit ri', xa' che u tok'obisaxic u wäch ri pataninel wech ri David xukuje' c'u ri in chbil wib.’ ” Ri Isaiy xutak quipuk'ic higo, xban c'ut xcoj c'u che ri ajawinel jawije' c'o wi ri yabil che, xcunataj c'ut ri ajawinel. Ri Ezequiy xuc'ot c'ut u chi' ri Isaiy: “¿Rumal jachique etal quinwetamaj chi ri Ajawaxel quinrutzirisaj, xukuje' chi pa oxib k'ij quincuinic quinbe chupam ri rachoch ri Ajawaxel?” Ri Isaiy xutzelej u bixic che: “Are etal wa' ri cuya' na ri Ajawaxel chawe che u c'utic chi cutz'akatisaj na ri xuchi'j chawe: ¿La cäwaj chi ri mumu'j cänabej lajuj juch', o chi catzelej chrij?” Ri Ezequiy xutzelej u bixic che: “Chi cänabej ri mumu'j man c'ax taj. Ri c'ax na chi catzelej chrij.” Ri Isaiy ri k'axal tzij xtz'onon che ri Ajawaxel, ri Ajawaxel xubano chi ri mumu'j xtzelej ri lajuj juch' ri u binibem ri u reloj ri Acaz re k'ij. Pa ri k'ijol ri', ri ajawinel Merodac-Baladan, u c'ojol ri Baladan, xuta' u tzijol chi yawab ri Ezequiy, xebutak c'u wuj che xukuje' jun sipanic ri xeyoka che cumal jujun tako'n. Ri Ezequiy utz qui c'ulaxic xubano xuc'ut c'ut ri u k'inomal chquiwäch, ri sak puak ri k'an puak ri e c'oc'al, ri c'oc'alaj aseit xukuje' ri c'olbal ri e c'o wi ri e u ch'ojibal, xukuje' ronojel ri e c'o chquipam ri e u c'olbal. Man c'o ta jun jasach ri c'o chupam ri rachoch mawi ri c'o chupam ronojel ri rajawinic ri ma ta xuc'ut chquiwäch. Xopan c'ut ri Isaiy ri k'axal tzij che rilic ri ajawinel, ri Ezequiy xuc'ot c'u u chi': “¿Jawije' quepe wi we achijab ri', jas ri xquibij che la?” Ri Ezequiy xutzelej u bixic che: “E petinak pa jun najalaj ulew; e petinak pa Babilon.” Ri Isaiy xuc'ot u chi': “¿Jas c'ut ri xquil chupam ri achoch la?” Ri Ezequiy xutzelej u bixic: “Xquil ronojel ri c'o chupam. Man c'o ta jun jasach ri c'o chupam ri nu c'olbal ri ma ta xinc'ut chquiwäch.” Xubij c'ut ri Isaiy che ri Ezequiy: “Chatatabej la ri cubij ri Ajawaxel: ‘Quepe na k'ij chi ronojel ri c'o chupam ri achoch la xukuje' ronojel ri qui mulin ri e mam la c'ä pa ri k'ij camic, cac'am na bic pa Babilon. Man c'o ta jas cäcanaj can waral. Xukuje' ne jujun chque ri e ija'lil la quec'am na bic pa Babilon, quesax na ri qui cowil quecoj na che pataninelab pa ri rachoch ri ajawinel.’ ” Ri Ezequiy, xuchomaj chi pune' ta bane' xak xuwi ta c'u ne we c'o na jamaril xukuje' jicomal pa tak ri k'ij ri cac'asi' na, xcha' che ri Isaiy: “Ri c'ulmatajic ri xelya' la u bixic chwe ri u bim ri Ajawaxel che la, utz quinto.” Ri u tz'akatil ri u q'uisbalil ri u tzijobelil ri Ezequiy xukuje' tak ri e u mayibalil, xukuje' ri c'olbal ja' ri xubano, xukuje' ri u be ja' ri xc'amow ulok ri ja' pa ri tinimit, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Juda. Aretak cäminak chic ri Ezequiy are' xajawin ri u c'ojol chupam ri u c'olbal, ri Manases u bi'. Cablajuj (12) u junab ri Manases aretak xuchaplej ajawinic, cawinak olajuj (55) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Hepsib u bi' ri u nan. Ri e u banoj man e utz ta xeril ri Ajawaxel, are xebuban ri itzel tak qui nak'atisabal ri winak ri xeburokij bic ri Ajawaxel chquiwäch ri aj israelib: xuban qui banic tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib ri xebuc'äjij can ri Ezequiy, ri u tat; xebuyac tak porobal che ri Baal xukuje' xuban jun u wächbal ri Asera, jacha' ri xuban ri Acab, ajawinel pa Israel; xak c'u u wi' chic xk'ijilanic xukuje' xebuya' tak k'ijilanic chque tak ri ch'imil ri e c'o cho ri caj, xukuje' xebuyac tak porobal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri u bim wi ri Ajawaxel chi are' u jekelibal ri u bi' pa Jerusalen. Xebuyac chi niq'uiaj porobal chquiwäch ri quieb uwo ja ri e c'o chuwäch ri rachoch ri Ajawaxel, chila' c'u quek'ijilax wi conojel tak ri ch'imil ri e c'o cho ri caj. Xak c'u u wi' chic xebuporoj ri u c'ojol che tabal tak tok'ob, xebusiq'uij tak ri uxlabal xebuban c'u ch'obonic, xujekeba' ri u ya'ic qui k'ij tak ri uxlabal xukuje' ri itzinic. Ri e u banoj ri xebubano man utz ta xeril ri Ajawaxel, xuq'uis c'u retzelaxic rib chuwäch. Xucoj c'u jun u wächbal ri Asera chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri xubij wi ri Ajawaxel che ri David xukuje' che ri Salomon ri u c'ojol: “We wachoch ri' ri c'o pa Jerusalen, ri nu cha'om chquixo'l conojel ri ramak' ri Israel, cux na u jekelibal ri nu bi' amak'el. Man quebenwesaj ta chi c'u na bic ri aj israelib chupam ri ulew ri xinya' chque ri e qui mam, xuwi ta ne we quequitz'akatisaj xukuje' quequiban ronojel ri e nu takom che u banic, xukuje' ronojel ri tijonic ri xuya' ri pataninel wech ri Moises.” Man xquiya' ta c'u qui xiquin che ri xinbij chque. Xane', xec'am bic rumal ri Manases che roc'owisaxic u wi' ri u banic ri etzelal ri xequiban ri winak ri xsachisax qui wäch rumal ri Ajawaxel chquiwäch ri aj israelib. Rumal c'u ri', ri Ajawaxel xch'aw cumal tak ri e pataninel tak rech ri e k'axal tzij, xubij c'ut: “Rumal c'u quech ri nimak tak etzelal ri e u banom ri Manases, rumal c'u rech chi nim na ri retzelal chquiwäch ri quech ri aj amoreyib ri xec'oji' na can waral nabe chuwäch ri are', u banom c'ut chi macuninak ri Juda cumal tak ri e banom tak diosib, in, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, quink'alajisaj: Quinc'am na ulok u q'ueyowal puwi' ri Jerusalen xukuje' ri Juda, quek'oxow c'u ne na ri e u xiquin jachin ri cätatabenic. Quinwetaj na ri Jerusalen ruc' ri kas etabal ri xincoj che ri Samar xukuje' ri xincoj che ri rija'lil ri Acab; quinjosk'ij canok jacha' ri u josk'ixic jun liq'uilic' lak cäjupubax c'ut. Are c'u ri u tz'akatil ri nu tinimit, quinwonoba' na canok quinjach c'u na pa qui k'ab ri e u c'ulel, rech quetolobax canok cäjoc c'u bic ronojel ri c'o cuc' cumal ri qui c'ulel. Rumal rech chi man e utz taj ri qui banoj ri quequiban chnuwäch, quiyacom c'u ulok woyomal kas pa ri k'ij ri xebel ulok ri e qui mam pa Ejipt c'ä camic.” Xak c'u qui wi' chic ri macaj ri xuban wi ri Manases chi xmacun ri Juda xukuje' ri itzel tak u banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, sibalaj nim ri quic' ri xutix pa Jerusalen, ri man c'o ta u mac, chi xunojisaj ronojel ri Jerusalen che. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Manases xukuje' ronojel ri xubano, xukuje' tak ri macaj ri xebubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Aretak xcämic, xmuk chupam ri ticbal cotz'i'j ri c'o nakaj che ri rachoch chupam ri ticbal u cotz'i'j ri Uza. Are chi c'u xajawin ri u c'ojol chupam ri u c'olbal, ri Amon u bi'. Juwinak quieb u junab ri Amon aretak xuchaplej ajawinic, quieb junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Mesulemet u bi' ri u nan, u mia'l c'ut ri Azur, aj Jotba. Ri e u banoj man utz ta xeril ri Ajawaxel, xak xejunamataj ruc' ri e rech ri Manases ri u tat, are c'u xutakej qui banic ri e itzel tak u banoj xuya' k'ijilanic xukuje' xebuk'ijilaj ri junam tak diosib ri xebuk'ijilaj can ri u tat. Jewa' ri xuban che u xutuxic ri Ajawaxel ri qui Dios ri e u mam, man are ta c'u xuban ri u cholajil ri u rayibal. Ri e rach k'atal tak tzij ri Amon xquiwalijisaj quib chrij, xquicämisaj c'u chupam ri rachoch. Are c'u ri winak re ri tinimit xequicämisaj ri xecämisan ri ajawinel Amon, xquiban c'ut chi are' xajawin ri u c'ojol chupam ri u c'olbal, ri Josiy u bi'. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Amon xukuje' ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Juda. Xmuk chupam ri u mukubal ri c'o chupam ri u ticbal u cotz'i'j ri Uza. Are c'u xajawin na ri Josiy ri u c'ojol chupam ri u c'olbal ri Josiy u bi'. Wajxakib u junab c'ut ri Josiy aretak xuchaplej ajawinic, juwinak julajuj (31) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri u nan Jedid u bi', u mia'l ri Adaiy, aj Boscat c'ut. Ri e u banoj ri Josiy e suc' xeril ri Ajawaxel, are c'u xutakej u banic ronojel ri xuban ri David, ri u mam, man c'o ta xujech'ba ta wi rib. Pa ri wajxaklajuj (18) junab ri rajawinic ri Josiy, ri ajawinel xutak bic chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri Sapan ri catz'iban ri cac'ulmatajic, u c'ojol ri Azaliy ri' u mam c'ut ri Mesulam. Xubij che: “Jät che rilic ri Hilsiy, ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, chabij c'u che chi chumulij ri puak ri c'amom bic chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri qui mulin ri e chajil tak ri oquibal ri queyok chque cumal ri winak, quijacha' c'u chque ri quetakan paquiwi' ri ajchaquib ri quebanow tak ri chac chupam ri rachoch ri Ajawaxel, rech ri e are' quequitoj tak ri ajchaquib ri quebanow u banic ri rachoch Dios, ri u bixic: ri ajanelab, ri quetakan paquiwi' tak ri chac, ri yacal tak ja, rech xukuje' quequilok' tak ri che' ri tzoc'om tak abaj ri quebajwataj che u banic ri rachoch Dios. Chabij che xukuje' chi muta' chque joropa' ri caquisach che ri puak, caquitz'akatisaj c'u ya' u cojic.” Ri Hilsiy, ri qui nimal cojol tabal tok'ob xutzijoj che ri Sapan, ri catz'iban ri cac'ulmatajic chi u rikom ri wuj re ri pixab chupam ri rachoch ri Ajawaxel; xujach c'u ri wuj pa u k'ab, ri Sapan xusiq'uij u wäch. Xbe c'u na ri Sapan che u bixic che ri ajawinel, xubij c'u che: “Ri e pataninel tak ech la xquimulij ri puak ri c'o pa ri rachoch Dios, xquijach c'u pa qui k'ab ri quetakan paquiwi' ri quebanow u banic ri rachoch ri Ajawaxel.” Xukuje' xuya' u bixic ri Sapan che ri ajawinel chi ri cojol tabal tok'ob ri Hilsiy xujach jun wuj pa u k'ab, xusiq'uij c'ut ri cubij ri wuj chuwäch ri ajawinel. Aretak xuta' ri ajawinel ri cubij ri wuj re ri pixab, xujis ri ratz'iak chrij, xuya' c'u takanic che ri Hilsiy, ri Ahicam, u c'ojol ri Sapan, ri Acbor, u c'ojol ri Micaiy, ri Sapan ri catz'iban ri cac'ulmatajic, xukuje' ri Asaiy rach k'atal tzij ri ajawinel: “Jix jitz'onoj che ri Ajawaxel che nu q'uexwäch xukuje' che u q'uexwäch ri tinimit xukuje' che u q'uexwäch ronojel ri Juda, ri cakaban che ri cubij we wuj ri' ri rikom; sibalaj ba' yactajinak royowal ri' ri Ajawaxel chkij uj, rumal rech chi ri e ka mam man xquiya' ta qui xiquin che ri cubij we wuj ri' mawi xquiban ta ronojel ri tz'ibatal chupam.” Ri Hilsiy, ri Ahicam, ri Acbor, ri Sapan xukuje' ri Asaiy, xebe che rilic ri Huld k'axal tzij, rixokil ri Salum, u c'ojol ri Ticba ri' u mam c'ut ri Haras, ri chajil ri c'olbal atz'iak ri c'o chupam ri rachoch Dios, ri Huld jekel chupam ri u cätas ri Jerusalen, are tak c'u xquich'abej, ri ixok xutzelej u bixic chque: “Are wa' ri cutzelej u bixic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel: ‘Chibij che ri winak ri ix takowinak ulok che u tz'onoxic chwe, chi ri in, ri Ajawaxel, quinbij: Quinwerej na ulok jun u q'ueyowal puwi' we c'olbal ri' xukuje' paquiwi' ri winak ri e c'o chupam, je jas ri cubij ri wuj ri xusiq'uij u wäch ri ajawinel re Juda. Kas in quixutum canok qui porom c'u c'oc' k'ol chquiwäch jule' tak diosib, xa' c'u woyowal caquiyac rumal ronojel ri cäquibano; rumal ri' nicowinak ri woyowal chrij we c'olbal ri', man c'u cächup ta na. Chibij ba' che ri ajawinel re Juda, ri xixutak ulok che u tz'onoxic che ri Ajawaxel, are' c'u ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cubij xukuje': Rumal c'u rech chi a yo'm a xiquin che ri a tom, rumal c'u rech chi slabetajinak ri awanima' xatkeb c'u wuc' aretak xatatabej ri k'alajisanic ri nu yo'm chrij we c'olbal ri' xukuje' ri winak ri e c'o chupam, chi quejocoq'uex na bic e c'okotajinak c'ut, rumal rech chi xajis ri awatz'iak chawij xukuje' chi xatok' chnuwäch, ri in xatintatabej. In, ri Ajawaxel, quinbij chawe. Rumal c'u ri', quinya' na chawe chi catcäm pa jamaril, carika' c'u na awib cuc' ri e a mam, man cawil ta c'u na ri u q'ueyowal ri quinwerej na ulok puwi' we c'olbal ri'.’ ” Ri e u tako'n ri ajawinel xetzelejic rech caquic'am bic che ri xtzelex u bixic. Are' c'u ri ajawinel xutak qui siq'uixic conojel ri nimak tak tatayib ri e c'o pa Juda xukuje' ri e c'o pa Jerusalen, rech caquimulij quib ruc'. Ri ajawinel xukuje' conojel ri achijab aj Juda, conojel ri aj Jerusalen, ri e cojol tabal tok'ob, ri e k'axal tzij xukuje' ri winak chnimalaj conojel, kas ruc' ri sibalaj ch'utin c'ä ruc' ri sibalaj nim na, xebe chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Chila' ri ajawinel co xurak u chi' che u siq'uixic ronojel ri cubij ri wuj re ri c'ulwächinic ri xrik chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Xutac'aba' c'u rib ri ajawinel chuxcut ri rakan ja, xuya' c'u u tzij chuwäch ri Ajawaxel chi caniman che, cuban c'ut ri cubij ruc' tz'akatil, man ruc' ta quieb u c'u'x cutakej qui banic ri e u takomal, ri e u takanic xukuje' tak ri pixab, xukuje' ri qui tz'akatisaxic ri u cholajil ri c'ulwächinic ri e tz'ibatal chupam ri wuj. Ronojel c'ut ri tinimit xuya' u tzij che u banic. Are' c'u ri ajawinel xutak ri Hilsiy, qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' ri ucab cojol tabal tok'ob xukuje' ri e chajil tak oquibal, chi chequesaj ulok chupam ri rachoch ri Ajawaxel conojel ri jastak ri xecoj che u ya'ic k'ijilanic che ri Baal xukuje' che ri Asera xukuje' ri xecoj che u ya'ic k'ijilanic chque ri ch'imil ri e c'o cho ri caj, xebuporoj c'u chrij ri Jerusalen, pa tak ri ulew re ri Sedron, xebuc'am c'u bic ri qui chajil pa Betel. Xeresaj ri e cojol tabal tok'ob pa ri qui chac ri e cojom can cumal tak ri ajawinelab re Juda che qui poroxic c'oc' tak k'ol pa tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib ri e c'o pa tak ri tinimit pa Juda xukuje' tak ri e c'o chrij ri Jerusalen, xukuje' ri e cojol tabal tok'ob ri quequiporoj coc' tak k'ol chuwäch ri Baal, chuwäch ri k'ij, chuwäch ri ic', chquiwäch ri nimak tak ch'imil xukuje' chquiwäch ri alaj tak ch'imil ri e c'o cho ri caj. Xresaj bic chrij ri Jerusalen ri u wächbal ri Asera ri c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xuporoj chuchi' ri nima' Sedron c'ä xchajir na xujopij c'ut chupam ri siwan ri tixbal u mes ri tinimit. Xukuje' xebutuquij tak ri ja ri queban macun wi ri achijab cuc' cach achijab jacha ri cuban ri quech ri nim ch'utin, ri cäquiban che u ya'ic jun k'ijilanic chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri quequiquemej wi tak ri atz'iak ri ixokib ri quecoj chrij ri ixok dios Asera. Xutak c'u qui siq'uixic conojel ri e cojol tabal tok'ob ri e c'o pa tak ri tinimit pa Juda, xebuc'äjij c'ut conojel tak ri e k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib, kas pa Jeb c'ä pa Beerseb, ri qui porom wi c'oc' tak k'ol we e cojol tabal tok'ob ri', xebut'akij tak ri porobal ri quech tak ri itzel tak uxlabal ri e c'o chuchi' ri roquibal ri Josue, ri k'atal tzij puwi' ri nimalaj tinimit, ri e c'o chuchi' ri oquibal pa ri tinimit, pa ri mox k'ab. E are tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanij pa tak ri k'ijilabal ri que k'ijilax wi diosib man quebopan ta ruc' ri porobal ri rech ri Ajawaxel ri c'o pa Jerusalen, caquitij c'u ri caxlanwa ri man yo'm ta ch'am ruc' cuc' ri cach tak e cojol tabal tok'ob. Ri Josiy xukuje' xuc'äjij ri porobal ri c'o pa ri beya' re Ben-inom, rech man c'o ta jachin jun cuporoj ta ri u c'ojol mawi ri u mia'l jacha' che tabal tok'ob che ri Moloc. Xeresaj tak ri quiej ri xequicoj tak ri ajawinelab re Juda che u ya'ic u k'ij ri k'ij, ri e c'o chuchi' ri oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, qui rikom quib ruc' ri rachoch ri Natan-melec, ri cätakan paquiwi' tak ri ja ri ulew, xukuje' xuporoj ri u carwaj ri k'ij. Xebutuquij c'u xukuje' tak ri porobal ri xequiyac tak ri ajawinelab re Juda puwi' ri nimalaj rachoch ri Acaz, xukuje' tak ri e u porobal ri Manases ri xebuyac cho tak ri uwo ja re ri rachoch ri Ajawaxel; xebumuchu xebuq'uiaka' c'ut ri qui ch'akatil chupam ri nima' Sedron. Ri ajawinel xukuje' xebuc'äjij tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri Jerusalen, pa ri u mox ri elebal k'ij che ri u Juyubal u Che'al Aseitun, ri e u yacom can ri Salomon, ajawinel re Israel, che ri Astarte, ixok dios ri quetzelax u wäch quech ri aj sidonib; che ri Quemos, dios ri quetzelex u wäch quech ri aj Moab, xukuje' che ri Milcom, ri dios ri quetzelex u wäch quech ri aj amonib. Xukuje' xebumuch tak ri abaj xukuje' tak ri tastalic tak cuta'm, xebubalij c'u qui bakil cäminakib chquipam tak ri c'olbal ri e c'olinak wi canok. Are c'u ri porobal xukuje' ri k'ijilabal ri c'o pa Betel ri quek'ijilax wi diosib, ri xebuyac can ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat, ri xbanowic chi xemacun ri aj israelib, ri Josiy xebumuchu c'ä xebuc'äjij na, xut'ik c'u k'ak' chque xukuje' xut'ik c'u k'ak' che ri u wächbal ri Asera. Aretak xtzelej ulok ri Josiy xtake c'u u wäch chque tak ri mukbal ri e c'o kas puwi' we juyub ri', xtakanic chi chebesax ulok ri bak ri e c'o chquipam, xebuporoj c'ut puwi' ri porobal, je quitz'ilobexic wa' xubano. Jewa' xban che u tz'akatisaxic ri u tzij ri Ajawaxel ri xuya' u bixic ri k'axal tzij. Ri ajawinel xubij: “¿Jas wa' chi tac'atic mukbal ri quinwil apan jela'?” Ri achijab aj tinimit xquitzelej u bixic che: “Chi' mukutal wi ri k'axal tzij ri u petic pa Juda ri xuya' c'u u bixic ri banom la che ri porobal ri c'o pa Betel.” Xuya' c'u takanic ri Josiy: “Chiya' canok jas u banom. C'o jun machapow ri u bakil.” Jeri' nim xil wi ri e u bakil ri k'axal tzij ri xpe pa Juda xukuje' ri e rech ri k'axal tzij ri xjeki' pa Samar. E are tak c'ut conojel ri ja ri quek'ijilax wi tak ri diosib ri e c'o pa Samar, ri e yacom tak cumal ri ajawinelab re Israel ri xequiyacbej royowal ri Ajawaxel, xchupisax qui wäch rumal ri Josiy junam xuban chque jas ri xuban pa Betel. Xebucämisaj c'u ne na paquiwi' ri porobal conojel ri quecojow tabal tok'ob paquiwi' ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib, xebuporoj c'u ri qui bakil ri cäminakib paquiwi'. Xtzelej c'ut ri ajawinel pa Jerusalen. Ri ajawinel xuya' takanic chi ronojel ri tinimit chroc'owisaj ri Oc'owem che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri u Dios, je jas ri tz'ibatal chupam ri wuj rech ri c'ulwächinic. Mawi jumul oc'owisam ta jun Oc'owem ri junam ta ruc' wa' kas pa ri qui k'ijol ri c'amal tak be ri xetakan puwi' ri Israel, mawi pa ronojel ri qui k'ijol ri ajawinelab re Israel xukuje' ri e rech ri Juda. Pa ri uwajxaklajuj (18) junab re ri rajawinic ri Josiy aretak xoc'owisax we Oc'owem ri' pa Jerusalen che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri Josiy xukuje' xusachisaj qui wäch ri ajk'ijab xukuje' ri ch'obonelab, ri e diosib ri e c'o pa tak ri cachoch ri winak xukuje' niq'uiaj e diosib chic, xukuje' conojel ri xojibalalaj tak jastak ri xecoj che k'ijilanic ri quilitaj cuc' ri winak pa Juda xukuje' pa Jerusalen. Xuban wa' che u tz'akatisaxic ri cubij ri pixab ri tz'ibatal chupam ri wuj ri u rikom ri Hilsiy ri cojol tabal tok'ob chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Man c'o ta jun ajawinel ri xc'oji' ta nabe chuwäch mawi c'ä te' ta xpe chrij are', ri jacha' ta ri are' ri xtzelej ta ruc' ri Ajawaxel ri ruc' ta ronojel ri ranima' xukuje' ruc' ta ronojel ri u c'aslibal xukuje' cuc' ta conojel ri u chuk'ab, je jas ta ri u cholajil ri u pixab ri Moises. Pune' c'u ruc' ronojel wa', ri Ajawaxel xutakej oyowaric, c'ä c'o na ri royowal chrij ri Juda cumal conojel ri etzelal ri xyacbex royowal rumal ri Manases. Rumal ri' xubij ri Ajawaxel chi curesaj ri Juda chuwäch, jacha' ri xuban che resaxic ri Israel, cuxutuj c'u can ri Jerusalen ri u cha'om, xukuje' ri rachoch ri u bim wi chi chila' cajeki' wi ri u bi'. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Josiy xukuje' ronojel ri xubano, tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Juda. Pa ri u k'ijol, ri paraon Necao, ajawinel re Ejipt, xutakej u be xbe che u suq'uil ri Euprats che u to'ic ri ajawinel re Asiriy. Ri ajawinel Josiy xel bic che u c'ulaxic; pa Meguid c'ut, xuwi c'u xilitaj rumal ri Necao, xucämisaj. Xyac bic cumal ri rach k'atal tak tzij xya' bic chupam jun carwaj xquic'am bic kas pa Meguid c'ä pa Jerusalen, xmuk c'u chila' chupam ri u mukubal. Ri e aj tinimit xquic'am c'ut ri Joacaz, u c'ojol ri Josiy, xquitaso jacha' che ajawinel xquicoj c'u che u q'uexwäch ri u tat. Juwinak oxib u junab ri Joacaz aretak xuchaplej ajawinic, oxib ic' c'ut xajawin pa Jerusalen. Hamutal u bi' ri u nan, u mia'l ri Jeremiy, aj Libna. Ri e u banoj man e utz ta xeril ri Ajawaxel, xak junam cuc' ri e u mam. Ri ajawinel Necao xutz'apij pa che' pa Ribla, chupam ri ulew re ri Hamat, rech ma ta cajawin pa Jerusalen xucoj c'u chuk'ab che ri winak pa Juda chi rajawaxic cutoj oxc'al oxlajuj (73) quintal sak puak xukuje' oxib arob k'an puak. Ri ajawinel Necao are' xucoj na ri Eliaquim che ajawinel u c'ojol ri Josiy, che u q'uexwäch ri u tat, xuq'uex c'ut ri u bi' xucoj Joasim chrij, xumajij c'ut ri Joacaz xuc'am bic pa Ejipt, chila' c'u xcäm wi. Ri Joasim xujach che ri Necao ri sak puak xukuje' ri k'an puak ri cutok'ij wa', che c'u u tojic xutok'ij na jun cuchuj chque conojel ri winak ri e c'o pa ri ulew. Chquijujunal c'ut xquitoj ri alcabal ri xtok'ix chque ruc' ri sak puak xukuje' ruc' k'an puak ri alcabal ri xk'at chquij, rech cäjach che ri paraon Necao. Juwinak job (25) u junab ri Joasim aretak xuchaplej ajawinic, julajuj (11) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Zebud u bi' ri u nan, u mia'l ri Pedaiy, aj Rum c'ut. Ri e u banoj itzel xeril ri Ajawaxel, junam jas ri xquiban ri e u mam. Aretak cätajin cajawin ri Joasim, ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xumajij ri ulew, oxib junab c'ut xc'oji' ri Joasim chuxe' ri u takanic. Xuq'uex c'ut u chomanic xuwalijisaj c'u rib chrij. Are' c'u ri Ajawaxel xebutak ulok chrij ri Joasim jumulaj eläk'omab aj caldeyib, aj siriyab, aj moabib xukuje' aj amonib. Xebutak ulok chrij ri Juda, rech caquisachisaj u wäch, je jas ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel cumal ri e pataninel tak rech ri e k'axal tzij. Xuc'ulmaj c'ut ri Juda wa' rumal rech chi ri Ajawaxel je xuchomaj u banic, che resaxic ri Juda chuwäch qui mac quech tak ri macaj ri xebuban ri Manases, xukuje' rumal ri quic' ri xutixo ri man c'o ta u mac ri xunojasibej rech ri Jerusalen. Rumal rech wa' ri Ajawaxel man xraj ta chic xusach ta chic u mac. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Joasim xukuje' ronojel ri xubano tz'ibatal chupam ri wuj rech ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab pa Juda. Aretak cäminak chic, are' xajawin ri u c'ojol chupam ri u c'olbal ri Joaquin u bi'. Kas chi' c'ut ri ajawinel re Ejipt man xel ta chi bic chupam ri rulew, rumal rech chi ri ajawinel re Babilon u ch'äcom ronojel ri ulew ri e c'o can pa u k'ab nabe, kas ruc' ri nima' re Ejipt c'ä ruc' ri nima' Euprats. Wajxaklajuj (18) u junab ri Joaquin aretak xuchaplej ajawinic, oxib ic' c'ut xajawin pa Jerusalen. Nehusta u bi' ri u nan, u mia'l ri Elnatan, aj Jerusalen. Ri e u banoj man e utz ta xeril ri Ajawaxel, xak junam ruc' ri xebuban ri u tat. Pa ri k'ijol ri', ri e rajch'ojab ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon xepe che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen xquisutij c'u rij che u banic ch'o'j ruc'. Aretak c'u cätajin u banic ri ch'o'j ruc' xopan ri Nabucodonosor. Are' c'u ri Joaquin, ajawinel re Juda, rachil ri u nan, xukuje' ri e rach k'atal tak tzij, ri e c'amal tak be xukuje' ri achijab ri junam qui wäch ruc', xquijach quib pa u k'ab ri ajawinel re Babilon, ri xebuyutu. Xc'ulmataj wa' chupam ri wajxakib junab ri rajawinic ri Nabucodonosor. Xuchaplej c'ut ri Nabucodonosor quesaxic conojel ri k'inomal ri e c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel je, jacha' ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel, xebupaxij conojel ri jastak re k'an puak ri xebuban can ri Salomon ri ajawinel re Israel che ri rachoch ri Ajawaxel. Xebuyut c'u bic conojel ri aj Jerusalen, conojel ri e c'amal tak be xukuje' conojel ri cowilaj tak ajch'ojab, xukuje' conojel ri queta'm u banic jun chac xukuje' ri e ch'ayal tak ch'ich', c'ä xetz'akat na lajuj mil (10,000) ajpache'. Xuwi c'u xecanaj can ri mebayib tak winak chupam ri ulew. Ri Nabucodonosor xebuc'am bic ri Joaquin rachil ri u nan, xukuje' tak ri rixokil, ri e rach k'atal tak tzij, xukuje' tak ri winak ri e nimak na qui k'ij ri e c'o pa ri ulew. Xeresaj bic pa Jerusalen xebuc'am bic pa Babilon. Chinimalaj conojel ri nimak qui k'ij ri xeyut rumal ri ajawinel re Babilon ri xebec'am bic, e wukub mil (7,000); e jun mil (1,000) c'ut ri queta'm u banic jun chac xukuje' e ch'ayal tak ch'ich', e c'o chi c'u wi ri' ri cowilaj tak achijab ri e utz che u banic ch'o'j. Ri ajawinel re Babilon xucoj can ri Mataniy che ajawinel, che u q'uexwäch ri Joaquin ri u c'ojol ri ratz ri Joaquin, xuq'uex c'ut ri u bi' xucoj c'u Sedequiy chrij. Juwinak jun (21) u junab ri Sedequiy aretak xuchaplej ajawinic, julajuj (11) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Hamutal c'ut u bi' ri u nan, u mia'l ri Jeremiy, aj Libna c'ut. Ri e u banoj itzel xeril ri Ajawaxel, e junam ruc' ri xebuban ri Joasim. Rumal ri' xoyowar ri Ajawaxel chrij ri Jerusalen xukuje' chrij ri Juda, xebuq'uiak bic chuwäch. Xuwalijisaj c'u rib ri Sedequiy chrij ri ajawinel re Babilon. Chupam ri lajuj rajilabal ri lajuj ic' re ri ubelejeb junab ri rajawinic ri Sedequiy, ri ajawinel Nabucodonosor xopan che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen e rachil conojel ri rajch'ojab, xusutij c'u rij. Xaya' rib chuwäch, xebuwalijisaj c'u tak ak'anisabal chrij che u banic ch'o'j ruc'. Ri tinimit xsutix rij c'ä pa ri julajuj (11) junab re ri rajawinic ri Sedequiy. Pa ri belejeb rajilabal ri ucaj ic' re we junab ri' xnimataj ri wi'jal chupam ri tinimit, man c'o ta chi c'u jas caquitij ri winak. Xquic'ot c'u jun jul chuxe' ri nimalaj u tapia ri tinimit, pune' c'u sutital rij cumal ri aj caldeyib are' c'u ri ajawinel xukuje' conojel ri ajch'ojab xebanimaj bic chak'ab xquiya' can ri tinimit. Xebel bic pa ri oquibal ri c'o chquixo'l ri quieb nimak tak tapia, chupam ri be ri c'o chquipam tak ri u tiquibal tak u cotz'i'j ri ajawinel, are' c'u xquimajij ri be ri cäbe pa ri beya' re ri Jordan. E are' tak c'ut ri ajch'ojab aj caldeyib xquiterenej ri ajawinel Sedequiy pa rakan, xequik'i' c'ut pa ri lianic re Jerico. Conojel ri rajch'ojab xquiya' can u tuquiel xquijabuj c'u quib. Ri aj caldeyib xquichap ri ajawinel xquic'am c'u bic chuwäch ri ajawinel re Babilon, ri c'o pa Ribla, chupam ri ulew re ri Hamat. Chila' c'ut xuk'at wi tzij ri Nabucodonosor puwi' ri Sedequiy, chuwäch c'u wa' xtakan che u k'atic qui kul ri e u c'ojol. Are c'u ri che ri Sedequiy xuya' takanic chi chec'otix ri u bak'wäch chcoj c'u pa tikom ch'ich' che u c'amic bic pa Babilon. Pa ri uwuk rajilabal ri ro' ic' re ri ubelejlajuj (19) u junab ri rajawinic ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, ri Nabuzaradan, rach k'atal tzij ri ajawinel xukuje' takanel paquiwi' ri chajil tak rech ri ajawinel, xopan pa Jerusalen xuporoj c'ut ri rachoch Dios, ri rachoch ri ajawinel xukuje' conojel ri ja ri e c'o chupam ri tinimit, kas c'u e are xenabejisax conojel ri cachoch tak ri nimak tak qui k'ij, ri ajch'ojab aj caldeyib ri e achilaninak xequit'akij tak ri e nimak tak tapia ri e u sutim rij ri Jerusalen. Ri Nabuzaradan xeresaj bic xebuc'am bic pa Babilon ri e canajinak chupam ri tinimit xukuje' ri qui junamam qui wäch ruc' ri ajawinel re Babilon, xukuje' ri queta'm u banic jun chac. Xuwi xebuya' can jujun ri sibalaj e meba' na ri e c'o chquixo'l ri winak, rech quequilij ri ticbal tak uva xukuje' tak ri ulew. Ri aj caldeyib xequimuch tak ri jastak ri e re k'an ch'ich' ri e c'o chupam ri rachoch Dios: ri rakan tak ja, ri e tiq'uilibal xukuje' ri nimalaj c'olbal ja', xquic'am c'u bic ronojel ri k'an ch'ich' pa Babilon, xukuje' xequic'am bic ri e yabal chaj, ri e paq'uebal, ri e kopibal tak u wi chaj, ri nimak tak paq'uebal xukuje' conojel tak ri chaconisan re k'an ch'ich' ri quebajwataj che ri k'ijilanic. Ri qui nimal ajch'ojab xebuc'am bic conojel ri jastak re k'an puak xukuje' re sak puak: ri e yabal rachak k'ak' xukuje' ri e nimak tak lak. Ri quieb rakan ja, ri nimalaj c'olbal ja' ri e tiq'uilibal ri xtak qui banic rumal ri Salomon chupam ri rachoch Dios, ri capajanic man cäban ta cuinic che retamaxic. Chquijujunal ri rakan ja coc'ow na belejeb bara' ruc' oxib k'abaj u taq'ui'c, c'o chi c'u na jun retz'balil puwi' ri quetan quieb bara' ruc' quieb k'abaj u taq'ui'c c'o c'u jun c'at re k'an ch'ic' chrij, ri wiktal che crabaj. Ri quieb rakan ja xak e junam. Ri qui nimal ajch'ojab xuyut xukuje' ri Seraiy, qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri Soponiy ri ucab cojol tabal tok'ob ri cajunamataj ruc', xukuje' ri e oxib chajil rech ri u chi' ri rachoch Dios. Chquixo'l ri winak ri e aj tinimit xuyut ri qui nimal ajch'ojab ri cätakan paquiwi' ri ajch'ojab, job achijab ri quepatanij che ri ajawinel ri e c'o chupam ri tinimit, ri nim u banic ri quemolow tak ri achijab rech queboc che ajch'ojab xukuje' oxc'al (60) achijab ri e c'o chupam ri tinimit ri nimak tak qui k'ij. Ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xucoj can ri Jedaliy che k'atal tzij, u c'ojol ri Ahicam ri' u mam c'ut ri Sapan, rech cätakan paquiwi' ri winak ri xebuya' can pa Juda. Aretak c'ut ri e qui nimal ri ajch'ojab aj Juda xukuje' ri cajch'ojab xquetamaj wa', xebe pa Mizpa che u tzijobexic ri Jedaliy. E are' tak wa', ri Ismael u c'ojol ri Netaniy; ri Joanan, u c'ojol ri Carey; ri Seraiy, u c'ojol ri Tanumet, aj Netop; xukuje' ri Jaazaniy, u c'ojol jun achi aj Maac. Xebachilax tak bic cumal ri cajch'ojab. Ri Jedaliy xuban ri chi'nic ri kas cäban na, xcha' chque xukuje' chque ri cajch'ojab, xubij c'u chque chi maquixe'j quib chquiwäch ri e qui nimal tak ri ajch'ojab aj caldeyib, xan' chixjekel can chupam ri ulew chipatanij c'ut ri ajawinel re Babilon, utz c'u quixel na. Pa ri uwuk ic', ri Ismael u c'ojol ri Netaniy ri' u mam c'ut ri Elisam, rija'lil ri ajawinel re Juda, xopanic e rachilam bic lajuj achijab, conojel c'ut xeboc che u cämisaxic ri Jedaliy xukuje' ri aj Juda xukuje' ri aj caldeyib ri e c'o apan ruc' pa Mizpa. Conojel c'ut ri winak rumal ri qui xe'n ib chquiwäch ri aj caldeyib, xewalijic, xebe pa Ejipt, chinimak chi ch'utik xukuje' chi e qui nimal tak ajch'ojab. Chupam ri juwinak wukub (27) rajilabal ri ucablajuj (12) ic' re ri juwinak wuklajuj (37) junab che ri resaxic bic ri Joaquin pa Juda, xuchaplej ajawinic pa Babilon ri ajawinel Ebil-merodac, ri xel u c'u'x che ri Joaquin xresaj c'u pa che', xuban utzil che are', xuya' na u k'ij chquiwäch ri niq'uiaj ajawinelab chic ri junam ri e c'o ruc' pa Babilon. Je c'u ri' xcuinic xresaj ri atz'iak chrij ri xucoj pa che' xuchap c'u wa'im ruc' ri ajawinel pa ronojel ri u c'aslemal. Pa ronojel c'u na ri u c'aslemal, ri Joaquin xtoj ri u k'ij rumal ri ajawinel re Babilon. Adan, Set, Enos, Cainan, Mahalaleel, Jared, Enoc, Matusalen, Lamec, Noe. Ri e u c'ojol ri Noe: Sem, Cam xukuje' ri Japet. Ri e u c'ojol ri Japet: Gomer, Magog, Maday, Jaban, Tubal, Mesec xukuje' ri Tiras. Ri e u c'ojol chic ri Gomer: Askenaz, Ripat xukuje' ri Togarm. Ri e u c'ojol chic ri Jaban: Elis, Tarsis, Quitim xukuje' Rodanim. Ri e u c'ojol ri Cam: Cus, Mizraim, Pot xukuje' ri Canaan. E e u c'ojol ri Cus: Seba, Habil, Sabta, Raam xukuje' ri Sabtec. Ri e u c'ojol chic ri Raam: Seba xukuje' ri Dedan. Ri Cus are' u tat ri Nimrod, ri nabe cowilaj achi chuwäch ri uwächulew. Che ri Mizraim xebel wi ri aj ludeyib, ri aj anameyib, ri aj lehabitab, ri aj naptuhitab, ri aj patruseab, ri aj casluhitab xukuje' ri e aj captoritab, chque c'u wa' xebel wi ri aj pilisteyib. Ri Canaan are' u tat ri Sidon, ri nabe u c'ojol xukuje' re ri Het. Che ri Canaan xebel wi ri aj jebuseyib, aj amoreyib, aj jerjeseyib, aj hebeyib, aj araseyib, aj sineyib, ri aj arbadeyib, ri aj zemareyib xukuje' ri aj hamateyib. Ri e u c'ojol ri Sem: Elam, Asur, Arpaxad, Lud xukuje' ri Aram. Ri e u c'ojol ri Aram e are' ri Uz, Hul, Jeter xukuje' ri Mas. Ri u c'ojol ri Arpaxad are' ri Sala, ri u c'ojol ri Sala are' ri Heber. Ri Heber rumal rech chi xebalax quieb u c'ojol: ri nabeal Peleg u bi', pa tak c'ut ri u k'ijol xquitasala' quib ri winak ri e c'o chuwäch ri uwächulew. Ri rachalal ri Peleg, Joctan u bi'. Ri Joctan are' u tat ri Almodad, Selep, Hazar-mabet, Jera, Adoram, Uzal, Dicla, Obal, Abimael, Seba, Opir, Habil xukuje' ri Jobab. Conojel wa' e u c'ojol ri Joctan. Sem, Arpaxad, Sala, Heber, Peleg, Reu, Serug, Nacor, Tare xukuje' Abram, ri are' Abraham. Ri e u c'ojol ri Abraham: Isaac xukuje' ri Ismael. Ri e rija'lil e are tak wa': Nebaiot, u nabeal ri Ismael, Sedar, Abdeel, Mibsam, Misma, Dum, Masa, Hadad, Tem, Jetur, Napis xukuje' Sedem. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Ismael. Ri e ral ri Setura, ri man kas ta rixokil ri Abraham: Zimram, Jocsan, Medan, Madian, Isbac xukuje' ri Sua. Ri e u c'ojol chic ri Jocsan: Seba xukuje' Dedan. Ri e u c'ojol chic ri Madian: Epa, Eper, Hanoc, Abid xukuje' Eld. Conojel wa' e rija'lil ri Setura. Ri Abraham are' u tat ri Isaac. Ri e u c'ojol ri Isaac: Esau xukuje' ri Israel. Ri e u c'ojol ri Esau: Elipaz, Reuel, Jeus, Jaalam xukuje' ri Core. Ri e u c'ojol ri Elipaz: Teman, Omar, Zep, Gatam xukuje' ri Senaz; xukuje' are' u tat ri Amalec ruc' ri Timna. Ri e u c'ojol ri Reuel: Nahat, Zera, Sam xukuje' ri Miz. Ri e u c'ojol ri Seir: Lotan, Sobal, Zibeon, Ana, Dison, Ezer xukuje' ri Disan. Ri e u c'ojol ri Lotan: Hori xukuje' ri Hemam. Timna rana'b ri Lotan. Ri e u c'ojol ri Sobal: Alban, Manahat, Ebal, Sep xukuje' ri Onam. Ri e u c'ojol ri Zibeon: Aja xukuje' ri Ana. Ri u c'ojol ri Ana are' ri Dison. Ri e u c'ojol ri Dison: Hemdan, Esban, Itran xukuje' ri Queran. Ri e u c'ojol ri Ezer: Bilan, Zaaban xukuje' ri Jaacan. Ri e u c'ojol ri Disan: Uz xukuje' ri Aran. E are' tak ajawinelab wa' ri xetakan pa Edom c'ä majok chc'ol cajawinel ri aj israelib: Bela, u c'ojol ri Beor; ri u bi' ri u tinimit Dinab. Aretak xcäm ri Bela, are' xtakan ri Jobab pa ri u c'olbal, u c'ojol ri Zera, are c'u u tinimit ri Bosra. Aretak xcäm ri Jobab xtakan ri Husam pa ri u c'olbal, ri aj Teman. Aretak xcäm ri Husam, xtakan ri Hadad u c'ojol ri Bedad, pa ri u c'olbal, ri xch'äcan puwi' ri Madian pa ri juyub Moab; Abit c'ut u bi' ri u tinimit. Aretak xcäm ri Hadad, xtakan ri Samla, pa ri u c'olbal ri quel pa ri tinimit Masrec. Aretak xcäm ri Samla, xajawin ri Saul pa ri u c'olbal, ri aj Rehobot, ri tinimit ri c'o chunakaj ri nima'. Aretak xcäm ri Saul, xtakan ri Baal-hanan u c'ojol ri Acbor. Aretak xcäm ri Baal-hanan xtakan ri Hadad pa ri u c'olbal; Pau c'ut u bi' ri u tinimit. Ri rixokil ri Hadad Mehetabel u bi' u mia'l c'ut ri Matred xukuje' ri' u mam ri Mezaab. Aretak cäminak chic ri Hadad ri e c'amal tak be chic pa Edom e are': ri Timna, Alba, Jetet, Aholibam, Ela, Pinon, Senaz, Teman, Mibzar, Magdiel xukuje' ri Iram. E are' tak c'amal be wa' pa Edom. Ri e u c'ojol ri Israel e are ri Ruben, Simion, Levi, Juda, Isacar, Zabulon, Dan, Jose, Benjamin, Neptali, Gad xukuje' ri Aser. Ri e u c'ojol tak ri Juda: Er, Onan xukuje' ri Sel. Ri qui nan we oxib ri' are' ri u mia'l Sua, aj cananey. Are' c'u ri Er, u nabeal ri Juda, sibalaj itzel winak rumal ri' xesax ri u c'aslemal rumal ri Ajawaxel. Ri Tamar ralib ri Juda, xeralaj quieb ral che wa', ri Pares xukuje' ri Zera. E job c'ut ri e u c'ojol ri Juda chi conojel. Ri e u c'ojol ri Pares e are' wa' Hezron xukuje' ri Hamul. Ri e u c'ojol ri Zera e are' wa' Zimri, Etan, Heman, Calcol xukuje' ri Dard, e job chi conojel. Ri u c'ojol ri Carmi are' ri Acar, ri xuc'am ulok quiäksakil puwi' ri Israel aretak xumajij ri takaninak wi ri Dios chi kas cäsachisax u wäch. Ri u c'ojol ri Etan are' ri Azariy. Ri e u c'ojol ri Hezron e are' wa' Jerameel, Ram xukuje' ri Quelubay. Ri Ram are' u tat ri Aminadab, ri Aminadab are' u tat ri Naason, c'amal qui be ri e rija'lil ri Juda. Ri Naason are' u tat ri Salm, ri Salm are' u tat ri Booz, ri Booz are' u tat ri Obed, ri Obed are' u tat ri Isayi, ri Isayi are' u tat ri Eliab, ri nabe u c'ojol; ri Abinadab, ri ucab; ri Simey, ri urox; ri Natanael, ri ucaj; ri Raday, ri uro'; ri Ozem, ri uwak; are' c'u ri David, ri uwuk. Ri e canab tak we achijab ri' e are' wa' ri Sarb xukuje' ri Abigail. Ri e ral ri Sarb e oxib: Abisay, Joab xukuje' ri Asael. Ri Abigail xc'oji' jun ral ala, Amas, u bi', u c'ojol ri Jeter aj ismael. Ri Caleb, ri u c'ojol ri Hezron, xc'oji' jun u c'ojol ruc' ri Azub, ri rixokil: Jeriot u bi'. Ri niq'uiaj u c'ojol chic e are' wa' Jezer, Sobab xukuje' ri Ardon. Aretak xcäm ri Azub, ri Caleb xc'uli' ruc' ri Eprat, xc'oji' c'ut jun u c'ojol ruc': Hur u bi'. Ri Hur are' u tat ri Uri, ri Uri are' u tat ri Bezaleel. Aretak c'o chic oxc'al (60) u junab ri Hezron, xc'uli' ruc' ri u mia'l ri Maquir, ri u tat ri Galaad, xc'oji' c'ut jun u c'ojol ruc': Segub u bi'. Ri Segub are' u tat ri Jair, ri xeboc juwinak oxib (23) tinimit aj Galaad pa u k'ab. Are' c'u ri Jesur xukuje' ri Aram xequitokij tak ri ulew ri e c'o pa u k'ab ri Jair, xukuje' ri e rech ri Kenat e rachil ri alaj tak u tinimit, e oxc'al (60) tinimit chi conojel. Conojel tak wa' e are' ri e rija'lil ri Maquir, ri u tat ri Galaad. Cäminak chic Hezron ri Caleb xc'uli' ruc' ri Eprat, ri rixokil ri Hezron, ri u tat, xc'oji' c'ut jun u c'ojol ruc' ri Asur ri are' u tat ri Teco. Ri e u c'ojol ri Jerameel, nabeal u c'ojol ri Hezron, e are' ri Ram, ri nabeal, Bun, Oren, Ozem xukuje' ri Ahiy. Ri Jerameel xc'oji' chic jun rixokil, Atar, u bi', are' c'ut u nan ri Onam. Ri nabeal u c'ojol ri Jerameel are' ri Ram. Ri e u c'ojol ri Ram e are' ri Maaz, ri Jamin xukuje' ri Equer. Ri e u c'ojol ri Onam e are' wa' ri Samay xukuje' ri Jad. Ri e u c'ojol ri Samay e are' ri Nadab xukuje' ri Abisur. Ri rixokil ri Abisur Abihail u bi' are' c'ut u nan ri Ahban xukuje' ri Molid. Ri e u c'ojol ri Nadab e are' ri Seled xukuje' ri Apaim. Ri Seled xcämic man xebalax ta u c'ojol. Ri Apaim are' u tat ri Isi. Ri Isi are' u tat ri Sesan. Ri Sesan are' u tat ri Alay. Ri e u c'ojol ri Jad, rachalal ri Samay, e are' ri Jeter xukuje' ri Jonatan. Ri Jeter xcämic man xebalax ta u c'ojol. Ri e u c'ojol ri Jonatan e are' ri Pelet xukuje' ri Zas. E are' tak wa' ri rija'lil ri Jerameel. Ri Sesan man xebalax ta u c'ojol: xuwi tak u mia'l. C'o c'u jun lok'om u pataninel rech aj Ejipt Jarha u bi' che wa' xuya' wi jun chque ri u mia'l che rixokil, ri xc'oji' jun ral ala: Atay u bi'. Ri Atay are' u tat ri Natan, ri Natan are' u tat ri Zabad, ri Zabad are' u tat ri Eplal, ri Eplal are' u tat ri Obed, ri Obed are' u tat ri Jehu, ri Jehu are' u tat ri Azariy, ri Azariy are' u tat ri Heles, ri Heles are' u tat ri Elas, ri Elas are' u tat ri Sismay, ri Sismay are' u tat ri Salum, ri Salum are' u tat ri Jecamiy, ri Jecamiy are' u tat ri Elisam. Ri e u c'ojol ri Caleb, rachalal ri Jerameel, e are' ri Mesa, ri nabeal, ri are' u tat ri Zip, xukuje' ri Mares, ri ucab, are' c'u u tat ri Hebron. Ri e u c'ojol ri Hebron e are' ri Core, Tapu, Requem xukuje' ri Sema. Ri u c'ojol ri Sema are' ri Raham, ri u c'ojol ri Raham are' Jorcoam; ri u c'ojol ri Requem are' ri Samay. Ri u c'ojol ri Samay are' ri Maon, ri u c'ojol ri Maon are' ri Bet-sur. Ri Epa, ri man kas ta rixokil ri Caleb, are' u nan ri Haran, Mos xukuje' ri Gazez. Ri u c'ojol ri Haran are' ri Gazez. Ri e u c'ojol ri Jaday e are' ri Rejem, Jotam, Jesan, Pelet, Epa xukuje' ri Saap. Ri Maac, u man kas ta rixokil ri Caleb, are' qui nan ri Seber xukuje' ri Tirhan. Xukuje' are' u nan ri Saap, u tat ri Madman, xukuje' re ri Seb, u tat ri Macben xukuje' re ri Jibey. Ri Caleb xukuje' xc'oji' jun u mia'l Acsa u bi'. E are' tak wa' ri e rija'lil ri Caleb. Ri e u c'ojol ri Hur (u nabeal ri Eprat): e are' ri Sobal (ri u c'ojol ri Sobal are' ri Quiriat-jearim); ri Salm (ri u c'ojol ri Salm are' ri Belen); xukuje' Harep (ri u c'ojol ri Harep are' ri Bet-gader). Ri e u c'ojol ri Sobal (u tat ri Quiriat-jearim) e are' ri Reaiy, pa niq'uiaj chque ri manahetitab, xukuje' ri u k'ab cachalaxic ri Quiriat-jearim: ri e aj itritab, ri aj potitab, ri aj sumatitab xukuje' ri aj misraitab, ri xepe wi ri aj zoratitab xukuje' ri e aj estaolitab. Ri e u c'ojol ri Salm e are' ri Belen, ri e aj netopatitab, ri Atrot-bet-joab, ri jun pa niq'uiaj chic chque ri aj manahetitab, ri e aj zoratib xukuje' ri u k'ab cachalaxic ri aj soperitab ri xejeki' can pa Jabes, che u bixic, ri e aj tirateyab, ri e aj simeatab xukuje' ri aj sucateyib. E are' tak wa' ri aj quenitab ri e petinak che ri Hamat, u tat ri Bet-recab. Ri e u c'ojol ri David ri xebalax pa Hebron e are wa': ri nabeal, Amnon, ral ri Ahinoam, aj Jezreel; ri ucab, Daniel, ral ri Abigail, aj Carmel; ri urox, Absalon, ral ri Maac, ri u mia'l ri Talmay, ajawinel re Jesur; ri ucaj, Adoniy, ral ri Haguit; ri ro', Sepatiy, ral ri Abital; ri uwak, Itream, ral ri Egla, jun rixokil chic ri David. We wakib u c'ojol ri David ri' xil qui wäch pa Hebron, ri xajawin wi wukub junab ruc' wakib ic'. Juwinak oxlajuj (33) junab c'ut xajawin pa Jerusalen, ri xil chi wi qui wäch quiejeb u c'ojol; ri Simey, Sobab, Natan xukuje' ri Salomon, conojel wa' e ral ri Betsabe, u mia'l ri Amiel. Xec'oji' chi c'u xukuje' belejeb u c'ojol: Ibar, Elisam, Elipelet, Nog, Nepeg, Japiy, Elisam, Eliad xukuje' ri Elipelet. Conojel wa' e u c'ojol ri David, man c'u quebajilax taj ri e u c'ojol cuc' tak ri man kas ta e rixokil. Ri Tamar are' canab. Ri e u c'ojol ri Josiy e are' wa': ri nabeal, Johanan; ri ucab, Joasim; ri urox, Sedequiy; ri ucaj Salum. Ri e u c'ojol ri Joasim e are' ri Jeconiy xukuje' ri Sedequiy. Ri e rija'lil ri Jeconiy, ri xyut bic, e are' wa' Salatiel, nabeal u c'ojol, xukuje' ri Malquiram, Pedaiy, Senazar, Jecamiy, Hosam xukuje' ri Nedabiy. Ri e u c'ojol ri Pedaiy e are' wa' Zorobabel xukuje' ri Simeiy. Ri e u c'ojol ri Zorobabel e are' wa' Mesulam xukuje' ri Hananiy, xukuje' ri Selomit, canab wa', e c'o chic job u c'ojol: Hasuba, Ohel, Berequiy, Hasadiy xukuje' ri Jusab-hesed. Ri e u c'ojol ri Hananiy e are' wa' ri Pelatiy xukuje' ri Jesaiy. Ri e rija'lil ri Jesaiy quiterebelam tak quib, e are' wa' Repaiy, Arnan, Abdiy xukuje' ri Secaniy. Ri e u c'ojol ri Secaniy e are' ri Semaiy, Hatus, Igal, Bariy, Neariy xukuje' ri Sapat e wakib chi conojel. Ri e u c'ojol ri Neariy e oxib: Elioenay, Ezequiy xukuje' ri Azricam. Ri e u c'ojol ri Elioenay e wukub: Hodabiy, Eliasib, Pelaiy, Acub, Johanan, Dalaiy xukuje' ri Anani. Ri e u c'ojol ri Juda e are' ri Pares, ri Hezron, Carmi, Hur xukuje' ri Sobal. Ri u c'ojol ri Sobal are' ri Reaiy, ri u c'ojol ri Reaiy are' ri Jahat, ri e u c'ojol ri Jahat e are' ri Ahumay xukuje' ri Lahad. E are' tak wa' ri u k'ab cachalaxic ri e aj zoratitab. Ri u tat ri Teco are' ri Asur. Ri Asur xec'oji' quieb rixokil: Hel xukuje' Naar. Ri Naar are' u nan ri Ahuzam, Heper, Temen xukuje' ri Ahastar. E are' tak wa' ri e ral ri Naar. Ri e ral ri Hel e are' ri Zeret, Jezoar xukuje' ri Etnan. Ri e u c'ojol ri Cos are' ri Anub xukuje' ri Zobeb; ri Cos e u mam ri u k'ab rachalaxic ri e aj Aharel, u c'ojol ri Harum. Ri Jabes are' xux na nim u k'ij chquiwäch ri rachalal, ri u nan xucoj Jabes che u bi', xubij c'ut: “Kastzij ruc' c'ax xinwalaj.” Ri Jabes xuban ch'awem ruc' ri u Dios ri Israel, je xubij wa': “Quinbochi'n che la chi caya' la ri tewichibal la panuwi' chya' c'u la jun wulew ri sibalaj nim, chinto' la chinesaj c'u la chquiwäch ri etzelal, rech man quinrik ta c'ax.” Xuya' c'u ri Dios che ri xutz'onoj che. Ri Quelub, rachalal ri Sua, are' u tat ri Mehir; ri Mehir are' u tat ri Eston. Ri Eston are' u tat ri Bet-rap, ri Pasey xukuje' ri Tehin, are' ri xticow ri tinimit Nahas. E are' tak winak wa' ri xejeki' pa Rec. Ri e u c'ojol ri Senaz e are' ri Otoniel xukuje' ri Seraiy. Ri e u c'ojol ri Otoniel e are' ri Hatat xukuje' ri Meonotay. Ri u tat ri Opra are' ri Meonotay. Ri u tat ri Joab are' ri Seraiy, ri e qui mam ri xejeki' pa ri qui beya' ri aj Carisim, ri e nawinelab che qui banic tak chac. Ri u tat ri Caleb are' ri Jepon, ri e u c'ojol ri Caleb e are' ri Iru, Ela xukuje' ri Naam. Ri u c'ojol ri Ela are' ri Senaz. Ri e u c'ojol ri Jahaleel e are' ri Zip, Zipa, Tiriy xukuje' ri Asareel. Ri e ral ri rixokil ri Hodiy, rana'b ri Naham, ri u tat ri Keil, e are' ri Daliy ri aj garmit xukuje' ri Estemo ri aj maacatib. Ri e u c'ojol ri Simon e are wa' Amnon, Rin, Ben-hanan xukuje' ri Tilon. Ri e u c'ojol ri Isi e are ri Zohet xukuje' Benzohet. Ri e rija'lil ri Sel, u c'ojol ri Juda, e are' ri Er, u tat ri Lec, Laad, u tat ri Mers, ri u k'ab rachalaxic ri' quechacun ri lino pa Bet-asbe, ri Joasim, ri e aj Cozeb, ri Joas xukuje' ri Sarap, ri xebec'ulan cuc' tak ixokib aj moabib xetzelej c'u pa Belen, je caquitzijoj ri ojer tak tzijobelil. E c'u banal tak lak wa'; e jekel pa Netaim xukuje' pa Jeder e c'o c'u che u patanixic ri ajawinel. Ri e u c'ojol ri Simion e are' wa' Nemuel, Jamin, Jarib, Zera xukuje' ri Saul. Ri u c'ojol ri Saul are' ri Salum; ri u c'ojol ri Salum are' ri Mibsam; ri u c'ojol ri Mibsam are' ri Misma. Ri u c'ojol ri Misma are' ri Hamuel; ri u c'ojol ri Hamuel are' ri Zacur, ri u c'ojol ri Zacur are' ri Simeiy. Ri Simeiy xebalax wuklajuj u c'ojol xukuje' wakib u mia'l; ri e tak rachalal c'ut man xebalax ta q'ui qui c'ojol, jeri' chi ri u k'ab cachalaxic chquixo'l man sibalaj ta xeq'uiyiric e jacha' ta ri e rija'lil ri Juda. Xejeki' can pa Beerseb, Molad, Hazar-sual, Bil, Ezem, Tolad, Betuel, Horm, Siclag, Bet-marcabot, Hazar-susim, Bet-biray xukuje' ri Saaraim. E are' tak qui tinimit wa' c'ä xajawin na ri David. E c'o xukuje' e job qui tinimit: Etam, Ain, Rimon, Toquen xukuje' ri Asan, e cachil conojel ri alaj tak tinimit ri e c'o chquij tak we tinimit ri' c'ä copan na pa Baalat. E are' tak c'olbal wa' ri xejeki' wi xukuje' ri xetz'ibax wi tak ri qui bi' calaxic. Ri Mesobab, ri Jamlec, ri Josiy (ri u tat ri Josiy are' ri Amasiy), ri Joel, ri Jehu (ri u tat ri Jehu are' ri Josibiy), wa' u c'ojol ri Seraiy, xukuje' wa' u c'ojol ri Asiel; ri Elioenay, ri Jaacob, ri Jesohaiy, ri Asaiy, ri Adiel, ri Jesimiel, ri Benaiy, ri Ziz (ri u tat ri Ziz are' ri Sipi), wa' u c'ojol ri Alon, wa' u c'ojol ri Jedaiy, wa' u c'ojol ri Simri, wa' u c'ojol ri Semaiy. We winak ri' ri natam tak ri qui bi' xebux c'amal tak qui be ri u k'ab cachalaxic ri e c'o chquixo'l. Rumal c'u rech chi sibalaj xeq'uiyir ri calaxic, xebopan che u tzucuxic tak quecha' ri cawaj chuchi' ri oquibal pa Jerar, pa ri elebal k'ij che ri beya', chila' c'u xquirik wi utzalaj echa' cätojtatic xukuje' sibalaj q'ui, xukuje' jun nimalaj ulew ri man c'o ta cäch'owic mawi c'o cuyac ta u ch'o'j chrij. Chila' xejeki' wi can ri e rija'lil ri Cam nabe, pa tak c'ut ri u k'ijol ri Ezequiy ajawinel re Juda, xepe wa' ri e kayo'm can u bixic tak ri qui bi' xequisachisaj tak qui wäch ri e c'o chila' conojel, junam cuc' tak ri e kajebal xukuje' tak ri jekelibal ri xequirik chila' xejeki' c'u can chila' che qui q'uexwäch, c'o c'u echa' chque tak ri cawaj. E c'o chi c'u na, job sient (500) achijab e qui tz'akat, e rija'lil ri Simion, xebe chupam ri c'ache'laj re Seir ri xc'am qui be rumal ri Pelatiy, Neariy, Repaiy xukuje' ri Uziel, e u c'ojol ri Isi, xequisachisaj c'ut qui wäch ri e aj amalesib. Kas chi' c'ut e jekelinak can chila' c'ä camic. Ri e rachalal ri Beer, je jas ri qui cholajil ri u k'ab achalaxic xetz'ibaxic, e are' ri Jeiel, ri nim na u k'ij, ri Zacariy xukuje' ri Bela, u c'ojol ri Asaz, ri' u mam ri Sema, ri u c'ojol ri Joel. Ri Bela xjeki' pa Aroer ri u c'ulbatil ri rulew copan c'ä pa Neb xukuje' pa Baal-meon. Pa ri elebal k'ij xopan c'ä chuchi' ri chaki'j uwo sak ri copan c'ä ruc' ri nima' Euprats, sibalaj c'u xepok'ataj ri rawaj pa ri ulew Galaad. Pa tak ri k'ijol ri xajawin ri Saul, ri aj rubenib xec'oji' pa ch'o'j cuc' ri aj agareyib, xecuin c'u che qui ch'äquic xquijekeba' c'u quib pa ri elebal k'ij che ri ulew Galaad. Ri e rija'lil ri Gad ri xejeki' chquiwäch ri aj rubenib, pa ri rulew ri Basan, copan c'ä ruc' ri tinimit Salca, e are' ri Joel, ri nim u k'ij, are' jun ri Sapan, are' chic jun ri Jaanay, xukuje' ri Sapat. Ri e rija'lil, pa ri qui cholajil ri cachalaxic, e are' wa' Micael, Mesulam, Seba, Joray, Jacan, Ziy xukuje' ri Heber, e wukub chi conojel. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Abihail, ri u c'ojol ri Huri, wa' u c'ojol ri Jar, wa' u c'ojol ri Galaad, wa' u c'ojol ri Micael, wa' u c'ojol ri Jesisay, wa' u c'ojol ri Jado, wa' u c'ojol ri Buz. Ri Ahi, u c'ojol ri Abdiel, ri' u mam ri Gun, xux c'amal qui be ri rachalal. Conojel xejeki' pa Galaad, pa Basan xukuje' pa tak ri alaj tak qui tinimit, xukuje' pa tak ri juyub re Saron ri queyuk'un wi, c'ä pa tak ri qui c'ulbatil. Conojel e are' xtz'ibax ri qui bi' chquixo'l ri cachalal pa tak ri u k'ijol ri Jotam, ajawinel re Juda, xukuje' pa tak ri u k'ijol ri Jeroboam, ajawinel re Israel. Ri e rija'lil ri Ruben xukuje' ri rech ri Gad, xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases, e cowilaj tak ajch'ojab, ri e c'o qui quetecak tak ch'ich', xukuje' qui ch'ich' tak re ch'o'j xukuje' qui q'uiakbal ch'ab, ri sibalaj utz qui tijoxic banom che u banic ch'o'j. E cawinak quiejeb mil wukub sient oxc'al (44,760) achijab ri e ya'tal che u banic ch'o'j. Xech'ojin c'u cuc' ri aj agareyib, xukuje' ruc' ri Jetur, ri Napis xukuje' ri Nodab; xeto' c'ut rumal ri Dios, xekaj c'ut ri aj agareyib pa qui k'ab xukuje' ri quinimom quib che qui to'ic, pa u niq'uiajil c'ut ri ch'o'j ri cätajin cäquibano xquitz'onoj che ri Dios chi chebuto'. Ri Dios xebuto' rumal rech chi xquicu'ba' qui c'u'x chrij. Xequic'am c'u bic ri cawaj ri e qui c'ulel, ri e cawinak lajuj mil (50,000) cameyib, quieb sient cawinak lajuj mil (250,000) chij cächil quieb mil (2,000) ama'ib tak bur. Xekaj xukuje' jun sient mil (100,000) winak pa qui k'ab. Sibalaj e q'ui ri c'ulel ri xecämic, rumal rech chi ri ch'o'j are' xbanow ri Dios. Xejeki' c'u can pa tak we c'olbal ri' c'ä xopan na ri k'ijol aretak xebesax bic. Ri e quija'lil ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases xejeki' pa ri ulew ri cächaptaj pa Basan copan c'ä pa Baal-hermon, pa Senir xukuje' pa ri juyub Hermon, sibalaj c'u e q'ui. Ri c'amal tak qui be ri calaxic e are' ri Eper, Isi, Eliel, Asriel, Jeremiy, Hodabiy xukuje' ri Jadiel, conojel e are' e cowilaj tak ajch'ojab, achijab ri nimak qui k'ij xukuje' e c'amal tak qui be ri cachalaxic. Xquic'ulelaj c'ut ri u Dios ri e qui mam man c'u ruc' ta jiquil xebin chuwäch xequik'ijilaj tak ri e qui diosib tak ri tinimit ri xsachisax qui wäch rumal ri Dios xebesax c'u bic chquiwäch. Rumal c'u rech wa', ri u Dios ri Israel xutakchi'j ri Pul, ajawinel re Asiriy, ri u bixic, ri Tiglat-pileser, ri xeyutuw bic ri e aj rubenib xukuje' ri aj gadib xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases; xebuc'am c'u bic pa Halah, Habor, Har xukuje' chuchi' ri nima' Gozan, ri c'ä e c'o wi camic. Ri e u c'ojol ri Levi e are' ri Jerson, Coat xukuje' ri Merar. Ri e u c'ojol ri Coat e are' wa' Amram, Izar, Hebron xukuje' ri Uziel. Ri e ralc'ual ri Amram e are' ri Aaron, ri Moises xukuje' ri Mariy. Ri e u c'ojol ri Aaron e are' ri Nadab, Abiu, Eleazar xukuje' ri Itamar. Ri u c'ojol ri Eleazar are' ri Pinees, ri u c'ojol ri Pinees are' ri Abisu, ri u c'ojol ri Abisu are' ri Buqui, ri u c'ojol ri Buqui are' ri Uz, ri u c'ojol ri Uz are' ri Zeraiy, ri u c'ojol ri Zeraiy are' ri Meraiot, ri u c'ojol ri Meraiot are' ri Amariy, ri u c'ojol ri Amariy are' ri Ahitob, ri u c'ojol ri Ahitob are' ri Sadoc, ri u c'ojol ri Sadoc are' ri Ahimaas, ri u c'ojol ri Ahimaas are' ri Azariy, ri u c'ojol ri Azariy are' ri Johanan, ri u c'ojol ri Johanan are' ri Azariy ri xux cojol tabal tok'ob chupam ri rachoch Dios ri xuyac ri Salomon pa Jerusalen. Ri u c'ojol ri Azariy are' ri Amariy, ri u c'ojol ri Amariy are' ri Ahitob, ri u c'ojol ri Ahitob are' ri Sadoc, ri u c'ojol ri Sadoc are' ri Salum, ri u c'ojol ri Salum are' ri Hilsiy, ri u c'ojol ri Hilsiy are' ri Azariy, ri u c'ojol ri Azariy are' ri Seraiy, ri u c'ojol Seraiy are' ri Josadac. Ri Josadac xc'am bic chupam jun ulew chic aretak ri Ajawaxel xubano chi xc'am bic ri Juda pa jun ulew chic xukuje' ri Jerusalen rumal ri Nabucodonosor. Ri e u c'ojol ri Levi e are' ri Jerson, Coat xukuje' ri Merar. Ri e u c'ojol ri Jerson e are' wa' Libni xukuje' ri Simeiy. Ri e u c'ojol ri Coat e are' ri Amram, Izar, Hebron xukuje' ri Uziel. Ri e u c'ojol ri Merar e are' wa' Mali xukuje' ri Musi. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Levi. Ri e u c'ojol ri Samuel e are' ri Basni, nabe u c'ojol xukuje' ri Abiy. E are' tak bixonelab wa' ri xebucoj can ri David rech e are' quebanow ri trompet chupam ri rachoch ri Ajawaxel kas aretak xcoj ri caxa chi'. Xebixon wa' chuwäch ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri Dios c'ä xuyac na ri Salomon ri rachoch ri Ajawaxel pa Jerusalen, xquitakej c'ut u banic ri qui patanijic jas ri qui nak'atisabal ri qui banom ulok. Ri e c'o chila' e cachil tak ri e qui c'ojol e are': ri rija'lil ri Coat ri ajbix Heman, u c'ojol ri Joel u c'ojol ri Samuel, are' c'u u c'ojol ri Elcan, u c'ojol c'ut ri Jeroham, u c'ojol c'ut ri Eliel, u c'ojol ri Toa, u c'ojol ri Zup, u c'ojol ri Elcan, u c'ojol c'ut ri Mahat, u c'ojol c'ut ri Amasay, u c'ojol c'ut ri Elcan, u c'ojol c'ut ri Joel, u c'ojol c'ut ri Azariy, u c'ojol c'ut ri Soponiy, u c'ojol c'ut ri Tahat, u c'ojol c'ut ri Asir, u c'ojol c'ut ri Ebiasap, u c'ojol c'ut ri Core, u c'ojol c'ut ri Izar, u c'ojol c'ut ri Coat, u c'ojol c'ut ri Levi, u c'ojol c'ut ri Israel. Pa ri riquiak'ab ri Heman cuya' wi rib ri Asap ri rachalaxic, u c'ojol c'ut ri Berequiy, u c'ojol c'ut ri Simey, u c'ojol c'ut ri Micael, u c'ojol c'ut ri Baasiy, u c'ojol c'ut ri Malquiy, u c'ojol c'ut ri Etni, u c'ojol c'ut ri Zera, u c'ojol c'ut ri Adaiy, u c'ojol c'ut ri Etan, u c'ojol c'ut ri Zim, u c'ojol c'ut ri Simeiy, u c'ojol c'ut ri Jahat, u c'ojol c'ut ri Jerson, u c'ojol c'ut ri Levi. Pa ri u mox ri Heman cuya' wi rib ri rachalaxic ri petinak che ri rija'lil ri Merar: ri Etan, u c'ojol c'ut ri Quix, u c'ojol c'ut ri Abdi, u c'ojol c'ut ri Maluc, u c'ojol c'ut ri Hasabiy, u c'ojol c'ut ri Amasiy, u c'ojol c'ut ri Hilsiy, u c'ojol c'ut ri Amsi, u c'ojol c'ut ri Bani, u c'ojol c'ut ri Semer, u c'ojol c'ut ri Mali, u c'ojol c'ut ri Musi, u c'ojol c'ut ri Merar, u c'ojol c'ut ri Levi. Ri niq'uiaj chi rachalaxic ri e rija'lil ri Levi xecanaj can che ronojel ri patanijic chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Ri Aaron xukuje' tak ri e rija'lil e are' ri queporon tak ri sipanic puwi' ri c'olbal ri cäporox wi ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' puwi' ri c'olbal ri cäporox wi ri c'oc' k'ol. Xukuje' e are' xebanow ronojel ri patanijic chupam ri C'olbal ri Sibalaj Tastalic xukuje' ri u rikic ri sachbal u mac ri Israel, je jas u cholajil ronojel ri takanic u yo'm ri Moises ri pataninel rech ri Dios. E are' tak c'olbal wa' re jekelibal xukuje' tak ri e qui c'ulbatil tak ri culew ri e rija'lil ri Aaron. Chque ri e u k'ab tak cachalaxic ri aj coatib are xquitaklebej ri Hebron, ri c'o pa ri rulew ri Juda, e rachil tak ri e u juyub re yuk'bal. Che ri Caleb ri u c'ojol ri Jepon xya' wi ri juyub re ri tinimit xukuje' ri alaj tak u tinimit. Chque ri e rija'lil ri Aaron xjach wi ri Hebron, tinimit to'bal ib, e c'o chi c'u wi na ri alaj tak u tinimit ri Libna, Jatir, Estemo, Xukuje' xeya' tak tinimit chque ri c'o pa ri ramak' ri Benjamin, e are' tak c'u wa', ri Jeb, ri Alemet xukuje' ri Anatot, conojel tak wa' cachil tak ri qui juyub yuk'bal. Jeri' tak ri tinimit ri xequitaklebej ri e qui nimal ri e aj Aaron e oxlajuj. Chque chic ri e u k'ab rachalaxic ri Coat xequitaklebej lajuj tak tinimit ri e c'o chupam ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, chque chi c'ut ri e rija'lil ri Jerson, je jas ri cajilabal ri e u k'ab cachalaxic, xeya' oxlajuj tak tinimit chque ri e c'o chquipam ri ramak' ri Isacar, Aser xukuje' ri Neptali, xukuje' ri ramak' ri Manases ri qui jekebam quib pa Basan. Chque tak ri e rija'lil ri Merar, je jas ri cajilabal ri e u k'ab cachalaxic, xequitaklebej cablajuj (12) tak tinimit chque ri e c'o chquipam ri ramak' ri Ruben, Gad xukuje' ri Zabulon. Ri aj israelib xequiya' we tak tinimit ri' e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal chque ri e rija'lil ri Levi. Pa ri ramak' ri Juda, ri Simion xukuje' ri Benjamin xeya' tak ri tinimit chque ri e natam chic ri qui bi', jas ri xquitaklebej. Jujun chque ri e qui nimal ri aj coatib xequitaklebej tak tinimit ri e c'o pa ri ramak' ri Eprain. Xukuje' xya' ri Siquem chque, ri tinimit re to'bal ib, ri c'o pa ri u juyub ri Eprain, e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal, xukuje' c'ut ri Jezer, Chque ri e niq'uiaj chic e u k'ab cachalaxic ri aj coatib chic xeya' tak ri tinimit chque ri Aner xukuje' ri Bileam, ri e u tz'akatil ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases, e cachil tak ri e qui juyub re yuk'bal. Chque ri e rija'lil ri Jerson, je jas ri cajilabal ri e u k'ab cachalaxic, xeya' tak ri tinimit chque ri Golan, ri c'o pa Basan, xukuje' ri tinimit Astarot, ri rech can ri pa niq'uiaj ramak' ri Manases, e cachil tak ri qui juyub re yuk'bal. Che ri u tz'akatil ri ramak' ri Neptali xeya' chque ri Seds ri c'o pa Galiley, ri Hamon xukuje' ri Quiriataim, chquijujunal cachil tak ri qui juyub re yuk'bal. Chque ri e qui tz'akatil ri e rija'lil ri Merar xeya' chque: ri u tz'akatil ri ramak' ri Zabulon, ri Rimon xukuje' ri Tabor, chquijujunal e cachil tak ri e qui juyub re yuk'bal; Ri e u c'ojol ri Isacar e quiejeb: Tola, Poa, Jasub xukuje' ri Simron. Ri e u c'ojol ri Tola e are' ri Uz, Repaiy, Jeriel, Jamay, Jibsam xukuje' ri Semuel, e c'amal tak qui be ri rachalal ri Tola xukuje' e cowilaj tak banal ch'o'j kas e are' e quesan ulok ri e qui mam. Pa tak ri e u k'ijol ri David, ri cajilabal xopan juwinak quieb mil wakib sient (22,600). Ri u c'ojol ri Uz are' ri Israhiy. Ri e u c'ojol ri Israhiy e are' wa' Micael, Obadiy, Joel xukuje' ri Isiy. E job c'amal tak be, chi conojel. Rumal c'u rech chi e c'o q'ui quixokil xukuje' tak qui c'ojol, ri e quech jalan tak ija'lil, ri cachalal ri xebux jutak k'at achijab ri e takal che u banic ch'o'j, ri xopan juwinak waklajuj mil ri (36,000) ri cajilabal. Xebajilax c'u conojel ri e nimak qui k'ij ri e aj Isacar, jas ri cajilabal ri cachalaxic, xebopan chi jumuch' wukub mil (87,000) achijab, conojel e cowilaj tak banal ch'o'j. Ri e u c'ojol ri Benjamin e oxib: Bela, Bequer xukuje' ri Jediael. Ri e u c'ojol ri Bela e job: Esbon, Uz, Uziel, Jerimot xukuje' ri Ir, conojel e c'amal tak qui be ri cachalal xukuje' e cowilaj tak ajch'ojab. Je c'ut jas ri cubij ri cajilabal ri quija'lil, xebopan pa juwinak quieb mil juwinak cajlajuj (22,034) winak. Ri e u c'ojol ri Bequer e are' wa' ri Zemir, ri Joas, ri Eliezer, ri Elioenay, ri Omri, ri Jerimot, ri Abiy, ri Anatot xukuje' ri Alamet. Conojel wa' e u c'ojol ri Bequer, je c'ut jas ri cajilabal ri calaxic ri quija'lil xukuje' ri e c'amal tak qui be ri e jujun tak ja winak, e juwinak mil quieb sient juwinak (20,220) cowilaj tak achijab. Ri u c'ojol ri Jediael are' ri Bilan. Ri e u c'ojol ri Bilan e are' ri Jeus, ri Benjamin, ri Aod, ri Quenaan, ri Zetan, ri Tarsis xukuje' ri Ahisahar. Conojel wa' e rija'lil ri Jediael, c'amal tak qui be ri cachalal xukuje' e cowilaj tak banal ch'o'j ri quena'w che u banic ch'o'j. Ri cajilabal xopan wuklajuj mil quieb sient (17,200) achijab. Ri e u c'ojol ri Hir e are' wa' Supam xukuje' Hupam. Ri u c'ojol ri Aher are' ri Husim. Ri e u c'ojol ri Neptali e are' ri Jazeel, ri Gun, ri Jezer xukuje' ri Salum. E are' ri e rija'lil ri Bil. Ri e u c'ojol ri Manases ri xebalax ruc' ri u man kas ta rixokil aj siriy e are' wa' Asriel xukuje' ri Maquir, u tat ri Galaad. Ri Maquir xc'uli' ruc' ri Maac, canab ri Hupam xukuje' ri Supam. Ri ucab u c'ojol ri Maquir Zelopehad u bi', ri xak xuwi e u mia'l xec'ojic. Ri Maac ri rixokil ri Maquir, xc'oji' jun ral ala xucoj Peres che u bi'. Ri rachalal ri Peres, Sers u bi', ri e u c'ojol Ulam xukuje' Requem qui bi'. Ri Bedan are' u tat ri Ulam. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Galaad, u c'ojol ri Maquir, u c'ojol ri Manases. Ri rana'b ri Maquir, Hamolequet, are' ri u nan ri Isod, Abiezer xukuje' ri Mahal. Ri e u c'ojol ri Semid e are' wa' Ahian, Siquem, Liki xukuje' ri Aniam. Ri Eprain ri qui tat q'ui k'ij xucoj ratz'iak re bis, xepe c'ut ri rachalaxic che u cu'bisaxic u c'u'x. Chuwichi c'u wa' xurik rib ruc' ri rixokil, xcanaj c'u yawab winak xralaj c'ut jun ral ala ri xucoj Beriy che u bi', rumal rech chi c'o u q'ueyowal chupam ri rachoch. Are c'u ri Seer u mia'l ri Beriy, are' xyacow ri Bet-horon ri c'o iquim xukuje' ri Bet-horon ri c'o ajsic, xukuje' ri Uzen-seer. Ri culew xukuje' tak ri c'olbal ri xejeki' wi e are ri Betel; Naaran, pa ri elebal k'ij; ri Jezer, pa ri u kajebal k'ij; xukuje' ri Siquem, copan c'ä pa Ayah; conojel we ri tak tinimit ri' e cachil tak ri alaj tak qui tinimit. Ri e rija'lil ri Manases c'o ri Taanac, pa qui k'ab, ri Meguid xukuje' ri Dor, e cachil tak ri alaj tak qui tinimit. Chupam tak we c'olbal ri' xejeki' wi ri e rija'lil ri Jose, u c'ojol ri Israel. Ri e u c'ojol ri Aser e are' wa': ri Imna, Isu, Isuy, Beriy xukuje' ri Ser, ri canab. Ri e u c'ojol ri Beriy e are' wa': ri Heber xukuje' ri Malquiel, u tat ri Birzabit. Ri e u c'ojol ri Heber e are' wa': ri Japlet, Semer, Hotam xukuje' ri Sua, canab wa'. Ri e u c'ojol ri Japlet e are' wa': ri Pasac, Bimal xukuje' ri Asbat. Ri e u c'ojol ri Semer, ri rachalal, e are' wa': ri Roga, Jehub xukuje' ri Aram. Ri e u c'ojol ri Hotam, ri rachalal, e are' wa': ri Zop, Imna, Sels xukuje' ri Amal. Ri e u c'ojol ri Zop e are' wa': ri Sua, Herneper, Sual, Beri, Imra, Beser, Hod, Sam, Sils, Itran xukuje' ri Beera. Ri e u c'ojol ri Jeter e are' wa': ri Jepon, Pispa xukuje' ri Ara. Ri e u c'ojol ri Ul e are' wa': ri Ara, Haniel xukuje' ri Reziy. Conojel wa' e rija'lil ri Aser. E c'amal tak qui be ri cachalaxic, e are' wa' ri cowilaj tak ajch'ojab ri c'o na qui chuk'ab, xukuje' e achijab ri nimak na qui k'ij. Jas cubij ri cajilabal ri cachalaxic e juwinak wakib mil (26,000) achijab, ri quena'w che ch'o'j. Ri u c'ojol ri Benjamin are ri Bela, ri u nabeal; Asbel, ri ucab; Ahar, ri urox; Noha, ri ucaj, Rap, ri ro'. Ri e u c'ojol ri Bela e are' wa' Adar, Jer, Abiud, Abisu, Naaman, Aho, Jer, Sepupan xukuje' ri Hiram. Ri e u c'ojol ri Aod, e c'amal tak qui be ri cachalal xejeki' pa Jeb ri xebesax c'u wi bic xec'am bic pa Manahat, e are' ri Naaman, Ahiy xukuje' ri Jer, qui tat ri Uza xukuje' ri Ahiud, are' c'u wa' ri xec'amow bic. Ri Saharaim xec'oji' chi niq'uiaj e u c'ojol pa ri ulew Moab, aretak e u jachom chic ri rixokil Husim xukuje' ri Baar. Ri e u c'ojol ri xebalax ruc' ri c'ac' rixokil, ri Hods u bi', e are' wa' Jobab, Sibiy, Mesa, Malcam, Jeuz, Saquiy xukuje' ri Mirm. E are' tak u c'ojol wa', c'amal tak qui be ri cachalal. Ruc' Husim ri rixokil xec'oji' quieb u c'ojol Abitob xukuje' ri Elpaal. Ri e u c'ojol ri Elpaal e are' wa' Heber, Misam xukuje' ri Semed, ri xebuyac tak ri tinimit Ono xukuje' ri Lod, e cachil ri e alaj tak qui tinimit; ri Beriy xukuje' ri Sema, e c'amal tak qui be ri cachalaxic ri xejeki' can pa Ajalon, ri xequesaj tak bic ri winak ri e jekel can ojer pa Gat; xukuje' tak ri cachalal Sasac xukuje' ri Jeroham. Zebadiy, Arad, Ader, Micael, Ispa xukuje' ri Joha e u c'ojol ri Beriy. Zebediy, Mesulam, Hizqui, Heber, Ismeray, Jezliy xukuje' ri Jobab e are' wa' ri e u c'ojol ri Elpaal. Jaquim, Zicr, Zabdi, Elienay, Ziletay, Eliel, Adaiy, Beraiy xukuje' ri Simrat e u c'ojol ri Simeiy. Ispan, Heber, Eliel, Abdon, Zicr, Hanan, Hananiy, Elam, Anatotiy, Ipdaiy xukuje' ri Peniel e u c'ojol ri Sasac. Samseray, Sehariy, Ataliy, Jaresiy, Eliy xukuje' ri Zicr e are' tak wa' ri e u c'ojol ri Jeroham. E are' tak c'amal be wa' ri nimak qui k'ij ri xec'amow tak qui be ri cachalaxic pa tak ri quija'lil, ri xejeki' pa Jerusalen. Pa ri tinimit Gabaon jekel wi ri Jehiel, u tat ri Gabaon. Ri rixokil Maac u bi'. Ri e u c'ojol e are' ri Abdon, ri nabeal, Zur, Sis, Baal, Ner, Nadab, Jedor, Ahi, Zequer xukuje' ri Miclot, u tat ri Simey. E xukuje' c'u wa', xquitakej u banic quech ri xequiban ri cachalal, xejeki' chquiwäch pa Jerusalen. Ri u c'ojol ri Ner are' ri Sis, ri u c'ojol ri Sis are' ri Saul, ri e u c'ojol ri Saul are' ri Jonatan, Malquixu, Abinadab xukuje' ri Es-baal. Ri u c'ojol ri Jonatan are' ri Merib-baal, ri u c'ojol ri Merib-baal are' ri Micaiy. Ri e u c'ojol ri Micaiy e are' ri Piton, Melec, Tarey xukuje' ri Acaz. Ri u c'ojol ri Acaz are' ri Joad, ri e u c'ojol ri Joad are' ri Alemet, Azmabet xukuje' ri Zimri; ri u c'ojol ri Zimri are' ri Mos, ri u c'ojol ri Mos are' ri Bin, ri u c'ojol ri Bin are' ri Rap, ri u c'ojol ri Rap are' ri Elas, ri u c'ojol ri Elas are' ri Azel. Ri e u c'ojol ri Azel e wakib, je c'u qui bi' wa': Azricam, Bocru, Ismael, Seariy, Obadiy xukuje' ri Hanan. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Azel. Ri e u c'ojol ri rachalal Esec e are' ri Ulam, ri nabeal; Jeus, ri ucab, Elipelet c'ut, ri urox. Ri e u c'ojol ri Ulam e are' wa' e cowilaj tak ajch'ojab, e nawinelab che u cojic ri q'uiakbal ch'ab. E q'ui ri qui c'ojol xec'ojic xukuje' ri e qui' tak qui mam, e jun sient cawinak lajuj (150) chi conojel, conojel we winak ri' e rija'lil ri Benjamin. Jewa' ri xbanic, ronojel Israel xtz'ibataj ri u bi' chupam ri qui wuj tak ri ajawinelab re Israel. E are c'u ri winak ri e c'o pa Juda xecharchatex bic, pa Babilon u mac rech ri quetzelal. Ri nabe tak winak ri xetzelej pa tak ri culew xukuje' pa tak ri e qui tinimit ri aj israelib, e cojol tabal tok'ob, e aj levitib quepatanij c'ut pa ri rachoch Dios. Pa Jerusalen xequijekeba' wi quib tak ri e rija'lil tak ri Juda, Benjamin, Eprain xukuje' ri Manases. Chque ri e rija'lil ri Juda: Utay, u c'ojol ri Amihud, u c'ojol c'ut ri Omri, u c'ojol c'ut ri Imri, u c'ojol c'ut ri Bani, e rija'lil ri Pares wa', u c'ojol ri Juda. Chque ri e aj Silonitab: Asaiy, ri nabeal chque ri e u c'ojol. Chque ri e rija'lil ri Zera: Jeuel xukuje' ri e rachalaxic, e wakib sient jumuch' lajuj (690) winak. Chque ri e rija'lil ri Benjamin: Salu, u c'ojol ri Mesulam, u c'ojol c'ut ri Hodabiy, u c'ojol c'ut ri Asenu; ri Ibneiy, u c'ojol ri Jeroham; Ela, u c'ojol ri Uz, u c'ojol c'ut ri Micri; ri Mesulam, u c'ojol ri Sepatiy, u c'ojol c'ut ri Reuel, u c'ojol c'ut ri Ibniy. Ri e cachalaxic, e je jas ri u cholajil ri quija'lil, e belejeb sient cawinak waklajuj (956), conojel e c'amal tak qui be jujun ja winak. Chque ri e cojol tabal tok'ob: Jedaiy, Joiarib, Jaquin, Azariy, u c'ojol ri Hilsiy, u c'ojol c'ut ri Mesulam, u c'ojol c'ut ri Sadoc, u c'ojol c'ut ri Meraiot, u c'ojol c'ut ri Ahitob, takanel nim u k'ij chupam ri rachoch ri Dios; Adaiy, u c'ojol ri Jeroham, u c'ojol c'ut ri Pasur, u c'ojol c'ut ri Malquiy; Masay, u c'ojol ri Adiel, u c'ojol c'ut ri Jazer, u c'ojol c'ut ri Mesulam, u c'ojol c'ut ri Mesilemit, u c'ojol c'ut ri Imer; xukuje' ri e rachalaxic, e jun mil wukub sient oxc'al (1760) e c'amal tak qui be jujun ja winak, achijab ri sibalaj quena'w che ri patanijic chupam ri rachoch ri Dios. Chque ri e aj levitib: ri Semaiy, u c'ojol ri Hasub, u c'ojol c'ut ri Azricam, u c'ojol c'ut ri Hasabiy, chque ri ralaxic ri Merar; Bacbacar, Hers, Galal xukuje' ri Mataniy, u c'ojol ri Micaiy, u c'ojol c'ut ri Zicr, u c'ojol c'ut ri Asap; Obadiy, u c'ojol ri Semaiy, u c'ojol c'ut ri Galal, u c'ojol c'ut ri Jedutun; Berequiy, u c'ojol ri As, u c'ojol c'ut ri Elcan, ri xjeki' chquipam ri alaj tak qui tinimit ri e aj netopatitab. Ri e chajil tak oquibal: ri Salum, ri Acub, ri Talmon, ri Ahiman. Ri Salum, ri cachalal wa', are' c'amal qui be, c'ä je c'ut camic, chajil rech ri roquibal ri ajawinel, ri c'o pa ri elebal k'ij. E are' tak chajil tak oquibal wa' ri e c'o chquixo'l tak ri aj levitib. Ri Salum, u c'ojol ri Core, u c'ojol ri Ebiasap, u c'ojol ri Core, xukuje' tak ri rachalaxic ri e aj coretib, e are' tak wa' ri e cojom che u chajixic ri oquibal chupam ri k'ijilabal, jacha' ri e qui banom ulok ri e qui mam xquichajij canok ri oquibal pa ri u kajebal ri Ajawaxel. Nabe canok, ri Pinees, u c'ojol ri Eleazar, are c'amal can qui be nabe. ¡Chc'ol ba' ri Ajawaxel ruc'! Ri Zacariy, u c'ojol ri Meselemiy, are' chajil oquibal chupam ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri Dios. Ri cajilabal ri e chajil tak oquibal ri xecha'ic e quieb sient cablajuj (212) jas ri u cholajil ri cajilabal ri jujun ja, winak ri e c'o pa tak ri tinimit ri xejeki' wi. Ri David xukuje' ri Samuel, ri k'axal tzij, e are' ri xecojow che we ekle'n ri', cacu'bisax c'u c'uxaj chquij. Ri e are' e jacha' ri e qui c'ojol caquiq'uexela' tak quib che u chajixic ri oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri u bixic wa' ri k'ijilabal. E c'o chajil tak oquibal pa ri quiejeb xcutaj: pa ri elebal k'ij pa ri u kajebal k'ij pa ri u mox ri elebal k'ij xukuje' pa ri riquiak'ab elebal k'ij. Ri e cachalaxic ri e jekel pa tak ri qui tinimit, quepe che qui to'ic quebel qui jala' c'u wukutak k'ij. E are' c'ut ri quiejeb chajil tak oquibal ri nimak na quekle'n, ri e aj levitib, amak'el e c'o che chajinic, quequichajij ri oquibal xukuje' tak ri k'inomal ri e c'o chupam ri rachoch ri Dios. Junak'ab quesolin chrij tak ri rachoch Dios, e cojom c'u che u chajixic xukuje' che qui jakic tak ri roquibal ronojel ak'abibal. Jujun chque e jachom tak ri chaconisan pa qui k'ab ri quebajwataj che ri k'ijilanic, quecajilaj c'ut quequesaj ulok xukuje' aretak quequiyaco. Niq'uiaj chic e jachom ri jule' tak chaconisan chic pa qui k'ab xukuje' ri e tastalic tak jastak, xukuje' ri c'äj, ri u wa'l uva, ri aseit, ri c'oc' k'ol, xukuje' tak ri c'oc'al. Jujun chque ri e cojol tabal tok'ob e are' ri quesuc'uman tak ri c'oc'al; jun c'u aj levi ri Matatiy u bi', nabeal, u c'ojol ri Salum ri aj coretib, are' quebanow tak ri lej amak'el ri quebajwataj che sipanic. Jujun chque ri quija'lil ri e aj coatib yo'm qui takquil che qui suc'umaxic ri caxlanwa ri e tastalic ri quenutubax tak conojel tak ri k'ij re uxlanem. E c'o xukuje' bixonelab, c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak aj levi ri e jekel pa tak ri ja ri e c'o pa tak u xcut ri rachoch Dios, man cuya' taj cäquiban jule' tak chac chic, rumal rech chipak'ij chi chak'ab latz' qui wäch e c'o chupam ri qui patanijic. E are' tak wa' ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak aj levi, pa ri qui cholajil ri quija'lil ri e jekel pa Jerusalen. Chupam ri tinimit Gabaon jekel wi ri Jehiel, u tat ri Gabaon. Ri rixokil Maac u bi'. Ri e u c'ojol c'ut e are' tak ri Abdon, ri nabeal: Zur, Sis, Baal, Ner, Nadab, Jedor, Ahio, Zacariy xukuje' ri Miclot, are' c'u u tat ri Simeam. Xukuje' c'ut we winak ri', xquitakej u banic quech ri xequiban ri cachalal, xejeki' cuc' pa Jerusalen. Ri u c'ojol ri Ner are' ri Sis, ri u c'ojol ri Sis are' ri Saul, are c'ut ri e u c'ojol ri Saul are' ri Jonatan, Malquixu, Abinadab xukuje' ri Es-baal. Ri u c'ojol ri Jonatan are' ri Merib-baal, ri u c'ojol ri Merib-baal are' ri Micaiy. Ri e u c'ojol ri Micaiy e are' wa' Piton, Melec, Tare xukuje' ri Acaz. Ri u c'ojol ri Acaz are' ri Jar, ri e u c'ojol ri Jar are' ri Alemet, Azmabet xukuje' ri Zimri; ri u c'ojol ri Zimri are' ri Mos, are c'u ri u c'ojol ri Mos are' ri Bin, ri u c'ojol ri Bin are' ri Repaiy, ri u c'ojol ri Repaiy are' ri Elas, ri u c'ojol ri Elas are' ri Azel. Ri e u c'ojol ri Azel e wakib, ri je qui bi' wa': Azricam, Bocru, Ismael, Seariy, Obadiy xukuje' ri Hanan. E are' tak wa' ri e u c'ojol ri Azel. Ri aj pilisteyib xech'ojin ruc' ri Israel, xebanimaj c'ut ri aj israelib chquiwäch, sibalaj c'u e q'ui ri xecäm pa ri juyub Jilbo. Xterenex c'ut ri Saul xukuje' ri e u c'ojol cumal ri pilisteyib, xquicämisaj c'ut ri Jonatan, ri Abinadab xukuje' ri Malquixu. Xquiterenej c'u rokataxic ri Saul, xecuin c'ut ri aj q'uiakbal ch'ab che u soquic cuc' tak qui ch'ab. Rumal ri' xubij che ri u c'al tak u ch'ab: “Chawesaj ri a ch'ich' re ch'o'j chak'okej chnupam, rech man quepetaj we e k'ijilal tak diosib ri' caquetz'bej ta c'u nu wäch.” Man xraj ta c'ut ri to'l rech xubano rumal rech chi sibalaj nim ri u xibriquil c'olic. Xuc'am c'ut ri Saul ri u ch'ich' re ch'o'j xuq'uiak rib puwi'. Aretak c'u xril ri to'l rech chi xcäm ri Saul, xukuje' ri are' xuq'uiak rib puwi' ri kas u ch'ich' re ch'o'j xcäm c'ut. Jewa' ri u cämic ri Saul pa ri k'ij ri' xukuje' ri e oxib u c'ojol xukuje' conojel ri rachalaxic. Aretak c'u xquil conojel ri aj israelib ri e jekel pa ri beya' chi e animajinak ri aj israelib, xukuje' chi xcäm ri Saul xukuje' ri e u c'ojol, xequitzak can ri qui tinimit tak xukuje' ri e are' xebanimajic. Xebopan c'ut ri aj pilisteyib xejeki' can pa tak ri tinimit. Chucab k'ij aretak ri aj pilisteyib xebe che u k'olixic ri jastak quech ri cäminakib, xequirika' ri Saul xukuje' ri e u c'ojol e liq'uil pa ri juyub Jilbo. Xquik'olij bic ri ratz'iak xquic'am c'u bic ri u jolom xukuje' tak ri e u ch'ojibal, xequitak c'u bic tako'n pa conojel ri qui tinimit ri pilisteyib rech caquiya' u bixic chque ri winak xukuje' chque tak ri e qui diosib. Xequiya' c'ut ri e u ch'ojibal ri Saul chupam ri cachoch ri e qui diosib xukuje' xquitzayiba' ri u jolom chupam ri rachoch ri Dagon. Aretak xoc pa qui jolom conojel ri aj Jabes re Galaad ri xquiban ri pilisteyib che ri Saul, xquijunamaj qui tzij conojel ri cowilaj tak achijab xebe che u c'amic ulok ri u cuerp ri Saul xukuje' ri quech ri e u c'ojol xequic'am c'u bic pa Jabes. Chila' xequimuk wi ri qui cuerp chuxe' jun nimalaj räx che'. Man xewa' ta c'u na wukub k'ij. Are' je cämical wa' xutaklebej ri Saul u mac rech ri retzelal, xmacun c'ut aretak man xunimaj taj ri u takanic ri Ajawaxel xukuje' aretak xbe che u tz'onoxic u no'j ruc' jun ixok ch'obonel ri are' ta xutz'onoj u no'j che ri Dios. Rumal ri' xelesax ri u c'aslemal rumal ri Ajawaxel, xuya' c'ut ri ajawibal che ri David, u c'ojol ri Isayi. Conojel ri aj israelib xquimulij quib xebetzijon ruc' ri David pa Hebron. Chila' xquibij wi che chi: “Ri uj xa' junam ka quiq'uel uc' la, kas c'u tzij pune' ri Saul are' ajawinel, lal c'ut ri xc'amow la qui be ri aj Israel che qui banic tak ri ch'o'j. Che chi c'ut u tz'akat, ri Ajawaxel ri Dios la u chi'm che la chi lal cac'amow na la u be xukuje' cätakan na la puwi' ri u tinimit Israel.” Je c'u wa' xbanic, conojel ri nimak tak tatayib re Israel xebetzijon ruc' ri ajawinel David pa Hebron, xuban c'u jun c'ulwächinic cuc', are xucoj ri Ajawaxel che k'alajisanel chquixo'l. Xquitas c'ut ri David jacha' ajawinel re Israel, je jas ri xuchi'j ri Dios rumal ri Samuel. Ri David xukuje' conojel ri aj israelib xquitakej qui bic pa Jerusalen, ri cäbix Jebus che. Ri aj jebuseyib e c'o pa ri ulew ri', xquibij c'u che ri David: “Ri at man catcuin taj catoc waral.” Xcuin c'ut ri David che u ch'äquic ri Sion ri sibalaj co c'olic, are wa' ri cäbix u tinimit ri David che. U bim c'ut ri David: “Are' ri nabe ri cuchap u banic ch'o'j cuc' ri aj jebuseyib quincoj na che c'amal be ri nim u k'ij.” Ri nabe ri xuchaplej ch'ojinic are' ri Joab, ral ri Sarb, xcoj c'u che c'amal be. Xujekeba' c'u na rib ri David chupam ri tinimit ri cowirisabalib; rumal ri' xbinax u Tinimit ri David che. Xusutij c'ut u colomaxic ri David ri tinimit kas ruc' ri lianisam. Ri Joab are' xq'uisow u colomisaxic ri tinimit, xuchaplej c'ut u q'uiyic ri u cuinem ri David, c'o c'ut ri Ajawaxel ruc' ri c'o ronojel u cuinem. E are' tak rajch'ojab ri David wa' ri nimak na qui k'ij, ri xetoban ruc' pa ri rajawibal xecachilaj c'u conojel ri aj israelib xquiban ajawinel che je jas u yo'm u bixic ri Ajawaxel che ri Israel. E are cajilabal wa' ri e rajch'ojab ri David ri sibalaj nimak na qui k'ij: Jasobeam, u c'ojol ri Hacmon, c'amal qui be ri oxib ri sibalaj nimak na qui chuk'ab, ri c'o jun k'ijol xebucämisaj oxib sient achijab ruc' ri u tz'imaj ch'ich'. Ri xtaken chi c'u chrij ri are' ri Eleazar, u c'ojol ri Dod, aj ahohit, ri are' jun chque ri oxib ri c'o na qui chuk'ab. Xc'oji' ruc' ri David pa Pas-damim, aretak ri aj pilisteyib xquimulij quib chila' che u banic ch'o'j. C'o jun ulew chila' ri ticom u wäch che sebad aretak c'u xebanimaj ri ajch'ojab aj israelib chquiwäch ri pilisteyib, ri are' xutac'aba' rib pa u niq'uiajil ri ulew xuto' c'ut, xebuch'äc c'ut ri aj pilisteyib. Je c'u ri' ri Ajawaxel xuya' jun nimalaj ch'äcanic chque. C'o jumul, oxib chque ri juwinak lajuj cowilaj tak achijab xebe che u rikic ri David jawije' c'o wi ri cowilaj nim abaj, chupam ri pec re Adulam. Ri aj pilisteyib qui mulin quib che u banic ch'o'j pa ri beya' aj Repaim. Ri David c'o chupam ri pec, e c'o c'ut jumulaj ajch'ojab aj pilisteyib pa Belen. Ri David xuk'alajisaj ri u rayinic: “¡C'o ta banom wi chi c'o ta jachin cäyo'w chwe chi quinwuq'uiaj ta wech ri ja' ri c'o chupam ri c'ua' ri c'o chuchi' ri oquibal pa Belen!” Are c'u ri oxib cowilaj tak achijab xeboc chupam ri qui kajebal ri aj pilisteyib xquesaj c'ut ri ja' chupam ri c'ua' ri c'o chuchi' ri oquibal pa Belen, xquic'am c'u bic che ri David. Man xraj ta c'ut ri David xruq'uiaj, xane' xujamij jacha' sipanic chuwäch ri Ajawaxel, je xubij wa': “¡Muya' ri Dios chwe chi quinwuq'uiaj! ¡Xak junam cubana' ri' chi quinwuq'uiaj ri qui quiq'uel we achijab ri', xquijach c'ut ri qui c'aslemal pa ri cämical xebe c'u che u c'amic ulok!” Man xraj ta c'ut xruq'uiaj. We mayibal ri' are' xebanow ri e oxib cowilaj tak achijab. Ri Abisay, rachalal ri Joab, are' c'amal qui be ri juwinak lajuj cowilaj tak achijab. C'o jutij xch'ojin cuc' oxib sient achijab ruc' ri u tz'imaj ch'ich', xebucämisaj c'ut. Xa' jeri' xnimar u k'ij chquixo'l ri juwinak lajuj, xnimarisax c'u na u k'ij chquiwäch conojel wa', xux c'u c'amal qui be. Man c'u xjunamataj ta cuc' ri nabe e oxib. Ri Benaiy, ri u c'ojol ri Joiad, ri quel chupam ri tinimit Cabseel, are' jun cowilaj achi ri xebuban mayibalalaj tak jastak. Are' ri xecämisan ri quieb u c'ojol ri Ariel aj Moab. C'o jun k'ij cätajin cäkaj pimalaj sak tew xoc chupam jun jul, xucämisaj c'u jun coj chupam. Xukuje' xucämisaj jun aj Ejipt ri jutac'aj rakan, ri xa' co'l man oxib bara' u taq'ui'c ri ruc'am bic jun u tz'imaj ch'ich' ri cäjunamataj ruc' jun tz'imaj ch'ich' re quemabal. Ri Benaiy xbe chrij ruc' jun che', xutokij c'ut ri tz'imaj ch'ich' pa u k'ab xucämisaj c'ut ruc' ri kas u tz'imaj ch'ich'. We cämisanic ri' ri xuban ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, are' xbanow che chi xnimar u k'ij chquixo'l ri juwinak lajuj cowilaj tak achijab, xnimar c'u na u k'ij chquiwäch wa', man c'u xjunamataj ta cuc' ri e nabe oxib. Xucoj c'u ri David che takanel paquiwi' ri e chajil rech. Ri e cowilaj tak achijab e are' wa': Asael, rachalal ri Joab; Elanan, u c'ojol ri Dod, aj Belen; Samot aj Harod, Heles aj paltit, Ira, u c'ojol ri Iques, aj Teco; Abiezer, aj Anatot; Sibecay, aj Hus; Ilay aj ahohit; Maharay, aj Netop; Heled, u c'ojol ri Baan, xukuje' aj Netop; Itay, u c'ojol ri Ribay, aj Gabaa, ri jekel chupam ri ramak' ri Benjamin; Benaiy, aj Piraton; Hiday, ri quel chuchi' ri alaj nima' re Gaas; Abiel, aj arbat; Azmabet, aj Bahurim; Eliaba, aj saalbonit; ri e u c'ojol ri Jasen, aj jizon; Jonatan, u c'ojol ri Saje aj arar; Ahiam, u c'ojol ri Sacar, xukuje' aj arar; Elipal, u c'ojol ri Ur; Heper, aj mequerat; Ahiy, aj pelon; Hezray, aj Carmel; Naaray, u c'ojol ri Esbay; Joel, rachalal ri Natan; Mibar, u c'ojol ri Hagray; Selec, aj amon; Naharay, aj Berot, u c'al tak u ch'ojibal ri Joab, ral ri Sarb; Ira, aj Jatir; Gareb, xukuje' aj Jatir; Uriy, aj hitit; Zabad, u c'ojol ri Alay; Adin, u c'ojol ri Siz, aj ruben, c'amal qui be ri aj ruben, xukuje' juwinak lajuj achijab ri xerachilaj; Hanan, u c'ojol ri Maac; Josapat, aj mitnit; Uziy, aj Astarot; Sam xukuje' ri Jehiel, e u c'ojol ri Hotam, aj Aroer; Jediael, u c'ojol ri Simri, xukuje' ri Joha ri rachalal, aj tizit; Eliel, aj Mahanaim, Jerebay xukuje' ri Josabiy, e u c'ojol ri Elnaam; Itma, aj moab; Eliel, Obed xukuje' ri Jaasiel, aj Soba. Aretak c'ä animajinak bic ri David chuwäch ri Saul, u c'ojol ri Sis, jumulaj cowilaj tak ajch'ojab ri junam qui wäch che u banic ri ch'o'j xequimulij quib ruc' pa Siclag. We ajch'ojab ri' e cuc'am tak qui q'uiakbal ch'ab, quecuin c'ut quequiq'uiak abaj ruc' iquiak' xukuje' ch'ab ruc' ri qui wiquiak'ab xukuje' ruc' ri qui mox. E are' tak wa': E rachalaxic ri Saul, e aj ramak' ri Benjamin: ri Ahiezer, ri c'amal qui be, xukuje' ri Joas, e u c'ojol ri Sema, aj tinimit Gabaa; Jeziel xukuje' ri Pelet, e u c'ojol ri Azmabet; Berac xukuje' ri Jehu, ri aj tinimit Anatot; Ismaiy, aj gabaon, jun chque ri juwinak lajuj cowilaj tak achijab xukuje' c'amal qui be; Jeremiy, Jahaziel, Johanan, Jozabad aj Jeder, Eluzay, Jerimot, Bealiy, Semariy; Sepatiy, ri aj arupit; Elcan, Isiy, Azareel, Joezer xukuje' ri Jasobeam, aj coretib; xukuje' ri Joela xukuje' ri Zebadiy, e u c'ojol tak ri Jeroham, aj Jedor. Xukuje' ri e aj ramak' ri Gad xek'ax jujun ruc' ri David aretak c'u c'o chupam ri chaki'j uwo sak. E cowilaj tak ajch'ojab ri e ch'ojaninak chic e cuc'am tak qui quetecak ch'ich' xukuje' tak qui tz'imaj ch'ich'. E jacha' ta ne coj quexiq'uinilob pa tak ri juyub e jacha' ta ne masat aj lianic. E are' tak wa': Ezer, ri nabe; Obadiy, ri ucab; Eliab, ri urox; Misman, ri ucaj; Jeremiy ri uro'; Atay, ri uwak; Eliel, ri uwuk; Johanan, ri uwajxak; Elzabad, ri ubelej; Jeremiy, ri ulajuj, xukuje' ri Macbanay, ri ujulajuj. Wa' we e rija'l tak aj Gad e c'amal tak qui be ri ajch'ojab jun chque ri man nim ta u k'ij cojom paquiwi' jun sient rajch'ojab are c'u ri nim na u k'ij cojom paquiwi' jun mil. E are' tak wa' ri xeboc'ow chupam ri Jordan pa ri nabe ic' aretak sibalaj pulininak ri nima' c'ä chuchi', xquiban c'u chque ri e jekejoj pa tak ri beya' chi xebanimaj chquiwäch, pa ri elebal k'ij xukuje' pa ri u kajebal k'ij. E c'o chi c'u jujun achijab ri e aj ramak' ri Benjamin xukuje' e aj Juda xebe qui mulij quib ruc' ri David chupam ri cowilaj to'bal ib. Ri David xel ulok che qui c'ulaxic xubij c'u chque: “We ix petinak che nu to'ic pa jamaril, ruc' ronojel wanima' quixinc'amo rech cäkaban xa' jun iwuc'; we c'u ix petinak che nu subic xa' rech quinijach pa qui k'ab ri e nu c'ulel, man c'o ta c'u ne jun il nu banom, ¡are' ba' ri qui Dios ri e ka mam chilowak chuc'äjisaj c'u i wäch!” Are c'u ri Amasay, c'amal qui be ri juwinak lajuj, majim rumal ri uxlabal, co xurak u chi' xubij: “¡Jamaril chawe, David, u c'ojol ri Isayi! ¡Chc'ol ba' ri jamaril awuc'! ¡Jamaril awuc', xukuje' chque ri catquito, at u to'm c'ut ri a Dios!” Ri David xebuc'amo xuya' c'u qui c'olbal chquixo'l ri e c'amal tak qui be ri ajch'ojab. Xukuje' jujun chque ri e ramak' ri Manases xek'ax ruc' ri David aretak xec'ol quieb oxib k'ij cuc' ri aj pilisteyib che u tijic u chuk'ab ruc' ri Saul. Man je ta c'u xc'ulmatajic ri David man xya'taj ta che chi xebuto' taj ri aj pilisteyib, rumal rech chi ri e qui k'atal tak tzij aretak qui mulin chi quib, xquichomaj u k'ilic, xquibij c'ut: “¡Cumal tak ri ka jolom cäk'ax na ruc' ri Saul ri rajaw!” Ri achijab ri e aj ramak' ri Manases ri xek'ax ruc' ri David aretak xbe wa' pa Siclag e are' wa' Adnas, Jozabad, Jediael, Micael, Jozabad, Eliu xukuje' ri Ziletay, e qui nimal jujun tak mil e rajch'ojab ri Manases. E are' tak wa' ri xeto'ban ruc' ri David ri xenabej chquiwäch ri rajch'ojab, conojel c'ut e cowilaj tak ajch'ojab xebux c'u qui nimal ajch'ojab. K'ij chi k'ij xebopan chi niq'uiaj ajch'ojab ruc' ri David, c'ä xebux c'u juk'at rajch'o'j, ri kas c'o qui chuk'ab. E are' cajilabal rajch'o'j wa' chi conojel ri xequijacha' quib pa u k'ab ri David pa Hebron ri e wiktal che u banic ch'o'j, che u k'axexic ri rajawibal ri Saul pa u k'ab, je jas ri u takanic ri Ajawaxel: Che ri ramak' ri Juda, wakib mil wajxakib sient (6,800) achijab ri e cuc'am tak quetecak ch'ich' xukuje' tak tz'imaj ch'ich', e wiktal che u banic ch'o'j. Che ri ramak' ri Simion, wukub mil jun sient (7,100) cowilaj tak ajch'ojab, e wiktal che u banic ch'o'j. Che ri ramak' ri Levi quiejeb mil wakib sient (4,600), e c'o chi c'u na oxib mil wukub sient (3,700) ri e rachalaxic ri Aaron, ri c'o ri Joiad, che c'amal qui be, xukuje' cachil ri Sadoc, c'ojol xukuje' cowilaj aj ch'o'j, e rachil juwinak quieb (22) c'amal tak qui be jujun ja winak. Che ri ramak' ri Benjamin, ri kas ramak' ri Saul, oxib mil (3,000) achijab, ri nabe canok xa' co'l man conojel e jic can ruc' ri Saul. Che ri ramak' ri Eprain, juwinak mil wajxakib sient (20,800) cowilaj tak ajch'ojab, nimak qui k'ij chquixo'l ri cachalaxic. Che ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases, wajxaklajuj mil (18,000) achijab xetak bic che u cojic ri David che ajawinel. Che ri ramak' ri Isacar, ri c'asal qui no'j che quetamaxic tak ri k'ijol che retamaxic ri rajawaxic u banic rumal ri Israel, quieb sient c'amal tak be e cachil conojel tak ri achijab ri e rech ri camak' ri e c'o chquixe' ri qui takanic. Che ri ramak' ri Zabulon, cawinak lajuj mil (50,000) rajch'ojab ri e suc'umatal che u banic ch'o'j cuc'am c'u ronojel qui wäch ch'ojibal, ri kas qui yo'm qui tzij quijachom quib che u to'ic ri David. Che ri ramak' ri Neptali, jun mil (1,000) c'amal tak be e cachil juwinak wuklajuj mil (37,000) achijab e cuc'am tak tz'imaj ch'ich' xukuje' tak quetecak ch'ich'. Che ri ramak' ri Dan, juwinak wajxakib mil wakib sient (28,600) ajch'ojab. Che ri ramak' ri Aser, cawinak mil (40,000) rajch'ojab ri xak e suc'umatal che u banic ch'o'j. E c'o chi c'u wi ri' ri xepe ch'käp che ri Jordan, jun sient juwinak mil (120,000) achijab chque ri ramak' Ruben xukuje' ri Gad xukuje' che ri pa niq'uiaj che ri ramak' ri Manases, e wiktal cuc' ronojel qui wäch tak ch'ojibal. Conojel we ajch'ojab ri', quisuc'umam tak quib che u banic ch'o'j, jic xebe pa Hebron che u cojic ri David che ajawinel re ronojel Israel; xukuje' conojel ri niq'uiaj aj israelib chic, chnimalaj conojel, junam je xquibano. Oxib k'ij xec'oji' ruc' ri David, xewa'ic xebuq'uianic, rumal rech chi ri e qui winakil xequisuc'umaj tak ri wa ri catijic. Xukuje' tak c'ut ri e qui c'ulja, xukuje' ne ri e aj Isacar, Zabulon xukuje' ri Neptali, xequic'am bic qui wa chquij tak bur, camey, mulayib xukuje' wacax. Xequic'am bic ronojel u wäch ri cätijic chque: c'äj, lej que tak higo, pasa, u wa'l uva, aseit, ama'ib tak wacax xukuje' tak chij; ruc' tz'ebenic, rumal rech chi c'o nimalaj quicotemal pa Israel. Ri David xutz'onoj u no'j chque ri e qui nimal jujun tak mil ajch'ojab, xukuje' chque ri takanelab, ri u bixic wa', chque conojel ri c'amal tak be, xubij c'u na che ronojel ri tinimit Israel: “We utz quiwil ix xukuje' we ri Ajawaxel ri ka Dios cuya' ri k'ijol chke, ka taka' u bixic chque ri ka winakil ri e c'o pa tak ri jalan tak ulew pa Israel, xukuje' chque conojel tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chque tak ri aj levitib ri e c'o pa tak ri qui tinimit xukuje' ri e c'o pa ri yuk'bal, che kula'j rech cäquiban xa' jun kuc', che u c'amic ulok ri u caxa ri Ajawaxel, kas pa tak ri u k'ijol ri Saul sachinak can pa ka jolom.” Ronojel ri tinimit xuya' u tzij che u banic wa', conojel utz xquita' ri xbixic. Ri David xumulij ronojel ri Israel, kas pa Sihor pa ri u c'ulbatil ri Ejipt c'ä pa ri oquibal pa Hamat, che u c'amic ulok pa Quiriat-jearim ri u caxa ri Dios. Achilatal c'u rumal ronojel Israel xpaki' pa Quiriat-jearim, ri xukuje' cäbix Baala che, ri c'o pa Juda, che u c'amic bic ri u caxa ri Dios ri c'o chi', ri puwi' cänatax wi ri u bi' ri Ajawaxel, ri c'o ri u tem re ajawibal paquiwi' tak ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. Xquiya' ri caxa chupam jun c'ac' caret xquesaj c'u bic chupam ri rachoch ri Abinadab. Ri Uza xukuje' ri Ahio e are' c'amowinak u be ri caret. Benak c'u ri David xukuje' ronojel Israel chuwäch ri Dios quebixonic xukuje' quexojow ruc' ronojel ri qui chuk'ab, jacha' ri rok'ibal ri k'ojom re tak ri alaj arp, nimalaj arp, tzojtzoj, quetecak tak k'an ch'ich' xukuje' trompet. Aretak c'u xebopan pa ri c'olbal ri cäbix Yak'abal Trico che aj Quidon, ri Uza xuyuk ri u k'ab che u tok'exic ri caxa, quipak'im c'u quib ri wacax. Xpe c'u royowal ri Ajawaxel che ri Uza rumal rech chi xuyuk ri u k'ab che u tok'exic ri caxa, kas chila' c'u xresaj wi ri u c'aslemal chuwäch are'. Ri David sibalaj xpe royowal rumal rech chi ri Ajawaxel xresaj ri u c'aslemal ri Uza, rumal c'u ri' xucoj Perez-us che u bi' we c'olbal ri', bi'aj ri c'ä cäbix che camic. Kas pa ri k'ij ri' ri David sibalaj xuxe'j rib chuwäch ri Dios, “¡Minchomaj u c'amic bic ri u caxa ri Dios!” Man xc'am ta c'u bic ri u caxa ri Dios chupam ri u tinimit ri David, xtakan c'ut chi chc'am bic pa ri rachoch ri Obed-edom, jun achi aj Gat. Ri u caxa ri Dios xcanaj oxib ic' chupam ri rachoch ri Obed-edom, ri Ajawaxel xebutewichi'j ri e rachalaxic ri Obed-edom xukuje' conojel ri jastak quech. Ri Hiram, ajawinel re Tir, xebutak ulok e u q'uexwäch ruc' ri David, xebutak c'u ne ulok banal tak tz'ak xukuje' ajanelab ri e cuc'am ulok tz'alam re chacalte' che u yaquic ri rachoch ri ajawinel. Xuch'ob c'ut ri David chi co tiquibam che ajawinel puwi' ri Israel rumal ri ajawaxel, u yo'm c'u u k'ij ri rajawinic puwi' ri tinimit Israel. Ri David xebuc'am chi niq'uiaj rixokil pa Jerusalen, xec'oji' chi niq'uiaj e u c'ojol xukuje' u mia'l. Ri e u c'ojol ri xil qui wäch pa Jerusalen e are' qui bi' wa': Samu, Sobab, Natan, Salomon, Ibar, Elisu, Elpelet, Nog, Nepeg, Japiy, Elisam, Eliad xukuje' ri Elipelet. Aretak xoc pa qui jolom ri aj pilisteyib, chi xtastaj ri David jacha' ajawinel re ronojel Israel, xewalij conojel che u tzucuxic; xoc c'u pa u jolom ri David xel c'u bic che qui c'ulaxic. Xquichuk'ubej c'ut ri aj pilisteyib xquimajij ri beya' re Repaim. Rumal ri', ri David xutz'onoj che ri Ajawaxel, xubij c'u che: “¿La quinch'ojin cuc' ri aj pilisteyib? ¿La cäya' la ri ch'äcanic chwe paquiwi'?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che: “Chatch'ojin cuc', quinya' na ri ch'äcanic chawe paquiwi'.” Ri David xpaki' pa Baal-perazim, chila' c'u xebuch'äc wi. Rumal ri' xubij: “Jacha' jun rekbala', ri Dios xujak nu be chquixo'l tak ri nu c'ulel.” Xbinax c'ut Baal-perazim che u bi' we c'olbal ri'. Ri aj pilisteyib xequitzak c'u ne can tak ri e qui diosib pa tak ri juyub, xtak c'u qui poroxic rumal ri David. E are' c'u ri aj pilisteyib xquichaplej chi u mulixic quib pa ri beya' re Repaim, jeri' ri David xutz'onoj chi jumul che ri Dios, xutzelej c'u u bixic ri Dios che: “Maya' awib chquiwäch che u banic ri ch'o'j cuc' xane' chaya' awib chquij aretak c'u catopanic jawije' e c'o wi ri c'oc'alaj tak che'. Aretak c'u cata' ri u pa rakan winak paquiwi' tak ri che', chachapa' u banic ch'o'j cuc', ri quel cubij wa' chi in quinnabej chawäch che qui soquic ri ajch'ojab aj pilisteyib che cämical.” Ri David je xubano jas ri takanic ri xuya' ri Dios che, xequich'äc c'ut ri cajch'ojab ri aj pilisteyib kas pa Gabaon c'ä pa Jezer, rumal c'u wa' xel u tzijol pa conojel tak ri tinimit xuban c'ut ri Ajawaxel chi conojel ri nimak tak tinimit chiquixe'j quib chuwäch. Ri David xtakanic chi cheyac rachoch chupam ri u tinimit ri David, xusuc'umaj c'ut jun c'olbal ri cäya' wi ri u caxa ri Ajawaxel, chupam jun lic'om rachoch re be. Xuya' c'u takanic: “Mawi jun, we man aj Levi, catelen ta bic ri u caxa ri Ajawaxel, are c'ut ri Ajawaxel e chowinak rech e are' quetelen ri u caxa ri Ajawaxel xukuje' rech amak'el e c'o chuwäch che ri u patanixic.” Xumulij c'ut ronojel Israel pa Jerusalen che u k'axexic ri u caxa ri Ajawaxel chupam ri c'olbal ri xusuc'umaj che. Xukuje' xebumulij ri rija'lil ri Aaron xukuje' tak ri aj levi. Chque ri rija'lil ri Coat jun sient ruc' juwinak xquimulij quib (120): Uriel, ri c'amal qui be ri e rachalaxic. Chque ri e rija'lil ri Merar, quieb sient ruc' juwinak (220): Asaiy, ri c'amal qui be ri e rachalaxic. Chque ri e rija'lil ri Jerson, jun sient ruc' juwinak lajuj (130): Joel, ri c'amal qui be ri e rachalaxic. Chque ri e rija'lil ri Elizapan, quieb sient (200): Semaiy, ri c'amal qui be ri e rachalaxic. Chque ri e rija'lil ri Hebron, jumuch' (80): Eliel, ri c'amal qui be ri e rachalaxic. Chque ri e rija'lil ri Uziel, jun sient ruc' cablajuj (112): Aminadab, ri c'amal qui be ri e rachalaxic. Ri David xusiq'uij ri Sadoc xukuje' ri Abiatar, e cojol tabal tok'ob, xukuje' ri aj levi Uriel, Asaiy, Joel, Eliel xukuje' ri Aminadab, xubij c'u chque: “Ix, ri ix c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak chque ri aj Levi, chi ch'ajch'ojirisaj iwib je jas rajawaxic u banic junam cuc' ri e iwachalaxic, rech quixcuinic quik'axej ri u caxa ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chupam ri c'olbal ri nu wocom che; rumal c'u rech chi man ix ta xixbanow nabe mul, ri Ajawaxel xeresaj ri qui c'aslemal jujun chke, man xkatz'onoj ta c'u na jas ri rajawaxic u banic.” Xquich'ajch'ojirisaj c'u quib tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri e aj levitib jas ri rajawaxic u banic rech cuya' caquik'axej ri u caxa ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Je c'u xquiban wa' che u c'amic ulok xequicoj ba'lul che u telexic ulok, xquiya' paquiwi' tak ri qui teleb, je jas ri takanic ri xuya' ri Moises rumal ri u takanic ri Ajawaxel. Ri David xukuje' xuya' takanic chque ri c'amal tak qui be ri e aj levitib chi, chquixo'l ri camak', che qui c'utu' tak ri bixonelab che qui c'ama' bic tak ri e qui chaconisan che u banic tak ri trompet, nimalaj arp, alaj arp xukuje' quetecak tak k'an ch'ich', chi co che ok'esaxok che u c'utic chi c'o quicotemal. Ri e aj levitib xquic'ut ri Heman, u c'ojol ri Joel, xukuje' ri Asap, u c'ojol ri Berequiy, cachalaxic ri Heman; ri e rija'lil ri Merar xukuje' cachalaxic ri e nabe, ri Etan, u c'ojol ri Cusaiy; xequic'ut chi c'ut niq'uiaj cachalaxic ri e nabe, ri e qui tz'akat ri e u cak'at pataninelab: Zacariy, Jaaziel, Semiramot, Jehiel, Uni, Eliab, Benaiy, Maasiy, Matatiy, Elipelehu, Micniy, xukuje' ri e chajil tak oquibal, ri e are' ri Obed-edom xukuje' ri Jeiel. Ri e bixonelab Heman, Asap xukuje' ri Etan e are' e cojom che cok'esaxic ri quetecak tak re k'an ch'ich'. Zacariy, Aziel, Semiramot, Jehiel, Uni, Eliab, Maasiy xukuje' ri Benaiy e c'o tak ri qui nimalaj arp che qui k'ojomaxic jas ri caquiban ri e aj elamib. Are' c'u ri Matatiy, Elipelehu, Micniy, Obed-edom, Jeiel xukuje' ri Azaziy e c'o tak qui arp che rok'isaxic jas cäquiban ri e aj siminitab. Quenaniy, c'amal qui be ri aj levitib ri yo'm rekle'n che rilic chi quec'am bic ri jastak, are' c'u c'amal be, sibalaj c'u c'o u no'j. Ri Berequiy xukuje' ri Elcan e are' ri c'amal u be ri caxa. E are' tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob Sebaniy, Josapat, Natanael, Amasay, Zacariy, Benaiy xukuje' ri Eliezer e are' tak ri quebok'esan tak ri trompet chuwäch ri u caxa ri Dios. Ri Ebed-edom xukuje' ri Jehiy xukuje' e c'amal u be ri caxa. Are c'u ri David, ri nimak tak tatayib re Israel xukuje' ri e qui nimal tak ri jujun tak mil ajch'ojab xebe ruc' quicotemal che u k'axexic ulok ri u caxa ri Ajawaxel re ri c'ulwächinic ri c'o chupam ri rachoch ri Obed-edom. Rumal c'u rech chi ri Dios e u to'm ri e aj levitib ri e teleninak ri caxa, xequipil wukub alaj tak ama'ib wacax xukuje' wukub ama'ib tak chij. Ri David u cojom jun u k'u' re ch'uch'ujalaj lino jacha', xukuje' conojel ri e aj levitib ri e teleninak ri caxa; ri e ajbixab xukuje' ri Quenaniy, ri c'amowinak u be ri k'axenic; ri David u cojom c'u ne bic jun ratz'iak nim u k'ij re lino. Ronojel Israel je u c'amic bic wa' ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel xequibano cuc' rakoj chi'aj, re quicotemal xukuje' ruc' rok'ibal tak ruc'a' chij, trompet, quetecak tak k'an ch'ich', tak ri nimalaj arp xukuje' alaj tak arp. Aretak ri u caxa ri Ajawaxel xopan pa ri u Tinimit ri David, ri Mical, ri u mia'l ri Saul, xca'y c'u ulok pa ri wenta'n; aretak xril ri ajawinel David chi cätajin caxojow ruc' quicotemal, xtiow xuna' che. Ri u caxa ri Dios xc'am bic xeyok chupam ri lic'om rachoch re be ri are' u patan wa' xuwoc ri David. Xechi'x c'u tak tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tak tabal tok'ob re utzirisan ib chuwäch ri Dios, aretak c'u xto'taj ri David che qui chi'xic xebutewichi'j ri tinimit pa ri u bi' ri Ajawaxel, chque c'u conojel ri aj israelib xuya' jun wa, jun lej re u wäch tut xukuje' jun chic re pasa. Ri David xebuc'ut chquixo'l ri aj levi jachin tak ri quepatanij chuwäch ri u caxa ri Ajawaxel, rech cacanaj pa qui k'ab ri u nimak'isaxic u ya'ic ri maltioxinic xukuje' ri u ya'ic u ri k'ij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Ri c'amal be are' ri Asap, are chi c'u cätaken ri Zacariy; benak chi c'ut ri Jeiel, Semiramot, Jehiel, Matatiy, Eliab, Benaiy, Obed-edom xukuje' ri Jeiel, ri e c'o tak ri qui chaconisan che u banic ri k'ojom, tak qui nimalaj arp xukuje' tak ri qui alaj arp. Ri Asap are cok'isan ri quetecak tak k'an ch'ich', e are' c'u ri e cojol tabal tok'ob Benaiy xukuje' ri Jahaziel e are' quecok'esaj tak ri trompet chuwäch ri caxa rech ri u c'ulwächinic ri Dios. Kas c'u pa ri k'ij ri' ri David xuya' takanic nabe mul chi ri Asap xukuje' tak ri e rachil chiquichaplej u ya'ic we k'ijilanic ri' re maltioxinic che ri Ajawaxel: “¡Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel! ¡Chnataj ri u bi'! Chebitzijoj chque tak ri tinimit ri e u banoj. Chebibixoj tak bix che u ya'ic u k'ij. ¡Chebitzijoj ri nimak tak jastak ri e u banom! China' iwib chi nimak i banic rumal ri tastalicalaj u bi'. ¡Chquicot ri canima' ri caquitzucuj ri Ajawaxel! Chichapa' iwib che ri Ajawaxel, chichapa' iwib che ri u cuinem; chichapa' wib che ri Ajawaxel ronojel k'ij. Chenataj tak ri nimak tak u chac chiwe ri xukuje' e mayibal, xukuje' tak ri u colomibal ri e u yo'm tak u bixic: Ix ri ix, rija'lil ri Israel ri pataninel rech, ix, u c'ojol ri Jacob, ri ix chatajinak rumal, are' ri Ajawaxel, ri ka Dios; ¡are' ri catakan puwi' ronojel ri uwächulew! Pune' ta c'u ne queboc'ow jun mil ija'lil, man quesach ta pa u jolom ri e chi'nic re ri c'ulwächinic. Che ri c'ulwächinic ri xuban ruc' ri Abraham, che ri chi'nic ri kas cäban na xcha' che ri Isaac xujiquiba' c'ut jacha' pixab che ri Jacob, jacha' jun junalic c'ulwächinic che ri Israel, aretak xubij: ‘Quenya' ri ulew re Canaan chawe jacha' ri echbal ri cayataj chawe.’ Pune' ri e are' man e q'ui taj, xa' e quieb oxib man e aj chila' taj e c'o pa ri ulew. Ri quebe pa jun nim tinimit, quebe chi c'u pa jun nim tinimit; quebel pa jun ajawibal, quebe chi c'u pa jun ajawibal, man xuya' ta ri Dios chi c'o ta jachin xbanow c'ax chque; xebupixbej c'u ne tak ri e ajawinelab: ‘Mebinak tak ri e chatajinak wumal, mawi mebic'äxc'obisaj tak ri e nu k'axal tzij.’ Chixbixon che ri Ajawaxel, iwonojel ri ix jekel chuwäch ronojel ri uwächulew; chiwesaj u tzijol ri u colonic k'ij chi k'ij. Chitzijoj ri u juluwem xukuje' tak ri mayibal ri e u banom chquiwäch conojel tak ri winak xukuje' ri nimak tak tinimit, rumal rech chi ri Ajawaxel nim u k'ij xukuje' ya'tal u k'ijilaxic, xukuje' xibibal na chquiwäch conojel tak ri diosib. Ri e qui diosib ri e jule' tak tinimit chic man c'o ta qui banic, are c'u ri Ajawaxel are' xebanow tak ri caj. ¡C'o nimalaj nimak'ijanic chuwäch! ¡C'o cuinem xukuje' quicotemal chupam ri u k'ijilabal! Chixyan che ri Ajawaxel, jujun tak ja winak quech tak ri tinimit, chiya' che ri Ajawaxel ri cuinem xukuje' ri juluwem; chiya' ri nim ilic che ri Ajawaxel ri takal che, cuc' tak sipanic chixopan ruc'; chik'ijilaj ri Ajawaxel chupam ri k'ijilabal ri je'lic. ¡Chi ronojel ri uwächulew chebirbob chuwäch! Are' c'u xtiq'uiban ri ulew rech man casalab taj. ¡Chejajat tak ri caj xukuje' ri uwächulew! Chbix pa nimak tak tinimit: ‘¡Ri Ajawaxel are ajawinel!’ ¡Chjinin ri plo xukuje' ronojel ri c'o chupam! ¡Chejajat tak ri ulew xukuje' ronojel ri c'o chupam! ¡Ri che' ri e c'o pa tak ri c'ache'laj qui raka' tak qui chi' rumal quicotemal chuwäch ri Ajawaxel, ri cäpe che ajawinic cho ri uwächulew! Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, rumal rech chi utz ri are', rumal rech chi junalic ri u lok'ok'ebal c'u'x. Chibij che: ‘¡Chujcolo' la, ka Dios ka Colonel! ¡Chujmolo' la chujto'tajisaj la rech man cujkaj ta pa qui k'ab ri nimak tak tinimit, rech cujk'ijilan che ri suc'alaj bi' la, rech cujjajatic cujk'ijilan che la!’ ¡Tewichital ba' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, pa ronojel ri junaliquil!” Ronojel c'u ri tinimit xutzelej u bixic: “¡je' chbanok!,” xuk'ijilaj c'ut ri Ajawaxel. Je c'u ri' ri David xebuya' can chuwäch ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel ri Asap xukuje' tak ri e rachil rech quepatanij amak'el jas ri quebajwataj wi k'ij chi k'ij. Xukuje' xebuya' can ri Obed-edom xukuje' tak ri e rachil, e oxc'al wajxakib (68) winak, cachil ri Obed-edom, u c'ojol ri Jedutun, xukuje' ri Hos, che chajil oquibal. Ri Sadoc xukuje' ri e cojol tabal tok'ob ri e rachil xebuya' can chuwäch ri u Lic'om Rachoch ri Ajawaxel, ri c'o chupam ri k'ijilabal ri c'o pa Gabaon, rech amak'el quequichi'j tak tabal tok'ob ri quechajirisaxic chuwäch ri Ajawaxel puwi' ri porobal ri quechajirisax wi, ak'abibal xukuje' benak k'ij, kas ruc' tz'akatil jacha' ri tz'ibatal chupam ri u pixab ri Ajawaxel, ri xuya' canok jacha' jun takanic che ri Israel. Xukuje' xebuya' can cuc' ri Heman, ri Jedutun xukuje' ri qui tz'akatil ri xecha'ic ri xek'alajisax rumal tak ri qui bi' che u banic ri bixonic: “Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, rumal ri u lok'ok'ebal c'uxaj junalic.” Wa' quecok'esaj trompet, ri quetecak tak k'an ch'ich' xukuje' niq'uiaj chaconisan chic che u banic ri k'ojom, ri que cachilaj tak ri bix ri quebixox che ri Dios. Ri e u c'ojol ri Jedutun are quekle'n ri quilixic ri e oquibal. Aretak c'u xq'uis u banic ronojel, conojel ri winak xebe cho tak cachoch, xukuje' c'u ri David xbe cho rachoch che qui tewichi'xic ri e aj uwo rachoch. Aretak ri David jekel chic chupam ri rachoch, xubij che ri Natan, ri k'axal tzij: “Ampe', ri in in c'o chupam jun ja re chacalte', are c'u ri u caxa ri Ajawaxel xa' chuxe' jun lic'om rachoch c'o wi.” Ri Natan xutzelej u bixic che: “Bana' ba' la ronojel ri chomam la u banic, c'o c'ut ri Dios uc' la che to'ic la.” Kas c'u pa ri ak'ab ri', ri Dios xuch'abej ri Natan xubij c'u che: “Jät jatech'aw ruc' ri David, ri pataninel wech, jaya' u bixic che chi ri in, ri Ajawaxel, nu bim: ‘Man at taj ri catyacow ta na jun ja chwe rech quinjeki' chupam. Kas pa ri k'ij aretak xinwesaj ulok ri Israel, c'ä camic, man in c'olinak ta pa nimak tak ja, xane' xak in c'olinak chupam jun lic'om ja re binem chupam jun c'olbal xukuje' pa jun chic. Pa ronojel ri k'ijol ri xinbin cuc', mawi jumul xintz'onoj ta che jun chque ri c'amal qui be, ri xebencojo rech quetakan puwi' ri nu tinimit, chi chuyaca' ta jun ja re chacalte' chwe.’ Rumal c'u ri' chabij che ri David ri pataninel wech chi ri in ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quincha': che: ‘In xatinwesaj chrij ri qui warabal ri chij, xatinwesaj rech man catbin ta chic chquij ri chij, rech catux c'amal u be ri nu tinimit Israel; at wachilam apawije' ta ne ri at benak wi, nu q'uisom tzij paquiwi' conojel tak ri e a c'ulel ri xquiwalijisaj quib chawij, nu yo'm c'u nimarisan k'ij chawe jas ri c'o cuc' ri achijab ri nimak qui k'ij re we uwächulew ri'. Nu suc'umam c'ut jun c'olbal che ri nu tinimit Israel, chi c'u e nu jekebam wi rech quejeki' chupam jun qui c'olbal ri quech, ri man c'o ta jachin cäyo'w ta latz' chque mawi ta ne caquiban ta c'ax ri banal tak etzelal chque jacha' pa ri chaplebal, je c'u quec'ulmatajok aretak xebencoj k'atal tak tzij puwi' ri nu tinimit Israel. Quebencoj na ri qui banom qui c'ulel chawe chuxe' ri a takanic. Quinya' u bixic chawe chi quebenya' na e awija'lil, aretak c'ut che q'uis ri a c'aslemal catcäm c'ut, in quinjekeba' na jun chque ri awija'lil quintiquiba' c'u chupam ri ajawibal. Are' cäyacow na jun wachoch, are c'u ri in co quintiquiba' na ri u tem re ajawibal chbe k'ij sak. In quinux na u tat, are c'u ri are' cux na jun nu c'ojol. Man quink'il ta na ri wutzil che jas ri xinban ruc' ri xajalo, xane' c'o quintiquiba' na amak'el chupam ri wachoch xukuje' chupam ri wajawibal. Cajeki' c'u can ri u tem re ajawibal amak'el.’” Ri Natan xutzijoj ronojel wa' che ri David, sibalaj tz'akat jacha' ri xrilo xukuje' ri xuto. Are c'u ri ajawinel David xoc chuwäch ri Ajawaxel che u tzijobexic, xubij c'ut: “Ajawaxel xukuje' Dios, ¿in jachinok in xukuje' jas qui banic ri wachalaxic chi banom la chwe chi in opaninak c'ä pa we c'olbal ri'? ¡Man nim ta c'u ne wa' chwäch la, Ajawaxel xukuje' Dios, yo'm c'u la u bixic chi quebajawin na ri e rija'lil ri pataninel ech la yo'm c'u la wäch la chwe chi in je ta ne jun achi ri nim u banic! ¿Jas ta chic ri quincuin ta chic che u bixic che ri nimarisabal k'ij ri banom la che ri pataninel ech la, xa' c'u ne ri lal eta'm la u wäch we pataninel ech la ri'? Ajawaxel e banom la conojel tak we mayibal ri' che u tok'obisax u wäch ri pataninel ech la jas ri chomam la u banic, che qui c'utic conojel ri jastak ri cäcuin la che qui banic. Ajawaxel, man c'o ta chi jachin jun jacha' ta ri lal, mawi c'o ta chic jun Dios we ta ma ta xak xuwi ri lal, jacha' ronojel ri kas uj ka tom u bixic. Are c'u ri Israel, ri winakil la ¡Man c'o ta chi jun jacha' ta ri are', man c'o ta chi jun nim tinimit ri cajunamataj ta ruc' cho ri uwächulew! Lal, Dios, xto'tajisaj la rech cux tinimit la, xnimarisax c'u k'ij la cumal ri qui banic nimak tak jastak xukuje' e mayibal. Lal xerokij la bic chuwäch ri tinimit la ri xto'tajisaj la ulok pa Ejipt, ri jule' ri nimak tak tinimit chic, rumal rech chi majim la ri Israel jacha' ri tinimit la re chbe k'ij sak, are c'u ri lal, Ajawaxel, cux na la u Dios. Je ba' ri', Ajawaxel, co tiquiba' la chbe k'ij sak ri chi'nic ri banom la che ri pataninel ech la xukuje' che ri rija'lil ri ajawinel, ¡tz'akatisaj c'u la ri bim la! ¡Kas jic chtz'akatisaj la ri xchi'j la chyok c'ut u k'ij ri bi' la amak'el, chbix c'ut chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are' ri u Dios ri Israel, chi ri are' are' ri kas u Dios ri Israel! ¡Chi ri rija'lil ri pataninel ech la ri David chutakej ajawinic co chtiquilok rumal ri to'banic la! Lal, nu Dios, yo'm la retamaxic chwe chi cajekeba' la ri wija'lil; rumal ri' in, pune' in pataninel ech la quintz'onoj jun tok'ob che la. Lal, Ajawaxel, lal Dios chi'm c'u la q'ui utzil che ri pataninel ech la; are c'u ri camic petinak pa anima' la ri u tewichi'xic ri rija'lil ri pataninel ech la rech cajeki' chbe k'ij sak chuxe' ri to'banic la. Lal Ajawaxel, tewichi'm la, tewichital c'ut chbe k'ij sak.” Xc'ulmataj c'ut chi ri David xebuch'äc ri aj pilisteyib, xekaj c'u pa u k'ab xutokij c'ut ri tinimit Gat chque xukuje' ri alaj tak u tinimit. Xukuje' xebuch'äc ri aj moabib, xecanaj c'u chuxe' ri u takanic ri David xetojon c'u na pa u k'ab. Ri David xukuje' xuch'äc ri Hadad-ezer, ajawinel re Soba, ri c'o chusuq'uil ri Hamat, aretak are ta xraj xbe che u majixic ri ulew ri c'o chuchi' ri nima' Euprats. Jumil carwaj re ch'o'j xutokij ri David chque wa', wukub mil ajch'ojab aj quiejab xekaj pa u k'ab xukuje' juwinak mil ajch'ojab ri xak quebin chcakan; xebuk'ajisaj c'ut ri cakan conojel tak ri quiej ri quejurun tak ri carwaj re ch'o'j, xuwi xebuto' can ri quiej ri quejurun jun sient carwaj. Xebopan tak c'ut ri aj siriyab aj Damasc che u to'ic ri Hadad-ezer, ri ajawinel re Soba, xebuch'äc c'ut ri David ri aj siriyab, xebucämisaj c'u juwinak quieb mil chque wa'. Xebucojo c'u chajinelab ri David pa Siriy aj Damasc xecanaj c'u can ri aj siriyab chuxe' ri u takanic xquichap c'u tojonic pa u k'ab ri David. Je c'u ri' ri Ajawaxel cuya' ri ch'äcanic che ri David apawije' ta ne ri cabe wi che u banic ch'o'j. Ri David xuban rech chque tak ri quetecak ch'ich' re k'an puak ri xequicoj ri quinimal tak rajch'ojab ri Hadad-ezer, xebuc'am c'u bic pa Jerusalen. Xukuje' xuban rech che jumulaj k'an ch'ich' ri petinak pa Tibat xukuje' pa Cun, e tak tinimit wa' ri e c'o pa u k'ab ri Hadad-ezer. Ruc' we k'an ch'ich' ri' xuban ri Salomon ri nimalaj pila, xukuje' tak ri rakan ja xukuje' tak ri chaconisan re k'an ch'ich' ri xebajwataj chupam ri rachoch Dios. Aretak ri Toy, ajawinel re Hamat, xoc pa u jolom chi ri David xebuch'äc conojel ri rajch'ojab ri Hadad-ezer, ajawinel re Soba, xutak ulok ri Adoram ri u c'ojol e ruc'am ulok ronojel qui wäch jastak re k'an puak, re sak puak xukuje' re k'an ch'ich', rech cuya' rutzil u wäch xukuje' che u ya'ic u k'ij ri ajawinel David rumal rech chi xutij u chuk'ab ruc' ri Hadad-ezer xcuin c'u che u ch'äquic, ri Toy xukuje' c'olinak pa ch'o'j ruc'. Ri David xebujach conojel we jastak ri' che ri Ajawaxel, junam ruc' ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri xutokij chque conojel ri nimak tak tinimit, che ri Edom, che ri Moab, chque ri aj amonib, chque ri aj pilisteyib xukuje' chque ri aj amalesib. Are chi c'u ri Abisay, ral ri Sarb, xebuch'äc wajxaklajuj mil (18,000) aj edomib chupam ri beya' re atz'am. Xebucojo c'u chajinelab ri David pa Edom, conojel c'ut ri aj edomib xecanaj can chuxe' ri u takanic; are c'u ri Ajawaxel cäyo'w ri ch'äcanic che apawije' ta ne ri cabe wi. Ri David xajawin puwi' ronojel Israel, xuban c'ut ri suq'uilal xukuje' ri colomal cuc' conojel ri e u winakil. Ri takanel paquiwi' ri ajch'ojab are' ri Joab, ral ri Sarb; xukuje' ri Josapat, u c'ojol ri Ahilud, are' ri rajtz'ib ri ajawinel. Ri Sadoc, u c'ojol ri Ahitob, xukuje' ri Abimelec, u c'ojol ri Abiatar, e cojol tabal tok'ob; ri Sabs are' ri tz'ibal tzijol, xukuje' ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad, c'o che qui nimal ri chajinelab aj sereteyib xukuje' peleteyib. Ri e u c'ojol ri David e are' ri e nimak tak to'l rech. Oc'owinak chi c'u jun k'ijol xcäm ri Nahas, cajawinel ri aj amonib, are' c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal. Xuchomaj c'u ri David chi cuban utzil che ri Hanun, u c'ojol ri Nahas, rumal rech chi ri u tat xuban utzil che, xebutak c'u bic jujun tak u q'uexwäch che u cu'bisaxic u c'u'x ri Hanun rumal chi xcäm ri u tat. Aretak c'u xebopan ri e u tako'n ri David chuchi' ri culew ri aj amonib, ri e qui nimal tak ri c'amal tak be aj amonib xequiya' u bixic che ri Hanun: “¿La are c'u pa c'u'x la chi ri David e u takom ulok achijab che u cu'bisaxic c'u'x la, xa' ta che u ya'ic u k'ij ri tat la, ajaw? ¡Wa' e petinak xa' che u ya'ic qui wäch, che u nic'oxic xukuje' che rilic ri uwächulew!” Xuya' c'u takanic ri Hanun chi checoj ri e u nimakil tak ri e rajch'ojab ri David pa che', chajos c'u bic ri quismachi' xukuje' chi chejistak bic ri catz'iak pa niq'uiajil c'ä pa tak cächak. C'ä te' c'u ri' xebutzokopij bic. Aretak xebix che ri David ri xquic'ulmaj tak we achijab ri', xtakanic chi chebec'ulaxok, sibalaj c'u e nojinak ri' che q'uixbal, chbix c'u chque chi checanaj can pa Jerico c'ä chq'uiy na ri quismachi', c'ä te' c'u ri cuya' quetzelejic. Ri aj Amon xquich'obo chi xquetzelaj quib chuwäch ri David, rumal c'u rech wa' ri Hanun xukuje' ri aj Amon xquitak bic wakib sient ruc' oxc'al (660) quintal sak puak che qui tojic tak carwaj quech ch'o'j xukuje' ajch'ojab aj quiejab pa Mesopotam, pa Siriy, pa Maac xukuje' pa Soba, xequitoj c'u juwinak cablajuj mil (32,000) carwaj que ch'o'j, xukuje' c'u ri ajawinel re Maac e rachil ri e rajch'ojab. Xebopan wa' xquicholajij tak quib chuwäch ri Medeb. Xebel chi c'u ulok ri aj amonib pa tak ri qui tinimit xquimulij quib rech queboc' che u banic ch'o'j. Xoc c'u pa u jolom ri David, xutak c'u bic ri Joab xebuc'am bic conojel ri ajch'ojab ri e banal ch'o'j. Ri aj Amon xebel c'u ulok xquisuc'umaj c'u quib che u banic ri ch'o'j kas chuchi' ri tinimit. E are' tak c'ut ri ajawinelab ri e petinak che qui to'ic xecanaj can pa tak ri juyub. Aretak c'u xril ri Joab chi e petinak ri c'ulel chuwäch xukuje' chrij, xebucha' ri ajch'ojab aj israelib ri e utz na xusuc'umaj c'u rib che u banic ri ch'o'j cuc' ri aj siriyab. Che c'ut ri u k'atixic qui wäch ri aj amonib, xucoj ri Abisay ri u chak', xubij c'u che: “We c'u quinquich'äc ri aj siriyab catpe na che nu to'ic, we c'u e are' catquich'äc ri aj amonib, in quinbe na che a to'ic. Chachajij anima', ruc' c'u chuk'ab ka ch'ojij ri nim ka tinimit xukuje' ri e u tinimit ri ka Dios. ¡Chubana' ba' ri Ajawaxel ri utz carilo!” Xkeb c'u ri Joab e rachil ri e rajch'ojab che u banic ch'o'j cuc' ri aj siriyab, xebanimaj c'u wa' chuwäch. Aretak c'ut ri aj amonib xquilo chi xebanimaj ri aj siriyab, xukuje' ri e are' xebanimaj chuwäch ri Abisay, u chak' ri Joab, xeboc chupam ri tinimit. Xtzelej c'ut ri Joab pa Jerusalen. Aretak xquinabej ri aj siriyab chi xech'äcataj cumal ri aj Israel, xequitak bic tako'n rech quepe ri aj siriyab ri e c'o ch'käp che ri nima' Euprats. Are' c'u e u c'aninak ri Sopac qui nimal rajch'ojab ri Hadad-ezer. Xya' c'u u bixic wa' che ri David, ri, xebumulij bic conojel ri aj israelib, xek'ax c'ut chupam ri nima' Jordan, xranej c'ut quimajixic qui c'olbal che qui c'ulelaxic. Ri David xebucholajij ri e rajch'ojab che u k'atixic qui wäch ri aj siriyab, xquitij c'u qui chuk'ab wa' ruc', xebanimaj c'u na chquiwäch ri aj Israel, ri rajch'ojab ri xecämisax rumal ri David e cawinak mil (40,000) ri xak quebin chcakan xukuje' wukub mil (7,000) chque ri carwaj ri e re ch'o'j; ri David, xukuje' xucämisaj ri Sopac, ri qui nimal ri ajch'ojab aj siriyab. Aretak xquil ri e to'l tak rech ri Hadad-ezer chi xech'äcataj cumal ri aj israelib, xquiban jamaril ruc' ri David xecanaj c'u chuxe' ri u takanic. Ri aj siriyab kas chi' xc'äj qui wäch, man c'o ta chi jumul ri xcaj ta chic xequito' ta chic ri aj amonib. Xc'ulmataj c'ut pa jun k'ijol, pa ri chaplebal rech ri junab, chi c'ut qui nak'atisam quib ri ajawinelab quebel bic che u banic ch'o'j, ri Joab xusuc'umaj jun ch'ojinic xusachisaj c'u qui wäch conojel ri aj amonib. Xbe chi c'ut, xusutij c'u rij ri Raba xch'ojin c'u ruc' c'ä xuyojij na canok. Are' c'u ri David, xcanaj can pa Jerusalen. Xumajij c'u na ri David che ri u jolom ri rajawinel ri u corona re k'an puak, ri e c'o je'licalaj tak abaj che, ri xpajan oxc'al oxlajuj (73) libra; xcoj c'u che ri u jolom ri David. Xukuje' xebutokij bic q'ui jastak ri sibalaj pakal cajil, e are' tak c'ut ri winak ri xeto'taj can chupam ri tinimit xeresaj bic chila' xebucoj pa chac cuc' tak ramibal xukuje' tak icäj. Junam xuban ri David chque cuc' conojel tak ri nimak tak qui tinimit ri aj amonib, xtzelej c'ut pa Jerusalen e rachil conojel tak ri e rajch'ojab. Xwalij c'u jun ch'o'j pa Jezer chquij ri pilisteyib. Chi' c'ut ri Sibecay ri aj Hus xumach'irisaj xukuje' xucämisaj ri Sipay, quija'lil ri achijab ri tac'atak cakan. Pa jun ch'o'j chi c'ut ri xban cuc' ri pilisteyib, ri Elanan, u c'ojol ri Jair, xucämisaj ri Lami, rachalal ri Goliat ri aj Gat, ri c'o jun u tz'imaj ch'ich' ri c'o jun u wi' sibalaj nim ri junam ruc' jun tz'imaj re quemabal. Pa Gat xban chi jun ch'o'j. C'o jun achi chi' ri sibalaj jutac'aj rakan, ri e c'o wakitak u wi' tak u k'ab xukuje' wakitak u wi' tak rakan. Xukuje' wa' quija'lil tak ri e tac'atak tak achijab, xutzur c'u ri Israel xcämisax c'u rumal ri Jonatan, u c'ojol ri Simey, rätz ri David. We tac'atak cakan tak achijab ri' e rija'lil ri Rep, ri aj Gat, xekaj c'u pa u k'ab ri David xukuje' pa qui k'ab ri e qui nimal tak ri rajch'ojab ri David. Ri tako'n tzujunel xuwalijisaj rib chquij ri aj Israel xucoj c'u u c'u'x ri David chi che rajilaj ri aj israelib. Xuya' c'u takanic ri David che ri Joab xukuje' ri quetakan paquiwi' tak ri tinimit: “Jix chebiwajilaj ri aj Israel kas pa Beerseb c'ä pa Dan, chi c'ama' c'u ulok ri cajilabal chwe rech quinwetamaj e joropa' chi conojel.” Xutzelej c'ut u bixic ri Joab: “Are' ba' ri Ajawaxel chupok'colij ta chi jun sient mul ri u tinimit jas ri c'o camic; ¿La xa' ta ma ta conojel e pataninel ech la? ¿Jasche cärayij la u banic wa'? ¿Jas ta che cux ta ajchak'mac ri Israel?” Are c'u xban na ri u takanic ri ajawinel chuwäch ri xubij ri Joab, xbe c'u wa', che u binibexic ronojel ri Israel xtzelej c'u ulok pa Jerusalen. Ri Joab xujach ri cajilabal ri winak pa u k'ab ri David, ri cajilabal ri aj Israel ri xmolotajic e jun miyon jun sient mil (1,100,000) achijab ri e takal che u banic ch'o'j, xukuje' quiejeb sient oxc'al lajuj mil (470,000) pa Juda. Man xebajilax ta c'ut ri amak' re Levi xukuje' ri e aj Benjamin, u banom c'u royowal ri Joab che ri takanic ri xuya' ri ajawinel. Ri Dios itzel xril ronojel wa', xutak c'u jun c'äjisabal wächaj puwi' ri Israel. Ri David xuk'alajisaj ri u mac chuwäch ri Dios: “Nu banom jun c'axalaj macaj aretak xinban wa'. Quinbochi'n c'u che la chi sacha' la ri u mac we pataninel ech la ri', in uxinak jacha' jun ri man c'o ta u no'j.” Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Gad, ri cutz'onoj wi u no'j ri David: “Jät che rilic ri David, chabij che chi jewa' quinbij chi quebenya' oxib jastak chuwäch, chucha' c'ut jachique ri cäraj quenbana'.” Ri Gad xbe che rilic ri David, xubij c'u che: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: ‘chacha' chquixo'l, oxib junab wi'jal, oxib ic' catkaj pa qui k'ab ri a c'ulel catcokataj c'ut ri a c'ulel chi ch'ich', o oxib k'ij cämisanel yabil chupam ri ulew chuxe' ri u ch'ich' ri Ajawaxel, are c'u ri u tako'n ri Ajawaxel cac'amow ulok ri cämical chupam ronojel ri ramak' ri Israel. Chachomaj ba' camic ri quentzelej na u bixic che ri xintakow ulok.’ ” Ri David xutzelej u bixic che ri Gad: “In c'o chupam jun c'axalaj latz' man quinriktaj jas ri quinbano. Ri utz na chwe chi chinkaj pa u k'ab ri Ajawaxel, sibalaj c'u nim na ri rutzil ranima', ma ta c'u pa qui k'ab ri achijab.” Xutak c'ut ri Ajawaxel jun cämisanelalaj yabilal puwi' ri Israel, oxc'al lajuj mil (70,000) aj israelib xkaj ri cämical paquiwi'. Xutak c'ut ri Dios jun tako'n che u sachisaxic u wäch ri Jerusalen. Aretak c'u cätajin cusachisaj u wäch, xril c'ut ri Ajawaxel, c'ax xbe pa ranima' ri cätajin u banic xuya' c'u takanic che ri tako'n ri cätajin cacämisanic: “¡Ruc' la', mat takenic!” Pa ri jok'otaj ri', ri u tako'n ri Ajawaxel c'o chunakaj ri c'olbal jawije' ri cätajin cuyak' wi ri trico ri Ornan ri aj jebusey. Xca'y c'u apan ri David, xril apan ri u tako'n ri Ajawaxel chi c'o chuxo'l ri caj ruc' ri ulew, ruc'am jun ch'ich' re ch'o'j ch'anal pa u k'ab, ri are' cätajin cuc'ut ri Jerusalen. Are' c'u ri David xukuje' ri nimak tak tatayib, e qui cojom wakwoj tak atz'iak, xquimejela' quib cho ri ulew c'ä xquiya' na ri qui palaj cho ri ulew, xubij c'ut ri David che ri Dios: “¡In ri xinyo'w ri takanic chi chebajilax tak ri achijab ri e c'o pa tak ri tinimit! ¡In ri in macuninak nu banom c'ut etzelal! ¿Jas ta c'ut ri qui banom wa' we man c'o ta qui mac ri'? Ajawaxel xukuje' nu Dios, in quinbochi'n che la chi chc'äjisaj la nu wäch xukuje' ri e wachalaxic, chtanaba' la u banic c'ax che ri tinimit la.” Are c'u ri tako'n rech ri Ajawaxel xuya' takanic che ri Gad chi chubij che ri David chi chuwoco' jun porobal che ri Ajawaxel chupam ri c'olbal ri cätajin cuyak' wi ri trico ri Ornan aj jebusey. Xbe c'ut ri David che u banic ri u bim ri Gad che pa ri u bi' ri Ajawaxel. Ri Ornan, ri cätajin cuyak' ri trico, aretak xca'y apanok xril ri tako'n, e are' tak c'ut ri quiejeb u c'ojol, ri e c'o apan ruc', xebe che u c'u'ic quib. Aretak xkeb ri David jawije' ri c'o wi ri Ornan, xca'y wa', aretak c'u xril ri David xel ulok pa ri c'olbal ri cätajin cuyak' wi ri trico xumej c'u rib chuwäch ri David. Xubij c'u ri David che ri Ornan: “Chaya' we c'olbal chwe ri cätajin cayak' wi ri trico, rech quinwoc jun porobal chila' che ri Ajawaxel. Chac'ayij chwe che ri kas tz'akatalaj rajil, rech canajtin ri cämisanelalaj yabil che ri tinimit.” Ri Ornan xutzelej u bixic che: “Majij la chbana' la jachique ri utz quil la. In quebenya' ri ama'ib tak wacax che ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic, ri e jopibal tak che ri si' ri trico che ri sipanic. ¡Ronojel wa' quinya' che la!” Xutzelej c'u u bixic ri ajawinel David: “Quinmaltioxij chawe, quinlok' c'u na ronojel quintoj na ri tz'akatalaj rajil, man quinwesaj ta c'ut ri awech che u ya'ic che ri Ajawaxel, man quinchi'j ta c'u jun tabal tok'ob ri cachajirisaxic che, ri xak ta chincochij.” Rumal c'u ri', ri David xulok' we c'olbal ri' che ri Ornan chwakib sient rakan k'an puak, chila' c'u xuwoc wi jun c'olbal ri quechi'x wi tabal tak tok'ob che ri Ajawaxel xebuchi'j c'u tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Xunataj c'ut ri Ajawaxel, ri are' xutak ulok k'ak' chicaj puwi' ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic che tzelebal u wäch ri u tzij. Xuya' c'u takanic ri Ajawaxel che ri tako'n chi chuc'olo' ri u ch'ich'. Pa ri jok'otaj ri' aretak ri David xrilo chi ri Ajawaxel xtatabex rumal pa ri c'olbal ri c'o wi ri Ornan ri aj jebusey ri cätajin cuyak' wi' ri trico, xebuchi'j tabal tak tok'ob. Pune' c'u ne ri lic'om rachoch ri u wocom ulok ri Moises che ri Ajawaxel chupam ri chaki'j uwo sak xukuje' ri c'olbal ri caporox wi ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic cäriktaj pa tak ri k'ij ri' chupam ri k'ijilabal ri c'o pa Gabaon, ri David man xcuintaj xbe ta chila' che u tz'onoxic u no'j che ri Dios, rumal rech chi xnoj che xe'n ib aretak xril ri u ch'ich' ri u tako'n ri Ajawaxel. Xubij c'ut ri David: “Chi' cac'oji' wi na ri rachoch ri Dios, ri Ajawaxel, xukuje' ri porobal tabal tok'ob ri cachajirisaxic che ri Israel.” Xuya' c'u takanic ri David chi chemulix conojel ri man e qui winakil taj ri e jekel pa Israel, xebuc'ut tzoc'ol tak abaj rech quequitzoc' tak ri abaj ri quebajwataj che u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel. Xumulij c'u jumulaj ch'ich' ri cajwataj che qui banic tak ri clawux ri quecoj tak chque ri oquibal xukuje' chque tak ri ch'epebal tak quech; xukuje' jun nimalaj jumulaj k'an ch'ich', xukuje' che' re chacalte' ri man ajilatal taj, rumal rech chi ri aj Sidon xukuje' ri aj Tir sibalaj q'ui ri che' re chacalte' xequic'am ulok che. Cuchomaj c'ut ri David: “Ri nu c'ojol Salomon sibalaj c'ä ac'al na, c'ä maja' na ri u junab, are c'u ri rachoch Dios ri rajawaxic u yaquic che ri Ajawaxel are' ri sibalaj nim na, nim u k'ij, xukuje' je'l na pa ronojel ri uwächulew jeri' quintz'akatisaj na canok ronojel ri cajwataj che u yaquic.” Rumal ri' ri David xumulij can ronojel ri cajwatajic c'ä majok checämok. Xusiq'uij c'ut ri Salomon ri u c'ojol, xuchilibej c'u che chi chuyaca' ri rachoch ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xcha' c'u che: “Nu c'ojol, ri in xinchomaj u yaquic jun rachoch ri Ajawaxel ri nu Dios. U bim c'ut ri Ajawaxel chwe; ‘Wilom chi sibalaj q'ui ri quic' ri a tixom xukuje' sibalaj q'ui ri ch'o'j ri e a banom; rumal ri' man at taj ri' ri catyacow ta na jun ja chwe. Cac'oji' c'u na jun a c'ojol ri cux na jun jamarilalaj achi; quinban c'u na chi conojel ri e u c'ulel pa conojel tak c'olbal caquiya' can pa jamaril. Rumal ri' Salomon cubinaj na. Pa ri u k'ijol quinya' na jamaril xukuje' uxlanem che ri Israel. Are' cäyacow na jun ja chwe. Ri are' cux na jun nu c'ojol are c'u ri in quinux na jun tataxel che, co c'u quinjekeba' na ri rajawinic pa Israel amak'el chbe k'ij sak.’ Are c'u ri camic, nu c'ojol, are' ba' ri Ajawaxel cac'oji' na awuc' rech catcuinic cayac ri ja che ri Ajawaxel ri a Dios, je jas ri u chi'm chi caban na. Chuya' ba ri Ajawaxel awetamanic xukuje' a no'j, rech aretak cujach ri ajawinic pa a k'ab puwi' ri Israel, chatz'akatisaj qui banic tak ri u pixab ri Ajawaxel ri a Dios. Ronojel utz quel na chawäch, we cacoj a chuk'ab che qui tz'akatisaxic tak ri u pixab xukuje' tak ri chomanic ri xubij ri Ajawaxel chi cuban ri Israel rumal ri Moises. ¡Chc'ol a chuk'ab xukuje' co chatc'olok; muban quieb a c'u'x mawi maxe'j awib! Chawilampe', ri in ruc' sibalaj tijow chuk'ab in cuininak che u suc'umaxic che ri rachoch ri Ajawaxel oxc'al wakib mil (66,000) quintal k'an puak, wakib sient mil ruc' oxc'al mil (660,000) quintal sak puak, xukuje' jun nimalaj jumulaj k'an ch'ich' xukuje' räx ch'ich' ri man cuya' taj capajic. Xukuje' nu mulin che' xukuje' abaj, ri catik chi na niq'uiaj at. Ri David xuya' takanic chque conojel ri c'amal tak qui be ri aj Israel chi chquito' ri Salomon ri u c'ojol, je xubij wa' chque: “Ri Ajawaxel ri i Dios jekelinak iwuc' u yo'm c'u jamaril chiwe pa ronojel c'olbal, ri are' e u cojom c'u conojel ri winak rech ri ulewal chuxe' ri nu takanic, e canajinak c'u wa' chuxe' ri u takanic ri Ajawaxel xukuje' chuxe' ri u takanic ri u tinimit. Are c'u ri camic, xa' jumul chiya' i tzij che u tzucuxic ri Ajawaxel ri i Dios. Je c'u ri' chiya' i tzij che ri u yaquic ri k'ijilabal ri cak'ijilax wi ri Dios, ri Ajawaxel, che u k'axexic ri caxa rech ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel xukuje' tak ri tastalic tak chaconisan rech ri Dios chupam ri ja ri queyac che ri Ajawaxel.” Aretak c'u nim winak chic ri David oc'owinak chic ri e u junab, xucoj ri Salomon ri u c'ojol che ajawinel puwi' ri Israel, xebumulij conojel tak ri e c'amal u be ri Israel, xukuje' ri e cojol tabal tok'ob e cachil tak ri e aj levitib. Xebajilax c'ut ri aj levitib ri e c'o chi juwinak lajuj (30) qui junab capakic, aretak c'u xebajilatajic ri cajilabal ri xelic e juwinak wajxaklajuj mil (38,000) achijab, e aj levitib. Chque wa' xetas juwinak quiejeb mil (24,000) che u c'amic u be ri chac che u yaquic ri rachoch Dios, wakib mil (6,000) che k'atal tak tzij xukuje' takanelab, quiejeb mil (4,000) chi c'ut rech quequichajij tak ri oquibal, quiejeb mil (4,000) chi c'ut rech e are' quebanow ri k'ijilanic che ri Ajawaxel cuc' tak ri chaconisan re trompet ri xtakan ri David che qui banic che we patanijic ri'. Ri David xebuk'at pa tak mulaj, je jas ri u cholajil ri e u c'ojol ri Levi; ri Levi are' qui tat ri Jerson, ri Coat xukuje' ri Merar. Ri e u c'ojol ri Jerson: Laadan xukuje' ri Simeiy. Ri e u c'ojol ri Laadan e oxib: Jehiel, ri nabeal, Zetam xukuje' ri Joel. Ri e u c'ojol ri Simeiy xukuje' e oxib: Selomit, Haziel xukuje' ri Haran. E are' tak wa' ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak chque ri e rija'lil ri Laadan. Ri e u c'ojol ri Simeiy e quiejeb: Jahat, Ziz, Jeus xukuje' ri Beriy. Ri nabeal are' ri Jahat, ri ucab Ziz rumal c'u rech chi ri Jeus xukuje' ri Beriy man e q'ui taj ri qui c'ojol xebalaxic, xa' c'u jun ja winak xban chque che patanijic. Ri e u c'ojol ri Coat e quiejeb: Amram, Izar, Hebron xukuje' ri Uziel. Ri e u c'ojol ri Amram are' ri Aaron xukuje' ri Moises. Ri Aaron xcha' rumal ri Dios che qui cojic tak ri sipanic ri sibalaj e tastal na, che u c'atisaxic ri c'oc' k'ol chuwäch ri Ajawaxel che u patanixic xukuje' che u tewichi'xic amak'el, ekle'n wa' ri rajawaxic u banic rumal ri Aaron xukuje' cumal ri e u c'ojol re amak'el. Ri Moises, ri achi ri pataninel rech ri Dios, xukuje' ri e rija'lil xecoj chquixo'l ri ramak' ri Levi. Ri e u c'ojol ri Moises e are' wa' Jerson xukuje' ri Eliezer. Chque ri e u c'ojol ri Jerson, ri nabeal are' ri Sebuel. Ri nabe u c'ojol ri Eliezer are' ri Rehabiy, man xec'oji' ta chi c'ut e u c'ojol, c'u ri Rehabiy xec'oji' q'ui u c'ojol. Ri nabe u c'ojol ri I are' ri Selomit. Ri e u c'ojol ri Hebron e are': ri Jeraiy, ri nabeal; Amariy, ri ucab; Jahaziel, ri urox, Jecaman c'ut ri ucaj. Ri e u c'ojol ri Uziel e are': Micaiy, ri nabeal, Isiy c'ut, ri ucab. Ri e u c'ojol ri Merar e are' ri Mali xukuje' ri Musi. Ri e u c'ojol ri Mali e are' ri Eleazar xukuje' ri Sis. Ri Eleazar xcämic, man xebalax ta u c'ojol: xak xuwi u mia'l xebalax, ri xec'uli' cuc' tak ri cachalaxic wi quib, ri e u c'ojol ri Sis. Ri e u c'ojol ri Musi e oxib: Mali, Edar xukuje' ri Jeremot. E are' tak wa' ri rija'lil ri Levi, je jas ri qui cholajil ri rachalaxic, ri xetz'ibax tak ulok qui bi' pa ri ajilanic e jacha' c'amal tak qui be ri achalaxic, ri jutak winak qui junab capakic, ri latz'obinak qui wäch che ri patanijic chupam ri rachoch Dios. Ri David u bim ulok: “Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel u yo'm uxlanem che ri u tinimit u jekebam c'ut ri kas u jekelibal pa Jerusalen chbe k'ij sak. Rumal ri' ri e aj levitib man caquik'axela' ta chic ri u Lic'om Rachoch ri Ajawaxel pa jalan tak c'olbal mawi ri jastak ri quecoj che ri k'ijilanic.” Je c'u ri', je xbanic jas ri q'uisbal tak u chomanic ri David, xebajilax ri rija'lil ri Levi ri jujun tak winak qui junab cäpakic, xecanaj c'u can chuxe' ri qui takanic ri e cojol tabal tok'ob, ri e rija'lil ri Aaron, che qui banic tak ri patan chupam ri rachoch Dios, e are' quejosk'in tak ri e u wäch tak ri ja ri alaj tak ja xukuje' ri qui josk'ixic tak ri tastalic tak jastak, xukuje' ri niq'uiaj patan chic chupam ri rachoch Dios. Pa qui k'ab xcanaj wi ri qui cholajixic tak ri caxlanwa ri e tasom, ri coc'alaj c'äj, ri quebanbex tak ri watz'otz' tak caxlanwa ri man caya' ta ch'am cuc', chque tak ri sipanic ri quetzac pa xarten, ri k'or, conojel tak ri alal xukuje' tak ri pajbal. Rajawaxic chi ronojel k'ij e c'o chupam ri rachoch Dios ak'abibal xukuje' benak k'ij che u ya'ic maltioxinic xukuje' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, xukuje' aretak quechi'x tak ri tabal tok'ob ri quechajirisax chuwäch ri Ajawaxel pa tak ri k'ij re uxlanem, pa tak ri nimak'ij re ri c'ac' ic' xukuje' pa tak ri nimak'ij ri nimak tak na qui banic, amak'el quepatanij chuwäch ri Ajawaxel je jas ri cajilabal ri c'utum che qui banic wa'. Xukuje' jachom pa qui k'ab ri u chajixic ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri Dios xukuje' ri k'ijilabal, quepatanij chupam ri rachoch Dios junam cuc' ri cachalal ri junam camak', ri e rija'lil ri Aaron. Ri e rija'lil ri Aaron xukuje' e c'o tak u k'ijol ri qui chac. Ri e u c'ojol ri Aaron e are' ri Nadab, Abiu, Eleazar xukuje' ri Itamar. U mac c'u rech chi xcäm ri Nadab xukuje' ri Abiu, nabe xecäm chuwäch ri qui tat, man c'o ta c'u qui c'ojol xebalaxic, ri Eleazar xukuje' ri Itamar pa qui k'ab xcanaj wi can ri u cojic tabal tok'ob. Ri David, ruc' ri u to'banic ri Sadoc, rija'lil ri Eleazar, xukuje' ri rech ri Ahimelec, rija'lil ri Itamar, xjach qui wäch che u banic tak ri qui chac pa tak ri qui k'ijol. Xebil c'ut chi ri achijab ri e rija'lil ri Eleazar are sibalaj e q'ui na chquiwäch ri e rech ri Itamar, xejachalaxic jeri' chi xecanaj can wuklajuj c'amal tak be chque ri e rija'lil ri Eleazar wajxakib c'ut rija'lil ri Itamar. Ri chac xejach rumal taklebenic tak chquixo'l conojel, chquixo'l c'ut ri e rija'lil ri Eleazar xukuje' chquixo'l ri e rija'lil ri Itamar e co tastalic tak pataninelab, pataninelab chuwäch ri Dios. Aninak c'ut ri Semaiy ri ajtz'ib, u c'ojol ri Natanael are c'u jun chque ri aj levitib, xebutz'ibaj tak ri qui bi' chuwäch ri ajawinel, chquiwäch ri c'amal tak be, chuwäch ri cojol tabal tok'ob Sadoc, chuwäch ri Ahimelec, u c'ojol ri Abiatar, xukuje' chquiwäch ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak chquiwäch tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chquiwäch tak ri aj levitib. Ri qui cholajil che tak ri chacunic quebesax tak ulok jas ri caquitaklebej, quieb patanijic chque ri e rija'lil ri Eleazar jun c'ut chque ri e rija'lil ri Itamar. Je c'u qui jachanic tak ri chac wa' xbanic che ri patanijic chupam ri rachoch ri Dios, je jas ri nak'atisabal ri u bim ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri u takom u banic rumal ri Aaron, ri qui mam. Ri e aj levitib ri c'ä e c'o na e are tak wa': Subael, ri e rija'lil ri Amram; Jehediy, ri e rech ri Subael; Isiy, ri are' nabeal, chque ri aj Rehebiy; Selomot, aj Izar; Jahat, aj Selomot; ri e rija'lil ri Hebron: Jeriy, ri nabe; Amariy, ri ucab; Jahaziel, ri urox; xukuje' ri Jecaman, ri ucaj. E c'o xukuje': Micaiy, u c'ojol ri Uziel; Samir, u c'ojol ri Micaiy; Isiy, rachalal ri Micaiy; Zacariy, u c'ojol ri Isiy. Mali xukuje' ri Musi, e u c'ojol ri Merar; ri e u c'ojol ri Jaaziy, xukuje' u c'ojol ri Merar. Ri e rija'lil ri Merar ri e rech ri Jaaziy, ri u c'ojol, e c'o ri Soham, Zacur xukuje' ri Ibri; e are' chi c'ut ri e rech ri Mali, Eleazar, ri man xec'oji' ta u c'ojol, xukuje' ri Sis; ri Jerameel, u c'ojol ri Sis; ri e u c'ojol ri Musi, e are' ri Mali, Edar xukuje' ri Jerimot. E are' tak aj levitib wa' pa ri calaxic. Xukuje' ri e are' xejach rumal taklebenic, ri e ralaxic ri nabeal jacha' xukuje' ri e rech ri chak'axel, junam xban chque cuc' tak ri c'o quebux che ri e rija'lil ri Aaron, chuwäch ri ajawinel David, ri Sadoc, Ahimelec xukuje' ri e c'amal tak qui be ri calaxic ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri quech ri aj levitib. Ri David xukuje' ri c'amal tak qui be ri patanijic re k'ijilanic xequiya' tak patan ri nimak tak qui k'ij chque ri e u c'ojol ri Asap, Heman xukuje' ri Jedutun, ri quek'axen tzij c'o tak qui alaj arp, nimalaj arp xukuje' quetecak tak k'an ch'ich'. Are cajilabal wa' ri quebanow tak we patan ri'. Chque ri e u c'ojol ri Asap: Jacur, Jose, Netaniy xukuje' ri Asarel. Ri cac'amow qui be are' ri Asap, ri qui tat, ri quebuya' tak qui bixic ri cubij ri Dios, ri c'o chuxe' ri u takanic ri ajawinel. Ri wakib u c'ojol ri Jedutun: Jedaliy, Zeri, Jesaiy, Simeiy, Hasabiy xukuje' ri Matatiy. Ri cac'amow qui be are' ri Jedutun ri qui tat, ri quebuya' tak qui bixic ri cubij ri Dios ri c'o u arp che qui ya'ic maltioxinic xukuje' che u ya'ic k'ijilanic che ri Dios. Ri e u c'ojol ri Heman: Buquiy, Mataniy, Uziel, Sebuel, Jeremot, Hananiy, Hanani, Eliat, Jidalt, Romant-ezer, Josbecaz, Malot, Hotir xukuje' ri Mahaziot. Conojel wa' e u c'ojol ri Heman, ri cäca'y pa che' pa abaj ri capatanij che ri ajawinel, je jastak ri chi'nic ri xebuban ri Dios che chi cuban che chi cac'oji' na nimalaj u cuinem; kas c'u je xelic, ri Dios xebuya' che ri Heman cajlajuj (14) u c'ojol xukuje' oxib (3) u mia'l. Conojel cac'am qui be rumal ri qui tat aretak quebixon pa tak ri k'ijilanic ri queban chupam ri rachoch Dios quecoj tak quetecak tak k'an ch'ich', nimalaj tak arp xukuje' tak ri guita'r ri sibalaj q'ui u c'amal. Ri Asap, Jedutun xukuje' ri Heman e c'o chuxe' ri u takanic ri ajawinel. Ri cajilabal conojel ri ajk'ojomab, xukuje' ri niq'uiaj cachil chic ri quena'w che bixonic chuwäch ri Ajawaxel, e quieb sient jumuch' wajxakib (288). Xejach c'ut ri qui chac re ri patanijic chquiwäch apachique ta ne ri caquitaklebej, we e nabealab o e chak'axelab, ajtijab o e tijoxelab. Aretak xejach tak ri qui chac ri chajil tak oquibal e are' tak wa' ri xecanajic: Chque ri aj coretib, Meselemiy, u c'ojol ri Core, u c'ojol ri Ebiasap. Ri e u c'ojol ri Meselemiy: Zacariy, ri nabeal; Jozabad, ri ucab; Zebadiy, ri urox; Jatniel, ri ucaj; Elam, ri uro'; Johanan, ri uwak, Elioenay c'ut ri uwuk. Ri e u c'ojol ri Obed-edom: Semaiy, ri nabeal; Jozabad, ri ucab; Joa, ri urox; Sacar, ri ucaj; Natanael, ri uro'; ri Amiel, ri uwak; Isacar, ri uwuk; ri Peultay, ri uwajxak. Tewichi'm c'ut ri Obed-edom rumal ri Dios ruc' ri u ya'ic e q'ui u c'ojol. Ri Semaiy, ri u c'ojol ri Obed-edom, xec'oji' canok quieb u c'ojol ri xquik'at tzij paquiwi' ri cachalal rumal rech chi e achijab ri c'o nimalaj qui cuinem. Ri e u c'ojol ri Semaiy e are' wa' Otni, Rapael, Obed, Elzabad, Eliu xukuje' ri Samaquiy, e cowilaj tak achijab. Conojel wa', e rija'lil ri Obed-edom, ri e u c'ojol xukuje' ri e rachalal, e cowilaj tak achijab ri cäquicoj qui chuk'ab pa ri patanijic. Chi conojel, e oxc'al quieb (62) ri e rija'lil ri Obed-edom. Ri e u c'ojol xukuje' ri e rachalal ri Meselemiy: e wajxaklajuj (18), conojel e cowilaj tak achijab. Ri e u c'ojol ri Hos, ri e rija'lil ri Merar: Simri, ri are' c'amal be, man are' ta c'u nabeal c'ojolaxel, xucoj ri u tat che c'amal be; Hilsiy, ri ucab; ri Tebaliy, ri urox; Zacariy, ri ucaj. Ri e u c'ojol xukuje' ri e rachalal ri Hos e oxlajuj chi conojel. E are tak wa' ri qui chac ri e chajil tak oquibal. Chque ri e are', junam xukuje' chque ri e c'amal tak be xukuje' tak ri e cachil, are' xya'taj ri patanijic chque chupam ri rachoch Dios. Xban ri taklebenic paquiwi' ri e chak'axelab ri e nabealab jas ka ri u cholajil ri cachoch chque tak ri oquibal chquijujunal. Ri Selemiy are xutaklebej ri oquibal ri c'o pa ri elebal k'ij, che ri Zacariy ri u c'ojol ri utzalaj ya'l no'j, are' xutaklebej ri riquiak'ab elebal k'ij. Ri Obed-edom are xutaklebej ri u mox elebal k'ij, ri e u c'ojol are xquitaklebej ri qui chajixic ri jastak ri e c'o chupam ri rachoch Dios. Ri Hos are xutaklebej ri u kajebal k'ij jawije' c'o wi ri oquibal re Salequet, pa ri be ri pakapic. Je qui jachic tak wa' we pataninic ri' xbanic: k'ij chi k'ij quec'oji' wakib chajil tak oquibal pa ri elebal k'ij, quiejeb pa ri u wiquiak'ab elebal k'ij, quiejeb chi c'ut pa ri u mox elebal k'ij, e cacab chi c'ut che jujun chque ri e c'olom wi ri jastak. Cho ri uwo ja, pa ri be chu kajebal k'ij, e c'o quiejeb che ri be xukuje' quieb che ri kas uwo ja. Je qui jachic tak wa' ri qui patan ri e chajil tak oquibal chque ri e rija'lil ri Core xukuje' chque ri e re ri Merar. E c'o chi c'u niq'uiaj aj levitib e cojom che qui chajixic ri e u k'inomal ri rachoch Dios xukuje' ri e c'olom wi ri tastalic tak sipanic. Chque ri e u c'ojol ri Laadan, ri e rija'lil ri Jerson xukuje' ri e rech ri Jehiel, ri e u c'ojol ri Jehiel, Zetam, xukuje' ri Joel ri rachalal e are' chajinelab che ri k'inomal ri c'o chupam ri rachoch Dios. E are tak c'ut ri e rija'lil ri Amram, ri Izar, ri Hebron xukuje' ri Uziel, ri chajinel ri nim na u k'ij chque ri k'inomal are' ri Sebuel, rija'lil ri Jerson xukuje' ri Moises. E rachalaxic ri e aj Eliezer: ri Rehabiy, u c'ojol ri Eliezer; Jesaiy, u c'ojol ri Rehabiy; Joram, u c'ojol ri Jesaiy; Zicr, u c'ojol ri Joram; xukuje' ri Selomit, u c'ojol ri Zicr. Ri Selomit xukuje' tak ri e rachalal pa qui k'ab xjach wi ri e c'olotal wi ri k'inomal ri e tastalic tak jastak ri e u tasom ri David, ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak, mil tak ajch'ojab ri e c'amal tak qui be ri jujun tak sient ajch'ojab xukuje' ri c'amal tak qui be ri ajch'ojab ri qui tasom che ri Ajawaxel. E jastak wa' ri e rikom pa tak ri ch'o'j, ri e qui jachom rech quebajwataj chupam ri rachoch Dios. Xukuje' e c'o chi' ri e u tasom ri Samuel ri k'axal tzij, ri Saul ri u c'ojol ri Sis, ri Abner ri u c'ojol ri Ner, xukuje' ri Joab ri ral ri Sarb. Ronojel ri tasom c'o ri Selomit che u chajixic xukuje' tak ri e rachalal. E are' tak c'ut ri e rija'lil ri Izar, ri latz'obinak qui wäch pa ri jastak naj chque ri aj israelib jacha' e takanelab e k'atal tak tzij, e are' ri Quenaniy xukuje' ri e u c'ojol. Chque tak ri e rija'lil ri Hebron, ri e cojom paquiwi' ri Israel ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri Jordan, xukuje' pa ri jastak rech ri Ajawaxel jacha' xukuje' pa ri u patanixic ri ajawinel, e are' wa' ri Hasabiy xukuje' tak ri rachalaxic, e jumil wukub sient (1,700) cowilaj tak achijab. Pa ri junab cawinak re ri rajawinic ri David xchomax tak quij ri e jujun tak ja winak chque ri e rija'lil ri Hebron, xriktaj c'u chquixo'l chi e c'o cowilaj tak achijab pa Jazer re Galaad. Ri c'amal tak qui be ri e rija'lil ri Hebron are' ri Jeriy; junam coc' tak ri rachalaxic, e cowilaj tak achijab, ri e quieb mil wukub sient (2,700) c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak. Ri ajawinel David xebucoj paquiwi' tak ri amak' aj Ruben xukuje' aj Gad xukuje' ri pa niq'uiaj che ri ramak' Manases, pa conojel ri jastak rech ri Dios o ri jastak rech ri ajawinel. Ri cätakenic are' ri qui tz'ibal ri aj israelib ri e ajilam tak, ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak, ri c'amal tak qui be ri jujun tak mil ajch'ojab xukuje' ri jujun tak sient ajch'ojab, xukuje' ri takanelab ri quepatanij che ri ajawinel, xukuje' chque ri jutak k'at ajch'ojab ri quepatanij che ri jujun tak ic' pa ronojel ri jun junab. Chquijujunal ri jujun tak k'at e juwinak quiejeb mil (24,000) achijab. Nabe juk'at, chajinelab pa ri nabe ic': ri c'amal u be are' ri Jasobeam, u c'ojol ri Zabdiel, rija'lil ri Pares xukuje' are c'u takanel paquiwi' conojel ri c'amal tak be que ri ajch'ojab ri quepatanij che ri nabe ic'. Ri juk'at chajinelab chic che ri ucab ic': ri c'amal u be are' ri Doday ri aj ahohit. Ri juk'at chajinelab chic che ri urox ic': ri c'amal u be che ri ch'o'j are' ri Benaiy, u c'ojol ri Joiad qui nimal ri e cojol tabal tok'ob Joiad. Are' c'u jun chque ri juwinak lajuj cowilaj tak achijab are' c'u c'amal u be xukuje'. Are c'u ri Amisabad are' cätakan puwi' we juk'at ri'. Ri juk'at chajinelab chic che ri ucaj ic': ri c'amal u be are' ri Asael, rachalal ri Joab. Are' c'u c'o ri Zebadiy ri u c'ojol che u q'uexwäch. Ri juk'at chajinelab chic che ri uro' ic': ri c'amal u be are' ri Samut ri aj izrait. Ri juk'at chajinelab chic che ri uwak ic': ri c'amal u be are' ri Ira, u c'ojol ri Iques, aj Teco. Ri juk'at chajinelab chic che ri uwuk ic': ri c'amal u be are' ri Heles ri aj paltit, rija'lil ri Eprain. Ri juk'at chajinelab chic che ri uwajxak ic': ri c'amal u be are' ri Sibecay ri aj Hus, rija'lil ri Zera. Ri juk'at chajinelab chic che ri ubelej ic': ri c'amal u be are' ri Eliezer ri aj Anatot, rija'lil ri Benjamin. Ri juk'at chajinelab chic che ri ulajuj ic': ri c'amal u be are' ri Maharay ri aj Netop, rija'lil ri Zera. Ri juk'at chajinelab chic che ri ujulajuj ic': ri c'amal u be are' ri Benaiy ri aj piraton, rija'lil ri Eprain. Ri juk'at chajinelab chic che ri ucablajuj ic': ri c'amal u be are' ri Helday ri aj Netop, rija'lil ri Otoniel. Ri c'amal tak qui be ri amak' re Israel e are' tak wa': che ri ramak' ri Ruben, ri Eliezer, u c'ojol ri Zicr; che ri rech Simion, ri Sepatiy, u c'ojol ri Maac; che ri rech ri Levi, ri Hasabiy, u c'ojol ri Kemuel; e u tz'akatil ri e rija'lil ri Aaron, ri Sadoc; che ri ramak' ri Juda, ri Eliu, jun rachalal ri David; ri rech ri Isacar, ri Omri, u c'ojol ri Micael; che ri rech ri Zabulon, ri Ismaiy, u c'ojol ri Abdiy; che ri rech ri Neptali, ri Jerimot, u c'ojol ri Asriel; che ri rech ri Eprain, ri Osey, u c'ojol ri Azaziy; che ri rech ri pa niq'uiaj ri ramak' ri Manases, ri Joel, u c'ojol ri Pedaiy; che ri rech ri jun pa niq'uiaj chic ri amak' ri Manases ri c'o pa Galaad, ri Id, u c'ojol ri Zacariy che ri re ri Benjamin, Jaasiel, u c'ojol ri Abner; che ri rech ri Dan, ri Azareel, u c'ojol ri Jeroham. E are' tak wa' ri e c'amal tak qui be tak ri amak' aj Israel. Ri David man xerajilaj taj ri c'ä maja' catz'akat jujun tak winak qui junab, rumal rech chi ri Ajawaxel u chi'm chi quebupok'colisaj na ri aj Israel jacha' ri ch'imil ri e c'o chicaj. Ri Joab xuchaplej u banic ri ajilanic, man c'u xuq'uis ta u banic, u mac rech chi we ajilanic ri' xuc'am ulok jun u q'ueyowal puwi' ri Israel. Rumal ri' man c'o ta ri ajilabal chupam ri wuj que ri u tzijobelil ri ajawinel David. Ri chajil puak re ri ajawibal are' ri Azmabet, u c'ojol ri Adiel, are' c'u ri chajinel chque ri tanibal tak jastak ri e c'o pa ri juyub, pa tak ri tinimit, pa tak ri alaj tinimit pa tak ri u c'ulbatil ri ulew, are' ri Jonatan, u c'ojol ri Uziy. Ri cänabej chquiwäch ri aj chaquib ri quetajin tak ri ulew are xcanaj ri Ezri, u c'ojol ri Quelub. Ri cänabej chquiwäch ri ticol tak uva are' c'o ri Simeiy, aj Ramat, ri cojom che u c'olic ri u wa'l uva pa tak ri c'olbal rech are' ri Zabdi, aj Sepam. Ri cänabej chquiwäch ri e yacal tak aseitun xukuje' ri c'ache'laj tak juyubal tak higo ri e c'o pa ri lianic are' xcanaj ri Baal-hanan, aj Jeder; chque c'ut ri e tanibal tak aseit, ri Joas. Ri cänabej chquiwäch ri e yuk'ul tak wacax ri queyuk'ux pa Saron are' xcanaj ri Sitray, ri aj Saron, ri cänabej chquiwäch ri queyuk'un pa ri beya' are' xcanaj ri Sapat, u c'ojol ri Adlay. Ri cänabej chquiwäch ri e yuk'ul tak camey are' xcanaj ri Obil, aj ismael; chque tak ri bur, ri Jehediy, aj Meronot; chque tak ri chij, ri Jaziz, aj agarey. Conojel wa' e are tak ri xebuc'am ri e u k'inomal ri ajawinel David. Ri Jonatan, rican ri David, aj no'jalaj achi ri xukuje' c'o retamanic, are' ya'l no'j, xukuje' ri Jehiel, u c'ojol ri Hacmon, are' wa' ri quebachilan ri e u c'ojol ri ajawinel. Xukuje' ri Ahitopel ya'l u no'j ri ajawinel, xukuje' ri Husay, aj arquit, are' achi wa' ri u jiquibam u c'u'x ri ajawinel chrij. Ri xetaken ri u chac ri Ahitopel are' ri Joiad, u c'ojol ri Benaiy, xukuje' ri Abiatar. Ri qui nimal ajch'ojab ri quechajin ri ajawinel are' ri Joab. Ri David xebumulij conojel ri k'atal tak tzij re Israel pa Jerusalen: ri e c'amal tak qui be ri amak', ri e c'amal tak qui be ri jujun tak k'at ajch'ojab ri e c'o che u patanixic ri ajawinel, ri e c'amal tak qui be ri jujun tak mil ajch'ojab xukuje' ri c'amal tak qui be ri jujun tak sient ajch'ojab, ri e u c'aninak tak conojel ri rulew xukuje' tak ri u wacax ri ajawinel xukuje' ri e u c'ojol, ri winak ri nimak na qui k'ij xukuje' conojel ri e qui nimakil tak ajch'ojab ri e nimak na qui banic. Xutac'aba' c'u rib ri David xubij c'ut: “Chinitatabej, wachalal xukuje' nu tinimit: Ri in are ta xinwaj xinyac ta jun c'olbal ri cajeki' ta wi na ri u caxa ri Ajawaxel amak'el are ta c'u c'olbal wa' ri cuya' ta wi na ri Dios ri u tem re ajawibal, e nu mulin c'ut ri jastak che u yaquic. Xubij c'ut ri Dios chwe: ‘Man at taj ri catyacow ta na jun wachoch, rumal rech chi at jun banal ch'o'j a tixom c'u q'ui quiq'uel.’ Xinucha' c'u ne ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chquixo'l conojel ri wachalal rech cuban chwe chi quinux rajawinel ri Israel re chbe k'ij sak. Xucha' c'ut ri are' ri amak' re Juda jacha' jun amak' takanel; che ri ramak' ri Juda xucha' wi ri wachalaxic; chquixo'l c'ut ri wachalal xinucha' wi in rech quinux ajawinel puwi' ronojel Israel. Are c'u ri camic, chquixo'l conojel ri e nu c'ojol, ri sibalaj e q'ui ri e u yo'm ri Ajawaxel chwe, ri Ajawaxel u cha'om ri nu c'ojol Salomon rech cat'uyi puwi' ri tem re ajawibal ri cätakan wi ri Ajawaxel puwi' ri Israel. Ri Ajawaxel xukuje' xubij chwe: ‘Ri a c'ojol Salomon are' ri cayacow na ri wachoch xukuje' tak ri u wäch ri wachoch, nu cha'om c'ut jacha' nu c'ojol, ri in c'ut quinux na jun tataxel che, quinjekeba' c'u na ri rajawinic re chbe k'ij sak, we c'u ri are' cutakej u cojic u chuk'ab che qui tz'akatisaxic tak ri e nu takomal xukuje' tak ri e nu chomanic jacha' ri c'ä pa ri k'ij camic.’ Are c'u ri camic, chuwäch ronojel Israel, ri e u winak ri Ajawaxel, xukuje' chuwäch ri ka Dios ri cujutatabej, chebicojo' i k'ij che qui chajixic conojel tak ri e u takomal ri Ajawaxel, ri i Dios, rech quiwechbej we je'licalaj ulew ri' quinya' c'u can che quechbal ri e i c'ojol chbe k'ij sak. Are c'u ri at, Salomon, nu c'ojol, chach'obo' u wäch ri u Dios ri a tat chapatanij c'ut ruc' ronojel ri awanima' ruc' utzalaj chomanic, rumal rech chi ri Ajawaxel quebunic'oj conojel tak ri etamabal tak c'uxaj cäretamaj c'ut apachique rayinic ri quebanok xukuje' chomanic. Je c'u ri' we ri at catzucuj, ri are' cuya' c'olbal chawe chi cariko; we c'u catas awib chrij, kas xa' jumul catutzak na canok. Mäsach c'u pa a jolom chi are' ri Ajawaxel at u cha'om rech cayac jun nim ja ri cak'ijilax wi na. ¡Rumal ri', chachajij anima' chamajij ba ri chac!” Xujach c'ut ri David ri u cholajil ri u kajebal k'ij ri rachoch Dios che ri Salomon ri u c'ojol, ri ja tak ri quebebanok, ri quebec'ol wi tak ri jastak, ri nimak tak ja ri queyac puwi' ri cawik, ri alaj tak ja ri quebeban chupam xukuje' ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal na. Xuya' c'u u bixic che ronojel ri u chomam u banic chquiwäch conojel, ri e u wäch tak ja rech ri rachoch Dios xukuje' ri alaj tak ja ri queyac na chrij, ri k'inomal tak xukuje' ri quec'ol wi tak ri sipanic ri e tasom, xukuje' ri alaj tak ja ri quec'oji' wi ri e cojol tabal tok'ob aretak caquirik patanijic xukuje' ri e aj levitib xukuje' chque conojel ri e patanijic chupam ri rachoch Dios, xukuje' chque conojel ri chaconisan ri quebajwataj che ri k'ijilanic chupam ri rachoch Dios. Xukuje' xutz'ebej u ya'ic ri k'an puak xukuje' sak puak ri quebecoj che qui banic tak ri chaconisan ri e aj k'an puak xukuje' e aj sak puak ri quebecoj pa ri k'ijilanic; che qui banic tak ri cätzij wi ri chäj xukuje' tak ri quetzuc'ubax wi, ri e aj k'an puak xukuje' e aj sak puak, je xuya' chque jas ri qui pajbalil ri quebebanok; junam c'ut xuban chque tak ri mexa chquijujunal, ri e aj k'an puak xukuje' ri e aj sak puak, ri quecholajix wi tak ri wa' ri e tastalic. Xuya' xukuje' k'an puak chque tak ri ch'ipibal ti'j, ri nimak tak lak xukuje' chque tak ri xaru', xukuje' xuya' q'ui k'an puak xukuje' sak puak ruc' tz'ebenic che qui banic tak ri e kumubal ri e re jun ch'ich' o e re jun ch'ich' chic, je jas ri calal ri queban chi quijujunal. Xukuje' ruc' tz'ebenic xujach ri k'an puak ri ch'ajch'oj che ri caporox wi ri c'oc' k'ol, xak junam xukuje' xubano xuya' k'an puak che u banic ri carwaj, chubixic ri queya' wi ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' ri qui ch'ukum u wi' ri caxa ri c'o wi ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel. Ronojel wa' tz'ibatal chupam jun wuj ri are' xk'alajisan ri Ajawaxel che ri David, ri cak'alajisax wi ronojel ri cäban che qui banic tak ri chac ri rajawaxic qui banic junam ruc' ri yo'm u bixic. Xubij c'ut ri David che ri Salomon: “¡Chc'ol a chuk'ab xukuje' co chattac'alok, chamajij ba' ri chac! ¡Maqueblaj a c'u'x mawi maxe'j awib, cac'oji' c'u na ri Ajawaxel ri nu Dios awuc'! Ri are' man catuya' ta canok mawi catuwonoba' ta canok c'ä cäq'uis na u banic ronojel ri chac che ri patanijic chupam ri rachoch Dios. Waral e c'o wi ri u cholajil ri qui chac ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e aj levitib ri xak queyem chic ri pataninic chupam ri rachoch Dios; che qui banic conojel ri chac c'o ri qui to'banic conojel ri quechacun ruc' ri qui rayibal awuc', ri nawinelab che qui banic ronojel qui wäch chac; xukuje' ri e c'amal tak be, xukuje' ronojel ri tinimit e c'o na chuxe' ri a takanic.” Xubij chi c'ut ri David che ronojel ri tinimit ri u mulin rib: “Ri nu c'ojol Salomon, ri xuwi ri are' xcha' rumal ri Dios, are' jun ala ri c'ä maja' ri u junab, are c'u ri chac sibalaj nim u banic, rumal rech chi man are ta jun ja che jun winak xane' are' ri rachoch ri Dios, ri Ajawaxel. Ruc' ronojel tijow chuk'ab nu mulin ri cajwataj che u yaquic ri rachoch ri nu Dios: k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', räx ch'ich' xukuje' che' ri quebajwataj che qui banic tak ri jastak chquijujunal. Xukuje' c'u cornalin, abaj ri cäjulk'irisaxic, yujulic, abaj che wikom qui wäch, ronojel qui wäch je'lic tak abaj xukuje' alabastr ri sibalaj tz'ebetalic. Che c'ut u tz'akat chic ronojel ri nu mulin chic che u yaquic ri rachoch Dios, rumal c'ut ri nu lok'ok'ebal c'u'x ri c'o che ri rachoch ri nu Dios, quinjäch che ri rachoch Dios ri k'an puak ri sak puak ri e wech pa wech wi: Quieb mil ruc' quieb sient (2,200) quintal coc'alaj k'an puak, job mil ruc' oxc'al (5,060) quintal sak puak ri ch'ajch'ojirisam che qui ch'ukic tak ri tapia pa tak ri ja. Ronojel ri k'an puak xukuje' sak puak checoj che qui banic tak ri jastak ri e re k'an puak o e re sak puak ri quebajwatajic, xukuje' che ronojel chac ri rajawaxic u banic cumal ri nawinelab tak ajchaquib. Are c'u ri camic, ¿jachin ri cäraj cätoban pa re wi cuya' jun sipanic che ri Ajawaxel?” E are tak c'ut ri c'amal tak qui be ri jujun ja winak, ri e c'amal tak qui be ri amak' re Israel, ri e c'amal tak qui be ri jujun tak mil ajch'ojab xukuje' ri que ri jujun tak sient ajch'ojab, xukuje' ri e c'amal tak qui be ri chac ri u takom qui banic ri ajawinel, xequiya' tak sipanic pa quech tak wi, xquiya' c'u che ri chac che u banic ri rachoch Dios oxib mil wakib sient juwinak lajuj (3,630) quintal, xukuje' lajuj mil (10,000) rakan k'an puak, wukub mil quieb sient oxc'al (7,260) quintal sak puak, xukuje' xa' co'l man oxlajuj mil quieb sient (13,200) quintal k'an ch'ich' xukuje' oxc'al cablajuj mil wakib sient (72,600) quintal räx ch'ich'. Xukuje' ri e c'o tak je'lic tak abaj cuc' xejach pa ri c'olbal puak rech ri rachoch Dios, ri c'o chuxe' ri u takanic ri Jehiel, rija'lil ri Jerson. Ri winak xequicotic rumal we yanic ri' ruc' ronojel animaaj, rumal rech chi e qui yo'm we jastak ri' che ri Ajawaxel ruc' ronojel animaaj. Xukuje' ri ajawinel David nimalaj xquicotic. Xuk'alajisaj c'ut ri David chi tewichital ri Ajawaxel chquiwäch conojel ri winak ri qui mulin quib, xcha' c'ut: “¡Lal tewichital ba' Ajawaxel chbe k'ij sak, u Dios ri ka tat Israel! ¡E ech la, Ajawaxel, ri nimalil, ri cuinem, ri juluwem, ri ajawinic xukuje' ri nimalaj banic la! Rumal rech chi ronojel ri c'o pa ri caj xukuje' ri c'o pa ri uwächulew e ech la. Ech la xukuje' ri ajawinic, lal Ajawaxel nim na k'ij la chquiwäch conojel. Uc' la quepe wi ri k'inomal xukuje' ri nimarisabal k'ij. Cätakan la puwi' ronojel. Ri chuk'ab xukuje' ri cuinem pa k'ab la e c'o wi, xukuje' pa k'ab c'u la c'o wi ri u ya'ic ri ajawinic xukuje' ri cuinem chque conojel. Rumal ri', ka Dios, cäkaya' maltioxinic che la camic, cakak'ijilaj c'ut ri juluwemalaj bi' la; are' c'u ri in ¿in jachinok xukuje' jachin ri nu tinimit chi ya'tal chke chi quekachi'j q'ui tak jastak che la? Kastzij ronojel cäpe uc' la xuwi cakaya' ri ka c'amom che la. Are c'u ri uj chwäch la xa' uj jacha' oc'owenelab ri xak quebe o c'owic jas ri xquiban ri e ka mam, xukuje' c'ut ri ka c'aslemal chuwäch ri uwächulew xak junam ruc' jun mumu'j, ri man c'o ta wi jun eyebal c'uxaj. ¡O Ajawaxel, ka Dios, e ech la xukuje' uc' la e petinak wi conojel tak we k'inomal ri' ri ka mulin che u yaquic jun ja che ri tastalicalaj ri bi' la! In weta'm, nu Dios, chi ri lal quebenic'oj tak la ri etamabal tak c'uxaj xukuje' chi are' cakaj ri colomal chwäch la. Rumal ri' ruc' jun colomalaj chomanic nu chi'm ronojel wa' che la. Quincuin c'u che rilic camic ruc' quicotemal chi ri tinimit la, ri u mulin rib waral, u c'amom ulok ri u sipanic chwäch la ruc' ronojel ranima'. Ajawaxel, u Dios ri Abraham, ri Isaac xukuje' rech ri Israel, ri e ka mam, bana' la chi chjekel amak'el we chajin animaaj ri' chupam ri ranima' ri tinimit la, chc'ama' c'u la u be ri ranima' uc' la. Ya' ba' la che ri nu c'ojol Salomon jun jicomalaj ranima' rech cacuinic quebutz'akatisaj tak ri e takomal la, ri e tz'ibatalic k'alajisanic tak xukuje' tak ri pixab, chebubana' c'ut ronojel ri caquibij, rech xukuje' cacuin che u yaquic ri ja ri e nu suc'umam wi can ri jastak che u yaquic.” Chuq'uisbalil c'ut xubij ri David chque conojel ri winak ri qui mulin quib: “Chixk'ijilan ba che ri Ajawaxel ri i Dios.” Conojel c'ut ri winak xek'ijilan che ri Ajawaxel, qui Dios ri e qui mam, xexuqui' c'ut xquimejela' quib chuwäch ri Ajawaxel xukuje' chuwäch ri ajawinel. Chucab k'ij xquichi'j che ri Ajawaxel tabal tak tok'ob xukuje' tabal tok'ob ri quechajirisaxic: jumil c'ojolab ama'ib tak wacax, jumil ama'ib tak chij xukuje' jumil alaj ama'ib tak chij, e cachilam tak ri e qui sipanic que u wa'l uva xukuje' jumulaj tabal tak tok'ob rumal ronojel Israel. Pa ri k'ij ri' xewa'ic xukuje' xebuq'uianic ruc' nimalaj quicotemal chuwäch ri Ajawaxel. Xquicamulij chi c'ut u cojic ri Salomon ri u c'ojol ri David che ajawinel, xquitas c'ut chuwäch ri Dios jacha' jun nim u k'ij, are' c'u ri Sadoc jacha' cojol tabal tok'ob. Jeri', ri Salomon xt'uyi' jacha' ajawinel pa ri u tem re ajawibal ri Ajawaxel jacha' ajawinel, che u q'uexwäch ri David ri u tat, sibalaj c'u utz xel pa ronojel. Ronojel c'ut ri Israel xniman che. Conojel c'ut ri c'amal tak be xukuje' ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab, junam cuc' conojel ri e u c'ojol ri ajawinel David, xquiya' qui tzij che u to'ic ri ajawinel Salomon. Ri Ajawaxel xubano chi ri Salomon sibalaj xnimar u k'ij chuwäch ronojel Israel, xujelarisaj c'ut ri rajawinic chi jacha' mawi ta ne jubik' c'o ta jun ajawinel re Israel re nabe ri xjunamataj ta ruc'. Ri David, u c'ojol ri Isayi, xajawin, c'ut, puwi' ronojel Israel. Cawinak junab c'ut xbeytaj che rajawinel ri Israel, chque tak wa' xajawin wukub junab pa Hebron juwinak oxlajuj junab c'ut pa Jerusalen. Sibalaj c'u nim winak chic xcäm pa jamaril, e rekam q'ui u junab, k'inomal tak xukuje' e nimarisabal tak k'ij. Are' c'u xajawin ri Salomon ri u c'ojol chupam ri u c'olbal. Ri u tzijobelil ri ajawinel David, kas pa ri chaplebal c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chupam ri u tzijobelil tak ri k'axal tzij ri Samuel, chupam ri u tzijobelil tak ri k'axal tzij ri Natan xukuje' chupam ri e rech ri k'axal tzij ri Gad, c'o ronojel ri tzijobelil re ri rajawinic xukuje' ri u cuinem xukuje' tak ri xuc'ulmaj ri are', ri Israel xukuje' ri niq'uiaj tak ulew chic. Ri Salomon (u c'ojol ri David) xurik u cowirisaxic ri rajawinic rumal ri u to'banic ri Ajawaxel, ri sibalaj xunimarisaj ri u cuinem. Xusiq'uij c'u ronojel ri Israel: ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab, ri nimak k'atal tak tzij xukuje' conojel ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak ri e c'o qui takanic pa Israel. Xerachilaj c'u conojel ri winak ri qui mulin quib xbe pa ri k'ijilabal ri c'o pa Gabaon, chila' c'u c'o wi ri Lic'om Rachoch Dios re rikoj ib ruc' ri Dios, ri xuban ri Moises, ri pataninel rech ri Dios pa ri chaki'j uwo sak. U c'amom chi c'u bic ri David ri u caxa ri Dios kas pa Quiriat-jearim c'ä pa ri c'olbal ri u suc'umam che, xuwoc c'u jun lic'om rachoch che ri caxa pa Jerusalen. Ri porobal re k'an ch'ich' ri xuban ri Bezaleel, u c'ojol ri Uri xukuje' ri' u mam ri Ur, xukuje' c'o pa Gabaon chuwäch ri u Lic'om Rachoch ri Ajawaxel. Ri Salomon xukuje' ronojel ri tinimit winak xequitz'onoj qui no'j chila' che ri Dios. Ri Salomon xpaki' puwi' ri porobal re k'an ch'ich' ri c'o chuwäch ri Ajawaxel, chuwäch ri Lic'om Rachoch re rikoj ib ruc' ri Dios, xuchi'j c'u jun mil tabal tok'ob puwi'. Kas c'u pa ri chak'ab ri', ri Dios xuc'ut rib chuwäch ri Salomon xubij c'u che: “Chatz'onoj ri cawaj, ri in quiya' c'u na chawe.” Ri Salomon xutzelej u bixic che ri Dios: “Ri lal xban la nimalaj utzil che ri nu tat David, xincoj c'u la che ajawinic pa ri u c'olbal. Are' c'u ri camic, Dios xukuje' Ajawaxel, chtz'akatisaj la u banic ri xbij la che ri David ri nu tat, xban c'u ya' la chwe chi quinux ajawinel re jun tinimit ri man c'o ta rajilabal jacha' ri u puc'uq'uil ri ulew. Rumal c'u ri' ya' la nu no'j xukuje' wetamanic che u c'amic u be we tinimit ri'; rumal rech chi ¿jachin ta c'u lo ri cak'atow tzij ta na puwi' we tinimit la ri' ri sibalaj nim?” Ri Dios xutzelej u wäch u tzij ri Salomon: “We c'u are' wa' ri a rayinic, man a tz'onon ta c'ut k'inomal mawi tak utzilal mawi nimarisan tak k'ij, mawi ri qui cämical tak ri e a c'ulel, mawi ri u yukic ta rakan ri a c'aslemal, xane' no'j xukuje' etamanic rech catcuin che u k'atic tzij puwi' ri nu tinimit, ri xatincoj wi che ajawinel, quinya' ri no'j chawe xukuje' ri etamanic, xak c'u u wi' chic quebenya' na k'inomal chawe ronojel qui wäch tak utzilal xukuje' nimarisan tak k'ij, ri man xec'oji' ta cuc' ri ajawinelab ri xec'oji' can nabe chawäch mawi cac'oji' ta cuc' ri c'äte quepe na chawij at.” Xtzelej c'ut ri Salomon pa Jerusalen u petic pa ri k'ijilabal ri c'o pa Gabaon, solitajinak chic ri Lic'om Rachoch re rikoj ib ruc' ri Dios rumal, xajawin pa Israel. Ri Salomon xebumulij carwaj xukuje' ajquiejab. E c'o jun mil quiejeb sient (1400) carwaj ruc' xukuje' cablajuj mil (12,000) ajquiejab, ri xebuya' chque ri e c'o chupam ri cachoch ri ajch'ojab. Xukuje' chque ri ajch'ojab ri quechajin ri ajawinel pa Jerusalen. Ri ajawinel xumulij pa Jerusalen q'ui sak puak xukuje' k'an puak e jacha' abaj; xukuje' chi chc'ol q'ui chacalte' jacha' ri qui banom ri juyubal tak higo pa ri lianic. Ri e u quiej tak ri Salomon que be c'am tak ulok pa Muzri xukuje' pa Silisiy, ri e banal tak u lok'omanic ri ajawinel chila' quebequilok'o wi tak ulok. Jun carwaj ri quelok' ulok pa Ejipt rajil wakib sient (600) rakan sak puak, are c'u ri jun quiej, jun sient ruc' cawinak lajuj (150) rajil. Conojel c'ut ri cajawinelab ri aj hititib xukuje' ri aj siriyab quequilok' pa qui k'ab ri quebelok'ow ulok tak ri e u quiej ri Salomon. Xuchomaj c'ut ri Salomon u yaquic jun rachoch Dios che ri Ajawaxel xukuje' c'u ri kas rachoch are'. Che c'ut we chac ri' xebucoj oxc'al lajuj mil (70,000) e ekanelab xukuje' jumuch' mil (80,000) tzoc'ol tak abaj ri quechacun pa ri c'ache'laj, xukuje' oxib mil wakib sient (3,600) takanelab ri quec'amow tak na qui be. Ri Salomon xutak c'u na u bixic che ri Hiram, ajawinel re Tir: “Je' bana' la chwe jas ri xban la che ri David, ri nu tat, ri xebetak la ulok tak che' re chacalte' che, rech cuyac jun rachoch ri cac'oji' wi. Chilampe' la quenyaca' jun rachoch ri Ajawaxel ri nu Dios, che u tasic che, ri queporox c'u wi na tak c'oc'al che u ya'ic u k'ij, queya' c'u amak'el chuwäch ri tunaj tak caxlanwa quechi'x c'u tabal tok'ob chuwäch ri quechajirisaxic ak'abibal xukuje' pa ri xk'ekal, xukuje' pa tak ri k'ij re uxlanem, xukuje' pa tak ri nimak'ij rech ri c'ac' ic' xukuje' pa ri jule' tak nimak'ij chic che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel ri ka Dios queboc'owisax c'u amak'el pa Israel. Are c'u ri rachoch Dios ri quenyaca' rajawaxic nim cäban che, nim c'u ri ka Dios are nim na chquiwäch conojel ri diosib. ¿Jachin ta c'u lo ri ticarel che u yaquic jun rachoch Dios che, we ri caj ruc' ronojel ri u nimalil man cacuin ta che u k'iic? ¿In jachinok in che u yaquic jun rachoch Dios che, pune' ta ba' xak xuwi ta che u poroxic c'oc'al che u ya'ic u k'ij? Tak ba la ulok chwe, jun, ri c'o u nawinic che u chacuxic k'an puak, sak puak, k'an ch'ich' xukuje' räx ch'ich', xukuje' che u quemic azul, quiäk quem xukuje' morato quem. Xukuje' ri reta'm cätz'otinic cätoban c'u cuc' ri ajtijab ri quepatanij chuxe' ri nu takanic pa Juda xukuje' pa Jerusalen, ri e ch'abetal chic rumal ri David ri nu tat. Xukuje' chebetaka' la ulok che' chwe ri e c'o pa ri Libano re chacalte', tz'inchäj xukuje' q'uisis, rumal rech chi weta'm chi ri e ajchaquib la queta'm caquesaj che' pa ri Libano. Ri wajchaquib quebequito' na ri ajchaquib la che qui suc'umaxic ronojel ri che', rumal rech chi ri rachoch Dios ri quenyaca' rajawaxic nim cäban che xukuje' mayibal. Chetamaj c'u la chi quinya' na chque ri e ajchaquib la, ri re c'ache'laj ri queramin tak ri che', jumuch' quieb mil job sient (82,500) quintal trico, junam u q'uiyal ri sebad, quieb mil (2,000) tonel u wa'l uva xukuje' aseit ri je u q'uiyal wa'.” Are c'u ri Hiram ajawinel re Tir, xutak jun wuj che ri Salomon ri cubij wi che: “Ri Ajawaxel u banom che la chi lal cajawinel ri aj israelib, rumal rech chi lok' cäril wi ri u tinimit.” Xutik c'ut: “¡Tewichital ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri xbanow ri caj xukuje' ri ulew, u yo'm c'u che ri ajawinel David jun u c'ojol ri c'o u no'j, ri tijom xukuje' utzalaj cächomanic, ri cuyaca' jun rachoch ri Ajawaxel xukuje' jun rachoch ajawinel che are'! Quintak c'u bic che la jun achi ri c'asal u no'j xukuje' tijotalic: are' ri ajtij Hiram. Ral jun ixok aj ramak' ri Dan ruc' jun aj Tir. Ri c'asal u no'j che u chacuxic k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', räx ch'ich', abaj, che', quem azul xukuje' morato, lino xukuje' quiäk quem, quebutzoc' ronojel qui wäch tak ca'yebal, reta'm c'u cutz'ot ronojel qui wäch tak ca'yebal, reta'm qui banic tak ronojel qui wäch tak wächbal ri quechilibex che querachilaj tak ri e nawinelab la xukuje' ri xec'oji' can ruc' ri tat la ri David, ri wajaw. Rumal ri' wajaw, taka' la ulok chque ri pataninel tak ech la ri trico ri sebad, ri aseit xukuje' ri u wa'l uva ri chi'm la u ya'ic. Are c'u ri uj cakachap quesaxic conojel tak ri che' pa ri Libano ri quebajwataj che la, quekac'am c'u na bic che la puwi' ri plo pa tak jucub, c'ä pa Jop. Lal chi c'ut catakan la che u c'amic bic pa Jerusalen.” Xtakan c'u ri Salomon che cajilaxic conojel ri man e qui winakil taj ri e jekel pa Israel, chuwi', ri u banom can nabe ri David, ri u tat, ri cajilabal ri winak ri' ri xelic, e ch'akap jun sient cawinak oxlajuj mil ruc' wakib sient (153,600). Chque wa' xebutas oxc'al lajuj mil che ekanelab, jumuch' mil esal tak abaj pa ri c'ache'laj xukuje' oxib mil wakib sient takanelab ri quebanowic chi quechacun ri winak. Ri Salomon xuchaplej ri yacanic che ri rachoch ri Ajawaxel pa Jerusalen, pa ri juyub Moriy, ri xuc'ut wi rib ri Ajawaxel chuwäch ri David, ri u tat, pa ri c'olbal ri xusuc'umaj ri David che, ri u bixic, jawije' ri cuyak' wi trico ri Ornan ri aj jebusey. Xchapletaj ri yacanic pa ri ucab rajilabal ri ucab ic' re ri ucaj junab re ri rajawinic. Ri tiq'uilibal ri xebucoj ri Salomon che u yaquic ri rachoch Dios e are tak retabalil wa': juwinak oxlajuj (33) bara' u rabic julajuj bara' c'u u wäch. Ri rakan ja ri c'o chuwäch ri rachoch Dios julajuj (11) bara' u rabic, junam ruc' ri u wäch ri rachoch Dios, ri rak'anibal chicaj xukuje' julajuj (11) bara'. Ri Salomon xuch'uk ri u pam ri rakan ja ruc' utzalaj k'an puak, xukuje' xuch'uk ri u pam ri rachoch Dios cuc' tz'alam re tz'inchäj, ri xch'uk ruc' coc'alaj k'an puak, xequiban tak tut xukuje' tikom tak ch'ich' cho tak ri tapia, xebunac' c'u je'lic tak abaj cho tak ri tapia che u wikic. Ri k'an puak ri xc'ojic are ri sibalaj utz na. Xuch'uk ronojel ri u pam ri rachoch Dios ruc' k'an puak: ri tem tak, ri apal tak, ri tapia tak xukuje' ri oquibal tak; xebucoj aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' cho tak ri tapia. Xuban xukuje' ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal. Julajuj (11) bara' u rabic junam ruc' ri u wäch ri rachoch Dios, ri xukuje' julajuj (11) bara' u wäch. Xuch'uk c'ut ri u pam ruc' coc'alaj k'an puak quiejeb sient cawinak (440) quintal c'ut xquicoj che wa'. Ri clawux quepajan jotak libra ruc' cajcaj onz chquijujunal. Xukuje' xuch'uk qui pam ri nimak tak ja ri e c'o pa ri cawik ruc' k'an puak. Xutak qui banic quieb aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' pa ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, ri xukuje' xch'uk quij ruc' k'an puak. Ri tz'akatalaj qui yukic ri qui xic' ri aj cajalaj tak to'banelab e julajuj (11) bara'; jun chque quetan quieb bara' ruc' oxib k'abaj, cuchapala' ri u tapia ri ja, ri jun chic xak junam u yukic, cuchapala' ri u tzam ri u xic' ri jun chic to'banel. Xak c'u junam, jun u xic' we jun aj cajalaj to'banel ri' ri c'o u xic', cuchapala' ri u tapia ri ja, ri jun chi c'ut, xak junam u yukic, cunak ri u tzam ri u xic' ri to'banel ri c'o u xic' ri c'o nabe. We e aj cajalaj tak to'banelab ri' ri e c'o qui xic', ri quebetan julajuj bara' ri qui xic' qui cabichal, e tac'atoj, benak qui wäch che ri qui nimal ja. Xuban xukuje' ch'ukubal re quem morato, azul xukuje' ri re lino, xebutz'ot aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' chquiwäch. Ri Salomon xebuban quieb rakan ja ri xa' co'l man belejlajuj (19) bara' ruc' quieb k'abaj qui taq'ui'c che ri u wäch ri rachoch Dios. Ri e qui tok'ebal ri u wi' ri rakan ja quebetan quieb (2) bara' ruc' oxib k'abaj. Xukuje' xebuban tikom ch'ich' ri je ta ne quepe chachal, xebutzayiba' chque tak ri rakan ja; xebuban c'u qui wächbal jun sient crabaj, ri xebucoj chque tak ri tikom ch'ich'. Xebucoj ri rakan ja cho ri u wäch ri rachoch Dios, jun chuwiquiak'ab jun chic chumox k'ab. Ri rakan ja ri c'o pa ri iquiak'ab Jaquin, xucoj che u bi', are c'u ri c'o pa ri mox k'ab Boaz xucoj che u bi'. Ri Salomon xukuje' xuban jun porobal re k'an ch'ich' ri julajuj (11) bara' ri u rabic xukuje' julajuj (11) bara' u wäch job bara' ruc' quieb k'abaj c'ut rak'anibal. Xukuje' xuban jun nimalaj c'olbal ja' re k'an ch'ich', ri cäya' wi ri ja'. Quetequic c'ut, ri quetanic job bara' ruc' quieb k'abaj ri jun u chi' che ri jun chic. Ri rak'anibem quieb bara' ruc' oxib k'abaj, ri u quetic, waklajuj (16) bara' ruc' quieb k'abaj. Chuxe' xukuje' chrij ri c'olbal ja', pa cacholaj, e c'o tak wächbal ri e jacha' ta ne e qui wächbal ama'ib tak wacax, ri e lajujitak pa jujun quieb tak k'abaj, ri xa' jun ruc'axic quib banom ruc' ri c'olbal ja'. Wa' t'uyul paquiwi' cablajuj ama'ib tak wacax e re k'an ch'ich', oxib queca'y pa ri iquiak'ab, oxib pa ri mox k'ab, oxib pa ri elebal k'ij oxib pa ri kajebal k'ij. Ri e cakan ri e c'o chquij e oquinak chupam, t'uyul c'ut ri c'olbal ja' paquiwi'. Niq'uiaj k'abaj c'ut ri u pimal ri c'olbal ja'; ri u chi' je ta ne ri u cotz'ijal jun xuxa'n, oxib sient (300) tonel ja' canojisanic. Xukuje' xebuban lajuj c'olbal ja' e re k'an ch'ich' che ch'ajbal, job xebucoj pa ri iquiak'ab job xebucoj pa ri mox k'ab, chi' c'u quech'aj wi ri jastak ri quecoj che ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic; are c'u ri nim c'olbal ja' are' qui ch'ajbal ri e cojol tabal tok'ob. Xukuje' xebuban lajuj (10) tzuc'ulibal k'ak' re k'an puak jas ri qui banic ri yo'm u bixic, xebuya' c'u chupam ri rachoch Dios, job pa ri iquiak'ab job pa ri mox k'ab. Xebuban c'u xukuje' lajuj (10) mexa, xebuya' c'u chupam ri rachoch Dios, job pa ri iquiak'ab job pa ri mox k'ab. Xukuje' jun sient nimak tak lak re k'an puak. Xuban c'ut ri uwo ja chque ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri uwo ja ri nim u k'ij, e rachil tak ri roquibal, ri xebuch'uk che k'an ch'ich'. Ri nimalaj ja c'olbal ja' xuya' pa ri riquiak'ab ri rachoch Dios jubik' pa ri mox k'ab. Ri Hiram xukuje' xebuban tak ri t'uy, ri palet tak xukuje' ri nimak tak lak, je u q'uisic ri chac wa' xuban che ri Salomon chupam ri rachoch Dios. We chac ri' e are tak ri quieb rakan ja, ri tok'ebal u wi' ri rakan ja ri e quetecak ri e c'o paquiwi' ri rakan ja, ri quieb c'at ri e ch'ukuwinak tak qui wi' ri k'obal u wi' ri rakan ja, ri quiejeb sient (400) crabaj ri xecoj chque ri quieb c'at, pa cacab tak cholaj chque ri jujun tak c'at, ri xch'ukubex qui wi' ri quieb tok'ebal u wi' ri rakan ja ri e quetecak ri e c'o paquiwi' ri rakan ja; ri lajuj qui tiq'uilibal, ri lajuj c'olbal ja' ri benak paquiwi', ri nimalaj c'olbal ja' ri caya' wi ri ja', e rachil ri cablajuj ama'ib tak wacax ri e c'o chuxe', e c'o chi c'u na ri t'uy ri palet xukuje' tak ri ch'ipibal ti'j. Conojel ri chaconisabal ri xebuban ri ajtij Hiram, che ri Salomon ri quebajwataj chupam ri rachoch ri Ajawaxel, e re k'an ch'ich' pilimarisam. Xebuban pa k'ak' pa tak molte re sanyeb pa ri ulew ri c'o chuchi' ri Jordan, chuxo'l ri Sucot ruc' ri Saretan. Ri Salomon sibalaj e q'ui ri chaconisabal re k'an ch'ich' xebubano chi man xoc ta chi il chque chi quepajic. Ri Salomon xukuje' xutak qui banic tak ri e chaconisabal ri quebajwataj chupam ri rachoch Dios: ri porobal re k'an puak, ri mexa tak ri queya' wi tak ri caxlanwa ri quetas che ri Ajawaxel, ri e tzuc'ulibal k'ak' e re utzalaj k'an puak e cachil tak ri e qui yabal k'ak' ri xec'oji' chuwäch ri Tastalicalaj C'olbal, rech quetzijic jacha' ri takanic ri yo'm; ri e qui wächbal tak cotz'i'j, ri e yabal tak k'ak' xukuje' tak ri e chapbal, xukuje' tak wa' e re utzalaj k'an puak; xukuje' tak ri e kopibal tak u wi' chäj, ri nimak tak lak, ri quecoj che paq'uebal xukuje' tak bukibal c'oc' k'ol conojel wa' e re utzalaj k'an puak. Xukuje' e re k'an puak, ri caban wi oquem chupam ri rachoch Dios, ri qui xak tak ri oquibal ri e c'o chupam, ri e rech ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal xukuje' ri kas qui xak tak ri oquibal chupam ri rachoch Dios. Aretak c'u xeq'uis qui banic conojel tak ri chac ri takaninak ri Salomon che qui banic chupam ri rachoch Dios, xebuc'am bic ri Salomon ri e chaconisan ri e re k'an puak xukuje' ri e re sak puak ri e u tasom ri David, ri u tat, che ri Ajawaxel, xebuya' c'u cuc' ri e u k'inomal ri rachoch ri Ajawaxel. Xebumulij c'ut ri Salomon ri nimak tak tatayib aj Israel pa Jerusalen, conojel ri c'amal tak qui be ri amak' xukuje' tak ri winak ri e nimak tak qui k'ij pa ri jujun tak ja winak aj israelib, che u k'axexic ulok ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel ri c'o pa Sion, ri u Tinimit ri David. Pa ri k'ij c'ut re ri nimak'ij ri nim u banic, pa ri uwuk ic' re ri junab xquimulij quib conojel ri aj israelib ruc' ri ajawinel Salomon. Xebopan conojel ri nimak tak tatayib aj Israel, e are' c'ut ri aj levitib xetelen ri caxa xquik'axej c'ut junam xrachilaj ri Lic'om Rachoch re rikoj ib ruc' ri Dios xukuje' conojel ri e tastalicalaj tak chaconisabal ri e c'o chupam, ri xec'am bic cumal tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib. Ri ajawinel Salomon xukuje' conojel ri tinimit aj israelib ri qui mulin quib ruc', e c'o chuwäch ri caxa cätajin quequichi'j tabal tak tok'ob chij ama'ib tak wacax ri rumal ri qui q'uiyal man xban ta cuinic che cajilaxic. Aretak c'ut xeto'tajic ri e cojol tabal tok'ob xquitelej bic ri caxa re ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel xequiya' chupam ri rachoch Dios, c'ä pa ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, chquixe' ri qui xic' ri aj cajalaj tak to'banelab, ri e qui lic'om ri e qui xic' puwi' ri c'olbal ri c'o wi ri caxa, caquichuk ri u wi' ri caxa jacha' xukuje' ri e u balulil. Sibalaj c'u e nimak ri qui rabic ri e u balulil chi quebilitaj kas chupam ri Tastalicalaj C'olbal, ri c'o chuwäch ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal, man quebilitaj ta c'u chrij; je c'u e canajinak wa' c'ä pa ri k'ij camic. Chupam ri caxa xuwi e c'o ri quieb tz'alam abaj ri xebuya' ri Moises chupam pa Horeb, ri tz'alam tak abaj re ri c'ulwächinic ri xuban ri Ajawaxel cuc' ri aj israelib aretak xebel ulok pa Ejipt. Ri e cojol tabal tok'ob xebel ulok chupam ri Tastalicalaj C'olbal. Conojel ri e cojol tabal tok'ob ri e c'o apanok qui tasom quib pune' man e c'o chupam ri qui chac ri jachom tak chquiwäch. Conojel ri aj levi ri quebixonic, Asap, Heman xukuje' ri Jedutun, e cachil tak ri e qui c'ojol xukuje' ri niq'uiaj cachalaxic chic, qui tac'abam tak quib pa ri elebal k'ij che ri porobal, quicojom tak ri catz'iak ri re lino. E cuc'am ri quetecak tak k'an ch'ich', nimalaj tak arp xukuje' alaj tak arp. E achilatal c'u cumal jun sient juwinak (120) e cojol tabal tok'ob ri quecok'esaj trompet. Conojel c'ut xquijunaj quib che cok'isaxic tak ri trompet xa' c'u jun u pa qui kul xquicoj che u ya'ic k'ijilanic xukuje' maltioxinic che ri Ajawaxel, xecok'esaj tak c'ut ri trompet, ri quetecak tak k'an ch'ich' xukuje' ri jule' tak k'ojom chic aretak cätajin cäban ri bixonic: “Chixk'ijilan che ri Ajawaxel, utz c'ut ri are' junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x.” Pa ri jok'otaj ri', ri rachoch ri Ajawaxel xnoj che jun sutz', rumal c'u rech ri sutz' ri e cojol tabal tok'ob man xecuin taj xecanaj ta che u banic ri k'ijilanic, rumal rech chi ri u juluwem ri Ajawaxel u nojisam ri rachoch. Xubij c'u ri Salomon: “Lal, Ajawaxel, bim la chi lal jekel pa k'ekumalil. Are c'u ri in nu yacom jun ja che la rech cäjeki' la chupam, jun c'olbal ri cäjeki' wi na la amak'el.” Xutzalc'atij rib ri ajawinel, xbe c'u u wäch cuc' conojel ri tinimit aj israelib, ri e tac'atoj, xebutewichi'j c'ut. Je xubij wa': “Tewichital ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chi xutz'akatisaj ri xuchi'j che ri David, ri nu tat, aretak xubij che: ‘Kas pa ri k'ij ri xinwesaj ulok ri nu tinimit pa Ejipt, man nu cha'om ta jun tinimit chquixo'l conojel ri ramak' ri Israel rech chupam cayac ta wi na jun rachoch Dios ri cäjeki' wi na ri nu bi', mawi nu cha'om jun achi rech are cux c'amal u be ri nu tinimit Israel, xincha' c'ut ri Jerusalen rech cäjeki' ri nu bi' chi', xincha' c'u ri David rech cux k'atal tzij puwi' ri nu tinimit Israel.’ Ri David, ri nu tat, xurayij u yaquic jun rachoch Dios che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Xubij c'ut ri Ajawaxel che: ‘Utz ri cabano chi cawaj cayac jun wachoch; man at ta c'ut ri catyacow ta na, xane' are' ri a c'ojol ri calax na. Are' ri cayacow na ri wachoch.’ Je ba' ri', ri Ajawaxel u tz'akatisam ri xuchi'j. Je jas ri xubij, in ri in canajinak che u q'uexwäch ri David, ri nu tat, in t'uyul c'ut puwi' ri tem re ajawibal re Israel nu yacom c'ut jun rachoch ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Nu cojom c'ut ri caxa chupam jawije' ri c'o wi ri c'ulwächinic ri xuban ri Ajawaxel cuc' ri aj israelib.” Xuya' c'u na rib ri Salomon chuwäch ri porobal aj Ajawaxel, chquiwäch conojel ri tinimit aj israelib, xebulic' c'ut ri u k'ab. Pakalinak puwi' jun ak'anibal re k'an ch'ich' re quieb bara' ruc' oxib k'abaj u rabic, xak c'u junam ri u wäch, jun c'u bara' ruc' oxib k'abaj rak'anibem, ri xuwoco xuya' c'u pa u niq'uiajil ri uwo ja. Xxuqui c'ut chquiwäch conojel ri tinimit aj israelib, xebulic' c'ut ri u k'ab chicaj, co xch'awic, xubij: “Ajawaxel, u Dios ri Israel: mawi cho ri caj mawi cho ri uwächulew c'o ta jun Dios jacha' ri lal, ri cutz'akatisaj ri u c'ulwächinic, cuc'ut ta c'ut ri rutzil chque ri quepatanin ruc' ronojel canima'; chi u tz'akatisam ri xuchi'j che ri David, ri nu tat, xujunataj c'u rib ri chac ruc' ri tzij pa we k'ij ri'. Rumal c'u ri', Ajawaxel, u Dios ri Israel, tz'akatisaj ba' la xukuje' ri xchi'j la che ri pataninel ech la ri David, ri nu tat: chi mawi jubik' ri ma ta co jun rija'lil ri rumal ri tok'ob la, capaki' na puwi' ri tem re ajawibal re Israel, xuwi ta ne we ri e u c'ojol caquichajij ri qui c'aslemal caquitz'akatisaj c'ut ri pixab la jacha' ri u tz'akatisaxic ri xuban ri are'. Je c'u ri' Ajawaxel, u Dios ri Israel, bana' la chi chtz'akat ri xchi'j la che ri nu tat, ri pataninel ech la ri David. ¿La kas ta c'ulo tzij chi ri Dios cäcuinic cäjeki' cuc' ri achijab puwi' ri uwächulew? We ri caj, pa ronojel ri u nimalil man cäcuin ta che k'i'ic la, ¿la are ta c'u lo cäcuin we achoch la ri' che k'iic la ri nu yacom? Pune' c'u jewa', Ajawaxel xukuje' nu Dios, choc la il che ri nu bochi'nic xukuje' ri nu tok'olenic; chtatabej la ri nu rakoj chi'aj xukuje' ri ch'awem ri cuban apan we pataninel ech la ri' che la. Chc'ol ba ri bakwäch la puwi' ri achoch la chi pa k'ij, chi chak'ab, c'olbal ri bim wi la chi cac'oji' wi na la. Tatabej la ri ch'awem uc' la ri waral cuban wi apanok we pataninel ech la ri' che la. Chatatabej la ri nu bochi'nic xukuje' ri rech ri tinimit la Israel aretak chkaban ch'awem uc' la. Chatatabej la ulok pa ri caj jawije' ri jekel wi la, ya' c'u la ri sachbal ka mac. Aretak jun winak cuban c'ax che jun rajil u tz'akat, catak c'ut che u banic ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri porobal aj Ajawaxel ri c'o chupam we achoch la, tatabej la ulok kas chicaj, takana la; bana' la suq'uilal chque ri pataninel tak ech la. Ya' la ri takal che ri ajchak'mac, bana' la chi cäkaj ri c'äjisabal wächaj puwi' qui mac ri e itzel tak u banoj, bana' c'u la suq'uilal che ri man c'o ta u mac, je jas ri takal che. Aretak ri c'ulel cäch'äcan puwi' ri Israel ri tinimit la u mac rech chi macuninak chwäch la, we c'u cuq'uextaj u c'u'x cuk'ijilaj c'ut ri bi' la, pa tak c'ut ri u ch'awem cäbochi'n chupam we rachoch Dios ri', tatabej c'u ulok la kas pa ri caj, sacha' la ri u mac, bana' la che chi cätzelej pa ri ulew ri yo'm la chque xukuje' chque tak ri e qui mam. Aretak c'o jun sak'ij man cäjabin ta c'ut u mac' rech chi macuninak ri tinimit chwäch la, cubana' c'u ch'awem chusuq'uil we c'olbal ri', cak'ijilan c'u che ri bi' la, cuq'uex c'u u c'u'x che ri u mac, rumal rech ri c'äjisabal u wäch, chatatabej la ulok kas pa ri caj chesacha c'u la ri qui mac ri pataninel tak ech la, ri e aj tinimit la Israel, c'utu' la ri utzalaj be chquiwäch ri rajawaxic u takexic cumal. Taka' c'u ulok la ri jäb puwi' we ulew ri' ri xya' la che rechbal ri tinimit la. Aretak cäpe wi'jal pa ri ulew o cämisanel yabil, o quechaki'jar tak ri tico'n rumal ri k'ak', o quepe tak ul re ch'ajach, sac' o xjut; aretak ri c'ulel cusutij quij tak ri ka tinimit cäch'ojin c'u cuc' o cäpe apachique quiäk sakil o yabilal, Je c'u ri' caquiya' na k'ij la xukuje' queniman na che la joropa' k'ij quejeki' cho ri ulew ri xya' la chque ri e ka mam. Pune' c'u ne jun ri man winakil ta la, jun ri man u tz'akatil taj ri tinimit la, ri naj ulew elinak wi ulok u mac rech chi xuta' u tzijol ri nimalaj u banic ri bi' la xukuje' chi jabuninak u tzijol ri cuinem la, cuban c'u ch'awem uc' la che u suq'uil we achoch la ri', chatatabej la ulok kas chicaj, kas pa ri c'olbal ri lal jekel wi, chya' c'u la che ronojel ri cutz'onoj che la, rech quetamax wäch la cumal conojel ri winak ri e c'o cho ri uwächulew chiquiya' c'u k'ij la jas ri cuban ri tinimit la Israel, chuch'obo' c'ut chi cänatax ri bi' la chupam we achoch la ri' ri nu yacom che la. Aretak chel bic ri tinimit la che u tijic u chuk'ab cuc' ri e u c'ulel, apawije' ta ne ri cätak ta wi la bic, we cuban ch'awem uc' la chusuq'uil we tinimit ri' ri xcha' la xukuje' che ri achoch la ri nu yacom che la, chtatabej la ulok kas chicaj ri u ch'awem uc' la xukuje' ri u bochi'nic, chäto' c'u la u wi'. Aretak c'u che macun chwäch la, mawi c'u ne jun c'olic ri ma ta cämacunic, cayactaj c'u oyowal la cuc' quejach c'u la pa u k'ab ri c'ulel rech quebe quiyutu quebe qui c'am c'u bic pa jun ulew chic, we naj o nakaj, we c'u pa ri ulew jawije' ri e c'amom wi la bic caquiq'uex qui c'u'x quetzelej uc' la caquitz'onoj c'u tok'ob che la caquich'ob c'ut chi e macuninak qui banom c'ut ri lawaloyil, we quetzelej ulok uc' la ruc' ronojel ri canima' xukuje' ruc' ronojel ri qui c'aslibal pa ri ulew ri e c'amom wi bic rech queboc che pataninelab lok'om, caquiban c'u ch'awem uc' la che u suq'uil we ulew ri' ri xya' la chque ri e qui mam, xukuje' che ri tinimit ri xcha' la, xukuje' che ri achoch la ri nu yacom che la, tatabej la, ri e qui ch'awem xukuje' tak ri e qui bochi'nic kas pa ri caj, kas pa ri c'olbal jawije' ri jekel wi la, chäto' la u wi' sacha' la qui tza'm ri e u banom ri macaj ri tinimit la chwäch la. Choc ba la il nu Dios, chtatabej la ri ch'awem ri queban chupam we c'olbal ri'.” “Walij la, Dios xukuje' Ajawaxel, petala' ruc' ri cuinelalaj caxa la, saj la chupam ri c'olbal jawije' ri cuxlan wi na la. Chi ri e cojol tabal tok'ob chwäch la, Dios xukuje' Ajawaxel, chcatz'iakij quib ruc' ri colobal ib, ri e jic chwäch la chequicotok chupam ri telechinic la. Maxutuj la canok, Dios xukuje' Ajawaxel, ri ajawinel ri cha'om la. Masach pa jolom la ri u lok'al ri David ri pataninel ech la.” Aretak ri Salomon xuq'uis u banic we ch'awem ri', xkaj ulok k'ak' chicaj xuporoj c'ut ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' tak ri e tabal tak tok'ob, are c'u ri u juluwem ri Ajawaxel xnojisan ri rachoch, rumal wa' ri cojol tabal tok'ob man xecuin taj xeboc chupam ri rachoch Dios. Aretak conojel ri aj israelib xquil ri k'ak' xukuje' ri u juluwem ri Ajawaxel Dios ri xkaj ulok puwi' ri rachoch Dios, xexuquic xukuje' xquimej quib c'ä re ri lajom abaj. Xquiya' na ri palaj cho ri ulew, xek'ijilan c'ut xukuje' xquiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, xquitzelej c'ut u bixic: “Rumal rech chi ri are' utz, rumal rech chi ri u lok'ok'ebal c'uxaj junalic.” Aretak xbantaj wa', ri ajawinel xukuje' ronojel ri tinimit xequichi'j tabal tak tok'ob chuwäch ri Ajawaxel. Are' c'u ri ajawinel Salomon xebuchi'j che tabal tok'ob juwinak quieb mil ama'ib tak wacax xukuje' jun sient juwinak mil chij. Jewa' xuban ri ajawinel xukuje' ronojel Israel che u tasic ri rachoch Dios. Ri e cojol tabal tok'ob e c'o chupam ri qui c'olbal, xukuje' c'u ri aj levitib, e cuc'am tak ri chaconisan re trompet ri e tasom ri e u banom ri ajawinel che rachilaxic ri bix ri je cubij wa': “Junalic c'u ri u lok'ok'ebal c'u'x”, aretak ri David cabixon cuc'. Ri e cojol tabal tok'ob quecok'esaj ri trompet chquiwäch e are', ronojel c'ut ri Israel tac'alic. Ri Salomon xutas xukuje' ri u pa u niq'uiajil ri uwo ja ri c'o chuwäch ri rachoch ri Ajawaxel, chila' c'u xebuchi'j wi ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' ri qui xepoyil ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib, rumal rech chi ri porobal re k'an ch'ich' ri xubano man quebuch'ij ta ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic, ri sipanic quech tak c'äj xukuje' ri xepo. Pa ri k'ijol ri', ri Salomon xukuje' ronojel ri Israel, tinimit winak ri e petinak kas pa ri oquibal re ri Hamat xukuje' c'ä ruc' ri nima' re Ejipt, xcoc'owisaj ri nimak'ij que tak ri Cäbal. Chucab k'ij xquichaplej u banic jun nimak'ij ri sibalaj nim u banic, rumal rech chi wukub k'ij xebeytaj che u tasic ri porobal wukub k'ij chi c'ut xcoc'owisaj ri nimak'ij que tak ri Cäbal. Chupam c'ut ri juwinak oxib rajilabal ri uwuk ic', ri ajawinel xujach bic ri tinimit rech quebe cho tak cachoch quejajatic e nojinak rumal ri utzil ri u banom ri Ajawaxel che ri David, che ri Salomon xukuje' che ri u tinimit ri Israel. Aretak ri Salomon xuq'uisic u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel, xukuje' ri rachoch ri ajawinel, xukuje' ronojel ri xuchomaj u banic ri ja, chak'ab xuc'ut rib ri Ajawaxel chuwäch xubij c'u che: “Xintatabej ri a ch'awem, nu cha'om c'ut we c'olbal ri' jacha' che rachoch Dios che qui ya'ic tabal tak tok'ob. Je c'u ri', we quintak ulok jun sak'ij we c'u quinbano chi man cäjabintaj, o we quebentak ulok tak ri sac' ri caquisachisaj qui wäch tak ri tico'n o quintak ulok jun cämisanel yabil puwi' ri nu tinimit, we c'u ri nu tinimit, ri tinimit ri cojom ri nu bi' chrij, cumach'irisaj c'u rib, cuban ch'awem wuc', quinutzucuj cuya' c'u canok ri itzel u c'aslemal, ri in quintatabej na ulok kas chicaj, quebensach c'u na ri e u mac quintzelej c'u na ri telechinic che ri winak pa ri rulew. Camic quinchaplej bic quebentatabej na ruc' oquem il ri tz'ononic ri queban na chupam we c'olbal ri', nu cha'om c'ut xukuje' nu tasom we wachoch ri' jacha' che u jekelibal ri nu bi' amak'el. Amak'el c'ut quinchajij man casach ta na pa nu jolom. Are c'u ri camic, we je cäban at chnuwäch jas ri xuban ri David, ri a tat, quebaban c'u conojel ri takanic ri e nu yo'm chawe quebanimaj c'ut qui banic ri e nu pixab xukuje' tak ri e nu takanic, in co quinjekeba' na ri awajawinic jas ri xinya' u bixic che ri David, ri a tat, aretak xinbij chi mawi jubik' ri ma ta c'o na jun awi'jalil ri ma ta cajawin na pa Israel. We c'u ri ix quitas iwib chwij, man quebitz'akatisaj ta c'ut ri pixab xukuje' tak ri takomal ri nu yo'm chiwe, xane' quebipatanij xukuje' quebik'ijilaj jule tak diosib chic, quixinbok na bic ri ix chupam ri ulew ri nu yo'm chiwe, quinq'uiak na bic ri wachoch chnuwäch ri nu tasom quinban c'u na chi cätzex i wäch amak'el chquixo'l conojel tak ri winak. We wachoch ri' ri sibalaj nim u k'ij, cux na xa' jumulaj etzeletajic, ronojel c'ut ri coc'ow chunakaj camayijin na cuc'ot c'u na chi'aj, ¿Jasche ri Ajawaxel je u banom wa' che we ulew ri' xukuje' che we rachoch ri'? Catzelex c'u na u bixic u mac rech chi xquitzak canok ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam, ri xebesan ulok pa Ejipt, xukuje' u mac rech chi are xbe canima' che qui k'ijilaxic xukuje' che qui patanixic tak diosib chic; rumal c'u ri' xubano chi xpe jun nimalaj u q'ueyowal paquiwi'.” Oc'owinak chic juwinak junab chwi' ri u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel rumal ri Salomon xukuje' ri kas rachoch ri cajawin wi, xuban c'u qui banic ri tak tinimit ri e u jachom ri Hiram che xebucoj c'ut ri aj israelib chquipam. Chwi chi c'u wa' xwalijic xbe che u tokixic ri Hamat re Soba, xk'ax c'u pa u k'ab. Xukuje' xuban u banic ri Tadmor, ri c'o chupam ri chaki'j uwo sak, xukuje' conojel ri tinimit ri quebuc'ol wi tak ri tzukbal ib, ri xebuyac pa Hamat. Xukuje' xebuc'ojoj ri Bet-horon ri c'o ajsic xukuje' ri c'o iquim, tak tinimit ri co xecanajic, ri e c'o tak tapia chquij, oquibal tak xukuje' bolobak tak ch'ich', xukuje' ri Baalat xukuje' ri niq'uiaj tak tinimit chic ri quebuc'olajij wi tak ri tzukbal tak ib, conojel tak ri cachoch ri e ajch'ojab ri cachoch ri carwaj que tak ch'o'j ri cachoch tak ri ajch'ojab ajquiejab xukuje' ronojel ri xraj xuyac pa Jerusalen, pa ri Libano xukuje' pa ronojel ri ulew ri c'o chuxe' ri u takanic. E are' tak c'ut ri winak ri e aj hititib, amoreyib, hebeyib, perezeyib xukuje' jebuseyib ri xecanaj canok, ri man aj israelib taj, ri u bixic, ri e quija'lil ri xecanaj canok pa ri ulew ri xsachisax qui wäch ri man xq'uis ta tzij paquiwi' cumal ri aj israelib, ri Salomon xebutak che u banic chac pune' man cäcaj, c'ä je c'u takem u banic chque c'ä camic. Mawi c'u jun aj israel xucoj ta chuk'ab che chi patanijic jacha' jun lok'om pataninel pa tak ri e u chac, xane' e jacha' ajch'ojab, c'ämal tak be quinimal tak ajch'ojab re jujun tak mil xukuje' takanelab paquiwi' tak ri qui carwaj ri quech'ojinic xukuje' paquiwi' ri ajquiejab ri quech'ojinic. E are tak c'ut ri e takanelab ri e c'o paquiwi' ri ajchaquib ri e c'o ruc' ri Salomon, e quieb sient cawinak lajuj (250). Ri Salomon xuk'axej ri u mia'l ri rajawinel ri Ejipt chupam ri u Tinimit ri David chupam ri ja re ajawibal ri xuyac ri Salomon che, rumal rech chi xuchomaj chi ri rixokil man cuya' taj cajeki' chupam ri rachoch ri David, rajawinel ri Israel, e are' tak c'ut ri c'olbal ri oquinak wi ri u caxa ri Ajawaxel e tastalic. Ri Salomon quebuchi'j che ri Ajawaxel tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic puwi' ri porobal ri xuwoc che ri Ajawaxel chuwäch ri u rakan ja ri rachoch Dios. Pa tak ri k'ij ri rajawaxic qui chi'xic che je jas ri cubij ri u pixab ri Moises, che u bixic, pa tak ri k'ij que uxlanem, pa tak ri nimak'ij re ri c'ac' ic' xukuje' pa ri oxib nimak'ij ri queboc'ow chujunab: ri quech ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc', ri quech ri wukutak k'ij xukuje' ri quech tak ri Cäbal. Xukuje' xebujekeba' tak ri chac ri cäbin chquiwäch, je jas ri u chomam can u banic ri David, ri u tat, rech ri e cojol tabal tok'ob quequiban ri qui patanijic e are' tak c'ut ri e aj levitib are' quebeklen ri u ya'ic k'ijilanic che ri Ajawaxel xukuje' chi quetoban cuc' ri e cojol tabal tok'ob jawije' ri c'o wi rajawaxic k'ij chk'ij. Xukuje' ri u jachic ri qui chac ri e chajil tak oquibal pa jujun tak oquibal, je c'u wa' ri takanic ri u yo'm can ri David, achi ri c'o ri Dios ruc'. Je c'u ri' mawi ta ne jubik' ma ta xquitakej qui banic ri xuchomaj qui banic ri ajawinel David chque ri e cojol tabal tok'ob ri e aj levitib xukuje' ri c'olbal puak. Ronojel ri rajawaxic u banic rumal ri Salomon, je xbantaj na kas pa ri k'ij aretak xecoj ri e u tac'alibal ri rachoch Dios c'ä xtz'akat na u banic. Ri rachoch ri Ajawaxel kas xtz'akatir na u banic. Xbe c'ut ri Salomon pa Ezion-jeber xukuje' pa Elat, chuchi' ri plo, chupam ri rulewal ri Edom. Ri Hiram, cumal tak ri e u tako'n, xebutak bic jucub rech quebajwataj che xukuje' achijab ri quechacun chquipam, ri queta'm quechacun puwi' ri plo, ri xebe junam cuc' tak ri e u tako'n ri Salomon, xebopan c'u pa Opir, ri xquimajij wi xa' co'l man oxib sient juwinak lajuj quintal (330) k'an puak xquic'am c'u ulok che ri ajawinel Salomon. Ri ajawinel ixok aj Saba xuta' u tzijol ri nimalaj u banic ri Salomon ri u rikom, xbe c'u pa Jerusalen che rilic we kas je, e ruc'am c'u c'axalaj tak c'otoj tak chi'aj. Xopanic e rachil q'uialaj winak ri nimak qui banic, e ruc'am tak camey ri quekam tak c'oc'al xukuje' k'an puak ri sibalaj tz'ebem xukuje' tak abaj ri pakal cajil. Aretak xopan chuwäch ri Salomon, xebuban conojel ri c'otoj tak chi'aj che ri e u chomam u banic, ri Salomon xutzelej qui wäch conojel ri e u c'otoj tak chi'aj. Man c'o ta jun chque ri c'otoj tak chi'aj ri ma ta xcuin che u tzelexic u wäch. Aretak xril ri ajawinel ixok aj Saba ri u no'j ri Salomon, xukuje' ri ja re ri rajawibal ri u yacom, ri je'licalaj tak jastak ri cacoj puwi' ri u mexa, ri e qui tem ri e rach k'atal tak tzij, ri qui bantajic xukuje' ri catz'iak ri e u pataninelab, ri e k'axal tak u lak ri kumubal, xukuje' ri catz'iak, capaki' c'u pa ri rachoch Dios; sibalaj xmayijinic, xubij c'u che ri ajawinel: “ri xinta' u tzijol pa ri wulew chque tak ri banoj la xukuje' ri no'j la, kas ba' kastzij; xuwi c'u kas quincuin che u cojic camic ri in petinak che rilic cuc' ri kas e nu bak'wäch. Kas c'u kastzij mawi ne pa niq'uiaj tz'ijom ta chwe che ri nimalaj no'j la, coc'ow c'u na chuwäch ri tzijol la ri nu tom. ¡Sibalaj utz caquina' na quib ri e ixokil la, sibalaj nim ri qui quicotemal tak ri' ri e pataninel tak ech la, ri amak'el e c'o chxcut la quequitatabej c'ut ri e aj no'jalaj tak tzij la! ¡Tewichital ba' ri Ajawaxel ri Dios la, ri utz xil la rumal xcoj c'u la rumal puwi' ri u tem re ajawibal rech cux la ajawinel chuwäch! ¡Rumal ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios la ri c'o che ri Israel, che c'u co u jekebexic chbe k'ij sak, u banom che la chi cux la ajawinel paquiwi' rech cak'at la tzij ruc' colomal xukuje' suq'uilal!” We ixok ri' xujachtaj c'u jumuch' wukub (87) quintal k'an puak, xukuje' jumulaj c'oc'al xukuje' tak abaj pakal cajil. Mawi jumul xopan pa Israel jumulaj c'oc'al jacha' ri xusipaj ri ajawinel ixok aj Saba che ri ajawinel Salomon. Xukuje' ri achijab ri e c'o che pataninel rech ri Hiram xukuje' che ri Salomon ri qui c'amom ulok k'an puak re Opir, xquic'am ulok xukuje' chila' che' re q'uisis xukuje' tak abaj ri pakal cajil. Ruc' ri che' re q'uisis ri ajawinel xebuban k'atibal che ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' che ri rachoch are', xukuje' arp ch'utik rachil nimak tak arp rech quequicoj ri ajk'ojomab. Mawi jumul ilom ta jun jasach ri junam ta ruc' wa' pa ri ulew re Juda. Pa re c'u wi ri ajawinel Salomon xuya' che ri ajawinel ixok re Saba ronojel ri xraj ri xutz'onoj che, c'o c'u wi ri' ri ya'tajinak chi che, che u q'uexwäch ri xuc'am ulok. Xtzelej c'ut ri ajawinel ixok pa ri rulew achilatal cumal ri winak ri e pataninel tak rech. Ri k'an puak ri cuc'am ri Salomon chujunab copan chi quiejeb sient jumuch' quiejeb (484) quintal, man coc ta c'u pa ajilabal ri tojonic ri caquiban ri aj lok'omanelab xukuje' ri quebinenic. Conojel c'ut ri ajawinelab re Arab xukuje' ri e k'atal tak tzij re ri ulew caquic'am ulok k'an puak sak puak che ri Salomon. Ri ajawinel Salomon xutak qui banic quieb sient (200) nimak tak quetecak ch'ich' ri xcoj oxlajuj (13) libra k'an puak ri joc'om che qui banic ri jujun. Xukuje' xutak qui banic oxib sient (300) quetecak tak ch'ich' ri e ch'utik na, ri xebucoj wakib libra ruc' wajxakib onz k'an puak joc'om ruc' jubik' che qui banic, xebuya' c'u chupam ri ja ri cäbinax “C'ächelaj re ri Libano” che. Xutak u banic jun je'licalaj tem re ajawibal re marpil, xuya' c'u takanic chi cach'uk rij che utzalaj k'an puak. Ri tem re ajawibal e nac'al wakib pakalibal che xukuje' jun tac'alibal re k'an puak xukuje' tok'ebal pa jujun u xcut ri t'uyulibal, ri tac'al jun coj pa ri jujun u xcut. E c'o xukuje' cablajuj coj ri e tac'atoj, jujun pa jujun qui xcut ri wakib ak'anibal. ¡Mawi jumul yacom ta pa jun ajawibal chic ri junam ta wi jubik' ruc'! Conojel c'u ne tak ri u lak ri ajawinel ri e re kumubal e re k'an puak, xukuje' ne conojel ri lak ri quecoj chupam ri ja re ajawibal “C'ächelaj re ri Libano”. Man c'o ta jun jasach re sak puak rumal rech chi pa tak ri u k'ij ri Salomon man kas ta pakal rajil wa', quebec'uya' ri e u jucub ri ajawinel pa Tarsis cuc' ri achijab ri e pataninel tak rech ri Hiram, quetzelej c'u ulok chu ox ox tak junab, quebequic'ama' ulok k'an puak, sak puak, marpil, c'oyab xukuje' tak e u juyubal no's ri cotz'i'j tak quij. Ri ajawinel Salomon c'o na ri u k'inomal chquiwäch conojel tak ri ajawinelab ri e c'o cho ri uwächulew xukuje' ri u no'j. Conojel ri ajawinelab rech ronojel ri uwächulew are ta cäcaj cäquil u wäch xukuje' cäquitatabej tak ri no'j ri u yo'm ri Dios che, conojel c'ut quelquiya' jun sipanic che chujunab: jastak re sak puak xukuje' k'an puak, k'uaj, ch'ojibal, e c'oc'alaj tak jastak, quiejab xukuje' mulayib. Ri Salomon xec'oji' quiejeb mil (4000) c'olbal tak e u quiej chque tak ri e u quiej xukuje' chque tak ri e u carwaj, xukuje' cablajuj mil (12,000) rajquiejab, ri xebucoj pa tak ri ja que ri carwaj que ch'o'j xukuje' che chajil rech ri ajawinel pa Jerusalen. Ri Salomon are' ri sibalaj nim na u k'ij chquiwäch conojel tak ri ajawinelab ri e c'o chunakaj ri nima' Euprats c'ä pa ri culew ri aj pilisteyib xukuje' c'ä pa ri u c'ulbatil ri Ejipt. Ri ajawinel xubano chi sibalaj xtz'ebe ri sak puak pa Jerusalen e jacha' ri abaj; xukuje' chi sibalaj chatz'eben ri chacalte' jacha' ri qui banom ri juyubal tak qui che'al higo pa tak ri lianic. Ri e u quiej ri Salomon quebec'am ulok pa Muzri xukuje' pa conojel ri jule' tak ulew chic. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Salomon, kas pa ri chaplebal c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chquipam tak ri tzijobelil rech ri Natan, ri k'axal tzij, chupam ri xuya' ulok u bixic ri Ahiy aj Sil, xukuje' chquipam ri e u k'alajisanic ri Id, ri k'axal tzij, ri cuc'ulmaj na ri Jeroboam (ri u tat ri Jeroboam are' ri Nabat). Ri Salomon xajawin pa Jerusalen puwi' ronojel ri Israel cawinak junab, aretak c'u xcämic xmuk chupam ri u Tinimit ri David, ri u tat. Are' c'u xajawin na ri u c'ojol che u q'uexwäch ri Roboam u bi'. Ri Roboam xbe pa Siquem, ronojel c'ut Israel benak chila' che u cojic che ajawinel. Xoc c'u pa u jolom ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat, ri c'o pa Ejipt, ri xanimaj wi bic chuwäch ri Salomon, xtzelej c'u ulok xuya' can ri Ejipt. Aretak xquitak u siq'uixic, ri Jeroboam xukuje' ronojel Israel xebe che u tzijobexic ri Roboam, xequibij c'u che: “Ri tat la sibalaj c'ax ri xuban chke; are c'u ri camic chk'ipa' la jubik' ri c'axalaj patanijic xukuje' ri alalaj eka'bal ri u yo'm pakawi', cakapatanij c'u na la.” Ri Roboam xutzelej u bixic chque: “Chixpet che wilic pa oxib k'ij.” Xebe c'ut ri winak, are c'u ri ajawinel Roboam xuta' u no'j chque ri nimak tak tatayib ri e patanajinak che ri Salomon, ri u tat, aretak c'asal wa'. Xuc'ot qui chi': “¿Jas ri no'j cäya' alak chwe ri quintzelej na u bixic chque we winak ri'?” Ri e are' xquitzelej u bixic che: “We cäban la utzil chque we winak ri' cacoj c'u chuk'ab la che u ya'ic ri qui rayibal utzalaj tak tzij ta c'ut ri cäya' la u bixic chque, capatanix na la amak'el cumal.” Are' c'u ri Roboam man xuya' ta u xiquin che ri no'j ri xquiya' ri nimak tak tatayib, xane' xuta' chi u no'j chque ri alabom ri junam u q'uiyic cuc' ri cätajin quetoban ruc', xuc'ot c'u qui chi': “¿Jas ri no'j ri quiya' ix chwe ri quintzelej na u bixic chque we winak ri' ri qui tz'onon chwe chi quincopisaj ta jubik' ri eka'bal ri xucoj ri nu tat paquiwi'?” Ri alabom ri' ri junam qui q'uiyic ruc', xquitzelej u bixic che: “Chque ri winak ri' ri qui tz'onon chawe chi chacopisaj jubik' ri eka'bal ri xucoj ri a tat paquiwi', jewa' chatzelej u bixic chque: ‘We ri nu tat xux co iwuc', ri in quinux chi na jubik' co iwuc'; we ri are' xuya' jun alalaj eka'bal chiwij, ri in quinwalobisaj chi na; we c'u ri are' tz'um xurapubej iwech ri in quixinrapuj na cuc' tak rapubal ri e c'o ch'ich' chiquitza'm.’ ” Churox k'ij xopan chic ri Jeroboam rachil ronojel ri tinimit chuwäch ri Roboam, jacha' ri u bim ri ajawinel chque. Are c'u ri ajawinel Roboam sibalaj c'ax ri xutzelej u bixic chque, man xuya' ta u xiquin che ri no'j ri quibim ri nimak tak tatayib che, are xuya' u bixic ri no'j chque ri xquibij ri alabom che: chi we ri u tat xuya' jun alalaj eka'bal chquij, ri are' cuya' chi na jun chquij ri sibalaj al na, we c'u ri u tat tz'um xurapubej quech, ri are' queburapuj na cuc' tak rapubal ri e c'o ch'ich' chiquitza'm. Ri ajawinel, man xunimaj taj ri xubij ri tinimit, rumal rech chi u chomam ri Ajawaxel chi je cac'ulmataj wa' rech cätz'akat ri xubij ri Ajawaxel che ri Jeroboam, ri u c'ojol ri Nabat, rumal ri Ahiy, ri aj Sil. Aretak ronojel ri tinimit Israel xrilo chi ri ajawinel man xuya' ta u xiquin che, je u tzelexic u wäch u tzij wa' xubano: “¡Man c'o ta kech uj ruc' ri David! ¡Man c'o ta jun echbal ri cakac'am ta kech ruc' ri u c'ojol ri Isayi! ¡Jix cho tak iwachoch aj israelib! ¡Ri David chebuchajij ri rachalaxic!” Chanim, xebe ri aj israelib cho tak cachoch. E are tak c'ut ri aj israelib ri e jekel chquipam ri tak tinimit ri e c'o pa Juda, ri Roboam xutakej ajawinic paquiwi'. Aretak c'ut ri Roboam xutak bic ri Adoram, ri cojom paquiwi' ri winak ri quebanow ri chac ri man tojomtaj pune' man cacaj, xcämisax cumal conojel ri aj israelib chi abaj. Aninak c'ut xpaki'xtax ri ajawinel Roboam chupam ri u carwaj xanimajic xbe pa Jerusalen. Ri Israel je xuban wa' che resaxic rib chuxe' ri u takanic ri rija'lil ri David c'ä pa ri k'ij camic. Aretak xopan ri Roboam pa Jerusalen, xebumulij jun sient jumuch' mil (180,000) ajch'ojab ri e cha'talic ri e aj Juda xukuje' ri e aj ramak' ri Benjamin, che u banic ch'o'j cuc' ri aj Israel cuch'äc ta c'u ronojel ri rajawibal. Are' c'u ri Ajawaxel xuch'abej ri Semaiy, achi ri c'o ri Dios ruc', xuya' c'u takanic che: “Chabij che ri Roboam, u c'ojol ri Salomon ajawinel c'ut re Juda, xukuje' conojel ri aj israelib ri jekel pa Juda xukuje' re Benjamin, chi quinya' takanic chque chi man quech'ojin ta cuc' ri cachalal. Chi cheboj conojel cho tak cachoch, je c'u wa' ri nu chomam u banic.” Aretak xquita' ri cubij ri Ajawaxel chque, xetzelejic, xquik'il quib che u banic ri ch'o'j ruc' ri Jeroboam. Ri Roboam xjeki' pa Jerusalen xebuyac c'u tinimit pa Juda xebucoj tak tapia chquij. Xuban u yaquic ri Belen, Etam, Teco, Bet-sur, Soc, Adulam, Gat, Mares, Zip, Adoraim, Lacs, Azec, Zor, Ajalon xukuje' ri Hebron, e wa' ri e c'o pa Juda xukuje' pa Benjamin ri e c'o tak tapia chquij. Xebuc'ojoj ri qui tapia tak we tinimit ri xebucoj c'u takanelab chquipam xukuje' ri cätijic, aseit xukuje' u wa'l uva. Xebujach c'u tak qui quetecak ch'ich' xukuje' qui tz'imaj tak ch'ich' conojel ri tinimit, sibalaj c'u utz qui colomaxic xubano. Je c'u nimalaj qui cowirisaxic wa' xubano. Je c'u ri' xcanaj ri Juda xukuje' ri Benjamin pa u k'ab ri Roboam. Ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib ri e c'o pa ronojel Israel conojel xebel ulok pa tak ri qui c'olbal che u mulixic quib ruc', ri aj levitib xequitzak na can tak ri culew re yuk'bal xukuje' ri niq'uiaj tak quechbal chic, che ri qui bic pa Jerusalen xukuje' pa niq'uiaj tak c'olbal chic pa Juda, rumal rech chi ri Jeroboam xukuje' tak ri xecanaj che u q'uexwäch man xquiya' ta chi be chque chi xquitakej ta chic ri qui chac chuwäch ri Ajawaxel. Ri Jeroboam xebucha' ri kas e u cojol tabal tok'ob rech quepatanij chquipam ri quek'ijilax wi diosib xukuje' ri quek'ijilax wi itzel tak uxlabal xukuje' ri quek'ijilax wi ri alaj ama'ib tak wacax ri e u banom. Xukuje' c'ut, ri c'o pa canima' ri u tzucuxic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xquitakej u banic quech ri xquiban ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib xebe c'u pa Jerusalen che u chi'xic tabal tok'ob che ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam. Je xquiban wa' che u cowirisaxic ri rajawinic ri Juda xquiya' c'u u chuk'ab ri Roboam, u c'ojol ri Salomon oxib junab xbeytajic, xak xuwi c'u oxib junab xutakej u banic rech ri xuban ri David xukuje' ri Salomon. Ri Roboam xc'uli' ruc' ri Mahalat, ri u mia'l ri Jerimot, u c'ojol ri David ruc' ri Abihail, u mia'l ri Eliab xukuje' ri' u mam ri Isayi. Ri e u c'ojol ri Roboam ruc' ri Mahalat e are' tak wa' Jehus, Semariy xukuje' ri Zaham. Xc'uli' chi c'ut ruc' ri Maac, u mia'l ri Absalon, ri e u c'ojol e are' wa' ri Abiam, Atay, Ziz xukuje' ri Selomit. Ri Roboam xec'oji' wajxaklajuj (18) rixokil xukuje' oxc'al (60) u man kas ta rixokil, are c'u ulok' na ri Maac chquiwäch conojel ri niq'uiaj chic. Xebalax juwinak wajxakib (28) e u c'ojol xukuje' oxc'al (60) e u mia'l. Ri Roboam xucoj ri Abiam, ral ri Maac, che c'amal qui be ri rachalal, are ta c'u xraj xucoj ta che ajawinel. Xuban c'u jun utzalaj chomanic che qui jachic ri niq'uiaj u c'ojol chic pa ronojel ri ulew re Juda xukuje' Benjamin xujach qui wäch pa conojel tak ri tinimit ri e c'o tapia chquij, xutz'ebej c'ut ri cajwataj chque xukuje' xebutzucuj c'u q'ui quixokil. Aretak xc'oji' u chuk'ab ri rajawibal ri Roboam xuna' c'u rib chi co chic c'olic, xutanaba' u tz'akatisaxic ri u pixab ri Ajawaxel ronojel c'u Israel junam xubano. Rumal c'u rech chi man jic ta xebin chuwäch ri Ajawaxel, pa ri uro' junab ri rajawinic ri Roboam, ri Sisac ajawinel re Ejipt, xpe che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen ruc' jun mil quieb sient (1,200) carwaj que tak ch'o'j, oxc'al mil (60,000) ajch'ojab ajquiejab xukuje' c'u jumulaj ajch'ojab ri man e ajilatal taj ri e petinak ruc' pa Ejipt: libiyib, suquienib xukuje' etiopib. Xebuch'äc tak ri tinimit ri e c'o tapia chquij ri e c'o pa Juda, xopan c'u c'ä pa Jerusalen. Are c'u ri Semaiy k'axal tzij xopan ruc' ri Roboam xukuje' ri e c'amal tak be pa Juda ri xquimulij quib pa Jerusalen rumal ri ch'äcanic ri cätajin cuban ri Sisac, xubij c'u chque: “Ri Ajawaxel cubij chi ri ix i yo'm canok rumal c'u rech wa', ri are' xukuje' ix u yo'm can camic pa u k'ab ri Sisac.” Ri e c'amal tak be pa Israel xukuje' ri ajawinel xquicoj quib chupam ruc' mach'ibal ib: “¡Ri Ajawaxel cuban ri suc'!” Aretak xril ri Ajawaxel chi xquimach'irisaj quib, xubij che ri Semaiy: “Rumal rech chi xquimach'irisaj quib, man quinsachisaj ta qui wäch, xane' quebento'tajisaj na pa quieb oxib k'ij, man quincoj ta c'u na ri Sisac che u kasaxic ri woyowal puwi' ri Jerusalen; quixcanaj c'u can chuxe' ri u takanic, quiwil c'u na ri u jalbem rib ri nu patanixic in xukuje' ri qui patanixic tak ri ajawinelab quech ri jule' nimak tak tinimit chic.” Ri Sisac, ajawinel re Ejipt, xch'ojin ruc' ri Jerusalen xerechbej c'ut ri e u k'inomal ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel. Ronojel xujoc bic, xebuc'am c'u bic xukuje' ri quetecak tak ch'ich' re k'an puak ri xebuban ri Salomon. Ri ajawinel Roboam xebuban quetecak tak ch'ich' re k'an ch'ich' che qui q'uexwäch, xebujach c'u pa qui k'ab ri e qui nimal tak ri ajch'ojab ri quechajin ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel. Aretak c'u cäpe ri ajawinel che oquem chupam ri rachoch ri Ajawaxel, quebe ri chajinelab ruc' quecuc'aj c'u bic. Quebequitzelej chi na chupam ri cachoch ri chajinelab. Je c'u ri' rumal rech chi xumach'irisaj rib ri Roboam, xoc'ow ri royowal ri Ajawaxel chrij man xuq'uis ta c'u u sachisaxic u wäch. Pune' ruc' ronojel ri xc'ulmatajic, c'ä e c'o c'u na utzalaj tak jastak pa Juda. Ri ajawinel Roboam xq'uiy ri u cuinem pa Jerusalen, xutakej c'u ajawinic. Aretak xuchaplej ajawinic cawinak jun u junab, wuklajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen, ri tinimit ri xucha' ri Ajawaxel chquixo'l conojel ri amak' re Israel rech cajeki' chupam. Naama u bi' ri u nan ri Roboam, aj c'u Amon. Ri e u banoj e itzel, man xutzucuj ta c'ut ri Ajawaxel ruc' ronojel ri ranima'. Ri u tzijobelil ri Roboam, pa ri chaplebal c'ä pa ri q'uisbalil, e tz'ibatal chupam ri tzijobelil rech ri k'axal tzij: Semaiy xukuje' chupam ri rech ri k'axal tzij Id, chupam ri tz'ibatal wi ri qui bi' ri e alaxic. Amak'el xc'oji' ch'o'j chquixo'l ri Roboam ruc' ri Jeroboam. Aretak c'ut xcäm ri Roboam, xmuk chupam ri u Tinimit ri David. Are c'u xutakej ajawinic ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Abiam u bi'. Ri Abiam xuchaplej ajawinic pa Juda pa ri junab wajxaklajuj re ri rajawinic ri Jeroboam. Oxib junab xajawin pa Jerusalen. Micaiy u bi' ri u nan u mia'l c'ut ri Uriel aj Gabaa. Xyactaj c'ut ri ch'o'j chquixo'l ri Abiam ruc' ri Jeroboam. Ri ajch'ojab ri xebucoj ri Abiam che u chaplexic ri ch'o'j e quiejeb sient mil (400,000) ajch'ojab e cha'talic. Are' c'u ri Jeroboam, xebucoj wajxakib sient mil (800,000) ajch'ojab ri e cha'talic che u banic ri ch'o'j ruc'. Are c'u ri Abiam, xutac'aba' rib puwi' ri juyub Zemaraim, ri c'o puwi' ri u c'ache'laj ri Eprain, xurak u chi': “¡Jeroboam xukuje' ronojel Israel, chinitatabej! ¿La ma ta iweta'm ix chi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xujach ri ajawinic pa u k'ab ri David xukuje' chque tak ri rija'lil che jun k'ijol ri man q'uistajeltaj rumal jun c'ulwächinic ri man q'uextajel taj? Are c'u ri Jeroboam, u c'ojol ri Nabat, pataninel rech ri Salomon, u c'ojol ri David, xuwalijisaj rib chrij ri rajaw. Xquimulij c'u quib jujun tak achijab ruc', ri e sak'orib e banal tak etzelal, ri xquik'atij u wäch ri Roboam, u c'ojol ri Salomon, rumal rech chi c'ä c'ojol man c'o ta u chuk'ab ri u tzij. Rumal c'u ri' man xc'oji' ta u chuk'ab che u k'atixic qui wäch. Are c'u ri camic are quiwaj quicoj i chuk'ab che u k'atixic u wäch ri u k'atan tzij ri Ajawaxel ri c'o pa qui k'ab ri e rija'lil ri David, xa' rumal rech chi ix jun tinimit winak e c'o c'u ne ri alaj tak ama'ib tak wacax re k'an puak ri xebuban ri Jeroboam chiwe rech quec'oji' che i diosib. ¿La ma ta pa u e iwokatam ulok ix xukuje' ri e cojol tabal tok'ob ri e rech ri Ajawaxel, ri e rija'l ri Aaron, xukuje' ri aj levitib, e i cha'om c'ut ri kas e i cojol tabal tak tok'ob jacha' ri quequiban ri nimak tak tinimit ri quequik'ijilaj diosib? ¡Apachin ta ne ri cäpetic ri cäraj cutas rib ruc' ri u c'amic ulok jun alaj ama' wacax querachilaj wukub ama'ib tak chij cuya' cux cojol tabal tok'ob quech diosib ri man e diosib taj! Are c'u ri chke uj, ri ka Dios are' ri Ajawaxel, man c'u ka tzakom ta canok. Ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanij chuwäch ri Ajawaxel e rija'lil ri Aaron, e are' tak c'ut ri quebanow c'ut ri patanijic e are' ri aj levitib. E are' quechi'n che ri Ajawaxel, ak'ab xukuje' que k'ij, tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' c'oc' k'ol, caquicoj puwi' jun mexa ri ch'ajch'oj jas ri nak'atisabal ri caxlanwa ri tastalic, qui tzij c'u ronojel que k'ij ri k'ak' ri quenicow puwi' ri tzuc'ulibal re k'an puak. Rumal rech chi ri uj quekatz'akatisaj qui banic ri e u chomanic ri Ajawaxel ri ka Dios, are c'u ri ix i xutum canok. Kas ba' chixoc il, chi, ri benak chkawäch uj are benak ri Dios xukuje' ri e u cojol tabal tok'ob, xukuje' chi ri trompet xak queyem caquiya' ri cok'ebal che u chaplexic ri ch'o'j iwuc'. Rumal c'u ri' israelib, mixch'ojin che u c'ulelaxic ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e i mam man c'u quixch'äcan ta na.” Ri Jeroboam u yo'm takanic chi ri e rajch'ojab ri e c'o chquij checotinok che ch'ojin c'ut chquij, je c'u ri' chi ri e nimalaj juk'at rajch'ojab ri Jeroboam xuc'lawichij rib ruc' ri re ri Juda, je c'u ri' chi ri e c'o chquij. Cuya' quech'ojin ulok chquij. Aretak xeca'y ri aj Juda chquij, xquich'obo chi caban ch'o'j chquiwäch xukuje' chquij. Chi' c'ut xquitz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel, e are c'ut ri e cojol tabal tok'ob xecok'esaj tak ri trompet. Aretak c'ut ri aj Juda xquirak qui chi' che u banic ri ch'o'j, ri Dios xuyojij ri Jeroboam xukuje' conojel ri aj Israel chuwäch ri Abiam xukuje' chuwäch ri Juda. Ri aj israelib xebanimaj chquiwäch ri aj Juda, rumal rech chi are' ri Dios xejachow pa qui k'ab wa'. Ri Abiam xukuje' ri winak ri e c'o ruc' xquiban jun nimalaj cämisanic, ri xecäm job sient mil ajch'ojab ri e chatal pa Israel. Jeri' ri aj israelib xemach'irisax pa ri k'ijol ri', e are' tak c'ut ri aj Juda xquic'ut quib chi c'o qui chuk'ab, rumal rech chi xquicu'ba' quib chrij ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam. Ri Abiam xupakchi'j ri Jeroboam xebutokij c'ut tak ri tinimit che, ri Bet-el, Jesana xukuje' ri Eprain e cachil tak ri alaj tak qui tinimit. Ri Jeroboam man xcuin ta chic xuwalijisaj ta chi rib jumul joropa' k'ij xc'asi' ri Abiam. Xsoc c'u na rumal ri Ajawaxel chuq'uisbalil, xcäm c'ut ri Jeroboam. Xnimar c'u na ri u chuk'ab ri Abiam pa ri ajawibal. Xec'oji' cajlajuj (14) rixokil, juwinak quieb (22) u c'ojol xukuje' waklajuj (16) u mia'l. Ri u tz'akat ri u tzijobelil ri Abiam xukuje' ronojel ri xuban pa ri u c'aslemal, tz'ibatal chupam ri u wuj ri k'axal tzij Id. Aretak ri Abiam xcämic xmuk chupam ri u Tinimit ri David. Are c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal, ri As u bi'. Pa ri rajawinic lajuj junab xc'oji' jamaril pa ri ulew. Ri e u banoj tak ri As e colom xeril ri Ajawaxel ri u Dios. Xeresaj ri porobal ri quek'ijilax wi tak ri jalan tak diosib, xukuje' ri e k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib; xebumuch ri tastalicalaj tak abaj xebupaxij ri e u wächbal tak ri Asera. Xutakchi'j c'ut ri Juda chi chutzucuj ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam, xukuje' chi chquitz'akatisaj qui banic ri pixab xukuje' tak ri takomal. Xeresaj chquipam tak ri tinimit re Juda ri k'ijilabal xukuje' tak ri porobal ri quek'ijilax wi tak diosib. Xjeki' c'ut ri jamaril joropa' k'ijol xajawinic. Xerechbej c'u tak we junab ri' aretak ri nim tinimit c'o pa jamaril man c'o ta c'u jun ch'o'j xpe ta puwi', rumal rech chi xuya' jamaril ri Ajawaxel che, ri As xebuyac tak tinimit pa Juda ri xebucoj tak tapia chquij. Xubij c'u chque ri aj Juda: “Chekacowirisaj we tak tinimit ri' chekakasaj pa tak tapia, tac'atak tak ja, oquibal tak xukuje' bolobak tak ch'ich' chque, utz c'ac'o ri ulew pa ka k'ab. Rumal rech chi ka tzucum ri Ajawaxel ri ka Dios, ri are' u yo'm jamaril chke cuc' conojel tak ri e ka c'ulja.” Rumal c'u ri' xecuinic xequiq'uis qui yaquic tak ri yacanic. Ri As e u suc'umam oxib sient mil (300,000) rajch'ojab aj Juda, ri e c'o qui quetecak tak ch'ich' xukuje' qui tz'imaj tak ch'ich', xukuje' quieb sient jumuch' mil (280,000) aj Benjamin, ri e c'o qui quetecak tak ch'ich' xukuje' tak qui q'uiakbal ch'ab. Conojel e cowilaj tak ajch'ojab, xwalij c'u ulok ri Zera chquij aj etiopiy ri e ruc'am ulok jun miyon (1,000,000) achijab xukuje' oxib sient (300) carwaj que ch'o'j, xopan c'u c'ä pa Mares. Xbe c'ut ri As che u c'ulaxic, e rachil tak ri rachijab xquicolomaj quib che u banic ri ch'o'j chupam ri beya' re Sepata, chunakaj ri Mares. Ri As xutz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel ri u Dios, je xubij wa': “Ajawaxel, che la man c'o ta u jalbem rib ri u to'ic ri c'o u chuk'ab xukuje' ri tukar. Rumal ri', ¡Chujto' la, Ajawaxel xukuje' ka Dios, ka cuban ya' ka c'u'x chi'j la, pa ri bi' c'u la uj petinak chquij we ajch'ojab ri'! Lal, Ajawaxel, lal ka Dios. ¡C'utu' la chi man c'o ta jachin jun cäcuinic cuk'atij ta wäch la!” Xuya' c'ut ri Ajawaxel ri ch'äcanic che ri As xukuje' che ri Juda paquiwi' ri aj etiopib, rumal c'u ri' xebanimaj wa'. Are c'u ri As xukuje' ri winak ri e c'o ruc' xecokataj c'ä pa Jerar, conojel ri aj etiopib xecämic man c'o ta jun xc'asi' ta can chque, xelajar c'u can chuwäch ri Ajawaxel xukuje' chquiwäch ri rajch'ojab, ri xequimajij tak ri jastak quech ri c'ulel. Xekaj c'u paquiwi' conojel tak ri tinimit ri e c'o tak chrij ri Jerar, conojel c'ut xenoj che xe'n ib chuwäch ri Ajawaxel. Ri aj Juda xequik'olij conojel, e c'o c'u nimak tak k'inomal chquipam. Xeboc c'u chupam tak ri e kajebal ri e c'o wi ri awaj, xequic'am bic chij ri man quebajilataj taj xukuje' tak camey. Xetzelej c'u pa Jerusalen. Ri Azariy, u c'ojol ri Obed, nojinak che ri ruxlabal ri Dios, xel bic che u c'ulaxic ri As che u bixic che: “¡Chintabej la, As, xukuje' conojel ri aj Juda xukuje' ri aj Benjamin! Ri Ajawaxel c'o uc' alak, we c'o alak ruc'. We c'u cäya' can alak, cärik na alak; we c'u catzakan alak, xukuje' ri are' cäya' can alak rumal. Ri Israel q'ui k'ijol canajinak man c'o ta ri kas Dios ruc', man c'o ta cojol tabal tok'ob catijonic man c'o ta tijonic re k'ijilanic cäya' ta che. Aretak c'u e c'o pa u niq'uiajil ri qui c'axc'olil, tzelejinak c'ut ri tinimit ruc' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, u tzucum c'ut, ri are' u yo'm rib pa rikic. Pa tak c'ut ri k'ijol ri' man c'o ta can jamaril che jachin jun, xane' xuwi elem tak ch'ujilal c'o chquixo'l ri winak pa ri jalan tak ulew. Ri nimak tak tinimit xukuje' ri tinimit tak caquisachisala' tak qui wäch chquibil tak quib, are' c'u ri Ajawaxel cäsachow ri qui no'j che qui rikic ronojel qui wäch tak c'axc'olil. Are c'u ri ix chixux cowilaj tak achijab mixchucchubic, quirik c'u na tojbal quech ri chac ri quebibano.” Aretak ri As xuta' ri xubij ri k'axal tzij, xc'oji' u chuk'ab xusachisaj c'u qui wäch ri e xawebalalaj tak diosib ri e c'o pa ronojel ri rulewal ri Juda xukuje' Benjamin xukuje' chquipam tak ri tinimit ri e u ch'äcom pa tak ri c'ache'laj re Eprain, xucolomaj c'ut ri porobal ri rech ri Ajawaxel Dios ri c'o chuwäch ri u rakan ja ri rachoch ri Ajawaxel. Xebumulij c'u conojel ri aj Juda xukuje' ri aj Benjamin, xecachilaj ri man e qui winakil taj ri e c'o cuc' ri e petinak pa Eprain, pa Manases xukuje' pa Simeon, e q'ui c'ut ri aj Israel ri e k'axenak ruc' ri As, aretak xquilo chi ri Ajawaxel ri qui Dios c'o ruc'. Xquimulij quib pa Jerusalen pa ri urox ic' re ri olajuj junab ri rajawinic ri As, ri tabal tok'ob ri xquichi'j che ri Ajawaxel pa ri k'ij ri', wukub sient (700) wacax xukuje' wukub mil (7000) chij, ri xequitokij ulok chque ri e qui c'ulel. Xquiya' c'u qui tzij xuwi che u tzucuxic ri Ajawaxel ruc' ronojel canima'; ri qui Dios ri e qui mam. Xquichi'j c'ut chi apachin ta ne ri man cutzucuj taj ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, we e c'o chic u junab o c'amaja' quetz'akat u junab, achi o ixok, cac'okox na che cämical. Xiquiban na ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri Ajawaxel ruc' cowilaj rakoj chi'aj xukuje' cuc' rakoj tak chi'aj re quicotemal cuc' c'u cok'ebal tak trompet xukuje' tak cuc'a' chij. Ronojel ri Juda sibalaj xquicot rumal ri chi'nic ri kas cäban na ri chokinak wi, ri qui banom ruc' c'u ronojel canima' ri chi'nic ri kas cäban na xecha', xukuje' ruc' ronojel ri qui rayibal qui tzucum ri Ajawaxel, u c'utum c'u rib ri are' chquiwäch u yo'm c'ut ri jamaril chque cuc' conojel tak ri qui c'ulja. Ri ajawinel As xukuje' xresaj ri u k'ij ri ajawinel ixok' nanaxel che ri Maac, ri rati't, rumal rech chi xutak u banic jun u wächbal ri Asera. Ri As xusachisaj u wäch we wächbal ri'; xuban ch'akatak che xuporoj c'u chuchi' ri alaj nima' Sedron. Pune' c'u man xebesax taj pa Israel ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib, ri As xcanaj jic amak'el, xucoj c'u chupam ri rachoch ri Dios ronojel ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri tasom rumal ri u tat che ri Ajawaxel xukuje' ri u tasom ri are'. Man c'o ta chi c'u ch'o'j xbanic c'ä pa ri juwinak olajuj (35) junab ri rajawinic ri As. Chupam c'ut ri juwinak waklajuj junab ri rajawinic ri As, ri ajawinel re Israel, ri Baas, xpe che u banic ch'o'j ruc' ri Juda, xuban c'u u banic ri Ram rech ma ta c'o jun cäbec mawi ri cätzelej ta ulok ruc' ri ajawinel re Juda. Are' c'u ri As xresaj ulok ri k'an puak xukuje' ri sak puak chupam ri u k'inomal ri rachoch ri Ajawaxel xukuje' ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel, xebutak bic che ri Ben-adad, ajawinel re Siriy, ri u jekebam rib pa Damasc. Xukuje' xutak u bixic we takquil ri' che: “Kabana' jun c'ulwächinic chakaxo'l, jacha' ri xquiban ri e ka tat. Nu takom ulok k'an puak xukuje' sak puak che la. Chyojij la ri c'ulwächinic ri banom la ruc' ri Baas, ajawinel re Israel, we je cäban la wa' quinuya' na canok pa jamaril.” Ri Ben-adad utz xuta' ri xbix che rumal ri ajawinel As, xebutak c'u bic ri e qui nimal tak ri e rajch'ojab che u banic ch'o'j cuc' tak ri tinimit ri e c'o pa Israel. Je xquiban wa' che u ch'äquic Ijon, Dan, Abel-maim xukuje' conojel tak ri tinimit re Neptali ri quebajwataj che tanibal jastak. Aretak xoc pa u jolom ri Baas, xutanaba' u banic ri Ram, xebuk'il qui banic tak ri chac ri cätajin cubano. Are c'u ri ajawinel As xumulij ronojel ri Juda, xebe che qui c'amic ulok tak ri abaj ri che' ri e u cojom ri Baas che u banic cuc' c'u wa' xuban qui banic ri Jeb xukuje' ri Mizpa. Pa ri k'ijol ri' xopan ri Hanani k'axal tzij che u solixic ri As, ajawinel re Juda, che c'u u bixic che: “Ri e rajch'ojab ri ajawinel re Siriy e tzakom la, u mac rech chi xcu'ba' c'u'x la chrij ri ajawinel re Siriy man chrij ta c'ut ri Ajawaxel xcu'ba' ta wi c'u'x la. Ri aj etiopiyib cachil tak ri aj libiyib, ¿La ma ta e jumulaj ajch'ojab ri sibalaj c'o qui cuinem, e cachil c'u q'uialaj ajquiejab xukuje' tak carwaj que ch'o'j? Xebujach c'ut ri Ajawaxel pa k'ab la rumal rech chi xcu'ba' c'u'x la chrij. Ri Ajawaxel cäril ronojel ri cac'ulmataj cho ronojel ri uwächulew, rech cuya' qui chuk'ab ri kas caquicu'ba' qui c'u'x chrij are'. ¡Banom c'u la jun conil! Kas c'u camic cächaptaj bic quepe chi na ch'o'j pa wi' la.” Sibalaj c'u xpe royowal ri As che ri k'axal tzij, xutak c'u u cojic pa che', xukuje' pa tak ri k'ij ri' nim ri c'ax ri xuban chque jujun aj tinimit. Ri u tzijobelil ri As, kas pa ri tiquiritajic c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chupam ri qui wuj tak ri ajawinelab re Juda xukuje' re Israel. Chupam ri u juwinak belejlajuj junab ri rajawinic, ri As sibalaj xyawaj chque ri rakan; man xutzucuj ta c'ut ri Ajawaxel che u cunaxic ri u yabilal xane' are xebutzucuj ri ajcunab. Xcäm pa ri u cawinak jun (41) junab ri rajawinic, xmuk c'u chupam ri mukubal ri xutak u banic chupam ri u Tinimit ri David. Xya' chupam jun alaj ch'at ri nojinak che c'oc'al xukuje' ronojel qui wäch cunabal ri quec'oc'atic ri sibalaj je'l qui suc'umaxic xbanic. Xnicowisaxtax c'ut jun nimalaj k'ak' che u ya'ic u k'ij. Che ri u q'uexwäch ri As are' xajawin ri Josapat ri u c'ojol, ri co xutac'aba' rib che u c'amic u be ri Israel. Xebucoj ajch'ojab pa conojel tak ri tinimit ri e c'o pa Juda ri e kasan pa tak tapia, xukuje' tak chajinelab pa ronojel ri rulewal ri Juda xukuje' chquipam tak ri tinimit re Eprain ri e u tokim ri As, ri u tat. Ri Ajawaxel xc'oji' ruc' ri Josapat, rumal rech chi je xubano jacha' ri xuban ri David, ri u mam. Man xebupatanij taj ri jalan tak u wächbal ri Baal, xane' are' xupatanij ri u Dios ri u mam, xebutz'akatisaj tak qui banic tak ri e u takomal man xutakej ta u banic rech ri cäquiban ri winak aj Israel. Rumal ri', ri Ajawaxel co xutiq'uiba' ri ajawinic chuxe' ri u takanic. Ronojel ri Juda quelquiya' tak sipanic che, sibalaj c'u xk'inomaric xukuje' sibalaj xnimar u k'ij. Xuchajij anima' che qui takexic ri be ri e juch'um rumal ri Ajawaxel, xutakej chi c'ut quesaxic tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak ri diosib ri e c'o pa Juda xukuje' tak ri e u wächbal tak ri Asera. Pa ri urox junab ri rajawinic xebutak bic ri e rach k'atal tak tzij ri Ben-ail, Abdiy, Zacariy, Natanael xukuje' ri Micaiy, che u ya'ic tijonic chquipam tak ri tinimit ri e c'o pa Juda, xecachilaj c'u tak bic ri aj levitib Semaiy, Netaniy, Zebadiy, Asael, Semiramot, Jonatan, Adoniy, Tobiy xukuje' ri Tobadoniy. E achilatal cumal ri Elisam xukuje' ri Joram e cojol tabal tok'ob. Xebutak bic rech, ruc' ri wuj re ri u pixab ri Ajawaxel, che qui tijoj ri winak re Juda. Xequibinibej c'u conojel tak ri tinimit ri e c'o pa Juda xequitijoj c'ut ri winak. Conojel c'u tak ri e cajawibal tak ri ulew ri e c'o che u c'ulja ri Juda sibalaj qui xe'n quib chuwäch ri Ajawaxel rumal c'u ri' man caquichajij ta anima' che u banic ch'o'j ruc' ri Josapat. Xa c'u ne e c'o jujun aj pilisteyib, que qui c'am ulok tak sipanic xukuje' sak puak jacha' tojbal che ri Josapat, are c'u ri aj arabib xequic'am ulok wukub mil wukub sient ama'ib tak chij xukuje' tak q'uisic' ri junam cajilabal. Nojimal c'ut, xc'oji' sibalaj u chuk'ab ri Josapat. Xebuyac tak tapia pa Juda xukuje' tak tinimit che qui c'olajixic tak ri jastak, xec'oji' c'u e q'ui rachoch chquipam tak ri tinimit ri e c'o pa Juda. Xukuje' xec'oji' cowilaj tak rajch'ojab pa Jerusalen, ri cajilabal, ri quepe che ri u wi' tak qui jolom, e are wa': Ri e aj Juda, ri takanel paquiwi' ri e c'amal qui be ri jujun tak mil ajch'ojab, c'o ri Adnas paquiwi' oxib sient mil (300,000) ajch'ojab. Ri c'o chic chuxcut wa' are' ri c'amal be Johanan ri c'o paquiwi' quieb sient jumuch' mil (280,000) ajch'ojab, ri c'o chic chuxcut wa' are' c'o ri Amasiy, u c'ojol ri Zicr, ri xuchi'j rib pa rech wi che u patanixic ri Ajawaxel, e ruc'am quieb sient mil (200,000) cowilaj tak ajch'ojab. Che ri Benjamin c'o ri Eliad, jun cowilaj banal ch'o'j, c'o paquiwi' quieb sient mil (200,000) achijab ri e cuc'am tak qui q'uiakbal tak qui ch'ab xukuje' qui quetecak tak ch'ich', ri c'o chic chuxcut wa' are' ri Jozabad c'o paquiwi' jun sient jumuch' mil (180,000) achijab ri xak e suc'umatal che u banic ch'o'j. E c'o c'u tak wa' che u patanixic ri ajawinel, man c'u queboc ta pa ajilabal ri e u cojom ri ajawinel che qui chajixic tak ri tinimit ri e c'o pa Juda ri e kasan pa tak tapia. Ri Josapat xeburik nimak tak k'inomal xukuje' nimarisabal tak k'ij, xux rachalaxic ri Acab. Oc'owinak chi c'u quieb oxib junab, ri Josapat xbe pa Samar che u solixic ri Acab, wa' xebupil q'ui chij xukuje' wacax che u nimak'isaxic ri Josapat xukuje' tak ri e rachil, xuchomaj c'u u c'amic u pa u chi' we cäraj cäbe ruc' che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot re Galaad. Ri Acab, ajawinel re Israel, xuc'ot na u chi' ri Josapat ajawinel re Juda: “¿La caj la quinachilaj la cujbe che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot re Galaad?” Ri Josapat xutzelej u bixic che: “In, xukuje' ri wajch'ojab, uj c'o uc' la xukuje' cuc' ri winak la che u banic ri ch'o'j. Tz'onoj c'u na la nabe ri u rayibal ri Ajawaxel.” Ri ajawinel re Israel xebumulij tak ri e k'axal tak tzij, ri e quiejeb sient, xuc'ot c'u qui chi': “¿La cujbe che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot re Galaad, o man cujbe taj?” Ri e are' xquitzelej u bixic che: “Choj la jech'ojin la ruc', cujach c'u na ri Ajawaxel pa k'ab la.” Xc'otow c'u chi'aj ri Josapat: “¿La ma ta c'o chic jun k'axal u tzij ri Ajawaxel waral ri xukuje' cuya' cujch'obon ta wi?” Ri ajawinel re Israel xutzelej u bixic che ri Josapat: “C'o chi na jun, ri cuya' cakata' wi ka no'j che ri Ajawaxel. Are' ri Micaiy, u c'ojol ri Imla. Quinwetzelaj c'u u wäch, rumal rech chi mawi ta ne jumul quebubij ta utzalaj tak jastak chwe, xa ne amak'el quebubij itzel tak jastak chwe.” Xubij c'ut Josapat che: “Mäbij la wa'.” Are c'u ri ajawinel re israel xusiq'uij jun tako'n, xuya' c'u takanic che: “¡Chanim, chpetaxtax ri Micaiy, u c'ojol ri Imla!” Ri ajawinel re Israel jacha' xukuje' ri Josapat, ri ajawinel re Juda, catz'iakim ri qui ch'ojibal e t'uyut'uj paquiwi' ri e qui tem re ajawibal pa ri lilic ri c'o chunakaj ri roquibal ri Samar, conojel c'ut ri e k'axal tzij quetzakic quemoxir chquiwäch je jas ri caquiban ri e k'axal tzij. Ri Sedequiy, u c'ojol ri Quenaan, e u banom jujun uc'a' re ch'ich', curak c'u u chi': “¡Je wa' u bim ri Ajawaxel: ‘Cuc' tak we uc'a' ri' quebacämisaj na ri aj siriyab c'ä caq'uis na tzij paquiwi'!’ ” Conojel ri e k'axal tzij xak junam ri caquiya' u bixic. Caquibij che ri ajawinel: “Jech'ojin la ruc' ri Ramot re Galaad cäch'äcan c'u na la, ri Ajawaxel cujach na ri tinimit pa k'ab la.” Ri tako'n ri xbe che u siq'uixic ulok ri Micaiy, xubij wa' che: “Conojel ri e k'axal tzij, chnimalaj conojel, utz ri qui yo'm u bixic che ri ajawinel. Je c'u ri' catinbochi'j chi je chatch'awok jacha' ri e ch'awinak ri e are' chaya' u bixic jun utzalaj jasach.” Ri Micaiy xutzelej u bixic che: “¡Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel chi xuwi ri cubij na ri Dios chwe are ri' quinbij na!” Xutac'aba' c'u rib chuwäch ri ajawinel, xc'ot c'u u chi' rumal ri ajawinel: “Micaiy, ¿La ya'talic chi cujbe che ch'ojinic ruc' ri Ramot re Galaad o jayi'?” Xubij c'ut ri Micaiy: “Chixech'ojinok, quirik c'u na ri ch'äcanic, cujach c'u na ri Dios pa i k'ab.” Are' c'u ri ajawinel xutzelej u bixic che: “¿Joropa' ta mul quinbij ta na chawe chuxe' chi'nic ri kas cäban na chi xuwi chak'alajisaj ri kastzij chwe?” Xubij c'ut ri Micaiy: “E wilom conojel tak ri aj israelib qui jabum tak quib pa tak ri juyub, e jacha' chij ri man c'o ta cajyuk'. U bim c'ut ri Ajawaxel: ‘Wa' man e c'o ta cajyuk'; chquijujunal che tzelej cho tak cachoch pa jamaril.’ ” Ri ajawinel re Israel xubij che ri Josapat: “¿La ma ta nu bim chawe chi we achi ri' mawi jumul quebubij ta utzalaj tak jastak chwe, xa ne xuwi c'axalaj tak jastak?” Ri Micaiy xutiko: “Rumal rech wa' we bim la chwe, tatabej alak ri u tzij ri Ajawaxel: Xinwil ri Ajawaxel t'uyul puwi' ri u tem re ajawibal, conojel c'ut ri e c'o chicaj, ri e tac'atoj, ruc', pa ri riquiak'ab xukuje' pa ri u mox k'ab. Xuban c'ut ri Ajawaxel we c'otoj chi'aj ri' xubij: jachin ri cäbe na che u takchi'xic ri Acab, ajawinel re Israel, rech quech'ojin ruc' ri Ramot re Galaad rech cäch'äctaj chila'. Jujun xquibij jun jasach jujun chi c'ut xquibij chi jun jasach. Jun uxlabal c'ut xopan chuwäch ri Ajawaxel xubij c'ut chi are' cabanow na. Ri Ajawaxel xuc'ot u chi' jas cuban che u banic, ri uxlabal xutzelej u bixic chi queruxlabaj banoj tak tzij pa ri canima' conojel ri e k'axal u tzij ri ajawinel. Xubij c'ut ri Ajawaxel che chi, kas cäticar na che u subic, jät c'u che u banic. Eta'm chi c'u la camic chi are' ri Ajawaxel cojowinak jun uxlabal banal tzij chi qui chi' we e k'axal tzij che la, xa' c'u jumul u bim chi cayojyob la.” Are' c'u ri Sedequiy, u c'ojol ri Quenaan, xkeb chuxcut ri Micaiy xutzokopij jun t'ocom k'ab chupalaj xubij c'ut: “¿Jachique be xoc'ow wi ri ruxlabal ri Ajawaxel chwe che a ch'abexic at?” Ri Micaiy xutzelej u bixic che: “Quetamaj na la pa ri k'ij aretak quec'olow na ib la chi' tak ja.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel re Israel: “¡Chichapa' ri Micaiy yututulic chic'ama' bic chuwäch ri Amon, ri k'atal tzij pa ri tinimit, xukuje' chuwäch ri Joas, ri nu c'ojol! Chibij chque chi in quintakanic chi chquinima' chupam ri che' xa' c'u jubik' ri u caxlanwa xukuje' ri ruq'uia' chiya', c'ä quintzelej na ulok e utz wakan nu k'ab.” Xubij chi na ri Micaiy: “We e utz akan k'ab la cätzelej la ulok, ri Ajawaxel man ch'awinak ta wumal in.” Je c'u ri' ri ajawinel re Israel, xukuje' ri Josapat, ri ajawinel re Juda, xquitakej qui be xebe che u banic ch'o'j ruc' ri Ramot re Galaad. Are' c'u ri ajawinel re Israel xubij che ri Josapat: “In quinpoyisaj wib quinoc na pa ri ch'o'j, are c'u ri lal quebecoj na la ri watz'iak.” Xupoyisaj c'u rib ri ajawinel re Israel, quicabichal c'ut xeboc pa ri ch'o'j. Are c'u ri ajawinel re Siriy u yo'm takanic chque ri quetakan paquiwi' tak ri carwaj re ch'o'j chi maquitzucuj u cämisaxic jachin jun we ta mat are' ri ajawinel re Israel. Ri quetakan paquiwi' tak ri carwaj aretak xquil ri Josapat, are pa qui c'u'x chi are' ri ajawinel re Israel xquisutij c'u rij che u cämisaxic. Xurak c'u u chi' ri Josapat xutz'onoj to'banic, xto' c'ut rumal ri Ajawaxel. Ri Dios xebupakchi'j, aretak c'u xquilo chi man are' ta ri ajawinel re Israel, xequik'il quib che u banic c'ax che. C'o c'u jun ajch'o'j ri xak xutzokopij ri u ch'ab pa ri quiakik', xusoc c'ut ri ajawinel re Israel che cämical chuxo'l ri u tikom wi rib ri ratz'iak re ch'o'j. Xuya' c'u takanic che ri c'amal u be ri u carwaj: “Chattzelej chawij chinawesaj bic pa ri ch'o'j, nim ri socotajic ri nu rikom.” Sibalaj c'u xnimataj na ri ch'o'j pa ri k'ij ri', rumal ri' ri ajawinel re Israel xucoj u chuk'ab che u tac'abaxic apan rib chupam ri u carwaj chquiwäch ri aj siriyab c'ä benak k'ij, xcäm c'ut pa ri u benabal k'ij. Ri Josapat ajawinel re Juda, e utz rakan u k'ab xtzelej chupam ri rachoch ri c'o pa Jerusalen. Are c'u ri Jehu, ri k'axal tzij, u c'ojol ri Hanani, xel ulok che u c'ulaxic xuc'ot c'u u chi': “¿Jasche cato' la ri lawalo cäban c'u la utz cuc' ri e u c'ulel ri Ajawaxel? rumal c'u rech wa', ri Ajawaxel oyowarinak uc' la. E c'o c'u ne niq'uiaj jastak chic ri cäto'w wi' la e yojim c'u la ri e qui wächbal tak ri Asera ri e c'o can pa ri ulew yo'm c'u tzij la che u tzucuxic ri Dios.” Ri Josapat jekel pa Jerusalen, u nak'atisam c'u rib cusolij ri u tinimit, kas pa Beerseb c'ä pa tak ri juyub re Eprain, rech cuban chque chi quetzelej ruc' ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam. Xebucoj c'u ne k'atal tak tzij pa conojel tak ri tinimit ri e c'o pa Juda ri e kasan pa tak tapia, chquijujunal. Xubij c'u chque ri k'atal tak tzij: “Kas chixoc il che rilic ri qui bano, man quebik'ata' ta c'u tzij pa ri qui bi' ri achijab, xa ne pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri cac'oji' na iwuc' aretak qui ban ri k'atan tzij. Je ba' ri' nim chiwila' wi ri Ajawaxel kas chi xoc il che ri qui bano, rumal rech chi ri Ajawaxel ri ka Dios man xak ta cucoch'o chi cäban ta ri man suq'uil taj, ri jalan wächaj mawi ri u pa k'abaj.” Xukuje' xebucoj ri Josapat pa Jerusalen jujun aj levitib, e cojol tabal tok'ob xukuje' ri c'amal tak qui be ri jujun tak ja aj Israel, rech quebux k'atal tak tzij pa ri jastak aj cojonic xukuje' tak ri ch'o'j ri cäpe chquixo'l ri winak ri e c'o pa Jerusalen. Xebuya' c'u tak we pixbenic ri' chque: “Ri ix rajawaxic chi nim quiwil wi ri Ajawaxel, chi ix jic chi ix tz'akatisanelab. Pa apachique ch'o'j chquixo'l ri i winakil, ri winak ri quepe pa jalan tak tinimit, ri caquic'am ulok cämisanic chiwäch rech qui wilo we c'o nim eklenic o jayi', o che qui cojic ri jalan tak pixab, takomal, cholajil xukuje' k'atan tzij, chebipixbej chi memacun chuwäch ri Ajawaxel, rech man coyowar taj ri are' chiwij xukuje' chquij are. Je chibana' wa', man quixux ta c'u na ajchak'maquib. Ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob ri Amariy are caban ri cubij pa conojel ri jastak re ri Ajawaxel, are c'u ri Zebadiy, ri u c'ojol ri Ismael ri xukuje' c'amal u be ri ramak' ri Juda, are' cak'atow na tzij paquiwi' ri jastak re ri ajawinel; ri aj levitib e are' to'l tak iwech. ¡Chichajij ba anima', chixoc c'u che u banic ri chac! ¡Chc'ol ba' ri Ajawaxel ruc' ri utz cachacunic!” Oc'owinak chi c'ut jun k'ijol, ri aj moabib xukuje' ri aj amonib, xquijunaj qui tzij cuc' ri aj meunitab, che u banic ch'o'j ruc' ri Josapat; xebopan c'u jujun che u bixic che: “¡Pa Edom, ch'käp che ri Cäminak Cho, e petinak tinimit ajch'ojab che u banic ch'o'j uc' la! ¡E c'o chic pa Hazezon-tamar!” (Ri are' En-gad.) Ri Josapat xuxe'j rib xuchomaj c'ut u tzucuxic ri Ajawaxel. Xresaj c'u u bixic chi man cäban ta wa'im pa ronojel Juda, ri winak ri e c'o pa Juda xquimulij quib che u tz'onoxic to'banic che ri Ajawaxel. Xebopan c'u winak que conojel tak ri tinimit ri e c'o pa Juda. Ri Josapat xutac'aba' rib pa u niq'uiajil ri tinimit re Juda ri u mulin rib pa Jerusalen, chuwäch ri c'ac' uwo ja rech ri rachoch ri Ajawaxel, xtz'onon c'ut: “Ajawaxel, qui Dios ri e ka mam, ¡lal ri' ri Dios re chicaj, lal ri cättakan la paquiwi' conojel ri nimak tak tinimit! ¡Pa k'ab la e c'o wi ri chuk'ab xukuje' ri cuinem: man c'o ta jun cacuin ta che u k'atixic wäch la! Ka Dios, lal xerokij la bic chuwäch ri tinimit la, Israel, ri winak ri e jekel cho we ulew ri' xa' c'u jumul xjach la pa qui k'ab ri e rija'lil ri Abraham, ri achil la. Aretak c'u e jekel chic waral, xquiyac jun rachoch Dios che la, xquibij c'ut: ‘We cäpe jun u q'ueyowal pakawi' jacha' jun c'äjisabal wächaj, we ne ch'o'j, cämisanel yabil o wi'jal, quelkaya' na kib chuwäch we achoch la ri', lal c'u c'o chupam we achoch la ri', chupam c'ut ri ka rikoj c'ax cakatz'onoj c'ut ri to'banic la, ri lal c'ut cujtatabej na la cujto'tajisaj c'u na la.’ Camic c'ut, e c'o ri aj amonib waral, ri aj moabib xukuje' ri e aj c'ache'laj re Seir, chquipam c'u tak we culew ri' man xaj ta la chi xeboc ta ri aj israelib chupam ri ebelinak ulok pa Ejipt. Xane' xquitasquib chquij man xquisachisaj ta c'u qui wäch. Che c'u tojbal rech wa', camic are cäcaj quech'ojin kuc' che ka rokixic bic chrij ri ulew la, ri ulew ri xya' la chke jacha' che kechbal. Ka Dios ¿La ma ta cäc'äjisaj la qui wäch? Ri uj man cubana' ta ri ka chuk'ab che u k'atixic qui wäch we q'uialaj ajch'ojab ri' ri cacaj quech'ojin kuc'. ¡Man cakach'ob taj jas cakabano; rumal c'u ri' ka yo'm ka wäch chi'j la!” Ronojel ri Juda tac'al chuwäch ri Ajawaxel, e are' juch'ob ri quixokil ri e qui c'ojol, xukuje' ne ri ac'alab ri c'ä e chutik na. Aretak c'u u mulin rib ronojel ri tinimit, ri Jahaziel, u c'ojol ri Zacariy xukuje' ri' u mam ri Benaiy. Ri Benaiy u c'ojol ri Jeiel xukuje' ri' u mam c'ut ri Mataniy, jun aj levi rija'lil ri Asap, xmajix rumal ri ruxlabal ri Ajawaxel xubij c'ut: “Kas chixtatabenok, aj Juda xukuje' ri ix c'o pa Jerusalen, xukuje' ri at, ajawinel Josapat. Ri Ajawaxel cubij chiwe: ‘Mixbirbobic mawi mixe'j iwib chquiwäch we q'uialaj ajch'ojab ri', wa' we ch'o'j ri' man iwech taj ix xane' rech ri Dios. Chixkaj bic chwek che u banic ch'o'j cuc'. Cätajin quepaki' ulok pa ri pakapic ri c'o pa Zis, quebirik c'u na chuchi' ri nima' ri c'o chuwäch ri chaki'j uwo sak ri c'o pa Jeruel. Man ix taj ri quixech'äcow ri ch'o'j. Chixc'ol pa ri i c'olbal, xak jun chixc'ol wi quiwil c'u na ri cuban na ri Ajawaxel che i to'tajisaxic. ¡Aj Jerusalen xukuje' conojel ri e aj Juda, mixbirbobic mawi mixe'j iwib; chixoj chwek che u banic ch'o'j cuc', c'o c'ut ri Ajawaxel iwuc'!’ ” Are c'u ri Josapat xxuquic xupachba' rib c'ä na ri u palaj cho ri ulew, e are' c'ut ri aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen xquimej quib chuwäch ri Ajawaxel che u ya'ic k'ijilanic che. Ri aj levitib ri e rija'lil ri Coat xukuje' ri e rija'lil ri Core co xquirak qui chi' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Sibalaj c'u ak'ab xewalij chucab k'ij che u takexic qui be pa ri chaki'j uwo sak re Teco. Pa ri jok'otaj ri quebel bic, ri Josapat xutac'aba' rib che u bixic chque: “Chinitatabej, aj Jerusalen xukuje' ri e aj Juda: chi cuba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel, ri i Dios, man c'o ta c'u qui c'ulmaj na; chi cuba' i c'u'x chquij tak ri e k'axal tzij ronojel c'ut utz quel na chiwäch.” Chomaninak chi c'ut ruc' ri tinimit, xebuc'ut c'ut jujun aj bixab, ri e quicojom chic tastalicalaj tak catz'iak chenabej c'ut chquiwäch ri achijab ri e benak che u banic ch'o'j caquiya' c'u na k'ijilanic che ri Ajawaxel ruc' ri bix: “Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, rumal rech chi junalic ri u lok'ok'ebal c'uxaj.” Pa ri jok'otaj c'ut aretak xquichaplej quibixoxic bix ruc' quicotemal, bix re k'ijilanic, ri Ajawaxel xubano chi xwalij jun yojcorem chquixo'l ri aj amonib, ri aj moabib xukuje' chquixo'l ri e petinak pa ri c'ache'laj re Seir, ri e petinak che u banic ch'o'j ruc' ri Juda, xech'äcataj c'ut. Are c'ut ri aj amonib xukuje' ri aj moabib xech'ojin cuc' ri e petinak pa ri c'ache'laj Seir xquiq'uis c'ut tzij paquiwi', aretak c'u e qui cämisam chic conojel, xequicämisala' tak quib e are'. Aretak ri achijab re Juda xebopan pa ri c'olbal jawije' ri caquil wi apan ri chaki'j uwo sak, xequica'yej c'u apan ri ajch'ojab ri e c'ulel, xuwi cäminakib xequilo ri e liq'uin tak cho ri ulew. ¡Mawi ta ne jun xcuinic xanimajic! Xbe c'ut ri Josapat xukuje' ri winak ri e c'o ruc' xebe che u molic ri xquiya' can ri c'ulel, e q'ui ri wacax, ch'ojibal, atz'iak xukuje' jastak ri pakal cajil, ronojel xquiban quech che. Sibalaj e q'ui ri jastak ri e c'olic, man c'u xecuin ta che qui c'amic bic. Rumal c'u rech ri qui q'uiyal, xebeytaj oxib k'ij che qui molic tak ri jastak. Chucaj k'ij xquimulij quib pa ri beya' re Berac, chila' c'u xetewichi'n wi che ri Ajawaxel. Rumal ri' xquicoj Berac che u bi' we c'olbal ri', c'ä c'o c'ut we bi'aj ri chrij camic. Conojel c'ut ri achijab aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen c'amom qui be rumal ri Josapat xetzelej pa Jerusalen ruc' nimalaj quicotemal, are c'u xbanow ri Ajawaxel chque chi xejajat paquiwi' ri qui c'ulel. Aretak xebopan pa Jerusalen, xeboc chupam ri rachoch ri Ajawaxel cuc' nimalaj arp, ri guita'r ri sibalaj q'ui u c'amal, xukuje' trompet. Aretak xetamatajic chi ri Ajawaxel are' ri xucoj u chuk'ab cuc' ri u c'ulel ri Israel, conojel ri nimak tak tinimit xenoj che xe'n ib chuwäch ri Dios. Je c'u ri' ri rajawinic ri Josapat xtaken pa jamaril, are c'u ri Ajawaxel Dios xyo'w ri jamaril che cuc' ri winak pa tak ri ulew ri e c'o che u c'ulja. Xajawin c'ut ri Josapat puwi' ri Juda. Juwinak olajuj (35) u junab aretak xuchaplej ajawinic, juwinak job (25) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Azub, u bi' ri u nan, u mia'l c'ut ri Sili. Ri Josapat colom xbinic jacha' ri As, ri u tat. Ri e u banoj e suc' chuwäch ri Ajawaxel. Man e esam ta c'u ne ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib, ri winak c'amaja' qui jachom quib che u takexic ri qui Dios ri e qui mam. Ri u tz'akat ri u tzijobelil, kas pa ri chapletajic c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chupam ri u tzijobelil ri Jehu, u c'ojol ri Hanani, c'o c'u chupam ri qui wuj tak ri ajawinel re Israel. Chumatam chic, ri Josapat, ajawinel re Juda, xujunaj rib ruc' ri Ocoziy, ajawinel re Israel, ri ruc'am jun itzelalaj c'aslemal. Xuban k'uch ruc' che qui banic tak jucub ri quebe ta pa Tarsis, xequiwoc c'ut pa Ezion-jeber. Are c'u ri Eliezer ri aj Mares, u c'ojol ri Dodab, xuya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Josapat: “Ri Ajawaxel cubana' ch'akatak che ri banom la, rumal rech chi xjunaj ib la ruc' ri Ocoziy.” Kas, c'u ne tzij, ri e jucub xequiban ch'akatak man xecuin ta chic xebe pa Tarsis. Xcäm ri Josapat xmuk c'ut chupam ri u Tinimit ri David, ri u mam. Are chi c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Joram u bi'. Ri e rachalal ri Joram, e u c'ojol c'ut ri Josapat, e are' wa': Azariy, Jehiel, Zacariy, Micael xukuje' ri Sepatiy. Conojel wa' e u c'ojol ri Josapat, ajawinel re Juda. Ri qui tat e u yo'm q'ui jastak chque re k'an puak xukuje' re sak puak, xukuje' niq'uiaj jastak chic ri pakal rajil. Xebujach tak tinimit pa qui k'ab ri e c'o pa Juda ri e kasan pa tak tapia, are c'u ri ajawinic xujach pa u k'ab ri Joram, rumal rech chi are' nabeal. Are c'u ri Joram, aretak xuna' rib chi co u puwi' chic ri u tem re ajawibal ri u tat, xebuk'ok'ej conojel ri rachalal chi ch'ich' xukuje' jujun takanelab pa Israel. C'o chi juwinak cablajuj u junab aretak xuchaplej ajawinic, wajxakib junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Are c'u xutakej u banic rech ri xquiban tak ri ajawinelab re Israel xukuje' ri xquiban ri e rija'l ri Acab, ri rixokil rija'lil ri Acab; e itzel c'ut ri e u banoj chuwäch ri Ajawaxel. Man xraj ta c'ut ri Ajawaxel xusachisaj ta u wäch ri rija'lil ri David rumal ri c'ulwächinic ri xuban ruc' ri David, ri xukuje' xak junam xuchi'j chque ri e u c'ojol, chi amak'el cäc'oji' na jun u chaj tzijilic. Chupam c'ut ri rajawinic ri Joram, ri Edom xuresaj rib chuxe' ri u takanic ri Juda xucoj c'ut ri kas rajawinel. Are c'u ri Joram e rachil ri e rach tak ajch'ojab xukuje' conojel tak ri e u carwaj quech ch'o'j xech'ojin c'u cuc' ri aj Edom ri e sututal quij cumal. Xcuin c'ut ri Edom xuresaj rib chuxe' ri u takanic ri Juda. Xukuje' pa ri k'ijol ri' ri Libna xuresaj rib pa u k'ab ri Juda, rumal rech chi ri Joram u tzakom canok ri Ajawaxel, qui Dios ri e u mam. Xebuyac c'u ne k'ijilabal ri quek'ijilax wi diosib pa tak ri juyub re Juda, are c'u xbanow wa' chi ri aj Jerusalen xemacun chuwäch ri Ajawaxel, xuban c'ut chi xjech'ob ri Juda. Xeyok c'ut jun wuj che ri Joram rech ri Eliy, ri k'axal tzij, ri je cubij wa': “Ri Ajawaxel, ri u Dios ri David, ri e a mam, cubij chawe: ‘Man xatakej ta u banic awech ri xuban ri Josapat, ri a tat, mawi ri xuban ri As, ajawinel re Juda, xane' are xaban awech ri xequiban tak ri ajawinelab re Israel, at uxinak c'u ajchak'mac che ri Juda xukuje' chque ri aj Jerusalen chi xemacun chuwäch ri Ajawaxel jacha' ri xquiban ri e rija'lil ri Acab. E a cämisam c'u ne tak ri e awachalal, ri e utz na chawäch at. Rumal ri', ri Ajawaxel cukasaj na puwi' ri tinimit la, ri e c'ojol la, ri e ixokilal la xukuje' paquiwi' conojel ri jastak ech la jun nimalaj u q'ueyowal. Quebukasaj c'u na q'ui qui wäch tak yabilal pa wi' la. Coc na jun yabilal chpam la ri kas cuxubej la, c'ä quebel na ulok ri ixco'l la.’ ” Are c'u ri Ajawaxel xbanowic chi ri aj pilisteyib xukuje' ri aj arabib ri e qui c'ulja ri aj Cus xeboyowar chrij ri Joram; xepe c'u puwi' ri Juda xquimajij c'ut ri ulew, xequic'am c'u bic conojel ri utzalaj tak jastak ri xequirik chupam ri rachoch ri ajawinel, xukuje' tak ne ri e u c'ojol xukuje' tak ri e rixokilal. Xuwi c'u xcanaj can ri Joacaz ruc', ri chak'axel. Aretak c'u oc'owinak chi wa', ri Ajawaxel xuc'äjisaj u wäch ruc' jun yabilal che ri u pam ri man cunatajel taj. Xbin ri k'ijol, aretak c'u xel quieb junab, xebel ulok ri rixco'l rumal ri yabilal, xcäm c'ut pa xibibalalaj tak k'oxomal. Ri u tinimit mawi ne xquiban ta jun poro'n che u nataxic, jas banom chque ri e u mam. Juwinak cablajuj c'ut ri u junab aretak xuchaplej ajawinic, wajxakib junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Man c'o ta c'u jun xok'en u wäch aretak xbe pa mukic. Xmuk chupam ri u Tinimit ri David, man chupam ta c'ut ri quemuk wi ri ajawinelab. Ri aj Jerusalen are' xquicoj ri Ocoziy ri ch'i'p u c'ojol ri Joram pa ri u c'olbal che ajawinel, e are' tak c'ut ri e jupuk eläk'omab e cachil tak ri aj arabib qui ch'äcom ri kajebal re ajawibal, xequicämisaj c'ut conojel ri e u c'ojol ri Joram ri e nabeal, ajawinel re Juda. Je c'u ri', ri Ocoziy ri u c'ojol ri Joram ajawinel re Juda, xuchaplej ajawinic. Juwinak quieb u junab aretak xuchaplej ajawinic, jun junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ataliy u bi' ri u nan, rija'lil c'ut ri Omri. Rumal ri u nimaxic ri cojbal c'uxaj ri xban che, ri Ocoziy xujunaj rib ruc' ri Joram, u c'ojol ri Acab ri xukuje' ajawinel re Israel, che u banic ch'o'j pa Ramot re Galaad ruc' ri Hazael, ajawinel re Siriy. Are c'u ri e aj siriyab xquisoc ri Joram, xtzelej c'u wa' pa Jezreel rech cucunaj ta rib chque ri socotajic ri xeban che pa Ramot aretak cätajin cäch'ojin ruc' ri Hazael, ajawinel re Siriy. Rumal c'u rech chi yawab ri Joram, ri Ocoziy xbe pa Jezreel che rilic. Bantajinak chic rumal ri Dios chi cäcäm ri Ocoziy aretak cäbe che rilic ri Joram. Xak xuwi c'u xopanic chanim xel bic rachil ri Joram xebe che u rikic quib ruc' ri Jehu (ri u tat ri Jehu are' ri Nimsi). Are' c'u ri Dios chowinak ri Jehu che u sachisaxic qui wäch ri e rija'lil ri Acab. Are' c'u ri Jehu aretak cätajin cuq'uis tzij paquiwi' ri rachalal ri Acab, xeburik ri e c'amal tak be pa Juda xukuje' ri e rachalaxic ri Ocoziy, ri e c'o che u patanixic wa', xebucämisaj c'ut. Xukuje' xutak u tzucuxic ri Ocoziy ri u c'u'm rib pa Samar, xchap c'ut xc'am bic chuwäch ri Jehu xcämisax c'ut. Xmuk c'ut, rumal rech chi u c'ojol ri Josapat, ri xutzucuj ri Ajawaxel ruc' ronojel ri ranima'. Je c'u ri' man c'o ta jachin jun xcanaj ta can chque ri rachalaxic ri Ocoziy ri ticarel taj ri cajawin ta che ajawinel. Aretak ri Ataliy, ri u nan ri Ocoziy xoc pa u jolom chi xcämisataj ri ral, xwalijic xebucämisaj conojel ri e rachalal ri ajawinel ri e c'o pa Juda. Are c'u ri Josab, u mia'l ri ajawinel Joram, xumajij ri Joas, u c'ojol ri Ocoziy, chquixo'l ri e u c'ojol ri ajawinel ri cätajin qui cämisaxic, xuc'u' c'u chuwäch ri Ataliy, xrachilaj ri rajtubis, pa jun warabal. Man c'u xcämisax taj. Ri u mia'l ri ajawinel Joram rana'b ri Ocoziy rixokil c'ut ri Joiad, cojol tabal tok'ob, are' xbanow wa'. Xc'u' c'ut ri Joas cuc' chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Are' c'u xutakej ajawinic ri Ataliy puwi' ri winak pa ri ulew. Chuwukub junab, ri Joiad xutak qui siq'uixic ri e quinimakil ri jujun sient ajch'ojab: ri Azariy u c'ojol ri Jeroham, ri Ismael u c'ojol ri Johanan, ri Azariy u c'ojol ri Obed, ri Maasiy u c'ojol ri Adaiy, xukuje' ri Elisapat u c'ojol ri Zicr, xuban c'ut chi chquijunaj quib ruc'. Ri e are' xquibinibej ri Juda, xequimulij c'ut ri aj levitib ri e c'o chquipam tak ri tinimit ri e c'o pa Juda xukuje' ri e c'amal tak qui be ri jujun tak ja winak pa Israel, conojel c'ut xebe pa Jerusalen. Conojel ri xquimulij quib xquiban jun c'ulwächinic chila' ruc' ri ajawinel chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Ri Joiad xubij chque: “¡C'o ri u c'ojol ri ajawinel chiwäch! Are wa' ri rajawaxic cux ajawinel, jacha' ri xuchi'j ri Ajawaxel chque ri e rija'lil ri David. Are wa' ri quebibana' na ix: jun i roxil ri ix cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib ri e c'o pa patanijic pa ri k'ij re uxlanem, quebichajij ri oquibal chupam ri rachoch Dios; jun oxil chic cac'oji' na chupam ri rachoch ri ajawinel; ri jun chi oxil chuchi' ri oquibal que ri tac'alibal. Ronojel c'ut ri tinimit cac'oji' na cho tak ri uwo ja re ri rachoch Dios. Man c'o ta c'u jun coc ta chupam ri rachoch Dios, xuwi ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib ri e c'o pa ri patanijic. Xuwi ri e are' cuya' queboquic, rumal rech chi e tastalic; are c'u ri niq'uiaj winak chic quecoj che chajinelab che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri aj levitib xquisutij na rij ri ajawinel, chquijujunal chcuc'aj ri qui ch'ojibal pa qui k'ab, apachin ta c'u ne ri cutijtobej coc chupam ri rachoch Dios, cäcäm na. Cacachilaj c'u na ri ajawinel apawije' ri cabe wi.” Ri aj levitib xukuje' ri aj Juda xquiban ronojel ri xtakan wi ri Joiad, cojol tabal tok'ob. Chquijujunal xquimajij ri takanic paquiwi' ri cachijab, ri queboc che chajinelab che ri k'ij re uxlanem xukuje' ri quebelic, rumal rech chi ri Joiad, ri cojol tabal tok'ob, man xebutzokopij ta bic ri xquitanaba' u banic ri qui chac. Are c'u ri Joiad xebujach chque ri e qui nimal jujun sient ajch'ojab ri e tz'imaj ch'ich' tak xukuje' ri e jalan quetecak tak ch'ich' ri e rech can ri ajawinel David, ri e c'o c'u chupam ri rachoch Dios. Xebucholajij c'u ri winak chi qui chi' tak ri oquibal xchaptaj pa ri iquiak'ab xeq'uis pa ri mox k'ab che ri rachoch Dios, xquisutij rij ri porobal, chquijujunal c'o ri qui tz'imaj ch'ich' pa qui k'ab che u chajixic ri ajawinel. Are c'u ri Joiad e rachil ri e u c'ojol xquesaj ulok ri u c'ojol ri ajawinel, xquicoj ri corona che ri u jolom xukuje' ri niq'uiaj wikbal chic che jun ajawinel, aretak c'u k'ijtajinak chic ri aseit puwi' ri u jolom xquiya' k'alajisanic chrij chi are' ajawinel. Conojel c'ut xquirakala' tak qui chi': “¡Ka yo'm u k'ij ri ajawinel!” Aretak ri Ataliy xebuta' ri rakoj tak chi' ri naj petinak wi caquiya' c'ut u k'ij ri ajawinel, xbe che oquem chupam ri rachoch ri Ajawaxel, jawije' e c'o wi conojel. Xril c'u apan ri ajawinel, tac'al chuxcut ri rakan ja, chuchi' ri oquibal. E c'o c'ut ri nimak tak qui k'ij pa tak u xcut xukuje' tak ri ajk'ojomab, sibalaj c'u quequicot ri winak quecok'esaj c'u tak trompet; ri e banal tak bix, quequicoj tak ri qui trompet, quequic'am tak qui be ri bix que k'ijilanic. Ri Ataliy xebujis tak ri ratz'iak xurak c'ut u chi': “¡Jachinelab quieb qui wäch! ¡Jachinelab quieb qui wäch!” Are c'ut ri Joiad, ri cojol tabal tok'ob, xebutak ri e qui nimakil ajch'ojab ri quetakan paquiwi' tak ri ajch'ojab, xubij c'u chque: “¡Chiwesaj bic chquixo'l tak ri winak, jachin c'ut ri cäterenem bic chucämisaj chi ch'ich'!” Xuya' c'ut takanic ri cojol tabal tok'ob chi man cacämisax taj chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xquichapo xquesaj bic chuchi' ri Coquibal ri Quiej chupam ri rachoch ri ajawinel chila' c'u xquicämisaj wi. Ri Joiad xuban c'u na jun c'ulwächinic ruc' ronojel ri tinimit xukuje' ruc' ri ajawinel, chi ri e are' e u tinimit ri Ajawaxel. Conojel c'ut xebextax chupam ri rachoch Baal, xquiyojij c'ut, xequic'äjij c'ut tak ri u porobal xukuje' tak ri e diosib. Are' c'ut ri Matan, ri u cojol tabal tok'ob ri Baal, xquik'at ri u kul chquiwäch tak ri porobal. Ri Joiad xebucoj c'ut chajinelab chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri xecanaj chuxe' ri qui takanic ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, ri xebujach wi ri David ri patanijic chupam ri rachoch Dios chquiwäch quequichi'j c'ut ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic je jas ri tz'ibatal chupam ri u pixab ri Moises, quebixon c'ut ruc' quicotemal, je jas ri takanic ri xuya' ri David. Xukuje' xebucoj chajil tak uchi'ja pa tak ri oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, rech man c'o ta jun coc ta pa jun oquibal ri c'o ta jun tz'ilol che jas ri cubij ri pixab. Xebusiq'uij c'ut ri e qui nimakil jujun sient ajch'ojab, ri winak ri nimak qui k'ij, ri e k'atal tak tzij pa tak ri tinimit xukuje' conojel ri winak, xcachilaj c'u bic ri ajawinel kas pa ri rachoch ri Ajawaxel c'ä xoc na chupam ri rachoch ri ajawinel, xoc c'u pa ri nim uchi'ja. Xt'uyubax c'ut ri ajawinel puwi' ri u tem re ajawibal che ri ajawinel, conojel c'ut ri winak sibalaj xequicotic. Rumal c'u rech chi cäminak chic ri Ataliy chi ch'ich', xjamar ri tinimit. Wukub u junab ri Joas aretak xuchaplej ajawinic; cawinak junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Sibiy u bi' ri u nan, aj Beerseb. Ri e u banoj ri Joas e suc' chuwäch ri Ajawaxel, joropa' junab xbeytaj ri Joiad che cojol tabal tok'ob. Ri Joiad xuc'uluba' cuc' quieb ixokilaxel ri xec'oji' u c'ojol xukuje' u mia'l ri Joas cuc'. Oc'owinak chi c'u jun k'ijol, ri Joas xuchomaj ri u suc'umaxic ri rachoch ri Ajawaxel, xebumulij c'ut ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib xubij c'u chque: “Chixoj pa tak ri tinimit re Juda, chibij chque ri aj israelib chi chiquic'ama' ulok ri qui cuchuj che u suc'umaxic ri rachoch ri Ajawaxel. Chichuk'ubej c'ut u banic.” E are c'u ri aj levitib man xquichuk'ubej taj u banic. Are c'u ri ajawinel xusiq'uij ri Joiad, qui nimal ri cojol tabal tok'ob xubij c'u che: “¿Jasche man e oquinak ta la il chi ri aj levitib quequic'am ulok ri qui cuchuj ri aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen ri u bim ri Moises, ri pataninel rech ri Ajawaxel, chi cämol chquiwäch ri tinimit aj Israel che ri Lic'om Rachoch Dios re ri c'ulwächinic?” Are' c'u ri Ataliy, ri kas are' ri etzelal, xukuje' ri e terenel tak rech, e boquinak chupam ri rachoch ri Dios e qui majin c'ut che qui k'ijilaxic tak ri e diosib conojel ri jastak ri e c'o chupam ri rachoch Dios. Are c'u ri ajawinel xutak u banic jun caxa, xquiya' c'u chuchi' ri rachoch ri Ajawaxel, pa ri oquibal. Xquesaj c'u u bixic pa ronojel ri Juda xukuje' Jerusalen chi rajawaxic caquic'am ulok che ri Ajawaxel ri cuchuj ri u yo'm u bixic ri Moises ri pataninel rech ri Ajawaxel ri xebutak wi ri aj israelib pa ri chaki'j uwo sak. Conojel ri c'amal tak be xukuje' conojel ri winak xebopan che u ya'ic ri qui cuchuj chupam ri caxa ruc' ronojel ri qui rayibal, c'ä xquinojisaj na. Ri aj levitib caquic'am bic ri caxa chuwäch ri ajawinel rech cunic'oj; aretak c'u carilo chi q'ui chic ri puak ri c'olic, copan ri tz'ibal u tzijol ri ajawinel xukuje' jun u tako'n ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob caquijamij ri puak ri c'o chupam ri caxa, quequitzelej chi c'u can jumul chupam ri u c'olbal. Je c'u caquiban wa' ronojel k'ij q'ui c'ut ri puak ri caquimolo. Ri ajawinel rachil ri Joiad caquijach we puak ri' chque, ri c'amal tak u be ri chac ri cäban chupam ri rachoch Dios, rech quequitzucuj tzoc'ol tak abaj xukuje' ajanelab ri xebanow u banic ri rachoch ri Ajawaxel. Xukuje' rajawaxic quequitzucuj ajchaquib ri quechacun ri räx ch'ich' che u banic ri rachoch Dios. Ri e c'amal tak qui be ri chac xeboc che u banic ri chac, utz c'u xel ri chac cumal ri xebanow u banic, chi ri rachoch Dios je xcanajic jas ri u banom can nabe utz c'u xquiban can che u banic. Aretak xq'uis u suc'umaxic, xquic'am bic che ri ajawinel xukuje' che ri Joiad ri puak ri xto'tajic, xequitak c'u qui banic tak chaconisan ri quebajwataj chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri quebajwataj che qui banic tak ri k'ijilanic jacha' xukuje' chque tak ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic, paq'uebal tak xukuje' niq'uiaj tak chaconisan chic re k'an puak xukuje' re sak puak. Xquitakej c'u na qui chi'xic tabal tok'ob ri quechajirisaxic joropa' k'ij xc'asi' na ri Joiad. Xri'job c'ut ri Joiad, aretak c'u sibalaj e q'ui chic ri u junab, xcämic. Aretak xcämic c'o chic jun sient juwinak lajuj (130) ri u junab; xmuk c'u chupam ri u Tinimit ri David, cuc' tak ri ajawinelab, rumal rech chi sibalaj utz xuban ruc' ri Israel, ruc' ri Dios xukuje' ruc' ri rachoch. Aretak c'u cäminak chic ri Joiad, xebopan ri c'amal tak be re Juda xquiya' c'u u k'ij ri ajawinel. Xunimaj c'ut ri cojow c'uxaj ri xquiban che, xquitzak c'u can ri rachoch ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam, xequiya' c'u k'ijilanic chque tak ri e u wächbal ri Asera xukuje' chque jule' tak e diosib chic. Rumal we macaj ri' ri Ajawaxel xoyowar chrij ri Juda xukuje' chrij ri Jerusalen. Ri Ajawaxel xebutak c'u ne ulok k'axal tak tzij chque rech caquibano chi quetzelej ruc'. Man xquiya' ta c'u qui xiquin ri winak chque ri qui pixbenic tak ri k'axal tak tzij. Are c'u ri Zacariy u c'ojol ri Joiad, cojol tabal tok'ob, xmajix rumal ri ruxlabal ri Dios, xutac'aba' rib puwi' jun tanatic xubij c'u che ri tinimit: “Ri Dios cubij: ‘¿Jasche man quebinimaj taj ri e nu takomal? ¿Jasche ri ix qui tzucuj ri kas i c'okoxic? ¡We c'u in i tzakom canok, xukuje' ri in quixintzak canok!’ ” Xquijunamaj c'u qui tzij che u banic c'ax che, xequibuc'uj che abaj rumal ri u takanic ri ajawinel cho ri uwo ja rech ri rachoch ri Ajawaxel. Ri ajawinel Joas xsach pa u jolom ri elebal c'uxaj ri xucoj ri Joiad, ri u tat ri Zacariy che ri ajawinel, xucämisaj c'ut ri Zacariy, ri u c'ojol, ri pa ri jok'otaj ri xcämic je xubij can wa': “¡Are' ba' ri Ajawaxel chilow wa' chutok'ij c'u na wa'!” Pa ri u tzelejibal ri junab, ri e rajch'ojab aj siriyab xepe che u banic ch'o'j ruc' ri Joas, aretak c'u xecuinic xeboc c'ä pa Juda xukuje' pa Jerusalen, xequicämisaj conojel ri c'amal tak u be ri nim tinimit, xquik'olk'otej ronojel xequitak c'u bic conojel ri jastak che ri ajawinel re Damasc. Man e q'ui taj ri ajch'ojab aj siriyab ri xebopan che u banic ri ch'o'j, xebujach c'ut ri Ajawaxel ri sibalaj q'uialaj ajch'ojab pa qui k'ab, rumal rech chi qui tzakom can ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam. Are c'äjisabal wächaj wa' xurik ri Joas ri takal che. Aretak ri aj siriyab xetzelej chquij, nimalaj yawab xquiya' canok, xquiwalijisaj c'u quib ri e rach k'atal tak tzij chrij che u tojic ri u cämisaxic ri u c'ojol ri Joiad, cojol tabal tok'ob, kas c'u pa ri u ch'at xquicämisaj wi. Xquimuk c'ut chupam ri u Tinimit ri David, man chupam ta c'ut ri qui mukubal tak ri ajawinelab. Ri xquiwalijisaj quib chrij e are' wa' ri Zabad u c'ojol ri Simeat, jun aj amon, ri Jozab u c'ojol ri Simrit, jun aj moab. Ri e qui tzijobelil tak ri e u c'ojol ri Joas, ri e q'ui k'alajisanic ri xequiya' ri e k'axal tak tzij che u c'ulelaxic ri Joas ri u suc'umaxic ri rachoch ri Dios, ronojel tz'ibatal chupam ri u tzijobelil ri qui wujil tak ri ajawinelab. Are c'u xajawin na ri Amasiy, ri u c'ojol pa ri u c'olbal. Ri Amasiy juwinak job (25) u junab aretak xuchaplej ajawinic, juwinak belejeb (29) junab xajawin pa Jerusalen. Joadan u bi' ri u nan, aj c'u Jerusalen. Ri e u banoj tak ri Amasiy e suc' chuwäch ri Ajawaxel, man jic ta c'ut xbin amak'el. Aretak xurik u chuk'ab ri Amasiy pa ri takanic, xebucämisaj conojel tak ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab ri xecämisan ri u tak. Man c'u xebucämisaj taj ri e qui c'ojol tak ri cämisanelab, je c'ut jas ri tz'ibatal chupam ri u pixab ri Moises, ri Ajawaxel xuya' takanic: “Ri tataxelab man cuyataj quec'okox ta che cämical u mac ta rech ri qui banom ri e u c'ojol, mawi ta ne ri c'ojolaxelab rumal ta rech ri e qui banom ri e qui tat, xane' chquijujunal quecäm na rumal ri kas qui mac.” Ri Amasiy xebumulij conojel ri achijab aj Juda xukuje' ri e aj Benjamin, xebucoj ri jujun tak ja winak pa cholajil chuxe' ri qui takanic ri c'amal tak qui be ri ajch'ojab. Xerajilaj c'ut conojel ri e c'o chi juwinak qui junab cäpakic, ri xelic chi e c'o oxib sient mil (300,000) ajch'ojab ri e cha'talic, ri e suc'umatal che u banic ch'o'j xukuje' e ticarel che qui cojic tak tz'imaj ch'ich' xukuje' quetecak tak ch'ich'. Xebutoj c'u xukuje' jun sient mil (100,000) ajch'ojab aj Israel ri xebutoj chi oxc'al oxlajuj (73) quintal sak puak. Xutac'aba' c'u rib jun achi chuwäch ri xtak ulok rumal ri Dios, ri xubij che: “O ajawinel maquinuc' quib ri ajch'ojab aj Israel awuc' rumal rech chi ri Ajawaxel man c'o ta ruc' ri Israel, cuc' conojel we winak ri' ri e re Eprain. We c'u are cawaj cac'oji' a chuk'ab ruc' ri qui to'banic wa' rech catbe che u banic ch'o'j, ri Dios cuban na chawe chi catkaj pa u k'ab ri c'ulel, rumal rech chi ri Dios c'o u cuinem che u ya'ic to'banic xukuje' che u ya'ic ri tzakmajic.” Ri Amasiy xuc'ot u chi' ri achi ri xtak ulok rumal Dios: Xubij, “¿jas c'u lo ri cac'ulmataj na ruc' ri oxc'al oxlajuj (73) quintal sak puak ri xinya' chque ri ajch'ojab aj Israel?” Ri achi ri xtak ulok rumal ri Dios xutzelej u bixic che: “Ri Ajawaxel c'o q'ui ruc' rech c'o na ri cuya' chawe.” Are c'u ri Amasiy xubano chi ri ajch'ojab ri xebel ulok pa Eprain che u junaxic quib ruc' xquitas quib xetzelej c'u cho tak cachoch. Ri e are' xyactaj coyowal chquij ri aj Juda, sibalaj c'u e oyowarinak xetzelej cho tak cachoch. Xuchajij c'u anima' ri Amasiy xebuc'am bic ri rajch'ojab pa ri beya' re ri atz'am, xebucämisaj c'u lajuj mil (10,000) achijab aj Seir. Xukuje' chi c'ut ri aj Juda xequichap chi lajuj mil (10,000) achijab e c'asc'oj ri xequic'am bic puwi' jun nim abaj ri naj elinak chicaj; kas chi' xeq'uiak wi ulok puwi' ri juyub, conojel c'ut xemuchtajic. E are' c'ut ri ajch'ojab, ri man xraj ta chic ri Amasiy xetoban ta ruc' che u banic ri ch'o'j ri xuban chque chi chetzelej cho tak cachoch, xequimajij tak ri tinimit re Juda kas pa Samar c'ä pa Bel-horon, xequicämisaj oxib mil (3,000) winak xequic'am c'u bic q'ui jastak ri xequeläk'aj bic. Aretak xtzelej ulok ri Amasiy che qui ch'äquic ri aj Edom, xebuc'am ulok ruc' ri e qui diosib ri aj Seir, xebuban c'u u diosib chque, xebuk'ijilaj xebuporoj c'oc' tak k'ol chquiwäch. Ri Ajawaxel xoyowar ruc' ri Amasiy, xutak c'u jun k'axal tzij che u bixic che: “¿Jasche e c'amowam la ri e qui diosib jun nim tinimit ri kas e are' man xecuin taj xquito'tajisaj ta quib pa k'ab la?” Aretak c'u ri k'axal tzij cätajin cubij wa', ri ajawinel xc'ulelaj: “¿La xa' pa at ka cojom che ya'l u no'j ri ajawinel? ¡Chak'ila' awib chatz'apij u pa a chi'! ¿O are cawaj catcämisaxic?” Ri k'axal tzij man xutakej ta chic u cojic u chuk'ab, xubij c'ut: “In weta'm chi ri Dios xa jumul u bim chi cusachisaj wäch la rumal rech ri u banic wa' xukuje' ri man u takexic taj ri nu no'j.” Are c'u ri Amasiy, ajawinel re Juda, are xutakej ri qui no'j jule' chic, xutak c'u u bixic che ri Joas, u c'ojol ri Joacaz xukuje' ri' u mam c'ut ri Jehu, ajawinel re israel: “Tasaj cäquil c'u na quib ri ka palaj awuc'.” Are c'u ri Joas je xutzelej u bixic bic wa' che: “Ri quiäk wok' xutak u bixic che ri chacalte' re ri Libano: ‘Chaya' ri a mia'l che ri nu c'ojol rech cux rixokil.’ Xoc'ow c'u jun juyubal awaj chi' xupatz'alej can ri quiäk wok'. At cabij chi at ch'äcaninak paquiwi' ri aj edomib, are c'u wa' cabanow chawe chi caban nimal catzucuj ta chi c'u niq'uiaj nimarisabal a k'ij. Are c'u utz na chi catcanaj can cho awachoch. ¿Jasche are cawaj cac'am ulok ri u q'ueyowal pawi' xukuje' ri u q'ueyowal puwi' ri Juda?” Man c'u c'o ta xubij u c'u'x ri Amasiy che ri xbix ulok che, rumal rech chi bantajinak chic rumal ri Dios chi cujach pa u k'ab ri Joas, rumal rech chi are xebuc'amowaj ri e qui diosib ri aj Edom. Xwalij c'u ulok ri Joas xpe che u c'ulaxic rib ruc' ri Amasiy, pa Bet-sems, ri c'o pa ri rulewal ri Juda. Xch'äcataj c'ut ri Juda rumal ri Israel, chquijujunal c'ut xebanimajic xebe cho tak cachoch. Ri Joas, ajawinel re Israel xkaj ri Amasiy pa u k'ab pa Bet-sems, ajawinel re Juda, xuc'ama' c'u bic pa Jerusalen, ri xuwor jun c'ob che ri tapia re quieb sient juwinak (220) bara', kas ruc' ri Oquibal re Eprain c'ä ruc' ri Oquibal pa ri Xquina. Xumajij c'u ronojel ri k'an puak xukuje' ri sak puak, xukuje' conojel ri jastak ri e c'o chupam ri rachoch ri Dios ri chajital rumal ri Obed-edom xukuje' ri k'inomal ri c'o chupam ri rachoch ri ajawinel aretak c'u e chaptajinak chi bic jujun winak rumal, xtzelej pa Samar. Ri Amasiy, u c'ojol ri Joas, ajawinel re Juda, xc'asi' na canok olajuj junab chwi' ri u cämical ri Joas, u c'ojol ri Joacaz ri xukuje' ajawinel c'ut re Israel. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Amasiy, kas pa ri chaplebal c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chupam ri wuj quech tak ri ajawinelab re Juda xukuje' Israel. Kas pa ri jok'otaj aretak ri Amasiy xutas rib chrij ri Ajawaxel, xtzucux u cämisaxic ri Amasiy pa Jerusalen, ri xanimaj bic pa Lacs; xetzucux c'u c'ä pa ri tinimit, chila' c'u xcämisax wi. Xc'am c'u ulok chrij jun quiej xmuk c'u cuc' ri e u mam, chupam ri u Tinimit ri David. Ronojel c'ut ri tinimit Juda xumajij ri Uziy, xucoj c'u che rajawinel che u q'uexwäch ri Amasiy ri u tat. Wuklajuj c'ut u junab ri Uziy, are' c'u wa' aretak cäminak chic ri u tat, xuban u banic ri tinimit Elat xutzelej c'u pa u k'ab ri Juda. Waklajuj (16) u junab ri Uziy aretak xuchaplej ajawinic, cawinak cablajuj (52) junab xajawin pa Jerusalen. Jecoliy u bi' ri u nan, aj Jerusalen c'ut. Ri e u banoj ri Uziy e suc' chquiwäch ri e u bak'wäch ri Ajawaxel, e je e jacha' ri jastak ri xebuban ri Amasiy, ri u tat. Xucoj u chuk'ab che u nimaxic ri Dios joropa' k'ij xc'asi' ri Zacariy, ri xyo'w ri tijonic che chi nim chrila' wi ri Dios. Joropa' c'u k'ij ri xniman che ri Ajawaxel, ri are' xupok'colij. Ri Uziy xuchaplej u banic c'ax chque ri aj pilisteyib xebut'akij tak ri tapia ri e c'o chrij ri Gat, ri Jabniy xukuje' ri Asdod, xebuyac c'u tak ri tinimit pa ri rulewal ri Asdod, chquixo'l ri aj pilisteyib. Ri Dios xuto' pa qui k'ab ri aj pilisteyib, pa qui k'ab ri aj arabib ri e jekel pa Gur-baal xukuje' pa qui k'ab ri aj meunitab. Ri aj amonib xetojon pa u k'ab ri Uziy, xopan u tzijol ri u k'ak'al c'ä pa tak ri u c'ulbatil ri Ejipt, rumal rech chi sibalaj xq'uiy ri u cuinem. Xukuje' xebuyac tac'atak tak ja pa Jerusalen, puwi' ri Oquibal pa ri Xquina, puwi' ri Oquibal re ri Beya' xukuje' puwi' ri xquina, co c'u qui yaquic xubano. Xukuje' xebuyac tac'atak tak ja pa ri chaki'j uwo sak, xebuc'ot tak q'ui c'ua' rumal rech chi e q'ui ri rawaj e c'olic, c'o e c'o pa ri lianic jacha' xukuje' ri e c'o puwi' ri juyub. Xukuje' e c'o rachijab ri quechacun pa tak ri juyub xukuje' ri e c'o pa tak ri ticbal tak u uva ri e c'o pa ri rulewal ri c'ache'laj, xukuje' pa ri ticbal tak ichaj, cäkaj c'ut ri ticonijic chuwäch. Ri Uziy kas xak c'u e c'o wi ri rajch'ojab ri quebe che qui banic ch'o'j, quebel c'u bic pa jutak k'at che qui banic ch'o'j jas ri tz'ibatal rumal ri Jehiel ri tz'ibal tzijol ruc' ri ajawinel, xukuje' rumal ri Maasiy, ri qui nimal rajch'ojab ri c'o chuxe' ri u takanic ri Hananiy, jun chque ri u nimal rajch'ojab ri ajawinel. Ri cajilabal ri nimak qui k'ij pa jujun tak ja winak chnimalaj conojel ri e cowilaj banal tak ch'o'j e quieb mil wakib sient (2,600). Ri ajch'ojab ri e c'o chuxe' ri u takanic e oxib sient wukub mil job sient (307,500) ajch'ojab ri xak queyem ri u banic ch'o'j, jun nimalaj chuk'ab wa' ri cacuin che u to'ic ri ajawinel pa tak ri ch'o'j ri quebubano. Ri Uziy xebusuc'umaj tak chque conojel ri ajch'ojab qui quetecak tak ch'ich', tz'imaj tak ch'ich', to'bal tak jolomaj, to'bal tak uwo c'uxaj, q'uiakbal tak ch'ab, xukuje' tak iquiak'. Xebuban c'u nawinelalaj tak ch'ich' re ch'ojibal ri xebucoj paquiwi' tak ri tac'atak tak ja xukuje' pa tak ri c'olbal ri naj e elinak wi ri tapia chicaj, kas chila' c'u quebuq'uiak wi bic tak ch'ab xukuje' nimak tak abaj. Naj c'u xopan wi ri u k'ak'al, xuya' c'u jun mayibalalaj to'banic ri Dios che ri xcuin wi xc'oji' u cuinem. Aretak c'u co tiquil chic pa ri ajawinic, xuchaplej u banic nimal, are c'u xtzakisan wa'. Man xux ta jic chuwäch ri Ajawaxel ri u Dios, xoc c'u chupam ri rachoch ri Ajawaxel che u poroxic c'oc' k'ol puwi' ri porobal ri cäporox wi c'oc' k'ol. Chrij c'ut ri are' xoc bic ri Azariy, ri cojol tabal tok'ob, achilatal cumal jumuch' (80) cowilaj tak e cojol tabal tok'ob chuwäch ri Ajawaxel, ri xquitac'aba' quib chuwäch ri ajawinel xquibij c'u che: “Ajawinel Uziy, ri u chi'xic c'oc' k'ol chuwäch ri Ajawaxel man ya'tal ta u banic umal la, xane' cumal ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'l ri Aaron, ri e tastal che u banic. Chel la bic chupam ri k'ijilabal, banom c'u la jun jech'balil chuwäch ri Ajawaxel, ri Dios man cunimarisaj ta na k'ij la rumal wa'.” Ri Uziy, ri c'o jun bukibal re c'oc' k'ol pa u k'ab che u chi'xic c'oc' k'ol xoyowar chque ri e cojol tabal tok'ob. Kas c'u pa ri jok'otaj ri', kas pa ri rachoch ri Ajawaxel chunakaj ri porobal ri caporox wi c'oc' k'ol chquiwäch c'ut ri e cojol tabal tok'ob, xel ulok ch'a'c che ri u metz'al ri u palaj. Aretak ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob ri Azariy xukuje' conojel ri niq'uiaj e cojol tabal tok'ob chic xquiya' qui wäch che, xquilo chi c'o chic ch'a'c che ri qui metz'al ri u palaj, xquesaxtaj c'u bic chi'; kas ri are xukuje' are ta xraj xel ta bic chanim, c'äjisam c'u u wäch rumal ri Ajawaxel. Ri ajawinel Uziy xcanaj ajch'a'c c'ä pa ri k'ij ri xcämic, jeri' ri ajawinel xc'asi' jacha' ajch'a'c, xtastaj pa jun ja man xya' ta che chi coc ta chupam ri rachoch ri Ajawaxel, are c'u ri Jotam, ri u c'ojol pa u k'ab xcanaj wi ri ajawinic puwi' ri nim tinimit. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Uziy, kas pa ri chapletajic c'ä pa ri q'uistajibal, xutz'ibaj ri Isaiy, k'axal tzij (ri u tat ri Isaiy are' ri Amoz). Aretak xcäm ri Uziy, xmuk cuc' ri e u mam chupam jun mukbal aj ajawinel, man c'u xsach ta pa qui jolom chi ajch'a'c. Are' c'u xajawin ri Jotam ri u cojol chupam ri u c'olbal. Juwinak job (25) u junab ri Jotam aretak xuchaplej ajawinic, waklajuj (16) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Jerus, u bi' ri u nan, u mia'l ri Sadoc. Ri e u banoj ri Jotam e suc' chuwäch ri Ajawaxel, e jacha' ri xebuban ri Uziy, ri u tat. Man c'u ne xoc ta chupam ri rachoch ri Ajawaxel. E are' c'u ri winak xquitakej qui banic ri itzel tak qui banoj. Ri Jotam are' ri xbanow u banic ri nimalaj oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xukuje' tak niq'uiaj yacanic chic puwi' ri tapia re Opel. Xukuje' xebuyac tak tinimit chupam ri c'ache'laj re Juda, xukuje' tak cowirisabal xukuje' tac'atak tak ja jawije' ri qui t'ajim wi tak quib ri che'. Xch'ojin c'u ruc' ri cajawinel ri aj amonib, ri xebuch'äco. Pa ri junab ri' ri aj amonib xquisipaj na che oxc'al oxlajuj (73) quintal sak puak, cawinak jun mil quieb sient cawinak lajuj (41,250) quintal trico xukuje' sebad ri je u pajbalil wa'. Je c'u xquitakej u jachic che ri quieb junab ri xetakenic. Ri Jotam xc'oji' u chuk'ab rumal rech chi suc' ri u c'aslemal chuwäch ri Ajawaxel. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Jotam, rachil ronojel ri cubij wi tak ri ch'o'j ri xebubano, tz'ibatal chupam ri qui wuj tak ri ajawinelab re Israel xukuje' re Juda. Juwinak job u junab ri Jotam aretak xuchaplej ajawinic, waklajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Aretak xcämic, xmuk cuc' ri u mam chupam ri u Tinimit ri David. Are' c'u xutakej na ajawinic ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Acaz u bi'. Juwinak u junab ri Acaz aretak xuchaplej ajawinic, waklajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen; man e suc' ta c'ut ri e u banoj chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri xequiban ri e u mam ri David, xane' are xutakej u banic rech ri xequiban tak ri ajawinelab re Israel, xukuje' xebuban c'u tak u e wächbal ri Baal pa k'ak', xuporoj c'u c'oc' k'ol pa ri beya' re Ben-hinom xebuporoj c'ut ri u c'ojol che tabal tok'ob, junam jas qui nak'atisabal ri nimak tak tinimit ri xeburokij bic ri Ajawaxel chquiwäch ri aj israelib. Xebuch'ij c'u ne tabal tak tok'ob xukuje' xuporoj c'oc' k'ol chquipam tak ri quek'ijilax wi ri diosib, tzam tak ri juyub xukuje' chquixe' tak ri juwi' tak che' ri k'eku'm tak qui xak. Rumal c'u rech wa', ri Ajawaxel ri u Dios xujach pa u k'ab ri ajawinel re Siriy, xch'äc c'u cumal ri aj siriyab q'ui winak xequiyut bic xequic'am bic pa Damasc. Xukuje' xujach ri Ajawaxel pa u k'ab ri ajawinel re Israel, ri xuban jun nimalaj ch'äcanic puwi'. Kas c'u tzij, ri Pek, u c'ojol ri Remaliy, xa pa jun k'ij, xebucämisaj jun sient juwinak mil (120,000) achijab pa Juda, conojel e cowilaj tak achijab, rumal rech chi xquitzak can ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam. Ri Zicr, jun ajch'o'j re Eprain, xucämisaj ri Maasiy, u c'ojol ri ajawinel, ri Azricam, ri catakan pa ri rachoch ri ajawinel xukuje' ri Elcan, nabe u takanel ri ajawinel. Ri ajch'ojab aj Israel, xequichap quieb sient mil (200,000) winak aj Juda, ixokib, alabom xukuje' alitomab, q'ui c'ut ri jastak ri xebequimolo xequic'am c'u bic pa Samar. C'o jun k'axal u tzij ri Ajawaxel chi', Obed u bi', ri xel ulok che qui c'ulaxic ri ajch'ojab ri cätajin queboc pa Samar, xubij c'u chque: “Ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e i mam ix, xoyowar ruc' ri Juda, rumal ri' u jachom pa i k'ab ix. Are c'u ri ix man xel ta jubik' i c'u'x che qui cämisaxic opaninak c'u wa' c'ä cho ri caj. I chomam c'ut qui cojic ri winak aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen che i pataninelab lok'om, chi achijab chi ixokib. ¿La are ta c'u pa i c'u'x ix chi man ix macuninak ta chuwäch ri Ajawaxel ri i Dios? Rumal ri' chinimaj ri quinbij chiwe chebitzelej ri winak ri e i yutum ulok e iwachalal c'ut, sibalaj c'u oyowarinak ri Ajawaxel chiwij.” Are' c'u ri Azariy u c'ojol ri Johanan, ri Berequiy u c'ojol ri Mesilemot, ri Ezequiy u c'ojol ri Salum, xukuje' ri Amas u c'ojol ri Adlay, ri nim u k'ij paquiwi' ri aj Eprain, xquiya' quib chquiwäch ri cätajin quetzelej ulok pa ri ch'o'j, xquibij c'u chque: “Mebic'am ulok ri winak waral ri e i yutum ulok, cuban c'u na wa' chke chi cujux na ajchak'maquib chuwäch ri Ajawaxel, ri cätajin qui ban ix chke chi xa' cätajin qui nimatajisaj ri ka mac ri uj macuninak wi, ri sibalaj e oc'owinak chi u wi', cäpe c'u na nimalaj royowal ri Ajawaxel puwi' ri Israel.” Ri ajch'ojab xequitzokopij c'ut ri winak ri e qui c'amom ulok xequimuluba' conojel ri jastak ri e qui tokim ulok chquiwäch ri quetakan paquiwi' xukuje' chuwäch ronojel ri tinimit. Ri achijab ri e yo'm qui bi' nabe e are' xebilowic jas quequiban chque ri winak ri xec'am ulok, xukuje' ri jastak ri e esam ulok chque xec'am atz'iak xecoj chquij ri e ch'anach'oj, xequicunaj tak ri e qui socotajic, ri man quequich'ij ta chic quebinic xequiquejeba bic chquij tak bur xebe qui jacha' can c'ä pa Jerico, ri tinimit ri e tiquitoj wi tut, xebequijacha' c'u can cuc' ri cachalaxic. Xetzelej chi c'u ulok pa Samar. Chupam c'ut ri k'ijol ri', ri ajawinel Acaz xebutak bic tako'n ruc' ri ajawinel aj Asiriy che u tz'onoxic ri u to'banic, are c'ut ri e aj Edom qui banom jun c'ac' ch'äcanic, e ch'äcaninak puwi' ri Juda, e qui yutum c'u bic winak. Xukuje' ri aj pilisteyib xekaj paquiwi' tak ri tinimit ri e c'o pa ri lianic xukuje' ri e c'o pa ri Negueb ri e rech ri Juda; e ch'äcaninak chic puwi' ri Bet-sems, ri Ajalon xukuje' ri Jederot, xukuje' ne ri Soc, Timna xukuje' ri Jimzo e rachil ri alaj tak u tinimit quijekebam chi c'u quib chquipam tak. Xuya' c'u u tzij ri Ajawaxel che u mach'irisaxic ri Juda u mac rech ri Acaz, ajawinel re Juda, are' c'u xtzakow chquiwäch ri aj Juda chi sibalaj itzel xebin chuwäch ri Ajawaxel. Ri Tiglat-pileser, ajawinel re Asiriy, xuwalijisaj ulok rib chrij ri Acaz, che u q'uexwäch ri u to'ic xane' xucoj pa latz'. Pune' ri Acaz xeresaj ri jastak ri pakal cajil ri e c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri e c'o chupam ri rachoch ri ajawinel xukuje' ri e c'o pa ri cachoch ri e c'amal tak be che u ya'ic jun tojbal che ri ajawinel re Asiriy, man c'o ta c'u jun to'banic xuriko. Pune' c'u kajinak chupam we latz' ri', xutakej c'u na qui banic tak ri etzelal chuwäch ri Ajawaxel. ¡Je' wa' ri u banic ri ajawinel Acaz! Xebuchi'j c'u tabal tak tok'ob chquiwäch ri e qui diosib ri aj Damasc, u mac c'u ne quech wa' xch'äctajic. Xuchomaj chi, we ri e qui diosib ri aj Siriy e qui to'm tak ri ajawinel re we ulew ri', xukuje' cäto' ri' ri are' cumal, we quebuchi'j tabal tak tok'ob chquiwäch. E are' c'u ne ajchak'mac wa' chi xch'äctajic xukuje' ri u ch'äctajic ronojel ri Israel. Ri Acaz xebumulij conojel ri chaconisan ri e rech ri rachoch ri Dios xebuban c'u ch'akatak chque, xebutz'apij tak ri e oquibal chupam ri rachoch Dios xtakan c'ut chi cheban tak porobal che qui k'ijilaxic tak diosib pa conojel tak ri e u xquina ri Jerusalen. Xebuyac tak k'ijilabal tak diosib chquipam conojel tak ri tinimit aj Juda rech queporox c'oc' k'ol chquiwäch tak ri diosib, je c'u wa' xquiban che u yaquic royowal ri Ajawaxel, qui Dios ri e qui mam. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil xukuje' ronojel ri xubano, kas pa ri chaplebal c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chupam ri qui wujil tak ri ajawinelab re Juda xukuje' re Israel. Aretak xcämic, xmuk cuc' ri e u mam chupam ri tinimit Jerusalen, man xc'am ta c'u bic man xcoj ta c'ut chupam ri quemuk wi tak ri ajawinelab re Israel. Are c'u xutakej na ajawinic ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Ezequiy u bi'. Juwinak job (25) u junab chic ri Ezequiy aretak xuchaplej ajawinic, juwinak belejeb (29) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Abi, u bi' ri u nan, u mia'l c'ut ri Zacariy. Ri e u banoj tak ri Ezequiy suc' chuwäch ri Ajawaxel, e jacha' conojel tak ri e u banoj ri David ri e u mam. Pa ri nabe junab ri rajawinic chupam ri nabe ic' xebujak tak ri oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xebuban c'u qui banic. Xebusiq'uij c'ut ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, xebumulij cho ri c'ayibal ri c'o pa ri elebal k'ij xubij c'u chque: “Aj levitib, chinitatabej: camic chi ch'ajch'ojirisaj iwib xukuje' c'ut ri rachoch ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e i mam. Chiwesaj chupam ri k'ijilabal ronojel ri tz'il. Rumal rech chi ri e ka mam man jic taj xebinic, e itzel tak ri e qui banoj ri xequiban chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios, xquitzak c'u canok. Xquixutuj can ri c'olbal ri jekel wi ri Ajawaxel. Xequitz'apij tak ri roquibal chupam ri rakan ja, xequichup tak ri k'ak', xquitanaba' c'ut u poroxic ri c'oc' k'ol xukuje' ri qui chi'xic tabal tok'ob ri cachajirisaxic chupam ri k'ijilabal chuwäch ri u Dios ri Israel. Rumal ri', ri Ajawaxel xoyowar ruc' ri Juda xukuje' ri Jerusalen, xuban c'u chque chi xebux xibibal xukuje' chi quequiya' tak xe'n ib, jacha' ri e iwilom ix cuc' ri kas e i bak'wäch. Rumal ri', ri e ka tat xecäm pa ri ch'o'j, ri e ka c'ojol ri e ka mia'l xukuje' ri e kixokil xeximic xec'am bic. Je c'u ri' nu yo'm nu tzij che u banic jun c'ulwächinic ruc' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, rech cupac ri royowal pakawi'. Are c'u ri camic, nu c'ojol tak mik'il iwib; ix u cha'om c'ut ri Ajawaxel rech amak'el ix c'o chuwäch quixpatanin c'u che, rech c'u quichi'j c'oc' k'ol chuwäch.” Ri aj levitib ri xekaj che u banic ri chac e are' tak wa': chque ri e rija'lil ri Coat, ri Mahat u c'ojol ri Amasay xukuje' ri Joel u c'ojol ri Azariy; chque ri aj Merar, ri Sis u c'ojol ri Abdi xukuje' ri Azariy u c'ojol ri Jehaleel; chque ri aj Jerson, ri Joa u c'ojol ri Zim xukuje' ri Eden u c'ojol ri Joa; chque ri aj Elizapan, ri Simri xukuje' ri Jehiel; chque ri aj Asap, ri Zacariy xukuje' ri Mataniy, chque ri aj Heman, ri Jehiel xukuje' ri Simeiy, chque ri aj Jedutun, ri Semaiy xukuje' ri Uziel. Nabe xequimulij ri cachalaxic xquich'ajch'ojirisaj c'u quib conojel; xebocaxtax c'u chupam ri rachoch Dios che u ch'ajch'ojirisaxic je jas ri takanic ri u yo'm ri ajawinel chque ri cäjunamataj ruc' ri u takanic ri Ajawaxel. Xeboc c'ut ri e cojol tabal tok'ob chupam ri rachoch Dios che u ch'ajch'ojirisaxic. Ronojel ri tz'ilol c'u ri xequirik chupam ri rachoch Dios xequesaj ulok xequiya' cho ri uwo ja rech ri rachoch Dios, e are' c'u ri aj levitib xec'amow bic xebequiq'uiaka' pa ri alaj nima' Sedron. Xquichaplej u banic ri josk'inic pa ri nabe k'ij re ri nabe ic', pa c'ut ri wajxakib rajilabal ri ic' e bopaninak chic chupam ri rakan ja rech ri rachoch ri Ajawaxel. Ri u tz'akatil ri rachoch Dios xquijosk'ij pa jun wajxakib k'ij chic, qui q'uisom chi c'ut aretak xurik ri waklajuj k'ij. Xebopan c'ut cho ri rachoch ri ajawinel Ezequiy, xquibij che: “Josk'itajinak chic ri rachoch Dios kumal: ri porobal ri queporox wi tak ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' conojel ri e u chaconisan, xukuje' ri mexa ri queya' wi ri caxlanwa ri e tastalic e rachil conojel ri e u chaconisan. E ka cholajim c'ut xukuje' e ka josk'im tak ri chaconisan, ri xebuq'uiak apanok ri ajawinel Acaz aretak xajawinic, rumal ri jech'alaj u c'aslemal, e c'o chi c'u camic chuwäch ri porobal ri rech ri Ajawaxel.” Ri ajawinel Ezequiy nim a k'ab xwalijic, xebumulij conojel ri k'atal tak tzij rech ri tinimit xbe c'ut chupam ri rachoch ri Ajawaxel. E cuc'am bic wukub alaj tak ama'ib wacax, wukub ama'ib tak chij, wukub alaj ama'ib tak chij xukuje' wukub alaj tak ama'ib q'uisic', jacha' che sipanic che qui josk'ixic ri macaj ri e qui banom ri e rachalaxic ri ajawinel, che ri rachoch Dios xukuje' che ri Juda. Ri ajawinel xuya' takanic chque ri e cojol tabal tok'ob, ri e rija'lil ri Aaron, chi chequiya' wa' che tabal tok'ob ri cachajirisaxic puwi' ri porobal aj Ajawaxel. Ri e cojol tabal tok'ob xequipil ri alaj tak ama'ib tak wacax, xquic'ulaj ri u quiq'uel xquichicoj c'u che ri porobal. Junam xquiban chque ri ama'ib tak chij, xukuje' xquiban chque ri alaj tak ama'ib tak chij. Xequic'am c'u na ulok ri alaj ama'ib tak quisic' jacha' che sipanic u mac rech ri macaj chuwäch ri ajawinel xukuje' chquiwäch conojel ri winak, xequiya' c'ut ri qui k'ab paquiwi' ri awaj. Xtakex c'u qui pilic cumal ri e cojol tabal tok'ob, xquijamij c'ut ri qui quiq'uel puwi' ri porobal jacha' jun sipanic che u rikic ri cuyubal tak qui mac ri Israel, u yo'm c'u takanic ri ajawinel chi ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic cächi'x puwi' ronojel ri aj Israel. Ri Ezequiy xukuje' xebucoj chupam ri rachoch ri Ajawaxel aj levitib e cuc'am tak quetecak tak k'an ch'ich', nimak tak arp xukuje' tak guita'r ri sibalaj q'ui u c'amal, jas ri cholajil ri u cojom ri David, ri Gad, k'axal tzij chupam ri ajawibal, xukuje' ri Natan k'axal tzij ri e e qui yo'm, rumal rech chi we cholajil ri' are' yowinak ri Ajawaxel cumal ri e k'axal tak u tzij. Ri aj levitib e tac'atoj e cuc'am tak ri kojom e u chaconisan ri David, are c'u ri e cojol tabal tok'ob e cuc'am tak ri trompet. Xuya' c'u takanic ri Ezequiy chi chchi'x ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi' ri porobal. Pa ri jok'otaj ri xchaplex u c'ojic ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic, xechaplex xukuje' tak ri bix che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel xukuje' ri cok'ebal tak ri trompet, e achilatal cumal tak ri chaconisan quech k'ojom ri e rech can ri ajawinel David. Ri tinimit winak e xucuxuj cätajin quek'ijilanic quebixon c'ut ri ajbixab xukuje' ri e cojol tabal tok'ob quecok'asala' tak ri trompet. Je c'u xtakex u banic wa' c'ä xchajir na ri tabal tok'ob. Aretak xq'uis u banic wa', ri ajawinel xukuje' conojel ri e achilaninak xexuquic che u ya'ic k'ijilanic. Xuya' chi c'u takanic ri ajawinel Ezequiy xukuje' ri e rach k'atal tak tzij chque ri aj levitib chi chquiya' k'ijilanic che ri Ajawaxel cuc' tak ri u bix ri David xukuje' ri e rech ri Asap, ri k'axal tzij. Xquiban c'ut ruc' nimalaj quicotemal, xukuje' xexuquic che u ya'ic k'ijilanic. Xubij c'ut ri Ezequiy chque ri winak: “Xitas c'u ya' iwib camic che ri Ajawaxel, chixnakajinok chebic'ama' c'u ulok tabal tak tok'ob xukuje' tak sipanic che qui ya'ic maltioxinic chupam ri rachoch ri Ajawaxel.” Ri tinimit winak xequiya' c'u tabal tok'ob xukuje' tak sipanic che yabal tak maltioxinic, jachin tak c'ut ri c'o qui rayinic che u banic xequichi'j tak tabal tok'ob ri cachajirisaxic. Ri awaj ri xequic'am ulok ri tinimit winak che ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic e oxc'al lajuj (70) ama'ib tak wacax, jun sient (100) ama'ib tak chij xukuje' quieb sient (200) alaj ama'ib tak chij. Ronojel che u chi'xic che ri Ajawaxel jacha' che tabal tok'ob ri cachajirisaxic. Ri cajilabal ri awaj ri xequichi'j e wakib sient (600) wacax xukuje' oxib mil (3,000) chij. Man e q'ui ta c'ut ri e cojol tabal tok'ob ri e c'olic, man quebubana' ta c'u che qui ch'olic tak ri qui tz'umal tak ri awaj ri quecoj che tabal tok'ob ri cachajirisaxic, xeto' na cumal ri aj levitib ri e cachalal, che u q'uisic u banic ri chac, c'ä xquitas chi na quib ri niq'uiaj e cojol tabal tok'ob chic; rumal rech chi ri aj levitib are xeniman na che u ch'ajch'ojirisaxic quib chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob. C'ä e c'o c'u ne na q'ui ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic ri c'amaja' quechi'xic, xukuje' ri qui xepoyil ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib, xukuje' tak ri sipanic que u wa'l tak uva ri quecoj junam cuc' ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic. Je c'u xban wa' che u jekebaxic chi jumul ri k'ijilanic chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Xukuje' c'u ri Ezequiy jacha' ronojel ri tinimit xequicot che ri u banom ri Dios che ri tinimit, ronojel c'ut xbanaxtax ruc' aninakil. Ri Ezequiy xutak u bixic pa ronojel Israel xukuje' Juda, xukuje' xebutak wuj che cula'xic ri Eprain xukuje' ri Manases rech quebopan pa ri rachoch ri Ajawaxel pa Jerusalen che roc'owisaxic ri rocowem ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Ri ajawinel, aretak chomatajinak chic cuc' ri e rach k'atal tak tzij xukuje' cuc' conojel ri aj Jerusalen, xuchomaj u roc'owisaxic ri nimak'ij re ri Oc'owem pa ri ucab ic', man xcuin ta c'u che roc'owisaxic ri nimak'ij pa ri kas u k'ijol rumal rech chi man e c'o ta q'ui ri e cojol tabal tok'ob ri qui tasom ta quib mawi xumulij ta rib ri tinimit pa Jerusalen. We chomanic ri' utz xuta' ri ajawinel xukuje' ronojel ri tinimit utz xquita' ri chomanic ri xbanic, xquiya' c'u qui tzij chi chyok u bixic pa ronojel Israel, kas pa Beerseb c'ä pa Dan, xesiq'uixic rech quepe pa Jerusalen che roc'owisaxic ri nimak'ij re ri Roc'owem ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. U mac rech chi ri nabe man e q'ui taj ri winak e xebopan che roc'owisaxic ri nimak'ij, jacha' ri tz'ibatalic ri cäban che roc'owisaxic ri nimak'ij. Je c'u ri', xebel bic ri e ya'l tak takquil pa ronojel Israel xukuje' Juda xebequic'am tak bic ri wuj ri xebentz'ibaj bic ri ajawinel xukuje' ri e räch k'atal tak tzij che u ya'ic u bixic ri u takanic ri ajawinel: “Aj israelib: chixtzelej ulok ruc' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Israel, cätzelej c'u ne na xukuje' iwuc' ix, ri xiwesaj can iwib pa qui k'ab ri ajawinelab aj Asiriy. Miban iwech ri xquiban ri e i mam xukuje' jacha' ri e iwachalal, chi rumal rech ri man qui jiquiltaj chuwäch ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam, ri are' xebujach chupam ri sachbal wächaj jacha' ri quiwil ix. Are c'u ri camic, mixux tak tacatak e jacha' ri e i mam; chilica' ri i k'ab che ri Ajawaxel che u q'uexic ri c'ulwächinic ri i banom ruc' tisaj chupam ri u k'ijilabal, ri kas xa' jumul u tasom. Chipatanij ri Ajawaxel ri i Dios, cutanaba' c'u na ri oyowarem iwuc'. We ri ix quixtzelej ruc' ri Ajawaxel, ri e c'ulel ri e c'o ri e iwachalal ri e c'o chuxe' ri qui takanic camic xukuje' tak ri e i c'ojol cätok'obisax na qui wäch cumal quequitzokopij na ulok rech quetzelej ulok pa we ulew ri', rumal rech chi ri Ajawaxel, ri i Dios, cätok'ok'obisan wächaj xukuje' quel u c'u'x man c'u quixuxutuj taj, we ri ix quixtzelej ruc'.” Ri tako'n xquibinibej ri rulewal ri Eprain xukuje' ri Manases, xek'ax pa conojel tak ri tinimit c'ä xebopan na pa Zabulon. Xak c'u xetze'n ri winak xukuje' xquetz'bej qui wäch. E c'o c'u ne jujun achijab ri e aj ramak' ri Aser, ri Manases xukuje' ri Zabulon xquimach' quib chuwäch ri Dios xebe c'u pa Jerusalen. Ri Dios xukuje' xuslabej ri canima' ri winak aj Juda rech cäquiya' qui tzij che u nimaxic ri u takanic ri ajawinel xukuje' ri e k'atal tak tzij, je jas ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel. Je c'u ri', jun tinimit winak ri xquimulij quib pa ri ucab ic' pa Jerusalen che u xcoc'owisaj ri nimak'ij que ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc'. Are c'u xquichaplej quesaxic conojel tak ri porobal xukuje' tak ri c'olbal ri queporox wi c'oc' k'ol ri e c'o pa Jerusalen, xequiq'uiak c'u chupam ri alaj nima' Sedron. Pa ri ucajlajuj rajilabal ri ucab ic' xpil ri alaj ama' chij re ri Oc'owem. Ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, xquiq'uixbej quib xquijosk'ij quib, xequic'am c'u bic awaj chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri quebajwataj che ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic. Xebocaxtax c'ut chupam ri qui c'olbal, ri c'utum chque rumal ri u pixab ri Moises, achi ri c'o ri Dios ruc'. Ri e cojol tabal tok'ob quequichicoj ri quic' ri caquijach ri aj levitib chque. Chquixo'l c'u ri tinimit winak e c'o q'ui ri man qui ch'ajch'ojirisam ta ulok quib, ri aj levitib e are' xepilow na ri Oc'owem ri cawaj ri man qui ch'ajch'ojirisam ta ulok quib, rech quetas taj che ri Ajawaxel. Tinimit winak c'ut ri xebopanic, aj Eprain, aj Manases, aj Isacar xukuje' aj Zabulon xquitij que ri wa re ri Oc'owem, man je ta c'u xquibano jas ri tz'ibatalic, man qui josk'im ta c'u quib. Are c'u ri Ezequiy xuban ch'awem ruc' Dios paquiwi', je xubij wa': “Ajawaxel ri sibalaj quel c'u'x la, sacha' la qui mac conojel ri e petinak ruc' jun jicalaj canima' che u rikic quib uc' la. Ay Ajawaxel, qui Dios ri e qui mam, pune' ba' man qui ch'ajch'ojirisam ta quib jas ri tastajic ri cutok'ij ri achoch la.” Ri Ajawaxel xuya' c'u u k'ij ri u bochi'nic ri Ezequiy xusach c'ut u mac ri tinimit. Jeri' chi, wukub k'ij xebeytaj ri aj israelib pa Jerusalen ruc' c'u nimalaj quicotemal xcoc'owisaj ri nimak'ij que ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc'. E are' c'u ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib k'ij chi k'ij xquiya' k'ijilanic che ri Ajawaxel cumal tak ri mayibalalaj tak chaconisan re trompet ri e tastalic. Ri Ezequiy xunimarisaj qui k'ij conojel ri aj levitib chi xquic'ut ri je'licalaj qui rayibal che ri patanijic che ri Ajawaxel. Aretak c'u qui tijom chi que ri wa ja' re ri nimak'ij ri xbeytaj wukub k'ij, chi e qui chi'm chi c'ut tabal tak tok'ob re utzirisan ib xukuje' e k'ijilaninak chic che ri Ajawaxel, qui Dios ri e qui mam, ronojel ri tinimit winak xuchomaj u yukic wukub k'ij chi na ri nimak'ij, ri sibalaj e quicotinak wi, rumal rech chi ri Ezequiy ajawinel re Juda, xusipaj chque ri tinimit winak jun mil alaj tak ama'ib tak wacax xukuje' wukub mil chij, ri e k'atal tak tzij pa quech wi xquisipaj che ri tinimit jun mil alaj ama'ib tak wacax xukuje' lajuj mil chij. E q'ui ri e cojol tabal tok'ob xquich'ajch'ojirisaj quib. Conojel ri winak pa Juda xequicotic, xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib xukuje' conojel ri winak ri e elinak ulok pa Israel, xukuje' ri man e qui winakil taj ri xebel ulok pa ri rulew re Israel o ri e jekel pa Juda. Sibalaj c'u nim ri quicotemal ri xc'oji' pa Jerusalen, rumal rech chi kas pa tak ri u k'ijol ri Salomon, u c'ojol ri David xukuje' ajawinel re Israel, man bantajinak taj jun jasach ri junam ta ruc' wa' pa Jerusalen. Chuq'uisbalil c'ut ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, xetaq'ui'c xquitewichi'j ri tinimit; xetatabex c'ut rumal ri Ajawaxel, ri qui ch'awem ruc' Dios xopan c'ä pa ri caj, pa ri c'olbal jawije' ri jekel wi ri Dios tastalic ri man cuban taj etzelal. Aretak xq'uis u tza'm ronojel wa', conojel ri aj Israelib ri e c'o chila' xebe chquipam tak ri tinimit ri e c'o pa Juda. Xequic'äjij ri tastalicalaj tak abaj, xebe qui paxij tak ri e u wächbal tak ri Asera xebequit'akij tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak ri diosib, c'ä xquiq'uis na qui c'äjixic conojel tak we jastak ri' pa ronojel ri Juda, pa Benjamin, xukuje' c'u ne pa Eprain xukuje' Manases. Conojel c'ut ri aj israelib xetzelej pa tak ri e qui tinimit, chquijujunal pa tak ri e culew. Xujekeba' c'ut ri Ezequiy ri qui cholajixic ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib jas ri u cholajil tak ri qui chac ri qui rikom, rech junam que chquiwäch, chquijujunal jas ri u cholajil ri qui chac ri quena'w che u banic, quequichi'j c'u tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob quech utzirisan tak ib, chequiya' c'u maltioxinic xukuje' k'ijilanic che ri Ajawaxel, quepatanij c'u chquichi' tak ri e oquibal chupam ri rachoch Dios. C'o chi c'u wi ri cuchuj ri xuya' ri ajawinel ri xresaj pa ri kas e u k'inomal che ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic re ak'abibal xukuje' re xk'ekal chque tak ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic pa ri k'ij re uxlanem, che ri nimak'ij re ri c'ac' ic' xukuje' chque tak ri nimak'ij ri nimak qui k'ij, jacha' ri tz'ibatal chupam ri u pixab ri Ajawaxel. Xukuje' xuya' takanic chque ri winak ri e jekel pa Jerusalen chi chquiya' ri cuchuj ri takal u ya'ic cumal chque ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chque ri aj levitib, rech quecuinic caquijach quib ruc' ronojel canima' che u tz'akatisaxic ri u pixab ri Ajawaxel. Aretak c'u xjabun ri takanic, ri aj israelib xquiya' ruc' ronojel canima' ri sibalaj utz na che ri trico ri qui walijisam, ri u wa'l uva, ri caseit, ri juyubal räx cab xukuje' ronojel wächinic ri cuya' ri ulew. Xukuje' xquic'am ulok ri u lajujil ronojel ri cäquich'äco, man ruc' ta q'ueq'uenic. Xukuje' xquiban ri e jekel pa Israel xukuje' ri e jekel pa niq'uiaj tak tinimit chic ri e c'o pa Juda xquic'am ulok ri u lajujil ri qui wacax ri qui chij, xukuje' ri qui lajujil ri jastak ri e tasom che ri Ajawaxel ri qui Dios. Conojel xequimuluba' pa tak mulaj. Pa ri urox ic' xquichaplej u mulubaxic we jastak ri', xquiq'uis c'u pa ri uwuk ic'. Aretak c'u ri Ezequiy xukuje' ri e k'atal tak tzij xebe che rilic ri mulitajinak, xquitewichi'j ri Ajawaxel xukuje' ri Israel ri u tinimit. Are c'u ri Ezequiy xuc'ot qui chi' ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib chque ri jutak mulaj, are c'u ri qui nimal e cojol tabal tok'ob ri Azariy, rija'lil ri Sadoc, xutzelej u bixic che: “Kas aretak xchaplex u c'amic ulok ri cuchuj pa ri rachoch ri Ajawaxel, c'o sibalaj cakatijo sibalaj c'u ne q'ui ri to'tajinak; conojel we jutak mulaj ri' e are wa' ri e to'tajinak, rumal rech chi ri Ajawaxel u tewichi'm ri u tinimit.” Rumal rech wa', ri Ezequiy xebutak qui banic tanibal pa ri rachoch ri Ajawaxel. Aretak c'u xebantajic, chila' xec'ol wi ruc' jicomal ri cuchuj ri lajujil ri e qui jachom xukuje' ri jastak ri kas e tasom che ri Ajawaxel. Are' c'u xquicoj ri Conaniy ri aj levi che nabe chajinel che ronojel wa', are c'u ri rachalal ri Simeiy u bi' xquicoj che ucab. Ri to'l tak quech ri xecanaj chuxe' ri u takanic ri Conaniy xukuje' ri Simeiy ri rachalal, xec'ut rumal ri ajawinel Ezequiy xukuje' rumal ri Azariy, ri nabe takanel pa ri rachoch Dios, e are' tak wa': Jehiel, Azaziy, Nahat, Asael, Jerimot, Jozabad, Eliel, Ismaquiy, Mahat xukuje' ri Benaiy. Ri chajil u chi' ri oquibal ri c'o pa ri elebal k'ij, are' ri Core aj levi, u c'ojol ri Imna, are' chajininak tak ri sipanic ri caquic'am ulok ri winak pa quech wi che ri Dios xukuje' ri u jachic ri cuchuj ri quec'am ulok che ri Ajawaxel ri e tasom che ri Dios. Ri Core jicalaj u to'ic caban pa tak ri e qui tinimit ri e cojol tabal tok'ob, cumal ri Eden, Miniamin, Jexu, Semaiy, Amariy xukuje' ri Secaniy, che qui jachic tak ri jastak chque tak e cachil. Je u jachic cabanic jastak ri qui cholajil tak ri chac ri quequirika'. Xak junam cäban chque ri c'o chic qui junab xukuje' ri c'ä maja' qui junab, conojel ri quebopan pa ri rachoch Dios che u banic tak ri qui chac ri caquiban jujun tak k'ij ri jachom chquiwäch, jas tak ri k'ij ri caquitaklebej xukuje' tak ri chac ri quena'w che qui banic xuwi ta ne we e tz'ibatal pa ri ajilabal, quecoj c'u pa ajilabal ri c'o chi ox ox qui junab capakic. Ri e cojol tabal tok'ob e jujun tak ja winak e tz'ibatalic, e are c'u ri aj levitib juwinak qui junab capakic, jas ri u cholajil ri qui chac ri quena'w che qui banic xukuje' aretak caquitaklebej. Pa ri ajilabal e cojom ri ac'alab ri c'ä e ch'utik na pa ajilabal, ri e ixokilaxelab, ri e alabomab xukuje' ri e alitomab, che u bixic chnimalaj conojel, rumal c'u rech ri patanijic ri jachom pa qui k'ab e tastajinak che u patanixic ri Dios. Pa conojel tak ri tinimit e c'o jachin tak ri e cojom che qui jachic ri ya'tal u jachic che ronojel achi chquixo'l ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'lil ri Aaron, xukuje' chque conojel ri aj levitib ri e tz'ibatalic ri e jekel pa tak ri ulew re yuk'bal quech tak ri e qui tinimit ri e cojol tabal tok'ob. Ri Ezequiy xuban wa' pa ronojel ri Juda. Ri e u banoj e utz, e suc' xukuje' man xak ta c'u e cawäch chuwäch ri Ajawaxel ri u Dios. Ronojel ri xuchaplej u banic ri cajwataj che ri rachoch ri Dios je jas ri cubij ri pixab xukuje' tak ri e takomal, che u nimaxic ri Dios ruc' ronojel ranima', rumal ri' utz xelic. Chquiwi' chi c'ut we banoj ri' xukuje' tak ri jiquil ri xebuban ri Ezequiy, xopan ri Senaquerib, ajawinel re Asiriy, xroquibej ri Juda xebusutij c'u quij tak ri tinimit ri e c'o tak tapia chquij, c'o c'ut pa u c'u'x chi quebuch'äco. Aretak xril ri Ezequiy chi ri Senaquerib man c'o ta quieb tzij ruc' opaninak che u ch'äquic ri Jerusalen, xchoman cuc' ri quetakan paquiwi' tak ri tinimit xukuje' ri e qui nimal tak ri ajch'ojab xubij c'u chque chi takal qui mukic tak ri e qui q'uiyibal tak ja' ri e c'o chrij ri tinimit, xquiya' c'u qui tzij che u banic wa'. Xquimulij c'u quib tinimit winak xequimuk c'ut conojel ri e qui q'uiyibal tak ja', xukuje' ri u be ja' ri cabin chuxe' ri ulew, rech aretak ta chebopan tak ri ajawinelab aj asiriyab man nim taj ri ja' quequirika'. Man c'u ruc' ta queblan c'uxaj xuchaplej u suc'umaxic ri nim tapia ri tzakinak, xukuje' xebuyac tac'atak tak ja puwi', xukuje' chi jun nimalaj tapia chrij. Xuban c'u u t'iquic ri julujic ri c'o pa ri u Tinimit ri David, xebuban e jumulaj tz'imaj tak ch'ich' xukuje' quetecak tak ch'ich'. Xebucoj c'u qui nimal tak ajch'ojab paquiwi' ri winak, xebumulij c'u pa ri lianic ri c'o chrij ri u chi' ri tinimit xuya' c'u chajin animaaj chque, je xubij wa' chque: “¡Chixux co xukuje' chc'ol i chuk'ab! Mixe'j iwib mawi mape iwanima' chuwäch ri ajawinel re Asiriy xukuje' chquiwäch ri q'uialaj rajch'ojab ri e achilaninak, are c'u e q'ui na ri e c'o kuc' uj chuwäch ri e c'o ruc' are'. Ri Senaquerib are' u cuban u c'u'x chquij ri qui chuk'ab ri achijab, c'o c'ut ri Ajawaxel ri ka Dios kuc' rech cujuto' che qui banic tak ri ka ch'o'j.” Aretak xtataj ri xubij ri ajawinel Ezequiy, ri tinimit xuna' chajin anima'. Are c'u ri Senaquerib ajawinel re Asiriy cätajin cach'ojin ruc' ri Lacs e rachil conojel ri e rajch'ojab, xebutak bic jujun qui nimal ri e rajch'ojab pa Jerusalen, rech queyok u bixic che ri Ezequiy, ajawinel re Juda, xukuje' chque conojel ri aj Jerusalen ri e c'o pa Jerusalen, we takquil ri': “Ri Senaquerib, ajawinel re Asiriy, cutak u bixic chiwe: ‘¿Jasche sibalaj co qui na iwib, chi quixcanaj pa Jerusalen sutim c'u ne rij? We ri Ezequiy cubij chiwe chi ri Ajawaxel ri u Dios quixuto' na pa nu k'ab, xa cätajin quixusubu cätajin c'u quixuya' pa ri cämical re wi'jal xukuje' chaki'j chi'. ¿La ma ta pa u ri Ezequiy xuchupisaj qui wäch ri c'olbal re k'ijilanic xukuje' tak ri porobal re we Dios ri', xuya' c'u takanic chi ri winak re Juda xukuje' re Jerusalen chi chquiya' k'ijilanic xukuje' qui chi'j c'oc' k'ol xa puwi' jun porobal? ¿La ma ta iweta'm ri nu banom xukuje' ri qui banom ri e nu mam cuc' conojel tak ri tinimit que ri jule' tak ulew chic? ¿La xecuin puch ri e qui diosib we nimak tak tinimit ri' xequito' ta pa nu k'ab? ¿Jachin chque conojel ri qui diosib we nimak tak tinimit ri' ri xsachisax qui wäch cumal ri e nu mam ri xcuin ta che u to'ic ri rulew pa nu k'ab? ¿Jas c'u che qui chomaj chi cacuin ri i Dios che i to'ic? Rumal c'u ri' miya' iwib pa subic mawi mixch'äctaj rumal ri Ezequiy; micojo ri cubij chiwe, we c'u man c'o jun dios chque ri qui diosib we nimak tak tinimit ri' xticar ta che u to'ic ri u tinimit pa nu k'ab xukuje' pa qui k'ab ri e nu mam, ¡mawi ta c'u ne cäcuin ta ri i Dios ix che i to'ic pa nu k'ab!’ ” Wa', c'o chi c'u na, ri xquibij xukuje' ri e qui nimakil ri rajch'ojab ri ajawinel re Asiriy che u yok'ic ri Dios, ri Ajawaxel, xukuje' che u yok'ic ri Ezequiy ri pataninel rech. Ri Senaquerib xukuje' xebutz'ibaj wuj ri cuyac wi royowal ri Ajawaxel, ri Dios re Israel, ri je u yok'ic wa' xubano: “Je' jacha' ri e qui diosib tak ri tinimit re jule' tak ulew chic man xecuin taj xequito' ta pa nu k'ab, mawi c'u ne ri u Dios ri Ezequiy cacuinta che u to'ic ri u tinimit pa nu k'ab.” Ri e qui nimal tak ri rajch'ojab ri Senaquerib, xequitzijobej ri winak aj Jerusalen ri e c'o puwi' ri tapia, sibalaj co xquirakakej qui chi' pa Hebrey rech cäquixe'j quib xukuje' che u cojic qui xib, rech jeri' quecuin che u ch'äquic ri tinimit. Xeyok'on che ri u Dios ri Jerusalen jacha' ri xquiban chque ri qui diosib ri jule' nimak tak tinimit chic re ri uwächulew, ri e diosib ri xa e banom cumal winak. Je c'u u q'ueyowal wa' c'olic, ri ajawinel Ezequiy rachil ri Isaiy, u c'ojol ri Amoz, xquiban ch'awem ruc' Dios xquitz'onoj to'banic chicaj. Are c'u ri Ajawaxel xutak jun tako'n aj caj ri xebucämisaj conojel ri ajch'ojab, xukuje' tak ri e qui nimakil ri ajch'ojab, ri quetakan paquiwi' ri rajch'ojab ri ajawinel re Asiriy, ri xtzelej na pa ri rulewal nojinak che q'uixbal. Aretak c'u xoc chupam ri rachoch ri u dios, kas chila' xcämisax wi cumal ri kas e u c'ojol. Jewa' ri xuban ri Ajawaxel che u to'ic ri Ezequiy xukuje' ri e aj Jerusalen pa u k'ab ri Senaquerib, ajawinel re Asiriy xukuje' che qui to'ic pa qui k'ab conojel ri niq'uiaj chic, xuya' c'u jamaril chque cuc' conojel ri qui c'ulja. E q'ui c'ut ri winak ri xequic'am bic sipanic pa Jerusalen che ri Ajawaxel, xukuje' tak sipanic ri pakal cajil che ri Ezequiy, ajawinel re Juda. Kas c'u pa ri k'ij ri' xnimar u k'ij chquiwäch ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic. ¡Pa ri k'ijol ri', ri Ezequiy xkasax rumal jun c'axalaj yabil; xuban c'u ch'awem ruc' ri Ajawaxel, ri xtzelex u wäch ri u ch'awem rumal, rumal jun mayibalalaj etal! Pune' c'u xban utzil che, ri Ezequiy man nim ta xril wi, xane' xuban nimal, rumal c'u rech wa' ri Ajawaxel xoyowar ruc' xukuje' ruc' ri Juda xukuje' ri Jerusalen. Pune' c'u ne xuban nimal, ri Ezequiy xumach'irisaj rib chuwäch ri Dios, xukuje' junam xquiban ri winak aj Jerusalen, ri Ajawaxel man c'u xukasaj taj ri royowal paquiwi' pa tak ri u k'ijol ri Ezequiy. Ri Ezequiy xquicot cuc' nimak tak k'inomal xukuje' nimarisabal tak k'ij, q'ui sak puak, xukuje' k'an puak xumulij, abaj ri pakapoj cajil, c'oc'al, quetecak tak ch'ich' xukuje' ronojel qui wäch jastak ri pakapoj cajil. Xebuban tak tanibal ri xebuc'ol wi wa trico sebad, ri u wa'l uva xukuje' ri aseit, qui warabal wacax xukuje' qui warabal tak chij. Xebuban c'u na tak tinimit, sibalaj xepok' ri e u wacax xukuje' ri e u chij xk'inomarisax c'ut rumal ri Dios. Ri Ezequiy are' ri xk'atin ri u be ri ja' ajsic che ri q'uiyibal ja' re Jihon, xuban c'u ulok u be xkaj ulok iquim, pa u xcut ri kajebal k'ij che ri u Tinimit ri David. Je c'u ri' ri Ezequiy utz xel pa ronojel ri xutakej u banic. E are' tak c'ut ri e k'atal tak tzij re Babilon xequitak ulok jujun achijab che u solixic xukuje' che retamaxic ri mayibal ri c'ulmatajinak pa ri ulew. Ri Dios xuya' can u tuquiel ri Ezequiy, che u c'ambejexic rumal rech c'u kas caretamaj ri chomanic ri c'o chupam ri ranima'. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Ezequiy xukuje' ri tastalicalaj tak chac ri xebubano, e tz'ibatal chupam ri u c'utwächinic ri k'axal tzij ri Isaiy, u c'ojol ri Amoz, xukuje' chupam ri wuj quech tak ri rajawinelab ri Juda xukuje' ri Israel. Aretak xcäm ri Ezequiy, xmuk puwi' ri xemuk wi ri e rachalaxic ri David. Ronojel ri Juda xukuje' ri aj Jerusalen sibalaj xquiya' u k'ij; are' c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Manases u bi'. Cablajuj (12) u junab ri Manases aretak xuchaplej ajawinic, cawinak olajuj (55) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. E are tak c'ut ri e u banoj e lawalo chuwäch ri Ajawaxel, e are xebuchacuj tak re ri e junam tak quetzelal ri nimak tak tinimit ri xeburokij bic ri Ajawaxel chquiwäch tak ri aj israelib: Xebuban chi qui banic ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak diosib ri xebut'akij can ri Ezequiy, ri u tat; xebuwalijisaj tak porobal chque tak ri qui wächbal ri Baal, xukuje' xebuban tak e u wächbal ri Asera; xak c'u u wi' chic xebuk'ijilaj xukuje' xebuya' k'ijilanic chque conojel tak ri ch'imil ri e c'o pa ri caj, xebuyac c'u tak porobal chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri u bim wi ri Ajawaxel chi are u jekelibal ri u bi' amak'el pa Jerusalen. Xebuyac chi niq'uiaj porobal chuwäch ri quieb uwo ja rech ri rachoch ri Ajawaxel, che qui k'ijilaxic tak ri ch'imil ri e c'o chicaj. Xebuporoj c'u ne tak ri e u c'ojol che tabal tok'ob pa ri beya' re Ben-hinom, xuchacuj rech ri qui ch'abexic tak ri itzel tak uxlabal ri u banic ch'obonic xukuje' ri subunic, xujekeba' ri aj itzel uxlabal xukuje' ri itzinic. Sibalaj e itzel tak ri e u banoj chuwäch ri Ajawaxel, ri xuq'uis retzelaxic rib chuwäch. Xukuje' xutac'aba' ri dios (jun u cawäch ri Dios) ri xuban chupam ri rachoch ri Dios, ri u bim wi ri Dios che ri David xukuje' che ri Salomon ri u c'ojol: “We rachoch Dios ri' pa Jerusalen, ri nu cha'om chquixo'l tak ri amak' re Israel, are wa' ri cux na u jekelibal ri nu bi' amak'el. Man quebenwesaj ta chi bic ri aj israelib chupam ri ulew ri xebenjekeba' wi ri e qui mam we quequitz'akatisaj xukuje' quequiban ronojel ri e nu takom che qui banic, xukuje' conojel tak ri tijonic, pixab xukuje' tak ri tz'ibatalic ri e nu yo'm chque rumal ri Moises.” Are c'u ri Manases xubano chi ri Juda xukuje' ri aj Jerusalen xetaken pa ri itzel be c'o c'u na ri qui wi' ri etzelal ri xequibano chquiwäch tak ri xquiban ri nimak tak tinimit ri xsachisax qui wäch, chquiwäch ri aj israelib rumal ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Manases xukuje' ri u tinimit, man c'u xquiya' ta qui xiquin che ri xubij chque. Rumal ri', ri Ajawaxel xebuc'am ulok ri e qui nimal tak ri rajch'ojab ri ajawinel re Asiriy, ri xquichap ri Manases cuc' tak xecabal, xquiyut c'u cuc' tak tikom k'an ch'ich' xquic'am c'u bic pa Babilon. Aretak xuna' ri rib chi c'o pa ri nimalaj c'ax xutz'onoj elebal c'u'x che ri Ajawaxel, xumach'irisaj c'u rib ruc' ronojel ranima' chuwäch ri qui Dios ri e nabe tak u mam. Aretak c'u xuban ch'awem ruc' Dios, xoc il ri Dios che xebutatabej tak ri e u bochi'nic xuban c'ut chi xtzelej pa Jerusalen che u takexic ri ajawinic. C'äte c'u ri' xuch'ob ri Manases chi ri Ajawaxel are Dios. Oc'owinak chi c'u wa', ri Manases xuyac che ri u Tinimit ri David, pa ri u kajebal k'ij che ri Jihon, jun tapia chrij ri coc'ow chupam ri alaj nima' copan c'u chuchi' ri Coquibal ri Cär, cucotij c'ut pa Opel. Xuban c'u che chi sibalaj naj xelchicaj. Xukuje' xebucoj qui nimal tak ajch'ojab pa conojel tak ri tinimit re Juda ri e c'o tak tapia chquij. Xeberesaj c'ut pa ri rachoch ri Ajawaxel ri diosib ri man etamatal ta qui wäch xukuje' ri e diosib ri xubano, jacha' xukuje' conojel tak ri porobal ri quek'ijilax wi diosib, ri xebuyac pa ri u juyub ri rachoch Dios xukuje' pa Jerusalen, xebuq'uiak c'u bic chrij ri tinimit. Xuban c'u na u banic ri porobal ri rech ri Ajawaxel, xebuchi'j tabal tak tok'ob re utzirisan ib xukuje' re maltioxinic, xuya' c'u takanic che ri Juda chi chuya' k'ijilanic che ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Are' c'u ri tinimit u takem qui chi'xic tabal tak tok'ob paquiwi' tak ri porobal ri quek'ijilax wi diosib, pune' c'u che ri Ajawaxel ri u Dios cuchi'j wi. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Manases, xukuje' ri u ch'awem ruc' Dios, xukuje' tak ri k'alajisanic ri xequiya' tak ri e k'axal tzij che pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, e tz'ibatal pa ri qui tzijobelil tak ri ajawinelab re Israel. Ri u ch'awem ruc' Dios xukuje' ri tzelebal u wäch ri xuc'amo, ronojel ri u tzijoxic ri u mac xukuje' ri u jech'balil xukuje' tak ri c'olbal ri xebuyac wi tak ri porobal ri quek'ijilax wi diosib, xukuje' ri xebuya' wi tak ri e u wächbal ri Asera xukuje' tak ri diosib, c'ä majok chumach'irisaj rib chuwäch ri Dios, e tz'ibatal pa ri qui tzijobelil ri e k'axal u tzij. Aretak xcämic, xmuk pa ri ticbal cotz'i'j re ri rachoch. Are c'u xajawin na ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Amon u bi'. Juwinak quieb (22) u junab ri Amon aretak xuchaplej ajawinic, quieb junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Man e utz ta c'ut ri e u banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, e jacha' ri xebuban ri Manases ri u tat. Xebuchi'j tabal tok'ob xukuje' xebuya' k'ijilanic chque conojel tak ri e diosib ri xebuban can ri Manases ri u tat. Man c'u xumach'irisaj ta rib chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri xuban ri Manases ri u tat, xane' xebumulij q'ui macaj puwi'. Xquiwalijisaj c'u quib ri e quinimal tak ri rajch'ojab chrij, xquicämisaj c'ut chupam ri rachoch. Are c'u ri winak re ri tinimit xequicämisaj ri xquiwalijisaj quib chrij ri ajawinel Amon, are' c'u xquicoj ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Josiy u bi'. Wajxakib u junab ri Josiy aretak xuchaplej ajawinic, juwinak julajuj (31) junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri e u banoj ri Josiy e suc' chuwäch ri Ajawaxel, are c'u xutakej ri u c'aslemal ri David, ri u mam, man c'o ta c'u xujalach'uj ta wi rib. Pa ri uwajxakib junab ri rajawinic, c'ä c'ojol c'ut ri Josiy xuchaplej u tzucuxic ri u Dios ri David ri u mam pa ri ucablajuj junab ri rajawinic xuchaplej u josk'ixic ri Juda xukuje' ri Jerusalen chque tak ri k'ijilabal ri quek'ijilax wi ri diosib, ri e qui wächbal tak ri Asera, ri e diosib ri e wächbal tak e re ch'ich' ri e banom pa k'ak', xeyojix c'u ri porobal chuwäch ri quek'ijilax wi tak ri jalan tak qui wächbal ri Baal. Ri Josiy xutak chi na qui muchic ri porobal ri quech'ilix wi c'oc' tak k'ol ri e c'o paquiwi'. Xukuje' xtakanic chi cäban ch'akatak chque ri e u wächbal ri Asera, ri e diosib xukuje' tak ri e wächbal ri e banom pa k'ak'; xebupuc'purisaj, ri xujopij paquiwi' ri e mukutal wi ri xequicoj tabal tok'ob chquiwäch. Xebuporoj c'u ne tak ri qui bakil tak ri e cojol tabal tok'ob paquiwi' tak ri qui porobal, je c'u xuban wa' che u ch'ajch'ojirisax ri Juda xukuje' ri Jerusalen. Xak junam xuban chquipam tak ri u tinimit ri Manases, ri Eprain xukuje' ri Simeon, xukuje' c'ä pa Neptali, cho tak ri c'ayibal que conojel tak ri tinimit. Xebut'akij tak ri porobal, ri e u wächbal tak ri Asera xukuje' tak ri diosib, xebupuc'purisaj conojel tak ri porobal ri queporox wi c'oc' tak k'ol pa ronojel ri rulewal ri Israel. Xtzelej c'u pa Jerusalen aretak xuq'uis u banic wa'. Pa ri uwajxaklajuj junab ri rajawinic, aretak u ch'ajch'ojirisam chic ri ulew xukuje' ri rachoch Dios, xutak ri Sapan, u c'ojol ri Azaliy, ri Amasiy, rajcalte ri tinimit, xukuje' ri Joa ri rajtz'ib, u c'ojol ri Joacaz, che u c'ojoxic ri rachoch ri Ajawaxel ri u Dios. Xebe c'u wa' che rilic ri Hilsiy ri qui nimal cojol tabal tok'ob xquijach c'u ri puak che ri c'amom bic chupam ri rachoch Dios ri xquimulij ri aj levitib ri e chajil tak oquibal pa Manases xukuje' pa Eprain, chquiwäch ri winak ri e canajinak can pa Israel, xak junam xban pa ronojel Juda xukuje' aj Benjamin xukuje' pa Jerusalen. Xequijacha' c'u chque ri e cojom che u banic ri chac rech ri rachoch ri Ajawaxel, rech quequitoj ri quechacun che u c'ojoxic ri rachoch Dios. Xquijach ri puak chque ri ajanelab xukuje' chque ri e c'amal tak qui be ri chac, rech quequilok' ri tzoc'om tak abaj xukuje' tak ri che' rech quecojic jawije' ri quebajwataj wi quecoj c'u tak ri tem chque tak ri ja ri xak xequil tak ri ajawinelab xeyojyobic. Aretak c'u quesax ri puak ri c'amom ulok chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri cojol tabal tok'ob Hilsiy xurik ri u wujil ri u pixab ri Ajawaxel; ri xya' rumal ri Moises. Xutzijoj c'u che ri Sapan ri ajtz'ib, chi u rikom ri u wujil ri pixab chupam ri rachoch ri Ajawaxel; xujach c'ut ri wuj pa u k'ab ri Sapan, are' c'u xc'amow bic che u jachic che ri ajawinel xuya' c'u qui tzijol ri chac che, je xubij wa' che: “Ri e pataninel tak ech la cätajin caquiban ronojel xbix chque chi caquibano. Qui jarisam ri sak puak ri c'o chupam ri rachoch Dios, quijachom c'u chque ri e cojom paquiwi' tak ri chac xukuje' chque ri e c'amowinak tak qui be wa'.” Xukuje' xuya' u tzijol ri Sapan che ri ajawinel chi ri Hilsiy, cojol tabal tok'ob, u jachom jun wuj che; xusiq'uij c'u ri Sapan chuwäch ri ajawinel. Aretak xtatabetaj rumal ri ajawinel ri cubij ri wuj re ri pixab, xujisij ri ratz'iak, xuya' c'u takanic che ri Hilsiy, che ri Ahicam, u c'ojol ri Sapan, ri ajtz'ib, xukuje' che ri Asaiy, qui nimal ri rajch'ojab ri ajawinel: “Jix jixetz'onon che ri Ajawaxel che nu q'uexwäch xukuje' che qui q'uexwäch ri winak ri e canajinak pa Israel xukuje' pa Juda, che ri cubij we wuj ri' ri rikom; sibalaj ba oyowarinak ri' ri Ajawaxel chke, rumal rech chi ri e ka mam man xeboc ta il che u tatabexic ri xubij ri Ajawaxel, mawi xquinimaj u banic ronojel ri tz'ibatal chupam we wuj ri'.” Ri Hilsiy xukuje' ri xebutak ri ajawinel chi quebe che rilic ri Huld ixok ri k'axal tzij, rixokil ri Salum, u c'ojol ri Ticba ri' u mam c'ut ri Haras, ri cojom che qui chajixic ri atz'iak ri e c'o chupam ri rachoch Dios. Ri Huld jekel pa ri ucab u tas ri Jerusalen, aretak c'u xquitzijobej, ri are' xutzelej u bixic chque: “Are wa' ri cutzelej u bixic ri Ajawaxel, ri Dios re Israel: ‘Chibij che ri winak ri ix takowinak ulok che tz'ononic chwe, chi ri in, ri Ajawaxel, quinbij: Quinc'am ulok jun u q'ueyowal puwi' we c'olbal ri' xukuje' paquiwi' ri winak ri e c'o chupam, cabantaj conojel ri c'okonic ri e tz'ibatal chupam we wuj ri' ri yo'm u siq'uibalil chuwäch ri ajawinel re Juda. In c'u qui tzakom canok qui porom c'u c'oc' k'ol chquiwäch tak diosib, qui yacom c'u woyowal cumal tak ri quequichacuj; rumal ri' tzijtajinak ri woyowal puwi' we c'olbal ri', man c'u cachuptaj ta na. Chibij ba che ri ajawinel, re Juda, ri ix takowinak ulok che tz'ononic che ri Ajawaxel, chi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cubij xukuje': Rumal c'u rech chi xaya' a xiquin che u tatabexic ri a tom, rumal c'u rech chi xatslabetajic xamach'irisaj c'u awib chnuwäch aretak xatatabej ri k'alajisanic chrij we c'olbal ri' xukuje' ri winak ri e c'o chupam, rumal c'u rech chi xamach'irisaj awib chnuwäch, xajis c'u ne ri awatz'iak xukuje' chi xatok' chnuwäch, xatintatabej c'ut in xukuje'. In, ri Ajawaxel, quinbin chawe. In quinya' chawe chi catcäm pa jamaril carika' c'u awib cuc' ri e a mam, man c'u cawil taj ri u q'ueyowal ri quinc'am na ulok puwi' we c'olbal ri' xukuje' paquiwi' ri winak ri e c'o chupam.’ ” Ri e u tako'n tak ri ajawinel xetzelejic che u c'amic bic che ri xya' u bixic chque. Xutak c'ut ri ajawinel qui siq'uixic conojel ri nimak tak tatayib aj Juda xukuje' aj Jerusalen, rech caquimulij quib. Aninak c'ut ri ajawinel xukuje' conojel ri achijab aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen, xukuje' ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib xukuje' conojel ri winak re ri nim tinimit, xchapletaj kas ruc' ri sibalaj ch'utin na c'ä ruc' ri sibalaj ri'j chic xeboc chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Chila' ri ajawinel xusiq'uij wi u wäch chquiwäch ruc' cowilaj rakoj chi'aj ri cubij ri wuj rech ri c'ulwächinic ri riktajinak chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Xutac'aba' c'u rib ri ajawinel chuxcut ri rakan ja, xuya' c'u u tzij chuwäch ri Ajawaxel che u nimaxic, xuchaplej c'u qui banic ri caquibij ri e u takomal, ri e takanic ri pixab tak, ruc' jicomal man ruc' ta quieb ranima', xukuje' u tz'akatisaxic u banic ri cubij ri c'ulwächinic ri tz'ibatal chupam ri wuj. C'äte c'u ri' xuban chque conojel ri aj Jerusalen xukuje' ri aj Benjamin ri queriktaj chi' chi chquiya' qui tzij che u tz'akatisaxic. E are c'ut ri aj Jerusalen xquitz'akatisaj ri u c'ulwächinic ri Dios, ri qui Dios ri e qui mam. Ri Josiy xuk'il qui banic ri xawebalalaj tak banoj ri queban pa ronojel ri culewal tak ri aj israelib, xuban c'ut chi conojel ri queriktaj pa Israel chiquiya' k'ijilaxic che ri Ajawaxel ri qui Dios. Joropa' c'u k'ij xc'asi' ri are', man xquitas ta quib chrij ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam. Ri Josiy xuroc'owisaj ri u Oc'owem pa Jerusalen che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel: pa ri cajlajuj (14) rajilabal ri nabe ic' re ri junab xpil ri alaj ama' chij che ri nimak'ij. Xebucoj ri e cojol tabal tok'ob pa ri qui c'olbal re patanijic, xuya' c'u chajin animaaj chque rech queboc che ri patanijic chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Xubij c'u xukuje' chque ri aj levitib, ri e ajtijab che ronojel Israel, ri qui tasom quib che u patanixic ri Ajawaxel, xebuya' tak ri pixbenic ri' chque: “Chicojo' ri tastalicalaj caxa chupam ri rachoch Dios ri xuyac ri Salomon, u c'ojol ri David ri ajawinel re Israel. Man rajawaxic ta chi c'ut qui quitelela' bic puwi' tak i teleb. Camic chi jacha' iwib che u patanixic ri Ajawaxel ri i Dios, xukuje' ri Israel u tinimit ri Ajawaxel. Chicolomaj iwib pa tak iwachoch chque tak ri chac ri benak chiwäch, je jas ri xutz'ibaj can ri David, ajawinel re Israel, xukuje' ri Salomon ri u c'ojol. Chcanaj can pa ri k'ijilabal juk'at aj levitib che qui q'uexwäch ri jujun tak ja winak, chque ri niq'uiaj aj israelib chic, ri e iwachalal. Chipila' ri alaj ama' chij re ri Oc'owem, chijosk'ila' tak iwib chisuc'umaj ri cajwatajic rech ri e iwachalal quecuinic quequitz'akatisaj ri xutak u banic ri Ajawaxel rumal ri Moises.” Ri Josiy xebuyaj c'ut chque ri winak ri e aj tinimit ri xeriktaj chila' awaj che roc'owisaxic ri Oc'owem: alaj ama'ib tak chij alaj ama'ib tak q'uisic', e juwinak lajuj mil (30,000) awaj chi conojel, e c'o chi c'u wi na ri oxib mil (3,000) alaj tak ama'ib wacax. Xukuje' ri e rach k'atal tak tzij ri ajawinel xequiya' sipanic pa quech wi che ri tinimit, chque ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chque ri aj levitib. Xukuje' c'u ri Hilsiy, ri Zacariy xukuje' ri Jehiel, ri quetakan chupam ri rachoch Dios, xequijach chque ri e cojol tabal tok'ob quieb mil wakib sient (2,600) awaj che roc'owisaxic ri nimak'ij re ri Oc'owem, xukuje' oxib sient (300) alaj ama'ib tak wacax; ri Conaniy, xukuje' tak ri e rachil, ri Semaiy xukuje' ri Natanael, xukuje' c'u ri Hasabaiy, ri Jehiel xukuje' ri Josabad, ri quetakan paquiwi' ri aj levitib, xequijach job mil (5000) awaj chque che roc'owisaxic ri nimak'ij re ri Oc'owem, xukuje' job sient (500) alaj ama'ib tak wacax. Aretak c'u suc'umatajinak chic ri nimak'ij, ri cojol tabal tok'ob xquiya' quib pa tak ri qui c'olbal xukuje' ri aj levitib xquicolomila' tak quib che u c'amic tak ri qui chac ri quequiriko, jacha' ri takanic ri u yo'm ri ajawinel. Xequipil tak c'ut ri awaj che ri Oc'owem, ri aj levitib cätajin quequitok' qui kul tak ri awaj, ri e cojol tabal tok'ob cäquichicoj ri quic' che ri porobal ri quequik'axej ri aj levitib chque. Xquitas c'ut ri xepo ri rajawaxic u poroxic, jas ri qui cholajil ri jujun tak ja winak re ri tinimit, rech caquichi'j che ri Ajawaxel, jacha' ri tz'ibatal chupam ri u wuj ri Moises; junam c'u xquiban chque ri alaj tak ama'ib wacax. Xquitakej c'ut quisa'ic tak ri awaj cho ri k'ak' che roc'owisaxic ri nimak'ij re ri Oc'owem, jacha' ri tz'ibatalic; are c'ut ri niq'uiaj tastalicalaj tak sipanic chic xequitzac pa tak t'uy, pa tak alaj tak t'uy, pa tak xarten, ruc' aninakil xequijachala' chquixo'l tak ri winak re ri tinimit. Ri aj levitib xequisuc'umaj c'ut ri quech e are' xukuje' ri quech tak ri e cojol tabal tok'ob, rumal rech chi ri e cojol tabal tok'ob, ri e rija'l ri Aaron, xlatz'ob qui wäch c'ä xoc na ri ak'ab xequichi'j tak tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' ri xepo. Rumal ri' ri aj levitib xequisuc'umaj na ri quech e are' xukuje' ri e quech tak ri cojol tabal tok'ob, ri e rija'lil ri Aaron. Xukuje' c'ut ri bixonelab, ri e rija'lil ri Asap, xukuje' e c'o pa tak ri qui c'olbal, je jas ri u bim ri David, ri Asap, ri Heman xukuje' ri Jedutun, ri k'axal u tzij ri Dios pa ri k'atbal tzij. Ri e chajil tak oquibal e c'o chquichi' tak ri qui oquibal; man c'o ta jun chque xutzak ta can ri u c'olbal, are c'u ri e cach tak aj levitib xesuc'uman ri quech ri cäquitijo. Je xban wa' che u colomaxic ronojel ri patanijic che ri Ajawaxel pa ri k'ij ri' che roc'owisaxic ri Oc'owem xukuje' che qui chi'xic tak ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic puwi' ri porobal ri rech ri Ajawaxel, je jas ri u takanic ri u yo'm ajawinel Josiy. Ri aj israelib ri e c'o apanok pa ri k'ij ri' xcoc'owisaj ri Oc'owem xukuje' ri wukub k'ij ri cätij ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc'. Mawi jumul k'axem ta pa Israel jun nimak'ij re ri Oc'owem ri junam ta ruc' wa' kas pa ri u k'ijol ri k'axal tzij Samuel; man c'o ta jun chquixo'l tak ri ajawinelab re Israel xuroc'owisaj taj ri Oc'owem jacha' ri roc'owisaxic xuban ri Josiy, cuc' ri cojol tabal tok'ob e cachil ri aj levitib xukuje' ri winak re Juda xukuje' ri e re ri Israel ri e c'o apanok, e cachil ri winak re Jerusalen. Xban wa' chupam ri uwajxaklajuj junab ri rajawinic ri Josiy aretak xoc'owisax ri nimak'ij re ri Oc'owem ri'. E oc'owinak chic we jastak ri', aretak ri Josiy u banom chic u banic ri rachoch Dios, ri Necao, ajawinel re Ejipt, xbe che u suq'uil ri nima' Euprats che u banic ch'o'j pa Carquems. Ri Josiy xel ulok che u k'atixic; are c'u ri Necao xebutak bic tako'n che u bixic che: “Chinaya' can pa jamaril, ajawinel re Juda. Camic man in petinak ta che u banic ch'o'j awuc', xane' ruc' jun nim tinimit chic ri c'o wi ri nu ch'o'j. Ri Dios in u takom chi quinchuk'ubej; je c'u ri', che ri kas awutzil, chatanaba' u k'atixic u wäch ri Dios, ri c'o wuc', je c'u ri' man cusachisaj ta na a wäch.” Man c'u xutzelej ta rib ri Josiy chrij, xane' xutij u chuk'ab ruc', man xuya' ta u xiquin che ri xuya' u bixic ri Necao che, ri petinak rumal ri kas Dios. Je c'u ri' xujak ri ch'o'j pa ri beya' re Meguid, ri e ajq'uiakbal ch'ab xquiq'uiak c'ut ri ajawinel Josiy. Xubij c'ut ri ajawinel chque ri e u nimal tak ri rajch'ojab: “¡Chiniwesaj bic waral, rumal rech chi nu rikom nimalaj socotajic!” Ri e u nimal tak ri rajch'ojab xquesaj chupam ri carwaj re ch'o'j, xquik'axej chupam jun ucab u carwaj ri c'o ruc' xquic'am c'u bic pa Jerusalen, ri xcäm wi. Xmuk c'u chupam ri xemuk wi ri e u mam. Ronojel Juda xukuje' Jerusalen xrok'ej ri u cämical ri Josiy. Ri Jeremiy xusuc'umaj jun bix re cämical che u ya'ic u k'ij. C'ä pa ri k'ij camic ri bixonelab chi achijab chi ixokib caquinataj ri Josiy chquipam tak ri qui bix re cämical. We bix tak ri' e nak'atisam qui banic pa Israel e tz'ibatal c'ut chquixo'l tak ri bix ri e je tak wa'. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Josiy, e rachil ri e utzalaj tak chac ri xebubano je jas ri tz'ibatal chupam ri u wujil ri u pixab ri Ajawaxel, xukuje' tak ri e u banoj, kas pa ri chaplebal c'ä pa ri q'uisbalil, tz'ibatal chupam ri wuj que tak ri ajawinelab re Israel xukuje' re Juda. Ri winak re ri tinimit xumajij c'ut ri Joacaz, u c'ojol ri Josiy, xquicoj c'u che ajawinel pa Jerusalen che u q'uexwäch ri u tat. Juwinak oxib u junab ri Joacaz aretak xuchaplej ajawinic, oxib ic' c'ut xajawin pa Jerusalen. Ri ajawinel re Ejipt xuresaj puwi' ri tem re ajawibal ri c'o pa Jerusalen xutok'ij c'u jun alcabal che ri winak pa ri ulew re oxc'al oxlajuj (73) quintal sak puak xukuje' oxib arob k'an puak. Are c'u, ri ajawinel re Ejipt are' xucoj ri Eliaquim che ajawinel puwi' ri Juda xukuje' puwi' ri Jerusalen, rachalal ri Joacaz, xuq'uex c'ut ri u bi' xucoj c'u Joasim che u bi', are c'u ri Joacaz xumajij xuc'am bic pa Ejipt. Ri Joasim juwinak job u junab, julajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen. E itzel c'ut ri e u banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel ri u Dios. Ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xwalij c'u ulok chrij xuxim cuc' tikom tak k'an ch'ich' che u c'amic bic pa Babilon. Ri Nabucodonosor xebuc'am bic niq'uiaj chque ri chaconisan ri e c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel, xebuya' c'u chupam ri cachoch ri e u diosib ri c'o pa Babilon. Ri u tz'akatil ri u tzijobelil ri Joasim, e rachil ri itzel tak banoj ri xebubano xukuje' ri xuc'ulmaj, tz'ibatal chupam ri wuj quech tak ri ajawinelab re Israel xukuje' re Juda. Are c'u xajawin ri u c'ojol pa ri u c'olbal ri Joaquin u bi'. Wajxaklajuj (18) u junab ri Joaquin aretak xuchaplej ajawinic, oxib ic' ruc' lajuj k'ij xajawin pa Jerusalen. E itzel tak c'ut ri e u banoj ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel. Chquipam ri nabe tak ic' re ri junab, ri ajawinel Nabucodonosor xtakanic chi chc'am bic pa Babilon, junam cuc' tak ri e u choconisan ri rachoch ri Ajawaxel ri sibalaj pakal cajil, are c'u xucoj ri Sedequiy, ri c'o c'u'x che ri Joaquin che ajawinel puwi' ri Juda xukuje' Jerusalen. Juwinak jun u junab ri Sedequiy aretak xuchaplej ajawinic, julajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen. E itzel tak c'ut ri e u banoj ri xebuban chuwäch ri u Dios. Man xumach'irisaj ta rib chuwäch ri Jeremiy, ri k'axal tzij, ri xubij che jas ri cubij ri Ajawaxel. Xak c'u u tz'akat chic xuwalijisaj rib chrij ri ajawinel Nabucodonosor, ri xuban che chi chubana' ri chi'nic ri kas cäban na, chokok pa ri u bi' ri Dios chi cux junam u wäch ruc', xucoj c'u itzel u chuk'ab che u tasic rib chrij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Xukuje' conojel ri e c'amal tak be pa Juda, ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri tinimit sibalaj c'u xebuxic man e jic taj, xequitakej ri itzel tak qui banoj ri nimak tak tinimit ri e k'ijilal diosib xquitz'iloj c'ut ri rachoch ri Ajawaxel ri u cha'om jacha' che k'ijilabal pa Jerusalen. Ri Ajawaxel, ri qui Dios ri e qui mam, amak'el xutak u bixic chque cumal tak ri e u tako'n jas ri rajawaxic u banic cumal, rumal rech chi quel u c'u'x che ri u tinimit xukuje' che ri u c'olbal ri u jekelibal. Ri e are' xa' xquitze'j qui wäch ri e u tako'n ri Dios, man nim ta xquil wi ri xutak u bixic chque xa' c'u xequetz'bej qui wäch ri e k'axal tzij, xyactaj c'u na ri royowal ri Ajawaxel puwi' ri u tinimit, ri man c'o ta chi cunabal che. Ri Ajawaxel xuban c'ut chi xwalij ulok ri cajawinel ri aj caldeyib chquij, xebuk'ok'ej c'ut ri e u c'ojolab chi ch'ich' re ch'o'j kas chupam ri rachoch Dios man xel ta c'u u c'u'x chque ri c'ojolab mawi chque ri k'apojib, chque ri ri'jab mawi chque ri man utz ta cakan qui k'ab. Conojel xebujach ri Ajawaxel pa u k'ab. Conojel ri chaconisabal ri c'o chupam ri rachoch Dios, chi nimak chi chutik, xukuje' tak ri k'inomal ri e c'o chupam ri rachoch Dios, ri u k'inomal ri ajawinel xukuje' ri quech ri e räch k'atal tak tzij, ronojel xuc'am bic ri cajawinel ri aj caldeyib aj Babilon. Xquiporoj c'u ne ri rachoch ri Dios, xquit'akij ri u tapia ri Jerusalen, xquit'ik k'ak' chque tak ri e rachoch ri ajawinel xquisachisaj u wäch ronojel ri c'olic ri pakal rajil. Xebuc'am chi c'u na bic pa Babilon ri man xq'uis ta qui cämisaxic, ri xebux wi u pataninelab lok'om xukuje' quech tak ri e u c'ojol c'ä xjekebax na ri ajawinic aj Pers, rech catz'akat ri u bim ri Dios rumal ri Jeremiy, ri k'axal tzij. Jeri' ri ulew curik na ri ruxlanem; xuxlan c'ut ronojel ri k'ijol ri xbeytaj ri retzeletajic, c'ä xoc'ow na oxc'al lajuj junab. Pa ri nabe junab re ri rajawinic ri Sir, ajawinel re Pers, rech c'u cätz'akat ri u tzij ri Ajawaxel ri xuya' u bixic ri Jeremiy, ri Ajawaxel xutakchi'j ri Sir rech cuya' u bixic pa ronojel ri rajawibal, cumal tzij xukuje' cumal tz'ibam, we takanic ri': “Sir, ajawinel re Pers, cuya' u bixic wa': ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o pa ri caj, e u yo'm pa nu k'ab conojel ri ajawibal re ri uwächulew, u bim c'u chwe mel a k'ij chayaca' jun wachoch pa Jerusalen, ri c'o pa ri rulewal ri Juda. Je c'u ri' apachin ta c'u ne chiwe ri u tz'akatil ri u tinimit ri Ajawaxel, chato' ba' rumal ri Ajawaxel ri u Dios chä'oj c'u chila'.” Pa ri nabe junab re ri rajawinic ri Sir, ajawinel re Pers, rech cätz'akat ri u tzij ri Ajawaxel ri xya' u bixic rumal ri Jeremiy, ri Ajawaxel xuya' pa ranima' ri Sir rech cuya' nimalaj u bixic rumal tzij xukuje' rumal tz'ibatalic, we takanic ri': “Ri Sir, ajawinel re Pers, cuk'alajisaj ri cätakex u bixic: Ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o chicaj, u yo'm pa nu k'ab conojel ri ajawibal aj uwächulew, u yo'm c'u u bixic chwe chi quinyac jun Rachoch Dios pa Jerusalen, ri c'o pa ri rulew ri Juda. Je c'u ri', apachin tak chiwe ri ix u tz'akatil ri u tinimit ri Ajawaxel, chto'ba' rumal ri Dios, choj c'u pa Jerusalen ri c'o pa Juda, che u yaquic ri Rachoch ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri are' ri Dios ri jekel pa Jerusalen. Apachin ta c'u ne ri c'ä c'aslic ri quel bic pa ri c'olbal ri jekel wi camic, chyok bic sak puak, k'an puak che cumal tak ri u c'ulja che u to'ic, jastak re, xukuje' tak awaj, xukuje' chquiya' bic sipanic che ri Rachoch ri Dios pa Jerusalen.” Ri c'ämal tak qui be ri jujun tak ja winak aj Juda xukuje' ri aj Benjamin, ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, conojel ri xya' chuk'ab chque rumal ri Dios, xequisuc'umala' tak quib che ri qui bic pa Jerusalen che u banic u yaquic ri Rachoch ri Ajawaxel. Conojel tak ri qui c'ulja xequito' bic, cumal xquiya' bic sak puak, k'an puak chque, jastak que, awaj, jastak ri pakapoj cajil, xequiya' c'u bic ronojel qui wäch tak sipanic pa quech wi. Ri ajawinel Sir, xebujach bic tak ri chaconisan ri re ri Rachoch ri Ajawaxel ri xeresaj ulok ri Nabucodonosor pa Jerusalen, xebuc'am c'u ulok xebuya' chupam ri cachoch ri e u diosib. Ri Sir xutak qui tzelexic rumal ri Mitrid, ri c'olol puak, aretak c'u ajilatajinak chic rumal xebujach pa u k'ab ri Sesbasar, k'atal tzij re Juda. Ri cajilabal ri jastak are wa': juwinak lajuj (30) nimak tak lak re k'an puak, jun mil (1,000) nimak tak lak re sak puak, juwinak belejeb (29) cuchilo, juwinak lajuj (30) lak re k'an puak, quiejeb sient lajuj (410) lak re sak puak ri man kas ta je'lic, xukuje' jun mil (1,000) jastak chic. Ri cajilabal ri jastak re k'an puak xukuje' re sak puak chi nimalaj conojel e job mil quiejeb sient (5,400). Ronojel wa' xuc'am bic ri Sesbasar xutzelej pa Jerusalen, aretak xuya' can ri Babilon xtzelej c'u bic e rachil ri ebesam ulok. Are wa' ri cajilabal ri aj israelib ri xebalax pa Juda, ri xec'am bic pa Babilon rumal ri ajawinel Nabucodonosor, aretak e c'amtajinak chi bic pa Babilon xetzelej chi c'u pa Jerusalen xukuje' pa jujun tak c'olbal chic re Juda, chquijujunal xetzelej pa ri qui tinimit, c'amom qui be rumal ri Zorobabel, ri Jexu, ri Nehemiy, ri Seraiy, ri Reelaiy, ri Mardoquey, ri Bilsan, ri Mispar, ri Bigbay, ri Rehum, xukuje' ri Baan: Ri e rija'lil ri Pars, e quieb mil jun sient ruc' oxc'al cablajuj (2,172); ri e re ri Sepatiy, e oxib sient oxc'al cablajuj (372); ri e re ri Ar, e wukub sient oxc'al olajuj (775); ri e re ri Pahat-moab, o ri e re ri Jexu xukuje' ri Joab, e quieb mil wajxakib sient cablajuj (2,812); ri e re ri Elam, e jun mil quieb sient ruc' cawinak cajlajuj (1,254); ri e re ri Zat, e belejeb sient ruc' cawinak job (945); ri e re ri Zacay, e wukub sient oxc'al (760); ri e re ri Binuy, e wakib sient cawinak quieb (642); ri e re ri Bebay, wakib sient juwinak oxib (623); ri e re ri Azgad, e jun mil quieb sient juwinak quieb (1,222); ri e re ri Adonicam, e wakib sient oxc'al wakib (666); ri e re ri Bigbay, e quieb mil ruc' cawinak waklajuj (2,056); ri e re ri Adin, e quiejeb sient ruc' cawinak cajlajuj (454); ri e re ri Ater, o ri e re Ezequiy, e jumuch' wajxaklajuj (98); ri e re ri Besay, e oxib sient juwinak oxib (323); ri e re ri Jor, e jun sient cablajuj (112); ri e re ri Hasum, e quieb sient juwinak oxib (223); ri e re ri Jibar, e jumuch' olajuj (95); ri e re ri Belen, e jun sient juwinak oxib (123); ri e rachijab re ri Netop, e cawinak waklajuj (56); ri e re ri Anatot, e jun sient juwinak wajxakib (128). Ri e rija'lil ri Bet-asmabet, e cawinak quieb (42); ri e que ri Quiriat-jearim, ri Capir xukuje' ri Beerot, e wukub sient cawinak oxib (743); ri e que ri Rama xukuje' ri Jeb e wakib sient juwinak jun (621). Ri rachijab re ri Micmas, e jun sient juwinak quieb (122); ri e que ri Betel xukuje' ri Hai, e quieb sient juwinak oxib (223); ri e rija'lil ri Neb, e cawinak cablajuj (52); ri e re ri Magbis, e jun sient cawinak waklajuj (156); ri e re ri jun Elam chic, e jun mil quieb sient cawinak cajlajuj (1,254); ri e re ri Harim, e oxib sient juwinak (320); ri e que ri Lod, Hadid xukuje' ri On, e wukub sient juwinak job (725); ri e re ri Jerico, e oxib sient cawinak job (345); ri e re ri Sena, e oxib mil wakib sient juwinak lajuj (3,630). Ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'lil ri Jedaiy, ri e rachalaxic ri Jexu, e belejeb sient oxc'al oxlajuj (973); ri e re ri Imer, e jun mil ruc' cawinak cablajuj (1,052); ri e re ri Pasur, e jun mil quieb sient ruc' cawinak wukub (1,247); ri e re ri Harim, e jun mil wuklajuj (1,017). Ri e aj Levi ri e rija'lil ri Jexu xukuje' ri e re ri Cadmiel, ri xukuje' e rija'lil c'ut ri Hodabiy, e oxc'al cajlajuj (74). Ri aj bixab, ri e rija'lil ri Asap, e jun sient juwinak wajxakib (128). Ri e chajil tak u chi' ri tinimit: e are' ri rija'lil ri Salum, ri e re ri Ater, ri e re ri Talmon, ri e re ri Acub, ri e re ri Hatit ri e re ri Sobay. Chnimalaj conojel, e jun sient juwinak belejlajuj (139). Ri e pataninelab canok chupam ri Rachoch Dios e are' ri e rija'lil ri Ziha, ri e re ri Hasup, ri e re ri Tabaot, ri e re ri Queros, ri e re Sia, ri e re ri Padon, ri e re ri Leban, ri e re ri Hagaba, ri e re ri Acub, ri e re Hagab, ri e re ri Salmay, ri e re ri Hanan, ri e re ri Jidel, ri e re ri Gahar, ri e re ri Reaiy, ri e re ri Rezin, ri e re ri Necod, ri e re ri Gazam, ri e re ri Uza, ri e re ri Pasey, ri e re ri Besay, ri e re ri Asen, ri e re ri Meunim, ri e re ri Nepusim, ri e re ri Bacbuc, ri e re ri Hacup, ri e re ri Harur, ri e re ri Bazlut, ri e re ri Mehid, ri e re ri Hars, ri e re ri Barcs, ri e re ri Sisara, ri e re ri Tem, ri e re ri Nesiy, xukuje' ri e re ri Hatip. Ri e quija'lil ri e pataninel tak re can ri Salomon e are' ri e rija'lil ri Sotay, ri e re ri Soperet, ri e re ri Perud, ri e re ri Jaal, ri e re ri Darcon, ri e re ri Jidel, ri e re ri Sepatiy, ri e re ri Hatil, ri e re ri Poqueret-asebaim xukuje' ri e re ri Amon. Ri cajilabal ri quepatanin can pa ri Rachoch Dios chi nimalaj conojel xukuje' ri e quech ri e u pataninelab can ri Salomon oxib sient jumuch' cablajuj (392). Ri e aj Tel-mel, ri e aj Tel-ars, ri e aj Querub, ri e aj Adon xukuje' ri e aj Imer, ri xebopanic ri man xecuin taj xquik'alajisaj e jachin tak ri e qui mam mawi ri quija'lil we kas aj israelib, e are' tak wa': Ri e rija'lil ri Delaiy, ri e re ri Tobiy xukuje' ri e re ri Necod, e wakib sient cawinak cablajuj (652). Chque c'ut ri u k'ab cachalaxic ri e cojol tabal tok'ob: ri e rija'lil ri Habaiy, ri e re ri Cos xukuje' ri e re ri Barzilay, ri xc'uli' ruc' jun chque ri e u mia'l ri Barzilay, ri aj Galaad, ri xuc'am c'ut ri qui bi' wa'. Xtzucux ri qui bi' wa' chquixo'l ri qui bi' ri cachalaxic, man c'u xeriktaj ta chi', xebelesax c'u chquixo'l ri e cojol tabal tok'ob. Xuya' c'u ne takanic ri k'atal tzij chque chi maquitij que ri tzukbalib ri e tastalic c'ä jun cojol tabal tok'ob cuya' na u bixic ri cubij ri Urim xukuje' ri Tumim. Chi nimalaj conojel we winak ri' xemolotaj cawinak quieb mil oxib sient oxc'al winak (42,360). Man xebajilax ta c'ut ri e qui lok'om pataninelab, achijab xukuje' ixokib, ri e wukub mil oxib sient juwinak wuklajuj (7,337) winak. E c'o xukuje' quieb sient (200) aj bixab achijab xukuje' ixokib. E c'o xukuje' wukub sient juwinak waklajuj (736) qui quiej, quieb sient cawinak job (245) qui mulayib, quiejeb sient juwinak olajuj (435) camey xukuje' wakib mil wukub sient juwinak (6,720) qui bur. Jujun tak c'ämal qui be jujun tak ja winak, aretak xebopan pa ri Rachoch ri Ajawaxel pa Jerusalen, xequijach tak sipanic che u banic u yaquic ri Rachoch ri Dios pa ri u c'olbal. Xequiya' c'u ri qui cuchuj che ri u banic u yaquic, jas ri xecuin che u ya'ic, lajuj (10) quintal ruc' oxib arob k'an puak, oxc'al (60) quintal ruc' quieb arob sak puak, xukuje' jun sient u pam catz'iak ri e cojol tabal tok'ob. Ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib xukuje' jujun chque ri winak ri xejeki' can pa Jerusalen, e are tak c'ut ri ajbixab, chajil tak oquibal xukuje' ri quepatanij chupam ri Rachoch Dios, xukuje' ri niq'uiaj aj israelib chic, xecanaj can chquipam ri kas e qui tinimit. Aretak xurik ri uwuk ic', ri aj israelib e jekejoj chi c'ut chquipam ri kas qui tinimit, ronojel ri tinimit xumulij rib pa Jerusalen, are' c'u ri Jexu, u c'ojol ri Josadac, xukuje' tak ri e rachil ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' c'u ri Zorobabel, u c'ojol ri Salatiel, xukuje' tak ri e c'o quebux che, xeboc che u yaquic ri porobal ri re ri u Dios ri Israel, che qui chi'xic tak ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri cätakan wi ri u pixab ri Moises, achi ri pataninel re ri Dios. Utzalaj c'u u yaquic ri porobal xquibano, caquixe'j c'u quib chquiwäch tak ri winak ri e c'o chquinakaj, ronojel c'u ak'abil xukuje' ronojel que k'ij quequichi'j tabal tok'ob ri cächajirisaxic puwi'; che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Xukuje' xcoc'owisaj ri nimak'ij quech tak ri Cäbal, jacha' ri cubij ri pixab ri tz'ibatalic, ronojel k'ij quequichi'j tak ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic ri nak'atisam qui banic, je xquiyao jas ri ajilabal ri takal qui ya'ic ronojel k'ij, je jacha' ri tabal tok'ob ri quechajirisaxic ri queya' ronojel k'ij xukuje' ri queya' pa ri c'ac' ic', ri queya' pa tak ri u nimak'ij ri Ajawaxel ri e tastalic, xukuje' ri quequichi'j jachin tak pa que wi che ri Ajawaxel. Kas pa ri nabe k'ij re ri uwuk ic' xquichaplej qui chi'xic tak ri tabal tok'ob ri quechajirisax chuwäch ri Ajawaxel, c'ä majok c'u ne chi chaplex u banic u yaquic ri Rachoch ri Ajawaxel. Xya' c'u ri puak chque ri yacal tak ja xukuje' chque ri ajanelab, wa, uq'uia' xukuje' aseit chque ri winak aj Tir xukuje' aj Sidon, rech c'ä pa ri Libano quec'am wi ulok che' re chacalte' puwi' ri plo queyok c'ä pa Jop, je c'u wa' ri xuya' ri Sir, ajawinel re Pers, chi caquibano. Ri Zorobabel, u c'ojol ri Salatiel, xukuje' ri Jexu, u c'ojol ri Josadac, junam cuc' tak ri e cachil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, xukuje' conojel ri xec'am bic pa Babilon ri xetzelej pa Jerusalen, xquichaplej chi jumul u banic u yaquic ri Rachoch ri Dios pa ri ucab ic' re ri ucab junab che ri copanic pa Jerusalen, xjach c'ut ri u c'amic ri qui be ri chac pa qui k'ab ri aj levitib ri oc'owinak chi juwinak qui junab. Ri Jexu, tak ri e u c'ojol, xukuje' tak ri e rachalal xebux xa juk'at ruc' ri Cadmiel xukuje' tak ri e u c'ojol, ri e rija'lil ri Juda, xukuje' xecachilaj ri e quija'lil ri e u c'ojol xukuje' ri e rachalal ri Henadad, ri aj levitib, che u c'amic qui be ri cätajin caquiban ri chac che ri Rachoch ri Dios. Aretak ri yacal tak ja xquicoj ri u tac'alibal ri Rachoch ri Ajawaxel, ri e cojol tabal tok'ob xetaq'ui'c, quicojom ri catz'iak ri cajwataj che ri k'ij ri' cuc'am tak ri trompet. Ri aj levitib ri e rija'lil ri Asap e cuc'am ri quetecak tak k'an ch'ich' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, jas ri u cholajil ri takanic ri u yo'm can ri David, ajawinel re Israel. Jujun caquibixoj tak bix, jule' chi c'ut je u tzelexic u wäch wa' caquibano: “Chebiya' tak maltioxinic che ri Ajawaxel, rumal rech chi utz ri are', rumal rech chi junalic ri lok'ok'ebal u c'u'x che ri Israel.” Ronojel c'ut ri tinimit curak u chi' rumal quicotemal, cäk'ijilan c'u che ri Ajawaxel, chapletajinak chi c'u u banic u yaquic ri Rachoch ri Ajawaxel. E q'ui c'ut chque ri e cojol tabal tok'ob, aj levitib xukuje' ri e c'ämal qui be jujun tak ja winak, ri e ri'jab tak winak chic ri quilom can ri nabe Rachoch Dios xquitzokopij ok'ej ruc' rakoj chi'aj rumal rech chi caquilo chi cächaplex u yaquic we c'ac' Rachoch Dios ri'. E q'ui chi c'u na ri xukuje' caquirak qui chi' rumal quicotemal. Man c'o ta jun cacuinic cuch'obo jachique ri rakoj tak chi'aj re quicotemal xukuje' jachique ri cok'ej ri winak, sibalaj c'u co ri rakoj tak chi'aj ri xquibano chi sibalaj naj xtataj wi ri rakoj chi'aj. Ri e u c'ulel ri Juda xukuje' ri Benjamin, xquetamaj chi ri e tzelejinak ulok pa Babilon cätajin caquiban chi jumul u banic u yaquic ri Rachoch ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xepe che rilic ri Zorobabel xukuje' ri Jexu xukuje' ri e c'ämal tak qui be ri jujun tak ja winak, xquibij c'u chque: “Chiya' c'olbal chke chi quixkato' che ri yaquic, rumal rech chi ri uj, uj junam iwuc' ix, kac'amom ri i Dios e ka chi'm c'u ulok tabal tak tok'ob che, pa tak ri u k'ij ulok ri Esar-hadon, ajawinel re Asiriy, ri xujuc'am ulok c'ä waral.” Are c'u ri Zorobabel, ri Jexu xukuje' ri e jule' chic c'ämal tak qui be ri jujun tak ja winak aj israelib xquitzelej u bixic chque: “Man ya'tal ta chke chi cujito' ta che u banic u yaquic chi jumul ri Rachoch ri ka Dios, xak xuwi ri uj ka tuquiel cäkaban na u banic u yaquic che ri Ajawaxel, ri Dios re Israel, je c'u wa' ri takanic ri u yo'm ri Sir chke, ri ajawinel re Pers.” E are' tak c'ut ri winak ri e qui c'ulja xequicoj qui chuk'ab che u cojic qui xib ri winak aj Juda, rech ma ta caquitakej ri yacanic. Xquiban c'u u pa qui k'ab ri e k'atal tak tzij, we winak ri' xequicoj qui chuk'ab, xequik'il che u takexic u banic ri cätajin caquibano ronojel ri k'ijol ri xajawin ri Sir, ajawinel re Pers. C'ä xuchaplej na ajawinic ri Dariy, ajawinel re Pers. Pa ri u chaplebal ri rajawinic ri Asuer xquitak jun wuj ri xequitzujuj wi bic ri e aj Juda xukuje' ri e aj Jerusalen, pa tak ri u k'ijol c'ut ri Artajers, ajawinel re Pers, ri Bislam, ri Mitrid, ri Tabeel xukuje' ri e niq'uiaj tak rachil chic xetz'iban bic che ri Artajers. Ri wuj tz'ibatal bic pa Aramey, rech cach'obotajic jas ri cubij. Ri Rehum ri are takanel, xukuje' ri Simsay, ri aj tz'ib, xquitz'ibaj bic jun wuj che ri ajawinel Artajers che qui tzujuxic bic ri e aj Jerusalen. Chopan retamaxic chuwäch la, chi ri aj judeyib ri xepakaba' la ulok kuc', e bopaninak pa Jerusalen, cätajin c'u cäquiban u banic u yaquic we tinimit ri' ri man nimanel taj, itzel c'ut. E qui cojom tak ri e u tac'alibal tak ri nim tapia chrij ri tinimit qui chaplem c'u qui yaquic. Cakaya' c'u retamaxic che la, oh ajawinel, chi we cäban u banic u yaquic we tinimit ri' cäyac ri nim tapia chrij, we winak ri' man cacaj ta chi wa' caquitoj ri takal u tojic cumal, mawi caquitoj chic ri tojbal ri alcabal, cäbe c'u ri u k'inomal ri ajawinel pa c'ax. Rumal c'u rech chi uj c'o uj che patanixic la, man xak ta cakilo chi cäya' oyowal che la. Rumal ri' cakatak bic u bixic che la ri cätajin cac'ulmatajic, re canic'ox chquipam tak ri wuj ri qui tz'ibam can tak ri e mam la. Cärik na la chquipam chi we tinimit ri' man coc ta tzij pa u jolom ri xak c'u quieb cubij paquiwi' tak ri ajawinelab rumal, xukuje' chque ri niq'uiaj e u tz'akatil chic ri ajawibal, ri pa jujun tak k'ij chi canok nabe xequisuc'umaj walijisam tak ib chupam, rumal rech wa' xsachisax qui wäch. Rumal c'u ri', cakaya' retamaxic che la chi we cäban u caban u yaquic we tinimit ri', caquiq'uis c'u u yaquic ri u tapia, ri lal catzak na la ri takanic puwi' ri ajawibal la ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats.” Ri xutzelej u bixic ri ajawinel: “Che ri Rehum ri takanel, che ri Simsay ri aj tz'ib, xukuje' chque tak ri e rachil ri e jekel pa Samar xukuje' pa ri u tz'akatil ri ajawibal pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats: Quinya' rutzil i wäch. Rumal ri wuj ri i takom ulok chwe, ri xsiq'uix chnuwäch pa ri nu ch'abal, xintakan chu tzucuxic ri tz'ibatal wi ri c'ulmatajinak. Rikom c'u chupam, chi kastzij, we tinimit ri' u walijisam rib chquij tak ri ajawinelab, chi qui banom tuquin tak ib xukuje' walijisam tak ib, chi xec'oji' tak ajawinelab pa Jerusalen ri nimak tak qui cuinem ri xetakan puwi' ri ulew ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, ri xtoj ri takal u tojic pa qui k'ab, xukuje' tak ri tojbal. Rumal ri', chiya' takanic chque we achijab ri' chi chequitanaba' qui banic tak ri chac c'ä cäya' na c'ac' takanic wumal, mätakex u banic u yaquic ri tinimit. Miya' be che we jasach ri', rech man canimataj ta ri etzelal che u banic c'ax che ri ajawibal.” Aretak xya' u siq'uixic ri u wuj ri ajawinel Artajers chuwäch ri Rehum, ri Simsay ri aj tz'ib, xukuje' tak ri e rachil, conojel wa' xebextax pa Jerusalen, xquicoj c'u na qui chuk'ab chque ri aj judeyib rech caquitanaba' qui banic tak ri chac. Rumal ri', xk'ilk'ob u banic u yaquic ri Rachoch Dios pa Jerusalen c'ä pa ri ucab junab re ri rajawinic ri Dariy re Pers. Ri e k'axal tak tzij, ri Hajey xukuje' ri Zacariy u c'ojol ri Id xequiya' u bixic chque tak ri aj judeyib ri e c'o pa Juda xukuje' pa Jerusalen ri tzijol tak ri qui c'amom ri yo'm chque rumal ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Are' c'u ri Zorobabel, u c'ojol ri Salatiel, xukuje' ri Jexu, u c'ojol ri Josadac, xquitakej chi jumul u banic u yaquic ri Rachoch ri Dios pa Jerusalen, xec'oji' c'ut ri e k'axal u tzij ri Dios cuc' che qui to'ic. Are' c'u ri Tatnay, ri are' k'atal tzij pa ri ulew ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, xukuje' ri Setar-boznay xukuje' tak ri e rachil, xebe che u bixic chque: “¿Jachin yowinak takanic chiwe chi quitakej u banic u yaquic we Rachoch Dios ri' tz'alam c'u qui ch'ukubej u pam? ¿Jas qui bi' ri winak ri cätajin caquiban u banic u yaquic we ja ri'?” Are' c'u ri Dios queto'w qui wi' ri aj judeyib ri e c'ämal tak u be ri chac, man c'u xequik'il ta che u takexic ri chac c'ä catak na u bixic che ri Dariy queyex c'u na jas ri cutzelej ulok u bixic. Je cubij wa' ri wuj ri xutak bic ri Tatnay, k'atal tzij re ri ulew ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, xukuje' ri Setar-boznay xukuje' tak ri e rach k'atal tak tzij ri e c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, che ri ajawinel Dariy, je cubij wa': “Cakarayij ri rutzil wäch la, Ajawinel Dariy, xukuje' chi utz ta lal c'olic. Cakaya' u bixic che la chi ka solim ri ulew re Juda xukuje' ri Rachoch ri nimalaj Dios, ri cätajin cäban u banic u yaquic quecoj c'u nimak tak abaj che ri e tzoc'om. Cätajin c'u caquich'uk ri u wäch ri e u tapia che tz'alam, quicojom c'u qui sac'äjil che u banic ri chac aninak c'ut cätajin cäbin ri chac. Xkata' c'u chque ri e c'ämal tak qui be ri aj judeyib jachin yowinak ri takanic chque che u banic u yaquic ri Rachoch Dios xukuje' chi caquich'uk ri u pam che tz'alam, jas c'u ri qui bi' ri winak ri e c'amowinak qui be, re cätz'ibax ta ri qui bi' cakaya' ta c'u u bixic che la. Ri e are' xquitzelej u bixic chke chi are caquik'ijilaj ri Dios ri aj chak'e ri caj xukuje' ri uwächulew, cätajin c'u caquiban u banic u yaquic ri Rachoch Dios, ri sibalaj ojer utzalaj u yaquic xban can rumal jun ajawinel ri sibalaj nim u banic pa Israel. Xukuje' xquibij chi ri e qui mam xquiyac can royowal ri Dios aj caj, are' c'ut xejachow pa u k'ab ri Nabucodonosor ajawinel re Babilon, ri aj Caldey, are' c'u wa' ri xyojin we Rachoch Dios ri' xebuc'am c'u bic ri winak pa Babilon. Pa ri nabe c'ut u junab ri rajawinic ri Sir, ajawinel pa Babilon, xuya' takanic chi cäban u banic u yaquic we Rachoch Dios ri' ri e tzeletajinak. Xeresaj c'u ne bic ri chaconisan ri e re k'an puak xukuje' e re sak puak ri e c'o chupam ri cachoch ri diosib ri c'o pa Babilon, e c'o c'u can wa' nabe chupam ri Rachoch ri Dios ri xc'oji' can pa Jerusalen, ri xeresaj bic ri Nabucodonosor chupam we Rachoch Dios ri' ri xebuc'am c'u bic pa Babilon. Xebujach c'ut pa u k'ab jun achi ri binam Sesbasar, ri u cojom che k'atal tzij. Ri Sir xuya' takanic che ri Sesbasar chi chebuc'ama' bic tak we chaconisan ri', chebutzelej chupam ri Rachoch Dios pa Jerusalen, chi chubana' c'ut u banic u yaquic ri Rachoch ri Dios chupam ri kas u c'olbal. Aretak c'u xopan ri Sesbasar, xuchap qui cojic ri e u tac'alibal ri Rachoch Dios pa Jerusalen; kas c'u pa ri k'ijol ri' chaplem ulok u banic u yaquic, maja' c'u ne caq'uis u yaquic. Are c'u ri camic, we utz che ri ajawinel, cakatz'onoj chi chetzucux chquipam tak ri u wuj ri ajawinel re Babilon, ri e c'olom chetamax c'ut chi we kastzij chi ri ajawinel Sir xtakanic chi chban u banic u yaquic ri Rachoch Dios pa Jerusalen, chi chyok c'u u bixic chke ri cuchomaj u banic ri ajawinel puwi' we jasach ri'.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel Dariy chi catzucux chquipam ri quec'ol wi tak ri wuj ri nimak tak qui k'ij pa Babilon; chupam c'ut ri rachoch ri ajawinel ri c'o pa Ecbatan ri c'o pa ri u tz'akatil ri ajawibal aj Med, xriktaj wi jun wuj ri e tz'ibatal wi tak we tzij ri': “Pa ri nabe junab re ri rajawinic, ri Ajawinel Sir xtakan che u tz'ibaxic we takanic ri': ‘Che u bixic ri cäban che u banic u yaquic ri Rachoch ri Dios pa Jerusalen: Chi checoj ri e u tac'alibal chyac c'u ri ja, rech quechi'x ri tabal tak tok'ob chila'. Juwinak oxlajuj (33) bara' c'ut quebel chicaj xukuje' juwinak oxlajuj (33) c'ut bara' u wäch; quecoj c'u oxcholaj abaj, jun c'ut re c'ac' tak tz'alam. Chupam ri puak ri c'o pa u k'ab ri ajawinel quesax wi ri cäsachic. Are c'u tak ri chaconisan re k'an puak xukuje' re sak puak ri e aj Rachoch ri Dios, ri xeresaj ri Nabucodonosor chupam ri Rachoch Dios pa Jerusalen xebuc'am c'u bic pa Babilon, chetzelexok che c'am bic pa Jerusalen, cheyok chupam ri Rachoch Dios, are c'u qui c'olbal wa'.’ ” Ri ajawinel Dariy xuya' c'ut we takanic ri' che ri Tatnay, k'atal tzij re ri u tz'akatil ri ajawibal ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, xukuje' che ri Setar-boznay xukuje' tak ri e rach k'atal tak tzij re ri u tz'akatil we ajawibal ri': “Chinajtajisaj i wib che ri Jerusalen, chiya' can c'olbal chque ri qui k'atal tzij ri aj judeyib xukuje' tak ri e c'amal u be ri chac, are che ilowok chi chban u banic u yaquic ri Rachoch Dios pa ri u c'olbal. Are tak nu takanic wa' che ri qui to'ic ri aj judeyib, ri e c'ämal tak be rech caquiban u banic u yaquic ri Rachoch Dios: Ruc' c'ut ri tojbal ri cäya' che ri ajawibal ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats ri re ri ajawinel, chetoj tak ri casachic rech man cätanabax ta ri chac. K'ij chi k'ij mak'il u jachic chque ri e cojol tabal tok'ob ri e c'o pa Jerusalen, jas ri caquibij chi cajwatajic, ronojel ri cajwataj chque, we alaj ama'ib tak wacax, we ama'ib tak chij, we alaj ama'ib tak chij ri quebajwataj che qui ya'ic tabal tok'ob ri quechajirisax che ri Dios aj caj; we ne trico ne, we ne atz'am, we ne u wa'l uva, we aseit, rech caquichi'j che ri Dios aj caj tabal tak tok'ob ri quekaj chuwäch chebochi'n c'ut puwi' ri ajawinel xukuje' paquiwi' tak ri e u c'ojol. Xukuje' quinya' c'u takanic chi we c'o jachin jun man cunimaj ta u banic we takanic ri', chbok jun tem che ri kas rachoch chxequebax chwäch; xukuje' chi chtuquix ri rachoch. ¡Are' c'u ri Dios ri xucha' ri Jerusalen che u jekelibal ri u bi', chusachisaj u wäch apachique ajawinel, o apachique nim tinimit ri cuyac rib che u banic etzelal o c'axc'olil che ri Rachoch ri Ajawaxel ri c'o pa Jerusalen! In, Dariy, in in yowinak we takanic ri'. Je chbanok je jas ri tz'ibatalic.” Are' c'u ri Tatnay, k'atal tzij re ri ajawibal ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, xukuje' ri Setar-boznay xukuje' tak ri e rachil xquitz'akatisaj u banic ri takanic ri xuya' ri ajawinel Dariy je jas ri tz'ibatalic. Jeri' ri aj judeyib ri e c'amal tak u be ri chac xecuinic xquitakej qui banic tak ri chac ri caban u banic, je jas ri yo'm u bixic rumal ri k'axal tzij ri Hajey xukuje' ri Zacariy, u c'ojol ri Id. Xq'uis c'u u banic ri yacanic je jas ri yo'm u bixic rumal ri u Dios ri Israel, je c'ut xukuje' jas ri takanic ri u yo'm ri Sir, ri Dariy xukuje' ri Artajers, e ajawinelab re Pers. Ri Rachoch Dios xq'uis u yaquic pa ri k'ij oxib rajilabal ri ic' Adar, re ri uwak junab re ri rajawinic ri Dariy, ajawinel re Pers. Ri aj israelib, ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib xukuje' ri niq'uiaj ri xec'am na bic pa Babilon, ruc' quicotemal xquijach ri Rachoch Dios. Pa ri k'ijol ri' xquichi'j che tabal tok'ob jun sient (100) alaj tak ama'ib tak wacax, quieb sient (200) ama'ib tak chij xukuje' quiejeb sient (400) alaj ama'ib tak chij, e c'o chi c'u na cablajuj (12) ama'ib tak q'uisic', jun che u q'uexwäch jun ramak' ri Israel, jacha' chque sipanic che ri u mac ronojel ri Israel. Xequicoj c'ut ri e cojol tabal tok'ob pa tak ri qui chac ri takalic, xukuje' c'u tak ri aj levitib pa tak ri qui chac, che u ya'ic ri k'ijilanic che ri Dios pa Jerusalen, jacha' ri tz'ibatal chupam ri u wuj ri Moises. Ri xetzelej ulok jawije' ri xec'am wi bic che patanijic xcoc'owisaj c'u ne ri nimak'ij re ri Oc'owem pa ri cajlajuj (14) rajilabal ri nabe ic'. Ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib quich'ajch'ojirisam chi tak quib, jeri' chi conojel quich'ajch'ojirisam chi quib jacha' ri cubij ri pixab. Xquichi'j c'ut ri tabal tok'ob re ri Oc'owem che qui q'uexwäch conojel ri xquiya' can ri Babilon, che qui q'uexwäch ri e cach cojol tabal tok'ob xukuje' che qui q'uexwäch ri e are'. Ri aj israelib ri xquiya' can ri Babilon ri xetzelej ulok, xquitij quech ri ulabal ri catij pa ri Oc'owem, junam cuc' conojel ri qui k'ilom chi quib che qui banic ri e itzelalaj qui nak'atisabal ri winak ri e aj chila'; xquijunaj c'u quib cuc' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Wukub k'ij c'ut xcoc'owisaj ruc' quicotemal ri nimak'ij re tak ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc', are c'u ri Ajawaxel xenojisan che quicotemal aretak xubano chi ri ajawinel aj Pers xutok'obisaj qui wäch, xebuto' c'u che ri u banic u yaquic ri Rachoch ri Dios re Israel. E oc'owinak chi c'ut we c'ulmatajic ri', aretak cätajin cajawin ri Artajers, ajawinel re Pers, c'o jun achi Esdras u bi', rija'lil ri Seraiy, ri Azariy, ri Hilsiy, ri Salum, ri Sadoc, ri Ahitob, ri Amariy, ri Azariy, ri Meraiot, ri Seraiy, ri Uz, ri Buqui, ri Abisu, ri Pinees, ri Eleazar xukuje' ri Aaron, ri nabe cojol tabal tok'ob. We Esdras ri' are' jun ajtij ri sibalaj u tijom rib chupam ri u pixab ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri yo'm rumal ri Moises, c'o c'ut ri u to'banic ri Ajawaxel ruc', jeri' ri ajawinel Artajers xuya' che ronojel ri xutz'onoj. Rumal c'u ri', ri Esdras xuya' can ri Babilon. Xtzelej pa Jerusalen xerachilaj bic juk'at aj israelib ri e cojol tabal tok'ob, aj levitib, bixonelab, chajil tak uchi'ja xukuje' tak ri pataninelab re ri Rachoch Dios, chupam ri uwuk junab re ri rajawinic ri Artajers. Ri Esdras c'o ri chomanic ruc' che u ch'obic xukuje' che u banic ri cubij ri u pixab ri Ajawaxel, xukuje' che u c'utic chquiwäch ri aj israelib ri e u pixab xukuje' tak ri e u takanic. Ri wuj ri xujach ri Artajers pa u k'ab ri Esdras, ri cojol tabal tok'ob xukuje' ajtij ri u tijom rib chque conojel ri takomal xukuje' tak ri u pixab ri Ajawaxel ri e yo'm che ri Israel: “Ri k'atal tzij Artajers cuya' rutzil u wäch ri Esdras, cojol tabal tok'ob xukuje' ajtij ri u tijom rib che ri u pixab ri Dios aj caj. Nu yo'm takanic chi ronojel aj israel ri c'o pa ri wajawibal we c'u ne craj cabe pa Jerusalen awuc', cuya' cäbec kas c'u are na we aj levi we cojol tabal tok'ob. Are' c'u ri ajawinel xukuje' ri wukub ya'l tak u no'j catquitak bic che rilic ri u banom ri Juda xukuje' ri Jerusalen, jas ri u cholajil ri u pixab ri a Dios ri c'o pa a k'ab. Chac'ama' bic awuc' ri sak puak ri k'an puak ri cuchi'j ri ajawinel xukuje' ri e ya'l tak u no'j pa que wi che ri u Dios ri Israel, ri jekel pa Jerusalen, xukuje' ronojel ri sak puak xukuje' ri k'an puak ri catcuin che u rikic pa ronojel ri ajawibal re Babilon, e c'o chi c'u wi na ri' ri e u sipanic ri tinimit, xukuje' ri caquichi'j na ri e cojol tabal tok'ob pa que wi che ri Rachoch Dios pa Jerusalen. Ruc' we puak ri' rajawaxic quebalok' na alaj tak ama'ib wacax, ama'ib tak chij, junam cuc' tak ri sipanic que c'äj xukuje' u wa'l uva, che qui chi'xic puwi' ri porobal re ri Rachoch ri i Dios ix, pa Jerusalen. Are c'u ri k'an puak xukuje' ri sak puak ri cäto'tajic, chibana', ri at xukuje' tak ri e wachil jachique ri quiwilo chi utz na, je jas ri u rayibal ri Dios. E are tak c'u ri chaconisan ri e jachom pa a k'ab che ri k'ijilanic chupam ri Rachoch ri a Dios, kas at chatjachow che ri u Dios ri Jerusalen. Ronojel ri cawilo chi cajwataj che ri rachoch ri a Dios, ri rajawaxic u ya'ic awumal cärik na, chquipam tak ri i u c'olbal tak jastak re ri ajawibal. Are c'u ri in, ri ajawinel Artajers, quinya' takanic chque conojel ri c'olol tak puak ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats chi, melquik'ij, chquijacha' ronojel ri cutz'onoj che ri Esdras, ri cojol tabal tok'ob xukuje' ajtij ri u tijom rib chupam ri u pixab ri Dios aj caj: c'ä oxc'al oxlajuj (73) quintal sak puak, quiejeb sient oxlajuj (413) quintal trico, lajuj tonel u wa'l uva, lajuj tonel aseit xukuje' ronojel ri atz'am ri cutz'onoj. Ronojel ri cutz'onoj ri Dios aj caj che ri rachoch, chanim cäjachaxtaxic, rech man c'o ta jun c'äjisabal wäch ri cäpe ta paquiwi' ri e u c'ojol ri ajawinel xukuje' puwi' ri quebajawin wi. Rajawaxic xukuje' chi chquetamaj chi man ya'tal taj quetak che u ya'ic cuchuj, apachique tojonic chque ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib, ri aj bixab, ri ajchajil tak uchi'ja, ri pataninelab chupam ri Rachoch Dios xukuje' apachique winak ri cäpatanij chupam ri Rachoch Dios. Are c'u ri at, Esdras, je, jacha' ri etamanic ri e u yo'm ri a Dios chawe, chebacojo' k'atal tak tzij xukuje' takanelab chquibana' c'u ri suq'uil chque conojel ri winak pa ri ajawibal ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, we chque conojel ri queta'm ri u pixab ri a Dios; xukuje' are' tak c'u ri man queta'm ta chetijox che. Ronojel c'ut ri man cutz'akatisaj ta ri u banic ri u pixab ri a Dios; xukuje' tak ri u pixab ri ajawinel, chc'okox che cämical, chesaj bic pa jun tinimit chic, chutojo' ri torobal rib, we man cutojo chcoj pa che'.” Xuban c'u ch'awem ri Esdras ruc' ri Dios: “Tewichital ri Ajawaxel, Dios que tak ri ka mam, rumal rech chi xuya' pa ri ranima' ri ajawinel ri u nimarisaxic u k'ij ri Rachoch ri Ajawaxel pa Jerusalen, xukuje' chi xuc'ut ri rutzil ranima' chwe chuwäch ri ajawinel xukuje' chquiwäch ri e ya'l tak u no'j xukuje' chquiwäch ri achijab ri sibalaj nimak na qui k'ij pa ri k'atbal tzij, chi xukuje' xuya' chajin anima' chwe, ruc' c'ut ri u to'banic xincuinic xebenmulij ri aj israelib ri sibalaj nimak na qui k'ij rech quetzelej junam wuc'.” Are wa' ri cajilabal ri c'ämal tak qui be ri jujun tak ja winak, je jas ri cajilabal ri jujun ja winak chquijujunal, ri pa tak ri u k'ijol ri rajawinic ri Artajers xquiya' can ri Babilon xetzelej c'u pa Jerusalen cachil ri Esdras: ri Elioenay: (ri u tat ri Elioenay are' ri Seraiy), aj rija'lil ri Pahat-moab, achilatal cumal quieb sient (200) achijab; ri Secaniy: (ri u tat ri Secaniy are' ri Jahaziel), aj rija'lil ri Zat, achilatal cumal oxib sient (300) achijab; ri Ebed: (ri u tat ri Ebed are' ri Jonatan), aj rija'lil ri Adin, achilatal cumal cawinak lajuj (50) achijab; ri Jesaiy: (ri u tat ri Jesaiy are' ri Ataliy), aj rija'lil ri Elam, achilatal cumal oxc'al lajuj (70) achijab; ri Zebadiy: (ri u tat ri Zebadiy are' ri Micael), aj rija'lil ri Sepatiy, achilatal cumal jumuch' (80) achijab; ri Obadiy: (ri u tat ri Obadiy are' ri Jehiel), aj rija'lil ri Joab, achilatal cumal quieb sient wajxaklajuj (218) achijab; ri Selomit: (ri u tat ri Selomit are' ri Josipiy), aj rija'lil ri Bani, achilatal cumal jun sient oxc'al (160) achijab; ri Zacariy: (ri u tat ri Zacariy are' ri Bebay), aj rija'lil ri Bebay, achilatal cumal juwinak wajxakib (28) achijab; ri Johanan: (ri u tat ri Johanan are' ri Hacatan), aj rija'lil ri Azgad, achilatal cumal jun sient lajuj (110) achijab; ri Elipelet: ri Jeiel, ri Semaiy, q'uisbal tak rija'lil ri Adonicam, achilatal cumal oxc'al (60) achijab, ri c'ä chumatam xetzelej ulok; ri Utay, xukuje' ri Zabud: aj rija'lil ri Bigbay, achilatal cumal oxc'al lajuj (70) achijab. In, Esdras, xebenmulij conojel wa' chunakaj ri u be ja' ri quetakal pa ri nima' Ahab, oxib k'ij c'ut xujcanaj chila'. Xinoc c'u che retamaxic qui wäch conojel ri winak xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob, man c'o ta jun aj levi xinriko. Rumal c'u ri' xintak bic ri Eliezer, ri Ariel, ri Semaiy, ri Elnatan, ri Jarib, ri Elnatan, ri Natan, ri Zacariy xukuje' ri Mesulam, e winak ri nimak qui k'ij, xukuje' ri ajtijab ri Joiarib xukuje' ri Elnatan, xya' bic ri takanic chque che u solixic ri Id, takanel pa ri c'olbal ri Casip u bi', xinbij c'u bic chque ronojel ri caquiya' u bixic che ri Id xukuje' chque tak ri e rachil, ri e chajil tak re ri Rachoch Dios ri e c'o pa Casip, rech quequic'am ulok winak chke ri cujquito' chupam ri Rachoch ri ka Dios. Maltiox c'u che ri Dios, xquic'am ulok ri Serebiy chke, achi ri sibalaj c'o retamabal, rija'lil jun aj levi (Mali u bi'), e rachil ri e u c'ojol xukuje' tak ri e rachalal; e wajxaklajuj (18) winak chi conojel. Xequic'am chi ulok chke ri Hasabiy xukuje' ri Jesaiy, e rija'lil ri Merar, e juwinak (20) chi conojel e cachil ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e cachalal. Ri e pataninel tak re ri Rachoch Dios ri e cojom rumal ri David xukuje' ri c'ämal tak be ri e c'o chuxe' ri qui takanic tak ri aj levitib, e c'o quieb sient ruc' juwinak (220), conojel tz'ibatal ri qui bi'. Xinya' c'u u bixic chi man quewa' ta na jujun k'ij chunakaj ri nima' Ahab, che u k'alajisaxic chi uj macuninak chuwäch ri ka Dios, che c'u u tz'onoxic che chi colom chujuc'ama' bic xukuje' ri e kachalaxic xukuje' ri jastak ke. Xinq'uix c'u che qui tz'onoxic bic ajch'ojab che ri ajawinel che ka chajixic pa ri be rech man cujkaj ta pa qui k'ab ri c'ulel, kabin chi c'u che ri ajawinel chi ri Dios quebuchajij tak ri quetzucun che cukasaj c'u ri u chuk'ab xukuje' ri royowal paquiwi' conojel ri quexutun che. Man xujwa' ta c'ut xkabochi'j c'ut ri Dios che ronojel wa', xoc c'u il che ka tatabexic. Xebentas c'u cablajuj e cojol tabal tok'ob che c'ämal tak be: ri Serebiy, ri Hasabiy xukuje' lajuj tak cachil, xinpaj c'ut ri sak puak, xinjach bic chque, ri k'an puak xukuje' tak ri chaconisan ri xebuchi'j bic ri ajawinel che sipanic, xukuje' ri e ya'l tak u no'j, ri e rach k'atal tak tzij, xukuje' conojel ri aj israelib ri e c'o chila', che ri Rachoch ri ka Dios. Xebenpaj bic chque quiejeb sient oxc'al cablajuj (472) quintal sak puak, jun sient (100) chaconisan re sak puak xukuje' oxc'al cablajuj (72) quintal ruc' quieb arob k'an puak; e c'o chi c'u na ri' juwinak lak re k'an puak ri quepajan wuklajuj (17) libra ruc' belejeb (9) onz ruc' niq'uiaj onz chi conojel, xukuje' quieb chaconisan chic re k'an ch'ich' ri sibalaj cajuluwic, ri sibalaj je'l u bantajic, ri je ta ne quebantaj k'an puak ri sibalaj pakal cajil. Xinbij c'u chque: “Ix ix tasom che u patanixic ri Ajawaxel, xukuje' tak ri chaconisan. Ri sak puak xukuje' ri k'an puak e re ri Ajawaxel, ri qui Dios tak ri e ka mam. Chixoc il chque, chebichajij c'ä quebipaj na chquiwäch ri e c'ämal tak qui be ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' chquiwäch tak ri aj levitib xukuje' chquiwäch ri c'ämal qui be jujun ja winak re Israel, chquipam tak ri alaj tak ja ri e u tz'akatil ri Rachoch ri Ajawaxel, pa Jerusalen.” Are' c'u ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib xquic'am ri sak puak, ri k'an puak xukuje' tak ri chaconisan ri e pajtalic, xequic'am bic pa Jerusalen, chupam ri Rachoch ri ka Dios. Pa ri ucablajuj (12) ri rajilabal ri nabe ic', xujel bic chuchi' ri nima' Ahab che ri ka bic pa Jerusalen. Ri ka Dios xujuto', man xuya' ta c'olbal chi xujkaj ta pa qui k'ab ri c'ulel xukuje' tak ri eläk'omab pa ri be. Aretak xujopan pa Jerusalen, xujuxlan oxib k'ij. Chucaj k'ij c'ut xpaj ri sak puak, ri k'an puak xukuje' tak ri chaconisan chupam ri Rachoch ri ka Dios, xjach c'u ronojel pa u k'ab ri Meremot cojol tabal tok'ob, u c'ojol ri Uriy. C'o c'ut ri Eleazar ruc', u c'ojol ri Pinees, xukuje' tak ri aj levitib ri Jozabad, u c'ojol ri Jexu, xukuje' ri Noadiy, u c'ojol ri Binuy. Kas pa ri k'ij ri' xpaj ronojel xukuje' xajilax ronojel, xetz'ibax tak c'ut ri eka'n. E are' tak c'ut ri xquiya' can ri Babilon ri xetzelej ulok, xequijach che tabal tok'ob ri quechajirisaxic ri cäya' che ri u Dios ri Israel, pa qui bi' c'ut conojel ri aj israelib, cablajuj (12) alaj tak ama'ib wacax, jumuch' waklajuj (96) ama'ib tak chij, oxc'al wuklajuj (77) alaj ama'ib tak chij xukuje' cablajuj (12) ama'ib tak q'uisic' che sipanic rumal ri mac. Conojel xeporox che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Xquijach c'ut ri takanic ri u yo'm ulok ri ajawinel chque tak ri k'atal tak tzij re ri ajawinic, xukuje' chque ri k'atal tak tzij re ri rajawibal ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri nima' Euprats, ri xequiya' to'banic che ri tinimit xukuje' che ri Rachoch Dios. Aretak xq'uis qui banic tak we jastak ri', ri e c'ämal tak be xenakajin wuc' che u bixic chwe: “Ri aj israelib, ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib, man quinajtajisam ta quib chque tak ri winak ri e aj waral ri u bixic wa', chque ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj perezeyib, ri aj jebuseyib, ri aj amonib, ri aj ejiptib xukuje' ri amoreyib, sibalaj c'u ne man ch'ijtajel ta ri qui nak'atisabal tak ri winak ri man aj israelib taj. Ri e are' xukuje' tak ri e qui c'ojol xec'uli' cuc' tak ri qui mia'l tak we winak ri'; rumal c'u rech wa', ri u tinimit ri Dios u quichon rib cuc' ri winak ri e re jun tinimit chic. Ri xenabej che u banic we mac ri' e are' ri c'amal tak be xukuje' ri k'atal tak tzij.” Aretak xinta' we c'ulmatajic ri', xinjis ri watz'iak chwij, xebent'okopij tak ri nu wi' xukuje' ri wismachi' che u c'utic ri c'axc'obic, xint'uyuba' wib sibalaj xk'oxow ri wanima'. Conojel ri caquixe'j quib chuwäch ri c'äjisabal wäch ri cuya' ri u Dios ri Israel rumal ri qui mac ri xetzelej ulok pa Babilon xquimulij quib wuc'; xintakej c'u na t'uyulem quinbisonic c'ä xurik na ri jok'otaj aretak cäya' ri tabal tok'ob re ri quek'ijibal. C'ä chi' c'ut xc'astaj nu wäch che ri nu bis, c'ä nu cojom c'ut ri atz'iak ri jisjobinak chwij, xinchaplej c'u u banic ch'awem ruc' ri Ajawaxel ri nu Dios, je c'u xinbij wa': “Nu Dios, nu Dios, quinna' wib chi elinak nu q'uixbal, man quinch'ob ta c'ut jas ta ri quinban na quintzijon ta uc' la. Ri etzelal ri e ka banom e oc'owinak qui wi', ri e ka macunic tak e opaninak c'ä chicaj. Kas ojer ulok xukuje' c'u c'ä camic, uj jekelinak pa ri nimalaj macaj. Qui mac c'u quech tak ri ketzelal, ri uj, jacha' xukuje' tak ri e kajawinelab xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob uj jachom pa qui k'ab tak ri ajawinelab que jule' tak tinimit chic. Uj socom, uj jabum, uj tolobam etzelam c'u ka wäch, je c'u ka c'ulmam wa' camic. Xukuje' c'u ne ri camic, Ajawaxel xukuje' ka Dios, ri utzil la u banom chi uj to'tajinak can quieb oxib. Yo'm c'u la chke chi cakajekeba' ri kachoch pa tastalicalaj ulew; yo'm la c'ac' chäj chquiwäch ri ka bak'wäch, yo'm la chke chi cujuxlab jubik' pu niq'uiajil ri patanijic ri xujcoji' wi. Pune' uj lok'om che pataninelab, man uj wonobam ta la canok chupam ri ka patanijic; c'utum la ri utzil la chquiwäch tak ri ajawinelab re Pers, yo'm c'u la ka c'aslemal che u banic u yaquic chi jumul ri achoch la ri etzelatajinak, ¡yo'm c'u la ri to'banic la chke pa Juda xukuje' pa Jerusalen! Are c'u ri camic, ka Dios, ¿jas ta chic ri cuj cuinic cakabij, chwi ronojel ri ka banom? Man e katz'akatisam ta qui banic tak ri e takomal ri xtak la qui banic cumal tak ri e k'axal tak tzij la, ri e pataninel tak ech la. Ri lal xya' la u bixic chke chi ri ulew ri cujoc wi na, ri xukuje' cujoc na che rechbexic, etzelatajinak rumal ri etzelal ri qui banom ri winak ri e c'o pa tak we c'olbal ri' ri qui nojisam chque tak ri itzelalaj tak qui nak'atisabal, che qui k'ijilaxic diosib quinojisam c'u chque itzel tak banoj. Xukuje' xbij la chke chi mekac'uluba' ri e ka mia'l cuc' tak ri qui c'ojol, mawi mekac'am tak ri qui mia'l rech quec'uli' cuc' tak ri ka c'ojol, mawi jubik' makatzucuj ri jamaril chque mawi ri utzil chque, rech amak'el c'o ka chuk'ab, cäkatij c'ut ri u wächinic ri ulew ri', kaya' c'u can ronojel chque tak ri kija'lil jacha' che quechbal re chbe k'ij sak. Chwi c'u ronojel ri ka c'ulmam qui mac quech tak ri etzelal ri e ka banom xukuje' ri c'axalaj tak macaj ri e ka banom, pune' c'u ne man c'äjisam ta la ka wäch jas ri takal chke qui mac quech tak ri ka mac, xane' yo'm la we tzokopitajic ri' chke, ¿la cuya' ta c'u lo chi ma ta quekanimaj chic qui banic tak ri e takomal la? ¿La c'o ta chi c'u cujux cuc' tak winak ri e c'o itzelalaj tak qui c'aslemal? ¿La ma ta c'u cäpe na oyowal la chke, casachisaj c'u na la ka wäch ri', man c'o ta jun cac'asi' ta na canok chke? Ajawaxel, Dios re Israel, lal uxinak suc' chke; lal c'u yowinak chi e c'o quieb oxib chke ri u takem c'aslem, jacha' ri cakil camic. Are c'u ri uj kas uj aj chak' tak aj maquib chwäch la; rumal ri' man cujcuin taj cujc'oji' ta chwäch la.” Aretak ri Esdras cätajin cuban ch'awem ruc' ri Dios cätajin c'u cuban we k'alajisam macaj ri' cätajin cok'ic u xucuban c'u rib chuwäch ri Rachoch ri Dios, jumulaj aj israelib, achijab, ixokib xukuje' ac'alab, ri xukuje' quebok' ruc' nimalaj c'axc'olil, xquimulij quib pa tak u xc'ut. Are' c'u ri Secaniy u c'ojol ri Jehiel rija'lil c'ut ri Elam, xumajij ri tzij xubij c'u che ri Esdras. “Ri uj man uj uxinak ta jic che ri ka Dios, uj c'ulan c'u cuc' tak ixokib ri man e ka winakil taj, e k'ijilal tak diosib, c'ä c'o c'u na, eyebal c'u'x che ri Israel. Quekaya' ba' ka tzij che qui jachic bic tak ri kixokil ri man e ka winakil taj, xukuje' tak ri cal, chtz'akatisax c'ut u banic ri pixab, jacha' ri no'j ri yo'm la chke, xukuje' ri qui yo'm tak ri nim caquil wi ri u takomal ri Ajawaxel. Chatwalijok, jun jasach c'u wa' ri at catbanow na; uj ka junamam ka wäch awuc'. Chacojo' a chuk'ab, chatoc c'u che u banic ri chac.” Xtaq'ui' c'u ri Esdras, xuban c'u chque ri e c'amal qui be ri cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, xukuje' chque conojel ri aj israelib, chquichi'j chuwäch ri Dios, chi caquitz'akatisaj u banic ri xquiya' qui tzij che u banic; ri e are' xquichi'j c'u u banic. Ri Esdras xuya' can ri Rachoch ri Dios che u bic pa ri alaj rachoch ri Johanan, u c'ojol ri Eliasib, ri xroc'owisaj wi ri junak'ab man c'o ta wa ja' xutijo, rumal rech chi sibalaj cäbisonic, rumal rech chi man jic ta quebin ri xquiya' can ri Babilon ri xetzelej ulok. Xban c'u jun siq'uinic chque chnimalaj conojel ri e c'o pa Juda xukuje' pa Jerusalen, rech caquimulij quib pa Jerusalen conojel ri xquiya' can ri Babilon ri xetzelej ulok. Apachin c'u ri man copan taj aretak coc'ow ri oxib k'ij, jas ri xquichomaj ri e c'ämal tak be xukuje' ri e ya'l tak no'j man cäya' ta chi che coc chi chupam ri rechbal, quesax c'u ri u bi' chquixo'l ri xetzelej ulok. Rumal c'u rech wa', conojel ri achijab aj Juda xukuje' ri aj Benjamin xquimulij quib pa Jerusalen pa ri juwinak (20) rajilabal ri ubelej (9) ic', ri u bixic, pa oxib k'ij. Conojel c'u wa' xet'uyi' chuwäch ri Rachoch Dios, quebirbitic rumal rech ri petinak paquiwi' xukuje' ri jäb ri cätajin cäkajic. Are c'u ri cojol tabal tok'ob ri Esdras xtaq'ui'c xubij c'u chque: “Ix ix macuninak u mac rech chi xixc'uli' cuc' ixokib ri man e i winakil taj, i nimatajisam c'ut ri u mac ri Israel. Rumal ri', waral, chuwäch ri Ajawaxel Dios re ri e i mam, china' iwib chi ri ix aj chak' tak ajmaquib chitz'akatisaj ba' u banic ri u rayibal ri Ajawaxel. Chinajtajisaj iwib chquij tak ri winak ri e k'ijilal tak diosib xukuje' chquij tak ri ixokib ri man e i winakil taj.” Conojel c'u ri winak co xquirak qui chi' che u tzelexic u bixic: “Je', cakaban na ri uj takom la che u banic. Sibalaj c'u uj q'ui, man cätani' ta c'ut ri jäb; man cuya' ta c'ut cujcanaj ta can pa ri be, rumal rech chi we jasach ri' man xa ta re jun k'ij mawi quieb, sibalaj c'u uj q'ui ri uj kajinak chupam we macaj ri'. Are utz na chi are quecanaj can ri e c'amal tak ka be che ka q'uexwäch, conojel c'ut ri e jekejoj chquipam tak ri ka tinimit ri e c'ulac'oj cuc' tak ixokib ri man e qui winakil taj chepet jun q'uiakal k'ij, e achilatal cumal ri k'atal tak tzij re ri qui tinimit, c'ä coc'ow na ri nimalaj royowal ri ka Dios chkij, rumal rech we c'ulmatajic ri'.” Chupam c'u ri nabe rajilabal ri nabe ic' xq'uis qui nic'oxic ronojel ri c'ulmatajinak chquixo'l ri achijab ri e c'ulan cuc' tak ixokib ri man e qui winakil taj. Ri e cojol tabal tok'ob ri xeriktajic ri e c'ulan cuc' tak ixokib ri man e qui winakil taj, e are' tak wa': Chque ri e rija'lil ri Jexu, u c'ojol ri Josadac, chque c'ut ri e rija'lil: ri Maasiy, ri Eliezer, ri Jarib xukuje' ri Jedaliy, ri xa jumul xquiya' qui tzij che qui jachic tak bic ri quixokil, xquiya' c'u jun ama' chij jacha' che sipanic u mac ri mac ri qui banom. Chque ri e rija'lil ri Imer: ri Hanani xukuje' ri Zebadiy. Chque ri e rija'lil ri Harim: ri Maasiy, ri Eliy, ri Semaiy, ri Jehiel, xukuje' ri Uziy. Chque ri e rija'lil ri Pasur: ri Elioenay, ri Maasiy, ri Ismael, ri Natanael, ri Josabad xukuje' ri Elas. Chque ri e quija'lil ri aj levitib: ri Jozabad, ri Simeiy, ri Kelaiy (quel cubij ri Kelit), ri Petaiy, ri Juda xukuje' ri Eliezer. Chque ri aj bixab: ri Eliasib. Chque ri e chajil tak uchi'ja: ri Salum, ri Telem xukuje' ri Uri. Ri niq'uiaj aj israelib chic ri je qui c'ulmam wa', e are' wa': Chque ri e rija'lil ri Pars: ri Ramiy, ri Jeziy, ri Malquiy, ri Mijamin, ri Eleazar, ri Malquiy xukuje' ri Benaiy. Chque ri e rija'lil ri Elam: ri Mataniy, ri Zacariy, ri Jehiel, ri Abdi, ri Jeremot xukuje' ri Eliy. Chque ri e rija'lil ri Zat: ri Elioenay, ri Eliasib, ri Mataniy, ri Jeremot, ri Zabad xukuje' ri Aziz. Chque ri e rija'lil ri Bebay: ri Johanan, ri Hananiy, ri Zabay xukuje' ri Atlay. Chque ri e rija'lil ri Bani: ri Mesulam, ri Maluc, ri Adaiy, ri Jasub, ri Seal xukuje' ri Ramot. Chque ri e rija'lil ri Pahat-moab: ri Adna, ri Quelal, ri Benaiy, ri Maasiy, ri Mataniy, ri Bezaleel, ri Binuy xukuje' ri Manases. Chque ri e rija'lil ri Harim: ri Eliezer, ri Isiy, ri Malquiy, ri Semaiy, ri Simeon, ri Benjamin, ri Maluc xukuje' ri Semariy. Chque ri rija'lil ri Hasum: ri Matenay, ri Matat, ri Zabad, ri Elipelet, ri Jeremay ri Manases xukuje' ri Simeiy. Chque ri e rija'lil ri Bani: ri Maday, ri Amram, ri Uel, ri Benaiy, ri Bediy, ri Queluhi, ri Bani, ri Meremot, ri Eliasib, ri Mataniy, ri Matenay, Jaasay. Chque ri e rija'lil ri Binuy: ri Simeiy, ri Selemiy, ri Natan, ri Adaiy, ri Macnadebay, ri Sasay, ri Saray, ri Asareel, ri Selemiy, ri Semariy, ri Salum, ri Amariy xukuje' ri Jose. Chque ri e rija'lil ri Neb: ri Jeiel, ri Matatiy, ri Zabad, ri Zebin, ri Jadaw, ri Joel xukuje' ri Benaiy. Conojel wa' e c'ulan cuc' ixokib ri man e qui winakil taj, xequijach c'u bic tak we ixokib ri' xukuje' xequiya' bic tak ri cal chque. Are wa' ri u tzijobelil ri Nehemiy, u c'ojol ri Hacaliy. Chupam ri u juwinak (20) junab ri rajawinic ri Artajers, chupam ri ic' re Quixlew, ri in, Nehemiy, in c'o chupam ri tinimit Sus aretak xopan ri wachalal Hanani e rachil jujun tak achijab ri e petinak pa Juda. Xinta' c'u chque jas u banom ri Jerusalen xukuje' jas qui banom ri aj judeyib ri e to'tajinak canok, ri man xec'am ta bic pa jun ulew chic. Xquitzelej c'u u bixic chwe: “Ri xeto'taj canok, ri man xec'am ta bic pa jun ulew chic e canajinak can chupam ri ulew, e c'o chupam jun nimalaj c'ax xukuje' esbal q'uixbal. Are c'u ri Jerusalen, ri nim tapia ri c'o chrij, kasan pa ulew, ri e roquibal tak porotajinak rumal ri k'ak'.” Aretak xinta' tak we tzijol ri', xint'uyiba' wib che ok'ej, xbeytaj c'u quieb oxib k'ij ri nu bis, man xinwa' taj xukuje' xinban ch'awem chuwäch ri Dios ri c'o pa ri caj. Xinbij c'u che': “Ajawaxel, Dios ri c'o la pa ri caj, nimalaj Dios xukuje' xibibal, ri catz'akatisaj la ri c'ulwächinic la, xukuje' ri jiquil la cuc' ri cälok'ok'ex la cumal ri caquitz'akatisaj c'ut qui banic tak ri takomal la; quinbochi'n che la camic chi tatabej la ri ch'awem ri quinban chwäch la chi pa k'ij, chi chak'ab paquiwi' ri e pataninelab la, ri aj israelib. Quincoj wib chupam chi ri uj, ri uj aj israelib, uj macuninak chwäch la; ¡Xukuje' tak ne ri e wachalaxic xukuje' ri in, uj macuninak! Sibalaj itzel tak chac ri e ka banom chwäch la; man e ka tz'akatisam taj qui banic tak ri takomal, ri pixab tak xukuje' tak ri colomibal ri xeya' la chke rumal ri Moises ri pataninel ech la. Chnataj che la chi xya' la u bixic chke chi we ri uj cujmacunic, cujjabuj na la ri' puwi' ronojel ri uwächulew; we c'u ne cujtzelej uc' la quebekatz'akatisaj c'ut ri e takomal la, cakaban c'ut jas ri cubij, pune' ta c'u ne uj ta jubutal c'ä pa ri q'uisbal u jutz' ri uwächulew, cujumulij na la ulok ri' chila', cujc'am chi na la bic ri' chupam ri tastalic c'olbal ri xcha' la che u c'olbal ri bi' la. Uj uj pataninelab la xukuje' tinimit la, ri xujlok' chi la rumal ri nimalaj cuinem la xukuje' chuk'ab la. Quinbochi'n ba' che la, Ajawaxel, chtatabej la ri nu ch'awem ri quinban che bochi'xic la xukuje' tak ri qui bochi'nic tak ri e pataninelab la, ri ka rayinic c'ut xuwi ri u ya'ic u k'ij ri bi' la. Quintz'onoj che la xukuje' chi chya' la ri ch'äcanic la chwe, chbana' c'u la chwe chi chel u c'u'x ri ajawinel chwe.” In c'ut ri in k'axal ri cuq'uian wi ri ajawinel Artajers. Pa jun k'ij re ri ic' Nisan, chupam ri u juwinak junab ri rajawinic, aretak cätajin quincoj ri u wa'l uva chuwäch, ri ajawinel xrilo chi sibalaj bis ri nu palaj xuc'ot c'u ne nu chi', xubij: “Quinwilo chi sibalaj bis at c'olic. ¿Jas ri xac'ulmaj? Quinwilo chi man at ta yawab, c'o ba' jun u q'ueyowal ri' a rikom.” Pa ri jok'otaj ri', xina' jun nimalaj xe'n ib, xinbij c'u che ri ajawinel: “¡Amak'el chc'asal la, ajawinel! ¿Jas ta c'u che chi ma ta in c'o pa bis, we ri tinimit jawije' ri e mukutal tak wi ri e nu mam c'o pa yojyobic xukuje' tak ri e roquibal e porotajinak?” “¿Jas ri catinto' wi?” xcha' ri ajawinel. Xintz'onoj c'ut ri u to'banic ri Dios ri c'o pa ri caj, xintzelej c'u u bixic che ri ajawinel: “We utz cuta' ri ajawinel, xukuje' we c'u nu rikom ri tok'ob la, quintz'onoj che la chi chintaka' la bic pa Juda, pa ri tinimit jawije' ri e mukutal tak wi ri e nu mam, rech quenbana' u yaquic.” Ri ajawinel, ri t'uyul ri ajawinel ixok pa u xcut, xutzelej u bixic chwe: “¿Joropa' lo k'ij catebeytajok? ¿Jampa' cattzelej ulok?” In xinya' u bixic ri k'ijol che, xunimaj c'ut ri nu tzokopixic bic. Xinbij chi c'u che, chi we cakaj pa u jolom, chi chiyok bic jun wuj pa nu k'ab ri tz'ibatalic ri catak wi u bixic chque ri e takanelab ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri nima' Euprats, rech caquiya' chwe chi quinoc'owic ma ta quinquik'atij c'ä quinopan ta na pa Juda; jun ta chi c'u wuj cätz'ibax ta chi bic ri caya' che ri Asap, ri chajil u c'ache'laj ri ajawinel, chi chebuya' ta ri che' chwe che qui ch'ukic ri oquibal tak ri c'o wi ri rachoch Dios, xukuje' ri rech ri nim tapia rech ri tinimit xukuje' ri rech ri ja ri quinejekel wi na. Are c'u ri ajawinel ronojel xuya' chwe rumal rech chi c'o ri utzalaj u to'banic ri nu Dios wuc'. Aretak xinetac'atob chquiwäch ri e takanelab ri e c'o pa ri elebal k'ij che ri Euprats, xebenjach tak ri u wuj ri ajawinel chque, ri xebutak ulok chque, ri xukuje' e u takom ulok ajch'ojab wuc' che nu chajixic ri e quiejeninak chquij tak quiej ri e c'o chquixe' ri qui takanic tak ri qui nimakil tak ajch'ojab. Aretak c'u xquitawa' ri Sanbalat ri aj Horon rachil ri Tobiy, ri takanel aj amon, sibalaj xpe coyowal rumal rech chi c'o xopan che qui to'ic tak ri aj israelib ri queboc il. Xinopan c'u na pa Jerusalen. Churox c'u k'ij ri wopanem chila', xinwalij chak'ab, in achilatal cumal jujun tak achijab, man c'o ta c'u jachin che wi ri u yo'm ri Dios pa ri wanima' ri quinban che ri Jerusalen. Man c'o ta chi jun quiejebal wuc'am xane' xak xuwi ri quinquiejebej. Kas pa ri chak'ab ri', xinel bic chuchi' ri Oquibal re ri Beya' che u suq'uil ri u Ja' ri Dragon xukuje' chuchi' ri Oquibal ri Cäya' wi ri Mes, xinsolij c'ut ri u nim tapia ri Jerusalen, ri wulijinak xukuje' tak ri roquibal ri e c'atinak. Xintakej c'u nu bic chusuq'uil ri Roquibal ri Ja' xukuje' ri c'o wi ri u Ja' ri Ajawinel; are c'u ri nu quiej man cacuin taj coc'ow chila'. C'ä chak'ab c'u na, xinpaki'c, xintakej ri u chi' ri alaj nima', aretak c'u solitajinak chic ri nim tapia wumal, xintzelejic, xinoc c'u chupam ri Oquibal re ri Beya'. Ri e takanelab man xquetamaj taj jawije' ri xinbe wi, mawi ri cätajin quibano. Mawi c'u ne c'o ta nu yo'm u bixic chque tak ri aj judeyib, ri u bixic wa' ri e cojol tabal tok'ob, ri nimak tak qui k'ij, e takanelab xukuje' tak chque niq'uiaj winak chic ri rajawaxic quetoban pa ri chac. Xinbij c'u chque: “Ri ix kas iweta'm ri c'axalaj c'ulmatajic ri uj riktajinak wi, ri Jerusalen e yojyobinak, ri e roquibal e ak'alirinak. Chijunaj iwib wuc', kabana' u yaquic ri u nim tapia ri Jerusalen, rech ma ta cätakex ka yok'ic.” Aretak c'u xintzijoj chque ri u banom ri ch'uch'ujalaj ranima' ri Dios che nu to'ic xukuje' tak ri tzij ri e u bim ri ajawinel chwe, ri e are' xquitzelej u bixic chwe: “¡Cakachaplej u banic ri yacanic!” Ruc' utzalaj canima' xquiya' qui chuk'ab chquixo'l. Aretak c'ut xquita' ri Sanbalat ri aj Horon, ri Tobiy ri aj amon ri takanel, xukuje' ri Jesem ri aj arab, xa xujquiyok'o, xquitze'j ka wäch: “¿Jas ta ri iwuc'am ulok pa i k'ab? ¿La xa ta c'u lo chi are ta quiwaj quiwalijisaj ta iwib chrij ri ajawinel?” Xintzelej c'u u bixic chque: “Ri Dios ri c'o pa ri caj cuya' na chke chi utz cujel na puwi' ri cakabano. Uj, ri uj u pataninelab, cäkachaplej na u banic ri yacanic, ri ix man c'o ta jubik' iwe che ri Jerusalen.” Are' c'u ri Eliasib ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e rach tak e cojol tabal tok'ob, xquiban u yaquic ri Coquibal ri Chij. Xequicoj tak tem che, xquiban u yaquic ri tapia ruc' ri tac'atic ja ri re jun Sient c'ä ruc' ri tac'atic ja re Hananeel. Ri jun ch'akap chi tapia xban u yaquic cumal ri achijab aj Jerico, are c'u ri jun ch'akap chic are' xyacow ri Zacur, u c'ojol ri Imri. Ri e rija'lil ri Sena xquiban u yaquic ri Coquibal ri Cär. Xequicoj tak tem che xequitac'aba' ri e u tz'apibal tak ri oquibal, xecachilaj ri e c'opibal tak rech ri e re ch'ich'. Ri ch'akap tapia chic ri cätakenic xban u yaquic rumal ri Meremot, u c'ojol ri Uriy, ri' u mam c'ut ri Cos; ri ch'akap chic rumal ri Mesulam, u c'ojol ri Berequiy ri' u mam c'ut ri Mesezabeel; ri ch'akap chic ri cätakenic are xbanow u yaquic ri Sadoc, u c'ojol ri Baan. Ri u ch'akap chic ri cätakenic e are' ri aj Teco xebanowic, pune' ri cachijab ri nimak tak qui banic man xcaj taj xequito' taj ri xec'amow u be ri chac. Ri Joiad u c'ojol ri Pasey, xukuje' ri Mesulam u c'ojol ri Besodiy, xquiban u yaquic ri Oquibal re Jesan. Xequicoj tak tem che, xequitac'aba' ri u tz'apibal ri oquibal xequicoj tak c'opibal tak re ri e re ch'ich'. Ri ch'akap chic ri xcanaj che ri tapia xban u yaquic rumal ri Melatiy aj Gabaon xukuje' ri Jadon aj Meronot, xukuje' ri winak aj Gabaon xukuje' ri e aj Mizpa, c'olbal wa' ri e c'o chuxe' ri u takanic ri takanel ri c'o pa ri elebal k'ij che ri Euprats. Ri ch'akap chic ri cataken che ri tapia xuban u yaquic ri Uziel, u c'ojol ri Haraiy ri ch'ayal sak puak; are chi c'u ri cätakenic xban u yaquic rumal ri Hananiy, ri banal c'oc'al; we quieb ri' xquiban u yaquic ri nim tapia re Jerusalen c'ä xopan na ruc' ri tapia ri nim u wäch. Ri jun ch'akap chic xban u yaquic rumal ri Repaiy, u c'ojol ri Hur, ri are' alcalte che ri pa niq'uiaj che ri Jerusalen. Ri jun ch'akap chic xban u yaquic rumal ri Jedaiy, u c'ojol ri Harumap, rumal chi c'o apan chuwäch ri rachoch, are c'u ri jun ch'akap chic xban u yaquic rumal ri Hatus u c'ojol Hasabniy. Ri Malquiy u c'ojol ri Harim, xukuje' ri Hasub u c'ojol ri Pahat-moab, are' xebanow u yaquic ri ch'akap chic xukuje' ri tac'atic ja que tak ri Jorno. Ri ch'akap chic xban u yaquic rumal ri Salum u c'ojol ri Halohes, ri are' alcalte re ri jun pa niq'uiaj chic che ri Jerusalen, xukuje' tak ri u mia'l. Ri Hanun xukuje' tak ri winak ri e aj Zano xquiban u yaquic ri Oquibal re ri Beya'; xquiban u yaquic xequicoj c'ut ri e u tz'apibal ri oquibal xukuje' tak ri c'opibal ri e re ch'ich', xquiban u yaquic job sient ruc' jumuch' (580) bara' tapia, c'ä chuchi' ri Oquibal ri Cäya' wi ri Mes. Ri Malquiy u c'ojol ri Recab, xuban u yaquic ri Oquibal ri Cäya' wi ri Mes, xebucoj ri tz'apibal tak re ri oquibal xukuje' ri c'opibal tak rech ri e re ch'ich'. Ri Salum u c'ojol ri Colos, takanel pa Mizpa, xuban ri Roquibal ri Ja': Xuban u yaquic xukuje' xucoj ri u wi', xebucoj ri e u tz'apibal ri oquibal xerachilaj tak ri e c'opibal rech ri e re ch'ich', xuban c'u u yaquic ri tapia re ri atinibal Siloe ri c'o chunakaj ri Ticbal u Cotz'i'j ri Ajawinel, c'ä ruc' ri tanatak ri cakaj ulok che ri u Tinimit ri David. Ri Nehemiy, u c'ojol ri Azbuc, takanel re pa niq'uiaj che ri Bet-sur, xuban u yaquic ri ch'akap chic re ri nimalaj tapia c'ä chuwäch ri e u mukbal ri David, c'ä ruc' ri c'olbal ja' xukuje' c'ä ruc' ri cachoch ri ajch'ojab. Ri ch'akap chic ri catakenic xquiban u yaquic ri aj levitib: ri Rehum u c'ojol ri Bani; ri cäteken chic ri Hasabiy, takanel re pa niq'uiaj che ri Keil, ri xuban pa u bi' ri u tinimit. Ri ch'akap chic ri catakenic xban u yaquic cumal ri e rach ri takanel: ri Babay, u c'ojol ri Henadad, takanel che ri niq'uiaj chic che ri Keil; are' chi c'u ri Ezer u c'ojol ri Jexu, takanel re Mizpa, xuban u yaquic ri jun ch'akap chic ri c'o chuwäch ri pakalic ri cabe pa ri c'olbal ri c'olom wi ri ch'ojibal ri c'o pa ri xquina. Ri xtaken chi c'u chrij are', ri Baruc u c'ojol ri Zabay xuban u yaquic ri jun ch'akap chic, ri xchaptaj bic ruc' ri u xquina c'ä ruc' ri oquibal pa ri rachoch ri Eliasib, ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob; xukuje' ri Meremot u c'ojol ri Uriy, ri ri' u mam c'ut ri Cos, xuban u yaquic ri jun chi ch'akap, xchaptaj bic chuchi' ri rachoch ri Eliasib c'ä chuq'uisbal we ja ri'. Ri ch'akap chic ri cätaken che ri nimalaj tapia xquiban u banic ri e cojol tabal tok'ob ri e jekel pa ri beya' ri c'o chuchi' ri Jordan. Ri xetaken chic chquij wa', ri Benjamin xukuje' ri Hasub xquiban u yaquic ri nimalaj tapia ri c'o chuwäch ri cachoch. Ri xtaken chic chquij are', are' ri Azariy u c'ojol ri Maasiy ri xukuje' ri' u mam c'ut ri Hananiy, xuban ri u yaquic ri tapia ri c'o chunakaj ri rachoch. Ri ch'akap chic xuban u yaquic ri Binuy u c'ojol ri Henadad, xchaptaj bic ruc' ri rachoch ri Azariy xetakal c'ä pa ri ch'ococh'ic pa ri xquina. Ri xtaken chrij are', are' ri Palal, u c'ojol ri Uzay, xuban u banic ri nimalaj tapia ri c'o chuwäch ri xquina xukuje' xuban u yaquic ri tac'atic ja ri coc'ow na ri u taq'ui'c chuwäch ri rachoch ri ajawinel, ri c'o chuwäch ri ja ri e c'o wi ri chajinelab. Ri ch'akap chic xuban u yaquic ri Pedaiy, u c'ojol ri Pars, xetakal c'ä chuwäch ri Roquibal ri Ja', chusuq'uil ri elebal k'ij, xukuje' che ri tac'atic ja ri naj quel na u wi'. (Ri e jekel pa Opel e are' tak ri quepatanij chupam ri rachoch Dios.) Ri aj Teco e are' xebanow u yaquic ri ch'akap chic, ri cächaptaj bic ruc' ri nimalaj tac'atic ja c'ä ruc' ri nimalaj tapia re Opel. Ri e cojol tabal tok'ob xquiban u yaquic ri nimalaj tapia ri c'o chuwäch ri cachoch, cachaptaj ruc' ri Coquibal ri Quiej. Ri xtaken chi chquij are', are' ri Sadoc u c'ojol ri Imer, xuban u yaquic ri nimalaj tapia ri c'o chuwäch ri rachoch; are chi c'u ri ch'akap ri catakenic xban u yaquic rumal ri Semaiy u c'ojol ri Secaniy, ri are chajinel re ri Oquibal pa ri Elebal K'ij. Chrij are', xban chi u yaquic jun ch'akap rumal ri Hananiy c'ojol ri Selemiy, xukuje' ri Hanun, ri are' uwak u c'ojol ri Salap; ri xtaken chi c'u chquij wa', are ri Mesulam, u c'ojol ri Berequiy, xuban u banic u yaquic ri c'o chuwäch ri rachoch. Ri Malquiy, ri ch'ayal sak puak, xuban u yaquic ri ch'akap ri c'o che ri nimalaj tapia ri xopan c'ä chuwäch ri cachoch ri e pataninelab rech ri rachoch Dios, xukuje' chque ri cachoch ri aj c'ayib, chuwäch ri Oquibal ri Nic'onic copan c'ä pa ri c'olbal ri cäban wi chajinic pa ri xquina. Ri e ch'ayal tak sak puak xukuje' ri e ajc'ayib xquiban u yaquic ri ch'akap chic, cachaptaj bic rumal ri c'olbal ri che ri u bic ruc' ri c'olbal ri e c'o wi ri e chajinelab re ri xquina c'ä ruc' ri Coquibal ri Chij. Aretak xretamaj ri Sanbalat chi cätajin cakaban u banic ri nimalaj tapia, xyactaj royowal, nojinak c'u che ch'ujilal, xuchaplej qui yok'ic ri aj judeyib. Jewa' xubij chquiwäch ri e rachil xukuje' chquiwäch ri ajch'ojab aj Samar: “We aj judeyib ri' ri cämic caquiban rumal wi'jal, ¿la caquichomaj chi c'o qui banic? ¿La are ta c'u lo pa qui c'u'x chi queyok ta chque chi quequichi'j ta chi jumul tabal tak tok'ob? ¿O chi quecuin ta che u q'uisic ri qui chac pa jun k'ij? ¿O chque ta ri jujun tak mulaj ch'akatak tak abaj ri xekawic quequesaj ta wi c'ac' tak abaj?” Pa u xcut c'o wi ri Tobiy, ri aj amon, ri xubij chic: “Xak chi c'u che u tz'akat, chica'yej ri tapia ri cätajin caquiyaco; ¡Cacuin c'u ne xa jun yac che u wulixic we capaki' puwi'!” Ri in c'ut xinban ch'awem ruc' Dios: “Ka Dios: tatabej la ri ka yok'ic cumal. Chbana' la chi che quikajbej tak ri e qui yok'onic, xukuje' chi chekaj ta pa u k'ab ri c'ulel chec'am ta c'u bic che pataninelab pa jun ulew chic. Mecuy la ri quetzelal, mawi mechupisaj la ri qui mac ri e c'o chwäch la, e qui yok'om ri cätajin caquiban u yaquic ri nimalaj tapia.” Xkatakej u banic u yaquic ri nimalaj tapia, ri opaninak chic u yaquic c'ä pa niq'uiaj. Ri winak quechacun ruc' ronojel ri canima'. Aretak c'ut ri Sanbalat, ri Tobiy, ri aj arabib, ri e aj Amon xukuje' ri e aj Asdod xquetamaj chi benak u yaquic ri nimalaj tapia re Jerusalen cätajin cabin u yaquic xukuje' chi xchaplex qui c'ojoxic tak ri e tek'etoj wi', sibalaj xpe coyowal, conojel c'ut junam xquichomaj u banic jun banel che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen caquiban ta c'u c'ax che. Xkaban c'u ch'awem ruc' ri ka Dios, xekacoj c'u chajinelab chi pa k'ij chi chak'ab che u to'ic kib rech man cujkaj ta pa qui k'ab. Ri winak ri e aj Juda jewa' caquibij: “Ri e u chuk'ab ri ekanel quechukchub chuwäch ri jujun tak tunaj ch'akatak tak abaj rachil ulew, man cujcuin ta c'u che u yaquic ri nimalaj tapia.” Are c'u pa qui c'u'x ri e ka c'ulel chi ma ta cakanabej, mawi ma ta c'o jas cakilo c'ä caquinim ta na quib chakaxo'l che ka cämisaxic quequik'atij ta c'ut ri chac. E are' tak c'ut ri aj judeyib ri e jekel tak chquinakaj xepe che u bixic chke, jumul camul chi we winak ri' quepe na che u banic ch'o'j kuc' pa ronojel c'olbal, xinya' takanic chque ri winak pa cachalaxic tak quib chi chquiya' quib chrij ri nimalaj tapia, pa tak ri c'olbal ri c'amaja' naj cak'an chicaj, xukuje' ri e c'o wi tek'etak, cuc'am tak ri qui ch'ich', ri tz'imaj ch'ich', xukuje' tak q'uiakbal ch'ab. Aretak c'u xinwilo chi caquixe'j quib, xintac'aba' wib xinbij chque ri nimak tak qui banic, chque ri quek'atow tak tzij xukuje' chque ri e u tz'akatil ri tinimit: “Mixe'j iwib chquiwäch. Chnataj chwe chi ri Ajawaxel nimalaj xukuje' xibibal, chicojo' i chuk'ab che qui q'uexwäch ri e i winakil che qui q'uexwäch tak ri e i c'ojol ri e i mia'l, ri e iwixokil xukuje' tak ri e iwachoch.” Aretak ri qui banom qui c'ulel chke, xquetamaj chi uj c'o che queyexic xukuje' chi ri Dios xebuyojij tak ri banel, ri e qui chomam tak qui banic chke konojel, xujtzelej chic chi ka jujunal che u takexic ri ka chac pa ri nimalaj tapia. Xchapletaj kas pa ri jok'otaj ri', pa niq'uiaj chque ri wachijab quechacun pa ri chac, ri pa niq'uiaj chic e cuc'am tz'imaj tak ch'ich', quetecak tak ch'ich', ri q'uiakbal tak qui ch'ab xukuje' to'bal tak uwo c'uxaj. Ri e c'amal tak be caquiya' ronojel ri qui to'banic chque ri winak aj Juda ri cätajin caquiban u yaquic ri nimalaj tapia. Ri e ajekomal tak qui takem qui c'amic tak bic ri eka'n, ruc' c'ut ri jun qui k'ab quechacunic, ruc' c'ut ri jun chic cuc'am bic ri ch'ojibal. Conojel ri cätajin quechacun pa ri yacanic xequel ri qui ch'ich' re ch'o'j xe'quipam, c'o c'ut ri ok'isal trompet pa nu xcut, nu yo'm c'u u bixic chque ri nimak qui banic xukuje' takanelab, xukuje' ri u tz'akatil ri tinimit: “Ri chac tak e nimak xukuje' queliq'uiq'uic, kajabum c'u tak kib puwi' ri tapia, u jachalam c'u rib tak ka wäch. Rumal c'u ri' chila' jawije' ri quita' wi ri rok'ibal ri trompet, chimulij iwib kuc', are' c'u ri ka Dios cucoj na u chuk'ab pa ka xcut.” Je c'u ri', ri uj xuwi quel ulok ri k'ij cakachap chac c'ä cäkaj c'u na ri k'ij cakatanaba', pa niq'uiaj chque ri winak xak e cuc'am ri qui tz'imaj ch'ich' pa qui k'ab. Pa ri k'ijol ri' xinbij chque ri winak chi conojel xukuje' tak ne ri e to'l tak quech, rajawaxic cacoc'owisaj ri chak'ab pa ri Jerusalen, rech cujquichajij na chak'ab, quechacun c'u na pa k'ij. Xak u wi' chi wa' mawi ri in, mawi ri e wachalaxic xukuje' ri quechacun tak wuc', mawi ri achijab ri quechajinic ri quincachilaj, man quekesaj ta ri katz'iak, chkajujunal c'ut kuc'am ri tz'imaj ch'ich' pa qui k'ab. Xwalij jun c'ulelam ib cumal ri achijab xukuje' cumal ri quixokil chquij tak ri aj judeyib ri e qui winakil, jujun jera' xquibij chi sibalaj e q'ui ri calc'ual e c'olic, alabom xukuje' alitomab, cajwataj c'ut u rikic qui trico rech man quec'am ta che wi'jal; jule' chic jera' xquibij chi rumal rech chi man c'o ta caquitijo xquijal puak puwi' tak ri culew, puwi' ri uva ri quiticom, xukuje' puwi' tak ri cachoch; jule' chic jera' caquibij chi qui jolom puak che u tojic ri alcabal pa u k'ab ri ajawinel, are c'u xquiya' can tak ri culew che u tojic xukuje' tak ri uva ri e qui ticom. Caquibij c'ut xukuje': “Ri e ka winakil tak xukuje' ri uj kachalal tak kib; ri e ka c'ojol man c'o ta jas caquijalbej ta quib coc' tak ri quech. Are c'u ri uj quekajach na tak ri e ka c'ojol xukuje' tak ri e ka mia'l pa ri patanijic. Kas c'u ne tzij, jujun chque ri e ka mia'l lok'om pataninelab chic, man c'o ta c'u jas ta cujcuin ta che u banic che quitoric, rumal rech chi ri e kulew xukuje' tak ri uva ri e ka ticom e c'o chic pa qui k'ab jule' tak winak chic.” Aretak xinta' ri qui tzujunic xukuje' tak ri e qui c'ulmam, sibalaj c'ax xinna'. Aretak utz u chomaxic xbantaj wumal, xebenyaj ri nimak tak qui banic xukuje' tak ri takanelab rumal u ya'ic jun eka'n je u banic wa' chquij tak ri e qui winakil. Xebenmulij ri nimak tak qui banic chnimalaj conojel che u chomaxic ri xquic'ulmaj, xinbij c'u chque: “Ri uj, ka banom ronojel ri uj cuininak che u banic, e ka torom tak ri e ka winakil aj judeyib ri e c'ayim chque tak ri winak ri man aj judeyib taj. ¿La are' chi c'u ri ix quebic'ayij chi bic jumul rech ri uj quebekator ta chi na?” We winak ri' man xech'aw taj, man caquich'ob ta c'ut jas ta ri caquitzelej ta u bixic. Ri in c'ut xinbij china': “Ri cätajin qui bano man utz taj. Rajawaxic qui c'utu' chi nim quiwil wi ri ka Dios, chi cak'ilk'ob ri yok'onic ri caquiban ri e k'ijilal tak diosib chke, ri qui banom qui c'ulel chke. Xukuje' tak ri e wachalaxic, ri e to'l tak wech ri quechacun wuc', xukuje' ri in, nu yo'm puak xukuje' trico chque pa kajomal; je ba kabana' wa', ¡kasachisaj u tza'm we c'asaj ri' makatok'ij chi chque! Quixinbochi'j c'ut xukuje' chi kas camic chebitzelej tak ri culew, ri uva tak ri e qui ticom, ri qui che'al tak aseitun xukuje' tak ri cachoch, chebichupu' c'u tak ri qui c'as ri c'o tak iwuc', we puak, we trico, we u wa'l uva, we aseit.” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Ronojel wa' cakatzelej, man c'o ta c'u cäkatok'ij na chque. Cakaban na ronojel jacha' ri bim la.” Xebensiq'uij c'u tak ri e cojol tabal tok'ob, chquiwäch c'u tak wa' xebentakchi'j chi xeban chi'nic ri kas cäban na che chokok che ri xquichi'j u banic. Xintota' c'u na ri watz'iak xinbij: “Jewa' chubana' ri Dios che ri rachoch xukuje' che ronojel ri jastak rech, jachin ri man cutz'akatisaj ta u banic we chi'nic ri' ri kas cäban na, jewa' chubana' che resaxic ronojel ri c'o ruc' camic.” Conojel ri q'uialaj winak xquitzelej u bixic: “Je chbanok,” xek'ijilan c'u che ri Ajawaxel. Ri winak xquitz'akatisaj u banic ri xquichi'j. Xbeytaj c'u na cablajuj (12) junab, quel cubij, pa ri k'ij ulok ri' re ri juwinak (20) junab aretak ri Artajers xinucoj che takanel chupam ri ulew re Juda c'ä chupam ri juwinak cablajuj (32) junab re ri rajawinic, mawi ri in mawi ri e to'l tak wech xkac'am ri tojbal tak kech ri ya'tal u ya'ic chke. E are' tak c'u ri e takanelab ri xec'oji' can nabe chnuwäch, xebux jun eka'n che ri tinimit, k'ij chk'ij caquitok'ij cawinak rakan sak puak che ri rajil qui wa xukuje' che rajil u wa'l qui uva. Xak c'u u tz'akat chic ri e cajchaquib sibalaj c'ax caquiban che ri tinimit. Are c'u ri in man je ta xinbano, rumal rech chi nim quinwil ri Dios. Xintz'akatisaj c'u ne ri u banic u yaquic ri nimalaj tapia re ri tinimit ri xinya' nu tzij che u banic, man c'o ta c'u tak ulew xebenlok'o. E are' tak c'ut ri e to'l tak wech, conojel xetoban che u banic ri chac. Pa ri nu mexa quet'uyi' c'ä jun sient ruc' cawinak lajuj (150) winak, chi aj judeyib rech ri tinimit jacha' xukuje' ri e c'o tak quekle'n pa ri k'atbal tzij, man quebajilax ta c'ut ri quebopan che ka solixic ri quepe pa ri nimak tak tinimit ri e ka c'ulja. Ri cäsuc'umax k'ij chk'ij in quinyowic, are': jun wacax xukuje' wakib (6) chij ri e chomak, xukuje' awaj ri c'o qui xic'; chu lajuj (10) k'ij c'o q'uialaj u wa'l uva. Chwi c'u ronojel wa', mawi jumul xintok'ij ta tojbal wech ri ya'tal u ya'ic chwe chi in takanel, rumal rech chi sibalaj nim chic ri eka'n ri ruc'am ri tinimit. ¡Minsach pa jolom la nu Dios, xukuje' ronojel ri nu banom che ri tinimit ri'! Ri Sanbalat, ri Tobiy, ri Jesem ri aj arab xukuje' ri niq'uiaj chic ri qui banom qui c'ulel chke, aretak xquetamaj chi xbantaj u yaquic ri nimalaj tapia wumal man c'o ta c'u jun ch'akap ri nu yo'm ta canok ri ma ta nu banom u yaquic (pune' c'u ne maja' quebencoj tak ri tz'apibal pa ri qui c'olbal), ri Sanbalat xukuje' ri Jesem xquitak ulok u bixic chwe chi chkamulij kib chupam jun chque ri alaj tak tinimit ri e c'o chupam ri beya' re On. Are c'u ri qui chomam u banic are ri u banic c'ax chwe. Xebentak c'u bic tako'n che u bixic chque chi ri in latz'obinak nu wäch che u banic jun chac ri nim u banic, rumal ri' man cuya' taj quinbec, cataq'ui c'u can ri' ri chac we quinya' canok rumal ri nu benam che iwilic. Quiejeb mul jewa' xquitak u bixic chwe, amak'el c'ut je xintzelej bic u bixic chque. Are c'u ri Sanbalat, xutak chi ulok chu ro' mul we junam takquil ri' che nu siq'uixic chupam jun wuj ri jakalic, ri jewa' cubij: “C'o u bixic chquixo'l tak ri winak, xukuje' cubij ri Jesem, chi ri at xukuje' tak ri aj judeyib cätajin qui chomaj u banic jun walijisam ib, rumal c'u ri' cätajin quiban u yaquic ri nimalaj tapia. Ri esam c'ut u bixic chi chi at ri catcanaj che cajawinel, e cojtajinak chi c'u k'axal tak tzij awumal chi catquik'alajisaj chi at ajawinel pa Jerusalen, quibij c'ut chi c'o chic ajawinel re Juda. We tzijol tak ri' cuya' copan qui bixic ruc' ri ajawinel Artajers, je c'u ri' tasaj rech cäkatzijobela' tak kib.” Ri in xintzelej u bixic che, jewa' xinbij bic che chi man c'o ta qui bixic tak we tzijol ri', xane' xak pa a jolom e q'uiyinak wi. We winak ri' xa are ta xcaj xquicoj ta ka xib, are ta c'u xcaj xujtuktub taj ma ta c'u cakaq'uis u banic ri chac; xa' c'u ne sibalaj xintakej na u cojic nu chuk'ab. C'äte c'u ri' xinbe cho rachoch ri Semaiy, u c'ojol ri Delaiy ri' u mam c'ut ri Mehetabel, ri u tz'apim rib chupam ri rachoch, xubij chwe: “ka mulij kib chupam ri rachoch Dios, chupam ri k'ijilabal che katz'apij tak ri oquibal, chupam c'ut we chak'ab camic chomam chi quepe che a cämisaxic.” Ri in c'ut xintzelej u bixic che: “Ri achijab e jacha' ri in, man quebanimaj taj, mawi queboc ta quib chupam ri rachoch Dios che u to'tajisaxic ri qui tz'umal. Are c'u ri in man quinoc ta na wib.” Xinch'ob c'u ne chi man are' ta ri Dios xbin che ri xubij chwe, xane' cubij wa' che u banic c'ax chwe rumal rech chi ri Sanbalat xukuje' ri Tobiy xquitojo; cätoj cumal che u cojic nu xib, rech quinkaj pa macaj. Caquic'am c'u na ulok yok'obal panuwi' quetzelex c'u na nu wäch. “¡Nu Dios: nataj che la ri u banom ri Sanbalat xukuje' ri Tobiy! ¡Mawi masach ri Noadiy pa jolom la, ri ixok k'axal tzij, mawi ri niq'uiaj chic e k'axal tzij ri are ta c'u xcaj xquicoj ta nu xib!” Ri nimalaj tapia xtz'akat u banic pa ri juwinak job (25) rajilabal ri ic' re Elul, cawinak cablajuj (52) k'ij c'ut xcoj che u banic ri chac. Ri qui banom qui c'ulel chke xquetamaj xukuje' conojel tak ri nimak tak tinimit ri e c'o tak chkanakaj sibalaj xquixe'j quib xebirbob c'ut, xquich'ob na chi we chac ri' ri q'uisom u banic xban ruc' ri u to'banic ri ka Dios. Pa tak we k'ijol ri' e c'o aj judeyib ri nimak tak qui k'ij ri quequitakala' tak wuj ruc' ri Tobiy xukuje' quequic'amala' tak wuj ri quebutak ulok ri Tobiy chque, rumal rech chi e q'ui ri aj judeyib ri xeban chi'nic ri kas cäban na e chokinak che ri Tobiy chi man caquic'ulelaj taj, rumal rech chi ri are', are' u ji' ri Secaniy, u c'ojol ri Ara, xukuje' chi ri Johanan ri u c'ojol c'ulan ruc' ri u mia'l ri Mesulam u c'ojol ri Berequiy. Rumal c'u ri' sibalaj caquiya' u k'ij chnuwäch caquik'axej c'u ne che ri quinbij. Ri Tobiy pa re wi quebutak ulok tak wuj chwe che u cojic nu xib. Aretak xbantaj u yaquic ri nimalaj tapia xecoj taj c'ut ri e u tz'apibal, xecoj taj ri chajil tak oquibal, bixonelab xukuje' aj levitib. Are' c'u xincoj ri wachalaxic Hanani che c'amal u be ri Jerusalen, xukuje' ri Hananiy, ri takanel pa ri tinimit, jun achi wa' ri ya'tal che chi cacu'bisax c'uxaj chrij, ri are' nim c'u na caril wi ri Dios man e je ta c'ut ri niq'uiaj winak chic. Xinbij chque chi c'äte quejak tak ri e roquibal re ri Jerusalen aretak sibalaj naj chic c'o ri k'ij, quetz'apixic utz qui c'opixic quebanic quecanaj c'ut ri e chajil tak quech pa ri qui c'olbal. Xukuje' xebencoj chajinelab aj Jerusalen, rech quechajinalobic, jujun pa tak ri qui c'olbal, jujun chic chuwäch ri kas cachoch. Ri tinimit sibalaj nim xukuje' caliq'uiq'uic, man e q'ui ta c'u ri winak ri e c'o chupam rumal rech chi man banom ta qui banic tak ri ja. Ri Dios xuc'asuj pa nu jolom chi queben mulij conojel ri winak ri nimak qui banic, ri e takanelab, xukuje' ri tinimit, che retamaxic e joropa' ri winak e ulinak, xinrik c'u ri wuj ri e tz'ibatal tak wi ri winak ri e tzelejinak ulok nabe. Chupam wa' e tz'ibatal tak wi we bi'aj ri': “Are wa' ri cajilabal ri aj israelib ri xebalax pa Juda ri xec'am bic che pataninelab pa Babilon rumal ri ajawinel Nabucodonosor, ri aretak oc'owinak chic ri patanijic xetzelej pa Jerusalen xukuje' pa jujun c'olbal chic pa Juda, chquijujunal xetzelej chupam ri qui tinimit c'amom qui be rumal ri Zorobabel, ri Jexu, ri Nehemiy, ri Azariy, ri Raamiy, ri Nahamani, ri Mardoquey, ri Bilsan, ri Misperet, ri Bigbay, ri Nehum xukuje' ri Baan: Ri e rija'lil ri Pars: e quieb mil jun sient oxc'al cablajuj (2,172); ri e rija'lil ri Sepatiy: e oxib sient oxc'al cablajuj (372); ri e rija'lil ri Ara: e wakib sient cawinak cablajuj (652); ri e rija'lil ri Pahat-moab, ri e rija'lil c'ut ri Jexu wa' xukuje' ri e rija'lil ri Joab: e quieb mil wajxakib sient wajxaklajuj (2,818); ri e rija'lil ri Elam: e jun mil quieb sient cawinak cajlajuj (1,254); ri e rija'lil ri Zat: e wajxakib sient cawinak job (845); ri e rija'lil ri Zacay: e wukub sient oxc'al (760); ri e rija'lil ri Binuy: e wakib sient cawinak wajxakib (648); ri e rija'lil ri Bebay: e wakib sient juwinak wajxakib (628); ri e rija'lil ri Azgad: e quieb mil oxib sient juwinak quieb (2,322); ri e rija'lil ri Adonicam: e wakib sient oxc'al wukub (667); ri e rija'lil ri Bigbay: e quieb mil oxc'al wukub (2,067); ri e rija'lil ri Adin: e wakib sient cawinak olajuj (655); ri e rija'lil ri Ater, ri e rija'lil ri Ezequiy: e jumuch' wajxaklajuj (98); ri e rija'lil ri Hasum: e oxib sient juwinak wajxakib (328); ri e rija'lil ri Bezay: e oxib sient juwinak quiejeb (324); ri e rija'lil ri Harip: e jun sient cablajuj (112); ri e rija'lil ri Gabaon: e jumuch' olajuj (95); ri achijab ri e aj Belen xukuje' ri e aj Netop: e jun sient jumuch' wajxakib (188); ri e aj Anatot: e jun sient juwinak wajxakib (128); ri e aj Bet-asmabet: e cawinak quieb; (42); ri e aj Quiriat-jearim, ri Capir xukuje' ri Beerot: e wukub sient cawinak oxib (743); ri e aj Rama xukuje' ri e aj Jeb: e wakib sient juwinak jun (621); ri e aj Micmas: e jun sient juwinak quieb (122); ri e aj Betel xukuje' ri e aj Hai: e jun sient juwinak oxib (123); ri e aj Neb: e cawinak cablajuj (52). Ri e aj jun Elam chic: e jun mil quieb sient cawinak cajlajuj (1,254); ri e aj Harim: e oxib sient juwinak (320); ri e aj Jerico: e oxib sient cawinak job (345); ri e aj Lod, aj Hadid, xukuje' aj On: e wukub sient juwinak jun (721); ri e aj Sena: e oxib mil belejeb sient juwinak lajuj (3,930); ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'lil ri Jedaiy, ri e rachalaxic ri Jexu: e belejeb sient oxc'al oxlajuj (973); ri e rija'lil ri Imer: e jun mil cawinak cablajuj (1,052); ri e rija'lil ri Pasur: e jun mil quieb sient cawinak wukub (1,247); ri e rija'lil ri Harim: e jun mil wuklajuj (1,017). Ri aj levitib ri e rija'lil ri Jexu xukuje' ri e rija'lil ri Cadmiel, ri xukuje' e rija'lil ri Hodabiy: e oxc'al cajlajuj (74). Ri bixonelab ri e rija'lil ri Asap: e jun sient cawinak wajxakib (148). Ri e chajil tak oquibal e are' ri rija'lil ri Salum, ri e rija'lil ri Ater, ri e rija'lil ri Talmon, ri e rija'lil ri Acub, ri e rija'lil ri Hatit xukuje' ri e rija'lil ri Sobay: e jun sient juwinak wajxaklajuj chnimalaj conojel (138). Ri quepatanij chupam ri rachoch Dios e are' ri rija'lil ri Ziha, ri e rija'lil ri Hasup, ri e rija'lil ri Tabaot, ri e rija'lil ri Queros, ri e rija'lil ri Sia, ri e rija'lil ri Padon, ri e rija'lil ri Leban, ri e rija'lil ri Hagaba, ri e rija'lil ri Salmay, ri e rija'lil ri Hanan, ri e rija'lil ri Jidel, ri e rija'lil ri Gahar, ri e rija'lil ri Reaiy, ri e rija'lil ri Rezin, ri e rija'lil ri Necod, ri e rija'lil ri Gazam, ri e rija'lil ri Uza, ri e rija'lil ri Pasey, ri e rija'lil ri Besay, ri e rija'lil ri Meunim, ri e rija'lil ri Nepusim, ri e rija'lil ri Bacbuc, ri e rija'lil ri Hacup, ri e rija'lil ri Harur, ri e rija'lil ri Bazlut, ri e rija'lil ri Mehid, ri e rija'lil ri Hars, ri e rija'lil ri Barcs, ri e rija'lil ri Sisara, ri e rija'lil ri Tem, ri e rija'lil ri Nesiy xukuje' ri e rija'lil ri Hatip. Ri e quija'lil ri xepatanin ri Salomon e are' ri rija'lil ri Sotay, ri e rija'lil ri Soperet, ri e rija'lil ri Perud, ri e rija'lil ri Jaal, ri e rija'lil ri Darcon, ri e rija'lil ri Jidel, ri e rija'lil ri Sepatib, ri e rija'lil ri Hatil, ri e rija'lil ri Poqueret-asebaim xukuje' ri e rija'lil ri Amon. Ri cajilabal ri pataninelab pa ri rachoch Dios chnimalaj conojel xukuje' ri quech ri quija'lil ri e u pataninelab ri Salomon: e oxib sient jumuch' cablajuj (392). E are' tak wa' ri xec'oji' pa Tel-mel, pa Tel-hars, pa Querub, pa Adon xukuje' pa Imer, ri xetzelej ulok ri man xecuin taj xquic'utu we kas e quija'lil ri aj israelib: ri e rija'lil ri Delaiy, ri e rija'lil ri Tobiy xukuje' ri e rija'lil ri Necod: e wakib sient cawinak quieb (642). Chque c'ut ri e quija'lil tak ri e cojol tabal tok'ob: ri e rija'lil ri Habaiy, ri e rija'lil ri Cos xukuje' ri e rija'lil ri Barzilay, ri xc'uli' ruc' jun chque ri e u mia'l ri Bar aj Galaad, xuc'am c'ut ri qui bi' wa'. Xtzucux c'ut ri qui bi' wa' chquixo'l ri quech ri cachalaxic, rumal c'u rech chi man xeriktaj taj chila', xebesax che ri u cojic tabal tok'ob. Xuya' c'u ne takanic ri takanel chque, chi maquitij quech ri wa ri tastalic c'ä jun cojol tabal tok'ob cuch'ob na we jasach ri' rumal ri Urim xukuje' ri Tumim. Ri q'uialaj winak ri xemolatajic chnimalaj conojel e cawinak quieb mil oxib sient oxc'al winak (42,360), man xebajilax ta c'ut ri e qui pataninelab ri e quilok'om chi achijab chi ixokib, ri e wukub mil oxib sient juwinak wuklajuj winak (7,337). E c'o xukuje' quieb sient cawinak job cajbixab achijab xukuje' ixokib. (245) E c'o xukuje' wukub sient juwinak waklajuj qui quiej (736), quieb sient cawinak job mulayib (245), quiejeb sient juwinak olajuj camey (435) xukuje' wakib mil wukub sient juwinak ama'ib tak bur (6,720). Jujun c'ämal tak qui be jujun tak ja winak xequijacha' tak sipanic che ri chac; ri takanel xuya' pa ri c'olbal puak wuklajuj (17) libra ruc' lajuj onz k'an puak, cawinak lajuj (50) nimak tak lak, job sient juwinak lajuj (530) catz'iak e cojol tabal tok'ob. Ri e c'amal tak qui be jujun tak ja winak xquiya' che ri c'olol puak re ri chac oxib quintal ruc' quieb arob k'an puak xukuje' juwinak wakib (26) quintal ruc' quieb arob sak puak; are chi c'u ri niq'uiaj winak chic re ri tinimit xquiya' oxib quintal ruc' quieb arob k'an puak, juwinak quiejeb (24) quintal ruc' jun arob sak puak xukuje' oxc'al wukub (67) catz'iak e cojol tabal tok'ob. Ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib, ri e chajil tak oquibal, ri aj bixab, ri winak rech ri tinimit, ri pataninelab tak ri e rech ri rachoch Dios xukuje' ronojel Israel, xejeki' chquipam tak ri qui tinimit.” Aretak xpe ri uwuk ic', ri aj israelib e jekejoj chi chquipam tak ri qui c'olbal. Conojel c'ut ri winak chnimalaj conojel xequimulij quib chuwäch ri c'ayibal ri c'o chuwäch ri Roquibal ri Ja', xquibij c'u che ri ajtij Esdras chi chuc'ama' ulok ri wuj ri tz'ibatal wi ri u pixab ri Moises, ri u yo'm ri Ajawaxel che ri Israel. Chupam ri nabe k'ij re ri uwuk ic', ri Esdras ri cojol tabal tok'ob xuc'am ulok ri u wujil ri pixab chquiwäch ri q'uialaj winak ri qui mulin quib, achijab, ixokib xukuje' conojel ri quechoman chic; kas ak'abilal c'ut xuchaplej u siq'uixic chquiwäch conojel ri winak c'ä pa ri tiq'uil k'ij, chuwäch ri c'ayibal ri c'o chuwäch ri Roquibal ri Ja'. Conojel ri winak xeboc il che u tatabexic ri cubij ri wuj ri tz'ibatal wi ri pixab. Ri ajtij Esdras xtaq'ui'c puwi' jun tac'alibal re tz'alam ri xban che u ya'ic u siq'uibal wa'. Xukuje' xetaq'ui pa ri riquiak'ab ri Matatiy, ri Sema, ri Aniy, ri Uriy, ri Hilsiy xukuje' ri Maasiy. Pa ri u mox k'ab xetaq'uic ri Pedaiy, ri Misael, ri Malquiy, ri Hasum, ri Hasbadan, ri Zacariy xukuje' ri Mesulam. Are' c'u ri Esdras xujak ri wuj chquiwäch conojel ri winak, tac'al c'u chicaj rech cuya' quilitaj cumal conojel ri winak; aretak c'u xujako conojel ri q'uialaj winak xetaq'ui'c. Ri Esdras xuk'ijilaj c'ut ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, ronojel c'ut ri tinimit ruc' ri qui k'ab quiwalijisam chicaj, xquitzelej u bixic: “Je' chbanok, je chbanok.” Xquimej c'u quib c'ä xquiya' ri qui palaj cho ri ulew, xquik'ijilaj c'ut ri Ajawaxel. Ri aj levitib ri Jexu, ri Bani, ri Serebiy, ri Jamin, ri Acub, ri Sabetay, ri Hodiy, ri Maasiy, ri Kelit, ri Azariy, ri Josabed, ri Hanan xukuje' ri Pelai xquiban u bixic ri pixab chque ri tinimit. Ri winak xecanaj pa ri qui c'olbal, ri e are' co caquirak qui chi' che u siq'uixic u wäch ri wuj ri tz'ibatal wi ri u pixab ri Dios, xquiya' c'u u bixic chque ri kas quelcubij, xquik'axej pa ri qui ch'abal rech kas caquich'obo. Ronojel c'ut ri tinimit cok'ic aretak xuta' ri xubij ri pixab; are' c'u ri takanel Nehemiy, ri Esdras (ri ajtij xukuje' cojol tabal tok'ob), xukuje' tak ri aj levitib ri caquik'alajisaj ri pixab chuwäch ri tinimit, xquibij chque conojel chi mebisonic mawi mebok'ic, rumal rech chi ri k'ij ri' tasom che ri Ajawaxel, ri i Dios. Xubij chi na ri Esdras chque: “Jix, jebe i tija' utzalaj tak jastak, chiwuq'uiaj qui' u wa'l uva chebiwula'j jachin tak ri man c'o ta qui suc'umam, jun k'ij c'u wa' ri tasom che ri Kajawaxel ri ka Dios. Man quixbison taj, are c'ut ri u quicotemal ri Ajawaxel are cayo'w ka chuk'ab.” Xukuje' tak ri aj levitib xequik'il ri winak, chixtanalok xecha' c'u chque, mixok' chi c'ut, rumal rech chi are jun k'ij ri tasom che ri Ajawaxel. Conojel c'ut ri winak xebe che wa'im xukuje' che uq'uianic, xeculala' c'u tak quib xcoc'owisaj c'ut jun nimalaj nimak'ij, xquich'ob c'ut ri e tijom wi. Chucab k'ij, conojel ri e c'amal tak be que jujun ja winak, xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' tak ri aj levitib xquimulij quib ruc' ri ajtij Esdras che retamaxic ri kas cubij ri pixab, xquirik c'ut chi tz'ibatal chupam chi ri Ajawaxel u yo'm takanic rumal ri Moises chi, aretak coc'owisisax ri nimak'ij re ri uwuk ic', ri aj israelib rajawaxic quec'oji' chquipam tak cäbal. Pa conojel tak c'ut ri tinimit xukuje' pa Jerusalen, xya' u bixic chi ri winak cheboj pa tak ri juyub che qui tzucuxic qui k'ab tak u che'al aseitun, k'echop, tut o apachique chic jun che' ri cäjat'at' u xak che qui woquic qui cäbal, je jas ri tz'ibatal chupam ri pixab. Xebel c'u bic ri winak, xetzelej ulok e cuc'am c'u ulok qui k'ab tak che' ri utz che qui woquic tak qui cäbal paquiwi' tak ri ja chquiwäch tak ri ja jacha' xukuje' chuwäch ri uwo ja re ri rachoch Dios, pa ri c'ayibal ri c'o chuwäch ri Roquibal ri Ja', xukuje' pa ri c'ayibal ri c'o chuwäch ri Oquibal aj Eprain. Conojel c'ut ri q'uialaj winak ri xquiya' can ri Babilon ri xtzelej ulok xequiban tak cäbal, xec'oji' c'u chquipam, pa ri u k'ijol ulok ri Josue u c'ojol ri Nun, c'ä pa ri k'ij ri' man banom taj we jasach ri'. Xc'oji' c'ut jun nimalaj quicotemal. Wukub k'ij c'ut xbeytaj roc'owisaxic ri nimak'ij cumal re k'ijilanic; kas pa ri nabe k'ij c'ä pa ri q'uisbalil, ri Esdras k'ij chi k'ij xebuya' qui siq'uibal ri tijonic ri e c'o chupam ri wuj ri tz'ibatal wi ri u pixab ri Dios; pa ri uwajxak k'ij xban jun mulin ib ri sibalaj nim u banic, je jas ri nak'atisabal ri nak'atisam u banic. Pa ri k'ij juwinak quiejeb (24) re ri rajilabal ri ic' ri', ri aj israelib xquimulij quib man xquitij ta qui wa; xecatz'iakila' tak quib cuc' wakwoj tak atz'iak, xquijopij c'u ulew pa qui jolom. Xequitasala' c'u tak quib chque tak ri ija'lil ri man e qui winakil taj, xetaq'ui'c, xquicoj quib chuxe' ri kas qui mac xukuje' ri quech ri e qui mam. E tac'atoj c'ut chupam ri qui c'olbal, oxib hor xbeytaj u siq'uixic ri u pixab ri Ajawaxel chquiwäch conojel, xebeytaj chi c'u na oxib hor che u k'alajisaxic ri qui mac xek'ijilan c'u che ri Ajawaxel. Chwi chi c'ut ri aj levitib ri Jexu, ri Binuy, ri Cadmiel, ri Sebaniy, ri Buni, ri Serebiy, ri Bani xukuje' ri Quenan xepaki' puwi' ri tac'alibal re tz'alam, xquiya' c'u u k'ij ri Ajawaxel ri qui Dios cuc' rakoj tak chi'aj; xquibij ri aj levitib ri Jexu, ri Cadmiel, ri Binuy, ri Hasabniy, ri Serebiy, ri Hodiy, ri Sebaniy xukuje' ri Petaiy: “Chixwalijok, chik'ijilaj ri Ajawaxel ri i Dios ri c'o amak'el chbe k'ij sak. ¡Chyok u k'ij, cuc' tak tewichibal xukuje' tak k'ijilanic, ri nim xukuje' ri juluwemalaj u bi'!” Xubij c'ut ri Esdras: “Lal ri' ri Ajawaxel, man c'o ta chi c'u jun. Lal xbanow la ri caj xukuje' ri sibalaj chicaj na che ri caj, xukuje' conojel tak ri e u ch'imil; xban la ri ulew xukuje' ronojel ri c'o chuwäch, ri plo xukuje' ronojel ri e c'o chquipam. Lal cäyo'w la qui c'aslemal conojel ri jastak. Rumal ri' cäk'ijilax la cumal tak ri ch'imil re ri caj. Lal, Ajawaxel, lal ri Dios ri xacha' la ri Abram; lal xesan la ulok pa Ur, qui tinimit ri aj caldeyib, xcoj c'u la Abraham che u bi'. Xil la chi u jiquibam u c'u'x chij la, xban la jun c'ulwächinic ruc': chi cäya' la chque ri rija'lil ri culew ri aj cananeyib, ri aj hititib, ri aj amoreyib, ri aj perezeyib, ri aj jebuseyib xukuje' ri aj jerjeseyib; ¡Tz'akatisam ri tzij la, amak'el c'ut cätz'akatisaj la! Lal xil la ri rikoj c'ax ri xquirik ri e ka mam pa Ejipt, xtatabej c'u la ri qui juyuwem chuchi' ri Quiäk Plo. Xeban la nimak tak etal xukuje' tak mayibal che u c'ulelaxic ri paraon, xukuje' che qui c'ulelaxic ri e pataninel tak rech xukuje' conojel tak ri winak re ri rulew, rumal rech chi xil la ri c'axc'olil ri xquiban we winak ri' chque ri aj israelib. Xban c'u la chi xnimarisax ri k'ij la jacha' ri u banom camic. Xpac la ri plo chquiwäch, xeboc'ow c'u chuxo'l pa chaki'j ulew; xejik'isaj la ri e okataninak c'ä chuxe' ri plo, e jacha' jun abaj ri cäkaj chuxe' ri ja'. Xc'am c'u la qui be pa k'ij rumal jutac'aj sutz' are c'u ri chak'ab rumal jutac'aj k'ak', che u c'utic ri qui be ri caquitakej na. Xkaj chi c'u la ulok puwi' ri juyub Sinai, xch'aw chi la ulok cuc' kas chicaj; xya' la suc'alaj tak pixab chque ri e tz'ibatalic, tijonic tak ri e colom, utzalaj pixab tak, utzalaj tak takomal. Xetijoj c'u la che u tasic ri k'ij re uxlanem che la, xeya' c'u la tak takomal chque, tijonic tak ri e colom, pixab tak xukuje' tak tijonic rumal ri pataninel ech la ri Moises. Xya' c'u la wa chque ri petinak chicaj che resaxic ri qui wi'jal xukuje' qui ja' ri xel chupam ri nimalaj abaj che u cämisaxic ri qui chaki'j chi'. Xbij c'u la chque chi cheboc che jekelem chupam ri ulew ri chi'm la chque. Ri e are' xukuje' tak ri e ka mam xquiban nimal, xquicowirisaj quib, man xquiya' ta c'ut qui k'ij ri e takomal la. Man xcaj taj xenimanic mawi xenataj chque ri nimak tak jastak ri xeban la che qui to'ic. Sibalaj c'u e c'osirinak chi xquicoj jun c'ämal qui be ri xec'amow ta bic che qui tzelejic chic pa ri patanijic pa Ejipt. Lal c'ut jun Dios ri sachal macaj, jun Dios ch'uch'uj, ri xukuje' quel u c'u'x, coch'onel xukuje' ronojel c'u ri lal lal lok'ok'ebal c'uxaj, man c'u xewonoba' ta la canok. Mawi c'u ne aretak xquiban jun alaj ama' wacax re porom ch'ich'; xecha' c'ut chi are' dios wa' ri xebesan ulok pa Ejipt, xequiban c'u nimalaj tak etzelal. Lal, rumal ri nimalaj elebal c'u'x la, man xewonoba' ta la can chupam ri chaki'j uwo sak. Ri jutac'aj sutz' man xutas ta rib chque pa k'ij che u c'amic qui be che ri qui be, mawi ri jutac'aj k'ak' chak'ab che u tununisaxic ri be ri rajawaxic u takexic cumal. Xya' c'u ne la que ri utzalaj uxlabal la che qui tijoxic; mawi jumul ma ta xopan ri jaswa' pa qui chi' ri xtak la ulok chque, xaya' la qui ja' che resaxic ri qui chaki'j chi'. Cawinak (40) junab xbeytaj ri qui tzukic umal la chupam ri chaki'j uwo sak, mawi ta c'u ne jumul c'o ta ri xajwataj ta chque; mawi xejar ta ri catz'iak chquij mawi xesipoj ta ri cakan. Xejach la ajawibal xukuje' nimak tak tinimit pa qui k'ab, xejach c'u la pa ch'akatak chquiwäch, xquiban c'u quech che ri Hesbon, rulew ri ajawinel Sehon; xukuje' xquiban c'u quech che ri Basan, rulew ri ajawinel Og. Xban la chi sibalaj xepok' tak ri e qui c'ojol e jacha' ta ne ri ch'imil ri e c'o chicaj, xec'am c'u la bic che u banic quech che ri ulew, ri chi'm la chque ri e qui mam chi caquiban quech che. Xeboc c'ut ri e are', xquimaj ri ulew Canaan; xemach'irisaj c'u la ri winak ri e jekel pa we ulew ri', xukuje' tak ri e cajawinelab e are' c'ut ri winak ri e jekel pa we c'olbal ri', xejach la pa qui k'ab rech caquiban chque jachique ri cäcaj. Xukuje' xequiban quech chque tak ri tinimit ri e c'o tak tapia chquij xukuje' tak ulew ri sibalaj e wächinelab, u ja tak ri e nojinak je'lalaj tak jastak chquipam, c'ua' tak, ticbal tak uva, u che'al tak aseitun, xukuje' niq'uiaj wächinel tak che' chic; xewa'ic c'ä xenoj na, xechomakaric, xequicot ruc' ri nimalaj utzil la. Man c'u xeniman taj, xquiwalijisaj quib chij la, xquetzelaj u wäch ri pixab la, xequicämisaj tak c'ut ri e k'axal tak tzij la, ri xequitzujuj tak chisak xquibij c'u chque chi chetzelej uc' la, xequiban c'u nimak tak macaj chwäch la. Rumal ri' xejach la pa qui k'ab ri qui banom qui c'ulel chque, rech caquiban c'ax chque. Chi' c'ut aretak e c'o chupam ri qui rikoj c'ax, xquitz'onoj ri to'banic la, are c'u ri lal, rumal ri nimalaj tok'obisam wächaj la, xeto'w la ulok kas chicaj; xeya' la achijab chque ri xeto'tajisan pa qui k'ab ri xebanow tak c'ax chque. Aretak c'u ne e c'o chi pa jubik' jamaril, quetzelej chi jumul che u banic ri etzelal chwäch la; rumal ri' xya' la c'olbal chi quekaj pa qui k'ab ri qui c'ulel, ri xequiban c'ax chque. Caquitz'onoj chi c'u ri to'banic la, are c'u ri lal, lal nojinak che tok'obisam wächaj, quetatabej la ulok kas chicaj, q'ui c'u mul xeto'tajisaj la. Xcoj chuk'ab la che u bixic chque chi chequitz'akatisaj chi jumul qui banic tak ri pixab la; e are c'ut ri e are' xquicojo chi man c'o ta cajwataj chque man xeboc ta c'u il che qui nimaxic tak ri e takomal la; man nim ta c'u xequil wi ri e tz'ibam tak wi ri e pixab la, ri quequiya' c'aslemal chque ri quebanowic; man xetan ta tzij e c'osc'obinak, man xeboc ta c'u il. Q'ui junab c'ut xecoch' la, xepixbej c'u la rumal ri uxlabal la, xukuje' cumal tak ri e k'axal tak tzij la; man c'u xeboc ta il, rumal ri' xejach la pa xquicowirisaj c'u quib qui k'ab tak ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew. Rumal c'u rech, ri nimalaj tok'obisam wäch la man xsachisaj ta la qui wäch conojel, mawi xewonoba' ta la canok; lal c'ut jun Dios ch'uch'uj ri catok'obisan la wächaj. Are c'u ri camic, ka Dios, nimalaj Dios, cuinel xukuje' xibibal, jekebam c'u la ri c'ulwächinic xukuje' ri nimalaj lok'ok'ebal c'uxaj la, xak ba maca'y la chque tak ri c'axc'olil ri e kajinak pakawi' paquiwi' tak ri kajawinelab, ri e c'amal tak ka be, ri e ka cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri e k'axal tak tzij la, xukuje' ri e ka mam, xukuje' che ronojel ri tinimit, kas pa tak ri qui k'ijol tak ri ajawinelab re Asiriy c'ä pa ri k'ij camic. Pune' c'u je c'ulmatajinak wa', ri lal, lal ch'ajch'oj che chak'maquil; ri lal, banom la wa' ruc' jiquilal, are c'u ri uj ka banom ri etzelal. Mawi tak ri e kajawinelab, c'amal tak ka be xukuje' tak ri e ka cojol tabal tok'ob, mawi ri e ka mam, xquitz'akatisaj taj ri pixab la, mawi xeboc ta il che qui nimaxic tak ri e takomal la xukuje' tak ri e pixbenic la chque. Man je ta c'u xc'ulmataj pa tak ri cajawinic, pune' c'u sibalaj q'ui ri utzil ri xya' la chque, xjach c'u ne la ri nimalaj ulew pa qui k'ab, ri sibalaj wächinel, man c'u xek'ijilan ta che la mawi xequitzak ta can ri e itzel tak qui banoj. Ca'y ba' la chke camic, uj uxinak c'ayim tak pataninelab kas chupam ri ulew ri xya' la chque ri e ka mam rech caquitzuk na quib chque tak ri u wächinic xukuje' tak ri rutzil. Ri sibalaj cäwächin ruc' tz'ebenic ri quetakal pa qui k'ab tak ri ajawinelab, rumal quech tak ri ka mac, e cojom la pakawi'. Ri uj xukuje' tak ri e ka waj uj c'o pa qui k'ab, rech caquiban chke jachique tak ri cacaj. Rumal ri' sibalaj c'ax ka rikom.” Pune' c'u je c'ulmatajinak wa' ri uj cakatz'ibaj jun je'licalaj c'ulwächinic, ri wuj ri t'ikom caquicoj qui bi' ri e c'amal tak ka be che, ri aj levitib xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob. E are' tak winak wa' ri xquitz'ibaj ri qui bi' chupam we wuj ri': In, Nehemiy (ri takanel, u c'ojol ri Hacaliy), ri Sedequiy, ri Seraiy, ri Azariy, ri Jeremiy, ri Pasur, ri Amariy, ri Malquiy, ri Hatus, ri Sebaniy, ri Maluc, ri Harim, ri Meremot, ri Obadiy, ri Daniel, ri Jineton, ri Baruc, ri Mesulam, ri Abiy, ri Mijamin, ri Maaziy, ri Bilgay xukuje' ri Semaiy. We winak ri' e cojol tabal tok'ob. Ri aj levitib: ri Jexu (u c'ojol ri Azaniy), ri Binuy (rija'lil ri Henadad), xukuje' ri Cadmiel; xukuje' tak ri e rachalal: ri Sebaniy, ri Hodiy, ri Kelit, ri Pelaiy, ri Hanan, ri Micaiy, ri Rehob, ri Hasabiy, ri Zacur, ri Serebiy, ri Sebaniy, ri Hodiy, ri Bani xukuje' ri Beninu. Ri e c'ämal tak qui be ri winak: ri Pars, ri Pahat-moab, ri Elam, ri Zat, ri Bani, ri Buni, ri Azgad, ri Bebay, ri Adoniy, ri Bigbay, ri Adin, ri Ater, ri Ezequiy, ri Azur, ri Hodiy, ri Hasum, ri Bezay, ri Harip, ri Anatot, ri Nebay, ri Magpiy, ri Mesulam, ri Hezir, ri Mesezabeel, ri Sadoc, ri Jadu, ri Pelatiy, ri Hanan, ri Anaiy, ri Osey, ri Hananiy, ri Hasub, ri Halohes, ri Pila, ri Sobec, ri Rehum, ri Hasabna, ri Maasiy, ri Ahiy, ri Hanan, ri Anan, ri Maluc, ri Harim, xukuje' ri Baan. E are' chi c'ut ri niq'uiaj winak chic: ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib, ri chajil tak oquibal, ri aj bixab, ri pataninelab chupam ri rachoch Dios, xukuje' conojel ri xquitas quib chquij ri winak ri e c'o pa ri ulew rech caquitz'akatisaj ri u pixab ri Dios, e cachilam tak ri quixokil xukuje' conojel tak ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l ri caquicoj chic ri qui chomanic, xquijunamaj quib cuc' tak ri cachalaxic xukuje' cuc' tak ri e c'amal tak qui be, xeban chi'nic ri kas cäban na, xecha' chi quequibana' je jas ri cubij ri u pixab ri Dios ri yo'm che ri Moises ri pataninel rech, xukuje' quebequitz'akatisaj tak ruc' jicomal conojel tak ri takomal, xukuje' ri pixab tak ri e tz'ibam, xukuje' tak ri e u pixab ri Ajawaxel. Rumal ri', man quekaya' ta na ri e ka mia'l chque ri winak ri e re jalan tak winak chic, mawi quekanimaj chi ri e qui mia'l quec'uli' ta cuc' tak ri e ka c'ojol. Aretak c'u chepe ri winak ri e re jun ulew chic pa ri k'ij re uxlanem che qui c'ayixic ri jastak ri tijic quij xukuje' niq'uiaj c'ayij chic, man c'o ta jas ri cakalok' ta na chque, mawi pa ri k'ij re uxlanem mawi pa apachique chi k'ij re nimak'ij; xukuje' ne, pa ri uwuk junab quekak'ila' kib che u tiquic ri ulew xukuje' quekasach tak ri c'asaj. Xukuje' xkachomaj u cojic we ekle'n ri' chkij chi cakaya' jun cuchuj re pa niq'uiaj che jun niq'uiaj onz sak puak chujunab rech cacoj che ri cäsach chupam ri rachoch ri ka Dios: Che ri caxlanwa ri cacoj chuwäch ri Dios, ri sipanic re c'äj ri cäya' ronojel k'ij, ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic re k'ij chk'ij, ri tabal tak tok'ob que tak ri k'ij re uxlanem xukuje' tak ri quech c'ac' tak ic', xukuje' ri que tak ri niq'uiaj tak nimak'ij chic ri e u bim ri Dios; xukuje' chque tak conojel ri sipanic, ri tabal tak tok'ob che u rikic ri sachbal macaj chque tak ri qui mac ri aj israelib, xukuje' che ronojel ri k'ijilanic ri caban chupam ri rachoch ri ka Dios. C'o c'u ne na wa', chi ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib xukuje' ronojel ri tinimit, jas ri qui cholajil tak ri kachalaxic, xakaq'uiak ri taklebenic rech cakilo jachin ri cac'amow ulok ri si' re jun junab, ri cajwataj chupam ri rachoch Dios che u poroxic puwi' ri porobal ri rech ri Ajawaxel ri ka Dios, jacha' ri tz'ibatal chupam ri pixab. Xukuje' quenataj na chke ri qui c'amic bic chujunab chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri nabe tak qui wächinic tak ri kulew xukuje' tak ri qui wäch tak ri che', xukuje' ri qui c'amic ulok chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri e nabeal tak ka c'ojol xukuje' ri e nabeal tak cal ri e ka wacax xukuje' ri quech tak ri e ka chij, jacha' ri tz'ibatal chupam ri pixab, chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanij chupam ri rachoch Dios. Xukuje' xkaya' ka tzij che qui c'amic bic chupam ri quec'ol wi tak ri jastak, ri c'o chupam ri rachoch ri ka Dios, che cuchuj chque tak ri e cojol tabal tok'ob ri e nabe tak ka c'äj, xukuje' ri nabe tak qui wächinic ronojel che', xukuje' ri nabe u wa'l ka uva xukuje' ri nabe kaseit, xukuje' cakac'am bic chque ri aj levitib ri qui lajujil tak ri e qui wächinic tak ri kulew, e are' c'u quemulin tak ri e qui lajujil conojel tak ri kulew. Aretak c'u chbe ri aj levitib che u c'amic ulok ri lajujil, quebachilax na bic rumal jun cojol tabal tok'ob rija'lil ri Aaron. Rajawaxic quequic'am bic ri aj levitib quequiya' chupam ri quec'ol wi tak ri jastak, ri c'o chupam ri rachoch ri ka Dios ri lajujil che ri u lajujil ri caquimulij, are c'ut ri aj israelib xukuje' ri aj levitib quequiya' tak bic ri cuchuj que tak ri trico, ri u wa'l uva xukuje' ri aseit quequiya' chquipam tak ri quec'ol wi tak ri jastak, chila' c'u e c'o wi tak ri tastalic tak chaconisan xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanijic, ri e chajil tak oquibal xukuje' tak ri aj bixab. Xkachi'j c'ut chi man cakawonoba' ta canok ri rachoch ri ka Dios. Ri e c'amal tak qui be ri aj israelib xquijekeba' quib pa Jerusalen; e are' c'u ri niq'uiaj winak chic xequiq'uiak ri taklebenic rech jun chque ri lajuj ja winak che jekel pa Jerusalen, ri tastalicalaj tinimit, are c'u ri belejeb che ri lajuj quebejekel chquipam ri niq'uiaj tak tinimit chic. Ri tinimit xebutewichi'j conojel ri pa quech wi, xquichi'j tak quib chi quejeki' can pa Jerusalen. Are chi c'ut quekilo ri nimak tak c'ämal qui be ri xetzelej ulok pa ri patanijic ri xejeki' pa Jerusalen. Chquipam tak ri tinimit ri e c'o pa Juda ri xquijekeba' wi quib ri aj israelib, ri e cojol tabal tok'ob, ri aj levitib, ri e pataninelab chupam ri rachoch Dios xukuje' ri e quija'lil tak ri xepatanin ruc' ri Salomon, chquijujunal xejeki' chquipam tak ri kas qui tinimit ri quech. Jujun chque ri aj Juda xukuje' aj Benjamin ri xejeki' pa Jerusalen e are' tak wa', ri e aj Juda: ri Ataiy, ri u c'ojol can ri Uziy, ri u c'ojol can ri Zacariy, ri are' u c'ojol can ri Sepatiy, ri u c'ojol can ri Mahalaleel, rija'lil can ri Pares; xukuje' ri Maasiy, ri u c'ojol can ri Baruc, ri u c'ojol can ri Colos, ri u c'ojol can ri Hazaiy, ri u c'ojol can ri Adiy, ri u c'ojol can ri Joiarib, ri u c'ojol can ri Zacariy, ri u c'ojol can ri Silon. Ri cajilabal ri e rija'lil ri Pares chnimalaj conojel ri xecanaj can pa Jerusalen e quiejeb sient oxc'al wajxakib (468) chnimalaj conojel, wa' e achijab ri cuya' quebe pa ri ch'o'j. Ri e aj Benjamin: ri Salu, ri u c'ojol can ri Mesulam, ri u c'ojol can ri Joed, ri u c'ojol can ri Pedaiy, ri u c'ojol can ri Colaiy, ri u c'ojol can ri Maasiy, ri u c'ojol can ri Itiel, ri u c'ojol can ri Jesaiy, xukuje' tak ri e rachalal ri Gabay xukuje' ri Salay. Chnimalaj conojel: e belejeb sient juwinak wajxakib (928). Ri c'ämal qui be are' ri Joel u c'ojol ri Zicr; xukuje' ri Juda u c'ojol ri Senu, ucab c'ämal be pa ri tinimit. Chque tak ri e cojol tabal tok'ob: ri Jedaiy, u c'ojol ri Joiarib, ri Jaquin, xukuje' ri Seraiy, u c'ojol ri Hilsiy, ri u c'ojol can ri Mesulam, ri u c'ojol can ri Sadoc, ri u c'ojol can ri Meraiot, ri u c'ojol can ri Ahitob, ri c'amal be chupam can ri rachoch Dios. Xukuje' tak ri e rachil, ri quechacun pa ri patanijic chupam ri rachoch Dios e wajxakib sient juwinak quieb; (822) xukuje' ri Adaiy, ri u c'ojol can ri Jeroham, ri u c'ojol can ri Pelaliy, ri u c'ojol can ri Amsi, ri u c'ojol can ri Zacariy, ri u c'ojol can ri Pasur, ri u c'ojol can ri Malquiy. Ri e cachalaxic c'amal tak qui be jun ja winak, ri cajilabal e quieb sient cawinak quieb; (242) are' ri Amasay, ri u c'ojol can ri Azareel, ri u c'ojol can ri Azay, ri u c'ojol can ri Mesilemot, ri u c'ojol can ri Imer. Ri e tak cachalaxic ri e achijab ri queta'm quech'ojinic, ri cajilabal e jun sient juwinak wajxakib (128) winak, are' c'u ri c'amal qui be are' ri Zabdiel, ri u c'ojol ri Jedolim. Chque ri aj levitib: ri Semaiy, ri u c'ojol can ri Hasub, ri u c'ojol can ri Azricam, ri u c'ojol can ri Hasabiy, ri u c'ojol can ri Buni; ri Sabetay xukuje' ri Josabad, ri are' e c'ämal qui be ri aj levitib, are c'u jachom ri chac pa qui k'ab ri naj queban wi che ri rachoch Dios; ri Mataniy, ri u c'ojol can ri Micaiy, ri u c'ojol can ri Zabdi, ri u c'ojol can ri Asap, are' ri c'ämal qui be ri bixonelab ri caquibixoj ri k'ijilabal xukuje' ri u ya'ic ri maltioxinic aretak curik ri k'ijol che u banic ri ch'awem ruc' Dios; ri Bacbuquiy, ri are' ucab pa ri alaxic, xukuje' ri Abda, ri are' u c'ojol ri Samu, u c'ojol can ri Galal, u c'ojol can ri Jedutun. Ri cajilabal ri aj levitib chnimalaj conojel ri xecanaj can chupam ri tastalic tinimit e quieb sient jumuch' quiejeb (284). Ri e chajil tak oquibal: ri Acub, ri Talmon xukuje' tak ri e cachalaxic, ri quequichajij tak ri oquibal e jun sient oxc'al cablajuj (172). Ri niq'uiaj aj israelib chic chnimalaj conojel, xukuje' ri e qui tz'akatil chic ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib, xequijekebela' tak quib chquipam ri niq'uiaj tak tinimit chic re Juda, chquijujunal chquipam tak ri quechbal; pune' ri pataninelab pa ri rachoch Dios, ri e are' c'amal tak qui be ri Ziha xukuje' ri Jispa, xquijekeba' quib pa Opel. Ri c'ämal qui be ri aj levitib ri e c'o pa Jerusalen are' ri Uz, ri u c'ojol ri Bani, u c'ojol can ri Hasabiy, u c'ojol can ri Mataniy, u c'ojol can ri Micaiy, ri e rija'lil ri Asap, c'amal qui be ri quebixonic ri caquibixoj ri bix re k'ijilanic chupam ri rachoch Dios, are c'u ri ajawinel u yo'm can takanic che ri rajawaxic u banic cumal ri e bixonelab k'ij chi k'ij. Ri cojol tzij chuwäch ri ajawinel che apachique rajawaxic pa ri tinimit, are' ri Petaiy, u c'ojol ri Mesezabeel, ri rija'lil c'ut ri Zera, u c'ojol ri Juda. Jujun chque ri aj ramak' ri Juda xquijekeba' quib pa Quiriat-arb, pa Dibon, pa Jecabseel, pa Josue, pa Molad, pa Bet-pelet, pa Hazar-sual, pa Beerseb, pa Siclag, pa Mecon, pa En-rimon, pa Zor, pa Jarmut, pa Zano, pa Adulam, pa Lacs xukuje' pa Azec, e cachil ri alaj tak qui tinimit xukuje' tak ri e culew ri cajwataj chque. Xequijekeba' tak quib kas pa Beerseb c'ä pa ri beya' re Hinom. E are' tak c'ut ri e aj ramak' ri Benjamin xequijekeba' tak quib pa Jeb, pa Micmas, pa Aiy, pa Betel e rachil ri e alaj tak u tinimit; xukuje' pa Anatot, pa Nob, pa Ananiy, pa Hazor, pa Rama, pa Jitaim, pa Hadid, pa Seboim, pa Nebalat, pa Lod, pa On, xukuje' chupam ri beya' ri e c'o wi ri nawinelabalaj tak aj chaquib. E c'o chi c'u ne jujun aj levitib xeya' tak culew pa Juda xukuje' pa Benjamin. E are' tak e cojol tabal tok'ob wa' xukuje' aj levitib ri xetzelej ulok junam ruc' ri Zorobabel, u c'ojol ri Salatiel, xukuje' ruc' ri Jexu: Ri e cojol tabal tok'ob: ri Seraiy, ri Jeremiy, ri Esdras, ri Amariy, ri Maluc, ri Hatus, ri Secaniy, ri Rehum, ri Meremot, ri Id, ri Jinet, ri Abiy, ri Mijamin, ri Maadiy, ri Bilg, ri Semaiy, ri Joiarib, ri Jedaiy, ri Salu, ri Amoc, ri Hilsiy xukuje' ri Jedaiy. E are' tak wa' ri e c'ämal tak qui be ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri cachalaxic pa tak ri u k'ijol ri Jexu. Ri aj levitib: ri Jexu, ri Binuy, ri Cadmiel, ri Serebiy, ri Juda, xukuje' ri Mataniy, ri junam cuc' ri e cachil, e are' quec'amow qui be ri bix tak re k'ijilanic; ri Bacbuquiy ri Uni, xukuje' tak wa' e cachil, e c'o tak cuc' che qui banic tak ri qui patan. Ri u c'ojol ri Jexu are' ri Joiasim, ri u c'ojol ri Joiasim are' ri Eliasib, ri u c'ojol ri Eliasib are' ri Joiad, ri u c'ojol ri Joiad are' ri Johanan. Ri u c'ojol ri Johanan are' ri Jadu. Aretak ri Joiasim are qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, we e cojol tak tabal tok'ob ri' e are' tak wa' ri xec'amow qui be ri jujun tak ja aj cojol tak tabal tok'ob: che ri rija'lil ri Seraiy are ri Meraiy; che ri rija'lil ri Jeremiy are ri Hananiy; che ri rija'lil ri Esdras are ri Mesulam; che ri rija'lil ri Amariy are ri Johanan; che ri rija'lil ri Melicu are ri Jonatan; che ri rija'lil ri Sebaniy are ri Jose; che ri rija'lil ri Harim are ri Adna; che ri rija'lil Meraiot are ri Helcay; che ri rija'lil ri Id are ri Zacariy; che ri rija'lil ri Jineton are ri Mesulam; che ri rija'lil ri Abiy are ri Zicr; che ri rija'lil ri Miniamin,…, xukuje' che ri rija'lil ri Moadiy are ri Piltay; che ri rija'lil ri Bilg are' ri Samu; che ri rija'lil ri Semaiy are ri Jonatan; che ri rija'lil ri Joiarib are ri Matenay; che ri rija'lil ri Jedaiy are ri Uz; che ri rija'lil ri Salay are' ri Calay; che ri rija'lil ri Amoc are' ri Eber; che ri rija'lil ri Hilsiy are' ri Hasabiy; che ri rija'lil ri Jedaiy are' ri Natanael. Chupam ri k'ijol re ri Eliasib, ri Joiad, ri Johanan xukuje' ri Jadu, c'ä pa ri rajawinic ri Dariy ri aj pers, ri aj levitib xtz'ibax ri qui bi' jacha' c'ämal tak qui be jujun ja winak, xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob. Are c'u xbanowic chi ri e aj levitib ri e c'ämal tak qui be jujun tak ja winak xtz'ibax ri qui bi' chupam ri wuj que ri tzijobelil c'ä pa ri u k'ijol ri Johanan, ri' u mam ri Eliasib. Ri e c'amal tak qui be ri aj levitib e are wa': ri Hasabiy, ri Serabiy, ri Jexu, ri Binuy xukuje' ri Cadmiel, e are' tak c'ut ri cachil e c'o cuc' che k'ijilanic xukuje' che u ya'ic maltioxinic che ri Ajawaxel aretak caquirik ri patanijic, jacha' ri takanic ri u yo'm ri David, achi rech ri Dios. E are' tak c'ut ri e aj oquibal ri quechajin ri oquibal ri queban wi oquem e are' wa': ri Mataniy, ri Bacbuquiy, ri Obadiy, ri Mesulam, ri Talmon xukuje' ri Acub. Xepatanij wa' pa ri u k'ijol ri Joiasim, u c'ojol ri Jexu ri' u mam c'ut ri Josadac; pa ri u k'ijol c'ut ri takanel Nehemiy xukuje' ri rech ri cojol tabal tok'ob xukuje' ajtij Esdras. Aretak xopan ri k'ij che u tasic ri nimalaj tapia aj Jerusalen, xetzucux ri aj levitib pa conojel tak ri c'olbal jawije' tak ri e jekel wi, xec'am c'u ulok pa Jerusalen rech caquiban ri nimak'ijaj che ri tastaliquil ruc' quicotemal, k'ijilanic xukuje' tak bixonic, achilatal cumal quetecak tak k'an ch'ich', arp xukuje alaj tak arp. E are' tak c'ut ri aj bixab aj levitib xebopanic ri e jekel chunakaj ri Jerusalen, ri quebel pa tak ri alaj tak tinimit re Netop, ri quebel pa tak ri ja aj Jilgal xukuje' ri quebel pa tak ri juyub re Jeb xukuje' ri e aj Asmabet; ri e ajbixab xequiban alaj tak qui tinimit chrij ri Jerusalen. Xequich'ajch'ojirisaj c'u quib ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib. Xquich'ajch'ojisaj c'ut ri tinimit xukuje' tak ri oquibal re ri tinimit xukuje' ri nimalaj tapia. Xinban c'ut chi ri e takanelab re Juda xepaki' puwi' ri nimalaj tapia, xebensuc'umaj c'u quieb nimak tak cak'at bixonelab. Ri nabe juk'at bixonelab quebin puwi' ri tapia e benak che u suq'uil ri iquiak'ab, che u suq'uil ri Oquibal ri Cäya' wi ri Mes. Chrij ri juk'at aj bixab benak ri Osaiy e rachilam pa niq'uiaj chque ri e takanelab re Juda, ri u bixic, rachil ri Azariy, ri Esdras, ri Mesulam, ri Juda, ri Benjamin, ri Semaiy xukuje' ri Jeremiy. Jujun c'ut chque ri e cojol tabal tok'ob e cuc'am qui trompet, xukuje ri Zacariy. Ri u tat ri Zacariy are' ri Jonatan, ri u tat ri Jonatan are' ri Semaiy, ri u tat ri Semaiy are' ri Mataniy, ri u tat ri Mataniy are' ri Micaiy, ri u tat ri Micaiy are' ri Zacur, ri u tat ri Zacur ri Asap; e c'o chi c'u wi na ri e rachalaxic: ri Semaiy, ri Azarael, ri Milalay, ri Jilalay, ri Maay, ri Natanael, ri Juda xukuje' ri Hanani, ri cacok'isaj tak ri e u chaconisan ri David re k'ojomanic; ri David, achi pataninel rech ri Dios. Chquiwäch c'u wa' nabejinak wi ri ajtij Esdras. Puwi' c'ut ri Roquibal ri Ja', xetaken c'ut pa ri chicajil puwi' ri tapia, xepaki' paquiwi' tak ri ak'anibal re ri u Tinimit ri David, ajsic che ri rachoch ri David quetakal c'ä ruc' ri Roquibal ri Ja', ri c'o pa ri elebal k'ij. Ri ucab k'at bixonelab e benak chusuq'uil ri mox k'ab. In in benak chrij ri juk'at bixonelab puwi' ri nim tapia cuc' ri pa niq'uiaj chic chque ri winak, xchapletaj bic ruc' ri tac'atic ja ri e c'o wi tak ri jorno quetakal c'ä ruc' ri nim tapia ri nim u wäch, coc'ow pa ri Oquibal aj Eprain, ri Oquibal re Jesan, ri Coquibal ri Cär, ri tac'atic ja aj Hananeel xukuje' ri tac'atic ja aj Jun Sient, c'ä ruc' ri Coquibal ri Chij; xujek'ilk'ob c'ä ruc' ri Roquibal ri Chajinel. Ri cak'at bixonelab xek'ax chupam tak ri qui c'olbal chupam ri rachoch ri Dios; xukuje' c'u ri in e wachil ri pa niq'uiaj chque ri e takanelab ri in cachilam. Ri e cojol tabal tok'ob ri quebok'isan tak ri trompet e are wa': ri Eliasim, ri Maaseiy, ri Miniamin, ri Micaiy, ri Elioenay, ri Zacariy, ri Hananiy, ri Maasiy, ri Semaiy, ri Eleazar, ri Uz, ri Johanan, ri Malquiy, ri Elam xukuje' ri Ezer. E are' c'u ri e ajbixab ri c'amom qui be rumal ri Izrahiy, junam xebixonic. Pa ri k'ij ri' xechi'x q'ui tabal tak tok'ob, sibalaj c'u xequicot ri winak rumal rech chi ri Dios xebunojisaj che nimalaj quicotemal. Ri ixokib xukuje' tak ri ac'alab xukuje' sibalaj xequicotic, ri jajatem ri xban pa Jerusalen xtataj c'ä chinaj. Pa ri k'ijol ri' xecoj tak winak ri quechajin tak ri c'olbal ri quec'ol wi tak ri k'inomal, ri sipanic tak, ri nabe tak wächinic xukuje' tak ri lajujil, rech quec'ol chquipam jas ri cubij ri pixab ri quec'am ulok pa tak ri qui juyub ri tinimit ri quebejach chque tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri aj levitib; rumal rech chi ri aj Juda quequicot cuc' tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' cuc' tak ri aj levitib ri e c'o pa ri patanijic. Ri e are' jacha' ri aj bixab xukuje' ri e chajil tak oquibal, e are tak wa' ri queyo'w ri k'ijilanic che ri qui Dios xukuje' ri nak'atisabal re ri ch'ajch'ojisanic, jas ri xuchomaj u banic ri David xukuje' ri Salomon ri u c'ojol. Pa tak c'ut ri ojer tak u k'ijol ri David xukuje' ri Asap, e c'o c'ämal tak qui be ri aj bixab, bix tak re nimarisabal k'ij xukuje' che quiya'ic maltioxinic che ri Dios. Je c'u ri', pa ri u k'ijol ri Zorobabel xukuje' ri e re ri Nehemiy, ronojel Israel cujach k'ij chi k'ij ri jastak ri quequitij ri bixonelab xukuje' ri e chajil tak oquibal; xukuje' quequiya' chque ri aj levitib ri ya'tal u ya'ic chque, xukuje' wa' je caquiban chque ri e rija'lil ri Aaron. Pa ri k'ijol ri' xsiq'uix u wäch ri u wuj ri Moises chquiwäch conojel ri winak, xriktaj c'ut chi tz'ibatal chupam chi ri aj amonib xukuje' ri aj moabib mawi jubik' mebux u tz'akatil ri u tinimit ri Dios. (Rumal rech chi ri e are' man xebel ta ulok che qui c'ulaxic ri aj israelib man xquiya' ta c'u qui wa cuq'uia', xane' xquitoj ri Balaam chquij rech quebuc'okoj, xuq'uex c'u ne ri ka Dios ri c'okonic pa tewichi'nic.) Je c'u ri', xuwi xquita' ri cubij ri pixab, xequitas che ri Israel conojel ri e qui yujum tak quib cuc' tak ri man e qui winakil taj. C'ä majok c'u wa', ri cojol tabal tok'ob Eliasib are cojom che qui chajixic ri c'olbal tak ri jastak rech ri rachoch ri ka Dios. Rumal c'u rech chi ri Eliasib rachalaxic rib ruc' ri Tobiy, u yo'm jun nimalaj ja che ri quec'ol wi tak can ri sipanic nabe, ri c'oc' k'ol, ri e chaconisan tak xukuje' ri u lajujil rech ri trico, ri u lajujil ri u wa'l uva xukuje' ri u lajujil ri aseit ri cätak u ya'ic chque ri aj levitib, ri aj bixab xukuje' ri e chajil tak oquibal, c'o chi c'u wi na ri' ri cuchuj ri cäya' chque ri e cojol tabal tok'ob. Aretak xc'ulmataj ronojel wa', ri in man in c'o ta pa Jerusalen, rumal rech chi pa ri junab juwinak cablajuj (32) rech ri rajawinic ri Artajers, ajawinel re Babilon xintzelej pa ri ajawibal; oc'owinak chi c'u ne jun k'ijol xintz'onoj nu k'ij che ri ajawinel. Xintzelej c'u pa Jerusalen. Chi' c'ut xinwil wi ri etzelal ri u banom ri Eliasib che u tok'obisaxic u wäch ri Tobiy, chi xuya' jun nim ja che ri c'o chuwäch ri rachoch Dios. Sibalaj c'u xpe woyowal che wa', xebenwesaj c'u bic chupam ri nim ja conojel ri jastak rech ri Tobiy ri e c'o chupam ri nim ja. Xinya' takanic chi ch'ajch'ojirisaxok xukuje' chi chetzelex tak ri chaconisan pa ri qui c'olbal ri e rech ri rachoch Dios, ri sipanic tak xukuje' ri c'oc' k'ol. Xoc c'u pa nu jolom chi man jachom ta chque tak ri aj levitib ri tzukbal tak quib, e are' tak c'ut ri aj levitib xukuje' tak ri aj bixab ri jachom ri u banic ri k'ijilanic pa qui k'ab e animajinak bic, chquijujunal xebe pa ri culew. Xebenyaj c'ut ri e takanelab jasche qui wonobam canok ri rachoch Dios. Chwi chi c'u wa' xebenmulij ri cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib, xeben coj c'u pa tak ri qui c'olbal, ronojel ri Juda xuc'am ulok chupam ri quec'ol wi ri jastak ri u lajujil ri trico, ri u lajujil ri u wa'l uva xukuje' ri u lajujil ri aseit. Xinjach c'ut ri c'olbal ri jastak pa u k'ab ri cojol tabal tok'ob Selemiy, pa u k'ab ri aj tz'ib Sadoc xukuje' pa u k'ab jun aj levi Pedaiy u bi'; xukuje' xincoj ri Hanan: u c'ojol ri Zacur xukuje' ri' u mam c'ut ri Mataniy, ri ya'tal u jiquibaxic c'uxaj chquij. E are tak wa' quebanow tak ri jachanic chque tak ri cachil. ¡Nu Dios: chnataj che la ri nu banom, masach c'u pa jolom la ronojel ri utz ri nu banom che ri achoch la, xukuje' che ri k'ijilaxic la! Pa tak ri k'ij ri' xinwilo chi pa Juda e c'o jachin tak pa ri k'ij re uxlanem caquipitz' ri uva cuc' tak ri cakan che resaxic ri u wa'l, quequerej yataj tak trico, quequicoj tak ri bur che quekaxic u wa'l uva, xukuje' jutzayaj tak uva, higo xukuje' ronojel u wäch eka'n, pa tak c'u ri k'ij re uxlanem caquic'am bic pa Jerusalen. Xebenyaj c'ut chi quequic'ayij tak ri qui c'ay pa we k'ij ri'. E c'o c'u ne jujun, ri e aj Tir ri e jekel chila', quequic'ama' ulok cär xukuje' ronojel qui wäch c'ayij quequic'ayij c'u pa ri k'ij re uxlanem chque ri aj judeyib ri e c'o pa Jerusalen. Xebenyaj c'ut ri c'ämal tak be aj Juda, je xinbij wa' chque: “¿Jas ri etzelal ri cätajin qui bano, chi qui wetzelaj ri k'ij re uxlanem? Are jewa' ri xquiban ri e i mam, rumal c'u ri' ri ka Dios xebuc'am ulok q'ui tak quiäkasakil pakawi' xukuje' puwi' we tinimit ri'. ¿La are ta c'u qui waj quitakej chic u yaquic royowal ri ka Dios chrij ri Israel rumal ri retzelaxic ri k'ij re uxlanem?” Xinya' c'u takanic chi xak xuwi coc a k'ab ri cuc'ut ri u chapletajic ri k'ij re ri uxlanem, quetz'apix tak ri e oquibal pa Jerusalen, mejak c'ut c'ä coc'ow na ri k'ij re uxlanem. Xebencoj c'u ne chquichi' tak ri oquibal jujun chque tak ri e nu pataninelab, rech pa ri k'ij re uxlanem man c'o ta jun eka'n coquic. Ri e ajc'ayib xukuje' ri quequic'ayij tak jastak, q'ui mul xcoc'owisaj ri chak'ab chrij ri Jerusalen, in xinc'anan chque xukuje' xebenyajo chi cacoc'owisaj ri chak'ab chuwäch ri nimalaj tapia, xinbij c'u chque chi we caquiban chi jumul quebencoj na pa che'. Kas pa ri k'ij ri' man xequic'utu' ta chi quib pa ri k'ij re uxlanem. Oc'owinak chi c'u wa' xinya' takanic chque ri aj levitib chi chquich'ajch'ojirisaj quib cheboj c'ut che qui yuxlexic tak ri oquibal, rech man cawasixtaj taj ri k'ij re uxlanem. ¡Nu Dios: chinnataj che la xukuje' rumal wa', tok'obisaj c'u la nu wäch jas ri u cholajil ri utzil la! Xinwil xukuje' pa tak ri k'ij ri' chi e c'o jujun aj judeyib e c'ulan cuc' ixokib aj Asdod, aj Amon xukuje' aj Moab; pa niq'uiaj c'ut chque ri e qui c'ojol are caquicoj ri qui ch'abal aj Asdod xukuje' ri quech niq'uiaj tak tinimit chic, man c'u queta'm taj quech'aw pa qui ch'abal ri aj judeyib. Xinc'anan c'u chque xeben c'okoj c'ut. Jujun chque xebench'ayo xebenmich' che ri qui wi', xebench'ay c'ut chi quibana' ri chi'nic ri kas cäban na, pa u bi' ri Dios chi maquiya' chi c'olbal chi ri e qui mia'l xukuje' ri e qui c'ojol quec'uli' ta cuc' winak ri man e qui winakil taj, mawi quequic'am ta che quixokil ri e qui c'ojol mawi kas chque tak ri e are' ri e quixokib tak wa'. Xinbij chi c'u ne na chque: “¡Are wa' ri xumacuj ri Salomon, ajawinel re Israel! Pune' c'u ne man c'o ta chi jun ajawinel chquixo'l tak conojel ri nimak tak tinimit jacha' ta ne ri are', chi xajawax rumal ri Dios xucoj c'u che ajawinel puwi' ronojel ri Israel, ri ixokib ri man e u winakil taj e are' xebanow che chi xmacunic. Rumal ri' man xak ta coc'ow chi jeri' chi ri ix quiban we nimalaj mac ri' chuwäch ri ka Dios, chi quixc'uli' cuc' tak ixokib ri man e i winakil taj.” Jun chque ri e u c'ojol ri Joiad, u c'ojol ri nimal cojol tabal tok'ob ri Eliasib, ri xukuje' ne u ji' ri Sanbalat ri aj oron, xinban che chi xanimaj chnuwäch. ¡Nu Dios: chnataj che la ri qui xk'olim ri u cojic ri cojol ri tabal tok'ob xukuje' ri c'ulwächinic aj cojol tabal tok'ob xukuje' aj levi! Xebenjosk'ij c'ut xebenwesaj c'u bic conojel ri man e qui winakil taj ri e yujtal chquixo'l, xinsuc'umaj tak ri k'ijol ri caquirik ri e cojol ri tabal tok'ob xukuje' tak ri aj levitib, chquijujunal caquiban ri e cojom che u banic; ri u jachic ri si' pa tak ri k'ij ri e c'utum xukuje' ri qui jachic ri nabe tak wächinic. ¡Nu Dios: chnataj che la ri u tok'obisaxic nu wäch! We tzijobelil ri xc'ulmataj pa ri k'ijol aretak ri ajawinel Asuer cajawin puwi' jun ajawibal re jun sient juwinak wukub (127) u tz'akatil ri rajawibal, ri u lic'om rib c'ä pa India ulok copan c'ä pa Etiopiy, u jekebam c'ut ri u c'u'x ri rajawinic chupam ri tinimit Sus. Chupam c'ut ri urox junab re ri rajawinic xuban jun nimak'ij che u ya'ic qui k'ij conojel ri e rach k'atal tak tzij, ri quetoban pa ri ajawinic, ri e c'amal tak qui be ri e rajch'ojab aj Pers xukuje' aj Med, xukuje' chque ri k'atal tak tzij xukuje' ri c'ämal tak qui be pa ri u tz'akatil ri ajawibal, xa che u c'utic ri u k'inomal chquiwäch xukuje' ri u nimalil ri rajawinic xukuje' ri juluwemalaj u cuinem ri man c'o ta c'o wi. Ri nimak'ij xbeytaj wakib (8) ic', aretak xq'uis u banic we nimak'ij ri' ri ajawinel xuban chic jun nimak'ij ri xbeytaj wukub (7) k'ij, chuwäch ri uwo ja re ri catic wi cotz'i'j re ri rachoch ri ajawinel. Conojel ri e c'o chupam ri tinimit Sus, chi nimak qui k'ij chi man nimak ta qui k'ij conojel xebulaxic. Ri uwo ja wiktalic e cojom je'lic sak tak ch'ukubal che xukuje' räx, ri e ximatal cuc' tak c'am re sakloloj atz'iak lino ri morato u ca'yebal ri queboc'ow chquipam tak quetecak sak puak, ri e ximital tak chque ri rakan ja re marmol. Xukuje' e cojom tak t'uyulibal re k'an puak xukuje' re sak puak man ulew taj ri catac'alexic xane' e cojom pilim tak abaj, quij awaj aj plo, sak marmol xukuje' k'ek. Ri uq'uia' xejach pa tak lak re k'an puak, chquijujunal jalan tak ri qui banic, ri u wa'l uva man pajtal taj jacha' ri u sipanic jun ajawinel. U yo'm c'u ne takanic ri ajawinel chque ri takanelab ri e c'o chupam ri rachoch chi man cacoj ta chuk'ab che apachin jun cutijo, xane' chquijujunal ri ula' chquic'ama' jachique ri cacaj caquitijo. Xukuje' ri ixok ajawinel Basti xuban jun nimak'ij chque conojel ri quixokil ri xebulax rumal ri ajawinel Asuer. Chupam ri uwuk k'ij re ri nimak'ij, ri ajawinel Asuer sibalaj cäquicotic rumal ri u wa'l uva ri u tijom, xebutak bic ri Mehuman, ri Bizta, ri Harbon, ri Bigta, ri Abag, ri Zetar xukuje' ri Carcas, wukub achijab ri u cuban u c'u'x chquij, chi chequic'ama' ulok ri ixok ajawinel Basti chuwäch, u cojom ri u corona re ixok ajawinel, rech ri tinimit xukuje' ri winak ri nimak qui banic caquimayij rilic ri u je'lical ri ixok ajawinel, kas c'u tzij chi sibalaj je'lic. Are' c'u ri ixok ajawinel xuk'il rib man xraj taj xutz'akatisaj ri takanic ri u yo'm ri ajawinel cumal ri rachijab ri u cuban u c'u'x chquij. Xpe c'u nimalaj royowal ri ajawinel. Nojinak che oyowal, xutz'onoj u no'j chque ri queta'm jas caquibij ri pixab, nak'atisabal c'ut chi ri jastak ri cuchomaj ri ajawinel cächomax cumal ri queta'm ri caquibij ri pixab, xukuje' ri colomibal. Chque tak wa' ri nakaj e c'o wi che ri ajawinel e are' wa' ri Carsen, ri Setar, ri Admat, ri Tarsis, ri Mers, ri Marsen xukuje' ri Memucan, wukub (7) achijab ri sibalaj nimak qui k'ij re Porsiy xukuje' Med, ri e qui tz'akat ri rajnojab ri ajawinel ri nimak tak quekle'n pa ri ajawinic. Ri ajawinel xuta' chque: “Je jas ri cubij ri pixab, ¿Jas ri rajawaxic u banic che ri ixok ajawinel Basti chi man xunimaj taj ri takanic ri xinya' che cumal ri e nu tako'n?” Chquiwäch c'u conojel ri e ya'l tak u no'j ri ajawinel, ri Memucan xutzelej u bixic che ri ajawinel: “Ri ixok ajawinel Basti man xuwi ta u banom jun etzelal che ri ajawinel, xane' xukuje' chque conojel ri k'atal tak tzij xukuje' chque conojel ri winak ri e c'o pa ri rajawibal ri ajawinel Asuer. Ri u banom ri ixok ajawinel caquetamaj na conojel ri ixokib, are c'u cabanow wa' chque chi man nim ta chi quequil wi na ri cachijilal, caquibij c'u na: ‘Ri ajawinel Asuer xutak u siq'uixic ri ixok ajawinel Basti, xuk'il c'u rib che ri ropanic.’ Ri quixokil ri k'atal tak tzij re Porsiy xukuje' re Med, aretak chetamataj ri u banom ri ixok ajawinel, kas pa ri k'ij ri' caquiq'uiak na chi qui palaj ri cachajilal chi man nim ta chi c'u quequilo wi cawalij c'u na ch'o'j chquixo'l. Rumal c'u ri', we utz chwäch la, chi chyok retamaxic we pixab ri re ri ajawinel ri quetz'ibaxok, chi tz'ibax c'u chquixo'l tak ri qui pixab ri aj Porsiy xukuje' ri e aj Med, rech man cachupisax taj: ‘Ri ixok ajawinel Basti mawi ta chi jumul culutac'aba' ta chi rib chuwäch ri ajawinel,’ Are' c'u ri bi'aj ixok ajawinel chyok chi che jun ixok ri cataki na che. We pixab ri' ri u cojom ri ajawinel rajawaxic cäya' retamaxic pa ronojel ri ajawibal, je c'u ri' conojel ri ixokib nim quequil wi na ri cachajilal, we nim u k'ij we man nim ta u k'ij.” Ri u chomanic ri Memucan utz xuta' ri ajawinel xukuje' conojel ri e ya'l tak u no'j ri ajawinel, xuban c'ut ri ajawinel ri xbix che. Xebutak wuj pa conojel ri u tz'akatil ri rajawibal, xetz'ibax bic pa tak ri qui ch'abal pa tak ri quitz'ib jas kas ri quinak'atisabal ri jujun tz'akatil xukuje' tinimit ri e c'o pa ri rajawibal, xuya' bic takanic pa tak ri wuj chi ri achajixenlab chejekel pa ri qui takanic pa ri cachoch co c'u chech'awok jas ri cacaj. Oc'owinak chi c'u jun k'ijol, ri ajawinel Asuer, oc'owinak chi ri royowal, xnataj ri Basti che, che ri xuban canok xukuje' ri takanic ri u yo'm chrij. Xquibij c'ut ri rach k'atal tak tzij che: “Rajawaxic chi quetzucux che ri ajawinel k'apojib tak alitomab ri e je'lic. Chebucojo' ri ajawinel tzucul tak quech pa conojel ri u tz'akatil ri rajawibal, xubij c'u bic chque chi chequic'ama' ulok conojel ri quebequiriko chupam ri cachoch ri ixokib ri u cojom ri ajawinel chupam ri tinimit Sus, checoj c'u chuxe' ri u chajinic ri Hegay, achi ri u cuban u c'u'x ri ajawinel chrij chajil c'u que ri ixokib. Chebuje'lisaj c'ut ri Hegay, are c'u ri ali ri sibalaj cakaj na chuwäch ri ajawinel are chäcoj che ixok ajawinel are' cacanaj chupam ri u c'olbal ri Basti.” Ri chomanic xkaj pa u jolom ri ajawinel, je c'u xbanic. Chupam ri tinimit Sus jekel wi jun aj judey Mardoquey u bi', u c'ojol ri Jair, rija'lil c'u ri Simey xukuje' re ri Sis, aj ramak' ri Benjamin. Are' jun chque ri q'uialaj winak ri xebuc'ama' ulok ri ajawinel Nabucodonosor re Babilon pa Jerusalen junam ruc' ri Jeconiy, ajawinel re Juda. Ri Mardoquey c'o jun rachalaxic ali, man c'o ta chi u tat u nan, ri xuban u mia'l che aretak xcäm ri u tat xcäm ri u nan. Hadas u bi' xukuje' cäbix Ester che, sibalaj je'lic xukuje' sibalaj je'l u bantajic. Aretak xjabun u bixic ri takanic ri xuya' ri ajawinel e q'ui ri alitomab xemulix chupam ri cachoch ri ixokib ri c'o chupam ri tinimit Sus xecoj c'u chuxe' ri u chajinic ri Hegay, ri chajil quech ri ixokib, are' c'u jun ri Ester chquixo'l. Ri ali sibalaj xkaj chuwäch ri Hegay, nim xril wi', rumal c'u ri' sibalaj utz rilixic xubano, xuya' ronojel ri rajawaxic che u wikic rib xukuje' sibalaj utz u tzukic xubano; xebucoj wukub utzalaj tak pataninel rech ri e c'o chupam ri rachoch ri ajawinel, e rachil wa' xuk'axaj chquipam ri utzalaj tak ja ri e c'o chupam ri cachoch ri ixokib. Ri Ester man c'o ta jas xubij chrij ri rija'lil mawi ri e rachalaxic, u bim c'u ri Mardoquey che chi man cutzijoj taj. Ri Mardoquey cawacat chuwäch ri uwo ja re ri cachoch ri ixokib che retamaxic we utz u banom ri Ester, xukuje' jas ri rilixic cabanic. Conojel we alitomab ri' e cojom pa jun suc'umanic re je'licalil ri cabeytaj cablajuj (12) ic'. Ri nabe wakib ic' caquibil ri qui cuerp ruc' aseit re mir, are chi c'u ri wakib ic' chic ri cäraj na, cuc' tak c'oc'al xukuje' tak crem ri quequicoj tak ri ixokib. Aretak caq'uis qui suc'umaxic chquijujunal ri alitomab quebopan chuwäch ri ajawinel Asuer, cäya' c'u che ri ali chi cuc'am bic chupam ri cachoch ri ixokib ronojel ri cutz'onoj aretak cabe pa ri rachoch ri ajawinel. Coc ak'ab cabe pa ri rachoch ri ajawinel, ak'ab chucab k'ij cäk'axex pa jun c'olbal chic pa ri cachoch ri ixokib, ri c'o pa u k'ab ri Saasgaz, achi ri u cuban wi u c'u'x ri ajawinel, are' chajil quech ri man kas ta e rixokil; aretak coc'ow wa' man copan ta chic chuwäch ri ajawinel, xuwi ne we kajinak chuwäch ri are cutak c'u na u siq'uixic. Aretak c'u ri Ester, u mia'l ri Abihail, rican ri Mardoquey, xurika' ri k'ij copan chuwäch ri ajawinel, xuwi xuc'am bic ri u bim ri Hegay che, achi ri u cuban wi u c'u'x ri ajawinel xukuje' chajil que ri ixokib. Pa tak c'u ri k'ij ri', ri Ester sibalaj xkaj chquiwäch conojel ri queilowic. Ri Ester xc'am bic pa ri rachoch ri ajawinel che opanem chuwäch ri ajawinel Asuer, chupam ri lajuj (10) ic' ri xukuje' cabix Tebet che, re ri uwuk (7) junab re ri rajawinic. Xbe c'u ranima' ri Asuer ruc' ri Ester ri mawi ta jumul benak ta ranima' ruc' jun ixok chic jacha' ruc' ri Ester, jeri' chi sibalaj xlok'ok'ex rumal ri Asuer, ri are sibalaj xajawax na chquiwäch ri niq'uiaj alitomab chic ri e c'olinak ruc', xucoj ri corona re ixok ajawinel che ri u jolom, xucoj c'u che u q'uexwäch ri Basti. Xuya' c'u jun nimalaj wa'im che u ya'ic u k'ij ri Ester, xerula'j c'u conojel ri e rach k'atal tak tzij xukuje' ri quetoban ruc' pa ri rajawinic, xebukasaj tak ri alcabal ri quequitoj tak ri u tz'akatil ri ajawibal xebujach c'u q'ui sipanic, jacha' ri cäpe pa ranima' jun ajawinel. Pa tak ri k'ij aretak ri alitomab quec'am bic quebeyok chi chupam jun c'olbal chic ri c'o chupam ri cachoch ri ixokib, ri Mardoquey t'uyul chuchi' ri rachoch ri ajawinel. Jacha' c'ut ri no'j ri u yo'm ri Mardoquey, ri Ester man u yo'm ta u tzijol ri u tinimit mawi ri e rachalaxic, xane' u takem u tz'akatisaxic ri pixbenic ri u yo'm ri Mardoquey che, jacha' ri cubano aretak c'o chuxe' ri u to'banic. T'uyul c'ut ri Mardoquey chuchi' ri rachoch ri ajawinel, xuta' ri xquibij ri Bigtan xukuje' ri Ters, quieb qui nimal ri ajch'ojab ri quechajin ri ajawinel ri quichajim ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel. Sibalaj c'u e oyowarinak, cätajin caquichomaj ri caquiban che u cämisaxic ri ajawinel Asuer. Aretak xretamaj ri Mardoquey we itzel chomanic ri', xutzijoj che ri ixok ajawinel Ester, ri are' xuya' c'u u bixic che ri ajawinel ri xuta' ri Mardoquey. We jasach ri' xtzucux u ch'obic, aretak c'u xch'obotajic chi kastzij, ri quieb qui nimal ajch'ojab xtak qui jitz'axic. We c'ulmatajic ri' xtz'ibax canok, chuwäch ri ajawinel, chupam ri wuj ri quetz'ibax wi tak ri u tzijobelil ri nim tinimit. Oc'owinak chi c'u jun k'ijol, ri ajawinel Asuer xuya' rekle'n ri Aman, u c'ojol ri Hamedat, rija'lil ri Agag, xucoj che c'amal qui be conojel ri k'atal tak tzij pa ri nim tinimit. Conojel ri quepatanin che ri ajawinel chupam ri rachoch quexuquic xukuje' caquipachba' ri qui jolom aretak coc'ow ri Aman xukuje' aretak e c'o chuwäch, je c'u takanic wa' u yo'm ri ajawinel; man c'u xraj ta ri Mardoquey xunimaj taj we takanic ri'. Are c'u ri e pataninel tak re ri ajawinel xquic'ot u chi' ri Mardoquey jas che man cunimaj taj ri takanic ri u yo'm ri ajawinel. Ronojel c'u k'ij caquiban we c'otoj chi'aj ri' che, ri are' man coc ta il che ri caquibij che. Xebe c'u che u bixic che ri Aman, che rilic we man cuq'uex ri u tzij ri Mardoquey, u bim chi c'u chque chi aj judey. Aretak c'u kas xril ri Aman chi ri Mardoquey man cäxuqui' taj mawi cupachba' ri u jolom are tak coc'owic, sibalaj xyactaj royowal; bim chi c'u che jas ija'lil ri cäpe wi ri Mardoquey, xuchomaj c'ut chi man c'o ta jas cuch'äco we xuwi cuc'äjisaj u wäch ri are', xuchaplej u chomaxic jas ri cuban che u sachisaxic qui wäch conojel ri aj judeyib, ri e jekel pa ri rajawibal ri Asuer. Pa ri nabe ic' re ri junab, o are' ri ic' re Nisan, chupam ri cablajuj junab re ri rajawinic ri Asuer, xeq'uiak taklebenic chuwäch ri Aman rech cac'ut ri k'ij xukuje' ri ic' ri takal u banic ri u chomanic, are c'u xutaklebej ri roxlajuj (13) rajilabal ri ucablajuj ic', o are' ri ic' Adar. Xubij c'ut ri Aman che ri ajawinel Asuer: “Chquixo'l conojel tak ri tinimit ri u tz'akatil ri ajawibal la, c'o jun ri u tasom rib chquixo'l ri niq'uiaj chic; e c'o u pixab ri man e junam ta cuc' ri niq'uiaj tinimit chic, man c'u caquinimaj taj ri e u takanic ri ajawinel. Man takal ta che ri ajawinel chi we tinimit ri' cutakej jekelem chupam ri ajawibal la. Jeri', we utz che ri ajawinel, chuya' jun takanic ri cutak u sachisaxic qui wäch, are c'u ri in pa wech wi quinjach na chque ri e c'olol tak puak wukub mil quieb sient oxc'al (7,260) quintal sak puak pa qui k'ab ri quebanow we chac ri' cäk'ax ruc' ri u rajil ri ajawinel.” Xpe c'u ri ajawinel xresaj ri u mulk'ab xuya' c'u che ri Aman, qui c'ulel ri aj judeyib, xubij c'u che: “Ri sak puak ri cachi'j chcanaj awuc'. Are c'u ri tinimit ri a bim, chabana' che jas ri a rayibal.” Chupam ri oxlajuj (13) rajilabal ri nabe ic' re ri junab xesiq'uix ri rajtz'ibab ri ajawinel, ri xquitz'ibaj ri u takanic ri Aman chque ri k'atal tak tzij ri e c'o pa ri e u tz'akatil ri ajawibal xukuje' chque tak ri takanelab ri quetakan paquiwi' ri ajch'ojab pa jujun tak c'olbal, xukuje' chque ri qui nimakil ri tinimit. We takanic ri' xetz'ibax pa tak ri qui tz'ib xukuje' pa tak ri kas qui ch'abal ri e u tz'akatil ri ajawibal, pa tak ri kas qui ch'abal conojel tak tinimit, ri xetz'ibax bic pa ri u bi' ri ajawinel Asuer, xet'ik c'u bic ruc' ri u t'ikbal ri ajawinel, xec'am c'u bic cumal ri e ya'l tak wuj pa ronojel ri u tz'akatil ri ajawibal. Ri takanic ri xya' bic chupam ri wuj chi kas cäsachisax qui wäch chnimalaj conojel, xa c'u pa jun k'ij, conojel ri aj judeyib, chi c'ojolab, chi ri'jab, chi ac'alab, chi ixokib. Chebiwechbej tak c'ut ri qui k'inomal. Ri k'ij ri xc'ut che u banic wa' are ri roxlajuj rajilabal ri ucablajuj ic', ri ic' re Adar. We takanic ri xesax u tzijol xcanaj c'u jacha' che pixab ri xya' retamaxic pa conojel ri u tz'akatil ri ajawibal xukuje' pa tak tinimit, rech e suc'umatal chic aretak copan we k'ij ri'. Ri e ya'l tak wuj ruc' aninakil xebel bic rumal ri u takanic ri ajawinel, we takanic ri' xjabux u bixic chupam ri tinimit Sus. Ri ajawinel rachil ri Aman xet'uyi che ruq'uiaxic tzam, cajawin c'u ne ri man tatajel ta re xe'n ib chupam ri tinimit Sus. Aretak xretamaj ri Mardoquey ronojel ri c'ulmatajinak, xujix ri ratz'iak chrij che u c'utic ri u bis, xebucoj wakwoj tak atz'iak chrij, xuya' chaj pa u jolom xuchaplej c'u u binibexic ronojel ri tinimit curak u chi' nojinak che c'ayilaj bis. Je u banom wa' xopan c'ä chuchi' ri rachoch ri ajawinel, man cäya' ta c'u c'olbal chi c'o jachin coquic we je ratz'iak wa' u cojom. Xukuje' pa conojel ri u tz'akatil ri ajawibal ri copan wi ri takanic ri xtz'ibax rumal ri ajawinel, xwalij nimalaj bis chquixo'l ri aj judeyib, ri xquic'ut ri qui bis ruc' ok'ej, ruc' rakoj chi'aj xukuje' man xewa' taj, e q'ui c'ut chque xek'oyi' pa ri chaj, xequicoj c'u wakwoj tak atz'iak. Ri alitomab ri e c'o che u patanixic ri ixok ajawinel Ester xukuje' ri achijab ri e chajil tak re, xquiya' u bixic che ri cätajin cäc'ulmatajic. Ri ixok ajawinel xnoj che c'axc'olil xutak bic atz'iak che ri Mardoquey rech cuq'uex ri wakwoj atz'iak ri u cojom, man xraj ta c'ut xuc'amo. Ri Ester xusiq'uij c'ut ri Hatac, ri qui nimal ri ajch'ojab ri echajinelab, xutako chi oj che rilic ri Mardoquey chuta' c'u che jas ri cätajin cac'ulmatajic xukuje' jasche cätajin cuban ronojel we jasach ri'. Ri Hatac xetzijon ruc' ri Mardoquey, ri c'o cho ri c'ayibal ri c'o pa ri tinimit, chuwäch ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel ri Mardoquey xuya' u bixic che ri Hatac ri cätajin cac'ulmatajic xukuje' ri u q'uiyal ri sak puak ri xuchi'j ri Aman cucoj pa ri u k'inomal ri ajawinel che u q'uexwäch ri u sachisaxic qui wäch ri aj judeyib. Xukuje' xujach bic jun wuj che ri tz'ibatal wi ri takanic che u sachisaxic qui wäch ri aj judeyib, ri xya' u bixic chque conojel ri winak ri e c'o pa Sus, rech cäya' che ri Ester je c'u ri' cacuinic cäretamaj ronojel. Xukuje' xutak u bixic che ri Ester chi ch'aw ri are' chwinakil ruc' ri ajawinel chutz'onoj c'u tok'ob che chi chch'aw puwi ri u tinimit. Xtzelej ri Hatac xutzijoj c'u che ri Ester ri u bim ulok ri Mardoquey che. Ri Ester xutak chi c'u bic jumul ri Hatac che u bixic wa' che ri Mardoquey: “Conojel ri quepatanij che ri ajawinel, xukuje' conojel ri winak ri e c'o pa conojel ri e u tz'akatil ri ajawibal, queta'm chi c'o jun pixab ri cuc'okoj che cämical apachique achi o ixok ri coc chuwäch ri ucab uwo ja ri c'o chuwäch ri rachoch ri ajawinel, che rilic ri ajawinel we man siq'uim rumal, xuwi c'u we ri ajawinel culic' ri u bara' re k'an puak che we winak ri' che u c'utic chi cutok'obisaj u wäch, cuto'tajisaj c'ut ri u c'aslemal. Are c'u ri chwe in, juwinak lajuj (30) k'ij chi wa' camic man in u siq'uim ta ri ajawinel.” Aretak xtataj rumal ri Mardoquey ri xutak ulok u bixic ri Ester, xutak chi u bixic che: “Machomaj at, chi rumal ta rech chi at c'o at chupam ri rachoch ri ajawinel, chi xuwi ta ri at aj judey cäto'taj ri a c'aslemal. We catz'apij ri u pa a chi' camic man c'o ta c'u jas cabij, ri quito'ic ri aj judeyib cäpe chi na pa jun c'olbal chic, are c'u ri at xukuje' ri e rachalaxic ri a tat quixcäm na. ¡Craj ne ri at, at uxinak ixok ajawinel xa rech cujato' cujawesaj c'ut chupam we c'ax ri'!” Are' c'u ri Ester je xutak u bixic wa' che ri Mardoquey: “Choj la chemulij la conojel ri aj judeyib ri e c'o pa Sus, rech man quewa' taj che nu to'ic. Mewa'ic xukuje' mebuq'uianic oxib k'ij xukuje' oxib ak'ab. Ri nu pataninel tak we xukuje' ri in junam quekaban na ke, xuwi c'u cabantaj wa' quinbe che rilic ri ajawinel, pune' c'u man cätajin ta quinnimaj ri pixab. We c'u quincämisaxic, chincämisax ka wi.” Xbe c'ut ri Mardoquey xutz'akatisaj qui banic ri xbix che rumal ri Ester. Churox c'u k'ij, ri Ester xebucoj ri ratz'iak ixok ajawinel, xoc c'u cho ri ucab uwo ja' re ri rachoch ri ajawinel, xtaq'ui' c'u chuwäch ri nim ja ri t'uyul wi ri ajawinel puwi' ri u tem re ajawibal, ri c'o ulok chwäch ri uchi'ja. Ri ajawinel xuwi xrilbej u wäch ri ixok ajawinel Ester c'o cho ri uwo ja, xuc'ut ri rutzil ranima' che xuwalijisaj, c'ut ri bara' re k'an puak ri c'o pa u k'ab chusuq'uil. Ri Ester xuchap ri u wi' ri bara', xc'ot c'u u chi' rumal ri ajawinel: “¿Jas ri xac'ulmaj, ajawinel Ester? ¿Jas ri carayij? ¡Pune' ta ba' are catz'onoj pa niq'uiaj che ri wajawibal quinya' na chawe!” Ri Ester xutzelej u bixic: “We utz che ri ajawinel, chi cäc'oji' la camic pa ri wa'im ri nu suc'umam che u ya'ic k'ij la, chc'ama' c'u la ulok ri Aman xukuje'.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel: “Chtzucux ri Aman, chtz'akatisax c'ut ri u rayibal ri ixok ajawinel Ester.” Je c'u ri' ri ajawinel xukuje' ri Aman xebe pa ri wa'im ri u suc'umam ri Ester. Aretak c'ut cätajin quewa'ic, ri ajawinel xubij che ri Ester: “¡Chatz'onoj chwe ri cawaj, quinya' c'u na chawe, pune' ta ba are catz'onoj pa niq'uiaj che ri wajawibal!” Ri Ester xutzelej u bixic che: “Xuwi quinrayij quintz'onoj c'u wa: We ri ajawinel utz quinrilo cuya' ta c'u u tzij che ri nu rayibal cuya' ta c'u chwe ri quintz'onoj, chi chpet chi la chwek, cachilaj la ulok ri Aman, che jun wa'im chic ri nu suc'umam che u ya'ic k'ij la. Quinban c'u na ri cutz'onoj ri ajawinel chwe.” Ri Aman xel bic pa ri wa'im sibalaj cäquicotic, utz xrilo; xnoj c'u che oyowal aretak xrilo chi ri Mardoquey, ri c'o chuchi' ri rachoch ri ajawinel, man cäwalij taj, mawi cäslab ta jubik' aretak cärilo coc'owic. Man c'u xuc'ut ta ri royowal pa ri jok'otaj ri' ri cunao; aretak c'u xopan cho rachoch xutak qui siq'uixic ri achijab ri junam wi qui wäch ruc' xukuje' ri Zeres, ri rixokil, ri Aman xebutzijoj c'ut ri nimak tak u k'inomal chque, ri q'uialaj u c'ojol ri e c'olic, xukuje' chi sibalaj nim quil wi rumal ri ajawinel chquixo'l ri rach k'atal tak tzij xukuje' ri quetoban ruc', xuya' c'u jun rekle'n ri nim na u k'ij chquiwäch ri quech are'. Xubij chi na: “C'o chi c'u na, xuwi ri in xinusiq'uij ri ixok ajawinel Ester che ri nimak'ij ri xuya' che ri ajawinel camic; in u siq'uim chi c'u jumul che ri wa'im ri cuya' na che chwek. Ronojel c'u wa' man c'o ta cupatanij chwe aretak quinwil u wäch we aj judey ri' ri Mardoquey t'uyul chuchi' ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel.” Are c'u ri rixokil xukuje' ri achijab ri xak junam qui wäch ruc' xquibij che: “Chataka' u tac'abaxic jun jitz'abal ri quel juwinak oxib (23) bara' chicaj, chwek ak'ab cha tz'onoj che ri ajawinel chi chwek chaxequebax ri Mardoquey puwi'. Je c'u ri' catcuinic catbe na pa ri wa'im ruc' ri ajawinel man c'o ta chi c'u jas catoc ta chi wi il.” We chomanic ri' utz xuta' ri Aman, xutak c'u u tac'abaxic ri jitz'abal. Pa ri chak'ab ri', man coc ta u waram ri ajawinel, rumal c'u ri' xuya' takanic chi chac'am ulok ri wuj che ri etz'ibatal wi conojel ri jastak ri e c'ulmatajic pa ri tinimit ri nimak qui k'ij, rech quesiq'uix chuwäch. Xriktaj c'u chupam ri tzijojbelil jas ri xuban ri Mardoquey che retamaxic ri walijisam ib ri qui suc'umam ri Bigtan xukuje' ri Ters, qui nimal tak ri ajch'ojab ri quechajin ri ajawinel, che u cämisaxic ri ajawinel Asuer. Xuban c'u c'otoj chi'aj ri ajawinel: “¿Jas ri tojbal ri xya' che ri Mardoquey che u ya'ic u k'ij rumal ri utzil ri xubano?” “Man c'o ta jubik' jas ta ri xbanic,” xecha' ri rach k'atal tak tzij. Pa ri jok'otaj ri' xoc bic ri Aman cho ri uwo ja chque ri niq'uiaj chic rachoch ri ajawinel, che u tz'onoxic che chi chxequebax ri Mardoquey puwi' ri jitz'abal ri u takom u tac'abaxic. “¿Jachin ri cabin choja?” xcha' ri ajawinel. “Are' ri Aman,” xecha' ri rach k'atal tak tzij. “¡Chicojo' ulok!” xcha' ri ajawinel. Xoc c'ut ri Aman, ri ajawinel xucot u chi': “¿Jas ri rajawaxic cäban che ri achi ri cäraj ri ajawinel chi cäya' u k'ij?” Xubij c'ut ri Aman pa ranima': “¿Jachin ta ba' lo ri cäraj ri ajawinel chi cäya' u k'ij we ta mat in?” Xutzelej c'ut u bixic: “Che we achi ri', rajawaxic cac'am ulok ri atz'iak ri cucoj ri ajawinel, xukuje' jun chque ri quiej ri cuquiejej ri ajawinel, chcoj corona re ajawinel che ri u jolom. Ri atz'iak xukuje' ri quiej cäjach na pa u k'ab jun chque ri sibalaj nim na u k'ij pa ri ajawibal, rech are' cacojow ri atz'iak chrij ri achi ri curayij ri ajawinel u ya'ic u k'ij, cuyukej na bic ri quiej chuxe' cuwacatisaj c'u pa ri c'ayibal re ri tinimit, churaka' c'u u chi' chuwäch: ‘¡Je' wa' cäban che ri achi ri cäraj ri ajawinel chi cäya' u k'ij!’ ” Xubij c'ut ri ajawinel che ri Aman: “Chawanej ba', chac'ama' ri atz'iak xukuje' ri quiej, je jas ri a bim, jewa' chabana' che ri aj judey ri Mardoquey, ri t'uyul chuchi' ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel. C'o jun jasach ri ma ta chatz'akatisaj chque ri a bim.” Ri Aman xuc'am ri atz'iak xukuje' ri quiej, xucoj c'ut ri atz'iak chrij ri Mardoquey xuyukej bic ri quiej chuxe' xuwacatisaj pa ri c'ayibal re ri tinimit, xurak c'u u chi' chuwäch: “¡Je caban wa' che ri achi ri cäraj ri ajawinel chi canimarisax u k'ij!” Aretak xbantaj ri wacatisanic, ri Mardoquey xtzelej chuchi' ri rachoch ri ajawinel, are c'u ri Aman ruc' aninakil xbe cho rachoch, cäbisonic u ch'ukum ri u palaj. Xutzijoj c'u che ri rixokil xukuje' chque ri achijab ri junam qui wäch ruc' ronojel ri xc'ulmatajic, ri e are' xquibij che: “We, are' we Mardoquey ri', ri chuwäch xachaplej wi u kasaxic u k'ij ri a takanic, are jun aj judey man catcuin ta cach'äc na, xane' kas cäch'äctaj na.” C'ä maja' caquitanaba' ri tzij, aretak xebopan ri lok'om tak pataninelab rech ri ajawinel, che u c'amaxtaxic ulok ri Aman rech cäbe pa ri wa'im ri u suc'umam ri Ester. Ri ajawinel xukuje' ri Aman xebe pa ri wa'im, xukuje' c'u che we ucab k'ij ri' xubij ri ajawinel che ri Ester aretak cätajin quewa'ic: “¡Chatz'onoj jas ri cawaj, quinya' c'u chawe, pune' ta ba are catz'onoj pa niq'uiaj che ri wajawibal!” Ri Ester xutzelej u bixic che: “We ri ajawinel utz quinrilo, xukuje' we cäkaj chuwäch, xuwi wa' quinrayij, quintz'onoj c'ut chi ri ajawinel maresaj ri nu c'aslemal xukuje' ri rech ri nu tinimit, ri nu tinimit jacha' xukuje' ri in uj c'ayitajinak rech cäsachisax ka wäch chnimalaj konojel. We ta uj c'ayitajinak jacha' che pataninelab, ma ta c'o jas quinbij ri', rumal rech chi ri c'ulel man c'o ta nimalaj c'ax ri' cuban ta che ri rajawibal ri ajawinel.” Xuban c'ut ri Asuer ri c'otoj chi'aj: “¿Jachin c'u ri' jawije' c'o wi ri u chomam u banic we itzelalaj jasach ri? ¡Ri c'ulel xukuje' banal etzelal are' we itzelalaj Aman ri'!” xcha' ri Ester. Aretak xtataj wa' rumal, ri Aman man xslab ta chi rumal xe'n ib chuwäch ri ajawinel xukuje' chuwäch ri ixok ajawinel. Ri Asuer xwalijic nojinak che oyowal, xuya' c'u can ri nim ja ri cätajin cäban wi ri wa'im, xbe chupam ri ticonijibal cotz'i'j rech ri rachoch. Are' c'u ri Aman, aretak xuch'obo chi xbantaj rumal ri ajawinel chi cuc'okoj che cämical, xcanaj can pa ri ja che u bochi'xic ri ixok ajawinel Ester chi chch'aw puwi' rech man cäcämisax taj. Xtzayabax c'ut ri Aman puwi' ri jitz'abal ri xutac'aba' che ri Mardoquey. Ruc' wa' xoc'ow ri royowal ri ajawinel. Kas pa ri k'ij ri', ri ajawinel Asuer xusipaj che ri ixok ajawinel Ester ri rachoch ri Aman, ri qui c'ulel ri aj judeyib, xopan c'ut ri Mardoquey chuwäch ri ajawinel, u bim chi c'ut ri Ester che chi rachalaxic ri Mardoquey. Xresaj c'ut ri ajawinel ri u mulk'ab ri xresaj che ri Aman, xuya' c'u che ri Mardoquey. Ri Ester pa re wi, xucoj ri Mardoquey che takanel paquiwi' conojel ri jastak ri e rech can ri Aman. Xpe ri Ester xtzijon chi jumul ruc' ri ajawinel, xutzakisaj c'u rib pa rakan, queturuw ri e u bak'wäch che ok'ej, xutz'onoj tok'ob che chi chuchupisaj ri itzelalaj takanic ri u yo'm can ri Aman maban c'ut ri qui cämisaxic ri aj judeyib ri u bim canok ri Aman. Ri ajawinel xulic' ri u bara' re k'an puak. Ri Ester xwalijic, xtaq'ui' c'ut chuwäch ri ajawinel. Xubij: “We ri ajawinel utz che, we c'u cuchomaj chi suc' ri quintz'onoj, we c'u ri ajawinel quinraj xukuje' utz c'u quinril wi, chtz'ibax bic jun takanic che u chupisaxic tak ri wuj ri e u takom bic ri Aman che u sachisaxic qui wäch ri aj judeyib ri e c'o pa conojel ri u tz'akatil ri rajawibal ri ajawinel. ¿Jas ta c'u lo ri quinban na che u coch'ic ri u q'ueyowal ri kajem cuban puwi' ri nu tinimit, xukuje' ri u sachisaxic qui wäch ri e wachalal?” Ri ajawinel Asuer xutzelej c'u u bixic che ri ixok ajawinel Ester xukuje' che ri Mardoquey, ri aj judey: “Xya'taj ri rachoch ri Aman che ri Ester wumal, xxequebetaj ri are' puwi' ri jitz'abal rumal rech chi are ta xraj xebucämisaj taj ri aj judeyib. Quinya' pa i k'ab chi chitz'ibaj bic pa ri nu bi', ri utz na quiwilo che u to'ic quib ri aj judeyib. ¡Chebit'ika c'u bic tak ri wuj ruc' ri u t'ikbal ri ajawinel!” (Jun wuj ri tz'ibam pa ri u bi' ri ajawinel, ri xukuje' t'ikom ruc' ri u t'ikbal, man cuya' taj cächupisaxic.) Ruc' aninakil xesiq'uixtax ri rajtz'ibab ri ajawinel. Chupam ri juwinak oxib ri rajilabal ri urox ic', are ri ic' re Siban. Ronojel c'ut ri takanic ri xuya' ri Mardoquey xtz'ibax bic chque ri aj judeyib, chque ri k'atal tak tzij, ri quetakan paquiwi' ri culewal ri nimak tak tinimit, xukuje' chque tak ri niq'uiaj chic ri quetakan paquiwi' ri juwinak wukub (127) nimak tak tinimit ri u tz'akatil ri ajawibal ri quechaptaj ulok kas pa ri India queq'uis c'ä pa ri Etiopiy, pa ri qui ch'abal xukuje' pa ri kas qui tz'ib conojel ri u tz'akatil ri ajawibal. Xukuje' chque ri aj judeyib xetz'ibax bic pa ri qui ch'abal xukuje' pa ri qui tz'ib. Ri wuj tak xetz'ibax bic pa ri u bi' ri ajawinel Asuer aretak c'u xet'iktaj bic ruc' ri u t'ikbal ri ajawinel, xeya' bic chque ri e jachal tak wuj, ri xequiquejej bic tak quiej ri sibalaj aninak quebinic ri xebesax bic chquixo'l tak ri e u quiej ri ajawinel. Chquipam tak ri wuj ri ajawinel xuya' bic takanic chque ri aj judeyib, pa apachique tinimit ri e jekel wi, chquimulij tak quib che u to'ic ri qui c'aslemal, chequicämisaj xukuje' chequisachisaj qui wäch, chquechbej c'ut ri jastak quech ri winak re apachique tinimit o u tz'akatil ri ajawibal ri cäcaj quech'ojin tak cuc' chebequiyala' tak chque nim mequil wi ri ixokib mawi ri ac'alab. Ronojel wa' caban xa pa jun k'ij pa conojel ri u tz'akatil ri ajawibal ri e rech ri ajawinel Asuer; ri k'ij ri c'utum are ri oxlajuj rajilabal ri ucablajuj ic', ri ic' re Adar. We takanic ri' rajawaxic cäjabux u bixic jacha' jun pixab, cäya' retamaxic pa conojel tak tinimit, pa tak ri u tz'akatil ri ajawibal, rech caquisuc'umaj tak quib ri aj judeyib pa ri k'ij ri', rech quequiya' rajil u q'uexelal chque ri e qui c'ulel. Rumal ri u takanic ri ajawinel, ri e jachal tak wuj xebel bic ruc' ronojel aninakil, xebesax tak bic quiej chquixo'l tak ri e u quiej ri ajawinel xeya' bic chque, we takanic ri' xukuje' xjabux u bixic chupam ri tinimit Sus. Ri Mardoquey xel ulok pa ri rachoch ri ajawinel u cojom atz'iak re ajawinel azul ruc' sak jun nimalaj corona re k'an puak xukuje' jun u k'u' sakloloj atz'iak re lino ruc' morato. Ronojel ri tinimit Sus xurak u chi' ruc' quicotemal, chque c'ut ri aj judeyib ronojel xuxic sakil, quicotemal, jajatem xukuje' xya' qui k'ij. Pa conojel u tz'akatil ri ajawibal, pa conojel tak tinimit xukuje' tak c'olbal jawije' tak ri copan wi ri u takanic ri ajawinel, ri aj judeyib xenoj che quicotemal xukuje' jajatem, xequiban tak wa'im cuc' tak nimak'ij. E q'ui c'u na chque ri winak re ri ulew xebux aj judeyib, rumal rech chi xech'äcataj rumal ri xe'n ib chquiwäch ri aj judeyib. Chupam ri oxlajuj (13) rajilabal ri ucablajuj ic' re cabinax Adar, are k'ij wa' ri cätz'akatisax u banic ri u takanic ri ajawinel, are c'u k'ij wa' xukuje' queyem ri qui c'ulel ri aj judeyib che u banic c'ax chque; man je ta c'u xel wi na, xane' are xech'äcan ri aj judeyib paquiwi'. Pa conojel ri u tz'akatil ri rajawibal ri ajawinel Asuer, xquimulij quib chquipam tak ri tinimit jawije' tak ri e jekel wi, che u to'ic quib pa qui k'ab ri cäcaj caquiban c'ax chque. Man c'o ta c'u jachin xch'ojin cuc', xemaj c'u conojel tak ri tinimit rumal ri xe'n ib. Conojel ri k'atal tak tzij ri e c'o pa ri u tz'akatil ri ajawibal, ri takanelab paquiwi' pa tak ri culewal ri takanelab paquiwi' tz'akatil, ri nimak tak tinimit, xukuje' ri e c'o nimak tak quekle'n pa ri k'atbal tzij xequito' tak ri aj judeyib rumal xe'n ib chuwäch ri Mardoquey, sibalaj c'u nim chic u k'ij chupam ri rachoch ri ajawinel xjabun c'ut u tzijol pa conojel ri u tz'akatil ri ajawibal, k'ij c'ut chi k'ij xnimar ri u cuinem. Ri aj judeyib cuc' ch'ich' re ch'o'j xequicämisabej tak quech ri e qui c'ulel c'ä xequiq'uis na tzij paquiwi' xquiban c'u chque jachique tak ri xcaj. Xak c'u ne xuwi pa ri tinimit Sus xequicämisaj Job sient (500) achijab; xequicämisaj c'ut ri Parsandat, Dalpon, Aspat, Porat, Adaliy, Aridat, Parmast, Arisay, Ariday xukuje' ri Baizat, e are' c'u wa' ri e lajuj (10) u c'ojol ri Aman, ri qui c'ulel ri aj judeyib; man c'u xequichaptaj ri jastak quech. Kas pa ri k'ij ri', aretak xretamaj ri ajawinel ri cajilabal ri cäminakib ri e c'o pa ri tinimit Sus. Xubij che ri ixok ajawinel Ester: “Ri aj judeyib e qui cämisam job sient achijab xukuje' ri e lajuj (10) u c'ojol ri Aman chupam ri tinimit re Sus. ¿Jas c'u lo ri bantajinak cumal chquipam tak ri niq'uiaj nimak tinimit chic pa ri u tz'akatil ri ajawibal? ¡Chabij chwe jas ri cawaj chic quinya' c'u na chawe!” Xutzelej c'ut u bixic ri Ester: “We ri ajawinel utz che, chyok chque ri aj judeyib ri e c'o pa Sus che u banic chwek junam ruc' ri qui banom jacha' ri pixab ri tz'ibatalic, xukuje' chi chexequebax puwi' ri jitz'abal ri lajuj qui cuerp ri e u c'ojol ri Aman.” Ri ajawinel xuya' takanic chi je chbanok. Ri takanic xjabux u bixic pa Sus, xetzayabax c'ut ri lajuj u c'ojol ri Aman. Ri aj judeyib ri e jekel pa Sus xquimulij chi quib jumul chupam ri ucajlajuj rajilabal ri ic' Adar, xebequicämisaj chi c'u na oxib sient (300) achijab; man xequichap ta c'ut ri jastak quech. E are' c'ut ri aj judeyib ri e c'o pa Sus xquimulij quib pa tak ri k'ij oxlajuj cajlajuj, xebuxlan c'u chupam ri olajuj k'ij, xcoc'owisaj c'ut cuc' tak wa'im, xukuje' quicotemal. E are' tak c'ut ri aj judeyib ri e jekel pa tak tinimit xukuje' pa ri qui k'ab tak tinimit ri man e c'o ta nimak tak tapia chquij, e are' xcoc'owisaj ri cajlajuj rajilabal ri ic' Adar ruc' quicotemal xukuje' tak nimak'ij, xequibanala' c'u tak sipanic chquixo'l. Ri Mardoquey xebutz'ibaj tak we c'ulmatajic ri', xebutak c'u wuj chque conojel ri aj judeyib ri e c'o pa ri u tz'akatil ri rajawibal ri Asuer, ri e c'o nakaj jacha' xukuje' ri e c'o naj. Xuya' c'u takanic chque chi chujunab checoc'owisaj tak ri k'ij cajlajuj (14) xukuje' olajuj (15) rajilabal ri ic' Adar are tak k'ij wa' aretak ri aj judeyib xequisachisaj qui wäch tak ri qui c'ulel, are ic' wa' aretak ri bis xukuje' ri rakoj tak chi'aj re c'axc'olil xeq'uextaj chque pa quicotemal xukuje' nimak'ij. Pa tak we k'ij ri' rajawaxic caban nimak'ij cuc' tak wa'im xukuje' ruc' quicotemal, chibanala' c'u tak sipanic chbil tak iwib xukuje' c'o chibisipaj chque ri mebayib. Ri aj judeyib xquinak'atisaj quib che roc'owisaxic we c'ulmatajic ri' xukuje' ri xutz'ibaj ri Mardoquey chque. Are' c'u ri Aman, ri xuban u c'ulel chque conojel ri aj judeyib, xuchomaj c'ut u sachisaxic qui wäch xebuq'uiak c'u ri taklebenic che qui cämisaxic xukuje' u sachisaxic qui wäch; aretak c'u xoc ri Ester chuwäch ri ajawinel, wa' xuya' takanic chi chitz'ibaxok chi ronojel ri etzelal ri xuchomaj u banic ri Aman chque ri aj judeyib chkaj puwi' ri are'. Jeri' ri Aman xukuje' tak ri e u c'ojol xexequebax puwi' ri jitz'abal. Rumal c'u rech wa' xebinax purim chque tak we k'ij ri', ri quel cubij ri are u q'uiyal ri pur. Jeri', jas ri u cholajil ri wuj ri xutz'ibaj ri Mardoquey xukuje' che ri quilom xukuje' ri xquic'ulmaj pa ri qui c'aslemal, ri aj judeyib xquijekeba' we nak'atisabal ri' chque ri are', chque ri quija'lil, xukuje' chque conojel ri quebux aj judeyib: kas c'u choc'owisax wa' chujunab, matanabax u banic, we quieb k'ij ri' pa ri ajilabal ri c'utum, jas ri u cholajil ri yo'm u bixic; chenatax tak c'ut we k'ij ri' xukuje' chban ri nimak'ij cumal ija'lil chi ija'lil, chquijujunal tak ri jujun tak ja winak, u tz'akatil ri ajawibal xukuje' tak tinimit, rech mawi jubik' casach ri roc'owisaxic ri k'ij Purim chquixo'l ri aj judeyib xukuje' tak ri quija'lil. Ri ixok ajawinel Ester, u mia'l ri Abihail, xukuje' ri Mardoquey ri aj judey, xquitz'ibaj ruc' ronojel ri u chuk'ab ri takanic jun ucab wuj che ri nimak'ij re ri Purim, che u ya'ic u chuk'ab ri nabe, xquitak c'u bic chque conojel ri aj judeyib ri e c'o chquipam tak ri jun sient juwinak wukub (127) nimak tak tinimit pa ri u tz'akatil ri rajawibal ri Asuer, cuc' ch'uch'ujalaj tak tzij ri xukuje' e re ri'jobalil, xya' c'u takanic chi chban ri nimak'ij re Purim pa ri ajilabal ri c'utum, je jacha' ri takanic ri qui yo'm ri Mardoquey xukuje' ri ixok ajawinel Ester chque xukuje' chque ri quija'lil. Xetik chi c'ut ri qui cholajil ri qui banic tak ri man c'o ta wa'im xukuje' ri u banic ok'ej, are' c'u ri u takanic ri Ester xyo'w u chuk'ab ri cholajil ri rajawaxic u takexic che u banic ri nimak'ij re ri Purim. Ronojel wa' xtz'ibataj can chupam jun wuj. Ri ajawinel Asuer xucoj jun tojonic paquiwi' tak ri tinimit ri e c'o chupam ri ulew xukuje' tak ri tinimit ri e c'o tak chupam ri plo. Ronojel ri xuban ruc' takanic xukuje' cuinem, je jacha' ri u tzijoxic ruc' tz'akatil ri nimalaj ekle'n ri xya' che ri Mardoquey, tz'ibatal c'u chupam ri wuj ri quetz'ibax wi' conojel ri c'ulmatajic chupam ri ajawibal re Med xukuje' re Pers. Ri aj judey ri Mardoquey are' xc'oji' chupam ri ucab c'olbal che ri ajawinel; sibalaj xajawax cumal ri e u winakil, rumal rech chi xutzucuj ri u banic utzil che ri u tinimit xucoj c'u u chuk'ab rech caquirik utzil ri e u winakil. Chupam ri rulewal ri Uz xc'oji' jun achi Job u bi', ri xruc'aj jun jicomalaj c'aslemal ri man c'o ta wi jubik' macaj, are c'u jun jicalaj pataninel rech ri Dios, sibalaj c'u cuchajij rib chi man c'o ta jun c'ax cuban ta che jun rajil u tz'akat. Ri Job e c'o wukub (7) u c'ojol xukuje' oxib (3) u mia'l, e c'o c'u wukub mil (7000) u chij, oxib mil (3000) u camey, job sient (500) c'ulaj u wacax, job sient (500) ati'tab tak u bur. E c'o c'ut q'uialaj rajchaquib. Are achi wa' ri sibalaj k'inom na pa ri elebal k'ij. Ri e u c'ojol tak ri Job quinak'atisam quib quequiban tak ula'nic cho tak cachoch chquijujunal, cholaj cabe chquiwäch, quecula'j c'ut ri oxib canab amak'el. Aretak queq'uis ri k'ij re ri ula'nic, ri Job quebusiq'uij ri e u c'ojol, sibalaj c'u ak'ab cäwalijic, quebuchi'j tabal tok'ob che qui q'uexwäch chquijujunal, che qui ch'ajch'obisaxic chque tak ri qui mac. Ri Job je cuban wa' amak'el, cuchomaj c'ut chi craj ne xemacun ri e u c'ojol craj ne c'o tzij xquibij chrij ri Dios pa canima'. Pa jun k'ij ri rajawaxic quebopan chuwäch ri Ajawaxel ri e pataninel tak rech ri e aj caj, are' c'u jun ri tako'n tzujunel, ri Satanas, c'o chquixo'l. Ri Ajawaxel xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jawije' a petic?” Ri tzujunel xutzelej u bixic che: “In binenak nu binibem ronojel ri uwächulew.” Xubij c'ut ri Ajawaxel che: “¿La ma ta at oquinak il che ri Job ri pataninel wech? Man c'o ta jun chuwäch ri uwächulew jacha' ri are', ri sibalaj jic che nu patanixic, ri ruc'am jun c'aslemal ri sibalaj colom ri man c'o ta jubik' macaj pa ri u c'aslemal, sibalaj c'u cuchajij rib chi man c'o ta jun c'ax cuban ta che jachin jun.” Xutzelej c'u u bixic ri tzujunel: “Ri are' man xak ta lok' cätajin catupatanij ruc' jun tz'akatalaj jiquil. Ri at man caya' ta c'olbal chi c'o ta jachin cächapowic, mawi ri are' mawi ri e ralc'ual mawi ri jastak rech; ri at catewichi'j ronojel ri cubano, are' c'u achi wa' ri sibalaj k'inom ri e c'o q'uialaj rawaj pa ronojel ri ulew chila'. Chawesaj c'u ronojel ri c'o ruc' cawil c'u na chi kas chi a palaj catuc'okoj na.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che ri tzujunel: “Je', chabana' ri cawaj cuc' conojel ri jastak rech ri Job, machap c'u ne ri are'.” Xel c'u bic ri tzujunel chuwäch ri Ajawaxel. C'o jun k'ij, aretak ri e u c'ojol xukuje' ri e u mia'l ri Job cätajin cacoc'owisaj jun nimak'ij chupam ri rachoch ri cachalal ri nabeal, xopan jun achi cho rachoch ri Job che u ya'ic we tzijol ri' che: “Cätajin cakatajij ri ulew cuc' ri wacax, cätajin c'u quebeecha' apan ri ati'tab tak bur chkanakaj; xak c'u c'ätetal xebopan ri aj sebeyib, xequeläk'aj c'u bic ri awaj xequicämisaj c'u can ri achijab che ch'ich' re ch'o'j. Xuwi ri in xincuinic xinanimajic rech xinpe che u bixic che la.” C'ä maja' c'u ne chutanaba' tzijonem ri achi ri' aretak xopan chi jun xubij c'ut: “Xkaj jun cakulja xebucämisaj c'ut ri ajyuk'ab xukuje' tak ri chij xuwi ri in xincuinic xinanimajic rech xinpe che u bixic che la.” C'ä maja' c'u ne chutaba' tzijonem we achi ri', aretak xopan jun urox xubij c'ut: “Oxib mulaj aj caldeyib xepe pakawi' xequeläk'aj tak c'u bic ri camey. Xequicämisaj tak c'ut ri achijab che ch'ich' re ch'o'j. Xuwi ri in xincuinic xinanimajic rech xinpe che u bixic che la.” C'ä maja' c'u ne chutanaba' tzijonem we achi ri', aretak xopan chi jun xubij c'ut: “Ri e c'ojol la xukuje' ri e mia'l la cätajin cacoc'owisaj jun nimalaj wa'im pa ri rachoch ri c'ojol la ri nabeal, aretak xak c'ätetal xpe jun quiakik' pa ri chaki'j uwo sak xuyojij ri ja pa ri quiejeb u xcut, xukasaj c'u paquiwi' tak ri alc'ual la. Conojel xecämic. Xuwi ri in xicuinic xinanimajic rech xinpe che u bixic che la.” Xwalij c'u ri Job, nojinak che c'axc'ol xujis ri ratz'iak, xutolorisaj ri u jolom xumej rib che k'ijilanic. Xubij c'ut: “Ch'analic xinpe cho we uwächulew ri', xukuje' ch'analic quinel na bic chuwäch. Ri Ajawaxel xyo'w ronojel chwe, xukuje' are' ri Ajawaxel xesan chwe; ¡Tewichital ba' ri u bi' ri Ajawaxel!” Je c'u ri', pune' je xc'ulmataj wa', ri Job man xmacun ta c'ut mawi c'o jun lawaloyil xubij ta chrij ri Dios. Aretak xopan ri k'ij ri rajawaxic quebopan chuwäch ri Ajawaxel ri pataninel tak rech ri e aj caj, are' c'u jun ri tako'n tzujunel, ri Satanas, c'o chquixo'l. Ri Ajawaxel xuc'ot u chi', xubij che: “¿Jawije' a petic?” Ri tzujunel xutzelej u bixic: “In binenak nu binibem ronojel ri uwächulew.” Xubij c'ut ri Ajawaxel che: “¿La ma ta at oquinak il che ri Job ri pataninel wech? Man c'o ta jun chuwäch ri uwächulew jacha' ta ri are', ri sibalaj ta jic che nu patanixic, ri ruc'am jun c'aslemal ri sibalaj colom ri man c'o ta jubik' macaj pa ri u c'aslemal sibalaj c'u cuchajij rib chi man c'o ta jun c'ax cuban ta che jachin jun. Pune' c'u ne xaban chwe chi xinsachisaj u wäch ronojel ri c'o ruc' man chutojic ta c'u ne jun macaj ri u banom taj, ri are' jic cabinic man c'o ta c'u ne macaj pa ri u c'aslemal.” Ri tzujunel xutzelej u bixic che ri Ajawaxel Dios: “We man canak ta jubik' che ri kas u tz'umal, ronojel utz quelic. Ri achi cuya' u tzij chi casach u wäch ronojel rumal u to'tajisaxic ri u c'aslemal. Chanaka' c'ut ri are' cawil c'u na chi kas cha palaj catuc'okoj na.” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic che ri tzujunel: “Je', chabana' che jachique ri cawaj caban che, machap c'ut ri u c'aslemal.” Ri tzujunel xel bic chuwäch ri Ajawaxel, xutak c'u jun c'axalaj yabil chrij ri u tz'umal ri Job ri xuch'uk kas pa u jolom c'ä pa rakan. Xbe c'u ri Job xet'uyul chuxcut jumulaj mes, xuc'am c'u jun ch'akap paxinak bo'j che u jukic rib. Xubij c'ut ri rixokil che: “¿La c'ä maja' catzokopij ri ruc'axic ri jicalaj a c'aslemal? ¡Chac'okoj ri Dios chatcäm c'ut!” Ri Job xutzelej u bixic: “¡Ixok, mebabij tak conil! We quekac'am ri utzalaj tak jastak ri quebuya' ri Dios chke, ¿Jas ta c'u che ma ta quekac'am ri c'axc'olil?” Je c'u ri', pune' ruc' ronojel wa', ri Job man xmacun taj mawi ne rumal ta jun tzij. E c'o oxib achijab ri e rachil ri Job: Ri Elipaz aj Teman, ri Bildad aj Su, ri Zopar aj Naamat. Aretak xquetamaj ronojel ri c'axc'olil ri xuc'ulmaj ri Job, xquichomaj xebe' che u cu'bisaxic u c'u'x xukuje' che c'olem ruc' chupam ri u k'oxomal. Xquil apan ri Job chinaj, ruc' c'u c'ax xecuin che u ch'obic u wäch, xquichaplej u rakic qui chi' xquitakej c'u ok'ej, e nojinak c'u che k'oxomal xequijisila' tak ri catz'iak chquij xquiq'uiakila' ulew pa ri quiakik' pa tak ri qui jolom. Xquit'uyuba' c'u quib chuwäch ri ulew ruc' ri Job, wukub k'ij c'ut xukuje' wukub ak'ab xebeytaj chila' ruc' ri Job, mawi c'u ne c'o ta jupaj tzij xquibij, xquil c'ut chi sibalaj nim ri c'axc'ol ri u rikom ri Job. Ri Job xubij: “¡C'okotajinak ri chak'ab ri xinchap nu q'uiyic! ¡C'okotajinak ri k'ij ri xinalaxic! ¡C'o ta banom wi chi ri k'ij ri' xux ta chak'ab, ma ta c'u xoc il ri Dios che ma ta c'u xsakaric! ¡C'o ta banom wi jun tzatzalaj mujal xk'ekumarisan taj, o jun k'ekalaj sutz' xch'ukuw taj, o jun k'eku'm ri cäch'ukuw ri k'ij xnojisan ta che xibin ib! C'o ta banom wi xsachtaj we ak'ab ri' pa jun k'ekumalil. ¡Ma ta c'u xajilax we k'ij ri' chquixo'l tak ri k'ij rech ri ic' xukuje' rech ri junab! ¡C'o ta banom wi xux ta jun cäminak ak'ab, ri ma ta c'o rakoj tak chi'aj re quicotemal xbanic! ¡C'o ta banom wi xc'okox ta cumal ri itzinelab, ri c'o qui cuinem puwi' ri Lebiatan! ¡C'o ta banom wi chi pa ri ak'abilal ri' ma ta xejuluw tak ri ch'imil, ma ta xopan ri sakil ri sibalaj eyebetalic, mawi ma ta xilitaj ri u paq'uenic ri elebal k'ij! ¡C'okotajinak ri chak'ab ri', ri xuya' c'olbal chi xinalaxic man xuto' ta c'u nu wi' rech ma ta xebenwil tak ri e u q'ueyowal! ¿Jas lo che man xincäm ta chupam ri nu nan, o pa ri jok'otaj ri xinalaxic? ¿Jasche xec'oji' ch'ecaj ri xinquic'ulaj xukuje' ri uwo c'uxaj ri xintzukuwic? We ta chi' xincämic, in kajinak ta ri' che waram ma ta c'o jas quinnabej, cätajin ta quinnuxlan ri' pa jamaril, cuc' tak ri ajawinelab xukuje' ri cach k'atal tak tzij ri quequiyac tak natabal che u nataxic ri qui bi', o cuc' ri k'atal tak tzij ri quequinojisaj tak ri cachoch ruc' k'an puak xukuje' sak puak. ¿Jasche man xinmukic jacha' ri cäban chque tak ri tzakanic, jacha' ri caban chque ri ac'alab ri quecäm chupam ri u c'u'x ri qui nan? Pa ri mukubal caq'uis wi u tza'm ri quelemch'uj ri banal tak etzelal, e are' tak c'ut ri e cosinak caquirik na ri uxlanibal. Chila' caquirik wi na jamaril ri xec'oji' pa tak che', caquitanaba' c'ut u tatabexic ri qui rakoj tak chi'aj ri cätakan paquiwi'; chila' c'u e c'o wi ri nimak xukuje' ri ch'utik junam banom chque, ri pataninel man c'o ta chic chuxe' ri u takanic ri rajaw. ¿Jasche cuya' ri Dios chi cäril ri sakilal ri cutij c'ax? ¿Jasche cuc'asba' ri nojinak che c'ayil, ri reyem ri cämical, man copan ta c'u che u c'amic, pune' ta ne sibalaj cutzucuj jas caban che u tzucuxic jun k'inomal ri c'utalic? Ri u quicotemal we achi' ri' copanic aretak cäkaj chuq'uisbalil chupam ri camuk wi. Ri Dios cuban che chi cabin pa moyil, cuk'atij ri u be pa conojel c'olbal. Ri e bik'bitem e are' tzukbal wib; ri wuq'uia' e are' ri ch'ikowem rumal ri c'axc'ol. Ronojel ri quinxe'j wi wib, ri sibalaj quinxe'j wi wib; kajinak panuwi'. Man c'o ta uxlanem chwe mawi matzalem; man quinrik ta jamaril, xane' elemch'u'j.” At, ri quebatijoj q'ui winak caya' c'u qui chuk'ab tak ri tukarib; at, ri caya' chäjin animaaj che ri tzakinak rech cawalijic catok'ej c'ut ri tzakic cubano, ¿la catbarobiric casach c'ut ri a chuk'ab camic ri at c'o chupam ri c'axc'olil? At, ri at jun jicalaj pataninel rech ri Dios, jun achi ri colom ri u c'aslemal, ¿Jas c'u che man kas ta cajiquiba' ri a c'u'x? Chachomaj, we c'o ne canataj chawe chi c'o xa jun winak ri man c'o ta u mac ri kajinak ta pa u q'ueyowal. Ri esbal no'j in u tijom chi ri quequitic ilpatan xukuje' etzelal quequiyac u wäch ri qui ticom canok. Ri Dios, pa ri royowal, ruc' ri ruxlab cusachisaj c'u qui wäch chnimalaj conojel. Pune' c'u sibalaj quewu'nic xukuje' quequirak qui chi' e jacha' ri coj, ri Dios cutz'apij na u pa qui chi' ruc' ri u c'äjisaxic ri qui ware. Quecäm na jacha' ri coj ri man caquirik ta qui ti', ri e cal caquijabuj tak quib. Chnojimal xya' u bixic jun etamanic chwe, sibalaj nojimal chi xak alicha' xinta' jun jasjatem. Chak'ab, aretak cakaj ri waram paquiwi' ri winak, xoc ri xe'n ib wuc'; conojel tak ri nu bakil xebirbitic. Jun uxlab xoc'ow chi nu palaj xcachcob c'ut ri nu tz'umal. C'o jachin c'o chi', xinwil ri u nutub man xinwil ta c'ut ri u bantajic. Ronojel pa tz'inowem… Xinta' jun ch'abal: ‘¿La cacuin ri winak cux suc' chuwäch ri Dios? ¿La cacuinic cux ch'ajch'oj chuwäch ri u winakirisanel? Mawi c'u ne ri e pataninel tak rech ri e aj caj ya'tal ta chque chi cujiquiba' ta u c'u'x chquij. Queburik c'u ne ri Dios jech'balil pa ri qui c'aslemal ri e u tako'n aj caj, ¡e ta c'u lo pa ri u c'aslemal ri winak, ri sibalaj tukar jacha' jun ja re t'ac ri yacom puwi' ri puc'uc' ulew, caxak' c'ut jacha' puc'upunel! Chuxo'l ri ak'abibal xukuje' ri que k'ijibal cäsachisax u wäch; kas xa jumul cäcämic, man c'o ta c'u jachin ta coc il che. Cäsach u wäch ri u c'aslemal jacha' jun bätz' ri cakopixic; cacäm bic man xurik ta c'u bic ri no'j.’ ” “Charaka' a chi', Job, cäkil c'u na jachin catzelen u wäch a tzij. ¿Jachique tako'n aj caj catz'onoj wi to'bal awib? U jachic ib pa ri c'ayil o pa ri cabe wi animaaj jun etzelal wa' ri cac'aman bic pa ri cämical. Wilom ri man c'o ta u no'j capok' ri u k'inomal, man chunaj ta c'ut xsach u wäch ri rachoch. Ri e u c'ojol man c'o ta jachin ta jun queto'wic; pa tak ri k'atbal tzij caban ri man suq'uilal taj chque man c'o ta c'u jachin cato'w ta na qui wi'. Ri e qui wächinic tak ri culew quetijow na cumal ri e c'o pa wi'jal quequesaj chquixo'l tak ri q'uix, ri cachaki'j tak qui chi' quequiquiäk rayij tak ri qui k'inomal. Ri etzelal man capok' ta ulok cho ri ulew; mawi ri quiäkasakil man caq'uiy ta ulok pa ri ulew: Are' ri winak are' ri ajchak'mac che ri u quiäkasakil, jacha' ri e u pix tak k'ak' ri quebel che ri k'ak' quebe pa ri quiakik'. We ta in ri at, quintzelej ta ri' ruc' ri Dios quinjach ta ri' ri nu c'ulmam pa u k'ab; ¡ri are' quebuban q'ui xukuje' nimak tak mayibal, jastak ri man c'o ta jun cäticar ta che qui ch'obic! Ri are' cutak ulok ri jäb cho ri uwächulew, ruc' c'u wa' quebujaj tak ri ulew; ri are' cuya' qui k'ij ri e mach'amoj cucu'bisaj qui c'u'x ri man caquiriktaj jas caquibano; ri are' cuyojij ri quebuchomaj u banic ri banal etzelal, cuban c'u che chi cätzakic. Cuc'amij ri banal etzelal chupam ri kas cuchomaj u banic, man quel ta paquiwi' ri etzelal ri craj quebubano. ¡Pa tiq'uil k'ij xak quemakmanic, e mojcolim pa jun k'ekumalil, ri je ta ne chak'ab e c'olic! Ri Dios cuto'tajisaj ri meba' ri c'o chuxe' ri qui takanic ri e banal tak etzelal; are c'u eyebal qui c'u'x ri tukarib wa', ¡are' cätz'apin ri u pa qui chi' ri banal tak etzelal! Utz rech ri winak ri cäyaj rumal ri Dios; mawetzelaj u wäch ri u yajanic ri c'o ronojel u cuinem. We ri are' cuban jun soconic, ri are' xukuje' cubotz' na; we ruc' ri u k'ab cuban ri soconic, xukuje' are' ruc' ri u k'ab cucunaj na. Jumul xukuje' camul catuto'tajisaj na aretak xak quieb cubij pawi', man cuya' ta c'u c'olbal chi catkaj pa u k'ab ri lawaloyil. Pa ri k'ijol rech ri wi'jal catresaj na pa u k'ab ri cämical, pa ri k'ijol c'ut re ri ch'o'j catuto'tajisaj na chuwäch ri ch'ich' re ch'o'j. Catuto' na chuwäch ri itzel tak ak'aj, maxe'j awib aretak cäpe ri quiäkasakil. Quebatze'j na qui wäch tak ri wi'jal xukuje' tak ri e u q'ueyowal, man caxe'j ta c'u na awib chquiwäch ri juyubal tak awaj. Ri abaj man quequiya' ta na latz' chquipam tak ri awulew, e are' tak c'ut ri juyubal tak awaj quebux na awachil. Chupam ri awachoch cariktaj na ronojel ri cajwatajic, aretak quebasolij ri awawaj quebarik na chi e tz'akat. Quepok'otaj na ri e awija'lil jacha' k'ayes pa ri juyub. Catopan na pa ri ri'jobenakil man caq'uis ta na ri a chuk'ab, jacha' joyataj chaki'j trico. Ri esbal ka no'j are' cac'utuw chkawäch chi je chatatabej wa', kas c'u chawila' pa awe wi.” c'o na ri calal ri' chuwäch ri u sanyebil ri plo. Rumal ri' in ch'awinak man ruc' ta c'oxomanic. Ri c'o ronojel u cuinem e u t'isom tak ri e ch'ab chwe, ri e qui k'inob quejuch'uch'ilab pa tak ri nu cuerp, ri Dios in u nojisam che xe'n tak ib cumal tak ri c'ax ri e u banom chwe. ¿La curak pa u chi' ri bur we c'o u k'ayes? O ¿la cawun ri ama' wacax, we c'o recha'? ¿Jachin ta cutij jun jasach ri ma ta c'o atz'am ruc' ri ma ta tzayim? ¿Jas ta lo ri u qui'al jun jasach ri ma ta c'o u na'il? Ri mawi jumul xinwaj xintijo are quintzukbej wib camic. ¡C'o ta banom wi ri Dios chuya' ta chwe ri quintz'onoj che; c'o ta banom wi chutz'akatisaj ta chwe ri quinrayij! ¡C'o ta banom wi cuchomaj ta ri Dios nu xak'alexic cuq'uis ta c'u tzij puwi' ri nu c'aslemal! Che u q'uexwäch ri c'ax ri xak c'ätetal xpe panuwi', jun nimalaj cu'bisabal c'uxaj wa' chwe, amak'el c'ut nu yo'm qui k'ij tak ri e u pixab ri suc'alaj Dios. Man e c'o ta chic nu chuk'ab che coch'onic, mawi c'o ta chi u patan quintakej c'aslemal. Man c'o ta ri u chuk'ab ri abaj wuc', mawi ri u cowil ri k'an ch'ich'. Man quincuin taj quinto' ta wib pa we wi, mawi c'o ta jas quintobej ta wib. Ri achil ri curik c'ax cälok'ok'exic, pune' man bininak jic chuwäch ri c'o ronojel u cuinem. Are c'u ri ix, ri ix wachil xane' xa ix ya'l chi u tz'akat, jacha' ri nima' ri quetz'ajic. Ri ja' sakpuk'upuj cäkaj ulok, yujatal ruc' tew ri abajirinak xukuje' sakalaj tew; cäjar c'u ri tew quetzaj c'ut ri nima', cäpe ri k'ak' quetzaj tak ri ja'. Caquibano chi caquijal qui be ri camey ri e binelab; che takem c'ut chupam ri chaki'j uwo sak checäm c'ut. Ri binelab tak camey ri quepe pa Tem xukuje' pa Saba quequitzucuj tak c'ut ri nima' ri' ruc' eyebal c'uxaj, aretak c'u quebopanic cäpe canima', quel u q'uixbal ri queyebal c'uxaj. Je i banic wa' chwe in: quiwil ri c'ax ri man ch'ijel taj ri in c'o wi, quixe'j c'u iwib chwe. Are' c'u ri in man c'o ta jas nu tz'onon chiwe, mawi chiya' ta puak rech quinto'tajic, mawi chi chinito' ta pa u k'ab jun c'ulel, mawi chi chiniwesaj ta pa qui k'ab ri eläk'omab. Chebiya' tijonic chwe, man c'u quinch'aw ta na: chi c'utu' chnuwäch ri sachinakil ri in kajinak chupam. Sibalaj e ch'äcanelab ri' ri tzij re colomal; are c'u ri ix man c'o ta u bel ri nu tzujuxic iwumal. Ri ix quiniyok' cumal tak ri nu tzij, ch'ujalaj tak tzij ri quebuc'ambic ri quiakik'. ¡Ri ix c'o iwanima' che retz'bexic ri u c'aslemal jun minor xukuje' chi qui c'ayij ri iwachil iwib ruc'! Kas c'u chinica'yej chi nu palaj; chibij chwe we quinban tzij. Chitzelej iwib che ri xibij, mixux ma ta ix suc' chich'obo' chi c'o rumal ri quinbij. ¿La are' ta c'u pa i c'u'x chi in ta jun banal tzij ri ma ta quinch'ob ri quinbij?” “Ri u c'aslemal ri winak waral cho ri uwächulew xak junam ruc' jun ajch'o'j ri cutz'akatisaj ri u patanijic. Ruc' jun lok'om pataninel ri quel u c'u'x che u rikic ri mumu'j, ruc' ri jun ajchac ri cacäm che reyexic ri tojbal rech. Je tak coc'owisaxic ri ic' wa' nu banom ruc' elem ch'u'j, queboc'ow ri jujun tak ak'ab re rikoj c'ax. Quink'oyi' chak'ab quinna' chi man coc'ow ta ri jun ak'ab; quincos che u solcopilaxic wib c'ä cäpe na ri sak xe' ri caj, quinchomaj c'ut: ¿Jampa' lo quinwalijic? Nojinak ri nu ti'jal chque tak xjut xukuje' tak c'oj, quewalin tak ri socotajic ri e c'o che ri nu tz'umal. Ri e nu k'ij quenakajin che ri u q'uisbalil, man c'o ta c'u ri reyebal u c'u'x, sibalaj cabin na cho ri raninakil jun q'uiakbal bätz' re quemabal. Nataj che la, nu Dios, chi ri nu c'aslemal jacha' jun uxlabic, mawi c'u jumul quinrik ta chi na utzil. Man c'o ta chi c'u jun quinilow ta chi na; caya' ri bak'wäch la panuwi', cäsach c'u u wäch ri nu c'aslemal. Rumal ri' man cuya' taj chi ma ta c'o jas quinbij. Chupam ri nu k'oxomal xukuje' ri c'ayil ri in c'o wi quinya' qui bixic tak ri quinna' pa ri wanima'. ¿La xa pu in jun jilijic awaj re ri plo chi je walwachixic wa' caban la? Aretak quinchomaj chi pa ri ch'at quinrik wi na uxlanem chi ri waram cusachisaj na ri nu c'axc'ol, quinnojisaj la che tak xibin ib pa tak ri nu waram; ¡quinesaj la ch'u'j pa nu waram! Are' utz na ri' chi quinjitz'aj la; are utz na ri cämical chwe che u q'uexwäch we c'aslemal ri'. Man quink'i' ta chic. Man quinwaj taj quintakej c'aslem. Chinya' la can pa jamaril, ri nu c'aslemal xa jacha' jun uxlabic. ¿Jas u banic ri winak chi caya' la u k'ij? ¿Jasche coc la il che? ¿Jasche cal wächij la k'ij chi k'ij, xak c'u cätajinic cac'ambejej la? ¿Jasche man quetas ta la ri e bak'wäch la chwe, caya' ta c'u ne la chwe chi xuwi ta quinbik' ri nu chub? We quinmacunic, ¿jas ta ri' ri latz' quinya' che la, chajil quech ri achijab? ¿Jasche in ri quinq'uiak la cuc' tak ri e ch'ab la? ¿La xa pa u in jun eka'n che la? ¿La ma ta cacuin la cäsach la ri nu mac? ¿Jasche man caq'uiak ta la bic ri lawaloyil ri nu banom? Chanim quineliq'uebax chupam ri puc'uc' ulew: quintzucuj la, man c'u in c'o ta chic.” Ri Bildad xubij: “C'ä jampa' lo catakej na tzijonem jewa', ¿cattzijonic jacha' jun sutinel quiakik'? Ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem, mawi jubik' cujech'obisaj ri suq'uilal mawi ri takalic. Kastzij ri' chi ri e a c'ojol xemacun chuwäch ri Dios, xuya' c'ut ri c'äjisabal wächaj ri takal chque. Chatzucuj ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem chatz'onoj c'u che chi chel u c'u'x chawe. We ch'ajch'oj ri a banoj xukuje' colom, ri are' coc na il chawe, cuya' c'u na ri a jekelibal ri sibalaj takal na chawe. Ri a k'inomal ri c'o can nabe man c'o ta cupatanij aretak cajunamax ruc' ri cärik na. Chawesaj a no'j chque ri ija'lil ri e oc'owinak, chawetamaj awe che ri xquic'ulmaj ri ojer tak winak. Ri uj xak alicha' uj rech iwir, man c'o ta jas keta'm; ri e ka k'ij cho ri uwächulew queboc'owic jacha' jun mumu'j. E are' tak c'ut ri ojer tak winak cuya' catquich'abej xukuje' quequic'ut q'ui tak jastak chawäch. Ri xic'ay xukuje' ri äj queq'uiyic xak xuwi jawije' c'o wi q'ui ja'; c'ä e räx c'u ne, c'ä majok chechoyic, nabe quechaki'jar chquiwäch ri niq'uiaj k'ayes chic. Xak junam cac'ulmataj cuc' ri e banal tak etzelal, cuc' ri cäsach ri Dios pa qui jalom: ri e queyebal c'u'x cäsach na qui wäch. Ri qui jiquibam c'uxaj xukuje' ri qui cubisam wi qui c'u'x xak e junam ruc' jun u bätz'il jun u quem äm. Cacaj ta c'u ne caquichap quib che ri bätz', man cuch'ij ta c'ut; o caquitok'ej ta quib che ri u quem ri äm man c'u quebuch'ij taj. Ri e banal tak etzelal xak e junam cuc' ri räx tak k'ayes chuwäch ri k'ij, ri caquilic' quib chupam ronojel ri ticbal cotz'i'j; caquiralij tak ri qui rab xo'l tak ri tac'atak tak abaj quequinac' tak quib chque tak ri abaj, we c'u c'o jachin quebokow pa ri qui c'olbal ri xec'oji' wi man c'o ta jachin cänabenic chi xec'oji' chi'. Je u sachic u wäch wa' ri u pok'ocolojic, queq'uiy chi c'u na ulok niq'uiaj k'ayes chic pa ri u c'olbal. Ri Dios man cuwonoba' ta ri winak ri man c'o ta macaj pa ri u c'aslemal, mawi quebutok'ej ri banal tak etzelal. Ri are' cuban na chi catetze'n chi na chi carak na a chi' rumal jajatem; e are; tak c'ut, ri e a c'ulel quemuktaj na chupam ri q'uixbal are c'u ri cachoch ri banal tak etzelal cäsachisax na qui wäch.” We ta c'o jun caraj cac'ulelan ta ruc', man cacuin ta ri' cuc'ulelaj ta jun chque ri jun mil jastak ri cubij che. Ri Dios nim ri u cuinem xukuje' ri u no'j. ¿Jachin ta ri cacuinic cuk'atij u wäch ma ta c'u c'o jas cuc'ulmaj? Ri Dios, chupam ri royowal, quebuyicopisaj tak ri juyub; quebut'akij, man c'o ta c'u jachin cänabenic. Ri are' cubano chi cayicop ri ulew queslabetaj c'ut ri e u tac'alibal. Ri are' cuya' takanic chi man quel ta ulok ri k'ij, chque c'ut ri ch'imil, chi mejuluwic. Man c'o ta jachin xtoban ruc' xulic' ri caj xuxak'alej c'ut ri jujilaj awaj ri c'o chupam ri plo. Are' xbanow tak ri ch'imil: ri Ati't Os Nabeal, ri Orion xukuje' ri Mutz, ri jumulaj ch'imil ri c'o pa ri u mox elebal k'ij. ¡Ri are' quebuban q'ui tak xukuje' sibalaj e nimak tak mayibalalaj tak jastak ri man c'o ta jun cäticar ta che qui ch'obic! We coc'ow ri Dios chinuxcut man quincuin ta ri' quinwilo; coc'owic man quinnabej ta c'ut. We cuban rech che jun jasach, ¿Jachin taj ri cacuinic cuch'a' che? ¿Jachin taj ri cacuinic cuta' ta che jas ri cätajin cubano? We coyowar ri Dios, ma ta mat ruc' c'ax cäjamaric; chquixe' ri rakan quemach'itaj wi; ri qui junam quib ruc' ri Rahab. ¿Jas ta c'u lo ri quinbano quebenrik ta tzij, che u c'ulelaxic ri Dios? Pune' ta ma ta c'o jubik' nu mac, man quincuin ta wi quintzelej u wäch ri u tzij; ri are' are' nu k'atal tzij, xuwi c'u tok'obisam wächaj quintz'onoj che. We ta quinsiq'uij che chomanic, cutac'aba' ta c'u rib, man quincuin ta ri' che u cojic chi coc ta il chque ri e nu tzij. Cuban na ri' chi qui nu rapuj jun cakulja, man c'o ta c'u rumal ri' quebunimatajisaj ri e nu socotajic; quinunojisaj na ri' che c'ayil man cuya' ta na ri' chwe quinjic' ri wuxlab. ¿We ta quincoj ri chuk'ab? Ri are' c'o na u chuk'ab. ¿We ta quinsiq'uij pa k'atbal tzij? ¿Jachin ta lo ri cäbe che u q'uexwäch? Pune' ta ne sibalaj in suc' ri ma ta c'o jun nu mac, ri are' cuk'alajisaj ri' chnuwäch chi in ajchak'mac chi in itzel. Ri in man c'o ta nu mac, man nim ta c'u u k'ij wa': in cosinak chic che ri c'aslemal. Ronojel xak junam. Are' c'u nu chomanic wa': chi ri are' xak junam cusachisaj u wäch ri ajchak'mac ruc' ri man c'o ta u mac. We pa jun u q'ueyowal quecäm winak ri man c'o ta qui mac, ri Dios cutze'j u wäch ri qui q'uistajibal c'uxaj. Cuya' can ri uwächulew pa qui k'ab ri itzel tak winak cuch'uk c'ut ri qui bak'wäch ri k'atal tak tzij. We c'u man are' ri Dios, ¿Jachin c'ut? Ri e nu k'ij aninak queboc'owic, man xquil ta c'ut u wäch ri utzil. Xak junam que binic cuc' tak ri jucub ri aninak quebinic, jacha' ri cot ri cuq'uiak rib chrij ri u ti'. We quintzucuj qui sachisaxic tak ri nu c'axc'ol quinban ta c'u wib chi quinquicotic, ronojel ri nu k'oxomal quinuxibij chi ri', weta'm chi ri Dios man cuban ta chwe chi ma ta c'o nu mac. We c'u u banom chwe chi in ajchak'mac, man c'o ta cupatanij quincoj nu chuk'ab. Pune' ta ne quebench'aj ri nu k'ab ruc' ch'ipak quinch'aj ta c'u ne pa u wa'l chaj. Ri Dios cuban na chiquinbik'taj chupam ri xok'ol, xukuje' c'u ne ri watz'iak camuluw na u c'u'x ri' chwe. Ri in man quincuin taj quinc'ulelaj ri Dios jacha' ri u c'ulelaxic jun winak, mawi quinbij ta che chi ka cabichal jekaya' ta kib pa k'atbal tzij. ¡C'o ta banom wi chi c'o ta jun k'atal tzij chkaxo'l ri c'o ta u k'atbal tzij pakawi' ka cabichal, ri cak'ilontaj chi ri Dios ma ta cutakej u c'äjisaxic nu wäch ma ta cutakej nu nojisaxic che xe'n ib! Ma ta c'u quinxe'j wib ri' quinch'awic, quinna' c'u wib chi man in macuninak ta chuwäch.” “¡In cosinak chic che ri c'aslemal! Quinco' wib cumal tak ri e nu tzujunic, quintzokopij na ulok ri nu c'ayil. ¡Oh Dios, mäya' la macaj chwij! ¡Bij la chwe jas ri cäk'abaj la chwij! Je u banic wa' chi kas lal xinwinakirisanic, ¿La takalic quil la chi quinc'axc'obisaj la quetzelaj c'u la nu wäch? Cak'alajisaj c'u ib la chi are quebeto' la ri qui chomanic ri e banal tak etzelal. ¿La je puch quilic ri jastak u mal la jas ri quilic cumal ri achijab? ¿La xa puch k'atatal ri c'aslemal la jacha' ri rech jun cämel? ¿Jas c'u che quebetzucuj la tak il xukuje' macaj chwij? ¿Eta'm c'u la chi man in ta ajchak'mac xukuje' chi man c'o ta jachin jun cacuinic quinresaj chupam ri cuinem la? ¡Lal xinwinakirisaj la cuc' tak ri kas k'ab la, are c'u caj la casachisaj la nu wäch! Nataj che la chi t'ac xcoj la che nu banic: ¿La caban ta chi c'ula puc'uc' ulew chwe jumul? Xban la chi ri nu cuerp xc'oji' u bantajic jacha' ri cäban che ri quexu aretak cut'oy rib ri leche; xq'uiyisaj la nu ti'jal xukuje' nu tz'umal, xralila' la tak ri nu bakil xukuje' tak ri wiboch'il; xya' la nu c'aslemal, xchi'j la lok'ok'ebal c'uxaj chwe, lal oquinak c'u il che u chajixic ri nu c'aslemal. Are c'u ri camic quinwilo chi jela' chupam ri anima' la c'o jun chomanic la ri c'utalic: Cätajin qui nu yuxlej che rilic we quinmacunic, je c'u ri' cäcuin la quinc'okoj la rumal ri nu macunic. We in ajchak'mac, man c'o ta nu to'tajic ri'; we man c'o nu mac, xak jubik' jajatem ri' quinbano, in mach'irisam c'u la xukuje' in c'axc'obisam la. We quinc'ut wib chi man in c'o ta je' ri lal lal jacha' jun coj, quintakej la pa wakan queban c'u ne la mayibal che u sachisaxic nu wäch. Mawi jumul ma ta e c'o k'alajisanelab chwij chwäch la; ri oyowal la chwij cätajin cänimaric; ¡jacha' jumulaj ajch'ojab quinc'axc'obisaj la amak'el catzucuj la u sachisaxic nu wäch! ¿Jasche xya' la c'olbal chi xnalaxic? Xincämtaj c'ä majok c'o jachin chilow nu wäch. Xak ta nu petic ri' pa ri u c'u'x ri nu nan xenetakal ta c'u chupam ri nu julil; ri quel ri' chi je ta ne ri ma ta xinalaxic. Man naj ta c'u ya' quinc'asi'c, ¡Chinya' la can pa jamaril! Chya' la chwe chi quinrik jubik' quicotemal. C'ä majok chinoj che ri nu binem ri man c'o ta wi tzelejem, chupam ri ulew aj k'ekumalil aj xukuje' räxcanacojil, chupam ri ulew aj nutub xukuje' aj yojcorem, jawije' xak junam wi ri sakilal cuc' ri k'ekumalil.” ¿La are' pa a c'u'x chi cumal tak ri e a subunic quebatz'apij tak ri e u pa ka chi', catetz'ben wächaj ma ta c'u c'o jachin catch'äcowic? Ri at cabij chi ri a tijonic colom, xukuje' c'u ri at cabij awib chi at ch'ajch'oj. ¡C'o ta banom wi cach'aw ta ri Dios che u tzelexic u wäch ri cabij! Ri are' quebuk'alajisaj ta ri' chawäch ri e c'utalic tak no'j, ri man sibalaj e ch'obel taj. Jeri' cawil na chi ri Dios man u c'äjisam ta a wäch jas ri takal chawe. ¿La are ta c'u pa a c'u'x chi catcuinic canim ta awib chquipam tak ri rawatalic ri Dios catopan ta c'u c'ä chupam ri u najil ri u suq'uilal ri Dios? ¿Jas ta c'ut ri catcuin che u banic, we sibalaj naj e elinak na chicaj chuwäch ri caj? ¿Jas ta ri aweta'm at, we ne sibalaj iquim na e c'o wi che ri xibilba? Sibalaj e nimak na chuwäch ri uwächulew nimak c'u na qui wäch chuwäch ri plo. We cäpe ri Dios, cacojon pa che' casiq'uin ta c'u che k'atan tzij, ¿Jachin ta lo ri c'olic ri cäk'atintaj? Ri are' reta'm jachin ri banal tzij; ri are' cäril ri etzelal. ¿O a cachomaj chi man cunabejtaj? Pa ri k'ij aretak ri juyubal bur cutanaba' ruxic, are' k'ij ri' ri man c'o ta u no'j cac'oji' ri utzalaj u chomanic. Chaya' a tzij che u colomaxic ri a c'aslemal, chebasuc'uba' c'ut ri a tz'ononic che ri Dios. We c'o macaj chupam ri a c'aslemal, chanajtajisaj chawe; maya' u c'olbal ri etzelal chupam ri awachoch. Jeri' catcuinic cawalijisaj ri a palaj ch'ajch'oj, catc'oji' c'u na pa jamaril man c'o ta chi c'ut xe'n ib; man quenataj ta chi c'ut ri e a c'axc'ol chawe; quesach na pa a jolom jacha' ri ja' ri coc'owic. Ri a c'aslemal cajuluw na chuwäch ri k'ij pa tiq'uil k'ij; ri k'ekalaj tak jok'otaj ri xebawoc'owisaj quebux na jacha' ri u sakaric. Cac'oji' c'u na aweyebal c'uxaj c'äte c'u ri' catc'asi' na ruc' cu'bisabal c'uxaj; catwar na pa jamaril chuxe' ri u chajinic ri Dios. Man c'o ta catxibinic aretak catuxlanic. E q'uia winak quepe na che u tz'onoxic tok'ob chawe. E are' c'u ri itzel tak winak, xak lok' caquitzucuj na jachin cabanow tok'ob chque; man caquirik ta c'u na jun c'olbal jawije' ri caquito' ta wi na quib, xuwi c'u eyebal qui c'u'x ri cämical.” Xukuje' c'u ri in c'o wetamanic, man c'o ta c'u ri ma ta quinjunamataj ta wi iwuc'. ¿Jachin taj ri ma ta etamaninak ronojel wa'? pune' c'u man c'o ta nu mac xukuje' man c'o ta jun c'okobal chwij, pa jun k'ijol c'ut canok ri Dios quebutatabej tak ri e nu bochi'nic, ri e wachil quetze'n chwe. Ri co tiquilic caretzelaj u wäch ri c'o pa quiäkasakil; man coc ta il che u ch'iquimixic ri tzakem cubano. Ri t'orinelab e c'o tak ri cachoch pa jamaril; ri caquiya' ri Dios pa yok'ical man c'o ta latz' c'äquiriko, are c'u pa qui c'u'x chi ronojel qui muk'em pa jun qui k'ab. Chac'oto' qui chi' tak ri awaj o ri chicop ri c'o qui xic': e are' wa' quecuinic catquitijoj. Xukuje' che ri ulew, xukuje' chque tak ri cär ri e c'o chupam ri plo cuya' cabij chque chi catquitijoj. ¿La c'o c'u lo jachin jun ri c'ä maja' reta'm chi are' ri Dios xbanow ronojel ruc' ri u k'ab? Pa ri u k'ab c'o wi ri u c'aslemal ronojel ti'jal c'aslic. Ri xquinaj cuch'ob ri quijalbem tak quib ri tzij, junam jas ri u pa chi'aj e quebuna' tak ri na'il. Ri ri'jab tak tatayib c'o qui no'jibal; ri qui junab are yowinak etamanic chque. Are' c'u ri Dios aj no'j xukuje' c'o u cuinem; ri are' quebuban chomanic, quebutz'akatisaj c'u qui banic. Ri cayojix rumal ri Dios, man c'o ta jun cacuin ta che u yaquic chi jumul; ri catz'apix rumal ri Dios, man c'o ta jun cacuin ta che u toric. We ri are' cuk'il ri jäb, ronojel cachaki'jaric; we cutzokopij cabik'taj ri ulew. Ri u cuinem amak'el cuya' ri ch'äcanic. Ri subutajinak xukuje' ri cäsubunic e c'o chuxe' ri u takanic. Ri are' cubano chi ri ajno'jab caquitzak ri quetamanic chi ri k'atal tak tzij chi chebux ch'ujab. Cäresaj ri qui takanic tak ri ajawinelab cuban chque chi e yutuyuj quec'am bic; xukuje' e ch'anach'oj. Queresaj ri e cojol tabal tok'ob chupam ri qui patan quebukasaj ri e c'o che k'atal tak tzij. Ri ya'l tak no'j ri cacu'bax c'uxaj chquij man c'o ta chi jas caquibij caresaj c'ut ri utzalaj tak qui chomanic ri ri'jab tak tatayib. Cuban chque ri ajawib chi man nimak ta chic quebil wi xukuje' chi ri cowilaj tak achijab caquitzak ri qui chuk'ab. Cuya' c'u quetamaxic tak ri e awatalic ri sibalaj e c'utalic queresaj c'ut ri jastak chisak ri sibalaj e k'ekumarinak. Ri are' quebunimarisaj xukuje' quebusachisaj qui wäch tak ri nimak tak tinimit, quebujabuj xukuje' quebumulij. Caresaj ri quetamanic ri e c'amal tak qui be ri ulew cuban chque chi quesach chupam jun chaki'j uwo sak ri man c'o ta wi be, ri xak quemakman chic pa ri k'ekumalil, xak que quebak'otilab chic jacha' k'abarelab.” Xubij ri Job: “Ronojel wa' e wilom cuc' ri kas e nu bak'wäch, xintatabej cuc' ri kas e nu xiquin. Ri iweta'm ix xukuje' ri in weta'm; man c'o ta jun jasach ri ma ta quinjunamataj ta wi iwuc'. Are c'u utz na chwe quintzijon ruc' ri Dios, are utz na quinchoman ruc' ri c'o ronojel u cuinem. Ri ix quich'uk ri kastzij cuc' tak ri e i banoj tak tzij; ¡we ta xak ta xuwi quixeyenic, quixchomax ta ri' chi ix winak ri c'o i no'j! Chibana' tok'ob, ruc' oquem il, chixtatabenok, aretak quinya' u bixic ri quinchomaj. ¿La are pa i c'u'x chi quito' u wi' ri Dios cuc' tak ri e i banoj tzij, xukuje' chi quiban ta jun patanijic che, cuc' ri subunelalaj tak i tzij? Ix i cojom iwib ruc' are c'u quiwaj quito' u wi'. ¿Jas c'u lo ri cac'ulmatajic we quixunic'oj ri Dios? ¿La quixcuin c'u lo che u subic jacha' jun winak? We ruc' subunic qui coj iwib ruc', ri are' co quixuyajyatej na. Ri u nimalil ri Dios quixunojisaj na che xe'n ib xukuje' nimalaj xibin ib. Ri e to'bal tak iwib ri man e c'o ta chi qui patan xa e puc'uc' tak ulew; xak junam ri' we ta cajwax u to'ic ib cumal nimak tak tapia ri e re t'ac. Are c'u ri camic, ¡chitz'apij u pa i chi', quinech'awok, chpet panuwi' ri cape na! Quinjach ri nu c'aslemal pa ri xak quieb cubij, quijach c'u ronojel rumal ronojel. Pune' qui nu cämisaj ri are', co quincanaj chupam ri nu c'olbal, quink'alajisaj c'ut ri to'bal wib chuwäch. Craj ne chi' c'o wi ri nu to'tajisaxic, jun banal etzelal man cutac'aba' ta rib ri' chuwäch. Kas, ba', chixoc il che u tatabexic ri quenya' u bixic chiwe. Quenya' u bixic ri to'bal wib, weta'm c'ut chi jeri' quinbij. We c'o jachin jun c'o jas qui nu tzujuj wi, ri in xak quinyenic quincäm c'u na. Che ya' la xuwi quieb jastak chwe, nu Dios, man quinc'u' ta c'u na wib chwäch la: Chtanaba' la u c'äjisaxic nu wäch maban c'u la chwe chi sibalaj chinxibij ta wib. Chinsiq'uij la, ri in quintzelej na u wächaj ri tzij la, o in quinch'aw na nabe, cätzelej c'u la u wächaj ri nu tzij. Bij la chwe, ¿Jachique tak ri nu mac xukuje' tak ri wetzelal? ¿Jachique tak ri il ri e nu banom? ¿Jasche cac'u' ib la chnuwäch? ¿Jasche je ta ne caban la chwe chi in jun c'ulel? In jacha' jun u xak che' chuwäch ri quiakik', ¿Jasche caj la casachisaj la nu wäch? Xa in jun chaki'j pajo, ¿Jasche quinterenej la pa wakan? Quebec'am la ulok c'ayilaj tak tzujunic panuwi'; cäbij la chwe chi chebenk'alajisaj tak ri macaj ri xebenban pa ri walc'alal. Quebe coj la tikom ch'ich' chque tak ri wakan, queyuxlej la ri quebenya' wi ri e u xo'l tak wakan quenic'oj la tak ri quebenya' wi. Nojimal cätajin quinpuk'pubic jacha' jun jasach ri k'ayinak, jacha' atz'iak ri chicopirinak chic.” “Ri achi, ri alam rumal ixok, man naj ta cac'asi'c e nojinak c'u che ch'ujirisabal. Xak junam ruc' jun cotz'i'j ri cujak rib chanim c'ut cachaki'jaric; coc'owic cäsach c'ut jacha' jun nanoch'. ¿La yo'm c'u wäch la che we achi ri', are' c'u caj la cak'at la tzij puwi'? Man c'o ta jun cacuinic cäresaj ch'ajch'ojil che ri tz'ilol. We c'u lal ri' ri cabin la joropa' junab cäcasi' ri winak, cäcoj c'u la jun k'atibal chuwäch ri man cacuin taj coc'ow ta puwi', chesaj ri bak'wäch la puwi' chya' c'u la can pa jamaril; ¡Chya' la che chi cäroc'owisaj ri u c'aslemal pa ri tojom chac! Aretak cajicax juwi' che', cacanaj ri eyebal c'uxaj chi catux chi na xukuje' chi amak'el quepetak u tux. Pune' ri'jobenak chic ri u c'amal cätajin ta chi c'u cak'ay ri u cuta'mil chupam ri ulew, aretak cuna' ri u jorjobenic ri ja', cäraxar na; quepe tak u k'ab jacha' jun tico'n ri t'on. Are' c'u ri winak kas cacäm wi man c'o ta relic chupam; aretak c'u cacämic, ¿Jawije' lo ri cabe wi? Ri ja' re ri plo cuya' cäsacäbaric, e are' c'u ri nima' quetzaj tak; we c'u c'ä wocol ri caj, ri winak man cawalij ta na chupam ri mukul wi, man cac'astaj ta na chupam ri u waram. ¡C'o ta banom wi quinc'u' ta wib chupam ri rajawibal ri cämical aretak coc'ow ri oyowal la, cäk'at c'u la jun k'ijol che nu nataxic umal la! We cacäm jun winak, ¿la cac'asi' ta chi lo jumul? In quiweyej ronojel ri k'ijol ri rajawaxic c'ä cäpe na ri cutziric tak ri e nu c'axc'ol. Lal quinsiq'uij na la ri', are' c'u ri in quintzelen na wächaj; quinil na la ri' ruc' lok'al, lal c'ut ri nu winakirisanel. We ri camic queyuxlej la ri e u xo'l tak wakan chquijujunal, man coc ta chi c'u la il ri' chque tak ri e nu mac; queya' la ri' ri e wetzelal pa ri sachinakil, quinjosk'ij c'u la ri' chque tak ri il ri e nu banom. Xukuje' tak ne ri juyub cäsach qui wäch cumal ri qui wulijic, xukuje' tak ri abaj rumal ri u q'uexic qui c'olbal. Je jacha' ri ja' ri cujarisaj ri abaj xukuje' ri jäb cujoc bic ri puc'uc' ulew, je cäban la wa' che u sachisaxic u wäch ri reyebal u c'u'x ri winak. Xa jumul cäch'äcan la puwi', quesaj la bic chupam ri rulew, etzeletajinak chi c'ut ri u palaj quel bic. We ri e u c'ojol quebux nimak qui k'ij ri are' man cunabej taj; we quekaj pa u q'ueyowal, ri are' man quebunabejtaj; xuwi quebuna' ri c'axc'ol re ri kas u cuerp, ri rikoj c'ax chbil rib.” man xak ta cäch'aw chi jeri' mawi quebubij jastak ri man c'o ta qui patan. Are c'u ri at casach u wäch ri u ya'ic u k'ij ri Dios: ¡cawetzelaj u wäch ri jicalaj k'ijilanic! Ri itzel retamabal a c'u'x cabanowic chi je catch'aw wa' quebacoj c'u subunelalaj tak tzij. Man cajwataj ta chic catintzujuj, kas are' c'u ri a chi' catc'okonic. ¿La are pa a c'u'x chi man c'o ta jun winak c'olinak ta can nabe chawäch, mawi c'u ne e c'o ta juyub? ¿La are pa a c'u'x chi at ya'l u no'j ri Dios pa awe wi, o chi xuwi ta ne ri at c'o a no'j cho ri uwächulew? ¿Jas ta c'ut ri aweta'm at ri ma ta ketamam uj? ¿Jas ta ri ch'obonic ri ma ta xukuje' c'o kuc' uj? ¡Ri uj uj tz'akatalaj tak winak chic, c'o na ka no'j chuwäch ri kas a tat! ¿La ma ta cubana' chawe chi kas are' ri Dios cacu'bisan a c'u'x xukuje' chi sibalaj ch'uch'uj a ch'abexic cätajin cakabano? ¿Jasche caya' awib chi catucharchatej bic ri u rayinic ri awanima' quebawesaj c'u u pix k'ak' chquipam ri a bak'wäch? ¿Jasche caban awoyowal chrij ri Dios quebatzokopij tak c'ut ri e a c'ulelanic? Man c'o ta winak ri sibalaj ta ch'ajch'oj ri ma ta curik chak'maquil. Mawi c'u ne ri e tako'n aj caj ya'tal ta chque chi cacu'bax ta c'uxaj chquij, mawi ne ri caj ch'ajch'oj ta chquiwäch ri u bak'wäch, ¡etac'ulo ri winak, ri xibibal ch'uluch'uj ri cuban etzelal jacha' ri ruq'uiaxic ja' rumal! Chinatatabej, quintzijoj na jun jasach chawe ri in oc'owinak chupam, ri quequitijoj ri ajno'jab chke. Ri e are' xquetamaj cuc' ri e qui mam, chque c'u wa' xya' wi ri ulew man xequiyuj ta quib jule' tak winak chic chquixo'l. Ri u c'aslemal ri itzel winak ri ch'u'j u jolom man naj ta cac'asi'c nojinak che c'axc'ol. Quebuta' tararem ri cuxe'j rib cumal; aretak man c'o ta latz' c'o wi man c'o ta cunabej cakaj pa qui k'ab ri eläk'omab. Man c'o ta eyebal c'uxaj ruc' cato'taj ta pa ri k'ekumalil; ¡eyebetal rumal jun ch'ich' re ch'o'j che u cämisaxic! Ri cäminak u ti'jal cajwataj che qui ti' tak ri c'uch; ri are' reta'm chi man c'o ta relic chupam ri retzeletajic. Ri k'ekumalil cunojisaj na che nimalaj xibin ib, cäkaj c'u na pa u k'ab ri u q'ueyowal xukuje' ri quiäksakil, jacha' ri cuban jun ajawinel ri cutij u chuk'ab pa ri ch'o'j. Are' wa' cuc'ulmaj na ri cuwalijisaj ri u k'ab chrij ri Dios, ri cuchajij anima' che u tzuric ri c'o ronojel u cuinem, ri to'm rumal jun quetequic ch'ich', man coc ta tzij pa u jalom cuq'uiak rib chrij ri Dios. Xsach ri u palaj pa ri u chomal xukuje' tak ri e u c'alc'a'x. Ri tinimit tak ri chjeki' wi na quebetzeletaj na canok; ri ja tak quejamajob canok quebux na jumulaj ch'akatak tak xan. Man q'ui ta k'ijol cux na k'inom, mawi cabe ta na ri u rab pa ri ulew. Man cacuintaj caresaj rib pa ri k'ekumalil. Cux na junam ruc' juwi' tico'n ri queporox ri e u tux rumal ri k'ak' o ri quebok bic ri e u cotz'ijal rumal ri quiakik'. Mucu'ba' u c'u'x ruc' conil chrij ri subunic, xuwi man c'o ta c'u jas ri cuch'äc ta na xane' casubutajic. C'ä majok chopan ri u k'ijol cäbe qui chaki'jaric tak ri e u k'ab man c'u queraxar ta chi jumul. Cux na junam ruc' juwi' uva ri man quechak'ajtaj ri u wäch, jacha' juwi' aseitun ri man quetaq'ui ta ri e u cotz'ijal. Ri man queniman ta che ri Dios man quepok'colij ta na ri quija'lil, e are tak c'ut ri cachoch, ri e k'inomarinak cumal tak ri e u banic u pa k'abaj, quenicow na pa ri k'ak'. Qui chapom u q'uiyisaxic e lawaloyil quecalc'ualaj c'u etzelal; ri wächinic ri caquiq'uiyisaj are' ri subunic.” ¿La xa' man c'o ta qui q'uisic tak ri tzij ri man c'o ta jas caquibij? ¿Jas wa' chi ch'ujilal ri cäban che nu c'ulelaxic? We ta ix, ri ix c'o che nu q'uexwäch camic, xukuje' ri in je ta quinch'aw ri' jacha' ri quiban ix; quinsutisa' ta ri' ri nu jolom che u tze'xic i wäch quebentzokopij ta jumulaj tzij ri' piwi', ch'uch'ujalaj tak tzij ri que cu'bisan tak c'uxaj, che u ya'ic chäjin anima' chiwe xukuje' i chuk'ab. Mawi ne ri tzijonem cutanaba' ta ri nu k'oxomal, mawi ne ri yinilem quinuto' ta jubik'. Ri Dios in u k'itajisam; e u tokim tak conojel tak ri e wachil in u cojom c'ut pa che'. U walijisam k'alajisanic che nu c'ulelaxic; e u tac'abam tak jalum k'alajisanic chwij. Ri Ajawaxel are caraj quinkaj pa u k'ab che nu t'okopixic, cubanwij in jacha' ta ne jun juyubal awaj, co quinuca'yej cuc' ri e u bak'wäch ri je ta ne in u c'ulel. Ri winak caquimulij quib chwij, caquibanala' c'u qui palaj chwe quequitzokopila' tak t'ocom k'ab chwe che resaxic nu q'uixbal. Ri Dios in u jachom pa qui k'ab ri e banal tak etzelal ri e banal tak il patan. In c'o pa jamaril, xinuchap c'ut ri are' che ri nu kul; xinnupitz'ilej, xuban ch'akatak chwe. Xuban chwe chi takal nu q'uiakic cumal tak ri e u ch'ab. Pa conojel c'olbal quinuq'uiako; cujut ri nu cuerp man ruc' ta jubik' tok'obisam wächaj, quemule' ri wixcol cho ri ulew. Quebujakala' tak ri e nu socotajic, cuq'uiak rib chwij jacha' jun banal ch'o'j. In nojinak che bis, xebencoj wakwoj tak atz'iak xinmuk c'ut ri nu jolom chupam ri puc'uc' ulew. Sipojinak ri nu palaj rumal ri ok'ej; e sutz'irinak ri nu bak'wäch, man c'o ta c'u ne jumul c'o ta tokinic nu banom ta che jachin jun xukuje' chi uxinak c'u ne ch'ajch'oj ri nu ch'awem ruc' Dios. We il patan ri' ri cäk'abax chwij, cutok'ij suq'uilal; ¡ulew mamuk ri nu tz'ononic! C'o jachin jun ri' pa ri caj ri cak'alajisan che u to'ic nu wi', chebuk'axej tak ri e nu chomanic chuwäch ri Dios, rech ri are' queril ri u wa'l tak nu wäch; c'o jachin cach'aw panuwi' ruc' ri Dios, jacha' cach'aw jun ruc' jun winak che u to'ic u wi' jun chic. Ri quieb oxib junab ri c'ä e c'o na chnuwäch cätajin queboc'owic, chanim c'ut quinchaplej ri nu binem ri man c'o chi wi tzelejem.” “Cätajin cäbe ri wuxlab; ri nu c'aslemal cätajin canakajin che ri u q'uistajic; cätajin quinreyej ri nu julil. Chi nu xcut xuwi e c'o winak ri caquitze'j nu wäch; pa k'ij xukuje' chak'ab quintzu' ri qui tzurunic. Lal c'ut Ajawaxel cacuin la cato' la nu wi'; ¿jachin taj we man lal ri cacuin la che u banic? Lal ri yojim la ri qui ch'obobal, mäya' la c'olbal chi quech'äcan panuwi'. Caquicoch' na numic ri e qui c'ojol ri e jachin tak, ri rumal jun tojbal quequijach ri e cachil. Lal lal banowinak chi conojel chinquiyok'o chi chiquichubaj c'ut ri nu palaj. Ri e nu bak'wäch quesutz'ar rumal ri k'oxomal; ri nu cuerp xak alicha' chic jun nutub. Aretak cäil wa', ri e utz quemayanic; cäpe coyowal caquibij c'ut chi man in ta nimanel che ri Dios. Caquicoj qui chuk'ab che u bixic chi e suc', chi e ch'ajch'oj ri qui k'ab. Tisaj c'ut waral, iwonojel ix, man quinrik ta c'u na jun chi xo'l ri c'o ta u no'j. Cätajin queboc'ow tak ri k'ij rech ri nu c'aslemal, e are tak c'ut ri e nu chomanic xukuje' tak ri e nu rayinic man quebel ta na chisak. Are c'u ri ix quijal wachij ri chak'ab che pa k'ij; ¡pune' c'u ne c'o ri k'ekumalil, quibij canakajin c'o wi ri sakilal! Ri quincuin che reyexic xak xuwi ri cämical, quinliq'ue c'u che waram chupam ri k'ekumalil. ¡Ri nu tat, ri nu nan, ri e wachalal, e are ri xjut xukuje' ri cämuk wi cäminak! ¿Jawije' canajinak wi ri weyebal nu c'u'x? ¿Jawije' c'o wi ri utzil chwe? ¿La quekaj lo wuc' chupam ri rajawibal ri cämical, rech junam cujuxlan chupam ri puc'uc' ulew?” ¿Jasche cäban chke chi xa uj je ta ne awaj cujchomax c'ut chi xa uj mes? ¿La are ta pa a c'u'x chi rumal ri u ch'akatisaxic awib ruc' oyowal cätoli' ta can ri uwächulew o ri abaj tak caquiq'uex ta qui c'olbal? Cächup na ri u chäj ri itzel winak, ri u k'ak' man cakapquen ta chic. Ri u chäj ri cac'amow u be cachup na; man c'o ta chäj canicow ta na pa ri rachoch. Man quebel ta puwi' ri cubano cac'amitaj na canok chupam ri kas u c'amibal. Cäcoj na jun putzquiyibal pa ri u be chupam c'ut we putzquiyibal ri' caputzquiyitaj wi na. Cäcoj na jun colob chquiwäch ri rakan, caximitaj c'u na ri u kul rakan. Ri c'amibal c'utal ri' pa ri be che u c'amixic aretak coc'owic. Xak xe'j rib pa apachique c'olbal; xe'j rib chi terenetal ri e u xo'l tak rakan. Ri e u chuk'ab queq'uis na, u mac rech ri wi'jal; ri quiäkasakil xak eyetal rumal cäkaj puwi'. Ri yabilal, u mia'l ri cämical ri sibalaj cäkaj chuwäch, nojimal cut'ubij ri u ti'jal. Xukuje' boktajinak ri jamaril pa ri rachoch cacharchatex bic chuwäch ri ajawinel ri cojolxib. Cät'ik k'ak' che ri rachoch; cajopix na asubre chquipam tak ri rulew. Jacha' jun che' ri e chaki'jarinak tak ri u c'amal ri e yututurinak tak ri e u k'ab. Ri u nataxic cachupisax cho ri uwächulew man canatax ta chi c'ut ri u bi'. Quesax bic jawije' c'o wi ri sakilal carokix chupam ri k'ekumalil; quesax na bic chuwäch we uwächulew ri'. Man quecanaj ta rija'lil chupam ri u tinimit; man c'o ta jun aj uwo rachoch cac'asi' ta canok. Aretak ri e aj elebal k'ij xukuje' ri aj u kajebal k'ij caquetamaj ri xataklebej, quexibitaj na, e nojinak che nimalaj xibin ib. Je u q'uisic wa' ri u c'aslemal ri banal etzelal, ri winak ri caretzelaj u wäch ri Dios.” Jumul camul ix yok'oninak chwe; ¿la ma ta quixq'uixic chi je i banom wa' chwe? Pune' ta c'u ne in uxinak ajchak'mac, xuwi ri in ri' qui nu kajbej ri nu chak'maquil. Are pa i c'u'x ix chi ix utz na chnuwäch, qui q'uiak c'ut ri nu quiäkasakil chi nu palaj. Kas ba' chi wetamaj chi are' ri Dios banowinak ri c'ax chwe, are banowinak chi in kajinak pa ri c'amibal. In quinrak nu chi': ‘¡Quincämisaxic!’, man c'o ta c'u jachin c'o jas cubij; quintz'onoj nu to'ic, man c'o ta c'u jachin jun cuban ta suq'uilal chwe. Ri Dios u tz'apim ri be chnuwäch rech man quinoc'owtaj; u nojisam ri nu be che k'ekumalil. E resam ri nu k'inomal; resam ri nu corona. In u yo'm can pa jun nimalaj etzeletajic; ¡e resam ri e u c'amal ri weyebal c'uxaj! Xukasaj ri royowal panuwi' je ta ne ri u banom ta u c'ulel chwe. Conojel ri rajch'ojab xquiq'uiak quib panuwi'; xquicholajij quib chrij ri wachoch xquisuc'umaj quib che u q'uiakic quib chwij. Ri Dios u banom chi ri e wachalal xukuje' tak ri e wachil quenajtin chwe caquiban c'u chwe chi je ta ne ri ma ta queta'm nu wäch. We quinsiq'uij jun achi pataninel wech, man cach'aw taj pune' ta sibalaj quinta' tok'ob che. We quinkeb ruc' ri wixokil, qui nu pakchi'j jela'; ri kas e nu c'ojol camuluw qui c'u'x chwe. Xukuje' ne ri ac'alab caquetzelaj nu wäch; xuwi quinwalijic, caquichaplej nu yok'ic. Ri e wachil ri sibalaj kanima' kib cuc' caquetzelaj nu wäch; ri sibalaj e lok' chnuwäch qui banom qui c'ulel chwe. Ri nu tz'umal canaq'ui chque ri nu bakil, xak alicha' nu takem c'aslem. Chel i c'u'x chwe, ix ri ix wachil, rumal rech chi ri Dios u kasan ri u k'ab panuwi'. ¿Jasche quitakej u banic c'ax chwe jacha' ri cuban ri Dios? ¿La ma ta sibalaj i banom chi c'ax chwe? ¡C'o ta banom wi c'o ta jachin quetz'iban tak ri e nu tzij quebutzoc' ta c'u can chuwäch ch'ich'! ¡C'o ta banom wi chi c'o ta jachin jun ruc' jun ch'ich' tzoc'obal quebutzoc' ta c'u chuwäch ri räxmamaj ch'ich' o chuwäch jun abaj rech man quesach taj! In weta'm chi ri to'l we c'aslic, are' c'ut ri ch'awenel panuwi' waral cho ri uwächulew. Pune' ta c'u ne ri nu tz'umal quetzak pa tak ch'akatak, in, chi winakil quinwil na u wäch ri Dios. Cuc' ri kas e nu bak'wäch quinwil na u wäch, kas in, man jun winak ta chic. Ri e nu chuk'ab xetuktubic aretak xinta' ri quibij: ‘¿Jas ri cakabano rech ma ta cäkatanaba' u banic c'ax che? Ri e u xe' ri retzelal kas ruc' e c'o wi.’ Chixe'j ba' iwib chuwäch ri ch'ich' re ch'o'j, ri ch'ich' re ch'o'j ri cucoj ri Dios, che u c'äjisaxic u wäch ri lawaloyil. Rech qui wetamaj chi c'o jun k'atan tzij.” Cumal tak ri e a c'ulelanic quintzuritajic, weta'm c'ut ri quinbij chawe. At aweta'm chi amak'el je banom ulok wa' kas aretak c'olinak ulok winak cho ri uwächulew: Ri u jajatem ri banal etzelal man cabeytaj taj; ri u quicotemal xa' re jok'otaj. Pune' sibalaj naj elinak chicaj jacha' ri caj copan ta c'u ri u jolom c'ä pa tak ri sutz', cäsach na u wäch jacha' ri u mes awaj e are' tak c'ut ri rachil man caquetamaj taj ri xuc'ulmaj. Cäsach na u wäch jacha' jun ichic', jacha' jun c'utwächinic re chak'ab, man c'o ta c'u jachin jun cärikowic. Ri xec'oji' can ruc' ri xquil u wäch man caquil ta chi u wäch. Ri e u c'ojol caquitzelej na chque ri mebayib ri reläk'am. C'o pa ronojel ri u chuk'ab xukuje' pa ri ralc'alal cäkaj c'u na chupam ri cämuk wi. Ri etzelal sibalaj qui' cuna' cuc'ol c'u chuxe' ri rak'; cumuyej ri u qui'al pa u chi' nojimal cuch'abach'a' pa u chi'. Chanim c'ut caq'uextajic cux u k'inob cumätz chupam. Quebuxawaj ri k'inomal ri e u bik'om; ri Dios queresaj ulok chupam. Cätajin cuca'yej ri u k'inob ri cumätz, are' c'ut we k'inob ri' cacämisan na. Man cacuin taj carechbej ri u q'uiyal ri leche xukuje' ri juyubal räx cab, ri quebelelic e jacha' nima'. Ronojel ri u ch'äcom, cutzelej na; man cacuin ta che rechbexic mawi caquicot pa tak ri u k'inomal. Xebut'orij chque ri mebayib xebuwonoba' c'ut; xerechbej tak ja ri man xebuyac taj. Mawi c'u jubik' xuk'il ta rib che ri u munil, man c'o ta jun jasach ri ma ta xkaj na pa u k'ab; man c'o ta jun jasach ri xto'taj taj chuwäch ri u tz'iyal. Rumal ri' man cabeytaj ta ri utzil pa ri u c'aslemal. Jacha' ri u nimal ri u k'inomal ri u nimal ri c'okonic puwi'; cakaj na ri qui k'ab ri banal tak etzelal puwi'. Aretak cuchomaj u nojisaxic ri u pam, ri Dios cukasaj na ri royowal puwi': cujabarisaj ri royowal puwi'. We cäto'taj chuwäch jun ch'ojibal re räx ch'ich', cariktaj na rumal jun q'uiakbal ch'ab re k'an ch'ich'. Ri ch'ab cujutquej na ri cuerp, ri u wi' ri ch'ab coc'ow chupam ri seseb. Cänoj na che xibin ib; chuq'uisbalil camojcolix na rumal jun k'ekumalil. Jun k'ak' ri man cajwataj ta u k'ak'axic caq'uisow na tzij puwi' xukuje' ronojel ri rachoch. Ri caj cuya' na ri u mac chisak, ri ulew cawalij na che u tzujuxic. Aretak capulin ri royowal ri Dios puwi', quesach na qui wäch conojel ri u k'inomal. Are wa' ri taklebenic ri cuya' na ri Dios che ri lawalo; are' rechbal wa' ri suc'umam che.” Chixcoch'onok aretak quinch'awic, c'äte c'u ri', chixtzenok we quiwaj. Ri nu ch'o'j man ruc' ta jun winak; rumal ri' q'uisnak ri nu coch'onic. We quiya' i xiquin che ri quinbij, quixcanaj can memab rumal xe'n ib. We kas ri in quinchoman che wa', quinxibij wib; ¿jasche caquitakej c'aslem ri itzel tak winak, queri'job c'u na e nojinak che cuinem? Quequil qui q'uiyic tak ri calc'ual xukuje' ri qui' tak qui mam, ri man c'o ta caquic'ulmaj pa qui xc'ut. Man c'o ta c'u cacojow u xib ri qui jamaril pa ri cachoch; man cäc'äjisax ta qui wäch rumal ri Dios. Quepok' ri rawaj; ri cal man quecämtaj. Ri e calc'ual cacokatala' tak quib quebetz'en c'ut jacha' ri alaj ama'ib tak chij, ruc' jajatem c'ut quexojowic xukuje' quech'opilajic je jas ri rok'ibal ri arp, ri trompet xukuje' tak ri su'. Caquiq'uis ri qui c'aslemal ruc' tz'ebenic; pa utzil quemukic. Caquibij c'u che ri Dios: ‘¡Chujya la can pa jamaril, man cakajtaj queketamaj tak ri pixab la! ¿Jachin ri' ri c'o ronojel u cuinem rech cakapatanij? ¿Jas cakach'äco chi cäkalok'ok'ej?’ (E are' tak c'ut ri banal tak etzelal man quech ta ri c'olem pa utzil. ¡Naj chc'ol wi chwe chi quinchomanic e jacha' ri e are'!) ¿Jampa' ta chupinak ri qui chäj ri banal tak etzelal? ¿Jampa' ta e kajinak pa jun u q'ueyowal? ¿Jampa' ta oyowarinak ri Dios cuc' e u jachom ta c'u pa ri rikoj c'ax? ¿Jampa' ta e jabum jacha' ri pajo ri cac'am bic rumal ri sutinel quiakik'? Cäbixic chi ri Dios cubano chi ri e calc'ual e are' quetojow ri qui mac ri qui tat. Kas are' c'ut ri banal etzelal ri rajawaxic cutojo' cusic' c'u u no'j. Rajawaxic c'ut are' ri cäc'äjisax u wäch rumal ri royowal ri c'o ronojel u cuinem. ¿Jas ta chi re che ri caquic'ulmaj ri aj uwo rachoch aretak cäminak chic ri are'? (¿Jachin ta c'ut ri cacuinic quebuya' ta tijonic che ri Dios, ri cuk'attzij paquiwi' ri e c'o pa ri caj?) E c'o jachintak quebopan chuwäch ri cämical e nojinak che qui chuk'ab, sibalaj utz qui banom xukuje' man c'o ta caquicha'. E nojinak che tz'ebenic xukuje' rutzil wächaj. E c'o chi c'u jule', ri xcuc'aj jun c'aslemal re c'ayil quecäm bic man xquina' ta c'u ri ruc'axic bic jun utzalaj c'aslemal. Xak c'u ne, quejunamataj conojel chupam ri quemuk wi; quexjutir na. In weta'm ri qui chomaj chwij xukuje' ri itzel tak chomanic ri e c'o iwuc'. Caquic'otola' c'u qui chi': ‘¿Jawije' canajinak wi ri rachoch we banal etzelal ri' ri mawi xtok'obisan ta wächaj?’ ¿La ma ta ix tzijoninak cuc' tak ri winak ri quebinacatic? ¿La ma ta e i tom tak ri jastak ri quequitzijoj: chi aretak coyowar ri Dios, cutak ulok jun u q'ueyowal man c'o ta c'u cuc'ulmaj ri itzel winak? Man c'o ta c'u jun cäq'uikow ta ri u c'aslemal chu palaj, man c'o ta jachin cayo'w jun c'ax che ri takal ta che. ¡Xak qui pa k'ij iwib cho che' cho abaj aretak quiwaj quicu'bisaj nu c'u'x! ¡Xa banoj tzij ronojel ri quibij!” ¿Jas ta ri cärechbej o c'o ta cuch'äc ri c'o ronojel u cuinem chi ri at at suc' xukuje' chi ma ta c'o jun a mac? We ri are' catujic'o catusiq'uij c'ut rech cäretamaj jas ri cätajin cabano, man rumal ta rech chi capatanij ruc' jiquil, xane' xa u mac rech chi sibalaj e q'ui tak ri e awetzelal xukuje' tak ri e a mac man e c'o ta qui c'ulbatil. At, man cajwataj ta chawe, catok'ij jalbal chque ri awachalal; quebak'olij ri catz'iak quebach'anaba' c'u canok. Ri xchaki'j u chi', man xaya' ta ruq'uia'; ri xnumic man xaya' ta u wa. ¡C'o c'u ronojel pa a k'ab xukuje' nim catil wi, are c'u pa a c'u'x chi at ajchak'e ri ulew! Man c'o ta jas caya' bic chque ri malca'nib aretak quepe awuc' e a yo'm c'ut ri minorib pa c'ax. Rumal ri' xak quieb cubij pawi' camic, canaxtaj c'u na chi catnoj che nimalaj xibin ib. Ronojel k'ekumalil man c'o ta jas catcuin che rilic; jun rekbala' catbik'owic. Ri Dios c'o pa ri c'olbal ri sibalaj chicaj c'o wi puwi' ri caj; ri ch'imil ri sibalaj chicaj e c'o wi quecanaj can chquixe' ri rakan. ¿Jas ri cabano rech catcuinic cabij chi ri Dios man cänabentaj, chi man cäyataj ta che rumal ri tzatzalaj sutz' chi c'o jas cärilo? ¿Jas ri cabano rech catcuinic cabij chi ri Dios man caca'y ta cätajin c'u cawacatilob pa ri caj? ¿La cachomaj u takexic ri k'ekumalaj be ri qui takem ri e banal tak etzelal? We winak ri' sibalaj chanim xecämic e jacha' ta ne ri xecharchatex ta bic rumal jun u tza'm ja'. Quecha' che ri Dios: ‘¡Chujaya' can xak chjeri'! ¿Jas ta ri cacuin ri c'o ronojel u cuinem che u banic chke?’ (Ri are', ri xnojisan ri cachoch che tak k'inomal. ¡Naj chc'ol wi chwe ri quinchomanic ri e jacha' ri itzel tak winak!) Ri e suc' caquil wa' quejajat c'ut; ri man c'o ta qui mac quetz'enic. Aretak caquilo chi ri qui k'inomal ri banal tak etzelal cäsach qui wäch rumal ri k'ak'. Chatutzir ruc' ri Dios, catk'inomar chi c'u na. Chajacha' awib pa u k'ab rech catutijoj, chebacojo' c'ut ri u tzij pa a jalom. We camach'irisaj awib, cattzelej c'u ruc' ri c'o ronojel u cuinem, canajtajisaj c'ut ri etzelal ri c'o pa ri awachoch, we c'u cawil ri k'an puak ri sibalaj pakal rajil jacha' ta ne ri puc'uc' ulew, e jacha' abaj ri e c'o pa ri nima', ri c'o ronojel u cuinem are' cux na a k'an puak xukuje' a sak puak ri telechi'm. Are' c'u cux na a jajatibal, cuya' c'ut catca'y che ruc' jiquibam c'uxaj. We c'o jas catz'onoj che, ri are' catutatabej na, are' c'u ri at quebatz'akatisaj na ri quebachi'j che. Utz c'u catel na pa ronojel ri cachaplej u banic; ri chäj catunun na pa ri a be. Rumal rech chi ri Dios cumach'irisaj ri cuban nimal. Cuto'tajisaj c'ut ri cumach' rib. Ri are' catutor na, we man c'o a mac, we ch'ajch'oj at c'olic we man c'o a mac.” ¡C'o ta banom wi wetamam taj jawije' ri quinrik wi, jas ta c'u ri quinbano quinopanic jawije' ri jekel wi! Quink'alajisaj ta c'u chuwäch ri nu c'ulmam, e q'ui c'ut ri to'bal tak wib ri e c'o wuc'. ¡Weta'm ta c'u ri' ri tzelebal wächaj ri quinya'o che ri cutzelej ta na u bixic chwe! Ri are' man cucoj ta na ri' ri chuk'ab che nuc'ulelaxic, xa ne qui nu tatabej na, cuya' c'u na u k'ij chi takal ri quinbij; cuk'alajisaj na ri' chi man c'o ta nu mac, ¡Xa c'u jumul ri' qui nu tzokopij canok! Quintzucuj c'u ri Dios pa ri elebal k'ij, man c'o ta c'u chila'; quintzucuj pa ri u kajebal k'ij man quinrik ta c'ut. Quinsuc' pa ri riquiak'ab elebal k'ij, man quinwil ta c'ut; quinbe pa ri u mox elebal k'ij, man cataki ta nu wäch che. Ri are' reta'm ri e u xo'l tak wakan chquijujunal; we quebutijtobej quij, ch'ajch'oj quinel na jacha' ri k'an puak. In amak'el in takeninak man nu jech'obisam ta wib che ri u be ri u c'utum chnuwäch. Amak'el e nu tz'akatisam tak ri e u pixab xukuje' tak ri e u takomal, man are ta c'ut ri kas nu rayibal. Ri are' aretak cuchomaj u banic jun jasach, cuq'uis u banic; man c'o ta cabanow che chi cuq'uex ta ri u chomamic. Ri u chomam u banic chwe, are ri' cubana' na, curik rib cuc' jule' jastak chic ri quejunamatajic. Rumal ri' quinxe'j wib chuwäch; xuwi ri u chomaxic quinunojisaj che jun nimalaj xibin ib. Ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem, in u xibim. ¡C'o ta banom wi xa ta pa jun ak'ab cäsach nu wäch quinumojcolij ta c'u ri k'ekumalil!” “¿Jasche ri c'o ronojel u cuinem man cuch'ic ta k'ijol che u banic ri cubana', rech ri e rachil quecuin che rilic? Ri itzel tak winak quequiq'uex ri qui c'ulbatil tak ri ulew, quequeläk'aj tak chij che qui q'uiyirisaxic tak ri e qui chij, quequitokij tak ri cawaj ri minorib xukuje' ri malca'nib. Quequesaj ri mebayib chupam ri qui be, ri man nimak ta qui k'ij quequic'u' tak quib chquiwäch. Ri mebayib, e je ta ne juyubal tak bur ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak. Quebel bic che u tzucuxic ruc' tijow chuk'ab ri caquitijo. Quequipich'olij u jolom tak trico pa tak ri culew ri winak o quequiq'uisisej tak quib che quimolic tak uva ri e quitzakom canok ri itzel tak winak. Cacoc'owisaj ri ak'ab man c'o ta ch'akap qui k'u', man c'o ta caquitobej quib chuwäch ri tew. Ri jäb re ri c'ache'laj quebuch'akakisaj, quequik'aluj ri nimak tak abaj che u to'ic tak quib. Quequitokij ri cal tak ri malca'nib ri c'äte ri' xebalatajic, quequic'am c'ut ri catz'iak ri mebayib che kajebal. Quet'unucut ri mebayib quebinic, caquekaj trico, aretak cämic caquiban che numic. Quequisutij tak ri ca' che resaxic ri aseit; quequipitz tak ri uva che resaxic ri u wa'l cätajin c'u quecäm che chaki'j chi'. Naj e c'o wi che ri tinimit ri elem cuban canima' quebok'ic sibalaj c'u quech'ikowic, man cutatabej ta c'ut ri Dios ri qui bochi'nic. E c'o jujun caquetzelaj u wäch ri chäj, pa conojel tak c'ut ri qui be caquitas quib chrij. Xuwi cäsakaric cäwalij ri cämisanel che u cämisaxic ri meba', aretak coc ri ak'ab cux eläk'om. Ri winak ri c'ulanic ri cäkaj pa tak mac cuc' ri rach winak careyej na coc u moy, cuchuk'ukej ri u palaj, cubij c'ut: ‘Rech man c'o ta jachin cach'obow nu wäch.’ Ri eläk'om cunim rib chak'ab pa tak ri ja. Conojel caquitz'apij quib pa k'ij; qui c'ulel ri chäj. Ri sakilal re pa k'ij nimalaj k'ekumalil wa' chque; are cäkaj ri xibibalalaj chak'ab chquiwäch.” Ri Zopar xubij: “Ri itzel winak cacharchatex bic rumal ri ja'. Ri e rulew tak quecanaj chuxe' c'okonic man c'o ta jun caraj cachacun chic pa tak ri u ticbal uva. Ruc' ri u k'ak'al ri sak'ij, cajar ri tew; cäsach c'u u wäch, chupam c'ut ri camuk wi ri cäminak, ri ajmac casach u wäch. Cäsach na pa u jolom ri kas u nan; catijow na cumal ri xjut, man c'o ta chi c'u jun canatanic. Ri itzel winak catzak na jacha' ri juwi' che' ri quetom. Amak'el man xutok'obisaj ta qui wäch ri ixokib ri man c'o ta cal xukuje' ri malca'nib; mawi jumul xebuto'. Are' c'u ri Dios, quebut'akij ri c'o qui cuinem; aretak cachacopic ri are', man c'o ta jun co ta c'o ri u c'aslemal. Ri Dios cuya' chque chi quec'asi' ruc' jiquibam c'uxaj, quebuyuxlej tak c'ut chquijujunal ri e u xo'l tak cakan ri quequiya'. Xa jok'otaj cawalij ri lawalo, chanim c'ut cäsach u wäch. Cälublubic jacha' ronojel bokom, jacha' ri u jolom trico ri camejmobic. We c'u man jewa', ¿Jachin ta ri cacuinic cubij ta chwe chi man je taj cutac'aba' ta c'ut chi in sachinak?” Ri Bildad xubij: “Ri Dios c'o ronojel u cuinem xukuje' xibibal; ri are' cujekeba' ri jamaril pa ri caj. Ri e pataninel tak rech man c'o ta cajilabal, ri u chäj cajuluw paquiwi' conojel. ¿La cäcuin ta c'u lo, jun xak winak cux ch'ajch'oj xukuje' chi ma ta c'o u mac chuwäch ri Dios? Chquiwäch ri e u bak'wäch, mawi ne ri ic' cäjuluw taj mawi e ch'ajch'oj tak ri ch'imil, ¡e ta c'u lo ri winak; we xjut ri' ri man c'o ta jas cac'am che!” ¡Sibalaj ba' aweta'm u ya'ic no'j xukuje' u tijoxic ri man c'o ta retamanic! ¿La ruc' ri u to'banic jachinok e bim tak we tzij ri'? ¿Jachin atuxlabininak chi je catch'aw wa'?” Ri Bildad xubij: “Ri cäminakib ri e jekel chupam ri choalaj plo, quebirbob che xe'n ib chupam ri u choil ri plo. Ri quemuk wi ri cäminakib, rajawibal ri cämical, awatal ta chuwäch ri Dios che ri Dios. Ri Dios xuliq'uiq'uej ri caj puwi' ri tolonic u colobam c'u ri uwächulew puwi' ri man c'o taj. Ri are' cutz'apij ri ja' chupam ri sutz' mawi c'u quet'okopitaj ri sutz' ruc' ri ralal; cuk'ekumaj ri u palaj ri ic' cuch'uk c'u ruc' jun sutz'; u cojom ri u q'uisbalil ri u wäch ri plo xukuje' ri u q'uisbalil ri sakilal ruc' ri k'ekumalil. Aretak ri Dios cucoj xib, quebirbob tak ri juyub che xe'n ib ri e tok'eninak ri caj. Ruc' ri u chuk'ab xtakan puwi' ri plo; ruc' ri u nawiquil xuch'äc ri jilijic Rahab. Ruc' ri u wupunic xujamajobisaj ri u wäch ri caj; ruc' ri u k'ab xucämisaj ri cumätz ri xak cacasasic. Xa c'u jubik' wa' chque tak ri e u chac; xak c'u alicha' ka tom jubik' ¿Jachin ta lo ri cacuinic cach'obow ri cuinelalaj u cakulja'?” joropa' k'ij cuya' nu chuk'ab che wuxlabic, mawi jubik' quinbij ta na banoj tzij mawi quebenbij ta tzij ri xak ta e u cawäch! Joropa' k'ij quinc'asi'c, quintakej na u bixic chi man c'o ta nu mac; ¡man quinc'amowaj taj chi ri ix c'o ta jasche quinitzujuj! Man quinwesaj ta wib chupam chi in tz'akat pa ronojel, man c'o ta c'u jun etzelal nu banom. ¡Chi ronojel ri cuk'alajisaj rib chi u banom u c'ulel chwe chutaklebej ri u c'aslemal ri banal etzelal xukuje' ri rech ri man suc' taj! ¿Jas lo ri eyebal c'uxaj ri careyej ri man caniman ta che ri Dios aretak chesax ri u c'aslemal rumal ri Dios? Aretak c'o pa tak ri e u q'ueyowal, ri Dios man quebutatabej taj ri u bochi'nic. We winak ri' man curik ta ri u quicotemal ruc' ri c'o ronojel u cuinem, mawi c'o jok'otaj cak'ijilan ta che. Quenc'utu' ri nimalaj u cuinem ri Dios chiwäch, ri e u chomanic tak ri c'o ronojel u cuinem. We iwonojel ix iwilom chic, ¿jas c'u che quebibij jech'alaj tak jastak?” Ri Zopar xubij: “Are c'äjisabal wächaj wa' ri cuya' na ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem, chque ri winak ri abaj canima' xukuje' e banal tak etzelal: Pune' sibalaj e q'ui ri qui c'ojol, quecäm na chupam ri ch'o'j o rumal rech chi man caquirik ta chic ri caquitijo. Ri quec'asi' canok, quecämisax na rumal cämisanelalaj yabil, man c'u cok'ex ta na qui wäch cumal ri qui malca'nib. Ri itzel winak pune' ta ne quebumulij sak puak jacha' ulew, e c'o ta c'u jumulaj ratz'iak, jun winak ri tz'akat pa ronojel quecojow tak na we atz'iak ri' jun c'u winak ri tz'akat pa ronojel cäsachow na we sak puak ri'. Ri rachoch ri itzel winak man co taj, jacha' jun u soc chicop ri c'o u xic', jacha' ri u cäbal jun chajil tico'n. Q'uisbal mul cäk'oyi na k'inom, aretak cac'astajic, man c'o ta chi jas c'o ruc'. Pa k'ij copan ri xibriquil ruc', ri quiakik' jäb are cac'amow bic chak'ab. Ri quiakik' ruc' cakulja aj elebal k'ij cabokow na bic pa ri rachoch; man ruc' ta tok'obisan wächaj cäpe na puwi', pune' cutzucuj u to'ic rib. Ri quiakik' cuterenej pa rakan ruc' cakulja xukuje' xulk'abic.” “E c'o tak juyub ri quebesax wi ri sak puak xukuje' c'olbal ri cajosk'ix wi ri k'an puak. Ri räx ch'ich' cäc'otix chupam ri ulew, xukuje' tak ri abaj, aretak caporoxic cuya' quiäk ch'ich'. Ri winak u q'uisom tzij puwi' ri k'ekumalil: cakaj chquipam tak ri c'olbal ri e c'o chuxe' ri ulew ri sibalaj naj e c'o wi chupam ri k'ekumalil, quebutzucuj tak abaj. Caseyopic ximatal che jun colob, quebujak tak ri c'olbal ri cariktaj wi k'inomal ri xa u tuquiel c'olic ri man c'o ta jun winak coc'ow chila', naj chque tak ri tinimit. Ri ulew pa ri u wi', cuq'uiyisaj trico, are c'u ri chuxe' uxinak jacha' k'ak'. Chila' queriktaj wi ri je'lic tak abaj ri sapir, xukuje' k'an puak yujatal ruc' ri ulew. Mawi tak ri alconib mawi jule' tak c'uch chic c'o ta jumul quilom ta we alaj tak be ri'. Ri juyubal tak awaj man queboc'ow ta chila' mawi queboc'ow tak ri coj chila'. Ri winak quebucoj tak ri u k'ab chque tak ri abaj quebubok c'u tak ri juyub c'ä chquixe'. Quequiwor jul chquipam tak ri juyub curik c'u ronojel qui wäch k'inomal. Queburik qui q'uiyibal tak nima' queresaj c'u chi sak jastak ri e c'utalic. ¿Jawije' c'u cäpe wi ri no'j? ¿Jachique c'olbal c'o wi ri c'oxomanic? Ri winak man reta'm taj ri rajil wa', mawi curik waral cho ri uwächulew. Ri nimalaj plo je cubij wa': ‘Man c'o ta waral’, are c'u ri plo: ‘Man c'o ta wuc'.’ Man cäban ta cuinem che u rikic ruc' k'an puak, mawi cuya' cälok' ta ruc' sak puak. Man cuya' taj cätoj ruc' ri k'an puak ri sibalaj pakal na rajil, mawi cuc' k'inomal re je'lic tak abaj cornalin o sapir. Pakal na rajil chuwäch ri k'an puak xukuje' ri cha; man cuya' taj caq'uex cuc' tak jastak ri e re ch'ajch'ojalaj k'an puak. Ri no'j are sibalaj pakal na rajil chuwäch ri je'lic abaj aj plo (ri coral u bi'), xukuje' chuwäch ri cha abaj xukuje' tak ri perl, man cajunamataj ta ruc' ri crisolit aj Etiopiy, mawi cuya' cätoj ta ruc' ri k'an puak ri sibalaj coc' na. ¿Jawije' c'u lo, cäpe wi, ri no'j? ¿Pa jachique c'olbal c'o wi ri etamanic? C'utal chquiwäch ri juyubal tak awaj, c'utal chquiwäch ri chicop ri c'o qui xic' ri quebin chicaj. Xukuje' ne ri sachbal wächaj xukuje' ri cämical je caquibij wa: ‘Xuwi ka tom u tzijol wa'.’ Are c'u ri Dios etamaninak ri u be ri no'j; xak xuwi ri are' reta'm jawije' ri cäriktaj wi, ri are' cäril ri q'uisbal u jutz'il ri uwächulew xukuje' ronojel ri c'o chuxe' ri caj. Aretak ri Dios xuk'at ri u chuk'ab ri quiakik' xucoj c'u jun k'atibal che ri ja', aretak xebucoj tak ri pixab che ri jäb xuc'ut c'ut ri u be ri cakulja, xril c'u ri no'j, xril ri tz'akatalaj rajil, xunic'oj xuya' c'ut ri u k'alajisanic chrij, xubij c'ut ri Dios chque ri winak: ‘Ri jicalaj u patanixic ri Ajawaxel: are no'j wa'; ri u tasic ib chrij ri etzelal: are' c'oxomanic wa'.’ ” Aretak ri are' xinutunuj ruc' ri u chäj ri in man xinbin taj pa ri k'ekumalil; aretak xinc'oji' pa ri utzalaj tak nu junab are' c'u ri Dios cachajin ri nu jekelibal; aretak ri c'o ronojel u cuinem c'o pa nu xcut in achilatal c'ut cumal tak ri nu c'ojol; aretak quincoj che quich'ajic ri wakan ri leche ri aseit xak capulin ulok xo'l tak ri tzac'atzak tak abaj; aretak quint'uyi pa ri nu t'uyulibal chupam ri c'olbal ri caban wi ri mulin ib chupam ri tinimit. Ri alabom, aretak quinquilo, quebel pa ri nu be ri ri'jab tak achijab quewalijic quetaq'uic. Xukuje' ri achijab ri nimak qui k'ij caquitanaba' tzijonem caquiban etal chi c'o jun mäch'aw chic. Ri k'atal tak tzij caquikasaj ri qui ch'abal; canaq'ui ri cak' pa qui chi'. Ri winak, aretak quinquilo o quinquitatabej, caquiya' nu k'ij xukuje' utz nu tzijol cumal, ri in xinya' to'banic chque ri e minorib xukuje' chque ri e mebayib, winak ri man c'o ta jun cayo'w ta to'banic chque. Ri xc'oji' pa ri tzakmajic quebuya' maltioxinic chwe; ri nu to'banic e are' chque ri malca'nib ri e ya'l quicotemal. Ri suq'uilal xukuje' ri tz'akatil pa ronojel e nu tz'akatil wa': e are' watz'iak ronojel k'ij. In in qui bak'wäch canok ri moyab xukuje' cakan ri ri e ch'äcoj ib, ¡qui tat ri c'o cajwataj chque xukuje' ch'awenel paquiwi' ri man e nu winakil taj! In quinpaxij ri u xe' tak que ri e banal tak etzelal quinwesaj c'ut ri kajinak pa qui k'ab pune' c'o chic pa qui chi'. In xinchomaj: ‘Chi ri e nu k'ij quebux na e jacha' ri sanyeb; in ri'j chic aretak chinecäm chupam ri kas wachoch. Xak in junam ruc' juwi' che ri tiquil chuchi' ri ja', ri quebatinisax tak ri u k'ab rumal ri räxk'ab ri cakaj chak'ab. Ri nu juluwem amak'el cac'ac'ar wuc', man queq'uis ta c'u na ri nu chuk'ab.’ Conojel xinquitatabej chwe caqueyej c'ut pa yinelem ri e nu yo'w tak no'j. Aretak in ch'awinak chic, man c'o ta jun cac'ulelanic. Ri e nu tzij quekaj pa jujun tak tz'utal paquiwi', ri e are' sibalaj benak canima' che reyexic, jacha' ri reyexic ri jäb pa ri k'ijol aretak c'o k'ak'. Aretak quintze'tzat chquiwäch, xak alicha' caquicojo, man caquitanaba' ta c'u u ca'yexic ri nu palaj ri cäjajatic. Ri in xinjekeba' ri nu takanic paquiwi' in c'u quinyo'w u bixic chque ri rajawaxic u banic cumal, jacha' jun ajawinel ri cänabej chquiwäch ri rajch'ojab. Aretak quebisonic, in quincu'bisaj qui c'u'x.” “Are' c'u ri camic caquitze'j nu wäch ri alabom ri sibalaj c'ä e c'ojolab na chnuwäch in, ri e qui tat wa' mat xebenc'am ri' rech xec'oji' cuc' tak ri e nu tz'i' ri xechajin tak ri wawaj. ¿Jas ta ri xupatanij ri u chuk'ab ri qui k'ab chwe? E winak wa' ri e tukarinak rumal ri xibibalalaj wi'jal xukuje' q'uetetenic. Chak'ab, pa ri chaki'j uwo sak ri xak u tuquiel c'olic, quequikuch' na chaki'j tak u c'amal; quequibok c'ayilaj tak k'ayes pa tak ri patzapak ta k'ayes, caquitij c'u ne u c'amal tak retama. E winak ri etzelam qui wäch cumal ri utzalaj tak winak, cärak tak chi'aj chquij jacha' eläk'omab; quejeki' c'u na pa tak pec, pa tak siwan xo'l tak ri abaj; quewun xo'l tak ri k'ayes, caquimululej quib chquixe' ri patzapak tak k'ayes. E winak ri man c'o ta qui patan, man k'alaj ta u wäch qui tat, man ya'tal ta chque quejeki' pa ri ulew. Are c'u ri camic caquitze'j nu wäch quinquicoj pa tak qui tzij. Ruc' yok'onic quenajtin chwe, caquichubaj c'u ne cannok ri nu palaj. Camic ri man c'o ta chic nu patan mawi c'o chic nu k'ij, mawi jubik' nim ta quinquilo. Caquimululej quib pa tak nu xcut, quinquitzako, caquiban c'ax chwe caquitijtobej nu cämisaxic. Caquitz'apij ri be chnuwäch, che u sachisaxic nu wäch, man c'o ta c'u jachin ta quek'ilowic. Jacha' ta ne pa jun c'ob ri jakal pa jun pimalaj tapia caquiq'uiak quib panuwi' ruc' ronojel chuk'ab. Ri xibin ib xkaj panuwi'; ri nimalaj nu banic xanimajic jacha' ri quiakik'; ri nu k'inomal, jacha' jun sutz'. Man quinwaj ta chic quintakej c'aslem; in kajinak pa u k'ab ri q'uistajisabal c'uxaj; ri k'oxomal queboc c'ä pa tak ri nu bakil; man cutanaba' ta nu c'axc'obisaxic conojel ri jujun tak ak'ab. Ri Dios in u chapom chi nu kul, ruc' chuk'ab qui nu tukuta' che ri watz'iak. Xinuq'uiak pa ri xok'ol, jacha' ta ne in puc'uc' ulew o chaj. Quintz'onoj ri nu to'ic umal la, Oh Dios, man c'o ta c'u jas catzelej la u bixic, quintok'ilen che la man coc ta c'u la il chwe. Lal uxinak man tok'obisal ta wächaj chwe. Quinokataj la ruc' c'anil. Caban la chi qui nu tokij bic ri quiakik', chi ri cakulja quinuyocopisaj. Weta'm chi are caj la quinc'am la bic chupam ri cämical, chupam ri c'olbal ri caquimulij wi na quib conojel ri e c'aslic. ¿La ma ta nu to'm ri meba' wesam c'u chupam ri u tzubukil? ¿La ma ta wok'em u wäch ri curik c'ax ma ta c'u ne elinak nu c'u'x che ri caq'uetetic? In weye'm ri rutzil wächaj, are' c'u xpe ri quiäkasakil; in eyeninak che chäj are' c'u xpe ri k'ekumalil; ri wanima' quel ch'u'j man cuxlantaj; xuwi c'u in queyem tak k'ij que c'axc'ol. Wuc'am jun c'aslemal re bis, ri man caca'y ta wi ri k'ij; chquiwäch conojel quintz'onoj to'banic. Je chi ne quinpe cachalal ri xex tak juyubal awaj, cachil tak ri abestrus. K'ekarinak ri nu tz'umal, ri nu bakil canicow rumal ri nimalaj k'ak'. Ri trompet quech ri arp xukuje' tak ri su' xebux juyuwibal re c'axc'ol chwe.” “In nu yo'm nu tzij chi mawi ne mebenquiäk rayij ri k'apojib. ¿Jachique ri rajil c'axelal ri cuya' ri c'o ronojel u cuinem chque ri winak chquijujunal kas chila' ulok chicaj? ¿La ma ta che ri banal etzelal xukuje' che ri ajmac ri takal wi ri u q'ueyowal? O ¿la xa man quebuca'yej ta ri Dios ri quinbano mawi queril ri u xo'l tak wakan chquijujunal? Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' chi mawi jumul nu banom ri cawachil mawi nu tijtobem u subic jachin jun. ¡Chinupaja' ri Dios ruc' tz'akatalaj pajbal, cuk'alajisaj c'u na chi man c'o ta nu mac'! We nu jalom nu be che ri suc'alaj be, we nu yo'm wib chi xinuc'am bic ri quiäk rayinic, we c'o jun jasach re jun winak chic ri riktajinak wuc', chi jule' chic chetijow ri nu ticom qui boko c'u c'ä chuxe' ri xintico. We xbe wanima' ruc' jun ixok o xinya' nu wäch che ri rixokil ri nu c'ulja, ri wixokil chux lok'om qui pataninel jule' chic apachique tak winak che k'oyol ruc'. E itzel tak banoj ba' ri' ri e nu chac; ri takal wi c'äjisabal wächaj; e jacha' jun c'atic ri cäsachisan wächaj cusachisaj c'u na u wäch ri c'o wuc'. We ri nu pataninelab c'o jas caquich'a' chwe, amak'el quinoc il chque tak ri caquitz'onoj chwe. ¿Jastak chic ri quinban ta chi che u tac'abaxic wib chuwäch ri Dios? ¿Jas ri quintzelej na u bixic aretak cuta' chwe jas ri nu banom? Ri are' xujnuc'uw chupam ri pamaj, ri e are' jacha' ri in xuya' ka c'aslemal. Mawi jumul ma ta xinto' ri meba' pa ri u q'uetetem mawi xak ta xinca'yej chi ri malca'nib xquina' numic. Mawi jumul xintij ta juba' nu wa ri xak ta nu tuquiel ri ma ta xinya' re ri ac'al ri minor. Amak'el xinux jun tataxel che ri minor; amak'el xinto' qui wi' ri malca'nib. Aretak c'o jachin quinwilo chi cacämic u mac rech chi man c'o ta ratz'iak, o jun meba' ri man c'o ta cuch'ukubej rib, ruc' ri quismal tak ri nu chij quebenmik'isaj, cumaltioxij c'u chwe. Mawi jubik' xincoj ta xibin ib che jun ac'al ri minor rumal rech chi junam nu wäch cuc' ri k'atal tak tzij. We c'u man kastzij wa', chek'aj tak ri nu k'ab; che mejmob che ri nu teleb. In quinxe'j can wib chuwäch ri c'äjisabal wächaj ri cuya' ri Dios; ¡ma ta xincuin ri' xintac'aba' ta wib chuwäch ri nimalaj u banic! Mawi jubik' chrij ta ri k'an puak xinjiquiba' ta wi nu c'u'x o xincu'ba' ta wi nu c'u'x chi co in c'olic. Mawi jubik' are ta xbe wanima' che u rikic nimalaj k'inomal o ri u ch'äquic nimalaj puak. Wilom ri k'ij cajuluwic xukuje' cabin ri ic' ruc' ronojel ri u jolk'inic, mawi c'u jumul xebenk'ijilaj chi c'uyal mawi xebentz'umaj ta rumal ri nu k'ab. Ya'tal wa' che u c'äjisaxic wächaj; ¡are u xutuxic ri Dios wa' aj chicaj wumal! Mawi jumul xinjajat ta che tze' aretak ri nu c'ulel xkaj ta chupam jun etzelal, mawi aretak ta xpe jun u q'ueyowal puwi'. Mawi jumul xinq'uiak ta itzel tzij puwi' mawi xinrayij ta ri u cämical. Conojel ri achijab ri que chacum wuc' queta'm chi utz qui c'ulaxic ri man e ka winakil taj quinbano. Ri in man quinya' ta chque chi cacoc'owisaj ri ak'ab pa ri be. Amak'el xebenjak ri u chi'tak ri wachoch chquiwäch ri naj quepe wi. Mawi jumul e nu c'u'm tak ri nu mac, jacha' ri caquiban chi jule', mawi nu tzucum qui c'u'ic rumal ta xe'n ib chquiwäch ri winak. Mawi jumul nu tz'apim ta wib xak ta c'u in canajinak pa yinelem rumal xe'n ib chi quetzelex nu wäch cumal tak ri alaxic. ¡C'o ta banom wi chi c'o ta jachin jun quintatabenic! Ruc' ri u tz'ibaxic ri nu bi' quinya' u chuk'ab ri nu bim; camic, ¡chinutzijobej c'ut ri c'o ronojel u cuinem! Ri tzujunic ri chebiban chwe rumal tz'ibanic, quebenwuc'aj na bic, che u ya'ic nu k'ij; quebencoj na che nu corona. Ri in quinya' na qui bixic conojel ri jastak ri e nu banom chuwäch ri Dios, man c'o ta jun il chwij quinkeb na chuwäch. Ri wulew tak man quinquitzujuj ta chuwäch ri caj, mawi quebok' ta ri e u bolaj ruc' bis. We c'u ne c'o jachin jun e welek'am tak ri e u wächinic tak ri rulew, o we e nu t'orim tak ri quechacun pa tak ri juyub ¡ri wulew tak che qui q'uiyisaj q'uix che u q'uexwäch trico, itzel k'ayes che u q'uexwäch sebad!” Ruc' wa' xuq'uis u to'ic rib ri Job. Aretak xquil ri oxib achijab chi ri Job u tac'abam rib che u bixic chi man c'o ta u mac, xquitanaba' u c'ulelaxic. Jun achi c'ut Eliu u bi', u c'ojol ri Baraquel aj buz, rija'lil ri Ram, man xcuin ta chi che u k'ilic ri royowal chrij ri Job, aretak xrilo chi u tac'abam rib ri Job che u bixic chi man c'o ta u mac are c'u cuya' rekle'n ri Dios. Xukuje' xoyowar c'u chquij ri oxib rachil ri Job, rumal rech chi, man xecuin ta che u c'ulelaxic, qui banom c'ut chi man utz ta canajinak chuwäch ri Dios. Rumal c'u rech chi ri Eliu are' c'ä ac'al na chquiwäch conojel, xreyej na chi ri jule' chic xquitanaba' u tzijobexic ri Job; aretak c'u xrilo chi ri e are' man quena'w ta chi che u tzelexic u wäch ri cubij chque, man xcuintaj xutakej ta chi u k'ilic rib. Xuchaplej c'u tzijonem. Ri Eliu xubij: “U mac rech chi c'ä in c'ojol are c'u ri alak alak ri'jab chic, man xinchajij ta anima' che u k'alajisaxic chwäch alak ri quinchomaj. Xinchomaj c'ut: ‘chi chch'aw ri ch'ababal aj esbal no'j; chequic'utu' ri q'ui junab ri qui no'j.’ Kas c'u ne kastzij ronojel winak c'o u ch'obonic, are' c'ut ri c'o ronojel u cuinem are' xyo'w ri ruxlabal che. Ri e q'ui junab man caquiban ta ajno'j che jachin jun, mawi tak ri ismachi' quequic'am ta ulok jun suc'alaj ch'obonic. Rumal ri' xinbij: ‘Camic, chintatabej alak ba', are c'u ri in xukuje' c'o ri quinbij.’ Ri in nu yo'm nu xiquin xukuje' e nu tatabem tak ri e chomanic alak. Wilom chi quetzucuj alak tak ri tzij ri e je'l na, xukuje' alak wilom chi man c'o ta jun chech alak cuininak ta che u ya'ic che ri Job ri qui tzelexic tak ri qui wäch tak ri tzij ri e u bim. Rech ba' sibalaj man cäban ta ib alak chi sibalaj c'o no'j alak, ri Dios man c'u jun winak taj, ri catzelen ta na u wäch ri u tzij. Mawi c'u ne ri Job c'o ta jas u bim ta chwe, mawi c'u ne je u tzelexic u wäch ri u tzij quinban na jacha' ri banom alak. Job, we e oxib ri' sachinak qui no'j man c'o ta qui tzij che u tzelexic u wäch ri cäbij la chque; mächomaj c'u la chi ri in ma ta quinech'awok rumal rech chi man quech'aw ta chic ri e are', man c'o ta chi c'u jas ri caquibij ta chic che la. Xukuje' ri in c'o ri quinbij na quenya' na u bixic ri nu chomanic. Sibalaj in nojinak chque tak ri tzij man quincuin ta chi c'ut quink'il ta wib; t'okopijic quinbano, jacha' ri u wa'l uva ri tz'apital chquipam c'ac' tak tz'um. Rajawaxic quinch'aw na rech cäjarojob ri wanima', rajawaxic c'o quintzelej u bixic. Man c'o ta jachin quinpuquej ta u wi'; xak junam quenban chque conojel. Kastzij, man in ta nak'atalic quinpuquej u wi' jachin jun; ¡ri winakirisanel cuc'äjisaj nu wäch ri' we ta je quinbano!” Ri Eliu xubij: “Rumal ri' chtatabej la tak ri nu tzij, Job; kas choc ta la il che u tatabexic ri quinbij che la. C'o chic ri quentzelej u bixic chi nu chi': Ruc' jicomal quinech'awok quenya' c'u u bixic chi sakil ri quinchomaj. Ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem, xinbanowic, xuya' c'ut ri ruxlab chwe. Chtzelej la u wäch ri quinbij che la we cäcuin la; chsuc'umaj ib la che nu c'ulelaxic. Ri lal xukuje' ri in xak uj junam chuwäch ri Dios; xukuje' ri in in esam che ri t'ac. Je c'u ri' man c'o ta jasche cäxe'j ta ib la chnuwäch, man c'u quenbana' ta takanic pa wi' lal. Ri quel chnuwäch chi xinto xbij la (e je tak tzij wa' ri xinto ri xbij la): ‘In in ch'ajch'oj, man c'o ta c'u nu mac, man c'o ta il chwij mawi ta macaj chwij. Are c'u ri Dios cutzucuj jas cutzujubej wech, je c'u ne ri cuban ta u c'ulel chwe; e u cojom tak tikom tak ch'ich' chque ri wakan, quebuyuxlej c'ut ri u xo'l tak wakan chquijujunal.’ Aretak c'u je cäbix wa' man colom ta ri', are c'u sibalaj nim na ri Dios chquiwäch ri winak. ¿Jasche cäq'uiak la chu palaj chi man c'o ta jas cutzelej u bixic che jun chque ri to'bal tak ib la? E q'ui ri ch'abenic ri cuban ri Dios, man c'u cäkanabej taj. C'o jutak mul cuban chak'ab, chupam jun ichic' o pa jun c'utwächinic, aretak ri winak quewar chic, aretak e majtajinak chic rumal ri waram. Ri Dios quebuch'abej tak ri winak pa tak ri qui xiquin; quebuyajo quebunojisaj c'u che xe'n ib, che qui tasic chquij tak ri itzel tak qui banoj chquina' c'u quib chuwäch ri nimarisan ib. Jeri' man cuya' ta be chque chi quebemukok, queresaj pa u k'ab ri cämical. C'o chi jutak mul ri Dios cuya' u no'j ri winak cumal tak yabilal, cumal nimak tak k'oxomal pa ronojel ri u bakil. Ri yawab man caraj ta chic ri u wa, xukuje' ne ri ch'uch'uj wa man caraj ta chic. Ri u ti'jal cätajin catzajic, quetuc'naj tak chic ri u bakil. Ri u c'aslemal c'o chic chuchi' ri u julil cäminak chquichi' tak ri e oquibal chupam ri cämical. We c'u ne c'o jun tako'n aj caj chunakaj, jun ri cha'om chuxo'l jun mil ri chch'aw ta puwi' chuya' ta c'u k'alajisanic chi colom ri u c'aslemal, ri quel u c'u'x che chubij ta c'u che ri Dios: ‘Chawesaj pa u k'ab ri cämical, nu rikom c'ut ri xtorowic’, cac'astaj chi c'u na ri rutzil u wäch ri u cuerp cux ta chi c'u na jacha' ri xc'oji' chupam ri ralc'alal. Quebuban na bochi'nic chuwäch ri Dios quec'amowar c'u rumal; ruc' quicotemal cäril na rib ri qui palaj ruc' ri Dios, cubixoj c'u na chque ri winak ri rutzil ranima' ri Dios. Cubij na: ‘Xinmacunic, xinban ri man suq'uilal taj, man xraj ta c'ut ri Dios xuc'äjisaj ta nu wäch; xane' xinresaj, pa u k'ab ri cämical c'ä quincuin c'ut quinwil ri chäj.’ Jewa' cuban ri Dios che ri winak, jumul xukuje' camul; cäresaj na pa u k'ab ri cämical, cuya' che chi cutakej rilic ri chäj. Choc la il, Job, che nu tatabexic; xak tatabej na la aretak quinch'awic. We c'o jas ri cäbij la, tzelej la u wäch ri quinbij che la; we takal ri cäbij la, quinc'amowaj na ruc' ronojel ri wanima'; we c'u jayi', chintatabej la mach'aw na la, ri in quinya' na tijonic che la rech cux la ajno'j.” Ri xquinaj quebuch'ob ri qui jalbem tak quib ri tzij, junam ruc' ri u pa chi'aj ri quebuch'ob tak ri na'il. Je chkabana' uj xukuje' kanic'oj ri c'ulmatajic kabij c'ut ri takal u banic ri cakilo chi utz na. Ri Job cujiquiba' u bixic: ‘In man c'o ta nu mac, man caraj ta c'u ri Dios cuban suq'uilal chwe. Cux jun banoj tzij ri' ri u c'amowaxic chi in ajchak'mac; ri nu socotajic man cutzir taj, man c'u ne in macuninak taj.’ ¡Man c'o ta jachin ta jun jacha' ri Job! Caretz'bej u wäch ri Dios jacha' ri cuban cukumuj ja'; cakaj chuwäch querachilaj ri banal tak etzelal, cabin cuc' ri itzel tak winak. Cubij chi man c'o ta cuch'äc ri winak ri cutzucuj u banic ri utz chuwäch ri Dios. E are' c'u ri alak, winak ri utz ta cächoman alak, chintatabej alak. ¡Mawi machomaxic chi ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem, chubana' ri lawaloyil o chuchacuj ta ri ma ta suq'uilal! Ri are' quebutoj chque ri winak chquijujunal jas u cholajil ri qui chac ri qui banom; cubano chi chquijujunal caquic'am ri takal chque. Kastzij, ri Dios, ri c'o ronojel u cuinem, man c'o ta jun lawaloyil cubano mawi jun man suq'uilal taj; man c'o ta jachin che xuc'am wi ri cuinem che ajawinic puwi' ronojel ri uwächulew. We utz cächoman la, chintatabej la; chebeya' la xiquin la chque tak ri nu tzij. We ta ri Dios cäretzelaj u wäch ri suq'uilal, man cacuin ta ri' cajawinic. ¿Jas ta ri cäban la cäcuin la cäc'okoj la ri c'o ri nimalaj suq'uilal ruc'? We ri ajawinelab xukuje' ri nimak tak qui k'ij e banal tak etzelal, ri Dios man caqueblaj ta u c'u'x che u q'uiakic chi qui palaj. Ri are' man cucoj ta rib cuc' tak ri k'atal tak tzij, mawi are ta cutok'obisaj qui wäch ri k'inomab chquiwäch ri mebayib, are' c'u xebanow conojel. Ri winak xa pa jok'otaj quecämic, pa u niq'uiajil ri k'ekumalaj chak'ab; ri winak caquituquij quib man cak'alajin ta c'ut jawije' tak ri quebe wi; ri e c'o qui cuinem man cajwataj ta qui chuk'ab winak che u sachisaxic qui wäch. Ri Dios cuyuxlej ri e u xo'l tak rakan ri winak reta'm c'u qui wäch conojel tak ri e u binem. Man c'o ta k'ekumalil ri sibalaj ta räxcanacoj ri cäcuin taj cäc'u'n ri banal etzelal. Ri Dios man cuk'at ta jun k'ijol che ri winak rech quetac'al ta chuwäch rech cuk'at ta tzij puwi'. Man cajwataj ta na u ch'obic rumal, rech quebukasaj ri nimak qui k'ij cuya' c'u ri qui c'olbal chque jule' chic. Ri Dios reta'm ri cäquibano, copan ri chak'ab cuban c'u ch'akatak chque. Queburapuj jacha' ri cäban chque ri e banal tak il patan, chquiwäch conojel, rumal rech chi man xcaj taj xeniman che mawi xcaj taj xquic'amowaj ri colomalaj c'aslemal ri xuchi'j chque. Xquibano chi ri qui rakoj tak chi'aj ri mebayib ri e c'o chupam ri c'ax xebopan c'ä chuwäch ri Dios, xetatabex c'u rumal. We c'u man c'o jas cubij ri Dios, ¿jachin ta lo ri cacuin che u c'okoxic? We cuc'u' ri u palaj, ¿jachin ta lo ri cacuin che rilic? Ri are' quebuyuxlej tak tinimit xukuje' tak ri winak rech man catakan ta jun banal etzelal puwi' ri tinimit ri casubuw taj. ¿La bim pu la che ri Dios: ‘Xinya' wib pa subic; man quinmacun ta chi jumul. Chebec'utu tak la ri sachinakil chnuwäch ri man quinwil taj. We e nu banom etzelal, man quebenban ta chic?’ ¿La xa' ta pu lo cäj la chi ri Dios cuya' tojbal che la jacha' ri cäkaj chwäch la, pune' c'u xutum la? Lal c'u ya' ri cäban ech la, man in ta c'ut, bij la chke ri eta'm la. Ri achijab ri ajno'jab ri caquitatabej ri quinbij, xukuje' ri winak ri utz quechomanic, caquibij na chwe: Ri Job man quebuch'ob taj ri cätajin cubij; ri e u tzij man c'o ta qui cholajil. ¡Chban utz u nic'oxic ri Job, ri e u c'ulelanic e rech jun banal etzelal! Ri Job man xuwi ta ajmac, xane' co ranima', chkawäch uj caretz'bej u wäch ri Dios cuc'ulela' c'u rib ri u tzij ruc' are'.” Bim c'u la che ri Dios: ‘¿Jas ela che, we ri in quinmacunic? ¿Jas ri cuban wi c'ax ri nu mac che la?’ Ri in quentzelej u wäch ri cäbij la, xukuje' tak ri e achil la. Ca'y la chicaj, chila' c'u la chi sibalaj naj e c'o wi tak ri sutz' puwi' la. We camacunic, wa' man c'o ta c'ax cuban che ri Dios; pune' ta sibalaj e q'ui ri mac ri queban la, man c'o ta jas cäban che. We utz ri cäban la, man c'o ta jas caya' la che man c'o ta jun utzil cäban ta la che. Chque tak ri winak jacha' ri lal ri cuban wi c'ax ri mac la xukuje' ri cuban wi utzil ri e utzalaj tak banoj la. Chuxe' ri ralal ri rikoj c'ax, ri winak caquirak qui chi' caquitzucuj c'ut jachin quebesan pa qui k'ab ri c'o qui chuk'ab; man caquitzucuj ta c'ut ri Dios ri xewinakirisanic, ri quebuya' chuk'ab pa tak ri k'ijol ri sibalaj k'eku'm, ri cuya' ka no'j xukuje' cujutijoj cumal tak ri awaj xukuje' cumal tak ri chicop ri c'o qui xic'. Caquirak qui chi', man quech'abex ta c'u rumal ri Dios, rumal rech chi e itzel tak winak xukuje' e banal tak nimal. Ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, man coc ta il chque tak ri cawachil. Pune' c'u cäbij la chi man quil ta la u wäch ri Dios, cheyen la che, ri c'ulmam la c'o chuwäch. Lal cäbij chi ri are' man cäpe ta royowal mawi cac'äjisan ta wächaj chi sibalaj man coc ta il che ri macaj. ¡Job, cätajin quebij la jastak ri man k'alaj taj jas cäquibij, sibalaj q'ui ri cätzijoj la ri man c'o ta u cholajil!” Quebencoj na ri nimak tak wetamanic che u c'utic chi ri nu winakirisanel takal ri cubij. Quinjiquiba' u bixic che la chi man quenbij ta na jun jasach ri xak quieb u wäch; c'o jun tz'akatalaj ajno'j chwäch la. Ri Dios c'o ronojel u cuinem, xukuje' nimalaj etamanel, man cäretzelaj ta c'u u wäch ri man c'o ta u mac. Man cusach ta u mac ri banal etzelal, cuban c'u suq'uilal chque ri mebayib; amak'el quebutok'ej ri winak ri suc' qui c'aslemal; co quebutiquiba' tak ri ajawinelab chupam tak ri qui tem re ajawibal, cuban chque chi nim que il wi. We c'u e ximital cuc' tak tikom ch'ich' cäpe c'u cok'ej rumal ri c'axc'ol, ri Dios cuban chque chi caquil ri etzelal ri qui banom rumal c'u rech chi xquiya' quib xemajix rumal ri u banic nimal. Quebuch'abej che qui pixbexic cubij c'u chque chi chquitanaba' qui banic tak ri etzelal. We caquinimaj ri cubij chque queboc c'u che u patanixic, utz quebel na. Caquirik na utzil pa ronojel ri qui c'aslemal ri petinak chquiwäch. We c'u man caquinimaj, que cämic quekaj chupam ri mukubal c'ä majok chiquinabej. Ri co canima' quenoj che k'ak'aric, man caquitz'onoj ta c'u ne to'banic pune' ta ne e c'o pa che'. C'ä e ac'alab quecämic; cäquiq'uis ri qui c'aslemal chupam nimalaj q'uixbalil. Rumal ri rikoj c'ax, ri Dios cuto'tajisaj ri curik c'ax; rumal ri c'axc'ol cuban che chi cach'obonic. Xukuje' ri lal xto'tajisax la pa tak ri sayowem, xuya' c'u telechinic chech la xukuje' tzokopijic; xunojisaj ri mexa la che je'licalaj tak wa ja'. Lal cätakleben ri c'äjisabal u wäch ri banal etzelal, man cuya' ta c'ut quesaj ta ib la chi ma ta tzij pawi' la xukuje' chi cac'okox la. Chachajij ib la mac'am la ri u pa k'abaj ri caya' che la mabe anima' la ruc' ri jumulaj puak. Chupam ri rikoj c'ax man c'o ta cupatanij chech la ri e rakoj tak chi' la mawi ronojel ri cuinem la. Mabik'bat la chi coc ri chak'ab, aretak cäsach tak qui wäch ri tinimit. Chajij la man tzelej chi la jumul chupam ri etzelal, lal ri xtijtobex la rumal ri nimalaj c'axc'ol. Kas utz rilic ri nimalaj u cuinem ri Dios chbana' la. Man c'o ta jun ajtij ri chuya'taj chajunamataj ta ruc'; man c'o ta jun ri cäcuintaj ri cubij ta che jas ri rajawaxic cuban na, mawi u q'uiakic chu palaj chi c'o etzelal u banom. Conojel ri winak quequiya' u k'ij tak ri e u banoj; chenataj c'u che la xukuje' ri u yic qui k'ij. Ronojel winak cäcuinic querilo, pune' chinaj. Ri Dios sibalaj nim, man cujcuinta c'u che u ch'obic; mawi cujcuinic quekajilaj tak ri e u junab. Ri are' quebumulij ri jutak tz'ut ja' chupam jun c'olbal, chanim c'ut quebux jäb rumal. Ri jäb caturuw ulok chque tak ri sutz' o cuban jäb cakaj c'u puwi' ri uwächulew. ¿Jachin cach'obowic jasche quebin ri sutz', o jasche cok' ri cakulja pa ri caj? Ri Dios culic' ri caypa' puwi' ri plo, cuch'uk c'u can ri u wi' ri plo. Je cuban wa che qui tzukic tak ri tinimit quebutilichi'j c'ut che ri qui wa. Cumuk'ej ri cakulja pa u k'ab, quetakal c'u wa' che jun jasach, jacha' ri takanic ri cuya'. Ri tililem cuc'ut ri u c'anal ri Dios, ri cakulja cuc'ut ri royowal.” “Aretak quinwil ri cakulja', ri wanima' cach'oplinic jacha' ta ne ri quel ulok cho nu c'u'x. Chtatabej alak ri u tininem ri u ch'abal ri Dios, ri telelem ri quel ulok pa u chi'. Ri are' cuq'uiak ri caypa' chuwäch ronojel ri caj che ri jun u tza'm che chic ri jun u tza'm chic ri uwächulew. Xtaxtax c'u jun tininem, aretak cach'aw ri u ch'abal ri sibalaj nim u banic aretak c'ut catataj ri cakulja', ri caypa' man quetani'taj. Aretak ri Dios cach'aw ri u ch'abal, quebantaj mayibal; quec'ulmataj mayibal ri man c'o ta jun cacuin ta che qui ch'obic. Cuya' takanic che ri sak tew chi cakaj puwi' ri ulew cubano chi cäkaj ri jäb ruc' ronojel ri u chuk'ab. Cubano chi quecanaj ri winak cho tak cachoch, quich'obo c'ut chi are' ri Dios cabanowic. Ri chicop queboc chupam tak ri qui pec, chila' c'u quecanaj che u colic quib. Pa ri u mox elebal k'ij cawalij wi ulok ri sutinel quiakik', pa ri riquiak'ab elebal k'ij cawalij wi ulok ri tew. Rumal ri u wupunic ri Dios xbantaj ri tew queabajir c'ut ri nimak tak ja'. Ri are' queburaxnakarisaj tak ri sutz', cuban c'ut chi chquipam quel wi bic ri cakulja'; cajuch'uch'ilab c'ut ri cakulja' pa ri caj, je cuban wa' che u nimaxic ri u takanic ri Dios cho ronojel ri uwächulew. Ronojel wa' cucoj ri Dios che u c'äjisaxic u wäch ri uwächulew o che u c'utic ri rutzil chuwäch. Job, cach'on na la chtataben c'u la, chec'oxomaj la ri mayibalalaj tak jastak ri quebuban ri Dios. ¿La eta'm la jas xuban ri Dios che u banic ronojel wa', xukuje' jas cuban ri caypa' cajuluw chupam ri sutz'? ¿La eta'm la jas caquiban ri sutz' quelew chupam ri quiakik', c'utbal wa che ri tz'akatalaj u c'oxomanic? Ri lal cäpolow la che k'ak' chupam ri atz'iak la quiakik' rech ri moxk'ab cuwartasaj ri ulew ruc' ri u k'ak'al. ¿La cacuin la cäto' la ri Dios che u liq'uic ri caj co ta c'u cacanajic jacha' jun pejpic ch'ich'? Chujtijoj la jas ri rajawaxic cakabij che ri Dios, uj c'o pa ri k'eku'm man c'o ta ri cäkatobej ta kib. Ri in mawi ta ne chinbij ta ri' che chi quinwaj quinch'awic, xak ta junam ri' chi quinwaj cusachisaj nu wäch. Man cuya' taj cäil ri u tun ri k'ij aretak ch'ukutal cumal tak ri sutz'; we c'u cajich'ich' ri quiakik', capaquin ri u wäch ri caj. Quijulk'inic tak k'an puak quec'utun pa ri riquiak'ab elebal k'ij, aretak ri Dios cuc'ut rib pa u niq'uiajil ri xibibalalaj nim ilic. Man cujcuin taj cakach'ob ri c'o ronojel u cuinem, ri are' c'o nimalaj u chuk'ab xukuje' suc'; colom pa ronojel man cuban ta c'ax che jachin jun. Rumal ri' ri winak caquixe'j quib chuwäch; ri ajno'jab man c'o ta qui banic chuwäch are'.” Ri Ajawaxel xuch'abej ri Job pa u niq'uiajil ri sutinel quiakik'. Ri Ajawaxel xubij: “¿Jachin ri at chi caqueblaj a c'u'x che ri e nu yo'm u bixic cac'ut c'ut cumal tak ri e a tzij chi man c'o ta aweta'm? Chac'utu' ri a chuk'ab chnuwäch, chebatzelej c'ut qui wäch ri c'otoj tak chi'aj ri quebenban chawe: ¿Jawije' at c'o wi aretak ri in co xintiq'uiba' ri uwächulew? ¡Chabij chwe, we kas nim ri awetamabal! ¿La aweta'm jachin xyo'w u bixic joropa' ta chetanic, xukuje' jachin ri ajchac ri xbanowic? ¿Jas puwi' tac'al wi ri e u tac'alibal? ¿Jachin xcojow ri abaj ri t'uyul wi ronojel, quebixon c'ut ri ch'imil rech chuxo'l ri qui quicotemal ri e pataninel tak wech aj caj? Aretak xpok'colij ulok ri plo chupam ri ulew, ¿jachin xecojow k'atibal rech cäk'atitajic? Ri in xinya' jun sutz' che ratz'iak, are c'u ri mayul che u pam tak ratz'iak. In xincoj jun k'atibal rech ri plo xincoj lawe che qui tz'apixic tak ri k'atibal tak rech. In xinbij che: ‘Cätopan c'ä waral, man catoc'ow ta c'u waral; waral quepak'in wi tak ri a ployil ri kas banal nimal.’ ¿La c'o jumul pa ri a c'aslemal e a yo'm tak takanic chi chpet ri sak chuxe' ri caj chc'utun ta c'u ri k'ij? ¿Chi chujabuj ta c'u rib ri sakilal cho ri uwächulew che qui c'u' ta c'u quib tak ri banal tak etzelal? Quek'alajin tak c'u na ri e u chi' tak ri ulew cäk'otaj c'ut ri u ca'yebal jacha' jun atz'iak; cäk'il ri qui chäj ri e banal tak etzelal caq'uis c'u u tza'm ri cojow xib. ¿La asolim ri mayibalalaj k'ekumalil jawije' ri c'o wi ri u q'uiyibal ri nimalaj plo? ¿La awilom jawije' tak e c'o wi ri oquibal jawije' cäban wi oquem chupam ri xibibalalaj ajawibal re ri cämical? ¿La ach'obom ri u wäch ri uwächulew? ¡Chabij chwe, we kas aweta'm ronojel! ¿Jawije' e c'olotal wi ri sakilal xukuje' ri k'ekumalil? ¿La aweta'm jas caban chque rech quebopan c'ä pa ri q'uisbal jutz' quetzelej ta chi c'u chupam ri cachoch? ¡Takal chawe chi aweta'm, sibalaj e q'ui chic ri a junab at alam chi c'u ri' aretak xebanic! ¿La e asolim tak ri c'olbal ri nu c'olom wi ri tew xukuje' ri sakbach che qui takic bic pa tak ri k'ijol rech ri u q'ueyowal, pa tak ri k'ijol re tijoj chuk'ab xukuje' re ch'o'j? ¿Jachique tak ri be ri quebutakej ri sakilal aretak cujach rib? ¿Jas ri cuban ri quiakik' rech ri elebal k'ij culic' rib chuwäch ri uwächulew? ¿Jachin xjakow ri quel wi ulok ri jäb cuc'ut ta c'ut u be ri nimalaj jäb, rech cäjabin pa ri chaki'j uwo sak, jawije' ri man c'o ta wi jun winak. Rech cuja'j ri ulew ri tolonic cuq'uiyisaj c'u ulok ri k'ayes? ¿Jachin ri u tat ri jäb xukuje' ri räxk'ab? ¿Jachin ri u nan ri tew ri cabajiric xukuje' ri tew ri cut'ab rib? ¿Jachin cabanow co che ri ja' ri jacha' abaj curabajirisaj c'ut ri u wi' ri nimalaj plo? ¿La at catbanowic chi man caquijach ta quib ri mutz qui jachom c'u quib ri ch'imil re ri Orion? ¿La at ri catesan ulok tak ri ch'imil pa ri u k'ijol? ¿La at ri catc'amow qui be tak ri e u ch'imil ri nimalaj Os xukuje' ri e rech ri Os ri ch'utin? ¿La e aweta'm tak ri pixab ri quebajawin puwi' ri caj? ¿La at ri catcojow tak we pixab ri' puwi' ri uwächulew? ¿La catcuinic caya' takanic chque tak ri sutz' chi catquibik'tajisaj ruc' ja'? We catak ri cakulja' chi cabe pa jun c'olbal, ¿la cubij puch chawe: ‘In c'olic ri', chinataka'?’ ¿Jachin xyo'w ri utzalaj quetamanic tak ri chicop ri c'o ri xic' jacha' ri ibis o ri ama' ec'? ¿Jachin ta ri sibalaj ajno'j chi reta'm taj e joropa' ri sutz' e c'olic? ¿Jachin ta ri cacuinic quebuk'ijo rech quequiya' ri qui jäb, rech ri puc'uc' ulew cut'ac rib caquit'aquila' c'u quib ri t'acat'ak tak ulew? ¿La at ri quebatzucuj tak ri qui ti' tak ri ati'tab tak coj, rech quewi' ri alaj tak cal c'ä quenoj na, aretak caquic'uquib pa ri c'ubal tak quib o caquiwuk' quib pa ri patzapic k'ayes che u chapic jun qui ti'? ¿Jachin cayo'w ri caquiwe'j tak ri joj, aretak ri alaj tak cal caquitzucuj ri caquiwe'j ruc' c'u rakoj tak chi'aj caquitz'onoj chwe?” “¿La aweta'm jampa' quebalan ri juyubal tak q'uisic'? ¿La awilom aretak cac'oji' cal ri cati'tab tak ri ama'ib tak mazat? ¿La aweta'm chujoropa' tak ic' quebalanic? Aretak quebalanic caquimojcolij quib, c'äte c'u ri' quebalanic. Cac'ojixtax c'u qui chuk'ab wa', queq'uiy pa ri juyub, quebe c'u na man quetzelej ta chi c'u ulok. ¿Jachin xyo'w che ri juyubal bur chi cawacatilobic? ¿Jachin xyo'w che chi tzokopitalic cabinic? In xinc'utuw chuwäch, chi ri u c'olbal ri cajeki' wi, are ri chaki'j uwo sak xukuje' tak ri lianic ri e tzatzoj. Man cäkaj ta ri tililem re ri tinimit chuwäch, mawi quebunimaj ri e u rakoj chi'aj ri yol quiej. Cubinibej ri u wi' tak juyub che u tzucuxic ri recha', cutzucuj c'u apachique räx k'ayes che u tijic. ¿La are pa a c'u'x chi ri juyubal wacax caraj catupatanij cäroc'owisaj ta c'u ri chak'ab chupam ri qui warabal ri awawaj? ¿La catcuin ta lo caxim che ri eka'bal catak ta c'u che tajinic, o catteri ta chawij che u puq'uixic tak ri ulew? ¿La catcuin ta lo cacu'bisaj a c'u'x chrij rumal rech chi sibalaj c'o u chuk'ab, caya' ta c'u can u tuquiel chi quebuban tak ri a chac? ¿La are pa a c'u'x chi cajwataj chawe rech catuto' che u yaquic ri u wäch ri awulew xukuje' che u mulixic ri a trico chupam ri sutibal? Chawila' ri abestrus: Cajabjat ruc' quicotemal, ri jacha' ta ne e uxic' siguenya ri e c'o ruc', quebuwonoba' c'u can tak ri u sakmol chupam ri sanyeb rech quepok' rumal ri u k'ak'al ri k'ij. Man cuchomaj taj chi c'o ta ne jachin quepak'alenic, chi quetac'alex ta ne rumal jun awaj. Co ranima' chque ri ral, je ta ne ri ma ta e rech, man c'o ta c'u cubij u c'u'x chi pune' ta ne xak lok' ri u chac. Ri in man xinya' ta ri etamanic che; man xinya' ta ri utzalaj chomanic che. Aretak c'u cawalijic cuchap c'u xiq'uinem, catze'n chque ri quiej xukuje' chque ri ajquiejab. ¿La xa pu at xatyo'w u chuk'ab ri quiej, jachin xwikow ri rij u wi' cuc' ri u wi'? ¿La xa pu at catbanow che chi cach'oplinic jacha' ri sac', ruc' we k'ak'alaj ruxlab ri' ri cucoj xibin ib? Cac'oton ruc' banoj nimal pa ri lianic, man ruc' ta c'u xe'n ib cuq'uiak rib pa ri ch'o'j. Catze'n che ri xibin ib man cuxe'j ta c'u rib mawi cabarabar chuwäch ri ch'ich' re ch'o'j, pune' sibalaj cayojyot ri u c'abal u ch'ab ri ajquiej caquesaj ta c'u k'ak' ri e tz'imaj ch'ich' xukuje' tak ri ch'ab. Ruc' jun chuk'ab ri man c'o ta cak'atinic quebuxaq'uij tak ri najil; cok' ri trompet man cuch'ij ta chi c'ut chi xak ta jun cac'oji' ta chi wi. Cutzelej u wäch ri rok'ibal ri trompet cuc' jijitem; c'ä chinaj c'o wi cuna' ri ruxlab ri tijoj chuk'ab quebuta' c'u tak ri ch'abal quetakanic xukuje' ri rakoj tak chi'aj. ¿La xa pu sibalaj at ajno'j chi catijoj ri alcon che rapinic xukuje' che u liq'uic ri u xic' rech cabe pa ri u mox elebal k'ij? ¿La at ri xatyo'w takanic che ri cot chi sibalaj chicaj cuya' wi ri u soc? Ri are' jekel chi chak'ab chi pa k'ij xo'l tak ri tac'atak tak abaj cuyac ri to'bal rib puwi' jun tac'atic juyub. Kas chila' ajsic cuyuxlej wi ulok ri u ti'. Ri e ral quic' caquitzukbej quib, jawije' e c'o wi cäminakib, chila' curik wi.” In ch'awinak chi jumul xukuje' camul, man c'o ta chi c'u jas quintiko.” Ri Ajawaxel cuch'abej chi jumul ri Job chupam ri nimalaj quiakik'. Ri Ajawaxel xubij: “Chac'utu' ri a chuk'ab chnuwäch camic, chatzelej c'u qui wäch we c'otoj tak chi'aj ri' chwe: ¿La catzucuj nu k'alajisaxic chi man in ta suc' xukuje' chi in ajchak'mac, rech catk'alajin at chi man c'o ta a mac? ¿La xa pa u sibalaj at co jacha' ri in? ¿La cakulja ri a ch'abal, jacha' ri wech in? Chacojo a chuk'ab re nimalil xukuje' re nim u banic, cha ch'uku' awib ruc' juluwem xukuje' jolk'inic. Chebawila' conojel ri caquiban tak nimal: chatzokopij ri awoyowal paquiwi' chebamach'irisaj c'ut. Je, chebakasaj pa ulew ruc' ri qui ca'yexic awumal, chebaxak'alej ri banal tak etzelal jawije' ri e c'o wi. Chebamuku' conojel chupam ri ulew, chebatz'apij chupam ri qui co'c ri cäminakib. Kas in c'ut quinyo'w na a k'ij chi are' ri a cuinem xyo'w ri ch'äcanic chawe. Chawila' ri jilijic Behemot, nu q'uiyisam junam awuc': cutij k'ayes jacha' ri wacax; chawila' chi sibalaj co ri e uwo rachak, sibalaj c'o q'ui u chuk'ab tak ri riboch'il. Ri u je' co jacha' ri chacalte', ri e riboch'il tak ri e rakan e t'ur tak. Ri e u bakil e jacha' ri tutu re k'an ch'ich', e jacha' ri bolobak tak räx ch'ich'. Nu chac wa' ri utzalaj u banic nu banom; xuwi ri in, ri winakirisal rech, quincuin che u kasaxic. Chupam tak ri juyub ri quebetz'en tak wi ri juyubal tak awaj, quec'am wi ulok ri k'ayes rech cutijo. Cak'oyi' chquixe' tak ri chjab, cuc'u' rib chquixo'l tak ri aj ri e c'o pa tak ri ja'. Ri chjab quemujisanic, sutim rij cumal tak sak lemob ri e c'o chuxcut ri alaj nima'. We caq'uiy ri nima' man cuxe'j ta rib; pune' copan ri nima' c'ä pa u tza'm man c'o ta jas cubij u c'u'x. ¿Jachin ta ri ticarel c'u chapo quebuc'otij ta c'ut ri e u bak'wäch, o cuxim ta ri u tza'm ruc' jun colob?” “Ri Lebiatan, ¿la catcuin ta lo che u chapic ruc' jun chapbal cär? ¿La catcuin ta lo che u ximic ri rak' ruc' jat'ibal? ¿La catcuin ta lo cawoc'owisaj jun c'am pa u tza'm o cat'is ta jun xocoxic ch'ich' chuxe' ri u cacate'? ¿La cuta' ta lo tok'ob chawe chi chel a c'u'x che, a catubochi'j ta lo cuc' ch'uch'ujalaj tak tzij? ¿La caban ta lo che chi cuchi'j chawe chi cux a lok'om pataninel pa ronojel ri a c'aslemal? ¿La catze'n ta lo ruc' jacha' ruc' jun alaj chicop c'o ri u xic'? ¿La caxim ta lo che quetz'bal ri e a mia'l? ¿La caquijunamaj ta lo qui tzij ri chapal tak cär ruc'? ¿La cak'at ta lo pa ch'akatak che u c'ayixic? ¿La catcuin lo quebajut tak ri ch'ab pa ri u tz'umal, o ri u jolom cuc' tak ri arpon? We catcuinic caya' ri a k'ab puwi' cach'ujar na chawij chi mawi jumul cäsach ta pa a jolom, mawi c'u ne jumul caban ta chic. Xuwi ruc' rilic u wäch ri Lebiatan, apachin ta ne catuktub che xe'n ib. We c'o jachin catzuruwic, cach'ujaric; man c'o ta jun cäch'äcan ta puwi'. ¿Jachin, ri cach'ojin ruc', a ma ta c'u lo c'o jas cuc'ulmaj a catch'äcan ta lo? ¡Man c'o ta jun pa ronojel ri uwächulew! Man quintanaba' ta na qui nataxic tak ri rakan xukuje' ri u chuk'ab ri man c'o ta cajunamataj wi, ¿jachin ta lo ri cacuinic cuk'olij ta ri u tz'umal ri ch'ukuwinak, o cujut ta jun jasach che ri to'bal uwo u c'u'x? ¿Jachin ta ri cacuin ta che u jakic ri u chi', cuc' ri xibibalalaj tak u ware ri sibalaj u cholajim rib? Ri e uwo rachak e jocholaj quetecak tak ch'ich' ri qui tz'apim quib e co c'ut jacha' ri abaj. Sibalaj qui tikilam tak quib, chi mawi ne ri quiakik' cacuinic coc'ow ta chquixo'l. Ri sibalaj qui bajim quib xukuje' qui ramilam tak quib, chi man c'o ta jachin quejachow tak qui wäch. Ri e rat'ixnab e jacha' ri caypa'; quejuluw ri e u bak'wäch jacha' ri k'ij aretak casakaric. Quebel ulok rak' k'ak' pa u tza'm quebel c'u u pix tak k'ak' che. Sib quel ulok pa u tza'm jacha' jun t'uy re ch'ich' ri cärokow puwi' ri k'ak'. Ri ruxlab are' quetzijow tak ri ak'al, rak' k'ak' quebel ulok pa u tza'm. Ri rij u wi' sibalaj co chi conojel quenoj che xe'n ib chuwäch. Xukuje' ne ri t'eket'ic u ti'jal co man c'o ta jas coc ta che jacha' ri porom ch'ich'. Co ri ranima' jacha' ri cowilaj abaj, co jacha' ri abaj ri cacoj che ca'. Aretak cäwalij ri are' ri c'o qui chuk'ab caquixe'j quib; quebanimajic e nojinak che xibim ib. Mawi ch'ich' re ch'o'j, mawi tz'imaj ch'ich', mawi ch'ab, mawi tz'imaj che' cajwataj ta che u banic c'ax che. Che are', ri räx ch'ich' xa jacha' ri pajo, ri k'an ch'ich' jacha' ri k'ayinak che'. Ri ch'ab man caquiban ta che chi canimajic; we queq'uiak abaj che xak junam ri' we ta pajo ri caq'uiak che. We cak'osix jun wi't che xak junam ri' we ta jun äj ri cak'osix che; catze'n che ri qui xulk'ab tak ri ch'ab. Aretak cujuruj rib cuc'ot can ri' ri u be pa ri t'ac, je ta ne cac'oton cuc' tajibal ri c'o u pa qui chi'. Cubano chi cärokow ri choalaj plo jacha' jun t'uy ri cärokowic; jacha' jun t'uy re ch'ich' che qui yujic tak cunabal. Aretak cäbin pa ri ja' cuya' can jun saknicojil chrij pa ri ja' ri cäjuluwic jacha' sak tak quismal awaj. Man c'o ta jas c'o cho ri uwächulew ri cajunamataj ta ruc', xbanic rech mawi jubik' cuxe'j ta rib. Cuk'atij u wäch ri sibalaj cuban nimal, are' c'u cajawinel conojel ri nimak juyubal tak awaj.” ¿In jachichinok in chi chqueblaj ta nu c'u'x che ri cacuin la che u banic je c'u u c'utic wa' ri man wetamanic taj? In cätajin quebentzijoj jastak ri man e weta'm taj, jastak ri sibalaj e mayibal ri man quincuin ta che qui ch'obic. Lal xbij la chwe: ‘Chattatabenok, quinwaj c'ut catintzijobej; chebatzelej qui wäch tak we c'otoj tak chi'aj ri' chwe.’ In wetamam wäch la xa' rumal ri u ta'ic tzijol la, are c'u ri camic quinwil la cuc' ri kas e nu bak'wäch. Rumal ri' quintzelej wib chwij nu q'uexom nu c'u'x, in t'uyul chupam puc'uc' ulew xukuje' chaj.” Aretak e bitajinak chic we jastak ri' che ri Job rumal ri Ajawaxel, xukuje' xubij che ri Elipaz: “Sibalaj in oyowarinak awuc' xukuje' cuc' ri quieb awachil, rumal rech chi man xquibij taj ri kastzij chwij, jacha' ri xuban ri Job pataninel wech. Chebic'ama' wukub ama'ib tak wacax xukuje' wukub ama'ib tak chij jix c'u che rilic ri Job ri pataninel wech, chebichi'j c'ut jacha' che tabal tok'ob ri quechajirisaxic che i q'uexwäch. Ri Job ri pataninel wech cabochi'n na piwi', quinc'amowaj c'u na ri u bochi'nic man c'o ta c'u jun c'ax quinban na chiwe, pune' c'u takal chiwe rumal rech chi man xibij taj ri kastzij chwij, jacha' ri xuban ri Job ri pataninel wech.” Ri Elipaz, ri Bildad xukuje' ri Zopar xebec xequibana' c'ut ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel chque, ri Ajawaxel xuc'amowaj ri u bochi'nic ri Job. Ri Job aretak u banom chic bochi'nic paquiwi' ri e rachil, ri Dios xutzelej ri u k'inomal ri c'o can nabe, xucamulij c'ut u ya'ic che ri c'o can ruc' nabe. Xebopan c'u ne conojel ri rachalal, ri e rana'b xukuje' tak ri e rachil, xukuje' conojel ri e etamaninak u wäch ojer, xerachilaj c'u conojel wa' che u banic jun nimak'ij cho ri rachoch. Xquik'alajisaj c'u chuwäch chi c'ax xquina' ri xuc'ulmaj xquicu'bisala' c'u u c'u'x che ronojel ri c'axc'ol ri xutak ulok ri Ajawaxel puwi', conojel c'ut chquijujunal xquiya' jutak bik' puak che xukuje' jujun mulk'ab re k'an puak. Ri Dios xutewichi'j na ri Job pa ri q'uisbal tak u junab chquiwäch ri nabe tak u junab. Xec'oji' c'u na cajlajuj mil (14,000) ri u chij, wakib mil (6,000) camey, jun mil (1,000) c'ulaj tak wacax ri quechacunic xukuje' jun mil (1,000) ati'tab tak bur. Xukuje' xec'oji' cajlajuj u c'ojol xukuje' oxib u mia'l. Jemim xucoj che u bi' ri nabeal, che ri ucab, Sesiy che c'u ri urox, Keren-apuc. Man e c'o ta pa ronojel ri uwächulew ixokib ri sibalaj ta e je'lic e jacha' ri u mia'l ri Job. Ri qui tat xebuban chque chi quebux echbenelab chque tak ri u k'inomal cachil tak ri qui xibal. Utz rech ri winak ri man cutakej ta ri qui no'jibal ri banal tak etzelal, mawi cäbe pa ri qui be ri ajmaquib, mawi caruc'aj rib cuc' ri xak cäquetz'bej u wäch ri Dios, xane' culok'ok'ej ri u pixab ri Ajawaxel are c'u cachoman che chi pa k'ij chi chak'ab. Ri winak ri' junam ruc' juwi' che' ri tiquil chuchi' jun nima', ri cuya' u wächinic pa ri u k'ijol ri mawi jubik' quechaki'jar ta ri u xak. ¡Ronojel ri cubano, utz quelic! Cuc' ri e banal tak etzelal, man je ta c'ulmatajic, e junam ruc' ri pajo ri quebuc'am bic ri quiakik'. Rumal ri' ri e banal tak etzelal man e are' ta juch'ob pa ri k'atan tzij; ri ajmaquib man c'o ta quech chquixo'l ri suc'ab. Ri Ajawaxel cuchajij ri qui be ri suc'ab, are c'u ri qui be ri e banal tak etzelal cäc'aman bic pa ri sachbal wächaj. ¿Jasche caquiwalijisaj quib ri tinimit ri e k'ijilal diosib? ¿Jasche quequichomala' qui banic jastak ri man c'o ta qui beya'l? Ri ajawinelab xukuje' ri k'atal tak tzij re ri uwächulew, junam caquiwalijisaj quib chrij ri Ajawaxel xukuje' chrij ri rajawinel ri u cha'om. Cäquirak c'u qui chi': “¡Quekesaj na ri e qui tikom ch'ich' ch'ic chke! ¡Quekaquir na kib pa tak ri quijat'ibal!” Ri Ajawaxel ri cätakan pa ri caj, cutze'j qui wäch; oyowarinak, c'ut quebuxibij; nojinak che oyowarem cubij chque: “Nu tasom chic ri wajawinel puwi' ri Sion, ri tastalicalaj nu juyub.” Quinya' u bixic ri u chomam u banic ri Ajawaxel: Ri are' u bim chwe: “At at nu c'ojol; in, camic in uxinak a tat. Chatz'onoj chwe chi chebenya' ri nimak tak tinimit chawe jacha' che awechbal, xukuje' ne' ri c'ä q'uisbal jutz' re ri uwächulew are c'u ri in quebenya' na chawe. Ruc' bara' re ch'ich' quebaban na ch'akatak chque tak ri ajawinelab; ¡quebaban na ch'akatak chque jacha' ri cäban chque tak ri bo'j re t'ac!” Ajawinelab xukuje' k'atal tak tzij re ri uwächulew, chich'obo' wa', ¡Chitijoj iwib che we tijonic ri'! Ajawaxel, e q'ui ri qui banom qui c'ulel chwe, e q'ui ri qui walijisam quib chwij; ¡e q'ui ri cäquibij chi ri nu c'aslibal: “man c'o ta u to'tajic rumal ri Dios!” Are c'u ri lal, Ajawaxel, lal ri ch'ukubal wib, lal nimarisabal nu k'ij, lal ri cäyo'w la ri chajin anima' chwe. Cuc' rakoj tak chi'aj quintz'onoj to'banic che ri Ajawaxel cutzelej c'u ulok u wäch nu tzij kas pa ri tastalicalaj u juyub, quink'oyic, quinwar c'ut, quinc'astaj chi c'ut, rumal rech chi ri Ajawaxel cuya' ri u to'banic chwe. Man quinxe'j ta wib che we jumulaj ajch'ojab ri' ri quisutim wij ri e c'o che nu ch'äquic. Walij la, Ajawaxel. ¡Chincolo' la nu Dios! Lal quech'ayow la chiquipalaj ri qui banom qui c'ulel chwe; ¡Cäc'äjij na la ri qui ware ri e banal tak etzelal! Lal, Ajawaxel, lal ri cujto'tajisan la; ¡tewichi'j ba' la ri tinimit la! Dios, to'l wech, ¡Chinch'abej la aretak quinsiq'uin che la! Ri lal chi chupam ri nu rikoj c'ax xinto' la. ¡Chtok'obisaj la nu wäch chtatabej la ri nu ch'awem! Ix ri quina' iwib chi ix nimak tak tatayib. ¿C'ä jampa' quitanaba' u yok'ic ri nu juluwem? ¿C'ä jampa' lo ri quirayij na xukuje' qui tzucuj na ri man c'o ta u beya'l, ri xa subunic? Chiwetamaj chi ri Ajawaxel are cäbe ranima' ruc' ri winak ri jic cäbin chuwäch; chiwetamaj chi ri Ajawaxel quinutatabej aretak quinsiq'uij. ¡Chixbirbitok; mixmacun chic! Aretak ix k'oyol chic, pa tz'inelem, chinic'oj ri kas iwetambal c'uxaj; chebichi'j jicalaj tak tabal tok'ob chicu'ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel. E q'ui quebinic: “¿Jachin ri cac'utuw na chkawäch ri takalic?” ¡Ajawaxel, chujila' la cuc' ri e utzalaj tak bak'wäch la! Nim na ri quicotemal ri yo'm la chupam ri wanima' chquiwäch ri c'o q'uialaj qui trico xukuje' u wa'l qui uva ruc' tz'ebenic. In quink'oyi' pa jamaril chanim c'ut cäc'amtaj nu waram, lal c'ut Ajawaxel, caban la chwe chi quinjeki' pa cu'bisan c'uxaj. Ak'abibal tatabej la ri nu ch'abal; sibalaj ak'abibal quinya' ri nu rajawaxic chwäch la, quinweyej c'ut ri catzelej la u bixic chwe. Ri lal man lal ta jun Dios ri caquicot ta la chupam ri lawaloyil; ri banal tak etzelal man quecuin ta quejeki' ta chixucut la, mawi c'o ta c'olbal chwäch la chque ri e banal tak nimal. Lal quetzelaj la qui wäch ri banal tak etzelal, cäsachisaj la qui wäch ri banal tak tzij, man quec'ulaj ta la ri subunelab ta winak xukuje' ri cämisanelab. Are c'u ri in rumal ri nimalaj lok'ok'ebal c'u'x la, quincuinic quinoc chupam ri achoch la; quincuinic quink'ijilan che la ruc' nim ilic la quinca'y c'u apan che ri tastalicalaj achoch la. Ajawaxel, qui mac quech ri qui banom qui c'ulel chwe c'ama' la nu be chupam ri suq'uilal, chinc'ama' la bic chupam ri utzalaj be. Ri e are' mawi jumul jicom ta ri quech'awic; ¡e chuwirinak chquipam! Ri u pa qui kul junam ruc' jun mukbal ri jaktalic; ¡ri cak' banal tzij! ¡C'äjisaj la qui wäch nu Dios! ¡Chbana' la chi man utz ta quel ri itzel tak qui chomanic! Chexutuj la rumal ri q'uialaj tak qui mac, rumal rech chi quiwalijisam quib chij la. Chequicot ri cäquitzucuj ri u ch'ukic quib uc' la; amak'el chebixon rumal quicotemal rumal rech chi lal quechajin la. Ri quelok'ok'en che la quequicot rumal ech la, are c'u ri lal Ajawaxel, catewichi'j la ri jic; ri utzil la casutij rij jacha' jun quetequic ch'ich'. Ajawaxel, minyaj la pa ri oyowal la, mac'äjisaj la nu wäch pa ri c'anal la. Ajawaxel, chel c'u'x la chwe, quinna' wib chi man c'o ta nu chuk'ab. Ajawaxel, tzelej la ri rutzil nu wäch, ronojel c'u ri nu cuerp cäbirbitic. ¡Cätajin quinbirbit rumal xe'n ib! E c'u ri lal Ajawaxel, ¿jampa' cäpe la? Saj la Ajawaxel; chto'tajisaj la ri nu c'aslemal, chinto'tajisaj la rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la. Man c'o ta jun ri cäminak cacuinic cänataj ta la che: ¿jachin ta ri cacuinic cäyo'w ta k'ijilanic che la chupam ri mukubal? In cosinak che ok'ej. Jujun tak ak'ab quinq'uis wib che ok'ej cäch'aki' ri nu ch'acat cumal ri u wa'l nu wäch. Ri k'oxomal cusutz'irisaj ri nu bak'wäch; ¡que sutz'ar u mac quech ri qui banom qui c'ulel chwe! ¡Chitasa' iwib chwij, banal tak etzelal, opaninak c'u ri wok'ej chuwäch ri Ajawaxel! Ri Ajawaxel xebutatabej ri e nu bochi'nic, ¡are' ri Ajawaxel xec'amowan ri e nu ch'awem ruc'! Ri qui banom qui c'ulel chwe e cäminak rumal xe'n ib, quecanaj pa moxil; ¡pa jun u jakic xukuje' u tz'apixic bak'wächaj quebanimaj na elinak qui q'uixbal! Ajawaxel, nu Dios, uc' la quintzucuj wi u ch'ukic wib; ¡Chinto'tajisaj la chinesaj la pa qui k'ab ri cäcaj caquiban c'ax chwe! ¡Chinesaj la chquiwäch, e jacha' c'u ne' coj; minquit'ubij c'u ne' ma ta c'u ne' c'o jachin quinto'tajisanic! Ajawaxel, nu Dios, ¿Jachin chque we jastak ri' in tzaknak wi? ¿La xa ta pa u lo nu banom jun mac che jun? ¿La xa nu yo'm itzel rajil c'axelal che ri u banom utzilal chwe? ¿La xa pu xak lok' nu banom c'ax che ri u banom u c'ulel chwe? We jewa' nu banom, chubana' c'ax ri u banom u c'ulel chwe; chinkaj pa u k'ab, chinuchararej cho ri ulew, chinuya' pa yok'ic pune' nim nu k'ij. Ajawaxel, ¡walij la ruc' c'anal! ¡K'atij la u wäch ri coyowal ri qui banom qui c'ulel chwe! Lal yo'm la u bixic chi cäban la suc'alaj k'atoj tzij, ¡to' ba la nu wi'! Chquimulij tak quib ri e aj nimak tak tinimit uc' la cojo' la ri tem re ajawibal la chicaj, chajawin c'u la paquiwi'. Ajawaxel, lal cäk'at la tzij paquiwi' ri nimak tak tinimit: k'ata' la tzij panuwi' jacha' chi in tz'akat pa ronojel; k'ata' la tzij panuwi' jacha' chi man c'o ta nu mac. Suc'alaj Dios, ri quebe nic'oj la tak ri chomanic xukuje' ri c'o pa ri animaaj ri e c'u'talic, ¡sacha' la u wäch ri quetzelal ri e banal tak etzelal, co c'u tac'aba' la ri winak ri tz'akat pa ronojel! Ri ch'ukubal wib are' ri Dios ri aj chicaj, ri quebuto'tajisaj ri jicom ri canima'. Ri Dios are' jun suc'alaj k'atal tzij ri cuc'okoj ri etzelal pa ronojel k'ijol. We ri winak man cätzelej ta ruc' ri Dios, ri Dios cuban u ware ri u ch'ich' re ch'o'j; u tanim chic ri u q'uiakbal ch'ab, cuchaplej u q'uiakic tak ri u ch'ab ri quenicowic, ¡e suc'umatal chic ri e u ch'ojibal ri quecämisanic! Chiwilampe' ri banal etzelal: c'o k'oxom re alc'ualanic che, yawab winak chic che ralc'ualaxic etzelal, caralc'ualaj c'u banoj tzij. U c'otom jun jul ri sibalaj naj kajinak, chupam c'ut ri u jul cätzak wi na. ¡Ri retzelal xukuje' ri u ch'ujilal quekaj na puwi' ri u jolom! Quink'ijilan che ri Ajawaxel, suc' c'ut ri are'; quebenbixoj bix che ri u bi' ri Ajawaxel, che ri u bi' ri aj chicaj. Ajawaxel, ri cätakan la pakawi', ¡nim ri u juluwem ri bi' la puwi' ronojel ri uwächulew!, ¡ri juluwem la benak c'ä je la' che ri caj! Ruc' ri qui k'ijilanic ri alaj tak ac'alab, xukuje' ri c'ä quetunic, yacom la jun to'bal ib rumal quech ri quec'ulelan che la, rech cäq'uis la tzij paquiwi' ri c'ulel. Aretak quinwil ri caj ri kas rt lal xabanow la, ri ic' xukuje' tak ri ch'imil ri xecoj la chuwäch, quinchomaj: ¿Jas cux ri winak? ¿Jas cux ri rija'l ri winak? ¿Jas che cänataj che la, xukuje' coc c'u la il che? Man are ta c'u nim na u k'ij xban la chquiwäch ri tako'nib aj caj, xcoj la u corona xya' la juluwem che xukuje' nim ilic, xya' la u takanic puwi' ronojel ri banom la, xya' la takanic pa u k'ab paquiwi' conojel ri jastak: Paquiwi' ri chij, xukuje' ri wacax; paquiwi' ri juyubal tak awaj; paquiwi' ri chicop ri e co qui xic', paquiwi' ri cär ri e jekel pa tak ri ja', xukuje' paquiwi' conojel ri e c'o chupam ri plo. Ajawaxel, ri cätakan la pakawi', ¡ri bi' la catakan puwi' ronojel ri uwächulew! Oh Ajawaxel, quinwaj quink'ijilan che la ruc' ronojel ri wanima' quebentzijoj c'u conojel ri mayibal la; oh Dios aj chicaj, rumal ech la quinwaj quinrak nu chi' in nojinak che quicotemal; ¡quinwaj quebenbixoj bix che ri bi' la! Chwäch la, quebanimaj ri qui banom qui c'ulel chwe; quetzakic, quecämic. Ri lal, lal jun suc'alaj k'atal tzij: lal t'uyul puwi' ri tem la re ajawibal, che u banic suq'uilal panuwi'. E c'ulelam la ri e k'ijilal tak diosib, sachisam la qui wäch ri e banal tak etzelal, ¡xa' jumul chupisam la ri natabal quech! Ri c'ulel cäminak, e cäminak ruc' are tak ri u tinimit; lal xsachow la qui wäch, mawi c'u ne ri natabal quech xcanaj ta canok. Are' c'u ri Ajawaxel Ajawinel chbe k'ij sak; u jekebam c'ut ri u tem re ajawibal che ri k'atan tzij: Cuk'at na tzij puwi' ri uwächulew ruc' suq'uilal, cuban na suc'alaj k'atan tzij chque tak ri tinimit. Ri Ajawaxel quebuch'uk ri cäquirik c'ax, ri are' quebuch'uk pa tak ri k'ijol re elebal ch'u'j. Ajawaxel, ri queta'm wäch la cäquicu'ba' qui c'u'x chij la, mawi jumul quebexutuj la canok ri que tzucum che la. Chebibixoj bix che ri Ajawaxel, ri cajawin pa Sion; chebitzijoj chque ri tinimit ri u banom. Ri qui rikom c'ax quenataj che ri Dios man quesach ta ri cok'ej pa u jolom; man cuya' ta can ri cämisanel chi ma ta cuc'äjisaj u wäch. Ajawaxel, chel c'u'x la chwe, chilampe la ri c'ax ri quinrik cumal ri cäquetzelaj nu wäch, ¡chinesaj la chquichi' ri oquibal chupam ri cämical! Je c'u ri' chquichi' tak ri oquibal pa Jerusalen, quinbij na che ronojel winak chi ya'tal k'ijilaxic la, chi in tewichitalic rumal rech chi xinto'tajisaj la. Ri e k'ijilal tak diosib quekaj na chupam ri qui c'amibal; ri cakan queralitaj can chupam ri putzcuyibal ri e are' xec'u'wic. Ri Ajawaxel u c'utum rib: ¡u banom suq'uilal! Ri banal etzelal cächaptaj can chupam ri c'amibal ri are' xcojowic. Ri e banal etzelal, xukuje' ri quequik'ijilaj diosib, ri cäsach ri Dios pa qui jolom, caq'uis na tzij paquiwi' chupam ri ajawibal rech ri cämical; man xa ta jumul e sachinak ta can ri mebayib, mawi xa ta jumul casach ta u wäch ri queyebal c'uxaj. Walij la, Ajawaxel; maya' la c'olbal che ri banoj nimal ri cac'amow ri winak; k'ata' la tzij paquiwi' ri quequik'ijilaj diosib chwäch la. Ajawaxel, chya' la xe'n ib chque; ¡chbana' la chi cäquetamaj chi xak e winak! Ajawaxel, ¿Jasche sibalaj naj lal c'o wi? ¿Jasche cac'u' ib la pa tak ri k'ij re c'axc'olil? Ri banal etzelal, ruc' nimarisan ib ch'ujirinak cuban c'ax che ri meba'; pa ri c'amibal c'ut ri u cojom cäkaj wi na. Ri banal etzelal cunimarisaj u k'ij pa tak ri kas u rayinic; ri quiäk rayinel cac'okonic cäretzelaj u wäch ri Ajawaxel. Ri e banal tak nimal caquibij: “Man c'o ta Dios. Man c'o ta jachin ta cäto'w chwe jas quinbano.” Are u chomanic wa' amak'el. Ronojel ri cubano amak'el utz quel chuwäch. Ri chomanic la naj e c'o wi che, naj chque ri u bak'wäch, cutze'j qui wäch ri e u c'ulel. Cuchomaj chi man c'o ta jun cäch'äcan puwi', chi mawi jubik' curik ta c'ax. Nojinak ri u pa u chi' chque tak c'okonic, chque banoj tak tzij xukuje' chque tak yok'onic; ri e u tzij quequic'u' il patan xukuje' etzelal. Cäc'ac'alen chquinakaj ri alaj tak tinimit, chic'uyal cucämisaj ri man c'o ta u mac. Man quel ta ri u bak'wäch chrij ri man cäcuin taj cuto' rib: Je ta ne jas jun coj pa ri u pec, chupam ri c'ubal rib caralwächij ulok ri meba', xak reyem jampa' cäkaj pa u k'ab, aretak cäkaj pa u k'ab cujuruj pa ri u putzcuyibal. Cäjupic, cuc'ololej rib, quekaj c'u pa u k'ab ri man quecuin taj cäquito' quib. Ri banal etzelal cuchomaj chi cäsach pa u jolom ri Dios, chi cuch'uk ri u palaj chi mawi jubik' c'o cärilo. ¡Walij la Ajawaxel, walijisaj ri k'ab la! Ri quebisonic mesach pa jolom la. Nu Dios, ¿jasche quetze'n ri banal tak etzelal, cäquichomaj chi man cata' ta chque jas ri qui banom? Lal ilom la ri c'ax ri cäquiban ruc' ri quetzelal; ¡ilom la, cäya' c'u na la rajil u q'uexel chque! Uc' la cäquito' wi quib ri man c'o ta queto'wic; lal ri to'l quech ri minorib. ¡K'ajisaj la ri qui k'ab ri e banal tak etzelal! Ta' la chque ri etzelal ri qui banom c'ä man c'o ta chcanajic ri ma ta chquik'alajisaj. Ri Ajawaxel are Ajawinel chbe k'ij sak; ri e k'ijilal tak diosib quebesax na bic chupam ri rulew. Ajawaxel, lal cata' la ri qui ch'awem ri e mach'alic, cäya' la qui chuk'ab xukuje' coc la il chque. Bana' la ri suq'uilal che ri minor xukuje' ri u rikom c'ax: ¡ri winak, ri xa ulew banbem rech, mutic chi c'u jumul xe'n ib! In quintzucuj u to'ic wib ruc' ri Ajawaxel. Xak lok' ri' we cäbix chwe: “Jät ja c'u' awib pa tak ri juyub jacha' ri chicop ri e c'o qui xic'; che ila' la ri banal tak etzelal: cäquicoj ri ch'ab pa ri c'am, cäquitanij ri q'uiakbal ch'ab, c'ä pa jun c'olbal ri c'utalic queq'uiakan wi ulok chque ri utzalaj tak winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel. We c'u yojyobinak chic ri pixab ri cäcu'bax ta wi c'uxaj, ¿jas ta chic ri cacuin ri utzalaj winak cubano?” Ri Ajawaxel c'o chupam ri tastalicalaj rachoch, ri Ajawaxel c'o ri u tem re ajawibal pa ri caj, e jaktal ri e u bak'wäch queralwächij conojel ri winak. Ri Ajawaxel queralwächij ri e suc' xukuje' ri e banal tak etzelal, ruc' ronojel u c'aslibal cäretzelaj qui wäch ri cäkaj chquiwäch ri u banic ri tokinic. Ri Ajawaxel cujabij na paquiwi' ri e banal tak lawaloyil rachak k'ak', k'ak' xukuje' asubre, cuc'am na ulok jun quiakik' ri cuporoj ronojel. ¡Ri Ajawaxel cuya' na ri takal chque! Suc' ri Ajawaxel culok'ok'ej c'ut ri suq'uilal; ¡Rumal ri' caquil na ri u palaj ri suc'alaj tak winak! Chinto'tajisaj la, Ajawaxel, man e c'o ta chi cojonelab ri e jic; man e c'o ta chi ri winak ri e jic canima'. Xak banoj tzij chic cäquiban chbil tak quib; cäquitzijobela' quib ruc' subunic, xak quieb cubij ri cäquibij. Ajawaxel, cheboko la ri quesubunic xukuje' ri cäquinimarisaj quib, ri cäquibij: “Xuwi ta ne we c'o ka chi' chubana' chke; ri kak' cäto'w ka wi'. ¿Jachin ta lo ri cuchajij anima' che ka takic?” Are wa' u bim ri Ajawaxel: “Chque ri mebayib xukuje' ri man c'o ta qui chuk'ab cäban pak'alenic chque xukuje' caban chque chi caquirik c'axc'olil. Rumal ri' camic quinwalijic camic, quebenya' c'u chque ri sibalaj qui rayim ulok.” Ri e u chi'nic ri Ajawaxel e ch'ajch'oj; ¡junam ruc' ri sak puak ri sibalaj ch'ajch'oj na ri porom wukub mul chupam ri jorno! Lal, Ajawaxel, cujchajij na la; ¡amak'el cujesaj na la pa qui k'ab we winak ri'! Ri e banal tak etzelal xak apawije' quewacatilob wi, conojel c'u ri winak cäquiya' u k'ij ri etzelal. Ajawaxel, ¿C'ä jampa' lo quinsach pa jolom la? ¿La kas xa c'u jumul quinsach pa jolom la? ¿C'ä jampa' lo cätakej na la u c'u'ic ib la chnuwäch? ¿C'ä jampa' ri nu c'aslibal xukuje' ri wanima' quecoch'on na xukuje' quebison na ronojel k'ij? ¿C'ä jampa' quinel chuxe' ri u takanic ri c'ulel? Ajawaxel, nu Dios, ¡chinila' la, tzelej la u wäch ri nu tzij, che nojisaj la ri nu bak'wäch che ri chäj! ¡Ma ta chinkaj chupam ri waram re cämical! Mubij ri nu c'ulel: “¡Nu ch'äcom!” Mäquicotic we quintzakic. Ri in nu cu'bisam nu c'u'x pa ri tok'ob la; ri wanima' cäquicotic rumal rech chi quincol la. ¡Quinbixoj ri Ajawaxel rumal ri utzil ri u banom chwe! Ri man c'o ta qui no'j cäquichomaj chi man c'o ta Dios: conojel quetzelam quib; qui banom xibibalalaj tak jastak; ¡man c'o ta chi jun cuban ta utzil! Kas pa ri caj queril wi ulok ri Ajawaxel ri winak che rilic we c'o jun c'o u ch'obonic cutzucuj ri Dios. Conojel c'ut e benak pa ri itzel be; conojel xak junam quetzelam quib. ¡Man c'o ta chi jun cuban utzil! ¡Mawi ta ne jun c'olic! Man c'o ta utzalaj qui chomanic ri e banal tak etzelal, ri quequiwe'j ri nu tinimit jas ri cäquiban che u tijic cäxlanwa, ri man cäquinataj ta ri u bi' ri Ajawaxel. Quebirbot na e nojinak che quebirbit, c'o c'u ri Dios cuc' ri queniman che. Cäquitze'j u wäch ri e u rayinic ri man nim ta u k'ij, are c'u queto'w na ri Ajawaxel. C'o ta banom wi puwi' ri juyub Sion quel ta wi ulok ri to'l rech ri Israel. Aretak ri Ajawaxel cuq'uex ri c'axalaj u c'aslemal ri u tinimit, quequicot na ri e ralc'ual ri Jacob, xukuje' ronojel ri tinimit Israel. Ajawaxel, ¿jachin ta ri cäcuinic cac'oji' pa ri achoch la? ¿Jachin ta ri cäcuinic cäjeki' pa ri tastalicalaj juyub la? Xuwi ri man c'o ta mac pa ri u c'aslemal xukuje' cuban utzil, ri cubij ri kastzij ruc' ronojel ranima', ri man c'o ta jun rajil u tz'akat cuyok'o, ri man cuban ta c'ax che ri rachil, mawi cäretzelaj u wäch ri u c'ulja; ri cäretzelaj u wäch ri takal retzelaxic u wäch, nim c'u caril wi ri cuya' u k'ij ri Ajawaxel; ri quebutz'akatisaj ri e u chi'm pune' c'ax quelic; ri cuya' u rajil pa jalomal ri man cutok'ij ta kajebal rech, ri man cuc'am ta u pa k'abaj che u banic c'ax che ri man c'o ta u mac. Ri je u c'aslemal wa' mawi jumul catzak ta na. ¡Chinchajij la, oh Dios, uc' la quintzucuj wi u ch'ukic wib! Nu bim c'u che la: “Lal ri Wajaw, ri wutzil; man c'o ta ri cajunamataj ta wi la.” Ri e diosib ri e c'o pa ri ulew c'o qui cuinem, jewa' caquibij ri quequicot cuc'. Are c'u ri cäquiterenej diosib caquirik na sibalaj c'ax. ¡Are c'u ri in mawi jumul quinjunaj ta wib cuc' che quicojic ri quiq'uelalaj tak qui tabal tok'ob! ¡Mawi jumul quenatax ta ri e qui bi' cumal ri e nu chi'! Lal Ajawaxel, lal ri lal ronojel chwe; quinnojisaj la che tewichibal, ri nu c'aslemal pa k'ab la c'o wi. Je'lalaj c'olbal nu rikom; ¡utzalaj echbal xya'taj chwe! Quinya' u k'ij ri Ajawaxel rumal chi are' c'amal nu be, cupixbej ri wanima' chak'ab. Amak'el natal ri Ajawaxel chwe; c'o ri are' pa nu wiquiak'ab man c'o ta quintzakow na. Rumal ri' cänoj ri wanima' che quicotemal. Quinuxlan pa utzil, man c'o ta jas quinoc ta wi il. Man quinya' ta la canok chupam ri mukubal, ¡man cawonoba' ta la canok pa ri mukubal ri jicalaj achil ib la ruc'! Cäc'ut la ri be re c'aslemal chnuwäch. C'o nimalaj quicotemal uc' la; c'o junalic utzil chnakaj la. Ajawaxel, kas suc' u tatabexic ri nu c'ulmam bana' la, choc la il che ri nu bochi'nic, tatabej la ri nu ch'awem uc' la, man quel ta c'u ulok chuchi' banal tzij. ¡Lal chk'ata la tzij panuwi', Lal eta'm la jachique ri suc'! Oquinak la chupam ri nu chomanic; chak'ab lal petinak che nu c'ac'alexic; in c'ambejem la ruc' k'ak', man c'o ta c'u etzelal rikom ta la pa nu c'aslemal. Man e nu bim ta jastak ri man ya'tal ta qui bixic, jacha' cäquiban ri niq'uiaj winak chic; nu najtajisam wib chque tak ri qui be ri tokinelab, nu banom ri cubij ri takanic la. Jicom in bininak pa tak ri be la; mawi jumul e nu tzakom ta canok. Oh Dios, uc' la quinch'aw wi, weta'm chi cätzelej la u wäch ri nu tzij, ya' ri xiquin la che nu tatabexic, chetatabej tak la ri e nu tzij. Ya' la jun k'alajalaj c'utbal re ri lok'ok'ebal c'u'x la chwe, lal, ri queto'tajisaj la pa qui k'ab ri qui c'ulel chque ri caquitzucuj ri ch'ukubal quib pa ri cuinem la. Chinchajij la jacha' ri qui chajixic ri qui c'u'x ri bak'wäch la, chinch'uku la chquixe' ri e qui mu'jal ri e xic' la pa qui k'ab ri banal tak etzelal ri e walijinak chwij, ¡pa qui k'ab ri c'ulel ri qui sutim wij cäcaj quinquicämisaj! E nojinak che etzelal, cäquibij tzij che u nimarisaxic quib; quiterenem ri u xo'l wakan, queyem jampa' quinquikasaj pa ulew. Je ri quepe coj, c'analaj tak coj, qui c'olom quib pa ri qui pec quejik'jatic queyem jampa' cäquiq'uiak quib. Walija la, Ajawaxel, ¡chk'atij la qui wäch!, ¡chemejmobisaj la ri qui ch'ec! Ruc' ri ch'ich' re ch'o'j la chinto'tajisaj la rech man quinkaj ta pa u k'ab ri banal etzelal; ruc' ri cuinem la, Ajawaxel, chinto' la rech man quinkaj ta pa qui k'ab, ¡chebesaj la bic cho we uwächulew ri', ri are quechbal pa we c'aslemal ri'! Chya' la be chque chi quenoj chque tak k'inomal, chi chewok tak ri calc'ual c'ä chepok' na, xukuje' c'ä chto'taj na can chque tak ri qui' tak qui mam. Are c'u ri in, kastzij cäcu'bi nu c'u'x ruc' ri rilic rib ka wäch uc' la, ¡ruc' ri nu c'olem chwäch la aretak chinc'astajic! Lal, Ajawaxel, lal nu chuk'ab, ¡quinlok'ok'en che la! Lal ri ch'ukubal wech, ri nu c'olbal che panem, lal torol wech, nu Dios, ri nimalaj abaj quinuch'uku, nu quetequic ch'ich', ri cuinem ri quinto'tajisanic, ri c'ubal wib ri sibalaj naj elinak chicaj. Lal, Ajawaxel takal k'ijilaxic la: aretak quinsiq'uin che la, quinesaj la pa qui k'ab ri qui banom qui c'ulel chwe. Ri cämical xinuralij pa tak ri e u colob; xinxe'j wib chuwäch ri uwo ja' ri sachal wächaj. Ri cämical xinumojcolij pa tak ri u colob; ¡xinkaj pa tak c'amibal re cämical! Pa ri nu bis xinsiq'uij ri Ajawaxel; xintz'onoj ri u to'banic ri nu Dios, xinutatabej ri are' pa ri rachoch; xopan ri nu rakoj chi'aj pa ri u xiquin. Xuban c'u jun nimalaj cabrakan cho ri ulew: xeyicop ri qui tac'alibal tak ri juyub; xeyicya'x rumal ri royowal ri Ajawaxel. Pa ri u tza'm quel ulok si'b, pa ri u chi' jun k'ak' ri cächajirisanic; ¡rachak tak k'ak' ri quejuluwic quebel ulok pa u chi'! Xupac ri ch'ukuwinak ri caj, xkaj ulok. Chquixe' ri rakan c'o k'ekalaj tak sutz'. Xquiejen puwi' jun aj cajalaj to'banel ri e c'o u xic', xrapinic, xch'elex bic rumal ri u xic' ri quiakik'. Ri nimalaj k'ekumal ri sutininak rij xucoj che c'ubal rib xukuje' ri k'ekalaj sutz' ri nojinak che ja'. Jun juluwem ri cächuplinic xel ulok chuwäch; xebel ulok chquipam tak ri sutz' sakbach, xukuje' rachak k'ak' ri quenicowic. Ri Ajawaxel, ri c'o pa ri caj, xubano chi xtataj ri u ch'abal re cakulja chicaj, sakbach tak xukuje' rachak tak k'ak' ri quejuluwic. Xebuq'uiak ulok ri u ch'ab xukuje' ri u caypa', xuban c'u chque ri e nu c'ulel qui tuquin quib xebanimajic. Ri u xe' ri plo xk'alajinic; ri u tiq'uilibal ri uwächulew xc'utunic, rumal ri u ch'abal ri Ajawaxel, rumal ri cowilaj ruxlabic ri xuq'uiako. Ri Dios xuyuk ulok ri u k'ab chwe chicaj, ruc' ri u k'ab xinresaj pa ri nimalaj plo. Xinresaj pa qui k'ab ri c'ulel ri c'o qui cuinem, ri cäquetzelaj nu wäch xukuje' c'o na qui chuk'ab chnuwäch. Xquimulij quib chwij aretak in c'o pa c'axc'olil, are' c'u ri Ajawaxel xuya' ri u to'banic chwe: Xinuya' pa ri torotajic; xinto'tajisaj c'u rumal rech chi in lok' chuwäch. Ri Ajawaxel u yo'm ri tojbal wech ri takal che ri ch'ajch'ojalaj nu c'aslemal, nu terenem c'ut ri u be ri Ajawaxel; mawi jubik' nu xutum can ta ri nu Dios. E c'o conojel ri u takanic pa nu jolom; man c'o ta jun u pixab ri ma ta nu nimam. In bininak pa jun c'aslemal jicom chuwäch; nu najtajisam wib rech man quinban ta ri etzelal. Ri Ajawaxel u yo'm ri tojbal wech rumal ri ch'ajch'ojalaj nu c'aslemal chuwäch. Lal Ajawaxel, lal jic ruc' ri jic, man c'o ta jas cäbij la chrij ri man c'o ta jas cäbix chrij, jic anima' la ruc' ri jic ranima', c'o c'u na no'jibal la chuwäch ri c'o u no'jibal. Ri lal queto'tajisaj la ri caquimach' quib, cäkasaj c'u la qui k'ij ri cäquiban nimal. Lal, Ajawaxel, cäya' la nu chäj; lal nu Dios, cätununisaj la ri nu k'ekumalil. Ruc' ri to'banic la, quinch'äc ri c'ulel paquiwi c'ut ri e u tapia ri e u tinimit quinucoj wi na. Ri u be ri Ajawaxel, jicom; ri u tzij ri Ajawaxel takal u cu'bisaxic c'uxaj chrij; ¡ri Dios quebuch'uku ri cäquicu'ba' qui c'u'x chrij! ¿Jachin ta ri Dios we ta ma ta are' ri Ajawaxel? ¿Jachin ta jun Dios chic ri cäcuin ta che ka ch'ukic? Ri Dios are cäyo'w nu chuk'ab, are cäsuc'uman ri nu c'aslemal, ri cubano chi quinxiq'uinic jacha' jun masat, cubano chi man quintzak ta cho tak ri juyub, ri quinutijoj che u banic ch'o'j, ri cuya' nu chuk'ab che qui q'uiakic ch'ab re k'an ch'ich'. Ri lal quinch'uk la, quinto'tajisaj c'u la ruc' ri wiquiak'ab la; ri utzil la u banom chi utz in elinak. E pacom la ri nu be, rumal ri' man e jiljobinak ta ri wakan. Xebenwokataj ri e nu c'ulel, xebenrika', c'äte xintzelejic aretak xq'uis u sachic qui wäch. Xinban ch'akatak chque. Man xewalij ta chic. ¡Xekaj pa wakan! Lal xyo'w la nu chuk'ab pa ri ch'o'j; xban la chi ri nu c'ulel xquimej quib chnuwäch, xban la chi xebanimaj ri nu c'ulel chnuwäch. Jeri' xincuinic xinsach qui wäch ri cäquetzelaj nu wäch. Are ta xcaj xeto' ta la, man c'o ta c'u jun xyo'w ta to'banic chque; xquisiq'uij ri Ajawaxel, man xutzelej ta u wäch qui tzij. Xebenquie'j jacha' ri puc'uc' ulew ri cäc'am bic rumal quiakik'. ¡Xebenxak'alej jacha' ri t'ac ri e c'o pa tak ri be! Xinesaj la pa u k'ab jun tinimit ri man tal ta tzij, xban la chi xinux c'amal qui be nimak tak tinimit, xinquipatanij winak ri man weta'm ta qui wäch. Aretak cäquita' ri nu ch'abal queniman chwe; winak ri man e nu winakil taj cäquiya' nu k'ij, ri winak ri man e nu winakil ta cäquixe'j quib quebirbitic quebel ulok pa tak ri to'bal quib. ¡C'asal ri Ajawaxel!, ¡tewichital ri ch'ukul wech! ¡Chyok u k'ij ri Dios ri nu Colonel! Are Dios wa' ri cäc'äjisan qui wäch ri qui banom qui c'ulel chwe xebujach tak ri tinimit chuxe' ri nu takanic. Quinucol chuwäch ri coyowal ri nu c'ulel, xukuje' pa qui k'ab ri xquiyac quib chwij. ¡Ri lal Ajawaxel, quinto' la pa qui k'ab ri winak ri e tokinelab! Rumal ri' quinya' k'ij la pa ri nimak tak tinimit quinbixoj bix che ri bi' la. Quebeya' la nimak tak ch'äcanic che ri ajawinel ri cha'om la; amak'el quel c'u'x la che ri David xukuje' ri e rija'lil. Ri caj cutzijoj ri u juluwem ri Dios; ri räxalaj caj cutzijoj chke ri u winakirisam. Ri k'ij tak quequitzijola' tak chquixo'l, ri chak'ab tak caquibinisaj u bixic. Pune' man c'o ta tzij quetatajic, mawi c'o jun ch'abal cätatajic, pa ronojel ri uwächulew benak ri u tijonic, cäbe c'ä pa ri q'uisbal jutz' re ri uwächulew, c'ä jawije' ri c'o wi ri u jekelibal ri k'ij. Are c'u ri k'ij cäquicotic cuchaplej ruc' quicotemal ri u xiq'uixic ri u be jacha' jun xiq'uinel; jacha' jun jiaxel ri quel ulok chupam ri u warabal re c'ulanem. Quel ulok ri k'ij, pa jun u xcut ri caj cäcotin c'ut c'ä copan na pa ri jun uxcut chic, man c'o ta c'u ri cacuinic canimaj ta chuwäch ri u k'ak'al. Tz'akat ri u tijonic ri Ajawaxel, cuya' c'u c'ac' c'aslemal. Ri u takanic ri Ajawaxel jic, cuya' c'u retamanic ri man c'o ta retamanic. Ri u pixab ri Ajawaxel ri e banom e suc', quequic'am c'u ulok quicotemal che ri anima'. Ri u takomal ri Ajawaxel ch'ajch'oj quebunojisaj c'ut ri bak'wächaj che chäj. Ri now ib chuwäch ri Ajawaxel ch'ajch'oj man caq'uextaj taj xak je wi. Ri e u pixab ri Ajawaxel ri e tz'ibam e kastzij, conojel tak e suc'. ¡C'o na cajil chuwäch ri k'an puak ri pakal rajil!, ¡c'o na qui qui'al chuwäch ri juyubal räx cab ri c'o pa ri akaj! Cajwataj c'u che u pixbexic we pataninel ech la ri', c'o cärechbej che ri qui nimaxic. ¿Jachin ta ri quebuch'ob ri kas e u sachinakil? ¡Ajawaxel sacha' la ri nu mac ri e ch'ukutalic! Chesaj la ri banoj nimal che ri pataninel ech la; mäya' la be che ri banoj nimal chi catakan panuwi'. Jeri' quinux jun winak ri ch'ajch'oj u c'aslemal; man c'o ta mac cäriktaj ta chwij. Chec'amar ta ri e nu tzij umal la xukuje' tak ri nu chomanic, oh Ajawaxel, panibal xukuje' torol wech. Chutatabej ri a ch'awem ri Ajawaxel aretak at c'o pa bis, are' ri u Dios ri Jacob chuya' to'banic chawe. Chutaka' ulok to'bal awib xukuje' to'l awech pa ri k'ijilabal ri c'o pa Sion. Chenataj conojel ri a sipanic che, chebuc'amowaj ruc' quicotemal ri e a tz'onobal tak tok'ob ri quebaporoj puwi' ri porobal. Chebutz'akatisaj conojel ri e a rayibal, chuq'uisa' qui banic conojel ri jastak ri a chomam qui banic. Cäkaban c'u na nimak'ij rumal ri a ch'äcanic, quekawalijisaj tak na etal pa u bi' ri ka Dios. Chuya' ri Ajawaxel chawe ronojel ri catz'onoj che. Kas weta'm chi ri Ajawaxel cuya' ri ch'äcanic che ri ajawinel ri u cha'om; chi cutzelej na u wäch ri xutz'onoj che kas pa ri tastalicalaj u caj, quebuya' c'u na nimak tak ch'äcanic che rumal ri u cuinem. Jujun qui cuban qui c'u'x chrij ri qui carwaj re ch'o'j, jujun chic qui cuban qui c'u'x chquij ri qui quiej; are c'u ri uj ka cuban ka c'u'x chrij ri Ajawaxel ri ka Dios. Ri e are' quemejmob ri qui ch'ec, quetzakic, are c'u ri uj cäkatakej binem man cujtzak taj. Ajawaxel, ¡Ya' la ri ch'äcanic che ri Ajawinel! ¡Tzelej la u wäch ri ka tzij aretak chujsiq'uin che la! Ajawaxel, ri ajawinel cäquicotic rumal rech chi yo'm la u chuk'ab; sibalaj cäquicotic rumal rech chi yo'm la ch'äcanic che. Yo'm la che ronojel ri u rayibal; man xxu'yaj ta la ronojel ri u tz'onon che la. Xc'amowaj la cuc' nimak tak tewichibal, xcoj la jun corona re k'an puak che ri u jolom. Xuta' c'aslemal che la, xya' c'u la juyukaj c'aslemal che ri beytajel. Rumal ri to'banic la, nim ri u cuinem; yo'm la u k'ij, nim c'u u banic. Tewichi'm la chbe k'ij sak; nojisam la che quicotemal rumal ri c'olem la ruc'. Lal, nimalaj ajawinel, mawi jubik' catzakmaj la, cuban c'u c'u'x la chrij ri Ajawaxel; ¡cuban c'u'x la chrij ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios ri c'o pa ri caj! Ri chuk'ab la quebuch'äc conojel ri qui banom qui c'ulel che la; ri wiquiak'ab la quebuch'äc na conojel ri cäquetzelaj wäch la; queq'uiak na la pa jun jorno ri cänicowic aretak cäpe la che u k'atic tzij. Ri Ajawaxel pa ri royowal, cusach na qui wäch ruc' jun k'ak' ri cächajirisanic. Cäsach na la qui wäch cho ri uwächulew chquixo'l ri winak ri e calc'ual xukuje' ri e quija'lil. Pune' cäcaj cäquiban c'ax che la cäquichomaj u yaquic quib chij la, man c'o ta jas quecuin che u banic. Quebokataj c'u na la bic; queq'uiak na la rumal ri q'uiakbal ch'ab la. ¡Walij la ruc' ri cuinem la, Ajawaxel! ¡Cäkoc'owisaj cuc' tak bix ri e ch'äcanic tak la! Nu Dios, nu Dios, ¿Jasche in yo'm la canok? ¿Jasche man cäpe ta la che nu to'ic? ¿Jasche man cäta' ta la ri wok'ej? Nu Dios, pa k'ij xukuje' chak'ab quinsiq'uin che la, man c'o ta c'u catzelej la u bixic; man c'o ta uxlanem nu rikom. Are c'u ri lal, lal tastalic; cajawin la, cak'ijilax la rumal ri Israel. Ri ka mam xquicu'ba' qui c'u'x chij la; xcu'bi qui c'u'x, xetor c'u la; xquitz'onoj to'banic che la, xya' c'u la ri torotajic chque; xquicu'ba' qui c'u'x chij la, man xet'orij ta c'u la. Ri in man in ta jun achi, xane xa in jun xjut; ¡xa in yacal qui tze' ri winak! Ri quinquilo cäquitze'j nu wäch; cäquiyuch'ula' qui palaj chwe, cäquisutisa' qui jolom; je c'u caquibij wa': “Wa' xucu'ba' u c'u'x chrij ri Ajawaxel, chto'tajisax c'u rumal ri Ajawaxel. Sibalaj c'u lok' chuwäch, chto'tajisax c'u rumal.” Jewa': Xban la chi xinq'uiy pa ri u c'u'x ri nu nan; xban la chi xinuxlan cho u c'u'x ri nu nan. C'ä majok chinalaxok, xincoj chuxe' ri chajinic la; kas pa ri u c'u'x ri nu nan, ri nu Dios are ri lal. Manajtajisaj ib la chwe, nakaj chi c'ut c'o wi ri u q'ueyowal chwe man c'o ta c'u jachin ta c'o wuc' che nu to'ic. Ri qui banom qui c'ulel chwe qui sutim wij e jacha' ta ne' ama'ib tak wacax, e jacha' c'analaj tak wacax re Basan. Que wunic jacha' c'analaj tak coj, cäquic'ab ri qui chi', cäquiq'uiak quib chwij. In jacha' ja' ri cajamajobic; e tuktubinak ri e nu bakil, ri wanima' junam ruc' ri xca'b ri cabelebob chnupam. Chaki'j chic ri u pa nu chi' jacha' jun xot re u wi ja; nac'al ri wak' pa nu chi'. ¡In q'uiakom la pa ri ulew re cämical! Jumulaj banal tak etzelal e jacha' ri tz'i' qui sutim wij; e qui worom ri nu k'ab xukuje' ri e wakan. ¡Quincuinic quebenwajilaj ri nu bakil! ri e nu c'ulel man cäquesaj ta ri qui bak'wäch chwij. Quijachom ri watz'iak chquiwäch, xetakleben c'u chrij. Ri lal c'ut, Ajawaxel lal nu chuk'ab, ¡minya' la canok!, ¡saj la chanim che nu to'ic! Chinto'tajisaj minc'äm pa u chi' ri ch'ich' re ch'o'j, chek'atij la we tz'i' ri' rech man quinquicämisaj taj; chinto' la pa qui chi' we coj ri'; ¡chinto' la chuwäch ri cuc'a' we ama'ib tak wacax ri'! Quinya' na tzijol la chque ri wachalal, quinya' na k'ij la pa tak ri u mulixic quib. Ix ri nim quiwil wi ri Ajawaxel, ¡chiya' u k'ij iwonojel ri ix rija'l ri Jacob! ¡Chixk'ijilan che iwonojel ri ix rija'l ri Israel! Ri are' ma ta coc il mawi xak ta caroc'owisaj ri qui rikoj c'ax ri mebayib, mawi cuc'u' ta rib chquiwäch. ¡Ri are' quebutatabej aretak caquitz'onoj ri u to'banic! Chuwäch ri tinimit la ri man c'o ta cajilabal quink'ijilaj ri jiquil la; chquiwäch ri queyo'w k'ij la quintz'akatisaj na ri e nu chi'nic. Chixwok, ix ri cäban c'ax chiwe c'ä quixnoj na; chik'ijilaj ix ri Ajawaxel, ix ri quixtzucun che, chixc'asal c'u q'ui junab. Ronojel qui wäch winak xukuje' nimak tak tinimit que conojel ri e u jutz'il ri uwächulew: chnataj ri Ajawaxel chiwe, chixpet ruc'; chixelxucul chuwäch. Ri Ajawaxel, ajawinel c'ut, ri are' cätakan paquiwi' ri nimak tak tinimit. Chi meja' iwib xuwi c'ut ri are' chik'ijilaj conojel ri e c'o pa telechinic, conojel ri quetzelej na pa ri ulew, man c'o ta c'u qui c'aslemal pa quech wi. Ri e wija'l quek'ijilan na che ri Ajawaxel, cäquitzijoj na ri are' pa ronojel ri qui c'aslemal; chque ri c'a maja' quebalaxic caquitzijoj na ri u suq'uilal chque xukuje' tak ri e u banoj. Ri Ajawaxel are' quinyuk'unic; man c'o ta cajwataj chwe. Cuban chwe chi quinuxlan pa räx tak echa', cuc'am nu be jawije' e c'o wi nima' ri quelemow wi ri ja', quebuya' c'ac' tak nu chuk'ab, quinuc'am c'u bic pa suc'alaj tak be, quinya' c'u u k'ij ri u bi'. Pune' ta quinoc'ow chupam ri siwan ri sibalaj k'eku'm na, man quinxe'j ta wi wib che ri quieb cubij panuwi'. Lal c'u ne c'o wuc', Ajawaxel; ri k'ebu't la xukuje' ri ch'amiy la caquiya' na nu chuk'ab. Suc'umam la jun ula'bal chwe chquiwäch ri e nu c'ulel; jamim la c'oc'al pa nu jolom, chemowisan la ri wuq'uiabal. Ri utzil la xukuje' ri lok'ok'ebal c'u'x la quincachilaj na conojel ri k'ij ri quinc'asi' na, chupam c'u ri achoch la, Ajawaxel, quinjeki' wi na chbe k'ij sak. Rech ri Ajawaxel ronojel ri uwächulew, rachil ronojel ri c'o chuwäch, rachil conojel ri e c'asc'oj chuwäch. Rumal rech chi are' ri Ajawaxel xcojow ri u tiq'uilibal ri uwächulew, co xutiq'uiba' paquiwi' tak ri plo xukuje' paquiwi' tak ri nima'. ¿Jachin ri cacuinic cäpaki' puwi' ri u juyub ri Ajawaxel? ¿Jachin ri cäcuinic cäjeki' chupam ri tastalicalaj rachoch? Ri e ch'ajch'oj ri e u k'ab xukuje' ri u chomanic ri man c'o ta jun macaj pa ri u c'aslemal; ri man quebuk'ijilaj ta ri banom tak diosib mawi cuban tak ri chi'nic ri kas cäban na ruc' subunic. Ri Ajawaxel, ri u Dios xukuje' Colonel, cutewichi'j na we winak ri', cuban na suq'uilal che. Rajawaxic je qui banic wa' ri quetzucun che ri Ajawaxel, ri cäquitzucuj ri u wäch ri u Dios ri Jacob. ¡Chixjaktajok, junalic tak oquibal! ¡Chejakjob can ri cacab tak i xak, coc c'u na ri ajawinel aj juluwem! ¿Jachin wa' we Ajawinel ri' aj juluwem? ¡Are' ri Ajawaxel, c'o u chuk'ab xukuje' c'o u cuinem! ¡Are' ri Ajawaxel, ri c'o u cuinem chupam ri ch'o'j! ¡Chixjaktajok, junalic tak oquibal! ¡Chejakjob can ri cacab i xak, coc c'u na ri Ajawinel aj juluwem! ¿Jachin wa' we Ajawinel ri' aj juluwem? ¡Are' ri Ajawaxel ri Cajaw ri ajch'ojab! ¡Are' ri Ajawinel aj juluwem! Ajawaxel, uc' la quinch'aw wi; nu Dios, chij la cu'l wi nu c'u'x: mintzokopij la rech minkaj pa ri q'uixbal. ¡Maquitze'j nu wäch ri e nu c'ulel! ¡Mawi jubik' mel qui q'uixbal ri qui cuban qui c'u'x chij la! ¡Are chel qui q'uixbal ri man c'o ta rumal cäquiyac quib che c'ulelaxic la! Ajawaxel, chec'utu' ri be la chnuwäch; c'ama' la nu be pa ri suc'alaj be la; c'ama' la nu be, chc'utu' la ri kastzij la chnuwäch, lal c'ut ri lal nu Dios xukuje' Colonel. ¡Chij la nu cu'ban wi nu c'u'x conojel jok'otaj! Ajawaxel, chnataj ri lok'ok'ebal c'u'x la che la xukuje' ri ch'uch'ujil la ri amak'el c'utum la chkawäch, menataj chi c'ut ri nu mac che la, mawi ri etzelal ri xinban pa ri wac'alal. Ajawaxel, chinnataj ba che la, rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri utzil la. Ri Ajawaxel utz xukuje' suc'; quebupixbej ri ajmaquib pa ri qui c'aslemal, cuc'am qui be ri e mach'alic; ¡quebutijoj che ri suq'uilal! Conojel tak ri u be e re lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' e re kastzij chque ri cäquiban ri u rayibal xukuje' ri cäquinimaj ri u takanic. Ajawaxel, sibalaj nim ri wetzelal; sacha' la nu mac, ya' la u k'ij ri bi' la. Ri winak ri nim caril wi ri Ajawaxel, ri are' cuc'ut ri be chuwäch ri takal u takexic rumal; cunojisaj che utzil cuya' c'u ri rechbexic ri ulew chque ri e rija'lil. Ri Ajawaxel ranima' rib cuc' jachintak ri nim caquil wi, cuya' c'u retamaxic ri u c'ulwächinic chque. Amak'el quinalwächin che ri Ajawaxel, rumal rech chi quinresaj pa ronojel c'ax. Chinila' la Ajawaxel, chel c'u'x la chwe, xak nu tuquiel in c'olic, quinbisonic. Cätajin cänimataj ri u bis ri wanima'; chinesaj la pa tak ri c'ax ri in c'o wi. Chila la ri nu bis, xukuje' ri welem ch'u'j, sacha' la ri nu mac. Chilampe' la, e joropa' ri e nu c'ulel e c'olic ri cäquirayij nu cämisaxic. ¡Chinchajij la, to'tajisaj la ri nu c'aslemal! ¡Mintzokopij la rech man quel ta nu q'uixbal, uc' la quintzucuj wi ch'ukubal wib! Chinuch'uku ri nu tz'akatiquil pa ronojel xukuje' chi man c'o ta nu mac, nu cuban c'u nu c'u'x chij la. ¡Nu Dios, chesaj la ri Israel chquipam tak ri c'ax ri c'o wi! Ajawaxel, bana' la suq'uilal chwe, man c'o ta macaj pa ri nu c'aslemal. Mawi jubik' quinwesaj ri cu'lbal nu c'u'x chij la; nic'oj la ri nu c'aslemal, tijtijobej la wij, ¡tijtijobej la rij ri nu chomanic, xukuje' ri e muktal pa ri wanima'! Natal ri lok'ok'ebal c'u'x la chwe, xukuje' in bininak jic chwäch la; mawi jumul xebenwachilaj ri banal tak tzij, mawi xinwuc'aj ta wib cuc' ri quieb qui wäch. Quinwetzelaj u wäch ri qui mulin ib ri e banal tak etzelal, ¡mawi jumul xebenwachilaj taj ri e banal tak etzelal! E ch'ajtajinak ri nu k'ab, e josk'itajinak elinak ri macaj chque, Ajawaxel, quinwaj quinnakajin ruc' ri porobal ri ech la, quebenbixoj bix che u ya'ic maltioxinic, quintzijoj c'u tak ri mayibal ri e banom la. Ajawaxel, in quinlok'ok'ej ri achoch la ri lal c'o wi, ri c'olbal jawije' jekel wi ri juluwem la. Mesaj la ri nu c'aslemal junam cuc' ri ajmaquib; je minc'ulmaj jas ri cäquic'ulmaj ri cämisanelab, ri quinojisam ri qui k'ab che etzelal xukuje' banoj u pa k'abaj. In bininak c'ut chupam ri nu ch'ajch'ojil; chinto'tajisaj la chel c'u'x la chwe. In tac'al puwi' cowilaj ulew; ¡quintewichi'j ri Ajawaxel chuwäch ri u tinimit! Ri Ajawaxel are' nu chäj xukuje' ri nu to'tajisaxic, ¿jachin ta chuwäch quinxe'j ta wi wib? Ri Ajawaxel are cäto'w ri nu c'aslemal, ¿jachin ta chuwäch quinxe'j ta wi wib? Ri e banal tak etzelal, ri qui banom qui c'ulel chwe, caquimulij quib che nu ch'äquic che c'u u sachisaxic nu wäch; e are' c'ut ri caquichak'ij quib quetzak c'ut. Pune' cäsutix wij cumal ajch'ojab, ri wanima' man cuxe'j ta rib; pune' caquisuc'umaj quib che u banic ch'o'j wuc', ri in man c'o ta cubij nu c'u'x. Xa jun jasach nu tz'onon che ri Ajawaxel, xa jun jasach quinrayij: chi quinc'oji' chupam ri rachoch ri Ajawaxel conojel ri k'ij ri quinc'asi' na, che u k'ijilaxic pa ri rachoch xukuje' che rilic ri u je'lical. Aretak chepe ri lawalolaj tak k'ij, ri Ajawaxel quinuch'uk ruc' ri u mu'jal, quinuto' pa ri rachoch; quinuya' puwi jun nimalaj abaj che u to'ic wib. Jeri' quincuinic quinyac ri nu jolom paquiwi' ri e nu c'ulel; quincuin c'u ri' quinya' tabal tok'ob pa ri achoch la, ruc' tak rakoj chi'aj re quicotemal quebenbixoj bix che ri Ajawaxel. Quinrak nu chi che ch'abexic la Ajawaxel, chintatabej la, chel c'u'x la chwe, ¡chinch'abej la ulok! Ri wanima' cubij chwe: “chatzucuj ri u wächbal ri Ajawaxel.” Are c'u ri in, Ajawaxel, quintzucuj ri wächbal la. ¡Mäc'u' ib la chnuwäch! ¡Minxutuj la ruc' oyowal! Xuwi' ri lal, lal to'l wech. Minya' la can nu tuquiel ri ma ta c'o cuya' to'banic chwe, lal c'ut ri nu Dios xukuje' nu Colonel. Pune' ri nu tat xukuje' ri nu nan quinquiwonoba' canok, lal, Ajawaxel, quinchajij na la. Ajawaxel chc'utu' ri be la chnuwäch; chc'ama' la nu be pa ri suc'alaj be, qui mac quech ri e nu c'ulel; minjach la pa qui k'ab, quiwalijisam c'u quib jalul tak k'alajisanelab chwij, aninak c'u e c'olic. Ri in cu'l nu c'u'x chi quinwil na ri rutzil ri Ajawaxel pa ri u beytajic we nu c'aslemal ri'. ¡Chacu'ba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel! ¡Chacojo' a chuk'ab, muban quieb a c'u'x! ¡Je', chacu'ba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel! Ajawaxel, ch'ukul wech, quinrak nu chi' che ch'abexic la. ¡Mäk'il ib la che nu to'ic! We cäk'il ib la che nu to'ic quinna' wib ri' chi in c'o chic chquixo'l ri cäminakib. Tatabej la ri nu rakoj chi'aj che u tz'onoxic ri to'banic la, aretak quinyuk apan ri nu k'ab chusuq'uil ri tastalicalaj achoch la. Mincharchatej la bic junam cuc' ri e banal tak etzelal, je minc'ulmaj jas ri cäquic'ulmaj ri banal tak c'ax, ri cäquiban quib chi sibalaj e utz e nojinak c'u che ronojel u wäch etzelal. Chya' la chque ri takal chque, jas ri itzel tak qui chac; je tojbal chya' la chque jacha' ri etzelal ri qui banom. Man quenataj ta chi cuya' chque ri jastak ri xebuban ri Ajawaxel, ¡are' c'ut chsachow qui wäch, mebuyac chi c'u jumul! ¡Chyo'k ta u k'ij ri Ajawaxel, ri e u tatabem ri e nu bochi'nic! Ri Ajawaxel are' cuinelalaj to'l wech; chrij xinya' wi ronojel ri cu'lbal nu c'u'x, xinuto' c'ut. Cäquicot ri wanima'; quinbixonic, xukuje' quinya' maltioxinic che ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel are' ri u chuk'ab ri u tinimit; are' to'bal rib xukuje' to'tajisal rech ri rajawinel ri u cha'om. To'tajisaj la ri tinimit la, Ajawaxel; chetewichi'j la ri e ech la. Chebechajij la jacha' ri cuban jun ajyuk'; ¡cheloquej la bic pa k'ab la amak'el! Chik'ijilaj ri Ajawaxel, ix ri ix aj caj; chik'ijilaj ri u cuinem xukuje' ri u juluwem ri Ajawaxel, chiya' u k'ij ri je'lalaj u bi' ri Ajawaxel; chik'ijilaj ri Ajawaxel pa ri je'lalaj u k'ijilabal. Ri u ch'abal ri Ajawaxel cäxojlin puwi' ri plo; ri Dios ri nim u k'ij are cäbanow ri cakulja: ¡ri Ajawaxel c'o puwi' ri nimalaj plo! Ri u ch'abal ri Ajawaxel c'o u cuinem; ri u ch'abal ri Ajawaxel c'o u chuk'ab; ri u ch'abal ri Ajawaxel quebujak'ij tak ri chacalte'. Ri Ajawaxel quebujak'ij tak ri chacalte' re ri Libano. Quebuyicopisaj tak ri juyub Libano xukuje' ri Sirion; ¡cuban chque chi quech'opinic jacha' ama'ib tak wacax xukuje' alaj ama'ib tak wacax! Ri u ch'abal ri Ajawaxel quebuq'uiak rak' tak k'ak'; ri u ch'abal ri Ajawaxel cubano chi cayicop ri chaki'j uwo sak; ¡ri Ajawaxel cubano chi cayicop ri chaki'j uwo sak re Cades! Ri u ch'abal ri Ajawaxel cuban chque ri ati'tab tak masat chi quebalanic, cuq'uis tzij paquiwi' ri räx che' ri e c'o pa tak ri c'ache'laj. Conojel c'ut caquiya' na u k'ij chupam ri rachoch. Ri Ajawaxel cätakan puwi' ri jäb; ¡ri Ajawaxel are' ajawinel ri c'o u takanic chbe k'ij sak! Ri Ajawaxel cuya' u chuk'ab ri u tinimit; ri Ajawaxel cutewichi'j ri u tinimit ruc' jamaril. Ajawaxel, in quinya' k'ij la rumal chi xincol la, man yo'm ta la be chi cäquitze'j nu wäch ri e nu c'ulel. Ajawaxel, nu Dios, xintz'onoj ri to'banic la, xincunaj c'u la; lal, Ajawaxel, xinesaj la pa u k'ab ri cämical; xya' la nu c'aslemal, man xintzokopij ta la. Ix ri ix jic chuwäch ri Ajawaxel, ¡chebibixoj bix che, chi k'ijilaj ri tastalicalaj u bi'! Xa c'u jubik' cäbeytaj ri royowal, are c'u ri rutzil man c'o ta u q'uisic. We cujok' chak'ab, ak'abil c'o chic ka quicotemal. In xinna' wib chi co in c'olic, xinchomaj c'ut: “Man c'o ta jas quintzakow na.” Lal Ajawaxel, pa ri tok'ob la xinjekeba' la pa jun cowilaj c'olbal. Xk'il c'u la ri to'banic la chwe xsach nu cux rumal ri xe'n ib. Lal, Wajaw ri xukuje' nim banic la, quinsiq'uin che la xukuje' quintz'onon che la: ¿Jas ri cäch'äquic we quincämic quinc'am c'u bic pa mukic? ¡Ri puc'uc' ulew man cäcuin ta cuya' k'ij la mawi cutzijoj ri jiquil la! Ajawaxel, chintatabej la, chel c'u'x la chwe; Ajawaxel, ¡chinto' la! E q'uexom la pa xojowem ri nu juyuwem esam la ri atz'iak re bis chwe, cojom la jun watz'iak re nimak'ij. Rumal ri', Ajawaxel xukuje' Dios, man cuya' taj quincanaj xak chi jeri': quebenbixoj na bix che u ya'ic k'ij la amak'el quinya' na maltioxinic che la. Ajawaxel, uc' la quintzucuj wi to'banic; mawi jubik' mesaj la nu q'uixbal. Chincolo' la, suc'alaj Dios. Choc la il che nu tatabexic; ¡cojo la aninakil, chinto'tajisaj la chanim! ¡Chux la nu nimalaj abaj ri quinch'uk wi wib, che cowilaj ja che nu to'tajisaxic! ¡Lal ri' ri nimalaj abaj, ri nu cowilaj ja! c'ama' la nu be, chinch'uku c'u la; nim c'ut u k'ij ri bi' la. ¡Chinesaj la pa ri c'amibal ri cojom pa ri nu be, lal ri lal ch'ukul wech! Pa k'ab la quinjach wi ri wuxlabal; ¡chinto'tajisaj la, Ajawaxel, Dios, aj kastzij! Quinwetzelaj qui wäch ri quequik'ijilaj ri diosib man c'o ta qui beya'l; nu yo'm c'u ri cu'lbal nu c'u'x chrij ri Ajawaxel. Ri lok'ok'ebal c'u'x la cuc'am ulok quicotemal pa wanima'. Ilom la ri nu bis, eta'm la ri nu c'axc'olil; man xinjach ta la pa u k'ab ri c'ulel; ¡xintac'aba' la pa jun c'olbal ri co c'olic! Ajawaxel, chel c'u'x la chwe, xak quieb cubij panuwi'. Ri k'oxomal cuq'uis ri qui chuk'ab ri nu bak'wäch, ri nu cuerp, ronojel ri nu c'ojical. ¡Ri k'oxom xukuje' tak ri juyuwem caquiq'uis tzij paquiwi' ri e u junab ri nu c'aslemal! Ri wetzelal cuq'uis ri nu chuk'ab; ri nu cuerp cätajin cätukaric. Xa in yacal qui tze' ri e nu c'ulel, cätze'x nu wäch cumal ri e nu c'ulja, ri queta'm nu wäch xa cäquixe'j quib chwe. Ri quinquic'ulaj pa tak ri be quebanimaj chnuwäch. Man quinnataj ta chi chque, je ta ne ri in cäminak chic. Xa in junam ruc' jun xaru' ri muchitajinak. Quincuinic quinto ri qui jasjatem ri winak, cäquibij: “C'o c'axc'ol pa ronojel c'olbal.” Junam qui banom qui tzij che u banic c'ax chwe; cäquichomaj nu cämisaxic. Ri in c'ut, Ajawaxel, nu cuban nu c'u'x chij la; ri in nu bim: “Lal ri nu Dios.” Ri nu c'aslemal pa k'ab la c'o wi; chinesaj la pa qui k'ab ri e nu c'ulel ri quincokataj. Chila la we pataninel ech la ri' ruc' utzil, chinto'tajisaj la pa ri lok'ok'ebal c'u'x la. Che la quintz'onoj wi tok'ob, Ajawaxel; ¡Minya' la pa ri q'uixbal! ¡E are cheya' la ri e banal tak etzelal pa q'uixbal, chekasaj la bic pa ri mukbal! Mech'aw chic ri e banal tak tzij, ri quech'aw ruc' yok'onic, ruc' q'uiakoj xiquinaj, ri cäquiban c'ax che ri winak ri man c'o ta u mac. ¡Sibalaj nim ri utzil la chque ri nim quil la cumal! Quec'ol la jacha' jun k'inomal chquiwäch ri winak, cajach c'u la chquiwäch ri qui cuban qui c'u'x chij la. Ruc' ri u wächbal la quech'uc la chquiwäch ri qui chomanic ri e itzel tak winak; quech'uc' la chuxe' ri u xotil ri achoch la chquiwäch ri qui yok'onic ri e qui c'ulel. Tewichi'm ri Ajawaxel, chi ruc' ri lok'ok'ebal u c'u'x xebuban nimak tak jastak chwe pa tak ri jok'otaj aretak e c'o c'axc'olil. Pa ri nu ch'ujilal xinchomaj chi in q'uiakom apan la chwäch la; aretak c'ut xintz'onoj ri to'banic la xta' la ri nu rakoj chi'aj. Chilok'ok'ej ri Ajawaxel, iwonojel ri ix jicalaj tak pataninel rech, quebuchajij c'ut ri jic canima'; are c'u ri cäquinimarisaj quib cuya' na u wi' ri c'äjisabal qui wäch. Chiya' chuk'ab xukuje' chajin anima' chque tak ri e iwanima' iwonojel ri i cuban i c'u'x chrij ri Ajawaxel. Utz rech ri winak ri e sachtajinak ri e qui chak'maquil xukuje' tak ri e u mac. Utz re ri winak ri man c'o ta itzel chomanic pa ranima', ri man cätzujux ta rumal ri Ajawaxel chi c'o u mac. Aretak c'ä maja' quink'alajisaj ri nu mac, ri nu cuerp cätajin cätukaric rumal ri nu ch'ikowem ronojel k'ij, chi pa k'ij chi chak'ab ri k'ab la xalob panuwi'. Jacha' ri cotz'i'j ri bach'uyirinak rumal ri u k'ak'al ri sak'ij, are jeri' nu tukaric xinnao'. Xink'alajisaj c'ut ri nu mac chwäch la xukuje' ri wetzelal man c'o ta xinc'u' che; xpe pa wanima' qui k'alajisaxic ri e nu mac chwäch la, are c'u ri lal, Ajawaxel, xecuy la. Rumal ri' pa tak ri jok'otaj aretak e c'o c'axc'olil ri e jic caquitz'onoj na chi queto' la, pune' quetixtob ulok ri nimak tak ja', man quebopan ta na cuc'. Lal ri lal to'l wech; quinch'uk la chuwäch ri xak quieb cubij panuwi', cäsutij la wij cuc' rakoj tak chi'aj re ch'äcanic. Ri Ajawaxel cubij: “Ri e nu bak'wäch e c'o pawi'. Quebenya' tijonic chawe, quebenya' a no'j, quinc'ut na ri be chawäch ri caterenej. Matjunamataj ruc' ri quiej mawi ruc' ri mula, ri man cäcuin ta quetamanic, ri rajawaxic u jiq'uic ri u chuk'ab ruc' jic'abal u pa chi'aj xukuje' jic'abal rij wi'aj, we man jewa', man quenakajin ta awuc'.” Ri e banal tak etzelal cäquirik na k'oxomal, are c'u ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel quebupis na ri caquicu'ba' qui c'u'x chrij. Chixquicot ruc' ri Ajawaxel, utzalaj tak winak ri kas utz iwanima'; ¡chixquicotok, xukuje' ruc' rakoj chi'aj re quicotemal! Chitz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel, utzalaj tak winak; chquichi' tak ri e utz, je'lic ri k'ijilanic. Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel ruc' rok'ebal arp, chebibixoj bix che ruc' rok'ebal nimalaj arp, chibixoj jun c'ac' bix che, ¡utzalaj k'ojomanic chibana' che u k'ijilaxic! Ri u tzij ri Ajawaxel kastzij; ri e u chac cäquic'ut ri u jicomal. Ri Ajawaxel culok'ok'ej ri suq'uilal xukuje' ri jicomal; ri lok'ok'ebal u c'u'x u nojisam ronojel ri uwächulew. Ri caj xukuje' ronojel ri c'o chuwäch are' ri Ajawaxel xbanowic ruc' ri u tzij xukuje' ruc' ri ruxlab ri xel pa u chi'. Ri are' cumulij cut'ajij c'u ri ja' re ri nimalaj plo. Chiya' u k'ij ri Ajawaxel iwonojel cho ri ulew; ¡chyok u k'ij cumal conojel ri e jekel cho ri uwächulew! Aretak c'u xch'awic, ronojel xbantajic; xtakanic, ronojel c'ut co xjeki'. Ri Ajawaxel cuyojij ronojel ri qui chomanic ri winak ri e k'ijilal tak diosib, are c'u ri u chomanic ri Ajawaxel cäjeki' na chbe k'ij sak. Utz rech ri tinimit ri are' u Dios ri Ajawaxel, ri tinimit ri u cha'om rech cux rech. Ri Ajawaxel cäca'y ulok chicaj queril conojel ri winak; pa ri c'olbal ri c'o wi quebuca'yej ulok ri winak cho ri uwächulew; are' xnuc'uw ri canima' xukuje' coc il che rilic ri cäquibano. Man c'o ta jun ajawinel cäto'taj ta cumal ri q'uialaj e rajch'ojab, mawi queto'taj ri c'o qui chuk'ab rumal ri nimalaj qui chuk'ab; ri quiej man quecuin ta che u to'ic jun winak; pune' c'o sibalaj qui chuk'ab, man quetoban taj. Ri Ajawaxel amak'el quebuchajij ri nim quil wi cumal xukuje' ri cu'l qui c'u'x chrij ri lok'ok'ebal u c'u'x, che quesaxic pa ri cämical cuya' c'u qui c'aslemal pa tak ri k'ijol re wi'jal. Ri uj ka cuban ka c'u'x chrij ri Ajawaxel; ¡ri are' cujuto' xukuje' ka quetequic ch'ich'! Ri kanima' caquicot ruc' ri Ajawaxel; kas ka cuban ka c'u'x chrij ri tastalicalaj u bi'. ¡Chujrachilaj ri lok'ok'ebal c'u'x la, Ajawaxel, jacha' ri keye'm che la! Quintewichi'j na ri Ajawaxel pa conojel jok'otaj, ri nu chi' amak'el cäk'ijilan na che. Pa ri Ajawaxel quinnimarisaj wi na nu k'ij; ¡chitampe', chixquicot c'ut, winak ri man nimak ta i k'ij! Ka k'ijilaj junam xa pa jun ch'abal ri u nimalil ri u bi' ri Ajawaxel. Xintz'onon che ri Ajawaxel, ri are' xutzelej u wäch ri xintz'onoj che, xinresaj c'u pa conojel ri nu xibriquil. Ri queca'y che ri Ajawaxel cäjuluw na ri qui palaj rumal quicotemal, mawi jubik' quet'orix ta na. We meba' ri' xurak u chi', xtataj c'u rumal ri Ajawaxel xresaj c'u chquipam conojel ri e u c'axc'olil. Ri u tako'n ri Ajawaxel quebuch'uku xukuje' quebuto'tajisaj ri nim caquil wi ri Ajawaxel. Chixtijtobenok, chiwila' c'ut chi utz ri Ajawaxel. ¡Utz re ri winak ri cucu'ba' u c'u'x chrij ri are'! Nim chiwila' wi ri Ajawaxel, ri i tasom iwib che, man c'o ta c'u cajwataj na chque ri nim caquil wi. Ri k'inomab quebux mebayib, caquicoch' c'u na wi'jal, e are tak c'ut ri quitzucum ri Ajawaxel mawi jubik' queq'uetet ta che jun utzil. Chixpetok, nu c'ojol, chinitatabej: quenc'utu' c'ut chiwäch ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. ¿La cawaj naj catc'asi'c? ¿La cawaj cawoc'owisaj ri a c'aslemal ruc' quicotemal? Chajic'a' ri awak' che u bixic etzelal; mawi c'u jumul maquibij banoj tak tzij ri e a chi'. Chatasa' awib chrij ri etzelal, chabana' c'u ri utz; chatzucuj u banic ri jamaril, chatakej c'ut. Ri Ajawaxel quebuchajij ri winak ri utz canima', cutatabej ri qui rakoj chi'aj. Ri Ajawaxel quebuc'ulelaj ri e banal tak etzelal, che u chupisaxic u wäch ri natabal quech cho ri uwächulew. Ri Ajawaxel coc il che ri cok'ej ri winak ri utz canima', queresaj c'u chquipam tak ri qui c'axc'olil. Ri Ajawaxel nakaj c'o wi che quito'tajisaxic ri u banom ch'akatak ri canima', qui tzakom c'ut ri eyebal c'uxaj. Ri utzalaj winak ri' coc'ow pa q'ui tak c'axc'olil, are' c'u ri Ajawaxel quesan na chquipam conojel wa'. Ri are quebuch'uk conojel ri u bakil, mawi ta ne xa jun cäk'ajisax ta na. Ri e banal tak etzelal quecämisax rumal ri kas quetzelal; ri cäquetzelaj u wäch ri utzalaj winak cäc'äjisax na qui wäch. Are c'u ri Ajawaxel cuto'tajisaj u wi' ri qui c'aslemal ri pataninel tak rech; man cäc'äjisax ta qui wäch ri qui cuban qui c'u'x chrij. Ajawaxel, walij la chquij ri quewalij che nu c'ulelaxic; k'atij la qui wäch ri cäquik'atij nu wäch. C'ama' la ri quetequic ch'ich' la, walij la che nu to'ic; c'ama' la ri tz'imaj ch'ich' la chk'atij la qui wäch ri quincokataj; bij la chwe chi lal ri nu colonel. Chebanimajok elinak qui q'uixbal ri cäcaj quinquicämisaj; chebanimajok elinak qui q'uixbal ri cäcaj cäquiban il chwe; ¡chebux pajo ri cäc'am bic rumal ri quiakik', ri quejabux bic rumal ri u tako'n ri Ajawaxel! ¡Chux k'eku'm ri qui be xukuje' cäjililic, e okatatal c'u rumal ri u tako'n ri Ajawaxel! Man c'o ta jasche xquicoj jun c'amibal chwe; man c'o ta jasche xquic'ot jun jul rech quintzak ta chupam. ¡Chemajix ta rumal jun quiäkasakil! ¡Chekaj chupam ri qui ca'mibal! ¡Chekaj chupam quiäksakil! Xinquicot c'u na rumal ri Ajawaxel, are c'ut ri xinto'tajisanic. Ruc' ronojel wanima' quinbij na: “¿Jachin ta ri cäjunamataj uc' la, Ajawaxel? Ri mebayib xukuje' ri c'o qui rajawaxic queto' la pa qui k'ab ri c'o na qui chuk'ab chquiwäch, ri quet'orin ri jastak quech.” Quewalij itzel tak k'alajisanelab cäquic'ot nu chi' chquij jastak ri man weta'm taj. Etzelal quiyo'm chwe che rajil u q'uexel ri utzilal. Sibalaj bisobal wa' chwe. Aretak c'u queyawajic, in quebenbisoj, quincoj atz'iak re bis, man quinwa' taj, quintakej c'u ch'awem ruc' Dios pa wanima'. Quinbisonic, cäbe ri nu plaj, je ta ne ri quinbisoj ri nu nan, jun wachil o jun wachalal. Aretak c'u xintzakic, conojel junam xquitze'j nu wäch; e jacha' ta ne ri man weta'm ta qui wäch, man c'u xinabej taj, man quebuxlan ta che nu yok'ic. Xinquic'axc'obisaj, xquitze'j nu wäch, xinquica'yej ruc' nimalaj oyowal. Ajawaxel, c'ä ¿joropa' k'ijol cätakej na la rilic wa'? ¡To'tajisaj la ri nu c'aslemal, ri xuwi wa' nu c'aslemal, pa qui chi' ri coj ri quewu'nic! Quinya' maltioxinic che la chuwäch ri tinimit la ri man c'o ta cajilabal; ¡quinya' k'ij la chquiwäch ri q'uialaj winak! Ma ta quequicot ri nu c'ulel chwe, maquiyuch' qui bak'wäch ri man c'o ta rumal quetzelam nu wäch. We winak ri' man cäquitzucuj ta ri jamaril, xane' cäquiban chomanic che u banic c'ax chque ri winak ri man e yacal ta ch'o'j pa ri tinimit; cäquic'ababej ri qui chi' chwij, cäquibij c'ut: “¡Chiwila' ri kilom!” ¡Kas chwäch la c'o wi Ajawaxel! ¡Xak mäcanaj la chi jeri'! ¡Mänajtin la chwe! Walij la, Ajawaxel xukuje' nu Dios, ¡c'astaj la! Bana' la ri suq'uilal; cojo ib la wuc'. K'ata' la tzij panuwi', Ajawaxel, xukuje' nu Dios, jas ri u cholajil ri k'atan tzij la. ¡Mäquitze'j c'u nu wäch! Mäquichomaj xukuje' mäquibij: “¡Are wa' ri ka rayim! ¡Etzeletajinak kumal!” Chech'ukutaj rumal q'uixbal ri quequicot che ri nu quiäkasakil chech'ukutaj rumal q'uixbal ri cäquina' quib chi nimak qui banic chnuwäch. Chequicot c'ut xukuje' che jajat cuc' rakoj tak chi'aj ri cäcaj quinquilo chiquinch'äcan amak'el; quibij c'u amak'el: “¡Ri Ajawaxel nim u k'ij, cäkaj c'u chuwäch chi utz c'o ri pataninel rech!” Quincoj ri wak' che u k'alajisaxic ri suq'uilal la; ¡quinya' k'ij la, ronojel k'ij quink'ijlan che la! Ri etzelal cuch'abej ri banal etzelal chupam ri ranima'. Mawi jubik' c'ul ta pa u jolom chi rajawaxic cuxe'j rib chuwäch ri Dios. Cuna' rib chi takal che chi cäya' u k'ij, are' c'u pa u c'u'x chi man etzelal ta ri cubano. Itzel tzij u pa u chi' xukuje' banal tzij, xmoxir ri u jolom, man cuban ta chi utzil. K'oyol pa ri u ch'at cuchomaj u banic ri man utz taj; sibalaj benak ranima' che u takexic ri itzelalaj u be man cäraj taj cuya' can u banic ri etzelal. Are c'u ri lok'ok'ebal c'u'x la, Ajawaxel, copan c'ä chicaj; ri jicomal la curika' ri räxalaj caj. Ri suq'uil la cajunamataj cuc' ri nimak tak juyub, ri takanic la junam ruc' ri nimalaj plo ri naj u pam. Ajawaxel, quechajij la ri winak xukuje' ri awaj. ¡Sibalaj mayibal ri lok'ok'ebal c'u'x la, nu Dios! Ri winak cäquitzucuj u ch'ukic quib chuxe' ri xic' la. Kas quenoj rumal ri wa ri telechi'm pa ri achoch la; ri lal cäya' la jun je'licalaj nima' che cuq'uia', uc' la c'o wi ri u q'uiyibal ja' re c'aslemal chupam c'ut ri chäj la cäkil wi ri chäj. Chya' la amak'el ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri suq'uilal la chque ri queta'm wäch la, chque ri man quieb ta qui c'u'x. Mäya' la be chi chinquixak'alej ri banal tak nimal mawi chinquiyacaya' ri banal tak etzelal. Chquila' jas qui kajic ri banal tak etzelal, ¡quekajic, rech man quewalij ta chic! Mäpe awoyowal qui mac quech ri e banal tak etzelal, mawi mebaquiäk rayij ri e banal tak etzelal, chanim c'ut quechaki'jaric, jacha' ri echa'; ¡quebach'uyaric jacha' ri k'ayes! Chacu'ba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel, chabana' ri utzil, chatc'asal cho ri uwächulew, chätux c'u jic. Chalok'ok'ej ri Ajawaxel ruc' ch'uch'ujil, ri are' quebutz'akatisaj c'u na ri a rayibal ri c'o chupam ri awanima'. Chajacha' ri a c'aslemal pa u k'ab ri Ajawaxel; chicu'ba' a c'u'x chrij, cäpe c'u na che a to'ic. Cuban na chi cäjuluw ri a colomal xukuje' ri a suq'uilal jacha' ri u juluwem ri k'ij pa ri niq'uiaj k'ij. Mel jun tzij pa chi' chuwäch ri Ajawaxel; chaweyej ruc' coch'onic c'ä catuto' na. Mäpe awoyowal che ri curik utzil pa ri u c'aslemal, xukuje' ri cuchomaj qui banic etzelal. Chaya' can ri oyowal, chatzaka' can ri c'ananem; mäpe awoyowal, wa' xa cunimatajisaj ri jastak. Kastzij, ri e banal tak etzelal quebesax na bic pa ri ulew, e are c'ut ri qui cuban qui c'u'x chrij ri Ajawaxel cäquechbej na ri uwächulew. Pa quieb oxib k'ij man queriktaj ta chi banal tak etzelal; pune' sibalaj quebatzucuj, man quebarik ta chic. E are' tak c'ut ri e mach'alic cäquechbej na ri uwächulew quejeki' na pa tz'akatalaj jamaril. Ri banal etzelal cuchomaj u banic c'ax che ri utzalaj winak, quebusolcopij u bak'wäch che ruc' nimalaj oyowal. Ri Ajawaxel xa cutze'j u wäch reta'm c'ut chi ri banal etzelal cänakajin ri u k'ij. Ri e banal tak etzelal cäquijosij ri ch'ich' re ch'o'j cäquitanij ri qui q'uiakbal ch'ab che qui kasaxic ri mebayib ri man e nimak ta qui k'ij, ¡che qui cämisaxic ri utz qui c'aslemal! Are c'u ri qui ch'ich' re ch'o'j cuch'ic na rib puwi' canima', ri e qui q'uiakbal ch'ab quemuchmub na. Ri jubik' ri c'o ruc' ri utzalaj winak, are utz na chquiwäch ri e q'uia qui k'inomal ri e lawalolaj tak winak. Ri Ajawaxel cusach c'u na qui wäch ri e lawalo tak winak, e are c'u queruc'aj na ri utzalaj tak winak. Ri Ajawaxel quebuchajij na ri man c'o ta mac cäriktaj pa qui c'aslemal, ri quechbal cäjeki' na chbe k'ij sak. Pa c'axalaj tak k'ij, aretak c'o wi'jal, man quel ta na qui q'uixbal, c'o c'u cäquitijo. Ri banal tak etzelal quenicow na jacha' ri chaki'j k'ayes; ri qui banom qui c'ulel che ri Ajawaxel, cäsach na qui wäch jacha' ri sib. Ri banal etzelal cutz'onoj jalomal man cätojon ta c'ut, are c'u ri utzalaj winak cätok'obisan wächaj, man xu'y taj. Ri quetewichi'x rumal ri Ajawaxel cäquechbej na ri ulew, are c'u ri quec'okox rumal quebesax na bic chuwäch ri ulew. Ri Ajawaxel are' cäc'amow u be ri winak cuya' c'u pa ri be ri cäkaj chuwäch are'; pune' c'u cätzakic, man cäpoyi ta canok, chaptal c'u rumal ri u k'ab ri Ajawaxel. In xinux can c'ojol, in c'u nim winak chic, mawi c'u jumul xinwil jun utzalaj winak ri wonobam ta canok mawi xebenwil ta ri ralc'ual chi xa ta caquitz'onoj cochinic. Pa conojel jok'otaj quel u c'u'x, cuya' c'u kajomal; ri e ralc'ual e jun tewichibal. Chatasa' awib chrij ri etzelal, chabana' c'u ri utzilal, cärik c'u na jun c'olbal ri catjeki' wi. Ri Ajawaxel cakaj ri suq'uilal chuwäch man c'u quebuwonoba' ta canok ri e jic che; e are' c'u ri e banal tak etzelal cusach na qui wäch man cutas ta can quija'lil. Ri e utzalaj tak winak cäquechbej na ri ulew quejeki' c'u na chuwäch chbe k'ij sak. Ri utzalaj winak ruc' no'j cäch'awic, ri utzalaj winak ruc' suq'uil cäch'awic. Ruc'am ri u tijonic ri u Dios pa ri ranima'; mawi jubik' quejiljob ri rakan. Ri banal etzelal cuyuxlej ri utzalaj winak, xa che u cämisaxic. Man cuya' ta c'u be ri Ajawaxel chi cäkaj pa u k'ab, mawi cuya' be chi cäk'alajisaxic chi ajchak'mac. Chicu'ba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel, chatniman c'u che, cunimarisaj c'u na a k'ij, cuya' na ri ulew jacha' che awechbal. Cuc' ri a bak'wäch cawil na ri quesaxic bic ri e banal tak etzelal. Wilom ri banal etzelal nojinak che nimal u lic'om rib jacha' jun jewejic che'; man xk'alajin ta c'ut jawije' xbe wi, xsach u wäch, xintzucuj man xinrik ta chic. Chaya' a wäch che ri winak ri tz'akatisanel pa ronojel. Ri man c'o ta macaj chrij: ri curik na we winak ri' are ri jamaril. E are' c'ut ri man e tal ta tzij cäsach na qui wäch conojel; ri caquirik na ri e lawalo are ri u sachisaxic qui wäch. Ri to'bal quib ri e utzalaj tak winak cäpe ruc' ri Ajawaxel, are c'u qui panibal pa ri c'axalaj tak k'ijol. Ri Ajawaxel quebuto' che quesaxic quib. Cuban chque chi caquesaj quib pa qui k'ab ri e banal tak etzelal, quebuto'tajisaj c'ut, rumal rech chi ruc' are' xquitzucuj wi ch'ukubal quib. Ajawaxel, minyaj la chupam ri oyowal la mawi mac'äjisaj la nu wäch chupam ri c'anal la. Chwe c'ut xech'iqui' wi ri ch'ab la; ¡panuwi' c'u kajinak wi ri k'ab la! Rumal ri oyowal la qui mac quech ri e nu mac, ronojel ri nu cuerp yawab; ¡man c'o ta jun nu bakil utz! Ri wetzelal in qui kajbem; je jas jun alalaj eka'n ri man quinch'ij taj. U mac rech chi man in tal ta tzij, ri e nu socotajic quek'ayic, quechuwiric. Ronojel ri jun k'ij xak quinbisonic, pachal ri nu jolom in c'o pa c'ax. Canicow ri uwo wij rumal ri nimalaj k'ak'; ¡ronojel ri nu cuerp yawab! Sibalaj in muchmubinak, man c'o ta chi nu chuk'ab; ¡ri nu ch'ikowem u ch'ikowem ri anima'aj! Ajawaxel, eta'm la ronojel ri quinrayij; ¡xukuje' ri e nu bik'bitem man e c'utal ta chwäch la! Ri wanima' sibalaj cach'opilajic, ri e nu chuk'ab cätajin quinquiwonoba' canok, ¡xukuje' ne ri e nu bak'wäch quesutz'iric! Ri e wachil ri sibalaj e utz na wuc' xukuje' ri e wachalaxic, naj cäquiya' wi quib, naj chque ri e nu ch'a'c. Ri cäquirayij nu cämisaxic, cäquicoj c'amibal chwe; ri cäquirayij u banic c'ax chwe, cäquitzijoj nu mojcolexic, conojel ri k'ij cäquichomaj jas cäquibano rech quinkaj pa qui k'ab. Ri in c'ut quinban wib chi in t'oy, je ta ne ri ma ta quinto je ta ne' ri in mem, man xinjak ta ri nu chi'. In junam ruc' ri man cätan taj, ri man cäcuin ta c'o jas cubij che u to'ic rib. In quineyen che la, Ajawaxel xukuje' nu Dios, chi lal cätzelen la u wäch qui tzij. Xuwi quintz'onoj chi mäquitze'j nu wäch; mäquibixoj ch'äcanic chwij aretak quintzakic. Kastzij, xa jubik' man quintzakic, ri e nu k'oxom man cäquiya' ta uxlanem chwe. ¡Quebenk'alajisaj ri nu mac, quinel c'u ch'u'j cumal! Ri e nu c'ulel e q'ui chic; e q'ui ri man c'o ta jasche cäquetzelaj nu wäch. Etzelal quitojbem wech che u q'uexwäch utzil; quinquic'ulelaj xa rumal chi quintzucuj u banic ri utzil. Ajawaxel, ¡minya' la can nu tuquiel! Nu Dios, ¡manajtajisaj ib la chwe! Dios xukuje' nu colonel, ¡saj la chanim che nu to'ic! In nu chi'm u chajixic ri nu c'aslemal, man quinmacun ta c'u ruc' ri wak', xukuje' quincoj jun jic'abal u pa chi'aj pa nu chi' aretak quinuc'ulelaj ri banal etzelal. Xinban wib chi in mem. Man c'o ta jas xinbij. ¡Mawi ne xintzijoj ta ri utz! Cätajin c'u cänimataj ri nu k'oxom; ¡cätajin c'u canicow ri wanima' cho nu c'u'x! Cätajin quinchomaj wa', xnicow ri k'ak' chnupam, co c'u xinch'awic je xinbij wa': “Ajawaxel, bij la chwe jas ri quinc'ulmaj na chuq'uisbal, xukuje' joropa' junab quinec'asal na; ¡quinwaj quinwetamaj chi sibalaj man cabeytaj ta ri nu c'aslemal! Yo'm la jun c'aslemal chwe ri xa re quieb oxib k'ij; man nim ta ri nu c'aslemal chwäch la. ¡Ronojel winak xa jun uxlabic cabeytajic!” “¡Ronojel winak xak coc'owic xa jacha' jun nanoch'! Man c'o ta cupatanij che cumulij sibalaj k'inomal, man reta'm ta c'ut jachin quechben canok. Jeri', Ajawaxel, ¿Jas ta ri quincuinic quinweyej chi na? ¡Ri eyebal nu c'u'x chij la c'o wi! Chinesaj la chupam ri nu mac; mäya' la be chque ri man etal ta tzij chi cäquitze'j nu wäch. Xinban wib chi in mem, man xinjak ta ri nu chi', lal c'ut ri cätajin cäch'aw la. Tanaba' la nu ch'ayic; in k'itajinak chi c'u pa ri ch'ayic rumal ri k'ab la. Cuc' c'äjisabal wächaj qui mac ri macaj cajic' la ri winak, rumal ri u c'äjisaxic u wäch u mac ri u mac, cäban la chi cux puc'uc' ulew ri sibalaj culok'ok'ej. Ronojel winak xa jun uxlabic. Ajawaxel, tatabej la ri nu ch'awem ri quiban chwäch la, ¡chetatabej la ri e nu juyuwem!, ¡xak mail la ri u wa'l nu wäch! Ri in in uxinak che la xa in oc'owel jun chicop ri c'o u xic', e jacha' ri e nu mam. Tanaba' la nu ca'yexic, ya' la jok'otaj chwe re uxlabic, c'ä majok chinbec quintanaba' c'u c'aslemal.” Xincoj ri weyebal c'u'x chrij ri Ajawaxel, ri are' xpachi' ulok che qui tatabexic ri e nu rakoj tak chi'aj; xinuto'tajisaj man xinbe ta pa ri mukbal cäminak, xinuto' rech man quinbik'taj ta chupam ri suk. Co xebutac'aba' ri wakan puwi' jun nimalaj abaj; xebuya' qui cowirisabal ri e u xo'l tak wakan. Xubano chi xresaj ulok jun c'ac' bix pa nu chi', jun bix che u k'ijilaxic ri ka Dios. E q'ui aretak xquil wa', xslabetaj ri canima'; xquicu'ba' qui c'u'x chrij ri Ajawaxel. ¡Utz re ri winak ri cucu'ba' u c'u'x chrij ri Ajawaxel, ri man quebutzucuj ta ri banal tak nimal mawi ri caquiterenej ri banoj tzij! Ajawaxel, xukuje' nu Dios, man quebajilataj ta ri mayibal ri e banom la xukuje' ri u tok'obisaxic tak ka wäch umal la. ¡Man c'o ta cajunamataj ta wi la! Quinwaj ta ne' quinwesaj qui tzijol quinya' ta qui bixic, sibalaj c'u e c'o c'u na chquiwäch ri quincuin che qui tzijoxic. Man caquicot ta la cuc' ri tabal tak tok'ob aj awaj aj c'äj, mawi e tz'onon ta la tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic, mawi tak sipanic che resaxic ri macaj. E tek'om c'u la ri e nu xiquin. Rumal ri' nu bim: In c'olic ri', jacha' ri cubij ri wuj chwij. Ri in cäkaj chnuwäch ri u banic ri rayibal la; ¡e nu c'olom ri tijonic la pa ri wanima'! Chuwäch ri tinimit la ri man ajilatal taj nu yo'm retamaxic jachique ri suc'. ¡Kas eta'm la, Ajawaxel, chi ma ta ne' nu bim! Man xintz'apij ta u pa nu chi' ri ma ta xintzijoj ri suq'uil la; nu yo'm u bixic ri jicomal la xukuje' ri colobal ib ri cäya' la. Mawi jubik' nu ch'ukum ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri kastzij la chuwäch ri tinimit la ri man ajilatal taj. Ri lal, Ajawaxel, ¡mak'il ri ch'uch'ujil la chwe! ¡Amak'el taj chinquich'uk ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri kastzij la! E q'ui c'u tak ri quiäkasakil e nu taklebem ri mawi ne quincuin ta che cajilaxic. In quikajbem ri wetzelal; ¡mawi c'u ne quinca'y chic! C'o na ri qui q'uial chquiwäch ri nu wi', xukuje' ne ri wanima' xtukaric. Ajawaxel, bana' la tok'ob ¡chinesaj la pa ri c'ax! Ajawaxel, ¡saj la chanim che nu to'ic! ¡Chesax ta nimalaj qui q'uixbal ri cäquitzucuj u sachic nu wäch! ¡Chebanimaj ta rumal qui q'uixbal ri cäcaj cäquiban c'ax chwe! Elinak ta qui q'uixbal quebanimajic ri xak cäquitze'j nu wäch. Conojel ta c'ut ri cätzucux la cumal chenoj ta che quicotemal; ri caquirayij ri colobal ib ri caya' la chquibij ta amak'el: “¡Nim u k'ij ri Ajawaxel!” Are c'u ri in, ri in meba' xukuje' in ch'ibatajinak, minel pa jolom la Ajawaxel. Lal ri' ri quinto'w la xukuje' ri quinesaj la pa ri c'ax; ¡mabey ib la, nu Dios! Utz rech ri cächoman chrij ri tukar xukuje' ri meba'; cäto' c'u na rumal ri Ajawaxel pa tak u k'ijol ri c'ax. Ri Ajawaxel are cuch'uku, cuya' u c'aslemal xukuje' rutzil u wäch cho ri uwächulew, man cujach ta pa qui k'ab ri e u c'ulel. Ri Ajawaxel cuya' na u chuk'ab cho ri ch'at aretak cäyawajic; ¡cuq'uex na ri u yabilal pa rutzil wächaj! Ri in nu bim: “Ajawaxel, chel c'u'x la chwe; chincunaj la, pune' in macuninak chwäch la.” Ri e nu c'ulel sibalaj c'ax ri caquirayij na chwij: “¿Jampa' lo cäcämic, cäsach ta c'u u wäch ri natabal re?” Quepe che wilic, man jic ta c'ut ri canima'; cäquic'ol ronojel ri man utz taj pa canima', aretak c'ut quebel bic pa ri be cäquichaplej u tzijoxic. Ri cäquetzelaj nu wäch, cäquimulij quib cäquichaplej nu yok'ic; cäquichomaj chi cätajin quinrik c'ax rumal ri nu mac. Cäquibij c'ut: “Ri u yabilal are' ri itzel uxlabal xc'amow ulok; kajinak pa ch'at, man cäwalij ta chi jumul.” Xukuje' ne ri utzalaj wachil, ri nu cuban nu c'u'x chrij, ri cäwa' junam wuc' ri cutij ri nu caxlanwa, u walijisam rib chwij. Ri lal c'ut, Ajawaxel, chel c'u'x la chwe; chinwalijisaj la, quinc'äjisaj c'u na qui wäch jas ri takal chque. Ruc' wa' quinwetamaj chi in lok' chwäch la chi ri nu c'ulel man cubixoj ta ch'äcanic panuwi'. Ri in c'ut, ri in bininak pa jun ch'ajch'ojalaj c'aslemal, chinc'ama' la pa k'ab la, chinya' la chwäch la amak'el. ¡Tewichital ri Ajawaxel, u Dios ri Israel, camic xukuje' chbe k'ij sak! ¡Je chelok! Jacha' jun masat ri cächaki'j u chi' cutzucuj jun nima', je quinban che tzucuxic la, nu Dios. Cächaki'j nu chi' che ri Dios, ri Dios ri cuya' c'aslemal. ¿Jampa' lo ri quinetac'al chi chuwäch ri Dios? Pa k'ij xukuje' chak'ab, ri e u wa'l nu wäch e are nu wa, amak'el c'ut cäc'ot nu chi', cäbix chwe: “¿Jawije' c'o wi ri a Dios?” Aretak quinchomaj quij we jastak ri', xa cänimataj ri nu k'oxom; cänataj chwe aretak in benak junam cuc' ri winak nu c'amom qui be c'ä pa ri rachoch Dios, cäkarak ka chi' ruc' quicotemal xukuje' cuj maltioxinic. ¡Jun nimalaj nimak'ij c'u ri'! ¿Jas ta che cuban quieb nu c'u'x? ¿Jas ta che quinoc il? Ri eyebal nu c'u'x nu yo'm chrij ri Dios, ri c'ä quintakej na u k'ijilaxic. ¡Are' ri nu Dios xukuje' nu colonel! Quinna' chi sibalaj u banom quieb nu c'u'x. Rumal ri' quinchoman che la pa ri rulewal ri nima' Jordan, pa tak ri juyub Hermon xukuje' Mizar. Quetataj chquipam ri najalaj tak siwan ri qui chojojem ri ja' ri qui pak'ak'em ri quebe tak la ulok e oc'owinak panuwi'. Pa k'ij ri Ajawaxel cutak ulok ri lok'ok'ebal u c'u'x chwe, chak'ab man catani ta ri nu bix mawi ri nu ch'awem ruc' ri Dios ri ajchak'e ri nu c'aslemal. Quinbij che ri Dios, ri to'l wech: “¿Jasche in sachinak pa jolom la? ¿Jasche nu takem bis nu rikom c'ax pa qui k'ab ri nu c'ulel?” C'ä quek'oxow c'u ne na ri e nu bakil cumal ri c'axc'obisanic ri cäquiban ri e nu c'ulel chwe, ri amak'el cäquic'ot nu chi' cäquibij: “¿Jawije' c'o wi ri a Dios?” ¿Jas ta che cuban quieb nu c'u'x? ¿Jas ta che quinoc il? Ri weyebal nu c'u'x nu yo'm chrij ri Dios, ri c'ä quintakej na u k'ijlaxic. ¡Are ri nu Dios xukuje' nu colonel! Nu Dios, bana' la suq'uilal chwe; ¡Cojo' ib la wuc' che qui c'ulelaxic ri winak ri quequik'ijilaj diosib! ¡Chinesaj la pa u k'ab ri banal tzij xukuje' banal etzelal! ¡Lal c'ut ri nu Dios xukuje' ri ch'ukul we! ¿Jasche in najtajisam la che la? ¿Jasche amak'el quinbisonic, nu rikom c'ax pa qui k'ab ri nu c'ulel? Taka' la ulok ri chäj la xukuje' ri kastzij la rech e are' quec'utuw ri be la chnuwäch ri cäc'aman bic puwi' ri tastalicalaj juyub la, pa ri c'olbal ri lal jekel wi. Quinopan c'u na chuwäch ri porobal ri ech la nu Dios, quinya' na k'ij la chila' ruc' arp, are c'u ri lal, nu Dios, canojisaj la ri nu c'aslemal che quicotemal. ¿Jas ta che cuban quieb nu c'u'x? ¿Jas ta che quinoc il? Ri weyebal nu c'u'x nu yo'm chrij ri Dios ri quinya' na u k'ij. ¡Are ri are' nu Dios xukuje' nu colonel! Nu Dios, e ka tom cuc' tak ri ka xiquin, e quitzijom tak ri e ka mam chke ri xban la pa tak ri qui k'ijol, pa tak ri ojer tak k'ijol ri e oc'owinak: Ruc' ri k'ab la xebesaj la bic ri e k'ijilal tak diosib, xc'äjisaj la qui wäch ri nimak tak tinimit, xejekeba' c'u la ri e ka mam chila'. Man are' ta c'u ri qui chuk'ab mawi ri qui ch'ich' re ch'o'j ri xyo'w ta ri ch'äcanic chque; man e are' ta xech'äcow ri ulew. ¡Are ri cuinem la xukuje' ri chuk'ab la! ¡Are' ri u juluwem ri wächbal la, rumal chi e lok' chwäch la! ¡Wajawinel! ¡Nu Dios! Lal xyo'w la ri ch'äcanic che ri tinimit la; ruc' ri to'banic la xekach'äc ri e ka c'ulel; ¡pa ri bi' la xekaxak'alej ri cäquiban c'ax chke! Man xincu'ba' ta c'u nu c'u'x ri' chrij ri nu ch'ab mawi ri nu ch'ich' re ch'o'j cacuin ta ri' cuya' ta ri ch'äcanic chwe; lal ri' ri xbanow la chi xekach'äc ri ka c'ulel, ri xukuje' xebeya' la pa q'uixbal ri xquetzelaj ka wäch. ¡Amak'el cäkanimarisaj na kib chij la nu Dios, amak'el cäkaya' na u k'ij ri bi' la! Uj xutum c'u la; esam la ka q'uixbal. Man cäbe ta chi c'u la cuc' ri kajch'ojab pa ri ch'o'j. Banom la chke chi xa cujanimaj chquiwäch ri e ka c'ulel; ri cäquetzelaj ka wäch cujqueläk'aj, cäquic'am c'u bic jachique ri cäcaj. Uj jachom la, uj jacha' ta ne chij ri quebe pa ri pilibal; uj tuquin la chquixo'l ri quequik'ijilaj ri diosib; man pakal ta ri c'ayim wi la bic ri tinimit la, man c'o ta c'u ch'äcom la che u c'ayixic bic. Uj yo'm la pa q'uixbal; ri e ka c'ulja cujquiyok'o cäquitze'j c'u ka wäch. Banom la chi ri quequik'ijilaj ri diosib caquitze'j ka wäch; aretak cujquilo, caquisutisa' ri qui jolom che retz'bexic ka wäch. Man c'o ta jok'otaj ri ma ta quina' wib chi in mach'italic; cäkaj ri nu palaj che q'uixbal. U mac rech ri c'ulel, ri cutijtobej resaxic ri royowal chwij quinuyok'o xukuje' quinutzuru. Wa' we xkac'ulmaj ri', man rumal ta rech chi xsach ta la pa ka jolom. ¡Ma ta mat ka tz'akatisam ri c'ulwächinic la! Man ka chomam ta chi cäkaxutuj ta la canok mawi ka yo'm ta can ri be la. Uj yo'm c'u ne la canok chquixo'l ri juyubal tak tzi'; ¡Uj ch'ukum la chupam jun xibibalalaj k'ekumalil! We ta xsach la pa ka jolom, ka Dios, xkak'ijilaj ta c'u jun dios chic che q'uexwäch la ri man keta'm ta u wäch, xetamaj ta c'u la ri' conojel ri jastak ri sibalaj e c'u'talic. U mac c'u ech la xak keye'm ri cämical; ronojel k'ij; je cäban chke jacha' ri caban chque ri chij ri pilic quij. Ajawaxel, ¿jasche cäwar la? ¡Chäc'astaj la, chäc'astaj la! ¡Kas xa jumul mujxutuj la canok! ¿Jasche cäc'u' ib la chkawäch? ¿Jasche cujsach pa jolom la, oc'owinak u wi' ri c'ax ri cätajin cakariko? Uj k'itajinak uj mach'italic, xak quekajuruj chic ri e ka cuerp cho ri ulew. Walijala, saj la che ka to'ic, chujcolo' la ruc' ri lok'ok'ebal c'u'x la. Je'licalaj tak tzij quewulul chupam ri nu chomanic; ri wak' xak junam ruc' ri u tz'ibabal jun utzalaj tz'ibanel. ¡Quinbixoj na ri nu bix chuwäch ri Ajawinel! ¡Lal ri sibalaj lal je'l na chquixo'l ri achijab! ¡Chi chi' la quetixtob wi ulok tak ri cochinic! Rumal ri' kas xa jumul lal tewichital rumal ri Dios. Xima' la ri ch'ich' re ch'o'j xe' pam la, ri c'o chuk'ab uc' la. ¡Are wa' ri je'lalaj wikbal ib la! Quiejeninak ruc' nimalil che ch'äcanem che u to'ic u wi' ri kastzij, ri mach'ibalil, ri colomal. ¡Ri iquiak'ab la cuban nimak tak mayibal! Ri tinimit tak cäquimej quib chwäch la ajawinel; ri t'ist'ak tak ch'ab la, quech'iqui' na puwi' tak canima' ri e c'ulel la. Ri ajawibal la, nu Dios, re chbe k'ij sak, ri k'atoj tzij la are jun suc'alaj k'atoj tzij. Cälok'ok'ej la ri utzil, quetzelaj la u wäch ri etzelal. Rumal ri' lal cha'om rumal ri Dios; ri Dios la, lal u nojisam ruc' quicotemal chquiwäch conojel ri achil la. Ronojel ri atz'iak la u c'oc'al mir, ruxlab k'ol aloe xukuje' cane'l; cuc' rok'ibal tak arp cäquicotisax la cumal chquipam nimak tak ja re marpil quech elepant. Chquixo'l ri ixokib ri quexojowic e c'o qui mia'l tak ajawinelab; pa ri riquiak'ab ri tem la re ajawibal t'uyul wi ri ajawinel ixok, wiktal ruc' ri k'an puak ri sibalaj coc'. Chattatabenok, alaj nu mia'l; chacojo retal ri quinya' u bixic chawe: Menataj chi chawe ri awachalaxic xukuje' ri a winakil, cäbe c'u ranima' ri ajawinel ruc' ri a je'lal; are' awajaw rajawaxic catniman che. U mia'l ajawinel re Tir, ri sibalaj e k'inomab na chquixo'l ri winak, cuc' tak sipanic, cäcaj chi quekaj chawäch. Waral coc wi ri u mia'l ajawinel ruc' ronojel ri u je'lical. ¡Ri ratz'iak tz'otom ruc' k'an puak! Wiktal pa ri ratz'iak cäc'am bic chuwäch ri ajawinel, terenetal cumal ri alitomab ri nimak qui k'ij, ri e rachil ri querachilaj pa ri nimak'ij. Ruc' quicotemal quebinic, ruc' quicotemal queboc chupam ri rachoch ri ajawinel. Ri e c'ojol la, ajawinel, quet'uyi' na puwi' ri qui tem re ajawibal ri e mam la, caban c'u na la chi que ajawin pa ronojel ri ulew. Quinban na chi cänatax ri bi' la cumal ri c'äte queq'uiy chic, chyo'k ta k'ij la cumal tak ri tinimit amak'el, chbe k'ij sak. Ri Dios are' ka panibal xukuje' ka chuk'ab; to'l kech pa tak ri jok'otaj re c'axc'olil. Rumal ri' man cäkaxe'j ta kib, pune' capuc'pub ri uwächulew, pune' quebik'taj bic ri juyub pa ri u choil ri plo, pune' cäjinin ri plo, naj cäpaki' ri u wäch chicaj, pune' quebirbob ri juyub rumal ri u c'anal. Jun nima' cuc' tak ri u k'ab cuya' quicotemal che ri u tinimit ri Dios, ri sibalaj tastal na chquixo'l ri e u tinimit ri aj chicaj. Ri Dios c'o pa u niq'uiajil wa', carilij c'u na; ri Dios cäto'w na che u chaplexic ri k'ij. Ri nimak tak tinimit quebel ch'u'j, ri ajawibal quebirbobic, ri uwächulew capuc'pubic aretak cuya' chi cätataj ri u ch'abal. ¡Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are' c'o kuc'! ¡Ri u Dios ri Jacob are' ka panibal! Tisaj che rilic ri nimak tak mayibal ri e u banom ri Ajawaxel cho ri uwächulew: U q'uisom qui tza'm ri ch'o'j c'ä pa ri q'uisbal u jutz' ri uwächulew; e u k'ajisam tak ri q'uiakbal ch'ab, e u muchum tak ri tz'imaj ch'ich', ¡e u porom tak ri carwaj re ch'o'j! “¡Mich'ujarisaj iwib! ¡Chich'obo' chi ri in in Dios! ¡In c'o paquiwi' ri nimak tak tinimit! ¡In c'o puwi' ronojel ri uwächulew!” ¡Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, are' c'o kuc'! ¡Ri u Dios ri Jacob are to'l kech! ¡Chipak'pa' u pa i k'ab tinimit tak iwonojel! ¡Chiya' u k'ij ri Dios ruc' rakoj tak chi'aj re quicotemal! Rumal rech chi ri Ajawaxel, ri c'o chicaj, xibibal; are' ajawinel puwi' ronojel ri uwächulew. Xebutuquij tak tinimit xukuje' nimak tak tinimit xebucoj chuxe' ri ka takanic. U cha'om ri kechbal, ri nimarisabal u k'ij ri Jacob, ri xulok'ok'ej. ¡Ri Dios ri Ajawaxel pakalinak pa ri u tem re ajawibal chquixo'l rakoj tak chi'aj re quicotemal xukuje' cok'ebal tak trompet! ¡Chixbixonok, chebibixoj bix che ri ka Dios! ¡Chixbixonok, chebibixoj tak bix che ri Kajawinel! ¡Chibixoj jun bix che ri Dios, rumal rech chi are' ajawinel puwi' ronojel ri uwächulew! ¡Ri Dios are ri cajawinel ri nimak tak tinimit! ¡Ri Dios t'uyul puwi' ri tastalicalaj u tem re ajawibal! Ri achijab ri nimak qui k'ij pa nimak tak tinimit, caquijunamaj quib ruc' ri u tinimit ri u Dios ri Abraham, e rech c'u ri Dios ri cuinem ri e c'o chuwäch ri uwächulew. ¡Ri are' c'o puwi' ronojel! ¡Nim ri Ajawaxel! ¡Ri ka Dios takal u ya'ic u k'ij pa ri u tinimit, pa ri tastalicalaj u juyub! ¡Sibalaj je'l ri u chicajil ri juyub Sion, jela' pa u xcut ri riquiak'ab ri elebal k'ij! ¡Are u quicotemal ronojel ri uwächulew! ¡Are u tinimit ri ajawinel ri nim u k'ij! Ri Dios c'o chquipam cachoch tak ajawinelab pa Jerusalen; ri Dios u k'alajisam rib chi are' panibal ri co jekelic. Ri ajawinelab xquimulij quib junam xebe chrij che u ch'äquic; aretak c'ut xquil ri tinimit xpe canima', man cäquirik ta chic jas cäquibano, xebanimajic. Xechaptaj rumal ri xibriquil: xquibak'atila' quib rumal k'oxom, jacha' jun yawab ixok; jacha' ri quiakik' re elebal k'ij ri quebuc'äjij tak ri jucub re Tarsis. Chupam ri u tinimit ri ka Dios, ri c'o ronojel u cuinem, kilom ruc' ri ka bak'wäch junam ruc' ri tzijom chke: ¡Ri Dios cujekeba' na ri tinimit Jerusalen chbe k'ij sak! Nu Dios, pa u niq'uiajil ri achoch la cujchoman chrij ri nimalaj lok'ok'ebal c'u'x la. Nu Dios, cäya' k'ij la cho ronojel ri uwächulew jas ri takal che ri bi' la. Ruc' ri cuinem la caban la tz'akatalaj suq'uilal. ¡Chquicot ri juyub Sion! ¡Chech'opintaj che quicotemal tak ri tinimit aj Juda cumal ri suc'alaj tak chomanic la! Chisutij rij ri Sion chebiwajilaj c'u ri e tac'atic tak ja ri e c'o chupam; kas chiwila' ri u tapia xukuje' tak ri cachoch tak ri ajawinelab, rech quixcuinic quebitzijoj chque ri e i winakil ri quepe na chi jewa' ri ka Dios, pa ronojel ri chbe k'ij sak. ¡Are c'u junalic c'amal ka be! Kas utz u tatabexic wa' chibana', tinimit tak xukuje' ri e jekel cho ronojel ri uwächulew; chi k'inomab chi mebayib, chi nimak qui k'ij chi man nimak ta qui k'ij. Ruc' no'j quintzijonic quebenk'alajisaj na chomanic ri e mukutalic; quinya' na nu xiquin che qui tatabexic ri c'ambal tak u pa chi'aj, quinya' na u bixic ri nu c'u'm ruc' rok'ebal arp. ¿Jas ta che quinxe'j wib aretak quepe ri lawalolaj tak k'ij; aretak sutim wij rumal ri quetzelal ri e nu c'ulel? We winak ri' qui cu'ban qui c'u'x chrij ri qui k'inomal, cäquiban nimal chi q'ui jastak que c'olic; man c'o ta c'u jun cäcuinic cuto'tajisaj ta rib pa re wi mawi cäcuinic cutoj ri Dios rech cäto'taj ta ri u c'aslemal rumal. ¡Man c'o ta jun puak ri cäcuin ta che u lok'ic ri u c'aslemal ri winak, rech cäc'asi ta chbe k'ij sak ma ta c'u chkajbex rumal ri cämical! C'o chkawäch chi xak junam ri qui camic conojel, xak quejunamataj ri ajno'jab cuc' ri conab, quecanaj c'u can ri qui k'inomal chque jule' chic. Pune' xquicoj ri qui bi' chquij tak ri culew, ri mukubal are junalic qui c'olbal; ¡chila' quecanaj wi can chbe k'ij sak! Ri winak man junalic ta cac'asi'c pune' ta sibalaj k'inom; xak junam ri u cämic cuc' tak ri awaj. Je u sachic qui wäch wa' ri cäquicu'ba' qui c'u'x chquij chquibil tak quib; jewa' u sachic qui wäch ri caquiya' qui k'ij chquibil tak quib: Chque we winak ri', ri cämical are ajyuk' ri quec'amow bic pa ri mukubal e je ta ne chij. Aretak cäpe ri ak'abibal, ri e utz quech'äcan na paquiwi'; ri qui chuk'ab cäbe na u q'uisic are c'u ri mukubal are qui jekelibal. Ri Dios c'ut quinresaj na pa u k'ab ri cämical, quinuc'am na bic ruc'. C'ax mana' aretak c'o jachin cäk'inomaric cäq'uiyir c'u ri jastak rech pa ri rachoch, aretak cäcämic man cäcuin taj c'o ta jas cuc'am bic, man cäteri ta bic ri u k'inomal chrij pa ri mukubal. Pune' nim ri u quicotemal aretak c'asalic, cäya' c'u u k'ij cumal ri winak rumal ri u k'inomal, copan na ri k'ij aretak cäcämic, man cäril ta chi c'u ri chäj. Ri winak man cach'obon taj, pune' sibalaj k'inom; chi xak junam ri u cämic cuc' tak ri awaj. Ri Ajawaxel, ri qui Dios ri c'o quekle'n, ch'awinak; e u siq'uim conojel ri winak ri e c'o cho ri uwächulew, ri e c'o pa elebal k'ij, ri e c'o pa ri u kajebal k'ij. Ri Dios cächuplin ulok pa ri Sion, ri tinimit ri sibalaj tz'akat ri u je'lal. Ri ka Dios cäpetic, man xak ta c'u chi jeri': nabejinak jun k'ak' chuwäch ri cäsachan wächaj; terenetal rumal jun xibibalalaj cakulja. Kas chicaj ri Dios, cusiq'uij ri caj xukuje' ri ulew che rilic ri k'atan tzij puwi' ri u tinimit: “Chebimulij ri e jic wuc', ri qui banom jun c'ulwächinic wuc' che u chi'xic jun tabal tok'ob chwe.” Ri caj cuk'alajisaj chi ri Dios are' jun suc'alaj k'atal tzij. “¡Chatampe', nu tinimit, Israel; quebenya' ri jastak chisak chawäch! ¡In Dios, ri a Dios! Man c'o ta quinbij chawe chque tak ri e tabal tak tok'ob, xukuje' ri e tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic, ri amak'el quebachi'j chwe. Man quebenta' ta alaj ama'ib tak wacax chawe ri e c'o chquixo'l ri a wacax mawi ama'ib tak q'uisic ri e c'o chquixo'l tak ri a q'uisic', e wech c'u in conojel ri juyubal tak awaj; xukuje' tak ri awaj ri e c'o pa tak ri juyub; e wech ri chicop ri c'o qui xic' ri e c'o pa tak c'ache'laj xukuje' conojel ri quechirnaj pa tak ri juyub. We ta quinnumic, man quinbij ta na ri' chawe, wech c'ut ri uwächulew, xukuje' ronojel ri c'o chuwäch. ¿La quiti'jal ta puch ama'ib tak wäcax quintzukbej ta wi wib, o quinwuq'uiaj ta qui quiq'uel ama'ib tak q'uisic'? ¡Ri a sipanic chux maltioxibal che ri Dios; chebatz'akatisaj che ri Dios aj chicaj ri e a chi'nic! Chinasiq'uij aretak at c'o chupam ri c'axc'olil; in catinwesaj na chupam ri c'axc'olil, ri at c'ut caya' na nu k'ij. Che c'u ri banal etzelal ri Dios cubij che: ¿Jas ta ri awe at che chi quebanataj tak ri e nu pixab o canataj ri nu c'ulwächinic? We man cäkaj chawäch chi catinjic'o mawi nim quebawil wi tak ri e nu tzij. Ri eläk'om cac'ulaj ruc' ronojel awanima'; ¡cajunamaj awib cuc' tak winak ri quekaj pa mac cuc' niq'uiaj winak chic! Che ri lawaloyil xukuje' che qui banic tak tzij quetzokopitaj ri awak' xukuje' ri e a chi'. Cayac jalum k'abam chrij ri awachalal; ¡c'ax catch'aw che ri awachalal! Ronojel wa' a banom, man c'o ta c'u jas nu bim chawe; xachomaj chi in junamatal awuc'. Quinq'uiak c'u na ri a mac chapalaj, ¡quinya' na ri tojbal awe jas ri takalic! Kas chich'obo' wa', ix ri sachinak ri Dios pa i jolom, minchaplej ne i muchic ri ma ta c'u c'o jachin quixesan pa nu k'ab: Ri cuchi'j ri u maltioxinic chwe, cunimarisaj nu k'ij. ¡In quinto'tajisaj ri cäjeki' pa ri nu be!” Rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la chwe, nu Dios, chel c'u'x la chwe; rumal ri nimalaj u ch'uch'ujil ri anima' la, che saj la ri nu mac. ¡Chinch'ajch'obisaj la chesaj la ri wetzelal! ¡Chinjosk'ij la chesaj la ri nu mac! Quinch'ob wib chi man in nimaninak taj; ri nu mac mawi jubik' quel pa nu jolom. Chwäch la in macuninak wi, chwäch la xuwi in macuninak wi, xinban c'ut ri lawaloyil ri cäc'okoj la. Rumal ri' suc' ri chomanic la; man cäc'ulelax ta ri k'atan tzij la. Kastzij, in lawalo kas aretak xinalaxic; in ajmac wi ulok kas pa ri u c'u'x ri nu nan. Kastzij, ri lal calok'ok'ej la ri anima' ri jicom, cäc'ut la ri no'j chnuwäch chupam ri wanima'. Chinjosk'ij la ruc' k'ayes re hisop, quinjosk'itaj c'u na; chinch'aja' la, sak c'u quincanaj na chuwäch ri sakalaj tew. Chinnojisaj la che utzil xukuje' quicotemal; chinquicotisaj chi c'u na la jumul, pune' in c'axc'obisam la. Chänajtajisaj la ri nu mac chwäch la xukuje' chesaj la ronojel ri wetzelal. Nu Dios, ¡cojo' la jun ch'ajch'ojalaj wanima'!, ¡ya' la jun c'ac' uxlabal chwe ri jic! Mintas la chwäch la, mawi maesaj la ri tastalicalaj uxlabal la chwe. Bana' la chwe chi quinna' chi jumul ri quicotemal ri cuya' ri colonic la; chinuc'aj la ruc' ri uxlabal la ri telechinel, rech quebenc'ut ri be la chquiwäch ri man ch'abexic ta cäcaj, quetzelej c'u ri ajmaquib uc' la. Mintzokopij la che qui banic cämisanic, nu Dios, Dios re ri nu colotajic, quinwesaj c'u na tzijol la cuc' tak bix chi lal suc'. Ajawaxel, jaka' la ri nu chi', ruc' c'u ri nu chi' quinya' na k'ij la. Ri lal man quebaj ta la tak sipanic mawi tabal tak tok'ob ri quechajirisaxic; in quebenya' ta ri' che la, man e are ta c'u wa' ri quekaj ta chwäch la. Ri e sipanic che ri Dios e are jun uxlabal ri c'axc'obinak; ¡ri lal man caxutuj ta la jun anima'aj ri c'äjim! Chbana' la utz che ri Sion, ruc' ri rayibal la; cheyaca' chi la jumul ri e nimak tak u tapia ri Jerusalen. C'äte' ri' quec'amowaj la ri tabal tak tok'ob ri quetok'ixic, awaj xukuje' sipanic ri quechajirisaxic; quechi'x c'u na alaj tak ama'ib tak wacax puwi' ri porobal ri ech la. ¿Jasche caban nimal chupam ri awetzelal at ri c'o a chuk'ab? ¡Ri u lok'ok'ebal c'u'x ri Dios xak jewi'! Xuwi cachomaj u banic ri c'ax; ri awak' are jun banal c'ax junam ruc' jun cuchilo ri c'o u ware. Are utz cawil ri man utz taj che u q'uexwäch ri utzil, are utz cawil ri banoj tzij che u q'uexwäch ri kastzij. Ri subunelalaj ak'aj, e are quekaj ri tzij chuwäch ri quesachan wächaj; ri Dios xukuje' cusach na a wäch chbe k'ij sak: catuc'amo, catresaj bic pa ri awachoch, catucämisaj na. Ri queniman che ri Dios cäquil na wa', cäquixe'j c'u na quib, cäquitze'j c'u na u wäch we achi ri', je caquibij wa': “Chiwilampe' ri man cutzucuj ta u to'ic rib ruc' ri Dios; ri cucu'ba' u c'u'x chrij ri nimak tak u k'inomal ri cutakej u banic ri etzelal.” Are c'u ri in in junam ruc' juwi' aseitun räx chupam ri rachoch ri Dios; ¡amak'el quincu'ba' na nu c'u'x chrij ri lok'ok'ebal u c'u'x! Nu Dios, amak'el quinya' maltioxinic che la rumal ri banom la; quineyen che la chquiwäch ri e jic uc' la, rumal rech chi lal utz. Ri man e tal ta tzij cäquichomaj chi man c'o ta Dios: conojel quetzelam quib, e qui banom itzel tak jastak; ¡man c'o ta chi jun cuban ta ri utzil! Pa ri caj, ri Dios queril ulok ri winak che rilic we c'o jachin jun ri cächomanic ri cutzucuj ri Dios. Conojel c'ut quijalom qui be, conojel xak e junam quetzelam quib. ¡Man c'o ta jun cuban ta ri utzil! ¡Mawi xa ta ne jun c'olic! Man c'o ta qui ch'obonic ri e banal tak etzelal, ri caquibik' ri nu tinimit jacha' ri cuban ri cubik' wa, ri man cäquinataj ta ri u bi' ri Dios. Pune' man c'o ta jas cäxex ta wi ib, ri e are' quebirbob na rumal xibriquil, quebujabuj c'u na ri Dios ri u bakil ri c'ulel. Cätze'x c'u na qui wäch rumal chi man quec'ulax ta rumal ri Dios. ¡C'o ta banom wi chi pa ri juyub Sion quel ta wi na ulok ri cäcolow ri Israel! Aretak ri Ajawaxel cuq'uex ri u wäch u k'ij ri u tinimit, cubano chi quequicot na ri e rija'lil ri Jacob, ronojel ri u tinimit ri Israel. ¡Chinto'tajisaj la, nu Dios, rumal ri bi' la! ¡To' la nu wi' ruc' ri cuinem la! Nu Dios, chtatabej la ri nu ch'awem uc' la; chya' xiquin la che ri quinbij che la, winak ri e banal tak nimal, xukuje' e ch'ujab qui yacom quib chwij cäcaj quinquicämisaj. ¡Man natal ta ri Dios chque! Ri Dios c'ut are' quinto'wic; ri Ajawaxel u chajin ri nu c'aslemal. Ri are' cuban na chi ri quetzelal ri nu c'ulel cäkaj paquiwi'. Ajawaxel, ¡sacha' la qui wäch, lal c'u jic! Quebenchi'j c'u na tabal tak tok'ob pa wech wi quink'ijilaj c'u na' ri bi' la rumal rech chi lal utz, in esam c'u la pa conojel tak ri e nu c'axc'olil wilom chi xech'äctaj ri e nu c'ulel. Nu Dios, chta' la ri nu ch'awem; xak mäya' la can chi jeri' ri tok'ob ri quintz'onoj che la. Ri wanima', cäk'oxow cho nu c'u'x; ri xibriquil re ri cämical kajinak panuwi'. Nu rikom nimalaj xibriquil; ¡quinbirbit rumal xe'n ib! Quinbij c'ut: “C'o ta banom wi e c'o ta nu xic' jacha' ri palomax; quinrapap ta ri', cuya' c'u ri' quinuxlanic. Quinrapap ta ri' quinbe naj; quinejekel ta ri' pa ri chaki'j uwo sak. Quinxiq'uin ta ri' quinbe ruc' aninakil che u ch'ukic wib rech man cuban ta c'ax ri quiakik' chwe xukuje' ri cakulja.” Sacha' la qui wäch Ajawaxel, yuju' la ri qui ch'abal, man c'o ta chi jas quinwilo xuwi ri banoj c'ax xukuje' ri oyowal, chi pa k'ij chi chak'ab caquibinibej ri tinimit. Etzelal xukuje' ch'ayanic queban pa ri tinimit: chuwirinak chi ri tinimit; nojinak ri u xo'l tak ja che tokinic xukuje' subunic. Man jun c'ulel ta ri banowinak ta c'ax chwe, quincuin ta c'u ri' quincuy u mac; mawi jun ri cäretzelaj ta nu wäch ri xuyac ta rib chwij, quincuin ta c'u ri' quinc'u' wib chuwäch. ¡Lal, ri lal banowinak c'ax chwe, ri kachil kib uc' la, ri junam cakarik kib uc' la pa ri rachoch ri Dios rech cujtzijon ruc' ronojel kanima', ri xenwachilaj xujbin chquixo'l ri winak! ¡Chemajix ri e nu c'ulel rumal ri cämical! ¡E c'asc'oj chekaj pa ri mukubal, nojinak c'u ri canima' che ri etzelal! Ri in c'ut quinsiq'uij na ri Dios; ri Ajawaxel quinuto' na. Quintzujun na chuwäch, quinok' na ak'ab, benak k'ij xukuje' chak'ab, cutatabej c'u na ri nu ch'abal. Quinuto' na pa tak ri ch'o'j; cuchajij ri nu c'aslemal, pune' sibalaj e q'ui ri quewalij chwij. Ri Dios ri cajawin chbe k'ij sak, cutatabej na ri nu ch'awem quebukasaj c'u na ri e nu c'ulel; man cäquiq'uex ta c'u ri qui no'j mawi cäquixe'j ta quib chuwäch ri Dios. Caquiwalijisaj ri qui k'ab chquij ri cachil; man caquitz'akatisaj ta ri qui chi'nic chi canima' quib cuc'. C'o na ri u lebebic ri qui tzij chuwäch ri mantequiy, ch'o'j c'ut ri cacaj. Ri qui ch'uch'ujil ri qui tzij c'o na chuwäch ri aseit, man je ta c'ut xa c'u e ch'ich' re ch'o'j. Chaya' can ronojel ri a bis pa u k'ab ri Ajawaxel, catutok'ej c'u na; mawi c'u jumul cuya' be chi cätzak ri winak ri cäniman che. Nu Dios, ri cämisanelab xukuje' ri banal tak tzij man naj ta quec'asi'c mawi cäniq'uiajir ri qui c'aslemal; lal caban na la chque chi quetzak bic chupam ri mukubal, ri in c'ut nu cuban nu c'u'x chij la. Nu Dios, chel c'u'x la chwe, e c'o winak ri e walijinak chwij; amak'el cäquimulij quib chwij, cäquiban c'ax chwe. Ri e nu c'ulel amak'el cäquitzucuj u banic c'ax chwe; e q'ui ri cäquimulij quib chwij ruc' nimarisan ib. Aretak quinxe'j wib, quincu'ba' nu c'u'x chij la. Quincu'ba' nu c'u'x chrij ri Dios, quinya' u k'ij ri u tzij; quincu'ba' nu c'u'x chrij ri Dios, man quinxe'j ta c'u wib. ¿Jas ta ri cäcuin ri winak cuban chwe? Amak'el c'ax quech'aw chwe; xuwi cäquichomaj u banic c'ax chwe. Cäquic'u' la' tak quib jeri' xukuje' jela' cäquiterenej ri e u xo'l tak wakan xak queyem jampa' quecuin che nu cämisaxic. ¿La ma ta c'u lo caquikajbej na ri quetzelal? Nu Dios, chemach'irisaj la ri tinimit ruc' ri oyowal la. Lal ajilam la ri wanimajic; lal quemol la ri e u wa'l tak nu wäch chquijujunal. ¿La ma ta e tz'ibam la chupam ri wuj la? Ri e nu c'ulel quebanimaj na aretak quintz'onoj ri to'banic la. In kas weta'm chi ri Dios c'o che nu to'ic. Quincu'ba' nu c'u'x chrij ri Dios, quinya' c'u u k'ij ri u tzij; quincu'ba' nu c'u'x chrij ri Ajawaxel, quinya' c'u u k'ij ri u tzij; quincu'ba' nu c'u'x chrij ri Dios, man quinxe'j ta c'u wib. ¿Jas ta ri cäcuin ri winak cuban ta chwe? Ri chi'nic ri xebenchi'j che la nu Dios, quebentz'akatisaj cuc' tak bix. Rumal rech chi xinesaj la pa u k'ab ri cämical, rumal rech chi xinto'tajisaj la rech man quintzak ta, rech quinbin pa ri u sakil ri c'aslemal, chuwäch ri Dios. Chel c'u'x la chwe, nu Dios, chel c'u'x la chwe, uc' la quintzucuj wi u to'ic wib. Quinwaj quinto' wib chquixe' ri xic' la c'ä coc'ow na ri xak quieb cubij panuwi'. Quinsiq'uij apan ri Dios ri c'o chicaj, ri Dios ri quinuto' pa ronojel. Cutak na ulok kas pa ri caj ri u lok'ok'ebal u c'u'x xukuje' ri u kastzij, quinresaj c'u na pa qui k'ab ri cäquiban c'ax chwe ruc' ch'ujilal. In liq'uin, cho ri ulew, chquixo'l tak coj ri e tijol tak winak; ri qui ware junam cuc' ri tz'imaj ch'ich' xukuje' tak ri ch'ab, ri cak' junam ruc' jun ch'ich' re ch'o'j ri banom u pa u chi'. Nu Dios, lal c'o puwi' ri caj. ¡Ri juluwem la u nojisam ronojel ri uwächulew! Ri e nu c'ulel xquicoj jun c'amibal chnuwäch rech cuban quieb nu c'u'x; xquic'ot jun jul pa ri nu be, e are' c'ut xetzak chupam. Ri wanima' c'o u rayinic, nu Dios, ri wanima' c'o u rayinic che qui bixoxic tak bix che la. Chatc'astajok, nu c'aslibal; chatc'astajok, arp xukuje' nimalaj arp; ¡quinc'astaj na che ri c'ac' k'ij! Quinya' na k'ij la cuc' tak bix, Ajawaxel, pa nimak tak tinimit xukuje' chquixo'l tak ri winak. Ri lok'ok'ebal c'u'x la sibalaj nim copan c'ä chicaj; ri jicomal la curika' ri räxalaj caj. Nu Dios, lal c'o puwi' ri caj. ¡Ri juluwem la cunojisaj ronojel ri uwächulew! Ix ri e c'o i chuk'ab, ¿la kas suc' ri k'atan tzij ri quibano? xukuje' ¿la quiban kas k'atan tzij? Xane' etzelal ri quibano; quijak ri be che ri tokinic chupam ri uwächulew. Ri e banal tak etzelal cäquetzelaj ulok quib pa ri u c'u'x ri qui nan; ri e banal tak tzij cäquijech'obisaj ulok quib c'ä majok quebalaxic. Quecämisanic e jacha' ri sachoj; e junam ruc' jun cumätz ri cäcämisanic ri cuban rib chi man cätan taj, ri quebutz'apij ri e u xiquin rech man cuta' ta ri k'ojomanic ri cuban ri ajk'ij, ri cuban ri cäna'w che subunic. Nu Dios, ¡chek'ajisaj la ri e qui ware! Ajawaxel, ¡chek'ajisaj la ri e u tz'i' ri qui ware we coj ri'! Sacha' la qui wäch jacha' ri ja' ri cäbinic, chechaki'jarok jacha' ri k'ayes pa tak ri be; chejarok jacha' ri t'ot' ri cäjar pa ri u c'axaj, ¡jacha' ri ac'al ri man xtz'akat ta u k'ij ri mawi jumul xril ri sakil! Chenicowok e jacha' ri q'uix c'ä mäjok c'o chnabexok; chebok ruc' oyowal, jacha' ri räx k'ayes. Ri jic cäquicotic aretak cärilo cäc'äjisax u wäch ri u c'ulel; quebumu' na ri rakan chupam ri u quiq'uel ri banal etzelal. Cubij c'u na chbil rib: “¡C'o ba' rumal cux jic jun winak! ¡C'o jun Dios ri cuk'at tzij puwi' ri uwächulew!” Nu Dios, chinto'tajisaj la rech man quinkaj ta pa qui k'ab ri e nu c'ulel; maya' la chi quinquich'äc ri banal tak c'ax. Chinto'tajisaj la rech man quinkaj ta pa qui k'ab ri itzel tak winak, chinto'tajisaj la rech man quinkaj ta pa qui k'ab ri cämisanelab. E c'o c'u cowilaj tak achijab ri queyem ri jok'otaj che nu cämisaxic. Ajawaxel, man in uxinak ta ma ta in ch'abetalic mawi in macuninak taj; man c'o ta lawaloyil nu banom, pune' c'u jewa', are' caquitij qui k'ij che nu kasaxic pa qui k'ab. ¡Chc'astaj la! ¡Saj la che nu c'ulaxic! ¡Ca'y c'u la! Lal, Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, u Dios ri Israel c'astaj la, c'äjisaj la qui wäch ri quequik'ijilaj tak diosib; matok'obisaj la qui wäch we banal tak etzelal ri'. Quetzelej ulok chak'ab, quewach'awatic e jacha' ta ne' tz'i', quewacatilob pa ri tinimit; cäpuluw ri u pa qui chi', je cäquibij wa' cuc' tak tzij ri quesoconic: “¡Man c'o ta jachin ta cujtatabenic!” Are c'u ri lal, Ajawaxel, catze'j la qui wäch; caq'uiak na la qui xiquin ri e k'ijilal tak diosib. Pa k'ab la in nu ch'ukum wi wib, nu Dios, lal ri nu chuk'ab xukuje' ri ch'ukubal wib. Ri Dios ri quinulok'ok'ej cäpe che nu to'ic; cuc'ut na chnuwäch aretak quech'äctaj ri e nu c'ulel. Mecämisaj la rech quenataj che ri nu tinimit; chejabuj la ruc' ri cuinem la, chemach'irisaj c'u la. ¡Ri Ajawaxel are' ch'ukubal kib! Quemacun pa ronojel ri caquibij; ¡chekaj c'u pa u k'ab ri nimal ri quec'amowic xukuje' quequibano ri chi'nic ri kas cäban na ruc' subunic! ¡Sacha' la qui wäch, sacha' la qui wäch ruc' ri oyowal la! ¡Chq'uisa' la tzij paquiwi' maquitakej c'aslemal! ¡Chetamaxok chi ri Dios are ajawinel pa Israel c'ä chuq'uisbal ri uwächulew! Are c'u ri in, quinbixon na che la ak'abil; ruc' rakoj chi'aj quinya' u bixic ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri cuinem la. Lal c'ut ri lal uxinak to'bal wib, nu panibal pa tak ri jok'otaj re rikoj c'ax. Quebenbixoj bix che la, nu Dios, ¡lal c'ut ri nu chuk'ab xukuje' ri ch'ukubal wib! lal ri Dios ri quinlok'ok'ej la. Chupam ri oyowal la, nu Dios uj wonobam la canok, uj c'äjim la; ¡tzelej ba la camic ri ka chuk'ab! Xban la chi xyicop ri uwächulew, xujak c'u rib; camic c'ut, chetz'apij la ri e u tetobic cätajin c'u cäwulwubic. Oc'owisam ri tinimit la pa nimak tak c'axc'olil; yo'm la jun u wa'l uva chke pa tijic ri cäch'ujirisanic; ¡ya' la jun etal camic chque ri caquina' quib chwäch la rech man queriktaj ta cumal tak ri ch'ab! ¡Choc la il chke, chujcolo' la ruc' ri chuk'ab la! ¡Ri e lok' chwäch la chebesaj la pa ri c'ax! Ri Dios u bim chupam ri cak'ijilax wi. “¡Ruc' nimalaj quicotemal quinjacha' u wäch ri Siquem quinjach c'u na ri beya' re Sucot! Ri Galaad xukuje' ri Manases e wech; ri Eprain are to'bal nu jolom; ri Juda are nu ch'ämiy re takanic; ri Moab are tzima ri quinch'abej wib; puwi' ri Edom quinq'uiak wi na ri nu xajäb; ¡quinrak c'u nu chi' rumal ri ch'äcanic paquiwi' ri aj pilisteyib!” Nu Dios, ¿Jachin ta quinc'amow bic pa ri tinimit ri c'o nimalaj tapia chrij? ¿Jachin ta quinc'amow bic c'ä pa Edom? Are c'u ri lal, nu Dios, uj xutum la canok; ¡man cäbe ta chi la cuc' ri kajch'ojab! Chujto' ba la che qui ch'äquic ri e ka c'ulel, man c'o ta c'u u patan ri u to'banic ri winak. Ruc' ri u to'banic ri Dios quekaban na nimak tak jastak; ¡ri are' quebutac'alej na ri e ka c'ulel chquikul! Nu Dios, choc la il che qui tatabexic ri e nu rakoj tak chi'aj re k'oxomal. ¡Choc la il che ri nu ch'awem uc' la! Pa ri q'uisbal jutz' re ri uwächulew quintz'onon bic che la, are' c'u ri wanima' cätuktubic, chinto'tajisaj ba la puwi' jun nimalaj abaj. Lal c'ut ri nu panibal. Ri lal lal je jas jun cowilaj tac'atic ja ri quinresaj pa u k'ab ri c'ulel. Quinwaj quinc'oji' chupam ri achoch la chbe k'ij sak, quinch'uk wib chquixe' ri xic' la. Lal, nu Dios, e tatabem tak la ri e nu chi'nic, yo'm c'u la chwe ri quechbal ri nim caquil wi ri bi' la. Chyuku' la rakan ri u c'aslemal ri ajawinel; chc'asal q'ui, sibalaj q'ui junab, amak'el chuk'ata' tzij ruc' ri tewichibal la. Chajij la ruc' ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ruc' ri jicomal la; quinya' c'u na u k'ij ri bi' la amak'el, quebentz'akatisaj na ri quebenchi'j k'ij chi k'ij. Xuwi ruc' ri Dios quinrik wi jamaril; ruc' are' cäpe wi ri nu colotajic. Xuwi ri are' quincolowic xukuje' qui nu ch'uku'; man quintzak taj, che c'u quinchap wi wib. ¿C'ä jampa' lo qui tanaba' u chomaxic u banic c'ax chwe quinit'akij ta pa ulew jacha' jun tapia ri xak pachal chic o jun ja ri xa co'l man cätzakic? Xuwi quichomaj nu t'akixic; ri i quicotemal are ri banoj tzij: ruc' ri i chi' quiya' nu k'ij quiniyok' c'u pa tak iwanima'. Xuwi ruc' ri Dios quinrik wi jamaril; ri cu'lbal nu c'u'x ruc' are' cäpe wi. Xuwi ri are' quincolowic xukuje' qui nu ch'uku'; man quintzak taj, che c'u nu ch'apom wi wib. Pa u k'ab ri Dios c'o wi ri nu colotajic xukuje' ri u nimarisaxic nu k'ij; are' ch'ukul wech, xukuje' nu panibal. ¡Nu tinimit, chacu'ba' a c'u'x chrij ri Dios! chixch'aw ruc', ruc' ronojel jiquibam c'uxaj. ¡Ri Dios are' ka panibal! Ri winak xa jun uxlab, xak junam ri meba' ruc' ri k'inom; we ta quepaj junam pa jun pajbal, man quepajan ta jubik'. Micu'ba' i c'u'x chrij ri tokinic; ¡mawi misipojisaj iwib rumal ri eläk'! We quixk'inomaric, micu'ba' i c'u'x chrij ri puak. ¡Nu Dios, lal ri lal nu Dios! Ruc' nimalaj rayinic quintzucun che la, cächaki'j nu chi' che la; ruc' ronojel wanima' quinrayin che la, in junam ruc' ri chaki'j ulew ri man c'o ta wi ja', mawi c'aslemal. ¡Quinwaj quinwil wäch la chupam ri cak'ilax wi la quinwil c'ut ri cuinem la xukuje' ri juluwem la!, ¡are c'u utz na ri lok'ok'ebal c'u'x la chuwäch ri c'aslemal! Ruc' ri nu chi' quinya' na k'ij la; pa ronojel nu c'aslemal quinya' na k'ij la, quinyac ri nu k'ab chwäch la aretak quinch'aw uc' la. Kas c'u quinnoj canok, jacha' ri cutij ronojel ri ulabal ri sibalaj je'lic, e are tak c'ut ri nu chi' quek'ijilan na che la ruc' quicotemal. Chak'ab tak, aretak in k'oyol chic, cänataj la chwe quinchoman c'u che la; lal c'ut ri quinto'w la. Quinquicot chquixe' ri xic' la. Ronojel ri nu c'aslemal u nuc'um rib che la; ri iquiak'ab la man quinutzokopij taj. Ri cäquitzucuj nu cämisaxic quetzak na chupam ri mukubal; ¡quecäm na pa u chi' ch'ich' re ch'o'j quet'ubix c'u na cumal tak utiw! Are' c'ut ri ajawinel cäquicot na ruc' ri Dios; quebequibixoj na bix conojel ri cäquiban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi', e are' tak c'ut ri quebanow tak tzij catz'apilox na ri u pa qui chi'. Nu Dios, tatabej la ri nu ch'ach'atem; ch'uku' la ri nu c'aslemal makaj pa qui k'ab ri xibibalalaj tak c'ulel. Chinc'u' la chquiwäch ri banal tak etzelal xukuje' chuwäch ri subunic ri man e k'alaj taj; chinesaj la chuwäch ri qui chomam qui banic ri e banal tak etzelal, ri cäquiban u pa u chi' ri cak' jacha' ch'ich' ri ch'o'j ri quequiq'uiak tak tzij e jacha' ta ne' ch'ab ri quecämisanic. Pa ri c'ubal quib quequiq'uiak ulok ch'ab chque ri man c'o ta qui mac; man caquixe'j ta quib xak c'äte queq'uiakan ulok. Cäquiyala' qui no'j chbil tak quib che u banic ri man utz taj; cäquichomaj u c'ojic c'amibal chc'uyal are pa qui c'u'x chi man c'o ta jun queilowic, chi man c'o ta jun cäch'obow ri quetzelal. Are' c'u ri cäcuin che retamaxic ri qui chomanic ri winak ri c'o pa canima', are' cäch'obow na. Quesoc na rumal ri Dios ruc' ri u ch'ab, man c'o ta cäquinabej aretak quesoc na; quetzak na rumal tak ri qui tzij, cätze'x na qui wäch cumal ri queilowic. Conojel c'ut cäquiya' na u k'ij ri Dios cäquitzijoj na ri jastak ri e u banom; cäquich'ob na ri u banom ri Dios. Ri utzalaj winak cäquicot na pa ri Ajawaxel cutzucuj c'u na u ch'ukic rib ruc' are', conojel c'u ri winak ri e tz'akat pa ronojel caquina' na quib chi e nojinak. Nimalaj Dios re Sion, ¡lal ya'tal ri k'ijilaxic la! ¡Ya'tal che la chi quetz'akatisax ri quechi'x che la, cätatabej c'u la ri ch'awem ri cäban che la! Conojel ri winak quepe na che tzucuxic la. Ri ketzelal, uj qui kajbem, ri lal c'ut quesach la ri e ka mac. Utz re ri winak ri cächa' la ri cäc'am c'u la bic rech cäjeki' chnakaj la, pa tak ri c'olbal ri e c'o pa ri achoch la. ¡Chujnojisaj la che ri utz na ri c'o pa ri achoch la, che ri u tastaliquil ri achoch la! Dios xukuje' ka colonel, ri lal cätzelej la u wäch ri ka tzij cuc' mayibalalaj tak banoj re suq'uil; ronojel ri uwächulew cucu'ba' u c'u'x chij la, xukuje' ne ri plo ri naj c'o wi; ri lal co e jekebam tak la ri juyub ruc' ri cuinem la xukuje' ruc' ri chuk'ab la. Lal cajamarisan la ri u wululem ri plo xukuje' ri qui ch'ujilal tak ri tinimit; xukuje' ne ri e c'o pa naj tak ulew quebirbob na chquiwäch tak ri e mayibal la; rumal ech la c'o rakoj chi'aj re quicotemal pa elebal k'ij c'ä che u kajebal k'ij. Ri lal coc la il che u chajixic ri ulew; cätak la ulok ri jäb che u ja'xic xukuje' cäban c'u la chi cäwächinic; lal cumal nimak tak jäb cäban la chi queq'uiy tak ri trico. ¡Jewa' cäban la che u suc'umaxic ri ulew! Quech'akaba' la tak ri k'et rech ri ulew, quenojisaj la tak ri u xo'l che ja'; quech'uch'ujirisaj la cumal nimak tak jäb quetewichi'j c'u la ri e qui wächinic. Cänojisaj la ri junab cuc' tak tewichibal, ri sutz' la cäquijamij ulok nimak tak jäb; ri k'ayes pa tak ri chaki'j uwo sak queräxaric ri juyub tak cäc'ac'ar ri qui wiktajic; ri lianic quech'ukutaj cumal tak jumulaj, ri beya' tak queliow che trico; ¡conojel quebixonic cäquirak qui chi' re quicotemal! Chixbixon che ri Dios ruc' quicotemal, iwonojel ri ix jekel cho ri uwächulew; chebibixoj bix che ri u bi' ri nim u k'ij; chebibixoj je'lalaj tak bix che; chibij che ri Dios: “Ri jastak ri e banoj la e mayibal. Rumal ri nimalaj cuinem la ri e c'ulel la quixe'n quib quetzak na chwäch la; conojel ri winak cho ri uwächulew quek'ijilan che la, cäquibixoj bix che ri bi' la.” Tisaj che rilic ri e u banoj ri Dios, ri mayibal ri e u banom chquiwäch ri winak: Xuq'uex ri plo pa chaki'j ulew, ri e ka mam xeboc'ow chupam ri nima' chicakan; ¡chujquicot pa ri Dios! Ruc' ri u cuinem cuk'at tzij chbe k'ij sak; ri u bak'wäch quebuyuxlej ri nimak tak tinimit rech ri man caraj ta ch'abexic man caquiwalijisaj ta quib chrij. ¡Nimak tak tinimit, chixtewichi'n che ri ka Dios! ¡Chibana' chi quexojlin tak ri e i bix re k'ijilanic! Rumal rech chi u yo'm ka c'aslemal; man u yo'm ta chke chi cujtzakic. Nu Dios, uj tijtobem la, ¡uj josk'im la jacha' ri cäban che ri sak puak! Banom la chke chi uj kajinak chupam jun c'at; xkasaj la nimalaj bis pakawi'; xya' la be che jun ri man k'alaj ta u wäch xujutac'alej; uj oc'owinak chupam ja' xukuje' chupam k'ak', xya' chi c'u na la ka c'aslemal. Quinoc na chupam ri achoch la, quebenporoj na sipanic chwäch la; je quinban wa' che qui tz'akatisaxic tak ri nu chi'nic, ri chi'nic tak ri xebenban che la aretak xinc'oji' chupam ri xak quieb xubij panuwi'. Quebenporoj na k'obisam tak awaj puwi' ri porobal ri ech la, quebenchi'j tak na ama'ib tak wacax xukuje' ama'ib tak q'uisic' xukuje' ri qui c'oc'al ama'ib tak chij. ¡Tisaj iwonojel ix ri quixe'j iwib chuwäch ri Dios! ¡chitampe' quintzijoj chiwe ri u banom ri Dios wuc'! Cuc' ri nu chi' xukuje' ri wak' xinsiq'uij, xink'ijilan c'u che. We ta e c'o itzel tak nu chomanic ma ta xinutatabej ri' ri Ajawaxel; xinutatabej c'ut, xoc il che ri nu ch'awem. ¡Chyo'k u k'ij ri Dios, ri man xuxutuj ta ri nu ch'awem mawi xuk'il ri nu lok'ok'exic! cumal conojel tak ri tinimit Nu Dios, chel c'u'x la chke xukuje' chujtewichi'j la; utz kilic chbana' la, rech conojel ri nimak tak tinimit cho ri uwächulew cäquetamaj ri rayibal la xukuje' ri colobenic la. Nu Dios, chk'ijilax la cumal tak ri tinimit; ¡conojel tak ri tinimit chk'ijilax la cumal! Chquiraka' qui chi' tak ri nimak tak tinimit ruc' quicotemal, lal c'ut cäk'atow na la tzij paquiwi' tak ri winak; lal cac'amow la qui be ri nimak tak tinimit cho ri uwächulew. Nu Dios, chyok k'ij la cumal tak ri tinimit; ¡conojel ta ba' ri tinimit chquiya' k'ij la! Ri ulew u yo'm ri u wächinic; ¡ri ka Dios uj u tewichi'm! ¡Chujutewichi'j ri Dios! ¡Chyo'k u k'ij cumal conojel ri winak cho ri uwächulew! Aretak ri Dios cucoj ri u cuinem, ri e u c'ulel cäquijabuj quib; ri cäquetzelaj u wäch quebanimaj chuwäch; quesach pa ri quiakik' jacha' ri sib, queleblobic jacha' ri xca'b pa ri k'ak'; chuwäch ri Dios, man c'o ta qui k'ij ri e banal tak etzelal. E are' c'u ri e utzalaj tak winak quequicot na; quenoj che quicotemal chuwäch ri Dios, ¡quech'opin rumal quicotemal! Chixbixon ix che ri Dios, chebibixoj bix che ri u bi'; chiya' u k'ij ri cäquiejen paquiwi' tak ri sutz'. ¡Chixquicot ruc' ri Ajawaxel! ¡Chixquicot chuwäch! Ri Dios, ri jekel pa ri tastalicalaj rachoch, are' qui tat ri minorib xukuje' are' to'l quech ri malca'nib; ri Dios cuya' qui c'olbal ri man c'o ta quec'oji' wi, ri e c'o pa che' quebutoro, quebuya' pa utzil; are c'u ri man queniman taj quec'oji' na pa pojpic tak ulew. Nu Dios, aretak xnabej la chuwäch ri tinimit la, xbinisaj c'u la ulok pa ri chaki'j uwo sak, ri ulew xyicopic; xpe jäb chicaj, ri Sinai xyicop chuwäch ri u Dios ri Israel. Nu Dios, xekasaj la nimak tak jäb che u ya'ic c'ac' u chuk'ab ri ulew ri chaki'jarinak. Xjeki' c'u ri tinimit la chila', are' c'u ri lal nu Dios, rumal ri utzil la, xya' la che ri meba' ri cajwataj che. Ri Ajawaxel xuya' jun c'ac' tzijol; e q'ui ixokib xquiya' u bixic: “¡Cätajin quebanimaj tak ri ajawinelab cachil ri e cajch'ojab!” Ri ixokib cho tak ri cachoch, cätajin cäquijach ri xtokix chque ri c'ulel, ri ix c'ut xebe i c'u' can tak iwib. ¡Qui xic' tak palomax ri e ch'ukutal quij ruc' sak puak! Ri e quismal e ch'ukutal quij ruc' utzalaj k'an puak. Aretak ri c'o ronojel u cuinem xerokataj bic ri ajawinelab, kajinak tew puwi' ri juyub Salmon. Ri juyub re Basan sibalaj e nimak tak juyub. Sibalaj naj e elinak ri qui wi' chicaj. Ix, ri sibalaj ix tac'atak tak juyub, ¿Jasche c'ax quina' chrij ri juyub ri xraj ri Dios xjeki' wi? ¡Ri Ajawaxel chila' cäjeki' wi na chbe k'ij sak! Ri Dios querajilaj pa tak miyon (1,000,000) ri e u carwaj re ch'o'j; pa ri Sinai xel wi ulok, xopan pa ri rachoch. Nu Dios, xpaki' la chicaj xec'am tak la bic e alabim; xc'am la tojbal chquixo'l ri winak xukuje' ne' ri man e tal ta tzij xequijach tak quib pa k'ab la, Ajawaxel. ¡Tewichital ri Ajawaxel, ri ka Dios xukuje' ka colonel, k'ij chi k'ij cuc'am bic ri keka'n! Ri ka Dios, are jun Dios ri cäcolonic, ri xukuje' cäcuinic cujresaj pa u k'ab ri cämical. Ri Dios cupaxij na ri qui jolom ri e u c'ulel, xukuje' ri e qui jolom ri cäquitakej u banic ri mac. Ri Ajawaxel u bim: “Quinban na chawe chi cattzelej ulok caya' can ri Basan; quinban na chawe chi cattzelej ulok caya' can ri choalaj plo, rech quebamu' ri awakan pa ri qui quiq'uel ri e a c'ulel cäquirik' c'u na ri e a tz'i'.” Dios, nu Dios, Ajawinel, chupam ri ja ri cak'ijilax wi la queilitaj wi ri tinimit winak quek'atatic, quek'atat che u ya'ic k'ij la. Ri ajbixab e nabejinak e teren chi bic ri ajk'ojomab, pa u niq'uiajil e benak wi ri alaj tak alitomab cätajin cäquichinicha' chinchin. ¡Chitewichi'j iwonojel ix ri Dios ri Ajawaxel! ¡Chtewichi'x rumal ronojel israel ri u mulin rib! Chquiwäch e are' benak ri Benjamin, ri chak'axel, achilatal cumal e q'ui c'amal tak be re Juda, e rachil c'amal tak be re Zabulon xukuje' re Neptali. Nu Dios, c'utu' la ri cuinem la; ¡jiquiba' chi la u banic ri banom la chke! Kas chupam ri jutac'ajalaj achoch la ri c'o pa Jerusalen, ri quebopan wi tak ri ajawinelab cuc'am tak sipanic che la, chk'ila' la ri Ejipt, we awaj ri' ri aj xic'ay, ri juk'at c'analaj ama'ib tak wacax xukuje' alaj ama'ib tak wacax ri rumal ri qui rayixic tak k'inomal cäquikasaj qui k'ij tak ri tinimit; che jabuj la ri winak ri cäkaj ri ch'o'j chquiwäch. Pa Ejipt quepe wi na ri chaconisan tak re k'an ch'ich'; ri Etiopiy cuyac na ri u k'ab chuwäch ri Dios. ¡Chixbixon che ri Dios, ajawibal tak rech ri uwächulew; chebibixoj bix che ri Ajawaxel, ri quiejeninak puwi' ri caj, ri junalic caj! Chitampe' ri u xojlinem ri u ch'abal, ri ch'abal ri c'o u cuinem. Chiquiya' u k'ij ri u cuinem ri Dios; ri nimalaj u bantajic u lic'om rib puwi' ri Israel, ri u cuinem cunak ri räxalaj caj. Mayibal ri Dios chupam ri cak'ijilax wi; ri u Dios ri Israel cuya' cuinem xukuje' u chuk'ab che ri u tinimit. ¡Tewichital ba' ri Dios! Chincolo' la, nu Dios, jik'em quinbano; cätajin quinbik'taj chupam jun suk ri cäbik'onic man c'o ta c'u quebentac'aba' wi ri wakan. In kajinak bic c'ä chuxe' ri ja' quinucharchatej bic ri u tza'm ja'. Xak catarin chic ri nu kul cumal rakoj tak chi'aj; cäk'oxow chi ri u pa nu kul; ¡e k'itajinak chic ri nu bak'wäch che ri sibalaj reyexic ri nu Dios! Ri man c'o ta rumal caquetzelaj nu wäch e c'o na ri qui q'uiyal chuwäch ri wi'aj ri e c'o che ri nu jolom; e q'uiyirinak ri qui banom qui c'ulel chwe ri man c'o ta jasche caquisachisaj nu wäch caquicoj c'u qui chuk'ab chwe chiquintzelej ri man welek'am taj. Nu Dios, lal eta'm la chi sibalaj man in nimaninak taj; man quincuin ta quebenc'u' ri nu mac chwäch la. Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, ¡mesax qui q'uixbal rumal ri nu chak'maquil ri caquicu'ba' qui c'u'x chij la! U Dios ri Israel, ¡mäq'uistaj qui c'u'x u mac wech ri ruc' ronojel canima' quetzucun che la! Rumal ech la e nu ch'ijom c'axc'ol; xnoj ri nu palaj che q'uixbal; ¡je ta ne ri naj ta quinpe wi ri ma ta etamatal nu wäch cumal ri kas e wachalal! Quincäm che achixomanic che rilixic ri achoch la; in in kajbeninak ronojel ri qui yok'bal ri quebanow c'ax che la; aretak quinok'ic xukuje' man quinwa ta c'ut, caquitze'j nu wäch; we quincoj atz'iak re bis, conojel cäquitze'j nu wäch. Quinch'ach'axic, e are' tak c'ut ri k'abarelab quinquesaj pa ri qui bix. Are c'u ri in, Ajawaxel, quintz'onoj to'banic che la; ¡Nu Dios, chinto' la camic! ¡Rumal ri nimalaj lok'ok'ebal c'u'x la, chinch'abej la ulok! ¡Rumal ri to'banic la amak'el, chincolo' la! Mäya' la be chi quinbik'taj bic chupam ri xok'ol, chinesaj la pa qui k'ab ri cäquetzelaj nu wäch xukuje' pa ri choalaj tak ja', ¡mintzokopij la minujic' c'u bic ri ja'! Chk'atij la ri nimalaj sulc'um rech man quinubik' ta mawi chinumuk ta can chupam. Ajawaxel, chinch'abej la ulok; ¡ri lal, lal utz! xukuje' ¡lal nojinak che lok'ok'ebal c'u'x! Rumal ri nimalaj ch'uch'ujil la, chinila' la ulok; ¡maxutuj la we pataninel ech la ri'! ¡Chinch'abej la ulok aninak xak c'u quieb cubij panuwi' camic! K'eb la ulok wuc', chincolo' la; ¡chinesaj la pa qui k'ab ri e nu c'ulel! Chwäch la c'o wi ri c'ax ri nu rikom, ri q'uixbal xukuje' ri yok'obal; eta'm la jachin tak ri e nu c'ulel. Ri yok'obal qui t'okopim ri wanima', ¡in chukchubinak chic man c'o ta chi nu chuk'ab! Xak lok' nu tzucum jachin ta ri cucu'bisaj nu c'u'x xukuje' quel ta u c'u'x chwe. Xquiya' c'u cämisabal chupam ri nu wa, aretak xchaki'j nu chi' xquiya' ch'amalaj ja' chwe. ¡Ri qui wa re nimak'ij puwi' ri qui mexa chux jun c'amibal chque! ¡Chemoyirisaj la chcoycot ri cakan amak'el! Chkaj ri oyowal la paquiwi'; ¡ri c'anal la ri nicowinak chebukajbej! Ri u kajebal chwonobax canok, ma ta c'u c'o jun chjeki' pa tak ri e u lic'om cäbal; caquitakej c'u u banic c'ax che ri c'axc'obisam la cäquitze'j c'u u wäch ri u k'oxomal ri socom la. Je tojbal quech chya' la jas ri c'ax ri qui banom; ¡mäquirik ri sachbal qui mac! ¡Chechupu' la ri qui bi' chupam ri wuj re c'aslemal! Mätz'ibaj la ri qui bi' chquixo'l ri e suc'. Are' c'u ri in, yawab xukuje' in c'axc'obinak, chinwalijisaj la, nu Dios, chincolo' la. Quinya' na u k'ij ri u bi' ri Dios cuc' tak bix; quinya' na u k'ij ruc' maltioxinic, sibalaj c'u cäkaj na wa' chuwäch ri Ajawaxel che u q'uexwäch we ta quinchi'j jun ama' wacax che tabal tok'ob o jun alaj ama' wacax ri querachilaj tak ri ruc'a' xukuje' tak ri rixq'uiak. Aretak caquil wa' quequicot na ri e c'axc'obinak cuchajij na anima' ri canima' ri caquitzucuj ri Dios; ri Ajawaxel quebutatabej na ri mebayib mawi cäretzelaj qui wäch ri e rech ri e c'o pa che'. ¡Ri caj chk'ijilan che ri Ajawaxel, ri ulew xukuje' ri plo, xukuje' conojel tak ri c'asc'oj ri e c'o tak chquipam! Nu Dios, ¡chinesaj la pa ri c'ax! Ajawaxel, ¡saj la chanim che nu to'ic! ¡Chtze'x qui wäch ri cäquitzucuj nu cämisaxic! ¡Chebanimaj rumal q'uixbal ri cäcaj cäquiban c'ax chwe! ¡Chebanimaj ruc' q'uixbal ri cäquitze'j nu wäch! Conojel c'ut ri quetzucun che la chenoj ta che quicotemal; e are' tak c'ut ri caquirayij ri to'tajisanic la chquibij amak'el: “¡Nim u k'ij ri Dios!” Are' c'u ri in ri in meba' xukuje' in ch'ibatajinak, nu Dios, ¡saj la chanim che nu to'ic! Lal ri' ri lal to'l wech quintor c'u la; ¡mäbey ib la, Ajawaxel! Ajawaxel, uc' la quintzucuj wi u to'ic wib; ¡mawi jubik' mesaj la nu q'uixbal! ¡Chinesaj la pa ri c'ax, chincolo' la, sibalaj c'u lal suc'! Choc la il che nu to'ic, chincolo' c'u la. Chux la jun nimalaj abaj chwe ri quinch'uk wi wib, chux la to'bal wib re panibal xukuje' colobal ib. Lal ri' ri lal nimalaj abaj chwe xukuje' to'bal wib. Nu Dios, chinesaj la pa u k'ab ri banal etzelal; chinesaj la pa u k'ab ri banal il xukuje' tokinel, ri lal c'ut Ajawaxel, pa ri nu ch'utinal ulok lal cu'lbal nu c'u'x xukuje' ri u cowiribal ri wanima'. C'ä in c'o pa ri u c'u'x ri nu nan aretak nu cuban chi nu c'u'x chij la; lal xabanow la chi xinalaxic amak'el quinya' na k'ij la. In uxinak mayibal chque q'ui winak, lal c'ut ri nu panibal. Ronojel k'ij nojinak ri nu chi' che u bixoxic ri juluwem la; metzelaj la nu wäch aretak in nim winak chic; minya' la canok aretak man c'o ta chic nu chuk'ab. Ri e nu c'ulel, ri cäcaj quinquicämisaj, qui junamam qui tzij cäquichomaj nu cämisaxic. Cäquibij: “¡Chiterenej pa rakan, chichapa', xutum c'u can rumal ri Dios, man c'o ta c'u jachin craj cuto'!” Mänajtin la chwe, nu Dios; saj la chanim che nu to'ic, ¡chesax qui q'uixbal xukuje' chisachisax qui wäch ri cäquiban qui c'ulel che ri nu c'aslemal! ¡Chtze'x qui wäch ri cäcaj ri nu c'axc'olil! Are c'u ri in quineyen pa ronojel jok'otaj, xa c'u sibalaj quintakej na k'ijilaxic la; ronojel ri jun k'ij quintzijoj cuc' ri nu chi', chi lal lal uj colowinak banom c'u la suq'uilal chke. ¡Jun jasach wa' ri man quinrik ta u ch'obic! Ajawaxel, quintzijoj na ri nimak tak jastak ri banom la; quinwesaj na u tzijol chi xuwi ri lal lal suc'. Nu Dios, lal xintijon la pa ri wac'alal, nu takem c'u ne' qui ya'ic qui tzijoxic tak ri e nimak tak chac la. Nu Dios, minwonoba' la canok, aretak in nim winak chic sak chic ri nu wi'. Quintakej c'u na u tzijoxic ri cuinem la chque we winak ri' ri e c'o camic xukuje' ri c'amaja' quebalaxic. Ri suq'uil la, nu Dios, copan c'ä chicaj; ri lal e banom la nimak tak jastak; ¡man c'o ta chi jun ri junam ta uc' la! Pune' banom la chwe chi e wilom e q'ui c'axc'olil xukuje' rikoj tak c'ax, banom la chwe chi in c'aslic; quinwalijisaj c'u na la chuxe' ri u najil ri u pam ri ulew, cänimatajisaj c'u na la ri nu nimalil cäcu'bisaj chi c'u na la ri nu c'u'x. Are' c'u ri in, pa we wi, quebenbixoj na bix quink'ijilaj na ri nimalil la, ruc' ri rok'ibal ri arp xukuje' ri re ri nimalaj arp, nu Dios, tastalic pa Israel. Ri e nu chi' quequicotic aretak quinbixon che la, ri in c'ut, in to'tajisam la, xukuje' ri wak' man cutanaba' ta u bixic chi ri lal, lal suc', e are' tak c'ut ri cäcaj chi quinrik c'ax elinak nimalaj qui q'uixbal. Ya' la, oh Dios, che ri ajawinel, ri kas suq'uilal la xukuje' colomal, rech ruc' colomal xukuje' suq'uilal cajawin puwi' ri tinimit la xukuje' paquiwi' ri mebayib la. Ri c'ache'laj xukuje' ri nimak tak juyub che quich'ij jamaril xukuje' colomal che ri tinimit. ¡Chubana' suq'uilal ri ajawinel chque ri mebayib! ¡Chebuto'tajisaj ri calc'ual ri c'o qui rajawaxic, chebuxak'alej c'ut ri e banal tak c'ax! ¡Chuna' rib ri ajawinel amak'el chwäch la, joropa' k'ijol cabeytaj ri k'ij xukuje' ri ic'! Chux junam ruc' ri jäb xukuje' ri räxk'ab, ri cäquijaj ri ulew xukuje' ri k'ayes. ¡Chtelechi'n ri jamaril xukuje' ri colomal pa tak ri k'ij ri cäk'atan tzij, c'ä cäsach na u wäch ri ic'! ¡Chajawin chuchi' ri jun plo c'ä chuchi' ri jun plo chic, cächapletaj bic ruc' ri nima' Euprats c'ä pa ri q'uisbal u jutz' ri uwächulew! ¡Chi ri e u c'ulel, ri e jekel pa ri chaki'j uwo sak, chquijacha' quib pa u k'ab e mach'amoj! ¡Chec'am tak ulok sipanic che xukuje' tak cuchuj cumal ri ajawinelab aj Tarsis xukuje' cumal ri tak ri tinimit ri e c'o chupam ri plo, ri ajawinelab re Saba xukuje' ri e rech Seba! ¡Chi conojel c'ut ri ajawinelab chexucul chuwäch! ¡Chi conojel c'ut ri nimak tak tinimit chepatanin che! Are' c'u cäyo'w na ri to'banic che ri meba' ri cätz'ononic, xukuje' ri c'o u rajawaxic ri man c'o ta jachin cabanow tok'ob che u to'ic. Cutok'obisaj na qui wäch ri man nim ta queilic. Cuto'tajisaj c'ut ri qui c'aslemal ri mebayib. Queresaj pa ri latz' xukuje' pa ri rikoj c'ax, sibalaj c'u pakal ri rajil ri qui c'aslemal chuwäch. ¡Nim u k'ij ri ajawinel! ¡Chyo'k ri k'an puak che re Saba! ¡Amak'el chban tz'ononic che ri Dios puwi'! ¡Mat chq'uis ri trico pa ri ulew; sibalaj ta chwächin paquiwi' tak ri juyub! ¡Chwächin ri ija' jacha' ri u wächinic ri Libano, chec'ol q'ui qui jolom trico jacha' ri k'ayes pa ri juyub! ¡Chjekel ri u bi' ri ajawinel amak'el; chbeytaj ri utzalaj u tzijol jacha' ri u beytajic ri k'ij! ¡Conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew, chquirika' tewichibal rumal are'! ¡Chi conojel ri nimak tak tinimit chquibij chi tewichitalic! Tewichital ri Dios, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xuwi' c'u ri are' cuban nimak tak jastak; tewichital ri u bi' ri nim u k'ij. ¡Ronojel ri uwächulew chnoj che ri u juluwem! ¡Je che'lok! Waral cäq'uis wi tak ri e u ch'awem ri David, ri u c'ojol ri Isayi. ¡Ri Dios sibalaj utz ruc' ri Israel, cuc' ri ch'ajch'oj canima'! Jubik' ta chic, xintzak ta ri; xejilijob jubik' ri wakan. Xinna' quiäk rayinic aretak xinwilo jas caquiban ri banal tak nimal xukuje' ri e banal tak etzelal quek'inomaric. Ri e are' man c'o ta cubij qui c'u'x che ri cämical, catiltit cakan qui k'ab; man qui rikom ta ri c'axc'ol jas ri cäquirik ri winak mawi e elinak ch'u'j jas ri niq'uiaj chic. Rumal ri' ri banoj nimal are' qui chachal, ri tokinic are' catz'iak; che ri abajalaj canima' cäpe wi ri macaj, man cajilataj ta c'u ri itzel tak qui chomanic. Ruc' etz'ben wächaj, banoj nimal, man c'o ta q'uixbal caquicoj xib che u banic etzelal xukuje' tokinic; c'ax quech'aw che ri caj ruc' ri qui chi', cäquibinibej ri uwächulew ruc' ri cak'. Rumal ri' cäya' qui k'ij cumal ri winak, man c'o ta c'u jun il cäquirik ta chquij. Quec'otow chi'aj: “¿La cäretamaj ta puch ri Dios? ¿La xa puch coc ta lo pa u jolom ri aj chicaj?” ¡Chixca'y chque we banal tak etzelal ri'! Man c'o ta c'ax cäquirik che u mulixic ri qui k'inomal. ¡Man c'o ta cupatanij chwe chi josk'ital ri wanima', xukuje' chi queben josk'ij ri nu k'ab che ronojel etzelal! Pa conojel c'u jok'otaj quepe ch'ayiquil panuwi', ronojel c'u ak'abil cäc'äjisax nu wäch. We ta je xinchomanic jacha' ri e are', xinux ta jachinelab quieb qui wäch ri' xebenjach ta ri' ri awalc'ual. Xintijtobej u ch'obic wa' xinwil c'ut chi sibalaj c'ax. Xuwi aretak xinoc chupam ri cak'ijilax wi ri Dios c'äte ri' xinch'obo jawije' quebetakal wi na: E u tac'abam pa jun c'olbal ri cäjililic, quebuch'icmij c'u na bic pa ri siwan. ¡Xa' pa jok'otaj cäsach qui wäch! ¡Ri xe'n ib caq'uisow na tzij paquiwi'! Aretak ri lal, Ajawaxel, cäwalij la, jacha' ri aretak cac'astaj jun che jun waram, cäxutuj c'u la ri subunelalaj u wächbal. Ri in xinnoj che c'ayil, xinna' nimalaj k'oxom pa ri wanima', rumal c'u rech chi in man c'o ta nu no'j, man quinch'obon taj; ¡xinjunamataj ruc' jun awaj chwäch la! Amak'el c'ut in c'olinak uc' la. In yukem la che ri nu wiquiak'ab, c'amom la nu be cuc' tak ri pixbenic la, chuq'uisbalil quinc'ulaj na la ruc' quicotemal. ¿Jachin ta ri quinrik pa ri caj? Xuwi ri lal. Aretak in c'o chi uc' la man quinrayij ta chic ri c'o cho ri uwächulew. Ronojel ri nu cuerp cämem cubano, ri Dios c'ut are' junalic wechbal are' cäyo'w u chuk'ab ri wanima'. Ri cäquinajtajisaj quib che la quecäm na; cäsach na la u wäch ri man jic ta cäbin chwäch la. Ri in c'ut quinkeb ruc' ri Dios, are wa' ri utz na chwe in. Lal, Ajawaxel xukuje' nu Dios, lal nu panibal, quinwesaj na u tzijol ronojel ri banom la. Nu Dios, ¿jasche xujwonoba' la canok? ¿Jasche xnicow ri oyowal la paquiwi' ri chij la re ri yuk'bal la? Chnataj ri tinimit la che la, ri xrik la ulok ojer pa ri tiquiritajic, ri xlok' la rech cux chi ech la; chnataj ri juyub re Sion che la, ri jekelinak wi la. Pet la che rilic we yojyobic ri man c'o ta u q'uisic; ¡ri c'ulel u yojim ronojel ri c'o chupam ri k'ijilabal! ¡Ri e c'ulel la cäquibixoj ch'äcanic chupam ri cak'ijilax wi la! ¡e qui cojom ri quetal ri man e aj chi' taj, puwi' ri oquibal ri caban wi oquem! E je ta ne banal tak si' pa jun k'ekumalaj c'ache'laj, icäj xukuje' k'osibal xequipaxibej tak quech ri wikbal ri e re che'. Xquiporoj ri cak'ijilax wi la ¡xquesaj u q'uixbal ri achoch la, xquit'akij c'ä cho ri ulew! Xquichomaj u sachic ka wäch konojel; ¡xequiporoj conojel tak ri c'olbal pa tak ri tinimit ri cäkamulij wi kib che k'ijilaxic la! Man quekil ta chic ri e tastalicalaj tak ketal; man c'o ta chi jun k'axal tzij la; mawi ne keta'm joropa' junab cäbeytaj na wa'. Nu Dios, ¿c'ä jampa' lo cutanaba' ka yok'ic ri c'ulel? ¿C'ä jampa' lo cutakej na ka yok'ic? ¿Jasche cac'u' ri k'ab la ri c'o nimalaj u cuinem? ¿Jasche xak k'alum ri k'ab la? Ojer ulok, lal ri' ri lal wajawinel; Lal, nu Dios, xerik la q'ui tak ch'äcanic pa u niq'uiajil ri uwächulew: Xban la quieb che ri plo ruc' ri cuinem la; xpaxij la ri qui jolom ri nimak tak awaj ri e c'o chupam ri plo; xwech' la ri qui jolom ri nimak tak Lebiatan, xya' c'u la che tzukbal quech ri juyubal tak awaj ri e c'o chupam ri chaki'j uwo sak. Xban la chi xepok'isaj tak la ulok ja' xukuje' tak nima', xetzajisaj c'u la tak nima' ri man c'o ta qui tzajic. E ech c'u la ri pa k'ij xukuje' ri chak'ab, lal xjekeban la ri ic' xukuje' ri k'ij, lal xcojow la ri u c'ulbatil ri uwächulew, lal xbanow la ri sak'ij xukuje' ri k'aläj. Mel pa jolom la, Ajawaxel, chi ri c'ulel cäyok'on che la, xukuje' tak winak ri man e c'o ta qui no'j queyok'on che la. ¡Sibalaj mujsach pa jolom la! Uj tuka'r uj jacha' ri palomax; ¡mujjach la pa qui chi' ri juyubal tak awaj! ¡Chnataj ri c'ulwächinic la che la, nojinak c'u ri ulew che tokinic, c'ä pa ri q'uisbal jutz'! Mäya' la c'olbal chi camach'irisax ri c'axc'obinak; ¡chbana' la chi cäya' k'ij la rumal ri meba' xukuje' rumal ri man nim ta u k'ij! ¡Walij la, nu Dios! ¡To' ib la che ri caban che la! ¡Nataj che la chi ri man etal ta tzij man caquitanaba' ta yok'ic la! Mäsach pa jolom la ri rakoj tak qui chi' ri e c'ulel la, ri nimalaj qui wojcorem ri man cacaj ta ch'abexic. Cujmaltioxin che la, nu Dios, cujmaltioxin che la; cäkaya' u k'ij ri bi' la, quekabixoj tak ri mayibal ri e banom la. Ri Ajawaxel cubij: “Apachique k'ij ri quinwaj, quink'at na tzij ruc' colomal Aretak cäyicop ri uwächulew, querachilaj conojel ri winak ri e c'o chuwäch, in in banowinak chi co e tac'al ri e u tiq'uilibal.” Chque ri banal tak nimal xukuje' chque ri banal tak etzelal, quinbij: “Minimarisaj i k'ij, xukuje' miban nimal; sibalaj miya' u k'ij ri i cuinem mixux nimol iwib aretak quixch'awic.” Ri to'banic man cäpe ta pa elebal k'ij mawi pa ri u kajebal k'ij, mawi pa ri chaki'j uwo sak re ri u mox k'ij, xane' are' ri Dios are' ri k'atal tzij: jujun quebumach'irisaj, jujun chic cunimarisaj qui k'ij. Ri Ajawaxel c'o ri u q'uiakbal ri royowal pa u k'ab nojinak che u wa'l uva ri yujtalic xukuje' k'obisam, aretak cutix we u wa'l uva ri' conojel ri banal tak etzelal ri e c'o cho ri uwächulew cäcuq'uiaj na ri q'uisbal jutz'ut. Ri in amak'el quinwesaj na u tzijol ri u Dios ri Jacob xukuje' quebenbixoj na bix che, ri are' cusach na u wäch ri nimal ri quec'amow ri banal tak etzelal, cunimarisaj c'u na ri u cuinem ri utzalaj winak. Ri Dios etamatal u wäch pa Juda; ri u bi' elinak u tzijol pa Israel. Ri rachoch c'o puwi' ri juyub Sion, pa Jerusalen; chila' xebumuch wi tak ri e banbal tak ch'ojibal: ri quetecak tak ch'ich', ri ch'ich' tak re ch'o'j, ri q'uiakbal tak ch'ab xukuje' tak ch'ab. ¡Sibalaj nim ri juluwem la, nu Dios! ¡C'o na ri nimalil la chquiwäch ri juyub k'eku'm tak c'ache'laj ri e c'o wi' awaj! Ri achijab ri e c'o qui cuinem xtokix ri jastak quech; ri c'o na qui chuk'ab man c'o ta xecuin che u banic; xcoc'owisaj ri q'uisbal qui waram. Ri carwaj xukuje' ri quiej man quecuin ta chic queslabic aretak ri lal, nu Dios u Dios ri Jacob, cäcoj la qui xib. ¡Ri lal lal xibibal! ¿Jachin ta ri cäcuinic cutac'aba' rib chwäch la aretak lal oyowarinak? Pa ri caj cäc'ut wi la ulok ri k'atan tzij la; ri uwächulew cuxe'j rib xak jun chi cac'oji' wi, nu Dios, aretak cäwalij la che u banic suq'uilal xukuje' che qui to'ic ri e c'axc'obinak cho ri uwächulew. Ri royowal ri winak caq'uextaj che yabal k'ij la, xukuje' ne ri xa jubik' royowal caq'uextaj pa corona la. Chibana' chi'nic chuwäch ri Ajawaxel, ri i Dios, chebitz'akatisaj c'ut; ix ri i mulin iwib chrij ri ya'tal u ya'ic u k'ij, ¡chebic'ama ulok sipanic che! Ri are' cäresaj ri qui c'aslemal ri c'amal tak be, cuya' xe'n ib chque tak ri ajawinelab ri e c'o cho ri uwächulew. Co quinrak nu chi' che u tz'onoxic tok'ob che ri Dios rech quinutatabej. Ri k'ij aretak quinbisonic, quintzucuj ri Ajawaxel, amak'el c'ut quebenyac ri e nu k'ab pa ri u banic ch'awem ruc' Dios pa tak ri chak'ab. Ri nu c'aslibal man curik ta cu'lbal c'uxaj. Cänataj ri Dios chwe, quinok' c'ut; quinkaj che chomanic, cuban quieb nu c'u'x. Lal, Ajawaxel, man cäya' ta la chwe chi quebenyupuba' ri e nu bak'wäch; ¡sibalaj in moxirinak, man quincuin ta quinch'awic! Quebenchomaj ri k'ij xukuje' tak ri junab ri e oc'owinak; cänataj chwe aretak quinbixon chak'ab. Quinchoman pa wanima', quinc'ot c'u na nu chi': ¿La xak lo amak'el royowal ri Ajawaxel? ¿La ma ta lo cuban chi na utzil chke? ¿La xa lo xq'uis ri lok'ok'ebal u c'u'x? ¿La xa man cuban ta chic jas ri u bim? ¿La xa lo xsach ri rutzil ri Dios pa u jolom? ¿La xa lo sibalaj oyowarinak, chi man quel ta chi u c'u'x chke? Ri sibalaj c'ax cuban chwe are ri u chomaxic chi ri aj Chicaj man je ta chic kuc' jacha' ri nabe. Quenataj na chwe ri mayibal ri xebuban ri Ajawaxel pa jujun tak k'ijol canok; quinchoman chrij ronojel ri u banom. Oh Dios, lal tastal pa tak ri banoj la; ¿jachin ta ri dios ri sibalaj ta nim ri c'olic jacha' ta ri lal? ¡Lal ri' ri Dios ri queban tak la mayibal! ¡Xc'ut ri cuinem la chquiwäch ri nimak tak tinimit! Ruc' ri cuinem la xlok' chi na la ri tinimit la, ri e u c'ojol ri Jacob xukuje' ri e rech ri Jose. Nu Dios, aretak xil la rumal ri plo xuxe'j rib, xeyicop ri e u ja'il ri e c'o c'ä chuxe'; ri sutz' xquitzokopij ulok ri jäb xetataj cakulja pa ri caj, xukuje' caypa' pa ronojel c'olbal. Xetataj ri cakulja la pa ri salc'um; xsakar ri uwächulew cumal tak ri caypa' la, ri uwächulew xyicop cumal tak cabrakan. Xjak ri be la chupam ri plo; xeramij la nimak tak ja', man c'o ta c'u jun xrikow ta ri retal ri akan la. Xc'am la u be ri tinimit la jacha' jumulaj chij, rumal ri Moises xukuje' ri Aaron. Nu tinimit, chatoc il che ri nu tijonic; ¡chaya' a xiquin che u tatabexic ri quinbij chawe! Quintzijon pa c'ambal tak tzij; quebenbij na jastak ri e c'u'tal ulok kas pa tak ri ojer tak k'ijol. Ri jastak ri e ka tom xukuje' ri e ketamam, ri xetzijox chke cumal ri e ka mam, man cäkac'u' ta chquiwäch ri kalc'ual. Quekachilaj na ri ija'lil ri quepe na cakak'ijilaj na ri Ajawaxel cakatzijoj na ri u cuinem xukuje' tak ri u mayibalil. Ri Dios xujekeba' jun pixab che ri Jacob; xujuch' ri be ri rajawaxic cutakej ri Israel, xuya' takanic chque ri e ka mam chi cäquic'ut chquiwäch ri calc'ual, rech cäquetamaj ri alc'ualxelab ri quepe na, ri alc'ualxelab ri quebalax na, e are' chi c'ut cäquic'ut chi can chquiwäch ri calc'ual; rech cäcu'bi qui c'u'x chrij ri Dios xukuje' ma ta cäsach pa qui jolom ri jastak ri e u banom ri Dios; rech quebequinimaj tak ri e u takomal je c'u mebuxic e jacha' ri e qui mam man ch'abexic ta xcaj xukuje' man etal ta tzij, man co ta xtiqui ri canima' xukuje' ri cuxlabal; ¡ija'lil ri man e jictaj chuwäch ri Dios! Ri aj ramak' ri Eprain, ri cuc'am qui ch'ab, ri e are' xquiya' ri uwo cachak pa ri k'ij re ch'o'j; man nim ta xquil wi ri qui c'ulwächinic ruc' ri Dios mawi ne' xcaj xeniman ta che ri u tijonic. Xsach pa qui jolom ri u banom ri are', ri mayibal ri xebuban chquiwäch. Ri Dios xebuban mayibal chquiwäch ri e qui mam pa ri ulew Zoan, ri c'o pa Ejipt: Xuban quieb che ri plo xeroc'owisaj c'u chupam, ri ja' xux jacha' jun nim tapia. Pa k'ij xuc'am qui be ruc' jun sutz', chak'ab xuc'am qui be ruc' ri u nicowem k'ak'. Chupam ri chaki'j uwo sak xuban cacab chque ri tac'atak tak abaj, xuya' q'ui ja' ri xcuq'uiaj. ¡Ri Dios xubano chi xel ulok ja' cätixixic chupam jun tac'atic abaj! Ri e are' c'ut xquitakej u banic mac chuwäch ri Dios; xquic'ulelaj ri Dios ri c'o chicaj chupam ri chaki'j uwo sak. Xcaj xquic'ambejej xquita' qui wa cuq'uia' che jas ri xcaj. C'ax xech'aw che, xquibij: “¿La xa puch cäcuin ri Dios che u ya'ic jun je'lalaj wa'im chke chupam ri chaki'j uwo sak? Kastzij chi ri Dios xuban quieb che ri nimalaj abaj; ri xel wi ulok ja' chupam jacha' jun nima', ri xuch'akaba' ri ulew; ¿la cäcuin ta c'u lo xukuje' cuya' wa? ¿la cäcuinic lo cuya' ti'j che ri u tinimit?” Aretak xuta' ri Ajawaxel ri xquibij, xyactaj royowal; ¡xk'ak'aric, jacha' jun k'ak' xnicow chrij ri Jacob! U mac rech chi man xquicu'ba' ta qui c'u'x chrij ri Dios, mawi xquic'amowaj ri u to'banic ri xuya' chque. Pune' c'u jewa', ri Dios xuya' takanic chque ri sutz', xebujak ri u chi' ri caj; ¡xubano chi xjabin jaswa' puwi' ri u tinimit, trico ri xpe chicaj, rech cäquitijo! ¡Ri winak xquitij qui wa tako'nib aj caj! ¡Ri Dios xuya' q'ui ri qui wa ri caquitijo! Ri quiakik' re elebal k'ij, ri quiakik' re u mox elebal k'ij xejich'ich' cho ri caj; ¡ri Dios xebuc'am ulok ruc' ri u cuinem! Xujabij ti'j puwi' ri u tinimit; ¡xejabin sakco'r jacha' ri sanyeb re ri plo! Ri Dios xubano chi xetzak pa u niq'uiajil ri kajebal ri e c'o wi xukuje' pa u xcut tak ri lic'om cachoch. Xquichaplej c'u qui tijic c'ä xenoj na, jewa' xuban ri Dios che u ya'ic chque ri xcaj. C'ä maja' c'u ne coc'ow ri qui jik'al, c'ä cätajin caquiba' ri qui wa, aretak xkaj ri royowal ri Dios paquiwi', xebucämisaj ri cowilaj tak achijab. ¡Xubano chi xecäm ri achijab ri sibalaj e utz na pa Israel! Pune' c'u je xquic'ulmaj wa', xemacun chi jumul; man nim ta xquil wi ri mayibal ri xebuban ri Dios. Rumal ri' ri Dios xuq'uis tzij puwi' ri qui c'aslemal e je ta ne xa jun uxlabic, pa u niq'uiajil jun xibin ib xibibal. We ri Dios cuban chque chi quecämic, c'äte ri' queboc che u tzucuxic; quetzelej chi jumul ruc', man quebuxlan ta che u tzucuxic; c'äte c'u ri' cänataj ri Dios aj chicaj chque ri quebuchajij xukuje' quebuch'uku. Ruc' c'u ri qui chi' xukuje' ri cak', cäquibij je'lalaj tak banoj tak tzij che, mawi jubik' xux ta jic ri canima' chuwäch, mawi xebin ta jic pa ri u c'ulwächinic. Xel c'u u c'u'x ri Dios chque, xucuy ri quetzelal, man xusach ta qui wäch; q'ui mul xak xoc'ow ri royowal man xuya' ta be chi xk'ak'ar ta rumal ri royowal. Xnataj che ri Dios chi xak e winak; chi xa e junam ruc' ri quiakik' ri cabec, man catzelej ta chi ulok. ¡Q'ui mul man xeniman ta che ri Dios, xquiya' k'ak'anibal anima' che pa ri chaki'j uwo sak! Q'ui mul xquic'ambejej; ¡xquiya' bis che ri Tastalic ri c'o pa Israel! Man xnataj ta ri k'ij chque aretak ri Dios ruc' ri u cuinem, xeresaj pa u k'ab ri c'ulel; aretak xebuban nimak tak jastak ri e mayibal pa ri ulew re Zoan, ri c'o pa Ejipt; aretak xebujalwächij ri nima' pa quic' ri aj ejiptib man xecuintaj xcuq'uiaj ri qui ja'il ri nima'. Xebutak ulok alaj tak amaloyib xukuje' xtutz'ab paquiwi'. Ri ronojel caquibik'o xukuje' xquisach u wäch; xebujach ri u wächinic ri ulew chque tak ri sac' ri qui rikom c'ax che qui t'iquic. Xusach qui wäch ri qui uva xukuje' ri qui higo ruc' sakbach xukuje' ruc' sakalaj tew. Ri e qui wacax xukuje' ri e qui chij xecäm can chuxe' ri sakbach xukuje' ri cakulja. Ri Dios xutak ulok ri royowal paquiwi' ri cäk'ak'anic: oyowal, c'okonic xukuje' c'axc'olil, xebucoj che u tako'n che u banic c'ax chque. ¡Xutzokopij u chuk'ab ri royowal! Man xutok'obisaj ta u wäch ri qui c'aslemal, xane' xebujach pa ri cämical; ¡xubano' chi xcäm kas pa Ejipt ri nabeal c'ojolaxel re conojel ri jujun tak ja winak pa Ejipt! Xresaj ulok ri Israel jacha' juk'at chij; xuc'am bic u be ri u tinimit pa ri chaki'j uwo sak; utz xuban bic che qui c'amic rech man cäquixe'j ta quib, e are' c'u ri e qui c'ulel xemuktaj can chupam ri plo. Ri Dios xuc'am ulok ri u tinimit xuya' chupam ri tastalicalaj rulew; ¡pa tak ri c'ache'laj ri kas are' xch'äcowic! Xeresaj bic ri winak ri e k'ijilal tak diosib ri man queta'm ta u wäch Dios chquiwäch ri aj israelib; xujach ri ulew pa ch'akatak chque tak ri ramak'. Xebujekeba' pa ri ulew ri xujach chque. Ri e are' c'ut xquic'ambejej ri Dios ri c'o chicaj, xquiwalijisaj quib chrij, man xquinimaj ta ri u takanic; je xquibano jas ri xequiban ri qui mam, xquixutuj canok, man xebin ta jic chuwäch; ¡xejech'obic jacha' jun subunelalaj q'uiakbal ch'ab! Xquiyac royowal cumal tak ri qui porobal ri quequik'ijilaj wi tak diosib; xequik'ijilaj tak ri diosib, xquiyac ri rachixomanic. Ri Dios xpe royowal aretak xril wa' kas c'u xuxutuj ri Israel, xuwonoba' c'u can ri k'ijilabal ri xc'oji' can pa Sil, ri are rachoch chquixo'l ri winak. Xuya' be chque ri c'ulel chi xqueläk'aj bic ri retal ri u juluwem xukuje' ri re ri u cuinem. Sibalaj c'u xk'ak'ar chrij ri u tinimit, xukuje' xujach pa u chi' ri u ch'ich' re ch'o'j ri c'ulel. Ri alabom xeporoxic rech quecämic; ¡man c'o ta chi bix re c'ulanem chque ri alitomab! Ri e cojol ri tabal tok'ob xecäm pa u chi' ch'ich' re ch'o'j, man xok'ex ta qui wäch cumal ri e qui malca'nib. Xc'astaj c'u ri Ajawaxel, jacha' che jun waram, jacha' jun ajch'o'j ri xpacun ri u wa'l uva pa u jolom, xebuch'äc c'ut ri e u c'ulel, xuban chque chi xebanimajic; ¡xebuch'uk ruc' junalic q'uixbal! Xupakchi'j c'u apan ri rachoch ri Jose; man are ta xucha' ri ramak' ri Eprain; are' c'u xucha' ri ramak' ri Juda xukuje' ri Sion ri u juyub ri lok' chuwäch. Xuyac jun k'ijilabal tac'atic, jacha' ri caj, junalic c'ut xujekeba', jacha' ri ulew. Xucha' ri David ri pataninel rech, ri ajyuk' chij canok nabe; xuresaj chquij ri chij rech cuchajij ri u tinimit, rech are' cayuk'un ri Israel. Are c'u ri David xuchajij ri u tinimit ri Dios; xebuchajij xuc'am c'u qui be ruc' k'abaj nawinel xukuje' animaj ri jic. ¡Nu Dios, ri quequik'ijilaj tak diosib qui majim ri jastak ech la! ¡Cawasim ri tastalicalaj achoch la quiyojyobisam c'ut ri Jerusalen! ¡Xequiya' can ri cäminak tak qui cuerp ri pataninel tak ech la, ri jic xebin chwäch la, rech quet'ubix cumal tak ri c'uch xukuje' cumal ri juyubal tak awaj! Jacha' ja' xquijamij ri qui quiq'uel pa ronojel ri Jerusalen, man c'o ta c'u jun xemukuwic. Cätze'x ka wäch cumal ri e ka c'ulja; uj yacal qui tze' joropa' ri cujilowic. Oh Ajawaxel, ¿c'ä jampa' coc'ow ri oyowal la? ¿La xak cätajin wi cänicow ri oyowal la jacha' ri k'ak'? ¡Jamij ri oyowal la paquiwi' ri ajawibal ri quequik'ijilaj diosib ri man queta'm ta wäch la, mawi cäya' k'ij la cumal! E are' c'ut xebik'ow ri Jacob, xequiyojij c'ut ri c'o pa ri rulew. Mäban la chi uj ta cujtojow ri quetzelal ri e ka mam; ¡pet ba ri ch'uch'ujil la chanim che ka to'ic, xa c'u co'l man quel kanima'! Nu Dios, ka colonel, chujto' la, ¡chujesaj la pa ri c'ax, chäsacha' la ri ka mac, rumal ri u juluwem ri bi' la! Man c'o ta chi jasche caquibij ta chi na ri e k'ijilal tak diosib: “¿Jawije' c'o wi ri qui Dios?” Chya' la chke chi cäkil ri u tojic rajil u q'uexel ri qui cämical ri pataninel tak ech la. ¡Chquetamaj xukuje' ri e k'ijilal tak diosib! Choc la il che ri qui ch'ach'atem ri e c'o pa tak che', cheto'tajisaj la ruc' ri nimalaj cuinem la ri cämisaxic quij. Oh Ajawaxel, chya' la wukub mul rajil u q'uexel chque ri e ka c'ulja qui mac quech ri c'axc'obisanic ri qui banom che la. Ri uj c'ut ri uj tinimit la, ri uj chij rech ri yuk'bal la, cäkaya' na maltioxinic che la amak'el; ¡cujbixon na che la chbe k'ij sak! Yuk'ul re ri Israel, ri cäc'am la u be ri Jose jacha' jumulaj chij, ri cojom la ri tem la re ajawibal paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic', ¡Tatabem la! ¡Utz rilic ri Eprain chbana' la, ri Benjamin xukuje' ri Manases, chc'astaj la, saj la che ka to'ic ruc' ri cuinem la! Ka Dios, ¡chbana' la chi cujux chi jumul jas ri kabanic canok nabe! ¡Utz kilic chbana' la, cujto'taj c'u na ri'! Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, ¿C'ä jampa' catakej la oyowarem che ri u bochi'nic ri tinimit la? Yo'm la u wa'l wächaj chke che u q'uexwäch ka wa; che kuq'uia' u wa'l tak wächaj ri cätixixic. Banom la chke chi uj uxinak qui tze' ri e ka c'ulja, e are' c'ut ri e ka c'ulel chäquitze'j ka wäch. Dios ri c'o ronojel u cuinem, ¡bana' la chi cujux chi jumul jas ri ka banic canok nabe, chujca'yej la cuc' utzalaj tak bak'wäch la cujto'taj c'u na ri'! Pa Ejipt xesaj wi la ulok juwi' uva; xerokij la bic ri quequik'ijilaj tak diosib xtic c'u la. Xjosk'ij la ri ulew che, ri juwi' uva xujabuj ri u c'amal, xunojisaj c'u ri ulew. Ruc' ri u mu'jal xebuch'uk tak ri juyub, cuc' tak ri e u k'ab xebuch'uk tak ri nimak tak che'. Xopan tak ri e u k'ab c'ä chuchi' ri plo, xtuxin c'ä chuchi' ri nima' Euprats. ¿Jasche xyojij la ri k'atibal rij, xya' la be chi quech'up tak ri e u uva cumal ri queboc'ow pa ri be? Ri juyubal ak cupatz'alej; ¡ri juyubal tak awaj caquiwako! Dios ri c'o ronojel u cuinem, bana' la tok'ob tzelej la ulok; kas chca'y la ulok chicaj chel c'u c'u'x la che we juwi' uva ri'. Ri juwi' uva ri lal xticow la, che ri tuxaj ri lal xjekeban la. Sacha' la qui wäch ruc' ri oyowal la jachin tak ri quek'ajowic, cäquiporoj c'ut; chto' c'u la ri winak ri cha'om la, u tux winak ri kas lal co xjekeba la, mawi c'u jubik' cäkatas ta chi na kib chij la. ¡Ya' la ka c'aslemal, xuwi c'u ri lal cäkanataj la! Wajaw Dios, Dios ri c'o ronojel u cuinem, ¡bana' la chi cujux chi jumul jas ri ka banic canok nabe! ¡Chujca'yej la cuc' utzalaj tak bak'wäch la cujto'taj c'u na! ¡Chibixoj ri Dios ruc' quicotemal, ri are' ka chuk'ab! ¡Chibixoj ri u Dios ri Jacob ruc' rakoj chi'aj re quicotemal! Chixbixon ruc' tzojtzoj, ruc' ri je'lalaj arp xukuje' ri nimalaj arp. Chiwok'esaj trompet aretak cäpe ri c'ac' ic', xukuje' aretak cänoj ri ic', are c'u u k'ijol ri nimalaj ka nimak'ij. Are c'u takomal wa' ri u yo'm ri u Dios ri Jacob che ri Israel; are takanic wa' yo'm che ri Jose aretak ri Dios xpe che u c'äjisaxic u wäch ri Ejipt. Xinta' jun ch'abal ri man weta'm ta jachin ajchak'e: “Wesam ri eka'n ri e c'o paquiwi' tak ri e a teleb, xatinwesaj pa ri c'axalaj chac. Xinasiq'uij aretak at c'o pa bis, xatinto' c'ut; xatinch'abej ulok pa ri sutz' ri cätililic; xatinc'ambejej chuchi' ri ja' re Merib. Nu tinimit, chatatabej ri nu pixbenic; ¡c'o ta banom wi chi quinanimaj, Israel! Mec'oji' qui diosib jule' tak winak chic iwuc'; mebak'ijilaj jule' tak diosib chic. In ri' ri Ajawaxel, ri a Dios, ri xatesan ulok pa Ejipt; chajaka' ri a chi', catinnojisaj c'u na. Are c'u ri nu tinimit man xraj ta xinutatabej; ¡ri Israel man xraj taj xinunimaj! Rumal ri' xinya' be chque chi xquibano jachique kas ri xcaj xquibano are' c'u xquiban ri itzel qui rayibal. ¡We ta xinutatabej ri nu tinimit! ¡we ta ri Israel xebutakej ta ri e nu be, pa jun qui jakic xukuje' pa qui tz'apixic bak'wächaj in xebenmach'irisaj ta ri' ri e u c'ulel xinc'äjisaj ta qui wäch ri' ri quec'ulelanic!” Ri itzel caquil wi ri Ajawaxel quepe na chuwäch, caquimach' quib pa nimalaj xe'n ib, are c'u ri qui c'okotajic canajinak junalic paquiwi'. Ri Dios xutzuk ri u tinimit ruc' ri utzalaj trico, xresaj ri u chaki'j chi' ruc' ri juyubal räx cab. Ri Dios c'o chupam ri u c'olbal chquixo'l ri e k'atal tak tzij ri e c'o pa ri caj che u k'atic tzij paquiwi': “¿C'ä jampa' lo qui tanaba' u banic jech'alaj k'atoj tzij xukuje' ri u cojic iwib cuc' ri banal tak etzelal? ¡Chibana' suc'alaj k'atoj tzij puwi' ri tukar xukuje' puwi' ri minor! ¡Chibana' ri suc'alaj k'atoj tzij puwi' ri meba' xukuje' ri c'o u rajawaxic! ¡Chebiwesaj pa ri c'ax ri tukarib xukuje' ri mebayib, chebito' pa qui k'ab ri e banal tak etzelal! Ri ix c'ut man iweta'm taj, man quich'ob taj; ix c'o pa k'eku'm. Queyicop ri u tiq'uilibal ri uwächulew. Ri in xinbij chi ix diosib; chi conojel e ralc'ual ri aj chicaj. Quixcäm c'u na jacha' apachique winak, quixtzak c'u na jacha' apachique itzel k'atal tzij.” ¡Nu Dios, chwalij la che u k'atic tzij puwi' ri uwächulew, lal c'ut ri lal ajchak'e conojel ri nimak tak tinimit! Oh Dios, ¡xak mayine' la! ¡xak mäcanaj la ma ta c'u mat chi slab la, ma ta c'u mat chi ch'aw la! Checa'yej la ri e c'ulel la, ri cäquetzelaj wäch la: quewojcoric, quiyacom quib chij la. E qui banom itzel tak subunic che u banic c'ax che ri tinimit la, ¡xukuje' chque ri e ch'ukum la! Qui chomam quepe che u sachic ka wäch ma ta c'u cäkatakej c'aslemal jacha' nim tinimit rech man cänatax ta chic ri u bi' ri Israel. Qui banom jun c'ulwächinic che c'ulelaxic la, qui walijisam quib e jacha' ta ne xa jun winak: Ri e rajch'ojab ri Edom xukuje' ri e rech ri Ismael, ri e rija'lil ri Agar xukuje' ri e rech ri Moab, ri Jebal, ri Amon xukuje' ri Amalec, ri aj pilisteyib ri e jekel pa Tir, xukuje' ne ri aj asiriyab qui junam quib cuc', e are wa' ri e ya'l qui chuk'ab ri e ralc'ual ri Lot. Bana' la chque jas ri xban la chque ri aj Madian, jas xban la che ri Sisara, jas ri xban la che ri Jabin chuchi' ri alaj nima' re Sison, ri xsachisax qui wäch pa Endor; ¡ri xebux qui mes awaj! Bana' la chque ri achijab ri nimak qui k'ij jas ri xban la che ri Oreb xukuje' ri Zeeb; bana' la chque conojel ri c'amal tak qui be jas ri xban la che ri Zeb xukuje' ri Zalmun, ri are ta xcaj xequechbej ri yuk'bal ri e rech ri Dios. Nu Dios, bana' la chque chi quebux jun salc'um, e jacha' chaki'j u xak tak che' ri quec'am bic rumal ri quiakik'; je jacha' ri k'ak' ri cuporoj ri c'ache'laj, cuq'uis tzij paquiwi' tak ri k'ayes cumal tak ri rak', ¡je chbana' la che cokataxic ruc' ri banbal c'ax la, chexibij la cumal tak ri cakulja la! ¡Chesaj la qui q'uixbal, Ajawaxel, rech quepe che u to'ic quib uc' la! Amak'el chel qui q'uixbal; ¡cheq'uixok, checämok! ¡Chquetamaj chi xuwi ri lal lal Ajawaxel, chi xuwi ri lal lal aj chicaj puwi' ronojel ri uwächulew! ¡Sibalaj je'l ri cak'ijilax wi la, Ajawaxel ri c'o ronojel cuinem la! ¡Sibalaj quincäm che u rayixic ri c'olem chupam ri uwo ja rech ri achoch la! ¡Ruc' ronojel ri wanima' quinbixon che ri Dios ruc' quicotemal, ri ajchak'e ri c'aslemal! Xukuje' ne ri tz'unun, ri xipicar caquirik c'olbal chquinakaj tak ri porobal ri e ech la, jawije' caquiban wi qui soc ri alaj tak cal, Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, wajawinel xukuje' nu Dios. ¡Sibalaj e tewichital ri e jekel chupam ri achoch la man quetani' ta che u ya'ic k'ij la! ¡Sibalaj utz que ri cäquirik to'bal quib uc' la, ri qui rayinic are ri opanem pa ri juyub la! Aretak queboc'ow chupam ri beya' que u wa'l tak wächaj quinjalwächij na pa bulbux ja', xukuje' ne ri jäb cunojisaj na che tak tewichibal; cäbe c'u na u q'uiyic ri qui chuk'ab, pa Sion c'ut cäquil wi na u wäch ri Dios ri c'o puwi' ronojel. Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, u Dios ri Jacob, ¡chtatabej la ri nu ch'awem! Nu Dios, ch'ukul kech, chila la ulok ruc' elebal c'uxaj ri ajawinel ri xcha' la. ¡Are c'o na quechbex che ri jun k'ij c'olem chquiwäch ri uwo ja' re ri achoch la, chuwäch ri jun mil naj chque! Are utz na pune' ta ne' xa in chajil rech ri u chi' ri rachoch ri nu Dios, che u q'uexwäch ri quinc'oji' pa tak c'olbal re etzelal. Rumal rech chi ri Dios ri Ajawaxel cujutunuj xukuje' cujuch'uku; ri Ajawaxel quebulok'ok'ej, xukuje' nim queril wi ri man c'o ta qui bach'uyal, man cuk'il ta qui ya'ic ri utzalaj tak jastak chque. Ajawaxel c'o ronojel cuinem la, sibalaj e tewichital ri caquicu'ba' qui c'u'x chij la. Ajawaxel, lal sibalaj lal uxinak utz ruc' we ulew la ri'. Tzalim la ri u utzilal che ri Jacob; cuyum la ri retzelal ri tinimit la xukuje' ronojel ri u mac; jamarisam la ronojel ri u k'ak'al ri oyowal la. Dios xukuje' ka colonel, ¡chujto'tajisaj ba la camic xukuje' mätakej la oyowaric chke! ¿La xa ta pu lo cätakej na la u yukic rakan ri oyowal la pakawi'? ¿La ma ta cäya' chi na la ka c'aslemal, rech cäquicot ri tinimit la uc' la? Oh Ajawaxel, ¡c'utu' la ri lok'ok'ebal c'u'x la chkawäch xukuje' ri ka to'tajisaxic umal la! Quintatabej na ri cuya' u bixic ri Ajawaxel; cutzijoj c'u na jamaril che ri u tinimit, chque ri e jic ruc', rech man quequibana' ta chic ch'ujilal. Kastzij, ri Dios sibalaj nakaj c'o wi, che qui colic ri queyo'w u k'ij; ri u juluwem cäjeki' pa ri ka tinimit. Ri lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ri kastzij cacuc'aj na quib, ri jamaril xukuje' ri colomal cäquitz'umaj na quib, ri kastzij cätuxin na ulok pa ri ulew, ri colomal cäca'y na ulok chicaj. Ri Ajawaxel are cäc'amow na ulok ri jäb, cäwächin c'u na ri kulew. Ri colomal cänabej na chuwäch are', cusuc'umaj c'u na ri u be. Ajawaxel, chel c'u'x la che nu tatabexic sibalaj c'u quinbisonic xukuje' in meba'; chinchajij la, in c'u jic chwäch la. Lal ri nu Dios; chcolo la we pataninel ech la ri' ri cu'l u c'u'x chij la. Ajawaxel, chel c'u'x la chwe, amak'el c'ut quintz'onoj tok'ob che la. Ajawaxel, chaquicotisaj la ri u c'aslibal we pataninel ech la ri', che c'u la quinsuc'uba wi ri nu ch'awem uc' la. Rumal rech chi lal, Ajawaxel, lal utz cacuyun c'u la nim ri lok'ok'ebal c'u'x la chque ri quenatan la. Ajawaxel, chtatabej la ri nu ch'awem, ¡choc la il che ri nu bochi'nic! Aretak in c'o pa bis, quintz'onoj tok'ob che la, weta'm c'ut chi quinch'abej la ulok. ¡Man c'o ta dios ri cäjunamataj ta uc' la, Ajawaxel! ¡Man c'o ta jun jasach ri cäjunamataj ta cuc' ri chac la! Oh Ajawaxel, lal lal wocowinak conojel ri nimak tak tinimit, quepe c'u na uc' la che k'ijilaxic la xukuje' che u ya'ic u k'ij ri bi' la. Xuwi c'u ri lal lal Dios; ¡nim banic la xukuje' queban la tak mayibal! Ajawaxel, chc'utu' la ri be la chnuwäch, rech quintakej ruc' colomal. Chbana' la chi ri wanima' nim cäril wi ri bi' la. Wajaw, nu Dios, quink'ijilan na che la ruc' ronojel ri wanima' xukuje' quinya' u k'ij ri bi' la amak'el. ¡Man c'o ta u q'uisic ri lok'ok'ebal c'u'x la chwe! ¡In esam la pa u k'ab ri cämical! Oh Dios, e juk'at winak ri man c'o ta qui q'uixbal xukuje' e banal tak c'ax, ri man c'o ta patan la chque, qui walijisam quib chwij, cäcaj c'ut quinquicämisaj. Are' c'u ri lal, Ajawaxel, lal jun Dios ch'uch'uj ri quel c'u'x la, coch'onel, lal lok'ok'ebal c'uxaj ronojel xukuje' kastzij. Chinila' la, ¡chel c'u'x la chwe! Chya' la u chuk'ab chto'tajisaj la we pataninel ech la ri'. Ya' la jun k'alajalaj u c'utic ri utzil la chnuwäch, aretak c'ut caquilo, chel qui q'uixbal ri cäquetzelaj nu wäch. ¡Lal, Ajawaxel, cäya' la to'banic chwe xukuje' cu'bisabal c'uxaj! Ri e u tac'alibal ri u tinimit ri Dios e c'o paquiwi' ri e tastalicalaj tak juyub. Ri Ajawaxel lok' queril na ri oquibal pa Sion chquiwäch conojel tak ri rachoch ri Jacob. U tinimit ri Dios, sibalaj e je'l na ri jastak ri quebix chawij: “Chquixo'l tak ri tinimit ri queta'm nu wäch cuya' quinnataj ri Ejipt, ri Babilon, ri pilistey, ri Tir xukuje' ri Etiopiy; conojel wa' chawe xeq'uiy wi.” Cäbix na che ri tinimit Sion: “We jun ri' xukuje' we jun chic ri' ruc' are' xebalax wi.” Are' ri aj chicaj u jiquibam u bixic. Ri Ajawaxel cutz'ibaj chupam ri wuj jawije' ri tz'ibatal wi ri qui bi' ri tinimit: “Wa' xalax ruc' are'.” E are c'ut ri quebixonic xukuje' ri quexojowic, je cäquibij wa: “Ri nu jekelibal c'o awuc'.” Ajawaxel, nu Dios xukuje' nu Colonel, chi pa k'ij chi chak'ab quintz'onoj ri to'banic la, c'amowaj la ri nu ch'awem, choc la il che ri nu bochi'nic. Sibalaj nim ri c'ax ri kajinak panuwi', chi in c'o chi chunakaj ri cämical; “¡cuya' chic quinajilax chquixo'l ri cäminakib, man c'o ta chi c'u nu chuk'ab c'olic!” In wonobam can chquixo'l cäminakib; in junam cuc' ri cäminakib pa ri ch'o'j, ri e muktal chic; jacha' ri e qui tzakom ri ch'ukubal uc' la, ri man quenataj ta chi che la. In q'uiakom la bic c'ä chupam ri jul, pa k'ekumalaj tak c'olbal ri naj qui pam. Kasan la ri oyowal la panuwi', ¡in kasan la chquixe' tak ri calal tak ri e rekbla' la! Banom la chi xinquiya' can tak ri e wachil; banom la chi man cäquicuy ta chi nu mac. ¡In junam ruc' jun ajpache' ri man cäcuin taj quel bic! Rumal ri sibalaj ok'ej cätajin quincanaj moy; ¡ronojel k'ij quintz'onoj tok'ob che la, Ajawaxel, quebenwalijisaj ri nu k'ab che la! ¿La quebeban ta c'u la mayibal cumal ri cäminakib? ¿La quecuin ta puch ri cäminakib caquiya' maltioxinic che la? ¿La cätzijox ta chi c'u ri kastzij la xukuje' ri lok'ok'ebal c'u'x la pa ri mukubal, chupam ri ajawibal re ri cämical? Pa ri qui mu'jal ri cämical, jawije' ri casach wi u tza'm ronojel, ¿la c'o ta lo jachin cäyo'w u k'ij ri jicomal la xukuje' tak ri mayibal la? Are' c'u ri in, Ajawaxel, quintz'onoj tok'ob che la; ak'abil quinpakba' ri nu ch'awem chwäch la. ¿Jasche quetzelaj la nu wäch, Ajawaxel? ¿Jasche cäc'u' ib la chnuwäch? Pa ri nu c'ojolal ulok nu rikom c'ax, in c'olinak ulok chunakaj ri cämical e nu coch'om xibibal tak jastak ri takom la ulok chwij, man quinch'ij ta chi c'ut. Ri xibibalalaj c'anal la oc'owinak panuwi', in u ch'äcom c'ut; sutim wij cumal conojel tak ri k'ij jacha' bik'onel ja. E najtajisam la ri e wachil chwe xukuje' tak ri quincachilaj, are c'u ri camic xuwi junam wachil ri k'ekumalil. Amak'el quinbij chupam ri nu bix, Ajawaxel, chi sibalaj lal banal utzil; man quintanaba' ta u tzijoxic chi ri lal lal jic. Quinwesaj na u tzijol ri lok'ok'ebal c'u'x la chi junalic; chi ri jiquil la man q'uextajel taj, man q'uextajel ta jacha' ri caj. Xban la jun c'ulwächinic ruc' ri David; xchi'j la che ri lok'om pataninel la, ri cha'om la: “Quinban na chi ri e awija'lil quebajawin na amak'el chupam ri a c'olbal.” Oh Ajawaxel, conojel ri e c'o pa ri caj cäquiya' u k'ij ri jiquil la xukuje' tak ri e mayibal la. ¡Man c'o ta jun chic dios, mawi jun pa ri caj ri cäjunamataj ta uc' la, Ajawaxel! Nimalaj Dios xukuje' xibibal, sutim rij cumal ri e c'o pa ri caj. Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem, ronojel ri cuinem ech la are c'u ri kastzij sutim ij la rumal; ¡man c'o ta jachin jun cäjunamataj ta uc' la! Lal c'o takanic la puwi' ri plo ri c'anarinak, cajamarisaj la ri u wäch ri quewalijic; xtac'alej la ri jilijic awaj re ri plo je ta ne jun cäminak; xejabuj la ri e c'ulel la ruc' ri u chuk'ab ri k'ab la. Ri caj xukuje' ri ulew e ech la; lal xbanow la ri uwächulew xukuje' ronojel ri c'o chuwäch. Lal xq'uiyisam la ri iquiak'ab xukuje' ri mox k'ab; ri e juyub Tabor xukuje' ri Hermon cäquibixoj ri bi' la ruc' quicotemal. Ri k'ab la cuinel; ri iquiak'ab la c'o u chuk'ab xukuje' ch'äcanel. Ri tem re ajawibal la jekel puwi' ri suq'uil xukuje' ri ya'tal u banic; ri lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ri kastzij quebel ulok che c'ulaxic la. Oh Ajawaxel, utz rech ri tinimit ri reta'm cuya' k'ij la ruc' quicotemal, ri cäbinic tunam rumal ri chaj la, ri cäquicot ronojel k'ijol pa ri bi' la, cäbe c'u ranima' che ri suq'uil la. Kastzij, lal ri lal u chuk'ab xukuje' ri u je'lical; ri ka chuk'ab cänimar rumal ri utzalaj rayibal la. ¡Ri ch'ukubal kib are' ri Ajawaxel! ¡Ri kajawinel are' ri Suc' re Israel! Pa jun k'ijol ojer xch'aw la ulok pa jun c'utwächinic, xbij la chque ri jicalaj tak pataninel tak ech la: “Nu cha'om jun aj nu tinimit ri c'o u chuk'ab, nu nimarisam u k'ij nu to'm c'ut.” “¡Nu rikom ri pataninel wech ri David! Ruc' ri waseit nu c'utunisam chi are' ajawinel, mawi c'u jubik' ma ta chinto', quinya' na u chuk'ab ruc' ri nu cuinem. Man quech'ojin ta c'u na ri e u c'ulel ruc' mawi cach'äc na cumal ri e banal etzelal. Quebenxak'alej na ri e u c'ulel; ¡quebenwesaj na chuwäch! ¡Quinban na ch'akatak chque ri quetzelam u wäch! Cac'oji' na ri nu lok'ok'ebal c'u'x ruc' xukuje' ri nu jiquil, in quinbanowic chi cänimar na ri u cuinem; quinjekeba' na ri u cuinem xukuje' ri u takanic kas ruc' ri plo ri Mediteran c'ä ruc' ri Euprats. Ri are' cubij na chwe: ‘Lal ri lal nu tat; lal nu Dios ri quincolowic xukuje' quinuch'uku.’ Quinya' na takanic pa u k'ab jas ri ya'tal che jun nabeal ala, paquiwi' conojel tak ri ajawinelab ri e c'o cho ri uwächulew. Ri nu lok'ok'ebal c'uxaj che man c'o ta u q'uistajic, xukuje' ri nu c'ulwächinic ruc' man c'o ta u q'uextajic. Ri e rija'lil quebajawin na pa ri u c'olbal amak'el, joropa' k'ij cabeytaj ri caj. We c'u ri e are' caquitzak can ri nu tijonic, man cajunamataj ta c'ut ri qui c'aslemal cuc' tak ri e nu takanic. We man quequitz'akatisaj ri nu pixab, xukuje' man cäquinimaj ta ri nu takomal, quinc'äjisaj na qui wäch quebenrapuj na u mac rech ri quetzelal xukuje' ri man qui nimanic taj; man quintanaba' ta c'u u lok'ok'exic ri David, mawi ma ta quintz'akatisaj ri nu jicomal ruc'. Man quinpaxij ta na ri nu c'ulwächinic mawi ma ta quintz'akatisaj ri nu tzij. Xa jumul nu banom ri chi'nic ri kas cäban na rumal rech chi kas in tastalicalaj Dios, man quinban ta c'u na tzij che ri David. Ri e rija'lil quebajawin na chupam ri u c'olbal, jacha' ri u beytajem ri k'ij. ¡Amak'el co quejeki' na jacha' ri ic'! ¡Amak'el co quejeki' na, jacha' ri u beytajem ri caj!” Xutum c'u ne la, xukuje' etzelam la u wäch ri ajawinel ri xcha' la; ¡lal oyowarinak ruc'! Paxim ri c'ulwächinic la ruc' ri pataninel ech la, q'uiakom la ri u corona cho ri ulew. Xejak la jul chque conojel ri e nimak tak u tapia; ¡xeyojyobisaj la ri e u tinimit tak! Conojel ri winak queboc'owic cäqueläk'aj bic jachique ri cäcaj; ri e u c'ulja caquitze'j u wäch. Banom la chi ri e u c'ulel cäquiyac ri qui k'ab quejajat che ch'äcanem; xesaj la ri u pa u chi' ri u ch'ich' re ch'o'j, man xya' ta chi la u chuk'ab pa ri ch'o'j. Chupum la ri u juluwem; q'uiakom la ri u tem re ajawibal pa ulew; xk'ip la ri junab re ri u c'aslemal nojisam c'u la che q'uixbal. Oh Ajawaxel, ¿c'ä jampa' cätanaba' la u c'u'ic ib la? ¿La c'ä cänicow ta na lo ri oyowal la jacha' ri k'ak'? Ajawaxel, nataj che la chi man naj ta quinc'asi'c; chi man naj ta quec'asi' ri winak ri e winakirisam la. ¡Man c'o ta jun cäcuinic cäc'asi'c ri ma ta c'u cäcämic! ¡man c'o ta jun ri ma ta cäbe pa ri mukubal! Ajawaxel, ¿jawije' c'o wi ri nabe lok'ok'ebal c'u'x la ri xchi'j la che ri David ruc' ronojel anima' la? Ajawaxel, chnataj che la chi ri pataninel tak ech la queyok' cumal q'ui winak; quebenc'am c'u ne bic tak we c'ax ri' pa ri wanima'. Oh Ajawaxel, ¡je ka yok'ic wa' cäquiban ri e c'ulel la chke! ¡je yok'onic wa' cäquiban amak'el che ri cha'om la! Tewichital ri Ajawaxel amak'el. ¡Je' chabanok! Ajawaxel, lal uxinak ulok ka panibal uj ch'ukum la petinak ulok pa conojel tak ri k'ij junab. C'ä majok cheq'uiy tak ri juyub, c'ä majok chc'oji' ri ulew xukuje' ri niq'uiajsak, pa tak ri k'ijol ojer petinak ulok c'ä pa ri q'uisbal tak k'ijol, lal lal Dios. Cäban la chi ri winak cätzelej pa ri puc'uc' ulew aretak cäbij la: “Chetzelej ri winak pa ri puc'uc' ulew.” Kastzij, ri jun mil (1000) junab che la, are e je jacha' ri k'ij re iwir ri xoc'owic; e je jacha' quieb oxib jok'otaj re ri chak'ab. Quebe juruj la bic ri winak ruc' tokinic, e je ta ne ri xa ta e jun ichic'; e je jacha' ri k'ayes ri cäpok'ic, cäcotz'ijanic pa ri benak k'ij c'ut cabuch'uyiric, cäcäm c'ut. Kastzij, ri u k'ak'al ri oyowal la cusach ka wäch, ¡man cäkarik ta chic jas cäkabano! Ri ka mac xukuje' ri ketzelal e liq'uin chwäch la. Kastzij, ri ka c'aslemal cäsach u wäch rumal ri oyowal la; ri ka junab are je jacha' jun uxlabic ri coc'owic. E oxc'al lajuj (70) ri junab ri cujc'asi'c, ri c'o na qui chuk'ab, quec'asi' jumuch' junab; are c'u ri banoj nimal chi naj cac'asi' jun xuwi quebuc'am ulok yabal tak latz' xukuje' rikoj c'ax. Ri junab aninak queboc'owic, xukuje' c'u ri uj. ¿Jachin ta ri retamam ri u tokinic ri oyowal la? ¿Jachin ta ri retamam ri c'anal la? C'utu' la chkawäch ri tz'akatalaj cajilaxic tak ri ka k'ij, rech ri ka chomabal curik no'j. ¡Ajawaxel, tzelej la kuc'! ¿Joropa' k'ij cäbeytaj chi na la? Chel c'u'x la chque tak we pataninelab la ri'. Chujnojisaj la che ri lok'ok'ebal c'u'x la aretak cachapletaj ri k'ij, cujbixon c'u na ruc' quicotemal pa ronojel ri ka c'aslemal. Chya' la q'ui junab re quicotemal chke jacha' ri qui q'uial ri junab re c'axc'olil ri e ka rikom. ¡Chbana' la chi ri e pataninel tak ech la xukuje' ri e quija'lil quecuinic cäquil ri chac la xukuje' ri juluwem la! Chi ri rutzil ri Ajawaxel, ri ka Dios, cäc'oji' na pakawi'. ¡Co jekeba' la Ajawaxel ri ka chac! ¡Kas co jekeba' la, ri ka chac! Ri cajeki' chuxe' ri to'banelalaj u mu'jal ri c'o chicaj, ri c'o ronojel u cuinem, cubij che ri Ajawaxel: “Lal ri' ri nu panibal, ri to'bal wib, ¡nu Dios ri nu jiquibam wi nu c'u'x!” Xuwi ri are' cäcuinic catuto' chquiwäch tak ri c'ämibal ri e c'u'talic xukuje' tak yabil ri quecämisanic, catuch'uk c'u na cuc' ri e u xic', man c'o ta c'u jas cac'ulmaj na chquixe'. ¡Ri u jiquil catucol c'u na jacha' jun quetequic ch'ich'! Maxe'j awib chquiwäch ri banal tak c'ax chak'ab, mawi chque ri ch'ab ri queq'uiak pa k'ij, mawi chquiwäch ri cämisanel tak yabil ri quebopan pa k'ekumalil, mawi ri quecämisan pa tiq'uil k'ij; jun mil quecäm na pa ri a mox, lajuj mil quecäm pa ri awiquik'ab, are c'u ri at man c'o ta jas cac'ulmaj na. Xuwi c'u cawil na: quebawil na ri banal tak etzelal cäquic'am ri tojbal re ri quetzelal jas ri takal chque. A banom c'u ya' che ri Ajawaxel chi are' a panibal, che ri Dios aj chicaj ri a c'olbal ri cach'uk wi awib, man cäpe ta c'u na jun lawaloyil pawi' mawi ri yabilal copan ta pa ri awachoch. Cuya' c'u na takanic chque ri e u tako'n aj caj che a chajixic apawije' ta ne ri catbe wi. Catquitelej na bic pa qui k'ab rech man cachak'ij ta awib puwi' jun abaj. Catcuinic catbin chquixo'l tak coj, chquixo'l jilijak tak awaj xukuje' tak cumätz'. “Ri in quinto' na, quinwesaj na pa qui k'ab conojel, rumal rech chi ri are' quinulok'ok'ej cuch'ob c'u nu wäch. Aretak quinusiq'uij, quintzelej na u wäch ri u tzij; ¡in quinc'oji' na ruc'! Quinwesaj na chupam ri c'ax quinya' na u k'ij; quinbano chi naj cäc'asi na: ¡quinya' na che chi cäquicot pa ri nu colobenic!” Ajawaxel, ri c'o la pa ri caj, ¡sibalaj utz u ya'ic maltioxinic che la xukuje' quibixoxic tak bix che u ya'ic k'ij la! U ya'ic u tzijoxic ak'abil xukuje' chak'ab ri nimalaj lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri jicomal la, cuc' cok'ibal k'ojom ri c'o qui c'amal, ruc' chuch'ujil rok'ibal arp xukuje' nimalaj arp. Oh Ajawaxel, yo'm la nu quicotemal cumal tak ri jastak ri e banom la. Ri e chac la quinquinojisaj che quicotemal. Oh Ajawaxel, sibalaj e nimak jastak ri e banom la, sibalaj man cäch'obtaj ta ri chomanic la. ¡Xuwi ri man etal ta tzij man quecuin ta che u ch'obic! We ri e banal tak etzelal xukuje' ri e itzel tak winak queq'uiyic e jacha' ri k'ayes, utz c'u quebelic, xa che u sachisaxic qui wäch chbe k'ij sak. Ri lal c'ut Ajawaxel, lal c'o chicaj amak'el. Jun jasach ri kastzij, Ajawaxel: ri e c'ulel la cäsach na qui wäch; conojel ri itzel tak winak quejabux na. Lal cäya' la u wi' ri nu chuk'ab, jacha' ri e u chuk'ab jun ama' wacax, cak'ij c'u la c'oc'alaj cunabal pa nu jolom. Quinwil c'u na ri quitzakic ri e nu c'ulel; ¡quinta' na ri qui ch'ikowem we banal tak etzelal ri'! Ri e utzalaj tak winak quecotz'ijan na e jacha' ri tut, queq'uiy na jacha' ri chacalte' pa ri Libano. E tiquitoj chupam ri rachoch ri Ajawaxel; quecotz'ijan cho ri uwo ja rech ri rachoch ri ka Dios. Pune' c'u e ri'jobinak chic, caquiya' na qui wäch; amak'el quetojtatic xukuje' e räx. Cäquesaj c'u na u tzijol chi ri Ajawaxel, ri to'l wech, are' suc' man c'o ta ri ma ta suq'uil ruc'. ¡Ri Ajawaxel ajawinel! ¡Ri Ajawaxel xratz'iakij rib ruc' juluwem, xukuje' u sutim rij ruc' cuinem! Are' xjekeban ri uwächulew rech man cäslab taj. Ri tem la re ajawibal co jekelic ojer petinak ulok, Ajawaxel. ¡Ri lal, ojer ulok lal c'olic! Oh Ajawaxel, ri nima' quejininic, quequiwalijisaj nimak tak rekbala'; are c'u ri lal, Ajawaxel, pa ri chicaj, c'o na ri cuinem la chuwäch ri rekbala', xukuje' chuwäch ri u jininem ri plo. Oh Ajawaxel, ri e takomal la co e jekelic. ¡Ri tastaliquil are wikbal junalic chupam ri achoch la! ¡C'utu' ib la, Ajawaxel, Dios ri quebuya' rajil c'axelal! Lal ri lal u k'atal tzij ri niq'uiajsak; ¡walij la chquij ri caquinimarisaj quib ya' c'u la ri takal chque! ¿C'ä jampa', Ajawaxel, c'ä jampa' cäq'uis ri qui quicotemal ri banal tak etzelal? Conojel we e banal tak etzelal ri' man c'o ta caquitojbej rech ri qui c'as, xukuje' e banal tak nimal. Oh Ajawaxel, cäquiban c'ax che ri tinimit la; quequimach'irisaj ri e ech la. Quequicämisaj malca'nib xukuje' ri man e qui winakil taj; xukuje' quequicämisaj ri e minorib. Cäquibij chi ri Ajawaxel man cäril taj, chi ri u Dios ri Jacob man cunabej taj. ¡Chixch'obonok tac tak winak, xukuje' man c'o ta i no'j! ¿Jampa' lo quixcuinic qui ch'obo? ¿La xa ta c'u lo ma ta catanic ri e banowinak ri xquinaj? ¿La xa ta c'u lo ma ta cäril ri xebanow ri bak'wächaj? ¿La xa ta c'u lo ma ta cac'äjisan wächaj ri quepixben ri nimak tak tinimit? ¿La xa ta c'u lo ma ta reta'm ri cätijon ri etamanic che ri winak? Ri Ajawaxel reta'm chi ri winak xuwi cuchomaj conil. Oh Ajawaxel, utz rech ri winak ri capixbej la, xukuje' queya' la ri tijonic la che rech man c'o ta cubij u c'u'x aretak quebopan ri c'axalaj tak k'ijol, are c'u ri banal etzelal cac'ot ri u julil. Ri Ajawaxel man cuwonoba' ta can ri u tinimit, mawi quebuya' ta can ri e rech qui tuquiel. Ri suq'uil cux chi na suq'uilal, ronojel c'u winak ri tz'akatisanel pa ronojel cutakej na. ¿Jachin ta ri cäwalij che nu to'ic pa qui k'ab ri e banal tak etzelal xukuje' ri itzel tak winak? We ta ma ta xinuto' ri Ajawaxel, in c'o ta chi ri' pa ri mukubal. Aretak c'o jumul xinbij: “Ri wakan quejiljobic”, ri lok'ok'ebal c'u'x la, Ajawaxel, xpe che nu to'ic. Aretak q'ui tak chomanic cäquiya' quib pa nu jolom, ri lal cacu'bisaj la nu c'u'x xukuje' cäya' la nu quicotemal. Ri lal man cuya' ta cachilaj ib la cuc' ri e jech'alaj tak k'atal tak tzij, ri man utz ta u cojic ri pixab caquibano; cäquitzucuj u cämisaxic ri man c'o ta u mac, tz'akat c'u ne pa ronojel, cäquicokoj che cämical. Are c'u ri Ajawaxel are' nu panibal; ri nu Dios, are' nimalaj abaj ri quinto'wic. Ri Ajawaxel cuban na chi ri e banal tak etzelal cäsach na qui wäch rumal ri quetzelal. ¡Ri ka Dios are' cäsachow na qui wäch! Chixpetok, ka bixoj ri Ajawaxel ruc' quicotemal; chujbixon che ri ch'ukul kech xukuje' ka Colonel. Chujoc chuwäch ruc' maltioxinic, chekabixoj bix che u ya'ic u k'ij. Rumal rech chi ri Ajawaxel are' nimalaj Dios, ri nimalaj Ajawinel ri c'o paquiwi' conojel ri diosib. Ri are' e c'o ri e u najil ri u pam ri ulew pa u k'ab; e rech ri juyub ri sibalaj naj e elinak chicaj. Ri plo rech are', are' c'u xbanowic; ¡cuc' ri kas e u k'ab xunuc' ri chaki'j ulew! Chixpetok, xucuxuj chujk'ijilanok; kaxucu' kib chuwäch ri Ajawaxel, are' c'ut ri are' xujbanowic. Are' ka Dios, ri uj uj u tinimit; uj chij rech ri u yuk'bal. Chitampe' camic ri cubij are' chiwe: “Micowirisaj ri iwanima', jas ri xc'ulmataj pa Merib; jacha' ri k'ijol pa Masa, pa ri chaki'j uwo sak, aretak xinquic'ambejej ri e i mam, pune' xquil tak ri chac ri xebenbano. Cawinak (40) junab xinoyowar cuc' we winak ri', xinbij c'ut: ‘We winak ri' sibalaj quinajtajisam quib chwij ¡man quequinimaj ta ri e nu takomal!’ Rumal ri' xinban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri woyowal chi man queboc ta na pa ri nu c'olbal ri quinuxlan wi.” Chibixoj jun c'ac' bix che ri Ajawaxel; chixbixon che ri Ajawaxel, iwonojel ri ix c'o cho ri uwächulew; chixbixon che ri Ajawaxel, chiya' u k'ij ri u bi'; k'ij chi k'ij chiya' u tzijol ri u colonic. Chitzijoj ri u juluwem xukuje' tak ri e u mayibal pa ri alaj tak tinimit xukuje' pa ri nimak tak tinimit, rumal rech chi ri Ajawaxel nim xukuje' sibalaj takal che chi cak'ijilaxic: ¡caxex ib chuwäch chquiwäch conojel ri diosib! Ri e qui diosib ri jule' tak tinimit chic man c'o ta jas ri quecuin ta che u banic, are' c'u ri Ajawaxel, are' xebanow ri caj. ¡C'o nimalaj juluwem chuwäch! ¡C'o cuinem xukuje' je'lal chupam ri cak'ijilax wi! Chiya' che ri Ajawaxel, ri ix cachalaxic tak ri tinimit, ri cuinem xukuje' ri juluwem; chiya' ri nim ilic che ri Ajawaxel ri ya'tal che; chixoc chuwäch ri rachoch cuc' tak sipanic, chik'ijilaj ri Ajawaxel pa ri je'lalaj c'olbal ri cak'ijilax wi. ¡Conojel ri winak cho ri uwächulew quina' quib chuwäch! Chibij chque ri nimak tak tinimit: “¡Ri Ajawaxel are ajawinel!” Are' xjekeban ri uwächulew rech man cäslab taj; junam cuban che u k'atic tzij paquiwi' tak ri tinimit. ¡Chquicot ri caj xukuje' ri uwächulew! ¡Chjinin ri plo xukuje' conojel ri c'o chupam! ¡Chquicot ri juyub xukuje' ronojel ri c'o chupam! ¡Quiraka' qui chi' ri juwi' tak che' ri e c'o pa ri c'ache'laj ruc' quicotemal! ¡Chuwäch ri Ajawaxel, ri cäpetic! ¡Je', cäpe che u k'atic tzij puwi' ri uwächulew! ¡Cätakan na paquiwi' tak ri tinimit cho ri uwächulew ruc' suq'uil xukuje' ruc' kastzij! ¡Chquicot ronojel ri uwächulew! ¡Chequicot ri ch'akatak tak ulew ri man e ajilatal taj ri e c'o chupam ri plo! ¡Ri Ajawaxel are' Ajawinel! Sutim rij rumal jun tzatzalaj sutz'; ri suq'uil xukuje' ri takal u banic are' e tok'eninak ri u tem re ajawibal; ri k'ak' nabe chuwäch quebuporoj c'u ri c'ulel ri quenakajin che. Ri e u caypa' caquisakarisaj ri uwächulew; ¡ri ulew cäyicopic aretak cärilo! Ri c'ache'laj quejaric jacha' ri xca'b chuwäch ri Ajawaxel, ri ajchak'e ronojel ri uwächulew. Ri caj cäresaj u tzijol ri u suq'uil; conojel tak ri tinimit cäquil ri u juluwem. Quemach'irisax canok ri quequik'ijilaj tak diosib, ri caquina' quib chi nimak qui banic cumal. ¡Conojel ri diosib caquipachba' quib chuwäch! Oh Ajawaxel, ri Sion xukuje' conojel tak ri tinimit aj Juda, sibalaj quequicot che ri pixab la ri e tz'ibam la; ri lal c'ut, Ajawaxel ri lal c'o chicaj, lal c'o puwi' ronojel ri uwächulew, nim na banic la chquiwäch ri diosib. Ix ri quilok'ok'ej ri Ajawaxel, chiwetzelaj u wäch ri lawaloyil; cuch'uk ri qui c'aslemal ri e jic chuwäch; queresaj pa qui k'ab ri banal tak etzelal. Ri chäj cäjuluw che ri utzalaj winak; ri quicotemal are cätaki' che ri tz'akatisanel pa ronojel. ¡Chixquicot ruc' ri Ajawaxel, utzalaj tak winak, chiya' c'u u k'ij ri tastalic u bi'! ¡Chibixoj che ri Ajawaxel jun c'ac' bix, u banom c'u tak mayibal! ¡U rikom c'u ch'äcanem rumal ri nimalaj u cuinem, xukuje' rumal ri tastalicalaj u k'ab! Ri Ajawaxel resam u tzijol ri u ch'äcanic; u c'utum ri u suq'uil chquiwäch ri nimak tak tinimit; man resam ta ri lok'ok'ebal u c'u'x xukuje' ri u jicomal puwi' ri u tinimit Israel. ¡C'ä pa ri q'uisbal u jutz' ri uwächulew ilitajinak wi ri u ch'äcanic ri ka Dios! Chixbixon che ri Dios ruc' quicotemal, ri ix jekel chuwäch ronojel ri uwächulew; chi tzokopij ri i quicotemal chebibixoj tak bix che. Chebibixoj bix che ri Ajawaxel ruc' rok'ibal arp, cuc' cok'ibal k'ojom ri c'o qui c'amal: Chixbixon ruc' quicotemal chuwäch ri Ajawaxel, ri Ajawinel, ruc' rok'ibal k'ojom re quiakik'. Chjinin ri plo xukuje' ronojel ri c'o chupam, ri uwächulew xukuje' conojel ri e c'o chuwäch; chepak'pat ri nima'; chquijunaj tak quib ri juyub pa rakoj tak chi'aj re quicotemal. Chuwäch ri Ajawaxel, ri cäpe che u k'atic tzij puwi' ri uwächulew. Cätakan na paquiwi' tak ri tinimit cho ri uwächulew ruc' colomal xukuje' junamil. ¡Ri Ajawaxel are' ajawinel! ¡U yo'm ri u tem re ajawibal paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'! Queyicop na ri nimak tak tinimit xukuje' ronojel ri uwächulew. Ri Ajawaxel nim u k'ij puwi' ri juyub Sion; ri Ajawaxel c'o paquiwi' conojel tak ri tinimit. Chyo'k u k'ij ri u bi', nim xukuje' xibibal; ¡Ri Dios tastalic! Ri lal lal jun ajawinel ri c'o u cuinem; ri culok'ok'ej ri suq'uilal; cäkaj ri suq'uil chwäch la; kas lal xjekeban la ri junamil. Banom la suq'uil xukuje' colomal chque ri e ralc'ual ri Jacob. ¡Chiya' u k'ij ri Ajawaxel ri ka Dios, chixxucul xe' rakan u k'ab! ¡Ri Dios tastalic! Ri Moises xukuje' ri Aaron e c'o chquixo'l ri e cojol tak tabal tok'ob; ri Samuel c'o chquixo'l ri cäquiya' u k'ij ri u bi'. Ri Ajawaxel cutzelej u wäch qui tzij aretak caquitz'onoj ri u to'banic. Ri Dios xtzijon cuc' chupam ri jutac'aj sutz', ri e are' xquibano jas ri xetak wi rumal xukuje' xquinimaj ri pixab ri xuya' chque. Ajawaxel, ka Dios, ¡lal xtzelej la u wäch qui tzij! Xux la jun Dios chque ri cucuy macaj, xc'äjisaj c'u la u wäch ri quetzelal. Chiya' u k'ij ri Ajawaxel, ri ka Dios, ¡chixxucul chuwäch ri tastalicalaj u juyub! Ri ka Dios, ri Ajawaxel, tastalic ri are'. ¡Chixbixon che ri Ajawaxel ruc' quicotemal, iwonojel ri ix c'o cho ri uwächulew! Ruc' quicotemal chik'ijilaj ri Ajawaxel; ¡chixpet chuwäch cuc' rakoj tak chi'aj re quicotemal! ¡Chich'obo' chi Dios ri Ajawaxel; are' xujbanowic, uj c'u rech; uj u tinimit xukuje' uj u chij re ri u yuk'bal! Chixpet chquichi' ri oquibal chupam ri rachoch chixoc c'u chupam ri rachoch chebibixoj tak bix re k'ijilanic. ¡Chebiya' tak maltioxinic che, chitewichi'j ri u bi'! Utz c'ut ri Ajawaxel; ri u lok'ok'ebal c'u'x junalic, ri u jiquil man c'o ta u q'uisic. Quinwaj quinya' u k'ij ri lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ri suq'uilal; quinwaj quebenbixoj tak bix che la, Ajawaxel; quinwaj quinjeki' pa colomal. ¿Jampa' lo cäpe la wuc'? Man c'o ta mac quinc'ulaj pa nu c'aslemal xukuje' ne chupam ri nimalaj wachoch; mawi jubik' cäbe nu wäch che qui banic tak ri etzelal. Quinwetzelaj qui wäch ri man e jic ta ruc' ri Dios; ¡mawi jubik' quinya' ta c'olbal chi quenakajin ta chwe! Quebennajtajisaj chwe ri itzel tak chomanic; ¡man quinwaj ta quinban ta jun itzel jasach! Quintz'apij na u pa qui chi' ri xak chic'uyal queyok'on chque ri qui c'ulja: ¡man utz ta quinwil wi ri cuban nimal, ri cunimarisaj rib! Are quinya' na nu wäch chque ri winak ri utz quechomanic, rech quec'oji' junam wuc'; xuwi cäc'oji' junam wuc'; xuwi cäc'oji' na che nu patanixic ri cäruc'aj jun suc'alaj c'aslemal. Man c'o ta c'olbal chupam ri nimalaj wachoch che ri quieb u wäch; ¡man c'o ta jun banal tzij cäcuinic cäjeki' chnuwäch! K'ij chi k'ij quintz'apij na u pa qui chi' conojel ri e banal tak etzelal ri e c'o pa ri tinimit; ¡quebenwesaj na bic pa ri u tinimit ri Ajawaxel conojel ri e banal tak itzel! Ajawaxel, chtatabej la ri nu ch'awem uc' la, chopan c'ut ri nu rakoj chi'aj uc' la. Mac'u' ri palaj la chnuwäch aretak in ch'ibatajinak; ¡choc la il che nu tatabexic! ¡chinch'abej la ulok aretak quinsiq'uin che la! Cäsach c'u na u wäch ri nu c'aslemal jacha' ri sib, ri nu bakil quenicowic jacha' ri rachak k'ak', ri wanima' tuktubinak jacha' ri k'ayes ri bach'uyirinak; ¡mawi ne craj chic ri nu wa! Ri nu tz'umal e nac'al chi che ri nu bakil u mac quech ri ch'ikowem. In je jacha' jun tucur ri c'o pa ri chaki'j uwo sak, jacha' jun tucur ri c'o xo'l ri wulijinak tak ja. Man coc ta nu waram. In junam ruc' jun chicop ri e c'o u xic' ri xak u tuquiel cäc'oji' puwi' ri u xotil ja. Ri e nu c'ulel man quetani' ta che nu yok'ic, ri nu bi' cäquicoj che c'okobal. Chuq'uexwäch nu wa, chaj quintijo; cuyuj rib ri u wa'l nu wäch ruc' ri wuq'uia', rumal rech ri oyowal la xukuje' ri c'anal la, xinya' la ajsic rech cuya' quinrokij la. Ri nu k'ij quek'axic jacha' jun mu'jal; cätajin quinchaki'jaric jacha' ri k'ayes. Are c'u ri lal, Ajawaxel, cajawin la chbe k'ij sak; ¡ri bi' la amak'el cänatax na! Walija la chel c'u'x la che ri Sion, xtz'akat ya' ri k'ijol; ¡xurik ri rajilabal u pam ri k'ij rech cacuy la ri u mac! ¡Ri e pataninel tak ech la quequilok'ok'ej ri Sion; cak'oxow ri canima' che ri quetzeletajic! Conojel ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri ajawinelab aj uwächulew nim cäquil wi na ri je'lalaj u bi' ri Ajawaxel, aretak cuyac chi jumul ri Sion xukuje' aretak cäc'utun pa ri u juluwem, aretak choc il che ri u bochi'nic ri wonobam, ma ta c'u mat chtatabej la ri e u bochi'nic. Chtz'ibax can wa' chque ri ija'lil ri quepe na, rech caquik'ijilaj ri Ajawaxel ri camaja' quebalaxic. Ri Ajawaxel xucaye'j ulok ri uwächulew kas chicaj, kas pa ri tastalicalaj u chicajil. Che u tatabexic ri cok'ej ri e c'o pa tak che', che qui tzokopixic ri e c'okotajinak che cämical; rech pa Sion xukuje' pa Jerusalen, quesax u tzijol xukuje' cak'ijilax ri u bi' ri Ajawaxel aretak ri winak que conojel ri nimak tak tinimit cäquimulij na quib che u k'ijilaxic. Ri are' in u tukarisam niq'uiaj be; xebuk'ip ri nu k'ij. Ri in quinbij che: “Nu Dios, minc'am la bic c'äte pa niq'uiaj ri nu c'aslemal.” ¡Ri junab la man c'o ta qui q'uisic! Co xtiq'uiba' la ri uwächulew kas pa ri qui tiquitajic; lal xbanow la ri caj. Ronojel wa' cäsach na u wäch, are c'u ri lal co lal c'olic. Ronojel wa' cäjar na jacha' ri atz'iak; lal caq'uexow na la, cacanaj c'u q'uextajinak, jas ri cuban jun cuq'uex ri ratz'iak. Are c'u ri lal man c'o ta q'uextajic la; ri junab la man c'o ta qui q'uistajic. Cäya' la jicomal chque ri e quija'lil ri e pataninel tak ech la; kas chwäch c'u la quejekeba' wi na la. Quintewichi'j na ri Ajawaxel ruc' ronojel ri nu c'aslibal; quintewichi'j ruc' ronojel ri wanima' ri tastalicalaj u bi'. Quintewichi'j ri Ajawaxel ruc' ronojel ri nu c'aslibal; mawi jun chque ri utzil ri e u banom chwe quesach ta pa nu jolom. Are' ri quecuyuw conojel tak ri wetzelal; are' ri quecunan conojel tak ri e nu yabilal; ri cuto'tajisaj ri nu c'aslemal chuwäch ri mukubal; ri quinunojisaj che lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ch'uch'ujil; ri quinunojisaj che ronojel u wäch utzil, quinrac'alobisaj c'ut jacha' jun cot. Ri Ajawaxel cak'atan tzij kas ruc' suq'uilal paquiwi' ri cäban c'ax chque. Xebuya' retamaxic tak ri e u be xukuje' ri e u banoj che ri Moises xukuje' che ri u tinimit Israel. Ri Ajawaxel ch'uch'uj xukuje' quel u c'u'x; c'o u coch'onic xukuje' nojinak che lok'ok'ebal c'uxaj. Man xak ta amak'el cujuyajo xukuje' ri royowal man cäbeytaj taj; man u yo'm ta ri tojbal chke jas ri ri takal chque ri ketzelal xukuje' tak ri e ka mac; sibalaj c'o na ri u nimal lok'ok'ebal u c'u'x chque ri nim queilowic, jacha' ri u nimal ri caj puwi' ri uwächulew. Ri ka mac u najtajisam chke, jacha' u najtajisam ri elebal k'ij ruc' ri u kajebal k'ij. Ri Ajawaxel sibalaj ch'uch'uj cuc' ri nim caquil wi, jacha' jun tataxel cuc' ri e u c'ojol; ri are' reta'm jas xcoj che kabanic: kas reta'm chi uj puc'uc' ulew. Ri u c'aslemal ri winak xak junam ruc' ri k'ayes, cäpok'ic jacha' jun juyubal cotz'i'j: Chanim cäsach u wäch, xuwi c'u caslabesaxtax rumal ri quiakik', casach u wäch, man c'o ta jun c'o ta caretamaj che. Are c'u ri u lok'ok'ebal c'u'x ri Ajawaxel re chbe k'ij sak chque ri queyo'w u k'ij; ri u suq'uil man c'o ta u q'uistajic chque pa conojel ri ija'lil, chque ri caquitz'akatisaj ri u c'ulwächinic, ri man cäsach ta c'u pa qui jolom ri qui nimaxic tak ri e u takanic. Ri Ajawaxel u cojom ri u tem re ajawibal chupam ri caj ri rajawinic cätakan c'u puwi' ronojel. ¡Chitewichi'j ri Ajawaxel, cuinelalaj tak tako'nib aj caj! Ix, ri quebitz'akatisaj tak ri e u takanic, ri ix sac'aj che u nimaxic. ¡Chitewichi'j ri Ajawaxel iwonojel ri ix rajch'ojab, ri quixpatanin che quiban c'u ri u rayibal! ¡Chnimalaj ronojel ri winakirisam chtewichi'n che ri Ajawaxel pa conojel ri u c'olbal ri rajawibal! ¡Quintewichi'j na ri Ajawaxel ruc' ronojel ri nu c'aslibal! ¡Quintewichi'j na ri Ajawaxel ruc' ronojel ri nu c'aslibal! ¡Sibalaj lal nim banic la, Ajawaxel xukuje' nu Dios! Atz'iakim ib la ruc' juluwem xukuje' nim ilic; bolk'otim ib pa jun sakilal jacha' ta ne jun atz'iak. ¡Lal xlic'ow la ri caj jacha' jun ch'ukubal! ¡Co xjekba' la ri rakan tak ri achoch la puwi' ri ja', chila' chicaj! Caban carwaj la chque ri sutz'; ¡cäbin la puwi' ri u xic' ri quiakik'! Cäban tako'n la chque tak ri quiakik', e are c'u ri e rak' k'ak' cäban pataninel ech la chque. Xcoj la ri uwächulew paquiwi' ri e u tac'alibal rech mawi jubik' quel pa ri u c'olbal. Ri cholaj plo ch'ukuwinak u wi' ri ulew je ta ne jun atz'iak. Ri ja' quebuch'uk tak ri juyub. Xyaj c'u la, xbe c'ut; aninak xanimajic aretak xuta' ri ch'abal la jacha' ri cakulja. Xpaki' paquiwi' tak ri juyub, xkaj chquipam tak ri beya', xbe pa ri c'olbal ri c'utum la che, pa ri c'ulbat ri xbij wi la che chi man cuxal k'atij taj, rech man cuch'uk ta chi jumul ri uwächulew. Lal cätakow la ulok ri ja' ri quebel ulok pa tak ri e u q'uiyibal tak ja' pa tak ri nima' ri quebin xo'l tak ri c'ache'laj. We ja' ri' cacuq'uiaj ri awaj ri e c'o pa tak ri juyub; ruc' wa' cäquesaj ri qui chaki'j chi' ri juyubal tak bur. Ri chicop ri e c'o qui xic' querapap cho caj, chquichi' tak ri nima' cäquiban wi qui soc; ¡chila' quebixon wi xo'l tak ri qui k'ab tak ri che'! Lal ri cäja'n la ri c'ache'laj kas pa ri achoch la ri c'o ulok chicaj; cuc' jäb ri quetixtob ulok chicaj, ri cuch'akakisaj ri ulew. Cäq'uiyisaj la ri quecha' ri awaj, xukuje' ri tico'n ri quebutic ri winak ri cäresaj wi ri u wa pa ri ulew, ri wa ri queyo'w u chuk'ab, xukuje' ri u wa'l uva, ri cuya' quicotemal che ri u c'aslemal ri cubano chi cäjuluw na ri u palaj chuwäch ri aseit. Cäresaj ri qui chaki'j chi' ri che' tak, ri ch'äcal tak te' ri e c'o pa ri Libano ri xebutic ri Ajawaxel. Xo'l tak ri qui k'ab cäquiban wi qui soc ri chicop ri e c'o qui xic' ri e ch'utik na, ri siguenya quec'oji' puwi' tak ri chäj. Ri tac'atak tak juyub are' qui c'olbal chque ri juyubal tak q'uisic', xo'l tak ri abaj cäquic'u' wi quib ri imul. Xban la ri ic' che retaxic ri k'ijol; ri k'ij reta'm jampa' cuc'u' rib. Cälic' la ri k'ekumalaj chak'ab, cäquichaplej c'u quelic ulok ri awaj pa tak ri c'ache'laj. Ri coj quewun che u rikic ri qui ti'; cäquita' che ri Dios chi chuya' ri cäquitijo. Aretak c'u quel ulok ri k'ij, quetzelej pa ri qui jul. C'äte ri' quel ulok ri winak cäbe pa ri u chac cachacun c'ut c'ä coc na ri ak'ab. ¡E joropa' ri jastak ri e banom la Ajawaxel! Conojel xeban la ruc' no'j; ¡ri uwächulew nojinak che ronojel ri q'uiyisam la! C'o ri plo nim u wäch xukuje' cäliq'uiq'uic, jawije' e c'o wi awaj ri man quebajilataj taj, nimak xukuje' ch'utik; chla' quebin wi tak ri jucub, chla' c'o wi ri Lebiatan, xban la we nimalaj awaj ri' rech cäquicot chupam. Conojel wa' quebeyen che la rech cäya' la ri qui wa pa ri u k'ijol. Ri lal queya' la chque, ri e are' quequimolo; cäjak ri k'ab la, quenoj c'u ri qui pam che ronojel ri utz na; we cac'u' ri palaj la, caquixe'j quib; we quesaj la ri cuxlab quecämic quebux chi jumul ulew. We c'u cätak la ulok ri uxlab la re c'aslemal, queq'uiyic, jeri' cac'aq'uirisaj la ri u bantajic ri uwächulew. ¡Junalic ri u juluwem ri Ajawaxel! ¡Ri Ajawaxel cäquicot chupam ronojel ri u chac! Ri uwächulew cäyicopic aretak cäcäyex rumal; ¡ri juyub cäquesaj sib aretak cächap rumal! Joropa' k'ij ri quinc'asi'c xukuje' c'o nu c'aslemal, quebenbixoj na bix che ri Ajawaxel, ri nu Dios. Chekaj ta ri e nu chomanic chuwäch ri Ajawaxel, xuwi c'u ruc' are' quinrik wi quicotemal. Chsach qui wäch ri ajmaquib cho ri uwächulew. ¡Militaj chquiwäch ri banal tak etzelal! ¡Quintewichi'j na ri Ajawaxel ruc' ronojel ri nu c'aslibal! ¡Chyok u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel! ¡Chiwesaj u tzijol ri u bi'! Chebitzijoj ri jastak ri e u banom chque tak ri tinimit. Chebibixoj bix che u ya'ic u k'ij. ¡Chebitzijoj ri nimak tak mayibal ri e u banom! Chich'obo' rumal ri tastalicalaj u bi'. ¡Chquicot ri canima' ri quetzucun che ri Ajawaxel! Chitzucuj ri Ajawaxel, xukuje' ri u cuinem; chitzucuj ri Ajawaxel ronojel k'ijol. Chenataj chiwe ri e nimak tak u chac xukuje' e mayibal, xukuje' ri pixab ri e tz'ibam ri e u yo'm qui bixic; ix, ri ix ri rija'lil ri Abraham ri pataninel rech; ix ri ix u cojol ri Jacob ri ix u cha'om. Ri are', are' ri Ajawaxel, ri ka Dios; ¡are' cätakan puwi' ronojel ri uwächulew! Pune' ta c'u ne' queboc'ow jun mil ija'lil man cäsach ta pa u jolom ri e chi'nic ri e u c'ulwächinic, rech ri c'ulwächinic ri xuban ruc' ri Abraham, che ri chi'nic ri kas cäban na ri xuban che ri Isaac Ri xujekeba' jacha' jun pixab che ri Jacob, jacha' ri jun junalic c'ulwächinic che ri Israel, aretak xubij: “Quinya' ri ulew re Canaan chawe jacha' che echbal ri ya'tal chawe.” Pune' xa e quieb oxib ri e are', e quieb oxib man e aj chila' ta pa ri ulew, ri quebel bic pa jun nim tinimit quebe pa jun nim tinimit chic pa jun ajawibal pa jun ajawibal chic, ri Dios man xuya' ta be chi c'o ta jachin xbanow c'ax chque, xuya' c'u ne u bixic chque tak ri ajawinelab: “Mebichap ri e cha'tajinak wumal, mawi c'ax mixch'aw chque ri e k'axal tak nu tzij.” Xuc'am ulok wi'jal pa ri ulew ri', xresaj ronojel u wäch tzukbal chque. Xunabejisaj c'u bic ri Jose chquiwäch, ri xquic'ayij bic jacha' jun lok'om pataninel. Xesoc ri rakan cumal tikom tak ch'ich'; ¡ch'ich' xyutubex rech! Xtijtobex ri Jose rumal ri u tzij ri Ajawaxel, C'ä xtz'akat na ri u yo'm u bixic ri Jose, ri ajawinel, ri cätakan paquiwi' q'uialaj winak, xuya' takanic chi cätzokopixic; xuya' rekle'n chi coc che takanel puwi' ri rachoch xukuje' puwi' ronojel ri c'o ruc', rech cätijonic quebuban c'u ajno'jab chque ri c'amal tak be xukuje' ri nimak tak tatayib. Xopan c'u ri Israel, ri cäbix Jacob che, xrokxanij rib pa Ejipt, pa ri rulew ri Cam. Ri Dios xubano chi xq'uiyir ri rajilabal ri u tinimit, c'o c'u na u chuk'ab chquiwäch ri aj ejiptib. Xuban c'ut chi ri aj ejiptib xquiyac quib chrij u tinimit, xequisub c'ut ri e pataninel tak rech ri Dios. Ri Dios xutak c'u bic ri Moises ri pataninel rech, xukuje' ri Aaron ri u cha'om, ri e are' xequiban tak ri e u mayibal ri Dios chupam ri chaki'j uwo sak: ¡nimak tak mayibal xquiban pa ri rulew ri Cam! Ri Dios xutak ulok jun k'ekumalil ri ronojel xuch'uku, u mac rech chi ri aj ejiptib man xquinimaj ta ri e u tzij. Xebujalwächij ri ja' ri e c'o pa tak ri nima' pa quic'. Xebucämisaj conojel ri cär ri e c'o chupam; xuchuwirisaj ri ulew cumal tak xtutz', xukuje' ne ri u warbal ri ajawinel. Xch'aw ri Dios, xebopan ri e amalo, xukuje' us, xquinojisaj ri ulew Ejipt. Che u q'uexwäch jäb, xutak ulok sakbach xukuje' rak' tak k'ak' puwi' ri tinimit. Xebuk'aj tak ri qui uva, ri qui higo; ¡xebuk'aj tak ri juwi' tak che' pa Ejipt! Xch'aw ri Dios, xebopan c'u ri e sac'; ¡rumal ri qui q'uiyal man cuya' ta quebajilaxic! ¡Xequitij ri k'ayes ri e c'o pa ri juyub, xukuje' ronojel ri q'uiyinak cho ri ulew! ¡Xuc'am ulok cämical puwi' ri Ejipt, xebucämisaj conojel ri qui nabeal ri aj ejiptib! Xresaj c'u na ulok ri Dios ri u tinimit quekam chic k'an puak xukuje' sak puak, man c'o ta jun chque ri amak' xk'atitaj taj. Ri aj ejiptib xequicotic aretak xquilo chi xebel ulok, sibalaj c'u qui xe'n quib. Ri Dios xulic' jun sutz' che qui ch'ukic, xunicowisaj jun k'ak' che u c'utic ri qui be chak'ab. Xquita' qui wa, xutak c'u ulok sakco'r chque, ruc' wa ri xpe chicaj xebunojisaj. Xupaxij ri abaj, xel ulok ja' chupam, ri xlemem pa ri chaki'j uwo sak jacha' jun nima'. Xnataj c'ut ri tastalicalaj chi'nic che ri u banom che ri Abraham ri pataninel rech. Jewa' xuban ri Dios aretak xresaj ulok ri u tinimit ri cha'talic, cuc' rakoj tak chi'aj re quicotemal, xujach ri culew ri jule' nimak tak tinimit chic pa qui k'ab xukuje' ri qui ch'äcoj jule' tak tinimit chic, nim c'u chequila' wi xukuje' cheboc il che quilixic tak ri pixab xukuje' tak ri u tijonic ri Ajawaxel. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel utz c'ut ri are', rumal rech chi ri lok'ok'ebal u c'u'x junalic. ¿Jachin ta ri cäcuinic quebutzijoj tak ri ch'äcanic ri u banom ri Ajawaxel? ¿Jachin ta ri cäcuinic cuya' u k'ij jas ri takal che? E tewichital ri cäquiban ri suq'uilal amak'el c'ut are' cäquiban ri suq'uilal. Chinnataj che la, Ajawaxel, aretak chäban la utzil che ri tinimit la; minsach pa jolom la aretak cäpe la che u colic, rech quinwil ri utzil ri cäquirik ri e cha'om la, rech quinquicotic xukuje' quinnimarisaj nu k'ij junam ruc' ri tinimit ri ech la. Uj macuninak, ka banom ke jas ri xquiban ri e ka mam; ketzelam kib; ka banom ri man utz taj. Ri e ka mam chila' pa Ejipt, man nim ta xquil wi ri nimak tak mayibal ri xban la; xsach ri nimalaj lok'ok'ebal c'u'x la pa qui jolom, xquiyac quib che c'ulelaxic la, chu chi' ri Quiäk Plo. Xebucol c'u ri Dios xa u mac rech ri u bi', che u c'utic ri u cuinem. Xuyaj ri Quiäk Plo xuchaki'jarisaj c'ut. Xuban chque chi xeboc'ow chupam ri u choil ri plo je ta ne pa jun chaki'j uwo sak. Jewa' xuban che quesaxic pa qui k'ab ri e qui c'ulel, pa ri qui cuinem ri quebetzelan qui wäch. Ri ja' xebuch'uk ri e qui c'ulel man c'o ta jun chque xc'asi' ta canok, xecojon c'u che ri e u chi'nic ri Dios, xequibixoj c'u bix che. Chanim c'ut xsach ri e u banoj ri Dios pa qui jolom, ri man xqueyej ta c'ut quetamaxic ri e u chomam qui banic; chila' c'ut pa ri chaki'j uwo sak, xquic'ambejej wi ri Dios, xquicoj qui chuk'ab chi chuya' chque jas ri cäcaj. Ri Dios xuya' chque ri xquitz'onoj, xutak c'u ne' ulok jun cämisanel yabil paquiwi'. E c'o c'u jujun chupam ri kajebal xtitat xquina' chrij ri Moises xukuje' chrij ri Aaron ri u jachom rib pa u k'ab ri Ajawaxel. Xujak c'u rib ri ulew xubik' c'u bic ri Datan, xukuje' conojel ri jumulaj e rachil ri Abiram; ¡xnicow ri k'ak' paquiwi' conojel! ¡ri rak' k'ak' xebuporoj ri e banal tak etzelal! Pa ri juyub Horeb xquiban wi jun alaj ama' wacax, jun dios re k'an puak, ri xquich'uch'ajirisaj puwi' ri k'ak', xquik'ijilaj c'ut: ¡Xquiq'uex ri juluwemalaj u wächbal ri Dios che u wächbal jun wacax ri cutij k'ayes! Xsach ri Dios pa qui jolom, ri qui colonel, ri xebuban nimak tak mayibal pa Ejipt; ri xebuban nimak tak mayibal pa ri rulew ri Cam, xukuje' jastak ri e xibibal pa ri Quiäk Plo. Ri Dios xubij chi cusach qui wäch, are c'u ri Moises, ri u cha'om, xch'aw paquiwi', xak jeri' xjamar ri royowal ri Dios, xuk'il rib che u sachisaxic qui wäch. Chumatam chic, man nim ta xquil wi jun je'lalaj ulew, man c'u xecojon ta che tak ri e u chi'nic ri Dios; c'ax xech'aw che ri Dios pa tak ri qui lic'om cäbal, man xequinimaj ta tak ri e u takanic. Xuyac c'u ri u k'ab, xuban c'u ri chi'nic ri kas cäban na chi quebecäm na chupam ri chaki'j uwo sak, cuban c'u na chi quebecäm na ri e quija'lil, quebujabuj c'u na chquixo'l ri nimak tak tinimit ri e k'ijilal tak diosib. Xebux c'u tak u lok'om pataninelab ri Baal-peor, xquitij quech ri tabal tak tok'ob ri xecoj chquiwäch tak ri diosib ri man c'o ta qui c'aslemal. U mac c'u quech ri itzel tak qui chac xyactaj royowal ri Dios, xpe c'u jun cämisanelalaj yabil paquiwi'. Xwalij ri Pinees, xucämisaj ri ajchak'mac, xak jeri' xtani' ri cämisanelalaj yabil. Ri Dios xurajilaj we suc'alaj banoj ri' chrij re chbe k'ij sak, xoc'ow cuc' ri tataxelab xk'ax cuc' ri c'ojolaxelab. Xquiban c'ut chi xoyowar ri Dios chquichi' ri ja' re Merib, qui mac c'u quech ri e are' c'ax xutaklebej ri Moises, xquic'ayirisaj ri ranima', ri are' xch'awic man cuchomaj ta ri cubij. Man xquisach ta qui wäch tak ri tinimit ri xubij ri Ajawaxel chi cäsach qui wäch. Xane' xquiyuj quib cuc' ri e k'ijilal tak diosib xquetamaj u banic que ri qui nak'atisabal: Xequik'ijilaj tak diosib ri quequik'ijilaj tak ri winak, ri xbanow chque chi xquirik c'ax, xequichi'j c'u ri e qui c'ojol xukuje' ri e qui mia'l che tabal tok'ob chque ri itzel tak uxlabal. Xequitix quic' ri man e c'o ta qui mac, ri e qui quiq'uel ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l xequiya' che tabal tok'ob chquiwäch ri e qui diosib ri aj cananeyib. Ri ulew xtz'ilotaj rumal ri qui quiq'uel, xequitz'iloj c'u tak quib cumal tak ri e qui banoj xca'n ri cäcan ri quech ri nim ch'utin. Xk'ak'ar c'u ri Ajawaxel chrij ri u tinimit, xebuxutuj c'ut ri e rech; xebuwonoba' c'u pa qui k'ab ri e k'ijilal tak diosib, xebajawin c'ut ri e qui c'ulel paquiwi'. Xexak'alex cumal ri qui c'ulel, xequimach'irisaj chuxe' ri qui cuinem. Q'ui mul xeto'tajisax rumal ri Dios, xa c'u xequic'ulelaj ri e u chomanic, xebik'taj c'u chupam ri quetzelal. Pune' c'u je xquibano, aretak xrilo chi quebisonic, aretak xuta' ri qui juyuwem, xnataj ri u c'ulwächinic cuc', xuq'uex c'ut ri u chomanic, rumal rech chi sibalaj nim ri lok'ok'ebal u c'u'x: ¡Xubano chi xukuje' ne' ri xech'äcan paquiwi' xquiban utzil chque! ¡Chujto'tajisaj la, Ajawaxel, xukuje' ka Dios! ¡Chujesaj la chquixo'l ri nimak tak tinimit rech cäkaya' u k'ij ri tastalicalaj bi' la, rech cujquicot che u ya'ic k'ij la! ¡Tewichital ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, chbe k'ij sak! ¡Conojel chqui bij: “Je' chelok!” ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, utz c'ut ri are', junalic c'ut ri lok'ok'ebal u c'u'x. Chquibij ri e colotajinak rumal ri Ajawaxel, ri xeresaj pa u k'ab ri c'ulel, ri xebumulij ri xeresaj chquixo'l tak ri ulew aj iquiak'ab, aj mox k'ab, aj elebal k'ij, aj kajebal k'ij. Quebinicatic e sachinak chupam ri chaki'j uwo sak ri nojinak che sanyeb, man cäquirik ta ri be ri cäbe ta pa jun tinimit ri quejeki' ta wi; ¡c'o qui numic xukuje' qui chaki'j chi', camem cäquibano! Pa ri qui bis c'ut xquita' ri u to'banic ri Ajawaxel, chupam c'ut ri qui c'axc'olil xquitz'onoj tok'ob che ri Ajawaxel, xebuya' c'u chupam jun colomalaj be ri cäbe chupam jun tinimit ri cuya' quejeki' wi. Chebiya' maltioxinic che ri Ajawaxel rumal ri u lok'ok'ebal c'u'x, ¡rumal ri cuban che qui to'ic ri winak! Ri are' cuchupisaj ri u chaki'j chi' ri cachaki'j u chi' cutz'ebej c'u u tzukic ri c'o pa numic. E jekel chupam räxcanacojalaj k'ekumalil, e ximital rumal ri bis xukuje' cumal tikom tak ch'ich', u mac ri qui c'ulelaxic ri e u takanic ri Ajawaxel, u mac ri retzelaxic u wäch ri e u chomanic ri Dios aj chicaj. Ri Dios xebucoj chuxe' c'axalaj tak chac; xepajlobic, man c'o ta c'u jun xeto'wic. Pa ri qui bis c'ut xquitz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel, xeresaj c'u pa ri c'ax ri xeriktaj wi; xeresaj pa ri tzatzalaj k'ekumalil ri e c'o wi, xebuquir ri tikom tak ch'ich' ri ximibem quech. Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel rumal ri lok'ok'ebal u c'u'x, ¡rumal ri cuban che qui to'ic ri winak! ¡Xebuban ch'akatak chque tak oquibal re k'an ch'ich'! ¡Xebuban ch'akatak chque tak ri balul re räx ch'ich'! Ri man caquicoj ta ri qui no'j quirikom c'u c'ax rumal ri kas quetzelal xukuje' macaj, ronojel ri cäquitijo xa cuban chi c'ax chque; ¡e c'o chi chuchi' ri oquibal re ri cämical! Pa ri qui bis c'ut xquitz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel, xeresaj c'u pa ri c'ax ri xeriktaj wi; xutak ulok ri u tzij xebucunaj c'ut; ¡xebuto'tajisaj man xebe ta chupam ri mukubal! Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel rumal ri u lok'ok'ebal c'u'x, ¡rumal ri cuban che qui to'ic ri winak! Chebiya' tabal tak tok'ob chuwäch re maltioxinic, chebitzijoj tak ri u mayibal ruc' quicotemal. Xebe tak ri ajc'ayib puwi' ri plo, quexulic quepaki' ri qui jucub puwi' ri plo, chila' c'ut puwi' ri nimalaj plo xquil wi ri mayibalalaj u q'uiyisanic ri Ajawaxel. Rumal c'ut ri u ch'abal ri Ajawaxel xwalij jun nimalaj quiakik' ri xuwalijisaj u wäch ri ja'; e q'uiakom c'ä cho ri caj, xebik'taj c'ä chuxe' ri plo; ¡xpe c'u canima' chuwäch ri xak quieb cubij paquiwi'! Xak que pajalob chic je ta ne k'abarelab; ¡man c'o ta xupatanij ri qui nawibal! Chupam c'ut ri qui c'axc'ol xquitz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel, xeresaj c'u pa ri c'ax ri xeriktaj wi; xuq'uex ri nimalaj quiakik' pa musmul jäb, ri u wäch ri ja' xjamaric. Aretak xquilo chi xkaj ri u wäch ri plo, xequicotic, xec'am c'u bic rumal ri Dios c'ä pa ri oquibal ri rayim. Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel rumal ri u lok'ok'ebal c'u'x, ¡rumal ri cuban che qui to'ic ri winak! ¡Chitz'onoj tok'ob che aretak cumulij rib ri tinimit! ¡Chik'ijilaj aretak caquimulij quib ri nimak tak tatayib! Ri Ajawaxel quebuq'uex tak ri nima' xukuje' ri e u q'uiyibal tak ja' pa chaki'j tak uwo sak xukuje' pa chaki'j tak ulew; ri ulew ri cäwächinic cuq'uex pa rulewal atz'am rumal ri quetzelal ri winak ri e c'o chila'; cuq'uex ri chaki'j uwo sak pa cho, ri chaki'j ulew pa u q'uiyibal ja'; chila' quebujekeba' wi ri quenumic, quequiyac c'u tak qui tinimit. Quequitic u wäch tak ri ulew, quequitic tak uva, quequiyac c'u q'ui u wächinic ri qui tico'n. Ri Ajawaxel quebutewichi'j, quebupok'isaj, xukuje' quebupok'isaj ri cawaj. We c'u quecämic, xak c'u e quieb oxib ri quecanajic rumal ri c'axc'olil, rumal ri quiäkasakil xukuje' ri k'oxomal. Ri Dios cäretzelaj qui wäch ri e banal tak c'ax, quebusachisaj chquipam tak ri chaki'j tak uwo sak jawije' man c'o ta wi be. Ri Dios queresaj ri mebayib pa ri qui bis; ¡quebuq'uiyirisaj ri cachalaxic jacha' ri chij! Aretak cäquil wa' ri winak ri utz canima', quequicot na, are c'u ri e banal tak etzelal cäquitz'apij na u pa qui chi'. Jachin ri c'o u no'j, chucojo' retal wa' chuch'obo' c'u ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel. Ri wanima' suc'umatalic, nu Dios, ¡suc'umatal che qui bixoxic bix che la! Chatc'astajok nu c'aslibal; chixc'astajok, arp xukuje' nimalaj arp; ¡quinc'astaj na pa ri u sakaric! Quinya' na k'ij la cuc' tak bix, Ajawaxel, pa alaj tak tinimit xukuje' pa nimak tak tinimit. Ri lok'ok'ebal c'u'x la c'o na u nimal chquiwäch ri caj. ¡Ri jicomal la copan c'ä cho ri räxalaj caj! ¡Nu Dios, ri lal lal c'o puwi' ri caj; ri juluwem la u nojisam ronojel ri uwächulew! Chujcolo' la ruc' ri cuinem la, rech quetorotaj ri e lok' umal la. ¡Chya' la ri cakatz'onoj che la! Ri Dios xch'aw ulok kas chupam ri cak'ijilax wi: “¡Ruc' quicotemal quinjach na ri Siquem, xukuje' quinjach na ri beya' re Sucot! Ri Galaad xukuje' ri Manases e wech; ri Eprain are to'bal nu jolom; ri Juda are nu ch'ämiy re takanic; ri Moab are tzima ch'ajbal nu k'ab; puwi' ri Edom quinq'uiak wi na ri nu peraj xajäb; ¡quinbixoj na ch'äcanic paquiwi' ri aj pilisteyib!” ¿Jachin ta quinc'amow bic pa ri tinimit ri c'o tapia chrij? ¿Jachin ta cäc'amow bic nu be c'ä pa Edom? Ri lal c'ut, nu Dios uj xutum la; ¡man cäbe ta chi la cuc' ri kajch'ojab pa ri ch'o'j! Chujto' la che u ch'äquic ri c'ulel, man c'o ta c'u u patan ri u to'banic ri winak. Ruc' ri u to'banic ri Dios quekaban na nimak tak mayibal; ¡are' quebuxak'alej na ri e ka c'ulel! Nu Dios, xak ma ta la ri nu ch'awem uc' la. Chi'aj c'ut banal tak tzij xukuje' banal etzelal queyok'on chwe, xak c'u jalum k'abam cäquiyac chwij. Qui sutim wij ruc' ri qui yok'onic; ¡xak cäquiban c'ax chwe man c'o ta c'u nu mac! Che u q'uexwäch ri nu lok'ok'ebal c'u'x, cäquiban qui c'ulel chwe, are c'u ri in quinban ch'awem ruc' Dios. Ruc' etzelal qui tojom ri utzil ri nu banom chque, che u q'uexwäch ri nu lok'ok'ebal c'u'x, caquetzelaj nu wäch. Cojo' la jun banal etzelal che u k'atal tzij, kas are' c'u ri cojol u tzij chc'okowok; aretak chk'at tzij puwi' chk'alajisaxok chi c'o u mac, chc'okox rumal ri to'l rech. ¡Chc'asal xa quieb oxib k'ij, jun chi c'u winak chechben can ri jastak rech! ¡Ri e u c'ojol checanaj can che minorib, ri rixokil chi malcanirok! ¡Xak chemalacat ri ralc'ual, xak chquitz'onola' qui wa! ¡Chebesax bic pa ri cachoch ri wulijinak chic! Chmaj ri jastak rech rumal ri ya'l puak pa jalomal. Chi winak ri man etamatal ta u wäch chmajow ri cuch'äc che ri u chac. Chi man c'o ta jun chel ta u c'u'x che, are' xukuje' chque ri e u c'ojol ri e minorib. Chsach qui wäch ri rija'lil, kas xa jumul chupisax ri u bi'. Chnataj che ri Ajawaxel ri retzelal ri u tat, mawi jubik' muchup ri u mac ri u nan; ma ta chsach pa u jolom ri Ajawaxel, chuchupu' c'u ri natabal quech cho ri uwächulew. Mawi jubik' xuchomaj chi chel ta u c'u'x; chque ri mebayib, ri xukuje' e mach'amoj, ri man nimak ta qui k'ij, ri e c'axc'obinak, xebuterenej pa cakan c'ä xebucämisaj na. Are c'u xkaj ri c'okonic chuwäch, ¡chc'okox ba'! Man xraj ta ri tewichibal, ¡mawi ba' jubik' chtewichixok! Chch'uk rumal ri c'okonic chux c'u ratz'iak; choc chupam xukuje' chquipam ta ri e u bakil je ta ne' ri ja' o ri aseit; ¡chch'uk rij rumal jacha' ta ne' jun atz'iak chjat'ixok jacha' rumal jun ximibal pamaj! ¡Je tojbal wa' chuya' ri Ajawaxel chque ri e nu c'ulel, xukuje' chque ri c'ax quech'aw chwe! Are' c'u ri lal, Ajawaxel, chya' la u k'ij ri bi' la, chbana' la utzil wuc'. ¡Chincolo' la, rumal ri rutzil ri lok'ok'ebal c'u'x la! Sibalaj in meba' xukuje' in ch'ibatajinak, socotajinak ri wanima'; cätajin cäbe nu sachic jacha' jun mumu'j, ¡in charchatem rumal ri quiakik' jacha' jun sac'! Quebak'ot ri nu ch'ec rumal rech chi man quinwa' taj; cätajin quinbakiric rumal rech chi man quinrik ta chi quintijo; ¡in uxinak yacal qui tze' ri winak! ¡aretak quinquilo, cäquisutisa' ri qui jolom che retz'bexic nu wäch! Chinto' la, Ajawaxel, xukuje' nu Dios; ¡chincolo' la, rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la! Chquetamaj chi ri lal, Ajawaxel, banom la wa' cuc' ri k'ab la. Pune' ta ne quinquic'okoj, xuwi ta ne we quintewichi'j la. Chel qui q'uixbal ri e are' are' c'u ri pataninel ech la cäquicot na. ¡Ri e nu c'ulel chenoj che q'uixbal! ¡chech'ukutaj rumal ri q'uixbal jacha' rumal jun ch'ukubal! Maltioxinic ri man c'o ta u q'uisic quinya' che ri Ajawaxel ruc' ri nu chi'; ¡quink'ijilaj na chquixo'l q'uialaj winak! Are' c'u cäch'aw puwi' ri meba', cäresaj pa qui k'ab ri quec'okonic. Ri Ajawaxel xubij che ri wajaw: “Chatt'uyul pa ri nu wiquiak'ab, c'ä quinban na chque ri qui banom qui c'ulel chawe chi quebux e u tac'alibal ri e awakan.” Kas puwi' ri Sion, ri Ajawaxel cujach wi ulok ri bara' pa k'ab la, che u q'uexwäch ri cuinem la; ¡chätakan ba la paquiwi' ri qui banom qui c'ulel che la! Ri tinimit la cäjach na pa k'ab la chupam ri k'ij re ri ch'äcanic la. Paquiwi' tak ri tastalicalaj tak juyub, je c'ut jacha' ri räxk'ab ri cäq'uiy pa ri u sakaric, ri alc'ual la cac'ac'ar chi k'ij chi k'ij. Ri Ajawaxel xuban jun chi'nic ri kas cäban na, man c'u caresaj ta rib chupam: “At, at cojol tabal tok'ob chbe k'ij sak, xak junam abantajic ruc' ri Melquisedec.” Ri Ajawaxel c'o pa ri wiquiak'ab la; pa ri k'ij re ri royowal cusach na qui wäch ajawinelab; cuk'at na tzij che u sachic qui wäch ri nimak tak tinimit, quebumuluba' na cäminakib, ¡quebuc'äjij na jolomaj pa ronojel ri uwächulew! Pa ri be cutij na joron pa jun alaj nima' ri joron cuya' na c'ac' u chuk'ab. ¡Chyok' u k'ij ri Ajawaxel! Quink'ijilaj na ri Ajawaxel ruc' ronojel wanima', chupam ri u mulixic quib ri winak ri e tz'akatisanelab, chupam ri mulin ib chnimalaj conojel. Ri e u banoj ri Ajawaxel e nimak, jachin tak c'ut ri quelok'ok'enic, quequichomaj quij. Ri u chac sibalaj je'lic xukuje' cajuluwic, are c'u ri u suq'uil jekel chbe k'ij sak. U banom chi man c'o ta qui sachic tak ri mayibal ri e u banom. Ri Ajawaxel ch'uch'uj xukuje' quel u c'u'x; cuya' tzukbal que ri nim queilowic; ¡man casach ta wi ri u c'ulwächinic pa u jolom! Xuc'ut chuwäch ri u tinimit ri u cuinem ri e u chac, xujach c'ut ri culew ri e k'ijilal diosib pa qui k'ab. Ri cuban ri Dios suc' xukuje' kastzij; cuya' cacu'bisax c'uxaj chquij ri e u takomal. Co c'u e jekelic c'ä chbe k'ij sak, e banom c'u pa kastzij xukuje' colomal. Xutor ri u tinimit, co xujekeba' ri u c'ulwächinic re chbe k'ij sak. Ri Dios tastalic xukuje' xibibal. Ri no'j ri nim na are ri nim rilic ri Ajawaxel; jachin tak ri nim caquil wi c'o utzalaj qui chomanic. Amak'el cäya' na u k'ij ri Dios. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Utz rech ri winak ri tz'akat pa ronojel ruc' ri Ajawaxel che qui nimaxic ri e u takomal. Ri e rija'lil ri winak ri tz'akatisanel pa ronojel quetewichitaj na, cäc'oji' na qui cuinem cho ri uwächulew. Chupam ri rachoch c'o telechi'm k'inomal, amak'el c'ut cäyanic. Junam ruc' jun chäj pa ri k'ekumalil, ri cäjuluw chque ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel. Tok'obisal wächaj ch'uch'uj, xukuje' suc'; ri winak ri utz c'olic man cuban ta quieb u c'u'x cuya' kajomal, suc'um ri u takanic paquiwi' ri jastak rech. Rumal ri' mawi jubik' quetzakok. ¡Ri suc'alaj winak amak'el cänatax na! Man cuxe'j ta rib chque ri itzel tak jastak ri quetzijoxic; co jekel ri ranima', u cuban u c'u'x chrij ri Ajawaxel. Co jekel ri ranima', man cuxe'j ta rib, cutze'j c'u ne' qui wäch ri e u c'ulel. Cujach cochij chque ri mebayib, amak'el cayanic, cuwalijisaj ri u palaj ruc' nim ilic. Ri banal etzelal cäpe royowal aretak cäril u wäch; man cäcuin taj c'o jas cubano xuwi cukuch'uch'ej ri u ware. Ri itzel qui rayinic ri e banal tak etzelal man je ta quel wi na. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Pataninel tak rech ri Ajawaxel, ¡chiya' u k'ij ri u bi'! ¡Tewichital camic xukuje' amak'el ri u bi' ri Ajawaxel! ¡Chyo'k u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel pa elebal k'ij c'ä pa ri u kajebal k'ij! Ri Ajawaxel c'o paquiwi' ri nimak tak tinimit; ¡ri u juluwem c'o puwi' ri caj! Man c'o ta jun ri cäjunamataj ta ruc' ri Ajawaxel, ri ka Dios, ri cätakan chila' pa ri caj, cupachba' c'u ne ulok rib che rilic ri caj xukuje' ri uwächulew. Ri Ajawaxel cuwalijisaj ri meba' ri c'o pa ri ulew, ri c'o u rajawaxic cäresaj chupam ri tz'ilalaj c'olbal ri c'o wi pa ri c'axalaj c'olbal ri c'o wi, rech cut'uyuba' chquixo'l winak ri nimak qui k'ij, chquixo'l winak ri nimak qui k'ij re ri u tinimit. Cuban che ri man c'o ta ral chi cac'oji' chquixo'l alaxic, chi quicotok chi qui nan alc'ualaxelab, xukuje' chi c'o ri kas rachoch. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Aretak ri Israel, ri rachoch ri Jacob, xel ulok pa Ejipt, chupam ri itzel tinimit. Ri Juda xux ri c'olbal ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel; xujekeba' c'ut ri u takanic pa Israel. Aretak ri plo xril ri Israel, xanimajic; ri nima' Jordan xtzelej chrij. ¡Ri juyub xukuje' tak ri c'ache'laj xech'opinic jacha' ama'ib tak chij xukuje' alaj tak chij! ¿Jas xac'ulmaj plo chi xatanimajic? ¿Jas xac'ulmaj Jordan chi xattzelej chawij? ¿Jas ri xic'ulmaj juyub xukuje' tak c'ache'laj chi xixch'opinic jacha' ama'ib tak chij xukuje' alaj tak chij? ¡Chatbirbobok at, ulew chuwäch ri Ajawaxel, ri u Dios ri Jacob! ¡Ri are' xebujalwächij ri tac'atak tak abaj pa tak c'ua'! ¡Xebujalwächij ri nimalaj tak abaj pa qui q'uiyibal tak ja'! Ajawaxel, chya' k'ij la chbil ib la, ma ta are' ri uj; ¡chnimarisaj k'ij la, rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri kastzij la! ¿Jas ta che caquiban c'otoj chi'aj ri e k'ijilal tak diosib, jawije' c'o wi ri ka Dios? Ri ka Dios c'o pa ri caj; ri are' u banom ronojel ri xraj. Ri e qui diosib ri winak e re k'an puak xukuje' sak puak, e jastak ri e qui banom ri winak cuc' tak ri qui k'ab: C'o qui chi', man c'u quecuin taj quech'awic; c'o qui bak'wäch, man c'u quecuin taj queca'yic; c'o qui xiquin, man c'u quecuin taj quetanic; c'o qui tza'm, man c'u quecuin taj quesikonic; c'o qui k'ab, man c'u quecuin taj quenakan cuc' ri qui k'ab; c'o cakan, man c'u quecuin taj quebinic; ¡Man c'o ta jun tzij quel ta pa qui chi'! Ri xebanowic xak e junam cuc' we diosib ri', xukuje' ri quecojon chque. Aj israelib tak, ¡chicu'ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel! Ri Are' cujuto' xukuje' cujuch'uku. Cojol tak tabal tok'ob, ¡chicu'ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel! Are' cujto'wic xukuje' cujuch'uku. Ix ri nim quiwil wi ri Ajawaxel, ¡chijiquiba' i c'u'x chrij! Ri are' cujuto' xukuje cujuch'uku. ¡Ri Ajawaxel uj natal che cujutewichi'j c'u na! Quebutewichi'j na ri aj israelib, quebutewichi'j na ri e cojol tabal tok'ob. Quebutewichi'j na ri queyo'w u k'ij, chi nimak chi ch'utik. ¡Chi ri Ajawaxel chebupok'isaj ri e iwija'lil xukuje' ri e quech ri e i c'ojol! ¡Ri Ajawaxel, ri xbanow ri caj ulew, chuya' ri u tewichibal chiwe! Ri caj rech ri Ajawaxel, xuya' c'u ri ulew che ri winak. Ri e kajinak chi bic chupam ri ulew re ri yinelem, ri e cäminak chic, man quecuin ta chic cäquiya' u k'ij ri Ajawaxel; are c'u ri uj cäkak'ijilaj na camic c'ä chbe k'ij sak. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Quinlok'ok'ej ri Ajawaxel xutatabej c'ut ri nu bochi'nic, u yo'm c'ut ri u xiquin che nu tatabexic. ¡Pa ronojel ri nu c'aslemal quinnataj na ri u bi'! Ri cämical xinuralij chquipam tak ri u colob; ri u c'axc'olil ri mukubal xinuriko, xinximitaj rumal ri xe'n ib xukuje' ri k'oxomal. Xinnataj c'u ri u bi' ri Ajawaxel xinta' tok'ob che chi cucol ri nu c'aslemal. Ri Ajawaxel suc' xukuje' quel u c'u'x; ri ka Dios ch'uch'uj pa ronojel. Ri Ajawaxel quebuchajij ri man cäquiban ta nimal. Ri in aretak man c'o ta chi nu chuk'ab, xinuto'. Camic, quinna' chi utz chic in c'olic, rumal chi ri Ajawaxel u banom utz wuc'. Xinresaj pa u k'ab ri cämical, xinresaj pa ri ok'ej, man xintzak ta c'ut. Quinux na nimanel che ri Ajawaxel chquixo'l ri e c'asc'oj. Ri in c'o nu cojonic, pune' c'u xinbij chi sibalaj c'ax ri nu rikom. Q'uistajinak nu c'u'x, xinjiquiba' u bixic chi ronojel winak banal tzij. ¿Jas quinban che u tojic che ri Ajawaxel ronojel ri utzil ri u banom wuc'? Quinwalijisaj na ri kumubal re ri colobal ib quinnataj c'u na ri u bi'. Quebentz'akatisaj na ri xinchi'j che ri Ajawaxel chuwäch ronojel ri u tinimit. Sibalaj c'ax cuna' ri Ajawaxel aretak querilo quecäm ri quelok'ok'enic. ¡Oh Ajawaxel, in pataninel ech la! ¡In ral ri ixok ri pataninel ech la! Ri lal xt'okopij la ri colob ri in ximowinak. Che u ya'ic ri maltioxinic quebenya' na tabal tak tok'ob chwäch la, xukuje' quinnataj na ri bi' la, Ajawaxel. Quebentz'akatisaj na ri xinchi'j che ri Ajawaxel chuwäch ronojel ri u tinimit, chquiwäch ri e uwo rachoch ri Ajawaxel, pa a niq'uiajil, Jerusalen. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Nimak tak tinimit xukuje' conojel tinimit, chixk'ijilan che ri Ajawaxel. Are c'u ri lok'ok'ebal u c'u'x chke sibalaj nim; ¡ri u jiquil ri Ajawaxel junalic! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, rumal rech chi utz ri are'; rumal rech chi ri lok'ok'ebal u c'u'x junalic. Chquibij ri aj israelib: “Ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel junalic.” Chquibij ri e cojol tabal tak tok'ob: “Ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel junalic.” Chquibij ri queyo'w u k'ij ri Ajawaxel: “Ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel junalic.” Pa ri nu c'axc'obic xinsiq'uij ri Ajawaxel; ri are' xinutatabej, xuya' c'u ri nu torotajic. Ri Ajawaxel c'o wuc'; man quinxe'j ta wib. ¿Jas ta ri cäcuin ri winak cuban ta chwe? Ri Ajawaxel c'o wuc'; are' cäyo'w to'banic chwe. ¡Quinwil na aretak quech'äctaj ri cäquetzelaj nu wäch! Are utz na ri u jiquibaxic c'uxaj chrij ri Ajawaxel chuwäch ri u jiquibaxic c'uxaj chrij ri winak. Are utz na ri u jiquibaxic c'uxaj chrij ri Ajawaxel chuwäch ri u jiquibaxic c'uxaj chquij winak ri nimak qui k'ij. Conojel ri nimak tak tinimit xquisutij wij, pa ri u bi' c'u ri Ajawaxel xebench'äco. Xquisutij wij pa ronojel c'olbal, pa ri u bi' c'u ri Ajawaxel xebench'äco. Xquisutij wij e jacha' ta ne sita'l, xchup c'u ri coyowal jacha' k'ak' quech q'uix; pa ri u bi' ri Ajawaxel xebench'äco. Xinquich'icmij ruc' chuk'ab rech quintzakic, xpe c'u ri Ajawaxel che nu to'ic. In quinbixon che ri Ajawaxel, ri cäyo'w nu chuk'ab; are' nu colonel. Pa tak ri cachoch ri e jic winak e c'o quicotemal tak bix re ch'äcanic: “Ri u cuinem ri Ajawaxel xyo'w ri ch'äcanic. ¡Ri u cuinem ri Ajawaxel man c'o ta cäjunamataj ta wi! ¡Ri u cuinem ri Ajawaxel xyo'w ri ch'äcanic!” ¡Man quincäm ta na, xane' quinc'asi' na, che u tzijoxic ri u banom ri Ajawaxel! Ri Ajawaxel u c'äjisam nu wäch ruc' c'anal, man in u jachom ta c'u pa u k'ab ri cämical. ¡Chebijaka' ri roquibal ri rachoch Dios, quinwaj quinoc chupam che u ya'ic maltioxinic che ri Ajawaxel! Are oquibal wa' ri coc wi na ri Ajawaxel, chi' c'u queboc wi na ri e jic. Quinya' maltioxinic che la, Ajawaxel, rumal chi tzelem la u wäch nu tzij, xukuje' chi lal nu colonel. Ri abaj ri xetzelax u wäch cumal ri e banal tak ja, are c'u uxinak ri abaj ri nim na u patan. Wa' are' banowinak ri Ajawaxel uj c'u mayininak. Are k'ij wa' ri u banom ri Ajawaxel: chujajatok chujquicot pa ri are'. Bana' la tok'ob Ajawaxel, chujcolo' la. Bana' la tok'ob Ajawaxel, ¡bana' la chi utz cujelic! ¡Tewichital ri cäpe pa ri u bi' ri Ajawaxel! Quixkatewichi'j ulok kas chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel are' Dios; ¡are' cujtunanic! Chichaplej ri nimak'ij, chebic'ama' bic qui k'ab tak che' c'ä cuc' tak ri ruc'a' ri porobal. Quinmaltioxin che la quinya' c'ut u k'ij ri nimalil la, lal c'ut ri nu Dios. Chebiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, rumal rech chi utz ri are'; rumal rech chi ri lok'ok'ebal u c'u'x junalic. Utz quech ri man c'o ta macaj pa ri qui c'aslemal, quiterenem c'ut ri u tijonic ri Ajawaxel. Sibalaj utz quech ri queboc il chque tak ri e u takanic cäquitzucuj c'ut ruc' ronojel canima', ri man c'o ta jun etzelal caquibano, ri quitakem ri u be ri Ajawaxel. Lal yo'm la takanic chi ri e pixab la ri e banom la kas chetz'akatisax qui banic. ¡C'o ta banom wi co quinc'oji' pa ri qui nimaxic tak ri pixab la! Ma ta c'u c'o jas quinq'uix wi na aretak chinoc il che qui nimaxic tak conojel ri e takomal la. Quink'ijilan na che la ruc' ronojel wanima' ri man xak cawäch aretak e wetamam chic ri e suc'alaj tak pixab ri e tz'ibam. ¡Quinwaj quebentz'akatisaj ri pixab la! ¡Minwonoba' c'u la canok! ¿Jas lo cuban na ri c'ojol cacuinic caruc'aj jun ch'ajch'ojalaj u c'aslemal? ¡Rajawaxic cujunaj ri u c'aslemal ruc' ri tzij la! Ri in quintzucun che la ruc' ronojel wanima'; maya' la c'olbal chi quintas ta wib chquij ri e takomal la. E nu c'olom tak ri tzij la chupam ri wanima'; rech man quinmacun ta chwäch la. ¡Lal tewichitalic, Ajawaxel! ¡Chintijoj la chque tak ri pixab la! Cuc' ri nu chi' quebentzijoj na conojel tak ri pixab la ri e tz'ibam ri quebel chchi' la. Quinquicot na pa ri qui be ri e takomal la chquiwäch conojel ri k'inomal. E are quebenchomaj na tak ri pixab la ri e tz'ibatalic. Quinoc na il che qui ternexic ri be la. Quinquicot na cuc' tak ri pixab la, man quesach ta ri tzij la pa nu jolom. ¡Chya' la u c'aslemal we pataninel ech la ri'! ¡Quinnimaj na ri tzij la! Chejaka' la ri nu bak'wäch, quebenwil c'u na ri e u mayibal ri tijonic la. Ri in man etamatal ta nu wäch cho ri uwächulew mec'u' ba' la ri e takomal la chnuwäch. Ronojel k'ij quinel ch'u'j che retamaxic ri chomam la qui banic. Ri lal cak'atij la qui wäch ri e banal tak nimal xukuje' ri e c'okotajinak, ri cäquitas quib chquij tak ri e takomal la. Chinesaj la chquiwäch tak ri qui c'axc'obisanic xukuje' ri quetzelam tak wächaj. Winak c'ut c'o qui cuinem cäquichomaj u banic c'ax chwe, we pataninel ech la ri' cächoman chquij tak ri pixab la. Ri in quinquicot cuc' tak ri e takanic la; e are' tak ri e ya'l nu no'j. Camem quinbano; ¡chya' la nu c'aslemal, jas ri u cholajil ri chi'nic la! Nu k'alajisam ri nu c'aslemal chwäch la, xtzelej c'u la u wäch ri nu tzij; ¡chintijoj la chque tak ri pixab la! Chya' la nu chomabal che qui takexic ri e pixab la ri e tz'ibatalic, quinwaj c'ut quinchoman chquij tak ri mayibal la. In jik'inak chquipam tak ri e u wa'l wächaj re k'oxomal; ¡bana' ba' la chi co quinc'ojic jas ri u cholajil ri chi'nic la! Chinnajtajisaj la che ri be re ri banoj tzij, chtok'obisaj la nu wäch rumal ri tijonic la. Nu cha'om ri be rech ri kastzij, quebenrayij c'ut ri e chomam la qui banic. Ajawaxel, benak wanima' chquij ri e takanic la; mesaj la nu q'uixbal. Quincowij qui tz'akatisaxic ri e takomal la canojisaj c'u la ri wanima' che quicotemal. Ajawaxel, c'utu' la ri qui be tak ri pixab la chnuwäch, quinwaj quebenterenej c'ä chuq'uisbalil. Chya' la nu chomabal che u c'olic ri tijonic la; ¡quinwaj quinnimaj ruc' ronojel wanima'! Chinc'ama' la bic chquipam tak ri qui be tak ri takomal la, chquipam c'ut c'o wi ri nimalaj utzil chwe. Bana' la chi are cäbe wanima' chque tak ri takanic la ma ta chque ri ch'äcoj ruc' subunic. Mäya' la chi cäbe nu wäch chque tak ri diosib ri e subunelab; chäya' la nu c'aslemal che u takexic ri be la. Chetz'akatisaj la ri e chi'nic la che we pataninel ech la ri' ri queban la chque ri caquina' quib chwäch la. Najtajisaj la chwe ri c'axc'obisanic ri quinna' wib chuwäch, e utz c'ut ri pixab la ri e tz'ibam la. E nu rayim ri pixab la ri e tz'ibatalic; ¡chya' la nu c'aslemal, lal c'u ya' suc'! Ajawaxel, c'utu' la ri lok'ok'ebal c'u'x la chnuwäch xukuje' ri colonic la, je jacha' ri chi'm la. Jeri' quincuinic quinc'ulelaj ri quinc'axc'obenic, nu cuban c'u nu c'u'x chrij ri tzij la. Mesaj la pa nu chi' ri tzij aj kastzij, nu yo'm c'u ri weyebal c'u'x chquij ri pixab ri e tz'ibatalic. ¡Quinwaj quinnimaj u banic ri tijonic la, amak'el, chbe k'ij sak! Jeri' quincuinic quinc'oji' pa torotajic, e nu terenem c'u ri takanic la. Quebentzijoj na ri takanic la chquiwäch tak ri ajawinelab, man quinna' ta c'u na q'uixbal. Quebenlok'oj c'u ri takanic la xukuje' quinquicot cuc'. Quebenlok'ok'ej xukuje' quebenrayij tak ri e takomal la, sibalaj c'u quinchomaj quij ri pixab la. Chnataj ri tzij la ri xya' la che we pataninel ech la ri': ri xban wi la xincoj ri weyebal c'uxaj che. Are c'ulbal nu c'u'x wa' pa ri bis: chi cumal tak ri chi'nic la caya' la nu c'aslemal. Ri c'ulelanelab man quetani' ta che nu yok'ic, man quintas ta c'u wib chrij ri tijonic la. Quenataj chwe ri pixab ri xetz'ibaj la canok chquipam jujun tak k'ijol canok, chquipam c'u wa', Ajawaxel, quinrik wi cu'bisabal c'uxaj. Ri e banal tak etzelal ri cäquixutuj ri tijonic la, cäquiyac woyowal. Ri pixab la e are uxinak tak nu bix chupam we ulew ri' ri wokxanim wi wib. Ajawaxel, aretak coc ak'ab cänataj la chwe; ¡quinwaj quinoc che qui nimaxic ri tijonic la! Are wa' ri takal u banic wumal: ri qui nimaxic ri yo'm la qui bixic. Lal ri wechbal, Ajawaxel, lal ronojel ri c'o wuc'; nu chi'm qui nimaxic tak ri e tzij la. Ruc' ronojel wanima' nu cojom nu chuk'ab rech utz quinil la; bana' ba' la utzil chwe jas ri u cholajil ri chi'm la. Xinoc che u chomaxic ri nu c'aslemal, xintzelej chi c'u jumul che qui nimaxic tak ri e takanic la. Wanextam c'ut, man xinbey ta wib che qui nimaxic tak ri e takomal la. Ri banal tak etzelal qui sutim wij cuc' tak c'amibal, man elinak ta c'u ri tijonic la pa nu jolom. Pa niq'uiaj ak'ab quinwalij che u ya'ic maltioxinic che la, cumal ri suc'alaj tak chomanic ri e banom la. In e wachil ri' ri caquiya' k'ij la xukuje' cuc' ri quequitz'akatisaj tak ri pixab la ri e tz'ibatalic. Ajawaxel, ri uwächulew nojinak che ri lok'ok'ebal c'u'x la, ¡chintijoj la chque tak ri pixab la! Ajawaxel, banom la utzil ruc' we pataninel ech la ri' jas ri u cholajil ri chi'nic la. Chintijoj la rech cäc'oji' utzalaj nu chomanic xukuje' wetamanic, nu jiquibam c'u nu c'u'x chquij tak ri e takomal la. Aretak maja' cäc'äjisax nu wäch, xebenban q'ui sachinakil, are c'u ri camic quinnimaj ri tzij la. Ri lal, lal utz, caban c'u la ri utzil; ¡chintijoj la chque tak ri pixab la! Ri e banoj nimal e nimol tak quib cäquiyac jalum k'abam chwij, Are c'u ri in ruc' ronojel wanima' quebentz'akatisaj ri pixab la ri e tz'ibatalic. Ri e are' e tz'apital ri quetamanic, are c'u ri in quinquicot ruc' ri tijonic la. Utz xuban chwe chi xc'äjisaj la nu wäch, rumal rech wa' xebenwetamaj tak ri pixab la. Chwe in are nim na u k'ij ri tijonic ri quel chi chi' la, chquiwäch ri joropa' mil k'an puak xukuje' sak puak. Ri lal xinbanow la kas xinbit c'u la; ¡ya' la nu c'oxomanic rech quintijotaj che qui banic tak ri e takomal la! Jachin tak ri nim quilow la quequicot na aretak quinquilo, rumal rech chi nu yo'm ri weyebal c'uxaj chrij ri tzij la. Ajawaxel, in weta'm chi ri pixab la ri e tz'ibam la e suc', chi c'o c'u rumal cäc'äjisaj la nu wäch. ¡Chi ri lok'ok'ebal c'u'x la chajwataj chwe che cu'bisabal nu c'u'x, jas ri u cholajil ri chi'nic ri xban la chwe! C'utu' ri ch'uch'ujil la chnuwäch, bana' c'u la chwe chi quinc'asi'c, quinna' c'u wib chi utz in c'olic rumal ri tijonic la. Chel qui q'uixbal ri e banal tak nimal ri man c'o ta jasche c'ax quech'aw chwe; in quinwaj quebenchomaj tak na ri e takomal la. Chquimulij quib wuc' ri caquiya' k'ij la, ri queta'm tak ri takanic la. Chi ri wanima' chux tz'akat pa tak ri pixab la, rech man c'o ta jas quinq'uix ta wi na. Ruc' nimalaj rayinic weye'm chi quincol la; ¡nu yo'm c'ut ri weyebal nu c'u'x chrij ri tzij la! Quetzaj ri nu bak'wäch, weye'm ri chi'nic la; quinbij c'ut: “¿Jampa' ri cäpe la che u cu'bisaxic nu c'u'x?” Pune' c'u in jun ri'j ri man c'o ta chi cajwataj wi ri man cänatax ta chic, man c'u e sachinak ta ri e pixab la pa nu jolom. ¿Joropa' lo k'ij quinweyej chi na? ¿Jampa' cäk'at la tzij paquiwi' ri in quiterenem pa wakan? Winak ri e nimol quib, ri man caquitakej ta ri tijonic la, qui c'otom ri nu jul tak pa ri quinmuk wi. ¡Chinto' la in terenetal c'u pa wakan man c'o ta jasche! ¡Ri e takomal la conojel e kastzij! Xa jubik' man cäsach nu wäch cho ri ulew, ma ta c'u ne ma ta in oquinak il chque ri pixab la ri e tz'ibam la. Chäya' la nu c'aslemal je jas ri cuc'ut ri lok'ok'ebal c'u'x la, quinoc c'u na che qui nimaxic ri e takanic la ri e elinak chichi' la. Ajawaxel, ri tzij la junalic; ¡co jekebam pa ri caj! Ri kastzij la cajeki' amak'el; lal c'u xtac'aban la ri ulew, co c'u xcanajic. Conojel ri jastak co e takeninak, jas ri qui cholajil ri pixab la ri e tz'ibam la. We ta ri tijonic la ma ta cuc'am ulok quicotemal chwe, ri bis u q'uisom ta tzij ri' panuwi'. Mawi c'u jubik' quel ta pa nu jolom ri pixab la ri e tz'ibatalic, rumal c'u quech wa' yo'm la nu c'aslemal. ¡Chincolo' la, in ech c'u la, e nu terenem c'ut ri pixab la ri e tz'ibatalic! Ri e banal tak etzelal xak queyem jampa' quecuin che nu cämisaxic, are c'u ri in in oquinak il chque tak ri takanic la. Wilom chi conojel ri jastak c'o qui q'uistajic, e are c'u tak ri takomal la man c'o ta qui q'uistajic. ¡Sibalaj quinlok'ok'ej ri tijonic la! ¡Ronojel ri jun k'ij quinchoman chrij! Ri e takomal tak la e wech chbe k'ij sak; qui banom na aj no'j chwe chquiwäch ri qui banom qui c'ulel chwe. C'o na ri quinch'ob na chquiwäch conojel ri wajtijab, rumal chi sibalaj quinchoman chquij tak ri e takanic la. C'o ri quinch'ob na chquiwäch ri ri'jab tak tatayib rumal rech chi e nu nimam tak ri pixab la ri e tz'ibatalic. E nu najtajisam ri wakan che ronojel itzel be rech quintz'akatisaj ri tzij la. Man nu tasom ta wib chquij tak ri pixab la ri e tz'ibatal umal la lal chi c'ut ri quintijon la. Ri chi'm la c'o na ri u qui'al pa nu chi', chuwäch ri juyubal räx cab pa nu chi'. Chque tak ri e tz'ibatal umal la wesam wi etamanic; rumal ri' quinwetzelaj u wäch ronojel subunelalaj c'aslemal. Ri tzij la are' jun chäj chque ri wakan, are jun sakil pa ri nu be. Xinban jun chi'nic ri kas cäban na, quintz'akatisaj c'ut: ¡quebenbana' ri caquibij ri e suc'alaj tak colomibal la! Ajawaxel, quinna' wib chi sibalaj in ch'ibatajinak; ¡chya' la nu c'aslemal, je jas ri chi'nic la! Chec'amowaj la, Ajawaxel, ri sipanic que ri nu chi', chintijoj la chque ri pixab la. Amak'el xak quieb xubij ri cämical panuwi', man elinak ta c'u ri tijonic la pa nu jolom. Ri e banal tak etzelal quequicoj c'amibal pa nu be, man quintas ta c'u wib chquij ri e tz'ibatalic la. Ri junalic wechbal e are' ri takomal la, e are' c'u quequicotesan ri wanima'. Ruc' ronojel wanima' e nu yo'm nu tzij che qui banic ri caquibij ri e pixab la, xa jumul chbe k'ij sak. Quinwetzelaj qui wäch ri winak ri quieb qui wäch, quinlok'ok'ej c'u ri tijonic la. Lal quintok'en la xukuje' nu ch'ukubal wib; nu yo'm c'ut ri weyebal c'u'x chrij ri tzij la. ¡Chinajtajisaj iwib chwe, banal tak etzelal, quinwaj c'ut quebentz'akatisaj ri e u takomal ri nu Dios! Chya' la nu chuk'ab, je jas ri chi'm la, quinc'asi' c'u na; ¡mak'ip la ri weyebal c'uxaj! Chinto' la, quinel c'u na chupam ri latz'; jeri' amak'el quebentz'akatisaj na ri pixab la. Lal quetzelaj la qui wäch ri cäquitas quib chquij ri pixab la, rumal rech chi man c'o ta u beya'l ri qui chomanic. Ri e banal tak etzelal ri e c'o cho ri uwächulew xa e mes chwäch la; rumal ri' quebenlok'oj ri e takomal la. Cäbirbit ri nu cuerp rumal xe'n ib chwäch la; ¡nim quebenwil wi ri pixab la! Mawi jubik' nu tanabam u banic jachique ri suc'; minwonoba' la can pa qui k'ab ri quebanow c'ax chwe. Cheklej la ri u banic utzil chwe; minquiyok' ri e nimol tak quib. Quechup ri nu bak'wäch, weye'm chi quincol la; weye'm chi quinto' la je jas ri chi'm la. Je bana' la che we pataninel ech la ri' je jas ri lok'ok'ebal c'u'x la; ¡chintijoj la chque ri pixab la! Ri in in pataninel ech la. Chya' la wetamanic, quinwaj c'ut quinwetamaj tak ri e takanic la. Ajawaxel, opaninak ri k'ijol chi c'o jas caban la, man e qui nimam ta c'ut ri e tijonic la. Rumal ri' ri in e are' quebenlok'ok'ej na ri e takomal la chuwäch ri utzalaj tak k'an puak. Rumal ri' e nu c'ojom ri e tz'ibatal umal la che c'amal nu be, quinwetzelaj c'u u wäch apachique subunelalaj c'aslemal. Ri e takanic la e mayibal; rumal ri' quebennimaj. Ri qui quiric ri tzij la caquiya' tununic, cutijoj ri winak ri man c'o ta retamanic. Ruc' nimalaj rayinic quinjak ri nu chi; sibalaj c'u quebenrayij ri e takomal la. Chiwila' la, chel c'u'x la chwe, jas ri cäban la chque ri quelok'ok'ej la. Chc'ama' la nu be je jas ri cubij ri tzij la; maya' la be chi quinkajbex rumal ri etzelal. Chinesaj la chuwäch ri tokinic aj winak, quinwaj c'ut quebentz'akatisaj ri pixab la ri e tz'ibatal umal la. Utz rilic we pataninel ech la ri' bana' la; chintijoj c'u la chque tak ri pixab la. Nima' quech u wa'l wächaj queturuw tak chque ri nu bak'wäch, rumal rech chi man nim ta quil wi ri tijonic la. Ajawaxel, ri lal lal suc'; e colom c'ut ri pixab tak la ri e tz'ibam la. Conojel tak ri takanic la e suc' xukuje' e kastzij. In oyowinak rumal quech ri nu c'ulel chi man cäquita'taj ri tzij la. Ri chi'nic la oc'owinak chquipam c'axalaj tak c'ambejenic, rumal ri' cälok'ok'ex rumal we pataninel ech la ri'. Man c'o ta nu banic, xukuje' man c'o ta nu sachom ta ri e pixab la nu patan ri e tz'ibatalic. Ri suq'uil la amak'el suc' wi, ri tijonic la are kastzij. In kajinak pa c'axc'olil xukuje' chquipam tak latz'obibal, e are tak c'ut ri e takomal la xinquicotisaj. Ri e takanic la amak'el e suc'; ¡chya' la wetamanic rech quincuinic quinc'asi'c! Ajawaxel, quinsiq'uin che la ruc' ronojel wanima', ¡tzelej la ulok u wäch ri nu tzij quinwaj c'ut quebentz'akatisaj tak ri pixab la! Che la quintz'onoj wi to'banic; chinto' la, rech quebennimaj tak ri takanic la. C'ämajok chi sakarok, quinwalij che u tz'onoxic ri to'banic la, nu cojom ri weyebal c'u'x chrij ri chi'nic la. C'ämajok choc ri ak'ab ri e nu bak'wäch e c'asc'atinak chi apanok che u chomaxic ri chi'nic la. Chtatabej la ri nu ch'abal, Ajawaxel, rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la; chya' la nu c'aslemal jas ri u cholajil ri suq'uil la. Nakaj e c'o wi ri e are' cäcaj caquiban c'ax chwe ri man e tok'obisal ta wächaj, naj c'u e c'o wi che ri tijonic la. Ri lal Ajawaxel nakaj lal c'o wi, conojel c'u ri e takomal la kas e kastzij. Kas ojer ulok wetamam qui wäch ri e takanic la, ri e jekebam la chbe k'ij sak. Chila la ri nu c'axc'obic, chinto'tajisaj c'u la, man elinak ta c'u ri tijonic la pa nu jolom. Chto' la nu wi', chintoro' la; ¡ya' la nu c'aslemal jas ri chi'nic la! Ri to'banic la naj c'o wi chque ri e banal tak etzelal, rumal rech chi man quiterenem ta ri pixab la. Ajawaxel, sibalaj nim ri ch'uch'ujil la; chya' la nu c'aslemal je jas ri u cholajil ri suq'uil la. Sibalaj e q'ui ri e nu c'ulel xukuje' ri e banal tak c'ax chwe, are c'u ri in man quintas ta wib chquij tak ri e takanic la. Man quebencoch' ta ri man e jic taj, man c'u quebequinimaj ta ri e takomal la. Ajawaxel, chila la chi sibalaj quinlok'ok'ej ri pixab la ri e banom la; ¡chya' la nu c'aslemal, rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la! Chupam ri tzij la c'o wi ri kastzij; ri e junalic e suc' conojel tak ri e tz'ibatal umal la. Winak ri c'o qui cuinem quinquiterenej pa wakan man c'o ta c'u jasche, are c'u ri wanima' cuya' u k'ij tak ri tzij la. In quina' wib chi sibalaj utz wech rumal ri chi'nic la, je ta ne' jachin curik jun nimalaj k'inomal. Quinwetzelaj u wäch ri banoj tzij, man quincoch' taj; quebenlok'ok'ej c'ut ri tijonic la. Amak'el quink'ijilan che la rumal quech ri e suc'alaj tak pixab la. Ri quelok'ok'en ri tijonic la, cäquirik nimalaj jamaril, man c'o ta c'u cabanowic chi quetzakic. Ajawaxel, quinweyej chi quincol la, e nu takem c'u qui nimaxic tak ri e takomal la. In quebennimaj ri takanic la, quebenlok'ok'ej c'ut ruc' ronojel wanima'. In quebennimaj tak ri pixab la ri e tz'ibatalic xukuje' tak ri takanic la; ¡lal eta'm la ronojel ri nu c'aslemal! Chebopan ri nu rakoj tak chi'aj chwäch la Ajawaxel; ¡chya' la wetamanic je jas ri u cholajil ri tzij la! Chopan ri nu ch'awem chwäch la; ¡chinto'tajisaj la je jas ri u cholajil ri chi'nic la! Chq'uiy ulok ri k'ijilanic chi nu chi', in tijom c'u la chque tak ri pixab la. Ri e nu chi' chquibixoj jun bix che ri chi'nic la, conojel c'ut ri e takomal la e suc'. Xak cheyen ri k'ab la che u ya'ic to'banic chwe, are c'u benak wanima' chque ri pixab la ri e tz'ibatalic. Ajawaxel, ¡quinrayij chi quinto'tajisaj la! ¡In quinna' wib chi sibalaj utz wech rumal ri tijonic la! Quinwaj chi quinc'asi' che u ya'ic k'ij la; chinuto' ba' ri suq'uilal la. Nu jalon nu be jacha' jun chij; ¡petba' la che nu tzucuxic, man c'u e sachinak ta ri e takomal la pa nu jolom! Aretak in c'o chupam ri c'axc'ol, quinsiq'uij ri Ajawaxel, ri are' cutzelej c'ut u wäch nu tzij. Ajawaxel, chinesaj la chquiwäch ri banal tak tzij, xukuje' chuwäch ri ak'aj ri cuban nimal. ¿Jas ta chic ri cacuin ri ak'aj ri banal nimal cuc'amo? ¡T'ist'ic qui wi' tak ch'ab quech ajch'ojab! ¡E rachak k'ak' ri quekakatic e re ri che' ri retam u bi'! ¡Tok'ob nu wäch in ri xa wokxanim wib pa Mesec, ri in jekel chquixo'l tak ri lic'om re Sedar! Sibalaj in beytajinak chquixo'l ri cäquetzelaj u wäch ri jamaril; ¡aretak quintzijoj jamaril, ri e are' cäquitzijoj ch'o'j! Aretak quebenwil tak ri c'ache'laj quinc'ot nu chi': “¿jawije' lo quel wi na ulok ri to'l wech?” Ri to'l wech quel na ulok ruc' ri Ajawaxel, ri xbanow ri caj xukuje' ri ulew. Mawi jubik' cuya' chi catjiljobic. Mawi jubik' cäwar ta na ri catchajinic. Man c'o ta jubik' cäwaric; mawi jubik' cäwar ri cachajin ri Israel. Ri Ajawaxel are' catchajinic; ri Ajawaxel are' catch'ukuwic, are' ri c'o chanakaj che a to'ic. Ri k'ij man cuban ta c'ax chawe pa k'ij, mawi ri ic' cuban ta c'ax chawe chak'ab. Ri Ajawaxel catuch'uk na rech man catkaj ta pa u k'ab apachique c'axc'olil; ri are' cuchajij ri a c'aslemal. Ri Ajawaxel cuchajij na ri awelic bic xukuje' ri awoquic, kas camic c'a chbe k'ij sak. ¡Nimalaj quicotemal aretak cäbix chwe: “Jo' chupam ri rachoch ri Ajawaxel!” Jerusalen, ¡uj oquinak chic chquipam tak ri awoquibal! Jerusalen, tinimit ri yacom rech quemulix ri tinimit winak chupam. Chila' quebopan wi tak ri ramak' ri Ajawaxel che u k'ijilaxic ri u bi', jacha' ri takanic ri yo'm che ri Israel. Chupam e c'o wi ri k'atbal tzij re suq'uil, ri k'atbal tak tzij re ri rachoch ri ajawinel David. Chibij ruc' ronojel iwanima': “Chc'ol jamaril awuc', Jerusalen; ma ta c'o cäyo'w latz' chque ri catquilok'ok'ej. Chc'ol jamaril pa tak ri e a tapia; ma ta c'o chc'ulmax chquipam tak ri nimak tak awachoch.” Are c'u ri camic cumal ri e wachalal xukuje' ri e wachil quinbij na: “Chi chc'ol jamaril awuc'. Rumal rech ri rachoch ri Ajawaxel, ri ka Dios, quintzucuj u banic utzil chawe.” Chwäch la quinkeb wi, Ajawaxel, ruc' bochi'nic; lal, ri cajawin la pa ri caj. Ruc' bochi'nic cujkeb chuwäch ri Ajawaxel, ri ka Dios, jacha' ri cuban ri ala ri pataninel cäca'y che ri u k'ab ri rajaw achi, jacha' ri cuban ri ali pataninel cäca'y che ri u k'ab ri rajaw ixok, keye'm chi quel na u c'u'x chke. Chel c'u'x la chke Ajawaxel; chel c'u'x la chke, man cäkach'ij ta chi c'ut ri yok'onic ri caquiban chke; ¡oc'owinak u wi' ri c'ax ri ka rikom rumal ri retz'bexic ka wäch cumal ri k'inomab xukuje' ri retzelaxic ka wäch cumal ri e banal tak nimal! We ta ri Ajawaxel ma ta xc'oji' kuc' che u to'ic ka wi' —chubij c'u ri Israel camic—, we ta ri Ajawaxel ma ta xc'oji' kuc' che u to'ic ka wi' aretak xewalij ri winak che u banic c'ax chke, uj c'asal ta ri' xujquibik'o aretak xnicow ri coyowal chkij. Xujuc'am ta bic ri' ri ja'; ¡jun nima' ta ri' xoc'ow ta pakawi'! ¡Xeboc'ow ta c'u ri' ri rekbala' pakawi'! ¡Tewichital ri Ajawaxel, ri man xuya' ta chi xujquit'ub ta cuc' ri qui ware! Xujel chuwäch ri c'amibal jacha' jun chicop ri e c'o u xic' ri man cäkaj ta pa u k'ab ri tzucunel; ri c'amibal xt'okopitajic, xujanimaj c'ut. Ri to'bal kib cäpe ruc' ri Ajawaxel, ri xbanow ri caj xukuje' ri ulew. Ri caquijiquiba' qui c'u'x chrij ri Ajawaxel man queslabetaj taj; quejunamataj ruc' ri juyub Sion, kas xa jumul e jekelic. Jacha' ri juyub quisutim rij ri Jerusalen, ri Ajawaxel u sutim rij ri u tinimit camic xukuje' amak'el. Ri itzel k'atan tzij man amak'el tak cätakan cho ri ulew ri u yo'm ri Dios che ri u tinimit, muchaplej c'u ne' ri u tinimit u banic ri etzelal. Ajawaxel, bana' la utzil chque ri e utzalaj tak winak, chque ri suc'um ri canima'; e are' c'u ri quebin pa ri itzel be bana' la chi je cäquitaklebej jas ri cäquitaklebej ri itzel tak winak. ¡Chc'ol c'u jamaril pa Israel! Aretak ri Ajawaxel xuq'uex ri cärechbej ri Sion, je ta ne ri xa cätajin cujichiq'uic. Are' c'ut ri u pa ka chi' xukuje' tak ri e ka chi' xenoj che tak tze' xukuje' rakoj tak chi'aj re quicotemal; e are' c'ut ri e k'ijilal tak diosib caquibij: “¡Ri Ajawaxel e u banom nimak tak jastak chque!” Je, ri Ajawaxel e u banom nimak tak jastak che ka to'ic, cujquicot c'ut. ¡Ajawaxel, bana' la chi cuq'uex rib ri ka taklebem, jacha' ri u q'uextajic ri chaki'j uwo sak cumal ri jäb! Ri queticonij ruc' u wa'l wächaj, cäquiyac na ri u wächinic ri ulew ruc' rakoj tak chi'aj re quicotemal. Pune' quebok' che u c'amic bic ri ija', aretak quetzelej ulok quebixon chi ruc' quicotemal, e qui k'alum ulok jujun tak yataj trico. We man are' ri Ajawaxel cäyacow ri rachoch Dios, man c'o ta cupatanij ri qui chac ri e yacanelab; we man are' ri Ajawaxel cäch'ukuw ri tinimit, man c'o ta cupatanij pune' quec'asc'at ri chajinelab. Man c'o ta cupatanij cächaplex ri chac xuwi quel ulok ri k'ij c'ä cäkaj na ri k'ij cätijow c'u jun wa ri ch'äcon ruc' c'axc'olil, cuya' c'u ne' ri Dios chque ri e rachil pune' man caquesaj qui waram. Ri e ka c'ojol ri quebalaxic, e je'lalaj tak u tewichibal ri Ajawaxel. Ri e ka c'ojol ri quekalc'ualaj pa ri ka c'ojolal, e jacha' ch'ab pa u k'ab jun banal ch'o'j. ¡Utz rech ri achi ri e c'o q'ui u ch'ab e je tak wa'! Man quesax ta na u q'uixbal cumal ri e u c'ulel aretak cuto' rib pa qui k'ab, chquiwäch tak ri k'atal tzij. Utz awech at, ri nim cawil wi ri Ajawaxel, xukuje' catniman che. Catij na ri u wächinic ri a chac, utz na awech, xukuje' utz catel na. Chupam ri awachoch, ri awixokil je ta ne' juwi' uva ri sibalaj c'o u wäch; ri awalc'ual ri cäquisutij rij ri a mexa e je ta ne quepe qui tux aseitun. Jewa' ri u tewichi'xic ri achi rumal ri Ajawaxel ri nim quil rumal. ¡Chatutewichi'j ulok ri Ajawaxel pa ri u juyub Sion! ¡Cawil ta c'u na ri utzil ri curik ri Jerusalen pa conojel tak ri k'ij rech ri a c'aslemal! ¡Cawil na qui wäch ri e u wi' tak a mam! ¡Chc'ol jamaril pa Israel! E q'ui c'axc'ol in oc'owinak kas pa ri walc'alal —chubij ri Israel camic—, e q'ui c'axc'ol in oc'owinak wi kas pa ri walc'alal, man c'u e cuininak ta chwe. Qui socom ri uwo wij cumal tak rapubal, e qui socom ri uwo wij, suc' c'ut ri Ajawaxel, in resam chuxe' ri qui takanic ri e banal tak etzelal. ¡Chel qui q'uixbal xukuje' chebanimajok c'ut ri caquiban qui c'ulel che ri Sion! ¡Je' chebuxok jacha' ri k'ayes ri caq'uiy paquiwi' tak ri e u xotil ja, c'ä maja' cäbokic chaki'j chic! K'ayes ri mawi jubik' quebuc'am ta bic ri k'atal trico, ri quebuxim ta pa tak yataj: K'ayes ri man c'o ta jun coc'owic cubij ta na: “Ri Ajawaxel e tewechininak.” Uj quixkatewichi'j ix pa ri u bi' ri Ajawaxel. Kas chupam ri najil ri in c'o wi quintz'onoj bic che la, Ajawaxel; tatabej la, Ajawaxel, ri nu ch'abal, chutatabej ri xiquin la ri nu rak'oj chi'aj che u tz'onoxic tok'ob. Ajawaxel, Ajawaxel, we ta ma ta quesach la qui tza'm ri etzelal, ¿jachin ta lo ri' ri cäcuinic co cätaq'uic? Uc' c'u la cäkarik wi cuyubal macaj, rech cäkaya' k'ij la. Ruc' ronojel ri nu c'aslibal quineyen che ri Ajawaxel, quinjiquiba' c'u nu c'u'x chrij ri u tzij. C'o na ri reyexic ri Ajawaxel quinbano chquiwäch ri caquiban chajinelab pa ri sakaribal. Je e jacha' ri caquiban ri chajinelab quebeyen pa ri sakaribal, chaweyej at Israel, ri Ajawaxel, ruc' c'u are' c'o wi lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' tz'akatalaj to'tajem. ¡Are' quesan na ri Israel chupam ronojel ri retzelal! Ajawaxel, ri wanima' man cuban ta nimal, mawi e banal tak nimal ri e nu bak'wäch, mawi cäbe ta wanima' chquij nimak tak jastak ri ma ta c'o quejunamataj ta wi. Man c'o ta c'u ne' jas quinbij mawi c'o ta quinbisoj, jacha' jun ac'al ri c'äte cätijtaj ri u tu' ri k'alutal rumal ri u nan. ¡Xak in junam ruc' jun ac'al ri c'äte cätijtaj ri u tu'! Israel, chaweyej ri Ajawaxel camic xukuje' amak'el. “Man quinoc ta pa ja, mawi quink'oyi' che uxlanem; man quintz'apij ta ri nu bak'wäch mawi xa ta ne jubik' quinwaric, c'ä quinrik na ja che ri Ajawaxel ri c'o u cuinem che Jacob.” Pa Eprat xkata' wi u tzijol ri caxa ri c'o wi ri c'ulwächinic, pa tak c'ut ri juyub re Jaar xkarik wi. ¡Jo' jawije' ri cak'ijilax wi ri Dios! ¡Chujxucul chuwäch ri u tac'alibal ri e rakan! Walij la, Ajawaxel, ruc' ri cuinelalaj caxa la pe ta la pa ri juyub ri cuxlan wi na la. Ri e cojol tak tabal tok'ob la chquicojo' ri utzil chrij ri catz'iak; ri e jic ri e ech la chquiraka' qui chi' rumal ri quicotemal. Rumal ri u tok'obisaxic u wäch ri David ri pataninel ech la, mesaj la u q'uixbal ri ajawinel ri cha'om la. Pa ri u bi', ri Ajawaxel co xutiq'uiba' che ri David jun chi'nic ri kas cäban na, jun chi'nic wa' ri man c'o ta u q'uextajic: “Quincoj na pa ri a tem re ajawibal jun chque ri e awija'lil. We ri e a c'ojol quequitz'akatisaj ri nu c'ulwächinic xukuje' ri e nu takanic ri quebentijoj chque, xukuje' ri e qui c'ojol ri e are' quet'uyi na pa ri a tem re ajawibal chbe k'ij sak.” ¡Ri Ajawaxel u cha'om ri juyub Sion! ¡U c'utum rech chila' cajeki' wi! “Are' juyub wa' ri quinwaj amak'el quinc'oji' wi; chi' quinjeki' wi are c'u wa' ri xkaj chnuwäch. Sibalaj quintewichi'j na ri caquitijo, quinwesaj na ri qui wi'jal ri mebayib. Ri e a cojol tabal tok'ob quincojo na colobal ib chrij ri catz'iak, quinban c'u na chi ri e jic chquixo'l caquirak na qui chi' rumal quicotemal. Chila' quinban wi na chi catux chi wi na ri u cuinem ri David. Nu suc'umam chic jun chäj che ri ajawinel ri nu cha'om. Ri e u c'ulel quinwesaj na nimalaj qui q'uixbal, are' c'u che ri are' quinya' na nimalaj u juluwem.” ¡Chiwila' chi sibalaj utz xukuje' je'lic chi ri achalaxic quejeki' junam! Je jas ri utzalaj c'oc'al ri cäbelel pa qui jolom ri e cojol tak tabal tok'ob coc'ow puwi' ri quismachi' cäkaj c'ä chukul ri catz'iak. Cäjunamataj ruc' ri u räxk'ab ri juyub Hermon, ri cäkaj paquiwi' tak ri juyub aj Sion. Chila' c'u cutak wi ri Ajawaxel ri tewichibal re jun c'aslemal ri man c'o ta u q'uisic. ¡Jo', pataninel tak re ri Ajawaxel! ¡Iwonojel ix, chiya' u k'ij ri Ajawaxel, ix ri ix c'o pa ri rachoch ri Dios coc tak chak'ab! ¡Chiyaca' ri i k'ab che ri tastalicalaj k'ijilabal, chiya' u k'ij ri Ajawaxel! ¡Ri Ajawaxel, ri xbanow ri caj xukuje' ri ulew, chatutewichi'j ulok pa ri juyub Sion! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Chiya' u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel; chiya' u k'ij ix, ri ix pataninel rech, ri ix c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel, cho tak ri uwo ja rech ri rachoch ri ka Dios. Chiya' u k'ij ri Ajawaxel, utz c'u ri are'; chebibixoj bix che ri u bi', nim c'ut ri rutzil. Xucha' c'u ri Jacob, ri Israel, rech cux kas u k'inomal pa rech wi. In kas weta'm chi ri Ajawaxel, ri ka Dios, nim na chquiwäch conojel ri diosib. Ri Ajawaxel cuban ronojel ri caraj, xak junam pa ri caj xukuje' cho ri uwächulew, xak junam pa ri plo xukuje' pa conojel tak ri siwan. Cuwalijisaj sutz' chutza'm ri uwächulew, cuban ri caypa' che u c'utic chi cäpe ri jäb, cäresaj ulok ri quiakik' pa ri u c'olbal. Are' ri xesocow che cämical ri nabeal ri c'o pa jun ja winak pa Ejipt, xukuje' ri e nabe tak cal ri cawaj. Kas pa u niq'uiajil ri Ejipt, xebutak wi ulok etal ri e mayibal puwi' ri ajawinel ri paraon xukuje' ri e rach k'atal tak tzij. E q'ui nimak tak tinimit xebusoc ruc' cämical; xresaj ri qui c'aslemal ri ajawinelab ri c'o qui cuinem: Ri Sehon, cajawinel ri aj amoreyib; ri Og, cajawinel ri Basan, xukuje' conojel ri ajawinelab re Canaan; are c'u ri culew tak we ajawinelab ri', xebuya' che rechbal ri Israel ri u tinimit. Ajawaxel, ri bi' la re chbe k'ij sak; amak'el cänataxic. Ri Ajawaxel cuban suq'uil che ri u tinimit; quel u c'u'x chque ri pataninel tak rech. Ri e qui diosib ri winak xa e re k'an puak xukuje' e re sak puak, jastak ri quequiban ri winak cuc' ri qui k'ab. C'o qui chi', man c'u quecuin ta quech'awic; c'o qui bak'wäch, man c'u quecuin ta queca'yic; c'o qui xiquin, man c'u quecuin ta quetatabenic; ¡man xuwi ta wa', mawi ne c'o qui c'aslemal! Ri xebanowic xak e junam cuc' we diosib ri' xukuje' ri quecojon chque. Aj israelib, chitewichi'j ri Ajawaxel; e cojol tabal tak tok'ob chitewichi'j ri Ajawaxel; aj levitib, chitewichi'j ri Ajawaxel; ix ri nim quiwil wi ri Ajawaxel, chitewichi'j. ¡Tewichital ri Ajawaxel pa Sion, ri jekel pa Jerusalen! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Chebiya' maltioxinic che ri Ajawaxel, utz c'ut ri are', junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Chebiya' maltioxinic che ri Dios ri c'o paquiwi' conojel ri diosib, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Chebiya' maltioxinic che ri Cajaw ajawib; junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xuwi ri are' ri quebuban nimak tak mayibal junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xebanow ri caj ruc' no'jinic, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xlic'ow ri ulew paquiwi' tak ri ja', junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xbanow ri k'ij xukuje' ri ic', junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x: Ri k'ij rech cätunun pa k'ij, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Ri ic', xukuje' ri ch'imil rech quetunun chak'ab, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xecämisan conojel ri e qui nabeal ri aj ejiptib, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xebesan ulok ri aj israelib pa Ejipt, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x; xulic' ri u k'ab ruc' nimalaj cuinem, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xuban quieb che ri Quiäk Plo, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xroc'owisaj ri Israel pa u niq'uiajil ri plo, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xbik'tajisan ri paraon chupam ri Quiäk Plo xukuje' ri e rajch'ojab. Junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xuc'am u be ri u tinimit pa ri chaki'j uwo sak, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xebusoc che cämical ri nimak tak ajawinelab, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xresaj qui c'aslemal ri ajawinelab ri c'o qui cuinem, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x, ri Sehon, ajawinel amorey; junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Xukuje' ri Og, ajawinel re Basan, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri xujach ri culew we ajawinelab ri' chquiwäch, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x, xuya' c'u che rechbal ri Israel ri pataninel rech, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri cujnataj che aretak uj tzakinak, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri cujesan pa qui k'ab ri e ka c'ulel, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. Che ri quetzukuw ri winak xukuje' ri awaj, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x. ¡Chiya' maltioxinic che ri Dios aj caj, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x! Uj t'uyul chquinakaj ri nima' re Babilon, cujok'ic aretak cänataj ri Sion chke. Chque ri sak lemob ri e c'o chupam ri tinimit quekatzayiba' la' wi tak ri ka arp. Chila', ri xujquic'am ulok che patanijic ri xetokin ronojel chke, caquitz'onoj chke chi chujbixon ruc' quicotemal; ¡chi chekabixoj bix aj Sion chquiwäch! ¿Che ri uj quekabixoj bix rech ri Ajawaxel pa jun ulew ri man kulew taj? ¡We catinsach pa nu jolom, Jerusalen, chmatz'ir ri nu k'ab wiquiak'ab! ¡Chunac'a' rib ri wak' pa nu chi' we man catnataj chwe; we man catincojo, Jerusalen, puwi' ri kas nu quicotemal! Ajawaxel, chenataj ri aj edomib che la, chi aretak xch'äctaj ri Jerusalen, xquibij: “¡Chiwulij, chiwulij, chebiwolkotij apan ri e u tac'alibal!” ¡At Babilon, catwulix na! ¡Utz rech ri cayo'w chawe ri takal chawe u mac rech ri xaban chke! ¡Utz rech ri quebuchap tak ri e awalc'ual, quebujabuj c'u cho tak ri abaj! Quinya' na maltioxinic che la, Ajawaxel, ruc' ronojel wanima' quebenbixoj na bix che la chquiwäch ri e c'o pa ri caj. Quinxuqui' na chusuq'uil ri tastalicalaj achoch la, che u ya'ic maltioxinic che la rumal ri lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri kastzij la, nu cojom c'u ri bi' la xukuje' ri tzij la paquiwi' conojel ri jastak. Aretak xinsiq'uin che la xtzelej la ulok u wäch ri nu tzij, xukuje' xya' la u wi' ri nu chuk'ab. Conojel ri ajawinelab cho ri uwächulew cäquiya' na k'ij la aretak cäquita' ri tzij la. Cäquiya' na u k'ij ri Ajawaxel rumal ri u chomam u banic, nim c'u ri u juluwem ri Ajawaxel. Pune' chicaj c'o wi ri Ajawaxel, coc il che ri winak ri mach'alic, cuch'ob c'u u wäch ri banal nimal chinaj. Aretak quinriktaj chupam ri sayowem, ri lal cäya' la nu c'aslemal; calic' ri cuinem la quinto'tajisaj c'u la, chuwäch ri coyowal ri e nu c'ulel. ¡Ri Ajawaxel cuban na ronojel ri u chomam che nu to'ic! Ajawaxel, ri lok'ok'ebal c'u'x la junalic; ¡mäch'akapij la canok ri chaplem la u banic! Ajawaxel, lal in nic'om la xukuje' eta'm la nu wäch; lal eta'm la ronojel ri quinbano; pune' naj in c'o wi cäch'ob la ri quinchomaj. E eta'm la ronojel ri e u be wakan, ¡eta'm la ronojel ri quinbano! C'ä majok ne chc'ol ri tzij puwi' ri wak', ri lal, Ajawaxel, etamam chi la. Pa ronojel sutim wi la wij; yo'm la ri k'ab la panuwi'. Ri no'j ri sibalaj cajmajibal man ya'tal ta u rikic wumal; ¡sibalaj jutac'aj chi man quinrik ta u ch'obic! ¿Jawije' ta ri quincuinic quinbe wi, naj che ri uxlabal la? ¿Jawije' ta ri quinanimaj wi bic, ri ma ta quinil la? We ta quinpaki' c'ä paquiwi' ri caj, chila' lal c'o wi, we ta quinkaj c'ä chuxe' ri ulew, xukuje' lal c'o chila'; we ta quinrapinic quinbe pa elebal k'ij, o quinec'ol ta c'ä chuchi' ri plo ri c'o pa ri u kajebal k'ij, xukuje' ne chila' quinurika' wi na ri k'ab la; ¡ri k'ab la ri iquiak'ab man quinutzokopij ta ri'! We ta quinchomaj u c'u'ic wib chupam ri k'ekumalil, we ta cux c'u chak'ab ri sakil ri sutininak wij, ri k'eku'm man cäcuin ta ri' quinuc'u' chwäch la; ¡xak junam ri k'ekumalil xukuje' ri sakilal che la! Lal xnuc'uw la ronojel ri nu cuerp; lal xinnuc'uw chupam ri u c'u'x ri nu nan. Quinya' k'ij la rumal rech chi in mayibaninak, rumal rech chi sibalaj mayibal ri banom la. ¡Kas ilinak c'u chisak chnuwäch! Man xc'utaj ta chwäch la ri u q'uiyic ri nu cuerp, chic'uyal aretak cätajin canuc' chupam ri ulew. Ri bak'wäch la xril ri nu cuerp aretak cätajin cäq'uiyic; ronojel wa' tz'ibatal pa ri wuj la. C'utum chi la joropa' k'ij quinc'asi'c aretak c'ä maja' c'o jun chque. Nu Dios, sibalaj e naj qui pam ri e chomanic la chwe; ¡man quebajilataj ta chnimalaj conojel! We ta quinwaj quebenwajilaj, c'o na cajilabal ri' chuwäch ri sanyeb; we ta c'u ne quintastajic, c'ä in c'o na ri' uc' la. Nu Dios, chesaj la ri qui c'aslemal ri banal tak etzelal, chenajtajisaj c'u la chwe ri cämisanelab, ri c'ax quech'aw che la, xak c'u lok' cäquiyac quib chij la. Ajawaxel, ¿La ma ta quinban woyowal chque ri caquiban coyowal che la xukuje' quinwetzelaj qui wäch ri man caquicu'ba' ta qui c'u'x chij la? ¡Ruc' ronojel nu c'aslibal quinwetzelaj qui wäch! ¡Quinchomaj chi qui banom qui c'ulel chwe! Nu Dios, chinnic'oj la chetamaj la u wäch ri wanima'; chinc'ambejej la, chetamaj la qui wäch ri e nu chomanic; chila la we in benak chupam ri be re etzelal, c'ama' c'u la nu be chupam ri junalic be. Ajawaxel, chinesaj la pa qui k'ab ri banal tak etzelal; chinch'uku la chquiwäch ri ch'ujab, ri cäquichomaj u banic ri man utz ta amak'el c'ut quetzurun che ch'o'j. Tz'ipitz'ic ri cak' jacha' ri rak' cumätz; ri e qui tzij e junam ruc' ri e u ware ri sachoj. Ajawaxel, chinch'uku la pa qui k'ab ri e banal tak etzelal, chinto' la pa qui k'ab ri e banal tak etzelal, ri quequiban tak chomanic rech quintzakic. We e banal tak nimal ri' qui cojom jun c'amibal; e quilic'om c'at xukuje' tak colob chnuwäch; e qui cojom tak c'amibal chwe chunakaj ri be. Nu bim che ri Ajawaxel: “Lal ri lal nu Dios; ¡chtatabej ba la ri nu rakoj chi'aj ri cutz'onoj tok'ob! Ajawaxel, Ajawaxel, nu colonel ri c'o u cuinem, lal cäch'uw la ri nu jolom chupam ri ch'o'j.” Chekaj rachak k'ak' paquiwi' ri quekakatic; cheq'uiak pa tak jul jawije' ri man quebel ta chi wi ulok. Ri winak ri nim rak' mutakej jekelem cho ri uwächulew; chterenex ri ch'u'j u jolom, rumal ri etzelal, chsachisax c'u u wäch rumal. In weta'm chi ri Ajawaxel cuban suq'uil che ri meba', cuto' c'u u wi' ri ch'ibatajinak. Ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel cäquiya' na u k'ij ri bi' la; ri winak ri e suc' quejeki' na chwäch la. Che la quintz'onoj wi tok'ob, Ajawaxel: ¡saj ba la chanim!, ¡chtatabej la ri nu ch'abal aretak canatax la wumal! Ri nu ch'awem uc' la je chuxok jacha' ri c'oc'alaj k'ol chwäch la, e yactal c'ut ri e nu k'ab, jacha' sipanic rech benak k'ij. Ajawaxel, cojo' la jun yuxlenel chi nu chi', ri cächajinic rech man quebenjak ta ri nu chi'. Najtajisaj la ri nu chomanic che ri etzelal; mäya' la chwe chi quebenban itzel tak banoj, mawi chi quinwa' ta cuc' ri e banal tak etzelal. Are jun tok'ob chwe chi ri winak tz'akatisanel pa ronojel cuc'äjisaj nu wäch, jun je'lalaj c'oc'al c'ut ri quink'ilowic. We jastak ri' man quebenpakchi'j taj; pune' quinquit'oco, quitakej na u banic ch'awem ruc' Dios. Ri e c'amal tak qui be ri e banal etzelal, quech'iquimix na bic chi' siwan, quequil c'u na chi ri e nu tzij e je'lic. Ri e qui bakil quejabux na chuxcut ri mukubal, jacha' aretak quejak bolaj pa ri ulew. Ajawaxel, Ajawaxel, ri e nu bak'wäch e nu yo'm chij la. Uc' la quintzucuj wi u ch'ukic wib, minwonoba' la canok. Chinesaj la chuwäch ri c'amibal ri cojom pa ri nu be; chinesaj la chuwäch ri qui c'amibal ri itzel tak winak. Chekaj ri banal tak etzelal chupam ri kas qui c'at, quintakej c'u na binem in. Ruc' cowilaj rakoj chi'aj quintz'onoj ri u to'banic ri Ajawaxel, ruc' cowilaj rakoj chi'aj quintz'onoj elebal c'u'x che. Chuwäch quintzujun wi, chuwäch quinya' wi retamaxic ri nu c'axc'ol, aretak kas in c'o chupam ri latz'obal. Ajawaxel, lal etamam la ri nu be: chupam ri be ri in benak wi, qui cojom jun c'amibal chwe. Quinca'y pa nu wiquiak'ab man c'o ta c'u jun cäpe ta che nu to'ic. ¡Man c'o ta jachin jun cuto' ta nu wi'! ¡Man c'o ta jachin jun coc ta il chwe! Che la Ajawaxel quintz'onoj wi tok'ob, quinbij c'u che la: “Lal ri' ri nu panibal; lal ronojel ri c'o wuc' pa we c'aslemal ri'.” Chya' la ri xiquin la che qui tatabexic ri nu rakoj chi'aj, man e c'o ta chi c'u nu chuk'ab. Chinesaj la pa qui k'ab ri in quiterenem pa wakan c'o c'u na qui chuk'ab chnuwäch in. Chinesaj la pa ri ximibal ri in c'o wi rech quincuinic quink'ijilan che la. Ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel cäquimulij na quib chwij aretak nu rikom chic utzil umal la. Ajawaxel chtatabej la ri nu ch'awem uc' la; choc la il che ri nu bochi'nic. ¡Tzelej la u wäch ri nu tzij, lal c'u suc' xukuje' jic! Mäsiq'uij la ri pataninel ech la rech cajilaj la ri u mac chrij, man c'o ta c'u jun chwäch la ri ma ta c'o u mac. Ri e nu c'ulel in quiterenem pa wakan; in qui xak'alem cho ri ulew; caquicoj chuk'ab chwe chi chinjekel chupam ri k'ekumalil jacha' ri e cäminak ojer. Kas in c'o chupam ri latz'; quel ch'u'j ri wanima'. Quenataj ri ojer tak k'ijol chwe, quinchoman chrij ronojel ri banom la. Quebenyuk apan ri nu k'ab che la, cächaki'j nu chi' che la, jacha' ri chaki'j ulew. Ajawaxel, ¡tzelej la ulok u wäch ri nu tzij aninak, cätajin caq'uis ri wuxlab! Mak'il la ri to'banic la chwe, quinux c'u na ri' e jacha' ri cäminakib. Ak'abibal chya' la retamaxic ri lok'ok'ebal c'u'x la chwe, nu jiquibam c'u nu c'u'x chij la. Chya' la retamaxic chwe jachique ri c'aslemal ri rajawaxic ruc'axic wumal, che la c'ut quintz'onoj wi ri curayij ri wanima'. Ajawaxel, chinesaj la pa qui k'ab ri e nu c'ulel, rumal rech chi uc' la quintzucuj wi panibal. Chc'utu' la chnuwäch ri u banic ri rayibal la, lal c'ut ri nu Dios. ¡Are' ta ba' ri utzalaj uxlabal la chinc'amow bic chupam jun suc'alaj be! Rumal ri bi' la, Ajawaxel, ¡bana' la chi quinc'asi'c! rumal rech chi lal suc', ¡chinesaj la chupam ri c'axc'olil! Rumal rech chi lal jic ¡sachisaj la qui wäch ri e nu c'ulel! ¡sachisaj la qui wäch conojel ri e nu c'ulel, in c'u pataninel ech la! Tewichital ri Ajawaxel, ri ch'ukul wech. Are' quintijonic qui nu colomisaj c'ut che u banic ri ch'o'j; are' ri jicalaj wachil, ri nu c'olbal ri quinch'uw wi wib, ri c'ubal wib ri naj elinak chicaj, ri nu toronel; are' nu quetequic ch'ich', ruc' are' quinch'uw wi wib; are' quecojow tak ri tinimit chuxe' ri nu takanic. Ajawaxel, ¿jas u banic ri winak rech cächoman la chrij? ¿Jas u banic ri winak aj uwächulew chi sibalaj nim quil wi la? Ri winak xa je jacha' jun uxlabic; ri u c'aslemal jacha' jun nanoch' ri coc'owic. Ajawaxel, jolo' la ri k'atibal qui wäch ri caj, chk'aj c'u la ulok; slabej la ri juyub rech quequesaj sib; cheq'uiaka' tak ri ch'ab la, ri e caypa', bana' la chi ri e c'ulel la qui jabum quib quebanimajic. Yuku' la ulok ri k'ab la chicaj, chinesaj la chupam ri choalaj plo; chinesaj la pa qui k'ab ri winak ri man weta'm ta qui wäch, ri quequibij banoj tak tzij cäquiyac c'ut ri qui k'ab quiquiak'ab che u bixic ri chi'nic ri kas cäban na xa c'u che subunic. Ajawaxel, quinbixoj jun c'ac' bix che la; quebenbixoj bix che la ruc' ri nimalaj arp. Ri e ka c'ojol queq'uiyic jacha' jujun tico'n chupam jun ticonijibal; ri e ka mia'l e je ta ne rakan tak ja ri banom quetz'balil ri quetok'en ri u wi' ri rachoch Dios. Ri e ka c'uja e nojinak e xaninak che ronojel u wäch k'obisabal. Ri e ka chij sibalaj quepok' pa tak mil, e mil chi mil e c'o pa tak ri ka juyub. Ri e ka wacax ri e c'o chi qui tu' mawi jumul quetzakanic. Man e c'o ta rakoj tak chi'j re cojol tak xib. ¡Utz rech ri tinimit ri e c'o ronojel wa' ruc'! ¡Utz rech ri tinimit ri are' u Dios ri Ajawaxel! Quintzijoj na chi sibalaj nim banic la, nu Dios Wajawinel; quintewichi'j na ri bi' la amak'el. Ronojel k'ij quintewichi'j na la; quink'ijilaj na ri bi' la amak'el. Ri Ajawaxel nim u banic, sibalaj takal che cäya' u k'ij; ri u nimalil coc'ow na chuwäch ri ketamanic. Chi ija'lil chi ija'lil quequiya' na qui k'ij tak ri e banoj la, quequiya' c'u na qui tzijol ri cuinelalaj tak banoj la chquixo'l. Catzijox na ri juluwemalaj nimalil la, are c'u ri in quebentzijoj na ri e mayibal tak la. Quetzijox na ri nimak xukuje' ri xibibalalaj tak jastak ri e banom la, in quintzijoj na ri nimalil la. Cätzijox na ri nimalaj utzil la, cuc' rakoj tak chi'aj cäbix na chi lal suc'. Ri Ajawaxel ch'uch'uj xukuje' quel u c'u'x; c'o u coch'onic, ronojel c'ut lok'ok'ebal c'uxaj. Ri Ajawaxel utz cuc' conojel, ruc' c'u ch'uch'ujil quebuchajij ri e u chac. Ajawaxel, ¡chyo'k k'ij la cumal conojel tak ri chac la! ¡tewichi'x la cumal tak ri e jic quebin chwäch la! ¡Quitzijoj ri juluwemalaj ajawibal la! ¡Chquesaj u tzijol ri cunelalaj tak banoj la! ¡Chyo'k retamaxic ri cuinem la chque tak ri winak, xukuje' ri juluwemalaj ajawibal la! Ri ajawibal la are jun ajawibal re chbe k'ij sak, ri k'ijinic la re k'ij junab. Ri Ajawaxel quebutok'ej ri quetzaklobic, quebuwalijisaj ri quetukaric. Ri qui bak'wäch conojel quebeyen che la cäya' c'u la ri qui wa pa ri u k'ijol. Quejak ri k'ab la, ruc' c'u utzalaj rayibal la quetzuk la conojel ri e c'asc'oj. Ri Ajawaxel suc' pa tak ri e u be, banal utzil pa tak ri cubano. Ri Ajawaxel, nakaj c'o wi chque ri cäquinataj ri u bi', ri cäquinataj ri u bi' ruc' ronojel canima'. Ri are' cutz'akatisaj ri qui rayibal ri q'ueyo'w u k'ij; aretak cäquitz'onoj ri u to'banic, quebuto', quebucolo. Ri Ajawaxel quebuch'uku ri quelok'ok'en che, are c'u ri e banal tak etzelal, cusach qui wäch. ¡Ri nu chi' chuya' u k'ij ri Ajawaxel! ¡Conojel chquiya' u k'ij ri tastalicalaj u bi', camic xukuje' c'ä chbe k'ij sak! Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel. Quinya' u k'ij ri Ajawaxel ruc' ronojel ri nu c'aslibal. Quinya' u k'ij ri Dios joropa' k'ij ri quinc'asi' na; quinbixoj na bix che ri nu Dios joropa' k'ij quinc'oji' na. Mebijiquiba' i c'u'x chquij tak winak ri nimak qui k'ij, chquij winak ri man c'o ta qui banic ri man quecuin ta queto'tajisanic, aretak c'u quecämic quetzelej kas pa ri puc'uc' ulew, kas c'u pa ri k'ij ri' quequitanaba' qui banic ri e qui banoj. Sibalaj utz rech ri cuc'am ri u to'banic ri u Dios ri Jacob, ri queyem che ri Ajawaxel ri u Dios. Are' xbanow ri caj, ri ulew, ri plo, xukuje' conojel ri e c'o chquipam. Ri are' amak'el u jekebam ri u tzij. Cuban suq'uil chque ri e c'o pa c'axc'olil, quebutzuk c'ut ri e c'o pa wi'jal. Ri Ajawaxel quebutor ri e tz'apitz'oj; ri Ajawaxel cutzelej chi jumul ri qui bak'wäch ri moyab; ri Ajawaxel quebuwalijisaj ri e tzakinak; ri Ajawaxel quebulok'ok'ej ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel; ri Ajawaxel quebuch'uku ri e re jun tinimit chic, ri minorib xukuje' ri malca'nib, cuban c'ut chi ri e banal tak etzelal caquisach ri qui be. At Sion, ri Ajawaxel cajawin na chbe k'ij sak; ri a Dios cajawin na conojel tak ri k'ij junab. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Sibalaj utz qui bixoxic bix che ri ka Dios! ¡Che ri are' rajawaxic queya' qui'laj tak bix! Ri Ajawaxel cuban u banic ri Jerusalen, quebumulij conojel ri aj israelib ri e jubuninak. Ri are' quebucunaj ri pak'pobinak canima', quebubotz' c'u ri qui socotajic. Ri are' reta'm ri cajilabal ri ch'imil, chquijujunal c'ut xucoj ri qui bi'. Nim u banic ri ka Dios xukuje' nim ri u cuinem; ri retamanic man c'o ta u q'uistajic. Ri Ajawaxel cuya' qui k'ij ri e mach'amoj, quebuxucule'j c'ut ri e banal tak etzelal cho ri ulew. Chixbixon che ri Ajawaxel ruc' maltioxinic; chibixoj bix che ri ka Dios, ruc' rok'ibal arp. Ri are' cuch'uk ri caj ruc' ri sutz', cucolomaj ri jäb che ri ulew, quebuq'uiyisaj ri k'ayes pa tak ri juyub, quebutzuk ri awaj xukuje' ri alaj tak cal ri joj aretak quebok'ic. Man are ta ri u chuk'ab ri quiej mawi ri e u ch'ec ri winak ri sibalaj quekaj ta chuwäch ri Ajawaxel; are nim queril wi ri queyo'w u k'ij; ri caquijiquiba' qui c'u'x chrij ri u lok'ok'ebal u c'u'x. Jerusalen, chak'ijilaj ri Ajawaxel; Sion, chaya' u k'ij ri a Dios. Xebucowirisaj c'u ri e u laweyil tak ri awoquibal, xebutewichi'j c'ut ri e a c'ojol chupam ri tinimit. Ri are' cuc'am ulok ri jamaril chupam ri awulew, xukuje' catutzuk ruc' ri trico ri sibalaj utz na. Ri are' cutak ulok ri u tzij cho ri uwächulew, ruc' c'u aninakil cäjubun ronojel ri u tzij. Cuq'uiyisaj ri tew jacha' ta ne rismal chij, ri cujabuj ri sakalaj tew ri jacha' ta ne puc'uc' ulew. Ri cutak ulok ri sakbach ri u tewerisam; ruc' ri tew ri cutak ulok, ¿jachin ta ri cacuinic cataq'ui ta canok? Cutak c'u ulok ri u tzij cujarisaj c'ut; cubano chi cajich'ich' ri quiakik' cäbin c'u ri ja'. Ri are' xuya' retamaxic che ri Jacob, che ri Israel, ri u tzij, ri e u pixab xukuje' ri e u colomibal. Man junam ta xuban cuc' jule' nimak tak tinimit chic ri mawi jubik' xquetamaj ri e u colomibal. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chk'ijilax ri Ajawaxel kas pa ri caj! ¡Chk'ijilax ri Ajawaxel kas pa ri chicajil! ¡Chik'ijilaj ix iwonojel ri ix u tako'n aj caj! ¡Chik'ijilaj ix, ri ix ajch'ojab aj chicaj! ¡Chik'ijilaj ix, k'ij xukuje' ic'! ¡Chik'ijilaj ix, juluwemalaj tak ya'l sakilal! ¡Chak'ijilaj at aj chicajalaj caj, xukuje' at ja' ri at c'o puwi' ri caj! Chiya' u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel, are c'u ri are' xuya' jun takanic, ronojel c'ut xebantajic; ronojel xujekeba' ri are' rech cäcanaj amak'el, xuya' jun pixab ri mawi jubik' cäyojixic. ¡Chk'ijilax ri Ajawaxel kas cho ri ulew, jilijak tak awaj aj plo, xukuje' ri u choil ri plo! ¡Ri cakulja, ri sakbach, ri sakalaj tew xukuje' ri mayul! ¡Ri quiakik' ri cäjich'ich'ic ri cunimaj ri u takanic! ¡Ri e juyub xukuje' ri e u tza'm tak juyub! ¡Conojel ri chacalte' xukuje' tak ri che' ri quequiya' tak qui wäch! ¡Ri awaj e aj uwo tak ja xukuje' ri e juyubal tak awaj! ¡Ri chicop ri c'o qui xic' xukuje' ri caquijuruj tak quib! ¡Ri ajawinelab ri e c'o cho ri uwächulew xukuje' conojel tak ri tinimit! ¡Conojel ri c'amal tak be xukuje' ri k'atal tak tzij ri e c'o cho ri uwächulew! ¡Achijab, ixokib, ac'alab xukuje' ri'jab! ¡Iwonojel chiya' u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel, xuwi c'ut ri u bi' sibalaj aj chicaj! ¡Ri u juluwem c'o puwi' ri caj xukuje' puwi' ri ulew! Ri are' u yo'm cuinem pa u k'ab ri u tinimit. ¡Chyo'k u k'ij cumal conojel ri jic quebin chuwäch, cumal ri aj israelib, ri u tinimit ri c'o nakaj! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! Chibixoj jun c'ac' bix che ri Ajawaxel; Chyo'k u k'ij cumal ri jic quebin chuwäch. Chequicot ri aj israelib, ri tinimit aj Sion, ri Dios are c'ut i winakirisanel xukuje' iwajawinel. Chibixoj ri u bi' cuc' xojowem, chebibixoj bix che cuc' cok'ebal arp xukuje' tak tzojtzoj. Cäquicot c'ut ri Ajawaxel pa ri u tinimit; cuya' c'u chque ri e mach'amoj ri ch'äcanic che u nimarisaxic qui k'ij. Chequicot ri e jic rumal ri ch'äcanic, c'ä e warinak c'u ne' chebixon rumal ri quicotemal. Chc'ol u k'ijilaxic ri Dios chquichi', xukuje' jun ch'ich' re ch'o'j pa qui k'ab quieb u pa u chi' Che u ya'ic rajil q'uexel chque ri quequik'ijilaj tak diosib, che u c'äjisaxic qui wäch ri nimak tak tinimit, che qui yutic tak ri ajawinelab xukuje' winak ri c'o qui cuinem, cuc' alalaj tak tikom ch'ich', rech cätz'akat ri c'äjisabal qui wäch ri bim ulok. ¡Jun c'u nimarisabal qui k'ij wa' ri e jic! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! ¡Chiya' u k'ij ri Dios chupam ri cak'ijilax wi'! ¡Chiya' u k'ij chupam ri je'lic wocowicalaj räxalaj caj! ¡Chiya' u k'ij cumal ri e cuinelalaj tak u banoj! ¡Chiya' u k'ij rumal ri u nimalil ri man c'o ta u q'uisic! ¡Chiya' u k'ij cuc' rok'ibal trompet! ¡Chiya' u k'ij ruc' arp xukuje' ruc' cok'ibal tak arp! ¡Chiya' u k'ij cuc' tak xojowem cuc' tak tzojtzoj! ¡Chiya' u k'ij cuc' su' xukuje' k'ojom ri c'o qui c'amal! ¡Chiya' u k'ij cuc' quetecak tak k'an ch'ich' ri quetzinowic! ¡Chiya' u k'ij cuc' quetecak tak k'an ch'ich' ri quek'uyuyic! Ronojel ri cuxlabic chuya' u k'ij ri Ajawaxel. ¡Chyo'k u k'ij ri Ajawaxel! U tzij tak ri Salomon, u c'ojol ri David, ajawinel re Israel, ri qui patan wa': are ri qui k'axexic no'j xukuje' tijonic, ri quetoban che qui ch'obic tak ri tzij ri quieb oxib quebel cäquibij, che u rikic etamanic, utzalaj no'jinic, suq'uilal, colomal xukuje' co tiquilem; che u ya'ic qui nawinic ri c'ojolab ri man c'o ta queta'm, che c'u u ya'ic quetamanic xukuje' jic'oj ib. Ri c'o u no'j xukuje' u c'oxomanic quebutatabej, we c'u je cuban wa' cäq'uiy c'u na u wi' ri u no'j xukuje' ri esbal u no'j che qui ch'obic ri cäquibij ri ajno'jab, xukuje' tak ri qui tzij, ri e c'utbal ri cäquiya' xukuje' tak ri caquibij chi rajawaxic qui ch'obic. Ri no'j cachaptajic rumal u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel; ri man c'o ta qui no'j cäquetzelaj u wäch ri no'j xukuje' ri tijonic. Nu c'ojol, chaya' a xiquin che u tatabexic ri u pixbenic ri a tat xukuje' maxutuj ri u tijonic ri a nan, e je'licalaj tak wikbal awib wa': jacha' jun a chachal o jun a corona. We ri ajmaquib cäcaj catquisubu, ¡maya' a tzij chi caban awe ri cäquibano, nu c'ojol! Craj ne, cäquibij chawe: “Tasaj kuc'; xak chubanic ka cojo jun c'amibal, che u cämisaxic jun winak ri man c'o ta u mac aretak coc'owic. E c'asal ri winak ri e tz'akat pa ronojel quekabik'o, jacha' ri cuban ri cämical che qui bik'ic ri quekaj pa ri u julil cäminak. Quec'oji' na ronojel qui wäch k'inomal kuc', ¡quekanojisaj na ri kachoch cuc' conojel ri queläk'axic! Tasaj chatk'ax kuc' chabana' awe ri cäkabano, xa c'u jun c'olbal ka rajil chc'olok.” ¡Matbe cuc' we winak ri', nu c'ojol! Naj chaya' wi awib chque ri itzel tak qui be, aninak c'u e c'o che u banic ri lawaloyil; ¡aninak e c'o che u tixic quic'! Pune' c'u man c'o ta c'u ne cupatanij jun c'amibal cätanixic we quecuin ri chicop ri e c'o qui xic' che rilic, we winak ri' e are' quekajben ri c'amibal ri xquitanij, cäquiya' c'u ri qui c'aslemal pa cämical. Are wa' ri cäquitaklebej na ri sibalaj quequiäk rayinic: ri quiäk rayinic ri c'o cuc' are' quecämisanic. Ri no'j cubano chi cätataj ri u ch'abal xo'l tak ri ja; xukuje' pa tak ri be. Quebuya' qui bixic tak ri u tzij chi' tak ri cachoch ri winak, pa tak ri c'olbal ri sibalaj cäquimulij wi quib ri winak pa ri tinimit: “C'ojolab ri man c'o ta iwetamanic, ri quiwetz'bej u wäch ronojel, ri man c'o ta i no'j, ¿c'ä jampa' lo quitanaba' u lok'ok'exic ri conil ri c'o iwuc', quirik c'u na quicotemal pa ri etz'ben wächaj, quiwetzelaj c'u u wäch ri etamanic? Chebitatabej ri e nu pixbenic quixinnojisaj c'u na ruc' no'jinic; quebenya' c'u na quetamaxic tak ri e nu chomanic chiwe. Ix nu siq'uim, ix wulam rech quixpetic, are c'u ri ix man i yo'm ta i xiquin chwe. Xane' e i xutum tak ri e nu yo'w no'j; man ch'awinak ta i c'u'x che u c'amic ri nu pixbenic. ¡Quintze'j c'u na i wäch aretak ix c'o chi chupam ri quiäkasakil! ¡Quinwetz'bej c'u na i wäch aretak ix cäminak chic che xe'n ib, aretak quepe tak ri xe'n ib xukuje' tak ri c'ax piwi', q'uistajibal c'uxaj xukuje' elemch'u'j, jacha' jun salc'um ri ronojel cusach u wäch! Pa ri k'ij ri' caquitz'onoj na tok'ob, man c'u quintzelej ta u wäch ri qui tzij; quinitzucuj na, man c'u quinirik ta chic; quiwetzelaj c'u u wäch ri no'j, man quiwaj ta c'ut quiya' ta u k'ij ri Ajawaxel. Man quebirayij taj qui c'amic ri e nu yo'w tak no'j; quiwetzelaj qui wäch ri e nu pixbenic. ¡Quixukajbej c'u na ri e ratz'amil ri e i c'aslemal! ¡Cäq'uistaj na i c'u'x chque ri itzel tak i chomanic! Ri man c'o ta quetamabal, quebe pa ri cämical, e are' tak c'ut ri man c'o ta qui no'j cäsachisax na qui wäch rumal ri man qui oquem ta il; are' c'ut ri cutatabej ri quinbij che, cäjeki' na pa jamaril, man cuxe'j ta rib chi c'o ta jun u q'ueyowal cutaklebej.” Nu c'ojol, chabana' awech chque tak ri e nu tzij; chebac'olo' tak ri nu takomal pa ri a chomabal. Chaya' a xiquin che u tatabexic ri no'j; chajacha' ri a chomabal che ri etamanic. Chatz'onoj ri etamanic cuc' conojel ri e a chuk'ab xukuje' ri utzalaj chomanic; kas chajacha' awib che qui tzucuxic, je ta ne ri cätajin catzucuj sak puak o jun k'inomal ri c'utalic. C'äte ri' cawetamaj c'u na ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel; ¡cach'ob na ri retamaxic u wäch ri Dios! Are' c'ut ri Ajawaxel cäyo'w ri no'j; ri ch'obonic ri etamanic chuchi' quebel wi ulok. Ri Ajawaxel cuya' ri u to'banic xukuje' querilij ri cuc'am jun suc'alaj c'aslemal, ri man c'o ta wi bach'uyal. Quebuchajij ri quebin pa suq'uilal, cuya' c'u to'banic chque ri jic quebin chuwäch. Xukuje' cawetamaj na jachique ri colom, xukuje' ri suc', cach'ob c'u na ronojel ri utz, ri a chomanic curik na no'j cana' c'u na ri u qui'al ri etamanic. Ri utzalaj chomanic xukuje' ri etamanic e are' wa' ri e chajil awech amak'el; ri e are' catquik'ilo rech man catbe ta chquipam ri lawalolaj tak qui be ri itzel tak achijab, ri quiyo'm can ri utzalaj be quebe c'u pa k'ekumalaj tak be ri latz'. Quequiquicot che u banic ri etzelal, quequinimak'ijisaj c'ut ri itzel tak qui banoj. Quebin c'u pa jech'alaj tak be quijaluch'um c'u quib chrij ri suc'alaj be. Catresaj c'u na xukuje' pa u k'ab ri ixok ri man c'o ta cux chawe ri jalan catzijonic ri que ch'äcanic, ri cutzak can ri rachajil re ri ralc'alal xsach c'u pa u jolom ri xuchi'j chuwäch ri Dios chi cuban na. Ri u takexic ri be ri cäbe cho rachoch we ixok ri', are wa' ri u c'amic bic ri be ri cäc'aman bic pa ri cämical; ri queboc pa ri rachoch man quetzelej ta chic, mawi jubik' quebin chic pa ri be re ri c'aslemal. Chatbin ba' pa ri utzalaj be, are chabana' awe jas ri cäquiban ri suc'alaj tak winak. E are' c'ut ri e colom ri qui c'aslemal ri man c'o ta qui bach'uyal quejeki' na amak'el cho ri ulew; e are' c'u ri e itzel tak winak ri man e jic taj quebok na bic, naj c'u quebeq'uiak wi na che ri uwächulew. Mebasach ri e nu tijonic, nu c'ojol; chebac'olo' ri e nu takomal pa ri a chomabal, naj c'u catc'asi' na nojinak che utzil. Mawi jubik' matzak can ri lok'ok'ebal c'uxaj, xukuje ri kastzij; chebac'ama' bic awuc' jacha' cäban che jun chachal. Chebatz'ibaj pa ri a chomabal, cärik c'u na ri tok'ob xukuje' ri nimarisabal a k'ij rumal ri Dios xukuje' cumal ri winak. Ruc' ronojel awanima' chacu'ba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel man chrij ta c'ut ri awetamanic pa awech wi. Chaya' u k'ij ri u c'olem ri Ajawaxel pa ronojel ri cabano, chnataj ri Ajawaxel chawe, are' c'u catc'amow na bic pa ri suc'alaj be. Maban awib chi sibalaj ta c'o a no'j; chaya' u k'ij ri Ajawaxel chatasa' awib mat be chupam ri lawalolaj be: ¡are' c'u utzalaj cunabal wa' che u ya'ic u chuk'ab ri a cuerp! Chebacojo' ri a k'inomal che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel xukuje' ri nabe tak qui wächinic ri awulew; we je caban wa' quepulin na c'ä quepak'apop na ri e a c'uja xukuje' ri quebac'ol wi ri e u wa'l a uva. Nu c'ojol, mawetzelaj u wäch ri c'äjisabal wächaj ri cuya' ri Ajawaxel, mawi mäpe awoyowal aretak catuyajo; rumal rech chi ri Ajawaxel cupixbej jachin ri culok'ok'ej, jacha' ri cuban ri tataxel cupixbej ri u c'ojol ri benak ranima' ruc'. Sibalaj utz re ri winak ri curik ri no'j, ri curik ri etamanic; are c'u c'o na quechbex chque chuwäch ri sak puak, xukuje' nim ri quechbex na chque chuwäch ri k'an puak. Ri no'j c'o na rajil chquiwäch tak ri perl; ¡mawi ne ri jastak ri sibalaj querayixic cajunamataj ta ruc'! Ruc' ri iquiak'ab cuchi'j ri nimalaj c'aslemal ri cäbeytajic, ruc' c'u ri mox k'ab cuchi'j k'inomal xukuje' yabal k'ij. Ri qui takexic ri e u xo'l tak rakan sibalaj man e c'o ta c'o wi; ri binem pa alaj tak u be c'olem wa' pa jamaril. Ri no'j c'aslemal wa' che ri cärikowic; ¡sibalaj utz quech ri queta'm u canajisaxic cuc'! Ruc' no'j xukuje' etamanic, ri Ajawaxel co xutiq'uiba' ri caj xukuje' ri uwächulew; ruc' no'j xubano chi xuban quieb ri plo xukuje' chque tak ri sutz' quetz'utuw wi ulok ri räxk'ab. Chäc'olo' amak'el ri utzalaj chomanic, nu c'ojol, mel ri colomal chawäch, quebux na u q'uiyibal c'aslemal chawe catquiwik c'u na jacha' jun chachal. Cuya' catbin ruc' jiquibam c'uxaj pa ri be mawi c'u jumul cachak'ij ta na awib. Aretak catuxlanic man c'o ta jas caxe'j ta wi awib; aretak catk'oyic catwar na pa utzil. Maxe'j awib chque ri jastak ri xak c'ätetal quec'ulmatajic, mawi che ri u q'ueyowal ri cäpe paquiwi' ri banal tak etzelal, rumal rech chi ri Ajawaxel cuya' na jiquibam c'uxaj chawe, man cuya' ta c'u na c'olbal chi catkaj ta na pa jun apachique c'amibal. Mawi jumul mak'il awib che u banic jun tok'ob che jachin ri c'o cutz'onoj chawe, aretak c'o pa a k'ab ri u banic che. Maya' can che re chwek ri to'banic ri catcuin che u banic camic. Machomaj u banic c'ax che ri winak ri u jiquibam u c'u'x chawij. C'o matzucuj wi u banic ch'o'j, we man c'o jachin u banom c'ax chawe. Matititej ri abaj ranima' mawi matijtobej u banic awe ri cubano; ri Ajawaxel cäretzelaj c'u qui wäch ri e banal tak etzelal, cäpe c'u che jekelem cuc' ri e suc'. Ri Ajawaxel cuc'okoj ri rachoch ri itzel winak, cutewichi'j c'ut ri u jekelibal ri winak ri cuban suq'uilal. Ri Ajawaxel cutze'j qui wäch ri quetze'n wächaj cuban c'u utzil chque ri e mach'amoj. Ri nimarisabal k'ij are ri caquich'äc ri ajno'jab, ri man c'o ta qui no'j are caquich'äc ri qui q'uixbal. Walc'ual, chixoc il che u tatabexic ri pixbenic ri cuya' ri i tat chiwe; kas chitatabej ri cubij chiwe, rech quirik utzalaj chomanic. Nu yo'm jun utzalaj tijonic chiwe, jeri' chi ma ta mixoc il chque tak ri e nu tijonic. In xukuje' in uxinak alc'ualaxel: sibalaj nim ri nu lok'al chuwäch ri nu nan, ri nu tat je nu pixbexic wa' xubano: “Chebatz'ibaj pa ri a chomabal ri e nu tzij; chanimaj ri takanic ri quinya' chawe, catc'asi' c'u na. Charika' ri no'j xukuje' utzalaj chomanic; mebasach ri nu tzij. Lok' chawila' wi ri no'j maya' apan jela' cuya' c'u na ri u to'banic chawe. Chuwäch apachique jun jasach chic charika' ri no'j xukuje' utzalaj chomanic. Chalok'ok'ej cunimarisaj c'u na a k'ij: chalak'apuj, nim c'u catril wi na; ¡cusipaj na jun je'lalaj wikbal a jolom are' c'u a corona wa' cucoj chajolom!” Chebatatabej tak ri e nu tzij, nu c'ojol, chabana' awech chque, catcasi' c'u na q'ui junab. Ri in catinc'am na bic pa ri be re ri no'j: quinban na chawe chi catbin pa ri utzalaj be, chupam ri utzalaj be man e c'o ta k'atibal cärik na, pune' ta ne catxiq'uinic man cachak'ij ta na awib. Co chachapa' awib che ri tijonic matzokopij c'ut; chabana' jas ri cubij, c'aslemal c'u wa' chawe. Matbe pa ri qui be ri e banal tak etzelal. Matakej u banic awe ri itzel qui c'aslemal. Chak'ila' awib che ri awoc'owic pa ri qui be; chatasa' awib chquij, chatakej at ri a be, man c'u quec'oji' ta pa jamaril we man caquiban ri lawaloyil; caquitzak ri qui waram we man caquibano chi c'o jachin cäkaj pa qui k'ab. ¡Ri qui wa xukuje' ri cuq'uia' are ri u banic ri etzelal xukuje' ri tokinic! Ri qui be ri suc'alaj tak winak junam ruc' ri u sakaribal jun c'ac' k'ij: ri cäbe u q'uiyic c'ä cäjuluw na pa ronojel ri u juluwem. Are' c'u ri qui be ri banal tak etzelal xa k'ekumalil; ¡Mawi ne queta'm jas ruc' cäquipak'ij wi quib! Chatoc il chque ri nu tzij, nu c'ojol; chebaya' a xiquin che qui tatabexic. Mawi jubik' mebel chawäch, ¡chebatz'ibaj pa ri a chomabal! E are' queyo'w c'aslemal xukuje' rutzil wächaj che ronojel ri cärikowic. Chachajij ri a chomabal chuwäch apachique jasach ri c'o cho ri uwächulew, che c'ut caq'uiy wi ri c'aslemal. Chak'ila' awib che qui bixic jastak ri xa quesubunic; chanajtajisaj awib che u banic banoj tzij. Amak'el chawäch chatca'y wi apanok, chatca'y amak'el chawäch. Kas chawila' na jawije' quebe a ya' wi ri awakan, amak'el c'ut catac'alej na cowilaj ulew. Majuluch'ij ri a be; chak'ila' awib che qui ya'ic ri itzel tak u xo'l awakan. Chatoc il che ri nu no'j, nu c'ojol; chatatabej ri nu c'oxomanic. Jeri' cawetamaj na catch'obonic, catcuin c'u na cattzijon ruc' etamanic. Ri ixok ri man c'o ta cux chawe sibalaj qui' ri cätzijonic, ri u ch'abal sibalaj cäbelel na chuwäch ri aseit; c'o c'u na ri u c'ayil ri u q'uisbalil chuwäch ri sibalaj c'a na, casocon c'u na chuwäch jun ch'ich' re ch'o'j ri quieb u pa u chi'. Ri binem ruc' we ixok ri' cac'aman bic pa ri cämical; ri u xo'l tak rakan cäc'aman bic pa ri mukbal. Che we ixok ri' man c'o ta cupatanij ri be re c'aslemal, man coc ta il che u ch'obic chi man utz taj ri be ri u takem. Rumal ri' nu c'ojol chatoc il che ri quinbij chawe, matas awib chquij ri e nu tijonic. Chanajtajisaj awib che ri ixok ri man c'o ta cux chawe mawi ne matkeb chuchi' ri rachoch, rech man caya' ta ri a k'inomal chque chic jule', mawi a ch'äcoj chque ri man aweta'm ta qui wäch; rech man quenoj taj ri winak ri man aweta'm ta qui wäch ruc' ri u wächinic ri a chuk'ab xukuje' ri a chac. We c'u man canimaj ri quinbij chawe, catij na ok'ej chuq'uisbalil, nojimal c'ut cäbe u tzajic ri a cuerp. Cabij c'u na: “¡Jas ri xinc'ulmaj chi xinwetzelaj u wäch ri pixbenic! ¡Jas ri xinc'ulmaj chi man nim ta xebenwil wi ri k'iloj tak ib! Man xinwaj taj xebentatabej ri wajtijab, man xinoc ta il che qui tatabexic ri xeyo'w tak tijonic chwe, xa c'u jubik' xraj man xinkaj pa ri quiäkasakil chquiwäch conojel ri winak.” Chawesaj ri a chaki'j chi' ruc' ri ja' ri cäq'uiy chupam ri a c'ua'. Matix ri ja' ri c'o chupam ri q'uiyibal a ja'; xak matixo, cajamij c'u can pa be. C'ua' xukuje' ja' e awech, man c'o ta chi jun ajchak'e; ¡maya' quech ri winak ri man aweta'm ta qui wäch! ¡Tewichital ri caq'uiy wi ri a ja'! ¡chatquicot ruc' ri a c'ulaj pa ri awac'alal, bitibic, masat calok'ok'enic! ¡Ri mawi jumul ma ta catraj! ¡Ri amak'el catupis pa ri u lok'ok'ebal c'u'x! ¿Jasche caputzcuyij awib ruc' ri ixok ri man awech taj?, nu c'ojol, ¿jasche caq'uiak awib pa u k'ab ri man aweta'm taj jachinok? Ri Ajawaxel il u wäch che ri cuban ri winak; man c'o ta jun u xo'l rakan cuyao ri ma ta cärilo. Ri banal etzelal cäkajbex na rumal ri etzelal ri cubano, ri kas u mac are' cäximow na jacha' jun colob. Cäbe na pa ri cämical rumal rech chi man cuc'am ta ri pixbenic; rumal chi man c'o ta u no'j cac'am na bic pa ri sachbal wächaj. Nu c'ojol, we catch'aw puwi' ri awachil awib ruc', o cattaq'ui' puwi' jun ri man aweta'm taj jachinok, xak a tuquiel ri' cacoj ri c'amibal pa ri a be: catximitaj c'u can cumal ri kas e a tzij. Rech catquiritajic, nu c'ojol, at c'o chi c'u ne pa u k'ab jun chic, chabana' ri quinbij chawe: chamach'a' awib chacojo a chuk'ab che u tok'ixic ri awachil awib ruc', chawesaj ri a waram, maya' jubik' uxlanem chawe; chatanimajok, jacha' jun masat ri canimaj chuwäch ri q'uiakanel; chatanimajok, jacha' jun chicop ri c'o u xic' ri canimaj chuwäch ri c'amibal. Sak'or, jät, jaca'yej ri sanic; chawila' ri cubano, chawetamaj c'ut ri tijonic: pune' man c'o cätakowic mawi c'o jachin cäbin che ri rajawaxic u banic rumal, pa ri k'alaj cutanij can ri cutijo, cuchap u c'olic aretak cätajin cäyac ri u wächinic ri ulew. ¡Chak'ila' ri a waram sak'or! ¡Chak'ila' ri a k'oyolem! Aretak cätajin catachiq'uic, catyuxc'at che waram, quebak'aluj c'ut ri quieb a k'ab rech cuya' caban jun utzalaj waram, cäpe c'u na ri mebayil catuch'äc na jacha' jun wacatel ri e ruc'am ri u ch'ojibal. Ri cuban etzelal xukuje' itzel winak xuwi banoj tak tzij cutzijoj amak'el. Quebuyupuchij ri e u bak'wäch, quebuban etal cuc' ri rakan, quebuban etal cuc' ri u wi' tak u k'ab; ri u chomanic nojinak che etzelal, amak'el are cuchomaj u banic ri lawaloyil, xukuje' cätzurun che qui banic tak ch'o'j. Rumal ri' man c'o ta cunabej aretak cäpe ri c'axc'olil puwi'; pa jun u jakic xukuje' pa jun u tz'apixic bak'wächaj cäkaj chuxe' ri c'axc'ol man c'o ta u to'tajic. E c'o wakib jastak, c'ä e wukub c'u ne ri quetzelax qui wäch rumal ri Ajawaxel: ri bak'wächaj ri quequiban nimal, ri ak'aj ri banal tzij, ri k'abaj ri quebucämisaj winak ri man c'o ta qui mac, ri chomanic ri quebuchomaj qui banic itzelalaj tak jastak, ri akanaj ri quexiq'uin ruc' rayinic che u banic ri etzelal, ri subunelalaj k'alajisanel xukuje' banal tzij, xukuje' ri cuyac ch'o'j chquixo'l achalaxic. Nu c'ojol, chebac'olo' amak'el pa jolom ri qui takomal xukuje' tak ri qui tijonic ri a tat a nan. Chebac'ama' bic amak'el cho a c'u'x, chebaxequeba' chakul; cäquic'am na a be aretak at benak pa binem, catquichajij na aretak cätajin catwaric, quetzijon na awuc' aretak catc'astajic. Kastzij, ri takomal tak xukuje' tak ri tijonic e jun chäj ri e tzijtalic; ri pixbenic xukuje' ri yo'w tak no'j e are' be wa' re ri c'aslemal. Catquichajij na rech man catuch'äc ta ri itzel ixok, rech man catquich'äc ta ri je'licalaj tak u tzij ri ixok ri man awech taj. Maya' c'olbal chi ri u je'lical cunicowisaj bic ri a c'u'x che; ¡maya' awib chi catch'äctaj cumal tak ri e u ca'yebal! Ri ixok re nim ch'utin cäbe chrij juba' caxlanwa, are' c'u ri ixok ri cäkaj pa mac ruc' jun winak chic are cuya' u wäch che ri achi ri c'o cäc'am che. Ri cuya' k'ak' cho u c'u'x, cäc'at na ri ratz'iak. Ri cäbin paquiwi' rachak k'ak', quec'at ri rakan. Ri cuputzcuyij rib ruc' ri ixok ri man c'o ta cux che, man c'o ta u to'tajic. Man c'o ta jun winak ri ma ta c'o jas cubij che jun eläk'om ri queläk' rumal u numic; we c'u ne cäriktajic aretak cätajin cuban ri eläk', wukub mul cutoj na u q'uexel ri eläk'am, cuya' c'u ne na ronojel ri c'o ruc'. ¡Sibalaj con ri achi ri cäbin ruc' jun ixok ri man c'o ta cux che! ¡Ri je cuban wa' xa u tuquiel cäretzelaj rib! Cak'osix na xukuje' quepe tak il patan puwi', man c'o ta jun jasach casuw ta na ri q'uixbal ri resam. Rumal rech chi ri achi ri achixomanel xak junam ruc' jun k'ak', man cäcuyun ta pa ri jok'otaj re ri yo'w q'uexel; man cuc'amowaj ta apachique esbal oyowal, mawi coc'ow ri royowal pune' ta queya' q'ui sipanic che. Nu c'ojol, chebanimaj ri nu tzij; chebac'olo' ri e nu takomal chupam ri a chomabal. Chebanimaj ri e nu takomal xukuje' tak ri e nu tijonic; chebachajij jacha' ri qui chajixic ri qui c'u'x ri a bak'wäch, catc'asi' c'u na. Chebaxima' chque ri u wi' tak a k'ab, chebatz'ibaj pa ri a chomabal. Chabana' awana'b che ri no'j chawachilaj awib ruc' ri c'oxomanic. E are' c'u catesan na pa u k'ab ri ixok ri cäkaj pa mac ruc' achi, ri quebubij jalan tak tzij ch'äcanel. C'o jun k'ij cätajin quinca'y apan xo'l tak ri u julujakil ri nu wenta'n jujun c'ojolab ri man c'o ta quesan wi qui no'j, xbe c'u nu wäch che u ca'yexic ri nimalaj con na ri c'o chquixo'l. Aretak xopan pa ri xquina xuxalk'atij ri be ri cäbe che u suq'uil ri rachoch we ixok ri'. Kajem cuban ri k'ij, oquem c'u cuban ri ak'ab. Chanim c'ut xel ulok ri ixok che u c'ulaxic, u wikikem rib jas ri u nak'atisabal jun ixok ri re nim ch'utin, jun ixok xq'uiakat ri man k'ilic ta craj ri man cäcuin taj cäjeki' cho rachoch Ri xak cäwacatic pa tak be, cho tak c'ayibal, pa tak xquina reyem jachin ri nabe coc'owic rech cäkaj pa u k'ab. Ri ixok xulak'apuj xutz'umaj ri c'ojol, man c'o ta c'u jubik' u q'uixbal chupalaj xubij che: “In nu chi'm ulok tabal tok'ob re utzirisan ib camic c'ut xintz'akatisaj ri xinchi'j u ya'ic. Rumal ri' xinel ulok che a c'ulaxic; ¡nu rayim rilic a wäch at nu rikom c'ut! Nu lic'om jun je'lalaj c'ul re lino puwi' ri nu ch'at ri lok'om pa Ejipt, nu c'oc'arisam ruc' ruxlab mir, ruxlab k'ol aloe xukuje' cane'l. Tasaj ka jamij ri ka lok'al ri c'o c'a chuxe' ri kumubal; ka quicotej ri u lok'ok'exic kib c'ä cäsakar na, ri wachajil man c'o ta cho ja; benak che jun najalaj binem; xuc'am bic jut'oyaj puak c'äte c'u cätzelej ulok aretak nojinak chic ri ic'.” Ri ch'uch'ujalaj tak u tzij xukuje' ri cojow chuk'ab ri xubano, xcuin c'u che u ch'äquic ri ala, man c'o ta chi xutobej ta rib xteri' bic chrij ri ixok: jacha' jun wacax ri pilic rij ri c'amom bic pa ri cämical, jacha' jun masat ri cäkaj pa ri pilibal; ri capak'ijtax ri ranima' rumal jun ch'ab jacha' jun chicop ri c'o u xic' ri cuq'uiak rib pa ri c'at, man cuch'ob ta c'ut chi ri cubano cutoj na ruc' ri u c'aslemal. Je ba' ri', nu c'ojol, chinatatabej; chatoc il che qui tatabexic ri nu tzij. Mabajech'obisaj ri a chomabal che u ternexic we ixok ri'; masachisaj awib rumal ri u ternexic, sibalaj c'u e q'ui ri e u socom che cämical; ¡e q'ui ri e kajinak pa u k'ab! Ri u takexic ri be ri cäbe cho rachoch are' wa' ri u takexic ri u be ri cämical. Ri no'j cujak ri u kul co cäch'awic; ri etamanic cubano chi cätataj ri u ch'abal. Cutac'aba' rib chicaj tza'm tak ri juyub, cubey rib jawije' cäquijach wi quib tak ri be, cubano chi cätatabex chquichi' tak ri oquibal, ri caban wi oquem chupam ri tinimit. “Chiwe ix winak cäbe wi tak we nu tzij ri'. Alabom ri man c'o ta jas iweta'm ri man c'o ta i no'j, chitijoj iwib rech cux utz i chomabal xukuje' cäc'oji' i ch'obonic. Chixoc il quebenbij c'u na jastak chiwe ri man e c'o ta c'o wi ri man c'o ta qui c'ulelaxic. Ri quenya' u bixic are' ri kastzij; man cäkaj ta chnuwäch quinbij ta banoj tzij. Conojel ri nu tzij e suc'; man e c'o ta jubik' subunic chquipam. Che ri cac'oxomanic xukuje' cäch'obonic, ri e nu tzij e k'alaj man quexutux taj. Che u q'uexwäch sak puak xukuje' coc'alaj k'an puak, are' chatzucuj tijonic xukuje' ri etamanic.” Are' c'u utz na ri no'j chquiwäch tak ri abaj ri pakal cajil; ¡mawi cajunamataj ta ruc' ri sibalaj carayixic! “In, ri no'j, in jekel ruc' ri c'oxomanic, weta'm c'u qui rikic ri e yo'w tak no'j ri sibalaj e utz na. Ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel are' ri retzelaxic u wäch ri lawaloyil. In quinwetzelaj u wäch ri banoj nimal xukuje' ri nimarisan ib, ri itzel be xukuje' ri banoj tzij. Wuc' in e c'o wi ri chomanic xukuje' ri u tz'akatisaxic in ri utzalaj chomanic xukuje' ri chuk'ab. Wumal in, quebajawin tak ri ajawinelab quequik'at c'u tzij tak ri k'atal tak tzij. Wumal in, quebajawin wi ri e c'amal tak u be ri tinimit quequik'at c'u tzij tak ri k'atal tak tzij. In quebenlok'ok'ej ri quinquilok'ok'ej, xukuje' ri quetzucun chwe quinquiriko. In quebenya' k'inomal xukuje' nimarisan k'ij, nimak tak ekle'n xukuje' pok'colijic. Ri quinya' in are' utz na chuwäch coc'alaj k'an puak; ri quinchi'j in are' utz na chuwäch ri sak puak ri sibalaj ch'ajch'oj na. In in benak pa ri suc'alaj be, pa ri alaj latz' be re suq'uilal. Ri quinquilok'ok'ej quinya' na ri quechbal: quinnojisaj ri cachoch che k'inomal. Ri Ajawaxel xinuwinakirisaj pa ri u tiquiritajic ri u chac, c'ä majok ri uwächulew. Xinunuc' pa ri u chaplebal ri k'ijol, c'ä majok ri ulew. Xinuq'uiyisaj c'ä majok chec'ol ri nimak tak plo, c'ä majok chepok' ulok tak ri nima' xukuje' ri qui bulbux. C'ä majok chetiqui taj ri juyub xukuje' tak ri alaj tak juyub, in u q'uiyisan chic ri Ajawaxel; c'ä majok c'u ne chuban ri ulew xukuje' tak ri e u juyubal, mawi ne ri puc'uc' ulew ri banbem ri uwächulew. Aretak xujekeba' ri niq'uiajsak paquiwi' ri u ja'il ri nimalaj plo chila' in c'o wi in. Aretak xebuliq'uiba' tak ri sutz' pa ri caj, xebucoj c'u k'atibal che qui k'atixic tak ri u chi' ri cholaj plo, aretak xuya' tak takanic chque ri e u ja'il tak ri plo chi mäquixalk'atij ri qui c'ulbatil, aretak xucoj ri u tac'alibal ri ulew, chila' in c'o wi in, sibalaj jic pa u xcut. In u quicotisabal k'ij chi k'ij, quinetz'en c'u chuwäch conojel k'ijol; quinetz'en c'u chuwäch ri uwächulew, ¡sibalaj quinjajat cumal ri winak! Are' c'u ri camic, ix nu c'ojol, chinitatabej; chitakej u banic iwech ri quinbano sibalaj c'u utz na iwech. Chixoc il che ri tijonic; miwetzelaj u wäch ri no'j. Sibalaj utz re ri winak ri quinutatabej, cac'asc'at c'ut cächajin chquichi' ri wachoch. Rumal rech chi ri nu rikic in are ri u rikic ri c'aslemal u ch'äcom c'ut ri utzalaj u rayibal ri Ajawaxel; are c'u ri u tasic ib chwij, are ri u ya'ic ri c'aslemal pa sayowem; ¡retzelaxic nu wäch are ri u lok'ok'exic ri cämical!” Ri no'j cuyac ri rachoch, cuwik ruc' wukub rakan ja; xebupil awaj che u banic ri nimak'ij, xuban jun je'licalaj u wa'l uva, ri xucoj puwi' ri mexa. Xebutak c'u bic ri u pataninelab ixokib che u rakic qui chi' puwi' ri u tanatail ri tinimit: “¡Chixpetok waral, c'ojolab ri man c'o ta iwetamabal!” Xutak u bixic chque ri man c'o ta qui no'j: “Chixpetok che u tijic iwe ri nu wa, xukuje' che ruq'uiaxic iwe ri u wa'l nu uva ri nu k'obisam. Chebiya' can tak ri e i conil, quixc'asi' c'u na; chixbinok jacha' ri winak ri quec'oxomanic.” We cäpixbej ri man cäraj ta ri no'j xukuje' ri banal etzelal, xuwi c'u cach'äc na chi catutzuru xukuje' cayok'on c'ut. We cäpixbej ri man cäraj ta ri no'j, cach'äc c'u na ri royowarem; chapixbej ri c'o u no'j, cach'äc c'u na ri u ya'ic a k'ij rumal. Chatyan che ri ajno'j cux c'u na sibalaj ajno'j; chatijoj ri utzalaj winak cac'uxan c'u na ri retamanic. Ri no'j cachapletajic rumal ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel; ri retamaxic u wäch ri sibalaj tastalic are wa' ri c'o c'oxomanic. Rumal ri no'j, q'ui' junab catc'asi' na, queq'uiyir na ri junab rech ri a c'aslemal. We at ajno'j cawechbej na ri echbenic; we at banal nimal at catkajbenic. Ri man c'o ta u no'j xak e junam ruc' jun ixok ri banal tzijtal, con xukuje' man c'o ta jas reta'm. Cät'uyi puwi' jun tem, chuchi' tak ri rachoch, puwi' jun tanatic chupam ri tinimit, quebusiq'uij c'ut ri queboc'owic ri e benak pa ri utzalaj be: “¡Tisaj waral, c'ojolab ri c'ä maja' quiwesaj i no'j!” Cutak u bixic chque ri e conab: “Ri eläk'am ja' are sibalaj qui' na; ri wa ri cätijow chic'uyal c'o na ri u qui'al.” Ri e are' man queta'm ta c'ut chi ri e ula'm wi e u mujal cämical chic, camic chupam ri rajawibal ri cämical. Ri e u tzij tak ri Salomon: Ri c'ojolaxel ri c'o u no'j quebuquicotisaj ri u tat u nan; ri c'ojolaxel man c'o ta u no'j cuban chque chi caquirik c'ax. Ri k'inomal tak ri xa quet'orixic man c'o ta quechbex na chque, are' c'u ri tz'akatinic pa ronojel cäto'tajisan chuwäch ri cämical. Ri Ajawaxel man cuya' ta can ri utzalaj winak pa numic, man cuya' ta c'u che ri banal etzelal chi canojic ri u munil. Jubik' chac, mebayil; q'ui chac, k'inomal. U yaquic u wäch ri ulew pa sak'ij quech ajno'jab; ri u banic waram aretak cäyac u wäch ri ulew quech wa' ri man c'o ta qui q'uixbal. Puwi' ri utzalaj winak quejäbin tewichibal, are' c'u ri banal etzelal cäjik'isaxic rumal u banic tokinic. Ri utzalaj winak cänatax cuc' tak tewichibal; ri banal etzelal chanim cäsach u nataxic. Ri c'o u no'j quebuc'amowaj takanic; ri quebubij chi man c'o ta no'j cäsach u wäch pa etzeletajic. Ri man c'o ta jubik' subunic cubano, man c'o ta jas cuxe'j wi rib; ri quieb u wäch u be, etzelal cuq'uisa' wi na u wäch. Ri cäyup wächinic quebuc'am ulok nimak tak etzelal ri xuwi quebubij chi man c'o ta no'j cäsach u wäch pa etzeletajic. Ri e u tzij ri suc' e u q'uiyibal c'aslemal, are' c'u ri banal etzelal cäjik'isaxic rumal u banic tokinic. Ri etzelen wächaj quebuyac ch'o'j, are c'u ri lok'ok'ebal c'uxaj quebucuy conojel tak ri macunic. Chque ri u chi' ri ajno'j e c'o no'jinic; che ri man c'o ta u no'j jun k'ebut cho rachak. Ri c'o qui no'j man cäquesaj ta u tzijol ri quetamanic, aretak c'ut quech'aw ri man c'o ta qui no'j, xak quieb cubij. Ri to'bal rib ri k'inom are' ri u k'inomal; ri u quiäkasakil ri meba' are' ri u tzubukil. Ri tojbal re ri suc' are' ri c'aslemal; ri wächinic ri cuyac ri banal etzelal are' ri macaj. Ri cuya' u xiquin che u tatabexic ri pixbenic benak pa ri be re c'aslemal; ri man coc ta il che, benak pa ri be re sachbal wächaj. Quech ri banal tak tzij ri man u k'alajisaxic taj ri oyowaric, xukuje' quech man c'o ta qui no'j ri qui jabuxic tzijtal. Ri sibalaj cäk'ijij che tzij q'ui sachinakil quebubano; ri u jiq'uixtajic ri ak'aj quech ajno'jab. Coc'alaj sak puak are' ri rak' ri suc'; ri u chomabal ri lawalo man c'o ta u patan. Ri e u chi' ri suc' quebutijoj q'uialaj winak, are' c'u ri man c'o ta u no'j cäcämic rumal rech ri u conil. Ri u tewichibal ri Ajawaxel k'inomal wa' man c'o ta c'u k'oxomal quebuc'am ulok pa re wi. Ri man c'o ta u no'j cäquicot che quesaxic q'uixbal; ri ajno'j cäquicot ruc' ri no'j. Ri sibalaj cuxe'j wi rib ri banal etzelal are' wa' cuc'ulmaj na, are' c'u ri suc' queya'taj ri jastak che ri queburayij. Coc'ow ri quiakik' jäb cäsach c'u u wäch ri banal etzelal, are' c'u ri suc' cäjeki' amak'el. Ri sak'or, che ri cätakow bic, jacha' ri ch'amalaj u wa'l uva che ri wareaj o ri sib chque ri bak'wächaj. Ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel cuyukupej ri c'aslemal, chque c'ut ri e banal tak etzelal quek'ip chque. Chque ri suc', ri petinak chquiwäch quicotemal; chque ri banal tak etzelal, etzelatajic. Ri Ajawaxel quebuch'uk ri cäquiban utzil, cusach c'u qui wäch ri cäquiban lawaloyil. Ri suc' mawi jubik' cätzakmajic, are' c'u ri banal etzelal man cäjeki' ta canok chuwäch ri uwächulew. Che u chi' ri suc' quel wi ulok no'j, are' c'u ri itzel winak caramix na ri rak'. Ri suc' quebubij utzalaj tak jastak; ri banal etzelal xuwi e itzel tak jastak. Ri Ajawaxel quebuc'ulelaj ri pajbal ri man e tz'akat taj, are c'u sibalaj quekaj ri pajbal chuwäch ri e tz'akat. Ri nimarisan ib cuc'am ulok esbal q'uixbal; ri no'j cäc'oji' cuc' ri e mach'amoj. Ri e colomalaj tak winak cäc'am qui be rumal ri qui colomal; ri winak ri xak e u cawäch cäsach na qui wäch rumal ri qui cawächil. Man c'o ta cäquipatanij na ri k'inomal pa ri k'ij re ri k'atan tzij, are c'u ri suq'uilal cuto'tajisaj ri winak pa u k'ab ri cämical. Ri suq'uilal cucolomaj ri u be ri suc', are' c'u ri banal etzelal cätzak rumal ri kas retzelal. Ri suq'uilal quebutor ri winak ri e colom, are c'u ri quiäk rayinic quebuxim ri jachinelab ri quieb qui wäch. Aretak cäcäm ri banal etzelal, quecäm ri eyebal tak u c'u'x ruc' xukuje' tak ri e u chomam qui banic. Ri Dios cäresaj ri suc' pa ri rikoj c'ax, are c'u cuya' can ri banal etzelal pa ri u c'olbal. Ri e u tzij ri banal etzelal cusachisaj qui wäch ri rajil u tz'akat, are c'u ri u c'oxomanic ri suc' queto'tajisanic. Aretak ri e suc' quebel puwi' ri cäquibano ri tinimit cäjajatic; aretak quecäm ri banal tak etzelal, quech'oplin che quicotemal. Rumal ri tewichi'nic ri suc' cayactaj jun nimalaj tinimit; rumal c'ut ri cak' ri e banal tak etzelal cayojitajic. Ri man utz ta u chomabal cubij lawaloyil chrij ri rachil; ri utz u chomabal man c'o ta jas cubij. Ri biltzijtal ronojel cutzijoj, ri cuk'il rib man cach'aw taj. We man c'o utzalaj k'atan tzij cätzak na ri tinimit; ri u to'tajic cäriktaj cumal ri e q'ui ya'l tak no'j. Man utz ta quelic aretak cäch'aw jun puwi' jun winak ri man reta'm ta u wäch; ri man cäch'aw ta puwi' jun chic man c'o ta latz' curiko. Ri ixok ri sibalaj je'l ri u c'aslemal cäya' u k'ij, ri winak ri chajil anima' curik k'inomal. Ri quel u c'u'x che jun chic cuban utzil chbil rib, are c'u ri man cätok'obisan ta wächaj cuc'am ulok etzelal puwi' chbil rib. Ri banal etzelal cuc'am jun tojbal ri xa subunel; ri cuban suq'uil amak'el, jic ri tojbal rech cäya'ic. Ri benam chrij ri suq'uilal cäc'aman bic pa ri c'aslemal, are c'u ri benam chrij ri etzelal cäc'aman bic pa ri cämical. Ri Ajawaxel cäretzelaj qui wäch ri winak ri itzel quechomanic, e are c'ut ri cuc'am jun c'aslemal ri man c'o ta jas cak'abax chrij e are' wa' ri quekaj chuwäch. Ri banal etzelal cukajbej wi ri c'äjisabal u wäch, e are tak c'ut ri e suc' man c'o ta cäquikajbej. Mulk'ab re k'an puak chutza'm ak ri je'lalaj ixok ri man utz ta cächomanic. Ri qui rayinic ri suc' amak'el utz quelic; ri caquirayij ri e banal tak etzelal are' ri c'ananem. C'o winak ri man cäq'ueq'uen taj ri nim na ri cuc'am chuwäch ri cuyao, winak c'ut ri xu'y ri u q'uisic pa ri mebayil. Ri yanel cäpax u wäch ri jastak rech; ri cäyanic, xukuje' cäc'amanic. Ri cuc'ol ri trico cäc'okox cumal ri winak; ri cuya' pa c'ayixic, cätewichi'x cumal. Ri amak'el cuban utzil, utz cailic; ri cutakej u banic ri etzelal itzel quel na. Ri cujiquiba' u c'u'x chrij ri u k'inomal, je cux na jacha' ri chaki'j u xak che' are' c'u ri e suc' queraxar na jacha' ri e u k'ab tak che'. Ri man cärilij taj ri rachoch, man c'o ta jas ri cäcanaj ta ruc'; ri man c'o ta u no'j amak'el cux u lok'om pataninel ri c'o u no'j. Ri suq'uilal cuya' c'aslemal, ri tokinic cäresaj. We ri suc' cuc'am ri tojbal rech waral cho ri uwächulew, ¡e ta c'u na lo ri banal etzelal xukuje' ri ajmac! U lok'ok'exic ri c'äjisabal wächaj are u lok'ok'exic ri etamanic; ri cäretzelaj u wäch ri pixbenic xa man c'o ta retamanic. Ri utzalaj winak, cäc'amar rumal ri Ajawaxel, are' c'u ri e itzel cächomanic cuc'okoj. Ri etzelal man cowilaj tac'alibal taj che jachin jun; ri e suc' jekel ri qui rab. Ri ixok ri caruc'aj utzalaj c'aslemal cuban ajawinel che ri rachajil, are' c'u ri itzelalaj ixok kas cusachisaj u wäch. Ri winak ri e suc' cäquichomaj ri suq'uilal; ri e banal tak etzelal xuwi ri subunic. Ri e u tzij ri banal etzelal e jun c'amibal re cämical; ri e u tzij ri suc', colonic. Ri e banal tak etzelal quetzakic are c'u q'uisbal u sachic qui wäch wa', are c'u ri cachoch ri e suc' man quetzak taj. Ri winak cäya' u k'ij jas ri u cholajil ri u c'oxomanic, are' c'u ri con xuwi takal ri etzelam wächaj che. Are utz na rech ri man cäya' ta u k'ij capatanixic c'ut, chuwäch ri cäya' u k'ij man cätz'akat ta c'u u pam. Ri suc' reta'm querilij ri rawaj, are c'u ri ranima' ri itzel winak man catok'basan ta wächaj. Ri cuchacuj ri rulew tz'ebem ri cutijo; ri con quebuban jastak ri man c'o ta quechbex chque. Ri e itzel tak rayinic are ri qui c'at ri e banal tak etzelal; ri qui rab ri suc' jekel amak'el. Ri banal etzelal cuputzcuyij rib pa tak ri kas e u banoj tzij, are c'u ri suc'alaj winak utz quel pa ri latz' ri c'o wi. Chquijujunal caquiyac na ri u wächinic ri caquibij xukuje' cuc'am ri tojbal rech ri cubano. Ri man c'o ta u no'j cuchomaj chi utz ronojel ri cubano, are' c'u ri c'o u no'j cuc'amowaj ri yo'w no'j. Ri man c'o ta u no'j cuc'utuxtaj ri royowal; ri utz cächomanic man coc ta il aretak cäyok'ic. Ri suc'alaj k'alajisanel cuk'alajisaj ri kastzij; ri u cawäch k'alajisanel quebujiquiba' banoj tak tzij. E c'o jachin tak quesocon cumal ri qui tzij, quech'aw c'u ri c'o qui no'j cäquiya' c'u utzil. Ri kastzij ri cach'awic cäjeki' na amak'el, are' c'u ri banal tzij xa jubik' cäjekic. Chupam ri qui chomanic ri banal tak etzelel c'o banoj tzij; pa tak ri u yo'w no'j ri winak aj jamaril c'o quicotemal. Ri suc'alaj winak mawi jubik' cucoch' na jun lawaloyil, are' c'u ri banal etzelal quebuc'amowaj na conojel ri lawaloyil junam. Ri Ajawaxel cäretzelaj qui wäch ri banal tak tzij, are' c'u utz queril wi ri cäquibij ri kastzij. Ri c'o u c'oxomanic man cäresaj ta u tzijol ri retamanic, are c'u ri man c'o ta u no'j cuya' u k'ij ri u taquil. Ri cächacunic, cätakan na; ri sak'or cäc'oji' na chuxe' takanic. Ri elen ch'u'j cuc'äxc'obisaj ri winak; ri tzij re lok'ok'ebal c'uxaj cuquicotisaj. Ri suc' cux c'amal u be ri rajil u tz'akat, are' c'u ri e banal tak etzelal cäquisach ri be. Ri sak'oralaj tzucunel man c'o ta jun awaj curiko; are' c'u ri cäsac'satic queburik na nimak tak k'inomal. Ri be re ri suq'uilal cäc'aman bic pa ri c'aslemal; ri re ri conil cäc'aman bic pa ri cämical. Ri c'ojolaxel ri ajno'j cuc'amowaj ri u pixbenic ri u tat; ri banal nimal man cuya' ta u xiquin che ri k'ilonic. Chquijujunal caquiyac na ri u wächinic ri caquibij, e are' tak c'ut ri jachinelab ri quieb qui wäch quenum che u banic ri tokinic. Ri qui chajixic tak ri tzij are wa' ri u chajixic kib chi kib; ri sibalaj cätzijtzotic xa u tuquiel cäretzelaj rib. Ri sak'or cärayinic man cärikon ta c'ut; ri cächacunic, queq'uiy ri jastak rech. Ri suc'alaj winak itzel caril ri banoj tzij; ri banal etzelal ya'l q'uixbal xukuje' yok'obal. Ri colomal cuto' ri winak ri man c'o ta u bach'uyal; ri jech'balil cusachisaj u wäch ri ajmac. E c'o jachin tak ri man c'o ta cäc'am chque cäquiban c'u quib chi e k'inomab, e c'o c'u jachin tak c'o ronojel cuc' cäquiban c'u quib chi e mebayib. Ri cäto'tajisan ri u c'aslemal ri k'inom are' ri u k'inomal; ri meba' mawi jumul quebuta' xibin tak ib. Ri e suc' xak e junam ruc' ri chäj ri cänicowic; ri e banal tak etzelal, xak e junam ruc' ri chäj ri cachupic. Ri banoj nimal xuwi cuc'am ulok ch'o'j; ri no'j c'o cuc' ri caquimach' quib. Ri k'inomal ri xak c'ätetal xq'uiyic cäbe pa rij; are c'u ri xak nojimal camulixic, cuq'uiyirisaj. Eyebal c'uxaj man je ta quelic, anima'aj c'axc'obinak, are c'u ri rayinic ri tz'akatinak xak junam ruc' juwi' che' re c'aslemal. Ri man nim ta cäril wi jun takanic, cubisoj na; ri nim cäril wi ri takanic, cäya' na tojbal rech. Ri u tijonic ri ajno'j bulbux wa' re c'aslemal, man caban ta kajem chupam ri e u colob ri cämical, Ri utzalaj no'jinic cuch'äc ri u ya'ic u k'ij, ri e jachinelab ri quieb qui wäch benam que pa ri sachbal qui wäch. Ri utz cachomanic ronojel cuban ruc' c'oxomanic, are' c'u ri man c'o ta u no'j cuya' u k'ij chi man c'o ta u no'j. Ri itzel tako'n quebuc'am ulok u q'ueyowal, are' c'u ri jicalaj tako'n cutzirisanic. Mebayil, q'uixbalil ri man nim ta caril wi ri yo'w no'j; sibalaj cäya' u k'ij ri nim cäril wi ri pixbenic. Ri rayibal ri cätz'akatic cuya' quicotemal. Ri man c'o ta qui no'j man caquik'i' taj we caquinajtajisaj quib che ri lawaloyil. Chawuc'aj awib cuc' ri ajno'jab cärik c'u na a no'j chawuc'aj awib cuc' ri man c'o ta qui no'j caquisachisaj c'u na a wäch. Ri ajmaquib man quetzokopix ta rumal ri lawaloyil; ri e suc', utzil ri tojbal que cäya'ic. Ri utzalaj winak cuya' can quechbal ri e ri' tak u mam; ri ajmac quebumulij utzalaj tak jastak ri cux na rech ri suc'. Pa ri rulew ri meba' tz'ebem ri cätijic, sibalaj c'u q'ui ri cäsach u wäch jawije' ri man c'o ta wi suq'uilal. Ri man cujic' taj ri u c'ojol xa man u lok' taj; jachin c'ut ri lok'caril ri u c'ojol cujic'o. Ri suc', cäwa'ic c'ä quil na ri u numic, are' c'u ri banal etzelal cäcanaj ruc' numic. Ri ixok ri c'o u no'j cuyac ri rachoch; ri ixok ri man c'o ta u no'j cuc' tak ri u k'ab cuyojij. Ri colom ri u c'aslemal cuya' u k'ij ri Ajawaxel; ri jech' ri u c'aslemal cäretzelaj u wäch. Chuchi' ri man c'o ta u no'j quel wi ulok ri nimal; chuchi' ri ajno'j quel wi ulok ri to'bal rib. Aretak man e c'o ta wacax, caq'uec'ob ri trico; rumal ri u chuk'ab ri wacax cäq'uiyir ri u wächinic ri ulew. Ri suc'alaj k'alajisanel man cuban ta tzij; ri u cawäch k'alajisanel quebubij banoj tzij. Ri yacal ch'o'j cutzucuj no'j man curik ta c'ut; che ri c'oxomanel, ri etamanic man c'ax ta u rikic. Chanajtajisaj awib che ri man c'o ta u no'j, chque c'ut ri u chi' man cärik ta na etamanic. Ri no'j cuban che ri ajno'j chi cuch'ob ri cubano, are' c'u ri man c'o ta u no'j cäsub rumal chi man c'o ta u no'j. Ri man c'o ta qui no'j caquitze'j u wäch ri qui chak'maquil, chquixo'l c'ut ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel c'o utzalaj rayibal. Ri anima'aj quebuch'ob ri kas e u c'ayilal, man cujach ta qui wäch ri man reta'm ta u wäch man cunim ta na rib chupam ri u quicotemal. Ri cachoch ri e banal tak etzelal cäyojix na; ri cachoch ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel queq'uiyiric: E c'o be ri je ta ne e suc', che c'ut ri qui q'uisbalil c'o wi ri cämical. Cak'oxow ne ri anima'aj rumal ri tze', chuq'uisbalil c'ut ri jajatem cäq'uis pa ok'ej. Ri man c'o ta u no'j u cuban u c'u'x chrij ri u c'aslemal ri utzalaj winak cucu'ba' u c'u'x chquij tak ri e u banoj. Ri con cucoj ronojel ri cäbix che; ri utz cächomanic cäril na jawije' ri cäbin wi. Ri ajno'j cuna' rib chuwäch ri etzelal quel c'u chuwäch, are' c'u ri man c'o ta u no'j banal nimal xukuje' jiquil u c'u'x. Ri chanim coyowaric man cuchomaj taj ri cubano; are c'u ri cujic' rib cac'oji' pa jamaril. Ri e con quebechbex cumal ri man c'o ta qui no'j; ri utz quenojinic quenoj che etamanic. Ri e banal tak etzelal caquipachba' na quib chquiwäch ri utzalaj tak winak; ri e lawalo cäquita' na tok'ob chi tak cachoch ri e suc'. Ri meba', xukuje' ne ri rachil ri junam u wäch ruc' quetzelax na u wäch rumal; ri k'inom man quebajilataj taj ri junam qui wäch ruc'. Ri cäretzelaj u wäch ri rachil cuban jun macaj, ¡are' c'u sibalaj utz re ri quel u c'u'x che ri meba'! Ri cäquitzucuj u banic ri lawaloyil, cäquisach ri be; ri cäquitzucuj u banic ri utz takal qui lok'ok'exic xukuje' u jiquibaxic c'uxaj chquij. Che ronojel tijoj chuk'ab c'o quechbex che; ri tzijtzotem xuwi tzubukil cuc'am ulok. Ri u corona ri ajno'j are' ri u c'oxomanic; ri quech ri man c'o ta qui no'j are' chi man c'o ta qui no'j. Ri suc'alaj k'alajisanel cuto'tajisaj ri qui c'aslemal jule' chic; ri u cawächil k'alajisanel are' ajchak'mac che ri cämical. Ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel cuya' jun jicalaj eyebal c'uxaj chque ri alc'ualaxelab rech man c'o ta caquic'ulmaj. Ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel are' u q'uiyibal ri c'aslemal, ri queresaj c'ut pa ri colob aj cämical. Takanic paquiwi' tinimit winak jun nimarisabal k'ij wa' che ri ajawinel; takanic paquiwi' quieb oxib tzakmajic che. Ri uxic coch'onel cuc'ut ri c'oxomanic; uxic man coch'onel taj are' wa ri cac'utu ri nimalaj conil. Ri chomabal ri man quel ta ch'u'j c'aslemal wa' che ri cuerp, are c'u ri quiäk rayinic copan wa' c'ä cho tak ri bak. Cuc'axc'obisaj ri u winakirisanel jachin ri cuban c'ax che ri meba', cuya' c'u u k'ij jachin ri quel u c'u'x che. Ri banal etzelal quetzeletaj rumal ri retzelal; ri winak ri tz'akatisanel pa ronojel pa ronojel cäto' rumal ri tz'akatil ri c'o ruc'. Ri no'j cäc'oji' pa tak chomabal ri utz quechomanic, chquixo'l c'u ri man c'o ta qui no'j man etamatal ta u wäch. Ri suq'uilal are nimarisabal u k'ij jun nim tinimit; ri macaj are ri u q'uixbal. Ri pataninel ri nawinel cuch'äc ri rutzil ranima' ri ajawinel, are c'u ri man nawinel taj cuch'äc ri royowal. Ri ch'uch'ujalaj tzelebal u wäch ri tzij cukasaj u wäch ri oyowal; ri c'axalaj tzelebal u wäch ri tzij xa cunimatajisaj ri oyowal. Che ri cak' ri ajno'jab cäpe wi ri no'j; che ri qui chi' ri man c'o ta qui no'j, ri man c'o ta no'jibal. Ri Ajawaxel c'o pa ronojel c'olbal, coc il che quilic ri e utz xukuje' ri e itzel. Ri ak'aj ri cälok'inic juwi' che' wa' re c'aslemal; ri itzelalaj ak'aj cuban c'ax che ri uxlabal. Ri man c'o ta u no'j man nim ta caril wi ri u pixbenic ri u tat; ri coc il che, cuc'ut c'oxomanic. Nim c'o pa ri rachoch ri achi ri tz'akat pa ronojel, are' c'u ri banal etzelal man c'o ta cärechbej che ri cuch'äco. Ri ajno'jab caquijabuj no'j cuc' ri qui chi'; ri man c'o ta qui no'j, caquicoj ri qui chomabal, che u jech'obisaxic ronojel. Ri Ajawaxel man quebucoch'taj ri qui sipanic ri e banal tak etzelal, cuc'amowaj c'ut ri qui bochi'nic ri e suc' ruc' quicotemal. Ri Ajawaxel man cucoch'taj ri qui c'aslemal ri e banal tak etzelal, culok'ok'ej c'ut jachin ri cäruc'aj jun colomalaj c'aslemal. Ri cuya' can ri utzalaj be co ri u c'äjisaxic u wäch cäbanic; ri cäretzelaj u wäch ri k'ilonic cäcäm na. We c'o chuwäch ri Ajawaxel ri cämical xukuje' ri camuk wi ri cäminak, ¡kas c'u e are na ri qui chomanic ri winak! Ri yacal ch'o'j man lok' ta cäril wi ri cäk'ilon che, mawi cutzucuj ta cachilaxic ri ajno'jab. Ri anima'aj cäquicotic, cujelisaj ri palajaj; ri anima'aj yawab, ri wächbal cäbisonic. Ri chomabal ri cac'oxomanic cutzucuj ri etamanic, e are' c'u ri man c'o ta qui no'j man no'jibal ta cäquitzukubej quib. Che ri ch'ibatajinak, conojel ri k'ij man e utz taj; che ri cäquicotic e jun nimak'ij ri man c'o ta u q'uisic. Are' utz na uxinak meba' cuya' c'u u k'ij ri Ajawaxel, chuwäch ri uxinak k'inom c'o c'ut pa ri c'ayil. Utz na u tijic ichaj ruc' lok'ok'ebal c'uxaj, che u q'uexwäch u tijic ti'j wacax ruc' oyowarem. Ri ch'u'j u jolom cuyac ch'o'j; ri c'o u coch'onic quejamarisanic. Che ri sak'or, ri be nojinak che q'uix; che ri winak ri colom ri be nim u wäch cäpaspatic. Ri c'ojolaxel ri ajno'j quebuquicotisaj ri u nan u tat; ri c'ojolaxel ri man c'o ta u no'j man nim ta queril wi u nan u tat. Ri con cäquicotic chi man c'o ta u no'j; ri c'o retamanic quebujic' ri e u xo'l tak rakan. Aretak man c'o ta tow no'j, ri cächomax qui banic man utz ta quebelic; ri utz quelic e are' quebanow ri q'ui ya'l tak no'j. ¡Sibalaj utz u rikic ri tzelebal wächaj ri takalic, are sibalaj utz na we kas pa ri u k'ijol! Ri be re ri c'aslemal chicaj cäpaki' wi, cuto'tajisaj c'u ri ajno'j rech man cäkaj ta pa ri mukubal. Ri Ajawaxel cuyojij ri rachoch ri cuban nimal, quebuchajij c'ut ri jastak rech ri malca'n. Ri Ajawaxel man cucoch' taj ri e itzel tak chomanic, quekaj c'u ri tzij chuwäch ri man quieb ta u pam. Ri cujach rib pa u k'ab ri quiäk rayinic cuban nimalaj c'ax che ri rachoch, are' c'u ri man cuc'ulaj taj ri banoj u pa k'abaj cäc'asi na. Ri suc'alaj winak cuchomaj na ri cutzelej u bixic, are' c'u ri banal etzelal itzel tak tzij quebel ulok pu chi'. Ri Ajawaxel naj cäc'oji' wi chque ri e banal tak etzelal, coc c'u il che ri qui ch'awem ri e suc' ruc' Dios. Ri bak'wächaj ri quejuluwic cäquiquicotisaj ri anima'aj; ri e utzalaj tak tzijol cäquiya' c'ac' tak chuk'ab. Ri nim cäril wi ri pixbenic ri cuya' c'aslemal, c'o jun u c'olbal chquixo'l ri c'o ajno'jab. Ri cäretzelaj u wäch ri pixbenic, man lok' ta cäril rib chbil rib; are' c'u ri coc il che ri pixbenic curik ch'obonic. Ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel cätijon che u ya'ic no'j; che u c'amowaxic nimarisabal k'ij, nabe rajawaxic u mach'ic ib. Ri e chomanic e rech ri winak; ri q'uisbal u tza'm tzij ruc' ri Ajawaxel c'o wi. Che ri winak utz cäril ronojel ri cubano, are' c'u ri Ajawaxel are' cak'atow tzij paquiwi' tak ri chomanic. Chebajacha' tak ri a chac pa u k'ab ri Ajawaxel, utz c'u quebel na ri cachomaj qui banic. Ri Ajawaxel u winakirisam ronojel che jun patanijic; xukuje' ne ri itzel winak che ri k'ij re ri c'äjisabal wächaj. Ri Ajawaxel man quebucoch' taj ri cäquiban nimal; matam o chanim cäquirik na ri c'äjisabal qui wäch. Ruc' lok'ok'ebal c'uxaj, xukuje' kastzij, cäcuy ri macaj; we cäkaya' u k'ij ri Ajawaxel canajtin jun ri' che ri etzelal. Aretak ri Ajawaxel cäkaj ri u c'aslemal jun winak chuwäch, xukuje' ne cuc' ri qui banom qui c'ulel che quebucoj pa jamaril ruc'. Nim na u k'ij ri jubik' ri ch'äcom ruc' ch'ajch'ojil, chuwäch ri nimalaj ch'äcoj ri ch'äcom ruc' subunic. Che ri winak caya' wi ri qui banic ri chomanic, ri Ajawaxel are' cäc'amow u be ri e u xo'l tak rakan. Ri ajawinel are cubij ri cäbix che rumal ri Dios, man cuban ta jun k'atan tzij ri ma ta suc'. Ri e pajbal xukuje' ri e etabal quekaj chuxe' ri u k'atan tzij ri Ajawaxel; conojel ri pajbal e banom rumal are'. Ri ajawinelab man quequic'amowaj taj ri itzel tak banoj, rumal rech chi ri tem re ajawibal are' u tac'alibal ri suq'uilal. Ri ajawinelab are' cäquilok'ok'ej xukuje' are' cäkaj chquiwäch ri cätzijon ruc' tz'akatil ri man ruc' ta cawächil. Ri royowal ri ajawinel are' tako'n re cämical, quech c'ut ri ajno'jab ri u tzucuxic u jamarisaxic. Ri u quicotemal ri ajawinel chi'nic rech c'aslemal, are c'u ri utzalaj u rayibal xak junam ruc' ri sutz' ri ruc'am jäb. Are utz na u rikic no'j che u q'uexwäch k'an puak; are utz na ri utzalaj chomanic chuwäch ri sak puak. Ri qui be ri e suc' are ri u najtajisaxic quib che ri etzelal; ri u chajixic ri ka c'aslemal are wa' ri u chajixic kib pa kech wi. Chrij ri nimal, cäpe ri tzakmajic; chrij ri nimarisan ib, ri tzakic. Are utz na u mach'irisaxic ib cuc' ri mebayib, che u banic ib k'inom cuc' ri e banal tak nimal. Ri utz cuban che cuc'axic ri jastak utz quelic; ¡sibalaj utz re ri cujiquiba' u c'u'x chrij ri Ajawaxel! Ri cächoman ruc' no'jinic cabinax c'oxomanel che; ri ch'uch'ujalaj tak tzij cäch'äcanic. We c'o utzalaj chomanic c'o jun u q'uiyibal c'aslemal ri'. Ri qui tijoxic ri man c'o ta qui no'j xukuje' man no'j taj. Ri cächoman ruc' no'j, utz u bixic ri cubij, e are' c'ut ri e u tzij utzalaj ch'äcanic cubano. Ri tzij ri e qui' e jun rakaj juyubal räx cab: cuqui'yarisaj ri chajin anima' quequiya' c'u c'ac' tak chuk'ab. E c'o be ri je ta ne e suc' quebilitajic, pa ri qui q'uisbal c'ut c'o wi ri cämical. Ri u wi'jinic ri cachacunic cätakchi'n che chac; ri numic ri cuna' are' cätakchi'n che u banic. Ri banal etzelal are' jun jorno re etzelal, ¡xukuje' ne ri e u tzij quejunamataj ruc' ri rak' k'ak'! Ri itzel winak quebuyac ch'o'j; ri yacal tzijtal are' cäyacow c'ulelam tak ib. Ri ch'u'j u jolom cusub ri rachil cujech'obisaj bic pa jun itzel be. Quebuyupuchij ri e u bak'wäch ri cuchomaj u banic lawaloyil; quebutia' ri u chi' ri bantajinak lawaloyil rumal. Ri e sak tak wi'aj e jun corona ri takalic, ri ch'äcom rumal jun c'aslemal ri tz'akat pa ronojel. Are c'o na u k'ij ri coch'onic chuwäch ri chuk'ab; are c'o na u k'ij ri u ch'äquic rib jun pa re wi che u q'uexwäch ri qui ch'äquic tak tinimit. Ri winak quebuq'uiak taklebenic, are' c'ut ri Ajawaxel are cajiquibanic ronojel. Are utz na u tijic ri chaki'j caxlanwa pa jamaril, che qui q'uexwäch coc'owisaxic tak nimak'ij c'o c'u ch'o'j amak'el. Ri pataninel ri utz u chomabal cux na ajaw puwi' ri c'ojolaxel ri esal q'uixbal, cuc'am c'u na rech ri echbal jacha' ri niq'uiaj achalaxic chic. Ri k'an puak xukuje' ri sak puak, ri k'ak' quetijtobenic; ri e chomanic tak quebutijtobej ri Ajawaxel. Ri banal etzelal xukuje' ri banal tzij caquiya' qui xiquin che ri etzelalaj ak'aj. Ri cäretz'bej u wäch ri meba' cuc'axc'obisaj ri u winakirisanel; ri cäjajat che ri u quiäkasakil man cacanaj ta canok we ta ma ta cäc'äjisax u wäch. Ri e qui corona ri nimak tak winak e are' ri e u wi' tak qui mam; ri cäquibanbej nimal ri alc'ualaxelab e are' ri qui tat qui nan. Mawi catake ta che ri con quebe u bij ta je'lalaj tak tzij, mawi cätaki' ta che ri winak ri nim u k'ij quebubij ta subunic. Ri u nak'atisam rib che u c'amic u pa k'abaj are' pa u c'u'x chi c'o ta mayibalalaj u cuinem, utz c'u quel pa ronojel ri cubano. Ri man quebuya' ta u xiquin che ri c'ax ri cäban che quebuq'uiyisaj colob aj lok'ok'ebal c'uxaj; jachin ri cutakej u nataxic ri c'ax cunajtajisaj ri rachil. C'o na cupatanij jun yajanic che ri c'o u ch'obobal, chuwäch jun sient (100) rapunic che ri man c'o ta u no'j. Ri tzelel tzij xa ch'o'j cutzucuj, cätak c'u na bic jun tako'n ruc' ri man catok'obisan ta wächaj. Are cätakan na ri u rikic ib ruc' jun c'analaj ati't os che u q'uexwäch ri u rikic ib ruc' jun man c'o ta u no'j ri cucoj u chuk'ab che u rikic jun jasach. Mawi jubik' quel ta ri etzelal pa ri rachoch ri winak ri cutoj etzelal che u q'uexwäch utzil. Nima' tixtobinak ri ch'o'j ri cächaplexic, are utz na ri u najtajisaxic ib che u q'uexwäch ri u nimic ib chupam. U cuyic u mac ri ajchak'mac xukuje' ri u c'okoxic ri man c'o ta u mac e quieb jastak wa' ri man quebucoch' taj ri Ajawaxel. ¿Jasche cäpe ri man c'o ta u no'j ruc'am puak pa u k'ab, che u lok'ic no'j we man c'o retamanic? Jun achil amak'el quel u c'u'x, pa tak c'u ri k'ijol re rikoj c'ax jacha' jun achalalaxic. Ri con ri xch'aw puwi' ri rachil xukuje' are' c'u cätaq'ui' can puwi'. Ri cäkaj ri yok'onic chuwäch, cäkaj ri ch'o'j chuwäch; ri cuban rib chi nim u k'ij cunimatajisaj ri retzeletajic. Mawi jubik' ri itzel chomabal cuc'ulajij ta rib ruc' ri utz; ri ak'aj ri man c'o ta chi jun jacha' ta ri are' cäkaj na pa ri u quiäkasakil. Ri ruxic tataxel che ri man c'o ta u no'j xuwi c'axc'ol cuc'am ulok; ri ruxic tataxel che jun con man jun quicotemal taj. Utzalaj cunabal ri anima'aj ri cäquicotic, are c'u ri anima'aj ri cäbisonic cuk'ip chuk'ab. Ri banal etzelal cuc'am u pa k'abaj cheläk'ax, che u jech'obisaxic ri u be ri suq'uilal. Ri no'j are ri u chomabal ri cac'oxomanic, ri man c'o ta u no'j man c'o ta jun jasach cutzucuj. Ri c'ojolaxel ri man c'o ta u no'j ya'l oyowal xukuje' c'ayil chque ri u nan u tat. Man ya'tal taj cätok'ix torobal rib ri man c'o ta u mac mawi u rapuxic ri winak rumal ri suq'uilal ri cubano. Quech ri ajno'jab ri u bixic xa quieb oxib tzij, xukuje' quech ri c'o quetamanic ri jamaril. Xukuje' ne ri man c'o ta u no'j cächomaxic chi c'o u no'j xukuje' c'oxomanel, aretak man c'o ta jas cubij xak c'u cäyenic. Ri tititel xuwi cuchomaj ri ya'tal che, cuk'atij c'u u wäch ronojel utzalaj yo'w no'j. Ri man c'o ta u no'j man c'o ta u rayinic che etamanic; xuwi utz che chi caquiya' qui wäch ri winak che. Ruc' ri etzelal cäpe wi ri q'uixbal; ruc' ri u banic nimal cäpe wi ri yok'obal. Ri e u tzij ri winak e ja' naj qui pam, nima' ri cäbinic, c'ua' re no'j. Man utz taj chi ri k'atal tak tzij cäquito' u wi' ri c'o u mac, man cäquiban ta c'u suc'alaj k'atan tzij puwi' ri man c'o ta u mac. Cumal tak ri e u chi' ri man c'o ta u no'j cunim rib pa tak u q'ueyowal; cumal tak ri e u tzij quebutzucuj utzalaj tak rapunic. Ri e u tzij ri man c'o ta u no'j e are' ri etzelebal rib; cumal c'ut ri e u tzij, cucoj ri jitz'abal chukul. Ri tzijtal tak xak e junam cuc' tak ri munibal quebopan c'ä chquipam tak ri bak. Ri sak'orib xukuje' ri yojinelab ¡quebux c'u ne na cachalal tak kib! Ri u bi' ri Ajawaxel are' jun tac'atic ja ri sibalaj nim u cuinem, ruc' c'u quebopan wi ri e suc'ab che u tzucuxic to'bal ib. Ri k'inom cuchomaj chi ri e u k'inomal e junam ruc' jun tinimit ri sutim rij rumal nimalaj tapia ri naj elinak chicaj. Chrij ri banoj nimal cäpe ri tzakmajic; chrij ri mach'ibalil ri pok'otajic. Jun conil xukuje' jun q'uixbal u tzelexic u wäch ri tzij c'amajok chtatabexok. Ri yawab cäwalijisax rumal ri u chajin anima', are c'u ri chajin anima' ri tukarinak, ¿jachin ta lo ri cäcuin che u walijisaxic? Ri ajno'jab xukuje' ri e c'oxomanelab cäquirik ri etamanic ri cäquitzucuj. Ruc' jun sipanic quejak conojel tak ri oquibal cäban c'u opanem chuwäch ri winak ri nim u banic. Ri cuto' rib nabe je ta ne ri kastzij ri cubij, c'ä copan na ri cac'ulelanic ri cubij na chi man je taj. Ri k'atan tzij aj Dios cusach u tza'm ri ch'o'j, cujach c'u qui wäch tak ri quech'ojinic. Xa sibalaj cuban u tz'apixic rib ri achalaxel ri c'axc'obisam chuwäch ri jun tinimit ri sutim rij cumal nimak tak tapia. Ri ch'o'j quetasanic jacha' ri tasbal u pam jun rachoch ajawinel. Chquijujunal caquitij na c'ä xukuje' ne ri cosic rech ri e u wächinic tak ri qui tzij. Ri c'aslemal xukuje' ri cämical quewet'et'ic jas ri cubij ri ak'aj; ri sibalaj quewet'et'ic cäquicoch' na ri cuc'am ulok ri quiwet'et'em. U rikic ixokilaxel are ri u rikic ri utz na: are ri u c'amic jun c'utbal ri u tok'ob ri Dios. Ri meba' cäch'aw cuc' tok'lenic; ri k'inom cutzelej u bixic ri cäbix che ruc' nimal. E c'o jujun ri uj utz cuc' chanim c'ut cäsach u wäch ri cutzil kuc', e c'o c'ut jujun kachil ri e jic na chuwäch jun kachalal. Are utz na ri uxic meba' tz'akatisanel c'ut pa ronojel, che u q'uexwäch ri man c'o ta u no'j ri banal tzij tal. Man utz ta ri elem ch'u'j we man c'o ch'obonic; ri sibalaj e aninakil quequic'am ulok q'ui tak sachinakil. Ri u conil ri winak cuban che chi cusach ri be, cuyaxtaj c'ut ri winak ri chak'maquil chrij ri Ajawaxel. Ri k'inomal quebuc'am ulok q'uialaj tak achil, are' c'u ri meba' quebutzak c'u ne na tak ri rachil. Ri u cawäch k'alajisanel kas curik wi na ri c'äjisabal u wäch; ri banal tzij man quel ta puwi' ri cubano. Ri sipanel man co ta c'u ranima', catzucux cumal conojel ri winak cux c'u cachil. We ri meba' xukuje' ne tak ri e rachalal caquetzelaj u wäch, c'o ba ne rumal ri' quenajtin ri e rachil che. Ri curik etamanic cuchaplej c'u u banic ri retamam, cuya' u k'ij chbil rib capok'colij c'ut. Ri u cawäch k'alajisanel kas curik wi na ri c'äjisabal u wäch; ri banal tzij queyex rumal ri cämical. Man ya'tal ta che ri man c'o ta u no'j chi cäc'oji' pa k'inomal, mawi ya'tal ta che ri lok'om pataninel cuk'at ta tzij paquiwi' ajawib ri nimak qui k'ij. Ri utzalaj no'jinic are ri u k'ilic ri oyowal, are c'u ri u ya'ic k'ij, man c'o ta cubij u c'u'x che ri il patan. Ri royowal ri ajawinel xak junam ruc' ri u wunic ri coj, are c'u ri utzalaj u rayibal jacha' ri räxk'ab puwi' ri k'ayes. Jun c'ojolaxel ri man c'o ta u no'j cuc'axc'obisaj ri u tat. Ri ixok ri xak cäch'ojinic xak junam ruc' ri tz'uj ri man cätani' taj. Chque ri nan tat quec'am wi tak ja xukuje' tak k'inomal; ri ixokilaxel c'oxomanel cäc'am che ri Ajawaxel. Ri sak'oril cuya' nimalaj waram, are' c'u ri sak'or cucoch' na numic. Ri cutz'akatisaj u banic ri takomal cuto' u wi' ri u c'aslemal; ri man nim ta cäril wi ri u tijonic ri Ajawaxel, cäcämic. Jun jalomal che ri meba' jun jalomal wa' che ri Ajawaxel, kas are c'u ri Ajawaxel cätojow na ri c'asaj. Chajic'a' ri a c'ojol utz c'ä cuya' cäjiq'uic, macämisaj c'u rumal ri u c'äjisaxic u wäch. Ri sibalaj coyowaric cuc'am na ri takal che; we quesax chuwäch ri c'äjisabal wächaj xa canimatajisax ri jasach. Chaya' a xiquin che ri no'j ri cäya' chawe chac'amowaj c'ut ri pixbenic we je caban wa' catux na ajno'j. Ri winak quebuban q'ui tak chomanic, are c'u ri u chomam u banic ri Ajawaxel are cabantajic. Ri sibalaj cucämisaj wi rib ri winak che u rayixic cux u quiäkasakil; are' utz na ri meba' chuwäch ri banal tzij. Ri u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel cäc'aman bic pa ri c'aslemal; cac'oji' jun pa quicotemal man c'o ta c'u jun lawaloyil cäpe puwi'. Ri sak'or cunim ri u k'ab pa ri liq'uilic lak, mawi c'u ne cäticaric cuc'am bic cuya' pa u chi'. Che ri u c'äjisaxic u wäch ri banal nimal, ri con quetamanic; ri ajno'j quetamam xak xuwi ruc' ri pixbenic. Ri u banic c'ax che ri tataxel xukuje' ri resaxic bic ri nanaxel pa ri ja, esbal tak q'uixbal wa' xukuje' e u q'ueyowal che jun alc'ualaxel. Nu c'ojol, we man catoc il che ri k'iloj ib catas na awib chquij ri utzalaj tak yo'w no'j. Ri u cawäch k'alajisanel cäretz'bej u wäch ri suq'uilal; ri banal etzelal quebutzak ulok etzelal pa u chi'. Xak e c'o ri xic'ay chque ri e banal tak nimal; ri utzalaj tak rapubal che ri uwo rachak ri man c'o ta u no'j. Ri u wa'l uva cuban che ri winak chi cuban nimal; ri e uq'uia' tak ri utz qui k'obisaxic banom cuyojtajisaj; apachin ta ne ri cakaj chupam man c'o ta jun utz ta u cojic ri u no'j cubano. Jun c'analaj ajawinel xak junam ruc' jun coj ri cawunic; ri cätzuruwic, xak quieb cubij puwi' ri u c'aslemal. Nim u k'ij ri winak ri quebuk'il ri c'ulelam tak ib, apachique c'u man c'o ta u no'j cäcuinic cuchaplej. Aretak u k'ijol ri taji'n, ri sak'or man cätajin taj; aretak c'u copan ri k'ijol che u yaquic ri u wächinic, ri xtiquic cätzucunic man c'o ta c'u curik na. Ri e chomanic ri e c'o chc'uyal quejunamataj cuc' ri choalaj tak ja, are' c'u ri cac'oxomanic cäcuin che qui rikic. Sibalaj e q'ui ri caquiban quib chi sibalaj e jic pa ronojel, man cärik ta c'u jachin jun ri cäjiquibax ta c'uxaj chrij. ¡Sibalaj utz quech ri c'ojolaxelab ri quebuya' can ri bininak pa colomal tz'akat c'u pa ronojel! Aretak ri ajawinel cät'uyi pa ri k'atbal tzij, cubana' jun u ca'yexic, che u mesic bic ri etzelal. Man c'o ta jun cäcuinic cubij: “Josok' ri wanima', in ch'ajch'oj man c'o ta mac pa ri nu c'aslemal.” Pajbal tak xukuje' etabal tak k'ipom, e quieb jastak wa' ri quetzelax qui wäch rumal ri Ajawaxel. Cumal tak ri e u banoj quetamatajic we ri c'ojol cabin ruc' colomal. Ri xiquinaj che tatabenic xukuje' ri bak'wächaj che cäyanic xeban rumal ri Ajawaxel. Majach awib che ri waram, o catcanaj can meba'; chatc'asc'atok cäto'taj c'o c'u na ri wa. “¡Man utz taj ri c'ayij!” cächa' ri lok'omanel, aretak c'u lok'tajinak chic cuquicotisaj rib chbil rib. Are' c'o na rajil ri cätzijon ruc' no'j, chuwäch ronojel ri k'an puak xukuje' tak ri k'inomal ri e c'o cho ri uwächulew. Ri cäch'aw puwi' jun winak ri man etamatal ta u wäch, chawesaj ri ratz'iak chac'ama' che tojbal. Ri winak cäkaj chuwäch cutzuk rib cumal banoj tak tzij, pune' c'u chuq'uisbalil cux jacha' ta ne juba' ulew che. Ri chomanic quejiquibax rumal jun utzalaj yo'w no'j: ri ch'o'j caban ruc' jun utzalaj nawinic. Ri ajtzijtal man reta'm ta u c'u'ic jun awatalic, majunaj ba' awib ruc' winak ri ajtzijtal. Ri cuc'okoj ri u tat o ri u nan, cäcäm na pa ri xibibalalaj k'ekumalil. Ri k'inomal ri cärik rumal subunic, chuq'uisbalil man cuya' ta quicotemal. Mawi jubik' mabij chi caya' na rajil c'axelal; chajiquiba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel, cuban c'u na chawe chi catch'äcanic. Ri Ajawaxel man utz ta caril ri u cojic ri alal ri k'ipom; ri pajbal ri e c'o qui jech' man e c'amel taj. Ri Ajawaxel cac'amow u be ri winak; man c'o ta jun reta'm taj ri kas cutaklebej na. Xak quieb cubij puwi' ri winak ri cuchi'j jun jasach che ri Dios ri c'äte c'u cuchomaj chi canok chi man utz taj ri xubano. Ri ajawinel ri c'o u no'j quebunajtajisaj ri e banal tak etzelal ri e c'o chunakaj, quebuxak'alej c'u chuxe' jun quetet. Ri uxlabal ri u yo'm ri Dios che ri winak chäj wa' ri cuc'ut ronojel ri c'o chupam ri winak. Ri ajawinel man c'o ta caslaben chupam ri u tem re ajawibal aretak cucoj ri lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ri kastzij. Ri caquibanbej nimal ri alabom c'o chupam tak ri qui chuk'ab; ri nimarisabal qui k'ij ri nimak tak winak chupam tak ri qui wi' ri sak c'o wi. Ri etzelal cäcunataj cumal ch'ayiquil xukuje' socotajic; ri ch'ayiquil cucunaj ri etamabal c'uxaj. Ri u chomabal ri ajawinel pa u k'ab ri Ajawaxel. Cätakenic e jacha' tak ri nima', ri be ri craj ri Ajawaxel. Ri winak utz cäril ronojel ri cubano, are' c'ut ri Ajawaxel are' quenic'on tak ri chomanic. Chatakej u banic ri colomal xukuje' ri suq'uilal, are c'u cäkaj wa' chuwäch ri Ajawaxel che qui q'uexwäch ri tabal tak tok'ob. Bak'wächaj ri cunimarisaj rib, chomanic ri cuban nimal; ri qui chäj ri e banal tak etzelal, macaj. Ri chomanic tak ri utz qui chomaxic utz quebel na; ri xak aninak qui banic cäquic'am ulok etzelatajic. Ri k'inomal ri querik cumal qui banic banoj tak tzij, xa e c'atibal ri coc'owic chque ri caquitzucuj ri cämical. Ri e banal tak etzelal cäsachisax na qui wäch rumal ri qui tokinic, rumal rech chi man xcaj taj xquiban ri suq'uilal. Ri u c'aslemal ri banal etzelal jech' xukuje' man co ta c'olic; ri jastak ri cuban ri winak ri tz'akat pa ronojel e ch'ajch'oj. Are utz na ri c'olem chuchi' ri u wi' ri ja, che u q'uexwäch ri c'olem pa jun nimalaj ja ruc' jun ixok ri xuwi ch'o'j cäraj. Ri banal etzelal xuwi cuchomaj u banic ri man utz taj; mawi jubik' cuchomaj ta u banic utzil che ri rajil u tz'akat. Che ri u c'äjisaxic u wäch ri nimol rib, ri con quetamanic; ri ajno'j che ri pixbenic caresaj wi etamanic. Ri suc'alaj Dios ralwächin ri rachoch ri banal etzelal; xukuje' quebujach ri banal tak etzelal pa ri sachbal wächaj. Ri man coc ta il che ri u bochi'nic ri meba', xukuje' ri are' man c'o ta cätzelex u bixic che aretak cutz'onoj to'banic. Ri sipanic ri man quesax ta u tzijol cukasaj u wäch ri oyowal ri sibalaj nim na. Aretak cäban suq'uil, ri suc' cäquicotic, chque c'ut ri cäquiban etzelal copan na ri etzeletajic. Ri man cutakej ta jun c'aslemal ri utz u chomaxic, quetac'al na chquixo'l ri cäminakib. Ri cujach rib che ri u quicotisaxic rib, ri u wa'l uva xukuje' tak ri c'oc'al, queq'uis na pa ri mebayil. Ri winak ri subunel xukuje' banal etzelal curik na c'ax che u q'uexwäch ri suc' tz'akat c'ut pa ronojel. Are utz na ri c'olem chupam ri chaki'j uwo sak chuq'uexwäch ri c'olem ruc' jun ixok ri xak coyowaric ri xuwi ch'o'j cupatanij. Pa ri rachoch ri ajno'j e c'o k'inomal xukuje' tak c'oc'al, are' c'u ri man c'o ta u no'j cusach ronojel ri c'o ruc'. Ri cutzucuj chi cux colom, xukuje' aj lok'ok'ebal c'u'x, curik c'aslemal xukuje' nimarisabal k'ij. Ri ajno'j cäbe che ch'o'j chrij jun tinimit ri utz u chajixic banom, cuq'uis c'u tzij puwi' ri cuinem ri u jiquibam wi u c'u'x. Ri cuch'ob na jas ri cubij, mawi jubik' cunim rib pa u q'ueyowal. Nimarisal rib, banal nimal xukuje' yacal ch'o'j cuchi'x ri sibalaj cunimarisaj rib. Cumal tak rayinic cäcäm ri sak'or, rumal rech chi ri e u k'ab man cäcajtaj quechacunic; ronojel ri jun k'ij xak rayinic cubano. Are' c'u ri suc', man ruc ta q'ueq'uenic cayanic. Ri Ajawaxel cäretzelaj qui wäch ri qui sipanic ri e banal tak etzelal, rumal rech chi quequichi'j cuc' itzel tak chomanic. Ri u cawäch k'alajisanel cäsachisax na u wäch; jachin c'ut ri reta'm cätatabenic, amak'el cäcuin che u tzelexic wächaj. Ri banal etzelal cuban rib chi jicom; are' c'u ri tz'akat pa ronojel jicom c'olic. Chuwäch ri Ajawaxel man c'o ta no'j ri nim ta na u k'ij, mawi e c'oxomanic mawi e utzalaj tak chomanic. Ri winak cucolomaj ri quiej rech coc pa ri ch'o'j, are' c'u ri Ajawaxel, are' ri cäyo'w ri ch'äcanic. Are c'o quechbex na we c'o utzalaj tzijol, ri man c'u ta wi yok'bal, chuwäch ri q'uialaj k'an puak xukuje' sak puak. Ri k'inom xukuje' ri meba' c'o ri quejunamataj wi: quicabichal e winakirisam rumal ri Ajawaxel. Ri utz cachomanic cäril ri sayowem quel c'u chuwäch; ri man utz ta cächomanic catakenic cucoch' c'u ri c'ax. Ri u mach'ic ib xukuje' ri u ya'ic ri u k'ij ri Ajawaxel quequic'am ulok jacha' che tojbal, k'inomal tak, nimarisabal k'ij, xukuje' c'aslemal. Ri u be ri banal etzelal nojinak chque tak c'amibal; are c'u ri coc il che ri u c'aslemal, man cuya ta c'olbal chque. Chaya' utzalaj tijonic che ri ac'al re camic, aretak c'u ri ri'j re chwek mawi jumul cutzak ta canok. Chquixo'l ri mebayib, ri k'inom are ajawinel; chquixo'l ri ajc'asib, ri ya'l jalomal. Ri cutic etzelal, cuyac na qui wächinic u q'ueyowal; ¡ri Ajawaxel cusachisaj na u wäch ruc' ri bara' re ri royowal! Ri quel u c'u'x chque jule' chic, cätewichitaj na rumal ri u ya'ic que ri mebayib ri u wa. Aretak quesax bic ri banal nimal, queq'uis c'u ri yojcorem xukuje' ri yajoj tak ib. Ri ajawinel nim cäril wi ri animaaj ri ch'ajch'oj, cuya' c'u ri rutzil ranima' che ri utz catzijonic. Ri Ajawaxel coc il che u chajixic ri ajno'j quebuya' c'u chisak ri cujiquiba' qui bixic ri cubij ri banal tzij. Rech man cachacun taj, ri sak'or cucoj pa u tzij cubij: “c'o jun coj pa ri be ri are craj quinucämisaj.” Ri u chi' ri ixok ri cäkaj pa mac ruc' achi e jun c'ua' ri sibalaj naj u pam, ri quebetzak wi ri quec'okox rumal ri Ajawaxel. Ri conil are u tz'akatil ri qui chomanic ri c'ä e ac'alab, quel c'ut aretak cäc'äjisax u wäch ruc' ch'ayiquil. Jachin ri cut'orij ri meba' che u k'inomarisaxic rib o cuya' che ri k'inom, coc na pa ri mebayil. Chaya' a xiquin che qui tatabexic ri qui tijonic ri ajno'jab; chatoc il che u chomaxic ri catintijoj wi. Cakaj c'u na chawäch qui c'olic pa ri a chomabal, catcuin ta c'u che qui bilaxic conojel junam. Camic quebenya' retamaxic chawe rech cajiquiba' a c'u'x chrij ri Ajawaxel. In e nu tz'ibam juwinak lajuj (30) tijonic chawe e c'o yo'w tak no'j chquipam, xukuje' tak etamanic, che a tijoxic retamaxic ri kastzij, rech catcuinic che u ya'ic jun jicalaj k'alajisanic che ri cuc'ot a chi'. Mawoc'owisaj u wi' ri caban che ri meba' rumal rech chi meba', mawi mac'axc'obisaj ri man cäcuin taj cuto' rib, chquiwäch ri k'atal tak tzij. Are' c'u ri Ajawaxel cäch'aw na puwi' quebuc'axc'obisaj c'u na jachin tak ri quec'axc'obisanic. Majunaj awib mawi machilaj winak ri ch'u'j u jolom xak c'u cac'anc'atic. Mawetamaj ne u banic awe ri itzel tak qui nak'atisabal cacoj ta c'u ne ri colob chakul. Mawi jubik' mac'am u k'abal ri qui tojic qui c'as tak winak, we c'u ne man c'o catojbej rech, cämaj c'u ne na ri a ch'at. Maq'uex qui c'olbal ri c'ulbat ri qui cojom can tak ri e a mam. Jachin ri utz u banic ri u chac cubano, c'o ri che qui patanixic tak ri ajawinelab man c'u chque ta apachique winak. Aretak catrulaj jun tata' nim u k'ij che wa'im, kas chach'obo' jachin chuwäch at c'o wi. Pune' sibalaj catnumic, chak'ila' ri a wi'jinic. Mäbe awanima' che qui tijic ri je'licalaj tak jastak, we c'u ne xa cätajin catusubu. Macoj a chuk'ab rech catux k'inom matoc il che u rikic wa'. We kas utz rilic cabano cawil c'u na chi man e c'o ta k'inomal; ruc' aninakil querapinic quebec, e jacha' ri cot, je ta ne ri xa queq'uiy qui xic'. Mat t'uyi' pa ri u mexa jun xu'y, o marayij ri je'licalaj tak jastak ri cutijo, quejunamataj c'u ruc' jun wi'aj pa ri a kul: ri are' catrulaj che wa'im xukuje' che uq'uianic, man c'u ruc' ta ronojel ranima' cubij; c'äte c'u caxawaj na ri xatijo man c'o ta c'u xequipatanij chawe ri ch'uch'ujalaj tak a tzij. Mat ch'aw pa u xiquin ri man c'o ta u no'j, xa c'u cutze'j na qui wäch ri e aj no'jalaj tak a tzij. Maq'uex qui c'olbal ri ojer tak c'ulbat, mawi matoc pa ri culew ri minorib, rumal rech chi c'o jun cuinelalaj to'l quech ri quel ulok chawij che qui to'ic. Chacojo' ri a chomanic xukuje' ri e a xiquin che ri tijonic xukuje' chque tak ri etamanic. Mak'il awib che u pixbexic ri c'ojol, quieb oxib rapubal man cäcämisax ta cumal; we c'u capixbej cawesaj na pa u k'ab ri cämical. Aretak charik ri no'j, nu c'ojol, man c'o ta chi c'u na jun ri sibalaj ta utz ta na rech chnuwäch in, quinna' na jun nimalaj quicotemal aretak quinto chi cattzijonic jacha' ri takalic. Mebaquiäk rayij ri ajmaquib; xane, are amak'el nim chawila' wi ri Ajawaxel. Utz c'u catel na are c'u ri eyebal a c'u'x mawi jubik' cäsachisax na u wäch. Kas chatoc il, nu c'ojol, chatetaman c'ut; chatzucuj u takexic ri utzalaj be. Mebawächilaj ri k'abarelab mawi ri sibalaj e ajwi'lab. Ri k'abarelab xukuje' ri e ajwi'lab cäsach qui wäch pa ri mebayil, e are' c'ut ri sak'orib k'e'l tak atz'iak caquicojo'. Chatoc il che ri a tat ri xatalc'ualanic mawetzelaj u wäch ri a nan aretak nim winak chic. Chalok'o' ri kastzij, ri no'j, ri tijonic xukuje' ri ch'obonic, ¡mebac'ayij c'ut! Ri u tat ri utzalaj c'ojolaxel ajno'j c'ut c'o rumal sibalaj cäquicotic xukuje' cunimarisaj u k'ij; ¡chabana' ba', chi ri a tat xukuje' ri a nan, sibalaj utz chquina' quib xukuje' nimak c'u qui k'ij! Chaya' ri awanima' chwe, nu c'ojol, kas chebawila' c'ut cuc' utzalaj tak a bak'wäch ri quinbano; are' c'u ri ixok ri man aweta'm ta u wäch, ri re nim ch'utin, xak junam ruc' jun c'ua' naj u pam titz' cut; cäc'ac'alebenic, jacha' cuban jun eläk'om, cuban c'ut chi e q'ui ri achijab cäsach qui wäch rumal. ¿Jachin ri curik c'ax? ¿Jachin ri cäch'ach'atic? ¿Jachin ri xak cäch'ojinic xukuje' xak cok'ic? ¿Jachin ri xak cäsoc chi jeri'? ¿Jachin ri man kas ta caca'y chic? Ri man cutanaba' ta jubik' u tijic ri u wa'l uva cutakej c'u qui banic c'ac' tak k'abaribal. Maya' a wäch che ri u wa'l uva. ¡Ri cäquiäkaric ri sibalaj c'u cäjuluw chupam ri kumubal! ¡Xak c'u cacalalic cäkaj bic! Are c'u ri u q'uisbalil xak junam ruc' jun cumätz ri cacatzanic cuya' c'u k'oxomal. Cuban c'u chawe chi quebawil jalan tak jastak, quepaki' c'u chomanic pa a jolom, quebatzijoj c'ut ch'ujilal; cuban na chawe chi cana' awib chi at c'o pa u niq'uiajil ri plo, chi at k'oyol puwi' ri nimalaj che'. Cabij c'u na: “Xinch'ayic, man xinna' ta c'ut; xinrapuxic, man xinnabej ta c'ut; xuwi ta c'u ne chinc'astajic quinbe na che u tzucuxic chic niq'uiaj u wa'l uva.” Matitat mana' chquij ri banal tak etzelal mawi marayij cachilaxic, xuwi c'u cäquichomaj u banic tokinic, man c'o ta chi c'u jas cäquitzijoj xuwi ri u banic etzelal. Ruc' no'j cäwoc ri ja, ruc' c'u c'oxomanic quecoj ri e u tac'alibal; ruc' c'ut etamanic quenoj tak ri ja chque jastak ri pakal cajil xukuje' rayibal qui wäch. Are c'o na quechebex che jun winak ajno'j chuwäch jun winak ri c'o u chuk'ab; are c'o na u patan ri etamanic chuwäch ri cuinem, ri ch'o'j utz u chomaxic cäbanic are c'u ri ch'äcanic cumal ri e q'ui ya'l tak no'j. Ri man c'o ta u no'j man reta'm taj jas cubij chuwäch ri k'atal tzij, are c'u ri no'j naj c'o wi che. Jachin ri xuwi cuchomaj u banic pewinakchi' cuch'äc ri cäbix che chi xak quieb u pam. Ri u chomanic ri banal etzelal are' ri macunic; ¡man c'o ta jachin cäcoch'ow ri banal nimal! We cäqueblaj a c'u'x aretak at c'o pa tak latz' man e q'ui taj ri a chuk'ab e c'olic. Cheto'tajisaj la ri e c'okotajinak che cämical; chebesaj la pa ri c'ax ri cämisaxic quij. Pune' cäjiquiba' u bixic chi man awetamam taj, ri quenic'on ri c'ulmatajic are' kas quetamam na; kas c'u reta'm na ri catyuxlenic, ri quetojow chquijujunal jas kas ri qui chac. Chatija'; nu c'ojol, ri qui'alaj juyubal räx cab ri c'o chupam ri akaj; chana' ri u je'lical. Je qui qui'al wa' cana' na ri no'j xukuje' ri etamanic; we quebariko, cärik na jun utzalaj q'uisbal tak a k'ij, xukuje' c'u ri aweyebal c'u'x mawi jubik' cäsach na u wäch. Mebaban itzel tak chomanic che jun winak tz'akatisanel pa ronojel mawi matijtobej u yojixic ri ja ri c'o wi, pune' c'u wukub mul catzakic, wukub mul cawalij chi na; are' c'u ri e banal tak etzelal quebik'taj na pa ri quiäkasakil. Matquicotic mawi mebaban nimak'ij qui mac ri chak'inic xukuje' tak ri u tzakic ri u banom u c'ulel chawe, ri Ajawaxel man cäkaj ta c'u wa' chuwäch ri rilic, cutas c'u na rib ri royowal chrij. Mäpe awoyowal qui mac quech ri banal tak etzelal mawi matitat mana' chquij ri itzel tak winak, rumal rech chi ri banal etzelal man utz ta cutaklebej na: ri banal etzelal cayubquen na jacha' jun chäj. Nim ba' chawila' wi ri Dios, xukuje' ri ajawinel nu c'ojol; mebawachilaj tak ri e c'ulel, rumal rech chi man c'o ta cäquinabej aretak cäpe ri yojyobic paquiwi', man c'o ta c'u jun reta'm ri c'äjisabal wächaj ri cacuin ri Dios che u ya'ic xukuje' ri ajawinel. Xukuje' wa' e qui tijonic ri ajno'jab: Man utz taj chi pa ri k'atbal tzij c'o jachin quesax u q'uixbal. Jachin ri cuk'alajisaj chi man c'o ta u mac ri ajchak'mac. Cac'okox cumal tak ri tinimit xukuje' quetzelax u wäch cumal tak ri nimak tak tinimit; e jachin tak c'ut ri quec'äjisan u wäch utz caquitaklebej na, e are' c'u ri winak caquich'uk cuc' tak tewichibal. Ri quebuya' jicomalaj tak u tzelexic qui wäch ri tzij, je ta ne ri cuya' jun tz'umanic chque ri chi'aj. Chebacolomaj ri e a c'ay ri e a ch'äcoj pa ri be chebatz'akatisaj qui banic tak ri e a chac pa ri juyub c'äte ri' cuya' cayac ri awachoch. We man c'o rumal, maya' k'alajisanic chrij ri awajil a tz'akat mawi majiquiba' qui bixic ri man e kas ta tzij. Mawi jubik' machomaj u ya'ic rajil c'axelal, caban ta c'u che ri jun chic junam jas ri xuban chawe. Xinoc'ow chupam ri rulew ri sak'or xukuje' xinoc'ow chupam ri u ticbal uva ri man c'o ta u tzantzak'or: are c'u ri xinwilo, jun ulew nojinak chque q'uix, yojyobinak ri u tapia re abaj. Aretak xinwil wa' xintz'ibaj chupam ri nu chomabal; xinwilo xinwetamaj c'ut we tijonic ri'. Catwar jubik', catyuxc'at chi jubik', quebak'aluj ri quieb a k'ab che waram, ri mebayil cäpe na catkaj c'u na pa u k'ab jacha' cuban jun wacatel ruc'am ri u ch'ojibal. Xukuje' wa' e u tijonic tak ri Salomon ri xek'axex cumal winak ri e c'o che u patanixic ri Ezequiy rajawinel ri Juda: U juluwem ri Dios wa' chi e c'o rawatalic, yabal c'u qui k'ij ri ajawinelab qui ch'obic wa' aretak quecuin che qui ch'obic. Ri u chicajil ri caj, ri u najil u pam ri ulew xukuje' ri qui chomanic tak ri ajawinelab man e ya'tal ta qui ch'obic wa'. Chebatasa' ri tz'ilol che ri sak puak, ri ch'ayal sak puak cuban c'u na jun kumubal; chatasa' chquixo'l ri pataninel tak rech ri ajawinel ri banal etzelal, cäjeki' c'u na ri u tem re ajawibal pa ri suq'uil. Maban awib chi nim a banic chuwäch ri ajawinel, mawi mamajij ri qui c'olbal ri winak ri nimak qui banic; are' nim na u banic chi catulax che pakalem chi' catmach'irisax chquiwäch ri nimak tak tatayib. Ri cawil cuc' ri e a bak'wäch: mebac'am bic pa tak ri k'atbal tzij, we ne c'o chic jun k'alajisanel ri cäcuinic cubij chi man kastzij taj ri cabij chuq'uisbalil c'ut man cach'ob ta chic jas cabano. Chato' awib pa u k'ab ri cattzujunic mawesaj c'u u tzijol ri awatal rumal ri a jil a tz'akat. We c'u ne c'o jachin cattowic catuya' c'u pa q'uixbal, are c'u ri yok'bal ri cacanaj chawij man c'o ta a to'tajic chupam. Jun tzij pa ri jok'otaj ri rajawaxic xak junam ruc' jun mansa'n re k'an puak ri nac'om chupam sak puak. Jacha' jun mulk'ab xukuje' jun chachal re k'an puak ri coc' na, are je cuban wa' ri aj no'jalaj k'iloj ib che ri reta'm u c'amowaxic. Ri jicalaj tako'n che ri cätakow bic xak junam ruc' ri tew ri cajorjobisan pa ri k'ij aretak c'o k'ak', cuya' c'u chajin anima' che ri rajaw. E sutz' xukuje' ri quiakik' man c'o ta c'u jäb, jewa' ri ri winak ri cubij rib chi yanel man c'o ta c'u ri ya'tal ta rumal. Ri coch'onic cukasaj ri oyowal; ri ch'uch'ujalaj tak tzij cäquipaxij ri c'ulelanic. We cärik juyubal räx cab, chatija' ri takalic ri catijo'; we c'u ne rumal roc'owisaxic u wi' ri catijo catxawic. We casolij ri awachil, xak amak'el mabano, mäq'uistaj c'u ne u c'u'x chawe itzel ta chi c'u ne catrilo. Wi't, ch'ich' re ch'o'j, ch'ab ri tz'imaj u wi', ¡are jewa' ri cuya' jalum k'alajisanic chrij ri rachil ri junam u wäch ruc'! U jiquibaxic c'uxaj chrij jun jachanel quieb u wäch pa tak ri jok'otaj re c'axc'olil xak junam ri' ruc' ri binem ruc' jun a'aj k'ajinak, o wa'im ruc' jun wareaj ri snoc'. Qui bixoxic bix che jun anima'aj ri ch'ibatajinak xak junam ri' ruc' ri u q'uiakic ch'am chuwäch ri ch'a'c, o ri u k'olixic ri atz'iak pa ri k'ijol rech tew. We ri a c'ulel canumic, chaya' ri cutijo; we c'u ne cachak'ij u chi' chaya' ri caruq'uiaj; jeri' caban na chi cäk'ak'an ri u palaj che q'uixbal, ri Ajawaxel c'ut cätojow na chawe. Rumal ri quiakik' aj riquiak'ab elebal k'ij cäpe ri jäb, cumal c'ut ri itzel tak ak'aj ri itzel tak palaj. Are utz na ri c'olem chuchi' ri u wi' ri ja, che u q'uexwäch ri c'olem pa jun nimalaj ja ruc' jun ixok ri xuwi ch'o'j cupatanij. Jacha' ri ja' ri cäjororic chupam ri chaki'j kulaj ri cachaki'j u chi' jewa' cuban ri qui kajic utzalaj tak tzijol ri petinak pa naj tak ulew. U q'uiyibal ja' xk'olatajinak xukuje' puk'talic are jeri' man c'o ta u mac ri cäbirbitic chuwäch ri ajchak'mac. Man utz ta cubano we coc'ow u wi' u tijic juyubal räx cab, xukuje man utz taj cunimarisaj rib jun. Jacha' jun tinimit ri man kasan ta pa nimalaj tapia ri xak tek'elic jeri' ri man reta'm taj catakan taj paquiwi' ri e u rayibal. Man cätaki' ta ri tew che ri k'alaj mawi ri jäb che ri u yaquic ri u wäch ri ulew. Mawi ri e u ya'ic k'ij che ri man c'o ta u no'j. Jacha' ri tz'unun sachinak o ri xipicar ri man c'o ta u soc, jeri' ri c'okonic ri man c'o ta rumal mawi jubik' copanic. Ri quiej rajawaxic u nak'atisaxic, ri bur rajawaxic u jiq'uic, are c'u ri man c'o ta u no'j rajawaxic u rapuxic. Ri man cutzelej taj u wäch ri u tzij, ri man c'o ta u no'j, man cäbixtaj chi ri at man c'o ta ri a no'j. Ri reta'm u tzelexic u wäch ri u tzij ri man c'o ta u no'j, jacha' ri rilic cärilo. U jiquibaxic jun takquil che ri man c'o ta u no'j are qui k'atic wa' ri akanaj qui tzucuxic c'u tak u q'ueyowal. Man naj ta cäbe wi ri ch'oco'j cuc' tak ri u ch'ec mawi ri c'ambal no'j ri bim rumal ri man c'o ta u no'j. Sibalaj nimalaj conil ri u ximic ri abaj chupam ri iquiak' xak junam ruc' ri u ya'ic qui k'ij ri man c'o ta qui no'j. Ri k'abarel mawi cuna' ri q'uix, ri man c'o ta u no'j mawi cuch'ob ri c'ambal tak tzij. Ri q'uiakal ch'ab quebuq'uiak conojel queboc'owic, ri cuya' chac che ri man c'o ta u no'j cho rachoch. Ri tz'i' cätzelej ruc' ri u xo'j ri man c'o ta u no'j ruc' ri man c'o ta u no'jibal. Are c'o na quechbex che ri man c'o ta u no'j chuwäch ri cuban rib chi sibalaj c'o u no'j. Rech man cächacun ta ri sak'or cucoj pa u tzij cubij chi c'o jun coj pa ri u be ri quel ulok chrij. Ri uchi'ja cutzalc'atila' rib puwi' ri u wikob are' c'u ri sak'or cutzalc'atila' rib puwi' ri u ch'at. Ri sak'or cunim ri u k'ab chupam ri liq'uilic lak, man cäticar ta c'ut cuya' chu chi'. Ri sak'or cuchomaj rib chi c'o na u no'j chquiwäch wukub winak ri queta'm qui tzelexic qui wäch tak ri tzij. U cojic ib pa ri qui ch'o'j jule' tak winak chic are u chapic jun tz'i' che ri quieb u xiquin. Jacha' jun ch'u'j ri quebutzokopij cämisanelalaj tak ch'ab re k'ak', are jewa' ri cusub ri rachil, cubij c'ut chi xa alachi' ri cubano. We man c'o si' cächup ri k'ak', we c'u man c'o tzijtal cäq'uis ri ch'o'j. Che u banic rachak k'ak', ri ak'al; che u banic k'ak', ri si'; che c'u qui jekic ri ch'o'j, ri yacal ch'o'j. Ri e tzijtal tak xak e junam cuc' tak ri munibal, quebopan c'ä chquipam tak ri bak. Sak puak bilom chrij t'uy re t'ac e je tak wa' ri ch'uch'ujalaj tak tzij ri xak quieb caquibij. Ri caq'uiäkwächinic man cuc'ut taj aretak cätzijonic, cätajin c'u quebuchomaj itzel tak chomanic pa ri ranima'. Matcojo we catuch'abej ruc' ch'uch'ujil, nojinak c'ut ri u chomabal che etzelal; pune' cutzucuj u c'u'ic ri u quiäkwächinic, ri retzelal quel na chi sak chquiwäch conojel. Ri cuc'ot jun jul, chupam cätzak wi; ri cuwolkotij jun nimalaj abaj, caxak'alex rumal ri nimalaj abaj. Ri banal tzij cuquiäkwächij ri kastzij, ri ch'uch'uj cätzijonic cuyac wojcorem. Maban nimal che ri k'ij re chwek, man aweta'm ta c'ut ri cuc'am ulok ri chwek. Chaya' c'olbal chi e jule' tak chi wi ri cheyo'w a k'ij; man ya'tal taj chi at caya' a k'ij chbil awib. Ri abaj xukuje' ri sanyeb e al, are c'u sibalaj al na ri royowal ri man c'o ta u no'j. Ri c'anal man cätok'obisan ta wächaj, are c'u ri oyowarem cusachisaj wächaj, e are tak c'ut ri achixomanic man e k'atatijel taj. Are utz na ri yajanic chisakil chuq'uexwäch ri ajawinic chic'uyal. Are cuya' na cäjiquibax c'uxaj chrij ri achil ri casoconic chuq'uexwäch ri c'ulel ri cätz'umanic. Ri nojinak, cäretzelaj c'u ne na ri u wäch ri juyubal räx cab; ri c'o u numic, xukuje' ne ri c'a qui' cuna' na. Jacha' ri chicop ri c'o u xic' ri naj cäwacat wi che ri u soc are jeri' naj cabin wi che ri c'olbal ri xalax wi. Che u quicotisaxic ri anima'aj, utzalaj tak c'oc'al; che u qui'yirisaxic ri c'aslibal, jun no'j cumal tak ri achilab. Mawi jubik' mebawonoba' ri e awachil mawi ri e rachil ri a tat. Mawi jubik' mebac'am bic ri u q'ueyowal ri c'o awuc' pa rachoch ri awachalal. Are' utz na ri c'ulja nakaj chuq'uexwäch ri achalaxel ri c'o naj. Chatux ajno'j, nu c'ojol, cäban c'u na chwe chi sibalaj utz wech; jeri' quincuinic c'o quintzelej na u bixic chque ri caquiban il patan chwe. Ri utz cächomanic cäril ri sayowem quel c'u na chuwäch; ri man utz ta cächomanic cutakej ri u be cäkajbex c'u rumal ri winakchi'. Ri cach'aw puwi' jun winak ri man etamatal ta u wäch chawesaj ri ratz'iak chac'ama' che tojbal rech ri ch'awinak puwi'. Ri u ya'ic rutzil u wäch ri achil cuc' tak rakojchi'aj sibalaj ta c'u ak'ab, xak junam ri' che chi xa cätzuric. Xak junam ri ixok ri xak cach'ojinic ruc' jun tz'uj ri man cätani' taj pa ri u k'ijol ri jäb. We cajwax u k'atixic xak junam ri' we ta cajwax u k'atixic ri quiakik' o ri u muk'exic ri aseit pa ri k'abaj. Ri cuchilo cajux ruc' ch'ich' are c'u ri winak ruc' jun winak chic. Ri cächajin ri u che'al higo quebutij rech ri higo; ri cuchajij ri rajaw cuc'am nimarisabal u k'ij. E je jacha' ri palajaj ri quec'utun chupam ri ja', e jeri' xukuje' ri winak quec'utun chupam ri qui chomanic. Ri cämical, ri u jul cäminak xukuje' ri u quiäk rayinic ri winak mawi jubik' quenojic. Ri k'an puak xukuje' ri sak puak, ri k'ak' quetijtojebenic, are' c'u ri achi cätijtobex cumal ri e u ya'ic u k'ij. Che ri man c'o ta u no'j man quel ta ri no'j che pune' ta ne cäque'xic cätakex ta c'u u que'xic. Man catel ta chquij ri a chij, chebawilij tak ri e a jumulaj, mawi c'u ne tak k'inomal mawi c'u ne tak ri corona quebeytaj ta chbe k'ij sak. Aretak cäc'utun ri echa', cäpok' c'u ri räxal, quemol c'u pa tak ri juyub, chque tak ri alaj tak a chij cawesaj wi ri quismal chij ri cacoj che awatz'iak, chque ri alaj tak a q'uisic' puak che qui lok'ic tak ulew. Chque ri ati'tab tak a q'uisic' q'uialaj leche ri catij at xukuje' tak ri e awalc'ual xukuje' conojel ri catpataninic. Ri banal etzelal canimajic pune' man c'o jachin tereninak, e are' tak c'ut ri e suc' quejeki' ruc' cu'bisan c'uxaj jacha' ri coj. Aretak man utz ta benak ri ulew, queq'uiyir ri k'atal tak tzij, are' c'u ri utzalaj c'amal be reta'm ruc'axic ri cholajil. Ri banal etzelal ri cuban c'ax chque ri mebayib xak junam ruc' ri nimalaj jäb ri cusach qui wäch ri tico'n. Ri cäquitas quib caquiya' can ri pixab cäquiya' u k'ij ri banal etzelal; ri caquitz'akatisaj cäquic'ulelaj. Ri e banal tak etzelal man c'o ta jas cäquich'ob che ri suq'uilal, jachin tak c'ut ri quenakajin che ri Ajawaxel cäquich'ob ronojel. Are utz na uxic meba' tz'akatisanel c'ut pa ronojel che uxic k'inom ri xak quieb u pam. Ri cutz'akatisaj u banic ri u pixab ri Dios jun c'ojolaxel wa' ri c'oxomanel, are' c'u ri cäbin cuc' tak ri ajwi'lab q'uixbal wa' che ri u tat. Ri quebumulij tak k'inomal rumal ri ral puak ri cutok'ij, quebumulij che ri quel u c'u'x chque ri mebayib. We c'o jun man craj taj coc il che ri u pixab ri Dios, mawi ri Dios man quebuc'och' ta ri e u ch'awem ruc'. Ri quebuc'am bic ri e utz pa itzel be cäkaj na pa ri u c'amibal; e are' c'u ri winak ri man c'o ta etzelal caquibano cäquic'am na ri sibalaj utz na. Ri k'inom cuna' rib chi sibalaj ajno'j, are' c'u ri meba' ri cac'oxomanic cuya' cuc'ambejej. Aretak quech'äcan ri suc', cäban nimalaj nimak'ij; aretak quech'äcan ri banal tak etzelal, ri winak cäquic'u' quib. Jachin ri quebusach u tza'm ri macaj man utz ta quel na; are' c'u ri quebuk'alajisaj cutanaba' c'u qui banic, cäsach na u mac. Utz re ri winak ri amak'el cuya' u k'ij ri Ajawaxel; are' c'u ri cuban co che ri ranima' cäkaj na pa ri quiäkasakil. Cajunamataj ruc' jun coj ri cawunic o jun os ri bik'onel ri banal etzelal ri cajawin puwi' jun meba'laj tinimit. Ri k'atal tzij ri man c'o ta u no'j cunimatajisaj ri u banic c'ax; are' c'u ri man quiäk rayinel taj naj cäc'asi na. Jachin ri u banom jun cämic man cätaq'ui' ta na c'ä cätzak na pa ri mukbal: ¡C'o jun mutijtobej u k'atixic! Ri winak ri tz'akatisanel pa ronojel man c'o ta cuc'ulmaj, are' c'u ri itzel winak cätzak na pa ri etzelal. Jachin ri cutajij ri rulew, cäto'taj na ri cutijo; ri cäbin cuc' sak'orib, ri cäto'taj ruc' are ri mebayil. Jachin ri ya'tal u jiquibaxic c'uxaj caya' na u k'ij; jachin sibalaj curayij ri k'inomal man cäcanaj ta canok chi ma ta cac'äjisax u wäch. Man ya'tal ta u yok'ic jachin jun; c'ä xa ne xa rumal jun ch'akap caxlanwa cuya' cäban macunic. Ri quiäk rayinel cäsac'satic rumal rech chi k'inom, man reta'm ta c'ut chi cäpe na ri mebayil puwi'. Ri cäbin che jun winak chi chuk'ila' rib, chuq'uisbalil sibalaj curik' na tok'ob, chuwäch ri cuya' u k'ij. Cachil banal tak c'ax jachin ri queläk' chquij ri u nan u tat cucoj c'u pa ch'o'j che u bixic chi man c'o ta jas u banom. Ri sibalaj caquiäk rayinic quebuyac tak ch'o'j; are c'u ri cujiquiba' u c'u'x chrij ri Ajawaxel cäpax u wäch ri cubano. Xuwi jun man c'o ta u no'j cujiquiba' u c'u'x chquij ri e u chomanic; ri cäpatanij ruc' no'j man c'o ta jas cuc'ulmaj. Jachin ri cuban tok'ob che ri meba' man c'o ta cäq'uetet wi, are c'u ri cuk'il ri u to'banic che sibalaj cäc'okox na. Aretak quech'äcan ri banal tak etzelal ri winak cäquic'u' quib; aretak copan ri q'uisbal qui k'ij, quetakan tak ri suc'. Ri cuban rib chi tacaticalaj con aretak cäk'ilic, chanim cäsachisax na u wäch man c'o ta u to'tajic. Aretak are quetakan tak ri suc', ri winak quequicotic; aretak ri banal tak etzelal are' e quek'atow tzij, ri winak cäquirik c'ax. Ri c'ojolaxel ajno'j cuban che ri u tat chi sibalaj utz rech; ri cäbin cuc' tak ixokib re nim ch'utin cusachala' ri puak. Ri ajawinel ri cuban suq'uilal cujekeba' ri rulew; ri xuwi tok'im cuchuj cubano cuyojyobisaj. Ri amak'el cuya' u k'ij ri rachil, kastzij cätajin culic' jun c'amibal chuwäch. Ri e u c'amibal ri banal etzelal e are' tak ri e u mac; are' c'u ri winak ri tz'akatisanel pa ronojel cäquicotic utz c'u rech. Ri suc' coc il che u to'ic ri meba', are' c'u ri banal etzelal man c'o ta cubij u c'u'x che. Ri tuquinelab cäquesaj ch'u'j jun tinimit; ri ajno'jab queta'm qui jamarisaxic ri winak. Ri ajno'j ri cutakej ch'o'j ruc' ri man c'o ta u no'j, cuyac royowal, cätze'x u wäch man c'o ta c'u jas ri cacuin che u banic. Ri cämisanelab ri man c'o ta canima' cäquetzelaj u wäch ri winak ri tz'akatisanel pa ronojel c'ä cäquicämisaj na. Ri man c'o ta u no'j xak cuya' be chque tak ri e itzel tak u rayibal, are' c'u ri ajno'j cucoj u chuk'ab che qui k'atixic. Ri k'atal tzij ri quebuc'ulaj ri banoj tzij quebuchuwirisaj conojel ri pataninel tak rech. Ri c'axc'obisam xukuje' ri c'axc'obisanel c'o ri quejunamataj wi, ri Ajawaxel u yo'm ri qui bak'wäch qui cabichal. Ri ajawinel ri cuban suc'alaj k'atan tzij chque ri mebayib, cujekeba' ri u tem re ajawibal re k'ij junab. Cumal ch'ayic xukuje' k'ilonic cäban etamanic, are' c'u ri c'ojolaxel ri xak cämalamaxic cäresaj u q'uixbal ri u nan. We quebuchuw ri e banal tak etzelal, quebuchuw ri macaj; e are' c'u ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel quequil na chi quetzakmajic. Chapixbej ri a c'ojol man c'o ta c'u latz' cuya' na chawe, quebuya' c'u na q'ui cu'bisabal c'uxaj chawe. Jawije' ri man c'o ta wi ri u tzij ri Dios man c'o ta utzalaj cholajil; ¡Sibalaj utz rech ri tinimit ri cutz'akatisaj u banic ri u pixab ri Dios! Cuc' tzij man cäsuc'umataj taj ri lok'om pataninel, cuch'obonic, man caniman ta c'ut. Are' c'o quechbex na che jun ri man c'o ta u no'j chuwäch ri winak ri man cuchomaj taj ri cubij. Ri cupuquej ri u lok'om pataninel pa ri u ch'utinal, chuq'uisbalil cäril na rib pa u k'ab. Ri ch'u'j u jolom cätakchinic chi queyac tak ch'o'j quebuban c'u q'ui sachinakil. Ri cuban nimal cämach'irisaxic, are' c'u ri u mach'om rib cänimarisax u k'ij. Ri cuto' u wi' ri eläk'om u c'ulel rib chbil rib, pune' quebuta' tak ri c'okonic man cak'alajisan taj. Ri xe'n ib chquiwäch ri winak are jun c'amibal, are' c'u ri cujiquiba' u c'u'x chrij ri Ajawaxel chajitalic. Sibalaj e q'ui ri cäquitzucuj ri u tok'ob ri k'atal tzij, xuwi c'u ri Ajawaxel cuban suq'uil. Ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel man quequicoch' taj ri e banal tak etzelal, e are' tak c'ut ri e banal tak etzelal man quequicoch' taj ri e tz'akatisanelab pa ronojel. U tijonic tak ri Agur, u c'ojol ri Jaque re Masa. Ri Agur xuch'abej ri Itiel xukuje' ri Ucal je xubij wa' chque: In ri in awaj na chquixo'l ri achijab, man c'o ta chomanic aj winak wuc'. Man nu rikom ta no'j, mawi c'o weta'm chrij ri Jun ri Sibalaj Tastalic. ¿Jachin ri pakalinak kajinak c'u ulok chicaj? ¿Jachin ri cäcuinic cumuk'ej ri quiakik' chupam u k'ab? ¿Jachin ri capisow ri plo chupam ri u ku'? ¿Jachin xejekeban tak ri u c'ulbatil ri ulew? ¡Mabij chwe chi aweta'm ri u bi', xukuje' ne ri u bi' ri u c'ojol! Ri Ajawaxel quebuto' ri cäquijiquiba' qui c'u'x chrij; conojel tak ri e u chi'nic takal c'u quijiquibaxic c'uxaj chquij. C'o jas matik che ri cubij na are' we man je cabano cacuinic catuyajo, cuk'alajisaj chi catcanaj banal tzij. Xa quieb jastak nu tz'onon che la nu Dios; cheya' ba' la chwe c'ä majok chincämok: chnajtajisaj la ri cawächil xukuje' ri banoj tzij chwe, maban la k'inom chwe mawi meba'; xuwi ya' la ri nu wa ri cajwatajic, we c'u ne c'o u wi' cäto'tajic wuc'; cuya' ri' cäsach la pa nu jolom, quinbij ta c'ut chi man weta'm ta wäch la; we c'u man cubana' chwe cuya' ri' quineläk'ic, quinya' c'u ri tastalicalaj bi' la pa yok'ic. Mayok' ri lok'om pataninel chuwäch ri rajaw, matuc'okoj c'u ne wa' cakajbej c'u na ri c'äjisabal wächaj. E c'o jachin tak quequic'okoj ri qui tat man quequitewichi'j ta c'ut ri qui nan. E c'o jachin tak cäquichomaj quib chi sibalaj e ch'ajch'oj man qui ch'ajch'ojirisam ta c'u quib che ri qui tz'ilol. E c'o jachin tak cäquichomaj quib chi sibalaj nim qui banic, cäquiban c'u nimal paquiwi' ri niq'uiaj chic. E c'o jachin tak e c'o ch'ich' re ch'o'j cuc' che u q'uexwäch qui ware, xukuje' cuchilo che qui q'uexwäch tak qui ca', che kas u sachisaxic qui wäch ri mebayib ri e c'o pa ri ulew. E quieb ral ri nimalaj q'uiak e c'olic ri xak xuwi queta'm quetz'onon che u ta'ic quic'. E c'o oxib jastak, c'a e quiejeb c'u ne na ri mawi jubik' cänojic: ri u jul cäminak, ri ixok ri man calam taj, ri ulew ri man u rikom ta ja', xukuje' ri k'ak' ri mawi jubik' cächupic. Ri cäretzelaj u wäch ri u tat cäretz'bej c'u u wäch ri u nan ri nim winak chic, ya'tal che chi quec'otix ri e u bak'wäch cumal ri joj xukuje' chi cätij cumal ri cot. E c'o oxib jastak, c'ä e quiejeb c'u ne na ri quebenmayij, ri xukuje' man quinrik ta ri qui ch'obic: ri u be ri cot cho ri caj, ri u be ri sachoj cho ri abaj, ri u be ri jucub puwi' ri nimalaj plo, ri u be ri achi che ri ixok. Ri ixok ri man jic taj je cuban wa' cäwa'ic, cusu' ri u chi' cujiquiba' c'u u bixic chi man c'o ta lawaloyil u banom. E c'o oxib qui wäch winak, c'ä e quiejeb c'u ne na, ri man e ch'ijtajel taj cäquiyokopisaj c'ut jun ulew: ri lok'om pataninel ri cäcuinic cux ajawinel, ri con ri cäto'taj ri cutijo. Ri ixok ri etzelam u wäch ri curik rachajil, ri lok'om pataninel ri cumajij ri u c'olbal ri rixokil ri rajaw. E c'o quiejeb ch'utik tak awaj cho ri uwächulew ri e ajno'jab na chquiwäch ri ajno'jab: ri sanicab, nimalaj juk'at ri man c'o ta qui chuk'ab, cäquic'ol can ri qui wa pa ri sak'ij; ri imulib, ri man kas ta quebuchuwic ri e jekel xo'l tak ri abaj; ri saq'uib, ri pune' man c'o ta cajawinel pa tz'akatalaj cholajil querapinic; ri xpa'chib, ri cuya' quemuk'exic quebopan c'ä chupam ri rachoch ri ajawinel. E c'o oxib c'o qui chuk'ab c'ä e quiejeb c'u ne na, ri c'o jun qui binem xibibal: ri coj, are' awaj wa' ri sibalaj xibibal, ri man canimaj ta chuwäch jun jasach mawi chuwäch jachin jun; ri ama' ec' ri banal nimal, ri ama' q'uisic' xukuje' ri ajawinel ri cänabej chquiwäch ri rajch'ojab. We xak ruc' conil a nimarisam a k'ij e a banom c'u itzel tak chomanic, chatchomanok. We c'u cabak ri leche, cärik na mantequiy che, we c'u co cajisq'uej ri a tza'm, quel na u quiq'uel, we c'u catzur jun chic caq'uis na u tza'm pa jun ch'ojinic. E u tzij ri ajawinel Lemuel aj Mas, ri xtijobex rech rumal ri u nan. Wal, qui wächinic ri nu c'u'x, tzelebal qui wäch tak ri nu bochi'nic ri xuya' ri Dios, ¿jas ta chic ri quincuin ta chi che u bixic chawe? Chi maq'uis ri a chuk'ab cuc' tak ri ixokib, u mac c'u quech ri ixokib quebetzeletaj tak ri ajawinelab. Man utz ta c'ut, Lemuel, chi ri ajawinel xukuje' tak ri e k'atal tak tzij cacuq'uiaj u wa'l uva xukuje' ri c'a tak uq'uia', cuya' c'u ri' cäsach ri pixab pa qui jolom cäquijech'obisaj c'u u k'atic tzij paquiwi' ri man nimak ta qui k'ij. Chaya' can ri u wa'l uva xukuje' ri c'a tak uq'uia' chque ri quebisonic chque ri man cäquirik ta chic jas cäquibano; ¡chcuq'uiaj u wa'l uva manataj chic chque ri qui mebayil xukuje' ri qui rikoj tak c'ax! Co chatch'aw che qui q'uexwäch ri man co ta quech'awic; ¡chebato' ri man quecuin taj cäquito' quib! Co chatch'awok, chabana' c'u suq'uil chque; ¡chebato' ri mebayib xukuje' ri man nimak ta qui k'ij! Mayibalalaj ixok, ¿la ma ta c'ax u rikic? ¡C'o na rajil chquiwäch tak ri je'lalaj abaj ri perl! Ri rachajil kas cujiquiba' u c'u'x chrij, man c'o ta jun k'ij ri ma ta c'o u ch'äcoj. Quebuya' nimak tak utzil che ri rachajil conojel ri k'ij re ri u c'aslemal. Cäbe che u tzucuxic rismal chij xukuje' lino ruc' c'ut quicotemal quebuchacuj tak chac cuc' tak ri e u k'ab. Ri je ta ne jun jucub quech ajc'ayib ri naj quebuc'ama' wi ulok ri jastak ri quebajwataj che. C'ä maja' casakaric cäwalij che qui tzukic ri ral xukuje' ri e u pataninelab. Cäbe che rilic jun ulew culok' c'ut, cuc' tak ri u ch'äcoj quebutic tak uva. Cuxim ri u xe' u pam che u cojic u chuk'ab ruc' c'u chajin anima' coc che u banic ri chac. Coc il cärilij ri c'ayij rech utz quelic, cächacun chak'ab c'ä canajtin na ri ak'ab. Quebucoj ri u k'ab che bätz'inic xukuje' cäquemenic. Amak'el c'o cuya' chque ri mebayib xukuje' chque ri c'o qui rajawaxic. Man c'o ta cubij u c'u'x chque ri ral aretak cäkaj ri tew, conojel c'u ri ral qui cojom pimak tak qui k'u'. Kas are' quequemow tak catz'iak, are' c'u quebucoj ri ch'uch'ujalaj tak atz'iak che ratz'iak. Ri rachajil sibalaj etamatal u wäch chupam ri tinimit, are jun chquixo'l ri tatayib ri nimak qui k'ij pa ri ulew. We ixok ri' quebuban tak u pam atz'iak xukuje' tak pas ri quebuc'ayij chque tak ri ajc'ayib. Cuc'ac'arisaj ri u chuk'ab xukuje' nim ilic, man coc ta il che ri k'ij re chwek. Amak'el catzijon ruc' no'j, ruc' c'u lok'ok'ebal c'uxaj quebuya' tak ri e u tijonic. Coc il rech ronojel utz cabin pa ri rachoch, mawi jumul cutij ri man u ch'äcom taj. Ri e ral xukuje' ri rachajil cäquiya' u k'ij cäquibij c'u che: “Utzalaj tak ixokib sibalaj e q'ui e c'olic, are' c'u ri at at ri sibalaj at utz na chquiwäch conojel.” Ri wikbal tak ib xak e jun banoj tzij, ri je'lical xak oc'owel, are' c'u ri ixok ri nim cäril wi ri Ajawaxel ya'tal u ya'ic u k'ij. ¡Chiya' u k'ij chuwäch ronojel ri tinimit! ¡Chiya' u k'ij rumal ronojel ri u banom! E are tak wa' ri u tzij ri k'alajisanel, u c'ojol ri David, ri xajawin pa Jerusalen. ¡Man c'o ta cubej, man c'o ta u beya'l! ¡Ronojel man c'o ta u beya'l, xak lok'! ¿Jas ri cärechbej ri winak che ri sibalaj chac ri cuban cho we uwächulew ri'? Jujun quebalaxic jujun chic quecämic, are c'u ri uwächulew mawi jubik' cäq'uextajic. Quel ulok ri k'ij, cuc'u' rib ri k'ij, chanim c'ut catzelej pa ri u c'olbal rech quel chi ulok jumul. Cajich'ich' ri quiakik' pa ri u mox elebal k'ij, cujalc'atij c'u rib cäbe pa ri riquiak'ab elebal k'ij. ¡Cujalc'atij rib cujalc'atij c'u rib ri quiakik'! ¡Cujalc'atij rib cujalc'atij chi c'u rib! Conojel tak ri nima' quebe chupam ri plo, mawi c'u ne jubik' canoj ta ri plo; quetzelej c'u ri nima' jawije' ri e petinak wi rech caquibinibej chi jumul ri qui be. Man c'o ta jun cäcuin ta che u k'alajisaxic joropa' ri q'uistajisabal c'uxaj caquiya' conojel ri jastak; man c'o ta jun cubana' ta che ri cutatabej xukuje' ri carilo rech ma ta c'o chi jas cäraj. Man c'o ta jas cac'oji' na ri ma ta c'olinak nabe; man c'o ta jas caban na ri ma ta banom canok nabe. ¡Man c'o ta c'olic ri c'ac' ta cho we uwächulew ri'! Kas c'o c'u wi ri' ri cäbinic: “¡Wa' we ri' are jun c'ac' jasach!” C'olinak c'u ne ulok wa' nabe ojer c'ä majok chujc'olok uj. Ri jastak ri e oc'owinak man quenatax ta chic, xukuje' man c'u quenatax ta chi na ri jastak ri quepe na chquixo'l ri c'äte quepe na. In, ri k'alajisanel, xinux ajawinel re Israel pa Jerusalen, xinjach c'u ronojel ri nu c'aslemal che u ch'obic xukuje' che retamaxic ruc' no'jibal ronojel ri cäban cho we uwächulew ri'. ¡Alalaj eka'n ri u yo'm ri Dios paquiwi' ri winak che qui mach'irisaxic ruc' wa'! Xincuin c'u che u ch'obic chi ronojel ri cäban cho we uwächulew ri' man c'o ta u beya'l, xak lok', cajwax u chapic ri quiakik'. ¡Mawi cuya' casuc'ubax ri jech'obinak, mawi ri man c'o taj man cuya' taj cajilaxic! Xinbij c'u chbil wib: “Waral, banom chwe chi in jun nimalaj nu banic, c'o na nu no'j chquiwäch conojel ri e ajawininak can nabe chnuwäch pa Jerusalen; xinjachachej c'u wib che kas retamaxic ri no'j, ri etamanic, xukuje' ri man cäch'obon taj, ri man no'j taj; xa c'u rech quinch'obo chi xukuje' wa' xa cajwax u chapic ri quiakik'.” Kas c'u ne tzij, we c'o nimalaj no'j, e c'o na nimalaj latz'; we nim na ri etamanic, nim na ri c'ax. Xukuje' xinbij chbil wib: “Camic quenbana' ri tijtobenic quenquicotisaj wib; quenya' jun je'licalaj c'aslemal chwe.” ¡Xukuje' c'u ne wa' man c'o ta u beya'l, xak lok'! Xinch'ob c'ut chi ri tze' xukuje' ri cäkaj chwächaj man c'o ta cupatanij. Ruc' ri nu chomanic ri c'o chuxe' ri no'j, xinwaj xintijtobej jas cuban ri u wa'l uva chwe, xinjach c'u wib che ruq'uiaxic rech quinwetamaj we are wa' ri sibalaj takal na che ri winak pa ri ajilatal tak k'ij ri cac'oji' cho we uwächulew ri', xebentak qui banic nimak tak chac; xebentak qui yaquic nimak tak ja; xec'oji' nu ticbal tak uva pa wech wi. Xintak qui tajixic ticbal tak wichaj pa wech wi xukuje' tak nu ticbal cotz'i'j, xebentic c'u ronojel qui wäch tak che' ri quequiya' qui wäch. Xebenban c'olbal ja' che qui nojisaxic che ja' che qui ja'xic tak ri che ri e ticom; xebenlok' lok'om pataninelab achijab xukuje' lok'om pataninelab ixokib, xec'oji' c'u ne nu pataninelab ri xebalax cho ja; xukuje' e q'ui na ri ati'tab tak nu wacax xukuje' tak nu chij chuwäch apachique jun chic ri xc'oji' can nabe chnuwäch pa Jerusalen. Xeben mulij jutak mulaj k'an puak xukuje' sak puak k'inomal ri e quech can jule' tak ajawinelab chic xukuje' e quech can jule' tak u k'ab tinimit chic. Xec'oji' nu bixonelab ixokib xukuje' achijab, quicotemal wa' aj winak, xukuje' xquiterebela' tak quib e q'uialaj tak ixokib ri man e kas ta e wixokilal ri xec'oji' wuc'. Xinux jun winak ri sibalaj nim u banic, nim na ri nu k'inomal ri xc'oji' chquiwäch ri xec'oji' can nabe chnuwäch pa Jerusalen. Pune' c'u ruc' ronojel wa', ri no'j man quinuwonoba' taj. Mawi jumul xink'il ta wib che jun jasach ri xinrayij; mawi jumul xink'il ta wib che jun quicotisabal chwe. Xinquicotisaj ri wanima' cuc' conojel tak ri nu chac, are c'u we quicotemal ri' are tojbal wech. Xinoc c'u che u chomaxic tak ri kas e nu chac, xukuje' ri c'ax ri xinrik che qui banic, xinch'ob c'ut chi ronojel man c'o ta cubej, xak lok', jun u k'atixic u chapic ri quiakik', ri man c'o ta quechbex che cho we uwächulew ri'. Xinoc chi c'u che chomanic puwi' ri no'j, ri man no'jil taj xukuje' ri man cäch'obom taj: ¿Jas ta chi c'u lo ri cacuin ta chi che u banic ri cajawin na pa nu q'uexwäch, we ta mat are ri banom chic nabe? Xinrik c'ut chi are c'o quechbex na che ri no'j chuwäch ri man no'jinic taj, jacha' chi are c'o quechbex na che ri sakilal chuwäch ri k'ekumalil. Ri c'o u no'j utz qui cojic ri e u bak'wäch quebucojo, are c'u ri man aj no'j ta cäbin pa k'ekumalil. Xinch'ob c'ut chi xak junam quebeyem conojel, xinbij c'u chbil wib: “Ri queyem ri man ajno'j ta xukuje' quineyem in, je c'u ri' man c'o ta cupatanij q'uialaj no'j chwe. ¡Xukuje' ne wa' xa cawächibal ri xak lok'! Mawi ri c'o u no'j mawi man c'o ta u no'j c'o ta quinataxic amak'el; pa tak c'u ri k'ij ri quepetic ronojel sachinak chic, cäcäm c'u na ri c'o u no'j jacha' xukuje' ri man c'o ta u no'j.” Xinban woyowal che ri c'aslemal, ronojel c'ut ri caban cho we uwächulew ri' cac'ulelan chwe. Kastzij, ronojel xa cawächibal xak lok', ¡Xa' cajwax u chapic ri quiakik'! Xinban woyowal xukuje' che ronojel ri chac ri xinban cho we uwächulew ri', ronojel quinya' na cänok che ri quinjalowic. Jun jasach c'ut kas jic: chi jun we are' ri ajno'j, we man ajno'j taj, cubana' na rech che ronojel ri ruc' sibalaj chac xukuje' no'j xinticar che u rikic cho we uwächulew ri'. ¡Xukuje' c'u wa' xa cawächibal xak lok'! Aretak xinca'yej ri nu banom cho we uwächulew ri', xinbisoj chi sibalaj in chacuninak, c'o c'u jachin cucoj no'j, etamanic xukuje' esbal no'j chupam ri u chac, xa c'u che u ya'ic can ronojel che ri man xchacun ta che u rikic. ¡Xukuje' wa' xa cawächibal xak lok' xukuje' jun nimalaj man suq'uil taj! Chuq'uisbalil, ¿jas ri cuch'äc ri winak che ri sibalaj chac ri cubano xukuje' che ri sibalaj roquic il cho we uwächulew ri'? Ronojel ri u c'aslemal re rikoj c'ax, jun eka'n wa' ri cuya' latz'; mawi c'u ne cuxlan ri u chomanic chak'ab. ¡Xukuje' c'u wa' xa' cawächibal xak lok'! Ri utz na ri cuya' cuban ri winak chwok xukuje' chuq'uianok, chutija' chucojo' ri u wächinic ri u chac, nu rikom c'ut chi xukuje' wa' cäpe ruc' ri Dios. ¿Jachin ta c'ut ri cacuinic cäwa'ic, o cäquicotic, we ta mat rumal are'? Je c'u wa' ri cac'ulmatajic, ri Dios cuya' no'j, etamanic xukuje' quicotemal jachin ri carilo chi takal che; are' c'ut ri cämacunic cuya' ri eka'n che chi chpok'colijok chebumulij c'u tak k'inomal rech cuya' che jachin ri caril ri Dios chi cakaj chuwäch. ¡Xukuje' wa' xa cawächibal xak lok' xa cajwax u chapic ri quiakik'! Pa we uwächulew ri' ronojel c'o u k'ijol; c'o jun jok'otaj che ronojel ri cac'ulmatajic: Jun jok'otaj che alanic, jun jok'otaj chic che cämic. Jun jok'otaj che ticonijic jun jok'otaj chic che u bokic ri ticom. Jun jok'otaj che cämisanic, jun jok'otaj chic che cunanic. Jun jok'otaj che yojinic, jun jok'otaj chic che yacanic. Jun jok'otaj che ok'enic, jun jok'otaj chic che tze'nic. Jun jok'otaj che c'olem pa bis, jun jok'otaj chic che c'olem pa nimak'ij. Jun jok'otaj che qui jabuxic abaj, jun jok'otaj chic che qui molic. Jun jok'otaj che u lak'apuxic ib, jun jok'otaj chic che tzokopim ib. Jun jok'otaj che tijtobenic, jun jok'otaj chic che u k'iloj ib. Jun jok'otaj che c'olonic, jun jok'otaj chic che q'uiakanic. Jun jok'otaj che jisonic, jun jok'otaj chic che t'isomanic. Jun jok'otaj che yinelem, jun jok'otaj chic che tzijtzotem. Jun jok'otaj che lok'ok'enic, jun jok'otaj chic che xutunic. Jun jok'otaj che ch'o'j, jun jok'otaj chic che jamaril. ¿Jas ri cuch'äc ri winak che ri sibalaj chac ri cubano? Quinwil c'ut ri eka'n ri u cojom ri Dios paquiwi' ri winak che qui mach'irisax ruc'. Are', pa ri jok'otaj ri rajawaxic, ronojel je'lic u banic xubano; xucoj c'ut chupam ri u chomanic ri winak ri ch'obonic re ri man q'uistajel taj pune' c'u ne ri winak man curik ta u ch'obic pa ronojel ri u nimalil ri u banom ri Dios xukuje' ri cubana' na. In weta'm chi ri utz na ri cuya' cuban ri winak are ri u quicotisaxic rib, chubana' c'u ri utzil pa ronojel ri u c'aslemal, we c'u cujwa'ic cujuq'uianic xukuje' cakil u wäch ri cuya' ri ka chac chke, rumal c'u rech chi are' ri Dios yowinak chke. Weta'm c'ut chi ronojel ri u banom ri Dios cajeki' amak'el. Man c'o ta jas ri cätik ta chi che mawi c'o jas ri quesax ta chi che; je u banic wa' u banom ri Dios, rech nim quilic. Man c'o ta jun jasach c'olic ri ma ta c'olinak ulok nabe, man c'o ta chi c'u jas cac'oji' na ri ma ta c'o chic. Ri Dios cubano chi cätzelej ri oc'owinak. In cuininak che rilic xukuje' chi pa we uwächulew ri' c'o chuwil xukuje' etzelal ri jawije' rajawaxic c'o ta wi suq'uilal xukuje' colomal. Quinbij c'ut chi ri Dios cuk'at na tzij puwi' ri winak ri tz'akatisanel xukuje' ri banal etzelal, c'o c'ut jun jok'otaj che ronojel ri cac'ulmatajic xukuje' che ronojel ri cäbanic. Xukuje' quinbij, chrij ri qui c'aslemal ri winak, chi ri Dios cätajin quebutijtobej ri winak rech caquich'obo chi xukuje' ri e are' e junam cuc' tak ri awaj. Kas c'u ne tzij, winak xukuje' tak ri awaj xak junam ri caquitaklebej: ri jule' xukuje' ri jule' chic xak e junam, quecämic, ri uxlabic re c'aslemal xak junam chque conojel. Man c'o ta u jalbem ta wi rib ri winak chuwäch ri awaj: ronojel c'ut xa cawächibal ri xak lok', conojel quebetakal xa' chupam ri junam c'olbal; puc'uc' ulew xbanbex quech conojel quetzelej chi c'u na conojel chupam ri puc'uc' ulew. ¿Jachin ta ri cacuinic cujiquiba' chi ri ruxlabal ri winak capaki' pa tak ri chicajil que ri caj, xukuje' ta c'ut chi ri ruxlabal ri awaj cakaj ta c'ä chuxe' ri ulew? Xinch'obo chi man c'o ta chi jun jasach ri utz ta na che ri winak chi chutija' chucojo' ri cuya' ri u chac che, are c'u wa' ri u taklebem, man c'o ta c'u ya' ri cac'amow ta ulok rech cariltaj ri cac'ulmatajic aretak cäminak chic. Xinya' c'u nu wäch chque ri c'axc'olil ri quec'ulmataj cho we uwächulew ri'. Xinwil c'ut chi ri banom c'ax chque quebok'ic, man c'o ta c'u jachin jun cacu'bisan ta qui c'u'x; ri e banal tak c'ax quequicoj tak chuk'ab chque, man c'o ta c'u jachin jun cacu'bisan ta qui cux. Rumal c'u ri' are' xinya' na qui k'ij ri k'e'tz' tak cäminakib chi are utz na quech chquiwäch ri c'ä e c'asc'oj; pune' c'u are utz na quech ri c'ä maja' quebil qui wäch chquiwäch we cak'at ri', c'ä maja' c'u ne caquil ri etzelal ri caban cho we uwächulew ri'. Xinwilo xukuje' chi ri sibalaj u q'uisic ib che u banic ri chac xukuje' aretak utz quel jun comon chac cuwalijisala' quiäk rayinic, xukuje' c'u wa' man c'o ta u beya'l, xak lok', xukuje' xa cajwax u chapic ri quiakik'. Ri winak cubij: “Ri man c'o ta u no'j quebuk'aluj ri quieb u k'ab cusachisaj c'u u wäch chbil rib.” Are c'u ri in quinbij: “Chi are utz na jubik' uxlanem chuwäch ri casowem che u chapic ri quiakik'.” Aretak c'u xinca'y chi apan jela', xinwil chic jun jasach ri man c'o ta u beya'l, xak lok', pa we uwächulew ri': Jun winak ri c'o xak u tuquiel, ri man e c'o ta rachil, mawi tak ralc'ual, mawi tak rachalal, ri mawi cuxlan ta jubik, ri kas man cäcos ta che u ca'yexic ri u k'inomal, mawi c'u ne cuc'ot ta u chi' chbil rib: “¿Jachin c'u lo che cätajin quinchacun wi? ¿Jasche quink'il ri utzil chwe?” Xukuje' ba' wa' xak cawächibal, xak jun alalaj eka'n. Are c'o na qui patan quieb chuwäch xa jun, are c'o na ri caquechbej che ri qui chac. We jun chque cätzakic ri jun chic cuyaco. ¡Tok'ob c'u u wäch ri cätzakic ri xak u tuquiel c'olic, man c'o ta ba' jachin ta cäwalijisanic! We c'u ne c'o quieb junam quek'oyic, caquimik'isala' tak quib ri' qui cabichal; jun c'ut ri xa u tuquiel, ¿Jas ta ri cubano cumik'isaj ta rib? Jun xa u tuquiel cäban cuinem che u ch'äquic, we c'u e quieb quecuinic caquito' quib. Xukuje' c'ut we oxib u wäch cäban che jun colob man xak ta u t'okopixic ri'. Are c'u ne c'o na cajwataj wi ri ac'al ala ri meba' ri c'o u no'j chuwäch ri ri'jalaj ajawinel ri man c'o ta u no'j, wa' man cuc'amowaj ta chic ri pixbenic. Pune' c'u man e ajilatal ri winak ri cajawin na paquiwi', mawi ri e are' mawi ri e rachalaxic quequicot ta na rumal. Xukuje' wa' man c'o ta u beya'l, xak lok', xa cajwax c'ut u chapic ri quiakik'. Aretak catbe pa ri rachoch Dios, chachajij ri a c'aslemal: Che u q'uexwäch ri qui chi'xic tabal tak tok'ob jacha' ri cuchi'j ri winak ri man c'o ta u no'j ri e are' man caquich'ob taj chi cätajin caquiban lawaloyil, chatkebok a yo'm a tzij che nimanic. Maban chi'nic ruc' aninakil che ri Dios, mawi ruc' ri a chi', mawi ruc' ri a chomanic, c'o c'ut ri Dios pa ri caj are c'u ri at at c'o cho ri uwächulew. Rumal ri', chak'ila' awib che qui bixic q'ui tak tzij, rumal c'u rech ri q'ui chomanic quepe c'axalaj tak ichic', xukuje' rumal c'ut ri e q'uialaj tak tzij quebix tak ch'ujilal. Aretak caban jun chi'nic che ri Dios, mabey ri u tz'akatisaxic, rumal rech chi ri are' man utz ta queril ri man c'o ta qui no'j. Chatz'akatisaj ri cachi'j, are utz na chi man c'o ta jas cächi'xic che u q'uexwäch ri c'o cächi'xic ri man catz'akatisax ta c'ut. Maya' c'olbal chi ri e achi' catquikasaj pa ri macunic, cabij ta c'u chuwäch ri takom rumal ri Dios chi xa rumal sachinakil xabano. ¿Jasche cabano chi cayac royowal ri Dios rumal ri cabij cusach c'u u wäch ri a banom? Rumal c'u ri', chquixo'l ri c'axalaj tak ichic' xukuje' e q'ui tak tzij xukuje' jastak ri man c'o ta quel caquibij, ri at rajawaxic cac'utu chi nim cawil wi ri Dios. Mamayo chi we pa jun ulew chic cawilo chi cäban c'ax che ri meba' catokix c'ut ri suq'uilal xukuje' ri takal u banic, jun c'u nim rekle'n xch'uk u wi' rumal jun chic ri nim na rekle'n, niq'uiaj chi c'ut ri nimak chi na quekle'n quequich'uk qui wi' chic we quieb ri'. ¡U q'uiyem ri ulew cuchi'x c'u wa' are c'u wa' ri u c'olem ri ajawinel che u patanixic ri ulew! Ri culok'ok'ej ri puak, amak'el cäraj chi niq'uiaj; ri culok'ok'ej ri k'inomal mawi jubik' cucojo chi q'ui chic ri c'o ruc'. Xukuje' c'u wa' xak cawächibal, xak lok', we c'u e q'ui chic ri jastak e c'olic nim na ri cäsachic. ¿Jas c'ut ri cäch'ac che ri k'inomal ri c'olic, xuwi ri u ca'yexic ri c'olic rumal ri winak? Ri ajchac we catz'akat u pam o man cätz'ak taj, amak'el cawar pa jun nimalaj utzil; ri k'inom man je ta cubano, ri e u k'inomal man caquiya' ta che chi cawaric. Jun jasach kastzij ri sibalaj bisobal wilom cho we uwächulew ri': chi ri u mulixic k'inomal cabe che u banic c'ax che ri ajchak'e, jun c'u itzel ajc'ay cacuinic cuq'uistzij puwi' ronojel we k'inomal ri', we c'u ne c'o jun u c'ojol, man c'o ta chi jas c'o ruc' ri cuya' ta chi can che. Je c'ut jacha' ri u petic cho we uwächulew ri', jeri' ri u bic: sibalaj ch'analic jacha' aretak xil u wäch, man c'o ta c'u jas cuc'am bic che ri u wächinic ri u chac. Kastzij chi sibalaj bisobal: chi jacha' ri u petic cho ri uwächulew, jeri' xukuje' ri u bic. ¿Jas c'ut ri xresaj che ri sibalaj chac ri xuq'uis rib che u banic ri man c'o ta cupatanij? Xak c'u che u tz'akatil, ronojel ri u c'aslemal xroc'owisaj pa k'ekumalil, xukuje' ruc' sibalaj latz', k'oxomal tak xukuje' nimak tak bis. Nu rikom c'ut chi ri utz na xukuje' sibalaj je'l na are ri wa'im, xukuje' ri uq'uianic, xukuje' ri u quicotisaxic ib che u wächinic ri sibalaj chacunic cho we uwächulew ri' pa ri quieb oxib k'ij c'aslemal ri cuya' ri Dios chke, are c'u wa' ri ka taklebem. Xukuje' che apachin ta ne ri cuya' wi q'ui k'inomal ri Dios, cuya' c'u che chi cäcuin che u tijic re chque xukuje' ri u c'amic ri ya'tal che, are c'ut ri u cojic ri u wächinic ri sibalaj chac cäpe ruc' ri Dios. Canojisax c'ut ri ranima' che quicotemal rumal ri Dios, man kas ta coc chi il che ri u beya'l ri u c'aslemal. Cho we uwächulew ri' c'o chic jun etzelal ri xak junam caculmataj chquixo'l conojel ri winak, je c'u ri' in cuininak che rilic: Ri Dios cuya' chque jujun q'uialaj tak k'inomal xukuje' je'lical, mawi c'u jubik' c'o ta ri cajwataj ta chque che ri cäquirayij; man cuya' ta c'u chque chi quequicot ta rumal ronojel wa', xane e jule' chi wi ri quetijowic ri quecojowic. ¡Xukuje' ba' wa' xak jun cawächibal, man c'o ta u beya'l, xak lok', kastzij bisobal! Jun achi pune' ta ne quebuc'ojolaj jun sient u c'ojol cac'asi' ta c'u q'ui junab, we man cutij bic, we man cucoj bic ri utz, we c'u ne man cämuk ta bic, in quinjiquiba' u bixic chi jun ac'al ri maja' copan u k'ij ri xa tzakom, are utz na re wa' chuwäch we achi ri'. Pune' c'u cäsach we ac'al pa ri man c'o taj, chupam ri k'ekumal, ri cäsach wi can ri u bi', pune' c'u ne man cäril ta u wäch ri k'ij mawi c'o jas cäretamaj, uxlaninak c'u na wa' chuwäch we achi ri', pune' ta ba' ne xc'asi' ta quieb mil (2,000) junab we winak ri', mawi xutij bic mawi xucoj bic ri u k'inomal. Chuq'uisbalil c'ut che ronojel. ¡Conojel quebe chupam ri xa junam c'olbal! Ri winak cächacunic cächacun c'ut rech cawa'ic, mawi c'u ne jubik' cänojic. ¿Jas c'o ruc' ri ajno'j ri ma ta c'o ruc' ri man c'o ta u no'j, we ma ta e are' ri retamanic che u to'ic rib chuwäch ri c'aslemal? Are c'o quechbex na che ri c'o chuwäch jun chuwäch ri xa cächomaxic chi c'olic. Xukuje' c'u wa' xa cawächibal xak lok' cajwax c'ut u chapic ri quiakik'. Ri c'o cämic, sibalaj ojer chi ri' xuc'am ri u bi', etamatal c'ut jachique. Man c'o ta jachin jun cacuinic cutij ta u chuk'ab ruc' ri c'o na u chuk'ab chuwäch. Jun jasach kastzij: jawije' e c'o wi ri q'ui tzij, e c'o q'ui yojcorem; man c'o ta c'u cach'äc che wa'. Kas c'u tzij, man c'o ta jachin jun reta'm jachique ri utz na che ri winak pa ri ajilatal tak k'ij man c'o ta u beya'l, xak lok', ri are ri u c'aslemal. Ri e u k'ij queboc'ow na jacha' jun mumu'j, ¿jachin ta c'u lo ri cäcuin ta che u bixic che jas ri quec'ulmataj na pa we uwächulew ri' aretak cäminak chic? Are utz na ri utzalaj tzijol chuwäch ri utzalaj c'oc'al. Are utz na ri k'ij re cämical chuwäch ri k'ij re alanic. Are utz na ri benam ruc' ri cäminak chuwäch ri benam pa nimak'ij; ri cämical are q'uisbal u c'aslemal ronojel winak, e are' c'ut ri e c'aslic rajawaxic ta ri' u nataxic cumal. Are utz na ri ok'enic chuwäch ri t, cäraj ne caretzelaj ri palajaj utz c'u cuban na che ri anima'aj. Ri c'o u no'j cuchomaj rij ri cämical are c'u ri man c'o ta u no'j, are ri u bic che u quicotisaxic rib. Are utz na qui tatabexic ri qui pixbenic ri ajno'jab che u q'uexwäch ri qui tatabexic ri qui bixonic ri man c'o ta qui no'j. Ri e u tze' ri man c'o ta u no'j quejunamataj cuc' ri qui kuch'uch'ic ri xic'ay q'uix pa ri k'ak', xukuje' wa' man c'o ta u beya'l, xak lok'. Ri tokinic cuconorisaj ri ajno'j, xukuje' ri banoj u pa k'abaj cuchuwirisaj ri u chomabal. Are utz na ri u q'uistajic u banic jun jasach chuwäch ri u chaplexic. Are utz na ri u cojic ri coch'onic che u q'uexwäch ri cucoj ri chuk'ab. Maya' awib chi catumajij ri oyowaric, rumal rech chi ri oyowaric are wa' ri kas c'o ruc' ri winak ri man c'o ta u no'j. Mawi jumul chac'oto' ta a chi' jasche ronojel ri k'ijol ri oc'owinak are utz na, jun c'otoj chi'aj c'u wa' ri man cac'oxoman taj. Utz xukuje' c'o quechbex che ri no'j cumal ri quejeki' cho we uwächulew ri', we c'u ne achilatal na rumal jun echbal. Rumal rech chi ri no'j are jun to'bal ib junam ruc' ri puak, are c'u ri no'j c'o na ri u jalbem rib che u ya'ic u c'aslemal ri ajno'j. Kas chatoc il che rilic ri u banom ri Dios: ¿Jachin ta lo ri cäcuin ta che u colomaxic ri u jech'obisam ri are'? Aretak c'u utz at benak, chatquicot chupam we utzil ri'; aretak c'u man utz ta catelic chachomaj chi ri jun xukuje' ri jun chic pa u k'ab ri Dios e c'o wi, ri winak mawi jubik' reta'm ri petinak puwi'. Ronojel wa' wilom chupam ri man c'o ta u beya'l, xak lok' are' c'u nu c'aslemal wa': utzalaj tak achijab ri quecämic pune' c'o sibalaj cutzil, xukuje' itzel tak winak ri e banal tak etzelal q'ui junab quec'asi'c. Matux sibalaj at utz, mawi ta sibalaj at ta nawinel. ¿Jas ta che xak ta cäretzelaj rib jun pa rech wi? Matux sibalaj itzel winak, mawi matux sibalaj at con. ¿Jas ta che catcäm chanim c'amajok copan ri a k'ijol? Ri utz na are ri utzalaj u chapic wa' matzokopij c'u bic ri c'o pa k'ab. Jachin ri man caresaj taj u q'uixbal ri Dios utz quel na pa conojel we jastak ri'. C'o na ri chuk'ab ri cuya' ri no'j che ri c'o u no'j che u q'uexwäch ri caquiya' lajuj k'atal tak tzij che jun tinimit. Man c'o ta c'u jun cho ri uwächulew ri sibalaj ta tz'akat ri cuban ta amak'el ri utz ri mawi ta jumul ma ta cämacunic. Maya' a xiquin che ronojel ri cabixic, je c'u ri' man coc ta pa a xiquin aretak ri pataninel awech catuyok'o. Pune' c'u ne aweta'm at xukuje', chi q'ui mul a yok'om chi jule'. Ronojel wa' xinnic'oj ruc' no'j, nu cojom c'u pa nu jolom chi quinux ajno'j; man c'u ya'tal ta u rikic wumal. ¡Man ya'tal ta u rikic wumal ronojel ri c'olic! ¡Sibalaj c'u naj u pam man c'o ta c'u jun cacuin ta che u ch'obic! Xinjach c'u wib che u rikic etamanic, che u ch'obic xukuje' quitzucuxic jujun aj no'jalaj tak q'uisbalil. Xincuin c'u che u ch'obic chi man utz ta ri man c'o ta u no'j, jun ch'ujilal c'ut ri cuban rib chi sachinak. Nu rikom jun jasach ri c'o na chuwäch ri cämical: ri ixok ri cucoj ri ranima' che qui cojic c'amibal ri caximan ruc' tak ri e u k'ab. Ri utz u binibal chuwäch ri Dios canimaj na chuwäch, are c'u ri cäbin pa ri mac cäkaj na pa tak ri e u c'amibal. Chupam ri nu tijow chuk'ab che u rikic jasche quec'ulmataj ri jastak, in ri tzijonel nu rikom wa': ¡Chi c'ä maja' quinrik ri kas quintzucuj! ¡Nu rikom jun achi chuxo'l jun mil, mawi c'u ne xa ta jun ixok nu rikom ta chquixo'l conojel ri ixokib! Xuwi c'u nu rikom ri quinya' u bixic: chi ri Dios tz'akat u banic ri winak xubano, are c'u ri winak u yojim ri u c'aslemal. ¿Jachin ta ri cacuinic cujunamaj ta rib ruc' ri ajno'j? ¿Jachin ta ri reta'm ri quel quequibij ri jastak? Ri no'j cutunuj ri u palaj ri winak; cuban che chi cuq'uex ri cowilaj u palaj. Chebatz'akatisaj ri e u takanic ri ajawinel, je c'u chi'nic wa' ri kas cäban na, wa' a bim chuwäch ri Dios. Nojimal catel ulok chuwäch, manim awib che qui banic itzel tak jastak, rumal rech chi ri are' cacuinic cubano jachique ri cäraj. Ri xubij ri ajawinel man c'o ta caq'uexowic, man c'o ta c'u jachin jun cacuinic cubij ta che chi chubij che jas ri cätajin cubano. Che ri cutz'akatisaj u banic jun takanic man c'o ta jun etzelal cuc'ulmaj na, are' c'u ri c'o u no'j cuch'obo jampa' xukuje' jas cuban che u tz'akatisaxic. Kastzij, c'o jun jok'otaj xukuje' jun u banic ronojel ri cäbanic, are c'u ri nimalaj latz' che ri winak chi ri are' mawi jubik' reta'm ri quec'ulmatajok, mawi c'o ta jachin jun ri cacuin ta che u bixic che. Man c'o ta jachin jun ri c'o ta u cuinem puwi' ri c'aslemal, jacha' ri cacuin ta che u k'ilic, mawi c'o xukuje' jachin ta c'o u cuinem puwi' ri cämical. Man c'o ta c'u jachin jun ri ma ta coc chupam we tijoj chuk'ab ri'. Ri banal etzelal man cäto' taj rumal ri retzelal. Ronojel wa' wilom aretak kas xinjach wib che retamaxic ri caban cho we uwächulew ri' xukuje' ri cuinem ri c'o ruc' ri winak che u banic c'ax che ri rajil u tz'akat. Xukuje' wilom chi ri winak ri itzel ri xunajtajisaj rib che ri tastalicalaj c'olbal, cäya' u k'ij pa ri k'ij aretak cämukic; chupam c'ut ri tinimit jawije' ri xuban wi ri etzelal, man c'o ta chi jun cänatan ta chi na. Wa' man c'o ta u beya'l, we c'u man cäc'äjisax taj u wäch ri etzelal, cäya' be che ri winak xuwi cuchomaj u banic ri lawaloyil. ¡Ri quel wi wa' chi ri cämacunic cutakej c'u macunic sibalaj q'ui junab cac'asi' na! (Ri weta'm cänok in chi ri nim cäquil wi ri Dios xukuje' caquina' quib chuwäch, utz caquitaklebej; e are' c'ut, ri e banal tak etzelal itzel caquitaklebej coc'ow c'ut ri qui c'aslemal jacha' jun mumu'j rumal rech chi man caquina' ta quib chuwäch ri Dios.) We jewa' ri cac'ulmataj cho we uwächulew ri' chi man c'o ta u beya'l chi ri utzalaj tak winak caquirik c'ax e jacha' ta ne e itzel tak winak, xukuje' ri itzel tak winak ri quequicotic e jacha' ta ne e utzalaj tak winak. ¡In quinbij chi xukuje' wa' man c'o ta u beya'l! Rumal ri' quinbij chi are utz na ri jajatem. Are c'u ri utz na ri cäcuin ri winak che u banic cho we uwächulew ri' are ri wa'im, ri uq'uianic xukuje' chuquicotisaj rib, xuwi c'u wa' cäcanaj ruc' che ri u chac pa tak ri k'ij re ri u c'aslemal ri cuya' ri Dios che cho we uwächulew ri'. Aretak sibalaj xinjach na wib che retamaxic che u ch'obic xukuje' che u ca'yexic ronojel ri cäban cho we uwächulew ri'. Copan ri jok'otaj aretak jun man cacuintaj cäwar ta jubik'. Sibalaj c'u xincuin che u ch'obic chi ri winak man cacuin ta che u ch'obic ri cuban ri Dios mawi ri cac'ulmataj cho we uwächulew ri'. Pune' ta sibalaj cucoj u chuk'ab cutzucuj taj ri tzelebal u wäch, man curik ta wi pune' ta ne cubij ri ajno'j chi reta'm u wäch kastzij man cuininak ta che u rikic. Che ronojel wa' nu jachom wib, xa che u ya'ic chisak chi ri e qui chac ri e utz xukuje' ri quech tak ri ajno'jab e c'o pa u k'ab ri Dios. Man c'o ta reta'm ri winak che ri lok'ok'ebal c'uxaj ma wi che ri etzelam wächaj, e c'o c'u ne chquiwäch ri e u bak'wäch. Che ri q'uisbal xukuje' che ri q'uisbalil, conojel xak junam jasach quebeyenic: che ri suc' xukuje' che ri man suc' taj, che ri utz xukuje' che ri lawalo, che ri ch'ajch'oj xukuje' che ri man ch'ajch'oj taj, che ri quebuchi'j tabal tok'ob xukuje' che ri man quebuchi'j taj; xak junam che ri utz xukuje' che ajmac, che ri chi'nic ri kas cäban na xukuje' che ri man cuban ta ri chi'nic ri kas cäban na. Are c'axc'olil wa' pa ronojel ri cäc'ulmataj cho we uwächulew ri': chi conojel xa junam jasach quebeyem conojel. Nojinak c'u ne ri u chomanic ri winak che ri etzelal; ri conil are catakan puwi' ri u chomanic ronojel ri u c'aslemal; ¡chuq'uisbalil c'ut quemukok! Are c'o na reyebal c'u'x ri cäya' che chi cutakej c'aslem, are c'u c'o na u patan ri c'aslic tz'i' che u q'uexwäch ri cäminak coj. Rumal rech chi ri e c'aslic queta'm chi quebecämok, are c'u ri cäminakib mawi c'o queta'm mawi c'o jas caquich'äco, man c'u quenatax ta chic. Chila' caq'uis wi ri u lok'ok'ebal c'uxaj, ri retzelam wächaj xukuje' tak ri relemch'uj, mawi c'u jumul cuban chi rech ri cäban cho we uwächulew ri'. ¡Jo' ba'! chatakej u tijic ri wa ri catijo; chatquicot che ruq'uiaxic ri u wa'l uva, ri cawuq'uiaj e kajinak c'u chuwäch ri Dios ri e a banoj. Amak'el chebacojo' tak awatz'iak sak; amak'el chacojo' c'oc'al pa a jolom. Utz roc'owisaxic ri c'aslemal chabana' ruc' ri ixok ri calok'ok'ej, k'ij chi k'ij re we c'aslemal ri' ri man c'o ta u beya'l ri u yo'm ri Dios chawe pa we uwächulew ri'; xuwi c'u wa' cawechbej na che ri sibalaj chac ri a banom cho we uwächulew ri'. Ronojel c'ut ri c'o pa a k'ab che u banic, chabana' ruc' ronojel chuk'ab, rumal rech chi pa ri mukubal, ri catetac'al wi na, ma c'o ta jas cabanic mawi c'o jas cächomax chic, mawi c'o chic etamanic mawi no'j. Cho we uwächulew ri' wilom chic jun jasach: chi man e are' taj ri aninak na quexiq'uinic ri quech'äcow ri xiq'uinem, mawi ri c'o qui chuk'ab ri quech'äcow ta ri ch'o'j; mawi e are' ta amak'el ri ajno'jab ri c'o qui wa, mawi e are' ta ri quec'oxomanic ri e k'inomab, mawi e are' ta ri quitijom quib ri utz ta qui c'ulaxic quebanic; conojel wa' xak c'äte tal caquitaklebej. Rumal rech chi man c'o ta jun reta'm jampa' copan ri u k'ij: e jacha' ri cär ri quechaptaj pa ri c'at xukuje' tak ri chicop ri e c'o qui xic' ri quekaj pa ri c'amibal, jewa' xukuje' ri winak, aretak man c'o ta cunabej, c'äte cuna' kajinak chic chupam jun lawalolaj jok'otaj. Xukuje' wilom pa we uwächulew ri' jun jasach ri quinwilo chi c'o jun nimalaj tijonic chupam: Jun tinimit ri colic, ri man e q'ui ta ri e u winakil e c'olic, ri cäch'ojin jun ajawinel ruc' ri sibalaj nim u cuinem ri cuwoc jun nimalaj ak'anibal chrij. Chupam c'ut ri tinimit c'o wi jun meba'alaj achi, ajno'j c'ut, ri ruc' ri u no'j cacuin ri' che u to'tajisaxic ri tinimit, ¡man c'o ta c'u' jun canatantaj! Are c'u ri in, quinjiquiba' u bixic chi are nim na u banic ri uxic ajno'j che u q'uexwäch ri c'o u chuk'ab, pune' c'u ne man cäya' ta u k'ij ri u no'j ri meba'alaj achi mawi cäya' xquinaj che ri cubij. E are kas quetataj na ri qui tzij ri ajno'jab ri nojimal quech'awic chuwäch ri u rakoj chi'aj ri cajawinel ri man c'o ta qui no'j. Are c'o na u patan ri no'j chquiwäch tak ri ch'ojibal ri cäcoj pa ch'o'j. Jun ajmac c'ut cäsachow u wäch q'ui utzil. Jun cäminak amalo cächuchutic caretzelaj ri utzalaj c'oc'al. Are q'ui na ri cutzijoj ri conil ri kas cawerer na chuwäch ri no'j ri nim na u banic. Ri u chomabal ri ajno'j are cuya' u tzij che u banic utzilal, are c'ut ri rech ri man c'o ta u no'j are cuya' u tzij che u banic ri etzelal. Ri man c'o ta u no'j, pa ronojel ri cubano, cuc'ut ri u mebayil ri e u chomanic pune' c'u cätajin cubij chi ri man c'o ta qui no'j e are' ri niq'uiaj chic. We ri k'atal tzij coyowar awuc', masach ri a jolom; ri cunabal chque ri nimak tak sachinakil are ri quimajixic ri jastak chi nojimal. Wilom jun sachinakil ri cäban cho we uwächulew ri', ri caq'uiy ulok cuc' tak ri e k'atal tak tzij: Chi cäya' jun ekle'n nim u banic che ri man c'o ta u no'j, are c'u ri winak ri nim u k'ij c'o chupam jun ekle'n ri man nim ta u banic. E wilom tak lok'om pataninelab ri quebin chquij tak quiej, xukuje' ri e qui c'ojol tak ajawinelab ri quebin chcakan ri e jacha' ta ne lok'om tak pataninelab. Ri cäc'otow ri jul, chupam cätzak wi. Che ri cac'apow ri pimalaj tapia, ri cumätz cacatzowic. Ri cutzoc' abaj, cusoc rib che u banic. Ri cupak' si', xak quieb cubij cuwech' rib. We quel u pa u chi' ri icäj we c'u ne man cäban chic u pa u chi', rajawaxic ri' cacoj na chuk'ab che u cojic. Are utz na utz qui banic ri jastak quebanic xukuje' ruc' no'j. Man c'o ta cubej ri ch'äcanel we nabe cacatzan ri cumätz. Ri e u tzij tak ri ajno'j quebuc'am ulok utzil che, e are tak c'ut ri e rech ri man c'o ta u no'j e are quec'amow ulok ri kas e retzeletajic: Cuchaplej quebubij xuwi tak conil, cutakej c'u na qui bixic sachinakil. ¡Ri man c'o ta u no'j man queq'uis ta ri u tzij! ¿Jachin ta ri cäcuin che u bixic ri quec'ulmatajok, man c'o ta c'u jun c'o reta'm che ri petinak? Ri man c'o ta u no'j sibalaj cucämisaj rib che u banic ri chac, man reta'm ta c'u ne ri be ri cäbe pa ri tinimit. ¡Tok'ob u wäch ri ulew ri c'o jun rajawinel ri xa' je u banic jun ac'al ri quesakarisan c'u ne tak ri e u c'ojol chupam tak ri nimak'ij! ¡Utz rech ri ulew ri c'o jun rajawinel ri nim u banic, ri quewa' ri e u k'atal tak tzij pa ri u k'ijol, che u to'ic u wi' ri qui chuk'ab man che ta c'u k'abaric! Ri sak'or cayojyob ri u wi' ri ja puwi'; ri man c'o ta jas cubano catz'uj c'u ronojel ri ja. Ri wa che u tijic, ri u wa'l uva che u quicotisaxic ri c'aslemal; cajwataj c'u puak che wa'. Matyok'on che ri ajawinel mawi ta ne ruc' ri a chomabal. Mabij itzel tzij chrij ri k'inom, pune' xa' a tuquiel at c'olic' querapap c'ut ri chicop ri c'o ri qui xic' cuya' c'ut quequitzijoj che. Chaq'uiaka' ri a wa chupam ri ja', oc'owinak chi c'u jun k'ijol cärik na. Chajachaja' ri c'o awuc' joropa ri catcuin che u ya'ic, man aweta'm ta c'ut we ne cäpe etzelal puwi' ri ulew. We e k'ekarinak ri sutz', cäkaj na ri jäb puwi' ri ulew. Cäkaj ri che' pa u wiquiak'ab ri elebal k'ij o cäkaj ri che' pa ri u mox elebal k'ij, pa ri c'olbal jawije' ri cakaj wi chi' cäcanaj wi na. Ri coc che u ca'yexic ri quiakik' man caticonij taj, jachin c'ut ri are cuca'yej ri sutz', man c'o ta wächinic cuyaco. Je c'ut jacha' chi man aweta'm taj jawije' ri cabe wi ri quiakik', mawi aweta'm ri u winakirisaxic ri ac'al pa ri u c'u'x ri nanaxel, mawi c'u ne c'o aweta'm che ri cuban ri Dios, che conojel ri jastak. Chajopij ri awija' ak'abil, xukuje' chajopij benak k'ij, mawi c'u jubik' etamatalic jas ri utz quel na, we are ri nabe o are' ri ucab. Sibalaj je'lic ri sakilal, utz c'ut chi ri bak'wächaj queril ri k'ij; pune' c'u cac'asi' jun q'ui junab caquicot ta c'u cumal conojel wa', rajawaxic chretamaj chi ri k'ij tak re ri k'ekumalil sibalaj e q'ui na, chi ronojel c'ut ri oc'owem cubano, man c'o ta u beya'l, xak lok'. Chaquicotisaj awib, ala o ali, camic ri at nojinak che c'aslemal; chatija' chacojo' ri utz camic ri c'ä catcuinic. Chanimaj ri cubij ri awanima' chawe xukuje' che ronojel ri cawilo, chnataj c'u chawe chi ronojel wa' ri Dios cutok'ij na chawe chi cacholajij na chuwäch. Chebanajtajisaj che ri a chomabal ri oquem tak il, chebaq'uiaka' c'u bic tak ri c'axc'olil jela', xukuje' c'u ne tak ri e utzalaj tak k'ij rech ri awalc'alal xa' e cawächibal xak lok'. Chnataj chawe ri a winakirisanel camic ri c'ä at ac'al c'ä maja' c'u ne quepe tak ri k'ijol ri e rech c'axc'olil, quepe c'u na tak ri junab aretak cabij na: “Man quinna' ta chi quicotemal che coc'owisaxic c'aslemal.” Chabana' camic, aretak c'ä maja' cachup ri chaj re ri k'ij, ri rech ri ic' xukuje' ri quech tak ri ch'imil, ri aretak c'ä e c'o sutz' aretak oc'owinak chic ri jäb. Copan c'u na jun k'ij aretak caquichap birbitem ri chajinelab rech ri awachoch quebusbub c'ut ri sibalaj c'o qui chuk'ab; xa' c'u e quieb oxib chic ri e banal tak quie'm quecanajic, quequitanaba' c'ut qui banic quie'm; ri queca'y pa tak ri wenta'n, caquichaplej moyiric. Aretak copan we k'ij ri' quetz'apitaj na ri e oquibal ri quebe pa ri be; ri u juc'uq'uem ri ca'; nojimal man cätataj ta chic; xukuje' ri qui bixonic tak ri chicop ri c'o ri qui xic', man quetataj ta chic cumal ri ri'jab, aretak cätzartzob qui wäch nim ak'ab, man c'u quetataj ta chic ri bixonic; ri pakalem cuya' na xe'n ib, xak c'u quieb cubij chic pa ri be. Ri almendr cuchaplej cotz'ijanic, ri sac' cux jun eka'n ri alcapar man c'o ta chic u patan. Cäbe c'ut ri winak chupam ri u jekelibal ri junalic, pa ri be quetataj chic ri cacok'ej ri qui cäminak. Chnataj chawe ri a winakirisanel utz c'ä maja' cat'okopitaj ri c'am re sak puak mawi u banom ch'akatak ri t'uy re k'an puak; utz c'ä maja' cac'äjin ri k'ebal chuchi' ri c'ua' mawi muchmubinak ri quetet re ri c'ua'. Chuwi' chi c'u wa' ri puc'uc' ulew cätzelej chi na pa ri ulew, jacha' ri u banom can nabe, are' c'u ri uxlabal cätzelej na ruc' ri Dios ri yowinak. In, ri k'alajisanel, quintzelej u bixic: ¡Man c'o ta cubej, man c'o ta u beya'l, man c'o ta u beya'l, xak lok'! ¡Ronojel man c'o ta cubej, xak lok'! Jacha' c'ut ri u nimal ri u no'j ri k'alajisanel, je xukuje' ri u jabuxic ri xuban chquixo'l tak ri winak. Xukuje' xujach rib che qui no'jixic q'uialaj tak c'ambal no'j, quebucoj c'ut pa ri qui cholajil. Xucoj c'u u chuk'ab che qui rikic tak ri tzij ri sibalaj takal na qui cojic, che qui tz'ibaxic jicalaj tak tzij. Ri e qui tzij tak ri ajno'jab e jacha' ta ne q'uix tak che', aretak c'u e mulitajinak chic quirikom chi c'u tak quib e junam cuc' tak ri ch'ich' ri co e ch'ictalic, ri e cojom xa' rumal jun ajyuk'. Ri no'j ri cäresaj jun chque wa' e nimak tak pixbenic. Ri qui banic q'uialaj tak wuj man c'o ta u q'uisic, are c'u ri sibalaj u tijoxic ib cuya' cosic. Xq'uis u tza'm ri chomanic. Ronojel bitajinak chic. Nim ba' chawila' wi ri Dios chebatz'akatisaj tak qui banic ri e u takomal, are c'u wa' ri rajawaxic u banic rumal ronojel winak. Ri Dios cutz'onoj na chke ri cajilabal conojel tak ri e ka banoj, we e utz, we man e utz taj, pune' e ka banom chi c'uyal. Ri sibalaj je'l na chquiwäch tak ri e u bix ri Salomon. “¡Chaya' nu chi' cumal ri e a chi'! E qui' na chuwäch ri u wa'l uva ri e awajwanic, Ri e a c'oc'al sibalaj e je'l na che ri nu sikbal, ri a bi' c'oc'al ri jamin. ¡Rumal c'u ri', catcaj ri ixokib! ¡Ruc' aninakil chinac'ama' bic awuc'! ¡Chinac'ama' bic o ajawinel, pa tak ri e a jekelibal!” “Awuc' cujejajat wi na; e c'o na ri e u rayixic tak ri e awajwanic chke chuwäch ri u wa'l uva. ¡Jacha' ba' catcaj ri ixokib!” “Ixokib aj Jerusalen, in räxbak'alic in c'u ne je'lic; räxbak'alic jacha' tak ri e qui cäbal tak ri e aj ri Sedar, je'lic e jacha' ri e u k'atibal ri Salomon. Mixoc il chwe chi in räxbak'alic, mawi chi c'atisam ri nu tz'umal rumal ri k'ij. Ri e nu xibal xeboyowar wuc', xinquicoj c'u che qui chajixic ri ticbal tak uva, ¡Are c'u ri kas nu ticbal uva man xinwilij ta chic! Chabij chwe, u lok'ok'ebal c'u'x ri nu c'aslemal, ¿Jawije' quebayuk'uj wi tak ri a jumulaj? ¿Jawije' quebac'am wi bic che uxlanem aretak curik ri tiq'uil k'ij? ¿Jas ta che xak quinbinic jacha' jun wacatel, Chquinakaj tak ri e qui jumulaj tak ri e awachil?” “We man aweta'm at, je'lic chquixo'l tak ri je'lic, Chatakej ri cakan ri jumulaj chebayuk'uj c'ut ri alaj tak a q'uisic' chquinakaj tak ri qui cäbal ri ajyuk'ab.” “Ri at chwe in, nu lok', catjunamataj ruc' ri je'licalaj ati't quiej re ri u carwaj ri ajawinel paraon. ¡Sibalaj e je'lic ri jutak peraj a palaj chquixo'l ri u wi'tak xquinaj! ¡Sibalaj je'lic ri a kul chquixo'l tak ri chachal! ¡Quekaban u wi' tak a xiquin re k'an puak quekach'ap tak sak puak chupam!” “Joropa' ri cäbeytaj ri ajawinel pa ri mexa, ri nu nard cäc'oc'at ri ruxlab. Ri nu lok' chwe in jacha' ri alaj juyat'aj mir ri c'o amak'el chquixo'l ri e uwo nu c'u'x. Ri quinlok'ok'ej jacha' ri cotz'i'j pok' ri c'o chquixo'l ri juwi' tak uva pa En-gad.” “¡Sibalaj at je'lic nu lok', sibalaj at je'lic! ¡Ri e a bak'wäch e quieb palomax!” “¡Sibalaj at je'lic nu lok', sibalaj at je'lic!” “¡Ri k'ayes ri cätojtatic are ka soc! Ri e chacalte' tak e are' ri e u temal ri kachoch, ri q'uisis tak, e are' ri e u wi' ri kachoch.” “In jun cotz'i'j re ri beya' re Saron, jun roxox que tak ri lianic.” “Ri quinlok'ok'ej uxinak, chquixo'l ri ixokib, jacha' jun roxox chquixo'l tak ri q'uix.” “Ri quinlok'ok'ej uxinak, chquixo'l tak ri achijab, jacha' ri u che'al mansa'n chquixo'l tak ri che' ri e c'o pa ri c'ache'laj. ¡Man c'o ta c'o wi aretak xint'uyi' chuxe' ri u mujal! ¡Sibalaj qui' xinna' ri u wächinic! Xinuc'am bic pa ri ja ri cätajin wi ri ula'nic ri e nu ca'yexic tak rumal chwe in e re lok'ok'ebal c'uxaj. ¡Chiya' chajin anima' chwe cumal tak lej que pasa, chinitzuktzubej cuc' tak mansa'n, camic c'u quinban che lok'ok'enic! ¡Chucojo' ri u mox k'ab chuxe' ri nu jolom, chi nu matze'j c'ut ruc' ri riquiak'ab!” “Chichi'j chwe, ixokib aj Jerusalen, cumal tak ri masat aj lianic xukuje' cumal tak ri ati'tab tak masat ri e c'o pa ri c'ache'laj, quiya' la latz' che ri u waram ri nu lok'ok'ebal c'uxaj. ¡Chiya' che chi warok c'ä jampa' chraj chc'astajok!” “¡Ulem cuban ri quinlok'ok'ej! ¡Quinta' chi apanok ri u ch'abal! Cach'opinic petinak paquiwi' nimak tak juyub, cach'opinic petinak chquixo'l ri alaj tak juyub. Ri nu lok' jacha' jun masat aj c'ache'laj: jacha' jun cojol masat. ¡C'o chic, chrij ri oquibal, cäca'y pa ri wenta'n, cätzun chrij ri k'atibal! Ri quinlok'ok'ej xubij chwe: ‘Chatwalijok, nu lok'; aninak, nu lok', jo'. ¡Chawila' xoc'ow ri tew xukuje' ri jäb xbe junam ruc'! E pak'inak chic ri cotz'i'j pa ri juyub, opaninak ri k'ijol re bixonic, cätataj chic ri cok'ebal tak tucumux. E wächininak chic ri higo puwi' ri u che'al, xukuje' ri ticbal tak uva caquijabuj ri qui c'oc'al. Chatwalijok, nu lok', aninak nu lok', jo'. Nu palomax ri quebac'u' awib xo'l tak ri abaj, pa tak chicajil xukuje' c'axalaj tak c'ubal ib chaya' chwe chi quinwil ri a palaj, chaya' chwe chi quinta' ri a ch'abal. ¡Man c'o ta c'o wi ri awilic! ¡Sibalaj qui' ri a tatabexic!’ ” “Chebichapa' tak ri yac, ri alaj tak yac ri caquiban c'ax chque tak ri ka uva ri e ka ticom, ri e ka ticom tak uva ri e cotz'i'jinak.” “Ri nu lok' xukuje' c'u ri in in rech. Ri are' quebuyuk'uj ri u jumulaj chquixo'l tak ri roxox. Pa ri ropanem ri k'ij quebanimaj tak c'ut ri mumu'j, chattzelejok nu lok'; je chabana' jacha' jun masat aj lianic, jacha' jun alaj masat pa tak ri juyub ri quiquemalam wi tak quib ri q'uix.” Chupam ri nu ch'at, pa tak chak'ab xintzucuj ri cälok'ok'ex rumal ri nu c'aslemal. Xintzucuj man c'u xinrik taj. Xinwalij c'ut xinbinibej ri tinimit che u tzucuxic ri cälok'ok'ex rumal ri nu c'aslemal xo'l tak ri ja xukuje' pa tak ri c'ayibal. Xintzucuj man c'u xinrik taj. Xinc'ot qui chi' ri chajinelab ri quesolin ri tinimit: “¿La man iwilom ix ri cälok'ok'ex rumal ri nu c'aslemal?” Xa jubik' e nu yo'm canok, aretak xinrik apan ri cälok'ok'ex rumal ri nu c'aslemal. Xinchapapej che ri u k'ab, man xintzokopij taj xinc'am bic chupam ri rachoch ri nu nan. “Chiya' i tzij chibij chwe, ixokib aj Jerusalen, cumal tak ri masat aj lianic xukuje' cumal tak ri ati'tab tak masat ri e co pa ri c'ache'laj, chi man qui wesaj taj ri u waram ri lok' chnuwäch. ¡Chiya' che chi warok c'ä jampa' chraj chc'astajok!” “¿Jas wa' ri petinak pa ri chaki'j uwo sak cätajin c'u cabin chquixo'l tac'atak tak sib, chupam u sibal mir xukuje' re c'oc' k'ol xukuje' re ronojel u wäch c'oc'al? ¡Are ri u telew ri Salomon! Chajital cumal oxc'al ajch'ojab ri sibalaj c'o na qui chuk'ab pa Israel; conojel queta'm caquicoj ri ch'ich' re ch'o'j e ajch'ojab c'ut ri quesan chic qui no'j; chquijujunal tzayal ri qui ch'ich' re ch'o'j xe'quipam che u to'ic quib we ne c'o u q'ueyowal caquitaklebej chak'ab. Ri ajawinel Salomon u banom jun u telew cuc' che' ri pakal cajil re ri Libano. Ri e rakan e re sak puak; ri u k'elibal chrij re k'an puak; ri t'uyulibal azul cojom puwi': ri u pam wiktal ruc' lok'ok'ebal c'uxaj cumal ri ixokib aj Jerusalen. Ixokib re Sion, ¡Chixel ulok che u ca'yexic ri ajawinel Salomon! U cojom bic ri u corona ri xuban ri u nan che che ri k'ij re ri u c'ulanem, che ri k'ij ri sibalaj utz na che ri u c'aslemal.” “¡Sibalaj at je'lic nu lok'! ¡Sibalaj at je'lic! Ri e a bak'wäch e quieb ut e c'utal chrij ri a ch'ukubal; ri e a wi' e jacha' alaj tak quisic' ri quech'opilaj pa tak ri juyub re Galaad. Ri e a ware conojel utz qui banom, e jacha' jumulaj tak chij ri c'äte' ri' quewalij ulok che atinem ri e suc'umatal chic che u kopixic ri quij. Ri e a chi' e quiäk e jacha' quiäk bätz', e ch'äcanelab tak c'ut ri e a tzij. Ri e a palaj e caperaj crabaj e c'utal chrij ri a ch'ukubal. Ri a kul cabititic jacha' ri tac'atic u ja ri David, ri xyac che qui tanibal ch'ojibal. E xequel c'u jun mil e qui quetecak tak ch'ich' chupam, qui quetequic ch'ich' cowilaj tak ajch'ojab. Ri e uwo a c'u'x e quieb masat ri aj lianic, quieb masat yo'xab ri quebe echa' xo'l tak ri roxox. Pa ri u petic ri k'ij quebanimaj tak c'ut ri mumu'j. Quinbe na pa ri u juyubal ri mir, puwi' ri juyub ri c'o wi c'oc' k'ol. ¡At je'lic, nu lok'; at je'lic cächaptaj chque ri awakan c'ä che ri a jolom! ¡Man c'o ta jun a yab c'olic! Chatkaj ulok wuc', chaya' can ri Libano, at ri catec'ulan wuc'; chatkaj ulok wuc' chaya' can ri Libano. Chaca'yej ulok ri beya' kas puwi' ri Amana, kas puwi' ri Senir xukuje' ri Hermon; kas pa ri qui jul ulok tak ri coj, kas pa tak ri qui juyubal tak ri leopard. Xaweläk'aj ri wanima', alaj wana'b, at ri catec'ulan wuc'; xaweläk'aj ri wanima' ruc' xa jun a cayenic ri xaya' chwe, ruc' jun chque ri jujun tak rabaj a chachal. ¡Man e c'o ta c'o wi ri e a lok'ok'enic, alaj wana'b, at ri catec'ulan wuc'! ¡Sibalaj e qui' na ri e a lok'ok'enic chuwäch ri u wa'l uva, are c'o na ri qui je'lical tak ri e a c'oc'al chquiwäch conojel ri cäbanbex quech conojel ri c'oc'al! At ri catec'ulana wuc', chque ri e achi' queq'uiy ulok juyubal räx cab. ¡Juyubal räx cab xukuje' leche e c'o chuxe' ri awak'! ¡Jacha' ri u c'oc'al ri Libano jeri u c'oc'al ri awatz'iak! At, alaj wana'b, at ri catec'ulan wuc', at ticbal cotz'i'j tz'apitalic, tz'apim ja', t'ikom bulbux; ticbal cotz'i'j ri queq'uiy wi ulok e u che'al crabaj ri quequiya' je'licalaj tak qui wächinic; ticbal cotz'i'j ri e c'o wi cotz'i'j pok', e ajetak cotz'i'j nard xukuje' asapran, c'oc'alaj aj xukuje' cane'l, xukuje' ronojel qui wäch tak che' re c'oc' k'ol, re mir re aloe; ¡Ronojel qui wäch tak ri quebanbex c'oc'al! Ri u q'uiyibal ja' pa ri ticbal cotz'i'j are jun c'ua' ri caq'uiy wi ulok ri ja' ri cakaj ulok kas pa ri Libano. Quiakik' re ri u wiquiak'ab elebal k'ij: ¡Chatc'astajok! Quiakik' re ri u mox k'ab elebal k'ij: ¡Tasaj waral! ¡Chixjich'ich' chupam ri nu ticbal cotz'i'j chijabuj c'ut ri u c'oc'al!” “Tasaj nu lok', chupam ri a ticbal cotz'i'j, chebatija' c'u awe ri e qui wächinic ri man c'o ta c'o wi ri u qui qui'al.” “In oquinak chic chupam ri nu ticbal cotz'i'j alaj wana'b, at ri catec'ulan wuc'. Nu majim chic ri nu mir xukuje' tak ri c'oc'al ri e ya'tal chwe, nu naom chic ri juyubal räx cab re ri wakaj, uq'uiatajinak chic ri u wa'l nu uva xukuje' ri nu leche.” “Lok'alaj tak wachil, chixwok xukuje' chixuq'uianok, ¡Chiwuq'uiaj ronojel ri qui waj!” “Ri in cätajin quinwaric c'asc'atinak c'ut ri wanima'. Xinto chi ri quinlok'ok'ej casiq'uin chuchi' ri uchi'ja: ‘¡Chajaka' chnuwäch, nu lok'; alaj wana'b, alaj nu ut ri k'apoj! ¡Ri nu jolom nebel rumal ri räxk'ab! ¡Ri räxk'ab re ri chak'ab cabelel pa nu jolom!’ ‘Wesam chic ri watz'iak; ¡quebencoj chi c'u na ri' jumul! E nu ch'ajom chic ri wakan; ¡quenoj chi c'u ri' jumul che ri puc'uc' ulew!’ Ri quinlok'ok'ej xunim ulok ri u k'ab chupam ri u julil ri uchi'ja. ¡Are wa' ri sibalaj xinslabesanic! Xinrik cumal ri chajinelab ri quebanow ri solinic chupam ri tinimit; xinquich'ayo, xinquisoco; ¡ri quechajin ri oquibal chupam ri tinimit ruc' chuk'ab xquijolij ri nu ch'ukubal! Ixokib aj Jerusalen, we quirik ri nu lok', chichi'j chwe chi quibij che chi cätajin quincäm rumal lok'ok'ebal c'uxaj.” “¿Jas ri u jalbem rib ri a lok', je'lic chquixo'l tak ri je'lic? ¿Jas ri u jalbem rib ri calok'ok'ej chi cujatakchi'j che u banic we chi'nic ri'?” “Ri nu lok' räxbak'alic sakpak'alic, man sachbal ta chquixo'l ri mil tak achijab. Ri u jolom re utzalaj k'an puak; ri u wi' u k'ajom tak rib k'ek k'ek jacha' jun joj; ri e u bak'wäch e quieb ut ri e atinisam chupam leche, ri e kajinak chunakaj jun c'olbal ja'; ri e jutak peraj u palaj e nimak tak ticbal cotz'i'j ri e c'o wi c'oc'alaj tak cotz'i'j. Ri e u chi' e roxox tak ri quebelel wi ulok jutak tz'uj mir; ri e u k'ab e lak'apubal k'abaj re k'an puak ri ch'ukutal quij che ri je'lic abaj ri topas; ri u cuerp pilimalaj marpil ri u ware ri elepant ri e ch'epom tak je'lic abaj ri sapir che. Ri e u ch'ec e tak rakan ja re marmol ri co e tac'al paquiwi' tak tac'alibal re utzalaj k'an puak; ri u bantajic man sachbal taj jacha' ri e chacalte' re ri Libano; ri u pa u chi' man c'o ta c'o wi ri u qui'al. ¡Ronojel are' are jun ch'äcanel! Je u banic wa' ri nu lok', je u banic wa' ri lok' chwe, ixokib aj Jerusalen.” “¿Jawije' ri xbe wi ri lok' chawäch je'lic chquixo'l tak ri je'lic? ¿Jawije' ri xutakej wi u be? ¡Cujbe na awuc' che u tzucuxic!” “Ri lok' chnuwäch benak pa ri ticbal u cotz'i'j, chupam ri ticbal u cotz'i'j ri c'oc'arinak, che u yuk'uxic ri u jumulaj xukuje' che qui ch'upic tak ri roxox. In in rech ri lok' chnuwäch, xukuje' ri are' wech in. Ri are' cuyukuj ri u jumulaj xo'l tak ri roxox.” “At, at lok' chnuwäch, at je'lic xukuje' at ch'äcanel jacha' ri tinimit Tirs xukuje' Jerusalen; man cäk'atitaj taj jacha' juk'at ajch'ojab ri qui takem qui be. ¡Chatanaba' nu ca'yexic, in ch'äctajinak c'u cumal ri a bak'wäch! Ri e a wi' quejunamataj cuc' ri alaj tak q'uisic' ri quech'opilaj pa tak ri juyub Galaad. Ri e a ware, conojel e tz'akat, quejunamataj cuc' ri jumulaj tak chij ri c'äte qui walijic ulok che atinem ri e suc'umatal chic rech quesocax tak ri quij. Ri e caperaj a palaj e caperaj crabaj ri e c'utal chrij ri ch'ukubal awib. E oxc'al ri e ajawinelab ixokib e jumuch' ri man kas ta e ixokilab sibalaj c'u e q'ui ri k'apojib, are c'u ri alaj nu ut ri k'apoj xa jun u tuquiel xa jun ri mialaxel ri sibalaj cajwaxic rech ri ixok ri xalanic. Aretak xca'yex cumal ri alitomab xequicot ruc'; xukuje' tak ajawinelab ixokib xukuje' ri man kas ta e ixokilab caquiya' u k'ij.” “¿Jachin wa' ri cutac'abaxtaj rib jacha' ri k'ij re ri u sakaribal? Je'lic jacha' ri ic', cäjuluwic jacha' ri k'ij, ¡man c'o ta jun cacuin ta che u k'atixic jacha' juk'at ajch'ojab ri qui takem qui be!” “Xinbe pa ri qui juyubal ri nogal che u rayixic ri räx chuchi' ri nima'; are quinwaj quebenwil ri qui tux ri juwi' tak uva xukuje' ri qui cotz'ijal tak ri crabaj. Man xinwetamaj ta chi c'ut jas ri xc'ulmatajic c'ä xinna' na wib in c'o chupam jun carwaj chuxcut ri u c'ojol ri wajawinel.” “¡Chattzelej ulok, aj Sulamit! ¡Chattzelej ulok! ¡Chattzelej ulok, cäkaj catkilo!” “¿Jas c'ut ri qui waj quiwil che ri aj sulamit?” “¡Jun xojowem jacha' ri cäban pa tak ri kajebal!” “¡Sibalaj e je'l tak ri e awakan chquipam tak ri xajäb, u mia'l ajawinel! Ri e u mejic tak ri u xe' a pam e jacha' tak ri wikbal re utzalaj k'an puak ri e banom cumal nawinel tak k'abaj. Ri a muxux jun kumubal quetequic ri amak'el c'o utzalaj u wa'l uva chupam; ri apam jun pila trico sutim rij chque tak roxox. Ri e uwo a c'u'x e quieb alaj tak masat aj lianic, quieb alaj tak masat yo'xab. Ri a kul jun tac'atic ja re marpil; ri e quieb a bak'wäch e quieb c'olbal tak ja' re ri tinimit Esbon, chunakaj ri oquibal re Bat-rabim; ri a tza'm junam ruc' ri tac'atic ja aj Libano ri caca'y apan che ri tinimit aj Damasc. Ri a jolom, puwi' ri a cuerp, xak junam ruc' ri juyub Carmel; bätz' aj azul ri e a wi': ¡jun ajawinel yututal chquipam tak ri e u c'olotil! Nu lok', ixok ch'äcanel, ¡man at c'o ta at c'o wi, sibalaj at je'lic! Ri a taq'ui'c jacha' ri u taq'ui'c juwi' tut; ri e uwo a c'u'x e jacha' jutak tzayaj u wäch tut. In quinchomaj quinpaki' puwi' ri juwi' tut quebenwechbej tak c'ut ri e u wäch. Ri e uwo a c'u'x quebux c'u na jacha' jutak tzayaj uva; ri awuxlab, u c'oc'al tak mansa'n, ri u pa a chi', jacha' ri utzalaj u wa'l uva ri sibalaj ch'uch'uj cakaj bic coc'ow pa ri chi'aj xukuje' pa ri wareaj.” “In in rech ri in lok' chuwäch: ri e u chuk'ab ri u lok'ok'ebal c'u'x quec'amow ulok wuc'. ¡Tasaj, ri catinlok'ok'ej, jo' pa ri kulew! Cakoc'owisaj na ri ak'ab chquixo'l tak ri e u cotz'i'j pok'. Nim a k'ab c'ut cujbe na jawije' e tiquil tak wi ri uva, che rilic we e tuxinak chic, we cätajin quepok' chic ri qui cotz'ijal, we e cotz'ijaninak chic ri e u che'al ri crabaj. ¡Chila' c'u quiya' wi ri nu lok'ok'ebal c'uxaj chawe! Ri e tak u xe' ri k'ayes ri cunabal caquijabuj ri qui c'oc'al. Chuchi' ri kachoch e c'o ronojel qui wäch che': chaki'j tak wächinic xukuje' wächinic ri c'äte' qui ch'upic, ri e nu tasom chawe, ri lok' chnuwäch.” ¡C'o ta banom wi chi at ta nu xibal, ri xatq'uiyisax ta cumal ri e uwo u c'u'x ri nu nan! Jeri', aretak ta catinrik pa ri be, cuya' ta c'u ri' quintz'umaj ta ri a palaj ma ta c'u c'o jachin jun qui nu yok'o; cuya' ta c'u ri' catinc'am bic pa rachoch ri nu nan, catin coj ta c'u bic chupam, at ta c'u ri' ri catux wajtij. In quinya' ta c'u ri' ri ruq'uiaxic ri u wa'l uva chawe ri sibaj ta utz na xukuje' ri qui wa'l tak ri nu crabaj. ¡Chuya' ta c'ut ri u mox k'ab chuxe' ri nu jolom, qui nu lak'apuj ta c'ut ruc' ri riquiak'ab! “Chi chi'j chwe, ixokib aj Jerusalen, chi man quiwesaj taj ri u waram ri lok' chnuwäch ¡Chiya' che chi warok c'ä jampa' chraj chc'astajok!” “¿Jachin wa' ri cätajin capaki' ulok pa ri chaki'j uwo sak, tzalan puwi' ri u teleb ri lok' chuwäch?” “Chuxe' jun u che'al mansa'n xinya' wi latz' che ri a waram: chila' jawije' xebucoch' wi k'oxom ri a nan; chila' jawije' xatralaj wi ri a nan.” “Chinac'ama' bic chinat'ika' bic puwi' ri awanima', ¡chinac'ama' bic chinat'ika' bic che ri u kul ri ak'ab! Ri lok'ok'ebal c'uxaj sibalaj c'o u chuk'ab jacha' ri cämical; ri ajwanic, man casubun taj jacha' ri quemuk wi ri cäminakib. ¡Ri k'ak' ri canicowic aj lok'ok'ebal c'uxaj are' jun k'ak' aj Dios! Ri qui ja'il conojel tak ri plo man quecuin ta ri' che u chupic ri lok'ok'ebal c'uxaj; mawi ta ne tak ri nima' quecuin ta che u chupisaxic. We ta c'o jun quebuchi'j ta conojel ri u k'inomal che u q'uexwäch ri lok'ok'ebal c'uxaj, xa etz'ben tak wächaj cuc'ulaj na.” “Ri alaj ka chak' man e c'o ta uwo tak u c'u'x. ¿Jas quekabana' na che aretak cheltokok? We ta jun nimalaj tapia que ka yac ta wikbal ri' puwi' re sak puak; We ta jun uchi'ja, que ka ch'uk ta rij ri' cuc' tak tz'alam re chacalte'.” “In in junam ruc' jun nimalaj tapia, ri e uwo nu c'u'x e jacha' tac'atak tak ja. Rumal ri', chquiwäch ri e u bak'wäch are', nu rikom chic ri utzilal. Ri Salomon xc'oji' jun u ticbal u uva pa Baal-amon. Xujach can pa qui k'ab chajinelab, aretak c'u cayactaj ri u wächinic caquijach jun mil sak puak che chquijujunal. Ri jun mil puak e awech Salomon, quieb sient c'ut chque ri chajinelab ¡in quinchajij ri kas nu ticbal uva!” “¡Chaya' chwe chi quintatabej ri a chabebal, ajawinel ixok' quech tak ri ticbal tak cotz'i'j! ¡Ri e kachil queyem u tatabexic!” “¡Chatxic'anok, nu lok', chatxic'anok jacha' jun masat aj lianic, jacha' ri ral jun ati't masat paquiwi' tak ri juyub nojinak chque tak c'oc'al!” E are' tak wa' ri xya' u bixic che ri Isaiy, u c'ojol ri Amoz, ri xuc'am rumal ri c'utwächinic ri cäril na ri Juda xukuje' ri Jerusalen: ri Uziy, Jotam, Acaz xukuje' ri Ezequiy pa Juda. Caj xukuje' ulew, chitampe' ri cubij ri Ajawaxel: “Xebenq'uiyisaj alc'ualxelab c'ä xenimar na, xa c'u xquiyac quib chwij. Ri wacax reta'm u wäch ri rajaw, xukuje' ri bur ri cäya' wi ri recha' rumal ri rajaw; are c'u ri Israel ri kas nu tinimit, man cuch'ob ta mawi c'o retamanic.” ¡Tok'ob i wäch winak ajmaquib, tinimit nojinak che etzelal, calc'ual itzel tak winak, alc'ualxelab ri e etzelatajinak! Inajtajisam iwib che ri Ajawaxel, i yo'm can ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, i xutum canok. We c'u ri ix quicoj i chuk'ab rech man quixniman taj, man c'o ta chi c'u cac'äjisax wi i wäch che ri i cuerp. Socotajinak ronojel ri i jolom, e i tzakom ronojel ri i chuk'ab. Cächapletaj puwi' ri akanaj copan c'ä puwi' jolomaj man c'o ta jubik' ri ma ta c'o u yab chwe; ronojel nojinak che socotajic, ch'ayiquil, ch'a'c ri cäpujanic; man c'o ta jun e cunaninak mawi e botz'owinak, mawi e to'm ri u k'oxom ruc' aseit. Ri iwulew canajinak jacha' jun chaki'j uwo sak, quenicow c'ut ri tinimit pa k'ak'. Ri e i c'ulel quequitij ri quitico. Ronojel canajinak canok jacha' jun chaki'j uwo sak, jacha' ri xuc'ulmaj ri Sodom aretak xsachisax u wäch. Xak u tuquel chic ri Sion tac'al canok, xak u tuquel chic jacha' jun cäbal pa u niq'uiajil jun ticbal uva, xak u tuquel chic jacha' jun cäbal pa u niq'uiajil jun ticbal melon, xak u tuquel junam ruc' jun tinimit ri sutim rij cumal ri c'ulel. We ta ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ma ta xebuto'tajisaj can quieb oxib chke, je ta ka c'ulmam ri' jas ri xuc'ulmaj ri Sodom xukuje' ri Gomor. Takanelab re Sodom, chitatabej ri cubij ri Ajawaxel; tinimit re Gomor kas chaya' a xiquin che ri cuc'ut na ri ka Dios chawäch. Ri Ajawaxel cubij: “¿Jasche quebic'am ulok jumulaj tabal tak tok'ob chnuwäch? Q'uistajinak chi nu c'u'x chque ri e tabal tok'ob que ama'ib tak chij ri quechajirisaxic xukuje' chque ri qui xepoyil ri alaj ama'ib tak wacax; man utz ta chi quinwil ri qui quiq'uel ri ama'ib tak wacax, ri ama'ib tak chij xukuje' ri ama'ib tak q'uisic'. Ri ix quixelc'ol chnuwäch, ¿jachin c'u xbin chiwe chi quixpe che u tac'alexic ri uwo wachoch? Mic'am chi ulok sipanic chnuwäch ri man c'o ta qui patan, man quinch'ij ta ri qui sibal. Ri ix quisiq'uij ri tinimit che u ya'ic u k'ij ri c'ac' ic' xukuje' ri k'ij re uxlanem, ri in man quincoch' ta ri qui nimak'ij ri winak quequiban c'u etzelal. Man utz ta quinwil wi ri nimak'ij re ri c'ac' ic' xukuje' ri u mulixic iwib; ¡man cäkaj ta chi chnuwäch, man quinch'ij ta chic! Aretak quiyac ri i k'ab che u banic ch'awem, ri in man quixinca'yej taj; pune' quiban q'ui ch'awem, ri in man quixintatabej taj, rumal chi tz'ajtajinak ri i k'ab che quic'. ¡Chich'aja' iwib, chijosk'ij iwib! ¡Chebinajtajisaj ri iwetzelal chnuwäch! ¡Chik'ila iwib che u banic ri man utz taj! ¡Chiwetamaj u banic ri utzil, chicojo' i chuk'ab che u banic ri suq'uil, chito' ri u rikom c'ax, chibana' utzil che ri minor, chito' u wi' ri malca'n ixok!” Ri Ajawaxel cubij: “Tisaj kachomaj we jasach ri'. Pune' ta ne sibalaj quiäk rokroj ri i mac, quinban na che jacha' ri sak tew; pune' ta junam ruc' jun atz'iak ri rubum pa corinto quinban na sak che jacha' ri sakalaj rismal chij. We quiwaj quixnimanic, quitij na ri je'l tak wächinic ri cuya' ri ulew; we c'u quitakej ri man nimanic taj, man c'o ta i to'tajic kas quixcämisax wi pa ri ch'o'j.” Kas are ri Ajawaxel xbin wa'. ¡Jicalaj tinimit, jasche xatux junam ruc' jun ixok re nim ch'utin! Nabe canok conojel ri awinakil cäquiban ri suc' xukuje' utz ri qui c'aslemal, are c'u ri camic xuwi cämisanelab chic e c'olic. At sak puak nabe, xawetzelaj c'u awib xatux mes, at utzalaj u wa'l uva nabe, xawetzelaj c'u awib xatux ja'. Ri e a takanelab man e tal ta tzij, e junam qui wäch cuc' ri eläk'omab. Conojel cäquic'ayij quib rumal puak xukuje' cäquitzucuj chi c'o cäsipax chque. Man cäquiban ta tok'ob che ri minor, mawi c'o cubij qui c'u'x che u to'ic ri malca'n ixok. Rumal ri', ri Ajawaxel ri c'o ronojel e u cuinem, ri c'o ronojel u cuinem pa Israel, cujiquiba' u bixic: “¡Ruc' la'! quinwesaj na ri woyowal paquiwi' ri qui banom qui c'ulel chwe. Camic quinq'uis u c'äjisaxic qui wäch ri qui banom qui c'ulel chwe. Cäquitoj na ri qui mac pa nu k'ab. Quinwalijisaj chi jumul ri nu k'ab che u banic c'ax chawe, quinporoj ronojel ri mes ri at c'o wi, catinjosk'ij na, catinwesaj na chupam ri a tz'ilol. Quinbano chi quec'oji' chi na a k'atal tak tzij jas ri nabe, xukuje' e ya'l tak a no'j jacha' ri xec'oji' pa ri chapletajic. Aretak bantajinak chi wumal cäbix chi na chawe: ‘Suc'alaj tinimit’, ‘Jicalaj tinimit’ catuchix chi na. Ruc' ri nu suq'uil xukuje' ri nu chac ri cäcolonic quebentor na ri winak aj Sion, chetzelej chi wuc'; quinban na ch'akatak chque ri man e tal ta tzij, xukuje' e ajmaquib. Ri quinquixutuj canok quecäm na. Quixq'uix na ix chque tak we räx che' ri' xukuje' chque tak ri ticonijibal cotz'i'j ri sibalaj quekaj chiwäch, jawije' ri quebiya' wi k'ijlanic chque tak ri diosib. Quixux na jacha' jun räx che' ri chaki'j u xak, quixjunamataj na ruc' jun ticonijibal cotz'i'j jawije' ri man c'o ta wi ja'. Ri cowilaj achi cux na junam ruc' ri pajo, ri e u chac quebux na junam ruc' ri u pixk'ak' ri e quieb xa junam quenicow na, man c'o ta jachin quechupuwic.” Are wa' ri xuc'ut ri Dios chuwäch ri Isaiy, u c'ojol ri Amos, chrij ri cäril na ri Juda xukuje' ri Jerusalen: Pa ri q'uisbal tak k'ij junab, cäjiquibax na u bixic ri juyub ri cariktaj wi ri rachoch ri Ajawaxel. Are juyub wa' ri sibalaj naj quel na chicaj, ri sibalaj naj elinak chicaj chuwäch apachique jun juyub chic. Ronojel c'u qui wäch nimak tak tinimit quebopan na chila', e q'uia tinimit winak quebopanic, cäquibij na: “Tisaj, chujpakal cho ri u juyub ri Ajawaxel, ri rachoch ri u Dios ri Jacob, rech are' quec'utuw tak ri u be chkawäch, cujcuin c'u che binem pa ri alaj tak u be.” Pa Sion quel wi na ulok ri u tijonic ri Ajawaxel, pa Jerusalen cäpe wi na ri u tzij. Ri Ajawaxel cuk'at na tzij chquixo'l ri nimak tak tinimit, cujamarisaj na ri qui ch'o'j ri q'uialaj tak winak. Ri e qui ch'ich' re ch'o'j cäquiban na asaron chque, ri e qui tz'imaj ch'ich' cäquiban na jos chque. Man c'o ta jun tinimit quebumajij ta chic ri e u ch'ojibal chrij jun chic, mawi cätijox ta chi che u banic ch'o'j. ¡Jo', u tinimit ri Jacob, chujbin pa ri sakilal ri cuya' ri Ajawaxel! Ajawaxel, yo'm la can ri tinimit la, ri u tinimit ri Jacob; ri culew nojinak chque ch'obonelab aj elebal k'ij, xukuje' ajk'ijab jacha' ri e c'o chquixo'l ri aj pilisteyib, cuc'ulaj c'u rib qui wäch cuc' ri man e qui winakil taj. Pa ronojel c'olbal c'o wi k'an puak xukuje' sak puak, nojinak ri tinimit che nimalaj k'inomal pa ronojel c'olbal e c'o wi quiej xukuje' e c'o carwaj ri man quebajilataj taj. ¡Xukuje' e nojinak chque tak ri e diosib! Ri winak quequik'ijilaj ri diosib ri e qui banom ruc' ri qui k'ab, ri e qui banom cuc' ri u wi' tak qui k'ab. Qui mejom quib qui mach'om quib, masach la ri qui mac. Ri winak cäquinim na quib xo'l tak ri nimak tak abaj chuxe' ri ulew cäquic'u' na quib chuwäch ri xibibalalaj u wächbal ri Ajawaxel, chuwäch ri nimalaj u juluwem. Ri e banal tak nimal, queyuxi na ri cäquiban quib chi nimak qui k'ij quemach'irisax na. Xuwi ri Ajawaxel cuc'ut na ri u nimalil pa ri k'ij ri', pa ri k'ij aretak ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuyac rib chrij ronojel winak ri cuban nimal Xukuje' ri cunimarisaj rib, xukuje' chrij ronojel winak ri cuna' rib chi nim u banic, che u mach'irisaxic; chquij conojel winak ri cäquina' quib chi e chacalte' ri e c'o pa ri Libano, nimak tak che' ri naj e elinak chicaj, o e bakit re Basan; chquij conojel ri cäquina' quib chi e junam cuc' ri tac'atak tak juyub, o c'ache'laj ri naj e elinak chicaj, chquij conojel ri cäquina' quib chi e junam cuc' ri e tac'atak tak ja o e pimak tak tapia, chquij conojel ri cäquina' quib chi e junam cuc' ri jucub re Tarsis, o jucub ri sibalaj e rayibal. Ri e banal tak nimal xukuje' ri cäquiban quib chi nimak qui k'ij, kas quemach'irisax na. Xuwi ri Ajawaxel cuc'ut na ri u nimalil pa ri k'ijol ri', cusach c'u na qui wäch conojel ri diosib. Aretak cäwalij ri Ajawaxel, cunojisaj c'u ronojel ri uwächulew che xibriquil, ri winak cäquinim na quib pa tak ri pec xo'l tak ri abaj, pa tak ri jul xe' tak ri ulew cäquic'u' na quib chuwäch ri xibibalalaj u wächbal ri Ajawaxel xukuje' chuwäch ri nimalaj u juluwem. Pa ri k'ijol ri' ri winak quebuq'uiaka' na ri e u diosib chquiwäch tak ri ch'o xukuje' chquiwäch tak ri sotz', ri diosib ri e re k'an puak xukuje' e re sak puak, are' xebanowic che rech quebuk'ijilaj. Cäquinim na quib pa tak ri pec xe' tak ri tanatak, pa tak ri jul xe' tak ri nimak tak abaj, che u c'u'ic quib chuwäch ri xibibalalaj u wächbal ri Ajawaxel, xukuje' chuwäch ri nimalaj u juluwem, aretak cäwalijic cunojisaj ri uwächulew che xibriquil. Chitanaba' u cu'bisaxic i c'u'x chrij ri winak, ri man nim ta u k'ij, ri u c'aslemal ri winak xa' jun uxlabic. ¡Kas chixoc il! Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cäresaj na che ri Jerusalen xukuje' che ri Juda ronojel qui wäch yanelab, xukuje' ronojel wa ja' ri catzukunijic. Cuban na chi cäsach u wäch ri cowilaj achi, ri banal ch'o'j, ri k'atal tzij, ri k'axal tzij, ri ch'obonel, ri ri'jab tak achijab, ri qui nimal ajch'ojab, ri nim u banic, ri ya'l no'j, ri ajk'ij xukuje' ri ajitz, jujun alabom cucoj na che c'amal qui be jujun tak ac'alab quebajawin na paquiwi'. Ri c'ax ri cäpe paquiwi' ri winak, chi pune' ta ne canima' quib, cäquich'ayala' na quib. Ri c'ä e ac'alab quequich'ay na ri ri'jab tak winak, ri man nimak ta qui k'ij quewalij na chquij ri nimak qui k'ij. Jun achalaxic c'ut cuc'am na jun rachalal ri c'o pa rachoch ri u tat, cubij na che: “Ri at c'ä e c'o na awatz'iak cacojo chatoc ba che c'amal ka be chattakan puwi' we jumulaj etzelatajic ri'.” Ri jun chic cubij na che: “Man quincuin ta in che u suc'umaxic we yojyobic ri', man c'o ta ne nu wa pa wachoch, mawi watz'iak ri quincojo. Minicoj che takanel puwi' ri tinimit.” Ri Jerusalen cätajin cäwulijic, ri Juda cäyojyob na, chila' c'u quebix wi xukuje' queban wi ri jastak ri quec'ulelan ri Ajawaxel, jastak ri quec'axc'obisan ri are'. Chisakil quemacunic, man cäquic'u' ta ri cäquibano e junam ruc' ri Sodom, cäquiya' u bixic chque conojel ri winak. Tok'ob qui wäch, e are' quesuc'uman ri c'äjisabal qui wäch. Utz re ri suc'alaj winak, utz c'u quel na, cäquicot na ruc' ri u wächinic ri u chac. ¡Tok'ob u wäch ri itzel winak, c'ax c'u quel na! jacha' ri chac ri u banom, jeri' tojbal ri cuya' na ri Dios che. Jun alaj ac'al k'atal tzij cäbanow na c'ax che ri a tinimit pa qui k'ab ixokib cäc'oji' wi na ri k'atoj tzij. Nu tinimit, ri c'amal tak a be catquisubu, catquic'am bic pa jech'alaj be. Ri Ajawaxel u suc'umam rib che u k'atic tzij, xak reye'm jampa' cuc'äjisaj u wäch ri u tinimit. Ri Ajawaxel cäsiq'uin che u k'atic tzij, cubij c'u na chque ri nimak tak tatayib xukuje' chque ri c'amal tak u be ri tinimit: “Ri ix cätajin quisach u wäch ri nu ticbal uva i banom eläk' chquij ri mebayib, ri quiweläk'aj quebic'ol cho tak iwachoch. ¿Jachin ix takowinak chi quiban c'ax che ri nu tinimit, xukuje' chi quebich'ay ri mebayib?” Jewa' cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Cubij ri Ajawaxel xukuje': “Ri ixokib aj Sion, ri e banal tak nimal, ri man cäquipachba' ta jubik' ri qui jolom quebinic, ri man c'o ta qui q'uixbal chquipalaj, ri xak cocoj u xo'l tak cäkan cäquibano aretak quebinic, cäquichinicha' ri wikbal cakan; che u c'äjisaxic qui wäch quinban na tol che ri qui jolom rumal ri quiäkchi'n, xukuje' quebench'anaba' na chquiwäch ri winak.” Pa ri k'ij ri', ri Ajawaxel cusach na qui wäch conojel ri wikbal tak ib: ri wikbal tak akanaj, ri wikbal jolomaj, ri wikbal tak bak'wächaj. Ri u wi' tak xiquinaj, ri wikbal u kul k'abaj, ri ch'ukubal ib, ri pisbal jolomaj, ri alaj tak tikom ch'ich' re akanaj, ri pas, ri alaj tak lime't c'olbal c'oc'al, ri e siq'uibal k'inomal, ri mulk'ab, ri wikbal tak tza'maj, ri je'lalaj tak atz'iak, ri atz'iak ri quek'uxic, ri chal, ri chim uc'abal jastak, ri ilbal ib, ri ch'uch'ujalaj tak atz'iak, ri pisbal tak jolomaj xukuje' ri pim tak su't. Che u q'uexwäch c'oc'al, chuwil che u q'uexwäch pas, jun colob; che u q'uexwäch wi'aj ri xiyom, tolalaj jolomaj che u q'uexwäch ch'uch'ujalaj atz'iak, jun wakawoj atz'iak; che u q'uexwäch je'lal, jun etal ruc' ch'ich' ri quiäkarinak pa k'ak'. Ri e a winak quekaj na pa ri ch'o'j, ri e awajch'ojab quecäm na pa ch'o'j. Ri winak pa ri tinimit quebok' na, cäquicoj na atz'iak re bis, queya' na can qui tuquel. Pa ri k'ij ri', xak e quieb oxib achijab quecanaj na canok, e wukub ixokib quech'ojin na puwi' jun achi, cäquibij na che: “Ri uj cäkatzuk kib ka tuquel, xukuje' uj cujlok'ow ri katz'iak, xuwi ta ne caya' chke chi cäbe ri a bi' chkij, cujawesaj c'u pa ri ka q'uixbal.” Pa ri k'ij ri, ri tuxaj ri cuq'uiyisaj na ri Ajawaxel, cux na wikbal xukuje' juluwem chque ri quec'asi' na can pa Israel ri e wächinic ri quiquiq'uiyisaj ri ulew, are nimarisabal quib, are nimarisabal qui k'ij. Ri quec'asi' na can pa Sion, ri queto'taj na can pa Jerusalen, ri cäya' chque chi quecanaj chila', quebinax na: “E tastal che u patanixic ri Ajawaxel.” Aretak ri Ajawaxel chuk'ata' tzij, chuya' c'ut ri c'äjisabal wächaj, cujosk'ij na ri Jerusalen che ri qui quiq'uel ri e u cämisam, xukuje' quebuch'aj na ri aj Sion che ri e tz'ajtajinak wi. Puwi' ronojel ri juyub Sion xukuje' paquiwi' conojel ri winak ri qui mulin quib chila', ri Ajawaxel cuq'uiyisaj na jun k'ekalaj sutz' pa k'ij, are c'u ri chak'ab jun juluwem xukuje' jun k'ak' ri canicowic. Paquiwi' conojel cac'oji' wi na ri u juluwem ri Ajawaxel, che qui chajixic xukuje' che qui to'ic cux c'u na jun mu'jal ri cäk'atin ri u k'ak'al ri k'ij, xukuje' che to'bal quib chuwäch ri jäb xukuje' ri cakulja. Quinebixon na pa ri u bi' ri wanima' wib ruc' ri utz na, ri bix ri quinbixoj che ri ticbal u uva. Ri wanima' wib ruc' c'o jun ticbal u uva pa jun ulew ri sibalaj cäwächinic. Xutajij ri ulew, xeresaj ri abaj chupam, xutic c'u qui k'ab utzalaj tak uva. Pa u niq'uiajil ri tico'n xuyac wi jun nimalaj tac'atic ja', xukuje' xusuc'umaj jun c'olbal ri capitz' wi ri u wa'l uva. Ri wanima' wib ruc' reye'm chi ri uva ri xebentico quequiya' na qui'laj tak uva, e are c'u ri uva ri xebuya' xa c'aylaj tak uva. Camic c'ut aj Jerusalen, winak aj Juda, chibij jachin ri ajchak'mac, we are ri ticbal nu uva o in. ¿La c'o ta c'u lo ri rajawaxic xinban ta na che ri nu ticbal uva? ¿La c'o ta c'u lo jun jasach ri ma ta xinban che? In weye'm chi xuya' ta qui'laj tak uva, ¿jas c'u che c'aylaj tak uva xuya'? Quinbij c'u na chiwe ri xinchomaj u banic che ri nu ticbal uva: quinwesaj ri coral ri c'o chrij, rech cäsachisax u wäch; quinwor ri tapia ri c'o chrij, rech cätac'alexic; quinwonoba' na canok. Man cäjosk'ix ta chic mawi quebok ri k'ayes chupam, cänoj na che q'uix xukuje' che itzel tak k'ayes. Quinbij na chque ri sutz' chi man cäquitak ta chi ulok ri jäb puwi'. Ri ticbal u uva ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ri u tico'n ri sibalaj lok' chuwäch, are ri rulew ri Israel, u tinimit ri Juda. Ri Ajawaxel reye'm chi queniman che ri u pixab, xuwi c'u cämisanic curik cuc' reye'm suq'uilal, xuwi c'u cuta' rakoj tak chi'aj re k'oxom. ¡Tok'ob i wäch ix ri quebilok'ola' tak ja, ri quebilok'ola' tak ulew, man c'o ta jubik' c'olbal quiya' ta chi can che jun chic, quijekeba' iwib jacha' ta ne chi xak xuwi ri ix quixc'oji' chupam ri ulew! Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xuban ri chi'nic ri kas cäban na chwe: “E q'ui ja queyojyob na; pune' ta ne e nimak xukuje' e je'lic, man c'o ta chi jun caraj cäc'oji' ta chquipam. Cawinak lajuj c'am ulew ri ticom uva chuwäch, xa jun alaj bo'j u wa'l uva cuyao'. Lajuj coxtar ija' xa' jun coxtar trico cuya'.” ¡Tok'ob i wäch ix ri sibalaj ak'ab quixwalij che k'abaric, rumal ri u chuk'ab ri u wa'l uva quixcanaj can pa ri i c'olbal c'ä coc na ri ak'ab! Xuwi k'ojom re arp, re nimalaj arp, re tum xukuje' re su' cätatajic, c'o sibalaj u wa'l uva pa ri i nimak'ij man quixoc ta c'u il che ri cuban ri Ajawaxel, mawi quicoj ri u chac pa ajilabal. Rumal c'u rech chi man quiwaj taj quixch'obonic, ri nu tinimit quesax na bic pa ri rulew, conojel ri aj Israel xukuje' ri e c'amal tak qui be, quecäm na rumal wi'jal xukuje' chakij chi'. Ri u jul cäminak cujakakej na ri u pa u chi' jacha' jun juyubal awaj, che qui bik'ic bic ri aj israelib xukuje' ri c'amal tak qui be we winak ri' ri e c'o pa jajatem xukuje' pa etzenem. Conojel ri winak quemach'i na canok ri banal tak nimal xak queca'y chic. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuc'ut na rib chi nim u banic, pa ri k'ij aretak cuk'at tzij ri Tastalicalaj Dios cuc'ut na ri u tastaliquil aretak cuban ri suq'uilal. Conojel ri tinimit tak quewulix na, chquixo'l ri wulijinak tak ja queyuk'ux wi na ri chij xukuje' q'uisic'. Tok'ob i wäch ix ri cuc' banoj tak tzij quijururej ri etzelal, quijururej ri mac jacha' ri cuban ri cujururej jun carwaj. Ix ri quibij: “Chanim chubana' ri Dios ri jastak ri cubij, rech quekilo; chi ri Tastalicalaj u Dios ri Israel chutz'akatisaj chanim ri e u chomam qui banic rech cäketamaj qui wäch.” ¡Tok'ob i wäch ix ri quibij utz che ri man utz taj, man utz ta quixcha' c'u che ri utz; quijalwächij ri sakilal pa k'ekumalil, are c'u ri k'eku'm quiban sakilal che, ri quijalwächij ri c'ayil pa qui'al, ri quiban c'a che ri qui', are c'u ri qui' pa c'ayil! ¡Tok'ob i wäch ix ri quina' iwib chi c'o i no'j, xukuje' quina' iwib chi sibalaj c'o iwetamanic! ¡Tok'ob i wäch ix ri man c'o ta quixch'äcow che u tijic u wa'l uva, man c'o ta jun quixch'äcow che u suc'umaxic ri tzam! Ix ri xa rumal puak ri cäya' chiwe, quibij chi man c'o ta u mac ri c'o u mac, man quel ta jubik' i c'u'x che ri man c'o ta u mac. Rumal ri', jacha' ri k'ak' ri cuporoj ri pajo, xukuje' ri rak' k'ak' cuchajirisaj ri chaki'j tak u xak che', jewa' xukuje' ri u sachic i wäch, jacha' ri tico'n ri cäk'ay ri qui rab, cätuquin ri qui cotz'ijal jacha' ri puc'uc' ulew. Rumal rech chi man nim ta xiwil wi ri u tijonic xukuje' ri u takanic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Rumal ri' ri Ajawaxel xpe royowal che ri u tinimit, xuyac ri u k'ab che u c'äjisaxic u wäch. Ri juyub xebirbobic, ri cäminakib xejiljoxin canok jacha' mes pa tak ri be. Man oc'owinak ta c'u ri royowal ri Ajawaxel ri are' c'ä u takem u cojic xib. Ri Ajawaxel cuyac jun etal, cuc' xulk'abem cusiq'uij apan jun nim tinimit ri naj c'o wi; che ri sibalaj naj na che ri uwächulew Cuban na che chi capetic. Capextax c'ut, copan ruc' nimalaj aninakil; man c'o ta jun tukar mawi cosinak chquixo'l, man c'o ta jun ri ma ta sibalaj utz ri ma ta sibalaj utz u jakic ri u bak'wäch u banom, man c'o ta jun ri ma ta co u ximom ri u xe' u pam, mawi jun ri t'okopitajinak ri ximibal u xajäb. Sibalaj t'ist'ak u wi' tak ri qui ch'ab, conojel ri qui q'uiakbal ch'ab sibalaj e utz qui tanixic qui banom. Ri quixq'uiak ri qui quiej sibalaj e co jacha' ri abaj, ri quetet rech ri qui carwaj e junam ruc' jun sulc'um: Ri qui wunem je jas ri u wunem jun coj, ri cäjininic aretak cuchap ri u ti', cuc'am c'u bic man c'o ta jun cäcuinic cumaj ta che. We nim tinimit ri', aretak copan ri k'ij ri c'utum, quejinin na jacha' ri plo, chrij ri Israel; we c'u c'o jun cäca'y che ri uwächulew cäril na chi ronojel c'o pa k'eku'm, k'ekumarinak c'u ri sakil cumal ri sutz'. Pa ri junab aretak xcäm ri ajawinel U, xinwil ri Ajawaxel, t'uyul pa jun tem re ajawinel ri sibalaj naj elinak chicaj, ri u chi' ri u k'u' u nojisam u pam ri rachoch Dios. Jujun chajinelab aj caj ri quejuluwic e c'o puwi' ri are. Chquijujunal c'o wakitak qui xic'. Ruc' quieb qui xic' caquich'uk ri qui palaj, ruc' quieb chic caquich'uk quib, ruc' quieb chic querapapic. Caquibij c'u chquibil tak quib: “Tastalic, tastalic, tastal ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ronojel ri uwächulew nojinak che ri u juluwem.” Aretak xxojlin we ch'abal ri', ri e oquibal tak chupam ri rachoch Dios xeyicopic xukuje' ri kas rachoch Dios xnoj che sib. Xinchomaj c'ut: “¡Tok'ob nu wäch, quinecämok! Wilom ri Ajawinel cuc' ri nu bak'wäch, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem; in, ri in jun winak ri e tz'il ri u chi', in c'o chquixo'l ri winak ri e tz'il ri e qui chi'.” Pa ri jok'otaj ri' xpe jun chque ri chajinelab aj caj ri quejuluwic xrapapic xopan wuc'. Ri ruc'am ulok jun chapbal ri u cayem ulok jun rachak k'ak' ri u c'amom puwi' ri porobal, xunak ri nu chi' ruc' ri k'ak' xubij c'u chwe: “Chawilampe', we rachak k'ak' ri' e u nakom ri a chi'. Ri awetzelal estajinak chic chawe, ri a mac e sachtajinak chic.” Xinta' c'u ri u ch'abal ri Ajawaxel ri je cubij wa: “¿Jachin ta ri quintak bic? ¿Jachin ta ri cux ka tako'n?” Ri in xinbij: “In c'olic ri'. Chinataka' la bic.” Ri are' xubij chwe: “Jät, jabij che we tinimit ri' ri quinbij chawe: ‘Pune' sibalaj quetatabenic, man quenojin ta na; pune' queca'yic man quech'obon ta na'.’ Chatacarisaj ri u chomabal we tinimit ri' chach'uku' ri e qui xiquin, chatz'apij ri e qui bak'wäch, rech man quecuin ta queca'yic, mawi quech'obonic, rech man quetzelej ta wuc' quecunataj ta c'u ne.” Ri in xinc'ot u chi': “¿Joropa' k'ijol cabeytaj wa', Ajawaxel?” Ri are' xubij chwe: “C'ä casach na qui wäch ri tinimit tak, man c'o ta jun u winakil cäcanajic, c'ä quecanaj na can ri ja qui tuquiel, ri ulew quejamajob canok, ri Ajawaxel queresaj na bic ri winak ruc' okatanic, cätoli' c'u can ri ulew. We c'u ne queto'taj can quieb oxib chque ri winak, cäsach na qui wäch xukuje' jacha' aretak cäram jun bakit, o jun räx che', xuwi c'u cäcanaj can ri u cuta'mil.” (Che c'u we cuta'm ri' quel wi na ulok jun tastalicalaj tuxaj). Ri Rezin ajawinel re Siriy, xukuje' ri Pek ajawinel re Israel, u c'ojol ri Remaliy, xech'ojin ruc' ri Jerusalen, are ta xcaj xquich'äco, man c'u xecuin taj. Xc'ulmataj wa' aretak pa tak ri k'ij aretak ri Acaz, u c'ojol ri Jotam, ri' u mam c'ut ri Uziy, are' ajawinel pa Juda. Pa we k'ij ri' xeyok we tzijol ri' che ri Acaz xukuje' chque ri e ralaxic: “Ri e aj Siriy qui junamam qui wäch cuc' ri aj Eprain.” Ri ajawinel xukuje' ri winak xquichaplej birbitem jacha' ri cäquiban ri che' pa ri c'ache'laj aretak cäjich'ich' ri quiakik'. Xubij c'u ri Ajawaxel che ri Isaiy: “Chac'ama' ri a c'ojol Sear-jasub, jät, jarika' ri ajawinel Acaz chuchi' ri u be ja' ri coc chupam ri nimalaj colobal ja' ri cäch'aj wi atz'iak, chabij c'u che: ‘Chatoc il, maxe'j c'u awib; mawi muban quieb a c'u'x chque we quieb u tza'm tak si' ri' ri quebukuwic, ri Rezin e rachil ri aj Siriy xukuje' ri u c'ojol ri Remaliy, ri cätajin quenicow ruc' coyowal. Ri aj Siriy cachil ri aj Eprain xukuje' ri u c'ojol ri Remaliy, qui chomam u banic c'ax chawe, quibim c'ut: Chujoc che u ch'äquic ri Juda, kacojo' xe'n ib che kabana' kech che, kacojo' ri u c'ojol ri Tabeel che rajawinel. Cubij c'ut ri Ajawaxel: Mawi jubik' cäc'ulmataj wa'. Ri Ajawaxel xukuje' xubij che ri Acaz: “Chata' che ri Ajawaxel ri a Dios chi chubana' jun mayibal ri cajwataj chawe che jun etal, we sibalaj c'ä iquim o sibalaj c'ä chicaj.” Ri Acaz xubij: “Jayi', ri in man quinc'ambejej ta ri Ajawaxel, man quinta' ta jun etal che.” Xubij c'u ri Isaiy: “Chitatabej, ix ri ix aj ajawinelab ri ix aj uwo rachoch ri David. ¿La man nim ta quiwil wi chi quiya' latz' chque ri winak chi xukuje' quiwaj quiya' latz' che ri nu Dios? Kas c'u are' ri Ajawaxel cäyo'w na jun etal chiwäch: Ri k'apoj yawab winak chic cäc'oji' c'u na jun ral, ri cucoj na Emanuel che u bi'. Pa ri nabe tak u junab re ri u c'aslemal ri ac'al, cutij na leche u tzacom rib xukuje' juyubal räx cab. Aretak c'u ri ac'al c'ä maja' c'o ri u no'j, ri culew ri quieb ajawinel ri cäquiya' xe'n ib chawe quetz'ini na canok. Ri Ajawaxel cuc'am na ulok pawi', puwi' ri a tinimit xukuje' puwi' ri rachoch ri ajawinel, k'ijol ri mawi jumul e c'ulmatajinak canok aretak ri Eprain xutas rib chrij ri Juda.” (Che ri ajawinel ri Asiriy cäbix wi wa'.) Pa ri k'ijol ri' ri Ajawaxel cuban na chi quepetic e jacha' ri amalo ri e jekel chuchi' ri najalaj nima' aj Ejipt, xukuje' cuban na chi quepetic jacha' usmacab ri e jekel pa Asiriy. Conojel c'ut quekaj na puwi' tak ri k'ayes xukuje' pa tak ri jul xo'l tak ri abaj, pa conojel tak ri ulew ri e q'uiyinak wi q'uix xukuje' pa tak ri c'olbal jawije' cäquitij wi qui joron ri wacax. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel cucoj na ri rajawinel ri Asiriy jacha' jun nawanxo kajom ulok c'ä jela' che ri nima' Euprats, cuban na tol che ri qui jolom xukuje' cujos na ri quismachi' conojel ri aj Israel xukuje' ri rismal ronojel ri qui cuerp. Pa ri k'ijol ri', ri winak cuq'uiyisaj jun wacax xukuje' quieb chij, sibalaj q'ui ri u leche cac'oji' na ruc' chi cäcuinic cutij leche u tzacom rib. Conojel c'ut ri queto'taj canok aretak cäsachisax u wäch ri ulew, ri man quecäm ta aretak cäwulix ri tinimit, cäquitij na leche u tzacom rib xukuje' juyubal räx cab. Pa ri k'ijol ri', ri ulew ri cätic wi jun mil uva ri rajil jun mil sak puak, cux na u q'uiyibal q'uix xukuje' juyubal tak k'ayes. Xuwi cuya' coc jun chila' ruc' q'uiakbal ch'ab che qui cämisaxic chicop cuc' ch'ab, ronojel c'u ri ulew cux na u q'uiyibal q'uix xukuje' juyubal tak k'ayes. Ri u wi' tak juyub ri quetajix nabe ruc' asaron, cänoj na chque q'uix xukuje' juyubal tak k'ayes, man c'o ta chi jun craj copan ta chila'. Xuwi cajwataj na che yuk'bal wacax xukuje' chij. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Chac'ama' jun nim tz'alam chatz'ibaj we bi'aj ri' chuwäch ruc' tz'ib ri cäch'obtajic ri man c'ax ta u siq'uixic: ‘Maher-salal-hasbaz.’ Chacojo ri cojol tabal tok'ob Uriy xukuje' ri Zacariy (u c'ojol ri Jeberequiy) che a k'alajisanel.” Chumatam c'u na xinrik wib ruc' ri wixokil ri k'axal tzij, ri are' xcanaj yawab winak, xc'oji' c'u jun ral ala. Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: “Chacojo Maher-salal-hasbaz che u bi'. C'ä maja' c'u cäcuin ri ac'al cubij ‘tat’, ‘nan’, ri Damasc xukuje' ri Samar quetolobax na canok, ri qui k'inomal cäc'am na bic che ri ajawinel re Asiriy.” Xubij chi c'u na ri Ajawaxel chwe: “Rumal c'u ya' xe'n ib chuwäch ri Rezin xukuje' chuwäch ri u c'ojol ri Remaliy, we winak ri' man nim ta xquil wi ri ja' Siloe ri xak cälememic, ri Ajawaxel cuban na chi coc'ow ri nimalaj u chuk'ab ri nima' Euprats paquiwi' (ri u bixic ri ajawinel re Asiriy ruc' ronojel ri u chuk'ab). Cäpulin na pa conojel tak ri e u be, quebuxalk'atij na conojel tak ri e u chi', copan na c'ä pa Juda cuch'uk c'u na cämuktaj na can chupam, copan na c'ä chukul. Cux c'u na jacha' jun chicop ri e u ripom ri u xic', ri cach'ukun na, Emanuel, ronojel ri ulew la.” Chimulij iwib, nimak tak tinimit, chixnoj c'u che xe'n ib; chitatabej wa', conojel tak ri winak pa ri ulew ri e c'o naj: Pune' ta ne quebimajij tak ri e i ch'ojibal, quixxibitaj na; je pune' ta ne quebimajij na ri e i ch'ojibal quixxibitaj na. Chebibana' i chomanic, queyojix c'u na; chi chomaj u banic ri quiwaj, man cabantaj ta c'u na ri quiwaj, rumal c'u rech chi c'o ri Dios kuc'. Ri Ajawaxel co xinuchap ruc' ri u k'ab, xubij c'u chwe chi man quintakej ta ri qui be we winak ri'. Jewa' ri xubij chwe: “Mibij yacoj ib che ronojel ri cubij ri winak chi yacoj ib. Mixe'j iwib che ri caquixe'j wi quib, mawi mina' iwib. Are' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ri ya'talic chi are tastalic; chuwäch wa' rajawaxic quixe'j wi iwib. Ri are' cux na jacha' jun c'amibal chiwe, cux na jun abaj ri caquichak'ij wi na quib, ri quetzak wi na ri quieb ajawibal aj israelib; cux na jacha' jun c'amibal ri quetzak wi na ri aj Jerusalen. E q'ui cäquichak'ij na quib, quetzak na, xukuje' quecäm na e q'ui quekaj na pa ri c'amibal quechaptaj c'u chupam.” Utz u c'olic chibana', chicojo' pa lawe, ri k'alajisanic, ri yabal no'j, xukuje' ri tijonic ri quinya' chiwe. Pune' ri Ajawaxel cuc'u' rib chuwäch ri u tinimit ri Jacob, in cäcu'bi nu c'u'x chrij. Chrij ri are' nu yo'm wi ri eyebal nu c'u'x. Ri in, xukuje' ri e nu c'ojol ri e u yo'm ri Ajawaxel uj mayibalalaj c'utbal chuwäch ri Israel. Uj cojom rumal ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ri jekel puwi' ri juyub Sion. Cäquibij c'u ne na ri winak chiwe: “Chita' i no'j chque ri cuxlabal ri cäminakib, xukuje' chque ri ch'obonelab ri quewululic, ri quelalatic. Jun tinimit ¿la ma ta pa cuta' u no'j chque ri e u diosib, xukuje' chque ri cäminakib che qui pixbexic ri e c'asc'oj, che u c'amic jun tijonic o jun k'alajisanic?” Kas c'u jewa' cäquibij na, are c'u ri cäquibij xa jun conil. Ri winak quexulic, quepakic, qui rikom c'ax xukuje' quenumic, rumal c'u ri numic cäpe na coyowal. Cäquic'okoj na ri qui ajawinel xukuje' tak ri e qui dios. Queca'y na chicaj xukuje' queca'y na cho ri ulew, xuwi c'u quiäkasakil xukuje' k'ekumal cäquiriko, k'ekumal xukuje' bis. Ronojel ch'ukutal rumal ri k'ekumal. Ri u rikom c'ax man cäcuin ta cäto'tajic. Nabe canok ri Dios xumach'irisaj ri Galiley, ulew re Zabulon xukuje' Neptali, ulew ri c'o chquinakaj ri e k'ijilal tak diosib, ri qui kajbem ri ulew ch'akäp che ri Jordan copan c'ä chuchi' ri plo xunimarisaj c'u na qui k'ij. Ri tinimit ri cäbin pa k'ekumal xril jun nimalaj sakil jun sakil xjuluwic chque ri e jekel pa k'ekumal. Ajawaxel, c'amom la ulok jun nimalaj quicotemal; sibalaj nim ri quicotemal. Conojel quequicot chwäch la jacha' ri u k'ijol ri k'atoj, jacha' ri qui quicotemal ri cäquijach nimak tak k'inomal chquixo'l. Yojim c'u la ri lok'om patanijic ri cäbanow c'ax che ri tinimit, ri c'axc'ol ri cuya' bis chque, ri yok'bal ri e jekel chupam. Jacha' ri xban la che u sachisaxic u wäch ri madian. Ri xajäb ri capoc'naj che ri cakan ri ajch'ojab, xukuje' ri atz'iak ri tz'ajtajinak che quic', queporox na, quechajir na rumal ri k'ak'. Rumal rech chi alam jun ac'al chke, ri Dios u yo'm jun c'ojolaxel chke, ri yo'm ronojel cuinem pa u k'ab che u k'atic tzij, are c'u tak u bi' wa' cäbix na: Mayibal pa tak ri cubano, Dios ri man ch'äcatajel taj, junalic tataxel, u c'ojol ajawinel ya'l jamaril. Cät'uyi na chupam ri u tem re ajawibal ri David; culic' na ri u cuinem aj ajawinel pa ronojel c'olbal, ri jamaril man cäq'uis ta na; ri rajawinic co cajeki' na canok, ri e u tac'alibal are ri suq'uilal xukuje' ri ya'tal u banic kas camic c'ä chbe k'ij sak. Wa' cuban na ri nicowelalaj u lok'ok'ebal c'u'x ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Ri Ajawaxel u takom ulok jun k'alajisanic che ri Israel, che ri u tinimit ri Jacob; ronojel ri u tinimit ri Eprain ri jekel pa Samar u ch'obom. Ri e are' cäquibij quib chi e nimak qui k'ij, ruc' nimal cäquibij: “E tzakinak ri porom xan, quekayaca' c'u na cuc' tak abaj. E qui ramin ri tem re sicomor, quebekacoj c'u na chacalte' che qui q'uexwäch.” Ri Ajawaxel u banom chi e petinak xibibalalaj tak c'ulel kas are' xetakow ulok che u banic ch'o'j. Pa elebal k'ij ri aj Siriy, pa u kajebal k'ij ri aj pilisteyib. Xak juba' xquiban che u bik'ic ri Israel. Man oc'owinak ta c'u ne ri royowal ri Ajawaxel ri are' c'ä cätajin cucoj xib. Man xtzelej ta c'u ri tinimit ruc' ri Dios, ri xc'äjisan u wäch man xutzucuj ta ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Are c'u ri Ajawaxel xuban che ri rajawibal ri Israel jacha' ri cäban che u t'oyic u je' jun awaj xukuje' ri u jolom, jacha' ri cuban jachin jun ri quebut'akij tut junam cuc' xic'ay xak junam cuban chque. ¡Ronojel wa' cäc'ulmataj xa pa jun k'ij! (Ri jolom are' cäquiq'uexwächij ri nimak tak tatayib xukuje' ri e c'amal tak be, ri je' are' cäquiq'uexwächij ri e k'axal tak tzij. Ri cäquic'ut banoj tak tzij.) Ri e c'amal tak be qui quijalach'um we tinimit ri', e are' tak c'ut ri caquitzucuj jun c'amal qui be xesachic. Rumal ri' ri Ajawaxel man xutok'obisaj ta qui wäch ri alabom, mawi xel u c'u'x chque ri minorib xukuje' ri malca'nib. Rumal rech chi ronojel ri tinimit man nimanel taj xukuje' banal etzelal, conojel cäquibij conalaj tak tzij. C'ä maja' c'u ne coc'ow ri royowal ri Ajawaxel ri are' c'ä u takem na u cojic xib. Ri etzelal cuban nimak tak c'ax jacha' ri cuban jun k'ak' ri cusach u wäch ri q'uix xukuje' tak ri k'ayes, xukuje' man c'ax ta cuban che qui poroxic tak ri che' ri e c'o pa ri c'ache'laj, quebuq'uiak chicaj pa ri quiakik' pa ri u chuk'ab ri sutinel sib. Ri Manases cusach u wäch ri Eprain, ri Eprain cusach u wäch ri Manases, qui cabichal quebe chrij ri Juda. Man c'u tanalinak taj ri royowal ri Ajawaxel, ri are' c'ä u takem na u cojic xib. ¡Tok'ob i wäch ix ri quebicoj tak pixab ri man e suc' taj, quebiya' takanic ri man ya'tal ta qui banic man quiban ta c'u ri suc' chque ri tukarib mawi quixoc il che u banic ri ya'tal chque ri mebayib re ri nu tinimit, quitokij ri jastak quech ri malca'nib, quiweläk'aj ri jastak quech ri minorib! ¿Jas lo ri quiban na aretak quiya' u bixic ri e i banom, aretak quiwilo chi petinak ri c'äjisabal wächaj chi naj? We man quixmach'irisaxic quixyut c'u na bic, quixcäm na junam cuc' ri xa' quecämisaxic. ¿Jachin che quitz'onoj wi na chi quixuto'? ¿Jawi je quebiya' wi can tak ri e i k'inomal? Man c'u oc'owinak taj ri royowal ri Ajawaxel, Ri are c'ä u takem na u cojic xib. “¡Ri ajawinel re Asiriy, are ri che' ri c'o pa nu k'ab ri quincoj che u ya'ic c'äjisabal wächaj aretak c'o woyowal! are xic'ay wa' ri quincojo aretak cäpe woyowal. Quintak c'u che u banic c'ax che jun tinimit ri man nimanel taj, che u banic c'ax che jun nim tinimit ri cuyac woyowal, rech cäreläk'aj xukuje' cäresaj ronojel ri u k'inomal, rech cuxak'alej jacha' ri t'ac pa tak ri be. Are c'u ri ajawinel re Asiriy man je ta cuchomaj wa', mawi are wa' ri cuchomaj u banic. Xuwi cuchomaj u sachic qui wäch, u q'uisic tzij paquiwi' q'ui nimak tak tinimit. Cubij: ‘Conojel tak ri ajawinelab e c'amal tak be wa' ri e c'o chuxe' ri nu takanic. Chnuwäch in xak junam ri tinimit Calno ruc' ri tinimit Carquems, ri Hamat junam ruc' ri Arpad, ri Samar junam ruc' ri Damasc. E nu rikom nimak tak tinimit ri e c'o q'ui qui diosib, e q'ui na ri e qui banom diosib e c'olic chuwäch ri Jerusalen xukuje' ri Samar. Je c'u ri', ri xinban che ri Samar xukuje' chque ri e u dios, ¿la ma ta quincuinic je quinban che ri Jerusalen xukuje' chque ri e u banom tak diosib?’ ” Aretak ri Ajawaxel u banom chi ronojel ri rajawaxic cubano pa ri juyub Sion xukuje' pa Jerusalen, cuc'äjisaj na u wäch ri ajawinel re Asiriy rumal ri nimal ri u banom, xukuje' rumal chi cuban che rib chi nim u k'ij, chi man c'o ta jun ri junam ta ruc' are'. Ri ajawinel aj Asiriy u bim: “In in banowinak wa' ruc' ri nu chuk'ab; in c'o nu no'j, e nu banom c'ut ri chomanic. Ri in e nu q'uexom ri qui c'ulbatil ri nimak tak tinimit, e nu tokim ronojel ri qui k'inomal, rumal ri nu chuk'ab e nu ch'äcom tak ri ajawinelab. Oquinak ronojel ri qui k'inomal tak ri tinimit pa nu k'ab, oquinak ronojel ri culew pa nu k'ab, jacha' ri cuban jun winak quebuc'am ri sakmol ri e c'o can chupam jun socaj, man c'o ta jun xusalabej ri u xic', man c'o ta jachin xujak ta ri u tza'm xurak ta c'u u chi'.” ¿La cäcuin ta c'u lo ri icäj cuchomaj rib chi nim na u k'ij chuwäch ri cäcojowic? ¿Ri ramibal chuwäch ri casalabisanic? ¡Jacha' ri ch'ämiy ri xa' jun che' are ta cäsalabisan ri achi ri c'amowinak bic! Rumal ri' ri Ajawaxel quebutuktubisaj na we winak ri' ri cätiltat cakan qui k'ab, cuban na chi cänicow ri qui cuerp rumal ri u k'ak'al ri nimalaj k'ak'. Ri Tastalicalaj Dios u chäj ri Israel, cäjalwächitaj na pa rak' k'ak', xa c'u pa jun k'ij cusach na u wäch ronojel ri q'uix xukuje' ri k'ayes ri e q'uiyinak pa ri ulew. Cusach na u wäch ronojel ri u je'lal ri qui c'ache'laj xukuje' ri qui ticonijibal. Quebuya' canok jacha' jun yawab ri man c'o ta chi u chuk'ab. Xak c'u e quieb oxib chic ri che' ri quecanaj can pa ri c'ache'laj, chi cacuin jun ac'al che cajilaxic. Pa ri k'ijol ri', ri e quieb oxib ri e to'tajinak can che ri Israel, ri e u tz'akatil ri u tinimit ri Jacob ri e to'tajinak canok, man cäquito, ta chi na quib ruc' ri xbanow c'ax chque xane' co cäquitok'ej na quib che ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Xak e quieb oxib chque ri e aj u tinimit ri Jacob quetzelej na ruc' ri Dios ri man c'o ta jun cäch'äcan ta puwi'. Pune' ri a tinimit, Israel, sibalaj e q'ui jacha' ri sanyeb ri e c'o chuchi' ri plo, xak e quieb oxib quetzelej na ulok. Ri c'ax ri cäpe na paquiwi', chomatal chic, cäban c'u na ri tz'akatalaj k'atan tzij. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem u chomam ri sachbal wächaj, kas c'u je cuban na pa ronojel ri ulew. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem jewa' cubij: “Nu tinimit ri at jekel pa Sion, maxe'j awib chquiwäch ri aj asiriyab, pune' catquich'ay ruc' ri qui xic'ay, pune' cäquiyac ri qui ch'ämiy chawij jacha' ri xquiban ri aj Ejipt. Xa pa quieb oxib k'ij cäpe na ri c'äjisabal wächaj paquiwi', ri woyowal cäsachow na qui wäch. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuc'äjisaj na qui wäch jacha' ri xuban che qui ch'äquic ri aj madianib chunakaj ri nimalaj abaj pa Oreb, cuc'ut c'u na ri u cuinem chrij ri Asiriy, jacha' ri xuban che u c'utic chquij ri aj ejiptib. Pa ri k'ijol ri' quesax na ri eka'n ri yo'm cho awachak, cäk'ajisax na ri eka'bal ri qui cojom chrij a wi'.” Ri ch'äcanel aj Asiriy quel ulok pa Rimon, copan pa Ajat, cäk'ax pa Migron, cuya' can ri reka'n pa Micmas, cäk'ax pa ri u k'axbal ri nima' ri cäwolkotic, ri cäcanaj pa Jeb; ri Rama cuxe'j na rib, ri Gabaa ri u tinimit ri Saul canimaj bic. ¡Curak u chi' ri Bat-galim! ¡Cätataj c'ä pa Lais! ¡Tok'ob u wäch ri Anatot! Ri Madmena canimaj bic, ri aj Jebim cäquic'u' quib. Camic copan ri ajawinel aj Asiriy pa Nob; cätakanic chi cäban ch'o'j ruc' ri juyub Sion, ri u juyub ri Jerusalen. Chiwilampe' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quebut'akij tak ri che' ruc' xibibalalaj chuk'ab ri nimak tak che' quetzak na e ramin, ri sibalaj naj e elinak chicaj quetzak na qui tuquel cho ri ulew. Ruc' icäj quebut'akij conojel tak ri che' pa ri c'ache'laj, ri je'lalaj tak che' re ri Libano quetzak na qui tuquel. Che we cuta'mil ri' ri are' ri Isayi, cäq'uiy wi na jun tuxaj, jun tuxaj ri cäq'uiy che ri u rab. Ri ruxlabal ri Ajawaxel cäjeki' na amak'el puwi', cuya' c'u na u no'j, c'oxomanic, utzalaj chomanic, chuk'ab, etamanic xukuje' u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri are aretak cuk'at tzij man are ta cäril ri u wächbal ri winak, mawi cuk'at ta tzij jas ri cuto. Cuk'at na tzij ruc' suq'uil paquiwi' ri tukarib, cuto' na qui wi' ri mebayib ri e c'o pa ri tinimit. Ri e u tzij are cäc'äjisan na u wäch ri man cuchomaj ta ri cubano, ruc' ri ruxlab cucämisaj na ri aj etzelal. Amak'el u cojom atz'iak re suq'uil xukuje' re kastzij. Cäc'oji' na jamaril chquixo'l ri utiw ruc' ri chij, ri balam xukuje' ri alaj q'uisic' quecoti' na junam, ri alaj wacax xukuje' ri coj junam queq'uiy na qui cabichal, cäquiya' c'u na quib cäc'am qui be rumal jun alaj ac'al. Ri ati't wacax xukuje' ri ati't os cäcachilaj na quib, ri cal junam quecoti' na. Ri coj cutij na k'ayes jacha' ri wacax, ri ac'al cuya' quetz'an pa ri u jul ri cumätz, cuya' cunim ri u k'ab pa ri u soc ri sachoj. Pa ronojel ri tastalicalaj nu juyub man c'o ta jun ri cuban ta jun c'ax, je c'ut jacha' ri ja' cunojisaj ri plo, je cuban na ri etamanic ri cuya' ri Ajawaxel cunojisaj na ronojel ri uwächulew. Pa ri k'ij ri' ri u tux we rab ri' ri are' ri Isayi, cäwalij na jacha' jun etal chque ri tinimit; ri nimak tak tinimit quepe na che u tzucuxic, ri c'olbal c'ut ri cac'oji' wi cux na juluwem. Pa ri k'ijol ri' cuc'ut chi na jumul ri u cuinem ri Ajawaxel, quebumol chi na ri e u tz'akatil ri u tinimit ri e to'tajinak canok, quebutzelej ulok caquiya' can ri Asiriy xukuje' ri Ejipt, ri Patros, ri Etiopiy, ri Elam, ri Sinar, ri Hamat xukuje' tak ri tinimit ri e c'o chu chi' ri plo. Cuwalijisaj na jun etal chque tak ri nimak tak tinimit, quebumulij na ri aj israelib ri e c'amom bic naj quebumulij na conojel ri qui jabum quib cho ronojel ri uwächulew, conojel ri aj Juda ri qui tuquin quib. Ri c'ax ri c'o pa ranima' ri Eprain cäq'uis na, ri c'ax ri c'o pa ranima' ri Juda coc'ow na; ri Eprain man c'ax ta chi cuna' chrij ri Juda, xukuje' ri Juda man c'o ta chi c'ax pa ranima' chrij ri Eprain. E quieb quebe na pa ri u kajebal k'ij che u banic ch'o'j cuc' ri aj pilisteyib, man c'o ta cäquinabej quekaj paquiwi'. Junam cäquesaj na ri qui k'inomal tak ri tinimit aj elebal k'ij. Ri qui tzijol copan na c'ä pa Edom xukuje' pa Moab, quetakan na paquiwi' ri aj amon. Ri Ajawaxel cujak na jun qui be pa ri Quiäk Plo, cuyuk na ri u k'ab puwi' ri nima' Euprats, cuc'am na ulok jun xibibalalaj quiakik' ri cujach na pa wukub u k'ab, quecuin c'ut quek'ax chupam man cäquesaj ta ri qui xajäb. Aretak quetzelej ulok ri e u tz'akatil ri u tinimit ri Ajawaxel pa Asiriy, cäquirik na jun be nim u wäch, jacha' ri be ri xurik ri Israel aretak xel ulok pa Ejipt. Pa ri k'ijol ri' cabij na: “Quinmaltioxin che la Ajawaxel, pune' c'u xpe oyowal la chwij nabe, ri oyowal la oc'owinak chic, tzelem chi la ri jamaril la chwe. Ri Dios are' quincolowic cu'l nu c'u'x, man quinxe'j ta wib. Ri Ajawaxel are' to'bal wib xukuje' are nu chuk'ab, are nu Colonel.” Xukuje' ri ix cuya' quixbec qui wuq'uiaj iwe ruc' quicotemal che ri u q'uiyibal ri colobal ib, quibij c'u na: “Chiya' maltioxinic xukuje' chiya' u k'ij ri Ajawaxel, chitzijoj chque ri nimak tak tinimit ri jastak ri e u banom, chinataj chque chi are' c'o puwi' ronojel. Chibixoj ri Ajawaxel, rumal chi e u banom mayibal tak jastak ri rajawaxic quetamax pa ronojel ri uwächulew. Chebiya' rakoj tak chi'aj re quicotemal ri ix jekel pa Sion, rumal rech chi ri Tastalicalaj u Dios ri Israel c'o pa i niq'uiajil ruc' ronojel ri u nimalil.” Je, ri Ajawaxel quel na u c'u'x che ri Jacob. Cuc'am chi na ri Israel jumul jas ri nabe, cuban na chi ri aj israelib quetzelej chi na pa ri culew. Ri man aj israelib ta quepe na cuc', caquijunaj na quib ruc' ri u tinimit ri Jacob. E q'ui nimak tak tinimit quec'amow na ri aj israelib, quecachilaj c'u bic c'ä pa ri qui tinimit, are c'u ri aj israelib quequic'am na ri e are' che pataninelab quech pa ri rulew ri Ajawaxel. Ri aj israelib quequiyut na bic ri xeyutuw ri e are' nabe, quetakan na paquiwi' ri xetakan paquiwi' ri e are' nabe. Tinimit aj Israel, aretak ri Ajawaxel catresaj pa ri c'ax ri at c'o wi, pa tak ri a bis, xukuje' pa ri c'axalaj lok'om patanijic ri xatcoj wi, cabixoj na we bix ri' che retz'bexic u wäch ri rajawinel ri Babilon: “¡Chiwilampe', jawije' xetac'al wi ri tokinel! ¡Chiwilampe', jawije' xetac'al wi ri nimal ri cac'amowic! Ri Ajawaxel u banom quieb che ri u cuinem ri banal etzelal, u banom ch'akatak che ri u ch'aybal ri banal c'ax Ri cuc'äjisaj qui wäch ri nimak tak tinimit ruc' oyowal, ri man cutanaba' ta qui t'oquic, ri quebuxak'alej ri tinimit ruc' c'anal, man cutok'obisaj ta qui wäch amak'el cuban c'ax chque. Ronojel ri uwächulew c'o pa jamaril, ri winak xak jun e c'o wi, cäquirak c'u qui chi' rumal quicotemal. Xukuje' ne tak ri chäj, ri chacalte' ri e c'o pa ri Libano quequicotic chi xatch'äctajic, cäquibij c'ut: ‘Kas aretak xatkajic man c'o ta jun uj t'akininak chic.’ Iquim, chquixo'l tak ri cäminakib c'o nimalaj elem ch'u'j rumal awech, quebel c'u ulok che a c'ulaxic. Ri qui nutub ri cäminakib quewalijic, conojel ri c'amal tak be cho ri uwächulew quebel c'u ulok che a c'ulaxic conojel ri ajawinel que tak ri tinimit quewalij chupam tak ri qui tem re ajawibal. Conojel quech'aw na, cäquibij c'u chawe: ‘Ri at xukuje' atzakom ri a chuk'ab, at uxinak junam kuc'. C'ä waral xeltac'al wi ri nimarisabal awib, xukuje' ri rok'ibal ri a guita'r ri sibalaj q'ui ri qui c'amal. Ri a ch'at k'ayinakil, ri e a k'u' e xjutib.’ ¡C'ax ri xac'ulmaj xattzak ulok chicaj ch'imil re ri u sakaric! Xatq'uiak ulok cho ri ulew, at ri quebach'äc ri nimak tak tinimit. Xachomaj pa ri awanima': ‘Quinpaki' c'ä chicaj quinya' ri nu tem re ajawibal paquiwi' ri e u ch'imil ri Dios quinet'uyul jela' naj pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, pa ri juyub ri cäquimulij wi quib ri diosib. Quinpaki' c'ajela' chque ri sutz' ri sibalaj chicaj e c'o wi quinux na junam ruc' ri aj chicajil.’ ¡Xa c'u kas at kajinak chquixo'l ri cäminakib, c'ä pa u c'u'x ri nimalaj siwan! Ri catquilo naj qui wi' chawe, co catquica'yej, cäquibij: ‘¿La are' achi wa' ri cubano chi cäsalab ri ulew, ri cusach qui wäch ri nimak tak tinimit, ri xutz'iniba' can ri uwächulew jacha' jun chaki'j uwo sak, ri cusach qui wäch ri tinimit tak, man quebutor ta c'ut ri e c'o pa che'?’ Conojel tak ri cajawinelab ri nimak tak tinimit cäya' qui k'ij, quebuxlan pa tak ri qui mukubal Are c'u ri at naj xatq'uiak wi apan che ri quemuk wi ri cäminakib jacha' ri mes ri cuya' muluw c'uxaj, jacha' ri cäminak ri xak'alem chic, chquixo'l ri winak ri xecämisaxic, ri xk'at qui kul, ri e q'uiakom pa ri siwan ri nojinak che abaj. Man catmuk ta jacha' ri cäban chque ri niq'uiaj ajawinelab chic, rumal chi xasach u wäch ri a tinimit xebacämisaj ri e a winakil. Ri calc'ual ri itzel tak winak man naj ta quec'asi'c. Chisuc'umaj iwib che qui cämisaxic ri alc'ualaxelab qui mac quech ri cämisanic ri xequiban ri qui tat, rech man cäquichomaj ta chic takanic cho ri uwächulew, mawi cäquinojisaj ri uwächulew chque tak tinimit.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, cujiquiba' u bixic wa': “Quinchaplej na u banic c'ax chque, quinsach na u wäch ri u bi' ri Babilon, xukuje' ri quecanaj can chque quecachilaj ri calc'ual xukuje' ri qui' tak qui mam. Quinban na che chi cux jun suk, pa jun ulew ri nojinak chque xoch'. Quinmes na ruc' mesbal re sachbal wächaj.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xuban ri chi'nic ri kas cäban na, chokinak: “Jas ri nu chomam u banic je cäban na ri nu bim kas je quel wi na. Quinsach na u wäch ri tinimit Asiriy pa ri wulew, quinxak'elej na pa tak ri nu juyub. Ri reka'bal cutanaba' na u banic c'ax che ri nu tinimit, man cäc'oji' ta chi ri c'axalaj u takanic puwi' ri u teleb ri nu tinimit. Are wa' ri nu chomam u banic pa ronojel ri uwächulew. Ri nu k'ab cucoj qui xib conojel ri nimak tak tinimit.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are chomaninak wa', man c'o ta jun cäk'atinic. Ri u k'ab cäxibinic, man c'o ta jun cäcuin che u q'uexic ri u chomam u banic. Pa ri junab aretak xcäm ri ajawinel Acaz, ri Isaiy xutz'ibaj ri cäquic'ulmaj na ri aj pilisteyib: Matquicotic, nim tinimit pilistey, chi xk'ajisax ri che' ri cac'äjisabex a wäch, ri xel wi ulok jun cumätz chila' quel wi na ulok jun sachoj, xukuje' quel chi na ulok jun dragon ri cärapapic. Pa ri nu juyub cäq'uiy na k'ayes che quecha' ri qui chij, ri mebayib, ri winak ri man c'o ta c'o cuc', quebuxlan na pa utzil. Are c'u ri in quinban na chi ri winak quecäm na rumal wi'jal, quincämisaj na conojel ri queto'taj canok. ¡Chiq'uisa' iwib che ok'ej winak aj pilisteyib, chiraka' i chi' rumal k'oxom, chixbirbob rumal xe'n ib! chuwiquiak'ab elebal k'ij quepe wi na jun sibalaj ajch'ojab jacha' jun k'ekalaj sutz', mawi ta c'u ne xa' ta jun achi quel ta na chquixo'l. ¿Jas ri cuya' cätzelex bic u bixic chque ri e qui takom we nim tinimit ri'? Chi ri Ajawaxel co u jekebam ri Sion e are' c'u ri e ch'ibatajinak che ri u tinimit caquito' na quib chila. Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Moab. Pa ri chak'ab aretak ri Ar xsach u wäch, are chi' xetzeletaj ri Moab pa ri chak'ab aretak xsach u wäch ri Kir, are chi' xetzeletaj ri Moab. Ri winak aj Dibon quepaki' che u banic ok'ej chupam ri cachoch ri qui dios ri c'o puwi' ri juyub. Ri Moab xrok'ej ri Neb xukuje' ri Medeb aretak xsach qui wäch. Conojel qui banom tol che ri qui jolom xukuje' quikopim ri quismachi'. Ri winak qui cojom wakwoj tak atz'iak quebin pa ri be e c'o cäquirak qui chi' puwi' tak ri cachoch rumal k'oxom. Conojel ri winak cäquirak qui chi' cho tak ri c'ayibal, cäquiq'uis quib che ok'ej. Ri Esbon xukuje' ri Eleal cäquita' to'bal quib, cätataj ri qui rakoj chi'aj c'ä pa Jahaz. Rumal ri' quebarabir ri e banal tak ch'o'j re Moab, quenoj c'u che xe'n ib. Ri wanima' cutz'onoj chi quet'oy ri aj Moab ri winak quebanimajic, quebe c'ä pa Zoar, c'ä pa Eglat-selisiy. Quebok'ic quepaki' cho ri tac'atic juyub re Luhit pa ri be re Horonaim cäquirak qui chi' rumal ri c'axc'ol ri cätajin cäquiriko. Ri e u c'ua' ri Nimrim e chaki'jarinak, ri k'ayes yututurinak, xecäm tak ri che', man canajinak ta jun u xak che' räx. Rumal ri' ri winak cäquimulij ri qui k'inomal, cäquic'am bic ch'käp che ri nima' ri e c'o wi Sak Lemob. Pa ronojel ri ulew re Moab cätataj wi rakoj chi'aj ri ok'ej cätataj pa Eglaim xukuje' c'ä pa Beer-elim. Pune' tak ri c'ua' e c'o pa Dimon e nojinak che quic', quintak chi c'u na ulok nimak tak c'ax paquiwi', jun coj quetijow na ri queto'taj can pa Moab, ri quec'asi' can cho ri ulew. Kas pa Sel ri c'o pa ri chaki'j uwo sak, ri c'amal tak be re ri ulew quequitak bic alaj tak chij c'ä pa ri juyub Sion. Ri aj Moab e c'o pa ri k'axbal re Arnon jeri' quepe alaj tak chicop ri e c'o qui xic' ri e xibim, ri quebanimaj bic pa ri qui soc. Cäquibij c'u che ri Sion: “Chachomaj jas caban che ka to'ic, chujato'. Chujamu'jaj pa tiq'uil k'ij, jacha' ta ne chak'ab uj c'olic chaya' c'ubal quib ri e okatatalic, maq'uis u banic c'ax chque ri e animajinak ulok. Chebac'ulaj ri e animajinak ulok pa Moab. Chebato' pa qui k'ab ri banal tak c'ax.” Aretak cätani' ri c'axc'ol, oc'owinak c'u ri cämisanic, aretak ri banal c'ax quel bic pa ri ulew, jun rija'lil ri David coc na che ajawinel, ri u tem re ajawibal co cäjeki' na che u banic tok'ob. Jun k'atal tzij wa' ri ch'ajch'oj ranima', cujekeba' na ri ya'tal u banic, cuban na ri suq'uil chque ri winak. Keta'm ri nimalaj nimal ri cuban ri Moab, cuban rib chi man c'o ta chi jun jas ri are', cunimarisaj rib, man cäkaj ta jubik' ri rij u wi', xukuje' conojel tak ri tzij ri cubij man c'o ta qui patan. Rumal ri' conojel ri aj Moab cäcok'ej na u wäch ri nim qui tinimit, sibalaj cäk'oxow na canima' chque ri achijab aj Kir-areset. Ri e ticbal tak uva ri e c'o pa Esbon xukuje' ri e c'o pa Sibma xechaki'jaric, xek'ajisax can cumal ri winak que ri nimak tak tinimit. Ri e qui k'ab quebopan can c'ä pa Jazer, xquilic' quib c'ä pa ri chaki'j uwo sak xebetakal c'ä ch'käp che ri plo. Rumal ri' quinwok'ej qui wäch ri uva ri e tiquitoj pa Sibma xukuje' ri e tiquitoj pa Jazer, cäturuw u wal nu wäch che rok'exic ri Hesbon xukuje' ri Eleal, rumal rech chi puwi' ri qui wächinic xukuje' puwi' ri u wächinic ri culew xtataj ri rakoj chi'aj re ch'o'j. Ri quicotemal xukuje' ri wululem cäq'uis na qui tza'm pa tak ri juyub man c'o ta chi rakoj tak chi'aj re jajatem mawi bix quetataj chi xo'l tak ri uva ri e tiquitoj, mawi quepitz' chic uva che quesaxic ri qui wa'l. Cätani' na ri rakoj tak chi'aj. Cayicopitaj ri wanima' jacha' jun arp che u bisoxic ri Moab xukuje' ri Quir-areset. Pune' cäbe ri Moab c'ä tza'm tak ri juyub cuta' c'u tok'ob chila' c'ä cäcos na, pune' cäbe pa ri rachoch ri u dios che u ta'ic tok'ob, man c'o ta jas curik na chila'. Are tak tzij wa' ri xubij ri Ajawaxel ojer ulok chrij ri Moab. Cubij c'u ri Ajawaxel camic: “Je tak wa' pa oxib junab, je jacha' ri rajilaxic ri cuban jun ajchac ri are cutzukbej rib ri cuch'äc che ri jun k'ij, ri Moab ri nim u k'ij man c'o ta chi cupatanij na chquiwäch ri winak, pune' sibalaj quebuchuw ri e u winakil xak e quieb oxib chic quecanaj canok ri man c'o ta chi qui chuk'ab.” Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Damasc: Copan na ri k'ij aretak ri Damasc man tinimit ta chic xa jumulaj ch'akatak tak tz'ak chic cäcanajic, kas xa jumul cäwonobax na canok, cux na yuk'bal, ri awaj queyuk'ux na chila' man c'o ta jachin quexibinic. Ri Eprain ri cuban wi nimal ri Israel, man c'o ta chic u tinimit cäcanajic ri sutim rij che nimak tak tapia xukuje' je cuc'ulmaj na ri Damasc ri xuwi tinimit wa' canajinak pa Siriy, man ajawibal ta chic. Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Pa ri k'ij ri' ri Samar ri nimarisabal rib ri Jacob, man c'o ta chi u chuk'ab cäcanaj na, ri u k'inomal cäsach na u wäch. Je cäcanaj na jacha' aretak ri k'atal trico u k'atom chic ri trico quebusic' ri u jolom tak trico ruc' ri u k'ab, o jacha' aretak quesic' ri u jolom tak trico pa ri beya' re Repaim, ri xuwi quecanaj can ri man xerik ta bic; o jacha' aretak cäyiquiyox juwi' aseitun ri xak xuwi quecanaj can quieb oxib aseitun che ri u tza'm jun u k'ab, o xa quiejeb o job pa ronojel ri che'. Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Pa ri k'ijol ri' ri winak cäril na ri u winakirisanel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Man queril ta chi na ri e porobal mawi ri jastak ri e banom cumal ri winak ruc' ri qui k'ab. Man coc ta chi na il che quilic tak ri cuta'm ri nimak qui k'ij mawi tak ri porobal jawije' queporox wi c'oc' tak k'ol chquiwäch tak ri diosib. Pa ri k'ij ri' ri a tinimit ri e sutim quij cumal nimak tak tapia quewonobax na canok, jas ri qui tinimit tak ri aj hebeyib xukuje' ri aj amoreyib xewonobax can cumal ri winak rumal ri qui xe'n ib chquiwäch ri aj israelib. Quecanaj na canok jacha' ri chaki'j uwo sak, rumal rech chi xsach ri Dios pa a jolom ri xatcolowic, man xnataj ta chawe chi are' a panibal. Ri at quebajosk'ij tak we e ticbal ri' ri sibalaj e je'lic, quebatic ri e a tico'n che u ya'ic u k'ij jun dios ri man aweta'm ta jachinok. Pa ri k'ij aretak quebatico cachaplej quilixic, cabano chi cäq'uiy ulok ri ija' chucab k'ij. Aretak c'ut cäpe ri ul ri man c'o ta jas quesanic cäsach na u wäch ri u wächinic ri tico'n. ¡Chitampe' ri qui jininem tak ri tinimit ri sibalaj quebuchuwic, jacha' ri u jininem ri plo! Are' ri wululem ri quequiya' ri nimak tak tinimit, jacha' ri qui chojojem nimak tak ja'. Aretak c'ut quebokatax bic rumal ri Dios, naj quebetakal wi, jacha' ri pajo ri cäc'am bic rumal ri quiakik' pa tak ri juyub o jacha' ri quiäkwok' ri cäc'am bic rumal ri salc'um. Pa ri u benabal k'ij sibalaj quexibinic, maja' c'u cäpe ri u sakaric aretak cäsach na qui wäch. Are wa' ri cäquitaklej na ri cujqueläk'aj, je qui q'uistajic wa' ri cäquisach ka wäch. ¡Tok'ob u wäch ri ulew ri cäxojlin wi cok'ebal alaj tak chicop, ri ulew ri c'o c'ä jela' chque tak ri nima' aj Etiopiy, ri quebutak bic ri u tako'nib puwi' ri Nil, quebin puwi' ri ja' pa tak jucub re xic'ay! Jix, aninakalaj tak tako'nib, pa jun tinimit ri e c'o wi winak ri sibalaj nimak cäkan xukuje' cäjuluw ri qui tz'umal, pa jun nim tinimit ri sibalaj cäxex ib chuwäch pa conojel c'olbal, cowilaj tinimit ri banal nimal ri c'o pa jun ulew ri atinisam cumal tak nima'. Iwonojel ix ri ix jekel cho ri uwächulew, quiwil na aretak cäyac ri etal puwi' ri juyub, xukuje' quita' na aretak cok' ri trompet. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Xak jun in c'o wi pa ri nu c'olbal quinca'y apanok, jacha' ri k'ij ri cätununic aretak coc'ow ri jäb, jacha' jun sutz' ri cuya' räx k'ab aretak sibalaj k'ak' cätajin ri k'atoj. Aretak cätzak ri qui cotz'ijanic ri uva, cux c'u chak' tak uva ri cotz'i'j, c'ä maja' c'u copan ri k'ij ri cäyac ri qui wäch ri uva, queramix na ri u k'ab ruc' ramibal quemuchic naj quebeq'uiak wi. Ronojel cäya' na can pa tak ri c'ache'laj chquiwäch tak ri c'uch xukuje' chquiwäch ri juyubal tak awaj. Ri c'uch chila' cäcoc'owisaj wi ri k'alaj, xukuje' conojel ri juyubal tak awaj quec'oji' chila' pa ri sak'ij.” Pa ri k'ijol ri' quec'am na ulok sipanic che ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cumal ri winak ri sibalaj nimak cäkan ri cäjuluw ri qui tz'umal, nim tinimit ri sibalaj cäxex ib chuwäch pa ronojel c'olbal, cowilaj tinimit ri cuban rib chi nim u banic ri je'lic pa jun ulew ri atinisam cumal tak nima'. Cäquic'am na ulok puwi' ri juyub Sion jawije' ri cäk'ijilax wi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Ejipt: Chiwilampe' ri Ajawaxel: copan pa Ejipt u c'atal rumal jun sutz' ri aninak cäbinic. Chuwäch ri are' quebirbob ri e u diosib ri Ejipt chuwäch, conojel ri aj Ejipt cäquixe'j quib. “Quinban chque ri aj Ejipt chi cäquiban quieb, quech'ojin c'u chquixo'l: achil ruc' achil, tinimit ruc' tinimit, ajawinic ruc' ajawinic. Quinbano chi cämoxir ri qui jolom, quinbano chi man je ta quel wi ri qui chomanic. Quebe c'u na che u tz'onoxic qui no'j chque tak ri diosib xukuje' chque tak ri ajk'ijab, chque tak ri cuxlabal ri cäminakib xukuje' chque tak ri ch'obonelab. Ri in quinjach c'u na ri Ejipt pa u k'ab jun c'axalaj takanel jun ajawinel ri banal c'ax cätakan na puwi'.” Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Ri ja' re ri Nil cätzaj na, ri nima' cächaki'jar na ronojel, ri u be tak ja' quechuwin na. Ri binel tak ja' re Ejipt nojimal cäbe na qui tzajic c'ä quechaki'jar na, ri aj xukuje' ri xic'ay queyututar na; ri xic'ay ri e c'o chuchi' ri Nil, xukuje' conojel tak ri tico'n ri e c'o chuchi', quechaki'jar na cäsach na qui wäch. Conojel ri quequichap tak cär chupam ri Nil cäpe na canima' quebok' na ri cäquiq'uiak ri qui c'at chupam ri ja' cäquichaplej na nimalaj bis. Ri cäquiquem tak lino cuban na quieb qui c'u'x; ri quequixiy tak lino xukuje' ri quequemenic quesakmaqui na; ri ajquemab quebel na ch'u'j, conojel ri cäquiban tak jastak ruc' ri qui k'ab man cäquirik ta chic jas cäquibano. Sibalaj ix con ix, c'amal tak be aj Zoan, ri ya'l tak no'j ri c'o na quetamabal pa Ejipt, kastzij e c'analaj ya'l tak no'j. ¿Jasche xpe ak'an pa i jolom xibij che ri paraon: “Uj cachalaxic tak ajno'jab xukuje' tak ajawinelab re ojer?” ¿Jawije' tak e c'o wi ri e awajno'jab, paraon, rech cäquic'ut chawäch xukuje' cäquiya' u bixic chawe ri u chomam u banic ri Ajawaxel, ri c'o ronojel u cuinem, chrij ri Ejipt? Ri e c'amal tak u be ri Zoan e con, ri e c'amal tak u be ri Memps xquiya' quib pa subic, ri e c'amal tak qui be ri tinimit qui c'amom bic ri Ejipt pa jun jech'alaj be. Ri Ajawaxel u cojom jun uxlabal re sachinakil pa canima' quequic'am c'u bic ri aj Ejipt pa jun jech'alaj be pa ronojel ri cubano, junam ruc' jun k'abarel ri cäxabic xukuje' xak cäbak'otlobic. Man c'o ta c'u jun, cux jolomaj o je'aj, tut o xic'ay, cäcuin taj c'o jas cuban che u to'ic ri Ejipt. Pa ri k'ij ri' ri aj ejiptib quejunamataj na cuc' ri ixokib cäquixe'j na quib quebirbob na aretak cäquito chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, cuwalijisaj ri u k'ab che u c'äjisaxic qui wäch. Ri aj ejiptib cäquixe'j na quib chquiwäch ri aj Juda xuwi ne ruc' ri u nataxic ri u bi' cäquixe'j na quib rumal ri c'ax ri u chomam u banic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem puwi' ri Ejipt. Pa ri k'ij ri', pa Ejipt e c'o job tinimit quech'aw na pa hebrey, quiban na ri chi'nic ri kas cäban na, uj jic che che ri Ajawaxel, ri c'o ronojel u cuinem, quecha' na. Jun chque cabinax na “U Tinimit ri K'ij” che. Pa ri k'ij ri', cätas na jun porobal pa u niq'uiajil ri Ejipt, kas pa Ejipt chunakaj ri u c'ulbatil, cawalijisax na jun abaj che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Cajwataj wa' che jun etal che u nataxic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem pa ronojel ri ulew re Ejipt. Aretak c'ut cäquita' ri u to'banic ri Ajawaxel che qui to'ic pa qui k'ab ri quebanow c'ax chque, ri are' cutak na ulok jun torol quech, rech quebuto' xukuje' quebucolo. Ri Ajawaxel cuc'ut na rib chquiwäch ri aj ejiptib, ri e are' c'ut cäquetamaj na u wäch ri Ajawaxel, cäquik'ijilaj na, quequiya' na tabal tok'ob chuwäch xukuje' sipanic. Kas cäquiban c'u na ri cäquichi'j che ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel cusoc na ri Ejipt, cucunaj c'u na. Ri e are' quetzelej na ruc' ri Ajawaxel, quel c'u na u c'u'x ri are' chque quebucunaj na. Pa ri k'ij ri' cäc'oji' na jun be ri sibalaj nim u wäch quel bic pa Ejipt copan c'ä pa Asiriy. Ri aj asiriyab quecuin na quebopan pa Ejipt, xukuje' ri e aj ejiptib quebopan na pa Asiriy. Ri aj Ejipt xukuje' ri aj Asiriy junam quek'ijilan na che ri Ajawaxel. Pa ri k'ij ri' ri Israel cäjunamataj na ruc' ri Ejipt, xukuje' ruc' ri Asiriy, cux c'u na jun tewichibal cho ri uwächulew. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem quebutewichi'j na, cubij c'u na: “Ri in quintewichi'j ri Ejipt, ri nu tinimit, ri Asiriy ri nu banom cuc' ri nu k'ab, xukuje' ri Israel ri wechbal.” Pa jun k'ijol ri Sargon, rajawinel ri Asiriy, xutak bic jun rach k'atal tzij pa ri tinimit Asdod, ri rach k'atal tzij xch'ojin ruc' ri tinimit xuch'äc c'ut. Pa ri k'ijol ri' xch'aw ri Ajawaxel rumal ri Isaiy, ri u c'ojol ri Amoz, xubij c'u che: “Chawesaj we wakwoj atz'iak ri' ri a cojom chawij, xukuje' ri xajäb ri e a cojom chque ri e awakan.” Ri Isaiy je xubano, man c'o ta chi u xajäb xcanajic xukuje' xuwi chi u cojom ri u pam ratz'iak. Xubij c'ut ri Ajawaxel: “Ri Isaiy ri pataninel wech, oxib junab man c'o ta u xajäb u cojom xukuje' xuwi u pam ratz'iak u cojom, che jun etal xukuje' che u bixic ri cuc'ulmaj na ri Ejipt xukuje' ri Etiopiy. Jewa' cuban na ri ajawinel re Asiriy che qui c'amic bic pa jun ulew chic ri aj ejiptib xukuje' ri aj etiopib, chi ri'jab chi alabom, man c'o ta qui xajäb, xuwi ri u pam catz'iak qui cojom, xak alicha' qui ch'ukum quib che qui q'uixbal. Ri winak cäquixe'j na quib xukuje' queq'uix na che ri Etiopiy ri qui yo'm wi ri cu'lbal qui c'u'x, xukuje' queq'uix na che ri Ejipt ri nimarisabal qui k'ij. Pa ri k'ijol ri' cäquibij na conojel ri e jekel pa we tak'aj ri': ‘Chiwilampe' ri xetac'al wi na ri ka yo'm wi ri cu'lbal ka c'u'x, ri cäkatzucuj wi u to'ic kib rech cujuto' pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy. ¿Jas ta c'u ri cäkaban na che ka to'tajisaxic camic?’ ” Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri chaki'j uwo sak chunakaj ri plo: Jacha' ri sutinel quiakik' ri cäpe pa u mox elebal k'ij, petinak pa ri chaki'j uwo sak, ri xibibalalaj c'olbal. Xibibal ri c'utwächinic ri u c'utum ri Ajawaxel chnuwäch: ri jachinel quieb u wäch cäjachinic, ri yojinel cayinic. ¡Chatwalijok, Elam! ¡Oh medib, chixtokinok! ¡In quinya' na uxlanem chque ri quech'ikow rumal! Cäbirbob ri nu cuerp, quinbak'tila' wib rumal k'oxom jacha' jun yawab ixok, ri c'axc'ol cutz'apij ri nu xiquin, man quinca'y ta chi rumal ri xibriquil. Sachinak ri nu chomanic, quinbirbob rumal ri nimalaj xe'n ib. Ri u jororemal ri benabal k'ij ri sibalaj cäkaj chnuwäch nabe, uxinak jun xibibal chwe. Cojtajinak chi ri mexa, lic'om chic ri pop, xchapletaj ri nimak'ij. ¡Chixtac'alok, qui nimakil tak ajch'ojab: chibana' chi cächuplin tak ri quetecak i ch'ich'! U bim c'u ri Ajawaxel chwe: “Jät, chacojo jun cäyuxlenel, chuya' c'u u bixic ronojel ri cärilo. We queril carwaj ri e jururem cumal cacab quiej o winak ri e quiejeninak chquij bur o camey, sibalaj choc il che quilic.” Ri cäyuxlenic xurak u chi': “Chupam ri nu c'olbal, Ajawaxel, in c'o ronojel ri jun k'ij, conojel ri chak'ab cätajin quinyuxlenic. Quinwil c'ut chi petinak jun carwaj jururem cumal quieb quiej.” C'o c'u jun je xubij wa': “¡Xkaj ri Babilon, xkaj ri Babilon! Conojel tak ri e qui wächbal ri e qui diosib xecanaj cho ri ulew xquiban ch'akatak.” At nu tinimit, at xak'alem jacha' ri trico, ri in quinya' u bixic chawe ri xubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel. Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Edom: C'o jun curak ulok u chi' chwe pa Seir: “Yuxlenel, ¿jas rajilabal u pam ri ak'ab uj c'olic? Yuxlenel, ¿jas rajilabal u pam ri ak'ab uj c'olic?” Ri yuxlenel cutzelej u bixic: “Petem cuban u sakaric, xukuje' c'u ri chak'ab. We quiwaj quixc'otow chi'aj, chixc'otow chi'aj, chixtzelej chi ulok jumul.” Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri chaki'j uwo sak: Binelab aj Dedan, ri quiwoc'owisaj ri ak'ab pa tak ri k'ayes re ri chaki'j uwo sak, chixel ulok che u c'ulaxic ri cächaki'j u chi' chiya' c'u u ja'. Ri ix aj rulew ri Tem, chixel ulok che u to'ic ri cätajin canimajic chiya' cutijo, rumal rech chi cätajin canimaj chuwäch ri ch'ich' re ch'o'j, ri ch'ich' re ch'o'j ri banom u pa u chi', chuwäch ri q'uiakbal ch'ab ri tanim che u q'uiakic ri ch'ab xukuje' chuwäch ri u chuk'ab ri ch'o'j. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Je tak wa' pa jun junab, jas ri rajilaxic ri junab cuban jun ajchac ri are cutzukbej rib ri cuch'äc ronojel k'ij, sachinak chi u wäch ri Sedar ri nimalaj u banic. Xak e quieb oxib chic' ri qui q'uiakbal ch'ab ri ajch'ojab aj Sedar quecanaj na.” Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel bininak wa'. Cäya' u bixic ri cäc'ulmataj na pa ri beya' re ri c'utwächinic: ¿Jas xc'ulmatajic chi conojel quepaki' puwi' tak ri cachoch? Tinimit ri c'o wi tuquin ib xukuje' wojcorem, tinimit ri cäkaj ri ca'yem chuwäch, ri e a cäminak man ch'ich' re ch'o'j ta xecämisanic, man xecäm ta pa ri ch'o'j. Ri c'amal tak a be conojel xebanimajic, aretak cätajin quebanimaj chquiwäch tak ri q'uiakbal ch'ab xekaj pa qui k'ab ri c'ulel. Ri cowilaj tak achijab re ri a tinimit naj xebanimaj wi bic, xekaj c'u pa qui k'ab ri c'ulel. Rumal ri' xinbij: “Chitasa' iwib chwij, are quiwaj quinq'uis wib che ok'ej mitzucuj u cu'bisaxic nu c'u'x rumal ri cuc'ulmaj na ri nu tinimit. Rumal rech chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem u yo'm u bixic chi cäpe na jun k'ij re xibin ib, re sachbal wächaj xukuje' elem ch'u'j pa ri beya' re ri c'utwächinic. Cätajin quewilix ri e nimak tak tapia cätataj ri rakoj chi'aj c'ä pa tak ri juyub.” Ri aj elamib suc'umatal chic ri qui ch'ab, e c'o chi pa tak ri qui carwaj xukuje' e qui quiejem chi tak ri qui quiej ri aj Kir e quesan chi ulok ri qui quetecak ch'ich'. Ri e je'lalaj tak a beya' e nojinak chi chque tak carwaj, ri ajquiejab cätajin cäquipaxij ri oquibal chupam ri tinimit. Ri cuto' wi rib ri Juda cämalabax canok. Pa ri k'ij ri' quixoc na il che ri e tanim wi ri ch'ojibal ri e c'o pa ri Ja re ri C'ache'laj, xebiwil ri qui' pak'pobinak ri e c'o chupam ri u tinimit ri David xquinojisaj c'ut ri c'olbal ja' che ja', xequinic'oj tak ri ja ri e c'o pa Jerusalen, xequiwulij c'u jujun che u c'ojoxic ri nimalaj tapia. Chquixo'l ri quieb u tapia ri tinimit xquicoj na jun c'olbal ja' che ri ja' re ri k'el c'olbal ja'. Man xeboc ta c'u il che ri xbanow ronojel wa', ri xsuc'uman wa' ojer. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, xixusiq'uij che ok'ej che juyuwem, che u banic tol che ri i jolom xukuje' che u cojic wakwoj tak atz'iak chiwij che u c'utic chi quixbisonic. Xa c'u xiban nimak'ij xukuje' xixquicotic, xebipil wacax xukuje' chij, xixoc che u tijic ti'j xukuje' che ruq'uiaxic u wa'l uva. “Chujwok xukuje' chujuq'uianok chwek c'ut cujcämic”, quixcha'. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xuc'ut rib chnuwäch xujiquiba' c'u u bixic chwe pa nu xiquin, xubij: “Man quincuy ta we mac ri' ri i banom c'ä mojok c'u cäc'ulmataj wa' quixcäm na ix.” U tzij ri Ajawaxel wa' ri c'o ronojel u cuinem. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xubij chwe: “Jät ruc' ri Sebna ri chajil re ri rachoch ri ajawinel, chabij c'u che: ‘¿Jas ri awech at c'o waral, o jachin xyo'w pa k'ab chi cayac jun ja ri catmuk wi, chi caban jun a mukubal pa ri chicajil, xukuje' chi cac'ot jun c'olbal pa ri abaj ri catuxlan ta wi? Ri Ajawaxel catuq'uiak na apan sibalaj naj, jacha' ri cuban jun cowilaj achi. Ruc' chuk'ab catumajij na, catuwolkotij na jacha' jun c'oloq'uic catuq'uiak na bic pa jun ulew ri caribibic. Chila' catcäm wi na, chila' quebetac'al wi na tak ri carwaj ri canimarisabej wi awib nabe, cawesaj na u q'uixbal ri rachoch ri awajaw. Ri in catinwesaj na pa ri awekle'n, catinwesaj na pa ri a chac. Pa ri k'ij ri' quinsiq'uij na ri pataninel wech, are ri Eliaquim, u c'ojol ri Hilsiy; quincoj na ri awatz'iak chrij, quincoj na ri ximibal a pam che, ri nim u banic, quinya' c'u na ri takanic che. Cux c'u na qui tat ri aj Jerusalen xukuje' ri aj Juda. Quinya' na puwi' u teleb ri u laweyil ri rachoch ri David man c'o ta jun cäcuinic cutz'apij ri cujak ri are', mawi c'o jun cäcuinic cujak ri cutz'apij ri are'. Ri are' cux na jun nimarisabal k'ij chque ri rachalaxic ri u tat. Ri in quinban na chi co cäjeki' pa ri u c'olbal, jacha' ta ne jun clawux ri co bajitalic. Chrij cäxequebex wi na ri pakal rajil ri c'o cuc' ri rachalaxic ri u tat, xukuje' ri e c'o cuc' ri e rija'lil, ronojel qui wäch lak ch'utik, kumubal xukuje' alaj tak xaru'. Pa ri k'ij ri', cabusbub na ri clawux ri co bajim pa ri u c'olbal cäbok na quetzak c'u na conojel ri jastak ri e xequexoj chrij quepax c'u na.’ ” Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Tir: Ri e jucub aj Tarsis quech'ikowic rumal rech chi ri oquibal ri quebopan wi sachinak chquiwäch. Ri oquibal ri cäban wi opanem pa Chipr yojim chic. Ri winak aj Tir xukuje' ri ajc'ayib aj Sidon man quech'aw ta chic. Ri e qui ajc'ayib quek'ax ri plo xukuje' pa ri e nimak tak u ja'il. Cäquesaj ri qui ch'äcoj che tak u wächinic ri Sihor, xukuje' che tak ri cuq'uiyisaj ri Nil, quec'ayinic, quelok'oman pa ronojel qui wäch nimak tak tinimit. Sibalaj chatq'uixok, Sidon, u chuk'ab ri plo, cabij c'u na: “Man c'o ta chi k'oxom chwe re alanic, man quinwil ta chiquiwäch wal. Man e c'o ta chi wal alabom quebenq'uiyisaj, man c'o ta chi wal alitomab quebenchajij.” Aretak copan u tzijol cuc' ri aj Ejipt sibalaj quebison na rumal ri xuc'ulmaj ri Tir. Cäquibij na: “Jix pa Tarsis, chiq'uisa' iwib che ok'ej, aj tak'ajalib.” ¿La are wa' ri tinimit re sibalaj ojer, ri sibalaj cäkaj ri ca'yem chuwäch? ¿La are wa' ri naj cabanic rech quejekel pa naj tak tinimit? ¿Jachin xtakow ulok wa' puwi' ri Tir ri qui nimal tinimit, ri e c'o wi ajc'ayib ri nimak qui k'ij, ri e c'o wi lok'omanelab ri nimak na qui banic cho ri uwächulew? Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xyo'w u bixic che u kasexic u k'ij ronojel banoj nimal, queya' c'u can cho ri ulew conojel ri nimak qui k'ij ri e c'o cho ri uwächulew. Tinimit aj Tarsis, chixoc che u tajixic ri ulew, sachinak c'u qui wäch ri queban wi tak ri jucub. Ri Ajawaxel xulic' ri u k'ab puwi' ri plo, xebuyicopisaj ri nimak tak tinimit xutak qui wulixic ri e u cowirisabal ri Canaan. Xubij c'u che ri Sidon: “Chiya' can tak ri e i ca'yem alitomab ri ix ekle'n chic. Pune' catzucuj jas cabano rech catk'ax c'ä pa Chipr, mawi ne chila' cärik wi uxlanem.” Chiwilampe' we ulew ri', ulew ri ya'tal che qui c'olbal jucub. Ri aj caldeyib xequiyac tak tac'atak tak ja xequiwulij c'u tak ri nimak tak cachoch ri aj Sidon, xequiyojij conojel. E are' c'ut e ajchak'mac, man e are ta ri aj Asiriy. Chiq'uisa' iwib che ok'ej, jucub aj Tarsis, rumal rech chi yojyobisam chi ri i chuk'ab. Pa tak ri k'ij ri' ri Tir man c'o ta chi jun cänatan na pa oxc'al lajuj junab, are junab wa' ri cäc'asi jun ajawinel. Aretak c'u cätz'akat ri oxc'al lajuj (70) junab, cacoj na che ri Tir ri cubij ri u bix ri ixok quech nim ch'utin: “Ixok quech nim ch'utin ri man catnatax ta chic, chac'ama' ri a arp, chatwacat pa ri tinimit, utzalaj u k'ojomaxic ri a k'ojom chabana', chebabixoj tak ri q'ui bix, che rilic we catnataj chque.” Aretak cätz'akat ri oxc'al lajuj junab, ri Ajawaxel cucoj chi na ri Tir pa ajilabal. Ri are' cuya' chi na rib pa kajic chque ri nim ch'utin che u banic mac cuc' conojel ri winak re ri uwächulew. E are tak c'ut ri u ch'äcoj ri cäresaj chrij ri u c'ay, cutas na che ri Ajawaxel; man quec'ol ta mawi quetanixic, xane' cäya' chque ri quepatanin che ri Ajawaxel, rech cäquilok' ronojel u wäch ri cäquitijo xukuje' je'lalaj tak catz'iak. Chiwilampe' ri Ajawaxel cusach u wäch ronojel ri uwächulew, cuq'uis tzij puwi', cuyojij ronojel, quebujabuj na conojel ri winak ri e c'o chuwäch. Je cäban na che ri cojol tabal tok'ob jas ri cäban chque ri winak re ri tinimit, jas ri cäban che ri ajaw je cäban che ri pataninel lok'om achi, jas ri cäban che ri ajawinel ixok je cäban che ri pataninel lok'om ali, jas ri cäban che ri lok'omanel je cäban che ri ajc'ay, jas ri cäban che ri ya'l c'asaj je cäban che ri c'o u c'as, jas ri caban che ri ya'l jalomal je cäban che ri kajanel. Ri uwächulew kas cäsachisax na u wäch, kas cätolobax na canok ronojel. Are c'u wa' ri u bim ri Ajawaxel. Ri ulew cächaki'jar na, cäbuyukar na, ri uwächulew cäwoc'oq'uir na, cäbach'uyar na, ri caj ulew quenoj na che bis. Ri ulew awasim cumal ri winak ri e c'o chuwäch, rumal rech chi qui k'ilom quib che qui banic ri caquibij ri pixab, man e qui nimam ta ri takanic, quekle'n ri junalic c'ulwächinic. U mac ri' jun c'okonic q'uisowinak tzij puwi' ri uwächulew, ri winak ri e c'o chuwäch caquicoch' ri c'äjisabal wächaj. Rumal ri' benak qui q'uisic ri winak re ri uwächulew, man e q'ui ta chic ri e canajinak. Ri u wa'l uva man kas ta cäriktaj ta chic, ri uva ri e tiquitoj cäquirik ul, ri quequicot nabe, sibalaj quebison chic. Xq'uis ri quicotemal ri cäquiya' ri tum xukuje' ri arp, xtani' ri wululem cumal ri winak ri aj nim k'ij. Man cätijow ta chi u wa'l uva mawi c'o chi bix ri uq'uia' cux c'a pa qui chi' ri uq'uianelab. Ri tinimit ri c'o wi tuquin ib etzeletajinak, man cuya' ta cäban oquem mawi pa jun ja. Ri winak quebok' pa tak ri be che u tzucuxic u wa'l uva ronojel ri quicotemal chupinak, man quinrik ta jun c'olbal ri quinc'oji' ta wi cho ri uwächulew. Ri tinimit yojyobinak, ri oquibal muchmubinak. Je cäc'ulmataj na wa' pa conojel tak ri nimak tak tinimit re ri uwächulew: jas ri cäban chque ri aseitun ri quekasax chi che', o aretak quepich'olix ri uva aretak yactajinak chic ri tico'n. Ri winak ri quec'asi' canok cäquirak na qui chi' e nojinak che quicotemal, caquiwalijisaj na ri qui ch'abal pa ri u kajebal k'ij aretak cäquil ri u nimalil ri Ajawaxel. Xukuje' pa elebal k'ij, xukuje' pa tak ri ulew ri e c'o chupam ri plo cäquiya' na u k'ij ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Kas chuq'uisbalil ri ulew ka tom cäbixoxic: “¡Chyo'k u k'ij ri suc'!” Are c'u ri in xinbij: Tok'ob nu wäch, c'o nimalaj c'ax, c'o nimalaj c'ax. Ri jachinelab ri quieb qui wäch cäquiban jun itzel jachanic. Ri winak ri e c'o cho ri ulew je quebux na jacha' ri awaj ri queterenex cumal ri tzucunelab, ri xak quieb cubij paquiwi' quetzak pa jun jul o pa jun c'amibal. Ri cäto'taj pa qui k'ab ri tzucunelab cäkaj na pa ri jul, are c'u ri quel ulok pa ri jul cäkaj na pa ri c'amibal. Cäpe na jun k'ekal jäb chicaj queyicop c'u na ri e u tac'alibal ri ulew. Sibalaj cäbirbob na ri ulew, cäyicop na, cuban na ch'akatak. Cäbak'otlob na jacha' jun k'abarel, cäyicop na jacha' jun k'e'l cäbal. Ri u mac cäquitzak calal puwi' cätzak c'u na man cäwalij ta chic. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel cuc'äjisaj na qui wäch ri e c'o qui cuinem e aj chicaj xukuje' tak ri ajawinelab re ri uwächulew; quebumulij na quebutz'apij na pa che', culawej na qui chi', coc'ow na q'ui junab c'äte ri' cuc'äjisaj qui wäch. Aretak ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuc'ut rib chi are ajawinel pa ri juyub Sion xukuje' pa Jerusalen, ri k'ij xukuje' ri ic' cäk'ekumar na, ri e c'amal tak u be re ri u tinimit cäquil na ri u juluwem ri Ajawaxel. Ajawaxel, lal ri nu Dios in quinya' k'ij la xukuje' quintewichi'j ri bi' la, rumal rech chi esam la ri mayibalalaj tak chomanic la chi sak, e jic xukuje' co e jekelic kas e ojer ulok. Banom la chi ri e tinimit tak uxinak jutak mulaj abaj, ri tinimit tak ri c'o nimak tak tapia chquij e wulijinak xeyojij la ri nimak tak cachoch ri e c'ulel, mawi jumul queyac chi na. Rumal ri' cäya' na juluwem che la rumal jun cowilaj tinimit ri nimak tak qui tinimit ri winak man quebel ta qui c'u'x caquixe'j chawäch la. Rumal rech chi ri lal lal uxinak u panibal ri meba', cux la ch'ukubal che ri c'o u rajawaxic pa ri u rikoj c'ax, to'bal ib pa ri quiakik' jäb, mu'jal ri cäk'atin ri k'ak'al. Ri cuxlab ri achijab ri man quel ta qui c'u'x e junam ruc' ri jun cakulja pa ri sak'ij, o jacha' ri k'ak'al pa ri chaki'j ulew. Lal cätakan la paquiwi' ri jumulaj c'ulel jacha' ri cäban la che resaxic ri u k'ak'al ri k'ij ruc' ri u mu'jal jun sutz'. Lal cäcoj la chuk'ab chque ri winak ri man quel ta qui c'u'x, chi queyenelok. Pa ri juyub Sion, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, cusuc'umaj na chque conojel ri nimak tak tinimit jun wa'im ri quetijow wi na je'lalaj tak jastak xukuje' u wa'l uva ri k'obisam, rachil je'licalaj tak riquil xukuje' ri kas utzalaj u wa'l uva. Pa we juyub ri' cuyojij wi na ri Ajawaxel ri e ch'ukubal ri e ch'ukuwinak conojel ri winak, ri k'ubal ri e pisowinak conojel ri nimak tak tinimit. Ri Ajawaxel xa jumul cusach na u wäch ri cämical, cutzajisaj na ri u wal qui wäch ri qui bak'wäch conojel, cuban na chi cusach na u wäch pa ronojel ri uwächulew ri u yok'ic ri u tinimit. Ri Ajawaxel bininak. Pa ri k'ij ri' cäbix na: “Are wa' ri ka Dios, chrij ri are' cu'l wi ka c'u'x are c'u xujcolowic. Chujjajat che tze', chujquicotok, are' c'u uj colowinak.” Ri u k'ab ri Ajawaxel are cäto'w na ri juyub Sion, cuxak'alej c'u na ri Moab jacha' ri u xak'alexic ri pajo ri q'uiakom pa ri mes. Ri Moab quebuyuk na ri e u k'ab jacha' ri cuban jun muxanel, aretak c'u cäslabic, xa cäbik'taj na ri u nimarisabal rib. Ri Ajawaxel cut'akij na ri cowilaj tak u tapia ri sibalaj naj e elinak chicaj quebuwulij na, quebuq'uiak na cho ri ulew. Pa ri k'ij ri' cäbixox na we bix ri' pa ri ulew Juda: “C'o jun cowilaj ka tinimit ri cäkato' wi kib, ri Ajawaxel xebuyac nimak tak tapia chrij xukuje' to'bal tak ib. Chebijaka' ri oquibal rech coc'ow ri jun nim tinimit ri suc'. Ajawaxel, ri lal quebe chajij la pa jamaril ri co e c'olic, rumal rech chi qui cuban qui c'u'x chi'j la. Chicu'ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel amak'el are' c'u jun to'bal ib ri junalic. Ri are' quebut'akij ri cäquiban nimal, cumach'irisaj ri tinimit ri man cäniman taj cukasaj c'ä cho ri ulew, cäxak'alex c'u na pa ulew cumal ri mebayib xukuje' ri man nimak ta qui k'ij.” Suc' ri qui be ri suc'alaj tak winak, lal, Ajawaxel cajicomaj la ri qui be. Ri uj xukuje' cäkana' kib chi co uj c'olic pa ri be ri u c'utum ri pixab la, Ajawaxel. Ri u rayinic ri kanima' are ri chomaxic la. Ruc' ronojel ri wanima' quinbik'bit che la chak'ab kas pa ri wanima' q'uiyinak wi ulok ri rayinic che tzucuxic la. Aretak cak'at la tzij puwi' ri uwächulew ri achijab cäquetamaj na jas ri suq'uil. Pune' cätok'obisaj la qui wäch ri itzel tak winak, ri e are' man cäquetamaj taj quebux suc' e itzel tak winak wi chquixo'l ri utzalaj tak winak man cäquichomaj ta chi sibalaj nim u k'ij ri Ajawaxel. Ajawaxel, suc'umam chi la ri c'äjisabal wächaj, ri e are' c'ut man cäcaj ta cäquetamaj aretak c'ut cäquil ri lok'ok'ebal c'u'x la che ri tinimit la, man cäquirik ta chi na jas cäquibano. ¡C'o ta banom wi chi are' ta ri u k'ak'al ri oyowal la quebik'owic! Ajawaxel, lal cayo'w la ri utzalaj c'olem chke; kas c'u tzij lal ri' ri cäbanow la conojel ri e ka banoj. Ajawaxel xukuje' ka Dios, e jule' takanelab e uxinak kajaw, xuwi c'u ri lal ka banom Kajaw che la. Ri e are' e cäminak, man quec'asi' ta chic jumul; xa e nutub, man quewalij ta chi na c'äjisam c'u la qui wäch, sachom la qui wäch, q'uisom la tzij puwi' ronojel ri natabal quech. Lal xbanow la chi xq'uiy ri nim tinimit, Ajawaxel; xban la chi cäq'uiy che ri juluwem la, xelic' la conojel ri e u c'ulbatil ri ulew. Pa ri ka bis cujtzucun che la Ajawaxel, aretak cujpixbej la chinojimal. Chwäch la uj c'o wi, Ajawaxel, jacha' jun yawab ixok ri xa co'l man cäc'oji' ri ral, curak u chi', cubak'atila' rib rumal ri k'oxom. Cujalc'ualanic, cäkana' ri u k'oxomal ri alanic, xujalanic, xa c'u quiakik' ri xkalaj. Man ka c'amom ta ulok ri colobenic chque ri winak pa ri ulew mawi quebalax chi winak ri quenojisan ta ri uwächulew. E are c'u ri cäminak la quec'asi' chi na, ri e qui bakil quec'astaj na. Ri quewar chupam ri ulew quec'asutaj na cäquirak na qui chi' ruc' quicotemal. Cätak c'u la ulok ri sakil la jacha' ri räx k'ab e are' tak c'ut ri cäminakib queq'uiy chi na chupam ri ulew. Jät, nu tinimit, chatoc chupam ri awachoch chatz'apij c'u ri oquibal aretak at oquinak chi bic. Chac'u' na jubik' awib c'ä coc'ow na ri royowal ri Ajawaxel. Quel c'u ulok ri Ajawaxel jekel chupam ri nimalaj rachoch che u c'äjisaxic qui wäch qui mac ri qui mac ri e cho ri uwächulew, ri ulew man quebuc'u' ta chi na ri e u cäminakib, xane' queresaj ulok chisak ri etzelal ri e banom chuwäch. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel cuc'äjisaj na u wäch ruc' ri u ch'ich' re ch'o'j ri xibibal, ri sibalaj nim ri xukuje' c'o u chuk'ab, ri Lebiatan, ri cumätz ri sotolic, ri Lebiatan, ri cumätz ri c'osq'uic rij, xukuje' cucämisaj na ri dragon ri c'o pa ri plo. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel cubij na: “Chibixoj ri je'lalaj ticbal uva. In, ri Ajawaxel, in ri quinchajinic amak'el c'ut quinja'j. Chi pa k'ij chi chak'ab quinchajij rech man c'o ta c'ax curiko. Man woyowal ta che. We ta e q'uiyinak q'uix xukuje' itzel tak k'ayes chupam, quinch'ojin ta ri' ruc', quebenporoj ta ri' conojel ri k'ayes. We caraj chi quinto' u wi', chjamar wuc', je, chjamar wuc'.” Pa ri k'ijol ri cäpe na ri u tinimit ri Jacob cäbe na ri u rab pa ri ulew, ri Israel cätuxan na xukuje' cäcotz'ijan na, cunojisaj na ri uwächulew cuc' tak ri u wächinic. Ri Dios man je ta xuban che u c'äjisaxic u wäch ri Israel jas ri xuban che u c'äjisaxic qui wäch ri xebanow c'ax che, mawi u cämisam ri Israel jacha' ri xuban che qui cämisaxic ri xecämisan ri aj israelib. Ri Dios xuc'äjisaj u wäch ri u tinimit xutak c'u bic pa jun tinimit chic, ruc' ri xibibalalaj ruxlab xupakchi'j bic jacha' ri cuban ri quiakik' ri cäpe pa elebal k'ij. Cucuy c'u na ri u mac ri Jacob quebuchup na ri sachinak wi we je cubana' wa': we quebuc'äjij conojel tak ri e u porobal ri quebuk'ijilaj wi tak ri diosib jacha' ri cäban che u c'äjixic ri rabajil chun, mecanaj chi c'u tastalicalaj tak cuta'm, mawi e porobal c'oc' tak k'ol che u ya'ic qui k'ij ri diosib. Ri tinimit ri sutim rij che tapia wulijinak, jacha' jun ja ri xwonobax canok, jacha' jun chaki'j uwo sak, ri man c'o ta winak chuwäch. Are jun c'olbal ri queyuk'ux wi wacax, ri quequitij wi u k'ab tak che' quecoti' c'u che uxlanem. Ri e u k'ab jun che' quek'ajic aretak quechaki'jaric quepe c'u ri ixokib quequimol bic quequicoj pa k'ak'. Jun tinimit wa' ri man c'o ta u chomanic. Rumal ri' ri Dios ri xq'uiyisanic, man cutok'obisaj ta u wäch mawi quel ta u c'u'x che. Pa ri k'ij ri' cuc'ut na rib ri Ajawaxel cächapletaj ulok chuchi' ri Euprats c'ä chuchi' ri nima' aj Ejipt, je cubano jacha' aretak cämulix ri trico, are c'u ri ix, aj israelib, quixmol na chijujunal. Pa ri k'ijol ri' cok'isax na ri nimalaj trompet, che qui siq'uixic ri e sachinak pa Asiriy, xukuje' che qui siq'uixic ri e okatam bic pa Ejipt, quepe c'u na che u k'ijilaxic ri Ajawaxel pa Jerusalen, pa ri tastalicalaj juyub. ¡Tok'ob u wäch ri Samar, cubanbej nimal xukuje' u corona ri Eprain, we k'abarelalaj tinimit ri'; je'lalaj wikbal re cotz'i'j ri bach'uyirinak chic ri cäq'uiy ulok pa jun räxalaj beya', qui tinimit winak ri e ch'äctajinak rumal ri u wa'l uva! Ri Ajawaxel u tasom jun cowilaj winak ri c'o nimalaj u cuinem jacha' ri u chuk'ab jun xibibalalaj sakbach, jacha' jun cakulja ri cäcämisanic, jacha' jun nimalaj jäb, jacha' jun xibibalalaj ja' ri cäjik'isanic. Ruc' ri u k'ab carokin na pa ulew, cuc' c'u ri rakan cuxak'alej na ri are' nimal, u corona c'ut we k'abarelalaj tinimit ri' aj Eprain. Xukuje' we je'lalaj wikbal ri' re cotz'i'j ri bach'uyirinak, ri q'uiyinak ulok pa ri räxalaj beya', cux na jacha' ri nabe tak higo ri quewächin chanim: chi aretak c'u c'o jachin jun quilowic we c'u e c'o chi pa u k'ab, quebutijo. Pa ri k'ij ri', ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cux na jun je'lalaj corona, jun wikbal ri man c'o ta je wi chque ri e u tinimit ri queto'taj canok, cäruxlabaj na suq'uilal chque ri k'atal tak tzij che u banic suq'uil pa ri k'atbal tzij, xukuje' cuya' na u chuk'ab canima' ri ajch'ojab ri quechajin ri tinimit. E c'o chi c'u niq'uiaj ri quebak'ot rumal ri u wa'l uva quepajlobic quebak'otilobic rumal ri k'obisam u wa'l uva: e cojol tabal tok'ob xukuje' e k'axal tzij quebak'otilobic cumal ri k'obisam u wa'l uva; queconir rumal ri u wa'l uva, quebak'otilobic cumal tak ri k'obisam u wa'l uva, quebak'otilobic aretak quequil c'utwächinic e k'abarelab aretak caquik'at tzij. Conojel ri mexa e nojinak che xo'j xukuje' tz'ilol, man c'o ta xa' jun c'olbal ch'ajch'oj. In quinquibij, cäquibij c'ut: “¡Cape ta c'u che u ya'ic tijonic chke uj, che u cutic chkawäch ri u k'alajisam ri Dios! ¡Jacha' ta ne ri c'ä uj ch'utikab tak ac'alab ri c'äte ta cätajin cäketamaj uwo wuj: ba be bi bo bu!” Utz ba la', we ba man cäquinimaj, xa ba je ta ne ri pa jun tzij ri u putzcuyem rib, pa jun ch'abal ri jalan ta chi wi ri cuch'abebej ta wi ri Dios we tinimit ri'. Ri are' u bim chi chque nabe: “Waral c'o wi ri jororemal, waral c'o wi ri uxlanem chuxlan ri tukarinak.” Man xeniman ta c'u che. Rumal ri' ri Ajawaxel quebutzijobej na je ta ne ri e ch'utikab tak ac'alab ri c'äte' cätajin cäquetamaj uwo wuj. Je c'u ri', aretak quebinic quepac'aq'uic quebe na chquij, quesocotaj na, quechaptaj na chupam ri c'amibal, quechaptaj c'u na canok. Chitatabej ba' ri cubij ri Ajawaxel achijab ri man c'o ta jubik' i q'uixbal ri quik'at tzij puwi' we tinimit ri' ri Jerusalen. Ri ix quibij: “Ka banom jun c'ulwächinic ruc' ri cämical, ka banom ka tzij ruc' ri quebajawin wi ri cäminakib rech aretak cäpe ri nimalaj c'ax pakawi', man cujurik taj ka tzucum ka panibal chupam ri banoj tzij, ka tzucum to'bal kib chupam ri subunic.” Rumal ri', ri Ajawaxel cubij: “Quincoj na jun abaj pa Sion, jun abaj ri cha'om ri sibalaj pakal rajil, are c'u abaj wa' ri nim u patan, ri cajwataj na che tac'alibal. Ri c'o u jiquiban wi c'uxaj, man quebel ta na ch'u'j. Che we yacanic ri' are quincoj na ri suq'uil che u q'uexwäch clomabal, che u q'uexwäch suq'uibal are quincoj ri jicomal.” Ri i panibal ri i tzucum chupam ri banoj tzij, cäsach na u wäch rumal ri sakbach, ri ja' cuch'elej na bic ri u c'olbal ri to'bal iwib. Ri i c'ulwächinic ri i banom ruc' ri cämical man c'o ta chi cupatanij na, ri c'ulwächinic ri i banom ruc' ri quebajawin ri cäminakib, man c'o ta cupatanij na. Cäpe na ri nimalaj c'ax cäkaj c'u na piwi'. Joropa' mul coc'owic quixucharchatej na bic. Cäpe na chwek cäbij pa k'ij xukuje' chak'ab. Xuwi ri u tatabexic u tzijol quixubirbobisaj na. Je cäc'ulmataj na jacha' ri k'oyolem pa jun ch'utinalaj ch'at ri xa ch'akap ri u k'u' jun cuch'ukubej rib. Ri Ajawaxel je cuban na jas ri xuban pa ri juyub Perazim, je cuban na jas ri xuban pa ri beya' re Gabaon, che u banic ri u chomam, pune' man je ta chque ri winak, che u banic ri u chac, ri u chac ri mayibal u banic. Je c'u ri', ¡miban chi ba' ri q'uixbal u banic!, co ne mäjat'ix chi na ri tikom ch'ich' ri cojom chiwe nu tom c'u u tzijol chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cusach na u wäch ronojel ri ulew. Chiya' ri i xiquin che u tatabexic ri quinbij, kas utz u tatbexic ri nu tzij chibana'. Aretak jun ticonijel cutic u wäch ri rulew, man xak ta xuwi cäsachi che u c'upic o xak ta xuwi cäsachi che u tajixic o u lianisaxic. ¿La ma ta kastzij chi aretak tajitajinak chic, cujopij ri u wäch ri eneld, o ri comin, c'äte ri' cujopij ri trico pa tak cholaj, cho tak c'u ri ch'ucuch'ak cutic wi sebad xukuje' senten? Ri Dios cäc'utuw chuwäch jas ri cuban che u banic. Man c'u cäyak' ta ri eneld, mawi coc'owisax cäret puwi' ri comin xane' ri eneld cäk'osix che che', are c'u ri comin cäjabux chi xic'ay. Ri trico, cäyak'ic, je, ma ta c'u ne cätanabax u yak'ic coc'owisax ri qui quetet ri cäret puwi', cätas ri trico, man cäwech' ta c'ut. Je c'u cuban ri Ajawaxel wa' ri c'o ronojel u cuinem che u banic ri cuchomaj. Ri are' e c'o mayibalalaj tak u chomanic, quebuban c'u na ruc' nimalaj no'j. ¡Tok'ob u wäch ri Ariel, ri Ariel, ri tinimit ri xjeki' wi ri David! Cheboc'owampe na quieb oxib junab cuc' ri e u cholajil ri e u nimak'ij, are c'u ri in quincoj na ri Ariel pa latz', e c'o c'u na juyuwem xukuje' ch'ikowem. Ri tinimit cux c'u na chwe in kas je jas ri Ariel. Quebentak na bic ri e wajch'ojab rech cäquisutij awij, quincoj na jun cowilaj k'atibal chawij xukuje' quinban na jun c'otom chawij che a ch'äquic. Catcanaj mach'alic cho ri ulew xak cäjasan chi na ri a kul jacha' jun xibinel man cäch'obtaj ta chi na jas ri cabij. Conojel tak we tinimit ri' ri man quebajilataj ta ri quech'ojin ruc' ri Ariel, conojel ri quech'ojin ruc', ri cäcaj cäquikasaj ri nimak tak tapia ri c'o chrij, conojel ri quebanow c'ax che quebux na e jacha' jun achic' o jun c'utwächinic re chak'ab. Je cäc'ulmatajic jacha' jun ri cämem cuban che wi'jal are pa u c'u'x chi cätajin cäwa'ic, aretak c'ut cäc'astajic tolon ri u pam o jacha' jun ri cämem cuban che chakij chi' are pa u c'u'x chi cätajin cutij ruq'uia', aretak c'ut cäc'astajic c'ä cächaki'j na u chi' chaki'j ri u pa u kul. Je cäquic'ulmaj na tak we tinimit ri' ri man quebajilataj ta ri quech'ojin ruc' ri juyub Sion. ¡Chixtakenok ix ix taquib! ¡Chixtakenok ix moyab, man c'o ta jas quiwilo! ¡Chitakej na bak'otem jacha' k'abarelab, pune' man c'o tzam i tijom! U takom c'u bic ri Ajawaxel jun nimalaj waram piwi'. Ri e k'axal tzij e are' ri e u bak'wäch ri tinimit, are' c'u ri Ajawaxel u ch'ukum ruc' jun ch'ukubal. Ronojel c'u c'utwächinic uxinak chiwe jacha' tzij ri tz'ibatal chupam jun botobic wuj, ri xukuje' t'ikom, we c'u c'o cayo'w che jun ri reta'm uwo wuj, cubij c'u che: “Chasiq'uij u wäch we wuj ri'”, cutzelej ta c'ut u bixic: “Man quincuin taj t'ikom c'ut.” We c'u cäya' che jun ri man reta'm ta uwo wuj cubij c'u che: “Chasiq'uij u wäch we wuj ri'”, cutzelej ta c'ut u bixic: “Man weta'm ta uwo wuj.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “We tinimit ri' xak caquitzijoj chi quinquipatanij cäquiya' c'u nu k'ij xak ruc' ri qui chi' naj c'u c'o wi ri canima' chwe, ri k'ijilanic ri cäquiya' chwe xak winak e chomaninak, quicojom c'u pa qui jolom. Rumal ri', cuc' tak mayibal xukuje' cajmajibal tak quimayirisaj chi na jumul we tinimit ri'. Ri qui no'j ri cajno'jab ri qui c'oxomanic ri e qui c'oxomanelab cäsach na qui wäch.” ¡Tok'ob qui wäch ri cäquic'u' quib chuwäch ri Ajawaxel che u c'u'ic ri cäquichomaj u banic, cäquiban ri quetzelal pa ri k'ekumal cäquibij c'ut: “Man c'o ta jachin cujilowic, Man c'o ta jachin quetamanic!” ¡Jewa' cäban che qui q'uexic ri jastak! Je ta ne chi cajunamatajtaj ta ri t'ac ruc' ri cächacunic. Jun banoj re t'ac man cubij ta che ri xbanowic: “Ri at man xinaban taj,” mawi jun banoj re t'ac che ri cayo'w u wächbal: “Man aweta'm ta ri cätajin cabano.” Man cäbeytaj taj ri c'ache'laj cux na ulew ticonijibal, e are c'u ri ulew re ticonijibal jeri' quebantaj na c'ache'laj. Pa ri k'ij ri' ri e t'oyab quecuin na quetanic aretak cäsiq'uix jun wuj chi qui xiquin, xukuje' ri moyab queca'y na, quebel na chupam ri k'ekumalil xukuje' ri räxcanacojil. Ri man nimak ta qui k'ij quequicot chi na pa ri Ajawaxel, ri sibalaj e mebayib na quequicot chi na pa ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Cäsach na qui wäch ri man c'o ta qui q'uixbal, man quilitaj ta chi na qui wäch ri cäquinimarisaj quib, cäq'uis na tzij paquiwi' ri xuwi cäquichomaj u banic etzelal, ri quequik'abaj il patan chquij niq'uiaj winak chic, ri cäquicoj c'amibal pa ri u be ri k'atal tzij, ri ruc' subunic cäquik'il ri u banic suq'uilal che ri man c'o ta u mac. Rumal ri' ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel, ri xesan ulok ri Abraham chquixo'l ri itzel tak winak, cubij: “Kas camic cächapletaj bic ri Jacob man quel ta chi na u q'uixbal, mawi cäquiäkar chi ri u palaj, aretak c'u cäquil ri e rija'lil, ri nu banom pa ri qui tinimit, cäquiya' na u k'ij ri nu tastajic, cäquixe'j c'u na quib chnuwäch, in ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Ri sachinak qui c'u'x cäquetamaj na cuxic ajno'jab a are' c'ut ri wixwitanelab quequic'amowaj na tak ri tijonic.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “¡Tok'ob qui wäch ri alc'ualxelab ri man e tal ta tzij, ri cäquiban qui chomanic ri man cäquibij ta na chwe ri quequisuc'umaj jastak ri man je ta cubij ri Wuxlabal, jeri' cäquimulij mac puwi' niq'uiaj mac chic!” “Ruc' aninakil quebe pa Ejipt man cäquita' ta na qui no'j chwe cäquitzucuj u to'ic quib ruc' ri ajawinel, cäquito' quib chuxe' ri u mu'jal ri Ejipt. Are c'u ri to'bal ib ri cuya' ri' ri paraon cät'orinic, ri qui panibal chuxe' ri u mu'jal ri Ejipt are' ri qui mach'irisaxic. Pune' ta ne ri ix i takom bic i q'uexwäch c'ä pa ri tinimit Zoan xukuje' pa Hanes, conojel quesubutaj na rumal we nim tinimit ri' ri man c'o ta u patan, ri man c'o ta jun to'banic cuya' chiwe mawi c'o quich'äc chrij, xane' xuwi q'uistajibal c'uxaj xukuje' u q'ueyowal.” Cäya' u bixic ri cäquic'ulmaj na ri awaj ri e c'o pa Negueb: Pa tak ulew ri nojinak chque tak awaj, ri e c'o wi coj ri quebawunic, ri e c'o wi sachoj xukuje' dragon ri quejusus chicaj, quequic'am bic ri jastak quech ri pakal cajil xukuje' ri qui k'inomal chquij tak bur xukuje' camey quebe pa Ejipt, tinimit ri man c'o ta u patan, man c'o ta u chuk'ab, man cäcuin ta cätobanic. Rumal ri' je u bi' wa' nu cojom: “Jun jilijic awaj ri cawunic man c'o ta c'u jas cubano.” Tasajampe' camic chatz'ibaj cho jun tz'alam, chaya' can pa jun tz'ibabal bi'aj chcanaj chila' chque tak ri k'ij ri quepe na, che jun k'alajisanic re chbe k'ij sak. We winak ri' are' jun tinimit ri man tal ta tzij man jic taj ri man craj ta cutatabej ri u tijonic ri Ajawaxel. Cäquibij chque ri queca'y pa che' pa abaj: “Mebiwil c'utwächinic”, are c'u ri chque ri e k'axal tzij, cäquibij: “Mebitzijoj k'alajisanic chke ri kas tzij; quec'ulmatajic chebibij ch'uch'ujalaj tak tzij chke; miwesaj ri ka rayinic. Chitasa' iwib che ri be, mitakej ri suc'alaj be, mujiya' chuwäch ri Tastalicalaj u Dios ri Israel.” Rumal ri' ri Tastalicalaj u Dios ri Israel cubij: “Ri ix xa quixutuj we pixbenic ri', are quicu'ba' i c'u'x chrij ri tokinic xukuje' ri etzelal, are c'u quitobej iwib; rumal ri' ix ri c'o i mac. Ix junam ruc' jun nimalaj tapia ri pak'pobinak aretak man c'o ta cänabexic cäwulijic; cäsach na i wäch jacha' jun k'ebal re ulew, ri cämuchmub ronojel man cäcanaj ta can jun ch'akap chquixo'l ri ch'akatak ri utz taj cäya' ta rachak k'ak' chupam o cäpac'abex ta ja' pa ri c'ua'.” Ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, cubij: “Chixtzelejok, mixel c'u ch'u'j, man c'o ta c'u qui c'ulmaj na. Pa ri jororemal, pa ri jiquiban c'uxaj c'o wi ri i chuk'ab.” Man c'u xiwaj taj, xane' xibij: “Jayi', are utz na cujanimaj chquij quiej.” Utz ri', are je kanimajic wa'. Xukuje' xibij: “Cujbe na pa tak carwaj ri sibalaj aninak quebinic.” Utz ri', xukuje' aninak quebin na ri quixokatanic. Jun mil quebanimaj na, xa jun achi cacojow i xib, iwonojel quixanimaj na, quixxibix na xa cumal job achijab, xa ix quieb oxib chic quixcanaj na jacha' ri u canajic can jun che' ri cätaq'ui can u tuquel puwi' jun juyub o jun etal ri walijisam puwi' jun juyub. Are c'u ri Ajawaxel quixreyej, che u tok'obisaxic i wäch; ri are' sibalaj curayij cuc'ut ri u lok'ok'ebal c'u'x chiwe, are' c'u ri Ajawaxel are jun Dios aj suq'uil. ¡Utz quech conojel ri quebeyen che! Tinimit aj Sion ri at jekel pa Jerusalen: Matakej chi ok'ej. Ri Ajawaxel quel na u c'u'x chawe aretak cuto carak achi' che u ta'ic ri u to'banic, xuwi c'u catuto' cuya' na ri catz'onoj che. Pune' ri Ajawaxel cuya' ri a wa re ri c'axc'ol xukuje' ri a ja' re rikoj c'ax, ri are', ri are' ri awajtij, man cuc'u' ta chi na rib, kas cawil na cuc' ri a bak'wäch. We c'u cajal ri a be pa ri awiquiak'ab o pa ri a mox k'ab, cata' na jun ch'abal chawij ri cubij na chawe: “Jewa' c'o wi ri be, are chitakej wa'.” Cawetzelaj na qui wäch e jacha' jastak ri e tz'il ri e wächbal tak ri e re sak puak ri e a banom chawe, xukuje' tak ri e u wächbal ri diosib ri e a cojom k'an puak che qui ch'ukic quij ri e a banom chawe. Quebaq'uiak na apanok jacha' jun jasach ri tz'il, ri man c'o ta chi u patan, ri xa junam chic ruc' ri mes. Ri Ajawaxel cuya' na ri jäb rech cäq'uiy ri ija' ri catic pa ri ulew, ri ulew cuya' na chomak tak trico ri utz che ija'. Pa ri k'ij ri' ri e a wacax quec'oji' na nimalaj qui yuk'bal. Xukuje' ne tak ri wacax xukuje' ri bur ri quechacun ri awulew, utzalaj tak k'ayes cäquitij na. Aretak copan ri k'ij re ri nimalaj cämisanic quetzak c'u ri pimak tak tapia, quebel na ulok nimak tak nima' paquiwi' ri tac'atak tak juyub xukuje' que tza'm tak ri juyub ri naj e elinak chicaj. Ri Ajawaxel cucunaj na xukuje' cubotz' na ri u socotajic ri u tinimit. Ri ic' xak junam cätunun chic ruc' ri k'ij, ri u tun ri k'ij cux na wukub mul ri u chuk'ab, jacha' ri qui tun wukub k'ij ri junam quetununic. Chiwilampe', ri Ajawaxel chwinakil petinak chi naj ri u c'anal cätajin canicowic ruc' tzatzalaj sibal, ri u chi' nojinak che oyowal, ri rak' junam ruc' ri k'ak' ri cuporoj ronojel, ri ruxlabic junam ruc' jun nima' ri tixtobinak ri copan c'ä chukul ri winak ri are' cäpe che u cojic jun eka'bal chquij ri nimak tak tinimit che qui c'amic bic pa ri sachbal wächaj, cucoj na jun jiquibal rij qui wi' ri tinimit pa qui chi' che qui jech'obisaxic. Are c'u ri ix e c'o tak na bix chiwe, ri cäban pa jun tastalicalaj nimak'ij chak'ab; ri iwanima' cäquicotic jacha' aretak cäbin jun ruc' ri rok'ibal su' benam re pa ri u juyub ri Ajawaxel, pa ri c'olbal ri cuto' wi rib ri Israel. Ri Ajawaxel cuban na chi cätataj ri cowilaj u ch'abal, cuc'ut na ri u cuinem ri cucoj ruc' jun xibibalalaj oyowal, e rachil tak ri e rak' k'ak' ri quebik'onic, rachil cakulja' jäb xukuje' sakbach. Aretak ri Asiriy cuta ri u ch'abal ri Ajawaxel xukuje' cuc'am ri c'äjisabal u wäch, sibalaj cuxe'j na rib, aretak cutzokopij ri jujun rapubal ri Ajawaxel che, cäk'ojomax na tum xukuje' arp. Ri Ajawaxel cuban na jun xibibalalaj ch'o'j ruc'. Sibalaj ojer suc'umam ulok che ri Asiriy xukuje' che ri rajawinel jun c'olbal re c'axc'ol ri nim u wäch xukuje' naj u pam, jun k'ak' nicowisam ri yo'm sibalaj si' chupam. Are ri ruxlab ri Ajawaxel cänicowisan na jacha' jun nima' re asubre. ¡Tok'ob qui wäch ri quebe pa Ejipt che u to'ic quib, ri cäquicu'ba' qui c'u'x chquij ri quiej, ri cäquicu'ba' qui c'u'x chi e c'o q'ui qui carwaj xukuje' chi sibalaj e q'ui ri cajquiejab e c'olic, man cäquiya' ta c'u ri qui wäch chrij ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, man cäquitzucuj ta ri Ajawaxel! Xukuje' c'u ri are' nawinel che qui c'amic ulok quiäkasakil, aretak cubij jun jasach, man cuq'uex ta ri u chomanic. Cuc'äjisaj na qui wäch ri e banal tak etzelal, xukuje' ri quetoban cuc' ri e banal tak etzelal. Ri aj ejiptib e winak, man e are' ta ri Dios ri qui quiej xa e ti'j, man e uxlabal taj. Ri Ajawaxel cuyuk na ri u k'ab che u c'äjisaxic qui wäch, ri chajitalic xukuje' ri chajinel quetzak na xa' junam quecäm na conojel. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Jacha' jun coj ri u cämisam jun chij man cuxe'j ta rib chquiwäch ri ajyuk'ab, pune' conojel cäquimulij quib chrij cäquixibij c'u ruc' rakoj tak chi'aj, jewa' ri u petic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuto' na u wi' ri u tinimit puwi' ri juyub Sion. Jacha' ri cuban jun chicop che u chajixic ri u soc, cärapap puwi', je cuban ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem che u chajixic ri Jerusalen cuchajij na, cucol na, cuto' na u wi', cäresaj na pa qui k'ab ri c'ulel.” Ralc'ual tak ri Israel, chixtzelej ruc' ri c'ax ix ch'awinak che. Pa ri k'ijol c'ut aretak ri ix iwonojel quebiq'uiak apan ri e i diosib re k'an puak re sak puak ri e i banom cuc' ri i k'ab ri e ajchak'maquib. Ri Asiriy cakaj na pa u chi' ch'ich' re ch'o'j, man rumal ta c'u jun u chuk'ab winak. Ri ch'o'j are cabanow na chi quebanimaj na ri e u winak, xukuje' are tak c'ut ri calabom ajch'ojab quec'ayix na pa patanijic; rumal c'u rech ri xe'n ib, ri ajawinel caxiq'uinic canimaj na e are tak c'ut ri cajch'ojab que animaj na cäquiya' can ri quetal. Are wa' cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel, chi pa Jerusalen u nicowisam jun k'ak' che u c'äjisaxic qui wäch ri e u c'ulel. Coc na jun ajawinel ri cajawin na ruc' jicomal xukuje' k'atal tak tzij ri cäquiban na suc'alaj k'atan tzij. Chquijujunal wa' quebux na jun to'bal ib chuwäch ri quiakik', xukuje' jun panibal chuwäch ri quiakik' jäb, jacha' u be tak ja' re jabal pa chaki'j ulew, jacha' ri u mu'jal jun nimalaj abaj pa ri chaki'j uwo sak. Sibalaj jaktal ri qui bak'wäch, sibalaj queboc na il che tatabenic; man cäquiban ta ri jastak ruc' aninakil xane' cäquichomaj na ri cäquibano, utz qui bixic ri jastak cäquibij na. Ri winak man cäquibij ta na utzalaj winak che ri k'an u chi, mawi cäquiya' na u k'ij ri chi' c'o wi. Rumal rech chi ri k'an u chi' cäch'aw na jacha' jun ri k'an u chi', cuchomaj c'u qui banic etzelal cutzucuj u banic ri il cuban tzij chrij ri Ajawaxel man c'o ta cuya' bic che ri cänumic, man cuya' ta bic ruq'uia' ri cächaki'j u chi'. Ri chi' c'o wi are quebucoj ri subunic, cuchomaj qui banic xibibalalaj tak jastak cuban c'ax chque ri mebayib cuc' banoj tak tzij xukuje' che ri cutz'onoj suq'uilal. Are c'u ri utzalaj winak, cuchomaj qui banic utzalaj tak jastak, pa tak c'u we chomanic ri' cäjeki' wi. Are c'u ri ix, ixokib ri man c'o ta jas quixoc ta wi il, chitampe' ri quinbij chiwe. Ixokib ri man c'o ta jas quibisoj, chitampe' ri nu tzij. Camic man c'o ta jas quibisoj, pa jun junab c'ut ruc' jubik' quixel na ch'u'j, rumal chi man cäwächin ta chi na ri ulew, man c'o ta chi uva quebiyaco. Ix ri man c'o ta jas quixoc ta wi il, chixbirbitok ix ri quina' chi man c'o ta jas quibisoj, chixel ch'u'j, chebiwesaj tal we atz'iak ri', chebicojo' wakwoj tak atz'iak che u c'utic ri i bis. Chic'utu' iwib chi cäk'oxow ri iwanima' chque ri je'lalaj tak ulew, xukuje' ri sibalaj quewächin wi tak ri uva. Q'uix xukuje' juyubal tak k'ayes ri c'o qui q'uixo'l queq'uiy na chupam ri wulew, pa conojel tak ri ja ri c'o wi quicotemal chupam ri tinimit, ri cäkaj ri nimak'ij chquiwäch. Ri ja re k'atbal tzij cäwoni na canok; ri tinimit, ri e c'o wi q'uialaj winak, cäcanaj na chaki'j uwo sak; ri pimak tak tapia, xa jumul quewonobax na canok; chila' quequicot wi na ri juyubal tak bur, xukuje' cuya' cäquitij na qui k'ayes ri wacax chila'. Are c'u ri u cuinem ri Ajawaxel ri winakirisanel c'ac' u petic cäpe chi na jumul pakawi', ri chaki'j uwo sak cäq'uextaj na pa utzalaj ulew re ticonijibal, ri ulew re ticonijibal sibalaj cäwächin chi na chuwäch ri nabe. Ri jicomal xukuje' ri suq'uil cäjeki' na pa conojel c'olbal rech ri ulew. Ri suq'uil cuya' na jamaril, jororemal xukuje' cu'lbal c'uxaj chbe k'ij sak. Ri nu tinimit cäjeki' na pa jun c'olbal aj jamaril, pa tak ja ri co e jekelic, pa tak c'olbal ri man c'o ta wi elem ch'u'j, pune' c'u cat'akix ri c'ache'laj camach'irisax c'u ri tinimit. Ri ix quixjeki' na pa utzil, cäc'oji' na i ja' che u ja'xic ri i tico'n, xukuje' c'o q'ui k'ayes che ri bur xukuje' che ri wacax. ¡Tok'ob a wäch, etzelanel ri maja' catetzelaxic jachinel quieb a wäch ri c'ä maja' catjachic! Aretak caq'uis etzelanic, catetzelax na, aretak cäq'uis jachinel catjach na. Ajawaxel, chel c'u'x la chke, ri uj uj eyeninak che la. Chux la to'l kech conojel ak'abibal, lal ka colonel pa tak ri k'ijol re u q'ueyowal. Aretak cätataj ri xe'n ib ri cäcoj la quebanimaj tak na ri tinimit, aretak cäc'ut ib la quejabuj conojel ri nimak tak tinimit; ri e qui c'ulel e jacha' jun sutz' sac', cäquiq'uiak quib chquij cäquimaj ri qui k'inomal. Ri Ajawaxel c'o puwi' ronojel, jekel c'u pa ri caj ri are' u nojisam ri Sion che jicomal xukuje' suq'uilal, amak'el c'ut cubij che chi man c'o ta cäslabisanic. Ri no'j xukuje' ri etamanic e jun k'inomal wa' ri queto'tajisanic ri u na'ic ib chuwäch ri Ajawaxel are jun k'inomal. ¡Chatampe' ri u rakic qui chi' ri c'o qui chuk'ab xo'l tak ri ja, xukuje' ri cok'ej ri e tzucul tak jamaril! E tz'inil tak ri be, man c'o ta jun cäbinebenic. Queyojix tak ri c'ulwächinic xukuje' ri chomanic ri e banom man c'o ta chi jun winak nim ta quil wi. Ri ulew u cojom k'ek' atz'iak, cabison c'ut, ri Libano bach'uyirinak elinak u q'uixbal, ri beya' aj Saron uxinak jun chaki'j uwo sak, ri Basan xukuje' ri juyub Carmel e toltobinak. Ri Ajawaxel cubij: “Camic quinyac wib; camic quinc'ut wib chi nim nu banic chi nim nu k'ij. Ri e i chomanic ix xukuje' ri e i chac xa' e pajo xukuje' xa e mes; ri wuxlabic cäsachow na qui wäch jacha' jun c'atic. Ri e tinimit tak quechajirisax na jacha' q'uix ri e choyom chic quec'at na pa ri k'ak'. Ri e c'o naj quitatabej ri nu banom, ri e c'o nakaj nim quila' wi ri nu cuinem.” Quebirbob ri ajmaquib pa ri Sion, ri man e nimanelab taj quenoj na che xe'n ib cäquibij c'ut: “¿Jachin ta chke cäcuinic cäc'asi pa jun k'ak' jarisanel, pa jun k'ak' aj chbe k'ij sak?” Ri cuban ri suq'uil pa ronojel xukuje' cubij ri kastzij, ri man cuk'inomarisaj ta rib rumal ri qui chuk'ab niq'uiaj chic mawi cuya' rib pa lok'ic rumal ri cäsipax che, ri man cuya' ta u xiquin che itzel tak cojbal c'uxaj, xukuje' cutz'apij ri u bak'wäch rech man cuca'yej ta ri man utz taj, are wa' ri man c'o ta jachin cäslabisanic, curik na u panibal chupam tak ri cowilaj abaj, ronojel k'ij c'o cutijo xukuje' man cätzaj ta ri u ja'. Cawil chi c'u na jumul ri ajawinel pa ri nimalaj u juluwem ri u c'ulbatil jun ulew ri naj quetakal wi na. Aretak cänataj ri xe'n ib chawe ri xatc'oji' wi na, cabij na: “¿Jawije' c'o wi ri cajilan tak ri alcabal? ¿Jawije' c'o wi ri quilow tak ri pajbal we e tz'akat? ¿Jawije' c'o wi ri cajilan tak ri tac'atak tak ja?” Man catjeki' ta chi pa jun tinimit ri man c'o ta u q'uixbal, ri c'ax u ch'obic ri u tzij, ri u putzcuyem rib ri u ch'abal ri man c'o ta cäch'obowic. Chiwila' ri Sion, ri cäkoc'owisaj wi tak ri ka nimak'ij; chaca'yej apan ri Jerusalen, tinimit ri man c'o ta jachin ta cäslabisanic cux na jacha' jun kajebal ri co jekelic, ri man quebokbob ta tak ri e u ch'ic, mawi quet'okopin ri colob ri taninem rech. Chi' cuc'ut wi na ri u juluwem ri Ajawaxel chkaxo'l. Are jun c'olbal ri e c'o wi tak nima' ri quebinic ri sibalaj e nimak qui wäch, man c'u quequiramij ta ri c'ulel, pune' quequicoj ri qui jucub ri quequich'icmij xukuje' ri qui jucub ri e c'o qui chuk'ab. Man c'o ta jun aj tinimit cubij ta na: “In yawab.” Ri Dios cusach na qui mac conojel ri e c'o pa Sion. Chixkeb ulok, tak tinimit, che tatabenic; nimak tak tinimit, chixoc il che tatabenic. Chutatabej ri ulew xukuje' ronojel ri c'o chuwäch, ri uwächulew xukuje' ronojel ri cuq'uiyisaj. Rumal rech chi ri Ajawaxel yactajinak royowal cuc' ri nimak tak tinimit xukuje' cuc' tak ri e cajch'ojab, u k'atom c'u tzij paquiwi' chi cäsachisax qui wäch, chi quecämisaxic. Ri cäminakib man c'o ta quemukuw na, cäwalij c'u na ri qui chuwil. Nima' re quic' quebin na pa tak ri c'ächelaj. Conojel ri ch'imil ri e c'o chicaj quetuquin na, ri caj cubot na rib jacha' jun wuj, conojel ri ch'imil quechup na, jacha' ri u chaki'jaric xukuje' ri u tzakic jun xakaj ri ch'upch'ubinak che ri juwi' uva o che ri juwi' higo. Je, ri u ch'ich' re ch'o'j ri Ajawaxel cäc'utun na chicaj, cäkaj c'u na puwi' ri Edom, tinimit ri k'atom chrij chi cäcämisaxic. Ri u ch'ich' re ch'o'j ri Ajawaxel cäch'ukutaj na rij che quic' xukuje' che xepo, jacha' aretak quepil chij xukuje' q'uisic' che tabal tok'ob. Ri Ajawaxel cäcämisan na pa Bosra, cuban na jun nimalaj cämisanic pa Edom. Quekaj c'u na e jacha' ta ne e juyubal tak wacax, c'ojol tak wacax, nimak tak wacax; ri culew canebnob na che quic', ri puc'uc' ulew cänoj na che xepo. Je, are k'ij wa' re tojow q'uexel ri cuya' ri Ajawaxel, ri junab re u ya'ic rajil u c'äxel chque ri e ch'ojininak ruc' ri Sion. Ri nima' ri e c'o pa Edom quebux na k'ol, ri puc'uc' ulew ri c'o chila' cux na asubre ri ulew cäc'at na jacha' k'ol. Man cächup taj mawi pa k'ij mawi chak'ab ronojel k'ij cäbukuwic. Chbe k'ij sak junab cäwonobax na canok man c'o ta chi jun winak coc'ow ta chi chila'. Chila' cäjeki' wi na ri tucur xukuje' ri xbuk, chila' cäquiban wi na qui soc ri joj xukuje' tak ri xoch'. Ri Ajawaxel cujalwächij na we nim tinimit ri' pa jun chaki'j uwo sak ri man c'o ta chi jun cäbin ta chupam. Man cäc'oji ta chi na jun ajawinel ri cätakan ta puwi'; conojel ri c'amal tak be cäsach na qui wäch. Chupam tak ri cachoch ri ajawinelab queq'uiy na tak q'uix xukuje' la, xukuje' quiäkwok' queq'uiy na pa tak ri cachoch ri ch'ojinelab Cux na jun c'olbal ri quejeki' wi na ri juyubal tak awaj, chila' c'ut quebopan wi na ri abestrus. Ri e u me's tak juyub cäcachilaj na quib cuc' ri juyubal tak awaj, ri juyubal tak q'uisic' cäquisiq'uila' na quib. Chila' cäc'oji' wi na ri subunel ri cäxibin chak'ab, curik c'u c'olbal ri cuxlan wi. Chila' cuban wi na u soc ri tucur, chila' cäsic'ow wi na, chila' quepok' wi na ri alaj tak ral, quebumulij c'u na che qui chajixic. Xukuje' chila' cäquimulij wi na quib ri xic, chquijujunal ri ama'ib cäcachilaj na ri qui c'ulaj. Chitzucuj i no'j chupam ri u wuj ri Ajawaxel, chisiq'uij u wäch: man c'o ta jun chque we awaj ri' ri ma ta quec'oji' chila', man c'o ta jun chque ri ma ta cärachilaj ri u c'ulaj, are' c'u ri Ajawaxel chomaninak, ruc' c'u ri ruxlab quebumulij na. Chqui jujunal u c'utum ri u c'olbal ri cac'oji' wi, ruc' ri u k'ab u c'utum ri u jekelibal, chila' c'u quec'oji' wi na amak'el chbe k'ij sak junab quejeki' na chila'. Chquicot ri chaki'j uwo sak, chaki'j ulew; chnoj che jajatem, chcotz'ijanok, chebuq'uiyisaj cotz'i'j jacha' ri xuxa'n chnoj che quicotemal xukuje' jajatem. Je'lic cuban na ri Dios che jacha' ri Libano, sibalaj cäwächin na jacha' ri Carmel xukuje' ri beya' aj Saron. Conojel cäquil na ri u juluwem ri Ajawaxel xukuje' ri u je'lical xukuje' ri nimalaj u nimalil ri ka Dios. Chebicowirisaj ri tukarib, chiya' qui chuk'ab ri e cosinak, chibij chque ri cäquixe'j quib: “¡Chichajij anima', mixe'j iwib! ¡Waral c'o wi ri i Dios che i to'ic, e are c'u ri e i c'ulel cuc'äjisaj na qui wäch jas ri takal chque!” Queca'y c'u na ri moyab, quetan c'u na ri t'oyab; ri man tz'akat ta cäkan qui k'ab quech'opin na jacha' ri masat, ri memab cäquirak na qui chi'. Chupam ri chaki'j uwo sak, chaki'j ulew, quel wi na ulok ja' jacha' nima'. Ri chaki'j uwo sak cux na jun cho, ri chaki'j ulew cänoj na che qui q'uiyibal tak ja'. Ri e c'o wi itzel tak chicop camic, queq'uiy na aj xukuje' tak xic'ay Cäc'oji' na jun be, ri cabinax na “ri be ri tastalic”. Ri man e ch'ajch'oj taj man cuya' ta caquibinibej; ri man c'o ta qui no'j man cuya' ta cäquibinibej. Chila' man c'o ta coj e c'olic mawi quekeb ri juyubal tak awaj chila'. Pa ri be ri' quepe wi na ri quetorotaj ulok, ri e torom rumal ri Ajawaxel queboc c'u na pa Sion cuc' tak bix re quicotemal, ronojel k'ij quequicot na. Cäquirik na utzil xukuje' utzalaj c'aslemal, cäsach na u wäch ri ok'ej xukuje' ri k'oxomal. Cajlajuj junab chic c'o ri Ezequiy che ajawinel aretak ri Senaquerib, cajawinel ri aj Asiriy, xoc che qui ch'äquic conojel tak ri tinimit aj Juda ri sutim quij che nimak tak tapia, xebumajij c'ut. Pa Lacs c'o wi aretak xutak bic jun c'amal be ri sibalaj nim u k'ij, xebuc'am bic juk'at cowilaj tak ajch'ojab, che u tzijobexic ri ajawinel Ezequiy pa Jerusalen, xquiya' quib chuxcut ri u be ri c'olbal ja', pa ri be ri cäbe pa ri c'olbal ri queban wi ch'ajom. Chila' xec'ulax wi rumal ri Eliaquim, ri u c'ojol ri Hilsiy, ri cätakan puwi' ri rachoch ri ajawinel ri Sebna ri catz'iban ri cac'ulmatajic xukuje' ri Joa, ri u c'ojol ri Asap, ri rajtz'ib ri ajawinel. Ri c'amal be aj Asiriy, xubij chque: “Chibij che ri Ezequiy we tzij ri' ri u takom ulok u bixic ri nimalaj ajawinel, ri rajawinel ri Asiriy: ‘¿Jas ri cäbanow chawe chi caban awib chi sibalaj co at c'olic? ¿La xa pa cachomaj chi ri je'lalaj tak tzij xak e junam qui k'ij ruc' ri nawinic xukuje' ri chuk'ab che u banic ri ch'o'j? ¿Jachin chrij cäcu'bi wi a c'u'x rech cayac awib chwij? Quinwilo chi a cuban a c'u'x chrij ri to'banic ri cuya' ri Ejipt. Utz ri', ri Ejipt xa jun aj ri pak'ininak, we jun winak cuchap rib che, quet'ist'ob na bic ri ch'akatak tak aj pa u k'ab. Are jewa' u banic ri paraon ri rajawinel ri Ejipt, chque conojel ri cäquicu'ba' qui c'u'x chrij. We c'u cabij chwe: Ri uj ka cuban ka c'u'x chrij ri Ajawaxel ri ka Dios, ¿la ma ta pu xebuyojij ri Ezequiy ri c'olbal re tak k'ijilanic xukuje' tak ri porobal rech we Dios ri', xuya' c'u takanic chque ri winak aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen chi xuwi puwi' jun porobal cäban wi ri k'ijilanic? Chabana' jun chomanic ruc' ri wajaw, ri rajawinel ri Asiriy: ri in quinya' quieb mil quiej chawe, we quebarik ajquiejab chque. Mawi c'u ne catcuinic catac'aba' awib chuwäch jun chque ri qui nimal ajch'ojab aj Asiriy ri man nim ta rekle'n, ¿la a cuban c'u a c'u'x chi quebarik ajquiejab xukuje' quiej pa Ejipt? Xukuje' quinbij chawe, ¿a cachomaj chi xak pa we wi in petinak che u banic ch'o'j xukuje' che u sachic u wäch we ulew ri' ri ma ta are ri Ajawaxel in takowinak ulok? ¡Are' c'ut xintakow ulok che u banic ch'o'j ruc' xukuje' che u sachisaxic u wäch!’ ” Ri Eliaquim, ri Sebna xukuje' ri Joa xquibij che ri qui nimal ajch'ojab aj Asiriy: Bana la tok'ob, chujach'abej pa ch'abal aramey, ri uj cäkach'obo. Mujach'abej pa ch'abal hebrey, cäquita' c'u ri winak ri e c'o puwi' ri nimalaj u tapia ri tinimit. Are c'u ri qui nimal ajch'o'j aj Asiriy xubij: “Man che ta ri awajaw, mawi chiwe ix, ri xinutak ta wi ulok ri ajawinel aj Asiriy che u bixic wa'. Xane' kas chque ri winak ri e c'o puwi' ri tapia, ri e are', xukuje' ri ix quitij na ri nim i chul xukuje' quiwuq'uiaj na ri alaj i chul.” Ri qui nimal ajch'ojab, xtaq'uic, co xurak u chi' pa ch'abal Hebrey, xubij: “Chitampe' ri cubij ri nimalaj ajawinel, ri ajawinel aj Asiriy: ‘Miya' iwib pa subic che ri Ezequiy, ri are' man cäcuin ta che i to'ic.’ We ri Ezequiy craj cucoj i c'u'x rech quicu'ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel, cubij c'u chiwe: ‘Ri Ajawaxel kas jic chi cujuto'tajisaj na ri are' man cuya' ta na c'olbal chi we tinimit ri' cakaj ta na pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy,’ Minimaj ri cubij chiwe. Ri ajawinel aj Asiriy xinutak ulok che u bixic chiwe chi chixutzir ruc', chijacha iwib pa u k'ab jeri' chijujunal quixcuinic quitij ri u wächinic ri e i uva xukuje' ri u wächinic ri i e higo ri e i ticom, xukuje' quitij na ri ja' ri c'o pa tak ri i c'ua'. Quixuc'am c'u na bic pa jun ulew ri cäjunamataj ruc' ri iwech, jun ulew ri cäwächin wi trico xukuje' uva, che u banic wa xukuje' u wa'l uva. We ri Ezequiy cubij chiwe chi quixuto' na ri Ajawaxel, mixsubataj rumal. ¿La c'o ta pa jun chque ri qui diosib ri jule' tak tinimit chic xcuin ta che u to'ic ri rulew pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy? ¿Jawije' e c'o wi ri e u diosib ri Hamat xukuje' ri Arpad? ¿Jawije' e c'o wi ri e u diosib ri Separbaim? ¿La xecuin puch xquito' ri Samar pa u k'ab ri Asiriy? ¿Jachin jun chque conojel ri qui diosib tak we ulew ri' ri xcuin ta che u to'ic ri i nim tinimit pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy? ¿Jasche quichomaj chi ri Ajawaxel cäcuinic cuto' ri Jerusalen?” Ri e are' man xech'aw taj, mawi c'u ne c'o ta jun tzij xquitzelej ta u bixic che, u yo'm c'u takanic ri ajawinel chque chi man c'o ta jas cäquibij. Sibalaj c'u xbison ri Eliaquim ri cätakan puwi' ri rachoch ri ajawinel; ri Sebna, ri yaltzijol; xukuje' ri Joa, ri rajtz'ib ri ajawinel, xquijis ri catz'iak chquij xetzelej ruc' ri Ezequiy che u bixic che ri xubij ri qui nimal ri ajch'ojab aj Asiriy. Aretak ri ajawinel Ezequiy xuta' ri tzij ri xbix che, xujis ri ratz'iak chrij, xebucoj wokwoj tak atz'iak che u c'utic ri c'ax ri c'o pa ranima', xbe c'u pa ri rachoch Dios. Xutak c'u bic ri Eliaquim, ri cätan puwi' ri rachoch ri ajawinel, ri xquicoj bic wokwoj tak atz'iak che u c'utic ri qui bis, xebe che u tzijobexic ri Isaiy, k'axal tzij, u c'ojol ri Amoz, che u bixic che ri cubij ri ajawinel: “Camic uj c'o pa jun nimalaj bis, c'äjisabal wächaj, xukuje' mach'irisan ib, jacha' jun ixok ri xa co'l man quec'ol taj ri ral, cäq'uis c'u na ri u chuk'ab. C'o ta banom wi xuta' ta ri Ajawaxel ri a Dios ri tzij ri xubij ri qui nimal ajch'ojab ri xtak ulok rumal ri rajaw, ri ajawinel aj Asiriy, che u yok'ic ri c'aslic Dios. C'o ta banom wi cäc'äjisax u wäch rumal rech ri tzij ri kas xuta' ri Ajawaxel ri a Dios. Chabana' ba jun ch'awem ruc' Dios paquiwi' ri c'ä e c'o canok.” Xebe c'u ri e u pataninelab ri ajawinel Ezequiy che u tzijobexic ri Isaiy, ri Isaiy xubij chque: “Mal i k'ij je chibij wa' che ri iwajaw: ‘Ri Ajawaxel je cubij wa': Maxe'j awib chque ri c'axalaj tak tzij ri xquibij ri e u pataninelab ri ajawinel aj Asiriy. Cawilampe' na, quinbano chi copan u bixic jun c'ax ri cape puwi' ri are', rumal c'u wa' cätzelej na pa ri rulew, chila' c'u quintak wi na u cämisaxic.’ ” Ri qui nimal ajch'ojab xretamaj chi ri ajawinel aj Asiriy xel bic pa ri tinimit Lacs. Xel c'u bic pa Jerusalen, xbec, xurika' ri ajawinel re Asiriy cätajin cäch'ojin che u ch'äquic ri Libna. Chila' c'u xuta' wi u tzijol ri ajawinel re Asiriy chi ri ajawinel Tirac re Etiopiy u chaplem ch'o'j chrij are'. Ri ajawinel re Asiriy xebutak chi bic jumul pataninelab rech quebe ruc' ri ajawinel Ezequiy re Juda, che u bixic che: “Ri a Dios ri a cuban wi a c'u'x, cujiquiba' u bixic chawe chi ri Jerusalen man cäkaj ta pa nu k'ab matsubtaj c'u rumal. At a tom u tzijol ri qui banom tak ri ajawinelab re Asiriy cuc' conojel tak ri ulew ri xcaj xequisach qui wäch. ¿La catto'taj ta c'u lo at? ¿La xecuin puch ri diosib xequito'tajisaj ri jule' tak tinimit chic, ri xsachisax qui wäch cumal ri e nu mam: ri Gozan, ri Haran, ri Resep, xukuje' ri winak aj Bet-eden ri e jekel pa Telasar? ¿Jawije' e c'o wi tak ri ajawinelab re Hamat, re Arpad, re Separbaim, re Ena xukuje' re Ib?” Ri Ezequiy xuc'am ri wuj ri xjach che cumal ri e u takom ri ajawinel aj Asiriy, xusiq'uij c'ut. Xbe c'ut pa ri rachoch Dios xulic' c'u ri wuj chuwäch ri Ajawaxel, xch'aw ruc' Dios je xubij wa': “Ajawaxel ri c'o ronojel cuinem la, u Dios ri Israel, ri c'o ri tem la re ajawibal la paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic', xuwi ri lal lal Dios paquiwi' conojel ri ajawibal rech ri uwächulew lal xbanow ri caj xukuje' ri ulew. Kas tatabem la, Ajawaxel, chtatabej c'u la. Chjaka' ri bak'wäch la Ajawaxel chila' c'u la. Chtatabej la ri tzij ri xutak ulok u bixic ri Senaquerib chwe, c'axalaj tak tzij ri xubij ulok ronojel che yok'ic la ri c'aslic Dios. Kastzij Ajawaxel chi ri ajawinelab re Asiriy e qui sachom qui wäch conojel ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri culew, xukuje' e qui porom ri e qui diosib pa k'ak', rumal rech chi kastzij we e diosib ri', man c'o ta qui patan, xa e che' o e abaj ri e banom cumal ri winak. Rumal ri' xecuin che u sachixic qui wäch. Camic c'ut Ajawaxel ka Dios, chujto' la pa u k'ab rech conojel ri nimak tak tinimit cho ri uwächulew cäquetamaj chi ri lal, Ajawaxel, xuwi ri lal lal Dios.” Xutak c'u u bixic ri Isaiy che ri Ezequiy: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel: ‘Ri in xinta' ri bochi'nic ri xabano, puwi' ri Senaquerib ri ajawinel aj Asiriy.’ ” E are tak tzij wa' ri xubij ri Ajawaxel chrij ri ajawinel aj Asiriy: “Ri tinimit Sion, jacha' jun ali, cutze'j a wäch Senaquerib. Ri Jerusalen cusutisa' ri u jolom ruc' etz'ben wächaj aretak cattzelej pa wakan.” ¿Jachin ri a yok'om xukuje' a yacom royowal? ¿Jachin che co a rakom wi a chi' xukuje' a yacom ri a bak'wäch chrij ruc' nimal? Chrij ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Cumal ri a takom xayac royowal ri Ajawaxel. Xabij c'ut: “Xinpaki' paquiwi' tak ri juyub cuc' ri e nu carwaj re ch'o'j ri man quebajilataj taj, puwi' ri Libano ri sibalaj e nojinak che tak che'. Xebent'akij tak ri chacalte' ri e tiquitoj puwi', xukuje' tak ri chäj ri sibalaj e je'lic. Xincuinic xinpaki' kas c'ä puwi', xebenrika' tak ri c'ache'laj ri e je ta ne ticonijibal cotz'i'j. Pa jule' tak ulew chic xebenc'ot c'ua', xintij c'u ri ja' ri', ruc' ri u pa tak wakan xebentzajisaj tak ri nima' pa Ejipt.” ¿La ma ta c'u aweta'm chi in ri Ajawaxel, ri u chomam qui banic we jastak ri'? Kas ojer ulok nu chomam ulok qui banic we jastak ri', camic c'ut nu banom ri nu chomam ulok rumal ri' ri at casach qui wäch ri tinimit tak ri sutim quij che nimak tak tapia caban can jutak mulaj ch'akatak tak xan chque. Ri winak ri e c'o chquipam man c'o ta qui chuk'ab e xibirib man caquich'ob ta quib, e uxinak k'ayes re ri juyub, e jacha' räx tak echa', jacha' ri k'ayes ri queq'uiy paquiwi' tak ri u xotil ri ja ri quec'atisax rumal ri quiakik' ri cäpe pa elebal k'ij. In weta'm ronojel ri cabano, xukuje' ronojel ri cachomaj qui banic in weta'm chi yactajinak awoyowal chwij. Rumal c'u rech chi weta'm chi c'o nimalaj awoyowal, xukuje' chi caban nimal, quincoj na jun quetequic ch'ich' che ri a tza'm, xukuje' quincoj jun jiq'uibal rij a wi' pa chi', quinban c'ut chi cätzelej pa ri be ri at petinak wi. Xubij c'u ri Isaiy che ri Ezequiy: “Are' jun etal wa' che ri quec'ulmatajok: Pa we junab ri' xukuje' pa ri junab ri cäpetic are quitij na ri trico ri cäq'uiy pa re wi, pa ri urox junab c'ut cuya' quixticonijic xukuje' quiyac u wäch ri i tico'n, quebitic uva xukuje' quebitij c'ut ri qui wäch. Ri aj Juda ri quec'asi' canok quebux na jacha' tico'n: cäbe na ri qui rab pa ri ulew quewächin c'u na, quecanaj c'u na can quieb oxib pa Jerusalen pa ri juyub Sion c'o ri quec'asi' na canok. Are cäbanow na ri nimalaj lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Are wa' ri cuc'ulmaj na ri ajawinel re Asiriy cächa ri Ajawaxel: ‘Man coc ta na pa Jerusalen, mawi jun ch'ab cuq'uiak na chrij ri Jerusalen, man cäch'ojin ta na ruc' quetequic ch'ich' mawi cuyac na jun ch'ojibal chrij ri tinimit. Pa ri be ri xpe wi, chila' cätzelej chi wi na man coc ta na chupam we tinimit ri'. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij. In quinto' na u wi' we tinimit ri' quincol c'u na, xa rumal u tok'obisaxic u wäch ri David ri pataninel wech, xukuje' rumal wech in.’ ” Xkaj c'u ulok ri u takom ri Ajawaxel xebucämisaj jun sient jumuch' ruc' job mil (185,000) achijab ajch'ojab re Asiriy aretak xsakar chucab k'ij e cäminak chic conojel. Ri Senaquerib, ri ajawinel aj Asiriy, xebuc'am bic ri rajch'ojab ri man xecäm taj, xtzelej pa Ninibe. Pa jun k'ij c'ut aretak cätajin cak'ijilan chupam ri rachoch ri u dios Nisroc, ri quieb u c'ojol, ri Adramelec xukuje' ri Sarezer, xebopanic xquicämisaj c'ut, xebanimaj c'u bic xequic'u' quib pa tak ri ulew re Ararat. Are c'u xcanaj can ri Esaradon che ajawinel che u q'uexel. Pa tak ri k'ij ri' xkaj ri Ezequiy che jun nimalaj yabil, are c'u ri Isaiy ri u c'ojol ri Amoz, xbe che rilic, xubij c'u che: “Cubij ri Ajawaxel: ‘Chabij canok jas ri cawaj cabij can chque ri e c'o pa ri awachoch, catcäm c'ut, man catcunataj taj.’ ” Ri Ezequiy xutzolk'omij ri u palaj cho ri xan, xch'aw ruc' ri Ajawaxel, jewa' xubij: “Quinta' tok'ob che la Ajawaxel, chi chnataj che la chi sibalaj jic nu banom che patanixic la xukuje' ruc' ronojel wanima', xinban c'u ri cäkaj chwäch la.” Xuq'uis c'u rib che ok'ej. Ri Ajawaxel xutak ri Isaiy chi cäbec cubij che ri Ezequiy: “Ri Ajawaxel ri u Dios ri a mam David, cubij: ‘Ri in xinta' ri a bochi'nic xukuje' xinwil ri u wa'l a wäch. Quinya' chi c'u na olajuj junab a c'aslemal. “Ri at xukuje' ri Jerusalen quixinwesaj na pa u k'ab ri ajawinel re Asiriy. Ri in quinchajij na we tinimit ri'.’ ” Ri Isaiy xubij che: “Are' etal wa' cuc'ut ri Ajawaxel chawäch che u c'utic chi kas cubano jas ri xubij: Pa ri u retabal k'ij ri Acaz, quinban na chi cätzelej lajuj juch' ri u mu'jal ri k'ij chrij.” Xtzelej c'u ri u mu'jal ri k'ij chrij, c'ä pa ri lajuj juch' ri u yo'm chi canok. Aretak ri Ezequiy ri ajawinel aj Juda xutzir che ri u yabilal, xusuc'umaj we bix ri': In xinchomaj chi aretak sibalaj utz u banom ri nu c'aslemal rajawaxic quinbe na; xya' takanic chwe chi quinbe jawije' e c'o wi ri cäminakib pune' c'ä c'o na ri nu c'aslemal. In xinchomaj chi man quinwil ta chi u wäch ri Ajawaxel cho we uwächulew ri', man quinwil ta chi u wäch jachin jun chque ri e c'o cho ri uwächulew. Cäyojix ri wachoch, quesax chwe, jacha' ri cäban chque ri qui lic'om cäbal ri ajyuk'ab. Ri nu c'aslemal canok junam ruc' ri u quem jun ajquem, ri cäkopix pa ri quemabal. Chi pa k'ij chi chak'ab banom la chwe chi quinrik c'ax. Ronojel ri jun ak'ab quinrak nu chi' je ta ne chi jun coj cätajin quebuwak ri nu bakil. Chi pa k'ij chi chak'ab nu rikom c'ax umal la. Xak alicha' quinjilowic jacha' ri cäquiban ri xipicar, quinch'ikowic jacha' ri caquiban ri palomax. Ri nu bak'wäch quecos che ri ca'yem chicaj. Ajawaxel, nu rikom c'ax, chux la to'l wech. ¿Jas ta c'u ri quincuin ta che u bixic che we ri are' are xbanowic? Man coc ta chi ri nu waram rumal ri u c'axc'ol ri nu c'aslemal. Ri quechajix rumal ri Ajawaxel quec'asi' na, quinc'asi' c'u na in cuc' conojel wa'. Ri lal yo'm la rutzil nu wäch, tzelej chi la jumul ri nu c'aslemal. Chilampe' la, che u q'uexwäch ri c'axc'ol, camic c'o jamaril wuc'. Ri lal xto' la ri nu c'aslemal chuwäch ri jul re sachbal wächaj, rumal rech chi e cuyum c'u la conojel ri nu mac. Ri e c'o pa ri mukubal, man quecuin ta quek'ijilan che la, ri cäminakib man quecuin ta cäquiya' juluwem chech la, ri quekaj pa ri jul man quecuin ta cäqueyej ri jiquil la. Xuwi ri e c'asc'oj quecuinic quek'ijilan che la jacha' ri quinban in camic. Ri tataxelab cäquitzijoj na chque ri calc'ual ri jiquil la. Ri Ajawaxel c'o waral che nu to'ic. Ka k'ojomaj ri ka arp chujbixon c'ut conojel ri k'ij re ri ka c'aslemal chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Ri Isaiy xtakanic chi cheyok' quieb oxib higo re cäcoj che ri c'ax ri c'o che ri ajawinel, xcunataj c'u ri ajawinel. Ri Ezequiy xuc'ot c'ut u chi' ri Isaiy: “¿Rumal jachique etal quinwetamaj chi ri Ajawaxel qui nu cunaj, xukuje' chi pa oxib k'ij quincuinic quinbe chupam ri rachoch ri Ajawaxel?” Pa tak ri k'ij ri' ri ajawinel Merodac-baladan, u c'ojol ri Baladan, ajawinel aj Babilon, xuta' u tzijol chi xyawaj ri Ezequiy xukuje' xuta' u tzijol chi utzirinak chic, xebutak c'u ulok wuj che cumal jujun tako'nib xukuje' jun sipanic. Xquicot c'u ri Ezequiy che ri copanic, xuc'ut ronojel ri u k'inomal chquiwäch: ri sak puak, ri k'an puak, ri e tak c'oc'al, ri utzalaj aseit, xukuje' ri e tanim wi ri e u ch'ojibal, xukuje' conojel ri jastak ri e u c'olom. Man c'o ta jun jasach ri c'o pa ri rachoch mawi ri c'o pa ronojel ri cätakan wi ri ma ta xuc'ut chquiwäch. Xbe c'u ri Isaiy, ri k'axal u tzij ri Dios, che rilic ri Ezequiy, xuc'ot u chi' xubij che: “¿Jawije' xepe wi ri achijab ri', jas c'u ri xulquibij chawe?” Ri Ezequiy xubij: “E petinak pa jun najalaj ulew, pa Babilon e petinak wi.” Ri Isaiy xuc'ot u chi': “¿Jas c'u ri xquil chupam ri awachoch?” Ri Ezequiy xubij: “Xquil ronojel ri c'o chupam, man c'o ta jun jasach ri c'o wuc' ri ma ta xinc'ut chquiwäch.” Xubij c'u ri Isaiy che ri Ezequiy: “Chatampe' we tzij ri' ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: ‘Quepe na ri k'ij aretak ronojel ri c'o pa ri awachoch, xukuje' ronojel ri qui mulin ri e a mam ojer c'ä pa we k'ij camic, cäc'am na bic pa Babilon. Man c'o ta jas cäcanaj canok. Xukuje' ne jujun chque ri e awija'lil quec'am na bic pa Babilon, quesax na ri qui cowil quecoj na che pataninelab pa ri rachoch ri ajawinel.’ ” Ri Ezequiy, xuchomaj chi pune' ta ba ne xak xuwi cäc'oji' jamaril, xukuje' jicomal joropa' junab cäc'asi na, xcha' che ri Isaiy: “Ri a yo'm u bixic chwe ri u bim ri Ajawaxel chawe, utz quinto.” Ri i Dios ix cubij: “Chicu'bisaj u c'u'x, chicu'bisaj u c'u'x ri nu tinimit; chich'abej ri Jerusalen pa utzil, chibij che chi ri patanijic ri e c'o wi q'uisnak u tza'm, chi xetojtaj ri u mac ri u banom, chi u c'amom chi pa nu k'ab ri u camul c'äjisabal wächaj rumal rech ronojel ri u mac.” Jun cowilaj ch'abal xtatajic: “Chisuc'umaj jun be che ri Ajawaxel pa ri chaki'j uwo sak, chijuch'u' jun jicomalaj be ri quiya', che ri ka Dios, pa ri ulew ri man cäwächin taj. Chebinojisaj tak ri c'olbal ri e q'uiyinak wi aj, chebilianisaj tak ri juyub xukuje' ri e u tza'm tak juyub, ri c'olbal ri e c'o wi c'ache'laj xukuje' tanatak, chebililobisaj. C'äte ri' cuc'ut na ri Ajawaxel ri u juluwem, conojel c'u ri winak junam cäquil na. Kas are' c'ut ri Ajawaxel yowinak u bixic.” Jun ch'abal cubij: “Charaka' a chi'.” Ri in xinbij: “¿Jas quinbij aretak quinrak nu chi'?” “Chi ronojel winak xak junam ruc' ri k'ayes, sibalaj co c'olic jacha' jun cotz'i'j re juyub. Ri k'ayes cächaki'jaric xukuje' ri cotz'i'j cäyututiric aretak coc'ow ri ruxlab ri Ajawaxel paquiwi'. Kastzij ri winak xak e junam ruc' ri k'ayes. Ri k'ayes cächaki'jaric xukuje' ri cotz'i'j cäyututiric, are c'u ri u tzij ri ka Dios man cäq'uextaj ta xak je wi amak'el.” Sion, chatpakal puwi' jun juyub, co chatch'awok, chaya' u bixic ri utzalaj tzij. Charaka' a chi' maxe'j awib Jerusalen, chaya' u bixic chque ri tinimit tak aj Juda: “¡Waral c'o wi ri i Dios!” Copan ri Ajawaxel ruc' cuinem, cätakan c'u na puwi' ronojel ruc' ri chuk'ab ri c'o pa u k'ab. Cuc'am ulok ri u tinimit aretak torotajinak chi rumal. Cäpetic jacha' jun ajyuk' ri quebuchajij ri u chij quebuyac ri alaj tak chij, quebuk'aluj, quebuc'am bic cho u c'u'x, sibalaj coc il che qui chajixic ri c'äte xebalaxic. ¿Jachin etaninak ri nimalaj plo ruc' ri u k'ab, o rajilam ri retabalil ri caj cuc' ri u wi' tak u k'ab? ¿Jachin yowinak ronojel ri u puc'uq'uil ri ulew pa jun tzima, o e u pajom pa pajbal ri e u tza'm tak juyub xukuje' tak ri e u tza'm tak ri c'ache'laj? ¿Jachin bininak che ri Ajawaxel chi man utz ta ri cubano, o jachin yowinak tijonic che? ¿Jachin xeyo'w no'j che xukuje' ch'obonic? ¿Jachin xc'utuw chuwäch ri u banic suc'alaj k'atoj tzij? ¿Jachin xtijon che ri etamanic? ¿Jachin xeyo'w tijonic che re no'j? Che are' ri nimak tak tinimit xak e junam ruc' jutz'ut ja', jacha' jun u bak'wäch ulew chupam ri pajbal ri tinimit tak ri e c'o chupam tak ri plo xak e junam ruc' jun u bak'wäch sanyeb. Pa ronojel ri Libano man quebubana' ta ri awaj che u chi'xic tabal tok'ob ri quechajirisaxic, mawi ri si' che ri k'ak'. Conojel ri nimak tak tinimit man c'o ta qui banic chuwäch; che ri are' man c'o ta jubik' qui k'ij. ¿Jachin ruc' qui junamaj wi ix ri Dios? ¿Ruc' jachique wächbal qui c'utbej re ri u banic? Jun josol dios cutac'aba' jun wächbal, jun ch'ayal puak cuch'uk rij che k'an puak xukuje' cuban jun u chachal re sak puak. Ri cäbanow jun wächbal cucha' jun che' ri man cäk'ay taj, cutzucuj jun utzalaj ajchac ri cäna'w che u tac'abaxic rech man catzak taj. ¿La ma ta iwetamam? ¿La ma ta i tom u tzijol? ¿La ma ta xtzijox chiwe kas pa ri tictajic? ¿La ma ta i ch'obom ulok kas aretak xban ri uwächulew? Ri Dios c'o ri u tem re ajawibal puwi' ri caj ri c'o puwi' ri uwächulew, queril ri winak jacha' alaj tak sac' ri quech'opinic. Ri are' culic' ri caj jacha' jun ch'ukubal, culic' u wäch jacha' jun lic'om cäbal. Ri are' cubano chque ri achijab ri nimak qui banic chi man c'o ta qui patan cusachisaj c'u qui wäch ri e c'amal tak be aj uwächulew. Xak e junam cuc' ri alibaj tak tico'n ri c'äte qui tiquic, ri c'äte jubik' benak ri qui rab pa ri ulew. We ri Dios cuxlab paquiwi' queyututiric, quec'am c'u bic rumal ri salc'um jacha' pajo. Ri Tastalicalaj Dios cubij: “¿Jachin ta ruc' quinijunamaj wi ix? ¿Jachin ta ri cäjunamataj wuc'?” Chixca'yampe' chicaj, chiwila' c'ut: ¿Jachin xbanow ronojel wa'? Ri cujach qui wäch chquijujunal, conojel c'ut quebusiq'uij ruc' ri qui bi'. Sibalaj nim ri u cuinem xukuje' ri u chuk'ab, chi man c'o ta jun chque ma ta copanic. Israel u tinimit ri Jacob, ¿jasche catch'ach'atic?, ¿jasche cabij: “Ri Ajawaxel man cunabej taj ri cätajin quinc'ulmaj ri Dios man coc ta il chwe?” ¿La xa pa u ma ta aweta'm? ¿La ma ta a tom? Ri Ajawaxel, ri junalic Dios, ri xbanow ronojel ri uwächulew, man cächukchub ta mawi cäcosic ri retamanic man c'o ta u q'uisic. Ri are' cuya' u chuk'ab ri cosinak, are c'u ri tukar cuya' u wi' ri u chuk'ab. Ri alabom quecosic xukuje' quetukaric, xukuje' ne ri sibalaj e co na quetzakic, are c'u ri cäquicu'ba' qui c'u'x chrij ri Ajawaxel cäc'aq'uir na ri qui chuk'ab amak'el, quecuinic querapapic jacha' ri cot quecuinic quexiq'uinic man quecos taj, quebinic man quetukar taj. “C'o jas mibij chnuwäch, ulew tak ri ix c'o chupam ri plo. Nimak tak tinimit chiwika' tak iwib chicojo' ronojel ri i chuk'ab. Tisaj, rech cujtzijon puwi' we jasach ri' kamulij kib che u chomaxic. ¿Jachin xbanowic chi xc'utun pa elebal k'ij we ajawinel ri' ri amak'el quel ulok ruc' ch'äcanem? ¿Jachin quejachow ri nimak tak tinimit pa u k'ab cuban c'ut chi ri ajawinelab caquimach' quib chuwäch, rech ruc' ri u ch'ich' re ch'o'j xukuje' ri u q'uiakbal ch'ab quebujabuj c'ut jacha' ri pajo? ¿Jachin cäbanowic chi querokataj man c'o ta c'u latz' curiko je ta ne ri ma ta cunak ri be cuc' ri rakan? ¿Jachin banowinak we chac ri'? ¿Jachin ri kas pa ri tiquiritajic u cholajim ulok ri u be ri tzijobelil? In, ri Ajawaxel, ri xuwi ri in in Dios, ri nabe xukuje' ri q'uisbal. Ri ulew tak ri e c'o chupam ri plo xquilo xenoj c'u che xe'n ib xyicop ronojel ri uwächulew. Quenakajinic, nakaj chic e c'o wi.” Chquijujunal ri ajchaquib cäquitolaquib, cuya' chajin anima' che ri cachil. Ri kolol dios cuya' chajin anima' che ri ch'ayal puak; ri cäbajinic cuya' chajin anima' che ri ch'ayal ch'ich', cubij c'ut we utz ri c'ojbal, co chabajij ri wächbal cuc' clawux rech man cäbak'otalob taj. “Chattatabenok, Israel, u tinimit ri Jacob, ri pataninel wech, ri cha'tal wumal, tinimit ri e u k'ab tak rachalaxic ri Abraham ri junam nu wäch ruc': In xatinwesaj ulok chutza'm ri uwächulew, xatinwesaj ulok pa ri ch'akap ulew ri naj c'o wi, xinbij c'u chawe: ‘At pataninel we.’ Xatincha'o man wetzelam ta c'u a wäch. Man caxe'j ta awib, in c'o c'u ne awuc' maxibij awib, in c'ut in a Dios. In quinyo'w a chuk'ab, in catinto', catintok'ej ruc' ri colomalaj nu k'ab. Conojel ri cäquetzelaj a wäch quel na qui q'uixbal, quemach'i na ri cäquitij qui chuk'ab chawij xa jumul cäq'uis na tzij paquiwi'. Quebatzucuj na ri qui banom qui c'ulel chawe man c'u quebarik ta chic ri quech'ojin awuc', je ta ne ri ma ta xec'ojic. Rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel ri a Dios at nu yukem che ri a k'ab; in nu bim chawe: ‘Man caxe'j ta awib, in catinto'.’ ” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Israel u tinimit ri Jacob, pune' xa at c'olic xukuje' at tuka'r, man caxe'j ta awib, in catinto'. In, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, in ri colol awech. Quinban na chawe chi catux jun joc'ol trico, ri c'ac' xukuje' e c'o utzalaj tak u ware quebajoc' na ri juyub, caban na chi quebux puc'uc' ulew, caban na chi ri e u tza'm tak juyub quebux na pajo. Quebajopij na, quec'am c'u na bic rumal ri quiakik' quejabux na rumal ri quiakik' jäb. Catquicot c'u na ruc' ri Ajawaxel, canimarisaj na u k'ij ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Ri winak ri e meba' ri man c'o ta qui rajil, cäquitzucuj ja' man cäquirik ta c'ut. Chaki'jarinak ri cak' rumal ri chakij chi', are c'u ri in, ri Ajawaxel, quinoc na il chque, in, ri u Dios ri Israel, man quebenya' ta canok. Quinban na chi queq'uiy ulok nima' chque tak ri juyub ri e chaki'j tak uwo sak, xukuje' u q'uiyibal tak ja' pa qui niq'uiajil tak ri beya', quinban na chi ri chaki'j uwo sak cux suk, quebenq'uiyisaj na bulbux tak ja' pa ri chaki'j ulew. Pa ri chaki'j uwo sak quebentic na chacalte', ri che' ri acasia, k'echob xukuje' u che'al aseitun quebenq'uiyisaj na chäj pa ri chaki'j ulew, tz'in tak chaj xukuje' q'uisis, rech ronojel ri uwächulew cärilo, xukuje' cäretamaj, coc il che, u chuch'obo' c'ut chi in ri Ajawaxel nu banom wa' ruc' ri nu cuinem, chi ri in, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, nu banom ronojel.” Ri Ajawaxel, ri rajawinel ri Jacob, je cubij wa: “Chixpetok diosib, chicojo' ri to'bal iwib, chixpetok, chito' u wi' ri i banic. Chilibij chke jas ri cäc'ulmataj na, chilik'alajisaj chkawäch ri oc'owinak chic, cujoc c'u na il che u tatabexic chiliya' u bixic ri jastak chke ri quepe na, rech cäkilo jas ri quebel na; chibij chke jas ri cäc'ulmataj na, chic'utu' chkawäch chi kas kastzij ix diosib. Chibana' ri quixcuin che u banic, utzil o etzelal, ri cuya' ta xibriquil chke xukuje' nimalaj xe'n ib. ¡Are c'u ri ix man c'o ta i banic mawi c'o jas quixcuin che u banic! Etzelam u wäch ri quixk'ijilanic. Xinbano chi xuc'ut rib jun achi pa elebal k'ij xinsiq'uij ruc' ri u bi', copan c'u pa u mox relebal k'ij. Quebuxak'alej ri k'atal tak tzij ri e je ta ne e t'ac jacha' ri cuban ri banal bo'j, ri cuxak'alej ri t'ac cuc' ri rakan. ¿Jachin xyo'w ulok u bixic wa' kas pa ri tictajic, rech cäketamaj? ¿Jachin xbin ulok wa' ojer rech cäkacojo chi c'o rumal ri xubano? Man c'o ta jun chiwe xyo'w ta u bixic, man c'o ta jun xuta' ta jun tzij ri xibij. In ri xinyo'w ulok u bixic che ri Sion kas pa ri tictajic, xukuje' in xintakow bic jun tako'n pa Jerusalen che u bixic che chi man cäbeytaj ta ri qui tzelejic ulok ri e u winakil. Quincaylobic, man c'o ta c'u jun chque ri jule' tak diosib chic cätac'atob taj, man c'o ta jun cäcuinic cäpixbenic, man c'o ta jun ri cutzelej ta qui wäch ri c'otoj tak chi'aj ri quinbano. Man c'o ta jun chque c'o ta jubik' u banic. Man c'o ta jas quecuin che u banic xa e banom tak diosib ri man c'o ta jubik' qui patan.” “Waral c'o wi ri nu pataninel, ri quinya' ri nu to'banic che ri nu cha'om, ri quinquicot ruc'. Nu yo'm ri wuxlabal pa ranima' rech cuc'am ulok ri suq'uil chque conojel ri nimak tak tinimit. Man curak ta u chi', man c'o ta cäch'awic, man cuban ta chi cätataj ri u ch'abal pa tak ri be, man cuq'uis ta u k'ajisaxic ri aj ri wak'ininak mawi cuchup ri mecha ri xak alicha' cänicowic. Kas cuc'am c'u na ulok ri suq'uil. Man cuxlan taj mawi cäq'uistaj u c'u'x, c'ä cujekeba' na ri suq'uil cho ri uwächulew. Ri ulew tak ri e c'o chupam ri plo cäquitatabej na ri e u tijonic.” Ri Dios, ri Ajawaxel, ri xbanow ri caj xulic' c'ut, ri xnuc'uw ri ulew xukuje' ri c'o chuwäch, ri cuya' qui c'aslemal xukuje' cuxlab ri winak ri e jekel chuwäch, cubij c'u che ri pataninel rech: “In, ri Ajawaxel, xatinsiq'uij rech caban ri colomal, xatinyukej c'u che ri a k'ab, rech catux chaconisan rech colobal ib, in xatintac'aba', quinwaj c'ut chi catux u c'utbal ri nu c'utwächinic ruc' ri nu tinimit, qui chäj ri nimak tak tinimit. Quinwaj chi cajak ri qui bak'wäch ri moyab xukuje' chi quebator ri e tz'apitz'oj pa che', chupam ri k'ekumalaj c'olbal ri e c'o wi. In ri' ri Ajawaxel, are nu bi' wa', man quinya' ta c'olbal chi cäya' ri nu juluwem che ta jachin chi jun mawi chi are ta nim quebil wi ri diosib che nu q'uexwäch in. Chiwila', chi je xel wi ronojel ri nu yo'm ulok u bixic nabe, are c'u ri camic quinya' qui bixic c'ac' tak jastak quinya' qui bixic chiwe c'ä majok chebec'utunok.” Chibixoj che ri Ajawaxel jun c'ac' bix kas pa ri c'olbal ri sibalaj naj che ri ulew chek'ijilan che jachin tak ri quebin puwi' ri plo xukuje' ri chicop ri e jekel chupam, ri ulew tak ri e c'o chupam ri plo xukuje' ri e u winakil. Chquicot ri chaki'j uwo sak xukuje' ri qui tinimit tak xukuje' ri e kajinak wi ri ramak' ri Sedar. Ruc' quicotemal chebixon ri e u winakil ri Sel chquiraka' qui chi' paquiwi' tak ri juyub. Chquiya' juluwem che ri Ajawaxel, chiya' u bixic ri u banom pa tak ri ulew aj plo. Ri Ajawaxel quel na ulok jacha' jun nim u banic cutij na u chuk'ab jacha' jun banal ch'o'j co cäch'awic, curak na u chi' che u chaplexic ri ch'o'j quebuch'äc c'u na ri e u c'ulel. Ri Ajawaxel cubij: “Sibalaj q'ui k'ij xeboc'owic man c'o ta jas xinbij, man xinch'aw taj, xink'il c'u wib, camic c'ut quinrak nu chi' jacha' jun yawab ixok, ri cäch'ikowic, ri cäbik'bitic. Quinsach qui wäch c'ache'laj xukuje' ri e u tza'm tak juyub, quebenchaki'jarisaj conojel tak ri che' ri e q'uiyinak chuwäch quebenjalwächij tak ri nima' pa chaki'j tak uwo sak quebentzajisaj tak c'ut ri cho. Quebenc'am na bic ri moyab pa tak be xukuje' pa alaj tak be ri man quetamam taj. Quinq'uex na ri k'eku'm pa sakil chquiwäch ri e are', ri ch'ucuch'ak tak juyub quinjalwächij na pa lianic tak ulew. We jastak ri' kas quebenban na. Ri cäquicu'ba' qui c'u'x chrij jun dios, ri cäquibij na chque jujun tak wächbal: ‘Ix ri ix ka dios, caquinajtajisaj na quib e nojinak che q'uixbal.’ ” “T'oyab, ri man quita' taj, chixtatabenok; moyab, ri man quixca'y taj, chixca'y c'ut. Man c'o ta jun ri sibalaj ta moy mawi sibalaj ta t'oy jacha' ri pataninel wech, ri nu takom, man c'o ta chi jun ri sibalaj ta moy mawi sibalaj ta t'oy jacha' ri nu takom, ri pataninel rech ri Ajawaxel. E rilom q'ui jastak man coc ta c'u il chque cacuinic catanic, man c'o ta c'u jas cuto. Ri Ajawaxel, rumal rech chi are' jun Dios ri cäcolonic, are ta xraj xuban ta nim xukuje' xjuluw ta ri u tijonic; are c'u we tinimit ri' queläk'axic xukuje' queboc eläk'omab ruc', conojel banom chque chi quekaj pa che', e tz'apim pa jun k'ekumalaj c'olbal quemajixic c'ut, man c'o ta c'u jachin quetorowic; quebeläk'ax bic, man c'o ta jachin quetokin ta canok.” ¿Jachin ta c'u jun chiwe coc ta il che wa'? ¿Jachin ri coc il che u tatabexic ri cäc'ulmataj na? ¿Jachin xyo'w be chi ri Israel, ri u tinimit ri Jacob cäch'äctajic camajix ta c'u bic? ¿La ma ta kastzij chi are' ri Ajawaxel? Ri e are' xemacun chuwäch, man xcaj ta xquitakej ri be ri u c'utum chquiwäch rumal, mawi xquinimaj ri u tijonic. Rumal ri' xpe royowal chquij xuc'äjisaj c'u qui wäch ruc' jun ch'o'j ri xak c'ätetal xpe paquiwi' ri xebunicowisaj pa k'ak' pune' c'u je xquic'ulmaj wa' man xcaj ta xech'obonic. Are c'u ri camic, Israel, u tinimit ri Jacob, ri Ajawaxel ri xatwinakirisanic cubij chawe: “Maxe'j awib, at nu torom chic in xatinsiq'uij pa ri a bi', at, at wech. We rajawaxic catk'ax pa ri ja', ri in quinc'oji' na awuc', we rajawaxic catk'ax pa tak ri nima' man catjik' ta na, we rajawaxic catoc'ow pa ri k'ak', man catc'at ta na, ri rak' ri k'ak' man quenicow ta na chawij. In c'ut ri Awajaw, ri a Colonel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. In at nu lok'om; Ri nu lok'obem awech are' ri Ejipt, ri Etiopiy xukuje' ri Seba e are nu lok'obem awech, rumal rech chi lok' catinwil wi, nim awajil, in catinwaj. Rech catc'oji' wuc' xukuje' che u colic ri a c'aslemal quebenjach winak xukuje' nimak tak tinimit. Maxe'j awib, ri in in c'o awuc'. Kas pa ri elebal k'ij c'ä pa ri kajebal k'ij quinban na chi quetzelej ulok ri e a winak che qui mulixic, quinbij na che ri riquiak'ab elebal k'ij: ‘Chebatzelej ulok,’ che c'u ri u mox elebal k'ij: ‘Mabano chi quecanaj awuc'. Chebac'ama' ulok ri e nu c'ojol xukuje' ri e nu mia'l pune' naj e c'o wi, kas c'ä chuq'uisbal ri uwächulew, conojel ri cuc'am ri nu bi', ri xebenq'uiyisaj xukuje' ri xebentac'aba', ri xebenban che u ya'ic nu k'ij.’ Chibana' chi cäpe ri nu tinimit, ri e c'o u bak'wäch, moy c'ut, ri e c'o u xiquin, tz'oribinak c'ut. Chquimulij quib conojel tak ri tinimit, chquirika' quib tak ri nimak tak tinimit. ¿Jachin jun c'o chquixo'l u yo'm ta ulok u bixic wa'? ¿O u yo'm ta qui bixic ri jastak ri e c'ulmatajinak canok? Chequitac'aba' jachin tak xeilowic, chquic'utu' we c'o rumal je cäquibij wa', rech cätatabexic chbix c'ut chi are ri kastzij. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Ix ri ix k'alajisanelab chwij, pataninelab tak wech, ri ix nu cha'om, rech quiwetamaj nu wäch, quicu'ba' c'u i c'u'x chwij quich'ob c'ut in jachinok, Man c'olinak ta can jun dios nabe chnuwäch in, mawi cäpe chi na jun chwij. Xuwi ri in in Ajawaxel man c'o ta chi jun cäcuinic cäcolonic we ma ta xuwi ri in. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “In xinyo'w u bixic, xinwesaj u tzijol: in xixincolo man jun dios ta xbanowic ri ma ta etamatal u wäch, ix c'ut ri ix nu k'alajisanelab. Ojer ulok in Dios wi. Man c'o ta jun cäcuinic cäresaj rib pa nu k'ab. Man c'o ta jun cäcuinic cuyojij ri quinbano.” Ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, ri xixtorowic cubij: “Che i colic ix quebentak na bic winak pa Babilon quinban c'u na chi quejak conojel tak ri oquibal, are c'u ri qui quicotemal ri aj caldeyib cäq'uextaj na pa k'oxomal. In ri Ajawaxel, ri xwinakirisan ri Israel, ri Tastalicalaj Dios ri xukuje' iwajawinel ix.” Ri Ajawaxel xujak jun be chupam ri plo, jun alaj be pa tak ri ja' ri quebulk'atic; xubano chi xel ulok jumulaj cowilaj tak ajch'ojab, e cuc'am ulok qui carwaj xukuje' qui quiej che u sachisaxic qui wäch. Xetzakic, man xecuin ta chic xquiwalijisaj ta chi quib, xsach qui wäch jacha' mecha ri cächupic. Camic cubij ri Ajawaxel che ri u tinimit: “Mänataj chic ri re iwir, mebachomaj chic ri jastak ri e oc'owinak. Ri in quenbana' na jun c'ac' banoj, cawil c'u na chi camic cäc'utunic. Quinjak jun be pa ri chaki'j uwo sak, xukuje' tak nima' pa ri ulew ri man cäwächin taj. Cäquiya' na nu k'ij ri juyubal tak awaj, ri e ch'ich'alaj tak chicop xukuje' ri abestrus, rumal rech chi quenq'uiyisaj na ja' chupam ri chaki'j uwo sak, nima' tak chupam ri ulew ri man cäwächin taj, che u ya'ic ruq'uia' ri nu tinimit ri cha'om, ri tinimit ri nu nuc'um rech cäresaj u tzijol ri nu k'ijilaxic. Are c'u ri at, Israel, u tinimit ri Jacob, man xaya' ta nu k'ij xane' xatcos che nu k'ijilaxic. Man xebaya' ta chij chwe che tabal tok'ob ri quechajirisaxic mawi xaya' nu k'ij cuc' tabal tak tok'ob. In man xatincos taj xebenta' ta tak sipanic chawe. Man xajwataj ta u lok'ic c'oc'alaj aj awumal che u c'amic ulok chwe che sipanic, mawi rajawaxic xaya' ta quicotemal chwe cumal ri qui xepoyil awaj ri queya' che tabal tok'ob. Xa' c'u ne xinacoso qui mac ri e a mac aq'uistajisam nu c'u'x cumal tak ri e awetzelal. Are c'u ri in rumal rech chi in a Dios, quebenchup ri awetzelal man quenataj ta chi na ri a mac chwe. We c'o jas cana' chwij, ka chomaj rij. Chebac'ama' ulok ri to'bal tak awib, cäkil c'ut we man c'o jubik' a mac. Ri e a mam xmacunic, ri e awajtijab xquiwalijisaj quib chwij, ri e a k'atal tak tzij xquitz'iloj ri wachoch, rumal ri' xinya' be chi ri Israel, ri u tinimit ri Jacob, chi cäyojixic xukuje' cäyok'ic.” “Chinatatabej camic, Israel u tinimit ri Jacob, ri pataninel wech, ri cha'tal wumal. In ri' ri Ajawaxel, ri a winakirisanel, ri xatinnuc' ulok c'ä majok chatalaxok, catinlo c'ut xukuje'. Maxe'j awib, Jesurun, u tinimit ri Jacob, ri pataninel wech, ri cha'tal wumal, quenbana' c'u na chi cäbin ja' pa ri chaki'j uwo sak, binel tak ja' pa ri chaki'j ulew. Ri in quinya' na c'ac' qui c'aslemal ri e awija'lil, quintak na ri nu tewichibal paquiwi'. Queq'uiy c'u na jacha' ri k'ayes ri caban utzalaj qui ja'xic, jacha' sak lemob ri e c'o chquichi' tak ri nima'. Jun cubij na: ‘In rech ri Ajawaxel,’ jun chic cuchi'x na: ‘Rija'lil ri Jacob,’ jun chic cutz'ibaj na pa u k'ab ‘Rech ri Ajawaxel,’ cutik c'u na ri u bi' ri Israel che ri kas u bi'.” Ri Ajawaxel, ri ajawinel xukuje' torol c'u re ri Israel, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij: “In ri nabe xukuje' ri q'uisbal chnuwäch in man c'o ta chi jun dios. ¿Jachin ta ri c'olic ri junam ta wuc'? Ch'awok xukuje' chuk'alajisaj chnuwäch. ¿Jachin yowinak ulok u bixic pa ri tictajic ri cäc'ulmataj na, xukuje' cubij ta c'ut ri xa co'l man quec'ulmatajok? Chichajij ba' anima', mixe'j iwib. In je xinbij, kas ojer c'u ulok nu yo'm ulok u bixic, ix c'ut quixk'alajisan na ri nu bim. ¿La c'o chi puch jun dios we ta mat xak xuwi ri in? Man c'o ta chi jun to'bal ib, man c'o ta chi jun ri weta'm ta u wäch.” Man c'o ta jun chque ri e banal tak diosib c'o ta jubik' quebajwataj ta wi, xukuje' ri e dios ri sibalaj lok' quequil wi man c'o ta jubik' qui patan. Ri quek'ijilanic e moy xukuje' e nimak tak con, rumal ri' quel na qui q'uixbal. Ri cabanow jun wächbal che u k'ijilaxic, ri je ta ne chi are' jun dios, xak lok' cutzak ri u k'ij. Conojel ri quek'ijilanic, quecanaj pa q'uixbal. Ri quebanow tak diosib xak e achijab ri man c'o ta jas queta'm. We ta conojel junam quebe tac'al ta pa k'atbal tzij, cäk'alajin na chi man c'o ta jubik' qui k'ij, cäquixe'j na quib. Kilampe' jas cuban ri ch'ayal ch'ich': cuya' ri ch'ich' pa ri k'ak', c'äte ri' cuchap u ch'ayic ruc' ri bajibal. Ruc' ri cowilaj tak u k'ab cuchacuj. We c'u man cutij u wa ri ch'ayal ch'ich', cäq'uis ri u chuk'ab, xukuje' we man cutij u joron, cätukaric. Chkilampe' ri kolol dios: cupoba' ri che', cäretaj ruc' ri retabal, cujuch' ri wächbal ruc' jun juch'bal cucoj jun etabal, c'äte ri' cuchap u josic ruc' jun ajabal. Je cuban wa' che u banic jun wächbal, cuban u wächbal winak che, cäresaj u wäch jun je'lalaj winak, cuc'am bic, cutac'aba' pa jun rachoch dios. Xukuje' c'o jachin jun quebutic chacalte' queq'uiyisax c'ut rumal ri jäb; e c'o chi c'ut u chacalte' che qui t'akixic. O are utz carilo quebutic q'uisis o bakit, ronojel k'ij querilij pa ri juyub c'ä quechomakir na. Quepe c'u ri winak cäquicoj che u banic qui k'ak', cäquic'am bic ch'akatak che u mik'saxic quib cäquic'am chi bic niq'uiaj che u chak'ajisaxic ri qui wa, cäquic'am chi bic niq'uiaj che u banic u wächbal jun dios, quexuqui' c'u chuwäch che u k'ijilaxic. Jun winak chi c'ut cuc'am pa niq'uiaj che ri che' cuporoj pa k'ak', cubol u ti' chuwäch, cutij ri bolom ti'j cänoj c'ut. Xukuje' cumik' rib cho ri k'ak', cubij c'ut: “Sibalaj utz ri c'olem chrij ri ka'k', cätajin quinmik'ic.” Are c'u ri u tz'akatil ri che' ri xcanajic cuban u wächbal jun dios che, cumej rib chuwäch che u k'ijilaxic, ruc' bochi'nic cubij che: “¡Chincolo' la, lal c'ut ri nu dios!” We winak ri' man c'o ta jas queta'm, man cäquich'ob ta ri cäquibano sibalaj moyirinak ri qui bak'wäch, rumal ri' man c'o ta jas cäquilo, sibalaj tz'apitajinak ri qui chomabal, rumal ri' man cäquich'ob ta ri cäquibano. Man queboc ta che chomanic, man c'o ta qui chomanic che u ch'obic, cäquibij ta c'ut: “Pa niq'uiaj che ri che' xinnicowisaj pa ri k'ak' ri xinchak'ajisaj wi ri nu wa, xinbol nu ti', xintij c'ut che c'u ri u tz'akatil ri che' ri xcanajic xinban we jasach ri' ri xawebal, ¡are c'u ri cätajin quink'ijilaj xa ch'akap che'!” Kastzij, xak junam wa' ruc' ri u tijic chaj. Xa cäquiya' quib pa subic pa jech'alaj tak chomanic. We winak ri' man cuya' taj quecolotajic. Man quecuin ta cäquich'obo chi ri c'o pa qui k'ab xa subunel. “Israel, u tinimit ri Jacob, chnataj chawe chi ri at at pataninel wech, at ri at pataninel wech, in c'ut xatin nu c'u. Israel, minsach pa a jolom. Ri in e nu sachom chi tak ri a sachinakil xukuje' tak ri a mac, jas ri cuban ri sutz' cäsachic. Chattzelej ulok wuc', at nu torom c'ut.” ¡Caj, charaka' a chi' ruc' quicotemal rumal ri u banom ri Ajawaxel! ¡Chiraka' i chi' nimak tak siwan re ri uwächulew! ¡Nimak tak juyub xukuje' c'ache'laj cachil conojel tak ri che chiraka' i chi' ruc' quicotemal, u c'utum c'ut ri Ajawaxel ri u juluwem rumal ri u toric ri Israel, ri u tinimit ri Jacob! Are wa' cubij ri Ajawaxel ri torol awech, ri xatnuc'uwic c'ä majok chatalaxok: “In ri Ajawaxel, ri banowinak conojel ri jastak, in xinlic'ow ri caj xukuje' co xinjekeba' ri uwächulew man c'o ta c'u jachin jun xinto'wic. Ri in man quinya' ta be che chi je cäbantajic ri cäquiya' u bixic ri e qui cawäch tak e k'axal tzij; ri in quinbano chi ri ch'obonelab queconiric. Ri in quinbano chi ri ajno'jab cäquic'ulelaj quib chi ri qui no'j cux na xa conil. Quinban c'ut chi ri cäquibij ri e pataninelab tak wech je cäbantajic, xukuje' chi utz quebel wi ri qui chomanic ri e nu tako'nib. In quink'alajisaj chi ri Jerusalen cänoj chi na chque winak, chi conojel ri tinimit tak re Juda queyac chi na jumul. In quinbano chi quebel na chupam ri yojyobic ri e c'o wi. In quincuinic quinya' takanic chi cätzaj ri nimalaj plo, xukuje' chi ri e nima' chi chebux chaki'j beya'. In quinbij che ri Sir: At nu cojom che wajyuk', at catbanow na ronojel ri quinwaj xukuje' quinbij che ri Jerusalen: Ri at catyac chi na jumul che c'u ri rachoch Dios: quecoj chi na ri e a tac'alibal.” Ri Ajawaxel cucoj ri Sir che ajawinel, xuc'am che ri u k'ab rech cajawin paquiwi' ri nimak tak tinimit, xukuje' qubuch'äc tak ri ajawinelab. Ri Ajawaxel cubano chi chuwäch ri Sir quejaktaj ri coquibal tak ri tinimit man c'o ta c'u jun cäcuinic quebutz'apij ta chic. Cubij c'u che camic: “In quinnabej na chawäch, quebenwulij na ri k'atibal, quebenpaxij na tak ri oquibal re k'an ch'ich', quinban na ch'akatak chque ri bolobak tak ch'ich'. In quebenjach na k'an puak, sak puak pa a k'ab ri e c'u'talic, k'inomal ri e c'olom pa tak c'olbal ri man e k'alaj taj, rech cawetamaj chi in ri' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, ri cucoj ri a bi' che a siq'uixic. Xa che u tok'obisaxic u wäch ri Jacob ri pataninel wech, ri u tinimit ri Israel, ri cha'tal wumal, at nu siq'uim ruc' ri a bi', nu yo'm c'u ri awekle'n ri nim u k'ij ri at c'o wi camic, man aweta'm ta c'u nu wäch. In ri Ajawaxel, man c'o ta chi jun; man c'o ta chi jun dios xuwi ri in. Nu yo'm a chuk'ab che u banic ri ch'o'j, man aweta'm ta c'u nu wäch, rech cäquetamaj conojel, ri e c'o pa elebal k'ij xukuje' ri e c'o pa ri u kajebal k'ij, chi man c'o ta chi jun jas ri in. In ri' ri Ajawaxel, man c'o ta chi jun. In quinyo'w ri sakil xukuje' ri k'eku'm, in quinyo'w ri utzalaj c'aslemal xukuje' ri u q'ueyowal. In, ri Ajawaxel ri quinbanow conojel we jastak ri'.” “In quintak na ulok ri nu ch'äcanic chicaj, jacha' ri räx k'ab ri cäpe chicaj xukuje' ri jäb ri cäpe pa tak ri sutz', cuc'amowaj c'u na ri ulew; ri u wächinic ri cuya' are ri colobenic, cäcotz'ijan c'u na ri suq'uil pa u xuc'ut.” Jun lak re t'ac, ri xak junam ruc' apachique lak, man cuc'ulelaj ta ri xbanowic. Ri t'ac man cubij ta che ri banal lak: “¿Jas ri cätajin cabano?” mawi ri bo'j ri xbantaj rumal cubij ta che: “Ri at man aweta'm ta catchacunic.” Mawi ya'tal che jun alc'ualaxel quebuc'ulelaj ri u nan u tat, chi xc'am ulok cho we uwächulew cumal. Ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, ri xnuc'uwic, cubij: “¿La quita' c'u lo ajilabal chwe in chquij ri walc'ual o a quebiya' ta lo tijonic chwe jas quinban che qui banic ri jastak wech? In xinq'uiyisam ri uwächulew xukuje' conojel ri winak ri e c'o chuwäch, xinlic' ri caj cuc' ri nu k'ab xinya' c'u takanic chi quec'utun conojel tak ri ch'imil. In xinbanowic chi cäwalij ulok ri Sir rech cäch'äcanic, quebenwesaj c'u conojel tak ri latz' ri e c'o pa ri u be are' cäyacow na ri nu tinimit jumul chic, quebutzokopij c'u na ri e nu winak ri e nu yo'm chuxe' ri u takanic, man c'o ta tojbal cutok'ij na mawi rajil q'uexelal.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ch'awinak. Ri Ajawaxel cubij che ri Israel: “Ri ajchaquib aj Ejipt, ri ajc'ayib aj Etiopiy xukuje' ri winak aj Saba ri nimak cakan, cäquijach na quib pa k'ab, quebux c'u na jacha' e a pataninelab ri e lok'om; quexim na cuc' tikom ch'ich', queteri na chawij, cäquimej na quib chawäch, cäquita' na tok'ob chawe: ‘Kas ba tzij chi c'o ri Dios chixo'l, man c'o ta chi jun, man c'o ta chi na dios.’ ” Lal c'u ne jun Dios ri man quilitaj taj, Dios, colol re ri Israel. Conojel ri cäquiban tak diosib quel na qui q'uixbal, quemach'irisax na, cätze'x na qui wäch. Are c'u ri Israel xcol rumal ri Ajawaxel, xucol re chbe k'ij sak xucolo, mawi c'u jubik' quel na u q'uixbal mawi camach'irisaxic. Ri xbanow ri caj, ri are Dios xukuje' Ajawaxel, ri xbanow ri ulew xukuje' xunuc'u, ri co xujekeba', ri xbanowic rech man xak tacätolic xane' quec'oji' winak chuwäch, je cubij wa': “In ri' ri Ajawaxel, man c'o ta chi c'u jun. Ri in man cheläk'al ta quinch'awic mawi quinch'aw pa k'eku'm tak c'olbal cho ri uwächulew. Ri in man quinbij ta chque ri e rija'l ri Jacob: ‘Chinitzucuj jawije' ri man c'o ta wi jas c'olic.’ In, ri Ajawaxel, quinbij ri kastzij, quintzijoj ri kas suc'.” “Chimulij iwib, chixpetok, chixkeb ulok iwonojel ri ix to'tajinak can pa tak ri tinimit. Xa' man c'o ta jas queta'm ri quequiwacatisaj tak ri e qui dios re che', quetz'onon c'u che jun dios ri man cäcuin ta quebucolo. Chixch'awok, chitzijoj ri i banic, we quiwaj chixchomalan chixo'l: ¿Jachin xeyo'w ulok qui bixic we jastak ri' kas pa ri tictajic? ¿Jachin xesan ulok qui tzijol ojer? ¿La ma ta pu in, ri Ajawaxel? Man c'o ta Dios we ta ma ta xuwi ri in. Man c'o ta chi jun Dios we man xuwi ri in, ch'äcanel xukuje' ri colonel. Chixpet wuc', quixincol c'u na, tinimit tak ri ix c'o c'ä chutza'm ri uwächulew, in c'u ri Dios, man c'o ta chi jun. Kastzij xincha', pa ri nu bi' xinban jun chi'nic ri kas cäban na ruc' colomal, chi conojel cäquimej na ri qui ch'ec chnuwäch, chi conojel cäquiban ri qui chi'nic ri kas cäcan na ruc' ri qui chi' pa ri nu bi'. Cäquibij c'u na: Xuwi ruc' ri Ajawaxel e c'o wi ri colomal xukuje' ri cuinem. Conojel ri cäquetzelaj nu wäch quel na qui q'uixbal. Wumal in, ronojel ri tinimit Israel cux na ch'äcanel, cunimarisaj c'u na rib chwij in.” Ri dios Bel cabusbubic, ri dios Neb cätzak cho ri ulew. Ri e diosib quebekax cumal tak ri quiej, e al tak eka'n chque ri awaj ri e cosinak. Ri diosib quebusbubic quetzak cho ri ulew, man c'u quecuin ta quewalijic, kas ri e are' quebe na pa jun ulew chic. “Chitatabej, e rija'l ri Jacob, conojel ri e canajinak can che ri u tinimit ri Israel: ix wuc'am ulok pa ri nu k'ab, je c'u quintakej na u banic chiwe c'ä quixri'job na aretak sak chic ri i jolom, xak are quixintok'ej na. In xixinbano, quintakej c'u na i wekaxic in quixintok'ej na xukuje' quixincol na. ¿Jachin ruc' quixcuinic quinijunamaj? ¿Jachin ri quichomaj chi quinjunamataj ruc'? E c'o jachin tak cäquesaj q'ui k'an puak pa ri qui c'olbal, cäquipaj c'u sak puak pa pajbal c'äte ri' cäquitoj jun ajchac che u banic jun qui dios, rech quexuqui' chuwäch che u k'ijilaxic. Cäquitelej paquiwi' ri qui teleb, cäquic'am c'u bic cäquiya' puwi' jun telebal, chila' c'u cäcanaj wi man caslab ta pa ri u c'olbal. Pune' sibalaj cäquirak qui chi' che u ta'ic ri u to'banic, man c'o ta jas cutzelej u bixic chque mawi cäcuinic quixucol chupam ri i c'axc'ol. Chnataj wa' chiwe ajmaquib, mixsubutajic, utz u chomaxic chibana'; chnataj chiwe ri c'ulmatajinak can ojer. In Dios, man c'o ta chi c'u jun; in Dios, man c'o ta c'u jun ri cäjunamataj ta wuc'. In quinya' u bixic ri q'uisbalil kas pa ri tictajic; kas ojer ulok nu yo'm u bixic ri cäpe na. In quinbij: Ri quinchomaj qui banic quebantaj na in quinban na ronojel ri quinchomaj u banic. Nu siq'uim jun winak aj elebal k'ij, ri naj cäpe wi jacha' jun xic quebuban c'u na ronojel ri nu chomam u banic. Nu bim je c'u quinban na, nu banom ri nu chomanic quinban c'u na. Chitampe' ri quinbij, winak ri man c'o ta cubij i c'u'x, ri qui chomaj chi ri torotajic sibalaj naj c'o wi: In quinbano chi cänakajin ulok ri torotajic ri quinbano ri colobenic ri quinbano, man cäbeytaj taj, man naj ta c'o wi. In quinya' na ri colobenic che ri Sion, quinya' na ri nimarisabal nu k'ij che ri Israel.” “Chatkajok, k'apoj Babilon, maja' awachajil, chatt'uyul c'u chupam ri puc'uc' ulew; chatkajok chaya' can ri a tem re ajawibal, k'apoj Caldey, chatt'uyul c'u cho ri ulew, man cäbix ta chi c'u na t'on chawe, xukuje' ch'ilic. Chac'ama' ri ca', chaquie'j c'u ri trico, chawesaj ri ch'ukubal ri a cojom, chamojcolij ri awuk, chebach'anaba' ri a ch'ec, chatk'ax chawakan pa tak ri nima' Chilitaj na ri a cuerp ch'analic, je, chcanaj ri awe chisak. Quinya' na ri c'äjisabal a wäch, man c'o ta c'u jachin cäcuin che u k'atixic cuc' tak ri e u bochi'nic.” Ri torol kech, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, ri u bi' are' Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa': “Chatt'uyul pa yinelem k'apoj Caldey, chanima' awib pa ri k'eku'm, man cäbix ta chi c'u na chawe: ‘qui ajawinel ixok ri nimak tak tinimit.’ Aretak xyactaj woyowal ruc' ri nu tinimit, xinjach ri kas nu nim tinimit pa ri q'uixbal, xinya' be che chi cäkaj pa a k'ab. Man xatok'obisaj ta c'u qui wäch, xacoj ri alalaj awekebal paquiwi' ri ri'jab. Xabij: ‘Man c'o ta jun quinesan che ajawinel ixok;’ man xul ta c'u wa' we jastak ri' pa jolom, mawi xachomaj apan ri qui q'uisbal. Rumal ri', chatampe' wa' camic, ixok ri cäkaj ri banoj nimal chawäch, ri utz a banom pa ri a tem re ajawibal, ri cachomaj pa ri awanima': ‘Xuwi ri in, man c'o ta chi jun jas ri in, ri in man quinux ta na malca'n ixok mawi quincanajic chi ma ta e c'o chi wal.’ Man c'o ta c'u canabej, xa pa jun k'ij quepe na we quiäkasakil ri' pawi': catcanaj na malca'n ixok, xukuje' man e c'o ta chi awal, pune' c'u quebaban q'ui k'ijinic xukuje' quebaban jalan tak qui wäch subunic. Ri at cana' awib chi co at jekel chupam ri awetzelal, xabij c'ut: ‘Man c'o ta jachin quinilowic.’ Ri a no'j xukuje' tak ri e awetamabal xatquisubu. Xachomaj: ‘Xuwi ri in, man c'o ta chi jun jas ri in.’ Cäpe c'u na ri quiäkasakil pawi', man catcuin ta c'u che u k'atixic ruc' ri a subunic; cäkaj na jun nimalaj quiäkasakil pawi' ri man catcuin ta che u k'atixic jun nimalaj c'ax ri man aweye'm taj xak c'u c'äte tal cäpe na pawi'. Chatakej qui banic ri itzinic, xukuje' ri q'ui tak k'ijinic ri e a banom ulok pa ri awalc'alal, cawil c'u na we c'o jas qui patan chawe, cawil c'u na we catcuinic cabano chi cäquixe'j quib ri winak chawäch. Sibalaj e q'ui ri ya'l tak a no'j e c'olinak, c'ä at cosinak cumal. ¡Chepet ri e awajch'imilab ri c'o quetamabal chquij ri ch'imil, ri quech'obonic xuwi quequil ri ch'imil, ri cäquiya' u bixic chawe ri cäc'ulmataj na ic' chi ic', ri are ta cäcaj catquicolo! Chebawila' c'ut, xak e junam ruc' ri pajo ri k'ak' quebik'owic, man quecuin ta cäquito' quib chuwäch ri rak' ri k'ak'. Rumal rech chi man k'ak' taj re rachak k'ak' ri cät'uyi jun chuwäch che u mik'ic rib. Jewa' ri xquic'ulmaj ri e awitzinelab ri e c'o awuc' ri sibalaj q'ui banoj e a banom cuc' pa ronojel ri a c'aslemal. Chquijujunal xequitakej ri jech'alaj qui be, man c'o ta c'u jachin jun catcolowic.” “Chatatabej wa', ralaxic ri Jacob, ri cojom Israel che a bi' at rija'l c'u ri Juda ri caban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Ajawaxel ri canataj ri u bi' ri u Dios ri Israel, pune' man ch'ajch'oj ri awanima' mawi at jicom ri cabij awib chi at aj tastalicalaj tinimit, cato' c'u awib ruc' ri u Dios ri Israel, ri u bi' are' Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: Kas pa ri tictajic xinya' ulok qui bixic ri jastak chawe ri e c'ulmatajinak chic kas in xinyo'w quetamaxic. Xinbanaxtaj chanim, je c'u xelic jas ri xinbij. Weta'm c'ut chi sibalaj at tac, chi sibalaj at co jacha' ri ch'ich', man catk'usk'ub ta jacha' ri kan ch'ich', nu bim ulok wa' chawe ojer ulok, nu yo'm ulok u bixic chawe majok chec'ulmatajok. Jeri' man cuya' ta cabij: ‘Are ri nu dios xbanowic, ri wächbal ri xinbano are xchomanic.’ Ri at a tom ronojel wa'; chatoc il che rilic, cacoj c'u na chi kastzij. Camic quinya' u bixic c'ac' tak jastak chawe, jastak ri e c'u'talic ri man e aweta'm taj, jastak ri e q'uiyisam camic, man pa ri ojer tak k'ij taj, ri man a tom ta qui tzijoxic c'ä camic. Jeri' man catcuin ta cabij: ‘Weta'm chi wa'.’ Ri at man a tom ta qui tzijoxic wa', mawi aweta'm qui wäch, rumal rech chi amak'el at uxinak tz'or. In weta'm chi man at jic taj, chi cäbix chawe chi man catniman taj aretak xatalaxic. Xincoch' c'ut rech cäya' nu k'ij, xink'il wib, man xinsach ta a wäch rech man quel ta nu q'uixbal. In xatinjosk'ij, man je ta c'u xinban che a josk'ixic jas ri cäban che ri sak puak, xane' xatinc'ambejej pa ri jorno re ri rikoj c'ax. Che u ya'ic nu k'ij, che u ya'ic nu k'ij nu banom wa', man cuya' ta c'ut cäyok' ri nu bi'. Man quinya' ta be chi cäya' ri nu juluwem che jun chic.” “Chatampe' ri quinbij, Israel, u tinimit ri Jacob, ri nu siq'uim: Xuwi ri in in Dios, in ri nabe xukuje' ri q'uisbal. Ruc' ri nu k'ab xinjekeba' ri uwächulew, ruc' ri nu k'ab xinlic' ri caj, xuwi xinbij ri qui bi' xec'utunic. Chimulij iwib iwonojel chitatabej c'ut: ¿Jachin chiwe ix xyo'w u bixic wa' we cäc'ulmatajic ri': chi ri achi ri cha'tal wumal cuban na ri nu chomam u banic che ri Babilon, xukuje' chque ri aj Caldeyib? In xinbinic, in xinsiq'uinic, in xinbanowic chi cäpetic, apawije' c'u ri cäbe wi cäch'äcan na. Chixkeb ulok wuc', chitatabej c'u wa': Kas pa ri u tictajic, ri in mawi jumul c'o jas xinbij chc'uyal aretak c'ut ronojel wa' xc'ulmatajic, in in c'olic. Camic c'ut nu yo'm ri nu cuinem che, nu takom bic.” Jewa' cubij ri Ajawaxel, ri torol awech, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel: “In ri Ajawaxel ri a Dios ri quinc'ut chawäch jachique ri utz chawe, in quinc'am a be pa ri be ri rajawaxic catakej. ¡We ta ba' xanimaj ri nu takanic ri xinya' chawe! Ri a jamaril cätajin ta cäq'uiy ri' jacha' jun nima', ri colomal ri e a rikom, e je ta ri' e jacha' ri e u rekbla' ri plo, ma ta quebajilataj ri' ri e awalc'ual, jacha' ri u sanyebil ri plo; in mawi jubik' ri' ma ta xinsach i wäch, mawi ma ta xixintas apan jela'.” Chixel ulok pa Babilon, chixanimaj ulok chquixo'l ri aj caldeyib. Chiya' u bixic we tzij ri' ruc' rakoj tak chi'aj re quicotemal, chiya' retamaxic c'ä chuq'uisbal ri uwächulew. Chibij: “¡Ri Ajawaxel u torom ri Jacob ri pataninel rech!” Pune' xuban chque chi xeboc'ow chquipam tak c'olbal ri e chaki'j tak uwo sak man xquina' ta chaki'j chi'; xupaxij ri nim abaj xubano chi xel ulok jun nimalaj ja' chupam. Chque c'u ri winak ri e lawalo, man c'o ta jamaril cäyataj chque. Are' ri Ajawaxel yowinak u bixic. Chinitatabej, ulew re ri plo, chitatabej ri quinbij, naj nimak tak tinimit: Ri Ajawaxel xinusiq'uij c'ä majok chinalaxok; xubij ri nu bi' aretak c'ä in c'o pa ri u c'u'x ri nu nan. Xubano chi ri wak' xux jun ch'ich' re ch'o'j ri sibalaj c'o u pu chi', xinuc'u' chuxe' ri u mu'jal ri u k'ab, xubano chi xinux jun t'ist'icalaj ch'ab, xinuc'ol chupam ri c'olbal ch'ab. Xubij chwe: “Israel, at at pataninel wech, awumal at quinc'ut ri nu juluwem. Nu bim c'u in: Xak lok' nu rikom c'ax, xak lok' nu q'uisom ri nu chuk'ab man c'o ta jas nu banom.” Kastzij ri chac ri nu banom pa u k'ab ri Ajawaxel c'o wi, Ri tojbal we pa ri u cuinem ri nu Dios c'o wi. Nu c'amom c'u nimarisabal nu k'ij chuwäch ri Ajawaxel ri nu Dios, are' uxinak nu chuk'ab. Ri Ajawaxel ri xinunuc'u kas pa ri u c'u'x ri nu nan rech quinux pataninel rech, rech cubano chi ri Israel, ri u tinimit ri Jacob, cätzelejic cujunamaj c'u rib ruc', jewa' cubij: “Man cuban ta wa' chi catux at pataninel wech xuwi rech quebawalijisaj ri e ramak' ri Jacob, xukuje' rech quebatzelej ulok ri aj israelib ri e to'tajinak canok; in quinban na chi catux chäj chque tak ri nimak tak tinimit, rech cac'am bic ri colobenic ri quinya'o c'ä pa tak ri c'olbal naj cho ri uwächulew.” Ri Ajawaxel, ri toronel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, cubij che ri tinimit ri sibalaj etzelam u wäch, ri quetzelax u wäch cumal ri niq'uiaj tinimit chic, ri uxinak qui lok'om pataninel ri itzel tak winak: “Aretak catquil ri ajawinelab xukuje' tak ri e qui c'ojol, quewalij na cäquimej na quib chawäch, rumal rech chi in, ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, xatincha'o, quebentz'akatisaj c'u na ri e nu chi'm.” Ri Ajawaxel cubij: “Xurik ri k'ij ri quinc'ut ri wutzil, xintzelej c'u u wäch ri a tzij xopan ri k'ij re ri colobenic, xatinto' c'ut. In xatinto' rech awumal at quinjekeba' ri nu c'ulwächinic ruc' ri tinimit, rech cäban u banic ri ulew, rech queboc che quechbexic ri ulew ri e tolorisam canok, rech cäbix chque ri e c'o pa che': ‘Chixcanaj torotajinak,’ chque c'u ri e c'o pa k'eku'm: ‘Chiya' iwib chisak.’ Chuchi' tak ri be quirik na k'ayes, pa apachique chaki'j juyub quirik na k'ayes chque tak ri iwawaj. Man quina' ta na numic mawi chaki'j chi', mawi cubana' la c'ax ri k'ij chiwe mawi ri k'ak', quixinlok'ok'ej c'ut quinc'am c'u i be, quixinc'am bic jawije' queq'uiy wi tak ja'. Quinjak na jun be pa tak ri c'ächelaj, quinban na chi quelilob ri alaj tak be.” ¡Chiwilampe'! Sibalaj naj e petinak wi: jujun pa u wiquiak'ab elebal k'ij, jujun chic pa u kajebal k'ij, niq'uiaj chic e elinak ulok pa Asuan. ¡Caj, charaka' a chi' rumal quicotemal! ¡Ulew, chatnoj che quicotemal! ¡C'ache'laj chiraka' i chi' rumal ri utzil ri i rikom! Ri Ajawaxel u cubisam c'ut u c'u'x ri u tinimit, u tok'obisam u wäch chupam ri c'ax ri cäriktaj wi. “Ri Sion cubij: ‘Ri Ajawaxel in u xutum canok, xinsach pa u jolom ri nu Dios.’ ¿La cäsach pu lo ri ral jun nanaxel pa u jolom o cutanaba' u lok'ok'exic? Pune' c'u ri nanaxel cäsach ri ral pa u jolom, in man catinsach ta pa nu jolom. In at nu tz'ibam pa ri nu k'ab, amak'el quenataj tak ri a tapia chwe. Cäquicowij na ri cäbanow a banic chquiwäch ri xatyojinic e benak chic ri xatlilobisanic. Chawalijisaj ri a bak'wäch, chatca'y pa tak a xcut, chawilampe' ri cäquiban che u mulixib quib conojel, quetzelej c'u awuc'.” “In ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal, chi conojel ri e are' quebux na jacha' wikbal ri quebacojo, jacha' ri wikbal rib jun ali ri cäbe pa c'ulanem. Ri awulew yojyobinak, etzelam, lilobisam are c'u ri camic ri awulew cux na ch'utin chque tak ri e a winak. Ri xatquiyojij, naj chic e c'o wi. Ri alc'ualxelab ri cabij chi e sachinak, cäquibij na pa xiquin: ‘We ulew ri' sibalaj ch'utin chke chatzucuj chi jun c'olbal chke ri cujc'oji' wi.’ Cabij c'u na at pa ri awanima': ‘¿Jachin e yowinak we alc'ualxelab ri' chwe? Ri in man e c'o ta wal, mawi xincuin che qui ya'ic in esam bic pa ri nu tinimit, in c'amom bic pa jun ulew chic naj in c'o wi, ¿jachin xeq'uiyisanic? In yo'm c'u can nu tuquel, ¿jawije' xepe wi?’ ” Ri Ajawaxel cubij: “Quinya' takanic chque ri nimak tak tinimit quinya' jun etal chquiwäch tak ri tinimit, rech quequik'aluj ulok ri awal alabom, are c'u ri e awal alitomab quequic'am ulok puwi' tak qui teleb. Ri ajawinelab caquiban na calc'ual chiwe e are' c'ut ri e qui mia'l e yuk'ul tak iwech. Cäquimej na quib chawäch c'ä cho ri ulew, cäquirik' na ri ulew ri c'o chque tak ri awakan. Cäquetamaj c'u na chi in ri Ajawaxel, chi ri cäcu'bi qui c'u'x chwij man quel ta na qui q'uixbal.” ¿La cuya' lo cätokix che jun cowilaj achi, ri u ch'äcom pa ri ch'o'j? ¿o a cäcuin lo jun ajpache' cäresaj rib pa u k'ab jun banal c'ax? Ri Ajawaxel cubij chi cuya': “Cätokix na che ri cowilaj achi ri u ch'äcom pa ri ch'o'j, xukuje' che ri banal c'ax cätokix na ri u ch'äcom. Ri in quintac'aba' na wib chquiwäch ri cäquitzucuj ch'o'j awuc' kas in quebencol na ri awal. Quincoj na chuk'ab chque ri xebanow c'ax chawe che u tijic ri kas qui ti'jal, quek'abar c'u na ruc' ri qui quiq'uel jacha' u tijic u wa'l uva. Jeri', conojel ri winak cäquetamaj na chi in ri Ajawaxel, in a colonel; chi in, ri cuinelaj u Dios ri Jacob, in ri torol awech.” Ri Ajawaxel cubij: “¡Michomaj chi xinjach can ri Israel ri i nan, jacha' ri cuban jun achi cujach can ri rixokil, o xixinc'ayij ta bic jacha' pataninelab ri que lok'ic u mac rech chi c'o ta nu c'as ruc' jachin jun! Ri ix xixc'ayix bic rumal rech chi xixmacunic; ri Israel ri i nan, xjachic rumal rech chi man xixniman taj. ¿Jasche, aretak xinulic man c'o ta jachin xinriko? ¿Jasche, aretak xinsiq'uinic, man c'o ta jun xch'aw chwe? ¿La are pa i c'u'x chi man quincuin ta che i toric? ¿La are pa i c'u'x chi man quincuin ta che i tzokopixic? Cubana' jun takanic ri quinya'o chi cächaki'jar ri plo, e are tak c'ut ri nima' quebux chaki'j uwo sak rech quecäm ri cär rumal chakij chi', quepuk'pup c'ut rumal rech chi man c'o ta ja'. In quincojow k'ek ratz'iak ri caj quinch'uk c'u ruc' jun atz'iak bisobal.” Ri Ajawaxel u yo'm nu no'j rech quincu'bisaj qui c'u'x ri e cosinak cuc' tak tzij re chajin anima'aj. Conojel ak'abil cuban chwe chi quineyenic rech quintataben ruc' ch'uch'ujil. Are' ri Ajawaxel yowinak nu ch'obobal, are c'u ri in man wach'iyirisam ta wib mawi nu tzolk'omim ta ri wij chuwäch. Xinchi'j ri uwo wachak rech quinrapuxic xukuje' xak xinna' chi xebok ri wismachi'. Man xinwesaj ta ri nu palaj chquiwäch ri xinquiyok'o xukuje' xinquichubaj. Ri Ajawaxel are quinto'wic: rumal ri' man c'ax ta xeben na' ri yok'bal rumal ri' co in c'olic jacha' jun nim abaj, weta'm chi man quel ta nu q'uixbal. Pa nu xcut c'o wi ri to'l wech: ¿La c'o jachin c'o jas cuna' chwij? ¡Jo' junam chuwäch ri k'atal tzij! ¿La c'o jun cuchomaj chi quinutzujuj chuwäch ri k'atal tzij? ¡Chpetok chubij c'u chwe! Ri Ajawaxel are quinto'wic; ¿Jachin ta ri cäcuinic cuc'äjisaj nu wäch? Conojel ri e nu c'ulel cäsach na qui wäch jacha' atz'iak ri tijom cumal xjut. Ix ri nim quiwil wi ri Ajawaxel xukuje' quitatabej ri u ch'abal ri pataninel rech: we quixbin pa ri k'eku'm, man c'o ta jubik' i chaj, chicu'ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel; chitok'ej iwib che ri i Dios. Conojel c'u ri cäquitzij k'ak' xukuje' cäquisuc'umaj ch'ab ri quenicowic, quekaj na chupam ri rak' ri kas qui k'ak', chuxe' ri ch'ab ri kas ix xixnicowisanic. Ri Ajawaxel cutak na ulok we c'äjisabal wächaj ri' paquiwi', queliq'ue c'u ne canok pa u niq'uiajil ri c'axc'olil. Cächa ri Ajawaxel: “Chinitatabej iwonojel ri quiwaj quixjeki' ruc' colomal quinitzucuj c'ut. Chiwilampe' ri nimalaj abaj ri xixtasix wi, ri paxibal abaj ri xixelesax wi. Chiwilampe' ri Abraham, ri i tat, xukuje' ri Sara, ri xyo'w i c'aslemal. Aretak xinsiq'uij xa jun u tuquelam rib, xintewichi'j c'ut xebenya' e q'ui rija'lil. Ri in quinban na utzil che ri Sion, ri tinimit ri yojyobinak ronojel. Quebenjalwächij na chaki'j tak ulew ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak pa jun ticbal cotz'i'j. Jacha' ri ticonijibal cotz'i'j ri xusuc'umaj ri Ajawaxel pa Eden. Chila' cäc'oji' wi na utzil, xukuje' quicotemal, bix re k'ijilanic xukuje' rok'ebal k'ojom. Tinimit iwonojel, chiya' i xiquin che ri quinbij, chitatabej nimak tak tinimit: ri in quinwesaj u tzijol ri no'jibal ri quinya'o, are c'u ri nu takanic quebutunuj na tak ri tinimit. Quinban na chi cänakajin ri nu colomal ri colobenic ri quinbano petinak chi pa ri be ruc' ri nu cuinem quink'at na tzij paquiwi' tak ri tinimit. Ri ulew tak ri e c'o chupam ri plo quebeyen na chwe, cäquicu'ba' na qui c'u'x chrij ri nu cuinem. Chixca'y chicaj, chixca'y iquim, cho ri ulew: ri caj cäsach na u wäch jacha' ri sib, ri ulew cajar na jacha' jun atz'iak ri winak ri e c'o chuwäch quecäm na e jacha' ri us. Are c'u ri nu colonic cac'oji' na chbe k'ij sak, ri nu colobenic man caq'uis ta na. Chinitatabej, ix ri iweta'm jachique ri suq'uilal, tinimit ri quixoc il che retamaxic ri no'jibal ri quinya'o. Mixe'j iwib chuwäch ri qui yok'onic ri winak, mawi mixk'itaj rumal ri itzel tak tzij ri cäquibij, cäsach c'u na qui wäch jacha' jun atz'iak ri chicopirinak, jacha' ri rismal chij ri kuchum cumal xjut. Are c'u ri nu colomal re chbe k'ij sak, ri colobenic ri quinya'o quech k'ij junab.” C'astaj la, c'astaj la u k'ab ri Ajawaxel, cojo' la ri chuk'ab la c'astaj la jacha' ri xban la can nabe, pa ri ojer tak k'ijol. Lal xbanow la ch'akatak che ri Rahab ri nimalaj awaj aj plo; xtzajisaj la ri plo, ri u ja'il ri nimalaj siwan, xban la be che ri u pam ri plo rech queboc'ow ri e torotajinak ulok. Jewa' xukuje' ri quitzelejic ulok ri quetorotaj na rumal ri Ajawaxel, queboc c'u na pa Sion ruc' rakoj tak chi'aj re quicotemal; ri qui palaj sibalaj cäja'jat na, cäquirik na utzil, quicotemal, ri k'oxomal xukuje' ri ok'ej cäsach na qui wäch. “In, kas in, quinyo'w u chuk'ab ri awanima'. ¿Jachin chquiwäch caxe'j ta wi awib? ¿La chquiwäch ri winak? ¿La chquiwäch ri winak ri xa quecämic ri xa e junam ruc' ri k'ayes? ¿La cäsach ri Ajawaxel pa a jolom ri xatwinakirisanic, ri xlic'ow ri caj xukuje' ri xjekeban ri uwächulew? ¿La catbirbit na chi pa k'ij chi chak'ab, rumal ri coyowal ri banal tak c'ax ri xak at queyem jampa' quecuin che u sachisaxic a wäch? ¿Jawije' ta c'u c'o wi we oyowal ri'? Ri c'o pa ri c'ax chanim cätzokopitaj na; man cäcäm ta pa ri k'ekumalaj c'olbal mawi cuna' numic. In ri Ajawaxel ri a Dios, ri nu bi' are Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem in xinslaban ri plo xewalij c'u ri e u rekbala', xinlic' ri caj xukuje' xinjekeba' ri ulew. In xinya' ri nu tzij pa a chi' xatinchajij c'ut ruc' ri u to'banic ri nu k'ab. In xinbij che ri Sion: ‘Ri at at nu tinimit.’ ” Chatc'astajok, chatc'astajok Jerusalen, chatwalijok. Ri at xach'ij ri royowal ri Ajawaxel jacha' ri winak ri cukumuj ri c'o pa jun kumubal, cukumuj c'u ronojel ri c'o chupam, c'ä cäk'abar na. Chquixo'l conojel ri awal ri e c'olic man c'o ta jun chque cäc'amow ta na a be chquixo'l conojel ri awal ri e a q'uiyisam man c'o ta jun chque catyuken ta na che ri a k'ab. We quieb c'axc'ol ri' xepe pawi': ri a tinimit xyojixic xukuje' xeläk'ax bic ri c'o chupam, ri e a winak xecäm rumal ri wi'jal xukuje' rumal ri ch'o'j. ¿Jachin ta ri cätok'obisan a wäch? ¿Jachin ta ri cäcu'bisan a c'u'x? At junam ruc' ri masat ri kajinak chupam ri c'amibal, ri e awal man c'o ta chi qui chuk'ab, xak apachique be chic e popoj wi, e socotajinak rumal ri royowal ri Ajawaxel, rumal ri c'äjisabal wächaj ri cuya' ri a Dios. Rumal ri', tinimit ri at c'o pa quiäkasakil, chatatabej wa', at ri at k'abarel, man rumal ta c'u u wa'l uva; ri Ajawaxel ri a Dios, ri cuto' u wi' ri u tinimit, cubij: “Quinwesaj ri kumubal pa a k'ab ri a k'abarisabem awib man cakumuj ta chi na ri c'o pa ri kumubal re ri woyowal. Quinya' na chque ri xebanow c'ax chawe, ri xquibij chawe: ‘Chapoba' awib cho ri ulew, cujoc'ow c'u na chawij;’ ri at c'ut xapoba' awib cho ri ulew, rech catquitac'alej jacha' ri puc'uc' ulew.” Chatc'astajok, Sion, chatc'astajok, chacojo' a chuk'ab Jerusalen, tastalicalaj tinimit, chacojo' ri awatz'iak ri sibalaj e je'l na, rumal rech chi ri e k'ijilal tak diosib, ri e tz'il tak winak, man queboc ta chi na awuc'. Chatwalijok, Jerusalen, chatota' ri ulew chawij, chatt'uyul chupam ri a tem re ajawibal. Sion, k'apoj, ri at uxinak jacha' lok'om pataninel, chawesaj ri eka'bal ri c'o chrij a wi'. Ri Ajawaxel cubij: “Mawi jun puak xinc'amo aretak xixc'am bic jacha' lok'om pataninelab mawi c'u jun puak quiya' camic che i toric. Nabe canok xbe ri nu tinimit pa Ejipt, xc'oji' c'u chila' jacha' winak ri man e aj chila' taj; chumatam chic ri Asiriy xuban c'ax che man c'o ta c'u u mac. Are c'u ri camic ¿jas ri quinwilo? Man c'o ta u mac ri nu tinimit xak xc'am bic pa Babilon. Ri quetakan puwi', ruc' nimal cäquirak qui chi' amak'el cäquiya' oyowal chwe. Cäpe c'u na ri k'ij aretak ri nu tinimit cuch'ob na, cäretamaj na chi ri in, ri nu ch'abem, in ri Ajawaxel.” ¡Sibalaj je'l rilic ri ropanem tza'm tak ri juyub ri e ruc'am ulok utzalaj tak tzijol, ri e ruc'am ulok utzalaj tak tzijol aj jamaril, ri cuya' u bixic ri u torotajic ri Sion, cubij c'u che ri Sion: “Ri a Dios are' Ajawinel!” ¡Chatatabej! Ri e a yuxlenelab co quech'awic xa jun cäquiban che u rak'ic qui chi' re ch'äcanic, quequil c'ut cuc' ri kas qui bak'wäch jas ri u tzelejic ri Ajawaxel pa Sion. Chatzokopij rakoj tak chi'aj re ch'äcanic, Jerusalen ri at wulijinak, rumal rech chi ri Ajawaxel u tok'obisam u wäch ri u tinimit, u torom ri Jerusalen. Ri Ajawaxel u c'utum ri u cuinem chquiwäch conojel ri nimak tak tinimit. Pa ronojel ri uwächulew quetamax na chi ri ka Dios uj u colom. Chixel ulok, chixel ulok pa Babilon, mebinak chi tz'il tak jastak, chixel ulok pa Babilon. Chebux ch'ajch'oj ri quec'amow ulok ri e u chaconisan ri Ajawaxel. Man rajawaxic ta c'ut quixel ulok ruc' aninakil, mawi rajawaxic xa quixanimaj ulok, rumal rech chi ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel, quixuchajij na pa tak i xcut. Ri pataninel wech cäch'äcan na, cäwalijisax na, cäya' na sibalaj chicaj. Je jacha' ri sibalaj e q'ui xquixe'j quib che aretak xquilo chi etzelatajinak chic ri u palaj, man winak ta chic cäpetic, jeri' xukuje' sibalaj e q'ui nimak tak tinimit ri quecanaj na che mayinic; ri ajawinelab aretak caquilo man c'o ta tzij quecuin che u bixic, rumal rech chi cäquil na xukuje' cäquich'ob na jun jasach ri mawi jubik' qui tom. ¿Jachin quecojowok ri ka tom? ¿Jachin chuwäch u c'utum wi ri Ajawaxel ri u cuinem? Ri Ajawaxel xraj chi ri pataninel rech cäq'uiyic jacha' jun tico'n ri cäloclotic; ri cäbe ri u rab pa ri chaki'j ulew. Man c'o ta u je'lal mawi u juluwem, ri u wächbal man c'o ta ri cärayix ta che; ri winak cäquetzelaj u wäch xukuje' caquixutuj, Are jun achi q'uisnak pa ri k'oxomal, ri nak'atal che u rikic c'ax, Jacha' jun ri man takal ta u ca'yexic, xketzelaj u wäch, man xujoc ta il che. Are c'u ne ekaninak ri e ka rikoj tak c'ax, e u coch'och'em ri kas ka k'oxomal. Ri uj xkachomaj chi are ri Dios socowinak, chi u c'äjisam u wäch xukuje' u mach'irisam. Xsoc qui mac quech ri e ka c'ulelanic, xban c'ax che qui mac quech ri ketzelal ri c'äjisabal wächaj ri xuriko xuc'am ulok jamaril chke, cumal ri e u socotajic cakarik rutzil ka wäch. Konojel uj xujsachic uj jacha' chij, chkajujunal xkatakej ri kas ka be pa kech wi, are c'u ri Ajawaxel xuya' ronojel ri ketzelal chrij. Xban c'ax che, xak c'u xumach' rib, mawi ne xujak ri u chi'; xc'am bic jacha' alaj ama' chij pa ri pilibal, ri are' c'ut man xch'aw taj mawi xujak ri u chi', jacha' jun chij aretak cäsocax rij. Xc'am bic, man c'o ta u mac, mawi jun xoc il che ri xuc'ulmaj. Xesax cho ri uwächulew, xsoc che cämical qui mac quech ri e u mac ri nu tinimit. Xquimuk pa tak qui xcut itzel tak winak, xquiya' chupam ri mukbal cuc' ri e lawalolaj tak winak, pune' c'u mawi jubik' xuban jun il patan mawi xuban jun subunic. Ri Ajawaxel xraj xuban c'ax che ruc' tak ri c'axc'ol. Xujach c'u rib ri are' che tabal tok'ob qui mac ri macaj, che tabal tok'ob che u tojic ri macaj, kas cac'asi' c'u na, cäril na qui wäch ri e rija'lil; rumal ri are' utz quel wi na ri u chomanic ri Ajawaxel. Aretak oc'owinak chic ri nimalaj c'axc'ol cäril na ri chäj, cäquicot c'u na aretak caretamaj, ri suc'alaj u pataninel ri Ajawaxel q'ui quebuk'alajisaj na chi e suc'urisan chic chuwäch ri Dios, cärekaj c'u na ri quetzelal wa'. Rumal ri' ri Dios cuya' na jun u c'olbal chquixo'l ri nimak qui k'ij, cuc' c'ut ri c'o qui chuk'ab cuc'am na rech ri ch'äcanic. Rumal rech chi xujach rib pa ri cämical, xya' c'u chquixo'l ri itzel tak winak, kas c'u tzij xrekaj ri qui mac e q'ui winak xukuje' xbochi'n paquiwi' ri ajmaquib. Charaka' a chi' ruc' quicotemal, ixok ri man catalan taj, ri man e c'o ta awal; chebabixoj bix re quicotemal, at ri mawi jumul c'olinak awal, cubij c'u ri Ajawaxel: “Ri ixok ri xutum canok e q'ui ral quec'oji' na chuwäch ri ixok ri c'o rachajil.” Chanimarisaj ri a lic'om cäbal re binem, maxe'j awib che u liq'uic ri panibal ri at c'o wi chayuku' rakan tak ri tanibal, co chebabajij tak ri ch'ic, calic' c'u na awib pa awiquik'ab xukuje' pa a mox k'ab ri e awija'lil quequich'äc na q'ui nimak tak tinimit, quequinojisaj na c'u na ri tinimit tak ri e tolon camic. Maxe'j awib, man quel ta na a q'uixbal man catyok' ta na, mawi c'o jas catq'uix wi na. Cäsach na ri a q'uixbal pa jolom ri elinak aretak c'ä at ac'al na, man cänataj ta chi na chawe ri a q'uixbal ri xelic aretak c'ä at malca'n, are' c'u ri xatwinakirisanic catuc'am na che rixokil. Ri u bi' are Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem ri torol awech are ri Tastalicalaj u Dios ri Israel ri Dios ri' re ronojel ri uwächulew. At je jas jun ali c'ulanic ri xutum canok xukuje' cäbisonic, are c'u ri a Dios at u siq'uim chi jumul cubij c'u chawe: “Xa quieb oxib k'ij xatinxutuj na canok, ruc' c'u nimalaj utzil catinc'am chi na. Ruc' jubik' oyowal, xinc'uxtaj jubik' wib chawäch, ruc' c'u junalic lok'ok'ebal c'u'x xintok'obisaj chi na a wäch. Are cäbin ri Ajawaxel ri torol awech. Je jacha' ri chi'nic ri kas cäban na ri xinbij che ri Noe, aretak xuban can ri k'ekal jäb, chi man quinnojisaj ta chi ri uwächulew ruc' ja', je c'u ri' quinban na ri chi'nic ri kas cäban na chawe, chi man cäpe ta chi na woyowal chawe mawi quincoj chic a xib. Pune' ri c'ache'laj cäquiq'uex ri qui c'olbal xukuje' quewulij ulok ri juyub, ri nu lok'ok'ebal c'u'x chawe man cäq'uextaj taj, mawi cätzak ri nu c'ulwächinic.” Are' cäbin ri Ajawaxel, ri quel u c'u'x chawe. “¡Meba'laj tinimit, ri a rikom c'ax rumal ri cakulja, man c'o ta jun cäcu'bisan ta a c'u'x! In quebencoj na ri e awabaj puwi' ri räx abaj ri asabach, ri e a tac'alibal puwi' ri je'licalaj mex abaj ri sapir, quiäk abaj rubi quincoj che qui banic ri e tac'atak tak a ja, räx abaj beril quincoj che qui banic ri e awoquibal, abaj ri pakal cajil quinbanbej quech ri a tapia. In quebentijoj na ri awal, conojel cäquirik na nimalaj utzil. Ri suq'uil catucowirisaj na, man c'o ta chi c'ax cäriko mawi caxe'j chi awib, ri xibriquil man catresaj ta chi ch'u'j. We c'o jachin jun cuyac rib chawij, man in ta in takowinak, cach'äc c'u na ri cuyac rib chawij.” “Chawilampe', in xinwinakarisan ri ch'ayal ch'ich' rech cunicowisaj ri k'ak', queban c'u ch'ojibal ri jalan tak qui patan xukuje' in xinwinakarisaj ri winak ri cäsachisan wächaj rech cuyojij ronojel; man c'o ta c'u jun banowinak ta ri ch'ojibal ri cacuin ta che u sachisaxic a wäch. Catz'apij na u pa qui chi' ri quebanow tzij chawij. Are wa' ri quinya' na chque ri quinquipatanij: quinya' na ri ch'äcanic chque.” Ri Ajawaxel are cäjiquiban u bixic. “Iwonojel ri cächaki'j i chi', chixpetok che ruq'uiaxic ja'; ri man c'o ta i rajil, chixpetok, chixlok'ominak, chixwok, chilok'o trico, chixwok. ¡Chixpetok! ¡Chilok'o u wa'l uva xukuje' leche ri xak cacochixic, man c'o ta cätoj che u rikic! ¿Jasche cäya' ri puak che u q'uexwäch ri man wa taj? ¿Jasche quiya' ri quich'äco che jun jasach ri man cänojisan taj? Kas utz nu tatabexic chibana', quebitij c'u na utzalaj tak k'obisabal, quebitij na je'lalaj tak jastak. Chixpet wuc', chitatabej ri quinbij, chitampe' ri quinbij, quixc'asi' c'u na. In quinban na iwuc' jun junalic c'ulwächinic, jewa' ri qui tz'akatisaxic tak ri chi'nic ri xinban rumal ri u lok'al ri David. In xincoj ri are' jacha' che k'alajisanel chque ri nimak tak tinimit, xincoj che c'amal be xukuje' che ya'l qui no'j tak ri tinimit. At quebasiq'uij na tak tinimit ri man etamatal ta qui wäch; quexiq'uinic quepe na awuc', in c'ut ri Ajawaxel ri a Dios, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel nu yo'm a k'ij. Chitzucuj ri Ajawaxel utz c'ä cuya' qui riko, chisiq'uij utz c'ä nakaj c'o wi. Ri banal etzelal chuya' can ri itzel u be, ri itzel winak chebuya' can ri itzel tak u chomanic chixtzelej ruc' ri Ajawaxel, quel c'u na u c'u'x chiwe chixtzelej ruc' ri ka Dios, xak c'u ix reyem che u sachic ri i mac. Jacha' ri jäb xukuje' ri sak tew cäkaj ulok chicaj, man quetzelej ta chi c'u jumul chicaj xane' cäquich'akba' ri ulew, cäquibano chi cäwächinic, cuq'uiyisaj c'u ri ija' rech cätiquic, xukuje' ri wa ri cätijic, jeri' xukuje' ri tzij ri quel ulok pa ri nu chi', man cätzelej ta wuc' we ta ma ta cuban na ri u patan, xane' cuban na ri quinwaj cutz'akatisaj c'ut ri takanic ri quinya' che. Ri ix quixel ulok chila' ruc' quicotemal, quixtzelej na pa ri iwulew ruc' jamaril. Aretak quixquil ri juyub xukuje' ri e u tza'm tak juyub quepok'colij na cuc' tak bix re quicotemal, conojel c'u ri che ri e c'o pa tak ri c'ache'laj quepak'pat na. Che qui q'uexwäch q'uix queq'uiy na chäj, che qui q'uexwäch la, queq'uiy na ri k'echob are wa' cäc'utuw na ri u juluwem ri u bi' ri Ajawaxel jun etal wa' re chbe k'ij sak ri mawi jubik' cäsach u wäch.” Ri Ajawaxel cubij: “Chibana' ri suq'uil, chibana' ri colomal, chanim c'ut quinc'am bic ri colobenic ri quinya' na; quinc'ut na ri nu cuinem ri cäcolonic. Sibalaj utz rech ri winak ri quebutakej, ri nim cäril wi ri k'ij re uxlanem man cutz'iloj ta c'ut, ri sibalaj cuchajij rib man cuban ta mawi jun jasach ri tz'il.” We c'o jun winak re jun tinimit chic cujach rib pa u k'ab ri Ajawaxel, man cuya' ta cubij: “Ri Ajawaxel quinutas na chrij ri u tinimit.” Xukuje' ri achi ri esam ri u cowil man cuya' ta cubij: “Ri in, in jun chaki'j che'.” Cubij c'u ri Ajawaxel: “We ri achijab ri esam ri qui cowil nim cäquil wi ri nu k'ij re uxlanem, we cäquiban ri nu rayibal, quejeki' c'u chupam ri nu pixab, in, c'o jun jasach quinya' na chque ri nim na u k'ij chuwäch ri e qui c'ojol, xukuje' ri e qui mia'l quinya' na chque chi cäcanaj ri qui bi' chbe k'ij sak chupam ri wachoch, cätz'ibataj can chupam ri nu tapia quinya' na jun qui bi' junalic ri mawi jubik' cäsach u wäch. Are c'u ri winak ri e re jun tinimit chic ri cäquijach quib pa nu k'ab che nu patanixic xukuje' che nu lok'ok'exic, rech quebux pataninel wech, we nim cäquil wi ri k'ij re uxlanem man cäquitz'iloj ta c'ut, xukuje' quejeki' chupam ri nu c'ulwächinic, ri in quebenc'am na ulok chupam ri tastalicalaj nu juyub, quinban na chque chi cäquirik utzil pa ri wachoch re ch'awem wuc'. In quebenc'amowaj na puwi' ri nu porobal ri e qui tabal tak tok'ob ri quechajisaxic xukuje' niq'uiaj tabal tak tok'ob chic, cäk'alajisax c'u na ri wachoch chi ja re ch'awem ruc' Dios chque conojel tak ri tinimit. In quinban na chi quetzelej ulok chi cäquimulij c'u na quib ri c'ä e c'o pa jun ulew chic.” Are wa' ri cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel, ri cubano chi cäquimulij chi na quib ri aj israelib ri qui tuquin quib. Chixpetok, juyubal tak awaj chixpetok, awaj aj c'ache'laj, che u bik'ic ri jumulaj; e moyirinak c'ut ri chajil rech ri nu tinimit, man c'o ta jas cäquinabej. Conojel e memab tak tz'i', ri man quecuin ta quewalijic xak cotolem cäquipatanij, xak achic' cäquibano sibalaj qui' cäquina' ri waram. E wijab tak tz'i' ri mawi jubik' quenojic, e ajyuk'ab ri man c'o ta jas cäquich'obo chquijujunal are caquitzucuj ri kas qui be, xuwi caquitzucuj ri kas utz chque. Cäquibij: “Jo' jekatzucuj u wa'l uva xukuje' ja' ri cäk'abarisanic rech cujk'abaric. Je c'u cäkaban na chwek jas ri cäkaban camic, o coc'ow chi ne na jubik' u wi'.” Ri winak ri e tz'akatisanelab pa ronojel, quecämic; man c'o ta c'u jun coc il ri e utzalaj tak winak cäsach qui wäch, man c'o ta c'u jun cäch'obowic chi aretak quecämic queto'tajic man c'o ta chi c'ax cäquiriko queboc c'u na chupam ri jamaril. Xquitakej c'u jun be jicom, are c'u ri camic quebuxlan na chupam ri xemuk wi. Chixkeb ulok ix ri ix ral ri itzinel, ix rija'l jun achi ri xak cäkaj pa mac cuc' ixokib, xukuje' ri i nan ri quech nim ch'utin: ¿Jachin ri quitze'j u wäch? ¿Jachin che quiban wi i palaj re etzelam wächaj? ¿Jachin che quiwesaj wi iwak'? Ri ix ix ral ri macaj, winak banal tak tzij; chquixe' tak ri bakit xukuje' chquixe' tak ri che ri e jewejak quebiban wi jastak ri e q'uixbal, quebipil ac'alab che tabal tak tok'ob chquichi' ri alaj tak nima', xukuje' xo'l tak ri nimak tak abaj. “Israel, ri at cäkaj chawäch ri qui k'ijilaxic tak ri pilim tak abaj ri e c'o pa ri nima', a tzucum c'u jun c'olbal chawe chila'. Paquiwi' c'u tak ri abaj ajamim wi u wa'l uva che sipanic, xukuje' e a chi'm c'äj paquiwi'. Aretak cäbantaj ronojel wa' awumal ¿la quinquicot ta c'u lo in? Puwi' jun nimalaj juyub ri nojinak che tak chäj xaya' wi ri a ch'at, chila' xukuje' at pakalinak wi che u ya'ic tabal tok'ob. Chrij ri oquibal chupam ri awachoch xebaya' wi ri xibibalalaj tak a diosib. Man xinnata ta chi chawe, xach'anaba' awib xatk'oyi c'u pa ri jun liq'uilic a ch'at xaban a tzij cuc' achijab ri xawaj chi catk'oyi cuc', caca'yej c'u apan ri a dios. Catxiq'uinic xatbe ruc' ri dios Melec xac'am bic aseit xukuje' jumulaj c'oc'al xebatak bic tako'nib sibalaj naj, xabano chi xebopan chupam ri rajawibal ri cämical. Xacos awib che qui banic q'ui binem, man c'u xach'ob ta chi man c'o ta u patan ronojel ri xabano. C'o c'u ri a wa awuq'uia' pa a k'ab rumal ri' man xatcos taj. ¿Jachin tak ri' ri diosib ri xana' awib chquiwäch xukuje' xaya' qui k'ij, rumal c'u quech wa' xinaya' canok xukuje' man quinnataj ta chi chawe? Aretak ri at man nim ta chic xinawil wi, xinban wib chi man xinnabej taj. Quinwesaj c'u na u tzijol ri a c'aslemal, ri at cachomaj chi sibalaj at tz'akat. Aretak carak a chi' che u tz'onoxic to'bal awib, ri e a dios man catquito' taj mawi catquesaj pa ri c'ax. Conojel wa' quec'am na bic rumal ri quiakik' jun wupunic cäbanow na chi cäsach qui wäch. Are c'u ri cäcu'bi u c'u'x chwij cäjeki' na pa ri ulew xukuje' cäc'asi na chupam ri tastalicalaj nu juyub.” Cätataj c'u na u bixic: “Chisuc'umaj jun lianicalaj be, chiwesaj ri queyo'w latz' rech coc'ow ri nu tinimit.” Are' c'u ri Dios ri aj chicajil, ri cac'al chbe k'ij sak, ri tastalic u bi', je cubij wa': “Ri in in jekel pa jun c'olbal chicaj ri tastalic, xukuje' in c'o c'u ruc' ri meba' ri u rikom c'ax, quincu'bisaj c'u u c'u'x xukuje' quinya' u chuk'ab. Man xak ta amak'el quintzujuj ri nu tinimit, mawi in ta oyowarinak ronojel k'ijol; ri quebel na ri' chi ri winak ri e nu winakirisam cuban quieb qui c'u'x chwij. U mac rech ri u mac ri Israel xinoyowar na jun k'ijol, xinc'äjisaj u wäch xintas wib chrij ri are' c'ut man xniman taj are xuban ri u chomanic pa rech wi. Wilom ri u c'aslemal, quincunaj c'u na, quinya' na uxlanem che, man c'o ta chi quebel wi ch'u'j. In quincu'bisaj na qui c'u'x ri quebisonic, quinbij c'u na chque conojel: Jamaril chque ri e c'o naj, xukuje' jamaril chque ri e c'o nakaj. In quincunaj na ri nu tinimit. Are c'u ri e lawalo tak winak xak e junam ruc' ri plo ri walijinak u wäch, ri mawi jubik' cuxlanic quebuq'uiak c'u ulok chquixo'l ri e u rekbala' xok'ol xukuje' tz'ilol. Chque ri e lawalo tak winak man c'o ta utzil.” Ri Dios are bininak. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Co charaka' a chi' maxe'j awib, co charaka' a chi' jacha' jun trompet chayaja' ri nu tinimit qui mac ri e u chak'maquil, ri u tinimit ri Jacob qui mac ri e u mac. K'ij chk'ij quinquitzucuj, cäcaj c'ut quequetamaj tak ri e nu be, caquiban quib chi e je ta ne jun tinimit ri cuban ri utzilal, ri man cäsach ta ri nu pixab pa u jolom cäquita' suc'alaj tak pixab chwe, cäquiban quib chi sibalaj quequicotic aretak quekeb wuc', cäquibij c'ut: ‘¿Jas u patan man cujwataj we ri Dios man cäril taj? ¿Jas u patan cäkacämisaj kib, we ri Dios man cäril taj?’ Ri k'ij ri man cäban ta wa'im quicoj ix che u banic i ch'äcoj xukuje' che queläk'axic ri e iwajchaquib; ri k'ij ri man cäban ta wa'im quiwoc'owisaj pa yacoj tak ch'o'j xukuje' yajoj tak ib, quicämisala' iwib cuc' tak t'oconic. Jun k'ij re man u tijic ta wa'im ri jewa' quibano man quincuin ta ri' quintatabej ri i bochi'nic. ¿La are pa i c'u'x chi ri man u tijic ta wa'im ri cäkaj chnuwäch are ri u c'axc'obisaxic iwib, ri u pachbaxic ri i jolom jacha' jun xic'ay, qui k'oyoba' c'u iwib i cojom wakwoj tak atz'iak puwi' ri chaj? ¿La are c'u wa' ri quibij ‘man u tijic ta wa'im’ che xukuje' ‘utzalaj k'ij che ri Ajawaxel’? Man are ta wa'. Ri man u tijic ta wa'im ri cäkaj chnuwäch in, are wa': chi quebat'okopij ri tikom tak ch'ich' re ri man suq'uil taj, chi quebaquir ri t'ur ri e jat'ininak ri winak chi quebatzokopij bic ri winak ri qui rikom c'ax, xukuje' chi quitanaba' u banic c'ax; xukuje' chi caya' u wa ri cänumic, chi cac'amowaj cho awachoch ri meba' ri man c'o ta rachoch chi caya' ratz'iak ri man c'o ta ratz'iak, chi man cak'il ta awib che u banic tok'ob chque ri awajil a tz'akat. We je caban wa', cäjuluw na ri a chaj, jacha' aretak cäpe u sakaric, man cäbeytaj ta c'u qui cunatajic tak ri e a socotajic. Ri a suq'uil cänabej na chawäch cäteri c'u ri nu juluwem chawij. We c'u quinasiq'uij, catinch'abej na we carak a chi' che u tz'onoxic ri nu to'banic, quinbij na chawe: ‘In c'olic ri'’. We catanaba' u banic c'ax chque ri awajil a tz'akat, we man quebatzur chic ri winak, mawi cawalijisaj jalum k'abam chquij, we caya' awib che u tzukic ri cänumic, we cato' ri u rikom c'ax pa ri u rajawaxic, ri a chaj cäjuluw na pa ri k'eku'm, ri e a mujal cux na chäj jacha' ri tiq'uil k'ij. Ri in quinc'am na a be amak'el, quintz'ebej na ri catijo chupam ri chaki'j uwo sak, quinya' na u chuk'ab ri a cuerp catux c'u na jacha' jun ticbal cotz'i'j ri utzalaj u ja'xic banom, jacha' jun u q'uiyibal ja' ri man cätzaj taj. Ri a tinimit quebuban chi na qui banic ri ojer tak ja ri e wulijinak, quebuc'ojoj na tak ri tac'alibal ri e cojom sibalaj ojer. ‘Yacal tzakinak tak tapia cuchi'x na ri a tinimit’, xukuje' ‘Banal qui banic wulijinak tak ja.’ ” “Nim chawila' wi ri k'ij re uxlanem mebaban ch'äcoj chupam ri tastalicalaj nu k'ij. Chach'obo' chi we k'ij ri' k'ij wa' re quicotemal, jacha' jun tastalicalaj k'ij che ri Ajawaxel ri takal u ya'ic u k'ij nim chawila' wi mebaban ri jastak awech pa we k'ij ri', mawi are catzucuj ri utz chawe at ri c'o cach'äc chquij. We je caban wa' cärik na quicotemal wuc' in, catinc'am c'u na bic pa ri ch'äcanic paquiwi' tak ri e u chicajil ri ulew, quinya' c'u na chawe chi catquicot chupam ri rechbal ri Jacob ri a mam.” Kas are ri Ajawaxel bininak wa'. Ri u cuinem ri Ajawaxel man tzajinak taj rech ma ta cäcuin chic cäcolonic, mawi sibalaj ta t'oyirinak rech ma ta cäcuin chic cätatabenic. Are c'u ri etzelal ri e i banom u walijisam jun k'atibal chixo'l ruc' ri Dios ri i mac u banom chi u ch'ukum ri u palaj chiwäch, man craj ta c'ut quixutatabej. E tz'ajtajinak ri e i k'ab che quic', e are c'ut ri e u wi' tak i k'ab e tz'ajtajinak che il patan ri e i chi' quequibij banoj tak tzij, ri iwak' cubij rech ri etzelal. Man c'o ta jun cubij ta ri kastzij, mawi cäbe chuwäch ri k'atal tzij ruc' ch'ajch'ojil. Are kas qui cuban qui c'u'x chrij ri banoj tzij xukuje' chquij tak tzij re subunic e yawab tak winak che etzelal quecalaj c'u tak il patan. Quequijupulej qui sakmol tak sachoj, cäquiquem u quem am jachin ri cätijow we sakmol ri', cämic, we c'u cäwak'lex rumal jachinok quebel ulok cämisanelab tak cumätz. Man queban ta atz'iak chque tak we qui quem äm ri' man c'o ta jun cacuinic caratz'iakij ta rib ruc' ri caquiquemo. Ronojel ri cäquibano re banoj c'ax: ri qui k'ab quechacun che quibanic tokinic. Ri cakan cäquicoj che u banic ri man utz taj, ruc' xiq'uinic quebe che u cämisaxic ri man c'o ta u mac. Ri qui chomanic cäquicoj che qui chomaxic nimak tak etzelal, jawije' ri queboc'ow wi cäquiban can c'ax che ronojel. Man queta'm ta ri be re ri jamaril, man c'o ta jicomal chupam ronojel ri cäquibano. Ri be tak ri quequitakej e jech' ri quebin chquipam man cäquirik ta jamaril. Rumal ri' ri colotajic xnajtin chke, xukuje' ri torotajic man cänakajin ta chke; keye'm ri chäj xa' c'u k'ekumalil c'olic; keye'm ri u sakaric, cätajin c'u cujbin pa k'ekumalil. Xak cujmakmat chuwäch jun tapia jacha' moyab, je ta ne ri man e c'o ta ri ka bak'wäch pa tiq'uil k'ij cäkapuq'uila' kib je ta ne ri chak'ab uj c'olic; utz ka wäch uj c'u jacha' cäminakib. Konojel cujjininic jacha' ri cäquiban ri os, cujch'ikowic jacha' ri palomax keye'm jampa' cujcolotajic, man cul ta c'ut ri colol kech keye'm chi cujtortajic, naj c'u c'o wi ri cujtorowic. Ri uj sibalaj ka yacom oyowal la, e are' c'ut ri e ka mac cujtzujunic e c'o ri e ka mac pa ka jolom, cakacoj kib chuxe' ri ketzelal. Uj uxinak man ch'abexic ta cäkaj xukuje' man uj ta jic chuwäch ri Ajawaxel, man xkaj taj xkaterenej ri ka Dios, e ka tzijom tokinic xukuje' ri e jachanic ri quieb qui wäch, e ka banom ka chomanic che qui subic niq'uiaj chic. Ri suq'uil etzelam u wäch, ri jicomal naj cuya' wi rib, ri man capayil ta cuchak'ij rib pa ri c'ayibal, ri tz'akatisanic man cacuin ta cuc'ut rib. Ri man capayil taj man quil ta u wäch, ri winak ri cutas rib chrij ri etzelal queläk'ax ri c'o ruc'. Yactajinak royowal ri Ajawaxel rumal rech chi man c'o ta suq'uil cäbanic. Xumay ri Ajawaxel aretak xrilo chi man c'o ta jachin cacunan wa; xucoj c'ut ri kas u cuinem, kas are' c'ut ri u colomal xyo'w u cuinem. Xuch'uk rib je ta ne xucoj ta jun to'bal uwo c'uxaj, xucoj ri colobal ib jacha' ta ne jun to'bal jolomaj, xratz'iakij ri tojow q'uexelal jacha' jun u pam atz'iak, xupis c'u rib chupam ri oyowal jacha' jun ch'ukubal. Ri Ajawaxel cuya' na chque ri chquijujunal ri takal chque; cuc'äjisaj na qui wäch ri e u c'ulel. Jachin tak ri cäquetzelaj u wäch cuya' na chque ri takal chque xukuje' ne chque tak ri e jekel chquipam tak ri ulew ri e c'o chupam ri plo. Conojel ri winak cho ri uwächulew pa elebal k'ij c'ä che u kajebal k'ij, nim caquil wi na ri Ajawaxel aretak cäquilo chi nim u banic, cäpe c'u na ri are' jacha' jun nimalaj nima' ri walijinak u wäch ri slabesam rumal jun nimalaj quiakik'. Cäpe c'u na jacha' che u toronel ri Sion xukuje' chque ri e u k'ab tak rachalaxic ri Jacob ri cäquiya' can u banic ri mac. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. Ri Ajawaxel cubij: “In quinban jun c'ulwächinic iwuc', kas quinban c'u na ri quinbij chi ri nu cuinem xukuje' ri no'jibal ri nu yo'm chiwe, mawi jubik' cäquitas ta quib chiwe mawi chque ri e iwalc'ual chbe k'ij sak.” Chatwalijok, Jerusalen, at pistal pa juluwem, opaninak c'u ri a chaj, ri u juluwem ri Ajawaxel cätunun pawi'. Ri k'ekumal cuch'uk ri uwächulew, ri chak'ab quebuch'uk ri nimak tak tinimit. Are c'u ri Ajawaxel cäjuluw pawi', pawi' cäc'utun wi na ri u juluwem. Ri nimak tak tinimit quepe na che rilic ri a chaj, ri ajawinelab are' tak quepe na che u tzucuxic ri u juluwem ri a sakil. Chebawalijisaj ri a bak'wäch chatca'y pa tak a xcut: conojel cäquimulij quib quepe che awilic. Ri e awal alabom pune' naj e c'o wi quepe na, ri e awal alitomab quek'alux na ulok. Ri at, aretak quebawilo, nimalaj catquicot na, ri awanima' cänoj na che quicotemal cäquic'am na ulok ri qui k'inomal tak ri ulew chawe ri e c'o chupam ri plo, quequijach na ri qui k'inomal ri nimak tak tinimit pa a k'ab. Cäsutix c'u na awij cumal tinimit camey ri quepe pa Madian xukuje' pa Epa quepe na conojel ri aj Saba, quekam ulok k'an puak xukuje' c'oc'al, caquesaj c'u na u tzijol ri juluwemalaj tak jastak ri e u banom ri Ajawaxel. Conojel ri chij ri e c'o pa Sedar quebawechbej na ri ama'ib tak chij ri e c'o pa Nebaiot quek'ax na pa k'ab, rech quebachi'j puwi' ri porobal chuwäch ri Ajawaxel, che tabal tok'ob ri cäkaj chuwäch, ri are' c'ut je'lic cuban chi na che ri rachoch. ¿E jachin tak wa' ri querapinic e jacha' ta ne sutz', ri e benak e jacha' palomax pa ri qui soc? E jucub ri e petinak junam, cachil ri jucub re Tarsis ri e nabejinak ulok chquiwäch, naj e petinak wi e qui c'amom ulok ri awal, cuc'am ri qui k'an puak xukuje' ri qui sak puak, che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel ri xunimarisaj a k'ij. Winak ri man e awinakil taj queyacow na ri e a tapia ri wulijinak, ri e qui ajawinel catquipatanij na pune' ba ri Ajawaxel xuc'äjisaj a wäch rumal ri royowal, camic c'ut rumal ri rutzil ranima' elinak u c'u'x chawe. Ri e a oquibal ronojel k'ij queteyi na man quetz'apix ta pa k'ij mawi chak'ab, rech cuya' quec'am ulok ri e qui k'inomal ri nimak tak tinimit chawe, queboc c'ut ri ajawinelab cachil ri e cach k'atal tak tzij. E are tak c'ut ri ulew ri man catupatanij taj cäsachisax na qui wäch. Ri Ajawaxel cubij che ri Jerusalen: “Ri e u k'inomal ri Libano quepe na awuc': chäj, tz'inchäj xukuje' q'uisis quec'am na ulok che u banic je'lic che ri wachoch, che u ya'ic u k'ij ri c'olbal ri quebenya' wi ri wakan. Ri calc'ual ri xebanow c'ax chawe quepe na quel qui meja' na quib chawäch, conojel ri xquetzelaj a wäch quexuqui' na chawäch, ‘U tinimit ri Ajawaxel’ catuchix c'u na. ‘U Sion ri Tastalicalaj u Dios ri Israel.’ Man catwonobax ta chi canok etzelam ta a wäch xak ta c'u a tuquiel, xane' quinban na chawe chi catux jun junalic juluwem, ya'l quicotemal amak'el. Ri nimak tak tinimit quequiya' na ri utzalaj tak qui k'obibal chawe, ri ajawinelab tak quequic'am na ulok ri qui k'inomal chawe cäquetamaj c'u na chi in, ri Ajawaxel, in ri a colonel, chi ri in, ri c'o ronojel u cuinem che ri Jacob in torol awech. Che u q'uexwäch k'an ch'ich' quinya' na k'an puak chawe, che u q'uexwäch ch'ich' quinya' na sak puak chawe, che u q'uexwäch che', quinya na k'an ch'ich' chawe, che u q'uexwäch abaj, quinya na ch'ich' chawe. Quinban na chi ri jamaril are cätakan pawi', are c'u ri jicomal cuc'ama' a be. Chupam ri a tinimit man cätataj ta chi na tininem re tokinic, mawi cäban chi na sachan wächaj mawi cäyojix ta chic ri c'olbal ri at c'o wi, ‘Colobal Ib’ catcha' c'u na chque ri pimak tak a tapia, chque ri e awoquibal ‘K'ijilabal’. Man cajwataj ta chic ri u tun ri k'ij chawe pa k'ij, mawi ri u tun ri ic' chawe chak'ab, rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, quinux na junalic a chaj; in, ri a Dios, quinux na juluwibal chawe. Ri a k'ij mawi jumul cuc'u' rib mawi camayquen ri u chaj ri a ic', rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, quinux na junalic a chaj; ri e a k'ijol quech tak bis caq'uis na qui tzam. Conojel ri e awinakil quebux na tz'akatisanelab, quebux na ajchak'e ri culew amak'el, e u tux jun tico'n ri kas in in ticowinak, chac ri nu banom cuc' ri nu k'ab che u c'utic ri nu juluwem. We ch'utinalaj jumuk' ri' cäq'uiyir na pa jun mil; we quieb oxib ri' quebux na jun nimalaj nimak tak tinimit. In ri' ri Ajawaxel, quinban na chi cäbantaj wa' chanim kas pa ri u k'ijol.” Ri Ruxlabal ri Ajawaxel c'o panuwi', in u tasom c'ut ri Ajawaxel in u takom che u ya'ic utzalaj tak tzijol chque ri mebayib, che qui to'ic ri qui rikom c'ax, che u ya'ic tzijol che u bixic chque ri e ximaxoj cuc' tikom ch'ich' chi e torotajinak chic, che quitoric ri e c'o pa che'; che u tzijoxic ri utzalaj junab rech ri Ajawaxel, ri k'ij aretak ri ka Dios cuya' na ri rajil c'axelal chque ri qui banom qui c'ulel chke. In u takom che u cu'bisaxic qui c'u'x conojel ri quebisonic, che u ya'ic chque ri qui rikom c'ax ri e c'o pa Sion, jun corona che q'uexwäch chaj, c'oc'al re quicotemal che u q'uexwäch ok'ej, bix tak re k'ijilanic che u q'uexwäch q'uistajbal c'uxaj. Ix “bakit re colomal” quixuchix c'u na, e ticom rumal ri Ajawaxel che u c'utic ri u juluwem. Caban chi na qui banic ri e k'e'l tak yojyobic, queyac chi na nimak tak ja ri sibalaj ojer chic e tzakinak, cäban chi na qui banic ri tinimit tak ri e etzelatajinak. Ri winak ri man e awinakil taj quecoj na che qui chajixic tak ri jumulaj, ri juyub tak xukuje' ri e ticbal tak i uva. Are c'u ri ix quixbinax na: cojol tabal tak tok'ob chuwäch ri Ajawaxel, pataninel tak rech ri ka Dios. Quic'am na iwe ri qui k'inomal ri jule' nimak tak tinimit chic, quiwik c'u na iwib ruc' ri qui juluwem. Rumal c'u rech chi ri nu tinimit u rikom c'ax cacamulim resaxic u q'uixbal xukuje' tzurum, rumal ri' cucamulij na u c'amic k'inomal chupam ri rulew, curik c'u na quicotemal ri man c'o ta u q'uisic. Rumal c'u rech chi ri Ajawaxel culok'oj ri suq'uilal, cäretzelaj c'u u wäch ri eläk'anic xukuje' ri qui banic il patan. Kas c'u cuya' na ri tojbal quech cuban c'u na jun junalic c'ulwächinic cuc'. Ri e u k'ab tak cachalaxic quebux na nimak qui k'ij chquixo'l ri nimak tak tinimit conojel ri queilowic caquich'ob na chi e jun tinimit ri e tewichim rumal ri Ajawaxel. ¡Sibalaj quinquicot ruc' ri Ajawaxel. Quinnoj che quicotemal ruc' ri nu Dios, u yo'm c'ut ri u to'banic chwe, in u nojisam che ch'äcanic! In junam ruc' jun jiaxel ri cucoj ri u corona, o ruc' jun alibatz ri cuwik rib cuc' tak ri u wikbal. Jacha' c'ut ri qui q'uiyic ulok ri tico'n pa ri ulew queq'uiy c'u ulok ri tuxaj chupam ri u ticbal cotz'i'j, jeri' cuban na ri Ajawaxel chi cäq'uiy na ri u ch'äcanic, chi conojel c'ut ri nimak tak tinimit chequibixoj na bix re k'ijilanic. Rumal ri a lok'ok'exic, Sion, man quinyeni ta na rumal ri a lok'ok'exic, Jerusalen, man quinuxlan ta na, c'ä cäjuluw na ri a ch'äcanic jacha' ri u sakaric, are c'ut ri a colotajic jacha' jun chäj ri cänicowic. Ri nimak tak tinimit cäquil na ri a colotajic, conojel tak ri ajawinelab cäquil na ri a juluwem. Cäcoj c'u na jun c'ac' a bi' ri kas are' c'u ri Ajawaxel cayo'w na chawe. At catux na jun je'licalaj u corona aj ajawinel pa u k'ab ri Ajawaxel ri a Dios. Man catbinax ta chi na: “wonobam”, mawi cäbix chi na che ri awulew: “Etzeletajinak”, xane' ri a bi' ri cäbix na are: “Catkaj chnuwäch”, are c'u ri aj awulew wixokil. At c'ut ri catkaj chuwäch ri Ajawaxel, are c'u ri are cux na jacha' jun achajil che ri awulew. Jacha' c'ut aretak jun ala cäc'uli' ruc' jun ali ri u to'm che rixokil, jewa' cuban na ri Dios chawe catuc'am na che rixokil, catusuc'umaj na sibalaj c'u cäquicot na awuc', jacha' ri u quicotemal ri achi ruc' ri rixokil. Jerusalen, e nu cojom chajinelab paquiwi' tak ri a tapia ri mawi pa k'ij mawi chak'ab cäquitanaba' na u bixic: “Meyini' ri cäquinataj ri u bi' ri Ajawaxel, miya' chque chi quebuxlanic, c'ä cäbantaj na u banic ri Jerusalen cumal, bantajinak c'u cumal chi conojel ri winak cho ri uwächulew cäquiya' u k'ij.” Kas kastzij chokinak c'u ri Ajawaxel xuyac ri cuinelalaj u k'ab riquiak'ab: “Mawi chi jumul quinya' be chque ri e a c'ulel cäquitij ri a trico, mawi ri winak ri man e awinakil taj cäquitij ri e u wa'l a uva ri a cosom awib che u banic; xa ne kas ix quixyicow na u wäch ri i tico'n, quitij c'u na, quiya' c'u na nu k'ij in, quebiyac na ri uva quitij na ri u wa'l uva chuwäch ri tastalicalaj wachoch.” Chixel ulok, chixel ulok chi' tak ri oquibal, chisuc'umaj ri u be ri nu tinimit. Utz chibana' che u banic ri nimalaj be chebiwesaj tak ri abaj chupam chiwalijisaj ri etal che qui siq'uixic ri nimak tak tinimit. Ri Ajawaxel cuya' u bixic wa' c'ä chuq'uisbalil ri uwächulew: “Chibij che ri tinimit Sion chi ulinak ri u colonel. Ri Ajawaxel cuc'am ulok ri u tinimit aretak torotajinak chi rumal.” Ri aj Israel quebuchix na: “Ri tastalicalaj tinimit”, “Ri e torom rumal ri Ajawaxel”, are c'u ri Jerusalen: “Tinimit ri rayibal u wäch”, “Tinimit ri man wonobam ta canok”. “¿Jachin wa' ri elinak ulok pa Bosra, u chuch ri Edom, ri tz'ajom ri ratz'iak ruc' quiäk, ri e u cojom je'lalaj tak ratz'iak petinak, ri cäbin ruc' xibibalalaj chuk'ab? In ri', ri quinya u bixic ri colomal, c'o c'u nimalaj nu cuinem che qui colic ri winak. ¿Jasche quiäk ri awatz'iak, je ta ne ri e a pitz'om uva cuc' ri awakan? Je, xak nu tuquel xebenpitzilej tak ri uva, man c'o ta jun xinto'wic in nojinak che oyowal xebentac'alej ri e nu c'ulel, xebenxak'alej ruc' c'anal, are c'u ri qui quiq'uel xchiclon chrij ri watz'iak, xtz'ajtaj c'u ronojel ri watz'iak. Nu chomam jun k'ij chi quinban k'atoj tzij xopan c'u ri k'ij che u colic ri nu tinimit. Xincaylobic, man c'o ta c'u jachin ta xinto'wic sibalaj xinmayij chi man c'o ta jun xuya' u tzij che nu to'ic. Ri nu k'ab are xyo'w ri ch'äcanic chwe, ri woyowal are xyo'w nu chuk'ab. In nojinak che oyowal xebenxak'alej ri nimak tak tinimit, xinsach qui wäch ruc' c'anal xinbano chi xbin ri qui quiq'uel cho ri ulew.” In quinwaj quintzijoj ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Ajawaxel, quebenbixoj bix che yabal u k'ij rumal ronojel ri u banom ri are' che ka to'ic, rumal ri nimalaj utzil ri u banom chque conojel ri aj israelib, rumal ri u banom ruc' ri rutzil chupam c'ut ri nimalaj lok'ok'ebal u c'u'x. Ri are xubij: “Ri e are e nu tinimit, alc'ualxelab ri man quinquijach ta na.” Ri are c'ut xebucolo xeresaj pa conojel ri e qui rikoj tak c'ax. Man jun u tako'n ta ri xecolowic are ri Ajawaxel chwinakil. Are xetorowic rumal ri lok'ok'ebal u c'u'x xukuje' rumal ri relebal u c'u'x, xebuwalijisaj xebuloquej pa u k'ab. Je u banom wa' amak'el. Ri e are c'ut xquiyac quib chrij ri Ajawaxel, xquic'axc'obisaj ri u tastaliquil; rumal ri' xuban u c'ulel chque xuwalijisaj ch'o'j chquij. Ri e are xnataj ri ojer tak k'ijol chque aretak ri Moises xucol ri u tinimit, quec'olow c'u chi'aj: “¿Jawije' c'o wi ri Dios ri xcolow ri Moises pa ri nim ja' Nil, ri yukul rech ri u jumulaj? ¿Jawije' c'o wi ri xcojow ri Ruxlabal ri Dios pa ri ranima' ri Moises, ri xbanowic chi ri juluwemalaj u cuinem xrachilaj ri Moises, ri xbanow quieb che ri plo chuwäch ri u tinimit, rech cänimar u k'ij chbe k'ij sak, ri xubano chi xek'ax pa ri plo man xejilijob ta c'ut, e jacha' quiej chupam ri chaki'j uwo sak, e jacha' wacax ri quekaj bic pa ri lianic?” Ri ruxlabal ri Ajawaxel xc'amow qui be. Jewa' xuban che u c'amic u be ri u tinimit xnimar c'u u k'ij, xukuje' u juluwem. Ca'y la ulok chicaj, Ajawaxel, kas pa ri tastalicalaj c'olbal ri cäjuluwic ri lal c'o wi. ¿Jawije' c'o wi ri k'ak'alaj lok'ok'ebal c'u'x la xukuje' ri chuk'ab la? ¿Jasche man c'o ta chi cubij c'u'x la? ¿La xq'uis ri relebal c'u'x la chke? Ri lal, lal ka tat. Pune' man cujuc'amowaj ri Abraham, mawi cujnataj ta che ri Israel, ri lal, Ajawaxel, lal ka tat kas ojer ulok lal torol kech. ¿Jasche cäban la Ajawaxel chi cäkajech'obisaj kib chque ri be la, cacowirisaj c'u la ri kanima' rech man nim ta cakil wi la? Q'uextaj la, rumal ri qui lok'ok'exic ri pataninel tak ech la, xukuje' ri tinimit ri echbem la. Man naj ta xbeytaj ri tastalicalaj tinimit la che rechbexic ri ulew. Ri e ka c'ulel xquixak'lej ri achoch la. Uj uj c'o camic je ta ne ri ma ta ajawininak la pakawi', je ta ne ri ma ta mawi ta jubik' kac'amom ta bic ri bi' la. C'o ta banom wi cätek' ta la ri caj cakaj ta c'u la ulok, queyicopisaj ta c'u la, ri juyub ruc' ri wächbal la, jacha' ri cuban ri k'ak' quebuporoj tak ri q'uix o cupok'owisaj ri ja'. C'äte c'u ri' ri e qui banom qui c'ulel che la cäquetamaj na jachin ri lal, xukuje' conojel ri nimak tak tinimit quebirbob na chwäch la. Aretak xeban la xibibalalaj tak jastak ri man e keye'm taj, aretak xkaj la ulok, ri juyub xebirbob chwäch la. Mawi jumul tatajinak mawi ilitajinak chi c'o ta chi jun Dios ri ma ta xuwi ri lal ri quebuban ta we mayibal tak jastak ri' che qui to'ic ri cäquicu'ba' qui c'u'x chrij. Ri lal cäc'amowaj la ri cuban ri colomal ruc' quicotemal, cänataj c'u u banic rumal jachique ri caj la. Ri lal yactajinak oyowal la rumal rech chi uj macuninak sibalaj ojer ka chaplem u banic ulok ri mac chwäch la. Konojel uj xak uj junam ruc' jun ch'uluch'ujalaj winak; conojel ri utzalaj tak chac xak e junam ruc' jun atz'iak tz'il konojel uj tzakinak uj jacha' ri chaki'j tak u xak che', ri il patan ri e ka banom cujquicharchatej bic e jacha' ri quiakik'. Man c'o ta jun cänatan la, mawi cucoj u chuk'ab che u to'k'exic rib che la; rumal ri' xc'u' ib la chkawäch uj wonobam c'u la canok u mac rech ri ka mac. Pune' c'u jewa' banom la chke, lal ri lal ka tat, Ajawaxel; uj ri uj t'ac, lal, ri lal banal lak; konojel uj bantajinak umal la. Ajawaxel, mape nimalaj oyowal la, mawi menataj ri ketzelal amak'el che la. Chila la chi uj tinimit la. Ri e tastalic tak tinimit la e uxinak chaki'j uwo sak, ri Jerusalen etzelatajinak, wulijinak. Ri juluwemalaj c'olbal ri xujk'ijilan wi jawije' xk'ijilax wi la cumal ri e ka mam, xsach u wäch rumal ri k'ak'. Ronojel ri sibalaj lok' chkawäch etzelatajinak. Ajawaxel, ¿la xak ta c'u caca'y la che ri ka c'ulmam? ¿La man c'o jas cäban la? ¿La man c'o jas cäbij la, a cujkasaj ta c'u la c'ä cho ri ulew? Ri Ajawaxel cubij: “Xinya' wib pa rikic chque ri man quinquitatabej taj; xinya' wib pa rikic chque ri man quinquitzucuj taj. Jun tinimit ri man in u natam taj, che ri are xinbij wi: ‘In c'olic ri'.’ Ronojel k'ij xebenlic' ri nu k'ab che u c'ulaxic jun tinimit ri man tal ta tzij, ri u takem ri qui be ri itzel tak winak ri are cuban ri u no'j pa re wi; jun tinimit ri cämacun kas chinupalaj amak'el quebuya' tabal tok'ob chquiwäch ri diosib ri e c'o pa tak ri ticbal cotz'i'j, caporoj c'oc' k'ol paquiwi' tak porobal re alaj tak porom xan; ri cät'uyi xo'l tak ri mukubal, queroc'owisaj tak ri ak'ab chquixo'l tak ri mukubal ri cutij ti'j ak quebunojisaj c'u tak ri e u t'uy chque tz'ilalaj tak calto. Je caquibij wa': ‘Chatcanaj chi' minako sibalaj in tastalic man ya'tal ta quinachapo.’ We winak ri' xak e junam ruc' ri k'ak' ri cänicow ronojel ri jun k'ij c'ax cäquiban chwe, cäbe ri qui c'ayil pa nu tza'm jacha' ri sib. Ronojel c'u wa' tz'ibatal chnuwäch, man xak ta quebenk'aluj ta ri nu k'ab quinya' na ri c'äjisabal qui wäch ri takal chque, tojbal rech ri qui il patan jacha' xukuje' chque ri quech ri e qui mam. We winak ri' xquiporoj c'oc' tak puwi' tak ri juyub, cäquiyac woyowal tza'm tak ri juyub. Quebenwajilaj na ri qui mac nabe, c'äte ri' quinya' ri c'äjisabal qui wäch ri takal chque.” Ri Ajawaxel are bininak. Ri Ajawaxel cubij: “Aretak sibalaj c'o qui wa'l ri uva ri winak man xak ta cäretzelaj, cuya' c'ut cäresaj rumal rech chi cuya' cäresaj q'ui u wal. Je c'u quinban in xukuje' rumal ri qui lok'al ri e pataninelab tak wech: man quinsach ta u wäch ronojel ri nim tinimit. Quinban na chi queq'uiyir ri ralc'ual ri Jacob xukuje' chi quec'oji' na winak pa Juda ri quejeki' pa tak ri nu c'ache'laj. Ri e cha'tal wumal e are quebechben na ri ulew, ri e pataninelab tak wech quejeki' na chila'. Ri beya' re Saron canoj na chque tak chij, pa ri u beya' c'ut ri Acor quebuyuk'uj wi na ri wacax ri c'o ruc' ri tinimit ri catzucun chwe. Are c'u ri ix ri quitas iwib chrij ri Ajawaxel, ri man cänataj ta ri tastalicalaj nu juyub chiwe, ri quebiya' wa ja' xukuje' u wa'l uva chuwäch ri Gad xukuje' ri Meni ri e qui diosib ri k'inomal, itzel c'aslemal quixeyenic: quinya' na be chi quixcämisax ruc' ch'ich' re ch'o'j. Rumal rech chi xixinsiq'uij man xixniman ta c'ut xixinch'abej man xinitatabej ta c'ut xiban ri man xkaj ta chnuwäch, xicha' ri xyacow woyowal.” Rumal ri' cubij ri Ajawaxel: “Ri e pataninelab tak wech c'o na cäquitijo, are c'u ri ix quina' na wi'jal ri e are c'o na cäcuq'uiaj, are c'u ri ix quina' na chakij chi' ri e are quequicot na, are c'ut ri ix quixcanaj pa q'uixbal; ri e are quebixon na ruc' jajatem rumal ri quicotemal ri c'o pa canima', are c'u ri ix quirak na i chi', quixok' na rumal ri bis xukuje' ri c'axc'ol. Ri e cha'tal wumal quequicoj na ri e i bi' che c'okonic xukuje' che u rayixic cämical paquiwi' niq'uiaj chic, are c'u ri e pataninelab tak wech quinq'uex na ri qui bi'. Apachin ta ne ri c'o pa ri ulew ri cutz'onoj jun tewichibal, cutz'onoj na che ri Dios ri jic apachin ta ne ri c'o pa ri ulew ri cuban jun chi'nic ri kas cäban na, cuban na pa ri u bi' ri Dios ri jic. Ri c'axc'ol ri e re ojer xeboc'owic, man quec'utun ta chi chnuwäch. Chiwilampe', in quinban na jun c'ac' caj xukuje' jun c'ac' ulew. Ri re ojer man cänatax ta chi na, man c'o ta chi jun cänatan chi na. Nimalaj chixquicotok, chixquicot ronojel k'ij rumal rech ri quiban na, quinban c'u na jun Jerusalen je'lic, xukuje' jun tinimit ri cäquicotic ri cäjeki' chupam. Kas in quinjajat na rumal ri Jerusalen, quinna' na quicotemal rumal ri nu tinimit. Chupam we tinimit ri' man cätataj ta chi na rakoj tak chi'aj mawi ok'ej. Chila' man e c'o ta ac'alab ri quecäm taj ri xa' ta e re quieb oxib u k'ij, mawi nimak tak winak ri ma ta cätz'akat ri qui c'aslemal. Ri cäcämic aretak c'o chic jun sient u junab are' wa' ri c'ä ac'al cäcämic, we c'u man copan jun sient u junab are jun c'okonic. Ri winak cäquiyac na cachoch quec'oji' c'u na chupam, quequitic na uva quequiyac c'u na ri qui wäch. Man cäc'ulmataj ta na wa' chi jun winak cuyac jun ja jun ta chi c'u wi ri cäc'oji' chupam, o chi jun winak cutic u wäch ri rulew jun ta chi c'u wi ri cäyacow ri u wächinic ri tico'n. Ri nu tinimit sibalaj naj cäc'asi na jacha' ri u c'aslemal jun che'; ri e chatal wumal qui quitij na quequicoj na ri jastak ri e qui banom ruc' ri qui k'ab. Man xak ta lok' quechacun na mawi quec'oji' ta calc'ual ri quecämic c'ä maja' cätz'akat qui k'ij. Rumal rech chi e u k'ab tak cachalaxic ri e u tewichi'm ri Ajawaxel, xak c'u junam xukuje' ri e u k'ab tak cachalaxic. C'ä maja' c'o jas cäquitz'onoj chwe, in nu yo'm chi chque ri cäcaj c'ä maja' cäq'uis ri qui tzij, ri in nu tom chic ri cäquibij. Ri utiw xukuje' ri alaj ama' chij junam quewa' na, ri coj cutij na k'ayes jacha' ri wacax, are c'u ri cumätz ulew cutzukbej na rib. Pa ronojel ri tastalicalaj nu juyub, man c'o ta jachin cuban na winak chi'.” Ri Ajawaxel are bininak. Ri Ajawaxel cubij: “Ri caj are nu tem re ajawibal are c'u ri ulew are qui tac'alibal ri wakan. ¿Jawije' ta lo ri caban ta wi cuinem che u yaquic jun ja chwe? ¿Jawije' ta lo ri caban ta wi cuinem che u banic jun c'olbal chwe che wuxlanibal? Kas in xebenban conojel we jastak ri', je c'u ri' xquichaplej qui c'olem. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “Ri winak ri quinoc wi il are ri meba', ri u rikom c'ax ri nim cäril wi ri nu tzij. E c'o c'u jujun ri cäquipil jun ama' wacax, xukuje' cäquicämisaj c'u jun achi; cäquitok' u kul jun chij, xukuje' cäquik'ajisaj rij u wi' jun tz'i'; quequichi'j c'äj xukuje' ri u quiq'uel jun ak cäquiporoj c'oc' k'ol cäquik'ijilaj c'u jun dios. Chque ri xequicha' qui banic we itzel tak nak'atisabal ri', cäkaj ri qui banic ronojel wa' chquiwäch. In xukuje' quincha' na ri rikoj c'ax chque, quinc'am c'u na ulok paquiwi' ri sibalaj cäquixe'j quib che. Rumal rech chi xinsiq'uinic man c'o ta c'u jun xtzelen ta u wäch nu tzij, xinch'awic man c'o ta jun xintatabenic xquiban ri man cäkaj ta chnuwäch, are xquicha' ri man utz ta quinwilo.” Chitatabej ri u tzij ri Ajawaxel, ix ri nim quiwil wi ri e u tzij: “Jujun i winakil, ri cäquetzelaj i wäch, ri cäquiban c'ax chiwe rumal rech chi quinataj ri nu bi', je cäquibij wa': ‘Chuc'utu' ri u juluwem ri Ajawaxel, cäkaj cäkilo chi quixquicotic.’ Are c'ut ri e are quemoxir canok. Ri wululem ri cätataj pa ri tinimit, ri wojcorem ri cätataj pa ri rachoch Dios, are ri wojcorem ri cuban ri Ajawaxel aretak cätajin cuya' ri c'äjisabal wäch ri takal chque ri quec'ulelan che. Ri Sion xa' pa jok'otaj xralaj jun ral, c'ä majok chuna' ri e u k'oxomal ri alanic. ¿Jachin ta towinak u tzijol jun jasach junam ta ruc' wa'? ¿Jachin ta ilowinak jun jasach ri junam ta ruc' wa'? ¿La calax ta lo jun nim tinimit xa ta pa jun k'ij? ¿La calax ta lo jun tinimit xa ta pa jok'otaj? Aretak c'u ri Sion xuchaplej u na'ic ri k'oxom, xeralaxtaj c'ut ri ral. ¿Jas ta che quink'atij in ri alanic, in c'ut ri quinbanowic chi queban alanic?” Ri Ajawaxel, ri a Dios, are' bininak wa. “Chixjajat ruc' ri Jerusalen, chixnoj che quicotemal ruc; iwonojel ri lok' iwumal chijunaj iwib ruc' ri u quicotemal iwonjel ri iwok'em u wäch; ri are, jacha' jun nanaxel, quixutzuk na ruc' ri u cu'bisabal c'uxaj c'ä quixnoj na. In c'ut, ri Ajawaxel, quinbij: In quinban na chi ri jamaril petok puwi' jacha' jun nima', e are tak c'ut ri e qui k'inomal ri nimak tak tinimit jacha' jun u tza'm ja' ri pulininak, jacha' jun u tza'm ja' ri cätorotaj ulok. Ri are quixutzuk na ix quixuloquej na bic quixusay c'u na paquiwi' ri e u ch'ec. Jacha' jun nanaxel cucu'bisaj qui c'u'x ri ral, je u cu'bisaxic i c'u'x wa' wumal, quirik c'u na ri cu'bisabal c'uxaj pa Jerusalen. Aretak ri ix quiwil wa, ri iwanima' cajajat na; ri i cuerp catojtot na jacha' ri k'ayes. Ri Ajawaxel cuya' na retamaxic ri u cuinem chquixo'l ri pataninelab tak rech, are c'u ri royowal chquixo'l ri e u c'ulel. Rumal rech chi ri Ajawaxel c'o pa u niq'uiajil ri k'ak' aretak copanic, ri e u carwaj jeri' quepe sutinelalaj tak quiakik' cutzokopij c'ut ri u k'ak'al ri royowal xukuje' ri e rak' tak k'ak' ri quenicowic re ri c'äjisabal wächaj ri cuyao. Je, ri Ajawaxel cuban na k'atan tzij ruc' k'ak', ruc' ch'ich' re ch'o'j cuban na ri k'atoj tzij puwi' ronojel ri uwächulew, cuban c'u na chi e q'ui ri quecämic.” Ri in quinya' na jun etal chquiwäch: quinya' c'olbal chi quebanimaj jujun quebentak c'u bic pa ri nimak tak tinimit: pa Tarsis, pa Libiy, pa Lid, ulew jawije' ri etamatal wi quicojic ri q'uiakbal ch'ab, cumal ri winak pa Tubal, pa Gres, xukuje' pa ri naj tak tinimit ri e c'o chupam ri plo, ri mawi jumul qui tom nu tzijol mawi quilom ri nu juluwem cäquesaj c'u na u tzijol ri nu juluwem chquixo'l conojel tak ri winak. Caquiban na chi quepe conojel ri nimak tak tinimit, conojel tak ri e i winakil, quepe c'u na chquij tak quiej, pa tak carwaj, pa tak caret, chquij cowilaj tak quiej, xukuje' chquij tak camey. E jun sipanic c'u wa' chwe in pa Jerusalen, ri tastalicalaj nu juyub, jacha' ri sipanic ri cäquic'am ulok ri aj israelib pa ch'ajch'ojalaj tak lak pa ri wachoch. In, ri Ajawaxel, nu bim wa'.” “Jujun chque quebencha' na rech quebencoj che cojol tabal tok'ob xukuje' aj levitib ri quepatanin na chwe. In, ri Ajawaxel, nu bim wa'.” Xukuje' cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Je' jacha' ri c'ac' caj xukuje' ri c'ac' ulew ri quebenban na quejeki' na amak'el, jeri' xukuje' quejeki' na ri e u k'ab tak awachalaxic chbe k'ij sak. Chi ic' c'ut, aretak cäpe ri c'ac' ic', chuwukutak k'ij c'ut, ri k'ij rech ri uxlanem, conojel ri winak quepe na quelquimeja' na quib chnuwäch. In, ri Ajawaxel, nu bim. Quepe na quequil c'u na ri cäminak tak winak ri xequiwalijisaj quib chwij. Ri xjut ri quetijowic man quecäm ta wi, ri k'ak' ri quekuchuwic man cächup ta wi. ¡Jun jasach c'u wa' ri xawebal chque conojel ri winak!” Tzij xukuje' e u banoj tak ri Jeremiy, u c'ojol ri Hilsiy, quija'lil e cojol tabal tok'ob ri e jekel pa ri tinimit re Anatot, pa ri rulew ri Benjamin. Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Jeremiy aretak ri Josiy, u c'ojol ri Amon, c'o chupam ri roxlajuj u junab ri rajawinic puwi' ri Juda. Xukuje' xtzijon ruc' pa ri k'ijol aretak ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, are rajawinel puwi' ri Juda, xukuje' aretak c'ä ri Sedequiy, xukuje' u c'ojol ri Josiy, xutz'akatisaj julajuj junab jacha' ajawinel puwi' ri Juda; che u bixic, c'ä pa ri uro' ic' re ri junab ri', aretak ri aj Jerusalen xec'am bic pa jun ulew chic. Ri Ajawaxel xinuch'abej, je xubij wa' chwe: “C'ä majok chyok ri a c'aslemal, at nu cha'om chi ulok; c'ä majok chatalaxok, at nu tasom chic; nu q'uiakom chic chawij chi catux k'axal nu tzij chque ri nimak tak tinimit.” In xintzelej u bixic: “¡Ay, Ajawaxel! ¡Ri in sibalaj c'ä in c'ojol, man weta'm ta c'u ne quintzijonic!” Are' c'u ri Ajawaxel xubij chwe: “Mabij chi sibalaj c'ä at c'ojol. At catbe na jawije' ri catintak wi, cabij c'u na ri catintak che u bixic. Maxe'j awib chuwäch apachin jun, quinc'oji' c'u na awuc' che a to'ic. In ri Ajawaxel quinya' ri nu tzij.” Xuyuk c'ut ri Ajawaxel ri u k'ab, xunak ri nu chi' xubij c'u chwe: “In quebenya' na ri e nu tzij chachi'. Camic quinya' tz'akatalaj takanic pa a k'ab paquiwi' ajawibal xukuje' nimak tak tinimit, che bokonic xukuje' t'akinic, xukuje' che yojinic xukuje' che c'äjinic, xukuje' c'u che yacanic xukuje' che tac'abanic.” Ri Ajawaxel xpe chi nu suq'uil xubij chwe: “Jeremiy, ¿jas ri cawilo?” “Quinwil jun u k'ab jun almendr,” xincha'. “Utz ri awilom,” xcha' ri Ajawaxel chwe. “Kastzij, quinoc c'u na il chi quebetz'akat tak ri nu tzij.” Ri Ajawaxel xpe chi nu suq'uil chu camul: “¿Jas ri cawilo?” xcha' chwe. “Quinwil jun t'uy carokowic, ri xa' co'lman capulin ulok kas pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij,” xincha'. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Kas pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij catixtob wi ulok ri nimalaj c'axc'ol paquiwi' conojel ri winak re we ulew ri'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic chiwe chi quebensiq'uij ulok conojel ri ajawibal aj iquiak'ab. Quepe tak na ri ajawinelab quebelquicojo' tak na ri qui tem re ajawibal kas chuchi' ri oquibal pa Jerusalen, chquiwäch conojel tak ri nimak tak tapia ri e sutininak rij xukuje' chquiwäch conojel tak ri tinimit re Juda. Are c'äjisabal wächaj wa' ri quinya' u bixic chi cäpe na paquiwi' we ajmaquib ri' ri in quixutum, ri xequiporoj c'oc' k'ol xukuje' xequik'ijilaj diosib ri e jule' chiwi ri kas e are' xebanowic. Are c'u ri at chc'ol a chuk'ab; Jät jabij c'u chque ronojel ri catintak wi. Maxe'j awib chquiwäch, we c'u man jewa' cabano quinban na chawe chi catbirbit chquiwäch. In catincoj camic jacha' jun tinimit ri e c'o nim tapia chrij, jacha' jun rakan ja re räx ch'ich', jacha' jun pimalaj tapia re k'an ch'ich', rech catac'aba' awib che u c'ulelaxic ronojel ri ulew re Juda: ri e rajawinelab tak, ri e c'amal tak be, ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' ri tinimit chnimalaj ronojel. Ri e are' quech'ojin na awuc', man c'u catquich'äc ta na quinc'oji' c'u na awuc' che a to'ic. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Jät jatzijobej ri tinimit Jerusalen; charaka' a chi' rech utz u tatabexic cäquibano: ‘¡Jewa' cubij ri Ajawaxel! Cänataj chwe chi aretak c'ä at ac'al, jic xatbin chnuwäch, chi' aretak xatux wixokil xinalok'ok'ej, xatteri c'u chwij pa ronojel ri chaki'j uwo sak, ulew ri man c'o ta cätic chuwäch.’ Ri Israel u jachom rib che nu nimaxic, are' ri utzalaj u wächinic ri nu tico'n. We c'o jachin jun cuban c'ax che, ri in quinc'äjisaj u wäch quebentak ulok nimak tak c'axc'ol puwi'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Rija'lil tak ri Jacob, achalaxic tak aj Israel, chitatabej ri u tzij ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel cubij chiwe: “¿Jas ri lawaloyil xquirik ri e i mam pa ri in chi xenajtin chwe? Xebe chquij tak diosib ri man c'o ta qui patan, xukuje' c'u ri e are' xebux man c'o ta qui patan. Man xeboc ta il che nu tzucuxic, xebenwesaj c'u ne ulok pa Ejipt, xinc'am c'u ne qui be chupam ri chaki'j uwo sak, chaki'j ulew ri nojinak chque tak siwan, ulew ri man c'o ta wi ja', nojinak chque tak sayowem, ulew ri man coc'ow ta wi jachin jun. Ri in xixinc'am ulok pa we ulew ri' ri wächinel, rech quebitij tak ri e u wächinic xukuje' ri utzalaj tak jastak ri quequiyao. Xixpe c'ut ix xiwawasij ri wulew, xiban chwe chi xmuluw nu c'u'x che we ulew ri', ri wech. Ri e cojol tabal tok'ob man xinquitzucuj taj, ri e ya' tak qui no'j ri nu tinimit man xquich'ob ta nu wäch, ri e c'amal tak be xquiwalijisala' tak quib chwij, e are chi c'ut ri e k'axal nu tzij xech'aw pa u bi' ri Baal xukuje' xequiterenej tak ri diosib ri man c'o ta qui patan.” “Rumal ri', in, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Quinjekeba' jun c'ulelanic iwuc' xukuje' cuc' ri e u wi' tak i mam. Jix jawije' e c'o wi ri ch'akatak tak ulew chupam ri plo pa ri mox k'ab chixca'y c'ut; chitaka' bic jachin jun pa Sedar kas utz u ca'yexic chubana', che ri rilic we je c'ulmatajinak chi jun nim tinimit ri e k'ijilal ta diosib, e u q'uexom ta ri e u diosib. ¡Xa' c'u ne e subunelab tak diosib wa'! Are' c'u ri nu tinimit in u tzakom canok in ri in u juluwem, che qui k'ijilaxic ri e diosib ri man c'o ta jubik' qui patan. ¡Chaxibij awib, caj, chuwäch wa'! ¡Chatbirbob rumal xibim ib! In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri nu tinimit quieb u wäch ri mac u banom: in u q'uiakom canok in, u q'uiyibal c'aslic ja', xequic'ot c'ut ri kas e qui c'ua', c'ua' tak ri e xarxobinak ri man quequic'ol ta ri ja'.” “Ri Israel man jun lok'om pataninel taj; ri are' man xalax taj jacha' jun lok'om pataninel. ¿Jas c'u che catolobaxic? ¿Jas c'u che caquiban c'ax che e jacha' ta ne e coj, cuc' cowilaj tak wunem? Quiyojim can ri ulew; ri u tinimit tak xeporoxic man c'o ta c'u jun xto'taj ta can chupam. Ri winak re Memps xukuje' re Tapnes xquipaxij ri a jolom. Je a c'ulmam wa' rumal rech chi xinaq'uiak canok ri in, ri in ri Ajawaxel ri a Dios ri quinc'am c'u a be chupam ri be. Are c'u ri camic, ¿jas ri cach'äc ruc' ri a bic pa Ejipt che ruq'uiaxic ri u ja'il ri Nil? ¿Jas ri cach'äc ruc' ri a bic pa Asiriy che ruq'uiaxic ri u ja'il ri Euprats? Ri kas awetzelal cac'äjisan na a wäch, ri man a jiquil taj catc'okon na. Chatchomanok cawil c'u na ri lawaloyil xukuje' ri c'ayil ri uxinak chi quinaq'uiak canok man a yo'm ta nu k'ij in, ri in ri Ajawaxel ri a Dios. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic.” “Kas ojer ulok in a c'ulelam ulok, xak'il awib che nu nimaxic. Je xa bij wa': ‘Man quinwaj taj quinpatanijic.’ Puwi' conojel u tza'm ri juyub ri naj elinak chicaj xukuje' chuxe' ronojel che' ri jewel u xak xajach wi awib che ri cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic. In xatintico jacha' uva ri sibalaj utz na, jacha' uva ri sibalaj utz na rija'lil. ¡Sibalaj c'u ne awetzelam awib, chi man quinch'ob ta chi ne a wäch! Pune' ta c'u ne cach'aj awib ruc' u wa'l chaj cäcoj ta c'u ne ronojel ri ch'ipak ri cawaj, chnuwäch in xak je wi ri u k'ekal ri a mac. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. ¿Jasche catcuinic cabij: ‘Man nu tz'ajom ta wib mawi e nu k'ijilam subunelalaj tak diosib?’ Chawila' jas ri a c'aslemal ri xawuc'aj pa ri beya', chawila' ronojel ri a banom at, ati't camey ri aninak caxiq'uinilok pa ronojel ri cabe wi; juyubal ati't bur ri cunim rib chupam ri juyub ri casirnaj u pa u tza'm cäcasow chque rayinic. Aretak cachokchotic, man c'o ta jachin cäcuin ta che u k'ilic. We cätzucux rumal jun ama' man cak'itaj taj: amak'el cachokchotic. ¡Israel, mebe a soc ri awakan catxiquinic man e c'o ta a xajäb, maya' c'olbal chi cachaki'jar ri u pa a kul! Are c'u ri at xabij: ‘Jayi', man bantajel taj; quebenlok'ok'ej ri e jule' quinbe na cuc'.’ ” “Jacha' ri eläk'om ri quesax u q'uixbal aretak cätatajic, jewa' ri u q'uixbal ri Israel ri quel na, ri tinimit, ri ajawinelab, tak ri e c'amal tak be, ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e k'axal tzij; che c'u juwi' che' je caquij wa' che: ‘Lal nu tat’; che c'u jun abaj: ‘Lal nu nan.’ Are c'u ri chwe in, are caquiya' ri quij chnuwäch man are ta ri qui palaj. Xuwi c'u caquina' jubik', chi e c'o chupam u q'ueyowal, caquibij chwe: ‘¡Chpet la che ka to'tajisaxic!’ Juda, ¿jawije' tak e c'o wi ri diosib ri xebaban chawe? ¡E q'ui ri a diosib e c'olic e jacha' tak ri tinimit! ¡Chepet ba' ri e are', cakil c'ut we quecuin che a to'tajisaxic aretak chpe ri u q'ueyowal! ¿Jas ri nu c'ulelaxic quibano, iwonojel c'ut ix uxinak man ix ta nimanel chwe? In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Xak lok' xinc'äjisaj qui wäch ri e i c'ojol, man xcaj ta c'ut xquetamaj taj ri tijonic. Kas ri ix, ix junam cuc' ri c'analaj tak coj, xebicämisaj tak ri e k'axal tak tzij ri e c'o iwuc'. (Xukuje' c'u ri ix, ri ix re we ija'lil ri' camic, chiya' i xiquin che ri cubij ri Ajawaxel chiwe.) Israel, ¿la in puch uxinak jun chaki'j uwo sak chawe?, ¿jun ulew ri nojinak chque tak mujal? Nu tinimit, ¿jasche cabij: ‘Uj torotalic; mawi jumul cujtzelej chic uc' la?’ ¿La cuya' puch jun ixok quesach pa u jolom ri e u mulk'ab ri u witak u xiquin xukuje' tak ri e wikbal tak rib re ri u c'ulanem? Man je ta c'u u banom ri nu tinimit, sibalaj ojer chi ri' in sachinak pa u jolom. ¡Sibalaj aweta'm ri be aretak catbe che qui tzucuxic ri quebarayij! ¡At ajtij pa ri tijobal re ri etzelal! Tz'ajtajinak ronojel ri awatz'iak cumal ri qui quiq'uel ri mebayib ri man c'o ta qui mac, quech winak ri man xebarik taj ri cätajin ta caquiban jun il. Pune' c'u a banom ronojel wa': ‘Man c'o ta nu mac catcha' c'ut. Ri Dios man oyowarinak ta wuc'.’ Utz ri', cabij c'u ya' chi man at macuninak taj, quinchoman c'u na awuc'. ¿Jasche sibalaj aninak at c'o che qui q'uexic ri e to'l tak awech? Xukuje' ri Ejipt man catuto' ta na, jacha' ri u banom chic ri Asiriy chawe man xatuto' taj. Cattzelej c'u na ulok caya' can ri Ejipt at nojinak che q'uixbal, rumal rech chi ri in man u c'ulam ta nu wäch cuc' ri a cuban a c'u'x chquij chi catquito', man c'o ta c'u cach'äc na cumal.” Ri Ajawaxel je cubij wa': “We jun achi cujach bic ri rixokil, ri ixok, aretak jachtajinak chic rumal ri rachajil, cäc'uli' chi c'ut ruc' jun achi, ri nabe man cuya' ta chic cac'uli ta chi ruc'. ¡Jun c'axalaj yok'obal wa' che ri ulew! Are c'u ne ri at, Israel, cuc' q'ui awachil at caban wi ri qui mac ri e quech ri nim ch'utin, ¡are c'u cawaj cattzelej ta chi wuc' camic! In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Chebawila' ri e qui wi' tak ri juyub ri e tol, utz qui ca'yexic chabana': ¿jawije' ta ri ma ta esam wi a q'uixbal? At t'uyulic jacha' ri aj Arab re ri chaki'j uwo sak, chuchi' ri be quebaweyej tak wi ri e awachil. Atz'ajom ri ulew cumal tak ri e awuc'axic awib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic xukuje' ri awetzelal. Rumal ri' e k'ilk'obinak tak ri jäb pa ri k'aläj xukuje' pa ri nabe tak ic'. Junam catpe ruc' jun ixok quech nim ch'utin; ¡chc'ol ba' a q'uixbal! Maja' naj oc'owinak xabij chwe: ‘Nu tat, rachil ri walc'alal, ¿la amak'el c'o oyowal la? ¿La cäbeytaj ri oyowal la chbe k'ij sak?’ C'ä cätajin cabij wa', cätajin c'u caban ronojel ri etzelal ri catcuin che u banic.” Pa tak ri e u k'ijol ri ajawinel Josiy xubij ri Ajawaxel chwe: “¿La awilom ri xuban ri Israel ri man nimanel taj? Xbec xujach rib che u banic ri cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic puwi' ri juyub ri naj elinak chicaj xukuje' chuxe' ronojel che' ri e jewel u xak. In xinchomaj chi, chwi' ronojel ri u banom, cätzelej na ulok wuc'; man c'u xtzelej taj. Ri rachalal, ri man jic taj ri Juda, xril wa'; xrilo xukuje' chi ri in xinwetzelaj u wäch ri Israel ri man nimanel taj xinjach c'u bic kas xa' rumal ri xriktaj pa mac. Are c'u ri Juda, ri rachalal ri Israel ri man jic taj, man xuxe'j ta rib, xane' xukuje' ri are' xbec xuchaplej u banic ri mac re ri nim ch'utin. Man c'o ta c'u k'atibal xurik che ri u banic, chi xuxok'olij ri ulew. Man jic taj xbin chnuwäch xebuk'ijilaj tak ri abaj xukuje' ri juwi' tak che'. Bantajinak chi c'u ronojel wa', ri Juda ri man jic taj mawi xutzelej ta rib wuc' ruc' ronojel ri ranima', xane' xa' subunic xuban chnuwäch. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Ri Israel ri man nimanel taj cätan na ri u mac chuwäch ri u mac ri Juda ri man jic taj. Jät jaya' u bixic wa' ri xinbij chawe cäbe a wäch pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij: ‘Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: ¡Chattzelej ulok wuc', Israel c'ulelanel! Man xak ta c'ax chwe catinc'amowaj mawi quinjekeba' ri woyowal amak'el chbe k'ij sak, rumal rech chi in aj utzil. In ri Ajawaxel, quiya' ri nu tzij. Xuwi ta ne we kas cach'ob ri awetzelal, chi xac'ulelaj ri Ajawaxel ri a Dios; xatxiq'uinilob c'u che qui tzucuxic jachin tak catajawinic ri e jule' chi wi chuxe' ronojel che' ri jewel u xak, man c'u xebanimaj taj ri e nu takanic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Chixtzelej ulok walc'ual c'ulelanelab, in c'ut ri in Iwajaw. Quinmajij na jun pa jujun tak tinimit xukuje' cacab c'ut pa jujun tak ja winak, quinban c'u chque chi quetzelej na pa Sion. Quebenya' na k'atal tak tzij chiwe ri quekaj chnuwäch, quequik'at c'u na tzij wa' piwi' ruc' no'j xukuje' etamanic. Aretak c'u ri ix ix q'uiyirinak chic chupam ri ulew, e q'ui chi c'ut ri e iwalc'ual e c'olic, man c'o ta chi c'u jun c'o ta chi jas cubij chrij ri caxa rech ri u c'ulwächinic ri Ajawaxel; man c'o ta chi c'u jun cachoman ta chi che mawi canataj ta chi che; man cajwataj ta chi c'ut mawi cäban ta chi jun c'ac'. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij. Ri Jerusalen cabinax c'u na u tem re ajawibal ri Ajawaxel; conojel c'ut ri nimak tak tinimit caquimulij na quib chila' che u ya'ic nu k'ij, man caquitakej ta chi na ruc' taquil ri e itzel tak qui chomanic tak ri canima'. Aretak chopan ri k'ij ri', ri Juda cujunaj na rib ruc' ri Israel, junam c'ut quetzelej na ulok caquiya' can ri ulew ri c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, queboc chupam ri ulew ri xinya' jacha' che echbal chque ri e i mam ix.” “Israel, in xinya' nu tzij che a c'amowaxic jacha' che walc'ual xinya' c'u jun ulew chawe ri carayixic, ri ulew ri sibalaj je'l na pa ronojel ri uwächulew. Xinchomaj c'ut chi quinbinaj na tataxel awumal chi mawi ta jumul xanajtajisaj ta awib chwe. Jacha' c'ut jun ixok ri man jic taj chuwäch ri rachajil, jeri' ri ix man ix jic taj chnuwäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quetataj rakoj tak chi'aj paquiwi' ri tol tak juyub: ¡E are' ri aj israelib, ri quebok'ic ri xukuje' caquitz'onoj tok'obisam wächaj! Xquijuluch'ij quib che ri colomalaj be xinsach pa qui jolom, ri Ajawaxel ri qui Dios. Chixtzelej ulok wuc' walc'ual ri man ix nimanelab taj, ri in quixincunaj na che ri man i nimanic taj.” “Uj c'olic ri', cujnakajin chech la, rumal rech chi lal ri' ri Ajawaxel ri ka Dios. Ri ka bic paquiwi' tak ri juyub man c'o ta cubij chke o ri u rakic ka chi' paquiwi' tak ri juyub; xuwi pa ri Ajawaxel ri ka Dios curik wi ri Israel ri u colotajic. Ri q'uixbal tak qui k'ijilaxic ri diosib xuban chke chi ka tzakom ri xecuin ri e ka mam che u rikic kas aretak c'ä uj ch'utik: chij tak, wacax tak, c'ojolab tak, mialaxelab tak. Kamach'aba' kib, elinak ka q'uixbal, uj ch'ukutajinak che yok'obal, kas aretak c'a uj ch'utik c'a camic, ri uj xukuje' ri e ka mam uj macuninak chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios man ka nimam taj.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “We cawaj cattzelejic, Israel, wuc' in rajawaxic cattzelej wi. We quebinajtajisaj ri e xawebal tak e diosib chawe man catas ta c'u awib chwij, c'äte c'u ri' catcuinic caban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri nu bi' ruc' kastzij, suq'uilal xukuje' colomal. Ri nu bi' cux na chque ri nimak tak tinimit che tewichibal xukuje' che k'ijilanic. Ri Ajawaxel cubij chque ri winak aj Juda xukuje' ri aj Jerusalen: Chebitajij tak ulew ri man e tajim taj; mixticonij chic chquixo'l tak ri q'uix. Winak aj Juda xukuje' aj Jerusalen, chikopij ri u wi' ri qui tz'umal ri ix achijab wi jacha' jun etal, chiya' c'u nu k'ij chi in ri Ajawaxel, chicojo' ri retal ri c'ulwächinic chupam ri iwanima'; mac'ulmataj ne chi cumal ri itzel tak i banoj, cät'ikquen ri woyowal jacha' jun k'ak' canicow ta c'ut ri man c'o ta jun cäcuin ta che u chupic.” “Chiya' u bixic wa' pa Jerusalen xukuje' pa Juda, chijabuj u bixic ruc' rok'ibal trompet pa ronojel ri ulew, co chiraka' i chi' che u bixic: ‘¡Jo'! ¡Kamulij kib! ¡Pa tak ri tinimit ri e c'o tapia chquij!’ Chiwalijisaj ri etal chic'utu' chusuq'uil ri Sion; ¡chitzucuj to'bal iwib, mibey iwib! Quinc'am c'u na ulok pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij nimalaj u q'ueyowal xukuje' sachbal wächaj. Ri coj elinak ulok chupam ri u c'olbal, ri cusachisaj qui wäch ri nimak tak tinimit petinak; elinak ulok pa ri u jekelibal che u sachisaxic u wäch ri awulew, che qui tolobaxic xukuje' qui yojixic tak ri e a tinimit. Rumal ri', chebicojo wakwoj tak atz'iak, chixok'ok chixch'ikow che k'oxomal, ri nicowelalaj royowal ri Ajawaxel man u tasom ta rib chke.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Aretak chopan we k'ij ri', ri ajawinel xukuje' ri e c'amal tak be quebirbit na che xe'n ib, ri e cojol tabal tok'ob caquina' na nimalaj xe'n ib e are tak c'ut ri k'axal tzij quexibitaj na.” In xinbij: “¡Ay, Ajawaxel, e subum la ri winak re Jerusalen! Xchi'j la jamaril chque, are c'u ri c'o chque jun cuchilo chi qui kul.” Aretak chopan we jok'otaj ri', cäbix na che ri tinimit Jerusalen: “Jun quiakik' c'atan ri petinak pa ri chaki'j uwo sak cajich'ich che ri u suq'uil ri nu tinimit. Man are ta ri quiakik' ri cajwataj che u jopixic ri pajo che ri trico; ri quiakik' ri quinbano chi cäpe na sibalaj nim na ri u chuk'ab che wa', are c'u ri camic quinya' na u bixic ri cuc'ulmaj na.” Chiwila', ri c'ulel canakajinic jacha' jun sutz', ri e u carwaj re ch'o'j e je ta ne qui banic jun ulrakan, ri qui quiej tak aninak na quexiq'uin chquiwäch tak ri cot. ¡Tok'ob ka wäch, uj ch'äcatajinak! Jerusalen, chajosk'ij ri awanima' che ri etzelal we je caban wa' catto'taj na. ¿C'a jampa' lo catanaba' qui chomaxic pa a jolom ri itzel tak chomanic? Kas pa Dan xukuje' paquiwi' tak ri juyub aj Eprain quebopan wi ri itzel tak tzijol: “Caquiya' u bixic chque ri nimak tak tinimit xukuje' che ri Jerusalen chi pa jun ulew naj, e petinak c'ulel caquiya' rakoj tak chi'aj aj ch'o'j paquiwi' ri tinimit tak aj Juda. Caquisutij na rij ri Juda jacha' ri caquiban ri chajil tak juyub, rumal rech chi xuwalijisaj rib chrij ri Ajawaxel. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri a c'aslemal xukuje' tak ri e abanoj e are' ajchak'mac che ri a c'ulmam; ri awetzelal are' yowinak we c'ayilaj wächinic ri' chawe cusoc c'ut ri awanima'.” ¡Quinbak'atij wib che k'oxomal! ¡Ri wanima' cätic na ruc' aninakil! ¡Quinelch'u'j, man cuya' taj quitz'apij ri u pa nu chi'! Xinta' jun rok'ibal trompet, jun rakoj chi'aj re ch'o'j. Quebopan c'axalaj tak tzijol re c'ulmatajic; ronojel ri ulew cätajin curik c'ax. Man c'o ta cänabexic queyojix tak ri nu lic'om ja, e muchum tak ri nu lic'om cäbal. ¿Joropa' k'ijol quintakej na rilic ri etal elinak chicaj xukuje' quintatabej na ri rok'ibal trompet? “Ri nu tinimit moxirinak, man cuch'ob ta nu wäch,” cacha' ri Ajawaxel. “E alc'ualaxelab ri man c'o ta qui no'j, ri man quechoman taj. Coc'ow u wi' ri qui no'j che u banic ri etzelal, man queta'm ta c'u u banic ri utzil.” Xinwil ri ulew, uxinak c'u jun chaki'j uwo sak ri man c'o ta u cholajil; xinca'y cho ri caj, man c'o ta c'u sakil. Xebenwil tak ri juyub, cätajin c'u queyicopic; conojel ri qui wi' tak ri juyub quebirnajic. Xinca'yic man c'o ta chi c'u jun winak, conojel c'ut ri chicop ri c'o qui xic e animajinak chic. Xinca'yic xebenwil tak ri ticonijibal tak cotz'i'j conojel e toltobinak, conojel c'ut tak ri tinimit e yojyobinak. Ri xibibalalaj royowal ri Ajawaxel are banowinak ronojel wa'. Ri Ajawaxel cubij: “Ronojel ri ulew cätolobax na, man c'u quinsachisaj ta na u wäch chnimalaj ronojel. Ri ulew cänoj na che bis xukuje' ri caj cak'ekar na ri u wäch. In ch'awinak, man quinq'uex ta c'u nu tzij; xa' jumul nu bim man quintzelej ta c'u wib chwij. Aretak chequita' ri qui rakoj tak chi'aj ri ajquiejab xukuje' tak ri ajq'uiakal tak ch'ab, conojel ri winak quexiq'uinic quebel bic; quequic'u' quib chupam ri patzapak tak k'ayes o quepaki' paquiwi' tak ri abaj. Conojel tak ri tinimit quewonobax canok; man c'o ta chi jun cajeki' ta chi chquipam. Are c'u ri at, tinimit ri sachic cabano, ¿jasche cawatz'iakij awib ruc' morato?, ¿jasche cawik awib cuc' wikbal re k'an puak?, ¿jasche quebak'o' ri a bak'wäch ruc' k'ek? Man c'o ta chi cupatanij chi caje'lobisaj awib, e are' c'ut ri at lok' chquiwäch at qui q'uiakom canok, are c'u ri caquitzucuj camic are ri a cämical. Quinta' jun rakoj chi'aj jacha' ta ne re jun ixok ri quec'ol u nabeal; e are tak wa' ri e u rakoj tak chi'aj ri Sion, ri cach'ikowic, quebuyuk ri u k'ab cubij c'ut: ‘¡Tok'ob nu wäch! ¡Quinequicämisaj ri cämisanelab!’ ” Ri Ajawaxel je cubij wa': “Chebibinibej ri e u xo'l tak ja re ri Jerusalen, kas chixcayilob, chixtzucun pa tak ri c'ayibal, che rilic we quiriko jachin jun ri cuchacuj ta ri suq'uilal, ri caraj cux aj kas jic ranima'. We quiriko quinsach na u mac ri Jerusalen. E c'o jachin tak quequiban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel, xak c'u lok' quequiban ri chi'nic ri kas cäban na.” Ajawaxel, ri catzucuj la are ri winak ri jic ranima'. Xc'äjisaj la qui wäch man c'ax ta c'ut xquina'; xebeyojyobisaj la man xcaj ta c'ut xquesaj ta qui no'j. E täc, e co c'u na chuwäch ri abaj, man xcaj taj xetzelej chupam ri utzalaj be. In xinchomaj: chi xuwi ri mebayib caquic'ut quib chi e con, man queta'm ta c'ut ri caraj ri Ajawaxel, ri cätakan wi ri qui Dios. Xinbe cuc' ri winak ri nimak qui banic queben ch'abej c'u na. Ri e are', man c'o ta queblan c'uxaj, queta'm ri caraj ri Ajawaxel. Conojel c'ut quiwalijisam quib chrij ri Dios, qui k'ilom quib che u nimaxic. Rumal c'u ri' quebel ulok coj pa ri c'ache'laj quecämisax c'u na cumal, ri utiw ri e c'o chupam ri chaki'j uwo sak quemuchuw na, ri balam quebequimajij na chquinakaj tak ri qui tinimit quech'akatix c'u na cumal aretak quebel ulok; rumal rech chi sibalaj e q'ui ri macaj ri e qui banom, xukuje' chi sibalaj man e nimanelab taj. Ri Ajawaxel je cubij wa': “¿Jas ta che quensacha' a mac che ronojel wa'? Ri e awalc'ual in qui tzakom canok, cäquiban c'ut ri chi'nic ri kas cäban na pa qui bi' ri diosib ri man c'o ta qui cuinem. Xintz'ebej ri caquitijo man c'u jic taj xebin chnuwäch pa tak mulaj c'ut xquijach quib che u banic ri mac tak ri nim ch'utin. E junam cuc' tak ri quiej ri quechokchotic, quewitz'itz' chquij ri quixokil ri cajil qui tz'akat. ¿La ma ta c'u lo chinc'äjisaj qui wäch cumal tak we jastak ri'? ¿La ma ta quinya' na ri takal che ri tinimit ri je cuban wa'? ¡Queboc c'u na ri e qui c'ulel quequisachisaj c'u qui wäch ri e ticbal tak uva, pune' c'u ronojel caquisachisaj u wäch! ¡Chequijak'ij tak ri qui k'ab man c'u ticbal ta chic nu uva! ¡Ri Israel xukuje' ri Juda man e jic ta chwij! In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Israel xukuje' ri Juda qui xutum ri Ajawaxel; quibim: “Man c'o ta cuban ri Dios. Man c'o ta lawaloyil quekataklebej, man cäpe ta ch'o'j pakawi' mawi wi'jal.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Israel, quinc'am na ulok jun tinimit chawij re naj ri cäpe wi, jun cowilaj tinimit ri sibalaj re ojer. Ri at man aweta'm taj ri u ch'abal mawi cach'ob ri caquibij. Conojel e are' e cowilaj tak ajch'ojab, ri e qui ch'ojibal e banal tak camic. Quequitij na ri e u wäch tak ri e awulew, xukuje' ri a wa, quebequitij c'u ne na ri e a c'ojol xukuje' tak ri e a mia'l. Quebequitij tak na ri e a chij, ri e a wacax, ri e a uva xukuje' tak ri e a higo. Cuc' tak ri e qui ch'ojibal quequisachisaj na qui wäch ri tinimit tak ri e c'o nimak tak tapia chquij ri a cuban wi a c'u'x.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Pa we k'ijol ri', man c'u quinsachisaj ta qui wäch chinimalaj conojel. Aretak chi qui c'ot achi': ‘¿Jasche ri Ajawaxel ri ka Dios xuban ronojel wa' chke?’, chatzelej u bixic chque: ‘Je' jacha' ri xibano xitzak can ri Ajawaxel xixoc c'u che qui patanixic qui diosib winak re jun ulew chic chupam ri kas rulew, jeri' xukuje' quequipatanij na winak chupam jun ulew ri man quech taj.’ ” “Chiya' u bixic che ri rajawibal ri Israel, xukuje' chibij che ri Juda: ‘Chatatabej wa', conalaj tinimit xukuje' täc, ri e c'o u bak'wäch man cäca'y ta c'ut, ri e c'o u xiquin man cätan ta c'ut. In, ri Ajawaxel quinbij: ¿La xa' man quina' ta iwib chnuwäch? ¿La xa' man quixbirbob ta chnuwäch in? In xincoj ri sanyeb che u c'ulbatil ri plo, jun c'ulbat ri man cäcuin ta ri plo coc'ow ta puwi'. Ri e u rekbala' xak lok' caquicoj qui chuk'ab quebel c'u ch'u'j, man c'u quecuin ta che u xalk'atixic. Ri ix c'o jun iwanima' täc xukuje' man nimanel taj; xinitzak canok xixbe c'ut. Man xechoman taj mawi xquibij taj: Nim kila' wi ri Ajawaxel ri ka Dios, ri cuya' ri ka jäb pa ri u k'ijol ri cäkaj atam xukuje' ri cäkaj matam, chupam c'ut ri nabe tak ic' re ri junab cuya' chke ri u yaquic ri qui wächinic tak ri kulew. Are c'ut ri i mac ix e qui q'uexom ri jastak, man quixcuin ta c'ut quebiwechbej tak we tewichibal ri'. E c'o c'u itzel tak winak chupam ri nu tinimit ri queyuxlenic jacha' ri caquiban ri chapal tak chicop ri c'o qui xic', ri quequicoj c'amibal che qui chapic ri niq'uiaj chic. Quequinojisaj ri cachoch chque jastak ri xa' e eläk'am, jacha' ri cäban che qui nojisaxic tak ri co'c cuc' tak chicop ri c'o qui xic'. Je xquiban wa' rech xc'oji' qui cuinem xek'inomar c'ut, e k'obinak c'ut xukuje' utz qui tzuktzubexic banom. Ri quetzelal man c'o ta u c'ulbatil: man caquiban ta ri suq'uilal che ri minorib mawi caquiya' u k'ij ri takal u banic chque ri mebayib. ¿La ma ta c'u chinc'äjisaj qui wäch cumal we jastak ri'? ¿La ma ta chinya' ri takalic che ri winak ri je cuban wa'? In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Jun jasach xibibal ri caxibinic cätajin cäc'ulmataj chupam we ulew ri'. Ri caquiya' u bixic ri e k'axal tzij xa' banoj tzij; ri e cojol tabal tok'ob caquiban ri k'atoj tak tzij jas ri kas cäcaj, ¡are c'u wa' ri cäkaj chuwäch ri nu tinimit! ¿Jas c'u lo ri quiban na ix aretak copan ri q'uisbalil?’ ” Winak ri ix aj rulew ri Benjamin, ¡chitzucuj c'ubal iwib, chixanimaj chiya' can ri Jerusalen! Chiwok'esaj ri trompet pa Teco, chiwalijisaj jun etal pa Bet-aquerem, rumal rech chi jun u q'ueyowal, jun nimalaj c'axc'obic, caxibin ulok kas pa ri riquiak'ab ri relebal k'ij. Ri Sion jacha' jun je'licalaj yuk'bal, jawije' ri quebopan wi ri ajyuk'ab cuc' ri e jutak mulaj qui chij; quequiyac tak ri qui panibal chquij chquijujunal c'ut ri qui chij quebecha' pa tak ri qui yuk'bal. Ri e qui c'ulel caquibij: “¡Chisuc'umaj iwib che u banic ch'o'j ruc'! ¡Tisaj, chujch'ojin ruc' pa tiq'uil k'ij! ¡Sibalaj c'u tok'ob ka wäch!, benak chic ri k'ij, ri nanoch' e yukyubinak. ¡Chujch'ojin ba ruc' chak'ab chekayojij ri e qui tac'atak tak ja!” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem yowinak we takanic ri': “¡Chebikasaj tak che' chi woco' jun pakalibal che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen! Ri tinimit c'okotajinak che u c'äjisaxic u wäch, rumal rech chi nojinak che u banic c'ax. Che ri Jerusalen caq'uiy wi ulok ri etzelal jacha' jun c'ua' ri caq'uiy wi ulok ri ja'. Man c'o ta ri cätataj chupam xak xuwi ri tokinic xukuje' qui banic tak c'ax; man c'o ta jas quinwil chupam xuwi ri socotajic xukuje' k'oxomal. Chc'äj a wäch, Jerusalen, we c'u man cäc'äj a wäch, in oyowarinak quintas na wib chawij, quinban na chawe chi catux jun chaki'j uwo sak, man c'o ta a winakil quebenya' ta canok.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij: “Ri aj israelib ri quecanajic quetzucuxic xukuje' quetzuculax na, jacha' ri cäban che qui tzuculaxic tak ri uva chquixo'l tak ri e u k'ab c'ä man c'o ta jun uva cäcanajic.” Ri in xintzelej u bixic: “¿Jachin ta ri quintatabenic, we queben tzijobej quinya' c'ut we tzijol ri chque? E tz'apital ri qui xiquin, Ajawaxel, man c'u quecuin taj quetatabenic; xa' caquitze'j u wäch ri tzij la, man cäkaj ta chquiwäch. In nojinak che ri oyowal la, Ajawaxel; man quincuin ta chi che u k'atixic.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Chajamij paquiwi' ri alabom pa ri be, paquiwi' tak ri jutak mutzaj c'ojolab. Queyut na bic ri achajilaxelab junam cuc' tak quixokil xukuje' ri nimak tak winak ri q'ui chic qui junab. Ri e cachoch, ri e culew xukuje' ri e quixokil quek'ax na pa qui k'ab jule' chic. Quenwalijisaj c'u na ri nu k'ab che u c'äjisaxic qui wäch ri e jekel chupam we ulew ri'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Conojel, chinimak chi ch'utik, xuwi caquichomaj ri ch'äcoj rumal subunic; e k'axal tzij xukuje' e cojol tabal tok'ob, conojel quequiban t'orinic. Xak quequimalama' ri qui socotajic ri nu tinimit; “Jamaril, jamaril,” quecha'; ronojel c'ut c'ax u banom. ¡Cheq'uix ta ba' che qui banic ri jastak ri man queben coch' taj! Man je ta c'u ri' man c'o ta jubik' qui q'uixbal, ¡mawi ne queta'm chic jas ri' ri q'uixbal ri quelic! Rumal ri' aretak chenc'äjisaj qui wäch, caquichak'ij na quib quetzak c'u na e jacha' ri e jule' chic. In, ri Ajawaxel, quinbij.” Ri Ajawaxel cubij che ri u tinimit: “Chixtac'al pa tak ri be chixca'y c'ut, chich'obo' jachique tak ri ojer tak be, ri c'o wi ri utzalaj be; chitakej quirik c'u na ri uxlanem.” Caquibij c'ut ri e are': “Jayi', man cäkaj taj cäkatakej.” Ri Ajawaxel xebucoj yuxlenelab, xubij c'u che ri tinimit: “Chixoc c'u il che u tatabexic ri cäbix chiwe.” Xubij c'u ri tinimit: “Man cujoc ta il che u tatabexic.” Rumal ri' cubij ri Ajawaxel: “Chitatabej, nimak tak tinimit, chiwetamaj ri cuc'ulmaj na ri nu tinimit. Chatatabej, ulew: Quinc'am ulok jun quiäkasakil puwi' ri nu tinimit are' c'u wa' ri xequic'am ulok ri e itzel tak qui banoj; rumal rech chi man xeboc ta il che qui tatabexic ri e nu tzij, xane' man nim ta xquil wi ri tijonic ri xinya' chque. ¿Jasche quebic'am ulok c'oc' k'ol re Saba chwe xukuje' c'oc'alaj tak k'ayes quepe pa naj tak ulew? Ri in man quekaj ta ri e i tabal tok'ob chnuwäch ri cächajirisaxic mawi ri niq'uiaj e i tabal tak tok'ob chic.” Rumal ri', ri Ajawaxel cubij: “Quenbana' chi cuchak'ij rib we tinimit ri' cätzak c'ut. Tataxelab xukuje' c'ojolaxelab, c'ulja tak xukuje' ri e utz tak cuc', xukuje' ri e are' quecäm na'.” Ri Ajawaxel cubij: “Kas pa naj tak ulew re ri riquiak'ab ri elebal k'ij cusuc'umaj rib ri u petic jun nim tinimit ri c'o u cuinem. E cuc'am tak qui q'uiakbal ch'ab xukuje' tak qui tz'imaj ch'ich'; man quetok'obisan ta wächaj; ri qui rakoj tak chi'aj e junam ruc' ri u wululem ri plo, e quiejeninak c'u chquij quiej. E suc'umatal che u banic ch'o'j ruc' ri Sion.” Ri winak pa Jerusalen caquibij: “Ka tom ri tzijol, uj u tuktubisam c'ut ri xe'n ib; cakana' ri elemch'u'j xukuje' ri k'oxomal, jacha' jun ixok ri cac'oji' ral. ¡Mixbe pa ri juyub, mixbe pa tak ri be! ¡Ri c'ulel e ruc'am tak ri e u ch'ojibal; C'o nimalaj xibin ib pa conojel tak ri c'olbal!” ¡Nu tinimit, chebacojo' wakwoj tak atz'iak che u c'utic ri k'oxomal; chawolkotij awib pa chaj, chacojo' k'ek awatz'iak chatok'ok ruc' c'ayil, jacha' ri cabanic aretak cäcäm ri xa jun chi c'ojolaxel; rumal rech chi ri quelsachow ka wäch man cäbeytaj taj ri u petic che u banic c'ax chke! Ri Ajawaxel xubij chwe: “Chabana' tok'ob chac'ambejej ri nu tinimit. Chanic'oj, che rilic jas ri u c'aslemal ri ruc'am.” Conojel e are', Ajawaxel, sibalaj man ch'abexic ta cäcaj; e winak e tzelel tak tzij e jech'obinak; xa' e k'an ch'ich' xukuje' e räx ch'ich'. Aretak ri ch'ayal ch'ich' co cuxut'ij ri k'ak' cubano chi ri k'ak' cujarisaj ri räxmamaj ch'ich'. Man c'o ta cubij chi quecolomax taj ri e are', man casach ta c'u qui wäch ri e banal tak etzelal. “E retzelal sak puak” quebuchix c'u na, rumal rech chi ri lal, Ajawaxel, e xutum la. Ri Ajawaxel xbe che u suq'uil ri Jeremiy, xubij c'u che: “Chaya' awib chuchi' ri oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel chaya' c'u retamaxic we takquil ri' chila': Winak iwonojel ri quixel pa Juda, ri quixoc'ow chi' tak we oquibal ri' che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, chitatabej we takquil ri' rech ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel: ‘Chibana' utz che ri i c'aslemal xukuje' chque tak ri e i banoj, quinya' c'u na chiwe chiquitakej jekelem chupam we ulew ri'. Mijiquiba' i c'u'x chquij tak ri quixsubuwic je caquibij wa': ¡Waral c'o wi ri rachoch ri Ajawaxel, waral c'o wi ri rachoch ri Ajawaxel! We quiban utz che ri i c'aslemal xukuje' tak ri e i banoj quiban c'u ri suq'uilal ri jun ruc' ri jun chic; we man quebit'orij ri man e i winakil taj, ri minorib xukuje' ri malca'nib, mawi quebicämisaj ri winak ri man c'o ta qui mac chupam we c'olbal ri', mawi quebik'ijilaj jule' diosib chic, ri rumal wa' kas ix quixbanow ri c'ax chiwe chbil iwib, in quinya' na chiwe chi qui takej jekelem waral, chupam ri ulew ri kas xa' jumul xinya' chque ri e i mam. Ix quijiquiba' i c'u'x chquij subunelalaj tak tzij ri man quepatanij ta chiwe. Quixeläk'ic, quixcämisanic, quixkaj pa mac ruc' jun winak chic, xak lok' quiban ri chi'nic ri kas cäban na, quebichi'j c'oc' k'ol che ri Baal, quebiya' k'ijilanic chque tak diosib ri man c'o ta iwe ix chque, chwi chi c'u wa' quixpe chupam we wachoch ri' ri tasom chwe, che u tac'abaxic iwib chnuwäch. Are c'u pa i c'u'x chi man c'o ta quic'ulmaj waral; are c'u pa i c'u'x chi quixcuinic quitakej qui banic ri jastak ri man quebencoch' taj. ¿La are c'u pa i c'u'x chi we wachoch ri' ri are nu c'olbal are jun qui pec eläk'omab? In wilom ronojel wa'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Jix chupam ri nu k'ijilabal ri c'o pa Sil, ri nabe c'olbal ri xincha' che nu jekelibal, chiwila' c'ut ri xinban che rumal ri retzelal ri nu tinimit Israel. Pune' c'u jumul xukuje' camul nu yo'm u bixic ri i c'aslemal chiwe, ri ix man i wajwam ta nu nimaxic, mawi c'u ne c'o jas i tzelem u bixic chwe. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Rumal ri', junam jas ri xinban che ri k'ijilabal aj Sil, je quenbana' che we rachoch Dios ri' ri are nu c'olbal, ri xinjach pa i k'ab xukuje' pa qui k'ab ri e i mam ri i jiquiban wi i c'u'x. Ix quixinrokij na bic chnuwäch jas ri xinban che qui rokixic bic ri e iwachalal, ri e rija'lil ri Eprain.’ ” “At, Jeremiy, maban ch'awem wuc' puwi' we tinimit ri', minatok'olej mawi mat tz'onon paquiwi'. Macoj a chuk'ab chwe, man c'u catintatabej taj. ¿La ma ta cawil ri caquiban chquipam tak ri tinimit re Juda xukuje' xo'l tak ri ja pa Jerusalen? Ri alabom caquimol ri si', ri tataxelab caquitzij ri k'ak', ri ixokib caquisuc'umaj ri k'or che qui banic tak ri lej ri caquichi'j c'u che ri ixok dios ri cäbinax ajawinel ixok re ri caj che cumal. Quinquic'axc'obisaj, quequichi'j c'u ne u wa'l uva chque tak diosib. C'o c'u na ri c'axc'obisanic ri caquiban chquibil tak quib, chuwäch ri kas c'axc'obisanic ri caquiban chwe in, che ri kas qui q'uixbal. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic chiwe chi quinkasaj na ronojel ri woyowal puwi' we c'olbal ri' paquiwi' c'u ri winak, xukuje' paquiwi' ri awaj, ri juwi' tak che' ri e c'o pa tak ri juyub xukuje' chque tak ri e qui wächinic tak ri ulew. Cäjunamataj ruc' jun c'atic ri man cachup taj.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, cubij che ri u tinimit: “Chebichi'j conojel ri tabal tok'ob ri cächajirisaxic xukuje' ri tabal tak tok'ob ri quiwaj, chitija' c'u iwech we ti'j ri'. Aretak c'u xebenwesaj ulok ri e i mam pa Ejipt, man c'o ta jas xinbij chque mawi xinya' takanic chi quecoj tabal tok'ob ri quechajirisaxic mawi tabal tak tok'ob. Are c'u ri takanic ri xinya' chque are wa' chi che niman chwe; we c'u je cäquiban wa' quincanaj ri' che qui Dios are c'u ri e are' quecanaj ri' che nu tinimit. Xinbij c'u chque chi je chiquibana' jacha' ri takanic ri xinya' chque, rech utz caquitaklebej. Man c'u xeniman ta chwe mawi xquiya' ta qui xiquin chwe, xane' ruc' taquil xquiya' quib xec'am bic rumal ri itzel u chomanic ri canima'. Che u q'uexwäch ri xetzelej ta wuc', are xquiya' can ri quij chnuwäch. Kas aretak xebel ulok ri e i mam pa Ejipt c'ä camic, in e nu takom ulok chiwe, jun chrij jun chic, conojel ri e pataninelab tak wech ri e k'axal nu tzij. Are c'u ri ix man xixniman ta chwe mawi xiya' ta i xiquin chwe, xane' sibalaj xitacarisaj na iwib chquiwäch ri e i mam. At, Jeremiy, chebabij conojel we jastak ri' chque, pune' man cacaj catquitatabej; charaka' achi' chque, pune' man c'o ta jas caquitzelej u bixic chawe. Chabij chque: ‘Are nim tinimit wa ri man caniman ta che ri u Dios mawi c'u ne caraj chic cäpixbexic. Ri kastzij mawi jumul quel chi ulok pa u chi'.’ ” ¡Jerusalen, chakopij ri a wi' ri nimak chaq'uiaka' c'ut! ¡Chabixoj jun bisobalalaj bix paquiwi' ri buc'ubak chaki'j uwo sak! Oyowarinak c'ut ri Ajawaxel cuc' ri e a winak, e u wonobam canok xukuje' e u xutum. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Ri winak aj Juda c'o ri u banom ri yacowinak woyowal xebequiya' ri xawebalalaj tak e qui diosib chupam ri wachoch ri banom che nu c'olbal, xcawasij c'ut. Chupam ri beya' re Ben-inom xquiwoc wi ri porobal aj Topet che qui poroxic tak ri e qui c'ojol ri e qui mia'l, man c'o ta c'u takanic xinya' ta chque chi je ta chiquibana' wa' ri mawi c'u ne jubik' xoc'ow chupam ri nu chomanic. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic chi cäpe na ri k'ij chi we c'olbal ri' man cäbix ta chi na Topet che mawi Beya' re Ben-inom, xane' Beya' re ri Cämisanic. Chila' c'ut pa Topet quemuk wi na ri cäminakib, man c'o ta chi c'u c'olbal, ri qui cuerp tak ri cäminakib quebajwataj na che qui wa ri c'uch xukuje' chque tak ri juyubal tak awaj, man c'o ta c'u jachin ta queyonic. Quebenwetzelaj na qui wäch tak ri bix re nimak'ij xukuje' re jajatem ri queban chquipam tak ri tinimit re Juda xukuje' xo'l tak ri ja pa Jerusalen, xukuje' tak ri bix quech c'ulanem; ronojel ri ulew cäq'uextaj na pa jun chaki'j uwo sak.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Pa ri k'ijol ri' quec'otix na chquipam tak ri qui mukubal ri qui bakil tak ri ajawinelab xukuje' ri quech ri c'amal tak be re Juda, ri quech ri e cojol tabal tok'ob, ri quech ri e k'axal tzij xukuje' ri quech ri xejeki' pa Jerusalen, xequiliq'uiba' c'u na can chuwäch ri k'ij, chuwäch ri ic' xukuje' chquiwäch conojel ri ch'imil ri xequilok'ok'ej can nabe, xequipatanij, xeteri chquij, xech'obon chque xukuje' xek'ijilan chque. Man c'o ta jun quemolow na che qui mukic. Quecanaj c'u can cho ri ulew e jacha' mes. Ri quec'asi' can chque we itzel tak winak ri', pa apachique ta c'u ne c'olbal ri querik taj wi aretak e nu jabum chic, are caquirayij na quecämic chuwäch chi quec'asi'c. In, ri Ajawaxel Dios ri c'o ronojel nu cuinem, quinjiquiba' u bixic.” “At, Jeremiy, chaya' u bixic we tzijol ri' che ri tinimit chi in quinbinic: ‘Aretak jun cätzakic, cawalijic; aretak cusach ri be, cätzelej chi jumul chupam. Israel, ¿jas c'u che man kas ta at jic chwij? ¿Jas c'u che, Jerusalen kas xa' jumul xinaxutuj? ¿Jas c'u che xacoj a chuk'ab che nu c'ulelaxic a ma ta c'u cawaj cattzelejic? In oquinak il che a tatabexic, man nu tom ta c'u jachin jun ri cuq'uex ta u c'u'x cutanaba' ta u banic ri etzelal cuchajij ta c'u anima' cubij ta c'ut: ¿Jas ri nu banom? Conojel qui takem ri qui be ruc' aninakil e jacha' ri quiej ri caquiq'uiak quib ruc' ronojel qui chuk'ab pa ri ch'o'j. Ri siguenya ri cabin cho ri caj reta'm c'u ne jampa' rajawaxic catzelejic. Ri palomax ri xipicar xukuje' ri chiochi queta'm jampa' rajawaxic quebe pa jun c'olbal chic. Are c'u ri at, nu tinimit, man e a weta'm taj ri e nu pixab. ¿Jas ta ri quixcuin wi ix che u bixic chi ix ajno'jab chi c'o c'ut ri u pixab ri Ajawaxel iwuc'? ¡We ri e yaltzijol, cuc' ri qui tz'ibabal ri e banal tak tzij, qui q'uexom pa banal tzij! E are' tak c'ut we ajno'jab ri' quemach'irisataj canok, e barabatajinak, e jacha' ri awaj ri e kajinak chupam ri c'amibal. ¿Jawije' c'o wi ri qui no'j, we e qui xutum tak ri e nu tzij? Rumal ri', quebenjacha' ri quixokil chque jujun achijab chic, ri culew pa qui k'ab jule' tak ajchak'e chic. Conojel c'ut chi nimak chi ch'utik. Xuwi caquichomaj u rikic ri ch'äcoj ri xa quet'orixic; k'axal tzij xukuje' e cojol tabal tok'ob, conojel quequiban t'orinic. Xak quequimalama' ri e qui socotajic tak ri nu tinimit; “Jamaril, jamaril,” quecha', ronojel c'ut c'ax u banom. ¡Cheq'uix ta ba' che qui banic ri jastak ri man quebencoch' taj! Man c'u je taj, man c'o ta jubik' qui q'uixbal, ¡mawi ne queta'm chic jas ri' ri q'uixbal ri quelic! Rumal ri' aretak chenc'äjisaj qui wäch, cäquichak'ij na quib quekaj c'u na jacha' ri jule' chic. In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Quenk'ata' ri nu tinimit jacha' ta ne trico. Mawi jun uva cäcanaj ta can puwi' ri u che'al, mawi jun higo cäcanaj ta can puwi' ri u che'al higo. Xuwi quecanaj can chaki'j tak u xak.” Cubij c'u na ri tinimit: “¿Jas u patan cujcanaj can waral? ¡Jo' konojel pa tak ri tinimit ri e c'o nimak tak tapia chquij, xa' c'u jumul chujcämisaxok! Ri Ajawaxel, ri ka Dios, cubana' chke chi cuje' cämok; cuya' na cämisanel ja' chke u mac rech chi uj macuninak chuwäch. Keyebem utzil, man c'o ta c'u utzil ulinak. Keyebem rutzil ka wäch, xuwi c'u c'o xibin ib. ¡Petem cuban ri c'ulel! ¡Catataj chic ri ruxlabic u pa qui tza'm ri quiej kas pa Dan! Aretak quewojonic cäyicop ronojel ri ulew. Quepe che u sachisaxic u wäch ri ulew xukuje' ronojel ri e u k'inomal, ri tinimit tak xukuje' ri e jekel chquipam.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Quebentak cämisanel tak cumätz chiwij ri quecämisanic ri quixcatzowic; chque ri e are' man c'o ta ch'obonelab ri nim ta chquiwäch.” Ri nu k'oxomal man c'o ta cunabal che, ri wanima' cächukchubic. Ri qui rakoj tak chi'aj ri nu tinimit cätataj pa ronojel ri ulew: “¿La man c'o ta chic ri Ajawaxel pa Sion? ¿La man c'o ta chic ri rajawinel chi'?” Ri Ajawaxel cutzelej u bixic: “¿Jasche xiban c'ax chwe xebik'ijilaj tak diosib, diosib ri man c'o ta qui patan xukuje' man etamatal ta qui wäch?” Xoc'ow ri k'alaj, xq'uis qui yaquic tak ri e qui wächinic tak ri ulew man c'o ta c'u to'tajem chke. Quinrik c'ax ruc' ri u rikoj c'ax ri nu tinimit; ri bis xukuje' ri xibin ib in ch'äcatajinak cumal. ¿La ma ta lo c'o jun cunabal pa Galaad? ¿La ma ta lo c'o jachin jun chi' cacunanic? ¿Jasche man cacunataj taj ri nu tinimit? ¡C'o ta banom wi chi ri e nu bak'wäch e jacha' ta jun bulbux ja', jacha' ta jun nima' u wa'l wächaj, rech quinok' chi pa k'ij chi chak'ab paquiwi' ri e u cäminakib ri nu tinimit! ¡C'o ta banom wi c'o ta jun nu jekelibal chupam ri chaki'j uwo sak, rech quinbe naj che ri nu tinimit! Rumal rech chi conojel man queniman taj e jupuk jachanelab ri quieb qui wäch. Amak'el xak e c'o che qui bixic banoj tak tzij e jacha' ta ne chi quequitzokopij tak ch'ab cumal q'uiakbal ch'ab. Chupam ri ulew are cätakan ri banoj tzij man are ta ri kastzij; xa' cätajin quenimatajic, cujiquiba' c'u u bixic ri Ajawaxel: “Man cacaj ta chi c'ut caquich'ob nu wäch.” Man cuya' taj cäkacu'ba' ta ne ka c'u'x chrij ri utzalaj kachil, mawi ne chrij ri achalal cuya' cäcubax ta cuxaj, ri e achalal cäquisubula' tak quib chquixo'l, e are' tak c'ut ri cachalal quib quequimolola' tak tzij chquij, chquijujunal cäquetz'bela' tak qui wäch, man c'o ta c'u jachin jun cubij ta ri kastzij. Quinak'atisam tak quib che u banic ri banoj tzij; e banal tak etzelal, man queticar ta che u q'uexic quib. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “¡T'orinic chrij t'orinic, subunic chrij subunic! Ri nu tinimit man caraj ta chic cuch'ob ta chi nu wäch. Rumal ri', in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel nu cuinem, quinbij: ¿Jas ta chic ri jun jasach ri quincuin ta chi che u banic che ri nu tinimit, we man are ri u cojic pa ri k'ak' che u ch'ajch'ojirisaxic? Ri e cak' e ch'ab ri cäminsanelab; quequibila' tak subunic. Utz qui ya'ic rutzil tak qui wäch ri cachil caquibano, kas c'u ne tzij cätajin quequicoj c'amibal chque. ¿La ma ta c'u chinc'äjisaj qui wäch cumal we jastak ri'? ¿La ma ta chinya' ri takalic che ri tinimit ri je cuban wa'? In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Chebok'ok xukuje' chech'ikowok pa tak ri c'ache'laj, quik'uyuyej jun juyuwem pa tak ri yuk'bal, rumal c'u rech chi e porotajinak chic man c'o ta chi c'u jun coc'ow ta chi chila'; man c'o ta chi qui wunem ri wacax quetatajic, xukuje' tak ri chicop ri querapinic xukuje' ri juyubal tak awaj xebanimaj tak bic. Quenbana' che ri Jerusalen chi cux jumulaj abaj, chi cux qui warabal xexalaj tak awaj; quinban na chi ri tinimit tak re Juda quebux na chaki'j uwo sak, man c'o ta chi c'u winak quecanaj ta chi can chupam.” ¿Jachin ta ri sibalaj c'o u no'j che u ch'obic wa'? ¿Jachin che xuya' wi ri Ajawaxel qui ch'obic we jastak ri', rech are' ta ri cäcuin che qui k'alajisaxic chque ri niq'uiaj chic? ¿Jasche etzeletajinak ri ulew, chaki'jarinak jacha' jun chaki'j uwo sak ri man coc'ow ta wi jun winak? Ri Ajawaxel cutzelej u bixic: “Ronojel wa' xc'ulmatajic rumal rech chi ri aj israelib xequixutuj canok ri pixbenic ri xebenya' chque; man xeniman ta chwe mawi xequiban ri xinbij chque. Xquitakej ri tacalaj u chomanic ri canima' xequiya' c'u k'ijilanic chque ri e subunelab, tak diosib, jacha' ri tijonic ri xequiya' ri qui tat chque. Rumal ri' in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quinbij: Quenya' jun c'ayalaj qui wa, quenya' cuq'uia' ri c'o cämisabal ruc'. Quebenjabuj chquixo'l ri nimak tak tinimit ri mawi ri e are' mawi ri e qui tat xquetamaj ta qui wäch; quinban na chi quebokatax ruc' ch'ich' re ch'o'j pa k'abaj, c'ä man c'o ta jun cacanaj ta canok.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij: “¡Chixtatabenok! Chebitaka' qui siq'uixic tak ri ixokib ri are qui chac ri banoj juyuwem.” ¡Je', chepet aninak cok'ej c'ut; chenoj ri ka bak'wäch che u wa'l tak wächaj cheturuw c'u ulok ja' chquipam tak ri e rij tak ka bak'wäch! Quetataj c'u rakoj tak chi'aj xukuje' tak juyuwem pa Sion: ¡Tok'ob ka wäch, che wa' we etzeletajic ri uj c'o wi! ¡Elinak nimalaj ka q'uixbal! Cäkatzak na canok ri kulew, ri e kachoch e etzeletajinak. Ixokib, chitatabej ri u tzij ri Ajawaxel, kas chitatabej ri cubij chiwe. Chebitijoj tak ri e iwal ixokib che u banic ok'ej xukuje' ri e canima' quib cuc' je juyuwem wa' chiquiba' na': “Ri cämical xoc chupam tak ri kachoch, xopan chupam tak ri cachoch ri ajawinelab; quebucämisala' tak ri ac'alab xo'l tak ri ja ri e ka c'ojolab chquipam tak ri c'ayibal. Ri cäminak tak achijab xeliq'ue' canok jacha' ri qui mes tak ri awaj pa tak ri juyub, jacha' ri u jolom trico ri cutzak can ri banal k'atoj ri man c'o ta c'u jun cäsic'owic.” Ri Ajawaxel cajiquiban u bixic. Ri Ajawaxel cubij: “Munimarisaj u k'ij ri ajno'j chi ajno'j, mawi ri ajcuinem chi ajcuinem, mawi ri k'inom che ri u k'inomal. We c'o jun caraj cunimarisaj u k'ij, chunimarisaj u k'ij che retamaxic nu wäch, che retamaxic chi in ri' ri Ajawaxel, ri quinpatanin cho ri uwächulew ruc' lok'ok'ebal c'uxaj suq'uilal xukuje' colomal, are c'u wa' ri cäkaj chnuwäch in. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Cäpe ri k'ij aretak quinc'äjisaj na qui wäch conojel ri tinimit ri cäquikopij ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che quetal: Ri Ejipt, Juda, Edom, Amon xukuje' ri Moab, xukuje' conojel ri e jekel chupam ri chaki'j uwo sak caquisocaj c'u ne tak ri qui wi' xe' tak qui xiquin. Conojel c'ut we tinimit ri', xukuje' c'u ne ronojel ri tinimit Israel man cojon ta quetal re kopinic pa ri canima', xane' kas e k'ijilal tak diosib ruc' ronojel canima'.” Chattatabenok, tinimit aj Israel, we tzijol ri' ri cutak u bixic ri Ajawaxel chawe. Ri Ajawaxel cubij: “Mitakej qui banic ri caquiban ri jule' nimak tak tinimit chic mawi mixe'j tak iwib chque tak ri etal cho ri caj, jacha' ri caquiban we nimak tak tinimit ri'. Ri qui cojonic we tinimit ri' man c'o ta qui patan. Caquit'oy jun cuta'm chupam ri c'ache'laj, jun k'olol dios cujos ruc' jun ch'ich', cuwik c'ut ruc' sak puak xukuje' k'an puak, caquibajij tak clawux che ruc' bajibal rech man catzak taj. Ri e diosib jeri' quebanataj poyib e xibil tak tun ch'oc pa jun ulew ri tiquil wi melon; man quecuin taj quech'awic, cajwataj c'u na qui telexic, rumal rech chi man quebin taj. Mixe'j iwib chquiwäch, man c'o ta c'u etzelal caquiban ta che jun winak mawi utzil.” Ajawaxel, man c'o ta jachin jun jacha' ta ri lal: ri lal nim banic la, ri bi' la nim u banic xukuje' cuinel. ¿Jachin ta ri ma ta cuxe'j rib chwäch la, cajawinel ri nimak tak tinimit? Lal ya'tal che la chi chxex ib chwäch la. Chquixo'l conojel ri ajno'jab xukuje' tak ri ajawinelab re ri uwächulew, man c'o ta jachin jun jacha' ta ri lal. Conojel e are' e con, man c'o ta jubik' quetamanic. ¡Man c'o ta jas ri cacuin ta wi jun ch'akap che' ri quebutijoj ta wi! Ri e qui diosib e xa' sak puak ri c'amom ulok pa Tarsis xukuje' k'an puak aj Upas; jastak ri e banom cumal josol tak diosib, xukuje' ch'ayal tak sak puak cojom c'u tak catz'iak morato xukuje' quiäk. Conojel e banom cumal nawinelalaj josol tak diosib. Ri Ajawaxel, are ri' ri kas Dios, ri c'aslic Dios, ri junalic ajawinel. Aretak coyowaric, cayicop ri uwächulew ri nimak tak tinimit man caquich'ij ta u coch'ic ri royowal. (Ix, israelib, chibij chque tak ri e k'ijilal diosib: “Ri diosib ri man e are' taj xebanow ri caj mawi ri ulew casach na qui wäch cho ri uwächulew; mawi jun chque cacanaj ta can chuxe' ri caj.)” Ri Ajawaxel ruc' ri u cuinem, xuban ri ulew; ruc' ri u no'j co xutiquiba' ri uwächulew; ruc' ri retamanic xulic' ri caj. Ruc' ri u ch'abal re cakulja cubano chi cawulul ri ja' pa ri caj, cubano chi quewalij bic ri sutz' tza'm ri ulew, cubano chi querepelaj tak ri caypa' pa u niq'uiajil ri jäb caresaj c'u ulok ri quiakik' jawije' ri u c'olom wi. Man c'o ta u no'j xukuje' man c'o ta retamanic ronojel winak. Ri e diosib quequisub ri quebanowic: e subunelab tak wächbalil man c'o ta c'u qui c'aslemal; e banoj ri man c'o ta qui patan, e yabal tak tze', casachisax c'u na qui wäch rumal ri Ajawaxel pa ri k'atan tzij. ¡Nim ri u jalbem rib ri u Dios ri Jacob, xuban ronojel ri c'olic! Ri are' xucha' ri Israel jacha' che rechbal. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are wa' ri u bi'. “Are c'u ri at, nim tinimit, ri at c'o chupam ri nim tapia, chebamulij ri jastak awech re ri awulew. Rumal rech chi cubij ri Ajawaxel: ‘Che we jumul ri' naj quebenq'uiak wi ri e u winakil tak we ulew ri'. Quebencoj pa tak latz', che rilic we ruc' wa' quinquiriko.’ ¡Tok'ob nu wäch, in c'o c'ut chupam ri etzeletajic! ¡Ri e nu socotajic man c'o ta qui cunaxic! ¡Xinchomaj c'ut in chi quincuin ri' che u coch'ic we k'oxomal ri'! Ri nu lic'om ja yojyobinak, conojel tak ri e u c'amal e t'okopitajinak. Ri e walc'ual in qui tzakom canok, ¡Man e c'o ta chic! Man c'o ta chi jachin jun catanin ta ri e nu lic'om ja, ri quelic'ow ta tak ri u wi'. Ri rajyuk'ab we tinimit ri' man etal ta tzij; man caquitzucuj taj ri Ajawaxel. Rumal ri' e c'o pa tzakmajic ronojel c'ut ri u tzobaj jabutalic. ¡Chixtatabenok! ¡Cul jun tzijol! Re jun ulew ri c'o pa ri iquiak'ab petinak jun nimalaj tininem ri quebujalwächij tak ri tinimit tak ri e re Juda pa jun chaki'j uwo sak ri xuwi xex tak awaj quec'oji' na chupam.” Ajawaxel, weta'm chi ri winak man pa u k'ab taj c'o wi ri u c'aslemal, chi man c'o ta u takanic puwi' ri u binem. Chujjic'a' la jas ri u cholajil ri suq'uilal la, man ruc' ta c'ut oyowal la, casachisaj c'u la ka wäch ri'. Chkasaj ri oyowal la paquiwi' ri nimak tak tinimit ri man cacaj taj caquetamaj wäch la, paquiwi' tak ri tinimit ri man caquiya' ta k'ij la, quibik'om c'ut ri u tinimit ri Jacob, quiyojim ronojel, quetzelam c'u can ri ulew. Ri Ajawaxel xinusiq'uij in, ri Jeremiy, xubij c'u chwe: “Chi ri aj israelib chiquitatabej jachique tak ri cubij we c'ulwächinic ri'. Chebach'abej ri winak re Juda xukuje' ri e c'o pa Jerusalen, chabij c'u chque chi ri in, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, quink'alajisaj chi c'okotajinak ri man cunimaj taj u banic ri u q'uisbalil ri c'ulwächinic ri'. Are ri c'ulwächinic ri xinban cuc' ri e qui mam aretak xebenwesaj ulok pa Ejipt, ulew ri je ta ne jun jorno re porobal ch'ich' chque. Xinbij chque: chixniman chwe, chibana' ronojel ri quixintak wi are c'u ri ix quixux c'u na nu tinimit are c'u ri in quinux na i Dios. We ri ix quibano ri quinbij chiwe, ri in quintz'akatisaj na ri chi'nic ri kas cäban na, ri xincha' chque ri e i mam, chi quinya' jun ulew chque, ri ulew ri c'o pa i k'ab camic, jawije' ri cabin wi ri leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ri ja'.” Are c'u ri in xintzelej u bixic: “Je' Ajawaxel.” Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Chaya' u bixic we tzijol ri' pa tak ri tinimit re Juda xukuje' xo'l tak ri ja pa Jerusalen. Chabij chque ri winak: ‘Chebitatabej jachique tak ri cubij ri c'ulwächinic, chebitz'akatisaj c'ut qui banic. Aretak xebenwesaj ulok pa Ejipt ri e i mam, xinban u bixic chque chi xuwi ta ne che niman chwe, kas c'u ojer ulok c'ä camic nu takem ulok u bixic chque. Man xeboc ta il che ri xinbij chque mawi xeniman chwe, xane' xquiya' quib xec'am bic rumal ri tacalaj u chomanic ri canima'. Man xcajtaj xquitz'akatisaj ta ronojel ri takanic ri nu yo'm chque, xinban c'ut chi xepe ri c'äjisabal wächaj ri e yo'm qui bixic chupam ri c'ulwächinic.’ ” Ri Ajawaxel xutakej u bixic chwe: “Ri winak re Juda xukuje' ri e jekel pa Jerusalen caquiwalijisaj quib chwij. E tzelejinak che quibanic ri junam tak macaj ri xequiban ri e qui mam, ri xquik'il quib che nu nimaxic, are' c'u xebequiterenej diosib xequik'ijilaj c'ut. Ronojel ri Israel xukuje' ronojel ri Juda quiyojim ri c'ulwächinic ri xinban cuc' ri e qui mam. Rumal c'u ri', quinc'am na ulok jun nimalaj c'axc'ol paquiwi' ri man quecuintaj caquesaj ta quib chupam. Pune' ta sibalaj caquirak qui chi' che u tz'onoxic chwe chi quebento', man quebentatabej taj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. E are c'u ri winak ri e aj Juda xukuje' ri e jekel pa Jerusalen quebe na che u tz'onoxic to'banic chque ri diosib chque ri xquichi'j wi c'oc' k'ol, man quecuinta c'u wa' che qui to'ic aretak e c'o chupam ri u c'axc'ol. Ri Juda e c'o q'ui u diosib e jacha' ri tinimit tak, ri winak ri e jekel pa Jerusalen e q'ui ri porobal ri e qui wocom che u poroxic c'oc' k'ol che ri Baal e jacha' ri e u xo'l tak be ri e c'o chupam ri tinimit. Je c'u ri' Jeremiy, minabochi'j puwi' we tinimit ri'; mebachi'j ch'awem chwe mawi tok'lenic paquiwi', man c'u quebentatabej taj aretak chi qui tz'onoj to'banic chwe aretak e c'o pa u niq'uiajil ri qui c'axc'ol. ¿Jas ri cutzucuj ri Israel ri wanima' wib ruc', chupam ri wachoch, chwi' ri e u banom chic q'ui jastak ri man e utz taj? ¿La are ta c'u lo pa u c'u'x chi ruc' ri u chi'xic xepo chwe xukuje' ti'j jacha' che tabal tok'ob cubana' ta c'ut chi cunajtajisaj ta rib ri u q'ueyowal, cäcuin ta c'ut ma ta cäkaj puwi'? Pa jun k'ijol canok in, ri Ajawaxel, ri u bi' ri xincojo u che'al aseitun cätojtak u xak, nojinak che je'lic tak u wächinic; are c'u ri camic, pa u niq'uiajil nimak tak cakul ja, quebenporoj tak ri e u xak xukuje' tak ri e u k'ab. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri xintiq'uiba', nu yo'm c'u takanic chi cape ri u q'ueyowal puwi' qui mac quech tak ri etzelal ri xebuban ri Israel xukuje' ri Juda, in quic'axc'obisam aretak caquichi'j c'oc' k'ol che ri Baal.” Ri Ajawaxel xuya' retamaxic chwe chi ri qui banom qui c'ulel chwe cätajin caquichomaj u banic jun c'ax. Ri are' xebujak ri nu bak'wäch, rech quinwetamaj. In man c'o ta quinnabej in jacha' jun chij ri cac'am bic pa ri pilibal, man weta'm taj chi cätajin cäban chomanic chwij che u banic c'ax chwe. Je c'u caquibij wa: “Kakasaj ri juwi' che' camic ri c'o pa ronojel ri u räxal, kaboko' pa ri uwächulew quech ri c'asc'oj, rech man c'o ta jun cänatan ta chic.” Are c'u ri lal, Ajawaxel ri c'o ronojel cuinem la lal jun suc'alaj k'atal tzij; lal ri eta'm la ri c'o c'ä chupam ri ranima' ri winak. Chya' la chwe chi quinwil ri u c'äjisaxic qui wäch we winak ri' umal la, pa k'ab c'u la nu jachom wi ri nu c'ulmam. Chque c'u ri winak aj Anatot, ri caquitzucuj ri nu cämical caquiya' c'u takanic chwe chi minch'aw pa ri u bi' ri Ajawaxel, we man quinwaj quinquicämisaj. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij chque: “Quentok'ij c'u na wa' chiwe ix: ri c'ojolab quecäm na pa ri ch'o'j, ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l quecäm na rumal wi'jal. Mawi ta c'u ne jun cäto'taj ta can chque, cäpe c'u na ri k'ij aretak quentok'ij na wa' chiwe ix, winak re Anatot, quinc'am c'u na ulok piwi' ix ri u c'axc'ol.” Ajawaxel, we quinec'ulelan che la, ri lal amak'el are c'o na rumal ri cäbij la; are ta c'u ne quinwaj quinc'ot ta chi' la che ri qui c'ulmatajic jujun jastak. ¿Jasche man c'o ta caquic'ulmaj ri itzel tak winak? ¿Jasche utz e c'olic ri man kas e jic taj? Lal xelic la caquitzokopij c'ut ri qui ra'b pa ri ulew, queq'uiyic, caquiya' c'ut wächinic. Che ri qui chi' nakaj lal c'o wi chque are c'u ri che ri canima' naj e c'o wi che la. Are c'u ri lal, Ajawaxel, etamam la nu wäch; quinil la eta'm c'u la jachique tak ri e nu chomanic che la. ¡Chec'ama' la bic we winak ri' jacha' ri cäban chque ri chij ri quec'am bic pa ri pilbal; chcojo' la quetal che ri k'ij re ri cämisanic! ¿C'ä jampa' cutakej chaki'jaric ri ulew quechaki'jar c'ut ri' ri k'ayes ri c'o pa tak ri juyub? Ri awaj xukuje' tak ri chicop ri e c'o qui xic' cätajin quecämic u mac quech ri quetzelal ri e u winakil cho ri ulew, are c'u pa qui c'u'x chi man cäil ta la ri caquibano. “We sibalaj xatcosic xatxiq'uin chquij ri winak ri quebin chicakan, ¿Jas ta lo ri caban na cacoj awib cuc' ri winak ri e quiejeninak chquij quiej? Puwi' cowilaj ulew man c'o ta jas cana' wi awib, ¿jas c'u lo ri caban na chupam ri u tzatzal ri Jordan? Xukuje' c'u ne tak ri e awachalal, ri kas e awachalal, man kas e jic taj chawij, caquirak qui chi' chrij a wi'. Majiquiba' a c'u'x chquij, pune' ta ne catquitzijobej cuc' utzalaj tak tzij.” “Nu wonobam can ri nu tinimit, nu xutum ri xux can wech nabe. Nu jachom pa qui k'ab ri qui banom qui c'ulel chque, ri nim tinimit ri sibalaj quinlok'ok'ej. We tinimit ri', ri wech canok nabe, uxinak c'u chwe camic jacha' jun coj aj c'ache'laj; cawun chwe, rumal ri' quinwetzelaj u wäch. Ri nu tinimit je ta ne jun chicop ri e c'o u xic' ri sibalaj e je'l ri rismal, ri caban c'ax che cumal jule' tak chicop chic ri e c'o qui xic', ¡Chepet conojel ri juyubal tak awaj; chquimulij quib che u tzukic quib! E q'ui c'ämal tak be ri e c'ulel qui sachisam u wäch ri nu ticbal uva, qui xak'alem ri nu juyub. Xquiban jun tolotic chaki'j uwo sak che ri ulew ri sibalaj lok' na chnuwäch. Xquiban can chaki'j uwo sak che xukuje' xquitoloba' canok, quinwil c'ut in chi carok'ebej rib. Ronojel ri ulew uxinak chaki'j uwo sak, man c'o ta c'u jun coc ta il che. Paquiwi' conojel ri wuk'uwak tak juyub re ri chaki'j uwo sak xebel wi ulok tokinelab tak winak, rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, c'o jun nu ch'ich' re ch'o'j ri cusachisaj na u wäch ri ulew pa tak ri e u c'ulbatil, man c'o ta c'u jamaril che jachin jun. Xquitic trico q'uix xuya' ri ulew chque; ronojel ri qui chac ri xquibano man c'o ta xupatanij. Aretak xeyac ri u wächinic ri ulew xa' tzakmajic xquiriko u mac rech ri nicowelalaj woyowal.” Jewa' cubij ri Ajawaxel chque ri e itzel tak tinimit, ri e u c'ulja ri Israel, ri quisachisam u wäch ri ulew ri xuya' are' jacha' che echbal che ri u tinimit Israel: “In quebenbok na chupam tak ri culew, quinwesaj c'u na ri Juda pa quiniq'uiajil wa'. Aretak c'u e boktajinak chic quel chi na nu c'u'x chque, quinban c'u na chque chi quetzelej chupam ri kas quechbal xukuje' chupam ri culew. Kas c'u ne tzij e are' xetijon ri nu tinimit che u banic ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Baal, are c'u ri camic cuya' quejeki' pa u niq'uiajil ri nu tinimit, we kas caquic'amowaj ri u cojonic ri nu tinimit cäquiban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri nu bi' je ta c'u cubij wa': ‘Rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel.’ Are c'u ri nim tinimit ri man caniman ta chwe, quinbok na c'ä chuxe' quinsachisaj c'u na u wäch. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Jät jalok'o jun sakalaj pas chacojo' c'u xe' a apam, majequej.” In xinlok' ri pas, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel chwe, xincoj c'u xe'nupam. Xinuch'abej chi c'u jumul ri Ajawaxel xubij c'u chwe: “Chac'ama' ri pas ri xalok'o ri xukuje' a cojom, jät chuchi' ri nima' Euprats chac'u' c'u chila' pa ri u pak'ininak wi ri abaj.” Xinbe c'ut chuchi' ri nima' Euprats xinc'u' c'ut, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel chwe. Oc'owinak chi c'u q'ui k'ijol, ri Ajawaxel xubij chwe: “Jät chuchi' ri nima' Euprats chac'ama' c'u ulok ri pas ri xatintak che u c'u'ic chila'.” Xinbe chuchi' ri nima' Euprats, xintzucun chupam ri ulew xinwesaj c'u ulok ri pas chupam ri c'olbal ri nu c'u'm wi canok, k'ayinak chi c'ut man c'o ta chi c'u cupatanij. Are' c'u ri Ajawaxel xinuch'abej chi jumul, xubij c'u chwe: “Kas jewa' quinban na che u sachisaxic u wäch ri nimal ri cac'amow ri Juda xukuje' ri Jerusalen. We itzel tinimit ri' cuk'il rib che qui nimaxic tak ri e nu takanic are c'u u takem ri tacalaj u chomanic ri ranima'. Benak che qui terenexic qui diosib winak, che qui patanixic xukuje' che qui k'ijilaxic. Xak junam ruc' ri pas ri', ri man c'o ta chi u patan. Je jas ri cuban jun, co cuxim ri pas xe' u pam, je xinban wa' che ronojel ri tinimit Israel xukuje' ronojel ri tinimit ri Juda sibalaj xeben nuc' chwe, rech xebux ta nu tinimit xquiya' ta c'u u tzijol ri nu bi', xebux ta c'u nimarisabal nu k'ij xukuje' nu juluwem. Man c'u xeniman ta chwe. In, ri Ajawaxel Dios, quinjiquiba' u bixic.” “Chabij chque xukuje': ‘Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cubij: Apachique k'ebal cuya' canojisax che u wa'l uva.’ Ri aj israelib caquitzelej na u bixic chawe: ‘¿La ma ta pu sibalaj keta'm chi apachique k'ebal cuya' canojisax che u wa'l uva?’ Are c'u ri at catzelej na u bixic chque: ‘Cächa ri Ajawaxel: Quebenk'abarisaj conojel ri e jekel chupam we ulew ri'; ri ajawinelab ri quet'uyi chupam ri u tem re ajawibal ri David, ri e cojol tabal tok'ob, ri e k'axal tzij xukuje' conojel ri e jekel pa Jerusalen. Quebenpaxij c'u na e jacha' k'ebal, ri jun cupak'ij na rib ruc' ri jun chic, tataxelab xukuje' c'ojolaxelab xak quejunamatajic. Man quel ta c'u na nu c'u'x chque; quinsachisaj na qui wäch man ruc' ta elebal c'uxaj xukuje' man ruc' ta tok'obisam wächaj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” ¡Aj israelib, ri Ajawaxel ch'awinak! Miban nimal, chitatabej ruc' oquem il. Chiya' u k'ij ri Ajawaxel, c'ä majok chuc'ama' ulok are' ri k'ekumalil quipak'ila' c'u iwib ix cuc' xibibalalaj tak juyub; c'ämajok chuq'uexa' are' pa räxcanacojil pa tzatzalaj k'ekumalil, ri chäj ri i weyem. We c'u ne man quixoc ta il che u nimaxic ri cäya' u bixic chiwe, quinok' na chi c'uyal u mac ri nimal ri quixc'amowic; quebelel na ri u wa'l tak wächaj chque ri nu bak'wäch, rumal rech chi e yutuyuj quec'am na bic ri e u jumulaj ri Ajawaxel. “Chabij che ri ajawinel xukuje' che ri ajawinel ixok nanaxel: ‘Chixkaj ulok chiya' can ri tem re ajawibal chixt'uyul c'u cho ri ulew, tzakinak c'ut ri corona ri c'o che ri i jolom ri quixwikowic.’ Ri tinimit tak ri e c'o pa ri Negueb e sutim quij; man c'o ta jun cäcuinic coc'owic. Conojel ri e c'o pa Juda xec'am bic pa jun ulew chic chnimalaj conojel c'ut xec'am bic. Chixca'y apan chi naj chica'yej c'ut ri u petic ri c'ulel pa ri iquiak'ab. ¿Jawije' c'o wi ri jumulaj ri nu jachom pa a k'ab ri jumulaj ri' ri caban wi nimal?” “¿Jas c'u ri cabij na, Jerusalen, aretak cäk'at na tzij pawi' cumal winak ri kas at xatyo'w tijonic chque? Quepe c'u na u k'oxomal yawab ixok chawe. We c'u cäc'ot a chi' jasche je cac'ulmaj wa', rajawaxic cawetamaj chi qui mac quech ri c'axalaj tak a mac; ¡rumal ri' at sanabam banom c'u c'ax chawe! ¿La cäcuin jun k'ek cuq'uex ri u tz'umal? ¿La cäcuin jun balam curesaj ri e u tz'iquitz'ak ri e c'o chrij? Mawi c'u ne ri ix xukuje', ri ix nak'atal che ri etzelal, man quixcuintaj qui ban ri utz. Rumal ri' ri ix quixinjabuj na jacha' ri pajo ri cacharchatex bic rumal ri quiakik' aj chaki'j uwo sak. Are wa' ri cataklebej na, Israel, are wa' ri takalic ri quinban na chawe. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Xinasach c'u pa a jolom xajiquiba' c'u a c'u'x chquij ri subunelab tak diosib ri man c'o ta qui patan. Xukuje' ri in utzalaj a sanabaxic quinban na, catinya' c'u na pa ri q'uixbal. Wilom ri a chokchotem, xukuje' ri a kajic pa mac, ri q'uixibalalaj a c'aslemal jas ri cäcam ri quech ri nim ch'utin, ri e a banoj ri quebaban paquiwi' tak ri juyub xukuje' pa apachique c'olbal. ¡Tok'ob a wäch Jerusalen! ¿joropa' lo k'ijol catakej na c'olem chupam ri a tz'ilol?” Rumal rech ri sak'ij, ri Ajawaxel xuch'abej ri Jeremiy xubij c'u che: “Ri Juda cok'ic rumal bis, ri u tinimit tak e c'o chupam ri rikoj c'ax, ri winak e liq'uiloj chotak ri ulew. Ri Jerusalen curakakej u chi' rumal ri k'oxomal. Ri k'inomab quequitak ri qui pataninelab che u c'amic ja'; quebe wa' chi' tak ri c'ua' man quequirik ta c'ut, quetzelej c'u ulok e cuc'am tak ri qui k'ebal man c'o ta c'o chquipam; sachinak qui c'u'x e nojinak che q'uixbal, quequich'ukula' tak ri qui jolom. Ri e jekel pa tak ri juyub sachinak qui c'u'x quequich'ukula' tak ri qui jolom, rumal rech chi man c'o ta jäb sibalaj c'u chaki'jarinak ri ulew. Xukuje' ne tak ri ati'tab tak masat pa ri juyub, quequixutuj can tak ri cal ri c'äte quebalataj cumal, rumal rech chi man c'o ta k'ayes che quecha'. Ri juyubal tak bur, e tac'atoj tza'm tak ri wuk'uwak chaki'j tak juyub, ri e talonic cäquijic' quiakik' jas cäquiban ri xex tak awaj; xak c'u quecäsow chic rumal rech chi man c'o ta k'ayes che quecha'.” ¡Ajawaxel, pune' cujquitzujuj ri ka mac, chtok'obisaj la ka wäch rech cäya' u k'ij ri bi' la! Sibalaj q'ui mul man uj uxinak ta jic chwäch la, uj macuninak chwäch la. Eyebal u c'u'x ri Israel, ka Colonel pa tak ri c'axalaj tak k'ijol, ¿Jasche cäban ib la chi man lal ta aj tinimit, jacha' jun binel ri xak xuwi ta cacanaj che roc'owisaxic ri ak'ab? ¿Jasche lal je ta ne jun winak ri ma ta cuch'obo jas ri cubano, jacha' jun banal ch'o'j ri man cäcuin taj cätobanic? Are c'u ri camic, Ajawaxel, lal c'o la chkaxo'l, conojel ri winak queta'm chi uj tinimit la; ¡man cujtzak ta la canok! Ri Ajawaxel je cubij wa' che ri tinimit Israel: “We tinimit ri' are cäkaj ri amak'el wacatem chuwäch cäbe je la' cäbe jeri'. Rumal ri' man cäkaj ta chnuwäch. Camic quenataj ri e u mac chwe quincot c'u na u chi'.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Minabochi'j chi quenbana' utzil che we tinimit ri'. Pune' ta sibalaj cuq'uisa' rib che man cuya' taj caban wa'im, man quebentatabej taj ri e u tz'ononic; xa' ta ne e joropa' tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' tabal tak tok'ob quech c'äj ri quequic'am ta ulok chwe, man utz ta quebenwil na. Quinsachisaj na u wäch rumal ch'o'j, wi'jal xukuje' yabilal. Are c'u ri in xintzelej u bixic: Ajawaxel; ri e k'axal tzij cätajin caquibij che ri tinimit chi man c'o ta ch'o'j capetic mawi wi'jal, chi ri lal cäya' na la jun jamaril che ri man c'o ta u q'uisic chupam we c'olbal ri'. Are c'u ri Ajawaxel xutzelej u bixic chwe: We je caquibij wa' ri e k'axal tzij pa ri nu bi', xa' cätajin caquiban banoj tzij. In man e nu takom ta bic, mawi nu yo'm ta jun takanic chque mawi ta ne e nu tzijobem. Xa' e u cawäch tak k'alajisanic, subunelalaj tak c'utwächinic, xak pa qui jolom e q'uiyinak wi. E are tak wa' ri quequiya' quibixic we e k'axal tak tzij ri'. Are c'u ri in, ri Ajawaxel, quinbij chi we e k'axal tak tzij ri' ri caquiban quib chi quech'aw pa ri nu bi' ri man e nu takom taj, ri caquibij c'ut chi man c'o ta ch'o'j quebanok mawi wi'jal chupam we ulew ri': we k'axal tak tzij ri' quebecäm na rumal ri ch'o'j xukuje' ri wi'jal. Are c'u ri tinimit ri quequibij we jastak ri' chque, xukuje' quecäm na rumal ri ch'o'j xukuje' ri wi'jal, e cachil tak ri quixokil, ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l. Ri cäminakib querokilax na xo'l tak ri ja pa Jerusalen, man c'o ta c'u jachin quemukuwic. Jewa' quinban na chque che u tojic ri quetzelal. Chabij che ri tinimit ri quinbij chawe: ‘Cheturuw u wa'l tak nu wäch chi pa k'ij chi chak'ab, ri ma ta che tanic, rumal ri xibibalalaj u q'ueyowal ri c'o wi ri nu tinimit, rumal ri u socotajic ri sibalaj nimatajinak. Quinbe pa ri juyub, quebenwil ri cäminakib ri xecäm rumal ri ch'o'j; quinoc chupam ri tinimit, quebenwil ri winak cätajin quecäm rumal wi'jal. Xukuje' ne ri e k'axal tzij xukuje' tak ri cojol tabal tok'ob quebe pa jun ulew ri man etamatal taj.’ ” Ajawaxel ¿La kas xa' jumul xutum la ri Juda? ¿La lal k'itajinak che ri tinimit Sion? ¿Jasche xujsoc la ri man c'o ta wi ka to'tajic? Keyem pok'otajic, man c'o ta c'u jun utzil opaninak ta kuc'. Keyem rutzil ka wäch, xuwi c'u xibim ib c'olic. Ajawaxel cakaya' kib chuxe' ri ketzelal xukuje' ri qui mac ri e ka mam; uj macuninak chwäch la. ¡Rumal ri bi' la chi nim u k'ij mujxutuj la, metzelaj la u wäch ri tinimit la ri c'o wi ri juluwemalaj tem re ajawibal la! ¡Chnataj ri c'ulwächinic la che la ri xban la kuc', ma ta c'u chatz'akatisaj la! ¿La c'o ta pu lo chquixo'l ri diosib ri quequik'ijilaj ri e k'ijilal tak diosib jun ri cäcuintaj cukasaj ri jäb? ¿La xak ta pa u lo pa rech wi ri caj quebutak ulok ri jäb? ¡Jayi', Ajawaxel, ka Dios! Lal ri' quebetak la ulok, lal ri' ri cäbanow la conojel we jastak ri'; ¡rumal ri' cujeyem che la! Ri Ajawaxel xubij chwe: “Pune' ta ne ri Moises rachil ri Samuel quelquitac'aba' ta quib waral, chnuwäch in, man quel ta na nu c'u'x che we tinimit ri'. Chabij chque chi chebel chnuwäch, chi cheboj. We c'u ne caquicot a chi' jawije' ri quebe wi na, chabij wa' chque ri quinbij: ‘Ri xya' u bixic chi quecäm rumal cämisanel yabilal quecäm na rumal cämisanel yabilal; ri xya' u bixic chi quecäm chupam ri ch'o'j, chupam ri ch'o'j quecäm wi na, ri xya' u bixic chi quecäm rumal wi'jal, rumal wi'jal quecäm na; ri xya' u bixic chi quec'am na bic pa jun ulew chic, quec'am na bic pa jun ulew chic.’ In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: quebentak ulok quiejeb jalan tak c'äjisabal wächaj: quecämisax na pa ri ch'o'j, quejurux na cumal tak ri tz'i', quet'ubix na cumal tak ri c'uch quet'okopix na cumal tak ri juyubal tak awaj. Quinban na chi conojel ri nimak tak tinimit pa ri uwächulew caquixe'j na quib che ri quenbana' na chque, rumal rech ri u banom ri ajawinel re Juda, ri Manases, ri u c'ojol ri Ezequiy pa Jerusalen. ¿Jachin ta lo ri quel ta na u c'u'x chawe, Jerusalen? ¿Jachin ta lo ri cätok'obisan ta na a wäch? ¿Jachin ta lo ri coc ta na il che ri rutzil a wäch? At xinaxutuj canok, are xaya' can ri awij chnuwäch. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Rumal ri' in, in k'itajinak che ri coch'onic, quinwalijisaj na ri nu k'ab che u c'äjisaxic a wäch, quinsachisaj c'u na a wäch. Xebenjabuj ri a winak jacha' ri caban che ri pajo, xebenwesaj chquipam tak ri tinimit re ri ulew; man e c'o ta ralc'ual ri nu tinimit xebenya' canok, xinsachisaj u wäch rumal rech chi man xraj taj xuya' ta can ri itzel u c'aslemal. C'o na ri qui q'uiyal ri malca'nib ri xebenya' can chquixo'l chuwäch ri sanyeb re ri plo. Kas tiquil k'ij xinbano chi xkaj ri cämical paquiwi' ri nanaxelab ri e c'o tak cal c'ojolab; xak c'ätetal xinbano chi xkaj ri c'axc'ol xukuje' ri xibriquil paquiwi'. Ri nanaxelab ri e c'o q'ui cal cäpe canima', cäbe ri cuxlab; elinak qui q'uixbal e mach'ital c'ut, ri u sakil ri k'ij cux k'ekumalil chque. We e c'o jujun quec'asi' canok, quinban na chi quecämisax cumal tak ri e qui c'ulel. In, ri Ajawaxel, quinya' nu tzij.” ¡Tok'ob nu wäch nu nan, chi xinalaj la. Xa' che c'ulelanic xukuje' che ch'ojinic ruc' ronojel ri uwächulew! Man c'o ta jachin jun nu yo'm ta puak che pa kajical, mawi qui yo'm ta chwe pa kajical, conojel c'ut quinquic'okoj. Je chelok jas ri qui c'okonic, Ajawaxel, we man utz patanixic la nu banom, we man nu bochi'm la paquiwi' ri e nu c'ulel. Aretak e c'o pa u q'ueyowal xukuje' c'axc'olil. “¿Jachin ta ri cäcuinic cupaxij ri räx ch'ich' re ri iquiak'ab xukuje' ri k'an ch'ich'? Qui mac quech ri e a mac Israel, quebenjacha' ri jastak awech xukuje' tak ri e a k'inomal chque tak ri e a c'ulel, ronojel ri c'o pa ri awulew, rech quequic'am bic xak c'u quequicochij bic. Quenbana' chawe chi catux jun lok'om pataninel chque ri e a c'ulel pa jun ulew ri man a c'oxomam taj, rumal rech chi nicowirinak ri woyowal jacha' jun k'ak' ri cuporoj na.” Ajawaxel, lal chi eta'm la ronojel, ¡Chinnataj che la pet c'u la che nu to'ic! ¡Chya' la rajilal u c'axelal chque ri caquitzucuj u banic c'ax chwe! Sibalaj c'u macoch'on na la chque chi quinya' la pa ri cämical, chila la chi rumal ech la quinch'ij ri nu yok'ic. Aretak catzijon la wuc', in quebenbik' bic tak ri e tzij la: man e c'o ta c'u e jewa' chwe quicotemal c'ut che ri wanima', rumal rech chi in ech la, Ajawaxel xukuje' Dios ri c'o ronojel u cuinem. In nu k'ilom wib che u rikic wib cuc' ri xuwi caquichomaj u quicotisaxic quib; aretak xban ech la chwe nu c'amom bic jun c'aslemal pa nu tuquiel wi, xinanojisaj c'u la ruc' ri oyowal la. ¿Jasche man c'o ta u q'uisic ri nu k'oxomal? ¿Jasche man cunatajel taj ri nu socotajic, man c'u cuc'amowaj ta ronojel u wäch cunanic? Lal uxinak chwe jacha' xa' jun c'utwächinic ja' ri xa' cawäch. Xutzelej c'ut u bixic ri Ajawaxel chwe: “We cattzelej wuc', catinc'am chi jumul catcuin c'ut quinapatanij. We cak'il awib che xak qui bixic tak tzij we xuwi quebabij jastak ri nimak qui banic, at ri' ri catch'aw na che nu q'uexwäch. E are' ri rajawaxic quetzelej awuc', man at ta c'ut ri cattzelej ta cuc'. In quinban na chi chatux che we tinimit ri' jacha' jun tapia re k'an ch'ich', ri man cäban ta cuinem che u ch'äquic. Quech'ojin na awuc' man c'u quecuin ta che a ch'äquic, in c'o c'ut awuc' che a colic xukuje' che a toric. In, ri Ajawaxel, quinya' nu tzij. Catin wesaj na pa qui k'ab ri itzel tak winak, ¡Catincol na catinwesaj na pa qui k'ab ri tokinelab!” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Man catc'uli' taj mawi chec'oji' ta awalc'ual chupam we ulew ri'. In c'ut, ri Ajawaxel, quinya' na u bixic chawe ri quequic'ulmaj na ri alc'ualaxelab ri quebalax na chupam we ulew ri' xukuje' chque ri tataxelab ri e c'o quech. Quebecäm na cumal xibibalalaj tak yabilal man c'o ta c'u jun quebok'en na mawi c'u quemuk na: quepuni na canok cho tak ri ulew e jacha' ta ne qui mes tak awaj. Ri ch'o'j xukuje' ri wi'jal queq'uisow na tzij paquiwi', we cäminakib tak ri' xa' c'uch quet'ubin na xukuje' juyubal tak awaj.” Ri Ajawaxel xubij chwe xukuje': “Man catoc ta chupam jun ja ri c'o wi jun cäminak; man cawok'ej ta u wäch mawi cac'ut awib chi at c'axc'obinak ta che, wesam ri nu jamaril che we tinimit ri', ri nu lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ri welebal c'uxaj. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Chi nimak chi ch'utik quecäm na chupam we ulew ri'; man c'o ta jun quemukuwic, mawi quebok'enic, mawi cuc'ut ta rib chi c'axc'obinak ta chque cusoc ta ri u cuerp o cutolorisaj taj ri u jolom. Man c'o ta jun quebuban ta ula'nic quech cäminakib che u cu'bisaxic ta qui c'u'x ri aj cäminakib, pune' ta ne are' cäcäm ri tataxel o ri nanaxel. Mawi ne matoc pa jun ja ri cätajin caban wi ula'nic, c'äte t'uyul ta c'u cuc' che wa'im xukuje' uq'uianic. Rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quink'alajisaj: In quinban na chi quebetanabax pa we ulew ri' ri bix tak que nimak'ij xukuje' quech quicotemal, xukuje' tak ri bix quech tak c'ulanem. We jastak ri' quebec'ulmataj na chquipam tak ri kas qui k'ij, kas c'u ix quixilow na. Aretak chaya' u bixic we tzijol ri' che ri tinimit, caquic'ot na a chi': ‘¿Jasche u takom ulok ri Ajawaxel pakawi' we c'axc'ol ri' ri sibalaj nim? ¿Jas ri etzelal ri ka banom? ¿Jas ri macaj ri ka banom chuwäch ri Ajawaxel ri ka Dios?’ At chatzelej u bixic chque: ‘Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: Wa' cäc'ulmatajic rumal rech chi ri e i mam xinquitzak canok xebe che qui terenexic diosib, che qui ya'ic tak k'ijilanic chque xukuje' che u ya'ic tak qui k'ij; are c'u ri in xinquitzak canok man xequitz'akatisaj ta c'u qui banic tak ri pixbenic ri xebenya' chque. Are chi c'u ri ix xoc'ow chi na u wi' ri etzelal ri xebiban chquiwäch ri xequiban ri e i mam, chi jujunal c'ut are i takem ruc' taquil ri itzelalaj u chomanic ri ranima' man c'u e nimaninak ta chwe. Rumal ri' quebenwesaj bic chupam we ulew ri' quec'am bic pa jun ulew ri mawi ri ix mawi ri e i mam e quilom taj, chila' c'u quequipatanij wi na chi pa k'ij chi chak'ab jule' tak diosib chic, man c'u quel ta na nu c'u'x chiwe.’ In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic, cäpe c'u na jun k'ijol ri man cäquiban ta chic ri chi'nic ri kas cäban na, man cäquibij ta chic: ‘Rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel, ri xebesan ulok ri aj israelib pa Ejipt’, xane' caquibij na: ‘Rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel ri xebesan ulok ri aj israelib chupam ri ulew ri c'o pa ri iquiak'ab xukuje' chquipam ri niq'uiaj tak ulew chic ri e u jabum tak wi'’. In quinban na chi quixtzelej chupam ri iwulew, chupam ri ulew ri xinya' chque ri e i mam. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic, quenbana' chi quepe q'ui tak caranelab rech quequicarij ri aj israelib. Quenbana' c'u na chi quepe q'ui tak tzucunelab che quitzucuxic quequesaj c'u ulok pa conojel tak ri c'ache'laj xukuje' paquiwi' tak ri juyub xukuje' c'ä pa tak ri pec ri e c'o xo'l tak ri tzac'atzak tak abaj. Quebenwil c'u conojel tak ri e qui banoj; man c'o ta jun cäc'utaj ta can chnuwäch, mawi ri e qui mac quequic'u ta can quib chquiwäch ri nu bak'wäch. Nabe quinban na chque chi quequicamulij qui tojic tak ri quetzelal xukuje' tak ri qui mac, rumal rech chi xquitz'iloj ri wulew cuc' tak ri xawebalalaj cäminak tak e qui diosib, pa ronojel c'ut ri ulew ri xinya' chque jacha' che quechal xequiban jastak ri itzel quebenwilo.” Ajawaxel, chuk'ab xukuje' to'bal wib, nu panibal pa ri jok'otaj aretak xak quieb cubij panuwi'; uc' la quepe wi na ri nimak tak tinimit ri c'o tzam tak ri uwächulew, caquibij c'u na che la: “Xuwi e subunelab tak diosib, man c'o ta qui patan mawi c'o ta jas quecuin ta che qui banic xequic'am ri e ka mam che quechbal. ¿La cäcuin ri winak quebuban tak ri e u diosib? ¡Man ba' kas ta e diosib ri'!” “Rumal ri', kas xa' jumul quenc'utu' na ri nu cuinem puwi' ronojel; jeri' caquetamaj na chi ri nu bi' are ri Ajawaxel.” “Juda, ri a mac tz'ibam ruc' tzoq'uibal re räx ch'ich', tzoc'om ruc' u wi' diamant chuwäch ri rabajil ri awanima', chquij tak ri cuc'a' ri a porobal. Ri e awalc'ual quenataj tak ri porobal chque xukuje' ri tastalicalaj tak cuta'm ri que k'ijilaxic ri e c'o chquinakaj ri juwi' tak che' ri k'eku'm tak qui xak xukuje' paquiwi' tak ri juyub ri naj e elinak tak chicaj xukuje' paquiwi' tak juyub ri e c'o pa tak ri ulew. Qui mac tak quech ri e a mac, quinban na chi quebeläk'ax tak ri e a k'inomal xukuje' ri jastak awech ri pakal tak cajil, chi chetolobax tak ri e qui wi' tak ri tastalic tak a juyub pa conojel tak ri e awulew. Cajam na canok ri ulew ri xinya' chawe jacha' che awechbal, quinban c'u na chawe chi catux jun lok'om pataninel chque ri e a c'ulel pa jun ulew ri man e awilom taj, rumal rech chi ri woyowal tzijtajinak jacha' jun k'ak' ri catuporoj na.” Ri Ajawaxel cubij: “C'okotajinak jachin ri cutas ri ranima' chwij are c'u cujiquiba' u c'u'x chquij tak ri winak cutzucuj c'u u tok'exic rib chquij. Cux na jacha' ri q'uix ri caq'uiy pa ri chaki'j uwo sak, ri man c'o ta jachin quilinic: ri caq'uiy xo'l tak ri abaj, pa ri ulew re atz'am, ri man c'o ta jun winak ri cajeki' ta chila'. Utz re c'u ri winak ri cujiquiba' u c'u'x chwij, ri queyem chwe. Cux c'u na jacha' juwi' che' ri tiquil chuchi' jun nima', ri quebuyuk tak ri e u ra'b chuchi' ri ja' man c'u cuna' ta rib aretak quepe tak ri k'ak'al, amak'el xak cätojtak wi ri e u xak. Pa ri u k'ijol ri sak'ij man cuna' taj, mawi jumul cutanaba' ta u ya'ic u wäch. Man c'o ta jun jasach c'olic ri sibalaj ta subunel na xukuje' sibalaj ta etzeletajinak na jacha' ri anima'aj aj winak. ¿Jachin ta ri ticarel che retamaxic? In, ri Ajawaxel, ri quinnic'oj ri anima'aj weta'm c'ut ri c'o c'ä chupam, quinya' c'u chque chi chquijujunal ri takalic, e je jas ri e u banoj.” Ri man ruc' ta suq'uilal cak'inomaric xak junam ruc' ri sakco'r ri cujupulej qui sakmol jule' chic. Quetiltit rakan u k'ab cuya' can ri u k'inomal, chuq'uisbalil xa' c'u jun con chic. Ri rachoch ri ka Dios are' jun tem re ajawibal ri cäjuluwic, ri c'o chicaj kas pa ri tiquiritajic. Ajawaxel lal ri' ri eyebal u c'u'x ri Israel. Ronojel ri catzakow la canok cacanaj pa q'uixbal. Ronojel ri cunajtajisaj rib che la cäsach na u wäch jacha' jun bi'aj ri tz'ibam pa ri puc'uc' ulew, rumal ri tzakic la canok, ri bulbux ja' ri cajororic. Chincunaj la, Ajawaxel, quincunataj c'u na; chincolo' la, quincolotaj c'u na, xuwi c'u ri lal quink'ijilan che la. Ri winak caquibij chwe: “¿Jas xc'ulmataj cuc' tak ri e u tzij ri Ajawaxel? ¡Chbe tz'akat ba' camic!” Man, nu cojom ta c'u ne nu chuk'ab chi cätak ta la ulok jun c'äjisabal wächaj, mawi ne nu rayim chi chepeta tak c'axc'ol paquiwi'. Lal kas eta'm la ri nu bim, chwäch c'u la xinbij wi. Mux la jun xibriquil chwe, lal c'ut ri nu panibal pa ri jok'otaj re c'axc'olil. Chesaj la qui q'uixbal ri quebanow c'ax; ma ta c'u are' ri in; e are' ri' choc qui xi'b, ma ta c'u in. Bana' la chi chepet q'ui tak c'axc'ol paquiwi', chq'uisa' la qui muchic jumul xukuje' camul. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Jät jatetac'al chuchi' ri Oquibal pa ri Tinimit, jawije' ri queboc wi ulok xukuje' quebel wi bic tak ri ajawinelab re Juda, xukuje' chabana' chquichi' ri niq'uiaj oquibal chic pa Jerusalen. Chabij chque ri winak: ‘Ajawinelab xukuje' tinimit ronojel re Juda, conojel ri winak re Jerusalen ri quixoc'ow pa tak we oquibal ri', chitatabej ri cubij ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel cubij: Pa ri k'ij re uxlanem che c'u qui tok'obisaxic qui wäch ri kas e i c'aslemal, mebic'am bic eka'n mawi mebicoj bic pa tak ri e oquibal pa Jerusalen. Miwesaj c'u ne jun eka'n chupam ri iwachoch pa ri k'ij re uxlanem, mawi c'o jun chac miban chupam. Chatasa' ri kij re uxlanem chwe, jacha' ri xeben tak wi ri e i mam. Man xquiya' ta c'u qui xiquin chwe mawi xinquinimaj, xane' xebux täc man xcaj ta c'ut xenimanic mawi xc'äj qui wäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Kas c'u chixniman chwe, micoj bic jun eka'n chquichi' tak ri oquibal pa ri tinimit chupam ri k'ij re uxlanem; chitasa' we k'ij ri' chwe c'o c'u jun chac miban chupam. We je qui ban wa', amak'el e c'o tak ajawinelab ri' ri quet'uyi na puwi' ri u tem re ajawibal ri David queboc'ow c'u pa tak ri oquibal re we tinimit ri' pa tak carwaj ri e wiktalic xukuje' chquij tak quiej, ri achilatal cumal ri e cach tak takanelab xukuje' tak winak re Juda xukuje' tak re Jerusalen. Ri Jerusalen amak'el quec'oji' na winak chupam. Quepe c'u na winak ri quebel na ulok chquipam tak ri tinimit re Juda ri e c'o tak chrij ri Jerusalen, xukuje' ri e c'o chupam ri rulewal ri Benjamin, ri re ri lianic, xukuje' ri e c'o pa tak ri rulewal ri c'ache'laj xukuje' ri e c'o pa ri Negueb. Quequic'am tak ulok awaj chupam ri rachoch Dios che tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' chque niq'uiaj tabal tak tok'ob chic, sipanic quech tak c'äj xukuje' c'oc' k'ol, xukuje' tak sipanic quech maltioxinic. We c'u ri ix man qui nimaj taj ri nu takanic chi quitas ri k'ij re uxlanem xukuje' chi man quebicoj ta tak eka'n pa ri k'ij ri' pa tak ri oquibal pa ri Jerusalen, quincoj c'u na k'ak' chque tak ri oquibal chupam ri tinimit, jun k'ak' ri cusachisaj na qui wäch tak ri e cachoch tak ri ajawinelab ri e c'o pa Jerusalen man c'o ta c'u jachin ta jun ri cäcuinta che u chupic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chatkaj bic cho rachoch ri banal bo'j chila' c'u quinya' wi na u bixic jun tzijol chawe.” In, Jeremiy, xinkaj bic xenrika' c'ut ri banal bo'j cätajin cuchacuj ri t'ac chupam ri chacubal. Aretak c'ut man utz ta quebel ri chac ri cätajin cubano, cuban chi jun kas ruc' ri t'ac ri', c'ä cacanaj na canok jas ri caraj. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “¿La ma ta pu lo quincuinic in che u banic chiwe, ix aj israelib, junam jas ri cuban we banal bo'j ri' ruc' ri t'ac? Ri ix pa ri nu k'ab ix jacha' ri t'ac pa ri u k'ab ri banal bo'j. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Pa jun jok'otaj ri takalic quinchomaj u bokic, u t'akixic xukuje' u sachisaxic u wäch jun nim tinimit o jun ajawibal. We c'u ne we nim tinimit ri' cutanaba' u banic ri etzelal, man quintak ta chi c'u ulok ri c'äjisabal wächaj ri nu suc'umam u takic che'. Pa jun k'ijol chic quinchomaj u yaquic xukuje' u q'uiyisaxic jun nim tinimit o jun ajawibal. We c'u ne we nim tinimit ri' cuban ri etzelal man coc ta c'u il che u banic ri nu bim che, man quebentak ta chi c'u ulok tak ri utzil ri nu suc'umam u takic che. Chabij, ba', chque ri winak aj Juda xukuje' chque ri winak ri e c'o pa Jerusalen chi ri in, ri Ajawaxel, quinbij chiwe: ‘Nu bin chi cäpe ri etzelal piwi'; cätajin quinchomaj u c'äjisaxic i wäch. Xopan ba' ri k'ij chiya' ba' canok ri itzel be; chiwutzirisaj ri i c'aslemal xukuje' tak ri e i banoj.’ We winak ri' caquibij na chawe: ‘¡Matzak a k'ij! Are cäkatakej na u banic ri cäkaj chkawäch are c'u cäkatakej na ri tacalaj itzel u rayinic ri kanima'.’ ” Rumal ri' cacha' ri Ajawaxel: “Chita' u tzijol chquixo'l ri nimak tak tinimit, we c'o jachin jun u tom ta jun jasach ri junam ta ruc' wa'. ¡Ri tinimit re Israel u banom jun jasach ri sibalaj man c'o ta u patan! ¿La c'o ta pu jumul quetzaj ta ri sakalaj tew paquiwi' ri tac'atak tak abaj aj Libano? ¿La c'o ta pu jumul quetzaj ta ri ja' ri quejororic ri quekaj ulok xo'l tak ri c'ache'laj? Are c'u ri nu tinimit in sachinak pa u jolom, quebuchi'j c'u c'oc' k'ol chque ri xa' e subunelab tak diosib. U jaluch'um ri u be, ri ojer u be, e u takem c'u tak be ri man e etamatal taj. U mac rech wa' u banom chi ri ulew uxinak jun chaki'j uwo sak, pa jun mayijinem amak'el. Ronojel ri coc'ow chupam cuxibij na rib cusutisa' na ri u jolom. In, jacha' jun quiakik' re ri elebal k'ij, quinjabuj na ri Israel; quinban na che chi canimaj chquiwäch tak ri e u c'ulel. In quintzalc'atij ri u wowij che man are taj ri nu palaj, aretak chopan ri k'ij re ri c'äjisabal u wäch.” Ri winak xquibij: “Quekabana' jun banel che u sachisaxic u wäch ri Jeremiy. Mawi c'u jubik' ma ta e c'o chic cojol tabal tok'ob chujtijonic, mawi ajno'jab ri cheyo'w ta ka no'j, mawi k'axal tzij ri cheyo'w ta u bixic ri u tzij ri Dios chke. Ka walijisaj jun tzijtal chrij rech cäcämisaxic. C'o makaya' wi ka xiquin che ri cubij.” ¡Ajawaxel, chintatabej la! ¡Chtatabej la ri caquibij ri e nu c'ulel! ¿La are ri etzelal cätojbex rech ri utzilal? ¡E are' qui c'otom ri nu julil! Chnataj che la chi nu tac'abam wib chwäch la che u banic bochi'nic paquiwi', che u tz'onoxic che la chi tasa' la ri oyowal la chquij. ¡Are c'u ri camic, bana' la chi checäm tak ri e qui c'ojol rumal wi'jal o pa u chi' ch'ich' re ch'o'j; che canaj malca'nib ri quixokil ma ta c'u e c'o chi cal! ¡Are c'u ri cämisanel yabil checämisan tak ri cachijab e are' c'ut ri e qui c'ojolab checäm pa ri ch'o'j! Xak c'ätetal chetaka' la ulok paquiwi' juk'at eläk'omab; ¡chetataj tak ri qui rakoj tak chi'aj re xibriquil! Xquic'ot c'u jun jul rech quintzak chupam, xequicoj c'amibal pa ri nu be. Are c'u ri lal, Ajawaxel, e eta'm la conojel tak ri chomanic ri e qui banom che nu cämisaxic. ¡Mäsach la qui mac che ri quetzelal mawi mäsach ri qui mac pa jolom la! ¡Chbana' la chi quekaj pa k'ab la, chäc'äjisaj la qui wäch ruc' oyowal! Ri Ajawaxel xubij chwe: “Jät jalok'o jun k'ebal re t'ac, chebasiq'uij jujun nimak tak tatayib rech ri tinimit xukuje' jujun tak cojol tabal tak tok'ob ri e ri'jab chic. Chatel c'u bic jät pa ri Beya' re Ben-inom, chuwäch ri Oquibal ri e c'o wi tak ri Bo'j, chaya' c'u u bixic chila' ri tzijol ri quinya' u bixic chawe. Chabij: ‘Rajawinelab ri Juda xukuje' ri winak ri e c'o pa Jerusalen, chitatabej ri tzijol ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel: Quintak ulok jun nimalaj c'axc'ol ri sibalaj nim puwi' we c'olbal ri', ronojel c'ut ri cäto'w ri quinya' u bixixic cäpe na ranima'. Rumal rech chi ri aj israelib xinquitzak canok xquijalwächij c'ut we c'olbal ri' pa jun ulew chic; chupam xquichi'j wi c'oc' k'ol chque tak ri e jule' diosib, ri man quetamam ta qui wäch mawi ri e are' mawi ri e qui mam mawi tak ri e ajawinelab re Juda, xquinojisaj c'u che qui quiq'uel winak ri man c'o ta qui mac. Quequiyac c'u ne xukuje' tak porobal che qui poroxic tak ri e qui c'ojol chetabal tok'ob ri cächajirisaxic che ri Baal, we jasach ri' man xintak ta u banic mawi xinbij chque, ri mawi ne xukuje' xoc'ow ta pa ri nu chomabal. Rumal ri' quepe na k'ij chi we c'olbal ri' man cäbinax ta chic Topet che mawi Beya' re Ben-inom, xane' Beya' re ri Cämisanic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Chupam we c'olbal ri' quinban na ch'akatak che ri u chomam u banic ri Juda xukuje' ri Jerusalen. Quinban na chi ri e qui c'ulel quech'äcan na paquiwi' quequicämisaj c'ut, e are' c'ut we cäminak tak winak ri' quebajwataj na che qui ti' tak ri c'uch xukuje' che qui ti' ri juyubal tak awaj. Quinban na che we tinimit ri' chi cux jun chaki'j uwo sak, pa jun jasach ri cuya' xibibal ib chque conojel ri queboc'ow chupam quexibitajic xukuje' quemayin na aretak caquilo chi ronojel etzeletajinak. Quinban na chi ri winak quequitij ri qui c'ojol xukuje' tak ri qui mia'l, xukuje' chi quequitijila' tak na quib rumal ri rikoj c'ax ri queriktaj wi ri quelatz'obisax wi na cumal ri e qui c'ulel ri e cämel aretak caquisolij rij ri tinimit.’ Aretak cabitaj wa', chabana' ch'akatak che ri k'ebal chquiwäch conojel ri achijab ri at achilaninak, chabij c'u chque: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa': Quinban na ch'akatak chque we winak ri' xukuje' che we tinimit ri' jacha' ri jachin cuban ch'akatak che jun k'ebal re t'ac, ri man cuya' ta chic cawikic. Ri winak quequimuk tak na ri cäminakib pa Topet, rumal rech chi man c'o ta chi c'olbal ri quemuk ta wi. Je quenbana' wa' che we tinimit ri' xukuje' chque we winak ri' ri e c'o chupam. Junam quenbana' che jas u c'ulmam ri Topet. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Ri ja tak re Jerusalen, ri e rachoch tak ri ajawinel re Juda xukuje' ri qui wi' tak ri ja ri quequichi'j wi c'oc' k'ol chque conojel tak ri ch'imil ri quequijamij wi tak sipanic re u wa'l uva chque tak ri qui diosib ri winak, quechomax na chi e tz'il quejunamataj ruc' ri Topet.’ ” Bantajinak chi c'u wa', ri Jeremiy xtzelej ulok pa Topet, ri takom wi bic rumal ri Ajawaxel che tzijonem pa ri u bi', xutac'aba' c'u rib cho ri uwo ja rech ri rachoch Dios, xubij c'u che ronojel ri tinimit: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, je cubij wa': ‘Quebentak na ulok che we tinimit ri' xukuje' chque conojel ri c'ulja tak tinimit conojel ri c'äjisabal tak wächaj ri nu yo'm u bixic chque, quitacarisam c'u quib rech man quequinimaj taj ri nu tzij.’ ” Aretak ri Pasur, u c'ojol ri Imer, ri are' jun cojol tabal tok'ob xukuje' nabe takanel chupam ri rachoch Dios, xuta' u bixic ri cac'ulmataj na ri xubij ri Jeremiy, xuya' takanic chi ch'ayok chcoj c'u chupam ri cojbal akanaj ri c'o chuchi' ri Oquibal ri c'o Chicaj aj Benjamin ri cabe pa ri rachoch Dios. Chucab k'ij xtakanic chi chesax ri Jeremiy chupam ri cojobal akanaj, xubij c'ut ri Jeremiy che: “Ri Ajawaxel u q'uexom ri a bi' Pasur xucoj c'u Magormisabib che u q'uexwäch. Ri Ajawaxel je cubix wa': ‘Catin jalwächij pa xibriquil chawe chbil awib xukuje' chque conojel ri awachil awib cuc'; chquiwäch ri e a bak'wäch, ri awachil awib cuc' quekaj na chuxe' ri qui ch'ich' re ch'o'j ri qui banom qui c'ulel chawe. Quebenjach na conojel ri winak ri e c'o pa Juda pa u k'ab ri ajawinel re Babilon, ri quixresaj na bic quebuc'am c'u na bic pa Babilon o ch'ich' re ch'o'j cucämisabej quech. Quebenjacha' na xukuje' pa qui k'ab ri c'ulel ri jastak ri pakapoj cajil, xukuje' conojel tak ri e quik'inomal tak ri ajawinelab re Juda, rech quec'am bic pa Babilon. Are' c'u ri at, Pasur, catc'am na bic pa Babilon, quebawachilaj c'u bic conojel ri e awachalaxic. Chila' c'u catecäm wi na xukuje' chila' c'u catmuk wi na at xukuje' conojel ri awachil awib cuc' ri xebaya' wi qui bixic subunelab tak jastak chque.’ ” Ajawaxel ri lal xinsub la, are c'u ri in xinya' wib pa subic; nim na ri chuk'ab la, xcuin c'u la che nu ch'äquic. Xak amak'el in yacal tze'; conojel xak cäquetz'bej nu wäch. Amak'el aretak quinch'awic are quinya' u bixic tokinic xukuje' sachoj wächaj; amak'el cäquitze'j nu wäch xukuje' cäquetz'bej c'u nu wäch rumal rech chi quinya' u bixic ri tzij la. We quinbij: “Man quinchoman ta chic che ri Ajawaxel, mawi jumul quintzijoj chic ri u bi',” are c'u ri tzij la pa ri wanima' cäq'uextaj pa jun k'ak' ri cäjarisanic, ri copan c'ä cho tak ri nu bakil. Quintzucuj u k'atixic man c'u quinticar taj. Quincuinic quintatabej ri qui jasjatem ri winak: “¡C'o xibriquil pa ronojel c'olbal!” Caquibij: “¡Tisaj jo' che u tzujuxic!” Xukuje' ne ri wachil wib cuc' queyem chi quinkaj pa jun c'ambejebal. Je caquibij wa': “Cäraj ne cuya' rib pa subutajem; cäkaj c'u na pa ka k'ab cakaya' c'u na ri rajil u c'axelal che.” Are c'u ri lal, Ajawaxel, lal c'o wuc' jacha' jun ajch'o'j ri man cäch'äctaj ta wi; ri caquitzucuj ri nu kajic pa qui k'ab, cäquichak'ij na quib; quech'äctaj na, quel c'u na qui q'uixbal, xa' c'u jumul cäcanaj ri qui q'uixbal paquiwi' ri elinak, man casachisax taj. Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, lal cänic'on la ruc' suq'uilal, lal ri quil la ri c'o c'ä chupam ri ranima' ri winak, chya' la chwe chi quinwil ri u c'äjisaxic qui wäch we winak ri', nu yo'm c'u pa k'ab la ri c'ax ri caquiban ri winak chwe. ¡Chixbixon che ri Ajawaxel, chixk'ijilan che ri Ajawaxel! Ri are' cuto'tajisaj ri caban c'ax che rumal ri qui cuinem ri banal tak etzelal. ¡C'okotajinak ri k'ij ri xinalaxic! ¡Chi ri k'ij ri xinalax rumal ri nu nan ma ta tewichitalic! ¡C'okotajinak ri xquicotisan ri nu tat ruc' ri tzijol ri xya' che chi alatajinak jun u c'ojol ala! ¡Chi we winak ri' chuxok jacha' ri tinimit tak ri kas xa' jumul xsachisax u wäch rumal ri Dios! ¡Chi pa ri u sakaric chebutatabej rakoj tak chi'aj re c'axc'olil. Wululem c'ut re ch'o'j pa tiq'uil k'ij, are c'u ri Dios man xuban ta chwe chi xincäm ta pa ri u c'u'x ri nu nan! Jeri' ri are' are ta xux ri xinmuk wi are c'u ri in ma ta jubik' ri' xinalaxic. ¿Jasche xinel ulok pa ri c'uxaj xak xuwi che rilic k'oxomal xukuje' elem tak ch'ujilal, che c'u u q'uistajic ri nu c'aslemal ch'ukutajinak che q'uixbal? xutzelej c'u u bixic wa' chque ri e u tako'n ri Sedequiy: “Chibij che ri Sedequiy chi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, je cubij wa: ‘Quenbana' chi quetzelej ri ajch'ojab, ri cätajin quixch'ojin cuc' chrij ri tapia, cätajin c'u qui tzelej u wäch ri ch'o'j ri cuban ri ajawinel re Babilon chiwe xukuje' quech ri aj caldeyib quebenmulij c'u na pa u niq'uiajil we tinimit ri'. Kas in c'ut quinch'ojin na iwuc' ix che i ch'äquic ruc' nimalaj u cojic ri cuinem xukuje' ruc' nicowelalaj oyowal xukuje' nimalaj k'ak'al. Quebencämisaj na conojel ri winak ri e c'o chupam we tinimit ri'; winak xukuje' awaj quecäm na rumal jun xibibalalaj cämisanelalaj yabil. Chwi chi c'u wa' quinjach na ri Sedequiy, ajawinel re Juda, pa u k'ab ri Nabucodonosor xukuje' pa qui k'ab ri jule' tak e u c'ulel chic ri e cämel, ri e rachil ri e rach k'atal tak tzij xukuje' ri ajch'ojab xukuje' ri winak ri xec'asi' can pa ri tinimit aretak oc'owinak chic ri cämisanel yabil, ri ch'o'j xukuje' ri wi'jal. In quinban na chi quecämisax rumal u pa u chi' ch'ich' re ch'o'j, ri man ruc' ta elebal c'uxaj mawi tok'obisam wächaj, In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quinya' u bixic xukuje' che ri tinimit chi in ri Ajawaxel, quinbij: Quinya' ri be re c'aslemal xukuje' ri re cämical chiwäch chicha' c'u jun chque. Ri cacanaj can chupam ri tinimit cäcäm na pa ri ch'o'j, o rumal wi'jal o rumal cämisanel yabil. Are' c'u ri quel bic, cujach c'u rib pa qui k'ab ri aj caldeyib ri cätajin quech'ojin ruc' ri tinimit, man cäcäm ta na; cuto'tajisaj c'ut ri u c'aslemal. Xa' c'u ne jumul nu bim chi quinc'am ulok ri etzelal che u q'uexwäch utzil puwi' we tinimit ri'. Quinjach na pa u k'ab ri ajawinel re Babilon, cut'ik c'u na k'ak' che. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ‘Tinimit ri cätakan puwi' ri beya', jacha' jun xäk pa ri lianic, in, ri Ajawaxel, quink'alajisaj wib chi quinban c'ax chawe. Quixcha' ix: ¿Jachin ta lo ri cäcuin ta che ka ch'äquic? In quinc'äjisaj na i wäch jacha' ri takal chque tak ri e i banoj; quint'ik na k'ak' chque tak ri e i c'ache'laj, are c'u we k'ak' ri' quebutij na conojel ri e c'o chrij. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Jät pa ri rachoch ri ajawinel chaya' c'u u bixic we tzijol ri' chuwäch ri rajawinel ri Juda, ri t'uyul puwi' ri u tem re ajawibal ri David, chquiwäch c'ut ri rach k'atal tak tzij xukuje' ri winak re ri tinimit: ‘Chitatabej ri cubij ri Ajawaxel. Chibana' ri suq'uilal chupam we c'olbal ri' xukuje' ri colomal, chito'tajisaj ri cat'orixic pa u k'ab ri t'orinel, misub ri man i winakil taj, ri minorib xukuje' ri malca'nib. Mebicämisaj winak ri man c'o ta qui mac. We kas qui ban wa' ri quixintak che u banic, caquitakej na qui c'olem tak ajawinelab ri quec'oji' na puwi' ri u tem re ajawibal ri David, ri queboc na pa tak carwaj wiktalic xukuje' chquij tak quiej queboc'ow na chupam ri roquibal we rachoch we ajawinel ri', achilatal cumal tak ri e rach k'atal tak tzij xukuje' rumal ri tinimit. We c'u ne man caquiya' qui xiquin chque tak we pixbenic ri', we rachoch we ajawinel ri' cäwulitaj na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Cubij c'ut ri Ajawaxel che ri rachoch ri rajawinel ri Juda: “Ri at chwe in at jacha' ri juyub re Galaad, at jacha' ri u wi' ri juyub re ri Libano, quinban na ri chi'nic ri kas cäban na chi catinjalwächij na pa jun chaki'j uwo sak, pa jun c'olbal ri man e c'o ta wi winak. Quebentak ulok winak chawij ri e cuc'am ulok tak qui ch'ojibal, ri quepe na che u sachisaxic a wäch. Quequit'akij tak na ri e a rakan tak ja re chacalte' quequicoj c'u na pa k'ak'. Winak quech nimak tak tinimit queboc'ow na chunakaj we tinimit ri', caquic'otola' c'u na qui chi': ‘¿Jasche ri Ajawaxel je xuban wa' che we tinimit ri' ri sibalaj nim?’ Caquitzelej c'u na u bixic: ‘Rumal rech chi xquixutuj can ri c'ulwächinic ri xuban ri Ajawaxel, ri qui Dios cuc', xequik'ijilaj xukuje' xequiya' tak k'ijilanic chque ri e jule' tak diosib.’ ” xa' c'u ne cäcäm na chupam ri ulew ri queyok wi aretak chac'amtaj bic, mawi c'u jumul cäril ta chi na ri u wäch ri rulew.” “¡Tok'ob a wäch, chi are xacoj ri etzelal xukuje' ri man suq'uilal taj che u yaquic ri awachoch xukuje' ri tac'atak tak awachoch aj ajawinel ri quebacoj wi ri winak pa tak chac man c'u c'o ta tojbal quech cayao! Catcha' c'ut: ‘Quenyaca' jun je'lalaj wachoch, quebenbana' nimak tak ja pa ri u catik.’ Quebaban c'u tak wenta'n che, quebach'uk ri e u tapia cuc' chacalte' quiäk c'ut ri k'obal ri cäcoj che. ¿La are puch pa a c'u'x chi ri rajawinic jun ajawinel are ta ri c'olem chupam chacalte'? Ri a tat xquicot pa ri c'aslemal; are c'u xuban ri suq'uilal xukuje' ri colomal, rumal ri' utz xel pa ronojel. Xuto' qui wi' ri mebayib xukuje' ri man cacuintaj cuto' rib, rumal ri' utz xel pa ronojel. Are wa' ri cäbixic chi are wa' ri retamaxic nu wäch. In, ri Ajawaxel Dios, quinjiquiba' u bixic. Are c'u ri at xuwi catoc il che qui rikic tak ri ch'äcoj cumal tak eläk'anic; quebajach ri man c'o ta qui mac pa cämisaxic, quebaban c'u c'ax xukuje' quebat'orij ri a tinimit.” Ri Ajawaxel je cubij wa' che ri cuc'ulmaj na ri Joasim, u c'ojol Josiy, ajawinel re Juda: “Man c'o ta jachin jun cok'em ta na ri u cämical. Man c'o ta jachin jun cok'ic ri cubij ta c'u na: ‘¡Uy, wachalal! ¡Uy wanab! ¡Uy, Ajawaxel! ¡Uy, Ajawinel!’ Cämuk na jacha' jun bur: cäjururex bic queq'uiak canok chrij ri Jerusalen.” “¡Juda chatpakal puwi' ri juyub Libano charaka' c'u a chi'! ¡Chawalijisaj ri a ch'abal chque tak ri c'ache'laj re Basan! ¡Charaka' a chi' kas paquiwi' tak ri juyub re Abarim, conojel c'ut ri at qui lok' e ch'äcatajinak! In xatinch'abej pa ri k'ijol aretak utz at c'olic, man xawaj ta c'ut xinatatabej. Je a banom ulok wa' kas pa ri walc'alal: ¡Man a yo'm ta a tzij che u tatabexic ri quinbij chawe! Ri quiakik' are quec'amow bic conojel ri e a c'amal be, e are' tak c'ut ri at qui lok' quec'am na bic pa jun ulew chic. Catcanaj pa q'uixbal xukuje' at mach'irisam qui mac quech tak conojel tak ri e awetzelal. Camic utz a banom chupam ri a soc man c'o ta cayo'w latz' chawe, chquixo'l tak ri chacalte' ri e c'amom ulok pa ri Libano, ¡quebarika' c'u na c'ax aretak chepe tak ri k'oxomal pawi', k'oxomal tak e jacha' ta ne e re alc'ualanic!” Ri Ajawaxel u bim che ri Jeconiy, u c'ojol ri Joasim, ajawinel re Juda: “Quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal: Pune' ta ne at jun mulk'ab re t'ikbal ri at ta c'o che ri nu wiquiak'ab catinjolij chi' rech catinjach pa qui k'ab tak ri c'ulel, ri sibalaj caxe'j awib chquiwäch. Catinjach na pa u k'ab ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xukuje' pa qui k'ab ri aj caldeyib. Catinrokij na bic ri at xukuje' ri a nan pa jun ulew ri man xril ta ri awalaxic, chila' c'u quixcäm wi na ix quieb. Je c'u ri' ri e are' man quetzelej ta na pa ri ulew ri sibalaj caquirayij wi na ri qui tzelejic.” Ri Jeconiy ¿La jun paxinak mulul ri jisjobinak, jun lak ri man c'o ta jachin cajawinic? ¿Jasche xerokix bic ri are' xukuje' tak ri e u c'ojol pa jun ulew ri man etamatal taj? ¡Ulew, ulew, ulew; chatatabej ri u tzij ri Ajawaxel! Cächa ri Ajawaxel: “Chitz'ibaj ri u bi' we achi ri' chquipam tak ri wuj jacha' jun achi ri man e c'o ta u c'ojol, jacha' jun achi ri xtzakmaj pa ri c'aslemal. Man c'o ta c'u jun chque tak ri rija'lil copan ta na puwi' ri u tem re ajawibal ri David rech cajawin ta chi na pa Juda.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “¡Tok'ob qui wäch ri ajyuk'ab ri xak queca'yic cäsach qui wäch tak ri e nu chij xukuje' xak c'u caquijabula' tak quib!” Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, je cubij wa' chque ri ajyuk'ab ri quebajawin puwi' ri u tinimit: “Ix e i jabum ri e nu chij, i banom c'u chque chi e animajinak bic man c'u e qui chajin taj. Are c'u ri camic, in sibalaj quinoc na il che ri utzalaj u c'äjisaxic qui wäch ri e itzel tak qui banoj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Kas in c'ut quebenc'am na ulok tak ri e nu chij ri e to'tajinak pa tak ri ulew ri xinban wi chque chi xebanimaj wi bic, quebenmulij na quinban c'u na chque chi quetzelej na ulok chquipam tak ri quecha', rech sibalaj queq'uiyir tak na ri cal. Quebencoj c'u na ajyuk'ab ri quechajinic, rech ma ta c'o jas ri caquixibij ta wi na quib mawi c'o ta jun cäsach ta na chque. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Cäpe na jun k'ij aretak quinban na chi ri David cac'oji' na jun kas rija'lil, jun ajawinel ri cajawin na ruc' no'j cuban c'u na ri suq'uilal xukuje' ri colomal chupam ri ulew. Pa tak ri u k'ijol, ri Juda cäto'taj na xukuje' ri Israel man c'o ta chi cäyo'w ta chi latz' che. Are c'u u bi' wa ri cäbix na: ‘Ri Ajawaxel are' ka ch'äcanic.’ ” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Quepe tak na ri k'ij aretak man cäquiban ta chic ri chi'nic ri kas cäban na, cäquibij: ‘Rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel, ri xebesan ulok ri aj israelib pa Ejipt’, xane' queban na chi'nic ri kas cäban na, quecha': ‘Rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel, ri xebesan ulok ri e rija'lil ri Israel, pa ri ulew re ri riquiak'ab ri elebal k'ij xukuje' pa conojel ri jule' tak ulew chic jawije' tak ri xeben jabuj wi' tak.’ Quejeki' c'u na chupam ri kas culew.” Tzijol ri cäya' u bixic chquij ri e k'axal tzij: kas sibalaj in sachinak; ronojel ri nu cuerp cabirbitic, je ta ne quinpe jun k'abarel, jun a chi ri ramatajinak rumal ri u wa'l uva, rumal rech ri Ajawaxel xukuje' cumal c'u tak ri e suc'alaj tak u tzij. Ri ulew nojinak chque tak winak ri xekaj pa mac ruc' jun winak chic, chque winak ri quexiq'uin che u banic ri etzelal ri quequicoj ri qui cuinem che qui banic tak ri man suq'uil taj. Rumal ri' ri Ajawaxel xuc'okoj ri ulew, xchaki'jar c'ut ri ulew, xec'at tak c'ut ri echa' chupam ri chaki'j uwo sak. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Xukuje' c'u ne tak ri e k'axal tak tzij xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob man e nimanelab taj; kas chupam ri wachoch e nu rikom wi caquiban ri etzelal. Rumal ri' ri qui be cux na k'ekumalil xukuje' cajililic: in quinban na chi quech'iquimixic chetzak c'ut. Aretak chebenban ajilanic cuc', quinc'am na ulok ri quiäkasakil paquiwi'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. In e wilom ri e k'axal tzij pa Samar quequiban tak jastak ri quinquic'axc'obisaj: quik'axen tzij pa u bi' ri Baal qui banom c'ut chi ri nu tinimit Israel u jech'obisam rib. In e wilom ri e k'axal tzij pa Jerusalen quequiban xibibalalaj tak jastak: quekaj pa mac ruc' jun winak chic xukuje' t'orinic, je tak caquiban wa' che quiya'ic tak chajin anima' chque ri banal tak etzelal rech man caquitanaba' ta u banic ri quetzelal. Ri e are' xukuje' tak ri winak ri e jekel chupam ri tinimit xak e junam tak qui banic wa' chwe jacha' ri Sodom xukuje' ri Gomor. Rumal ri' in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij wa' we c'ax ri' ri caquikajbej tak na ri e k'axal tzij: Quenya' na jun c'ayilaj jasach chque pa tijic; quenya' na cuq'uia' ri c'o cämisabal chupam, rumal rech chi chque ri e k'axal tzij pa Jerusalen u lic'om rib ri etzelal pa ronojel ri ulew.” Cächa ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: “Aj israelib, miya' i xiquin che ri cäquibij ri e k'axal tak tzij. Ri caquibij xa' e banoj tak tzij, jastak ri xak pa tak qui jolom cäpe wi, chi ri in man nu yo'm ta u bixic chque. Quecha' chque ri caquetzelaj u wäch ri nu tzij ‘Ronojel utz quel na chiwäch.’ Chque tak c'ut ri qui takem ri tacalaj u rayinic ri canima', quecha' chque: ‘man c'o ta jun etzelal cäpe ta na piwi'.’ ” ¿Jachin ta quec'oxoman ri e awatalic ri e c'o ruc' ri Ajawaxel?, ¿xril ta c'ut, xuta' ta c'ut ri u tzij?, ¿jachin ri xtataben ri u tzij xuxiquinaj ta c'ut? Ri royowal ri Ajawaxel jacha' jun salc'um, jacha' jun k'ekal jäb ri e c'o cakulja chupam ri cäkaj tak paquiwi' ri e banal tak etzelal. Ri royowal ri Ajawaxel man cätani' ta na c'ä quebuban tak na ri jastak ri e u chomam qui banic. Cäpe na ri k'ijol aretak ri ix quixchoman na quebich'ob c'u na we jastak ri'. “In man xebentak ta bic tak we e k'axal tzij ri', mawi c'u ne xintzijon ta cuc', we winak ri' quexiq'uinic xebel bic xebetzijon pa ri nu bi'. We ta xequetamaj tak ri jastak ri e c'utal wuc', xequiya' ta qui bixic ri' ri nu tzij che ri nu tinimit; xecuin ta c'u ri' chque chi xquitas ta quib che ri itzel qui be xequiya' ta c'u can tak ri' ri itzel tak qui banoj.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Naj o nakaj, in ri' ri Dios. ¿Jachin ta lo ri cäcuinic cuc'u' ta rib chquiwäch ri nu bak'wäch? Ruc' ri nu wächbalil quinnojisaj ri caj xukuje' ri ulew. In ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Ri in nu tom ri xquibij tak we e k'axal tak tzij, xquik'axaj banoj tzij pa ri nu bi', je c'u caquibij wa: xtzijon wuc' pa ichic'. ¿C'ä jampa' lo we e k'axal tak tzij ri' caquitakej na quibixic subunic ri xak pa qui jolom queq'uic tak wi? Cuc' tak ri quichic' ri quequitzijola' tak chquixo'l, caquibano chi ri nu tinimit quinsach pa u jolom, jacha' ri e qui mam xinquisach pa qui jolom xebe c'u chrij ri Baal. Rumal ri' quink'alajisaj wib chi quebenc'ulelaj we e k'axal tak tzij ri' ri quequelek'ela' tak ri e nu tzij chquixo'l. In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quink'alajisaj wib chi quebenc'ulelaj tak we e k'axal tak tzij ri' ri caquibano chi in in yowinak qui bixic subunic ri xak e are' quebinic. Quink'alajisaj wib chi quebenc'ulelaj we e k'axal tak tzij ri' ri quequitzijoj tak ichic' ri xa' e re banoj tak tzij; ri cuc' tak ri qui banoj tak tzij xukuje' tak ri qui no'j quequibano chi ri nu tinimit caquijech'obisaj ri qui be. In man e nu takom ta bic mawi c'o ta jun takanic nu yo'm ta chque, jeri' man e ta ticarel che u to'ic ri tinimit. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “Jeremiy, we c'o jun winak aj tinimit o jun k'axal tzij, o jun cojol tabal tok'ob cuc'ot a chi', cubij chawe: ‘¿Jachique ri u chilibenic ri Ajawaxel?’, chatchok chque: ‘Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic chi ix quixupuquij c'ut.’ We c'u jun k'axal tzij o jun cojol tabal tok'ob o jun winak re ri tinimit cubij re we tzij ri' ‘u chilibenic ri Ajawaxel’, in quinc'äjisaj na u wäch, ri are' xukuje' ri e aj uwo rachoch. Aretak jun cuc'ot u chi' jun achil, o jun rachalaxic, cuya' cubij: ‘¿Jas ri u tzelem u bixic ri Ajawaxel? ¿Jas ri u bim?’ Mucoj chi c'ut ri tzij ‘u chilibenic ri Ajawaxel’, we c'u ne c'o jachin jun cacojowic, quinban na chi ri e u tzij quebux jun chilibenic. Ix i q'uexom ri quel caquibij ri u tzij ri c'aslic Dios, ri rech ri i Dios, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Jeremiy, chac'oto' qui chi' ri e k'axal tzij: ‘¿Jas ri u tzelem u bixic ri Ajawaxel? ¿Jas ri u bim?’ We c'u caquibij ‘u bim ri Ajawaxel chi quebanok’, chitzelej u bixic chque: ‘Ri Ajawaxel cubij: Rumal c'u rech chi i takem u cojic ri tzij ri xinbij chiwe chi man qui coj taj, ri in quixinwalijisaj na jacha' jun chilibenic, ri ix xukuje' ri tinimit ri xinya' chiwe xukuje' chque ri e i mam, naj c'u quixentzaka' wi canok chwe. Amak'el c'ut quinc'am ulok piwi' ix mach'isabal ib xukuje' q'uixbal ri mawi ta ne jubik' quesach ta pa i jolom.’ ” Aretak c'u ri Nabucodonosor ajawinel re Babilon, c'amtajinak chi bic ri Jeconiy rumal, e rachil tak ri c'amal tak be re Juda xukuje' ri quena'w che qui banic utzalaj tak chac xukuje' ri e ch'ayal tak ch'ich', ri Ajawaxel xebuc'ut quieb chicäch higo chnuwäch ri e yo'm chuwäch ri rachoch. Jun chque e c'o higo chupam ri sibalaj e utz, ri nabe quechak'ajic, are chi c'u ri jun e c'o higo chupam ri sibalaj man e utz taj, sibalaj man e utz taj ri man cuya' taj quetijic. Are' c'u ri Ajawaxel xuc'ot nu chi': “Jeremiy, ¿Jas ri cawilo?” In xintzelej u bixic: “E higo. Ri e utz, sibalaj e utz; e are' c'ut ri man e utz taj, sibalaj man e utz taj ri man cuya' taj quetijic.” Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “In, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, je quinbij wa': E jacha' ri quilic ri e utzalaj tak higo je quilic ri tinimit Juda quinwil na, ri xintakanic chi chc'am bic pa ri culew ri aj caldeyib. Quebenwil na ruc' tok'obisam wächaj, quec'oji' na chuxe' ri nu to'banic quinban c'u na chque chi quetzelej ulok chupam we ulew ri'. Quinban c'u na chque chi quepok'colij na' waral, man quinsachisaj ta chquiwäch; quebentic na man c'u quebok ta chic. Quinya' quetamanic rech caquich'obo chi in ri' ri Ajawaxel, e are' c'ut ri nu tinimit in c'ut ri in qui Dios, rumal rech chi ruc' ronojel canima' quetzelej na wuc'. Are c'ut, ri Sedequiy, ajawinel re Juda, xukuje' ri e c'amal tak be xukuje' ri niq'uiaj aj Jerusalen chic ri xecanaj pa ri ulew, o xebec'ol pa Ejipt, quinban na chque jas ri cäban chque ri itzel tak higo, chi rumal ri quetzelal man cuya' taj quetijic. Quinban na chque chi quebux jun jasach ri caquiya' xibin ib chque conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew, quebux c'u na jun c'utbal re mach'ibal ib, etzelam wächaj xukuje' c'okonic chquiwäch conojel tak ri ulew ri queben jabuj wi na. Quintak na ri ch'o'j paquiwi', ri wi'jal xukuje' ri cämisanel yabil, c'ä man c'o ta jun cäcanaj ta na canok chque chupam ri ulew ri xinya' chque e are' xukuje' chque ri e qui mam.” Chupam ri ucaj junab ri rajawinic ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, pa Juda, ri Ajawaxel xutak jun tzijol che ri Jeremiy ri cubij wi ri cuc'ulmaj na ronojel ri tinimit aj Juda. Are' c'u nabe junab wa' ri cajawin ri Nabucodonosor pa Babilon. Ri k'axal tzij Jeremiy xuya' ri tzijol che ronojel ri tinimit Juda xukuje' chque conojel ri aj Jerusalen. Xubij: “Kas pa ri junab oxlajuj ri rajawinic ri Josiy, u c'ojol ri Amon, pa Juda, c'ä camic, ri u bixic, juwinak oxib junab wa', ri Ajawaxel xinuch'abej, are c'u ri in ix nuch'abem jumul xukuje' camul; are c'u ri ix man i yo'm ta i xiquin chwe. Xebutak c'u ulok ri Ajawaxel iwuc' conojel ri e pataninelab tak rech ri e k'axal u tzij, man xebitatabej ta c'ut mawi xebiya' ri i xiquin che qui tatabexic. Ri e are' e qui bim tak chiwe: ‘Chiya' can ri itzel i c'aslemal xukuje' ri e itzel tak i banoj; jeri' cuya' quixjeki' na chupam ri ulew ri xuya' ri Ajawaxel chiwe re chbe k'ij sak xukuje' chque ri e i mam. Mebitakej ri e qui diosib ri winak; mebiya' k'ijilanic chque mawi mebik'ijilaj. Miyac royowal ri Ajawaxel, rumal ri qui k'ijilaxic diosib ri xa' ix ix banowinak, cux c'u na wa' che ri kas iwetzelal.’ Are c'u ri camic cubij ri Ajawaxel: ‘Man i yo'm ta c'u i xiquin che ri nu bim chiwe; quiyac woyowal rumal ri quik'ijilaxic diosib ri xak ix ix banowinak, che c'ut ri kas iwetzelal.’ Rumal ri' cacha' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: ‘Man c'u ne i yo'm ta i xiquin chque tak ri e nu bim tak chiwe, quebensiq'uij conojel ri tinimit re ri riquiak'ab elebal k'ij xukuje' ri pataninel wech ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, jebelch'ojin ruc' we ulew ri', conojel tak ri e u winakil xukuje' conojel ri c'ulja nimak tak tinimit. Quebensachisaj na qui wäch chnimalaj conojel. Kas xa' jumul quebenyojyobisaj na, pa jun jasach ri cuya' xibriquil xukuje' xibin ib. Quenbana' chi chquixo'l chi man quetataj ta chic bixonic quech nimak'ij xukuje' jajatem, mawi tak bixonic re c'ulanem, mawi ri u juc'uq'uem ri quiebal, mawi quilitaj ta chic ri chäj tzijitalic. Ronojel we ulew ri' cäyojyobisax na canok xukuje' cäq'uextaj na pa etzeletajic. We nimak tak tinimit ri' oxc'al lajuj junab (70) quec'oji' na chuxe' ri u takanic ri ajawinel re Babilon. Aretak c'u chetz'akat ri oxc'al lajuj (70) junab, quinc'äjisaj na u wäch ri ajawinel re Babilon xukuje' ri u nim tinimit, ri culew ri aj caldeyib, quinsachisaj c'u na u wäch chbe k'ij sak. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quinkasaj na puwi' we ulew ri' ronojel ri nu yo'm u bixic tz'ibatal c'u chupam we wuj ri': ronojel ri c'ax ri u bim ri Jeremiy pa ri nu bi' ri cäpe na paquiwi' we nimak tak tinimit ri'. Nimak tak tinimit xukuje' tak ajawinelab ri c'o sibalaj qui cuinem quech'äcan na paquiwi' xukuje'. Je rajil ri qui q'uexelal ri qui banoj wa' ri takalic ri quinya' na chque.’ ” Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xubij chwe: “Chawila' we lak ri' nojisam che ri u wa'l uva re ri woyowal. Chac'ama' chaya' chque conojel ri nimak tak tinimit ri xatintak wi bic rech cäcuq'uiaj. Aretak cuq'uiataj cumal, caquichaplej xawenic je ta c'u ne ri cäpe ch'ujilal chque rumal ri ch'o'j ri quintak na ulok paquiwi'.” In xinc'am ri lak, pa u k'ab ri Ajawaxel, xinya' c'u chque conojel ri nimak tak tinimit ri xinutak wi bic ri Ajawaxel rech cacuq'uiaj. Xinya' che ri Jerusalen rech caruq'uiaj xukuje' chque ri tinimit tak re Juda, junam cuc' tak ri cajawinelab xukuje' ri c'amal tak be, che u sachisaxic qui wäch xukuje' che qui yojixic canok, ri cuya' xibriquil xukuje' xe'n ib, che u ya'ic c'utbal re c'okonic ri c'ä e takeninak camic. Junam xukuje' xinya' che ri paraon, ajawinel re Ejipt, xukuje' chque ri e rach tak k'atal tak tzij xukuje' ri c'amal tak be, xukuje' ronojel ri u tinimit, xukuje' ri winak ri jalan tak quija'lil ri e c'o chila'; chque conojel tak ri ajawinelab re ri ulew aj Uz xukuje' pa ri culewal ri aj pilisteyib: Ascalon, Gaz, Ecron xukuje' ri canajinak che ri Asdod; che ri Edom, Moab xukuje' Amon; chque conojel tak ri ajawinelab re Tir xukuje' ri e re ri Sidon; chque conojel tak ri cajawinel tak ri ulew re ri plo ri Mediteran; chque tak ri winak pa Dedan, pa Tema, pa Buz, xukuje' pa tak ri tinimit ri caquiban tol che ri qui jolom; chque conojel tak ri ajawinelab re Arab; chque conojel tak ri ajawinelab re jalan tak qui wäch winak ri e jekel chupam ri chaki'j uwo sak; chque conojel tak ri ajawinelab re Zimri, Elam xukuje' Med; chque conojel tak ri ajawinelab re ri riquiak'ab ri elebal k'ij, ri e c'o nakaj o naj ri jun che ri jun chic. Che u bixic, chque conojel ri ajawibal ri e c'o chuwäch ronojel ri uwächulew. Che ri u q'uisbalil caruq'uiaj na rech ri ajawinel re Babilon. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Chabij chque in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quixintako chi chixuq'uianok c'ä chixk'abar na chixxaw c'ut chixtzak c'u cho ri ulew rech man quixwalij ta chic u mac rech ri ch'o'j ri quintak na piwi'. We c'u man cäcaj caquic'am ri lak ri caya' chque che ruq'uiaxic chabij chque: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij: Quiwuq'uiaj na. Quinchaplej c'u na qui takic tak ulok ri c'äjisabal tak wächaj ri quinya' na puwi' ri tinimit ri tastal chwe. ¿La are ta c'u pa i c'u'x ix chi ma ta qui kajbej na ri c'äjisabal wächaj? Kas c'u qui kajbej wi na, quintak c'u na ulok ri ch'o'j paquiwi' conojel ri winak re ri uwächulew. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel nu cuinem, quinjiquiba' u bixic.’ At, Jeremiy, chaya' qui bixic conojel tak we jastak ri' chque pa ri nu bi'. Chabij chque: ‘Ri Ajawaxel cuq'uiak ulok ri u ch'abal re cakulja kas chila' chicaj, kas chupam ri tastalic c'olbal ri jekel wi. Curak u chi' chrij ri u jumulaj jacha' ri caquiban ri e pitz'ol tak uva, chquij conojel ri winak ri e jekel cho ri uwächulew. Ri tininem copan pa ronojel ri uwächulew, rumal rech chi ri Ajawaxel cujekeba' u c'äjisaxic qui wäch ri nimak tak tinimit, quebusiq'uij conojel ri e cämel rech cuk'at tzij paquiwi', quebuc'okoj c'ut ri e banal tak etzelal che cämical. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij: “Ri nimalaj c'axc'ol copan na che jun nim tinimit che jun nim tinimit chic; jun xibibalalaj c'axc'ol cawalij na pa ronojel ri uwächulew.” Ri cuban ri Ajawaxel chi quecäm pa ri k'ij ri', queliq'uibax na canok cho ronojel ri uwächulew. Man c'o ta jun cok'em na qui wäch, man c'o ta jun queyacow na ri cäminakib che qui mukic; queliq'uibax can cho ri ulew jacha' ri mesaj. ¡Chiraka' i chi', ajyuk'ab, chiraka' i chi' rumal ri k'oxomal! ¡Ix, ri qui c'am qui be ri jumulaj, chi wolkotela' iwib cho ri ulew! Opaninak ri k'ij re ri cämisanic are c'u ri ix quixecämisaxok jacha' ri e k'obisam ama'ib tak chij. Ri ajyuk'ab man quecuin taj quebanimaj ta na, ri quec'amow u be ri jumulaj man quecuin ta na caquito'tajisaj ta quib. Ri ajyuk'ab caquirak qui chi', caquirak qui chi' rumal k'oxomal, ri quec'amow qui be ri jumulaj, rumal rech chi ri Ajawaxel u sachom qui wäch tak ri echa'. Ri Ajawaxel xoyowaric xusachisaj c'u qui wäch tak ri qui juyub. Xel ulok jacha' jun coj pa ri u c'olbal are c'u ri culew xetzeletaj canok, xnicow c'ut ri royowal ri Ajawaxel xutak c'u ulok jun xibibalalaj ch'o'j. Pa ri u chapletajic ri rajawinic ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, pa Juda, ri Ajawaxel xuch'abej ri Jeremiy xubij c'u che: “Chattac'al chuwäch ri wachoch, chabij ronojel ri xatintak wi chi chabij chque ri winak ri e elinak ulok chquipam ri tinimit tak aj Juda che k'ijilanic chupam ri rachoch Dios. Man c'o ta catas canok ri ma ta chabij. Craj ne caquiya' qui xiquin chawe caquiya' ta c'u ne can ri itzel qui c'aslemal, ma ta c'u ne quinc'äjisaj chic qui wäch qui mac quech ri e itzel tak qui banoj, jacha' ri nu chomam ulok. Chabij chque chi ri in, ri Ajawaxel, quinbij: ‘We man caquiya' qui xiquin chwe mawi quequitz'akatisaj qui banic tak ri tijonic ri e nu yo'm chque, mawi chiquiya' qui xiquin chque tak ri e qui pixbenic tak ri e pataninelab wech ri e k'axal tak nu tzij, ri quieb oxib mul e nu takom ulok chiwe ri mawi c'u ne ix nimaninak ta chque, quinban c'u na che we wachoch ri' je jas ri xinban che ri xc'oji pa Sil. Quinban na che we tinimit ri' jun esbal no'j re c'okonic chque conojel tak ri winak re ri uwächulew.’ ” Ri e cojol tabal tok'ob, ri e k'axal tak tzij xukuje' ronojel ri tinimit ri xequita' tak we tzij ri' ri xebubij tak ri Jeremiy chupam ri rachoch Dios. Aretak c'u xuq'uis u bixic ri xtak che u bixic rumal ri Ajawaxel, ri e cojol tabal tok'ob, ri e k'axal tak tzij xukuje' ri tinimit xquichapo xquibij c'u che: “¡Catecämok! ¿Jas ri cabano cachajij anima' che u bixic pa ri u bi' ri Ajawaxel chi we rachoch Dios ri' je cäcanajic jacha' ri ja re ri Sil, xukuje' chi we tinimit casachisax na u wäch man c'o ta chi c'u winak quecanaj ta chi can chupam?” Conojel c'u ri winak xquiq'uiak quib chupam ri rachoch Dios, chrij ri Jeremiy. Ri c'ämal tak be pa Juda, aretak xquita' ri xc'ulmatajic, xebel ulok chupam ri rachoch ri ajawinel xebe chupam ri rachoch Dios, chila' c'ut, chuchi' ri C'ac' Oquibal, xet'uyi wi. E are' tak c'ut ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri e k'axal tak tzij xquibij chque ri c'amal tak be xukuje' che ronojel ri tinimit: “We achi ri' takalic chi cäc'okox che cämical rumal rech chi u bim chi c'ax ri cutaklebej na we tinimit ri'. Ix xita' ruc' tak ri i xiquin.” Ri Jeremiy xebutzijobej ri c'amal tak be xukuje' ri tinimit, xubij c'u chque: “Ri Ajawaxel are' xintakowic chi chinch'aw pa ri u bi', che u bixic ri cuc'ulmaj na we rachoch Dios ri' xukuje' we tinimit ri' ronojel ri i tom u bixic. Chiwutzirisaj ri i c'aslemal xukuje' tak ri e i banoj, chixniman che ri Ajawaxel ri i Dios ri are' man quebutak ta c'u na ulok tak ri c'axc'ol ri e nu yo'm u bixic chiwe. Are c'u ri in, in c'o pa i k'ab; chibana' chwe jachique ri cäkaj chiwäch. Are c'u kas utzalaj retamaxic chi bana': We quinicämisaj, ri ix, xukuje' ri e u winakil we tinimit ri' e are' aj chak' tak mac che u cämisaxic jun ri man c'o ta u mac; kas c'u tzij are' ri Ajawaxel in takowinak che kas quiya'ic qui k'alajisaxic chiwe conojel tak we jastak ri'.” E are' tak c'ut ri e c'amal tak be xukuje' ri tinimit xquibij chque ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chque tak ri e k'axal tzij: “Man c'o ta rumal rech cäc'okox ta we achi' ri' rech cäcämisaxic; uj u tzijobem pa ri u bi' ri Ajawaxel ri ka Dios.” Jujun nimak tak tatayib xewalijic xquibij c'u che ri tinimit ri qui mulin quib: “Pa tak ri u k'ijol ri Ezequiy, ajawinel re Juda, ri Miquey aj Moreset xutzijobej ronojel ri tinimit Juda pa ri u bi' ri Ajawaxel, je xubij wa' che: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa': Ri Sion caq'uextaj pa jun ulew c'upum, Ri Jerusalen cux na jumulaj etzeletajic, ri u wi' ri juyub ri c'o wi ri rachoch Dios cänoj na che patzapak tak k'ayes.’ ¿La xcämisax puch ri Miquey rumal ri Ezequiy xukuje' rumal ronojel ri tinimit Juda? Xane' ri xuban ri ajawinel, xuna' rib chuwäch ri Ajawaxel xtz'onon c'u che chi chutok'obisaj qui wäch. Man xutak ta c'u ulok ri Ajawaxel Dios ri nimalaj c'axc'ol ri u yo'm u bixic. ¿La quekekaj ta c'ut ri uj jun il ri sibalaj nim?” Xukuje' ri k'axal tzij ri Uriy, u c'ojol ri Semaiy, ri aj tinimit Quiriat-jearim, xtzijon pa ri u bi' ri Ajawaxel xubij ri cuc'ulmaj na we tinimit ri' xukuje' ri ulew, je xubij jas ri xubij ri Jeremiy. Ri ajawinel Joasim, xukuje' ri e rach k'atal tak tzij xukuje' ri e c'ämal tak u be xquito jas ri xubij, are ta c'u xraj ri ajawinel xcämisaxic. Aretak c'u xretamaj ri Uriy, xuxe'j rib xanimajic xbe pa Ejipt. Ri ajawinel Joasim xutak bic pa Ejipt ri Elnatan, u c'ojol ri Acbor, xukuje' niq'uiaj achijab chic, ri xequic'ama' ulok ri Uriy pa Ejipt xquijach pa u k'ab ri ajawinel Joasim, ri xtakanic chi cämisaxok chiq'uiaka' c'u ri u cuerp chupam ri jul ri quebalix wi conojel ri cäminakib. Ri Ahicam, u c'ojol ri Sapan, xch'aw puwi' ri Jeremiy, are c'u xbanow wa' chi man xjach ta pa u k'ab ri tinimit rech cacämisax rumal. Chupam ri ucaj junab re ri rajawinic ri Sedequiy, u c'ojol ri Josiy, pa Juda, ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij c'u che: “Chebabana' jujun tak jat'ibal xukuje' jun eka'bal, chacojo' c'u chrij a wi'. Chaya' c'u bic jun takquil chque tak ri ajawinelab re Edom, re Moab, re Amon, re Tir xukuje' re Sidon are' che c'amow bic ri tako'n ri e petinak pa Jerusalen che u solixic ri ajawinel Sedequiy. Chaya' takanic chque chi chiquibij chque ri e qui nimakil chi ri in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri Dios re Israel, quinbij: Ruc' nimalaj u liq'uic cuinem xinban ri uwächulew, ri winak xukuje' ri awaj ri e c'o puwi', quincuin c'ut quinya' che apachin che ri quinwaj wi. Are c'u ri camic, in e nu cojom conojel we ulew ri' chuxe' ri u takanic ri pataninel wech ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, c'ä xukuje' c'u ne ri juyubal tak awaj e nu cojom chuxe' ri u takanic. Conojel ri nimak tak tinimit quec'oji' na chuxe' ri u takanic ri are', ri u c'ojol, ri ri' u mam, c'ä copan c'u na ri k'ij aretak ri u nimak tak tinimit cac'oji' na chquixe' ri qui takanic nimak tak tinimit xukuje' tak ajawinelab ri e c'o tak qui cuinem. We c'u e c'o jujun nimak tak tinimit, o ajawinelab ri man caquicoj ta quib chuxe' ri reka'bal ri Nabucodonosor, quinc'äjisaj na qui wäch ruc' ch'o'j, wi'jal xukuje' cämisanelalaj yabil, c'ä conojel quec'oji' na chuxe' ri u cuinem. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Rumal ri', minimaj ri caquibij we e k'axal tak tzij chiwe, ch'obonelab o e k'alajisal tak ichic', mawi chque tak ri itzinelab ri quesubun che u bixic ri c'ä maja' cäpetic ri cäcoj i c'u'x cumal chi man qui coj ta iwib chuxe' ri u takanic ri ajawinel re Babilon. Wa' we cäbix chiwe xa' e banoj tzij, xuwi c'u wa' ri qui ch'äc na ix chi quixelesax bic chupam ri iwulew, chi qui xinjabuj c'ut in quixcäm c'u na. Are c'u ri nim tinimit, ri cucoj rib chuxe' ri u cuinem ri ajawinel re Babilon, ri in quinya' na che chi cäcanaj chupam ri rulew rech cajeki' chupam cutic c'u u wäch. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” In, Jeremiy, xinbij ronojel wa' che ri Sedequiy, ajawinel re Juda, xinbij c'u che xukuje': “Chicojo' iwib chuxe' ri u cuinem ri ajawinel aj Babilon xukuje' che ri u tinimit, quixc'asi' c'u na. ¿Jas ri rajawaxic wi chi catcämic ri at xukuje' ri a tinimit u mac rech ri ch'o'j, ri wi'jal xukuje' ri cämisanelalaj yabil? U bim c'ut ri Ajawaxel chi jewa' cuc'ulmaj na ronojel nimak tak tinimit ri man cucoj ta rib chuxe' ri u takanic ri ajawinel re Babilon. Minimaj ri caquibij ri e k'axal tzij chiwe ri quequicoj i c'u'x chi man qui coj ta iwib chuxe' ri u takanic ri ajawinel re Babilon, rumal rech chi ri caquibij chiwe xa' banoj tzij. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic chi man are' ta e takowinak ulok; xa' subunic ri caquibano quech'aw pa ri u bi' ri Ajawaxel. Rumal c'u rech wa', ri Ajawaxel cuq'uis i jabuxic ix, ri ix xukuje' tak ri k'axal tzij ri e bininak tak we jastak ri chiwe quecäm na.” Xukuje' xebentzijobej tak ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ronojel ri tinimit, xinbij chque: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: ‘Minimaj ri caquibij ri e k'axal tzij ri caquijiquiba' u bixic chiwe chi chanim quetzelej ulok pa Babilon ri chaconisan tak rech ri wachoch. Wa' we quequibij chiwe xa' banoj tzij. ¡Miya' i xiquin chque! Chicojo' iwib chuxe' ri u takanic ri ajawinel re Babilon quixc'asi' c'u na. ¿Jas ri rajawaxic wi chi we tinimit ri' caq'uextaj pa jumulaj etzeletajic? We kas e k'axal nu tzij we c'u kastzij chi in tzijoninak cuc' quitz'onoj ba' chwe, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, chi minya' c'olbal chi chec'am bic pa Babilon ri chaconisan ri c'ä e canajinak chupam ri rachoch Dios, chupam ri rachoch ri ajawinel re Juda xukuje' pa Jerusalen.’ ‘Quec'am na bic pa Babilon, chila' c'u quecanaj wi na c'ä jampa' ri quinwaj queben c'am na ulok quebentzelej c'u pa we c'olbal ri'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Chupam ri uro' ic' re ri junab, che ri u bixic, re ri ucaj junab re ri rajawinic ri Sedequiy pa Juda, ri k'axal tzij ri Hananiy, u c'ojol ri Azur, ri aj tinimit Gabaon, xutzijobej ri Jeremiy chupam ri rachoch Dios, chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ronojel ri tinimit, xubij c'u che: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, cubij: ‘Quinc'äjij ri reka'bal ri ajawinel aj Babilon, pa quieb junab c'ut quinban na chi quebeltzelex chupam we c'olbal ri' conojel ri chaconisan re ri rachoch Dios ri xebuc'am bic ri ajawinel Nabucodonosor pa Babilon. Quinban c'u na xukuje' chi quetzelej ulok chupam we c'olbal ri' ri Jeconiy, u c'ojol ri Joasim ajawinel re Juda, xukuje' conojel ri niq'uiaj winak chic ri xebesax bic pa Juda xec'am c'u bic pa Babilon. Je, in quinc'äjij na ri reka'bal ri ajawinel re Babilon. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri k'axal tzij Jeremiy xutzelej u bixic che ri k'axal tzij ri Hananiy, chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chuwäch ronojel ri tinimit ri cärik taj chupam ri rachoch Dios: “¡Je', c'o ta banom wi chi ri Ajawaxel chubana' ta wa'! ¡C'o ta banom wi chi chubana' ta ri Ajawaxel chi che tz'akat taj ri tzij ri e a bim, chetzelex ta c'u ulok tak ri chaconisan rech ri rachoch Dios chetzelex ta c'u ulok conojel ri xec'am bic pa Babilon! Chatatabej ba wa' ri quinbij chawe xukuje' che ronojel ri tinimit: Ri e k'axal tzij ri xec'oji' canok chquipam tak ri ojer tak k'ijol ri e oc'owinak, c'ä majok chujalaxok at xukuje' ri in, xquiya' u bixic ch'o'j, c'axc'ol, cämisanel yabil ri cäpe na paquiwi' nimak tak tinimit xukuje' tak ajawibal ri e c'o qui cuinem. Aretak c'u jun k'axal tzij cuya' u bixic chi cäpe utzil, xuwi c'ut we je quebel wi ri jastak ri tzij ri e u bim cäch'obotajic chi kastzij are' ri Ajawaxel takowinak.” Ri Hananiy xuc'am c'ut ri eka'bal ri c'o chrij u wi' ri Jeremiy xuban ch'akatak che, xubij c'u chuwäch ronojel ri tinimit: “Je cubij wa' ri Ajawaxel: ‘Kas je quenbana' wa', pa quieb junab quinwesaj na chrij qui wi' conojel ri nimak tak tinimit ri reka'bal ri ajawinel Nabucodonosor re Babilon, quinban c'u na ch'akatak che.’ ” Xbe c'ut ri Jeremiy. Oc'owinak chi c'u jun k'ijol aretak ri Ananiy resam chic ri eka'bal ri c'o chrij u wi' ri Jeremiy, xujak'ij c'ut; ri Ajawaxel xuya' u bixic che ri Jeremiy ri k'axal tzij, xubij che: “Jät jabij c'u che ri Hananiy chi in, ri Ajawaxel, quinbij: Xabanch'akatak che jun eka'bal re che', are' c'u ri in nu suc'umam chawe jun eka'bal re räx ch'ich'. In c'ut ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quinbij: Nu cojom chrij qui wi' conojel we nimak tak tinimit ri' jun eka'bal re räx ch'ich' rech quepataninic e jacha' lok'om tak pataninelab che ri ajawinel Nabucodonosor re Babilon. Xukuje' ne tak ri juyubal tak awaj e nu cojom chuxe' ri u cuinem.” Xubij c'ut ri Jeremiy che ri Hananiy: “¡Chattatabenok, Hananiy! Ri Ajawaxel man at u takom taj, are c'u ri at cätajin caya' che we tinimit ri' jun u cawäch jiquiban c'uxaj. Rumal ri' ri Ajawaxel cubij: ‘Catin wesaj cho ri uwächulew chi casach a wäch. Pa we junab ri' catcäm na, rumal rech chi cumal ri a tzij atakchi'm ri tinimit che nu c'ulelaxic.’ ” Ri Hananiy ri k'axal tzij xcäm chupam ri uwuk ic' re ri junab ri'. We wuj ri' xc'am bic rumal ri Elas, u c'ojol ri Sapan, xukuje' ri Jemariy, u c'ojol ri Hilsiy, ri xetak bic rumal ri Sedequiy, ajawinel re Juda, pa Babilon che copanem chuwäch ri Nabucodonosor. Ri wuj je cubij wa': “Je' wa' cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, chque conojel ri xuban wi chi xebesax bic pa Jerusalen xec'am c'u bic pa Babilon: ‘Chebibana' iwachoch chixjekelok; chebitica' wächinel tak che' chebitija' c'ut ri qui wäch. Chixc'ulanok, chec'ol i c'ojol xukuje' tak i mia'l, xukuje' c'u ri e are' chec'ulanok chec'ol c'u calc'ual. Chixq'uiyirok c'u chila', mabe c'ut i q'uisic. Chixchacun che u lok'exic ri tinimit ri ix nu c'amom wi ulok, chi tz'onoj c'u tok'ob chwe puwi', rumal rech chi che ri rutzil qui c'am wi ri utzil chiwe. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quinya' u bixic wa' chiwe: Miya' iwib chi quixquisub ri e k'axal tak tzij xukuje' ri ch'obanelab ri e jekel chixo'l ix; miya' i xiquin chque tak ri ichic' ri quequibanala'. Ri quequiya' tak qui bixic chiwe pa ri nu bi' xa' banoj tzij. In man e nu takom ta bic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ Ri Ajawaxel cubij: ‘Aretak chetz'akat ri oxc'al lajuj (70) junab che ri Babilon, quinya' na ri to'banic chiwe ix quintz'akatisaj c'u na ri nu chi'nic chiwe ri sibalaj man c'o ta c'o wi chi quinban chiwe chi quixtzelej chupam we c'olbal ri'. In e weta'm ri chomanic ri e c'o wuc' chiwe, chomanic che u banic utzil chiwe man che ta etzelal, che u ya'ic jun eyebal c'uxaj ri cäpe na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. C'äte c'u ri' ri ix quixtz'onon na chwe, quixtzijon c'u na wuc' quixintatabej c'u na. Quinitzucuj na quinirik c'u na, rumal rech chi quinitzucuj na ruc' ronojel iwanima'. Je, in quinya' c'u na c'olbal chiwe chi quiniriko, quinban c'u na chi quinq'uex ri qui taklebej: quixinwesaj na chquixo'l ri nimak tak tinimit xukuje' pa tak ri c'olbal jawije' tak ri xixinjabuj wi, quixinmulij c'u na quinban c'u na chi quixtzelej chupam we c'olbal ri' ri xixinwesaj wi bic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ Ix quibij: ‘Ri Ajawaxel e u yo'm k'axal u tzij chke pa Babilon.’ (Ri Ajawaxel cubij ri cuc'ulmaj na ri ajawinel ri cat'uyi' na puwi' ri u tem re ajawibal ri David xukuje' ri caquic'ulmaj na ri winak ri e c'o chupam we tinimit ri', ri e iwachalaxic ri man xec'am ta ulok iwuc' chupam ri ulew ri ix c'amom wi ulok: ‘In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij: Quentaka' ulok ch'o'j, wi'jal xukuje' cämisanel yabil. Quenbana' chi je quecanajic e jacha' we k'ayinak tak higo ri', rumal c'u rech chi sibalaj man e utz taj man cuya' taj quetijic. Quebenc'axc'obisaj ruc' ch'o'j, wi'jal xukuje' cämisanel yabil. Quinban na chi conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew cäquetzelaj na qui wäch aretak quequilo, quinban c'u na chque chi' quebux na elesabal tak no'j re c'okonic xukuje' re q'uixbal, pa jun jasach ri cuya' tze'bal xukuje' xe'n ib pa conojel ri nimak tak tinimit ri e nu jabum tak wi. Rumal rech chi man xquiya' ta qui xiquin chque tak ri pixbenic ri xinban chque cumal ri e pataninelab wech ri e k'axal tak tzij, ri xibentak ulok quieb oxib mul chiwe, man c'u xiwaj taj xebitatabej. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Chebinimaj ba', ri nu tzij, iwonojel ri xinban chiwe chi xixesax bic pa Jerusalen xixc'am c'u bic pa Babilon.’) Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, cuya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Acab, u c'ojol ri Colaiy, xukuje' ri cuc'ulmaj na ri Sedequiy, u c'ojol ri Maasiy, ri quequibij qui cawäch tak jastak chiwe pa ri u bi' ri Ajawaxel: ‘Quenbana' chque chi quekaj pa u k'ab ri ajawinel Nabucodonosor re Babilon, are' c'ut ri are' quecämisan na chiwäch ix. Jeri' ri e aj Juda ri e c'amom bic pa jun ulew chic ri e c'o pa Babilon cäcaj caquic'okoj jachin jun, quecha' na: Ri Ajawaxel chubana' chawe jacha' ri xuban che ri Sedequiy xukuje' che ri Acab, ri xebusa' ri ajawinel cho k'ak'. U mac rech chi xquiban etzelal pa Israel: xekaj pa tak mac cuc' tak ri quixokil ri cajil quitz'akat, xequibij c'u jastak pa ri nu bi' ri xa' e banoj tak tzij ri man xebentak ta che qui bixic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xuya' takanic che ri Jeremiy chi chubij che ri Semaiy aj Nehelam: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, cacha': ‘At xatak pa ri kas a bi' jun wuj che ronojel ri tinimit ri c'o pa Jerusalen, xukuje' che ri cojol tabal tok'ob Soponiy, u c'ojol ri Maasiy, xukuje' chque conojel tak ri e cojol tabal tok'ob. Chupam ri wuj cabij wi che ri Soponiy: Ri Ajawaxel at u cojom jacha' cojol tabal tok'ob pa ri u c'olbal ri Joiad, rech at ri takanel ri nim na u k'ij chupam ri rachoch Dios. We cäwalij jun ch'u'j cuchaplej c'u tzijonem jacha' jun k'axal tzij, rajawaxic cäcoj at chupam ri cojbal akan jun pach'um ch'ich' c'ut cayutbej rech. ¿Jas c'u che man ak'ilom taj ri Jeremiy aj Anatot, ri u takem tzijonem chiwäch jacha' jun k'axal tzij? U takom c'u ne ulok jun wuj chke pa Babilon, ri je cubij wa' chupam: Ri i c'olem pa jun ulew chic sibalaj naj cäbeytaj na; chebiyaca' iwachoch chi jekeba' c'u iwib, xukuje' chebitica' wächinel tak che' chebitija' c'u tak ri qui wäch.’ ” Ri Soponiy ri cojol tabal tok'ob xusiq'uij ri wuj chuxiquin ri Jeremiy. Are' c'u ri Ajawaxel xuch'abej ri k'axal u tzij, xubij c'u che': “Chataka' u bixic chque ri e c'o chupam ri jun ulew chic chi in, ri Ajawaxel Dios, quinbij chque: Rumal rech chi ri Semaiy re Nehelam ix u tzijobem pa ri nu bi' ri man takom ta wumal, u yo'm c'ut jun u cawäch cu'lbal c'uxaj, in, ri Ajawaxel, quinbij chi quenc'äjisaj u wäch ri Semaiy xukuje' ri rija'lil. Man quecanaj ta rija'lil chupam ri nu tinimit, mawi curik ta na rech ri utzil ri quenya' na che ri nu tinimit, rumal c'u rech chi cumal tak ri e u tzij xuc'am bic che nu c'ulelaxic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Are tzijol wa' xuya' ri Ajawaxel che ri Jeremiy aretak xtzijon ruc'. Xubij che: “Ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, cacha': Chatz'ibaj pa jun wuj ronojel ri nu bim chawe, rumal rech chi cäpe na ri k'ij chi quinq'uex na ri cuc'ulmaj ri nu tinimit Israel xukuje' ri Juda. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. In quinban na chque chi quetzelej chupam ri ulew ri xinya' chque ri e qui mam jacha' che quechbal.” We tzijol wa' ri cuya' ri Ajawaxel are wa' ri curik na ri Israel xukuje' ri Juda. Cächa ri Ajawaxel: “¡Quetataj rakoj tak chi'aj re nimalaj xibriquil, re xe'n ib xukuje' elemch'u'j! Chixc'otow tak chi'aj, che retamaxic we ya'talic chi jun achi calanic. ¿Jas c'u che, chi, quinwilo quequibak'atila' tak quib ri achijab jacha' ta ne ri c'o qui k'oxomal re alc'ualanic? ¿Jasche conojel e are' e uxinak sakperab? ¡Canakajin jun xibibalalaj k'ij, jun k'ij ri man c'o ta chi jun ri junam ta ruc'! Are jun k'ijol re c'ayilaj c'axc'ol che ri u tinimit ri Jacob, quinto'tajisaj c'u na in. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic: Quinto'tajisaj na ri nu tinimit chuxe' ri eka'bal re ri lok'om pa tanibal, man cux ta chi c'u na lok'om pataninel cuc' ri man e u winakil taj. Quinupatanij c'u na ri in, ri Rajawaxel xukuje' Dios, xukuje' che David, ri quincoj na in che rajawinel.” “In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: man caxe'j ta awib u tinimit ri Jacob pataninel wech; man caxe'j ta awib, Israel, ri at xukuje' ri e awalc'ual quixintor na pa u k'ab we najalaj ulew ri' ri ix c'o wi. Catejujayir na pa jamaril, man c'o ta elebal ch'u'j, man c'o ta jachin catxibinic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic chi in c'o awuc' che a to'tajisaxic. Quebensachisaj na qui wäch ri nimak tak tinimit ri xatinjabuj chquixo'l. Man c'u quinsachisaj ta na a wäch at; xuwi quinc'äjisaj a wäch jas ri takal chawe: man catinya' ta canok we ta mat quinc'äjisaj a wäch.” Cächa ri Ajawaxel: “Ri a socotajic man c'o ta u cunatajic, ri a c'ax man c'o ta cunabal che. Man c'o ta ri coc ta il chawe; man c'o ta jachin quecunan tak ri e a socotajic, man c'o ta c'u u cunatajic. Conojel tak ri e awachil xatquisach pa qui jolom; man queboc ta chi il chawe. Xa' c'u ne xatinsoco jacha' ta ne ri in ta a c'ulel, c'ax u c'äjisaxic a wäch xinbano qui mac quech ri jumulaj awetzelal qui mac quech ri e a mac ri man e ajilatal taj. ¿Jasche carak a chi' cumal tak ri e a socotajic? Ri a k'oxomal man c'o ta u cunatajic. U mac rech ri jumulaj awetzelal xukuje' tak ri e a mac ri man e ajilatal taj, je nu banom wa' chawe. Ronojel c'ut ri catbik'owic cäbik' na, conojel c'ut ri caquiban qui c'ulel chawe quec'am na bic pa jun ulew chic; quinban na chi quetolobax ri caquitoloba' chban c'u eläk' cuc' ri caquiban eläk' chawe. Quintzelej na ri rutzil a wäch, quebencunaj na ri e a socotajic, pune' ta c'u ne caquibij ri cäquiban qui c'ulel chawe: ‘Ri Sion malabam canok, man c'o ta jun coc ta il che.’ In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Cächa ri Ajawaxel: “Quinq'uex na ri cutaklebej ri u nim tinimit ri Jacob, quintok'obisaj na u wäch ri rulew; ri tinimit tak queyac na paquiwi' tak ri qui tac'alibal e aretak c'ut ri rachoch ri ajawinel kas pa tak ri qui c'olbal. Chque c'ut quebel wi na ulok tak bix chque re maltioxinic xukuje' tak tze' re quicotemal. Man c'u cäbe ta qui q'uisic, quinban c'u na in chi queq'uiyiric. Man quetzelax ta na qui wäch rumal rech chi quinya' na qui k'ij. Ri aj israelib je quebux na e jacha' canok nabe; ri u tinimit co cac'oji' na chnuwäch, are c'u ri in quinc'äjisaj na qui wäch ri xebanow c'ax chque. Ri royowal ri Ajawaxel jacha' jun cakulja, jacha' jun sutinel quiakik' ri cäsoseten paquiwi' ri e banal tak etzelal. Ri royowal ri Ajawaxel man cätani' ta na c'ä cabantaj na ri u chomam qui banic. Cäpe c'u na ri k'ij aretak ri ix quebich'ob na we jastak ri'. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Pa ri k'ijol ri' in quinux na qui Dios conojel ri amak' re ri Israel, e are' c'ut ri e are' quebux na nu tinimit.” Ri Ajawaxel je cubij wa': “Chupam ri chaki'j uwo sak xinc'ut wib chi sibalaj in utz che ri tinimit ri xto'taj pa u k'ab ri cämical. Aretak ri Israel cutzucuj jun c'olbal re uxlanem, in xinc'ut wib chuwäch chi naj. In at nu lok'ok'em ruc' jun junalic lok'ok'ebal c'uxaj; rumal ri' quintakej u banic utzil chawe. Quinban chi na a banic, Israel. Catpe chi na jumul e awuc'am tak chinchin che xojowem ruc' quicotemal. Quebatic chi na uva paquiwi' tak ri juyub re Samar, e are' tak c'ut ri quequitic tak uva quequechbej na tak ri qui wächinic. Cäpe c'u na jun k'ij aretak ri yuxlenelab caquirak na qui chi' paquiwi' tak ri e u juyub ri Eprain: ‘Chixpetok ix, jo' pa Sion, jawije' c'o wi ri Ajawaxel ri ka Dios.’ ” Cächa ri Ajawaxel: “Chixbixon rumal quicotemal xukuje' jajatem rumal ri u tinimit ri Jacob, ri nim na u k'ij chquixo'l conojel ri nimak tak tinimit. Chibana' chi chtataj ri qui bixoj xukuje' chibij c'ut: ‘Ri Ajawaxel xucol ri u tinimit ri to'tajinak can che ri Israel.’ Quenbana' chiwe chi quixtzelej ulok quiya' can ri ulew re ri iquiak'ab ri elebal k'ij, quixenmulij c'u na ulok pa ri q'uisbal u jutz' ri uwächulew. Quecachilaj ulok ri moyab xukuje' tak ri ch'ocojib, ri ixokib ri e yawab tak winak chic xukuje' ri c'äte xec'oji' tak cal; ¡ri quetzelej ulok e jun tinimit winak! Quepe na ruc' tz'ononic xukuje' ok'enic. In quebenc'am na bic jawije' e c'o wi binel tak ja', pa jun lianic be jawije' ri man caquichak'ij ta wi quib. In c'ut ri u tat ri Israel, are c'u ri Eprain are nabeal nu c'ojol. Nimak tak tinimit, chitatabej ri u tzij ri Ajawaxel chiya' u bixic pa ri naj tak tak'aj: ‘Ri Ajawaxel xujabuj ri Israel, cumulij c'u na cuchajij c'u na jacha' ri cuban ri ajyuk' che qui chajixic tak ri e u chij.’ Are' c'u ri Ajawaxel torowinak ri u tinimit ri Jacob, resam pa u k'ab jun nim tinimit ri c'o na u cuinem. Quepe na quebixon na rumal quicotemal pa ri u chicajil ri Sion, quekaj na ri utzalaj tak jastak chquiwäch ri quebuban na ri Ajawaxel: ri trico, ri u wa'l uva xukuje' ri aseit, ri chij tak xukuje' tak ri wacax. Quebux na jacha' jun ticbal ri sibalaj utz u ja'xic banom, man c'u caquitzak ta chi na ri qui chuk'ab. Ri alitomab quexojow na ruc' quicotemal, xak junam caquiban na ri alabom xukuje' ri ri'jab. In quinya' na u cu'lbal qui c'u'x: quinq'uex na ri quijuyuwem pa jajatem, quinya' c'u na jun quicotemal chque ri c'o na chuwäch ri qui k'oxomal. Quinban na chi ri e cojol tabal tok'ob quequitij na ri utzalaj tak jastak ri nu tinimit quenoj na rumal ri u q'uiyal ri wutzil. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Cächa ri Ajawaxel: “Catataj jun chabebal pa Rama, re jun ri cok' ruc' c'ayil. Are' ri Raquel, ri querok'ej ri e ral, man caraj ta c'ut cäcu'bisax u c'u'x rumal rech chi e cäminak chic.” Cächa c'ut ri Ajawaxel che: “Raquel, chatanaba' ok'ej; mebatix ri e u wa'l tak a wäch, ri e a c'ax caquirik na tojbal quech: ri e a awal quetzelej na ulok caquitzak na canok ri ulew c'ulel. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. C'o jun eyebal c'uxaj che ri petinak chawäch: ri e awal quetzelej na ulok pa ri culew. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Xinto chi ri tinimit Eprain cäch'ach'at ruc' c'ayil: ‘In in jacha' can jun wacax ri man tijotajinak taj, in tijotajinak c'ut umal la; chabana' la chi quintzelej uc' la, lal c'ut ri Ajawaxel, nu Dios. In xintas wib chij la, nu q'uexom c'u nu c'u'x; nu ch'obom ri nu mac quint'ocot'a c'ut ri wa'; quinna' wib chi elinak nu q'uixbal xukuje' in mach'irisam qui mac quech tak ri mac pa ri walc'alal.’ Ri u tinimit ri Eprain uxinak chwe jun nu c'ojol ri lok' chnuwäch: are' c'ojolaxel wa' ri sibalaj quinwaj na. Aretak c'u ne nu yajom, man quel ta pa nu jolom; caslabetaj ri wanima' quinna' jun nimalaj tok'obisam wächaj che. In, ri Ajawaxel Dios, quinjiquiba' u bixic. Israel, chebacojo' retal ri be, rech man c'ax ta caban chic che u rikic; kas utz rilic ri be chabana' ri xabinibej. ¡Chattzelejok, tinimit re Israel, chattzelej chquipam ri e a tinimit! ¿C'ä jampa' xak catwacatilobic, jacha' jun mialaxel ri xak tzokopital u colobal? In, ri Ajawaxel, nu winakirisam jun jasach c'ac' pa we uwächulew ri': jun ixok ri cutaquej jun achi.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, cacha': “Aretak chenq'uexa' ri caquitaklebej ri winak aj Juda, e c'o chi c'u jumul chupam ri culew xukuje' chquipam tak ri qui tinimit, caquibij chi c'u na jumul: ‘¡Chtewichi'x we juyub ri' ri tasom rumal ri Ajawaxel jawije' ri jekel wi ri suq'uilal!’ Ri winak ri e aj Juda xukuje' ri e aj u tinimit tak, ri e ajticonijel xukuje' ri e ajyuk' tak chij quejeki' na chi'. Quintilichi'j na ri qui wa xukuje' ri cuq'uia' ri e cosinak xukuje' ri man c'o ta chi qui chuk'ab.” Je cätajin quinwichic'aj wa' aretak xinc'astajic xebenjak c'ut ri nu bak'wäch. Ri nu wichic' sibalaj xkaj chnuwäch. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Cäpe na jun k'ij aretak quinban na chque pok'colij ri winak xukuje' tak ri awaj pa Israel xukuje' pa Juda. Je c'ut jacha' ri xinbano chi xinoc il che bokonic, che t'akinic, che yojinic, che sachanic, xukuje' che u banic winakchi'; je xukuje' quinoc na il che yacanic che tac'abanic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Pa ri k'ijol ri' man cätzelex ta chi na u bixic: ‘Ri tataxelab e are' quetijow ri ch'amalaj tak uva are c'u caslabetaj ri qui ware ri alc'ualaxelab.’ Xa ne are' ri catijow ri ch'amalaj uva, are' wa' ri queslabetaj na ri u ware. Chquijujunal quecäm na rumal ri kas qui mac.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Cäpe na jun k'ij aretak quinban na jun c'ac' c'ulwächinic ruc' ri Israel xukuje' ruc' ri Juda. We c'ulwächinic ri' man je taj jacha' ri xinban cuc' ri e qui mam, aretak xeben yukej che ri qui k'ab che quesaxic ulok pa Ejipt; rumal chi man xquitz'akatisaj taj u banic ri nu c'ulwächinic e wech c'u ne. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Are' c'u c'ulwächinic wa' quenbana' na ruc' ri Israel pa ri k'ijol ri': Quincoj na ri nu pixab chupam ri ranima' quintz'ibaj c'u na chupam ri u chomanic. In quinux na qui Dios are c'u ri e are' quebux na nu tinimit. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Man rajawaxic ta chi c'ut chi jujun cuc' jule' tak chic, achilab xukuje' achalaxelab, caquitijola' ta chi na quib rech caquetamaj nu wäch rumal c'u rech chi conojel, cachaptaj bic kas ruc' ri sibalaj nim na queq'uis c'u na ruc' ri sibalaj ch'utin, caquetamaj na nu wäch. In quinsach na qui mac che ri etzelal ri qui banom man quenataj ta chi c'ut chwe ri qui mac ri qui banom. In, ri Ajawaxel Dios, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel, ri xucoj ri k'ij rech catunun pa k'ij xukuje' ri ic' xukuje' tak ri ch'imil rech quetunun chak'ab, ri cabanowic chi cuyujula' rib ri plo xukuje' chi quejinin tak ri rekbala', ri cabinax Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, je cubij wa': “We c'o jun k'ij ri ma ta quetakan chi tak we pixab ri' ri e nu jekebam, are k'ij ri' ri Israel cutanaba' ruxic nu tinimit. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. We c'o jun k'ij ri quetataj ri caj xukuje' canic'ox ta c'ut ri u uwächulew c'ä chuxe', are k'ij ri' quinxutuj na ri Israel rumal ronojel ri u banom. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixixic: “Cäpe na jun k'ij aretak ri nu tinimit cäban chi na u yaquic, cachaptaj kas ruc' ri tac'atic ja re Hananeel c'ä chuchi' ri Oquibal pa ri Xquina. Ri e c'ulbatil tak suc' quebena, quechaptaj bic chila' quebetakal c'ä puwi' ri juyub re Gareb, cucotij c'ut chusuq'uil ri Goa. Ronojel ri beya' ri quemuk wi cäminakib xukuje' ri caq'uiak wi ri chaj, xukuje' conojel tak ri ulew ri e c'o puwi' ri nima' Sedron c'ä copan na pa ri cotoquic ri c'o wi ri Coquibal ri Quiej, ri cäca'y pa ri elebal k'ij, quebentas na chwe, ronojel c'u wa' mawi jubik' cat'akix ta na mawi cäyojix ta na.” Ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Jeremiy pa ri ulajuj junab re ri rajawinic ri Sedequiy pa Juda, are c'u uwajxaklajuj junab ri rajawinic ri Nabucodonosor. Pa ri k'ijol ri' ri e rajch'ojab ri ajawinel re Babilon cätajin quech'ojin ruc' ri Jerusalen, are c'u ri Jeremiy ri k'axal tzij tz'apital cho ri uwo ja rech ri rachoch ri ajawinel ri e c'o wi ri chajinelab. Xtak c'u u tz'apixic rumal ri ajawinel Sedequiy, rumal rech chi u bim ri Jeremiy: “Cächa ri Ajawaxel: ‘Quenbana' chi we tinimit ri' cakaj pa u k'ab ri ajawinel re Babilon, are c'u ri ajawinel Sedequiy man cäto'taj ta na pa qui k'ab ri aj caldeyib, xane' cäkaj na pa u k'ab ri ajawinel re Babilon cutac'aba' c'u na rib chuwäch. Ri Nabucodonosor cuc'am na bic ri Sedequiy pa Babilon, ri cacanaj wi na canok c'ä chnataj chi na chwe. Pune' quixch'ojin ri ix cuc' ri aj caldeyib, man utz ta quixel na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Xubij c'ut ri Jeremiy: “Ri Ajawaxel xinutzijobej, xubij c'u chwe: ‘Ampe', ri awachalaxic Hanameel, ri u c'ojol ri a wican Salum, cäpe na che u bixic chawe chi chalok'o' ri rulew ri c'o pa Anatot, at ri ya'tal chawe calok'o rumal rech chi at ri achalaxic ri c'o na nakaj.’ Je c'u xelic jacha' ri xubij ri Ajawaxel chwe, ri wachalaxic Hanameel xpe che wilic cho ri uwo ja ri e c'o wi ri chajinelab xubij c'u chwe chi chinlok'o' ri rulew ri c'o pa Anatot, ri c'o pa ri rulewal ri ramak' ri Benjamin, ya'tal c'u chwe chi in ri quinlok'owic cäcanaj c'u can wuc', rumal rech chi in ri rachalaxic ri nakaj in c'o wi che. Aretak c'u xinch'obo chi u takanic ri Ajawaxel Dios wa', Xinc'am c'ut ri quieb wujil re ri c'ulwächinic, jun ri t'ikom ri cubij wi ri u cholajil ri xlok'ic, ri jun chi c'ut ri jakalic, xebenjach c'u pa u k'ab ri Baruc, u c'ojol ri Neriy ri' u mam c'ut ri Maasiy, chuwäch ri Hanameel ri wachalaxic, chquiwäch c'u ri k'alajisanelab ri qui cojom ri qui bi' che ri xuc'ulaj wi rib ka tzij chquiwäch c'u conojel ri aj judeyib ri e t'uyut'oj cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab. Chquiwäch wa' xinbij che ri Baruc: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, cacha': Chac'ama' ri quieb wujil ri banom wi ri c'ulwächinic, ri t'ikom xukuje' ri jakalic chebacolo' chupam jun colobal re bo'j, rech naj caquich'ijo. Are c'ut ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel cacha': Chupam we ulew ri' quebelok' chi na tak ja, ulew xukuje' ticbal tak uva.’ ” “Aretak e ya'tajinak chic ri e u wujil ri xlok'ic che ri Baruc, u c'ojol ri Neriy, xinban we ch'awem ri' ruc' Dios: ‘Lal, Ajawaxel, ruc' nimalaj u liq'uic ri cuinem la xban la ri caj xukuje' ri ulew. Man c'o ta jun jasach ri ma ta cacuin la chubanic. Ri lal cac'ut la ri lok'ok'ebal c'u'x la c'ä chi jun mil (1,000) ija'lil, xukuje' c'ut cäc'äjisaj la qui wäch ri winak rumal rech ri qui mac tak ri qui tat. ¡Oh nimalaj Dios xukuje' c'o cuinem la, ri bi' la Ajawaxel c'o ronojel u cuinem! Lal nim banic la pa tak ri e chomanic la c'o c'u cuinem la pa tak ri e chac la. Lal quil la ronojel ri caquiban ri winak caya' c'u la chque chquijujunal jachique ri takal chque tak ri e qui banoj. Lal xeban la tak mayibal xukuje' tak etal pa Ejipt, xukuje' c'u ne camic takem la qui banic pa Israel jacha' xukuje' chquixo'l tak ri winak, jeri' chi ri bi' la uxinak nim u k'ij. Lal, ruc' ri nimalaj u liq'uic ri cuinem la, xesaj la ulok pa Ejipt ri tinimit la Israel, xeban tak la mayibal xukuje' tak etal xenojisaj c'u la conojel ri winak che xibin ib. Xya' la che ri Israel we ulew ri' ri cabelel wi ri leche xukuje' ri juyubal räx cab jacha' ri ja', je jas ri xchi'j la chque ri e qui mam. Aretak c'u xeboc chupam ri ulew xeboc c'u che rechbexic, man xeniman ta che la mawi xebequitakej ri qui banic tak ri pixab ri xeya' la chque, mawi c'o xquiban chque ri xetak la che qui banic. Rumal ri' xtak la ulok ronojel we nimalaj c'axc'ol ri' paquiwi'. Are c'u ri aj caldeyib e qui banom ak'anibal che u banic c'ax che ri tinimit, ri ch'o'j, ri wi'jal ri cämisanel yabil caquiban na chi ri tinimit cäkaj pa qui k'ab ri e banal tak c'ax. Ajawaxel, quil la chi cätajin cätz'akat ri xya' la u bixic. Xintakchi'j c'u ne la, Ajawaxel, chi quinlok'o' xukuje' quintoj we ulew ri' chquiwäch k'alajisanelab, pune' ta c'u ne cäkaj ri tinimit pa qui k'ab ri aj caldeyib.’ ” Xutzelej c'ut u bixic ri Ajawaxel che ri Jeremiy: “In ri' ri Ajawaxel, ri u Dios ronojel c'aslic. Man c'o ta jun jasach ri ma ta quincuin chubanic. Je c'u ri', in quinbij chawe: Quenbana' chi we tinimit ri cäkaj pa u k'ab ri Nabucodonosor, rajawinel ri Babilon, xukuje' pa qui k'ab ri aj caldeyib. Ri aj caldeyib cätajin caquiban c'ax che ri tinimit queboc c'u na chupam caquit'ik c'u na k'ak' che; caquiporoj na junam cuc' tak ri ja ri queporox tak wi c'oc' k'ol paquiwi' rachil u wa'l uva che ri Baal xukuje' quecoj wi tak tabal tak tok'ob chque tak diosib chic. Kas pa ri chaplebal, ri tinimit Israel xukuje' ri tinimit Juda qui banom ulok amak'el ri man cäkaj ta chnuwäch; ri aj israelib man qui tanabam ta u yaquic woyowal cumal tak ri diosib ri kas e are' xebanow chque. In, ri Ajawaxel Dios, quinjiquiba' u bixic. Are c'u we tinimit ri' kas pa ri k'ij aretak xchaplex u yaquic c'ä pa ri k'ij ri', man c'o ta jas ri u banom xane' xak xuwi ri u yaquic ri woyowal xukuje' ri nu c'anal. Rumal ri' quenbana' che chi quel chnuwäch, rumal ronojel ri c'axc'obenic ri qui banom chwe cumal tak ri itzel ri e qui banom ri tinimit aj Israel xukuje' ri tinimit aj Juda, xak junam qui banom tak ri e cajawinelab, ri e c'ämal tak qui be, ri e qui cojol tabal tok'ob, ri e k'axal tzij ri e c'o cuc' xukuje' conojel tak ri winak ri e c'o pa Juda xukuje' ri e c'o pa Jerusalen. Quiyo'm can ri quij chnuwäch, man are ta c'ut ri qui palaj. Man c'o ta c'u ne jok'otaj ri nu tanabam ta qui pixbexic, man e nimaninak ta chwe mawi cajawam quic'amowaj ta ri pixbenic. C'ä cawasim ne ri wachoch ri tasom chwe, e quicojom chila' ri e qui diosib ri e xawebal. Xukuje' xequiyac tak porobal che ri Baal chupam ri u Beya' ri Ben-inom, che qui kawisaxic tak ri qui c'ojol xukuje' tak ri qui mia'l che u ya'ic tabal tok'ob che ri Moloc, xquikasaj c'u ri Juda pa macaj, jun jasach wa' ri xawebal ri man xebentak ta wi ri mawi ne xoc'ow pa ri nu chomanic.” “In, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, quinbij che we tinimit ri' ri cabij at chi cakaj na pa u k'ab ri ajawinel re Babilon rumal ri ch'o'j, ri wi'jal xukuje' ri cämisanel yabil: Quebenmulij ri e u winakil chquixo'l tak ri ulew jawije' tak ri xebenjabuj wi aretak xinnoj che c'anal, oyowal xukuje' k'ak'al, quebentzelej c'u na ulok chupam we c'olbal ri' rech quec'oji' pa utzil chupam. Ri e are' quebux na nu tinimit, are c'u ri in quinux na qui Dios. Quinban na chi xuwi c'o chic qui rayinic xukuje' qui yo'm chic qui tzij che u ya'ic nu k'ij ronojel ri qui c'aslemal che ri kas cutzil xukuje' chque ri quija'lil. Quinban na jun junalic c'ulwächinic cuc': quinya' na nu tzij chi mawi jubik' quintanaba' na u banic utzil chque, quebennojisaj c'u na che rayinic chi xuwi caquiya' na nu k'ij xukuje' chi mawi jubik' caquitas ta chi na quib chwij. In quinquicot na che u banic utzil chque, ruc' c'u ronojel wanima' xukuje' ruc' ronojel jicomal quinban na chque chi quejeki' chupam we ulew ri'.” Ri Ajawaxel xutik u bixic: “Jacha' ri xinban che u takic ulok we nimalaj c'axc'ol ri' puwi' we tinimit ri', xukuje' quebentak na ulok conojel tak ri utzil ri e nu chi'm che. Chupam c'ut we ulew ri', ri cabij chi cätoli' canok, ri man e c'o ta chi wi winak mawi awaj, chi cäkaj c'u na pa qui k'ab ri aj caldeyib, quelok' chi na ulew. Quelok' na quetz'ibax c'u na ri c'ulwächinic ri quequibano, ruc' t'ikbal xukuje' quequitz'ibaj tak ri qui bi' ri k'alajisanelab chuxe'. Queban c'u je tak wa' pa ri rulew ri Benjamin, pa tak u xcut ri Jerusalen xukuje' chquipam ri tinimit tak re Juda, je queban wa' pa tak ri ulew ri e c'o wi c'ache'laj jacha' xukuje' pa ri lianic, xukuje' chquipam ri tinimit tak ri e c'o pa ri Negueb, quinban c'u na chi cuq'uex ri cutaklebej ri nu tinimit. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” C'ä tz'apil c'u ne na ri Jeremiy cho ri uwo ja ri e c'o wi ri chajinelab, ri Ajawaxel xutzijobej chi jumul ri Jeremiy, xubij c'u che: “In, ri Ajawaxel, ri xinban ri ulew, ri xinya' u ca'yebal co c'ut xintiq'uiba' pa ri u c'olbal, quinbij chawe: Chinasiq'uij quintzelej c'u na u wäch ri a tzij, quinya' c'u na qui bixic nimak tak jastak chawe ri e awatalic ri man e aweta'm taj. Quebencunaj c'u na, quinya' na ri rutzil qui wäch quinban c'u na chi ruc' nim ilic quec'oji' na pa jamaril xukuje' ruc' jiquiban c'uxaj. Quinq'uex na ri cutaklebej na ri Juda xukuje' ri rech ri Israel, quinban chi c'u na qui banic rech je quebuxic jacha' ri pa ri chaplebal. Quebench'ajch'ojirisaj na chque conojel tak ri qui mac ri xequiban che nu c'ulelaxic; quebencuy na conojel tak ri etzelal ri xequibano ri xequiwalijisabej wi quib chwij. Ri Jerusalen cux na chwe che jun yabal quicotemal, nimarisabal k'ij, xukuje' juluwem chquiwäch conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew. Aretak ri e are' chequita' qui tzijoxic conojel tak ri utzalaj tak jastak ri quinc'am na ulok paquiwi' ri winak ri e c'o pa Jerusalen, xukuje' ronojel ri telechinic ri quenya' na che, quebirbob na rumal xe'n ib.” Cächa ri Ajawaxel: “Quixcha' ix chi tolon we c'olbal jamalic chi man e c'o ta winak chupam mawi awaj; chi ri u xo'l tak ja re ri Jerusalen xukuje' ri quech tak ri tinimit tak e aj Juda e tolonic; chi man c'o ta jachin jun, mawi winak mawi awaj, e jekel ta chila'. Pune' c'u je cabij wa', waral quetataj chi na ri e tak bix quech tak nimak'ij xukuje' quicotemal, xukuje' ri qui bix tak ri caquibochi'j tak quib, cätataj c'u na u bixic: ‘Chiya' maltioxinic che ri Ajawaxel Dios ri c'o ronojel u cuinem, rumal rech chi utz ri Ajawaxel, junalic c'ut ri u lok'ok'ebal c'uxaj.’ Quequic'am c'u na ulok tak sipanic re maltioxinic chupam ri wachoch. Je quinq'uex na ri cutaklebej we ulew ri', rech je cux chi na jacha' pa ri chaplebal. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Cächa ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: “Chupam we ulew ri' ri uxinak chaki'j uwo sak, ri man e c'o ta wi winak mawi awaj xukuje' pa conojel ri u tinimit tak, queq'uiy chi na echa' ri quequic'am wi na bic tak ri ajyuk'ab ri e qui jumulaj. Jas ri pa ri tinimit tak ri e c'o chupam ri rulewal ri c'ache'laj jacha' xukuje' ri e c'o pa ri lianic, xukuje' ri e c'o pa ri Negueb xukuje' chupam ri rulewal ri Benjamin, xukuje' ri e c'o pa tak u xcut ri Jerusalen xukuje' pa ri niq'uiaj ri u tinimit tak chic ri Juda, queilitaj chi na ri ajyuk'ab ri quecajilaj tak ri e qui chij. In, ri Ajawaxel, quinbij.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Copan na ri k'ij aretak quebetz'akat tak ri chi'nic re tewichinic ri xebenchi'j che ri tinimit Israel xukuje' ri re ri Juda. Aretak chopan we k'ijol ri' xukuje' we k'ij ri', quinban na chi ri David c'o na jun kas rija'lil, ri cujekeba' na ri suq'uilal xukuje' ri colomal chupam ri ulew. Pa we k'ijol ri' ri Juda man c'o ta cuc'ulmaj na xukuje' ri Jerusalen cajeki' na pa jiquiban c'uxaj. Are c'u bi'aj wa' ri caquinatabej rech: ‘Ri Ajawaxel Dios are' ka ch'äcanem.’ In, ri Ajawaxel, quincha': Mawi jubik' ma ta c'o jun rija'lil ri David ri ma ta cat'uyi' na puwi' ri tem re ajawibal aj Israel, mawi ma ta e c'o na cojol tabal tok'ob e rija'lil ri Levi ri ronojel k'ij quequichi'j tabal tok'ob chwe ri quechajirisaxic, quequiporoj tabal tak tok'ob re c'äj che u ya'ic nu k'ij tabal tak tok'ob chwe k'ij chi k'ij.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij c'ut: “In, ri Ajawaxel, quicha': Man bantajel taj chi ma ta cätz'akat ri c'ulwächinic ri nu banom ruc' ri pa k'ij xukuje' ruc' ri chak'ab, jeri' chi ri pa k'ij xukuje' ri chak'ab ma ta quebopan kas pa ri qui k'ijol. Jewa' xukuje', man bantajel taj chi ma ta quetz'akat ri nu c'ulwächinic ri nu banom ruc' ri pataninel wech ri David, ma ta c'u ne c'o jun rija'lil ri cajawin ta na puwi' ri u tem re ajawibal, o chi ma ta chtz'akat ri c'ulwächinic cuc' tak ri e nu tako'n ri e cojol tabal tok'ob ri e rija'lil ri Levi. Xukuje' cuc' ri e rija'lil ri David ri pataninel wech, xukuje' cuc' tak ri e nu pataninelab ri e rija'lil ri Levi, quinban na chque chi man quebajilataj taj e jacha' ri ch'imil re ri caj xukuje' ri qui wäch tak ri sanyeb re ri plo, ri man c'o ta jun cäcuinic querajilaj.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij c'u che: “¿La ma ta a tom chi quecha' ri winak chi wetzelam qui wäch ri cak'at winak ri kas in in chowinak, ri Israel xukuje' ri Juda? ¡Rumal rech wa' man nim ta chic cäquil wi ri nu tinimit, man c'u jun nim tinimit ta chic chquiwäch! Are c'u ri in, ri Ajawaxel, quinbij: In, ri nu banom jun c'ulwächinic ruc' ri k'ijil xukuje' ruc' ri chak'ab, ri e nu cojom tak pixab ri quetakan puwi' ri caj xukuje' puwi' ri uwächulew, mawi jubik' chinwetzelaj ta na qui wäch ri e rija'lil ri Jacob xukuje' ri e rech ri David ri pataninel wech, mawi quinya' ta c'olbal chi quebesax ta chquixo'l ri quetakan paquiwi' ri e rija'lil ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob. Rumal rech chi ri in quel na nu c'u'x chque quinban c'u na chi caq'uextaj ri caquitaklebej.” Aretak ri Nabucodonosor, rajawinel re Babilon, e rachil conojel ri rajch'ojab e re conojel qui wäch winak e re conojel ri nimak tak tinimit re ri ulew ri e c'o chuxe' ri u takanic, cätajin quech'ojin ruc' ri Jerusalen xukuje' cuc' conojel ri c'ulja nimak tak tinimit, ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij c'u che: “In, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, catintako chi catbe ruc' ri Sedequiy, ajawinel re Juda: ‘Je' wa' cubij ri Ajawaxel: Quenbana' chi we tinimit ri' cak'ax pa u k'ab ri ajawinel aj Babilon, cut'ik c'u na k'ak' che. Ri at man catcuin taj cawesaj awib pa u k'ab; catchap na catjach c'u na pa u k'ab, aretak c'u at c'amom chi bic chuwäch, catc'am bic pa Babilon. Pune' c'u jewa', chatatabej, Sedequiy, ajawinel re Juda, ri in, ri Ajawaxel Dios, ri quinbij na chawe: Man catcäm ta na rumal ch'ich' re ch'o'j. Catcäm na pa jamaril, quebeporox na tak c'oc'al che ri a mukic, jas ri xeporox chque ri qui mukic tak ri e a mam ri xebajawin nabe chawäch, quecha' c'u na: ¡Ay, ajaw!, cok'ex c'u na la. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic quinya' c'u ri nu tzij.’ ” Ri k'axal tzij ri Jeremiy xuya' u bixic ronojel wa' che ri ajawinel Sedequiy pa Jerusalen. E are' c'ut ri e rajch'ojab ri ajawinel re Babilon cätajin cuch'äc ri Jerusalen, ri Lacs xukuje' ri Azec, xuwi c'u tinimit tak wa' re Juda ri c'ä e canajinak ri e c'o pa pimak tak tapia. Ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, aretak ri ajawinel Sedequiy u banom chic jun c'ulwächinic cuc' ri winak ri e c'o pa Jerusalen rech quequitzokopila' ri e qui lok'om tak pataninelab. Ri c'ulwächinic je cubij wa' chi ri e c'o lok'om tak qui pataninel achijab o ixokib chequitzokopila', rech ma ta c'o jun c'o ta che lok'om pataninel jun u winakil aj judey. Conojel ri c'ämal tak be xukuje' ronojel ri tinimit xquic'amowaj ri cubij ri c'ulwächinic, xequitzokopila' c'ut ri e qui lok'om tak pataninelab man xquicoj ta chi chuk'ab chque chi chepatanix cumal. Chwi chi c'ut xquiq'uex ri qui chomanic chi xequitzokopij bic, xquicoj chi c'u chuk'ab chque chi chetzelej chi che qui patanixic jumul jacha' e lok'om tak pataninelab. Xtzijobex c'ut ri Jeremiy rumal ri Ajawaxel, xubij c'u che: “In, ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel, xinban jun c'ulwächinic cuc' ri e i mam aretak xebenwesaj ulok pa Ejipt, ri xepatanij wi jacha' lok'om pataninelab. Xinya' takanic chque chi chuwukutak junab chequitzokopij apachique aj hebrey ri u c'ayim rib cuc' ri e u patanim chic wakib junab. E are' tak c'ut ri e i mam man xquiya' ta qui xiquin chwe mawi xeniman ta chwe. Are c'u ri ix xiq'uex ri i chomanic, i banom c'ut ri cäkaj chnuwäch, aretak xebitzokopila' tak ri e i winakil jacha' lok'om tak pataninelab. Xiya' c'u i tzij che u banic jun c'ulwächinic ri banom chnuwäch, chupam ri wachoch ri tasom chwe. Xiq'uex chi c'ut ri i chomanic, man nim ta xiwil wi ri nu bi', xebicoj chi chuk'ab chque ri lok'om tak pataninelab ri' ri e i tzokopim canok rech quixpatanix chi jumul cumal jacha' lok'om tak pataninelab. Je c'u ri', in, ri Ajawaxel, quinbij: Ix man xixniman ta chwe, man c'u xebitzokopila' taj ri e i winakil ri e i cojom che pataninelab; rumal ri', camic in quebentzokopij ri ch'o'j ri cämisanel yabil xukuje' ri wi'jal rech quequiban jun jasach chiwe ri cuya' xibin ib chque conojel ri ajawibal cho ri uwächulew. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Rumal c'u ri', quinban na chi quekaj pa qui k'ab ri quec'ulelanic ri e cämel, are c'ut ri cäminak tak qui cuerp quebajwataj che qui ti' tak ri c'uch xukuje' chque tak ri juyubal tak awaj. Xukuje' quenbana' chi ri Sedequiy, ajawinel re Juda xukuje' tak ri e rach tak k'atal tzij chekaj pa qui k'ab ri quec'ulelanic ri e cämel, pa qui k'ab ri e rajch'ojab ri ajawinel re Babilon, ri qui tanabam u banic ch'o'j iwuc' camic. Quebentakchi'j chi che tzelej ulok che u banic c'ax che we tinimit ri' chech'ojin c'u ruc', chumajij c'ut chut'ika c'u k'ak' che. Quenbana' c'ut chi ri niq'uiaj tak tinimit chic re Juda che tolobaxok man c'o ta jun winak chcanaj ta chquipam. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Pa ri k'ijol aretak ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, ajawinel re Juda, ri Ajawaxel Dios xinutzijobej, xubij c'u chwe: “Jät chi' cachoch ri aj recabitab chattzijon c'u cuc'. Chebac'ama' c'u bic chebacojo' chupam jun chque ri alaj tak ja ri e c'o chupam ri rachoch Dios, chachi'j c'ut u wa'l uva chque.” In, Jeremiy xinbe che u tzucuxic ri Jaazaniy (u c'ojol chic jun Jeremiy, ri' u mam c'ut ri Habasiniy), xukuje' tak ri e rachalal xukuje' tak ri e qui c'ojol, xukuje' conojel ri aj recabitab, xebenc'am c'u bic chupam ri rachoch Dios, xebencoj chupam ri alaj ja ri caquicoj ri e u c'ojol ri Hanan, u c'ojol ri Igdaliy, ri are' jun achi pataninel rech ri Dios. We alaj ja ri' c'o chuxcut ri quech ri c'amal tak be rech ri rachoch Dios puwi' c'ut ri alaj rachoch ri Maasiy, u c'ojol ri Salum, ri cachajin ri oquibal chupam ri rachoch Dios. Xebencoj c'u chquiwäch ri aj recabitab xaru' xukuje' tak pajbal e nojinak che u wa'l uva, xinbij c'u chque: “Chiwuq'uiaj jutak bik' iwe ri u wa'l uva.” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Ri uj man cäkuq'uiaj ta u wa'l uva, rumal rech chi ri Jonadab, u c'ojol ri Recab, ri e ka mam, xuya' takanic chke chi mawi ri uj mawi ri e kija'lil makuq'uiaj u wa'l uva chbe k'ij sak. Xukuje' xuya' takanic chke chi mekaban kachoch, mujticonijic xukuje' mekatico o mec'oji' ticbal tak uva kuc'. Xujutako chi amak'el chujjekel pa tak lic'om ja, rech naj cujc'asi' pa we ulew ri' ri xak cujwacatilob wi jacha' ta ne ri ma ta uj aj waral. Uj e ka nimam conojel tak ri takanic ri e qui yo'm ri e ka mam chke ri Jonadab, mawi c'u jumul cakuq'uiaj u wa'l uva, mawi tak ri uj mawi tak ri kixokil mawi tak ri e ka c'ojol. Mawi quekayac tak kachoch jawije' ri cujjeki' ta wi, mawi e c'o ta ka tico'n e quech tak uva mawi e c'o ta kulew ri quekatic ta qui wäch. Cujjeki' pa tak lic'om ja cäkatz'akatisaj c'u ronojel ri xujutak wi ri Jonadab ri e ka mam che u banic. Aretak c'u ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xoc che u ch'äquic we ulew ri', xkachomaj ka petic pa Jerusalen che kanimajic chquiwäch ri ajch'ojab ri aj caldeyib xukuje' ri aj siriyab; rumal ri' uj jekel camic pa Jerusalen.” Are c'u ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij c'u che: “In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xukuje' u Dios ri Israel, catintako chi catbec jabij c'u chque ri winak ri e c'o pa Juda xukuje' ri e c'o pa Jerusalen: ‘Chiwesaj i no'j chebinimaj c'ut ri e nu takanic. In, ri Ajawaxel Dios, quinbij. Ri e rija'lil ri Jonadab, u c'ojol ri Recab, qui tz'akatisam u banic ri takanic ri xuya' chque chi macuq'uiaj u wa'l uva, xukuje' c'u c'ä pa ri k'ij camic man cäcuq'uiaj taj rumal rech chi qui nimam ri u takanic ri e qui mam. In xukuje' e nu yo'm tak takanic chiwe ri man e ajilatal taj, man c'u in i nimam taj. E nu takalam conojel tak ri e k'axal tak nu tzij chiwe, che u bixic chiwe: Chi chebiya' can ri itzel i c'aslemal xukuje' ri e itzel tak i banoj. Mixbe che qui terenexic jule' tak diosib chic mawi mebik'ijilaj, we je quiban wa' quixcuin ri' quitakej jekelem chupam ri ulew ri nu yo'm chiwe xukuje' chque ri e i mam. Are' c'u ri ix man xiwaj taj xitatabej taj ri xinbij chiwe mawi ix nimaninak ta chwe. Ri e rija'lil ri Jonadab, u c'ojol ri Recab, quitz'akatisam ri takanic ri u yo'm ri e qui mam chque; man je ta c'u u banom, ri tinimit man nimaninak ta chwe. Rumal ri' in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xukuje' u Dios ri Israel, quinbij: Quenbana' chi quekaj puwi' ri Juda xukuje' paquiwi' ri winak ri e c'o pa Jerusalen conojel ri c'axc'ol ri nu yo'm u bixic chi cäpe paquiwi'. Ix nu tzijobem c'ut, are c'u ri ix man xiwaj taj xitatabej taj ri xinbij chiwe; ix nu siq'uim, are c'u ri ix man c'o ta jas i tzelem ta u bixic chwe.’ ” Xubij chi c'ut, ri Jeremiy chque ri aj recabitab: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xukuje' u Dios ri Israel cacha': ‘Rumal c'u rech chi ri ix e i nimam tak ri e u takanic ri e i mam Jonadab, ix oquinak c'u il chque tak ri e u pixab xukuje' i tz'akatisam ronojel ri xixutak wi, in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xukuje' u Dios, ri Israel, quinjiquiba' u bixic chiwe chi mawi jumul ma ta c'o jun rija'lil ri Jonadab ri ma ta chijeki' amak'el chupam ri nu patanijic.’ ” Pa ri ucaj junab ri rajawinic ri Joasim, u c'ojol ri Josiy ajawinel re Juda, ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij c'u che: “Chac'ama' jun botobic wuj tz'ibabal, chatz'ibaj c'u chuwäch, ronojel ri nu bim chawe che ri cuc'ulmaj na ri Israel, ri Juda xukuje' ri jule' nimak tak tinimit chic, kas aretak xinchaplej a tzijobexic pa tak ri u k'ijol ri Josiy c'ä camic. Caraj ne coc pa qui jolom ri aj Juda conojel ri c'axc'ol ri quinchomaj u c'amic ulok paquiwi', caquiya' ta c'u canok ri itzel qui c'aslemal are c'u ri in quencuyu' ri quetzelal xukuje' tak ri e qui mac.” Ri Jeremiy xusiq'uij ri Baruc, u c'ojol ri Neriy, xuya' c'u u bixic che ronojel ri u bim ri Ajawaxel che, xutz'ibaj c'ut ri Baruc pa jubotaj wuj. Xebuya' c'ut ri Jeremiy we pixbenic ri' che ri Baruc: “Chawila' ri nu c'ulmam cuk'atij ri nu benam chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Rumal ri', jät at pa ri k'ij aretak man c'o ta cätijowic, chasiq'uij c'ut ri xatz'ibaj chupam ri botobic wuj ri xinbij chawe, rech ronojel ri tinimit xukuje' conojel ri winak ri e c'o chupam ri tinimit tak re Juda ri e petinak waral, quitatabej ri u bim ri Ajawaxel. Caraj ne caquiban bochi'nic che ri Ajawaxel quequiya' ta c'u can conojel ri itzel tak qui nak'atisabal, rumal rech chi ri oyowal xukuje' ri c'axc'obic ri u bim ri Ajawaxel chi quepe puwi' we tinimit ri' sibalaj e xibibal.” Ri Baruc xuban ronojel ri xtak che u banic rumal ri Jeremiy ri k'axal tzij: xbe pa ri rachoch Dios xusiq'uij c'ut ri botobic wuj ri c'o wi ri u bim ri Ajawaxel. Pa ri ubelej ic' re ri uro' junab ri rajawinic ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, ajawinel re Juda, xchomaxic chi, jacha' ri aj Jerusalen e jacha' xukuje' ri e petinak pa niq'uiaj tak tinimit chic re Juda, man cuya' taj quiban wa'im chuwäch ri Ajawaxel. Ri Baruc xbe chuwäch ri nabe uwo ja rech ri rachoch ri Dios, chuchi' ri C'ac' Oquibal, kas chuchi' ri alaj rachoch ri Jemariy, u c'ojol ri Sapan ri tz'ibal tzijol, xusiq'uij chuwäch ronojel ri tinimit, ri botobic wuj ri e tz'ibatal wi tak ri e u tzij ri Jeremiy. Ri Micaiy, u c'ojol ri Jemariy ri' u mam ri Sopan, xuta' ronojel ri tzijol ri u yo'm ri Ajawaxel ri xuya' u siq'uibal ri Baruc ri tz'ibatal pa ri botobic wuj, xbe c'u pa ri rachoch ri ajawinel, chupam ri alaj rachoch ri tz'ibal tzijol, ri qui mulin wi quib conojel ri c'o nimak tak quekle'n: ri Elisam, ri tz'ibal tzijol; ri Delaiy, u c'ojol ri Semaiy; ri Elnatan, u c'ojol ri Acbor; ri Jemariy, u c'ojol ri Sopan; ri Sedequiy, u c'ojol ri Hananiy, xukuje' niq'uiaj chic ri e c'o nimak tak quekle'n. Ri Micaiy xutzijoj ronojel ri xuto aretak ri Baruc xusiq'uij ri botobic wuj chuwäch ri tinimit. Ri e c'o nimak tak quekle'n xquitak u bixic che ri Jehudi, u c'ojol c'ut ri Netaniy, ri' u mam ri Selemiy u xiquin c'u u mam ri Cusi, chi chubij che ri Baruc chi chuc'ama' ulok ri botobic wuj ri u siq'uim u wäch chuwäch ri tinimit. Ri Baruc xuc'am ri botobic wuj xopan c'u chquiwäch, ri e are xquibij c'u che: “Chatt'uyulok chasiq'uij c'ut ri botobic wuj chkawäch.” Ri Baruc xusiq'uij chquiwäch, xuwi c'u xtataj cumal, e nojinak che xe'n ib xquica'yela' quib xquibij c'ut: “Cakaya' na u bixic ronojel wa' che ri ajawinel.” C'äte c'u ri' xquibij che ri Baruc: “Chabij chke jas xaban che u tz'ibaxic ronojel wa'.” Ri Baruc xutzelej u bixic: “Ri Jeremiy kas are' xbin chwe ronojel, xintz'ibaj c'ut in ruc' tinta chupam ri botobic wuj.” Xquibij c'u che ri Baruc: “¡Are c'u ri at xukuje' ri Jeremiy jix jic'u' iwib, ma ta c'u c'o jun chetamanic jawije' ri quixc'oji' wi!” Ri nimak tak quekle'n xquiya' can ri botobic wuj chupam ri alaj rachoch ri Elisam, ri tz'ibal tzijol xebe c'u pa ri rachoch ri ajawinel xequiya' c'u u bixic ronojel che ri ajawinel. Ri ajawinel xutak ri Jehudi che u c'amic ulok ri botobic wuj pa ri alaj rachoch ri Elisam ri tz'ibal tzijol, aretak c'u xc'am taj ulok rumal ri Jehudi, xusiq'uij chuwäch ri ajawinel xukuje' chquiwäch conojel ri e rach k'atal tak tzij ri nimak qui k'ij ri e c'o pa tak u xc'ut. Rumal c'u rech chi are ri ubelej ic', ri ajawinel c'o chupam ri alaj rachoch re sak'ij, chuwäch ri porobal ak'a'l ri nicowisam. Xuwi c'u quesiq'uitaj oxib o quiejeb ch'akatak rumal ri Jehudi ri ajawinel quebuk'at ruc' jun cuchilo quebuq'uiak pa ri u k'ak'al ri rachak k'ak'. Je xutakej u banic c'ä xuporoj na ronojel ri botobic wuj. Mawi ri ajawinel mawi ri e rach k'atal tak tzij ri nimak qui k'ij ri xquitatabej ronojel ri xya' u siq'uixic, xquixe'j ta quib mawi xquic'utula' chi c'ax ta xbe chque. Ri Elnatan, ri Delaiy xukuje' ri Jemariy xquibochi'j ri ajawinel chi man cuporoj taj ri botobic wuj, are c'u ri are' man xunimaj taj ri quibij che. Xane' xutak ri Jerameel, rija'l ri ajawinel, ri Seraiy, u c'ojol ri Azriel xukuje' ri Selemiy, u c'ojol ri Abdeel, chi chquicojo' ri Jeremiy, ri k'axal tzij, pa che' xukuje' ri Baruc ri rajtz'ib. Xecuy c'ut rumal ri Ajawaxel. Aretak ri ajawinel u porom chic ri botobic wuj ri e c'o wi ri e u tzij ri Jeremiy ri xubij che ri Baruc chi chebutz'ibaj, ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy xubij c'u che: “Chac'ama' chi jun botobic wuj chatz'ibaj chi chupam ronojel ri xtz'ibax chupam ri nabe, ri xuporoj ri Joasim, ajawinel re Juda. Chabij c'u wa' che: ‘Je' wa' cubij ri Ajawaxel a Dios: At xaporoj ri botobic wuj xukuje' xayaj ri Jeremiy rumal rech chi xutz'ibaj chupam chi man c'o ta queblan c'uxaj cäpe na ri ajawinel re Babilon che u sachisaxic u wäch ri ulew chi man e c'o ta winak quebuya' ta can chupam mawi ta ne awaj. Rumal c'u ri', in, ri Ajawaxel, quinbij chawe, Joasim, ajawinel re Juda, chi ri at man c'o ta awija'lil cäcanaj pa ri u tem re ajawibal ri David. At aretak catcämic man catmuk taj catcanaj chuwäch ri u k'ak'al ri k'ij xukuje' chuwäch ri u tewal ri chak'ab, are c'u ri at xukuje' ri e awija'lil junam xukuje' ri e a wäch k'atal tak tzij, quinc'äjisaj na i wäch qui mac quech tak ri e i mac. Quinban na chi quebekaj na piwi' ix xukuje' paquiwi' ri aj Jerusalen xukuje' Juda conojel ri nimak tak c'axc'ol ri e nu yo'm quibixic chiwe, ri man xixoc ta wi il chque.’ ” Ri Jeremiy xuc'am chi c'ut jun botobic wuj ri xuya' che ri Baruc, ri rajtz'ib, ri xutz'ibaj ronojel ri xuya' u bixic ri Jeremiy che ri u bixic wa', ronojel ri c'o chupam ri botobic wuj ri u porom ri ajawinel Joasim. Ri Jeremiy xebutik chi na niq'uiaj jastak chic ri quejunamatajic. Ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xucoj ri Sedequiy che ajawinel pa Juda, u c'ojol ri Josiy, che u q'uexwäch ri Jeconiy, u c'ojol ri Joasim. Mawi c'u ne ri Sedequiy mawi ri e rach k'atal tak tzij mawi ri tinimit xeniman ta che ri tzij ri u yo'm u bixic ri Ajawaxel chque rumal ri Jeremiy ri k'axal tzij. Ri ajawinel Sedequiy xutak bic ri Jucal, u c'ojol ri Selemiy, xukuje' ri cojol tabal tok'ob Soponiy, u c'ojol ri Maasiy, che rilic Jeremiy, ri k'axal tzij, xequibij c'u che: “Chatch'aw pakawi' ruc' ri Ajawaxel ri ka Dios.” C'ä majok c'u chcoj ri Jeremiy pa che', c'ä cäbinicat c'u chquixo'l tak ri winak. E elinak chi c'u ulok ri rajch'ojab ri paraon, ri ajawinel pa Ejipt. Aretak xquetamaj ri aj caldeyib ri cätajin quech'ojin ruc' ri Jerusalen, xquik'il quib xetzelejic. Ri Ajawaxel c'ut xutzijobej ri Jeremiy, ri k'axal tzij, xuya' c'u takanic che chi chubij chque ri tako'n chi are' cäbinic: “Chibij che ri rajawinel ri Juda, ri ix u takom ulok che u tz'onoxic u no'j chwe, chi ri rajch'ojab ri paraon, ri e petinak chic pa ri be che i to'ic, e tzelejinak pa Ejipt. Ri aj caldeyib quetzelej chi na ulok che u banic ch'o'j ruc' ri tinimit Jerusalen, caquimajij c'u na caquit'ik c'u na k'ak' che. In, ri Ajawaxel, quinya' apan u bixic chiwe: Micu'ba' i c'u'x mawi mibij chi ri aj caldeyib quetzelej ta chquij, man je ta c'u wa'. Pune' ta c'u ne ri ix quixcuin ta che qui ch'äquic conojel ri ajch'ojab aj caldeyib ri cätajin quech'ojin iwuc' man c'o ta chi c'u ri queto'taj ta chi can chque xane' jujun achijab ri e socotajinak ri e canajinak canok ri e c'o chupam ri kajebal, we achijab ri' quewalij na caquit'ik c'u na k'ak' che ri tinimit.” Aretak ri cajch'ojab ri aj caldeyib cätajin quetzelej chquij caquiya' c'u can ri Jerusalen, rumal rech chi xquetamaj chi e petinak ri rajch'ojab ri ajawinel, ri paraon, ri Jeremiy xel bic pa ri tinimit che u bic pa ri rulew ri Benjamin che u cojic c'u ri u k'ij che u jachic jun echbal chquixo'l ri e u winakil. Aretak c'u xopan chuchi' ri Oquibal aj Benjamin, jun achi Iriy u bi', u c'ojol ri Selemiy ri' u mam c'ut ri Hananiy, ri are' qui nimal ri chajinelab, xuk'atij ri Jeremiy xubij c'u che: “¡At catk'ax cuc' ri aj caldeyib!” Ri Jeremiy xutzelej u bixic: “¡Man kastzij taj, man quinek'ax ta cuc' ri aj caldeyib!” Man xta' ta c'u u tzij rumal ri Iriy, xane' xuchapo xuc'am bic chquiwäch ri k'atal tak tzij. Wa' xquiban coyowal che ri Jeremiy, xetakanic chi ch'ayok chcoj c'u pa che' chorachoch ri Jonatan, ri tz'ibal tzijol, ri banom u pa che' che. Ri Jeremiy xetac'al c'ä chupam ri c'axalaj u pa che' ri c'o chuxe' ri ja ri xbeytaj wi q'ui k'ijol. Ri ajawinel Sedequiy xuya' takanic chi chc'am bic ri Jeremiy chupam ri rachoch ri ajawinel, aretak c'u opaninak chic ri Jeremiy chuwäch ri ajawinel, wa' xuc'ot u chi' chic'uyal: “¿La c'o jun tzijol u yo'm ri Ajawaxel?” Ri Jeremiy xutzelej u bixic: “Je', chi quekaj la pa u k'ab ri rajawinel ri Babilon.” Ri Jeremiy xuc'ot c'u u chi' ri ajawinel Sedequiy: “¿Jas ri il ri nu banom che la, o chque ri ach tak k'atal tak tzij la, o che ri tinimit, chi in cojom pa che'? ¿Jawije' e c'o wi ri' ri e k'axal tzij ri xquijiquiba' u bixic chi ri ajawinel re Babilon man cuban ta na c'ax che la, mawi che ri ulew? Tatabej ba la ri quinbij che la wajawinel, chya' ba la chwe ri quentz'onoj che la: Maya' ba la chi quinc'am chi bic jumul chupam ri rachoch ri Jonatan, ri tz'ibal tzijol, minecäm ne chla'.” Are c'u ri ajawinel Sedequiy xuya' takanic chi chtz'apix ri Jeremiy cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab chi ronojel c'u k'ij chc'am ulok jun u caxlanwa re pa be ri caquiban ri banal tak wa je c'u xtakex u banic wa' c'ä xq'uis na ri caxlanwa ri c'o chupam ri tinimit. Je c'u wa' ri u canajic ri Jeremiy cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab. Ri Sepatiy, u c'ojol ri Matan, ri Jedaliy, u c'ojol ri Pasur, ri Jucal, u c'ojol ri Selemiy, xukuje' ri Pasur, u c'ojol ri Malquiy, xquita' ri Jeremiy aretak xebubij tak we tzij ri' chuwäch ri tinimit: “Ri Ajawaxel je cubij wa': ‘Ri cacanaj chupam ri nimalaj tinimit cäcäm na pa ri ch'o'j o rumal wi'jal o rumal cämisanel yabilal. Are c'u ri quebel bic cujach c'u rib pa qui k'ab ri aj caldeyib, cäcuin ri' pune' xuwi che u to'tajisaxic ri u c'aslemal.’ Jewa' cubij ri Ajawaxel: ‘We tinimit ri' cäkaj na pa qui k'ab ri e rajch'ojab ri rajawinel ri Babilon. Ri are' cumajij na, man c'o ta c'u jachin jun cäcuin ta che u k'atexic.’ ” E are' tak c'ut ri c'o nimak tak quekle'n xquibij che ri ajawinel: “Rajawaxic u cämisaxic we achi ri', cumal tak ri e u tzij ri quebubij cuq'uistajisaj qui c'u'x ri ajch'ojab ri c'ä e canajinak chupam ri tinimit, xukuje' conojel ri winak. We achi ri' man cutzucuj taj ri utzil che ri tinimit xane' ri c'axc'olil che.” Ri ajawinel Sedequiy xutzelej u bixic chque: “Utz ri', chibana' ba' che ri Jeremiy jas ri qui waj. In man c'o ta jas quincuin che u banic che i k'atexic.” We winak ri' xquichap ri Jeremiy xquiya' chupam ri u c'ua' ri Malquiy, u c'ojol ri ajawinel, ri c'o cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab. Xequicoj tak colob che, che u kasaxic bic, man c'o ta c'u ja' chupam ri c'ua' xane' xok'ol, xbik'taj c'ut ri Jeremiy chupam ri xok'ol. Jun aj Etiopiy Ebed-melec u bi' ri nim u k'ij chupam ri rachoch ri ajawinel, xbix che chi xya' ri Jeremiy chupam ri c'ua', pa ri k'ijol ri', ri ajawinel c'o pa jun chomanic ri cätajin cäban chuchi' ri Oquibal aj Benjamin. Xel c'u bic ri Ebed-melec chupam ri rachoch ri ajawinel xbe che u bixic che ri ajawinel: “Wajaw ajawinel, itzel ri qui banom we achijab ri' che ri Jeremiy are jun nimalaj il. Qui yo'm chupam jun c'ua', cätajin c'u cäcäm che numic chila', rumal rech chi man c'o ta chic wa chupam ri tinimit.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel che ri Ebed-melec chi chebuc'ama' bic juwinak lajuj achijab ruc' che resaxic ulok ri Jeremiy chupam ri c'ua', c'ä majok chi cämok. Ri Ebed-melec xebuc'am bic ri achijab, xbe pa ri ja c'olbal atz'iak aj ajawinel xebumajij c'u jujun k'e'l tak atz'iak, xebukasaj bic ruc' colob che ri Jeremiy chupam ri c'ua', xubij c'u che: “Chebacojo' tak we atz'iak ri' pa tak a toloc', rech man catquisoc taj ri colob.” Je c'u xuban ri Jeremiy. Xequijic' c'ut ri achijab ri colob xquesaj c'u ulok chila'. Xuwi c'u xesetaj ulok, ri Jeremiy xcanaj can cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab. Ri ajawinel Sedequiy xtakanic chi chc'am bic ri Jeremiy, ri k'axal tzij, chuwäch, churox oquibal chupam ri rachoch Dios. Chila' xubij wi ri ajawinel che: “Quenbana' jun c'otoj chi'aj chawe, are c'u quinwaj chi catzelej u bixic chwe je jas ri aweta'm.” Ri Jeremiy xutzelej u bixic che: “We quintzelej u wäch ri c'otoj chi'aj, che la catak la nu cämisaxic; we c'u quinya' jun no'j la, man cäban ta la ri quinbij.” Chic'uyal c'ut ri ajawinel Sedequiy xuban jun chi'nic ri kas cäban na che ri Jeremiy: “Quinban na ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri Ajawaxel, ri yowinak ri ka c'aslemal, chi man quintak ta a cämisaxic mawi catinjach pa qui k'ab ri are ta cacaj catquicämisaj.” Xubij c'ut ri Jeremiy che ri Sedequiy: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, jewa' cubij: ‘We kas xa' jumul cäjach ib la pa qui k'ab ri e qui nimal ri rajch'ojab ri rajawinel ri Babilon, ri lal xukuje' ri e achalal la caquito'tajisaj na ri qui c'aslemal, man c'u caporox ta na we tinimit ri'. We c'u man cäjach ib la pa qui k'ab ri aj caldeyib cäk'ax na ri tinimit pa qui k'ab caquit'ik c'u na k'ak' che, are c'u ri lal man cato' taj ta na la.’ ” Ri Sedequiy xutzelej na u bixic che: “Quinxe'j wib chquiwäch ri aj judeyib ri e k'axenak cuc' ri aj caldeyib; we quinekaj pa qui k'ab wa', caquiban na chwe jachique ri cacaj.” Ri Jeremiy xutzelej u bixic che: “Man cäkaj ta na la pa qui k'ab wa'. Bana' la jun tok'ob nimaj la, ri cubij ri Ajawaxel, ri nu yo'm u bixic che la, utz c'u quel na la cäto'tajisaj c'u ri c'aslemal la. Ri Ajawaxel u c'utum chnuwäch ri cac'ulmataj na, we cäcoj chuk'ab la chi man cajach ta ib la: Conojel ri ixokib ri quecanaj chupam ri rachoch ri ajawinel re Juda quebesax na ulok quejach c'u na pa qui k'ab ri e qui nimal tak rajch'ojab ri ajawinel re Babilon, kas e are' c'ut caquibij na: ‘Ri sibalaj e utzalaj tak rachil ri ajawinel xecuin che u subic xquich'äc c'ut; xquiya' c'olbal chi xebik'taj ri rakan chupam ri xok'ol xquiya' c'u can ri uwo quij chuwäch.’ ” Ri Jeremiy xutakej u bixic che ri ajawinel: “Conojel ri ixokib xukuje' tak ri e c'ojol la quejach na pa qui k'ab ri aj caldeyib, man c'u cato'taj ta na la canok, cäkaj na la pa qui k'ab, cäjach na la pa u k'ab ri ajawinel re Babilon, cut'ik c'u na k'ak' che ri tinimit.” Xutzelej c'ut u bixic ri Sedequiy che ri Jeremiy: “We catok'obisaj u wäch ri a c'aslemal, matzijoj wa' che jachin jun. We ri e c'o nimak tak quekle'n caquetamaj wa' chi in tzijoninak awuc', quepe na caquic'ot na a chi' jas ri xabij chwe, xukuje' jas ri xinbij in chawe, ruc' c'ut ri u chi'xic chawe chi caquito' na ri a c'aslemal, caquicoj na chuk'ab chawe chi chabij ronojel chque. Are c'u ri at, Jeremiy, catzelej na u bix chque chi xuwi cätajin catz'onoj tok'ob chwe chi man catin tak ta bic jumul cho rachoch ri Jonatan, rech man catecäm ta chila'.” Kas c'u je xelic. Conojel ri e c'o nimak tak quekle'n xebe che rilic ri Jeremiy xequiban c'u c'otoj tak chi'aj che, ri are' je xutzelej u bixic chque jas ri takanic ri u yo'm ri ajawinel che. Xquiya' c'u can pa jamaril, man c'o ta c'u jachin xto'w ri xquitzijoj. Xcanaj c'u can ri Jeremiy chuwäch ri uwo ja ri e c'o wi ri chajinelab c'ä pa ri k'ij aretak xch'äc ri Jerusalen. Pa ri ulajuj ic' re ri ubelej junab ri rajawinic ri Sedequiy pa Juda, ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xpe che u ch'äquic ri Jerusalen e rachil conojel ri e rajch'ojab xquisutij c'ut rij. Pa ri ubelej rajilabal ri ucaj ic' re ri ujulajuj junab re ri rajawinic ri Sedequiy, ri ajch'ojab ri e c'ulel xeboc chupam ri tinimit, conojel c'ut ri e qui nimal tak ri e rajch'ojab ri ajawinel re Babilon xeboquic xquijekeba' c'u quib chuchi' ri oquibal ri c'o pa niq'uiajil. E are' ri Nergal-sarezer, Samgar-neb, Sarsequim, ri c'o nimalaj rekle'n pa ri takanic, xukuje' jun chic Nergal-sarezer, xukuje' nim rekle'n. Aretak ri ajawinel Sedequiy xukuje' tak ri e rajch'ojab xquil ri cätajin cäc'ulmatajic, xebanimajic xquiya' can ri tinimit. Chak'ab xebel bic xebe pa ri be ri cäbe pa tak ri e u ticbal cotz'i'j ri ajawinel, pa ri oquibal ri c'o chquixo'l ri quieb tapia, xquitakej c'ut ri be ri c'o pa ri beya' re ri Jordan. Are' c'u ri xban che ri Sedequiy, xtakanic chi chec'otix ri e u bak'wäch xxim c'u chutza'm jun tikom ch'ich' che u c'amic bic pa Babilon. Ri aj caldeyib xquit'ik k'ak' che ri rachoch ri ajawinel xukuje' chque tak ri ja ri e c'o chupam ri tinimit, xebequit'akij tak ri e u tapia ri Jerusalen. Che ri u q'uisbalil, ri Nabuzaradan, takanel paquiwi' ri e chajil tak rech ri ajawinel, xebuc'am bic ri winak pa Babilon ri c'ä e canajinak canok chupam ri tinimit, jacha' xukuje' ri xek'ax tak cuc' ri aj caldeyib; xukuje' c'u ronojel ri tinimit. Xuwi xebuya' can chupam ri rulewal ri Juda jujun ri sibalaj e mebayib na, ri man e c'o ta jastak quech, pa ri k'ij c'ut ri' xebuya' ticbal tak uva chque xukuje' tak ulew re ticonijibal. Ri ajawinel Nabucodonosor re Babilon xuya' che ri Nabuzaradan takanel paquiwi' ri chajinelab, we takanic tak ri' ri chubana' che ri Jeremiy: “Chac'ama' chcanaj awuc' che rilixic maban c'ax che, xane' chaya' che ronojel ri cutz'onoj chawe.” Are c'u ri Nabuzaradan, rachil ri Nabusazban xukuje' ri Nergal-sarezer, quieb achijab ri e c'o nimak tak quekle'n pa ri takanic, xukuje' conojel ri e quinimal tak ri rajch'ojab ri ajawinel re Babilon, xquitak resaxic ulok ri Jeremiy cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab xquijach c'u pa u k'ab ri Jedaliy rech cuchajij, u c'ojol ri Ahicam ri' u mam c'ut ri Sapan, rech caquic'am bic cho cachoch. Je c'u ri' ri Jeremiy xjeki' can chupam ri tinimit. Aretak c'ä tz'apital ri Jeremiy cho ri ja ri e c'o wi ri chajinelab, ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, xubij che: “Jät jabij c'u che ri Ebed-melec, ri aj Etiopiy: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, jewa' cubij: Quentz'akatisaj ri nu yo'm u bixic ri cuc'ulmaj na we tinimit ri' che retzelal, man che ta c'ut rutzil. Aretak quec'ulmataj wa', at cawil na. Catinchajij c'u na, rech man catekaj ta na pa qui k'ab we winak ri' ri caxe'j awib chquiwäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. In catinto'tajisaj na rech man catcämisax taj. Catcuinic cato'tajisaj awib man catcäm taj, rumal rech chi xacu'ba' a c'u'x chwij. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, aretak ri Nabuzaradan, takanel paquiwi' ri chajinelab, u tzokopim chic ri Jeremiy ri xurik pa Rama. Ri Nabuzaradan xurik ri Jeremiy yutum cojom pach'um ch'ich' che c'o chquixo'l ri aj Jerusalen xukuje' aj Juda ri cätajin cac'am bic pa Babilon. Ri takanel paquiwi' ri chajinelab xuc'am bic ri Jeremiy jela' pa u tuquiel wi, xubij c'u che: “Ri Ajawaxel ri a Dios xucoj xib chi cutak ulok we quiäkasakil ri' puwi' we ulew ri', are c'u ri camic u tz'akatisam ri cojoj xi'b ri xubano. Ri ix je xic'ulmaj wa' rumal rech chi xixmacun chuwäch ri Ajawaxel man c'u xixniman ta che. Ampe', kas camic quebenwesaj tak ri tikom ch'ich' ri e ximibem awech. We are cawaj chi catbe wuc' pa Babilon, jo'; in catinwilij na we c'u ne man cawaj catbe wuc', chatcanajok. C'o ronojel ri ulew pa a k'ab: cuya' catbec jawije' ri cawil wi chi utz na chawe. We c'u cawaj cattzelejic, chattzelej ruc' ri Jedaliy, u c'ojol ri Ahicam ri' u mam c'ut ri Sapan, ri xcoj can che k'atal tzij paquiwi' tak ri tinimit ri e c'o pa Juda chatjekel c'u ruc' xukuje' ruc' ri a tinimit. Jät jawije' ri cawil wi chi utz na chawe.” Ri takanel c'äte c'u ri' xuya' can jun sipanic che ri Jeremiy xukuje' niq'uiaj jastak chic, chawila' ba' awib xcha' can che. Ri Jeremiy xbe ruc' ri Jedaliy pa Mizpa, xjeki' c'u can ruc' xukuje' cuc' ri winak ri e canajinak can pa ri ulew. Conojel c'ut ri e qui nimakil ri ajch'ojab xukuje' ri ajch'ojab ri e c'o cuc' ri qui jabum tak quib pa tak ri juyub aretak xquetamaj chi ri ajawinel re Babilon are xucoj can ri Jedaliy ri u c'ojol ri Ahicam che k'atal tzij puwi' ri ulew, xucoj c'u can paquiwi' ri achijab, ri ixokib xukuje' ri calc'ual ri winak ri sibalaj e mebayib ri e c'o pa ri ulew, ri man xec'am ta bic pa Babilon, xebe pa Mizpa xequic'am bic ri winak ri e c'o cuc', che rilic ri Jedaliy. C'o c'ut chquixo'l: ri Ismael, u c'ojol ri Netaniy; ri Joanan xukuje' ri Jonatan, e u c'ojol ri Carey; ri Seariy, u c'ojol ri Tanumet; ri e u c'ojol ri Epay aj Netop; ri Jezaniy, u c'ojol jun achi aj Maacat, xukuje' tak ri rachijab. Ri Jedaliy xujiquiba' u bixic chque ri chi'nic ri kas cäban na chque: “Mixe'j iwib che u cojic iwib chuxe' ri qui takanic ri aj caldeyib. Chixcanaj c'u can che jekelem chupam ri ulew, chi cojo iwib chuxe' ri u takanic ri ajawinel re Babilon, utz c'u quixel na. In quincanaj canok pa Mizpa, che u cojic wib piwi' chquiwäch ri aj caldeyib aretak chepe waral. Ri ix chebic'olo' u wa'l uva, xukuje' ri qui wächinic tak ri ulew xukuje' aseit, je c'u ri' cuya' quixcanaj can chquipam tak ri tinimit ri e i majim.” Xukuje' ri aj judeyib ri e c'o pa Moab, Amon, Edom xukuje' pa jule' tak ulew chic xquetamaj chi ri ajawinel re Babilon u yo'm c'olbal chi xecanaj can jujun aj judeyib pa ri ulew, chi u cojom c'ut ri Jedaliy che k'atal tzij paquiwi'. Conojel c'ut ri aj judeyib ri qui jabum tak quib pa jalan tak c'olbal xetzelej pa Juda xebe qui tac'aba' tak quib chuwäch ri Jedaliy pa Mizpa. Xukuje' ri e are' xequic'olo' u wa'l uva xukuje' ri qui wächinic tak ri ulew pa nimak tak mulaj. Ri Joanan, u c'ojol ri Carey, xukuje' conojel ri niq'uiaj takanelab chic paquiwi' ri ajch'ojab ri e canajinak can pa tak ri juyub, xebe pa Mizpa, che rilic ri Jedaliy, xquibij c'u che: “¿La ma ta aweta'm chi ri ajawinel Baalis aj Amon u takom ulok ri Ismael, u c'ojol ri Netaniy, che a cämisaxic?” Are c'u ri Jedaliy man xucoj taj ri xquibij che. Xubij c'ut ri Joanan che ri Jedaliy chic'uyal: “Chaya' chwe chi quinbe che u cämisaxic ri Ismael. Ri man c'o ta jun chetamanok jachin xbanowic. ¿Jas ta c'u che cakaya' che chi catucämisaj? Wa' cuc'am ulok ri u tuquixic quib ri aj judeyib ri qui mulin quib awuc', jun yojyobic c'u wa' chque ri aj Juda ri e to'tajinak canok.” Xutzelej c'ut u bixic ri Jedaliy che: “¡Mabano! Ri cak'abaj chrij ri Ismael man kas ta tzij.” Chupam ri uwuk ic', ri Ismael, u c'ojol ri Netaniy ri' u mam c'ut ri Elisam, rija'lil ajawinel xbe pa Mizpa che u ch'abexic ri Jedaliy. Achilatal cumal lajuj achijab. Chila' c'ut pa Mizpa, aretak cätajin quewa' junam, ri Ismael xukuje' ri lajuj achijab ri e achilaninak xewalijic ch'ich' re ch'o'j c'ut xquicämisabej re ri Jedaliy, ri cojom can che k'atal tzij puwi' ri Juda rumal ri ajawinel re Babilon. Ri Ismael xebucämisaj xukuje' conojel ri aj judeyib xukuje' ri ajch'ojab aj caldeyib ri e c'o ruc' ri Jedaliy pa Mizpa. Chucab k'ij re ri u cämisaxic ri Jedaliy, aretak c'ä majok c'o jachin etamaninak ri xc'ulmatajic, xebopan ri e elinak ulok pa Siquem, pa Sil xukuje' Samar e jumuch' (80) achijab, ri qui josom ri quismachi', quijisom ri catz'iak ri qui cuerp e nojinak chque tak socotajic ri kas e are' e banowinak chquibil quib. E qui c'amom c'u ulok sipanic re c'äj xukuje' c'oc' k'ol che u chi'xic che ri Ajawaxel chupam ri rachoch Dios. Xel c'u bic ri Ismael pa Mizpa che qui c'ulaxic, cätajin cok' pa ri be. Xuwi c'u xurika' rib cuc', xubij chque: “Chixpet che rilic ri Jedaliy u c'ojol ri Ahicam.” Xak xuwi c'u xebopan pa u niq'uiajil ri tinimit, ri Ismael xukuje' tak ri rachijab ri e c'o ruc' xequicämisala' xequiq'uiak c'u chupam jun c'ua'. Lajuj c'ut chque ri achijab ri e cachil wa' xquibij che ri Ismael: “Man cujacämisaj taj; uj c'o ka trico, ka sebad, kaseit xukuje' ka juyubal räx cab ka c'u'm pa ri juyub.” Man c'u xebucämisaj taj ri Ismael jacha' ri e niq'uiaj cächil. Ri c'ua' ri xebuq'uiak wi bic conojel ri achijab ri e u cämisan are c'ua' wa' ri xutak u banic ri ajawinel As aretak cuto' rib chuwäch ri Baas ajawinel re Israel. Are c'u jun c'ua' ri sibalaj nim, xnoj c'u cumal ri qui cuerp ri winak ri xebucämisaj ri Ismael. Ri Ismael xebuchap c'u ne ri e u mia'l ri ajawinel xukuje' ri winak ri xecanaj can pa Mizpa, ri e cojom can rumal ri Nabuzaradan ri takanel paquiwi' ri chajinelab, chuxe' ri u takanic ri Jedaliy. Ri Ismael xebuyutu, xutakej c'ut ri u be, ri u chomanic chi coc chupam ri rulew ri Amon. Aretak ri Joanan, u c'ojol ri Carey, xukuje' ri e c'amal qui be ri ajch'ojab ri e c'o ruc' xquetamaj ri il ri u banom ri Ismael, xequimulij conojel ri winak xebe c'u che u tijic qui chuk'ab ruc'. Xequirika' chuxcut ri nimalaj c'olbal ja' ri c'o pa Gabaon. E are' c'u tak ri winak ri e u chapom bic ri Ismael xquil u wäch ri Joanan xukuje' conojel ri e c'amal qui be tak ri ajch'ojab ri e petinak ruc', sibalaj xequicotic, xetzelej chquij che u junaxic quib ruc' ri Joanan. Are c'u ri Ismael xukuje' wajxakib chque ri rachijab xecuinic xebanimaj chuwäch ri Joanan xeboc c'ut chupam ri rulew ri Amon. Are c'u ri Joanan, xukuje' ri e qui nimakil tak ri ajch'ojab ri e achilaninak ri ajch'ojab, ri ixokib ri ac'alab xukuje' ri e c'o nimak tak quekle'n ri xebumulij ulok ri Ismael pa Mizpa ri xebuc'am bic aretak cämisatajinak chic ri Jedaliy rumal, ri xebutzelej ulok ri Joanan pa Gabaon. Je qui banom wa' xquitakej qui be c'ä xebopan na pa Jerut-quimam, chunakaj ri Belen, c'ä chila' c'u xebetac'al wi. Ri qui chomanic chquetaken c'ä pa Ejipt rech man querik ta cumal ri aj caldeyib, caquixe'j c'u quib chquiwäch rumal rech chi ri Ismael xucämisaj ri Jedaliy, ri cojom can che k'atal tzij puwi' ri ulew rumal ri ajawinel re Babilon. Conojel ri e qui nimakil ri ajch'ojab, are' c'u jun ri Joanan, u c'ojol ri Carey, xukuje' ri Azariy, u c'ojol ri Osaiy, xukuje' conojel ri winak, chi ch'utik chi nimak, xenakajin ruc' ri Jeremiy, k'axal tzij, xquibij c'u che: “Quekatz'onoj jun jasach chawe; mak'il c'u awib che u banic: Chabochi'j ri Ajawaxel ri a Dios pakawi', ri quieb oxib ri uj canajinak canok. Nabe sibalaj uj q'ui ulok, are c'u ri camic xa' uj quieb oxib uj canajinak canok, jacha' ri cawilo. Chabochi'j ri Ajawaxel ri a Dios chi chuc'utu' ri be chkawäch ri rajawaxic u takexic kumal xukuje' ri rajawaxic u banic kumal.” Ri Jeremiy xutzelej u bixic chque: “Utz ri'. Quinbochi'j ri Ajawaxel ri i Dios piwi', jacha' ri i tz'onon chwe, quinya' c'u na retamaxic chiwe, man c'o ta jas ri quinc'u' ta can chiwäch.” Xquibij c'u che ri Jeremiy: “Are' ba' ri Ajawaxel ri a Dios are' chux kas jicalaj k'alajisanel chkij, we man cäkabano ri cubij chawe chi cabij chke. We cäkaj chkawäch o man cäkaj taj ri cutzelej u bixic, cäkanimaj na ri Ajawaxel ri ka Dios, ri ka tz'onon chawe chi chatch'aw pakawi' ruc', rech utz cujelok.” Oc'owinak chi lajuj k'ij, ri Ajawaxel xtzijon ruc' ri Jeremiy, wa' xusiq'uij c'ut ri Joanan, u c'ojol ri Carey, xukuje' ri e qui nimal tak ri ajch'ojab ri e achilaninak, xukuje' conojel ri winak, kas ruc' ri sibalaj ch'utin c'ä ruc' ri sibalaj nim, xubij c'u chque: “Ri Ajawaxel ri u Dios ri Israel, ri xinitak wi chi chebenya' ri i tz'ononic chuwäch, je cubij wa': ‘We i yo'm i tzij chi quixcanaj can chupam we ulew ri', in quixinpok'colij na; man quinsachisaj ta na i wäch, xane' quixintiquiba' na man c'u quixinbok ta na, quinbison c'ut chi xintak we nimalaj c'axc'ol ri' piwi'. Mixe'j ba' iwib chuwäch ri ajawinel re Babilon, ri sibalaj quixe'j iwib chuwäch. Mixe'j iwib chuwäch, rumal rech chi in c'o iwuc' che i to'tajisaxic xukuje' che iwesaxic chuxe' ri u cuinem. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quebel na nu c'u'x chiwe, quinban c'u na xukuje' chi ri are' quel na u c'u'x cuya' c'u chiwe chi quixtzelej chupam ri iwulew.’ We c'u ri ix man quiwaj taj quixcanaj can chupam we ulew ri', man c'u ne quixniman ta che ri Ajawaxel ri i Dios je c'u quibij wa': ‘are utz na chke chi cujejekel pa Ejipt, ri man quekil ta wi ch'o'j, mawi cakata' rok'ebal su', mawi cujecäm ta che wi'jal’, chitatabej ba' ix, ri ix aj Juda ri ix canajinak, ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel: ‘We ri ix are quiwaj quixejekel pa Ejipt, ri ch'o'j xukuje' ri wi'jal ri sibalaj quixe'j wi iwib copan c'u na iwuc' kas chila', chila' c'u quixecäm wi na. Conojel c'ut ri benak qui c'u'x chi quebejekel pa Ejipt, quecäm na chila' rumal ri ch'o'j, ri wi'jal, o ri cämisanel yabilal. Man c'o ta jun cac'asi' ta na canok; man c'o ta jun ri ma ta cutaklebej ri nimalaj c'axc'ol ri quintak na piwi'.’ Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, je cubij wa': ‘Je' jacha' ri woyowal xukuje' ri nu c'anal ri xenicow paquiwi' ri aj Jerusalen, jeri' xukuje' quebenicow na piwi' ix xukuje', we quixbe pa Ejipt. Quixux na jun c'utbal re c'okobal, pa jun jasach ri cäxibinic, man quiwil ta chi c'u na u wäch we c'olbal ri'.’ Chiwe ix ri c'ä ix canajinak pa Juda, cuya' takanic ri Ajawaxel chiwe chi man quixbe ta pa Ejipt. Kas ba' chiwetamaj, in quinya' apan u bixic chiwe camic: Ix quiban jun c'axalaj sachinakil, kas c'u ix xitz'onoj tok'ob chwe chi quinoc chuwäch ri Ajawaxel i Dios, xibij c'u chwe: ‘Chabochi'j ri Ajawaxel ri ka Dios pakawi', chaya' ba' retamaxic chke ronojel ri takanic ri cuyao, rech cäkabano.’ In nu yo'm retamaxic chiwe camic ri xubij ri Ajawaxel ri i Dios chwe chi quinbij chiwe, are c'u ri ix man quiwaj taj quixnimanic. Rumal c'u ri', kas ba' utz retamaxic chi bana' chi rumal rech ri ch'o'j, ri wi'jal xukuje' ri cämisanel yabilal, ri ix quixecäma na pa ri ulew jawije' ri qui waj quixejekela wi na.” Aretak ri Jeremiy xuq'uis u ya'ic u bixic che ri tinimit ronojel ri xubij ri Ajawaxel ri qui Dios che chi chuya' u bixic chque, ri Azariy, u c'ojol ri Osaiy, ri Joanan, u c'ojol ri Carey, xukuje' niq'uiaj achijab chic ri e banal tak nimal xquibij che ri Jeremiy: “¡Ri cabij xa' banoj tzij! Ri Ajawaxel ri ka Dios man u bim ta chawe chi mujejekel ta pa Ejipt. Are' ri Baruc, u c'ojol ri Neriy, xsachow ri a no'j chakij, rech cubano chi cujkaj pa qui k'ab ri aj caldeyib chujquicämisaj c'ut, o chujquic'ama' bic pa Babilon.” Je c'u ri', mawi ri Johanan mawi ri e c'amal tak qui be ri ajch'ojab mawi ri winak xecanaj ta can chupam ri ulew Juda, man xquinimaj ta c'ut ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel chque. Kas are' c'u ne, ri Johanan xukuje' ri e c'amal qui be ri ajch'ojab xebequimulij ri quieb oxib winak ri e c'o pa Juda ri xeto'taj canok, aretak qui jabum chi quib pa jalan tak ulew; e tzelejinak chi ulok pa Juda rech quejeki' chila': achijab, ixokib, ac'alab, ri e u mia'l ri ajawinel xukuje' conojel ri winak ri xebuya' can ri Nabuzaradan ri takanel paquiwi' ri chajinelab ri xebuya' can pa u k'ab ri Jedaliy rech querilij, are' c'u jun ri Jeremiy xukuje' ri Baruc. Man xquinimaj taj ri u takanic ri Ajawaxel, conojel xebe pa Ejipt xebopan c'u c'a chupam ri tinimit re Tapnes. Pa Tapnes, ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy xubij c'u che: “Chebac'ama' jujun tak abaj nimak, chquiwäch c'u conojel ri winak re Juda, chebamuku' pa ri lilic ulew re t'ac, chuwäch ri oquibal chupam ri rachoch ri ajawinel ri c'o pa ri tinimit. Chabij c'u chque: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, u Dios ri Israel, je cubij wa': Quenbana' chi cäpe ri pataninel wech ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, quentiq'uiba' c'ut ri u tem re ajawibal xukuje' ri u lic'om rachoch ri ajawinel paquiwi' tak we abaj ri' ri e nu mukum waral. Ri are' cäpe na cusachisaj c'u na u wäch ri ulew re Ejipt. Ri q'uiakom paquiwi' chi quecämic, quecäm na; ri q'uiakom paquiwi' chi quec'am na bic pa jun ulew chic quec'am na bic pa jun ulew chic; ri q'uiakom paquiwi' chi quecäm na pa ri ch'o'j, quecäm na pa ri ch'o'j. Cut'ik na k'ak' chque tak ri cachoch ri diosib re Ejipt, xukuje' cut'ik na k'ak' chque tak ri qui diosib o quec'am na bic je ta ne cäban winak chque ri quech'äctaj chupam ri ch'o'j. Cujosk'ij na ri ulew re Ejipt jacha' jun ajyuk' ri cujosk'ij ri ratz'iak ri e c'o sakuc' che, cabe c'ut man c'o ta c'u jachin jun cäk'atinic. Chila' pa ri rachoch ri k'ij ri c'o pa Ejipt ri are' quebukasaj na ri e qui rakan tak ja ri xequik'ijilaj, cut'ik c'u na k'ak' chque tak ri cachoch ri e qui diosib ri aj ejiptib.’ ” Tzijol ri xya' che ri Jeremiy ri cuya' chque conojel ri aj judeyib ri e jekel chquipam ri tinimit tak aj Ejipt ri e c'o pa Migdol, ri Tapnes xukuje' ri Memps, xukuje' ri e c'o pa ri ulew re ri u mox k'ab relebal k'ij: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, je cubij wa': ‘Ix xebiwil conojel ri nimak tak c'axc'ol ri e nu kasan puwi' ri Jerusalen xukuje' ri niq'uiaj tak tinimit chic aj Juda. Camic e yojyobinak man c'o ta jachin c'o ta chquipam qui mac quech tak ri etzelal ri xequibano, xinquic'axc'obisaj c'ut xequik'ijilaj jule' tak diosib xequichi'j c'u c'oc' k'ol chquiwäch; mawi ri e are' mawi ri ix mawi ri e i mam c'o ta xupatanij chque. Q'uimul c'ut xebentak ri pataninel tak wech ri e k'axal tak tzij rech quequibij chiwe chi man quebiban taj we jastak ri' ri man cuyatajel taj ri e itzel quebenwilo. Are c'u ri ix man xininimaj taj mawi xiya' ta i xiquin chwe ri xinbij chiwe. Che u q'uexwäch ri xitanaba' ta can u banic ri iwetzelal xitakej qui chi'xic c'oc' k'ol chque jule' tak diosib. Xnicow c'ut ri woyowal xukuje' ri nu c'anal, xenicow c'ut jacha' jun k'ak' chquipam ri tinimit tak re Juda xukuje' pa ri u xo'l tak ja pa Jerusalen. E yojyobisam xukuje' e tolobam c'ä camic. Je ba' ri', in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quinbij: ¿Jasche qui c'am ulok kas piwi' ix we nimalaj etzelal ri'? ¿Jasche quibano chi quecäm conojel ri winak re Juda, achijab, ixokib xukuje' ac'alab, xukuje' ri c'äte xebalaxic, jeri' chi ma ta c'o jachin cäcanajic? ¿Jasche quinic'axc'obisaj cumal tak ri e i banoj quebichi'j c'u c'oc' k'ol chque tak ri diosib ri e c'o waral pa Ejipt, ri ix petinak wi che jekelem? Ruc' wa' qui nimatajisaj ri kas u sachisaxic i wäch, quixux c'u na c'utbal re c'okobal xukuje' mach'irisam ib chquixo'l conojel ri nimak tak tinimit re ri uwächulew. ¿La e sachinak chic pa i jolom conojel tak ri etzelal ri xequiban ri e i mam, xukuje' ri xequiban tak ri ajawinelab re Juda xukuje' tak ri quixokil, xukuje' tak ri e i banom ix xukuje' tak ri e iwixokil ri xebiban pa ri rulewal ri Juda xukuje' chquipam ri e u xo'l tak ja pa Jerusalen? C'ä camic ri ix man i q'uexom taj ri i c'aslemal, mawi i xe'n iwib, mawi e i tz'akatisam taj ri tijonic xukuje' tak ri pixab ri xebenya' chiwe xukuje' chque ri e i mam. Rumal ri' in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quinbij chiwe: xchomataj wumal chi quinc'am ulok ri lawaloyil piwi' quinsachisaj c'u u wäch ronojel ri Juda. Quinban na chi ri xecanaj pa Juda ri xukuje' xquiya' qui tzij chi quebeljekel pa Ejipt, chq'uis ta u sachic qui wäch chila'. Conojel kas ruc' ri sibalaj ch'utin c'ä ruc' ri sibalaj nabeal, na, quecäm na rumal ri ch'o'j o ri wi'jal, quebux c'u na c'utbal re c'okonic xukuje' mach'irisam ib, pa jun jasach ri cuya' xibriquil. Quinc'äjisaj na qui wäch ri quejeki' pa Ejipt jacha' ri xinban che u c'äjisaxic u wäch ri Jerusalen, ruc' ri ch'o'j, ri wi'jal xukuje' ri cämisanel yabil. Man c'o ta jun chque ri quieb oxib ri xeto'taj can pa Juda ri xepe che jekelem pa Ejipt, cäto'taj taj o cäc'asi' ta canok. Pune' ta ne are ta cacaj quetzelej ta chi pa Juda rech quebejekel ta chi chila' man quetzelej taj, xane' xuwi jujun ri xa' chi c'uyal queboquic.’ ” E are' tak c'ut, ri queta'm chi ri quixokilal quequichi'j c'oc' k'ol chque tak diosib, xukuje' tak ri ixokib ri e c'o apan chila', ri e nimalaj jumulaj wa' chi conojel, xukuje' c'u ri aj judeyib ri e jekel pa ri u mox ri Ejipt, xquitzelej u bixic che ri Jeremiy: “Man catkatatabej taj che ri cabij chke pa ri u bi' ri Ajawaxel. Je c'u ri', cäkatakej na u banic ri chomatajinak u banic kumal. Cäkatakej na u chi'xic c'oc' k'ol xukuje' tak sipanic re u wa'l uva che ri Ajawinel Ixok dios re ri Caj, jacha' ri ka takem ulok u banic c'ä camic xukuje' jacha' ri xequiban ri e ka mam xukuje' tak ri e ka ajawinelab xukuje' xquiban ri e c'amal tak be chquipam ri tinimit tak re Juda xukuje' pa tak ri u xo'l tak ri ja pa Jerusalen. Are c'u ri nabe canok tz'ebetal ri cäkatijo, utz c'u quel ronojel chkawäch man xpe ta c'u jun quiäkasakil pakawi'; kas aretak c'ut xkatanaba' u chi'xic c'oc' k'ol xukuje' tak sipanic re u wa'l uva che ri Ajawinel Ixok re ri Caj, man c'o ta chi ronojel ri cäkatijo, ri e ka winak quecäm rumal wi'jal o pa ri ch'o'j.” Ri ixokib xquitik u bixic: “Ri uj quekaban can lej nabe ri quequiq'uexwächij ri Ajawinel Ixok re ri Caj, quekachi'j c'u c'oc' k'ol che xukuje' tak sipanic re u wa'l uva, ronojel c'u wa' xquiya' c'u qui tzij tak ri kachajilal che u banic ronojel wa. Cakatakej c'u na u banic.” Are c'u ri Jeremiy xutzelej u bixic chque conojel ri achijab xukuje' conojel ri ixokib ri je xquitzelej u bixic wa' che: “¿La are c'u pa i c'u'x chi ri Ajawaxel man cäretamaj taj, o chi xsach pa u jolom, chi ri ix xukuje' ri e i mam, ri e iwajawinelab ri e c'amal tak i be xukuje' ri tinimit chnimalaj conojel, quequichi'j c'oc' k'ol chque tak diosib chquipam tak ri tinimit aj Juda xukuje' xo'l tak ri ja pa Jerusalen? Are c'u ri Ajawaxel man xcuin ta chi che qui coch'ic ri itzel tak banoj ri xebibano ri sibalaj itzel querilo. Rumal quech wa' ri iwulew c'o pa yojyobic camic ri man c'o ta c'u jun cäjeki' ta chupam; uxinak c'utbal re c'okotajic, pa jun jasach ri cuya' xibriquil. We quiäkasakil ri' ri quixriktaj tak wi camic petinak wa' piwi' rumal rech chi xebichi'j c'oc' k'ol chque jule' tak diosib, macunic c'u wa' xiban chuwäch ri Ajawaxel, xukuje' rumal rech chi man xebequinimaj taj ri e u pixbenic xukuje' tak ri pixab, mawi xebequitz'akatisaj tak ri e u takanic.” Xubij chi c'ut ri Jeremiy che ronojel ri tinimit, kas c'u ne are chque tak ri ixokib: “Chitatabej we tzijol ri' ri u yo'm ri Ajawaxel chiwe, winak aj Juda ri jekel pa Ejipt. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, je cubij wa': ‘Ix ri ix ixokib quibij cuc' ri i chi' quiban c'ut ri quibij. Ix quixcha' chi i chi'm u chi'xic c'oc' k'ol xukuje' tak sipanic re u wa'l uva che ri Ajawinel Ixok re ri Caj, qui tz'akatisaj c'u na ri i chi'm. ¡Utz ba' ri', chi tz'akatisaj chibana' c'ut ri i chi'm u banic! Chi tatabej ix iwonojel, winak re Juda ri ix jekel pa Ejipt, ri in, ri Ajawaxel Dios quinbij chiwe: Quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nimalaj nu bi' chi mawi jun chque ri aj Juda quebel ta chi na ulok ri nu bi' pa u chi' pa ronojel Ejipt, cacha' ta c'ut: Rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel. Quinchajin c'u na rech are quebentak bic ri c'axc'ol piwi' man c'u e utzilal taj. Conojel ri aj Juda ri e jekel pa Ejipt cachupisax na qui wäch conojel rumal ri ch'o'j, o ri wi'jal. Xak e ajilatalic ri queto'tajic ri man quecäm ta pa ri ch'o'j ri caquiya' can ri Ejipt ri quetzelej pa Juda. Je c'u ri' conojel ri ecanajinak can pa Juda ri xepe c'u che jekelem pa Ejipt, cäquil na jachique tak tzij ri xetz'akatic we e are' ri wech in, o e are' ri quech e are'. In ri Ajawaxel, quenya' na we etal ri' chiwe che u c'utic chi ri e nu cojow tak xi'b quebantaj na, xukuje' chi quenc'äjisaj na i wäch chupam we ulew ri': In quinjach na ri paraon Opra, ajawinel re Ejipt, pa qui k'ab ri e u c'ulel ri e cämel, je jacha' ri u jachic ri Sedequiy, ajawinel re Juda, pa u k'ab ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, ri cämelalaj u c'ulel.’ ” Chupam ri ucaj junab ri rajawinic ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, ajawinel re Juda, aretak ri Baruc ri u c'ojol ri Neriy, cutz'ibaj ri cätajin cubij ri Jeremiy, ri k'axal tzij, xubij ri Jeremiy che ri Baruc: quinutak c'ut chi quinbij chawe: ‘In quinyojij ri xinwoco, xukuje' quinbok ri xintiquiba'. Je c'u quenbana' che ronojel ri uwächulew. ¿La are cawaj catz'onoj jun jasach chawe ri jalanic? Matz'onoj c'ut, rumal rech chi quebentaka' c'u na ulok tak c'axc'olil paquiwi' conojel ri winak. Quinya' c'u na chawe chi man c'o ta cataklebej na apawije' ta ne ri catbe wi. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixixic.’” Ri Ajawaxel xuya' u bixic che ri Jeremiy ri k'axal tzij ri caquic'ulmaj na ri nimak tak tinimit. Are tzijol wa' ri xuya', che ri cuc'ulmaj na ri Ejipt, are c'u kas are na che ri caquic'ulmaj na ri rajch'ojab ri paraon Necao, ajawinel re Ejipt, ri cariktaj pa Carquems, chuxcut ri nima' Euprats, ri xch'äc rumal ri Nabucodonosor ajawinel re Babilon chupam ri ucaj junab re ri rajawinic ri Joasim, u c'ojol ri Josiy, ajawinel re Juda: “¡Chebiwuc'aj tak ri e i quetecak ch'ich'! ¡Chiya' che ri ch'o'j! ¡Chebicojo' tak quiejebal chquij ri quiej! ¡Chequiejen tak ri ajquiejab! ¡Chebequicojo' ri to'bal tak qui jolom chequicholajij c'u tak quib! ¡Chequibana' tz'imaj che tak ri qui wi' ri tz'imaj ch'ich'! ¡Chebicojo' ri to'bal tak uwo c'u'x! ¿Jas c'ut ri cätajin quinwilo? Quetzelej chquij e nojinak che xibriquil. Ri e rajch'ojab caquijabula' tak quib e ch'äcatajinak; quexiq'uinic quebanimajic, man queca'y ta can chquij. ¡C'o xibriquil pa conojel tak ri c'olbal! In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. ¡Man quecuin taj quebanimaj ri sibalaj quebanic, mawi queto'taj ri sibalaj c'o qui chuk'ab! Pa ri iquiak'ab, chuxucut ri Euprats caquipuq'uila' tak quib quetzak c'ut. ¿Jachin wa' ri caq'uiyic jacha' ri Nil, jacha' jun nima' ri sibalaj cäwolkotic? Are' ri Ejipt ri caq'uiyic jacha' ri Nil, jacha' jun nima' ri sibalaj cäwolkotic. Ri Ejipt je cubij wa': ‘Quineq'uiyok quenchemowisaj ri ulew, quebensachisaj qui wäch tak ri tinimit xukuje' tak ri winak ri e c'o chquipam.’ ¡Chenabej tak ri ajquiejab! ¡Chetaken tak ri carwaj! ¡Chiquitakej qui be ri ajch'ojab: ri ajch'ojab aj Etiopiy xukuje' ri e rech Libiy checuc'aj tak ri qui quetecak ch'ich'; ri ajch'ojab re Lidiy, ri quena'w che u cojic ri q'uiakbal ch'ab! Are wa' ri u k'ij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri k'ij ri cuya' rajil u q'uexelal chque ri e u c'ulel. Ri ch'ich' re ch'o'j casocon na c'ä cak'abar na rumal ri quic'. Are c'u ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuban na jun cämisanic pa ri ulew re ri iquiak'ab, chunakaj ri Euprats. ¡Tinimit re Ejipt, Jät pa Galaad che u tzucuxic cunabal! ¡Pune' c'u caq'uis awib che qui cojic tak cunabal, man c'o ta quequipatanij na chawe, man e c'o ta c'u cunabal chawe! Ri nimak tak tinimit queta'm chic chi at mach'irisam chic, pa ronojel c'ut ri uwächulew cätatajic chi carak a chi'; caquipuq'uila' tak quib ri ajch'ojab, junam c'ut queliq'ui' can cho tak ri ulew.” Ri Ajawaxel xutzijobej ri Jeremiy, k'axal tzij, aretak ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, chpe che u banic ch'o'j ruc' ri Ejipt: “Chiya' u bixic pa Ejipt, pa Migdol, pa Memps xukuje' pa Tapnes: ‘¡Chbanwalijem, xak chixeyenok! ¡Ri ch'ich' re ch'o'j cätajin cäcämisan chinakaj!’ ¿Jasche xanimaj ri Apis, ri ama' a wacax ri tastalic? ¿Jasche man xcuintaj co ta xtaq'ui'c? In c'ut, ri Ajawaxel, in xinch'iquimin bic. Ri e awajch'ojab cäquipuq'uila' tak quib, quetzak c'ut, caquibila' c'u chquibil tak quib: ‘¡Chujel bic waral, chujtzelej pa ri ka tinimit, chupam ri ulew ri xujalax wi! ¡Chujanimaj chuwäch ri cämisanelalaj ch'o'j!’ Chicojo' we yok'obal ri' chrij ri paraon, ri ajawinel re Ejipt: ‘Sibalaj cawojojic, xak xuya' c'u c'olbal xopan ri k'ijol.’ In, chi in ri ajawinel, Ajawaxel c'ut ri nu bi' ri c'o ronojel u cuinem, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal: Jacha' ri Tabor ri walijinak chquixo'l tak ri juyub, xukuje' jacha' ri Carmel, walijinak puwi' ri plo, je u banic wa' ri c'ulel ri cäpe na. Chisuc'umaj iwib che ri i wesaxic bic pa ri iwulew, aj ejiptib, are c'u ri Memps caq'uextaj na cux na chaki'j uwo sak, pa etzeletajic ri mawi jun cajeki' ta na chupam. Ri Ejipt ri je ta ne jun je'licalaj ati't wacax, queletzop c'u rumal jun alaj amalo aj ri riquiak'ab ri relebal k'ij che u tzopic. Ri e rajch'ojab ri xa' e u mocom e jacha' alaj tak ama'ib wacax ri quek'onk'otic, xukuje' c'u ne ri e are' quebanimajic man quecuin ta c'ut co ta caquitac'aba' quib, opaninak c'ut ri k'ij re ri u sachisaxic qui wäch, ri k'ijol re ri u c'äjisaxic qui wäch. Ri Ejipt caxulk'ubic canimajic jacha' jun cumätz aretak chenakajin ri e banal tak ch'o'j, icäj c'ut quequicämisabej quech ri je ta ne quet'oy juwi tak che'. ¡Quequikasaj na ri k'ekumalaj tak qui c'ache'laj! In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. C'o na ri cajilabal chquiwäch tak ri sac', man c'o ta jun cäcuin ta che cajilaxic. Ri Ejipt cämach'irisax na, cäkaj c'u na pa u k'ab ri tinimit re ri riquiak'ab elebal k'ij.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, je cubij wa: “Quenc'äjisaj u wäch ri Amon, ri u dios ri Tebs, ri Ejipt e rachil tak ri e u diosib xukuje' tak ri e rajawinelab, xukuje' ri paraon xukuje' ri caquicu'ba' qui c'u'x chrij. Quinban na chi quekaj na pa qui k'ab ri e cämel tak qui c'ulel, pa u k'ab ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xukuje' pa qui k'ab ri e u winak. Coc'ow c'u na jun k'ijol, ri Ejipt canoj chi na cumal winak jacha' ri nabe canok. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” “Maxe'j awib u tinimit ri Jacob, pataninel wech; man caxe'j ta awib, Israel. Ri at xukuje' ri e awalc'ual quixinto'tajisaj na quixinwesaj na pa u k'ab we najalaj ulew ri' ri ix yo'm chupam. Catjeki' chi na pa jamaril, man c'o ta c'u jachin catslabenic, man c'o ta c'u jachin catxibinic. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic: Maxe'j awib u tinimit ri Jacob, pataninel wech, rumal rech chi ri in in c'o awuc'. Quinsachisaj na qui wäch conojel ri nimak tak tinimit ri xatinjabuj chquixo'l. Are c'u ri at man quinsachisaj ta a wäch; xuwi catinjic' na jas ri rajawaxic chawe; man catinya' ta c'u can xak chi jeri' we ta mat quinc'äjisaj na a wäch.” Are tzijol wa' ri xuya' ri Ajawaxel che ri Jeremiy, ri k'axal tzij che ri caquic'ulmaj na ri aj pilisteyib, c'ä majok chi ch'ojin ri paraon ruc' ri Gaz: “In, ri Ajawaxel, quinbij: Pa ri riquiak'ab elebal k'ij cäpe wi na jun bik'tajic jacha' jun nima' ri capulinic; cubik' na ri ulew xukuje' ronojel ri c'o chupam, ri tinimit tak xukuje' conojel ri e jekel chquipam. Conojel ri e u winakil ri ulew caquirak qui chi', ri winak quejuyuw na rumal ri k'oxom. Aretak quequita' ri e qui poc'opetem tak ri u pa cakan tak ri quiej, ri qui tininem tak ri carwaj xukuje' ri qui wojojem tak ri quetet, quetuktub ri tataxelab quequitzak c'u can tak ri calc'ual. Xopan c'u ri k'ij che u sachisaxic qui wäch ri aj pilisteyib, che quesaxic che ri Tir xukuje' ri Sidon ri to'l tak quech ri c'ä e canajinak. Je, ri Ajawaxel cusachisaj qui wäch ri aj pilisteyib, ri xebel ulok pa ri ulew ri c'o chupam ri plo re Cret. Ri winak re Gaz caquiban na tol che ri qui jolom, ri winak aj Ascalon quememer na. Q'uisbal qui tz'akatil tak ri ojer tac'atak tak achijab, ¿C'ä jampa' lo ri quebasoc ri a ti'jal che u c'utic ri k'oxomal? ¡Ay u ch'ich' re ch'o'j ri Ajawaxel! ¿Jampa' cak'il awib? ¡Chatoc chic chupam ri c'olbal awib, chatmatzalok xak jun chatc'ol wi! ¿Jas ta c'ut ri cubano cacuinic cämatzic we are' ri Ajawaxel yowinak ri takanic che, we u yo'm u takquil chi cäch'ojin ruc' ri Ascalon xukuje' ronojel ri tak'aj?” Tzijol ri u yo'm ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, che ri cuc'ulmaj na ri Moab: “¡Tok'ob a wäch tinimit Neb, yojyobinak chi c'ut! ¡Ri Quiriataim xmajixic xukuje' xmach'irisaxic! ¡Ri u chuk'ab xt'akix pa ulew! Xq'uis ri nimarisabal u k'ij ri Moab. Pa Esbon ri c'ulel cätajin quequiban chomanic rech casach u wäch ri Moab, jacha' nim tinimit. Xukuje' at Madmen, cachupisax na a wäch, are c'u ri ch'o'j man cutanaba' ta u cojic a xib. Chupam ri Horonaim quebel ulok rakoj tak chi'aj: ‘¡Etzeletajic xukuje' nimalaj yojyobic!’ Ri Moab c'o pa etzeletajic; ri rakoj tak chi'aj re k'oxomal quebopan c'ä pa Zoar. Cuc' u wa'l tak wächaj chi' tak bak'wäch, quepaki' puwi' ri juyub re Luhit; caquirak qui chi' rumal re k'oxomal chuwäch ri c'ulmatajic ri quekaj bic pa Horonaim. ¡Chixanimajok! ¡Chuto'tajisaj rib ri cäcuinic! ¡Chebux jacha' ri quemom q'uix pa ri chaki'j uwo sak! Moab, at a cuban a c'u'x chrij ri a chuk'ab xukuje' chquij tak ri e a k'inomal, xukuje' c'u ri at catmajix na. Ri a dios Quemos cac'am na bic pa jun ulew chic, e rachil tak ri e u cojol tak tabal u tok'ob xukuje' ri winak ri nimak qui k'ij. Ri yojyobic copan na pa conojel ri tinimit tak, mawi ta c'u ne jun cato'taj ta canok; ri beya' xukuje' ri u wi juyub quecanaj pa etzeletajic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Chitz'ibaj ri u bi' ri Moab chi cäminak chic quesachisax c'u na u wäch; ri u tinimit tak quecanaj can pa etzeletajic man c'o ta c'u jun winak cacanaj ta chupam.” (¡C'okom ri xak quieb ranima' cuban ri chac ri takom che u banic rumal ri Ajawaxel Dios! ¡C'okom ri man cuya' u tzij che u banic ri cämisanic!) Ri Moab amak'el c'olinak pa jamaril, mawi jumul c'amom bic pa jun ulew chic. Xak junam ruc' ri u wa'l uva ri cäya' c'olbal che cäkaj u xe', ri man cäjamix taj pa jun c'olbal chic, rumal ri' mawi jubik' cutzak ta ri u na'il mawi ri u c'oc'al. Are' c'u ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Copan na ri k'ij chi quebentak winak chi chquijamij ri u wa'l uva chquipam jule' tak c'olbal chic, e are tak c'ut ri c'olbal ri e jamajobinak canok chequimuchu'. Are c'u ri Moab cuch'ob na rib chi xa xäsub rumal ri u dios Quemos, jacha' ri xuban ri Israel chi xa xäsub rumal ri Betel, ri u jiquiban u c'u'x chrij. Mubij ri Moab: ‘sibalaj uj cowilaj tak winak, ajch'ojab ri sibalaj c'o qui chuk'ab.’ Opanem cuban ri yojil rech ri Moab xukuje' tak ri e u tinimit; ri e u c'ojolab ri kas e je'l na quec'am na. Cujiquiba' u bixic ri Ajawinel, ri are u bi', ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Ri c'ulmatajic che ri Moab canakajinic, ri quiäkasakil xa' jubik' man cäkaj puwi'. C'ulja tak re Moab, xukuje' conojel ri queta'm chi elinak u tzijol, chcok'ej u wäch quibij c'ut: ‘¡Chiwila' chi xyojyob ri u cuinem ri sibalaj co ri sibalaj yo'm u k'ij!’ Chatkaj ulok, chaya' can ri a t'uyulibal ri nim u k'ij tinimit re Dibon, chatt'uyul chupam ri chaki'j ulew, rumal rech chi ri yojil rech ri Moab canakajin chawe, e u yojim c'ut ri to'bal tak awib. Tinimit re Aroer, chattac'al pa u xcut ri be chatca'y c'ut; chac'oto' qui chi' ri xec'asi' canok jas ri xc'ulmatajic. Mach'irisatajinak ri Moab, nojinak che xibriquil. ¡Chiwok'ej u wäch rumal ri k'oxomal! ¡Chiwesaj u tzijol pa ri nima' Arnon sachisam u wäch ri Moab!” Xopan ri c'äjisabal wächaj ri yo'm u bixic chi caquic'ulmaj na ri tinimit tak ri e c'o paquiwi' tak ri juyub: ri Holon, ri Jahaz, ri Mepaat, ri Dibon, ri Neb, ri Bet-diblataim, ri Quiriataim, ri Bet-gamul, ri Bet-meon, ri Queriot, ri Bosra xukuje' conojel ri tinimit tak re Moab, ri e c'o nakaj xukuje' ri e c'o naj. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Ri u chuk'ab ri Moab paxtajinak, xukuje' ri u cuinem sachisam u wäch.” Chi k'abarisaj ri Moab, rumal rech chi xuwalijisaj rib chrij ri Ajawaxel. Cuwolkotila' c'u na rib ri Moab chupam ri u xo'j xa' c'u cätzex chi u wäch cumal conojel. Moab, ¿La ma ta pu xatze'j u wäch ri Israel catyok'on c'u che ruc' etzelam wächaj, jacha' ta ne are' ta jun eläk'om? Chebitzaka' can tak ri aj Moab ri ix jekel chquipam; Chixejekel paquiwi' tak ri abaj pa tak ri juyub ix jacha' ta ne palomax ri quequiban qui soc tza'm tak ri siwan. Keta'm ri nimalaj nimal ri cac'amow ri Moab: chi man c'o ta jun jacha' ri are man cakaj ta jubik. Xukuje' ri Ajawaxel reta'm ri yacoj oyowal ri cubano, ri u rok'ok'em xukuje' tak ri e u c'anal. Rumal ri' quinok' na xukuje' quinjuyuw na rumal ronojel ri tinimit Moab xukuje' cumal ri achijab re Kir-hars. Quinwok'ej na a wäch, ticbal uva re Sibma, c'o na chuwäch ri rok'exic ri Jazer ri xbanic. Ri e ak'ab tak quebe oc'ow c'ä jela' che ri plo quebopan c'u c'ä pa Jazer. Are c'u ri camic ri e a uva ri c'amaja' cayac qui wäch e etzeletajinak chic. Man quetataj ta chic ri rakoj tak chi'aj re jajatem chquipam tak ri ticbal cotz'i'j re Moab. Ri u wa'l uva q'uisnak pa tak ri c'olbal. Man c'o ta chi jachin quepitz'len tak ri uva, man e c'o ta chic bix re quicotemal. Ri winak re Esbon caquirak qui chi' rumal ri k'oxomal, ri qui rakoj tak chi'aj quebopan c'ä pa Eleal xukuje' pa Jahaz, kas c'u pa Zoar c'ä pa Horonaim xukuje' c'ä pa Eglat-selisiy, e tzajtzobinak c'u ne tak ri e u q'uiyibal tak ja' ri e c'o pa Nimrim. Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “In quinsachisaj na qui wäch ri winak ri e c'o pa Moab ri quepaki' paquiwi' tak ri juyub, che qui k'ijilaxic diosib, che qui chi'xic tabal tak tok'ob xukuje' c'oc' k'ol chque tak ri e qui diosib.” Rumal ri' cajuyuw ri wanima' che ri Moab xukuje' chque ri winak aj Kir-hars jacha' u juyuwem u k'ojom cäminak, ri k'inomal tak ri e u mulin sachinak qui wäch. Ronojel jolomaj banom tol che xukuje' ronojel ismachi'aj kopim; conojel e qui banom tak socotajic chque tak ri qui k'ab e quicojom c'u wakwoj tak atz'iak chquij. “Paquiwi' conojel tak ri ja re Moab xukuje' pa conojel ri e u xo'l tak ri ja xak xuwi juyuwem quetatajic, rumal rech chi xinmuch ri Moab jacha' jun lak ri man c'o ta cajwataj wi. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” ¡Chi juyuwej ri Moab! ¡Chi nojinak che xibriquil! ¡Are xuya' can ri rij xuresaj u q'uixbal! Xux jun xibibalalaj jasach ri quetzelex u wäch cumal conojel ri c'ulja. Ri Ajawaxel je cubij wa': “Ri u c'ulel ri Moab cuq'uiak rib chrij jacha' jun cot ri e u liq'uiq'uem ri e u xic'. Tinimit tak xukuje' to'bal tak ib quekaj na pa u k'ab ri c'ulel. Chupam ri k'ij ri' ri e banal tak u ch'o'j ri Moab quebirbit na jacha' jun yawab ixok. Ri Moab man cux ta chic nim tinimit, rumal rech chi xuwalijisaj rib chwij, chrij ri Ajawaxel. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Ri e aj Moab quebux na e jacha' awaj ri quetzucux cumal ri tzucul tak quech o xak quieb cubij paquiwi' quebetzak chupam jun jul o quebekaj chupam jun c'amibal. Ri man cäkaj ta pa qui k'ab ri tzucunelab cätzak na chupam jun jul, are c'ut ri quel ulok chupam ri jul quekaj na chupam ri c'amibal, rumal rech chi ri in quinc'am na ulok puwi' ri Moab ri k'ijol re ri c'äjisabal u wäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. E c'o jujun quebanimajic rumal chi man c'o ta chi qui chuk'ab, quequitzucuj u to'ic quib pa ri u mujal ri Esbon; are c'u ri Esbon, ri u tinimit ri ajawinel Sehon, canicow pa k'ak' culic' c'u rib ri k'ak' quebukawisaj c'u tak ri e u juyub ri Moab, we tinimit ri' ri yojinel. ¡Tok'ob a wäch Moab! ¡U tinimit ri Quemos, a c'ulmam ri tzakmajic! ¡Ri e a c'ojol xukuje' ri e a mia'l quec'am na bic pa jun ulew chic! Chuq'uisbalil c'ut quinq'uex na ri cutaklebej ri Moab; in, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Are c'äjisabal wächaj wa' ri cuc'am ulok ri Ajawaxel puwi' ri Moab. Tzijol ri cuya' ri Ajawaxel che ri cuc'ulmaj na ri Amon: “¿Jawije' tak e c'o wi ri e ralc'ual ri Israel? ¿Jawije' tak e c'o wi ri e rechbenelab? ¿Jasche ri dios Milcom are' ajchak'e ri Gad camic? ¿Jasche e are' ri aj amonib e jekel chquipam ri qui tinimit tak? Je ba' ri', in, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Chi copan na ri k'ij chi quinban na chi ri tinimit Amon aj Raba cutatabej na rakoj chi'aj re ch'o'j; cux c'u na pa jun jumulaj yojyobic, e are tak c'ut ri e u tinimit quenicowisax na rumal k'ak'. Chi' c'ut ri Israel quebutokij chi na ri u tinimit tak. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. ¡Chatch'ikowok, Hesbon, are c'u ri Hai sachinak chic u wäch! ¡Chibana' juyuwem, ixokib tak re Raba! ¡Chebicojo' tak iwatz'iak re bisobal, chit'oco' ri uwo i c'u'x! ¡Chixxiq'uinok je ta ne ix ch'ujab, chisoco' ri i cuerp! Rumal rech chi ri dios Milcom cac'am bic queyok pa jun ulew chic, querachilaj ri e u cojol tabal tok'ob xukuje' winak ri nimak qui banic. ¿Jasche caban nimal chi c'o a chuk'ab? Ri a chuk'ab queq'uisok, tinimit culelanel, a cuban a c'u'x chquij tak ri k'inomal ri a mulin cabij c'ut: ‘¿Jachin ta lo ri cäch'ojin wuc'?’ Chaweyej na, pa ronojel c'olbal quintak ulok xibriquil pawi'. In, ri Ajawaxel, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem quinjiquiba' u bixic chi chijujunal ix quixanimaj na pa apachique c'olbal ri qui riko, man c'o ta c'u jachin jun ri quixmulin ta chic. Quinq'uex c'u na ri quequitaklebej ri aj amonib. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Tzijol ri cuya' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem che ri cuc'ulmaj na ri Edom: “¿La man c'o ta chi no'j pa Teman? ¿La man queta'm ta chic jas caquiban ri c'o quetamanic? ¿La xetzeletaj ri qui no'j? ¡Aj Dedan, quixxiq'uinic chixel bic, je i c'u tak iwib! Rumal rech chi quinsachisaj u wäch ri u tinimit ri Esau; opaninak ri k'ij che u c'äjisaxic u wäch. Aretak quemac tak ri uva, queya' can jutak tzayaj; aretak quepe ri eläk'omab chak'ab xuwi caquic'am bic ri cajwataj chque. Are c'u ri in nu tolobam can ri u tinimit ri Esau, ri caquic'u' wi quib e nu yo'm chisak man quecuin ta chi c'ut caquic'u' ta chi quib. Ri e calc'ual, ri e cachalaxic xukuje' tak ri e qui c'ultakja, conojel xsachisax qui wäch; man c'o ta jachin jun xcanajic ri cubij taj: ‘Chebaya' can ri e a minorib chwe rech quebenchajij. Qui cuba' qui c'u'x ri e a malca'nib chwij.’ ” Je c'u wa cubij ri Ajawaxel: “We ri winak ri man takal ta u c'äjisaxic qui wäch, cäcuq'uiaj c'u na ri c'äjisabal qui wäch, man cuya' ta c'ut chi catcanaj ta at chi ma ta chc'äjisax a wäch, xane' cawuq'uiaj na awech. In, ri Ajawaxel, quinban na ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' pa nu bil wib: Ri tinimit re Bosra cux na canok jun chaki'j uwo sak, pa etzeletajic, jun c'utbal re mach'irisanic xukuje' c'okotajic, are c'u ri niq'uiaj tak tinimit chic quecanaj pa etzeletajic chbe k'ij sak.” Opaninak jun tzijol wuc' rumal ri Ajawaxel; jun ya'l tzijol cätajin cuya' u bixic chque ri nimak tak tinimit: “¡Chimulij iwib jixech'ojin ruc' ri Edom! ¡Chisuc'umaj iwib che u banic ri ch'o'j! In quinban na chawe chi catux na sibalaj ch'utin chquixo'l tak ri tinimit, ri sibalaj etzelam u wäch chquixo'l tak ri winak. Xaya' awib pa subic rumal ri nimal ri catc'amowic, rumal rech chi caya' xibriquil. At jekel chquixo'l ri paxinak tak abaj, a chapom awib che tak ri qui wi' tak ri juyub. Pune' c'u sibalaj chicaj caya' wi ri a soc jacha' ri cot, chila' catinkasaj wi ulok. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri u sachisaxic u wäch ri Edom sibalaj nim na chi cuya' na xe'n ib. Ronojel ri coc'ow chila' cuxibij na rib aretak cäril ri c'äjisabal wächaj, je c'u cäcanajic jacha' ri Sodom xukuje' ri Gomor xukuje' ri e c'ulja tak tinimit, aretak xsachisax qui wäch. Man c'o ta chi jun cätzelej ta chi che jekelem chila', mawi ta ne xa' ta che quieb oxib k'ij. In, ri Ajawaxel, quinyo'w u bixic. Xäk c'ätetal quinpe na, jacha' jun coj ri quel ulok chquipam tak ri patzapak tak k'ayes ri e c'o chuchi' ri Jordan cuq'uiak c'u rib pa tak ri c'olbal ri e c'o wi echa' ri amak'el quetojtatic, quinban c'u na chi quebanimaj ri aj Edom ri e c'o chi', quinban c'u na chi are cajawin na ri winak ri quincha' na. ¿Jachin ta c'ut ri cäcuinic ri cujunamaj ta rib wuc'? ¿Jachin ta ri cäcuinic quinuc'ulelaj taj? ¿Jachin ta ri yuk'unel ri cäcuin ta che u k'atixic nu wäch? Chitatabej ri chomanic ri in, ri Ajawaxel, ri nu suc'umam ri cuc'ulmaj na ri Edom, ri quintakej na u banic chque ri e c'o pa Teman: xukuje' ne ri alaj tak ama'ib chij ri sibalaj c'ä e ch'utik na quequic'am na bic, kas e are tak c'ut ri yuk'bal queban can c'ax chque. Ri u tzakic ri Edom sibalaj co na ri ok'ibal ri cubano, chi caslab na ri ulew rumal; curak na u chi' cutz'onoj to'banic, ri e u rakoj tak chi'aj quetataj na c'ä pa ri Quiäk Plo. Ri c'ulel cuq'uiak na rib chrij ri Bosra jacha' jun cot ri e u liq'uiq'uem ri u xic', chupam c'ut ri k'ij ri' ri e banal tak u ch'o'j aj Edom quebirbit na jacha' jun yawab ixok.” Tzijol che ri cuc'ulmaj na ri Damasc: “Ri tinimit tak re Hamat xukuje' re Arpad elinak qui q'uixbal, rumal rech chi opaninak c'ut itzel tak tzijol cuc'. Quenoj che xibriquil, man quecuin taj quec'oji' pa utzil. Ri Damasc, man c'o ta chic u chuk'ab, cuchomaj animajic. Cäch'ac rumal ri xibin ib ri elemch'u'j xukuje' ri k'oxomal, jacha' jun yawab ixok. Ri tinimit ri nim u k'ij, ri tinimit ri utz u banom, xwonobax canok. Pa ri k'ij ri' queliq'ui' can tak ri e u c'ojolab xo'l tak ri ja conojel c'ut ri e banal tak u ch'o'j quecäm na. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic. Quent'ika' k'ak' chque tak ri u tapia ri Damasc, are c'ut we k'ak' ri' cusachisaj na qui wäch ri e rachoch ri ajawinel Ben-adad.” Tzijol ri cuya' ri Ajawaxel che ri cuc'ulmaj na ri amak' re Sedar xukuje' ri e c'ämal tak u be ri Azor, ri xech'äc rumal ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon: “¡Chixwalijok, chixch'ojin ruc' ri Sedar! ¡Chisachisaj u wäch we amak' ri' ri aj elebal k'ij! Chibana' iwech chque tak ri qui lic'om ja xukuje' tak ri e qui tzobaj, ri e u tz'akatil tak ri qui lic'om ja xukuje' conojel tak ri qui chaconisan. Chebitokij tak ri camey chibij c'u chque ruc' rakoj chi'aj: ‘¡C'o xibriquil pa conojel c'olbal!’ ¡Quixxiq'uinic chixel bic aj Azor! ¡Jix che u c'u'ic iwib! In, ri Ajawaxel, quinya' u bixic. Are' c'u ri Nabucodonosor, ri ajawinel re Babilon, u chomam chic ri cubana' chiwe. In, ri Ajawaxel quinya' takanic chque: ¡Chixwalijok, aj caldeyib chixch'ojin ruc' we tinimit ri' ri jekel pa utzil ri man c'o ta jas coc ta wi il, ri man e c'o ta tz'apibal u chi' mawi e u c'opibal xak c'u u tuquelam rib! ¡Chebiweläk'aj tak ri e qui camey xukuje' conojel tak ri cawaj! Quebenjabuj na pa conojel tak c'olbal ri quequitolarisaj ri u pa qui ja'j; pa conojel c'olbal quebenc'am wi na ulok tak ri etzelal paquiwi'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri Azor cäcanaj can amak'el jun chaki'j uwo sak qui jekelibal xexalaj tak awaj. Man c'o ta chi jachin jun cajeki' ta chi na chila' mawi ta ne xa' ta re quieb oxib k'ij.” Aretak ri Sedequiy xuchaplej ajawinic pa Juda, ri Ajawaxel xuya' u bixic we tzijol ri' che ri Jeremiy che ri cuc'ulmaj na ri Elam: “In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic: Quebenk'ajisaj tak ri q'uiakbal qui ch'ab aj Elam, e are tak qui ch'ojibal wa' ri nimak qui k'ij. Quinc'am na ulok tak quiakik' puwi' we tinimit ri' kas pa ri quiejeb xcutaj, rech quebuc'am bic pa conojel tak c'olbal, c'ä man c'o ta na ulew cäcanajic ri quebopan ta wi ri aj Elam ri quequito' ta wi quib. Quenbana' chi cäyicop na ri Elam chquiwäch ri e u c'ulel ri e cämel, quebentak na ulok nimalaj c'axc'ol puwi', quinquir na ri woyowal rech cäkaj puwi' quintak na ri ch'o'j puwi' c'ä quinsachisaj na u wäch ronojel. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quincoj na ri nu tem re ajawibal pa Elam, quinban na chi quecäm tak ri e rajawinelab xukuje' ri e c'ämal tak u be. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Pa tak ri k'ij ri cäpe na quinq'uex na ri cutaklebej ri Elam. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Cäya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Babilon, culew ri aj caldeyib, ri xuya' u bixic ri Ajawaxel rumal ri Jeremiy, ri k'axal tzij: “Chiya' retamaxic wa', chiya' retamaxic chquixo'l ri nimak tak tinimit. Chiwalijisaj ri etal re u ya'ic tzijol; c'o mic'u' canok. Chibij: ‘¡Ri Babilon xch'äcatajic! ¡Ri dios Bel xcanaj pa q'uixbal, ri dios Marduc xch'äcatajic! ¡Ri e u diosib ri xa' e subunelab tak diosib, xecanaj pa q'uixbal xech'äctajic!’ Rumal rech chi pa ri riquiak'ab elebal k'ij petinak jun nim tinimit chrij che u banic c'ax che ri cuq'uex na ri rulew pa jun chaki'j uwo sak. Man c'o ta jun, cajeki' ta chi na chila' mawi winak mawi awaj, conojel c'ut quebanimaj tak bic.” Ri Ajawaxel je cubij wa': “Pa ri k'ijol ri', ri winak aj israelib xukuje' ri e aj Juda quebok'ic quepe na che nu tzucuxic in, ri Ajawaxel ri qui Dios. Caquitatabela' na jachique ri be ri cäbe pa Sion, quebe c'u na che ri u suq'uil, je c'u cäquibij wa': ‘Jo' ba' ruc' ri Ajawaxel, ka junaj c'u kib ruc' pa jun junalic c'ulwächinic, ri mawi cäsach ta u tza'm.’ Ri nu tinimit e jacha' can tak ri chij ri e sachinak, ri jech'obisam ri qui be cumal tak ri e cajyuk'ab, ri xquiya' c'olbal chque xesach pa tak ri juyub. Quebel pa jun juyub quebe chi pa jun juyub, c'ä xsach na ri qui warabal pa qui jolom. Aretak queriktaj cumal ri qui banom qui c'ulel chque caquibij c'ut: ‘Man ka mac taj, rumal rech chi ri e are' xemacun chuwäch ri Ajawaxel, ri jicalaj tzukul quech, ri queyebal c'u'x ri e qui mam.’ ¡Chixanimajok chiya' can ri Babilon ri culew ri aj caldeyib! ¡Chixux jacha' c'amal tak be chixnabej chuwäch ri jumulaj! Quenbana' c'ut chi jumulaj tinimit ri sibalaj c'o qui chuk'ab aj riquiak'ab elebal k'ij junam queboc che u banic ch'o'j chrij ri Babilon. Caquicholajij quib caquich'äc c'u na. E banal tak ch'o'j ri sibalaj c'o qui nawinic, ri quequiq'uiakala' tak ri ch'ab quetaki c'u chque ri quequiq'uiak wi. Quequitoloba' na canok ri aj caldeyib caquitakej qui tolobaxic c'ä quenoj na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “Ix, aj caldeyib, ri xitoloba' ri nu tinimit, ¡chixjajatok xukuje' chi quicotisaj iwib! ¡Chixch'opinok jacha' jun alaj ati't wacax chupam ri k'ayes! ¡Chixjijetok jacha' ta ne ix quiej! Are c'u ri iwulew xukuje' ri kas i tinimit canoj na canok che q'uixbal. Are q'uisbal wa' chque ri nimak tak tinimit, cux jun chaki'j uwo sak ri tolonic. Cäpe c'u na ri woyowal man c'o ta c'u winak quinya' ta can chupam, kas cux c'u na jun chaki'jalaj uwo sak. Ronojel ri coc'ow chila' cacanaj ruc' xibin ib aretak cäril ri c'äjisabal wächaj ri xkaj puwi'. ¡Chixk'ax pa tak ri i c'olbal, ajq'uiakal tak ch'ab, chi sutij rij ri Babilon! ¡Chebiq'uiaka' conojel tak ri e i ch'ab puwi', rumal rech chi xmacun chnuwäch, chuwäch ri Ajawaxel! ¡Chebiya' rakoj tak chi'aj re ch'o'j pa ronojel c'olbal! ¡Ri Babilon cujach rib! ¡Xetzak tak ri e u tac'atak tak ja, xewilij tak ri nimak tak tapia! ¡Are rajil c'axelal quinya'o: chiya' rajil c'axelal che! ¡Chibana' che junam jas ri xuban ri are'! Man c'o ta jun quiya' ta can pa Babilon ri caticonijic o cuyac ta u wäch ri cätiquic. Ri man e u winakil taj aretak caquil ri ch'o'j ri casachisan wächaj quetzelej tak na chupam ri qui tinimit, chquijujunal quebanimajic quebe pa ri culew.” “Ri Israel xak junam ruc' jun chij ri sachinak, ri okatatal cumal coj. Nabe xtijow rumal ri ajawinel re Asiriy; are' chiwi chi c'u wa' ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, xebuwak' tak ri u bakil. Rumal ri' in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, quincha': Quinc'äjisaj na u wäch ri ajawinel re Babilon xukuje' ri rulew, jacha' ri xinban che ri ajawinel re Asiriy. Quinban c'u na chi ri Israel cätzelej chupam ri rulew, jacha' c'ut jun chij quec'oji' na q'ui recha' pa ri Carmel, pa Basan, chupam ri c'achelajalaj rulew ri Eprain xukuje' pa Galaad. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Pa ri k'ijol ri', ri Israel xukuje' ri Juda man e c'o ta chic chak'maquil chquij, xukuje' macaj, rumal rech chi quinsach na qui mac ri quebenc'asba' canok.” “¡Chixch'ojin ruc' ri rulew ri Merataim xukuje' ri e aj Pecod! ¡Chebiterenej, chebisachisaj qui wäch conojel! ¡Chebitz'akatisaj qui banic ri e nu takanic pa ronojel! In, ri Ajawaxel, quinya' takanic.” Chupam ri ulew cätataj u tininem tijoj chuk'ab, re nimalaj yojinic. ¡Ri Babilon, ri bajibal che ronojel ri uwächulew, paxtajinak, u banom ch'akatak! ¡Nimalaj xibibal caquina' ri nimak tak tinimit aretak caquilo jas ri u c'ulmam ri Babilon! Ri at chabil awib, Babilon xalic' jun c'amibal chawäch, man c'u xanabej taj xatkaj chupam. Xatchaptajic xatkaj chupam, rumal rech chi xac'ulelaj ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xujak ri c'olbal ri e c'o wi tak ri e u ch'ojibal xeresaj c'u ulok tak ri e u ch'ojibal ri royowal, rumal rech chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem c'o jun chac chuwäch ri cuq'uis na u banic chupam ri nim tinimit ri aj caldeyib. ¡Chixch'ojin ruc' pa conojel c'olbal! ¡Chebijaka' tak ri e u c'uja! ¡Chibana jumulaj etzeletajic chque tak ri winak chisachisaj c'u qui wäch! ¡C'o c'u jun mäc'asi canok! ¡Chebicämisaj conojel tak ri e rajch'ojab, chixtakan che qui c'amic bic pa ri cämisabal! ¡Tok'ob qui wäch! ¡Xopan ba' ri qui k'ij, ri k'ijol re ri u c'äjisaxic qui wäch! (Winak ri xebanimaj ulok pa Babilon xebopan pa Sion caquitzijoj tak ri xuban ri Ajawaxel ri ka Dios chi u yo'm ri rajil u q'uexelal che ri Babilon rumal ri xuban are' che retzelaxic ri rachoch Dios.) “¡Chebisiq'uij tak conojel ri e ajq'uiakal tak ch'ab rech quech'ojin ruc' ri Babilon! ¡Chisutij rij ri tinimit rech man c'o ta jun canimajic! ¡Chiya' rajil u q'uexel che jacha' ri takal che! ¡Junam chi bana' che jacha' ri xuban ri are'! Amak'el c'ut u walijisam rib chwij, chrij ri Ajawaxel, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel. Rumal rech wa' ri e qui c'ojolab quecäm na xo'l tak ri ja conojel c'ut ri cajch'ojab quecäm na pa tak ri k'ij ri'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa: “Nim tinimit walijisal rib, in in c'o che a c'ulelaxic; opaninak ba' ri a k'ij ri k'ijol che u c'äjisaxic ri a wäch. Nim tinimit walijisal rib, capak'ij c'u na awib cattzak c'u na, man c'o ta chi c'u jachin ta ri catwalijisanic. Quebent'ika' k'ak' chque conojel tak ri a tinimit, are c'u we k'ak' ri' cusachisaj na qui wäch conojel ri e c'o chanakaj.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa: “Ri tinimit Israel xukuje' ri tinimit Juda cätajin caquicoch' ri c'axc'olil. E cojom pa che' cumal tak ri qui c'ulel man cacaj ta c'ut quequitzokopij. Are c'ut ri torol quech c'o u chuk'ab ri u bi' are' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Are' cabanow na ri suq'uilal piwi'; cuc'am na ulok ri jamaril che ri ulew xibriquil c'ut chque ri winak ri e c'o pa Babilon.” Ri Ajawaxel je cubij wa': “¡Ch'o'j che ri Babilon xukuje' chque ri e u winak! ¡Chque ri c'amal tak qui be xukuje' chque ri cajno'jab! ¡Ch'o'j chque ri cajch'obonelab: chi chebux ch'ujab! ¡Ch'o'j chque tak ri cajch'ojab; ri quebirbit che xe'n ib! ¡Ch'o'j chque tak ri e qui quiej xukuje' chque tak ri e qui carwaj! ¡Ch'o'j chque tak ri e cajch'ojab ri xa' e qui mocom: chebux e jacha' ta ne xa' e ixokib! ¡Ch'o'j chque tak ri e qui k'inomal: chi chebeläk'axok! ¡Ch'o'j chque tak ri e qui nima': chi chetz'ajok! U mac rech chi ri Babilon are jun ulew ri e c'o wi xibal tak diosib, rumal c'u quech wa' xeconiric. Rumal ri' pa Babilon cäcan wi na qui soc ri juyubal tak me's xukuje' tak ri e utiw, chila' quejeki' wi na tak ri tucur. Mawi jumul pa tak ri k'ij junab ri quepe ta chi na winak quejeki' ta chi na chupam. Je cäcanajic jacha' ri Sodom xukuje' ri Gomor xukuje' ri e c'ulja tak tinimit, aretak xsachisax qui wäch. Man c'o ta chi jachin jun cajeki' ta chi na chila', mawi xa' ta ne re quieb oxib k'ij. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Kas pa najatak ulew pa ri riquiak'ab relebal k'ij, jun nim tinimit ri sibalaj c'o u chuk'ab xukuje' tinimit ajawinelab caquisuc'umaj quib che qui petic. E cuc'am tak qui q'uiakbal ch'ab xukuje' tak qui tz'imaj tak ch'ich'; man c'o ta tok'obisam wächaj cuc' mawi elebal c'uxaj, ri qui rakoj tak chi'aj e jacha' ri u wululem ri plo, e quiejeninak chquij tak quiej. Xäk e c'o che u banic ri ch'o'j ruc' ri Babilon. Ri ajawinel re Babilon, aretak xretamaj we tzijol ri', xetuktub ri rakan u k'ab rumal xe'n ib, cuna' c'u c'axc'obic xukuje' k'oxomal jacha' ri yawab ixok. Xak c'ätetal quinpetic jacha' jun coj ri quel ulok chquipam tak ri patzapak tak k'ayes ri c'o chuchi' ri Jordan cuq'uiak c'u rib chquipam tak ri c'olbal ri e c'o wi echa' ri amak'el quetojtatic, quinban c'u na chi quebanimaj bic ri aj Babilon chi' quinban c'u na chi cajawin ri winak ri quincha'. ¿Jachin ta lo ri cacuinic cujunamaj ta rib wuc'? ¿Jachin ta ri yuk'unel ri cäcuin ta che u k'atixic nu wäch? Chitatabej ri nu chomanic ri in, ri Ajawaxel, ri nu suc'umam ri cuc'ulmaj na ri Babilon; ri quintakej na u banic, che u banic c'ax che ri culew ri aj caldeyib: Xukuje' ne ri alaj tak ama'ib chij ri c'ä e ch'utik na quequic'am na bic, kas e are tak c'ut ri yuk'bal queban can c'ax chque. Ri u tzakic ri Babilon sibalaj c'o na ri rok'ibal ri cubano, chi cäslab na ri ulew cumal, ri e u rakoj tak chi'aj quetataj na pa ri jule' nimak tak tinimit chic.” Ri Ajawaxel je cubij wa': “Quintak na ulok jun quiakik' cämisanel che u banic c'ax che ri Babilon xukuje' chque ri aj caldeyib. Quinban na chi ri e qui c'ulel je chiquibana' che ri Babilon jacha' ri caban che trico ri cäq'uiak pa ri quiakik'; quinban c'u na chi man c'o ta qui winakil quecanaj ta can chupam ri culew. Aretak chopan ri k'ij re nimalaj c'axc'ol, pa ronojel c'olbal quebel wi na ulok winak chrij che u banic ch'o'j ruc'. ¡Ri e ajq'uiakal tak ch'ab chequisuc'umala' ri qui q'uiakbal tak qui ch'ab! ¡Che be quicojo' ri to'bal tak uwo c'uxaj! ¡Mebitok'obisaj tak qui wäch ri c'ojolab aj Babilon; chebisachisaj qui wäch conojel tak ri e cajch'ojab! Pa ronojel ri culew ri aj caldeyib ri winak queliq'ui' na can xo'l tak ri ja pa ri tinimit, pune' ba' ri Israel xukuje' ri Juda e macuninak chnuwäch qui nojisam c'u ri culew che macaj, in, ri Ajawaxel, ri c'o ronojel u cuinem, ri Tastalicalaj u Dios ri Israel, c'ä maja' queben wonoba' ta canok. ¡Chixanimajok chixel bic pa Babilon! ¡Cato'tajisaj rib jachin ri cäcuinic! ¡Mixcäm rumal ri u mac ri are'! Are k'ijol wa' rech ri nu yo'w q'uexelal, quintoj c'u na che jacha' ri takal che. Ri Babilon are jun kumubal re k'an puak pa nu k'ab ri cuk'abarisaj ronojel ri uwächulew. Ri nimak tak tinimit cäcuq'uiaj quech we u wa'l uva ri' ri quesach c'u rumal. Xak c'ätetal c'ut xtzak ri Babilon xuban c'u ch'akatak. ¡Chiwok'ej c'u u wäch! Chebic'ama' ulok tak cunabal chque tak ri e u socotajic, che rilic we cacunatajic.” E kacojom chi tak cunabal che ri Babilon, man c'u xcunataj taj. ¡Chiya' canok! Chujel bic waral, chijujunal jix pa ri i tinimit, ri il c'ut ri u banom copan c'ä chicaj, cawalijic copan c'ä pa tak ri sutz'. Ri Ajawaxel xuban suq'uilal pakawi'. Tisaj, jo' che u tzijoxic pa Sion ri u banom ri Ajawaxel ri ka Dios. Ri Ajawaxel are caraj cusachisaj u wäch ri Babilon, u c'asum c'u pa qui jolom tak ri ajawinelab re Med we junam chomanic ri'. Are c'u rajil c'axelal wa' cuya' ri Ajawaxel u mac rech ri xquiban che ri rachoch. ¡Chebisuc'umaj tak ri ch'ab! ¡Chebiwuc'aj tak ri i quetecak tak i ch'ich'! ¡Chiya' ri etal che qui t'akixic tak ri nimak tak u tapia ri Babilon! ¡Chebicojo' chi niq'uiaj to'l quech ri chajinelab! ¡Chebicojo' chi tak yuxlenelab! ¡Chebicojo' xukuje' ajch'ojab ri cäquic'u' quib! Rumal rech chi ri Ajawaxel xusuc'umaj xutz'akatisaj c'u qui banic tak ri chomanic ri u yo'm qui bixic che u banic c'ax chque ri aj Babilon. At, Babilon, ri at c'o chquichi' nimak tak nima' e c'o c'u nimak tak a k'inomal, ¡opaninak ba' ri q'uisbal u wäch a k'ij, ri u q'uisbalil ri a c'aslemal! Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri u c'aslemal: “¡Catinnojisaj chque tak a c'ulel, e jacha' ta ne sac', ri e are' caquibixoj na ch'äcanic pawi'!” Ri Ajawaxel ruc' ri u cuinem, xuban ri ulew; ruc' ri u no'j xutiq'uiba' ri uwächulew ruc' ri retamanic xulic' ri caj. Ruc' ch'abal re cakulja cubano chi cayojoj ri ja' pa ri caj, cubano chi cäpaki' ri sutz' kas chutza'm ri ulew, cubano chi querepelaj ri caypa' pa u niq'uiajil ri jäb curesaj c'u ulok ri quiakik' jawije' ri u c'u'm wi. Man c'o ta u no'j xukuje' man c'o ta retamanic ronojel winak. Ri quebanow diosib quekaj na pa q'uixbal: e subunelab tak wächbalil ri man c'o ta qui c'aslemal; e jastak ri man c'o ta jubik' qui patan, tze'bal qui wäch, chi ri Ajawaxel Dios, pa ri k'atan tzij cuchupisaj na qui wäch. ¡Sibalaj ba' nim u jalbem rib ri u Dios ri Jacob, banal re ronojel ri c'olic! Ri are' xucha' ri Israel rech cacanaj pa u k'ab. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: are u bi' wa'. “¡Babilon, at ri' ri nu wi't, ri catincoj che u banic ri ch'o'j! Catinwachilaj che qui c'äjixic ri nimak tak tinimit xukuje' che qui yojixic tak ajawibal. Catinwachilaj che qui k'ajisaxic tak ri quiej xukuje' tak ri ajquiejab, carwaj xukuje' ri e u c'al tak quech. Catinwachilaj che qui c'äjixic tak achijab xukuje' ixokib, nimak tak winak xukuje' niq'uiaj tak winak, alabom xukuje' alitomab. Catinwachilaj che qui c'äjixic tak ajyuk'ab xukuje' tak ri jumulaj, tajinelab xukuje' tak ri wacax ri quetajinic, takanelab xukuje' ri k'atal tak tzij.” “Chquiwäch c'ut ri kas e i bak'wäch ix, quinya' na ri rajil u q'uexelal che ri Babilon xukuje' chque conojel ri aj caldeyib jacha' ri takal chque, rumal ri c'ax ri xquiban che ri Sion. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. In in c'o che u banic c'ax chawe, c'ächelaj yojinel, ri cayojij ronojel ri uwächulew. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quinwalijisaj na ri nu k'ab che u c'äjisaxic a wäch, catinwolkotij na bic chquixo'l tak ri juyub quinban c'u na chawe chi catux jun c'atinak juyub. Mawi jun chque ri abaj quech ri awetzeletajic quebajwataj ta na che qui yaquic tak ja. Catux na jun chaki'j uwo sak amak'el. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. ¡Chyok pa ri ulew ri etal re ch'o'j! ¡Chiwok'esaj ri trompet chebisuc'umaj c'ut ri nimak tak tinimit che u banic ch'o'j ruc' ri Babilon! ¡Chebiwalijisaj chrij are' ri e Ajawibal re Ararat che u banic c'ax che, ri Min xukuje' ri Askenaz! ¡Chiya' rekle'n jun qui nimal ajch'ojab rech cuc'am u be ri ch'o'j! ¡Chebinabejisaj ri ajquiejab ri e jacha' sac' ri e c'anarinak! Chebisuc'umaj ri nimak tak tinimit che u banic ch'o'j ruc'; chebisuc'umaj tak ri ajawinelab re Med, xukuje' tak ri e u takanelab xukuje' ri k'atal tak tzij, xukuje' ronojel ri ulew ri quetakan wi.” Cäyicop ri ulew xukuje' cabirbibic, rumal rech chi ri Ajawaxel cätajin cutz'akatisaj ri u chomam u banic chi cujalwächij ri Babilon pa jun xibibalalaj chaki'j uwo sak. Ri ajch'ojab aj Babilon xek'itaj che u tijic qui chuk'ab, xecanaj chupam ri to'bal tak quib; xechukchub ri qui chuk'ab je ta chi c'u ne ri quepe ixokib. Ri qui tinimit tak xemajilaxic ri cachoch tak xeporoxic. Quexiq'uinilob tak ri ya'l tak tzijol che u ya'ic u bixic che ri ajawinel re Babilon chi ri u tinimit tak ch'äcatajinak ronojel. Ri c'ulel xebulatz'obej tak ri caban wi oc'owem pa tak ri nima', xebuporoj tak ri c'olbal re to'bal tak ib ri ajch'ojab xenoj che xibriquil. Rumal rech chi ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri u Dios ri Israel, je cubij wa': “¡Ri Babilon jacha' jun yak'abal ri xak'alem pa ri k'ijol re ri yak'oj, sibalaj c'u chanim copan na ri k'ijol che, che u yaquic ri u wäch ri xutico!” Ri Ajawaxel je cubij wa': “In quenbana' ri suq'uilal chawe, quenya' rajil u q'uexelal chque ri e a c'ulel. Kas quebentzajirisaj tak na ri nima' xukuje' ri e qui q'uiyibal tak ja' ri e c'o pa Babilon, cäjalwächitaj c'u na pa jumulaj etzeletajic, pa qui jekelibal ch'ich'alaj tak chicop, pa jun c'olbal ri man cuya' ta chic c'o ta jachin cajeki' chupam cuya' c'u na xe'n ib chque conojel xukuje' xibibal ib. Conojel e are' quewun na e jacha' ri coj quequijisila' c'u na tak quib e jacha' alaj tak coj. Aretak quek'ak'ar rumal ri k'ak', in quinya' na cuq'uia' uq'uia' tak ri quebuk'abarisaj cuban c'u chque chi quesach rumal. Are c'u qui kajic wa' che jun junalic waram ri man quec'astaj ta chi na rumal. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quebenc'am na bic pa ri pilibal, jacha' ri cäban chque ri alaj tak ama'ib tak chij, ama'ib tak q'uisic', xukuje' ama'ib tak chij.” ¡Ri Babilon, ri tinimit ri nim na u k'ij pa ronojel ri uwächulew, tzakinak ch'äcatajinak! ¡Nimalaj c'u caquixibij quib ri nimak tak tinimit aretak cäquil u wäch! Ri plo xubik' ri Babilon, xuch'uk cuc' ri nimak tak u rekbala'. Ri u tinimit tak quejalwächitaj na pa xibibalalaj tak chaki'j uwo sak pa chaki'j ulew ri tolobam, ri man c'o ta jachin jun cajeki' ta chi chila', ri man c'o ta jachin jun coc'ow ta chi chila'. “Quinc'äjisaj na u wäch ri dios Bel pa Babilon, quinban che chi cuxawaj ri u bik'om, man catzucux ta chi c'u na cumal ri nimak tak tinimit. ¡Xetzak tak ri e u nimak tak u tapia ri Babilon! ¡Nu tinimit chixel ulok chila', chijujunal c'ut chito'tajisaj ri i c'aslemal rech man cäkaj ta ri woyowal piwi! Mi xibij iwib, mixe'j iwib cumal ri tzijol ri caxiq'uin pa ri ulew. Chujunab quexiq'uin jalan tak tzijol, tzijol tak re tokinic pa ri ulew xukuje' re tijoj tak chuk'ab chquixo'l tak ri takanelab. Je c'u ri', cäpe na ri k'ij aretak chinc'äjisaj qui wäch tak ri diosib ri e c'o pa Babilon. Ronojel ri ulew cämach'irisax canok queliq'ue can conojel tak ri cäminakib. Ri caj ri ulew xukuje' ronojel ri c'olic quejajat na aretak cätzak ri Babilon, aretak chepe pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij ri e sachal tak u wäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Je, ri Babilon kas catzak wi na rumal rech ri cämisanic ri xuban che ri Israel xukuje' cumal quech ri cämisanic ri xeban pa ronojel ri uwächulew.” Ix, ri xixto'tajic ri man xixcämisax taj, chixanimajok man quixtaq'ui' taj, pune' c'u ne naj ri ix c'o wi' mäsach ri Ajawaxel pa i jolom chnataj c'u ri Jerusalen chiwe. Ri ix quixcha': “Cakana' q'uixbal aretak cäkata' ri cäban che ka yok'ic. Ri ka q'uixbal ri elinak cuch'uk ri ka palaj, rumal rech chi winak ri naj quepe wi e oquinak chquipam tak ri c'olbal ri sibalaj e tastalic ri c'o chupam ri rachoch Dios.” Are c'u ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Cäpe na ri k'ij aretak chinc'äjisaj qui wäch tak ri diosib ri e c'o pa Babilon, pa ronojel c'ut ri rulewal quech'ikow na ri e socotajinak. Ri Babilon pune' cäpaki' c'ä cho ri caj che u cojic ri to'bal rib sibalaj chicaj xukuje' chila' quebentak wi bic tak ri c'ulel che u sachisaxic u wäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Kas pa Babilon quel wi ulok rakoj tak chi'aj re k'oxomal, kas pa ri culew ri aj caldeyib quebel wi ulok jun nimalaj tininem. Are' ri Ajawaxel, ri cusach u wäch ri Babilon cuq'uis c'u u tza'm ri yojcorem ri cubano. Ri e c'ulel tak, e jacha' rekbala' ri quewolkotic, quekaj na puwi' ruc' nimalaj pujujem. Xepe che u sachisaxic u wäch ri Babilon; xekaj tak ri cajch'ojab pa qui k'ab xequiban c'u ch'akatak chque tak ri e qui q'uiakbal tak qui ch'ab. Rumal rech chi ri Ajawaxel are' jun Dios ri cuya' chque chquijujunal ri takal chque. Ri Ajawinel, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic: “Quebenk'abarisaj na ri e c'amal tak u be ri Babilon, xukuje' ri e rajno'jab tak, ri e u takanelab, ri e u k'atal tak tzij, xukuje' tak ri rajch'ojab, quekaj na pa jun waram junalic ri man quec'astaj ta chi wi na. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel nu cuinem, quincha': Ri e nimak tak u tapia ri Babilon ri nimak qui wäch quet'akix na c'ä chuxe', xukuje' ri e nimak tak uchi'ja queporox na. Xaklok' e chacuninak ri nimak tak tinimit, are c'ut ri e qui tijoj tak chuk'ab ri e qui banom cäsach na qui wäch chupam ri k'ak'.” Chupam ri ucaj junab ri rajawinic ri Sedequiy, ajawinel re Juda, ri Jeremiy ri k'axal tzij xuya' jun takquil che ri Seraiy, u c'ojol ri Neriy ri' u mam c'ut ri Maasiy. Ri Seraiy terenel rech ri ajawinel Sedequiy pa ri u bic pa Babilon, are c'u cäsuc'uman ri carokxanij wi rib ri ajawinel. Ri Jeremiy u tz'ibam pa jun wuj ronojel ri etzelal ri cäpe na puwi' ri Babilon ri u bixic, ronojel ri tz'ibatalic che ri cuc'ulmaj na, xubij c'u che ri Seraiy: “Aretak chatopan pa Babilon, chatoc il che u ya'ic u siq'uibal ronojel we tzijol ri'. Cabij c'ut: ‘Ajawaxel, lal yo'm la u bixic chi casachisaj na la u wäch we c'olbal ri', jeri' chi man c'o ta chi jun cajeki' ta chi na waral, mawi achijab mawi awaj, caq'uexwächitaj c'ut pa jun chaki'jalaj uwo sak amakel.’ Aretak casiq'uitaj u wäch we wuj ri' awumal, chaxima' jun abaj che chaq'uiaka' c'u chupam ri nima' Euprats, chabij c'ut: ‘Je' wa' ri u bik'tajic ri Babilon, man cawalij ta chi c'u chupam ri etzelal ri cutak na ulok ri Ajawaxel puwi'.’ ” Waral queq'uiswi tak ri e u tzij ri Jeremiy. Ri Sedequiy juwinak jun u junab aretak xuchaplej ajawinic, julajuj junab c'ut xajawin pa Jerusalen. Hamutal u bi' ri u nan, u mia'l ri Jeremiy, aj Libna c'ut. E itzel c'ut ri e u chac ri xebuban chuwäch ri Ajawaxel, xak junam ruc' ri xebuban ri Joasim. Rumal ri' ri Ajawaxel xyactaj royowal ruc' ri Jerusalen xukuje' ruc' ri Juda, xebuq'uiak c'u bic chuwäch. Xuwalijisaj c'u na rib ri Sedequiy chrij ri ajawinel re Babilon. Chupam ri k'ij lajuj rajilabal ri ulajuj ic' re ri ubelejeb junab ri rajawinic ri Sedequiy, ri ajawinel Nabucodonosor xwalijic e rachil conojel ri e rajch'ojab xpe che u banic c'ax che ri Jerusalen, xusutij rij. Xuya' c'u rib chuwäch, xebuwalijisaj c'u tak ak'anisabal chrij che u banic ch'o'j ruc'. Ri tinimit xsutix rij c'ä pa ri julajuj junab re ri rajawinic ri Sedequiy. Chupam ri ubelejeb k'ij re ri ucaj ic' re we junab ri' xnimataj ri wi'jal chupam ri tinimit, man c'o ta chi c'u jas caquiwe'j ri winak. Xquiban c'u jun c'ob che ri nimalaj u tapia ri tinimit, pune' c'u sutital rij cumal ri aj caldeyib, ri ajawinel xukuje' conojel ri ajch'ojab xebanimajic xquiya' can ri tinimit pa ri chak'ab ri'. Xebel bic chupam ri oquibal ri c'o chquixo'l ri quieb nimak tak tapia, chupam ri be ri coc'ow chquipam tak ri e u ticonijibal cotz'i'j ri ajawinel, are c'u xquic'am ri be ri cäbe pa ri u beya' ri Jordan. E are' c'u ri ajch'ojab aj caldeyib xcokataj ri ajawinel Sedequiy, xecuin c'u che u rikic chupam ri lianic re Jerico. Xwonobax c'u can cumal conojel ri rajch'ojab xquijabuj c'u quib. Ri aj caldeyib xquichap ri ajawinel xquic'am c'u bic chuwäch ri ajawinel re Babilon, ri c'o pa Ribla, chupam ri rulew ri Hamat. Ri Nabucodonosor chila' xuk'at wi tzij puwi' ri Sedequiy, chuwäch c'u wa' xutak u k'atic ri qui kul ri e u c'ojol xukuje' conojel ri aj Juda ri nimak qui k'ij. Xtakan c'u che resaxic ri quieb u bak'wäch xukuje' chi chcoj tza'm tikom ch'ich che u c'amic bic pa Babilon, ri xcoj wi pa che' c'ä xcäm na. Chupam ri lajuj rajilabal ri uro' ic' re ri ubelejlajuj u junab ri rajawinic ri Nabucodonosor, ajawinel re Babilon, ri Nabuzaradan, ri rach k'atal tzij ri ajawinel takanel c'ut paquiwi' ri quechajin ri ajawinel, xopan pa Jerusalen xut'ik c'u k'ak' che ri rachoch ri Dios, ri rachoch ri ajawinel xukuje' conojel ri ja ri e c'o pa ri tinimit, kas c'u e are xeranej ri cachoch conojel ri nimak tak qui k'ij, e are' c'u ri ajch'ojab aj caldeyib ri e achilaninak xequit'akij tak ri nimak tak tapia ri e k'atininak rij ri Jerusalen. Ri Nabuzaradan ri quinimal ri ajch'ojab xebuc'am bic ri mebayib xukuje' ri e canajinak canok pa ri Jerusalen xukuje' ri niq'uiaj chi aj chaquib, xukuje' ri xquiya' qui tzij chi quek'ax ruc' ri ajawinel aj Babilon. Xuwi xebuya' can jujun ri sibalaj e mebayib na, rech quequilij ri ticbal tak uva xukuje' tak ri ulew ri quetic tak qui wäch. Ri aj caldeyib xequiban ch'akatak chque ri jastak ri e re k'an ch'ich' ri e c'o chupam ri rachoch Dios, ri e rakan tak ja, ri e tac'alibal tak xukuje' ri nimalaj ri c'olbal ja', xquic'am c'u bic ronojel ri k'an ch'ich' pa Babilon. Xukuje' xequic'am bic ri e yabal tak chaj, ri paq'uebal tak chaj, ri ramibal tak qui wi' ri chaj, ri nimak tak lak, ri nimak tak paq'uebal xukuje' conojel tak ri chaconisan re k'an ch'ich' ri quebajwataj che u ya'ic ri k'ijilanic. Junam xukuje' xuban, ri catakan paquiwi' ri chajinelab xebuc'am bic conojel ri jastak re k'an puak xukuje' ri e re sak puak: ri tzima' tak, ri yabal tak rachak k'ak', ri nimak tak lak ri c'ulbal tak chaj, ri tzuc'ulibal tak k'ak' ri nimak tak paq'uebal xukuje' tak ri kumubal ri quebajwataj che ri sipanic re u wa'l uva. Ri qui cholajil ri quieb rakan tak ja, ri nimalaj c'olbal ja' e rachil ri cablajuj ama'ib tak wacax ri e re k'an ch'ich' ri xetok'enic xukuje' tak ri tac'alibal ri xtak qui banic rumal ri ajawinel Salomon che ri rachoch Dios, man caban ta c'u cuinem che u ch'obic ri cäpajanic. Chquijujunal ri rakan tak ja coc'ow na chuwäch belejeb (9) bara' ri rak'anibal caraj ne wakib (6) bara' ruc' jun k'abaj ri u chomal; tel tak ri qui pam, ri u pimal ri kan ch'ich' quiejeb u wi' k'abaj. Chquijujunal ri rakan tak ja c'o jun qui wikbal paquiwi' re kan ch'ich', ri c'o na quieb bara' ruc' oxib k'abaj ri rakanil, c'o c'u jun c'at chrij ri ronojel re kan ch'ich', ri wiktal cuc' crabaj. Ri quieb rakan tak ja xak e junam. E jun sient (100) crabaj e tzayatzoj che jun c'at re kan ch'ich' ri c'o chrij jun wikbal, e jumuch' waklajuj (96) ri quek'alajinic. Ri takanel paquiwi' ri chajinelab xuchap ri Seraiy, qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, ri Soponiy, ri xa' col man cäjunamataj u k'ij ruc', xukuje' ri e oxib chajil oquibal chupam ri rachoch Dios. Chque ri winak ri e c'o pa ri tinimit xuchap ri qui nimal ri ajch'ojab ri cätakan paquiwi' ri ajch'ojab, wukub achijab ri quepatanin can che ri ajawinel ri e c'o apan pa ri tinimit, ri qui nimal ajch'ojab ri quebuchap achijab rech queboc che ajch'ojab xukuje' oxc'al aj tinimit ri c'o na qui banic chupam ri tinimit. Ri cajilabal ri winak ri xebesax bic rumal ri Nabucodonosor e are' tak wa': chupam ri uwuk junab ri rajawinic xeresaj bic juwinak oxib mil juwinak oxib (3023) winak pa Juda; chupam ri wajxaklajuj (18) junab xeresaj bic wajxakib sient juwinak cablajuj (832) winak xeresaj bic pa Jerusalen; chupam ri junab juwinak oxib (23), ri Nabuzaradan xeresaj bic wukub sient cawinak job (745) pa Juda, are c'u cajilabal winak wa' chi conojel ri xebesax bic, e quiejeb mil wakib sient (4600) ri xebesax bic. Pa ri k'ij juwinak job (25) re ri ucablajuj (12) ic' re ri junab juwinak wuklajuj (37) re ri resaxic bic ri Joaquin ajawinel re Juda, xuchaplej ajawinic pa Babilon ri ajawinel Ebil-merodac, ri xutok'obisaj u wäch ri Joaquin xresaj c'u pa ri che', xuban utzil che are c'u nim xril na chquiwäch ri jule' tak ajawinelab chic ri e c'o ruc' pa Babilon. Je c'u ri', ri Joaquin xcuinic xresaj ri atz'iak ri u cojom pa ri che' xwa' c'ut junam ruc' ri ajawinel joropa' k'ij ri xc'asi' na. Joropa' c'u k'ij ri xc'asi' na, ri Joaquin xuc'am jun tojbal re ronojel k'ij rumal ri ajawinel re Babilon. ¡Sibalaj xtolobax canok ri tinimit ri nojinak can chque winak nabe! ¡U wächbal malca'n canajinak wi ri nimalaj tinimit ri qui chuch tak ri tinimit! ¡Cojom chuk'ab che, che qui banic tak chac ri man carajtaj cubano: ri mialaxel que tak ajawibal! Cajik' pa ok'ej chak'abibal tak; ri e u wa'l tak wächaj quebelel tak cho ri u palaj. Chquixo'l tak conojel ri e rach ch'abem man c'o ta jun ri cacu'bisan ta u c'u'x. Conojel ri canima' quib ruc' e jachinelab quieb qui wäch; che qui banom qui c'ulel che. Man xuwi ta c'ut ri rikoj tak c'ax xukuje' ri c'axalaj tak chac, ri Juda cätajin cucoch' camic ri qui c'aslemal ri lok'om tak pataninelab. Ri cajawin nabe chquixo'l tak ri tinimit camic man curik ta uxlanem. Ri qui tzucum tak u banic c'ax che, xkaj pa qui k'ab xquinim c'u pa tak jutz'. ¡Sibalaj e bisobal tak ri be ri quebe pa Sion! ¡Man c'o ta jachin ta jun ri cäpe ta pa tak ri nimak'ij! Ri e oquibal tak pa ri tinimit e tolonic, ri e cojol tabal tok'ob quebok'ic, ri c'ojolab quech'ibatajic ri Jerusalen c'o pa tak c'ayil. Ri e qui banom qui c'ulel chque quetakan paquiwi', ri quebetzelan qui wäch quek'inomaric. Are' c'ut ri Ajawaxel u banom c'ax che qui mac quech tak ri macaj ri e u banom. Ri e qui c'ojol tak xec'am bic pa ri qui c'aslemal ri lok'om pataninelab xec'am bic rumal ri c'ulel. Xsach u wäch ronojel ri u je'lical ri je'lalaj Sion; ri e c'amal tak u be e jacha' masat, ri quequitzucuj tak quecha'; xak c'u alicha' chic quebinic, quebanimaj chquiwäch ri e tzucul tak quech. Ri Jerusalen quenataj ri ojer tak k'ij che aretak xcanaj u tuquiel cabisonic; quenataj tak che conojel tak ri k'inomal ri xec'oji' ruc' pa ri ojer tak u k'ijol; canataj che aretak xkaj pa u k'ab ri c'ulel man c'o ta c'u jachin ta jun ri xpe ta che u to'ic, aretak xilitaj cumal ri e u c'ulel xquitze'j c'u u wäch chi kajinak chupam ri c'ax. Ri Jerusalen sibalaj nim ri macaj ri u banom u banom c'ut chi xyataj che chi etzelam u wäch. Ri xeyo'w tak u k'ij nabe, camic caquetzelaj u wäch rumal rech chi quilom ri u ch'analiquil. Rumal ri' cätajin cok'ic, elinak u q'uixbal are cuya' ri uwo rachak. Nojinak ri ratz'iak che ch'uluch'ujil; man xuchomaj taj ri quepe na puwi'. Man cojel taj ri u tzakic ri u rikom; man c'o ta jachin cacu'bisan u c'u'x. ¡Chila la, Ajawaxel, ri nu mach'irisaxic xukuje' ri nimal ri cac'amow ri c'ulel! Ri c'ulel u banom rech chque tak ri e u k'inomal ri Jerusalen. Ri tinimit xeril ri e k'ijilal tak diosib quetininic xeboc chupam ri k'ijilabal, ¡Winak, ri yo'm wi la takanic Ajawaxel, chi man cuya' taj queboc chupam ri c'olbal la re mulin ib! Conojel tak ri e winak la quebok'ic, caquitzucuj tak qui wa cuq'uia'; xequiya' tak ri qui k'inomal che u q'uexwäch wa ja' rech cac'astaj qui wäch. ¡Ajawaxel, chila la, ri c'ax ri in c'o wi! ¡Choc la il che ri quiäkasakil ri nu rikom! ¡Ix, ri quixbin pa ri be, chixtac'al che u chomaxic we c'o k'oxomal jacha' ri wech in, ri sibalaj in c'axc'obinak rumal! ¡Ri Ajawaxel xtakow ulok we c'axc'obic ri' panuwi' aretak xnicow ri royowal! Ri Ajawaxel u q'uiakom ulok jun k'ak' chicaj ri opaninak c'ä cho ri nu bakil; xulic' jun c'amibal pa ri nu be xuban chwe chi xintzelej chwij; in u jachom chupam ri wonobanic, chupam ri rikoj c'ax jok'otaj chi jok'otaj. Ri e nu mac e rilom ri Ajawaxel; kas are' e ximowinak tak chwij jacha' jun eka'bal ri u tzakom ralal panuwi': ¡Quebuq'uis tak ri e nu chuk'ab! Ri Ajawaxel in u jachom pa qui k'ab winak ri man quinch'ij ta qui coch'ic. Ri Ajawaxel naj xebuq'uiak wi chwe conojel tak ri e c'o qui chuk'ab ri caquito' nu wi'. Xuq'uiak juk'at ajch'ojab panuwi', che u q'uisic tzij paquiwi' ri cowilaj tak wachijab. ¡Ri Ajawaxel u xak'alem ri k'apojalaj Juda jacha' ri cäban che qui xak'alexic tak ri uva che resaxic ri u wa'l! We jastak ri' quinquiya' pa ok'ej. Ri e nu bak'wäch quenoj che qui wal tak wächaj, man c'o ta c'u jachin jun ri c'o ta wuc' ri cacu'bisan ta nu c'u'x, man c'o ta jachin jun ri cuya' ta c'ac' chajin anima'aj chwe. Chquixo'l tak ri etzeletajic xecanaj wi can tak ri e walc'ual, are c'u xch'äcan na ri c'ulel chkawäch uj. Ri Sion culic' ri u k'ab che u tz'onoxic tok'ob, man c'o ta c'u jachin cacu'bisan ta u c'u'x. Ri Ajawaxel u yo'm takanic chi cäsutix rij ri Jacob cumal tak ri e qui banom qui c'ulel che; ri Jerusalen chque e are' jun jasach ri quetzelex u wäch. Ri Ajawaxel xuban ri takalic, rumal rech chi xebenc'ulelaj tak ri e u takanic. ¡Chinitatabej, tinimit iwonojel; chixoc il che rilic ri nu k'oxomal! ¡Ri e tak nu c'ojolab xukuje' tak ri e nu k'apojib e c'amom tak bic jacha lok'om patanijic! Xintz'onoj to'banic chque tak ri e wach ch'abem e are' tak c'ut ri e are' quieb qui wäch e jachinelab chwe. Ri e nu e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri e nu nimak tak tatayib xecäm chupam ri tinimit: ¡Quebinicat che u tzucuxic qui wa cuq'uia' rech cäc'astaj qui wäch! ¡Ajawaxel, chila la, ri c'axcolil ri in c'o wi! ¡Quinna' chi carokopij ri uwo nu c'u'x! Ri c'axc'ol cuxuculej ri wanima' aretak quinchomaj chi man coc ta ri tzij pa ri nu jolom. Jela' pa ri be ri ch'ich' re ch'o'j quebucämisaj tak ri e walc'ual, are c'u ri in c'o wi xukuje' c'o cämical. Ri winak quequitatabej tak ri e nu juyuwem, man c'o ta c'u jachin cacu'bisan ta nu c'u'x. Conojel tak ri qui banom tak qui c'ulel chwe queta'm ri etzelal ri in c'o wi, quequicot c'ut chi lal lal banowinak. ¡Bana' la chi chpet ri k'ij ri e yo'm la u bixic, je c'u chi qui c'ulmaj jacha' ri nu c'ulmam in! Bana' la chi chopan chwäch la ronojel ri etzelal ri qui banom; je chbana' la chque jacha' ri qui mac jacha' ri banom la chwe in, sibalaj c'u quinq'uis wib che ok'ej; ¡Oquinak u yab ri wanima'! ¡Sibalaj nim ri royowal ri Ajawaxel, chi u k'ekumarisam ri je'lalaj Sion! U t'akim ri u je'lical ri Israel pa ulew, jacha' ri u najil ri caj ruc' ri ulew; mawi c'u ne xnataj ta che, chupam ri royowal ri u tac'alibal ri rakan. Ri Ajawaxel man xutac'aba' ta can mawi jun chque ri e rachoch ri Jacob; chupam jok'otaj royowal u yojim ri e to'bal rib ri je'lalaj Juda; e u t'akim pa ulew, e u mach'irisam, ri ajawibal xukuje' tak ri e u k'atal tak tzij. Aretak xnicow ri royowal, xa' jut'oy xuya' che ronojel ri u cuinem ri Israel. Xuk'il ri u to'banic ri u cuinem chke aretak xujbe che u c'ulaxic kib ruc' ri c'ulel; ¡u t'ikom jun k'ak' pa Jacob jun k'ak' ri cujarisaj ronojel ri curiko! Ri Ajawaxel, jacha' ta ne jun c'ulel, xutanij ri q'uiakbal ch'ab, xucoj u chuk'ab ri u k'ab; junam ruc' jun c'ulelanel, xuc'äjij ri sibalaj je'l quilic; jacha' jun k'ak', xuq'uiak ri royowal paquiwi' ri winak ri e c'o chupam ri je'lalaj Sion. Ri Ajawaxel je xubano jacha' cuban jun c'ulel: xuq'uistzij puwi' ri Israel; xebut'akij conojel tak ri nimak tak cachoch, xebut'akij tak ri e to'bal tak rib, xunojisaj ri je'lalaj Juda che c'axcolil chrij c'axc'olil. Jacha' jun eläk'om, xutokij ri u k'ijilabal xuyojij ri c'olbal ri queban wi ri mulin tak ib. Ri Ajawaxel xubano chi pa Sion quesach pa qui jolom coc'owisaxic tak ri e nimak'ij xukuje' ri k'ij que uxlanem. Pa ri u k'ak'al ri royowal, xuxutuj ri ajawinel xukuje' ri cojol tabal tok'ob. Ri Ajawaxel u xutum ri u porobal wi tabal tok'ob che, retzelam u wäch ri cäk'ijilax wi; e u jachom tak pa u k'ab ri c'ulel ri e nimak tapia ri e k'atibal rij ri tinimit. ¡E c'o jun rakoj tak chi'aj chupam ri Rachoch ri Ajawaxel, je ta ne jun k'ij re nimak'ij! Ri Ajawaxel xuya' u tzij chi quet'akix ri e u tapia ri je'licalaj Sion. Xusuc'uba' ri chomanic che ri yojyobisanic xutz'akatisaj c'u u banic man xuxlan taj. Tapia tak xukuje' nimak tak tapia xebuya' pa bis, xak c'ätel xewilijic. Ri tinimit man e c'o ta chi tz'apibal u chi' mawi e c'opibal tak rech: ¡Xepak'ix tak canok xepobax can tak cho ri ulew! Ri rajawinel xukuje' ri e u k'atal tak tzij e c'o chquixo'l tak ri e k'ijilal tak diosib; man c'o ta chic ri u pixab ri Dios. ¡Mawi ta ne tak ri k'axal tak u tzij quequil ta chic c'utwächinic ri cuya' ta ri Ajawaxel chque! Ri e u ri'jab tak tatayib ri je'lalaj Sion quet'uyi cho ri ulew man quech'aw taj, quequiq'uiakala' ulew pa qui jolom quequicoj wakwoj tak atz'iak chquij. Ri c'ojolab aj Jerusalen quequipachba' ri qui jolom c'a cho ri ulew. Ri ok'ej quequitzajisaj ri nu bak'wäch, quinna' c'ut chi carokopij ri uwo nu c'u'x; ri chajin anima' ri c'o wuc' kajinak c'a cho ri ulew rumal ri rilic chi sachinak u wäch ri qui tinimit ri e nu winak, rumal ri rilic chi ri ac'alab ri c'ä quetunic quecäm che wi'jal xo'l tak ri ja pa ri tinimit. Quecha' c'ut ri ac'alab chque ri qui nan: “¡Man c'o ta chic ka wa mawi u wa'l ka uva!” Quetzak c'ut je ta ne ri e socom che cämical xo'l tak ri ja re ri tinimit, cäq'uis c'u relic ri q'uisbal cuxlab pa qui k'ab ri qui nan. ¿Jas ta ruc' catinjunamaj wi o catinjunamataj ta wi, je'licalaj Jerusalen? ¿Jas ta ri c'utbal ri quincuin ta che u ya'ic chawäch che u cu'bisaxic a c'u'x, ch'ajch'oj xukuje' je'licalaj tinimit re Sion? Sibalaj nim jacha' ri plo ri u sachisaxic a wäch; ¿jachin ta lo ri cäcuinic cuya' ta jubik' uxlanic chawe? Ri e c'utwächinic ri xequiya' tak qui bixic tak ri e k'axal tak tzij ri e c'o awuc' chawe xa' e jujun itzelalaj tak subunic. Man xquiya' ta ri a mac chisak chawäch rech xq'extaj taj ri cataklebej, xequiya' qui bixic subunelalaj tak c'utwächinic chawe, xquiban c'u chawe chi quebacojo. Aretak catquil ri queboc'ow pa ri be caquipak'apa' qui k'ab che a yok'ic; quexulk'ubic caquislabaj c'ut ri qui jolom che retz'bexic a wäch, je c'u caquibij wa' che ri je'lalaj Jerusalen: “¿La are ta c'u tinimit wa' ri cabinaxic ri tz'akatalaj je'lical re ri uwächulew?” Ri caquiban qui c'ulel chawe xquijak ri qui chi' che a yok'ic. Quexulk'ubic caquibanala' qui palaj caquikuch'uch'ej qui ware, je caquibij wa': “Ketzelam ronojel. Are k'ij wa' ri sibalaj keyem; ¡Xujcuin c'u na che rilic!” Ri Ajawaxel xuq'uis qui banic tak ri e u chomanic, xutz'akatisaj ri u tzij ri kas u bim ulok ojer; xsachisan wächaj ma xcuyun ta c'ut; xuya' c'olbal chi ri c'ulel cutze'j a wäch xuya' u chuk'ab ri catc'ulelanic. ¡Chatz'onoj che ri Ajawaxel chi chatuto', Sion, je'licalaj tinimit! ¡Chaya' che ri u wa'l a wäch chi chbelel chi pa k'ij chi chak'ab! ¡Matanaba' ok'ej, maya' chque ri e a bak'wäch chi chetanic! Chatwalijok charakakej a chi' pa tak ri chak'ab, chabeytajisaj ri u rakic a chi'; chajamij ri awanima' chuwäch ri Ajawaxel, chaya' che chi belelok jacha' ri ja'; chebalic'a' ri a k'ab chusuq'uil chatz'onoj tok'ob chatbochi'n puwi' ri qui c'aslemal tak ri e awal, ri quec'am xo'l tak ri be re ri tinimit rumal wi'jal. Chila la, Ajawaxel, choc la che u chomaxic chi mawi jumul c'o ta jun ri je ta banom la wa' che. Ri nanaxelab, ¿la quequitij ta na lo tak ri cal ri c'ä quetunic? Ri e cojol tabal tok'ob xukuje' tak ri e k'axal tak tzij ¿la quecämisax ta na lo chupam ri k'ijilabal ri cak'ilax wi la? E liq'uiloj ri c'ojolab xukuje' ri nimak tak winak xo'l tak ri ja re ri tinimit; xecämisax rumal ch'ich' re ch'o'j. Chupam ri k'ij re ri oyowal la, xsocon la che cämical ¡Xcämisan la man ruc' ta tok'obisam wächaj! E banom la chi quepe u q'ueyowal pa ronojel c'olbal, e jacha' ta ne ri quepe pa jun nimak'ij; chupam ri k'ij re ri oyowal la, Ajawaxel, man c'o ta jachin ta jun ri cäto'taj ta na. Ri xebenwinakirisaj xukuje' xebenjic'o ri c'ulel xebucämisaj. In ri in oc'owinak chupam ri rikoj c'ax chquixe' ri e u xuk'unic tak ri royowal ri Ajawaxel. In u c'amom bic chquipam k'ekumalaj tak c'olbal, u banom chwe chi in bininak pa k'ekumalaj tak be; jumul camul pa apachique jok'otaj, cutak ulok ri c'ax panuwi'. U banom chi ri'jobinak ri nu ti'jal xukuje' ri nu tz'umal, e u c'äjim tak ri nu bakil; u walijisam jun sutibal wij jun c'ayilaj k'atibal xukuje' rikoj tak c'ax u banom chwe chi in jekelinak pa k'ekumalil, jacha' ri xecäm sibalaj ojer. Xinutz'apij chupam jun k'atibal ri man c'o ta wi elebal ib; xinuxuculej cuc' alalaj tak tikom tak ch'ich'; pune' xinrak nu chi' che u tz'onoxic to'banic, man c'o ta xubij u c'u'x chque tak ri e nu bochi'nic; xuk'atij ri nu be cumal nimak tak tapia re abaj, ¡xuq'uex ri u beya'l tak ri nu be! Ri are' uxinak jun coj chwe ri u c'u'm rib, jacha' jun os ri cuq'uiak' ta rib chwij. In u jech'obisam che ri nu be, in u jisom, ¡in u nojisam che xibin ib! ¡Xutanij ri q'uiakbal ch'ab xinutac'aba' c'ut rech chwe in quebuq'uiak wi ri e u ch'ab! Ri ch'ab c'ut ri e u q'uiakom ri Ajawaxel sibalaj naj e t'ist'obinak bic chwe. Conojel ri e nu winakil quetz'en chwe; jok'otaj chi jok'otaj in u cach' ri etz'ben wächaj ri cäquiban chwe. Ri Ajawaxel in u nojisam chque c'ayil; c'a ri uq'uia' ri u yo'm chwe. Xebuc'äjij tak ri nu ware cho ri ulew; xuban chwe chi xinti' ri puc'uc' ulew. Ri jamaril najtininak chwe sachinak chic pa nu jolom ri c'olem pa utzil. Oquinak chi c'u ne pa nu jolom chi cäminak chic ri jicomalaj weyebal c'u'x chrij ri Ajawaxel. Cänataj ri nu bis xukuje' ri nu tuquelal chwe, ri nu c'ayil xukuje' ri nu rikoj c'ax; quinoc che u chomaxic wa' cäpe c'u wanima'. Jun jasach c'ut quinwaj chi ma ta cäsach pa nu jolom quinjiquiba' c'ut ri weyebal c'u'x chrij: Ri u lok'ok'ebal c'u'x ri Ajawaxel man c'o ta u q'uisic, mawi quetzaj taj ri e rutzil. Ak'abibal chi ak'abibal quec'ac'aric; ¡Sibalaj nim ri u jiquil! Quinbij c'u chwe chbil wib: ¡Ri Ajawaxel are' ronojel chwe in; rumal ri' chrij are' quinjiquiba' wi nu c'u'x! Ri Ajawaxel utz, cuc' ri caquicu'ba' qui c'u'x chrij, cuc' ri quenakajin che. Are utz na cakeyej ri u to'banic ri Ajawaxel man ruc' ta ch'ach'atem. Are utz na che ri winak we cucoj rib chuxe' ri eka'bal pa ri u ch'utinal. Ri winak rajawaxic cacanaj u tuquel mach'ach'at c'ut aretak cätak che u banic rumal ri Ajawaxel; rajawaxic che, cumach'irisaj rib cutz'umaj ri ulew, craj ne c'ä c'o eyebal c'uxaj che; rajawaxic chuchi'j ri u perajil ri u palaj chuwäch ri casocowic, chutakej c'u u c'ulaxic ri c'ax. Ri Ajawaxel man xa' ta jumul ri' uj ta u tzakom ta canok. Pune' ta cubano chi cäriktaj c'ax, quel c'u na u c'u'x xukuje', rumal rech chi man c'o ta je ri u lok'ok'ebal c'uxaj. Man c'u cakaj ta chuwäch u banic c'ax mawi ri u banic k'oxomal chque ri winak. Ri quixak'alexic ri e c'o pa che' ri e aj tinimitib man ruc' ta tok'obisam wächaj. Ri man u banic ta suq'uilal che jun winak jacha' ri ya'tal che kas chuwäch ri Aj Chicajil, ri u jech'obisaxic ri u banic ri suq'uilal puwi' jun il e jastak wa' ri quebuc'okoj ri Ajawaxel. Aretak c'o jas caya' u bixic, aretak c'o c'ulmatajinak are' c'ut ri Ajawaxel u takom u banic. Ri e utzil tak xukuje' tak ri etzelal quepetic rumal rech chi je cubij ri Aj Chicajil. Uxinak c'ut ri winak jun ajmac. ¿Jas ta ri cuch'ach'atej chupam we c'aslemal ri'? Kas utz u nic'oxic ri ka c'aslemal ka bana', chujtzelej c'ut ruc' ri Ajawaxel. Chekapakaba' chuwäch ri Dios ri c'o chicaj ri e ka chomanic xukuje' tak ri ka ch'awem ruc' Dios. Ri e ka mac tak xukuje' tak ri e ka c'ulelanic, ¿la ma ta casach ka lo mac chque wa'? Xujsutij la ruc' ri oyowal la, xujterenej la pa kakan, ¡xesaj la ri ka c'aslemal man xcoj ta la tok'obisam wächaj! Xabolk'otij ib la chupam jun sutz' rech man quetatabej ta la ri e ka bochi'nic. Uj yo'm la pa nimalaj yok'ical chquiwäch conojel ri winak. Conojel ri qui banom qui c'ulel chke caquijak ri qui chi' che ka yok'ic; xibin tak ib, c'amibal tak, yojinic xukuje' etzeletajic, ¡are wa' ri uj kajbeninak! Nima' re u wa'l tak wächaj quebel ulok chque ri e nu bak'wäch chuwäch ri u sachisaxic u wäch ri lok'alaj ka tinimit. Quebok' ri nu bak'wäch man quebuxlan taj, man c'o ta c'u uxlanic. C'ä ri Ajawaxel ri c'o pa ri caj caca'y na ulok chke chila' chicaj. Quebopan ri e u k'oxomal ri nu bak'wäch c'ä ruc' ri wanima', rumal ri xquic'ulmaj ri e u mia'l ri nu tinimit. Man c'o ta jas weklem, ri quinquic'ulelaj in kajinak pa qui k'ab jacha' ta ne jun chicop ri c'o ri u xic'; in c'aslic xinquimuk chupam jun c'ua', xquichuk c'u ri u wi' ruc' jun abaj. Ri ja' xinumuk ronojel, xinchomaj c'ut “Sachinak ba' nu wäch.” In, Ajawaxel, quinataj ri bi' la kas c'ä chupam ri c'ua': chtatabej la ri nu ch'abal; choc la il chque tak ri nu bochi'nic. Pa ri k'ij ri chinsiq'uin che la saj la wuc', chbij c'u la chwe: “Maxe'j awib.” Chinto' la, Ajawaxel, chupam ri nu tijoj chuk'ab, ¡Chto'tajisaj la ri nu c'aslemal! Chila la Ajawaxel, ri man suq'uilal taj ri e nu coch'om, ¡chbana' ba' la ri suq'uilal chwe! Chila la tak ri qui rayinic che nu ch'äquic xukuje' tak conojel ri qui chomanic che u banic c'ax chwe. Chetatabej la Ajawaxel, ri e qui il tzakoj xukuje' conojel tak ri qui chomanic che u banic c'ax chwe; ri e qui yok'onic tak ri qui banom qui c'ulel chwe, ri xak amak'el quinquiyoko' che u banic c'ax chwe. ¡Chila la chi pa conojel tak ri e qui banoj cäquetz'bej nu wäch! Chya' ba' la chque, Ajawaxel, ri takal chque, chya' ba' la chque jachique tak ri e takal chque tak ri e qui banoj. Chabajirisaj ri qui ch'obonic, chkasaj la ri c'okonic paquiwi'. Chebeterenej la pa cakan ruc' oyowal, Ajawaxel, ¡bana' la chi chsach qui wäch cho we uwächulew ri'! ¡E k'ekarinak c'ut ri k'an puak! ¡U tzakom ri u ruc'upinic ri coc'alaj k'an puak! ¡E jabuninak pa conojel tak ri xquina ri abaj tak rech ri tastalic k'ijilabal! Ri e aj Sion, sibalaj nimak qui k'ij, ri c'o na cajil chuwäch ri k'an puak camic e xa' je quebil chic e jacha' bo'j re t'ac ri banom rumal apachique banal bo'j. Xukuje' ne ri catitab ri xexalaj tak awajib caquiya' ri qui tu' quequitubisaj c'u ne ri alaj tak cal, are c'u ri u chuch ri nu tinimit co ranima', c'o ranima' jacha' jun abestrus aj chaki'j uwo sak. Sibalaj cachaki'j qui chi' ri ac'alab ri c'a quetunic canaq'ui c'ut ri cak' pa qui chi'. Ri ac'alab caquitz'onoj qui wa man c'o ta c'u jachin ri cayo'w ta chque. Ri sibalaj je'l u tzukic quib caquiban nabe, camic quecäm rumal wi'jal xo'l tak ri ja pa ri tinimit. Ri xeq'uiy pa qui niq'uijil tak ri k'inomal, camic e jekel pa tixbal tak mes. Ri retzelal ri u chuch ri nu u tinimit c'o na chuwäch ri macaj ri xuban ri Sodom, ri xa' pa jok'otaj xsachisax u wäch man c'o ta c'u jun ri xelch'ojin ta ruc'. Ri rachijab ri e cha'talic c'o na ri qui sakil chuwäch ri tew, c'o na ri qui sakil chuwäch ri leche; ri qui cuerp c'o na qui quiäkal chuwäch ri quiäk abaj ri coral; ri e u je'lical ri cakan qui k'ab e jacha' ri räx abaj ri sapir. Are c'u ri camic c'o na ri qui k'ekal chquiwäch ri k'ekumalil; man c'o ta jachin jun cach'obow ta chquiwäch xo'l tak ri ja re ri tinimit. Ri qui tz'umal quenaq'ui cho tak ri qui bakil, ¡e uxinak chaki'j jacha' ri si'! Are utz na quech ri xecäm chupam ri ch'o'j chquiwäch ri xecäm rumal wi'jal, rumal rech chi nojimal xecäm wa' aretak xeq'uis tak ri qui wächinic ri ulew. Cuc' tak ri kas qui k'ab, ixokib ri ch'uch'uj canima' xequitzacala' tak ri cal; ri kas e cal xebajwataj che qui wa cuq'uia' aretak xsach u wäch ri u chuch ri nu tinimit. Ri Ajawaxel xukasaj ronojel ri royowal xutzopij ri u c'amal ri u k'ak'al ri royowal; xut'ik k'ak' che ri Sion xusachisaj c'u u wäch c'ä chuxe'. Mawi jubik' xquicoj tak ri ajawinelab re ri uwächulew, conojel ri quebajawin cho ri uwächulew, chi ri c'ulel ri banal c'ulelanic, coc ta na pa tak ri e rok'ibal ri Jerusalen. ¡Ronojel u mac rech ri qui mac ri e k'axal tzij ri e c'o cuc', qui mac ri quetzelal tak ri e cojol tabal tok'ob, ri xquitix quic' kas chupam ri nimalaj tinimit ri man c'o ta u mac! Ruc' queblan c'uxaj quebinic e jacha' ta ne moyab, xo'l tak ri ja pa ri tinimit; sibalaj e tz'ilotajinak rumal quic' chi man c'o ta jun cuchajij ta anima' cunak ta ri catz'iak. Ruc' rakoj chi'aj xbix chque: “¡Chitasa' iwib, chitasa' iwib; e ch'uluj tak winak, mebinako! Xak e wacatelab ri man quejeki' taj, man ya'tal ta chque chi caquitakej c'aslem waral, quecha' ri e k'ijilal tak diosib.” Ri u wächbal ri Ajawaxel xejabunic, man xuya' ta chi u wäch chque. Man nim ta chi xebil wi ri e cojol tabal tok'ob mawi xtok'obisax qui wäch ri ri'jab tak winak. Cuc' ri ka bak'wäch ri e cosinak, uj c'asc'atinak c'ut, xak lok' keyem ri to'banic. Xak keyem ri ropanem jun tinimit ri man cacuin taj catobanic. Xak c'u uj queyem pa kakan; man cujcuin taj cujel ta bic xo'l tak ri be pa ri tinimit. Ri q'uisbal u sachisaxic ka wäch nakaj c'o wi, opaninak ri ka k'ijol; ¡opaninak c'ut ri q'uisbal ka k'ij! C'o na ri canibal chquiwäch tak ri cot ri querapin cho ri caj ri uj okataninak; cuj qui terenej pa kakan pa tak ri juyub, ¡quequicoj c'amibal chkawäch pa ri chaki'j uwo sak! Ri cha'tal rumal ri Ajawaxel oquisam pa che', ri cuya' chajin anima' che ri ka c'aslemal, ri ajawinel ri xkabij wi: “Chuxe' ri u mujal cujjeki' wi na chquixo'l tak ri tinimit.” ¡Chattzenok, chatjajatok, nim tinimit aj Edom; at ri catajawin chupam ri rulew ri Uz! ¡Xukuje' chawe at copan wi na ri jutrik' c'ayil, cätux c'u na can k'abarel xukuje' ch'analic! Xq'uis ri u c'äjisaxic a wäch, tinimit aj Sion, ri Ajawaxel man catuc'am ta chi bic pa jun ulew chic. Cuc'äjisaj c'u na u wäch ri awetzelal, nim tinimit aj Edom, quebuya' c'u na tak ri e a mac chisak. Chnataj che la, Ajawaxel, ri ka c'ulmam; ca'y la chke, chila la ri ka yok'ic ri cäbanic. Ronojel ri kech oquinak pa qui k'ab ri winak ri man e ka winakil taj; camic ri kachoch e quech chic ri winak ri man keta'm ta qui wäch. Uj canajinak minorib, man c'o ta ka tat; ri e ka nan e canajinak e jacha' ta ne malca'nib. ¡Ri kas ka ja' rajawaxic na u lok'ic kumal; ri kas ka si' rajawaxic na u lok'ic kumal! Cojom jun eka'bal chrij ka wi'; cujcosic, man caya' ta c'u chke chi cujuxlanic. Rech cätz'akat ri cäkatijo cäkalic ri ka k'ab chque ri aj ejiptib xukuje' chque ri aj siriyab. Ri e ka tat xemacunic, man e c'o ta chi c'ut, uj c'ut ri uj ekaninak ri qui chak'maquil. Camic are quetakan ri pataninelab lok'om pakawi', man c'o ta c'u jachin cujto'tajisan ta pa qui k'ab. Che u rikic ri ka wa xak quieb tzij cubij pakawi' qui mac quech ri e banal tak ch'o'j ri e c'o chupam ri chaki'j uwo sak. Ri ka tz'umal canicowic jacha' jun jorno, rumal ri nimalaj k'ak' ri cuya' ri wi'jal chke. Pa Sion xukuje' chquipam tak ri tinimit re Juda, ixokib xukuje' alitomab e nakom. Ri e c'ämal tak ka be xetzayibax chque tak ri qui k'ab, ri nimak tak tatayib man nim ta xeilic. Ri achijab ri sibalaj nimak na qui chuk'ab xecoj che quienic; ri c'ojolab xekaj chuxe' ri ralal ri si'. Man e c'o ta chi nimak tak tatayib che tak ri e u chi' ri tinimit; man quetataj ta chic ri qui bixonic tak ri c'ojolab. Man c'o ta chi ka quicotemal chupam ri kanima'; ri e ka xojoj re jajatem xeq'uis ruc' bis. Xtzak ri ka corona ri c'o che ri ka jolom; ¡tok'ob ka wäch, chi uj macuninak! Rumal rech wa' yawabarinak ri kanima'; rumal rech wa' sutz'arinak ri ka bakwäch. Ri juyub aj Sion jumulaj yojyobic; quebinicat tak ri yac paquiwi'. Are c'u ri lal, Ajawaxel, amak'el cajawin na la; ¡kas amak'el xak lal c'o wi chupam ri tem re ajawibal la! ¿Jas ta c'u che kas xa' jumul uj sachisam la pa jolom la? ¿Jas ta c'u che cujwonoba' la canok q'ui k'ijol? ¡Bana' la chke chi chujtzelej uc' la, Ajawaxel cujtzelej c'u na! ¡Bana' la chi ri ka c'aslemal chi chux chi na jumul jas ri u banom can nabe! Are c'u ri lal kas uj tzakom la canok; ri oyowal la kuc' kas oc'owinak u wi'. Xinwil c'ut chi petinak jun quiakik' jäb pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij; che jun nimalaj sutz' quel wi ulok jun k'ak' jacha' ta ne ri caypa', ri sutim rij rumal jun nimalaj repc'unic. Pa u niq'uiajil ri k'ak' cajuluw jun jasach ri je ta ne jun ch'ich' ri quiäkarinak pa ri k'ak', xukuje' pa ri u niq'uiajil ri k'ak' c'o jun jasach ri e je ta ne e quiejeb cuerp ri jeri' quepe winak. Chquijujunal c'o quiejeb qui palaj xukuje' quiejeb qui xic'; ri ca' jicom e c'o quixq'uiak jacha' ri que ri wacax, quejuluwic jacha' ri k'an ch'ich' ri josk'im. Man xuwi ta c'o quiejeb qui palaj xukuje' quiejeb qui xic', we cuerp ri' e c'o quiejeb qui k'ab winak chque pa ri quiejeb qui xcut, chuxe' ri quiejeb qui xic'. Ri e qui xic' quequinakala' tak quib. Aretak quebinic, man caquitzalc'atij ta quib, xane' quebinic quebe chquiwäch. Ri qui palaj tak we quiejeb cuerp ri' je qui banic wa': ri c'o chquiwäch, u palaj jun winak; pa ri iquiak'ab, u palaj jun coj; pa ri mox k'ab, u palaj jun ama' wacax; ri c'o chquij, u palaj jun cot. Ri qui xic' caquilic' quib chicaj. Quieb chque caquinakila' quib, cuc' chi c'ut ri quieb caquich'uk ri qui cuerp. Conojel quebe chquiwäch, man c'u caquitzalc'atij ta quib aretak quebinic. E benak pa ri u suq'uil ri c'amom wi qui be rumal ri u cuinem ri Dios. Ri qui banic tak we cuerp ri' quejunamataj cuc' ri ak'al ri quenicowic o cuc' ri ch'ich' ri e quiakarinak pa ri k'ak' quilitaj c'u jun k'ak' chquixo'l ri sibalaj cajuluwic, quebel c'u caypa' che we k'ak' ri'. We cuerp ri' quejuch'uch'ic quebec quepetic e je ta ne e c'o caypa'. Xebenca'yej tak we cuerp ri' xinwil c'ut chi cho ri ulew, pa tak qui xc'ut chquijujunal c'o jun quetet. Ri quiejeb quetet xak e junam, rumal ri qui banic ri e banom quejuluwic e jacha' ri je'licalaj k'an abaj ri topas. Quilitajic je ta ne ri chquipam ri jujun quetet c'o ta chi jun quetet chic. Quecuinic quebe pa apachique ri quiejeb qui xcut, man rajawaxic taj caquitzalc'atij ta quib. Xinwilo chi ri quiejeb quetet e c'o qui quetetibal, e nojinak c'u chque repc'unic chquichi'. Aretak quebe tak we cuerp ri' xukuje' tak ri quetet quebe tak cuc', aretak quewalij ri cuerp chicaj xukuje' tak ri quetet quewalij cho ri ulew. Ri cuerp tak queslabic, quebe chusuq'uil ri quetakchi'x wi rumal ri u cuinem ri Dios, are c'u ri quetet quewalij junam cuc', rumal rech chi ri quetet qui tz'akatil tak quib cuc' tak ri c'aslic tak cuerp. Aretak queslab tak ri cuerp xukuje' queslab tak ri quetet, aretak quek'atitajic xukuje' tak ri quetet quek'atitajic; aretak c'u quewalij ri cuerp cho ri ulew xukuje' ri quetet quewalij junam cuc', rumal rech chi ri quetet e c'aslic tak qui tz'akatil ri cuerp. Puwi' ri qui jolom quilitaj jun wocowic ri cajuluwic, jacha' ta ne ri lime't. Chuxe' ri wocowic ri' jicom caquilic' bic quib ri qui xic' we cuerp ri', caquinakila' c'u tak quib. Cuc' quieb chque quequich'uk ri qui cuerp. Xukuje' xinta' ri qui wojojem ri qui xic' aretak quebec: jacha' ri qui wojojem ri ja' re jun nima' ri nimarinak, jacha' ri u ch'abal ri C'o Ronojel U Cuinem, jacha' ri qui jininem ri jumulaj banal tak ch'o'j. Aretak quek'atatic, quequikasaj ri qui xic'. Xtataj c'ut jun jininem puwi' ri wocowic ri c'o paquiwi' ri qui wi' ri qui jolom. Puwi' ri wocowic xinwil jun jasach jacha' jun tem re ajawibal ri je ta ne cäpe ri je'licalaj räx abaj ri zapir, puwi' c'u we tem re ajawibal ri' c'o jun jasach ri je ta ne u banic jun winak. Ri quilitajic chi ri u xe' u pam capakic, xinwilo chi cajuluwic jacha' jun ch'ich' ri quiäkarinak pa ri k'ak' ri c'o pa u niq'uiajil ri k'ak', chuxe' chi c'ut ri u xe' u pam xinwil jun jasach ri je ta ne u banic k'ak'. C'o c'u jun u tun chrij. Ri cajunamataj ruc' ri räxquiak'ab aretak cäc'utun pa tak ri sutz' aretak c'o musmul jäb. Jewa' xuban ri u c'utic rib ri u juluwem ri Ajawaxel chnuwäch. Aretak xinwilo, xinmej wib chuwäch, c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew. Xinta' c'u jun ch'abal ri xubij chwe: “At, winak, chattac'alok, quintzijon c'ut awuc'.” Aretak we ch'abal ri' cätajin qui nu ch'abej xoc ri u cuinem ri Dios pa ri wanima' xuban c'u chwe chi xintaq'ui'c. Xinta' c'ut ri ch'abal ri qui nu ch'abej xutakej u bixic chwe: “At, winak, catintak bic cuc' ri aj israelib, jun tinimit ri man nimanel taj ri e c'ulelaninak chwe. Ri e are', xukuje' ri e qui mam quiwalijisam quib chwij c'ä je c'u ne c'ä pa ri k'ij camic. Xukuje' ri e calc'ual co ri qui jolom, co ri canima'. Catintak c'u bic cuc', rech cabij chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel.’ We caquiya' qui xiquin chawe o man caquiya' taj, e winak ri man e nimanelab taj, caquetamaj c'u na chi c'o jun k'axal tzij chquixo'l. At, winak, maxe'j awib chquiwäch mawi che ri caquibij chawe, pune' ta ne cana' chi at c'o pa qui niq'uiajil tak ri q'uix o at jekel ta chquixo'l tak ri sina'j. Maxe'j awib che ri caquibij chawe mawi mape awanima' chuwäch ri qui palaj ri caquibano, pune' c'u man sibalaj e nimanelab taj. Ri at, chebaya' qui bixic tak ri nu tzij chque, we caquiya' qui xiquin chawe o man caquiya' taj sibalaj c'u man e nimanelab taj. Kas chatoc il che ri quinbij chawe, matux c'u man at nimanel taj jacha' ri e are'. Chajaka' ri achi' chatija' c'ut ri quinya' na chawe.” Xinwil c'u jun k'abaj ri u yukum rib chwe, ri ruc'am jun wuj tz'ibatalic ri botolic. Ri k'abaj xusol ri wuj chnuwäch. Caperaj c'ut tz'ibatal u wäch: ri e tz'ibatal c'u chupam e ok'ebal, e juyuwibal re k'oxomal xukuje' e cojbal tak xib. Xubij c'u chwe: “At, winak, chatija' we tz'ibatalic ri', jät c'ut che u ch'abexic ri nim tinimit Israel.” Xinjak ri nu chi' xuban c'u chwe chi xintij ri wuj tz'ibatalic. Xubij c'u chwe: “Chabik'a' bic we tz'ibatalic ri' ri quinya' chawe, chanojisaj ri a pam che.” Ri in xintijo xinna' c'ut chi sibalaj qui' jacha' ri juyubal räx cab. Xubij c'u chwe: “Jät chak'axej che ri tinimit Israel ri quinbij na chawe. Ri in man catintak ta bic ruc' jun tinimit ri c'o jun u ch'abal ri putzcuyitalic o ri c'ax ta u ch'obic, xane' ruc' ri tinimit Israel. Man catintak ta bic cuc' nimak tak tinimit ri ma ta k'alaj ri quech'awic o e c'ax, ri ma ta catcuin che qui ch'obic. Pune' ta c'u catintak bic chque tak we tinimit ri' we winak ri' caquinimaj na ri cabij chque. Are' c'u ri tinimit Israel, man cunimaj ta na ri cabij che, rumal rech chi man caraj taj caniman chwe. Ronojel ri tinimit Israel co ri u jolom, co ri ranima'. Are' c'u ri in queban na ach'iy xukuje' tac chawe jacha' ri e are. Quenbana' co chawe jacha' ri diamant, co na chuwäch ri abaj. Maxe'j awib chquiwäch, mawi mape awanima' chuwäch ri qui palaj ri caquibano, pune' man sibalaj e nimanelab taj.” Xubij c'u chwe: “Kas chatoc il che u tatabexic ri quenbij na chawe, chacojo' c'u pa a jolom. Jät che quilic ri e a winakil ri e c'o pa jun ulew chic, we caquinimaj ri cabij chque, o man caquinimaj taj, chabij chque: ‘Are' wa' ri cubij ri Ajawaxel.’ ” Are' c'ut ri u cuinem ri Dios xinuwalijisaj, chwij c'ut xinta' jun cowilaj jininem jacha' ri re jun nimalaj cabrakan, aretak xwalij ri u juluwem ri Ajawaxel jawije' ri c'o wi'. Ri jininem are' xbanow ri qui xic' ri cuerp aretak caquijukula' quib, xukuje' tak ri quetet ri e c'o pa tak qui xcut; ri tininem xak junam ruc' ri re jun nimalaj cabrakan. Ri u cuinem ri Dios xinuwalijisaj, xinresaj c'u chila', ri in xinbe ruc' bis xukuje' in c'äyirinak, co c'u in u chapom bic ri u k'ab ri Ajawaxel. Xinopan c'u pa Tel Abib, chuchi' ri nima' Quebar, jawije' ri e jekel wi ri aj israelib ri e c'o pa jun ulew chic, wukub k'ij c'ut xinbeytaj chila' cuc' ri aj israelib, man weta'm ta c'ut jas ri quinbano mawi jas ri quinbij. Aretak xetz'akat ri wukub k'ij, ri Ajawaxel xpe wuc', xinuch'abej xubij chwe: “At, winak, ri in at nu cojom che yuxlenel che ri tinimit Israel. Aretak quinya' jun takquil chawe rajawaxic caya' u bixic chque chi jewa' ri quinbij, rech caquetamaj apanok. We ne quinya' apan u bixic chi cape ri cämical puwi' jun banal etzelal; we c'u man caya' u bixic che ri banal etzelal chi chutanaba' u banic ri etzelal rech cutakej c'aslem, ri are' cäcäm na rumal ri u mac, quinta' c'u na chawe jasche xcämic. We c'u ri at, caya' u bixic che ri banal etzelal, man cuk'il ta c'u rib che u banic ri retzelal mawi ri lawalolaj u c'aslemal, ri are' cäcäm na rumal ri u mac, are c'u ri at cacol ri a c'aslemal. Xukuje' we ne je cac'ulmataj wa' chi jun suc'alaj winak cutanaba' u takexic ri suc'alaj u c'aslemal cutakej ta c'u u banic ri etzelal, quinban c'u che chi xak quieb cubij puwi' chi catzakic; we c'u man caya' u bixic che, cäcäm na. In man quinwajilaj ta ri utzil chrij ri u banom can nabe, cäcäm c'u na u mac rech ri u mac, quinta' c'u na chawe jasche xcämic. We c'u ri at, caya' u bixic che we winak ri' chi mutakej macunic, cuk'il c'u rib che u banic ri macaj, cutakej c'aslemal, rumal rech chi xunimaj ri xabij che, are c'u ri at cacol na ri a c'aslemal.” Ri Ajawaxel kas chila' xuya' wi ri u k'ab panuwi', xubij c'u chwe: “Chatwalijok jät pa ri lianic, chila' c'u quinetzijon wi na awuc'.” Ri in xinwalijic xinbe pa ri lianic, chila' c'u xinwil wi ri u juluwem ri Ajawaxel, jacha' ri xinwil can chuchi' ri nima' Quebar. Xinmej wib c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew, xoc c'ut ri u cuinem ri Ajawaxel pa ri wanima' xuban c'u chwe chi xintaq'ui'c. Je c'u nu ch'abexic wa' xuban ri Ajawaxel: “Jät jatz'apij awib pa ri a wachoch. Chiwilampe', catyut na cuc' yutbal, je c'u ri' man catcuin taj catel bic catec'ol ta c'u ruc' ri tinimit. Quenbana' c'u na chawe chi canaq'ui ri awak' pa a chi' xukuje' chi catcanaj mem. Man cuya' ta c'ut quebayajo rumal rech chi e jun tinimit ri man ch'abexic ta cäcaj. Aretak c'u c'o jas quinwaj quinbij chawe, quintzelej ri a ch'abal, cabij c'u na chque: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel.’ Jachin c'ut ri caraj cutatabej, cutatabej na', jachin c'ut ri man caraj taj, man cutatabej taj. Rumal rech chi e jun tinimit ri man ch'abexic ta cäcaj.” “Ri at, winak, chac'ama' jun xan, chaya' chawäch chabana' c'ut ri u wächbal ri Jerusalen puwi'. Chebacojo' ajch'ojab chrij, ch'ojibal ri cajwataj che u ch'äquic ri tinimit, chacojo' jun nim tapia chrij, xukuje' jun ak'anibal, rech je quelic jacha' jun tinimit ri sutim rij. Chac'ama' jun ripiric ch'ich' chaya' chaxo'l ruc' ri tinimit, je ta ne u banic jun tapia re ch'ich', chaya' c'u awib chuwäch ri tinimit, je ta ne ri cätajin catch'ojin ruc'. Cajwataj c'u wa' che etal chque ri aj israelib. Catk'oyi' c'u na puwi' ri a mox, caya' c'u na ri u chak'maquil ri tinimit Israel chawij. Catakej c'u na k'oyolem puwi' ri a mox, cawuc'äj c'ut ri u mac chawij Oxib sient jumuch' lajuj (390) k'ij, o ri quel wa' chi jun k'ij cuc'ut jun junab u chak'maquil ri Israel. Aretak c'u atz'akatisam we k'ijol ri', catk'oyi na puwi' ri awiquiak'ab caya' c'u na ri u mac ri rajawibal ri Juda chawij cawinak k'ij. Jun k'ij cuc'ut jun junab chak'maquil. Cattzelej c'ut pa Jerusalen, ri sutim rij cumal c'ulel; cach'anaba' ri ak'ab catch'aw c'u na pa ri nu bi' che u c'ulelaxic ri Jerusalen. Chawila', catinyut na cuc' yutubal, rech man cuya' taj catzalc'atila' awib c'ä quebatz'akatisaj na ri k'ij ri quebarik c'ax. Chac'ama' jubik' trico, sebad, u cawäch ixim, aben, cäxlanquinak' xukuje' tak quinak'; chaya' ronojel pa jun bo'j chabana' a wa che. Are' c'u catij wa' pa ri oxib sient jumuch' lajuj (390) k'ij aretak catk'oyi puwi' ri a mox. Catij na ri a wa pa q'uiakal tak jok'otaj, niq'uiaj tak libra catij che ri jun k'ij, ri joron xukuje' cawuq'uiaj na pa q'uiakal tak jok'otaj, niq'uiaj tak tzima cawuq'uiaj che ri jujun k'ij. Ri a wa ri catijo are jun lej re sebad, cachak'ajisaj puwi' k'ak' re u mes winak, casuc'umaj na pa jun c'olbal ri catquil wi conojel ri winak.” Xutik c'u u bixic ri Ajawaxel: “Wa xawebal junam ruc' wa' caquitij na ri aj israelib pa tak ri ulew ri quebentak wi na bic ri aj israelib.” Ri in xintzelej u bixic che: “Ajawaxel ri in mawi jumul pa ri nu c'aslemal nu nakom ta jun jasach xawebal; mawi jumul nu tijom ta u ti'jal jun awaj ri xak ta xcäm pa re wi', o ch'akatim ta cumal juyubal tak awaj, mawi jumul nu naom xawebalalaj ti'j.” Xubij c'ut ri are' chwe: “Quinya' ba' chawe, chi cacoj u mes wacax che u q'uexwäch u mes winak, che u chak'ajisaxic ri a wa.” Xubij chi c'u chwe: “Quenbana' na chi man c'o ta chi qui wa ri winak caquitij pa Jerusalen. Ri wa xak jujun tak bik' chic cäya'ic, ri winak caquitij na ruc' aninakil; ri joron xa' pajtal chic, caquikumuj na e nojinak che xe'n ib. Man cubana' ta ri cuq'uia' mawi ri qui wa', caquica'yela' c'u tak quib e nojinak che xe'n ib. Rumal c'u quech ri qui mac e c'aslic cäbe qui k'ayic.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Camic, winak, chac'ama' jun cuchilo ri cäjajat u pa u chi' jacha' jun josbal ismachi', chatolij ri a jolom xukuje' ri u xe' a cacate'. Chac'ama' c'u jun pajbal, chabana' oxib che ri a wi'. Aretak cätani' ri ch'o'j ri cäban ruc' ri tinimit, chaporoj ri jun u roxil ri wi'aj pa u niq'uiajil ri tinimit; chac'ama' c'ut jun cuchilo, charamij chi c'ut ri jun chic u roxil ri wi'aj chrij ri tinimit, are chi c'u ri c'ä c'o na chajabuj pa ri quiakik'. Ri in quinbe na chquij ri winak ri e c'o pa ri tinimit, quinwuc'aj bic jun ch'ich' re ch'o'j pa nu k'ab. Chebac'ama' c'u quieb oxib chque ri wi'aj ri', chebaxima' chuchi' ri awatz'iak. Chebac'ama' chi c'u jubik' chque, chebaq'uiaka' pa ri k'ak' rech quec'atic. Chila' c'u quel wi na bic k'ak' chquij conojel ri aj israelib. In, ri Ajawaxel quinbij: C'o we Jerusalen chi'. In xincojow chquixo'l tak ri tinimit xukuje' ri nimak tak tinimit. Are c'u ri are' xebuc'ulelaj tak ri nu pixab xukuje' tak ri e nu takanic, nim c'u na ri etzelal ri u banom chquiwäch tak ri tinimit xukuje' ri nimak tak tinimit ri e c'o tak che u c'ulja, man quequinimaj ta c'ut ri e nu pixab mawi quitakem qui banic tak ri e nu takomal. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Ri ix ix uxinak man ch'abexic ta quiwaj chquiwäch ri winak ri e c'o che i c'ulja, man c'u e i takem ta qui banic tak ri nu takanic; mawi ne i banom iwe ri qui pixab ri winak ri e i c'ulja. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: In xukuje' quenk'atij na a wäch, Jerusalen; quenya' na ri c'äjisabal a wäch chquiwäch conojel ri nimak tak tinimit. Ri mawi jumul nu banom mawi quenbana' chi na. Sibalaj man e ch'ijtajel taj conojel tak ri e a banoj. Rumal ri' chixo'l ix quewalij na tataxelab ri quequitij na ri e calc'ual xukuje' alc'ualaxelab ri quequitij tak na ri e qui tat. Quenbana' na ri u c'äjisaxic a wäch, are c'u ri quec'asi' canok quebenjabuj na pa ri quiejeb quiakik'. In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal: jacha' ri ix i wawasim ri tastalic wachoch cumal ri itzel tak i banoj ri man e ch'ijtajel taj, xukuje' ri in quenq'uisa' na tzij piwi' man ruc' ta elebal c'uxaj; man quintok'obisaj ta na i wäch. Jun qui roxil ri e a winakil quecäm na rumal yabil ri man cunatajeltaj xukuje' rumal wi'jal chixo'l ix, ri jun qui roxil chic quecämisax na cumal c'ulel ri e c'o chinakaj, are chi c'ut ri jun qui roxil ri canajinak quebenjabuj na pa ri quiejeb quiakik'. Ri in quebenterenej na ruc' jun ch'ich' re ch'o'j pa nu k'ab. Quinkasaj c'u na ri woyowal, quinwesaj na ri woyowal paquiwi', quinjamar c'u na. Aretak c'u kastajinak chic ri woyowal paquiwi', cäquetamaj c'u na chi in ri Ajawaxel are' ri xyo'w u bixic chquipam ri e rachixomanic. Ri in quinban chawe chi catjalwächitaj pa jun jumulaj yojyobic, ri Jerusalen; catinmach'irisaj na chquixo'l tak ri tinimit ri e a c'ulja, rech quequil conojel ri queboc'owic. Aretak ri in chinc'am ulok ruc' nimalaj oyowal ri ya'tal chawe, quinya' c'u na ri c'axalaj c'äjisabal a wäch, conojel ri winak catquiyok' na, caquitze'j na a wäch, cätux c'u na jun xibibalalaj c'ambal no'j chque tak ri tinimit ri e a c'ulja. In, ri Ajawaxel, nu bim. In quinban na chi quepe ri wi'jal piwi', jacha' xibibalalaj tak ch'ab ri quesachan wächaj. Je, quinban na chi cäpe piwi' ri sachbal wächaj xukuje' ri wi'jal man quirik ta chi c'ut ri quitijo. Je, quinban na chi cäpe piwi', wi'jal, yabil xukuje' cämical; xukuje' juyubal tak awaj ri quequiq'uis na qui tijic tak ri e i walc'ual; quinban c'u na chiwe chi quixecäm pa ri ch'o'j. In, ri Ajawaxel, nu bim.” Ri Ajawaxel xinuch'abej. Xubij c'u chwe: “Chatca'y chque tak ri e u juyub ri Israel, chebach'abej c'u pa ri nu bi' je chabij wa' chque: ‘Chitatabej, e u juyub tak ri Israel, ri cubij ri Ajawaxel chque tak ri juyub, ri ch'ucuch'ak tak juyub, ri nima' xukuje' tak ri beya': Quenbana' na quebensachisaj c'u na qui wäch ri c'olbal ri quek'ijilax wi tak diosib. Quinban na ch'akatak chque tak ri porobal ri quebichi'j wi tabal tak tok'ob xukuje' ri quebiporoj wi c'oc' k'ol, quinban c'u na chque tak ri cachijab chi e cäminak quetzak chquiwäch tak ri qui diosib. Quebenrokij na ri cäminak tak aj israelib chquiwäch tak ri qui diosib, quebenjabuj c'u na tak ri qui bakil chquij tak ri qui porobal. Pa conojel tak ri c'olbal jawije' ri chixejekel wi na, ri tak tinimit casachisax na qui wäch xukuje' tak ri e qui porobal ri quequik'ijilaj wi tak ri diosib quecanaj na pa yojoyobic. Ri e tak qui porobal kas quetz'akat can qui yojyobisaxic, ri e diosib quemuchitajic; ri e qui porobal che u poroxic c'oc' k'ol, quet'akixic; ronojel ri i banom ix cächup na u wäch. Aretak c'u caquilo chi xak c'ätetal quetzak ri tinimit winak chixo'l e cäminak, caquetamaj c'u na chi in ri' ri Ajawaxel. Quinban c'u na chi e c'o jujun chiwe queto'taj chuwäch ri cämical quec'asi' c'u canok, e jabutal chquixo'l ri nimak tak tinimit. Ri quec'asi' canok quinnataj na chque pa ri nimak tak tinimit ri'; quenataj na chque joropa' ri c'ax ri xquirik wumal rumal rech chi man xeniman ta chwe xukuje' chi xquitas quib chwij che qui k'ijilaxic tak diosib. Quemuluw c'u na qui c'u'x kas chque chquibil tak quib, cumal tak conojel ri etzelal ri e qui banom, cumal conojel tak ri xojibal tak banoj ri e qui banom. C'äte c'u ri' caquetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel, aretak c'u xinchi'j qui takic ulok tak we etzelal ri', man xak ta lok' xebencoj tak xibibal tak ib.’ ” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Chatjuyuwok chatt'ocon cuc' tak ri a k'ab, chatyok'on cuc' tak ri awakan; chebaraka' tak a chi' re k'oxomal cumal ri xojibalalaj tak retzelal ri e u banom ri tinimit Israel, quecäm c'u na rumal ri ch'o'j, ri wi'jal xukuje' ri yabil. Ri naj e c'o wi quecäm na cumal tak ri yabil, ri e c'o nakaj quecäm na rumal ri ch'o'j, are c'u ri quec'asi' canok quecäm na rumal wi'jal. Je quinban na wa' che u tojojexic ri woyowal paquiwi'. Aretak chequil we winak ri e qui cäminakib chquixo'l tak ri qui diosib ri e qui banom chquij tak ri e porobal, paquiwi' tak ri juyub ri naj e elinak chicaj, paquiwi' tak ri juyub, chuxe' ronojel che' ri cätojtotic, chuxe' ronojel räx che' ri k'eku'm u xak, xukuje' pa tak ri c'olbal ri xequichi'j wi je'lalaj tak c'oc'al chquiwäch tak ri qui diosib, c'äte c'u ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Quinyac na ri nu k'ab che u c'äjisaxic qui wäch ri kas c'u pa ri chaki'j uwo sak pa ri u mox elebal k'ij c'a pa Ribla pa ri riquiak'ab elebal k'ij, quinjalwächij na ri culew xukuje' conojel ri c'olbal, ri e jekejoj wi winak, pa jun xibibalalaj chaki'j uwo sak. C'äte ri' cäquetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “In, ri Ajawaxel, quinbij che ri tinimit Israel: Opanem cuban ri q'uisbalil, opanem cuban ri u q'uisbalil ronojel ri uwächulew. Opanem cuban ri u sachisaxic a wäch, Israel. Quintojojej ri woyowal pawi'; quinta' na chawe jastak ri a banom pa ri a c'aslemal, quinc'äjisaj c'u na a wäch rumal ri xojibalalaj tak a banoj. Man quincoj ta na elebal c'uxaj chawe; quinc'äjisaj na a wäch rumal ri xaban pa ri a c'aslemal quinban c'u na chawe chi catoc'ow na chquipam tak ri c'ax ri quequiya' ri xojibalalaj tak e a banoj. Quiwetamaj chi c'u na chi in ri' ri Ajawaxel. Copan ri sachbal wächaj, chiwe ri ix c'o pa ri ulew. Ri jok'otaj opaninak; canakajin ri k'ij ri xuwi tuquin ib c'olic caq'uis na ri quicotemal pa tak ri juyub. Kas camic, chanim ri', quinkasaj na ri woyowal pawi' c'ä coc'ow na ri woyowal, quinta' na chawe jas ri a banom pa ri a c'aslemal, quinc'äjisaj c'u na a wäch cumal conojel ri xojibalalaj tak e a banoj. Man quenc'äjisaj ta na a wäch ruc' ta tok'obisabal wächaj; quenc'äjisaj a wäch rumal ri c'aslemal ri awuc'am quinban c'u chawe chi quebatoj tak ri c'axc'ol ri e u c'amom ulok ri e xojibalalaj tak a banoj. Quiwetamaj c'u na u k'ij ix chi in, ri Ajawaxel, in ri quinc'äjisan i wäch. ¡C'o we k'ij ri'! ¡Ulinak chic! ¡Ulinak ri sachbal wächaj! Ri etzelal cäch'äcan pa conojel tak ri c'olbal sibalaj man ch'ijtajel ta chic ri etzelal ri cabanic. Ri tokinic cac'utunic cuya' etzelal. Man c'o ta c'u cäquich'äc na cumal tak ri qui k'inomal xukuje' tak ri qui rakoj tak chi'aj. Man c'o ta c'u jun jasach quechbex chque wa' ri nim ta u k'ij. Xopan ri jok'otaj, xpe ri k'ij. Mawi ri c'ayinel c'o ta jas caquicot wi, mawi ri lok'omanel jas ta che cabisonic. Quenc'äjisaj u wäch ri nimal ri cac'amow ri Israel ruc' oyowal. Ri c'o jas u c'ayim man cätzelej ta chi jumul pa u k'ab pa ronojel ri u c'aslemal, mawi cacuinic cutuquij chic ri c'ayinic ri u banom. Ri banal tak etzelal man quecuin ta caquiq'uis u wäch ri qui c'aslemal. Cok' ri trompet cäsiq'uin che u banic ch'o'j; conojel caquisuc'umaj quib, man c'o ta c'u jun cäbe ta chi che u tijic u chuk'ab. Quenc'äjisaj u wäch ri nimal ri cac'amow ri Israel ruc' oyowal. Chrij ri ulew c'o ch'o'j, chupam ri tinimit e c'o yabil wi'jal. Ri e c'o pa tak ri juyub quecäm na pa ri ch'o'j, ri e c'o pa ri tinimit quecäm na rumal wi'jal xukuje' yabil. Pune' e c'o jujun quecuinic caquito' quib quebe pa tak ri c'ache'laj jacha' palomax ri quixibim quib, conojel quecäm na rumal tak ri qui mac. Conojel cätuktub ri qui k'ab, quebirbit c'u na ri qui ch'ec rumal xe'n ib. Quequicoj tak na wakwoj tak atz'iak che u c'utic ri k'oxomal; ronojel ri qui cuerp cabirbit na, quiäkarinak ri qui palaj rumal ri qui q'uixbal qui banom tol che ri qui jolom. Caquiq'uiak apan ri qui sak puak pa ri be; caq'uiak apan ri qui k'an puak je ta ne ri xa' mes. Mawi ri qui k'an puak mawi ri qui sak puak cacuin ta na che qui to'tajisaxic pa ri k'ij ri cäpe ri royowal ri Ajawaxel. Man quecuin taj caquesaj ri qui wi'jal mawi quecuinic caquinojisaj ri qui pam, are c'u ajchak'mac ri k'an puak chi xekaj chupam ri etzelal. Rumal ri u je'lical ri wikbal quib xak lok' xquinojisaj quib che ri u nimarisaxic qui k'ij, are c'u xquicoj wa' che qui banic tak ri xojibalalaj tak qui wächbal tak ri e qui diosib, rumal ri' ri in quinban na chi we wikbal tak iwib ri' quebux mes. Quinban na chi quepe winak ri man e i winakil taj quequeläk'aj bic, chepet ri winak ri sibalaj e xojibal ri e c'o cho ri uwächulew chi quitokij bic, chquibana' c'u chque chi e jun jasach ri e ch'uluch'uj. Ri in quintas na wib chque we winak ri' quinya' na c'olbal chi cäxk'olix ri wachoch. Ri are' can nu k'inomal nabe. Quepe c'u na ri tokinelab caquixk'olij c'u na. Xak chc'ol jun tikom ch'ich' awuc', rumal rech chi pa ri ulew quec'okox na q'uialaj winak ri e cämisanelab ri tinimit nojinak che tokinic. Ri in quinban na chi quepe winak ri e banal tak etzelal quequimajij na tak ri ja ri e c'o pa ri tinimit. Quinq'uis na tzij puwi' ri nimal ri quec'amow ri e c'o qui cuinem; quinban na chi ri tastalicalaj tak qui c'olbal ri quek'ijilan wi quexk'olitajisax na. Ri xibim ib cäkaj na paquiwi'; caquitzucuj na ri jamaril, man c'u caquirik taj. Cäpe na quiäkasakil chrij quiäkasakil; itzel tak tzijol caquiterebela' tak quib. Xak lok' caquitzucuj jun k'axal tzij chuya' ta c'u jun k'alajisanic chque; man c'o ta cojol tabal tok'ob ri cäbin ta chque jas ri caquibano mawi nimak tak tatayib ri chyo'w ta qui no'j. Ri ajawinel cucoj na atz'iak re bis, ri k'atal tzij cäkaj na pa ri bis are c'u ri tinimit cabirbit na. Je quinban na chque jas ri xquiban pa ri qui c'aslemal, quink'at na tzij paquiwi' jas ri k'atan tzij ri caquibano. Jeri' cäquetamaj na chi in ri Ajawaxel.” Pa ri uro' k'ij re ri uwak ic' re ri uwak junab, in t'uyul pa ri wachoch e wachil ri e nimak tak tatayib ri e c'o pa Juda. Ri Ajawaxel xak c'ätetal xuya' ri u k'ab panuwi', xinwil jun jasach ri je ta ne u banic jun winak. Ri je ta ne ri u xe' u pam caxulic. Xinwil jun jasach ri cajunamataj ruc' ri k'ak', ri cajuluwic carepc'unic jacha' jun ch'ich' ri quiäkarinak pa ri k'ak'. Ri winak xulic' ri je ta ne u banic jun k'abaj xinumich'ej c'u che ri nu wi'. Are' c'ut ri u cuinem ri Dios xinuwalijisaj pa ri quiakik', pa tak c'ut ri c'utwächinic ri xuc'ut ri Dios chnuwäch, xinuc'am bic pa Jerusalen xinuya' chuchi' ri roquibal ri tinimit, ri cäca'y pa ri u mox elebal k'ij, jawije' ri e c'o wi ri diosib ri yacbal royowal ri Ajawaxel. Chi c'o wi ri u juluwem ri u Dios ri Israel jacha' ri xinwil pa ri c'utwächinic ri xinwil pa ri lianic. Xubij c'u chwe: “Chatca'y pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij.” Xinca'y c'u pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, chuchi' c'ut ri oquibal, chunakaj c'ut ri caban wi oquem ri c'o wi ri porobal xinwil ri dios ri yacbal royowal ri Ajawaxel. Xubij c'u chwe: “¿La quebawil ri xojibalalaj tak jastak ri quequiban ri aj israelib, rumal mac c'u quech wa' quinquinajtajisaj che ri tastalicalaj wachoch? Quebawil chi c'u na niq'uiaj ri sibalaj e c'ax na.” Xinuc'am c'u bic chuchi' ri oquibal re ri uwo ja. Quilitaj c'u jun c'ob che ri nimalaj tapia. Xubij c'u chwe: “Chanimatajisaj ri c'ob ri c'o che ri nimalaj tapia.” Ri in xinnimarisaj ri u chi' ri c'ob xinrik c'u jun oquibal. Xubij c'u chwe: “Chatoc bic quebawil c'u na ri xibibalalaj tak jastak ri queban chi'.” Xinoc bic, che ronojel ri u rabic ri nimalaj tapia, xebenwil ronojel qui wäch tz'ilalaj tak awaj ri e k'obisam chuwäch, cumätz, xpek, xukuje' niq'uiaj tak awaj chic ri e je tak wa', xukuje' ronojel qui wäch tak ri qui diosib che ri tinimit Israel. E oxc'al lajuj (70) nimak tak tatayib aj israelib, are c'u ne jun ri Jaazaniy, ri u c'ojol ri Sapan, quequiya' k'ijilanic chque tak ri e diosib. Chquijujunal c'o jun bukibal pa u k'ab, ri capaki' wi jun tzatzalaj u sibal c'oc'alaj k'ol. Xubij c'u chwe: “¿La cawil ri caquiban ri nimak tak tatayib aj israelib chic'uyal, chquijujunal e c'o chquiwäch ri e dios? Are c'u pa qui c'u'x chi man quebenwiltaj, chi nu xutum can ri ulew ri'.” Xutik chi c'u u bixic: “C'ä quebawil c'u na quequiban jastak ri sibalaj e itzel na.” Xinuc'am c'u bic chuchi' ri oquibal ri cäban wi oquem chupam ri rachoch ri Ajawaxel, ri cäca'y pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij. Chila' c'u e t'uyut'uj wi jujun ixokib, cäcok'ej u wäch ri dios Tamuz. Xubij c'u chwe: “¿La cawil wa'? C'ä quebawil chi c'u na niq'uiaj jastak ri sibalaj e c'ax na.” Xinuc'am c'u bic chuwäch ri rachoch ri Ajawaxel chuchi' ri roquibal ri k'ijilabal, chquixo'l ri rakan ja ruc' ri porobal, juwinak job (25) achijab are qui yo'm can ri quij chuwäch ri k'ijilabal; qui mejom quib chuwäch ri quelwi ulok ri k'ij, qui yo'm ri qui palaj cho ri ulew, caquik'ijilaj ri k'ij. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “¿La cawilo? ¡Man cubinak ta u c'u'x ri tinimit Juda ruc' ri qui banic we xojibalalaj tak jastak ri', ri e u nojisam c'ut ri ulew che qui banic tak tokinic! Jumul camul caquiyac woyowal, caquibano chi copan ri qui takakil pa nu tza'm. Ri in quencojo' ri woyowal. Man quel ta na jubik' nu c'u'x chque. Pune' caquirak quichi' che nu siq'uixic, man quebentatabej taj.” Xinta' c'ut jun cowilaj ch'abal ri xubij chwe: “¡Opanem caquiban ri quec'äjisan u wäch ri tinimit, chquijujunal cuc'am ulok ri qui ch'ojibal re cämisabal pa qui k'ab!” Xinwil c'ut chi wakib achijab xeboc pa ri oquibal ri naj elinak chicaj ri cäca'y pa ri u mox ri elebal k'ij, chquijujunal cuc'am ulok jun wi't pa qui k'ab. Petinak jun achi pa qui niq'uiajil ri u cojom ratz'iak re lino, ri e ruc'am chaconisan re tz'ibanic xe' u pam. Xeboquic, xetaq'ui' c'u ruc' ri porobal re k'an ch'ich'. Xwalij c'ut ri u juluwem ri u Dios ri Israel paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic', jawije' ri e c'olinak wi, xbe chusuq'uil ri roquibal ri rachoch Dios. Ri Ajawaxel xusiq'uij ri achi ri u cojom ratz'iak re lino ri e ruc'am chaconisan re tz'ibanic xe' u pam, xubij c'u che: “Chabinibej ri tinimit Jerusalen, chacojo' jun etal che ri qui palaj ri winak ri caquina' bis xukuje' c'axc'obic qui mac quech ri e xojibalalaj tak jastak ri queban pa Jerusalen.” Xubij chi c'u chque: “Jix pa ri rachoch Dios, chi wawasij; chinojisaj ri uwo ja chque cäminakib.” Xebel c'u bic xquichaplej qui cämisaxic ri winak ri e c'o pa ri tinimit. Aretak c'ut cätajin quecämisanic, ri in xincanaj nu tuquiel. Xinmej c'u wib c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew, in nojinak c'u che c'axc'obic xinrak nu chi', xinbij: “Ajawaxel, ¿La cäkasaj ri oyowal la puwi' ri Jerusalen c'a cäsachisaj na la u wäch ri jubik' ri canajinak chque ri aj israelib?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic chwe: “Ri u mac ri tinimit Israel xukuje' ri rech ri Juda sibalaj nim. Ri ulew nojinak che q'ui u wäch il; ri tinimit nojinak che ri man suq'uil taj. Are pa qui c'u'x chi ri in nu xutum can ri tinimit chi ma ta quinwil ri caquibano. Man quel ta c'u na jubik' nu c'u'x chque, xane' quinta' na chque jas qui banom pa ri qui c'aslemal.” Are c'u ri achi ri u cojom ratz'iak re lino ri e ruc'am chaconisan xe' u pam re tz'ibanic, xtzelej ulok xubij: “Xtz'akatisataj u banic ri takanic ri xya' la chwe.” Xinwil c'ut chi, puwi' ri wocowic ri c'o paquiwi' ri qui jolom ri aj cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic', xc'utun jun jasach ri jacha' u banic jun tem re ajawibal ri je ta ne cäpe ri je'licalaj räx abaj zapir. Ri Ajawaxel xubij che ri achi ri u cojom ratz'iak re lino: “Chanima' awib chquixo'l tak ri quetet re ri carwaj chquixe' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic', chac'ama' jumuk' rachak k'ak' ri cäkuchuwic, ri c'o chquixo'l ri cajalaj tak tobanelab ri e c'o qui xic', chajabuj c'u paquiwi' ri e c'amal tak u be ri tinimit.” Xinwil c'ut ri xuban ri achi che u nimic rib. Pa ri jok'otaj ri' ri cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' e c'o pa ri u mox ri rachoch Dios, jun sutz' c'ut nojisaninak ri nabe uwo ja. Xwalij c'ut ri u juluwem ri Ajawaxel paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xbe c'ut chuchi' ri rachoch Dios; xnoj c'u ri rachoch Dios rumal ri sutz', xtunun c'ut ri uwo ja rumal ri u tununem ri u juluwem ri Ajawaxel. Ri jininem ri caquiban ri qui xic' ri aj cajalaj tak to'banelab cätataj c'ä cho ri ucab uwo ja. Je ta ne chi are' ta ri Dios ri c'o ronojel u cuinem cätajin ta cach'awic. Xuya' c'u takanic ri Ajawaxel che ri achi ri u cojom ratz'iak re lino chi chuc'ama' k'ak' chquixo'l tak ri u quetet ri carwaj, chquixo'l ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. Ri achi xbec xuya' rib chuxcut jun chque ri quetet. Pa qui xcut ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xebenwil quiejeb quetet, jun pa qui xcut chquijujunal. Ri quetet quejuluwic ri e jacha' ta ne e junam ta ruc' ri je'licalaj k'an abaj ri topas. Ri quiejeb quetet xak e junam ri je ta ne ri c'o ta jun chupam ri jun chic. Aretak ri cuerp ri e c'o qui xic' quebe pa jun chque ri quiejeb xcutaj, man caquitzalc'atij ta quib, xane' caquitakej qui bic ruc' ri cac'amow qui be. Ri qui cuerp, ri uwo tak cachak, ri qui k'ab xukuje' tak ri qui xic' e nojinak che jolk'inic pa conojel ri qui xcut, xukuje' ri quiejeb quetet. Kas in xinto'wic chi ri quetet “carwaj” quebuchixic. Chquijujunal ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' e c'o quiejeb qui palaj: ri nabe palajaj re jun ama' wacax; ri ucab, re jun winak; ri urox, re jun coj; are c'u ri ucaj, re jun cot. We aj cajalaj tak to'banelab ri' kas e are tak wa' ri e wilom can chuchi' ri nima' Quebar. Ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xewalijic, aretak c'u quebec, xukuje' quebe ri quetet; aretak c'u caquiwalijisaj ri qui xic' rech quewalij cho ri ulew, ri quetet amak'el e c'o pa qui xcut; aretak caquik'atij quib, xukuje' caquik'atij tak quib ri quetet; aretak c'u quewalijic, xukuje' quewalij tak ri quetet, rumal rech chi ri quetet qui tz'akatil tak quib cuc' ri c'aslic tak cuerp. Xwalij c'ut ri u juluwem ri Ajawaxel puwi' ri rachoch xuya' c'u rib paquiwi' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic'. We aj cajalaj tak to'banelab ri' xquiwalijisaj ri qui xic' xewalij c'u cho ri ulew. Ri in xinwilo jas ri xquibano xewalijic, junam cuc' tak ri quetet ri e c'o pa tak qui xcut, xetaq'ui' c'u chuchi' ri rachoch ri Ajawaxel ri cäca'y pa riquiak'ab ri elebal k'ij. Ri u juluwem ri u Dios ri Israel c'o paquiwi'. Kas e are' aj cajalaj tak to'banelab wa' ri e c'o qui xic' ri xebenwil chuxe' ri u Dios ri Israel, chuchi' ri nima' Quebar. C'äte ri' kas xinch'ob ri kas qui banic. Chquijujunal e c'o cajcaj qui palaj cajcaj qui xic', chquixe' c'ut ri qui xic' quilitaj jun jasach ri e je ta ne qui k'ab winak. Ri palajaj xak e junam cuc' ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' ri xebenwil chuchi' ri nima' Quebar. Chquijujunal quebe chquiwäch. Xinuwalijisaj ri u cuinem ri Dios xinuc'am c'u bic c'ä chuchi' ri oquibal chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri cäca'y pa ri elebal k'ij. Chuchi' ri oquibal e c'o wi juwinak job achijab. Xinwilo chi c'o ri Jaazaniy chquixo'l, u c'ojol ri Asur, xukuje' ri Pelatiy u c'ojol ri Benaiy, ri u nimal ri tinimit. Ri Ajawaxel xubij chwe: “E are' tak wa' ri e chomal tak banal il patan ri caquichomaj tak qui banic etzelal pa ri tinimit. Caquibij: ‘C'ä maja' naj xeban qui banic tak ri ja kumal. Waral man c'o ta cakac'ulmaj, uj jacha' ri ti'j ri c'o chupam ri t'uy.’ Rumal ri', chebach'abej pa ri nu bi'.” Ri Ajawaxel xinruxlabisaj, xuya' takanic chwe chi quinbij: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: ‘Are wa' ri qui chomaj ix, israelib. Ri in weta'm ri i chomanic. Ri ix i banom q'ui tak cämisanic chupam we tinimit ri', e i nojisam ri e u xo'l tak ri ja chque cäminakib. Rumal ri' ri in, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic chiwe: ri Jerusalen cux na junam ruc' jun t'uy, man ix ta c'ut ri ti'j, xane' e are' ri qui ti'jal winak ri xebicämisaj, ri ix quixinwesaj na chupam ri t'uy. ¿La quixe'j iwib chuwäch ri ch'o'j? Quinban na chi cäpe ri ch'o'j piwi'. In, ri Ajawaxel, quinya' nu tzij che u bixic. Quinc'am na ulok ri c'äjisabal wächaj piwi': quixinwesaj na bic waral quixinjach na pa qui k'ab winak ri man i winakil taj. Ch'ich' re ch'o'j quixcämisan na. Ri in quink'at na tzij piwi' pa tak ri u c'ulbatil ri Israel, quiwetamaj c'u na chi in ri' ri Ajawaxel. Ri tinimit man cajwataj ta chiwe che t'uy, mawi ri ix, ix ta ri ti'j. Ri in quink'at na tzij piwi' pa tak ri u c'ulbatil ri Israel, quiwetamaj c'u na chi in ri' ri Ajawaxel. Ri ix man ix nimaninak taj chque ri nu takanic mawi e i banom tak ri cäquibij tak ri nu pixab, xane' are xitakej tak qui banic tak ri cäquiban ri nimak tak tinimit ri e c'o che i c'ulja.’ ” Xc'ulmataj c'ut chi aretak cätajin quinch'aw pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri Pelatiy cäminak xtzakic, ri u c'ojol ri Benaiy. Ri in xinmej wib c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew, sibalaj co xinrak nu chi', xinbij c'ut: “¡Ay, Ajawaxel! ¿La cäsachisaj la qui wäch ri quieb oxib ri e canajinak can che ri Israel?” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Ri winak ri e jekel pa Jerusalen queyok'on chque ri aj israelib, ri e a winakil, caquibij c'ut: ‘¡We winak ri' naj e c'o wi che ri Ajawaxel! Chke c'u ne ri uj, xuya' wi ri ulew rech cujux ajchak'e.’ Rumal c'u ri' chabij chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: In quebenwesaj bic, quebenjabuj c'u chquixo'l nimak tak tinimit, chquixo'l tak culew ri winak ri man queta'm ta qui wäch, xa' c'u re jun k'ijol ri man cäbeytaj taj. Are c'u ri camic kas in quinux na jun k'ijilabal chque pa tak ri ulew jawije' tak ri e benak wi.’ Chabij chque xukuje': ‘Are' wa' ri cubij ri Ajawaxel: Ri in quinban na chque chi quebel ulok pa tak ri ulew, pa ri e nimak tak tinimit jawije' tak ri e nu jabum wi, quebenmulij c'u na quinya' chi c'u na ri rulew ri Israel chque. Ri e are quetzelej na chupam ri culew, caq'uis na tzij paquiwi' conojel tak ri e qui nak'atisabal ri man e ch'ijtajel taj xukuje' e xojibal ri e c'o chupam ri ulew. In quinwesaj ri cowilaj canima' ri jacha' abaj, quinya' c'u na jun c'ac' canima' xukuje' jun cac' cuxlabal. C'äte c'u ri' quequinimaj tak na ri e nu pixab xukuje' tak ri e nu takomal, quequitakej c'u na qui banic. Quebux c'u na nu tinimit xukuje' ri in quinux na qui Dios. E are' tak c'ut ri quequitakej tak qui banic tak ri xojibal xukuje' ri e itzel tak qui nak'atisabal, quinta' na chque jas ri xquiban pa ri qui c'aslemal. In, ri Ajawaxel quiya' nu tzij.’ ” Ri cuerp ri e c'o qui xic' xerapapic, ri quetet xebe junam cuc'. Are c'ut ri u juluwem ri u Dios ri Israel, ri c'o paquiwi', xuyac rib, xnajtin c'u che ri tinimit, xec'ol c'u puwi' ri juyub ri c'o pa ri elebal k'ij che ri tinimit. Xinuwalijisaj c'ut ri u cuinem ri Dios, xuban chwe chi xintzelej pa Babilon, jawije' ri e c'o wi ri niq'uiaj chic ri e c'amom bic chila'. Xc'ulmataj c'u wa' pa jun c'utwächinic ri xuc'ut ri ruxlabal ri Dios chnuwäch. Chuwi' chi c'u wa ri c'utwächinic, xsachic. Are c'u ri in xintzijoj chque ri e c'amom ulok pa jun ulew chic jachique ri u c'utum ri Ajawaxel chnuwäch. Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, at jekel chuxo'l jun tinimit ri man ch'abexic ta cäraj. E c'o qui bak'wäch che ca'yenic man c'u queilon taj; xukuje' e c'o qui xiquin che tanic, man c'u quetan taj, e jun tinimit c'ut ri man e tal ta tzij. Rumal ri' chasuc'umaj ri rajawaxic u c'amic bic che ri awelic bic pa jun tinimit chic, catz'inow ri k'ij xukuje' chquiwäch conojel, chatel bic pa ri a wachoch jät c'u pa jun c'olbal chic; craj ne caquich'ob quib chi e jun tinimit ri man e tal ta tzij. Pa k'ij chquiwäch conojel, chebawesaj bic ri jastak awech jacha' ri catbe pa jun ulew chic; aretak c'u benak chic ri k'ij, xukuje' chquiwäch conojel, chatel bic je ta ne chi catbe pa jun ulew chic. Chabana' jun c'ob che ri nimalaj tapia, chquiwäch conojel, chebawuc'aj ri jastak awech chatel bic chupam. Aretak c'u k'eku'm chic, chebawekaj ri jastak awech chatakej c'u a be chquiwäch conojel. Chach'uku' ri a palaj, rech man cuya' taj cawil ri ulew. Quinwaj chi cätux jun c'utbal re oquem il che ri tinimit Israel.” Ri in xebensuc'umaj ri jastak wech jacha' ri takanic ri xuya' ri Ajawaxel chwe, catz'inow ri k'ij xinel bic e wuc'am ri jastak wech, jacha' ta ne ri cuban jun winak ri cäbe pa jun ulew chic. Benak k'ij xinban jun c'ob che ri nimalaj tapia cuc' ri nu k'ab, aretak c'u k'eku'm chic, chquiwäch conojel xebenwekaj ri jastak wech, xintakej nu be xinbec. Chucab k'ij, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Kas c'u ne tzij ri aj israelib, we tinimit ri' ri man ch'abexic ta cäcaj, u c'otom chic a chi' jas ri cätajin cabano. Chabij c'u chque chi in quinbinic chi are jun u ya'ic u bixic wa' che ri ajawinel ri aj Jerusalen xukuje' chque conojel ri aj israelib ri e jekel chila'. Chabij chque chi at jun c'asul quech, junam c'u caquiban na jas ri xaban at, quec'am c'u na bic pa jun ulew chic. Ri c'amal i be ri c'olic querekaj na bic ri jastak rech, aretak c'u k'eku'm chic quel na bic pa ri c'ob ri c'o che ri nimalaj tapia. Ch'ukutal ri u palaj cabec rech man c'o ta jun cach'obow u wäch mawi ri are' cacuinic cäca'y ta che ri ulew. Ri in quinq'uiak na ri nu c'at puwi' quinc'amij c'u na ruc' wa'. Quinc'am c'u na bic pa Babilon, culew ri aj caldeyib, ulew ri man cacuin ta che rilic u wäch, chila' c'u cäcäm wi na. Ri e chajil tak rech quebenjabuj na pa ri quiejeb quiakik', xukuje' je caquic'ulmaj na ri rajch'ojab, quebenterenej c'u na ruc' ri ch'ich' re ch'o'j pa nu k'ab. Aretak c'u e jabutajinak chic wumal pa jujun tak ulew xukuje' pa tak nimak tak tinimit, caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Quinban c'u na chi queto'taj can quieb oxib pa ri ch'o'j, pa ri wi'jal, xukuje' pa tak ri yabilal, rech quequitzijoj ri xojibalalaj tak jastak ri e qui banom, pa ri nimak tak tinimit ri quebopan wi caquich'ob c'u na chi in ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xinuch'abej chi jumul, xubij c'u chwe: “At, winak, chatbirbob che xe'n ib aretak catwa'ic, chabana' awib chi at c'o pa bis aretak catuq'uianic. Chabij c'u chque ri winak ri e c'o pa ri ulew xukuje' chque ri e c'o pa Jerusalen, xukuje' chque conojel ri aj israelib: ‘Are' wa' ri cubij ri Ajawaxel: Caquitij na ri qui wa e nojinak che c'axc'obic, cäquikumuj c'u na ri cuq'uia' e nojinak che xe'n ib; ri ulew cäsachisax na u wäch xukuje' cätoli' na canok, rumal ri tokinic ri caquiban ri winak ri e c'o chila'. Ronojel tinimit ri e c'o winak chupam; casachisax na u wäch; ri ulew cux na jun chaki'j uwo sak. C'äte c'u ri' quich'ob na ri ix chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “¿Jas ri cäcaj ri aj israelib caquibij ruc' wa' chi queboc'ow tak ri k'ij, xukuje' tak ri c'utwächinic ri xeril ri k'axal tzij man c'u quec'ulmataj ta ri xubij? Chabij ba' chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Ri in quenbana' na chi man quebebix ta chic we tzij pa Israel.’ Chabij chque xukuje' chi nakajininak chic ri k'ij ri quebetz'akat conojel ri jastak ri yo'm qui bixic pa ri c'utwächinic. Man quepe ta chi c'u na c'utwächinic chquixo'l ri aj israelib ri xak ta e u cawäch mawi tzij ri quek'axex ta chic ri xak ta e banoj tzij. Rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, quinch'aw na, are c'u ri chenbij na man cabeytaj ta ri u banic. Kas ix c'u quixilow na, tinimit ri man ch'abexic ta ri quiwaj; ri in quinch'aw na quinban c'u na chi quetz'akat na ri quinbij. In ri Ajawaxel, quinya' nu tzij.” Ri Ajawaxel xuya' u bixic chwe, xubij c'u chwe: “Ri aj israelib caquitzijola' caquibij chi ri c'utwächinic la ri queya' la qui bixic e re matam quebetz'akatok. Rumal, ri' chabij chque: ‘Are' wa' cubij ri Ajawaxel: Ri e nu tzij man cabeytaj ta qui tz'akatisaxic. In, ri Ajawaxel, quinya' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chatch'aw pa ri nu bi' che qui c'ulelaxic ri e k'axal tak nu tzij ri e c'o pa Israel, we e k'axal tak tzij ri' ri quech'aw xak pa quech wi, chabij c'u chque: ‘Chitatabej ri u tzij ri Ajawaxel: ¡Tok'ob qui wäch ri conalaj tak k'axal tzij caquitakej ri xak are' cäbin ri canima' chque ri man c'o ta jun kas c'utwächinic caya' chque! Ri e k'axal tak tzij chawe Israel, xak e junam cuc' tak ri yac ri e jekel chquixo'l tak ri wilijinak tak ja. Man c'o ta jas qui banom che u to'ic ri Israel, rech cutac'aba' rib pa ri tijoj chuk'ab aretak cäpe ri u k'ij ri Ajawaxel. Ri qui c'utwächinic xa' e u cawäch xukuje' tak ri tzij ri quequik'axej xa' e banoj tzij. Caquibij chi in in bininak chque, man e nu takom ta, c'u bic. ¡Caqueyej c'ut chi quebetz'akat tak ri qui tzij ri e qui bim! ¡Ri c'utwächinic tak ri e c'o iwuc' xa' e cawächibal! ¡Ri quequik'axej u bixic xa' e banoj tak tzij! Caquibij chi in in bininak chque, man c'o ta c'u jas nu bim. Rumal ri', in ri Ajawaxel, je quinbij wa': rumal rech chi ri ix quebibij jastak ri xa' e cawäch xukuje' c'utwächinic ri xa' e banoj tak tzij, ri in quixinc'ulelaj. Ri in ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quinwalijisaj ri nu k'ab che u c'äjisaxic qui wäch ri e k'axal tak tzij ri caquil u cawäch tak c'utwächinic ri tzij c'ut ri quequik'axej xa' e banoj tak tzij. Man quecuintaj caquijunaj ta na quib ruc' ri nu tinimit Israel; man cätz'ibax taj ri qui bi' cuc' ri qui bi' ri aj israelib, mawi quetzelej na pa ri culew ri aj israelib. C'äte c'u ri' ri ix quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel.’ Je, we winak ri', xquiya' tijonic che ri nu tinimit xquibij c'u che chi ronojel utz c'olic, man c'u je ta wa' ri cätajin cac'ulmatajic. Xak e junam ruc' jun winak ri cuyac jun tapia ri man co ta cäcanajic chanim c'ut caquichunaj rij rech man cak'alajin taj. Chabij chque ri que chunan ri tapia, chi cätzak na ri tapia. Cak'ijk'ob na ulok ri nimalaj jäb, quekaj na sakbach jacha' abaj, cäpe na jun nimalaj quiakik' jäb, cawilij c'u na ri tapia. Cäc'ot c'u na qui chi', cabix na chque: ‘¿Jas xc'ulmataj ruc' ri chun ri xicoj chrij ri tapia?’ Rumal ri' ri in, ri Ajawaxel, quinbij: Pa ri woyowal quinban na chi cäpe jun quiakik' jäb; pa ri nu c'anal quinban na chi cak'ijk'ob ulok ri nimalaj jäb quekaj c'u na nimak tak sakbach jacha' ri abaj, che u sachisaxic u wäch ronojel ruc' oyowal. Quinkasaj na we tapia ri' ri xichunaj rij; quinwilij na pa ulew, ri e u tac'alibal que c'utum na chisak. Je, ri tapia cätzak na cho ri ulew, quixcäm c'u na ix, quixcanaj can chuxe'. C'äte c'u ri' quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel. Quinkasaj na ronojel ri woyowal puwi' we tapia ri' xukuje' paquiwi' ri xechunanic, caquibij c'u na ri winak: ‘man c'o ta xcanaj che ri tapia mawi ri xechunan ri rij, we e k'axal tak tzij aj israelib ri quequil u cawäch tak c'utwächinic caquibij c'u che ri Jerusalen ronojel utz benak, kas c'u ne tzij man je taj jas ri caquibij.’ In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “Are c'u ri camic, winak, chabij chque ri ixokib ri e aj a tinimit ri quequitzijoj jastak pa ri nu bi' ri xak pa quech wi, chabij c'u chque: ‘Are' wa' ri cubij ri Ajawaxel: ¡Tok'ob i wäch, ri qui tzucuj qui rikic tak ri winak; ri quequit'is wikbal tak k'abaj ri caquibij chi caquiban tak mayibal rech quequicoj conojel ri winak chque tak ri qui k'ab, quequiban tak ch'ukubal jolomaj rech conojel quequicoj pa qui jolom! ¿La are ta c'u pa qui c'u'x chi cuinic quetakan ta puwi' ri u c'aslemal xukuje' ri u cämical ri nu tinimit, jas ka ri cacaj e are'? Ri ix rumal jutak muk' sebad xukuje' jutak ba' wa', qui wesaj nu q'uixbal chuwäch ri nu tinimit; qui cämisaj winak ri man ya'tal ta che cacämic, qui c'asba' c'u winak ri man ya'tal ta che cäc'asi'c. Je u subic wa' ri nu tinimit qui bano, ri cuya' u xiquin chque tak ri banoj tzij. Rumal ri', in, ri Ajawaxel, quinbij: In quink'alajisaj wib chi e nu c'ulel ri wikbal tak k'abaj ri quebibano ri quibij chi e banal tak mayibal, ri quic'amabej quech ri winak jacha' ri caban chque ri chicop ri c'o qui xic'. Ri in quebento'tajisaj na we winak ri' pa i k'ab, quinya' c'u na chque chi querapinic man c'o ta quek'atinic; quinto'tajisaj na ri nu tinimit quebenwesaj na chupam ri i cuinem chquipam ri e qui subunic tak ri ch'ukubal jolomaj ri e i cojom chque, man cäkaj ta chi c'u na pa i k'ab. C'äte c'u ri' quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel. Ri ix, cuc' ri e i banoj tak tzij e i xibim ri e utz, ri man quinwaj taj je caquic'ulmaj, are c'u e i yo'm qui chuk'ab ri e banal tak etzelal che u takexic qui banic ri itzel qui c'aslemal, rech ri in man quinya' ta qui c'aslemal. Rumal ri' ri ix man quebitakej ta chi na quilic cawäch tak c'utwächinic mawi quebik'axej ta chi tzij ri xa' e banoj tak tzij. In quebento'tajisaj quebenwesaj na ri nu tinimit pa i k'ab, quich'ob c'u na ix chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” E quieb oxib nimak tak tatayib re ri Israel xepe che wilic rech quinya' retamaxic chque jas ri cubij ri Ajawaxel. Xinuch'abej c'ut ri Ajawaxel, xubij c'u chwe: “We achijab ri' kas xa' jumul qui jachom quib che qui k'ijilaxic tak diosib qui cojom c'ut ri qui bak'wäch chque ri cabanow chque chi quemacunic. ¿La quinya' ta c'u lo ri qui no'j ri caquitz'onoj na chwe? Chatch'aw cuc' chabij c'u chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Ronojel aj Israel ri cujach rib che qui k'ijilaxic tak ri diosib quebuya' c'ut ri u bak'wäch chque ri quebanow chque chi quemacunic, capextax ta c'u ruc' ri k'axal tzij che u tz'onoxic u no'j, quinya' na ri tzelebal u wäch ri cutz'onoj jas ri takalic rumal quech chi e q'ui ri e diosib cuc'.’ Ri in quinnak na ri canima' conojel ri aj israelib ri xquitas quib chwij rumal quech ri e u diosib ri e c'o cuc'. Rumal ri', chabij chque ri aj israelib: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel Dios: chixtzelej wuc', chebiya' can tak ri e diosib ri e c'o iwuc' xukuje' chebiya' can conojel tak ri xojibalalaj tak jastak ri quebibano.’ We jun aj israel o jun apachique winak ri jekel pa Israel cutas rib chwij kas cujach c'u rib che qui k'ijilaxic tak ri e diosib, cucoj c'ut ri u bak'wäch che ri cäbanow che chi cämacunic, cäbextax c'u ruc' jun k'axal tzij che u tz'onoxic u no'j chwe, kas in quintzelen na u wäch ri cutz'onoj: Quinc'ulelaj na we winak ri' chupalaj quinya' c'u na jun c'äjisabal che c'utbal, jun jasach ri caquitzijola' na quinsachisaj c'u na u wäch chquixo'l ri nu tinimit. C'äte c'u ri' quiwetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel. We c'u jun k'axal tzij cuya' jun subunelalaj tzijol, xa' in ri Ajawaxel xinsub we u cawäch k'axal nu tzij ri'; ri in quinwalijisaj ri nu k'ab che u c'äjisaxic u wäch quinwesaj na pa ri nu tinimit Israel. Are' jun ri winak ri cuban ri ch'obonic jacha' xukuje' ri k'axal nu tzij cac'äjisax qui wäch rumal rech ri qui mac, rech ri nu tinimit Israel mawi jumul cutas ta chi rib chwij mawi cutz'aj ta chi rib cuc' ta we il patan ri'. Ri e are' quebux na nu tinimit, are c'u ri in quinux na u Dios. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “We c'o jun tinimit cämacun chnuwäch man jic ta c'u cäbin chnuwäch, ri in quinwalijisaj na ri nu k'ab che u c'äjisaxic u wäch quebenwesaj na ri jastak ri cutzukbej rib; quintak ulok wi'jal puwi', quinban c'u na chi quecäm tak ri winak xukuje' tak ri awaj. We c'u jekel ri Noe, ri Danel xukuje' ri Job pa we ulew ri', xuwi ta ri e are' oxib queto'tajic rumal rech chi e suc'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. We c'u queben tak bic juyubal tak awaj pa jun ulew, che qui cämisaxic ri winak ri e c'o chi', caquiban ta c'u che chi cux jun chaki'j uwo sak ri ma ta c'o jun cuchajij ta anima' coc'ow chi' rumal xe'n ib chquixo'l ri juyubal tak awaj, we ta e jekel we oxib achijab ri' chila', man quecuin ta ri' che qui to'tajisaxic tak ri e qui c'ojol mawi tak ri e qui mia'l; xuwi ta ri e are' ri' queto'tajic, cux c'u can jun chaki'j uwo sak ri' ri ulew. In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na quincha' rumal ri nu c'aslemal. We ta c'u quinc'am ulok ri ch'o'j puwi' we ulew ri' quinya' ta c'u ri takanic chquecämisax ri achijab xukuje' ri awaj, we ta e jekel we oxib achijab ri' chila', man quecuin ta ri' que qui to'tajisaj tak ri qui c'ojol mawi tak ri qui mia'l; xuwi ta ri e are' ri' queto'tajic. In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal. We ta c'u quebentak ulok yabilal puwi' we ulew ri', rumal ta c'u ri woyowal quinjekeba' ta c'u ri camic chi' quinban ta c'ut chi quecäm conojel ri achijab xukuje' tak ri awaj, we ta c'u jekel ri Noe chi', ri Danel xukuje' ri Job, man quecuin ta ri' che qui to'tajisaxic tak ri e qui c'ojol mawi tak ri e qui mia'l xuwi ta ri e are' ri' queto'tajic rumal rech chi e suc'. In, ri Ajawaxel quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal. In, ri Ajawaxel, quinbij: Nim c'u na ri c'ax ri capetic aretak chebentak ulok ri quiejeb xibibalalaj tak c'äjisabal wächaj puwi' ri Jerusalen: ri ch'o'j, ri wi'jal, ri juyubal tak awaj xukuje' tak ri yabilal, quebencämisaj c'ut ri achijab xukuje' tak ri awaj. Xa' c'u e quieb oxib quec'asi' canok quecuin c'ut quebel ulok chila' quequic'am bic ri e qui c'ojol xukuje' tak ri e qui mia'l. Aretak c'u ri e are' quebopan iwuc', quiwetamaj c'u na jas ri qui c'aslemal ri xcuc'aj xukuje' ri jastak ri quequibano, cacu'bi' c'u na i c'u'x che ri c'äjisabal wächaj ri xinc'am ulok puwi' ri Jerusalen. Cacu'bi c'u na i c'u'x aretak qui wetamaj jas ri qui c'aslemal ri cuc'am xukuje' ri jastak ri quequibano. C'äte c'u ri' quiwetamaj na chi ma ta c'o jas rumal xinc'am ulok ronojel ri c'ax ri xinc'am ulok puwi' ri Jerusalen. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “¿Jas ri utz wi na ri u cuta'mil ri juwi' uva chuwäch ri qui che'al tak ri juwi' tak che'? Ri u cuta'mil man c'o ta jas cupatanij, ¡mawi ne cajwataj ta che u banic jun xequelebal! Man c'o ta cajwataj wi xa' che si'. Aretak ri k'ak' u c'atisam chic ri qui tza'm e ak'alarinak chic ri qui c'u'x, ¿jas ta chi qui patan? We aretak c'ä wocolic man c'o ta jas u patan, ¡e ta chi c'u lo ri camic ri c'atinak chic jas ta chi cupatanij! Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Je jacha' ri cäban che ri u cuta'mil ri juwi' uva caya' pa ri k'ak' rech canicowic, jeri' xukuje' quinban na che qui ya'ic pa ri k'ak' ri winak ri e c'o pa Jerusalen. In quink'alajisaj na wib chi e nu c'ulel. Queto'taj na chuwäch jun k'ak', jun k'ak' chi c'ut caq'uisow na tzij paquiwi'. Aretak c'u quink'alajisaj wib chi nu c'ulel, ri ix qui wetamaj na chi ri in, in ri' ri Ajawaxel. Quinban na chi ri ulew cux jun chaki'j uwo sak, rumal rech chi man xux ta jic chnuwäch. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chebac'utu' chuwäch ri Jerusalen ri xojibalalaj tak jastak ri e u banom. Chabij che: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Ri petinak wi ri awija'lil, at, Jerusalen, aj cananey ri xatalanic; ri a tat aj amorey, ri a nan aj hitit. Pa ri k'ij aretak xatalaxic man xkopix ta ri a muxux, mawi xatch'ajic, mawi xbil ta atz'am chawij, mawi xatbotz' ta pa pas. Man c'o ta jun xel ta u c'u'x chawe che qui banic tak we jastak ri chawe. Xuwi xatalaxic, xatrokix can pa tak ri k'ayes at c'u ya'l muluwibal c'uxaj. Ri in xinoc'ow chaxcut, aretak c'u xatinwilo chi catoc'opila' awib chupam ri a quiq'uel, xpe pa nu c'u'x chi takalic catc'asi'c. Xatin q'uiyisaj jacha' ri u q'uiyisaxic jun tico'n cho ri uwächulew. Xatux jujilaj, xatsebesobic xatux ixok. Xecowir ri uwo a c'u'x, xq'uiy ri awismal. At ch'analic, man at ch'ukutal taj. Xinoc'ow chi chaxcut, xinca'y c'u chawe; chi c'o chic a junab che ri taquenic. Xinlic' ri nu ch'ukubem wib pawi', xinch'uk ri a cuerp ri ch'analic, xinya' c'u nu tzij chawe che awuc'axic; xinban jun c'ulwächinic awuc', xatux c'u wech. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Xatinwatinisaj c'ut, xinsu' ri quic' ri c'o chawij xatinc'oc'arisaj c'ut; xincoj jun awatz'iak ri je'l tak u ca'yebal xukuje' a xajäb re je'licalaj tz'um; xinya' jun a pas re lino xukuje' jun awatz'iak ri sibalaj coc' u quemic; xebencoj je'licalaj tak wikbal chawij, xebencoj wikbal tak a k'ab xukuje' jun chachal chakul; xincoj jun mulk'ab chatza'm, u wi' tak xiquin chque ri a xiquin xukuje' jun je'licalaj corona che ri a jolom. Xch'ukutaj awij ruc' k'an puak xukuje' sak puak; ri awatz'iak e re lino, coc'alaj tak qui quemic xukuje' e quem ri e je'lic tak qui ca'yebal. Utzalaj wa catzukbej awib, rachil u juyubal räx cab xukuje' aseit re ri u che'al aseitun. Xatux c'u sibalaj at je'lic: Xatjalwächitaj pa jun ajawinel ixok. Xnimar c'u a k'ij chquixo'l ri nimak tak tinimit rumal ri a je'lical, ri xux tz'akat rumal ri mayibalalaj a wikic wumal. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Xa' jiquiba' c'u a c'u'x chrij ri a je'lical, xaya' c'u u k'ij chi nim a banic xatux jun quech ri nim ch'utin xac'ayila' c'u ri a cuerp, che ronojel ri coc'owic. Xebacoj tak ri awatz'iak che qui woquic lic'om tak cäbal ri quek'ijilax wi ri diosib paquiwi' tak ri juyub, xatjoxon c'u cuc'. Xebac'am tak ri a wikbal re k'an puak, re sak puak ri nu sipam chawe, xebaban qui wächbal tak winak xatux junam cuc' ri cäc'ucaj quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic; xebacoj tak ri awatz'iak ri je'l tak qui ca'yebal chquij xachi'j c'u ri waseit chquiwäch xukuje' ri nu c'oc' k'ol. Ri wa ri nu yo'm chawe, ri re coc'alaj c'äj, rachil ri aseit xukuje' u juyubal räx cab ri nu tzukubem awech, xebachi'j chquiwäch jacha' c'oc'alaj tak sipanic. In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Xukuje' xebac'am c'ojolab xukuje' tak mialaxelab ri xebenwalc'ualaj awuc' xebaya' che tabal tok'ob chque tak we e diosib jacha' ta ne che tzukbal quib. ¿La ma ta xubana' chawe chi xatux quech ri nim ch'utin, xebaya' tak c'ut ri walc'ual che tabal tak tok'ob xebajach pa ri c'atic che qui cämisaxic, che u ya'ic qui k'ij ri e diosib? E rachil ri xojibalalaj a c'aslemal quech nim ch'utin man canataj ta chic chawe aretak at laj ali na at ch'analic, man at ch'ukutal ta jubik', catoc'opila' awib chupam ri kas a quiq'uel. Are wa' ri quinjiquiba' u bixic, in ri Ajawaxel: ¡Tok'ob a wäch! Xak c'u u wi' chic conojel ri etzelal ri xebabano, xebaban k'ijilabal ri quebak'ijilaj wi tak ri diosib pa ronojel c'olbal ri jamalic xajach c'u awib che ri cuban ri quech ri nim ch'utin. Pa conojel tak ri u xo'l tak be xebawoc wi tak we c'olbal ri', xajalwächij c'ut ri a je'lical pa jun xojibalalaj jasach xachi'j c'u ri a cuerp che ronojel ri coc'owic, amak'el c'ut xatux junam cuc' ri quech ri nim ch'utin. Xatijoj awib che u banic ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin cuc' tak ri e a c'ulja, ri aj Ejipt ri sibalaj c'o qui cuinem che ri macunic jacha ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin, xa' walijisaj c'ut ri woyowal cumal tak ri e a macunic che nim ch'utin amak'el. Xinwalijisaj c'ut ri nu k'ab che u c'äjisaxic a wäch: Xatinya' pa q'uetetil xatinjach pa qui k'ab ri aj pilisteyib, ri caquetzelaj a wäch ri qui banom coyowal che ri q'uixbalalaj a c'aslemal. Man c'u xcu'bi ta a c'u'x ruc' wa', xac'ayila' awib pa qui k'ab ri aj asiriyab jacha ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin; mawi c'u ne xcu'bi ta a c'u'x ruc' wa'. Xatakela' c'u u jachic awib che u banic ri u mac ri quech ri nim ch'utin pa Babilon, qui tinimit ajc'ayib; mawi chi c'u ne xcu'bi ta chic a c'u'x ruc' wa'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: ¡Sibalaj nim ri yabilal ri c'amowinak ri awanima' chi queban conojel ri quebuban jun quech nim ch'utin ri man c'o ta u q'uixbal! Pa conojel tak ri u xo'l tak ri be pa ronojel c'olbal ri jamalic, xawoc jun porobal ri caya' wi k'ijilanic chque tak ri e diosib cajach c'u awib che u banic ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin. Are c'u ri at man caban ta awech jas ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin: ¡ri at man c'o ta awajil catok'ij! Ri ixok ri xak quieb u pam ruc' ri rachajil, quebuc'ulaj ri man reta'm ta qui wäch. Ronojel ri cuban ri cäcan ri quech ri nim ch'utin cäya' jun tojbal rech; are c'u ri at xane' are caya' sipanic chque tak ri e awanima' awib cuc' rech pa ronojel c'olbal quepe wi ri quebelmacun awuc'. Pa ri u c'ayixic awib a q'uexom ri caquiban ri quech ri nim ch'utin: man c'o ta jun catutzucuj che macunic, mawi catquitojo, xane' at ri quebatajo. ¡Xuwi rumal wa' man catjunamataj taj! Rumal ri', quech nim ch'utin, chatatabej ri nu tzij: In, ri Ajawaxel quinbij chawe: Ri at a ch'anabam ri a cuerp, man c'o ta jubik' a q'uixbal che ri cuban jun quech ri nim ch'utin cuc' ri quekaj chawäch xukuje' cuc' tak ri e xojibal tak a diosib, a turuwisam c'ut ri qui quiq'uel tak ri e awalc'ual ri xebachi'j che tabal tak tok'ob. Rumal ri', in quebenmulij na conojel ri e awanima' awib cuc' ri e a quicotisam, conojel ri xebawaj xukuje' conojel ri xawetzelaj qui wäch; quebenmulij na caquicholajij na quib chawij, quinch'anaba' c'u na ri a cuerp chquiwäch rech cäquil ronojel ri a ch'analiquil. Quink'at c'u na tzij pawi' rumal rech chi xatkaj pa mac cuc' achijab xukuje' at cämisanel, ruc' c'u oyowal xukuje' achixomanic catinjach na pa ri cämical. Catinjach c'u can pa qui k'ab, rech caquiq'uis tzij paquiwi' tak ri e c'olbal ri xac'ayila' wi awib pa qui k'ab, xukuje' ri xebak'ijilaj wi ri diosib. Quequit'okopila' na tak ri e awatz'iak chawij xukuje' tak ri je'lalaj tak wikbal tak awib, kas c'u c'axalaj a ch'anabaxic caquiban canok. Caquiwalijisaj na quib ri tinimit chawij, catcabäjij na catquicämisaj c'u na cuc' tak ri ch'ich' re ch'o'j. Caquit'ik na k'ak' chque tak ri awachoch caquiya' c'u na ri c'äjisabal wächaj chawe chquiwäch ri tinimit ixokib. Quinsach na u tza'm ri quebabano jacha ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin, man catakej taj qui tojic tak ri e awanima' awib cuc'. C'äte c'u ri' cajamar na ri woyowal chawij xukuje' tak ri wachixomanic quetani' na; quincanaj pa utzil man c'u cäpe ta chi woyowal. At xsach pa a jolom aretak c'a at ac'al, xayac woyowal cumal ri itzel tak a banoj ri e xojibal; rumal c'u ri', quinc'äjisaj na a wäch rumal we itzel a c'aslemal ri'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” “Conojel ri e q'uiakal tak xiquinaj, caquibij na: ‘Je jacha' ri nanaxel, jeri' xukuje' ri mialaxel.’ Ri at at mialaxel re jun nanaxel ri xretzelaj u wäch ri rachajil xukuje' tak ri e ral, xukuje' tak ri e awachalal cäquetzelaj qui wäch ri cachajilal xukuje' tak ri cal. Ri i nan ix iwonojel aj hitit, ri i tat, aj amorey. Pa ri u wiquiak'ab ri elebal k'ij c'o wi ri awatz, ri tinimit Samar, e rachil ri alaj tak u tinimit; pa ri u mox ri elebal k'ij, c'o wi ri a chak', ri tinimit re Sodom, e rachil ri alaj tak u tinimit. Xac'am c'u awech ruc', xaban awech ri xojibalalaj tak u banoj. Man c'u xcu'bi ta a c'u'x ruc' wa', c'ax na ri xaban pa ri a c'aslemal chuwäch ri xquiban ri e are'. In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu c'aslemal che u bixic: mawi ri a chak' ri Sodom mawi ri e alaj tak u tinimit xquiban ta ri a banom at. Are wa' ri u mac ri a chak' Sodom: xquina' quib chi nimak qui k'ij rumal rech chi c'o sibalaj caquitzukbej quib xukuje' chi c'o ronojel u wäch k'inomal cuc', mawi c'u jumul xquiban ta jun tok'ob che ri meba' mawi che ri c'o u rajawaxic. Xebux banal tak nimal xequiban c'u jastak ri e itzel quebenwilo; rumal ri' xinsachisaj qui wäch, jacha' ri awilom. Are c'u ri Samar, man xuban taj mawi ne pa niq'uiaj chque ri e a mac. At e a banom jastak ri e xojibal chquiwäch ri e qui banom e are'; sibalaj e q'ui, we ta catjunamax cuc', ri e are' je ta ne ri ma ta c'o qui mac ri'. Are c'u ri at cach'ijijej na ri a mach'irisaxic, rumal c'u rech chi xebaban na macaj ri sibalaj e xojibal na chquiwäch ri xequiban ri e awachalal, xaban chque chi je ta ne ri quek'alajinic chi ma ta c'o qui mac. Are c'u ri at cacoch'ochej na we q'uixbal ri' xukuje' cach'ijijej na ri a mach'irisaxic, xaban c'u chque ri e awachalal chi je ta ne ri ma ta c'o qui mac. Ri in quintzelej chi na ri utzilal che ri Sodom rachil ri Samar, xukuje' chque ri alaj tak qui tinimit; xukuje' c'u chawe at quinya' chi na ri a pok'colitajic, cach'ijijej c'u na ri a mach'irisaxic xukuje' ri a q'uixbal ri quel na che ri xabano, ri rumal catux na cu'bisabal c'uxaj chque. Aretak c'u ri Sodom rachil ri Samar xukuje' ri e alaj tak qui tinimit quebux chi na e jas ri nabe canok, xukuje' ri at xukuje' ri alaj tak a tinimit quebux chi na e jas ri nabe canok. Are c'u ri at man xatanaba' ta u yok'ic ri a chak' Sodom chi xc'äjisax u wäch, aretak xana' awib chi sibalaj nim a k'ij c'ä maja' c'u ne quetamataj ri awetzelal; are c'u ri camic conojel tak ri tinimit aj edomib aj pilisteyib, conojel tak ri e a c'ulja, catquiyok'o; ¡ronojel ri uwächulew cäretzelaj a wäch! Camic cach'ijijej na ri c'äjisabal a wäch qui mac quech ri itzel xukuje' xojibalalaj tak e a banoj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” In, ri Ajawaxel, quinbij: “Quinya' na ri c'äjisabal a wäch ri takal chawe, man xatz'akatisajtaj u banic ri chi'nic ri kas cäban na xatcha' wi xukuje' man xatz'akatisajtaj ri c'ulwächinic. Are c'u ri in man cäsach ta pa nu jolom ri c'ulwächinic ri nu banom awuc' aretak c'ä at ac'al, quinban c'u na jun junalic c'ulwächinic awuc'. Aretak chinya' ri awatz xukuje' a chak' chawe che a mialaxelab, man quinutakchi'j ta c'ut ri c'ulwächinic che wa', ri at cänataj na ri ojer a c'aslemal chawe catq'uix c'u na. In quinc'ac'arisaj na ri nu c'ulwächinic awuc', cawetamaj c'u na chi in ri' ri Ajawaxel. At cänataj c'u na chawe, cana' c'u na nimalaj q'uixbal xukuje' mach'ibal ib man c'u cachajij ta chic anima' c'o ta chi jas cabij aretak quinsach a mac che ronojel ri a banom, In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatzijoj jun c'ambal no'j che ri nu tinimit Israel. Chabij chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Xopan jun nimalaj cot pa ri Libano; ri e u xic' sibalaj e nimak sibalaj naj quetake wi, ch'ukutajinak rij cumal rismal ri sibalaj e q'ui qui queca'yic. Xuch'ap rib che ri u k'ab jun chacalte'. Xujak'ij ri u parunum ri naj na elinak chicaj, xbe c'ut xutica' pa jun culew ajc'ayib, pa jun tinimit ri c'o wi q'ui c'ayij. Xuc'am c'u jun ija' cho ri ulew xutic pa jun ulew ri tajim chic, chuchi' jun nima', ri c'o wi q'ui ja'. Ri ija' xq'uiyic xux c'u juwi' uva ri sibalaj e q'ui u k'ab; pune' c'u man nim ta xel chicaj, are c'u ri juwi' uva xeburababa' ri e u rab xukuje' xebulic' ri e u k'ab che ri u suq'uil ri cot, cätajin cäbe ri u rab pa ri ulew, xux c'u juwi' uva, xtuxinic xeq'uiy tak ri u k'ab. C'o chi c'u jun nimalaj cot, ri sibalaj e nimak u xic' xukuje' sibalaj pim ri rismal. Are c'u ri juwi' uva xebutak ri u rab xukuje' xebulic' ri u k'ab chusuq'uil we cot ri', rech quebuya' chi na niq'uiaj u ja', naj che ri c'olbal jawije' ri tictal wi. Tictal c'u ne, pa jun utzalaj ulew, chunakaj ri c'o wi q'ui ja', ri cuya' queq'uiy wi ri e u k'ab xukuje' u wächinic cux ta c'u jun je'licalaj juwi' uva.’ Chabijba' chque, ri quinbij chawe, are wa' ri cubij ri Ajawaxel: ‘We juwi' uva ri' man capok'colij ta na. Ri nabe cot quebubok na ri u rab, quebupulpubisaj c'u na ri u wäch; xa' ruc' jubik' chuk'ab man quebajwataj ta q'ui winak cabok c'u na c'ä chuxe', quechaki'jar c'u na conojel ri c'ac' tak u tux. Pune' c'u cäban chi u tiquic, man cätux ta chic; cächaki'jar na aretak cäjabux rumal ri quiakik' ri cape pa elebal k'ij; cächaki'jar na pa ri c'olbal ri cätux ta wi na.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chata' che we tinimit ri' ri man tal ta tzij we reta'm ri quel cubij we c'ambal no'j ri'. Chabij chque: ‘Xpe ri ajawinel ri c'o pa Babilon xul pa Jerusalen, xuyut ri ajawinel ri Juda xukuje' ri e räch k'atal tak tzij, xebuc'am c'u bic pa Babilon. Xuc'am c'u ri u c'ojol ri ajawinel xuban jun c'ulwächinic ruc', xutakchi'j c'ut chi cuban ri chi'nic ri kas cäban na chi chux jic, xebuc'am c'u bic ri winak ri nimak tak qui k'ij ri e c'o pa ri ulew rech cätukar can ri ajawibal pa Juda, rech man cacuin taj cuwalijisaj rib, pune' c'u u yo'm u tzij che u tz'akatisaxic we c'ulwächinic ri' ri u banom cutakej c'u u nimaxic. We u c'ojol we ajawinel ri' xuwalijisaj rib chrij ri ajawinel ri c'o pa Babilon xebutak bic takom pa Ejipt che qui tz'onoxic quiej xukuje' q'uialaj achijab. ¿La are c'u pa i c'u'x ix chi aretak je bantajinak wa' rumal utz ta quel na, cäto'taj ta c'u na ri u c'aslemal? ¿La cato'taj ta na ri u c'aslemal jun winak ri man cutz'akatisaj taj jun c'ulwächinic? In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu c'aslemal che u bixic chi cäcäm na pa Babilon ri xretz'bej u wäch ri nu chi'nic ri kas cäban na, ri xcha' wi man xutz'akatisaj ta c'u u banic ri c'ulwächinic ri xuban ruc' ri ajawinel ri xcojow pa ri tem re ajawibal. Aretak chpe ri ajawinel ri c'o pa Babilon che u ch'äquic, quebuyac c'u ak'anibal xukuje' nimak tak tapia chrij ri tinimit, quebucämisaj c'u tinimit winak, ri ajawinel paraon man quebutak ta na ulok cowilaj tak ajch'ojab che a to'ic mawi q'uialaj winak. Ri are' xretz'bej u wäch ri chi'nic ri kas cäban na, ri u bim man xutz'akatisaj ta c'ut u banic ri c'ulwächinic; ri u yo'm u tzij che u banic, u banom c'u ronojel wa'. Rumal ri' man cäcuin ta na cuto'tajisaj ri u c'aslemal. In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu c'aslemal: ri are' xuretz'bej u wäch ri nu chi'nic ri kas cäban na, man xutz'akatisaj taj u banic ri c'ulwächinic ri xuban wuc'; rumal ri' quinc'ot na u chi. Quinq'uiak na ri nu c'at puwi', cäkaj c'u na chupam; quinc'am na bic pa Babilon, chila' c'u quinc'äjisaj wi u wäch rumal rech chi man jic taj xbin chnuwäch. Ri e cowilaj tak rajch'ojab quecäm na pa ri ch'o'j, jachin tak c'ut ri quec'asi' canok quejabux na pa ri quiejeb quiakik'. C'äte c'u ri' quich'ob na ix chi in ri' ri Ajawaxel, in ch'awinak. In, ri Ajawaxel, quinbij: Xukuje' ri in quinc'am na ri u parunum ri chacalte' ri sibalaj naj elinak chicaj; quinch'up na jun u tux ri u k'ab ri sibalaj cätojtatic, kas c'u in quinticow na puwi' jun juyub ri sibalaj naj elinak chicaj, puwi' ri juyub ri c'o pa Israel ri sibalaj naj elinak chicaj. Quepe na u xak, cuya' na u wäch cux c'u na jun je'licalaj chacalte' ri sibalaj nim. Ronojel qui wäch awaj quejeki' na chuxe', ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic caquiban na qui soc xo'l tak ri u k'ab. Conojel c'ut ri che' ri e c'o pa tak ri c'ache'laj cäquetamaj na chi in ri' ri Ajawaxel. In quint'akij ri juwi' che' ri cuban nimal, quiban c'ut chi are caq'uiy ri alaj juwi' che'. In quinchaki'jarisaj ri räxalaj juwi' che' quinräxarisaj c'ut ri chaki'jalaj juwi' che'. In ri Ajawaxel nu bim, quintz'akatisaj c'ut ri quinbij.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “¿Jasche pa Israel xak amak'el cäbix ri c'o pa tzij ri je cubij wa': ‘Ri tataxelab are' quetijow tak ri ch'amalaj tak uva are c'u casalabetaj ri qui ware ri alc'ualaxelab?’ In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu bi' che u bixic chi ri ix mawi jumul qui tzelej chi na u bixic we c'o pa tzij ri' pa Israel. Conojel ri winak pa nu k'ab e c'o wi', xukuje' ri tataxel xukuje' ri c'ojolaxel. Ri winak ri cämacunic, are' ri' cäcäm na. Ri achi ri colom, are' ri cabanow ri suq'uilal xukuje' ri colomal: Man are' ta jun pa tak ri ula'nic ri queboc'owisax paquiwi' tak juyub che qui ya'ic qui k'ij ri e diosib, mawi cujiquiba' u c'u'x chquij tak ri e qui diosib ri aj israelib ri xa' e subunelab; man cutokijtaj ri rixokil ri rajil u tz'akat, mawi cunak ri kas rixokil aretak cätajin cäya'bin chi ic'; man c'o ta jachin c'u c'axc'obisaj, xane' cutzelej che ri c'o u c'as ruc' ri u c'amom che kajebal; man c'o ta cäreläk'aj che jachin jun; cusiq'uij ri cänumic cuya' re ri u wa xukuje' cuya' ratz'iak ri ch'analic; man cuya' ta puak pa kajical ruc' jalbal rech mawi cutok'ij ta ral; man cuban ta c'ax che jachin jun; suc' aretak cuk'at tzij paquiwi' quieb winak aretak quech'ojinic; je cubano jas ri caquibij tak ri nu pixab kas quebutz'akatisaj tak ri nu takomal. We achi ri' are' wa' ri kas colom ri u c'aslemal, rumal c'u rech wa' cutakej c'aslemal. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. We c'u we achi ri' c'o jun u c'ojol ri ch'u'j u jolom cäcämisan c'ut, ri quebuban c'u apachique chque tak we jastak ri' ri man xebuban taj ri u tat, ri u bixic, ri are' jun, cäbe pa tak ri ula'nic ri coc'owisax paquiwi' tak ri juyub che u ya'ic qui k'ij tak ri e diosib, ri cutokij ri rixokil ri rajil u tz'akat, ri cuban c'ax che jun meba' xukuje' che ri c'o cajwataj che, ri quereläk'aj ri jastak quech ri rajil u tz'akat, ri man quebutzelej taj ri kajebal ri u c'amom chque ri c'o qui c'as ruc', ri cujiquiba' u c'u'x chquij ri subunelab tak diosib quebuban c'u jastak ri itzel quebenwilo, ri cuya' puak pa kajical ruc' jalbal rech quebutok'ij c'u ral: we achi ri' man cacuin taj cäc'asi'c. Aretak e bantajinak chic conojel we jastak ri' ri itzel quebenwilo, cäcäm na man c'o ta u to'tajic, kas are' c'ut cakajben na ri u cämical. Cäraj c'u ne we achi ri', c'o jun u c'ojol, ri queril conojel ri macaj ri quebuban ri u tat, man cutakej ta c'u u banic rech ri cuban ri u tat; are tak wa', ri man cäbe ta cuc' ri banal tak ula'nic ri queboc'owisax paquiwi' tak ri juyub che qui ya'ic qui k'ij tak ri e diosib, mawi cujiquiba' u c'u'x chquij tak ri diosib ri xa' e subunelab ri e c'o pa Israel; ri man cutokij ta ri rixokil ri rajil u tz'akat mawi cuban c'ax che jachin jun; ri man queläk' taj che jachin jun, ri cusiq'uij ri canumic cuya' re ri u wa xukuje' cuya' ratz'iak ri ch'analic; ri man cuban ta c'ax che jachin jun mawi cuya' puak pa kajic ruc' jalbal rech o ral; ri quebutz'akatisaj tak ri nu pixab ri je cubano jastak ri caquibij tak ri e nu takomal: we achi ri' man cäcäm taj cumal quech ri e u mac ri u tat. Kastzij cutakej c'aslemal. Ri u tat, ri xebuban tak c'ax, xebuban tak eläk', xuban c'ut ri etzelal pa ri u tinimit, cäcäm na cumal ri c'äjisabal tak wächaj ri quequic'am ulok tak ri kas e u mac. Ri ix quiban na we c'otoj chi'aj ri', qui bij na: ‘¿Jasche man quebukajbejtaj ri c'ojolaxel ri e u mac ri u tat?’ Rumal rech chi ri c'ojolaxel are xuban ri colomal xukuje' ri suq'uilal, xebutz'akatisaj c'ut xukuje' xebuban ronojel ri caquibij tak ri nu pixab: rumal ri' kastzij cutakej c'aslemal. Xuwi ri winak ri camacunic cäcäm na. Mawi ri c'ojolaxel cukajbejtaj ta ri u mac ri tat mawi ri tat cukajbejtaj ta ri u mac ri c'ojolaxel. Ri suc' cuc'am na ri tojbal rech che ri u suq'uilal; ri banal etzelal, ri c'äjisabal u wäch che ri retzelal.” “We c'u ri banal etzelal cuk'il rib cutanaba' c'u qui banic conojel ri macaj ri e u banom can nabe, quebutz'akatisaj c'ut qui banic conojel ri e nu pixab are c'u cuban ri colom xukuje' ri suc', kastzij cutakej c'aslemal man cäcäm taj. Ri in man quebennataj ta chic conojel ri etzelal ri e u banom, ri are' cutakej na c'aslemal rumal ri u banic ri colomal. In man quinwaj taj chi cäcäm ri banal etzelal, xane' chuq'uexa' ri u c'aslemal chc'asal c'ut. In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. We c'u ri suc' cutanaba' u banic ri suq'uilal are c'u cuban ronojel ri etzelal xukuje' ri xojibal ri cuban ri banal etzelal, ¿La qui chomaj ix chi cutakej c'aslemal? In man quenataj ta chi chwe conojel ri utzil ri e u banom can nabe: Cäcäm na umal ri man u jiquiltaj xukuje' rumal quech tak ri e u mac. Ri ix quibij chi man suq'uil taj ri cätajin quinbano; chatatabej c'ut tinimit aj Israel, ¿la quichomaj ix chi man utz taj ri cätajin quinbano? ¿La mat are ri ix, ri man utz taj ri cätajin quibano? We ri suc' cutanaba' u banic ri utzilal cutakej c'u u banic ri etzelal, cäcäm na rumal quech tak ri etzelal ri quebubano. We c'u ne ri banal etzelal cutanaba' u banic ri etzelal ri cätajin cubano cuban c'ut ri colomal xukuje' ri suq'uilal, cucol na ri u c'aslemal. We quebujak ri u bak'wäch cuk'il c'u rib man quebuban ta chic conojel ri etzelal ri e u banom can nabe, kastzij cutakej na c'aslemal man c'u cäcäm ta na. Are' c'u ri tinimit Israel cubij na chi man suq'uil taj ri cätajin quinbano. ¿La che ri in man suq'uil taj ri cätajin quinbano? ¿La ma ta lo are ri tinimit aj Israel ri man suq'uil taj ri cätajin cubano? Ri in quink'at na tzij piwi' chijujunal, aj israelib, jas kas qui cholajil tak ri e i banoj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Kas xa' jumul chebitanaba' qui banic conojel tak ri etzelal ri quebibano, rech man quikajbej taj ri etzelal ri quebibano. Chebiya' can conojel ri etzelal ri e i banom che nu c'ulelaxic, chux xa' jun iwanima' xukuje' xa' jun uxlabal c'ac'. ¿Jas ta che catcämic, tinimit Israel, ri in man quinwaj taj chi c'o jachin cäcämic? Chebiya' can ri etzelal, chitakej c'u c'aslemal. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” “At, winak, chajacha' we bix ri' re bis chque tak ri rajawinelab ri Israel: ‘Ri a nan are' jun ati't coj ri jekel chquixo'l ri ama'ib tak coj. Xuban ri u soc chquixo'l, chila' c'u xebuq'uiyisaj wi tak ri ral. Jun chque utz u q'uiyisaxic xubano c'ä xurik na u chuk'ab. Xretamaj quit'okopixic tak ri awaj ri quekaj pa u k'ab, xukuje' quebutij winak. Xtataj u tzijol cumal tak ri nimak tak tinimit; xquicoj jun c'amibal che u chapic, xocoxak tak ch'ich' xquijurubej rech xquic'am bic c'ä pa Ejipt. Aretak xril ri ati't coj chi ri reyebal u c'u'x xban cuinem che u sachisaxic u wäch, xuc'am chi jun chque ri ral xuto' rech cac'oji' u chuk'ab. Uxinak chi c'u jun tz'akatalaj coj, cäbec xukuje' catzelej chi ulok chquixo'l tak ri coj. Xretamaj qui t'okopixic tak ri awaj ri queburiko, quebutij c'u winak. Quebuban c'ax pa tak ri cachoch ri ajawinelab queretzelaj tak ri e tinimit; cuc' tak ri u wunem cubano chi caslabetaj ronojel ri uwächulew. Xquiwalijisaj c'u quib tak ri c'ulja tak tinimit chrij xequicoj tak c'amibal che xquiban c'u che chi xkaj chupam ri c'amibal. Xequicoj xocoxak tak ch'ich' che u nimic pa jun co'c xquic'am c'u bic chuwäch ri ajawinel ri c'o pa Babilon; chila' xtz'apix wi, rech ma ta c'o chi jachin cätataben tak ri u wunem pa tak ri c'ache'laj pa Israel. Ri a nan cajunamataj ruc' juwi' uva ri tiquital chunakaj ri ja', cawächinic xukuje' jewejak rumal rech chi sibalaj c'o ja'. Ri e u k'ab sibalaj xecowiric xebux c'u qui ch'imiy tak ri ajawinelab, sibalaj c'u xq'uiyic xeburika' c'u ne na tak ri sutz'. Man c'o ta chi c'u jun ri sibalaj ta xya' ta na u k'ij rumal rech chi sibalaj nim xel chicaj xukuje' cumal ri jewejak tak u k'ab. Xbok c'ut, ruc' nimalaj oyowal xbujix c'u cho ri ulew. Ri quiakik' ri cäpe pa elebal k'ij xchak'ijirisanic xepulpub tak c'ut ri uva; xechaki'jar c'ut ri cowilaj tak u k'ab xeq'uiak c'u pa ri k'ak'. Camic tiquil pa ri chaki'j uwo sak, pa chaki'jalaj ulew ri cachaki'j wi u chi'. Chque tak ri u k'ab quel ulok jun k'ak' ri quebumatz'irisaj tak ri u tux xukuje' tak ri u wächinic. Man e c'o ta chi cowilaj tak u k'ab ri quebux ta qui ch'imiy tak ri ajawinelab.’ ” (Jun bix wa' re mukunajic, chcoj c'ut jacha' jun bix re mukunajic.) Pa ri lajuj rajilabal ri ro' ic' rech ri uwuk junab, jujun nimak tak tatayib re Israel xebopan che u banic tz'ononic che ri Ajawaxel, xet'uyi c'u chnuwäch. Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chebatzijobej ri nimak tak tatayib re Israel chabij c'u chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: ¿La ix petinak che u tz'onoxic i no'j chwe? Are c'u ri in, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu c'aslemal, chi man quinya' ta na wib chi quitz'onoj ta na i no'j chwe.’ Chak'ata' tzij paquiwi' at, winak; chak'ata' tzij paquiwi' chabana' c'u chque chi chenataj chque ri xojibalalaj tak jastak ri xequiban ri e qui mam. Chabij chque: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Aretak xincha' ri Israel, xinban jun chi'nic ri kas cäban na, xincha' chque ri quija'lil, xinc'ut c'u wib chquiwäch pa Ejipt. Nimalaj u banic we chi'nic ri' ri kas cäban na ri', xincha' chque: In ri' ri Ajawaxel. Pa ri k'ij ri' xinya' nu tzij che quesaxic ulok pa Ejipt quebenc'am c'u bic pa jun ulew jawije' ri cabelel wi ri leche xukuje' ri u juyubal räx cab jacha' ri ja', ¡ri ulew sibalaj je'l na chquiwäch conojel! Xinya' c'u takanic chque chnimalaj conojel chi chquisachisaj qui wäch tak ri e xojibalalaj tak qui diosib maquixk'olij c'u quib cuc' tak ri diosib aj Ejipt, rumal rech chi ri in, ri Ajawaxel, in qui Dios. Xa' c'u ne xquiwalijisaj quib chwij, man xcaj ta c'ut xinquitatabej; man xequisachisaj ta c'u qui wäch tak ri xojibalalaj tak qui diosib mawi xequitzak ta apanok ri e diosib re Ejipt. In xinchomaj u kasaxic ri woyowal paquiwi', xinc'äjisaj ta c'u qui wäch pa Ejipt c'ä xjorojob ta na ri woyowal. Man c'u xinban taj, xa' c'u ne are xebenwesaj ulok chupam ri ulew Ejipt, rech man cäyok' taj ri nu bi' chquixo'l ri nimak tak tinimit ri e jekel wi pa qui niq'uiajil, chquiwäch c'u ne we nimak tak tinimit ri'. Xinc'utunisaj wib chquiwäch nu chi'm c'u chque chi quebenwesaj ulok pa Ejipt. In xebenwesaj ulok pa Ejipt xebenc'am c'u bic chupam ri chaki'j uwo sak; chila' c'u xinya' wi chque ri quetamaxic tak ri nu pixab xukuje' tak ri e nu takomal, ri cuya' c'aslemal chque tak ri quebanowic. Xukuje' xinya' quetamaxic tak ri e nu k'ij re uxlanem chque, ri rajawaxic are' jun etal rech ri c'ulwächinic ri nu banom cuc' xukuje' jun natabal chi ri in, ri Ajawaxel, e nu tasom chwe. Xa' c'u ne xquiwalijisaj quib chwij chupam ri chaki'j uwo sak, man xequinimaj taj ri e nu pixab; xequixutuj tak ri e nu takomal ri e nu yo'm chque rech we quequitz'akatisaj, cac'oji' ta qui c'aslemal, xequixok'olij tak c'ut ri nu k'ij rech tak uxlanem. Xinchomaj c'ut u kasaxic ri woyowal paquiwi' che u sachisaxic qui wäch chila', chupam ri chaki'j uwo sak, rumal c'ut u ya'ic u k'ij ri nu bi' man xinban taj, rech man cäyok' ta chquiwäch ri nimak tak tinimit ri xquilo jas ri xinban che quesaxic ulok pa Ejipt. Xukuje' pa ri chaki'j uwo sak xinban ri chi'nic ri kas cäban na, xincha' chque chi man quebenwoquisaj taj pa ri ulew ri nu yo'm chque, ri sibalaj je'l na chquiwäch conojel, jawije' ri cabelel wi ri leche xukuje' ri u juyubal räx cab jacha' ri ja', xa' rumal rech chi xequixutuj tak ri e nu takomal, man xequinimaj ta ri e nu pixab xecawasij tak c'ut ri e nu k'ij re uxlanem, u mac rech chi are' benak ri canima' chquij tak ri e diosib ri e qui banom. Xel c'u nu c'u'x che u sachisaxic qui wäch, man xinsachisaj ta c'u qui wäch pa ri chaki'j uwo sak. Xinbij c'u chque ri e qui c'ojol chi maquiban ri quetak che u banic cumal ri qui tat, chi mequinimaj qui banic ri takanic ri queya' chque, mequitz'iloj c'u quib cuc' tak ri e diosib. Xinbij chque: In ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Chebitz'akatisaj qui banic tak ri nu pixab jas ri tz'ibatalic xukuje' tak ri takanic ri e nu yo'm qui bixic, nim c'u chequila' wi chi e tasom tak ri nu k'ij rech uxlanem, rech quebux jun etal re ri c'ulwächinic ri nu banom iwuc'; jeri' kas qui ch'obo chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios. Xukuje' c'ut ri calc'ual wa' xquiwalijisaj quib chwij. Man xequinimaj ta ri nu pixab, mawi xequitz'akatisaj qui banic tak ri nu pixab, xcawasij tak ri nu k'ij rech uxlanem. Xinchomaj u kasaxic ri woyowal paquiwi' xinsachisaj ta c'u qui wäch chila' pa ri chaki'j uwo sak, che u jamarisaxic ri woyowal, xink'il c'u wib rech man quel ta u q'uixbal ri nu bi', man xinban taj, rech man caquichomaj taj ri nimak tak tinimit ri xquilo jas ri xinban che quesaxic ulok pa Ejipt chi itzel ri quinban chquiwäch. Chupam ri chaki'j uwo sak xinban ri chi'nic ri kas cäban na, xincha' chquebenjabuj pa conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew, rumal rech chi man xequitz'akatisaj taj qui banic tak ri e nu takomal, xequixutuj tak ri nu pixab, xcawasij tak ri nu k'ij rech uxlanem xuwi c'u xquiya' qui wäch chque tak ri e diosib ri xec'oji' cuc' tak ri e qui tat. Xebencoj c'u ne na pixab paquiwi' ri man e utz taj xukuje' tak takomal ri man quequirik ta wi c'aslemal. Xinya' be chque chi chquixk'olij tak quib rumal ri qui c'amic tak bic sipanic chque tak ri e diosib xequiporoj tak c'ut ri e nabeal tak qui c'ojol chque pa ri k'ak' che tabal tak tok'ob. Xinban c'u wa' rech quenoj che xe'n ib xukuje' caquich'ob c'ut chi in ri' ri Ajawaxel.’ Are' c'u ri at, winak, chabij chque ri aj israelib: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Xukuje' tak ri e i tat xquiyac ri woyowal; man xebux ta jic chnuwäch. Aretak xebencoj chupam ri ulew ri xinban ri chi'nic ri kas cäban na, in chokinak chi quinya' chque, xuwi xtaki' qui wäch che jun juyub ri naj elinak chicaj o juwi' che' ri jewejak u xak, chila' quequichi'j wi tak ri e qui tabal tak tok'ob xukuje' chila' quequiya' wi tak ri qui sipanic ri sibalaj xquiyacbej woyowal, chila' xequiporoj wi tak ri c'oc'alaj tak qui k'ol xukuje' chila' xequijamij wi tak ri qui sipanic re u wa'l uva. Ri in xinc'ot qui chi', xinbij chque: ¿Jachique wa' chi k'ijibal diosib ri quixbe wi ix? Xcanaj c'u can ri bi'aj pa qui jolom c'ä camic, K'ijilabal Diosib.’ Chabij che ri tinimit Israel: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: ¿Jasche quiwaj ix qui tz'iloj iwib je jas ri xquiban ri ojer tak i man? ¿Jasche man jic taj quixbin chnuwäch quebik'ijilaj c'ut ri e diosib ri e xojibal? Aretak quebiya' tak we sipanic ri' xukuje' quebiporoj c'ut ri e i c'ojol pa ri k'ak', ri ix c'ä e i takem qui tz'iloxic iwib cuc' tak ri e diosib. ¿La je c'u ri' quiwaj ix, aj israelib, quixpe che u tz'onoxic i no'j chwe? In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu c'aslemal chi man quinya' ta wib che u ya'ic i no'j. Oquinak pa i jolom chi quixux junam cuc' ri jule' nimak tak tinimit chic ri e c'o cho ri uwächulew, ri caquik'ijilaj ri che' xukuje' ri abaj, man je ta c'u cätakex u banic wa'. In, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na, quincha' rumal ri nu c'aslemal chi quinajawin na puwi' ruc' ri nimalaj u cuinem ri nu chuk'ab xukuje' c'äjisan wächaj ruc' oyowal. Ri in quixinwesaj na chquixo'l tak ri tinimit xukuje' chquixo'l ri nimak tak tinimit jawije' ri ix jabutal wi, quintak ri nimalaj nu cuinem xukuje' quinc'äjisan wächaj ruc' oyowal. Ri in quixinsolij na jacha' cuban jun ajyuk' ri querajilaj tak ri e u chij, quinban c'u na chiwe chi quixoc chuxe' ri c'ulwächinic. Quebenwesaj na chixo'l ri man ch'abexic ta cäcaj ri ulew cätajin quebin wi; man queboc ta c'u na wa' pa ri rulew ri Israel. C'äte c'u ri' quich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Tinimit aj Israel, are wa' cubij ri Ajawaxel: ¡Jix jebik'ijilaj tak ri e diosib…! C'ächumatam c'u na quixniman na chwe, man qui xk'olij ta chi c'u na ri tastalicalaj nu bi' man quebiban ta chic we sipanic ri' man quebik'ijilaj ta chi c'ut ri e diosib. Ronojel Israel qui nu k'ijilaj na chupam ri nu juyub, chupam ri juyub ri naj elinak chicaj pa Israel, ri c'o pa ri ulew. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Chila' quebenc'am wi na ruc' ronojel wanima'; chila' quinbij wi na chque chi quequiban wi na ri qui sipanic, chebequic'ama' c'u ulok ri nabe tak qui wächinic tak ri culew xukuje' ronojel ri' chqui jacha' chwe. Aretak chebenmulij ulok pa tak ri ulew chquixo'l ri nimak tak tinimit ri e jabutal wi camic, quinc'ut c'ut ri nu tastajic chixo'l chquiwäch conojel tak ri tinimit, c'äte ri' quebenc'amowaj na tak ri e qui sipanic ri cäc'oc'at cuxlab. Aretak c'u chinya' chiwe chi quixoc pa Israel, pa ri ulew ri xinban ri chi'nic ri kas cäban na, xincha' chi quinya' chque ri e i mam, c'äte ri' quich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Chila' c'u canataj wi na chiwe conojel ri itzel tak banoj ri e i tz'ilobem wi iwib, camuluw c'u na i c'u'x chiwe chbil tak iwib rumal rech chi sibalaj q'ui ri etzelal ri e i banom. Tinimit aj Israel, aretak ri in quinban na chiwe, ri man junam taj ruc' ri lawalolaj i c'aslemal xukuje' c'axalaj tak i banoj, xane' are quinya' u k'ij ri nu bi', c'äte c'u ri' cänataj na chiwe chi in ri' ri Ajawaxel. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatca'y pa ri u mox elebal k'ij, chebaq'uiaka' ri a tzij chila' puwi' ri u c'ache'laj ri ulew ri c'o pa ri u mox elebal k'ij, chabij c'u che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Ri in quent'ika k'ak' chawe ri cuchaki'jarisaj na ri a c'ache'laj chi räx chi chaki'j; we k'ak' ri' cutakej nicowem, man cächup taj, cuc'atisaj na ri u palaj ronojel winak ri e c'o awuc', pa ri u wiquiak'ab c'ä pa ri u mox elebal k'ij. Ronojel c'ut ri uwächulew caril na chi in ri Ajawaxel, ri xt'ikowic. Are c'u ri k'ak' man cächup taj.’ ” Ri in xintzelej u wäch u tzij: “¡Ay, Ajawaxel, ri winak cäquitzijola' caquibij chi ri in xuwi quebenbij jastak ri man c'o ta jun cäch'obowic!” Xinuch'abej chi c'ut ri Ajawaxel, xubij c'u chwe: “At, winak, choj a wäch pa Jerusalen chaq'uiaka' ri a tzij puwi' ri wachoch. Chatch'aw pa ri nu bi' che qui c'ulelaxic ri winak pa Israel, chabij c'u che: ‘are wa' ri cubij ri Ajawaxel: In quink'alajisaj wib chi nu banom nu c'ulel chawe. Quinjusij ri nu ch'ich' re ch'o'j quebencämisaj c'u na ri suc' junam cuc' ri ajmaquib. Je, quinjusij ri nu ch'ich' re ch'o'j che qui cämisaxic conojel junam quinban chque, chi e suc', chi e ajmaquib, kas pa riquiak'ab elebal k'ij c'ä pa u mox elebal k'ij. Conojel ri winak ri e c'o chuwäch ri uwächulew cäquetamaj chi in, ri Ajawaxel, nu josim ri nu ch'ich' re ch'o'j, man c'u quenc'olo taj.’ Are c'u ri at, winak, chatjuyuw che ok'ej ruc' c'ut ri awanima' ri u banom ch'akatak; chatok'ok chuwäch ri tinimit. We c'u ne cäc'ot a chi' jasche cätok'ic, chabij chque chi rumal jun jasach ri xya' u bixic ri xa' jubik' man quec'ulmatajok, conojel c'ut ri winak ri e c'o chuwäch ri uwächulew quebejbob na quetuktub na tak ri qui k'ab; man c'o ta chi jun c'o ta chajin anima' ruc', conojel quebirbitlab tak ri qui ch'ec rumal xe'n ib. Chanim cäpe ri jok'otaj, quec'ulmataj chanim. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatch'aw pa ri nu bi'; chabij chi ri in, ri Ajawaxel, at nu takom chi cabij: ‘¡Ri ch'ich' re ch'o'j, ri ch'ich' re ch'o'j! Cajawic jolk'irisam. Cajajawic che u banic jun nimalaj cämisanic, jolk'irisam rech quebuq'uiak tak ri u tun; xjulk'urisaxic rech capichichex rumal jun winak. Ri ch'ich' ri ch'o'j cajawic xukuje' jolk'irisam, rech cäya' pa u k'ab ri cämisanel. Are c'u ri at, winak, ¡charaka' achi', chatche'erenok, rumal rech chi q'uiakom chrij chi cucämisaj ri nu tinimit, conojel ri k'atal tak tzij ri e c'o pa Israel! E c'okotajinak chic chi quecämisax junam ruc' ri nu tinimit jeri' chebaya' tak t'oc chawe re c'axc'ol. In ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.’ “At, winak, chatch'aw pa ri nu bi'; chaya' u chuk'ab ri ch'ich' re ch'o'j rech cäcamulinic xukuje' coxmulin che cämisanic ruc' chuk'ab. Jun ch'ich' re ch'o'j wa' che cämisanic, ri xibibalalaj ch'ich' re ch'o'j re cämisabal, ri cucoj u xib ri tinimit pa ronojel c'olbal. Ri are' quebunojisaj na che xe'n ib, q'ui cämisanic cuban na. Pa conojel tak ri cachoch nu cojom wi ri ch'ich' re ch'o'j ri cäcämisanic. Are' ri ch'ich' re ch'o'j ri jolk'irisam che u cojic xe'n ib, banom u ware che cämisabal. ¡C'o a ware catinwaj, pa ri iquiak'ab, pa ri mox k'ab, catchoyon che ri joperaj xukuje' che ri jun chic! Xukuje' ri in quintakchi'j na c'ä coc'ow na ri woyowal. In, ri Ajawaxel, nu bim.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chebajuch'u' quieb be, rech coc'ow ri rajawinel ri Babilon ruc'am ri u ch'ich' re ch'o'j. Ri quieb be rajawaxic chi kas quebel ulok pa ri junam ulew, pa ri qui chaplebal ri be chquijujunal rajawaxic cacoj jun etal ri cubij jachique tinimit cäc'aman wi bic. Rajawaxic cajuch' jun be ri coc'ow wi ri ajawinel aj Babilon ruc'am ri u ch'ich' re ch'o'j. Ri tak tinimit e are' ri Raba ri e c'o wi ri aj amonib xukuje' ri Jerusalen, ri tinimit ri c'o pa Juda ri co c'olic. Ri rajawinel ri Babilon xuya' rib jawije' ri cätiquita wi ri quieb be cuch'ob ri taklebenic: quebuyuj ri ch'ab, cutz'onoj u no'j chque tak ri e u diosib, quebunic'oj qui seseb awaj. Pa ri riquiak'ab xcanaj wi ri ch'ab ri cuc'ut ri Jerusalen, ri quelcubij wa' chi rajawaxic quech'ojin na ruc' quebucoj ch'ojibal chrij che u ch'äquic cuya' c'u takanic che u banic cämisanic, chiquiraka' qui chi' che u banic ri ch'o'j, quibana' c'ax chque tak ri roquibal, chquiwoco jun ak'anibal chquitz'akatisaj u sutixic rij. Chquiyaca' c'ut ri winak ri aj Jerusalen are pa qui c'u'x chi xa' jun subunic ri caban chque, cumal tak ri c'ulwächinic ri e qui banom. Kas c'u tzij are wa' ri tojbal rech ri qui mac ri qui banom, cäya' c'u u bixic ri qui yutic bic. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Ri e iwetzelal xukuje' tak ri il ri e i banom quebel chisak; ri mac tak ri quebibano e k'alajininak. Rumal ri' quixyut bic. Are c'u ri chawe at, ajawinel pa Israel, itzel banal il, canakajin ri jok'otaj chawe che ri u c'amic ri q'uisbal c'äjisabal a wäch. In, ri Ajawaxel, quinbij: Quesax na ri pisbal jolomaj chawe, cätokix na ri a corona chawe, ronojel c'ut cäq'uextajic; ri c'o iquim cäcanaj ajsic, are c'u ri c'o ajsic cäcanaj iquim. Ronojel quinq'uex na pa etzeletajic, etzeletajic puwi' etzeletajic. C'ä chi' c'ut cac'ulmataj wa' aretak cäpe ri', ri cojom wumal, ri pa u k'ab c'o wi ri u banic suq'uilal.” “At, winak, chatch'aw pa ri nu bi' chabij c'u chque ri aj amonib ri quetzurun che ri Israel, chi ri ch'ich' re ch'o'j josim chic pa ri c'olbal rech: suc'umatal chic che cämisanic jolk'irisam chi c'ut che u cojic xe'n ib xukuje' che u sachic wächaj. Ri e qui c'utwächinic tak xa' e u cawäch tak, xukuje' ri quequiya' tak u bixic chi quec'ulmatajic xa' e banoj tak tzij. Ri ch'ich' re ch'o'j cäkaj na puwi' ri qui kul we banal tak etzelal ri' e banal tak il. Canakajin chic ri jok'otaj che ri q'uisbal u c'äjisaxic a wäch. ¡Ch'ich' re ch'o'j chattzelej chupam ri c'olbal awib! In quinc'äjisaj na a wäch chila' jawije' ri xatintzuc' wi, pa ri ulew ri xatalax wi, quinkasaj c'u na ri woyowal pawi' jacha' ri jun xibibalalaj c'atic; catinjach c'u na pa qui k'ab c'analaj tak winak ri quena'w che sachisam wächaj. Catporox na, catyojix na; ri a quiq'uel cäbin na pa ronojel ri ulew man c'o ta chi c'u jun catnatanic. In, ri Ajawaxel, nu bim.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, caya' u bixic ri cuc'ulmaj na c'axc'ol ri cäpe na puwi' ri tinimit ri banal il. Cabij na che chi quebukajbej na ri xojibalalaj tak jastak ri e u banom, cabij c'u na che: ‘Are' wa' ri cubij ri Ajawaxel: Tinimit ri quebacämisaj ri e a winak, quebaban c'ut ri e diosib che u tz'iloxic awib, ¡opanem cuban ri a k'ijol! Cumal tak ri cämisanic ri e a banom at uxinak ajchak'mac, cumal ri qui banic ri e diosib a tz'ilom awib; a banom chi cänakajin ri a k'ijol opaninak c'ut ri qui q'uisbalil tak ri a k'ij. Je c'u ri', quenbana' na chi catquiyok' ri tinimit, chi conojel ri nimak tak tinimit caquitze'j a wäch. Ri e c'o nakaj xukuje' ri e c'o naj caquit na a wäch, tinimit ri nim u k'ij u mac rech ri qui k'ijilaxic tak ri e diosib awumal xukuje' ri nimalaj yojyobic ri at c'o wi. Chi' e c'o wi ri e a k'atal tak tzij ri caquik'attzij pa Israel, ri e jekel chixo'l quequiban c'u conojel ri il ri quecuin che qui banic. Ri e a winak man nim ta quequil wi ri qui tat mawi ri qui nan, caquiban c'ax chque ri man e qui winakil taj, quequit'orij ri man c'o ta chic qui tat qui nan xukuje' ri malca'nib. Man nim ta quequil wi' ri tastalicalaj tak nu c'olbal ri cäban wi k'ijilanic mawi tak ri e nu k'ij quech uxlanem. Rumal rech ri qui banoj tak tzij jujun chque ri e a winakil e are' ri e ajchak'maquib chi e c'o ri quecämic; e are' juch'ob quebe pa tak ri nimak'ij ri queboc'owisax paquiwi' tak ri juyub che u ya'ic qui k'ij tak ri diosib, quequiban c'u xojibalalaj tak jastak. E c'o jujun caquinim quib ruc' ri rixokil ri qui tat, o ruc' ri quixokil aretak cätajin cäyabin chi ic'. E c'o jachin tak queboc' cuc' ri quixokil ri cajil qui tz'akat, o caquinim quib ruc' ri calib ri sibalaj q'uixbal, o caquicoj chuk'ab che ri u mia'l ri qui tat ruc' jun ixok chic. E c'o jujun a winakil caquic'ayij quib che qui cämisaxic ri cach tak winak. Caquiya' puak pa kajic rech caquic'am jalbal rech o cuch'äc ral, quequit'oro xukuje' caquiban tokinic chque tak ri cajil qui tz'akat, quinsach c'u pa qui jolom. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. In sibalaj in oyowarinak cumal tak ri a t'orinic xukuje' tak ri a cämisanic. Machomaj chi catcuin ta che nu k'atixic aretak quinpe che u c'äjisaxic a wäch. In, ri Ajawaxel, nu bim quintz'akatisaj c'u u banic: Catintuquij na chquixo'l ri nimak tak tinimit, catinjabuj na chquixo'l tak ri ulew kas c'u catinjosk'ij na quinwesaj na ri awetzelal; caquiban c'u na coyowal ri niq'uiaj winak chic chwe u mac iwech, quich'ob c'u na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Ri tinimit Israel chwe jacha' ri ch'akatak ri man c'o ta caquipatanij ri cac'otc'obic aretak cäya' ri quiäk ch'ich', ri sak ch'ich', ri räxmamaj ch'ich' o ri sak puak chupam ri jorno. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Rumal rech chi ri ix ix uxinak ch'akatak c'otc'obinak ri man c'o ta chi i patan, quixinmulij na pa u niq'uiajil ri Jerusalen. Jacha' ri caban che ri sak puak, ri quiäk ch'ich', ri räx ch'ich', ri räxmamaj ch'ich' xukuje' ri sak ch'ich' conojel quebalix pa jun jorno, cäya' c'u u chuk'ab ri k'ak' rech cäja'ric, jeri' ri in, pa ri xibibalalaj woyowal, quixinmulij na quixencojo' pa jarisaxic. Je, quenya' u chuk'ab ri k'ak' re ri woyowal, quixinmulij c'u na che i jarisaxic pa u niq'uiajil ri tinimit. Je jacha' ri cäban che u jarisaxic ri sak puak chupam ri jorno, je cäban na wa' che i jarisaxic ix pa u niq'uiajil ri tinimit, xuwi c'u jewa' quich'ob na chi in, ri Ajawaxel, nu kasan ri woyowal piwi'.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chabij che ri Israel: ‘At jun ulew ri c'äjisam a wäch man e c'o ta a jäb mawi a ja', jun ulew ri e c'o u k'atal tak tzij ri xak e junam cuc' tak ri coj, ri quewu'nic ri quequiban ch'akatak chque ri quekaj pa qui k'ab; ri quequibik' ri winak ri e c'o pa ri culew, ri quequeläk'aj tak ri qui puak xukuje' ri qui k'inomal, ri que qui malcanirisaj can q'ui ixokib. Ri e qui cojol tabal tok'ob we ulew ri' quequijech'obisaj tak ri quelcaquibij tak ri nu tijonic, quequixk'olij c'ut ri jastak ri weta'm chi e tastalic; man jalan ta caquil wi ri tastalic mawi ri tz'il, mawi quequitijoj jule' chic chi jalan chquila' wi ri ch'ajch'oj xukuje' ri k'olok'oj. Man queboc ta il chque tak ri nu k'ij quech uxlanem, mawi nim ta quinquil wi. Ri e c'amal tak u be we ulew ri' xak e junam cuc' ri utiw ri quequiban ch'akatak chque ri quekaj pa qui k'ab, ri xak e suc'umatal che u turuwisaxic quic' xukuje' qui cämisaxic winak rech quek'inomaric. Ri e k'axal tak tzij caquic'u' ri kastzij, jacha' ri cuban jun winak cuchunaj jun tapia; caquibij chi quequil c'utwächinic, quequiya' qui bixic jastak ri man je ta quebelic. Caquijiquiba' u bixic chi quech'aw pa ri nu bi', kas c'u ne tzij ri in man in ch'awinak taj. Ri e u winakil ri tinimit xuwi caquipatanij ri tokinic xukuje' ri eläk'; caquit'orij ri meba' xukuje' ri c'o u rajawaxic, quequiban tak tokinic xukuje' tak man suq'uilal taj cuc' ri man e qui winakil taj. Ri in nu tzucum chquixo'l tak we winak ri' jachin jun ri c'o ta jas cuban che u to'ic ri ulew, cach'aw ta c'u puwi' chnuwäch rech ma ta quinsachisaj u wäch, man c'u nu rikom taj. Rumal ri' nu kasan ri nu c'äjisabal wächaj paquiwi', nu sachisam c'u qui wäch ruc' ri u k'ak'al ri woyowal, rech caquicoj quib chuxe' ri qui banoj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “E c'o can quieb ixokib, e ral xa' jun nanaxel. Kas pa ri calc'alal xebux quech ri nim ch'utin; pa Ejipt xak jäwe chque xyabayax ri uwo tak qui c'u'x, xquitzak c'ut ri qui k'apojil. Ri nabeal Ahol u bi' (cuq'uexwächij ri Samar), are c'u ri Aholiab ri u chak' (cuq'uexwächij ri Jerusalen). In xebenc'am che wixokil, xequiya' nu c'ojol xukuje' nu mia'l. Ri Ahol man xux ta jic wuc' are xbe ranima' cuc' tak ri ranima' rib cuc', ri e banal tak ch'o'j aj asiriyab, ri qui cojom catz'iak ajch'ojab re morato, conojel e c'o quekle'n xukuje' e k'atal tak tzij, c'ojolab e wiktalic e ajquiejab ri e quiejeninak chquij tak quiej, ¡ri sibalaj e je'l na chquixo'l tak ri aj asiriyab! Ri Ahol xux quech ri nim ch'utin cuc', are c'u xbe na ranima' chque conojel tak ri e diosib xukasaj c'ut u k'ij che qui k'ijilaxic. Kas aretak xc'oji' pa Ejipt xux jun ixok re nim ch'utin, mawi c'u jubik' u tanabam u banic. Kas aretak c'ä ac'al, e q'ui xek'oyi' ruc' xquesaj c'ut ri u k'apojil, xquiban c'u che chi xux jun ixok re nim ch'utin. Rumal ri' xinjach pa qui k'ab tak ri e ranima' rib cuc', ri aj asiriyab, ri benak' ranima' cuc', e are c'u xech'anabanic; xequitokij c'ut tak ri ral, chi achijab chi ixokib, ch'ich' re ch'o'j c'ut xquicämisabej rech, je c'u u c'äjisaxic u wäch wa' xquibano. Xak xuwi chi c'u caq'uiekbex qui xiquin ri ixokib. Ri u chak' ri Aholiab xril wa', c'o c'u ne na ri u wi' ri etzelal ri xubano, chuwäch ri xuban ri ratz, kas xbe na ranima' che ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin. Xukuje' ri are' xbe ranima' chque ri aj asiriyab, conojel ri c'o quekle'n xukuje' e k'atal tak tzij, e ajch'ojab ri e qui cojom je'lalaj tak catz'iak, e ajquiejab ri e quiejeninak chquij tak quiej, c'ojolab e wiktalic. Xinwetamaj c'ut chi xukuje' ri are' xutz'iloj rib, xutakej c'u u banic rech ri xuban ri ratz. Aretak xeril tak we aj babilonib ri', xbe ranima' chque xebutak c'u bic tako'n pa Babilon che qui siq'uixic; ri aj babilonib xepetic xebelk'oyol ruc', xuc'a'x cumal, xquitz'iloj c'ut ri e u macunic quech nim ch'utin. Sibalaj nim ri u tz'iloxic xquibano chi xmuluw u c'u'x chque. Xujach c'u rib che u banic ri quech nim ch'utin pa qui k'ab ch'utik xukuje' nimak, xuc'ut ri u cuerp ch'analic, c'ä xinna' na ri muluw c'u'x che jacha' ri xinna' can che ri ratz. Xa' c'u sibalaj xuban re ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin chi na, xnataj c'ut ri rac'alal che, aretak xux jacha ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin pa Ejipt. Xbe c'u ranima' chque tak ri ranima' rib cuc' ri e aj ejiptib, pa ri cuc'axic quib ri xquibano xejunamataj cuc' tak ri bur xukuje' tak ri quiej. At, Aholib, c'ax chic xana' ri a tzokopitajic aretak at ac'al, aretak ri e aj ejiptib quequichak'acha' ri uwo a c'u'x. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Quenbana' chque tak we awanima' awib cuc' ri', ri camuluw chi a c'u'x chque camic, chi quebux tak a c'ulel. Pa ronojel c'olbal queben q'uiak wi na ulok ri aj Babilon chawij xukuje' ri aj caldeyib, ri e aj Pecod, ri e aj Soa ri e aj Coa, xukuje' conojel tak ri aj asiriyab; conojel e c'ojolab e wiktalic, e c'amal tak be xukuje' e k'atal tak tzij, e qui nimal ajch'ojab e banal tak ch'o'j; conojel wa' e quiejeninak chquij tak quiej. Quepe na che u banic c'ax chawe, e cuc'am ulok carwaj ri man quebajilataj taj xukuje' e banal tak ch'o'j; caquisutij na a wij pa ronojel c'olbal, cuc'am tak qui ch'ojibal qui cojom to'bal tak qui jolom xukuje' tak qui quetecak ch'ich', ri in quinya' na pa qui k'ab chi caquik'at na tzij pawi', caquik'at c'u na tzij pawi' jas ri qui pixab. Ri in quinkasaj na ri u chuk'ab ri woyowal pawi', we winak ri' caquiban na nimalaj c'axc'ol chawe; caquik'at na ri a tza'm xukuje' ri quieb a xiquin, e are tak c'ut ri quec'asi' canok ch'ich' re ch'o'j quecämisabex quech. Quequitokij tak na ri e awal chi alabom chi alitomab, chuq'uisbalil cäsachisax na a wäch rumal ri k'ak'. Quequitokij tak na ri awatz'iak quequechbej tak na ri wikbal tak awib. Je quinban wa' chawe rech catanaba' ri u tzokopixic awib xukuje' ri chac quech nim ch'utin ri cabano ri xatakej ulok u banic pa Ejipt, man cawil ta chi c'u qui wäch ri aj Ejipt mawi quenataj chic chawe. Are wa' ri quinbij in, ri Ajawaxel: quinya' c'olbal chi catkaj pa qui k'ab ri nimak tak tinimit ri quebawetzelaj qui wäch, xukuje' ri camuluw a c'u'x chque. We winak ri' man catcaj taj, cäquiban na coyowal chawe, caquiban na quech che ri a ch'äcom ruc' ri a chac kas c'u catquich'anaba' canok; casani' canok ri a cuerp, ri xajach che macunic jacha ri cäquiban ri quech ri e nim ch'utin. Ri u tzokopixic awib xukuje' ri a macunic jacha ri que ri nim ch'utin e are' ri e ajchak'mac che ri cac'ulmaj camic, xajach c'ut awib che cäquiban ri quech ri nim ch'utin cuc' nimak tak tinimit ri' xachuwisaj c'u awib rumal ri qui k'ijilaxic tak ri e diosib. Xatakej c'u u banic awe ri xuban ri awatz; rumal ri' quinya' na ri u kumuxic ri kas junam kumubal chawe ri xinya' che ri are'.” Are wa' ri quinbij in, ri Ajawaxel: “Cakumuj na awe che ri u kumubal ri awatz, jun kumubal nim chewechic xukuje' nim u pam, nojinak che u tze'xic a wäch xukuje' che retzelaxic a wäch. Nojinak che etzeletajic xukuje' yojyobic. Are ri u kumubal ri awatz Samar, ri xatk'abarisanic xukuje' xatc'äxc'obisanic. Cakumuj na ri c'o c'ä chuxe', caban c'u na canok ch'akatak che, quebajis c'ut ri uwo a c'u'x. In, ri Ajawaxel, in ch'awinak; ri in nu yo'm nu tzij.” Rumal ri', in, ri Ajawaxel quinbij: “Rumal c'u rech chi in a sachom pa a jolom are c'u a yo'm can ri awij chnuwäch, cakajbej na ri c'äjisabal wächaj rech ri a tzokopitajic xukuje' ri rech ri a macunic quech nim ch'utin.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Are' c'u ri at, winak, ¿La cawaj caya' u bixic ri cuc'ulmaj na ri Ahol xukuje' ri Aholib? Chebaq'uiaka' c'ut ri xojibalalaj tak jastak chiquipalaj ri e qui banom. We ixokib ri' e uxinak man e jic taj chwe e tz'ajtajinak ri qui k'ab che quic'. E uxinak man e jic taj quequik'ijilaj tak ri e diosib. Che c'u u ya'ic qui k'ij e qui kawisam tak ri kas e calc'ual pa ri k'ak', ri e nu c'ojol tak ri e walc'ualam cuc'. Xequiban chi c'u ne we niq'uiaj etzelal ri' chwe: pa junam k'ij xquitz'iloj ri tastalicalaj wachoch xukuje' man nim ta xequil wi ri e tak nu k'ij re uxlanem. Kas pa ri k'ij aretak xequiya' ri cal che tabal tok'ob che u ya'ic qui k'ij tak ri e diosib, xepetic xeboc chupam ri tastalicalaj wachoch xquitz'iloj c'ut. ¡Are wa' ri qui banom, chupam ri kas wachoch! Xequitak tako'n che qui siq'uixic ulok tak achijab ri naj e c'o wi, xepe c'ut. Qui cabichal c'ut we quieb ixokib ri' xebatinic, xequik'o' tak ri qui bak'wäch, xequicoj wikbal tak quib che qui c'ulaxic; xquit'uyuba' quib puwi' jun ch'at ri sibalaj pakal rajil, cojom chic ri mexa ri c'o wi ronojel ri cätijic, xquicoj c'ut ri c'oc' k'ol xukuje' ri aseit puwi', ri e tastal che u ya'ic nu k'ij. Quetataj c'ut ri qui rakoj tak chi'aj ri q'uialaj winak ri cätajin quenimak'ijinic; e achijab ri e petinak pa ri chaki'j uwo sak, ri quequiwik ri ixokib quequicoj lak'apubal tak k'abaj chque tak ri qui k'ab xukuje' je'licalaj tak corona che ri qui jolom. Xinchomaj c'ut: ‘Camic quebequicojo' we quech ri nim ch'utin ri', ri e jarinak cumal tak ri e u mac. ¡Cuc' c'u ne tak wa'! Xepe ruc' ri Ahol xukuje' ruc' ri Aholib, ixokib ri etzokopitalic, jacha' ta ne ri cäbe jun cuc' tak ri quech ri nim ch'utikab.’ E are' tak c'ut ri achijab ri e suc' caquiya' na u bixic ri qui mac ri Samar xukuje' ri Jerusalen jacha' ri u k'atic tzij paquiwi' ri ixokib ri quekaj pa mac cuc' achijab xukuje' ri ixokib ri e cämisanelab tz'ajtajinak c'ut ri qui k'ab che quic'. Are je wa' ri qui mac ri Samar ri Jerusalen.” Are wa' cubij ri Ajawaxel: “Chumulij rib ronojel ri tinimit chquij, chubana' chque chi chquixe'j quib chebeläk'ax bic. Checämisax c'u che abaj rumal ronojel ri tinimit chquijulupij c'u cuc' tak ri e qui ch'ich' re ch'o'j; chequicämisaj c'ut ri calc'ual chi e alabom chi e alitomab chequiporoj ri cachoch. In quinban na chi casach u wäch we itzel c'aslemal ri' pa ri ulew. Jeri' conojel ri ixokib cäya' na jun utzalaj tijonic chquiwäch man caquitakej ta c'u na u banic quech we itzel c'aslemal ri'. E are' tak c'ut we quieb ixokib ri', caquic'am na ri c'äjisabal u wäch ri itzel qui c'aslemal xukuje' tak ri e quech ri qui mac rumal ri qui k'ijilaxic tak ri e diosib. Are c'u ri ix quich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.” Lajuj c'o rajilabal ri ulajuj ic' re ri ubelej junab, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chatz'ibaj ri ajilabal ri uj c'o camic, rumal rech chi ri ajawinel ri c'o pa Babilon camic xuban c'ax che ri Jerusalen. Chatzijoj chuxquin we tinimit ri' ri man ch'abexic taj cäraj jun tzijobelil ri chajwataj che, che resaxic u no'j. Chabij che chi in quinbinic: ‘Chacojo' jun t'uy puwi' ri k'ak' chaya' ja' chupam; chebaya' ch'akatak tak ti'j chupam, utzalaj tak ch'akatak tak a'aj, ch'akatak tak u ti'jal uwo rachak xukuje' tak ri bak ri sibalaj e je'l na. Chac'ama' jun chque ri chij ri sibalaj utz na, chebamulij c'u si' chuxe' rech sibalaj cächok'caric, c'ä quechak'aj na tak ri bak. Cubij c'ut ri Ajawaxel: ¡Tok'ob u wäch ri tinimit ri cämisanel! Xak junam ruc' jun t'uy ri pusirinak, ri man quel ta ri pus che. Chebawesaj at, ri ch'akatak tak ti'j, c'ä cätoli' na can ri t'uy. Ri tinimit nojinak che ri quic' ri tixtajinak; tixtajinak, man puwi' taj ri ulew rech cämuktaj rumal ri ulew, xane' puwi' ri toloticalaj abaj. Ri in quinya' can ri quic' chila', puwi' ri nimalaj abaj, ri man cuya' taj cäch'ukic, rech cät'ikitaj ri woyowal chban c'u ri suq'uilal.’ Cubij c'ut ri Ajawaxel: ¡Tok'ob u wäch ri tinimit cämisanel! Kas in quenbana' na jun k'ak'. Are' c'u ri at chac'ama' ulok jumulaj si', chat'ika' ri k'ak' utz u chak'ajisaxic ri ti'j cabano, c'ä cätzaj na ri u wa'l quec'at c'u tak ri bak; Chacojo' c'ut ri t'uy puwi' ri k'ak' man c'o ta u pam caya', c'ä caquiekar na ri q'uiak ch'ich' puwi' ri k'ak' chjosk'itaj c'ut ri e u tz'ilol; ¡C'ä cäsach na ri pus! Sibalaj c'u ne pusirinak, mawi c'u ne cäjosk'itaj ruc' k'ak'. Jerusalen, in wajwam a josk'ixic che ri a tz'ilol che ri a tzokopitajic, man c'u ch'ajch'oj ta at c'olic. Xuwi c'u catcanaj ch'ajch'oj aretak chinkasaj ri woyowal pawi'. In, ri Ajawaxel, nu bim, je c'u cabantaj na. Kas in quinebanowok, man c'u quinya' ta canok ri ma ta quintz'akatisaj u banic; man quintok'obisan ta wächaj mawi quinq'uex nu c'u'x. Quinc'äjisaj na a wäch rumal ri a c'aslemal xukuje' ri e a banoj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej. Xubij chwe: “Xa' jun quinya' che resaxic ri winak chawäch ri sibalaj cawaj. Mat juyuw c'ut, mawi matok'ic; maturuwisaj u wa'l a wäch. Chat coch'onok mac'utu chi catbisonic, macoj k'ek atz'iak che u c'utic chi c'o a cäminak. Mach'anaba' ri a jolom jawije' ri catbe wi mawi mebat'anaba' ri awakan jawije' ri catbe wi; mach'uk ri a palaj che u c'utic ri c'axc'obic mawi mebatij ri wa ri quetijic aretak c'o cämical.” Ak'abil xintzijon cuc' ri winak, pa ri xk'ekal xcäm ri wixokil; chucab k'ij xinban ri xinutak ri Ajawaxel che u banic. Xquibij c'ut ri aj tinimit chwe: “Ri cätajin cabano chak'alajisaj chkawäch ri quelcubij chke.” Ri in xinbij chque: “Ri Ajawaxel xinuch'abej; xubij c'u chwe: ‘Chabij che ri tinimit Israel: Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Quenwawasij ri wachoch, ri sibalaj cäkaj chiwäch sibalaj c'u quinwaj xukuje' ri qui banbej nimal, ri xukuje' cayo'w i chuk'ab; ri e i c'ojol ri e i mia'l ri e i yo'm can pa Jerusalen xa' quecämisax na. Chabij c'u chque: Ri ix je quiban na jas ri nu banom in: man cuya' taj qui ch'uk ri i plaj che u c'utic ri c'axc'obic, mawi quebitij tak ri wa ri quetijic aretak c'o cämical. Man cuya' taj quich'anaba' bic ri i jolom mawi quebit'anaba' ri iwakan. Man quixjuyuw taj mawi quixok'ic. Quixtuktub na qui mac tak ri e iwetzelal, quixjuyuwilab tak chiwäch. Ri Ezequiel are jun c'ambal no'j chiwe, ronojel ri xuban ri are' quiban na ix. Aretak cac'ulmataj wa', quich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Camic quinwesaj na ri cäyo'w qui chuk'ab ri aj israelib, ri are' ri wachoch ri ruc' ri u je'lical sibalaj quixquicotic, ri sibalaj cäkaj chiwäch quiwilo xukuje' sibalaj quiwaj. Xukuje' quebenwesaj na ri iwalc'ual chiwe chi alabom chi alitomab. Pa ri k'ij c'ut ri', ri cacuinic cäto'tajic cäpe na che u ya'ic u bixic chawe ri xc'ulmatajic. Pa ri k'ij ri' catanaba' ri memal, catcuinic cattzijon ruc' ri xto'tajic catux c'u na jun c'utbal che ri tinimit, we winak ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, choj a wäch cuc' ri aj Amonib chatch'aw c'u pa ri nu bi' che qui c'ulelaxic. Chabij chque chi chquitatabej ri tzij ri cubij ri Ajawaxel chque: ‘Ix xirak i chi' rumal quicotemal aretak xiwilo chi xtz'ilox ri wachoch, ri ulew re Israel xsachisax u wäch are c'u ri winak ri e c'o pa Juda xec'am bic xebeyok pa jun ulew chic. Rumal c'u ri' quixinjach na pa qui k'ab tak ri tinimit ri e aj elebal k'ij, rech e are' quebechben na ri iwulew, che qui woco c'u tak cachoch, quibana' c'u qui jekelibal chi'. E are' c'u quetijow na ri qui wächinic tak ri e iwulew cacuq'uiaj na ri i leche. Quinban na quechabal camey che ri Raba, che ri Amon qui c'olbal tak chij. C'äte c'u ri' qui ch'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. In, ri Ajawaxel, quinbij: Ix ri ix amonib xipak'apa ri e i k'ab, xixch'opin che quicotemal, iwetzelam c'ut u wäch ri Israel. Rumal ri' quenwalijisaj ri nu k'ab che u c'äjisaxic qui wäch quebenjacha' c'u pa qui k'ab ri nimak tak tinimit, rech quequitokij ronojel ri c'o cuc'. Quebenboko' chquixo'l tak ri tinimit, quenbana' na chque chi cäsach qui wäch chquixo'l ri nimak tak tinimit, quensachisaj qui wäch chnimalaj conojel. C'äte c'u ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” “In, ri Ajawaxel, quinbij: Ri Moab xukuje' ri Seir caquibij chi ri Juda xak junam cuc' conojel ri nimak tak tinimit. Quenjaka' jun tek' pa u xcut ri Moab, quenq'uisa' na tzij paquiwi' tak conojel tak ri u tinimit, we tak tinimit ri' ri sibalaj nimak na qui k'ij pa tak ri ulew: ri Bet-jesimot, ri Baal-meon xukuje' ri Quiriataim. Quinban na chi ri tinimitib aj elebal k'ij caquechbej tak na ri rulew, xukuje' c'u ne ri quech tak ri qui tinimit ri amonib, man c'o ta chi c'u jun chque ri nimak tak tinimit quenataj ta chic ri e aj amonib. Quinc'äjisaj c'u na u wäch ri Moab, c'äte c'u ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.” “In, ri Ajawaxel, quinbij: ri Edom u yo'm ri rajil c'axelal che ri Juda, rumal c'u wa' uxinak nimalaj ajchak'mac. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Quinwalijisaj ri nu k'ab che u c'äjisaxic u wäch ri Edom quinsachisaj c'u qui wäch tak ri rachijab xukuje' tak ri rawaj. Quinyojyobisaj canok. Kas pa Teman c'ä pa Dedan; ri winak, ch'ich' re ch'o'j cäcämisabex na quech. Quinya' na rajil u c'axelal che ri Edom rumal ri u k'ab ri nu tinimit Israel; ri are' je cuban na che ri Edom jas ri woyowal xukuje' ri nu k'ak'al. Jeri' cäquetamaj na ri rajil c'axelal ri quinya'o. In ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “In, ri Ajawaxel, quinbij: Ri aj pilisteyib quiyo'm rajil c'axelal, quesan ri coyowal ruc' jun anima' ri nojinak che etzelam wächaj; e jacha' ri junalic tak c'ulel chque ri aj Israel, qui jachom quib che ri sachan wächaj. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Quinwalijisaj ri nu k'ab che u c'äjisaxic qui wäch ri aj pilisteyib; quinsachisaj qui wäch ri aj sereteyib xukuje' quinsachisaj qui wäch ri c'ä e canajinak pa ri tak'aj. Quinya' na xibibalalaj rajil q'uexelal chque; quinc'äjisaj na qui wäch ruc' oyowal. Aretak c'u chenbana' wa', caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.” Pa ri nabe k'ij rech ri ic', pa ri julajuj junab, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Ri Tir yok'oninak che ri Jerusalen: ‘¡Aha, ri roquibal ri c'ayibal chquixo'l nimak tak tinimit banom ch'akatak che! ¡Camic opaninak ri nu k'ij! Quinnoj na che k'inomal are c'u ri are' cätoli' canok.’ ” “Rumal ri', in ri Ajawaxel quinbij: Tir, in quink'alajisaj wib chi nu banom nu c'ulel chawe. Quinban na chi quewalij q'ui nimak tak tinimit chawij che u banic c'ax chawe, jacha' ri cuban ri plo ri quebuwalijisaj ri u wäch, chequiwulij tak c'ut ri e a nimak tak tapia, chequikasaj tak ri tac'atak tak awachoch. Xukuje' ne ri puc'uc' ulew quinmes na pa ri u c'olbal, xuwi c'u quinya' canok jun tolotic abaj. Pa u niq'uiajil ri plo cacanaj wi canok, jacha' jun c'olbal ri quesabex wi tak ri c'at caribal. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri Tir cätolobax na cumal ri nimak tak tinimit, e are' tak c'ut ri alaj tak u tinimit ri naj e c'o wi che ri plo quekaj na pa u chi' ch'ich' re ch'o'j. C'äte c'u ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. In, ri Ajawaxel quinbij: Quinbano chi cäpe pa ri riquiak'ab elebal k'ij ri Nabucodonosor, ri ajawinel pa Babilon, ri ajawinel ri c'o na nimalaj u chuk'ab, rech cäch'ojin ruc' ri Tir. E ruc'am quiej capetic xukuje' tak carwaj xukuje' ajquiejab, e ruc'am c'u ulok q'uialaj ajch'ojab. U pu chi' ch'ich' re ch'o'j casachow na qui wäch ri e u k'ab tak a tinimit pa cowilaj ulew; cuyac na jun nim tapia chawij, quebuwoc na ak'anibal che u banic ch'o'j awuc' quebutak na ajch'ojab chawij ri e cuc'am ri e qui quetecak tak ch'ich'. Quequit'akij tak na ri e a nim tapia cuc' tak ak'anibal cuc' tak wi't quequit'akij tak na ri e tac'atak tak awachoch. Aretak choc ri rajawinel ri Babilon chquipam tak ri e awoquibal je cäbanic aretak cäban oquem pa jun tinimit ri man c'o ta cänabexic cäch'aquic, sibalaj q'ui tak ri quiej, chi catmukutaj can chupam ri puc'uc' ulew ri caquiwalijisaj; ri e a nimak tak tapia queyicop na rumal ri qui tininem tak ri carwaj xukuje' tak ri ajquiejab; ri quixq'uiak tak ri qui quiej quequixak'lej tak na ri a be xo'l tak ri ja. Ch'ich' re ch'o'j cucämisabej na rech ri a tinimit, quequit'akij na ri cowilaj tak a rakan ja. Man c'o ta a k'inomal cäquiya' ta canok, quequeläk'aj tak na ri e a c'ay, quequit'akij tak na ri e nimak tak a tapia quequikasaj c'u na ri e nimak tak awachoch ri e yabal k'ij cho ri ulew; quequiq'uiak na ri abaj, ri tem chupam ri plo c'ä xukuje' ne ri ch'akatak ri quecanajic. Je quinban wa' rech caq'uis tzij paquiwi' tak ri e qui wojojem tak ri e a bixonic, man catataj ta chi c'u na jumul ri cok'ibal tak ri e a arp. Catin jalwächij pa jun nimalaj tolotic abaj pa jun c'olbal ri quesabex wi tak c'at caribal, mawi c'u jumul cäban chi na a banic. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “In, ri Ajawaxel, quinbij che ri Tir: Ri ulew tak ri' e c'o pa ri plo queyecop na aretak caquita' ri u wululem ri a kajic, xukuje' cumal ri qui ch'ikowem tak ri e socotajinak xukuje' ri qui cämisaxic tak ri e a winakil. Conojel tak ri ajawinelab ri e c'o pa ri plo quequijam can tak ri qui tem re ajawibal, quequesaj tak ri qui k'u' xukuje' tak ri catz'iak ri e tz'otim; e nojinak che xe'n ib quet'uyi' na cho ri ulew, ronojel ri jun k'ij quebirbitic e nojinak che xe'n ib aretak catquilo. Caquibixoj c'u na we bix ri' re cämical pawi': ‘¿Jas ri xbanic chi xatyojixic, jasche xsach a wäch pa ri plo, tinimit nim u k'ij? ¡At, e awachil ri a winak, xatux nim a chuk'ab pa ri plo xatic ri xe'n ib chquixo'l tak ri winak! Camic ri at kajinak, ri ch'akatak ulew ri e c'o pa ri plo quebirbit che xe'n ib chawe. Camic sachinak a wäch, ch'akatak ulew ri e c'o pa ri plo quenoj che xe'n ib.’ Are c'u wa' ri xinbij in, ri Ajawaxel. Quinban na chawe chi cätux jun tinimit ri tolobam e jacha' tak ri tinimit ri man cuya' taj quec'oji' winak chquipam; quinban na chawe chi catquich'uk ri choalaj u ja'il ri plo, chatbik'taj c'ut c'ä iquim jawije' ri e c'o wi ri cäminakib, ri winak ri xecasi' can ojer. Catinq'uiak c'u na chupam ri ulew ri sibalaj naj kajinak, chupam ri ulew re junalic sachbal wächaj, catjeki' c'u na chquixo'l ri e cäminak chic. Man quec'oji' ta chi na a winak, mawi catyac chi jumul pa we uwächulew ri' ri quech ri e c'asc'oj. Catux na xibibal, cäsach na a wäch. Cattzucux na, mawi c'u jumul catriktaj chi na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chabixoj we bix ri' ri rech cämical che ri Tir, ri tinimit ri c'o chuchi' ri oquibal pa ri plo ri quebuban u ch'äcoj cuc' q'ui nimak tak tinimit, cuc' winak ri e c'o chuxcut ri plo. Chabij che chi jewa' cubij ri Ajawaxel: ‘At Tir, caban nimal chi at jun je'lic jucub ri tz'akat u banic; ri a takanic copan c'a pa ri u c'u'x ri plo, ri xatwocowic sibalaj je'l awoquic xu bano. Conojel tak ri e a tz'alamixic xeban cuc' tak chäj ri xec'am ulok pa ri c'ache'laj Senir; ri a che' ri tok'eninak ri awatz'iak pawi' xesax che jun chacalte' aj Libano; ri e a ch'iquimibal bakit ri e petinak pa Basan xebanbex quech; ri u pa tak u xcut ri a jucub q'uisis xbanbex quech ri xec'am ulok pa tak ri tak'aj aj Chipr ri e ch'epel pa tak marpil. Ri c'amal a be lino cojom che u banic tz'otom pa Ejipt cajwataj che etal chawe; ri atz'iak ri cätanix chupam ri a jucub e re morato xukuje' quiäk ri e c'amom ulok pa ri tak'aj aj Elis. Ri achijab ri quepakchi'n ri a jucub e aj Sidon xukuje' aj Arbad, ri e c'amal tak u be ri a jucub e nawinelalaj tak awachijab. E niq'uiaj tak achijab aj Jebal aninak caquiban qui banic tak ri winak chi ri quebataklebej. Ajchaquib que conojel tak ri jucub aj plo ri que c'ayim tak ri e a c'ay. Achijab aj Pers, aj Lidiy xukuje' aj Libiy quepatanij che banal tak ch'o'j quecachilaj ri e awajch'ojab; catquiwik c'u cuc' tak quetecak ch'ich' xukuje' to'bal tak jolomaj, catjuluw c'u cumal.’ ‘Winak aj Arbad, e cachilam ri awajch'ojab, caquisutij ri u wi' ri a nim tapia, xukuje' chquipam tak ri e tac'atak tak awachoch e c'o achijab aj Gamad. Ri e tak qui quetecak ch'ich' e tzayatzoj cho ri u rabic ri nimalaj a tapia, caquiban c'u chawe chi sibalaj je'l catelic. Sibalaj c'u nim ri a k'inomal, chi ri Tarsis cac'ayinic xukuje' calok'oman awuc', che u q'uexwäch ri cac'ayij che cuya' sak puak, sak ch'ich', xukuje' räxmamaj ch'ich' chawe. Xukuje' ri Gres ri Tubal xukuje' ri Mesec quelok'omanic xukuje' quec'ayin awuc', caquichi'j lok'om pataninelab chawe che tojbal xukuje' jastak re k'an ch'ich'. Ri e aj Bet-togarm quiej re chac caquitojbej awech, xukuje' e quech quiejebal, xukuje' mulayib. Winak ri e aj Rods quec'ayinic xukuje' quelok'oman awuc'. Quebaban a ch'äcoj cuc' winak ri e c'o chuchi' ri plo, ri marpil caquitojbej awech xukuje' e bano. Ri Edom cuban c'ayinic awuc', rumal chi sibalaj c'o u wächinic ri awulew: che u q'uexwäch ri cac'ayij chque quequic'am ulok abaj re granat, quem ri e tz'ajom pa morato, e tz'otom, quem re atz'iak lino, je'lic tak abaj aj plo (coral qui bi') xukuje' je'licalaj quiäk tak abaj ri rubi. Ri Juda, ri Israel xukuje' quec'ayinic xukuje' quelok'oman awuc', trico ri cäpe pa Minit, caquitojbej awech xukuje' watz'otz', juyubal räx cab, aseit xukuje' c'oc'al. Ri Damasc e q'ui ri a k'inomal ri quebulok'o'; catutoj ruc' u wa'l uva ri cape pa Helbon xukuje' rismal chij ri cape pa Sahar. Kas pa Uzal cac'am wi ulok ri u wa'l uva chawe, räx ch'ich' ri colomarisam chic, cane'l xukuje' aj ri cac'oc'atic, che qui q'uexwäch ri a c'ay. Ri aj Dedan caquic'ayij c'ul re quiejebal quiej chawe. Ri Arab xukuje' conojel ri c'o quekle'n pa Sedar e a lok'omanelab: ati'tab tak chij, ama'ib tak chij xukuje' q'uisic' quequitojbej awech. Ri ajc'ayib aj Saba xukuje' aj Raam e a lok'omanelab, utzalaj tak c'oc'al, caquitojbej awech, je'lalaj tak abaj xukuje' k'an puak, awuc' caquiban wi c'ayinic ri aj Haran, ri aj Cane, ri aj Eden xukuje' ri ajc'ayib aj Saba, ri aj Asiriy xukuje' conojel ri aj Med; quequic'ayij coc'alaj tak quem chawe, morato tak i k'u' ri quebicoj pa tak be, ri e tz'otom, wikbal u pa tak ja, ri q'ui qui ca'yebal xukuje' cowilaj tak colob ri e pach'um. Ri jucub ri quepe pa Tarsis, caquiterebela' quib quebopanic quequic'am ulok tak ri qui c'ay.’ ‘At jacha' jun jucub ri at c'o pa ri u niq'uiajil ri plo, ronojel nojinak che k'inomal. Ri e a ch'iquiminelab xatquic'am bic pa tak ri choalaj tak ja', are c'u ri quiakik' ri cäpe pa elebal k'ij xuban ch'akatak chawe pa u niq'uiajil ri plo. Ri a k'inomal, e je tak ri a c'ay xukuje' tak ri u wächinic tak ri awulew, ri e awajchaquib pa ri plo xukuje' ri e c'amal tak qui be ri a jucub, ri e c'ojol tak rech ri a jucub, ri e tak ajc'ayib, ri e a wäch tak ajch'ojab xukuje' conojel tak ri e awajchaquib ri quechacun pa tak ri jucub, quebe na chuxe' ri plo pa ri k'ij aretak catbik'tajic. Ri qui rakoj tak chi'aj tak ri e awajchaquib xequiyicopisaj tak ri rekbala'. Ri e ch'iquimil tak jucub xebel chquipam tak ri qui jucub; ri ajchaquib pa ri plo xukuje' conojel ri e c'amal tak qui be ri jucub xech'opin cho ri ulew. Caquirak na qui chi' cacok'ej c'u na a wäch ruc' c'ayil. Caquiq'uiak na ulew pa qui jolom caquiwolkotij c'u na quib pa ri chaj. U mac awech caquiban na tol che ri qui jolom, caquicoj na k'ek tak atz'iak re bis chquij, quebok' c'u na ruc' c'ayil. Caquibixoj c'u na jun bix re cämical chawe, ri caquibij na ruc' bis chupam: ¿Jachin ta ri xcuinic xujunamaj ta rib ruc' ri Tir, ri tinimit ri xc'oji' chuchi' ri plo? Aretak quebopan ri e a c'ay ri quepe puwi' plo, catz'akatisaj ri cajwataj chque ri nimak tak tinimit. Cuc' ri qui q'uiyal tak ri e a k'inomal xukuje' cuc' tak ri e a c'ay xebak'inomarisaj tak ri ajawinelab ri e c'o cho ri uwächulew. Camic ri sachinak a wäch rumal ri plo, atbik'tajinak c'a chuxe' ri ja'. Ri e a chac ri quebac'ayij xukuje' conojel ri e awajchaquib ri e c'o pa ri plo xebe awuc' chuxe' ri plo. Conojel ri winak ri e jekel chuchi' ri plo quixibim quib rumal awech; ri e cajawinelab e nojinak che xe'n ib, quilitaj ri xe'n ib chquipalaj. Ri ajc'ayib ri quepe pa jule' tak ulew chic quenoj che xe'n ib aretak catquic'ayej. Atuxinak jun xibibalalaj jasach; kas xa' c'u jumul sachinak a wäch.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chabij che ri ajawinel re Tir: ‘Are wa' ri cubij ri Ajawaxel: Ri awanima' xnoj che u banic nimal, are' c'u pa a c'u'x chi at jun dios ri t'uyul chupam ri qui tem re ajawibal ri diosib sutim awij rumal ri plo. Man at ta c'ut jun dios xane' at jun winak ri cuchomaj rib chi c'o ri u c'oxomanic jun dios ruc'. ¿La xa' ta pa u are c'o na a no'j chuwäch ri Danel? ¿La xa' ta pu c'o jun jasach ri ma ta catcuin che u ch'obic? Ruc' ri a no'j xukuje' ri a nawinic e a rikom q'ui k'inomal, k'an puak, sak puak xebanojisabej tak ri a caxa. Ruc' ri nimalaj a nawinic che ri c'ayinic xukuje' che ri lok'omanic e a q'uiyirisam tak ri a k'inomal, are c'u ri k'inomal banowinak chawe chi caban nimal. Rumal ri', ri Ajawaxel cubij chawe: cachomaj ya' chi c'o ri u c'oxomanic cajunamataj wi jun dios awuc', quenbana' chi quepe winak ri man e a winakil taj chawij, winak ri sibalaj e itzel tak winak, ri cäquijusij na ri qui ch'ich' re ch'o'j che u banic ch'o'j awuc', chawe at ri sibalaj at je'lic xukuje' sibalaj c'o a no'j, cuq'uiäk c'u na canok ri a je'lical c'ä cho ri ulew. Catbik'taj na chuxe' ri k'ekumalaj ja', cärik na jun räx cämical pa u niq'uiajil ri plo. ¿La catakej ta c'u na u chomaxic chi at jun dios aretak at c'o chquiwäch ri a c'ulel? ¡Pa qui k'ab ri catcämisanic man c'o ta c'u jas a banic xak at jun apachique winak! Catcäm na pa qui k'ab winak ri man e a winakil taj, jacha' ri qui camic ri e k'ijilal tak diosib. In, ri Ajawaxel, in ch'awinak; in nu yo'm ri nu tzij.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chabixoj jun bix rech cämical che ri rajawinel ri Tir, chabij che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: at ri' ri at jun tz'akatalaj c'utbal canok, at nojinak che no'j xukuje' tz'akatalaj je'lical. At c'o can pa Eden, ri u ticonibal ri Dios, at wiktal cuc' ronojel qui wäch abaj ri pakal cäjil: rubi, crisolit, jad, topas, cornalin, jasp, zapir, granat xukuje' esmerald; ri e wikbal tak awib xukuje' ri e u wi' tak a xiquin e k'an puak, xesuc'umax kas pa ri k'ij ri xatq'uiyisaxic. Xatinya' can chuxe' ri u chajinic jun aj cajalaj to'banel ri e c'o u xic', at c'o can chupam ri tastalicalaj u juyub ri Dios catbin c'u can chquixo'l tak ri ch'imil. Ri a c'aslemal jicom xbin canok kas pa ri k'ij ri aretak xatq'uiyisaxic c'ä xc'utun na ri etzelal pa ri a c'aslemal. Rumal ri qui q'uiyal tak ri a c'ay xatnoj che qui banic tak tokinic xukuje' che macunic. Xatinwesaj c'u chnuwäch; xatinwesaj chupam ri u juyub ri Dios, are c'u ri aj cajalaj to'banel ri c'o u xic' ri xatchajinic xatresaj chquixo'l tak ri ch'imil. Ri a je'lical xatnojisan che nimal; ri nimalaj a banic xetzelan ri a no'j. In xatinrokij cho ri ulew, xatinya' pa ri yok'ic chquiwäch tak ri ajawinelab. Sibalaj e q'ui ri macaj xebabano. Sibalaj c'u xatchuwir ruc' ri a c'ay, chi xebatz'iloj tak ri e cachoch tak ri e a dios. Xinban c'ut chi caq'uiy pa a niq'uiajil jun kak' ri catubik'o. Conojel cuya' queca'y chawe chi at pol cho ri ulew atuxinak chäj. Conojel ri winak ri queta'm a wäch caquixibij quib che awilic. Atuxinak jun jasach ri xibibal; ¡Chbe k'ij sak sachinak a wäch!’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatca'y apan che ri Sidon, chatch'aw c'u pa ri nu bi' chaya' u bixic ri u c'äjisaxic u wäch, chabij che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: In quink'alajisaj wib chi at nu c'ulel, Sidon; pa a niq'uiajil cäya' wi na nu k'ij. Aretak c'u chenc'äjisaj a wäch je c'u u c'utic wa' ri nu tastajic quinbano, cach'obataj c'u na chi in ri' ri Ajawaxel. Quebentak na bic yabilal pawi', ri quic' cäbin na pa tak ri be pa ri tinimit; ri e a winak cäkaj na ri cämical paquiwi', pa ronojel c'olbal quecämisax wi na ruc' ch'ich' re ch'o'j. Chi' c'ut cäch'obotaj na chi in ri' ri Ajawaxel. Ri Israel man quebucoch' ta chi na ri q'uix ri quech'iclajic ri sibalaj quek'ak'anic ri retzelaxic qui wäch ri cäban cumal tak ri tinimit ri e qui c'ulja. Chi' c'ut cach'obotaj na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” “In, ri Ajawaxel, quinbij: Quinmulij na ri tinimit Israel chquixo'l ri nimak tak tinimit jawije' ri e jabutal wi, quinc'ut c'u na ri nu tastajic chquiwäch tak ri winak. Ri Israel cäjeki' na pa ri rulew, ri ulew ri xinya' che ri Jacob, ri pataninel wech. Chila' quejeki' wi na, man c'o ta queslabenic xukuje' man c'o ta quebesan ch'u'j, quequiyac tak na cachoch xukuje' quequitic tak na uva. Ri in quiya' na ri c'äjisabal wächaj chque conojel ri c'ultakja ri caquetzelaj u wäch ri Israel. C'äte c'u ri' quetamax na chi in ri' ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel.” Pa ri ucablajuj rajilabal ri ulajuj ic' rech ri ulajuj junab, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, choj a wäch ruc' ri paraon, ri ajawinel ri c'o pa Ejipt, chatch'aw pa ri nu bi' chaya' u bixic ri u c'äjisaxic u wäch ri are xukuje' ri Ejipt. Chabij che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: In quink'alajisaj wib chi in c'ulel chawe paraon, ajawinel pa Ejipt, jilijicalaj juyubal awaj ri a k'oyobam awib chupam ri a nima' cabij c'ut: Ri Nil wech in, in xinbanowic. Quebencojo' xocoxak tak ch'ich' che ri a tza'm, quinban c'u na chi ri car ri e c'o chupam ri anima' quenaq'ui chque tak ri a puak. ¡Catin wesaj na chupam ri a nima' junam cuc' conojel ri car ri e nac'al chque tak ri e a puak! Catinq'uiak na chupam ri chaki'j uwo sak, junam cuc' conojel ri car ri e c'o chupam ri a nima'; catekaj na chupam jun chaki'j uwo sak, man c'o ta c'u jachin cattelenic che a mukic. Quinban na chi catquit'ubij ri juyubal tak awaj xukuje' tak ri c'uch ri querapap chicaj. Conojel ri winak ri e c'o pa Ejipt caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Ri tinimit ri Israel xutzucuj ri u to'k'exic rib chawij, xatux c'u jacha' jun aj: Aretak ta xcaj xquitok'ej ta quib chawij, ri at xat k'ajic xebasoc c'ut pa ri qui c'alc'a'x; aretak ta xcaj xquitok'ej ta quib chawij, ri at xat jak'jobic xaban c'u chque chi xetzakic.’ ‘Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Ejipt, quenbana' na chi catcämisax ruc' ch'ich' re ch'o'j, xukuje' chi quecämisax ri e awachijab xukuje' tak ri e awawaj. Catjalwächitaj na pa jun chaki'j uwo sak, are c'u ri winak caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. At xabij: Ri Nil wech in, in xinbanowic. Rumal ri', quink'alajisaj wib chi at nu c'ulel xukuje' che ri a nima'. Catinjalwächij pa jun xibibalalaj chaki'j uwo sak ri tolonic, kas pa Migdol c'ä pa Asuan, copan c'ä pa ri u c'ulbatil ri Etiopiy. Mawi winak mawi awaj queboc'ow ta chila'. Pa cawinak junab man c'o ta jun winak cäjeki' ta chila', in catinjalwächij na Ejipt, pa ri ulew ri sibalaj tolotoj na; cawinak junab quebeytaj na ri a tinimit quecanaj pa etzeletajic, quebenq'uiak bic ri a winak quebenjabuj c'u chquixo'l tak ri niq'uiaj ulew chic xukuje' niq'uiaj nimak tinimit chic. In, ri Ajawaxel, quinbij: Aretak oc'owinak chic ri cawinak junab, quebenmulij na ri aj ejiptib ri e c'o chquixo'l tak ri ulew ri e nu jabum wi. Quinban na chi ri aj ejiptib ri e c'o pa tak che' quetzelejic quebejekel pa ri u mox ri Ejipt, pa ri culew ri e q'uiyinak wi, ri caquiwalijisaj wi na jun ajawibal ri man nim ta u k'ij. Cux c'u na jun ajawibal ri man nim ta u k'ij chquiwäch conojel, man cäwalij ta chi c'u na paquiwi' ri jule' nimak tak tinimit chic. Quinban na sibalaj ch'utin che chi man cacuin ta na che ajawinic paquiwi' jule' tak ulew chic. Are c'u ri tinimit aj Israel man cucu'ba' ta chi u c'u'x chrij ri Ejipt, are c'u wa' cäc'utuw na chquiwäch chi e subutajinak aretak xebe chila' che u tzucuxic to'bal quib. C'äte c'u ri' cäquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Pa ri nabe rajilabal ri nabe ic' re ri junab juwinak wukub, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Ri Nabucodonosor, ri rajawinel ri Babilon, u takom ri rajch'ojab che u banic jun ch'o'j ruc' ri Tir; sibalaj nim ri ch'o'j ri cätajin caquibano chi toltobinak ri qui jolom xukuje' ch'acarinak ri u wi tak ri qui teleb; mawi c'u ri are' mawi ri rajch'ojab c'o ta jas qui ch'äcom che ri ch'o'j ri caquiban ruc' ri Tir. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Quenbana' chi ri Nabucodonosor coc ri Ejipt pa u k'ab, chebutokij c'ut ri u k'inomal xukuje' ronojel ri c'o ruc'; ruc' c'ut ri cäreläk'aj che, are cucoj che tojbal quech ri rajch'ojab. Quenbana' na chi ri Nabucodonosor carechbej ri Ejipt pa u k'ab che tojbal rech ri ch'o'j ri xuban ruc' ri Tir, rumal rech chi chacuninak chwe. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Pa ri k'ijol ri' quinban na chi canimar ri u chuk'ab ri tinimit Israel, are c'u ri at Ezequiel, cuya' cabij chque chisakil. C'äte ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatch'aw pa ri nu bi' chabij c'ut: ‘Are' wa cubij ri Ajawaxel: Chiraka' i chi' che ri k'ijol ri nakajin cubano; ¡Canakajin ri u k'ijol ri Ajawaxel! ¡Jun k'ijol wa' ri k'ekmuj, jun xibibalalaj k'ijol chque ri nimak tak tinimit! Cäpe na ri ch'o'j puwi' ri Ejipt. Aretak c'u e q'ui ri checämisax chila', queläk'ax c'ut ri qui k'inomal, casachisax c'u u wäch ri Ejipt xukuje' ne ri e u tac'alibal. Ri Etiopiy cuchap birbitem. Quech'äctaj c'u na pa ri ch'o'j ri e rajch'ojab ri Etiopiy xukuje' ri e rech ri Libiy, ri e rech ri Lidiy, ri e rech ronojel ri Arab, ri e rech ri Cub xukuje' ri e jule' tak tinimit chic, xukuje' ri e quech ri niq'uiaj ulew chic ri junam qui wäch cuc'. Are wa' cubij ri Ajawaxel: ri caquinim quib che u to'ic ri Ejipt quecäm na pa ri ch'o'j, kas pa Migdol c'ä pa Asuan. Ri u cuinem ri Ejipt ri cubanbej nimal cämach'irisax na canok. In, ri Ajawaxel, quinya' nu tzij che u banic.’ Ri Ejipt are' ri ulew ri sibalaj cätolobax na cumal conojel, xukuje' tak ri u tinimit e are' ri sibalaj quetolobax na canok. Aretak chenbana' chi ri ulew chenicnobok xukuje' cäsachtaj na qui wäch conojel ri quetoban ruc', c'äte ri caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Aretak chopan ri k'ij re ri u c'äjisaxic u wäch ri Ejipt, quebentak bic tako'n ri quebe puwi' ri plo che qui ch'ujarisaxic ri winak ri e c'o pa Etiopiy, ri cänoj na che xe'n ib. We k'ij ri' xacol man copanic. In, ri Ajawaxel, quinbij: Are' quentakchi'j ri Nabucodonosor, ri ajawinel re Babilon, che u chupic u wäch ri u k'inomal ri Ejipt. Ri are' cäbe na quebuc'am bic ri rajch'ojab, ri e winak ri man c'o ta jubik' tok'obisam wächaj cuc', che u q'uisic tzij puwi' ri ulew. Caquicoj na ri qui ch'ich' re ch'o'j che ri Ejipt, caquinojisaj can ri ulew chque cäminakib. Quinban na chi cätzaj na ri Nil, quinjach c'u na ri ulew pa qui k'ab itzel tak winak; cumal c'ut we winak ri man e qui winakil taj quinq'uis na tzij puwi' ri ulew xukuje' ronojel ri c'o chupam. In, ri Ajawaxel in ch'awinak. In, ri Ajawaxel, quinbij: Quinsachisaj qui wäch ri e diosib, quenq'uisa' c'u tzij paquiwi' tak ri e subunelab tak diosib ri e c'o pa Memps. Ri Ejipt man cac'oji' ta chic u k'atal tzij, quinnojisaj c'u na ri ulew che xe'n ib. Quinjalwächij na ri u mox ri Ejipt pa etzeletajic, quint'ik na k'ak' che ri Zoan quinc'äjisaj c'u na u wäch ri Tebs. Quinkasaj na ri woyowal puwi' ri Sin ri ya'l u chuk'ab ri Ejipt, quinsachisaj na u wäch ri u k'inomal ri Tebs. Quint'ik na k'ak' che ri Ejipt, ri Sin cubak'atila' na rib rumal ri k'oxomal; quebejaktaj na c'ob chque tak ri nimak u tapia ri Tebs, xukuje' ri Memps cakaj na pa qui k'ab ri ajch'ojab pa k'ij. Ri alabom ri e c'o pa On xukuje' ri e c'o pa Bubastis quecäm na pa ri ch'o'j, e are c'u ri niq'uiaj winak chic e yutuyuj quec'am bic. Aretak chinyojij ri u cuinem ri Ejipt xukuje' chinq'uistzij puwi' ri u chuk'ab ri sibalaj cunimarisaj wi rib, ri k'ij cak'ekumar pa Tapnes, jun sutz' cäch'ukuw na ri Ejipt, ri e u winak ri e c'o pa ri tak ri u tinimit e yutuyuj quec'am bic. Ri in quinban na ri u c'äjisaxic u wäch ri Ejipt, c'äte c'u ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.” Pa ri uwuk ri rajilabal ri nabe ic' rech ri ujulajuj junab, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Ri in nu k'ajisam ri u k'ab ri paraon, ri rajawinel ri Ejipt, man c'o ta c'u jun cunaninak mawi botz'owinak rech cucoj ta ri u chuk'ab cacuin ta chi c'u jumul che u muk'exic ri ch'ich' re ch'o'j. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: In quink'alajisaj wib chi at nu nu c'ulel ri paraon, rajawinel ri Ejipt. Quebenk'aja' ri quieb u k'ab, ri utz xukuje' ri k'ajinak nabe, quinban chi c'u na chi cäjoljob ri ch'ich' re ch'o'j ri c'o pa u k'ab. Quebenjabuj na ri aj Ejipt chquixo'l ri nimak tak tinimit, quebentuquij na chquixo'l ri jalan tak ulew. Quenya' qui chuk'ab ri e u k'ab ri ajawinel aj Babilon, quenya' ri nu ch'ich' re ch'o'j pa u k'ab ri ajawinel aj Babilon, quenya' ri nu ch'ich' re ch'o'j pa u k'ab. Quebenk'aja' ri u k'ab ri paraon, cäch'ach'at c'u na aretak cuna' rib chi socotajinak chuwäch ri c'ulel. Quebenya' na qui chuk'ab ri e u k'ab ri ajawinel aj Babilon quebentuktubisaj c'u na ri e u k'ab ri paraon. Aretak chinya' ri ch'ich' re ch'o'j pa u k'ab ri ajawinel re Babilon, aretak c'u cuwalijisaj ri are' che u banic c'ax che ri Ejipt, caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Quebenjabuj na ri aj Ejipt, chquixo'l tak ri niq'uiaj tinimit chic xukuje' chquixo'l niq'uiaj nimak tak tinimit chic, c'äte c'u ri' caquich'obo chi in ri' ri Ajawaxel.” Pa ri nabe k'ij rech ri urox ic' rech ri ujulajuj junab, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chabij che ri paraon, ri ajawinel re Ejipt, xukuje' chque conojel ri u winak: ‘¿Jas ta ruc' cäjunamax wi ri a nimalil? Je ta ne ri catpe jun q'uisis o jun chacalte' aj Libano, ri e c'o je'lalaj tak u k'ab ri cuya' mujal che ri c'ache'laj, sibalaj naj elinak chicaj copan c'u ne ri u wi' c'ä pa tak ri sutz'. Ri jäb xukuje' ri ja' ri c'o cho ri ulew xetob che u q'uiyisaxic; xeq'uiy nima' chrij jawije' ri tictal wi; ri e u nima' xequija'j conojel tak ri che' re ri ulew. Rumal c'u rech chi q'ui ri u ja' c'olic, sibalaj xq'uiy na chquiwäch conojel tak ri che' ri e c'o pa ri c'ache'laj ri e u k'ab sibalaj xeq'uiyiric sibalaj c'u xquilic' quib. Ronojel qui wäch chicop ri c'o qui xic' caquiban qui soc xo'l tak ri u k'ab; ronojel qui wäch juyubal tak awaj quebalan chuxe'; pa ri u mujal cuya' quejeki' e q'ui nimak tak tinimit. Are juwi' che' ri man c'o ta c'o wi, sibalaj nim, ri e c'o u k'ab ri sibalaj e liq'uilak, ri e u rab e c'o chunakaj telechi'm. Man c'o ta jun chacalte' ri c'o ta pa ri u ticonijibal ri Dios cäjunamataj ta ruc'; man c'o ta juwi' chäj ri e c'o ta u k'ab e jacha' ri u k'ab, man c'o ta jun tz'unuj ri e c'o ta sibalaj u xak, man c'o ta juwi' che' pa ri u ticonijibal ri Dios cajunamataj ta ruc' ri u je'lical. In xinbanow je'lic che cumal ri q'uialaj u k'ab; ri niq'uiaj juwi' tak che' chic ri e c'o pa ri Eden ticbal u cotz'i'j ri Dios, cätitat caquina' che.’ ‘Je ba' ri', are wa' ri cubij ri Ajawaxel: ri juwi' che' sibalaj naj xel chicaj chi ri u parunum xopan pa tak ri sutz'; sibalaj xq'uiyic chi xnoj che nimarisan ib. Rumal ri' nu xutum; quinya' c'olbal che chi cäkaj pa u k'ab jun takanel ri nim rekle'n ri man u winakil taj, ri cuban na che jas ri takal che ri retzelal. Ri achijab ri man e a winakil taj ri man c'o ta jubik' tok'obisam wächaj cuc' caquit'akij na caquiq'uiak c'u can chila'; ri e u k'ab e k'ajinak quekaj na paquiwi' tak ri c'ache'laj, beya' xukuje' aj tak ri e c'o pa ri ulew, conojel c'ut ri tinimit ri e jekel tak chuxe' ri u mujal quebanimaj na caquitzak c'u ne canok. Ronojel qui wäch chicop ri e c'o qui xic' quepe na che jekelem puwi' ri che' ri tzakinak, xukuje' ronojel qui wäch juyubal tak awaj quebelc'ol na paquiwi' tak ri e u k'ab. Mawi c'u jun ta juwi' ta chi che', pune' ta c'o chunakaj ri ja', sibalaj ta caq'uiy ta chi na, pune' ta sibalaj ta utz u ja'xic cabanic curik ta chi na ri sut' ruc' ri u parunum mawi ta sibalaj naj quel na chicaj. Conojel e c'okotajinak che cämical, quekaj bic chupam we c'olbal ri' chuxe' ulew che u rikic c'u rib cuc' ri e mukutal chic. In, ri Ajawaxel, quinbij: Aretak ri juwi' che' cäkaj pa ri cajawibal ri cäminakib, quinban na chi rumal ri bis cätzaj na ri choalaj plo; quebenk'ila' tak ri nima' xukuje' ri e u q'uiyibal tak ja'; rumal are' quinban na chi ri juyub Libano cänoj che bis conojel c'ut ri juwi' tak che' ri e c'o pa tak ri juyub quechaki'jar na. Aretak chenbana' che chi cäkaj pa ri cajawibal ri cäminakib che u rikic rib cuc' ri e cäminak chic, ri u wajajem ri u tzakic quebubirbobisaj tak na ri nimak tak tinimit. Chupam c'ut we c'olbal ri' chuxe' ri ulew caquina' tak na u cu'lbal c'u'x tak ri che' e aj Eden, ri sibalaj e je'l na ri sibalaj utz qui ja'xic banom pa ri juyub Libano. Xukuje' ri e are' quekaj na jacha' ri are', pa ri ajawibal rech ri cämical, che u rikic quib cuc' ri xecäm pa ri ch'o'j. Ri xejeki' chuxe' ri u mujal, caquijabuj na quib chquixo'l nimak tak tinimit. Mawi jun chque tak ri e juwi' tak che' ri e rech ri Eden ri xuya' xjunamataj ta ruc' pa ri je'lical xukuje' nimal; pune' c'u ruc' ronojel wa', cäkaj na cuc' ri niq'uiaj juwi' tak che' chic ri e c'o pa ri Eden pa ri c'olbal chuxe' ri ulew, rech quejeki' chquixo'l ri e k'ijilal tak diosib, chquixo'l ri winak ri xecäm pa ri ch'o'j. Ri juwi' che' are' ri ajawinel paraon xukuje' conojel ri u winak. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Pa ri nabe rajilabal ri ucablajuj ic' rech ri junab cablajuj, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chabixoj we bix ri' re cämical che ri paraon, ri rajawinel ri Ejipt: ‘Catjunamataj ruc' jun coj quech ri nimak tak tinimit; at jacha' jun jilijic awaj re ri plo: catchacop pa ri nima', cuc' ri e awakan casakpujij ri ja', caruj ri u ja'il ri cabinic.’ ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Pune' at c'o chquixo'l tinimit ri man quebajilataj taj quinq'uiak na ri nu c'at pawi' ruc' c'u wa' catkaj na pa nu k'ab. Catinjururej na cho ri ulew catinliq'uiba' c'u can puwi' ri ulew. Quinban c'u na chi conojel ri chicop ri c'o qui xic' ri querapap cho ri caj quetaq'ui' na pawi', conojel c'ut ri juyubal tak awaj caquinojisaj na qui pam caquitij na ri a ti'jal. Quebennojisaj na tak ri juyub xukuje' tak ri beya' ruc' ri k'ayinakalaj a ti'jal. Quinnebenobisaj ri ulew ruc' ri a quiq'uel, ri copan na c'ä pa tak ri c'ache'laj, ruc' c'u wa' quenoj na ri qui be tak ri nima'. Aretak quinsachisaj a wäch, quinban na chi cak'ekumar na ri u wäch ri caj quechup c'u na ri ch'imil; quinch'uk na ri k'ij cuc' sutz', xukuje' ri ic' man cajuluw ta chic. U mac awech quebenchup na conojel tak ri ch'imil ri quejuluw chicaj, quinnojisaj c'u na ri awulew che k'ekumalil. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Aretak copan qui tzijol ri u sachisaxic a wäch pa tak ri ulew ri man aweta'm ta qui wäch, quinban na chi quebel na ch'u'j q'ui tinimit. U mac awech quebennojisaj na q'ui tinimit che xibriquil; ri e cajawinelab quebennojisaj na che mayinic aretak chinsutila' ri nu ch'ich' re ch'o'j chquiwäch. Aretak cattzakic, quebirbit na u mac xe'n ib che ri kas qui c'aslemal. Ri Ajawaxel cubij: Ri u ch'ich' re ch'o'j ri ajawinel re Babilon cäkaj na pawi'. Quenbana' na chi ri e a tinimit ri man e ajilatal taj quesocotaj na rumal ri qui ch'ich' ri ajch'ojab ri man c'o ta jubik' tok'obisam wächaj cuc'. Caquiq'uis na tzij puwi' ri u nimalil ri Ejipt caquisachisaj c'u na qui wäch ri e u tinimit ri man e ajilatal taj. Quinsachisaj na u wäch ronojel wacax ri caruq'uiaj rech chque tak ri e a ja', mawi chi c'u jumul ri achijab mawi ri awaj quequisakpujij ta chic rumal ri qui binem. C'äte ri' quinban na chi casakar ri ja' xukuje' chi ri nima' quelememic jacha' ri aseit. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Aretak chinjalwächij ri Ejipt pa jun chaki'j uwo sak cätoli' c'u can ri ulew, man e c'o ta chi u winakil, c'äte ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” “Jun bix wa' re cämical, je c'u u bixoxic wa' chquibana' ri ixokib ri e c'o chquixo'l jalan tak winak aretak chcok'ej u wäch ri Ejipt xukuje' ri tinimit u winak. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Pa ri olajuj rajilabal ri ucablajuj ic' rech ri ucablajuj junab, ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatbixon junam cuc' ri ixokib ri e re jalan nimak tak tinimit jun bix re cämical paquiwi' ri q'uialaj winak aj Ejipt xukuje' paquiwi' ri e c'amal tak qui be. ‘Ri e c'o qui cuinem quekaj na pa ri c'olbal chuxe' ri ulew cuc' ri e kajinak chic chuxe' ri ulew pa ri mukbal. ¿La xa' ta pu lo sibalaj ta at je'l na, chquiwäch ri niq'uiaj chic? Chatkaj bic chatutz'uba' awib cuc' ri e k'ijilal tak diosib.’ ” “Ri e are' quetzak na cuc' ri quecämisax pa ri ch'o'j. Ri ch'ich' re ch'o'j xak eyeninak. Cuc' tak e are' quebe wi na ri e qui nimak tak mulaj. Ri e c'amal tak be ri e c'o na tak qui cuinem quebequic'am na chupam ri rajawinic ri cämical, ri aj ejiptib xukuje' ri junam qui wäch cuc', je caquibij wa': ‘¡Xekaj tak ulok! ¡Xetutz'e' can we e k'ijilal tak diosib ri', ri xecäm chupam ri ch'o'j!’ C'o ri Asiriy chi', e rachil conojel ri e rajch'ojab qui sutim rij ri mukutal wi. Conojel e are' xecäm pa ri ch'o'j. E muktal chupam ri jul ri sibalaj naj kajinak na. Ri e rajch'ojab xquicoj ri nimalaj xe'n ib chquixo'l ri e c'asc'oj, xecäm c'ut pa ri ch'o'j quisutim c'u rij ri mukutal wi ri Asiriy. Chi' c'o wi ri Elam, e rachil conojel ri rajch'ojab qui quisutim rij ri mukutal wi. Conojel e are' xecäm chupam ri ch'o'j, e k'ijilal tak diosib xekaj cuc' ri cäminakib chuxe' ri ulew. Xquicoj ri xe'n ib chquixo'l ri e c'asc'oj, are c'u ri camic man c'o ta chi qui k'ij chquixo'l ri xek'aj chupam mukubal. Ri Elam tutz'ul chquixo'l conojel ri rajch'ojab e cäminak, e conojel wa' e k'ijilal tak diosib xecäm chupam ri ch'o'j, ri qui sutim rij ri mukutal wi. Xequinojisaj ri c'asc'oj che xibin ib, are c'u ri camic man nim ta qui k'ij chquixo'l ri e kajinak pa ri mukubal. Xecanaj chquixo'l winak ri xa' xecämisaxic. Chi' e c'o ri Mesec xukuje' ri Tubal e rachil conojel ri e rajch'ojab quisutim rij ri mukutal wi, conojel e are' e k'ijilal tak diosib xecämisax pa ri ch'o'j, ri xequinojisaj ri e c'asc'oj che xibin ib. Man e mukutaltaj cuc' ri nimak qui k'ij re ojer, ri xemuk junam cuc' ri qui ch'ojibal chupam ri cajawibal ri cäminakib ri xeya' ri qui ch'ich' re ch'o'j che qui ch'acat e are' tak c'ut ri e qui quetecak ch'ich' puwi' ri qui cuerp, xequinojisaj c'u ne can ri e c'asc'oj che xibin ib. Chila' c'u catc'oji' wi na, Ejipt, chquixo'l ri e k'ijilal tak diosib, banom ch'akatak chawe at mukutal c'u cuc' ri xecämisax pa ri ch'o'j. Chi' c'u c'o wi ri Edom e rachilam tak ri e rajawinelab xukuje' tak ri e qui k'atal tak tzij. Pune' ta c'u ne sibalaj nim ri qui cuinem, e c'o chquixo'l ri xecämisax pa ri ch'o'j ri e k'ijilal tak diosib, chquixo'l ri xekaj chupam ri mukubal. Chi' e c'o wi ri e c'amal tak be aj riquiak'ab elebal k'ij, junam cuc' conojel ri aj Sidon. Xc'oji' can nimalaj qui cuinem nabe xenojisan c'u che xe'n ib, are c'u ri camic e kajinak cuc' ri xecäm chupam ri ch'o'j, yok'obal e ch'ukuwinak. E k'ijilal tak diosib, man nimak ta qui k'ij, e mukutal chquixo'l ri xecämisax pa ri ch'o'j, chquixo'l ri xekaj chupam ri mukubal. Aretak cheril ri paraon, cäcu'bi na u c'u'x che ri qui cämical conojel ri u winak, ri are' xukuje' conojel ri rajch'ojab xecäm pa ri ch'o'j. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri ajawinel xebunojisaj ri e c'asc'oj che xibin ib; rumal ri' mukutal chquixo'l ri e k'ijilal tak diosib, chquixo'l ri xecämisax pa ri ch'o'j, junam xukuje' ri e rajch'ojab, ri man e ajilatal taj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chebatzijobej ri e a winak, chabij c'u chque: ‘Aretak quintak bic ri ch'o'j pa jun ulew, ri winak re ri ulew ri' caquicha' jun chquixo'l rech caquicoj che yuxlenel. Aretak c'u cäril ri yuxlenel chi quenakajin ri e rajch'ojab ri c'ulel che ri ulew, cärok'isaj ri trompet cuya' u bixic chque ri winak. We c'u c'o jun cuta' ri rok'ibal ri trompet ma ta c'u c'o cubij u c'u'x che, quebopan ta c'ut ri c'ulel caquicämisaj ta c'ut kas are' ri' ajchak'mac che ri u cämical, xuta' c'ut ri rok'ibal ri trompet man c'o ta c'u xubij u c'u'x che; are' ajchak'mac che ri u cämical, we ta c'u c'o xubij u c'u'x che, ma ta xcämic. We c'u ri yuxlenel carilo quebopan ri e rajch'ojab ri c'ulel man curok'isaj ta c'u ri trompet che u ya'ic u bixic chque ri winak, quebopan ta c'u ri c'ulel caquicämisaj ta c'u jachin jun, wa' cäcäm na rumal ri u mac, are c'u ri u quiq'uel quintok'ij na che ri yuxlenel.’ At c'ut winak, in, at nu cojom jacha' che yuxlenel che ri tinimit Israel. At rajawaxic quebac'am ri e tzijol ri quebeya' c'u quibixic chque. We ne cac'ulmatajic chi quinya' u bixic chi cäcäm ri jun banal etzelal; we c'u ri at man catch'aw ta ruc' che u bixic che chi chuq'uexa' ri u c'aslemal, man cuban ta c'ut ri are', we banal etzelal ri' cäcäm na rumal ri u mac, are c'u ri in quintok'ij na ri u cämical pa a k'ab. We c'u ri at, caya' u bixic che ri banal etzelal chi chuq'uexa' ri u c'aslemal are c'u ri are' man cuban taj, ri are' cäcäm na rumal ri u mac, are c'u ri at cacoltaj ri a c'aslemal.” “At, winak, chabij che ri tinimit Israel: ‘Ri ix quibij: Uj c'o chquixe' tak etzelal xukuje' ri macaj. Rumal ri' uj c'aslic cätajin cujk'ayic. ¿Jas cakabano rech cujc'asi'c? Are' c'u ri in, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal chi man quinwaj taj ri u cämical ri banal etzelal, xane' chuq'uexa' ri u c'aslemal c'asal c'ut. Israel, chaya' can we c'aslemal ri' ri awuc'am. ¿Jas ta c'u che catcämic?’ At, winak, chabij chque ri e a winakil: ‘We jun utzalaj winak camacunic, ri utzil ri u banom can nabe man cacolotaj ta rumal, we c'u c'o jun banal etzelal cutanaba' u banic ri etzelal, ri etzelal ri u banom can nabe man rumal ta wa' cäcämic. We ri utzalaj winak cämacunic, ri utzil ri u banom can nabe man c'o ta cupatanij che rech cutakej c'aslemal. We ri in quinchi'j c'aslemal che jun utzalaj winak, cuk'aba' c'u rib chrij ri rutzil cuban c'u ri etzelal, man c'o ta jun chque ri utzalaj tak jastak ri e u banom quenwajilaj ta na chrij, xane' cäcäm na rumal ri mac ri u banom. We c'u quinc'okoj jun banal etzelal chi cäcämic, cutanaba' c'u macunic wa', cutakej c'u u banic ri utzil xukuje' ri suq'uil, cutzelej c'ut ri kajebal ri u c'amom o ri reläk'am, quebutz'akatisaj c'ut ri pixab ri quequiya' c'aslemal, cutanaba' c'u u banic ri man utz taj, kastzij cäc'asi' na, man cäcäm ta na. Rumal c'u rech chi cutakej u banic ri utzil xukuje' ri suq'uil, cac'asi' na, man quinnataj ta chi c'u jun chque ri macaj ri u banom can na be.’ Ri e a winakil caquibij na chi man suq'uilal taj ri quinbano; kas c'u ne tzij e are' ri quebanow ri man suq'uilal taj. We ri utzalaj winak cutanaba' u banic ri utz are c'u cuban ri etzelal, cäcäm na u mac rech wa'. We c'u ri banal etzelal cutanaba' u banic ri etzelal are c'u cuban ri utzilal xukuje' ri suq'uilal, u mac rech wa' cäc'asi' na. Ri ix amak'el quitzelej u bixic: ‘Ri Ajawaxel man suq'uilal taj ri cätajin cubano.’ Are' c'u ri in quink'at na tzij piwi' chijujunal, aj israelib, je jas ri jastak ri e i banom.” Pa ri uro' rajilabal ri ulajuj ic' rech ri ucablajuj junab rech ri kesaxic ulok pa ri kulew, jun winak animajininak ulok pa Jerusalen xulic xutzijoj c'u chwe chi ri tinimit kajinak pa u k'ab ri c'ulel. Pa ri chak'ab ri c'ä maja' copan ri animajininak ulok, ri Ajawaxel, u yo'm ulok ri u k'ab panuwi', chupam, c'u ri u sakaribal, aretak xul ri winak, ri Ajawaxel xutzelej ri nu ch'abal xintanaba' ri memal. Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij chwe: “Ri winak ri e jekel chquipam tak ri u tinimit ri Israel ri e etzeletajinak, je qui takem u bixic wa': ‘Ri Abraham xa' jun winak, pune' je u banic wa', xux ajchak'e ri ulew; c'o c'u na cubij chke uj, ri sibalaj uj q'ui, cujux na uj ajchak'e ri ulew.’ Rumal ri', chabij chque: ‘Jewa' cubij ri Ajawaxel: Ri ix quitij ti'j ruc' quic', quebik'ijilaj ri e diosib, quebiban cämisanic, ¿Are c'u pa i c'u'x chi quixux tak ajchak'e ri ulew? Cäbe iwanima' che ri tokinic cumal tak ri ch'ojibal, quebiban jastak ri itzel quebenwilo, iwonojel quixkaj pa mac cuc' jujun chic, ¿La are c'u pa i c'u'x chi quixux tak ajchak'e ri ulew?’ Chabij chque xukuje': ‘Je' wa' cubij ri Ajawaxel: Quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu bi' chi ri e jekel chquipam tak ri tinimit ri e etzeletajinak xukuje' quecämisax na, e are' c'u ri e jekel pa tak ri juyub quinban na chi quetij cumal ri juyubal tak awaj, e are' c'u ri e jekel chquipam tzac'atzak tak abaj xukuje' pa tak pec quecäm na cumal yabilal. Quintoloba' na can ri ulew xukuje' quinya' can pa etzeletajic, quintuquij na ri chuk'ab ri caquiban wi nimal. Ri e u juyub tak ri Israel queben wonoba' canok; man c'o ta jun coc'ow chi chila'. Aretak quinya' canok chi cux chaki'j uwo sak xukuje' pa etzeletajic ri ulew qui mac ri xojibalaj tak qui mac ri xequibano, c'äte ri' cänataj na chque chi in ri' ri Ajawaxel.’ Ri e a winakil queyok'on chawe chquinakaj tak ri nimak tak tapia, xukuje' chi tak ja, caquibila' c'u chquixo'l: ‘Tisaj, jo' jekata' ri u tako'm u bixic ri Ajawaxel.’ Je c'u ri' ri nu tinimit cäpetic cat'uyi' chawäch, jacha' nak'atal u banic rumal, che qui tatabexic tak ri a tzij. Man c'u caquiban taj jas ri caquibij. Caquitzelela' tak u bixoxic jacha' caban che qui bixoxic tak bix quech taquenic, benak c'u ri ranima' chrij ri puak. Ri e are' catquicoj che jacha' jun bixol tak bix rech taquenic, ri c'o je'lalaj u pa u kul ri canaw che u k'ojomaxic ri arp. Quequitatabej tak ri e a tzij, man quequiban ta c'ut jas ri caquibij. Cac'ulmataj c'u na, chi ronojel wa' quetz'akat na; aretak chetz'akatok, caquich'ob na chi xc'oji' jun k'axal tzij chquixo'l.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, chatch'aw pa ri nu bi' che u c'äjisaxic qui wäch ri rajyuk'ab ri Israel, chabij c'u chque: ‘Are' wa' cubij ri Ajawaxel: ¡Tok'ob qui wäch ri rajyuk'ab ri Israel, ri are caquilij quib pa quech wi! Ri are ta ne caquilij ri jumulaj chij. Ri ix quikumuj ri leche, quicoj ri rismal ri chij che iwatz'iak quebipil tak c'ut ri chij ri e chomak na, man quiwilij ta c'ut ri jumulaj chij. Ri ix man quebito' taj ri tukar tak chij, mawi quebicunaj tak ri yawabib, mawi quebibotz' ri k'ajinak jun cakan, mawi quebitzelej ulok ri caquijal qui be, mawi quebitzucuj ri quesachic, xane' quicoj c'anal chque xukuje' man quitok'obisaj ta qui wäch. Ri e nu chij man c'o ta cajyuk' xcanajic xquituquij c'u quib, xetij cumal tak ri juyubal tak awaj. Xquituquij quib pa conojel tak juyub xepaki' paquiwi' tak ri ch'ucuch'ak tak juyub, xquijabula' tak quib pa ronojel ri uwächulew, man c'o ta c'u jachin xoc ta il chque, ri xbe ta che qui tzucuxic. Je c'u ri', ajyuk'ab, kas utz qui tatabexic tak ri e nu tzij chebibana'. In ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu bi': Juyubal tak awaj re conojel qui wäch e eläk'aninak xukuje' e qui bik'om tak ri e nu chij, rumal rech chi man c'o ta cajyuk'. Ri wajyuk'ab man quebe ta che quitzucuxic tak ri chij. Ri ajyuk'ab are caquilij quib pa quech wi, man are ta c'u ri jumulaj nu chij. Rumal ri', ajyuk'ab, chebitatabej tak ri tzij chi in, ri Ajawaxel, ri quinya' u bixic chiwe: Ajyuk'ab, in quink'alajisaj wib chi at nu c'ulel chiwe, quebentokij c'ut ri e nu chij pa i k'ab; quinwesaj ri qui chajixic pa i k'ab, rech man quitakej ta qui chajixic iwib pa iwech wi; quinto' na qui wi' tak ri e nu chij, rech man quebitakej ta qui tijic.’ ” “In, ri Ajawaxel, quinbij: Kas in quinoc na il che qui chajixic ri nu chij. Jacha' ri ajyuk' ri coc il chque tak ri u chij aretak qui tuquin quib, jewa' ri oquem il ri quenbana' na chque tak ri nu chij; quebento'tajisaj pa tak ri c'olbal ri xquituquij wi quib pa jun k'ekumalaj k'ij ri sibalaj rech rikoj c'ax. Quebenwesaj na ulok pa tak ri ulew ri man e culew taj, quebenmulij na, quebenc'am na bic chupam ri kas culew. Quebenc'am na bic, quebewok na pa tak ri u juyub ri Israel, chquichi' tak ri nima', xukuje' pa conojel tak ri c'olbal pa ri ulew ri utz c'olem chquipam. Quebenc'am na bic rech quebequitija' ri echa', ri sibalaj e utz na, pa tak ri echabal ri e c'o paquiwi' ri e tac'atak tak u juyub ri Israel. Cuya' quebuxlan chila' quequitij c'ut ri echa' ri sibalaj e je'l na. Kas in quinux na cajyuk' tak ri e nu chij, kas in quebenc'amow na bic che uxlanem. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Quebentzucuj tak na ri nu chij ri e sachinak, quebenc'am na ulok ri qui jalom tak qui be, quebenbotz' tak na ri jujun cakan ri e k'ajinak, quebento' na ri tukarib, quebenchajij na ri e chomak ri xukuje' ri e co. Ri in utzalaj qui chajixic quinban na. In, ri Ajawaxel quinbij: Chixtatabenok nu chij: Quenbana' na suq'uilal chquixo'l ri alaj tak chij cuc' ri alaj tak quisic'. ¿Man cacu'bi' ta qui c'u'x che u tijic ri utzalaj echa', xane' caquixak'alej canok ri cäcanajic? Cacuq'uiaj ri sakalaj ja', caquixok'olij c'u can ruc' ri cakan, are c'u ri e nu chij quequitij na ri echa' ri i xak'elem canok xukuje' cacuq'uiaj na ri ja' ri i xok'olim canok. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij chiwe: Quenbana' na suq'uilal chquixo'l ri chij ri e chomak na xukuje' ri e c'alax. Ri ix naj e i ch'icmayim wi bic ri e tukarib, e i tok'om cuc' tak ri i wuc'a' i banom c'u chque chi e animajinak bic. Are c'u ri in quebento'tajisaj na ri nu chij. Man quinya' ta c'olbal chi quetakex queläk'axic. Quenbana' na suq'uilal chquixo'l tak ri chij. Quenbana' na chi catzelej ulok ri pataninel wech ri David, xuwi c'ut ri are' quincoj na che ajyuk', ri are' quebuchajij na. Are' cux na yuk'ul quech. In, ri Ajawaxel, quinux na u Dios, are' c'u ri pataninel wech ri David are cux na c'amal u be. In, ri Ajawaxel, in ch'awinak. Quenbana' jun c'ulwächinic cuc', quinjiquiba' ri roc'owisaxic jun c'aslemal cumal pa utzil. Quinban na chi casach qui wäch ri juyubal tak awaj pa ri ulew rech quejeki' ri nu chij pa utzil pa apachique juyub xukuje' quewar pa tak ri c'ache'laj. In quebenya' na ri nu chij chrij ronojel ri tastalicalaj nu juyub, quebentewichi'j c'u na; quebenjabij na ulok tewichibal paquiwi', pa ri k'ijol ri takalic. Ri wächinel tak che' ri e c'o pa ri juyub caquiya' na qui wäch, ri ulew cuya' na ri u wächinic, quejeki' c'u na pa utzil pa ri kas culew. Aretak chinwesaj ri nu tinimit pa qui k'ab ri e qui banom jacha' lok'om pataninelab chque, c'äte ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Ri e tinimit tak ri man e qui winakil taj man quebajawin ta chi na paquiwi', mawi quet'ubix chic cumal ri juyubal tak awaj. Quejeki' na pa utzil, man c'o ta chi jachin cacojow qui xib. Quebenya' na qui tico'n ri sibalaj quewächinic, ri e are' man caquicoch' ta chi na wi'jal mawi cätzex chi na qui wäch cumal ri niq'uiaj winak chic. C'äte ri' caquich'ob na chi in, ri Ajawaxel ri qui Dios, in c'o cuc', xukuje' chi ri Israel are' nu tinimit. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Ri ix ix nu chij, ri e chij rech ri nu yuk'bal. In ri' ri qui Dios. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Choj a wäch chusuq'uil ri u juyub Seir chatch'aw pa ri nu bi' che u c'äjisaxic u wäch. Chabij che: ‘Are' wa' cubij ri Ajawaxel: Ri in quink'alajisaj wib chi nu banom nu c'ulel chawe, juyub re Seir, quenc'äjisaj c'u a wäch tolonic catinya' canok xukuje' pa etzeletajic. Quebensachisaj can qui wäch tak ri a tinimit, ri at catux c'u na jun chaki'j uwo sak. C'äte ri' cach'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ‘Ri at atuxinak junalic qui c'ulel ri aj israelib, xatch'ojin cuc' aretak cätajin caquic'am ri c'äjisabal qui wäch rumal quech ri qui mac. Are c'u ri in, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal chi cätinjach na pa ri cämical, catterenex c'u rumal ri cämical. At ajchak'mac re cämical, are c'u ri cämical catuterenej na. Chaki'j uwo sak catinya' canok xukuje' etzeletajinak, juyub re Seir, man quinya' ta c'u c'olbal chi c'o ta chi jachin jun coc'ow awuc'. Quinban c'u na chi ri e a juyub xukuje' tak ri e u wi' tak ri a juyub, ri e a beya' xukuje' tak ri e a nima', quenoj can chque ri cäminakib ri quecäm pa ri ch'o'j. Catinjalwächij can pa jun chaki'j uwo sak re chbe k'ij sak, man c'o ta c'u jachin jun cajeki' ta chi na chquipam tak ri a tinimit. C'äte ri' qui ch'ob na ri ix chi in ri' ri Ajawaxel. At xabij: Ri ulew re Israel, cuc' ri quieb rajawibal, cux na wech: in quinux na rajaw, pune' ta c'u ne jekel ri Ajawaxel chila'. Are' c'u ri in, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri nu c'aslemal chi je quenbana' na chawe ruc' ri kas oyowal, ri quiäk rayinic xukuje' etzelen wächaj ri xacoj che ri Israel. Aretak chenc'äjisaj a wäch, ri e are' caquich'ob chi na nu wäch. C'äte ri' cawil na chi in, ri Ajawaxel, xintatabej conojel ri yok'onic ri xebaq'uiak paquiwi' tak ri e u juyub ri Israel. Ri at xabij: ¡E jun chaki'j uwo sak; camic cujcuinic quekabik'o! Xajak ri a chi' xinatzuru, xtzokopitaj ri awak' che nu yok'ic. In xinto. Are c'u wa' quinbij in, ri Ajawaxel: Conojel ri winak cho ri uwächulew quequicot na aretak chinsachisaj a wäch. Ri at xatquicotic aretak xsachisax u wäch ri ulew ri xuc'am ri Israel che rechbal, je c'u cac'ulmaj na at xukuje': catux can jun chaki'j uwo sak, juyub Seir, ulew re Edom. C'äte ri' quich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” “Are c'u ri at, winak, chebach'abej pa ri nu bi' ri e u juyub ri Israel, chabij c'u chque chi chquitatabej ri nu tzij. In, ri Ajawaxel, quinbij: Ri e qui c'ulel ri aj israelib are pa qui c'u'x chi e are' chic e ajchak'e ri junalic tak juyub. Je ba' wa', chatch'aw pa ri nu bi' chabij c'u chque: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Pa ronojel c'olbal quewalij wi ulok ri quech'ojin iwuc' cäsachisax c'u i wäch cumal; conojel ri tinimit ri man e i winakil taj ix kajinak pa qui k'ab, xa' c'u quetz'bex i wäch cumal ri winak xukuje' quetzelex i wäch cumal. Rumal c'u ri', juyub re Israel, chitatabej ri cuya' u bixic ri Ajawaxel chque tak ri juyub ri alaj tak juyub, nima' tak xukuje' beya' tak; chque tak ri etzeletajic ri man e c'o ta wi winak chque tak ri tinimit ri e tolobam pa Israel, ri e jocom cumal ri c'ulja tak tinimit e uxinak c'u yok'obal cumal. Are wa' cubij ri Ajawaxel: Ri e nu tzij quenicow che oyowal e benak che u banic c'ax chque ri e jule' tak tinimit chic, kas c'u che u banic c'ax che ronojel ri Edom, rumal rech chi ruc' nimalaj quicotemal xequechbej ri wulew, ruc' c'u nimalaj etzelen wächaj xequijoc tak ri u wäch tak ri rulewal.’ Chatch'aw pa ri nu bi' are chatzijobej ri ulew Israel, chabij c'ut: Are wa' ri cubij ri Ajawaxel chque tak ri nimak tak juyub, ri alaj tak juyub, ri nima' tak xukuje' beya' tak: Ri in e c'o nu tzij re oyowal xukuje' c'anal, cumal tak ri yok'obal ri i coch'om cumal tak ri winak ri man e i winakil taj. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinban ri chi'nic ri kas cäban na chi ri e i c'ulja tak tinimit quenoj na che q'uixbal. Are c'u ri ix, e u juyub tak ri Israel, quixch'ukutaj na cumal nimak tak wächinel tak che' che ri nu tinimit Israel, ri tzelejem cuban ulok. Ri in quebenchajij na, quinban c'u na chi cätajixic xukuje' chi cätic u wäch. Quinban na chi sibalaj caq'uiyir ri tinimit Israel ri cäjeki' chila'. Ri tak tinimit quenoj na winak chquipam, ri e etzeletajinak cäban chi na qui banic. Quinban na chi queq'uiyir ri achijab chixo'l xukuje' tak ri awaj, sibalaj c'u che pok'ok. Q'uialaj winak quec'oji' na jacha' ri nabe, are c'u ri ix utz quixc'oji' na chuwäch ri i banom can nabe. C'äte ri' qui ch'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. Quinban na chi ri nu tinimit cäbin piwi', juyub tak re Israel, quibana' c'u quech chiwe jacha' e ajchak'e, are c'u ri ix man quebiya' ta canok chi ma ta e c'o chic qui c'ojol. ‘In, ri Ajawaxel, quinbij: Ri ix juyub quixtzujuxic chi quebitij ri winak, man c'o ta c'u calc'ual ri tinimit quebiya' canok. Are c'u ri camic, ri ix man quebitij ta chic ri winak mawi quebiya' ta chi can ri tinimit chi ma ta e c'o calc'ual. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Man quinya' ta na c'olbal chi quebitatabej ta chic ri yok'obal ri quequiban tak ri winak chiwe ri man e i winakil taj; man quixyak' ta chi c'u cumal tak we tinimit ri', are c'u ri ix man quebiya' ta chi can we tinimit ri' chi ma ta e c'o qui c'ojol. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Aretak ri aj israelib e jekel chupam ri culew, xcawasij cumal tak ri e itzel tak qui banoj. Ri qui c'aslemal ri xcuc'aj, jun jasach ri tz'il chwe in xukuje' man ch'ijtajel taj. Xink'ij c'ut ri woyowal paquiwi' cumal tak ri cämisanic ri xequiban pa ri ulew xukuje' ri xquiban che rawasixic xequik'ijilaj ri e diosib. Che c'ut u c'äjisaxic qui wäch cumal ri itzel tak qui banoj xebenjabuj chquixo'l ri niq'uiaj ulew chic xukuje' chquixo'l ri nimak tak tinimit. Pa conojel c'ut tak ri tinimit ri quebopan wi, caquiya' ri tastalicalaj nu bi' pa yok'ical, caquibij c'ut ri winak: ‘E are' tak wa' ri e u tinimit ri Ajawaxel, xebel c'u na ulok pa ri culew.’ C'ax c'ut xbe pa ri wanima', chi u mac ri Israel cawasix ri tastalicalaj nu bi' chquixo'l ri nimak tak tinimit ri quebopan wi. Rumal ri', chabij che ri tinimit Israel: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Ri quenbana' na man rumal ta iwech ix, israelib, xane' rumal ri tastalicalaj nu bi', ri i yo'm pa yok'ical chquipam ri nimak tak tinimit jawije' ri ix benak wi. Ri in quenc'utu' na ri u tastajic ri nimalaj nu bi' chquiwäch ri nimak tak tinimit, ri i yo'm pa yok'ical chquixo'l; aretak chenbana', we winak ri' cäquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. In quixinwesaj na chquixo'l tak we nimak tak tinimit ri' xukuje' tak ulew; quixinmulij na quinban na chiwe chi quixtzelej pa ri iwulew. Quixinch'aj na ruc' josok'alaj ja', quixinjosk'ij na che ronojel ri i tz'ilol, quixinch'ajch'ojirisaj na chque tak ri e u rikic iwib cuc' tak ri e diosib; quincoj na jun c'ac' anima' chiwe xukuje' jun c'ac' uxlabal. Quinwesaj na chiwe ri cowilaj iwanima' jacha' ri abaj quincoj na jun ch'uch'ujalaj iwanima'. Quincoj c'u na ri wuxlabal chiwe ix, quinban c'u na chi quebitz'akatisaj tak ri nu pixab xukuje' tak ri e nu tz'ibam; quixjeki' na pa ri iwulew ri xinya' chque ri e i mam, quixux c'u na nu tinimit are c'u ri in quinux na i Dios. Quinya' na ri to'banic chiwe, rech man quitz'iloj ta chic iwib. Quinban na chi catz'ebi' ri trico, man quintak ta chi ulok wi'jal piwi'. Quinban na xukuje' chi ri juwi' tak che' xukuje' ri ulew caquitz'ebej na ri qui wächinic, rech ri ix man quel ta chi i q'uixbal chquiwäch ri jule' nimak tak tinimit chic u mac rech ri wi'jal. Aretak c'u canataj ri itzel i c'aslemal chiwe xukuje' tak ri e itzel tak i banoj quiq'uibej na iwib qui mac tak ri e i mac xukuje' cumal tak ri e itzel tak i banoj. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Chiwetamaj, israelib, chi quinban wa' man rumal ta rech chi are ta wa' ri takal ta chiwe; chixq'uixok chipet iwanima' rumal ri itzel i c'aslemal. In, ri Ajawaxel, quinbij: Aretak ri in ch'ajch'ojbej che ronojel mac, quixjeki' chquipam tak ri e i tinimit chebibana' c'u qui banic. Ri ulew ri uxinak can chaki'j uwo sak, che u q'uexwäch chi cäcanaj can chaki'j uwo sak cätajix na chquiwäch conojel ri winak ri queboc'owic. Cäbix c'u na: We ulew ri' ri canajinak can chaki'j uwo sak, camic cäjunamataj chic ruc' ri ticonibal cotz'i'j aj Eden; tak ri tinimit ri e etzeletajinak, ri xekaj cho ri ulew e etzeletajinak xeya' canok, camic e uxinak jun ya'l chuk'ab e c'o chi winak chquipam. E are tak c'ut ri e c'ulja tak tinimit ri quec'asi' na canok caquich'ob na chi in, ri Ajawaxel, quinyac chi na ri wulijinak xukuje' quintic chi na ri jocom. In, ri Ajawaxel, nu bim, quinban c'u na.’ ” “In, ri Ajawaxel, quinbij: C'o chi c'u na ri quenbana' na. Quinya' c'u na che ri tinimit Israel ri cutz'onoj chwe chi quinban chque; quebenq'uiyirisaj na ri u winak jacha' jumulaj chij. Ri tak tinimit ri e etzeletajinak quenoj na che q'uialaj winak, ri je ta ne ri quepe chij ri quec'am bic pa ri nimak'ij pa Jerusalen ri quebechi'x che tabal tak tok'ob. C'äte ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel.” Ri Ajawaxel xuya' ri u k'ab panuwi', xuban c'u chwe chi xinel bic in nojinak che ri u cuinem, xinuya' c'u pa jun beya' ri nojinak chque tak bak. Ri Ajawaxel xuban c'u chwe chi xinsolij ronojel ri u kajbem; ri bak qui nojisam ri beya', sibalaj e q'ui kas c'u e chaki'jarinak. Xubij c'u chwe: “¿La cacojo at chi we bak ri' quecuinic cac'oji' chi qui c'aslemal jumul?” In xintzelej u bixic che: “Ajawaxel, xuwi ri lal lal etamaninak.” Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Chebach'abej tak we bak ri' pa ri nu bi'. Chabij chque: ‘Chaki'j tak bak, chitatabej ri cubij ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel cubij chiwe: Quenbana' na chi coc chipam ix uxlabic re c'aslemal, rech cac'astaj i wäch. Quebencoj na iboch' chiwij, quixennojisaj na che ti'j, quincoj na i tz'umal quinya' na iwuxlab re c'aslemal rech cac'astaj i wäch. C'äte ri' quich'ob na ix chi in ri' ri Ajawaxel.’ ” Ri in xebench'abej jacha' ri takanic ri u yo'm chwe. Aretak c'ut cätajin quebench'abej, xinta' jun jininem: are jun nimalaj cabrakan, ri e bak tak xquichaplej qui nuq'uilaxic tak quib. Xinwil c'ut chi xec'utun tak iboch' chquij, xukuje' ti'j, xq'uiy c'u qui tz'umal. Man c'o ta c'u cuxlab re c'aslemal. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Chach'abej ri uxlab re c'aslemal pa ri nu bi', chabij c'u che: ‘je' wa' cubij ri Ajawaxel: Uxlab re c'aslemal, chatel ulok pa ri quiejeb u xcut ri uwächulew chaya' c'u qui c'aslemal we cäminak tak cuerp ri'.’ ” In xinch'aw pa ri u bi' ri Ajawaxel, jacha' ri takanic ri xuya' chwe, xpe c'ut ri uxlab re c'aslemal xoc c'u chquipam, xc'astaj c'u qui wäch xetaq'ui'c. Sibalaj e q'ui xebux juk'at winak ri man quebajilataj taj. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Ri u tinimit ri Israel xak e junam cuc' tak we bak' ri'. Xak xuwi chi c'u caquibij: ‘Ri e ka bakil e chaki'jarinak; man c'o ta chi jun eyebal c'uxaj chke, uj sachinak.’ Je ba' ri', chebach'abej pa ri nu bi', chabij c'u chque: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Nu tinimit quebenjaka' tak ri ix mukutal wi; quixinwesaj ulok chquipam quinban chiwe chi quixtzelej pa ri ulew Israel. Aretak c'u chebenjaka' ri ix mukutal wi, quixinwesaj c'u ulok chquipam, quich'ob c'u na ri ix, nu tinimit, chi in ri' ri Ajawaxel. In quincoj na ri wuxlab re c'aslemal pa ri iwanima', cäc'astaj c'u na i wäch; quixinjekeba' c'u na chupam ri kas iwulew. C'äte ri' quiwetamaj na chi in, ri Ajawaxel, nu bim xukuje' nu banom. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “Chac'ama' jun che', chatz'ibaj c'u chrij: ‘Juda xukuje' ri aj israelib ri junam qui wäch ruc'.’ Chac'ama' chi c'u jun che', chatz'ibaj c'ut: ‘Jose, q'uexwächim rumal ri Eprain, xukuje' conojel ri junam qui wäch ruc' ri e u tz'akatil ri Israel’. Chebajunaj c'ut pa a k'ab ri jun ruc' ri jun chic, rech quebux xa' jun. Aretak c'u ri a winakil chquibij chawe: ‘chak'alajisaj ri quelcubij wa'’, chabij chque: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Quinc'am na ri u che' ri Jose, ri c'o pa u k'ab ri Eprain xukuje' pa qui k'ab ri niq'uiaj amak' chic ri quijunamam quib ruc' ri Israel, queben mulij ruc' ri u che' ri Juda, xa' c'u jun che' quinbana' chque pa nu k'ab.’ Chebawuc'aj pa a k'ab, chquiwäch ri e are, ri quieb che' ri xattz'iban chquij. Chabij c'u chque: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Quebenwesaj na ri aj israelib chquixo'l ri nimak tak tinimit ri xebetac'atob wi; quebenmulij na ri e c'o pa conojel tak ri c'olbal ri e c'o wi, quinban na chque chi quetzelej pa ri culew. Quenbana' na chque xa' jun nim tinimit chupam we ulew ri', chquipam tak ri e u juyub ri Israel, xa' c'u jun cajawinel cäc'oji' na. Man c'u caquik'at ta chi quib pa quieb nimak tinimit, mawi caquitas ta chi quib pa quieb ajawibal. Xukuje' mawi quequitz'aj ta chi quib rumal ri quik'ijilaxic tak ri e xojibalalaj tak e diosib mawi quequiban ta chi ronojel qui wäch macaj. Ri in quebento'tajisaj na man quequiban ta chic ri itzel tak qui nak'atisabal ri e qui banom can nabe, quebenjosk'ij na tak ri e qui mac. Ri e are' quebux na nu tinimit xukuje' c'u ri in quinux na qui Dios. Ri pataninel wech ri David are' cux na ajawinel xuwi c'ut ri are' cux na cajyuk' conojel, ri e are' queniman na chwe quequitz'akatisaj na ri nu pixab xukuje' tak ri nu takanic. Quejeki' na pa ri ulew ri xinya' che ri pataninel wech ri Jacob, ri xejeki' wi xukuje' ri e qui mam. Chila' quejekel wi na amak'el xukuje' tak ri e qui c'ojol xukuje' conojel ri quija'lil; are c'u ri pataninel wech ri David are' cux c'amal qui be amak'el. Quinban na jun c'ulwächinic cuc' che u jiquibaxic ri ruc'axic jun c'aslemal pa utzil. Jun junalic c'ulwächinic wa'. Quinban na chi sibalaj caq'uiyir ri cajilabal, quincoj c'u na ri tastalicalaj wachoch pa qui niq'uiajil. Quinjeki' na chquixo'l, are c'u ri in quinux na qui Dios e are c'ut ri e are' quebux na nu tinimit. Aretak ri tastalicalaj wachoch cäcanaj na amak'el pa qui niq'uiajil, ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic caquich'ob na chi in in chowinak ri Israel jacha' ri tastalicalaj wechbal.’ ” Ri Ajawaxel xinuch'abej, xubij c'u chwe: “At, winak, choj a wäch cämic che ri ulew Magog, chatch'aw pa ri nu bi' che u c'äjisaxic u wäch ri Gog, c'amal be nim u k'ij puwi' ri Mesec xukuje' ri tubal. Chabij che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Gog takanel nim u k'ij puwi' ri Mesec xukuje' ri Tubal, in quink'alajisaj wib chi nu banom nu c'ulel chawe. Quinbano chi cattzelej chawij, quebencojo' xocoxak tak ch'ich' pa a chi', catinwesaj at xukuje' conojel tak ri e a quiej, xukuje' tak ri awajquiejab ri je'lalaj u wikic tak quib qui banom, we tinimit tak ajch'ojab ri' ri cuc'am tak qui ch'ich' re ch'o'j xukuje' qui quetecak ch'ich' ri jalan tak qui banic. E cachilam tak winak ri e petinak pa Pers, pa Etiopiy, xukuje' pa Libiy, conojel wa' e c'o tak qui quetecak ch'ich' xukuje' to'bal tak qui jolom, e cachilam c'u xukuje' conojel ri ajch'ojab ri quepe pa Gomer xukuje' ri quepe pa Bet-togarm, ri sibalaj naj quepe wi che ri elebal k'ij, ri tinimit ri sibalaj man e ajilatal taj ri junam qui wäch awuc'. Chasuc'umaj awib, chawika' awib, at xukuje' ri e a wäch banal tak ch'o'j ri e awachilam; chattakan paquiwi'. Queboc'ow c'u ne na q'ui junab cac'am jun takanic chi cach'äc jun ulew ri banom can ch'o'j ruc', craj c'u ne c'astajinak chic u wäch, jun tinimit ri xjabun na chquixo'l q'ui nimak tak tinimit ri kas xa' jumul xjoc bic, u mulin chi c'u rib jumul pa tak ri u juyub ri Israel. Pa tak ri k'ijol ri', ri e tzelejinak chi ulok pa q'ui tak ulew, e jekel chi c'ut pa jamaril. Ri at catopan na, jacha' jun nimalaj sutz' ri sibalaj k'ek che u ch'ukic ri ulew, catkaj c'u na puwi' jacha' jun rikoj c'ax junam cuc' conojel ri e a wäch banal tak ch'o'j xukuje' q'uialaj winak. In, ri Ajawaxel, quinbij: Pa ri k'ijol ri' quepe na itzel tak chomanic pa a jolom. Cabij na: Quinch'äc na jun ulew ri man cacuin taj cuto' rib, winak ri utz e c'olic qui cuban qui c'u'x, conojel e c'o pa tak tinimit ri man e c'o ta nimak tak tapia chquij, man e c'o ta coquibal mawi tak qui c'opibal. Quine joconok xukuje' quine eläk'anok; quinoc che qui ch'äquic tak tinimit ri e banom chi qui banic ri e re jun tinimit ri e qui mulin ulok quib pa jalan nimak tak tinimit, ri e c'o cawaj xukuje' niq'uiaj jastak quech chic, ri e jekel pa u niq'uiajil ri uwächulew. Ri winak ri e aj Saba xukuje' ri e aj Dan, xukuje' ri ajc'ayib re Tarsis xukuje' ri niq'uiaj tak tinimit chic, caquiban na c'otoj chi'aj chawe, caquibij na: ¿La at petinak che eläk'anic? ¿La xebamulij ri e a wäch banal tak ch'o'j che joconic, che rechbexic ri sak puak xukuje' ri k'an puak, che quechbexic ri awaj xukuje' niq'uiaj jastak chic, cac'am ta c'u bic jun nimalaj k'inomal?’ Rumal ri', chach'abej ri Gog pa ri nu bi', chabij c'u che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Aretak ri nu tinimit Israel c'o chic pa utzil, ri at catwalij na ulok kas pa ri awulew, chupam riquiak'ab ri elebal k'ij ri sibalaj naj na che ri e awachilam ri cowilaj tak ajch'ojab ri man quebajilataj taj, xukuje' ajch'ojab ri e quiejeninak chquij tak quiej, catch'ojin c'u na ruc' ri nu tinimit Israel. At, Gog, cach'uk na ri ulew jacha' jun nimalaj sutz' ri sibalaj k'ek. Pa we q'uisbal tak k'ij ri' quinban na chawe chi catpe na che u banic c'ax che ri wulew, rech rumal awech ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic caquich'ob na nu wäch aretak chinc'ut ri nu tastajic chquiwäch. In, ri Ajawaxel, quinbij: At ri' ri at nu bim ulok pa ri ojer tak k'ijol ri e oc'owinak, aretak xinch'aw cumal tak ri pataninel tak wech ri e k'axal tak nu tzij pa Israel; ri e are' xquiya' can u bixic pa ri k'ijol ri' chi ri in quinban na chawe chi catpe che u banic ch'o'j ruc' ri Israel.’ ” “In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Aretak chpe ri Gog che u ch'äquic ri Israel, xibibalalaj catzijtzob na ri woyowal. Pa ri u k'ak'aric ri woyowal quinban ri chi'nic ri kas cäban na chi, pa ri k'ijol ri', cäbantaj na jun nimalaj cabrakan pa Israel. Ri cär ri quebin pa ri plo, ri chicop ri c'o qui xic' ri quebin cho ri caj, ri juyubal tak awaj xukuje' tak ri chicop ri caquijuruj tak quib cho ri ulew quebirbob na chnuwäch, xukuje' conojel ri achijab ri e c'o cho ri uwächulew. Ri juyub quewilij na, ri tac'atak tak abaj quetzak na xukuje' conojel tak ri nimak tak tapia quejupjub na cho ri ulew. Je c'u quinban wa' che u c'utic ri nu nimalil xukuje' ri nu tastajic chquiwäch ri tinimit winak. In quinc'utunisaj na wib chquiwäch we winak ri', caquich'ob c'u na chi in ri' ri Ajawaxel.” “Are c'u ri at, winak, chaya' u bixic pa ri nu bi' ri cuc'ulmaj na ri Gog, chabij c'u che: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Gog, c'amal be nim u k'ij re Mesec xukuje' Tubal, in quink'alajisaj wib chi nu banom nu c'ulel chawe. Quenbana' na chawe chi cattzelej chawij; nojimal nojimal catinwesaj ulok chupam ri najalaj elebal k'ij catinc'am c'u ulok jawije' c'o wi ri e u juyub ri Israel. Quink'aj c'u na ri q'uiakbal ch'ab ri awuc'am pa ri a mox k'ab quinban c'u na chi quetzak tak ri ch'ab ri e awuc'am pa ri awiquiak'ab. Are c'u ri at, e awachil tak ri e awajch'ojab xukuje' tak ri tinimit ri at cachilam, catecäm c'u can paquiwi' tak ri u juyub ri Israel. Chila' quixinjach wi pa qui chi' conojel qui wäch c'uch xukuje' juyubal tak awaj, rech quixquit'ubu. Quixliq'ue can cho tak ri sak. In, ri Ajawaxel, in ch'awinak. In nu yo'm ri nu tzij. Quintak na k'ak' puwi' ri Magog xukuje' paquiwi' tak ri winak ri e jekel pa utzil pa tak ri ulew ri e c'o puwi' tak ri plo. C'äte ri' caquich'ob na chi in ri' ri Ajawaxel. In quinban na chi ri tastalicalaj nu bi' quetamax rumal ri nu tinimit Israel, man quinya' ta chi c'u c'olbal chi cätakex rawasixic ri nu bi'. E are tak c'u ri nimak tak tinimit caquetamaj na chi in, ri Ajawaxel, quinc'ut ri nu tastajic pa Israel. Ri k'ij ri cätajin quinbij kas copan na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.’ Ri winak ri e c'o pa tak ri tinimit aj Israel quebel na ulok quequiporoj c'u na ri qui ch'ojibal, ri ronojel tak qui wäch qui quetecak, q'uiakbal tak qui ch'ab, ch'abib, uc'abal tak ch'ab xukuje' tak tz'imaj, caquimulij c'u che qui si' ri cubana' che u banic wukub junab qui k'ak'. Man cajwataj ta chi chque quebe pa ri juyub che u molic qui si', mawi quebe ta chi che u t'oyic pa tak ri c'ache'laj, conojel c'ut ri ch'ojibal quebajwataj chque che qui si'. Jeri' ri e are' quequesaj na ri jastak quech ri xebesan ri jastak quech nabe, quequijolij c'u na ri jastak quech ri xejolin ri jastak quech nabe. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “Pa ri k'ijol ri' quinya' na jun c'olbal che ri Gog pa Israel, chupam ri qui beya' ri binelab, chuwäch ri plo, rech cämuk chila'. We c'olbal ri' cuk'atij na ri oc'owibal, chila' c'u cämuk wi na ri Gog xukuje' conojel ri rajch'ojab, ri bi'aj c'ut ri cäcoj na che, ri qui beya' ri rajch'ojab ri Gog. Cajwataj c'u na wukub ic' chque ri aj israelib che qui mukic cäjosk'itaj c'ut ri ulew. Conojel ri winak calatz'ob na qui wäch che qui mukic, jun c'u nimarisabal qui k'ij wa'. Pa ri k'ij ri' quinc'ut na ri nu juluwem. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Aretak coc'ow we wukub ic' ri', quetak na juk'at winak che u solixic, che u nic'oxic ri ulew, che qui muku' c'ut ri e canajinak can cho ri ulew rech cäjosk'itajic. Aretak jun chque we winak ri' aretak cusolij ri ulew, cäril jun u bakil cäminak, cucoj can jun etal pa u uxcut c'ä cämuk na cumal ri mukunelab chupam ri qui Beya' ri Rajch'ojab ri Gog. (Xukuje' c'o jun tinimit ri cäbinax na Ri Ajch'ojab che.) Cajosk'itaj c'u na ri ulew.” Ri Ajawaxel xubij chwe: “Chabij chque conojel ri chicop ri e c'o qui xic' xukuje' chque conojel ri juyubal tak awaj chi chequisiq'uila' tak ri e c'o tak chquinakaj chepet c'ut pa tak ri u juyub ri Israel, che u tijic ri tabal tok'ob ri quenbana' na chque. Cuya' caquitij ti'j cacuq'uiaj quic'; quequitij na ri qui ti'jal tak ri ajch'ojab xukuje' que cuq'uiaj qui quiq'uel k'atal tak tzij rech ri uwächulew, e je ta ne ri e quech ama' tak chij, alaj tak chij, q'uisic' o k'obisam tak alaj tak wacax aj Basan. Che we tabal tok'ob ri' ri quenban chque, caquitij na xepo c'ä queyawaj na rumal xukuje' cacuq'uiaj c'u quic' c'ä quek'abar na. Quinsuc'umaj jun utzalaj wa'im chque ruc' ri qui ti'jal tak ri quiej xukuje' tak ri qui ti'jal ri quequiejen chquij, quiti'jal tak ri ajch'ojab xukuje' ronojel qui wäch banal tak ch'o'j, rech quewa'ic c'ä quenoj na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” “Je u c'utic ri nu juluwem wa' quenbana' chquiwäch ri nimak tak tinimit. Conojel ri nimak tak tinimit caquil na jas ri u k'atic tzij nu banom paquiwi' xukuje' ri u c'äjisaxic qui wäch. Kas pa ri k'ij ri' cächaptaj bic, ri Israel cuch'ob na chi in ri' ri Ajawaxel ri u Dios. E are' tak c'ut ri nimak tak tinimit ri man e qui winakil taj cäquetamaj na chi ri aj israelib xec'am bic pa jun ulew chic rumal quech tak ri e qui mac, rumal rech chi man xebux ta jic chwe; are c'u ri in xintzalc'atij ri wij chquiwäch xinya' c'u c'olbal chi xech'äc cumal ri c'ulel, xequicämisaj c'u conojel chupam ri ch'o'j. In je xinban chque jas ri takal chque ri quetzelal xukuje' chi man ch'abexic ta cacaj, xebentzak c'u canok. Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Camic quel na nu c'u'x che ronojel ri tinimit Israel, ri e rija'lil ri Jacob. Quenbana' chi cuq'uex ri cutaklebej, che u cojic chuk'ab chi chyok u k'ij ri tastalicalaj nu bi'. In xebentak bic xebe chquixo'l ri nimak tak tinimit ri man e qui winakil taj, are c'u ri in quebenmulij chi na chupam ri culew. Man c'o ta jun quintzak ta can chque. C'äte ri' caquich'ob chi na chi in ri' ri Ajawaxel ri qui Dios. Man c'u quebenxutuj ta chi canok, nu jamin c'ut ri nu cuinem puwi' ri tinimit Israel. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel xinuc'am bic chila', xinwil jun achi ri je ta ne re k'an ch'ich'. Tac'al chuchi' ri be, ruc'am jun c'am re lino pa u k'ab xukuje' jun che' che etanic. We achi ri' xubij chwe: “Utz rilic chabana', utz u tatabexic chabana'; kas chatoc il che ronojel ri quenc'utu' chawäch, are' ri Dios xatc'amow ulok waral rech quinc'ut chawäch. Chaya' c'u u bixic che ri tinimit Israel ronojel ri cawilo.” C'o jun nimalaj tapia chrij ri rachoch Dios ri sutininak rij. Ri che' ri c'o pa u k'ab ri achi oxib bara' ruc' niq'uiaj quetanic. Xuretaj c'ut ri nimalaj tapia, oxib bara' ruc' niq'uiaj c'ut ri u pimal xukuje' oxib bara' ruc' niq'uiaj rak'anibem. Xbe chi c'u pa ri oquibal ri cäca'y pa ri elebal k'ij, xak'an paquiwi' tak ri tanatob xretaj ri rapalil ri oquibal, ri quetan oxib bara' ruc' niq'uiaj u wäch. Ri alaj tak ja ri e c'o pa tak u xcut ri oquibal oxib bara' ruc' niq'uiaj qui rabic xukuje' oxib bara' ruc' niq'uiaj qui pam, oxib bara' quixo'l ri alaj tak ja. C'o chi c'ut ri uchi'be ri quel cho ja, ri cäca'y che ri rachoch Dios. Ri rapalil we oquibal ri' oxib bara' ruc' niq'uiaj ri u wäch, (Pa ri jujun tak u xcut ri oquibal ri cäca'y pa elebal k'ij e c'o ox ox alaj tak ja conojel xak e junam, ri rakan ja ri e c'o pa tak jujun xcutaj xukuje' xak junam tak qui chomal.) Ri achi xretaj ri uchi'ja re ri oquibal: wakib bara' u wäch are c'u ri coc bic wajxakib bara'. Chquiwäch jujun alaj tak ja c'o jun ch'utin nim tapia ri quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj u wäch xukuje' pa tak u xcut. Chquijujunal ri alaj tak ja ri qui pam oxib bara' ruc' niq'uiaj qui rabic. Xretaj c'ut ri u wäch ronojel ri oquibal kas chupam ulok ri jujun alaj tak ja c'ä chupam ri jun alaj ja chic ri u c'alawichim rib ruc' xoc'ow pa ri jun uchi'ja xoc'ow pa ri jun uchi'ja chic ri u c'alawachim rib ruc', olajuj bara' ruc' oxib k'abaj xetanic. Xretaj c'ut ri uwo ja: cablajuj bara' ruc' niq'uiaj xetanic, ri ja ri c'o pa ri oquibal cäca'y pa ronojel ri uwo ja. Ri u rabic chi ronojel, cächaptaj bic ruc' ri oquibal quetakal pa ri u q'uisic ri uwo ja, juwinak lajuj (30) bara' xetanic. Ri alaj tak ja xukuje' tak ri rakan ja', e c'o tak qui wenta'n ri e c'o tak k'atibal chquipam, xukuje' chuwäch ri ja ri c'o pa ri oquibal. Xak e junam, ri rakan ja e sutim che tak wenta'n, chupam. Chuwäch tak ri rakan ja' e banom qui wächbal tut chquiwäch. Ri achi xinuc'am chi bic chuwäch ri nabe uwo ja. Ri uwo ja sutim u chi' che jun lajom abaj, e juwinak lajuj c'ut ri alaj tak ja ri e c'o chuwäch. We lajom abaj ri', kajinak na iquim, e c'o pa tak qui xcut ri alaj tak ja ri e c'o pa ri oquibal, ri qui wäch xak junam ruc' ri qui rabic wa'. Ri achi xuretaj ri uwo ja ri c'o chuwäch ri oquibal ri c'o iquim xopan c'ä chrij ri oquibal ri c'o chupam, oxc'al (60) bara'. Xukuje' c'o jun oquibal ri cäca'y pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij che ri nabe uwo ja. Ri achi xretaj ri u rabic xukuje' ri u wäch. Xukuje' e c'o ox ox alaj tak ja pa tak u xcut, xukuje' tak rakan ja' xukuje' uwo ja ri junam quebetan cuc' ri e c'o pa ri oquibal ri cäca'y pa ri elebal k'ij, ri u bixic, juwinak lajuj (30) bara' ruc' quieb k'abaj qui rabic olajuj (15) bara' ruc' oxib k'abaj u wäch. Ri uwo ja, tak ri wenta'n xukuje' tak ri tut xak e junam quetabalil cuc' ri e c'o chuchi' ri oquibal ri cäca'y pa ri elebal k'ij. Waral xukuje' cäban pakalem paquiwi' wukub tanatob, ri uwo ja cäcanaj can chupam. Pa ri elebal k'ij jacha' pa ri iquiak'ab che elebal k'ij, chuwäch ri nabe uwo ja, c'o chic jun oquibal ri cac'aman bic che ri ucab uwo ja. Ri achi xuretaj joropa' bara' c'o chquixo'l ri quieb oquibal, oxc'al ruc' jun (61) bara' c'ut xetanic. Ri achi xinuc'am bic pa ri u mox elebal k'ij jawije' c'o wi jun oquibal, xeretaj tak ri rakan ja xukuje' ri uwo ja, xak junam quebetan cuc' ri niq'uiaj chic. Ri ja ri c'o pa ri oquibal, rachil ri uwo ja, ri c'o che, e c'o tak wenta'n chrij, jacha' ri niq'uiaj chic. Ri xetan chi ronojel juwinak lajuj bara' ruc' niq'uiaj u rabic, olajuj bara' c'ut ruc' oxib k'abaj u pam. E c'o wukub tanatob chuchi', ri rakan ja cäcanaj can xukuje' chupam. Ri e rakan tak ja xukuje' e banom qui wächbal tak tut chquiwäch. Ri ucab uwo ja xukuje' c'o jun oquibal che ri cäca'y pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij. Ri achi xretaj ri qui xo'l ri quieb oquibal ri queca'y pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij oxc'al ruc' jun bara' c'ut. Xinuc'am c'u bic pa ri oquibal ri c'o pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij ri cäca'y che ri ucab uwo ja. Xretaj ri oquibal ri c'o pa ri u mox k'ab elebal k'ij, xak junam quetan cuc' ri e nabe tak oquibal. Ri uwo ja ri cäca'y pa ri nabe uwo ja. Ri rakan ja tak e banom qui wächbal tut chquiwäch. Che ri oquem pa we oquibal ri caban pakalem paquiwi' wajxakib tanatob. Xinuc'am c'u bic chuwäch ri ucab uwo ja, pa ri elebal k'ij, xuretaj c'ut ri oquibal, ri xak junam quetan cuc' ri e niq'uiaj chic. Ri alaj tak u ja, ri e rakan tak ja xukuje' ri uwo ja, xak e junam quebetan cuc' ri niq'uiaj chic. Ri ja ri c'o pa ri oquibal, rachil ri uwo ja, e c'o u wenta'n chrij, juwinak lajuj (30) bara' c'ut ruc' niq'uiaj u rabic olajuj (15) bara' ruc' oxib k'abaj u pam. Ri rakan ja cäca'y chuwäch ri ucab uwo ja. Ri e rakan tak ja e wiktal cuc' tak tut pa tak u xcut. Che ri oquem pa we uchi'ja ri' caban pakalem paquiwi' wajxakib tanatob. Ri achi ri' xinuc'am bic pa ri oquibal ri cäca'y pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij xuretaj c'ut ri oquibal, ri xak junam quebetan cuc' ri niq'uiaj chic ri xukuje' e c'o alaj tak u ja, rakan tak ja ri uwo ja xukuje' e c'o tak wenta'n chrij. Ri ja ri caban wi oquem quetan juwinak lajuj (30) bara' c'ut ruc' quieb k'abaj u rabic olajuj (15) bara' ruc' oxib k'abaj u pam. Ri rakan ja cäca'y pa ri nabe uwo ja. Ri e rakan tak ja e wiktal cuc' tak tut pa tak qui xcut chquijujunal. Che ri oquem pa we oquibal ri' caban pakalem paquiwi' wajxakib tanatob. C'o jun alaj ja ri catikow ri uwo ja ruc' ri oquibal. Chila' c'ut ri quech'aj wi ri awaj ri queya' che tabal tok'ob quechajirisaxic. Pa ri uwo ja rech ri oquibal e c'o quiejeb mexa, cacab pa jujun u xcut, paquiwi' c'u wa' quepil wi ri awaj ri queya' che tabal tok'ob ri quechajirisaxic xukuje' ri queya' che tabal tok'ob u mac rech ri macaj o ri macunic. Chrij ri uwo ja ri c'o pa ri oquibal ri cäca'y pa ri u riquiak'ab ri elebal k'ij e c'o cacab mexa pa tak u xcut, jeri' e c'o quiejeb mexa pa ri ja xukuje' quiejeb mexa cho ri ja ri e c'o pa ri oquibal: cubana' wajxakib mexa chi conojel. Paquiwi' tak wa' quecämisax wi tak ri awaj. Pa ri ucab uwo ja chquiwäch tak ri oquibal rech ri ucab uwo ja, e c'o quieb u ja, jun chunakaj ri oquibal ri rech ri ucab uwo ja pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, cäca'y pa ri u mox k'ab elebal k'ij, ri jun chic chunakaj ri oquibal rech ri ucab uwo ja pa ri u mox k'ab elebal k'ij, cäca'y pa ri riquiak'ab elebal k'ij. Ri achi xubij chwe: “Ri ja ri benak u wäch pa ri u mox elebal k'ij are cajwataj chque ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanij pa ri Rachoch Dios, are c'u ri ja ri benak u wäch pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij are wa' ri cajwataj chque ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanij chuwäch ri porobal. E rija'lil ri Sadoc, xuwi c'u tak aj levitib wa' ri cuya' quekeb chuwäch ri Ajawaxel che u patanixic.” Ri achi xuretaj ri ucab uwo ja, ri cajtzalaj, xak junam ri u wäch ruc' ri u rabic oxc'al ruc' jun bara' ri jujun u xcut. Ri porobal c'o chuwäch ri Rachoch Dios. Ri achi xinuc'am bic chuwäch ri uwo ja rech ri Rachoch Dios xeretaj tak ri rakan ja ri e c'o cho ri ja: chquijujunal oxib bara' qui chomal. Ri oquibal wajxakib bara' ruc' niq'uiaj quetan ri u wäch, ri e u c'opibal tak ri oquibal rech ri uwo ja quebetan jujun bara' ruc' oxib k'abaj qui wäch chquijujunal. Ri rakan ja cablajuj bara' ruc' niq'uiaj quetan ri u wäch wukub bara' ruc' jun k'abaj ri u pam, che ri oquem chupam cäban wi pakalem puwi' lajuj tanatak. Chquinakaj ri jujun tak tz'ak c'o chic jun bolobic tz'ak. Xinuc'am chi c'u bic kas chupam ri Rachoch Dios, xeretaj tak c'ut ri rakan tak ja: quicabichal oxib bara' ruc' niq'uiaj qui chomal. Ri oquibal wakib bara' u wäch; ri e rapalil oxib bara' quebetan ri qui wäch chquijujunal. Xretaj c'ut ri nimalaj ja ri c'o pa niq'uiajil, juwinak quiejeb (24) bara' ruc' niq'uiaj u rabic cablajuj (12) bara' ruc' jun k'abaj u pam. Xbe chi c'ut pa ri nimalaj ja ri c'o c'ä chupam xeretaj tak ri rakan ja ri e c'o pa ri oquibal, chquijujunal jujun bara' ruc' jun k'abaj qui chomal. Ri oquibal, oxib bara' ruc' niq'uiaj u wäch, ri rakan tak ja ri e c'o pa tak u xcut quiejeb bara' ruc' jun k'abaj qui chomal. Xretaj c'ut ri nimalaj ja ri c'o c'ä chupam, cablajuj bara' ruc' jun k'abaj ri u rabic xukuje' ri u wäch. C'äte ri' xubij chwe: “Are C'olbal wa' ri Sibalaj Tastalic.” Ri achi xuretaj ri tapia ri c'o chrij ri rachoch Dios, ri c'o oxib bara' ruc' niq'uiaj u pimal. Chrij ri rachoch Dios, e c'o ja ri e nac'anoj chrij ri quieb bara' ruc' niq'uiaj qui pam. We ja ri' quekle'n tak quib, oxwik qui banom, juwinak tak lajuj ja c'o pa ri jujun tak wik. Xjiq'uitaj c'ut ri u wäch ri nimalaj u tapia ri rachoch Dios cumal ri jutak tik ja, puwi' tak c'ut xecoj wi tak ri qui temal tak we oxwik tak ja ri', man c'u xech'ap ta ri tem chupam ri nimalaj tapia. Chquij c'ut ri alaj tak ja ri sutininak rij ri rachoch Dios c'o jun k'am ri copan c'ä ajsic, jeri' cuya' cäban pakalem kas pa ri nabe ja copan pa ri ucab xukuje' copan c'ä ajsic. In xinwilo chi ronojel ri Rachoch Dios yacom puwi' jun tanatob ri naj elinak chicaj, puwi' c'u wa' xukuje' e yacom wi tak ri alaj tak ja. We tanatob ri oxib bara' ruc' niq'uiaj elinak chicaj, Ri alaj tak ja caquirik quib rumal ri ch'akap ri jamalic rumal jun oquibal ri cäca'y pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij jun chi c'ut pa ri u mox elebal k'ij. Pa ri ch'akap ri jamalic c'o jun nim u tapia re oxib bara' u pimal. Pa ri u kajebal k'ij, cäca'y che u suq'uil ri uwo ja ri tz'apitalic, c'o jun ja ri quetan cawinak quieb (42) bara' ruc' niq'uiaj u wäch, cawinak cajlajuj (54) bara' ruc' oxib k'abaj u rabic, ri c'o wi jun u nim tapia re oxib bara' u pimal. Ri achi xretaj ri Rachoch Dios, oxc'al jun bara' c'ut ri u rabic chi ronojel. Ri u wäch ri uwo ja ri tz'apitalic, xukuje' oxc'al jun (61) bara' quebetanic. Ri u wäch ri Rachoch Dios, xukuje' ri u tz'akatil ri uwo ja ri tz'apitalic ri cäca'y pa ri elebal k'ij, oxc'al jun (61) bara' quebetanic. Xuretaj c'ut ri u rabic ri ja ri cäcanaj can chrij ri Rachoch Dios, chuwäch ri uwo ja ri tz'apitalic, e c'o chi c'u wi na tak ri nimak tak tapia ri e c'o pa tak u xcut, oxc'al jun (61) bara' quebetanic. e nojinak tak che wikbal ri qui q'uexelam tak quib e cojom aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xukuje' tak tut. Chquijujunal tak to'banelab ri e c'o qui xic' c'o cäcab qui palaj; che ri joperaj, jun u palaj winak cäca'y che jun tut, che ri jun chic, jun u palaj coj cäca'y chi che jun tut. Jeri', chrij ronojel ri Rachoch Dios e c'o tak wikbal que aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xukuje' tak tut, cächaptaj bic c'ä cho ri ulew c'ä paquiwi' tak ri oquibal. Che ri tapia re ri nimalaj ja ri c'o pa niq'uiajil, ri apal re ri oquibal e c'o quieb akanil ri e caj tak tzalaj. Chuwäch ri roquibal ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal c'o jun jasach ri je ta ne cäpe jun porobal ri banom ruc' che', ri jujun bara' ruc' jun k'abaj quetan ri u pa tak u xcut, jun bara' c'ut ruc' oxib k'abaj rak'anibem chicaj. E c'o u xquina, ri rakan xukuje' ri u pa tak u xcut e re che'. Ri achi xubij chwe: “Are' mexa wa' ri c'o chuwäch ri Ajawaxel.” Chque tak ri oquibal chupam ri nimalaj ja ri c'o pa u niq'uiajil e tzoc'om aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' xukuje' tak tut, junam cuc' ri e c'o chquiwäch ri nimak tak tapia ri e c'o chuwäch ri uwo ja ri c'o chrij; c'o jun uchi'ja re tz'alam chrij ri oquibal. Pa tak ri u xcut ri rakan ja e c'o tak wenta'n ri e c'o tak qui k'atibal e wiktal c'u cuc' tak tut. Ri alaj tak ja ri qui tikom tak quib chrij ri Rachoch Dios xukuje' c'o tak qui wi' re che'. Ri achi xinuc'am bic chuwäch ri nabe uwo ja ri cäca'y pa ri riquiak'ab elebal k'ij, xuban chwe chi xinoc pa ri c'olbal jawije' tak e c'o wi tak ri ja ri e c'o pa ri riquiak'ab elebal k'ij, xuban c'u chwe chi xinoc chquixo'l tak ri ja ri queca'y pa ri riquiak'ab elebal k'ij, ri e c'o chuwäch ri uwo ja ri e tz'apitalic xukuje' chupam ri ja ri c'o chrij ri Rachoch Dios. We e ja tak ri' quebetan oxc'al jun (61) bara' qui rabic pa ri riquiak'ab elebal k'ij, juwinak lajuj (30) bara' ruc' niq'uiaj qui wäch. Che ri juperaj cäca'y chuwäch ri ucab uwo ja, ri cablajuj bara' ruc' jun k'abaj u wäch, are chi c'ut ri joperaj cäca'y chuwäch ri lajom abaj ri c'o chuwäch ri nabe uwo ja. E ox tak wik, chquijujunal e oquinak tak bic jubik' chuwäch ri c'o iquim. Chquiwäch ri alaj tak ja c'o jun oc'owibal ri c'o wakib bara' u wäch oxc'al jun bara' c'ut u rabic, ri cac'aman bic chquipam. Ri coquibal ri alaj tak ja queca'y pa ri riquiak'ab elebal k'ij. Ri alaj tak ja ri e oxwik e ch'utik na chquiwäch ri e c'o pa ri cawik xukuje' chque ri e c'o chquixe'. We alaj tak ja ri oxwik banom chque, man c'o ta c'u tz'ak pa tak qui xcut jacha' ri alaj tak ja ri e c'o cho ri uwo ja xane' ri alaj tak ja ri xecanaj ajsic nim ri xoc bic chque chquiwäch ri e c'o pa niq'uiajil xukuje' ri e c'o chquixe'. Chquixe' ri alaj tak ja c'o wi ri oquibal ri u bixic pa ri elebal k'ij, che ri oquem chquipam kas cho ri uwo ja ri c'o chquij. Pa ri c'olbal ri copan wi ri nimalaj tapia re ri nabe uwo ja. Pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij, chuwäch ri uwo ja ri tz'apitalic xukuje' cho ri ja ri c'o pa ri u kajebal k'ij che ri Rachoch Dios, e c'o alaj tak ja xukuje' ri xak junam qui bantajic xukuje' junam que etanic, junam xban chque, cuc' tak ri oquibal xukuje' tak ri elebal jacha' quech ri alaj tak ja ri e c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, c'o c'ut jun oc'owibal chquiwäch. Che ri opanem c'ä pa ri alaj tak ja ri e c'o pa ri u mox k'ab elebal k'ij c'o jun oquibal ri cächaptaj wi bic ri oc'owibal ri c'o chuwäch ri nimalaj tapia re k'atibal, cäban c'u ulok oquem pa ri elebal k'ij. Ri achi xubij chwe: “Ri alaj tak ja ri e c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij jacha' ri e c'o pa ri u mox k'ab elebal k'ij, ri e c'o chuwäch ri uwo ja ri tz'apitalic, e tastalicalaj alaj tak ja wa'. Ri e cojol tabal tok'ob ri quenakajin chuwäch ri Ajawaxel chila' quequitij wi tak ri sipanic ri sibalaj e tastal na. Chi' xukuje' quequiya' wi tak ri sipanic ri sibalaj e tastalic jacha' ri sipanic re tak ri u wächinic ri ulew, ri sipanic rumal rech ri macaj xukuje' ri sipanic u mac rech ri chak'maquil, jun tastalic c'olbal c'u wa'. We c'u xeboc ri e cojol tabal tok'ob pa ri Rachoch Dios man ya'tal ta chi chque quebel ulok chuwäch ri nabe uwo ja we man nabe quequiya' can ri atz'iak chi' ri e qui cojom aretak xequiban ri patanijic, rumal rech chi tastalic we atz'iak ri'. Che ri quelic ulok jawije' ri e c'o wi ri winak, rajawaxic caquicoj chic jun atz'iak.” Aretak ri achi xuq'uis retaxic ri u pam ri Rachoch Dios, xinresaj bic chrij ri oquibal ri c'o pa ri elebal k'ij xuchaplej c'u retaxic ri ulew ri c'o chrij ri Rachoch Dios. Xuc'am ri che' re etanic, xretaj c'ut ri juperaj ri c'o pa ri elebal k'ij: oxib sient job (305) bara'. Xretaj chi c'ut ri juperaj ri c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, xukuje' c'u wa' xetan oxib sient job (305) bara'; xretaj chi c'ut ri juperaj ri c'o pa ri u mox elebal k'ij: oxib sient job bara' (305); chuq'uisbalil ri juperaj ri c'o pa ri u kajebal k'ij, oxib sient job (305) bara' xukuje'. Xuretaj pa ri u cajtzalajil. Ri rulew ri Rachoch Dios c'o jun nim tapia chrij: oxib sient job (305) bara' pa tak u xcut, ri cutas u xo'l ri tastalic ruc' ri man tastalic taj. Ri achi xinuc'am bic chuchi' ri oquibal ri cäca'y pa elebal k'ij. Xinwil c'ut chi ri u juluwem ri u Dios ri Israel petinak pa ri elebal k'ij. Xtataj jun cowilaj chojojem, jacha' ta ne ri re ta jun nimalaj nima', ri cäwolkotic, are c'u ri uwächulew xnoj che sakilal. Ri c'utwächinic jacha' ri xinwilo aretak xpe ri Ajawaxel che u sachisaxic u wäch ri Jerusalen, xukuje' jacha' ri xinwil chunakaj ri nima' Quebar. Xinmej wib c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew, are c'ut ri u juluwem ri Ajawaxel xoc c'ä chupam ri rachoch pa ri oquibal ri c'o pa ri elebal k'ij. Xinuwalijisaj c'ut ri u cuinem ri Dios xinuc'am c'ubic chuwäch ri ucab uwo ja, xinwil c'ut chi ri u juluwem ri Ajawaxel u nojisam ri rachoch. Ri achi xuya' rib chi nu nakaj, xinta' c'ut chi ri Ajawaxel qui nu ch'abej ulok kas pa ri rachoch. Cubij c'u ulok chwe: “Are' c'olbal wa' rech ri nu tem re ajawinel, ri c'olbal ri quebenya' wi na ri wakan; waral quinjeki' wi na chquixo'l ri aj israelib amak'el. Mawi ri e are' mawi ri e cajawinelab caquiya' ta china' ri tastalicalaj nu bi' pa yok'ical: man quebe quiyaca' ta chi na tz'ak che u nataxic ri cajawinelab aretak e cäminak chic, mawi quequiyaca' ta chi ne na nimak tak cachoch ri quecanaj ta chi can tak ri coquibal chuxcut ri qui oquibalil ri wachoch, ri xa' jun tapia c'o chquixo'l. Ri e are' xquiya' ri tastalicalaj nu bi' pa yok'ical cumal tak ri qui banoj ri quebenpakchi'j; rumal ri' xinoyowar cuc', xebenjach pa cämisaxic. Che qui najtajisaj c'ut camic ri itzel tak qui banoj chwe xukuje' ri u cojic tak ri qui tz'ak tak ri cajawinelab, are c'u ri in quinjeki' na chquixo'l amak'el. Are c'u ri at, winak chatzijoj chque ri aj israelib ri xawil che ri wachoch, xukuje' tak ri u cholajil xukuje' ri retabalil, rech queq'uix chque tak ri qui mac. We c'u queq'uix che ronojel ri qui banom, chac'utunisaj ri u bantajic ri wachoch chquiwäch xukuje' ri c'o chupam, ri elebal ri oquibal, ronojel ri u bantajic, xukuje' ri pixab ri rajawaxic u tz'akatisaxic. Chajuch'u' ronojel ri u bantajic chquiwäch rech c'o caquich'ob che ri u bantajic caquiban ta c'ut jas ri cäbix chque. Xukuje' chebatz'ibaj tak conojel ri pixab rech quecuinic quequitz'akatisaj. Are wa' ri pixab che ri wachoch: ronojel ri ulew ri c'o chrij ri wachoch puwi' ri juyub are' jun c'olbal ri sibalaj tastal na.” E are tak retabalil wa' ri porobal, are quekacoj ri etabal re nabe. Chrij ri porobal c'o jun u be ja' ri quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj u kajbem, quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj u wäch, ri walijisam jun tanatob chrij re jun k'abaj. Ri u tiq'uilibal ri porobal are jewa': Kas chupam ulok ri u be ja' c'ä chuchi' ri nabe u chi' ri porobal, quetan jun bara' ruc' jun k'abaj u pakalibal. Cätaken chic capaki' chi c'u na quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj ri porobal. Ronojel ri porobal ri c'o chi' quieb bara' ruc' niq'uiaj elinak chicaj, c'o chi c'u na quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj puwi'. Ri u wi' ri porobal, ri queporox wi tak ri tabal tok'ob, quieb bara' ruc' niq'uiaj elinak chicaj. E c'o quiejeb u c'a' che ri e tuc'ulic. Ri porobal cajtzalaj, wukub bara' ruc' jun k'abaj ri u pa tak u xcut. Ri porobal ri c'o pa u niq'uiajil xukuje' cajtzalaj wajxakib bara' ruc' niq'uiaj ri u pa tak u xcut. Ri u be ja' quieb k'abaj ruc' niq'uiaj k'abaj u wäch, ri tanatob ri walijisam jun k'abaj u wäch. Ri k'am ri capak'alebex puwi' ri porobal cäca'y pa ri elebal k'ij. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Aretak chopan ri jok'otaj che u banic ri porobal quetz'akatisax tak we etanic ri' che: caporox na puwi' we porobal ri' jun awaj ri cachäjirisaxic, cachicox c'u na ri quic' che ri porobal. Chque ri e cojol tabal tok'ob ri e aj levitib ri e rija'lil ri Sadoc, e are' tak c'u wa' ri e rajawaxic quekeb chnuwäch che nu patanixic, quiya' na jun alaj ama' wacax chque rech caquichi'j che tabal tok'ob che u q'uexwäch ri macaj. In, ri Ajawaxel, quinya' takanic che u banic. Quic'am c'u jubik' ri u quiq'uel qui chicoj c'u chquij ri quiejeb u c'a', ri quiejeb u xquina ri porobal ri chacal wi xukuje' che ronojel ri u chi' ri walijinak chrij. Je caban wa' che ri tz'akatalaj u ch'ajch'ojbexic che ri macaj. Cac'am c'u bic ri alaj ama' wacax ri xchi'x che u q'uexwäch ri macaj, caporoj c'u chrij ri Rachoch Dios, pa ri c'olbal ri ya'tal wi u banic wa'. Chucab k'ij cachi'j na, che tabal tok'ob che u q'uexwäch ri macaj, jun alaj q'uisic' ri man c'o ta jun u yab, e are' tak c'u ri e cojol tabal tok'ob quech'ajch'ojebisan na ri porobal je jas ri xquiban ruc' ri alaj ama' wacax. Are tak caq'uis qui banic tak we nak'atisabal ri' re josk'ibal, cäc'am na jun alaj ama' wacax xukuje' jun ama' chij, qui cabichal ma ta c'o jun qui yab, quebachi'j c'u chwe. Ri e cojol tabal tok'ob e are che chicom ri atz'am chrij, que qui poroj c'ut jacha' che tabal tok'ob ri cachajirisaxic che u ya'ic nu k'ij, k'ij chk'ij, wukub k'ij cäbeytajic, rajawaxic cachi'j jun alaj q'uisic' jacha' tabal tok'ob ri cäya' che u q'uexwäch ri macaj, xukuje' jun alaj ama' wacax cärachilaj jun ama' chij, conojel ma ta c'o jun qui yab. K'ij chk'ij, wukub k'ij cabeytajic, ri e cojol tabal tok'ob rajawaxic kas tz'akat u ch'ajch'ojbexic ri porobal caquibano, che u jekebaxic ri tastajicalaj u cojic. Wukub k'ij qui takej u banic wa', pa ri uwajxak k'ij quitakej qui chi'xic tak ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic xukuje' tak ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib. Quixinc'am c'u na ruc' quicotemal. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij.” Ri achi xinuc'am chi bic chuchi' ri oquibal ri c'o chrij ri Rachoch Dios ri cäca'y pa ri elebal k'ij, ri tz'apilic. Chila' xubij wi ri Ajawaxel chwe: “We oquibal ri' catz'apij canok; man ya'tal taj u jakic. Man c'o ta jun coc'ow ta chila', rumal rech chi chila' oc'owinak wi ri Ajawaxel, ri u Dios ri Israel. Rumal ri' catz'apij' canok. Xuwi cuya' coc ri cäk'atan tzij, rech quet'uyul che u tijic ri tastalicalaj wa chuwäch ri Ajawaxel. Rajawaxic coc ulok chuwäch ri uwo ja ri c'o chuwäch ri oquibal, chila' c'u quel wi bic xukuje'.” Ri achi xinuc'am chi c'u bic pa ri oquibal ri c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, chuwäch ri Rachoch Dios. Xinwilo chi ri u juluwem ri Ajawaxel u nojisam ri Rachoch Dios, xinmej wib c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “At, winak, kas chebajaka' ri quieb a bak'wäch xukuje' kas chatatabej ronojel ri quenbij chawe che ri pixab xukuje' tak ri rajawaxic u banic chupam ri rachoch Dios. Kas utz quilic chabana' e jachin tak ri cuya' queboc pa ri Rachoch Dios xukuje' quebel chupam. Chabij che we tinimit Israel ri' ri man taltatzij: ‘Are wa' cubij ri Ajawaxel: Chtanabax qui banic ri itzel tak chac ri itzel quebenwilo, tinimit re Israel. Ri ix qui wawasij ri wachoch quebiya' c'u c'olbal chi queboc ri man e i winakil taj chupam, winak ri man cuc'amtaj ri retal ri nu c'ulwächinic mawi pa ri qui chomanic mawi che ri qui cuerp; cäcawasij caquichi'j c'u chwe jacha' che k'obisabal ri xepo ri quic' quech tak ri tabal tok'ob, man are ta c'u caquibano jas ri cubij ri nu c'ulwächinic cumal ri qui banic tak we jastak ri' ri itzel quebenwilo. Man e qui tz'akatisam ta c'ut ri tastalicalaj tak nu nak'atisabal, xane' e qui yo'm pa qui k'ab winak ri man e qui winakil taj.’ Rumal ri' in, ri Ajawaxel, quinbij: Man coc ta na jun winak pa ri wachoch ri man i winakil taj, ri man ruc'am taj pa ri u chomanic xukuje' che ri u cuerp ri retal ri nu c'ulwächinic; mawi ne jun chque ri man e i winakil taj ri cajeki' ta chquixo'l ri aj israelib. Ri e aj levitib, ri xenajtin chwe aretak ri aj israelib xquitas quib chque tak ri nu be xinquiya' c'u canok che qui k'ijilaxic tak ri diosib, rajawaxic caquitoj na tak ri macaj ri xequibano. Quecuinic quepatanij chupam ri wachoch xa' che e chajil tak oquibal, xukuje' niq'uiaj rajawaxic chic ri cäban chupam ri wachoch; e are' ri quecämisan na tak ri awaj ri queporoxic che quichajirisaxic xukuje' ri quequic'am ulok tak ri winak jacha' che sipanic; xak c'u u wi chic, rajawaxic chi xak e c'o che u patanixic ri tinimit. Ri e are' xec'oji' che qui patanixic ri aj israelib che u c'amic u be ri k'ijilanic chque tak ri e diosib, ruc' c'ut ri u banic wa' xquibano chi xemacun ri aj israelib. Rumal ri' caquitoj na ri macaj ri xquibano. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Man ya'tal ta chi chque chi quec'oji' pa ri nu patanijic jacha' e cojol tabal tok'ob mawi quekeb ta chque ri tastalicalaj tak jastak wech, mawi ta c'u ne cäyataj ta chque chi quekeb ta chque ri jastak ri sibalaj e tastal na. Caquekaj na ri qui q'uixbal cumal quech ri jastak ri sibalaj itzel quebenwil wi ri e qui banom. Quebencoj na che u banic apachique chac chupam ri wachoch, rech quequiban ronojel ri rajawaxic u banic chupam ri wachoch.” “Ri e cojol tabal tok'ob ri e aj levitib ri e rija'lil ulok ri Sadoc, ri xquitakej patanijic pa ri wachoch aretak ri aj israelib xquitas tak quib chque tak ri nu be, je, cuya' quekeb chnuwäch che nu patanixic. Ri e are' quecuinic quekeb chnuwäch che u chi'xic ri xepo xukuje' ri qui quiq'uel ri tabal tak tok'ob. In, ri Ajawaxel, quinyo'w we takanic ri'. Xukuje' cuya' queboc pa ri wachoch quekeb c'u che ri nu porobal che nu patanixic, pa qui k'ab c'u cäcanaj wi ri patanijic ri cäban chwe. Aretak queboc chupam ri uchi'ja rech ri ucab uwo ja, rajawaxic caquicoj bic catz'iak re lino. Aretak e c'o pa ri patanijic chuwäch ri ucab uwo ja o chupam ri wachoch, man caquicoj ta bic catz'iak re rismal chij. Caquicoj bic jun pisbal jolomaj re lino, xukuje' tak sacaw, o we'x re lino, man c'o ta jun jasach ri chiquicoj ta xe' qui pam ri chebesan ta pa c'atan. C'ä majok c'u chebel bic chuwäch ri nabe uwo ja, jawije' e c'o wi ri tinimit winak, rajawaxic quequesaj ri atz'iak ri xquicoj che ri patanijic chupam ri wachoch quequiya' c'u chquipam ri alaj tak ja ri e c'o chupam ri wachoch, caquicoj chi c'ut jun atz'iak, rech man cäk'ax ta ri u tastajic ri atz'iak che ri tinimit. Man caquiban ta tol che ri qui jolom, mawi caquiban nimak che ri qui wi'; xuwi caquikopij jubik'. C'o jun cojol tabal tok'ob mutij u wa'l uva aretak choc chupam ri ucab uwo ja. Mac'uli' ruc' jun malca'n ixok o jachom, xuwi ruc' jun k'apoj ali aj israelib o ruc' jun u malca'n jun cojol tabal tok'ob. Ri e cojol tabal tok'ob rajawaxic quequitijoj ri nu tinimit che ri u c'oxomaxic ri u jalbem rib ri tastalic ruc' ri man tastal taj, xukuje' ri ch'ajch'oj ruc' ri ch'uluch'uj. Aretak e c'o ch'o'j rajawaxic e are' quebux k'atal tak tzij, quek'atan c'u na tzij je jas ri cubij ri nu pixab. Quequitz'akatisaj na conojel tak ri nu pixab xukuje' tak ri nu tijonic chque conojel tak ri nu nimak'ij, nim c'u chequila' wi tak ri nu k'ij re uxlanem. Man ya'tal ta chque chi caquinak jun cäminak, rech man caquitz'iloj ta quib, xuwi we are' ri kas u tat, ri kas u nan, jun u c'ojol, jun u mia'l jun rachalal o jun rana'b ri man c'ulaninak taj. We quequibano, rajawaxic caquich'ajch'ojirisaj quib, caqueyej chi c'u na wukub k'ij. Aretak c'u cheboc chic chuwäch ri ucab uwo ja ri c'o chuwäch ri Rachoch Dios che u tz'akatisaxic u banic ri qui patanijic, caquichi'j na jun tabal tok'ob rumal ri macaj. In, ri Ajawaxel, quintakanic chi cäbanic. Xuwi c'u ri in in echbal ri caquic'am na ri e cojol tabal tok'ob jacha' echbal. Man c'o ta jun jasach caya' ta chque pa Israel rech cux ta quech. In ri in quechbal. Cuya' quequitij ri e u wächinic tak ri ulew ri quelquichi'j ri aj israelib chwe, xukuje' tak ri awaj quech tabal tak tok'ob ri queya'ic u mac rech ri macaj xukuje' ri queya'ic u mac rech ri chak'maquil. Junam xukuje' ronojel ri caquitas ri aj israelib chwe cäcanaj chque. Ri e cojol tabal tok'ob caquic'am na xukuje' ri nabe utzalaj tak qui wächinic tak ri ulew xukuje' conojel tak ri sipanic ri quebelyokok. Aretak c'u ri ix quisuc'umaj ri k'or che ri wa, ri sibalaj utz na are cäya' chque. Jeri' ri nu tewichibal cajeki' na paquiwi' tak ri iwachoch. Ri e cojol tabal tok'ob man ya'tal ta chque chi caquitij jun chicop ri c'o u xic' o jun awaj ri xak c'ätetal cäcämic, o ri cämisam rumal jun juyubal awaj.” “Aretak chiban ri taklebenic che u jachic ri ulew che u ya'ic ri culew tak ri amak', rajawaxic quitas can ch'akap ulew ri quetan quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic quieb legua u wäch, ri cätas can che u patanixic ri Ajawaxel. Ronojel we ulew ri' are jun tastalic ulew. Chila' cätas wi na ri cajwataj che ri rachoch Dios cajtzalaj, ri quebetan oxib sient job (305) bara' jujun u xcut, ri sutim rij rumal jun u wäch räx ri c'o juwinak lajuj (30) bara' ruc' niq'uiaj u wäch. Chupam ri ch'akap ulew ri cätas che u patanixic ri Ajawaxel quetax na jun ulew re quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic jun legua c'u u wäch, are c'u ch'akap wa' ri sibalaj tastal na: chila' cac'oji' wi na ri wachoch. Ri u tz'akatil we ch'akap ulew ri' are caya' wa' chque tak ri e cojol tabal tok'ob ri quepatanij chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri quekeb chuwäch che u patanixic. Chila' c'o wi ri c'olbal chque tak ri cachoch. Jun c'olbal wa' ri tastalic u tz'akatil ri rachoch Dios. C'o chi c'u na, jun ulew re quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic jun legua c'ut u wäch, tasom jacha' che quechbal ri aj levitib ri quepatanij chupam ri rachoch Dios, rech c'o qui tinimit jawije' quejeki' wi. Chuq'uisbalil, che ri tinimit rajawaxic cätas jun ulew re quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic niq'uiaj legua c'ut u wäch, chuxcut ri ch'akap ri tasom. We ulew ri' rech ronojel ri tinimit Israel.” “Xukuje' c'o na jun ulew ri catas na can che ri k'atal tzij. Ch'akap cacanaj pa ri elebal k'ij ch'akap chic cäcanaj pa ri u kajebal k'ij, chubixic, chucaperajil ri ch'akap ulew ri tasom xukuje' che ri ulew ri tasom che ri tinimit. Pa elebal k'ij pa u kajebal k'ij xak junam u rabic cuc' jun chque ri ulew ri xjach chque tak ri amak'. We ulew ri' cux na rech ri k'atal tzij pa Israel; jeri' ri k'atal tak tzij man caquiban ta chi c'ax che ri nu tinimit, xane' quequijach ri culew ri aj israelib pa tak amak'.” “In, ri Ajawaxel, quinbij: ¡Ruc' wa', k'atal tak tzij re Israel! ¡Chitanaba' ri tokinic xukuje' ri t'orinic! ¡Chibana' ri suq'uilal xukuje' ri colomal! ¡Chitanaba' reläk'axic ri ulew che ri nu tinimit! In, ri Ajawaxel, quinya' takanic chi cabanic. Chebicojo' tz'akatalaj tak pajbal xukuje' tz'akatalaj tak etabal. Ri pajbal che ri qui wächinic tak ri ulew rajawaxic xak junam ruc' ri pajbal ri cäcoj che u pajic ri ja'. Ri ‘omer’ re quieb sient ruc' juwinak (220) litro are cajwataj wa' che junamil. Jun ‘bato’ apachique ja' rajawaxic capajan jun u lajujil ‘omer’. (Ri ‘bato’ capajan juwinak quieb (22) litro). Jun ‘epa’ quech qui wächinic tak ri ulew xak junam ruc' jun u lajujil ri ‘omer’. (Ri ‘epa’ capajan juwinak quieb (22) litro.) Xak junam cuc' tak ri pajbal tak alal: juwinak ‘jera’ xak junam ruc' jun ‘siclo’ ri junam ruc' niq'uiaj onz. Oxc'al (60) ‘siclo’ xak junam ruc' jun ‘mina’. (Ri ‘mina’ capajan jun libra ruc' job onz.) E are tak sipanic wa' ri rajawaxic qui banic iwumal: Quijach u wäch ri trico, ri sebad ri quiyac chuwäch ri iwulew pa oxc'al (60) pajbal junam quiban chque, quisipaj c'u na jun chque wa'. Junam quiban che, ri aseit ri qui yaco quipaj jun sient pajbalil junam quiban chque, qui sipaj c'u na jun chque wa'. Are c'u ri cäban chque ri chij, cäc'am jun che jujun cacab sient, ri e c'o chquipam ri utzalaj tak yuk'bal ri e c'o pa Israel. E are' wa' quebajwataj chque sipanic quech c'äj, che ri tabal tok'ob ri cachajirisaxic che tabal tok'ob re utzirisan ib, ri quechi'x che cuyubal tak macaj. In ri Ajawaxel quinya' takanic chi cäbanic. Conojel pa ri ulew e takchitalic che u jachic we sipanic ri' che ri k'atal tzij pa Israel. Pa u k'ab c'u c'o wi ri qui jachic ri awaj ri quechajirisaxic, xukuje' ri quebajwataj chque ri sipanic quech c'äj xukuje' ri rech u wa'l uva chquipam ri c'ac' tak ic', chquipam tak ri k'ij re uxlanem xukuje' chquipam conojel tak ri nimak'ij aj Israel. Rajawaxic xukuje' quequijach ri tabal tok'ob che u q'uexwäch ri macaj, ri sipanic tak que c'äj, ri quechajirisaxic xukuje' ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib, rech quecuyutaj ri e u mac ri Israel.” “In, ri Ajawaxel, quinbij: Pa ri nabe k'ij re ri nabe ic' quichi'j na che tabal tok'ob jun alaj ama' wacax ri ma ta c'o jun u yab, che u ch'ajch'ojirisaxic ri rachoch Dios ri tz'ilotajinak rumal ri macaj. Ri cojol tabal tok'ob cuc'am na jubik' u quiq'uel ri awaj ri xchi'x che tabal tok'ob u mac rech ri macaj, quebubil na ri capalil tak ri oquibal chupam ri Wachoch, xukuje' ri quiejeb u ch'u'c ri porobal xukuje' tak ri capalil tak ri oquibal cho ri uwo ja ri coc bic. Xukuje' c'u cäban pa ri uwuk rajilabal ri ic' che u to'ic apachin ta ne ri man xunabejtaj xkaj pa jun macaj o man xuch'ob taj. Je caban wa' che u josk'ixic ri Wachoch. Pa ri ucajlajuj rajilabal ri nabe ic' quichaplej roc'owisaxic ri nimak'ij rech ri oc'owem, wukub k'ij quebitij ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am cuc'. Pa ri k'ij ri' ri k'atal tzij cuchi'j na jun alaj ama' wacax che tabal tok'ob qui mac quech ri kas e u mac ri e u banom xukuje' qui mac quech ronojel ri u banom ri tinimit, chquijujunal c'ut ri wukub k'ij ri cäbeytaj ri nimak'ij quebuchacaba' na wukub alaj tak ama'ib wacax xukuje' wukub chij conojel ma ta c'o jun qui yab, che tabal tok'ob ri cächajirisax che ri Ajawaxel. Cuchi'j chi c'u na k'ij chk'ij jun q'uisic' jacha' che tabal tok'ob ri cäya'ic rumal rech ri macaj. Chque tak ri jujun alaj tak ama'ib tak wacax xukuje' jujun chij cätik jun sipanic re juwinak wajxaklajuj (38) libra qui wächinic tak ri ulew xukuje' oxib litro aseit ruc' niq'uiaj.” “Xukuje' pa ri nimak'ij que tak ri Cäbal, ri coc'owisax pa ri olajuj rajilabal ri uwuk ic', ri k'atal tzij rajawaxic wukub k'ij quebuchi'j na, junam tak tabal tak tok'ob rumal quech ri macaj, junam cajilabal ri awaj ri queporoxic xukuje' queban ri junam tak sipanic quech tak ri qui wächinic tak ri ulew xukuje' ri rech ri aseit.” “In, ri Ajawaxel. Quinbij: Ri oquibal aj elebal k'ij re ri ucab uwo ja rajawaxic cätz'api pa tak ri wakitak k'ij re chac, cäjak c'u pa ri k'ij rech uxlanem xukuje' pa ri k'ij rech ri c'ac' ic'. U petic ri k'atal tzij pa ri nabe uwo ja, cuya' c'u rib ruc' jun chque ri rapalil ri oquibal. Ri e cojol tabal tok'ob quequiporoj c'u na ri awaj ri quebajwataj che tabal tok'ob xukuje' quequiban tak ri tabal tak tok'ob re utzirisan ib ri e u yo'm ri k'atal tzij, ri cumej c'u na rib chuxcut ri rapalil ri oquibal cuya' c'u ri u palaj cho ri ulew quel c'u bic. Ri oquibal man cätz'apix ta na c'ä cäkaj na ri k'ij. Pa tak ri k'ij rech uxlanem xukuje' pa tak ri k'ij rech ri nabe ic', ri tinimit cak'ijilan na chuwäch ri Dios, kas chuwäch ri oquibal. Ri awaj tak ri quebuchacaba' ri k'atal tzij pa ri k'ij rech uxlanem che qui poroxic jacha' che sipanic che ri Ajawaxel pa ri k'ij re uxlanem e wakib alaj ama'ib tak chij xukuje' jun ama' chij, conojel ma ta c'o jun quiyab. Chque jujun ama'ib chij cuchi'j na juwinak wajxaklajuj (38) libra qui wächinic tak ri ulew, chque c'ut ri alaj tak chij jachique ri cäcaj. Che juwinak tak litro qui wächinic tak ri ulew cuchi'j na oxib litro ruc' niq'uiaj aseit. Pa ri k'ij rech ri c'ac' ic' cuchi'j na jun alaj ama' wacax, wakib alaj tak ama'ib tak chij xukuje' jun ama' chij, conojel ma ta c'o jun qui yab. Chque jujun alaj tak ama'ib tak wacax cuchi'j na juwinak wajxaklajuj (38) libra qui wächinic tak ri ulew, jun chic jewa' chque ri ama'ib tak chij, chque c'ut ri alaj tak chij jachique ri cäcaj. Chque c'ut ri juwinak wajxaklajuj (38) libra qui wäch tak ri ulew oxib litro ruc' niq'uiaj aseit. Aretak coc ri k'atal tzij, rajawaxic coc chuwäch ri uwo ja re ri oquibal, kas chila' c'u quel wi bic xukuje'. Aretak c'u queboc'owisax tak ri nimak'ij coc c'ut ri tinimit che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, je chubana' wa': ri queboc pa ri oquibal ri c'o pa ri riquiak'ab elebal k'ij quebel na bic pa ri oquibal ri c'o pa u mox elebal k'ij, e are' tak c'ut ri queboc pa ri oquibal ri c'o pa u mox elebal k'ij quebel na bic pa ri oquibal ri c'o pa u riquiak'ab elebal k'ij. Man quetzelej ta na pa ri kas oquibal ri xeboc wi ulok, xane' pa ri oquibal ri c'o chuwäch. Ri k'atal tzij rajawaxic coc junam ruc' ri tinimit xukuje' quelbic junam ruc' ri tinimit. Chupam ri jalan tak nimak'ij quechi'x na juwinak wajxaklajuj (38) libra qui wächinic tak ri ulew che jujun alaj tak ama'ib wacax, jun chic jewa' chque ri ama'ib tak chij chquijujunal; chque c'u ri alaj tak chij jachique ri cajwaxic. Chque ri juwinak wajxaklajuj (38) libra qui wächinic tak ri ulew quechi'x na, xukuje' oxib litro ruc' niq'uiaj aseit. Aretak ri k'atal tzij cuban jun sipanic pa rech wi che ri Ajawaxel, jacha' jun awaj che u chajirisaxic o jun tabal tok'ob rech utzirisanic, cäjak na ri oquibal chuwäch ri c'o pa ri elebal k'ij cuchi'j c'u na ri u tabal tok'ob je jas ri cuban pa tak ri k'ij rech uxlanem. Aretak c'u elinak chi bic, cätz'apix ri oquibal.” “Ronojel k'ij ak'abibal cächi'x jun alaj chij, jun u junab, ri ma ta c'o jun u yab, rech caporoxic jacha' tabal tok'ob che ri Ajawaxel. Junam, xukuje' ak'abibal chi ak'abibal caban na jun sipanic chuwäch ri Ajawaxel re oxlajuj (13) libra qui wächinic tak ri ulew xukuje' jun litro aseit, ri cäk'ij na puwi' ri c'äj. We nak'atisabal ri' takchital u banic amak'el. Ri tabal tok'ob ri aretak caporox ri alaj chij, xukuje' ri sipanic quech ri qui wächinic tak ri ulew xukuje' ri rech ri aseit, rajawaxic quec'am ulok amak'el ak'abibal.” “In, ri Ajawaxel, quinbij: We ri k'atal tzij cusipaj ch'akap che ri rulew che jun chque ri e u c'ojol, cäcanaj che quechbal ri rija'lil. We c'u ri k'atal tzij cusipaj ch'akap rulew che jun chque ri pataninelab rech, xuwi cuya' cuban rech che c'ä pa ri junab rech ri tzopitajem, chi c'ut cux chi na rech ri k'atal tzij cäcanaj c'u na can che quechbal ri e u c'ojol. Ri k'atal tzij man c'o ta pa u k'ab ri u tokixic ta ri rechbal apachique winak. Ri echbal ri chuya' chque ri e u c'ojol, rajawaxic are chebuya' ri rech chque; jeri' man c'o ta jun cäcanaj canok chi ma ta c'o rulew mawi cujabuj ta rib ri nu tinimit.” Ri achi xinuc'am c'u bic, pa ri oquibal ri c'o pa u xcut ri oquibal, pa ri alaj tak ja ri queca'y pa ri riquiak'ab elebal k'ij ri e tasom xuwi chque ri e cojol tabal tok'ob. Xuc'ut c'u jun c'olbal chnuwäch ri c'o pa ri u kajebal k'ij, ri c'o chrij. Xubij chwe: “Waral ri rajawaxic wi chque ri e cojol tabal tok'ob ri caquirokowisaj wi na ri qui ti'jal ri awaj ri quechi'xic jacha' che tabal tok'ob che ri u mac rech ri chak'maquil o u mac rech ri macaj, xukuje' ri caquitzac wi ri sipanic que c'äj. Jeri' man rajawaxic taj quequesaj na bic we jastak ri' cho ri uwo ja ri c'o a panok, mawi ri tinimit cunak rib cuc' ri jastak ri e tastalic.” c'o jun nimalaj tapia chrij re abaj, chuxe' c'ut ronojel ri nimalaj tapia e c'o tak k'ak' ri quenicowic. Xubij c'u chwe: “E are tak tzacabal wa' jawije' ri pataninelab rech ri Rachoch Dios quequirokowisaj wi tak ri awaj ri quequichi'j ri tinimit che tabal tok'ob.” Ri achi xuban chwe chi xintzelej chi na chuchi' ri cäban wi oquem chupam ri Rachoch Dios. Xinwil c'ut chi quel ulok ja' chuxe' ri oquibal, ri cäbelelic benak che ri u suq'uilal ri elebal k'ij, benak c'ut ri u wäch ri Rachoch Dios pa ri elebal k'ij. Ri ja' cäkaj ulok pa ri riquiak'ab ri Rachoch Dios, pa ri u mox ri porobal. Xuban c'u chwe chi xinresaj chupam ri rulewal ri Rachoch Dios chupam ri oquibal ri c'o pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, xuban chwe chi xinsutij ri rij c'ä xinopan na chuchi' ri oquibal rech ri nabe uwo ja ri cäca'y pa ri elebal k'ij. C'o jubik' ja' ri caq'uiyic ri cäturin ulok pa ri u mox elebal k'ij. Xel c'u bic ri achi chusuq'uilal ri elebal k'ij xuc'am c'ut jun etabal c'am pa u k'ab, xretaj juwinak quiejeb (24) c'am xuban c'u chwe chi xinoc chupam ri ja'; ri ja' xopan chwe c'ä pa tak nu ch'ec. Xretaj chi c'ut juwinak quiejeb (24) c'am xuban c'u chwe chi xintakej oquem chupam ri ja'; xopan c'u ri ja' chwe c'ä puwi' tak nu ch'ec. Xretaj chi c'u juwinak quiejeb (24) c'am xuban c'u chwe chintakej oquem chupam ri ja'; ri ja' xopan chwe c'ä xe' nu pam. Xretaj chi juwinak quiejeb (24) c'am ri ja' uxinak chic jun nima' ri man xincuintaj xintakej ta oquem chupam; uxinak chi c'u jun nima' ri sibalaj cho u pam ri xuwi cuya' cäban oc'owem chupam we cäban muxinic. Xubij c'u chwe: “Kas co chaca'yej ri awilom.” Xuban c'u chwe chi xintzelej chuchi' ri nima'. Xinwil c'ut chi sibalaj e q'ui ri che' ri e tiquitoj che ri quieb u chi'. Xubij c'u chwe: “We ja' ri' cäbe pa ri ulew ri c'o pa ri elebal k'ij ri quekaj c'ä xo'l tak ri abaj c'ä chuchi' ri Jordan, ri quetakal c'u ne pa ri Cäminak Cho. Aretak chopan chila', ri u ja'il ri cho caquiyar na. Pa apachique c'olbal ri copan wi we ja' ri', quecuin ri awaj re ronojel qui wäch quec'asi'c xukuje' q'uialaj cär. Ri u ja'il c'ut we nima' ri cujalwächij na ri c'äyilaj ja' pa qui'alaj ja', cäwinikir c'u na ronojel u wäch c'aslemal. Kas pa En-gad c'ä pa En-eglaim cawinikir na chapal tak cär, chi' c'ut cuya' quequisa' tak wi ri qui c'at. Quec'oji' c'u na sibalaj q'uialaj cär chila' re ronojel qui wäch jacha' ri c'o chupam ri Plo ri Mediteran. Pa tak c'ut ri suk xukuje' pa tak ri chemelic tak ja' man e c'o ta ja' qui'; chila' cäcanaj wi can ri ja' ri c'a che atz'am, ri na ri quesax wi na ri atz'am. Che ri quieb u chi' ri nima' queq'uiy na ronojel qui wäch tak che' ri quequiya' qui wächinic. Ri e qui xak mawi jumul quepulpubic, mawi c'u quequitanaba' ta u ya'ic wächinic. Chujujun tak ic' quequiya' wächinic, rumal rech chi quejabux rumal ri ja' ri elinak ulok chupam ri Rachoch Dios. Ri e qui wächinic tak quebajwataj che k'obisabal e are tak c'ut ri qui xak quebajwataj che cunabal.” “In, ri Ajawaxel, quinbij: E are' tak wa' ri u c'ulbatil ri ulew ri caquic'am na ri cablajuj ramak' ri Israel che quechbal (ri Jose cäcamulix u ya'ic ri rechbal). Quinban ri chi'nic ri kas cäban na xincha' in chi quinya' we ulew ri' chque ri e i mam. Chijacha' chiwäch junam chibana' che. We ulew ri' are iwechbal wa'. Ri c'ulbat tak pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, cächaptaj bic chuchi' ri Plo ri Mediteran, coc'ow chupam ri tinimit Hetlon xukuje' chquipam tak ri tinimit re Zedad, ri Berot xukuje' ri Sibraim (ri e c'o pa ri rulew ri Damasc xukuje' pa ri rulew ri Hamat), xukuje' ri Hazar-haticon (ri u c'ulbat rib ruc' ri Hauran). Je ba' ri', ri c'ulbat pa ri riquiak'ab elebal k'ij cächaptaj bic chuchi' ri Plo ri Mediteran quetakal c'ä pa Hazar-enan, quecanaj c'u can pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij ri e rulew ri Damasc xukuje' ri e rech ri Hamat. Ri e c'ulbatil aj elebal k'ij quechaptaj bic chquixo'l ri Orion xukuje' ri Damasc quetakal c'ä pa ri tinimit Tamar, chunakaj ri Cäminak Cho, are' cutakej ri u rabic ri u chi' ri nima' Jordan cäkaj bic, are c'u cäcanaj wa' che c'ulbat chuxo'l ri Galaad ruc' ri Israel. Ri e c'ulbatil aj u mox elebal k'ij quechaptaj bic ruc' ri Tamar, coc'ow chupam ri u c'ache'laj ri Merib-cades xukuje' coc'ow chupam ri alaj u nima' ri Ejipt, c'ä copan na chuchi' ri Plo ri Mediteran. Ri c'ulbatil aj kajebal k'ij are' ri Plo ri Mediteran, cächaptaj ulok pa ri u c'ulbatil ri Ejipt quetakal c'ä pa ri c'olbal re ri tak'aj ri c'o chuwäch ri oquibal pa Hamat. Are' ulew wa' ri rajawaxic u jachic chquiwäch ri cablajuj ramak' ri Israel. Are' echbal wa' ri ya'tal chiwe, xukuje' chque ri man e i winakil taj ri quejeki' iwuc' ri e c'o chi calc'ual chixo'l. Rajawaxic quiban chque chi xak e junam iwuc' ri ix alam pa Israel. Aretak chijacha ri ulew chquiwäch ri ramak' ri Israel, xukuje' ri e are' caya' ri ch'akatak quech. Ri man e i winakil taj caquic'am na ri ch'akatak culew pa ri rulew ri amak' ri e jekel wi. In, ri Ajawaxel, quinya' takanic chi cäbanic.” Are' chi c'u cäpe ri ulew ri rajawaxic u tasic iwumal, ri cächaptaj pa ri elebal k'ij quetakal c'ä pa ri u kajebal k'ij. Ri u wäch quieb legua ruc' niq'uiaj, are c'u ri u rabic xak junam quetan ruc' ri quebetan ri niq'uiaj ulew chic ri cachaptaj pa ri elebal k'ij quetakal c'ä pa ri u kajebal k'ij. Pa u niq'uiajil wa' cäcanaj wi na can ri Rachoch Dios.” “Ri ch'akap ulew ri tastalic che u patanixic ri Ajawaxel quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic, quieb legua c'u u wäch. Chupam we ch'akap ulew ri' c'o jun ulew ri tasom xuwi chque ri e cojol tabal tok'ob; pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij xukuje' pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij quetan quieb legua ruc' niq'uiaj, pa ri elebal k'ij xukuje' pa ri u kajebal k'ij, jun legua u wäch. Pa u niq'uiajil c'ut cäcanaj wi can ri Rachoch Dios. We ulew ri' cätas can chque ri e cojol tabal tok'ob ri xquitas quib che u patanixic ri Ajawaxel, ri e rija'lil ri Sadoc, ri xecanaj can pa ri nu patanijic man c'u xequitakej taj ri niq'uiaj aj israelib chic ri xquitas quib chquij ri e nu be, jacha' ri xquiban ri aj levitib. Rumal ri' chupam ri ulew ri tasom che u patanixic ri Ajawaxel, chuxcut ri culew ri aj levitib, ri e cojol tabal tok'ob c'o na jun ulew chque are c'u jun ulew wa' ri sibalaj tastal na. Chuxcut ri culew ri e cojol tabal tok'ob, cäcanaj wi can ri culew ri aj levitib, ri quebetan quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic jun legua c'ut u wäch. Ri ulew ri tasom che u patanixic ri Ajawaxel, chi ronojel quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic quieb legua c'ut u wäch. Are' jun ulew wa' ri sibalaj nim na u k'ij pa ri ulew. Man c'o ta jun ch'akap che ri chuya'taj chi c'ayixic o caq'uexic o cak'axex ta pa u k'ab jachin jun winak chic, tastal c'u che ri Ajawaxel. Ri niq'uiaj chic ri cäcanajic, re quieb legua ruc' niq'uiaj u rabic niq'uiaj legua c'ut u wäch, man tastal taj. Chila' cuya' quejeki' ri winak, chila' c'o wi ri quecha' ri awaj. Pa u niq'uiajil cäcanaj wi ri tinimit, ri culatz'obej jun cajtzalaj re jun legua pa tak ri jujun u xcut. Chrij ri tinimit e c'o wi tak ri echabal, ri quebetan jun sient ruc' cawinak lajuj ruc' quieb (152) bara' u wäch pa ri u cajtzalajil. Pa tak ri u xcut ri tinimit cäcanaj jun ulew pa ri u xcut ri ulew ri tasom che u patanixic ri Ajawaxel, ri c'o jun legua u rabic pa ri elebal k'ij jun etabal chi c'ut junam pa ri u kajebal k'ij. We ulew ri' cätic na u wäch, ri wächinic ri cäyac chuwäch cajwataj che qui tzukic ri quechacun pa ri tinimit. Ri quechacun pa ri tinimit, aj apachique ta ne amak' pa Israel quepe wi, caquitic na u wäch we ulew ri'. Ronojel ri ulew ri je u tasic wa' banom, ri u rikom rib ruc' ri ulew ri tasom che u patanixic ri Ajawaxel xukuje' ri rech ri tinimit, cäbantaj jun ulew cajtzalaj rij re quieb legua ruc' niq'uiaj ri u pa tak u xcut.” Pa ri u mox elebal k'ij che ri rulewal ri Gad, ri c'ulbat cächaptaj bic kas pa Tamar, coc'ow chupam ri u c'ache'laj ri Merib-cades xukuje' coc'ow chupam ri alaj u nima' ri Ejipt, quetakal c'ä chuchi' ri Plo ri Mediteran. Are' ulew wa' ri caquic'am na ri ramak' tak ri Israel jacha' che quechbal, je c'u u jachic wa' chibana'. In, ri Ajawaxel, quinya' takanic chi je cäbanic.” Ri nimalaj tapia quetan na chi ronojel quieb legua u rabic, are' c'u ri u bi' ri tinimit ri cätakex u bixic: ‘Ri Ajawaxel C'o Waral’.” Pa ri urox junab re ri rajawinic ri Joasim, ajawinel re Juda, ri ajawinel Nabucodonosor re Babilon xopan pa Jerusalen xusutij rij ri tinimit cuc' ri rajch'ojab. Ri Ajawaxel xuya' c'olbal chi ri Nabucodonosor xuyut ri Joasim, xukuje' niq'uiaj chque ri e u chaconisan ri rachoch Dios. Ri Nabucodonosor, xebuc'am c'u bic ri winak ri xekaj pa u k'ab pa Babilon, xebuya' c'ut ri tastalic tak chaconisan chquixo'l ri e u k'inomal ri cachoch ri e u diosib; xuya' c'u takanic che ri Aspenaz, c'amal qui be ri quepatanij chupam ri rachoch ri ajawinel, chi chquixo'l ri aj israelib, ri e rija'l ri ajawinel xukuje' ri calc'ual ri nimak tak qui k'ij quec'am ulok alabom ri utz queca'yic, ri man c'o ta qui yab, ri c'o qui no'j xukuje' quetamanic, ri quequich'ob conojel ri jastak re ri etamanic ri takal chque chi quepatanij chupam ri rachoch ri ajawinel. Quetijox c'u wa' che ri qui ch'abal xukuje' chque tak ri qui wuj ri aj caldeyib. Ri Nabucodonosor xuya' takanic xukuje', chi chque we alabom ri' queya' ronojel k'ij ri e junam tak riquil xukuje' tak ri u wa'l uva ri quecoj chuwäch; xukuje' chi chyok oxib junab tijonic chque, aretak c'u quetz'akat wa' quecanaj che u patanixic. Chquixo'l tak we alabom ri' c'o ri Daniel, ri Hananiy, ri Misael, xukuje' ri Azariy, ri e aj Juda, ri xq'uex ri qui bi' rumal ri c'amal be chupam ri rachoch ri ajawinel: ri Daniel xucoj Beltsasar che u bi'; ri Hananiy, Sadrac; ri Misael, Mesac; are' c'u ri Azariy, Abed-neg. Are c'u ri Daniel xuchomaj pa ranima' chi man cutz'iloj ta rib rumal ri u tijic ri riquil xukuje' ri u wa'l uva ri caruq'uiaj ri ajawinel, xutz'onoj c'u che ri c'amal u be ri rachoch ri ajawinel chi mucoj chuk'ab che chi cutz'iloj ta rib cumal tak we wa ja' ri'. Rumal ri u tok'ob ri Dios, ri c'amal be re ri patanijic chupam ri rachoch ri ajawinel xuc'ulaj rib u quiq'uel ruc' ri Daniel, xubij c'u che: “Quinxe'j wib chuwäch ri wajaw, ri ajawinel. Are' bininak chwe ri wa ja' ri rajawaxic u tijic iwumal xukuje' ri qui wuq'uiaj, we c'u cärilo chi benak na ri i wäch chquiwäch ri niq'uiaj alabom chic, rumal iwech ri' cätak nu cämisaxic rumal ri ajawinel,” xcha' ri c'amal be. Xtzijon c'u ri Daniel ruc' ri tako'n ri xcoj rumal ri c'amal be che ri patanijic chupam ri rachoch ri ajawinel che quilixic ri Daniel, ri Hananiy, ri Misael xukuje' ri Azariy, xubij c'u che: “Quinbochi'n che la chi chec'ambejej la we pataninel tak ech la ri': ya' la takanic chi lajuj k'ij chyok xuwi ichaj chke, xukuje' ja' che kuq'uia'. Aretak cätz'akat we lajuj k'ij ri', junamaj c'u la ri ka bantajic cuc' ri alabom ri qui tzukum quib cuc' ri riquil ri quecoj chuwäch ri ajawinel, bana' c'u la chke jas ri quil la.” Ri tako'n xunimaj ri xbix che, lajuj k'ij c'ut, xebuc'ambejisaj. Aretak xoc'ow ri lajuj k'ij, ri qui bantajic ri e are', are c'o na rutzil qui wäch xukuje' sibalaj e co na chquiwäch conojel ri alabom ri cäquitij que ri u riquil ri ajawinel. Je c'u ri' ri tako'n cuc'am bic ri riquil ri rajawaxic u tijic xukuje' ruq'uiaxic cumal, ichaj c'ut cuya' chque. Chque we quiejeb alabom ri', ri Dios xuya' c'oxomanic xukuje' no'jinic chque rech cäquich'ob ronojel qui wäch wuj xukuje' etamanic. Ri Daniel cuch'ob xukuje' ronojel u wäch c'utwächinic xukuje' ichic'. Aretak c'u xetz'akat ri k'ijol ri e u c'utum ri ajawinel rech quebec'utun ri alabom chuwäch, ri c'amal be re ri patanijic chupam ri rachoch ri ajawinel xebuc'am bic chuwäch. Ri ajawinel xtzijon cuc', chquixo'l c'u conojel ri alabom, mawi jun xurik ta chquixo'l ri xjunamataj ta ruc' ri Daniel, ri Hananiy, ri Misael xukuje' ri Azariy, rumal c'u ri', xecanaj can wa' che patanijic ruc' ri ajawinel. Pa conojel ri jastak ri cajwataj wi no'j xukuje' c'oxomanic, chque tak wa' xc'ot wi qui chi' rumal ri ajawinel, xeburik c'ut chi c'o na lajuj mul ri qui no'j chquiwäch ri ajk'ijab xukuje' ri ch'obonelab ri e c'o pa ri rajawibal. Xcanaj c'u can ri Daniel chila' c'ä pa ri nabe junab re ri rajawinic ri Sir. Pa ri ucab junab ri rajawinic, ri Nabucodonosor xebuban tak ichic', cumal c'u quech we ichic' ri' sibalaj xoc il, man coc ta chi c'u ne ri u waram. Xtakan c'u che qui siq'uixic tak ri ajk'ijab, ch'obonelab, itzinelab xukuje' ajno'jab, rech quequik'alajisaj ri richic'. Xepe c'u conojel wa' xeboc chuwäch ri ajawinel, ri are' xubij c'u chque: “Nu banom jun ichic' sibalaj c'u in oquinak il cätajin c'u quintij nu k'ij che u ch'obic.” Ri ajno'jab xquibij che ri ajawinel: “¡Chc'asal ba la amak'el! Tzijoj la, chque we pataninel tak ech la ri' ri ichic'am la, cäkak'alajisaj c'u na uj ri quel cubij.” Xutzelej u bixic ri ajawinel are wa' ri nu chomam u banic: “We ri ix man quibij ta chwe ri xinwichic'aj xukuje' ri quel cubij, quixmuch na xukuje' tak ri e iwachoch quebux na jumulaj wilijinak tak ch'akatak xan. We c'u quibij chwe ri xinwichic'aj xukuje' ri quel cubij, quebic'am na sipanic xukuje' tok'ob tak xukuje' nimalaj u nimarisaxic i k'ij. Je c'u ri', chitzijoj ba' chwe ri xinwichic'aj xukuje' chik'alajisaj c'u chnuwäch ri quel cubij.” Ri ajno'jab xquitzelej u bixic che chucamul: “Tzijoj la, ajawinel, chke ri xichic'aj la, are c'u ri uj cäkak'alajisaj ri quel cubij.” Ri ajawinel xutzelej u bixic: “Kas weta'm chi ri ix quito' iwib, rech chi i tom chic ri quinban na. Rumal ri', we c'u man quitzijoj chwe ri xinwichic'aj, xa' junam c'äjisabal wächaj quikajbej na, i junam c'u i tzij che qui bixic banoj tak tzij chwe xukuje' tak cawächibal, quiweyej c'ut chi queq'uextaj tak ri c'ulmatajic. Chitzijoj ba ri ichic' chwe, je c'u ri' quinwetamaj na chi quixcuin che u k'alajisaxic ri quel cubij ri xinwichic'aj.” Ri ajno'jab xquitzelej u bixic: “Man c'o ta jun cho ri uwächulew ri cäcuin ta che u bixic ri cutz'onoj, ri Ajawinel. Xukuje' mawi jumul c'o ta jun ajawinel pune' ta ne sibalaj nim u k'ij xukuje' nim ta u chuk'ab c'olinak, u tz'onon ta jun c'axalaj jasach che jun ajk'ij, mawi che jun ch'obonel, mawi che jun ajno'j. Rumal rech chi ri catz'onoj la retamaxic, sibalaj c'ax, ri man c'o ta jun winak ri cäcuin ta che u bixic che la ri quel cubij, we man e are' ri diosib; ¡ri e are' man e jekel ta c'u chquixo'l ri winak!” Ri ajawinel aretak xuta' wa', sibalaj xoyowaric, xutak c'u quicämisaxic conojel ri ajno'jab ri e c'o pa Babilon. Aretak ya'tajinak chic ri takanic xtzucux xukuje' ri Daniel xukuje' tak ri e rachil che resaxic ri qui c'aslemal. Ri Daniel sibalaj c'u utz u ch'abexic ri Arioc xubano, ri qui nimal ri rajch'ojab ri ajawinel, ri xa' co'l man cuchap qui cämisaxic ri ajno'jab. Xuc'ot c'u u chi', xubij che: “¿Jasche u yo'm ri ajawinel we c'axalaj takanic ri'?” Ri Arioc xuk'alajisaj chuwäch jasche. Xbe c'u ri Daniel che rilic ri ajawinel xutz'onoj c'u che chi chuya' na quieb oxib k'ij che rech cäcuinic cutzijoj ri ichic' che xukuje' ri quel cubij. Chanim xtzelej cho rachoch xuya' c'u retamaxic ronojel chque ri e rachil; ri Hananiy, ri Misael, xukuje' ri Azariy, rech cäquitz'onoj to'banic che ri Dios ri c'o pa ri caj puwi' we c'ulmatajic ri' rech man quecämisax ta junam cuc' ri niq'uiaj ajno'jab aj Babilon. Pa ri ak'ab ri' ri awatalic xc'utunisax chuwäch ri Daniel pa jun c'utwächinic, rumal c'u wa' ri Daniel xutewichi'j ri Dios ri c'o pa ri caj cuc' tak we tzij ri': “Tewichi'm ba' amak'el ri u bi' ri Dios, e rech c'ut ri no'j xukuje' ri cuinem. Ri are' quebuq'uex ri k'ijaric xukuje' tak ri k'ijol; queresaj xukuje' quebucoj tak ajawinelab, cuya' qui no'j tak ri ajno'jab xukuje' qui c'oxomabal ri quec'oxomanic. Ri are' quebuc'utunisaj tak ri jastak ri naj qui pam xukuje' ri man e etamatal taj; reta'm ri c'o pa ri k'ekumalil, c'o c'ut ri sakil ruc'. Che la, qui Dios ri e nu mam, quinya' maltioxinic che la xukuje' quink'ijilan che la, rumal rech chi banom la aj no'j chwe xukuje' aj chuk'ab; camic yo'm la retamaxic ri ka tz'onon che la: c'utum la chkawäch ri oquinak wi il ri ajawinel.” Xbe c'u ri Daniel che u tzijobexic ri Arioc, ri takom che qui cämisaxic ri ajno'jab ri e c'o pa Babilon, xubij c'u che: “Mebacämisaj ri ajno'jab. Chinac'ama' bic chuwäch ri ajawinel, ri in quink'alajisaj na chuwäch ronojel ri richic'am.” Ri Arioc xuc'am bic ri Daniel chuwäch ri Nabucodonosor xubij c'u che ri ajawinel: “Chquixo'l ri aj judeyib ri e c'amom ulok pa Juda xinrik jun achi ri cuk'alajisaj na ri quel cubij ri xichic'aj la.” Xubij c'u ri ajawinel che ri Daniel ri cäbix Beltsasar che: “¿La catcuin chubixic chwe ri xinwichic'aj, xukuje' ri quel cubij ri nu wichic'?” Ri Daniel xubij: “Man c'o ta jun ajno'j mawi jun ch'obonel mawi ajk'ij mawi ajch'imil, ri cäcuin ta chubixic che la, ri c'utalic ri caj la retamaxic. C'o c'u jun Dios pa ri caj ri cuk'alajisaj tak ri c'utalic, are c'u yo'winak retamaxic che la ri c'ä maja' quec'ulmatajok. Quinya' u k'alajisaxic che la, ri ichic' xukuje' tak ri c'utwächinic ri e ilom la aretak cätajin cäwar la: Ri lal, lal c'o pa ri ch'at la aretak xchaplej la; u chomaxic ri quec'ulmataj na, are' c'ut ri quebuk'alajisaj ri jastak ri e c'utalic e u k'alajisam chwäch la. Xukuje' chwe in k'alajisam wi we c'utalic ri', man xak ta c'u rumal chi c'o ta na u wi' ri wetamanic chquiwäch conojel ri achijab, xane' rech quink'alajisaj chwäch la ri quel cubij ri ichic', je c'u ri' cacuin la che qui ch'obic tak ri chomanic ri e petinak pa jolom la. Pa ri waram la, xil la chi chwäch la xwalij wi jun u wächbal winak ri sibalaj nim ri cärepc'un c'ut sibalaj xibibal cäpetic. Ri u jolom ri wächbal re utzalaj k'an puak; ri uwo u c'u'x xukuje' ri quieb u k'ab, e re sak puak; ri u pam xukuje' ri quieb u chomal ri e ra', e re k'an ch'ich'; ri e u ch'ec e re räx ch'ich', jun ch'akap chque ri quieb rakan re räx ch'ich', ri ch'akap chic re t'äc. C'ä cätajin c'u cäca'y la, che c'u jun juyub xc'otoc'ob wi ulok jun abaj, man c'o ta jachin jun xch'iquimin, ulok xeltakal chque ri rakan ri wächbal xebuc'äjij c'ut. Pa ri jok'otaj, ri räx ch'ich', ri t'äc, ri k'an ch'ich', ri sak puak xukuje' ri k'an puak xebux puc'uc' ulew, jacha' ri quilitaj pa ri sak'ij aretak cäjopix ri trico, cäc'am c'u bic rumal ri quiakik' man c'o ta c'u jubik' retal cäcanajic. Are c'u ri abaj ri xpe chrij ri u wächbal winak xux jun nimalaj juyub xunojisaj c'u ronojel ri uwächulew. Are wa ri ichic'. Are chi c'u quink'alajisaj che la, ri quel cubij ri ichic'. Ri lal, are' ri sibalaj lal nim na chquiwäch conojel tak ri ajawinelab, rumal rech chi are' ri Dios ri c'o pa ri caj yowinak ajawinic che la, ri cuinem, ri chuk'ab, ri u nimarisaxic k'ij la. Xukuje' ri ajawinic conojel c'olbal ri e jekel wi winak, awaj xukuje' chicop ri e c'o qui xic'; are' u yo'm ronojel chuxe' ri takanic la, are c'u jolomaj wa' re k'an puak. Aretak c'u oc'owinak chic ri ajawinic la, cäpe c'u na jun ajawibal ri man nim ta u k'ij chuwäch ri ech la. Cäpe chi c'u na jun urox ajawibal re k'an ch'ich' ri cajawin na puwi' ronojel ri uwächulew. Cäpe chi c'u jun ucaj ajawinic, ri sibalaj co jacha' ri räx ch'ich'; je c'ut jacha' ri ch'ich' cuc'äjij ronojel xukuje' casachisan wächaj, jeri' we ajawibal ri' cuc'äjij xukuje' cusachisaj qui wäch conojel ri niq'uiaj ajawibal chic. Xil la, xukuje' chi jun ch'akap chque ri e rakan xukuje' chque ri u wi' tak rakan re t'äc, ri ch'akap chic, re räx ch'ich'; ri quel cubij wa' chi ri ajawibal quieb u banom, pune' c'o jubik' u chuk'ab rumal ri räx ch'ich', xil la, chi ri räx ch'ich' yujtal ruc' t'äc. Ri e u wi' tak ri rakan ch'akatak e re räx ch'ich' ch'akatak chic e re t'äc, ri quel cubij wa' chi ri ajawibal co xukuje' tuka'r. Je c'ut jacha' ri xil la, chi ri räx ch'ich' yujtal ruc' ri t'ac, jeri' ri k'atal tak tzij cäquinuc' na quib cumal tak ri c'ulanem ri cäquiban chquixo'l; man quecuin ta c'ut quebux ta xa' junam cuerp, jacha' xukuje' ri räx ch'ich' man cacuin ta cuyuj ta rib ruc' ri t'äc. Pa tak c'ut ri k'ijol ri quebajawin tak we ajawinelab ri', ri Dios ri c'o pa ri caj cujekeba' na jun ajawibal ri mawi jubik' casachisax ta u wäch mawi c'o jun nim tinimit cätakan ta chi na puwi', xane' quebusachisaj na qui wäch conojel tak ri niq'uiaj ajawibal chic, cäjeki' c'u na chbe k'ij sak. Are wa' ri quel cubij ri abaj ri xil la, ri xc'otoc'ob ulok che ri juyub, ri man c'o ta jachin xch'icnim ulok; abaj ri xuban puc'uc' ulew che ri ch'ich', ri k'an ch'ich', ri t'ac, ri sak puak xukuje' ri k'an puak. Ri nimalaj Dios u k'alajisam chwäch la, ri maja' quec'ulmataj pa tak ri k'ij ri quepe na. Ri ichic' kas jic, xukuje' ri quel cubij, kas cac'ulmataj na.” Xuxucuba' c'u rib ri ajawinel Nabucodonosor chuwäch ri Daniel, xupachba' c'u ri u jolom c'ä cho ri ulew xtakan c'ut chi cachi'x tabal tak tok'ob chuwäch xukuje' c'oc' k'ol. Xubij chi c'u na che ri Daniel: “Kastzij ri i Dios ix, are' ri nim na u k'ij chquiwäch ri niq'uiaj diosib chic; are' ri cajaw ri ajawinelab xukuje' are' ri cäk'alajisan tak ri c'utalic, atcuininak c'u ri at che u c'utunisaxic we c'utalic ri'.” Xuya' c'u ri ajawinel jun nimalaj rekle'n ri Daniel xukuje' xebuya' je'licalaj tak sipanic che; xuya' c'u che chi cätakan puwi' ronojel ri ajawibal Babilon xukuje' xucoj che nimalaj c'amal qui be conojel ri ajno'jab ri e c'o pa ri nim tinimit ri'. Rumal c'u ri u tz'ononic ri Daniel, ri ajawinel xebucoj ri Sadrac, ri Mesac xukuje' ri Abed-neg pa nimak tak takanic puwi' ri ulew pa Babilon. Are' c'u ri Daniel xcanaj can chupam ri u k'atbal tzij ri ajawinel. Ri ajawinel Nabucodonosor xutak u banic jun tac'aticalaj u wächbal winak re k'an puak, ri quetan juwinak olajuj (35) bara' u taq'ui'c, oxib bara' ruc' niq'uiaj u wäch; xtakanic chi cätac'abax pa ri lianic ri c'o pa Dur, rulewal ri Babilon. Xutak c'u qui siq'uixic conojel ri k'atal tak tzij ri e c'o pa ri nimak tak tinimit, ri qui nimal tak ri ajch'ojab, ri k'atal tak tzij ri e c'o pa ri u tz'akatil ri ajawibal, ri e ya'l tak no'j, ri e c'olol tak puak, ri e k'atal tak tzij, ri e takanelab, xukuje' niq'uiaj k'atal tak tzij chic ri e c'o pa ri ajawibal rech quec'oji' pa ri rawasixic ri u wächbal winak ri takaninak che u banic. Conojel we achijab ri' ri nimak tak qui k'ij, ri e c'o pa ri nim tinimit, xquimulij quib chuwäch ri u wächbal winak che roc'owisaxic ri rawasixic. Ri cojom che u ya'ic u bixic ri u chapletajic ri nimak'ij, xuya' takanic ruc' rakoj chi'aj, xubij: “Chixtatabenok, winak que conojel tak ri tinimit, nimak tak tinimit xukuje' tak ch'abal: Xuwi quito cok'isax ri trompet, ri su', ri guita'r ri sibalaj q'ui u c'amal, ri alaj arp, ri nimalaj arp, ri chirimiy xukuje' conojel tak ri k'ojom ri quebok'isaxic, quixxuqui' na, quik'ijilaj c'u na ri u wächbal winak ri re k'an puak ri xutak u banic ri Nabucodonosor. Apachin ta c'u ne ri man cäxuquitaj, man cuk'ijilaj ta c'ut ri u wächbal winak, caq'uiak na chupam jun jorno ri cabac'ow k'ak' chupam.” Je c'u ri' ri e q'uialaj winak ri qui mulin quib, xuwi xquita' ri cok'ebal conojel tak ri k'ojom, xexuquic xquik'ijilaj c'u ri u wächbal winak re k'an puak. Jujun aj caldeyib c'ut xquirik tzujubal quech ri aj judeyib chuwäch ri ajawinel Nabucodonosor, je xquibij wa': “Chc'asal la amak'el, chnatax ta c'u ri bi' la amak'el. Yo'm la takanic chi conojel ri q'uialaj winak chexuculok, qui k'ijilaj c'ut ri u wächbal winak re k'an puak xuwi chtataj ri cok'ebal ri k'ojom, are c'ut ri man je ta cubano chq'uiak pa jun jorno ri caboc'ow k'ak' chupam. E c'o c'ut jujun aj judeyib ri e cojom la, puwi' ri rulewal ri Babilon, ri man cäquiya' ta jubik' k'ij la, mawi quequik'ijilaj tak ri diosib la mawi ri u wächbal winak re k'an puak ri takom u walijisaxic umal la. E are ri Sadrac, ri Mesac xukuje' ri Abed-neg xecha' che ri ajawinel.” Ri Nabucodonosor sibalaj xoyowaric, xuya' c'u takanic chi chebec'am ulok ri Sadrac, ri Mesac xukuje' ri Abed-neg chuwäch. Aretak c'u e c'o chic chuwäch, xuc'ot qui chi', xubij chque: “¿La kastzij chi ri ix man quebik'ijilaj ta ri e nu diosib mawi ri u wächbal winak re k'an puak ri nu takom u banic? ¿La quiya' i tzij chi xuwi quita' ri cok'ebal tak ri k'ojom, quimej iwib chuwäch ri u wächbal winak ri nu takom u banic, quik'ijilaj c'ut? We c'u man quik'ijilaj kas pa ri jok'otaj ri' quixq'uiak na pa ri jorno ri cabac'ow k'ak' chupam; ¿Jachin ta c'u ri dios ri cäcuin ta che i to'ic?” “Man c'o ta jasche cujchoman chrij we jasach ri',” xecha' ri oxib alabom. “Ri ka Dios, ri cäkak'ijilaj, cäcuinic cujuto'tajisaj na man c'o ta cuban na ri rak' ri k'ak' ri c'o chupam ri jorno xukuje' chuwäch ronojel ri c'ax ri caj la cäban la chke, cujuto'tajisaj c'u na. We c'u ne man je cuban chke, kas chetamaj la, chi man quekak'ijilaj taj ri e diosib la mawi quekamej ta kib chuwäch ri u wächbal winak re k'an puak.” Ri Nabucodonosor aretak xebuta' tak we tzij ri', xquiakar ri u palaj che oyowal chquij ri oxib alabom. Xuya' takanic chi wukub mul cäc'atanirisax na ri jorno chuwäch ri cäban amak'el; xebutak c'u jujun ajch'ojab ri sibalaj c'o na qui chuk'ab che qui ximic ri Sadrac, ri Mesac xukuje' ri Abed-neg, che qui q'uiakic chupam ri rak' ri k'ak' ri cänicow chupam ri jorno. Ri oxib alabom, c'ä qui cojom ri catz'iak ri que nimak k'atal tak tzij ri e cojom wi, xeyutic xeq'uiak pa ri ka'k' ri cänicow chupam ri jorno. Takaninak c'ut ri ajawinel chi ri u takanic chban aninak, are c'ut ri jorno sibalaj cänicowic, ri e rak' ri k'ak' xequirik ri ajch'ojab ri xeq'uiakow ri oxib alabom pa ri k'ak', ri e yutoyoj c'ut xekaj chupam ri jorno. Aninak c'ut xwalij ri Nabucodonosor, sibalaj cämayinic xubij chque ri ya'l tak no'j ri e c'o pa ri rajawinic: “¿La ma ta e oxib ri achijab ri e yutoyoj xeq'uiak pa ri k'ak'?” “Je' wa,” xecha'. “In quebenwil quiejeb achijab e quiritajinak, ri quebin pa u niq'uiajil ri k'ak', man c'o ta c'u jas cäquic'ulmaj, ri ucaj winak junam u banic ruc' jun tako'n aj caj.” Xuwi xbitaj wa' rumal ri Nabucodonosor, xkeb chuchi' ri jorno xurak c'u u chi': “¡Sadrac, Mesac xukuje' ri Abed-neg pataninel tak rech ri Dios ri c'o pa ri caj, chixel ulok, chixpet waral!” Ri oxib xebel ulok pa u niq'uiajil ri k'ak', conojel ri k'atal tak tzij re ri nim tinimit ri e c'o chila' xekeb cuc' tak we achijab ri', ri man xenak ta ri qui cuerp rumal ri k'ak', kas c'u xequinic'oj chi mawi ne jun qui wi' xch'ilich'obic, mawi ne xurik c'ax ri catz'iak, mawi c'u ne xch'ich'ob ta ri quij. Pa ri jok'otaj ri' ri Nabucodonosor xurak u chi' xubij: “¡Chyo'k u k'ij ri u Dios ri Sadrac, ri Mesac xukuje' ri Abed-neg, ri xutak ri u tako'n aj caj che qui to'ic ri jicalaj tak pataninel tak rech, ri man xquinimaj ta ri u takanic ri ajawinel, are' xquiya' qui tzij chi quecämic che u q'uexwäch ri quexuqui' ta che u k'ijilaxic jun dios chic ri ma ta are ri qui Dios! Are c'u ri camic, quinya' takanic chi apachique winak ri cäyok'on che ri qui Dios we alabom ri', cäban ch'akatak che, ri rachoch cäban jumulaj ch'akatak xan che, apachique ta ne ri u tinimit, ri u nim tinimit, ri u ch'abal, man c'o ta chi c'u jun dios ri je ta colotajic wa' cubano.” Ri ajawinel xuya' quekle'n we oxib alabom ri' ri nimak na qui k'ij chuwäch ri u yo'm chque nabe pa ri rulewal ri Babilon. “In ri ajawinel Nabucodonosor, quinrayij ri jamaril xukuje' k'inomal chque conojel ri tinimit, ri nimak tak tinimit xukuje' tak ch'abal ri e c'o cho ri uwächulew. Quinwaj chi quiwetamaj ri jastak ri sibalaj e mayibal ri e u banom ri Dios chwe ri sibalaj chicaj c'o wi. ¡Sibalaj e nimak ri e u cajmajibal xukuje' ri e u mayibal! Ri rajawinic man c'o ta u q'uisic, ri u cuinem cätaken na ija'lil chi ija'lil. In, Nabucodonosor utz nu banom chupam ri nimalaj wachoch c'o jun nimalaj nu k'inomal. Jun chak'ab c'ut, aretak in k'oyolic, xinban jun ichic' ri xinuxibij, chomanic tak xukuje' c'utwächinic ri xinquinojisaj che xe'n ib. Xinya' c'u takanic chi quepe conojel ri ajno'jab aj babilonib rech quepe che wilic, rech cäquik'alajisaj ri quel cubij ri ichic'. Xepe conojel ri ajk'ijab, ri ajch'obonelab, ri ajno'jab xukuje' ri ajch'imilab aj babilonib, xintzijoj c'ut ri ichic' chque, man c'u xecuin taj xquibij chwe ri quel cubij chwe. Chuq'uisbalil xopan ri Daniel, ri cäbix Beltsasar che, che u ya'ic u k'ij ri nu dios, ri c'amom u be ri u c'aslemal rumal ri ruxlabal ri tastalicalaj Dios, je c'u u tzijoxic wa' ri nu wichic' xinban che: ‘Beltsasar, c'amal qui be ri ch'obonelab, in weta'm chi ri ruxlabal ri tastalicalaj Dios cäc'amow a be, aweta'm c'u conojel ri c'utalic: chatatabej ba ri wilom pa ri nu wichic', chabij c'u chwe ri quel cubij. E are tak c'utwächinic wa' xinwilo aretak in k'oyolic: Pu niq'uiajil ri uwächulew c'o juwi' che' ri sibalaj naj elinak chicaj. Ri juwi' che' xq'uiyic sibalaj c'u xchomaric; ri u wi' xopan cho ri caj, cuya' c'ut quilitaj ulok kas pa tak ri c'olbal aj uwächulew ri sibalaj naj e c'o wi. Ri e u xak sibalaj e je'lic xukuje' sibalaj q'ui ri u wächinic, ri cubana' che qui tzukic conojel. Ri juyubal tak awaj quec'oji' chuxe' ri u mu'jal, cäquiban qui soc tak ri chicop ri e c'o ri qui xic' xo'l tak ri u k'ab, are c'u ri u c'aslemal ronojel ri uwächulew che elinak wi. Xak c'u c'ätetal xinwil pa tak ri nu c'utwächinic jun tako'n aj caj yuxlenel ri xkaj ulok chicaj, ri co xurak u chi' je xubij wa': Chikasaj ri juwi' che, chebit'oyo tak ri u k'ab, chebijolij tak ri u xak chebijabuj tak ri e u wächinic. Chebanimaj tak ri juyubal tak awaj ri e c'o chuxe' ri u mu'jal xukuje' tak ri chicop ri e c'o ri qui xic' ri e c'o pa tak ri u xak. Chiya' c'u can ri u cuta'mil pa ri ulew xukuje' tak ri u ra'b; co c'u chixima' cuc' tikom tak räx ch'ich' xukuje' re k'an ch'ich', chiya' can chila' xo'l tak ri k'ayes ri c'o pa ri juyub. Chakaj ri räxk'ab puwi', chcanaj xo'l tak ri k'ayes cuc' ri juyubal tak awaj pa ri juyub. Chanaquir ri u chomanic chux junam ruc' ri rech ri jun juyubal awaj, chbeytaj c'u wukub junab we etzelal ri' che. Are c'u c'äjisabal wächaj wa' ri xquiya' u bixic ri tastalicalaj tak tako'n yuxlenelab, rech conojel ri winak chquetamaj chi ri Dios ri sibalaj chicaj c'o wi ri c'o u cuinem paquiwi' ri ajawinic aj winak chi are' cuya' ri ajawinic jachin che ri craj cuya' wi, cuban c'u che jun winak ri sibalaj man nim ta u k'ij chi cux c'amal u be jun nim tinimit. Are ichic' wa' ri in, ri ajawinel Nabucodonosor, xinwichic'aj. Chabij c'u chwe camic, Beltsasar, ri quel cubij, man c'o ta c'u jun chque ri ajno'jab ri e c'o pa ri wajawibal u ch'obom; are c'u ri at catcuin che u k'alajisaxic ri quel cubij, rumal rech chi c'o ri ruxlabal ri tastalicalaj Dios awuc'.’ Are c'u ri Daniel, ri cäbix Beltsasar che, xcanaj jok'otaj che chomanic, u xibim rib cumal tak ri chomanic ri xepe pa u jolom. Are c'u ri in, ri ajawinel xinbij che ri Beltsasar, ‘matoc il che ri ichic' ri nu banom, mawi che ri quel cubij.’ Ri Beltsasar xubij che ri ajawinel: ‘¡Ay, ronojel ta ri quel cubij ri ichic', chkaj ta paquiwi' ri e c'ulel la! Ri nimalaj juwi' che' ri xukuje' chom u pam ri xil la, ri copan c'ä chicaj cuya' c'ut quilitaj ulok kas pa tak ri c'olbal aj uwächulew, ri sibalaj naj e c'o wi, ri e c'o je'licalaj tak u xak, ri c'o sibalaj q'ui u wäch ri cubana' che qui tzukic conojel, ri quekeb ri juyubal tak awaj chuxe' ri u mu'jal, ri cäquiban qui soc tak ri chicop ri e c'o qui xic' xo'l tak ri u k'ab, we che' ri', kas lal ri' ajawinel, ri q'uiyinak la, ri uxinak sibalaj nim chuk'ab la. Ri nimalil la, nimarinak ri u rikom ri u chicajil ri caj, ri ajawinic la u lic'om rib c'ä puwi' ronojel ri uwächulew. Xil la, xukuje' chi jun tastalicalaj tako'n yuxlenel xkaj ulok chicaj xubij c'ut: Chikasaj ri juwi' che', chisachisaj c'u u wäch, chiya' can ri u cuta'mil xukuje' ri e u rab pa ri ulew; co chixima' cuc' tak tikom räx ch'ich' xukuje' re k'an ch'ich', chiya' c'u can xo'l tak ri k'ayes re ri juyub. Chkaj ri räxk'ab puwi' chutija' c'u re ri k'ayes re ri juyub cuc' tak ri awaj wukub junab. Ri quel cubij wa' are ri c'äjisabal wächaj ri u yo'm u bixic ri Dios ri sibalaj aj chicaj ri cac'ulmaj na la. Are' c'u, ri lal quesax na la bic chquixo'l ri winak cäjeki' na la chquixo'l ri awaj; catij na la k'ayes, e jacha' tak ri wacax, are c'u ri räxk'ab cäch'akaban na ri cuerp la. Je c'u c'aslemal la wa', wukub junab c'ä cach'ob na la, chi ri Dios aj chicaj c'o u cuinem paquiwi' conojel tak ri ajawibal aj winak, chi are c'ut ri are' ri cäcojow jacha' che k'atal tzij jachin ri cuchomaj chi takal che. Ri takanic chi queya' can pa ri ulew ri u cuta'mil xukuje' ri e u ra'b, quel cubij chi cätzelex na che la, ri ajawinic aretak ch'obom chi la chi ri Dios are ri c'o u cuinem. Rumal ri', c'amowaj la we nu yo'w no'j ri': bana' la ri suq'uilal, mätakej la u banic ri macaj; tanaba' la qui banic tak ri etzelal, checojo' ri k'ij la che qui to'ic ri mebayib. Craj ne rumal qui banic wa' cacuin la catakej la c'aslemal pa jamaril xukuje' pok'ocolojic.’ ” Conojel we jastak ri' ri xya' u bixic che ri ajawinel Nabucodonosor, je xec'ulmatajok: Jun junab oc'owinak, aretak cätajin c'u cäwacat ri ajawinel puwi' ri rachoch pa Babilon, xubij: “¡Chiwila' chi sibalaj nim ri Babilon! In, ruc' ri nimalaj nu cuinem xinyaco che u chuch ri wajawibal, rech quebenya' can c'utbal rech ri nu nimalil.” C'ä cätajin cätzijon ri ajawinel aretak xtataj jun ch'abal chicaj, ri xubij: “Chatatabej wa', ajawinel Nabucodonosor. Ri awajawibal man awech ta chic; catelesax na chquixo'l ri winak catejekel na chquixo'l ri awaj; catija' na k'ayes e jacha' ri wacax wukub junab, c'ä cach'ob na chi ri Dios ri sibalaj aj chicaj c'o u cuinem paquiwi' conojel ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew, chi are' c'ut ri are' ri cäcojow jacha' che k'atal tzij jachin ri cuchomaj chi takal che.” Pa ri jok'otaj ri' xtz'akat ri c'äjisabal wächaj ri yo'm u bixic, ri Nabucodonosor xesax chquixo'l ri winak; xutij k'ayes e jacha' ri wacax are c'u ri räxk'ab xch'ak'isan ri u cuerp, c'ä xq'uiy na ri u wi' xukuje' tak ri rixq'uiak e jacha' ta ne rismal xukuje' rixq'uiak cot. “Aretak xtz'akat ri k'ijol rech ri c'äjisabal wächaj, in, Nabucodonosor, xinca'y chicaj xinna' c'u wib chi in cunatajinak chic che ri nu ch'ujilal; xintewichi'n c'u che ri Dios ri sibalaj aj chicaj, xink'ijilaj c'ut ri c'asal chbe k'ij sak cuc' tak we tzij ri': ‘Ri u cuinem cäbeytaj na amak'el; ri rajawinic cäjeki' na ija'lil chi ija'lil. Chuwäch are' man nimak ta qui k'ij ri winak ri e c'o cho ri uwächulew, ri are', are cuban ri u rayibal, pa ri caj jacha' xukuje' cho ri uwächulew. Man c'o ta jachin jun ri cäcuinic cuk'atij ta u wäch ri u cuinem mawi c'o ta jun cuta' ta che jasche jewa' cubano.’ Kas pa ri jok'otaj ri' xtzelej ulok ri nu no'j pa ri u c'olbal, ri u juluwem ri wajawinic, ri u nimalil ri nu k'ij xukuje' ri nu nimalil. Ri e ya'l tak nu no'j xukuje' ri nimak tak qui banic ri e c'o pa ri wajawibal xepe che nu tzucuxic, xinchaplej chi c'u takanic puwi' ri nu nim tinimit, are c'u nim chi na ri takanic ri xc'oji' chi na pa nu k'ab chuwäch ri xc'oji' can wuc' nabe. Are c'u ri camic, in Nabucodonosor, quink'ijilaj, quinya' u k'ij xukuje' quinya' juluwem che ri Ajawinel re ri caj, rumal rech chi ronojel ri cubano are kastzij xukuje' suc', cäcuin c'u che qui mach'irisaxic ri cäquichomaj quib chi nimak qui k'ij.” Ri Belsasar, ajawinel pa Babilon, xuban jun nimalaj nimak'ij chque ri jun mil nimak tak qui k'ij pa ri nim tinimit; pa ri wa'im ri xquibano ri ajawinel xukuje' ri e rula' sibalaj nim ri u wa'l uva xquitijo. Xch'ujar c'u ri u jolom rumal ri u wa'l uva, ri ajawinel Belsasar xtakan che qui c'amic tak ri kumubal xukuje' ri nimak tak lak re k'an puak xukuje' re sak puak ri xebuc'am ulok ri u tat Nabucodonosor chupam ri rachoch Dios ri c'o pa Jerusalen. Xec'am c'u ulok ri kumubal xukuje' c'u ri nimak tak lak, xebuq'uian c'u chquipam ri ajawinel ri e rixokil, ri man e kas ta e rixokilal, xukuje' conojel ri xec'oji' pa ri nimak'ij. Conojel cacuq'uiaj u wa'l uva quequik'ijilaj c'ut ri e diosib, ri e re k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', räx ch'ich', che', xukuje' e re abaj. Pa ri jok'otaj ri' xilitaj jun u k'ab jun winak, cho ri tapia ri chuwäch ri qui chaj ri tzuc'ulibal, xuchaplej tz'ibanic ruc' ri u wi' u k'ab chuwäch ri sakalaj tapia re ri nimalaj ja. Ri ajawinel aretak xrilo chi cätajin cätz'iban ri k'abaj, xsakmaqui' ri u palaj, rumal c'ut ri xe'n ib ri xoc che xquichaplej birbitem ri quieb u ch'ec c'ä chu jolom. Xuchaplej c'u u rakic u chi', xebusiq'uij ri ch'obonelab, ri ajno'jab xukuje' ri ajch'imilab ri e c'o pa Babilon, xubij c'u chque: “Apachin ta ne ri cäcuinic cusiq'uij u wäch ri tz'ibatal chi', cuk'alajisaj ta c'u chnuwäch ri quel cubij, cäcoj na atz'iak re morato chrij, cäcoj na jun pach'um k'an puak chukul, cäcanaj chupam ri urox c'olbal chupam ri wajawibal.” Conojel ri ajno'jab ri e c'o chupatanixic ri ajawinel xeboc chupam ri nimalaj ja, man c'o ta c'u jun xcuin ta che u ch'obic ri quel cubij ri tz'ibatalic mawi che u k'alajisaxic ta che ri ajawinel. Sibalaj c'u xuxe'j rib ri Belsasar chi sibalaj xsakmaqui' ri u palaj. Ri e rach k'atal tak tzij ri ajawinel ri e c'o ruc' man cäquirik ta chic jas cäquibano, are c'u ri ajawinel ixok, u nan ri ajawinel, aretak xuto chi curak u chi' ri ajawinel xukuje' tak ri e rach k'atal tak tzij ri e rula'm, xoc chupam ri nimalaj ja ri cätajin cäban wi ri nimak'ij, xubij c'ut: “Chc'asal la, amak'el. Moc c'u la il mawi masakmaqui' ri palaj la, chi pa ri ajawibal la c'o jun achi ri c'amom u be rumal ri ruxlabal ri tastalicalaj Dios. Aretak ri tat la, c'o che ajawinel, we achi ri' xuc'utu chi c'o jun sakalaj u chomabal, ri c'o retamanic xukuje' u no'j e jacha' tak ri diosib. Rumal ri' ri ajawinel Nabucodonosor ri tat la, xucoj we achi ri' che c'amal qui be conojel ri ajk'ijab, ri ch'obonelab, ri ajno'jab xukuje' ri ajch'imilab ri e c'o pa ri nim tinimit, c'o c'u ya' ruc' ri Daniel, ri xcoj Beltsasar che u bi', rumal ri ajawinel, jun uxlabal ri man c'o ta c'o wi ri c'o retamanic xukuje' u no'j che qui ch'obic ri quel cäquibij ri ichic', che qui k'alajisaxic ri jastak ri man e ch'obel taj. Siq'uij ba' la ri Daniel, are c'u ri are' cäyo'w na retamaxic ri tz'ibatal chuwäch ri tapia.” Ri Daniel xc'am ulok chuwäch ri ajawinel, xc'ot c'u u chi' rumal ri ajawinel. “¿La at ri' ri Daniel, jun chque ri aj judeyib ri xyut ulok rumal ri nu tat Nabucodonosor pa Juda? Xbix chwe chi ri ruxlabal ri Dios c'o awuc', chi c'o jun sakalaj a chomanic, xukuje' chi sibalaj c'o awetamanic xukuje' a no'j. Kas c'u tzij, ri achijab ri c'o na qui no'j ri e c'o pa ri nim tinimit e ulinak waral che qui siq'uixic tak we tzij ri' xukuje' che u k'alajisaxic ri quel cäquibij, mawi c'u ne quequich'obo. Nu tom c'ut, u bixic chi ri at catcuinic quebak'alajisaj ri queblan tak c'uxaj xukuje' qui ch'obic tak jastak ri sibalaj e c'ax. We ri at catcuinic quebak'alajisaj ri cäquibij tak we tzij ri', cabij c'u chwe ri quel cäquibij, quinya' na takanic chi quecoj atz'iak re morato chawij, xukuje' chi cäcoj na jun pach'um k'an puak chakul, catcanaj c'u can che urox takanel pa ri wajawibal.” Xutzelej c'u u bixic ri Daniel che: “Chcanaj ri e sipanic la uc' la, oh ajawinel, chi'j c'u la ri c'olem chupam ri nimalaj achoch la che jun winak chic. Ri in kas quink'alajisaj wi na chwäch la ri quel cäquibij ri tzij ri e c'o cho ri tapia. Ri Dios aj chicaj xuya' ri ajawinic xukuje' ri nimalil, juluwem xukuje' ri nimarisabal k'ij che ri Nabucodonosor, ri tat la. Rumal ri cuinem ri xuya' pa u k'ab, winak que conojel tak ri tinimit, nimak tak tinimit, xukuje' tak ch'abal, nim xquil wi xukuje' xebirbit chuwäch. Ri are' cucämisaj o cuc'asba' jachin ri craj; jujun cuya' nimak tak quekle'n jujun chic quebumach'irisaj. Aretak c'u xoc ri u banic nimal pa ranima', xoc che qui banic ri conil ruc' nimarisan ib, xesax ri cuinem pu k'ab xukuje' ri juluwem ri c'o ruc', jacha' chi ajawinel. Xesax chquixo'l ri winak xq'uextaj che u q'uexwäch jun awaj; xc'oji' cuc' ri juyubal tak bur, xutij k'ayes jacha' ri cäquiban ri wacax are c'u ri räxk'ab xch'akaban ri u cuerp, c'ä xuch'ob na u wäch ri Dios ri sibalaj aj chicaj, ri c'o u cuinem paquiwi' conojel ri ajawibal aj winak are' c'u ri are cäyo'w ri u c'amic u be ri k'atan tzij che jachin ri craj cuya' wi. Are' c'u ri camic ri lal, ri Belsasar, u c'ojol we achi ri' ri xukuje' reta'm ri xuc'ulmaj, mawi c'u ne u mach'irisam ta ib la. Man je ta c'u banom la, xane' etz'ben c'u la u wäch ri Ajawaxel aj caj, xtak c'u la qui c'amic tak ri kumubal xukuje' ri nimak tak lak re ri rachoch ri Dios, junam c'ut cuc' ri e ula' la, e kumum la u wa'l uva, e quik'ijilam c'ut ri diosib ri e re k'an puak, sak puak, k'an ch'ich', räx ch'ich', che' xukuje' abaj; e diosib wa' ri man queca'y taj mawi quetanic, mawi c'o jas queta'm. Man c'u ne k'ijlan ta la ri Dios ri c'o wi ri c'aslemal la, che c'u cäpe wi ronojel ri cäban la. Rumal ri', are xtakow ulok ri k'abaj ri xetz'iban tak we tzij ri': MENE, MENE, TEKEL, PARSIN. Are c'u wa' ri quel caquibij: MENE: ri Dios rajilam tak ri k'ij re ri ajawinic la, u cojom c'u retal ri u q'uisbalil; TEKEL: Ri lal, xpajtaj la pa ri pajbal, man c'u c'o ta alal la; PARSIN: Ri ajawinic la cäban quieb che, cäjach c'u na pa qui k'ab ri aj medib xukuje' pa qui k'ab ri aj persib.” Xuya' c'u takanic ri ajawinel Belsasar chi checoj atz'iak re morato chrij ri Daniel xukuje' chcoj jun pach'um k'an puak chukul, xuya' c'u u bixic chque conojel chi kas pa ri jok'otaj ri', ri Daniel cäcanaj chupam ri urox c'olbal pa ri k'atbal tzij re ri Ajawibal. Kas pa ri ak'ab ri' xcämisax ri Belsasar, cajawinel ri aj caldeyib, are c'u ri Dariy ri aj Med xtokin ri ajawibal. Ri Dariy c'o oxc'al quieb (62) u junab pa tak ri k'ij ri'. Ri ajawinel Dariy xuchomaj qui cojic jun sient ruc' juwinak (120) k'atal tak tzij puwi' ri rajawibal rech quetakan puwi'. Xebucoj c'u oxib solinelab paquiwi' wa', che quilic rech utz qui banic ri chac cäquiban ri k'atal tak tzij, rech man c'o ta c'ax curik ri ajawinel. Jun chque we solinelab ri' are ri Daniel, ri chanim xilitajic chi man junam ta cuc' ri niq'uiaj solinelab chic xukuje' cuc' ri c'amal tak be paquiwi' tak ri tinimit rumal ri nimalaj u no'j ri c'olic; rumal ri' ri ajawinel xuchomaj u cojic che takanel rech are' cak'atow tzij puwi' ri nim tinimit. Ri solinelab xukuje' ri k'atal tak tzij xquitzucuj u rikic jun mac pa ri u c'aslemal che u tzujuxic chuwäch ri ajawinel chi man utz ta ri k'atan tzij ri cätajin cuban pa ri ajawibal, man xquirik ta c'u jun tzujubal rech ri Daniel rumal rech chi ronojel ri cubano sibalaj tz'akat u banic cubano, man c'u xecuin ta che u banic jun rekle'n ri Daniel chuwäch ri ajawinel. Xquitakej c'u u chomaxic jas cäquibano rech cäkaj pa qui k'ab, xquibij c'ut: “Man cäkarik ta na jun mac ri cäkatzujubej ta rech ri Daniel, we man jun jasach re ri u cojonic.” Je c'u ri', ri solinelab xukuje' ri k'atal tak tzij xquijunamaj qui tzij xebe che rilic ri Dariy, aretak c'u e c'o chi chuwäch xquibij che: “Chc'asal la, amak'el, conojel ri k'atal tak tzij ri quetakan puwi' ri nim tinimit xquiban jun mulin ib, ri xquichomaj wi u ya'ic jun takanic chi cäya' la chi juwinak lajuj (30) k'ij, man c'o ta jun winak cutz'onoj ta jun jasach che jun dios mawi che jun winak, xane' xuwi che la. Jachin c'u ri man cäniman taj cäq'uiak na chupam ri c'olbal ri e c'o wi ri coj. Rumal c'u ri', chya' tzij la che u tz'akatisaxic u banic we takanic ri', chtz'ibaj ri bi' la chuxe' rech man cuya'taj cäjalc'atixic, je cäcanajic jacha' ri qui pixab ri aj medib xukuje' ri aj persib, ri man cuya' taj chi ma ta cäbanic jas ri cubij.” Xuya' c'u u tzij ri ajawinel Dariy che wa', xutz'ibaj ri u bi' chuxe' ri takanic. Aretak c'ut xretamaj ri Daniel chi ri Dariy xuya' u tzij che u banic we takanic ri', xbe cho rachoch, xebujak ri e u wenta'n ri u warabal, ri benak u wäch pa Jerusalen, xxuqui che u banic ch'awem ruc' Dios, xk'ijilan c'u che ri Dios. Ox mul c'ut cuban wa' ronojel k'ij, jas ri u banom ulok amak'el. Conojel c'ut we achijab ri' xeboc chupam ri rachoch ri Daniel, man c'o ta cunabej xequirika' cätajin cuban ch'awem ruc' Dios, cäk'ijilan c'u che ri Dios. Xebextax c'u che rilic ri ajawinel chunataxic ri takanic che, xquibij c'u che: “Ri lal, yo'm la jun takanic, ri je cubij wa': ri winak ri pa we juwinak lajuj k'ij ri' cuban jun bochi'nic che apachique dios o apachique winak we ta ma ta che la, cäq'uiak na chupam ri c'olbal ri e c'o wi ri coj, ¿la ma ta kastzij?” Ri ajawinel xutzelej u bixic: “Je' wa. Ri takanic rajawaxic u tz'akatisaxic jas ri cubij ri qui pixab ri aj medib xukuje' ri aj persib, ri man cuya' taj chi ma ta cäbanic jas ri cubij.” Xquitakej c'u u bixic che: “Ri Daniel, jun chque ri aj judeyib ri e c'amom ulok waral, mawi jubik' nim ta quil wi la rumal, mawi nim quil wi ri takanic ri yo'm la u bixic chi cäbanic, kilom c'ut chi ox mul ronojel k'ij cuban ch'awem ruc' ri u Dios.” Ri ajawinel aretak xuta' ri xbix che cumal ri winak, sibalaj xbisonic, xutzucuj jas ta ri xuban che u to'ic ri Daniel. C'ä xkaj na ri k'ij, xuban ronojel ri xcuin che u banic che u to'ic ri Daniel, xebopan chi c'u jumul ri achijab ruc' ri ajawinel xquibij c'u che: “Ri lal, kas eta'm la ri cubij ri qui pixab ri aj medib xukuje' ri aj persib, man c'o ta jun k'ilonic o jun takanic ri u tz'ibam ri u bi' ri ajawinel chuxe' ri manta catz'akatisax u banic.” Xtakan c'u ri ajawinel che u c'amic ulok ri Daniel, che u q'uiakic chupam c'olbal ri e c'o wi ri coj. C'ä majok c'u chq'uiak ri Daniel pa qui chi' ri coj, ri ajawinel xubij che ri Daniel: “Are ri a Dios, ri sibalaj jic u patanixic cabano, chatcolowok.” Aretak c'o chic ri Daniel chupam ri c'olbal ri e c'o wi ri coj, xc'am ulok jun abaj che u tz'apixic u chi' ri qui c'olbal ri coj, ri ajawinel xut'ik ruc' ri u t'ikbal re ajawinel xukuje' cuc' ri qui t'ikbal tak ri e rach k'atal tak tzij, rech xukuje' kas cätz'akatisax ri cubij ri pixab puwi' ri Daniel. Xtzelej c'u ri ajawinel chupam ri nimalaj rachoch, xek'oyol c'ut, man xwa' taj mawi xuquicotisaj ta rib jas ri cuban amak'el; man xcuin ta c'ut xwar ronojel ri jun ak'ab. Xuwi xsakaric, aninak xbe pa ri c'olbal ri e c'o wi ri coj. Aretak nakaj chi c'o wi ri ajawinel, ruc' bis xusiq'uij ri Daniel, je xubij wa: “Daniel, pataninel rech ri c'aslic Dios, ¿la xcuin ri a Dios che a to'ic pa qui chi' ri coj?” Ri Daniel xutzelej u bixic che: “Chc'asal la amak'el. Ri nu Dios xutak ulok ri u tako'n aj caj ri xtz'apin u pa qui chi' ri coj rech man c'o ta jun c'ax cäquiban chwe, reta'm c'u ri Dios chi man c'o ta nu mac, man c'o ta c'u jun lawaloyil nu banom ta che la.” Sibalaj c'u xquicot ri ajawinel xuya' c'u takanic chi quesax ulok ri Daniel chupam ri c'olbal ri e c'o wi ri coj. Aretak xesataj ulok, man c'o ta jun socotajic xrik che, rumal rech chi xujiquiba' u c'u'x chrij ri u Dios. Xuya' c'u takanic ri ajawinel che qui c'amic ulok ri achijab ri xetzujun ri Daniel, junam cuc' tak ri quixokil xukuje' tak ri calc'ual xeq'uiak pa ri c'olbal ri e c'o wi ri coj; c'ä majok c'u ne chebopan chquiwäch ri coj aretak xquiq'uiakala' quib che qui t'okopixic. Are c'u ri Dariy xebutz'ibaj tak wuj chque ri winak ri e c'o pa conojel ri nimak tak tinimit xukuje' tak ch'abal ri e c'o cho ri uwächulew, je xubij bic wa' chque: “Quinrayij jamaril chiwe xukuje' rutzil i wäch, quinya' c'u takanic xukuje' quintakanic chi pa ronojel ri wajawibal, nim chil wi xukuje' chyo'k u k'ij ri u Dios ri Daniel. Rumal rech chi are' Dios ri c'aslic, jekel c'u amak'el. Ri rajawinic mawi jubik' casachisax ta u wäch, mawi c'o u q'uisbalil ri u cuinem. Are' ri Colonel xukuje' ri Toronel; ri quebuban tak etal ri e mayibal pa ri caj xukuje' cho ri uwächulew. Are' xcolow ri Daniel pa qui chi' ri coj.” Ri Daniel xutakej ruxic jun achi ri nim u k'ij pa ri rajawibal ri Dariy, xukuje' pa ri rajawibal ri Sir ri ajawinel pa Pers. Jun chak'ab, chupam ri nabe junab re ri rajawinic ri Belsasar pa Babilon, ri Daniel xuban jun ichic' xukuje' tak c'utwächinic. Aretak c'u xc'astajic, xebutz'ibaj ri jastak ri nimak qui banic ri xerichic'aj. Are c'u wa' ri xutz'ibaj: “In xinwil pa ri nu waram chi ri quiejeb quiakik' quejich'ich'ic xequich'ujirisaj c'ut ri e u ja'il ri plo. Xak c'u c'ätetal xebel ulok quiejeb xibibalalaj tak awaj chupam ri plo, ri jalan tak qui banic. Ri nabe je ta ne u banic jun coj, e c'o c'u u xic' re cot. Nu yo'm c'u nu wäch che u ca'yexic, xebok ri u xic', xtac'abax cho ri ulew xtac'abax paquiwi' ri quieb rakan, xtac'abaxic jacha' jun achi, xq'uextaj c'u ri u chomabal xux jacha' ri u chomabal jun winak. Ri ucab je ta ne u banic jun os, c'o na ri u nimal ri juperaj chuwäch ri juperaj chic, e u cayem c'u oxib c'alc'a'x; xinta' c'ut cäbix che: ‘¡Jät, jatija' ronojel ri ti'j ri catcuin che u tijic!’ Ri urox cäjunamataj ruc' jun leopard, e c'o c'u quiejeb u xic' cho rachak xukuje' xinwilo chi e c'o quiejeb u jolom xjach c'u ri cuinem pa u k'ab. Ri ucaj awaj ri xinwil pa ri e nu c'utwächinic sibalaj xibibal, cäxibinic, c'o c'u jun u chuk'ab ri man c'o ta c'o wi, e c'o jujun nimak tak u ware re räx ch'ich', ronojel cubik'o, ronojel cut'ubu, quebuxak'alej tak ri ch'akatak ri queto'tajic. Are jun xibibalalaj awaj wa' ri man cäjunamataj cuc' conojel ri e wilom pa ri nu waram, e c'o lajuj ruc'a' pa u jolom. Aretak c'u cätajin quebenca'yej tak ri uc'a', xinwilo chi cätajin quel chi ulok jun alaj uc'a' chquixo'l, xebok c'u oxib ruc'a' rech cäya' can c'olbal che ri q'uisbal ri c'äte xel ulok, ri e c'o u bak'wäch jas ri e c'o che jun winak xukuje' jun u chi' ri cäch'aw ruc' banoj nimal.” “Xintakej ca'yem, c'ä xecoj na jujun tak tem re ajawibal, xt'uyi' c'u jun Nim Winak. Ri ratz'iak sibalaj e sak jacha' ri sakalaj tew, ri u wi' jacha' ri ch'ajch'ojalaj rismal chij. Ri u tem re ajawibal xukuje' tak ri e u quetet e rak' k'ak', jun nima' re k'ak' quel ulok, chuwäch ri are'. Mil chi mil quepatanij che, miyon chi miyon e tac'ätoj chuwäch. Ri k'atan tzij xchapletaj c'ut ri k'atan tzij, xejak c'u tak ri wuj. Ri in cätajin quinca'yic, benak wanima' che qui tatabexic ri tzij ri ruc' nimal cätajin cubij ri alaj uc'a'; aretak cätajin quinca'yic, xcämisax ri xibibalalaj awaj xban ch'akatak che, xq'uiakaxtax c'u pa ri k'ak' rech cäc'atic. Xukuje' ri niq'uiaj xibibalalaj tak awaj chic xebesax ri qui cuinem, xec'asbax canok c'ä xopan na ri qui jok'otaj. Ri in nu takem quilic tak we c'utwächinic ri' pa ri chak'ab ri', xak c'u c'ätetal: Xinwilo chi petinak jun pa tak ri sutz' ri je ta ne cäpe jun rija'l winak, xbe c'ut jawije' c'o wi ri Nim Winak; xoquisax c'u chuwäch. Xeya' c'u ri cuinem che, ri juluwem xukuje' ri ajawibal, xukuje' winak que conojel ri nimak tak tinimit xukuje' tak ch'abal quepatanin c'u che. Ri u cuinem man c'o ta u q'uextajic, ri rajawinic mawi jubik' cäsachisax ta u wäch. Ri in Daniel, xinna' chi xoc ri xe'n ib chwe; sibalaj xinoc il che ronojel ri xinwilo, xinkeb ruc' jun chque ri quepatanij che, xintz'onoj c'u che chi chuk'alajisaj ronojel wa' chnuwäch. Ri are' xuc'am u k'abal u k'alajisaxic chnuwäch, xubij c'u chwe: ‘Ri quiejeb xibibalalaj tak awaj e quiejeb wa' ri quetakan na puwi' ri uwächulew. Chwi chi c'u wa' ri ajawibal pa u k'ab ri u tinimit ri Dios ri sibalaj aj chicaj, cux c'u na rech ronojel ri chbe k'ij sak.’ In xinwaj xinwetamaj chi na ri quel cubij ri ucaj ri xibibalalaj awaj, ri sibalaj nim u jalbem rib chquiwäch ri jule' chic, sibalaj c'u xibibal ri u wächbal: e c'o u ware re räx ch'ich' xukuje' rixq'uiak re k'an ch'ich'; ronojel cubik'o, ronojel cut'ubu, quebuxak'alej c'u ri ch'akatak ri queto'tajic. Xukuje' xinwaj xinwetamaj chi jubik' ri quel cubij ri lajuj ruc'a', xukuje' ri quel cubij ri alaj uc'a' ri e c'o u bak'wäch xukuje' jun u chi' ri cäch'aw ruc' sibalaj nimal, je ta ne ri tza are' ta ri sibalaj nim na chquiwäch ri niq'uiaj uc'a' chic, e tzakinak c'u oxib uc'a' che u ya'ic c'olbal che. Xinwil c'ut chi we uc'a' ri' xutij u chuk'ab ruc' ri u tinimit ri Dios, cuch'äc c'ut, c'ä xopan na ri Nim Winak xuban c'u suq'uil che ri u tinimit ri Dios ri sibalaj aj chicaj, tz'akatinak c'u ri k'ijol, rech ri u tinimit ri Dios cärechbej ri ajawibal. Xubij c'ut: ‘Ri ucaj awaj ri xibibal are jun ucaj ajawinic ri cäc'oji' na cho ri uwächulew, ri man cäjunamataj ta cuc' ri niq'uiaj chic. Cubik' na ronojel ri uwächulew, cuxak'alej na xukuje' cut'ub na. Ri lajuj uc'a' e lajuj ajawinelab ri quebajawin na pa we ajawibal ri'. Chiquiwi' chi c'u wa' jun cäpaki' chi na ri man cäjunamataj ta cuc' ri nabe, quebukasaj c'u na oxib chque we ajawinelab ri'. Cuyok' c'u na ri Dios aj chicaj, cutakej c'u na u sachic u wäch ri u tinimit; cucoj na u chuk'ab che u q'uexic ri u pixab ri Dios xukuje' tak ri nimak'ij, are c'u ri u tinimit ri Dios cäcanaj na chuxe' ri u cuinem cäbeytaj c'u na oxib junab ruc' wakib ic'. Cät'uyi c'u na ri k'atal tzij cuk'at c'u na tzij, quebesax c'u na ri takanic ri e c'o pa u k'ab, kas c'u cäyojyobisax na canok. Ri ajawinic, ri cuinem xukuje' ri juluwem que conojel ri ajawibal ri e c'o cho ri uwächulew, queya' na che ri u tinimit ri Dios aj chicaj. Ri rajawinic cäjeki' na chbe k'ij sak, conojel c'u ri tinimit re ri uwächulew quepatanin na che xukuje' queniman na che.’ Are wa' ri u q'uisbalil ri tzijobelil. Are c'u ri in Daniel, sibalaj xinoc can il xukuje' xinsakmaquic; man c'o ta c'u jun jasach re ri c'utwächinic xinbij ta che jachin jun.” “Pa ri urox u junabil ri rajawinic ri Belsasar, in Daniel, xinwil chi jun c'utwächinic, c'o wi ri' ri xinwil can nabe. Aretak cätajin quinwil ri c'utwächinic xinna' wib chi in c'o pa ri tinimit Sus, ri c'o chuxe' ri u takanic ri Elam, chuchi' ri nima' Ulay. Xinca'y apan chinaj, xinwil c'u apan jun ama' chij ri c'o apan chuchi' ri nima'. E c'o quieb ruc'a' ri e tac'atak, jun chque matam xel ulok, xoc'ow c'u na ri u taq'ui'c chuwäch ri jun chic. Xinwilo chi ri ama' chij cätajin cupuq'uij ri ruc'a' che ri u suq'uil ri u kajebal k'ij, che ri riquiak'ab elebal k'ij, che ri u mox u kajebal k'ij, man c'o ta chi c'u jun awaj ri cäcuin ta che u k'atexic u wäch mawi cäcuinic cuto' ta rib chuwäch che ri c'ax ri cubano. Are c'u cuban ri cäraj, xa' c'u sibalaj cäq'uiy ri u chuk'ab. C'ä cätajin c'u quinchomaj ri wilom, aretak xtaki' nu wäch che jun ama' q'uisic' ri petinak pa ri u kajebal k'ij, ri sibalaj cäxiq'uinic petinak, ri mawi ne cunak ri ulew. We ama' q'uisic' ri' c'o jun nimalaj ruc'a' chquixo'l ri quieb u bak'wäch, aretak c'u xopan chunakaj ri ama' chij ri c'o quieb ruc'a', ri wilom chi c'o chuchi' ri nima', xutok' ruc' ronojel ri u chuk'ab xebuk'ajisaj c'u ri quieb ruc'a', man c'o ta c'u u chuk'ab ri ama' chij chutijic u chuk'ab ruc'. Ri ama' q'uisic' xukasaj ri ama' chij pa ri ulew, xuxak'alej pa tak rakan, man c'o ta c'u jun xcuin ta che u to'ic. Ri ama' q'uisic' sibalaj cätajin cäq'uiy ri u chuk'ab, aretak c'u sibalaj c'o chic ri u chuk'ab, xk'aj ri nimalaj ruc'a', pa ri u c'olbal xebel chi ulok quiejeb ruc'a' ri are cäquic'ut ri quiejeb u xcut ri uwächulew. Che jun chque we uc'a' ri' xel chi ulok jun alaj uc'a', ri sibalaj xq'uiy apan che ri u mox elebal k'ij, che ri elebal k'ij xukuje' che ri Ulew ri re ri Je'lical. Sibalaj xnimaric chi xopan cuc' ri ajch'ojab aj caj, xebukasaj c'u jujun chque ri ch'imil xebuxak'alej c'ut, xuchap c'u ne u tzuric ri kas c'amal qui be we ajch'ojab ri; xuk'il u cojic ri tabal tak tok'ob ri quecoj k'ij chi k'ij, xutz'iloj ri c'olbal ri cäban wi ch'awem ruc' Dios. Ruc' itzel chomanic xubano chi xebujekeba' ri rajch'ojab pa ri c'olbal ri cäban wi k'ijilanic, xuq'uiak ri kastzij cho ri ulew. Xuban c'u ronojel ri xraj, ronojel c'ut utz xel chuwäch. Chuwi' chi c'u wa' xinto chi jun tako'n aj caj xuc'ot u chi' chic jun tako'n aj caj, xubij: ‘¿Jampa' cätanabax u banic wa' ri quilitaj puwi' ri porobal ri queya' wi tabal tok'ob ronojel k'ij? ¿Joropa' k'ijol cäbeytaj ri xibibalalaj mac chi cäjach ri tastalicalaj k'ijilabal ri cak'ijilax wi ri Ajawaxel xukuje' ri quecojon che, rech quexak'alexic?’ Ri xtzelebex u wäch are wa': ‘C'ä chu quieb mil oxib sient (2,300) xk'ekal xukuje' ak'abil. Aretak oc'owinak chi wa', ri k'ijilabal cäch'ajch'obisax na.’ Ri in Daniel aretak cätajin quinoc il che rilic we c'utwächinic ri' cätajin c'u quintzucuj u ch'obic jas ri quel cubij, c'äte quinwilo xtac'atob jun wächbal chnuwäch ri je ta ne cäpe jun winak, xinta' c'u u ch'abal jun winak ri petinak pa ri nima' Ulay, ri je xubij wa': ‘Gabriel, chak'alajisaj ri c'utwächinic chuwäch we achi ri'.’ Xkeb c'u ri are' wuc'. Ri in xinxe'j wib, xinmej c'u wib c'ä xinya' na ri nu palaj cho ri ulew, xubij c'u ri are' chwe: ‘Rija'l winak, chawetamaj chi we c'utwächinic ri' che ri q'uisbal tak k'ijol cätzijon wi'.’ Aretak cätajin cätzijon wuc', xinmejmobic, xinliq'ue can cho ri ulew; xinunak c'ut, xinuchapo xuban c'ut chi xintaq'uic xubij c'u chwe: ‘Quink'alajisaj na chawe ri quec'ulmatajok aretak cheq'uis ri k'ijol re ri royowal ri Dios, are c'u ri c'utwächinic ri' che we q'uisbal k'ijol ri' cätzijon wi. Ri ama' chij ri e c'o quieb ruc'a' are quebuc'ut ri ajawinelab re Med xukuje' re Pers. Ri ama' q'uisic' are ri rajawinel ri Gres, ri nimalaj ruc'a' ri c'o chquixo'l ri u bak'wäch are ri nabe ajawinel. Ri quiejeb uc'a' ri xeq'uiy ulok aretak xk'aj ri nabe uc'a', quel cubij wa' chi che we nim tinimit ri' quebel na quiejeb ajawibal chic, man junam ta chi c'u qui chuk'ab ruc' ri nabe. Aretak c'ut ri cajawinic wa' quebopan pa ri qui q'uisbalil aretak c'u e chemowinak chic ri etzelal, jun ajawinel nimol rib xukuje' itzel cäno'jinic are cajawin na. Cäc'oji' na nimalaj u chuk'ab, man c'u ruc' taj ri kas u cuinem; ri sachoj wächaj ri cuban na man cojel taj cäch'äcan c'u na pa ronojel ri cubana'. Cusachisaj na qui wäch cowilaj tak achijab xukuje' e q'ui che ri u tinimit ri Dios. Rumal ri itzel u nawinic, ri e u subunic cäch'äcan na. Cänoj na che nimal, e q'uia winak c'ut ri qui jiquiban qui c'u'x man c'o ta cäquinabej quebucämisaj na ruc' ri qui chac ri quieb qui wäch aj jachinelab, cuk'atij na u wäch ri nim u banic paquiwi' ri nimak qui banic, cäsachisax c'u na u wäch rumal. Ri c'utwächinic que ri benak tak k'ij xukuje' can ri que tak ri ak'abibal e k'alajisam chawäch, kas c'u tzij wa'; are c'u ri at xak chc'ol pa awanima' queban c'u na wa' aretak e oc'owinak chic q'ui k'ijol.’ In, Daniel, xinna' chi man e c'o ta chic nu chuk'ab, q'ui k'ij xinyawajic. C'äte chi c'u xinwalijic, xintakej chi c'ut ri patanijic pa ri k'atbal tzij re ri nim tinimit. Sibalaj c'u in oquinak il che ri c'utwächinic ri wilom, man quincuin ta c'u che u ch'obic.” “Ri Dariy, u c'ojol ri Asuer, quija'lil ri aj medib, are' cätakan puwi' ri cajawibal ri aj caldeyib. Pa ri nabe junab re ri rajawinic, in, Daniel, cätajin quinsiq'uij ri u wuj ri Jeremiy k'axal tzij ri cutzijoj wi ri oxc'al lajuj junab ri coc'ow na rech cäpe ri u yojyobixic ri Jerusalen, jas ri xubij ri Ajawaxel che ri k'axal u tzij. Xebenban c'u tak ch'awem xukuje' tak tok'lenic che ri Dios ri Ajawaxel, xinya' nu tzij chi man quinwa' ta na, e nu cojom c'u wakwoj tak atz'iak, xint'uyi pa chaj. Xinban ch'awem ruc' ri Ajawaxel ri nu Dios, xinban c'u we k'alajisanic ri' chuwäch: ‘Ajawaxel, nimalaj Dios ri xukuje' c'o u cuinem, ri amak'el quetz'akatisaj la ri cächi'j la cac'ut c'u la ri lok'ok'ebal c'u'x la chque ri quelok'ok'en che la ri xukuje' cäquitz'akatisaj qui banic ri e takomal la: Uj macuninak xukuje' ka banom ri etzelal; ka banom ri lawaloyil; xak uj c'olinak chi jeri' man kayo'm ta c'olbal che la pa ri ka chomanic; e ka xutum ri takomal la xukuje' tak ri takanic la. Man xkaya' ta ka xiquin chque tak ri e k'axal tzij la ri e pataninel tak ech la, ri xequich'abej ri kajawinelab pa ri bi' la, c'amal tak be, xukuje' ri e ka mam, xukuje' ronojel ri tinimit Israel. Ri lal Ajawaxel, lal suc', are c'u ri uj ri uj aj judeyib elinak ka q'uixbal camic; ri e jekel pa Jerusalen xukuje' ri niq'uiaj aj israelib chic, ri e c'o nakaj xukuje' ri e c'o naj, ri e jekel pa tak ri ulew ri xeq'uiak wi la bic rumal rech chi man xeniman ta che la. Ri uj, Ajawaxel, xukuje' tak ri e kajawinelab, ri e c'amal tak ka be xukuje' tak ri e ka mam cäkana' kib chi elinak ka q'uixbal rumal rech chi uj macuninak chwäch la. Lal c'ut, cäban ech la ka Dios, pa k'ab la c'o wi ri elebal c'uxaj xukuje' ri sachoj macaj. Ri uj ka walijisam kib che c'ulelaxic la man xkanimaj taj ri xbij la chke, Kajaw xukuje' ka Dios, mawi kanimam ri tijonic ri xya' la chke cumal tak ri k'axal tak tzij la ri e pataninel tak ech la. Ronojel Israel man xunimaj taj ri tijonic la, xuk'il c'u rib che qui nimaxic tak ri e takanic la; rumal ri' e kajinak pakawi' ri c'okobal xukuje' ri chi'nic ri kas cäban na ri e tz'ibatal chupam ri u pixab ri Moises, ri pataninel ech la rumal rech chi uj macuninak chwäch la. Lal, aretak xtak la ulok jun nimalaj u q'ueyowal pakawi', xtz'akatisaj la ri cojoj xib ri xban la chke uj xukuje' chque ri xetakan pakawi'; mawi jumul bantajinak ta cho ri uwächulew jun c'äjisabal wächaj ri cäjunamataj ta ruc' ri kajinak puwi' ri Jerusalen. Ronojel we etzelal ri' petinak pakawi', jacha' ri tz'ibatal pa ri pixab ri xuya' ri Moises; are c'u ri uj man uj tzucuninak ta che la, Ajawaxel xukuje' ka Dios, mawi c'u ne e ka k'ilom kib che qui banic ri ketzelal, mawi ka takem u banic ri kastzij la. Rumal ri', suc'umam la we c'axc'olil ri' takom c'u la ulok pakawi'; rumal rech chi ri lal, Ajawaxel xukuje' ka Dios, lal suc' pa ronojel ri cäban la; are c'u ri uj man xkaj taj xkatatabej ri xbij la chke. Ajawaxel xukuje' ka Dios, lal xc'ut la ri nimalaj cuinem la aretak xesaj la ulok ri tinimit la pa Ejipt, yo'm c'u la u k'ij ri bi' la pa tak ri k'ij ri' c'ä camic; are c'u ri uj, uj macuninak ka banom ri lawaloyil. Ajawaxel keta'm chi quel c'u'x la. Bana' la tok'ob chtasa' la ri oyowal la xukuje' ri c'anal la che ri Jerusalen, are c'ut ri tinimit la, ri tastalic juyub la. Conojel ri winak ri e re ri nimak tak tinimit cäquitze'j u wäch ri Jerusalen xukuje' ri e winak la, qui mac quech ri ka mac, xukuje' ri quech ri ka mam. Ka Dios chtatabej la ri u ch'awem xukuje' ri e u tok'lenic we pataninel ech la ri'; rumal ri bi' la, Ajawaxel, chila la ruc' lok'ok'ebal c'uxaj ri bisobal ri canajinak wi ri achoch la. Choc la il, nu Dios, xukuje' chätataben la; utz u ca'yexic bana' la ri ketzeletajic xukuje' ri tinimit la ri cänatax wi ri bi' la. Man quekaban ta ri ka bochi'nic che la rumal rech chi ka jiquiban ka c'u'x chrij ri u suq'uilal ri ka c'aslemal, xane' chrij ri nimalaj elebal c'u'x la. ¡Ajawaxel, Ajawaxel! ¡Chujtatabej la, chsacha' la ka mac! ¡Chtok'obisaj la ka wäch, Ajawaxel, peta la che ka to'ic! ¡Kas che la, nu Dios, che c'u ri tinimit la xukuje' chque ri winak la, ri cäquinataj ri bi' la, mabey ib la!’ ” “Ri in xintakej qui k'alajisaxic ri nu mac xukuje' ri quech ri nu tinimit Israel, xebenjach c'ut ri nu bochi'nic chuwäch ri Ajawaxel ri nu Dios puwi' ri tastalic u juyub ri Dios. Aretak cätajin quinban ch'awem ruc' Dios, ri Gabriel, ri xuc'ut rib chnuwäch nabe pa ri c'utwächinic, cärapapic xopan wuc' jawije' ri in c'o wi. Xa' col man pa ri jok'otaj ri cächi'x ri tabal tok'ob chuwäch ri Dios re ri benabal k'ij. Xubij c'u chwe: ‘Daniel, in petinak rech quebenk'alajisaj we jastak ri' chawäch. Xuwi xachaplej u banic ch'awem ruc' Dios, ri Dios xutzelej u wäch ri a tz'onon. Ri in in petinak chubixic chawe ri xubij, rumal c'u rech chi sibalaj at lok' chuwäch ri Dios. Are c'u ri camic kas chatatabej ri quinbij chawe, rech cach'ob ri c'utwächinic: Oxc'al lajuj (70) wukutak k'ij queboc'ow na paquiwi' ri a winak xukuje' puwi' ri tastalicalaj a tinimit rech cäq'uis u tza'm ri c'ulelanic xukuje' ri macunic, rech cäriktaj ri sachbal mac che ri etzelal cäjekebax c'u ri suq'uilal chbe k'ij sak, rech cätz'akat ri cubij ri c'utwächinic xukuje' ri yo'm u bixic cutas c'u rib ri sibalaj aj Tastalic. Rajawaxic cawetamaj xukuje' cach'ob wa': Kas pa ri jok'otaj ri cäya' takanic che u banic xukuje' ri u yaquic chi jumul ri Jerusalen, c'ä pa ri ropanic ri Ajawinel ri u cha'om queboc'ow na wukub (7) wukutak k'ij e are c'u ri be xo'l tak ri ja pa ri tinimit xukuje' tak ri e u tapia ri e c'o chquij ri e yacom chi jumul pa Jerusalen quebeytaj na oxc'al quieb (62) wukutak k'ij, sibalaj c'u e re rikoj tak c'ax we k'ijol ri'. Aretak oc'owinak chi oxc'al quieb (62) wukutak k'ij quesax na ri u c'aslemal ri ajawinel ri cha'om. Ri Jerusalen xukuje' ri rachoch Dios cäsachisax na qui wäch cumal ri u winak jun ajawinel ri cäpe na. Ri q'uisbalil cäpe na jacha' jun bik'tajic, c'ä chuq'uisbalil c'ut cätaken na ri ch'o'j xukuje' ri sachoj tak wächaj ri e yo'm qui bixic chi quebanic. Pa jun chi c'u wukub (7) k'ij, ri are' cuban na jun c'ulwächinic cuc' e q'uia winak, pa u niq'uiajil c'ut ri wukub k'ij cätanabax na qui ya'ic ri tabal tok'ob xukuje' tak ri sipanic. Jun c'u xibibalalaj awasinic cäbantaj na chuwäch ri porobal ri queya' wi ri tabal tak tok'ob c'ä cakaj na ri sachbal wäch ri yo'm u bixic puwi' ri banal tak rech we xibibal ri'.’ ” Pa ri urox junab re ri rajawinic ri Sir ri aj Pers, ri Daniel ri cäbix Beltsasar che, xril jun kas k'alajisanic ri sibalaj c'ax u ch'obic ri quel cubij. Are c'u ri Daniel xucoj ronojel ri u no'j che u ch'obic, xcuin c'u che u ch'obic ri quel cubij ri k'alajisanic ri xya' che. “Pa tak ri k'ij ri', in, ri Daniel, juwinak jun k'ij sibalaj xinbisonic. Man xebentij ta je'lalaj tak wa ja', man xinna' ta u tijic ti'j mawi u wa'l uva, man c'o ta jun c'oc'al xincojo c'ä xeboc'ow na juwinak jun (21) k'ij. Pa ri juwinak quiejeb (24) rajilabal ri nabe ic' re ri junab, in c'o chuchi' ri nima' Tigris. Xtaki' c'u apan nu wäch, xinwil c'u jun achi e u cojom sakloloj atz'iak re lino xukuje' jun ximibal u pam re utzalaj k'an puak. Ri u cuerp carepc'unic jacha' ri topas, ri u palaj carepc'unic jacha' jun caypa', ri e u bak'wäch e jacha' ri k'ak' ri quenicowic, ri e u k'ab xukuje' ri rakan quejulk'inic jacha' ri k'an ch'ich', ri e u ch'abal e je ta ne ri e re q'uialaj winak. Xuwi ri in xincuinic xinwil ri c'utwächinic, ri achijab ri e c'o wuc' man c'o ta jas xquilo, xemajtaj c'u rumal ri xe'n ib xebanimaj c'ut xebe qui c'ula' tak quib. Xincanaj c'u can nu tuquel, xinwil c'ut we nimalaj c'utwächinic ri'. Sibalaj c'u xinsakmaquic xinna' c'ut chi xbe ri nu chuk'ab. Aretak xinto xch'awic, xpe wanima' xintzakic xinliq'ue can cho ri ulew. Xinuchap c'u jun k'abaj xinuwalijisaj c'ut, c'ä xinuchacaba' na canok paquiwi' ri nu k'ab xukuje' paquiwi' ri nu ch'ec. Xubij c'u chwe: ‘Daniel, ri cälok'ok'ex rumal ri Dios, kas utz u tatabexic chabana' ri quenbij chawe: Chatwalijok,; in takom c'u ulok awuc'.’ Xuwi c'u xq'uistaj qui bixic tak we tzij ri' rumal, ri in quinbirbitic, xintaq'ui'c. Xubij c'u chwe: ‘Maxe'j awib Daniel, kas c'u pa ri nabe k'ij chi' aretak xatzucuj qui ch'obic ri c'axalaj tak jastak, xpe c'u pa awanima' ri u mach'ic awib chuwäch ri a Dios, ri are' xutatabej ri bochi'nic ri xabano. Rumal ri' in petinak in. Ri tako'n aj caj ri cätoban pa ri rajawibal ri Pers xuk'atij nu wäch juwinak jun k'ij; are c'u ri Miquel, jun chque ri tako'n aj caj ri nimak qui k'ij, xpe che nu to'ic, are c'u ri in in canajinak can nu tuquel chquinakaj ri ajawinelab re Pers. In petinak c'u che u k'alajisaxic ri cuc'ulmaj na ri a tinimit pa ri q'uisbal tak k'ijol ri quepe na, ri c'utwächinic c'ut ri awilom are' cubij we k'ijol ri'.’ Aretak cätajin cubij wa' chwe, in benak nu wäch cho ri ulew man c'o ta c'u jun tzij xinbij. Xak c'ätetal c'u xpe jun ri cäjunamataj ruc' jun rija'l winak xuchap ri qui chi' ri nu chi'. Xinbij c'u che ri c'o chnuwäch: “Ajawaxel, we c'utwächinic ri' c'axc'obisam canok, resam ri nu chuk'ab. ¿Jas ta cuban we pataninel ech la ri' cäcuinic cätzijon ta uc' la, man c'o ta chi c'u jubik' nu chuk'ab man c'o ta chi c'u ne wuxlab? Ri jun ri cäjunamataj ruc' jun rija'l winak xinuchap chi jumul, xebuya' c'ac' nu chuk'ab xubij c'u chwe: ‘Maxe'j awib mawi matoc il. Ri Dios catulok'ok'ej; ¡chachajij anima' chc'ol c'u a chuk'ab! Aretak cätajin cätzijon wuc', xinna' chi xpe chajin anima' chwe, xinbij c'ut: Ajawaxel tzijom la wuc', e tzelem c'u la ri nu chuk'ab.’ Xubij c'u chwe: ‘¿La aweta'm jasche in petinak che awilic? Rumal rech chi camic quintij chi na nu chuk'ab ruc' ri tako'n aj caj ri cätoban pa ri rajawibal ri Pers. Aretak c'ut quinq'uis u tijic nu chuk'ab ruc', cäpe na ri tako'n aj caj ri cätoban pa Gres. Camic quinbij chawe ri tz'ibatal chupam ri wuj ri c'o wi ri kastzij: Pa ri nu tijoj chuk'ab cuc', xak xuwi c'o ri u to'banic ri Miquel wuc', ri tako'n aj caj ri to'banel pa Israel.’ ” “ ‘Xukuje' ri in xinya' chajin anima' che xukuje' xinto' aretak ri Dariy, ri ajawinel pa Med, c'o pa ri nabe junab re ri rajawinic. Are c'u ri camic quinya' retamaxic ri kastzij chawe:’ ” “ ‘C'ä quebajawin c'u na oxib ajawinelab pa Pers, aretak c'u e oc'owinak chi wa' jun ucaj ajawinel cäcanaj pa ri takanic ri cux na nimalaj k'inom chquiwäch ri oxib. Aretak c'u cumal quech ri e u k'inomal e u rikom nimalaj cuinem, cuwalijisaj na rib che u ch'äquic ri Ajawibal pa Gres. C'äte chi c'u cajawin chi na jun ajawinel ri sibalaj ajch'o'j, ri culic' na ri u takanic paquiwi' tak ri ajawibal are c'u cuban na jachique ri cäraj. Aretak c'u jekel chic ri rajawinic cayojyob na, cäban c'u na quiejeb che. Ri u cuinem we ajawinel ri' man cäk'ax ta na pa qui k'ab ri rija'lil, mawi c'u ne c'o ta chi sibalaj nim u chuk'ab we ajawinic ri' jacha' ri nabe canok, cäjachjaxin c'u na e jutak le' chi wi ri quebajawin pa ri u c'olbal. Ri ajawinel ri re ri u mox elebal k'ij sibalaj nim ri u cuinem, jun c'ut chque ri rach k'atal tzij are' cäc'oji' na nimalaj u chuk'ab chuwäch ri are', culic' c'u na ri u takanic puwi' ri nimalaj ajawibal. Che c'u quieb oxib junab, qui cabichal cuc'ulaj na rib qui wäch: ri ajawinel ri c'o pa u mox elebal k'ij cuya' na ri u mia'l pa c'ulanem che ri ajawinel ri c'o pa riquiak'ab elebal k'ij, rech jic cäc'oji' ri jamaril chquixo'l ri quieb nimak tak tinimit. Man je ta c'u quel na we chomanic ri', ri ralib jacha' xukuje' ri u c'ojol, ri rachajil xukuje' tak ri e u pataninelab quecämisax na. Jun c'u aj ralaxic cäch'ojin na cuc' ri ajch'ojab ri aj riquiak'ab elebal k'ij, coc c'u na pa ri rachoch ri ajawinel e are' tak c'ut ri rajch'ojab quetakan na puwi' ri c'ulmatajic. Quec'am c'u na bic ri e qui diosib pa Ejipt, ri wächbal ri e c'o cuc', ri e nuc'um tak ch'ich' ri e tzacom pa k'ak' xukuje' niq'uiaj jastak quech chic ri e re k'an puak xukuje' sak puak. Oc'owinak chi c'u quieb oxib junab man ruc' ta ch'o'j ri c'o ta chquixo'l ri quieb nimak tak tinimit, ri ajawinel ri c'o pa riquiak'ab elebal k'ij cutzucuj u ch'äquic ri u mox elebal k'ij, man cäticar taj cätzelej c'u na pa rakan. E are' c'u ri e u c'ojol ri ajawinel ri c'o pa ri riquiak'ab elebal k'ij, quequisuc'umaj na quib che u banic ri ch'o'j, quequicolomaj c'u na ajch'ojab. Jun chque e rachil ri q'uialaj rajch'ojab, coc na che u ch'äquic ri aj mox elebal k'ij; cusachisaj c'u u wäch ronojel jacha' ri cuban jun nima' ri cäpulinic; cutakej c'u ch'äcanic c'ä copan na chunakaj ri rachoch ri ajawinel ri c'o pa u mox elebal k'ij. Ri ch'äcanic ri cäquiban ri ajch'ojab ri quepe pa riquiak'ab elebal k'ij sibalaj cuyac na royowal ri ajawinel ri c'o pa u mox elebal k'ij, quel c'u na bic wa' che u tijic u chuk'ab cuc' ri q'uialaj ajch'ojab ri e c'ulel. Cäch'äcan c'u na paquiwi', chnimalaj conojel. Ri ch'äcanic ri xuriko xukuje' ri e q'uia tak c'ulel ri xecämic cänojisan na che u banic nimal, are c'u ri u chuk'ab man naj taj cäbeytajic. Ri ajawinel ri c'o pa riquiak'ab elebal k'ij cumulij chi c'u jumulaj ajch'ojab, ri c'o na qui q'uial chuwäch ri nabe, chuquieb oxib junab chi c'ut cäbe chi che qui ch'äquic ri e c'o pa u mox elebal k'ij e ruc'am bic q'uialaj ajch'ojab ri cuc'am bic qui ch'ojibal. Aretak cäc'ulmataj wa', e q'ui ri caquiwalijisaj na quib chrij ri ajawinel ri c'o pa u mox elebal k'ij. Chquixo'l tak wa' e c'o na jujun itzel tak achijab aj israelib, jas ri xc'ut pa ri c'utwächinic, quetzak c'u na. Ri ajawinel ri c'o pa elebal k'ij cäpe na cuban na jun ak'anibal chrij jun tinimit ri sutim pa tapia, cuch'äc c'u na. Mawi ri cowilaj tak ajch'ojab ri e c'o pa u mox elebal k'ij quecuinic quequik'atij ri ajch'ojab ri e c'ulel. Ri ch'äcanel cuban na jachique ri cäraj cuc' ri e ch'äctajinak, man c'o ta c'u jachin cäcuin ta che qui k'atexic, cäcanaj c'u na can pa ri Ulew re ri Je'lical, cusachisaj c'u u wäch ronojel ri curik pa ri u be. Cusuc'umaj c'u na rib che u ch'äquic ronojel ri ulew ri c'o pa ri u mox relebal k'ij; rech c'u cäch'äcanic cuban na jun c'ulwächinic ruc' we ajawinel ri' cuya' c'u na ri u mia'l che, che rixokil, rech cäcuin che u sachisaxic u wäch ri rajawinic, ri u chomam u banic man utz ta c'u quel na. Cäbe chi c'u na che qui ch'äquic tak ri tinimit ri e c'o pa tak ri tak'aj, e q'ui chque wa' quech'äctaj na rumal; jun c'u qui nimal ajch'ojab cusach na u tza'm we q'uixbal ri', are c'u cuya' na ri ajawinel pa q'uixbal ri petinak pa riquiak'ab elebal k'ij. Kas chila', cätzelej wi bic ri ajawinel cäbe pa ri cowilaj rachoch ri c'o pa ri rulew; cuc'ulmaj c'u na jun u q'ueyowal ri quesan na ri u c'aslemal, mawi chi c'u jumul quetamax na jas ri xuc'ulmaj. Ri u c'olbal, cac'am na rumal jun ajawinel chic, cutak c'u na jun tok'il cuchuj che u k'inomarisaxic ri rajawibal; xak c'u chuquieb oxib k'ij cäcämisax na, pune' c'u man chupam ta ri ch'o'j. Aretak cäminak chic cajawin na jun itzel achi, ri man takal ta che chi coc che ajawinel, ri quebuc'u' ri itzel tak u chomanic, cumajij c'u na ri takanic cumal tak subunic. Kas cuq'uis na tzij paquiwi' tak ri chuk'ab ri cäcaj quech'äcan puwi', xukuje' ne ri xc'amow u be ri c'ulwächinic cucämisaj na. Xukuje' quebusub na ri qui banom jun c'ulwächinic ruc', pune' c'u xa' e quieb oxib ri winak ri e u c'amom bic, cäch'äcan na. Aretak man c'o ta jun nabeninak coc na pa tak ri ulew ri sibalaj c'o na qui k'inomal ri e c'o pa ri ajawibal cuban c'u na ri man c'o ta jun chque ri e u mam ri je ta xquibano: cujach na ri jastak xukuje' tak ri k'inomal ri e rikom pa ri ch'o'j chquiwäch tak ri e rajch'ojab. Cuchomaj na jas cuban na che qui ch'äquic ri cowilaj tak tinimit ri e kasan pa tapia, pune' c'u ne xa' re quieb oxib k'ij. Cuchajij c'u na anima' rumal ri u cuinem ri c'olic xukuje' ri u chuk'ab, cäch'ojin c'u na ruc' ri ajawinel ri c'o pa ri u mox elebal k'ij ruc' ri qui to'banic ri q'uialaj rajch'ojab che u banic ri ch'o'j. Ri ajawinel ri c'o pa u mox elebal k'ij cäch'ojin na ruc' nimalaj u chuk'ab, coc c'u na pa ri ch'o'j ruc' ri qui to'banic ri q'uialaj rajch'ojab ri sibalaj c'o qui chuk'ab; cäjach na cumal ri quieb qui wäch c'u na, rumal c'u ri' man cäcuin taj cuto' rib pa qui k'ab ri rajch'ojab ri u c'ulel. Kas e are' tak ri querulaj che u tijic qui wa ruc' pa ri kas u mexa, e are quesuc'uman ri u ch'äctajic, quech'äctaj c'u na ri rajch'ojab sibalaj c'u e q'ui ri rach'ojab quecäm na. E are c'u ri quieb ajawinelab ri cäquichomala' xuwi u banic c'ax chquibil tak quib, quet'uyi na pa ri xa' junam mexa quequibila' banoj tak tzij chquixo'l ri jun che ri jun chic, man c'o ta c'u jun quel ta na puwi' ri cuchomaj u banic, rumal rech chi c'ä maja' copan ri u k'ijol. Ri ajawinel ri cäpe pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij cätzelej na pa ri rulew cuc'am c'u na bic ronojel ri k'inomal ri u tokim pa ri ch'o'j, cuc'ulelaj c'u na ri tastalic c'ulwächinic; cuban c'u na ri u chomam u banic, c'äte c'u ri' cätzelej na pa ri rulew. Aretak c'u copan ri jok'otaj ri c'utum quebutak chi na bic ri e rajch'ojab che ch'o'j chrij ri u mox elebal k'ij; aretak c'u cuban we ch'o'j ri man cäch'äcan ta na jacha' ri nabe. Ri rajch'ojab quech'äc na cumal ri ajch'ojab ri quepe na pa ri u kajebal k'ij ri e c'amom ulok pa tak jucub, quech'äctaj c'u rumal ri xe'n ib rumal ri' quebanimaj na. Are' c'u ri ajawinel ri aj riquiak'ab ri elebal k'ij cutzokopij na ri royowal puwi' ri tastalicalaj c'ulwächinic, are c'u xebucoj ri xquixutuj can ri c'ulwächinic che u patanixic ri are'. Ri e rajch'ojab cäcawasij na ri rachoch Dios xukuje' tak ri cowirisabal, cäquik'il na ri u ya'ic ri tabal tok'ob ri cäya' ronojel k'ij, cäquicoj c'u na chila' jun xibibalalaj awasixic. Ri ajawinel ruc' subunic cutzucuj c'u na qui ch'äquic ri caquixutuj ri c'ulwächinic, are c'u ri tinimit ri culok'ok'ej ri Dios cäcanaj jic cutac'aba' rib chuwäch ri c'axc'ol. Ri e rajno'jab ri tinimit, e q'uialaj winak xquiya' qui no'j, chanim c'ut quecämisax c'u na, queporox c'u na, queläk'ax c'u na ronojel ri c'o apan cuc', quec'am na bic, quecoj na che lok'om pataninelab pa jule' tak ulew chic. Wa' cabeytaj na jun k'ijol. Aretak copan ri jok'otaj quech ri rikoj tak c'ax cäquirik na jubik' to'banic, pune' c'u e q'ui quek'ax na cuc' xa' che u tok'obisaxic qui wäch. Xukuje' cäban na c'ax chque jujun ri queyo'w tak qui no'j ri winak, rech aretak e c'o pa ri c'ambejebal, quejosk'itajic xukuje' quetz'akatisaxic, c'ä copan na ri jok'otaj q'uisbalil ri c'utum chic. Ri ajawinel ri c'o pa elebal k'ij cuban na ronojel ri cäpe pa u jolom. Sibalaj nim ri nimal ri cäc'amowic chi cuna' na rib chi c'o na u k'ij chquiwäch conojel ri diosib, quebubij c'u na xibibalalaj tak yok'obal che u yok'ic ri kas Dios; ronojel c'ut ri cubano utz quel na chuwäch, c'ä cutak na ulok ri Dios ri c'äjisabal u wäch; rumal rech chi ri cuban c'u na ri Dios, cuban na. We ajawinel ri' man nim ta queril wi ri e qui diosib ri e u mam, mawi ri diosib ri quek'ijilax cumal tak ri ixokib, mawi jun dios chic rumal rech chi cuna' na rib chi c'o na u k'ij chquiwäch conojel wa'. Are c'u cuk'ijilaj na ri dios quech tak ri chuk'ab; cuya' na u k'ij we dios ri' ri man xk'ijilax taj cumal ri e u mam, cuchi'j c'u na k'an puak, sak puak, abaj ri pakal cajil xukuje' niq'uiaj jastak chic ri nimak qui k'ij. Che qui to'ic ri e to'bal tak ib quebucoj na winak ri quequik'ijilaj jun dios ri quech jule' tak winak chic; conojel c'ut ri caquik'ijilaj we ajawinel ri', cunimarisaj na qui k'ij, cuya' na nimak tak quekle'n, quebuya' na culew che u ya'ic rajil q'uexelal chque. Aretak copan ri jok'otaj q'uisbalil, ri ajawinel ri c'o pa u mox relebal k'ij cäch'ojin na ruc' ri ajawinel ri c'o pa ri riquiak'ab relebal k'ij; quel c'u na ulok wa' che u c'ulaxic jacha' c'u jun xibibalalaj jasach, cuq'uiak rib chrij ri u mox elebal k'ij, cunojisaj c'u ronojel ri ulew cuc' carwaj re ch'o'j, ajch'ojab ri e c'o qui quiej xukuje' ri q'ui qui jucub. Xukuje' coc na pa ri Ulew re ri Je'lical quebucämisaj c'u na q'uialaj winak; queto'taj c'u na ri e jekel pa Edom xukuje' ri e c'o pa Moab, q'ui c'u na ri cäto'taj na che ri rulewal ri Amon. Ri e rajch'ojab quequich'äc na jule' tak ulew chic, mawi c'u ne cuto' ta can rib ri Ejipt. Quec'am na bic ri k'inomal re k'an puak, re sak puak, xukuje' conojel ri jastak ri pakal cajil ri e c'o pa Ejipt; chanim copan na ri u k'ij ri Libiy xukuje' ri Etiopiy. Quebuc'am c'u na tzijol ri e petinak pa elebal k'ij xukuje' u wiquiak'ab elebal k'ij, ri sibalaj cuxibij na rib cumal; ruc' c'u nimalaj oyowal quel na bic, ruc' ri chomanic chi cubana' na jun nimalaj cämisanic, quebujekeba' c'u ri kajebal aj ajawinel chuxo'l ri plo ruc' ri tastalic juyub re ri je'lical. Chila' c'ut copan wi na ri k'ijol re ri u cämical, man c'o ta c'u jachin jun cäto'wic.’ ” “ ‘Pa we jok'otaj ri' cätac'atob na ri Miquel, ri tako'n aj caj to'banel ri sibalaj nim u banic ri to'banel ri cuto' na ri a tinimit. Cux na jun jok'otaj re c'axc'ol, jun jok'otaj ri man c'o ta chi jun ri junam ta ruc' tzä aretak e c'olinak ulok ri nimak tak tinimit. Aretak chupam we jok'otaj ri' quecolotaj na conojel ri winak ri e re ri a tinimit ri tz'ibatal ri qui bi' chupam ri wuj. E q'ui chque ri cätajin quewar chupam tak ri mukubal quec'astaj na: jujun quec'asi' na re chbe k'ij sak, jujun chi c'ut che esbal q'uixbal xukuje' che ri xibibal ri e junalic. Ri achijab ri ajno'jab, ri xequic'am qui be q'ui winak pa ri colomalaj be, quejuluw na jacha' ri räxalaj caj; ¡quejuluw na chbe k'ij sak, e junam cuc' tak ri ch'imil! Are c'u ri at Daniel, chebawawaj we jastak ri' chi c'uyal, chat'ika' ri wuj c'a copan na ri q'uisbal jok'otaj. E q'uia winak quebe na jeri' quebe na jela', cäquitzucuj u q'uiyirisaxic tak ri quetamanic.’ In, Daniel, xinwilo chi e c'o chi quieb winak e tac'atoj, jun c'o che ri juperaj u chi' ri nima' ri jun chic che ri juperaj chic. Jun c'ut chque xuban we c'otoj chi'aj ri' che ri achi ri u cojom tak sakloloj atz'iak re lino, ri c'o paquiwi' ri ja' re ri nima': ¿Jampa' queq'uis qui tza'm we jastak ri' ri kas man e c'o ta c'o wi? Ri achi ri e u cojom tak sakloloj atz'iak re lino xebuyac ri u k'ab chicaj, cätajin cuban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri c'aslic Dios, xubij: ‘Pa oxib junab ruc' wakib ic', aretak cätanabax u banic c'ax che ri u cuinem ri u tinimit ri Dios, c'äte ri' cäq'uis na qui tza'm conojel we jastak ri'.’ Ri in xintatabej ri cubij, man c'o ta c'u jas xinch'obo. Xinc'ot c'u u chi', xinbij che: ‘Ajawaxel, ¿jas ri cäc'ulmataj na aretak cäbantaj ronojel wa?’ xincha' che. Ri are' xutzelej u wäch ri nu tzij xubij chwe: ‘Chatakej ri a be, Daniel, e are c'ut we jastak ri' rajawaxic quecanajisax chic'uyal c'ä copan na ri jok'otaj q'uisbalil. Sibalaj e q'ui ri queboc'ow pa tak ri c'axc'olil ri e yo'm qui bixic, quebel c'u na chquipam e ch'ajch'ojirisam e tz'akatinak. Ri itzel tak winak cäquitakej na qui banic tak etzelal, man cäquich'ob ta c'ut ri cäc'ulmatajic, are c'u ri achijab ri ajno'jab cäquich'ob na ronojel. Jun mil quieb sient jumuch' lajuj (1290) k'ij queboc'ow na tza pa ri jok'otaj aretak cätanabax u cojic ri tabal tok'ob re ronojel k'ij are c'u cäcoj ri tz'ilalaj etzelal awas chupam ri rachoch ri Ajawaxel. Utz re ri winak ri queye'm ruc' jiquiban c'uxaj c'ä queboc'ow na jun mil oxib sient juwinak olajuj (1335) k'ij. Are c'u ri at, Daniel, chatakej ri a be c'ä che ri a q'uistajic, chatuxlan c'ut, chquipam c'ut ri q'uisbal tak k'ij catwalij na che u c'amic ri tojbal awech.’ ” Are tzijol wa' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri Osey (ri Beeri are' ri u tat ri Osey) pa tak ri u k'ijol ri Uziy, ri Jotam, ri Acaz xukuje' ri Ezequiy, ajawinelab tak re Juda, xukuje' pa tak ri u k'ijol ri Jeroboam rajawinel ri Israel (ri Joas are' ri u tat ri Jeroboam). Ri Ajawaxel je u chaplexic u ya'ic wa' ri xraj xuya' u bixic ruc' ri u to'banic ri Osey: “Ri winak ri e c'o pa rulew ri Israel quibanom ri qui mac ri e quech ri nim ch'utin, qui tasom quib chwij, in quiyo'm canok. Je c'u chabana' at, jät chac'ama' jun ixok quech nim ch'utin che awixokil, chec'ol c'u a c'ojol ruc'; jeri' we alabom ri' quebux na ral jun ixok quech nim ch'utin.” Ri Osey xuc'am c'ut ri Gomer, ri u mia'l ri Diblaim che rixokil, xux c'u yawab winak xralaj c'ut jun u c'ojol. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Osey: “Chacojo Jezreel che ri u bi' ri alaj ala, xa' c'u pa quieb oxib k'ij quenc'äjisaj qui wäch ri e rija'lil ri ajawinel Jehu qui mac quech tak ri il patan ri xebuban pa Jezreel, quenq'uisa' c'u na tzij puwi' ri rajawinic ri Israel. Pa ri k'ij ri' quinsachisaj na pa ri beya' re Jezreel, ri nimalaj u cuinem ri Israel ri c'o che u banic ch'o'j.” Ri Gomer xux chi yawab winak jumul xralaj c'u jun alaj ali. Ri Ajawaxel xubij che ri Osey: “Chacojo' Lo-ruham che u bi' ri alaj ali rumal rech chi man quel ta chi na nu c'u'x che ri rajawibal ri Israel. Man quinsach ta qui mac. Are' c'u quel na nu c'u'x che ri rajawinic ri ri Juda: kas in, ri Ajawaxel ri u Dios, quinto'tajisaj na. Man quebeto'tajisaj ta c'ut rumal ri ch'o'j, xane' quinban na man ruc' ta q'uiakbal ch'ab, mawi ch'ich' re ch'o'j, mawi tak quiej, mawi tak ajquiejab.” Aretak estajinak chic ri Lo-ruham puwi' ri tu', ri Gomer xux chi yawab winak jumul xc'oji' c'u jun ral ala. Xubij c'ut ri Ajawaxel che ri Osey: “Chacojo' Lo-ami che u bi' ri alaj ala, rumal rech chi ri ix man ix ta chic nu tinimit mawi ri in man in ta chic i Dios.” Cäpe jun k'ij aretak ri aj israelib quebux na jacha' ri e u sanyebil ri plo, ri man c'o ta jachin ta jun cacuin ta che u pajic mawi rajilaxic. Che c'u u q'uexwäch che u bixic chque: “Ix man ix ta chi nu tinimit”, ri Dios cubij na chiwe: “Ix ix ralc'ual ri c'aslic Dios.” Caquimulij c'u na quib ri winak aj Juda xukuje' aj Israel, caquicoj c'u na jun c'amal qui be ri xa' jun, pa conojel c'u c'olbal quetzelej wi na ulok quebeljekel pa Jerusalen. ¡Cux c'u na nim ri u k'ij ri Jezreel! Quibij c'u na ix chque tak ri e iwachalal: “U tinimit ri Dios, chque tak c'ut ri e iwana'b: Tok'obisam i wäch.” Ri Ajawaxel cubij: “¡Chic'ulelaj ri i nan, chic'ulelaj, rumal rech chi ri are man wixokil ta chic mawi ri in man in ta chi rachajil! ¡Chuk'ila' c'u u c'utic rib jacha' ri quech ri nim ch'utin! ¡Chebupakchi'j tak ri e rach ch'aben cho tak u c'u'x! We man cubano quinchanaba' na canok: je quenbana' che jacha' ri k'ij ri xalaxic, quinban na che chi cux na jun chaki'j uwo sak, pa jun puc'uc' ulew, quinban c'u na che chi cäcäm rumal chaki'j chi'. Man quel ta na nu c'u'x chque ri e ral alabom, e u wächinic c'ut ri u mac ri quech ri nim ch'utin. Ri qui nan xux quech ri nim ch'utin; xutzak ri u nimarisaxic u k'ij, aretak je xubij wa: ‘quinbe na che quitzucuxic tak ri wach ch'aben, ri queyo'w nu wa wuq'uia', ri rismal nu chij xukuje' ri nu sakloloj atz'iak lino, ri waseit xukuje' tak ri wuq'uia'.’ Rumal ri' q'uix tak quintz'äpibej ri u be quincoj c'u na jun k'atibal chrij, man queburik ta c'u na tak ri e alaj tak u be. Quebuterenej na tak ri rach ch'aben, man c'u cäcuin ta chic che qui k'iic; quebutzucuj na, man c'u queburik ta chic. Cubij c'u na: ‘Quintzelej na ruc' ri nabe wachajil, are c'u utz na ri nu c'aslemal ruc' are nabe chuwäch ri camic.’ Are c'u we ixok ri' are' man xuc'oxomaj taj chi in ri' ri quinyo'w ri trico che, ri u wa'l uva xukuje' ri aseit; chi in ri' ri xintz'eben ri sak puak xukuje' ri k'an puak che ri xebubanbej tak ri e u diosib. Rumal c'u ri', quentokij quinmajij c'u na ri nu trico xukuje' ri u wa'l nu uva pa ri u k'ijol ri u wächinic, quinmulij c'u na ri rismal nu chij xukuje' ri nu sakloloj atz'iak lino, ri xinya' che u ch'ukic rib. Chquiwäch tak ri rach ch'aben quinya' na ri u t'analiquil chisakil. ¡Man c'o ta cäto'tajisan na pa nu k'ab! Quinq'uis na tzij puwi' ri u jajatem, ri e u nimak'ij tak xukuje' ri c'ac' tak ic', xukuje' tak ri e u k'ij re uxlanem xukuje' conojel tak ri e u nimak'ijanic. Quinsachisaj na qui wäch ri uva ri e u ticom xukuje' ri e u che'al tak u higo, ri xebubij: ‘E are tak tojbal wech wa' ri xequiya' tak ri wachijab chwe.’ Quinban na chque chi quebux patzapak tak che' quetijowisax c'u na cumal juyubal tak awaj. Quenc'äjisaj na u wäch rumal che ri k'ijol ri xoc'owic xuchi'j c'u c'oc' k'ol chque tak ri diosib, aretak quebuwik rib c'uc' tak mulk'ab xukuje' tak chachal che qui ternexic tak ri rachijab, xinusach c'u pa u jolom. In ri Ajawaxel, nu jiquibam u bixic.” “In quentaquej na: quinc'am na bic chupam ri chaki'j uwo sak quinch'abej c'u na ri ranima'. Quebentzelej tak c'u na ri uva ri e u ticom, quinq'uex c'u na ri beya' re Acor pa oquibal re eyebal c'uxaj che. Chila' cutzelej wi na u wäch ri quinbij che jacha' pa ri ralc'alal, jacha' ri k'ij aretak xel ulok pa Ejipt. C'äte c'u ri' ‘wachajil’ cächa' na chwe, che u q'uexwäch ri nu binaxic rumal nu ‘Baal’, In ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Quebenwesaj c'u na chquichi' ri e qui bi' tak ri e baal, mawi c'u jumul chenatax ta chi na. Pa ri k'ij ri' quinban na che u tok'obisaxic u wäch ri Israel jun c'ulwächinic cuc' tak ri juyubal tak awaj, cuc' tak ri chicop ri e c'o qui xic' xukuje' cuc' tak ri cumätz; quinc'äjij na xukuje' quinwesaj na che we ulew ri' ri q'uiakbal ch'ab, ri ch'ich' re ch'o'j xukuje' ri ch'o'j, rech cuxlan ri nu tinimit pa jamaril. Israel quinban na chawe chi catux wixokil chbe k'ij sak, kas wixokil je jas cubij ri pixab, sibalaj c'u at nu lok'ok'em ruc' ronojel wanima'. In quinban na chawe chi catux wixokil quinux c'u na jic awuc', are c'u ri at cawetamaj chi na chi in ri' ri Ajawaxel. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Pa ri k'ijol ri' ri in quintzelej na u bixic che ri caj, are c'u ri caj cutzelej u bixic che ri ulew; ri ulew cutzelej na u bixic che ri trico che ri u wa'l uva xukuje' che ri aseit, ri e are' caquitzelej na u bixic che ri Jezreel. Quintiquiba' na ri nu tinimit pa ri ulew ri xuwi ri in in ajchak'e; quintok'obisaj c'u na u wäch ri Lo-ruham, xukuje' ri Lo-ami quinbij na che: ‘At ri' ri nu tinimit’, ri are' c'ut cubij na chwe: ‘¡Lal ri' ri nu Dios!’ ” Ri Ajawaxel xubij chi chwe: “Jät chalok'ok'ej chic ri awixokil ri lok'ok'em rumal ri rach ch'aben, xkaj c'u pa mac cuc' achijab. Jewa' ri u lok'ok'enic ri Ajawaxel chque ri aj israelib, e are' tak c'ut ri e are quequiya' tak ri e qui bak'wäch chque tak ri diosib ri man etamatal ta qui wäch quequitij tak c'ut ri lej que pasa ri quechi'x tak chquiwäch. Xinlok' c'ut jun ixok chwe chi olajuj (15) rakan sak puak xrachilaj wakib (6) quintal ruc' jun arob sebad.” Xinbij che: “Q'ui k'ijol cätux na wech; maban chic ri qui mac ri quech ri nim ch'utin, mawi majach awib pa u k'ab chic jun achi, xukuje' c'u ri in quinux jic awuc'.” Sibalaj c'u q'ui k'ijol ri aj israelib quec'oji' na man c'o ta cajawinel mawi ta ne c'amal ta qui be, man c'o ta chi tabal tok'ob mawi chi tastalic tak abaj, mawi ta chi catz'iak e cojol tabal tok'ob mawi ta chi tak qui diosib pa tak ri cachoch. Aretak c'u oc'owinak chi wa' quetzelej na ri aj israelib cäquitzucuj c'u na ri Ajawaxel ri qui Dios xukuje' ri David ri cajawinel. Chquipam ri q'uisbal tak k'ijol caquitzucuj na ri Ajawaxel ruc' nim ilic xukuje' tak ri e utzil ri quebuya'o. Aj israelib, chitatabej ri cubij ri Ajawaxel. Ri are' u jekebam jun ch'o'j cuc' ri e jekel chupam we ulew ri', rumal rech chi man c'o ta ri jicomal waral chquixo'l ri winak, mawi jiquil mawi ri retamaxic u wäch ri Dios. Are c'u tz'ebem u bixic ri chi'nic ri kas cäban na quecha' ruc' subunic xukuje' ri banoj tzij, cämisanic xukuje' eläk'anic, ri xekajic pa mac cuc' niq'uiaj winak chic, xukuje' pa tokinic, queban cämisanic jela' jeri'. Rumal ri', cabisbob na ri ulew; quetuktub c'ut ri e jekel chupam; junam cuc' tak ri juyubal tak awaj xukuje' tak ri chicop ri e c'o qui xic' quecäm, xukuje' tak ri cär ri e c'o chupam ri plo. Cubij ri Ajawaxel: “¡C'o jun mutzujuj mawi muyaj jachin jun! Ri nu ch'o'j xak xuwi awuc', cojol tabal tok'ob. Ri at cattzak na kas pa k'ij xukuje' chak'ab xukuje' ri k'axal tzij awuc' are c'u ri at quinsachisaj na a wäch. Ri nu tinimit man c'o ta retamanic, rumal ri' sachitajnak u wäch. Are' c'u ri at, cojol tabal tok'ob, ri xaq'uiak apan ri etamanic, in catinq'uiak apanok man at ta chic cojol tabal tok'ob chnuwäch. Xebasachisaj c'ut pa a jolom ri e u tijonic ri a Dios, ri in quebensachisaj na pa nu jolom ri e awija'lil. Joropa' ri qui q'uiyal ri e cojol tabal tok'ob, jeri' xukuje' ri qui mac chnuwäch; rumal c'u ri' quinq'uex na ri u nimarisaxic qui k'ij pa yok'ical. E c'asal rumal ri qui macunic ri nu tinimit; rumal ri' are' qui rayinic chi quemacun ri e nu winak. Junam che ri tinimit xukuje' chque ri e cojol tabal tok'ob queben c'äjisaj na qui wäch rumal ri qui c'aslemal. Rumal c'u rech chi qui tanabam can u patanixic ri Ajawaxel, quewa' na man c'u quenoj taj; cäquiban ri qui mac ri quech ri nim ch'utin, man c'u e c'o ta tak calc'ual.” “Ri qui mac ri quech ri nim ch'utin xukuje' ri u wa'l uva quequiconarisaj ri winak. Ri nu tinimit cutz'onoj u no'j chque tak ri e diosib ri e re che'; cumal c'u tak ri ch'imiy quequiban tak ri ch'obonic. E ch'äctajinak rumal ri qui mac ri nim ch'utin, ri nu tinimit e u takem sachinak tak be: cux je ta ne ri quech ri jun nim ch'utin cutas c'u rib, cuyacan ri u Dios. Pa tak ri qui chicajil tak ri juyub xukuje' chiquitza'm tak ri juyub quequiporoj c'oc' tak k'ol quequichi'j c'u tabal tok'ob, xukuje' c'u chquixe' ri utzalaj tak qui mujal tak bakit, ri sak lemob xukuje' tak ri räx che'. Rumal ri' ri e i mia'l e buxinak jacha ri cäquiban ri quech ri nim ch'utin, xukuje' tak ri e iwalib quekaj pa mac cuc' niq'uiaj chic. Are' c'u ri in man quenc'äjisaj ta na qui wäch tak ri e qui mia'l qui mac quech ri qui mac jacha cäquiban ri quech ri nim ch'utin, mawi tak ri e calib qui mac ri quekaj pa mac cuc' niq'uiaj chic, xukuje' tak c'ut ri ix quixbe cuc' tak ri quech ri nim ch'utin; che qui chi'xic tak tabal tok'ob quibirika tak iwib cuc' tak ixokib ri quequiban ri qui mac ri nim ch'utin jacha' jun k'ijilanic. ¡Je' c'u ri' cäbik'taj jun tinimit ri man c'o ta u ch'obonic! We ri at, Israel, catux jun quech ri nim ch'utin, ma ta c'u ne chmacun ri Juda. ¡Mixbe ix pa Jilgal mawi mixpaki pa Bet-aben mawi quiban ri chi'nic ri kas cäban na, mixcha' rumal ri u c'aslemal ri Ajawaxel! Ri Israel ri man cäraj ta ch'abexic jacha' jun alaj ati't wacax ri man chaptal taj; je c'u qui banic wa' ¿la quebuchajij ta lo ri Ajawaxel pa je'lic tak yuk'bal, junam we ta e alaj ama'ib tak chij? ¡Jun quiakik' quec'amow na bic cumal tak ri e u xic', queq'uix c'u na che qui k'ijilaxic tak ri diosib!” “E cojol tak tabal tak tok'ob, chitatabej wa'; chaya' a xiquin tinimit re Israel; chixtatabenok ix ri ix aj uwo rachoch ri ajawinel: Piwi' ix cakaj wi na ri c'äjisabal wächaj ix c'u uxinak jun c'amibal ri cojom pa Mizpa, jun c'at ri lic'om puwi' ri juyub Tabor, jun c'ua' ri naj kajinak u pam chupam ri beya' re Sitim. Rumal ri' quinc'äjisaj na qui wäch. In weta'm u wäch ri Eprain; ri Israel ma ta ne ma ta weta'm u wäch. Ri Eprain uxinak junam cuc' ri quech ri nim ch'utin; ri Israel u tz'ilom rib.” Ri e itzel tak u banoj ri tinimit man cäyo'w ta che chi cätzelej ruc' ri u Dios. Kajinak pa u k'ab ri u mac quech ri nim ch'utin, man cuya' ta u k'ij ri Ajawaxel. Ri nimal ri cac'amow ri Israel cäk'ijin puwi'. Ri Eprain cuchak'ij rib chupam ri kas retzelal, ¡junam c'ut cuc' ri e are' xukuje' ne ri Juda cuchak'ij na rib! Quecachilaj tak ri qui chij xukuje' tak ri e qui wacax quebe na che u tzucuxic ri Ajawaxel, man c'u caquirik ta na rumal rech chi e tzakom can rumal. Man e uxinak ta jic ruc' ri Ajawaxel, e c'o calc'ual ri e rech jun achi chic. Rumal ri man qui jiquil taj xa' pa jun ic' ri culew tak quebik'taj na. ¡Chiwok'isaj ri uc'a' re ch'o'j pa Gabaa xukuje' ri trompet pa Rama! ¡Chicojo' ri xe'n ib pa Bet-aben! ¡Chitica' ri tuquinibal ib pa Benjamin! In quinya' u bixic chquixo'l tak ri ramak' ri Israel ri sibalaj jic quec'ulmataj na: Ri Eprain cäyojyobisax pa ri k'ij re c'äjisabal wächaj. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e c'amal tak u be ri Juda xak e junam tak cuc' we winak ri' ri quequiq'uex tak ri e qui c'ulbatil tak ri ulew. ¡Quebenbik'tajisaj c'u na chupam ri nimalaj woyowal! Ri Eprain mejmobinak, c'o c'äjisabal wächaj puwi', u mac rech ri benam chquij ri e subunelab tak diosib. Are c'u ri in je ri quinbantaj puc'pubanel che ri Eprain, jacha' ri kuchunel che ri tinimit Juda. Aretak cäril ri Eprain ri yabil ri c'amowinak, xukuje' c'u ri Juda queril tak ri e u socotajic, ri Eprain cabe na pa Asiriy che u tz'onoxic ri u to'ic rumal ri nimalaj ajawinel, are c'u ri are' man cäticar ta na che cutzirisaxic mawi qui cunaxic tak ri socotajic. Jacha' ri cuban jun coj cuq'uiak rib je quinban na in aretak quinq'uiak wib chrij ri Eprain xukuje' chrij ri Juda; kas in quebenmuch tak canok, quinbextax c'ut; quebenmajij tak na, man c'o ta c'u jun jachin ta quebesan pa nu k'ab. Quintzelej na pa ri nu c'olbal, c'ä chquich'obo na ri qui mac chepet c'u che nu tzucuxic. ¡Aretak c'u e c'o chupam ri qui c'axc'olil, quinquitzucuj na!” Tisaj iwonojel chujtzelej c'u ruc' ri Ajawaxel. Are' xujmuchuwic cujrutzirisaj c'u na xukuje'; xujusoco, cujucunaj c'u na xukuje'. Xa pa jun jok'otaj cutzelej na ri rutzil ka wäch, cujuwalijisaj na rech cujjeki' na chuwäch. ¡Ka tija' ka k'ij che retamaxic u wäch ri Ajawaxel! Ri Ajawaxel cäpe na kuc', kastzij jacha' ri relic ulok ri k'ij, kastzij jacha' ri u ja'xic ri uwächulew rumal ri jäb pa ri u q'uisbal ri junab xukuje' pa ri u chaplebal ri junab. Cächa' ri Ajawaxel: “¿Jas ta ri quinban chawe, Eprain? ¿Jas ta ri quinban chawe Juda? Ri lok'ok'ebal c'uxaj ri c'o iwuc' chwe xa' jacha' ri mayul re ri ak'abibal, jacha' ri räxk'ab re ri u sakaribal, ri ak'ab casachic. Rumal ri' e nu muchum cumal tak ri e k'axal nu tzij; cumal tak ri tzij ri e elinak ulok pa nu chi' e nu cämisam. Ri nu suq'uilal caq'uiy ulok jacha' ri sakilal. Ri quinwaj chiwe chi quinilok'ok'ej, man are ta quinwaj chi quebiya' tabal tak tok'ob chnuwäch; chi qui ch'ob nu wäch chi in jacha' Dios chque, man are ta c'ut chi quichi'j ta tabal tak tok'ob chnuwäch ri quechajirisaxic. Are c'u ri nu tinimit xak junam ruc' ri Adan, man xu tz'akatisaj taj ri nu c'ulwächinic uxinak c'u man jic taj chnuwäch. Ri Galaad, are jun qui tinimit ri e banal tak etzelal, conojel e nojinak che quetal tak quic'. Ri e cojol tabal tok'ob e juk'at eläk'omab e c'o che qui yuxlexic tak ri winak; quecämisanic quequiban nimak tak il pa ri be re Siquem. Pa Israel e wilom jastak ri e xibibal; ri Eprain uxinak junam cuc' ri quech ri nim ch'utin, ri Israel u tz'ilom rib. Xukuje' c'u ne chawe at, Juda, c'ututajinak chic ri k'ij che u c'äjisaxic a wäch.” “Aretak quinwaj quinq'uex ri cutaklebej ri nu tinimit Israel, aretak quinwaj quincunaj ri nu tinimit, Eprain xukuje' ri Samar, cac'utun ri u mac chisakilal xukuje' ri retzelal. Rumal rech chi conojel quinak'atisam tak quib che u banic ri banoj tzij; e jacha' eläk'omab queboc chquipam tak ri ja quebeläk' chque tak ri winak pa tak ri be pa ri tinimit. Man coc ta pa qui jolom chi ri in man quesach ta pa nu jolom conojel ri quetzelal. Camic e lak'aputal c'u cumal conojel tak ri e qui banoj, ri e c'o amak'el chquiwäch ri nu bak'wäch.” “Ruc' ri retzelal xukuje' ri e u banoj tak tzij ri nu tinimit cuquicotisaj ri ajawinel xukuje' ri e c'amal tak be. Conojel c'ut xekaj pa mac cuc' niq'uiaj winak chic; e jacha' ri jorno, aretak t'iktajinak chic ri aj jorno man culu' ta chic c'ä cak'ob na ri k'or. Pa ri k'ij aretak cäcoj ri u corona ri kajawinel, ri e c'amal tak be xquiban che chi xyawabin rumal ri u k'ak'al ri u wa'l uva. ¡Ri are' xuyuk ri u k'ab chque ri queyok'onic! Caquitak ri canima' che ri subunic, jacha' ri takanic puwi' jun jorno; cäwar ri aj jorno ronojel ri jun ak'ab, aretak c'u cäpe u sakaric ri jorno u takem nicowem. Je, conojel e are' quenicowic jacha' jun jorno ri quebubik' conojel tak ri e u k'atal tak tzij. Conojel tak ri e cajawinelab e tzakinak, man c'o ta c'u ne xa' ta jun chinnatan taj.” “Ri Eprain u yujum rib cuc' ri jule' tak tinimit chic. Ri Eprain xak junam ruc' jun lej ri xa' joperaj chak' wi. Winak ri man etamatal qui wäch q'uisom ri e u chuk'ab man xunabej ta c'ut ri are'. ¡Xsakar c'u ne ri u wi' man c'o ta c'u xunabej ri are'! Ri nimal ri cac'ämow ri Israel are cäyo'w k'alajisanic chrij chi man utz ta c'olic. Ruc' ronojel wa', we winak ri' man xetzelej ta che u tzucuxic ri Ajawaxel ri qui Dios. Ri Eprain jacha' jun palomax, ri conirinak ri man c'o ta retamanic: cutz'onoj to'banic che ri Ejipt, cabextax chi c'ut pa Asiriy… Aretak c'u chbe chila', quinq'uiak na ri nu c'at paquiwi'; quinban na chque chi quekajic e jacha' tak ri chicop ri e c'o ri qui xic ri e re ri caj, quekaj na pa nu k'ab u mac ri quetzelal. ¡Tok'ob qui wäch rumal rech chi xinquitzak canok! Cäkaj na ri sachbal wächaj paquiwi' rumal rech chi chwij in quiwalijisam wi quib. Quinwaj quebento'tajisaj, quequiban c'u tzij chwij. Pune' ta c'u ne caquirak qui chi' aretak e kajinak pa ch'at, man ruc' ta c'ut ri canima' quinquinataj. Che u tz'onoxic trico xukuje' u wa'l uva quequisocola' tak quib ¡Quiwalijisam quib chwij! In e nu tijom e nu yo'm c'u qui chuk'ab tak ri qui k'ab, xquichomaj c'u qui banic etzelal che nu c'ulelaxic. Xetzelej cuc' tak ri diosib; e jacha' jun q'uiakbal ch'ab ri jech'obinak, ri man cataki ta che ri cuq'uiako. U mac rech chi quebe qui bij c'axalaj tak tzij quekaj na ri e c'amal tak qui be pa u chi' ch'ich' re ch'o'j, xa' c'u cätze'x na qui wäch pa Ejipt.” “Chawok'isaj ri trompet, jacha' yuxlenel ri cächajin puwi' ri u tinimit ri Ajawaxel. Rumal rech chi man qui tz'akatisam taj u banic ri nu c'ulwächinic quiwalijisam quib che u c'ulelaxic ri nu tijonic. Quepe c'u wuc', caquirak qui chi': ‘¡cakaya' k'ij la jacha' chi lal u Dios ri Israel!’ Are c'u ri Israel u xutum ri utz, rumal ri' cätakex na u banic c'ax che cumal ri e u c'ulel. Man c'o ta u bixic chwe cumal e quicojom tak ajawinelab, e quicojom c'u c'amal tak be ri man xinwetamaj taj in. Qui c'amom ri qui sak puak xukuje' ri qui k'an puak che qui banic tak diosib Dios che c'u u sachisaxic qui wäch chquibil tak quib. We winak ri' xequitic quiakik' qui wächinic tak cakulja quequiyac na; man e c'o ta na culew ri quequiyac ta na qui wäch, mawi caquesaj na c'äj che ri qui trico; we c'u ne caquesaj, e are tak ri man e qui winakil taj quetijow na. ¡Ri Israel bik'tajnak! Ri jule' nimak tak tinimit chic caquilo chi jacha' ta ne jun jasach ri man c'o ta u k'ij, u mac rech chi xbe ruc' ri Asiriy jacha' jun tacalaj juyubal bur. ¡Ri Eprain xebuya' tak sipanic che qui lok'ic e nimak tak tinimit rech quebuto'! Pune' ta c'u ne quebuya' tak sipanic chquixo'l nimak tak tinimit, ri in quebenjabuj na, c'o c'u jun k'ijol ri caquitanaba' na qui takexic tak ajawinelab xukuje' c'amal tak be. Are' c'u ri Eprain quebuwoc jumulaj tak porobal ri xuwi quebajwataj che u banic mac. Pune' ri in xebentz'ibaj e q'ui nu tijonic che, ri are' xuban che chi e je ta ne jun jasach ri ma ta c'o u patan. We winak ri' quekaj ri tabal tak tok'ob chquiwäch, quepilon c'ut; are c'u ri in, ri Ajawaxel man quinquicot ta cuc': quenataj na chwe ri etzelal tak ri e qui banom, quinc'äjisaj c'u na qui wäch rumal ri qui mac, quinban c'u na chque chi quetzelej pa Ejipt. Ri Israel quebuyac nimak tak ja cäsach c'ut ri u winakirisanel pa u jolom. Ri Juda q'ui tak tinimit quebuyaco ri e c'o nimak tak tapia chrij, quinban c'u na in chque chi quenicow pa jun k'ak' ri quebuchajirisaj na ri nimak tak rachoch.” Mat quicotic Israel; mat ch'oplinic chi utz at c'olic jacha' ri jule' tak tinimit chic, at uxinak c'u junam cuc' ri quech ri nim ch'utin aretak xaxutuj can ri a Dios. Pa tak ri era ri cayak' wi ri trico, cäkaj c'u chawäch quebac'am tak ri tojbal re ri e a mac jacha ri cuban ri quech ri nim ch'utin. Ri tinimit Israel man cac'oji' ta na u trico mawi u wa'l uva; ri c'ac' u wa'l uva man cubana' ta na che. Ri Eprain cätzelej na pa Ejipt, pa Asiriy quebutija' na tz'ilalaj tak k'obisabal. Man quitakej ta c'u na jekelem chupam ri rulew ri Ajawaxel: Man cacuq'uiaj ta chi na u wa'l uva che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, mawi quequichi'j chic chi' ri e qui tabal tak tok'ob. Ri wa ri chquitijo, junam ruc' ri wa ri cätijowic aretak c'o jun cäminak, jachin tak c'ut ri chetijowic quecanaj can tz'il. Ri e are' quequitij na we wa ri', man cuya' ta c'ut caquic'am ta bic chupam ri rachoch ri Ajawaxel. ¿Jas c'u lo ri quiban na ix chupam ri k'ij re ri nimak'ij, ri nimalaj u nimak'ij ri Ajawaxel? Ri e are' e animajininak bic chuwäch ri sachbal wächaj; Ri Ejipt quebumulij na quemuk c'u na pa Memps. Ri e qui k'inomal tak re sak puak quenoj na che tak la, chquipam tak ri e qui kajebal queq'uiy tak na q'uix. ¡E opaninak tak ri k'ij rech ri c'äjisabal wächaj! ¡E opaninak tak ri k'ij rech ri u ya'ic ri tojbal ri takalic! ¡Ri Israel queretamaj chi e opaninak chic! Ri ix quibij: “Ri k'axal tzij xa' jun con. Ri achi ri uxlabisam jun tak.” Je c'u quibij wa' rumal rech chi nojinak che etzelal, u mac rech chi nim ri iwoyowal. Ri Dios u cojom ri k'axal tzij che yuxlenel che ri Eprain, are c'u ri ix quebicoj tak c'amibal pa ri u be; ¡C'ä ne chupam ri rachoch Dios quiwetzelaj wi u wäch! Xitz'akatisaj u chuwirisaxic iwib, jacha' ri pa tak ri k'ijol pa Gabaa. Are c'u ri Ajawaxel quenataj na ri e iwetzelal che cusolij na ri e i mac. Je wa' xubij ri Ajawaxel: “Aretak xinrik ri Israel, xinquicotic jacha' ri quebuban ri queburik uva chupam ri chaki'j uwo sak. Ri e i mam xebux tak che ri nu bak'wäch e jacha' ri nabe tak higo. Aretak c'u xebopan pa Baal-peor xquijach quib che qui patanixic ri e subunelab tak diosib, xquiban c'u quib chi xebux xawebal e jacha' ri diosib ri quequilok'ok'ej. Ri u nimalil ri Eprain carapin na jacha' jun chicop ri e c'o ri u xic'. Man quebalax ta chi na alaj tak alabom, man c'o ta chi ixokib e yawab tak winak, man quebil ta chi na qui wäch alc'ualaxelab. We c'u ne queticar che qui q'uiyisaxic tak calc'ual, in quebentokij na chque man c'o ta c'u jun quinya' ta can chque. ¡Tok'ob qui wäch we winak ri' aretak man in c'o ta chic cuc'! Quinwilo chi ri Eprain cuban chque ri e u c'ojol e jacha' ta ne ri quekaj pa qui k'ab tzucunelab: queresaj bic che qui jachic rech quecämisaxic. ¡Cheya' la chque Ajawaxel ri caya' la chque! ¡Cheya' la pamaj chque ri man quebalan taj xukuje' e uwo tak c'uxaj ri man c'o ta tu' chquipam!” Je wa' cubij ri Ajawaxel: “Pa Jilgal xquiban wi ronojel u wäch lawaloyil, chila' c'u xinchaplej wi retzelaxic qui wäch. Qui mac ri e itzel tak qui banoj quebenwesaj bic chupam ri wachoch; man quintakej ta qui lok'ok'exic, conojel c'ut ri e c'amal tak qui be man cäcaj ta ch'abexic. Ri Eprain socotajinak: jacha' juwi' che ri e chaki'jarinak tak ri e u xera' u tanabam c'u u ya'ic u wächinic. Pune' ta e c'o ralc'ual quinban na chque chi quecämic. We tinimit ri' man u yo'm ta u xiquin che u tatabexic ri nu Dios rumal ri' cäxutux na rumal ri nu Dios, xak c'u querabacat na chquixo'l nimak tak tinimit.” Ri Israel xak junam ruc' juwi' uva nojinak chque uva; joropa' c'ut ri e u q'uial ri e u wächinic, jeri' xukuje' ri e u q'uial ri e u porobal ri xebubano, joropa' c'ut ri u je'lical na ri culew, e c'o na ri e qui je'lical ri e tastalicalaj tak abaj ri quequik'ijilaj. Ri Israel quieb u banom ri ranima', are c'u ri camic coc na che u tojic ri u mac. Ri Ajawaxel quebusachisaj na qui wäch tak ri qui porobal quebut'akij tak na ri cabaj ri e tastalic. Camic we tinimit ri' cubij na: “Man c'o ta kajawinel rumal rech chi man nim ta cakil wi ri Ajawaxel. ¿Jas ta c'u lo ri cacuin wi jun ajawinel cuban ta na chke? Xak xuwi ri tzijtzotem, chi'nic tak ri e xak lok' xukuje' qui tz'ibaxic tak c'ulwächinic; ri u suq'uilal xak junam ri' ruc' juwi' k'ayes ri cäcämisanic ri caq'uiy xo'l tak ri bolaj chupam ri ulew.” Ri winak aj Samar cabirbobic; cärok'ej chi cäsach u wäch ri alaj ama' wacax ri c'o pa Bet-aben. Rumal are' cajuyuw ri tinimit xukuje' tak ri e cojol tabal tok'ob, rumal rech chi sachinak u wäch ri u juluwem. Xukuje' c'u ne ri kas alaj ama' wacax cäc'am na bic pa Asiriy che u chi'xic che ri nimalaj ajawinel. Jeri' ri Eprain cäcanaj na pa ri q'uixbal: ri Israel caq'uix na che ri u dios. Cäsach na u wäch ri ajawinel re Samar jacha' jun u xe'r che' ri cälew puwi' ri ja'. Casachisax na qui wäch tak ri e k'ijilabal ri quek'ijilax wi tak diosib jawije' ri camacun wi ri Israel, paquiwi' tak ri qui porobal queq'uiy na tak tzacom xukuje' tak q'uix, e are' tak c'ut ri winak quequibij na chque tak ri c'ache'laj: “¡Chujichuku'!”, xukuje' c'u chque ri tac'atak tak juyub: “¡Chixkaj pakawi'!” Cacha' ri Ajawaxel: “Ri Israel man u tanabam ta macunic c'ä aretak xuchaplej ulok u banic pa Gabaa. ¡Jekel pa ri u mac! Rumal ri', ri ch'o'j cäkaj na paquiwi' ri e itzel tak winak ri' aj Gabaa. Quinc'äjisaj na u wäch we tinimit ri' aretak chinwaj. Quebenmulij na nimak tak tinimit chrij aretak chinc'äjisaj u wäch rumal ri retzelal. Ri Eprain are' can jacha' jun alaj ati't wacax ri manxoyirisam ri cäkaj chuwäch cuyak' ri trico. In nu cojom eka'bal camic chrij ri je'licalaj u kul, rech cujuruj ri carwaj; are' c'u ri Juda cujuruj na ri tajibal, are' c'u ri Jacob cujuruj na ri cowilaj ulew. Xinbij chque: ‘Chitica' ix ri suq'uilal chiyaca' c'u wächinic re lok'ok'ebal c'uxaj. Chic'upu' ri ulew che jun c'ac' tico'n, are' c'u k'ij wa' che u tzucuxic ri Ajawaxel, c'ä cäpe na cuc'am c'u ulok ri jäb re to'tajem piwi'.’ Are c'u ri ix are i pok'isam u wäch ri etzelal, i yacom ri u wächinic ri man suq'uilal taj e i tijom c'ut ri e u wächinic ri banoj tzij. Rumal rech chi xa cuba' a c'u'x chquij tak ri e a carwaj re ch'o'j, xukuje' chquij ri q'uialaj awajch'ojab, e c'o yojcorem chquixo'l tak ri e a winak conojel tak c'ut ri to'bal tak awib quetolorisax na, jacha' ri u tolorisaxic ri Bet-arbel ri xuban ri ajawinel Salman pa ri k'ij ri xban ri ch'o'j, aretak xnepnobisax ri nanaxel e rachil tak ri alc'ualaxelab. Je c'u wa' xukuje' qui c'ulmaj na ix ri ix jekel pa Betel, rumal rech ri nimalaj iwetzelal. ¡Ri ajawinel re Israel cäcäm na aretak cäpe u sakaric!” “Aretak ri tinimit Israel c'ä ch'utin, in xinlok'ok'ej ri are'; ri are' nu c'ojol, xinsiq'uij rech quel ulok pa Ejipt. Aretak c'u xincäm che u siq'uixic; xa' sibalaj cunajtajisaj rib chnuwäch. Ri nu tinimit xebuchi'j tabal tak tok'ob chque ri diosib ri e subunelab quequiporoj c'u c'oc' k'ol chquiwäch tak ri diosib. Ruc' ronojel wa', in xinc'am u be ri tinimit Eprain xinc'ut c'ut ri binem chuwäch, man c'u xquich'ob taj in ri' quebenchajij. Cuc' tak colob re chuch'ujil, cuc' tak c'am que lok'ok'ebal c'uxaj, xebenjic' wuc'; xebennakajij chque ri nu palaj e jacha' ta ne alaj tak ac'alab ri c'ä quetunic, xinpachaba' na wib che qui tzukic, e are tak c'ut ri e are' man xcaj taj xetzelej ta wuc'. Rumal ri' quetzelej na pa Ejipt, are c'u cajawin na ri Asiriy paquiwi'. Ri ch'ich' re ch'o'j cakaj na paquiwi' ri qui tinimit cuq'uis c'u na tzij paquiwi' ri e qui cowirisabal, cäsachisax na qui wäch rumal quech tak ri chomanic ri quequibano. Ri nu tinimit u takem u najtajisaxic rib chnuwäch; caquirak qui chi' chicaj, man c'o ta c'u jachin ta cäyo'w ta ri to'banic chque. ¿Jas ta che catinya' canok, Eprain? ¿Jas ta che catinxutuj canok, Israel? ¿La quincuin ta lo quinsachisaj a wäch jacha' ri xinban che u sachisaxic u wäch ri tinimit re Adma, o quenbana' ta chawe junam jas ri xinban che ri Zeboim? ¡Ri wanima' slabetajinak, nojinak che elebal c'uxaj chawe! Man je ta quinban na jacha' ri u k'ak'anem ri woyowal: man quisachisaj ta chi na u wäch ri Eprain, in c'u Dios; man winak taj. In ri' ri Tastalic, ri in c'o pa a niq'uiajil, in man in petinak ta che u sachisaxic a wäch.” Ri e are' caquiterenej na ri Ajawaxel, ri are' cawun na jacha' jun coj. Cäwunic, e are' tak c'ut ri e rech quebirbitic quebel na ulok pa ri u kajebal k'ij. “E jacha' ri chicop ri e c'o ri u xic' quebirbitic quebel ulok pa Ejipt; quebel na ulok pa Asiriy, e jacha' palomax; quinban c'u na chque chi quejeki' chi na jumul chupam tak ri cachoch. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” “Ri Eprain u sutim wij ruc' banoj tak tzij; u sutim wij ruc' tak subunic ri tinimit Israel. Ri Juda u tasom rib in u yo'm canok are c'u jic che qui ternexic ri diosib.” “Ri Eprain quiakik' cutukbej rib; ronojel ri jun k'ij cäbe chrij ri quiakik' re elebal k'ij. Quebunimatajisaj tak ri e u banoj tak tzij xukuje' tak ri e u tokinic, quebuban tak c'ulwächinic ruc' ri Asiriy quebutak c'u bic tak sipanic re aseit pa Ejipt.” Ri Ajawaxel u cojom ri Israel pa ch'o'j. Cuc'äjisaj u wäch ri u tinimit ri Jacob u mac rech ri itzel u c'aslemal; cuya' rajil u c'axelal che jacha' ri e takal chque tak ri e u banoj. C'ä majok c'u ne chalaxok, ri Jacob xutokij ri u c'olbal ri rachalal, aretak c'u achi chic xutij u chuk'ab ruc' ri Dios. Xutij u chuk'ab ruc' jun aj cajalaj u tako'n ri Dios, xcuin c'u che u ch'äquic, xok'ic xutz'onoj chi chel u c'u'x che. Xrik rumal ri Dios pa Betel xtzijon c'u ruc' chila'. Ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem: ¡Ajawaxel ri u bi'! Je ba' ri', Israel, chattzelej ruc' ri a Dios; are' chabana' ri jicomal xukuje' ri suq'uilal; chajiquiba' c'u a cux amak'el chrij ri a Dios. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri Canaan e c'o tak pajbal pa u k'ab ri e c'o tak qui jech' cäkaj c'ut ri t'orinic chuwäch. Ri Eprain je cubij wa': ‘¡Je, in k'inomarinak, nu rikom jun k'inomal ri c'utalic; man c'o ta c'u jachin cäbin ta tzij chwij chi e nu rikom ri e nu ch'äcoj cumal tak subunic!’ In, ri Ajawaxel, ri in a Dios kas aretak xatjeki' can pa Ejipt, quinban na chawe chi catjeki' chi jumul pa tak lic'om ja re be, jacha' ri aretak xkarik kib pa ri chaki'j uwo sak. In xebentzijobej ri e k'axal tak nu tzij xeben q'uiyirisaj ri e cajilabal ri e qui c'utwächinic, cumal tak wa' xebenbij c'ambal tak no'j. Pa Galaad e c'o diosib ri quequik'ijilaj tak ri winak ri xa e subunelab. Pa Jilgal quechi'x tabal tak tok'ob que ama'ib tak wacax; ri e qui porobal xa' e jacha' jumulaj tak abaj ri e c'o xo'l tak ri bolaj pa tak ri ulew.” Ri Jacob xanimajic xbe pa tak ri ulew re Aram, chila' c'ut, xpatanij wi che u ch'äquic ri rixokil, xchacun che qui yuk'uxic chij. Rumal jun k'axal tzij, ri Ajawaxel xresaj ulok ri tinimit Israel pa Ejipt; ¡rumal c'ut jun k'axal tzij, xuchajij! Ri winak aj Eprain quiyacom royowal ri Ajawaxel, qui yo'm jun c'ayilaj yojtajem che. Rumal ri' ri Ajawaxel cuban na chque chi quequitoj tak ri il patan ri e banom, cuban c'u na chque chi quekaj ri kas e quetzelal paquiwi'. Aretak ri winak aj Eprain quech'awic, ri niq'uiaj amak' chic aj Israel nim quequil wi; xcäm c'ut ri Eprain aretak xux ajchak'mac u mac rech ri u k'ijilaxic ri Baal. ¡C'ä u takem c'u macunic! Quequijarisaj ri qui sak puak quequik'o' c'ut ri qui diosib tak je jas ri cäpe pa qui jolom jachique ri utz caquil ri ajchaquib. Caquibij c'ut: “¡Chebichi'j tabal tak tok'ob chquiwäch!” are c'u tak ri winak quequitz'umaj ri diosib ri e qui wächbal alaj tak ama'ib wacax. Rumal ri' quebux jacha' ri mayul re ak'abibal, jacha' ri räxk'ab re ri sakaribal, ri xak cäsakaric cäsachic, jacha' ri pajo ri cac'am bic rumal ri quiakik', jacha' ri sib ri quel chupam ri jul. Je cubij wa' ri Ajawaxel: “In, ri Ajawaxel, in ri a Dios kas aretak xatjeki' pa Ejipt: Mac'amowaj chi jun che a Dios xane' xak xuwi ri in, xuwi c'ut ri in in a colonel. In xatinchajij pa tak ri ulew ri quenicowic chupam ri chaki'j uwo sak. Aretak c'u xoc'ow u wi' ri quitijo, ri iwanima' xnoj che banoj nimal xinisach c'u pa i jolom. Rumal ri', quinux na chque jacha' coj, jacha' in leopard ri quebuyuxlej pa ri be. Quinel bic che u c'ulaxic jacha' jun ati't os ri e u tzokom ri alaj tak ral, quinmuch c'ut ri canima'. Jacha' jun coj kas chila' quixinbik'ik'ej wi na; jacha' jun juyubal awaj, quixinch'akatij na. Quensachisaj a wäch, Israel, man c'o ta c'u jachin ta cacuin che u k'atixic. ¿Jawije' c'u c'o wi camic ri awajawinel, chatuto' pa conojel tak ri a tinimit? ¿Jawije' e c'o wi ri quetakan pawi', ri xatz'onoj awajawinel chque xukuje' e c'amal tak i be? In oyowarinak awuc', xebenya' tak a awajawinel, in oyowarinak awuc', xebenwesaj chawe. Ri retzelal ri Eprain e tz'ibatalic; ri e u mac e tz'ibatajinak. Opaninak ri jok'otaj che ri ralaxic ri Israel, jun alc'ualaxel c'ut ri sibalaj co ranima' ri mawi ne ticarel taj che u colomarisaxic rib pa ri ralaxic. ¿La quebentor ta c'ut rech ma ta chekaj pa u k'ab ri mukubal? ¿La quebento'tajisaj ta c'u lo rech ma ta quekaj pa u k'ab ri cämical? ¿Jawije' c'o wi, cämical, ri a cuinem che u sachisaxic wächaj? ¿Jawije' tak e c'o wi, mukubal ri e a lawaloyil? ¡Man quel ta chi na nu c'u'x chque we winak ri'! Pune' ta ne ri Israel cäwächinic jacha' ri k'ayes, cäpe na ri quiakik' re ri elebal k'ij, ri cowilaj quiakik' ri elinak ulok pa ri chaki'j uwo sak, quebuchaki'jarisaj c'u na xukuje' quebutzajisaj na tak ri e q'uiyibal xukuje' ri e u bulbuxil tak ja'. Ri c'ulel cutokij na ri u k'inomal ri e je'lic ri e c'o ruc'. Ri tinimit aj Samar cukajbej na ri c'äjisabal u wäch rumal rech chi xuwalijisaj rib chrij ri u Dios. Quecäm na pa u chi' ch'ich' re ch'o'j, ri e alaj tak qui c'ojol quejabux na cho ri ulew, e are tak c'ut ri ixokib ri e yawab tak winak quejak na ri qui pam.” ¡Chattzelejok, Israel, ruc' ri Ajawaxel ri a Dios, at ri xattzak u mac rech ri a mac! Chixtzelej ruc' ri Ajawaxel chic'ama' bic we ch'awem ri' iwuc'. “Cuyu' la ronojel ri ketzelal ruc' c'u ronojel anima' la chec'amowaj la ri k'ijilanic ri quekachi'j che la. Ri Asiriy man cacuintaj cujuto'tajisaj, mawi ta ne cujto'tajic we ta cujanimaj chquij tak quiej. Man cäkabij ta chi na' ‘Ka Dios’ che jun jasach ri xa uj uj banowinak, rumal rech chi xuwi uc' la, Ajawaxel, cäquirik wi na elebal c'uxaj ri minorib.” Cacha' ri Ajawaxel: “Quixencunaj na che ri man ch'abexic ta xiwaj; quixenlok'ok'ej na pune' man takal ta chiwe, oc'owinak c'ut ri woyowal chquij. Quinux na che ri Israel jacha' ri räxk'ab, quebuya' c'u na cotz'i'j e jacha' ri xuxa'n. Ri e qui rab sibalaj co quetiqui na jacha' ri juyub Libano; ri e u xak quequilic' na quib e je'lic e jacha' ri e u k'ab tak ri qui che'al tak aseitun, cux c'u na ri qui c'oc'al jacha' ri qui c'oc'al ri chacalte' re ri Libano. Ri Israel cajeki' chi na jumul chuxe' ri nu to'banic; queq'uiy c'u na jacha' ri trico, quecotz'ijan na e jacha' ri uva ri quebux c'u na nim qui k'ij jacha' ri u wa'l uva re ri Libano. Ri Eprain cubij na: ‘¿Jas ta chi wech chque tak ri diosib?’ ¡In ri quinoc na il xukuje' quinchajin na ri nu tinimit! In in junam ruc' juwi' chäj ri amak'el räx wi, pa ri in c'ut curik wi na ri nu tinimit ri u wächinic.” E are' ba' ri ajno'jab xukuje' ri utz quenojinic chequich'ob we tijonic ri': Ri e u be ri Ajawaxel e colom, e are' tak c'ut ri e suc' quequitakej; e are' tak c'ut ri e banal tak etzelal chaquichak'ij quib puwi'. Are tzijol wa' ri xujach ri Ajawaxel che ri Joel (ri Petuel are' ri u tat ri Joel). Kas utz u tatabexic wa' chibana', nimak tak tatayib, ri ix aj waral. ¿La c'o ta jumul iwilom ta jun jasach ri junam ta ruc' wa'? ¿La c'o jumul ilom ta jun jasach ri cajunamataj ta ruc' wa' pa tak ri e qui k'ijol tak ri e i mam? Chitzijoj chque tak ri e i c'ojol e are chi c'ut ri e are' caquitzijoj chque ri e quech, e are' chi c'u wa' chque ri c'äte quebalax na. Ronojel xequic'ux tak ri sac': ri xeya' can cumal jujun, jule' chic xepe che u c'uxic. ¡Ix, k'abarelab, chixc'astajok! ¡Chichapa' ok'ej, ri ix u q'uial u wa'l uva, quesax c'u ne na ri u wa'l ri uva chiwe! Are c'u ri sac', e jacha' juk'at cowilaj tak banal ch'o'j ri sibalaj quebuchuwic, ri e c'o qui ware coj cuc' xukuje' e u tz'i' ati't coj, u majim ri ulew. U sachisam qui wäch tak ri e ticbal tak ka uva, u q'uisom tzij paquiwi' tak ri e u che'al tak ka higo, kas utz u ch'ololexic u banom c'ä xesakar na can tak ri e u k'ab. Jacha' ri ali ri cok'ic ri quebucoj tak atz'iak re bis rumal ri u cämical ri quec'ulan wi, are jewa' ri ok'ej ri caquiban ri cojol tabal tok'ob rumal rech chi man c'o ta chic c'äj mawi u wa'l uva chupam ri rachoch Dios che ri sipanic che ri Ajawaxel. Ri e ticonijibal e tolonic; ri ulew e c'o pa bis. Ri trico sachinak u wäch, ri ticbal tak uva e chaki'jarinak xukuje' tak ri qui che'al tak aseitun e yututurinak. Ix, ri quixchacun pa tak ri ulew re ticonijibal xukuje' pa ticbal tak uva, chixok'ok ix nojinak che bis, xsach c'u qui wäch tak ri tico'n xukuje' tak ri trico ri ticom xukuje' tak ri sebad. E chaki'jarinak tak ri uva ri e ticom sachinak qui wäch tak ri e qui che'al tak higo. Chaki'j xukuje' xecanaj can tak ri e qui che'al tak ri crabaj qui che'al tak tut qui che'al tak mansa'n xukuje' conojel tak ri che' ri e c'o pa tak ri ulew. ¡Rumal we c'ulmatajic ri' conojel ri winak quitzakom ri qui quicotemal! Ix, cojol tabal tok'ob pataninelab rech ri porobal, chebicojo wakwoj tak atz'iak chixok' c'u rumal k'oxomal, rumal rech chi pa ri rachoch ri i Dios man e c'o ta chic c'äj mawi u wa'l uva che quiya'ic tak sipanic. Chisiq'uij ri tinimit co c'u chiraka' i chi' che u bixic chi chyok ib pa numic; chebimulij chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri nimak tak tatayib xukuje' conojel ri winak ri e c'o pa ri ulew, chisiq'uij ri Ajawaxel. ¡Ay, cänakajin ri u k'ij ri Ajawaxel! ¡Xibibalalaj k'ij, ri cuc'am ulok sachoj wächaj pakawi' rumal ri c'o ronojel u cuinem! Chquiwäch ri ka bak'wäch xebesax ri ka wa kuq'uia', xq'uis c'ut ri quicotemal chupam ri rachoch ri ka Dios. Ri ija' xcäm xo'l tak ri k'et, ri trico xsach u wäch xeyojquen tak c'ut ri c'uja. ¡Quewun c'u ne tak ri wacax! Xak lok' caquitzucuj tak quecha' ri ati'tab tak wacax; ri jumulaj tak chij cätajin quecämic. ¡Che la quinrak wi nu chi', Ajawaxel, ri k'ak' u porom ri k'ayes ri c'o pa ri chaki'j uwo sak xukuje' tak ri che' ri e c'o pa tak ri juyub! ¡Xukuje' ne ri juyubal tak awaj caquirak qui chi' che la, e tzajinak c'ut ri nima' are c'u ri k'ak quebuporoj tak ri echa'! Chiwok'isaj ri trompet chupam ri juyub Sion; chiya' ri u bixic chupam ri tastalic u juyub ri Ajawaxel. Chebirbot conojel ri e jekel pa Juda, rumal rech chi nakaj chic c'o wi ri u k'ij ri Ajawaxel; k'ij re k'ekumalil xukuje' raxc'anac'ojil, k'ij que tak sutz'al xukuje' tak mujal. Juk'at banal tak ch'o'j ri sibalaj quebuchuwic qui cholajim quib paquiwi' tak ri juyub jacha' ri sakil re ri u sakaric. Mawi jubik' ilom, mawi quil chi na, man c'o ta jas ri quejunamataj ta wi. Quejunamataj ruc' ri k'ak', ri ronojel cujarisaj; ri caporon chic c'a maja' coc'owic xukuje' c'une' aretak oc'owinak chic. Ri ulew, aretak c'a maja' quebopanic are jun ticonijibal ri sibalaj je'lic, aretak quebec cajunamataj chi can ruc' jun chaki'j uwo sak. ¡Man c'o ta jas ri cäto'taj ta can cumal! Ri u bantajic jacha' ta ne ri cäpe quiej, quexiq'uinilobic e jacha' ta ne e ajquiejab. Ri u pa cakan aretak quech'opin paquiwi' tak ri juyub xak junam cuc' ri u pa cakan tak carwaj re ch'o'j, jacha' ri qui pak'ak'em ri chaki'jalaj tak u xak che' ri quenicow pa ri k'ak'. E jacha' ta ne cowilaj tak ajch'ojab ri qui cholajim tak quib che u banic ch'o'j. Ri winak quebirbitic aretak quequilo, conojel tak c'ut ri palajaj quesakperic. E jacha' cowilaj tak achijab ajch'ojab, quexiq'uinilobic, quepaki' paquiwi' tak ri nimak tak tapia quetaken c'ut quebe tak chquiwäch, man c'o ta jun cujech'obisaj ta ri u be. Man caquipuq'uila' ta c'u quib; chquijujunal caquitakela' tak ri qui be, caquiq'uiakala' c'u quib chquixo'l tak ri ch'ab man caquituquij ta c'ut ri u cholajixic quib ri qui banom. Quequiq'uiaka' quib chupam ri tinimit, quexiq'uinilob paquiwi' tak ri nimak tak tapia, quepaki' paquiwi' tak ri ja e jacha' ta ne tak eläk'omab quequitzayabala' tak quib chque tak ri wenta'n. Ri ulew cabirbit chquiwäch, ri caj cäyicopic, ri k'ij xukuje' ri ic' quek'ekumar ri qui wäch xukuje' ri ch'imil quechup tak ri qui repc'unic. Ri Ajawaxel, cänabej chquiwäch ri rajch'ojab cubano chi cätataj ri u ch'abal jacha' cakulja. Ri rajch'ojab man quebajilataj taj, ri queniman che ri u banic tak ri e u takanic. ¡Sibalaj nim xukuje' xibibal ri u k'ij ri Ajawaxel! Man c'o ta jachin ta cacoch'owic. Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Are c'u ri camic chixtzelej ba' wuc' ruc' ronojel iwanima'. ¡Chiya' i tzij chi man quixwa' ta na, chiraka' i chi' xukuje' chixok'ok!” ¡Chixtzelej ba' ix ruc' ri Ajawaxel ri i Dios, chi t'ubu' c'ut ri iwanima' che u q'uexwäch ri u t'ubic ri iwatz'iak! Rumal rech chi ri Ajawaxel ch'uch'uj xukuje' quel u c'u'x, coch'onel xukuje' ronojel lok'ok'ebal c'uxaj, amak'el xak reyem jampa' cuwalijisaj ri c'äjisabal wächaj. Craj ne cuchomaj chi man cuc'äjisaj taj i wäch ix, quebutak ta c'u ulok tewichibal piwi' c'äj xukuje' u wa'l uva chque tak ri e sipanic che ri Ajawaxel ri i Dios. ¡Chiwok'esaj ri trompet pa ri juyub Sion! Chisiq'uij ri tinimit chixtakenok chi man catij ta wa; chimulij ri u tinimit ri Dios, chi ch'ajch'ojirisaj c'ut; chebimulij ri ri'jab tak tatayib, ri alaj tak ac'alab xukuje' tak ne ri ac'alab ri c'ä quetunic. ¡Xukuje' ne ri c'äte' xec'ulic chebel ulok chupam ri qui warabal! Chebok' tak ri e cojol tabal tok'ob, ri e u pataninelab ri Ajawaxel, chechok c'ut chuxo'l ri rakan ja ruc' ri porobal: “Ajawaxel, sacha' la u mac ri tinimit la; maya' la c'olbal chi c'o ta jachin cätze'n qui wäch ri e ech la; maya' la c'olbal chi jule' nimak tak tinimit chic quebajawin ta paquiwi' chquibij ta c'u ne tak ri e k'ijilal tak diosib: ‘¿Jawije' c'o wi ri qui Dios?’ ” Xuc'ut c'ut ri Ajawaxel ri u lok'ok'ebal c'uxaj che ri rulew; xel u c'u'x che ri u tinimit, xubij c'ut: “Quintak na ulok trico, u wa'l uva xukuje' aseit, c'a quenoj na; man quinya' ta chi c'u c'olbal chi ri e k'ijilal tak diosib caquitze'j ta chi na i wäch. Quebennajtajisaj tak na chiwe ri sac' ri quepe pa ri elebal k'ij, quebenq'uiak c'u na bic chupam ri chaki'j uwo sak. Quebenjik'isaj na ri e nabejinak chquiwäch chupam ri Cäminak Cho are c'ut ri e teren ulok chquij chupam ri Plo ri Mediteran, ri e qui cuerp quepuk'pup na quetakak c'u na. ¡Quebenbana' na nimak tak jastak!” Sibalaj chatjajatok, ulew maxe'j c'u awib, rumal rech chi ri Ajawaxel quebubana' nimak tak jastak. Mixe'j iwib juyubal tak awaj, ri echa' c'ut queraxar tak na, ri juwi' tak che' quequiya' na tak ri qui wächinic, sibalaj c'u quetz'ebe na ri qui wächinic ri qui che'al tak higo xukuje' ri juwi' tak uva. ¡Chixquicotok ix ri ix jekel pa Sion, chixquicot rumal ri Ajawaxel ri Dios! Are yowinak tak ri jäb chiwe pa ri k'ijol ri rajawaxic, ri nabe tak jäb xukuje' ri q'uisbal tak jäb, je jacha' ri xuban nabe. Cäpe na utzalaj u wächinic ri trico xukuje' tz'ebem u wa'l uva xukuje' aseit. “In quinya' na rajil qui q'uexelal ri junab chiwe ri xebitzako qui mac quech ri c'axalaj tak sac', we juk'at banal c'ax ri' ri xebentak ulok piwi'. Ri ix quixewok na c'ä quixnoj na, quixk'ijilan c'u na che ri Ajawaxel ri i Dios, ri in xebenban nimak tak mayibal che i to'ic. Mawi ta chi c'u jumul cacanaj ta chi can ri nu tinimit nojinak ta che q'uixbal, are c'u ri ix, aj israelib, rajawaxic u ch'obic iwumal chi ri in, ri Ajawaxel, in c'o iwuc', chi in c'ut ri i Dios man c'o ta chi c'u jachin ta jun chic c'olic. ¡Mawi jumul cacanaj ta chi can ri nu tinimit nojinak ta che q'uixbal!” “Aretak e bantajinak chic we jastak ri' quinjamij na ri wuxlabal puwi' ronojel winak: ri e i c'ojolab xukuje' ri e i mia'laxelab quech'aw na wumal, ri ri'jab tak tatayib quequiban tak na ichic' ri c'ojolab quequil tak na c'utwächinic. Xukuje' paquiwi' tak ri pataninelab chi achijab chi ixokib quinjamij na ri wuxlabal pa tak ri k'ij ri'; quebenc'ut na nimak tak mayibal cho ri caj, xukuje' quic', k'ak' xukuje' u sutz'al sib cho ri uwächulew. Ri k'ij cux na k'ekumalil, ri ic' cux na quic' c'ä majok chopan ri u k'ij ri Ajawaxel, nimalaj k'ij xukuje' xibibal.” Conojel c'ut ri caquiya' u k'ij ri Ajawaxel quecuinic caquito'tajisaj quib man querik ta na rumal ri cämical, chupam c'ut ri juyub re Sion, pa Jerusalen, cac'oji' wi na ri to'tajisabal ib, je jacha' ri u chi'm ri Ajawaxel. Ri e u cha'om quec'asi' na canok. Cächa' ri Ajawaxel: “Aretak chopan we jok'otaj ri' quinban na chi cäq'uextaj ri u taklebem ri Juda xukuje' ri Jerusalen. Quebenmulij na conojel tak ri nimak tak tinimit, queben c'am na bic chupam ri beya' re Josapat chila' c'ut quink'at wi na tzij paquiwi' che ri xquiban che ri nu tinimit Israel. Xequijabuj c'u ri aj israelib pa ronojel ri uwächulew, xquijach c'ut ri wulew chquiwäch. Xquijach ri nu tinimit chquij ri quequitaklej, xebequic'ayij ri alaj tak alabom xukuje' ri alaj tak alitomab, xequisacha' c'ut ri puak che u lok'ic u wa'l uva xukuje' che qui tojic tak ixokib quech nim ch'utin.” “¿Jas ri qui waj chwe in, Tir, Sidon xukuje' pilistey? ¿La are quiwaj quinya' rajil q'uexelal chiwe? ¿La are quiwaj c'o jas qui tok'ij? ¡Quinyaxtaj c'u na ri takal chiwe! Ri ix xiweläk'aj ri nu sak puak xukuje' ri nu k'an puak, xebic'am tak bic ri e nu k'inomal xebiya' chquipam tak ri e cachoch tak ri e i diosib. Naj, xebic'am wi bic tak ri winak aj Juda, xukuje' tak ri aj Jerusalen, xebic'ayij c'ut jacha' ta ne lok'om tak pataninelab chque ri aj gresib. Are c'u ri in quebenwesaj ulok chupam ri c'olbal jawije' tak ri xebic'ayij wi, quenbana' c'u na' chiwe ix chi quebicoch' na ri junam taklebenic. Quebenc'ayij na tak ri e i c'ojol xukuje' tak ri e i mia'l chque tak ri aj judeyib, rech e are' quebec'ayin chque ri uj Sebeyib, winak ri naj e c'o wi tak ri culew. In, ri Ajawaxel, nu yo'm u bixic.” Chiya' u bixic wa' chque ri nimak tak tinimit; ¡Chik'alajisaj ri tastalicalaj ch'o'j! ¡Chesiq'uix ri cowilaj tak achijab! ¡Chepetok chebequich'äca' ri e banal tak ch'o'j! Chebequibana' ch'ich' re ch'o'j chque tak ri casaron, xukuje' tak tz'imaj ch'ich' chque tak ri qui jos, chubij c'ut ri tukar: “¡In c'o nu chuk'ab!” Iwonojel ix, c'ulja nimak tak tinimit, ¡Chixpet aninak, chixpet che u mulixic iwib! ¡Chi xukuje' ne ri aj jamaril cux banal ch'o'j! Chiquicolomaj tak quib ri nimak tak tinimit chebopan c'ut chupam ri beya' re Josapat, chila' c'u cuk'at wi na tzij ri Ajawaxel paquiwi' ri c'ulja ri nimak tak tinimit. Rumal c'u rech chi sibalaj e itzel tak winak, chek'atok jacha' ri caban che ri trico aretak chaki'j chic, u k'ijol chi c'ut ri k'atoj; chebixak'alela' jacha' cäban chque tak ri uva, ronojel c'ut suc'umatal chic che resaxic u wa'l uva. E c'o e q'uia winak chupam ri beya' re ri k'atan tzij, rumal rech chi nakaj chic c'o wi ri u k'ij ri Ajawaxel. Ri k'ij xukuje' ri ic' quek'ekumaric xukuje' tak ri ch'imil man quequiya' ta chic ri qui jolk'inic. Ri Ajawaxel aretak chubano chi chatataj ri u ch'abal re cakulja c'ä pa ri juyub Sion, pa Jerusalen, ri caj xukuje' ri ulew caquichaplej birbitem. Are c'u ri Ajawaxel are jun panibal to'balib chque ri aj israelib, ri e u tinimit. “Ri ix quitzelej chi na iwib che retamaxic chi in ri' ri Ajawaxel ri i Dios, in jekel pa Sion, ri nu juyub ri tastalic. Ri Jerusalen cux na jun tinimit ri tastalic: mawi jumul cach'äc ta chi na cumal tak winak ri naj quepe wi. Pa ri k'ijol ri', ri u wa'l uva xukuje' ri leche quebelel na jacha' ta ne ja' pa tak ri juyub xukuje' paquiwi' tak ri juyub, are c'u ri alaj tak nima' re Juda telechi'm ri ja' caquic'am ulok. Chupam ri wachoch cäq'uiy wi na u bic jun bulbux ja' ri cäjan ri beya' re Sitim. Ri Ejipt cäcanaj na pa etzeletajic, are c'u ri Edom caq'uextaj na pa jun chaki'j uwo sak, rumal rech chi xquiban c'ax chque ri winak ri aj Juda xquitix c'ut ri quic' ri man c'o ta u mac pa ri culew. Are tzijol wa' ri xuya' ri Amos jun yuk'ul chij pa ri tinimit Teco ri xya' u bixic che rumal ri Dios ri cuc'ulmaj na ri Israel, quieb junab majok ri nimalaj cabrakan, pa tak ri u k'ijol ri Uziy, ajawinel re Juda xukuje' pa ri u k'ijol ri Jeroboam ajawinel re Israel (ri Joas are' ri u tat ri Jeroboam). Aretak ri Ajawaxel cubano chi cätataj ri u ch'abal jacha' cakulja c'ä chupam ri juyub Sion, ri c'o pa Jerusalen, quechaki'jar c'ut ri ulew jawije' ri e c'o wi tak ri echa' cächaki'jar c'ut ri u wi' ri Carmel. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Damasc e q'ui tak etzelal e qui banom man quebenya' ta canok chi ma ta chinsachisaj qui wäch; xequic'äjij ri aj Galaad cuc' tak c'ajibal re räx ch'ich'. Rumal ri' quincoj na k'ak' che ri rachoch ri ajawinel Hazael, are c'u we k'ak' ri' cusachisaj na qui wäch tak ri rachoch ri Ben-hadad. Quebenjak tak na ri e u chi' ri tinimit Damasc pune' man cäcaj; quinsachisaj na u wäch ri cajawin pa Bicat-aben xukuje' ri cajawin pa Bet-Eden, e are' tak c'ut ri e aj Siriy rech e yutum quec'am na bic pa Kir.” Cächa' ri Ajawaxel. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Gaz e q'ui tak ri etzelal ri e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj qui wäch; xquichap c'u bic ronojel jun tinimit xquic'ayij c'u pa Edom jacha' lok'om pataninel. Rumal ri' quincoj na k'ak' chque ri nimak tak u tapia ri Gaz, are c'u we k'ak' ri' cusachisaj na qui wäch tak ri e nimak tak rachoch. Quinsachisaj na u wäch ri cajawin pa Asdod xukuje' ri cajawin pa Ascalon. ¡Ruc' ronojel ri nu cuinem quinq'uiak na wib chrij ri Ecron, cacäm c'u ne na ri q'uisbal aj pilistey!” Cächa' ri Ajawaxel. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Tir e q'ui tak ri etzelal ri e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj qui wäch; xjach c'u che lok'om pataninel pa u k'ab ri Edom ronojel jun tinimit ri u banom wi' jun c'ulwächinic ruc', aj achalaxic. Rumal ri' quincoj na k'ak' chque tak ri nimak tak u tapia ri Tir, are c'u we k'ak' ri' cusachisaj na qui wäch tak ri e nimak tak rachoch.” Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Edom e q'ui tak ri etzelal ri e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj qui wäch; e c'o c'u ne ch'ich' re ch'o'j pa qui k'ab man ruc' ta c'u tok'obisam wächaj, xquitakej u banic c'ax chque tak ri aj israelib ri e cachalal. Xquitzokopij ronojel ri coyowal, ri qui c'ax na'ic c'ut man xjamartaj. Rumal ri' quincoj k'ak' pa Teman, are c'u we k'ak' ri cusachisaj na qui wäch tak ri nimak tak ja ri e c'o pa Bosra.” Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Amon e q'ui tak ri etzelal ri e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj qui wäch; xa' c'u rumal rech chi quebel ch'u'j che u nimarisaxic u wäch ri culew, xequipoch'ola' tak ri ixokib ri e yawab tak winak pa ri ulew re Galaad. Rumal ri' quincoj na k'ak' chque ri nimak tak u tapia ri Raba, are c'u we k'ak' ri' cusachisaj qui wäch tak ri nimak tak cachoch querachilaj rakoj tak chi'aj re ch'o'j xukuje' tininem quech u k'ijol cakulja. Are c'u ri rajawinel cac'am na bic pa jun ulew chic, junam quebe tak ri rachijab cuc' ri e nimak tak qui k'ij.” Cächa' ri Ajawaxel. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Moab e q'ui tak ri etzelal ri e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj qui wäch; xequiporoj c'ut ri e u bakil ri rajawinel ri Edom c'a xquichajirisaj na. Rumal ri' quincoj na k'ak' pa ri ulew Moab, are c'u we k'ak' ri' quebusachisaj na qui wäch ri nimak tak ja ri e c'o pa Queriot; querachilaj rakoj tak chi'aj re ch'o'j xukuje' cok'ibal tak trompet, ri aj moabib quecäm na. ¡Quinwesaj na ri ajawinel pa u niq'uiajil ri u tinimit; quencämisaj na, xukuje' ri e juch'ob ri rachijab ri e nimak tak qui k'ij!” Cächa' ri Ajawaxel. Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Juda e q'ui tak etzelal e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj qui wäch; xequixutuj c'ut tak ri e u tijonic ri Ajawaxel man xequimaj ta c'ut ri e qui banic tak ri e u pixab, xane' are' xequik'ijilaj tak ri e junam diosib ri xequik'ijilaj canok ri e qui tat. Rumal ri' quincoj na k'ak' pa Juda, we k'ak' ri' cusachisaj na qui wäch ri nimak tak ja ri e c'o pa Jerusalen.” Jewa' cubij ri Ajawaxel: “Ri e aj Israel e q'ui tak etzelal ri e qui banom ri man quebenya' ta canok chi ma ta chinc'äjisaj na qui wäch; quebe qui c'ayij c'ut ri man c'o ta qui mac che u q'uexwäch puak are' c'u ri meba' che qui q'uexwäch juc'ulaj xajäb. Quequic'axcobisaj quequimach'irisaj ri meba', caquik'il c'u quib che u banic suq'uilal chque ri e mach'amoj. Ri jun tat xukuje' ri kas u c'ojol quek'oyi ruc' ri kas xa' juna ixok, je c'u caquiban wa' che rawasixic ri tastalicalaj nu bi'. E qui lic'om tak quib paquiwi' tak ri atz'iak ri quic'amom che tak kajebal puak, quequic'am quech ri wa ja' ri quecoj che qui ya'ic qui k'ij tak ri diosib; ruc' tak ri puak ri xak quequesaj chque tojbal qui mac ri man c'o ta qui mac quequilok'bej u wa'l uva, ri caquikumuj chupam ri rachoch ri qui dios. Are c'u ri in, che u jakic ri be chiwäch, xinsachisaj qui wäch ri aj amoreyib; xinsachisaj qui wäch chi nimalaj conojel, pune' sibalaj e jutak tac'aj e jacha' ri chacalte' e co e jacha' ri bakit. Are c'u ri ix xixinwesaj ulok pa Ejipt, cawinak junab c'ut xinc'am i be pa ri chaki'j uwo sak che u ya'ic ri culew chiwe. Man cuya' ta c'ut quiwesaj iwib chupam, aj israelib chi chixo'l ix jujun chiwe xebenban che e k'axal nu tzij jujun chi c'ut aj nazareyib.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “Are c'u ri ix xicoj i chuk'ab chque ri aj nazareyib che ruq'uiaxic u wa'l uva xibij chque ri e k'axal nu tzij chi man ya'tal taj quech'aw pa ri nu bi'. Utz ba' ri', in quinban na chi cakuch'uch' ri ulew chquixe' tak ri e iwakan, jach' ri u kuch'uch'em jun cäret ri balim trico chupam. Pune' c'u sibalaj quiq'uis iwib che animajem man quixto'taj ta na; ri sibalaj co na quebeq'uis ri e u chuk'ab, man cäto'taj ta c'u na ri sibalaj c'o u chuk'ab. Ri q'uiakanel man cäk'ion ta na, man c'u cäto'taj ta na mawi ri sibalaj aninak cariquin cuc' tak ri rakan mawi ri canimaj chrij quiej. Pa ri k'ij ri' xukuje' ne ri sibalaj co u chuk'ab che u banic ch'o'j quebuq'uiak can tak ri e u ch'ojibal rech cacuinic canimajic.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. Israelib, chitatabej ri cubij ri Ajawaxel che ri tinimit ri xuresaj ulok pa Ejipt: “Xuwi ri ix ix nucha'om chquixo'l tak conojel ri tinimit ri e c'o chuwäch ri uwächulew. Rumal ri' quinc'äjisaj na i wäch qui mac quech ri etzelal ri e i banom.” We e c'o quieb quebin junam u c'ulam c'u rib qui wäch wa'; we ri coj cäwun pa ri c'ache'laj, xa' c'u u rikom jun u ti' ri'; we ri alaj coj cajinin chupam ri jul, xa' c'o jas kajinak ri' pa u k'ab; we jun chicop ri c'o ri u xic' cäc'amitajic, xa' rumal rech chi c'o jun c'amibal ri'; we ri c'amibal cach'opin cho ri ulew, xa' c'o jas u c'amibem; we cok' ri trompet chupam ri tinimit, ri winak caquina' quib; we c'o jun lawaloyil cäc'ulmataj chupam ri tinimit, xa' are' ri Ajawaxel ri' takowinak. Mawi jumul c'o ta jas cuban ta ri Ajawaxel, we ta mat cuk'alajisaj chquiwäch ri u pataninelab ri e k'axal u tzij. ¿Jachin ta ri ma ta cäbirbob che xe'n ib, we cäwun ri coj? ¿Jachin ta ri ma ta chach'aw pa ri u bi' ri Ajawaxel, we are' ri cätakanic? Chebiya' qui bixic ix chquipam ri nimak tak ja ri e c'o pa Asdod xukuje' chquipam ri nimak tak ja ri c'o pa Ejipt: “Chixpet pa tak ri juyub re Samar; chebiwila' ri yojyobic xukuje' ri tokinic ri cäcoch' chila'.” Are wa' ri u bim ri Ajawaxel: “Ri e are' man queta'm taj u banic ri suq'uilal; quequic'ol chquipam tak ri nimak tak cachoch ri cäqueläkaj ruc' tokinic.” Rumal ri', je wa' cubij ri Ajawaxel, “Jun c'ulel cusutij na rij ri ulew, cukasaj na ri to'bal awib pa ulew quebutoloba' c'u can ri e nimak tak awachoch.” Je wa' cubij ri Ajawaxel: “Je' jacha' ri cuban ri aj yuk' cutokij pa u chi' ri coj quieb akanaj o ri u tza'm jun xiquinaj, jewa' ri qui to'tajic ri aj israelib ri e jekel pa Samar, we winak tak ri' ri quequik'eba' tak quib pa tak ri k'inomalaj tak t'uyulibal re Damasc.” Ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic: “Chitatabej ix chiya' c'u k'alajisanic che u c'ulelaxic ri u tinimit ri Jacob, pa ri k'ij c'ut aretak chinc'ot u chi' ri Israel rumal tak ri e u mac, quinsachisaj na qui wäch tak ri porobal ri e c'o pa Betel; ri e ruc'a' ri porobal queramix tak na queq'uiak na apan cho ri ulew. Quinsachisaj na qui wäch tak ri ja re k'aläj xukuje' ri re sak'ij, quinsachisaj na qui wäch tak ri ja re marpil quebenyojij tak c'u na ri nimak tak ja.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. Chebitatabej tak wa': je'lalaj tak ixokib je ri quixpe ri e chomak tak ati'tab wacax re Basan pa ri juyub re Samar, ixokib ri quequiban c'ax chque tak ri mebayib quebic'axc'obisaj c'ut ri e c'o tak qui rajawaxic, ri quequitak ri cachajilal chi chequic'ama' ulok u wa'l uva rech cacuq'uiaj. Ri Dios ri Ajawaxel xuban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri u tastajic: “Quepe tak na k'ij aretak ri ix quixc'am na bic cuc' xocoxak tak räx ch'ich', e are' tak c'ut ri e iwalc'ual quexoquebax na bic paquiwi' tak chapbal tak cär. Quebel na bic pa tak jul caquichololej quib, queq'uiak c'u na bic chupam ri juyub Hermon.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “Jix pa Betel, xukuje' pa Jilgal; ¡Chixmacunok, chinimatajisaj ri u walijisaxic tak iwib! Chebic'ama' bic ri e i tabal tak tok'ob ak'abibal xukuje' tak ri lajujil ri quebiya' churox tak k'ij. Chebiporoj wa ri man caya' ta ch'am cuc' che sipanic re maltioxinic, chebiya' qui tzijoxic ri e i sipanic pa iwech wi pa conojel c'olbal, are c'u ya' wa' ri cäkaj chiwäch ix.” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “In xinbano chi xirik wi'jal pa conojel tak ri i tinimit; in xinbano chi man xirik ta chic ri quitijo pa conojel tak ri i tinimit, ¡are c'u ri ix man xixtzelej ta wuc'!” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “Xukuje' xinbano chi man xpetaj ri i jäb oxib ic' majok chiyaca' ri qui wäch tak ri iwulew. Pa jun tinimit xinbano chi xjäbinic pa jun chi c'ut man xjäbintaj; pa jun tico'n xinbano chi xjäbinic pa jun chi c'ut xchaki'jaric rumal rech chi man c'o ta jäb; ri winak quebel chupam jun tinimit quebe chi chupam jun tinimit chic che u tzucuxic qui ja', man cubana' ta c'ut ri caquiriko che resaxic ri qui chaki'j chi', ¡are c'u ri ix man xixtzelej ta wuc'!” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “K'ak'alaj tak quiakik' xinrapubej quech che u c'äjisaxic qui wäch xukuje' banbal tak c'ax, xinbano chi xechaki'jar tak ri e iwichaj xukuje' tak ri e i uva ri e i ticom ri sac' xequitij tak ri e u che'al tak ri i higo xukuje' tak ri e u che'al tak ri iwaseitun, ¡e are' tak c'ut ri ix man xixtzelej ta wuc'!” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “Xintak ulok jun banbal c'ax piwi' jacha' ri xintak ulok puwi' ri Ejipt; xinbano chi ri e i c'ojolab xecäm pa tak ri juyub ri xeban wi tak ri ch'o'j xinya' c'u c'olbal chi ri c'ulel xuban rech chque tak ri e i quiej; xinban chiwe chi xebisik tak ri qui chuwil tak ri cäminakib ri xecäm chupam ri ch'o'j ¡e are' tak c'ut ri ix man xixtzelej ta wuc'!” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “Xinsachisaj i wäch rumal jun c'ulmatajic jacha' ri xintak puwi' ri Sodom xukuje' ri Gomor; je ta ne ri quepe jun rachak k'ak' ri esam chupam ri k'ak', ¡e are tak c'ut ri ix man xixtzelej ta wuc'!” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. “Rumal ri', Israel, junam quenbana' chawe; rumal c'u rech chi quenbana', ¡chasuc'umaj awib che u rikic awib ruc' ri a Dios!” Ri Ajawaxel, ri quebutzuk' tak ri juyub xukuje' cuq'uiyisaj ri quiakik', ri quebuya' retamaxic tak ri e u chomam u banic che ri winak, ri cujalwächij ri chäj pa k'ekumalil, ri quebubinibej tak ri ulew ri sibalaj naj e elinak chicaj, ri Ajawaxel, ri i Dios ri c'o ronojel u cuinem: are' wa' ri u bi'. Chebiya' i xiquin chque tak ri e nu tzij, israelib; chitatabej ri juyuwem ri quenbixoj che i c'ulelaxic: Ri je'lic xukuje' ch'ajch'ojalaj Israel tzäkinak; xtzakic rech man cawalij ta chic jumul. Xliq'ue can puwi' ri kas rulew, man c'o ta c'u jachin ta cäwalijisanic. Jewa' cubij ri Dios ri Ajawaxel chque ri aj israelib: “We jun tinimit quebutak jun mil (1,000) achijab che u banic ch'o'j, xa' jun sient (100) e c'aslic quetzelej ulok; are c'u ne we jun tinimit quebutak bic jun sient (100), xa' lajuj quetzelaj ulok.” Jewa' cubij ri Ajawaxel chque ri aj israelib: “Chiniwokaj, quixc'asi' c'u na. Miwokaj ri Betel, mixbe pa Jilgal mawi mixoc'ow pa Beerseb, are' c'u ri Jilgal man c'o ta u to'tajic kas cabe wi na pa jun ulew chic are c'u ri Betel cux na canok jumulaj yojyobic.” Chiwokaj ri ri Ajawaxel, quixc'asi' c'u na; we c'u man jewa' quibano ri are' cutak na ulok k'ak' puwi' ri ajawibal re Israel, man c'o ta c'u jachin jun pa Betel ri cächupuwtaj. ¡Tok'ob i wäch ix, ri quiq'uex ri suq'uilal pa c'ayil quirokij c'u can pa ulew ri takal u banic! ¡Tok'ob i wäch ix, ri quiwetzelaj u wäch ri cuto' u wi' ri suq'uilal xukuje' c'u ne quixutuj c'ut ri k'alajisanel ri tz'akat pa ronojel! Quixak'alej c'ut ri meba', quitok'ej c'u tojbal che ri u trico, man quixcuin taj quixjeki' chquipam tak ri ja re abaj ri e i yacom, mawi qui wuq'uiaj tak na iwe ri u wa'l uva ri quebel chque ri ticbal tak uva ri e i ticom. In e wetamam ri q'uialaj iwetzelal xukuje' tak ri e i mac ri man c'o ta qui q'uistajic: quic'axc'obisaj ri suc', quic'am u pa k'abaj pa tak ri k'atbal tzij qui bano chi ri meba' cutzak ri takal che. Rumal ri' ri c'o u no'j man cäch'aw taj, rumal rech chi ri k'ijol lawalo. Chitzucuj ri utzil man are ta c'ut ri lawaloyil, quixcasi' c'u na; je c'u ri' kastzij ri quibij na: are' ba' ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, c'o iwuc'. ¡Chiwetzelaj u wäch ri lawaloyil! ¡Are chilok'ok'ej ri u banic ri utzil! Kas chiwila' chi chban ri suq'uilal pa ri k'atbal tzij; craj ne chi' ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, quel na u c'u'x chque ri quec'asi' na canok pa Israel. Je cubij wa' ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel ri u cuinem: “Cho conojel tak ri c'ayibal queban wi ok'ej, pa conojel ri e u xo'l tak ja e c'o rakoj tak chi'aj re k'oxomal. Quebequisiq'uij tak na ri e aj juyub che u banic bisonic, xukuje' ri e nawinelab tak aj ok'ej ri are qui chac tak ri u banic juyuwem. Pa conojel ri ticbal tak uva cäban wi na ok'ej aretak chinpe che u c'äjisaxic i wäch.” Cächa' ri Ajawaxel. ¡Tok'ob qui wäch ri caquirayij chi chpet ri u k'ij ri Ajawaxel! ¿La iweta'm jas ri cux wa' we k'ij ri' chiwe? Cux na jun k'ij rech k'ekumalil man rech ta c'u sakilal. Xak junam ruc' ri aretak canimaj jun chuwäch jun coj cupuq'uij c'u rib ruc' jun os, o jacha' aretak jun coc chupam ri rachoch, cutok'ej c'u rib che ri tapia, cacatz c'u rumal jun cumätz. Jeri', ri u k'ij ri Ajawaxel cux na rech k'ekumalil man rech ta c'u sakilal; re räxcanacojalaj k'eku'm ri man c'o ta wi jubik' sakilal. “Itzel quebenwilo xukuje' quinwetzelaj qui wäch tak ri nimak'ij quech tak k'ijilanic ri quebiwoc'owisaj tak; quequiyac woyowal ri e u mulixic tak iwib ri nimak tak qui k'ij ri quebibano. Man quenwaj taj ri je'lalaj tak c'oc'al ri quebichi'j che u ya'ic nu k'ij, mawi tak ri e i sipanic quech tak c'äj; man quebenc'amowaj ta ri k'obinak alaj tak ama'ib tak wacax ri quebiya' che tabal tak tok'ob re utzirisan tak ib. ¡Chebinajtajisaj tak ri e u wojojem tak ri e i bix chwe! ¡Man quinwajtaj quebentatabej ri e cok'ibal tak ri e i arp! Are ta c'u chbelel ri suq'uilal jacha' ri ja', xukuje' ri tz'akatil pa ronojel jacha' jun bulbux ja' ri man c'o ta u q'uisic. Israelib, ¿la xapuch pa ri cawinak junab pa ri chaki'j uwo sak ri ix xebichi'j ta tabal tak tok'ob chwe xukuje' tak sipanic? Are c'u ri camic, are' quitelej na ri iwajawinel Sicut xukuje' ri u ch'imil Quiyun, e qui wächbal tak diosib ri ix xixbanow tak chiwe. Quixinq'uiak na bic ri ix pa jun ulew chic, c'ajela' na che ri Damasc.” Cacha' ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem. Are u bi' wa'. ¡Tok'ob qui wäch ri cuc'am jun ch'uch'ujalaj c'aslemal pa Sion! ¡Tok'ob qui wäch ri e jekejoj ri qui cuban qui c'u'x chrij ri Samar, ri e c'amal tak u be ri nim tinimit ri nim na qui banic, ri quecuq'uij ri aj israelib! Jix pa Calne, chiwila' c'ut; chixel chila' chixk'ax pa Hamat ri nim, chixkaj c'u bic pa Gat ri quech ri aj pilisteyib. ¿La xa' puch sibalaj ta ix utz na ri ix chquiwäch tak we winak re we ulew ri'? Ri ix man quiwajtaj quixchoman che ri lawalolaj k'ij cätajin c'u qui juruj ulok ri rajawinic ri tokinic. Quik'ebam tak quib chquipam tak tem re ajawibal re marpil, man c'o ta cäyo'w latz' chque quequik'abela' tak quib chupam tak ri qui nimak'ij; chupam tak ri qui nimak'ij quequitij alaj tak chij xukuje' k'obisam alaj tak wacax; quecok'isaj tak su' man c'o ta qui cholajil ri rok'isaxic caquibano; xquiban quech jas ri xuban ri David, xequiban tak k'ojomibal. Quecuq'uiaj u wa'l uva pa nimak tak kumubal, are quequicoj ri c'oc'al ri pakapoj cajil, ¡man c'o ta c'u que che ri retzeletajic ri ulew! Ix ri' ri cänabejisax i c'amic bic pa jun ulew chic, caq'uis c'u na u tza'm ri e u wojcorem tak ri e iwulanic. Ri Ajawaxel xuban ri chi'nic ri kas cäban na, xcha' chbil rib; ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, cujiquiba' u bixic: “Quinxutuj ri nimarisabal rib ri u tinimit ri Jacob; quinwetzelaj qui wäch tak ri e nimak tak rachoch; quinjach na ri tinimit pa u k'ab ri c'ulel, rachil ronojel ri c'o chupam.” We c'u ne quecanaj lajuj achijab pa jun ja, ri lajuj quecäm na. Sibalaj nim xibin ib chi, aretak c'o jachin cuwalijisaj ri cäminak rachalaxic che resaxic bic pa ri ja, cubij chi che jun rachalaxic ri cätajin cäbin chupam ri ja: “¿La c'o chi na jachin jun c'o awuc'?” “Jayi'”, cächa' ri jun chic. Cubij c'u na ri nabe: “¡Match'awic, mel ne ulok ri u bi' ri Ajawaxel pa a chi'!” Rumal rech chi ri Ajawaxel cuya' takanic chi cäpe ri u c'äjisabal wächaj paquiwi' ri nimak tak ja, xukuje' paquiwi' ri ch'utik, conojel c'ut quebetzeletaj na. ¿La quecuin ri quiej quepaki' paquiwi' ri tzac'atzak tak abaj? ¿La xa' puch cuya' cäban ta c'upuj puwi' ri plo? ¡Are c'u ri ix i q'uexom ri suq'uilal pa cämisabal are c'u ri u wächinic ri suq'uilal pa c'ayil! Ri ix xa' u cawäch ri quicotemal ri qui c'utu', quibij c'ut: “Rumal ri kas ka chuk'ab ka rikom cuinem.” Kas ba' chixoc il che wa', israelib; ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, cujiquiba' u bixic: “In quinwalijisaj na jun nim tinimit che i c'ulelaxic ri cuq'uis na i c'axc'obisaxic, cachaptaj ulok kas pa ri elebal k'ij copan na pa ri u kajebal k'ij.” Are wa' ri xuc'ut ri Ajawaxel chnuwäch: Aretak c'äte ri' cuchaplej ulok u tuxinic ri ucab tico'n, ri c'äte cabanic aretak yactajinak chic ri u wäch ri rulew ri ajawinel, xinwil ri Ajawaxel cätajin quebuq'uiyisaj tak ri sac'. E are tak c'ut ri e sac' aretak cätajin quequitij ri q'uisbal tak k'ayes, je xinbij wa': “¡Ajawaxel, chesacha' la ka mac! ¿Jas ta ri cubana' ri tinimit la ri Jacob cucoch'o', sibalaj c'u colic?” Xuk'il c'u rib ri Ajawaxel che ri u chomam u banic, xubij c'ut: “¡Man quec'ulmataj ta ba' wa'!” Are wa' ri xuc'ut ri Ajawaxel chnuwäch: Xinwilo xutak ulok jacha' ta ne c'äjisabal wächaj jun k'ak' lak'apunel, ri xuq'uis u tzajirisaxic ri nimalaj plo ri cho u pam xukuje' cätajin cuq'uis tzij paquiwi' tak ri juyub. In je xinbij wa': “¡K'ilk'ob la Ajawaxel, chbana' la tok'ob! ¿Jas ta ri cubana' ri tinimit la ri Jacob cucoch'o', sibalaj c'u colic?” Xuk'il c'u rib ri Ajawaxel che ri u chomam u banic. Xubij c'ut ri Ajawaxel: “¡Mawi ne quec'ulmataj wa'!” Ri Ajawaxel xuc'ut xukuje' wa' chnuwäch: C'o ri are' chuxcut jun nim tapia, c'o c'ut jun colomibal pa u k'ab re ajunil. Ri Ajawaxel xuc'ot c'ut nu chi': “¿Jas ri cawilo, Amos?” “Jun u colomibal ajtz'ak”, xincha'. Ri Ajawaxel xubij c'u chwe: “Ruc' c'ut we u colomibal ajtz'ak ri' quenwila' ri u colomal ri u c'aslemal ri nu tinimit Israel. Man quensacha' ta chi u mac mawi ta chi ne jumul. Ri e u k'ijilabal ri Isaac quesachisax na qui wäch, xukuje' ri cak'ijilan wi tak ri Israel queyojyobitaj canok. ¡Quinwalijisaj na ri ch'ich' re ch'o'j che qui cämisaxic tak ri e ralaxic ri Jeroboam!” Ri Amasiy, cojol tabal tok'ob pa Betel, xutak u bixic che ri Jeroboam, rajawinel ri Israel: “Ri Amos cäbin chquixo'l tak ri winak re Israel, cuban walijisam ib chrij ri ajawinel. Ri tinimit man cuch'ij ta chic chi cutakej tzijonem. Cawacat c'u chi je cubij wa': ‘Ri Jeroboam cäk'ok'ex na che ch'ich' re ch'o'j, ronojel c'ut ri tinimit Israel cäc'am na bic pa jun ulew chic.’ ” Xuya' c'u takanic ri Amasiy che ri Amos: “¡Chatel bic waral, k'axal tzij! We cawaj chi cach'äc ri cajwataj chawe ruc' ri u k'axexic tzij jät pa Juda; mak'axej chi c'ut tzij pa Betel, chi' c'ut cak'ijilan wi ri ajawinel xukuje' rachoch c'ut ri nim u k'ij pa ri ajawinic.” Are c'u ri Amos xutzelej u bixic che: “In man in ta k'axal tzij, mawi quintzucuj u banic. Quinch'äc ri quebajwataj chwe rumal qui chajixic chij xukuje' quimolic juyubal tak higo, are' c'u ri Ajawaxel xinresaj chquij tak ri chij, xubij c'u chwe: ‘Jät chach'abej ri nu tinimit Israel pa ri nu bi'.’ Rumal ri' chatatabej ri u tzij ri Ajawaxel. Ri at cabij chwe: ‘C'o maya' u bixic pa u bi' ri Dios chi cuc'ulmaj na ri Israel, mawi c'o jas mabij chi cuc'ulmaj na ri rija'lil ri Isaac.’ Are' c'u wa' ri cubij ri Ajawaxel: ‘Ri awixokil cuban na junam cuc' ri quech ri nim ch'utin chupam ri tinimit, ri e a c'ojol xukuje' tak ri e a mia'l quejulupix na chi ch'ich' re ch'o'j; ri e awulew quejach na qui wäch pa taklebenic; are c'u ri at catecäm na pa ri culew ri winak ri e k'ijilal tak diosib, e are tak c'ut ri e aj israelib quec'am na bic pa jun ulew chic naj che ri culew.’ ” Are wa' xuc'ut ri Dios ri Ajawaxel chnuwäch: C'o jun chicäch chak' tak qui wäch che', ri are' xuc'ot nu chi': “¿Jas ri cawilo Amos?” “Jun chicäch”, xincha'. Xubij c'ut ri Ajawaxel chwe: “Ri Israel chak'ajinak chic; man quensacha' ta chi u mac mawi ta chi ne jumul. Pa ri k'ij ri' ri bix tak ri queban chupam ri rachoch ri ajawinel quejalwächitaj na pa bik'bitem. E q'uia winak quecäm na, xa c'u pa matzatzil querokilax apan tak ri cäminakib jela'. Ri Ajawaxel u jiquibam u bixic.” Chitatabej wa', ix ri qui ban c'ax chque ri e mach'amoj quebic'axc'obisaj c'ut ri mebayib ri e c'o pa ri ulew; ix ri je quibij wa': “¿Jampa' lo coc'ow ri nimak'ij re ri nabe ic', rech cuya' cakac'ayij ri trico? ¿Jampa' lo coc'ow ri k'ij re uxlanem, rech pakal quebekac'ayij wi ri e qui wächinic tak ri kulew quebekacoj c'u tak pajbal ri k'ipom qui pam xukuje' tak pajbal ri e c'o tak qui jech'? ¡Quebekac'axc'obisaj tak c'ut ri meba' c'ä chquic'ayij ta na quib pa ka k'ab che pataninelab che qui tojic tak ri qui c'as, pune' c'u xa' juc'ulaj xajäb qui c'as! ¡Cakac'ayij c'u ne na ri u pam trico!” Ri Ajawaxel xuban ri chi'nic ri kas cäban na rumal ri u juluwem ri Jacob: “Mawi c'u jubik' cäsach na pa nu jolom ri qui banom.” ¿La ma ta c'u lo cäbirbob ri ulew rumal ronojel wa'? ¿La ma ta c'u lo quebok' conojel ri winak ri e jekel chi'? ¡Ri ulew cäpaki' na, cäkaj c'u na, jacha' ri cäquiban ri u ja'lil ri Nil quepakic, quekaj c'ut! Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Pa ri k'ij ri', quinban na chi cuc'u' rib ri k'ij pa tiq'uil k'ij kas c'u pa k'ij quinch'uk na ri k'ij ruc' k'ekumalil. Quebenq'uex na tak ri nimak'ij pa cok'exic cäminakib, ri e tak bix pa bit'oj tak ib cuc' cäminakib; quinban na chi quebicoj tak atz'iak re bis, quebitolorisaj c'ut ri i jolom che u c'utic ri c'axc'ol. Quejuyuw c'u na jacha' ri cuban ri xutzak jun u c'ojol ri xa' jun c'olic ronojel c'ut cäq'uis na pa c'ayil.” Cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Quepe na k'ij aretak quintak ulok numic cho ri uwächulew; man numic taj che u tijic wa, mawi chaki'j chi' che ruq'uiaxic ja', xane' wi'jal che u tatabexic ri u tzij ri Ajawaxel. Quewacatilob c'u na tak ri winak quequitzucula' ri u tzij ri Ajawaxel, quebe na chuchi' ri jun plo xukuje' chuchi' ri jun plo chic, c'ä pa ri riquiak'ab elebal k'ij c'ä pa ri elebal k'ij, man c'u quecuin ta na che u rikic. Je'licalaj tak alitomab xukuje' alabom ri sibalaj c'o qui chuk'ab quechukchub rumal chaki'j chi' pa ri k'ij ri'. Ri Cäquiban ri chi'nic ri kas cäban na pa qui bi' ri e diosib ri e c'o pa Samar; ri caquibij: ‘Rumal ri u c'aslemal ri a dios, oh Dan’, ‘Rumal ri qui c'aslemal ri diosib pa Beerseb’, quetzak na rech man quewalij ta chi na.” Xinwil ri Ajawaxel, ri c'o chuxcut ri porobal xubij c'u chwe: “Chebatactobisaj tak ri e qui jolom tak ri rakan ja c'ä chetactob tak na ri apal; ¡chetzakok qui banom ch'akatak paquiwi' tak ri winak! E are' tak c'ut ri quec'asi' canok quebencämisaj na ruc' ch'ich' re ch'o'j: pune' quequitijtojibej quebanimajic mawi ta ne xa' ta jun cäto'tajic; pune' ta ne quequic'u' tak quib chquipam tak ri e u najil ri u pam ri ulew, chila' quebenc'otij wi ulok; pune' quepaki' paquiwi' tak ri e u chicajil tak ri caj, chila' quinban wi na chque chi quekaj tak ulok. We quebe qui c'u' tak quib puwi' ri juyub Carmel, quinbe c'u ne na che qui tzucuxic chila'; we quebe qui c'u' tak quib chnuwäch chupam ri u choil ri plo, quintak na ri jilijic awaj aj plo chi oj che u sachisaxic qui wäch; we quebe pa jun ulew chic quec'am bic cumal tak ri quec'ulelanic, quintak c'u na bic ri ch'ich' re ch'o'j che qui cämisaxic. ¡Che etzelal, man che ta c'u utzil, amak'el quinya' nu wäch chque!” Ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, cuchap ri ulew, cäjar c'ut ri ulew quebok' c'u conojel ri e jekejoj chuwäch. Ri ulew capakic xukuje' cäkajic, jacha' ri qui pakalem xukuje' ri qui kajem tak ri e u ja'il ri Nil. Ri Ajawaxel u cojom ri u jekelibal pa ri caj puwi' c'ut ri räxalaj caj ri c'o puwi' ri uwächulew; ri are' quebusiq'uij ri ja' re ri plo quebujamij c'u puwi' ri uwächulew. Ri Ajawaxel, are' wa' u bi'. Are wa' ri cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Israelib, chwe in man jalan ta quixinwil chquiwäch ri aj etiopib, mawi jalan quebenwil ri etiopib chiwäch ix. Jeri' jacha' xixinc'am ulok ix pa Ejipt, jeri' xukuje' xebenc'am ulok pa Cret ri aj pilisteyib xukuje' xebenc'am ulok pa Kir ri aj aramib.” Ri Ajawaxel cäril we ajawinem ajmac ri, cubij c'ut: “Quinsachisaj u wäch cho ri uwächulew, man quinq'uis ta c'u u sachisaxic u wäch ri rachoch ri Jacob. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Quenya' takanic chi ri rachoch ri Israel cäseyic jacha' ri caban che ri u seyic ri trico pa jun seyebal, man c'o ta c'u jun u bak'wäch trico cätzak ta pa ulew. Conojel ri ajmaquib ri e rech ri nu tinimit quecäm na quek'ok'ex na che ch'ich' re ch'o'j; conojel ri je caquibij wa': ‘Man c'o ta jas ri cakac'ulmaj ta na che wa'; ri lawaloyil man cacuin ta na che ka k'iic.’ ” “Cäpe ri k'ij aretak quinwalijisaj na ri tzakinakalaj u cäbal ri David. Quebenc'ojoj tak na ri e u c'ob, quebenyac na ri e etzeletajinak wi, quinban na u yaquic je jacha' ri u banom canok pa ri ojer tak k'ijol, rech ri canajinak che ri Edom xukuje' che ronojel nim tinimit ri uxinak can wech catzelej chi jumul pa u k'ab ri Israel.” Ri Ajawaxel u yo'm ri u tzij, cutz'akatisaj c'u na. “Quepe na k'ij aretak c'a cätajin cäk'at ri trico aretak k'ijol chic che u tajixic ri ulew, xukuje' aretak c'a maja' cäq'uis qui pitz'ic ri uva aretak opaninak chic ri k'ijol che u tiquic ri trico. Pa tak juyub xukuje' tza'm tak juyub cabelel wi na ri u wa'l uva jacha' ri joron. Quebentzelej c'u na ulok ri nu tinimit Israel pa ri culew. Quequiban chi c'u na qui yaquic ri tinimit tak ri e etzeletajinak, quejeki' c'u na tak chquipam; quequitic tak c'u na uva, cacuq'uiaj c'u na u wa'l uva, quequitic tak c'u na ichaj, quequitij tak c'u na tak ri qui wächinic. Quebentiquiba' c'u na chupam ri kas culew, mawi c'u jumul quebok ta chi na chupam ri ulew ri xinya' chque.” Ri Dios ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic. Ri u k'axexic ri tzij ri xuc'am ri Abdiy che ri Ajawaxel rumal c'utwächinic. Ka tom jun tzijol ri u bim ri Ajawaxel; jun ya'l tzijol benak che u bixic chque ri nimak tak tinimit: “¡Chujbinok! ¡Jo' che ch'ojinic ruc' ri Edom!” Ri Dios ri Ajawaxel cubij che ri Edom: “Quenbana' ch'utin chawe chquixo'l ri nimak tak tinimit sibalaj c'u catinmach'irisaj na. Ri nimal ri catc'amowic at subuwinak. At jekel chquipam ri paxinak tak abaj at c'o c'u c'ä chicaj, rumal c'u ri' oquinak pa a jolom chi man c'o ta jun cacuin ta che a kasexic. Pune' c'u sibalaj naj catpaki' chicaj jacha' ri cot, cacoj ta c'u ri a soc chquipam tak ri ch'imil chila' catintzakisaj wi ulok.” Ri Ajawaxel cujiba' u bixic: “We ta quepe ri eläk'omab chak'ab che u banic eläk' awuc', man caquic'am ta bic ri' ronojel; we ta quepe ri eläk'omab che queläk'axic ri e a uva, quequiya' can jutak tzayaj ri'. E are' tak c'ut ri catc'ulelanic qui banom nimalaj c'ax chawe. ¡Nim ri a k'ololexi bic Esau! ¡Q'uisom c'u reläk'axic bic ronojel ri a k'inomal! Conojel ri junam qui wäch awuc' xatquisubu; xatquesaj bic chupam ri kas awulew. Xukuje' ne ri awachil awib cuc' e uxinak c'ulelanelab chawe, ri awachil awib cuc' ri a cuban a c'u'x chquij quiliq'uibam c'amibal chawäch rech catkaj chupam. ¡Ri Edom man c'o ta retamanic!” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “Aretak chenc'äjisaj u wäch ri Edom, quinsachisaj na qui wäch conojel ri rajno'jab quinwesaj c'u na ri etamanic ri c'o cuc' ri e c'o pa tak ri c'ache'laj tak rulew ri Esau. Ri ajch'ojab re Teman quebirbit che xe'n ib, pa ri c'ache'lajalaj rulew ri Esau man c'o ta jun cac'asi' ta canok.” “Catmukutaj na canok che q'uixbal xukuje' catyojyob na canok chbe k'ij sak, rumal rech chi xaban c'ax che xukuje' xacämisaj c'ut ri awachalal Jacob. Aretak ri c'ulel xereläk'aj tak ri e u k'inomal ri tinimit, aretak ri ajch'ojab ri naj quepe wi xequipaxij tak ri e u chi' ri oquibal pa Jerusalen, ¡at xaya' apan awib jela'! Aretak xequijachala' ri jastak chquiwäch ri xequitokij xequic'am c'u tak bic ri u k'inomal, ¡at xajunaj awib cuc'! Ma ta xatquicot che rilic ri awachalal pa ri k'ij re ri u c'axc'olil, ma ta xatquicot che rilic ri Juda pa ri k'ij rech ri u rikoj c'ax, mawi ma ta xatze'j qui wäch pa ri k'ij re ri qui c'axc'olil. Ma ta xatoc chupam ri nu tinimit pa ri k'ij re ri u rikoj c'ax, mawi ma ta xatquicot che ri u quiäkasakil pa ri k'ij ri xutaklebej ri man utz taj, mawi ma ta xebaweläk'aj ri e u k'inomal pa ri k'ij re ri u rikoj c'ax. Ma ta xatac'aba' awib xo'l tak ri be che qui cämisaxic ri queto'tajic, mawi ma ta xebajach ri quebanimajic pa ri k'ij rech ri c'axc'olil. Jacha' c'ut ri xaban chque niq'uiaj chic, je cäban na chawe: ¡Cac'am na ri takal chawe!” “Nakaj chic c'o wi ri u k'ij ri Ajawaxel chque conojel ri nimak tak tinimit. Je c'ut jacha' ri u c'ayil ri kumubal ri xiwuq'uiaj pa ri nu juyub ri tastalic, jewa' xukuje' ri u c'ayil ri kumubal ri caquikumuj na ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic pa jutak kubaj caquikumuj na; casachisataj c'u na qui wäch conojel. Are c'u ri juyub Sion cux na jun c'olbal ri tastalic jawije' ri quecuin wi na jujun caquito'tajisaj wi na quib. Ri e rija'lil ri Jacob quetzelej chi na pa tak ri culew; ri e rija'lil ri Jacob xukuje' ri e rech ri Jose quebux na k'ak' xukuje' rak' k'ak', e are tak c'ut ri e rija'lil ri Esau e chaki'j tak u xak che' ri quebujarisaj na we k'ak' ri'. ¡Mawi jun chque ri aj e Esau queto'taj ta na! In, ri Ajawaxel, nu bim.” Ruc' ch'äcanic quepaki' na pa ri juyub Sion che u k'atic tzij paquiwi' ri e c'o chupam ri e aj u c'ache'laj ri rulew ri Esau, are' c'u ri Ajawaxel are ri cajawin na. Ri Ajawaxel xubij che ri Jonas (ri Amitay are' ri u tat ri Jonas): Chacowij, jät pa ri Ninibe, tinimit ri nim u k'ij, chabij c'u che chi quinsach na u wäch, ulinak c'u u tzijol ri quetzelal wuc'. Ri Jonas ri are ta xnimanic, xane' xa' xa'nimaj chuwäch ri Ajawaxel xbec jawije' c'o wi ri elebal pa Jop, chila' c'u xurika' wi jun jucub ri benam cuban pa Tarsis; xutoj c'ut ri u c'amic bic xoc chupam ri jucub rech cäbe cuc' ri winak ri quebe pa Tarsis. Ri Ajawaxel xutak ulok jun nimalaj quiakik', xwalij c'u jun nimalaj quiakik' jäb puwi' ri plo ri je ta ne ri cuban ch'akatak che ri jucub. Ri achijab ri quechacun pa ri jucub sibalaj xquixe'j quib, chquijujunal xquita' tok'ob che ri qui dios. Che c'u resaxic ri a'lal ri c'o chupam ri jucub, xequesaj can ri eka'n xquiq'uiak can pa ri plo. Are' c'u ri Jonas kajinak bic pa jun u tas ri jucub chila' c'ut kajinak wi che jun nimalaj waram. Ri achi ri qui nimal ri e c'o pa ri jucub xopan ruc' ri Jonas, xubij che: “¿Jas che catwaric, ajwaram? ¡Chatwalijok, chata' tok'ob che ri a Dios! Craj ne cutok'obisaj ka wäch cujuto' c'ut.” Are' c'u ri achijab ri quechacun pa ri jucub xquibila' chbil tak quib: “Kaq'uiaka' ij, rech cäkilo jachin ri ajchak'mac che we quiäkasakil ri'.” Xequiq'uiak c'u ij, are' c'u ajchak'mac ri Jonas. Xquibij c'u che: “Chabij chke jasche petinak we etzelal ri' pakawi'. ¿Jasche xatpe chupam we jucub ri'? ¿Jawije' ri catpe wi? ¿Jawije' ri awulewal? ¿E jachin tak ri awinakil?” Ri Jonas xubij chque: “In aj hebrey, quink'ijilaj ri Ajawaxel, ri Dios aj caj ri banowinak ri plo xukuje' ri ulew.” Chiniq'uiaka' ba bic pa ri plo, cäjamar c'u na ri plo,” xcha' ri Jonas chque. “In kas weta'm chi in ri ajchak'mac chi xpe ri nimalaj quiakik' jäb piwi'.” Ri achijab ri quechacun pa ri jucub xquicoj qui chuk'ab che u c'amic u be ri jucub rech cäkeb chuchi' ri ulew, man xecuin ta c'ut rumal rech chi xa' cätajin cänimataj u c'anaric ri plo. Xquichaplej c'u u ta'ic tok'ob che ri Ajawaxel, xquibij: “Ajawaxel, mujya' ba' la pa cämical u mac rech we achi ri'. Mawi mak'abaj ne la ri u cämical chkij we ne man c'o ta u mac, are c'u ri lal, Ajawaxel are caban la jachique ri rayibal la.” Xuwi xbitaj wa', xquiq'uiak c'u bic ri Jonas pa ri plo, xjamar c'ut ri plo. Aretak xquil ri achijab ri e aj jucub, xquina' jun nimalaj oquem il chuwäch ri Ajawaxel, xquichi'j jun tabal tok'ob chuwäch, xequiban c'u tak chi'nic chuwäch. Are' c'u ri Ajawaxel xutak ulok jun nimalaj cär che u bik'ic ri Jonas. Xcanaj c'u oxib k'ij oxib ak'ab ri Jonas chupam ri cär. Xuban c'u ch'awem ri Jonas ruc' ri Ajawaxel ri u Dios kas chupam ri cär, je c'u xubij wa: “Pa ri nu rikoj c'ax xintz'onoj tok'ob che la, Ajawaxel, xban c'u la ri tok'ob ri xintz'onoj che la. In c'o chic pa ri cämical xinta' tok'ob che la xintatabej c'u la. Xinq'uiak la pa ri u choil ri plo, xinquipis c'u tak ri ja', ri nimak tak rekbala' ri cätakan la paquiwi' xeboc'ow tak panuwi'. Xinna' wib chi naj in q'uiakom wi la bic chwäch la; xinchomaj chi mawi jubik' quinwil chic ri tastalicalaj achoch la. Ri ja' xquisutij wij; ri nimalaj plo xinumuku; ri k'ayes xquira'lij quib pa nu jolom. Xinekaj c'ä chquixe' tak ri juyub; ¡xinna' wib chi in junalic rajpache'! Are c'u ri lal, Ajawaxel nu Dios, xinesaj la pa ri cämical. Man c'o ta chi c'u cu'bisabal nu c'u'x, xnataj c'u la chwe Ajawaxel; ri nu ch'awem xopan chwäch la pa ri tastalicalaj achoch la. Ri quequiterenej ri e diosib man e jic ta chic che la, are c'u ri in, ruc' quicotemal quinjach na tabal tok'ob chwäch la; quintoj na ri chi'nic ri e nu banom chwäch la. ¡Xuwi ri lal Ajawaxel cäcuin la che to'tajisanic!” Are' c'u ri Ajawaxel xubano chi ri cär xuxawaj can ri Jonas cho cowilaj ulew. Ri Ajawaxel xtzijon chi jumul ruc' ri Jonas, xubij che: “Chacowij jät pa Ninibe, tinimit ri nim u k'ij, chaya' u bixic chila' ri quinbij chawe.” Ri winak ri e c'o pa ri tinimit, chi ri'jab chi ac'alab xecojon che ri Dios, xquiya' u bixic chi man cätijow ta wa, xukuje' xequicoj wakwoj tak atz'iak che u c'utic ri k'oxomal. Aretak c'u xopan u tzijol ruc' ri ajawinel re Ninibe, xwalij pa ri u tem re ajawibal, xeresaj ri ratz'iak re ajawinel, xucoj wakwoj tak atz'iak, xt'uyi' c'u cho ri ulew. Ri ajawinel xukuje' ri e rach k'atal tak tzij xquiya' c'u retamaxic we pixab ri': “C'o jun mutij k'obibal. Chi xukuje' ne metzukic mawi maya' qui joron ri wacax xukuje' tak ri chij. Chebicojo c'u wakwoj tak atz'iak chiwij, che u c'utic ri k'oxomal, chitok'olej c'u ri Dios ruc' ronojel ri i chuk'ab. Chequiya' canok chquijujunal ri itzel qui c'aslemal xukuje' ri tokinic ri c'ä cätajin queban camic, craj ne cäcuy ri ka mac rumal ri Dios coc'ow c'u ri royowal, xa' je ri' man cujecäm taj.” Ri Dios xrilo ri caquiban ri winak aj Ninibe ri xquiban che u ya'ic canok ri itzelalaj qui no'jibal, xuchomaj chi man cuc'am ta chi ulok ri c'ax ri u chomam u c'amic ulok paquiwi'. Ri Jonas sibalaj man utz taj xrilo ri xuban ri Dios, sibalaj xyojtajic, rumal ri' xtzijon ruc' ri Ajawaxel xubij che: “Chilampe' la Ajawaxel, xak junam wa' ruc' ri xinchomaj chi cäc'ulmataj na aretak c'ä in c'o pa ri wulew. Rumal ri' xinanimaj bic pa Tarsis, weta'm c'ut chi lal jun ch'uch'ujalaj Dios ri quel c'u'x la, ri man chanim taj cäpe oyowal la, chi sibalaj nim ri lok'ok'ebal c'u'x la chi aretak caya' la u bixic jun c'äjisabal wächaj chanim c'ut cäq'uex c'u'x la. Rumal ri' Ajawaxel, quintz'onoj tok'ob che la chi chesaj la ri nu c'aslemal. Are utz na chwe chi quincämic chuq'uexwäch chi quintakej c'aslemal.” Ri Ajawaxel xubij che: “¿La are pa c'u'x chi utz ri cabano catoyowaric?” Ri Jonas xel bic pa ri tinimit xec'ol pa elebal k'ij che ri tinimit; chila' xuyac wi jun u cäbal xt'uyi' c'u chuxe' ri u mu'jal, xreyej rilic ri cuc'ulmaj na ri tinimit. Ri Ajawaxel xubano chi xq'uiy ulok juwi' chimach'o puwi' ri u cäbal ri Jonas, are' c'u ri u mu'jbal cäch'uk ri u jolom rech utz cuna'o; ri Jonas sibalaj cäquicot ruc' ri juwi' chimach'o. Aretak c'u xsakar chucab k'ij, ri Dios xubano chi xpe jun xjut che u ramixic ri juwi' chimach'o, xchaki'jar c'ut. Aretak xel ulok ri k'ij, ri Dios xubano chi xpe jun c'atanalaj quiakik' pa elebal k'ij, aretak c'u xq'uiakan ri k'ij che ri u jolom ri Jonas, ri are' xuna' chi cätuktubic are ta c'u xraj xcämic. “Are utz na chwe chi quincämic chuq'uexwäch chi quintakej c'aslemal,” xcha'. Ri Dios xutzelej u bixic che: “¿La utz chawe chi je awoyowaric wa u mac rech ri u chaki'jaric ri chimach'o?” “¡Chwe in utz!” xutzelej u bixic ri Jonas. “¡Cämic c'u quinban che ch'ujilal!” Xubij c'ut ri Ajawaxel che: “Man at ta xatticow ri juwi' chimach'o, mawi at xatq'uiyisanic; pa jun chak'ab xq'uiyic pa ri jun chi chak'ab xcämic. Quel c'u ne a c'u'x che. Are c'u nim na u banic chi rajawaxic quel na nu c'u'x che, ri Ninibe, ri tinimit ri nim u k'ij ri e c'o wi jun sient juwinak mil (120,000) ac'alab ri man c'o ta qui mac, xukuje' jumulaj awaj.” Are tzijol wa' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri Miquey aj Moreset xukuje' ri rumal c'utwächinic xuk'alajisaj chuwäch che ri cuc'ulmaj na ri Samar xukuje' ri Jerusalen, pa ri k'ijol aretak ri Jotam, ri Acaz xukuje' ri Ezequiy xebajawin pa Juda. Tinimit tak iwonojel, chitatabej wa'; ri e u winakil conojel ri ulew, kas chixtatabenok: Ri Ajawaxel c'ä pa ri tastalicalaj rachoch, cuya' na k'alajisanic che i c'ulelaxic. Ri Ajawaxel quel na chupam ri c'olbal ri jekel wi cäpe c'u na cäbin paquiwi' tak ri juyub. Chquixe' tak ri rakan quelebebic tak na ri juyub jacha' ri xcab ri cäcoj puwi' ri k'ak', e are tak c'ut ri beya' quejakjob na pa cacab je ta ne ri queramix ta rumal jun nimalaj nima'. Ronojel wa' rumal rech ri man u nimanic taj ri u tinimit ri Jacob, xukuje' cumal quech tak ri qui mac ri aj Israel. ¿Jawije' c'o wi ri man u nimanic taj ri Jacob? ¡Chupam ri tinimit Samar! ¿Jawije' tak e c'o wi ri e subunelab tak u k'ijilabal ri Jacob? ¡Kas pa ri Jerusalen! Rumal ri' cubij ri Ajawaxel: “Quinban na che ri Samar jumulaj etzeletajic, jun tek'etic ulew ri quetic wi tak uva. Quebenjabuj na ri abaj ri e cojom che u yaquic ri tinimit pa ri beya' quebenya' c'u na ri e u tac'alibal chisak. Conojel tak ri e diosib ri e c'o ruc' quech'atix tak na, queporox c'u na xukuje' conojel tak ri e tastalicalaj tak qui cuta'm. E banom c'u wa' cumal tak ri qui rajil ri e quech ri nim ch'utin, quinban c'u na chque chi quebux chi na qui rajil ri e quech ri nim ch'utin.” Rumal ri' quinok' na ruc' nimalaj bis; rumal ri' quet'anacat na ri wakan, qui nawinic jacha' jun xexalaj awaj quinjix u pa nu chi' jacha' jun ral abestrus. Rumal rech chi ri u socotajic ri Samar man c'o ta u cunatajic; u rikom ri Juda xukuje' opaninak c'ä pa Jerusalen, ri tinimit jawije' ri e jekel wi ri nu winak. Mibij wa' chque ri winak ri e c'o pa Gat; mixkaj che ok'ej. Chiwolkotij iwib rumal k'oxomal chupam ri puc'uc' ulew re Bet-le-apr. ¡Winak re Sapir, jix pa jun ulew chic, ix ch'anach'oj ix nojinak che q'uixbal! ¡Man quebel ta na bic ri e jekel pa Zaanan! ¡C'o juyuwem pa Bet-esel, are c'u ri ix quixcanaj canok man c'o ta chi cäyo'w ri to'banic chiwe! Ri e jekel pa Marot caquibakatij na quib rumal k'oxomal are ta cacaj quel ri c'ax chquij rumal rech chi ri Ajawaxel u banom chi ri etzelal copan kas chi qui chi' tak ri oquibal re Jerusalen. Ix, ri ix jekel pa Lacs, ri man xixux ta nimanelab ix jacha' ri Israel, ri xixux ajchak'mac che ri macaj pa Sion, chebinuc'u tak ri quiej chque tak carwaj. Kas xa' jumul chiya' can ri Moreset-gat. Ri tinimit Aczib cajwataj na che c'amibal chque tak ri ajawinelab aj Israel. Ri Ajawaxel je cubij wa': “Piwi' ix ri ix jekel pa Mares, quintak chi na jun c'ac' ch'äcanel, e are' tak c'ut ri sibalaj e chatal na chquixo'l tak ri e aj israelib quequinima' na quib chupam ri pec ri c'o pa Adulam. Are c'u ri at, tinimit re Sion, chabana' tol che ri a jolom che u c'utic ri k'oxomal, rumal quech ri c'ojolab ri sibalaj quebalok'ok'ej. Chabana' tol che ri a jolom jacha' che c'utbal re c'axc'ol, rumal rech chi ri e a c'ojol quec'am na bic pa jun ulew chic.” ¡Tok'ob qui wäch ri winak ri xukuje' ne pa tak ri quichic' caquitakej qui chomaxic tak qui banic tak ri etzelal, aretak c'u cäsakaric caquichaplej u banic ri xquichomaj rumal rech chi c'o ri cuinem pa qui k'ab che u banic! Quequirayij tak ulew, quequitokij c'ut; quequirayij tak ja, quequeläk'aj c'ut. Quequiban tak c'ax chque ri winak xukuje' tak ri e cachalaxic xukuje' tak ri jastak quech. Rumal ri' cubij ri Ajawaxel: “Xukuje' ri in e c'o tak nu chomanic chiwe. Quentaka ulok jun quiäkasakil piwi' ri man quixcuin ta wi quito'tajisaj ta ri i kul, man quixcuin ta c'ut quixbin ta chi na ruc' banoj nimal rumal rech chi e k'ijol tak wa' rech c'axc'olil. Pa ri k'ij ri' quebixox tak na bix chiwe re juyuwem. Cäbix c'u na chiwe: ‘Q'uisnak tzij pakawi'; ri ka tinimit, ri rech ri Ajawaxel, u q'uexom rajaw ri man c'o ta c'u jachin ta cak'atinic; ri e kulew e qui jachom tak chquiwäch ri e ch'äcal tak kech.’ ” Rumal ri' man c'o ta chi ri wulew pa ri u tinimit ri Ajawaxel. Quecha' ri e are: “¡Mixpe che u k'axexic tzij chke! ¡Ri quiäkasakil man cacuin taj cujuriko!” ¿La xa' ta pu c'okotajinak ri u tinimit ri Jacob? ¿La xa' ta pu q'uistajinak ri u coch'onic ri Dios? ¿La je ta pu wa' ri cuban ri Dios? ¿La ma ta cuban utzil ri u tzij puwi' ri colom cabinic? Ix iwalijisam iwib chrij ri nu tinimit. Quebitokij tak ri atz'iak chque ri e petinak pa ri ch'o'j ri pakal cajil qui chomaj c'ut chi man c'o ta chi jachin cäch'ojinic. Quequesaj bic tak ri ixokib chquipam ri e lok'alaj tak cachoch, mawi jubik' caquiya' ta chi chque ri calc'ual chi caquirik ri utzil ri nu yo'm chque. Chixwalijok chitakej ri i be, chi we c'olbal ri man che ta uxlanibal; sibalaj nim ri etzelal ri c'o chupam, chi chuwirinak ronojel. We c'o jachin jun cuban banoj tzij, cubij c'ut: “In quinya' u bixic u wa'l uva xukuje' tzam”, are' k'axal tzij wa' ri takal che we tinimit ri'. Quenmulij ronojel ri u tinimit ri Jacob; quenmolo' ri ch'utinalaj quieb oxib aj israelib ri e canajinak. Quebenmulij na e jacha' chij chupam ri qui warabal, jacha' jumulaj chupam ri yuk'bal, quetilil c'u na e jacha' jumulaj winak. Ri Dios are' ri cajakow na ri qui be, queteri c'u na chrij quebel c'u na bic chuchi' ri oquibal chupam ri tinimit. Ri cajawinel, ri Ajawaxel, cänebej na chquiwäch conojel. Chixtataben camic, k'atal tak tzij xukuje' c'amal tak be pa Israel, ¿la ma ta pu ya'tal chiwe ix retamaxic jachique ri suq'uilal? Man je ta c'u qui bano, quiwetzelaj u wäch ri utzil are c'u quilok'ok'ej ri lawaloyil; qui ch'ol ri u tz'umal ri nu tinimit kululem ri e u bakil quebiya' canok. C'asal ri nu tinimit quitijo; qui t'ubij ri u tz'umal quebik'aj tak ri qui bakil; je quiban che jacha' ri cäban che ri ti'j ri caya' pa ri t'uy. C'o jun k'ij ri ix quisiq'uij na ri Ajawaxel, are c'u ri are' man cutzelej ta na u wäch ri i tzij. Pa ri k'ijol ri' cuc'u' na rib chiwäch rumal ri etzelal ri e i banom. Ri nu tinimit e u takem tak ri be ri man e are taj qui mac quech tak ri e k'axal tak tzij ri quesubuwic, ri caquibij chque ri quetzukuwic chi c'o jamaril jachin tak c'ut ri man cäcaj taj quequitzuku caquibij chque chi cäpe ri ch'o'j paquiwi'. Ri Ajawaxel cubij chque tak we e k'axal tak tzij ri': “Ri ix man quebiwil ta china' c'utwächinic chak'ab mawi quebiya' ta chi na u bixic ri cac'ulmataj pa ri k'ekumalil.” Ri k'ij cäkaj na chque tak we e k'axal tzij ri', ri k'ij cäk'ekumar na chque. Wa queca'y pa che' pa abaj ri xukuje' e ch'obonelab quecanaj can pa jun tz'akatalaj conil. Conojel man quech'aw ta chic aretak man catzelex ta u wäch qui tzij rumal ri Dios. Are c'u ri chwe in, ri ruxlabal ri Ajawaxel qui nu nojisaj che chuk'ab, suq'uilal xukuje' cuinem, rech quinq'uiak chi qui palaj ri aj israelib ri man qui nimanic taj xukuje' ri qui mac. Chitatabej c'u wa' camic, k'atal tak tzij xukuje' e c'amal tak be pa Israel, ix ri itzel quiwil wi ri suq'uilal quijech'obisaj c'ut ronojel ri colom c'olic. Ri quiban u banic ri Jerusalen, ri tinimit ri c'o pa ri juyub rech Sion, puwi' ri tac'alibal re ri il patan xukuje' ri re ri man suq'uil taj. Ri k'atal tak tzij rech ri tinimit caquiya' quib cäban u pa qui k'ab, ri e cojol tabal tok'ob xuwi quetijonic we quetojic are c'u ri e k'axal tzij quequic'ayij tak ri quequiya' u bixic caquicoj c'u pa qui tzij chi e takom rumal ri Ajawaxel, je c'u caquibij wa': “Ri Ajawaxel c'o kuc'; man c'o ta lawaloyil cakataklebej ta na.” Man je ta c'u ri', u mac iwech ix, ri Jerusalen, ri tinimit aj juyub Sion, cacanaj canok jacha' jun c'upuj, pa jumulaj etzeletajic, are c'u ri juyub ri' ri c'o wi rachoch Dios cach'ukutaj na cumal patzapak tak k'ayes. Chquipam ri q'uisbal tak k'ijol co cacanaj na ri juyub ri cäriktaj wi ri rachoch ri Ajawaxel. Are c'u juyub wa' ri sibalaj naj elinak na chicaj; ri sibalaj naj elinak na chicaj chuwäch apachique chi jun juyub. Conojel ri nimak tak tinimit quepe na ruc'; q'uialaj tinimit quebopan na je caquibij wa': “Tisaj, chujpakal pa ri u juyub ri Ajawaxel, chupam ri rachoch ri u Dios ri Jacob, rech ri are' quebuc'ut tak ri e u be chkawäch chujcuin ta c'ut chujbin chquipam ri a laj tak u be.” Rumal rech chi pa Sion quel wi na ulok ri u tijonic ri Ajawaxel, pa Jerusalen cäpe wi na ri u tzij, ri Ajawaxel cuk'at na tzij paquiwi' ri nimak tak tinimit quebupach'uj c'u na ri qui ch'o'j ri e q'uia tak tinimit, xukuje' ne ri quech ri sibalaj naj e c'o wi. Ri e are' quequiban na banbal tajibal chque tak ri qui ch'ich' re ch'o'j, ri e are' tak c'ut ri e qui tz'imaj ch'ich' quequiban tak jos chque. Man c'o ta jun tinimit quebumajij ta chi na ri e ch'ojibal che u banic ch'o'j ruc' jun chic mawi cuc'am ta chi na tijonic che u banic ch'o'j. Conojel c'ut quejeki' na man c'o ta chi jachin quexibinic, chquijujunal quecuin na que uxlan chuxe' ri u mujal ri u uva xukuje' chuxe' ri u che'al ri u higo. ¡Kas u tzij wa ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem! Ri e jule' tak tinimit chic e are quequinimaj ri banom tak qui diosib, are c'u ri uj amak'el are cakanimaj na ri Ajawaxel ri ka Dios. Are c'u ri at Jerusalen, tac'atic ja u cowirisabal c'ut ri Sion at catux chi na u nimal ri ajawibal, ri at nimalaj ajawinel ixok jas a banic canok nabe.” Are c'u ri camic, ¿jasche je u rakic a chi' wa' cabano, jacha' ta ne jun ixok ri e c'o u k'oxomal re alc'ualanem? ¿La xa' pu lo che chi man c'o ta awajawinel? ¿O rumal rech chi e cäminak ri e ya'l tak a no'j? Chabak'atila' awib charak c'u a chi', u tinimit Sion, jacha' ta ne jun ixok ri e c'o u k'oxomal re alc'ualanem, rumal rech chi ri e a winak quebel bic awuc' quebejekel c'u na pa jun ulew jamalic, copan c'u na c'ä pa Babilon. Chila' c'ut cuto'tajisaj wi na ri Ajawaxel ri u tinimit; queresaj na ri u tinimit pa qui k'ab ri e u c'ulel. Camic e q'ui ri nimak tak tinimit ri qui mulin quib chawij, je c'u caquibij wa': “¡Cujequicot na che rilic ri Jerusalen tz'ilotajinak!” E are tak c'ut we nimak tak tinimit ri' man e queta'm taj ri e u chomanic ri Dios; man queta'm taj chi quebumulij na pa tak yätaj jacha' ri caban che ri trico pa ri yak'abal. ¡Chatwalijok chabana' c'ut ri yak'oj, tinimit Sion! Cubij c'ut ri Ajawaxel: “In quinya' na ri u chuk'ab jun ama' wacax chawe ri e c'o ruc'a' re räx ch'ich' xukuje' tak rixq'uiak re k'an ch'ich', rech e q'ui ri tinimit ri quebumuchu. At cawesaj na ri qui k'inomal, ri xa' e qui t'orim quebatas c'u chwe, che ri Ajawaxel ri ajchak'e ronojel ri uwächulew.” “Are c'u ri camic, Jerusalen chasuc'umaj ri u to'ic awib, at c'u sutital chic c'axalaj u c'äjisaxic u wäch ri c'amal u be ri Israel quebanok. Are c'u ri at Belen Eprat, man nim ta a k'ij chquixo'l ri nimak qui k'ij pa Juda, chawe at quel wi na jun takanel ri catakan na puwi' ri Israel ri petinak che jun ojer alaxic.” Camic ri Ajawaxel quebuya' canok ri e rech, xuwi c'u calan na ri ixok ri xak reyem chic ral. C'äte c'u ri' caquijunaj quib cuc' tak ri e qui winakil ri e aj israelib ri e c'o chupam jun ulew chic. Ri ajawinel cawalij na che u yuk'uxic ri u tinimit ruc' ri cuinem xukuje' ri nimalaj u banic ri Ajawaxel ri u Dios, ri e are' quecuinic quejeki' na pa jamaril, rumal rech chi canimarisax na u k'ij ri Ajawaxel c'ä chupam ri q'uisbal jutz' re ri uwächulew. Ri are' cuc'am na ulok ri jamaril. Aretak ri e aj asiriyab caquimajij ri kulew queboc c'u chquipam tak ri e cachoch tak ri kajawinelab, quekatak c'u na bic chquij wukub e c'amal tak be xukuje' wajxakib achijab nimak qui k'ij. E are' quebajawin na puwi' ri Asir, ri rulew ri Nimrod, ruc' ch'ich' re ch'o'j ri cäjaw u pa u chi', cujquito'tajisaj c'u na pa qui k'ab ri aj asiriyab ri e qui xalk'atim tak ri e ka c'ulbat ri e qui majim tak ri kulew. Chquixo'l c'ut, ri e q'ui tinimit, ri quecanaj che ri u tinimit ri Jacob quebux na e jacha' ri räxk'ab ri cutak ulok ri Ajawaxel, e jacha' ri jäb ri cakaj puwi' ri k'ayes, ri man are taj ri u rayibal ri winak cabanowic. Chquixo'l c'ut ri e q'ui nimak tak tinimit, ri e to'tajinak can che ri u tinimit ri Jacob cux na jacha' jun coj chquixo'l ri juyubal tak awaj, jacha' jun coj chquixo'l jumulaj chij, chi aretak queboc'owic quebujiso, quebut'okopij, man cuya' ta c'u c'olbal chi man c'o ta jun cäto'taj ta ri u c'aslemal. Je ch'äcanic wa' cäban na la, Ajawaxel, cäsachisaj c'u na la qui wäch conojel tak ri caquiban qui c'ulel che la. Are' wa' ri cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Pa ri k'ijol ri' quebencämisaj tak na ri e a quiej quebensachisaj c'u na qui wäch tak ri e carwaj quech tak ch'o'j; quebenyojij na tak ri a tinimit, quebent'akij na conojel ri e a cowirisabal; quinq'uis na tzij paquiwi' tak ri e awitzibal xukuje' man e c'o ta chi a ch'obonelab quebenya' ta chi canok; quebensachisaj na qui wäch tak ri e diosib ri e c'o awuc' xukuje' tak ri tastalicalaj tak abaj, rech mawi ta chi jumul quebak'ijilaj ta chic ri diosib tak ri kas xebaban at. Quebenbok tak na ri e juwi' tak a che' ri e tastalic kas c'u quebensachisaj tak na qui wäch ri e a tinimit. Chupam ri woyowal, quinc'äjisaj na qui wäch ri nimak tak tinimit ri man xcaj taj xeniman ta chwe.” Chitatabej ix camic ri cubij ri Ajawaxel: “¡Chatwalijok chak'alajisaj chquiwäch tak ri juyub ri cac'ulmaj na, chiquitatabej tak c'ut ri juyub ri ch'abal la!” ¡Chixtatabenok tak ix, ri juyub! xukuje' ri e co tak u tac'alibal ri ulew: ri Ajawaxel cujekeba' na jun c'ulelam ib ruc' ri u tinimit, cujekeba' na jun ch'o'j ruc' ri Israel. Are wa' cubij ri Ajawaxel: “Chaq'uiaka' chi nu palaj, nu tinimit, ¿Jas ri nu banom chawe o jas ri latz' ri nu yo'm chawe? In xatinwesaj ulok pa Ejipt, xatinto'tajisaj man xatcanaj ta che lok'om pataninel; ri in xebentak bic ri Moises ri Aaron xukuje' ri Mariy, rech quequic'am i be. Nu tinimit, chnataj chawe camic ri e u chomanic tak ri Balac, ajawinel re Moab, xukuje' ri xutzelej u bixic ri Balaam che ri u c'ojol ri Beor. Chnataj chawe aretak xatoc'ow pa Sitim xatopan pa Jilgal, chebaya' qui k'ij ri e u ch'äcanic ri Ajawaxel.” ¿Jas ta lo ri wuc'am quinopan che u k'ijilaxic ri Ajawaxel, ri Dios ri c'o pa ri caj? ¿La quinopan ta lo chuwäch e wuc'am alaj tak ama'ib tak wacax re jujun qui junab, che qui chi'xic tabal tak tok'ob che ri quechajirisaxic? ¿La caquicot ta lo ri Ajawaxel, we ta quebenchi'j jun mil (1,000) ama'ib tak chij che o lajuj mil nima' aseit che? ¿O we ta quinchi'j ri nabeal nu c'ojol che, che u tojic ri nu c'ulelanic xukuje' ri nu mac? Ri Ajawaxel u bim chic chawe o winak, jachique ri' ri utz xukuje' jachique ri careyej ri are' chawe: chi chabana' ri suq'uilal, xukuje' chi chatux jic xukuje' xa jun awanima' xukuje' chi chanimaj ri a Dios ruc' mach'ibalil. Ri Ajawaxel cätajin cusiq'uij ri winak c'o c'ut u no'j ri cätataben ruc' nimilic: “Chixtatabenok, winak xukuje' ya'l tak no'j re ri tinimit; pa ri rachoch ri itzel winak e c'o tak k'inomal ri xa' e t'orim xukuje' tak pajbal ri xa' quesubunic ri quinwetzelaj qui wäch. ¿La cuya' ta lo quinsach u mac ri quebucoj tak pajbal ri e jech'obisam xukuje' alal ri xa' quesubunic? Ri k'inomab ri e c'o chupam we tinimit ri' conojel e k'ipinelab; banal tak tzij xukuje' e subunelab conojel ri e c'o chupam we tinimit ri'. Rumal ri' quenc'äjisaj a wäch; quenbana' c'ax chawe rumal quech tak ri e a mac. Catwa'ic, man c'u catnoj taj, catakej c'u na u coch'ic numic; quebamulij ri catijic man catcuin ta c'ut c'o ta catanij, man catcuin ta c'ut c'o ta catanij canok, we c'u c'o jubik' catanij canok quinban na chi ri ch'o'j cusachisaj u wäch. Catticonijic man c'o ta c'u wächinic cayaco; caque'j ri aseitun, man c'u cawechbej taj ri aseit; capitz'itz'ej na ri uva man c'u cawuq'uiaj ta ri u wa'l uva. Rumal rech chi e a takem ri e u takanic xukuje' tak ri e u banoj ri Omri xukuje' ri xequiban ri e ralaxic ri Acab, xaban c'u awe jacha' ri xequiban tak we winak ri'. Rumal ri' in quenbana' na chawe xukuje' chque ri e a winak chi quixux jun xibibal ib xukuje' yacbal tze', are c'u ri u q'uixbal ri nu tinimit cakaj na pawi'.” ¡Tok'ob nu wäch! In jacha' banal pich'ol aretak cäyactaj ri u wäch ulew, man quenrik ta chi uva mawi higo, we wächinic tak ri' ri are ta quinwaj quebentijo. Man e c'o ta chic pa ri uwächulew winak ri e suc' mawi ri e jic ta che ri Dios; conojel xak queyem ri jok'otaj che u banic tokinic; quequicoj c'amibal chquibil tak quib. E ajtijab che u banic ri lawaloyil; ri nimak qui k'ij quequitok'ij tak sipanic chque tak ri winak, ri k'atal tak tzij cäban na u pa qui k'ab che u banic k'atan tzij, ri e c'o qui cuinem caquibano jachique ri cäkaj chquiwäch caquetzelaj c'ut ri tinimit. Ri utz na chquixo'l xak junam ruc' jun q'uix; ri sibalaj tz'akat pa ronojel, xak junam ruc' ri chocol. Cäpe c'u na ri k'ij ri quetz'akatisax ri ajilanic, ri k'ij ri xuya' u bixic ri yuxlenel chawe. C'äte c'u ri' cajawin na ri yojcorem chquixo'l. Macoj ri cubij ri awajil a tz'akat mawi majiquiba' a c'u'x chrij jun ri awachil; chachajij c'u ne awib che ri catzijoj ruc' ri awixokil. Ri c'ojolaxelab c'ut caquetzelaj u wäch ri qui tat, ri mialaxelab quequic'ulelaj ri qui nan, ri alibatzib caquiwalijisaj quib chquij ri alib chuchuyib, e are c'ut ri qui c'ulel chquijujunal e are' ri kas e cachalaxic quib cuc'. Are c'u ri in quineyem na che ri Ajawaxel; quincoj na ri weyebal c'uxaj chrij ri Dios ri nu Colonel, rumal rech chi ri are' quinutatabej na. Nim tinimit ri a banom a c'ulel chwe mat jajat che ri nu quiäkasakil, pune' ba', in tzakinak, quenewalij na; pune' in u mojcolim ri k'ekumalil, ri Ajawaxel are' nu chaj. In macuninak chuwäch ri Ajawaxel, rumal ri' quincoch' na ri royowal; c'ä cuk'at na tzij panuwi', cuban c'u na suq'uilal chwe. Ri Ajawaxel qui nu c'am na bic chwäch ri chäj, cuban na chwe chi quinwil ri ch'äcanic. Cäril c'u na ri u banom u c'ulel chwe, are c'u wa' cach'ukuw na che q'uixbal. Ri are' ri u bim ulok chwe: “¿Jawije' c'o wi ri a Dios?”, are c'u ri camic quinrik na ri quicotemal che rilic xak'alem jacha' ri t'ac ri c'o xo'l tak ri ja. Jerusalen petem cuban ri k'ij aretak ri e nimak tak a tapia queban chi na qui yaquic ri e a c'ulbat queyukupij na. Petinak chic ri k'ij aretak quepe na conojel ri winak che awilic: c'ä pa Asir c'ä pa Ejipt, c'ä ruc' ri nima' Nil c'ä ruc' ri Euprats, chuchi' ri plo c'ä chuchi' ri plo, chuchi' ri juyub c'ä chuchi' ri juyub. Ri ulew cux na chaki'j uwo sak qui mac quech ri winak ri e c'o chuwäch, are c'u banowinak ri quetzelal. ¡Ajawaxel, chajij la ri tinimit la, ri e chij la ri e ech la, ri e c'o qui tuquiel pa ri c'ache'laj, ri e sutital quij cumal wächinelalaj tak ulew! Chec'ama' la bic jacha' ri xban la chque pa ri ojer tak k'ij, pa tak ri echabal ri c'o pa Basan xukuje' pa Galaad. Bana' la chque chi quequil mayibal, jacha' ri pa tak ri k'ij ri xebesaj la ulok pa Ejipt. ¡Chi ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic chequila', quenoj c'u na che q'uixbal pune' c'u ne c'o ronojel ri qui cuinem! ¡Che canaj canok e jacha' ta ne memab xukuje' tz'orab! ¡Quicatza' ri puc'uc' ulew jacha' ri caquiban ri cumätz xukuje' jacha' ri caquiban ri jule' tak awaj chic ri caquijurula' tak quib! ¡Quebirbitic quebel ulok pa tak ri qui soc, e nojinak c'u che xe'n ib catzucux c'u la cumal, Ajawaxel ka Dios! Man c'o ta chi c'u jun Dios jacha' ta ri lal, quecuy c'u la ri etzelal, quesach c'u pa jolom la ri qui walijisam tak quib ri ch'utinalaj u tz'akatil ri tinimit la. Lal cac'ut la ri lok'ok'ebal c'u'x la chkawäch man c'u cajekeba' ta la ri oyowal la chbe k'ij sak. Jumul chi ba' chel c'u'x la chke chemuku' ba' la ri ketzelal. Cheq'uika' la bic tak ri e ka mac chupam ri u choil ri plo. ¡Ajawaxel, jekeba' la, ri jiquil xukuje' ri lok'ok'ebal c'uxaj ri xchi'j la ulok ojer chque ri e ka mam ri Abraham xukuje' ri Jacob! Wuj ri cuya' u bixic ri cubij ri Nahum aj Elcos xuc'am rumal c'utwächinic. Are tzijol wa' ri xuya' u bixic che ri Ninibe. Ri Ajawaxel are' Dios achixomanel xukuje' ya'l rajil c'axelal: cuya' rajil c'axelal chque ri quec'ulelan che, cäpe c'u royowal chque ri qui banom qui c'ulel che. Ri Ajawaxel coch'onel c'o c'u ne ronojel u cuinem, man cuya' ta c'u can ri ajchak'mac chi ma ta cuc'äjisaj u wäch. Ri Ajawaxel cäbin puwi' ri cakulja, e are c'u ri sutz' e are u puc'uq'uil ulew che ri rakan. Cucoj u xib ri plo, cutzajisaj c'ut. Cubano chi quetzaj conojel ri nima'. Ri che' ri e c'o pa Basan xukuje' ri e c'o pa ri juyub Carmel quebach'uyaric. Quebach'uyir c'ut ri cotz'i'j ri c'o pa ri Libano. Chuwäch are' quebirbob ri c'ache'laj; ri tac'atak tak juyub queja'r chuwäch ri u wächbal. Ronojel ri ulew cabirbobic aretak carilo; ronojel ri uwächulew xukuje' conojel ri e jekel chuwäch. ¿Jachin ta lo ri cacuinic cätaq'ui' ta chuwäch ri royowal? ¿Jachin ta lo ri cach'ijow ri royowal? Ri u c'anal cätixtob na jacha' k'ak', quequiban c'u cacab ri nimak tak abaj. Ri Ajawaxel utz; are' jun panibal pa ri k'ij rech ri rikoj c'ax: cuto' qui wi' ri caquijiquiba' qui c'u'x chrij. Jacha' c'u jun jik'isanelalaj ja' ri ronojel cumuku, cusachisaj c'u qui wäch ri caquitac'aba' quib chuwäch che u c'ulelaxic; k'ekumalil querikow na tak ri qui banom qui c'ulel che. ¿Jas ri itzel chomanic ri cätajin quichomaj ix chquiban che ri Ajawaxel? ¡Ri are cusachisaj na i wäch chnimalaj iwonojel! ¡Man c'o ta jun cacuinic cutac'aba' ta rib camul che u c'ulelaxic! Ix jacha' q'uix ri qui quemom tak quib, jacha' ri chaki'j u xak k'ayes, kas quixporox na. Chawe Ninibe, xel wi ulok ri cächoman u banic ri lawaloyil che ri Ajawaxel: jun itzelalaj ya'l no'j. Rumal ri' cubij ri Ajawaxel che ri u tinimit: “Pune' ri aj asiriyab sibalaj e co xukuje' man c'o ta cajilabal, quek'atitaj na casachisax c'u na qui wäch. In nu banom chawe chi a coch'om ri c'ax, man quinban ta chi c'u na chawe chi cacoch' ta chi na niq'uiaj c'ax. Quinban na ch'akatak che ri eka'bal ri c'o chrij a wi' quebent'okopij c'u na tak ri tikom ch'ich' ri e jat'ibem awech.” Ri Ajawaxel cuya' takanic chawij ajawinel re Ninibe: “Man e c'o ta awija'lil ri quetaken taj ri a bi'; ri e diosib xukuje' tak e wächbal ri e c'o chupam ri rachoch ri a dios quinsachisaj na qui wäch, chila' c'u catinmuk wi na rumal rech chi etzelam a wäch.” ¡Chiwila'! ¡Petinak chic paquiwi' tak ri juyub ri ya'l takquil ri ruc'am ulok tzijol re jamaril! Chebawoc'owisaj tak ri e a nimak'ij Juda; chebatz'akatisaj tak ri chi'nic ri e a banom. Mawi ta chi c'u jumul catkaj ta chi na pa qui k'ab ri e banal tak etzelal; sachinak qui wäch chnimalaj conojel. Ninibe, ri sachal wächaj petinak che u sachisaxic a wäch. ¡Chebacojo' chajinelab paquiwi' ri nimak tak tapia chachajij ri be! ¡Chaxima' ri ch'ich' re ch'o'j xe' a pam! ¡Chebamulij tak ri e a chuk'ab! Rumal rech chi ri Ajawaxel cutzelej chi na jumul ri nimarisabal rib ri Jacob, ri nimarisabal rib ri Israel, jacha' ri u banom nabe aretak xtolobaxic xya' c'u canok jacha' juwi' uva ri man e c'o ta chi u k'ab. E quiäk ri e qui quetecak ch'ich' ri e banal tak qui ch'o'j xukuje' e quiäk ri catz'iak ri e rajch'ojab. ¡Xak queyem chic jampa' quebanok ri ch'o'j! Ri e qui carwaj e je ta ne e re k'ak'; ri e qui quiej tak xak quebel chi ch'u'j. Ri e qui carwaj quexiq'uinilob ruc' ronojel coyowal xo'l tak ri be, quebe jela', quebe jeri' che ri c'ayibal, e je ta ne k'ak' ri quenicowic, queboc'owic e jacha' ta ne ri caypa'. Ri ajawinel quebusiq'uij ri e to'l tak rech, caquipak'ila' c'u ne tak quib aretak quexiq'uinic quebetakal ruc' ri nimalaj tapia chrij ri to'bal tak ib ri e suc'umatal chic. Quejakataj tak ri e tz'apibal rech ri nima', cat'akitaj c'ut ri rachoch ri ajawinel. Ri ajawinel ixok cac'am na bic pa jun ulew chic; achilatal cumal ri e pataninel tak rech, ri quejuyuwic e jacha' ta ne palomax quebok'ic caquit'ocola' ri uwo qui c'u'x. Jacha' ri ja' ri tz'apitalic ri cätorotaj ulok, je tak quequibana' wa' ri aj Ninibe quebanimajic. “¡Chixtac'ala na! ¡Chixtzelej ulok!” quebuchix na ruc' rakoj chi'aj, man c'o ta c'u jun cäraj taj cätzelejic. ¡Cheläk'ax ri sak puak! ¡Cheläk'ax ri k'an puak! ¡Ri e u k'inomal ri Ninibe man c'o ta u q'uisic! Sachisam u wäch, tz'inowirisam, tolobam canok, jewa' ri u c'ulmam ri Ninibe. Ri animaaj quelebelob che xe'n ib, quebirbit tak ri ch'ecaj, conojel man e c'o ta chic qui chuk'ab quesakmaqui c'ut. ¿Jas ta ri cäcanaj can chque ri e qui pec tak ri coj, che ri c'olbal quib ri alaj tak calc'ual ri coj? Chila' ri nimak tak coj xukuje' ri e alaj tak coj xquina' quib chi man c'o ta caquic'ulmaj; man c'o ta jachin ta jun ri chexibin taj. Ri coj cuchap ri u ti', cuya' c'u re ri ati't coj xukuje' ri alaj tak ral, quebunojisaj tak c'ut ri e u pec che ri cutokij. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic: “Waral in c'o che u banic c'ax chawe quebenporoj tak ri e a carwaj re ch'o'j quebenbana' chque chquebux sib; quebencämisaj na ri e a c'ojolab; quinq'uis na tzij puwi' ri eläk'anic ri c'o pa ri awulew, man cätataj ta chi c'u ne ri u ch'abebal ri ya'l tzijol chawe.” ¡Tok'ob a wäch, tinimit tixol quic', nojinak che banoj tzij xukuje' tokinic; ri e aweläk'anic man c'o ta u q'uisic! ¡U pak'alejic rapubal, u tararem quetet! ¡u pa cakan quiej, carwaj tak ri quepixc'onic! ¡Queka'n tak ri quiej! ¡Jolk'inic quech tak ch'ich' re ch'o'j, repc'unic quech tak tz'imaj! ¡E q'uia mil tak socotajic, mulaj tak cäminakib! ¡Cäminakib ri man c'o ta qui q'uisic! ¡Ri winak quetzak tak paquiwi'! Ronojel qui mac quech tak ri qui mac quech ri nim ch'utin ri' ri nojinak che nimal xukuje' u jelisam rib, ajtij re itzinic, ri cumal tak ri e u mac ri quech ri nim ch'utin xukuje' tak ri e ritzinic quebusub tak tinimit xukuje' nimak tak tinimit. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic: “Waral in c'o che u banic c'ax chawe: quenjolo' ri awatz'iak quenpakaba' c'ä chapalaj, rech ch'analic catquil ri nimak tak tinimit, e are' tak c'ut ri ajawibal chquila' ri a q'uixbal. Quinjamij c'u na ch'uluch'ujil pawi'; catinch'uk c'u na che esbal q'uixbal quinban c'u na chawe xak xuwi chi c'u ri at catca'yexic. Conojel ri catilowic quebanimaj na chawäch, je caquibij wa': ‘¡Ri Ninibe yojyobitisam chic! ¿Jachin ta lo ri quel ta u c'u'x che? ¿Jawije' ta lo cäriktaj wi jachin taj ri cacu'bisan ta u c'u'x?’ ¿La xa' ta pu lo at utz na ri at chuwäch ri Tebs, ri tinimit ri c'o chuxcut ri nima' Nil, ri sutital rij cumal q'ui tak ja', ri c'o ri nima' che k'atibal rij xukuje' ri ja' che u nim tapia? Ri Etiopiy xukuje' ri Ejipt are' cowirisabal rib ri man c'o ta qui k'ilk'obic; ri e aj Pot, ri e aj libiyib, e are' tak wa' ri junam qui wäch ruc'. Xc'am c'u ne bic ri Tebs, pa jun ulew chic; xec'äjix c'u ne ri e alaj tak ralc'ual cho tak ri qui xquina tak ri be; paquiwi' ri nimak tak qui k'ij xq'uiak taklebenic e re tak c'ut ri c'amal tak qui be xecoj tza'm tikom ch'ich'. Xukuje' c'u ri at catek'abarisaxok; sachinak a no'j, cac'ula' tak awib catzucuj jawije' ta ri catto'taj ta wi rech ma ta cätkaj pa u k'ab ri a c'ulel. Conojel ri e a cowirisabal xak e junam cuc' ri e u che'al tak higo ri e bejel chque tak higo ri c'a e t'on, ri quepulpubic we queyicopisax pa ri u chi' ri quetijowic. Ri e awajch'ojab e je ta ne ri xa' ta e ixokib conojel; ri e oquibal chupam ri ulew e jakatal chuwäch ri c'ulel; ri k'ak' e u sachom qui wäch tak ri e a c'opibal. Chac'olo' ja', rech catcuinic cach'ij lak'apupibal chebacowirisaj tak ri to'bal tak awib. Chanima' awib chupam ri xok'ol, chayak'a' ri t'ac, chac'ama' ri banbal tak xan. Chila' cäsachisax wi na a wäch rumal ri k'ak'. Ri ch'ich' re ch'o'j, jacha' sac' cuq'uis c'u na u sachisaxic a wäch. ¡Chatpok'colijok e jacha' ri sac'! ¡Chatpok'colijok e jacha' ri alaj tak sac'! Ri e awajc'ayib sibalaj xepok'colij na chquiwäch tak ri ch'imil ri e c'o cho ri caj. (Ri sac' cujal ri u tz'umal, carapin c'ut.) Ri e chajil tak awech xak e junam cuc' tak ri sac'; e are' tak c'ut ri quemulin ri e awajch'ojab e jacha' sutz' tak chicop: aretak cuban tew, caquinac'ala' quib chuwäch tak ri tapia; aretak quel ulok ri k'ij, quebec; man c'o ta jun reta'm jawije' ri quebe wi'. ¡Nimalaj waram quimajim ri e wajyuk'ab o ajawinel re Asir! Ri e to'l tak awech e uxlaninak, ri awajch'ojab quijabulam tak quib pa tak ri juyub man c'o ta c'u jachin ta quemulinic. ¡Man c'o ta cunabal che ri a socotajic; ri a ch'a'c man cunatajel taj! Conojel ri caquita' u tzijol ri a quiäkasakil quequipak'apa tak ri qui k'ab rumal quicotemal, ¿jachin ta lo ri ma ta xurik c'ax rumal ri awetzelal ri man c'o ta u q'uisic?” Are tzijol wa' ri xuk'alajisaj ri Ajawaxel chuwäch ri Habacuc, ri k'axal tzij. Ajawaxel, ¿c'ä jampa' quintanaba' u rakic nu chi' che u tz'onoxic to'banic man c'u ne quintatabej ta la? ¿C'ä jampa' quintakej na tok'olenic u mac rech ri tokinic man cäpe ta c'u la che ka to'ic? ¿Jasche cäban la chwe chi quebenwil q'ui c'axc'olil xukuje' etzelal? Sutim wij rumal tokinic xukuje' sachisam wächaj; pa conojel c'olbal e c'o wi ch'o'j xukuje' tijoj chuk'ab. Man cäya' ta u k'ij ri pixab, man nim ta quil wi ri winak, ri lawalo cuban c'ax che ri utz, cajech'obisax c'ut ri suq'uilal. “Chebica'yej tak ix ri nimak tak tinimit ri e c'o tak chinakaj; chebica'yej chixnoj c'u che xe'n ib. In c'o che qui banic jastak ri e je tak wa' ri man quebicoj ta ri' we ta c'o jachin cätzijon chiwe. Quebentakchi'j ri aj caldeyib chi chewalij che u banic ch'o'j e winak wa' abaj canima', ri xak e suc'umatal che u binibexic ronojel ri uwächulew che qui tokixic tak ulew ri man e quech taj. E xibibal xukuje' man c'o ta jachin ri coc ta cuc', xukuje' man c'o ta pixab caquiya' ta u k'ij xane' xak xuwi' ri quech. Ri e qui quiej c'o na ri qui xiq'uinem chquiwäch tak ri leopard, c'o na ri qui ch'ujilal chquiwäch tak ri utiw ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak. Ri e cajquiejab pa tak mulaj quepetic, naj c'u e c'o wi caquiq'uiak ulok quib che u banic ch'o'j, jacha' ri cuban ri cot cuq'uiak rib che u chapic ri u ti'. Ronojel cusachisaj u wäch jawije' ri coc'ow wi; pa ri coc'ow wi cuya' ri xibinibej, are c'u e q'ui na ri winak ri quebuch'äco chquiwäch ri sanyeb ri e c'o chuchi' ri plo. Quequitze'j qui wäch tak ri ajawinelab xukuje' tak ri winak ri nimak qui k'ij. Quequit tak qui wäch ri nimak tak tapia, quequiwalijisaj ak'anibal chquiwäch quequichap c'ut ruc' tokinic. Queboc'owic jacha' jun quiakik' jäb, man c'o ta dios caquiya' ta u k'ij xane' xuwi ri qui chuk'ab.” Ajawaxel, ¿la xa' pu ma ta lal jekel chbe k'ij sak, ri tastalicalaj nu Dios ri man cämel taj? Ajawaxel xukuje' to'l wech, lal lal yowinak qui chuk'ab ri aj caldeyib rech e are' quebanow ri suq'uilal la. Ri lal sibalaj lal ch'ajch'oj che u c'ulaxic ri lawaloyil, che u ca'yexic ri etzelal ri cäkaj ta chwäch la; ¿jasche quekaj ri banal tak etzelal chwäch la man c'o ta c'u jas cabij ta la chque, man cäch'aw ta c'u la aretak ri banal etzelal cusachisaj qui wäch ri e utz na chuwäch ri are'? ¿Jasche je cäban chque ri winak e jacha' ta ne cär e re ri plo, e jacha' ta ne awaj ri man c'o ta cätakan paquiwi'? Ri aj caldeyib cäquiban quech chque niq'uiaj nimak tak tinimit chic jacha' ri cuban ri chapal cär che rechbexic ri cär: xoc quebucoj che qui chapic xukuje' tak c'at, chanim c'ut, aretak c'u cäquilo chi conojel qui mulin quib, quenoj che quicotemal. Rumal ri' ri chapal cär quebuya' qui k'ij tak ri u c'at xukuje' tak ri e u xoc, quebuchi'j c'u tabal tak tok'ob xukuje' cuporoj c'oc' k'ol che u ya'ic qui k'ij, rumal rech chi c'o cäquitijo utz xukuje' tz'ebem. Jeri', ¿la caquitakej ta na ri aj caldeyib ka cärixic cuc' tak ri qui c'at? ¿La caquitakej ta na lo cämisanic ri ma ta chel qui cux chque ri winak? Xak quineyenic xukuje' quinchajinic, jacha' ri cuban ri yuxlenel chupam ri u c'olbal, che rilic ri cubij na ri Ajawaxel chwe jas c'ut ri tzelebal qui wäch tak ri e nu ch'ach'atem. Ri Ajawaxel xutzelej u bixic chwe: “Chebatz'ibaj chquiwäch perepak tak t'ac ri quenc'utu' na chawäch, rech ri cäsiq'uinic caxiq'uin che u nimaxic. C'ä maja' c'u ne copan ri k'ijol ri chetz'akat we c'utwächinic ri'; ma ta c'u ne ma ta chetz'akatok. At chateyenok, pune' cabeytajic, copan c'u na ri k'ijol ri rajawaxic. Chatz'ibaj chi ri e banal tak etzelal e banal tak nimal, e are' c'u ri suc' quec'asi' na rumal ri qui cojonic.” Ri winak ri e banal tak nimal caquirayij ri cuinem; man quebuxlan ta che u tzucuxic, amak'el c'ut are ta c'u ne cäcaj caquitik u wi', pune' c'u ne ri cuinem quieb u wäch jachanel. Caquijak ri qui chi', jacha ri u jul ri cäminak; mawi jubik' quenojic, jacha' ri cämical, rumal ri' cäquiq'uiakala' quib che qui ch'äquic nimak tak tinimit chrij nimak tak tinimit. Conojel c'ut ri nimak tak tinimit ri e ch'äctajinak caquitze'j na u wäch ri xech'äcowic quequibixoj c'u che: “¡Tok'ob a wäch, chi cak'inomarisaj awib ruc' ri man awech taj! ¿C'ä jampa' lo ri catakej na ri qui mulixic tak ri k'inomal ri xebakajo?” Aretak man aweyem taj, quebopan na ri tok'il tak a c'as, cac'astaj c'u na qui wäch ri are cacaj catquic'axc'obisaj catquich'anaba' c'u canok. Ri nimak tak tinimit caquimulij na quib chawij che u banic c'ax chawe catquitoloba' c'u na canok jacha' ri xaban at che qui tolobaxic ri e are'. Caquiban na chawe chi quebatoj tak ri il patan ri e a banom, ri tokinic tak ri xebaban pa ri ulew che u banic c'ax chque ri tinimit tak xukuje' ri winak ri e c'o chquipam. ¡Tok'ob a wäch, ri a nojisam ri awachoch cuc' tak ri jastak ri xa' e aweläk'am, che u to'ic awib rech man catkaj ta pa u k'ab apachique c'axc'olil! Ruc' wa' ri cabano e a ch'ukum ri awachoch che q'uixbalil, at c'ut at banowinak ri u sachisaxic a wäch aretak xasachisaj qui wäch ri q'uialaj nimak tak tinimit. Xukuje' ne tak ri abaj quech ri nimak tak tapia xukuje' ri che' que tak ri tem quequirakala' na tak qui chi' che a c'ulelaxic. ¡Tok'ob a wäch, chi quebayac ri a tinimit tak puwi' ri qui tac'alibal ri il patan xukuje' puwi' ri man suq'uilal taj! Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubana' che ri a chac chi man c'o ta cubij xukuje' ri awelebal ch'u'j, conojel c'ut ri e a chac cäsachisax na qui wäch rumal ri k'ak'. Are c'u ri retamaxic u wäch ri u juluwem ri Ajawaxel cunojisaj c'u na ronojel ri uwächulew, jacha' ri cuban ri ja' cunojisaj ri plo. ¡Tok'ob a wäch chi quebak'abarisaj tak ri e a c'ulja caya' c'u u wa'l uva chque ri yujum itzel tak jastak ruc', che qui mach'irisaxic quebaca'yej c'ut ri qui ch'analiquil! Che u q'uexwäch ri u nimarisaxic a k'ij, catch'ukutaj na che q'uixbal, rumal rech chi ri Ajawaxel cuya' na chawe chi cawuq'uiaj jun kumubal ri cac'utuw na chi man cojom ta awetal re ri kopinic ruc' ch'ich' xukuje' catuq'uex na pa juluwem. Ri tokinic tak ri xebaban che ri juyub Libano quebakajbej na, caxibij c'u na awib rumal ri qui cämisanic ri cawaj. Cäpe na wa' pawi' rumal quech tak ri etzelal ri e a banom xukuje' cumal tak ri tokinic ri xebaban chupam ri ulew xaban c'ax chque ri tinimit tak xukuje' chque tak ri winak ri e c'o tak chquipam. ¿Jas ta lo ri u patan ri josom che' aretak q'uisom u josic? ¿Jas ta ri u patan jun wächbal ri xuwi cac'aman bic pa banoj tzij? Ri e diosib man quecuin taj quech'awic; ¿Jas ta c'u lo cuban ri winak cäcuinic cujiquiba' ta u c'u'x chquij ri e are' c'u xbanowic? ¡Tok'ob a wäch, chi che jun dios re che' cabij wi chac'astajok, xukuje' c'u che jun memalaj abaj, chi chatac'alok! ¿La quecuin ta c'u lo wa' quequiya' ta jun tzijol? ¡Jayi', rumal rech chi man c'o ta qui c'aslemal pa quech wi, pune' ta ne ch'ukum tak quij ruc' k'an puak xukuje' sak puak! Are c'u ri Ajawaxel c'o chupam ri tastalicalaj rachoch: ¡Chixyinil chuwäch are' ronojel ri uwächulew! Are wa' ri u ch'awem ri Habacuc (ri k'axal u tzij) ruc' ri Dios: Ri tzijol la ri quinto, Ajawaxel, xukuje' ronojel ri banom la, qui nu nojisaj che u ya'ic nimalaj k'ij la. Chebana' ba' la camic, pa ri ka c'aslemal, ri e nimak tak banoj la ri xeban can la pa jujun tak k'ijol, rech xukuje' ri uj cheketamaj tak qui wäch. Je wa' chbana' la che u c'utic chkawäch ri u tok'obisaxic ka wäch umal la pune' ta ba' pa u niq'uiajil ri oyowal la. Ri Dios quel na ulok chupam ri rulew ri Teman; are c'u ri tastalic Dios petinak wi ulok pa ri juyub Paran. Ri u juluwem culic' rib chuwäch ronojel ri caj, ronojel c'ut ri uwächulew cänoj che u ya'ic u k'ij. Quel ulok pistal chupam juluwemalaj chuplinic, chque tak c'ut ri u k'ab quechuplin tak sakilal ri cac'utuw ri cuinem ri e c'utal ruc'. Chuwäch ri are' quebopan wi ri cämisanelalaj tak yabil, chrij c'ut ri nimalaj k'ak' lak'apunel. Ri ulew cäyicopic aretak ri are' cätaqui'c; quebirbob ri nimak tak tinimit aretak quebuca'yej; ri e ojer tak juyub quewulijic queja'r c'ut ri ojer tak juyub; e are' tak c'ut ri e u be ri Dios e re chbe k'ij sak. In e wilom ri winak re Cusan e bik'itajinak chupam ri quiäkasakilal, xukuje' tak ri winak re Madian qui mojcolim tak quib rumal xe'n ib. ¿La e yactajinak oyowal la, Ajawaxel, chquij tak ri nima'? ¿La nicowinak ri c'anal la chquij tak ri plo? ¿Rumal c'u ri' caquiejen la chquij tak ri e quiej la coc c'u la chupam ri carwaj la ri ch'äcanel? Suc'umam la ri q'uiakbal ch'ab xukuje' xak e c'o tak conojel tak ri ch'ab. Cumal tak ri nima' e banom la k'et pa ri ulew. Ri tacatak tak juyub queyicopic aretak quil la cumal; quetzokopitaj ulok ri nimak tak jäb cho ri caj, ri choalaj plo cäjininic ri u jininem quebuyac c'ut ri nimak tak u rekbala'. Ri k'ij xukuje' ri ic' man quebel ta ulok chupam ri c'olbal quib chuwäch ri c'aslicalaj quijulk'inic ri e ch'ab la xukuje' tak ri e ruc'upinic che ri tz'imaj ch'ich' la. Chupam ri oyowal la cabinibej la ronojel ri uwächulew; chupam ri c'anal la quexak'alej la ri nimak tak tinimit. Ri lal, lal elinak la ulok che u to'ic ri tinimit la xukuje' che u to'ic ri ajawinel ri cha'om la. Yojim la ri u wi' ri rachoch ri itzel winak, e jolim la ri e u tac'alibal c'ä cho ri nim abaj. Xcämisaj la ri c'amal u be cumal tak ri kas e u ch'ab, aretak ri e rajquiejab, e jacha' ta ne jun quiakik' jäb, xquiq'uiak quib ruc' ronojel qui ch'ujilal che qui jabuxic ri man quecuin taj caquito' ta quib, che u sachisaxic qui wäch chi c'uyal. Cumal tak ri e quiej la cabinibej la ri plo, ri nimalaj qui wäch ri ja' ri quepuluwic. Aretak xinta' ronojel wa' xinxe'j wib. Ri e nu chi' xequichaplej birbitem, ri e nu ch'ec man caquich'ij ta chic quetaq'ui'c' ronojel c'ut ri nu cuerp xchukchubic. In c'u ne jewa', man quinel ta na ch'u'j che reyexic ri k'ij aretak ri Dios quebucoj pa c'axc'olil ri cajch'ojab ri e banal tak c'ax chke. Quebuya' c'ut nu chuk'ab ri Ajawaxel, quebuya' chque ri nu ch'ec ri raninakil ri mazat quinuc'am c'u na bic pa tak chicajil jawije' ri quinto'taj wi na. Are tzijobelil wa' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri Soponiy pa ri k'ijol aretak ri Josiy ajawinel c'u wa' re Juda (ri u tat ri Josiy are' ri Amon). Ri u tat ri Soponiy are' ri Cusi, ri u tat ri Cusi are' ri Jedaliy, ri u tat ri Jedaliy are' ri Amariy, ri u tat ri Amariy are' ri Ezequiy. Are wa' cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Ruc' tz'akatil quinsachisaj na u wäch ronojel ri c'o cho ri uwächulew. Quinsachisaj na qui wäch ri winak xukuje' tak ri awaj, quinsachisaj na qui wäch tak ri chicop ri c'o qui xic' xukuje' tak ri car, quink'atij na qui wäch ri e banal tak etzelal quinsachisaj na u wäch ri winak cho ri uwächulew.” Are' wa' cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Quinyuk na ri nu k'ab che u banic c'ax che ri tinimit Juda xukuje' chque ri e jekejoj pa Jerusalen. Quinchupisaj na chupam we c'olbal ri' ronojel ri u nataxic ri dios Baal, xukuje' tak ne ri qui bi' tak ri e u cojol tabal tok'ob. Quinsachisaj na qui wäch ri quepaki' paquiwi' tak ri ja che qui k'ijilaxic tak ri ch'imil, xukuje' tak ri quexuquic ri quequiban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri nu bi' xukuje' pa ri u bi' ri dios Milcom. Xukuje' quinsachisaj na qui wäch ri caquitas tak quib chwij, ri man quetzucun ta chwe mawi quebopan ta wuc' che u tz'onoxic qui no'j chwe.” ¡Xak ba' chixyinil chuwäch ri Ajawaxel, rumal rech chi ri u k'ij ri Ajawaxel nakaj c'o wi! ¡Ri Ajawaxel u suc'umam jun tabal tok'ob e u tasom c'u tak ri e rula'! Cacha' ri Ajawaxel: “Pa ri k'ij ri cacoj ri tabal tok'ob quenc'äjisaj na qui wäch ri e c'amal tak be, ri e u c'ojol tak ri ajawinel xukuje' conojel ri e quicojom jalan tak atz'iak. Xukuje' quinc'äjisaj na qui wäch pa ri k'ij ri' ri quequixalk'atij tak apal, xukuje' ri caquinojisaj ri rachoch ri cajaw ruc' tokinic xukuje' tak subunic.” Are' wa' cujiquiba' u bixic ri Ajawaxel: “Pa ri k'ij ri' quetataj na rakoj tak chi'aj re u tz'onoxic to'banic c'ä chuchi' ri Coquibal ri Cär. Caquirak na qui chi' ri winak che ri Ucab u Ch'akapil ri tinimit cätataj c'u na nimalaj wilijem c'ä paquiwi' tak ri juyub. ¡Chixawunok ix, ri ix jekel pa ri u ch'akapil ri ulew re Siloe conojel c'ut ri ajc'ayib quebe cämok, conojel ri caquiban qui ch'äcoj chrij ri puak cäsachisax na qui wäch! Pa ri k'ijol ri' quinc'am na jun chäj quintzucun c'u na chupam ri Jerusalen. Quinc'äjisaj c'u na u wäch ri winak ri xak cat'uyic ri man cubisoj taj jacha' ta ne ri u wa'l uva ri xak chemelic, ri cubij c'u chbil rib: ‘¡Ri Ajawaxel man c'o ta jas cubana', mawi utzilal mawi etzelal!’ Rumal ri' ri e u k'inomal quec'otix na bic xukuje' tak rachoch queyojix na. Quequiyac tak na cächoch, man c'u quejeki' ta na tak chquipam; quequitic tak na uva, man caquitij ta c'u na ri u wa'l uva ri quel chque.” ¡Nakaj chic c'o wi ri nimalaj u k'ij ri Ajawaxel! ¡Nakaj chic c'o wi, aninak petinak! Ri u tininem ri u k'ij ri Ajawaxel kas c'a na: ¡xukuje' c'u ne ri sibalaj e c'o na qui chuk'ab caquirak na qui chi'! Cux na jun k'ij re nimalaj oyowarem, re c'axc'olil xukuje' rikoj c'ax, re etzeletajic xukuje' tolobenic, re k'ekumalil xukuje' re räxcanacojil, re sutz'al xukuje' tzatzalaj mujal; cux na jun k'ij re trompet xukuje' re rakoj chi'aj che u banic c'ax chque ri tinimit tak ri e c'o tak tapia chquij xukuje' e tac'atak tak ja. Je wa' cächa' ri Ajawaxel: “Quebencoj na ri winak pa aninakil. Quebin c'u na e jacha' ta ne moyab, rumal rech chi xemacun chnuwäch. Ri qui quiq'uel cajamix na jacha' ta ne puc'uc' ulew, ri qui ti'jal camulubax na jacha' ta ne qui mes awaj.” Pa ri k'ij re ri nimalaj royowal ri Ajawaxel, man cäto'tajisax ta na ri winak mawi rumal ri u sak puak mawi rumal ri u k'an puak, ri u k'ak'al c'ut ri royowal ri Ajawaxel cäjarisan na ronojel ri uwächulew. ¡Conojel ri winak ri e jekel cho ri uwächulew cäsachisataj na qui wäch xa' pa jun jok'otaj! Chimulij iwib, chirika' iwib ix, winak ri man c'o ta i q'uixbal, c'ä majok chixq'uiak bic jacha' ta ne ri pajo, ri xa' pa jun k'ij casach u wäch; c'ä majok chkaj ri nimalaj royowal ri Ajawaxel piwi' ri canicowic; c'ä majok chkaj piwi' ix ri k'ij re ri nimalaj royowal ri Ajawaxel. Chitzucuj ri Ajawaxel iwonojel ix ri imach'om iwib ri ix aj we uwächulew ri', ri quebinimaj tak ri e u takomal. Chicolomaj iwib xukuje' chi mach'a' iwib we je qui ban wa' craj ne quirik to'bal iwib pa ri k'ij ri cäpe ri nimalaj royowal ri Ajawaxel. Ri tinimit re Gaz cajamajob canok, xukuje' ri Ascalon, catolobax canok; pa tiq'uil k'ij queq'uiak na bic ri e jekel pa Asdod, xukuje' ri aj Ecron quebok na bic c'ä chquixe'. ¡Tok'ob i wäch ix, winak ri ix c'o pa Cret, ri ix jekel chuchi' ri plo! Ri Dios u yo'm u bixic chi jewa' qui c'ulmaj na: “¡Canaan, ulew ri aj pilisteyib, quensachisaj na a wäch man c'o ta a winakil quebenya' ta canok! Ri ulew ri c'o chuchi' ri plo cak'ayeser na jawije' ri caquimulij wi na quib ri ajyuk'ab, xukuje' tak qui warabal ri jumulaj chij.” Ri queto'taj can che ri tinimit Juda queboc na che rechbexic we ulew ri' aretak chpe ri Ajawaxel ri qui Dios che qui to'ic cuq'uex c'u na ri qui taklebem. Chila' quequichajij wi na tak ri qui jumulajaj, quebuxlan c'u na chak'ab chquipam tak ri ja re Ascalon. Are tojbal wa' ri caquic'am na ri Moab xukuje' ri Amon u mac rech chi xquitzur ri u tinimit ri Ajawaxel, u mac rech chi e uxinak nimak qui k'ij rumal ri u chuk'ab ri u tinimit ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Ri Ajawaxel cux na xibibal chque. Cusachisaj na qui wäch conojel ri e u diosib ri ulew, cäk'ijilax c'u na ri are pa ronojel c'olbal, xukuje' ne cumal ri winak ri e c'o chquipam ri ch'akatak tak ulew ri e c'o tak chupam ri plo. ¡Xukuje' ri ix, ri ix aj etiopiyib, quixsocotaj na rumal ri u ch'ich' re ch'o'j ri Ajawaxel! Cuyuk c'u na are ri u k'ab che u banic c'ax pa ri iquiak'ab che u sachisaxic u wäch ri Asiriy, cutoloba' c'u na canok ri tinimit Ninibe, cujalwächij c'u na pa jun chaki'jalaj chaki'j uwo sak. Ri che' ri e c'o chque tak ri cachoch quebok na, chquipam c'u tak wa' quebuxlan wi na ri jumulaj tak chij xukuje' ronojel qui wäch juyubal tak awaj. Ri tucur xukuje' ri awaj ri q'uix quij quewar na paquiwi' ri tac'atak tak rakan ja, e are tak c'u ri joj caquirakala' na qui chi' pa tak ri wenta'n xukuje' paquiwi' tak ri apalib. Are tinimit wa' ri nojinak che nimal ri jekelic ri u cuban u c'u'x, ri caquibij wi ri winak ri e jekel chupam chi man c'o ta chi jun junam ta ruc' ri c'o ta cho ri uwächulew. ¡Tolobam c'u canok jalwächitajinak pa qui warabal juyubal tak awaj! Joropa' ri queboc'ow chunakaj, quexulk'ubic caquiban c'u na qui palaj che retzelaxic u wäch. ¡Tok'ob u wäch ri Jerusalen, ri tinimit ri man ch'abexic ta cäraj, tz'ajtajinak xukuje' pak'alenel! Man xutatabej taj ri u ch'abal ri Ajawaxel man xujiquiba' ta u c'u'x chrij, man xutzucuj taj ri u Dios. Ri e c'amal tak qui be xak e junam cuc' tak ri coj ri quewu'nic; ri e qui k'atal tzij xak e junam cuc' tak ri utiw ri e c'o pa ri chaki'j uwo sak ri man c'o ta jun bak ri caquiya' ta can che re chwek. Ri e k'axal tak tzij ri e c'o cuc' e nimol tak quib, e jachinelab quieb qui wäch; ri e u cojol tabal tok'ob cäcawasij ri k'ijilabal man caquiya' ta u k'ij ri u pixab ri Ajawaxel. C'o c'ut ri Ajawaxel chupam ri tinimit; ri are' are cuban ri utz, man are ta ri lawaloyil. Ronojel ak'abibal cujekeba' u banic ri u suq'uilal. Are c'u ri itzel winak, mawi ne reta'm jas ri' ri q'uixbal. Cacha' ri Ajawaxel: “E nu yojim ri nimak tak tinimit, e nu lilobisam tak ri tac'atak tak ja ri e c'o paquiwi' tak ri qui nimak tak tapia e nu tolobam c'u canok ri e u xo'l tak cachoch, man c'o ta chi winak ri queboc'ow ta chi chquipam. ¡Chquipam tak ri qui tinimit ri e canajinak can qui tuquiel man c'o ta jun u winakil cajeki' ta can chquipam! Xinchomaj: ‘Jeri' ri Jerusalen cuxe'j na rib chnuwäch cuc'amowaj c'u na chi quinjic'o; jeri' man cäsach ta na u wäch ri u c'olbal rumal rech chi xinc'äjisaj u wäch.’ E are tak c'ut ri e are are xcanej qui banic ronojel qui wäch tak etzelal. Rumal ri', chiweyej ix ri k'ij aretak chinwalij che u bixic ri c'ax ri qui c'ulmaj na. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: Xchomataj wumal qui mulixic ri nimak tak tinimit xukuje' tak ri ajawibal rech quinkasaj ri nicowelalaj woyowal paquiwi'. ¡Ronojel ri uwächulew cäsachisataj na u wäch rumal ri u k'ak'al ri nu c'anal! Aretak chopan wa', quinch'ajch'ojirisaj na ri qui tzij tak ri tinimit rech conojel quinquinataj, rech conojel xa' junam qui wäch che nu k'ijilaxic. Ch'käp chque tak ri nima' re Etiopiy, ri nu tinimit ri jabutalic cäpe na ruc' bochi'nic quebuc'am na ulok tak sipanic chwe. Pa ri k'ijol ri', nu tinimit, man catnoj ta chi na che q'uixbal che ta jun chque tak ri banoj ri xebac'ululebej wech, quebenwesaj c'u na chawe ri nimarisabal tak ib xukuje' ri banoj tak nimal, mawi chi c'u jumul quebac'ut ta chi na ri qui banic nimal chupam ri tastalicalaj nu juyub. In quebenya' canok awuc' winak ri e mach'amoj ri man nim ta qui banic, ri caquijiquiba' na qui c'u'x chrij ri nu bi'. Ri queto'taj can che ri tinimit Israel man caquiban ta chi c'ut ri man suq'uilal taj, mawi quequibij chic banoj tak tzij, mawi quequinojisaj ta chic ri qui chi' chque tak jech'balil. Cuya' qui tzuktzubej iwib xukuje' quixuxlanic man c'o ta chi jun xe'n ib.” ¡Chatbixonok, tinimit re Sion! ¡Chebaraka' tak achi' ruc' quicotemal, tinimit re Israel! ¡Chatquicotok, Jerusalen, chatquicot ruc' ronojel awanima'! Ri Ajawaxel u najtajisam chawe ri u c'äjisaxic a wäch e u najtajisam c'u bic ri qui banom qui c'ulel chawe. Ri Ajawaxel, ri Rajawinel ri Israel, c'o pa a niq'uiajil man c'o ta chi c'u etzelal caxe'j ta chi wi awib. Pa ri k'ijol ri' cäbix na che ri Jerusalen: “¡Maxe'j awib, Sion, maya' c'olbal chi chechukchub ri a k'ab!” Ri Ajawaxel ri a Dios c'o pa a niq'uiajil; ¡Ri are c'o ronojel u cuinem, catuto'tajisaj c'u na! Ri Ajawaxel caquicot na chawe. Rumal ri u lok'ok'ebal c'uxaj cuya' na c'ac' a c'aslemal; chupam ri u quicotemal cabixon na jacha' ta ne pa jun k'ij re nimak'ij. Cacha' ri Ajawaxel: “In catinto'tajisaj c'u na che ri lawaloyil ri kajem cuban pawi', che ri q'uixbalil ri c'o pawi'. Pa ri k'ijol ri' quink'atij na qui wäch conojel ri quebanow c'ax chawe. Quinto' na ri chij ri cach'ocopic quinyukej na ri sachinak; quinjalwächij na pa nim ilic xukuje' pa utzalaj tzijol pa ronojel ri uwächulew, ri etzelam tak wächaj ri xeban chiwe. Pa ri k'ijol ri' quixinc'am na ulok ix, quixinmulij na; quinban na chi caq'uextaj ri qui taklebej, quinya' c'u na utzalaj i tzijol xukuje' nim iwilic chquixo'l tak ri tinimit ri e c'o chuwäch ri uwächulew. In, ri Ajawaxel, nu bim.” Chupam ri ucab junab re ri rajawinic ri ajawinel Dariy, chupam ri nabe rajilabal ri uwak ic', ri Ajawaxel, rumal ri Hajey k'axal tzij, xutzijobej ri k'atal tzij re Juda, ri Zorobabel (ri Salatiel are' ri u tat ri Zorobabel), xukuje' ri c'amal qui be ri cojol tabal tok'ob, ri Jexu (ri Josadac are' ri u tat ri Jexu). ¿La are ta c'u k'ijol chiwe ix quixjeki' chquipam je'licalaj tak ja ri nimak qui banic, c'ä yojyobinak c'ut ri wachoch? In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij chiwe utz u chomaxic ri i c'aslemal chibana' ri iwuc'am. Ri ix, q'ui ri tico'n quibano, xa' c'u jubik' ri wächinic ri quiyaco; quixwa'ic, quixuq'uianic, man c'u quixnoj taj, quixcanaj c'u ruc' chaki'j chi'; quipisisej iwib, man c'u quixoc ta pa mik'inal; are c'u ri cachacun chk'ij, cuya' ri cuch'äco chupam jun c'olbal ri tek'elic. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij chiwe utz u chomaxic ri i c'aslemal chibana' ri iwuc'am. Jix pa tak ri c'ache'laj, chebic'ama' ulok tak che', c'ac' u yaquic ri wachoch chibana'. In quinc'oji' na chila' ruc' quicotemal, quinc'ut c'u na ri nu juluwem. Ri ix sibalaj q'ui ri quitzucuj xa' c'u jubik' ri quiriko; are c'ut ri quic'ol chupam ri iwachoch, xa' juwup quiya' bic che. ¿Jasche? Rumal rech chi yojyobinak ri wachoch, are c'u ri ix xak xuwi quixoc il che quilixic tak ri kas e iwachoch. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic. Rumal ri' man c'o ta jäb cäkaj piwi', mawi ri ulew quebuya' ta tak ri e u wächinic chiwe. In ri xinc'amow ulok ri sak'ij paquiwi' tak ri ulew xukuje' paquiwi' tak ri juyub, puwi' ri trico, paquiwi' tak ri juwi' tak uva xukuje' paquiwi' tak ri juwi' tak aseitun, paquiwi' tak ri qui wächinic ri ulew, paquiwi' ri achijab xukuje' paquiwi' ri awaj, xukuje' paquiwi' conojel tak ri chac.” Ri Zorobabel, ri Jexu xukuje' ri e qui tz'akatil ri winak xquina' xe'n ib aretak xquita' ri xubij ri Ajawaxel chque rumal ri Hajey, ri k'axal u tzij, are wa' ri u chilibem u bixic ri Dios ri Ajawaxel chi chubij. Are c'ut ri Hajey, ri u tako'n ri Ajawaxel, xebuch'abej pa ri u bi' ri Dios, xubij c'u chque: “Cächa' ri Ajawaxel: ‘In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic: In in c'o iwuc'.’ ” Chupam ri juwinak jun rajilabal ri uwuk ic', ri Ajawaxel xutzijobej chi jumul ri Hajey, ri k'axal u tzij. Xuya' c'u takanic che chi chubij che ri Zorobabel, che ri Jexu xukuje' che ri qui tz'akatil ri winak: “Ri xquil can ri jun rachoch Dios chic ruc' ronojel ri u je'lical, chiquibij ri qui chomanic che ri c'o chkawäch camic. ¿La ma ta caquilo chi man c'o ta u patan we cäjunamax ruc' ri jun chic? ¡Chachajij anima', Zorobabel! ¡Chachajij anima', Jexu c'ämal qui be ri e cojol tabal tok'ob! Chichajij c'u anima' ix iwonojel, winak re ri ulew. Chixchacunok, in c'u c'o iwuc'. In, ri Ajawaxel, ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic. Je jacha' ri xinchi'j che aretak xel ulok pa Ejipt, ri wuxlabal are quixachilanic. Mixe'j iwib. Xa' pa quieb oxib k'ij quenbana' na chi queyicop ri caj xukuje' ri ulew, ri plo xukuje' ri ulew ri co c'olic. Quenbana' na chi quebeyicop conojel ri nimak tak tinimit quequic'am c'u na ulok tak ri qui k'inomal, canoj c'u na ri wachoch che juluwem.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cäjiquiban u bixic: “E wech ri sak puak xukuje' ri k'an puak. We ucab wachoch ri' c'o na ri u je'lical chuwäch ri nabe. Quinban c'u na chi cac'oji' jamaril chupam we c'olbal ri'. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic.” Chupam ri k'ij juwinak quiejeb rajilabal ri ubelej ic' re ri kas junab re ri rajawinic ri ajawinel Dariy, ri Ajawaxel xutzijobej ri Hajey ri k'axal u tzij. Xuya' c'u takanic che chi, pa ri u bi' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, chi chebubana' we c'otoj tak chi'aj ri' chque tak ri e cojol tabal tok'ob je jas ri u cholajil ri pixab: “Kabana', chi jun winak ruc'am ri ti'j ri tastalic u pisom chupam ri u k'u', are tak c'ut ri u chi' ri u k'u' cunak ta ri wa, ri riquil, ri u wa'l uva, ri aseit o apachique wa ja': ¿la cätastaj ta c'u lo can ri wa ja' rumal wa'?” Ri e cojol tabal tok'ob xquitzelej u bixic jayi'. Are c'u ri Hajey xtakenic: “Kabana' chi c'ut, chi c'o ta jachin jun, ri tz'ilotajinak rumal rech ri u nakic jun cäminak, quebunaka ta c'u jun chque we jastak ri': ¿la xa pa lo ma ta quetz'ilotaj wa;?” Ri e cojol tabal tok'ob xquitzelej u bixic je. Xubij c'ut ri Hajey: “Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: ‘Junam cäkc'ulmataj cuc' we winak ri': ronojel ri caquibano xukuje' ronojel ri caquichi'j chwe tz'ilobitajinak. Kas camic chi chaplej bic u chomaxic wa'. C'a majok chi chaplej u banic ri rachoch Dios, ¿jas ri xic'ulmaj? Aretak c'u c'o jun cäbec copan ruc' jumulaj trico re juwinak pajbal, xa' lajuj curiko; aretak c'u c'o jun cäbe pa ri c'olbal ri caban wi ri u wa'l uva, che resaxic cawinak lajuj (50) k'ebal, xa' juwinak curiko. In ruc' banbal c'ax xukuje' sakbach xinsachisaj qui wäch ri qui wächinic tak ri qui tijoj tak chuk'ab, are c'u ri ix man xixtzelej ta wuc'. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Camic, ri k'ij juwinak quiejeb rajilabal ri ubelej ic', xecoj tak ri e u tac'alibal ri wachoch. Utz ba ri', kas ba' chiwila' ix chi kas camic cachapletaj bic man queq'uec'ob ta ri trico chupam ri c'uja. C'ä maja' c'u ne caquiya' qui wäch tak ri u che'al uva, mawi tak ri u che'al higo, mawi tak ri u che'al crabaj, mawi ri u che'al aseitun; kas cächaptaj c'u camic, in quixintewichi'j na.’ ” Kas pa we k'ij ri', ri Ajawaxel xutzijobej chi jumul ri Hajey, xuya' c'u takanic che chi chubij che ri Zorobabel, ri k'atal tzij puwi' ri Juda: “In quinban na chi cäyicop ri caj xukuje' ri ulew; quinsachisaj na qui wäch ri qui cuinem tak ri ajawibal rech ri uwächulew quebenkasaj c'u na tak ri e qui tem re ajawibal; quebenpac'abala' tak c'u na ri e qui carwaj re ch'o'j xukuje' tak ri e benak chquipam, quecäm c'u na tak ri quiej xukuje' tak ri e quiejeninak chquij; chquijujunal quecäm na e k'ok'em rumal ri u ch'ich' re ch'o'j ri rachalal. Chupam c'ut ri k'ij ri', Zorobabel, pataninel wech, catinchajij na jacha' ta ne are ri nu mulk'ab re t'ikbal, rumal rech chi at chatajinak wumal. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem quinjiquiba' u bixic.” Chupam ri uwajxak ic' re ri ucab junab ri rajawinic ri ajawinel Dariy, ri Ajawaxel xuya' we tzijobenic ri' che ri Zacariy ri k'axal tzij, u c'ojol ri Berequiy ri' u mam c'ut ri Id. Xubij che: Miban iwe ri xquiban ri e i mam, ri xbix chque cumal ri ojer tak k'axal tzij chi in xinbinic chi chquitzaka' canok ri itzel qui c'aslemal xukuje' ri e itzel tak qui banoj, e are tak c'u wa' man xcaj taj, xinquitatabej taj, mawi xquiya' ta qui xiquin chwe. In, ri Ajawaxel, quinjiquiba' u bixic. Are c'u ri camic, ¿Jawije' e c'o wi ri e i mam? ¿La xa' ta pu amak'el quec'asi' ri e k'axal tak tzij? Xebopan c'u ne tak ri e nu tzij xukuje' tak ri e nu takanic, ri nu yo'm u bixic chque ri pataninel tak wech ri e k'axal tak tzij, xebopan cuc' ri e i mam. Xetzelej wa' wuc' xquich'obo' chi ri in, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, je xuban chque jacha' ri takal che ri qui c'aslemal xukuje' chque tak ri e qui banoj.’ ” Are tzijol wa' chi ri in, ri Zacariy ri k'axal tzij, u c'ojol ri Berequiy ri' u mam c'ut ri Id, ri xinc'am che ri Ajawaxel chupam ri k'ij ri juwinak quiejeb rajilabal ri julajuj ic' (are' ic' wa' ri cäbix Sebat che) re ri ucab junab ri rajawinic ri ajawinel Dariy. C'o jun ak'ab xinwil jun c'utwächinic: Xinwil jun ajquiej ri quiejeninak chrij jun quiej quiäk rij. Tac'al pa jun beya', chquixo'l tak ri k'echob, e c'o chi juk'at quiej chrij, jujun e quiäk, jujun chic tz'iquitz'ak quij, jujun chic c'ut e sak. In xinban c'otoj chi'aj: “Ajawaxel, ¿e jachin tak wa' we ajquiejab ri'?” Are c'u ri tako'n aj caj ri catzijon wuc' xutzelej u bixic chwe: “In quinc'ut na chawäch e jachin tak wa'.” Are c'ut ri achi ri c'o xo'l tak ri che' xubij: “E are' tak wa' ri e u takom ri Ajawaxel che u binibexic ronojel ri uwächulew.” Ri e ajquiejab xquibij c'u che ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel ri c'o chquixo'l tak ri k'echob: “Kabinibem ronojel ri uwächulew, ka rikom c'ut chi man c'o ta jas quel wi ch'u'j c'o c'ut pa jamaril.” Ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xubij: “Ajawaxel ri c'o ronojel cuinem la, oxc'al lajuj junab chi wa' chi lal oyowarinak ruc' ri Jerusalen xukuje' cuc' tak ri tinimit re Juda. ¿C'a joropa' c'u lo k'ijol coc'ow chi na c'ä majok chel chi na c'u'x la chque?” Ri Ajawaxel xutzelej u bixic cuc' ch'uch'ujalaj tak tzij re cu'bisabal c'uxaj che ri tako'n ri catzijon wuc', xuya' c'u takanic ri aj cajalaj tako'n chwe chi chinya' u bixic: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: ‘In nim ri u lok'ok'exic ri Jerusalen wumal xukuje' ri juyub re Sion. Rumal ri' nicowinak ri nu c'anal che u banic c'ax chque tak we nimak tak tinimit ri', ri man c'o ta jas queboc ta wi il chi, aretak ri in man nimatajinak taj ri woyowal, xetoban che u nimatijisaxic ri etzelal. Rumal ri', in, ri Ajawaxel, quinbij: Camic in tzelejinak ulok ruc' tok'obisam wächaj che ri Jerusalen, quenbana' c'u na chi ri wachoch xukuje' ronojel ri tinimit chban qui yaquic jumul.’ ” Xubij chi c'u na ri aj cajalaj tako'n chwe: “Chaya' u bixic xukuje' wa': ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa: Quenbana' chi ri e nu tinimit sibalaj che k'inomar chi jumul; quenya' na c'ac' uxlabic che ri Sion, xukuje' quenya' chi na c'ac' u tzijol ri Jerusalen jacha' ri nu tinimit ri cha'talic.’ ” Xinwil chic jun c'utwächinic, ri xebenwil quiejeb uc'a' chupam. Xinta' che ri tako'n aj caj ri cätajin cätzijon wuc' jas quel caquibij tak we e uc'a' ri', ri are' xutzelej u bixic chwe: “We e uc'a' tak ri' are caquiq'uexwächij ri qui cuinem ri xejabun ri Juda pa ronojel c'olbal, ri Israel xukuje' ri Jerusalen.” Oc'owinak chi c'u wa' ri Ajawaxel xuban chwe chi xebenwil quiejeb ch'ayal tak ch'ich'. In xinban c'otoj chi'aj: “¿Jasche e petinak we ch'ayal tak ch'ich' ri'?” Are' c'u ri are' xutzelej u bixic chwe: “We e uc'a' tak ri' e are' quequiq'uexwächij ri xejabun ri Juda, ri man c'o ta jun xcuin taj xuto' ta rib, we e ch'ayal tak ch'ich' ri' e petinak che u banic yicopisanic re xe'n ib xukuje' che u k'atic tak ri cuc'a' ri nimak tak tinimit ri', ri xetok'on ri Juda, xequijabuj c'u tak ri winak ri e c'o chupam.” Xinwil chi c'u na jun c'utwächinic. Xc'utun jun winak chnuwäch ri ruc'am jun etabal pa u k'ab. Xinc'ot u chi': “¿Jawije' ri catbe wi?” Ri are' xutztelej u bixic chwe: “Quenwetaj na ri tinimit Jerusalen, che retamaxic ri u rabic xukuje' ri u wäch.” Xinwil c'ut chi benam cuban ri tako'n aj caj ri tzijoninak can wuc', jun chi c'u tako'n xel ulok che u c'ulaxic je c'u xubij wa' che: “Chatxiq'uin che u bixic che ri c'ojol ala ri ruc'am bic ri etabal c'am: ‘Ri Jerusalen quec'oji' chi na winak chupam xukuje' tak awaj man cuya' ta chi c'ut quec'oji' ta chi na nimak tak u tapia. Are' c'u ri Ajawaxel cajiquiban u bixic: In quinux na jacha' ta ne jun nimalaj tapia re k'ak' ri cusutij rij ri Jerusalen, pa u niq'uiajil c'ut ri tinimit quinc'ut wi na ri nu juluwem.’ ” Ri Ajawaxel cujiquiba' u bixic: “¡Chixbixonok rumal ri quicotemal, winak re Jerusalen, rumal rech chi quinpetic quinel jekel chixo'l!” Aretak chec'ulmataj wa', e q'ui tak ri nimak tak tinimit ri caquijunaj na quib ruc' ri Ajawaxel. Ri are' cubij na: “Xukuje' we nimak tak tinimit ri' quebux na nu tinimit. Quinjeki' c'u na ri in chixo'l ix.” Je c'u ri' ri ix quich'ob na ix chi are' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are' in takowinak ulok. Ri Ajawaxel cubana chi rech che ri Juda ri rech can nabe ri sibalaj nim u k'ij pa ri tastalicalaj ulew, xukuje' cuya' chi na c'ac' u tzijol ri Jerusalen jacha' u tinimit ri cha'talic. ¡Chi ronojel ri uwächulew chi yinil chuwäch ri Ajawaxel, cäpe c'ut ri are' kuc' quel ulok kas chupam ri tastalic c'olbal jawije' ri jekel wi! Ri Ajawaxel xuc'ut c'ut ri Jexu chnuwäch pa jun c'utwächinic, ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, ri tac'al chuwäch ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel. Pa ri u wiquiak'ab c'ut ri Jexu c'o wi ri tako'n aj caj ri tzujunel, ri u chomam u tzujuxic. Xubij c'ut ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel che ri tako'n aj caj ri tzujunel: “¡Ri Ajawaxel chatk'ilowok! ¡Are' ri Ajawaxel, ri calok'ok'en ri Jerusalen, chatyajowok! Are c'u we winak ri' xak junam ruc' jun ak'al ri canicowic ri esam ulok chquixo'l tak ri rachak k'ak'.” Ri Jexu, e u cojom tak ratz'iak ri sibalaj e ch'uluch'uj, u takem c'u tac'alem chuwäch ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel. Are c'u ri tako'n aj caj xuya' takanic chque ri e to'l tak rech chi chequesaj ri ch'uluch'ujalaj tak atz'iak chrij ri Jexu. Xubij c'u che: “Chawila, ri quelcubij wa' chi e wesam tak ri a mac. ¡Camic quenbana' chi checoj tak atz'iak re nimak'ij chawij!” Xuya' chi c'u takanic chque ri e to'l tak rech chi chquipisa' ri u jolom ri Jexu ruc' jun saklolojalaj pisbal jolomaj. Ri e are' xquicoj che, xquicoj c'ut ri atz'iak re nimak'ij chrij. U takem c'u tac'alem ri tako'n aj caj. Xubij c'ut ri aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel che ri Jexu: “Are wa' ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: ‘Chatbin chquipam tak ri e nu be chebatz'akatisaj c'u conojel ri ya'tal qui banic awumal ri e nu yo'm qui bixic chawe. We je caban wa', quinjach na can ri wachoch pa a k'ab. Cachajij na xukuje' ri e uwo tak ja ri e c'o che, quinya' c'u na jun awekle'n chquixo'l tak ri e aj cajalaj tak tako'nib ri e c'o che nu patanixic. Kas utz u tatabexic chabana', Jexu, at ri at quinimal ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' chi chquitatabej ri e awachil ri e a wäch tak cojol tabal tok'ob, iwonojel c'ut ix ix jacha' jun etal ix k'axal tak tzij: Quinc'am na ulok ri Nu Pataninel, ri Tuxaj. In nu yo'm chuwäch ri Jexu jun abaj re wuktzalaj, kas in c'ut quintzoc'ow na jun tz'ib chuwäch. Xa' c'u pa jun k'ij quinwesaj na ri macaj ri c'o chupam we ulew ri'. Aretak chopan we k'ij ri', quixcuinic ix quiwulala' tak iwib chixc'ol c'u pa jamaril chquixe' tak ri qui mujal tak ri juwi' tak i uva xukuje' chquixe' ri juwi' tak i higo. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic.’ ” Xtzelej chi c'u ulok ri tako'n aj caj ri cätzijon can wuc', xinuc'asuj c'ut jacha' ta ne ri u c'asuxic jun ri warinak. Xuc'ot nu chi': Xubij c'u chwe: “¿Jas ri cawilo?” xintzelej c'ut u bixic: “Jun nicowisabal aseit ronojel re k'an puak, c'o jun c'olbal aseit puwi'. Xukuje' e c'o wukub chäj puwi', ri copan wi ri aseit cumal wukub tutu. Chuxcut ri nicowisabal aseit e c'o quieb u che'al aseitun, ri jun pa ri iquiak'ab, jun chic pa ri mox k'ab.” Xinc'ot u chi' ri tako'n aj caj ri cätzijon wuc': “Tat, ¿Jas quel cubij wa'?” Ri tako'n aj caj xutzelej u bixic chwe: “¿La man aweta'm taj ri quel cubij?” In xinbij che: “Man weta'm taj, tat.” Ri are' xutakej u bixic: “Are wa' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri Zorobabel: ‘Man e are ta quek'ijim ri ajch'ojab mawi ri chuk'ab xane' are' ri Wuxlabal, cacha' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. ¿At c'u jachinok at, nimalaj juyub? ¡Catlilob na canok chuwäch ri Zorobabel! Are' c'ut cäcojow na ri abaj ri nim u k'ij, kas caquirakala' na qui chi' ri winak: ¡Sibalaj je'l wa'! ¡Sibalaj je'lic!’ ” Xubij chi c'ut, ri Ajawaxel xuya' chic jun tzijol chwe: “Ri Zorobabel e u cojom ri e u tiq'uilibal. We rachoch Dios ri', kas are' c'ut ri caq'uisow na u yaquic.” Xa' jeri' ri ix quich'ob na chi are' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xintakow ulok. “Ri winak ri man xequiya' ta qui k'ij ri ch'utinalaj tak yacanic pa ri chaplebal, camic quejajat na aretak cäquil ri Zorobabel cätajin quebuq'uis qui banic tak ri chac.” Oc'owinak chi c'u wa', ri tako'n aj caj xutik u bixic: “We wukub chäj ri' e are' ri e u bak'wäch ri Ajawaxel, ri quequibinibej ronojel ri uwächulew.” In xinc'ot u chi': “¿E jas wa' we quieb u che'al aseitun ri', jujun pa jujun u xcut ri nicowisabal aseit?” Xukuje' xinc'ot u chi': “¿Jas quel caquibij we quieb u k'ab ri u che'al aseitun ri' ri e c'o chquinakaj ri tutu re k'an puak ri cumal copan ri aseit chquipam ri cätzij wi aseit?” Ri tako'n aj caj xutzelej u bixic chwe: “¿La Man aweta'm taj ri quel cubij?” Xinbij che: “Man weta'm taj, tat.” Ri are' xutzelej u bixic chwe: “E are' quieb wa' ri e tasom che u patanixic ri Ajawaxel rech ronojel ri uwächulew.” Xc'utun chic jun c'utwächinic chnuwäch. Xinwil jobotaj wuj ri tz'ibatal u wäch, ri carapapic. Ri tako'n aj caj xuc'ot nu chi': “¿Jas ri cawilo?” Xintzelej u bixic che: “Quinwil jobotaj wuj tz'ibatal u wäch ri carapapic; julajuj bara' u rabic job bara' c'ut ruc' niq'uiaj u wäch.” Xubij c'u chwe: “Chupam tz'ibatal wi ri c'okobal ri curik ronojel ri ulew. Je jas ri tz'ibatal chupam ri caperajil, man c'o ta jun ri chuban ta eläk' o xak ta lok' chuban ri chi'nic ri kas cäban na ri ma ta chi c'äjisax u wäch. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic: ‘In quintak bic we c'okonic ri' rech coc chupam ri rachoch ri queläk'ic xukuje' chupam ri rachoch ri xak lok' cuban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri nu bi'. Are c'u ri c'okobal cacanaj can chila' man quecanaj ta c'u na tem mawi abaj.’ ” Xpe chi c'ut ri tako'n aj caj ri catzijon wuc', xubij c'u chwe: “¡Kas chawila' ri cuc'ut rib camic!” Xinc'ot u chi': “¿Jas wa'?” Ri are' xutzelej u bixic chwe: “Jun caxa pajbal. Are' wa ri cäpaj wi ri qui mac ri e jekel chupam ri ulew.” Ri caxa pajbal ch'ukutal u wi' rumal jun ch'ukubal re räxmamaj ch'ich'. Xwalijisax c'ut ri ch'ukubal, t'uyul c'u jun ixok chupam ri caxa pajbal. Xubij c'ut ri tako'n aj caj chwe: “We ixok ri' are' ri etzelal.” Xuch'iquimij c'ut chupam ri caxa pajbal, xutz'apij c'ut are xucoj ri tz'apibal re räxmamaj ch'ich' che u tz'apixic u wi'. Xinca'y chi jumul, xebenwil quieb ixokib ri xquic'ut quib. E c'o qui xic', are c'u ri quiakik' e c'amowinak bic. Ri e qui xic e jacha' ta ne ri e qui xic' ri siguenya, cuc'am c'u bic ri caxa pajbal pa tak ri quiakik'. Xicot c'u u chi' ri tako'n ri catzijon wuc': “¿Jawije' caquic'am wi bic we caxa pajbal ri'?” Ri are' xutzelej u bixic chwe: “Quequiyaca' jun achoch pa Babilon. Aretak catz'akat u banic ri achoch, caquijekeba' c'u chupam chila', puwi' jun tiq'uilibal.” Xc'utun chic jun c'utwächinic chnuwäch. Xinwilo chi xebel ulok quiejeb carwaj re ch'o'j chquixo'l quieb juyub re k'an ch'ich'. Ri nabe carwaj jurum cumal quiej quiäk quij; ri ucab, cumal quiej k'ek quij; ri urox, cumal quiej sak quij; are chi c'u ri ucaj cumal quiej tzartzox quij. Xinc'ot u chi' ri tako'n aj caj ri cätzijon wuc': “Wajaw, ¿Jas quel cubij wa'?” Ri tako'n xutzelej u bixic chwe: “E are quiejeb quiakik' wa', ri quel bic chuwäch ri Ajawaxel re ronojel ri uwächulew. Ri carwaj ri jurum cumal quiej ri k'ek tak quij cäbe pa ri ulew ri c'o pa ri riquiak'ab ri relebal k'ij; ri jurum cumal quiej sak quij, pa ri ulew ri c'o pa ri u kajebal k'ij; are c'u ri jurum cumal quiej tzaratzo'x quij, pa ri ulew ri c'o pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij.” Xebel c'u bic ri quiej tzaratzo'x quij, c'o qui rayinic che u binibexic ronojel ri uwächulew. Ri tako'n xubij chque: “Chibinibej ronojel ri uwächulew.” Je c'u xquibano. Bantajinak chi c'u wa', ri tako'n xurak u chi' chwe: “¡Chawila', ri xebe pa ri ulew re ri riquiak'ab ri relebal k'ij quequijamarisaj ri royowal ri Ajawaxel pa ri ulew ri'!” Ri Ajawaxel xuya' we tzijol ri' chwe: “Chamulij jun cuchuj chquixo'l ri xec'am bic pa Babilon ri etzelejinak chi ulok: Ri Helday, ri Tobiy xukuje' ri Jedaiy. Kas pa ri k'ij ri' jät cho rachoch ri Josiy (ri Soponiy are' ri u tat ri Josiy). Chac'ama' bic ri sak puak xukuje' ri k'an puak ri a mulin, chebabana' tak corona, chacojo c'u jun che ri u jolom ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob ri Jexu (ri Josadac are' ri u tat ri Jexu). Chabij c'u che: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic chi ri c'ojol ri cäbinax tuxaj che caq'uiy na paquiwi' ri kas e u rab cuban c'u na u banic ri rachoch ri Ajawaxel. Cuban na u banic ri rachoch ri Ajawaxel cuc'am c'u na ri kas nimarisabal u k'ij jun ajawinel. Cat'uyi' na chupam ri u tem re ajawibal che u k'atic tzij, pa u xcut c'ut ri u tem re ajawibal cat'uyi' wi na ri cojol tabal tok'ob, cac'oji' c'u na jamaril chquixo'l qui cabichal. E are tak c'ut ri corona quebux na jun natabal ri quecanaj can chupam ri rachoch ri Ajawaxel che u ya'ic u k'ij ri Helday, ri Tobiy, ri Jedaiy xukuje' ri Josiy (ri Soponiy are' ri u tat ri Josiy).’ ” Quepe na winak ri naj quepe wi, rech quebeltob che u banic ri rachoch ri Ajawaxel; c'äte c'u ri quich'ob na ix chi are' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are' ri xintakow ulok. Wa' quec'ulmatajok aretak ri ix chitatabej ri u ch'awebal ri Ajawaxel ri i Dios chixniman c'u che. Chupam ri k'ij ri ucaj rajilabal ri ubelej ic' (ri cuchi'x Quixlew che), re ri ucaj junab ri rajawinic ri ajawinel Dariy, ri Ajawaxel xuya' jun tzijol che ri Zacariy k'axal tzij. Chupam ri k'ijol ri', ri tinimit Betel u takom bic ri Sarezer xukuje' ri Rejem-melec, e cachil tak ri cachijab che u tz'onoxic ri u to'banic ri Ajawaxel xukuje' che u c'otic qui chi' ri e k'axal tzij xukuje' chque ri e cojol tabal tok'ob ri e c'o chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: “¿La cakatakej na lo qui cojic tak atz'iak re bis xukuje' man cujwa' taj pa ri uro' ic' chujunab, jacha' ri ka takem ulok u banic c'ä camic?” Are' c'ut ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xinutzijobej, xubij c'u chwe: “Chabij che ronojel ri tinimit re ri ulew, xukuje' chque ri e cojol tabal tok'ob: ‘Quiya' i tzij chi man quixwa' taj, quebicoj c'u tak iwatz'iak re bis chupam ri uro' xukuje' ri uwuk ic' oxc'al lajuj (70) junab c'ut i chapom ulok u banic wa'. Man qui ban ta c'u wa' che ta u ya'ic nu k'ij, aretak c'u ne ri ix quixwa'ic xukuje' quixuq'uianic, quiban che ri kas iwutzil ix.’ ” ¿La xa' ma ta e are' junam tak tzij wa' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel cumal ri ojer tak e k'axal tzij, aretak ri Jerusalen c'o pa jamaril nojinak c'u chque winak, xukuje' tak c'u e qui banom ri tinimit tak ri e c'o tak che u c'ulja xukuje' tak ri rulewal ri Negueb xukuje' ri lianic? Ri Ajawaxel xutzijobej ri Zacariy ri k'axal tzij, xubij c'u che: “Are wa' ri takanic ri quinyao: Ri ix chibana' ri suq'uilal pa tak ri e i k'atan tak tzij, chebibana' ri utzil xukuje' chel tak i c'u'x chixo'l. Miwesaj canima' ri malca'nib, mawi ri minorib, mawi ri man e i winakil taj, mawi ri mebayib. Michomala' qui banic tak c'ax chbil tak iwib.” Are c'u ri tinimit xuk'il rib man xraj taj xnimanic. Conojel are xquiya' ri quij xquiban quib chi man queta'm taj. Xcabajirisaj ri canima' jacha' ta ne ri diamant, rech man caquitatabej taj ri tijonic xukuje' tak ri takomal ri xuya' u bixic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem rumal ri ruxlabal, cumal ri ojer tak k'axal u tzij. Rumal ri' ri Ajawaxel sibalaj xoyowaric, xubij c'ut: “Jacha' c'ut ri xquiban ri e are man xcaj taj xinquitatabej aretak quebensiq'uij, xukuje' c'u quinban in man quebentatabej taj aretak ri e are caquitz'onoj tok'ob chwe. Rumal ri' xebenjabuj jacha' ta ne ri rumal jun salc'um chquixo'l conojel ri nimak tak tinimit ri man queta'm ta qui wäch, xcanaj c'u can ri culew chquij ri xq'uextaj pa jun chaki'j uwo sak ri man c'o ta jachin jun ri cacuin taj cäjeki' ta chila'. ¡Jun je'lalaj ulew, are c'u ri e are' xquijalwächij pa jun toloticalaj juyub ri man c'o ta chi cac'am che!” Ri Ajawaxel, ri c'o ronojel cuinem, xuya' we tzijol ri' chwe: “Are wa' ri quinbij in: ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Quinna' nimak tak achixomanic chrij ri Sion, achixomanic tak ruc' oyowarem. Quintzelej c'u na pa Jerusalen, rech quinjekel chila'. Jicalaj Tinimit cuchi'x c'u na ri Jerusalen, are c'u ri u juyub ri Ajawaxel, ri c'o ronojel u cuinem, Juyub Tastalic cuchi'x na. Ri'jab tak tatayib xukuje' ri'jab tak chuchuyib quet'uyi chi na pa ri c'ayibal re Jerusalen, cäquitok'ela' tak quib chque tak ri qui ch'amiy rumal rech chi sibalaj e ri'jab chic. Chi alaj tak alabom chi alaj tak alitomab quequinojisaj na ri c'ayibal ri e c'o chupam ri tinimit quebetz'en c'u na chquipam. Pa ri k'ijol ri' ronojel wa' je ta ne ri ma ta bantajel chquiwäch ri e to'tajinak can che ri nu tinimit; are c'u ri chwe in man je ta quel wa' chnuwäch. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic: In quinto'tajisaj na ri nu tinimit rech man cäkaj ta pa u k'ab ri ulew aj elebal k'ij xukuje' pa u k'ab ri ulew aj u kajebal k'ij, quinc'am c'u na ulok pa Jerusalen rech cajeki' chi'. Are c'u ri e are' quebux na nu tinimit, are c'u ri in quinux na qui Dios, ruc' jicomal xukuje' suq'uilal.” Are wa' ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: “Chebicojo' tak i chuk'ab, ix ri e i tom tak ri tzij ri e qui bim tak ri e k'axal tak tzij, kas pa ri k'ij aretak xecoj tak ri tac'alibal che ri u tz'akatisaxic u yaquic ri rachoch ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Rumal rech chi c'ä pa tak we k'ij ri' man c'o ta tojbal can quech tak ri winak mawi e quech tak ri awaj. Xukuje' u mac c'u rech ri c'ulel man c'o ta jamaril chque ri e jekel chila'; are c'u ri in xeben coj ri jule' che qui c'ulelaxic ri niq'uiaj chic. Are c'u ri camic, chque ri e to'tajinak can che we tinimit ri' man je ta chi quenbana' jacha' ri xinban can pa ri nabe tak k'ij. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinjiquiba' u bixic. Are' c'u ri jamaril catictaj na chquixo'l. Ri u che'al uva tak ri caquiya' tak na ri qui wächinic; ri ulew ri e u wächinic tak ri quebuya'; ri caj ri u räxk'ab. Are c'u ri in quenya' na ronojel wa' chque ri e to'tajinak can che ri nu tinimit rech caquechbej. Je c'u ri' jacha' ri ix, ri ix aj judeyib xukuje' ri ix ri ix aj israelib, xixux can c'okobal chquixo'l ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic, jeri' ri in camic quixinto'tajisaj na quinban c'u na chi quixux tewichibal. ¡Mixe'j iwib! ¡Chebicojo tak i chuk'ab!” Are wa' cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: “In xinchomaj can u c'äjisaxic qui wäch ri e i mam aretak xquiban chwe chi xyactaj ri woyowal, xinjekeba' c'ut ri quenbana' na. Are c'u ri camic, nu chomam u banic utzil che ri Jerusalen xukuje' che ri Juda. Rumal c'u ri' mixe'j iwib. Are wa' ri rajawaxic u banic iwumal amak'el: Amak'el are chibij ri kastzij chixo'l ri jun ruc' ri jun chic, chixk'atantzij ruc' suq'uilal chitzucuj ri jamarisanic pa tak ri k'atbal tzij; mebibanala' c'ax chbil tak iwib mawi xak lok' miban ri chi'nic ri kas cäban na ruc' subunic. Rumal rech chi ri in quinwetzelaj u wäch ronojel wa'. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xinutzijobej, xubij c'u chwe: “Ri u ya'ic i tzij chi man quixwa' taj que tak ri ucaj ic', uro', uwuk xukuje' ulajuj quejalwächitaj na quebux na quicotemal, pa nimak'ij ruc' quicotemal chque ri e rija'lil ri Juda. ¡Chilok'ok'ej ba, ix, ri kastzij xukuje' ri jamaril!” Are wa' ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem: “C'ä quepe chi c'u na winak, winak ri e jekel chquipam tak tinimit ri nimak qui k'ij. E are' c'u ri e re jun tinimit quebe na cuc' ri e re jule' chic, caquibij c'u na chque: ‘¡Jo' che u tzucuxic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem jekatz'onoj c'u che chi chujutewichi'j!’ E are' chi c'u ri jule' caquitzelej na u bix chque: ‘¡Xukuje' ri uj cujbe na!’ E q'ui c'u na ri tinimit xukuje' nimak tak tinimit ri quepe na pa Jerusalen che u tzucuxic ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem che c'u u tz'onoxic che chi chetewichi'x rumal. Chupam ri k'ijol ri' lajuj winak ri e quech jule' nimak tak tinimit chic caquichap na jun aj judey che ri ratz'iak, caquibij c'u na che: ‘¡Cakaj cujbe iwuc', ka tom c'ut chi c'o ri Dios iwuc'!’ ” Are tzijobenic wa' ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che u banic c'ax che ri ulew re Hadrac xukuje' ri tinimit Damasc: “Ri tinimit tak re Siriy e rech ri Ajawaxel, xak junam xukuje' cuc' conojel tak ri amak' re Israel. Xukuje' e rech ri Hamat, qui c'ulja tak we tinimit ri', ri Tir xukuje' ri Sidon ruc' ronojel ri retamanic. Ri Tir xebuyac to'bal tak rib, xumuluba' ri k'an puak xukuje' ri sak puak jacha' ta ne ri cuban ri winak ri cumuluba' ri rulewal bo'j. Are c'u ri Ajawaxel caresaj na ronojel che, cuq'uiak c'u na ri u k'inomal chupam ri plo, kas c'u cujarisaj na ri tinimit. Aretak ri tinimit re Ascalon caril wa', canoj na che xe'n ib. Ri Gaz sibalaj cacoch'och'en na, e are tak c'ut ri e reyebal tak c'u'x ri Ecron quecanaj cho tak ri ulew. ¡Ri Ga man c'o ta rajawinel cäcanajic, ri Ascalon man c'o ta e u winakil quecanajic! Pa Asdod e yujtal tak ri winak ri quejeki' na chila', jewa' quenbana' na che u mach'irisaxic ri nimal ri quec'amow ri aj pilisteyib. Quinwesaj na pa qui chi' ri ti'j ruc' quic' ri cäquitijo, xukuje' pa qui ware ri k'obisabal ri man ya'tal ta qui tijic. Chque c'ut we winak ri' e c'o jujun ri quecanaj can chwe; quebux c'u na u tz'akatil ri Juda, are c'u ri Ecron cux na jacha' ri e aj jebuseyib. Are c'u ri in quinoc na il che u to'ic tak qui wi' ri e wech rech man quekaj ta pa qui k'ab apachique winak ri coc'ow waral. Ri c'axc'obisanel man quebuc'axc'obisaj ta chi na, are c'u ri in quinoc na il che chajinic cuc' ri kas e nu bak'wäch.” ¡Sibalaj chatquicotok tinimit Sion! ¡Chatbixon rumal quicotemal, tinimit re Jerusalen! Ri awajawinel cäpe na awuc', suc' xukuje' ch'äcanel, mach'al c'ut, quiejeninak chrij jun bur, chrij jun alaj bur, ral jun ati't bur. Ri are' cusachisaj na qui wäch tak ri e u carwaj ri Eprain, ri e u quiej tak ri Jerusalen xukuje' tak ri q'uiakbal ch'ab re ch'o'j. Cuya' na u bixic jamaril chque ri nimak tak tinimit cajawin c'u na chuchi' ri jun plo c'a chuchi' ri jun plo chic, cachaptaj ruc' ri Euprats queq'uis na c'ä che ri u q'uisbal jutz' rech ri uwächulew. Are wa' cubij ri Ajawaxel: “Jerusalen, rumal ri u quiq'uel ri a c'ulwächinic in quebenwesaj na chupam ri chaki'j c'ua' ri e awajpache' ri e c'o chupam. ¡Ix, ri ix c'o che pataninelab ri amak'el c'o iweyebal c'uxaj, chixtzelej chupam ri cowilaj i tinimit! Quinbij chiwe chi ri tewichibal ri quenya' chiwe quincamulij na che u q'uexwäch ri c'ax ri xiriko. Nu tanim ri nu q'uiakbal ch'ab re ch'o'j, ri are' ri Juda, nu cojom c'ut ri nu ch'ab che, ri are' ri Eprain. Chawe Sion quinban na chi catux jun ch'ich' re ch'o'j, queben walijisaj na ri e a c'ojol che u banic c'ax chque ri e qui c'ojol ri aj Gres.” Ri Ajawaxel cuc'ut na rib puwi' ri u tinimit; quebutzokopij tak na ri e u ch'ab e jacha' ta ne cakulja. Ri Dios, ri Ajawaxel, cok'isan na ri trompet cunim c'u na rib chupam ri quiakik' jäb re ri mox ri elebal k'ij. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cuto' na qui wi' ri e rech, ri e are' quequitac'alej na canok tak ri cabaj quech ri aj iquiak' quequibik' c'u na tak ri quequiban qui c'ulel chque; quecuq'uiaj na ri qui quiq'uel jacha' ta ne ruq'uiaxic u wa'l uva, quequinojisaj na quib chque e jacha' ta ne jun nimalaj lak, e jacha' ta ne ri e ruc'a' ri porobal. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel ri u Dios cuto'tajisaj na ri u tinimit jacha' ta ne jumulaj chij, quejuluw c'u na ri kas e rech chupam ri kas culew e jacha' ta ne tak ri abaj ri pakal cajil ri e c'o che jun corona. ¡Sibalaj utz, sibalaj je'lic cux na ri ulew! Ruc' ri u tz'ebenic ri u trico xukuje' ri u wa'l u uva, ri e kalabom tak xukuje' ri e kalitomab tak catiltit cakan qui k'ab queq'uiy na. Chitz'onoj che ri Ajawaxel ri q'uisbal tak jäb, are' c'u ri Ajawaxel ri queyo'w tak ri caypa', quebutak na ulok chiwe ruc' tz'ebenic, chque c'u conojel cuya' na k'ayes pa tak ri juyub. Ri qui tzij ri e diosib xa' e banoj tzij, ri quequil ri ch'obonelab xa e subunic. Ri caquiya' tak qui bixic chi quec'ulmatajic xa' e ichic' ri man c'o ta qui bel, xukuje' tak ri qui tzij ri quequiya' cu'bisabal c'uxaj xak e tetoj qui pam. Rumal ri' ri tinimit xak cätancaric jacha' ta ne jumulaj chij, curik c'ax u mac rech chi man c'o ta rajyuk'. Rumal ri' cubij ri Ajawaxel: “Ri nu c'anal nicowinak chquij tak ri ajyuk'ab, quinc'äjisaj c'u na qui wäch ri e c'amal tak u be ri nu tinimit.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quebuchajij ri e u jumulaj, chque ri e rija'lil ri Juda, cubana' na cowilaj u quiej chque, pa ri ch'o'j. Chque ri e are' quel wi na ri Abaj ri Tz'apibal u wi' ri chac, ri Ch'ic re Lic'om xukuje' ri Q'uiakbal Ch'ab re Ch'o'j. Chque ri are' quebel wi na conojel ri c'amal tak be. Quebux na e jacha' ta ne ajch'ojab ri caquixak'alej ri t'ac xo'l tak ri ja; caquicoj na qui chuk'ab rumal rech chi c'o ri Ajawaxel cuc', caquesaj c'u na qui q'uixbal tak ri ajquiejab. Cacha' ri Ajawaxel: “In quinya' na qui chuk'ab ri e rija'lil ri Juda quebento'tajisaj c'u na ri e rija'lil ri Jose. Quinc'am na qui be quebentzelej na chupam ri culew, rumal rech chi quel nu c'u'x chque. Quebux c'u na jacha' ta ne ri ma ta c'o jubik' ri xinwetzelaj ta wi qui wäch, in c'ut ri Ajawaxel ri qui Dios, ri quebench'ob tak ri e qui bochi'nic chwe. Ri Eprain cux na jacha' ta ne jun ajch'o'j. Ri ranima' cäquicot na jacha' ta ne ruc' u wa'l uva. Aretak c'u cäilic quequicot na ri e ralc'ual. ¡Ri ranima' cäquicot na rumal rech ri Ajawaxel! In quebensiq'uij na xukuje' quebenmulij na, rumal rech chi e nu to'tajisam. Sibalaj c'u queq'uiyir chi na e jacha' ri cajilabal pa jun k'ij canok. In xebenjabuj chquixo'l ri nimak tak tinimit pune' c'u ne naj e c'o wi, xinnataj chque, c'o c'u na jun k'ij quetzelej ulok e cachilam tak ri calc'ual. Quinban na chque chi quetzelej ulok quebel na ulok pa Ejipt, quebenwesaj na ulok pa Asir, quebenc'am na bic pa Galaad xukuje' pa ri Libano, sibalaj c'u queq'uiyir na chi man cubana' ta chic ri c'olbal chque. Quek'ax na pa ri plo ri c'o pa Ejipt, quebensoc na ri e u wäch ri ja. Quintzajisaj na ri Nil c'ä chuxe', quinsachisaj na u wäch ri nimal ri cac'amow ri Asir quinq'uis c'u na tzij puwi' ri u cuinem ri Ejipt. In quinyo'w na qui chuk'ab, quech'äcan c'u na pa ri nu bi'. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij.” ¡Libano, chebajaka' tak ri e awoquibal, are c'u ri k'ak' chejarisan tak ri e a chacalte'! ¡Chatok'ok, oh chäj, rumal rech chi xjilijob ri chacalte', rumal rech chi we je'lic tak che' ri' xet'aktajic! ¡Chixch'ikowok ix, tz'unuj tak che' re Basan, rumal rech chi ri k'ekumalaj c'ache'laj e t'akatajinak chic! Caquirak qui chi' ri ajyuk'ab che ok'ej, rumal rech chi ri qui je'lical ri echa' e sachisam tak qui wäch. Catataj ri u wunem ri coj, rumal rech chi sachisam u wäch ri u k'ekumalil ri Jordan. Are wa' xubij ri Ajawaxel ri nu Dios chwe: “Chebawilij ri chij ri pilic quij. Ri lok'omanelab quequicämisaj man quebux ta c'u ajchak'maquib, e are' c'ut ri quec'ayinic je caquibij wa': ‘¡Xa maltiox che ri Ajawaxel, in k'inom chic!’ Mawi ne ri kas e cajyuk' quel ta qui c'u'x chque. Je c'u quenbana' na, mawi in quel ta chi na nu c'u'x chque ri winak ri e jekel chupam we ulew ri', xane' quebenjacha' na chquijujunal pa u k'ab ri rajil u tz'akat xukuje' pa u k'ab ri rajawinel. We winak ri' caquisachisaj na u wäch ri ulew, man c'o ta c'u jun quinto'tajisaj ta na can pa qui k'ab. In, ri Ajawaxel quinjiquiba' u bixic.” Xinchaplej c'u quilixic ri chij ri pilic quij. Xinbij c'u chque ri quelok'ow ri chij chi chinquitojo' che u banic. Xebenban c'u quieb nu ch'amiy: che ri jun xincoj “Utzilal” che ri u bi', che chic ri jun “Junil” u bi'. Xa' pa jun ic' xebenwesaj bic oxib ajyuk'ab ri xq'uistaj nu c'u'x cuc' caquetzelaj c'u nu wäch xukuje'. Xinbij c'u ne chque ri chij: “¡Man quintakej ta chic i yuk'uxic! ¡We c'o jun cacäm na, chcämok! ¡We c'o jun cacämisaxic chcämisaxok! ¡E are tak c'ut ri queto'taj canok, che qui tijila' tak quib!” Xinc'am c'ut ri nu ch'imiy ri “Utzilal” u bi' xink'ajo che u c'utic chi xuban quieb ri c'ulwächinic ri u banom ri Dios cuc' conojel ri nimak tak tinimit. Pa ri k'ij ri' man xk'ijin ta chic ri c'ulwächinic, e are tak c'ut ri e lok'ol tak chij, ri cätajin queca'y chwe, xquich'obo chi are' ri Ajawaxel cätajin cäch'aw rumal ri cätajin quinbano. Xinbij c'u chque: “We quiwilo chi takalic, chitojo' ri wajil; we c'u man je chiwe chiya' canok.” Juwinak lajuj rakan sak puak xquitojbej wech. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Chebac'ama' tak we puak ri' ri je'licalaj tojbal wech ri xquiyao, chebaya' chupam ri u puak ri rachoch Dios.” In xebenc'am ri lajuj rakan sak puak xebenya' chupam ri u puak ri rachoch Dios. Xink'aj chi c'ut ri ucab ch'amiy, ri “Junil” u bi', xyojyob c'u can ri cachalaxic wi quib ri Juda ruc' ri Israel. Ri Ajawaxel xubij chwe: “Are c'u ri camic chabana' awib chi at jun ajyuk' ri man c'o ta jas coc ta wi il. Rumal rech chi quencojo' na jun ajyuk' puwi' we ulew ri' ri man coc ta na il chque ri chij ri quijolom qui be, mawi cutzucuj ta na ri sachinak, mawi cucunaj ta na ri socotajinak, mawi cutzuktzubej ta ri tukarinak, xane' are cutij na ri qui ti'jal ri e chomak na mawi c'u ne quebuto' ta can ri quixq'uiak. ¡Tok'ob u wäch ri ajyuk' ri man c'o ta cäc'am che, ri cuq'uiak can ri jotzabaj jela'! ¡Chisoc ri u k'ab rumal ri ch'ich' re ch'o'j xukuje' ri u bak'wäch re ri riquiak'ab! ¡Chyututar ri u k'ab kas c'u chmoyir c'u can ri u bak'wäch!” Are tzijobelil wa' ri cuya' ri Ajawaxel che ri Israel. Ri Ajawaxel ri u lic'om ri caj, ri co u tiquibam ri ulew, ri u yo'm ri u c'aslemal ri winak, cujiquiba' u bixic: “In quenbana' che ri Jerusalen jun lak u wa'l uva ri quebuk'abarisaj na conojel tak ri c'ulja nimak tak tinimit. Aretak chquisutij rij ri Jerusalen, xukuje' ri e niq'uiaj tinimit chic re Juda junam caban na chque. Chupam ri k'ijol ri' quinjalwächij na ri Jerusalen pa jun abaj ri sibalaj al na chque conojel ri nimak tak tinimit. Cusoc c'u na apachique jun chque ri cutijtobej ta u ch'elexic. Conojel ri nimak tak tinimit caquimulij na quib che u banic c'ax che ri Jerusalen, quebenxibij c'u na bic tak ri e qui quiej quenbana' c'u na chque ri e quiejeninak chquij chi quech'ujiric. Quebenchajij c'u na ri e rija'lil ri Juda, quebenmoyirisaj tak na can conojel ri qui quiej ri nimak tak tinimit. Aretak caquil wa', ri e c'amal tak be pa Juda caquibij na chquibil tak quib: ‘Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem are' ri qui Dios ri e jekel pa Jerusalen, xukuje' are' ri cayo'w qui chuk'ab.’ Chupam ri k'ijol ri' quinban na' chi ri e c'amal tak u be ri Juda quebux na e jacha' ta ne jun porobal k'ak' ri canicow pa u niq'uiajil ri si', e jacha' ta ne jun k'ak' chquixo'l ri ya'taj tak trico. Quequijarisaj na chupam ri iquiak'ab xukuje' chupam ri mox k'ab conojel ri c'ulja ri nimak tak tinimit, e are' tak c'ut ri aj Jerusalen quejeki' chi na chupam ri qui tinimit. Are c'u ri in, ri Ajawaxel are nabe quebento'tajisaj na ri e rija'lil ri Juda, rech man quequinimarisaj ta qui k'ij ri e rija'lil ri David xukuje' ri e aj Jerusalen paquiwi' ri e niq'uiaj chic rija'lil ri Juda. In ri Ajawaxel, quinto' na qui wi' ri e jekel pa Jerusalen. Ri sibalaj e tukarib na chque sibalaj e co na e jacha' ri ajawinel David, e are' tak c'ut ri e rija'lil ri David je quebux na jacha' ri Dios, e jacha' ri u tako'n ri Ajawaxel, ri canabej chquiwäch. Chupam ri k'ijol ri' quinsachisaj na u wäch apachique nim tinimit ri cäch'ojin ruc' ri Jerusalen. Quebennojisaj na ri e rija'lil ri David che uxlabal re banoj tok'ob xukuje' che u banic ch'awem ruc' Dios xukuje' ri e aj Jerusalen. Caquil c'u na ri xquijulupij, caquibisoj c'u na cacok'ej c'u na u wäch jacha' ri rok'exic u wäch ri xa' jun chi c'ojolaxel aretak cacämic o ri nabeal c'ojolaxel. Cäbeytaj c'u na ri nimalaj u bisoxic pa Jerusalen jacha' ta ne ri caban che u beytajisaxic u bisoxic ri dios Adad-rimon chupam ri lianic ri c'o pa ri Meguid. Jun ja winak chi jun ja winak chic, chquijujunal pa quech wi, caquiban na juyuwem chupam ri ulew: ri e rija'l ri David, xukuje' tak ri e rixokil; ri e rija'lil ri Natan, xukuje' tak ri e rixokil. Ri e rija'lil ri Levi, xukuje' c'u tak ri quixokil; ri e rija'lil ri Simeiy, xukuje' c'u tak ri quixokil; je c'u wa' xukuje' conojel tak ri jujun tak ja winak chic, chquijujunal pa qui tuquiel tak wi, xukuje' c'u tak ri quixokil.” “Chupam c'ut ri k'ijol ri' cäjakataj na jun bulbuxalaj ja', rech chupam quecuin wi quequich'aj tak ri qui mac ri e rija'lil ri David xukuje' ri aj Jerusalen. Pa ronojel we ulew ri' quinsachisaj na qui wäch xukuje' ri qui bi' tak ri diosib, rech man cätakex ta chic qui nataxic. Xukuje' quebenwesaj na chupam ri ulew ri e k'axal tzij xukuje' ronojel tz'ilalaj uxlabal. In, ri Ajawaxel, quinya' ri nu tzij. We c'u ne c'o jachin jun craj cuk'axej tzij, ri kas u tat u nan caquibij na che: ‘¡At kas catcäm na, rumal rech chi are ta cawaj quec'amowax tak ri e a banoj tak tzij ri je ta ne chi are tzijol ri u yo'm ta ri Ajawaxel!’ ¡Kas e are' ri u tat u nan quejulupin na chi ch'ich' aretak cätajin cuban rib chi k'axal tzij! Chupam ri k'ijol ri', ri e k'axal tzij queq'uix na chque tak ri e qui c'utwächinic aretak quequik'axej ri nu tzij. Man c'o ta jun casubun ta na cucoj ta ri qui k'u' ri e k'axal tzij ri e re tz'um. Xane' chquijujunal caquibij na: ‘In man in ta k'axal tzij, xane' in tajinel. Kas pa ri nu ch'utinal in chacuninak pa ri juyub.’ We c'u ne c'o jachin cäto'w che: ‘¿Jas c'u wa' chi e socotajic ri e c'o che ri a cuerp?, ri are' cutzelej na u bixic: Xeban chwe pa ri cachoch ri e wachil.’ ” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cujiquiba' u bixic: “¡Chatwalijok, ch'ich' re ch'o'j, che u banic c'ax che ri wajyuk' xukuje' che ri wachil! ¡Chacämisaj ri ajyuk', are c'u ri jumulaj cujabuj na rib, are c'u ri in quintzelej chi na che qui c'ulelaxic ri alaj ama'ib tak chij! Petem cuban ri u k'ij ri Ajawaxel, aretak ri quebatokij, Jerusalen, quejach na chawäch. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel quebumulij na conojel tak ri nimak tak tinimit, rech quech'ojin ruc' ri Jerusalen. Cach'äc c'u na ri tinimit, catolobax na ri u pa tak cachoch, quek'oyi na ri achijab cuc' ri e ixokib, quec'am c'u na bic pa niq'uiaj chque conojel ri winak ri e c'o chupam ri tinimit. Xuwi ri quieb oxib quecanaj na canok chupam. Chanim c'ut quel na ulok ri Ajawaxel che u tijic u chuk'ab cuc' tak we nimak tak tinimit ri', jacha' ta ne ri cutij u chuk'ab chupam ri k'ij re ri ch'o'j. Pa ri k'ij ri' ri Ajawaxel quebutac'aba' na ri rakan puwi' ri qui Juyubal tak ri u Che'al Aseitun, ri c'o chuwäch ri Jerusalen, ri c'o chusuq'uil ri elebal k'ij. Jun c'u nimalaj beya', ri cataken pa ri elebal k'ij quetakal pa ri u kajebal k'ij, cuban na quieb che ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Pa niq'uiaj che ri juyub cäk'ax na pa ri iquiak'ab ri jun pa niq'uiaj chic cak'ax na pa ri mox k'ab. Are c'u ri ix quixanimaj na quitakej na ri beya' ri cacanaj chquixo'l ri juyub, ri copan na c'ä pa Azal, ri c'o ch'käp. Quixanimaj na ix jacha' ri xquiban ri e i mam xebanimaj rumal rech ri nimalaj cabrakan ri xc'ulmatajic aretak ri ajawinel Uziy cajawin pa Juda. Cäpe c'u na ri Ajawaxel ri nu Dios achilatal cumal ri jic xebin chuwäch. Pa ri k'ij ri' man c'o ta tew mawi cäkaj sak tew. Are jun k'ij wa' ri man c'o ta chi jun ri cajunamataj ta ruc', etamatal u wäch xak xuwi rumal ri Dios. Pa ri k'ijol ri' man c'o ta cujalbej rib ri pa k'ij ruc' ri chak'ab, aretak coc ri ak'ab cutakej c'olem ri sakilal. Quebel c'u na ulok pa Jerusalen c'aslic tak ja', ri quebelel na pa sak'ij xukuje' pa k'alaj, pa niq'uiaj chque cäbe na chupam ri Cäminak Cho ri jun pa niq'uiaj chic cäbe che u suq'uil ri Plo Mediteran. Chupam ri k'ijol ri' ri Ajawaxel cajawin na puwi' ronojel ri uwächulew. Ri Ajawaxel xa' jun cux na' ri are' xa' jun cux na' ri u bi' xukuje'. Ronojel ri ulew cäjalwächitaj na pa jun lianic, kas pa Jeb c'ä pa Rimon, pa ri u mox ri Jerusalen. Ri Jerusalen cäcanaj na ajsic, quejeki' c'u na ri winak chupam chila', cachaptaj bic jawije' c'o wi ri Oquibal aj Benjamin c'ä ruc' ri Oquibal pa ri Xquina (Jawije' ri xc'oji' wi can ri Ojer Oquibal) kas ruc' c'ut ri tac'atic ja re Hananeel c'a ruc' ri capitz' wi ri raseit ri ajawinel. Je, ri Jerusalen quejeki' na winak chupam, man cäsachisax ta chi c'u na u wäch. Ri winak ri quejeki' chupam man c'o ta chi caquitaklebej na. E are' tak c'ut ri nimak tak tinimit ri e qui tijom qui chuk'ab e ch'ojaninak c'ut ruc' ri Jerusalen, ri Ajawaxel co ri u c'äjisaxic qui wäch cuban na: ri e u winak quek'ay na ri qui ti'jal, quebek'ay c'u na tak ri qui bak'wäch chquipam tak ri qui julil xukuje' ri cak' pa qui chi'. Chupam ri k'ijol ri' ri Ajawaxel quebunojisaj na che xe'n ib. Chquijujunal caquiyukela' na quib che ri qui k'ab ri cachil, quequiwalijisala' c'u na tak ri qui k'ab ri jun chrij ri jun chic. Cutij c'u na u chuk'ab ri Juda pa Jerusalen, quebequitokij c'u na tak chque tak ri c'ulja nimak tak tinimit telechi'm tak k'inomal re sak puak, k'an puak xukuje' tak atz'iak. Ri kas junam c'äjisabal wächaj ri cakaj na paquiwi' tak ri winak, cakaj na xukuje' paquiwi' tak ri quiej, ri mulayib, ri cameyib, ri bur tak xukuje' conojel ri cawaj ri c'ulel ri e c'o pa tak ri qui juyub. Chwi chi c'ut wa', ri xec'asi' can chque tak we tinimit ri' ri xquitij qui chuk'ab che u banic ch'o'j ruc' ri Jerusalen ronojel junab quepe na che u k'ijilaxic ri Ajawinel, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, cacoc'owisaj c'ut ri nimak'ij que tak ri cäbal. We c'u ne c'o jun chque ri nimak tak tinimit ri e c'o chuwäch ri uwächulew man cäbe ta pa Jerusalen che u k'ijilaxic ri Ajawinel, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, ri jäb man cäkaj ta na paquiwi' tak ri culew. We c'u ne ri e aj ejiptib man quebe taj, ri Ajawaxel cuc'äjisaj na qui wäch, jacha' ri u c'äjisaxic u wäch apachique nim tinimit ri man cabe ta che roc'owisaxic ri nimak'ij que tak ri cäbal. Are wa' ri c'äjisabal u wäch ri Ejipt xukuje' que conojel ri nimak tak tinimit ri man quebe ta che roc'owisaxic ri nimak'ij quetak ri cäbal. Chupam ri k'ijol ri', xukuje' ne tak ri e qui tzlintzlin tak ri quiej tz'ibatal we bi'aj ri' chque “Tasom che ri Ajawaxel.” E are tak c'ut ri t'uy ri e c'o chupam ri rachoch ri Dios sibalaj c'u e tastalic chic e jacha' ri nimak tak lak ri e c'o chuwäch ri porobal. Conojel tak ri t'uy ri c'o pa Jerusalen xukuje' pa Juda, quetastaj na che ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Jachin tak ri quebe che u ya'ic jun tabal tok'ob, quequicoj na, caquitzac c'u na ri qui ti'jal tak ri awaj ri e chi'm che tabal tok'ob chquipam. Chupam ri k'ijol ri' man quec'oji ta chi na ajc'ayib chupam ri rachoch ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Are wa' tzijol ri xuya' u bixic ri Ajawaxel che ri tinimit Israel rumal ri Malaquiy ri k'axal tzij. Ri Ajawaxel jewa' cubij: “In quixinlok'ok'ej.” Are c'u ri ix quitzelej u bixic: “¿Jas cakaban che retamaxic chi cujulok'ok'ej la?” Ri Ajawaxel cutzelej u bixic: “In quixinlok'ok'ej rumal rech chi, cachalal c'u quib ri Esau xukuje' ri Jacob, xinlok'ok'ej ri Jacob, xinwetzelaj c'u u wäch ri Esau. Are c'u ri rulew ri Esau, ri c'ache'laj, xinjalwächij pa jun chaki'j juyub, e are c'u tak ri e rechbal pa ulew ri xuwi utz chque juyubal tak awaj.” We ta ri aj edomib, ri e rija'lil ri Esau, je ta caquibij wa': “Uj yojyobisam, cakaban c'u na u banic ri ka nim tinimit”, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cutzelej ta na u bixic: “Ri e are' quequiban na u banic, are c'u ri in quenwetzelaj chi na jumul. Ri qui ulew cabinax na ‘Ulew re etzelal’ xukuje' ‘Nim Tinimit re junalic royowarem ri Ajawaxel’.” Ri ix quiwil na cuc' ri kas e i bak'wäch, quibij c'u na: “¡Chnimarisax u k'ij ri Ajawaxel c'ä je la chque ri e u c'ulbatil ri Israel!” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij chque ri e cojol tabal tok'ob: “Ri alc'ualaxelab nim chequila' ri qui tat qui nan, e are' c'u ri pataninelab nim chequila' wi ri e cajaw. We c'u ri in in i Tat, ¿Jas che ri ix man nim ta quiniwilo? We in Iwajaw, ¿Jasche man nim ta quiniwil wi? Ix quiwetzelaj nu wäch, c'ä quibij c'ut: ‘¿Jas ri ketzelam wi wäch la?’ Ri ix quebilicojo' wa puwi' ri nu porobal ri wech ri man ya'tal ta u c'amic ulok, c'ä quixc'otow c'u ne chi'aj: ‘¿Jas ri cakac'axc'obisaj wi la?’ Ri ix quinic'axc'obisaj aretak qui chomaj chi ri nu porobal ri wech cuya' man nim ta quil wi. Chi man awas ta c'ut we quechi'x tak awaj chnuwäch moyab ch'oco'yib o yawabib.” ¡Jix ba', chebic'ama' bic chque ri e i k'atal tak tzij! ¡Chiwila' c'ut we quequic'am ri sipanic ruc' ronojel canima'! Chitz'onoj ba ix che ri Dios chi chutok'obisala' ka wäch. We c'u je u wäch sipanic wa' quiban che, miweyej chi ri Dios quixuc'amowaj ruc' ronojel ranima'. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa': “¡C'o ta banom wi chi c'o ta jun chiwe chi quebutz'apijtaj ri e u chi' ri wachoch, rech ma ta xak lok' caquitzij chic ri k'ak' re ri porobal ri wech! Man quinquicot ta c'ut iwuc' mawi quebentakej ta qui c'amowaxic tak ri e i sipanic. Pa conojel ri nimak tak tinimit re ri uwächulew nim quinil wi; pa ronojel c'olbal caporox c'oc' tak k'ol che u ya'ic nu k'ij queya' c'u tak sipanic chwe ri e takalic. Are' c'u ri ix, quinic'axc'obisaj, are c'u pa i c'u'x chi ri nu porobal, ri are nu mexa, cuya' man nim ta quil wi, xukuje' chi man nim ta quil wi ri wa ri c'o puwi'. Ri ix je quibij wa': ‘¡Uj k'itajinak chic che ronojel wa'!’ Quiwetzelaj c'u nu wäch. Kas c'u are na pa i c'u'x chi quinequicotok aretak quixpe che u chi'xic jun eläk'am awaj chwe, o jun wacax ch'oco'j o yawab. ¡C'okotajinak ri cojol c'amibal ri cuchi'j jun awaj ri man c'o ta u yab ri c'o chuxo'l ri u jumulaj cupil c'ut jun chwe ri c'o u yab! In ri' ri Ajawaxel ri nim nu k'ij, in c'u xibibal chquixo'l ri nimak tak tinimit.” Are wa' ri cubij ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. “Camic, ix cojol tabal tak tok'ob, are iwech wa': Ri ix quixniman na chwe rajawaxic c'ut chi quixoc na il chi nim quiniwil wi na, we man quibano, in quixinc'okoj na. U mac c'u rech chi man ix oquinak ta il chi man nim ta quiniwil wi in quinban na chiwe chi quixux c'okobal xukuje' ne ri utzil ri quiriko chi ix cojol tabal tok'ob.” Are' cäbin ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. “Quenwesaj ri takanic pa i k'ab quenq'uiaka' ri qui mes ri awaj chi palaj ri quebic'am ulok che tabal tak tok'ob. ¡Junam c'ut xukuje' ruc' ri qui mes ri awaj, xukuje' ri ix quixmes na bic! Jeri' quiwetamaj na chi in in yowinak we takomal ri' chiwe rech co cäc'oji' ri nu c'ulwächinic ruc' ri Levi.” Are cabin ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. “Ri nu c'ulwächinic c'aslemal xukuje' jamaril che ri Levi. Xebenya' che rech cuya' nu k'ij xukuje' chuna' ta rib chnuwäch, ri are' xuc'ut chnuwäch chi xuna' rib xukuje' chi nim xinril wi. Ri Levi are xutijoj ri kastzij, man xc'oji' ta c'u etzelal pa u chi'. Xjeki' pa jicalaj jamaril wuc' e q'ui c'ut ri xebuk'il che u banic ri etzelal. Are wa' ri takal u banic cumal ri e cojol tabal tak tok'ob ri quitijoxic ri winak rech caquetamaj nu wäch, conojel c'ut rajawaxic quebetzucun chque che u c'amic tijonic, e are' tak c'ut ri e u tako'n ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. Are c'u ri ix, ri ix cojol tabal tak tok'ob, i jaluch'um iwib i yo'm can ri utzalaj be; cumal tak ri e i tijonic i banom chque q'ui winak chi e tzakinak. Jeri' ri ix i q'uexom ri nu c'ulwächinic ri xinban ruc' ri Levi. Rumal ri', rumal rech chi man e nimaninak ta chwe xukuje' chi xak c'u u wi' chic, aretak quetijon chque ri winak man junam ta caquiban chque conojel, in quinban na chi ronojel ri tinimit itzel che il cumal chetzelex c'u qui wäch cumal.” Are' cabin ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem. ¿La ma ta xa' jun ka Tat, ri are' ri Dios ri konojel uj u winakirisam? ¿Jas ta c'u che, cakasubula' tak kib, xeboc'ow c'ut puwi' ri c'ulwächinic ri xuban ri Dios cuc' ri e ka mam? Ri Juda man jic taj xbin chuwäch ri Dios, queban c'u xibibalalaj tak jastak pa Jerusalen xukuje' pa Israel. Ri Juda rawasim ri u tastajic ri rachoch Dios ri lok' chuwäch ri Ajawaxel, e are tak c'ut ri achijab aj Juda e qui c'amom tak ixokib che quixokil ri quequik'ijilaj tak diosib ri e subunelab. ¡C'o ta banom wi chi ri Ajawaxel cusachisaj ta qui wäch ri je tak caquiban wa' pa ri nim ka tinimit, e apachin tak ta ne pune' ta c'u ne quequic'am ulok tak sipanic che ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem! Are c'u ri ix c'o chi na jubik' u wi ri qui bano: quich'akakisaj ri porobal ri rech ri Ajawaxel cuc' tak ri u wa'l tak i wäch, quixjuyuw c'u ruc' nimalaj ok'ej rumal rech chi ri Ajawaxel man quebuc'amowaj ta chic ri e i sipanic ruc' ronojel ranima'. ¿La c'ä quixc'otow c'u chi'aj ix jasche? Rumal c'u rech chi ri Ajawaxel are' k'alajisanel chi ri at man a tz'akatisam taj ri chi'nic ri xaban che ri awixokil ri xat c'uli' ruc' aretak c'ä at ac'al. ¡Are' c'u awachil canok, a re c'u ri at xachi'j jiquil che! ¿La ma ta pu xa' junam Dios ri xbanow ri cuerp xukuje' ri uxlabal? ¿Jas c'ut ri sibalaj coc wi il we Dios ri' chi curiko xane' e ija'lil ri chquitasa' quib che? ¡Chichajij ba' ix, ri kas iwuxlabal, c'u ma ta chi tz'akatisaj ri chi'nic ri xiban che ri iwixokil re ri i c'ojolal! Ri Ajawaxel re Israel ri c'o ronojel u cuinem, je cubij wa': “¡Chichajij ba', ri iwuxlabal, mixux c'u ma ta ix jic; are c'u ri in quinwetzelaj u wäch ri cuban wuj che u jachic bic ri rixokil cuxok'olej c'u rib aretak cuban we etzelal ri'!” Ri Ajawaxel cosinak chic che i tatabexic; c'ä qui ban c'ut ix ri c'otoj chi'aj: “¿Jas ri ka bim chi cosinak che ka tatabexic?” Are' c'u ri ix i bim chi ri Ajawaxel quekaj chuwäch chi quequiban tak ri etzelal, chi xukuje' caquicot cuc'. ¡Ri ix man quixcojon taj chi suc' ri Dios! Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa': “Quintak bic ri nu tako'n rech cusuc'umaj apan ri be. Ri Ajawaxel ri cätajin quixtzucun che, man cäbeytaj ta ri roquic chupam ri rachoch. ¡Opanem cuban ri tako'n re ri c'ulwächinic ri ix eyeninak che!” ¿Jachin ta c'u lo ri cacuinic cuk'i' ri k'ij re ri u petic? ¿Jachin ta c'u lo ri cacuinic cutac'aba' rib? Copan c'u na jacha' jun k'ak', che ka ch'ajch'ojirisaxic; cux na jacha' jun ch'ipak ri queresaj na tak ri e ka tz'ilol. Ri Ajawaxel cut'uyuba' na rib che qui josk'ixic tak ri e cojol tabal tak tok'ob, ri e rija'lil ri Levi, jacha' ta ne ri cuban ri ch'ajal sak puak xukuje' k'an puak chupam ri k'ak'. Aretak c'u cabantaj wa' ri e are cuya' caquicoj ri qui sipanic chuwäch ri Ajawaxel, jacha' ri takal u banic cumal. Ri Ajawaxel cäquicot c'u na ri' che ri sipanic ri cuya' ri Juda xukuje' ri Jerusalen junam jacha' xquicot can ruc' pa jujun tak k'ijol canok. Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem cubij. “In quinpe che u k'atic tzij piwi' ix. Xukuje' quinux c'u na k'alajisanel che qui c'ulelaxic tak ri quequiban tak itzinic, ri quekaj pa mac ruc' jun winak chic, ri xak lok' cäquiban ri chi'nic ri kas cäban na, ri quequiban c'ax chque ri ajchaquib, chque ri malca'nib xukuje' chque ri minorib, ri caquiban lawaloyil chque ri man e qui winakil taj xukuje' ri man nim ta quinquil wi.” “In ri' ri Ajawaxel. Man nu q'uexom ta wib. Rumal c'u ri' ri ix ri ix rija'lil ri Jacob, man chupisam ta i wäch. “Ri ix e i tasom iwib chquij tak ri e nu takanic, jacha' ri u tasic tak quib ri e i mam, man c'u xiwaj taj qui nimaxic. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij chiwe: ¡Chixtzelej wuc', xukuje' ri in quintzelej iwuc'! Are c'u ri ix je quibij wa': ‘¿Jas ta c'u che cujtzelej na uc' la?’ Are c'u ri in quinban c'otoj chi'aj: ¿La cacuin ta pu lo jun winak cut'orij ri Dios? ¡Are c'u ri ix in i t'orim! C'ä quiban c'ut ri c'otoj chi'aj: ‘¿Jas ta ri ka t'orim wi la?’ ¡Pa tak ri lajujil xukuje' pa tak ri sipanic in i t'orim wi! Je', ronojel ri nim tinimit, iwonojel ix, cätajin quiban t'orinic chwe, rumal c'u ri' quixinc'okoj na. In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, quinbij chiwe: Chebic'ama' ulok ri i lajujil chiliya' chupam ri u k'inomal ri wachoch, je c'u ri' c'o na ri cätij chupam ri wachoch. Chinitijtobej c'ut rumal wa', quiwil c'u na we ta ma ta quebenjak tak na chiwe ri wenta'n re ri caj che u k'ijic piwi' tewichibal ri ri man c'o ta c'o wi. Man quenya' ta c'u c'olbal chi cäsach qui wäch tak ri e i tico'n cumal tak ri ul xukuje' ri ticbal tak uva. Conojel nimak tak tinimit utz iwech quecha' na chiwe, rumal rech chi ri ix cac'oji' na jun iwulew ri sibalaj rayibal u wäch.” In, ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem, nu bim. Ri Ajawaxel je cubij wa': “Ri ix e i bim jastak chwe ri sibalaj c'ax quinna'. C'ä quiban c'ut c'otoj chi'aj: ‘¿Jas ri ka bim che c'ulelaxic la?’ Are wa' ri i bim: ‘Ri u patanixic ri Dios man c'o ta cupatanij. ¿Jas ta ri ch'äcoj ri cäkesaj che ri u banic ri catakan che u banic, chi che ka cojo' tak atz'iak re bis chi chujbin c'u chuwäch ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem? Ri uj kilom chi ri quequiban tak nimal sibalaj utz qui taklebem, xukuje' chi ri e banal tak etzelal utz quebel ri jastak chquiwäch, caquic'ambejej c'ut ri Dios man c'u c'o ta jun etzelal cäpe paquiwi'.’ ” (Ri nim caquil wi ri Dios xquitzijobela' c'u tak quib, are c'u ri Ajawaxel xoc il che u tatabexic ri caquibij. Chuwäch c'ut ri Ajawaxel xtz'ibax wi jun wuj, ri quenatax wi ri nim caquil wi ri Ajawaxel man c'u casach ta pa u jolom). Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa': “Cätajin quincolomaj jun k'ij aretak ri e are quebux chi na nu tinimit. Jacha' jun tataxel ri quel u c'u'x che ri u cojol ri capatanix rumal, je u tok'obisaxic qui wäch wa' quinban na. C'äte c'u ri' ri ix quich'ob chi na jumul ri jalbem ib ri c'o chuxo'l ri utz xukuje' ri lawaloyil, chuxo'l ri cak'ijilan che ri Dios xukuje' ri man cak'ijilan ta che.” Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem je cubij wa: “Canakajin ri k'ij, ri canicowic jacha' jun jorno, ri quenicow wi na conojel ri caquiban nimal xukuje' ri e banal tak etzelal jacha' ri pajo chupam jun poro'n. Ri k'ij ri' ri cäpe na quebujarisaj na, man c'o ta c'u cacanaj na chque. Are c'u ri ix ri nim quiniwil wi, ri nu suq'uilal cajuluw na chiwe jacha' ta ne ri chaj ri cuya' ri k'ij, ri quebuc'am ulok rutzil wächaj chquipam tak ri e u tun. Are c'u ri ix quixch'opin na che quicotemal e jacha' ri alaj tak ama'ib wacax ri quebel ulok chupam ri qui warabal. Pa ri k'ij ri' ri cätajin quinsuc'umaj, ri ix quebitac'alej na ri e banal tak etzelal jacha' ta ne chi e puc'uc' ulew. Chnataj ri pixab chiwe ri xinya' che ri pataninel wech ri Moises puwi' ri juyub Horeb. ¡E pixab ri e banom xukuje' tak takanic ri rajawaxic chi ronojel Israel quebunimaj! Chiwila' ix: Quintak bic ri k'axal nu tzij chiwe ri Eliy, c'a majok chopan ri u k'ij ri Ajawaxel, ri cux na jun nimalaj k'ij xukuje' xibibal. Cuban c'u na ri are' chi ri tataxelab xukuje' ri alc'ualaxelab quebutzir na, quequich'abela' na quib. We ta c'u mat jewa' quinpe na quinc'äjisaj c'u na u wäch ri culew, quinsachisaj c'u na u wäch chnimalaj ronojel.” Are wuj wa' ri cutzijoj ri ija'lil ri xpe wi ri Jesucrist, ri rija'lil ri David, rija'lil ri Abraham. Ri u c'ojol ri Abraham are' ri Isaac. Ri u c'ojol ri Isaac are' ri Jacob. Ri u c'ojol ri Jacob are' ri Juda, xukuje' ri e rachalal. Ri e u c'ojol ri Juda are' ri Pares xukuje' ri Zar; ri qui nan are' ri Tamar. Ri u c'ojol ri Pares are' ri Esrom. Ri u c'ojol ri Esrom are' ri Aram. Ri u c'ojol ri Aram are' ri Aminadab. Ri u c'ojol ri Aminadab are' ri Naason. Ri u c'ojol ri Naason are' ri Salmon. Ri u c'ojol ri Salmon are' ri Booz; ri u nan ri Booz are' ri Rahab. Ri u c'ojol ri Booz are' ri Obed; ri u nan ri Obed are ri Rut. Ri u c'ojol ri Obed are' ri Isayi. Ri u c'ojol ri Isayi are' ri ajawinel David. Ri u c'ojol ri David are' ri Salomon; ri u nan ri Salomon are' ri rixokil canok ri Uriy. Ri u c'ojol ri Salomon are' ri Roboam. Ri u c'ojol ri Roboam are' ri Abiy. Ri u c'ojol ri Abiy are' ri As. Ri u c'ojol ri As are' ri Josapat. Ri u c'ojol ri Josapat are' ri Joram. Ri u c'ojol ri Joram are' ri Uziy. Ri u c'ojol ri Uziy are' ri Jotam. Ri u c'ojol ri Jotam are' ri Acaz. Ri u c'ojol ri Acaz are' ri Ezequiy. Ri u c'ojol ri Ezequiy are' ri Manases. Ri u c'ojol ri Manases are' ri Amon. Ri u c'ojol ri Amon are' ri Josiy. Ri e u c'ojol ri Josiy are' ri Jeconiy, xukuje' ri e rachalal, pa ri k'ijol aretak xebek'axex ri aj Israel pa Babilon. Aretak bantajinak chic ri k'axetajem pa Babilon, ri u c'ojol ri Jeconiy are' ri Salatiel. Ri u c'ojol ri Salatiel are' ri Zorobabel. Ri u c'ojol ri Zorobabel are' ri Abiud. Ri u c'ojol ri Abiud are' ri Eliaquim. Ri u c'ojol ri Eliaquim are' ri Azor. Ri u c'ojol ri Azor are' ri Sadoc. Ri u c'ojol ri Sadoc are' ri Aquim. Ri u c'ojol ri Aquim are' ri Eliud. Ri u c'ojol ri Eliud are' ri Eleazar. Ri u c'ojol ri Eleazar are' ri Matan. Ri u c'ojol ri Matan are' ri Jacob. Ri u c'ojol ri Jacob are' ri Jose, ri rachajil ri Mariy, are' wa' ri u nan ri Jesus, ri cakabij Crist che. Je c'u wa' conojel ri ija'lil ruc' ri Abraham c'ä ruc' ri David cajlajuj (14) ija'lil. Kas ruc' ri David c'ä pa ri k'axetajem pa Babilon cajlajuj (14) ija'lil. Kas ruc' ri k'axetajem pa Babilon c'ä ruc' ri Crist cajlajuj (14) ija'lil. Jewa' xc'ulmaxic aretak xalax ri Jesucrist: Ri Mariy, u nan ri Jesus, tz'onom chic che c'ulanem rumal ri Jose. Maja' c'u cäquirik quib aretak ri Mariy yawab winak chic rumal ri Ruxlabal ri Dios. Ri Jose ri rachajil are jun suc'alaj achi. Man xraj taj xresaj u q'uixbal ri Mariy chquiwäch conojel ri winak. Xuchomaj c'ut cuya' canok chi c'uyal. Aretak ri Jose cätajin cuchomaj wa', xpe jun tako'n aj caj re ri Ajawaxel, xuc'ut rib chuwäch pa ichic', xubij: “Jose, rija'l ri David, maxe'j awib che u c'amic ri Mariy che awixokil. Rumal rech chi ri ral ri cäc'oji' na are rumal ri Ruxlabal ri Dios. Ri Mariy cäc'oji' na jun ral ala. Jesus ri u bi' cacoj na. Jewa' ri u bi' rumal rech chi are cacolow na ri u tinimit ri c'o chupam ri qui mac.” Ronojel wa' xc'ulmaxic rech cäbantajic jas ri u tzijom can ri Ajawaxel rumal ri k'axal tzij, ri xubij: “Ri k'apoj ali cux na yawab winak. Cäril na u wäch jun ral ala. Cucoj na Emanuel che u bi'.” Ri tzij Emanuel je quel cubij wa': “Ri Dios c'o kuc'.” Xc'astaj c'u ri Jose che ri waram, xubano jas ri xtak wi rumal ri tako'n aj caj re ri Ajawaxel. Xuc'am ri Mariy che rixokil. Ri Jose man xurik ta rib ruc' ri Mariy, c'ä xralaj na ri ral ala. Ri Jose xucoj “Jesus” che u bi'. Aretak xalax ri Jesus pa Belen re Judey, pa tak ri u k'ijol ri ajawinel ri Herod, xebopan pa Jerusalen jujun ajno'jab ri qui petic pa elebal k'ij. Xquibij c'ut: “¿Jawije' c'o wi ri cajawinel ri aj judeyib ri xalaxic? Kilom ri u ch'imil pa ri elebal k'ij. Uj petinak c'u che u k'ijilaxic.” Aretak ri ajawinel Herod xuta' wa', xk'oxow ri ranima' e rachil conojel ri aj Jerusalen. Xebumulij conojel ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri quetijon ri winak che ri pixab. Xuc'ot qui chi': “¿Jawije' calax wi na ri Crist?” Ri e are' xquibij che: “Pa Belen re Judey. Je c'u ri' tz'ibam can rumal ri k'axal tzij: ‘Ri at, Belen, ulew re Judey, man at ta ch'utin na chquixo'l ri quetakan puwi' ri Judey. Rumal rech chi awuc' quel wi na ulok jun c'amal be ri cäyuk'un na ri nu tinimit Israel.’ ” C'äte ri' ri Herod xebusiq'uij ri ajno'jab chi c'uyal, xuta' chque ruc' tz'akatil ri k'ij ri xc'utun ri ch'imil. Xebutak bic pa Belen, xubij: “Jix chila', utzalaj u ta'ic u tzijol ri ac'al chibana'. Aretak quiriko, chiliya' u tzijol chwe rech xukuje' ri in quinbe che u k'ijilaxic.” Ri ajno'jab, aretak xquita' ri u tzij ri ajawinel, xebec. Ri ch'imil c'ut ri quilom ulok pa elebal k'ij xnabej chquiwäch, c'ä xopan na, xtaq'ui' puwi' ri c'o wi ri ac'al. Ri ajno'jab aretak xquil ri ch'imil, sibalaj xequicotic. Xeboc pa ri ja, xquil c'u ri ac'al c'o chunakaj ri Mariy ri u nan, xexuqui' chuwäch ri ac'al, xquik'ijilaj. Xquijak ri qui c'olbal, xquichi'j sipanic che k'an puak, c'oc'alaj k'ol, xukuje' ri cunabal mir. Ri achijab ri' xetak rumal ri Dios pa ichic' chi metzelej ruc' ri Herod, xebe c'u pa ri culew pa jun be chic. E benak chi c'u ri ajno'jab, jun tako'n aj caj re ri Ajawaxel xuc'ut rib chuwäch ri Jose pa ichic', xubij: “Chatwalijok. Chac'ama' bic ri ac'al xukuje' ri u nan. Chatanimajok. Jät pa Ejipt. Chatjekel chila' c'ä quinya' na u bixic chawe. Ri Herod cutzucuj na ri ac'al che u cämisaxic.” Ri Jose xwalijic, chak'ab xuc'am bic ri ac'al xukuje' ri u nan, xebe pa Ejipt. Xec'oji' chila' c'ä xcäm na ri Herod. Jewa' xquibano rech catz'akatic jas ri u tzijom can ri Ajawaxel rumal ri k'axal tzij ri xubij: “Pa Ejipt xinsiq'uij wi ulok ri nu C'ojol.” Ri Herod aretak xrilo chi xetz'ebex u wäch cumal ri ajno'jab, sibalaj xpe royowal, xtakan che qui cämisaxic conojel ri ac'alab alabom ri e c'o pa Belen ri maja' cätz'akat cacab qui junab, xukuje' ri e c'o apan chunakaj ri tinimit, jas ri k'ij ri xretamaj cumal ri ajno'jab. Je c'u xbantajic jas ri u tzijom can ri Jeremiy ri k'axal tzij aretak xubij: “Xtataj jun ch'abal pa Rama, ok'ej ruc' nimalaj bis. Are ri Raquel querok'ej ri ral. Man xraj ta c'ut xcu'bisax ta u c'u'x, rumal rech chi xsach qui wäch ri ral.” Cäminak chi c'u ri Herod, jun u tako'n aj caj ri Ajawaxel, xuc'ut rib pa ichic' chuwäch ri Jose pa Ejipt. Xubij: “Chatwalijok, chac'ama' bic ri ac'al xukuje' ri u nan. Jät pa ri ulew re Israel, rumal rech chi xecäm ri xquitzucuj ri ac'al che u cämisaxic.” Xwalij c'u ri Jose, xuc'am bic ri ac'al xukuje' ri u nan, xebe pa ri ulew re Israel. Xuta' c'u ri Jose chi are ri Arquelao oquinak che ajawinel puwi' ri Judey che u q'uexwäch ri Herod ri u tat. Xuxe'j c'u rib, man xebe ta chila'. Xtak rumal ri Dios pa ichic', xebe pa ri ulew re Galiley. Xebopanic, xec'oji' pa jun tinimit Nazaret u bi'. Jewa' xquibano rech je cäbantajic jas ri tzijom can cumal ri e k'axal tak tzij, chi ri Jesus cäbix na aj Nazaret che. Pa tak ri k'ij ri' xopan ri Xuan Bautist, pa Judey pa ri chaki'j uwo sak, cätzijon chila'. Je c'u cubij wa': “Chiq'uexa' i c'u'x, rumal rech chi nakaj chic c'o wi' ri rajawibal ri Dios.” Are wa' ri xutzijoj ri Isaiy ri k'axal tzij aretak xubij: “Jun ch'abal curak u chi' pa ri chaki'j uwo sak, ‘Chisuc'umaj ri u be ri Ajawaxel, chijicomisaj ri u be.’ ” Ri Xuan rismal camey ri ratz'iak, tz'um ri ximibal u pam. Ri u wa ri cutijo are sac' xukuje' juyubal räx cab. Xebel c'u ulok ri aj Jerusalen, xebel ulok ri winak pa tak ri rulewal ri Juda xukuje' pa tak ri culewal ri e c'o chuchi' ri nima' Jordan. Xebopan ruc' ri Xuan. Xquik'alajisaj ri qui mac, xban ri qui bautism rumal ri Xuan pa ri nima' Jordan. Aretak xril ri Xuan chi e q'ui chque ri pariseyib xukuje' ri saduseyib xepetic rech cäban ri qui bautism. Aretak ri Xuan xerilo xubij chque: “¡Quija'l tak cumätz! ¿Jachin xbin chiwe chi chixanimaj chuwäch ri c'äjisabal wächaj ri cäpe na? Chebibana' ba wächinic ri takal che q'uexoj c'uxaj. Michomaj u bixic pa iwanima': ‘Ri Abraham are' ri ka mam.’ Quinbij c'u chiwe, chi ri Dios cäcuinic cuban rija'l ri Abraham chque tak we abaj ri'. Camic yo'm chic ri icäj che qui t'oyic bic ri che' c'ä chaquixe'. Ronojel che' ri man cuya' ta utzalaj u wächinic, cächoy na, cäq'uiak pa ri k'ak'. Ri in kastzij quinban i bautism pa ri ja', c'utbal wa' chi i q'uexom i c'u'x i yo'm c'u can ri i mac; are c'u ri jun ri petinak chwij, c'o na u cuinem chnuwäch. Man takal ta chwe quinwuc'aj bic ri u xajäb. Ri are' quixucoj na pa ri Ruxlabal ri Dios; o quixucoj na pa ri k'ak'. C'o ri u jopibal pa u k'ab, ri trico xukuje' cutas che ri pajo. Cuc'ol c'u na ri u trico pa ri u c'uja, cuporoj c'u na ri pajo pa ri k'ak' ri mawi jubik' cächupic.” Xel ulok ri Jesus pa Galiley, xopan chuchi' ri nima' Jordan rech cäban ri u bautism rumal ri Xuan. Ri Xuan are ta xraj xuk'ilo, xubij c'u che ri Jesus: “In ta ri' ri rajawaxic cäban la ri nu bautism. ¿Are c'u ri lal cäpe la wuc'?” Ri Jesus xutzelej u bixic che: “Chaya' c'olbal camic; takalic chi jewa' cakabano rech suc' u banic ronojel cakabano.” Xunimaj c'ut ri Xuan ri xubij che. Xuwi c'u xbantaj ri u bautism ri Jesus, xel ulok pa ri ja'. Chanim c'ut ri caj xjaktajic, xril c'u ri Jesus chi ri Ruxlabal ri Dios xkaj u ulok puwi' jacha' jun palomax. Xtataj c'u jun ch'abal chicaj ri xubij: “Are lok'alaj nu C'ojol wa' ri sibalaj quinquicot ruc'.” C'äte ri' ri Uxlabaxel xuc'am bic ri Jesus pa ri chaki'j uwo sak, rech cac'ambejex rumal ri itzel. Cawinak (40) k'ij cawinak ak'ab ri Jesus man xwa' taj, xpe c'u u numic. Xopan c'u ri itzel ruc' ri Jesus che u c'ambejexic. Xubij che: “We at u C'ojol ri Dios, chabana' chi we abaj tak ri' chebux caxlanwa.” Ri Jesus xubij che: “Tz'ibatalic: Man xuwi ta rumal ri wa cäc'asi ri winak, xane' rumal ronojel tzij ri quebel ulok chuchi' ri Dios.” Ri itzel xuc'am bic chupam ri tastalicalaj tinimit Jerusalen, xuc'am c'u bic puwi' ri tz'ukutz'ic ri naj elinak chicaj puwi' ri rachoch Dios. Xubij c'u che: “We at u C'ojol ri Dios, chaq'uiaka' bic awib iquim; rumal rech chi tz'ibatalic: ‘Chi quebutak ri e u tako'n aj caj rech catquichajij, catcuc'aj na bic pa qui k'ab, rech man cachak'ij ta ri awakan cho abaj.’ ” Ri Jesus xubij che: “Xukuje' tz'ibatalic: ‘Mac'ambejej ri Ajawaxel a Dios.’ ” Jumul chic ri itzel xuc'am bic puwi' jun juyub naj ak'aninak. Xebuc'ut conojel ri ajawibal ri e c'o cho ri uwächulew chuwäch ri Jesus, ruc' ri qui juluwem. Ri itzel xubij che: “Conojel wa' quebenya' chawe we catxuqui' chnuwäch, quinak'ijilaj c'ut.” Xubij c'u ri Jesus che: “¡Jät, Satanas! Tz'ibatal c'ut: ‘Chak'ijilaj ri Ajawaxel a Dios, xak xuwi c'u ri are capatanij.’ ” Xutas c'u rib ri itzel che ri Jesus, xebopan jujun tak tako'n aj caj che u patanixic. Aretak xuta' ri Jesus chi ri Xuan xcoj pa che', xtzelej pa Galiley. Xuya' can ri Nazaret, xbec xec'ol pa Capernaum, ri c'o chuchi' ri cho, chupam ri rulew ri Zabulon xukuje' ri Neptali. Xbantaj wa' rech catz'akat ri u tz'ibam ulok ri Isaiy ri k'axal tzij: “Ulew re Zabulon, ulew re Neptali ri c'o chuchi' ri plo, ri c'o ch'käp che ri nima' Jordan, Galiley quech ri man aj judeyib taj. Tinimit ri cäbin pa ri k'ekumalil, xril jun nimalaj chäj, jun chäj ri cajuluwic chque ri e jekel chupam ri u mu'jal ri cämical.” Chi' c'ut ri Jesus xuchaplej tzijonic, xubij: “Chiq'uexa' i c'u'x, nakaj chi c'ut c'o wi ri rajawibal ri Dios.” Ri Jesus cätajin cäbin chuchi' ri cho re Galiley, xeril quieb achijab cachalal quib. Ri jun are ri Simon ri xukuje' cäbix Lu' che, ri jun chic are ri Trix. Cätajin cäquiq'uiak ri qui c'at chapbal cär pa ri cho, e cäranelab c'ut. Ri Jesus xubij chque: “Tisaj wuc', quinban c'u na chi quixux cäral tak winak.” Chanim xequiya' canok ri qui c'at, xquiterenej. Xbin chi apan jubik' ri Jesus, xeril chi quieb cachalal quib: Ri Santiag ruc' ri Xuan, e u c'ojol ri Zebedey. E c'o chupam ri jucub ruc' ri Zebedey ri qui tat, cätajin quequic'ojoj tak ri qui c'at. Ri Jesus xebusiq'uij. Chanim xquiya' can ri jucub xukuje' ri qui tat, xquiterenej ri Jesus. Ri Jesus xusolij ronojel ri Galiley. Quebutijoj ri winak pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Quebucunaj c'u conojel ri winak che ronojel ri qui yabilal xukuje' tak ri qui k'oxomal. Xel c'u u tzijol ri Jesus pa ronojel ri Siriy; xec'am ulok conojel ri c'o itzel tak yabil chque, conojel ri qui rikom nimak tak c'ax, conojel ri c'o itzel tak uxlabal chque, conojel ri xak c'ätetal quetzakic, conojel ri cäminak qui cuerp. Ri Jesus xebucunaj. Q'ui winak re Galiley, que ri Lajuj Tinimit, re Jerusalen, re Judey, xukuje' e re ch'käp che ri Jordan, xeteri' chrij. Aretak ri Jesus xeril ri q'uialaj winak, xpaki' pa ri juyub, xt'uyi' c'ut. Xekeb ri e u tijoxelab ruc'. Ri Jesus xuchaplej qui tijoxic, je xubij wa': “Utz que ri cäquich'obo chi cajwataj ri Dios chque, caquechbej c'ut ri rajawibal ri Dios. Utz que ri quebok'ic, cacu'bisax c'ut qui c'u'x rumal ri Dios. Utz que ri caquimach' quib, cäquechbej c'u na ri ulew ri u chi'm ri Dios chque. Utz que ri quenumic ri cachak'ij qui chi' che u banic ri u takanic ri Dios, cuban c'ut ri are' chi catz'akat na ri caquirayij. Utz que ri quel qui c'u'x chque ri cajil quitz'akat, quel c'u na u c'u'x ri Dios chque. Utz que ri ch'ajch'oj canima', cäquil c'u na u wäch ri Dios. Utz que ri caquicoj qui chuk'ab rech cac'oji' jamaril, quebinax c'u na rumal ri Dios chi e ralc'ual. Utz que ri caquicoch' ri c'axc'olil ri caban amak'el chque rumal u banic ri u takanic ri Dios, ya'tal c'ut ri rajawibal ri Dios chque. Utz iwe ix aretak ri winak caquiyac iwoyowal, quixquiyok' c'ut, rumal c'u wech caquibij ronojel qui wäch banoj tak tzij chiwij. Chixquicot ruc' nimalaj quicotemal, chiquic'am c'u na jun nimalaj tojbal iwech pa ri caj; je c'u c'axc'olil wa' xban chque ri e k'axal tzij ri xepe can nabe chiwäch ix.” “Ix ri' ri ratz'amil we uwächulew ri'. We c'u man c'o chic ri u tzayil ri atz'am, ¿jas ta c'u ri cubano cac'oji' ta chi u tzayil? Man c'o ta chic jas cupatanij. Xane' cäq'uiak apanok, cätac'alex c'u cumal ri winak. Ix ri' ri u chäj we uwächulew ri'. Jun tinimit ri c'o puwi' jun juyub man cäcuin taj cärawaj rib. Mawi catzij jun chäj rech caya' ta chuxe' jun bo'j, xane' caya' chicaj. Jeri' cuya' sakil chque conojel ri e c'o pa ja. Jewa' chtunun ri i chäj chquiwäch ri winak, rech quequil ri utzalaj tak i chac, cäquinimarisaj c'u u k'ij ri i Tat ri c'o pa ri caj.” “Michomaj chi in petinak che u yubisaxic ri pixab, mawi ri qui tijonic ri e k'axal tak tzij. Man in petinak ta che qui yubisaxic, xane' che qui k'alajisaxic ri kas quel cubij. Kastzij quinbij chiwe, joropa' k'ij cac'oji' na ri caj xukuje' ri ulew, man c'o ta jun t'ik, mawi ri u wi' ri jun juch' ri quesax ta na che ri pixab c'ä conojel ri jastak quebantaj na. Je c'u ri' apachin ta ne ri man cunimaj ta jun chque ri pixab, pune' are ch'utin na, cubij c'u chque niq'uiaj winak chic chi man cäquinimaj taj, ri are cubinaj na sibalaj nitz' pa ri rajawibal ri Dios. Apachin c'u ri cunimaj ri pixab, cubij c'u chque niq'uiaj winak chic chi cäquinimaj, ri are cubinaj na nim pa ri rajawibal ri Dios. Quinbij c'u chiwe ix chi, we man are utz na ri i c'aslemal chquiwäch ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib che u banic ri takaninak wi ri Dios, mawi jubik' quixoc na chupam ri rajawibal ri Dios.” “I tom chi xbix chque ri ojer tak winak: ‘Matcämisanic. Apachin ri cäcämisanic, cäc'äjisax na u wäch.’ Ri in c'ut quinbij chiwe, chi ronojel jachin ri cäpe royowal che ri rachalal, takal che chi cäc'äjisax na u wäch. Apachin ri cuyok' ri rachalal, takal che chi cäc'äjisax na u wäch cumal ri tatayib ri cäquik'at tzij pa ri comon qui nimakil ri aj judeyib. Apachin ri cubij con che ri rachalal, takal che ri are' cäbe pa ri u k'ak'al ri xibalba. Rumal ri' we cac'am bic ri a sipanic puwi' ri porobal chila' c'ut cänataj wi chawe chi ri awachalal c'o cuna' chawij, chaya' can ri a sipanic chila' chuwäch ri porobal. Jät, chatutzir nabe ruc' ri awachalal. C'äte ri' cattzelej ruc' ri porobal che u ya'ic ri a sipanic. Chatutzir chanim ruc' ri a c'ulel, aretak c'ä at c'o ruc' pa ri be. We man catutziric, catujach na ri a c'ulel che ri k'atal tzij. Te c'u ri' ri k'atal tzij catujach na che ri chajinel. Ri chajinel c'ut catucoj na pa che'. Kastzij quinbij chawe, chi man catel ta na chila', c'ä catoj na ronojel ri a c'as.” “I tom chi xbixic: ‘Matkaj pa mac ruc' jun winak chic.’ Ri in c'ut quinbij chiwe, chi ronojel jachin cuca'yej jun ixok che u rayixic u wäch, xkaj ri' pa mac ruc' pa ranima'. Rumal ri', we ri a bak'wäch re ri awiquiak'ab cattzakow pa ri mac, chawesaj, chaq'uiaka' apanok; are utz na chawe chi cäsach u wäch jun u tz'akatil ri a cuerp, chuwäch ri ronojel ri a cuerp cäq'uiak pa ri xibalba. We ri a k'ab re ri awiquiak'ab cattzakow pa ri mac, chak'ata', chaq'uiaka' apanok; are utz na chawe chi cäsach u wäch jun u tz'akatil ri a cuerp, chuwäch ri ronojel ri a cuerp cäq'uiak bic pa ri xibalba.” “Xukuje' xbix canok: ‘Apachin ri cujach bic ri rixokil, chuya' bic jun wuj che ri cubij wi chi jachom.’ Ri in c'ut quinbij chiwe, chi ronojel jachin ri cujach bic ri rixokil, we man rumal ruc'axic rib ruc' jun achi che u banic macunic, are' cuban che ri ixok chi cäkaj chupam ri mac. Apachin c'ut ri cäc'uli' ruc' ri ixok ri jachom, xukuje' cux jun ri xkaj pa mac.” “Xukuje' i tom chi ojer ulok xbix ulok chque ri winak chi ma ta xak lok' maquiban ri chi'nic ri kas cäban na, xane' chequitojo' ri e qui chi'm che ri Ajawaxel. Are c'u ri in quinbij chiwe: Miban jun chi'nic ri kas cäban na pa u bi' apachique jasach. Micoj ri caj che u banic ri chi'nic ri kas cäban na, rumal rech chi are u tem ri Dios. Micoj ri u bi' ulew che u bixic kastzij, rumal rech chi are u tac'alibal ri Dios chque ri e rakan. Micoj ri u bi' ri Jerusalen che u bixic kastzij, rumal rech chi are u tinimit ri nimalaj Ajawinel. Micoj ri i jolom che u banic ri chi'nic ri kas cäban na, rumal rech chi man quixcuin taj quiban sak, mawi k'ek che jun wi'aj. Aretak quibij ‘je’, xak ‘je’ chi'x chokok; aretak quibij ‘jayi'’, xak ‘jayi'’ chixchokok. We c'o u wi' tzij cabixic, rech ri itzel wa'.” “I tom chi xbixic: ‘Bak'wächaj che u q'uexwäch bak'wächaj. Wareyaj che u q'uexwäch wareyaj.’ Ri in c'ut quinbij chiwe: Mik'atij u wäch jun banal etzelal. Xane' we c'o jun catuch'ay che ri joperaj a palaj re ri awiquiak'ab, chatzolk'omij ri jun chic chuwäch. We c'o jun cäraj catusiq'uij pa k'atbal tzij che u majic ri a camixa', chaya' che xukuje' chi chuc'ama' bic ri a k'u'. We cäcoj chuk'ab chawe chi cac'am bic jun eka'n re niq'uiaj legua, chac'ama' bic jun legua. Apachin ta ne ri c'o cutz'onoj chawe, chaya' che; matzolk'omij awib chuwäch ri craj cakajan awuc'.” “I tom chi xbixic: ‘Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat, chawetzelaj c'u u wäch ri a c'ulel.’ Are c'u ri in quinbij chiwe: Chebilok'ok'ej ri qui banom qui c'ulel chiwe, chibana' ch'awem ruc' Dios paquiwi' ri caquiban c'ax chiwe. We je quiban wa', quixux ralc'ual ri i Tat ri c'o pa ri caj. Are c'u quesan ulok ri k'ij paquiwi' ri winak chi e utz chi man e utz taj. Cuya' ri jäb paquiwi' ri winak chi e suc' chi man e suc' taj. We xak xuwi quebilok'ok'ej c'u ri quixlok'ok'enic, ¿jas ta c'u lo ri tojbal iwe c'olic? ¿La ma ta xukuje' junam cäquiban ri tok'il tak alcabal? We xak xuwi ri e iwachalal quiya' rutzil qui wäch, ¿jas ta c'u lo ri utz quiban na chquiwäch ri niq'uiaj chic? ¿La ma ta xukuje' junam cäquiban ri man aj judeyib taj? Chixux ba' tz'akat, je jas ri i Tat ri c'o chila' chicaj, are' tz'akat.” “Chichajij iwib miban ri i suq'uil chquiwäch ri winak rech quixca'yex cumal. We je quiban wa', man c'o ta tojbal iwe ruc' ri i Tat ri c'o pa ri caj. Aretak c'ut caban tok'ob chque ri mebayib, mawesaj u tzijol ruc' trompet, je jas ri cäquiban ri quieb qui wäch xo'l tak ri be xukuje' pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, rech cänimarisax qui k'ij cumal ri winak. Kastzij quinbij chiwe, chi c'o chic ri tojbal quech. Ri at c'ut aretak caban tok'ob chque ri mebayib, märetamaj ri a mox k'ab jas ri cuban ri awiquiak'ab. Jeri' chabana' ri a tok'ob chi c'uyal. Ri a Tat c'ut ri quilow ri caban chi c'uyal, are cäyo'w na tojbal awech.” “Aretak ri ix quiban ch'awem ruc' Dios, je mibano jas ri quieb qui wäch, utz cäquil ri e are' cäquitac'aba' quib pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, cäquitac'aba' quib pa tak ri qui ch'u'c ri c'ayibal, rech quebil cumal ri winak. Kastzij quinbij chiwe chi c'o chic ri tojbal quech. Ri at c'ut, aretak caban ch'awem ruc' Dios, chatoc pa ri awachoch; chatz'apij ri uchi'ja, chabana' ch'awem ruc' ri a Tat ri c'o chic'uyal. Are c'u ri a Tat ri caril ri caban chi c'uyal, cuya' na ri tojbal awech. Aretak quiban ch'awem ruc' Dios, mibij q'ui tzij ri man c'o ta qui patan, je jas ri cäquiban ri e k'ijilal tak diosib. Ri e are cäquichomaj chi cumal ri qui bixic q'uialaj tak tzij ri man c'o ta qui patan quetatajic. Mijunamaj ba' iwib cuc'. Are c'u ri i Tat reta'm chic jachique tak ri jastak ri e rajawaxic chiwe c'ä majok chi tz'onoj che. Ri ix c'ut je ch'awem wa' chibana': ‘Ka Tat ri c'o la pa ri caj, chtastaj ri bi' la. Chpet ri ajawibal la. Chban ri rayibal la cho ri uwächulew, jacha' ri cäban chicaj. Ya' la ri ka wa re camic ri cajwataj chke. Checuyu' la ri e ketzelal jacha' xukuje' ri uj quekacuy ri etzelal ri e banom chke. Mujya' la chuwäch ri takchibal macaj, xane' chujto' la chujesaj la pa u k'ab ri banal etzelal.’ We ri ix quebicuy ri etzelal ri e banom chiwe, ri i Tat ri c'o pa ri caj quixucuy na ix. We man quebicuy ri winak, xukuje' ri i Tat man quebucuy ta na ri e iwetzelal ix.” “Aretak man quitij ta i wa, mibisarisaj ri i palaj, jacha' caquiban ri quieb qui wäch. Ri e are' xak chubanic caquetzelaj ri qui palaj rech caquil ri winak chi man quewa' taj. Kastzij quinbij chiwe chi c'o chic ri tojbal quech. Ri at c'ut aretak man catij ta a wa, chabila' ri a jolom, chach'aja' ri a palaj utz c'u u suc'umaxic awib chabana'. Rech man caquil ta ri winak chi man a tijom ta a wa. Xane' xak xuwi ri a Tat ri quilowic ri c'o awuc' chi c'uyal. Ri are' c'ut cayo'w na ri tojbal awech.” “Mimulij i k'inomal waral cho ri uwächulew jawije' ri quechicopir wi, cuchuluj wi rib, jawije' ri queboc wi ri eläk'omab che reläk'axic bic. Xane' chimulij i k'inomal pa ri caj, ri man cächicopir ta wi, man cuchuluj ta wi rib, man queboc ta wi eläk'omab che reläk'axic bic. Jawije' c'ut ri c'o wi ri i k'inomal, chila' c'o wi ri iwanima'.” “Ri u chäj ri cuerp are ri bak'wächaj. We c'u utz ri a bak'wäch, ronojel ri' ri a cuerp c'o u chäj. We man utz ri a bak'wäch, ronojel ri a cuerp ri' c'o pa ri k'eku'm. We c'u k'eku'm ri chaj ri c'o awuc', sibalaj ba nim na ri' we k'ekumalil ri'.” “Man c'o ta jachin jun cäcuinic quebupatanij quieb ajawib, rumal rech chi cäretzelaj na u wäch ri jun, culok'ok'ej c'u na ri jun chic, o cäruc'aj rib ruc' ri jun, man nim ta c'u cäril wi ri jun chic. Man quixcuin taj quipatanij ri Dios xukuje' ri k'inomal.” “Rumal ri' quinbij chiwe: Mixoc il che ri i c'aslemal, jas ri quitij na, o jas ri quiwuq'uiaj na; mawi che ri i cuerp, jas atz'iak ri quicojo' na. ¿La ma ta are nim na u k'ij ri c'aslemal chuwäch ri cätijic? ¿La ma ta are xukuje' nim na u k'ij ri cuerp chuwäch ri atz'iak? Chiwilampe' ri chicop aj uwo caj ri e c'o qui xic'. Ri e are' man queticonij taj, man quek'atow taj, man quemulin ta pa c'uja. Ri i Tat c'ut ri c'o chila' chicaj quetzukuwic. ¿La ma ta are nim na i k'ij ix chquiwäch ri e are'? Jachin ta jun chiwe pune' ta sibalaj coc il, ¿Jas ta lo ri cubano che u tikic niq'uiaj bara' che ri rakan? Xukuje' ri atz'iak, ¿jasche quixoc il che? Chiwesaj i no'j chque ri juyubal tak cotz'i'j, jas ri cäquibano queq'uiyic: man quechacun taj, man quebatz'am taj. Quinbij c'u chiwe, chi mawi ri ajawinel Salomon je ta ratz'iak wa' xucojo, pune' sibalaj nim u k'ij. We ri k'ayes re ri juyub, ri c'o camic, chwek c'ut cäq'uiak pa k'ak', je ratz'iakixic wa' rumal ri Dios, ¡e ta c'u lo ri ix; ay ri ix, xa' jubik' i cojonic! Mixoc il, mibij: ‘¿Jas cäkatijo, jas cäkuq'uiaj, jas katz'iak cäkacojo?’ Conojel we jastak ri' are sibalaj quequitzucuj ri man queta'm ta u wäch ri Dios; ri i Tat c'ut ri c'o chila' chicaj reta'm chi conojel we jastak ri' quebajwataj chiwe. Rumal c'u ri' are chicojo' i chuk'ab che u rikic ri rajawibal ri Dios chibana' c'ut ri cutok'ij ri Dios, quebic'am c'u na xukuje' conojel tak we jastak ri'. Je c'u ri', mixoc il che ri k'ij re chwek; ri k'ij c'ut re chwek cuc'am na ulok ri roquem il. Ri retzelal ri jun k'ij chubana' wa' che.” “Mik'at tzij paquiwi' jule' chic, rech man cäk'at ta tzij piwi' ix. Je c'ut jas quiban ix che u k'atic tzij paquiwi' jule' chic, je cäban na chiwe ix, cak'at na tzij piwi', jas ri pajbal xicoj ix, je cäcoj na chiwe. ¿Jasche caca'yej ri mes ri c'o pa ri u bak'wäch ri awachalal, man cawil ta c'ut ri cuta'm ri c'o chupam ri a bak'wäch at? We c'u ri at c'o jun cuta'm chupam ri kas a bak'wäch, ¿jas ta c'u ri cabano catcuinic cabij che ri awachalal: ‘Chaya' c'olbal chwe quinwesaj ri pajo ri c'o chupam ri a bak'wäch?’ ¡Quieb a wäch! Nabe chawesaj ri cuta'm ri c'o pa ri a bak'wäch. C'äte ri' kas catca'y che resaxic ri mes pa ri u bak'wäch ri awachalal. Mebiya' ri tastalicalaj tak jastak chque ri tz'i'. Mebiquiäk tak ri e i perl chquiwäch ri ak. Ri e are c'ut quequitac'alej, quetzelej c'u chiwij, cäquiban ch'akatak chiwe.” “Chixtz'ononok, cäyataj c'u na chiwe; chixtzucunok, quixrikon c'u na; chixc'orc'ot chuchi' ri oquibal, cäjaktaj c'u na chiwäch. Ronojel ri catz'ononic, cac'amanic; xukuje' ri catzucunic cärikonic; ri cäc'orc'otic, cäjaktaj na chuwäch. ¿Jachin ta jun winak chiwe, we ri ralc'ual cuta' u wa che, cuya' ta jun abaj che? ¿O la cuya' lo jun cumätz che, aretak cutz'onoj jun cär che? We c'u ri ix, ri ix lawalo, iweta'm quebiya' utzalaj tak jastak chque ri e iwalc'ual, ¡e ta c'u lo ri i Tat ri c'o pa ri caj, quebuya' na utzalaj tak jastak chque ri caquitz'onoj che! Je c'u ri', ronojel ri quiwaj chi cäquiban ri winak chiwe, jeri' xukuje' chibana' ix chque. Are c'u wa' ri cätakan wi ri pixab xukuje' ri xquitz'ibaj ri e k'axal tak tzij.” “Chixoc chupam ri oquibal ri latz' u wäch. Nim c'u qui wäch xukuje' nim qui pam ri oquibal xukuje' ri be ri cäc'aman bic chupam ri sachbal wächaj, e q'ui c'ut ri queboc bic chupam. Latz' c'u u wäch ri oquibal, xukuje' alaj u wäch ri be ri quec'aman bic pa ri c'aslemal. Man e q'ui ta c'ut ri querikowic.” “Chichajij iwib chquiwäch ri winak ri cäquijaluj quib chi e k'axal tak tzij. Ri e are quebul iwuc', je ta ne e chij, are c'u ri chquipam e tokinelab tak utiw. Cumal tak ri e qui wächinic quiwetamaj qui wäch, man c'u quech'up ta uva chque tak ri q'uix, mawi higo chque tak ri tzacam. Je c'u ri', ronojel utzalaj che' cuya' utzalaj u wächinic. Are c'u ri che' ri man utz taj, cuya' u wächinic ri man utz taj. Man cäcuin taj ri jun utzalaj che' cuya' wächinic ri man utz taj, mawi cäcuintaj ri jun che' ri man utz taj cuya' utzalaj u wächinic. Ronojel che' ri man cuya' ta utzalaj u wächinic, cächoy na bic, cäq'uiak pa k'ak'. Je c'u ri', rumal ri qui wächinic, quiwetamaj wi qui wäch.” “Man ronojel taj ri cabin chwe: ‘Wajaw, Wajaw’, coc ta na pa ri rajawibal ri Dios, xane' xuwi ri quebanow ri u rayibal ri nu Tat ri c'o pa ri caj. E q'ui c'ut cäquibij na chwe pa ri k'ij ri': ‘Wajaw, Wajaw, ¿la ma ta xkak'axej ri tzij la chque ri winak pa ri bi' la? ¿La ma ta xekesaj itzel tak uxlabal pa ri bi' la? ¿La ma ta xkaban q'uialaj mayibal pa ri bi' la?’ Ri in c'ut quinbij na chque: ‘Mawi jumul xinch'ob i wäch. Chixel chnuwäch, ix banal tak etzelal.’ ” “Ronojel jachin ri cutatabej we nu tzij ri', cunimaj c'ut, are' je jas jun achi utz u chomanic. Ri achi ri' xuyac jun rachoch puwi' jun nimalaj abaj. Xkaj ri jäb, xnimar ri nima', xpe nimalaj quiakik' chrij ri ja ri'. Man xtzak ta c'ut, rumal rech chi ri u tac'alibal c'o puwi' ri abaj. Ronojel ri cutatabej we nu tzij ri', man cunimaj ta c'ut, are' je jas jun conalaj achi ri xuyac jun rachoch puwi' ri sanyeb. Xkaj ri jäb, xnimar ri nima', xpe nimalaj quiakik' xuq'uiak rib chrij ri ja ri'. Xtzak c'ut. Sibalaj nim ri u tzakic. Aretak ri Jesus xuq'uis u bixic we tzij ri', conojel ri winak e mayinak che ri u tijonic. Rumal rech chi quebutijoj je jas ri jun c'o u takanic, man je ta c'ut e jacha' ri ajtijab re ri pixab.” Aretak ri Jesus xkaj ulok puwi' ri juyub, sibalaj q'ui winak xeteri chrij. Xopan c'u jun achi c'o ch'a'c chrij. Xxuqui' chuwäch ri Jesus, xubij che: “Wajaw, we caj la, cäcuin la che nu josk'ixic.” Ri Jesus c'ut xuyuk ri u k'ab, xuchap ocok, xubij che: “Quinwaj; chatjosk'itajok.” Chanim ri' xjosk'itaj ri achi che ri u ch'a'c. Xubij c'u ri Jesus che: “Chawilampe', c'o jun mabij wi, xane' jät, chac'utu' awib chuwäch ri cojol tabal tok'ob. Chaya' ri sipanic ri xtakan wi ri Moises, che k'alajisanic chquiwäch ri winak chi at utz chic.” Oquem re ri Jesus pa Capernaum, xpe jun aj Rom qui nimal ri jun sient ajch'ojab, xopan ruc' ri Jesus, xutz'onoj jun tok'ob che. Xubij: “Wajaw, ri ala ri pataninel wech cäminak u cuerp, c'o cho ja, c'o nimalaj c'ax che.” Xubij c'u ri Jesus che: “Quinbe che u cunaxic.” Xubij c'u ri qui nimal ri ajch'ojab: “Wajaw, man takal ta chwe chi coc la pa ri wachoch. Xane' xuwi chya' la ri takanic, ri ala cäcunataj c'u na. Ri in c'ut, in achi in c'o chuxe' takanic. E c'o c'u ajch'ojab pa nu k'ab. Quinbij che ri jun: ‘Jät,’ cäbe c'ut. Quinbij che jun chic: ‘Tasaj,’ cäpe c'ut. Quinbij che ri wajchac: ‘Chabana' wa',’ cuban c'ut.” Aretak xuta' ri Jesus, xumay ri u tzij ri achi. Xubij chque ri e teren chrij: “Kastzij quinbij chiwe, chi mawi ne pa Israel nu rikom ta we nimalaj cojonic ri'. Quinbij chiwe chi q'ui winak quepe na pa elebal k'ij, quepe na pa u kajebal k'ij, quet'uyi' na cuc' ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob pa ri rajawibal ri Dios. E are tak c'ut ri takal ri ajawibal chque queq'uiak na naj pa ri k'ekumalil, ri quebok' wi na, caquikuch'uch'ej na ri qui ware.” C'äte ri' ri Jesus xubij che ri qui nimal ri ajch'ojab: “Jät. Je jas ri xacojo, je chban chawe. Xcunataj c'u ri ala pa ri jok'otaj ri'.” Ri Jesus xopan cho rachoch ri Lu', xrilo chi ri u ji' chuchu' kajinak che k'ak'. Ri Jesus xuchap ri u k'ab, xel c'u ri k'ak' chrij ri chuchu'; xwalijic, xebupatanij c'ut. Aretak xk'ekal chic, q'ui ri c'o itzel tak uxlabal chque xec'am ulok chuwäch ri Jesus. Ri are' xeresaj ri itzel tak uxlabal ruc' jun tzij. Xebucunaj c'u conojel ri c'o yabil chque. Je xbantajic jas ri tzijom can rumal ri Isaiy ri k'axal tzij. Xubij: “Kas are xebuc'am bic ri ka tukaril, xerekaj c'u bic ri ka yabilal.” Ri Jesus, aretak xeril ri q'uialaj winak chrij, xtakanic chi chek'ax ch'akäp che ri cho. Xpe c'u jun ajtij re ri pixab, xopan ruc' ri Jesus, xubij che: “Ajtij, quinteri chij la xa' apawije' ta ne ri cäbe wi la.” Ri Jesus xubij che: “Ri yac c'o qui jul, ri chicop aj uwo caj c'o qui soc. Are c'u ri Rija'l winak, man c'o ta cuxlan wi ri u jolom.” Jun chic chque ri u tijoxelab xubij che: “Wajaw, ya' la chwe chi nabe quinmuku' can ri nu tat.” Ri Jesus xubij che: “Chinaterenej, chebaya' can ri cäminakib chi chequimuku' ri qui cäminakib.” Xoc c'u ri Jesus pa ri jucub, ri u tijoxelab xquiterenej. C'äte ri' xpe jun nimalaj quiakik'. Jeri' chi ri jucub cäch'ukutaj cumal ri k'et ri cäpe puwi' ri cho; are c'u ri Jesus cäwaric. Ri u tijoxelab xekeb ruc', xquic'asuj, xquibij che: “Kajaw, chujto' la, cäsach na ka wäch.” Xubij ri Jesus chque: “¿Jasche quixe'j iwib, ri ix xa' jubik' ri i cojonic?” Xwalij c'ut, xuyaj ri quiakik' xukuje' ri ja'. Chanim c'u xtänic. Xpe c'u nimalaj jamaril pa ri cho. E mayininak c'ut xquibij: “¿Jas u banic we achi ri', chi ri quiakik' xukuje' ri cho cäquinimaj ri u tzij?” Aretak xk'ax ch'käp che ri cho, xopan pa jun ulew re Gadar. E c'o quieb winak c'o itzel tak uxlabal chque, xebel ulok chquixo'l ri mukubal, xekeb ruc' ri Jesus. Sibalaj xibibal qui wäch, jeri' chi man c'o ta jun cäcuinic coc'ow pa ri be ri'. Xquirak c'u qui chi', xquibij: “¿Jas awe chke, Jesus u C'ojol ri Dios? ¿La at petinak waral che u banic c'ax chke, c'ä majok curika' ri k'ijol?” Naj c'u e c'o wi apan chque jumulaj ak ri cätajin queyuk'uxic. Ri itzel tak uxlabal xquibochi'j ri Jesus, xquibij che: “We cujawesaj bic, chujataka bic cuc' ri jumulaj ak.” Ri Jesus xubij chque: “Jix. Xebel bic chque ri winak xeboc chquipam ri ak; c'äte ri' conojel ri jumulaj ak xexulelic xekaj bic puwi' ri tanatic, xekaj pa ri cho, xejik' c'u pa ri ja'.” Ri ajyuk'ab xebanimajic, xebe pa ri tinimit. Xequiya' u tzijol conojel ri jastak ri'. Xequiya' u tzijol ri xquic'ulmaj ri winak ri c'o itzel tak uxlabal chque. Conojel c'u ri e c'o pa ri tinimit xebel ulok che u rikic quib ruc' ri Jesus. Aretak xquilo, xquibochi'j chi chel bic pa ri qui c'olbal. Xoc ri Jesus chupam ri jucub, xk'ax ch'käp che ri cho. Xopan pa ri u tinimit. Xtelex c'u ulok jun cäminak u cuerp, k'oyol chuwäch jun pop. Ri Jesus aretak xril ri qui cojonic ri e c'amowinak ulok, xubij che ri cäminak u cuerp: “Chajiquiba a c'u'x, nu c'ojol, ri e a mac e sachtajinak.” E c'o jujun chque ri ajtijab re ri pixab chila', xquichomaj: “We achi ri' cuc'ulelaj ri Dios.” Xretamaj c'ut ri Jesus ri qui chomanic, xuc'ot qui chi': “¿Jasche sibalaj itzel ri qui chomaj? ¿Jachique c'ut ri man c'ax ta u bixic: ‘Ri a mac e sachtajinak'’, o ri u bixic: ‘Chatwalijok, chatbinok’? Rech c'ut quiwetamaj chi ri Rija'l winak c'o takanic pa u k'ab che qui sachic ri macaj cho ri uwächulew, xubij c'u che ri cäminak u cuerp: ‘Chatwalijok. Chawalijisaj bic ri a pop. Jät cho awachoch.’ ” Xwalij c'ut, xbe cho rachoch. Ri q'uialaj winak aretak xquilo, xquimayo, xquinimarisaj u k'ij ri Dios, rumal rech chi are yowinak we takanic ri' pa qui k'ab ri winak. Cätajin coc'ow ri Jesus chila', xril jun achi t'uyul jawije' ri cätoj wi alcabal, Matey u bi'. Ri Jesus xubij che: “Chinaterenej.” Xwalij c'ut, xuterenej bic. Xc'ulmatajic chi ri Jesus c'o pa ri mexa cho rachoch ri Matey. E q'ui c'u tok'il tak alcabal xukuje' ajmaquib xet'uyi' pa ri mexa ruc' ri Jesus xukuje' cuc' ri u tijoxelab. Ri pariseyib aretak xquil wa', xquic'ot qui chi' ri u tijoxelab: “¿Jasche cäwa' ri iwajtij cuc' ri tok'il tak alcabal xukuje' cuc' ri ajmaquib?” Ri Jesus c'ut aretak xuta' ri xquibij, xubij: “Ri winak ri e utz man rajawaxic ta cunal quech, xane' ri c'o yabil chque. Jix chiwetamaj ri quel cubij we tz'ibatalic ri': ‘Ri quinwaj are' chi quel i c'u'x, ma are ta ri qui chi'xic tabal tak tok'ob.’ Man in petinak taj che qui siq'uixic ri e suc', xane' ri ajmaquib, rech cäquiq'uex qui c'u'x.” Xepe c'u ri u tijoxelab ri Xuan, xebopan ruc' ri Jesus, xquibij che: “¿Jasche ri uj xukuje' ri pariseyib c'o k'ij man cujwa' taj, are c'u ri tijoxelab la man je taj cäquibano?” Ri Jesus xubij chque: “¿La quebison puch ri ula' ri e c'o pa jun c'ulanem, joropa' k'ij cac'oji' ri achajilaxel cuc'? Copan c'u na jun k'ij aretak quesax ri achajilaxel chquixo'l. C'äte c'u ri' man quequitij ta qui wa. Man c'o ta jun cucoj jun c'ac' c'ojbal che jun k'e'l atz'iak. We ta jeri' ri c'ojbal cäresaj bic jubik' che ri atz'iak, cänimataj c'u ri u tek'tobic. Xukuje' man cäya' ta c'ac' u wa'l uva pa k'e'l tak tz'um. We ta jeri' quet'ubin ri' ri tz'um, cätix c'u ri' ri u wa'l uva, man c'o ta chi c'u qui patan ri tz'um. Xane' cäya' ri c'ac' u wa'l uva pa c'ac' tak tz'um. Jewa' cäquito' quib ri e quieb, man cäsach ta qui wäch.” Aretak cätajin catzijon ri Jesus cuc', xopan c'u jun nim u k'ij, xxuqui' chuwäch ri Jesus, xubij che: “Ri nu mia'l c'äte jubik' ri' cäcämic. Saj ba' la. Chya' ri k'ab la puwi', cäc'asi c'u na.” Ri Jesus xwalijic, xuterenej bic; xerachilaj bic ri u tijoxelab. C'äte ri' xpe jun chuchu' c'o chi cablajuj junab quel u quiq'uel. Ri are' xkeb chrij ri Jesus, xuchap ocok ri u chi' ri ratz'iak. Xubij c'u ri chuchu' pa ranima': “Xuwi ta ne quinchap ocok ri ratz'iak, quincunataj na.” Ri Jesus xutzolk'omij rib che u ca'yexic ri chuchu', xubij che: “Chajiquiba a c'u'x, nu mia'l. Rumal ri a cojonic xatcunatajic.” Kas c'u pa ri jok'otaj ri' xcunatajic. Xopan c'u ri Jesus cho rachoch ri achi nim u k'ij; xeril ri e ok'esal tak su' xukuje' tak ri winak ri caquiq'uis quib che ok'ej. Ri Jesus xubij chque: “Chixel bic waral, ri ali man cäminak taj, xa' warinak.” Ri winak xquitze'j u wäch. Are c'u ri Jesus xuban chque chi xebel bic, xoc c'u bic xuchap ri ali che ri u k'ab, xwalij c'u ri ali. Xel u tzijol wa' chquixo'l conojel ri winak chila'. Aretak xel bic ri Jesus chila', xeteri bic quieb moyab chrij. Xquirak qui chi', xquibij: “Chel c'u'x la chke, Rija'l ri David.” Aretak xopan cho ja, xekeb ri quieb moyab ruc'. Ri Jesus xubij chque: “¿La quicojo chi quincuin che u banic wa'?” Xquibij che: “Je', Kajaw.” Ri Jesus xebuchap ocok ri qui bak'wäch, xubij: “Jas ri u beya'l ri i cojonic, je chban taj chiwe.” Xejaktaj c'u ri qui bak'wäch. Ri Jesus sibalaj xebupixbej, xubij: “Chiwila', c'o jun metamanic.” Xebel c'u bic, xquesaj u tzijol chque conojel ri winak chila'. Pa ri quelic c'u bic ri moyab, jujun winak xquic'am ulok chuwäch ri Jesus jun mem ri c'o itzel uxlabal che. Aretak esam chi bic ri itzel uxlabal, xtzijon ri mem. Ri winak xquimayo, xquibij: “Mawi jumul je banom wa' pa Israel.” Are c'u ri pariseyib xquibij: “Rumal ri u cuinem ri qui nimal ri itzel tak uxlabal queresaj ri itzel tak uxlabal.” Ri Jesus xebusolij conojel ri tinimit xukuje' ri alaj tak tinimit. Quebutijoj ri winak pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Cutzijoj ri utzalaj tzijol re ri rajawibal ri Dios. Cucunaj ronojel yabil xukuje' ronojel k'oxowem. Aretak ri Jesus xeril ri q'uialaj winak, xel u c'u'x chque, rumal rech chi cäquirik c'ax e je jas ri chij ri man c'o ta cajyuk', e jabuninak. Xubij c'u chque ri u tijoxelab: “Kastzij ri k'atoj sibalaj nim, are c'u ri ajchaquib man e q'ui taj. Chitz'onoj ba che ri rajaw ri k'atoj, chi chebutaka' bic ajchaquib pa ri u k'atoj.” Ri Jesus xebusiq'uij c'u ri cablajuj u tijoxelab. Xuya' takanic pa qui k'ab paquiwi' ri itzel tak uxlabal, che quesaxic bic; xuya' takanic pa qui k'ab che u cunaxic ronojel yabil xukuje' ronojel k'oxowem. Ri cablajuj takomxenlab e are wa' ri qui bi': ri nabe Simon, ri cäbix Lu' che, ri Trix ri rachalal, ri Santiag u c'ojol ri Zebedey, ri Xuan ri rachalal, ri Pelip, ri Bartolome, ri Max, ri Matey ri tok'il alcabal, ri Santiag u c'ojol ri Alpey, ri Tadey, ri Simon que ri juk'at aj selot, xukuje' ri Judas Iscariot ri xjachow ri Jesus. E are cablajuj wa' ri xebutak bic ri Jesus, xebupixbej bic, xubij chque: “Mixbe cuc' ri man aj judeyib taj, xukuje' mixoc pa tak qui tinimit ri aj samarib; xane' jix nabe cuc' ri chij re ri u tinimit ri Israel, ri e sachinak. Pa ri i binem chitzijoj chque ri winak: ‘Nakaj chic c'o wi ri rajawibal ri Dios.’ Chebicunaj yawabib, chebic'astajisaj cäminakib, chebicunaj ri c'o ch'a'c chquij, rech quebux ch'ajch'oj, chebiwesaj itzel tak uxlabal. Man c'o ta xiya' che ri xic'amo; chiya' c'u chque ri winak, man c'o ta jas quitok'ij chque. Mic'am bic k'an puak, mawi sak puak, mawi quiäk puak pa ri i pas. Mic'am bic iwatz'iak ri qui jalbej, mic'am bic i chi'm re be, mawi i xajäb, mawi i ch'imiy. Takal che ri ajchac ri tzukbal rech. Apachique tinimit o alaj tinimit ri quixoc wi, chich'obo' jachin ri c'o chila' ri takal wi, chixcanaj c'u can chila' c'ä quixel na bic. Aretak c'u quixoc pa jun ja, chiya' rutzil qui wäch ri ajchak'e ri ja. We takal chque ri ajchak'e ri ja, chcanaj ri i jamaril cuc'; we c'u man takal chque, man cacanaj ta ri i jamaril cuc'. Apachin ta ne ri man quixuc'ulaj taj, mawi cutatabej ri i tzij, chixel bic pa ri ja o ri tinimit ri'. Chitota' can ri ulew ri e c'o chque ri iwakan. Kastzij quinbij chiwe, chi ri c'äjisabal qui wäch ri winak re ri tinimit ri' nim na chuwäch ri re ri Sodom xukuje' ri Gomor pa ri k'ij re ri k'atoj tzij.” “Chiwilampe'. Quixintak bic je jas ri chij chquixo'l ri utiw. Chicojo' ri i chomabal chichajij iwib je jas ri caquiban ri cumätz. Chixux jacha' ri palomax ri man c'o ta c'ax cubano. Chichajij iwib chquiwäch ri winak; quixquijach c'u na pa qui k'ab ri k'atal tak tzij, quixquich'ay na pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Quixc'am na bic chquiwäch k'atal tak tzij xukuje' ajawinelab rumal wech in, jeri' quik'alajisaj na chquiwäch jas ri iwilom, xukuje' quik'alajisaj na chquiwäch ri man aj judeyib taj. Aretak c'ut quixquijach na pa qui k'ab ri k'atal tak tzij, mixoc il che ri quibij na o jas u bixic quibij na, aretak c'u copan ri jok'otaj che ri tzijonem, cäyataj na chiwe jas ri qui bij na. Man ix ta c'ut ri quixtzijon na, xane' are ri Uxlabaxel re ri i Tat cätzijon na chi i chi'. Ri achalaxel quebujach na ri rachalal pa cämic, ri tataxelab quebujach na ri ralc'ual. Ri alc'ualaxelab cäquiwalijisaj na quib chquij ri qui tat qui nan, quequicämisaj c'u na. Conojel ri winak caquetzelaj i wäch rumal wech in. Apachin c'u ri cuk'i' ri c'ax c'ä pa ri q'uistajic, are ri' quesäx na pa ri c'ax. Aretak quixokatax pa jun tinimit, chixanimajok, jix pa ri jun tinimit chic. Kastzij c'ut quinbij chiwe, chi c'ä maja' quebisolij conojel tak ri tinimit re Israel, aretak cäpe ri Rija'l winak. Ri tijoxel man are ta nim na u banic chuwäch ri rajtij. Ri ajchac man are ta nim na u banic chuwäch ri rajaw. Cubana' wa' che ri tijoxel chi cux jas ri rajtij, cubana' wa' che ri ajchac chi cux jas ri rajaw. We xbix Beelzebu che ri rajaw ja, ¡e ta c'u lo ri aj uwo rachoch!” “Je c'u ri' mixe'j iwib chquiwäch ri winak, man c'o ta jun jasach ch'ukutalic ri ma ta quel na chisak, man c'o ta jun jasach c'utalic ri ma ta quetamax na. Ri quinbij in chiwe pa k'ekumal, chibij aretak canicow ri k'ij; ri quinbij chic'uyal, chiraka' i chi' che u bixic apanok paquiwi' tak ri ja. Mixe'j ba iwib chquiwäch ri cäquicämisaj ri cuerp, man quecuin ta c'ut cäquicämisaj ri c'aslibal. Are c'u chixe'j na iwib chuwäch ri jun ri cäcuin che u sachic u wäch ri cuerp xukuje' ri c'aslibal chupam ri xibalba. ¿La ma ta jun alaj puak quec'ayix wi quieb chiochi? Mawi c'u jun chque cätzak pa ulew, we ta ma ta are ri u rayibal ri i Tat. E ta c'u lo ri ix, conojel ri i wi' e ajilatalic. Je c'u ri' mixe'j iwib; are c'u ri ix c'o na iwajil chquiwäch q'ui chiochi.” “We c'o jachin quink'alajisan chquiwäch ri winak, ri in xukuje' quink'alajisaj chuwäch ri nu tat ri c'o pa ri caj. Ri man quinuk'alajisaj ta chquiwäch ri winak, xukuje' ri in man quink'alajisaj ta chuwäch ri nu Tat ri c'o pa ri caj.” “Michomaj chi in petinak che u ya'ic jamaril chquixo'l ri winak cho ri uwächulew, man in petinak taj che u ya'ic jamaril, xane' ch'ich' re ch'o'j. In petinak c'ut che u tasic ri achi chrij ri u tat, ri ali chrij ri u nan, ri alibatz chrij ri ralib. Ri u c'ulel c'u ri winak e are ri aj uwo rachoch. Apachin ri are lok' na ri u tat o ri u nan chnuwäch in, man in takal ta che; apachin ri are lok' na ri u c'ojol o ri u mia'l chnuwäch in, man in takal ta che. Apachin ri man cuc'am ta ri u ripibal, ri man cäteri ta chwij, are ri' man in takal ta che. Apachin ri curik ri u c'aslemal, cutzak c'u na; apachin ri cutzak ri u c'aslemal rumal wech in, curik c'u na.” “Apachin ri quixc'amowanic, in ri' in u c'amowam; apachin c'u ri quinc'amowanic, u c'amowam ri xintakow ulok. Apachin ri cuc'amowaj jun k'axal tzij rumal rech chi k'axal tzij, tojbal re k'axal tzij cuc'amowaj na. Apachin ri cuc'amowaj jun suc' winak rumal rech chi suc', tojbal re suc' winak cuc'amowaj na. Apachin ta ne ri cayo'w xak xuwi jun lak joron che jun chque we ch'utik ri' ri e nu tijoxelab, kastzij quinbij chiwe, man cutzak ta ri tojbal re.” Ri Jesus, aretak xepixbetaj ri cablajuj u tijoxelab, xel bic chila' che u ya'ic tijonic pa tak q'ui tinimit. Ri Xuan, aretak c'o pa che', xuta' u tzijol ri u chac ri Crist; xebutak c'u bic ri u tijoxelab, che u bixic che ri Jesus: “¿La lal ri' ri cäpe na, o cäkeyej chi na jun?” Ri Jesus xubij chque: “Jix. Chiya' u tzijol che ri Xuan jas ri quito, jas ri quiwilo. Ri moyab, queca'yic chic. Ri ch'ocojib quebin chic. Ri c'o ch'a'c chquij quecunatajic. Ri man queta'm taj, queta'm chic. Ri cäminakib quec'astajic. Chque ri mebayib cätzijox wi ri utzalaj tzijol. Utz re ri man cuban ta quieb u c'u'x chwe.” Aretak e benak chic ri u tijoxelab ri Xuan, ri Jesus xutzijoj ri Xuan chque ri winak: “¿Jas ri xixel bic che rilic pa ri chaki'j uwo sak? ¿La xiwila' jun aj ri cäslabisax rumal ri quiakik'? ¿Jas c'ut ri xixel bic che rilic? ¿La xiwila' jun winak ri u cojom ch'uch'ujalaj tak atz'iak? Are c'u ri cäquicoj ch'uch'ujalaj tak atz'iak, pa tak cachoch ri ajawinelab e c'o wi. ¿Jas c'u che xixel bic? ¿La xixbe che rilic jun k'axal tzij? Je, quincha chiwe, ri are nim na u banic chuwäch jun k'axal tzij. Chrij we Xuan ri' are wa' ri cubij ri tz'ibatalic: ‘Chawilampe'. Quintak bic ri nu tako'n chawäch. Ri are cusuc'umaj na ri a be chawäch.’ Kastzij quinbij chiwe, chi man c'o ta jun ri alam rumal jun ixok ri nim ta u banic chuwäch ri Xuan Bautist. Are c'u ri sibalaj ch'utin pa ri rajawibal ri Dios, are ri nim na u banic chuwäch ri Xuan. Kas pa tak ri u k'ijol ri Xuan Bautist c'ä camic, cäcoj chuk'ab che ri rajawibal ri Dios. E are c'ut ri cäquicoj c'u qui chuk'ab, caquitokij. Conojel ri e k'axal tak tzij xukuje' ri pixab c'ä ruc' ri Xuan xquibij wi ri u tzij ri Dios chque ri winak. We quiwaj c'ut quic'amo, are Eliy wa', ri xbixic chi cäpe na. Apachin c'ut ri c'o u xiquin, chtatabenok. ¿Jas c'u ruc' quinjunamaj wi ri winak ri e c'o camic? E junam cuc' ri ac'alab ri e t'uyul pa tak ri c'ayibal, quequich'abej ri cachil: ‘Xkok'esaj su' chiwäch, man xixxojow ta c'ut. Xkabixoj u k'ojom cäminak, man xixok' ta c'ut.’ Xpe ri Xuan, ri man cäwa' taj, man cuq'uian taj. Cäbix c'ut: ‘C'o itzel uxlabal che.’ Xpe ri Rija'l winak, ri cäwa'ic, ri cuq'uianic. Cäbixic: ‘Chiwilampe'. Are jun ajwij xukuje' uq'uianel. Cachil tok'il tak alcabal. Cachil ajmaquib.’ Are c'u ri no'j cäk'alajisax cumal ri e u chac chi suc'.” C'äte ri' ri Jesus xuchaplej qui yajic ri e tinimit jawije' ri e u banom wi q'ui nimak tak mayibal, rumal rech chi ri tinimit ri' man xquiq'uex ta qui c'u'x. Ri Jesus xubij: “¡C'ax awe, tinimit Corazin! ¡C'ax awe, Betsaid! Ri nimak tak mayibal ri xinban iwuc' ix, we ta pa Tir, we ta pa Sidon xeban wi, ri e are ojer ta ri' xquiq'uex qui c'u'x. Rumal ri' xquicoj ta chaj xukuje' xquicoj ta wakwoj atz'iak ri' chquij. Rumal ri' quinbij chiwe, chi ri c'äjisabal i wäch ix pa ri k'ij re ri k'atoj tzij, are nim na chuwäch ri que ri Tir, xukuje' ri Sidon. Are c'u ri at, tinimit Capernaum, ¿Ri at walijisam c'ä pa ri caj? Chupam ri nimalaj siwan catrokix wi na, we ta c'u pa Sodom xeban tak wi ri mayibal ri xeban tak awuc' c'ä c'o ta ri' ri Sodom camic. Rumal ri' quinbij chiwe, chi ri c'äjisabal i wäch ix pa ri k'ij re k'atoj tzij, are nim na chuwäch ri re ri Sodom.” Pa ri k'ij ri' xch'aw ri Jesus, xubij: “Quink'ijilan che la, Tat, Rajaw caj ulew, chi xebec'u' la we jastak ri' chquiwäch ri c'o qui no'j xukuje' ri c'o qui ch'obobal, xebec'utinisaj c'u la chquiwäch ri ac'alab. Je, Tat, je c'u wa' xkaj chwäch la. Conojel ri jastak xejachtaj chwe rumal ri nu Tat. Man c'o ta jun kas etamaninak u wäch ri C'ojolaxel, xane' xak xuwi ri Tataxel. Man c'o ta jun kas etamaninak u wäch ri Tataxel, xane' xak xuwi ri C'ojolaxel xukuje' jachin tak ri craj wi ri C'ojolaxel u ya'ic retamaxic chque. Tisaj wuc', iwonojel ri ix cosinak, iwonojel ri c'o iweka'n. Quinya' c'u na uxlanem chiwe. Chic'amowaj ri weka'bal ri quinya' chiwij, chiwetamaj iwe wuc', chi in coch'onel xukuje' mach'al ri wanima'; quirik c'u na uxlanem che ri iwanima'. Are c'u ri weka'bal ch'uch'uj, ri weka'n man al taj.” Pa tak ri k'ij ri', xbe ri Jesus pa tak ri tico'n pa jun k'ij re uxlanem. Ri u tijoxelab xenumic, xquich'up ri u jolom trico, xquitijo. Xquil c'u ri pariseyib, xquibij che ri Jesus: “Chawilampe', ri a tijoxelab cäquiban ri awas u banic pa ri k'ij re uxlanem.” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta i siq'uim jas xuban ri David aretak ri are' xukuje' ri e rachil xenumic? ¿La ma ta i siq'uim jas xubano, aretak xoc pa ri rachoch Dios, xutij c'u ri caxlanwa ri cojom cho ri Dios? Ri awas quitijic rumal xukuje' cumal ri e achilaninak. Xane' xak xuwi cumal ri e cojol tabal tok'ob. O ¿La ma ta i siq'uim pa ri pixab chi pa ri k'ij re uxlanem, ri e cojol tabal tak tok'ob man caquichajij ta ri k'ij re uxlanem man c'o ta c'u qui mac? Ri in c'ut quinbij chiwe chi c'o jun waral ri nim na ri u banic chuwäch ri rachoch Dios. Man iweta'm taj jas quel cubij we tz'ibatalic ri': Ri quinwaj chi quel i c'u'x, che u q'uexwäch ri e qui chi'xic tabal tak tok'ob chwe. We ta i ch'obom ri quel cubij, ma ta xibij ri' chi c'o qui mac ri man c'o ta qui mac. Ri Rija'l winak c'o u takanic puwi' ri k'ij re uxlanem.” Xel c'u bic chila', xopan pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. C'o jun achi chila' matz' u k'ab. Caquitzucuj c'ut jun jasach caquitzujubej rech ri Jesus, xquic'ot u chi': “¿La ya'tal u banic cunanic pa ri k'ij re uxlanem?” Ri Jesus c'ut xubij chque: “¿Jachin ta jun chiwe, we c'o jun u chij, we cätzak pa jun jul pa ri k'ij re uxlanem, jachin ta jun ri ma ta cuchapo, cuwalijisaj ulok? ¡Are c'u c'o na u k'ij jun winak chuwäch jun chij! Je c'u ri' cuya' cäban utzil pa ri k'ij re uxlanem.” C'äte ri' xubij che ri achi: “Chayuku' ri a k'ab.” Ri are' xuyuku, utz c'u xcanajic jas ri jun chic. Aretak e elinak chi bic ri pariseyib, xquichap u chomaxic jas cäquiban che u cämisaxic ri Jesus. Ri Jesus, aretak xretamaj xel bic chila'. Xeteri bic q'ui winak chrij, ri Jesus c'ut xebucunaj conojel ri yawabib. Sibalaj c'u xebupixbej chi mäquibij chque ri winak jachin ri are', rech catz'akat ri tzijom can rumal ri Isaiy ri k'axal tzij aretak xubij: “Chiwilampe' ri pataninel we ri nu cha'om, ri lok' chnuwäch, sibalaj cäquicot ri wanima' ruc'. Quinya' na ri Wuxlabal che. Cuya' na u bixic ri takal chque tak ri nimak tak tinimit. Ri are' man cäch'ojin ta na, man curak ta na u chi'. Man c'o ta jun cäto'w ta na chi co cach'aw xo'l tak ri ja. Ri are' man cuk'aj ta ri aj ri wak'arinak man cuchup ta na ri u tza'm chäj ri cabukuwic, c'ä cäch'äcan na ri suq'uilal. E are tak c'ut ri nimak tak tinimit quebeyem na che.” Xc'am c'u ulok jun achi moy xukuje' mem chuwäch ri Jesus, c'o c'u itzel uxlabal che. Ri Jesus xuban che chi xca'yic xukuje' xch'awic. Conojel c'u ri winak xquimayo, xquixe'j quib. Xquibij: “¿La are lo wa' ri Rija'l ri David?” Ri pariseyib, aretak xquito, xquibij: “We achi ri' queresaj ri itzel tak uxlabal xak xuwi rumal ri qui nimal ri itzel tak uxlabal ri Beelzebu u bi'.” Ri Jesus reta'm ri cätajin caquichomaj, xubij chque: “Ronojel ajawibal ri quieb u banom caquic'ulela' c'u quib, cusachisaj u wäch chbil rib; xukuje' ronojel ulew o jun ja winak ri quieb u banom cäquic'ulelaj quib, man cuya' taj cajeki'c. We ri Satanas cäresaj bic ri Satanas, cuban ch'o'j ruc' chbil rib, ¿jas ta c'u lo cuban ri rajawibal rech cajeki'c? We ri in rumal ri Beelzebu quebenwesaj ri itzel tak uxlabal, ri e iwalc'ual, ¿jachin rumal quequesaj? Rumal ri', ri e iwalc'ual cäquik'at na tzij piwi'. We c'u ri in rumal ri Ruxlabal ri Dios quebenwesaj ri itzel tak uxlabal, kastzij opaninak ri rajawibal ri Dios iwuc'. ¿Jas ta c'u lo cuban jun rech coc pa rachoch jun achi ri c'o na u chuk'ab, che queläk'axic ri jastak re? ¿La ma ta nabe cuyut na ri achi ri c'o na u chuk'ab? C'äte ri' quereläk'aj na bic ri jastak ri c'o pa ri rachoch. Apachin ri man c'o ta wuc', nu c'ulel ri'. Apachin ri man camulin ta wuc', catuquinic. Rumal ri' quinbij chiwe chi ri Dios cucuy na chque ri winak ronojel ri mac xukuje' ronojel ri etzelal ri caquibij, man quebucuy ta c'u na chi cuc' tak ri qui tzij queyok'on che ri Uxlabaxel. Apachin c'u ri cubij tzij chrij ri Rija'l winak, cäsachtaj na ri u mac. Apachin c'u ri cubij tzij chrij ri Ruxlabal ri Dios, man cäsachtaj ta u mac, man cäsachtaj ta pa we k'ij junab ri', mawi pa ri quepe na.” “Chibana' chi utz ri che', xukuje' utz ri u wächinic, o chibana' chi man utz ta ri che', xukuje' man utz ta ri u wächinic. Quetamataj c'u qui wäch ri che' rumal ri qui wächinic. Ix quija'l cumätz. ¿La quixcuin lo quibij ta utzalaj tak tzij, ix itzel tak winak c'ut? Che c'u ri tz'ebenic ri c'o pa ri ranima' ri winak, are wa' quel ulok pa u chi'. Ri utzalaj winak chque ri utzalaj tak jastak ri c'o pa ranima' cäresaj wi ulok ri utz. Ri itzel winak chque ri itzel tak jastak ri c'o pa ranima' cäresaj wi ulok ri etzelal. Quinbij chiwe, chi ronojel tzij ri cäquibij ri winak, ri tzij ri man c'o ta qui patan, cäk'alajin na pa ri k'ij re ri k'atoj tzij. Cumal ri e a tzij cäk'alajin wi na we at suc'. Xukuje' cumal ri e a tzij cäc'äjisax na a wäch.” Xepe c'u jujun chque ri ajtz'ibab xukuje' jujun chque ri pariseyib, xquibij che ri Jesus: “Ajtij, cäkaj cäkil jun etal awumal.” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “We e itzel tak winak ri' ri xukuje' man e jic taj caquitz'onoj jun mayibalalaj etal; niq'uiaj etal chic man cayataj ta chi chque xane' xak xuwi ri retal ri Jonas ri k'axal tzij. Je jas ri Jonas xc'oji' chupam ri nimalaj cär oxib k'ij oxib ak'ab, jeri' ri Rija'l winak cäc'oji' na pa ri ulew oxib k'ij oxib ak'ab. Ri achijab aj Ninibe quec'oji' na pa ri k'atoj tzij junam cuc' ri winak ri e c'o cho ri uwächulew camic. Ri aj Ninibe quequic'okoj na; rumal rech chi ri e are xquiq'uex qui c'u'x rumal ri u tzij ri Jonas. Chiwilampe', c'o jun waral ri nim na u banic chuwäch ri Jonas. Ri ixok ajawinel aj u mox ri elebal k'ij cäc'oji' na pa ri k'atoj tzij junam cuc' ri winak ri e c'o cho ri uwächulew camic. Ri are' quebuc'okoj na. Rumal rech chi ri are' xpe pa jun tinimit cho ri uwächulew ri sibalaj naj che u tatabexic ri u no'j ri Salomon. Chiwilampe', c'o jun waral ri nim na u banic chuwäch ri Salomon.” “Aretak elinak chi bic ri itzel uxlabal che jun winak, coc'ow pa tak chaki'j tak c'olbal, cutzucuj jawije' cuxlan wi, man curik ta c'ut. Cubij c'u na: ‘Quintzelej cho wachoch ri xinel wi ulok.’ Aretak copanic, culurika' jamalic, mesom u pam, utz banom che. Cäbe c'u ri itzel uxlabal, quebuc'ama' chi ulok wukub uxlabal chic ruc'. Ri e lawalo na chuwäch ri are'. Conojel queboc bic pa ri winak, quec'oji' chila'. Ri q'uisbal u banic ri winak ri' canimataj na chuwäch ri nabe. Jeri' xukuje' cäban na chque ri itzel tak winak ri e c'o cho ri uwächulew camic.” Ri Jesus c'ä cätajin quebutzijobej ri winak aretak xopan ri u nan e rachil ri rachalal ri Jesus, e tac'atoj apan cho ja, cäcaj cäquich'abej ri Jesus. Xbix c'u che: “Chawilampe'. Ri a nan ri e awachalal e tac'atoj cho ja. Cäcaj catquich'abej.” Ri Jesus xutzelej u bixic che ri xbin che: “¿Jachin ri nu nan? ¿E jachin tak ri wachalal?” Xebuc'ut ri u tijoxelab ruc' ri u k'ab, xubij: “Chebiwilampe' ri nu nan xukuje' ri e wachalal. Apachin ri cuban ri u rayibal ri nu Tat ri c'o pa ri caj, are wa' ri nu chak', ri wana'b, xukuje' ri nu nan.” Pa ri k'ij ri' xel bic ri Jesus cho ja, xet'uyul chuchi' ri cho. Xquimulij quib e q'uia winak ruc'. Rumal ri' ri Jesus xoc bic pa jun jucub, xt'uyic; conojel c'u ri winak e tac'atoj chuchi' ri cho. Ri Jesus xutzijoj q'ui jastak chque ri winak cuc' c'ambal tak no'j, xubij: “Xbe jun ticol ija', xeticonijok. Aretak cäjopinic, niq'uiaj xekaj pa ri be; xepe c'u ri chicop aj uwo caj, xelquitija'. Niq'uiaj chic xekaj chuxo'l tak abaj, ri man c'o ta wi pimalaj ulew; chanim xel ulok, rumal rech chi man naj ta u pam ri ulew. Aretak c'ut xel ulok ri k'ij, xebuc'ato, xechaki'jaric, rumal rech chi man c'o ta ri u c'amal benak pa ri ulew. Niq'uiaj chic xekaj pa tak q'uix. Xebel c'u ulok ri q'uix, xquijik'isaj. Niq'uiaj chic xekaj pa utzalaj ulew, xquiya' qui wächinic. C'o xuya' jun sient u wäch. C'o xuya' oxc'al u wäch. C'o xuya' juwinak lajuj u wäch. Apachin ri c'o u xiquin chtatabenok.” Xekeb ri u tijoxelab ruc', xquita' che: “¿Jasche quebech'abej la ri winak pa tak c'ambal no'j?” Ri Jesus xubij chque: “Chiwe ix yo'm wi u ch'obic ri jastak re ri rajawibal ri Dios, ri man etamatal taj nabe canok. Man yo'm ta c'u chque ri e are. Apachin c'u ri c'o jas c'o ruc', c'o na ri cäyataj na che, cäq'uiyir c'u na ri c'o ruc'. Apachin ri man c'o ta jas c'o ruc', xukuje' ne ri c'o ruc' quesax na che. Rumal ri' quebench'abej ri winak pa tak c'ambal no'j. Rumal rech chi queca'yic, man cäquil ta c'ut. Quetanic, man cäquita' ta c'ut, mawi quech'obonic. Chquij catz'akat wi ri xubij ri Isaiy ri k'axal tzij, xubij: ‘Quita' na ruc' ri i xiquin, man quich'ob ta c'ut. Quixca'y na ruc' ri i bak'wäch, man quiwil ta c'ut. Are c'u ri canima' we winak ri' xcowiric, man cäcaj taj quetan cuc' ri qui xiquin, xequitz'apij ri qui bak'wäch, rech man queca'y taj cuc' ri qui bak'wäch, rech man cäquita' taj cuc' ri qui xiquin, rech man cäquich'ob taj pa ri canima', man cäquitzolk'omij ta quib, man quebencunaj ta c'ut.’ Are c'u ri ix, utz que ri i bak'wäch, rumal rech chi queca'yic. Utz que ri i xiquin, rumal rech chi quetanic. Kastzij quinbij chiwe, chi e q'ui k'axal tak tzij xukuje' e q'ui suc' tak winak sibalaj xquirayij quilic ri quiwil ix, man xquil ta c'ut. Xquirayij xquita' jas ri quita' ix, man xquita' ta c'ut.” “Chita' ba' ix ri c'ambal no'j chrij ri ajticonijel. Ronojel jachin ri cuta' ri tijonic re ri rajawibal ri Dios, ri man cuch'ob taj, cäpe ri itzel, cutokij ri ticom canok pa ri ranima'. Are wa' ri quel cubij ri xekaj pa ri be. Ri xekaj chuxo'l tak abaj, are cubij ri winak ri cuta' ri tzij, chanim cucojo ruc' quicotemal. Man c'o ta c'u u c'amal benak pa ri ulew, chanim casach u wäch. Aretak c'ut curik c'ax o cokataxic rumal rech ri tzij, chanim cätzakic. Ri ija' ri ticom chquixo'l tak q'uix are cubij ri caquitatabej ri tijonic e aretak c'ut ri ch'äcoj re we uwächulew ri' cuya' sibalaj oquem il chque xukuje' ri qui lok'ok'exic ri k'inomal quebusubu. Ronojel wa cujik'isaj ri tijonic man cuya' ta c'u chque chi quewächinic. Ri xekaj pa ri utzalaj ulew, are cubij ri winak ri cuta' ri tzij, cuch'obo, cuya' c'u u wächinic. Ri jun ija' cuya' jun sient (100) u wächinic, jun chic cuya' oxc'al (60), ri jun chic cuya' juwinak lajuj (30).” Ri Jesus xuya' jun c'ambal no'j chic chquiwäch, xubij: “Ri rajawibal ri Dios xak junam ruc' jun achi ri xutic utzalaj ija' pa rulew. Aretak c'u quewar ri winak, xpe ri u c'ulel, xuc'am ri itzel k'ayes u cawäch trico, xutic chuxo'l ri trico, xbe c'ut. Aretak xtux ri trico, xwächinic, xukuje' xc'utun ri itzel k'ayes. Xebopan ri pataninelab ruc' ri rajaw ri ulew, xquibij che: ‘Kajaw, ¿la ma ta utzalaj ija' ri xtic la pa ri ulew la? ¿Jawije' c'ut xpe wi ri itzel k'ayes?’ Ri are xubij chque: ‘Jun c'ulel xbanow wa' chwe'.’ Ri pataninelab xquibij che: ‘¿La caj la quekaboko ri itzel tak k'ayes?’ Ri are xubij chque: ‘Jayi', aretak quebibok ri itzel k'ayes mibok ne ri trico xukuje'. Chiya' canok chi queq'uiy na junam ri trico ruc' ri itzel k'ayes c'ä pa ri k'atoj. Aretak copan na ri k'atoj, quinbij na chque ri ajk'atolob; chebimolo nabe ri itzel tak k'ayes, chixima' u pam rech cäporoxic. Chimulij c'u ri trico pa ri nu c'uja.’ ” Ri Jesus xuya' jun c'ambal no'j chic chquiwäch, xubij: “Ri rajawibal ri Dios xak junam ruc' jun ija' re moxtansa, ri xuc'am jun winak, xutic pa ri rulew. Ch'utin na chquiwäch conojel tak ri ija'; aretak c'ut cäq'uiyic, cux na jacha' juwi' che'. Jeri' chi quepe ri chicop aj uwo caj, cäquiban qui soc chupam tak ri u k'ab.” Ri Jesus xubij jun c'ambal no'j chic chquiwäch, xubij: “Ri rajawibal ri Dios xak junam ruc' ri ch'am, ri xuc'am jun chuchu', xuya' ruc' oxib pajbal c'äj, c'ä xch'amar na ronojel.” Conojel we jastak ri' xebutzijoj ri Jesus pa tak c'ambal no'j chque ri winak. Man c'o ta c'u jas xebutzijoj ri ma ta cuc' c'ambal tak no'j. Je xbantajic jas ri u tzijom can ri k'axal tzij, ri xubij: “Quintzijon na cuc' c'ambal tak no'j. Quinbij na ri jastak ri man etamatal taj aretak ri Dios xuban ri uwächulew.” C'äte ri' ri Jesus xebuya' can ri q'uialaj winak, xbe cho ja. Ri u tijoxelab c'ut xekeb ruc', xquibij che: “Cäkaj chi cäbij la chke jas cubij ri c'ambal no'j chrij ri itzel k'ayes pa ri ulew.” Ri Jesus xubij chque: “Ri jun ri cutic ri utzalaj ija', are ri Rija'l winak. Ri ticabal, are ri uwächulew. Ri utzalaj ija' are ri e ralc'ual ri rajawibal ri Dios. Ri itzel k'ayes are' ri e ralc'ual ri itzel. Ri u c'ulel ri rajaw ulew ri xutic ri itzel k'ayes are ri itzel. Ri k'atoj are ri u q'uisbalil ri uwächulew. Ri ajk'atolob are' ri e aj cajalaj tak tako'nib. Je jas ri cäban che u molic ri itzel k'ayes ri cäporox pa k'ak', je cac'ulmataj na aretak cäsach u wäch ri uwächulew. Ri Rija'l winak quebutak na ri aj cajalaj tak tako'nib che qui molic chupam ri rajawibal conojel ri quebanowic chi quemacun jule' chic, xukuje' ri qui nak'atisam quib che u banic ri etzelal. Quequiq'uiak na pa ri jorno re k'ak' ri quebok' wi na ri cakuch'uch' wi na ri qui ware. Are c'u ri winak ri e suc' quejuluw na je jas ri k'ij pa ri rajawibal ri qui Tat. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej wa'.” “Ri rajawibal ri Dios jacha' ta ne jun k'inomal ri c'utal canok pa jun ulew, ri xurik jun winak, xuc'u' chi canok. Ri are c'o quicotemal ruc' rumal rech ri xuriko. Cäbe c'ut, quebuc'ayij conojel ri jastak ri c'o ruc', culok' c'u ri ulew ri'.” “Xukuje' ri rajawibal ri Dios xa' junam ruc' jun ajc'ay, ri quebutzucuj je'lalaj tak perl ri quejuluwic. Aretak xurik jun perl sibalaj pakal rajil, xbec, xebuc'ayij conojel ri jastak ri e c'o ruc', xulok' c'u ri je'lalaj perl.” “Xukuje' ri rajawibal ri Dios xa' junam ruc' jun c'at chapbal cär. Cäq'uiak pa ri plo, cumulij c'u ronojel qui wäch cär. Aretak nojinak chic ri c'at, ri winak cäquesaj ulok chuchi' ri ja', quet'uyic, quequiya' ri utzalaj tak cär pa tak ri e qui c'olbal. Are c'u ri man e utz taj quequiq'uiak apanok. Je c'u cac'ulmataj na pa ri u q'uistajic ri uwächulew. Quebel na ulok ri aj cajalaj tak tako'nib, quequitas c'u na ri itzel tak winak chquixo'l ri winak ri e suc', quequiq'uiak na pa ri jorno ri canicowic; quebok' na chila', cäquikuch'uch'ej na ri qui ware.” Xubij c'u ri Jesus chque ri u tijoxelab: “¿La xebich'ob conojel we jastak ri'?” Ri e are' xquibij che: “Cäkach'obo, Kajaw.” Ri Jesus xubij chque: “Aretak jun ajtij re ri pixab u tijom rib che ri rajawibal ri Dios, cajunamataj ruc' jun achi rajaw ja, ri queresaj ulok chupam ri u k'inomal c'ac'alaj tak jastak xukuje' k'elalaj tak jastak.” Ri Jesus aretak xebuq'uis qui tzijoxic we c'ambal tak no'j ri', xel bic chila'. Xopan pa ri kas u tinimit, quebutijoj c'u ri winak pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Ri winak e mayininak, xquibij: “¿Jawije' u c'amom wi wa' we no'j ri' xukuje' ri retamabal? ¿Jawije' u c'amom wi wa' ri u cuinem che u banic nimalaj tak mayibal? ¿La ma ta are wa' ri u c'ojol ri ajanel? ¿La ma ta Mariy u bi' ri u nan? ¿La ma ta are rachalal ri Santiag, ri Jose, ri Simon, xukuje' ri Juds? ¿La ma ta e c'o conojel ri e rana'b kuc'? ¿Jawije' c'ut u c'amom wi wa' ronojel ri cubij xukuje' ri cubano?” Xuban c'u quieb canima' che ri Jesus. Are c'u ri Jesus xubij chque: “Pa ronojel tinimit nim quil wi jun k'axal tzij; xak xuwi c'u pa ri kas u tinimit, xukuje' cho rachoch, man nim ta quil wi.” Man xebuban ta c'u q'ui nimak tak mayibal chila', rumal rech chi ri winak man c'o ta qui cojonic che. Pa tak ri k'ij ri' ri Herod ri k'atal tzij xuta' u tzijol ri cuban ri Jesus. Xubij chque ri e c'o ruc': “Are wa' ri Xuan Bautist. Xc'astaj chquixo'l ri cäminakib. Rumal c'u ri', cäcuin che u banic nimak tak mayibal.” Ri Herod c'ut u chapom can ri Xuan, u ximom, u cojom pa che'. Xuban c'u wa' u mac rech ri Herody, rixokil ri Pelip ri rachalal ri Herod. Rumal rech chi u bim ri Xuan che ri Herod: “Awas che la chi cäc'oji' ri Herody uc' la che ixokil la.” Ri Herod aretak xraj xucämisaj ri Xuan, xuxe'j c'u rib chquiwäch ri winak, rumal rech chi ri winak cäquicojo chi ri Xuan are jun k'axal tzij. Xopan ri nimak'ij re ri u junab ri Herod. Ri ral ali ri Herody xxojow chquiwäch ri winak ri e rula'm. Xkaj c'u chuwäch ri Herod. Jeri' chi xuchi'j, ruc' jun chi'nic ri kas cäban na, u ya'ic che ri ali apachique jasach ri cutz'onoj. Ri ali, cojom chi u c'u'x rumal ri u nan, xubij: “Chya' la chwe waral pa jun liq'uilic lak ri u jolom ri Xuan Bautist.” Sibalaj xbison ri ajawinel. Xuya' takanic chi chyok ri xutz'onoj rumal c'u rech ri e u chi'nic ri kas cäban na, xukuje' rumal quech ri winak ri e t'uyul pa ri mexa ruc'. Xtakan c'u che resaxic ri u jolom ri Xuan pa che'. Xuc'a'x ulok ri u jolom pa jun liq'uilic lak, xya' che ri ali. Ri are' c'ut xruc'aj bic, xuya' che ri u nan. Xebopan c'ut ri u tijoxelab ri Xuan, xquic'am bic ri cäminak, xquimuku c'ut. Xebec, xquiya' u tzijol che ri Jesus. Xetamataj c'ut rumal ri Jesus ri xc'ulmatajic, xel bic chila' pa jun jucub man c'o ta jun xnabenic, xbe pa ri chaki'j uwo sak pa u tuquiel wi. Aretak xetamataj cumal ri winak, xebel ulok pa tak ri tinimit. Xquiterenej chicakan. Ri Jesus, aretak xel pa ri jucub, xeril sibalaj q'ui winak. Xel u c'u'x chque, xebucunaj ri qui yawabib. Xk'ekal chi c'ut, xekeb ri u tijoxelab ruc', xquibij: “Waral chaki'j uwo sak. Benak chi ri k'ij, che jacha' la bic ri winak, rech quebe pa tak tinimit che u lok'ic ri cäquitijo.” Ri Jesus xubij chque: “Man rajawaxic taj chi quebec; chiya' ix chque ri cäquitijo.” Xquibij c'u ri u tijoxelab che: “Man c'o ta c'o kuc' waral, xane' xa' job caxlanwa ruc' quieb cär.” Ri Jesus xubij chque: “Chebic'ama' ulok.” Xebutak c'u ri winak chi quet'uyi' puwi' ri k'ayes. Xebuc'am ri job caxlanwa cuc' ri quieb cär, xca'y chicaj, xuya' maltioxinic che ri Dios. Xebupir ri caxlanwa, xebuya' chque ri u tijoxelab. Ri u tijoxelab c'ut xequiya' chque ri winak. Xewa' c'u conojel, xenojic; xebequiyac ri ch'akatak ri xeto'tajic e cablajuj (12) chicäch nojinak. Ri xewa'ic cäraj e c'o job mil achijab, man xebajilax ta c'ut ri ixokib mawi ri ac'alab. Ri Jesus xebucowij ri u tijoxelab chi cheboc pa ri jucub, chenabej chuwäch, chek'ax ch'käp che ri cho; are c'u ri are xcanaj na canok, xebujach na can ri winak. Aretak xebujach can ri winak, xpaki' puwi' jun juyub pa u tuquiel wi che u banic ch'awem ruc' Dios. Xk'ekal chic, c'o chila' u tuquiel. Ri jucub sibalaj naj chic c'o wi che ri ulew, cäban c'ax che cumal ri k'et ri cäpe puwi' ri cho. Chuwäch c'u petinak wi ri quiakik'. Pa ri u sakaribal c'ut ri ucab k'ij, ri Jesus xbe cuc', cäbin puwi' ri ja'. Ri u tijoxelab xquilo chi cätajin cäbin puwi' ri cho, xk'oxow ri canima', xquixe'j quib, xquirak qui chi', xquibij: “Jun xibinel wa'.” Ri Jesus c'ut chanim xebuch'abej, xubij: “Chijiquiba i c'u'x. In wa'; mixe'j iwib.” Ri Lu' xubij che: “Wajaw, we lal ri', chtakan ba la chi quinbe uc' la puwi' ri ja'.” Ri Jesus xubij: “Tasaj.” Ri Lu' xkaj bic chrij ri jucub, xuchaplej binem, che u bic ruc' ri Jesus. Aretak c'ut xrilo ri quiakik', xuxe'j rib, xuchaplej bik'tajic. Xurak u chi', xubij: “¡Chincolo' la, Wajaw!” Ri Jesus xuc'am che ri u k'ab, xuchapo, xubij che: “Ri at, xa' jubik' a cojonic, ¿jasche xuban quieb a c'u'x?” Xuwi c'u xeboc bic pa ri jucub, xtäni' ri quiakik'. C'äte ri' ri e c'o pa ri jucub xquik'ijilaj ri Jesus, xquibij: “Kastzij lal ri' ri u C'ojol ri Dios.” Xek'ax c'u ch'käp che ri cho, xebopan pa ri ulew Jenesaret. Ri achijab chila' xquich'ob c'u u wäch ri Jesus, xquesaj u tzijol chque conojel ri e c'o chila'. Xequic'am c'u ulok chuwäch ri Jesus conojel ri yawabib. Xquibochi'j chi xak xuwi ta ne cäquichap ocok ri u chi' ri ratz'iak cumal ri yawabib; joropa' c'ut ri quechapowic quecunatajic. Xepe c'u ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib ri e petinak pa Jerusalen. Xebopan ruc' ri Jesus, xquibij che: “Ri a tijoxelab, ¿jasche man cäquinimaj taj ri qui tijonic ulok ri nimak tak tatayib? Man quequijosk'ij ta c'u ri qui k'ab aretak cäquitij ri qui wa.” Ri Jesus xubij chque: “¿Jasche ri ix quinimaj ri qui bim ulok ri ojer tak winak, man quinimaj ta c'ut ri u takanic ri Dios? Ri Dios xtakanic, xubij: ‘Nim chawila' wi ri a nan a tat.’ Xukuje' xubij ri Dios: ‘Apachin ri cuc'ulelaj ri u tat o ri u nan, chcämok.’ Ri ix c'ut quibij apachin ri cubij che ri u tat o ri u nan: ‘Man quinya' ta chic ri rajawaxic che la, rumal rech chi ronojel nu chi'm che ri Dios.’ Man ya'tal ta chi che chi nim ta caril wi ri u tat o ri u nan. Jeri' man quiya' ta u k'ij ri u takanic ri Dios are c'u quiya' u k'ij ri i tijonic pa iwech wi. ¡Quieb i wäch! Utz u bixic ri xubij ri Isaiy chiwij, ri k'axal tzij, aretak xubij: ‘We winak ri' xak chi qui chi' cäquinimarisaj nu k'ij. Are c'u ri canima' naj c'o wi chwe. Man c'o ta cupatanij chi caquiya' k'ijilanic chwe; ri e qui tijonic xak e qui takanic winak.’ ” Ri Jesus xebusiq'uij c'u ri winak, xubij c'u chque: “Chixtatabenok, chixch'obon c'ut. Man are ta ri coc pa ri chi'aj cabanow tz'il che ri winak. Xane' ri quel ulok pa ri chi'aj, are wa' cabanow tz'il che ri winak.” Xekeb c'u ri u tijoxelab ruc', xquibij che: “¿La ma ta eta'm la chi ri pariseyib man utz ta xquita' ri xbij la.?” Ri Jesus xubij chque: “Ronojel tico'n ri man xtic ta rumal ri nu Tat ri c'o chila' chicaj, cäbok na. Chebiya' canok. E moyab cäquic'am c'u qui be niq'uiaj moyab chic. We ri moy cuc'am u be ri moy, ri e quieb quetzak pa jun jul.” Ri Lu' xubij che ri Jesus: “Bij la chke jas quel cubij we c'ambal no'j ri'.” Ri Jesus xubij c'ut: “¿La xukuje' ri ix man quich'ob taj? ¿La c'ä maja' quich'obo, chi ronojel ri coc pa ri u chi' ri winak, coc'ow pa ri u pam, quel c'u canok aretak quechulunok? Are c'u ri quel ulok pa ri u chi' ri winak, pa ri ranima' quel wi ulok. Are ri' ri cabanow tz'il che ri winak. Chupam c'ut ri anima' quebel wi ulok ri itzel tak chomanic, cäcämisanic, ri kajic pa mac ruc' jun winak chic, ri cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic, eläk'anic, jalum k'alajisanic, yok'onic. Are jastak wa' ri quebanow tz'il che ri winak. Are c'u ri jun ri cäwa'ic ri man quebuch'aj taj ri e u k'ab, man cutz'iloj ta rib.” Xel bic ri Jesus chila', xbe pa tak c'olbal re Tir xukuje' Sidon. Jun ixok c'ut aj Canaan ri jekel pa tak ri ulew ri', xkeb ruc' ri Jesus xurak u chi': “Wajaw, Rija'l ri David, chel c'u'x la chwe. Ri wal ali c'o itzel uxlabal che, sibalaj curik c'ax rumal.” Ri Jesus man c'o ta tzij xubij che. Xekeb c'u ri u tijoxelab ruc' ri Jesus, xquibochi'j, xquibij che: “Jacha' la bic ri ixok, rumal rech chi curak u chi' chkij.” Xubij c'u ri Jesus chque: “In takom ulok xak xuwi chque ri chij aj uwo rachoch ri Israel, ri e sachinak.” Xpe c'u ri chuchu', xxuqui' chuwäch ri Jesus, xubij: “Wajaw, chinto' la.” Ri Jesus xubij che: “Man utz taj we quesax ri qui wa ri alc'ualaxelab cäya' ta c'u chque ri tz'i'.” Ri ixok xubij: “Kastzij, Tat. Are c'u ri tz'i' cäquitij que ri u xer tak wa ri quetzak ulok puwi' ri qui mexa ri cajaw.” Ri Jesus xubij che: “Nim ri a cojonic, chuchu'. Je c'u chban chawe jas ri cawaj. Xcunataj c'u ri ral pa ri jok'otaj ri'.” Xel bic ri Jesus chila'. Xopan chuchi' ri cho re Galiley. Xpaki' pa ri juyub, xt'uyi' chila'. Xebopan q'uialaj winak ruc'. E cuc'am ulok ch'ocojib, cutucak, moyab, memab, xukuje' ri c'o niq'uiaj tak yabil chic chque. Xequiya' chuwäch ri Jesus. Ri are xebucunaj c'ut. Jeri' chi ri winak xquimayo. Xquilo chi quech'aw ri memab, chi ri e k'ajinak qui k'ab e utz chic, chi quebin ri ch'ocojib, chi queca'y chic ri moyab. Xquinimarisaj c'u u k'ij ri u Dios ri Israel. Ri Jesus xebusiq'uij ri u tijoxelab, xubij chque: “Quel nu c'u'x chque ri winak. Oxib k'ij chi wa' e c'o wuc', man c'o ta c'u jas quitijom. Man quinwaj ta c'ut quebenjach bic pa numic, we ne quetukar pa ri be.” Ri u tijoxelab c'ut xquibij c'u che: “¿Jawije' ta c'o wi sibalaj caxlanwa kuc' waral pa ri chaki'j uwo sak, cäkatzukubej que ri q'uialaj winak?” Ri Jesus xubij chque: “¿Joropa' caxlanwa e c'o iwuc'?” Ri e are xquibij: “Wukub, xukuje' quieb oxib alaj tak cär.” Ri Jesus xebutak ri winak chi chet'uyul cho ri ulew. Xebuc'am c'u ri wukub caxlanwa cuc' ri cär, xmaltioxinic, xebupiro, xebuya' chque ri u tijoxelab. Ri u tijoxelab c'ut xequiya' chque ri winak. Xewa' conojel, xenojic. Xequimulij ri ch'akatak caxlanwa ri man xq'uis ta qui tijic, e wukub chicäch nojinak. E quiejeb mil achijab ri xewa'ic. Man xebajilax ta c'u ri ixokib mawi ri ac'alab. Aretak e u jachom chi bic ri winak, ri Jesus xoc pa jun jucub, xbe pa ri ulew re Magadan. Xepe ri pariseyib xukuje' ri saduseyib, xebopan ruc' ri Jesus, cäcaj cäquic'am u pu chi'. Xquita' jun tok'ob che chi chc'utu' jun etal aj chicaj chquiwäch. Ri Jesus xubij chque: “Aretak xk'ekal chic, quibij: ‘Man c'o ta jäb cäpetic, rumal rech chi quiäk u pam ri caj.’ Ak'ab c'ut quibij: ‘Cuban na k'ekal jäb camic, rumal rech chi quiäk u pam ri caj, cäk'ekumar c'ut.’ We ri ix iweta'm u ch'obic u wäch ri caj, ¿Jas c'u che man quixcuin ta che qui ch'obic tak ri etal quech tak we k'ij ri'? We itzel tak winak ri' xukuje' man e jic taj caquitz'onoj jun etal; man cäyataj ta c'u etal chque xuwi ri etal re ri Jonas.” Xebuya' canok, xbec. Xek'ax ri tijoxelab ch'käp che ri cho. Ri are xsach pa qui jolom ri u c'amic bic ri qui caxlanwa. Ri Jesus xubij chque: “Chiwila', chichajij iwib chuwäch ri qui ch'am ri pariseyib xukuje' ri saduseyib.” Ri u tijoxelab c'ut xquichap c'u u chomaxic, xquibij: “Rumal rech chi man xkac'am ta ulok ka caxlanwa.” Xuch'ob ri Jesus jas ri cätajin cäquichomaj, xubij chque: “Ri ix, xak jubik' i cojonic, ¿jasche quichap u chomaxic chi man c'o ta i caxlanwa? ¿La man quich'obo? ¿La man cänataj chiwe ri job caxlanwa ri xquitij ri job mil achijab? ¿La man cänataj chiwe joropa' chicäch ri caxlanwa xebiyico ri man xquiq'uis taj? ¿Mawi cänataj chiwe ri wukub wa ri xquitij ri quiejeb mil achijab? ¿La man cänataj chiwe joropa' chicäch ri caxlanwa xebiyico ri man xquiq'uis taj? ¿Jas c'u che man quich'ob taj chi man are ta ri caxlanwa ri xinbij chiwe? Chichajij ba' iwib chuwäch ri qui ch'am ri pariseyib xukuje' ri saduseyib.” C'äte ri' xquich'obo chi man are ta xubij chi cäquichajij quib chuwäch ri ch'am re ri caxlanwa. Xane' xubij chi cäquichajij quib chuwäch ri qui tijonic ri pariseyib xukuje' ri saduseyib. Aretak xopan ri Jesus pa ri rulewal ri Sesarey re Pilip, xuta' c'u ri Jesus chque ri u tijoxelab: “¿Jachin ri Rija'l winak cäquibij ri winak?” Ri e are xquibij: “Niq'uiaj winak cäquibij chi are ri Xuan Bautist. Niq'uiaj chic cäquibij chi are ri Eliy. E c'o niq'uiaj chic cäquibij chi are ri Jeremiy o jun chque ri k'axal tak tzij.” Ri Jesus xubij chque: “E c'u ri ix, ¿jachin ri in quibij?” Ri Simon Lu' xubij che: “Lal ri' ri Crist, ri u C'ojol ri c'aslic Dios.” Ri Jesus xubij che: “Utz awe, Simon, u c'ojol ri Jonas. Man xc'ut ta wa' chawäch cumal ri winak, xane' xc'ut wa' chawäch rumal ri nu Tat ri c'o pa ri caj. In quinbij chawe, chi at Lu'. Puwi' c'u we nimalaj abaj ri' quinyac wi na ri nu comon cojonelab chi nimalaj conojel. Mawi c'u ne ri u cuinem ri cämical cäch'äcan ta na puwi'. Quebenya' c'u na ri e u laweyil ri rajawibal ri Dios chawe. Ri caxim cho ri uwächulew, cäximitaj na pa ri caj. Ri caquir cho ri uwächulew, cäquiritaj na pa ri caj.” Ri Jesus xebupixbej c'u ri u tijoxelab chi c'o jun mäquibij wi chi are ri Crist. Kas chi' c'ut ri Jesucrist xuchaplej bic ri u k'alajisaxic chquiwäch ri u tijoxelab chi rajawaxic chi cäbe na pa Jerusalen, caban c'u na nimak tak c'ax che cumal ri nimak tak tatayib xukuje' ri qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab. Rajawaxic c'ut chi cäcäm na, pa oxib k'ij c'ut cäc'astajisax na. Ri Lu' xuc'am bic ri Jesus, xuchaplej u pixbexic je xubij wa': “Ma ta chuya' ri Dios chi je cac'ulmaj la wa', Wajaw.” Ri Jesus xutzolk'omij rib, xubij che ri Lu': “Chatel chnuwäch, Satanas. Quinaya' pa takchibal mac. Are c'u ri at man cachomaj ta ri e jastak re ri Dios, xane' ri jastak que ri winak.” Xubij c'u ri Jesus chque ri u tijoxelab: “We c'o jun cäraj cäpe wuc' in, rajawaxic chi are' muban ri u rayibal, xane' rajawaxic chi cutelej ulok ri u ripibal, chinuterenej c'ut. Apachin ta ne ri cäraj u colic ri u c'aslemal, cusachisaj na u wäch, apachin ta ne ri cusachisaj u wäch ri u c'aslemal rumal wech, curik na. ¿Jas ta c'u lo cärechbej na jun winak, we cuch'äc ronojel ri uwächulew, cutzak c'u ri ranima'? ¿Jas ta lo cuya' na ri winak che u q'uexwäch ri ranima'? Ri Rija'l winak cäpe cuc' ri tako'nib aj caj, ruc' ri u juluwem ri u Tat, c'äte c'u ri' quebutoj na ri winak chquijujunal je jas ri qui chac ri qui banom. Kastzij quinbij chiwe: E c'o jujun chque ri e c'o waral, c'ä maja' quecämic cäquil na ri Rija'l winak petinak pa ri rajawibal.” Oc'owinak chi wakib k'ij, ri Jesus xuc'am ri Lu', ri Santiag xukuje' ri Xuan ri rachalal ri Santiag. Xebuc'am bic pa qui tuquiel wi puwi' jun juyub naj elinak chicaj. Xq'uextaj c'u ri u wächbal ri Jesus chquiwäch; xjuluw ri u palaj je jas ri k'ij, ri ratz'iak xebux sakloloj je jas ri sakil. Xquil c'u ri Moises xukuje' ri Eliy, quetzijon ruc' ri Jesus. Ri Lu' xubij che ri Jesus: “Kajaw utz ri' chi chujcanaj can waral. We caj la, cäkaban oxib cäbal waral. Cäkaban jun ech la, jun re ri Moises, jun re ri Eliy.” C'ä cätajin cätzijon ri Lu', xpe c'u jun sutz' ri cäjuluwic, xebuch'uku. Xtataj c'u jun ch'abal pa ri sutz' ri xubij: “Are lok'alaj nu C'ojol wa', ri cäkaj chnuwäch. Chitatabej ba ri u tzij.” Ri u tijoxelab, aretak xquita' wa', xexuquic, xquiya' ri qui palaj cho ri ulew, sibalaj xquixe'j quib. Xkeb c'u ri Jesus cuc', xebuchap ocok, xubij chque: “Chixwalijok, mixe'j iwib.” Xeca'yic, xquil ri Jesus xak u tuquiel chic, man c'o ta chi jun xquilo. Aretak cätajin quekaj ulok puwi' ri juyub, ri Jesus xebupixbej ri u tijoxelab, xubij: “Mibij ri xiwilo che e jachin jun, c'ä chc'astaj na ri Rija'l winak chquixo'l ri cäminakib.” Ri u tijoxelab xquic'ot u chi' ri Jesus: “¿Jas c'u che cäquibij ri ajtijab re ri pixab chi rajawaxic nabe cäpe na ri Eliy?” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij ri Eliy cäpetic quebeluya' c'u na conojel ri jastak pa ri qui c'olbal. Ri in quinbij chiwe, chi xul ri Eliy. Ri winak c'ut man xquich'ob ta u wäch, xane' xquiban che ronojel ri xcaj xquibano. Je c'u ri' xukuje' ri Rija'l winak curik na c'ax cumal.” C'äte ri' xquich'ob ri u tijoxelab chi are xubij ri Xuan Bautist. Aretak xebopanic jawije' e c'o wi ri winak, xpe c'u jun achi, xxuqui' chuwäch ri Jesus, xubij che: “Wajaw, chel c'u'x la che ri nu c'ojol. Rumal rech chi u rikom itzel yabil, curik sibalaj c'ax. Q'uialaj mul cätzak pa ri k'ak' xukuje' pa ri ja'. Xinc'am ulok chquiwäch ri tijoxelab la, e are' c'ut man xecuin ta che rutzirixic.” Ri Jesus xubij chque: “¡Pe xibano, jech'alaj tak winak man ix cojonelab taj! ¿C'ä joropa' k'ij quinc'oji' chi na iwuc'? ¿C'ä jampa' quintakej na i coch'ic? Chic'ama' ulok ri ala waral.” Ri Jesus xuyaj ri itzel uxlabal. Ri uxlabal c'ut xel che ri ala, xutzir c'ut pa ri jok'otaj ri'. Xekeb c'u ri tijoxelab ruc' ri Jesus pa qui tuquiel wi, xquic'ot u chi': “¿Jas c'u che ri uj man xujcuin ta che resaxic ri itzel uxlabal?” Cätajin c'u quebin junam pa Galiley, ri Jesus xubij chque ri u tijoxelab: “Ri Rija'l winak cäjach na pa qui k'ab ri winak. Caquicämisaj na, pa oxib k'ij c'ut cac'astaj na.” Sibalaj xebison ri u tijoxelab. Aretak xebopan pa Capernaum, xepe ri tok'il tak alcabal re ri rachoch Dios, xebopan ruc' ri Lu', xquibij: “Ri iwajtij ¿la man cutoj ri alcabal che ri rachoch Dios?” “Cutojo'”, xcha' ri Lu'. Aretak xoc ri Lu' pa ri ja, nabe xch'aw ri Jesus, xubij che: “¿Jas cachomaj at, Simon? Ri ajawinelab quech ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ri uwächulew, ¿jachin chque cäquitok'ij wi ri alcabal o tojbal? ¿La chque ri e qui winakil o chque ri man e qui winakil taj?” Ri Lu' xutzelej u bixic: “Chque ri man e qui winakil taj.” Ri Jesus xubij che: “Man ba' ya'tal ta chque ri alc'ualaxelab chi quetojonic. Man cäkaj ta c'ut chi cäquiban quieb qui c'u'x chkij. Jät ba'. Chaq'uiaka' ri chapbal cär pa ri cho. Ri nabe cär c'ut ri cäriko, chac'ama', chajaka' ri u chi', cärik c'u na jun puak. Chaya' ba chque ri tok'il tak alcabal, catojbej can re ri wech in xukuje' ri awech at.” Pa ri jok'otaj ri' xekeb ri tijoxelab ruc' ri Jesus, xquibij: “¿Jachin ri nim na u k'ij pa ri rajawibal ri Dios?” Ri Jesus c'ut xusiq'uij jun ac'al, xuya' chquiwäch. Xubij: “Kastzij quinbij chiwe: We man quiq'uex i c'u'x, we man quixux je jas ri ac'alab, man quixoc ta pa ri rajawibal ri Dios. Ri nim na u k'ij chupam ri rajawibal ri Dios, are ri cumach'irisaj rib cux c'u junam ruc' we ac'al ri'. Apachin c'u ri cuc'am jun ac'al jewa' pa ri nu bi', in ri' quinuc'amowaj.” “Apachin c'u jun cubano chi camacun jun chque we ch'utik ri' cojoninak c'u chwe, are utz na ri' che chi catzayibax jun abaj quiebal chukul, caq'uiak ta c'u bic chupam ri u choil ri plo rech cäjik'ic. ¡C'ax c'u cäpe paquiwi' ri winak ri' ri e c'o cho ri uwächulew ri cumal quepe tak ri macaj!; rajawaxic c'ut chi quepe na ri takchibal tak macaj; ¡c'ax c'u cäpe puwi' ri winak ri' ri quebutakchi'j ri niq'uiaj pa ri macaj! Rumal c'u ri', we ri a k'ab o ri awakan catutzak pa ri mac, chak'ata' bic, chaq'uiaka' apanok. Are utz na chi at ch'oco'j o xa' jun ri a k'ab catoc pa ri c'aslemal, chuwäch ri c'o quieb a k'ab o quieb awakan catq'uiak c'u pa ri k'ak' ri man chupel taj. We ri a bak'wäch catutzak pa ri mac, chawesaj bic, chaq'uiaka' apanok. Are utz na chi xa' jun ri a bak'wäch catoc pa ri c'aslemal, chuwäch ri c'o quieb a bak'wäch catq'uiak pa ri k'ak' re ri xibalba.” ¿Jas quichomaj? We jun winak c'o jun sient (100) u chij, jun chque cäsach canok, ¿la ma ta quebuya' can ri jumuch' belejlajuj (99), cäbe pa tak ri juyub che u tzucuxic ri jun ri xsach canok? Aretak c'u curika', kastzij quinbij chiwe, are sibalaj cäquicot na ri' ruc', chquiwäch ri jumuch' belejlajuj ri man xesach taj. Je c'u ri', ri i Tat ri c'o pa ri caj man cäraj taj chi cäsach u wäch jun chque we ch'utik ri'.” “We ri awachalal cuban jun mac chawe, jät, chach'abej xak pa a tuquiel wi. We cutatabej ri a tzij, xarik utzil chixo'l ruc' ri awachalal. We c'u man cutatabej ri a tzij, chebac'ama' bic jun o quieb winak chic awuc'. Jeri' ix c'o ix quieb oxib ri iweta'm jas u banic ri c'ax c'o chixo'l ruc' ri awachalal, rech quejiquibax ri i tzij. We ri awachalal man cutatabej ta ri qui tzij, chabij chque ri comon cojonelab. We c'u man cutatabej ri qui tzij ri comon cojonelab chux ba' chawe jacha' jun man cojonel taj, chux je jas jun tok'il alcabal chawe. Kastzij quinbij chiwe, chi ronojel ri quixim cho ri uwächulew, cäximitaj na pa ri caj. Ronojel c'ut ri quiquir cho ri uwächulew, cäquiritaj na pa ri caj. Xukuje' quinbij chiwe, chi we c'o quieb chiwe cho ri uwächulew curik rib ri i chomanic che u tz'onoxic jun jasach pa ch'awem ruc' Dios, cäyataj na chiwe rumal ri nu Tat ri c'o pa ri caj. Jawije' c'ut ri qui mulin wi quib quieb oxib winak pa ri nu bi', chila' in c'o wi chquixo'l.” Xkeb c'u ri Lu' ruc' ri Jesus, xubij che: “Wajaw, ¿joropa' mul quinsach na u mac ri wachalal ri cuban jun mac chwe? ¿La c'ä wukub?” Ri Jesus xubij che: “Man quinbij ta chawe chi c'ä wukub mul casach ri u mac, xane' c'ä wukub (7) mul chi oxc'al lajuj (70).” “Rumal ri', ri rajawibal ri Dios xa' junam ruc' jun ajawinel, ri xraj xuban ajilanic cuc' ri rajchaquib che ri qui c'as. Aretak cuchaplej u banic ajilanic, xc'am ulok jun chuwäch ri c'o sibalaj nim u c'as ruc'. Rumal c'u rech chi man c'o ta cutojbej rech, xtakan ri rajaw che qui c'ayixic rachil ri rixokil xukuje' ri e ralc'ual. Xukuje' xtakan che qui c'ayixic conojel ri jastak ri c'o ruc', cutojbej c'u re ri u c'as. Are c'u ri pataninel xxuqui' chuwäch ri rajaw, xumej rib chuwäch, xubij: ‘Wajaw, cuyu' la ri nu mac, quintoj c'u na ronojel che la.’ Ri rajaw xel u c'u'x che ri u pataninel, xutzokopij bic, xubij che chi man cutoj ta chic ri u c'as. Xel c'u bic ri pataninel ri', xurika' jun rach pataninel ri c'o jubik' u c'as ruc'. Xuchap ri rach pataninel chukul che u jitz'axic, xubij c'u che: ‘Chatojo' ri a c'as.’ Xxuqui' c'u ri rach pataninel chuwäch, xubochi'j, xubij c'u che: ‘Cuyu' la ri nu mac. Quintoj c'u na ronojel che la.’ Ri pataninel c'ut man xraj taj. Xane' xbec, xucoj ri rach pataninel pa che' c'ä cutoj na ri u c'as. Ri e rach tak pataninelab, aretak xquil ri xbantajic, sibalaj xebisonic. Xebe c'ut, xequibij che ri cajaw ronojel ri xc'ulmatajic. Ri rajaw xusiq'uij c'u ri u pataninel, xubij che: ‘Itzel pataninel, ri in xinsach u tza'm ronojel we c'asaj ri', rumal rech chi xatz'onoj tok'ob chwe. ¿La ma ta xukuje' rajawaxic chi ri at quel a c'u'x che ri a wäch pataninel, je jas ri in xel nu c'u'x chawe?’ Xpe royowal ri rajaw, xujach c'u ri u pataninel pa qui k'ab ri e banal c'ax, c'ä cutoj na ronojel ri u c'as. Je c'u ri' xukuje' cuban na ri nu Tat chiwe we man quisach chijujunal ri u mac ri iwachalal ruc' ronojel iwanima'.” Ri Jesus, aretak xebuq'uis we tzij ri', xel bic pa Galiley. Xopan pa jun c'olbal re Judey ri c'o ch'käp che ri nima' Jordan. Sibalaj e q'ui winak xeteri bic chrij, xebucunaj c'u q'ui yawabib chila'. Xebopan ri pariseyib ruc' ri Jesus, xquic'am u pu chi', xquibij che: “¿La cuya' chi jun achi cujach bic ri rixokil rumal rech apachique jasach?” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta i siq'uim ix chi ri xebanow ri winak aretak xtiquiritaj ri uwächulew, chi achi chi ixok xebubano?” Xubij c'ut: “Rumal ri' ri achi cuya' can ri u nan u tat, curik na rib ruc' ri rixokil, ri quieb c'ut xa' e jun winak chic. Je c'u ri' man e quieb ta chic, xane' xa' e jun winak chic. Ri xutunuba' ri Dios, man ya'tal ta chque ri winak chi cäquitaso.” Xquic'ot c'ut u chi': “¿Jas c'u che xtakan ri Moises che u ya'ic jun wuj che u jachic ri ixokilaxel quesax c'u bic?” Ri Jesus xubij chque: “Rumal rech chi co ri iwanima', ri Moises xuya' chiwe chi quijach bic ri iwixokil; nabe man je ta wa'. Ri in c'ut quinbij chiwe, chi apachin ta ne cujach bic ri rixokil, we man rumal ruc'axic rib ri ixokil ruc' jun achi che u banic macunic, we cäc'uli' chi ruc' jun ixok chic, cäkaj pa mac. Ri achi c'ut ri cäc'uli' ruc' ri ixok ri jachom bic, xukuje' cäkaj pa mac.” Ri tijoxelab xquibij che ri Jesus: “We jewa' ri u banic jun achi ruc' ri rixokil, man utz ta ba ri' we cäc'uli'c.” Ri Jesus xubij c'u chque: “Man conojel taj cäquich'ob we jasach ri', xane' xak xuwi ri winak ri ya'tal chque caquic'amo. E c'o jujun man quecuin taj quec'uli'c rumal rech chi kas quech wi ulok pa ri calaxic, e c'o jujun ri xa' caban chque cumal ri winak, e c'o niq'uiaj chic man quec'uli' taj rumal rech ri rajawibal ri Dios. Apachin ri cäcuin che u c'amic we tijonic ri' chuc'amowaj.” Xec'am ulok jujun ac'alab chuwäch ri Jesus, rech quebuya' ri u k'ab paquiwi', cuban c'u ch'awem ruc' Dios paquiwi'. E are c'u ri u tijoxelab xequiyaj ri winak ri xec'amow ulok. Ri Jesus xubij c'u chque: “Chiya' chi quepe ri ac'alab wuc', mebik'atij, quech c'ut ri rajawibal ri Dios ri e je tak wa'.” Xuya' c'u ri u k'ab paquiwi' ri ac'alab xel c'u bic chila'. Xpe c'u jun c'ojol ala, xopan ruc' ri Jesus, xubij che: “Utzalaj Ajtij, ¿jas ri utz quinban na rech quinwechbej ri junalic c'aslemal?” Ri Jesus xubij che: “¿Jasche cabij utz chwe? Xa' jun ri utz c'olic, are ri Dios. We c'u cawaj catoc pa ri c'aslemal, chebanimaj ri takomal.” Ri c'ojol ala xubij che: “¿Jachique tak?” Ri Jesus xubij: “Matcämisanic; matkaj pa mac ruc' jun winak chic; mateläk'anic; mayac tzijtal chrij jun winak chic. Nim chebawila' wi ri a nan a tat. Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat je jas u lok'ok'exic awib chbil awib.” Xubij c'u ri c'ojol ala che: “Ronojel wa' nu banom ulok. ¿Jas chi c'ut ri rajawaxic quinbano?” Xubij ri Jesus che: “We cawaj catux tz'akat, jät, chac'ayij ri jastak awe, chajacha' chque ri mebayib rech cäc'oji' na a k'inomal pa ri caj. Tasaj c'ut, chinaterenej.” Ri c'ojol ala, aretak xuta' we tzij ri', xbisonic, xbec, rumal rech chi e q'ui ri jastak rech e c'olic. Xubij c'u ri Jesus chque ri u tijoxelab: “Kastzij quinbij chiwe, chi ruc' sibalaj c'ax coc jun k'inom pa ri rajawibal ri Dios. Xubij chi c'u na chque, chi man c'ax taj che jun camey cäk'ax pa ri u julil jun bak, chuwäch jun k'inom coc ta pa ri rajawibal ri Dios.” Ri u tijoxelab c'ut, aretak xquita' wa', sibalaj xquimayo, xquibij: “¿Jachin ta ba' lo ri cäcuinic cäcolotajic?” Ri Jesus xca'y chque, xubij: “Ri winak man quecuin ta wa' che u banic, are c'u ri Dios cäcuin che u banic ronojel.” Xubij c'u ri Lu' che: “Ri uj ka yo'm can ronojel, lal ka terenem. ¿Jas c'ut ri cäkarik na?” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quinbij chiwe: Aretak cac'ac'arisax ronojel, aretak cät'uyi' na ri Rija'l winak puwi' ri u tem, ri sibalaj nim u k'ij, xukuje' ri ix ri in i terenem quixt'uyi' na paquiwi' cablajuj tem che u k'atic tzij paquiwi' ri cablajuj amak' re Israel. Conojel ri qui yo'm can cachoch, o cachalal, o canab, conojel ri qui yo'm can qui nan qui tat, conojel ri qui yo'm can quixokil, o calc'ual, o culew, rumal rech ri nu bi', caquic'am na jun sient chi je tak wa' xukuje' cäquechbej na ri junalic c'aslemal. E q'ui ri e nabe quebux na q'uisbal; e are' c'u ri e q'uisbal quebux na nabe.” “Ri rajawibal ri Dios junam ruc' jun achi ajchak'e ulew, ri nimalaj ak'ab xel bic che qui tzucuxic ajchaquib che ri u chac pa ri tico'n re uva. Xchoman cuc' ri ajchaquib chi cutoj chque ri cuch'äc jun ajchac che ri jun k'ij chac. Xebutak c'u bic pa ri u tico'n. Ubelej jok'otaj chic re ak'abil, xel chi bic jumul, xeril chi niq'uiaj achijab e tac'atoj pa ri c'ayibal, ri man c'o ta qui chac. Xubij chque: ‘Xukuje' ri ix, jix pa ri nu tico'n re uva. Quinya' c'u na jas ri takal chiwe.’ Xebe c'u wa'. Ri ajchak'e ulew xel chi bic jumul aretak xurik ri tiq'uil k'ij, jumul chi c'ut xel bic pa ri urox jok'otaj benak k'ij, junam chi c'ut xubano. Uro' jok'otaj chi c'ut benak k'ij, xel chi bic jumul. Xeburika' chi niq'uiaj achijab e tac'atoj ri man c'o ta qui chac; xubij chque: ‘¿Jasche ix tac'atoj waral ronojel ri jun k'ij man quixchacuntaj?’ Xquibij che: ‘Rumal rech chi man c'o ta jachin jun cäbin chac chke.’ Xubij chque: ‘Xukuje' ri ix, jix pa ri nu tico'n re uva.’ Xk'ekal chic, ri rajaw ri tico'n re uva xubij che ri chajil que ri ajchaquib: ‘Chebasiq'uij ri ajchaquib, chajacha' ri tojbal que. Chebatojo' chachaplej cuc' ri xeboc chuq'uisbal.’ Xepe ri ajchaquib ri xeboc pa chac pa ri uro' jok'otaj, xquic'am c'u ri tojbal que re jun k'ij chquijujunal. Xepe c'u ri ajchaquib ri nabe xeboc pa chac. Are c'u pa qui c'u'x chi c'o na cäquic'am na ri e are chquiwäch ri niq'uiaj chic. Xukuje' c'ut ri e are xquic'am ri tojbal re jun k'ij chquijujunal. Aretak xquic'amo, xewixwitic, xquiyok' ri rajaw ri ulew, xquibij: ‘We ajchaquib ri' ri c'äte xeboc q'uisbal, xa' jun jok'otaj xechacunic. Xa' c'u junam qui tojic xban la jas ri uj ri xkak'i ri eka'n ronojel jun k'ij, xkak'i ri u k'ak'al ri k'ij.’ Ri are xubij che jun chque ri ajchaquib: ‘Wachil, man c'o ta jun jasach ri ma ta suc' quinban iwuc'. ¿La ma ta xkachomaj awuc' chi cach'äc jun k'ij tojbal awe? Chac'ama' ba ri awe, jät. Quinwaj quinya' che we q'uisbal ri' jas ri xinya' chawe. ¿La ma ta cuya' quinbano jas ri quinwaj che ri jastak we? o ¿la itzel cawil wi at chi ri in in utz?’ Je c'u ri' ri e nabe quebux na q'uisbal. Are c'u ri e q'uisbal quebux na nabe.” Pakalem re ri Jesus pa Jerusalen, xebuc'am ri cablajuj u tijoxelab pa qui tuquiel wi, xebuch'abej pa ri be, xubij chque: “Chiwilampe', cujpaki pa Jerusalen. Ri Rija'l winak cäjach na pa qui k'ab ri qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob xukuje' pa qui k'ab ri ajtijab re ri pixab. Ri e are cäquik'at na tzij puwi' che u cämisaxic. Cäquijach c'u na pa qui k'ab ri man e aj judeyib taj rech cäquetz'bej na u wäch, cäquich'ay na, cäquirip na. Pa oxib k'ij c'ut cäc'astaj na.” Xopan c'u ri qui nan ri e u c'ojol ri Zebedey ruc' ri Jesus, e rachil ri ral. Xxuqui' chuwäch ri Jesus, che u tz'onoxic jun tok'ob che. Ri Jesus xubij che: “¿Jas ri cawaj?” Ri chuchu' xutzelej u bixic: “Chya' la chque we quieb wal ri' chi quet'uyi' uc' la pa ri ajawibal la. Chya' la chque chi ri jun cät'uyi' ta pa ri iquiak'ab la, ri jun chic cät'uyi' ta pa ri mox k'ab la.” Ri Jesus xutzelej u bixic: “Man iweta'm taj jas ri qui tz'onoj. ¿La quixcuin che u kumuxic iwe ri kumubal re c'ayil ri quinwuq'uiaj in?” Ri e are xquibij: “Cujcuinic.” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quitij na iwe ri u pam ri nu kumubal ri quinkumuj na in. Are c'u ri i t'uyibaxic pa ri nu wiquiak'ab, xukuje' pa ri nu mox k'ab, man wech ta wa' ri u ya'ic. Xane' cäya' na chque ri suc'umam wi ulok rumal ri nu Tat.” Ri lajuj, aretak xquito, xpe coyowal chquij ri quieb cachalal quib. Ri Jesus xebusiq'uij, xubij chque: “Iweta'm chi ri qui nimakil ri tinimit ri e c'o cho ri uwächulew quetakan paquiwi' tak ri tinimit. Ri nimak qui k'ij c'o qui takanic paquiwi'. Man je ta c'u wa' chixo'l ix. Xane' apachin ta ne ri cäraj cux nim u k'ij chixo'l, rajawaxic quebupatanij ri niq'uiaj chic. Apachin ta ne ri cäraj cux nabe chixo'l, rajawaxic c'u'x i pataninel. Je jas ri Rija'l winak man xpe taj rech cäpatanixic, xane' rech quebupatanij niq'uiaj chic. Xpetic rech cuya' ri u c'aslemal che qui toric q'uialaj winak.” Aretak xebel bic pa ri tinimit Jerico, sibalaj e q'ui winak xeteri bic chrij ri Jesus. E t'uyut'oj quieb moyab chuchi' ri be. Aretak xquito chi cätajin coc'ow ri Jesus, xquirak qui chi', xquibij: “Chel c'u'x la chke, Kajaw, Rija'l ri David.” Ri winak xequiyajo rech man cäquirak ta chi qui chi'. Ri e are c'ut sibalaj xquirak na qui chi', xquibij: “Ajawaxel, chel c'u'x la chke, Rija'l ri David.” Xtaq'ui' c'u ri Jesus, xebusiq'uij, xubij chque: “¿Jas ri quiwaj chi quinban chiwe?” Xquibij c'u che: “Kajaw, cäkaj chi chejaktaj ri ka bak'wäch.” Ri Jesus xel u c'u'x chque, xuchap ri qui bak'wäch. Chanim c'ut xeca'yic, xeteri c'u bic chrij ri Jesus. Aretak ri Jesus nakaj chic e c'o wi che ri Jerusalen, xebopan pa ri tinimit Betpaje, ri c'o chuxcut ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun, ri Jesus c'ut xebutak bic quieb chque ri u tijoxelab, xubij chque: “Jix pa ri alaj tinimit ri c'o apan chiwäch. Chanim quirik na jun ati't bur ximatalic rachil jun alaj bur. Chebiquira', chebic'ama' ulok chwe. We c'o jun c'o jas cubij chiwe, chibij che: ‘Quebajwataj che ri Ajawaxel. Quebutak c'u na ulok chanim.’ ” Ronojel c'u wa' xbanic, rech je cäbantajic jas ri tzijom can rumal ri k'axal tzij, ri xubij: “Chibij che ri u mia'l ri Sion: ‘Chawilampe', ri awajawinel cäpe awuc', mach'alic, quiejeninak chrij jun bur, chrij jun alaj bur, ral jun awaj ajeka'n.’ ” Ri e u tijoxelab ri Jesus xebe che u banic jas ri xetak wi bic rumal ri Jesus. Xquic'am ulok ri ati't bur rachil ri alaj bur. Xequiya' ri qui k'u' chquij. Xquiejen c'u ri Jesus. E q'ui ri winak xquilic' ri qui k'u' pa ri u be ri Jesus. Niq'uiaj winak chic xequik'up u k'ab tak che', xequiya' pa ri u be. Ri winak ri e benak chuwäch xukuje' ri e benak chrij xquirak qui chi', xquibij: “¡Nim u k'ij ri Rija'l ri David! ¡Tewichi'm ri petinak pa ri u bi' ri Ajawaxel! ¡Nim u k'ij chila' chicaj!” Aretak ri Jesus xoc c'u bic pa Jerusalen, conojel ri winak pa ri tinimit xquimayo, xquibij: “¿Jachin wa'?” Ri winak xquibij: “Are wa' ri Jesus ri k'axal tzij, ri aj Nazaret aj Galiley.” Ri Jesus xoc chupam ri rachoch Dios, xeresaj bic conojel ri winak ri quec'ayinic xukuje' conojel ri quelok'omanic. Xebutzak ri qui mexa ri e q'uexel tak puak. Xebutzak ri qui tem ri ajc'ay tak palomax. Xubij chque: “Tz'ibatal c'ut: ‘Ri wachoch u binam ja re ch'awem ruc' Dios’. Ri ix c'ut qui jul eläk'omab i banom che.” Xebopan c'u ri moyab xukuje' ri ch'ocojib ruc' ri Jesus pa ri rachoch Dios. Ri are xebucunaj c'ut. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab xquilo chi ri Jesus xuban tak ri mayibal. Xquito chi ri ac'alab cäquirak qui chi' pa ri rachoch Dios, cäquibij: “¡Nim u k'ij ri Rija'l ri David!” Xpe c'u coyowal, xquibij che ri Jesus: “¿La cäta' ri cäquibij wa'?” Ri Jesus xubij chque: “Quinto. ¿La mawi jumul i siq'uim pa tak ri Tz'ibatalic?: ‘Pa qui chi' ri ac'alab xukuje' ri quetu'nic suc'umam la wi ri bixonic.’ ” Ri Jesus xebuya' can ri qui nimakil ri cojol tak tabal tok'ob, xel bic pa ri tinimit, xbe pa Betan. Che roc'owisaxic ri ak'ab chila'. Chucab k'ij ak'abibal aretak cätajin catzelej ri Jesus chupam ri tinimit, xnumic. Xril jun u che'al higo chuchi' ri be. Xbe ruc'. Man c'o ta c'u xurik che ri che', xane' xak xuwi u xak. Xubij c'u che: “Mawi jumul chbe k'ij sak cäc'oji' na a wächinic.” Chanim xchaki'jar ri u che'al higo. Ri u tijoxelab, aretak xquilo, xquimayo, xquibij: “¿Jasche chanim xchaki'jar ri u che'al higo?” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quinbij chiwe, we ta c'o i cojonic, we ta ma ta cuban quieb i c'u'x, man xuwi ta wa' quiban na jas ri xinban in che ri u che'al higo, xane' we quibij che we juyub ri': ‘Chatwalijok, chaq'uiaka' awib pa ri cho’, cäbantaj na. Ronojel ri qui tz'onoj che ri Dios pa ch'awem ruc' Dios, ruc' cojonic, cäyataj na chiwe.” Xopan ri Jesus pa ri rachoch Dios. Aretak cätajin catijon chila' xenakajin c'u ri e qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob ruc' xukuje' ri e nimak tak tatayib re ri tinimit. Xquic'ot u chi': “¿Ruc' jachique takanic quebaban we jastak ri'? ¿Jachin xyo'w wa' we takanic ri' pa a k'ab?” Man cuya' ta c'ut cakabij chi e are ri qui takanic ri winak, cäkaxe'j kib chquiwäch ri q'uialaj winak rumal rech chi conojel ri winak quicojom chi ri Xuan are k'axal tzij.” Xquibij c'u che ri Jesus: “Man keta'm taj.” Ri Jesus c'ut xubij chque: “Xukuje' ri in man quinbij ta chiwe ruc' jachique takanic quebenban wa'.” Ri Jesus xubij chque: “¿Jas c'u quichomaj ix? Jun achi c'o quieb u c'ojol. Xbe ruc' ri nabe, xubij che: ‘Nu c'ojol, jät camic, chatechacun pa ri tico'n re uva.’ Ri ala xubij che ri u tat: ‘Man quinwaj taj.’ C'äte c'ut xuq'uex ri u chomanic, xbec c'ut. Xbe chi ruc' ri ucab u c'ojol, xa' junam xubij che. Ri are xubij che ri u tat: ‘Quinbec, tat.’ Man xbe ta c'ut. ¿Jachin chque ri quieb alabom xbanow ri u rayibal ri u tat?” Xquibij: “Are ri nabe.” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quinbij chiwe, chi ri e tok'il tak alcabal xukuje' ri ixokib que nim ch'utin quenabej na chiwäch pa ri rajawibal ri Dios. Ri Xuan xpe che u c'utic jun c'aslemal suc', man xicoj ta c'ut. Ri tok'il tak alcabal xukuje' ri ixokib que nim ch'utin xecojonic. Ri ix c'ut, pune' xiwil wa', man xiq'uex ta i c'u'x mawi xixcojon che.” “Chitatabej jun c'ambal no'j chic: C'o jun achi rajaw ulew. Ri are' xusuc'umaj jun ticbal uva. Xuk'atij rij, xuc'ot jun pitz'bal uva chupam, xuyac jun tac'atic ja che u chajixic ronojel. Xuya' c'u can ri ulew pa kajomal chque niq'uiaj ajchaquib, xbe naj. Aretak xopan ri k'ijol che u yaquic ri u wächinic ri tico'n, ri rajaw xebutak ulok u tako'n cuc' ri ajchaquib che u c'amic ri u wächinic ri tico'n ri takal u ya'ic che. Ri ajchaquib c'ut xequichap ri tako'n, xquich'ay ri jun, xquicämisaj chi ri jun, ri jun chic xquibuc' che abaj. Jumul chic ri rajaw ri tico'n xebutak ulok niq'uiaj u tako'n chic, e q'ui na chquiwäch ri nabe. Xak c'u junam xquiban chi chque. Chuq'uisbalil xutak ulok ri u c'ojol. Xubij: ‘Nim cäquil wi na ri nu c'ojol.’ Ri ajchaquib c'ut, aretak xquil ri kas u c'ojol ri cajaw, xquibij: ‘Are wa' ri quechben na ri ulew; tisaj, chkacämisaj. Jeri' cujcanaj can ri uj puwi' ri rechbal.’ Xquichapo, xquesaj bic pa ri tico'n re uva, xquicämisaj. Aretak cäpe ri rajaw ri tico'n re uva, ¿jas cuban na chque ri ajchaquib ri'?” Ri e are xquitzelej u bixic: “Quebucämisaj na we e itzel tak winak ri', man ruc' ta tok'obisam wächaj. Cuya' na ri tico'n re uva pa kajomal chque niq'uiaj ajchaquib chic, ri cäquiya' na ri u wächinic ri tico'n pa ri u k'ijol ri takal u ya'ic che.” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta i siq'uim pa tak ri Tz'ibatalic?: ‘Ri abaj ri man xquicoj ta ri yacal tak ja, are abaj ri' xux na nim u k'ij. Are ri Kajaw xbanow wa'. Uj c'u mayininak.’ Rumal c'u ri' quinbij chiwe, chi ri rajawibal ri Dios quesax na chiwe, cäya' c'u na chque ri winak ri cäquiya' na ri u wächinic. Apachin c'u ri cätzak puwi' we abaj ri', cäk'aj na. Apachin c'u ri puwi' cätzak wi ri abaj, cäc'äjix na rumal.” Aretak ri qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob xukuje' ri pariseyib xequita' ri u c'ambal no'j ri Jesus, xquich'obo chi chquij ri e are cubij wi. Xquitzucuj jas cäquiban che u chapic ri Jesus, xquixe'j c'u quib chquiwäch ri winak, rumal rech chi ri winak quicojom chi ri Jesus are k'axal tzij. Ri Jesus xebutzijobej chi jumul, xebuch'abej ri winak pa c'ambal tak no'j, xubij chque: “Ri rajawibal ri Dios xa' junam ruc' jun ajawinel, ri xuban nimak'ij che ri u c'ulanem ri u c'ojol. Xebutak bic ri u tako'n che qui siq'uixic ri winak ri bim chque chi quec'oji' pa ri c'ulanem. Man xcaj ta c'ut xepetic. Xebutak chi bic niq'uiaj tako'n, xubij chque: ‘Chibij chque ri winak: Xepilitaj ri ama' tak wacax, xepilitaj ri awaj ri e nu k'obisam, ri wa utzirinak chic ronojel ri ula'bal c'o chic. Tisaj pa ri c'ulanem.’ Ri winak c'ut man xeboc ta il, xebec. Ri jun xbe pa ri rulew. Ri jun chic xbe che u banic u c'ay. Niq'uiaj winak chic xequichap ri tako'n, xequiyok'o, xequicämisaj. Ri ajawinel, aretak xuto, xpe royowal. Xebutak bic ri rajch'ojab, xequicämisaj ri cämisanelab ri', xequiporoj ri qui tinimit. Xubij c'u ri ajawinel chque ri u tako'n: ‘Xutzir ronojel ri cäkacoj che ri c'ulanem. Ri winak c'ut ri e kula'm, man takal ta chque. Jix ba' chuchi' tak ri be, chebisiq'uij ulok pa ri c'ulanem conojel ri winak ri quebiriko.’ Xebel bic ri tako'n pa tak ri be. Xequimulij conojel ri winak ri xequiriko, chi e utz chi man e utz taj. Jeri' xnoj ri ja che winak. Xoc bic ri ajawinel che quilic ri winak ri e ulam. Xril jun winak chila' ri man u cojom ta atz'iak ri cacoj pa ri c'ulanem. Xubij che: ‘Wachil, ¿jas xabano xatoc ulok waral, man a cojom ta c'u atz'iak ri cacoj pa ri c'ulanem?’ Ri are' man xch'awtaj. C'äte ri' ri ajawinel xubij chque ri u tako'n: ‘Chebiyutu' ri rakan u k'ab, chiq'uiaka' apan pa ri k'eku'm jela'. Cok' c'u na chila', cukuch'uch'ej na ri u ware.’ E q'ui ri e siq'uim. Xak e quieb oxib c'ut ri e cha'om.” Aretak oc'owinak chi wa', ri pariseyib xebec xquijunaj qui wäch che u cojic jun c'amibal rech cakaj ri Jesus pa qui k'ab cumal ri kas e u tzij rech c'o caquitzujubej rech. Xequitak bic ri qui tijoxelab ruc' ri Jesus e cachil ri aj herodib, xquibij che: “Aj tij, keta'm chi ri lal cabij la ri kastzij. Keta'm chi ri lal quetijoj la ri winak ruc' kastzij che ri u be ri Dios, chi man coc ta la il chuwäch jachin jun, we nim u banic o man nim ta u banic, man are ta quil la qui wäch ri winak. Bij ba la chke, ¿jas cächomaj la? ¿La takalic cakatoj ri alcabal che ri nimalaj ajawinel Sesar, o man takal taj?” Ri Jesus xuch'ob ri itzel qui chomanic, xubij chque: “¿Jasche quic'am u pa nu chi'? Ix xa' quieb i wäch. Chic'utu' ri puak re ri alcabal chnuwäch.” Xquic'am c'u ulok jun puak chuwäch. Xubij c'u ri Jesus chque: “¿Jachin u ca'yebal ri c'o chuwäch xukuje' ri bi'aj ri tz'ibatalic?” Xquibij che: “Rech ri Sesar.” Xubij c'u ri Jesus chque: “Chiya' che ri Sesar ri rech ri Sesar; che ri Dios ri rech ri Dios.” Aretak xquito, xquimayo, xquiya' canok, xebel bic. Pa ri k'ij ri' xebopan ri saduseyib ruc' ri Jesus. Ri e are cäquibij chi man quec'astaj taj ri cäminakib. Xquita' c'u che ri Jesus: “Ajtij, ri Moises xubij: ‘We c'o jun achi cäcämic, we c'u man e c'o ta can ralc'ual ruc' ri rixokil, ri rachalal cäc'uli' na ruc' ri malca'n ixok. Jeri' ri e ralc'ual ri quec'oji' na ruc', cuban na chque chi e je ta ne e ralc'ual ri rachalal ri xcämic.’ E c'o c'u wukub achijab chkaxo'l, e cachalal quib. Xc'uli' ri nabeal, xcämic. Man c'u xc'oji' ta ralc'ual, xuya' c'u can ri rixokil che ri rachalal. Junam xukuje' ri ucab, ri urox, c'ä ruc' ri uwuk achalaxel. E cäminak chi conojel, xcäm bic ri ixok. Xux c'u na quixokil conojel, aretak quec'astaj ri cäminakib, ¿jachin c'u lo chque ri wukub achijab ri' cux na rachajil ri ixok?” Ri Jesus xubij chque: “Ri ix ix sachinak rumal rech chi man iweta'm ta ri Tz'ibatalic, mawi ri u cuinem ri Dios. Aretak quec'astaj na ri cäminakib, man quec'uli' ta chic, mawi cäquiya' quib che c'ulanem, xane' je jas ri e tako'nib aj caj. Chrij ri qui c'astajic ri cäminakib: ¿La ma ta i siq'uim ri u bim ri Dios?: ‘In ri' ri u Dios ri Abraham, ri u Dios ri Isaac, xukuje' ri u Dios ri Jacob.’ Ri Dios c'ut man are ta qui Dios ri cäminakib, xane' are ri qui Dios ri e c'aslic.” Aretak xquita' wa', ri winak xquimay ri u tijonic ri Jesus. Ri pariseyib, aretak xquetamaj chi xtz'apix u pa qui chi' ri saduseyib rumal ri Jesus, xquimulij quib. Jun chque, are ajtij re ri pixab, cäraj cuc'am u pu chi' ri Jesus, xuc'ot u chi': “Ajtij, ¿jachique ri nimalaj takomal pa ri pixab?” Ri Jesus xubij che: “ ‘Chalok'ok'ej ri Awajaw a Dios ruc' ronojel awanima', ruc' ronojel a c'aslibal, ruc' ronojel a chomanic.’ Are wa' ri nim na xukuje' nabe chque ri takomal. Ri ucab xa' junam ruc' wa': ‘Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat je jas ri u lok'ok'exic awib chbil awib.’ We quieb takomal ri' e are wa' ri e u nimal ronojel ri pixab, xukuje' ri e quech ri e qui tijonic ri e k'axal tak tzij.” C'ä qui mulin quib ri pariseyib, ri Jesus xuc'ot qui chi': “¿Jas quichomaj che ri Crist? ¿Rija'l jachinok?” Xquibij che: “Are Rija'l ri David.” Ri Jesus xubij chque: “¿Jas c'u che cäbix Wajaw che rumal ri David, rumal ri Uxlabaxel? Xubij c'ut ri David: ‘Xubij ri Ajawaxel che ri Wajaw: Chatt'uyul pa ri nu wiquiak'ab, c'ä quebenya' na ri e a c'ulel chquixe' ri awakan.’ We ri Crist xbix ‘Wajaw’ che rumal ri David, ¿la rija'l ta c'ut?” Man c'o ta jun xcuin che u tzelexic u wäch ri u tzij ri Jesus. Kas chi' c'ut pa ri k'ij ri', man c'o ta chi jun xucoj u chuk'ab che u c'otic u chi' ri Jesus. Ri Jesus xubij chque ri q'uialaj winak xukuje' chque ri e u tijoxelab: “Ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib queta'm ri u pixab ri Moises. Je c'u ri', ronojel ri cäquibij chiwe chi rajawaxic quibano, chibana', chinimaj ri qui tzij. Miban c'u iwe jas ri cäquibano. Ri e are, cäquibij jun jasach, jun chi c'u wi ri caquibano. Quequixim eka'n sibalaj al, c'ax cuc'axic, cäquiya' puwi' ri qui teleb ri winak. Are c'u ri ajtijab re ri pixab cuc' ri pariseyib, mawi c'u ne ruc' ri u wi' qui k'ab cäcaj cäquinak ri eka'n. Cäquiban ronojel ri qui chac rech queca'yex cumal ri winak: cäquinimarisaj u wäch ri rabarak tak wuj ri cäquicoj chiquipalaj, xukuje' che ri qui k'ab; cäquinimarisaj ri u chiyichic ri u chi' catz'iak; aretak queboc pa nimak tak wa'im, quequitzucuj ri c'olbal pa tak ri mexa ri nimak qui banic, xukuje' pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, are quequitzucuj ri t'uyulibal ri nimak qui banic; utz cäquito aretak ri winak cäquiya' rutzil qui wäch pa tak ri c'ayibal aretak ri winak cäquibij ‘ajtijab’ chque. Ri ix c'ut, miwaj chi cäbix ajtijab chiwe. Xa' jun ri Iwajtij, are ri Crist. Iwonojel c'ut iwachalal iwib. Mibij i tat che jachin jun cho ri uwächulew. Xa' c'u jun ri i Tat c'o chicaj. Xukuje' miwaj chi cäbix c'amal tak be chiwe. Rumal rech chi xa' jun ri C'amal i be, are ri Crist. Apachin c'u ri nim na u banic chixo'l, are' chux pataninel iwech. Apachin c'ut ri cunimarisaj u k'ij chbil rib camach'irisax na, apachin c'ut ri cumach'irisaj rib canimarisax na u k'ij. ¡C'ax iwech ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib, xa' quieb i wäch, ri quibinibej ri ulew xukuje' ri plo che u ch'äquic jun winak rech cacojon iwuc'! Aretak c'u ix cuininak che u banic, i banom che ri winak chi camul takal na ri xibalba che chiwäch ix. ¡C'ax iwech, ix moyab tak c'amal tak be! Ri ix quibij: ‘Apachin ri cucoj ri u bi' ri rachoch Dios che u banic jun chi'nic ri kas cäban na, man c'o ta cubij, apachin c'u ri cucoj ri u bi' ri kan puak ri c'o pa ri rachoch Dios che u banic jun chi'nic ri kas cäban na, rajawaxic cubano jas ri xubij.’ ¡Conab xukuje' moyab! ¿Jachique c'ut ri nim na u k'ij, la are ri k'an puak, o are ri rachoch Dios ri cäbanow tastalic che ri k'an puak? Xukuje' quibij: ‘Apachin ri cucoj ri u bi' ri porobal che u banic jun chi'nic ri kas cäban na, man c'o ta cubij. Apachin c'u ri cucoj ri u bi' ri sipanic ri c'o puwi' ri porobal che u banic jun chi'nic ri kas cäban na, ri are rajawaxic cubano jas ri xubij.’ Conab xukuje' moyab. ¿Jachique c'u ri nim na u k'ij, la are ri sipanic, o are ri porobal ri cäbanow tastalic che ri sipanic? Apachin c'u ri cucoj ri u bi' ri porobal che u banic jun chi'nic ri kas cäban na, cucoj ri porobal che u bixic kastzij xukuje' ronojel ri c'o puwi'. Apachin ri cucoj ri u bi' ri rachoch Dios che u banic ri chi'nic ri kas cäban na, xukuje' cucoj ronojel ri c'o chupam. Apachin ri cucoj ri u bi' ri caj che u banic jun chi'nic ri kas cäban na, cucoj ri u tem ri Dios, xukuje' cucoj ri u bi' ri t'uyul puwi'. ¡C'ax iwech, ajtijab re ri pixab xukuje' pariseyib! ¡Xa' quieb i wäch! Quiya' ri u lajujil ri k'ebum, ri anix, ri comin. I yo'm c'u can ri nim na u banic ri c'o pa ri pixab ri rajawaxic na, ri suq'uil, ri elebal i c'u'x, ri cojonic. Rajawaxic qui banic we jastak ri', man quiya' ta c'u can ri u banic ri jun chic. ¡Ix moyalaj tak c'amal tak be! Quicha' ri us, quibik' c'u bic jun camey. ¡Tok'ob i wäch, ajtijab re ri pixab xukuje' pariseyib! ¡Xa' quieb i wäch! Quich'aj ri rij ri mulul, quich'aj ri rij ri lak. Ri qui pam c'ut e nojinak che eläk'anic, xukuje' che ri itzel rayinic. ¡Moyalaj parisey! Nabe chach'aja' ri u pam we c'u je caban wa' ri mulul, cacanaj c'u can ch'ajch'oj ri rij xukuje'. ¡Tok'ob i wäch, ajtijab re ri pixab xukuje' pariseyib! ¡Xa' quieb i wäch! Ri ix junam cuc' ri mukubal ri e chunam quij, je'l queca'yic. Ri qui pam c'ut e nojinak che qui bakil cäminakib, e nojinak che ronojel u wäch tz'ilol. Je c'u ri' xukuje' ri ix, ri winak cäquil ri iwij chi ix suc'. Ri ix xa quieb u wäch, ix nojinak c'u che etzelal. ¡C'ax iwech, ajtijab re ri pixab xukuje' pariseyib! ¡Xa' quieb i wäch! Quiyac qui wi' ri e mukum wi ri k'axal tak tzij, quebiwik ri tz'ak ri e c'o paquiwi' ri e mukum wi ri suc'alaj tak winak. Quibij c'ut: ‘We ta uj c'o chic pa tak ri qui k'ij ri e ka mam, ma ta xujtoban ri' che qui cämisaxic ri e k'axal tak tzij.’ Je c'u ri', quik'alajisaj iwib chi ix quija'l ri xecämisan ri e k'axal tak tzij. ¡Chiq'uisa' ba' u banic ri xquichaplej ulok qui banic ri e i mam! ¡Ix je ta ne e cumätz! ¡Ix quija'l cumätz! ¿Jas lo ri quiban che u to'ic iwib chuwäch ri xibalba ri cac'äjisax wi i wäch? Rumal ri', chiwilampe'. Quebentak bic k'axal tak tzij iwuc', quebentak bic winak c'o qui no'j xukuje' ajtijab. Jujun chque wa' quebicämisaj na, quebirip na. Jujun chic quebich'ay na pa tak ri ja ri quitijoj wi iwib che ri pixab, quebic'axc'obisaj na pa tak tinimit chi tinimit. Jeri' piwi' cäkaj wi na ri qui quiq'uel conojel ri suc'alaj tak winak ri e cämisam cho ri uwächulew, turuwinak c'ut ri qui quiq'uel, conojel ri e cämisam ulok kas ruc' ri u quiq'uel ri Abel ri suc', c'ä ruc' ri u quiq'uel ri Zacariy ri u c'ojol ri Berequiy, ri xicämisaj chuxo'l ri k'ijilabal ruc' ri porobal. Kastzij quinbij chiwe chi ronojel wa' cäpe na paquiwi' ri winak ri e c'o cho ri uwächulew camic.” “¡Jerusalen, Jerusalen, ri quebacämisaj ri k'axal tak tzij, ri xebabuc' che abaj ri quetak ulok awuc'! ¡Q'ui mul xinwaj xebenmulij ri awal, je jas ri ec' quebumulij ri alaj tak ral chuxe' ri u xic', man xawaj ta c'ut! Chiwilampe', ri iwachoch cäwonobax na canok. Quinbij chiwe chi man quiniwil ta chi na c'ä quibij na: ‘Tewichital ri petinak pa ri u bi' ri Ajawaxel.’ ” Elinak chi bic ri Jesus pa ri rachoch Dios, xbec. Xekeb ri u tijoxelab ruc', che qui c'utic tak ri ja chuwäch ri e u tz'akatil ri rachoch Dios. Ri Jesus xubij chque: “¿La quiwil ronojel wa'? Kastzij quinbij chiwe, chi waral man cäcanaj ta can jun abaj puwi' jun chic, ri ma ta cäwulix na.” Ri Jesus t'uyul pa ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Xebopan ri u tijoxelab ruc' pa qui tuquiel wi, che u ta'ic che: “Bij la chke, ¿Jampa' cäc'ulmax wa'? ¿Jas ri retal ri petbal la? ¿Jas ri retal ri u q'uisbalil ri uwächulew?” Ri Jesus xubij chque: “Chichajij iwib, c'o jun mixsubuwic. E q'ui quepe na pa ri nu bi', cäquibij: ‘In ri' ri Crist.’ E q'ui c'ut ri quequisub na. Quita' na chi e c'o tak ch'o'j. Quita' na u tzijol tak ch'o'j. Chiwila' iwib mixsachic. Rajawaxic c'ut chi cäc'ulmax na wa'. C'ä majok c'u ri q'uisbalil. Cäwalij na jun nim tinimit chrij jun nim tinimit chic. Cäwalij na jun ajawibal chrij jun ajawibal chic. Pa jalajoj tak c'olbal quepe na wi'jal, xukuje' quebuban na cabrakan. Conojel we jastak ri' e chaplebal que k'oxowem. C'äte ri' quixjach na pa qui k'ab winak ri cäquiban c'ax chiwe, quixcämisax na. Quetzelax na i wäch cumal conojel ri winak rumal rech ri nu bi'. E q'ui c'ut quetukar na pa ri qui cojonic; cäquijachala' na quib, cäquetzelala' na qui wäch. Quewalij na q'ui ri cäquijaluj na quib chi e k'axal tak tzij. E q'ui ri winak ri quequisub na. Rumal ri u q'uiyiric ri etzelal, e q'uia winak cajarob na ri qui lok'obal c'u'x. Apachin c'ut ri co cataq'uic c'ä pa ri q'uisbalil, are quesäx na pa ri c'ax. We utzalaj tak tzij ri' re ri rajawibal ri Dios cätzijox na pa ronojel ri uwächulew. Jeri' cäk'alajisax ri utzalaj tak tzij chquiwäch conojel nimak tak tinimit ri c'o cho ronojel ri uwächulew. C'äte ri', cäpe ri q'uisbal. Ri Daniel ri k'axal tzij xutz'ibaj ri tz'ilalaj etzelal ri awas u banic pa ri k'ijilabal. Ri cäsiq'uinic ch'obonok: aretak ri ix quiwil ri xibibal tz'ilol pa ri k'ijilabal, c'äte ri', ri e c'o pa Judey, chebanimaj bic pa tak ri juyub. Ri c'o puwi' ri ja, mäkaj ulok che u c'amic bic ri c'o pa ri rachoch, xane' chanimaj bic. Ri c'o pa ri juyub, mätzelej ulok che u c'amic bic ri u k'u'. ¡Tok'ob c'u qui wäch ri ixokib ri e yawab tak winak chic pa tak ri k'ijol ri'! ¡Tok'ob qui wäch ri ixokib ri e c'o cal ri quetu'nic! Chita' ba' che ri Dios chi ma ta quixanimaj bic pa ri sak'ij mawi pa jun k'ij re uxlanem. C'äte ri' cäpe na nimalaj c'axc'olil ri man ilom ta ulok kas aretak xtiquiritaj ulok ri uwächulew c'ä camic, mawi cäc'ulmax chi na. We ta ma ta queco'pix ri k'ij ri', ma ta c'o jun winak ri cäto'tajic. Rumal c'u quech ri e cha'om, queco'pix ri k'ij ri'. We c'o c'u jun cubij chiwe: ‘Chiwilampe', waral c'o wi ri Crist, o chila' c'o wi ri Crist’, micojo. Quepe c'u na winak ri cäquijaluj quib chi e Crist. Quepe na ri cäquijaluj quib chi e k'axal tak tzij. Quequiban na nimak tak etal xukuje' mayibal che qui subic we ta cäbantajic xukuje' ne ri e cha'om kas rumal ri Dios. Chiwilampe', nu bim chi can chiwe. We cäbix c'u chiwe: ‘Chiwilampe', c'o pa ri chaki'j uwo sak’, mixel bic. We cäbixic: ‘Chiwilampe', c'o pa tak ri ja’, micojo. Je c'ut jas ri caypa' ri quel ulok pa ri elebal k'ij, cäjuluw c'ä pa ri u kajebal k'ij, jeri' ri u petic ri Rija'l winak. Apawije' ta c'u ne c'o wi jun cäminak cuerp, chila' cäquimulij wi na quib ri c'uch.” “Chanim c'ut, aretak oc'owinak chic ri k'ij ri' re ri c'axc'olil, ri k'ij cäk'ekumar na, ri ic' man cuya' ta chic ri u sakil, ri ch'imil ri e c'o chicaj quetzak na ulok, ri chuk'ab e aj caj queyicop na. C'äte ri' quil na chila' chicaj ri retal ri Rija'l winak. Ri winak c'ut ri e c'o pa tak conojel tinimit cho ri uwächulew cäquiq'uis na quib che ok'ej. Cäquil c'u na ri Rija'l winak petinak pa tak ri sutz' chicaj, petinak ruc' chuk'ab, nim u k'ij cäpetic. Quebutak na ri tako'nib aj chicaj ruc' nimalaj rok'ebal trompet. Quebumulij na ri e rech ri e u cha'om pa ri quiejeb u tza'm ri uwächulew, che ri jun u tza'm ri caj c'ä che ri jun chic. Chiwesaj i no'j chrij ri u che'al higo: Aretak quet'anar ri u k'ab, quebutuxisaj c'u u xak, iweta'm chi cäpe ri k'alaj. Jeri' xukuje' ri ix, aretak quiwil conojel we jastak ri', chich'obo' chi nakaj chic c'o wi ri q'uisbal, c'o chic chi' tak ri ja. Kastzij quinbij chiwe, chi c'ä maja' casach qui wäch ri winak ri e c'o cho ri uwächulew camic, conojel we jastak ri' quec'ulmax na. Ri caj ulew casach na qui wäch. Are c'u ri nu tzij mawi jubik' casach u wäch. Are c'u we k'ij ri' xukuje' we jok'otaj ri', man c'o ta jun reta'm, mawi ri tako'nib ri e c'o chicaj, mawi ri C'ojolaxel; xak xuwi ri Tataxel reta'm. Je jas pa tak ri u k'ijol ri Noe, jeri' ri u petic ri Rija'l winak. Je jas pa tak ri k'ij ri', c'ä majok ri nimalaj k'ekal jäb, ri winak cätajin quewa'ic, cätajin quebuq'uianic, cätajin quec'uli'c, cätajin quequic'ulba' ri calc'ual, c'ä pa ri k'ij aretak ri Noe xoc pa ri nim jucub. Man quetam taj c'ä xpe na ri nimalaj k'ekal jäb, conojel c'ut xec'am bic rumal ri ja'. Jeri' xukuje' ri u petic ri Rija'l winak. E c'o c'u quieb pa ri juyub. Ri jun cäc'am na bic, ri jun chic cäya' canok. E quieb ixokib cätajin quequienic. Ri jun cäc'am bic, ri jun chic cäya' canok. Chixc'asc'at ba', rumal rech chi man iweta'm taj jachique k'ij ri cäpe na ri Iwajaw. Chich'obo' c'u wa', chi we ta ri rajaw ja cäretamaj jachique jok'otaj re ri waranic cäpe ri eläk'om, cäc'asc'at ta ri', ma ta cuya' ri' che ri e läk'om chi coc pa ri rachoch. Rumal ri', xukuje' ri ix chisuc'umaj iwib, rumal rech chi pa jun jok'otaj ri man quichomaj taj chi cäpetic, are chi' cäpe na ri Rija'l winak.” “¿Jachin c'u ri jicalaj pataninel, utz u chomanic, ri xcoj rumal ri rajaw paquiwi' ri aj uwo rachoch che u ya'ic ri tzukbal quech pa ri qui k'ijol? Utz re ri pataninel ri cäriktaj rumal ri rajaw aretak cäpetic, chi je cätajin cuban wa'. Kastzij quinbij chiwe, chi ri rajaw cucoj na ri pataninel ri' paquiwi' conojel ri jastak re. We c'u ri itzel pataninel cuchomaj: ‘Ri wajaw cäbeytaj ri u petic.’ Cuchaplej c'u qui ch'ayic ri rach tak pataninelab, cäwa'ic, cuq'uian cuc' ri k'abarelab, cäpe na ri rajaw ri pataninel ri' pa jun k'ij ri man cäreyej taj. Cäpe pa jun jok'otaj ri man cuchomaj taj ri pataninel chi cäpetic. Ri rajaw cuc'äjisaj c'u na u wäch, cuya' na ri re cuc' ri xa' quieb qui wäch. Quebok' chila', cäquikuch'uch'ej ri qui ware.” “Pa ri k'ij ri', ri rajawibal ri Dios cajunamataj na cuc' lajuj k'apojib ri quec'oji' pa jun c'ulanem. Xquic'am ri qui yabal k'ak', xebel bic che u c'ulaxic ri jiaxel. Job chque ri alitomab, utz qui chomanic. Ri e job chic man utz ta qui chomanic. Ri man utz ta qui chomanic xquic'am ri qui yabal k'ak', man xquic'am ta c'u bic niq'uiaj caseit chic. Are c'u ri utz qui chomanic xquic'am bic caseit chupam ri qui c'olbal k'ak' xukuje' niq'uiaj chic. Xbeytaj ri jiaxel. Xeyuxcat conojel, xewar c'ut. Pa niq'uiaj ak'ab, c'o jun winak xurak u chi': ‘Chiwilampe', petinak ri jiaxel. Chixel ulok che u c'ulaxic.’ Xewalij c'u conojel ri alitomab ri', xequisuc'umala' ri yabal qui c'olbal k'ak'. Ri man utz ta qui chomanic xquibij chque ri utz qui chomanic: ‘Chiya' ke ri iwaseit. Quechup c'u ri ka yabal k'ak'.’ Ri utz qui chomanic xquibij chque: ‘We ne man cubana' chke uj xukuje' chiwe ix. Are utz jix cuc' ri ajc'ayib, chilok'o' iwe.’ E benak c'u ri job alitomab che u lok'ic caseit aretak xpe can ri jiaxel. Are c'u ri qui suc'umam quib xeboc ruc' pa ri c'ulanem. Xtz'apix c'u ri uchi'ja. C'äte ri' xepe ri niq'uiaj alitomab chic, xquibij: ‘Kajaw, Kajaw, jaka' la ri uchi'ja chkawäch.’ Ri are xubij chque: Kastzij quinbij chiwe chi man weta'm ta i wäch. Chixc'asc'at ba', rumal rech chi man iweta'm taj jachique k'ij, mawi iweta'm jachique jok'otaj cäpe ri Rija'l winak.” “Ri rajawibal ri Dios junam ruc' jun achi ri xbe naj, xebusiq'uij ri e pataninel rech, xujach can ri u rajil chquiwäch. Xuya' job rakan nimak tak puak che ri jun. Che ri jun chic xuya' quieb rakan nimak tak puak. Xuya' jun rakan nim puak che ri jun chic. Xuya' chque chquijujunal jas ri quecuin che u banic. Te c'u ri' xbe naj. Chanim c'ut ri xuc'am job rakan nimak tak puak xbec, xchacun chrij, xuch'äc chi job rakan nimak tak puak. Jewa' xukuje' ri xuc'am quieb rakan nimak tak puak, xuch'äc chi quieb. Are c'u ri xuc'am jun rakan nim puak, xel bic, xuc'ot jun jul pa ri ulew, xuc'u' ri u puak ri rajaw. E oc'owinak chic q'uialaj k'ij, xtzelej ulok ri cajaw ri pataninelab ri', xuban ajilanic cuc'. Ri xuc'am job rakan nimak tak puak xkeb ruc', xuc'am ulok job rakan nimak tak puak chic, xubij: ‘Wajaw, job rakan nimak tak puak xjach la chwe. Chilampe' la, job rakan nimak tak puak chic nu ch'äcom.’ Ri rajaw xubij che: ‘Utz, at utzalaj jicalaj pataninel. At jic ruc' ri jubik' ri xinya' can chawe. Nim na quinjach na pa a k'ab. Chatocok chatquicot c'u wuc'.’ Xukuje' ri xuc'am quieb rakan nimak tak puak xkeb ruc' ri rajaw, xubij: ‘Wajaw, quieb rakan nimak tak puak xjach la chwe. Chilampe' la, quieb rakan nimak tak puak chic nu ch'äcom.’ Ri rajaw xubij che: ‘Utz, at utzalaj jicalaj pataninel. At jic ruc' ri jubik' ri xinya' can chawe. Nim na quinjach na pa a k'ab. Chatocok chatquicot c'u wuc'.’ Ri xuc'am jun rakan nim puak xkeb ruc' ri rajaw, xubij: ‘Wajaw, quinch'ob wäch la, chi lal c'analaj achi. Weta'm chi cak'at la ri man xtic ta la. Weta'm chi camulij la ri man xjabuj ta la. Xinxe'j wib, xinbec, xinwawaj ri rajil la pa ri ulew. Chilampe' la, ri ech la ri'.’ Ri rajaw xubij che: ‘At itzel pataninel, sak'or. We aweta'm chi quink'at ri man xintic taj, chi quinmulij ri man xinjabuj taj, rumal ri' utz na xaya' ta ri nu puak chque ri c'olol tak puak, rech aretak xinpetic xinc'am ta ri' ri wech ruc' ral.’ Chiwesaj ba ri jun nim puak che, chiya' che ri c'o lajuj nimak tak puak ruc'. Ronojel c'u jachin ri c'o jas c'o ruc', c'o na ri cäyataj na che, cäq'uiyir na ri c'o ruc'. Ri man c'o ta jas c'o ruc', ri jubik' ri c'o ruc' quesax na che. Ri pataninel ri man c'o ta quechbex che, chiya' pa ri k'eku'm ri c'o apan jela'. Cok' na chila', cukuch'uch'ej na ri u ware.” “Aretak cäpe ri Rija'l winak cuc' conojel ri e u tako'nib ri Dios, nim u k'ij cäpetic. C'äte ri' cät'uyi' na puwi' ri tem re ri u juluwem. Quemulix c'u na conojel ri nimak tak tinimit chuwäch. Quebutas na ri niq'uiaj chquixo'l ri jule' chic, je jas ri ajyuk' quebutas ri chij chquixo'l ri q'uisic'. Quebuya' na ri chij pa ri riquiak'ab. Are c'u ri q'uisic' quebuya' na pa ri u mox k'ab. Cubij c'u na ri Ajawinel chque ri e c'o pa ri riquiak'ab: ‘Tisaj, ix tewichi'm rumal ri nu Tat. Chiwechbej ri ajawibal ri suc'umam chiwe kas pa ri u tiquiritajic ri uwächulew. Rumal rech chi xinnumic, xiya' c'u jas xintijo. Xchaki'j nu chi', xiya' jas xinwuq'uiaj. Xinwonocatic, xinic'ulaj. Aretak in xint'unuwic, xinich'uku. Xinyawajic, xinisolij. Xinc'oji' pa che', xixopan wuc'.’ Ri e suc' cäquibij na che ri Ajawinel: ‘Kajaw, ¿jampa' ta xkil la chi xnum la, xkatzuk ta c'u la? ¿O xchaki'j ta chi' la, xkaya' ta c'ut jas xuq'uiaj la? ¿Jampa' ta xkil la chi xwonocat la, xkacoj ta c'u la pa ja? ¿O xt'unuw ta la, xkach'uk ta c'u la? ¿O jampa' ta xkil la chi xyawaj ta la, o xc'oji' ta la pa che', xujopan ta c'u che solixic la?’ Ri Ajawinel cubij na chque: ‘Kastzij quinbij chiwe chi ronojel ri xiban che jun chque we ch'utik tak wachalal ri', chwe in xiban wi.’ Ri Ajawinel cubij c'u na chque ri e c'o pa ri u mox k'ab: ‘Chixel chnuwäch, ix c'okom. Jix pa ri k'ak' ri man cächup taj ri suc'umam che ri itzel xukuje' ri e u tako'nib. Rumal rech chi xinnumic, man xiya' ta c'u jas xintijo. Xchaki'j nu chi', man xiya' taj jas xinwuq'uiaj. Xinwonocatic, man xinicoj ta c'ut pa ja. Xint'unuwic, man xinich'uk taj. Xinyawajic, xinc'oji' pa che', man xinisolij ta c'ut.’ Ri e are cäquibij na che ri Ajawinel: ‘Kajaw, ¿jampa' ta xkil la chi xnum la, o xchaki'j ta ri chi' la, o xwonocat ta la, o xt'unuw ta la, o xyawaj ta la, o xc'oji' ta la pa che', ma ta c'u xkapatanij la?’ Ri Ajawinel cubij na chque: ‘Kastzij quinbij chiwe chi ronojel ri man xiban ta che jun chque we ch'utik tak wachalal ri', chwe in ri' man xiban ta wi.’ Quebe c'u na wa' pa ri junalic c'äjisabal wäch. Are c'u ri e suc' quebe na pa ri junalic c'aslemal.” Ri Jesus, aretak xuq'uis ronojel we tzij ri', xubij chque ri u tijoxelab: “Iweta'm chi pa quieb k'ij cäban ri nimak'ij re ri Oc'owem. Ri Rija'l winak cäjach c'u na rech cäripic.” Xepe c'u ri qui nimakil ri cojol tak tabal tok'ob e cachil ri nimak tak tatayib re ri tinimit. Xquimulij quib pa ri rachoch ri qui nimal ri cojol tak tabal tok'ob, ri Caipas. Xquiban chomanic ruc' subunic rech cäquichap ri Jesus che u cämisaxic. Xquibij: “Man pa ri nimak'ij taj, rech man quetuquin ta ri winak.” C'o c'u ri Jesus pa Betan, cho rachoch ri Simon, ri xc'oji' ch'a'c chrij. Xopan jun ixok ruc', ri ruc'am jun lime't re je'lic abaj alabastr, c'o cunabal chupam c'oc' ruxlab, sibalaj pakal rajil. Xuk'ij pa ri u jolom ri Jesus aretak t'uyul pa ri mexa. Ri u tijoxelab, aretak xquilo, xpe coyowal, xquibij: “¿Jasche xsach u wäch wa'? Xc'ayix ta ne wa' che nimalaj puak, xya' ta c'u chque ri mebayib.” Xuta' c'u ri Jesus, xubij chque: “¿Jasche quiya' latz' che we ixok ri'? Utzil c'ut u banom chwe. Ronojel k'ij e c'o mebayib iwuc'. Ri in c'ut man ronojel k'ij taj in c'o iwuc'. Aretak c'ut xuya' we cunabal ri' chrij ri nu cuerp, che nu mukic u banom wi. Kastzij quinbij chiwe, chi ronojel c'olbal ri cätzijox wi na we utzalaj tak tzij ri' cho ronojel ri uwächulew, chila' xukuje' cätzijox wi na jas ri xuban we ixok ri' chwe che natabal rech.” Jun c'ut chque ri cablajuj, Judas Iscariot u bi', xbe cuc' ri e qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob. Xubij c'ut: “¿Joropa' cäya' alak chwe quinjach c'u ri Jesus pa k'ab alak?” Ri e are xquipaj juwinak lajuj (30) rakan sak puak che. Kas chi' c'u ri', ri Judas cutzucuj jun k'ij rech cujach ri Jesus pa qui k'ab. Pa ri nabe k'ij re ri u tijic ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc', xekeb ri tijoxelab ruc' ri Jesus, xquibij che: “¿Jawije' caj wi la chi cakasuc'umaj wi ri u tijic ri wa'im re xk'ekal re ri oc'owem?” Ri are xubij: “Jix pa ri tinimit ruc' jun achi ri quinbij chiwe. Chibij che: ‘Ri Kajtij cubij: Nakaj chic ri nu k'ijol. Cho awachoch quinwoc'owisaj wi na ri nimak'ij re ri Oc'owem cuc' ri e nu tijoxelab.’ ” Ri e u tijoxelab xquibano jas ri xetak wi rumal ri Jesus, xquisuc'umaj ri oc'owem. Xk'ekal chic, xt'uyi' ri Jesus pa ri mexa e rachil ri cablajuj. Cätajin quewa'ic, xubij: “Kastzij quinbij chiwe, chi jun chiwe quinjachow na.” Ri e are c'ut sibalaj quebisonic. Chquijujunal xquichaplej u ta'ic che: “¿La ma xa' in, Kajaw?” Ri Jesus xubij chque: “Ri curub ri u wa wuc' pa ri lak, are ri' quinjachow na. Kastzij ri Rija'l winak cäbec, je jas ri tz'ibatal chrij. ¡Tok'ob c'u u wäch ri winak ri' ri cäjachowic! Are ta utz na che ri winak ri' we ta ma ta xalaxic.” Xch'aw c'u ri Judas ri cäjachowic, xubij: “¿La ma xa' in, Ajtij?” Ri Jesus xubij che: “At atbininak.” Aretak cätajin quewa'ic, ri Jesus xuc'am ri caxlanwa, xuya' maltioxinic che ri Dios, xupiro, xuya' que ri u tijoxelab, xubij: “Chic'ama', chitija'. Are nu cuerp wa'.” Xukuje' xuc'am jun kumubal, xumaltioxij che ri Dios, xuya' que ri u tijoxelab, xubij chque: “Iwonojel chitija' iwe che. Are c'u nu quiq'uel wa' re ri c'ulwächinic. Ri nu quiq'uel cäturuw na rech cäsachtaj ri qui mac e q'ui winak. Quinbij chiwe, chi man quintij ta chiwe we u wa'l uva ri' c'ä pa ri k'ij aretak quintij chi na ri c'ac' iwuc' jumul chic pa ri rajawibal ri nu Tat.” Aretak qui bixom chi jun bix, xebe pa ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Xubij ri Jesus chque: “Pa we chak'abibal ri', iwonojel caquieblaj na i c'u'x chwij. Tz'ibatal c'ut: ‘Quinsoc na ri ajyuk', quetuquin c'u na ri jumulaj chij.’ Aretak in c'astajinak chic, quinnabej na chiwäch pa Galiley.” Ri Lu' xubij che: “Pune' ta conojel cuban quieb qui c'u'x che la, ri in mawi ta jubik' cuban ta na quieb nu c'u'x che la.” Ri Jesus xubij che: “Kastzij quinbij chawe chi pa we chak'ab ri', c'ä majok cok' ri ama' ec', oxmul cabij na chi man aweta'm ta nu wäch.” Xubij ri Lu' che: “Pune' ta rajawaxic chi quincäm uc' la, mawi jubik' quinbij na chi man weta'm ta wäch la.” Junam xukuje' xquibij conojel ri tijoxelab. Ri Jesus e rachil ri u tijoxelab xebopan pa ri c'olbal Jetsemani u bi'. Xubij c'u chque: “Chixt'uyul can waral. Quinbe na apan jela' che ch'awem ruc' Dios.” Xuc'am bic ri Lu' xukuje' ri e quieb u c'ojol ri Zebedey. Ri Jesus xuchaplej nimalaj bis, xc'axc'ob ri ranima'. Xubij chque: “Sibalaj cäbison ri wanima' c'ä pa ri cämical. Chixcanaj can waral, chixc'asc'at wuc'.” Ri Jesus xnabej apan jubik', xxuquic, xukasaj ri u palaj cho ri ulew. Xuban ch'awem ruc' Dios, xubij: “Nu Tat, we cuya'o, xak choc'ow we uq'uiabal re c'axc'olil ri' chwe. Man are ta c'ut jas ri quinwaj, xane' are jas ri caj la.” Xopan c'u cuc' ri u tijoxelab, xeburika' cätajin quewaric. Xubij che ri Lu': “¿Jas wa'? ¿La ma ta xixcuinic xixc'asc'at ta jok'otaj wuc'? Chixc'asc'atok, chibana' ch'awem ruc' Dios, rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac. Ri iwanima' cäraj, are c'u ri i cuerp man c'o ta u chuk'ab.” Ri Jesus chucamul xbec, xubana' chi jumul ch'awem ruc' Dios, xubij: “Nu tat, we man cuya' coc'ow we uq'uiabal re c'axc'olil ri', we rajawaxic quinwuq'uiaj, chban ba ri rayibal la.” Xtzelej c'u cuc' ri u tijoxelab, cätajin quewar chi jumul. Quetz'apitaj c'u ri qui bak'wäch rumal ri qui waram. Ri Jesus xebuya' canok, xbe chi jumul, churoxmul xuban ch'awem ruc' Dios. Xa' junam ri tzij ri xubij. Xtzelej c'u cuc' ri u tijoxelab, xubij chque: “¿La c'ä cätajin quixwaric quixuxlan c'ut? Chiwilampe', chanim xurik ri jok'otaj. Ri Rija'l winak cäjach pa qui k'ab ajmaquib. ¡Chixwalijok! ¡Jo'! ¡Xpe ri jachal wech!” C'ä cätajin cäch'aw ri Jesus aretak xopan ri Judas, jun chque ri cablajuj. E rachil q'uialaj winak, cuc'am ch'ich', cuc'am che'. Ri e are e takom ulok cumal ri e qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob xukuje' ri nimak tak tatayib re ri tinimit. Ri jachal re u yo'm chi etal chque ri winak, xubij: “Jachin ri quintz'umaj, are ri'. Chichapa'.” Chanim xkeb ruc' ri Jesus, xubij che: “Xoc ak'ab, Ajtij.” Xutz'umaj c'ut. Ri Jesus xubij che: “Wachil, chabana' ri at petinak che u banic.” Xekeb c'u ri winak ruc' ri Jesus, xquicoj qui k'ab chrij, xquichapo. Te c'u ri', jun chque ri e c'o ruc' ri Jesus xresaj ri u ch'ich', xusoc ri rajchac ri qui nimal ri cojol tak tabal tok'ob, xresaj ri u xiquin. Ri Jesus xubij che: “Chatzelej ri a ch'ich' pa ri c'olbal rech. Conojel c'ut ri cäquicoj ch'ich', che ch'ich' quecämisax wi. ¿La ma ta aweta'm chi quincuinic quinbochi'n che ri nu Tat, ri are c'ut chanim quebutak na ulok cablajuj nimak tak mulaj tako'nib aj chicaj che nu to'ic? We ta c'u jewa', ¿jas ta cäban che u banic ri cubij ri Tz'ibatalic chi rajawaxic cäbantaj na?” Pa ri jok'otaj ri', xubij ri Jesus chque ri winak: “¿La je ta ne chrij jun eläk'om ix elinak wi ulok, iwuc'am ch'ich', iwuc'am che', che nu chapic? Ronojel k'ij xint'uyi' iwuc', xintijon pa ri rachoch Dios, man xinichap ta c'ut. Ronojel c'u wa' cäbanic, rech cäbantajic jas ri tz'ibam can cumal ri e k'axal tak tzij.” C'äte ri', conojel ri u tijoxelab xquiya' canok, xebanimajic. E are c'ut ri xechapow ri Jesus, xquic'am bic chuwäch ri Caipas, ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Chila' qui mulin wi quib ri ajtijab re ri pixab cuc' ri nimak tak tatayib. Are c'u ri Lu' u terenem chi naj, c'ä xopan na cho rachoch ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob. Xoc bic, xt'uyi' cuc' ri pataninelab, che rilic ri cac'ulmataj na. Ri e qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob xukuje' conojel ri e comon re ri qui nimakil ri aj judeyib xequitzucuj winak che u bixic banoj tzij chrij ri Jesus, rech cäcämisaxic. Man c'o ta c'u u mac ri Jesus xquiriko, pune' e c'o q'uialaj winak ri xquibij banoj tzij chrij. Chuq'uisbalil xebopan quieb winak. Xquibij: “Xubij we achi ri': ‘Quincuin che u wulixic ri rachoch Dios, quincuin c'u che u yaquic pa oxib k'ij.’ ” Xwalij ri qui nimal ri cojol tak tabal tok'ob, xubij che ri Jesus: “¿La ma ta c'o jas cabij che wa'? ¿Jas c'u wa' we k'alajisanic ri' ri cäquibij chawij?” Ri Jesus c'ut man xch'aw taj. Ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xubij che: “Pa ri u bi' ri c'aslic Dios, rajawaxic cabij chke we at ri' ri Crist, ri u C'ojol ri Dios.” Ri Jesus xubij che: “At atbininak. Quinbij c'u chawe, chi quiwil na ri Rija'l winak, t'uyul pa ri riquiak'ab ri Dios ri c'o ronojel u cuinem. Quiwil c'u na petinak pa ri sutz' chicaj.” Are c'u ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob xujis ri ratz'iak, xubij: “¡We achi' cuc'ulelaj ri Dios! ¿La rajawaxic ta chic chi quepe niq'uiaj winak che u ya'ic k'alajisanic chrij? E i tom ri e u tzij ri quec'ulelanic. ¿Jas quichomaj?” Ri winak xquibij che: “C'o u mac. Takal che chi cäcämisaxic.” Xquichubaj c'u ri u palaj ri Jesus. Xquit'oc che k'ab. Niq'uiaj chic xquipak'ij k'ab chu palaj. Xquibij che: “Chabij chke Crist, jachin ri xatch'ayowic.” Are c'u ri Lu' t'uyul apan cho ja. Xopan jun ali ruc' pataninel, xubij che: “Xukuje' ri at xatbin ruc' ri Jesus ri aj Galiley.” Ri Lu' xresaj rib chupam chquiwäch conojel, xubij: “Man weta'm taj jas ri cabij.” Aretak xel bic chuchi' ri ja, xilitaj chi rumal jun chic, ri xubij chque ri e c'o chila': “Xukuje' wa' xbin ruc' ri Jesus ri aj Nazaret.” Jumul chic ri Lu' xresaj rib chupam, xuban jun chi'nic ri kas cäban na chi kastzij xcha: “Man weta'm ta u wäch ri achi.” Oc'owinak chi jubik' ri e tac'atoj chila' xekeb ruc' ri Lu', xquibij che: “Kastzij xukuje' ri at at jun chque. Ri a ch'abal c'ut catk'alajisanic.” Ri Lu' xuchaplej c'okonic, xuban jun chi'nic chi kastzij xcha': “Man weta'm ta u wäch we achi ri'.” Chanim ri ama' ec' xok'ic. Xnataj c'u che ri Lu' ri u tzij ri Jesus, ri xubij: “C'ä majok cok' ri ama' ec', oxmul cabij na chi man aweta'm ta nu wäch.” Xel c'u apanok ri Lu', xok' ruc' c'ayil. Aretak xsakaric, xepe conojel ri qui nimakil ri cojol tabal tok'ob xukuje' ri nimak tak tatayib re ri tinimit. Xquichomala' jas cäquiban na che u cämisaxic ri Jesus. Xquiyut ri Jesus, xquic'am bic, xquijach pa u k'ab ri Pilat, ri k'atal tzij aj Rom. Are c'u ri Judas, ri xjachowic, xrilo chi xk'at tzij puwi' ri Jesus, xuq'uex c'u ri u chomanic, xutzelej ri juwinak lajuj rakan sak puak chque ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri nimak tak tatayib. Xubij: “C'o ri nu mac. Xinjach jun achi rech cäcämisaxic, ri man c'o ta u mac.” Ri e are c'ut xquibij: “¿Jas ke uj che? ¡At chatilowok!” Ri Judas xuq'uiak can ri sak puak pa ri rachoch Dios. Xel bic, xbe che u jitz'axic rib. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xquic'am ri sak puak, xquibij: “Awas u ya'ic wa' pa ri c'olbal puak re ri rachoch Dios, rumal rech chi rajil quic'.” Xquitala' c'u qui no'j chquibil tak quib. Xquicoj c'u ri puak che u lok'ic jun ulew ri rech ri banal bo'j, rech c'o jun ulew ri quemuk wi na ri man e aj chila' taj. Rumal ri' cäbix “Ulew re Quic'” che ri ulew ri' c'ä camic. Je xbantajic jas ri tzijom can rumal ri Jeremiy ri k'axal tzij aretak xubij: “Xquic'am ri juwinak lajuj rakan sak puak, ri rajil ri xk'at cumal ri aj israelib. Xquilok'obej re ri ulew ri rech ri banal bo'j, jas ri xinutak wi ri Ajawaxel.” Ri Jesus xtaq'ui' chuwäch ri k'atal tzij. Ri k'atal tzij xuc'ot u chi': “¿La at ri' ri Cajawinel ri aj judeyib?” Ri Jesus xubij che: “Lal lal bininak.” Aretak ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri nimak tak tatayib xquitzujuj, ri Jesus man c'o ta jas xubij. Xubij c'u ri Pilat che: “¿La ma ta cata' conojel ri jastak ri cäquibij chawij?” Ri Jesus man xutzelej ta u wäch mawi jun tzujubal. Je c'u ri' ri k'atal tzij sibalaj xumayo. Pa ronojel nimak'ij ri k'atal tzij u nak'atisam u tzokopixic jun ajpache', ri caquicha' ri winak. C'o c'u jun ajpache' pa tak ri k'ij ri', ri etamatalic chi sibalaj itzel, Barabas u bi'. Aretak qui mulin quib ri winak, ri Pilat xubij chque: “¿Jachin ri quiwaj chi quintzokopij bic? ¿La are ri Barabas, o are ri Jesus ri cäbix Crist che?” Reta'm c'u ri Pilat chi qui jachom ri Jesus xa' rumal rech quiäk rayinic. Aretak ri Pilat t'uyul puwi' ri tem jawije' cuk'at wi tzij, ri rixokil xtakan bic ruc' che u bixic che: “C'o jas maban che we suc'alaj achi ri'. Q'uialaj c'ax c'ut xinrik pa ichic' mier rumal rech ri are.” Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob cuc' ri nimak tak tatayib xquicoj qui c'u'x ri winak, rech cäquita' che ri Pilat chi are cätzokopix bic ri Barabas, cäcämisax c'u ri Jesus. Ri k'atal tzij xubij chi jumul chque ri winak: “¿Jachin chque ri quieb quiwaj chi quintzokopij bic chiwe?” Ri e are xquibij: “Ri Barabas.” Ri Pilat xubij chque: “¿Jas c'u quinban che ri Jesus ri cäbix Crist che?” Conojel xquibij: “¡Charipa'!” Xubij c'u ri Pilat: “¿Jas puch ri etzelal u banom?” Ri winak c'ut sibalaj xquirak qui chi', xquibij: “¡Charipa'!” Ri Pilat aretak xrilo chi man c'o ta curechbej, xane' xban jun nimalaj tuquin ib. Xuc'am c'u ja', xuch'aj ri u k'ab chquiwäch ri winak, xubij: “Man quinweklej ta ri u quiq'uel we achi ri' ri man c'o ta u mac. Ix chixilowok.” Conojel ri winak je xquibij wa': “¡Chkaj ri u quiq'uel pakawi' uj xukuje' paquiwi' ri kalc'ual!” Ri Pilat xutzokopij c'u bic ri Barabas, xuya' chque ri winak. Xtakan c'u che u ch'ayic ri Jesus. ¡Te c'u ri' xujach pa qui k'ab ri queripowic! Ri e rajch'ojab c'ut ri k'atal tzij xquic'am bic ri Jesus pa ri ja re k'atbal tzij. Xquimulij ronojel ri juk'at ajch'ojab chrij ri Jesus. Xquesaj ri u k'u', xquicoj jun quiäk u k'u'. Xquipach'uj jun u corona re q'uix, xquiya' pa u jolom. Xquiya' jun aj pa u k'ab re ri u wiquiak'ab. Xexuqui' chuwäch, xquetz'bej u wäch, xquibij: “¡Nim u k'ij ri Cajawinel ri aj judeyib!” Xquichubaj. Xquesaj c'u ri aj pa u k'ab xquik'osila' che ri u jolom. Aretak quetz'bem chi u wäch, xquesaj ri u k'u', xquicoj chi ri kas ratz'iak chrij. Xquic'am bic che u ripic. Aretak xebel bic, xquirik apan jun achi aj Siren, Simon u bi'. Xquicoj chuk'ab che rech cutelej bic ri u ripibal ri Jesus. Xebopan pa jun c'olbal Golgota u bi', ri cäbix “U Bakil Jolomaj” che. Te c'u ri', xquiya' u wa'l uva che yujam ruc' c'a. Ri Jesus xuna'o, man xraj ta c'ut xutijo. Aretak qui ripom chic, xiquijach ri ratz'iak chquiwäch ruc' taklebenic. C'äte ri' xet'uyic, xquichajij ri Jesus chila'. Cho ri ripibal puwi' ri u jolom tz'ibam wi jas rumal rech xcämisaxic: “Are wa' ri Jesus ri Cajawinel ri aj judeyib.” Xequirip c'u quieb eläk'omab ruc' ri Jesus. Xquirip jun pa ri u wiquiak'ab, xquirip ri jun chic pa ri u mox k'ab. Ri winak ri queboc'owic xquetz'bej u wäch. Caquisutisa' ri qui jolom. Xquibij: “At, ri cawulij ri rachoch Dios, pa oxib k'ij c'ut cayaco, chacolo awib. We at u C'ojol ri Dios, chatkaj ulok cho ri ripibal.” Xukuje' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob, xukuje' ri ajtijab re ri pixab, cuc' ri nimak tak tatayib xquetz'bej u wäch. Xquibij: “Niq'uiaj winak chic xebucolo. Man cäcuin ta c'u che u colic rib. ¡Are c'ut ri Rajawinel ri Israel! Chkaj ulok camic cho ri ripibal, cujcojon c'u na che. Ri are u cu'bisam u c'u'x chrij ri Dios. Chesax rumal ri Dios camic cho ri ripibal, we utz ruc'. ‘In u C'ojol ri Dios’, xcha' c'ut.” Xukuje' ri eläk'omab, ri e ripom ruc', xquiyok'o. Kas pa ri tiq'uil k'ij c'ä pa ri urox jok'otaj benak k'ij xk'ekumar ronojel ri uwächulew. Kas pa ri jok'otaj ri', ri Jesus xurak u chi' ruc' chuk'ab, xubij: “Eli, Eli, ¿lama sabactani?” Je quel cubij wa': “Nu Dios, nu Dios, ¿jasche xinya' la canok?” Jujun chque ri e tac'atoj chila', xquito, xquibij: “Are cätajin cusiq'uij ri Eliy.” Chanim jun chque aninak xbec, xuc'am jun wo's, xurub chupam ch'amalaj u wa'l uva, xuya' puwi' jun aj, xuya' ak'an che ri Jesus rech cutijo. Ri niq'uiaj chic xquibij: “Chaweyej na. Chkila' we cäpe ri Eliy che u colic.” Ri Jesus co xurak chi u chi' jumul, xcäm c'ut. Te c'u ri' ri tasbal u pam ri rachoch Dios xjixjobic. Ajsic xjixjob wi ulok, xkaj c'ä iquim quieb xubano. Xuban jun cabrakan. Ri nimak tak abaj xepak'inic. Ri mukubal xejaktajic. Xec'astaj c'u ri qui cuerp e q'ui tak winak aj Dios ri e cäminak chic. Xebel c'u bic jawije' ri e mukum wi aretak c'astajinak chic ri Jesus. Xeboc pa Jerusalen, ri tastalicalaj tinimit, xquic'utula' quib chquiwäch q'ui winak. Ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab e rachil ri chajil tak re ri Jesus, aretak xquil ri cabrakan, aretak xquil ronojel ri xc'ulmaxic, sibalaj xquixe'j quib, xquibij: “Kastzij we achi ri' u C'ojol ri Dios.” E c'o c'u chila' q'ui ixokib cätajin cäquica'yej chi naj, ri qui terenem ulok ri Jesus pa Galiley, qui patanim c'ut. C'o ri Mariy Magdalen chquixo'l. C'o ri Mariy qui nan ri Santiag xukuje' ri Jose. Xukuje' c'o ri qui nan ri u c'ojol ri Zebedey. Xk'ekal chic, xpe jun k'inom achi aj Arimatey, Jose u bi', are jun u tijoxel ri Jesus. Are wa' xopan ruc' ri Pilat, xutz'onoj c'ut ri u cuerp ri Jesus. Ri Pilat xtakan che u ya'ic che. Ri Jose xuc'am ri cuerp, xubolk'otij pa jun ch'ajch'ojalaj atz'iak. Ri Jose xuya' pa ri c'ac' u mukubal, ri u c'otom pa ri nimalaj abaj. Xuwolkotij can jun nimalaj abaj chuchi' ri mukubal, xbe c'ut. E c'o c'u chila' ri Mariy Magdalen rachil ri jun Mariy chic, e t'uyut'oj apan chuwäch ri mukubal. Chucab k'ij chic, oc'owinak chi ri k'ij aretak cäban u banic ronojel che ri k'ij re uxlanem, xepe ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob e cachil ri pariseyib. Xquimulij quib chuwäch ri Pilat. Xquibij che: “Tat, xnataj chke chi we subunel ri', aretak c'ä c'aslok, xubij: ‘E oc'owinak chi oxib k'ij quinc'astaj na chquixo'l ri cäminakib.’ Chatakan ba la che u chajixic ri mukum wi c'ä pa ri urox k'ij, rech man quepe ta ri u tijoxelab chak'ab, cäqueläk'aj bic ri u cuerp, cäquibij c'u chque ri winak: ‘Xc'astaj chquixo'l ri cäminakib.’ We jeri', ri q'uisbal subunic nim na chuwäch ri nabe.” Ri Pilat xubij chque: “E c'o ajch'ojab chajinelab pa i k'ab. Jix. Utz chibana' che, jas ri utz quiwilo.” Xebe c'ut. Utz xquiban che ri mukum wi: xquicoj retal ri abaj rech man c'o ta jun quesan bic xukuje' xecanaj canok ri ajch'ojab che u chajixic. Oc'owinak chic ri k'ij re uxlanem, aretak xsakaric pa ri nabe k'ij re ri uwuk k'ij, xebe ri Mariy Magdalen ruc' ri jun Mariy chic che rilic ri xmuk wi ri Jesus. Xak c'ätetal xuban jun nimalaj cabrakan, rumal rech chi jun tako'n re ri Ajawaxel xkaj ulok chicaj, xopanic, xresaj ri abaj chuchi' ri mukum wi ri Jesus, xt'uyi' c'u puwi'. Ri rilic je u banic jun caypa'. Sakloloj ri ratz'iak je jas ri sak tew. Ri ajch'ojab chajinelab xquixe'j quib chuwäch, xebirbitic, je ta ne ri xebux ta cäminakib. Xch'aw ri tako'n aj chicaj, xubij chque ri ixokib: “Mixe'j iwib. Weta'm chi are quitzucuj ri Jesus, ri xripic. Man c'o ta waral. C'astajinak chic je jas ri xubij. Tisaj. Chiliwila' ri c'olbal ri xya' wi ri Ajawaxel. Jix chanim. Chibij chque ri u tijoxelab chi xc'astaj chquixo'l ri cäminakib, canabej c'u na chiwäch pa Galiley. Chila' c'u quiwil wi na. Are wa ri rajawaxic u bixic chiwe.” C'äte ri' ri ixokib xebel bic chuchi' ri mukubal, quixe'n quib xukuje' c'o nimalaj quicotemal pa canima'. Aninak xebe che u ya'ic u tzijol chque ri tijoxelab. Xuc'utuxtaj c'u rib ri Jesus chquiwäch, xuya' rutzil qui wäch. Ri ixokib xekeb ruc', xquichap ri rakan, xquik'ijilaj. Xubij c'u ri Jesus chque: “Mixe'j iwib. Jix. Chiya' u tzijol chque ri wachalal, rech quebe pa Galiley. Chila' c'ut quinquil wi na.” E benak chi c'u ri ixokib, jujun c'ut chque ri ajch'ojab chajinelab xebe pa ri tinimit. Xequiya' u tzijol chque ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob ronojel ri jastak ri xc'ulmatajic. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xquimulij quib cuc' ri nimak tak tatayib, xebequitzijobej. Xequiya' c'u q'ui sak puak chque ri ajch'ojab. Xquibij chque: “Chibij: ‘Ri u tijoxelab xepe chak'ab, xqueläk'aj bic ri cäminak, aretak cätajin cujwaric.’ We cätataj c'u wa' rumal ri k'atal tzij, ri uj cakach'äc na. Jeri' mixe'j iwib, cäkabij na chi man c'o ta jas cäban chiwe.” Ri ajch'ojab c'ut xquic'am ri sak puak, xquibano jas ri xbix chque. Are c'u we tzij ri' xesax u tzijol chquixo'l ri aj judeyib c'ä pa ri k'ij camic. Ri julajuj tijoxelab c'ut xebe pa Galiley, xebopan pa ri juyub ri xebutak wi ri Jesus. Aretak xquil ri Jesus, xquik'ijilaj. E c'o c'u jujun ri xuban quieb qui c'u'x. Xkeb ri Jesus cuc', xebuch'abej, xubij chque: “Ronojel takanic pa ri caj, ronojel takanic cho ri uwächulew yo'm pa nu k'ab. Rumal c'u ri', jix, chibana' tijoxelab chque ri winak pa conojel ri tinimit cho ri uwächulew. Chibana' qui bautism pa ri u bi' ri Tataxel, pa ri u bi' ri C'ojolaxel xukuje' pa ri u bi' ri Ruxlabal ri Dios. Chebitijoj che u nimaxic ronojel jas ri xixintak wi. Chiwilampe', in c'o iwuc' ronojel k'ij c'ä pa ri u q'uistajic ri uwächulew.” U tiquitajic ri utzalaj u tzijol ri Jesucrist, ri u C'ojol ri Dios. Jas ri tz'ibam rumal ri Isaiy ri k'axal tzij: “Chawilampe', quintak bic ri nu tako'n chawäch, ri cusuc'umaj na ri a be. C'o jun ch'abal ri curak u chi' pa ri chaki'j uwo sak, cubij: ‘Chisuc'umaj ri u be ri Ajawaxel, chisuc'umaj ri alaj tak u be.’ ” Xc'utun c'u ri Xuan pa ri chaki'j uwo sak xuya' k'alajisanic. Xubij chque ri winak chi chiquik'ila' quib quitanaba' qui banic tak ri macaj cheban ri qui bautism che u c'utic chi quiq'uexom qui c'u'x, quecuy c'u tak ri e qui mac rumal ri Dios. E q'ui ri e aj Judey xukuje' e aj Jerusalen xebel ulok che u tatabexic. Quequik'alajisaj tak ri e qui mac, ri Xuan xebuban c'ut ri qui bautism pa ri nima' Jordan che u c'utic chi qui q'uexom qui c'u'x. Are c'u ri Xuan u cojom rismal camey che ratz'iak, räx tz'um ri u pas. Ri u wa ruq'uia' e sac' rachil juyubal räx cab. Xtzijon c'ut, xubij: “C'o jun petinak chwij ri c'o na u cuinem chnuwäch in. Man takal ta chwe chi quinpachi che qui quiric ri e u c'amal ri u xajäb. In quink'alajisaj chi xquiq'uex qui c'u'x aretak xebenban ri qui bautism pa ri ja'; ri cätajin cakepetic quebucoj na pa ri Ruxlabal ri Dios.” Pa tak ri k'ij ri', ri Jesus xel ulok pa Nazaret re Galiley. Xban c'u ri u bautism pa ri nima' Jordan rumal ri Xuan. Pa ri jok'otaj aretak xel ulok chupam ri ja', ri Jesus xrilo chi xejaktaj ri caj, ri Uxlabaxel xkaj ulok puwi', je ta ne u banic jun palomax. Xtataj c'u jun ch'abal chicaj ri xubij: “At ri' ri lok'alaj nu C'ojol, sibalaj quinquicot awuc'.” Chanim ri Uxlabaxel xuc'am bic ri Jesus pa ri chaki'j uwo sak. Xc'oji' cawinak k'ij pa ri chaki'j uwo sak, xtakchi'x che mac rumal ri Satanas. Xc'oji' cuc' ri juyubal tak awaj. Cäpatanix c'u cumal ri tako'nixelab aj caj. Cojom c'u ri Xuan pa che', ri Jesus xbe pa Galiley, xutzijoj ri utzalaj tak u tzij ri Dios chque ri winak. Xubij: “Xtz'akat ronojel, xopan ri k'ij. Nakaj chic c'o wi ri rajawibal ri Dios. Chiq'uexa' i c'u'x, chixcojon che ri utzalaj tak u tzij.” Xoc'ow c'u ri Jesus chuchi' ri cho re Galiley. Chila' xril wi ri Simon rachil ri Trix ri rachalal. Ri e are' cätajin cäquiq'uiak ri c'at chapbal cär pa ri cho, e chapal tak cär c'ut. Ri Jesus xubij chque: “Chixteren chwij, quinban c'u na chi quixux chapal tak winak.” Chanim xequiya' can ri qui c'at, xquiterenej. Oc'owinak chi c'u apan jubik', ri Jesus xril ri Santiag (u c'ojol ri Zebedey) rachil ri Xuan ri rachalal. E c'o pa jun jucub, quequic'ojoj ri qui c'at. Ri Jesus xebusiq'uij. Ri e are' xquiya' can ri qui tat, ri Zebedey, pa ri jucub e rachil ri rajchaquib, xebe ruc' ri Jesus. Xebopan pa Capernaum. Pa ri k'ij re uxlanem, ri Jesus xoc pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, cätijon c'u chila'. Ri winak xquimay ri u tijonic, rumal rech chi quebutijoj ruc' takanic. Man junam ta ruc' ri cäquiban ri ajtijab re ri pixab. C'o c'u apan pa ri ja ri caquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, jun achi ri c'o jun itzel uxlabal che. Ri xurak u chi', xubij: “¿Jas awe chke, Jesus aj Nazaret? ¿La at petinak che u sachic ka wäch? In quinch'ob a wäch, weta'm c'ut chi at ri Tastalic rumal ri Dios.” Ri Jesus xuyaj ri itzel uxlabal, xubij: “Chatz'apij u pa chi'. Chatel che ri achi.” Ri itzel uxlabal xuyäcya' ri achi, xurakakej u chi', xel bic che. Conojel xquimayo, xquixe'j quib. Jeri' chi xquic'otola' qui chi', xquibij: “¿Jas wa'? ¡Are' cuya' jun c'ac' tijonic, c'o takanic pa u k'ab! ¡Cätakan paquiwi' ri itzel tak uxlabal, queniman c'u che!” Chanim xel u tzijol ri Jesus pa ronojel c'olbal ri c'o chunakaj ri Galiley. Chanim xebel bic ri Jesus pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xopan cho cachoch ri Simon xukuje' ri Trix, e rachilam c'u ri Santiag xukuje' ri Xuan. Ri u ji' chuchu' ri Simon kajinak pa ch'at, c'o nimalaj k'ak' chrij. Chanim c'ut xquitzijoj ri yawab che ri Jesus. Ri Jesus xkeb ocok ruc' ri chuchu', xuchap che ri u k'ab, xuwalijisaj. Chanim xtäni' ri k'ak' chrij, xuchaplej c'u qui patanixic. Aretak xk'ekal chic, kajem cuban ri k'ij, xec'am ulok chuwäch ri Jesus conojel ri yawabib xukuje' ri winak ri c'o itzel tak uxlabal chque. Conojel ri aj tinimit xquimulij quib chuchi' ri ja. Ri Jesus xebucunaj q'ui yawabib ri e c'o q'ui qui wäch yabilal chque. Xeresaj bic e q'ui itzel tak uxlabal. Man cuya' ta c'u chque ri itzel tak uxlabal chi quech'awic, rumal rech chi queta'm u wäch. Sibalaj ak'ab ri Jesus xwalijic, c'ä majok cäsakaric. Xel bic, xbe pa jun c'olbal cätz'inowic, xuban ch'awem ruc' Dios chila'. Ri Simon cuc' ri rachil xequitzucuj ri Jesus. Xequirika', xquibij che: “Cätzucux la cumal conojel ri winak.” Ri Jesus xubij chque: “Jo' pa jule' tak c'olbal chic ri c'o nakaj, che u ya'ic we tijonic ri' chque ri winak ri e c'o chila'. Che c'u wa' in petinak wi.” Xbin pa ronojel Galiley, xtzijon pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, xeresaj itzel tak uxlabal chque ri winak. Xpe jun achi c'o ch'a'c chrij, xopan ruc' ri Jesus. Xxuqui' chuwäch, xubochi'j, xubij che: “We caj la, cäcuin la che nu cunaxic rech quinux ch'ajch'oj.” Ri Jesus xel u c'u'x che, xuyuk ri u k'ab, xuchap ocok, xubij: “Quinwaj, chatux ch'ajch'oj.” Chanim xel ri ch'a'c che, xux ch'ajch'oj. Ri Jesus sibalaj xupixbej ri achi, xutak bic, xubij che: “Chawila' c'o jas mabij che jachin jun. Xane' jät, chac'utu' awib chuwäch ri cojol tabal tok'ob. Chaya' ri sipanic ri xtakan wi ri Moises che k'alajisanic chquiwäch chi at ch'ajch'oj chic.” Aretak elinak chi bic ri achi, sibalaj xutzijoj ri xbanic. Je c'u ri' ri Jesus man cäcuin ta chic coc bic chi sakil pa tak ri tinimit, xane' cacanaj can chquij tak ri tinimit pa tak c'olbal ri man e c'o ta wi winak. Xebel c'u ulok ri winak pa conojel tak tinimit, che rilic. E oc'owinak chic quieb oxib k'ij, ri Jesus xopan chic pa Capernaum. Xak xuwi' c'u xetamatajic chi c'o cho jun ja. Chanim xquimulij quib q'ui winak, jeri' chi man c'o ta chi c'olbal chque, mawi ne chuchi' ri ja. Ri Jesus cutzijoj c'u ri u tzij ri Dios chque. Xepe c'u quiejeb achijab, qui telem ulok jun cäminak u cuerp chuwäch ri Jesus, e quiejeb ri e teleninak ulok. Man xecuin ta c'ut xekeb chuwäch ri Jesus, rumal rech chi e q'ui ri winak e c'olic. Xquesaj apan jubik' u wi' ri ja ri c'o wi, xquiban jun jul, xquikasaj bic ri yawab ri c'o pa jun ch'atum che'. Xril c'u ri Jesus ri qui cojonic, xubij che ri achi ri cäminak u cuerp: “Nu c'ojol, ri a mac e cuyutajinak.” E t'uyut'oj c'u chila' jujun chque ri ajtijab re ri pixab. Ri e are' xechoman pa canima': “¿Jasche je cätzijon wa'? Cuc'ulelaj ri Dios. ¿Jachin ta lo ri cäcuinic cuya' sachbal mac, xane' xak xuwi ri Dios?” Xretamaj c'u ri Jesus pa ri ruxlabal ri qui chomanic ri ajtijab pa canima', xubij chque: “¿Jasche je quichomaj wa' pa iwanima'? ¿Jachique ri man c'ax taj, ri u bixic che ri cäminak u cuerp: ‘Ri a mac e sachtajinak,’ o ri u bixic: ‘Chatwalijok, chawalijisaj ri a pop, chatbinok?’ Rech ba' quiwetamaj chi ri Rija'l Winak c'o takanic pa u k'ab che u sachic qui mac ri winak cho ri uwächulew, xubij c'u che ri achi ri cäminak u cuerp: ‘Quinbij chawe: Chatwalijok, chawalijisaj bic ri a pop, jät cho awachoch.’ ” Chanim c'ut xwalijic, xuwalijisaj ri u pop, xel bic chquiwäch conojel. Jeri' chi conojel xquimayo, xquixe'j quib. Xquinimarisaj u k'ij ri Dios xquibij: “Mawi jumul je kilom wa'.” Ri Jesus xbe chi jumul chuchi' ri cho. Xenakajin q'uialaj winak ruc' xuchaplej c'u qui tijoxic. Oc'owem cubano, xril ri Levi (u c'ojol ri Alpey) t'uyul jawije' ri cätoj wi alcabal. Ri Jesus xubij che: “Chinaterenej.” Xwalij c'u ri Levi, xuterenej. Xc'ulmataj c'ut chi ri Jesus c'o pa wa'im pa ri rachoch ri Levi. E q'ui tok'il tak alcabal xukuje' e jule' tak ajmaquib chic e c'o ruc' ri Jesus pa ri mexa e rachil ri e u tijoxelab. E q'ui c'ut ri qui terenem ri Jesus. Ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib, aretak xquilo chi ri Jesus cäwa' cuc' “aj maquib” xukuje' tok'il tak alcabal, xquibij chque ri u tijoxelab: “¿Jasche cäwa' ri Jesus cuc' tok'il tak alcabal xukuje' ‘aj maquib’?” Ri Jesus aretak xuta' wa, xubij chque: “Ri winak ri e utz man rajawaxic ta ajcun chque, xane' ri c'o yabil chque. Man in petinak taj che qui siq'uixic ri e suc', xane' in petinak che qui siq'uixic ajmaquib.” Ri u tijoxelab ri Xuan Bautist xukuje' ri qui tijoxelab ri pariseyib man cätajin ta cäquitij qui wa. Xebopan c'u jujun winak ruc' ri Jesus, xquibij che: “Ri u tijoxelab ri Xuan xukuje' ri qui tijoxelab ri pariseyib man cäquitij ta qui wa. ¿Jas c'u che ri tijoxelab la man je ta cäquibano?” Ri Jesus xubij chque: “¿La cuya' puch man cäquitij ta qui wa ri e siq'uim pa jun c'ulanem? Aretak c'o ri achajilaxel, man cuya' taj quewa'ic ri e rula'. “Copan c'u na jun k'ij aretak quesax ri achajilaxel chquixo'l, c'äte ri' pa ri k'ij ri' man cätijow ta wa. Man c'o ta jun cut'is jun c'ac' c'ojbal che jun k'e'l atz'iak. We ta jeri', ri c'ac' c'ojbal cäresaj bic jubik' che ri k'e'l atz'iak, cänimar c'u ri u tek'tobic. Man c'o ta jun ri cuya' c'ac' u wa'l uva pa k'e'l tak tz'um. We ta jeri', ri c'ac' u wa'l uva quebut'ubij ri' ri k'el tak tz'um, cäsach c'u na u wäch ri' ri u wa'l uva, xukuje' tak ri tz'um. Xane' cäya' ri c'ac' u wa'l uva pa c'ac' tak tz'um.” Pa jun k'ij re uxlanem, xoc'ow ri Jesus pa tak ri tico'n. Ri u tijoxelab c'ut xquichaplej qui ch'upic u jolom trico. Ri pariseyib xquibij c'u che ri Jesus: “Chawilampe', ¿jasche cäquiban ri awas u banic pa ri k'ij re uxlanem?” Ri Jesus xubij chque: “¿La mawi jumul i siq'uim jas xuban ri David ojer aretak xeq'uetetic, xnumic xukuje' ri e rachil? Xoc ri David pa ri rachoch Dios aretak ri Abiatar are qui nimal ri cojol tabal tok'ob, xutij ri caxlanwa ri yo'm chuwäch ri Dios, xuya' c'u quech ri e rachil. Ri awas cäquitijo, rumal rech chi xak xuwi chque ri cojol tak tabal tok'ob ya'tal wi u tijic.” Xukuje' xubij chque: “Ri k'ij re uxlanem xban rumal quech ri winak. Man are ta xeban ri winak che ri k'ij re uxlanem. Jeri' ri Rija'l Winak c'o xukuje' u takanic puwi' ri k'ij re uxlanem.” Ri Jesus xoc chi bic jumul pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. C'o c'u jun achi chila' chaki'jarinak jun u k'ab. Cäquil c'ut ri cuban na ri Jesus, we cucunaj ri achi pa ri k'ij re uxlanem. We jeri', c'o caquitzujubej rech. Ri Jesus xubij che ri achi ri chaki'j u k'ab: “Chatwalijok. Chatc'ol pa ka niq'uiajil.” Xubij c'u ri Jesus chque ri winak: “¿La cuya' cäban utzil pa ri k'ij re uxlanem o cäban etzelal? ¿La utz ri cäcol ri u c'aslemal jun winak o cäcämisaxic?” Ri e are' c'ut man xech'aw taj. Xpe royowal ri Jesus chque, xebuca'yej ri winak ri e c'o pa tak u xcut. Xk'oxow ri ranima', rumal rech chi sibalaj co ri canima'. Xubij che ri achi: “Chayuku' ri a k'ab.” Ri achi xuyuku, ri u k'ab c'ut xcunatajic. Chanim xebel bic ri pariseyib, xquichomaj cuc' ri aj herodianib jas cäquiban che u cämisaxic ri Jesus. Are c'u ri Jesus xbe apan chuchi' ri cho e rachilam ri e u tijoxelab. Terenetal c'u cumal q'uialaj winak kas pa Galiley, aj Judey, aj Jerusalen xukuje' aj Idumey. E petinak ch'käp che ri nima' Jordan, e petinak chquinakaj tak ri tinimit Tir xukuje' Sidon. Sibalaj e q'ui ri winak, qui tom ronojel jas ri cuban ri Jesus, xebopan c'u ruc'. Xubij chque ri u tijoxelab chi xak chc'ol jun jucub che, rech man cäpitz' ta cumal ri q'uialaj winak. Xebucunaj e q'ui winak, jeri' chi conojel ri yawabib caquich'iquimila' quib che u chapic ri Jesus. Ri itzel tak uxlabal, aretak xquil ri Jesus, xexuqui' chuwäch, xquirak qui chi', xquibij: “At ri' ri u C'ojol ri Dios.” Ri Jesus c'ut xebutako chi mäquik'alajisaj chquiwäch ri winak jachin ri are'. Ri Jesus xpaki' cho ri juyub, xebusiq'uij jachin tak ri xraj, xebopan c'u ruc'. Xebucha' cablajuj takomxenlab, rech quec'oji' ruc', quebutak bic che u tzijoxic ri u tzij chque ri winak, ri xucoj takomxenlab che qui bi', rech cuya' takanic pa qui k'ab che quesaxic itzel tak uxlabal. Are' c'u wa' ri cablajuj ri xebucha'o. Ri Simon ri xucoj Lu' che ucab u bi'; ri Santiag u c'ojol ri Zebedey, ri Xuan ri rachalal, ri Jesus xucoj Boanerjes che ucab qui bi', (quel cubij wa' chi e je jas ri cakulja); ri Trix, ri Pelip, ri Bartolome, ri Matey, ri Max, ri Santiag u c'ojol ri Alpey, ri Tadey, ri Simon re ri juk'at cananeyib, xukuje' ri Judas Iscariot ri jachal re ri Jesus. Xoc c'ut ri Jesus cho jun ja e rachil ri u tijoxelab. Jumul chic xquimulij quib q'uialaj winak cuc', jeri' chi mawi ne quecuin che u tijic qui wa. Aretak xquita' ri rachalal ri Jesus, xebe ruc' che u chapic, cäquibij c'ut: “Are' ch'ujirinak.” Ri ajtijab re ri pixab ri e kajinak ulok pa Jerusalen, cäquibij chi c'o ri Beelzebu ruc'. Cäquibij chi queresaj itzel tak uxlabal rumal ri qui nimal ri itzel tak uxlabal. Ri Jesus xebusiq'uij, xubij chque pa c'ambal tak no'j: “¿La cuya' lo chi ri Satanas cäresaj bic ri Satanas? We c'o jun ajawibal quieb u banom cuc'ulela' c'u rib we ajawibal ri', man cäcuin ta ri' cajeki'c. We c'o jun ja winak quieb u banom cuc'ulela' c'u rib, man cäcuin ta ri' cajeki'c. We ta u tasom rib ri Satanas, cäch'ojin ta c'u ri' chrij chbil rib, ma ta cäcuin ri' cäjekic, xane' cäsach ta u wäch ri'. Man cäcuin ta jun coc pa rachoch jun achi ri c'o u chuk'ab, quebutokij ri jastak rech, we ta ma ta nabe cuyut na ri achi ri c'o u chuk'ab. C'äte ri' cutokij ri jastak ri c'o pa rachoch. Quinjiquiba' u bixic chiwe chi ri Dios cuya' na ri sachbal macaj chque ri winak chque conojel ri qui mac xukuje' ronojel ri lawaloyil ri caquibij; are' c'ut ri cuyok' ri Ruxlabal re ri Dios mawi jumul cusach na u mac, cacanaj ajchak'mac chbe k'ij sak.” Ri Jesus xubij wa' rumal rech chi ri e are' caquijiquiba' u bixic chi c'o jun tz'ilalaj uxlabal ruc'. Xepe c'u ri rachalal xukuje' ri u nan ri Jesus, e tac'atoj apan cho ja. Xetakan che u siq'uixic. Ri Jesus sutim rij cumal ri q'uialaj winak ri e t'uyut'oj, xbix c'u che: “Chawilampe', ri a nan e rachil ri awachalal e c'o apan cho ja, catquitzucuj.” Ri Jesus xubij chque: “¿Jachin ri nu nan? ¿Jachin tak ri wachalal?” Xebuca'yej ri winak ri e t'uyut'oj pa tak u xcut, xubij: “Chebiwilampe' ri nu nan xukuje' ri e wachalal. Apachin ri cuban ri u rayibal ri Dios, are ri' ri wachalal, ri wana'b, xukuje' ri nu nan.” Jumul chic ri Jesus xuchaplej tijonic chuchi' ri cho. Xquimulij quib q'uialaj winak ruc'. Jeri' chi xoc bic pa jun jucub puwi' ri cho, xt'uyi' c'u chupam. Conojel c'u ri winak e c'o cho ri ulew chuchi' ri cho. Xebutijoj che q'ui jastak pa c'ambal tak no'j. Xubij chque pa ri u tijonic: “Chitatabej ri nu tzij. Chiwilampe', xel bic jun ticol ija', xeticonijok. Aretak cätajin cäjopinic, jubik' che ri ija' xkaj pa ri be. Xepe c'u ri chicop ri c'o qui xic', xelquitija'. Jubik' chic xkaj chuxo'l tak ri abaj, ri man c'o ta wi q'ui ulew. Chanim xq'uiy ri ija' ri', man pim ta c'ut ri ulew. Aretak c'u xel ulok ri k'ij, xc'atic, xbayuk'aric, rumal rech chi man c'o ta u c'amal benak pa ri ulew. Jubik' chi ija' xkaj pa tak q'uix. Xebel ulok ri q'uix, xquijik'isaj ri ija', man xwächin ta c'ut. Jubik' chi ija' xkaj pa utzalaj ulew. Xel ulok, xq'uiyic, xwächinic. E c'o jujun ija' ri xquiya' juwinak lajuj (30) qui wäch, jujun xquiya' oxc'al (60) qui wäch, jujun chic xquiya' jun sient (100) qui wäch.” Xubij c'ut ri Jesus: “Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej wa'.” Aretak c'u ri Jesus xcanaj u tuquiel cuc' ri cablajuj xukuje' jujun cachil chic, ri e are' xquic'ot u chi' chrij ri c'ambal no'j. Ri Jesus xubij chque: “Yo'm chiwe ix ri qui ch'obic ri jastak re ri rajawibal ri Dios ri man etamatal taj nabe canok. Chque c'u ri niq'uiaj winak chic, ronojel cäbix chque pa c'ambal tak no'j, rech aretak queca'yic, man cäquil taj, aretak quetanic, cäquita', man cäquich'ob taj, rech man cäquitzolk'omij ta quib; man cäsachtaj ta c'u ri qui mac.” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta quich'ob we c'ambal no'j ri'? ¿Jas c'u quiban che qui ch'obic conojel ri c'ambal tak no'j? Ri ticol ija' are cubij ri winak ri cäquitzijoj ri tzij. Ri ija' ri xekaj pa ri be, are cubij ri winak ri cäquitatabej ri tzij. Aretak qui tom chic, cäpe ri Satanas che resaxic ri tzij ri xtic pa canima'. Junam xukuje' ri ija' ri xkaj pa tak abaj. Ri e are', aretak qui tom chic ri tzij, cäquicoj ruc' quicotemal. Man c'o ta c'u qui c'amal benak pa ri ulew, xane' xa quieb oxib k'ij cäquich'ijo. Aretak c'ut cäquirik c'ax o quebokatax rumal rech ri tzij, chanim quetzakic. Niq'uiaj ija' chic ri xkaj pa tak ri q'uix, are cubij ri winak ri cäquitatabej ri tzij, are c'u queboc il chque ri jastak aj uwächulew, quesub rumal ri k'inomal, cäquirayij q'ui jastak chic, benak c'u qui c'u'x cuc'. Cäjik'isax ri tzij rumal ronojel wa', man quewächin taj. Ri ija' ri xkaj pa utzalaj ulew, are cubij ri winak ri cäquitatabej ri tzij, cäquicojo, cäquiya' qui wächinic. E c'o jujun ri cäquiya' juwinak lajuj (30) qui wäch. Jujun chic cäquiya' oxc'al (60) qui wäch. Niq'uiaj chic cäquiya' jun sient (100) qui wäch.” Te c'u ri' xubij chque: “¿La cätzij jun chäj rech cäya' chuxe' jun t'uy, o chuxe' ri ch'at? ¿La ma ta cätzij ri chäj rech cäya' chicaj? Ronojel ri c'u'talic cäk'alajisax na; ronojel ri awatalic quel na chi sak. We c'o jun ri c'o u xiquin, chutatabej wa'.” Xukuje' xubij chque: “Chicojo' retal jas ri quito: Jas ri pajbal xicoj ix cuc' niq'uiaj winak chic, je cäcoj na chiwe. Cäya' c'u na jubik' u wi' chiwe ix ri quitatabej ri nu tzij. Apachin ri c'o jas c'o ruc', cäyataj chi na niq'uiaj che. Apachin ri man c'o ta c'o ruc', c'ä quesax c'u ne na che ri jubik' ri c'o ruc'.” Xukuje' xubij ri Jesus: “Jewa' ri rajawibal ri Dios, je jas jun winak ri cujopij ija' pa ri rulew. Cäwar c'u chak'ab, xukuje' cäwalij pa k'ij, je cubano ronojel k'ij. Cätux c'u ri ija', cäq'uiyic. Ri winak c'ut man cuch'ob taj jas cubano cäq'uiyic. Pa re wi cäwächin ri ulew: nabe quel ulok ri tuxaj, te c'u ri' ri äj, c'äte ri' ri jolomaj quechomakir c'ut ri u wäch ri jolomaj. Aretak c'o chi ri u wächinic, chanim ri winak cucoj jos che, xopan c'u ri u k'ijol ri k'atoj.” Xukuje' ri Jesus xubij: “¿Jas ruc' cäkajunamaj wi ri rajawibal ri Dios? ¿Ruc' jachique c'ambal no'j cäkaya' wi chi sakil? Are je jas jun u wäch moxtansa. Aretak cätic pa ri ulew, are ch'utin na chquiwäch conojel ri ija' ri e c'o cho ri uwächulew. Aretak tictajinak chic, quel ulok, cux na nim chquiwäch conojel ri ichaj; quenimakir tak ri e u k'ab, jeri' chi ri chicop ri c'o qui xic' quepa'nic, quemujan chupam.” Cumal q'ui c'ambal no'j je tak wa' ri Jesus cutzijoj ri tzij chque, jas ri quecuin che u ch'obic. Man xebutzijobej taj ri ma ta cuc' c'ambal tak no'j. Cuk'alajisaj c'u ronojel chquiwäch ri e u tijoxelab pa qui tuquiel wi. Pa ri k'ij ri', aretak xk'ekal chic ri Jesus xubij chque ri u tijoxelab: “Chujk'ax ch'käp che ri cho.” Ri u tijoxelab xequiya' can ri winak, xquic'am bic ri Jesus pa ri jucub ri t'uyul wi. E cachilam niq'uiaj tak jucub chic. Xpe jun nimalaj quiakik'. Xeboc ri k'et re ri ja' pa ri jucub, jeri' chi cätajin cänojic. C'o c'u ri Jesus chutza'm ri jucub, cäwar puwi' jun ch'äcataj. Xquic'asuj, xquibij che: “Kajtij, ¿la ma ta c'o cubij c'u'x la chi cujcämic?” Xc'astaj c'u ri Jesus, xuyaj ri quiakik', xubij che ri cho: “Chattanalok, xa jun chatc'ol wi.” Xtäni' c'u ri quiakik', xlilob ronojel. Xubij chque ri u tijoxelab: “¿Jasche quixe'j iwib? ¿Jasche man c'o ta i cojonic?” Ri e are' sibalaj xquixe'j quib. Xquibila' chquibil tak quib: “¿Jachin wa', chi ri quiakik' xukuje' ri cho queniman che?” Xebopan ch'käp che ri cho, pa ri culew ri aj Jeras. Elinak chi bic ri Jesus pa ri jucub, chanim xel ulok jun achi chquixo'l ri mukubal, ri c'o jun itzel uxlabal che. Chila' c'u jekel wi chquixo'l ri mukubal. Man c'o ta jun cäcuin che u ximic, mawi ne cuc' tikom ch'ich'. Q'ui mul ximom ri e rakan xukuje' ri e u k'ab cuc' tikom tak ch'ich', quebuc'äjij c'u ri tikom tak ch'ich'. Man c'o ta c'u jun cäcuinic cätakan puwi'. Ronojel k'ij, chi chak'ab chi pa k'ij cäc'oji' ri achi chquixo'l ri mukubal, pa tak ri juyub. Curak u chi', cusoc rib che abaj. Aretak xril apan ri Jesus chi naj, aninak xbec, xxuqui' chuwäch. Xurak u chi' ruc' chuk'ab, xubij: “¿Jas awe chwe, Jesus, u C'ojol ri Dios ri sibalaj aj chicaj? Catinbochi'j chuwäch ri Dios, maban c'ax chwe.” Rumal rech chi u bim ri Jesus che: “Itzelalaj uxlabal, chatel che ri achi.” Ri Jesus xucot u chi': “¿Jas a bi'?” Ri are' xutzelej u bixic: “ ‘Sibalaj uj Q'ui’ ri nu bi', rumal rech chi uj q'ui.” Sibalaj xubochi'j ri Jesus chi mätakanic chi chebel bic pa ri c'olbal ri'. E c'o c'u apan nimalaj jumulaj ak chunakaj ri juyub ri queyuk'uxic. Ri itzel tak uxlabal xquibochi'j ri Jesus, xquibij: “Chujataka bic cuc' ri ak, rech cujoc chquipam.” Ri Jesus xuya' c'u chque. Xebel bic ri itzel tak uxlabal che ri achi, xeboc bic chquipam ri ak. Ri cäraj e quieb mil (2000) ri ak xquiq'uiak biquib tza'm ri juyub c'ä xejik' pa ri cho. Are c'u ri e yuk'ul tak ak xebanimajic. Xequiya' u tzijol pa ri tinimit pa tak ri juyub. Xepe c'u ri winak che rilic jas ri xc'ulmaxic. Xebopan ruc' ri Jesus. Xquil ri achi ri xec'oji' q'ui itzel tak uxlabal che, t'uyulic chi c'ut u cojom chic ratz'iak, utz chic ri u chomanic. Xquixe'j c'u quib ri winak. Are c'u ri winak ri xquil ri xc'ulmatajic, xquitzijoj chque ri niq'uiaj chic jas ri xuc'ulmaj ri achi ri xc'oji' ri itzel uxlabal che xukuje' jas ri xquic'ulmaj ri ak. Xquichaplej c'u u bochi'xic ri Jesus chi chel bic pa ri culew. Aretak xoc ri Jesus pa ri jucub, ri achi ri xc'oji' ri itzel uxlabal che xubochi'j chi cäbe ruc'. Ri Jesus man xuya' ta che, xane' xubij che: “Jät cho awachoch cuc' ri e awachalaxic. Chaya' u tzijoxic chque ronojel ri u banom ri Ajawaxel chawe, jas xubano xel u c'u'x chawe.” Xel bic ri achi, xuchaplej u tzijoxic pa tak ri Lajuj Tinimit ronojel ri u banom ri Jesus che. Conojel c'ut xquimayo. Xoc ri Jesus pa ri jucub, xk'ax chi jumul ch'käp che ri cho. Aretak xopan chila', xquimulij quib q'uialaj winak ruc'. Xcanaj c'u chuchi' ri cho. Xpe jun achi, Jair u bi', are qui nimal ri e c'o pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Aretak xril ri Jesus, xumej rib chuwäch. Sibalaj xubochi'j, xubij: “Ri nu mia'l cämic cubano. Saj la, cheya' ri k'ab la puwi' rech cutziric, cäc'asi c'ut.” Ri Jesus xbe ruc', e q'ui winak xeteri bic chrij, cäquipitz' c'ut. C'o jun ixok chquixo'l, c'o chi cablajuj junab xak quel u quiq'uel. Sibalaj u rikom c'ax cumal q'ui tak cunanelab. U sachom ronojel ri c'o ruc', man c'o ta c'u rechbem, xane' catajin cänimatajic. Aretak xuta' u tzijol ri Jesus, xopan chrij chquixo'l ri q'uialaj winak, xuchap ocok ri u k'u'. Xuchomaj: “Xuwi ta ne quinchap ocok ri u k'u', quinutzir c'u na.” Chanim xtäni' ri u quiq'uel ri quelic. Xuna' pa ri u cuerp chi xcunataj che ri yabil. Ri Jesus xuna' chi c'o chuk'ab xel che. Xutzolk'omij rib chquixo'l ri q'uialaj winak, xubij: “¿Jachin xchapow ri watz'iak?” Xquibij ri u tijoxelab che: “Quil la chi ri q'uialaj winak capitz' la cumal. Jas c'u che cabij la: ‘¿Jachin xchapow ri watz'iak?’ ” Ri Jesus c'ut xca'y chque conojel che rilic jachin ri xbanow wa'. Xuxe'j c'u rib ri ixok, cäbirbitic, xuna' c'ut chi xcunatajic. Xpetic, xumej rib chuwäch ri Jesus, xubij ronojel ri kastzij ri xc'ulmataj ruc'. Ri Jesus xubij che: “Nu mia'l, rumal ri a cojonic xatcunatajic. Jät pa jamaril, xatcunataj c'u che ri a yab.” C'ä cätajin catzijon ri Jesus aretak xebopan jujun aj uwo rachoch ri Jair, ri cätakan pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xquibij che: “Ri a mia'l xcämic. ¿Jasche c'ä caya' latz' che ri Ajtij?” Ri Jesus xuta' ri qui tzij, xubij che ri Jair: “Maxe'j awib, xuwi chatcojonok.” Man xuya' ta c'u ri Jesus chi c'o jun cäteri bic chrij, xane' xuwi ri Lu', ri Santiag, ri Xuan ri rachalal ri Santiag. Xebopan cho rachoch ri achi ri nim u banic. Xril ri Jesus chi ri winak qui tuquin quib, sibalaj quebok'ic, sibalaj cäquirak qui chi'. Xoc pa ja, xubij chque: “¿Jasche quituquij iwib, quixok'ic? Ri ac'al man cäminak taj, xa' cäwaric.” Ri winak cäquitze'j u wäch. Ri Jesus xeresaj bic conojel, xebuc'am ri u tat u nan ri ac'al xukuje' ri e c'o ruc', xeboc bic jawije' ri tutz'ul wi ri ac'al. Xuchap c'u ri u k'ab ri ac'al, xubij che: “Tabit cum.” Je quel cubij wa' pa ri ka ch'abal: “Ali, quinbij chawe, chatwalijok.” Chanim xwalij ri ali, xbinic. Cablajuj chi c'u u junab. Ri winak xquimayo, xsach qui c'u'x. Ri Jesus sibalaj xebupixbej chi mäquetamaj wa' ri niq'uiaj winak chic. Xubij chque chi chquiya' u wa ri ali. Ri Jesus xel bic chila', xopan pa ri rulew. Ri e u tijoxelab xquiterenej. Pa ri k'ij re uxlanem, xuchaplej tijonic pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. E q'ui winak xquita' ri u tzij. Xquimayo, xquibij: “¿Jawije' xretamaj wi ri are' we jastak ri'? ¿Jas ri no'j ri yo'm che, chi cuban nimak tak mayibal? ¿La ma ta are wa' ri ajanel, ri ral ri Mariy, cachalal ri Santiag, ri Jose, ri Juds xukuje' ri Simon? ¿La ma ta e c'o xukuje' ri e rana'b kuc', waral? Cuban c'u quieb qui c'u'x chrij.” Ri Jesus c'ut xubij chque: “Xuwi pa ri u tinimit, chquixo'l ri rachalaxic, cho rachoch, man nim ta quil wi jun k'axal tzij.” Man xcuin ta c'u che u banic jun nimalaj mayibal chila'. Xuwi xebuya' ri u k'ab paquiwi' quieb oxib yawabib, xebucunaj c'ut. Xumayo rumal rech chi man c'o ta qui cojonic. Xebusolij ri alaj tak tinimit catijon c'ut. Ri Jesus xebusiq'uij ri cablajuj, xebutak bic pa cacabil. Xuya' takanic pa qui k'ab paquiwi' ri itzel tak uxlabal. Xebutako chi c'o jas mäquic'am bic che ri qui binem, mawi qui wa, mawi qui chi'm, mawi qui rajil pa ri c'olbal re, xane' xuwi ri qui ch'amiy. Xtakan chque chi chquicojo' bic qui xajäb, mäquicoj c'u bic quieb catz'iak. Xubij chque: “Apawije' ri quixoc wi pa jun ja, chixcanaj can chila' c'ä quixel na bic pa ri tinimit ri'. Apachique c'olbal ri man quixc'ulax ta wi, ri man cäquitatabej ta wi ri i tzij, aretak quixel bic chila', chitota' can ri puc'uc' ulew ri c'o pa iwakan. Jeri' quik'alajisaj chquiwäch chi man utz taj qui banom.” Xebel c'u bic ri tijoxelab che u bixic chque ri winak, chi chetzelej ruc' ri Dios. Xequesaj q'ui itzel tak uxlabal chque ri winak. Xequibil q'ui yawabib ruc' aseit, xequicunaj c'ut. Ri ajawinel Herod xuta' u tzijol ri Jesus, ri elinak u tzijol pa conojel c'olbal. E c'o jujun caquibij: “Are ri Xuan Bautist xc'astaj chquixo'l ri cäminakib. Rumal ri' c'o u chuk'ab che u banic nimak tak mayibal.” Ri niq'uiaj chic xquibij: “Are ri Eliy.” Ri e jule' chic xquibij: “Are jun k'axal tzij, je jas jun chque ri e k'axal tak tzij ojer.” Aretak xuta' ri Herod, xubij: “Ri Xuan, ri xinwesaj u jolom, are wa' xc'astaj ulok chquixo'l ri cäminakib.” Are c'u ri Herod xtakan che u cojic ri Xuan pa che'; je xuban ri Herod wa' u mac rech chi ri Herody (ri rixokil ri Pelip, ri rachalal). Ri Herod xuc'am ri Herody che rixokil. Ri Xuan xubij che ri Herod: “Awas che la chi cac'oji' ri rixokil ri achalal la uc' la.” Ri Herody xpe royowal chrij ri Xuan, are ta xraj xucämisaj; man xcuin ta c'ut. Ri Herod nim c'u xril wi ri Xuan. Reta'm chi are' suc', xukuje' achi tastalic. Xuchajij pa che' rech man cäpe ta c'ax chrij. Aretak c'u cutatabej ri u tzij ri Xuan, man curik taj jas cubano. Pune' ta ne jeri', sibalaj cäkaj chuwäch ri Herod cutatabej ri cubij. Xopan jun k'ij aretak xya' che ri Herody chi cuban jas ri cäraj. Xurik ri nimak'ij re u tz'akatisaxic u junab ri Herod. Xuban c'u jun nimalaj wa'im chque ri nimak qui k'ij ri e c'o ruc', chque ri qui nimakil ri ajch'ojab xukuje' chque ri nimak qui k'ij pa Galiley. Ri ral ali ri Herody xoc bic, cäxojowic. Xkaj c'u chquiwäch ri Herod xukuje' ri e c'o ruc'. Ri ajawinel xubij che ri ali: “Chata' chwe ri cawaj, quinya' c'u na chawe.” Xuban ri chi'nic ri kas cäban na ruc': “Apachique ta ne ri cata' chwe, quinya' na chawe, pune' ta ne pa niq'uiaj che ri wajawibal.” Xel bic ri ali, xubij che ri u nan: “¿Jas ri quinta' che?” Ri are' xubij: “Chata' ri u jolom ri Xuan Bautist.” Te c'u ri', ri ali aninak xoc bic chuwäch ri ajawinel, xuta' tok'ob che, xubij: “Quinwaj chi caya' la chwe chanim pa jun liq'uilic lak ri u jolom ri Xuan Bautist.” Ri ajawinel sibalaj xbisonic, rumal c'u ri e u chi'nic ri kas queban na chquiwäch ri e c'o ruc' pa ri mexa, man xuya' ta c'ut xuk'il ta rib che ri xtz'onox che. Ri ajawinel chanim xutak bic jun chque ri ajch'ojab che u c'amic ulok ri u jolom ri Xuan Bautist. Xbe c'ut ri ajch'o'j pa ri che' xeresaj ulok ri u jolom ri Xuan, xuya' pa jun liq'uilic lak. Xuya' che ri ali, ri ali c'ut xuya' che ri u nan. Ri e u tijoxelab ri Xuan, aretak xquito, xepetic, xequic'am ulok ri u cuerp, xquiya' pa jun mukubal. Xetzelej c'u ulok ri takomxenlab che u rikic quib ruc' ri Jesus, xquitzijoj che ronojel ri xquibano xukuje' ronojel ri tijonic ri xquiya' chque ri winak. Ri Jesus xubij chque: “Tisaj ix pa i tuquiel wi pa jun c'olbal cätz'inowic, chixuxlan jubik'.” Rumal rech chi e q'ui ri winak ri queboquic quebelic mawi c'u ne cuya' quewa'ic. Xebe pa jun jucub qui tuquiel, xebe pa jun c'olbal cätz'inowic. Q'ui c'ut ri xebilowic, xquich'ob qui wäch. Xebel ulok q'ui winak pa conojel ri tinimit, xebe q'ui winak chila' chi cakan, nabe xebopan chquiwäch. Aretak xel ulok ri Jesus pa ri jucub, xeril q'uialaj winak. Xel u c'u'x chque, rumal rech chi e je ta ne e chij ri man c'o ta cajyuk'. Xuchaplej qui tijoxic chque q'ui jastak. Benak chi c'u ri k'ij, ri tijoxelab xekeb ruc' ri Jesus, xquibij: “Tz'inowel ri c'olbal, benak chi ri k'ij. Chejacha' la bic ri winak rech quebe pa tak ri juyub xukuje' pa ri alaj tak tinimit ri e c'o apanok, che u lok'ic ri cäquitijo.” Ri Jesus xubij chque: “Chiya' ix chque ri cäquitijo.” Xquibij che: “¿La cujbe ta che u lok'ic quieb sient chicäch caxlanwa rech caquitijo?” Ri Jesus xubij chque: “¿Joropa' caxlanwa e c'o iwuc'? Jiwilampe'.” Aretak xquetamaj, xquibij: “E c'o job caxlanwa xukuje' quieb cär.” Ri Jesus xtakanic chi conojel ri winak chet'uyul pa tak mulaj puwi' ri räx k'ayes. Xet'uyi' pa tak mulaj: pa tak sient, pa niq'uiaj tak sient. Ri Jesus xebuc'am ri job caxlanwa xukuje' ri quieb cär, xca'y chicaj, xumaltioxij che ri Dios, xebupir ri caxlanwa. Xebuya' chque ri u tijoxelab, rech quequiya' chquiwäch ri winak. Xukuje' ri quieb cär xebujach chquiwäch conojel. Conojel xewa'ic, xenojic. Te c'u ri' xquiyac ri ch'akatak caxlanwa ri ch'akatak cär ri man xequiq'uis taj, are cablajuj chicäch nojinak. E job mil (5,000) c'ut ri achijab ri xquitij que ri wa. Te c'u ri' ri Jesus xebutak ri u tijoxelab chi cheboc pa ri jucub, chi chenabej chuwäch ch'käp che ri cho pa Betsaid. Ri are' c'ut xcanaj can jok'otaj che qui jachic can ri winak. Aretak e u jachom chi bic, xbe pa ri juyub che u banic ch'awem ruc' Dios. Aretak xk'ekal chic, ri jucub c'o pa u niq'uiajil ri cho. Ri Jesus u tuquiel c'o can cho ri ulew. Xrilo chi ri u tijoxelab cäquirik c'ax che u binebisaxic ri jucub, rumal rech chi ri quiakik' petinak chquiwäch. C'olacraj cäpe ri sakaric, xpe c'u ri Jesus, cäbin puwi' ri cho, raj xoc'ow chquiwäch. Aretak xquilo chi cäbin puwi' ri cho, xquichomaj chi xibinel, xquirak qui chi'. Conojel c'ut xquilo, xquixe'j quib. Chanim ri are' c'ut xebuch'abej, xubij chque: “Chijiquiba' i c'u'x. In wa', mixe'j iwib.” Xoc cuc' pa ri jucub, xtäni' c'u ri quiakik'. E are c'u ri u tijoxelab sibalaj c'u xemayinic. Man qui ch'obom ta c'u ri mayibal ri xuban ri Jesus ruc' ri caxlanwa, xane' co ri canima'. E k'axenak chi c'ut, puwi' ri cho xebopan chuchi' ri ulew pa jun c'olbal Jenesaret u bi', ri xquixim wi ri jucub chuchi' ri cho. Xuwi c'u xebel pa ri jucub, ri winak xquich'oboxtaj u wäch ri Jesus. Xquibinibej c'u ronojel ri Jenesaret. Ri winak xequic'am ulok ri yawabib cho ch'atum tak che', xebopan pa ronojel tak c'olbal ri xquito chi c'o wi ri Jesus. Apawije' c'ut ri copan wi ri Jesus, pa ri alaj tak tinimit, pa tak ri tinimit, o pa tak ri juyub, ri winak quequiya' ulok ri yawabib cho tak ri c'ayibal. Xquibochi'j ri Jesus chi xuwi ta ne cäquichap ocok ri u chi' ri u k'u'. Conojel c'ut ri xechapowic, xecunatajic. Ri pariseyib xukuje' jujun chque ri ajtijab re ri pixab, e petinak c'ä pa Jerusalen, xquimulij quib ruc' ri Jesus. Ri e are' c'ut xequil jujun chque ri u tijoxelab ri Jesus, chi cäquitij qui wa, man quequich'aj taj ri qui k'ab, e tz'il c'ut. (Ri pariseyib xukuje' conojel ri aj judeyib cäquinimaj ri qui tijonic ulok ri nimak tak tatayib. We man na'l quequich'aj ri qui k'ab, man quewa' taj. Aretak quetzelej ulok pa ri c'ayibal, we man cäquijosk'ij quib jas ri cubij ri tijonic, man quewa' taj. Xukuje' xequiban q'ui jastak chic rech cäquinimaj ri qui tijonic ri nimak tak tatayib. Quequich'aj tak ri uq'uiabal, ri t'uy, ri lak re k'an ch'ich'.) Je c'u ri' ri pariseyib e cachil ri ajtz'ibab re ri pixab xquic'ot u chi' ri Jesus: “¿Jasche ri a tijoxelab man cäquiban taj jas ri cubij ri qui tijonic ri nimak tak tatayib, xane' cäquitij ri qui wa, man caquich'aj taj ri qui k'ab, e tz'il c'ut?” Ri Jesus xubij chque: “Ri ix xa quieb i wäch. Ri Isaiy, ri k'axal tzij, kastzij ri xuya' k'alajisanic chiwij: We winak ri' xak ruc' ri qui chi' cäquinimarisaj nu k'ij, are c'u ri canima' naj c'o wi chwe. Xak lok' quinquik'ijilaj. Ri e qui tijonic xa' e qui takanic winak. I yo'm can ri u takanic ri Dios, quinimaj c'u ri qui tijonic ri winak.” Xukuje' xubij chque: “Sibalaj man quinimaj ta ri u takanic ri Dios, are c'u quiban ri i nak'atisabal ix. U bim c'u can ri Moises ojer: ‘Nim chebawila' wi ri a tat a nan.’ Xukuje' xubij: ‘Apachin ri cuyok' u tat u nan, cäcämisax na.’ Ri ix c'ut quibij we cubij jun winak che ri u tat u nan: ‘Man quinya' ta chic ri rajawaxic chawe, rumal rech chi nu sipam wa' che ri Dios.’ Quibij ‘Corban’. (‘Corban’ cäbix che ‘jun sipanic che ri Dios’.) We je cubij, ri ix man quiya' ta che jun chi cuban jun utzil che ri u tat u nan. Man quinimaj ta chic ri u tzij ri Dios, xa rumal rech ri nak'atisabal ri c'o chixo'l, ri xak yo'm chiwe cumal ri e i mam. Xukuje' q'ui jastak je tak wa' quibano.” Xebusiq'uij chi jumulaj q'uialaj winak, xubij chque: “Chinitatabej, iwonojel. Chich'obo' jas ri quinbij. Aretak ri Jesus xebuya' can ri winak, xoc bic cho ja. Ri u tijoxelab xquic'ot u chi' chrij we c'ambal no'j ri'. Xubij c'u ri Jesus chque: “¿La xukuje' ri ix man quich'ob taj? ¿La ma ta quich'obo chi ronojel jastak ri quetijic, we cutij jun winak, man cäcuin ta che u tz'iloxic? Man coc ta c'ut pa ri ranima', xane' pa ri u pam, quel c'u canok aretak cäban ri chulaj.” Xubij wa' rech cäquich'obo chi ronojel ri catijic ch'ajch'oj. Xubij c'ut: “Ri etzelal ri quel ulok pa u chi' ri winak, are ri' ri cätz'ilon ri winak. Jeri' rumal rech chi pa canima' ri winak, quebelwilok ri itzel tak chomanic, ri cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic, ri eläk'anic, ri cämisanic, ri kajic pa mac ruc' jun winak chic, ri curayij ri jastak ri quech niq'uiaj winak chic, ri cuban tak etzelal, ri cäsubunic, ri cuban ri itzel u rayinic ri ti'j, ri cäpe royowal aretak jun chic curik utzil, ri cäyok'onic, ri cunimarisaj rib, xukuje' ri man cuchomaj taj jas cubano. Conojel wa' we itzel tak jastak ri' quebel ulok pa ri canima' ri winak, quetz'ilotaj c'u cumal tak we mac ri'.” Ri Jesus xel bic chila', xbe chunakaj ri Tir. Xoc pa jun ja, are ta xraj chi ri winak man cäquetamaj taj chi c'o chila'. Man xcuin ta c'ut che u c'u'ic rib. Chanim c'ut xretamaj jun ixok chi ri Jesus c'o chila'. Ri ixok ri c'o jun alaj ral ali ri c'o jun itzelalaj uxlabal che. Xopan c'u ruc' ri Jesus, xxuqui' chuwäch. Ri ixok are jun aj Gres, are aj Siropenis. Xubochi'j ri Jesus chi cäresaj ri itzel uxlabal che ri ral. Ri Jesus xubij che: “Chaweyej na, are nabe quewa' ri alc'ualaxelab, rech quenojic. Man utz taj we cäc'am ri qui wa ri alc'ualaxelab, cäq'uiak ta c'u chquiwäch ri tz'i'.” Ri ixok xubij che: “Je Tat. Xukuje' c'u ne ri tz'i' ri e c'o chuxe' ri mexa cäquitij que ri u xer tak qui wa ri ac'alab.” Xubij c'u ri Jesus che: “Rumal we a tzij ri', chattzelejok. Ri itzel uxlabal elinak chic che ri awal.” Aretak ri ixok xopan cho rachoch, xurika' ri ac'al kajinak pa ch'at, elinak chic ri itzel uxlabal che. Xel chi bic ri Jesus chunakaj ri Tir, xoc'ow pa Sidon xukuje' pa ri Lajuj Tinimit, xopan chuchi' ri cho aj Galiley. Xc'am ulok chuwäch ri Jesus jun winak mem xukuje' man cätan taj. Ri xec'amow ulok xquibochi'j ri Jesus chi cuya' ri u k'ab puwi'. Ri Jesus xuc'am bic ri yawab jela' chque ri winak pa u tuquiel wi. Xebunim ri u wi' tak u k'ab pa tak u xiquin, xchubanic, xunak ocok ri rak' ri yawab. Xca'y chicaj, xbik'bitic, xubij che ri yawab: “Epata.” (Je quel cubij wa': “Chatjaktajok.”) Chanim xejaktaj ri u xiquin, xcuin c'u che u cojic ri rak' che tzijonic, utz chic cätzijonic. Ri Jesus xebupixbej ri winak chi c'o jun mäquibij wi jas ri u banom aretak c'u sibalaj quebupixbej, xane' sibalaj caquesaj na u tzijol. Xquimayo, xquixe'j quib, xquibij c'ut: “Utz u banom che ronojel. Cubano chi ri man quetan taj quetanic, cubano chi ri memab quech'awic.” Pa tak ri k'ij ri', jumul chic e c'o sibalaj q'ui winak, man c'o ta c'u jas cäquitijo. Ri Jesus xebusiq'uij ri u tijoxelab ruc', xubij chque: “Quel nu c'u'x chque ri winak. Oxib k'ij chi wa' e c'o wuc', man c'o ta c'u jas cäquitijo. We quebenjach bic pa numic, quetukar na pa ri be. Jujun c'ut chque naj e petinak wi.” Ri u tijoxelab xquibij che: “¿Jawije' ta c'u lo cäcuin wi jun che u rikic caxlanwa che qui tzukic ri q'ui winak? Waral are pa jun chaki'j uwo sak.” Ri Jesus xuta' chque: “¿E joropa' caxlanwa e c'o iwuc'?” Ri e are' xquibij: “E c'o wukub.” Ri Jesus xebutak ri winak chi chet'uyul cho ri ulew. Xebuc'am c'u ri wukub caxlanwa, xmaltioxin c'u che ri Dios, xebupiro, xebuya' chque ri u tijoxelab, rech quequijach chquiwäch ri winak. Ri tijoxelab c'ut xequijach chquiwäch ri winak. Xukuje' c'o cuc' quieb oxib alaj tak cär. Ri Jesus xmaltioxin c'u che ri Dios, xukuje xubij chi chejachok. Ri winak xewa'ic, xenojic. Xequiyac c'u ri ch'akatak ri man xquiq'uis taj, are wukub chicäch. Cäraj ne e c'o quiejeb mil (4000) winak ri xewa'ic, xebujach c'u bic ri Jesus. Xoc c'ut ri Jesus pa ri jucub cuc' ri u tijoxelab, xopan pa ri c'olbal Dalmanut. Xebopan ri pariseyib ruc' ri Jesus, xquichaplej chomanic ruc'. Xquita' che ri Jesus chi chubana' jun etal aj chicaj chquiwäch, xa che rilic we cubano o man cuban taj. Sibalaj xk'oxow ri ranima' ri Jesus, xubij: “¿Jasche cutz'onoj etal we ija'lil ri'? Kastzij quinbij chiwe chi man cäyataj ta etal chque we winak ri'.” Xebuya' canok, xoc chi jumul pa ri jucub, xbe ch'käp che ri cho. Xsach c'u pa qui jolom ri u c'amic bic wa, xuwi jun caxlanwa c'o cuc' pa ri jucub. Ri Jesus xebupixbej, xubij: “Chiwila', chichajij iwib chuwäch ri qui ch'am ri pariseyib xukuje' ri u ch'am ri Herod.” Quechomalan c'u chquixo'l; Je cubij wa' rumal rech chi man c'o ta ka caxlanwa. Ri Jesus xretamaj ri qui chomanic, xubij chque: “¿Jasche quichomaj chixo'l chi man c'o ta i caxlanwa? ¿La ma ta quich'obo? ¿La ma ta iweta'm? ¿La co na ri iwanima'? ¿La ma ta quixca'y ruc' ri i bak'wäch? ¿La ma ta quita' ruc' ri i xiquin? ¿La ma ta cänataj chiwe? Aretak xebenpir ri job caxlanwa chquiwäch ri job mil (5000) winak, ¿joropa' chicäch nojinak chque ch'akatak xebiyico?” Xquibij che: “Cablajuj.” Ri Jesus xubij chque: “Xukuje' aretak xebenpir ri wukub caxlanwa chquiwäch ri quiejeb mil (4000), ¿joropa' chicäch nojinak chque ch'akatak xebiyico?” “Wukub,” xecha'. Ri Jesus xubij chque: “¿La c'ä maja' quich'obo?” Ri Jesus xopan pa Betsaid. Jujun winak xquic'am ulok jun moy, xquiya' chuwäch ri Jesus, xquibochi'j chi chunaka'. Ri Jesus xuc'am ri man cäca'y taj che ri u k'ab, xresaj bic pa ri tinimit. Xuya' ri u chub pa tak ri u bak'wäch, xebuya' ri u k'ab puwi', xuta' che: “¿La c'o jas cawilo?” Ri moy xca'yic, xubij: “Quebenwil ri winak, e je ta ne che' quinwilo chi quebinic.” Ri Jesus xebuya' chi jumul ri u k'ab chquij ri u bak'wäch. C'äte ri' kas xca'yic, xutziric, kas xebuca'yej conojel ri jastak. Ri Jesus xutak bic cho rachoch, xubij che: “Matoc pa ri tinimit che u bixic che jachin jun chila'.” Oc'owinak chi c'u wa' ri Jesus e rachil ri e u tijoxelab xebe pa ri alaj tak tinimit re Sesarey re Pilip. Xuc'ot qui chi' ri u tijoxelab pa ri be, xubij chque: “¿Jachin ri in cäquibij ri winak?” Ri e are' xquibij che: “E c'o jujun cäquibij chi lal ri' ri Xuan Bautist. Niq'uiaj chic cäquibij chi lal ri' ri Eliy. Ri jule' chic cäquibij chi lal jun chque ri e k'axal tak tzij.” Ri Jesus xuc'ot qui chi': “E c'u ri ix, ¿jachin ri in quibij?” Ri Lu' xubij che: “Lal ri' ri Crist.” Ri Jesus xebupixbej chi c'o jun mäquitzijoj wi. Xuchaplej u bixic chque ri e u tijoxelab chi rajawaxic chi ri Rija'l Winak curik na sibalaj c'ax, chi cäxutux na cumal ri qui nimakil ri tatayib, ri qui nimakil ri cojol tabal tok'ob, xukuje' ri ajtijab re ri pixab, chi cäcäm na, chi cäc'astaj na churox k'ij. Utz u k'alajisaxic wa' xuban ri Jesus rech cäquich'obo. Are c'u ri Lu' xuc'am bic ri Jesus, xuchaplej u yajic. Ri Jesus xutzolk'omij rib, xca'y chque ri u tijoxelab, xuyaj ri Lu', xubij: “Chatel chnuwäch, Satanas. Man cach'ob ta ri u chomanic ri Dios, xane' xuwi ri qui chomanic ri winak.” Ri Jesus xebusiq'uij ri q'uialaj winak xukuje' ri u tijoxelab, xubij chque: “We c'o jun cäraj cäpe wuc' in, muban ri u rayibal ri are'. Rajawaxic chi cutelej ulok ri u ripibal, quinuterenej. Apachin ri cäraj cuto' rib rech man cäpe ta c'ax chrij, cutzak na ri u c'aslemal. Apachin c'u ri cutzak ri u c'aslemal rumal wech in xukuje' rumal rech ri utzalaj tak tzij, ri are' cucol na ri u c'aslemal. ¿Jas ta c'u lo cärechbej ri winak, we ta cuch'äc ronojel ri uwächulew, cutzak ta c'u ri u c'aslibal? ¿Jas ta c'u lo cuya' na ri winak che u q'uexwäch ri u c'aslibal? We c'o jachin jun caq'uix chwe xukuje' che ri nu tijonic chquiwäch we winak ri' ri man e jic taj xukuje' e ajmaquib, xukuje' ri Rija'l Winak caq'uix na che aretak chpetic rachil ri u juluwem ri u Tat xukuje' e rachil ri tastalic tak tako'nib aj caj.” Ri Jesus xukuje' cubij chque; “Kastzij quinbij chiwe chi e c'o jujun chque ri e c'o waral, chi man quecäm ta na c'ä cäquil na ri rajawibal ri Dios petinak ruc' cuinem.” E oc'owinak chi wakib k'ij ri Jesus xebuc'am bic ri Lu', ri Santiag xukuje' ri Xuan. Xebuc'am bic pa qui tuquiel wi puwi' jun juyub naj elinak chicaj. Xq'uextaj c'u ri u wächbal ri Jesus chquiwäch. Ri ratz'iak sibalaj xjuluwic, sibalaj sakloloj, jeri' chi man c'o ta jun ch'ajomanel cho ri uwächulew ri je ta qui sakarisaxic wa' cubano. Xquil ri Eliy xukuje' ri Moises, cätajin quetzijon ruc' ri Jesus. Xch'aw ri Lu', xubij che ri Jesus: “Kajtij, sibalaj utz chi cujc'oji' can waral. Quekabana' oxib cäbal: jun ech la, jun rech ri Moises, jun chic rech ri Eliy.” Je xubij wa' rumal rech chi man curik taj jas cubij. Sibalaj c'u xquixe'j quib ri tijoxelab. Xpe jun sutz' paquiwi', xech'ukutaj c'ut. Xquita' jun ch'abal pa ri sutz', ri xubij: “Are wa' ri lok'alaj nu C'ojol. Chitatabej ri u tzij.” Chanim xeca'ylobic, man c'o ta chi jun xquilo, xane' xak xuwi c'o chi ri Jesus cuc'. Kajem ulok que pa ri juyub, ri Jesus xebupixbej chi c'o jun mäquitzijoj wi ri xquilo, xane' aretak cäc'astaj na chquixo'l ri cäminakib ri Rija'l Winak. Rumal ri' xquic'ol ri awatalic chquixo'l, pune' c'u xquic'otola' qui chi chquixo'l jas ri' ri c'astajic. Xquic'ot u chi' ri Jesus, xquibij: “¿Jasche c'u che cäquibij ri ajtijab re ri pixab chi rajawaxic chi nabe cäpe na ri Eliy?” Ri Jesus xubij chque: “Ri Eliy kastzij cäpe na nabe, cusuc'umaj na ronojel. ¿Jas c'u ri tz'ibatal chrij ri Rija'l Winak, chi sibalaj curik na c'ax, quetzelax na u wäch? Quinbij c'u chiwe chi ri Eliy xpetic, ri winak xquiban che ronojel ri xcaj xquibano, je jas ri tz'ibatal chrij.” Aretak xebopan cuc' ri niq'uiaj tijoxelab chic, xequil q'uialaj winak pa tak qui xcut. E c'o c'u ajtijab re ri pixab ri cätajin quechoman cuc'. Chanim conojel ri winak, aretak xquil ri Jesus, sibalaj xemayinic, aninak xekeb ruc', xquiya' rutzil u wäch. Ri are' xuc'ot qui chi': “¿Jas ri' ri cätajin quichomaj cuc'?” Xch'aw jun chque ri winak, xubij che: “Aj tij, xinc'am ulok ri nu c'ojol chwäch la. C'o itzel uxlabal che, ri u banom mem che. Xa apawije' c'olbal ri uxlabal cuchap ri ala, cuq'uiak pa ulew. Cäpuluw u pu chi', cukuch'uch'ej ri u ware. Cäbakir c'ut. Xinbij chque ri tijoxelab la chi chquesaj bic ri itzel uxlabal, man xecuin ta c'ut.” Ri Jesus xubij chque: “¡Ay, winak ri man quixcojon taj! ¿C'ä jampa' lo ri ma ta quinc'oji' chi iwuc'? ¿C'ä jampa' lo ri ma ta quixincuy chic? Chic'ama' ulok ri ala waral.” Xc'am c'u ulok chuwäch. Aretak ri uxlabal xril ri Jesus, chanim xubak'atila' ri ala. Ri ala xtzak pa ulew, xuwolkotij rib, xpuluw u pu chi'. Ri Jesus xuta' che ri u tat ri ala: “¿Joropa' k'ij chic u rikom wa'?” Ri are' xubij: “Kas pa ri u ch'utinal ulok. Q'ui mul ri uxlabal cuq'uiak pa k'ak', cuq'uiak pa ja' che u cämisaxic. We c'u c'o jas cäcuin la che u banic, chujto' la, chel c'u'x la chke.” Ri Jesus xubij che: “We catcuinic catcojonic, ronojel c'ut cuya' cäbantajic che ri jun ri cäcojonic.” Chanim ri u tat ri ala xurak u chi', xubij: “Quincojo. Chinto' la rech quintakej cojonic.” Ri Jesus, aretak xrilo chi q'ui winak aninak cätajin cäquimulij quib, xuyaj ri itzel uxlabal, xubij che: “Memalaj uxlabal xukuje' t'oy, catintako chi chatel bic che ri ala, matoc chi jumul che.” Ri uxlabal xurak u chi', sibalaj xubak'atij ri ala, xel bic. Xcanaj can ri ala je ta ne cäminak chic. Jeri' e q'ui xquibij chi xcämic. Ri Jesus xuchap che ri u k'ab, xuwalijisaj. Xwalij c'ut. Aretak xeboc pa ri ja, ri u tijoxelab xquic'ot u chi' ri Jesus pa qui tuquiel wi: “¿Jas c'u che ri uj man xujcuin ta che resaxic ri itzel uxlabal?” Ri Jesus xubij chque: “Jun itzel uxlabal je jas ri jun ri', quesax bic xak xuwi rumal ri u banic ch'awem ruc' Dios.” E elinak chi bic chila', xeboc'ow pa Galiley. Man xraj ta c'u ri Jesus chi c'o jun quetamanic chi ri are' c'o chila'. Xebutijoj c'u ri u tijoxelab, xubij chque: “Ri Rija'l Winak cäjach na pa qui k'ab winak, cäquicämisaj na. C'äte c'u ri', cäc'astaj na churox k'ij.” Ri u tijoxelab man xquich'ob ta we tzij ri'. Xquixe'j c'u quib che u c'otic u chi'. Xebopan c'u pa Capernaum. Aretak e c'o chi cho ja, ri Jesus xuc'ot qui chi' ri u tijoxelab: “¿Jas ri xichomaj chixo'l pa ri be aretak man cuc'ul ta rib ri i tzij?” Ri e are' c'ut man xech'aw taj. Rumal rech chi xquichomaj chquixo'l pa ri be chi jachin ri' ri nim na u banic chque. Ri Jesus xt'uyic, xebusiq'uij ri cablajuj, xubij chque: “We c'o jun cäraj cux nabe chixo'l, rajawaxic cux na q'uisbal que conojel, cux na pataninel que conojel.” Xuc'am jun ac'al, xutac'aba' pa qui niq'uiajil, xuk'aluj c'ut. Xubij chque ri u tijoxelab: “Apachin ri cuc'amowaj jun chque ri ac'alab ri je u banic jewa' pa ri nu bi', in ri' quinuc'amowaj. Apachin c'u ri quinc'amowanic, man in ta ri quinuc'amowaj, xane' are cuc'amowaj ri xintakow ulok.” Ri Xuan xubij che: “Ajtij, kilom jun winak ri queresaj itzel tak uxlabal pa ri bi' la, ri man cujuterenej taj. Xkak'il c'ut, rumal rech chi man cujuterenej taj.” Ri Jesus xubij: “Mik'atij. We c'o c'u jun ri quebuban tak mayibal pa ri nu bi', quinuyok' ta c'ut. Apachin c'u ri man cujuc'ulelaj taj, are jun ri' kuc'. Apachin ri cuya' jun lak ja' chiwe pa ri nu bi', rumal rech chi ix rech ri Crist, kastzij quinbij chiwe chi ri are' curik na ri tojbal rech.” “Apachin c'u ri cätakchi'n che mac jun chque we ch'utik ri' ri quecojon chwe in, are ta utz na ri' che, we ta cätzayibax jun ca' chukul, caq'uiak ta pa ri plo. We ri a bak'wäch cattzakow pa mac, chawesaj apanok. Are utz na chi xa jun a bak'wäch catoc pa ri rajawibal ri Dios, chuwäch ri c'o quieb a bak'wäch catq'uiak pa ri xibalba. Chila' c'ut ri man quecäm ta wi ri xjut, ri man cächup ta wi ri k'ak'. Rumal rech chi ronojel catz'amix na ruc' k'ak'. Utz ri atz'am. We c'u man c'o chic u tzayil ri atz'am, ¿jas ta c'u lo quicoj che u tzayixic? Chc'ol iwatz'amil chixjekel c'ut pa jamaril ri jujun cuc' ri niq'uiaj chic.” Ri Jesus xwalij bic chila' pa Capernaum, xbe pa ri ulew re Judey, xbe ch'käp che ri nima' Jordan. Xebopan chi jumul ri q'uialaj winak ruc'. Xebutijoj chi jumul jas ri nak'atal wi. Xebopan jujun pariseyib ruc' ri Jesus. Xquic'ot u chi' xa che u ta'ic jas cubij. Xquita' che we ya'tal che jun achi cujach bic ri rixokil. Ri Jesus xubij chque: “¿Jas ri xixutak wi ri Moises?” Ri e are' xquibij: “Ri Moises xuya' chi cätz'ibax jun wuj re jachow ib, cäjach c'u bic ri ixok.” Ri Jesus xubij chque: “Ri Moises xutz'ibaj we takanic ri' chiwe rumal rech chi co ri iwanima'. Aretak c'u ri Dios xuchaplej u banic ronojel, aretak xebuban ri winak, ‘chi achi chi ixok xebubano. Rumal ri' ri achi cuya' can ri u tat xukuje' u nan, cätuni' c'u na ruc' ri rixokil. Ri e quieb quebux na xa jun winak.’ Je c'u ri' man e quieb ta chic, xane' xa' e jun chic. Ri xutunuba' ri Dios, man ya'tal ta che ri winak chi cujacho.” Aretak e c'o cho ja, ri tijoxelab xquic'ot u chi' ri Jesus jumul chic chrij wa'. Ri Jesus xubij chque: “Apachin ri cujach bic ri rixokil, we cäc'uli' chi ruc' jun ixok, cäkaj ri' pa mac chrij ri rixokil. We are' ri ixok cujach can ri rachajil, we cäc'uli' chi ruc' jun achi, cäkaj ri' pa mac chrij ri rachajil.” Ri winak xequic'am ulok ac'alab cho ri Jesus rech cuya' ri u k'ab paquiwi'. Ri tijoxelab c'ut xequiyaj ri winak. Aretak xril ri Jesus, xyojtajic, xubij chque: “Chiya' chque ri ac'alab chi quepe wuc', mebik'atij. Ri rajawibal ri Dios quech ri e je tak wa'. Kastzij quinbij chiwe, chi apachin ri man cuc'am ta ri rajawibal ri Dios jacha' ri jun ac'al ch'utin, man coc ta na chupam.” Xebuk'aluj c'u ri ac'alab, xebuya' ri u k'ab paquiwi', xebutewichi'j. Aretak benam re ri Jesus, xpe jun achi cäxiq'uinic, xxuqui' chuwäch, xuta' che: “Utzalaj Ajtij, ¿jas quinban che rechbexic ri junalic c'aslemal?” Ri Jesus xubij che: “¿Jasche cabij utz chwe? Man c'o ta jun utz, xane' xuwi jun, are ri Dios. E aweta'm ri takomal:” “Matcämisanic. Matkaj pa mac ruc' jun winak chic. Mateläk'anic. Maban tzijtal chquij niq'uiaj winak chic. Mawesaj can jutak bik' che ri jastak que ri winak. Nim chebawila' wi ri a tat a nan.” Xubij c'u ri achi che: “Aj tij, ronojel wa' nu nimam kas pa nu ch'utinal.” Ri Jesus xuca'yej, xulok'ok'ej, xubij che: “C'o jun jasach ri c'ä cäraj na chawe: jät, chac'ayij ronojel ri jastak awe, chaya' ri rajil chque ri mebayib. Jeri' cäc'oji' na a k'inomal chicaj. Tasaj c'ut, chinaterenej.” Xq'uextaj ri u palaj ri achi rumal we tzij ri'. Cäbisonic xbec. Rumal rech chi e q'ui ri jastak rech e c'olic. Xca'y ri Jesus pa tak u xcut, xubij chque ri u tijoxelab: “¡Ruc' sibalaj c'ax queboc ri k'inomab pa ri rajawibal ri Dios!” Ri tijoxelab xquimay ri u tzij. Xch'aw chi ri Jesus, xubij chque: “Alc'ualaxelab, ri winak ri cu'l qui c'u'x chrij ri k'inomal, ¡sibalaj c'ax chi queboc pa ri rajawibal ri Dios! Are man c'ax ta roc'owisaxic jun camey pa ri u julil jun bak re t'ison, chuwäch ri roquic jun k'inom pa ri rajawibal ri Dios.” Sibalaj xquimay ri u tzij, xquibila' chquibil quib: “¿Jachin ta ba lo ri cäcuinic cäcolotajic?” Ri Jesus xca'y chque, xubij che ri winak man bantajel taj: “Man je ta c'u wa' che ri Dios; che c'ut ri are' man c'o ta ri mat bantajel.” Xuchaplej u bixic ri Lu' che: “Chilampe' la, ri uj ka yo'm can ronojel, lal ka terenem c'ut.” Xubij c'u ri Jesus: “Kastzij quinbij chiwe, chi conojel ri qui yo'm can cachoch, cachalal, qui nan, qui tat, quixokil, calc'ual o culew rumal wech in xukuje' rumal quech ri utzalaj tak tzij, ri e are' cäquic'am na jun sient je tak wa' pa tak we k'ij ri': cachoch, cachalal, qui nan, calc'ual, culew, pune' ruc' rikoj c'ax. Chupam c'ut ri c'ac' uwächulew, cäquirik na ri junalic c'aslemal. E q'ui ri e nabe quebux na q'uisbal. Are c'u ri e q'uisbal quebux na nabe.” E benak c'u pa ri be cätajin quepaki' pa Jerusalen, nabe c'u ri Jesus chquiwäch ri u tijoxelab. Ri e are' xemayinic, are' c'ut ri e teren chquij quixe'n quib. Ri Jesus xebusiq'uij chi jumul ri cablajuj, xuchaplej u bixic chque jas ri cuc'ulmaj na ri are'. “Chiwilampe', cujpaki pa Jerusalen. Ri Rija'l Winak cäjach na pa qui k'ab ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab. Cäquic'okoj c'u na che cämical, cäquijach na pa qui k'ab ri man e qui winakil taj. Cäquetz'bej na u wäch, cäquichubaj na u wäch, cäquich'ay na, cäquicämisaj na. Churox k'ij c'ut cäc'astaj na.” Xekeb c'u ri e u c'ojol ri Zebedey ruc' ri Jesus, ri Santiag xukuje' ri Xuan. Xquibij che: “Ajtij, cäkaj chi caban la chke jas ri cakatz'onoj che la.” Ri Jesus xubij chque: “¿Jas ri quiwaj quinban chiwe?” Xquibij che: “Ya' la chke chi cujet'uyul uc' la aretak cänimarisax na k'ij la, ri jun pa ri iquiak'ab la, ri jun chic pa ri moxk'ab la.” Xubij ri Jesus chque: “Man iweta'm taj jas ri quitz'onoj. ¿La quixcuinic quitij iwech ri c'o chupam ri uq'uiabal ri quintij na in? ¿La quix cuinic quixoc'ow chupam ri quinc'ulmaj na?” Xquibij che: “Cujcuinic.” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quitij na iwe ri u pam ri uq'uiabal ri quintij na in. Ix quixoc'ow na chupam ri quinc'ulmaj na. Are c'u ri t'uyulem pa ri nu wiquiak'ab o pa ri nu moxk'ab, man pa nu k'ab ta c'o wi, xane' cäya'taj na chque ri e suc'umam chi quebet'uyul na chila'.” Ri lajuj, aretak xquito, xpe coyowal chque ri Santiag xukuje' ri Xuan. Ri Jesus xebusiq'uij, xubij chque: “i weta'm chi ri winak ri ya'tal chque chi e qui nimakil tak ri tinimit, quetakan paquiwi', xukuje' ri nimak qui k'ij chquixo'l, c'o qui takanic paquiwi'. Man je ta c'u wa' chixo'l ix. Xane' apachin ri cäraj cux nim u k'ij chixo'l, rajawaxic chi cux pataninel iwech. Apachin chiwe ri cäraj cux nabe, rajawaxic chi cux pataninel iwe iwonojel. Xukuje' ne ri Rija'l Winak man xpe taj rech cäpatanixic, xane' rech cäpataninic. Xpe che u ya'ic ri u c'aslemal che qui tzokopixic q'ui winak.” Xebopan pa Jerico. Elem bic rech ri Jesus pa Jerico e rachilam ri u tijoxelab cuc' q'uialaj winak. C'o chila' jun achi Bartimey u bi', u c'ojol ri Timey, are' moy, xukuje' molonel, t'uyul chuchi' ri be. Aretak xuto chi are ri Jesus aj Nazaret coc'owic, xuchaplej u rakic u chi', xubij: “¡Jesus, lal Rija'l ri David, chel c'u'x la chwe!” E q'ui c'u ri winak xquiyajo, rech man cäch'aw taj. Ri are' sibalaj xurak na u chi': “¡Lal Rija'l ri David, chel c'u'x la chwe!” Xtaq'ui' c'u ri Jesus, xubij: “Chisiq'uij ulok.” Xsiq'uix c'u ri moy, xbix che: “Chajiquiba a c'u'x, chatwalijok. Ri Jesus catusiq'uij.” Ri Bartimey xurokij can ri u k'u', aninak xwalijic, xbe ruc' ri Jesus. Xch'aw ri Jesus, xubij che: “¿Jas ri cawaj quinban chawe?” Ri moy xubij che: “Ajtij, quinwaj chi quinca'yic.” Ri Jesus xubij che: “Jät, xatcunataj rumal ri a cojonic.” Chanim xca'yic, xteri' c'u chrij ri Jesus. Aretak xenakajin che ri Jerusalen, xebopan c'u pa Betpaje xukuje' Betan, chuwäch ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Ri Jesus xebutak bic quieb u tijoxelab, xubij chque: “Jix pa ri alaj tinimit ri c'o apan chiwäch. Chanim, aretak quixopanic, quirika' na jun alaj bur yukulic, ri mawi jun winak t'uyulinak chrij. Chiquira', chic'ama' ulok. We c'o jun cubij chiwe: ‘¿Jasche je quiban wa'?’, chibij: ‘Rajawaxic che ri Ajawaxel, cutzelextaj c'u na.’ ” Xebec, xequirika' ri alaj bur yukul chuchi' ri ja chi ri be, xquiquir c'ut. Jujun chque ri e c'o chila' xquibij chque: “¿Jas ri quibano xiquir ri alaj bur?” Ri tijoxelab xquibij chque jas ri u bim ri Jesus, xeya' c'u can cumal. Xquic'am ulok ri alaj bur che ri Jesus. Xequiya' ri qui k'u' chrij, xt'uyi' c'u ri Jesus chrij. E q'ui c'ut xquilic' ri qui k'u' pa ri u be. Niq'uiaj chic xequich'upu' ulok alaj tak u k'ab che' pa tak ri juyub xequijabuj pa ri u be. Ri winak ri e nabejinak chuwäch ri Jesus cuc' ri e teretoj chrij xquirak qui chi', xquibij: “¡Nim u k'ij! ¡Tewichi'm ri Jun ri petinak pa ri u bi' ri Ajawaxel! ¡Tewichi'm ri rajawinic ri ka mam David ri petinak! ¡Sibalaj nim u k'ij ri Dios aj chicaj!” Xoc c'u ri Jesus pa Jerusalen pa ri rachoch Dios. Xca'y pa conojel ri c'olbal. Xebe c'ut pa Betan e rachil ri cablajuj u tijoxelab benak chi c'ut ri k'ij. Chucab k'ij chic, aretak xebel ulok pa Betan, ri Jesus xnumic. Xril apan chi naj jun u che'al higo, c'o u xak. Xbe che rilic we ne c'o u wäch curika'. Aretak c'u xopan ruc', man c'o ta xuriko, xane' xuwi ri u xak, c'ä majok c'u u k'ijol ri higo. Xch'aw ri Jesus, xubij che ri che'; “C'o jun mätijow chi a wäch mawi jumul chbe k'ij sak.” Xquita' c'u ri e u tijoxelab. Xopan pa Jerusalen, xoc pa ri rachoch Dios. Xuchaplej quesaxic bic ri winak ri quec'ayinic xukuje' ri quelok'oman pa ri rachoch Dios. Xebutzak ri qui mexa ri q'uexal tak puak. Xebutzak ri qui tem ri c'ayil tak palomax. Man xuya' ta c'olbal che jun chi rekam u c'ay copan pa ri rachoch Dios. Xebutijoj, xubij chque: “¿La ma ta tz'ibatalic: ‘Ri wachoch cäbix na ja re ch'awem ruc' Dios che cumal conojel ri nimak tak tinimit?’ Ri ix c'ut i banom qui c'olbal eläk'omab che.” Xquita' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab. Cäquitzucuj c'ut jas ri cäquiban che u cämisaxic ri Jesus. Cäquixe'j c'u quib chuwäch, rumal rech chi q'uialaj winak cäquimay ri u tijonic. Aretak xk'ekal chic, xel bic pa ri tinimit. Ak'ab c'ut aretak xeboc'ow pa ri be, xquil ri u che'al higo chaki'jarinak chic c'ä chuxe'. Xnataj c'u che ri Lu', xubij che ri Jesus: “Ajtij, chilampe la. Ri u che'al higo ri xc'okoj la, chaki'jaric chic.” Ri Jesus xubij che: “Chc'ol i cojonic che ri Dios. Kastzij quinbij chiwe chi apachin ri cubij che we juyub ri': ‘Chatel chi', chaq'uiaka' awib pa ri plo,’ we je cubij man cuban ta quieb u c'u'x, xane' cäcojonic chi cäbantaj na ri cubij, je cäbantaj na. Rumal c'u ri', quinbij chiwe chi ronojel ri quita' pa ch'awem ruc' Dios, chicojo' chi quic'am na jas ri quito, cäbantaj c'u na chiwe. Bitajinak chi c'u wa' xetzelej pa Jerusalen. Aretak c'u cätajin cawacat ri Jesus pa ri rachoch Dios. Xepe ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob e cachil ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri nimak tak tatayib, xebopan ruc'. Xquic'ot u chi': “¿Ruc' jachique takanic caban ronojel wa'? ¿Jachin c'u yowinak we takanic ri' pa a k'ab che qui banic we jastak ri'?” Xubij ri Jesus chque: “Xukuje' ri in quinta' jun tzij chiwe, chibij ba' chwe. Te c'u ri' quinbij na chiwe jachin yowinak we takanic ri' pa nu k'ab che qui banic we jastak ri': Ri bautism rumal ri Xuan, ¿la aj chicaj? o ¿la quech winak?” Ri e are' xquichomala' chquixo'l, xquibij: “We cäkabij, ‘re ri Dios’, ri are' cubij na: ‘¿Jas c'u che man xicoj ri cubij?’ We cäkabij chi ‘quech winak’, elinak c'u chi sak chquiwäch conojel ri winak chi ri Xuan are jun k'axal tzij. Cäquixe'j c'u quib chquiwäch ri winak.” Xquitzelej c'u u wäch ri u tzij ri Jesus, xquibij: “Man keta'm taj.” Ri Jesus xubij chque: “Mawi ri in quinbij chiwe jachin yowinak takanic pa nu k'ab che qui banic we jastak ri'.” Ri Jesus xuchaplej qui ch'abexic ri winak cuc' c'ambal tak no'j, xubij: “C'o jun achi xuban jun ticbal uva, xuk'atij c'u rij, xuc'ot jun pitz'bal uva, xuyac jun tac'atic ja. Te c'u ri' xuya' can pa kajomal chque ajchaquib, xbe naj. Aretak xurik ri u k'ijol ri uva, ri achi xutak ulok jun pataninel cuc' ri ajchaquib che u c'amic re ri u wächinic ri uva. Ri ajchaquib c'ut xquichapo, xquich'ayo xcokataj bic. Man c'o ta xquiya' bic che. Ri achi xutak chi ulok jun pataninel cuc' ri ajchaquib. Ri e are' c'ut xquiq'uiak ri pataninel che abaj, xquisoc chujolom, xquiyok'o. Ri achi xutak chi ulok jun chi u pataninel. Ri ajchaquib c'ut xquicämisaj. Xukuje' xebutak ulok niq'uiaj u pataninelab chic. Ri ajchaquib xequich'ay niq'uiaj chque, xequicämisaj niq'uiaj chic. C'ä c'o na jun ruc' ri achi, are wa' ri lok'alaj u c'ojol. Chuq'uisbalil xutak ulok ri are' cuc' ri ajchaquib. Xuchomaj: ‘Nim cäquil wi na ri nu c'ojol.’ Ri ajchaquib je xquibila' wa' chquixo'l: ‘Are wa' ri echbenel. Tisaj, chkacämisaj. Cujcanaj c'u can uj puwi' ri rechbal.’ Xquichapo, xquicämisaj, xquesaj bic pa ri ticbal uva.” Ri Jesus xubij: “¿Jas c'u cuban na ri rajaw ri ticbal uva? Cäpe na che qui cämisaxic ri ajchaquib. Cuya' c'u na ri u ticbal uva pa kajomal chque niq'uiaj chic. ¿La ma ta i siq'uim we Tz'ibatalic ri'?: ‘Ri abaj ri xq'uiak can cumal ri yacal tak ja, are abaj wa' ri xux na ri nim u patan. Rumal ri Ajawaxel xban wa', mayibal c'u wa chquiwäch ri ka bak'wäch’.” Are ta c'u xcaj xquiyut ta bic ri Jesus, xquich'ob c'ut chi xucoj we c'ambal no'j ri' che qui c'ulelaxic. Rumal c'u rech chi caquixe'j quib chquiwäch ri winak, xquiya' canok xebec. Xetak ulok jujun chque ri pariseyib xukuje' jujun chque ri aj herodianib ruc' ri Jesus, rech cubij jun tzij ri caquitzujubej rech. Xebopan ruc' ri Jesus, xquibij che: “Aj tij, keta'm chi lal cäbij la ri kastzij, chi man coc ta la il chuwäch jachin jun; man are ta c'u caca'yej la ri qui wäch ri winak, xane' catijon la ruc' kastzij chrij ri u be ri Dios. ¿La ya'talic cakatoj tojbal che ri nimalaj k'atal tzij Sesar, o man ya'tal taj?” Ri Jesus reta'm chi xa quieb qui wäch, xubij chque: “¿Jasche quic'am u pa nu chi'? Chic'ama' ulok jun puak, rech quinwilo.” Aretak xquic'am ulok, xubij chque: “¿Jachin u palaj wa' ri c'o chuwäch ri puak xukuje' ri bi'aj ri tz'ibatalic?” Xquibij che: “Rech ri Sesar.” Xubij c'u ri Jesus chque: “Chiya' che ri Sesar ri rech ri Sesar. Xukuje' chiya' che ri Dios ri rech ri Dios.” Xquimay c'u ri xubij chque. Xebopan jujun saduseyib ruc' ri Jesus. Ri e are' cäquibij chi man quec'astaj taj ri cäminakib. Xquic'ot u chi' ri Jesus, xquibij: “Aj tij, ri Moises xutz'ibaj can chke, chi we c'o jun achi cäcämic, cuya' can rixokil, we c'u man e c'o ta can ralc'ual ruc', rajawaxic chi ri rachalal cäc'uli' na ruc' ri malca'n ixok. Jeri' ri e ralc'ual ri quec'oji' na ruc', cuban na chque chi je ta ne e ralc'ual ri rachalal ri xcämic. E c'o c'u wukub achijab cachalal quib. Ri nabeal xc'uli'c, xcäm c'ut, man c'o ta ralc'ual xuya' canok. Ri ucab xc'uli' ruc' ri malca'n, xcäm c'ut, man c'o ta ralc'ual xuya' canok. Jeri' ri urox xukuje'. Ri wukub xec'uli' ruc' ri ixok, man c'o ta c'u calc'ual xquiya' canok. Aretak xecäm bic conojel, xukuje' ri ixok xcäm bic. Ri ixok ri' xux c'u na quixokil ri wukub, aretak quec'astaj na ri cäminakib, ¿jachin c'u lo chque ri wukub achijab cuban na rixokil che ri ixok?” Ri Jesus xubij chque: “Ix subutajinak, rumal rech chi man iweta'm ta ri Tz'ibatalic, mawi ri u cuinem ri Dios. Aretak c'u quec'astaj na ri cäminakib, man quec'uli' ta chic, mawi cäquiya' quib che c'ulanem, xane' e je jas ri tako'nib ri e c'o chila' chicaj. C'o chi jun tzij quinbij chquij ri cäminakib, chi quec'astaj na: ¿La ma ta i siq'uim pa ri u wuj ri Moises jawije' tz'ibatal wi aretak ri Dios xuch'abej ri Moises pa ri juwi' q'uix?, xubij: ‘In ri' ri u Dios ri Abraham, ri u Dios ri Isaac, ri u Dios ri Jacob.’ Ri Dios, man are ta qui Dios cäminakib, xane' are qui Dios ri e c'aslic. Ri ix sibalaj ix sachinak.” Aretak xril ri achi chi ri Jesus utz u wäch u tzelexic ri u tzij jun chque ri ajtijab re ri pixab xubano, xuta' ri xquitzijoj ri achijab ruc' ri Jesus. Reta'm c'ut chi ri Jesus utz u tzelexic ri qui tzij xubano. Xopan ruc' ri Jesus, xubij che: “¿Jachique ri takomal ri nim na u banic chquiwäch conojel?” Ri ucab cäjunamataj ruc' wa': ‘Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat jas ri at calok'ok'ej awib.’ Man c'o ta chi jun takomal ri nim ta na u k'ij chquixo'l we quieb ri'.” Xubij c'u ri ajtij che: “Utz, Ajtij. Kastzij ri bim la chi xuwi jun ri Dios, man c'o ta c'u jun chic chuwäch. Kastzij ri bim la, chi we jun culok'ok'ej ri Dios ruc' ronojel ri ranima', ruc' ronojel ri retamanic, xukuje' ruc' ronojel ri u chuk'ab, xukuje' culok'ok'ej ri rajil u tz'akat je jas jun culok'ok'ej rib, are nim na qui k'ij chquiwäch conojel ri sipanic ri queporox che tabal tok'ob puwi ri porobal.” Ri Jesus, aretak xuta' ri u tzij ri ajtij, xrilo chi c'o u no'j, xubij che: “Man naj ta at c'o wi che ri rajawibal ri Dios.” Man c'o ta chi jun xuc'ot u chi' ri Jesus, conojel cäquixe'j chi quib che u c'otic u chi'. Ri Jesus cätajin quebutijoj ri winak pa ri rachoch Dios, xubij chque: “¿Jasche cäquibij ri ajtijab re ri pixab chi ri Crist are u c'ojol ri David? Kas are c'u ri David xubij can rumal ri Ruxlabal ri Dios: Xubij ri Ajawaxel che ri Wajaw: ‘Chatt'uyul pa nu wiquiak'ab, c'ä quebencoj na ri a c'ulel che qui tac'alibal ri e awakan.’ We c'u kas are' ri David xbinic chi Rajaw, ¿jas c'u che cäbixic chi u c'ojol?” Ri winak c'ut, sibalaj e q'ui chic qui mulin quib, cäquicot canima' chutatabexic ri u tzij ri Jesus. Xubij c'u ri Jesus chque pa ri u tijonic: “Chichajij iwib chquiwäch ri ajtijab re ri pixab. Ri e are' utz cäquina'o quebinicatic qui cojom chorachak tak catz'iak. Utz cäquilo chi ri winak cäquiya' rutzil qui wäch pa tak ri c'ayibal. Caquit'uyuba quib pa tak ri c'olbal ri nimak na qui k'ij pa tak ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, cäquitzucuj ri t'uyulibal ri nimak qui k'ij pa ri ula'nic. Cäquitokij cachoch ri ixokib malca'nib. Cäquiyuk rakan ri qui ch'awem ruc' Dios xa rech utz quebil cumal ri winak. Rumal c'u wa' nim na ri c'äjisabal qui wäch cäquirik na ri ajtijab re ri pixab.” T'uyul c'u ri Jesus chuwäch ri c'olbal ri cäya' wi ri cuchuj. Cärilo jas ri cäquiban ri winak cäquiya' ri puak chupam ri c'olbal cuchuj. Xepe q'ui k'inomab, xquiya' nimak tak qui cuchuj. Xopan c'u jun mebalaj chuchu' malca'n, xebuya' quieb alaj tak puak re quiäk ch'ich', ri xa jubik' cajil. Ri Jesus xebusiq'uij ri u tijoxelab, xubij chque: “Kastzij quinbij chiwe chi we mebalaj chuchu' malca'n ri' are nim na ri xuya' chquiwäch conojel ri qui yo'm qui cuchuj chupam ri c'olbal cuchuj. Conojel are qui yo'm jubik' che ri to'tajinak can cuc'. Are c'u we chuchu' malca'n ri', pune' c'o rajawaxic che, xuya' ronojel ri c'o ruc', ronojel ri tzukbal rech.” Aretak xel ulok ri Jesus pa ri rachoch Dios, jun chque ri u tijoxelab xubij che: “¡Ajtij, chilampe la tak we abaj ri' xukuje' nimak tak ja ri'!” Ri Jesus xubij che: “¿La quebawil we nimak tak ja ri'? Copan na jun k'ij aretak man cäcanaj ta can jun abaj puwi' ri jun chic, xane' ronojel cäwulix na.” Aretak xt'uyi' ri Jesus chupam ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun, chuwäch apan ri rachoch Dios, ri Lu', ri Santiag, ri Xuan xukuje' ri Trix xquita' che xa pa u tuquiel wi. Bij la chke: “¿Jampa' quebantaj we jastak ri'? ¿Jas c'u ri etal aretak majok chebantaj ronojel wa'?” Ri Jesus xuchaplej u bixic chque: “Chichajij iwib c'o jun mixsubuwic. E q'ui quepe na, pa ri nu bi' cäquibij: ‘In ri' ri Crist’. Quequisub na q'ui winak. Aretak chito chi e c'o ch'o'j, aretak quita' na u tzijol tak ch'o'j, mixsachic. Rajawaxic c'ut chi je cäc'ulmax na wa'; c'ä majok c'u ri q'uistajic. Cäwalij na jun nim tinimit chrij jun nim tinimit chic, cäwalij na jun ajawibal chrij jun ajawibal chic. Cuban na cabrakan pa jalajoj tak c'olbal, quepe na wi'jal. Chaplebal c'u wa' que k'oxowem. Ri ix c'ut chichajij iwib. Quixjach c'u na pa tak qui k'ab ri k'atal tak tzij. Quixch'ay na pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Quixc'am na bic chquiwäch ri c'o takanic pa qui k'ab xukuje' chquiwäch ajawinelab rumal wech in. Jeri' cuya' quixk'alajisan na chwij chquiwäch ri e are'. Rajawaxic chi nabe cätzijox na ri tzij re colobal ib pa tak conojel nimak tak tinimit. Aretak quixc'am na bic chquiwäch ri k'atal tak tzij, mixe'j iwib, michomaj bic jas ri quibij na. Xane' chitzijoj jas ri cäya' na chiwe pa ri jok'otaj ri'. Man ix ta c'ut ri quixtzijonic, xane' are ri Ruxlabal ri Dios. E c'o winak quequijach na ri cachalal pa cämisaxic, xukuje' c'o tatayib quequijach na ri calc'ual. E c'o alc'ualaxelab ri cäquiwalijisaj na quib chquij ri qui tat qui nan, quequicämisaj na. Quetzelax na i wäch cumal conojel rumal rech ri nu bi'. Apachin c'u ri cuk'i' ri c'ax c'ä pa ri q'uistajic, are' ri' cacolotaj na. Aretak c'u quiwil ri tz'ilalaj jasach pa ri c'olbal ri man takal ta wi che chi cac'oji' chila', (ri jun ri cusiq'uij we tzij ri', chuch'obo'), c'äte ri' ri e c'o pa Judey chebanimaj bic pa tak ri juyub. Ri c'o puwi' ri ja, mäkaj ulok moc pa ri ja che u c'amic bic jun jasach. Ri c'o pa ri juyub, mätzelej ulok che u c'amic bic ri u k'u'. ¡Tok'ob c'u qui wäch ri ixokib yawab tak winak chic! ¡Tok'ob qui wäch ri ixokib ri quetu'bisanic! Chitz'onoj che ri Dios chi mäc'ulmax wa' pa ri u k'ijol ri sakloloj tew. Pa tak ri k'ij ri' quepe na c'axc'olil ri man ilom ta ulok kas pa ri u tiquiritajic ri uwächulew c'ä camic ri xuban ri Dios, mawi cäc'ulmax na. We ta ma ta queco'pix we k'ij ri' rumal ri Ajawaxel, ma ta c'o jun ri cac'asi' ta canok. Rumal c'u quech ri winak ri e u cha'om, cuco'pisaj ri k'ij ri'. We c'o c'u jun cubij chiwe: ‘Chiwilampe', waral c'o wi ri Crist’, o ‘Chiwilampe', jela' c'o wi’, micoj ri cubij. Quewalij na winak ri cäquijaluj quib chi e crist, cäquijaluj quib chi e k'axal tak tzij. Quequiban na etal xukuje' mayibal che qui subic we quecuin chque xukuje' ne ri e cha'talic. Ri ix c'ut chiwila'. Nu bim chi c'u apan ronojel wa' chiwe.” “Pa tak c'ut ri k'ij ri', ri cac'ow ri k'ijol rech ri c'axc'olil, ri k'ij cäk'ekumar na, ri ic' man cuya' ta na ri u sakil. Ri ch'imil ri e c'o chicaj quetzak na ulok, ri chuk'ab ri e c'o chicaj queyicopisax na. C'äte ri' quil na ri Rija'l Winak petinak pa tak ri sutz' ruc' nimalaj cuinem, nim u k'ij cäpetic. C'äte ri' quebutak c'u na ri e u tako'nib aj caj, quebumulij na ri e u cha'om, pa ri elebal k'ij, pa ri u kajebal k'ij, ri e c'o pa u moxk'ab xukuje' u wiquiak'ab ri elebal k'ij, c'ä naj che ri uwächulew, ri c'ä naj che ri caj. Chich'obo' ri c'ambal no'j chrij ri u che'al higo: Aretak queräxar ri u k'ab, quetux c'u ri u xak, iweta'm chi petinak chic ri k'aläj. Jeri' xukuje' ri ix, aretak quiwilo chi quebantaj we jastak ri', chich'obo' chi ri Rija'l Winak c'o chic, chi' tak ri ja. Kastzij quinbij chiwe, chi c'ä maja' quecäm ri winak ri e c'o cho ri uwächulew camic, aretak quec'ulmax na conojel we jastak ri'. Queboc'ow na ri caj ulew. Are c'u ri nu tzij man queboc'ow taj. Man c'o ta jun reta'm jachique jok'otaj, mawi jachique k'ij cäbantaj na wa'. Man queta'm ta ri tako'nib aj caj, mawi ne ri C'ojolaxel. Xuwi ri Tataxel reta'm. Chiwila', chixc'asc'atok; man iweta'm ta c'u ri k'ij. Are je jas jun achi ri xbe naj, xuya' can ri rachoch, xuya' can takanic pa qui k'ab ri rajchaquib, xuya' can qui chac chquijujunal. Xtakan che ri chajil uchi'ja chi rajawaxic cäc'asc'atic. Chixc'asc'at ba'. Man iweta'm ta c'ut jampa' cäpe ri rajaw ja, we pa xk'ekal, we pa niq'uiaj ak'ab, we aretak cok' ri ama' ec', we aretak cäsakaric. Chixc'asc'at ba', rech we xa' c'ätetal cäpetic, mixlurika' cätajin quixwaric. Ri quinbij chiwe, quinbij c'u chque conojel: Chixc'asc'atok.” Xa' quieb k'ij cäraj che ri nimak'ij re ri oc'owem, aretak catij ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc'. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob cuc' ri ajtijab re ri pixab cäquitzucuj jas cäquiban na che u chapic ri Jesus ruc' subunic rech cäquicämisaj. Xquibij c'ut: “¡Machap pa ri nimak'ij, rech metuquin ri winak!” C'o c'u ri Jesus pa Betan cho rachoch ri Simon, ri xc'oji' ch'a'c chrij. Ri Jesus c'o pa ri mexa. Xopan jun ixok, ruc'am jun lime't re abaj alabastr. C'o c'oc'alaj cunabal re nard chupam, man yujtal ta ruc' jun jasach chic, sibalaj pakal rajil. Xuwotz'ij ri lime't, xuk'ij ri c'oc'alaj cunabal pa u jolom ri Jesus. E c'o c'u jujun ri xeyojtaj pa canima', xquibij: “¿Jasche xsach u wäch we c'oc'alaj cunabal ri'? Utz na we ta xc'ayix we c'oc'alaj cunabal ri' ri cuch'äc jun ajchac pa jujun junab chac pa tak ri k'ij ri', xya' ta c'u chque ri mebayib.” Xewixwit c'u chrij ri ixok. Ri Jesus c'ut xubij: “Chiya' canok. ¿Jasche quiya' latz' che? Utzalaj chac xuban chwe. Ronojel k'ij e c'o mebayib iwuc'. Aretak c'u quiwaj, quixcuinic quiban utzil chque. Are c'u ri in man ronojel ta k'ij in c'o iwuc'. We ixok ri' xubano jas ri xcuin che u banic. Xubil bic ri nu cuerp c'ä majok chincämok. Kastzij quinbij chiwe chi apawije' ta ne ri cätzijox wi na ri tzij re colobal ib cho ronojel ri uwächulew, chila' xukuje' cätzijox wi na jas ri xuban we ixok ri' chwe. Are natabal re wa'.” C'äte ri' xel bic ri Judas Iscariot, jun chque ri cablajuj. Xbe cuc' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob che u jachic ri Jesus pa qui k'ab. Aretak ri e are' xquita' ri u tzij ri Judas, xequicotic, xquichi'j puak che. Cutzucuj c'u ri Judas jun k'ij rech cujach ri Jesus pa qui k'ab. Pa ri nabe k'ij re ri tijbal caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc', aretak cäcämisax ri chij re ri oc'owem, ri u tijoxelab xquibij che ri Jesus: “¿Jawije' caj wi la cäkasuc'umaj wi ri wa'im re ri oc'owem rech cätij la?” Ri Jesus xebutak bic quieb chque ri u tijoxelab, xubij chque: “Jix pa ri tinimit. Quirika' na jun achi ri ruc'am jun k'ebal ja'. Chiterenej bic. Jawije' c'u ri coc wi ri achi, chibij che ri rajaw ja: ‘Ri Ajtij cubij: ¿Jawije' c'o wi ri c'olbal ri quintij wi na ri wa'im re ri oc'owem cuc' ri nu tijoxelab?’ Ri are' cuc'ut na jun nimalaj c'olbal chiwäch pa ri cawik ja. Suc'umam chic ri c'olbal. Chisuc'umaj ri wa'im re ri oc'owem chke chila'.” Xebel c'u bic ri u tijoxelab, xebopan pa ri tinimit, je xquiriko jas ri u bim bic ri Jesus chque. Xquisuc'umaj c'u ri wa'im re ri oc'owem chila'. Xk'ekal chic, xopan ri Jesus e rachilam ri cablajuj. Aretak xeboc pa ri mexa, cätajin quewa'ic, xubij ri Jesus: “Kastzij quinbij chiwe, chi c'o jun chiwe, ri cäwa' wuc', quinujacha' na.” Ri tijoxelab xquichaplej bisonic, chquijujunal xquibij che: “¿La in lo?” Ri are' xubij chque: “Jun chque ri cablajuj, ri curub ri u caxlanwa wuc' pa ri lak. Kastzij ri Rija'l Winak cäbec, jas ri tz'ibatal chrij. ¡C'ax c'u curik na ri achi ri cäjachow ri Rija'l Winak! Are ta utz ri' che ri winak ri', we ta ma ta xalaxic.” Aretak cätajin quewa'ic, ri Jesus xuc'am ri caxlanwa, xutewichi'j, xupiro, xuya' chque, xubij: “Chic'ama', are wa' ri nu cuerp.” Xukuje' xuc'am ri uq'uiabal, xumaltioxij c'u wa' che ri Dios, xuya' chque. Conojel c'ut xquitij que. Ri Jesus xubij chque: “Are' nu quiq'uel wa', ri rumal cajiquibax ri c'ac' c'ulwächinic, ri cätix na che qui to'ic q'uialaj winak. Kastzij quinbij chiwe chi man quintij ta chi na we ri u wa'l uva, c'ä pa ri k'ij aretak quintij chi na jumul pa ri rajawibal ri Dios.” Aretak qui bixom chi jun bix, xebe pa ri qui Juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Ri Jesus xubij chque: “Iwonojel quitzak na ri cu'lbal i c'u'x chwij, jas ri tz'ibatalic: ‘Quincämisaj na ri ajyuk', quejabun c'u na ri chij.’ Aretak c'u chinc'astaj chquixo'l ri cäminakib, nabe quinbe na pa Galiley chiwäch.” Are c'u ri Lu' xubij che: “Pune' conojel caquitzak na, ri cu'lbal qui c'u'x man in je taj ri in.” Ri Jesus xubij che: “Kastzij quinbij chawe chi camic pa we ak'ab ri', c'ä majok camul cok' ri ama' ec', oxmul cabij na chi man aweta'm ta nu wäch.” Are c'u ri Lu' xucoj u chuk'ab che u bixic che ri Jesus: “Pune' rajawaxic quincäm junam uc' la, mawi jumul quinbij na chi man weta'm ta wäch la.” Jewa' xukuje' xquibij conojel ri tijoxelab. Xebopan pa ri c'olbal Jetsemani u bi'. Xubij ri Jesus chque ri u tijoxelab: “Chixt'uyul can waral, quinban na ch'awem ruc' Dios.” Xebuc'am bic ri Lu', ri Santiag, ri Xuan che rachil. Ri Jesus xuchaplej nimalaj bis, xc'axc'ob ri ranima'. Xubij chque: “Sibalaj cäbison ri wanima'. Chixcanaj can waral, chixc'asc'atok.” Xnabej apan jubik', xutzak rib pa ulew, xutz'onoj che ri Dios chi we bantajel ma ta copan we jok'otaj ri'. Xubij: “Nu Tat, ri lal cäcuin la che u banic ronojel. Chesaj la we kumubal re c'axc'olil ri' chnuwäch. Bana' ba la jas ri caj la, man are ta ri quinwaj in.” Xtzelej c'ut jawije' ri e c'o wi canok, xebulurika' quewaric. Xubij che ri Lu': “Simon, ¿la catwaric? ¿La ma ta xatcuinic xatc'asc'at ta jun jok'otaj wuc'? Chixc'asc'atok, chibana' ch'awem ruc' Dios, rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac. Ri iwanima' cäraj, are c'u ri i cuerp man c'o ta u chuk'ab.” Ri Jesus xbe chi jumul, xuban ch'awem ruc' Dios. Je xubij jas ri xubij nabe. Xtzelej chi ulok, xebulurika' ri u tijoxelab cätajin quewaric, rumal rech chi c'o qui waram. Man cäquirik ta c'ut jas cäquibij che ri Jesus. Xbe ri Jesus churox mul, xubij chque: “Chixwar ba', chixuxlanok. Ruc' wa', xopan ri jok'otaj. Chiwilampe', ri Rija'l Winak cäjach na pa qui k'ab ajmaquib. Chixwalijok, jo'. Chiwilampe', petinak ri jachal wech.” Aretak c'ä cätajin cäch'aw ri Jesus, chanim xpe ri Judas, jun chque ri cablajuj, e rachil q'ui winak. Cuc'am ch'ich', cuc'am che'. E takom ulok cumal ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob, ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri nimak tak tatayib re ri tinimit. Ri jachal re ri Jesus u yo'm chi etal chque, xubij: “Ri jun ri quintz'umaj, are ri'. Chichapa', kas utz u c'amic bic chibana'.” Aretak xpe ri Judas, chanim xkeb ruc' ri Jesus, xubij che: “¡Ajtij!” C'äte c'u ri', xutz'umaj. C'äte ri' ri winak xquichap ri Jesus, xquiyutu. Jun chque ri e tac'atoj chila' xresaj ri u ch'ich', xusoc ri u pataninel rech ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, xresaj apan ri u xiquin. Xch'aw ri Jesus, xubij chque: “¿La je ta ne chrij jun eläk'om ix elinak wi ulok cuc' ch'ich' cuc' che' che nu chapic? Ronojel k'ij xinc'oji' iwuc', xebench'abej ri winak pa ri rachoch Dios, man xinichap ta c'ut. Je c'u cäban wa' chwe rech cäbantajic jas cubij ri Tz'ibatalic.” C'äte ri' conojel ri tijoxelab xquiya' can ri Jesus, xebanimajic. Terenetal c'ut rumal jun ala ri xa' jun atz'iak re waram u q'uiakom chrij, xchap c'u cumal ri winak. Ri are' c'ut xutzokopij can ri atz'iak, ch'analic xanimajic. Xc'am bic ri Jesus chuwäch ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Conojel c'u ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob e cachil ri nimak tak tatayib re ri tinimit xukuje' ri ajtijab re ri pixab xquimulij quib chrij. Are c'u ri Lu' xuterenej bic ri Jesus chi naj c'ä cho ri rachoch ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Xt'uyi' can cuc' ri chajinelab, cätajin cumik' rib chrij ri k'ak'. Ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' conojel ri tatayib ri cäquik'at tzij paquiwi' ri aj judeyib, quequitzucuj winak ri cäquik'alajisaj tak mac chrij ri Jesus rech cäcämisaxic. Man quequirik ta c'ut. E q'ui xquiban tzijtal chrij, man xak ta c'u junam xebel ri e qui k'alajisanic. Xewalij jujun, xquiban tzijtal chrij, xquibij: “Ri uj xkata' we achi ri' aretak xubij: ‘In quinwulij na we rachoch Dios ri' ri banom cumal qui k'ab ri winak, pa oxib k'ij c'ut quinyac chi na jun ri man banom ta cumal winak.’ ” Mawi ruc' wa' junam xebel wi ri qui k'alajisanic. Xwalij c'u ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob pa qui niq'uiajil ri winak, xuc'ot u chi' ri Jesus, xubij: “¿La man c'o jas catzelej u bixic? ¿Jas wa' ri cäquibij chawij?” Ri Jesus man xch'aw taj, man c'o ta jun tzij xutzelej u wäch. Ri e qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xuc'ot chi jumul u chi', xubij che: “¿La at ri' ri Crist, u C'ojol ri Tewichimalaj Dios?” Ri Jesus xubij che: “In ri'. Quiwil c'u na ri Rija'l Winak t'uyul pa ri u wiquiak'ab ri c'o ronojel u cuinem, petinak pa tak ri sutz' cho ri caj.” Are c'u ri e qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xujis ri ratz'iak, xubij: “¿Jas ta chic qui patan niq'uiaj k'alajisanelab chke? I tom chic chi cuc'ulelaj ri Dios. ¿Jas quichomaj?” Conojel xquik'at tzij puwi' chi takal u cämisaxic. Jujun chque xquichaplej u chubaxic chu palaj, xquich'uk ri u palaj, xquit'oc che k'ab, xquibij che: “¡Chach'obo' jachin xatch'ayowic!” Ri chajinelab xquipak'ij k'ab che ri u palaj. C'o c'u ri Lu' cho ri uwo ja iquim. Xpe jun ali, are jun chque ri pataninelab re ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Xrilo chi cumik' rib ri Lu', xuca'yej, xubij che: “Ri at xukuje' xatc'oji' ruc' ri Jesus ri aj Nazaret.” Ri are' c'ut xresaj rib chupam, xubij: “Man weta'm taj u wäch, mawi quinch'ob ri cabij.” Xel c'u apan chuchi' ri ja. Xok' c'u ri ama' ec'. Ri ali xril chi jumul ri Lu', xuchaplej u bixic chque ri e c'o chila': “Are' jun wa' chque.” Ri Lu' jumul chic xresaj rib chupam. Xa' nim jubik' chic, ri e c'o chila' xquibij chi jumul che ri Lu': “Kastzij ri at at jun chque; keta'm chi at aj Galiley.” Ri Lu' xuchaplej u c'okoxic rib xuban ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' ri Dios, xubij: “Man weta'm ta u wäch we achi ri' ri quitzijoj.” Chanim ri ama' ec' xok' chucamul. Xnataj c'u che ri Lu' ri tzij ri u bim can ri Jesus che: “C'ä majok cok' camul ri ama' ec', oxmul a bim chic chi man aweta'm ta nu wäch.” Aretak ri Lu' xnataj wa' che, xk'utut ri ranima', xok'ic. Sibalaj ak'ab ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob cuc' ri nimak tak tatayib re ri tinimit, ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri qui nimakil ri aj judeyib xquitala' qui no'j. Xquiyut ri Jesus, xquic'am bic, xquijach che ri Pilat. Ri Pilat xuta' che: “¿La at ri' ri Cajawinel ri aj judeyib?” Ri Jesus xubij che: “Lal lal bininak.” Ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob q'ui julum k'abam xquibij chrij. Ri Pilat xuc'ot chi u chi' jumul, xubij: “¿La ma ta c'o catzelej u bixic? Chawila' joropa' ri jastak re ri julum k'abam caquibij chawij.” Ri Jesus mawi c'o jun tzij xubij. Je c'u ri' ri Pilat sibalaj xumayo. Pa ronojel c'u nimak'ij ri Pilat cutzokopij bic jun chque ri e tz'apitz'oj pa che', apachin ta ne ri cäquita' ri winak che. C'o c'u jun achi, Barabas u bi' tz'apim pa che' junam cuc' ri e rachil qui banom jun cämic pa jun walijisam ib. Xquimulij c'u quib ri winak chuwäch ri Pilat, xquita' che chi chubana' jas ri qui nak'atisabal, chi cutzokopij bic jun chque ri e c'o pa che'. Ri Pilat xuta' chque: “¿La quiwaj chi quintzokopij bic ri Cajawinel ri aj judeyib?” Reta'm c'ut chi ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob qui jachom ri Jesus che, xa rumal rech chi c'ax cäquina' che. Ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xquicoj qui c'u'x ri winak, chi are sibalaj utz cätzokopix bic ri Barabas chuq'uexwäch ri Jesus. Ri Pilat xubij chque: “¿Jas c'u quiwaj quinban che we jun ri quibij chi are Cajawinel ri aj judeyib?” Ri e are' xquirak qui chi' jumul chic, xquibij: “¡Chripa' la cho jun ripibal!” Ri Pilat xubij chque: “¿Jas etzelal u banom?” Ri winak c'ut sibalaj co xquirak qui chi': “¡Chripa' la cho jun ripibal!” Ri Pilat are cäraj cubano jas ri qui rayibal ri winak. Xutzokopij bic ri Barabas chquiwäch. Xtakan c'u che u rapuxic ri Jesus. Xujach c'u bic chque ri winak rech caquiripo. Ri ajch'ojab xquic'am bic ri Jesus cho ri ja re k'atbal tzij, xequisiq'uij conojel ri ajch'ojab ri e c'o chila'. Xquicoj jun ratz'iak re morato. Xquicoj jun corona chu jolom, re quemom q'uix. Te c'u ri' xquirak qui chi', xquibij: “¡Nim u k'ij, ri Cajawinel ri aj judeyib!” Xquik'osij jun aj che ri u jolom xquichubaj, xexuqui' chuwäch, xquik'ijilaj. Aretak quetz'bem chi u wäch, xquesaj ri ratz'iak re morato, xquicoj ri kas ratz'iak chrij. Te c'u ri' xquesaj bic che u ripic. C'o c'u jun achi Simon u bi', aj Siren, qui tat ri Alejandr xukuje' ri Rup. Ri Simon cätajin coc'owic, petem re pa juyub. Ri ajch'ojab xquicoj chuk'ab che rech cutelej bic ri u ripibal ri Jesus. Xquic'am bic ri Jesus pa ri c'olbal Golgota, ri quel cubij u Bakil Jolomaj. Xquiya' u wa'l uva yujtal ruc' mir (re cunabal che resaxic ri k'oxom), che ri Jesus rech cutijo. Man xuc'am ta c'ut. Aretak qui ripom chic xquijach ri ratz'iak, chquiwäch ruc' taklebenic, che rilic jas ri cäquic'am bic chquijujunal. Pa ri ubelej jok'otaj re ak'abil aretak xrip cho ri ripibal. Ri u mac ri tz'ibax puwi', are wa': Ri Cajawinel ri aj Judeyib. Ri winak ri queboc'owic xquiyok'o, xquisutusa' ri qui jolom, xquibij: “¡Pa at ri cawulij ri rachoch Dios!, pa oxib k'ij c'ut cayac chi na, chacolo awib chbil awib, chatkaj ulok cho ri ripibal.” Junam xukuje' ri qui nimakil ri cojol tak tabal tok'ob cuc' ri ajtijab re ri pixab xquetz'bej u wäch, xquibila' chquixo'l: “Xebucol niq'uiaj winak, man cäcuin ta c'u che u colic rib chbil rib. Chkaj ulok ri Crist, Rajawinel Israel, cho ri ripibal, rech cäkilo, cujcojon c'ut.” Xukuje' c'u ne ri e ripom junam ruc' xeyok'on che. Aretak xurik ri tiquil k'ij, xk'ekumar ronojel ri uwächulew c'ä pa ri oxib rajilabal ri benak k'ij. Pa ri urox rajilabal ri benak k'ij ri Jesus xurak u chi' ruc' chuk'ab, xubij: “Eloi, Eloi, ¿lama sabactani?” Quel cubij wa: “Nu Dios, Nu Dios, ¿jasche xinya' la can nu tuquiel?” Jujun chque ri e c'o chila' aretak xquito, xquibij: “Chitampe', cusiq'uij ri Eliy.” Aninak xpe jun, xurub jun potzopic pa ch'amalaj u wa'l uva, xuya' puwi' jun aj, xuya' ak'an che ri Jesus rech cutz'ubu, xubij: “Chiweyej na, chkila' we cäpe ri Eliy che u kasaxic cho ri ripibal.” Ri Jesus co xurak u chi', xcämic. Ri tasbal u pam ri rachoch Dios xjixjobic, quieb xubano, xchapletaj ulok ajsic c'ä iquim. Ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab tac'al chuwäch ri Jesus. Aretak xrilo chi je xuban wa' ri Jesus, aretak xcämic xubij: “Kastzij we achi ri' are' u C'ojol ri Dios.” E c'o ixokib ri cätajin cäquil ulok chi naj. Chquixo'l c'u ri ixokib ri' e c'o ri Mariy Magdalen; xukuje' ri Mariy qui nan ri Santiag ri chak'axel xukuje' ri Jose; xukuje' ri Salome. We ixokib ri' quiterenem ulok ri Jesus, kas pa Galiley. Xquipatanij c'ut xukuje' niq'uiaj chic ri xepaki' ulok ruc' pa Jerusalen. Xk'ekal chic c'ut casuc'umax ri cajwataj che ri ucab k'ij ri are' k'ij rech uxlanem, xpe c'u ri Jose aj Arimatey. Ri are' jun chque ri qui nimakil ri k'atal tak tzij, nim quil wi. Ri are' reyem ri rajawibal ri Dios. Ri Jose man cuxe'j ta rib, xoc bic chuwäch ri Pilat, xutz'onoj ri u cuerp ri Jesus che. Ri Pilat xumayo chi chanim xcäm ri Jesus. Xusiq'uij ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab, cuta' che we cäminak chic. Aretak xubij ri qui nimal jun sient ajch'ojab che chi cäminak chic, xujach ri u cuerp che ri Jose. Ri Jose xulok' jun sak atz'iak, xukasaj ri u cuerp ri Jesus, xupis pa ri sak atz'iak, xuc'am bic pa jun mukubal ri c'otom chupam jun nimalaj abaj. Xuchuk c'u can u chi' ri mukubal ruc' jun abaj. Ri Mariy Magdalen ruc' ri Mariy u nan ri Jose xquilo jawije' ri xya' wi ri u cuerp ri Jesus. Aretak xoc'ow ri k'ij re uxlanem, ri Mariy Magdalen, ri Mariy u nan ri Santiag, xukuje' ri Salome xequilok' c'oc'alaj tak cunabal che u bilic chrij ri u cuerp ri Jesus. Sibalaj ak'ab pa ri nabe k'ij re ri seman, xebe chuchi' ri mukubal. Elinak chi ulok ri k'ij aretak xebopanic. Xquibij c'u chbil tak quib: “¿Jachin ta ri quesan ri abaj chuchi' ri mukubal?” Aretak xeca'y apanok, xquil ri nimalaj abaj esam chic. Aretak xeboc bic pa ri mukubal, xquil jun c'ojol ala t'uyul pa ri riquiak'ab ri mukubal, ri u cojom jun charachic atz'iak ri sibalaj sak. Ri ixokib c'ut xquimayo, xquixe'j quib. Ri c'ojol ala xubij chque: “Mixe'j iwib. Ri ix quitzucuj ri Jesus aj Nazaret, ri xrip cho ri ripibal. Xc'astaj c'u bic ri are'. Man c'o ta chi waral. Chiwilampe' ri c'olbal ri xya' wi. Jix ba', chibij chque ri u tijoxelab xukuje' che ri Lu': ‘Nabe cabe chiwäch pa Galiley. Chila' quiwil wi na u wäch, jas ri xubij chiwe.’ ” Ri ixokib xebec, xebanimaj bic chuchi' ri mukubal. Quebirbitic, cäquimayo. Man c'o ta xquibij che jachin jun, rumal rech chi quixe'n quib. Aretak c'astajinak chic ri Jesus sibalaj ak'ab pa ri nabe k'ij re ri uwuk k'ij, nabe xuc'ut rib chuwäch ri Mariy Magdalen ri xeresaj wukub itzel tak uxlabal che. “Pa quieb oxib tzij, ri ixokib xquitzijoj che ri Lu' xukuje' chque ri e rachil ronojel ri u bim ri tako'n aj caj chque. Ri Mariy xbec, xuya' u tzijol chque ri xec'oji' can ruc' ri Jesus. Ri sibalaj quebisonic, cätajin quebok'ic. Aretak oc'owinak chi wa', kas are' ri Jesus, cumal ri e u tijoxelab, xutak pa elebal k'ij pa u kajebal k'ij ri tastalicalaj tijonic ri man pukel taj ri cuk'alajisaj ri junalic colobal ib. Je chbanok”. Ri e are', aretak xquito chi xc'astaj ri Jesus, chi xilitaj rumal ri Mariy, man xquicoj taj. Chwi chi c'u wa' ri Jesus jalan chi wi u c'utic rib xuban chquiwäch quieb chque aretak e benak pa ri juyub. Ri e are' xebec, xequiya' u tzijol chque ri niq'uiaj chic. Mawi c'u ne xquicoj ri xquibij wa'. Chu q'uisbalil ri Jesus xuc'ut rib chquiwäch ri julajuj u tijoxelab, aretak e c'o pa ri mexa. Xebuyajo rumal rech chi co ri canima', man xecojon taj. Je qui yajic wa' xubano rumal rech chi man xquicoj ta ri qui tzij ri xeilowic chi xc'astajic. Xubij chque: Jix cho ronojel ri uwächulew. Chebitzijoj ri utzalaj tak tzij chque conojel ri winak. Apachin ri cäcojonic, cäban c'u ri u bautism, cäcolotaj na. Apachin c'u ri man cäcojon taj, cac'okox na. Ri quecojonic quequiban na we etal ri': Quequesaj na itzel tak uxlabal pa ri nu bi', quetzijon na pa c'ac' tak ch'abal, quequich'elej tak na cumätz. We ne quequikumuj jastak ri quecämisanic man cuban ta na c'ax chque. Quequiya' na ri qui k'ab paquiwi' ri yawabib, quecunataj c'u wa'. Ri Ajawaxel Jesus, aretak xuq'uis qui tzijobexic ri e u tijoxelab, xc'am xpaki' chicaj, xet'uyul pa ri riquiak'ab ri Dios. Ri u tijoxelab xebel bic, xquitzijoj chque ri winak pa tak ronojel c'olbal jas u banom ri Jesus. Ri Ajawaxel xebuto'o xukuje' xubano chi xquibana etal che u k'alajisaxic chi rech ri Dios ri tzij ri cäquibij. Je chbanok. E q'ui ri winak ri xcaj xquitz'ibaj pa cholaj ri u tzijobelil ri kas xc'ulmataj chkaxo'l. Ri xbantajic are je jas ri xc'ut chkawäch cumal ri xeilow ruc' ri qui bak'wäch kas pa ri u chaplebal, e pataninelab c'u wa' che ri Tzij. Ri in xukuje' nojim xinwetamaj ronojel kas pa ri u chapletajic rech quintz'ibaj wa' che la, lok'alaj kachalal Teopilo. Jeri' quetamaj na la ri kastzij chrij ri tijonic ri yo'm che la. Pa tak ri k'ij aretak ri Herod are' ajawinel re Judey, xc'oji' jun cojol tabal tok'ob, Zacariy u bi', ri c'o pa ri juk'at aj Abiy. Elisabet u bi' ri rixokil, jun chque ri e rija'l ri Aaron. Ri Zacariy ruc' ri Elisabet e suc' chuwäch ri Dios. Cäquinimaj ronojel ri u takanic ri Ajawaxel. Cäquinimaj ronojel ri pixab. Man c'o ta etzelal xriktaj chquij. Man e c'olinak ta calc'ual. Man alc'ualanel ta c'u ri Elisabet. Ri e quieb e nimak tak winak chic. Jun k'ij ri Zacariy c'o che u cojic tabal tok'ob chuwäch ri Dios jas ri u cholajil ri u juk'at. Je jas ri nak'atisam u banic chquixo'l ri e cojol tabal tok'ob, ri Zacariy are' xtakleben ri oquem chupam ri rachoch ri Ajawaxel che u poroxic ri c'oc' k'ol. Conojel c'u ri e q'uia winak e c'o apan cho ja, cätajin quech'aw ruc' Dios pa ri jok'otaj re ri u poroxic ri c'oc' k'ol. Ri tako'n aj caj re ri Ajawaxel xuc'ut rib chuwäch ri Zacariy, tac'al pa ri u wiquiak'ab ri porobal c'oc' k'ol. Ri Zacariy aretak xrilo, man xurik ta chic jas xubano, sibalaj xuxe'j rib. Ri tako'n aj caj xubij che: “Zacariy, maxe'j awib. Ri a bochi'nic xtatajic. Ri awixokil Elisabet cäralaj na jun a c'ojol. Xuan ri u bi' cacoj na. Cäc'oji' na nimalaj a quicotemal, e q'ui ri winak quequicot na aretak calaxic. Cux c'u na nim u k'ij chuwäch ri Ajawaxel. Man c'o ta u wa'l uva, man c'o ta tzam cutij na. Ri Ruxlabal ri Dios canojisan na c'ä majok chalaxok. Rumal ri are' e q'ui chque ri aj israelib quecojon na che ri Ajawaxel, ri qui Dios. Ri Xuan cänabej na chuwäch ri Ajawaxel, c'o ri Uxlabaxel xukuje' chuk'ab ruc' jas ri xc'oji' ruc' ri Eliy. Cuban na chi ri tat nan quec'oji' na pa utzil cuc' ri calc'ual. Cuban na chi ri canima' ri man e nimanelab taj quetzelej na ruc' ri utzalaj qui chomanic ri e suc'alaj tak winak. Je cuban wa' che qui suc'umaxic ri winak che u c'amowaxic ri Ajawaxel.” Xubij ri Zacariy che ri tako'n aj caj: “¿Jas quinban che retamaxic chi kastzij wa'? Ri in, in nim winak chic, xukuje' ri wixokil.” Ri tako'n aj caj xubij che: “In Gabriel, in tac'al chuwäch ri Dios. In takom ulok che a ch'abexic, che u tzijoxic we utzalaj tak tzij ri' chawe. Chawilampe', catmemar na, man catcuin ta na cattzijonic, c'ä pa ri k'ij ri quebantaj na wa', rumal rech chi man xacoj ta ri nu tzij. Aretak cäpe ri k'ij, cäbantaj na jas ri xinbij chawe.” Ri winak queyem ri Zacariy, xquimayo rumal rech chi xbeytaj chupam ri rachoch Dios. Aretak xel ulok, man xcuin ta che qui ch'abexic ri winak. Xquich'obo chi aretak c'o pa ri rachoch Dios, xril jun c'utwächinic. Ri are' xak ruc' ri u k'ab xebuch'abej, xmemar c'u canok. Xtz'akat c'u can ri k'ij ri cäpatanin ri Zacariy che cojol tabal tok'ob, xbe cho rachoch. E oc'owinak chi c'u we k'ij ri', ri Elisabet ri rixokil xux yawab winak, xuc'ol rib job ic' cho rachoch. Xubij: “Je u banom ri Ajawaxel wa' chwe, xel u c'u'x chwe pa tak we k'ij ri', rech man quinyok' ta chic cumal ri winak.” Chuwak ic' chi c'ut, ri tako'n aj caj Gabriel xtak ulok rumal ri Dios pa jun tinimit re Galiley, Nazaret u bi'. Xopan ruc' jun k'apoj ali ri tz'onom chic rumal jun achi Jose u bi'. Are jun chque ri e rija'l ri David. Mariy u bi' ri ali ri'. Xoc bic ri tako'n aj caj jawije' ri c'o wi ri Mariy, xubij che: “¡Quinya' rutzil a wäch, tok'obisam a wäch rumal ri Dios! Ri Ajawaxel c'o awuc'.” Ri Mariy c'ut, xumay ri u tzij, xuchomaj jas quel wa', chi je u ya'ic rutzil nu wäch wa' rumal. C'äte c'u ri' ri tako'n aj caj xubij che: “Mariy, maxe'j awib. Ri at a rikom ri u tok'ob ri Dios. Chawilampe', catux na yawab winak, cawalaj na jun awal, JESUS ri u bi' cacoj na. Ri are' cux na nim u k'ij, cäbix na u C'ojol ri Dios aj chicaj che. Ri Ajawaxel Dios cuya' na ri u tem ri ajawinel David ri u mam che. Cätakan na puwi' ri nim tinimit Israel chbe k'ij sak. Ri u takanic c'ut man c'o ta u q'uistajic.” Xubij c'u ri Mariy che ri tako'n aj caj: “¿Jas lo wa'? Man in c'olinak ta ruc' achi.” Ri tako'n xubij che: “Ri Ruxlabal ri Dios cäpe na pawi'. Ri u chuk'ab ri Dios aj chicaj cäpe na pawi' jas jun sutz'. Rumal ri' ri ac'al ri calax na, cäbix na ‘Tastalic’ xukuje' ‘U C'ojol ri Dios’ che. Chawilampe', ri Elisabet, ri awachalaxic, xukuje' ri are' yawab winak chic, pune' ri'j chic. Uwak ic' chi wa' che ri Elisabet, ri xbix canok chi man alc'ualanel taj. Man c'o ta c'u jun jasach ri ma ta cäcuin ri Dios che u banic.” Xubij c'u ri Mariy: “Ri in in pataninel re ri Ajawaxel. Ri Dios chubana' chwe jas ri bim la chwe.” Ri tako'n aj caj xel c'u bic chuwäch. Pa tak ri k'ij ri' xel bic ri Mariy, aninak xbe pa jun tinimit re Judey ri c'o pa tak juyub. Xoc bic pa ri rachoch ri Zacariy, xuya' rutzil u wäch ri Elisabet. Aretak ri Elisabet xuta' ri rutzil u wäch rumal ri Mariy, ri ac'al xch'oplin pa ri u c'u'x. Xnojisax c'u ri ranima' ri Elisabet che ri Ruxlabal ri Dios. Co xurak u chi', xubij che ri Mariy: “At tewichi'm na chquiwäch conojel ri ixokib, tewichi'm ri awal pa ri a c'u'x. ¿Jachin ri in, chi ri u nan ri Wajaw cäpe wuc'? Chawilampe', aretak xinta' ri rutzil nu wäch awumal, xch'oplin ri wal ruc' nimalaj quicotemal pa ri nu c'u'x. Utz awe ri xatcojonic, rumal rech chi cäbantaj na jas ri xbix chawe rumal ri Ajawaxel.” Xubij c'u ri Mariy: “Ri wanima' cunimarisaj u k'ij ri Ajawaxel. C'o nimalaj quicotemal pa ri wanima' che ri Dios nu Colonel. Rumal rech chi xel u c'u'x che ri u pataninel ri man nim ta quil wi. Chilampe' la, kas camic conojel ri winak cäquibij na chi utz we. Rumal rech chi ri Dios ri c'o u cuinem u banom nimak tak jastak chwe, nim u k'ij c'u ri u bi'. Ri are' quel u c'u'x chbe k'ij sak chque conojel ri winak ri cäquixe'j quib chuwäch. Xuban nimak tak jastak ruc' ri u chuk'ab ri u k'ab. Xebujabuj ri winak ri cäquiban nimal pa ri qui chomanic. Xebukasaj ri ajawinelab ri c'o qui cuinem paquiwi' ri e qui tem ajawinelab, xebuwalijisaj c'u ri winak ri man nim ta qui k'ij. Q'ui ri utzil xuban chque ri winak ri quenumic, xeresaj c'u bic ri k'inomab, man c'o ta xuya' bic chque. Xuto' ri pataninel re, are c'u wa' ri Israel, xnataj che chi quel u c'u'x chque, jas ri u bim ulok chque ri e ka mam chi cuban na, ri u bim ulok che ri Abraham xukuje' chque ri e rija'l re amak'el chbe k'ij sak.” Cäraj oxib ic' xcanaj can ri Mariy ruc' ri Elisabet. C'äte ri', xtzelej bic, xbe cho rachoch. Xopan ri k'ij rech cutzir ri Elisabet, xil c'u u wäch jun ral ala. Ri e u c'ul tak ja xukuje' ri e rachalaxic xquito chi ri Ajawaxel u banom nimalaj utzil che ri Elisabet, xel u c'u'x che. Ri e are' xequicot ruc'. Xc'ulmatajic chi chuwajxak k'ij xebe che u kopixic ri u wi' ri u tz'umal ri ala wi ri ac'al che retal. Zacariy ri u bi' raj xquicojo, jas ri u tat. Xch'aw ri u nan, xubij: “Man je taj, xane' Xuan u bi'.” Xquibij che: “Man c'o ta jun chque ri awachalal ri je ta u bi' wa'.” Xa' pa memal xquich'abej ri u tat, xquita' che jas ri u bi' cäraj cucojo. Ri Zacariy xuta' jun alaj tz'alam, xtz'ibanic je xubij wa': “Xuan ri u bi' xucojo.” Conojel c'ut xquimayo. Chanim xtzelej ri u ch'abal ri Zacariy, xcuinic xch'awic. Xtzijonic, xunimarisaj u k'ij ri Dios. Sibalaj xquimayij conojel ri e qui c'ul tak ja. Xtzijox c'u ronojel ri xc'ulmatajic chque ri winak pa ronojel tak ri juyub re Judey. Conojel ri xquito, xquichomaj pa qui c'u'x, xquibij: “¿Jachin c'u wa' we ac'al ri'?” C'o c'u ri u k'ab ri Ajawaxel ruc'. Ri Zacariy, ri u tat ri Xuan, nojinak che ri Ruxlabal ri Dios, xubij chque ri winak ri xbix che rumal ri Dios: “Chnimarisax u k'ij ri Ajawaxel ri qui Dios ri aj Israel, rumal rech chi xebulusolij ri u winak, xebucolo. Xuya' jun Colol kech ri sibalaj c'o u cuinem, are' rija'l ri David, ri pataninel rech ri Dios. Are je u bim ulok ojer cumal ri tastalic k'axal tak u tzij ri Dios chi cuya' na: Jeri' cujuto' chquiwäch ri ka c'ulel, cujuto' pa qui k'ab conojel ri winak ri cäquetzelaj ka wäch. Quel ta c'u na u c'u'x chque ri e ka mam, man casach ta c'u na pa u jolom ri tastalic u c'ulwächinic. Are wa' ri chi'nic ri kas cäban na ri kas xubij u bixic che ri Abraham ri ka mam, chi cujresaj na pa qui k'ab ri ka c'ulel, rech cujpatanin che, man ruc' ta xe'n ib, cujc'oji' c'u chuwäch pa suq'uilal pa tastaliquil, conojel ri e u k'ij ri ka c'aslemal. Are c'u ri at alaj nu c'ojol, k'axal u tzij ri Dios aj chicaj catuchix na. Rumal rech chi catnabej na chuwäch ri Ajawaxel, che qui suc'umaxic ri u be. Quebatijoj na ri winak rech cäquetamaj chi quecolotaj na, chi quecuyutaj na ri qui mac. Je cuban ri ka Dios rumal rech chi sibalaj quel u c'u'x chke, rumal wa' cäpe na Jun chicaj je jas ri k'ij ri quel ulok nim a k'ab. Ri are' cuc'ut na rib chquiwäch ri winak ri e c'o pa k'eku'm, pa ri u mu'jal ri cämical, cuc'am ka be rech cäc'oji' utzil chkaxo'l.” Ri alaj ac'al caq'uiyic xukuje' cacowir pa uxlabal. Xc'oji' c'ut pa ri chaki'j uwo sak c'ä pa ri k'ij aretak xuc'ut rib chquiwäch ri aj israelib. Xc'ulmataj pa tak ri k'ij ri' chi ri nimalaj k'atal tzij August Sesar xuya' takanic chi conojel ri winak cäquitz'ibaj ri qui bi'. Aretak ri Sireniy are k'atal tzij re ri Siriy, xbantaj we nabe tz'ibam bi'aj ri'. Xebe c'u conojel che u tz'ibaxic qui bi', chquijujunal pa ri qui tinimit. Xel c'u ulok ri Jose pa ri tinimit Nazaret re Galiley, xbe pa ri u tinimit ri David pa Judey, Belen u bi'. Ri Jose are jun chque ri e rija'l ri David. Ri Jose xbe pa Belen che u tz'ibaxic ri u bi' junam ruc' ri Mariy, ri u tz'onom chic. Ri Mariy yawab winak chic. Xc'ulmatajic chi, aretak e c'o chila', xopan ri k'ij ri rutziric ri Mariy. Xralaj ri u nabeal, ala c'ut. Xubotz' pa tak ruk ac'al, xuk'oyoba' pa jun echa'bal. Man c'o ta jun c'olbal chque pa tak ri ja re warabal. E c'o c'u ajyuk'ab pa ri c'olbal ri', ri quec'oji' pa tak ri juyub. Chak'ab cätajin quequichajij ri jumulaj qui chij. Jun tako'n aj caj re ri Ajawaxel xtaq'ui' chquiwäch, ri u juluwem ri Dios xjuluw chquij, sibalaj xquixe'j quib. Ri tako'n aj caj xubij chque: “Mixe'j iwib. Chiwilampe', quintzijoj ri utzalaj tak tzij re nimalaj quicotemal chiwe, ri cäyataj na chque conojel ri winak. Camic xil u wäch chiwe pa ri u tinimit ri David jun Colonel. Ri are wa' ri CRIST, ri Ajawaxel. Are c'u etal wa' chiwe: quirik na ri alaj ne', pistal pa tak ruk ac'al, k'oyobam pa jun echa'bal.” Xak c'ätetal e c'o chi ruc' ri tako'n aj caj q'uialaj tako'nixelab aj caj. Cäquibixoj ri Dios, cäquibij: “¡Juluwem che ri Dios ri c'o sibalaj sibalaj chicaj! ¡Jamaril cho ri uwächulew chquixo'l ri winak ri e rech ri utzalaj u rayibal!” Ri tako'nib aj caj aretak xetzelej chicaj, ri ajyuk'ab xquichaplej u bilaxic chabil tak quib: “Jo' ba pa Belen, jekila we jasach ri' ri xc'ulmaxic, ri tzijom chke rumal ri Ajawaxel.” Aninak xebec. Xequirika' c'u ri Mariy rachil ri Jose xukuje' ri ne' k'oyol chupam jun echa'bal. Aretak xquilo, xquitzijoj ri xubij ri tako'n aj caj chque chrij ri ac'al. Conojel ri xeto'w ri qui tzij ri ajyuk'ab xquimay ri xtzijox chque cumal. Are c'u ri Mariy xuc'ol conojel we tzij ri' pa ranima', cächoman c'u chrij. Xetzelej ri ajyuk'ab. Cäquiya' juluwem xukuje' k'ijilanic che ri Dios rumal ri quilom xukuje' ri qui tom, ronojel c'ut je xc'ulmatajic jacha' ri bim chque. Aretak xetz'akat ri wajxakib k'ij xkopix ri u wi' ri u tz'umal ri ala wi che retal, c'utbal quech ri aj judeyib, Jesus ri u bi' xcojic, je jas ri xubij ri tako'n aj caj aretak c'ä majok chäwinikar pa u c'u'x ri Mariy. Aretak xetz'akat ri k'ij ri rajawaxic che ri u josk'ixic quib, jas ri cubij ri u pixab ri Moises, xquic'am bic ri alaj ne' pa Jerusalen che u jachic pa u k'ab ri Ajawaxel. Je xquiban wa' rumal rech chi chupam ri u pixab ri Ajawaxel tz'ibatal wi: “Ronojel nabeal ala cäjach pa u k'ab ri Ajawaxel.” Xebe c'ut, che u chi'xic ri tabal tok'ob ri cätakan wi ri u pixab ri Ajawaxel: juc'ulaj tucumux o juc'ulaj alaj tak ut. C'o c'u jun achi pa Jerusalen, Simeon u bi'. We achi ri' suc', nimanel che ri Dios. Reyem c'ut ri u to'tajisaxic ri Israel. C'o c'ut ri Ruxlabal ri Dios ruc' ri Simeon. Bim chi can che ri Simeon rumal ri Ruxlabal ri Dios, chi man cäcäm ta na, c'ä cäril na ri u Crist ri Ajawaxel. Ri Simeon xc'am c'u ulok rumal ri Uxlabaxel chupam ri rachoch Dios. Aretak c'u xcojbic ri alaj Jesus chupam ri rachoch Dios cumal ri Jose ri Mariy che u banic che ri nak'atisabal u banic che ri cubij ri pixab, ri Simeon xuc'am c'ut ri ac'al, xuk'aluj, xunimarisaj u k'ij ri Dios, xubij: “Wajaw, camic jacha' la bic we pataninel ech la pa jamaril, xtz'akat c'ut ri chi'm la ulok. Wilom c'u cuc' ri nu bak'wäch ri Colonel. Are ri yo'm la chquiwäch conojel ri e winak. Are je jas jun chäj che u k'alajisaxic ri tzij la chquiwäch ri man aj judeyib taj. Rumal c'u ri are' cänimarisax na qui k'ij ri winak aj israelib.” Ri Jose ri Mariy xquimay ri tzij ri xubij ri Simeon chrij ri Jesus. Ri Simeon xebutewichi'j, xubij c'u che ri Mariy ri u nan ri Jesus: “Chawilampe', we ne' ri' q'uiakom chrij chi cubana' chi e q'ui pa Israel quetzakic o quewalijic. Ri are' cux na jun etal ri e q'ui quexutun na, jeri' cäk'alajin ri u chomanic ri canima' e q'ui winak. Ronojel c'u wa' cux na chawe jacha' jun ch'ich' re ch'o'j ri cuk'ok'ej na ri kas a c'aslibal.” Chila' c'oc'owi jun ixok, Na' u bi', k'axal tzij. Are' u mia'l ri Panuel, rija'l ri Aser. Ri Na' nim winak chi c'ut. Sibalaj k'apoj c'ut aretak xc'uli'c ruc' ri rachajil. Xa' wukub junab c'ut xjujayir ruc' ri rachajil. Malca'n c'u wa' jumuch' ruc' quiejeb u junab chic. Mawi jubik' quel bic chupam ri rachoch Dios, xane' cäpatanin che ri Ajawaxel Dios chi pa k'ij chi chak'ab man cäwa' taj xukuje' cuban ch'awem ruc' Dios. Ri Na' xutac'abaxtaj rib kas pa ri jok'otaj ri', xuchaplej c'u u ya'ic maltioxinic che ri Dios xukuje' xuchaplej c'u u tzijoxic ri alaj Jesus chque conojel ri queyem ri u to'tajisaxic ri Jerusalen. Aretak xebantaj conojel ri jastak jas ri cubij ri u pixab ri Ajawaxel, xetzelej pa Galiley, xebe pa Nazaret ri qui tinimit. Ri ac'al caq'uiyic, cacowiric, caq'uiy pa ri no'j. Are c'u ri u tok'ob ri Dios c'o puwi'. Quebe c'u ri Jose ri Mariy ronojel junab pa Jerusalen pa ri nimak'ij re ri oc'owem. Cablajuj chi u junab ri Jesus, xepaki' pa Jerusalen jas ri nak'atisam u banic pa ri nimak'ij. Aretak c'u xeboc'ow we k'ij ri', xetzelej pa ri qui tinimit, xcanaj c'u can ri alaj Jesus pa Jerusalen, man c'o ta c'u xquinabej ri u nan ri Mariy xukuje' ri Jose. Are pa qui c'u'x chi c'o chquixo'l ri cachil, xquiban jun k'ij be. Te c'u ri' xquitzucuj chquixo'l ri cachalal xukuje' chquixo'l ri e cachil. Aretak man xquirik taj, xetzelej pa Jerusalen che u tzucuxic. Oc'owinak chi oxib k'ij, xequirika' ri Jesus pa ri rachoch Dios, t'uyul pa qui niq'uiajil ri ajtijab. Quebutatabej, cuc'ot qui chi'. Conojel ri xquita' ri u tzij xquimayo, rumal rech chi nim ri u no'j ri ala, reta'm jas cubij chque ri ajtijab aretak cäquic'ot u chi'. Aretak ri Jose ri Mariy xquilo, xquimayo. Xubij ri u nan che: “Wal, ¿jasche je a banom wa' chke? Chawilampe', ri in ruc' ri a tat uj elinak ch'u'j che a tzucuxic.” Ri Jesus xubij chque: “¿Jasche quintzucuj alak? ¿La ma ta eta'm alak chi rajawaxic quinc'oji' chupam ri rachoch ri nu Tat che u banic ri u rayibal?” Man xquich'ob ta ri tzij ri xubij chque. Ri Jesus xtzelej bic cuc', c'ä xebopan pa Nazaret, u yo'm rib pa takic chque. Ri u nan cuc'ol ronojel wa' pa ranima'. Xq'uiy ri Jesus, xnimar ri u no'j, xcowiric. Utz quil wi rumal ri Dios xukuje' cumal ri winak. Pa ri ro'lajuj u junab ri u takanic ri nimalaj k'atal tzij Tiber Sesar ri nim u takanic, are c'u ri Pons Pilat are' k'atal tzij pa Judey, ri Herod are k'atal tzij pa Galiley, ri Pelip ri rachalal are k'atal tzij pa Iturey xukuje' que tak ri ulew ri e c'o pa Traconit, ri Lisaniy are k'atal tzij pa Abilin. Chi', aretak xec'oji' ri Anas xukuje' ri Caipas che qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob, xuya' c'u ri u tzij ri Dios che ri Xuan, u c'ojol ri Zacariy, pa ri chaki'j uwo sak. Ri Xuan xopan pa conojel c'olbal ri e c'o chunakaj ri nima' Jordan. Xubij chque ri winak chi cheban ri qui bautism, jun c'utbal wa' chi quiq'uexom qui c'u'x, e sachtajinak c'u ri qui mac rumal ri Dios. Jacha' ri tz'ibatal rumal ri Isaiy ri k'axal tzij, ri xubij: “Jun chabebal curak u chi' pa ri chaki'j uwo sak, cubij: ‘Chisuc'umaj ri u be ri Ajawaxel, chibana' colom che ri alaj tak u be. Quenojisax na conojel ri siwan, quelilobisax na conojel ri juyub, ri nimak xukuje' ri ch'utik. Ri be ri e cotocak quejicomisax na, ri be ri sibalaj e julujak quecolomisax na. Ronojel winak caril na ri colobal ib ri cuya' ri Dios.’ ” Ri Xuan xubij chque ri q'uialaj winak ri quebel ulok rech cäban ri qui bautism rumal: “¡Ix calc'ual tak cumätz! ¿Jachin xc'utuw chiwäch chi quixanimaj chuwäch ri royowal ri Dios ri cäpe na piwi'? Chibana' wächinic ri takal che q'uexoj c'uxaj. Michaplej c'u u bixic pa iwanima': ‘C'o ri Abraham che ka tat.’ Quinbij c'u chiwe, chi ri Dios cäcuinic quebuban rija'l ri Abraham chque tak we abaj ri'. Camic yo'm chic ri icäj chquixe' tak ri che'. Ronojel c'u che' ri man cuya' ta utzalaj u wächinic, cächoy bic, cäq'uiak pa k'ak'.” Ri winak xquita' che ri Xuan, xquibij: “¿Jas c'u ri cäkabano?” Ri Xuan xubij chque: “Jachin ri c'o cac'ulaj ratz'iak, chuya' jun rech ri man c'o ta rech. Jachin ri c'o cutijo, chuya' rech ri man c'o ta cutijo.” Xukuje' xepe ri tok'il tak alcabal rech cäban ri qui bautism, xquibij che ri Xuan: “Aj tij, ¿jas ri rajawaxic cakaban uj?” Ri Xuan xubij chque: “Mitok'ij u wi' ri alcabal, xane' xuwi ri ix takom wi.” Xukuje' ri ajch'ojab xquita' che, xquibij: “E c'u ri uj, ¿jas cäkaban na?” Ri Xuan xutzelej u bix chque: “Miban c'ax che jachin jun. Micoj xe'n ib che reläk'axic qui rajil ri winak. Mibij jalum k'abam chquij. Chixquicot ruc' ri tojbal iwe.” Queyem ri winak, cäcaj cäquetamaj jachin ri Xuan, cäquichomaj pa canima', we ne' are wa' ri Crist. Xch'aw ri Xuan, xubij chque conojel: “In kastzij quinban ri i bautism pa ri ja'. Petinak c'u jun chwij ri c'o na u cuinem chnuwäch. Man takal ta chwe chi quinquir ri u c'amal ri u xajäb. Ri are' quixucoj na pa ri Ruxlabal ri Dios; o quixucoj na pa ri k'ak'. C'o ri u jopibal pa u k'ab, cujosk'ij na ri rera, cumulij na ri u trico pa ri u c'uja, cuporoj na ri pajo pa k'ak' ri man chupel taj.” Jeri' ri Xuan xebuch'abej ri winak cuc' q'uialaj niq'uiaj pixbenic chic, cutzijoj ri utzalaj tak tzijol chque. Are c'u ri k'atal tzij Herod xyaj rumal ri Xuan rumal rech chi u c'amom ri Herody che rixokil, are' c'u ri rixokil ri Pelip ri rachalal. Xukuje' xyaj rumal ri Xuan rumal quech conojel ri itzel tak jastak ri u banom ri Herod. Xutik c'u ne wa' puwi' ronojel chi xutz'apij ri Xuan pa che'. Xc'ulmatajic chi aretak ri Xuan xuban ri qui bautism conojel ri winak ri xebopanic, ri Jesus xukuje' xban ri u bautism rumal ri Xuan. Aretak c'u cätajin cäch'aw ruc' Dios, ri caj xjaktajic. Xkaj ulok ri Ruxlabal ri Dios puwi' ri Jesus, ri cajunamataj ruc' jun palomax. Xtataj jun ch'abal chicaj ri xubij: “¡At ri' ri lok'alaj nu C'ojol, ri quinquicot awumal!” Ri Jesus juwinak lajuj u junab chic aretak xuchaplej u tzijoxic ri utzalaj tak tzij. Are c'u pa qui c'u'x ri winak chi u c'ojol ri Jose. Ri u tat ri Jose are' ri Eli. Ri u tat ri Eli are' ri Matat, ri u tat ri Matat are' ri Levi, ri u tat ri Levi are' ri Melqui, ri u tat ri Melqui are' ri Jana, ri u tat ri Jana are' ri Jose, ri u tat ri Jose are' ri Matatiy, ri u tat ri Matatiy are' ri Amos, ri u tat ri Amos are' ri Nahum, ri u tat ri Nahum are' ri Esli, ri u tat ri Esli are' ri Nagay, ri u tat ri Nagay are' ri Maat, ri u tat ri Maat are' ri Matatiy, ri u tat ri Matatiy are' ri Semey, ri u tat ri Semey are' ri Jose, ri u tat ri Jose are' ri Juda, ri ri tat ri Juda are' ri Joanan, ri u tat ri Joanan are' ri Res, ri u tat ri Res are' ri Zorobabel, ri u tat ri Zorobabel are' ri Salatiel, ri u tat ri Salatiel are' ri Ner, ri u tat ri Ner are' ri Melqui, ri u tat ri Melqui are' ri Adi, ri u tat ri Adi are' ri Cosam, ri u tat ri Cosam are' ri Elmadam, ri u tat ri Elmadam are' ri Er, ri u tat ri Er are' ri Josue, ri u tat ri Josue are' ri Eliezer, ri u tat ri Eliezer are' ri Jorim, ri u tat ri Jorim are' ri Matat, ri u tat ri Matat are' ri Levi, ri u tat ri Levi are' ri Simeon, ri u tat ri Simeon are' ri Juda, ri u tat ri Juda are' ri Jose, ri u tat ri Jose are' ri Jonam, ri u tat ri Jonam are' ri Eliaquim, ri u tat ri Eliaquim are' ri Meley, ri u tat ri Meley are' ri Men, ri u tat ri Men are' ri Matata, ri u tat ri Matata are' ri Natan, ri u tat ri Natan are' ri David, ri u tat ri David are' ri Isayi, ri u tat ri Isayi are' ri Obed, ri u tat ri Obed are' ri Booz, ri u tat ri Booz are' ri Salmon, ri u tat ri Salmon are' ri Naason, ri u tat ri Naason are' ri Aminadab, ri u tat ri Aminadab are' ri Aram, ri u tat ri Aram are' ri Esrom, ri u tat ri Esrom are' ri Pares, ri u tat ri Pares are' ri Juda, ri u tat ri Juda are' Jacob, ri u tat ri Jacob are' ri Isaac, ri u tat ri Isaac are' ri Abraham, ri u tat ri Abraham are' ri Tare, ri u tat ri Tare are' ri Nacor, ri u tat ri Nacor are' ri Serug, ri u tat ri Serug are' ri Ragaw, ri u tat ri Ragaw are' ri Peleg, ri u tat ri Peleg are' ri Heber, ri u tat ri Heber are' ri Sala, ri u tat ri Sala are' ri Cainan, ri u tat ri Cainan are' ri Arpaxad, ri u tat ri Arpaxad are' ri Sem, ri u tat ri Sem are' ri Noe, ri u tat ri Noe are' ri Lamec, ri u tat ri Lamec are' ri Matusalen, ri u tat ri Matusalen are ri Enoc, ri u tat ri Enoc are' ri Jared, ri u tat ri Jared are' ri Mahalaleel, ri u tat ri Mahalaleel are' ri Cainan, ri u tat ri Cainan are' ri Enos, ri u tat ri Enos are' ri Set, ri u tat ri Set are' ri Adan, ri u tat ri Adan are' ri Dios. Ri Jesus, nojinak che ri Ruxlabal ri Dios, xel bic pa ri nima' Jordan, xtzelejic. Xc'am bic rumal ri Uxlabaxel pa ri chaki'j uwo sak. Cawinak k'ij xc'oji' chila', xtakchi'x c'u che mac rumal ri itzel. Man xwitaj pa tak ri k'ij ri'. Xpe c'ut u numic. Xubij ri itzel che: “We at u C'ojol ri Dios, chabij che we abaj ri' chi chux caxlanwa.” Ri Jesus xubij che: “Tz'ibatalic: ‘Man xuwi ta rumal ri wa cac'asi' ri winak, xane' rumal ronojel ri u tzij ri Dios.’ ” Xc'am c'u bic puwi' jun nimalaj juyub rumal ri itzel. Ri itzel xa' pa jok'otaj xebuc'ut conojel ri ajawibal chuwäch ri e c'o cho ri uwächulew. Xubij c'u ri itzel che: “Quebenya' conojel ri takanic pa a k'ab, quinya' ronojel ri qui juluwem chawe. E jachom chwe in, quebenya' che jachin ri quinwaj quinya' wi.” We c'u quinak'ijilaj, quinya' ronojel chawe. Ri Jesus xubij che: “Chatel chnuwäch, Satanas. Tz'ibatal c'ut: ‘Are cak'ijilaj na ri Ajawaxel a Dios. Xuwi capatanij ri are'.’ ” Ri itzel xuc'am bic ri Jesus pa Jerusalen, xutac'aba' puwi' ri kas u chicajil ri rachoch Dios, xubij che: “We at u C'ojol ri Dios, chaq'uiaka' bic awib waral c'ä iquim. Tz'ibatal c'ut: ‘Cuya' na takanic chque ri e u tako'nib aj caj chawij, che a chajixic. Catcuc'aj c'u na bic pa qui k'ab, rech man cachak'ij taj ri awakan cho abaj.’ ” Ri Jesus cubij che: “Tz'ibatalic: ‘Mac'ambejej ri Ajawaxel a Dios.’ ” Ri itzel, aretak xutz'akatisaj ronojel ri takchibal mac, xuya' can ri Jesus quieb oxib k'ij. Ri Jesus xtzelej pa Galiley, c'o ri u cuinem ri Uxlabaxel ruc'. Xel u tzijol pa tak conojel ri ulew ri e c'o chila'. Ri Jesus xebutijoj ri winak pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Conojel ri winak xquinimarisaj u k'ij. Ri Jesus xopan pa Nazaret, are ri tinimit jawije' xq'uiyisax wi. Pa ri k'ij re uxlanem, xoc bic pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, jas ri u nak'atisabal. Xtaq'ui' c'ut che u siq'uixic ri wuj. Xya' ri u wuj ri Isaiy che, ri k'axal tzij. Aretak xujako xurik ri c'olbal ri tz'ibatal wi we tzij ri': “Ri Ruxlabal ri Ajawaxel c'o panuwi'. Rumal rech chi in u tasom che qui tzijoxic ri utzalaj tak tzij chque ri mebayib; che qui tzijoxic chque ri winak ri e tz'apim pa che'; che qui jakic ri qui bak'wäch ri moyab che quitzokopixic, ri qui rikom c'ax pa qui k'ab ri qui c'ulel. In takom ulok che u tzijoxic ri utzalaj tak k'ij re ri Ajawaxel.” Xubot c'u ri wuj, xuya' che ri xyo'w che, xt'uyic. Conojel ri winak ri e c'o pa ri ja, queca'y che. Ri Jesus xuchaplej u bixic chque: “Camic xbantaj chiwäch jas ri cubij we Tz'ibatalic ri' ri xito.” Conojel ri winak xquiya' utzalaj k'alajisanic chrij ri Jesus. Xquimay c'u ri tzij re tok'ob ri xubij ri Jesus, xquiban c'otojchi'aj: “¿La ma ta are wa' ri u c'ojol ri Jose?” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quibij na we tzij ri' chwe: ‘¡Aj cun, chacunaj awib! Conojel jastak ri e ka tom ri xeban pa Capernaum, chabana' xukuje' waral pa we awulew ri'.’ ” Xch'awic xubij: “Kastzij quinbij chiwe, chi man c'o ta jun k'axal tzij utz ta u c'ulaxic cäban rumal ri kas rulew. Kastzij quinbij chiwe, chi e q'ui chuchuyib malca'nib xec'oji' pa Israel pa tak ri u k'ij ri Eliy, aretak xtz'apitaj ri caj oxib junab ruc' wakib ic', xc'oji' c'u jun nimalaj wi'jal pa ronojel ri ulew. Man xtak ta c'u bic ri Eliy ruc' jun chque ri malca'nib aj Israel, xane' xtak bic ruc' jun chuchu' malca'n pa Sarepta re Sidon. Xukuje' e q'ui c'o ch'a'c chquij pa Israel pa tak ri u k'ijol ri Elisey ri k'axal tzij. Man c'o ta c'u jun chque ri e are' xcunax ta rumal ri Elisey, xane' are' xcunax ri Naaman ri aj Siriy.” C'äte ri' conojel ri e c'o pa ri ja sibalaj xpe coyowal che ri Jesus, aretak xquita' we jastak ri'. Xewalijic, xquesaj bic pa ri tinimit, xquic'am bic c'ä tza'm ri juyub ri yacom wi ri qui tinimit, are ta xcaj xquiq'uiak bic chupam ri siwan. Xoc'ow c'u ri Jesus pa qui niq'uiajil, xbec. Ri Jesus xkaj bic pa Capernaum, tinimit re Galiley. Quebutijoj ri winak pa tak ri k'ij re uxlanem. Xquimay ri u tijonic, rumal rech chi c'o u cuinem ri u tzij. Chila' pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, c'o jun achi ri c'o itzel uxlabal che. Ri are' xurak u chi' ruc' chuk'ab, xubij: “¡E! ¿Jas awe chke, Jesus aj Nazaret? ¿La at petinak che u sachic ka wäch? Weta'm jachin ri at, at ri' ri at u tasom ri Dios.” Ri Jesus xuyajo, xubij: “Chatz'apij u pa chi', chatel che we achi ri'.” C'äte ri' ri itzel uxlabal xuq'uiak ri achi pa qui niq'uiajil ri winak, xel bic che, man c'o ta c'ax xuban can che. Conojel xquimayo, xquixe'j quib. Xquitzijobela' quib, xquibij: “¿Jas wa' we tzij ri', chi ruc' takanic, ruc' cuinem quebutak ri itzel tak uxlabal, quebel c'u bic?” Xel c'u u tzijol ri Jesus pa ronojel c'olbal chunakaj ri ulew ri'. Ri Jesus xel bic pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xoc pa rachoch ri Simon. Ri u ji' chuchu' ri Simon kajinak che jun nimalaj k'ak'. Xquibochi'j c'u ri Jesus puwi' ri chuchu'. Ri Jesus xket ruc' ri chuchu', xtaq'ui' cok che rilic. Xuyaj ri nimalaj k'ak', xtäni' c'u ri k'ak' che. Chanim xwalij ri chuchu', xebupatanij. Aretak xkaj ri k'ij, conojel ri c'o yawabib cuc' re ronojel u wäch yabil, xequic'am ulok chuwäch ri Jesus. Ri are' xuya' ri u k'ab paquiwi' chquijujunal, xebucunaj. Xukuje' xebel itzel tak uxlabal chque q'ui, cäquirak qui chi', cäquibij: “At ri' ri u C'ojol ri Dios.” Xeyaj c'ut rumal ri Jesus, man xuya' ta chque chi quetzijonic, rumal rech chi queta'm chi ri Jesus are' ri Crist. Aretak xsakaric, ri Jesus xel bic, xbe pa jun c'olbal pa ri chaki'j uwo sak. Ri winak sibalaj xquitzucuj. Aretak xquiriko, xquik'atij c'ut rech man quel ta bic chquixo'l. Ri Jesus xubij chque: “Rajawaxic chi xukuje' quinbe pa tak niq'uiaj tinimit chic, quintzijoj ri utzalaj tak tzij re ri rajawibal ri Dios chque ri winak chila', che c'u wa' in takom wi ulok.” Xbe ri Jesus pa tak ri qui tinimit ri aj judeyib. Xtzijon c'ut pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Aretak ri Jesus tac'al chuchi' ri cho re Galiley, xebopan q'ui winak ruc', cäpitz' c'u cumal ri q'uialaj winak che u tatabexic ri u tzij ri Dios. Ri Jesus xeril quieb jucub ri e c'o chuchi' ri cho. Ebelinak ulok ri chapal tak cär pa ri jucub che u ch'ajic tak ri qui c'at. Xoc c'u ri Jesus pa jun chque ri jucub, ri rech ri Simon. Xubochi'j chi chukebisaj jubik' che ri ulew. Xt'uyic, xebutijoj ulok ri winak pa ri jucub. Aretak xutanaba' ri u tzijonic, xubij che ri Simon: “Chakebisaj ri jucub pa ri u choil cho, chikasaj ri i c'at che qui chapic cär.” Ri Simon xubij che: “Kajtij, xujchacun ronojel ri jun ak'ab, man c'o ta c'u ka chapom. We c'u jeri' cäbij la, pa ri tzij ba' la quinkasaj ri c'at.” Aretak xquiban wa', sibalaj e q'ui ri cär xeboc chupam ri qui c'at, chi quet'okopitaj ri c'at. Xequisiq'uij apan ri cachil ri e c'o pa ri jun jucub chic, rech quebopan che qui to'ic. Xepetic, xequinojisaj ri quieb jucub, jeri' chi xa' jubik' man quebik'tajic. Ri Simon Lu', aretak xrilo, xutzak rib cho ri ulew chuwäch ri Jesus, xubij: “Tasa' ib la chwe, Wajaw, in c'u ajmac.” Xumay c'u ri Lu' xukuje' conojel ri e rachil, xquixe'j quib, rumal rech ri jumulaj cär ri xequichapo. Xukuje' xumay ri Santiag xukuje' ri Xuan ri e u c'ojol ri Zebedey, ri e rachil ri Simon. Ri Jesus xubij che ri Simon: “Maxe'j awib. Kas camic cachaplej qui cäraxic winak.” Aretak xesataj ulok ri jucub cho ri ulew, xquiya' can ronojel, xquiterenej ri Jesus. Aretak c'o ri Jesus pa jun chque ri tinimit, c'o c'u jun achi chila', sibalaj yawab che ch'a'c. Aretak ri are' xril ri Jesus, xxuquic, xukasaj ri u palaj cho ri ulew. Xubochi'j ri Jesus, xubij che: “Ajawaxel, we caj la, cäcuin la che nu josk'ixic.” Ri Jesus xuyuk ri u k'ab, xunak ocok, xubij: “Quinwaj, chatjosk'itajok.” Chanim c'ut xel ri ch'a'c che. Ri Jesus xuya' takanic che ri achi: “C'o jun mabij wi xcha' che. Xubij che. Jät, chac'utu' awib chuwäch ri cojol tabal tok'ob. Chaya' ri sipanic ri xtakan wi ri Moises che k'alajisanic chquiwäch chi at sak chic.” Xesax c'u u tzijoxic ri Jesus pa ronojel c'olbal. Rumal ri' cäquimulij quib q'uialaj winak che u tatabexic ri u tzij xukuje' che qui cunaxic chque tak ri qui yab. Are c'u ri Jesus cäbe pa tak c'olbal pa ri chaki'j uwo sak che u banic ch'awem ruc' Dios jawije' man c'o ta wi winak. Pa jun k'ij, aretak ri Jesus cätajin quebutijoj ri winak, e t'uyut'oj c'u ri pariseyib chila' xukuje' ajtijab re ri pixab, ri e petinak pa conojel alaj tak tinimit re Galiley, re Judey xukuje' pa Jerusalen. Are c'u ri u cuinem ri Ajawaxel c'o ruc' ri Jesus che cunanic. Xepe c'u jujun achijab cuc'am jun achi cäminak u cuerp, k'oyol cho jun pop. Ri achijab cäquitzucuj u cojic bic ri achi chuwäch ri Jesus chupam ri ja. Man xquirik ta c'ut jawije' cäquicoj wi bic, rumal rech chi e q'ui ri winak e c'olic. Xepaki' c'u puwi' ri ja, xquikasaj bic puwi' ri u xotil ri ja ruc' ri pop pa qui niq'uiajil conojel, chuwäch ri Jesus. Aretak ri Jesus xrilo ri qui cojonic ri achijab, xubij: “Achi, ri a mac quesachtajic.” C'äte c'u ri' ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib xquichaplej chomanic pa canima', xquibij: “¿Jachin wa', ri cuc'ulelaj ri Dios? ¿Jachin ta ri cäcuin che u sachic mac, xane' xuwi ri Dios?” Ri Jesus reta'm ri qui chomanic, xubij chque: “¿Jasche je quichomaj wa' pa ri iwanima'? ¿Jachique c'ut ri man c'ax ta u bixic: ‘Ri a mac quesachtajic’, o ri u bixic: ‘Chatwalijok, chatbinok’? Quinc'ut c'u na chiwäch chi ri Rija'l Winak c'o takanic pa u k'ab che u sachic qui mac ri winak cho ri uwächulew.” Xubij c'u che ri cäminak u cuerp: “Quinbij chawe, chatwalijok, chawalijisaj ri a pop, jät cho awachoch.” Chanim xwalij ri achi chquiwäch, xuwalijisaj ri u pop ri k'oyol wi, xbe cho rachoch, xunimarisaj u k'ij ri Dios. Conojel xquimayo, xquinimarisaj u k'ij ri Dios. Xenoj che xe'n ib, xquibij: “Camic kilom mayibal tak jastak.” E bantajinak chi c'u wa', xel bic ri Jesus, xril jun tok'il alcabal, Levi u bi', t'uyul jawije' cätoj wi ri alcabal. Ri Jesus xubij che: “Chinaterenej.” Ri Levi xuya' can ronojel, xwalijic, xuterenej bic ri Jesus. Ri Levi xuban jun nimalaj ula'nic che ri Jesus cho rachoch. E c'o q'ui tok'il tak alcabal xukuje' niq'uiaj winak chic ri e c'o pa ri mexa cuc'. Ri pariseyib cuc' ri ajtijab re ri pixab xech'ach'at chquij ri u tijoxelab ri Jesus, xequichaplej qui c'ulelaxic, xquibij chque: “¿Jasche quixwa'ic, quixuq'uian cuc' tok'il tak alcabal xukuje' cuc' ajmaquib?” Ri Jesus xubij chque: “Ri man e yawabib taj, man rajawaxic ta cunal quech, xane' ri c'o yabil chque. Man in petinak ta che qui siq'uixic suc'alaj tak winak. Xane' in petinak che qui siq'uixic ajmaquib, rech cäquiq'uex qui c'u'x.” Xquibij c'u che: “Ri u tijoxelab ri Xuan xukuje' ri quech ri pariseyib q'ui mul man cäquitij ta qui wa xukuje' q'ui mul cäquiban ch'awem ruc' Dios. E are c'u ri a tijoxelab quewa'ic, quebuq'uian amak'el.” Ri Jesus xubij chque: “Ri winak ri e c'o pa c'ulanem, ¿la cuya' man quewa' taj aretak c'ä c'o ri achajilaxel cuc'? Quepe c'u na k'ij aretak quesax ri achajilaxel chquixo'l. C'äte c'u ri' man quewa' ta na.” Xukuje' xubij jun c'ambal no'j chque: “Man c'o ta jun cucoj jun c'ac' atz'iak che u c'ojoxic jun k'e'l atz'iak. We jeri', ri c'ac' cutek'tobisaj ri' ri k'e'l. Xukuje' ri c'ojbal ri esam che ri c'ac' atz'iak, man cuc'ulajij ta ri' ri k'e'l. Xukuje' man c'o ta jun cuya' c'ac' u wa'l uva pa k'e'l tak tz'um. We ta jeri', ri c'ac' u wa'l uva quebut'ubij ri' ri tz'um, cätix c'u ri' ri u wa'l uva, quebetzeletaj ri' ri tz'um. Are ri c'ac' u wa'l uva rajawaxic cäya' pa c'ac' tak tz'um. Man c'o ta jun cäraj ri c'ac' u wa'l uva aretak u tijom chi re ri u wa'l uva ri k'obisam. Cubij c'ut: ‘Are utz na ri k'obisam u wa'l uva.’ ” Pa jun k'ij re uxlanem, oc'owem re ri Jesus e rachil ri u tijoxelab pa tak ri tico'n. Ri tijoxelab cäquich'up ri u jolom trico, cäquik'ich pa tak qui k'ab, cäquitijo. Jujun chque ri pariseyib xquibij chque: “¿Jasche quiban ri awas u banic pa k'ij re uxlanem?” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta i siq'uim jas xuban ri David aretak xenumic xukuje' ri e rachil? Xoc pa ri rachoch Dios, xutij c'u ri wa ri cojom cho ri Dios, xuya' que ri e rachil. Xuwi c'u ne ya'tal u tijic we wa' ri' cumal ri e cojol tabal tok'ob.” Ri Jesus xubij c'u chque: “Ri Rija'l Winak are' Rajaw ri k'ij re uxlanem.” Pa jun k'ij chic re uxlanem, ri Jesus xoc pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, xebutijoj ri winak chila'. C'o c'u chila' jun achi ri chaki'j ri u k'ab re u wiquiak'ab. Ri ajtijab re ri pixab cuc' ri pariseyib qui c'ac'alem ri Jesus, we cucunaj ri achi pa ri k'ij re uxlanem, rech cäquirik jun mac ri catzujubej rech. Ri Jesus reta'm ri qui chomanic, xubij che ri achi ri chaki'j u k'ab: “Chatwalijok, chattac'al pa ka niq'uiajil.” Ri are' xwalijic, xtaq'ui'c. C'äte ri' ri Jesus xubij chque ri winak: “Quinc'ot na i chi': ¿Jachique ri ya'tal u banic pa ri k'ij re uxlanem, ri utzil, o ri lawaloyil? ¿U colic ri c'aslemal o u sachisaxic u wäch?” Xebuca'yej conojel ri winak ri e c'o pa tak u xc'ut, xubij che ri achi: “Chayuku' ri a k'ab.” Ri achi je xubano. Xutzir c'u ri u k'ab. Xenoj c'ut ri e are' che oyowal; xquich'obala' c'u chquixo'l ri caquiban na che ri Jesus. Pa tak ri k'ij ri', ri Jesus xubana' ch'awem ruc' Dios pa ri juyub. Xroc'owisaj ri chak'abil pa ch'awem ruc' Dios. Aretak xsakaric, xebusiq'uij ri u tijoxelab, xebucha' cablajuj chquixo'l, ri xquibinaj takom rumal. E are tak wa': ri Simon (ri xukuje' xubinaj Lu' rumal), ri Trix rachalal ri Lu', ri Santiag, ri Xuan, ri Pelip, ri Bartolome, ri Matey, ri Max, ri Santiag u c'ojol ri Alpey, ri Simon re ri juk'at aj cananib, ri Juds rachalal ri Santiag, xukuje' ri Judas Iscariot ri xjachow ri Jesus. E rachilam c'ut xkaj bic, xtaq'ui' pa jun c'olbal lianic cuc' ri u tijoxelab xukuje' q'ui winak ri xepe pa ronojel Judey, pa Jerusalen, pa tak ri tak'aj re Tir, re Sidon, ri e petinak che u tatabexic ri Jesus, xukuje' rech quecunax bic che ri qui yab. Ri quequirik c'ax cumal itzel tak uxlabal, xecunatajic. Conojel ri winak cäquitzucuj u nakic ri Jesus, rumal rech ri cuinem ri c'o ruc' che qui cunaxic conojel. Ri Jesus xca'y chque ri u tijoxelab, xubij: “Utz iwe ri ix mebayib, rumal rech chi iwech ri rajawibal ri Dios. Utz iwe ri quixnum camic, rumal rech chi quixnojisax na. Utz iwe ri quixok' camic, rumal rech chi quixtze'n na. Utz iwe aretak quetzelax i wäch cumal ri winak, aretak quixquitas apanok, quixquiyok'o, cäquibij chi ix itzel tak winak, ronojel wa' cäquiban chiwe rumal rech ri Rija'l Winak. Chixquicot pa ri k'ij ri', chixch'oplin ruc' quicotemal. Chiwilampe', nim na ri tojbal iwe pa ri caj. Je c'u c'ax wa' xquiban ri qui mam we winak ri' chque ri e k'axal tak tzij. ¡C'ax iwe, ri ix k'inomab, rumal rech chi xcu'bisax i c'u'x! ¡C'ax iwe, ri ix nojinak rumal rech chi quixnum na! ¡C'ax iwe ix ri quixtze'n camic, rumal rech chi quixok' na rumal bis! ¡C'ax iwe aretak utz i tzijol cumal conojel ri winak, je c'u wa' xquiban ri qui mam we winak ri' cuc' ri subunelab tak k'axal tak tzij!” “Quinbij c'u chiwe ix ri quitatabej ri nu tzij: Chebilok'ok'ej ri quixc'ulelanic. Chibana' utzil chque ri cäquetzelaj i wäch. Chebitewichi'j ri quixc'okonic. Chixch'aw ruc' Dios paquiwi' ri quixquiyok'o. We c'o jun catuch'ay che ri juperaj a palaj, chaya' chi ri juperaj chuwäch. We c'o jun cutokij ri a k'u', chaya' che chi xukuje' ri cuc'am bic ri awatz'iak. Jachin ri cuta' jun jasach chawe, chaya' che. We c'o jun cuc'am bic ri jastak awe, c'o mabij che. Jas ri quiwaj chi cäquiban ri winak chiwe, je xukuje' chibana' ix chque. We c'u xak xuwi quebilok'ok'ej ri quixlok'ok'enic, ¿jas ta c'u lo u wi' ri' quibano? Xukuje' ne ri ajmaquib quequilok'ok'ej ri quelok'ok'enic. We xak xuwi quiban utzil chque ri winak ri quebanow utzil chiwe, ¿jas ta c'u lo u wi' ri'? Xukuje' ne ri ajmaquib xak junam cäquibano. We xuwi quiya' qui jolomal ri cu'l wi i c'u'x chi cäquitzelej chi na, ¿jas ta c'u lo u wi' ri jun utzil i banom? Xukuje' ne ri ajmaquib cäquiya' qui jolomal ri ajmaquib ri cu'l wi qui c'u'x chi cäquitzelej chi na. Chebilok'ok'ej ba' ri cäquiban qui c'ulel chiwe. Chibana' utzil, chiya' jolomal, micu'ba' i c'u'x chrij chi cätzelex chi na. Nim c'u ri tojbal iwe, quixux na ralc'ual ri Dios aj chicajil, rumal rech chi ri are' ch'uch'uj chque ri man quemaltioxin taj xukuje' chque ri itzel tak winak. Chixtok'obisan ba' wächaj, je jas ri i Tat tok'obisal wächaj.” “Mik'at tzij paquiwi' niq'uiaj chic, rech man cäk'at ta tzij piwi' ix. Mebic'okoj niq'uiaj chic, rech man quixc'okox ta na ix. Chisacha' qui mac niq'uiaj winak chic, cäsach c'u na i mac ix. Chixyanok, cayan c'u na ri Dios chiwe, ruc' utzalaj pajbal, t'icom, slabesam, cächemowisax ri i c'olbal. Jas ri pajbal quicoj ix cuc' niq'uiaj chic, je cäcoj na chiwe. Xubij c'u jun c'ambal no'j chque: ¿La cäcuin lo ri moy che u c'amic u be jun moy chic? ¿La ma ta quetzak ri' ri e quieb pa jun jul? Ri tijoxel man coc'ow ta na ri retamanic chuwäch ri rajtij. Ri tijoxel, aretak cutz'akatisaj ri retamanic, cux na junam ruc' ri rajtij. ¿Jasche caca'yej ri mes ri c'o pa ri u bak'wäch ri awachalal, are c'u ri cuta'm ri c'o pa ri a bak'wäch at, man cawil taj? ¿La cuya' lo cabij che ri awachalal: ‘Wachalal, chaya' chi quinwesaj na ri mes ri c'o pa ri a bak'wäch’, man cawil ta c'u ri cuta'm ri c'o pa ri a bak'wäch at? Xa' quieb a wäch, nabe chawesaj ri cuta'm pa ri a bak'wäch at. C'äte ri' kas catca'y che resaxic ri mes pa ri u bak'wäch ri awachalal.” “Man c'o ta jun utzalaj che' ri cuya' ta u wächinic ri man utz taj. Mawi c'o jun che' ri man utz taj ri cuya' ta utzalaj u wächinic. Ri juwi' tak che' xa' rumal ri qui wächinic quetamataj qui wäch. Man quech'up ta c'u higo chquij ri q'uix, mawi quech'up uva chquij ri juwi' tak q'uix. Ri utzalaj winak che ri utzalaj tak jastak ri c'o pa ranima', cäresaj wi ulok ri utz. Are c'u ri itzel winak che ri itzel tak jastak ri c'o pa ranima', cäresaj wi ulok ri etzelal. Che ri q'uiyal ri c'o pa ri ranima' quel wi ulok ri cubij ri u chi'.” “¿Jasche quibij ‘Ajawaxel, Ajawaxel’ chwe, man quiban ta c'ut jas ri quinbij chiwe? Apachin ta ne ri cäpe wuc', quebutatabej c'ut ri e nu tzij, quebuban c'ut, quinc'ut na chiwäch jacha' ruc' cajunamataj wi: Are' junam ruc' jun winak ri xuyac jun ja, ri xuc'ot ri u c'olbal, naj xukasaj, xucoj ri u tac'alibal puwi' abaj. Aretak xpe jun nimalaj jäb, xnimar ri nima', xupujij rib chrij ri ja ri', man xcuin ta c'u che u yicopisaxic, rumal rech chi kas utz u yaquic banom. Are c'u ri jun ri cutatabej ri nu tzij, man cunimaj ta c'ut, junam ruc' jun winak ri xuyac rachoch puwi' ri ulew, man xucoj ta c'ut u tac'alibal. Ri nima' xupujij rib chrij, chanim xtzak ri ja, nim c'ut ri u yojyobic.” Aretak xto'taj che u tzijoxic ronojel wa' chque ri winak ri quetatabenic, xbe ri Jesus pa Capernaum. C'o jun qui nimal jun sient ajch'ojab sibalaj yawab ri pataninel re, cämic cubano, sibalaj lok' c'u chuwäch. Ri qui nimal ri ajch'ojab, aretak xuta' u tzijol ri Jesus, xebutak bic nimak tak tatayib aj judeyib ruc', rech cäquibochi'j chi cäpe che u cunaxic ri pataninel re. Ri nimak tak tatayib xebopan ruc' ri Jesus, sibalaj xquibochi'j, xquibij che: “Takal che ri tata' ri' chi cäban la jun utzil che. Culok'ok'ej c'u ri ka nim tinimit, are xyacow ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab.” Ri Jesus xerachilaj bic. Aretak nakaj chi c'o wi che ri rachoch, ri qui nimal ri ajch'ojab xebutak bic jujun rachil che u bixic che: “Ajawaxel, mäcos ib la, rumal rech chi man takal ta chwe chi coc ta la chupam ri wachoch. Rumal ri' mawi ne xinchajij ta anima' che nu bic chwinakil che tzucuxic la. Xuwi ya' la ri takanic, rech cacunataj ri nu pataninel. Rumal rech chi ri in chuxe' ri nu takanic, e c'o c'u xukuje' ajch'ojab xukuje'. Quinbij che ri jun: ‘Jät’, cäbe c'ut; che ri jun chic: ‘Tasaj’, cäpe c'ut. Quintak ri pataninel we: ‘Chabana' wa'’, cuban c'ut.” Ri Jesus, aretak xuta' wa', xumayo. Xutzolk'omij rib, xubij chque ri e q'uialaj winak ri e teretoj chrij: “Quinbij chiwe chi mawi ne pa Israel nu rikom jun winak ri c'o nimalaj u cojonic je jas we achi ri'.” Ri e takom bic, aretak xetzelej cho ja, xequirika' ri pataninel utzirinak chic. Chucab k'ij chic, opanem re ri Jesus pa ri tinimit Nain, e rachilam ri u tijoxelab xukuje' sibalaj q'ui winak. Aretak xebopan chunakaj ri tinimit, xrilo chi telem bic jun cäminak che u mukic. Ri cäminak xa' jun chi ala, ral jun nanaxel malca'n. Achilam c'u cumal q'uialaj winak re ri tinimit. Ri Ajawaxel, aretak xrilo, xel u c'u'x che, xubij: “Matok' chic.” Xkeb ruc' ri cäminak, xuchap ocok ri telem wi. Ri e teleninak xetaq'ui'c. Ri Jesus xubij: “Ala, quinbij chawe, chatwalijok.” Xt'uyi' c'u ri xcäm na, xuchaplej tzijonic. Ri Jesus xujach can che ri u nan. Conojel xquimayij, xquinimarisaj u k'ij ri Dios, xquibij: “C'o jun k'axal tzij chkaxo'l ri nim u banic. Ri Dios xulusolij ri u winak.” Xel u tzijol ri Jesus pa ronojel Judey, pa ronojel c'olbal ri e c'o chunakaj. Aretak xebopan ri achijab ruc' ri Jesus, xquibij: “Ri Xuan Bautist xujutak ulok uc' la, cubij: ‘¿La lal ri' ri bim chi cäpe na, o cäkeyej chi na jun?’ ” Kas pa ri jok'otaj ri', ri Jesus xebucunaj q'ui winak che ri qui yab, xebucunaj ri winak ri c'o c'axalaj tak yabil chque. Xeresaj itzel tak uxlabal chque ri winak. E q'ui ri moyab, xebujak ri qui bak'wäch. Ri Jesus xubij chque ri e u tijoxelab ri Xuan: “Jix, chiya' u tzijoxic che ri Xuan jas ri xiwilo, ri xito. Chibij che chi ri moyab queca'yic, ri ch'ocojib quebinic, ri c'o ch'a'c chquij quejosk'itajic. Ri man quetan taj, cäjaktaj ri qui xiquin, ri cäminakib quec'astajisaxic, chque ri mebayib cätzijox wi ri tzij re colobal ib. Tewichital ri man caquieblaj ta u c'u'x chwij.” Aretak xebel bic ri u tako'n ri Xuan, ri Jesus xuchaplej u tzijoxic ri Xuan chque ri winak: “¿Jas ri xixel bic che rilic pa ri chaki'j uwo sak? ¿La jun aj ri cäslabesax rumal ri quiakik'? ¿Jas c'u xixel bic che rilic? ¿La jun winak u cojom ch'uch'ujalaj tak atz'iak? Iweta'm chi ri cäquicoj je'lalaj tak atz'iak, ri c'o qui k'inomal, pa cachoch ri ajawinelab e c'o wi. ¿Jas c'u xixel bic che rilic? ¿La jun k'axal tzij? Je, kastzij ri are' nim na u banic chuwäch jun k'axal tzij. Are Xuan wa' ri cubij ri tz'ibatalic: ‘Chawilampe', quintak bic ri nu tako'n chawäch, ri cusuc'umaj na ri a be chawäch.’ Quinbij chiwe chi chquixo'l conojel ri achijab man c'o ta jun ri nim ta u banic chuwäch ri Xuan Bautist. Are c'u ri sibalaj ch'utin pa ri rajawibal ri Dios, nim na u banic chuwäch ri are'.” Conojel c'ut ri xquita' ri xubij ri Xuan xukuje' ne ri e tok'il tak alcabal, xban qui bautism rumal ri Xuan, xquik'alajisaj c'ut chi suc' ri Dios. Ri pariseyib c'ut xukuje' ri ajtijab re ri pixab, man nim ta xquil wi ri u rayibal ri Dios, man xban ta c'u qui bautism rumal. Xubij c'u ri Ajawaxel: “¿Jachique c'ambal no'j quinbij chiwe che u c'utic jas qui banic ri winak cho ri uwächulew camic? ¿Jas ruc' e junam wi? Xa' e junam cuc' ri ac'alab ri e c'o pa tak ri c'ayibal, ri cäquich'abela' quib, cäquibij: ‘Xkok'esaj ri su' chiwe, man xixxojow ta c'ut. Xkaban u k'ojom cäminak, man xixok' ta c'ut.’ Xpe ri Xuan Bautist, ri man tijol ta wa, mawi u q'uial u wa'l uva. Quibij c'ut chi c'o itzel uxlabal che. Xpe ri Rija'l Winak, ri cäwa'ic, ri cuq'uianic. Quibij c'ut: ‘Chiwilampe', jun achi ajwij, u q'uial u wa'l uva, cachil tok'il tak alcabal xukuje' ajmaquib.’ Ri u no'j ri Dios cäk'alajisaxic chi suc', cumal conojel ri e ralc'ual.” Jun chque ri pariseyib xubochi'j ri Jesus chi cäwa' ruc'. Xoc c'u bic pa ri ja, xt'uyi' pa ri mexa. C'o c'u jun ajmacalaj ixok pa ri tinimit. Aretak xuto chi c'o ri Jesus pa ri mexa pa rachoch ri parisey, xuc'am ulok jun lime't re ri je'licalaj abaj alabastr u bi', nojinak c'oc'al chupam. Xkeb pa rakan ri Jesus, cok'ic. Xuchaplej qui ja'xic ri rakan ruc' ri u wa'l u wäch, quebusu' ruc' ri u wi'. Xebutz'umaj ri rakan, xukuje' xutix ri c'oc'al chquij. Ri parisey ri xula'nic, aretak xril wa', xuchomaj pa ranima', xubij: “We achi ri', we ta kas jun k'axal tzij, cuch'ob ta wa' jachin ri ixok ri cänakowic, cuch'ob ta wa' chi ajmac.” Xch'aw c'u ri Jesus, xubij che ri parisey: “Simon, c'o jas quinbij na chawe.” Ri are' xubij: “Bij la, Ajtij.” Ri Jesus xubij che: “E c'o quieb winak c'o qui c'as ruc' jun ya'l jolomal. Ri jun job sient k'ij ri u c'as re puak, ri jun chic are' cawinak lajuj k'ij. Man c'o ta c'u qui rajil che u tojic ri qui c'as. Ri ya'l jolomal xubij c'u chque ri e quieb chi man rajawaxic ta chic cäquitoj ri qui c'as. ¿Jachin c'u chque ri quieb ajc'asib ri' sibalaj culok'ok'ej na ri ya'l jolomal?” Ri Simon xubij che: “Quinbij in chi are ri nim na u c'as xcuyic.” Ri Jesus xubij che: “Utz ri a chomanic.” Xca'y che ri ixok, xubij che ri Simon: “¿La cawil we ixok ri'? Xinoc pa awachoch, man xaya' ta c'u ch'ajbal wakan. Are c'u we ixok ri' u jam ri wakan ruc' u wa'l u wäch, xebusu' ruc' ri u wi'. Ri at man xinatz'umaj taj. Are c'u we ixok ri', kas aretak xinoc ulok, man u tanabam ta qui tz'umaxic ri wakan. Man xacoj ta aseit pa nu jolom. Are c'u we ixok u tixom ri c'oc'al chquij ri wakan. Rumal ri' quinbij chawe chi ri q'uialaj tak u mac ri ixok xesachtajic, rumal ri' sibalaj xinulok'ok'ej. Apachin c'u ri xa' jubik' u mac cäsachic, xa' jubik' cälok'ok'enic.” Xubij c'u che ri ixok: “Ri a mac xesachtajic.” Ri winak ri junam e t'uyul ruc' pa ri mexa, xquichaplej u bixic pa canima': “¿Jachin wa' chi quebusach ne tak ri macaj?” Xubij c'u ri Jesus che ri ixok: “Rumal ri a cojonic, at colotajinak. Jät pa jamaril.” Aretak bantajinak chi wa', ri Jesus quebusolij conojel ri tinimit xukuje' ri alaj tak tinimit. Cutzijoj xukuje' cuk'alajisaj ri utzalaj tzij re ri rajawibal ri Dios, e rachilam c'u ri cablajuj. Xukuje' e rachilam jujun chuchuyib ri e utzirisam chque ri itzel tak uxlabal, chque ri qui yab. E are' ri Mariy Magdalen, ri esam wukub itzel tak uxlabal che, ri Xua'n rixokil ri Cuz, ri cätakan paquiwi' ri jastak rech ri Herod, ri Susan, cuc' niq'uiaj ixokib chic ri cäquicoj ri jastak quech che u patanixic ri Jesus xukuje' ri u tijoxelab. Xquimulij quib sibalaj q'ui winak. Xebel ulok pa tak ri tinimit, xebopan ruc' ri Jesus. Ri Jesus xebutzijobej pa jun c'ambal no'j: “Jun ticonijel xel bic che u tiquic rija'. Aretak xjopinic, xkaj jubik' ri ija' pa ri be, xtac'alexic. Xepe c'u ri chicop aj uwo caj, xquitij bic. Jubik' chic xkaj pa tak abaj. Xel ulok, xbayuk'ar c'ut, rumal rech chi man c'o ta u räxil ri ulew. Jubik' chic ija' xkaj chquixo'l ri q'uix. Xel ulok junam cuc' ri q'uix, xjik'isax c'u cumal. Jubik' chic xkaj pa ri utzalaj ulew. Xq'uiyic, chquijujunal c'ut xquiya' jujun tak sient qui wächinic.” Aretak xbitaj wa' rumal, co xch'awic, xubij: “apachin ri c'o u xiquin che u tatabexic, chutatabej.” Ri e u tijoxelab xquic'ot u chi' ri Jesus jas quel cubij we c'ambal no'j ri'. Ri Jesus xubij chque: “Yo'm chiwe ix ri u ch'obic ri jastak re ri rajawibal ri Dios ri man e betamatal ta can nabe. Cäbix c'u we jastak ri' chque ri niq'uiaj winak chic pa c'ambal tak no'j, rech pune' ta ne queca'yic, man queilon taj, pune' ta ne quetanic, man quech'obon taj.” “Are c'u wa' ri quel cubij ri c'ambal no'j: Ri ija' are cuq'uexwächij ri tijonic ri cuya' ri Dios. Ri ija' ri xkaj pa ri be, are cuq'uexwächij ri winak ri cäquita' ri tzij, cäpe c'u ri itzel che resaxic ri tzij pa canima', rech man quecojon taj, man quecolotaj ta c'ut. Ri ija' ri xkaj pa tak ri abaj, are cuq'uexwächij ri winak ri cäquita' ri tzij, cäquic'am ruc' quicotemal. Man c'o ta c'u qui c'amal benak pa ulew, xa' quieb oxib k'ij quecojonic. Aretak cäpe c'ambejebal, quetzelej chquij. Ri ija' ri xkaj pa tak ri q'uix, are wa' ri winak ri cäquita' ri tzij. Are c'u queboc na il chque ri jastak aj uwächulew, benak qui c'u'x ruc' ri k'inomal xukuje' ri quicotemal aj uwächulew, quejik'isax c'u cumal. Man c'u quewächin taj. Ri ija' ri xkaj pa ri utzalaj ulew, are cuq'uexwächij ri winak ri cäquita' ri tzij, cäquicoj ruc' ronojel canima'. Ri e are' cäquik'i ronojel u wäch c'ax, quewächin ruc' coch'onic.” “Man c'o ta jun ri cutzij jun chäj, cuch'uk ta c'u ruc' jun subal o cuya' ta chuxe' ri ch'at. Xane' cuya' puwi' jun tzuc'ulibal, rech quilitaj ri u sakil cumal ri winak ri queboc pa ri ja. Conojel ri jastak ri e c'utalic, quek'alajisax na. Conojel ri jastak ri e awatalic, quebel na chi sak rech quetamaxic. Chiwila' ba' jas ri quiban che u tatabexic ri nu tzij. Apachin ri c'o jas c'o ruc', cäya' chi na niq'uiaj che. Apachin c'u ri man c'o ta c'o ruc', xukuje' ne ri cuchomaj chi c'o jas c'o ruc', quesax na che.” Xopan ri u nan ri Jesus xukuje' ri e rachalal jawije' ri c'o wi. Man quecuin ta c'ut quekeb ruc', rumal rech chi e q'ui ri winak e c'olic. Xbix c'u che ri Jesus: “Ri a nan e rachil ri e awachalal e tac'atoj apan cho ja, cäcaj caquil a wäch.” Ri are' xubij chque: “Ri nu nan xukuje' ri e wachalal e are ri' ri cäquita' ri u tzij ri Dios, caquiban c'ut ri cubij.” Pa jun chque ri k'ij, ri Jesus xoc pa jun jucub e rachilam ri u tijoxelab, xubij chque: “Chujk'ax ch'akäp che ri cho.” Xebel c'u bic. Aretak e benak puwi' ri cho, ri Jesus xc'amtaj che waram. Xpe jun nimalaj quiakik' puwi' ri cho, xnoj ri jucub che ja', xak quieb cubij chi paquiwi'. Xekeb ruc' ri Jesus, xquic'asuj, xquibij: “¡Kajtij, Kajtij, cäsach ka wäch!” Aretak xc'astajic, xuyaj ri quiakik', xuyaj ri u k'et ri ja'. Xetänic, ri c'ax xelilobic c'ut. Xubij chque ri u tijoxelab: “¿Jawije' c'o wi ri i cojonic? Xquixe'j quib, xquimayo, xquibila' chquixo'l: ¿Jachin lo wa', chi cutak ri quiakik', ri ja', cäquinimaj c'u ri u tzij?” Aretak xek'ax ch'käp che ri cho, xebopan pa ri culew ri aj Jeras, ri c'o apan chuwäch ri Galiley. Aretak ri Jesus xel pa ri jucub, xel ulok pa ri tinimit jun achi che u c'ulaxic, ri e c'o itzel tak uxlabal che. Q'ui junab chic e c'o ri itzel tak uxlabal che, man cucoj ta ratz'iak, mawi cäjeki' cho rachoch, xane' chquixo'l ri mukubal cäc'oji' wi. Ri achi, aretak xril apan ri Jesus, xurak u chi', xutzak rib cho ri ulew chuwäch, xubij ruc' nimalaj chuk'ab: “¿Jas awe chwe, Jesus, u C'ojol ri Dios aj chicaj? Catinbochi'j chi maban c'ax chwe.” Xubij wa' rumal rech chi ri Jesus xutak ri itzel uxlabal chi chel bic che ri achi. Q'ui mul c'ut c'o ri u cuinem ri itzel uxlabal puwi' ri achi. Pune' cäxim cuc' tikom tak ch'ich', ruc' chapbal akanaj, ri achi quebut'okopij wa', quel bic, cäc'am bic rumal ri itzel uxlabal pa tak chaki'j uwo sak. Ri Jesus xuta' che, xubij: “¿Jas ri a bi'?” Ri are' xubij: “Sibalaj Uj Q'ui ri nu bi'.” Xubij wa' rumal rech chi e q'ui ri itzel tak uxlabal e c'o che. Ri itzel tak uxlabal xquibochi'j ri Jesus chi mebutak bic pa ri k'ekumalaj c'olbal. C'o c'u jumulaj ak chila', cätajin queyuk'ux pa ri juyub, e q'ui c'ut. Ri itzel tak uxlabal xquibochi'j ri Jesus rech cuya' c'olbal chque chi queboc chquipam tak ri ak. Xuya' c'u chque. Xebel c'u bic ri itzel tak uxlabal che ri achi, xeboc chquipam tak ri ak. Ri jumulaj ak xquiq'uiak bic quib tza'm tak ri tanatak, xetzak bic pa ri cho, xejik'ic. Ri ajyuk'ab, aretak xquil ri xc'ulmatajic, xebanimajic, xequiya' u tzijoxic pa ri tinimit xukuje' pa tak ri juyub. Xebel ulok ri winak che rilic ri xc'ulmaxic. Xebopan ruc' ri Jesus. Xequirika' ri achi ri xebel wi ri itzel tak uxlabal, u cojom chi ratz'iak, utz chi u chomanic, t'uyul chuwäch ri Jesus. Aretak xquilo, xquixe'j quib. Ri winak ri xquil ri xbantajic, xquiya' u tzijol chque ri niq'uiaj chic, jas xuban ri achi ri xec'oji' ri itzel tak uxlabal che, xto'tajic. Are c'u ri q'ui winak ri e jekel chrij ri culew ri aj Jeras, xquibochi'j ri Jesus rech quel bic chquixo'l, rumal rech chi sibalaj xquixe'j quib. Xoc c'u ri Jesus pa jun jucub, xtzelejic. Ri achi ri xebel wi ri itzel tak uxlabal, xubochi'j ri Jesus chi cuya' che chi cäbe ruc'. Ri Jesus c'ut xujach bic, xubij: “Chattzelej cho awachoch, chatzijoj ronojel ri xuban ri Dios chawe.” Ri are' xel bic, xresaj u tzijoxic pa ronojel ri tinimit, ronojel ri xuban ri Jesus che. Aretak xtzelej bic ri Jesus, xc'ulax ruc' quicotemal cumal q'ui winak, conojel c'ut queyem. Te c'u ri' xpe jun achi Jair u bi', are qui nimal ri winak pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Ri are' xxuqui' chuwäch ri Jesus, xubochi'j chi chopan pa ri rachoch. Xa' c'u jun u mia'l c'olic, cäraj cablajuj u junab, xa' jubik' man quel ranima'. Benak c'u ri Jesus, cäpitz' cumal ri q'uialaj winak. Xpe c'u jun ixok, c'o chi cablajuj junab xak quel u quiq'uel. Man c'o ta jun cuininak ta che u cunaxic. Ri are' xkeb chrij ri Jesus, xunak ocok ri u chi' ri u k'u'. Chanim xtäni' ri u quiq'uel ri quelic. Xubij c'u ri Jesus: “¿Jachin ri' ri xinnakowic?” Conojel c'ut xquibij chi man quinakomtaj. Xubij ri Lu' xukuje' ri e rachil: “Kajtij, ri q'uialaj winak ri quepitz'on la, quepakchi'n la pa ronojel c'olbal.” Ri Jesus xubij: “C'o jun ri xinunako. Xinna' c'ut chi xel chuk'ab chwe.” C'äte ri' ri ixok, aretak xrilo chi xetamatajic, xpetic cäbirbitic, xutzak rib cho ri ulew chuwäch ri Jesus. Xuk'alajisaj chquiwäch conojel ri winak jasche xunak ocok ri Jesus, xubij chi rumal ri' chanim xcunatajic. Ri Jesus xubij che: “Nu mia'l, xatto'taj rumal ri a cojonic. Jät ruc' jamaril.” C'ä cätajin cätzijonic, xpe jun aj uwo rachoch ri Jair, ri cätakan pa ri ja ri caquitijo wi' quib ri aj judeyib. Ri jun aj uwo rachoch ri Jair xubij che: “Ri mia'l la xcämic. Maya' chi la latz' che ri Ajtij.” Aretak xuta' wa' ri Jesus, xch'awic, xubij che ri Jair: “Maxe'j awib. Xuwi chatcojonok. Ri a mia'l cäto'taj c'u na.” Aretak xoc pa ja, man xraj ta ri Jesus chi c'o jun chic coc bic ruc', xane' xuwi ri Lu', ri Santiag, ri Xuan xukuje' ri u tat u nan ri ali. Conojel ri e c'o chila' cäquiq'uis quib che ok'ej. Ri Jesus xubij: “Mixok' chic. Ri ali man cäminak taj, xa' cäwaric.” Ri winak xquitze'j u wäch. Queta'm c'ut chi cäminak chic. Ri Jesus xuc'am ri u k'ab ri ali, co xubij: “Ali, chatwalijok.” C'äte ri' xtzelej ulok ri ranima'. Chanim xwalijic. Ri Jesus xtakan c'u che u ya'ic u wa ri ali. Ri u tat u nan ri ali xquimayo. Ri Jesus c'ut xebutako chi c'o mäquibij wi jas ri xc'ulmaxic. Ri Jesus xebusiq'uij ri cablajuj u tijoxelab, xuya' qui cuinem, xuya' takanic pa qui k'ab paquiwi' conojel ri itzel tak uxlabal, xukuje' che qui cunaxic tak ri yawabib. Xebutak bic che u tzijoxic ri rajawibal ri Dios, che cunanic. Xubij chque: “C'o mic'am bic che re i be, mawi ch'imiy, mawi chi'm, mawi wa, mawi puak. Mawi iwatz'iak ri qui jalbej. Apachique ja ri quixoc wi, chixcanaj can chila', c'ä quixel na bic. Conojel ri winak ri man quixquic'ulaj taj, aretak quixel bic pa ri qui tinimit, chitota' can ri ulew ri c'o chque ri iwakan. Jeri' quik'alajisaj chquij chi man utz ta ri qui banom.” Xebel c'u bic ri u tijoxelab, xequisolij ri alaj tak tinimit. Xquitzijoj ri tzij re colobal ib, xequicunaj yawabib pa ronojel c'olbal. Ri Herod ri k'atal tzij xuta ronojel jas ri xc'ulmaxic. Xsach u c'u'x rumal rech chi e c'o jujun cäquibij: “Ri Xuan xc'astaj chquixo'l ri cäminakib.” Niq'uiaj chic cäquibij: “Xuc'ut rib ri Eliy.” Jule' chic cäquibij: “Jun chque ri k'axal tak tzij xc'astajic.” Ri Herod xubij: “Xinwesaj ya' u jolom ri' ri Xuan. ¿Jachin c'u ri', ri je tak nu tom wa' chrij?” Cutzucuj c'u rilic ri Jesus. Aretak xetzelej ulok ri takomxenlab, xquitzijoj che ri Jesus ronojel jas ri xquibano. Ri Jesus xebuc'am bic pa qui tuquiel wi, pa jun c'olbal chunakaj ri tinimit Betsaid. Aretak xquetamaj ri winak, xquiterenej. Ri Jesus xebuc'ulaj, xutzijoj ri rajawibal ri Dios chque, xebucunaj ri rajawaxic cutzirisaxic. Kajem c'u cuban ri k'ij, xekeb ri cablajuj u tijoxelab ri Jesus ruc', xquibij che: “Chebejacha la bic ri winak, rech quebe pa ri c'olbal ri c'o wi tico'n xukuje' rech quebe pa ri alaj tak tinimit, che u tzucuxic qui warabal, che u rikic ri cäquitijo. Rumal rech chi ri waral jun c'olbal chaki'j uwo sak.” Ri Jesus xubij chque: “Chiya' ix ri cäquitijo.” Ri e are' xquibij: “Man c'o ta c'o kuc' xane' xa' job caxlanwa xukuje' quieb cär, xuwi we ta cuje' chulok'ic caxlanwa chque conojel we winak ri'.” Cäraj e c'o job mil (5000) achijab. Ri Jesus xubij chque ri u tijoxelab: “Chibij chque ri winak chi quet'uyi' pa tak mulaj, pa niq'uiaj tak sient.” Je xquibano, xet'uyi' conojel. Ri Jesus c'ut xebuc'am ri job caxlanwa cuc' ri quieb cär. Xca'y chicaj, xuya' maltioxinic che ri Dios, xebupiro, xebuya' chque ri u tijoxelab rech quequiya' chquiwäch ri winak. Conojel c'u ri winak xewa'ic, xenojic. Xquimulij c'u ri ch'akatak caxlanwa ri man xquiq'uis taj, are' xequinojisaj chi na cablajuj chicäch. Pa jun k'ij ri Jesus cätajin cäch'aw ruc' ri Dios. E c'o ri u tijoxelab ruc' pa qui tuquiel wi. Ri Jesus c'ut xuc'ot qui chi', xubij: “¿Jachin ri in cäquibij ri q'uialaj winak?” Ri e are' xquibij che: “E c'o jujun ri cäquibij chi lal ri Xuan Bautist. Niq'uiaj chic cäquibij chi lal ri Eliy. E c'o niq'uiaj chic cäquibij chi lal jun chque ri ojer tak k'axal tzij c'astajinak.” Ri Jesus xubij chque: “E c'u ri ix, ¿jachin ri in quibij?” Ri Lu' xubij che: “Lal ri lal u Crist ri Dios.” Ri Jesus c'ut xebupixbej, xebutako chi c'o mäquibij wi wa'. Xubij chque: “Rajawaxic chi ri Rija'l Winak curik na sibalaj c'ax, chi cäxutux na cumal ri nimak tak tatayib, cumal ri qui nimal ri cojol tak tabal tok'ob xukuje' cumal ri ajtijab re ri pixab, chi cäcämisax na, chi cäc'astaj na churox k'ij.” Xubij chque conojel: “We c'o jun cäraj cäpe wuc', muban chi ri u rayibal. Rajawaxic chi cutelej ulok ri u ripibal ronojel k'ij, chinuterenej. Apachin ta ne ri cäraj cuto'tajisaj ri u c'aslemal, cutzak na. Apachin ta ne ri cutzak ri u c'aslemal rumal wech in, cuto'tajisaj na. ¿Jas ta c'u lo cärechbej na ri winak we cuch'äc ronojel ri uwächulew, cusach ta c'u u wäch chbil rib o cutzak rib? Apachin c'u ri cäq'uix chwe in xukuje' che ri nu tijonic, ri Rija'l Winak cäq'uix na che ri are' aretak cäpe pa ri u juluwem, pa ri u juluwem ri Tataxel xukuje' ri quech ri tastalic tak tako'nib aj caj. Kastzij quinbij chiwe, chi e c'o jujun chque ri e c'o waral, man quecäm ta na c'ä majok chquila' ri rajawibal ri Dios.” Bitajinak chi c'u we tzij ri', cäraj chuwajxak k'ij, ri Jesus xebuc'am bic ri Lu', ri Xuan xukuje' ri Santiag, xpaki' puwi' jun juyub che u banic ch'awem ruc' Dios. Xc'ulmax c'ut, chi c'ä cätajin cäch'aw ruc' Dios, xq'uextaj ri u palaj ri Jesus chquiwäch. Ri ratz'iak xux sakloloj xukuje' cäjuluwic. Te c'u ri' e c'o quieb achijab quetzijon ruc', e are c'u wa' ri Moises xukuje' ri Eliy. Ri e are' xquic'ut quib pa juluwem, cäquitzijoj ri cämical ri cucoch' na ri Jesus pa Jerusalen. Ri Lu' xukuje' ri e rachil, pune' c'o qui waram, xec'astajic. Xquil ri u juluwem ri Jesus, xequil ri quieb achijab ri e tac'atoj ruc'. Aretak c'u e benak chic ri quieb achijab, ri Lu' xubij che ri Jesus: “Kajtij, utz ri' chi cujcanaj ta can waral. Chekabana' oxib cäbal, jun che la, jun che ri Moises, jun chic che ri Eliy.” Man reta'm ta c'ut jas ri cubij. C'ä cätajin cubij wa', xpe jun sutz', xebuch'uku. Xquixe'j quib aretak xech'uk rumal ri sutz'. Xtataj jun ch'abal pa ri sutz', ri xubij: “Are lok'alaj nu C'ojol wa'. Chitatabej.” Aretak xtäni' ri ch'abebal, xcanaj can ri Jesus xak u tuquiel. Ri e are' man c'o ta xquitzijoj. Pa tak we k'ij ri', man c'o ta jun winak xquitzijoj ta wi ri xquilo. Chucab k'ij chic, aretak xekaj ulok puwi' ri juyub, xepe q'uialaj winak che u c'ulaxic ri Jesus. Jun achi chque ri q'uialaj winak xurak u chi', xubij: “Ajtij, quinbochi'n che la chi chila' la ri nu c'ojol. Xuwi c'u nu c'ojol wa' c'olic. Chilampe' la, amak'el cächap rumal jun uxlabal, xak c'ätetal curak u chi'. Ri uxlabal cuq'uiak jela', cupuluwisaj u pu chi', cuban c'ax che, xukuje' man cäraj taj cutzokopij. Xebenbochi'j ri tijoxelab la che resaxic ri uxlabal, man xecuin ta c'ut.” Ri Jesus xubij chque: “¡Ay ix winak jech'alaj tak i chomabal, man quixcojon taj! ¿C'ä jampa' lo ri ma ta quinc'oji' chi na iwuc' xukuje' quinch'ijo ri quibano? Chac'ama' ulok ri a c'ojol.” Aretak cätajin cäkebic, ri itzel uxlabal co xuq'uiak ri ala pa ulew, xubak'atila'. Ri Jesus xuyaj ri itzel uxlabal, xucunaj ri ala, xujach bic che ri u tat. Conojel c'ut xquimayij ri u cuinem ri Dios. Conojel ri winak c'ä cätajin cäquimay conojel ri jastak ri cuban ri Jesus, aretak ri are' xubij chque ri u tijoxelab: “Kas chitatabej wa' we tzij ri' ri quinbij chiwe: Are c'u ri Rija'l Winak cäjach na pa qui k'ab tak ri winak.” Ri e are' man xquich'ob ta we tzij ri'. Ch'ukutal c'u chquiwäch, rech man cäquich'ob taj. Xquixe'j quib che u c'otic u chi' chrij we tzij ri'. Ri tijoxelab xquichaplej u chomaxic chquixo'l jachin lo ri' ri nim na u k'ij chquixo'l. Ri Jesus reta'm ri u chomanic ri canima'. Xuc'am c'u apan jun ac'al, xutac'aba' chuxcut, xubij chque: “Apachin ri cac'amowan we ac'al ri' pa ri nu bi', in ri' quinuc'amowaj. Apachin c'u ri quinc'amowanic, are' cuc'amowaj ri xinutak ulok. Are' c'u ri ch'utin na chixo'l iwonojel, are wa' cux na nim u k'ij.” Ri Xuan xubij che ri Jesus: “Kajtij, xkil jun ri queresaj itzel tak uxlabal pa ri bi' la. Xkak'il c'ut che u banic rumal rech chi man are' ta jun kuc'.” Ri Jesus xubij che: “Mik'il che ri cubano. Apachin ri man cujuc'ulelaj taj, kuc' c'o wi.” Xketet ri k'ij aretak cäc'am bic ri Jesus chicaj. Xujiquiba' c'u u c'u'x che ri u bic pa Jerusalen. Xebutak bic tako'n chuwäch. Xebe c'ut, xebopan pa jun alaj tinimit aj Samar che u suc'umaxic ri cäwar wi. Ri aj samarib c'ut man xquic'ulaj taj ri Jesus, rumal rech chi benam re pa Jerusalen. Ri Santiag xukuje' ri Xuan, ri u tijoxelab, aretak xquil wa', xquibij: “Kajaw, ¿la caj la chi cujtakan che u kasaxic k'ak' chicaj che u sachic qui wäch, jas ri xuban ri Eliy?” Ri Jesus xutzolk'omij rib, xebuyajo. Xebe c'u pa jun alaj tinimit chic. Aretak e benak pa ri be, c'o jun xubij che ri Jesus: “Quinterenem che la apawije' ta ne ri cäbe wi la, Wajaw.” Ri Jesus xubij che: “Ri yac c'o qui jul, ri chicop aj uwo caj c'o qui soc. Are c'u ri Rija'l Winak man c'o ta c'olbal ri cäwar ta wi.” Ri Jesus xubij che jun chic: “Chinaterenej.” Ri are' xubij: “Ya' ba la chwe chi nabe quinmukuxtaj na can ri nu tat.” Ri Jesus xubij che: “Chebaya' can ri cäminakib chi chequimuku' ri e qui cäminak. Ri at c'ut, jät, chatzijoj ri rajawibal ri Dios.” C'o chi c'u na jun xubij che: “Quinterenem che la, Wajaw. Ya' ba la chwe chi nabe quebench'abextaj na can ri aj uwo wachoch.” Ri Jesus xubij che: “Jun winak, aretak u cojom chic ri u k'ab che ri u tajibal, we cäca'y chrij, ri are' man takal ta che ri rajawibal ri Dios.” E bantajinak chi c'u we jastak ri', ri Ajawaxel xebucha' jujun chic, e oxc'al cablajuj (72). Pa cacabil xebutak bic rech quenabej bic chuwäch, pa ronojel tinimit, pa ronojel c'olbal ri cäbe wi na ri are'. Xubij chque: “Kastzij ri k'atoj sibalaj nim, are c'u ri ajchaquib xa' e quieb oxib. Chibochi'j ba ri rajaw ri k'atoj, chi chebutaka' bic ajchaquib pa ri u k'atoj. Jix. Chiwilampe', quixintak bic je jas ri alaj tak chij chquixo'l ri utiw. Miwuc'aj bic c'olbal i rajil, mawi chi'm mawi xajäb; man c'o ta jun quiya' rutzil u wäch pa ri be. Apachique ja ri quixoc wi, chibij nabe: ‘Jamaril che we ja ri'.’ We e c'o c'u winak chila' aj jamaril, puwi' cäpe wi na ri jamaril. We c'u man c'olic, catzelej ri jamaril iwuc'. Chixcanaj can pa ri ja ri'. Chitija' iwe xukuje' chiwuq'uiaj iwe ri c'o cuc', rumal rech chi takal che ri ajchac ri tojbal rech. Mixk'ax chi tak ja. Apachique tinimit ri quixoc wi, we quixquic'ulaj ri winak chila', chitija' ri cäya' chiwe. Chebicunaj ri yawabib ri e c'o chila'. Chibij chque: ‘Nakaj chic c'o wi ri rajawibal ri Dios chiwe.’ Apachique tinimit ri quixoc wi, we man quixquic'ulaj ri winak chila', jix xo'l tak ri ja, chibij: ‘Xukuje' ne ri puc'uc' ulew re ri tinimit ri nac'al chque ri kakan, cäkatota' can chiwij. Chiwetamaj ba' chi ri rajawibal ri Dios nakaj chic c'o wi chiwe.’ Quinbij c'u chiwe, chi pa ri k'ij aretak quesach na qui wäch tak ri tinimit, nim na ri c'ax curik we tinimit ri' chuwäch ri Sodom.” “¡C'ax cärik na, tinimit Corazin! ¡C'ax cärik na, tinimit Betsaid! We ta pa Tir pa Sidon xeban wi ri nimak tak mayibal ri e bantajinak iwuc', ojer ta ri' xquiq'uex ri qui c'u'x, xet'uyi' ta ri pa chaj, xquicoj ta atz'iak wakwoj ri che u c'utic chi quebison rumal ri qui mac. Aretak cäban na ri k'atoj tzij, c'ax na ri c'äjisabal i wäch ix chquiwäch ri Tir ri Sidon. Ri at c'ut, Capernaum, ¿la cachomaj chi at walijisam c'ä chicaj? Jayi', xane' catkasax bic pa ri qui c'olbal ri cäminakib. Apachin ri cutatabej ri i tzij, in ri' qui nu tatabej. Apachin ri man nim ta quixril wi, in ri' man nim ta quinrilo. Apachin ri man nim ta quinrilo, man nim ta cäril wi ri' ri xinutak ulok.” Xetzelej ulok ri oxc'al cablajuj (72) ruc' quicotemal, xquibij: “Kajaw, xukuje' ne ri itzel tak uxlabal cäquiya' quib pa takic chke pa ri bi' la.” Ri Jesus xubij chque: “In xinwil ri Satanas, je jas jun caypa' xtzak ulok chicaj. Chiwilampe', nu yo'm i cuinem che qui tac'alexic cumätz xukuje' sina'j. Nu yo'm i cuinem puwi' ronojel ri u chuk'ab ri ka c'ulel, man c'o ta c'u cäbanow c'ax chiwe. Mixquicot rumal wa', chi ri uxlabal cäquiya' quib pa takic chiwe. Xane' chixquicotok chi ri i bi' e tz'ibam chila' chicaj.” Pa ri jok'otaj ri', sibalaj xquicot ri Jesus rumal ri Ruxlabal ri Dios, xubij: “Quink'ijlan che la, Tat, Rajaw caj ulew, xec'u' la we jastak ri' chquiwäch ri c'o qui no'j xukuje' ri c'o quetamabal, xc'ut c'u la chquiwäch ri ac'alab. Je, Tat, je c'u wa' xkaj chwäch la. Conojel ri jastak e jachom chwe rumal ri nu Tat. Man c'o ta jun reta'm jachin ri' ri C'ojolaxel, xuwi ri Tataxel reta'm. Mawi c'o jun reta'm jachin ri' ri Tataxel, xuwi ri C'ojolaxel xukuje' jachin chquiwäch ri C'ojolaxel cäraj cuc'ut wi.” Ri Jesus xkeb cuc' ri u tijoxelab pa qui tuquiel wi, xubij chque: “Caquirik quicotemal ri winak ri cäquilo jas ri quiwil ix. Quinbij chiwe chi q'ui k'axal tak tzij xukuje' q'ui ajawinelab xcaj xquilo jas ri quiwilo, man xquil ta c'ut. Xcaj xquito jas ri quito, man xquita' ta c'ut.” Jun ajtij rech ri pixab xbe che u tzijobexic ri Jesus xukuje' c'u che u c'ambejexic xuc'ot u chi': “Ajtij, ¿jas rajawaxic quinbano rech quinrik ri junalic c'aslemal?” Ri Jesus xubij che: “¿Jas ri tz'ibatal pa ri pixab? ¿Jas ri casiq'uij u wäch?” Ri ajtij re ri pixab xutzelej u bixic che: “Cubij ri pixab: Chalok'ok'ej ri Ajawaxel a Dios ruc' ronojel awanima', ruc' ronojel a c'aslibal, ruc' ronojel a chuk'ab, xukuje' ruc' ronojel a chomanic. Xukuje' chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat je jas ri u lok'ok'exic awib chbil awib.” Ri Jesus xubij che: “Suc' ri xabij. Chabana' wa', catc'asi' c'ut.” Are c'u ri ajtij xraj xuk'alajisaj rib chi suc', xubij che ri Jesus: “¿Jachin ri' ri wajil nu tz'akat?” Ri Jesus xubij che: “C'o jun achi xkaj ulok pa Jerusalen benam re pa Jerico. Xkaj pa qui k'ab eläk'omab. Xquesaj bic ri ratz'iak, xquich'ayo. Xebec, xquiya' can ri achi xa jubik' man cäcämic. Xkaj c'u bic jun cojol tabal tok'ob pa ri be ri'. Aretak xril ri achi, naj xoc'ow wi che. Xukuje' jun aj levi xopan pa ri c'olbal ri'. Aretak xril ri socotajinak, junam xubano, naj xoc'ow wi che. Petinak jun aj Samar pa ri be, xopan chunakaj ri socotajinak. Aretak xrilo, xel u c'u'x che. Xkeb ruc', xebubotz' ri e u socotajic, xucoj aseit ruc' u wa'l uva chque. Xuya' chrij ri u quiej, xuc'am bic pa jun ja okxanibal, xrilij c'ut. Chucab k'ij c'ut, aretak xbec, xeresaj quieb puak, xuya' che ri rajaw ri ja okxanibal, xubij: ‘Chawilij ri achi. Ronojel ri casach na, aretak quintzelej na ulok quintoj na chawe.’ ” Ri Jesus xuch'abej ri ajtij re ri pixab: “¿Jas cabij at? ¿Jachin chque ri oxib achijab ri' xux rajil u tz'akat ri xkaj pa qui k'ab eläk'omab?” Ri are' xubij: “Are ri xel u c'u'x che.” C'äte ri' xubij ri Jesus che: “Jät, junam chabana'.” E benak c'u pa jun be, ri Jesus xoc pa jun alaj tinimit. Ri c'o wi jun ixok, Mart u bi', ri xuc'amowaj cho rachoch. Ri are' c'o jun rachalal Mariy u bi'. Ri Mariy xt'uyi' chuwäch ri Jesus che u tatabexic ri u tzij. Are c'u ri Mart sibalaj latz' u wäch rumal rech chi q'ui ri u patan ri cubano. Xnakajin chuwäch ri Jesus, xubij che: “Wajaw, ¿la ma ta coc la il chi ri wachalal quinuya' can nu tuquiel che ri patan? Bij ba la che chi chinuto'.” Ri Ajawaxel xubij che: “Mart, Mart, sibalaj catoc il chque q'uialaj jastak, sachinak a c'u'x cumal. Xa' c'u jun jasach ri rajawaxic, are ri Mariy u cha'om ri utz na, ri man quesax ta che.” Pa jun k'ij ri Jesus cätajin cuban ch'awem ruc' Dios pa jun c'olbal. Aretak xtänic, jun chque ri u tijoxelab xbin che: “Kajaw, chujtijoj la che ch'awem ruc' Dios, je jas ri Xuan xebutijoj ri u tijoxelab.” Ri Jesus xubij chque: “Aretak chixch'aw ruc' Dios, chibij: ‘Tat, chtas ri bi' la che nim u k'ij. Chpet ri ajawibal la. Ya' la ri ka wa. Cuyu' la ri ka mac. Xukuje' c'u ri uj cakacuy ri qui mac ri qui banom c'ax chke. Mujya' la pa takchibal mac.’ ” Xukuje' xubij ri Jesus chque: “Chibana' chi c'o jun chiwe, cäbe ruc' ri rachil pa niq'uiaj ak'ab, cubij che: ‘Wachil, quinjal na oxib caxlanwa chawe. Xopan can jun wachil wuc' petinak pa be. Man c'o ta c'u jas quinya' che.’ Ri rachil c'ut cäch'aw ulok, cubij che: ‘Maya' latz' chwe. Tz'apil chic ri uchi'ja, ri walc'ual e k'oyol chi wuc'. Man cuya' taj quinwalij che u ya'ic chawe.’ Quinbij chiwe chi, pune' man cäwalijic che u ya'ic ri catz'anon che rumal rech chi are' rachil, cuban c'u na rumal rech ri u takalem, cuya' c'u na che ronojel ri cajwatajic. Ri in c'ut quinbij chiwe: Chita', cäyataj c'u na chiwe. Chitzucuj, quirik c'u na. Chic'orc'a' ri uchi'ja, cäjaktaj c'u na chiwäch. Conojel c'ut ri cäquita', cäquic'amo. Conojel ri cäquitzucuj, cäquiriko. Conojel ri cäquic'orc'a' ri uchi'ja, cäjak na chquiwäch. ¿Jachin ta jun tat chiwe, we ri ralc'ual cuta' u cär che, cuya' ta jun cumätz che u q'uexwäch jun cär? ¿O we cuta' jun sakmol, cuya' ta jun sina'j che? We ri ix c'ut ix itzel tak winak, iweta'm quiya' utzalaj tak sipanic chque ri iwalc'ual, ¡e ta c'u lo ri i Tat aj chicaj cuya' na ri Ruxlabal ri Dios chque ri winak ri cäquita' che!” Ri Jesus cätajin cäresaj jun itzel uxlabal ri u memarisam jun achi. Aretak c'u xel ri itzel uxlabal, xtzijon ri mem. Xquimay c'u ri winak. Jujun chque ri winak xquibij: “Ri are' queresaj itzel tak uxlabal rumal ri Beelzebu, ri qui nimal ri itzel tak uxlabal.” Jule' chic, che u cojic jun c'amibal chuwäch xquitz'onoj jun mayibalalaj etal che aj chicaj. Ri Jesus reta'm ri qui chomanic, xubij chque: “We c'o jun ajawibal, niq'uiaj winak chupam cäquitas quib chquij ri niq'uiaj chic, cätzak na. Xukuje' ri achalaxic pa jun ja, we quech'ojinic, cäquijach na quib. Xukuje' we ri Satanas cutas rib chbil rib, ¿jas ta c'u lo cuban ri rajawibal rech naj cuch'ijo? Quibij c'u ri ix chi rumal ri Beelzebu quebenwesaj ri itzel tak uxlabal. We ri in rumal ri Beelzebu quebenwesaj ri itzel tak uxlabal, ¿ri e iwalc'ual jachin rumal quequesaj? Rumal ri', ri e iwalc'ual quek'atow na tzij piwi'. We c'u ri in rumal ri u cuinem ri Dios quebenwesaj ri itzel tak uxlabal, kastzij opaninak la' iwuc' ri rajawibal ri Dios. We c'o jun achi ri c'o u chuk'ab, utz c'u cuban che u chajixic ri rachoch cuc' ch'ojibal, man c'o ta ri cäbanow c'ax chque ri jastak re. We c'u cäpe jun chrij ri c'o na u chuk'ab chuwäch ri achi ri', cuch'äc c'ut, queresaj bic conojel ri u ch'ojibal tak ri jiquil wi u c'u'x. Quebujach chquiwäch ri rachil ri jastak ri xebutokij bic. Apachin ri man c'o ta wuc', cuban u c'ulel chwe. Apachin ri man cämulin ta wuc', cätuquinic.” “Aretak elinak bic ri itzel uxlabal che jun winak, coc'ow pa chaki'jalaj tak c'olbal che u tzucuxic jawije' cuxlan wi. Aretak man curika' taj, cubij: ‘Quintzelej cho wachoch jawije' ri xinel wi ulok.’ Aretak copanic, curik ri rachoch mesom, wikom chic. Cäbe c'ut, quebuc'ama' ulok wukub uxlabal chic ruc', ri sibalaj e itzel na chuwäch ri are'. Conojel queboquic, quejeki' chila'. Ri u q'uistajic ri winak ri', cänimataj na chuwäch ri nabe.” Aretak ri Jesus cätajin cubij we jastak ri', jun ixok chquixo'l ri winak co xch'awic, xubij che: “Sibalaj quicotemal re ri chuchu' ri xatalanic, ri xatq'uiyisanic puwi' ri tu'.” Ri Jesus xubij: “Are quicotemal chque ri cäquitatabej ri u tzij ri Dios, cäquinimaj c'ut.” Ri winak qui takem u mulixic quib chrij ri Jesus, ri are' xuchaplej u bixic chque: “Ri winak ri e c'o cho ri uwächulew, e itzel. Cäquitzucuj etal, man cäyataj ta c'u etal chque, xuwi ri retal ri Jonas. Je jas ri Jonas xux etal chque ri aj Ninibe, jeri' xukuje' ri Rija'l Winak cux etal chque ri winak re we k'ijol ri'. Ri chuchu' ajawinel aj u mox ri elebal k'ij cäc'oji' na pa ri k'atoj tzij junam cuc' ri winak ri e c'o cho ri uwächulew. Ri are' cuk'at na tzij paquiwi' ri winak. Rumal rech chi ri are' xpe pa jun c'olbal cho ri uwächulew ri sibalaj naj che u tatabexic ri u no'j ri Salomon. Chiwilampe', c'o jun waral ri nim na u banic chuwäch ri Salomon. Ri aj ninibeyib quewalij na pa ri k'ij re ri k'atan tzij, aretak chk'attzij paquiwi' ri winak re we k'ijol ri', quequic'okoj c'u na; rumal rech chi ri e aj Ninibe xetzelej ruc' ri Dios aretak xquita' ri u tijonic ri Jonas, are c'ut ri c'o waral camic c'o na u k'ij chuwäch ri Jonas.” “Man c'o ta jun cutzij jun chäj, cuya' pa jun c'olbal c'utalic, mawi cuya' chuxe' jun subal. Xane' cuya' chicaj rech quilitaj ri u sakil cumal ri queboc pa ja. Ri u chäj ri a cuerp are ri a bak'wäch. Aretak utz ri a bak'wäch, ronojel ri a cuerp c'o u chäj. Aretak itzel ri a bak'wäch, ronojel ri a cuerp c'o pa ri k'eku'm. Chawila' ba', chi ri chäj ri c'o awuc' man cux ta k'ekumal. We ronojel ri a cuerp c'o u chäj, man c'o ta niq'uiaj pa k'eku'm, ronojel c'o pa sakil, jas ri cuban jun yabal k'ak' catutunuj ruc' ri u chäj.” Aretak ri Jesus cätajin cätzijonic, jun parisey xubochi'j chi cutij u wa ruc'. Xoc c'u bic ri Jesus, xt'uyi' pa ri mexa. Ri parisey xrilo chi ri Jesus man xuch'aj ta ri u k'ab aretak xoc che ri wa'im, xumay wa'. Ri Ajawaxel xubij che: “Camic ri ix pariseyib quich'aj ri rij ri uq'uiabal xukuje' ri lak. Are c'u ri chupam nojinak che eläk'anic, nojinak che etzelal. Ri ix xa' man quiwaj taj quixch'obonic. Ri xbanow ri rij, ¿la ma ta are xukuje' xbanow ri u pam? Chic'ama' ba' ri c'o pa ri lak, chiya' chque ri mebayib. Je c'u ri' conojel ri jastak e ch'ajch'oj chiwäch. ¡C'ax c'u iwe, ix pariseyib! Quiya' ri u lajujil ri k'ebum, ri rora xukuje' ronojel u wäch ichaj. Man quiban ta c'u ri suc', man quilok'ok'ej ta ri Dios. Rajawaxic c'ut chi quiban ri suc', chi quilok'ok'ej ri Dios, are wa' ri rajawaxic u banic iwumal, mitanaba' c'ut u banic ri jun chic. ¡C'ax iwe!, ix pariseyib, rumal rech chi are quiwaj ri t'uyulibal ri nimak qui banic pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Quiwaj c'ut chi ri winak cäquiya' rutzil i wäch pa tak ri c'ayibal. ¡C'ax iwe!, ix pariseyib, rumal rech chi ix je jas ri mukubal ri man e k'alaj taj. Ri winak c'ut quebin paquiwi', man c'u quequinabej taj.” Jun chque ri ajtijab re ri pixab xubij che ri Jesus: “Ajtij, aretak cabij wa', xukuje' ri uj cujayok'o.” Ri Jesus xubij: “Xukuje' ri ix, ¡c'ax iwe, ajtijab re ri pixab!, rumal rech chi quebiya' eka'n ri c'ax cuc'axic chquij ri winak. Are c'u ri ix mawi ruc' ri u wi' i k'ab quebinak ocok ri eka'n. ¡C'ax iwe!, rumal rech chi quebiyac qui wi' ri e mukum wi ri e k'axal tak tzij, e are c'u ri i mam xecämisanic. Kastzij ri ix ix k'alajisal quech ri qui chac ri i mam, xa' junam i chomanic cuc'. Ri e are' xequicämisaj ri k'axal tak tzij, ri ix c'ut quebiyac qui wi' ri qui mukubal. Rumal ri', ri Dios pa ri u no'j, xubij: ‘Quebentak na bic k'axal tak tzij xukuje' e takom. Jujun chque quequicämisaj na, jujun quecokataj na.’ Jeri' ri qui quiq'uel conojel ri k'axal tak tzij ri tixinak ulok kas pa ri u tiquiritajic ri uwächulew cätok'ix na chque ri winak cho ri uwächulew camic. Cächapletaj ulok ruc' ri u quiq'uel ri Abel, c'ä ruc' ri u quiq'uel ri Zacariy, ri xsach u wäch chuxo'l ri porobal ruc' ri k'ijilabal, je, quinbij chiwe, cätok'ix na ri qui quiq'uel conojel chque ri winak cho ri uwächulew camic. ¡C'ax iwe!, ajtijab re ri pixab. Rumal rech chi c'o ri lawe pa i k'ab re ri etamanic. Ri ix c'ut man ix oquinak taj mawi quiya' be chque ri cäcaj queboquic.” Aretak ri Jesus xebubij we jastak ri chque, ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib sibalaj xpe coyowal, xquicoj qui chuk'ab, xquichap u c'otic u chi' chquij q'ui tak jastak. Xequicoj c'amibal chuwäch che rilic we quecuin che u tzujuxic rumal jun jasach ri cubij. Qui mulin quib q'ui mil winak ruc' ri Jesus, jeri' chi cäquitac'alela' quib. Nabe ri Jesus xuchaplej u bixic chque ri u tijoxelab: “Chichajij iwib chuwäch ri qui ch'am ri pariseyib, ri quel cubij ri qui cawächil. Ronojel ri ch'ukutalic, cäk'alajisax na. Ronojel ri c'utalic, quetamax na. Rumal ri', ronojel ri xibij pa k'eku'm, cätataj na pa sak. Ronojel ri xitzijoj pa jasjatem chquixiquin ri winak pa tak ja ri tz'apim, are ri' cätzijox na apan paquiwi' tak ri ja.” “Quinbij c'u chiwe, wachil: Mixe'j iwib chquiwäch ri winak ri cäquicämisaj ri cuerp. Xuwi c'u wa' quecuin che, man c'o ta chi jas quecuin che u banic. Quinc'ut c'u na chiwäch jachin chuwäch rajawaxic quixe'j wi na iwib: Are chixe'j iwib chuwäch ri Jun ri c'o u cuinem che i cämisaxic, xukuje' c'o u cuinem che i ya'ic pa ri xibalba. Je, quinbij chiwe, chuwäch ri are' chixe'j wi iwib. ¿La ma ta quieb alaj tak puak ri xa' jubik' cajil quec'ayix wi job chiochi? Man c'o ta c'u jun chque cäsach ta pa ri u jolom ri Dios. Xukuje' ne ri i wi' conojel e ajilatalic. Mixe'j ba iwib, are nim na i k'ij chquiwäch q'ui chiochi.” “Quinbij c'u chiwe chi conojel ri cäquik'alajisaj chquiwäch ri winak chi quecojon chwe in, xukuje' ri Rija'l Winak cuk'alajisaj na chquiwäch ri e aj cajalaj tak u tako'n ri Dios chi ri e are' xecojon chwe. Apachin c'u ri man quinuk'alajisaj ta chquiwäch ri winak ri in, man cäk'alajisax ta chquiwäch ri e aj cajalaj tak u tako'n ri Dios. Conojel ri cäquibij tzij chrij ri Rija'l Winak, cäsachtaj na qui mac, are c'u we jun cuyok' ri Ruxlabal ri Dios, man cäsachtaj ta u mac. Aretak quixc'am bic chquiwäch ri winak pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, chquiwäch ri c'o qui takanic, chquiwäch k'atal tak tzij, mixoc il che jas quiban na che u to'ic iwib, mawi jas quibij na. Are c'u ri Ruxlabal ri Dios pa ri jok'otaj ri' cuya' na pa i chi' jas ri rajawaxic quibij na.” Jun chque ri q'uialaj winak xubij che ri Jesus: “Ajtij, chabij che ri wachalal chi chujacha' we ri echbal.” Ri Jesus xubij che: “Achi, ¿jachin in cojowinak che k'atal tzij o che jachanel piwi'?” Xubij chque ri winak: “Chiwila', chichajij iwib, mirayij u mulixic q'ui jastak iwe. Pune' e c'o q'ui jastak re jun winak, man are ta ri' ri cäyo'w ri u c'aslemal.” Xubij jun c'ambal no'j chque: “C'o jun k'inomalaj achi, ri rulew u yo'm q'ui u wächinic. Xuchomaj pa ranima', xubij: ‘¿Jas quinbano? Man c'o ta chi c'olbal jawije' quinmulij wi ri u wächinic ri nu tico'n.’ Xubij: ‘Are wa' quinban na: Quebenyojij na ri nu c'uja, quebenyac na niq'uiaj ri e nimak na. Quinmulij na ronojel ri u wächinic ri wulew xukuje' ri jastak we, quinya' na chupam. Quinbij c'u na che ri wanima': Wanima', q'ui jastak awe a c'olom re q'ui junab. Chatuxlanok, chatwok, chatuq'uianok, chatquicotok.’ Xubij c'u ri Dios che ri achi ri': ‘Ri at man c'o ta aweta'm. Camic chak'ab catcämic. Are c'u ri jastak ri a c'olom, ¿jachin lo quechbenic?’ Jewa', ri cac'ulmataj ruc' ri winak ri cumulij u k'inomal chbil rib, man k'inom ta c'u ne cho ri Dios.” Ri Jesus xubij chque ri u tijoxelab: “Rumal ri' quinbij chiwe: Mixoc il che ri i c'aslemal, jas ri quitijo. Mixoc il che ri cuerp, jas iwatz'iak quicojo. Ri c'aslemal c'o na chuwäch ri cäwexic. Ri cuerp c'o na chuwäch ri atz'iak. Chebiwila' ri joj, chi man queticonij taj, mawi cäquiban k'atoj. Man c'o ta quequitanij wi jastak quech, mawi c'o qui c'uja. Are c'u ri Dios quebutzuku. ¡E ta c'u lo ri ix, are c'o na i k'ij chquiwäch ri chicop aj uwo caj! ¿Jachin ta c'u jun chiwe, rumal ri roquic il, cäcuin ta che u tikic jun jok'otaj che ri u c'aslemal? We c'u man quixcuin che u banic jun jasach ri nitz' na, ¿jasche quixoc il chque ri jule' jastak chic? Chebiwila' ri cotz'i'j, jas cäquibano queq'uiyic. Man quechacun taj, mawi quebatz'inic. Quinbij c'u chiwe chi mawi ri ajawinel Salomon, pune' nim u k'ij, man je ta ratz'iak xucojo jas jun chque ri cotz'i'j. We ri Dios je ratz'iakixic wa' ri k'ayes re ri juyub xubano, ri c'o camic, chwek c'ut cäq'uiak pa k'ak', ¡e ta c'u lo ri ix, quixatz'iakix na ri rumal ri Dios! ¡Xak c'u jubik' i cojonic! Sibalaj ba' mitzucuj jas ri quitijo, o jas ri quiwuq'uiaj; xukuje' mich'ujarisaj iwib. Conojel c'ut we jastak ri' are sibalaj quequitzucuj ri winak aj uwächulew. Ri i Tat c'ut reta'm chi rajawaxic wa' chiwe. Xane' are sibalaj chitzucuj ri rajawibal ri Dios. Xukuje' quebuya' c'u na ri i Tat ri niq'uiaj jastak chic ri e rajawaxic chiwe.” “Mixe'j iwib, ch'utinalaj jumulaj nu chij. Cäkaj c'u chuwäch ri i Tat ri u ya'ic ri rajawibal chiwe. Chic'ayij ri jastak iwe, chisipaj ri rajil chque ri mebayib. Chibana' u c'olbal i puak ri man quek'elob taj. Chimulij i k'inomal chila' chicaj ri man q'uisel taj. Man quebopan ta eläk'om chila', mawi cächicopir ri jastak. Jawije' c'ut ri c'o wi ri i k'inomal, chila' c'o wi ri iwanima'.” “Chisuc'umaj iwib, iwatz'iakim iwib chinicowisaj ri i chäj. Ri ix c'ut chibana' iwe jas cäquiban ri pataninelab ri queyem ri cajaw, aretak cätzelej ulok pa ri c'ulanem. Jeri' aretak cäpe ri cajaw, cuc'orc'a ri uchi'ja, chanim cäquijak chuwäch. Utz que ri pataninelab ri', we ri cajaw quebulurika' e c'asc'oj aretak cätzelej ulok. Kastzij quinbij chiwe chi ri cajaw cucoj na ri ratz'iak, quebut'uyiba' na pa ri mexa, copan cuc', quebupatanij. Pune' niq'uiaj ak'ab culic, we capacalaj u xe' caj culic, we quebulurika' e c'asc'oj, quicotemal que ri pataninelab ri'. Are wa' chich'obo', chi we ta ri rajaw ja cäretamaj jachique jok'otaj cäpe ri eläk'om, cäc'asc'at ta ri', ma ta cuya' ri' chi ri eläk'om coc pa ri rachoch. Ri ix c'ut xukuje' chisuc'umaj iwib, rumal rech chi cäpe na ri Rija'l Winak pa ri jok'otaj aretak man qui chomaj taj.” C'äte ri' xubij ri Lu' che: “Ajawaxel, ¿la cäbij la we c'ambal no'j ri' chkij uj, o cabij la chquij conojel?” Xubij ri Ajawaxel: “¿Jachin ri jicalaj pataninel wech ri utz u chomanic, ri cäcoj na rumal ri rajaw paquiwi' ri rajchaquib che u ya'ic ri qui wa ronojel k'ij? Utz re ri pataninel ri', we ri rajaw culurika' chi cätajin cuban ri u chac aretak cätzelej ulok. Kastzij quinbij chiwe, chi ri rajaw cucoj na puwi' conojel ri jastak rech. We ne ri pataninel ri' cuchomaj: ‘Ri wajaw cäbeytaj na, man cäpe ta chanim.’ Cuchaplej c'u qui ch'ayic ri rach tak ajchaquib, chi achijab chi ixokib. Cuchaplej u banic nimak tak wa'im, cuq'uianic, cäk'abaric. Cäpe na ri rajaw ri pataninel ri' pa ri k'ij ri man cäreyej taj. Cäpe pa ri jok'otaj ri cuchomaj ri pataninel chi man cäpe taj. Sibalaj cuc'äjisaj na u wäch ri pataninel rech, cuya' na ri re cuc' ri man e cojonelab taj. Ri pataninel ri', ri cuch'ob ri u rayibal ri rajaw, man xusuc'umaj ta c'u rib, mawi xuban ri u rayibal ri rajaw, ri are' sibalaj cäc'äjisax na u wäch cäch'ay na. Are c'u we jun man cuch'ob taj, xuban c'u ri takal wi u ch'ayic, xa' jubik' cäch'ay na. Conojel c'u ri winak ri xya' q'ui pa qui k'ab, sibalaj q'ui cäta' na chque.” “Xinpe che u tzijic k'ak' cho ri uwächulew. Quinwaj ta c'ut chi canicow ta chic. Quinoc'ow na chupam jun xibibalalaj c'ämbejebal, ¡cätajin c'u quinc'axc'obic c'ä cäbantaj na ronojel! ¿La quichomaj chi in petinak che u ya'ic jamaril chquixo'l ri winak cho ri uwächulew? Man je taj, quinbij chiwe chi jayi', xane' in petinak che u ya'ic tasoj ib. Camic c'ut, job winak ri e c'o pa jun ja cäquitasala' na quib, ri oxib chquij ri quieb, ri quieb c'ut chquij ri oxib. Ri tataxel cuc'ulelaj na ri u c'ojol, ri c'ojolaxel cuc'ulelaj ri u tat; ri nanaxel cuc'ulelaj na ri ral ali, xukuje' ri ali cuc'ulelaj na ri u nan; ri alib chuchu' cuc'ulelaj na ri alibatz ri alibatz cuc'ulelaj na ri alib chuchu'.” Ri Jesus xubij chque ri winak: “Aretak quiwil ri sutz' ri quel ulok pa ri u kajebal k'ij, chanim quibij: ‘Cäpe jäb.’ Je c'u quelic. Aretak cäpe quiakik' pa ri u mox elebal k'ij, quibij: ‘C'o na k'ak'.’ Je c'u cubano. ¡Quieb i wäch! Quich'ob u wäch ri caj ri ulew. ¿Jas c'u che man quich'ob taj jas cäban pa tak we k'ij ri'?” “¿Jas c'u che man quichomaj taj pa iwech wi jachique ri suc'? Aretak catbe cho ri k'atal tzij at rachilam ri a c'ulel, chatija' a k'ij che rutzirisaxic awib ruc' pa ri be, rech jeri' matuc'am bic chuwäch ri k'atal tzij, ri k'atal tzij matuya' chque ri ajwab, ri ajwab c'ut matquiya' pa che'. Quinbij chawe chi man catel ta na chila' c'ä catoj na ri q'uisbal puak.” Pa ri k'ijol ri' xebopan jujun che rilic ri Jesus, xquitzijoj c'u che chi ri Pilat xebucämisaj jujun achijab aj galileyib, u yujam ri qui quiq'uel ruc' ri qui quiq'uel ri awaj ri xequicämisaj che tabal tok'ob. Ri Jesus xubij chque: “¿La quichomaj chi we aj galileyib ri' e ajmaquib na chquiwäch conojel ri aj galileyib, rumal rech chi je tak c'ax wa' qui rikom? Quinbij chiwe chi man je taj. Xane' we man quiq'uex i c'u'x, xa' junam cäsach na i wäch iwonojel. O ri wajxaklajuj winak ri xecämic aretak xtzak ri nimalaj ja paquiwi' pa Siloe, ¿la quichomaj chi ri e are' c'o na qui mac chquiwäch ri niq'uiaj winak chic ri e jekejoj pa Jerusalen? Quinbij chiwe chi man je taj. Xane' we man quiq'uex i c'u'x, xa' junam cäsach na i wäch iwonojel.” Ri Jesus xubij we c'ambal no'j ri': “Jun achi c'o jun u che'al higo ruc', tictal pa ri u ticbal uva. Xpe ri achi che u tzucuxic u wächinic, man c'o ta c'u xuriko. Xubij che ri chajinel re ri ulew: ‘Chawilampe', urox junab chi wa' quinpe che u tzucuxic u wächinic we u che'al higo ri, man c'o ta c'u quinriko. Chachoyo' bic. ¿Jasche xak cäretzelaj ri ulew?’ Ri chajinel xubij che: ‘Wajaw, ya' na la can che we junab ri'. Quinc'ot na rij, quinya' na mes chuxe'. We cäwächin c'ut, utz. We c'u man cäwächinic, cachoy na bic.’ ” Pa ri k'ij re uxlanem, ri Jesus cätajin quebutijoj ri winak pa jun chque ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, c'o c'u jun ixok chila' ri wajxaklajuj junab yawab rumal jun itzel uxlabal. Ri are' pachalic, man cäcuin ta chic che u suc'umaxic rib. Ri Jesus, aretak xrilo, xuch'abej ri ixok, xubij che: “Ixok, at u tzokopim ri a yab.” Xebuya' ri u k'ab puwi'. Chanim ri ixok xucolomisaj rib, xunimarisaj u k'ij ri Dios. Ri qui nimal ri winak pa ri ja ri cäquitijoj wi quib che ri pixab, xpe royowal rumal rech chi ri Jesus xucunaj ri ixok pa ri k'ij re uxlanem. Xubij c'u chque ri winak: “E c'o wakib k'ij ri quixchacunic. Tisaj c'ut pa tak we k'ij ri' che i cunaxic, mixpe pa ri k'ij re uxlanem.” Xch'aw c'u ri Ajawaxel, xubij che: “Ri ix xa' quieb i wäch. Pa jun k'ij re uxlanem, ¿la ma ta iwonojel quiquir ri i wacax o ri i bur pa ri recha'bal, quic'am c'u bic che u ya'ic u ja'? Are c'u we ixok ri', are rija'l ri Abraham. Chiwilampe', c'o chi wajxaklajuj junab yututal rumal ri Satanas. ¿La ma ta cuya' caquir pa ri k'ij re uxlanem?” Aretak xubij we jastak ri', xeq'uix conojel ri u c'ulel. Conojel c'u ri winak xequicot cumal ri mayibalalaj tak jastak ri xebantaj rumal. Ri Jesus xubij: “¿Jas ruc' junam wi ri rajawibal ri Dios? ¿Jas ruc' quinjunamaj wi? Ri rajawibal ri Dios xa' junam ruc' jun u bak' moxtansa, ri xuc'am jun winak, xutic pa ri ulew. Xq'uiyic, xux jun che', ri chicop aj uwo caj xquiban qui soc pa tak ri u k'ab.” Jumul chic xubij ri Jesus: “¿Jas ruc' quinjunamaj wi ri rajawibal ri Dios? Ri rajawibal ri Dios xa' junam ruc' ri ch'am, ri xuc'am jun ixok, xuya' pa cawinak (40) libra c'äj, c'ä xch'amar na ronojel.” Ri Jesus quebusolij tak ri tinimit xukuje' ri alaj tak tinimit. Quebutijoj ri winak, benak pa Jerusalen. C'o jun xuc'ot u chi' ri Jesus: “Ajawaxel, ¿la xa' e quieb oxib ri quecolotajic?” Ri Jesus xubij chque: “Chicojo' i chuk'ab rech quixoc pa ri uchi'ja ri ch'utin u wäch. Quinbij c'u chiwe chi e q'ui cäquitzucuj coquic, man quecuin ta c'ut. Aretak c'u walijinak chic ri rajaw ja, aretak u tz'apim chi ri uchi'ja, quixpe ix, quixtaq'ui' cho ja, quic'orc'a' ri uchi'ja, quibij: ‘Kajaw, Kajaw, jaka' la chkawäch.’ Ri are' cubij na chiwe: ‘Man quinch'ob ta i wäch ix jawije' quixpe wi.’ C'äte ri' quichaplej na u bixic: ‘Uj wokinak chwäch la, uj uq'uianinak chwäch la, xetijoj la ri winak pa tak u be ri ka tinimit.’ Ri rajaw ja cätzijon na, cubij na chiwe: ‘Man weta'm taj ix aj jawije'. Chitasa' iwib chwij, iwonojel ix banal tak etzelal.’ Chila' c'ut quixok' wi na xukuje' quikuch'uch'ej na ri e i ware, aretak quebiwil ri Abraham, ri Isaac xukuje' ri Jacob pa ri rajawibal ri Dios cuc' conojel ri k'axal tak tzij, ri ix c'ut ix yo'm apan jela'. Quepe na pa ri elebal k'ij, pa ri u kajebal k'ij, pa ri u wiquiak'ab ri elebal k'ij, pa ri u mox ri elebal k'ij, quet'uyi' na pa ri mexa pa ri rajawibal ri Dios. Chiwilampe', e c'o winak ri e q'uisbal ri quebux na nabe. Xukuje' e c'o winak e nabe ri quebux na q'uisbal.” Pa ri k'ij ri' xebopan jujun chque ri pariseyib, xquibij che ri Jesus: “Chatel waral, jät. Are c'u ri Herod cäraj catucämisaj.” Ri Jesus xubij chque: “Jix, chibij che ri yac ri': ‘Chawilampe', quebenwesaj na itzel tak uxlabal, quinq'uis cunanic camic xukuje' chwek. Churox k'ij c'ut quinto'taj che ri nu chac.’ Rajawaxic c'ut camic, chwek, cabij quinbin na. Man ya'tal ta c'ut chi cäcämisax jun k'axal tzij we ta ma ta pa Jerusalen. ¡Jerusalen, Jerusalen! At quebacämisaj ri e k'axal tak tzij, cabuc' chabaj ri quetak ulok awuc'. Q'ui mul xinwaj taj xebenmulij ri awal, jas ri ec' quebumulij ri alaj tak ral chquixe' ri u xic', man xawaj ta c'ut. Chiwilampe', ri i wachoch cätz'inowirisax na canok. Quinbij c'u chiwe chi man quiniwil ta chic, c'ä cäpe na ri k'ij aretak quibij: ‘Tewichi'm ri petinak pa ri u bi' ri Ajawaxel.’ ” Pa jun k'ij re uxlanem, ri Jesus xopan cho rachoch jun chque ri qui nimakil ri pariseyib. Cätajin cutij wa chila', c'ac'alem c'u cumal ri pariseyib. C'o c'u chuwäch ri Jesus jun achi ri c'o sipoj che. Ri Jesus xch'awic, xebuch'abej ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib, xubij: “¿La cuya' quecunax ri winak pa ri k'ij re uxlanem?” Ri e are' man xech'aw taj. C'äte ri' ri Jesus xuc'am ri achi, xucunaj, xujach bic. Xubij c'u chque: “¿La c'o lo jun chiwe, we cätzak bic ri u c'ojol o ri u wacax pa jun c'ua' pa ri k'ij re uxlanem, ri ma ta cäresaj chanim?” Man xquirik ta c'ut jas xquibij che. Aretak ri Jesus xrilo jas cäquiban ri e siq'uim che jun wa'im, quequitzucuj ri c'olbal sibalaj nim qui banic pa ri mexa, xuya' jun c'ambal no'j chquiwäch, xubij chque: “Aretak catsiq'uix che jun c'ulanem, matt'uyi' pa ri c'olbal ri sibalaj nim u k'ij. We ne c'o chi jun nim na u k'ij chawäch at, ri siq'uim pa ri c'ulanem. Cäpe c'u ne ri xixsiq'uinic, cubij chawe: ‘Chaya' ri a c'olbal che we jun ri'.’ C'äte ri' catq'uixic, catbec, cac'am ri c'olbal ri man nim ta u banic. Xane', aretak catsiq'uixic, jät, chatt'uyul pa ri c'olbal ri man nim ta u k'ij. Rech jeri' aretak cäpe ri rajaw ri c'ulanem, cubij na chawe: ‘Wachil, chatk'ax chila' pa jun c'olbal ri sibalaj nim u k'ij.’ C'äte ri' cäc'oji' na a k'ij chquiwäch ri e c'o awuc' pa ri mexa. Conojel c'u ri cäquinimarisaj quib, cäkasax na qui k'ij. Apachin c'u ri man cunimarisaj ta rib, cänimarisax na u k'ij.” Xukuje' xubij ri Jesus che ri xsiq'uinic: “Aretak caban wa'im re pa k'ij o wa'im re xk'ekal, mebasiq'uij ri awachil, mawi ri e awachalal, mawi ri e awalaxic, mawi ri e k'inomalaj tak a c'ul tak ja. We ne ri e are' catquisiq'uij at che jun wa'im, cäquitoj ne u q'uexel chawe. Xane', aretak caban ula'nic, chebasiq'uij ri mebayib, ri cutucak, ri ch'ocojib, ri moyab. Catquicot na, rumal rech chi ri e are' man quecuin ta che u tojic u q'uexel chawe. Cätoj c'u na u q'uexel chawe aretak quec'astaj na ri suc'alaj tak winak chquixo'l ri cäminakib.” Aretak xuta wa', jun chque ri e c'o ruc' ri Jesus pa ri mexa xubij che: “Utz re ri cutij re ri wa pa ri rajawibal ri Dios.” Ri Jesus xubij che: “C'o jun achi xuban jun nimalaj wa'im re xk'ekal, e q'ui ri xebusiq'uij. Pa ri jok'otaj re ri wa'im ri achi xutak bic jun pataninel rech che u bixic chque ri e u siq'uim: ‘Tisaj, ronojel e butzirinak chic.’ Junam xquichaplej resaxic quib conojel. Ri nabe xubij che ri pataninel: ‘Nu lok'om jun wulew, rajawaxic na quinbe che rilic. Chasacha' nu mac, man quinbe taj.’ Ri jun chic xubij: ‘Nu lok'om job c'ulaj wacax, quebenwil na we kas e utz. Chasacha' nu mac, man quinbe taj.’ Ri jun chic xubij: ‘Xa' xinc'uli'c, rumal ri' man cuya' taj quinbec.’ Xtzelej bic ri pataninel, xuya' qui tzijoxic ri jastak ri' che ri rajaw. C'äte ri' xpe royowal ri rajaw ja, xubij che ri pataninel rech: ‘Jät chanim pa ri nimak tak be, pa ri u xo'l tak ja re ri tinimit. Chebac'ama' ulok ri mebayib, ri cutucak, ri moyab, xukuje' ri ch'ocojib.’ Oc'owinak chi jubik' ri pataninel xubij: ‘Wajaw, xbantaj ri xätakan wi la, c'ä c'o na c'olbal.’ Xubij ri ajaw che ri pataninel: ‘Jät pa tak ri be, xukuje' pa ri alaj tak be re ri juyub, chacojo a chuk'ab rech quepe ri winak, rech cänoj na ri wachoch.’ Quinbij c'u chiwe chi man c'o ta jun chque we achijab ri' ri xesiq'uix nabe, cutij na re ri nu wa'im.” Sibalaj e q'ui winak e benak ruc' ri Jesus. Ri are' xca'y chque, xubij: “We c'o jun cäpe wuc', ma ta c'u in lok' chuwäch, chuwäch ri u tat, u nan, rixokil, ralc'ual, rachalal xukuje' rana'b, xukuje' ne ri u c'aslemal, man cäcuin taj cux nu tijoxel. Jachin c'u ri man cutelej ta ulok ri u ripibal, c'äte ri c'u chwij, ri are' man cäcuin taj cux nu tijoxel. ¿La c'o lo jun chiwe, we cäraj cuyac jun tac'aticalaj ja, ri ma ta nabe cät'uyi' na che rajilaxic joropa' ri cusach na, we cubana' ri puak ri c'o ruc' che u q'uisic ri tac'aticalaj ja? We man jeri', aretak u chapom chic u yaquic ri tac'aticalaj ja, we man cäcuin che u q'uisic, conojel ri queilowic xak cäquetz'bej u wäch, cäquibij: ‘We achi ri' xuchaplej u yaquic jun ja, man xcuin ta c'u che u q'uisic.’ O ¿la c'o lo jun ajawinel ri cuban ch'o'j chrij jun ajawinel chic, ri ma ta nabe cät'uyi' na che u ta'ic u no'j we cäcuin che u ch'äquic ri jun chic we ne xa' lajuj mil ri rajch'ojab, are c'u ri jun chic c'o juwinak mil rajch'ojab? We c'u man cäcuinic utz c'ä naj c'o wi ulok ri jun ajawinel chic, quebutak bic u tako'n ri' che u ta'ic jamaril che ri jun chic. Je c'u ri', apachin chiwe ri man quebuya' ta can conojel ri jastak rech, man cäcuin taj cux nu tijoxel.” “Utz ri atz'am. We c'u man c'o chic ri u tzayil ri atz'am, ¿jas ta lo ruc' cätzayix wi rech? Man utz ta che ri ulew, mawi che ri jumulaj mes, cäq'uiak c'u apan jela'. Ri e c'o qui xiquin, chetatabenok.” Xebopan conojel ri e tok'il tak alcabal xukuje' ri ajmaquib ruc' ri Jesus che u tatabexic ri u tzij. Xewixwit c'u ri pariseyib xukuje' ri ajtijab re ri pixab, xquibij: “We achi ri' quebuc'ulaj ri ajmaquib, cäwa' cuc'.” Ri Jesus c'ut xutzijoj we c'ambal no'j ri' chque, xubij: “¿La c'o lo jun winak chiwe, we c'o jun sient u chij, cusach c'u jun chque, ri ma ta quebuya' can ri jumuch' belejlajuj pa ri chaki'j uwo sak, cäbe c'u che u tzucuxic ri jun ri xsachic, c'ä curik na? Aretak curiko, cuya' ulok chrij u wi', cäquicotic. Copan c'u cho rachoch, quebusiq'uij ri rachil xukuje' ri e u c'ul tak ja, cubij chque: ‘Chixquicot wuc', rumal rech chi nu rikom ri nu chij ri xsach na canok.’ Quinbij chiwe, jeri' c'o na quicotemal chila' chicaj rumal rech jun ajmac ri cuq'uex u c'u'x, chquiwäch ri jumuch' belejlajuj suc', ri man rajawaxic taj u q'uexic qui c'u'x.” “Jachin ta ri ixok ri c'o lajuj rakan puak ruc'. We cutzak jun chque, ¿la ma ta cutzij ri u chäj, cumes ri u pa ja, cärilij u tzucuxic, c'ä curik na? Aretak u rikom chic, quebusiq'uij ri rachil xukuje' ri e u c'ul tak ja, cubij: ‘Chixquicot wuc', rumal rech chi nu rikom ri puak ri nu tzakom.’ Je c'u ri' quinbij chiwe chi quequicot ri e aj cajalaj tak u tako'n ri Dios rumal rech jun ajmac ri cuq'uex u c'u'x.” Xubij ri Jesus: “C'o jun achi c'o quieb u c'ojol. Ri chak'axel xubij che ri u tat: ‘Tat, ya' la chwe ri quinwechbej na che ri k'inomal.’ Ri achi xujach c'u ri jastak rech chquiwäch ri e u c'ojol. Oc'owinak chi quieb oxib k'ij, ri chak'axel u c'ojol xumulij bic ri puak, xbe naj pa jun ulew chic. Chila' c'ut xak xusachila' wi ri u k'inomal, xuban ronojel jas ri u rayinic. Aretak ronojel u sachom chic u wäch xpe jun nimalaj wi'jal pa ri ulew ri'. Ri ala xux meba', man c'o ta chi c'o ruc'. Xbec, xutzucuj u chac ruc' jun achi re ri ulew jawije' ri c'o wi. Ri xutak bic pa ri rulew che qui yuk'uxic ak. Sibalaj curayij cutij ri rij quinak' ri cäquitij ri ak. Man c'o ta c'u jun cäyo'w ta che. Xul c'u ri ala pa sak, xubij: ‘¡C'o q'ui rajchaquib ri nu tat, sibalaj c'o ri caquitijo. Ri in c'ut waral quincäm rumal ri wi'jal! Quinwalijic, quinbe na ruc' ri nu tat, quinbij c'u na che: ‘Tat, in macuninak chuwäch ri Dios xukuje' chwäch la. Man takal ta chic cäbij ta c'ojol la chwe. Bana' la chi quinux je jas jun chque ri ajchaquib la.’ Xwalij ri ala, xbe ruc' ri u tat. C'ä c'o c'u chi naj, xilitaj apan rumal ri u tat. Ri are' c'ut xel u c'u'x che, xxiq'uinic xbec, xuk'aluj ri ala, xutz'umaj. Ri u c'ojol xubij che: ‘Tat, in macuninak chuwäch ri Dios xukuje' chwäch la. Man takal ta chic cäbij ta c'ojol la chwe.’ Are c'u ri u tat xubij chque ri pataninel tak rech: ‘Chiwesaj ulok ri utzalaj atz'iak, chicojo' che. Chicojo' mulk'ab che ri u k'ab. Chicojo' xajäb chque ri rakan. Chic'ama' ulok ri alaj chom ama' wacax, chipila'. ¡Chujwok, chujquicot c'ut kabana' nimak'ij! Rumal rech chi we nu c'ojol ri' cäminak chic, xc'astaj c'u ulok, xsach na, xriktaj c'ut.’ Xquichaplej c'u nimak'ij. Ri c'ojolaxel nabeal c'o pa ri juyub. Aretak petinak xnakajin che ri ja, xuta' ri k'ojom, xukuje' ri xojowem. Xusiq'uij jun chque ri alabom, xuc'ot u chi' jas ri cätajin cäbanic. Ri are' xubij che: ‘Ulinak ri a chak'. Ri a tat xupil ri alaj chom ama' wacax, rumal rech chi utz u wäch xulic.’ Sibalaj c'u xpe royowal ri nabeal, chi man cäraj taj coc bic. Xel c'u ulok ri u tat che u bochi'xic. Ri ala xubij c'u che ri u tat: ‘Chilampe' la, q'ui junab lal nu patanim, amak'el quinnimaj ri takanic la. Mawi jumul c'ut yo'm la jun alaj q'uisic' chwe, rech quinban nimak'ij cuc' ri wachil. Aretak c'ut xpe we c'ojol la ri', ri xusachala' ri jastak ech la cuc' ixokib quech nim ch'utin, xpil c'u la ri alaj chom ama' wacax che.’ Ri u tat xubij che: ‘Nu c'ojol, ri at amak'el at c'o wuc', conojel ri jastak wech e awech. Rajawaxic u banic nimak'ij, rajawaxic chi cujquicotic, rumal rech chi we a chak' ri' ri cäminak chic, xc'astaj c'ut. Xsach na, xriktaj c'ut.’ ” Ri Jesus xukuje' xubij chque ri u tijoxelab: “C'o jun achi k'inom, ri c'o jun u chajinel; xbix c'u che ri k'inom chi ri u chajinel cätajin cuq'uis bic ri jastak rech. Ri k'inom achi xusiq'uij ri u chajinel, xubij che: ‘¿Jas wa' ri nu tom chawij? Chaya' ajilanic chrij ri jastak ri nu yo'm pa a k'ab. Man cuya' ta chic catc'oji' che nu chajinel.’ Xubij c'u ri chajinel pa ranima': ‘¿Jas quinbano? Ri wajaw cäresaj ri jastak re pa nu k'ab. Man quincuin ta che u banic tajin. Quinq'uix che ri u ta'ic cochinic. In weta'm jas ri quinban na, aretak quinesax che chajinel, ri winak quinquic'ulaj pa tak cachoch.’ Xebusiq'uij chquijujunal ri rajc'asib ri rajaw. Xubij che ri nabe: ‘¿Joropa' a c'as ruc' ri wajaw?’ Ri are' xubij: ‘Lajuj tonel aseit nu c'as.’ Ri chajinel xubij che: ‘Chac'ama' ri u wujil a c'as. Chanim chatt'uyulok, chatz'ibaj job tonel.’ Te c'u ri' ri chajinel xubij che jun chic ajc'as: ‘Ri at, ¿joropa' ri a c'as?’ Ri are' xubij che: ‘Quiejeb sient (400) quintal trico nu c'as.’ Xubij c'u ri chajinel che: ‘Chac'ama' ri u wujil a c'as, chatz'ibaj oxib sient ruc' juwinak (320) quintal.’ Ri k'inom xubij chi sibalaj c'o u no'j ri chajinel ri man suc' taj, rumal rech chi xna'w che ri u chomanic ri xubano. Are c'u ri winak re ri uwächulew quena'w na che ri qui chomanic chquiwäch ri winak ri e re ri sakil. Quinbij c'u chiwe: Chicojo' ri k'inomal aj uwächulew che u banic utzil rech e c'o na iwachil. Jeri' aretak cäq'uistaj na ri k'inomal aj uwächulew, c'o jachin quixc'ulan na pa tak ri junalic jekelibal. Apachin ri jic chrij ri jubik', ri are' jic xukuje' chrij ri q'ui. Apachin c'u ri man suc' taj chrij ri jubik', xukuje' man suc' taj chrij ri q'ui. We man ix jic chrij ri k'inomal aj uwächulew, ¿la cäjach ta lo ri kas k'inomal pa i k'ab? We man ix jic chrij ri jastak re jun chic, ¿la cäya' ta c'u lo ri kas iwech? Man c'o ta jun ajchac cäcuin che qui patanixic quieb rajaw. Cäretzelaj c'u na u wäch ri jun, culok'ok'ej c'u na ri jun chic; o utz cuban che ri jun, man nim ta cäril wi ri jun chic. Man quixcuin ta che u patanixic ri Dios, xukuje' che u patanixic ri k'inomal.” Ri pariseyib, ri e lok'ok'el puak, xquitatabej conojel we jastak ri', xquetz'bej c'u u wäch ri Jesus. Ri Jesus xubij chque: “Ri ix quik'alajisaj iwib chquiwäch ri winak chi ix suc'; are c'u ri Dios reta'm jas c'o pa iwanima'. Ri jastak ri nimak qui k'ij chquiwäch ri winak, e are itzelalaj tak jastak wa' e tz'il chuwäch ri Dios.” “Ri u k'ijol ri pixab xukuje' ri quech ri e k'axal tak tzij xebopan c'ä ruc' ri Xuan. Kas chi' c'ut chaplem ulok qui tzijoxic ri e utzalaj tak tzijol rech ri rajawinic ri Dios, conojel c'ut ri winak cäcoj chuk'ab chque rech queboc chupam. Man c'ax ta c'u ri u sachic u wäch ri caj ulew, chuwäch ri u tzakic ri u wi' jun juch' re ri pixab.” “Ronojel achi ri cujach bic ri rixokil, cäc'uli' chi c'u ruc' jun chic, ri are' cäkaj pa mac. Xukuje' ri achi ri cäc'uli' ruc' ri ixok ri jachom bic rumal ri rachajil, ri are' cäkaj pa mac.” “C'o c'u jun k'inomalaj achi ri cucoj je'licalaj morato atz'iak sibalaj pakal rajil, cucoj ch'uch'ujalaj atz'iak re lino. Ronojel c'u k'ij cäjajat chubanic nimak'ij. Xukuje' c'o jun meba' Lazaro u bi', ri nojinak che ch'a'c. Ri are' cat'uyi' cho ri ulew chuchi' ri rachoch ri k'inom. Ri Lazaro sibalaj curayij cutij ri u xer tak wa ri quetzak chuxe' ri u mexa ri k'inom. Quenakajin c'u ri tz'i' che, quequirik ri u ch'a'c. C'o c'u jun k'ij xcäm ri meba'. Xc'am bic cumal ri e tako'n aj caj rech quecol cho u c'u'x ri Abraham. Xukuje' xcäm ri k'inom, xmuk c'ut. Ri k'inom c'o pa ri c'olbal que ri cäminakib, c'o pa c'axc'olil. Xca'yic, xril apan ri Abraham chi naj, xril apan ri Lazaro cho ri u c'u'x ri Abraham. C'äte ri' ri k'inom co xch'awic, xubij: ‘Tat Abraham, chel c'u'x la chwe, chtakala' ulok ri Lazaro rech curub ulok ri u wi' u k'ab pa ja', cujorobisaj c'u ri wak'; rumal rech chi quinel ch'u'j pa we k'ak' ri.’ Ri Abraham xubij: ‘Nu c'ojol, chnataj chawe chi xarik utzalaj tak jastak pa ri a c'aslemal, are c'u ri Lazaro xurik itzel tak jastak. Camic c'ut ri are' cu'bisam u c'u'x waral, ri at c'ut catel ch'u'j. Man xuwi ta wa'. Cojom c'u jun nimalaj siwan chkaxo'l, jeri' chi ri cäcaj quek'ax bic iwuc' man quecuin taj, mawi ri aj chila' quek'ax ulok kuc'.’ Xubij c'u ri k'inom: ‘Quinbochi'n ba' che la, tat, chataka' la bic ri Lazaro cho rachoch ri nu tat. E c'o c'u can job wachalal. Quinwaj chi ri Lazaro cuk'alajisaj ronojel wa' chquiwäch, rech man quepe ta pa we c'olbal ri' re c'axc'olil.’ Ri Abraham xubij: ‘C'o ri tzij ri xuya' ri Moises, xukuje' c'o ri tzij ri xquiya' ri k'axal tak tzij cuc'. ¡Chequic'amowaj!’ Ri k'inom xubij: ‘Quinbij in, tat Abraham, we ta c'o jun chquixo'l ri cäminakib cäbe cuc', cäquiq'uex na qui c'u'x ri'.’ Ri Abraham xubij che: ‘We man cäquitatabej ri tzij ri xuya' ri Moises xukuje' ri xquiya' ri e k'axal tak tzij, mawi ne quecojonic we jun cäminak cäc'astaj bic chquixo'l ri cäminakib.’” Xubij ri Jesus chque ri u tijoxelab: “Kas quepe wi ri takchibal mac. C'ax c'u re ri winak ri rumal rech quepetic. Are ta utz na ri' che, we ta cätzayabax jun ca' chukul, cäq'uiak ta c'u pa ri plo. Utz na wa' chuwäch we cutzakisaj jun chque we ch'utik ri'. Chichajij iwib. We ri awachalal camacunic, chapixbej. We cuq'uex c'u ri u c'u'x, chasacha' u mac. We wukmul c'ut pa jun k'ij cuban jun mac chawe, we wukmul pa jun k'ij cätzelej na awuc', cubij, xinq'uex nu c'u'x, chasacha' ba' u mac.” Xquibij ri takom che ri Ajawaxel: “Chbana' la chke chi cujcowir pa ri ka cojonic.” Xubij c'u ri Ajawaxel: “We ta c'o i cojonic je jas ri jun u bak' moxtansa, quibij ta ri' che we juwi' mo'r ri': ‘Chaboko awib, chatica' awib pa ri plo’, cunimaj c'u ri' ri i tzij.” “We c'o lo jun chiwe ri c'o jun pataninel re' ri cuban tajin o cäbe pa yuk', aretak cätzelej ulok cho ja, ¿la c'o jun cubij ta che ri pataninel: ‘Tasaj chanim, chatt'uyulok, chatwokok’? Xane' nabe cubij che ri pataninel: ‘Chabana' ri nu wa re xk'ekal, chacojo ri awatz'iak, chinapatanij c'ä quinwa' na quinuq'uian na. Te c'u ri' chatwok at, chatuq'uianok.’ ¿La cäban ta c'u maltioxinic che we pataninel ri' rumal rech chi xuban jas ri xtak wi che u banic? Man rajawaxic ta maltioxinic che we pataninel ri'. Je c'u ri ix xukuje', aretak i banom chic ronojel jas ri ix takom che u banic, rajawaxic quibij: ‘Uj ajchaquib ri man c'o ta quechbex chke, xuwi ri rajawaxic u banic xkabano.’ ” Pa jun k'ij aretak benak ri Jesus pa Jerusalen, coc'ow na pa ri qui c'ulbatil ri Samar ruc' ri Galiley. Aretak xopan pa jun alaj tinimit, xebel ulok lajuj achijab xa' col man cäquic'ulaj c'ut, ri c'o ch'a'c chquij. Ri e are' xetaq'ui' c'ut, co xech'awic, xquibij: “¡Jesus, Ajtij, chel c'u'x la chke!” Ri Jesus xerilo, xubij chque: “Jix, chic'utu' iwib chquiwäch ri e cojol tabal tok'ob.” Pa ri qui binem c'ut, xecunatajic, e sak chic. Jun chque, aretak xril rib chi xcunatajic, xtzelejic, co xch'awic, xunimarisaj u k'ij ri Dios. Xxuqui' chuwäch ri Jesus, xukasaj ri u palaj cho ri ulew, xumaltioxij che. Ri are' c'ut aj Samar. Ri Jesus xubij: “¿La ma ta ne e lajuj ri xch'ajan ri ch'a'c chquij? E c'u ri belejeb, ¿jawije' e c'o wi? ¿La ma ta c'o jun chic ri xtzelej ta ulok che u nimarisaxic u k'ij ri Dios, xane' xuwi we jun achi ri' ri man ka winakil taj?” Xubij che ri achi: “Chatwalijok, jät. Xatutzir rumal ri a cojonic.” Ri pariseyib xquic'ot u chi' ri Jesus chi jampa' cäpe ri rajawibal ri Dios. Ri Jesus xubij chque: “Ri rajawibal ri Dios aretak cäpetic man quilitaj taj. Man cäbix ta na: ‘Chiwilampe', c'o waral, chiwilampe', c'o chila'.’ Xane' chiwilampe', ri rajawibal ri Dios c'o chi chixo'l.” Xubij chque ri u tijoxelab: “Quepe na k'ij, aretak sibalaj quirayij na rilic jun chque ri u k'ij ri Rija'l Winak, man quiwil ta c'ut. Cäbix na chiwe: ‘Chiwilampe', c'o waral’, o ‘chiwilampe', c'o chila'’. Mixbec, mixteri chquij ri je cäquibij wa' chiwe. Je jas ri caypa', cätunun cho ri caj c'ä jela', k'alaj c'ä jewa', jewa' ri cux na ri Rija'l Winak pa ri k'ij ri cätzelej ulok. Rajawaxic c'ut chi sibalaj curik na c'ax nabe, quetzelax na u wäch cumal ri winak cho ri uwächulew pa ri k'ij ri'. Jas ri xc'ulmax pa tak ri u k'ij ri Noe, jeri' xukuje' cäc'ulmax na pa tak ri u k'ij ri Rija'l Winak. Ri winak quewa'ic, quebuq'uianic, quec'uli'c, quequiya' ri calc'ual che c'ulanem, c'ä pa ri k'ij aretak xoc ri Noe pa ri jucub. Xpe c'u ri nimalaj k'ekal jäb, xusach qui wäch conojel. Junam xukuje' jas ri xban pa tak ri u k'ij ri Lot. Ri winak quewa'ic, quebuq'uianic, quelok'omanic, quec'ayinic, queticonijic, quequiyac tak ja. Pa ri k'ij c'ut aretak xel bic ri Lot pa Sodom, xkaj ulok k'ak' ruc' asubre chicaj, xusach qui wäch conojel. Jewa' cäbantaj na pa ri k'ij aretak ri Rija'l Winak aretak cuc'ut na rib. Pa ri k'ij ri', apachin ri c'o puwi' ri ja, mäkaj ulok che qui c'amic bic ri jastak re ri e c'o pa ja, chanimaj ba chanim. Apachin ri c'o pa ri juyub, mätzelej chi na cho ja. Chnataj ri rixokil ri Lot chiwe. Apachin ri cutzucuj u to'tajisaxic ri u c'aslemal, are ri' cutzak na. Apachin c'u ri cutzak ri u c'aslemal, cuc'ol na. Quinbij chiwe chi pa ri ak'ab ri' e c'o quieb pa jun ch'at. Ri jun cäc'am na bic, ri jun chic cäya' canok. Quieb ixokib junam quequienic. Ri jun cäc'am bic, ri jun chic cäya' canok. Quieb achijab e c'o pa ri juyub. Ri jun cäc'am bic, ri jun chic cäya' canok.” Ri u tijoxelab xquibij che: “¿Jawije' cac'ulmataj wi na wa', Kajaw?” Ri Jesus xubij chque: “Jawije' ri c'o wi ri cäminak, chila' c'ut cäquimulij wi na quib ri c'uch.” Ri Jesus xubij jun c'ambal no'j chque, chi rajawaxic amak'el cäquiban ch'awem ruc' Dios, mäq'uistaj c'uxaj. Xubij: “Xc'oji' jun k'atal tzij pa jun tinimit, ri man cuxe'j ta rib chuwäch ri Dios, mawi cuya' qui k'ij ri winak. Xc'oji' c'u jun ixok malca'n pa ri tinimit ri'. Ri are' xbe ruc' ri k'atal tzij, xubij: ‘Chinto' la pa u k'ab ri nu c'ulel.’ Quieb oxib k'ij ri k'atal tzij man xraj taj. Te c'u ri' xuchomaj: ‘Pune' man quinxe'j ta wib chuwäch ri Dios, mawi quinya' qui k'ij ri winak, quink'at na tzij puwi' ri u c'ulel ri ixok, rumal rech chi ri are' cuya' latz' chwe. We man je quinbano, ri are' cäpe na amak'el, sibalaj quinucos na.’ ” Xubij ri Ajawaxel: “Chitatabej jas ri cubij ri k'atal tzij ri man suc' taj. ¿La ma ta ri Dios cuk'at na tzij paquiwi' ri qui c'ulel ri winak ri e u cha'om, we ri e are' cäquirak qui chi', quebochi'n che chi pa k'ij chi chak'ab? ¿La cäbeytaj ta lo ri Dios? Quinbij chiwe chi chanim cuk'at na tzij paquiwi' ri qui c'ulel. Aretak c'u cäpe ri Rija'l Winak, ¿la quebulurika' lo winak cho ri uwächulew ri quecojon che?” Ri Jesus xukuje' xubij we c'ambal no'j ri' chque jujun ri cäquijiquiba' qui c'u'x chquij chbil quib chi e suc', ri cäquetzelaj qui wäch ri niq'uiaj chic: “E c'o quieb achijab ri xeboc bic pa ri rachoch Dios che u banic ch'awem ruc' Dios. Jun chque are' jun parisey, ri jun chic are' jun tok'il alcabal. Ri parisey tac'alic, xch'aw ruc' Dios, xutzijobej rib, jewa' xubij: ‘O Dios, quinmaltioxij che la chi ri in man in je taj jas ri niq'uiaj winak chic: ri eläk'omab, ri man e suc' taj, ri quekaj pa mac cuc' niq'uiaj achijab ixokib chic. Quinmaltioxij che la chi ri in man in je taj jas we jun tok'il alcabal ri'. Camul pa ri wukub k'ij man quintij ta ri nu wa, quinya' ri u lajujil ronojel ri quinch'äco.’ Are c'u ri tok'il alcabal tac'al chi naj, mawi ne cäraj cäca'y chicaj, xane' cut'oc ri uwo u c'u'x, xubij: ‘Ay, Dios, chel ri c'u'x la chwe. In ajmac.’ Quinbij chiwe chi ri tok'il alcabal, aretak xel bic xbe cho rachoch, are' k'alajisam chic chi suc' chuwäch ri Dios. Man je ta wa' ri jun chic, ri pariseyib. Conojel c'u ri cäquinimarisaj quib, ri e are' cäkasax na qui k'ij. Apachin c'u ri man cunimarisaj ta rib, are ri' cänimarisax na u k'ij.” Xec'am ulok ac'alab chuwäch ri Jesus rech cuya' ri u k'ab paquiwi'. Ri tijoxelab aretak xquilo, xequiyaj ri e c'amowinak ulok. Ri Jesus xebusiq'uij ri alaj tak ac'alab. Xubij chque: “Chiya' chque ri ac'alab chi quepe wuc', mebik'atij. Ri rajawibal c'ut ri Dios quech ri e je tak wa'. Kastzij quinbij chiwe, chi apachin ri man cuc'am ta ri rajawibal ri Dios je jas ri jun ac'al, man coc ta chupam ri rajawibal ri Dios.” Xpe jun c'amal be, xuta che ri Jesus, xubij: “Utzalaj Ajtij, ¿jas quinban che rechbexic ri junalic c'aslemal?” Ri Jesus xubij che: “¿Jasche cabij utz chwe? Man c'o ta jun utz, xuwi jun: ri Dios. Aweta'm c'ut ri e takomal: ‘Matkaj pa mac cuc' niq'uiaj chic. Matcämisanic. Mateläk'anic. Maban tzijtal chrij jun winak chic. Nim chebawila' wi ri a tat a nan.’ ” Ri are' c'ut xubij che ri Jesus: “Ronojel wa' nu nimam kas pa ri walc'alal.” Ri Jesus, aretak xuta' wa', xubij che: “C'o jun jasach ri c'ä cäraj na chawe: Chac'ayij ronojel ri c'o awuc', chajacha' ri rajil chquiwäch ri mebayib. Cäc'oji' c'u na a k'inomal chila' chicaj. Tasaj c'ut, chinaterenej.” Aretak xuta ri c'amal be ri xbix che, sibalaj xbisonic, rumal rech chi sibalaj k'inom. Ri Jesus, aretak xrilo chi sibalaj xbisonic, xubij: “¡Ruc' sibalaj c'ax queboc ri k'inomab pa ri rajawibal ri Dios! Are man c'ax taj ri roc'owisaxic jun camey pa ri u julil jun bak re t'isomibal, chuwäch ri roquic jun k'inom pa ri rajawibal ri Dios.” Ri winak ri xquito xquibij: “¿Jachin ta ba lo cäcuinic cäcolotajic?” Ri Jesus xubij chque: “Ri man quecuin ta ri winak che u banic, ri Dios cäcuin che u banic.” Xubij c'u ri Lu': “Kajaw, ri uj e ka yo'm can ri jastak ke, lal ka terenem c'ut.” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij quinbij chiwe, chi conojel ri qui yo'm can cachoch, o quixokil, o cachalal, o qui tat qui nan, o calc'ual rumal rech ri rajawibal ri Dios, ri e are' quequic'am na q'ui je tak wa' pa tak we k'ij ri', cäquic'am c'u na ri junalic c'aslemal pa ri k'ij junab ri cäpe na.” Ri Jesus xebuc'am bic ri cablajuj, xubij chque: “Chiwilampe', cujpaki bic pa Jerusalen. Quebantaj c'u na conojel ri xquitz'ibaj ri k'axal tak tzij chrij ri Rija'l Winak. Cäjach na pa qui k'ab ri winak ri man aj judeyib taj, cäquetz'bej na u wäch, cäquiyok' na, cäquichubaj na. Cäquich'ay na, cäquicämisaj c'u na. Churox k'ij c'ut cäc'astaj na.” Mawi c'u jun chque we jastak ri' xquich'ob ri u tijoxelab. We tzij ri' ch'ukutal chquiwäch, man caquich'ob ta ri cäbixic. Pa jun k'ij, aretak ri Jesus nakaj chic c'o wi che ri Jerico, c'o jun moy, t'uyul chuchi' ri be, cuta' u cochinic. Ri are', aretak xuta' ri q'uialaj winak queboc'owic, xuc'ot qui chi' chrij ri tajin cac'ulmatajic. Xya' u tzijoxic che chi are' ri Jesus aj Nazaret cätajin coc'owic chila'. C'äte ri' ri moy xurak u chi', xubij: “Jesus, Rija'l ri David, chel c'u'x la chwe.” Ri winak ri e nabejinak chuwäch xquiyajo, rech cutz'apij ri u pu chi'. Ri are' c'ut sibalaj xurak chi na u chi', xubij: “Rija'l ri David, chel c'u'x la chwe.” Xtaq'ui' c'u ri Jesus, xtakan che u c'amic ulok ri moy ruc'. Aretak kebinak chi ruc', ri Jesus xuc'ot u chi', xubij: “¿Jas ri cawaj quinban chawe?” Ri moy xubij: “Ajawaxel, quinwaj quinca'yic.” Ri Jesus xubij che: “Chatca'yok. Xatto'taj rumal ri a cojonic.” Chanim xca'yic. Xuterenej ri Jesus, xunimarisaj u k'ij ri Dios. Conojel ri winak ri xquil wa, xquinimarisaj u k'ij ri Dios. Ri Jesus xoc pa Jerico cätajin c'u cubinibej ri tinimit. C'o c'u jun achi chila' Zaquey u bi'. Are ri qui nimal ri tok'il tak alcabal, k'inom c'u wa'. Ri Zaquey cutzucuj rilic ri Jesus, chi jachin ri'. Man cäcuin ta c'ut, rumal rech chi e q'ui winak e c'olic. Ri are' c'ut ch'utin rakan. Xxiq'uinic, xnabej chquiwäch ri winak, xpaki' puwi' juwi' sicomor, che rilic ri Jesus. Chila' c'ut coc'ow wi na. Ri Jesus, aretak xopan pa ri c'olbal ri', xca'y ajsic, xril ri Zaquey, xubij che: “Zaquey, chawanej, chatkaj ulok. Rajawaxic c'ut chi camic quincanaj can cho awachoch.” Ri Zaquey aninak xkaj ulok, xuc'ulaj ri Jesus ruc' quicotemal. Aretak xilitaj wa' cumal conojel ri winak, quewixwitic, cäquibij chi xoc ruc' jun achi ajmac che rokxanixic rib. Xtaq'ui' c'u ri Zaquey, xubij che ri Ajawaxel: “Chilampe' la, Wajaw, pa niq'uiaj chque ri jastak we quinya' chque ri mebayib. We c'o c'u weläk'am chque ri winak, quincajmulij na u tzelexic chque.” Ri Jesus xubij che: “Camic xul ri colotajic pa we ja ri', xukuje' rumal chi we achi ri' xukuje' are rija'l ri Abraham. Petinak c'ut ri Rija'l Winak che qui tzucuxic, che qui colic ri winak ri e sachinak.” Ri winak cätajin quequitatabej ri jastak ri cubij ri Jesus, ri are' xutzijoj jun c'ambal no'j chque, rumal rech chi nakaj chic c'o wi che ri Jerusalen. Xubij wa' chque rumal rech chi cäquichomaj chi chanim cuc'ut na rib ri rajawibal ri Dios. Xubij c'ut: “C'o jun achi nim u banic, ri xbe pa jun ulew naj rech cäya' takanic pa u k'ab puwi' jun ajawibal. Cätzelej c'u na ulok. Majok chibec xebusiq'uij lajuj pataninel rech, xebujach puak pa qui k'ab chquijujunal. Xubij chque: ‘Chicojo' we puak ri' rech c'o quich'äc na chrij. Chibana' wa' c'ä quinpe na.’ E are c'u ri e aj u tinimit ri cäquetzelaj u wäch, xequitak bic tako'n chrij che u bixic: ‘Man cäkaj taj chi we achi ri' cux kajawinel.’ Pa jun k'ij, ri achi nim u banic xtzelej ulok, u c'amom chi ulok ri rajawibal. Xubij chi chesiq'uix ulok ri pataninelab ri e u yo'm wi can ri puak. Cäraj cäretamaj jas ri qui ch'äcom chquijujunal. Xpe c'u ri nabe, xubij: ‘Wajaw, ri puak ri xya' la pa nu k'ab xuch'äc chi lajuj puak.’ Ri ajawinel xubij che: ‘Utz, utzalaj pataninel. At jic chrij ri jubik'. Rumal c'u ri', quinya' na takanic pa a k'ab paquiwi' lajuj tinimit.’ Xpe chi ri jun pataninel, xubij: ‘Wajaw, ri puak ri xya' la pa nu k'ab xuch'äc chi job puak.’ Xukuje' xubij ri ajawinel che ri are: ‘Xukuje' ri at quinya' takanic pa a k'ab paquiwi' job tinimit.’ Xpe chi ri jun pataninel, je xubij wa': ‘Wajaw, chilampe' la, c'o ri puak ri xya' la pa nu k'ab, nu c'olom pa jun su't. Je xinbano rumal rech chi xinxe'j wib chwäch la, chi lal c'analaj achi. Cäc'am la ri man yo'm ta la, cäk'at la ri man xtic ta la.’ Ri ajawinel xubij c'u che: ‘At itzelalaj pataninel, quink'at na tzij pawi' rumal rech ri tzij ri xabij chwe. Aweta'm chi in c'analaj achi, chi quinc'am ri man nu yo'm taj, chi quink'at ri man xintic taj. ¿Jas c'u che man xaya' ta ri nu puak jawije' ri cuch'äc wi ral? Rech jeri', aretak xinpetic, xintok'ij ta ri' ruc' ral.’ Xubij chque ri e tac'atoj: ‘Chiwesaj ri puak che, chiya' che ri c'o lajuj ruc'.’ Xquibij che: ‘Kajaw, ri are' e c'o chi lajuj u puak.’ Ri ajawinel xubij chque: ‘Quinbij chiwe chi jachin ri c'o jas c'o cuc', cäyataj chi na niq'uiaj chque. Apachin c'u ri man c'o ta c'o ruc', ri jubik' ri c'o ruc' quesax na che. E are tak c'ut ri qui banom qui c'ulel chwe, ri man xcaj taj chi c'o nu takanic paquiwi', chebic'am ulok, chebicämisaj chnuwäch.’ ” Xbitaj c'u wa' rumal ri Jesus, xbe chquiwäch, xpaki' pa Jerusalen. Aretak ri Jesus nakaj chic c'o wi chque ri Betpaje xukuje' ri Betan, chuwäch apan ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun, xebutak bic quieb u tijoxelab, xubij chque: “Jix pa ri alaj tinimit ri c'o apan chiwäch. Aretak quixopan chila', quirik na jun alaj bur yukulic, ri mawi jumul t'uyulinak jun winak chrij. Chiquira', chic'ama' ulok. We c'u ne c'o jun cuta' chiwe jasche quiquiro, je chibij wa' che: ‘Rajawaxic che ri Ajawaxel.’ ” Xebel bic ri tijoxelab ri xetak bic, je xequirika' jas ri xubij chque. Aretak cätajin cäquiquir ri alaj bur, ri e rajaw xquibij chque: “¿Jasche quiquir ri alaj bur?” Ri e are' xquibij: “Rajawaxic che ri Ajawaxel.” Xquic'am c'u ulok che ri Jesus. Xquiq'uiak ri qui k'u' chrij ri alaj bur, xquiya' c'u ri Jesus chrij. Ri winak xquilic' ri qui k'u' pa ri be ri coc'ow wi. Aretak e nakajininak chic che ri xulanic re ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun, conojel ri q'uialaj u tijoxelab xquichaplej quicotemal, xquirak qui chi', xquinimarisaj u k'ij ri Dios rumal quech conojel ri nimak tak mayibal ri quilom. Xquibij: “¡Chnimarisax u k'ij ri Ajawinel ri petinak pa ri u bi' ri Ajawaxel! ¡Jamaril chupam ri caj! ¡Juluwem sibalaj chicaj!” Jujun chque ri pariseyib ri e c'o chquixo'l ri q'uialaj winak xquibij che ri Jesus: “Ajtij, chebayaja' ri a tijoxelab.” Ri Jesus xubij chque: “Quinbij chiwe chi we ta ma ta quech'aw ri e are', ri abaj cäquirak na qui chi' ri'.” Aretak xenakajin che ri Jerusalen, ri Jesus xril ri tinimit, xrok'ej u wäch. Xubij: “¡We ta ri at cawetamaj pa we k'ij ri' ri cäcuinic cuya' jamaril chawe! C'utal c'u ne camic chquiwäch ri a bak'wäch. Quepe c'u na k'ij pawi', aretak ri e a c'ulel cäquiyac na jun k'atibal chawij, cäquisutij na awij, catquilatz'obisaj na pa ronojel c'olbal. Catquiwulij na can cho ulew, quequiq'uiak na can ri winak cho ulew ri e c'o awuc'. Man cäquiya' ta na can jun abaj puwi' jun abaj. Rumal rech chi man xach'ob taj ri rulem ri Dios awuc'.” Aretak ri Jesus xoc pa ri rachoch Dios, xuchaplej quesaxic bic ri ajc'ayib xukuje' ri lok'omanelab ri e c'o chupam. Xubij chque: “Tz'ibatalic: ‘Ri wachoch, are ja re ch'awem ruc' Dios.’ Ri ix c'ut i banom qui pec eläk'omab che.” Ronojel k'ij quebutijoj ri winak pa ri rachoch Dios. Are c'u ri e qui nimakil ri e cojol tak tabal tok'ob cuc' ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri qui nimakil ri winak cäquitzucuj u cämisaxic. Man cäquirik ta c'ut jas cäquiban che, rumal rech chi conojel ri winak benak qui c'u'x che u tatabexic. Pa jun chque ri k'ij ri', aretak ri Jesus quebutijoj ri winak pa ri rachoch Dios, cutzijoj ri tzij re colobal ib chque, ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab cachil ri nimak tak tatayib xebopan ruc'. Xquich'abej ri Jesus, xquibij: “Chabij chke, ¿ruc' jachique takanic caban we jastak ri'? ¿Jachin c'u yowinak we takanic ri' chawe?” Ri Jesus xubij chque: “Xukuje' ri in quinta' jun c'otojchi'aj chiwe, chibij c'u chwe: Aretak ri Xuan xuban ri qui bautism ri winak, ¿la rech ri Dios?, o ¿la quech ri winak?” Xquichaplej u chomaxic chquixo'l: “We cäkabij re ri Dios, ri are' cubij na: ‘¿jas c'u che man xicoj taj?’ We c'u cäkabij que ri winak, conojel ri winak cujquibuc' na che abaj. Elinak c'u chi sak chquiwäch ri winak chi ri Xuan are' k'axal tzij.” Xquibij c'u che ri Jesus chi man queta'm taj jachin xtakow ri Xuan che u banic ri qui bautism ri winak. C'äte ri' xubij ri Jesus chque: “Mawi in quinbij chiwe ruc' jachique takanic quinban we jastak ri'.” Ri Jesus xubij chque ri winak we c'ambal no'j ri': “C'o jun achi ri xuban jun ticbal uva. Xutic uva chupam, xuya' can pa kajomal chque ajchaquib. Xbe c'u naj c'ä xbeytaj na. Aretak xopan ri k'ij re wächinic, xutak ulok jun u tako'n cuc' ri ajchaquib, rech cäquiya' bic re ri u wäch ri ticbal uva che. Are c'u ri ajchaquib xquich'ay ri tako'n, xquitak bic, man c'o ta xquiya' bic che. Ri achi xutak chi ulok jun tako'n. Xukuje' ri are' xquich'ayo, xquetzelaj u wäch, xquitak bic, man c'o ta xquiya' bic che. Ri achi xutak chi ulok ri urox tako'n. Xukuje' ri are' xquisoco, xquesaj bic. C'äte ri' xubij ri rajaw ri ticbal uva: ‘¿Jas quinbano? Quintak na bic ri lok'alaj nu c'ojol. Cäraj ne nim cäquil wi na.’ Are c'u ri ajchaquib, aretak xquilo xquitzijobela' quib je xquibij wa': ‘Are wa' ri echbenel. Tisaj, chkacämisaj rech uj ri cujecheban can ri echbal.’ Xquesaj bic ri u c'ojol ri cajaw pa ri ticbal uva, xquicämisaj c'ut. ¿Jas c'u la ri cuban na ri rajaw ri ticbal uva chque ri ajchaquib? Cäpe na, quebucämisaj na we ajchaquib ri', cuya' c'u na ri u ticbal uva chque niq'uiaj winak chic.” Aretak xquita' ri winak ri u tzij ri Jesus, xquibij: “¡Ay, mäbantaj wa'!” Ri Jesus c'ut xca'y chque ri winak, xubij: “¿Jas c'u ri tz'ibatalic?: ‘Ri abaj ri xquiq'uiak can ri banal tak ja, are' uxinak ri abaj ri nim na u banic. Conojel ri quetzak puwi' ri abaj ri', quek'aj na. Apachin puwi' cätzak wi ri abaj ri', cäc'äjix na rumal.’ ” Ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xquitzucuj u chapic ri Jesus pa ri jok'otaj ri'. Xquixe'j c'u quib chquiwäch ri winak. Queta'm c'ut chi ri Jesus xubij we c'ambal no'j ri' chquij ri e are'. Xcalwächij ri Jesus. Xequitak bic winak ruc' ri xak xquiban quib chi e suc', xcalwächij c'u ri Jesus rech cäquichap pa ri u tzij, cäquijach c'u pa u k'ab ri k'atal tzij, ri c'o takanic pa u k'ab. Xquic'ot c'u u chi' ri Jesus, xquibij che: “Kajtij, keta'm chi suc' ri a tzij, suc' ri a tijonic. Keta'm chi man nim ta cawil wi jun winak chuwäch jun chic. Xane' quebatijoj ri winak ruc' kastzij che ri u be ri Dios. ¿La utz cäkaya' alcabal che ri nimalaj ajawinel Sesar, o man utz taj?” Ri Jesus reta'm c'u ri qui chomanic. Xubij chque: “¿Jasche quebicoj c'amibal chnuwäch? Chic'utu' jun rakan puak chnuwäch. ¿Jachin ajchak'e ri ca'yebal ri c'o chuwäch xukuje' ri bi'aj ri tz'ibatalic?” Xquibij che: “Rech ri Sesar.” C'äte ri' xubij chque: “Chitojo' ba' che ri Sesar ri rech ri Sesar. Xukuje' chitojo' che ri Dios ri rech ri Dios.” Man xecuin ta c'u che u chapic pa ri u tzij chquiwäch ri winak. Xane' xquimay ri tzij ri xubij chque, man xech'aw ta chic. Xebopan c'u jujun chque ri saduseyib ruc' ri Jesus, ri cäquibij chi man quec'astaj ta ri cäminakib. Xquic'ot u chi' ri Jesus. Xquibij: “Ajtij, ri Moises xutz'ibaj can chke: ‘We c'o jun achi cäcämic, c'o c'u can rixokil, man c'o ta c'u can ralc'ual, ri rachalal cäc'uli' na ruc' ri malca'n ixok. Jeri' ri e ralc'ual ri quec'oji' na ruc', e ralc'ual ri rachalal ri xcämic.’ E c'o c'u wukub cachalal quib. Ri nabeal xc'uli', xcämic, man e c'o ta can ralc'ual. Ri ucab xc'uli'c ruc' ri malca'n ixok. Xukuje' ri are' xcämic, man e c'o ta can ralc'ual. Ri urox xukuje' xc'uli' ruc'. Je c'u wa' xukuje' ri wukub. Man xquiya' ta can calc'ual, xecämic. Chu q'uisbal c'ut xukuje' ri ixok xcäm bic. Aretak c'ut quec'astaj ri cäminakib, ¿jachin c'u lo chque ri wukub achijab ri' cux na rachajil ri ixok? Xux c'u na quixokil conojel.” Ri Jesus xubij chque: “Ri winak cho ri uwächulew camic quec'uli'c, quequiya' ri calc'ual che c'ulanem. Are c'u ri winak ri ya'tal chque chi quebopan chupam ri c'astajibal quech ri cäminakib, man quec'uli' ta chic, we e achijab o ixokib. Man cuya' ta chi c'ut quecämic. Xa' e junam cuc' ri e tako'n aj caj, e uxinak ralc'ual ri Dios, e c'astajinak chquixo'l ri cäminakib. Xukuje' ri Moises, aretak c'o chuwäch ri q'uix ri cänicowic, xuk'alajisaj chi ri cäminakib quec'astaj na, xubij chi ri Ajawaxel are u Dios ri Abraham, u Dios ri Isaac xukuje' u Dios ri Jacob. Ri are' c'ut man are ta qui Dios cäminakib, xane' are' qui Dios ri e c'asc'oj. Conojel c'ut e c'asc'oj che are'.” Jujun chque ri ajtijab re ri pixab xquibij che ri Jesus: “Ajtij, utz ri xbij la.” Man xquicoj ta chi c'u qui chuk'ab che u c'otic u chi' ri Jesus. Ri Jesus xubij chque: “¿Jasche cäbixic chi ri Crist rija'l ri David? Kas are c'u ri David cubij pa ri wuj que ri Salm: ‘Xubij ri Ajawaxel che ri Wajaw: Chatt'uyul pa ri nu wiquiak'ab, c'ä quebenya' na ri a c'ulel chquixe' ri awakan.’ Jeri' ri Crist cäbix ‘Wajaw’ che rumal ri David, ¿jas ta c'u che cäbixic chi ‘rija'l ri David’?” Tatabem c'ut cumal conojel ri winak, ri Jesus xubij chque ri u tijoxelab: “Chichajij iwib chquiwäch ri ajtijab re ri pixab. Cäkaj chquiwäch chi quebinicatic charachak tak catz'iak qui cojom. Cäcaj chi ri winak cäquiya' rutzil qui wäch pa tak ri c'ayibal. Cäcaj ri tem nim u banic pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Cäcaj ri c'olbal nim qui banic pa tak ula'nem, xukuje' cäquitokij ri cachoch ri ixokib malca'nib. Che c'u esbal quib, cäquiyuk rakan ri qui ch'awem ruc' Dios. Nim na ri c'äjisabal wäch ri caquirik na.” Ri Jesus xca'y chque ri winak, xeril ri k'inomab ri cäquiya' ri qui sipanic pa ri c'olbal ri cäya' wi ri cuchuj. Xril xukuje' jun mebalaj chuchu' malca'n, ri xuya' quieb alaj tak puak re quiäk ch'ich'. Ri Jesus xubij c'ut: “Kastzij quinbij chiwe, chi we mebalaj chuchu' malca'n ri', are nim na ri xuya' ri are' chquiwäch conojel. Conojel ri niq'uiaj chic qui yo'm qui sipanic jubik' re ri q'ui ri c'o cuc'. Are c'u we chuchu' ri' xuya' pa ri u mebayil ronojel ri tzukbal re.” E c'o c'u jujun ri cätajin cäquitzijoj ri rachoch Dios, cäquibij chi ri rachoch Dios are wiktal cuc' je'lalaj tak abaj, cuc' ri sipanic ri e c'amom ulok. Xubij c'u ri Jesus chque: “We jastak ri' ri quiwilo, quepe na k'ij aretak man cäya' ta can jun abaj puwi' jun chic, xane' ronojel cäwulix na.” Xquita' c'u che, xquibij: “Kajtij, ¿jampa' cäbantaj wa'? ¿Jas ri etal aretak queban na we jastak ri'?” Xubij c'u ri Jesus: “Chichajij iwib, mixsubutajic. E q'ui c'ut quepe na pa ri nu bi', cäquibij: ‘in ri' ri Crist.’ Xukuje' cäquibij: ‘Are' c'u k'ij wa'.’ Mixbe ba chquij. Aretak c'u quita' na chi c'o ch'o'j, chi ri winak cäquituquij quib, mixe'j iwib. Rajawaxic chi quebantaj na we jastak ri' nabe. Man chanim ta c'ut ri q'uistajic.” C'äte ri' xubij chque: “Cäwalij na jun nim tinimit chrij ri jun nim tinimit chic, xukuje' ajawibal chrij jun ajawibal chic. Cuban na nimak tak cabrakan. Quepe na wi'jal ruc' yabil pa jalajoj tak c'olbal. Quec'oji' na jastak xibibal, quec'oji' na nimak tak etal aj chicaj. Nabe c'u na chquiwäch wa', ri winak quixquichap na, caquiban na c'ax chiwe rumal ri i cojonic, quixquijach na pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, quixquijach na pa tak che'. Quixquic'am na bic chquiwäch ri ajawinelab xukuje' ri k'atal tak tzij rumal rech ri nu bi'. Jeri' c'o k'ijol chiwe chi quiya' k'alajisanic. C'ol ba pa iwanima' chi michomaj na bic jas quibij na che u to'ic iwib. In quinyo'w na i tzij, in quinyo'w i no'j. Jeri' chi ri e i c'ulel man cäquirik taj jas cäquibij chiwe, man quech'äcan taj. Quixjach c'u na cumal ri i tat i nan, ri iwachalal, ri iwalaxic xukuje' ri iwachil. Quequicämisaj na jujun chiwe. Quetzelax na i wäch cumal conojel rumal rech ri nu bi'. Man c'o ta c'u jun i wi' cäsach na u wäch. We co quixtaq'ui'c, quixcolotaj na. Aretak quiwil ri Jerusalen sutim rij cumal ajch'ojab, chich'obo' chi chanim cäsach na u wäch. Are c'u ri e c'o pa Judey chebanimaj bic pa tak ri juyub. Ri e c'o pa Jerusalen, chebel bic. Ri e c'o pa tak ri juyub, meboc ulok pa ri tinimit. E k'ij c'u wa re c'äjisabal wäch, ri quetz'akat na conojel ri cubij ri Tz'ibatalic. ¡Tok'ob qui wäch ri ixokib ri e yawab tak winak chic pa tak ri k'ij ri'! ¡Tok'ob qui wäch ri chuchuyib ri quetu'bisanic! Ri winak cho ri uwächulew cäquirik na nimalaj c'ax. Cäpe na ri royowal ri Dios paquiwi' we winak ri'. Quek'ok'ex na che ch'ich' re ch'o'j, jujun chi c'ut queyut bic quec'am bic pa conojel tak ri nimak tak tinimit; are c'u ri Jerusalen cätac'alex na cumal ri man aj judeyib taj, c'ä quetz'akatisax na ri qui k'ij ri man aj judeyib taj.” “Quec'oji' na etal chupam ri k'ij, chupam ri ic', chquipam ri ch'imil. Cäquixe'j na quib ri winak cho ri uwächulew, cäsach qui c'u'x rumal ri rok'ebal ri plo cachil ri e u k'et. Cäquixe'j quib ri winak, cäqueyej jas ri cäbantaj na cho ri uwächulew; xukuje' ne tak ri chuk'ab aj chicajil quebirbob na. C'äte ri' quilitaj na ri Rija'l Winak petinak pa jun sutz' ruc' chuk'ab, sibalaj nim u k'ij. Aretak cächapletaj qui banic we jastak ri', co chixc'olok, chiwalijisaj ri i jolom, rumal rech chi chanim quixcolotaj na.” Ri Jesus xubij c'u jun c'ambal no'j chque: “Chiwila' ri u che'al higo. Chiwila' conojel ri che'. Aretak quiwilo chi quetuxan chi ri qui xak, quich'ob pa iwe wi chi nakaj chic ri k'alaj. Jeri' xukuje' ri ix, aretak quiwilo chi quebantaj we jastak ri', chich'obo' chi ri rajawibal ri Dios nakaj chic c'o wi. Kastzij quinbij chiwe, chi maja' coc'ow we ija'lil ri' aretak quebantaj na conojel ri jastak. Cäsach na u wäch ri caj ulew, are c'u ri nu tzij man cäsach ta u wäch. Chichajij iwib, miwalobisaj ri iwanima' chupam ri munil, mixk'abaric, mixoc il che ri jastak re we c'aslemal ri', xak c'ätetal ne mäpe ri k'ij ri' chiwij jacha' jun chapbal. Cäpe c'u na ri k'ij ri' paquiwi' conojel ri e c'o cho ri uwächulew. Xakba' chixc'ol suc'umatalic, chibana' ch'awem ruc' Dios ronojel jok'otaj, rech quixcuinic quixto'tajic man quebikajbej ta c'ut we jastak ri' ri quec'ulmataj na quixcuin c'u ri' quitac'aba' iwib chuwäch ri Rija'l Winak.” Ri Jesus quebutijoj ri winak pa k'ij pa ri rachoch Dios, chak'ab quel bic, cäroc'owisaj ri ak'ab pa ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Ak'abibal conojel ri winak quelequitatabej pa ri rachoch Dios. Nakaj chic ri nimak'ij re ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc'. Ri cäbix Oc'owem che. Ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab cäquitzucuj jas cäquiban na che u cämisaxic ri Jesus. Cäquixe'j c'u quib chquiwäch ri winak. Xoc c'u ri Satanas pa ranima' ri Judas, ri cäbix Iscariot che, are jun chque ri cablajuj tijoxelab. Ri are' xel bic, xech'aw cuc' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri qui nimakil ri e chajinel re ri rachoch Dios, chi jas cuban na che u jachic ri Jesus pa qui k'ab. Ri e are' c'ut xequicotic, xquichomaj chi cäquiya' puak che. Ri Judas xuya' rib chuxe' che u banic wa'. Cutzucuj c'u jun jok'otaj che u jachic ri Jesus pa qui k'ab aretak man e c'o ta winak. Xopan c'u ri k'ij re ri caxlanwa ri man cäya' ta ch'am ruc', aretak rajawaxic u cämisaxic ri alaj chij re ri Oc'owem. Ri Jesus xebutak c'u bic ri Lu' xukuje' ri Xuan, xubij chque: “Jix, chisuc'umaj ri wa'im re ri Oc'owem, rech cäkatijo.” Xquibij c'u che: “¿Jawije' ri caj wi la chi cakasuc'umaj wi?” Ri Jesus xubij chque: “Chiwilampe', aretak quixopan pa ri tinimit, quixuc'ulaj na jun achi, ri ruc'am jun k'ebal ja'. Chiterenej bic c'ä cho ri ja ri coc wi. Chibij che ri rajaw ja: ‘Ri Kajtij cubij chawe: ¿Jawije' c'o wi ri c'olbal ri cäkatij wi na ri wa'im re ri Oc'owem cuc' ri nu tijoxelab?’ Ri are' cuc'ut na chiwäch jun nimalaj c'olbal suc'umatal chic pa ri cawik ja. Chisuc'umaj ri wa'im re ri Oc'owem chila'.” Xebe c'u ri u tijoxelab, je xequirika' jas ri xubij bic chque. Xquisuc'umaj c'u ri wa'im re ri Oc'owem. Aretak xopan ri jok'otaj, ri Jesus e rachil ri takomxenlab xet'uyi' pa ri mexa. Ri Jesus xubij chque: “Sibalaj nu rayim u tijic we wa'im ri' re ri Oc'owem iwuc' c'ä majok quinrik c'ax. Quinbij c'u chiwe, chi mawi jumul quintij ta chi we, c'ä cätz'akat na pa ri rajawibal ri Dios.” Xuc'am c'ut jun kumubal, xumaltioxij che ri Dios, xubij chque ri u tijoxelab: “Chic'ama' wa', chijacha chiwäch. Quinbij c'u chiwe, chi kas camic man quintij ta chi we ri u wa'l uva, c'ä cäpe na ri rajawibal ri Dios.” Xuc'am ri wa, xumaltioxij che ri Dios, xupiro, xuya' chque ri u tijoxelab, xubij: “Are nu cuerp wa', ri jachom u mac iwech. Chitija' wa' che natabal wech.” Aretak e wokinak chic, xuc'am xukuje' ri kumubal, xubij: “We kumubal ri' are' ri c'ac' c'ulwächinic pa ri nu quiq'uel, ri xch'etow u mac iwech. Chiwilampe', ri jachal wech cätajin cäwa' wuc' pa ri mexa. Kastzij ri Rija'l Winak cäbec, jas ri chomam ulok. ¡Tok'ob c'u u wäch ri achi ri' ri cäjachowic!” C'äte ri' xquichaplej u c'otic qui chi' chbil quib, chi jachin lo chque ri cäbanow na wa'. Xwalij c'u jun ch'obonic chquixo'l ri tijoxelab che retamaxic jachin lo ri nim na u k'ij chquixo'l. Ri Jesus c'ut xubij chque: “Ri cajawinelab ri man aj judeyib taj quetakan paquiwi'. Ri c'o qui takanic paquiwi' ri winak, caquibij quib chi e banal tak utzil. Are c'u ri ix, man je ta wa'. Xane' ri nabeal chixo'l chux je ta ne ri sibalaj ac'al na. Ri cätakanic chux pataninel iwech. ¿Jachin c'u ri nim na u banic, a are' ri cät'uyi' pa ri mexa, o are ri cäpataninic? ¿La ma ta are' ri cät'uyi' pa ri mexa? Are c'u ri in chixo'l, in je jas ri cäpataninic. Ix c'u ri' ri xixc'oji' wuc' pa tak ri nu rikoj c'ax. Ri in c'ut quinya' chiwe jun iwajawibal jas ri xuya' ri nu Tat chwe, rech quixwa'ic, quixuq'uian pa ri nu mexa pa ri wajawibal, rech quixt'uyi' paquiwi' tak tem che u k'atic tzij paquiwi' ri cablajuj ramak' ri Israel.” Xubij c'ut ri Ajawaxel: “Simon, Simon, chawilampe', ri Satanas xixuto rech quixya' che, rech quixuyicopisaj je jas cäban che ri trico. Xinbochi'n c'u pawi', rech man caya' ta can ri a cojonic. Ri at c'ut, aretak chaq'uex chi na a c'u'x, chaya' qui chuk'ab ri awachalal.” Ri Lu' c'ut xubij che: “Wajaw, in c'olic rech quinbe uc' la, pune' pa che', pune' pa cämical.” Xubij c'u ri Jesus: “Lu', quinbij chawe chi c'ä maja' cok' ri ama' ec' camic, cabij na oxmul chi man aweta'm ta nu wäch.” Te c'u ri' xubij ri Jesus chque ri u tijoxelab: “Aretak xixintak bic man ruc' ta u c'abal i puak, mawi i chi'm, mawi i xajäb, ¿la c'o jas xajwataj chiwe?” Xquibij c'ut: “Man c'o taj.” Xubij c'u chque: “Camic c'ut apachin ri c'o u c'abal u puak, chuc'ama', junam xukuje' ri u chi'm. Are' c'ut ri man c'o ta u ch'ich' re ch'o'j, chuc'ayij ri u k'u' che u lok'ic. Quinbij c'u chiwe chi rajawaxic cäbantaj na chwe we tz'ibatalic ri': ‘Xajilax c'u chquixo'l ri e banal tak etzelal.’ Are c'u ri tz'ibatal chwij, cäbantaj na.” Ri e are' xquibij che: “Kajaw, chilampe' la, c'o quieb ch'ich' re ch'o'j waral.” Xubij chque: “Ruc' wa'.” Ri Jesus xel bic, xbe pa ri qui Juyubal tak ri u Che'al Aseitun, jas ri u nak'atisam wi rib. Xukuje' ri u tijoxelab xquiterenej bic. Aretak xebopan chila', ri Jesus xubij chque: “Chibana' ch'awem ruc' Dios, rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac.” Ri are' c'ut xutas apan rib chquij jas ri u najil ri quetakal wi jun abaj. Xxuquic, xuban ch'awem ruc' Dios, xubij: “Tat, we are' ri rayibal la, najtajisaj la we kumubal ri' chwe; are c'u mabanataj ri nu rayibal xane' are' ri rayibal la.” Jun tako'n c'ut aj chicaj xuc'ut rib chuwäch, xuya' u chuk'ab. Aretak xel ch'u'j ri ranima', sibalaj xbochi'n che ri Dios. Are ri u c'atanal je jas ri ju tak tz'uj quic' ri cäkaj cho ri ulew. Xwalij c'u che ri ch'awem ruc' Dios, xopan cuc' ri u tijoxelab, xeburika' quewar rumal ri bis. Xubij chque; “¿Jasche quixwaric? Chixwalijok, chibana' ch'awem ruc' Dios, rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac.” C'ä cätajin cach'aw ri Jesus, aretak xebopan q'ui winak. Ri u binam Judas ri are jun chque ri cablajuj tijoxelab, are' c'amowinak qui be. Wa' xnakajin che u tz'umaxic ri Jesus. Ri Jesus xubij che: “Judas, ¿la ruc' tz'umanic cajach ri Rija'l Winak?” Ri e c'o ruc' ri Jesus, aretak xquilo jas ri cäc'ulmax na, xquibij che: “Kajaw, ¿la quekasoc ruc' ch'ich' re ch'o'j?” Jun chque xusoc jun pataninel re ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, xresaj ri u xiquin re u wiquiak'ab. Ri Jesus xubij che: “Ruc' wa'. Chebiya' canok.” Xuchap ocok ri u xiquin ri pataninel, xucunaj. Ri Jesus xubij chque ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob, ri e qui nimakil ri e chajil re ri rachoch Dios, xukuje' ri nimak tak tatayib ri e petinak chrij che u chapic: “¿La jas ta ne chrij jun eläk'om ix elinak wi ulok ruc' ch'ich' re ch'o'j, ruc' che'? In c'olinak iwuc' ronojel k'ij pa ri rachoch Dios, man xinichap ta c'ut. Are c'u wa' ri jok'otaj chiwe, c'o ri u cuinem ri k'eku'm iwuc'.” Ri winak xquichap ri Jesus, xquic'am ulok pa ri rachoch ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Ri Lu' u terenem chi naj. Nuc'um chi c'u k'ak' pa ri u niq'uiajil ri uwo ja, conojel junam xet'uyic. Xukuje' ri Lu' xt'uyi' chquixo'l. Xilitaj rumal jun ali pataninel chi t'uyul chrij ri k'ak', naj u wi' che, xubij: “Xukuje' we achi ri' xc'oji' ruc' ri Jesus.” Ri Lu' xresaj rib chupam, xubij: “Ixok, man weta'm ta u wäch.” Man naj ta chi c'ut, ri Lu' xilitaj chi rumal jun, ri xubij: “Xukuje' ri at at jun chque.” Ri Lu' xubij: “Tat, man in taj.” Oc'owinak chi jok'otaj, jun chic xucoj u chuk'ab che u bixic, xubij: “Kastzij we achi ri' xc'oji' ruc', aj Galiley c'ut ri are'.” Ri Lu' xubij: “Tat, man weta'm taj jas ri cabij.” C'ä cätajin cätzijonic, chanim xok' ri ama' ec'. C'äte ri' ri Ajawaxel xutzolk'omij rib, xuca'yej ri Lu'. Are c'u ri Lu' xnataj ri u tzij ri Rajaw che, jas ri xubij che: “C'ä maja' cok' ri ama' ec', oxmul cabij na chi man aweta'm ta nu wäch.” Xel c'u apan ri Lu', xok' ruc' c'axc'olil. Are c'u ri achijab ri e c'o chunakaj ri Jesus, xquetz'bej u wäch, xquich'ayo. Xquich'uk ri u bak'wäch, xquita' c'u che: “Chach'obo' jachin xatch'ayowic.” Xukuje' niq'uiaj q'ui jastak chic xquibij che, xquiyok'o. Aretak xsakaric, xquimulij quib ri nimak tak tatayib aj judeyib, ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab, xquic'am bic ri Jesus chquiwäch ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib ri cäquik'at tzij. Xquibij: “We at ri' ri Crist, chabij chke.” Ri Jesus c'ut xubij chque: “We ta quinbij chiwe, man quicoj ta ri'. Xukuje' we ta c'o jas quinta' chiwe, man quitzelej ta u wäch ri' ri nu tzij. Kas camic c'ut ri Rija'l Winak cät'uyi' na pa ri u wiquiak'ab ri Dios ri c'o u cuinem.” Xquibij c'u conojel: “¿La at ba' u C'ojol ri Dios?” Ri Jesus xubij chque: “Je' wa', jacha' ri i bim.” Xquibij c'ut: “¿Jas ta chi qui patan k'alajisanelab chke? Kas uj xujto'w pu chi'.” Xewalij c'u conojel ri winak, xquic'am bic ri Jesus chuwäch ri Pilat. Xquichaplej u tzujuxic xquibij: “Ka rikom we achi ri' chi cätajin cujech'eba' ri ka nim tinimit, quebutijoj ri winak chi man cäquiya' ta alcabal che ri nimalaj k'atal tzij Sesar. Cubij c'ut chi ri are' are ri Crist, jun ajawinel.” Xuta c'u ri Pilat che, xubij: “¿La at ri' ri Cajawinel ri aj judeyib?” Ri Jesus xubij che: “At catbinic.” Ri Pilat xubij chque ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' chque ri winak: “Man c'o ta jun etzelal quinrik chrij we achi ri'.” Ri e are' c'ut xquicoj qui chuk'ab che u bixic: “Quebutuquij ri winak, quebutijoj ri winak pa ronojel Judey. Xuchaplej ulok pa Galiley, ulinak c'ä waral.” Ri Pilat, aretak xuta' wa', xuto we aj Galiley we achi ri'. Aretak xretamaj chi jela' quel wi ri Jesus jawije' cätakan wi ri k'atal tzij Herod, xutak bic ruc' ri Herod, ri c'o pa Jerusalen pa tak ri k'ij ri'. Ri Herod, aretak xril ri Jesus, sibalaj xquicotic. Q'ui k'ij chic u rayim rilic u wäch, rumal rech chi u tom q'ui jastak chrij. Cäraj c'ut cäril jun etal rumal. Xebuban q'ui c'otoj chi'aj che, ri Jesus man c'o ta c'u xutzelej u bixic che. E tac'atoj xukuje' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri ajtijab re ri pixab, xquitij qui chuk'ab che u banic tzujunic chrij ri Jesus. Are' c'u ri Herod xukuje' ri e rajch'ojab xquetzelaj u wäch, che c'u retz'bexic u wäch xequicoj atz'iak chrij ri quejuluwic, jacha' re jun ajawinel. Xtakaxtax c'u bic rumal ri Herod xutzelej chuwäch ri Pilat. Pa ri k'ij ri' ri Pilat xukuje' ri Herod xquich'abej quib, qui c'ulel c'u ne quib nabe. Ri Pilat xebumulij ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob, ri e k'atal tak tzij, xukuje' ri winak. Xubij chque: “Ix i c'amom ulok we achi ri' chnuwäch, xibij chi cujech'obisaj qui be ri winak. Chiwilampe', xinc'ot u chi' chiwäch, man c'o ta jun etzelal xinrik chrij we achi ri' chque ri tzij ri quebibij chrij. Xukuje' ri Herod man c'o ta xurik chrij, xutak chi c'u ulok kuc'. Chiwilampe', man c'o ta jun jasach u banom rech takal che chi cäcämisaxic. Conojel c'u ri winak xa' junam xquirak qui chi', xquibij: “¡Sacha' la u wäch we achi ri'! ¡Are chatzokopij ri Barabas chkawäch!” We Barabas ri' cojom pa che' rumal rech chi u banom chi xquiwalijisaj quib ri winak chrij ri k'atal tzij pa ri tinimit, xukuje' rumal cämisanic. Ri Pilat xebuch'abej chi jumul ri winak, are ta xraj xutzokopij ri Jesus. Ri winak c'ut xquirak qui chi', xquibij: “¡Chripa' la cho jun ripibal! ¡Chripa' la cho jun ripibal!” Churoxmul ri Pilat xubij chque: “¿Jas etzelal u banom wa'? Man c'o ta jun mac rikom chrij rech takal che chi cäcämisaxic. Quinc'äjisaj ba' u wäch, quintzokopij bic.” Ri winak c'ut xquicoj qui chuk'ab, sibalaj xquirak qui chi', xquitz'onoj chi chripok ri Jesus cho jun ripibal. Xch'äcan c'u ri qui tzij, rumal rech chi sibalaj xquirak qui chi'. C'äte ri' ri Pilat xuchomaj chi cäbantaj na jas ri cäquita' che. Xutzokopij bic ri jun ri xquita' che, are ri cojom pa che' rumal rech chi u banom chi xquiwalijisaj quib ri winak chrij ri k'atal tzij, e u cämisam winak. Xujach c'u ri Jesus pa qui k'ab rech cäquiban che jas ri cäcaj. Aretak qui c'amom chi bic ri Jesus che u ripic, xquichap apan jun achi aj Siren, Simon u bi', ri petinak pa ri juyub. Xquiya' ri ripibal chrij, rech cutelej bic chrij ri Jesus. Xeteri bic sibalaj q'ui winak. E c'o q'ui ixokib chquixo'l ri cäquiq'uis quib che ok'ej, cäcok'ej u wäch ri Jesus. Ri Jesus c'ut xutzolk'omij rib cuc', xubij: “Ixokib aj Jerusalen, miniwok'ej chic. Are chiwok'ej iwib, chebiwok'ej ri e iwalc'ual. Chitampe', quepe na k'ij aretak cäbix na: ‘Utz que ri ixokib ri man quebalc'ualan taj, utz que ri ixokib ri man quecuin ta ri qui c'u'x che alc'ualanic, utz que ri ixokib ri man xetubisan taj.’ Ri winak cäquichaplej c'u na u bixic chque ri nimak tak juyub: ‘Chixtzak ulok pakawi'’. Cäquibij na chque ri alaj tak juyub: ‘Chujich'uku'’. We queban we jastak ri' che ri räx che', ¿jas ta c'u lo ri ma ta caban na che ri chaki'j che'?” Xukuje' xequic'am bic quieb banal etzelal ruc' ri Jesus, rech quecämisaxic. Aretak xebopan pa ri c'olbal ri u Bakil Jolomaj u bi', chila' xquirip wi ri Jesus. Xukuje' xequirip ri e banal etzelal, ri jun pa u wiquiak'ab ri Jesus, ri jun chic pa u mox k'ab. Ri Jesus xubij: “Tat, sacha' la qui mac, man queta'm ta c'ut jas ri cäquibano.” Xquikasaj taklebenic chrij ri ratz'iak ri Jesus, rech cäquilo jas ri cäquic'am bic chquijujunal. E tac'atoj c'u ri winak, cätajin queca'y che ri Jesus. Ri nimak qui banic xquetz'bej u wäch, xquibij: “Ri are' xebucol niq'uiaj winak chic. Chucolo c'u rib chbil rib, we are wa' ri Crist, ri cha'om rumal ri Dios.” Xukuje' ri ajch'ojab xquetz'bej u wäch. Xekeb ruc' ri Jesus, xquichi'j ch'amalaj u wa'l uva che. Xquibij: “We at Cajawinel ri aj judeyib, chacolo awib chbil awib.” C'o c'u jun tz'ibatalic puwi' ri Jesus, cubij: Are Cajawinel ri aj Judeyib wa'. Jun chque ri banal tak etzelal ri e tzayebam ruc' ri Jesus, xuyok'o, xubij: “¿We at ri' ri Crist? Chacolo awib chbil awib, xukuje' chujacolo' ri uj.” Xch'aw ri jun chic banal etzelal, xuyaj ri rachil, xubij che: “¿La mawi ne ri at caxe'j awib chuwäch ri Dios, at ri at c'o chuxe' ri junam c'äjisabal wächaj? Ri ke ri uj kastzij takal chke chi cäc'äjisax ka wäch, rumal rech ri ka banom. Are c'u we achi ri' man c'o ta etzelal u banom.” Te c'u ri xubij: “Jesus, chinnataj che la aretak lal c'o chic pa ri ajawibal la.” Ri Jesus xubij c'u che: “Kastzij quinbij chawe, chi camic catc'oji' na wuc' pa ri je'lalaj c'olbal pa ri caj.” Kas pa ri tiq'uil k'ij c'ä pa ri oxib rajilabal ri benak k'ij, ronojel ri uwächulew xcanaj pa k'ekumalil. Ri k'ij xk'ekumaric. Ri tasbal u pam ri rachoch Dios xjixjobic pa u niq'uiajil. C'äte ri' ri Jesus co xurak u chi', xubij: “Tat, quinjach ri wuxlabal pa k'ab la.” Aretak xbitaj wa' rumal, xcämic. Aretak ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab xril ri xc'ulmaxic, xunimarisaj u k'ij ri Dios, xubij: “Kastzij ba' we achi ri' kas suc'.” Conojel ri winak xquimulij quib che rilic. Aretak xquil ri xbantajic, xetzelejic. Cäquit'oc ri uwo qui c'u'x ruc' nimalaj bis aretak xebec. Conojel c'u ri etamaninak u wäch ri Jesus xukuje' ri ixokib ri xquiterenej ulok pa Galiley, e tac'atoj chi naj che rilic jas ri cäbantajic. Ri Jose xopan chuwäch ri Pilat che u ta'ic ri u cuerp ri Jesus. Aretak xkastaj ri u cuerp ri Jesus rumal cho ri ripibal, xubolk'otij pa jun sak atz'iak, xuya' pa jun mukubal c'otom pa ri abaj, ri man c'o ta jun winak yo'm chupam. Are k'ij wa' aretak cäban u banic ronojel che ri k'ij re uxlanem. Xa jubik' chic cäraj man cächaplex ri k'ij re uxlanem. Ri ixokib ri e petinak ulok ruc' ri Jesus pa Galiley, xquiterenej bic. Xquil ri mukubal, xquilo jas ri xban che u ya'ic ri u cuerp chupam. Aretak xetzelej ulok, xequisuc'umaj tak c'oc'al xukuje' c'oc'alaj tak cunabal. Xebuxlan c'u pa ri k'ij re uxlanem, jas ri cubij ri pixab. Pa ri nabe k'ij re ri uwuk k'ij, sibalaj ak'ab xebe ri ixokib chuchi' ri mukubal. Xequic'am bic ri c'oc'al ri qui suc'umam. Xequirika' ri abaj wolkotim chi apan jela' che ri mukubal. Xeboc bic, man xquirik ta ri u cuerp ri Ajawaxel Jesus. Xsach qui c'u'x ri ixokib rumal wa'. Xak c'u c'ätetal xequil quieb achijab xetaq'ui' chquixcut, cärepc'un ri catz'iak. Ri ixokib xquixe'j quib, xquipachba' quib, xquikasaj ri qui palaj cho ri ulew. Xquibij c'u ri achijab chque: “¿Jasche quitzucuj ri c'aslic chquixo'l ri cäminakib? Man c'o ta waral, xane' xc'astaj bic. Chnataj chiwe jas ri xutzijoj can chiwe aretak c'ä c'o pa Galiley: Rajawaxic chi ri Rija'l Winak cäjach na pa qui k'ab winak ajmaquib, cärip na cho ri ripibal, cäc'astaj c'u na churox k'ij.” C'äte ri' xnataj ri u tzij ri Jesus chque. Xebel bic chuchi' ri mukubal, xetzelej bic, xquiya' u tzijoxic conojel we jastak ri' chque ri e julajuj takom xukuje' chque ri niq'uiaj chic. Ri xec'amow bic ri tzijol chque ri e takom e are' ri Mariy Magdalen, ri Xua'n, ri Mariy ri u nan ri Santiag, xukuje' niq'uiaj ixokib chic. We tzij ri' je ta ne xa' conalaj tak tzij chquiwäch ri e takom, man xquicoj ta c'ut. Xwalij c'u ri Lu', xxiq'uinic xbe chuchi' ri mukubal. Xpachi'c, xca'y ocok chupam. Xuwi ri sak atz'iak xrilo. Xumay c'u ri xc'ulmaxic, xbe cho ja. Pa ri k'ij ri', quieb chque e benak pa jun alaj tinimit Emaus u bi'. Cäraj oxib legua u xo'l ruc' ri Jerusalen. Cätajin cäquitzijobela' quib chrij ronojel ri xc'ulmaxic. Aretak cäquitzijobela' quib cäquic'otala tak qui chi', kas are ri Jesus xkebic, xurik bic rib cuc', xerachilaj bic. Pune' c'u caquilo c'o c'u ri xbanowic chi man cäquich'ob ta u wäch. Ri Jesus xubij chque: “¿Jas we tzij ri' ri quitzijobela' wi iwib pa ri be?” Xetaq'ui' c'ut, cäbison ri qui palaj. Ri jun, ri Cleops u bi', xubij che ri Jesus: “¿La xuwi ri lal xak lal oc'owel pa Jerusalen chi man eta'm ta la jas ri xbantaj chila' pa tak we k'ij ri'?” Ri Jesus xubij chque: “¿Jas ri' ri xbantajic?” Xquibij che: “Are ri xban che ri Jesus aj Nazaret. Are achi wa' k'axal tzij, c'o u chuk'ab ri u tzij, c'o u chuk'ab che qui banic mayibal chuwäch ri Dios xukuje' chquiwäch conojel ri winak. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e ka k'atal tzij xquijach ri achi ri' rech cak'at tzij puwi' che u cämisaxic, xrip c'u cho jun ripibal. Are c'u ri uj cu'l ka c'u'x chi are ri' ri queresaj ta na ri aj Israel pa qui k'ab ri qui c'ulel. Xane' ruc' ronojel wa', urox k'ij chic camic ri xc'ulmataj ronojel wa'. Xkamay c'u ri xquitzijoj jujun ixokib chkaxo'l. Ri e are' nimalaj ak'ab xebe chuchi' ri mukubal, man xquirik ta c'u ri u cuerp. Xepetic, cäquitzijoj c'ut chi jujun e tako'n aj caj xquic'ut quib chquiwäch quibim c'u chque chi c'aslic. Jujun c'ut chque ri kachil xebe chuchi' ri mukubal, xequirika' c'ut je jas ri xbix cumal ri ixokib. Man xquil ta c'u u wäch ri Jesus.” C'äte ri' ri Jesus xubij chque: “¡Ay, ri ix man quixchoman taj; man quicoj ta pa ri iwanima' ronojel ri qui tzijom ri k'axal tak tzij! ¿La ma ta are wa' ri c'ax ri rajawaxic curik na ri Crist, te c'u ri' cänimarisax na u k'ij?” Xuchaplej c'u ulok ruc' ri u Tzij ri Moises xukuje' ri qui Tzij conojel ri e k'axal tak tzij. Xuk'alajisaj chquiwäch ri Tzij ri qui bim can chrij ri are' pa conojel ri Tz'ibatalic. Nakaj chic e c'o wi che ri alaj tinimit ri e benak wi. Ri Jesus xubano chi je ta ne naj cäbe wi na. Ri e are' c'ut xquicoj chuk'ab che, xquibij: “Chatcanaj can kuc'. Kajem cuban ri k'ij, coc c'u na ri ak'ab.” Xoc c'u bic ri Jesus, che canajem cuc'. Aretak ri Jesus c'o cuc' pa ri mexa, xuc'am ri wa, xumaltioxij che ri Dios, xuya' chquiwäch. C'äte ri' xya' chque chi xecuinic xquich'ob u wäch. C'äte ri' xsach c'u ri Jesus chquiwäch. Xquibila' c'u chbil quib: “¿La ma ta xnicow ri kanima' aretak xtzijon kuc' pa ri be, aretak xuk'alajisaj ri Tz'ibatalic chkawäch?” Pa ri jok'otaj ri' xewalijic, xetzelej chanim pa Jerusalen, xebequirika' ri julajuj takom qui mulin quib xukuje' ri e c'o cuc'. Cätajin cäquibij: “Kastzij xc'astaj ri Kajaw. Xuc'ut rib chuwäch ri Simon.” Xukuje' ri e are' xquitzijoj jas ri xquic'ulmaj pa ri be. Xquibij chi xquich'ob u wäch ri Jesus aretak xupir ri wa. C'ä cätajin cäquitzijoj wa', kas are ri Jesus xtaq'ui' pa qui niq'uiajil, xubij chque: “Jamaril chiwe.” Sibalaj xquixe'j quib, xquichomaj chi cätajin cäquil jun uxlabal. Xubij c'u ri Jesus chque: “¿Jasche cäk'oxow ri iwanima'? ¿Jasche ixeniwib? ¿Jasche c'o quieblan c'uxaj pa ri iwanima'? Chebiwila' ri wakan, ri nu k'ab, chi kas in ri'. Chinichapa'. Chiwila'. Jun uxlabal c'ut man c'o ta u ti'jal mawi u bakil je jas ri wech in ri quiwilo.” Cätajin cubij wa', xebuc'ut ri rakan ri u k'ab chquiwäch. C'ä maja' c'u kas quecojonic, rumal rech ri qui quicotemal, xukuje' ri qui mayinic. Ri Jesus xubij chque: “¿La c'o jas catijow iwuc'?” Xquiya' c'u jun ch'akap bolom cär che. Ri Jesus xuc'amo, xutij chquiwäch. Xubij chque: “Are tzij wa' ri xinbij chiwe aretak c'ä in c'o iwuc': chi rajawaxic chi cätz'akatisax na ronojel ri tz'ibatal chwij pa ri u pixab ri Moises, pa tak ri qui wuj ri k'axal tak tzij, xukuje' pa tak ri Salm.” C'äte ri' xuban chque chi cäquich'ob ri Tz'ibatalic. Xubij chque: “Je xtz'ibax can wa' chi ri Crist curik na c'ax, chi cäcäm na, chi cäc'astaj na chquixo'l ri cäminakib churox k'ij. Xukuje' xtz'ibax canok chi cätzijox na chque conojel ri winak, pa conojel nimak tak tinimit chi cäquiq'uex qui c'u'x pa ri u bi' ri Crist rech cäsachtaj ri qui mac, chi cächapletaj bic u tzijoxic wa' pa Jerusalen. Ix c'ut ix k'alajisanelab che wa'. Chiwilampe', quintak na ulok chiwe ri u bim ulok ri nu Tat chi cuya' na. Are c'u ri ix chixcanaj can pa ri tinimit Jerusalen c'ä qui c'am na ri cuinem aj chicaj.” Ri Jesus xebuc'am bic c'ä pa Betan. Xebuwalijisaj ri u k'ab, xebutewichi'j. Aretak cätajin quebutewichi'j, xbe chicaj chquiwäch. Xetzelej c'u pa Jerusalen ruc' nimalaj quicotemal. Amak'el c'ut e c'o pa ri rachoch Dios, cäquik'ijilaj ri Dios. Pa ri chapletajic c'o ri Tzij, ri Tzij c'o ruc' ri Dios, xukuje' ri Tzij are' Dios. Ri are' c'o pa ri chapletajic ruc' ri Dios. Conojel ri jastak rumal are' xebanic. Man c'o ta jun chque ri jastak ri e banom, ri ma ta xban rumal are'. Pa ri are' c'o wi ri c'aslemal, ri c'aslemal are ri u chäj ri winak. Ri chäj cäjuluw pa ri k'eku'm, ri k'eku'm man xuchup taj. Xc'oji' jun achi takom ulok rumal ri Dios, Xuan u bi'. Are' xpe che u ya'ic k'alajisanic rech cuk'alajisaj ri chäj, rech conojel winak quecojon rumal are'. Ri are' man are ta ri chäj, xane' c'o che u k'alajisaxic ri chäj. Ri kas chäj, ri cätunun paquiwi' conojel ri winak, ulinak c'u cho ri uwächulew. Cho ri uwächulew c'o wi, ri uwächulew xban rumal. Ri winak c'ut ri e c'o cho ri uwächulew man xquich'ob ta u wäch. Xul cho ri rulew, ri e rech man xquic'amowaj taj. Conojel c'ut ri xec'amowic, ri quecojon che ri u bi', xuya' ri c'olbal chque chi quebux ralc'ual ri Dios. Ri e are' man e alc'ualam ta rumal quic', mawi rumal qui rayibal ri ti'jal, mawi rumal u rayibal jun achi, xane' e alc'ualam rumal ri Dios. Ri Tzij xuc'am ri qui banic winak, xc'oji' chkaxo'l. Xkil ri u juluwem, jacha' ri u juluwem ri xa jun chi C'ojolaxel ri elinak ulok ruc' ri Tataxel, nojinak che tok'ob xukuje' kastzij. Ri Xuan are' xuk'alajisaj chrij ri C'ojolaxel, co xch'awic, xubij: “Are wa' ri xintzijoj aretak xinbij: ‘Ri jun ri petinak chwij, nim na u k'ij chnuwäch. Are' c'u nabe can chnuwäch.’ ” Konojel uj kac'amom ke ri u nojiquil, xukuje' tewichibal puwi' tewichibal. Ri pixab xya' rumal ri Moises, are c'u ri tok'ob xukuje' ri kastzij rumal ri Jesucrist. Mawi jubik' c'o ta jun ilowinak ta u wäch ri Dios; are' c'u ri xa' jun chi C'ojolaxel, ri c'o pa uxcut ri Tataxel, are' ri xk'alajisanic. Are' wa' ri u k'alajisanic ri Xuan, aretak ri aj judeyib ri e c'o pa Jerusalen xequitak bic e cojol tabal tak tok'ob cuc' ri aj levitib che u ta'ic che: “¿Jachin c'u ri at?” Ri Xuan xuk'alajisaj, man xresaj ta rib chupam, xk'alajisan c'ut, xubij: “Man in taj ri Crist.” Ri e are' xquic'ot u chi': “¿Jachin c'u ri at? ¿La at ri Eliy?” Xubij: “Man in taj.” “¿La at ri K'axal Tzij?” Xubij chque: “Jayi'.” Xquibij chi c'ut che: “¿Jachin c'u ri at? rech quekabij chque ri xujquitak ulok. ¿Jas cabij at chbil awib?” Ri Xuan xubij: “In ri' ri ch'abal ri curak u chi' chupam ri chaki'j uwo sak, ri cubij: ‘Chicolomaj ri u be ri Ajawaxel’, jas ri xubij ri Isaiy ri k'axal tzij.” Ri e takom ulok e are jujun chque ri pariseyib. Xquic'ot u chi': “¿Jas c'u che cäban ri qui bautism ri winak, we man at ri' ri Crist, mawi ri Eliy, mawi ri K'axal Tzij?” Ri Xuan xutzelej u bixic chque, xubij: “Ri in quinban ri bautism pa ri ja'. C'o c'u jun tac'al chxo'l alak, ri man eta'm ta alak u wäch. Are c'u wa' ri petinak chwij. Man takal ta chwe chi quinquir ri ximibal re ri u xajäb.” Are we jastak ri' xeban pa Betan, ch'käp che ri nima' Jordan, jawije' ri xuban wi ri qui bautism ri winak ri Xuan. Chucab k'ij chic ri Xuan xril ri Jesus cätajin cäpe ruc', xubij “Chiwilampe', ri Alaj u Chij ri Dios, ri cäresaj ri qui mac ri winak. Are' wa' ri xintzijoj aretak xinbij: ‘Petinak jun achi chwij ri nim na u k'ij chnuwäch, rumal rech chi are' nabe can chnuwäch.’ Ri in nabe man weta'm ta u wäch. Rech cäc'utunisax chquiwäch ri aj israelib, xinpe c'ut, xinban ri qui bautism ri winak pa ri ja'.” Ri Xuan xk'alajisanic, xubij: “Xinwil ri Uxlabaxel cätajin cäkaj ulok pa ri caj je ta ne ri u banic jun palomax, xc'oji' puwi'. Ri in man weta'm ta u wäch, are' c'ut ri xintakowic chi quinban ri bautism pa ri ja', wa' xubij chwe: ‘Jachin puwi' cawil wi chi cäkaj wi ri Uxlabaxel cabeytaj c'u puwi', are' wa' ri cäcojow ri winak pa ri Ruxlabal ri Dios.’ In wilom, xukuje' nu k'alajisam, chi are' wa' ri u C'ojol ri Dios.” Chucab k'ij c'o chi jumul ri Xuan chi' e rachil quieb chque ri u tijoxelab. Xca'y c'u apan che ri Jesus cätajin cäbin apanok, xubij: “Chiwilampe' ri Alaj u Chij ri Dios.” Aretak ri quieb u tijoxelab ri Xuan xquita' ri xubij, xquiterenej bic ri Jesus. Ri Jesus xutzolk'omij rib, xerilo chi e terenic, xubij chque: “¿Jas quitzucuj?” Xquibij che: “Rabi” (je quel wa' pa ri ka ch'abal: Ajtij), “¿jawije' ri jekel wi la?” Xubij chque: “Tisaj, chiliwila'.” Xebec c'ut, xquilo jawije' ri jekel wi, xecanaj can ruc' pa ri k'ij ri'. Chunakaj c'ut ri ucaj rajilabal ri benak k'ij. Ri Trix, rachalal ri Simon Lu', are' jun chque ri quieb ri qui tom jas ri xubij ri Xuan xukuje' ri xeteri bic chrij ri Jesus. Ri are' nabe xurik apan ri Simon ri rachalal, xubij che: “Xkarik ri Mesiy” (je quel wa' pa ka ch'abal: ri Crist.) Chanim ri Trix xuc'am ulok ri Simon ruc' ri Jesus. Ri Jesus xrilo, xubij che: “At ri' ri Simon, u c'ojol ri Xuan. Cäbix c'u na Seps chawe.” (“Seps” je quel wa' “jun abaj”). Chucab k'ij ri Jesus xuchomaj xbe pa Galiley. Xurik c'u ri Pelip, xubij che: “Chinaterenej.” Ri Pelip are' aj Betsaid, qui tinimit ri Trix xukuje' ri Lu'. Ri Pelip xurik ri Natanael, xubij che: “Xkarik ri jun ri xtz'ibam ri Moises chrij chquipam ri wuj re ri pixab, ri xukuje' xetz'ibam ri e k'axal tak tzij chrij. Are' ri Jesus, u c'ojol ri Jose aj Nazaret.” Xubij ri Natanael che: “¿La cuya' ta c'u lo quel ulok jun utzalaj jasach pa Nazaret?” Xubij ri Pelip che: “Tasaj, chalawilampe'.” Aretak ri Jesus xril ri Natanael cätajin copan ruc', jewa' xubij chrij: “Chiwilampe' jun kas aj israel, ri man c'o ta wi subunic.” Xubij ri Natanael che: “¿Jawije' xetamaj wi la nu wäch?” Ri Jesus xubij che: “C'ä majok chatusiq'uij ulok ri Pelip, aretak at c'o chuxe' ri u che'al higo, xatinwilo.” Ri Natanael xubij che: “Ajtij, lal ri' ri u C'ojol ri Dios. Lal ri' ri Rajawinel ri Israel.” Ri Jesus xubij che: “¿La catcojonic rumal rech chi xinbij chawe chi xatinwil chuxe' ri u che'al higo? Quebawil na jastak ri sibalaj e nimak na chuwäch wa'.” Ri Jesus xubij c'u che: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Quiwil na ri caj jakalic, xukuje' ri e tako'n aj caj re ri Dios quexuli ulok, quepaki' bic puwi' ri Rija'l Winak.” Churox k'ij xban jun c'ulanem pa Cana, jun tinimit re Galiley. C'o c'u ri u nan ri Jesus chila'. Xula'x c'ut ri Jesus xukuje' ri u tijoxelab pa ri c'ulanem. Xq'uis c'u ri u wa'l uva. Ri u nan ri Jesus xubij che: “Man c'o ta chic u wa'l uva caquicojo.” Xubij ri Jesus che: “Chuchu', ¿jasche je cäbij la wa' chwe? Ri nu jok'otaj maja' copanic.” Xubij ri u nan chque ri pataninelab: “Apachique ta ne ri cubij chiwe, chibana'.” E c'o wakib nimak tak k'ebal re abaj chila' c'olbal joron. Are wa' cäquicoj ri aj judeyib che ch'ajanic. Jujun k'ebal cuk'i' quiejeb job k'ebal joron. Xubij ri Jesus chque: “Chebinojisaj tak ri k'ebal che joron. Xequinojisaj c'ä chquichi'.” Xubij c'u ri Jesus chque: “Chiwesaj c'u jubik', chic'ama' c'u bic che ri c'amal be re ri nimak'ij.” Xcuc'aj bic chuwäch. Are c'u ri c'amal be re ri nimak'ij xuna' ri joron ri xux u wa'l uva. Man xretamaj taj jawije' xpe wi, are c'u queta'm ri pataninelab ri xebesan ri joron. Ri c'amal be re ri nimak'ij xusiq'uij ri ala ri quec'ulanok, xubij che: “Conojel ri winak are cäquiya' nabe ri utzalaj u wa'l uva. Aretak c'u ri e ula' e uq'uianinak chic, c'äte ri' cuya' ri man kas ta utz. Ri at c'ut a c'olom can ri utzalaj u wa'l uva c'ä che ri u q'uisbalil.” Are nabe etal wa' ri xuban ri Jesus pa Cana re Galiley, xuc'ut ri u juluwem. Xecojon c'u ri u tijoxelab che. Bantajinak chi c'u wa', ri Jesus xbe pa Capernaum achilatal rumal ri u nan, ri e rachalal xukuje' ri u tijoxelab. Man q'ui k'ij taj xecanaj can chila'. Petinak chi c'u ri nimak'ij re ri Oc'owem, qui nimak'ij ri aj judeyib, ri Jesus xpaki' pa Jerusalen. Xeburik c'ut chupam ri rachoch Dios ri ajc'ayib tak wacax, chij, palomax, xukuje' ri e t'uyut'oj pa tak ri c'olbal ri queq'uex wi ri puak. Aretak xril ri Jesus, xuc'am jun colob, xuban jun rapubal, conojel c'ut xeresaj bic chupam ri rachoch Dios, chi e chij, chi e wacax, xutix ri qui rajil ri e q'uexel tak puak, xebuq'uiakala' tak ri mexa. Xubij chque ri ajc'ay tak palomax: “Chiwesaj bic wa' waral. Miban c'u ja re c'ayibal che ri rachoch ri nu Tat.” Chi' c'ut xnataj chque ri u tijoxelab chi tz'ibam canok: “Quinubik' ri rilixic ri achoch la.” Ri aj judeyib xech'awic, xquibij che: “¿Jachique mayibal cac'ut chkawäch che u c'utic chi c'o a takanic che qui banic we jastak ri'?” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “Chituquij we rachoch Dios ri', pa oxib k'ij c'ut quinyac na.” Xquibij c'u ri aj judeyib: “Pa cawinak wakib (46) junab xyac we rachoch Dios ri'. Are' c'u ri at, ¿la pa oxib k'ij cayaca'?” Aretak xutzijoj ri rachoch Dios, are' xutzijoj ri cuc'ulmaj na ri u cuerp. Aretak xc'astaj chquixo'l ri cäminakib, xnataj chque ri e u tijoxelab ri u bim canok. Xquicoj c'u ri Tz'ibatalic xukuje' ri tzij ri u bim can ri Jesus. Aretak ri Jesus c'o pa Jerusalen pa nimak'ij re ri Oc'owem, pa ri nimak'ij, e q'ui xecojon che ri u bi' aretak xequil tak ri etal ri xebubano. Are c'u ri Jesus man xcu'bi ta u c'u'x chquij, rumal rech chi cuch'ob qui wäch conojel ri winak. Man rajawaxic ta che chi c'o jun cuk'alajisaj ta chuwäch jas qui banic ri winak. Rumal rech chi ri are' reta'm jas c'o pa canima' ri winak. C'o jun achi chque ri pariseyib, Nicodem u bi', are' jun qui nimal ri aj judeyib. Ri are' xopan ruc' ri Jesus chak'ab, xubij che: “Ajtij, keta'm chi lal jun ajtij ri elinak ulok ruc' ri Dios. Man c'o ta c'u jun ri cäcuin che u banic tak we etal ri' ri caban la, we ta ma ta c'o ri Dios ruc'.” Ri Jesus xubij che: “Kastzij, kastzij quinbij chawe, apachin ri man calax ta chi na jumul, man cäcuin ta che rilic ri rajawibal ri Dios.” Ri Nicodem xubij che: “¿Jas ta ri cuban ri winak ri ri'j chic cäcuinic calax chi na jumul? ¿La cäcuin lo coc chucamul pa ri u c'u'x ri u nan, rech calax ta chi na?” Ri Jesus xubij che: “Kastzij, kastzij quinbij chawe, apachin ri man calax ta rumal ri ja' xukuje' rumal ri Uxlabaxel, man cäcuin taj coc pa ri rajawibal ri Dios. Ri alc'ualam cumal ri winak, winak ri'. Ri alc'ualam rumal ri Uxlabaxel, uxlabal ri'. Mamay ba' ri xinbij chawe: Rajawaxic chi catalax chi na jumul. Ri quiakik' cäbe xa apawije' cäraj cäbe wi, cätataj ri u jininem. Man aweta'm ta c'ut jawije' cäpe wi, mawi jawije' cäbe wi. Jewa' xukuje' conojel ri e alc'ualam rumal ri Uxlabaxel.” Ri Nicodem xubij che: “¿Jas ta c'u lo u banic wa'?” Ri Jesus xubij che: “At ajtij re Israel, ¿la ma ta c'u aweta'm wa'? Kastzij, kastzij quinbij chawe, chi ri uj cäkatzijoj jas ri keta'm, cäkak'alajisaj jas ri kilom. Ri ix c'ut man quic'am ta ri ka k'alajisanic. We e nu bim jastak aj uwächulew chiwe, man quicoj ta c'u ne, ¿jas ta quiban ri' quixcojonic we ta quintzijoj jastak aj chicaj chiwe? Man c'o ta jun benak chicaj, xuwi ri jun ri xkaj ulok pa ri caj, ri Rija'l Winak. Je jas xuban ri Moises pa ri chaki'j uwo sak, xuwalijisaj ri cumätz, xukuje' jeri' rajawaxic chi ri Rija'l Winak cäwalijisax na. Rech conojel ri quecojon che ri are', quec'oji' junalic qui c'aslemal.” “Chi' cäkil wi chi ri Dios sibalaj quebulok'ok'ej ri winak cho ri uwächulew, xuya' c'ut ri u C'ojol, ri xa' jun c'olic, rech conojel ri quecojon che, man cäsach ta qui wäch, xane' cäc'oji' na junalic qui c'aslemal. Are c'u ri Dios man xutak ta ulok ri u C'ojol cho ri uwächulew che u k'atic tzij paquiwi' ri winak, xane' rech quecolotaj ri winak rumal. Ri cäcojon che are', man cäk'at ta tzij puwi. Are c'u ri man cäcojon taj, k'atom chi tzij puwi', rumal rech chi man xcojon ta che ri u bi' ri u C'ojol ri Dios, ri xa jun c'olic. Are c'u wa' ri k'atoj tzij: chi xul ri chäj cho ri uwächulew, ri winak c'ut are xquilok'ok'ej na ri k'eku'm chuwäch ri chäj, rumal rech chi e itzel tak jastak ri quequibano. Conojel c'ut ri cäquiban etzelal, cäquetzelaj u wäch ri chäj. Xukuje' man quepe ta cho ri chäj, rech man cäk'alajisax ta ri cäquibano. Apachin c'u ri cuban ri kastzij, cäpe cho ri chäj, rech quek'alajisaxic ri cubano cäjunamataj ruc' ri u rayibal ri Dios.” Oc'owinak chi c'u wa', xbe ri Jesus pa ri ulew ri e c'o pa Judey, e rachilam ri u tijoxelab. Xcanaj can chila' cuc', xuban c'ut ri qui bautism ri winak. Xukuje' ri Xuan xuban ri qui bautism ri winak pa Enon chunakaj ri Salim, e c'o c'u q'ui ja' chila'. Xebopan c'u ri winak rech xeban ri qui bautism. C'ä maja' c'u cäya' ri Xuan pa che'. Xyactaj c'u jun chomanic chquixo'l ri u tijoxelab ri Xuan ruc' ri jun aj judey, chrij josk'inic. Xebopan ruc' ri Xuan, xquibij che: “Ajtij, ri jun ri xc'oji' can awuc' ch'käp che ri Jordan, ri xaya' k'alajisanic chrij jas ri u banic, chawilampe', ri are' cuban ri qui bautism ri winak, conojel c'ut quebopan ruc'.” Ri Xuan xubij chque: “Man cäcuin ta jun winak c'o cuc'amo, we ta ma ta cäyataj che chicaj. Ix ri' quixk'alajisan chwij xinbij: ‘Man in taj ri Crist, xane' xintak ulok chuwäch ri are'.’ Pa jun c'ulanem, ri uc'aninak ri alibatz are' ri achajilaxel. Are c'u ri rachil ri achajilaxel ri tac'al ruc', sibalaj cäquicotic aretak cuta' ri u ch'abal ri achajilaxel. Je c'u wa' tz'akat ri nu quicotemal ri'. Ri are' rajawaxic cänimarisax u k'ij; ri in c'ut rajawaxic cäkasax nu k'ij.” Ri elinak ulok chicaj c'o paquiwi' conojel. Ri aj uwächulew, aj uwächulew, cach'aw c'ut jacha' ri aj uwächulew. Are c'u ri elinak ulok chicaj, are c'o paquiwi' conojel. Cuk'alajisaj jas ri rilom, jas ri u tom. Man c'o ta c'u jun cäc'amow ri u k'alajisanic. Ri cäc'amow ri u k'alajisanic, cujiquiba' ruc' wa' chi ri Dios man c'o ta jubik' banoj tzij ruc'. Are' c'ut ri takom ulok rumal ri Dios, ri e u tzij ri Dios quebutzijoj; man cupaj ta c'ut ri Uxlabaxel ri cuyao. Ri Tataxel culok'ok'ej ri C'ojolaxel, conojel ri jastak e u yo'm pa u k'ab. Ri cäcojon che ri C'ojolaxel, c'o junalic u c'aslemal. Ri man cäcojon ta che ri C'ojolaxel, man c'o ta u c'aslemal, xane' ri royowal ri Dios cakaj na puwi'. Ri Ajawaxel, aretak xretamaj chi ri pariseyib qui tom chi ri Jesus e q'ui na ri xeboc che u tijoxelab chuwäch ri Xuan, cuban c'u ri qui bautism, (pune' man are' ta ri Jesus cäbanow ri qui bautism, xane' e are' ri e u tijoxelab), ri Jesus xuya' can ri Judey, xbe chi jumul pa Galiley. Rajawaxic c'ut chi coc'ow pa Samar. Xopan c'u pa jun tinimit ri c'o pa Samar, Sicar u bi'. C'o chunakaj ri ch'akap ulew ri xuya' ri Jacob che ri Jose ri u c'ojol. Chila' c'o wi ri u c'ua' ri Jacob. Cosinak ri Jesus che ri be, rumal wa' xt'uyi' chuchi' ri c'ua'. Chunakaj ri tiquil k'ij. Xpe jun ixok aj Samar che resaxic u joron. Ri Jesus xubij che: “Chaya' we ri joron.” E benak c'u ri u tijoxelab pa ri tinimit che u lok'ic ri cäquitijo. Ri ixok aj Samar xubij che: “Ri lal lal aj judey. ¿Jasche cata' joron la chwe, ri in c'ut in ixok aj Samar?” Are c'u ri aj judeyib man cäquich'abej ta quib cuc' ri aj Samar. Ri Jesus xubij che: “We ta aweta'm ri cusipaj ri Dios, we ta aweta'm jachin ri' ri cubij chawe: ‘Chaya' nu joron’, at ta ri' cata' awe che, ri in c'ut quinya' ta awe ri' ri c'aslic joron.” Xubij ri ixok che: “Tat, ri lal man c'o ta quesabej la rech, ri c'ua' naj u pam. ¿Jawije' quec'ama' wi la ri c'aslic joron? ¿La are lo nim na k'ij la chuwäch ri ka mam Jacob, ri xuya' can ri c'ua' chke, ri xuq'uian che, xukuje' ri e u c'ojol xukuje' ri e rawaj?” Ri Jesus xubij che: “Conojel ri cäcuq'uiaj que we joron ri', cächaki'j chi na qui chi'. Apachin c'u ri cäruq'uiaj re ri joron ri quinya' che, mawi jumul chbe k'ij sak cächaki'j ta chi na u chi'. Xane' ri joron ri quinya' che, cux na jun u q'uiyibal ja' che, ri cäpixc'on che junalic c'aslemal.” Ri ixok xubij che: “Tat, ya' la we ri joron ri', rech man cächaki'j ta chi nu chi', mawi quinpe chi waral che resaxic joron.” Ri Jesus xubij che: “Jät, chasiq'uij ulok ri awachajil, tasaj c'u waral.” Ri ixok xubij che: “Man c'o ta wachajil.” Xubij ri Jesus che: “Utz ri a bim: ‘Man c'o ta wachajil’. Job c'u achijab e c'olinak awuc'; ri c'o awuc' camic man awachajil taj. Kas c'u tzij wa' ri xabij.” Xubij ri ixok che: “Tat, in quinwilo chi lal jun k'axal tzij. Ri e ka mam xek'ijilan pa we juyub ri'. Ri alak c'ut cabij alak chi pa Jerusalen c'o wi ri c'olbal ri rajawaxic cäban wi ri k'ijilanic.” Ri Jesus xubij che: “Ixok, chacojo' ri quinbij, cäpe na ri jok'otaj, aretak mawi pa we juyub ri', mawi pa Jerusalen quik'ijilaj wi na ri Tataxel. Ri ix man iweta'm taj ri quik'ijilaj. Ri uj keta'm ri cäkak'ijilaj. Rumal rech chi cuc' ri aj judeyib quel wi na ulok ri colobal ib. Cäpe na ri k'ij, camic c'ut, aretak ri kas e k'ijilanelab, cäquik'ijilaj na ri Tataxel pa uxlabal xukuje' pa ri kastzij. Ri Tataxel quebutzucuj ri winak ri je quek'ijilan wa' rech cäquik'ijilaj ri are'. Ri Dios uxlabal, ri quek'ijilan che rajawaxic quek'ijilan pa uxlabal xukuje' pa kastzij.” Xubij ri ixok che: “Weta'm chi cäpe na ri Mesiy, ri cäbix Crist che. Aretak cäpe ri are', quebulutzijoj na conojel ri jastak chke.” Xubij ri Jesus che: “In ri', ri quintzijon awuc'.” Chi' c'ut xepe ri u tijoxelab, xquimayo chi cätzijon ruc' jun ixok. Man c'o ta c'u jun xubij ta che: “¿Jas catzacuj la? o ¿Jas catzijoj la ruc'?” C'äte ri' ri ixok xuya' can ri u k'ebal, xbe pa ri tinimit, xubij chque ri winak: “Tisaj, chiliwilampe' jun achi ri xubij chwe ronojel ri nu banom. ¿La man are lo wa' ri Crist?” Xebel c'u ulok pa ri tinimit, xepe c'u ruc' ri Jesus. C'ä maja' quebopan ri winak, ri u tijoxelab xquibochi'j apanok, xquibij che: “Ajtij, tija' ri wa la.” Ri are' xubij chque: “C'o jun nu wa ri quintijo, ri man iweta'm ta ix.” Ri tijoxelab xquibila' chbil tak quib: “¿La c'o ta c'u lo jachin xc'amow ulok ri xutijo?” Ri Jesus xubij chque: “Ri nu wa are wa' chi quinban ri u rayibal ri xintakow ulok, xukuje' chi quintz'akatisaj ri u chac. Quibij ix: ‘C'ä c'o na quiejeb ic', c'äte ri' cäpe ri k'atoj.’ Chiwilampe' quinbij chiwe: Chijaka' ri i bak'wäch, chebica'yej ri tico'n, e sak chi c'u che ri k'atoj. Ri cuban k'atoj cuc'am ri tojbal rech, cumulij ri wächinic che junalic c'aslemal. Jeri' ri jun ri cäticonijic ruc' ri jun ri cäk'atowic junam quequicotic. Ruc' c'u wa' kastzij ri cäbixic: Jun wi ri cäticonijic, jun chi wi ri cäk'atinic. In xixintak che u k'atic jun tico'n ri man xichacuj ta ix. Niq'uiaj winak chic xechacunic, ri ix c'ut c'o xiwechbej che ri qui chac.” E q'ui chque ri aj samarib re ri tinimit ri' xecojon che ri Jesus rumal ri u tzij ri ixok, aretak xubij chque: “Xubij chwe conojel ri jastak ri e nu banom.” Xebopan c'u ri aj samarib ruc' ri Jesus, xquibochi'j chi chcanaj can cuc'. Xcanaj c'u can quieb k'ij cuc'. Sibalaj e q'ui c'ut xecojon rumal ri u tzij. Xquibij che ri ixok: “Camic man xuwi ta cakacoj chic ri xabij chke. Uj c'ut pa kech wi ka tom, xketamaj chi kas are wa' ri Colol quech ri winak aj uwächulew.” Aretak e oc'owinak chi ri quieb k'ij, xel bic chila', xbe pa Galiley. Ri Jesus c'ut xuk'alajisaj chi jun k'axal tzij man nim ta quil wi pa ri kas rulew. Aretak c'u xopan pa Galiley, ri aj chila' utz u c'ulaxic xquibano, rumal rech chi xquil ronojel ri xuban pa Jerusalen pa ri nimak'ij. Xukuje' c'u ri e are' xepe pa ri nimak'ij. Xopan chi jumul ri Jesus pa Cana re Galiley, jawije' ri xuban wi u wa'l uva che ri joron. C'o c'u pa Capernaum jun achi ri yo'm takanic pa u k'ab rumal ri ajawinel. Yawab jun u c'ojol ri achi ri'. Ri are' xuto chi ri Jesus elinak bic pa Judey, opanem cuban pa Galiley. Xel ulok che u c'ulaxic, xubochi'j chi chkaj bic che u cunaxic ri u c'ojol, xa jubik' man cäcämic. Ri Jesus xubij che: “We man quebiwil tak etal xukuje' tak mayibal, man quixcojon taj.” Ri achi ri yo'm takanic pa u k'ab xubij che: “Jo' chanim tat c'ä majok chcäm ri nu c'ojol.” Ri Jesus xubij che: “Jät, cäc'asi' ri a c'ojol.” Ri achi xucoj ri tzij ri xbix che rumal ri Jesus, xbec. Pa ri u tzelejic c'ut cho rachoch, ri e pataninel tak rech ri achi xebel ulok che u c'ulaxic, xquibij chi cäc'asi' ri u c'ojol. Xuta' c'u chque jas jok'otaj xutziric. Xquibij che: “Iwir pa ri nabe jok'otaj benak k'ij xel ri k'ak' chrij.” Chi' c'ut xnataj che ri u tat chi are jok'otaj ri' aretak xubij ri Jesus che: “Cäc'asi' ri a c'ojol.” Xcojon c'u che ri Jesus cuc' conojel ri e aj uwo rachoch. Are ucab etal wa' xuban ri Jesus, aretak xtzelej ulok pa Judey, xopan pa Galiley. Aretak bantajinak we jastak ri', petinak jun qui nimak'ij ri aj judeyib. Xpaki' c'u ri Jesus pa Jerusalen. C'o pa Jerusalen jun atinibal chunakaj ri Oquibal que ri Chij, ri cäbix Betzat che pa ri ch'abal hebrey. C'o job u pam rakan ja che. C'o c'u jun achi chila', ri juwinak wajxaklajuj (38) junab yawab. Ri Jesus xrilo chi ri are' k'oyol chila'. Aretak xretamaj chi q'ui k'ij chic c'o chila', xubij che: “¿La cawaj catutziric?” Ri yawab xubij che: “Tat, man c'o ta jun winak wuc' ri quinnimow pa ri atinibal aretak cäslabesax ri ja'. Aretak c'ä in benak, jun chic cäkaj bic nabe chnuwäch.” Ri Jesus xubij che: “Chatwalijok, chawalijisaj ri a pop, chatbinok.” Chanim ri achi xutziric, xuwalijisaj ri u pop, xbin c'ut. Ri k'ij ri' are k'ij re uxlanem. Ri aj judeyib xquibij che ri achi ri xcunatajic: “K'ij wa' re uxlanem, rumal wa' awas chawe rekaxic ri a pop.” Ri achi xutzelej u bixic chque: “Ri xinutzirisanic, are' xbin chwe: ‘Chawalijisaj bic ri a pop, chatbinok.’ ” Xquita' c'u che: “¿Jachin ri xbin chawe: ‘Chawalijisaj bic ri a pop, chatbinok’?” Ri achi ri xcunaxic man reta'm taj jachinok, rumal rech chi elinak chi bic ri Jesus chquixo'l ri q'ui winak ri e c'o pa ri c'olbal ri'. Xbantaj chi c'u wa', ri Jesus xurik ri achi pa ri rachoch Dios, xubij che: “Chawilampe', xatutziric. Matmacun chic, rech man cäpe ta chi jun jasach chawij ri sibalaj c'ax na.” Xel bic ri achi, xubij chque ri aj judeyib chi are' ri Jesus xutzirisanic. Rumal c'u wa' ri aj judeyib xcokataj ri Jesus, rumal rech chi xuban we jastak ri' pa ri k'ij re uxlanem. Xch'aw ri Jesus, xubij chque: “Ri nu Tat c'ä cächacun camic, xukuje' c'u ri in quinchacunic.” Rumal c'u wa' ri aj judeyib sibalaj xquitzucuj u cämisaxic, rumal rech chi man xuwi ta xuban ri man ya'tal ta u banic pa ri k'ij re uxlanem, xane' xukuje' xubij chi ri Dios are' ri u Tat, xujunamaj rib ruc' ri Dios. Ri Jesus xutzelej u bixic, xubij chque: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Ri C'ojolaxel man c'o ta jas cäcuin che u banic pa re wi, xane' xuwi cubano jas ri cärilo chi cuban ri Tataxel. Ronojel ri cuban ri Tataxel, xukuje' cuban ri C'ojolaxel. Ri Tataxel culok'ok'ej ri C'ojolaxel. Conojel c'u ri jastak ri cubano, cuc'ut chuwäch. Nimak tak chac chuwäch wa' cuc'ut na chuwäch, rech quixmayinic. Jas ri Tataxel quebuc'astajisaj ri cäminakib, cuya' qui c'aslemal, jeri' xukuje' ri C'ojolaxel cuya' qui c'aslemal jachin tak ri cäraj. Man c'o ta jun cäk'at tzij puwi' rumal ri Tataxel, xane' che ri C'ojolaxel xuya' wi ronojel ri k'atoj tzij, rech conojel nim cäquil wi ri C'ojolaxel jas ri nim cäquil wi ri Tataxel. Apachin ri man nim ta cäril wi ri C'ojolaxel, xukuje' man nim ta cäril wi ri' ri Tataxel ri xtakow ulok. Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Apachin ri cutatabej ri nu tzij, ri cäcojon che ri xintakow ulok, c'o junalic u c'aslemal. Man cäc'äjisax ta u wäch, xane' xel pa cämical, xk'ax pa c'aslemal. Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Cäpe na ri jok'otaj, are c'u jok'otaj wa', aretak ri cäminakib cäquita' na ri u ch'abal ri u C'ojol ri Dios. Apachin tak c'u ri cäquitatabej, quec'asi' na. Je c'ut jacha' ri Tataxel c'o u c'aslemal pa re wi, jeri' xukuje' u banom chi ri C'ojolaxel c'o u c'aslemal pa re wi, xuya' c'u takanic pa u k'ab che u k'atic tzij, rumal rech chi Rija'l Winak. Mimay wa', cäpe c'u na ri jok'otaj, aretak conojel ri cäminakib cäquita' na ri u ch'abal, quebel na ulok pa tak ri mukubal. Ri winak ri xquiban ri utz quec'astaj na rech cäc'oji' na qui c'aslemal; e are c'ut ri winak ri xquiban etzelal, quec'astaj na che c'okotajem.” “Man c'o ta jas quincuin che u banic pa we wi. Jas ri quinto, je quink'atow tzij. Are ri nu k'atoj tzij suc'. Man quintzucuj ta c'u ri nu rayibal, xane' quintzucuj ri u rayibal ri Tataxel ri xintakow ulok. We quinya' k'alajisanic chwij chbil wib, ri nu k'alajisanic man c'o ta u patan ri'. C'o c'u jun chic ri cuk'alajisaj jas ri nu banic. Weta'm c'ut chi ri u k'alajisanic ri cubij chwij, are kastzij. Ri ix xixtakan che u ta'ic che ri Xuan. Ri xuk'alajisaj c'u ri Xuan are kastzij. Ri in man c'o ta cubij ri u k'alajisanic ri winak chwe; quebenbij c'ut we jastak ri, rech quixcolotajic. Ri Xuan are' jun chäj ri xnicowic, xukuje' xjuluwic. Ri ix c'ut xiwaj xixquicot quieb oxib k'ij pa ri u sakil. Are c'u ri in c'o jun k'alajisanic wuc' ri c'o na chuwäch ri yo'm che ri Xuan; ri chac ri xebuya' ri Tataxel chwe che qui tz'akatisaxic, we chac tak ri' ri quebenbano e are' queyo'w k'alajisanic chwij, chi are' ri Tataxel in takowinak ulok. Xukuje' ri Tataxel, ri xintakow ulok, are k'alajisaninak chwij. Man c'o ta jumul i tom ri u ch'abal, mawi iwilom ri u ca'yebal, mawi jekel ri u tzij pa iwanima'. Rumal rech chi ri xtak ulok rumal are', man quixcojon ta che. Chebisiq'uij ri e Tz'ibatalic, quichomaj c'ut chi chquipam wa' quirik wi ri junalic i c'aslemal. E are c'u wa' ri queyo'w k'alajisanic chwij. Man quiwaj ta c'ut quixpe wuc' in, rech cäc'oji' i c'aslemal. Ri in man quebenc'amowaj taj ri e u nimarisaxic nu k'ij cumal ri winak. Weta'm c'u i wäch chi man qui lok'ok'ej taj ri Dios. In in petinak pa ri u bi' ri nu Tat, man quinic'amowaj ta c'ut. We ta c'u cäpe chi jun pa ri kas u bi' are' ri' quic'amowaj. ¿Jas ta ri quibano quixcojonic, xuwi quic'amala c'u u nimarisalaxic i k'ij, man are ta quixoc il che u tzucuxic nimarisabal k'ij ri xuwi ruc' ri Dios cäpe wi? Michomaj chi quixintzujuj na chuwäch ri Tataxel. C'o jun ri' ri quixtzujunic, are' ri Moises, ri c'ul i c'u'x chrij. We ta quixcojon che ri xubij ri Moises, quixcojon ta ri' chwe in; chwij c'u in xtz'ibam wi can ri Moises. We man quicoj ri xutz'ibaj ri are', ¿jas ta c'u quibano quicoj ri nu tzij?” E oc'owinak chic we jastak ri', xk'ax ri Jesus ch'käp che ri cho re Galiley, o Tibers. Sibalaj q'ui winak xeteri chrij, rumal rech chi xequil ri etal ri xebubano aretak xebucunaj ri yawabib. Xpaki' ri Jesus puwi' ri juyub, chila' xt'uyi' wi cuc' ri u tijoxelab. Petinak chic ri Oc'owem, qui nimak'ij ri aj judeyib. Ri Jesus xca'yic, xrilo chi sibalaj q'ui winak e petinak ruc', xubij che ri Pelip: “¿Jawije' cäkalok' wi caxlanwa chque conojel we winak ri'?” Xubij wa' che u c'ambejexic, reta'm c'ut ri cubana' na. Ri Pelip xutzelej u bixic che, “We ta cachacun jun winak wajxakib ic', man cäcuin ta ri' che u ch'äquic ri calok'obex caxlanwa rech chquijujunal caquic'am ta jutak bik' quech.” Jun chque ri u tijoxelab, ri Trix rachalal ri Simon Lu', xubij che: “C'o jun ac'al waral ri e ruc'am job caxlanwa re sebad xukuje' quieb cär.” Ri Jesus xubij: “Chibij chque ri winak chi quet'uyic.” C'o c'u sibalaj k'ayes pa ri c'olbal ri'. Xet'uyi' c'u ri achijab cäraj e job mil (5000). Ri Jesus xebuc'am ri caxlanwa, xmaltioxin che ri Dios. Xjach chquiwäch ri e t'uyut'oj. Jeri' xukuje' xuya' que ri cär, joropa' ri xcaj. Aretak xenojic, xubij ri Jesus chque ri u tijoxelab: “Chimulij ri ch'akatak caxlanwa ri xeto'tajic, rech man c'o ta cätzakic.” Xequimulij c'ut, xequinojisaj cablajuj chicäch che ri qui ch'akapil tak ri job caxlanwa re sebad, ri man xequiq'uis ta ri winak. Are c'u ri winak, aretak xquil ri etal ri xuban ri Jesus, xquibij: “Kastzij are wa' ri k'axal tzij ri petinak cho ri uwächulew.” Reta'm ri Jesus chi quepe na che u chapic, che u banic ajawinel che. Xpaki' chi jumul pa ri juyub, xak u tuquiel. Aretak xk'ekal chic, xekaj bic ri e u tijoxelab chuchi' ri cho. Xeboc pa ri jucub, xebe ch'käp che ri cho pa Capernaum. K'eku'm chic, c'ä maja' c'u copan ri Jesus cuc'. Xpe jun nimalaj quiakik', xuwalijisaj u wäch ri cho. Aretak e c'amom chi bic jun legua o jun legua ruc' niq'uiaj, xquil ri Jesus chi cäbin puwi' ri cho, cätajin c'u cäkeb chuxcut ri jucub, xquixe'j c'u quib. Ri Jesus xubij chque: “In wa', mixe'j iwib.” Xquiya' c'u c'olbal che chupam ri jucub. Chanim xopan ri jucub pa ri ulew ri benam wi que. Chucab k'ij, ri q'ui winak ri e c'o can ch'käp che ri cho, xquilo chi xa jun jucub c'o chila', man c'o ta jun jucub chic ri c'o chila'. Xquilo chi ri Jesus man xoc ta cuc' ri u tijoxelab pa ri jucub, xane' xebel bic ri u tijoxelab xa' qui tuquiel. Xebopan c'u niq'uiaj jucub chic aj Tibers, xebopan chunakaj ri c'olbal ri xquitij wi caxlanwa ri winak aretak ri Ajawaxel xmaltioxin che ri Dios. Ri q'ui winak, aretak xquilo chi ri Jesus man c'o ta chila', mawi ri u tijoxelab, xeboc bic pa tak ri jucub, xebe pa Capernaum che u tzucuxic ri Jesus. Xequirika' ch'käp che ri cho, xquibij che: “Ajtij, ¿jampa' xul la waral?” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe, chi quinitzucuj, man rumal ta rech chi quebiwil ri etal, xane' rumal rech chi xitij iwe ri caxlanwa, xixnoj c'ut. Mixoc il che u rikic ri wa ri cäsach u wäch, xane' che u rikic ri wa ri cäjekic ri cuya' junalic c'aslemal chiwe, are wa ri cuya' ri Rija'l Winak chiwe, rumal rech chi ri Dios Tataxel u cojom ri u t'ikbal che.” Xquibij c'u ri winak che: “¿Jas cäkabano rech cäkaban ri u chac ri Dios?” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “Are wa' ri u chac ri Dios, chi chixcojon che ri jun ri takom ulok rumal.” Xquibij c'u che: “¿Jas ri etal caban la rech cäkilo, cujcojon c'u che la? ¿Jas chac caban la? Ri e ka mam xquitij ri jaswa' chupam ri chaki'j uwo sak, jas ri cubij ri tz'ibatalic: ‘Xuya' wa chque pa tijic ri petinak chicaj.’ ” Xubij ri Jesus chque: “Kastzij, kastzij, quinbij chiwe chi man are' ta ri Moises xyo'w ri wa aj caj chiwe. Are c'u ri nu Tat ri cuya' ri kas wa aj caj chiwe. Ri wa c'ut aj Dios, are ri' ri kajinak ulok chicaj, ri cuya' c'aslemal chque ri winak ri e c'o cho ri uwächulew.” Xquibij che: “Kajaw, ya' la we wa ri chke amak'el.” Ri Jesus xubij chque: “In ri' ri wa re c'aslemal. Apachin ri cäpe wuc' in, man cänum ta chi na. Apachin ri cäcojon chwe in, mawi jumul cächaki'j ta chic u chi'. Nu bim chic chiwe, pune' in iwilom, man quixcojon taj. Conojel ri quebuya' ri Tataxel chwe, quepe na wuc'. Apachin ri cäpe wuc', kastzij man quinwesaj ta bic. In kajinak c'u ulok pa ri caj, man che ta u banic ri nu rayibal, xane' che u banic ri u rayibal ri nu Tat ri xinutak ulok. Are c'u wa' ri u rayibal ri xintakow ulok, chi conojel ri e u yo'm chwe, man c'o ta jun quinsach chque, xane' quinc'astajisaj na pa ri q'uisbal k'ij. Are c'u wa' ri u rayibal ri nu Tat, chi conojel ri queca'y che ri C'ojolaxel, quecojon c'u che ri are', cäc'oji' junalic qui c'aslemal, ri in quebenc'astajisaj na pa ri q'uisbal k'ij.” Xewixwit c'u ri aj judeyib chrij, rumal ri u bim: “In ri' ri wa ri kajinak ulok pa ri caj.” Xquibij: “¿La ma ta are wa' ri Jesus, ri u c'ojol ri Jose, ri keta'm u wäch ri u tat xukuje' ri u nan? ¿Jas c'u che cubij camic: ‘Pa ri caj in kajinak wi ulok?’ ” Ri Jesus xubij chque: “Mixwixwit chixo'l. Man c'o ta jun cäcuinic cäpe wuc' in, xuwi ri cac'am ulok rumal ri Tataxel ri xinutak ulok. Ri in c'ut quebenc'astajisaj na pa ri q'uisbal k'ij. Tz'ibatal can pa tak ri qui wuj ri k'axal tak tzij: Conojel quetijox na rumal ri Dios. Conojel ri cäquitatabej ri Tataxel, cäquetamaj que ruc', e are ri' quepe wuc' in. Man c'o ta c'u jun ilowinak ri Tataxel, xane' xuwi ri elinak ulok ruc' ri Dios, are wa' ilowinak ri Tataxel. Kastzij, kastzij, quinbij chiwe, ri cacojon chwe in, c'o junalic u c'aslemal. In ri' ri wa re c'aslemal. Ri e i mam xquitij ri jaswa' pa ri chaki'j uwo sak, xecäm c'ut. Ri wa' re c'aslemal are wa' ri kajinak ulok chicaj, rech apachin ri cutij re che, man cäcäm taj. In ri' ri c'aslic wa ri kajinak ulok pa ri caj. We c'o jun cutij re we wa ri', cäc'asi na amak'el chbe k'ij sak. Ri wa ri quinya' na in, are' ri nu cuerp, ri quinya' na rumal rech ri qui c'aslemal ri winak cho ri uwächulew.” Are c'u ri aj judeyib xquic'ulela' quib, xquibij: “¿Jas ri cuban wa' cäcuinic cuya' ri u cuerp chke pa tijic?” Ri Jesus xubij c'u chque: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe: We man quitij iwech ri u cuerp ri Rija'l Winak, we man quiwuq'uiaj iwech ri u quiq'uel, man c'o ta i c'aslemal. Ri cutij ri nu cuerp, ri cuq'uian ri nu quiq'uel, are ri' c'o junalic u c'aslemal; quinc'astajisaj c'u na pa ri q'uisbal k'ij. Ri nu cuerp are kas wa, ri nu quiq'uel are kas uq'uia'. Apachin ri cutij ri nu cuerp xukuje' caruq'uiaj ri nu quiq'uel, cäjeki' wuc', xukuje' ri in quinjeki' ruc'. Jacha' ri c'aslic Tataxel ri xintakow ulok xukuje' ri in in c'asal rumal ri Tataxel; je xukuje' ri quintijowic, cac'asi' na wumal. Are wa' ri wa ri kajinak ulok pa ri caj. Man je taj jas ri jaswa' ri xquitij ri e i mam, xecäm c'ut. Ri cutij we wa ri', cäc'asi na amak'el chbe k'ij sak.” Ri Jesus xebutzijoj we jastak ri' chupam ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab pa Capernaum. E q'ui chque ri u tijoxelab ri Jesus, aretak xquita' ri u tzij, xquibij: “C'axalaj tzij wa'. ¿Jachin ta lo ri cäcuin che u tatbexic wa'?” Reta'm ri Jesus pa ranima' chi ri u tijoxelab quewixwit chrij ri u tzij, xubij chque: “¿La cuban quieb i c'u'x rumal wa'? ¿Jas c'u lo ri cäc'ulmataj na we quiwilo cäpaki' bic ri Rija'l Winak jawije' ri c'o wi nabe? Are ri uxlabal cäyo'w c'aslemal. Ri cuerp man c'o ta carechbej. Ri tzij ri nu tzijom chiwe, e uxlabal, e c'aslemal. E c'o c'u jujun chiwe ri man quecojon taj.” Reta'm c'ut ri Jesus kas pa ri tiquiritajic jachin tak ri man quecojon taj, reta'm jachin ri cäjachow na. Xubij c'ut: “Rumal ri' nu bim chiwe, chi man c'o ta jun cäcuinic cäpe wuc', we ta ma ta cäyataj che rumal ri Tataxel.” Kas chi' c'u wa', e q'ui chque ri e u tijoxelab ri Jesus xquiya' canok, man xebin ta chi ruc'. Xubij c'u ri Jesus chque ri cablajuj; “¿La quiwaj ix xukuje' quixbec?” Ri Simon Lu' xubij che: “Kajaw, ¿jachin ta ne ruc' cujbe wi? Uc' la c'o wi ri tzij re junalic c'aslemal. Ri uj ka cojom, xukuje' keta'm chi lal ri' ri Jun ri Tastalic rech ri Dios.” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “¿La ma ta ix cablajuj xixincha'o? Jun c'ut chiwe are jun itzel.” Are xutzijoj ri Judas, u c'ojol ri Simon Iscariot. Ri Judas are c'u wa' ri cäjachow na, are jun chque ri cablajuj u tijoxelab. E oc'owinak chi c'u we jastak ri', cäbinicat ri Jesus pa Galiley. Man cäraj taj cäbinicat pa Judey, rumal rech chi ri aj judeyib cäquitzucuj u cämisaxic. Nakajininak chi c'ut ri qui nimak'ij ri aj judeyib, quech ri cäbal. Xquibij c'u ri rachalal che: “Chatel bic waral, jät pa Judey, rech xukuje' ri a tijoxelab cäquil tak ri chac ri cabano. We jun cäraj chi queilitaj ri jastak ri quebubano, man cuban ta chi c'uyal. We caban we jastak ri', chac'utu' awib chquiwäch conojel ri winak.” Mawi c'u ne ri rachalal xecojon che ri are'. Xubij c'u ri Jesus chque: “C'ä maja' copan ri k'ijol. Are c'u ri chiwe ix, apachique k'ijol utz chiwe. Ri e aj uwächulew man quecuin taj cäquetzelaj i wäch ix. Cäquetzelaj c'u nu wäch in, rumal rech chi quink'alajisaj jas ri qui banic, chi cäquiban etzelal. Jix ix pa ri nimak'ij; ri in man quinbe taj iwuc', c'ä maja' c'u cätz'akat ri nu k'ijol.” Aretak xbitaj wa rumal, xcanaj can pa Galiley. Aretak e benak chic ri rachalal pa ri nimak'ij, c'äte ri' xukuje' ri Jesus xbec, man chi sakil taj, xane' chi c'uyal. Xquitzucuj c'u ri aj judeyib pa ri nimak'ij, xquibij: “¿Jawije' c'o wi ri achi ri'?” C'o nimalaj wixwitem chrij chquixo'l ri q'ui winak; jujun caquibij: “Jun utzalaj winak wa'.” Jujun chic c'ut caquibij: “Man utz taj, xane' quebusub ri winak.” Man c'o ta jun cätzijon chrij chi sakil, rumal rech chi caquixe'j quib chquiwäch ri aj judeyib. Pa ri u niq'uiajiric ri nimak'ij xpaki' ri Jesus pa ri rachoch Dios, cätijon c'ut. Xquimay ri aj judeyib, xquibij: “¿Jasche wa' c'o retamabal ri are', man u tijom ta c'u rib?” Ri Jesus xubij chque: “Ri nu tijonic man wech taj, xane' rech ri xintakow ulok. We c'o jachin cäraj cuban ri u rayibal ri xintakow ulok, cäretamaj na we ri nu tijonic cäpe ruc' ri Dios, we xak quintzijoj pa we wi. Ri' ri cätzijon pa re wi, cutzucuj ri u juluwem ri are' chbil rib. Ri cutzucuj ri u juluwem ri xtakow ulok, are wa' aj kastzij, man c'o ta c'u etzelal ruc'. ¿La ma ta xuya' ri Moises ri pixab chiwe? Man c'o ta c'u jun chiwe cunimaj ri pixab. ¿Jas che quitzucuj nu cämisaxic?” Ri winak xquitzelej u bixic che: “C'o itzel uxlabal chawe. ¿Jachin cätajin cätzucun a cämisaxic?” Ri Jesus xubij chque: “Jun chac xinbano, iwonojel c'ut quimayo. Ri Moises xuya' chiwe chi quikopij ri u wi' ri u tz'umal ri ix achijab wi che iwetal, (man ruc' ta c'u ri Moises xtiquitaj wi, xane' cuc' ri e i mam). Pa ri k'ij c'ut re uxlanem quikopij ri qui tz'umal ri alabom ruc' ch'ich' che quetal. We pa ri k'ij re uxlanem cäkopix ri u wi' ri u tz'umal ri ala wi che retal, che u nimaxic ri u pixab ri Moises, ¿jasche cäpe iwoyowal chwij aretak pa k'ij re uxlanem xinwutzirisaj ronojel ri jun winak? Mik'at tzij rumal ri xak quiwilo. Xane' chik'ata' tzij ruc' ri suc'alaj k'atoj tzij.” Xquibij c'u jujun e aj Jerusalen: “¿La ma ta are wa' ri cätzucux u cämisaxic?” “Chiwilampe', cätzijon chi sakil, man c'o ta c'u jas cäbix che. ¿La xa lo kas queta'm ri nimak qui banic chi are wa' ri Crist? Ri uj keta'm aj jawije'. Aretak c'u cäpe ri Crist, man c'o ta jun reta'm aj jawije'.” C'äte c'u ri' ri Jesus co xch'awic aretak quebutijoj ri winak pa ri rachoch Dios, xubij: “Ri ix iweta'm nu wäch, xukuje' iweta'm jawije' quinpe wi. Ri in man in petinak ta pa wech wi. Are c'u ri xinutak ulok, are' kastzij, ri ix man iweta'm ta u wäch. Ri in weta'm u wäch, ruc' c'u ri are' in elinak wi ulok, ri are' xintakow ulok.” Xquitzucuj c'u u chapic. Man c'o ta jun xucoj ta u k'ab chrij, rumal rech chi c'ä maja' copan ri u jok'otaj. E q'ui chque ri winak xecojon che, xquibij: “Aretak cäpe ri Crist, ¿la quebuban ta c'u na lo e q'uia tak etal chquiwäch ri e u banom we achi ri'?” Ri pariseyib xquita' ri jastak ri caquibij ri q'ui winak chrij ri Jesus; ri e are' xukuje' ri e quinimakil ri e cojol tabal tak tok'ob xequitak bic jujun chajinelab rech ri rachoch Dios che u chapic ulok. Xubij ri Jesus: “Xa jubik' chic quinc'oji' iwuc', c'äte ri' quinbe ruc' ri xinutak ulok. Quinitzucuj na, man quinirik ta c'ut. Jawije' ri in c'o wi, man quixcuin taj quixbe chila'.” Xquitzijobela' c'u quib ri aj judeyib: “¿Jawije' ta lo cäbe wi, ri ma ta cäkarik na? ¿La cäbe ta lo cuc' ri ka winakil ri e jabuninak chquixo'l ri aj Gres? ¿La cäbe cuc' ri aj Gres che qui tijoxic? ¿Jas u banic we tzij ri' ri xubij?: ‘Quinitzucuj na, man quinirik ta c'ut; jawije' c'ut ri in c'o wi, man quixcuin taj quixbe chila'.’ ” Pa ri q'uisbal k'ij, are c'u k'ij wa' ri nim na u banic re ri nimak'ij, ri Jesus xtaq'ui'c, co xch'awic, xubij: “We c'o jachin cächaki'j u chi', chpet wuc', chuq'uianok. Ri cäcojon chwe in, jas ri cubij ri Tz'ibatalic: ‘nima' re c'aslic ja' quebel na ulok pa ri ranima'.’ ” Xubij wa' chrij ri Uxlabaxel ri cäquic'am na ri winak ri quecojon che ri are'. C'ä maja' c'u ne cäpe ri Uxlabaxel, rumal rech chi c'ä maja' cajuluwirisax ri Jesus. Jujun c'ut chque ri winak, aretak xquita' we tzij ri', xquibij: “Kastzij are wa' ri K'axal Tzij.” Jujun chic xquibij: “Are wa' ri Crist.” Ri niq'uiaj chic xquibij: “¿La pa Galiley ta lo cäpe wi ri Crist? ¿La ma ta cubij ri Tz'ibatalic chi ri Crist are rija'l ri David, cäpe na pa Belen, ri alaj tinimit ri xpe wi ri David?” E q'ui c'u ri winak xquitas quib chquij ri niq'uiaj chic rumal rech ri Jesus. E c'o jujun chque are ta xcaj xquichap bic. Man c'o ta c'u jun xucoj u k'ab chrij. Xepe ri chajinelab re ri rachoch Dios cuc' ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' cuc' ri pariseyib, xquibij c'u wa' chque ri chajinelab: “¿Jasche man xic'am ta ulok?” Ri e chajinelab xquitzelej u bixic chque: “Mawi jumul c'o jun winak tzijoninak jas ri cätzijon we achi ri'.” Ri pariseyib xquibij chque: “¿La xukuje' ba' ri ix xixsubutajic? ¿La c'o lo jun chque ri nimak qui banic, o chque ri pariseyib, ri e cojoninak che ri are'? Are c'u we q'uialaj winak ri', ri man queta'm ta ri pixab, e c'okotajinak wa'.” Ri Nicodem, ri xopan can nabe ruc' ri Jesus, are' jun chque ri pariseyib, xubij chque: “¿La cubij lo ri ka pixab chi cäc'okox jun winak, we ma ta nabe cätatabex na ri u tzij, quetamax na jas ri u banom?” Xquibij c'u che: “¿La at lo xukuje' aj Galiley? Chatzucuj pa ri Tz'ibatalic, chawila' chi man c'o ta jun k'axal tzij cäwalij pa Galiley.” Chquijujunal c'ut xebe cho cachoch. Ri Jesus xbe pa ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun. Sibalaj ak'ab xopan chi jumul pa ri rachoch Dios. Conojel ri winak xebopan ruc'. Xt'uyi' c'ut, xebutijoj. Ri ajtijab re ri pixab xukuje' ri pariseyib xquic'am ulok jun ixok chuwäch. Quirikom chi cätajin camacunic ruc' jun achi chic. Xquitac'aba' pa qui niq'uiajil ri winak. Xquibij che ri Jesus: “Ajtij, we ixok ri' xriktajic chi cätajin cäkaj pa mac ruc' jun achi chic. Ri u pixab ri Moises cujutako chi abaj cacämisabex quech ri ixokib ri je caquiban wa'. E c'u ri at, ¿jas ri cabij?” Xquibij c'u wa' che u c'amic u pu chi', rech c'o jas caquitzujubej rech. Ri Jesus xpachi'c, xtz'ibam cho ri ulew ruc' ri u wi' u k'ab. Quitakem c'ut u c'otic u chi', xtaq'ui' c'u ri Jesus, xubij chque: “Apachin chiwe ri man c'o ta u mac, chuq'uiaka' ri nabe abaj che.” Xpachi' chi jumul, xtz'ibam cho ulew. Aretak xquita' wa', pa jujunal xquichaplej quelic bic, nabe xebel bic tak ri ri'jab, xcanaj c'u can u tuquiel ri Jesus xukuje' ri ixok, ri c'ä tac'al chila'. Xtaq'ui' ri Jesus, xubij: “Ixok, ¿jawije' e c'o wi ri e are'? ¿La ma ta c'o jun xk'atow tzij pawi'?” Ri are' xubij: “Ajawaxel, mawi jun.” Ri Jesus xubij che: “Mawi ri in quink'at tzij pawi'. Jät, matmacun chi c'ut.” Ri Jesus xebutzijobej chi jumul ri winak, xubij: “In ri' ri u chäj ri uwächulew. Apachin ri quinuterenej, man cäbin ta pa k'eku'm, xane' cäc'oji' na ri chäj re c'aslemal ruc'.” Xquibij ri pariseyib che: “At cak'alajisaj awib chbil awib. Ri a k'alajisanic c'ut man kastzij taj.” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “Pune' ta ri in quink'alajisaj wib chbil wib, ri nu k'alajisanic c'ut are kastzij. Rumal rech chi weta'm jawije' in elinak wi ulok, xukuje' weta'm jawije' quinbe wi. Are' c'u ri ix man iweta'm taj jawije' xinel wi ulok, mawi iweta'm jawije' quinbe wi. Ix quik'at tzij jas ri u beya'l ri winak. Ri in man c'o ta jun quink'at tzij puwi'. We c'u quink'atow tzij, ri nu k'atoj tzij cajunamataj ruc' ri kastzij. Man xa ta c'u nu tuquiel, in c'olic are' jun ri Tataxel wuc'. Xukuje' pa ri i pixab tz'ibatal wi chi kastzij ri qui k'alajisanic quieb winak. Ri in quink'alajisaj wib chbil wib ri jun chic ri cuya' k'alajisanic chwij are' ri xintakow ulok, ri Tataxel.” Ri e are' c'ut xquibij che: “¿Jawije' c'o wi ri a Tat?” Ri Jesus xubij chque: “Ix man quich'ob ta nu wäch, mawi quich'ob u wäch ri nu Tat. We ta quich'ob nu wäch in, xukuje' quich'ob ta u wäch ri' ri nu Tat.” We tzij ri' xutzijoj ri Jesus jawije' cäya' wi ri cuchuj, aretak quebutijoj ri winak pa ri rachoch Dios. Man c'o ta jun xchapowic, maja' c'u copan ri u jok'otaj. Ri Jesus xubij chi jumul chque: “In quinbec. Ri ix quinitzucuj na, pa ri i mac c'ut quixcäm wi na. Jawije' ri quinbe wi, ri ix man quixcuin taj quixbe chila'.” Xquibij ri aj judeyib: “¿La cucämisaj ta c'u rib, chi cubij: ‘Jawije' ri quinbe wi, ri ix man quixcuin taj quixbe chila'?’” Ri are' xubij chque: “Ix ix aj waral ix aj iquim, in in aj chicaj. Ix ix rech we uwächulew ri', in man in ta rech we uwächulew ri'. Rumal ri' xinbij chiwe chi quixcäm na pa ri i mac. We c'u man quicojo chi in ri', quixcäm na pa ri i mac.” Xquibij che: “¿Jachin ri' ri at?” Ri Jesus xubij chque: “Nu bim chi ulok chiwe kas pa ri chaplebal. E q'ui ri jastak quebenbij na che u k'atic tzij piwi'; are' c'ut ri xintakow ulok are kas aj tzij, are c'ut ri nu tom ulok ruc' are wa' ri quintzijoj chque conojel ri winak.” Ri e are' man xquich'ob taj chi are' cutzijoj ri Tataxel chque. Ri Jesus c'ut xubij chque: “Aretak quiwalijisaj na ri Rija'l Winak, c'äte ri' quiwetamaj na chi in ri in, chi man c'o ta jas quinban pa we wi; xane' jas ri xinutijoj wi ri Tataxel, are wa' quintzijoj. Are' c'ut ri xintakow ulok, are c'o wuc'. Ri Tataxel man in u yo'm ta can nu tuquiel. Amak'el c'ut quinban ri cäkaj chuwäch.” Aretak cätajin quebutzijoj we jastak ri', e q'ui xecojon che. Xubij ri Jesus chque ri aj judeyib ri xecojon che: “We quixjeki' pa ri nu tzij, kas ix nu tijoxelab ri'. Quiwetamaj c'u na ri kastzij, are' c'u ri kastzij quixtzokopin na.” Xquibij che: “Ri uj uj rija'l ri Abraham. Man c'o ta jumul uj uxinak ta lok'om pataninelab che jun. ¿Jas c'u che cabij: ‘Quixtzokopitaj na’?” Ri Jesus xubij chque: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe, chi conojel ri quemacunic, e c'o pa u k'ab ri macaj. Ri lok'om pataninel man amak'el taj cäjeki' cho ja; are c'u ri c'ojolaxel are cäjeki' can amak'el. Je c'u ri', we are' ri C'ojolaxel quixtzokopinic, ri ix kas quixux na tzokopitalic. Weta'm chi ri ix ix rija'lil ri Abraham. Ri ix c'ut quitzucuj nu cämisaxic, rumal rech chi man quic'am ta ri nu tzij. In quintzijoj jas ri wilom ruc' ri Tataxel. Ri ix quiban ri i tom ruc' ri i tat.” Ri e are' xquibij che: “Ri ka tat are ri Abraham.” Ri Jesus xubij chque: “We ta kastzij ix ralc'ual ri Abraham, quiban ta c'u iwe ri' jas ri xuban ri Abraham. Ri ix c'ut camic quitzucuj nu cämisaxic. Nu bim c'u ri kastzij chiwe, ri nu tom ruc' ri Dios; ¡man je ta wa' xuban ri Abraham! Ri ix are quiban iwe ri cuban ri i tat.” Xquibij c'u che: “Ri uj man uj ta calc'ual man queta'm ta u wäch qui tat. Jun ka Tat c'olic, are ri Dios.” Ri Jesus xubij c'u chque: “We ta are' i Tat ri Dios, quinilok'ok'ej ta ri'. In elinak c'u ulok ruc' ri Dios, in petinak c'ut. Man xinpe ta pa we wi, xane' are' ri Dios xintakow ulok. ¿Jasche man quich'ob ta ri nu ch'abal? Rumal rech chi man quixcuin taj che u tatabexic ri nu tzij. Ri ix ix rech ri i tat ri itzel. Ri u rayinic ri i tat quiwaj quibano. Ri itzel cämisanel kas pa ri tiquiritajic. Man jekelinak ta pa ri kastzij, rumal rech chi man c'o ta ri kastzij ruc'. Aretak cubij banoj tzij, are cutzijoj ri jastak rech, rumal rech chi ri are' banal tzij, xukuje' ri are' u tat ri banoj tzij. Are c'u ri in, rumal rech chi quinbij ri kastzij, man quinicoj taj. ¿Jachin chiwe cäc'utuw chnuwäch chi c'o nu mac? We quinbij ri kastzij, ¿jas c'u che man quicoj taj? Jachin c'ut ri rech ri Dios, quebutatabej ri e u tzij ri Dios; rumal c'u rech chi man ix ta rech ri Dios, man quiwaj taj quebitatabej.” Ri aj judeyib xquibij che: “¿La ma ta cäkabij ri kastzij chi at aj Samar, xukuje' chi c'o itzel uxlabal chawe?” Ri Jesus xubij chque: “Man c'o ta itzel uxlabal chwe. Xane' ri in nim quinwil wi ri nu Tat. Are c'u ri ix man nim ta quiniwil wi. Ri in man quintzucuj ta ri nu juluwem; c'o Jun ri cätzucunic, are' c'ut ri k'atal tzij. Kastzij, kastzij quinbij chiwe, chi jachin ri cunimaj ri nu tzij, mawi jumul cäril na ri cämical chbe k'ij sak.” Xquibij ri aj judeyib che: “Camic keta'm chi c'o itzel uxlabal chawe. Ri Abraham xcämic, xukuje' ri e k'axal tak tzij xecämic. At c'ut cabij: ‘Jachin ri cunimaj ri nu tzij, man cäcäm ta chbe k'ij sak.’ ¿La nim ta c'u na a k'ij chuwäch ri ka mam Abraham, ri are' xcämic? Xukuje' ri e k'axal tak tzij xecämic. ¿Jachin ri at caban awib chbil awib?” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “We ta quinjuluwirisaj wib, ri nu juluwem man c'o ta u banic ri'. Ri nu Tat, ri quibij ix: Chi are' i Dios, are ri quinjuluwisanic. Man quich'ob ta c'u u wäch ri are'. Ri in quinch'ob u wäch. We ta quinbij chi man quinch'ob ta u wäch, in junam ta ri' iwuc', in ta banal tzij ri'. Ri in c'ut quinch'ob u wäch, quinnimaj c'ut ri u tzij. Ri Abraham ri i mam sibalaj xquicotic chi cäril na ri nu k'ij. Xril c'ut, xquicotic.” C'äte ri' ri aj judeyib xquibij che: “C'ä maja' c'o cawinak lajuj (50) a junab. ¿La xawil c'u lo u wäch ri Abraham?” Xubij ri Jesus chque: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe: C'ä majok calax ri Abraham, in c'o chic.” C'äte ri' xequic'am abaj che u q'uiakic che. Chic'uyal c'ut xel ubic ri Jesus pa ri rachoch Dios. Oc'owem re ri Jesus, xril jun achi ri moy pa ri ralaxic. Ri e u tijoxelab ri Jesus xquita' che, xquibij: “Ajtij, ¿jachin ri xmacunic, a are' we achi ri', o e are' ri e u tat u nan, chi moy xalaxic?” Ri Jesus xubij chque: “Mawi xmacun ri are', mawi ri e u tat u nan, xane' rech cäc'ut taj ri u chac ri Dios pa ri are'. Rajawaxic chi quinban ri u chac ri xintakow ulok, c'ä c'o ri k'ij. Cäpe ri ak'ab aretak man c'o ta jun cäcuinic cächacunic. Aretak c'ä in c'o cho ri uwächulew, in chäj chque ri winak cho ri uwächulew.” Xbitaj c'u wa', xchuban pa ulew, xuban xok'ol ruc' ri u chub. Xubil ri xok'ol chquij ri u bak'wäch ri moy. Xubij che: “Jät, chach'aja' awib pa ri atinibal Siloe” (ri quel cubij: “Takom”). Xel c'u bic, xuch'aja' rib. Xpetic, cäca'y chic. E are' c'ut ri c'ul tak ja xukuje' ri e ilowinak canok chi cutz'onoj u cochinic, xquibij: “¿La ma ta are wa' ri cät'uyic cutz'onoj u cochinic?” Jujun xquibij: “Are wa'.” Ri jule' chic xquibij: “Man are taj, je c'u ne ri quejunamataj ruc'.” Ri achi xubij: “In ri'.” C'äte ri' xquibij che: “¿Jas xjakbex quech ri a bak'wäch?” Ri are' xubij chque: “Are' ri achi, ri Jesus u bi', xuban xok'ol, xubil chque ri nu bak'wäch, xubij c'u chwe: ‘Jät pa ri Siloe, chach'aja' c'ut awib.’ Xinbe c'ut. Aretak xinch'aj wib, xinca'yic.” Xquibij c'u che: “¿Jawije' c'o wi ri achi ri'?” Xubij: “Man weta'm taj.” Xquic'am bic ri moy can nabe, cuc' ri pariseyib. K'ij c'ut re uxlanem aretak ri Jesus xuban ri xok'ol, xebujak ri u bak'wäch ri moy. Ri pariseyib xquita' chi jumul che jas ri xbantajic chi caca'y chic. Ri are' xubij chque: “Xuya' xok'ol chquij ri nu bak'wäch, xinch'aj wib, quinca'y chi c'ut.” Jujun c'ut chque ri pariseyib xquibij: “We achi ri' man rech ta ri Dios, rumal rech chi man nim ta cäril wi ri k'ij re uxlanem.” Jule' chic xquibij: “We ta ri are' jun winak ajmac, ¿jas ta c'u che cäcuin che u banic etal je tak wa'?” Man junam ta c'u ri qui chomanic. C'äte ri' xquibij chi jumul che ri moy can nabe: “E c'u ri at, ¿jas cabij chrij ri achi ri xebujak ri a bak'wäch?” Ri are' xubij: “Are' jun k'axal tzij.” Ri aj judeyib man xquicoj taj chi ri achi moy canok, cäca'y chi c'ut, c'ä xebequisiq'uij na ulok ri u tat u nan ri achi ri cäca'y chic. Xquita' chque, xquibij: “¿La are wa' ri iwalc'ual, ri quibij chi moy xalaxic? ¿Jas c'u che cäca'y camic?” Ri u tat u nan xquibij chque: “Keta'm chi are kalc'ual wa', keta'm chi moy xalaxic. Man keta'm ta c'ut jasche cäca'y camic. Man keta'm taj jachin ri xejakow ri u bak'wäch. Q'ui chic u junab. Ta alak che. Kas are' cutzijoj na jas u banom.” Ri u tat u nan xquibij wa' rumal rech chi xquixe'j quib chquiwäch ri aj judeyib. Are c'u ri aj judeyib qui banom chomanic, chi we c'o jachin jun cubij chi ri Jesus are ri Crist, quesax bic pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Rumal rech wa', xquibij ri u tat u nan: “Are' q'ui chic ri u junab, chita' che are'.” C'äte ri' xquisiq'uij chic chucamul ri achi ri moy canok, xquibij che: “Chanimarisaj ba' u k'ij ri Dios. Uj keta'm chi we achi ri' ajmac.” Ri are' c'ut xubij chque: “We ajmac, man weta'm taj. Xuwi jun jasach weta'm, chi in moy canok, camic c'ut quinca'y chic.” Xquibij c'u che: “¿Jas xuban chawe? ¿Jas xubano xebujak ri a bak'wäch?” Ri achi xubij chque: “Nu bim chic chech alak, man xintatabej ta c'u alak. ¿Jasche cata' chi alak jumul? ¿La caj alak cux alak u tijoxelab?” Xquiyok'o, xquibij c'u che: “At ri' ri at u tijoxel. Ri uj uj u tijoxelab ri Moises. Uj keta'm chi ri Dios xtzijon ruc' ri Moises. Are c'u ri achi ri', man keta'm taj aj jawije'.” Ri achi xubij chque: “Are wa' ri quinmay in chi man eta'm ta alak aj jawije', xebujak c'u ri nu bak'wäch. Keta'm chi ri Dios man quebutatabej ta ri ajmaquib. We c'u c'o jachin ri cuya' u k'ij ri Dios, ri cuban ri u rayibal, are wa' cätatabex rumal. Kas aretak xtiquiritaj ri uwächulew, man c'o ta jumul qui tom ri winak chi c'o jachin quejakow ri u bak'wäch jun ri moy ulok pa ri ralaxic. We ta ma ta elinak ulok ruc' ri Dios, ma ta c'o jas cäcuin ri' che u banic.” Ri aj judeyib xquibij che: “Ri at at nojinak che ri mac xatalaxic. ¿La at ta c'ut cujatijoj?” Xquesaj c'u bic. Ri Jesus xuto' chi xesax bic ri moy. Xurik c'ut, xubij che: “E c'u ri at, ¿la catcojon che ri Rija'l Winak?” Ri achi xubij che: “¿Jachin ri' rech quincojon che, Wajaw?” Ri Jesus xubij che: “Awilom c'ut, ri cätzijon awuc', are wa'.” Ri achi xubij: “Quincojonic, Wajaw.” Xuk'ijilaj c'ut. Xubij ri Jesus: “In petinak cho we uwächulew ri' che u banic k'atoj tzij, rech ri man queca'y taj, queca'yic; rech xukuje' ri queca'yic, quemoyiric.” Jujun chque ri pariseyib ri e c'o ruc', aretak xquita' wa', xquibij che: “¿La uj ta c'u moyab xukuje'?” Ri Jesus xubij chque: “We ta ix moyab, ma ta c'o i mac ri'. Camic c'ut quibij: ‘Cujca'yic’. Rumal ri', jekelinak ri i mac.” “Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Ri jun ri man coc ta chupam ri roquibal ri quewar wi ri chij, xane' pa jun chi wi ri cäpaki' wi, eläk'om ri', xukuje' ch'ayanel eläk'om. Are' c'ut ri coc pa ri oquibal, cajyuk' ri chij wa'. Ri chajinel cujak ri oquibal chuwäch ri are'. Ri chij cäquita' ri u ch'abal. Ri are' quebusiq'uij ri u chij che ri qui bi', queresaj c'u bic. Aretak e resam chi bic conojel ri e rech, cänabej na chquiwäch. Ri chij queteri chrij, rumal rech chi queta'm ri u ch'abal. Man c'u queteri ta chrij ri jun chiwi ri man cäquich'ob ta u wäch, xane' quebanimaj chuwäch. Man queta'm ta c'u ri qui ch'abal ri e jule' chi wi.” Ri Jesus xubij we c'ambal no'j ri' chque. Ri e are' c'ut man xquich'ob taj jas ri xutzijoj chque. Xubij chi c'u ri Jesus jumul: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe: In ri' ri oquibal ri quek'ax wi ri chij. Conojel ri xepe can nabe chnuwäch in, e eläk'omab, xukuje' ech'ayanelab tak eläk'omab. Man xetatabex ta c'u cumal ri chij. In ri' ri oquibal. We c'o jachin coc pa ri in, cäcolotaj na. Coc na ulok, quel na bic, curik na recha'. Ri eläk'om xuwi cäpetic che eläk'anic, che cämisanic, xukuje' che sachan wächaj. Ri in in petinak rech cäc'oji' qui c'aslemal, c'aslemal ri sibalaj q'ui. In ri' ri utzalaj ajyuk'. Ri utzalaj ajyuk' cuya' ri u c'aslemal rumal quech ri u e chij. Are c'u ri xa' tojom, ri man are' ta cajyuk', ri man e rech ta ri chij, xak cäca'y ri' che ri utiw cäpetic, quebuya' can ri chij, canimaj c'ut. Ri utiw quebuchap ri chij, quebutuquij c'ut. Je c'u ri' ri xa' tojom canimajic, rumal rech chi xa' tojom, man querilij ta ri chij. E c'o chi c'u niq'uiaj nu chij, ri man e rech ta we warabal ri'. E are c'u ri' xukuje' rajawaxic quebenc'ama' na ulok. Cäquitatabej na ri nu ch'abal. Cäc'oji' na xa' jumulaj chij, xukuje' xa' jun ajyuk'. Rumal rech wa' quinulok'ok'ej ri Tataxel, chi ri in quinya' ri nu c'aslemal, che u c'amic chic. Man c'o ta jun quesan chwe, xane' in quinyo'w pa we wi. C'o pa nu k'ab ri u ya'ic ri nu c'aslemal, xukuje' c'o pa nu k'ab ri u c'amic chic. We takanic ri' xinc'am che ri nu Tat.” Jumul chic, aretak ri aj judeyib xquita' we tzij ri', man junam ta ri qui chomanic che. E q'ui chque xquibij: “Itzel uxlabal c'o che, ch'ujarinak. ¿Jasche quitatabej?” Niq'uiaj chic xquibij: “We tzij ri' man e rech ta jun ri c'o itzel uxlabal che. ¿La cäcuin lo jun itzel uxlabal che qui jakic ri qui bak'wäch ri moyab?” Chi' c'ut coc'owisax ri nimak'ij pa Jerusalen che u nataxic ri u yaquic ri rachoch Dios. Pa ri k'ij re ri tew c'u ri'. Ri Jesus cäbin pa ri rachoch Dios, pa ri u rakan ja ri Salomon. Ri aj judeyib c'ut xquisutij rij, xquibij che: “¿C'ä jampa' xak cuban quieb ka c'u'x chawe? We at ri' ri Crist, chabij chke ruc' sakil.” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “Nu bim chic chiwe, man quicoj ta c'ut. Ri chac ri quinban pa ri u bi' ri nu Tat, e are wa' quek'alajisan ri nu banic. Are c'u ri ix man quicoj taj, rumal rech chi man ix ta jujun chque ri nu chij. Ri e nu chij cäquitatabej ri nu ch'abal. Ri in quinch'ob qui wäch, ri e are' queteri chwij. In quinya' junalic c'aslemal chque. Mawi jumul cäsach na qui wäch chbe k'ij sak. Man c'o ta jun quetokin na pa nu k'ab. Ri nu Tat, ri xebuya' chwe, nim na chquiwäch conojel. Man c'o ta c'u jun cäcuin che qui tokixic pa u k'ab ri Tataxel. Ri in ruc' ri Tataxel xa uj jun.” Jumul chic ri aj judeyib xquic'am abaj che u cämisaxic. Ri Jesus xubij chque: “Q'ui utzalaj tak u chac ri Tataxel xebenc'ut chiwäch; ¿Jas rumal ri nu chac quinicämisaj che abaj?” Ri aj judeyib xquibij che: “Man rumal ta rech jun utzalaj chac catkacämisaj che abaj, xane' rumal rech chi cawetz'bej u wäch ri Dios, xukuje' rumal rech chi ri at, at winak, cajaluj awib chi at Dios.” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta tz'ibatal pa ri i pixab: ‘In xinbij: Ri ix ix diosib?’ Are ri Tz'ibatalic man cuya' taj catuquixic, cubij c'u diosib chque ri winak ri xopan wi ri u tzij ri Dios, we ri Tataxel xinutaso in, xinutak ulok cho we uwächulew ri', ¿Jas c'u che quinitzujuj chi quinban wib chi in Dios rumal rech ri xinbij chi in u C'ojol ri Dios? We man quinban ri u chac ri nu Tat, mixcojon chwe. We c'u quinbano, pune' man quixcojon chwe in, chixcojon chque ri nu chac, rech quiwetamaj xukuje' quich'obo chi ri Tataxel c'o pa ri in are c'u ri in in c'o pa ri Tataxel.” C'äte ri', jumul chic xquitzucuj u chapic ri Jesus. Xel c'u bic pa qui k'ab. Xbec, xopan chi jumul ch'käp che ri nima' Jordan, pa ri c'olbal ri xc'oji' wi ri Xuan nabe pa ri chaplebal cuban ri qui bautism ri winak, xcanaj can chila'. E q'ui xebopan ruc', xquibij: “Pune' ri Xuan man c'o ta jun etal xubano, ronojel ri xubij chrij we achi ri', are kastzij.” E q'ui c'u ri xecojon che ri Jesus chila'. C'o c'u jun achi yawab, Lazaro u bi' aj Betan, ri qui tinimit ri Mariy xukuje' ri Mart ri rachalal. Are Mariy wa' ri xjamin jun c'oc'al chquij ri rakan ri Ajawaxel, ri xebusu' ri rakan ruc' ri u wi'. Ri Lazaro, ri u xibal, yawab. Ri e rana'b xetakan che u bixic che ri Jesus: “Kajaw, yawab ri jun ri lok' chwäch la.” Ri Jesus aretak xuto xubij: “We yabil ri' man re ta cämical, xane' che u c'utic ri u juluwem ri Dios, rech cänimarisax u k'ij ri u C'ojol ri Dios rumal ri yabilal.” Ri Jesus c'ut quebulok'ok'ej ri Mart ruc' ri rachalal xukuje' ri Lazaro. Aretak xretamaj chi yawab ri Lazaro, ri Jesus xcanaj chi na can quieb k'ij pa ri c'olbal ri c'o wi. Aretak c'u xeboc'ow wa', xubij chque ri u tijoxelab: “Jo' chi jumul pa Judey.” Xquibij ri u tijoxelab che: “Ajtij, ri aj judeyib c'ä maja' naj xquitzucuj buq'uic la che abaj. ¿La cabe chi c'u na la jumul chila'?” Ri Jesus xubij chque: “¿La ma ta cablajuj jok'otaj u pam ri k'ij? We cäbin jun pa k'ij, man cätzak taj, rumal rech chi cäril ri u chäj we uwächulew ri'. We c'u cäbin chak'ab, cätzakic, rumal rech chi man c'o ta chäj ruc'.” Xebitaj c'u we jastak ri' rumal, c'äte ri' xubij chque: “Ri kachil Lazaro cäwaric. Quinbe ba che u c'asuxic che ri u waram.” Xquibij c'u ri u tijoxelab: “Kajaw, we cäwaric, cutzir ba ri'.” Ri Jesus are xutzijoj ri u cämical. Ri e u tijoxelab c'ut xquichomaj chi are cutzijoj ri uxlanem re ri waram. C'äte ri' ri Jesus xubij chque chi sakil: “Ri Lazaro cäminak chic. In quinquicot rumal iwech chi man in c'o ta chila' rech quixcojonic. Jo' ba.” Are' c'u ri Max ri cäbix Yo'x che, xubij chque ri rach tak tijoxelab: “Jo' uj xukuje', rech cujecäm ruc'.” Aretak xopan ri Jesus, xretamaj chi quiejeb k'ij chic mukutalic. Ri Betan c'o chunakaj ri Jerusalen, cäraj c'o niq'uiaj legua. E q'ui chque ri aj judeyib e petinak cuc' ri Mart xukuje' ri Mariy, che u cu'bisaxic qui c'u'x rumal ri u cämical ri qui xibal. Are' c'u ri Mart, aretak xuto chi petinak ri Jesus, xel bic che u c'ulaxic. Ri Mariy xt'uyi' can cho ja. Ri Mart xubij che ri Jesus: “Wajaw, we ta lal c'o waral, ma ta xcäm ri' ri nu xibal. Weta'm c'u camic, chi apachique jasach ri cätz'onoj la che ri Dios, ri Dios cuya' na che la.” Ri Jesus xubij che: “Cäc'astaj na ri a xibal.” Ri Mart xubij che: “In weta'm chi cäc'astaj na pa ri c'astajibal pa ri q'uisbal k'ij.” Ri Jesus xubij che: “In ri' ri c'astajibal xukuje' ri c'aslemal. Jachin ri cäcojon chwe in, pune' cacämic, cäc'asi na. Conojel ri e c'aslic, ri quecojon chwe in, man quecäm ta chbe k'ij sak. ¿La cacoj wa'?” Xubij che: “Quincojo, Wajaw. In cojoninak chi lal ri' ri Crist, ri u C'ojol ri Dios, ri xpe cho ri uwächulew.” Xbitaj wa', xbe ri Mart, xusiq'uij ri Mariy ri rachalal chi c'uyal, xubij che: “Ri Ajtij c'o waral, catusiq'uij.” Aretak xuto, xwalij aninak, ri Mariy xopan ruc'. Ri Jesus c'ä maja' copan pa ri tinimit, xane' c'ä c'o pa ri c'olbal ri xrik wi rumal ri Mart. Are c'u ri aj judeyib ri e c'o ruc' cho rachoch, ri cätajin cäquicu'bisaj u c'u'x, aretak xquilo chi ri Mariy aninak xwalijic xel bic, xquiterenej bic. Are pa qui c'u'x chi cäbec jawije' ri mukutal wi, che ok'ej chila'. Aretak ri Mariy xopanic jawije' ri c'o wi ri Jesus, xuxucuba' rib chuwäch, je xubij wa' che: “Wajaw, we ta lal c'o waral, ma ta xcäm ri' ri nu xibal.” Ri Jesus, aretak xrilo chi cätajin cok' ri Mariy, xukuje' ri aj judeyib ri xebopan ruc', xk'oxow ri ranima', xt'ujuwic. Xubij c'ut: “¿Jawije' xiya' wi?” Xquibij che: “Kajaw, saj la, chila la.” Xok' ri Jesus. Xquibij c'u ri aj judeyib: “Chiwila', sibalaj lok' chuwäch.” Jujun chque xquibij: “Are wa' ri xejakow ri u bak'wäch ri moy, ¿La ma ta xcuin che u banic chi ma ta xcäm ri Lazaro?” Ri Jesus xk'oxow chi jumul ri ranima', xopan chuchi' ri mukutal wi. Jun pec c'u ri', queteban c'u can jun abaj chuchi'. Xubij ri Jesus: “Chiwesaj ri abaj.” Ri Mart, rana'b ri cäminak, xubij che: “Wajaw, c'o chic ruxlab wa', quiejeb k'ij chi wa' cäminak.” Ri Jesus xubij che: “¿La ma ta nu bim chawe chi, we catcojonic, cawil na ri' ri u juluwem ri Dios?” C'äte ri' xquesaj ri abaj. Ri Jesus xca'y chicaj, xubij: “Tat, quinmaltioxin che la chi xintatabej la. Ri in weta'm chi amak'el quintatabej la. Xinbij c'u wa' rumal quech ri e q'ui winak ri e c'o chwij, rech cäquicojo chi ri lal xintakow la ulok.” Xebitaj we jastak ri', xurak u chi' ruc' chuk'ab, xubij: “Lazaro, chatel ulok.” Xel ulok ri cäminak canok, yutuyoj ri rakan u k'ab che botz'obal, ri u palaj pisom pa jun su't. Ri Jesus xubij chque: “Chiquira', chitzokopij bic.” E q'ui chque ri aj judeyib ri e opaninak ruc' ri Mariy, aretak xquilo jas ri xuban ri Jesus, xecojon che. Xebel bic niq'uiaj chque, xebe cuc' ri pariseyib, xequitzijoj chque jas ri xebantaj rumal ri Jesus. Are c'u ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob cuc' ri pariseyib xequimulij ri comon qui nimakil ri aj judeyib, xquibij: “¿Jas cakabano xecha'? We achi ri' quebuban q'ui etal. We cäkaya' can chi jeri', conojel quecojon na che. Quepe na ri aj romab, cäquesaj na ri ka c'olbal xukuje' ri nim ka tinimit.” Ri Caipas jun chque ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob pa ri junab ri', xubij chque: “Ri ix man c'o ta jas iweta'm. Man c'o ta ri i chomanic, chi are c'o cäkechbej na, chi jun winak cäcäm che qui q'uexwäch conojel ri winak, rech man are ta ronojel ri nim tinimit cäsach u wäch.” Man xubij ta wa' pa re wi. Xane' xuk'axej ri u tzij ri Dios chque, chi ri Jesus cäcäm na che u q'uexwäch ri nim tinimit. Jewa' xubij rumal rech chi are' qui nimal ri cojol tak tabal tok'ob pa ri junab ri'. Man xuwi' ta c'u cäcäm na che u q'uexwäch ri nim tinimit, xane' xukuje' rech quebumulij na pa jun ri e ralc'ual ri Dios ri e jabuninak. Chi' c'ut, pa ri k'ij ri' xquichomaj u cämisaxic. Je c'u ri', ri Jesus man cäbin ta chic chi sakil chquixo'l ri aj judeyib. Xane' xel bic chila', xbe cho ri ulew chunakaj ri chaki'j uwo sak pa jun tinimit ri u binam Eprain. Xcanaj can chila' cuc' ri u tijoxelab. Petinak chi ri nimak'ij re ri Oc'owem, ri qui nimak'ij ri aj judeyib. E q'ui xebel bic pa ri c'olbal ri', xebe pa Jerusalen, c'ä maja' ri Oc'owem, che qui josk'ixic quib. Xquitzucuj ri Jesus, xquibila' chbil tak quib, aretak e tac'atoj pa ri rachoch Dios: “¿Jas quichomaj ix, a man cäpe lo pa ri nimak'ij?” Ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri pariseyib qui yo'm chi takanic, chi we c'o jachin reta'm jawije' ri c'o wi, chuya' u bixic chque, rech quequichapa' ulok. Wakib k'ij cäraj na ri nimak'ij re ri Oc'owem, ri Jesus xopan pa Betan, jawije' ri jekel wi ri Lazaro, ri xc'astajisax chquixo'l ri cäminakib rumal ri Jesus. Xban chila' jun wa'im re xk'ekal che ri Jesus. Ri Mart are' ri cäpatanin che u k'axexic ri wa pa ri mexa. Are c'u ri Lazaro are jun chque ri winak ri e c'o pa ri mexa cawi' ruc' ri Jesus. Are c'u ri Mariy xuc'am jun libra c'oc'alaj cunabal re nard, ri man yujtal ta u pam, ri sibalaj pakal rajil. Xubil chque ri rakan ri Jesus, xebusu' c'ut ruc' ri u wi'. Xnoj ri ja che ri u c'oc'al ri cunabal. Xubij c'u jun chque ri u tijoxelab, ri Judas Iscariot, ri cujach na ri Jesus: “¿Jasche man xc'ayix we c'oc'alaj cunabal ri' che jun nimalaj puak jacha' ri cuch'äc jun winak che jun junab chac, xya' ta c'u che qui to'ic ri mebayib?” Xubij wa', man rumal ta rech chi coc il chque ri mebayib, xane' rumal rech chi eläk'om. Ruc' c'u ri are' c'o wi ri c'olbal puak, nak'atal c'ut cäreläk'aj ri cäya' chupam. Xubij c'u ri Jesus che: “Chaya' canok; che ri k'ij re ri nu mukic u c'olom wi wa'. Ri mebayib amak'el e c'o iwuc'. Ri in, man amak'el taj in c'o iwuc'.” E q'ui chque ri aj judeyib xquetamaj chi ri Jesus c'o chila'. Xepetic man xuwi ta che rilic ri Jesus, xane' xukuje' che rilic ri Lazaro, ri xc'astajisax chquixo'l ri cäminakib rumal ri Jesus. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xquichomaj u cämisaxic xukuje' ri Lazaro. Rumal rech chi, e q'ui chque ri aj judeyib cätajin quebe ruc', xecojon che ri Jesus rumal rech ri are'. Chucab k'ij chic, ri q'uialaj winak ri xebopan pa ri nimak'ij, aretak xquito chi oquem cuban ri Jesus pa Jerusalen, xequic'am c'u u xak tak tut, xebel bic che u c'ulaxic. Xquirak qui chi', xquibij: “¡Chujcolo' la! ¡Tewichitalic ri petinak pa ri u bi' ri Ajawaxel, ri Rajawinel ri Israel!” Ri Jesus xurik jun alaj bur, xquiejen c'u chrij, jas ri tz'ibatalic: “Maxe'j awib, u mia'l ri Sion; Chawilampe', ri Awajawinel petinak, quiejeninak chrij jun alaj bur.” We jastak ri' man xquich'ob ta ri e u tijoxelab chanim. Xane' aretak juluwirisam chic ri Jesus, c'äte ri' xnataj chque chi are jastak wa' e tz'ibam chrij, chi xeban we jastak ri' che. Ri winak ri e c'o ruc' caquiya' k'alajisanic aretak xusiq'uij ri Lazaro chupam ri mukubal, xuc'astajisaj c'u chquixo'l ri cäminakib. Rumal rech wa', ri q'uialaj winak xebel bic che u c'ulaxic, rumal rech chi xquita' chi are' xbanow we etal ri'. Are c'u ri pariseyib xquibila' chquibil quib, xquibij: “Quiwilo chi man c'o ta jas cujcuin che u banic. ¡Chiwilampe', conojel ri winak quebe ruc'!” E c'o c'u jujun aj gresib chquixo'l, ri xebopan che k'ijilanic pa ri nimak'ij. E are' c'u wa' xebopan ruc' ri Pelip, ri aj Betsaid re Galiley. Xquibochi'j, xquibij: “Tat, cäkaj cäkil ri Jesus.” Xpe ri Pelip, xubij che ri Trix. Xbe c'u ri Trix rachil ri Pelip, xequibij che ri Jesus. Ri Jesus xubij chque: “Petinak chic ri jok'otaj aretak cajuluwirisax ri Rija'l Winak. Kastzij, kastzij quinbij chiwe, we man cätzak ri jun u bak'wäch trico pa ri ulew xukuje' cäcämic, cäcanaj can u tuquiel. We cäcäm c'ut, q'ui wächinic cuya'. Apachin ta ne ri culok'ok'ej ri u c'aslemal cusach na u wäch; apachin ta ne ri caretzelaj u wäch ri u c'aslemal chupam we uwächulew ri', cuchajij na che ri junalic c'aslemal. We c'o jachin quinupatanij, chinuterenej. Jawije' ri quinc'oji' wi, chila' xukuje' cäc'oji' wi na ri pataninel wech. We c'o jachin quinupatanij, nim quil wi na rumal ri nu Tat.” “Camic cäk'oxow ri wanima'. ¿Jas c'u quinbij na? ¿La quinbij ta na: ‘Tat, chinesaj la chuwäch we c'axc'ol ri'?’ Kas c'u ne che wa' in petinak wi. Tat, chnimarisaj u k'ij ri bi' la.” C'äte ri' xpe jun ch'abal pa ri caj, xubij: “Nu nimarisam chic, quinnimarisaj chi c'u na jumul.” Ri q'ui winak ri e c'o chila', aretak xquito, xquibij chi xuban cakulja. Niq'uiaj chic xquibij: “jun tako'n aj caj xtzijon ruc'.” Ri Jesus xubij chque: “Man rumal ta wech petinak we ch'abal ri', xane' rumal iwech ix. Camic ri k'ijol ri cäban ri k'atoj tzij puwi' we uwächulew ri'. Camic quesax na bic ri c'o u takanic puwi' we uwächulew ri'. In, aretak quinwalijisax bic cho ri uwächulew, conojel quebenjic' na ulok wuc'.” Xubij wa' che u k'alajisaxic jas ri cämical ri curik na. Ri winak xquibij che: “Uj ka tom pa ri pixab, chi ri Crist cäjeki' na chbe k'ij sak. ¿Jas c'u che cabij at chi rajawaxic chi ri Rija'l Winak cäwalijisax na? ¿Jachin wa' ri Rija'l Winak?” Ri Jesus xubij chque: “Xa jubik' chic c'o ri chäj chixo'l. Chixbinok utz c'ä c'o ri chäj chixo'l, mixcanaj c'u can pa k'eku'm. Jachin ri cäbin pa k'eku'm man reta'm taj jawije' cäbe wi. C'ä c'o ri chäj iwuc', chixcojon che ri chäj, rech quixux ralc'ual ri chäj.” E are jastak wa' xutzijoj ri Jesus, xel c'u bic, xuc'u' rib chquiwäch. Pune' e q'ui etal xuban ri Jesus chquiwäch, man xecojon ta che, chutz'akatisaxic ri tzij ri xubij ri Isaiy ri k'axal tzij, aretak xubij: “Ajawaxel, ¿jachin cojowinak ri ka yo'm u bixic? ¿Jachin chuwäch u k'alajisam wi ri u cuinem ri Ajawaxel?” Jeri' chi man xecuin taj xecojonic, xubij c'ut ri Isaiy xukuje': “Ri Dios xumoyirisaj ri qui bak'wäch, xuban co che ri canima' rech man cäquil ta ruc' ri qui bak'wäch, rech man cäquich'ob ta pa ri canima', mawi quetzelej ta wuc', mebencunaj c'ut.” Are wa' xubij ri Isaiy rumal rech chi xril ri u juluwem ri Jesus, xutzijoj c'ut ri are'. Pune' c'u je xbix wa', e q'ui na chque ri winak nimak qui banic xecojon che ri Jesus. Rumal c'u quech ri pariseyib, man xquik'alajisaj taj, rech man quebesax ta pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Ri e are' c'ut xquilok'ok'ej na ri qui juluwem ri winak chuwäch ri u juluwem ri Dios. Ri Jesus co xch'awic, xubij: “Jachin ri cäcojon chwe in, man xuwi ta chwe in cäcojon wi, xane' che ri xinutak ulok. Ri quinilowic in, caril ri Jun ri xintakow ulok. In chäj, in ulinak cho ri uwächulew, rech conojel ri quecojon chwe, man quec'oji' ta pa ri k'eku'm. We c'o jachin cuta' ri nu tzij, man cunimaj ta c'u ne, ri in man quink'at ta tzij puwi'. Man in petinak ta che u k'atic tzij paquiwi' ri winak, xane' che qui colic ri winak. Jachin ri man nim ta quinril wi, ri man cäc'amow ta ri nu tzij, c'o jachin cäk'atow tzij puwi'. Ri tzij ri nu tzijom canok, are ri' cäk'atow na tzij puwi' pa ri q'uisbal k'ij. Man in tzijoninak ta c'u pa we wi. Xane' ri Tataxel ri xinutak ulok, are' xyo'w takanic chwe jas ri quinbij na, jas ri quintzijoj na. Weta'm c'ut chi ri u takomal ri nu tat cuya' junalic c'aslemal. Je c'u ri', ri quinbij in, jacha' ri takanic ri u yo'm ri Tataxel chwe.” C'ä maja' ri nimak'ij re ri Oc'owem, ri Jesus reta'm chi xopan ri jok'otaj chi ri are' cuya' can ri uwächulew, cäbe ruc' ri Tataxel. Ri Jesus e u lok'ok'em ri e rech ri e c'o cho ri uwächulew, xebulok'ok'ej c'ä pa ri q'uistajic. Cätajin c'u cäquitij qui wa re xk'ekal. Ri itzel u yo'm chic pa ranima' ri Judas, u c'ojol ri Simon Iscariot, ri u jachic ri Jesus. Reta'm ri Jesus chi ri Tataxel e u yo'm chi conojel ri jastak pa u k'ab. Reta'm chi ri are' ruc' ri Dios elinak wi ulok, chi xukuje' cäbe na ruc' ri Dios. Aretak ri Jesus c'o pa ri mexa che u tijic ri wa, xwalij pa ri wa'im, xresaj ri u k'u', xuc'am jun su't, xuxim xe' u pam. Xuya' ja' pa jun tzima', xuchaplej qui ch'ajic ri cakan ri u tijoxelab, xebusu' che ri su't ri xuxim xe' u pam. Xopan c'u ruc' ri Simon Lu'. Ri Lu' xubij che: “Wajaw, ¿la che ri lal quebech'aj la ri wakan?” Ri Jesus xubij che: “Camic man aweta'm taj jas ri quinbano. C'äte cach'ob na.” Xubij ri Lu' che: “Mawi jubik' quech'aj la ri wakan.” Xutzelej u bixic ri Jesus: “We man catinch'ajo, man c'o ta awech wuc'.” Ri Simon Lu' xubij che: “Wajaw, man xuwi ta ba' ri wakan, xane' ch'aja' la xukuje' ri e nu k'ab xukuje' ri nu jolom.” Ri Jesus xubij che: “Ri jun ri ch'ajom chic, man rajawaxic ta chic chi cäch'ajic, xane' xuwi ri rakan rajawaxic cäch'ajic, ronojel c'ut ch'ajch'oj chic. Ri ix ix ch'ajch'oj chic, man iwonojel ta c'ut.” Ri Jesus reta'm jachin ri cäjachow na. Rumal ri' xubij: “Man iwonojel taj ix ch'ajch'oj chic.” Aretak u ch'ajom chi ri cakan, xuc'am chi ri u k'u', xt'uyi' chi jumul pa ri mexa. Xubij chque ri u tijoxelab: “¿La quich'obo jas ri xinban chiwe? Ri ix quibij ‘Kajtij’ chwe, quibij ‘Kajaw’ chwe. Utz ri quibij, in c'u ri'. We c'u ri in ri in Iwajaw xukuje' Iwajtij xebench'aj ri e iwakan, rajawaxic chi xukuje' ri ix quebich'ajala' tak ri e iwakan, chibil iwib. Nu yo'm c'u jun c'utbal chiwäch, rech je jas ri nu banom chiwe, je chibana' ix xukuje'. Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Ri pataninel man are ta nim u k'ij chuwäch ri rajaw. Mawi ri takom are ta nim u k'ij chuwäch ri xtakowic. We iweta'm we jastak ri', ix tewichitalic we quibano. Man iwonojel taj quixinbij; in weta'm e jachin tak ri e nu cha'om. Cabantaj c'u wa' rech quebe tz'akat ri e tz'ibatalic: ‘Ri cutij rech ri nu caxlanwa, xuwalijisaj rib chwij.’ Quinbij apan camic chiwe c'ä maja' cäbanic, rech aretak cäbanic, quicoj na chi in. Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Jachin ri cac'amowan ri quintak bic, quinuc'amowaj in; jachin c'u ri quinuc'amowaj in, cuc'amowaj ri xintakow ulok.” Aretak xbitaj wa' rumal ri Jesus, xk'oxow ri ranima', xuk'alajisaj, xubij: “Kastzij, kastzij quinbij chiwe, chi jun chiwe quinujach na.” E are c'u ri e u tijoxelab xquica'yela' quib, xsach qui c'u'x jachin chrij xbix wi wa'. Jun chque ri u tijoxelab, ri lok'ok'em rumal ri Jesus, cätajin cawa' pa ri mexa chuxcut ri Jesus. Ri Simon Lu' xubij che pa etal chi chuta' che jachin ri cubij. Ri are' xtzali' c'u ocok chuwäch u c'u'x ri Jesus, xuc'ot u chi': “Kajaw, ¿jachinok?” Ri Jesus xutzelej u bixic: “Are' ri' ri quinya' wi ri ch'akap caxlanwa ri quenrubu' chupam ri lak.” Xurub c'u ri ch'akap caxlanwa, xuya' che ri Judas, ri u c'ojol ri Simon Iscariot. Xuwi c'u xc'amtaj ri caxlanwa rumal ri Judas, ri Satanas xoc bic pa ri ranima'. Are c'u ri Jesus xubij che: “Ri cabano, chabana' chanim.” Man c'o ta jun chque ri e c'o pa ri mexa xch'obowic jasche je xubij wa' che. Rumal rech chi ruc' ri Judas c'o wi ri c'olbal puak, jujun chque xquichomaj chi ri Jesus xubij chi c'o chulok'o' che ri nimak'ij o chque ri mebayib. Xc'amtaj c'u ri ch'akap caxlanwa rumal ri Judas, chanim xel bic, chak'ab chic. Aretak c'u elinak chi bic ri Judas, ri Jesus xubij: “Chanim ri' cajuluwirisax na ri Rija'l Winak, xukuje' cajuluwirisax ri Dios rumal ri are'. We c'u ri Rija'l Winak cuc'ut ri u juluwem ri Dios, xukuje' ri Dios cuc'ut na ri u juluwem ri are'; cuban c'u na chanim. Alaj tak walc'ual, xa jubik' chic quinc'oji' iwuc'. Quinitzucuj na, jas c'u ri xinbij chque ri aj judeyib: Jawije' ri quinbe wi, ri ix man quixcuin taj quixbe chila'. Je xukuje' quinbij chiwe camic. Jun c'ac' takomal quinya' chiwe: Chilok'ok'ela' iwib. Je jas ri in ix nu lok'ok'em, xukuje' ri ix chilok'ok'ela' iwib. Rumal c'u wa' conojel cäquetamaj na chi ix nu tijoxelab, we quilok'ok'ela' iwib.” Ri Simon Lu' xubij che: “Kajaw, ¿jawije' cäbe wi la?” Ri Jesus xutzelej u bixic: “Ri quinbe wi, man catcuin taj quinaterenej bic camic, c'äte c'u quinaterenej na.” Xubij ri Lu' che: “Wajaw, ¿jasche man quincuin ta che ternexic la camic? Quinya' na ri nu c'aslemal rumal ech la.” Ri Jesus xubij che: “¿La caya' ta c'u na ri a c'aslemal rumal wech in? Kastzij, kastzij quinbij chawe: C'ä majok cok' ri ama' ec', aretak oxmul cabij na chi man cach'ob ta nu wäch.” “Masach ri i c'u'x. Chixcojon che ri Dios, xukuje' chixcojon chwe in. Cho rachoch ri nu Tat e c'o q'uialaj c'olbal ri quixc'oji' wi. We ta ma ta jeri', nu bim ta ri' chiwe. Quinbe c'ut che u suc'umaxic c'olbal chiwe. We c'u quinbe che u suc'umaxic c'olbal chiwe, quinpe chi na, quixinc'am c'u na bic wuc', rech jawije' ri quinc'oji' wi, xukuje' ri ix chila' quixc'oji' wi na. Ri quinbe wi, iweta'm ri be.” Xubij ri Max che: “Kajaw, man keta'm taj jawije' ri cabe wi la. ¿Jas ta c'u cäkabano cäketamaj ri be?” Ri Jesus xubij che: “In ri' ri be, ri kastzij, ri c'aslemal. Man c'o ta jun copan ruc' ri Tataxel, we ta ma ta wumal in. We ri ix quich'ob nu wäch in, xukuje' quich'ob na u wäch ri' ri nu Tat. Kas camic quich'ob u wäch ri are', iwilom c'u u wäch.” Xubij ri Pelip che: “Kajaw, c'utu' la ri Tataxel chkawäch, cuban c'u wa' chke.” Ri Jesus xubij che: “Q'ui k'ij chic in c'o iwuc'. ¿La ma ta a ch'obom nu wäch, Pelip? Jachin ri rilom nu wäch in, rilom u wäch ri Tataxel. ¿Jas c'u che cabij at: ‘C'utu' la ri Tataxel chkawäch?’ ¿La ma ta cacojo chi ri in xa' in jun ruc' ri Tataxel, xukuje' ri Tataxel xa jun wuc'? Ri tzij ri quinbij chiwe, man quebenbij taj pa we wi. Ri Tataxel ri jekel pa ri in, are' cäbanow ri e u chac. Chinicojo' chi ri in xa in jun ruc' ri Tataxel xukuje' ri Tataxel xa jun wuc'. We man quixcojonic jeri', chinicojo' rumal ri chac ri quinbano. Kastzij, kastzij quinbij chiwe: Ri jun ri cäcojon chwe in, are ri' cäbanow na ri chac ri quinban in, cuban c'u na nimak tak jastak chuwäch ri quinban in, rumal rech chi ri in quinbe ruc' ri Tataxel. Ronojel c'ut ri qui tz'onoj pa ri nu bi', in quinban na, rech rumal ri C'ojolaxel cac'utun ri u juluwem ri Tataxel. We c'o jas quita' pa ri nu bi', ri in quinban na.” “We quinilok'ok'ej, quebinimaj na ri' ri e nu takomal. In quinbochi'j na ri Tataxel, ri are' cuya' na jun cu'bisal c'uxaj chic chiwe, rech cäc'oji' na iwuc' amak'el. Are wa' ri Uxlabaxel re ri kastzij. Ri e aj uwächulew man quecuintaj caquic'amowaj, rumal rech chi man cäquil taj mawi queta'm u wäch; are c'u ri ix iweta'm u wäch. Ri are' jekel c'u iwuc', cäc'oji' na pa iwanima'. Man quixinwonoba' ta canok; Quinpe chi na iwuc'. Xa jubik' chic, ri winak aj uwächulew man quinquil ta chic. Are c'u ri ix kas quiniwil wi. Rumal rech chi in c'aslic, ri ix xukuje' quixc'asi' na. Pa ri k'ij ri' ri ix qui ch'ob na chi ri in in c'o pa ri nu Tat; are c'u ri ix, pa ri in; xukuje' c'u ri in pa ri ix. Jachin ri c'o ri nu takomal ruc', ri u nimam c'ut, are ri' ri quinulok'ok'ej. Jachin c'ut ri quinulok'ok'ej, ri are' cälok'ok'ex na rumal ri nu Tat, ri in quinlok'ok'ej c'u na, quinc'ut c'u na wib chuwäch.” Xubij ri Juds che, man are ta ri Iscariot: “Kajaw, ¿Jas c'u che cäc'ut na ib la chkawäch uj, man chquiwäch ta c'u conojel ri winak?” Ri Jesus xubij che: “We c'o jachin quinulok'ok'ej, cunimaj ri nu tzij; cälok'ok'ex c'u na rumal ri nu Tat, cujpe c'u na ruc', cujjeki' na ruc'. Ri man quinulok'ok'ej taj, are jun ri' ri man cunimaj taj ri nu tzij. Ri tzij ri i tom, man wech ta in, xane' rech ri Tataxel ri xinutak ulok. We jastak ri' nu tzijom chiwe, aretak c'ä in c'o iwuc'. Ri cucu'bisaj c'uxaj, are' ri Ruxlabal ri Dios, ri cutak na ulok ri Tataxel pa ri nu bi', are ri' quixutijoj na chque conojel ri jastak, cunataj na chiwe ronojel ri nu bim chiwe. Ri jamaril quinya' can chiwe. Ri nu jamaril quinya' chiwe. Man je ta c'u u ya'ic quinya' chiwe jacha' ri u ya'ic ri caquiya' ri e aj uwächulew. Mäk'oxow ri iwanima', mawi muxe'j rib. I tom jas ri xinbij chiwe: Quinbec, quinpe c'u iwuc'. We ta quinilok'ok'ej, xixquicot ta ri' chi quinbe ruc' ri Tataxel, rumal rech chi ri Tataxel nim na u k'ij chnuwäch. Nu bim apan chiwe camic, aretak c'ä majok cäbanic, rech aretak chbanic, quicoj na. Man quintzijon ta chi na q'ui k'ijol iwuc'. Cätajin c'u copan ri u nimal we uwächulew ri'. Man c'o ta c'u u takanic panuwi' in. Xane' rech cäquetamaj ri winak aj uwächulew chi ri in quinlok'ok'ej ri Tataxel, jacha' c'u ri takanic ri xuya' ri Tataxel chwe, jeri' quinbano. Chixwalijok, chujel bic waral.” “In ri' ri kas juwi' uva, ri nu Tat are' ri josk'inel. Conojel ri nu k'ab ri man quewächin taj, ri are' queresaj na. Conojel ri nu k'ab ri quewächinic, ri are' quebujosk'ij rech cutakej wächinic. Ri ix ix josk'im chic rumal ri tzij ri nu tzijom chiwe. Chitakej u tikic iwib wuc', xukuje' ri in quintakej u tikic wib iwuc'. Jacha' ri jun u k'ab ri juwi' uva man cäcuin taj cäwächin pa rech wi we man tikil che ri u nimal, jeri' xukuje' ri ix man quixcuin taj quixwächinic we man ix tikil chwe. In ri' ri juwi' uva, ix c'ut ri ix u k'ab. Jachin ri tikil chwe, xukuje' c'u ri in in tikil che, cuya' na q'ui u wächinic. We ta c'u ma ta wumal in ri ix man c'o ta jas quixcuin che u banic. Jachin ri man tikil ta chwe, are ri' quesax apanok jas jun u k'ab che', cächaki'jar c'u na. Are wa' quemulix c'u na, queq'uiak c'u na pa ri k'ak', ri cänicowic. We ri ix quixjeki' wuc' rech xa ix jun wuc' xukuje' ri nu tzij cäjeki' pa ri iwanima', chita' apachique ta ne jasach ri quiwaj, cäyataj na chiwe. We sibalaj quiya' wächinic xukuje' quixux na nu tijoxelab, jeri' ri nu Tat cänimarisax u k'ij. Jacha' ri Tataxel quinulok'ok'ej, jeri' in xukuje' quixinlok'ok'ej. Chixjekel pa ri lok'ok'ebal nu c'u'x. We quinimaj ri e nu takomal, quixjeki' na pa ri lok'ok'ebal nu c'u'x, jas ri in xukuje' e nu nimam ri e u takomal ri nu Tat, in jekel pa ri lok'ok'ebal u c'u'x. We jastak ri' nu tzijom chiwe, rech ri nu quicotemal cäc'oji' na pa ri iwanima', rech ri i quicotemal cätz'akatic. Are wa' ri nu takomal: Chi chilok'ok'ela' iwib, jacha' ri in ix nu lok'ok'em. Man c'o ta jun nim na u lok'ok'ebal c'u'x chuwäch wa', chi cuya' ri u c'aslemal che qui q'uexwäch ri rachil. Ix ri' ri ix wachil, we quibano jas ri quixintak wi. Man quinbij ta chi pataninel tak wech chiwe. Are c'u ri pataninel man reta'm taj jas ri cuban ri rajaw. Xane' quinbij wachil chiwe. Conojel c'u ri jastak ri nu tom ruc' ri nu Tat nu bim chiwe rech quiwetamaj. Ri ix man xinicha' taj, xane' ri in xixincha', xixincojo rech quixbec, quiya' wächinic, cäjeki' c'u ri i wächinic, rech ronojel ri qui tz'onoj che ri Tataxel pa ri nu bi', cuya' na chiwe. Are c'u wa', ri quixintak wi: Chi chilok'ok'ela' iwib.” We ri winak aj uwächulew cäquetzelaj i wäch, chiwetamaj chi nabe xquetzelaj nu wäch in. “We ta ix aj uwächulew, ri winak aj uwächulew queraj ta ri' ri e rech. Man ix ta c'u aj uwächulew, xane' ix nu cha'om chquixo'l ri aj uwächulew. Rumal ri' ri winak re ri uwächulew cäquetzelaj i wäch. Chnataj chiwe ri tzij ri nu bim chiwe: Ri pataninel man are ta nim u k'ij chuwäch ri rajaw. We ri in xban c'ax chwe, xukuje' ri ix cäban na c'ax chiwe. We inimam ri nu tzij, xukuje' cäquinimaj ri i tzij ix. Conojel c'u we jastak ri' queban na chiwe rumal rech ri nu bi', rumal rech chi man queta'm ta u wäch ri' ri xinutak ulok. We ta ma ta xinpetic, we ta ma ta xintzijon cuc', ma ta c'o qui mac ri'. Camic c'ut man c'o ta esbal quib pa ri qui mac. Jachin ri caquetzelaj nu wäch in, xukuje' cäquetzelaj u wäch ri nu Tat. We ta ma ta e nu banom tak ri chac chquixo'l ri man c'o ta jun chic banowinak, ma ta c'o qui mac ri'. Camic c'ut quilom chic ri nu chac, xukuje' cäquetzelaj nu wäch xukuje' cäquetzelaj u wäch ri nu Tat. Cabantaj c'u wa' rech quetz'akatisax na ri tzij ri tz'ibatal chupam ri qui pixab: Xquetzelaj nu wäch, man c'o ta jasche. Aretak c'u cäpe ri cucu'bisaj c'uxaj, ri quintak na ulok chiwe, ri aj nu Tat, ri Uxlabaxel aj kastzij ri quel ulok ruc' ri nu Tat, are' ri' cuk'alajisaj na chwij. Xukuje' ri ix quixk'alajisan na, rumal rech chi ix c'olinak c'u wuc' kas pa ri tiquiritajic.” “We jastak ri' nu tzijom chiwe, rech man quixtzak taj. Quixesax na bic pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Cäpe c'u na ri k'ij, aretak apachin ri quixquicämisaj, cäquichomaj wa' chi patanijic wa' che ri Dios. We jastak ri' quequiban na, rumal rech chi man cäquich'ob ta u wäch ri Tataxel, mawi cäquich'ob nu wäch in. Are c'u we jastak ri' nu tzijom chiwe, rech aretak copan we k'ijol, cänataj na chiwe chi nu bim chi ulok chiwe. We jastak ri' man xinbij ta chiwe kas pa ri tiquiritajic, rumal rech chi c'ä in c'o iwuc'.” “Chanim ri' quinbe ruc' ri' ri xinutak ulok. Man c'o ta c'u jun chiwe cäc'otow nu chi': ‘¿Jawije' ri cabe wi la?’ Xane' rumal rech chi nu tzijom we jastak ri' chiwe, xnojisax ri iwanima' che bis. Ri in c'ut quinbij ri kastzij chiwe: Are c'o quiwechbej na chi quinbec. We ta c'u ma ta quinbec, ri Cucu'bisaj i C'u'x man cäpe ta ri' iwuc'. We c'u quinbec, quentaka ulok ri are' iwuc'. Aretak cäpe ri are', culuc'utu' na chquiwäch ri winak re e aj uwächulew ri qui mac, ri suq'uilal xukuje' ri k'atan tzij. Ri macaj cac'utun na rumal rech chi man quecojon ta chwe in; ri suq'uilal, chiquinbe ruc' ri Tataxel, man quiniwil ta chi c'ut, ri k'atan tzij, chi c'okotajinak chic ri catakan puwi' we uwächulew ri'. C'ä c'o q'ui jastak wuc' che u bixic chiwe. Camic c'ut man quixcuin taj che qui ch'ijtajic. Aretak c'ut cäpe ri Uxlabaxel ri kastzij, are quelc'amow na i be pa ronojel ri kastzij. Man queltzijon ta c'u na pa re wi, xane' culutzijoj na ri cutatabej, quebulutzijoj na chiwe ri jastak ri quepe na. Ri are' cunimarisaj na nu k'ij, rumal rech chi cuc'am c'u na ulok rech ri wech in, culutzijoj na chiwe. Ronojel ri c'o ruc' ri Tataxel, wech in. Rumal c'u wa' xinbij chiwe chi cuc'am na ulok rech ri wech in, culutzijoj na chiwe.” Xa' jubik' cäraj man quiniwil ta chic, coc'ow c'u na jubik' quiniwil chi na.” Jujun c'ut chque ri u tijoxelab xquibila' chbil quib: “¿Jas wa' ri cubij chke?: ‘Xa' jubik' cäraj, man quiniwil ta chic, coc'ow c'u na jubik', quiniwil chi na.’ ¿Jas wa' ri cubij?: ‘Quinbe ruc' ri Tataxel.’ ” Xquibij: “¿Jas wa' ri cubij: ‘Ri xa jubik'’? Man keta'm taj jas ri cutzijoj.” Reta'm ri Jesus chi cäcaj quequita' jujun jastak che, xubij c'u chque: “¿La cätajin quichomaj rij chixo'l ri xinbij?: ‘Xa' jubik' cäraj man quiniwil ta chic’, jumul chic, ‘coc'ow c'u na pa jubik' quiniwil chi na’. Kastzij, kastzij quinbij chiwe, chi quixok' na, quiban na ok'ej, e are c'ut ri winak aj uwächulew quequicot na. Pune' c'u ri ix ix c'o pa bis, ri i bis caq'uextaj na pa quicotemal. Aretak jun ixok quealc'ualanok, c'o u bis, petinak c'u ri u k'ijol. Aretak ralam chi c'u ri ac'al, ri u c'axc'olil man cänataj ta chi che, rumal rech ri u quicotemal chi xalax jun ac'al cho ri uwächulew. Xukuje' ri ix camic c'o i bis. Quinwil chi c'u na i wäch jumul, cäquicot c'u na ri iwanima', ri man c'o ta c'u jun quesan ta na chiwe. Pa ri k'ij ri' man c'o ta chi quic'ot wi na nu chi'. Kastzij, kastzij quinbij chiwe, chi ronojel ri quitz'onoj che ri Tataxel pa ri nu bi', cuya' na chiwe. C'ä camic man c'o ta jas i tz'onom che pa ri nu bi'. Chixtz'ononok, quic'am c'u na rech cätz'akatisax ri i quicotemal.” “Are c'u we jastak ri' nu tzijom chiwe pa tak c'ambal no'j. Cäpe ri k'ij aretak man quixinch'abej ta chic pa tak c'ambal no'j, xane' chi sakil quintzijoj na ri Tataxel chiwe. Pa ri k'ij ri' quixtz'onom na pa ri nu bi' man quinbij ta chiwe, chi ri in quinbochi'j na ri Tataxel piwi', kas are' c'u ri Tataxel quixulok'ok'ej, rumal rech chi inilok'ok'em i cojom c'ut chi xinel ulok ruc' ri Dios. Xinel ulok ruc' ri Tataxel, xinul cho ri uwächulew. Xukuje' quinya' can ri uwächulew, quinbe ruc' ri nu Tat.” Xquibij c'ut ri u tijoxelab che: “Chilampe la, camic kas catzijon la chi sakil, man c'o ta jun c'ambal no'j cäbij la. Camic cakach'obo chi eta'm la conojel ri jastak. Chi man cajwataj taj chi c'o jachin cuban c'otoj chi'aj che la. Rumal wa' cäkacojo chi lal elinak ulok ruc' ri Dios.” Ri Jesus xutzelej u bixic chque: “¿La je ba ri' chi quixcojon camic? Chiwilampe', cäpe ri jok'otaj, opaninak c'ut, aretak ri ix quituquij na iwib, chijujunal quixbe pa tak ri i c'olbal, quiniya' na can nu tuquiel. Man xa' ta c'u nu tuquiel in c'olic, c'o ri Tataxel wuc'. We jastak ri' nu tzijom chiwe, rech quirik jamaril chupam ri u junaxic iwib wuc'. Pa ri uwächulew quirik na c'axc'olil. Chijiquiba' ba' i c'u'x, ri in in ch'äcaninak puwi' ri uwächulew.” Aretak ri Jesus u bim chi we jastak ri', xca'y chicaj, xubij: “Tat, petinak chic ri jok'otaj. Chnimarisaj la u k'ij ri C'ojol la, rech xukuje' ri C'ojol la cunimarisaj na ri k'ij la. Je jacha' ri yo'm la takanic pa u k'ab puwi' conojel winak, rech cuya' junalic c'aslemal chque conojel ri e yo'm la che. Are c'u wa' ri junalic c'aslemal: Chi cäquich'ob wäch la, xuwi ri lal kas Dios, xukuje' cäquich'ob u wäch ri Jesucrist, ri takom la ulok. Ri in xinnimarisaj ri k'ij la cho ri uwächulew. Xintz'akatisaj ri chac ri xya' la chwe rech quinbano. Camic c'ut, Tat, chnimarisaj la nu k'ij chxcut la ruc' ri juluwem ri xc'oji' wuc', aretak c'ä majok ri uwächulew. Nu k'alajisam ri bi' la chquiwäch ri winak ri e cha'om la chquixo'l ri winak ri e aj uwächulew che quiya'ic chwe. E ech la nabe, xeya' c'u la chwe, quinimam c'ut ri tzij la. Camic queta'm chi ronojel ri yo'm la chwe, uc' la elinak wi ulok, ri tzij ri yo'm la chwe, ri in nu yo'm chque. Qui c'amom c'ut, kastzij queta'm chi uc' la xinel wi ulok, qui cojom chi ri lal xintak la ulok. Ri in quinbochi'n che la paquiwi'. Man quinbochi'n ta paquiwi' ri winak re ri uwächulew, xane' quinbochi'n paquiwi' ri e yo'm la chwe, rumal rech chi e ech la. Ronojel ri wech, ech la; xukuje' ri ech la, wech; ri nu juluwem cäc'utun cumal quech. In man quinbeytaj ta chic cho ri uwächulew. Ri e are' quebeytaj na cho ri uwächulew, ri in quinbe uc' la. Suc'alaj nu Tat, chec'olo' la ri e are' pa ri bi' la ri e yo'm la chwe, rech quebux xa' e jun, e jacha' ri uj xa' uj jun. Aretak xinc'oji' cuc', xebenchajij pa ri bi' la ri xeya' la chwe, xebenbechajij. Man c'o ta jun chque xsach qui wäch, xane' xuwi ri ralc'ual sachbal wäch, rech cäbantajic jas ri cubij ri Tz'ibatalic. Chanim quinbe uc' la. Quintzijoj we jastak ri' cho ri uwächulew, rech cäc'oji' ri nu quicotemal cuc' ri e are', cätz'akatisax ri nu quicotemal pa ri canima'. Ri in nu yo'm ri tzij la chque. Ri winak aj uwächulew xquetzelaj qui wäch, rumal rech chi man e aj uwächulew taj, jas ri in xukuje' man in aj uwächulew taj. Man quinbochi'n ta che la chi quebesaj la cho ri uwächulew, xane' quinbochi'n che la chi quechajij la chuwäch ri etzelal. Man e aj uwächulew taj, jas ri in xukuje' man in aj uwächulew taj. Chetasa' che la rumal ri kastzij. Ri tzij la are ri kastzij. Jacha' ri nu takic ulok umal la cho ri uwächulew, ri in xukuje' xebentak bic chquixo'l ri e aj uwächulew. Rumal quech ri e are' nu tasom wib chbil wib, rech xukuje' ri e are' quetastaj rumal ri kastzij. Man xuwi ta quinbochi'n che la paquiwi' ri e are', xane' xukuje' quinbochi'n paquiwi' ri quecojon na chwe rumal ri qui tzij ri e are', rech conojel xa' e jun. Jas ri lal, Tat, ri lal c'o la wuc' in, xukuje' ri in in c'o uc' la, rech xukuje' ri e are' e c'o kuc' uj, rech ri winak aj uwächulew cäquicojo chi ri lal xintakow la ulok. Ri in nu yo'm chque e are' ri juluwem ri yo'm la chwe, rech ri e are' xa' e jun, je jas ri uj xa' uj jun. Ri in in c'o cuc' are', xukuje' ri lal lal c'o wuc' in, rech kas quebux xa' e jun, rech ri winak aj uwächulew cäquetamaj chi lal xintakow la ulok, cäquetamaj chi e lok'ok'em la je jas ri nu lok'ok'exic umal la. Tat, lal xeyo'w la chwe, quinwaj c'ut chi quec'oji' wuc' jawije' ri quinec'ola wi, rech cäquil ri nu juluwem ri yo'm la. In lok'ok'em c'u la aretak c'ä majok ri u tiquiritajic ri uwächulew. Suc'alaj Tataxel, ri winak aj uwächulew man cäquich'ob ta wäch la. Ri in c'ut quinch'ob wäch la. We winak ri' queta'm chi ri lal xintakow la ulok. Ri in nu yo'm retamaxic ri bi' la chque, quinbij chi c'u na chque, rech ri lok'ok'ebal c'u'x la chwe cäc'oji' na cuc' are' xukuje' rech quinc'oji' in cuc' are'.” Aretak xebitaj we jastak ri' rumal ri Jesus, xel bic xerachilaj bic ri u tijoxelab. Xebe ch'käp che ri alaj nima' Sedron, chila' c'o wi jun ticonijibal. Chila' xeboc wi ri Jesus e rachil ri e u tijoxelab. Ri Judas ri cäjachow na, reta'm we c'olbal ri'. Q'ui mul c'ut ri Jesus curika' rib cuc' ri u tijoxelab chila'. Are c'u ri Judas xebuc'am ulok jumulaj ajch'ojab xukuje' jujun pataninelab ri e takom ulok cumal ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri pariseyib. Xebopan chila', cuc'am chäj, c'olbal tak k'ak', xukuje' tak ch'ojibal. Ri Jesus reta'm chic conojel ri jastak ri petinak chrij, xel apan chquiwäch ri winak, xubij chque: “¿Jachin quitzucuj?” Xquibij che: “Cäkatzucuj ri Jesus aj Nazaret.” Ri Jesus xubij chque: “In ri'.” Ri Judas, ri jachal re, tac'al cuc' ri winak. Aretak xubij chque, “In ri',” xquijic' quib chquij, xetzak pa ulew. Ri Jesus xuta' chi jumul chque: “¿Jachin quitzucuj?” Ri e are' xquibij: “Ri Jesus aj Nazaret.” Ri Jesus xubij chque: “Xinbij chiwe chi in ri'. We in c'ut quinitzucuj, chiya' chque we niq'uiaj ri' chi cheboj.” Je xubij rech catz'akat na ri tzij ri u bim canok: “Ri winak ri xeya' la chwe, man c'o ta jun xintzak chque.” Are c'u ri Simon Lu' c'o jun u ch'ich'. Xujusij chupam ri rij, xuch'ay ri pataninel rech ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, xuquet apan ri u xiquin re ri u wiquiak'ab. Ri pataninel ri' Malc u bi'. Xubij ri Jesus che ri Lu': “Chanima' ri a ch'ich' chupam ri rij. Ri kumubal re c'axc'olil ri u yo'm ri Tataxel chwe, ¿la ma ta quinkumuj na?” E are' c'u ri juk'at ajch'ojab, ri qui nimal, xukuje' ri e pataninel que ri aj judeyib xquichap ri Jesus, xquiyutu. Nabe xquic'am bic chuwäch ri Anas, rumal rech chi are u ji' ri Caipas, ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob pa ri junab ri'. Are c'u ri Caipas yowinak qui no'j ri aj judeyib, chi are c'o quechbex na chi jun winak cäcämic che qui q'uexwäch conojel ri winak. Ri Simon Lu' xukuje' jun tijoxel chic xuterenej ri Jesus. Are c'u ri tijoxel ri' etamatal u wäch rumal ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Xoc c'u bic cho ri uwo rachoch ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob ruc' ri Jesus. Are c'u ri Lu' xtaq'ui' can chuchi' ri u chi' be. Xel c'u ulok ri tijoxel ri etamatal u wäch rumal ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, xuch'abej ri ali ri chajil u chi' be, xroquisaj bic ri Lu'. C'äte ri' ri ali ri chajil u chi' be xubij che ri Lu': “¿La ma ta xukuje' ri at at jun chque ri u tijoxelab we achi ri'?” Ri Lu' xubij: “Man in taj.” Ri e lok'om pataninelab xukuje' ri e to'banelab qui banom chi jun k'ak', e tac'atoj chila'. Cätajin cäquimik' quib, rumal rech chi c'ax tew. Xukuje' ri Lu' tac'al cuc', cumik' rib. Ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xuc'ot u chi' ri Jesus chquij ri u tijoxelab xukuje' chrij ri u tijonic. Ri Jesus xubij che: “Ri in xebentijoj conojel ri winak chi sakil. Amak'el xebentijoj chupam ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab xukuje' pa ri rachoch Dios, jawije' cäquimulij wi quib conojel ri aj judeyib. Man c'o ta c'u jas nu tzijom chi c'uyal. ¿Jasche cäc'ot la nu chi' in? Are c'ato' la qui chi' ri winak ri qui tom ri nu tzij, jas ri nu tzijom chque. Ri e are' queta'm jas ri nu bim.” Aretak xbitaj wa' rumal, jun chque ri pataninelab, ri tac'alic, xupak'ij jun k'ab che ri u palaj ri Jesus, xubij: “¿La je catzelej u bixic wa' che ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob?” Ri Jesus xubij che: “We c'o itzel tzij xinbij, chak'alajisaj ba' ri etzelal. We c'u kastzij ri xinbij, ¿jasche quinach'ayo?” Yutum c'u ri Jesus, ri Anas xutak bic chuwäch ri Caipas, ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Ri Simon Lu' tac'alic cumik' rib. Xbix c'u che: “¿La ma ta xukuje' ri at at jun chque ri u tijoxelab?” Ri are' xresaj rib chupam, xubij: “Man in taj.” Jun chque ri e pataninel rech ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, ralaxic ri xquet apan u xiquin rumal ri Lu', xubij che: “¿La ma ta xatinwil ruc' chupam ri ticonijibal?” Jumul chic ri Lu' xresaj rib chupam. Chanim ri ama' ec' xok'ic. Xquesaj c'u bic ri Jesus chuwäch ri Caipas, xquic'am bic pa ri nim ja re k'atbal tzij, sakarem c'u cubano. Ri e are' man xeboc ta chupam ri nim ja re k'atbal tzij rech man cäquitz'ilobisaj ta quib. Rech cuya' caquitij ri Oc'owem. Xel c'u ulok ri Pilat chquiwäch, xubij: “¿Jas ri qui tzujuj wi we achi ri'?” Xquitzelej u bixic che: “We ta ma ta jun banal etzelal we achi ri', ma ta ka jachom wa che la.” Xubij c'u ri Pilat chque: “Chic'ama' bic ix, chik'ata' tzij puwi' jas ri cubij ri i pixab.” Are c'u ri aj judeyib xquibij che: “Awas chke uj we cäkacämisaj jachin jun.” Jewa' xtz'akat ri u bim ri Jesus, ri u bim che u k'alajisaxic jas ri u wäch ri cämical curik na. C'äte ri' ri Pilat xoc chi bic pa ri nim ja re k'atbal tzij, xusiq'uij ulok ri Jesus, xubij che: “¿La at ri Cajawinel ri aj judeyib?” Ri Jesus xubij che: “¿La cäbij la wa' pa ech wi la, o e jule' chic quibim wa' che la?” Ri Pilat xutzelej u bixic che: “¿La in pu aj judey? Ri e a winak re ri nim a tinimit xukuje' ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xatquijach pa nu k'ab. ¿Jas c'ut ri a banom?” Ri Jesus xubij che: “Ri wajawibal man aj uwächulew taj. We ta aj uwächulew ri wajawibal, ri e pataninel wech quech'ojin ta ri' che u k'atixic chi ma ta quinquiyut ri aj judeyib. Are c'u ri wajawibal man aj waral taj.” Xubij c'u ri Pilat che: “¡At ba' ajawinel!” Ri Jesus xubij che: “Lal cabin la chi in ajawinel. Che wa' xinalax wi, che wa' in ulinak wi cho ri uwächulew, rech quink'alajisaj ri kastzij. Conojel ri e aj kastzij cäquita' ri nu ch'abal.” Xubij ri Pilat che: “¿Jas ri' ri kastzij?” Xuwi xbitaj wa' rumal, ri Pilat xel chi bic jumul chquiwäch ri aj judeyib, xubij chque: “Ri in man c'o ta jun etzelal quinrik chrij. Ri ix ix nak'atalic chi pa ri nimak'ij rech ri Oc'owem quintzokopij bic jun ajpache' chiwe. ¿La quiwaj c'ut chi quintzokopij bic ri Cajawinel ri aj judeyib?” Xquirak chi qui chi' jumul, xquibij: “Man are' ta wa', xane' are ri Barabas.” Ri Barabas c'ut are' jun nimalaj banal eläk'. Ri Pilat xuc'am ri Jesus, xtakan che u rapuxic. Ri ajch'ojab xquiban jun corona re q'uix, xquicoj chujolom. Xquicoj jun morato atz'iak chrij. Xekeb chuwäch, xquibij: “¡Nim u k'ij ri Cajawinel ri aj judeyib!” Xquipak'ij k'ab che ri u palaj. Ri Pilat xel chi bic jumul, xubij chque: “Chiwilampe', quinc'am ulok chiwäch, rech quiwetamaj chi man c'o ta jun etzelal quinrik chrij.” C'äte ri' xel ulok ri Jesus, u cojom chi ri corona re q'uix xukuje' ri morato atz'iak chrij. Ri Pilat xubij chque: “¡Chiwilampe' ri achi!” Aretak ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e pataninelab xquilo, xquirak qui chi', xquibij: “¡Charipa' la! ¡Charipa' la!” Ri Pilat xubij chque: “Chic'ama' bic ix, chiripa'. Are c'u ri in man c'o ta jun etzelal quinrik chrij.” Ri aj judeyib xquibij che: “Ri uj c'o ka pixab. Cubij c'u ri ka pixab chi rajawaxic cäcämic, rumal rech chi xuban rib chi u C'ojol ri Dios.” Ri Pilat, aretak xuta' we tzij ri', sibalaj xuxe'j chi na rib chuwäch ri nabe. Xoc chi bic jumul pa ri nim ja re k'atbal tzij, xubij che ri Jesus: “¿At aj jawije'?” Ri Jesus man c'o ta xutzelej u bixic che. Are c'u ri Pilat xubij che: “¿La man c'o ta catzelej u bixic chwe? ¿La ma ta c'o nu takanic che a tzokopixic, xukuje' c'o nu takanic che ri a ripic?” Ri Jesus xutzelej u bixic che: “Ma ta c'o takanic la ri' panuwi', we ta ma ta cäyataj che la rumal ri Dios. Rumal ri', c'o na nim u mac ri jun ri xinujach pa k'ab la.” Kas chi' c'ut, ri Pilat cutzucuj u tzokopixic. Ri aj judeyib xquirak qui chi', xquibij: “We catzokopij la we achi ri', man junam ta wäch la ruc' ri ajawinel Sesar. ¡Conojel ri cäquiban quib chi e ajawinelab, e are ri' caquiban qui c'ulel che ri Sesar!” Ri Pilat, aretak xuta' we tzij ri', xuc'am bic ri Jesus, xt'uyi' puwi' ri cäk'at wi tzij chupam ri c'olbal ri u binam Lajom Abaj che (pa ri ch'abal hebrey: “Gabat”). Are c'u ri k'ij wa' aretak cäsuc'umax ronojel che ri nimak'ij Oc'owem, chunakaj ri niq'uiaj k'ij. Ri Pilat xubij chque ri aj judeyib: “¡Chiwilampe' ri iwajawinel!” Ri e are' xquirak qui chi': “¡Chc'ama' la bic! ¡Chc'ama' la bic! ¡Chripa' la cho jun ripibal!” Ri Pilat xubij chque: “¿La quinrip ta c'ut ri iwajawinel?” Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xquibij che: “Man c'o ta kajawinel, xuwi' ri Sesar.” C'äte ri' ri Pilat xujach ri Jesus pa qui k'ab che u ripic. Xquic'am c'u bic ri Jesus. Ri are' xutelej bic ri u ripibal, xel bic. Xebe pa ri c'olbal ri cäbix “U C'olbal ri u Bakil Jolomaj” che; ri pa hebrey cäbix “Golgota” che. Chila' xquirip wi, xukuje' e quieb chic ruc': jujun pa jujun u xcut, ri Jesus pa qui niq'uiajil. Ri Pilat xtakan che u tz'ibaxic jun bi'aj ri xcoj puwi' ri je cubij wa': “Jesus aj Nazaret, Cajawinel ri aj judeyib.” E q'ui chque ri aj judeyib xquisiq'uij ri tz'ibatalic ri', rumal rech chi chunakaj ri tinimit c'o wi ri c'olbal ri xrip wi ri Jesus. Tz'ibatal c'ut pa ri ch'abal hebrey, pa latin, xukuje' pa grieg. Ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob ri aj judeyib xquibij che ri Pilat: “Matz'ibaj la ‘Cajawinel ri aj judeyib’, xane' tz'ibaj la chi ‘Are' xbinic: In cajawinel ri aj judeyib’.” Ri Pilat xubij chque: “Ri nu tz'ibam, ri tz'ibatalic cacanajic.” Ri ajch'ojab, aretak qui ripom chic ri Jesus, xequic'am ri ratz'iak, quiejeb xquiban wi, jujun que ri ajch'ojab. Xquic'am xukuje' ri u pam ratz'iak. Are c'u ri u pam ratz'iak man c'o ta u t'isel, xa jun u quemic banom ajsic c'ä iquim. Ri ajch'ojab xquibila' c'ut chquibil tak quib: “Mäkajixo, xane' chujtaklebenok, rech cäkilo jachin quechbenic.” Jewa' ri u tz'akatisaxic ri Tz'ibatalic ri je cubij wa': “Xquijach ri watz'iak chquiwäch, xquitaklebej c'u rij ri u pam watz'iak.” Are wa' ri xquiban ri ajch'ojab. Chunakaj c'ut ri u ripibal ri Jesus tac'al wi ri u nan, xukuje' ri rachalal ri u nan, ri Mariy rixokil ri Cleops, xukuje' ri Mariy Magdalen. Ri Jesus, aretak xril ri u nan xukuje' ri tijoxel ri sibalaj lok' chuwäch chi tac'al chunakaj, xubij che ri u nan: “Chuchu', chawilampe' ri awal.” Chanim xubij chi che ri u tijoxel: “Chawilampe' ri a nan.” Kas pa ri jok'otaj ri' ri tijoxel xuc'am bic cho rachoch. Oc'owinak chi c'u wa', reta'm ri Jesus chi ronojel tz'akatinak chic, rech c'u catz'akat ri Tz'ibatalic, xubij: “Cächaki'j nu chi'.” C'o c'u jun lak chila' nojinak che ch'amalaj u wa'l uva. Xquimu' jun wo's pa ri ch'amalaj u wa'l uva, xquiya' chrij jun u k'ab ri k'ayes re hisop, xquiya' ak'an chuchi'. Aretak xutz'ub ri ch'amalaj u wa'l uva, ri Jesus xubij: “Xtz'akatic.” Xupachba' ri u jolom, xcämic. Ri aj judeyib xquibochi'j ri Pilat chi chek'ajisax ri qui ch'ec ri e c'o cho tak ri ripibal, chebesax c'ut. Je xquibij wa' rumal rech chi are' ri k'ij aretak cäsuc'umax ronojel che ri nimak'ij Oc'owem, man cäcaj ta c'ut chi quecanaj ta can ri cuerp cho tak ri ripibal pa ri k'ij re uxlanem, nimalaj k'ij c'u ri k'ij re uxlanem ri'. Xepe c'u ri ajch'ojab, xequik'ajisaj ri e u ch'ec ri nabe, xukuje' xequik'ajisaj ri e u ch'ec ri jun chic ri xerip ruc' ri Jesus. Aretak xebopan c'u ruc' ri Jesus, xquilo chi cäminak chic, man xequik'ajisaj ta ri e u ch'ec. Jun c'ut chque ri ajch'ojab xujut bic ri u tz'imaj ch'ich' pa ri u c'alc'a'x, chanim xel ulok quic' ruc' ja'. Ri xilowic are cäk'alajisanic, kastzij ri u k'alajisanic. Reta'm c'u ri are' chi cubij ri kastzij, rech xukuje' ri ix quixcojonic. Xebantaj c'u we jastak ri' rech cätz'akatisax ri Tz'ibatalic: “Man c'o ta bak cäk'ajisax na che.” Xukuje' cubij chi jun Tz'ibatalic: “Cäquil na ri xquijulupij.” E oc'owinak chi c'u we jastak ri', xpe ri Jose aj Arimatey. Ri are' u tijoxel ri Jesus, xa' chi c'uyal rumal rech chi cuxe'j rib chquiwäch ri aj judeyib. Ri Jose xubochi'j ri Pilat chi cuya' che chi cäresaj bic ri u cuerp ri Jesus. Xuya' c'u ri Pilat che. C'äte ri' xbe ri Jose, xresaj ri u cuerp ri Jesus. Xukuje' xbe ri Nicodem, ri nabe xpe can ruc' ri Jesus chak'ab. Ri are' ruc'am ulok jun cunabal, are mir yujum ruc' aloe, cäraj c'o jun quintal. Xquic'am c'u ri u cuerp ri Jesus, xquibotz' pa sak tak atz'iak cuc' ri c'oc'alaj tak cunabal, jas ri qui nak'atisabal ri aj judeyib che ri mukunajic. Pa ri c'olbal ri' ri xrip wi ri Jesus, c'o jun ticonijibal. Pa ri ticonijibal c'o jun c'ac' mukubal, ri c'ä maja' c'o jachin yo'm chupam. Chila' c'u xquiya' wi ri Jesus, rumal rech chi are' ri k'ij aretak ri aj judeyib quisuc'umaj ronojel che ri nimak'ij Oc'owem. Nakaj c'u c'o wi ri mukubal ri'. Pa ri nabe k'ij re ri seman, ri Mariy Magdalen sibalaj ak'ab xbe chuchi' ri mukubal aretak c'ä maja' cäsakaric. Xrilo chi esam chic ri abaj chuchi' ri mukubal. C'äte ri' xbe c'u aninak, xopan cuc' ri Simon Lu' xukuje' ri jun tijoxel chic, ri lok' chuwäch ri Jesus, xubij chque: “C'amom bic ri Kajaw xesax bic chupam ri jul, man keta'm taj jawije' yo'm wi.” Xebel ulok ri Lu' ruc' ri jun tijoxel chic, xebe chuchi' ri mukubal. Ri e quieb junam cätajin quexiq'uinic. Are c'u ri jun tijoxel chic aninak xxiq'uin na chuwäch ri Lu', nabe xopan chuchi' ri mukubal. Xpachi' che rilic, xeril ri sak tak atz'iak ri e yo'm can chila'. Man xoc ta c'u bic. Chanim xopan ri Simon Lu' u terenem, xoc bic chupam ri mukubal, xeril ri sak atz'iak ri e yo'm can chila'. Ri su't, ri xc'oji' chujolom, man c'o ta can cuc' ri sak tak atz'iak, xane' botz'talic yo'm can pa jun c'olbal chic. C'äte ri' xoc bic xukuje' ri jun tijoxel chic, ri nabe xopan chuchi' ri mukubal, xrilo, xcojonic. C'ä maja' c'u cäquich'ob ri Tz'ibatalic, chi rajawaxic chi ri Jesus cäc'astaj na chquixo'l ri cäminakib. C'äte ri' ri tijoxelab xebel bic, xetzelej chi jumul cho ja. Are c'u ri Mariy tac'al chunakaj ri mukubal, cok'ic. Cätajin cok'ic, xpachi' che rilic ri u pam ri mukubal. Xeril quieb tako'n aj caj, sibalaj sak ri catz'iak, e t'uyut'oj, jun pa u jolom, jun pa rakan ri xc'oji' wi ri u cuerp ri Jesus. Ri e are' xquibij che: “Chuchu', ¿jasche catok'ic?” Ri Mariy xubij chque: “Xc'am bic ri Wajaw; man weta'm ta c'ut jawije' yo'm wi.” Xbitaj wa' rumal, xutzolk'omij rib chrij, xril ri Jesus tac'alic. Man reta'm ta c'ut chi are' ri Jesus. Xubij ri Jesus che: “Chuchu', ¿jasche cok' la? ¿Jachin ri catzucuj la?” Ri Mariy xuchomaj chi are' ri chajinel re ri ticonijibal, xubij c'u che: “Tat, we lal xc'amow la bic, bij la chwe jawije' yo'm wi la, quinc'am c'u bic.” Xubij ri Jesus che: “¡Mariy!” Ri are' xutzolk'omij rib, xubij che pa hebrey: “¡Raboni!” ri je quel cubij wa', “¡Ajtij!” Ri Jesus xubij che: “Minachapo, c'ä maja' c'u quinpaki' ruc' ri Tataxel. Jät cuc' ri wachalal, chabij chque: ‘Quinpaki' ruc' ri nu Tat, xukuje' i Tat, ruc' ri nu Dios, xukuje' i Dios.’ ” Xbe ri Mariy Magdalen, xuya' u bixic chque ri tijoxelab chi xril ri Ajawaxel, chi are' xbin we jastak ri' che. Pa ri xk'ekal re ri k'ij ri', ri nabe k'ij re ri seman, qui mulin quib ri tijoxelab. E tz'apitz'oj ri e u chi' tak ja rumal rech chi cäquixe'j quib chquiwäch ri aj judeyib. Te c'u ri' xpe ri Jesus, xtaq'ui' pa qui niq'uiajil, xubij chque: “Chc'ol ri jamaril iwuc'.” Xbitaj wa' rumal, xebuc'ut ri u k'ab chquiwäch, xuc'ut ri u c'alc'a'x chquiwäch. Ri tijoxelab xequicotic aretak xquil ri Cajaw. Xubij chi c'u jumul ri Jesus chque: “Chc'ol ri jamaril iwuc'. Jacha' ri Tataxel xinutak ulok in, je xukuje' ri in quixintak bic ix.” Xbitaj wa' rumal, xwupinic, xubij chque: “Chic'ama' ri Ruxlabal ri Dios. Jachin tak ri quebicuy ri qui mac, quecuyatajic; jachin tak c'ut ri man quebicuy ta wi, man quecuyutaj taj.” Are c'u ri Max, jun chque ri cablajuj, ri cäbix “Yo'x” che, man c'o ta apan cuc' aretak xopan ri Jesus. Ri niq'uiaj tijoxelab xquibij che: “Kilom ri Kajaw.” Xubij c'u ri Max chque: “We man quebenwil ri quetal ri clawux chque ri u k'ab, we man quinnim ri u wi' nu k'ab pa ri qui c'olbal ri clawux, we man quinnim ri nu k'ab pa ri u c'alc'a'x, man quincoj taj.” Oc'owinak chic wajxakib k'ij, jumul chic e c'o ri u tijoxelab pa ri ja, xukuje' ri Max c'o cuc'. Pune' e tz'apitz'oj ri e u chi' ri ja, xopan ri Jesus, xtaq'ui' pa qui niq'uiajil, xubij: “Chc'ol jamaril iwuc'.” Xubij c'u che ri Max: “Tasaj, chacojo ri u wi' a k'ab waral, chebawila' ri nu k'ab. Tasaj, chanima' ri a k'ab pa ri nu c'alc'a'x. Maquieblaj a c'u'x. Chatcojonok.” Ri Max xubij che: “¡Wajaw, xukuje' nu Dios!” Ri Jesus xubij che: “Max, ¿la rumal rech chi xinawilo, xatcojonic? E tewichital ri man caquil taj, quecojon c'ut.” Chquiwäch ri u tijoxelab, ri Jesus xukuje' xuban niq'uiaj q'ui mayibal chic, q'ui etal xubano, ri man e tz'ibam ta chupam we wuj ri'. E tz'ibam c'u wa' rech quicojo chi ri Jesus are' ri Crist, u C'ojol ri Dios, rech aretak quicojo, cäc'oji' i c'aslemal pa ri u bi'. Bantajinak chi c'u wa', ri Jesus jumul chic xuc'ut rib chquiwäch ri u tijoxelab chuchi' ri cho aj Tibers. Je c'u u c'utic rib wa' xubano: E c'o ri Simon Lu', ri Max ri cäbix “Yo'x” che, ri Natanael ri aj Cana re Galiley, xukuje' ri e u c'ojol ri Zebedey, e cachil quieb tijoxelab chic. Conojel junam e c'olic. Xubij ri Simon Lu' chque: “Quinbe che qui chapic cär.” Xquibij ri rachil che: “Xukuje' ri uj cujbe awuc'.” Xebel bic, xeboc bic chupam ri jucub. Pa ri chak'ab ri', man e c'o ta cär xequichapo. Pa ri u sakaric xuc'ut rib ri Jesus chuchi' ri cho. Are c'u ri e u tijoxelab man queta'm taj chi are' ri Jesus. Ri Jesus xubij chque: “Alabom, ¿la man c'o ta e i cärim?” Ri e are' xquibij che: “Man c'o taj.” Ri are' xubij apan chque: “Chiq'uiaka' ri c'at pa ri u wiquiak'ab ri jucub, c'o c'u quirik na.” Xquiq'uiak c'ut, man xecuin ta chic che u juruxic, rumal quech ri q'uialaj cär. Are c'u ri tijoxel, ri lok'ok'em rumal ri Jesus, xubij che ri Lu': “¡Are' ri Kajaw!” Ri Simon Lu', aretak xuto chi are' ri Ajawaxel, xucoj ri ratz'iak, rumal rech chi ch'analic, xuq'uiak rib pa ri cho. Are c'u ri niq'uiaj tijoxelab chic xepe pa ri alaj jucub, cäquijuruj c'u ri jun c'at cär. Man naj ta c'u e c'o wi che ri ulew, cäraj xa' quiejeb o job c'am. Aretak c'u xebopan pa ulew, xquil jun k'ak', yo'm cär puwi' ruc' caxlanwa. Xubij ri Jesus chque: “Chebic'ama' ulok niq'uiaj chque ri cär ri xechaptaj iwumal camic.” Xpaki' bic ri Simon Lu', xujuruj ri c'at cho ri ulew, nojinak che cär nimak, jun sient cawinak oxlajuj (153). Pune' sibalaj e q'ui, man xt'okopitaj taj ri c'at. Xubij ri Jesus chque: “Tisaj, chixwok.” Man c'o ta jun chque ri e u tijoxelab ri xuchajij ta anima' xuc'ot ta u chi': “¿Jachin ri lal?” Queta'm c'ut chi are' ri Ajawaxel. Xpe c'u ri Jesus, xuc'am ri caxlanwa, xuya' que, xukuje' xuya' que ri cär. Are' wa' ri urox mul u c'utic rib ri Jesus chquiwäch ri u tijoxelab, aretak c'astajinak chic chquixo'l ri cäminakib. Tijtajinak chi ri qui wa, ri Jesus xubij che ri Simon Lu': “Simon, u c'ojol ri Jonas, ¿la sibalaj quinalok'ok'ej na chquiwäch wa'?” Ri Lu' xubij che: “Je', Wajaw, eta'm la chi lal quinlok'ok'ej.” Ri Jesus xubij che: “Chebayuk'uj ri alaj tak nu chij.” Ri Jesus xubij chi che chucamul: “Simon, u c'ojol ri Jonas, ¿la sibalaj quinalok'ok'ej?” Ri Lu' xubij che: “Je', Wajaw, eta'm la chi calok'ok'ex la wumal.” Ri Jesus xubij che: “Chebayuk'uj ri nu chij.” Ri Jesus xubij chi che churoxmul: “Simon, u c'ojol ri Jonas: ¿la quinalok'ok'ej?” Xbison ri Lu' rumal rech chi xubij che churoxmul: “¿La quinalok'ok'ej?” Xubij c'u che ri Jesus: “Wajaw, lal eta'm la conojel, eta'm la chi lal quinlok'ok'ej.” Ri Jesus xubij che: “Chebayuk'uj ri nu chij. “Kastzij, kastzij quinbij chawe: Aretak c'ä at jun ala, cacoj ri awatz'iak, caxim ri a pas chbil awib, catbinic jawije' ri cawaj wi. Aretak c'u catri'jobic, quebayuk na ri a k'ab, jun chic catatziakin na, catuc'am na bic jawije' ri man cawaj ta wi.” Aretak ri Jesus xubij wa', xuya' retamaxic jas ri cämical ri cuc'ulmaj na ri Lu' che u juluwirisaxic ri Dios. Aretak xbitaj wa', xubij chi na che: “¡Chinaterenej!.” Aretak xutzolk'omij rib ri Lu', xril ri tijoxel ri lok'ok'em rumal ri Jesus chi teren ulok. Are ri tijoxel ri t'uyul chuxcut ri Jesus pa ri wa'im re xk'ekal, ri xbin che: “Kajaw, ¿jachin c'u ri' ri cajachow na la?” Ri Lu', aretak xril ri are', xubij che ri Jesus: “Ajawaxel, ¿e c'u wa' jas ri cuc'ulmaj na?” Ri Jesus xubij che: “We quinwaj chi ri are' cäc'asi na canok c'ä quinpe na, ¿jas awe at che? Chinaterenej at.” Xel we tzij ri' chquixo'l ri achalaxelab, chi ri tijoxel ri' man cäcäm taj. Ri Jesus c'ut man xubij ta che chi man cäcäm taj. Xane' xubij: “We quinwaj chi ri are' cäc'asi na canok c'ä quinpe na, ¿jas awe at che?” Are wa' ri tijoxel ri xek'alajisan we jastak ri', ri xetz'ibam we jastak ri'. Keta'm c'ut chi ri u k'alajisanic are kastzij. Xukuje' e c'o q'ui niq'uiaj jastak chic ri xebuban ri Jesus. We ta quetz'ibax chquijujunal, quinchomaj chi ronojel ri uwächulew man cubana' ta che c'olbal que ri wuj ri quetz'ibax ta wi na. Tat Teopilo, chupam ri nabe nu wuj ri xintz'ibaj wi ronojel ri xuban ri Jesus xukuje' ri tijonic ri xuya'o pa ri chapletajic. C'ä pa ri k'ij c'ut ri xpaki' chicaj. Aretak xbec, u yo'm chi can takanic, rumal ri Ruxlabal ri Dios, chque ri e u takomxenlab ri e u cha'om, jas ri rajawaxic cäquibano. Aretak elinak chi chupam ri c'ax ri xuriko, c'aslic xutac'aba' rib chquiwäch. Q'ui jastak xuban cuc' rech cäquetamaj chi kastzij c'aslic. Cawinak (40) k'ij xuc'utula' rib chquiwäch, xutzijola' ri rajawibal ri Dios chque. Aretak c'ä c'o cuc' ri takomxenlab, ri Jesus xuya' u bixic chque chi mebel bic pa Jerusalen. Xubij chque: “Chiweyej na chi catz'akat na ri chi'nic ri xuban ri nu Tat chiwe ri nu yo'm u bixic chiwe. Kastzij chi ri Xuan xebuban qui bautism ri winak pa ri ja'. Are' c'u ri ix quixcoj na pa ri Ruxlabal ri Dios pa quieb oxib k'ij.” Aretak qui mulin quib, ri tijoxelab xquita' che ri Jesus: “Kajaw, ¿la cäya'c chi na la ri ajawibal che ri Israel pa tak we k'ij ri'?” Ri Jesus xubij chque: “Man ya'tal ta chiwe ix quiwetamaj jampa' mawi jachique k'ij quebuban na ri Tataxel ri jastak, xuwi ri are' c'o u takanic che qui banic. Aretak c'u chpe ri Ruxlabal ri Dios piwi', quic'am na cuinem quixel c'u na bic che u ya'ic k'alajisanic chwij, pa Jerusalen pa ronojel ri ulew re Judey xukuje' pa Samar, xukuje' c'u pa tak ri tinimit ri sibalaj naj e c'o wi cho ronojel ri uwächulew.” Xbitaj c'u wa' rumal, aretak ri e u tijoxelab cätajin queca'y che, c'äte xquilo xwalijisax ri Jesus. Xc'am bic rumal jun sutz', xsach bic chquiwäch pa ri caj. Naj c'u qui wi' che ri u bic ri Jesus chicaj. Quieb c'u achijab xetac'atob chquiwäch, sakloloj ri catz'iak qui cojom. Xquibij c'u chque: “Achijab aj galileyib, ¿jasche cätajin quixca'y chicaj? We Jesus ri' ri xc'am bic ajsic chiwäch pa ri caj, je jas ri xiwilo xbe chicaj, je cuban na wa' aretak cäpe chi na.” Ri takomxenlab xebel bic chupam ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun, xetzelej bic pa Jerusalen. Ri qui juyubal tak ri u Che'al Aseitun nakaj c'o wi che ri Jerusalen, be ri cäban pa jun k'ij re uxlanem ri cuya' ri pixab. Aretak xeboc bic, xepaki' pa ri cawik ja jawije' ri e c'olinak wi. E are' wa ri Lu', ri Xuan, ri Santiag, ri Trix, ri Pelip, ri Max, ri Bartolome, ri Matey, ri Santiag u c'ojol ri Alpey, ri Simon re ri Juk'at Selotib, xukuje' ri Juds rachalal ri Santiag. Conojel c'u wa' xa' jun qui chomanic, amak'el cäquiban ch'awem ruc' Dios, cäquibochi'j. E cachil ri ixokib ruc' ri Mariy u nan ri Jesus xukuje' ri e rachalal. E c'o q'ui cojonelab qui mulin quib, cäraj ne jun sient ruc' juwinak (120). Pa tak ri k'ij ri' xtaq'ui' ri Lu' chquixo'l ri achalaxelab, xubij chque: “Kachalal, rajawaxic cäbantaj na jas cubij ri Tz'ibatalic, ri xubij can ri Ruxlabal ri Dios pa u chi' ri David, chrij ri Judas ri xc'amow qui be ri xeyutuw ri Jesus. Ri Judas are' kachil canok, xya' che chi cuban we chac ri'. Ri xtojbex rech ri retzelal are xlok'obex jun ch'akap ulew. Ch'iquilic xkajic, xt'okopij pa u niq'uiajil, xel ulok ronojel ri rixco'l. Conojel ri e aj Jerusalen xquetamaj wa'. Jeri' chi ri ch'akap ulew ri' ‘Aseldama’ u bi', pa ri qui ch'abal. Je quel cubij wa', ‘Ulew re Quic'’. Tz'ibatal c'u chupam ri wuj que ri Salm: ‘Chi ri rachoch chjamajob canok, c'o c'u jun mäc'oji' chupam.’ Cubij c'ut xukuje': ‘Jun chi c'ut chcanaj chupam ri u c'olbal.’ Waral e c'o achijab kuc' ri xec'oji' kuc' pa conojel tak ri jok'otaj ri xc'oji' ri Ajawaxel Jesus chkaxo'l, e kachil kas aretak xc'utun ri Jesus aretak xban ri u bautism rumal ri Xuan c'ä xpaki' na chicaj. Rajawaxic c'ut chi jun chque wa' cujunamaj rib kuc' che u bixic chque ri winak chi kastzij xc'astaj ri Jesus.” Xequitac'aba' quieb achijab chquiwäch: ri Jose ri cäbix Barsabas che (ri xukuje' cäbix Just che), xukuje' ri Matiys. Xquiban ch'awem ruc' Dios, xquibij: “Lal, Kajaw, ri eta'm la ri canima' conojel, c'utu' la chkawäch jachin chque we quieb ri' cächa' la, rech cuban we chac ri', rech coc che takom. Rumal rech chi ri Judas xuban itzel chac, xuya' can we chac ri', rech cäbe pa ri u c'olbal.” Xquiq'uiak c'u taklebenic, puwi' c'ut ri Matiys xkaj wi ri taklebenic. Xujunamaj c'u rib cuc' ri e julajuj takomxenlab. Aretak xopan ri nimak'ij re Cawinak Lajuj K'ij, conojel ri cojonelab junam qui wäch, qui mulin quib kas xa' pa jun c'olbal. Xak c'ätetal, xtataj jun nimalaj jininem chicaj jas ri re jun nimalaj quiakik' ri cäjumumic. Xunojisaj ronojel ri ja ri e c'o wi. Xquic'utuxtaj quib ak'aj ri e je ta ne e rech k'ak' chquiwäch, ri quijachalan tak quib paquiwi'. Conojel c'ut xenojisax che ri Ruxlabal ri Dios, xquichaplej tzijonic pa jule' tak ch'abal chic, jas ri xuya' ri Uxlabaxel chque chi quech'aw wi. E c'o c'u aj judeyib pa Jerusalen pa tak ri k'ij ri' ri queniman che u k'ijilaxic ri Dios, ri e petinak pa tak conojel tinimit re ri uwächulew. Aretak xtataj wa', xquimulij quib ri q'uialaj winak. Xquimayo rumal rech chi chquijujunal cäquito chi quetzijon pa tak ri kas qui ch'abal. Conojel xsach qui c'u'x, xquimayo, xquibij: “Chiwilampe'. ¿La ma ta aj galileyib conojel we winak ri' ri quetzijonic? ¿Jas c'u che quekata' chi quech'aw pa tak ri ka ch'abal ri xujtijox wi ulok kas pa ri ch'utinal? E c'o aj Partiy chkaxo'l, e c'o aj Med, e c'o aj Elam, aj Mesopotam, aj Judey, aj Capados, aj Pont, xukuje' aj Asiy, e c'o aj Prij, aj Panpil, xukuje' aj Ejipt. E c'o ri quepe pa tak c'olbal pa Aprica ch'käp che ri Siren. E c'o jujun aj Rom ri e petinak waral, jujun chque e are' aj judeyib, jujun chque qui c'amom ri qui cojonic ri aj judeyib. E c'o aj Cret xukuje' aj Arab. Konojel c'ut quekato chi cäquitzijoj pa tak ka ch'abal ri nimak tak mayibal ri e u banom ri Dios.” Conojel xquimayo, xsach qui c'u'x, xquibila' chquibil quib: “¿Jas quel wa'?” Niq'uiaj winak chic cäquitze'j qui wäch, xquibij: “¡Xa' e k'abarelab!” Are c'u ri Lu' xtaq'ui' cuc' ri e julajuj takomxenlab, co xch'awic, xebuch'abej ri winak, xubij chque: “Aj judeyib, xukuje' conojel ri e jekel pa Jerusalen, chetamaj alak wa', chtatabej alak ri nu tzij. We achijab ri' man e k'abarelab taj, jas ri cachomaj alak. C'äte u chaplem ri ubelej jok'otaj. Xane' are wa' ri bim can rumal ri Joel ri k'axal tzij, aretak xubij: ‘Cac'ulmataj na chi pa ri q'uisbal tak k'ij, cächa ri Dios, quinjamij na ri Wuxlabal paquiwi' conojel ri winak. Ri e i c'ojol xukuje' ri e i mia'l quequik'axej na ri nu tzij chque ri winak, ri c'a e ac'alab quequil na c'utwächinic, ri e ri'jab quebichic' tak na. Xukuje' quinjamij na ri Wuxlabal paquiwi' ri e pataninel tak wech chi achijab chi ixokib, pa tak ri k'ij ri', quequik'axej na ri nu tzij. Quebenc'ut na mayibal ajsic pa ri caj, xukuje' quebenc'ut na etal iquim cho ri uwächulew, quic' ruc' k'ak' xukuje' sutz' re sib. Ri k'ij cäk'ekumar na, ri ic' cux na quic'. C'ä maja' c'ut cäpe ri u k'ij ri Ajawaxel, nimalaj k'ij ri cajuluwic. Conojel c'ut ri cäquinataj ri u bi' ri Ajawaxel, quecolotaj na.’ Alak aj israelib, chtatabej alak we tzij ri': Ri Jesus aj Nazaret, are jun achi c'utum chwäch alak rumal ri Dios. Ri Dios xebuban mayibal, cajmajibal xukuje' etal chxo'l alak rumal ri Jesus, jas ri eta'm alak. Ri are' xjach pa k'ab alak je jas ri u chomam ulok ri Dios, rumal ri u bim ulok ojer chi rajawaxic cäbantaj na. Ri alak xk'at alak tzij puwi', xcämisaj alak, xrip cho jun ripibal cumal itzel tak winak. Are c'u ri Dios xuc'astajisaj, xutzokopij chupam ri k'oxowem re ri cämical. Rumal rech chi ri cämical man xcuin taj xuchap canok. Je jas ri xubij ulok ri David chrij ri Jesus: ‘In quinwil amak'el ri Ajawaxel c'o chnuwäch. C'o pa ri nu wiquiak'ab, rech man c'o ta jas quinslabenic. Rumal wa' ri wanima' xquicotic, sibalaj xquicot ri wak', xukuje' ri nu cuerp c'o na cu'lbal u c'u'x. Man quinya' ta c'u can chupam ri mukbal, man cäya' ta la c'olbal chi cäk'ay ri u cuerp ri suc'alaj pataninel ech la. Xintijoj la che ri be re c'aslemal, quinnojisaj na la che quicotemal, rumal ri c'olem la wuc'.’ Wachalal, cuya' quinbij chech alak chi sakil chi ri David ri ka mam ojer, xcämic xukuje' xmukic ri xmuk wi c'ä c'o camic chkaxo'l. Are c'u ri David k'axal tzij, xukuje' reta'm chi ri Dios u banom ri chi'nic ri kas cäban na pa ri u bi' chi jun chque ri e rija'lil cucoj na che ajawinel. Ri David nabe canok xrilo jas ri cäc'ulmataj na. Xubij chi ri Crist cäc'astaj na. Xubij chi man cäcanaj ta wa' chupam ri mukbal mawi cäk'ay na ri u cuerp. We Jesus ri' xc'astajisax rumal ri Dios. Konojel c'u uj xkilo chi xc'astajic. Ri Jesus xwalijisaxic rech quet'uyul pa ri u wiquiak'ab ri Dios, xuc'am c'u che ri Tataxel ri Ruxlabal ri Dios ri chi'm ulok, ri xujachala' ri are'. Are' wa' ri ilom alak xukuje' e tatabem alak. Man are' ta c'ut ri David ri xpaki' chicaj are' c'ut xbinic: ‘Xubij ri Ajawaxel che ri Wajaw: Chatt'uyul pa nu wiquiak'ab, c'ä quinban na chi ri qui banom qui c'ulel chawe quebux e u tac'alibal ri e awakan.’ Chretamaj ba' ronojel ri tinimit Israel, ruc' jicomal chi kas are we Jesus ri', ri xrip alak, ri Dios u banom Ajawaxel che xukuje' Crist.” Aretak xquita' wa', xk'oxow canima', xquibij c'u che ri Lu' xukuje' chque ri e niq'uiaj takom chic: “Kachalal tak, ¿jas c'u ri rajawaxic cäkaban na?” Ri Lu' xutzelej u bixic chque: “Chq'uexa' c'u'x alak, chban c'ut ri bautism alak pa ri u bi' ri Jesucrist chjujunal alak, chuc'utic chi e cuyutajinak chic ri mac alak, cäc'am c'u alak ri cochinic ri are' ri Ruxlabal ri Dios. We chi'nic ri' chech alak xchi'x wi xukuje' chque ri e alc'ual alak, xukuje' chque conojel ri e c'o naj ri u bixic, chque conojel jachin tak ri quebusiq'uij ri Ajawaxel ri ka Dios.” Ri Lu' xubij niq'uiaj tzij chic chque ri winak. Naj xtzijon cuc'. Xebupixbej, xubij: “¡Tasa' ib alak chquij we itzel tak winak ri'!” Je c'u ri' ri xquic'amowaj ri u tijonic, xban c'ut ri bautism; craj c'u ne e c'o oxib mil winak xetikitaj chque ri cojonelab pa ri k'ij ri'. Co c'u xec'oji' conojel chupam ri qui tijonic ri takomxenlab, xukuje' xec'oji' pa ri comonic chquixo'l, cäquipir c'u ri caxlanwa junam, xukuje' cäquimulij quib cäquiban ch'awem. Conojel ri winak xquixe'j quib. Xeban q'ui mayibal xukuje' etal cumal ri takomxenlab. Ri xecojonic kas qui junam quib quequijachala' c'ut ri jastak quech chquixo'l. Quequic'ayila' tak ri culew xukuje' ri c'o cuc' caquijach c'u ri rajil chquiwäch jas ri u cholajil ri rajawaxic chque chquijujunal. Ronojel k'ij quequimulij quib pa ri rachoch Dios, xa' junam qui chomanic, cäquipirila' ri caxlanwa cho tak cachoch, junam cäquic'amala' quech ri wa ruc' quicotemal, ruc' ch'ajch'ojalaj canima'. Cäquinimarisaj u k'ij ri Dios. Utz quebil wi cumal conojel ri winak; k'ij c'ut chi k'ij ri Ajawaxel quebutik che ri comon cojonelab ri quecolotajic. C'o c'u jun k'ij, ri Lu', rachil ri Xuan junam cätajin quebopan pa ri rachoch Dios pa ri urox jok'otaj benak'ij, are jok'otaj wa' ri cäban ch'awem ruc' Dios. Catelex ulok jun achi ri ch'oco'j ulok kas pa ri u c'u'x ri u nan. Ronojel k'ij quelyok can chuchi' ri rachoch Dios, chuchi' ri oquibal ri cäbix “Je'lic” che. Cutz'onoj u cochinic chque ri winak ri quebopan pa ri rachoch Dios. Aretak xeril ri Lu' xukuje' ri Xuan chi oquem cäquiban chupam ri rachoch Dios, xutz'onoj u cochinic chque. Ri Lu' xukuje' ri Xuan xeca'y che. Xubij c'u ri Lu' che: “Chatca'y chke.” Ri achi xca'y chque, are pa u c'u'x chi c'o caya' che. Ri Lu' xubij che: “Sak puak, k'an puak man c'o ta wuc'. Are c'u ri c'o wuc' quinya' chawe: pa ri u bi' ri Jesucrist aj Nazaret, chatwalijok, chatbinok.” Ri Lu' xuchap che ri u k'ab re u wiquiak'ab, xuwalijisaj. Chanim xecowir ri rakan xukuje' ri u kul tak rakan. Ri ch'oco'j xtaq'ui'c, xch'oplenic, xbinic. Junam xoc cuc' pa ri rachoch Dios. Cätajin cäbinic ruc' ri kas rakan, cäch'oplenic, cunimarisaj u k'ij ri Dios. Conojel ri winak ri xquilo chi ri achi cäbinic, xquilo chi cunimarisaj u k'ij ri Dios. Cäquich'ob c'u u wäch chi are wa' ri cät'uyi' che u tz'onoxic u cochinic chuchi' ri oquibal pa ri rachoch Dios, ri u binam Je'lic. Sibalaj xquimayo, xsach qui c'u'x rumal rech ri xbantajic. Ri ch'oco'j ri xcunaxic e u chapom ri Lu' xukuje' ri Xuan. Conojel ri winak xexiq'uinic, xebe cuc' pa ri u rakan ja ri Salomon. Conojel xemayinic. Ri Lu', aretak xril wa', xebuch'abej ri winak: “Achijab aj israelib, ¿jasche camay alak wa'? ¿Jasche caca'y alak chke, je ta ne ri rumal ta ri ka chuk'ab uj o rumal ta ri ka nimanic che ri Dios xkabano chi cäbin we achi ri'? Ri u Dios ri Abraham, ri Isaac xukuje' rech ri Jacob, ri qui Dios tak ri e ka mam u yo'm u k'ij ri Jesus ri pataninel rech. Ri xwalijisaj alak tzijtal chrij chuwäch ri Pilat. Aretak ri Pilat are ta xraj xutzokopij ta ri Jesus, ri alak man xaj ta alak. Che u q'uexwäch ri are ta xtz'onoj alak ri u tzokopixic ri Jesus, ri tastalic xukuje' suc', ri alak are xtz'onoj alak u tzokopixic jun cämisanel. Xcämisaj alak ri jun ri xbanow ri c'aslemal. Xc'astajisax c'u wa' rumal ri Dios chquixo'l ri cäminakib. Ri uj c'ut xkilo chi kastzij xc'astajic. Rumal c'u ri cojonic che ri u bi' ri Jesus, xecowir ri rakan we achi ri' ri quil alak ri eta'm alak u wäch. Ri cojonic che ri Jesus, are yowinak che ri achi chi utz chic chwäch alak onojel alak tz'akat chic ri u cuerp. Camic c'ut, wachalal, weta'm chi xban alak wa' rumal rech man c'o ta etamabal alak, je jas ri xquiban ri e c'amal be alak xukuje'. Je c'u xbantaj wa' jas ri u bim ulok ri Dios pa qui chi' conojel ri e k'axal tak tzij: chi ri u Crist curik na c'ax. Rumal ri' q'uexa' c'u'x alak, tzelej alak ruc' ri Dios, rech ri Dios quebuchupisaj tak ri e mac alak, craj c'u ne ri Ajawaxel quebutak ulok tak k'ijol re jamaril chech alak. Cutak c'u ulok ri Jesus, kas pa ri chapletajic u cha'om ulok are' c'u Crist alak wa'. Are c'u ri camic rajawaxic chi cäcanaj na can pa ri caj c'ä pa ri k'ij aretak ri Dios quebusuc'umaj na conojel ri jastak, jacha' ri xubij ri Dios pa qui chi' ri e u k'axal tak tzij pa ri ojer tak k'ijol. Are' ri Moises xubij: ‘Ri Ajawaxel, ri i Dios cuwalijisaj na jun k'axal u tzij chquixo'l ri e iwachalal, jacha' ri in. Chinimaj ronojel ri cubij na chiwe. Ronojel c'ut ri man cäniman ta che we k'axal tzij ri', quesax na chquixo'l ri winak.’ Conojel ri e k'axal tak tzij, pa ri qui cholajil kas ruc' ulok ri Samuel, xequitzijoj ulok tak we k'ijol ri'. Alak ri' ri quechben alak ri chi'nic ri xebujekeba' ri Dios cumal ri e k'axal tak ri e u tzij, xukuje' ix echbenelab rech ri c'ulwächinic ri u banom ri Dios cuc' ri e mam alak, xubij c'u ri Dios che ri Abraham: ‘Conojel ri winak ri e c'o cho ri uwächulew quetewechitaj na cumal quech ri e awija'lil.’ Ri Dios, aretak xuc'astajisaj ri u C'ojol, chech alak xutak wi nabe, je xubano rech catewichitaj alak, rech chijujunal alak cäya' can alak ri etzelal.” Ri Lu' xukuje' ri Xuan c'ä cätajin quetzijon cuc' ri winak aretak xepe ri e cojol tabal tak tok'ob chquij, cachil ri c'amal qui be ri e chajil ri rachoch Dios xukuje' ri saduseyib. Xpe coyowal chque ri Lu' xukuje' ri Xuan rumal rech chi quequitijoj ri winak, cäquibij chi ri Jesus xc'astaj chquixo'l ri cäminakib. Xequichapo, xebe qui cojo' can pa che' c'ä che ri jun k'ij chic, rumal rech chi kajinak chic ri k'ij. E q'ui c'ut chque ri winak ri xquita' ri tijonic xecojonic. Cäraj ne xetz'akat job mil ri cajilabal ri cojonelab xuwi achijab. Chucab k'ij xepe ri e c'amal qui be ri aj judeyib xukuje' ri e nimak tak tatayib xukuje' ri ajtijab re ri pixab, xquimulij quib pa Jerusalen. Xukuje' c'o ri Anas ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob. E c'o ri Caipas, ri Xuan, ri Alejandr. Conojel ri e cachalaxic ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob e c'o chila'. Xquiya' takanic chi chetac'abax ri Lu' xukuje' ri Xuan pa qui niq'uiajil, xquita' chque: “¿Ruc' jachique cuinem, o jachin pa u bi' i banom wa'?” Ri Lu', nojinak che ri Ruxlabal ri Dios, xubij chque: “Ri alak, ri c'amom alak u be ri tinimit xukuje' tak ri e nimak tak tatayib. We cäc'ot alak ka chi' camic chrij ri utzil ri banom che jun achi ri yawab, jas rumal xcunaxic, chetamaj alak onojel alak, chretamaj ronojel ri tinimit Israel, chi pa ri u bi' ri Jesucrist aj Nazaret xcunax we achi ri'. Are ri Jesus ri xrip alak, ri xc'astajisax chquixo'l ri cäminakib rumal ri Dios, rumal c'u ri are', we achi ri' tac'al chwäch alak utz chic. We Jesus ri' are' ri abaj ri xetzelaj alak u wäch alak ri alak yacanelab are c'u uxinak ri abaj ri tz'apibal u wi' ri chac. Man c'o ta chi jun c'o ta wi colobal ib, ri Dios c'ut man u yo'm ta chke ri u bi' ta chi jachin jun cho ri uwächulew ri cujcuin ta wi cujcolotaj ta wi.” Aretak ri e nimak tak tatayib xquilo chi ri Lu' xukuje' ri Xuan man cäquixe'j ta quib quech'awic; xukuje' xquilo chi xak e winak ri man c'o ta quitijom wi quib quemayijinic; queta'm c'u qui wäch chi xec'oji' ruc' ri Jesus. Xquil ri achi ri xcunaxic, chi tac'al cuc'. Man c'o ta c'u jas quequic'ulalaj ta wi. Xequitako chi chebel bic pa ri k'atbal tzij. E elinak c'u bic ri Lu' xukuje' ri Xuan, xechoman chquixo'l, xquibij: “¿Jas cäkaban chque we achijab ri'? Kastzij c'ut, k'alaj chi qui banom jun etal. Etamatal c'u wa' cumal conojel ri e aj Jerusalen. Man cujcuin ta c'ut cäkesaj kib chupam. Rech c'u man cäjabux ta u tzijoxic ri xc'ulmataj chquixo'l ri winak, chekacojo' qui xib, rech kas camic cachapletaj bic man cäquitzijoj ta chic ri u bi' ri Jesus che jun winak.” Xequisiq'uij, xetakan chque chi mawi jumul mech'aw chic, mawi metijon chic pa ri u bi' ri Jesus. Are' c'u ri Lu' xukuje' ri Xuan xquitzelej u bixic chque: “Chomaj alak we suc' chi are nabe cujniman chech alak chuwäch ri u nimaxic ri Dios. Man cujcuin ta c'ut chi ma ta cäkatzijoj ri kilom ri ka tom.” Xecoj c'u qui xib cumal ri k'atal tak tzij, xequitzokopij c'u bic. Man cäquirik taj jas cäquiban che u c'äjisaxic qui wäch, rumal rech chi conojel ri winak cäquiya' u k'ij ri Dios rumal ri xbantajic. Are c'u ri achi ri xban wi we etal ri' re cunanic, oc'owinak chi cawinak u junab. Ri Lu' xukuje' ri Xuan xetzokopix bic, xebe cuc' ri e cachil. Xquiya' u bixic ronojel ri xbix chque cumal ri e c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e nimak tak tatayib. Ri e are', aretak xquito, junam xquiban ch'awem ruc' Dios, xquibij: “Kajaw, lal ri' ri Dios ri xbanow la ri caj, ri ulew, ri plo, xukuje' conojel ri jastak ri e c'o chquipam. Xbij la rumal ri Ruxlabal ri Dios pa u chi' ri ka mam David, ri pataninel ech la: ¿Jasche quewojcor ri nimak tak tinimit? ¿Jasche ri winak cäquichomaj jastak ri man c'o ta u patan? Ri ajawinelab xukuje' ri k'atal tak tzij re ri uwächulew junam xquiwalijisaj quib chrij ri Ajawaxel xukuje' chrij ri Crist, ri u cha'om. Kas c'u ne tzij ri Herod xukuje' ri Pons Pilat xquimulij quib waral, chupam we tinimit ri', e cachil ri aj judeyib xukuje' niq'uiaj winak chic, xquimulij quib chrij ri tastalicalaj pataninel ech la ri Jesus, ri cha'om la. Xquimulij quib che u banic ronojel ri c'utum ulok ojer rumal ri k'ab la xukuje' ri chomanic la, chi cäbantaj na. Camic c'ut, Kajaw, chilampe' la. Qui bim chi cäquiban c'ax chque ri ajchaquib la. Ya' la chque ri e pataninel tak ech la chi cäquicoj qui chuk'ab che u bixic ri tzij la, ma ta cäquixe'j quib. Ruc' ri chuk'ab la, bana' la cunanic, bana' la etal, bana' la mayibal pa ri u bi' ri tastalicalaj pataninel la ri Jesus.” Aretak qui banom chi ch'awem ruc' Dios, xyicop ri c'olbal ri qui mulin wi quib. Conojel c'ut xenojisax che ri Ruxlabal ri Dios. Xquicoj c'u qui chuk'ab che u tzijoxic ri u tzij ri Dios. Ri q'uialaj cojonelab xa jun qui chomanic, xa jun canima'. Man c'o ta jun cubij chi rech ri jastak re. Ri jastak que, e quech conojel. E are' c'u ri takomxenlab ruc' nimalaj cuinem xquibij chque ri winak chi ri Cajaw Jesus xquilo xc'astajic. Ri nimalaj u tok'ob ri Dios c'o paquiwi' conojel. Man c'o ta c'u jun chquixo'l ri c'o ta jas rajawaxic che. Conojel ri e c'o tak culew xukuje' cachoch, quequic'ayila', cäquic'am c'u ulok ri cajil tak ri jastak ri quequic'ayij, cäquiya' pa qui k'ab ri takomxenlab. Ri e are' c'ut cäquijach wa chquiwäch ri c'o qui rajawaxic. C'o c'u jun achi Jose u bi', ri cäbix Bernabe che cumal ri takomxenlab. Quel cubij wa': “Ralc'ual Cu'bisabal C'uxaj” Ri are' aj levitib, ija'l re Chipr. Ri Bernabe xuc'ayij jun rulew, xuc'am ulok ri puak, xuya' pa qui k'ab ri takomxenlab. C'o jun achi Ananiy u bi', ri junam xuchomaj ruc' ri Sapir ri rixokil xquic'ayij jun culew. Ri Ananiy xresaj can jubik' che ri puak, ronojel c'u wa' reta'm ri rixokil, xuc'am c'u ulok ri niq'uiaj, xuya' pa qui k'ab ri takomxenlab. Xubij ri Lu': “Ananiy, ¿jasche xnojisax ri awanima' rumal ri Satanas rech caban tzij chuwäch ri Ruxlabal ri Dios, xawesaj c'u can niq'uiaj che ri rajil ri ch'akap ulew? Aretak awech ri ulew, ¿la ma ta c'o pa a k'ab? Aretak c'ut xac'ayij, ¿la ma ta pa a k'ab c'o wi ri puak? ¿Jasche xachomaj wa' pa awanima'? Man a banom ta tzij chquiwäch ri winak, xane' chuwäch ri Dios.” Ri Ananiy, aretak xtataj we tzij ri' rumal, xtzakic, xcämic. Conojel ri xquetamaj wa' xenoj che xe'n ib. Xepe c'u ri alabom, xquipis ri u cuerp, xquesaj bic, xequimuku. Oc'owinak chi oxib jok'otaj, xoc bic ri rixokil ri Ananiy, man reta'm taj ri xc'ulmatajic. Ri Lu' xubij che: “Chabij chwe: ¿la je xic'ayij wi wa' ri ch'akap iwulew?” Ri are' xubij: “Je', jewa'.” Xubij c'u ri Lu' che: “¿Jasche xuc'ul i c'u'x rech quic'ambejej ri Ruxlabal ri Ajawaxel? Chawilampe', ri xemukuw ri awachajil e c'o chi chuchi' ri ja. Xukuje' ri at catquesaj c'u na bic.” Chanim xtzak ri Sapir chuwäch ri Lu', xcämic. Aretak xeboc ulok ri alabom, cäminak chic xelquirika'. Xquesaj c'u bic, xquimuk chuxcut ri rachajil. Conojel c'ut ri comon cojonelab, xukuje' conojel ri xebetaman we jastak ri', xenoj che xe'n ib. E q'ui c'ut etal xukuje' mayibal queban chquixo'l ri winak cumal ri takomxenlab. Conojel cäquimulij quib chupam ri u rakan ja ri Salomon. Man c'o ta jun chque ri jule' winak chic ri cucoch'taj curik ta rib cuc', nim c'u quebil wi cumal ri winak. Xeq'uiyir ri cajilabal ri winak ri xecojon che ri Ajawaxel, chi achijab chi ixokib. Jeri' chi quequesaj ulok ri yawabib pa tak ri be, e c'o cho tak qui pop, e c'o cho tak qui soc, rech aretak coc'ow ri Lu', pune' ta xak xuwi ri u nanoch' cäkaj puwi' jun chque. Xukuje' cäquimulij quib chila' e q'ui winak e petinak pa tak ri tinimit ri e c'o chrij ri Jerusalen, quecuc'aj ulok yawabib, quecuc'aj ulok ri qui rikom nimalaj c'ax cumal itzel tak uxlabal. Conojel c'ut xecunaxic. Ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xukuje' conojel ri e c'o ruc', e are tak wa' ri e juk'at saduseyib ri e nojinak che quiäk wächinic. Xequichap ri takomxenlab, xequicoj chupam ri comon che'. Chak'ab c'ut xpe jun u tako'n ri Ajawaxel, xebujak ri u chi' ri che', xeresaj ulok, xubij: “Jix, chixetac'al pa ri rachoch Dios, chibij ronojel ri tzij re we c'aslemal ri' chque ri winak.” Aretak xquita' wa', sibalaj ak'ab xeboc bic pa ri rachoch Dios, xequitijoj ri winak. Are' c'u ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e c'o ruc' xebequimulij ri k'atal tak tzij chquixo'l ri aj israelib che jun nimalaj mulin ib junam cuc' ri e nimak tak tatayib. Xetakan bic pa che' che qui c'amic ulok ri takomxenlab. Aretak xebopan ri pataninelab, man xebequirika' ta chic pa ri che'. Xetzelej ulok che u ya'ic u bixic. Xquibij: “Kastzij, ri che' tz'apilic xekarika', sibalaj utz u banom. Xebekarika' ri chajinelab e tac'atoj chquichi' ri che'; aretak c'ut xekajako, man c'o ta jun xkarik chupam.” Aretak xequita' we tzij ri', ri c'amal qui be ri e chajinelab re ri rachoch Dios xukuje' ri qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob, xquita' la chbil tak quib: ¿Jas ta lo ri cäc'ulmataj chi na? Man cäquich'ob taj jas lo ri quec'ulmataj na rumal wa'. Te c'u ri' xpe jun, xuya' u bixic chque: “Ri achijab ri xebecoj alak pa che', e tac'atoj pa ri rachoch Dios, cätajin quebequitijoj ri winak.” Xel c'u bic ri qui nimal ri e chajil re ri rachoch Dios, xebuc'am bic ri niq'uiaj chajinelab chic che qui chapic ri takomxenlab. Xebequic'ama ulok pa utzil. Cäquixe'j c'u quib, we ne quebuc' che abaj cumal ri winak. Aretak xec'amtaj ulok, xequitac'aba' chquiwäch ri tatayib ri cäquik'at tzij. Are c'u ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob xuc'ot qui chi': “Ri uj xekabij chiwe chi man quebitijoj ta chi ri winak pa ri u bi' ri Jesus. ¿Jas c'ut ri i banom ix? Chiwilampe', e i tijom chi conojel ri winak pa Jerusalen, quiwaj c'ut chi cäkekle'j ri u quiq'uel we achi ri'.” Ri Lu' xukuje' ri niq'uiaj takomxenlab chic xquitzelej u bixic: “Rajawaxic chke chi are nabe cäkanimaj ri cubij ri Dios chke man are ta c'ut ri cäquibij ri winak. Ri qui Dios ri e ka mam xuc'astajisaj ri Jesus ri xjach alak pa cämisaxic aretak xrip cho jun che'. Xnimarisax c'ut u k'ij we Jesus ri' rumal ri Dios, xut'uyuba' pa ri u wiquiak'ab, xucoj c'u che C'amal Be xukuje' Colonel. Jeri' xuya' chque ri aj Israel chi cäquiq'uex qui c'u'x, xuya' chque chi cäsachtaj qui mac. Uj, c'u uj k'alajisal rech ronojel wa'. Xukuje' ri Ruxlabal ri Dios cuk'alajisaj wa', ri u yo'm ri Dios chque ri queniman che.” Ri nimak qui banic, aretak xquita' wa', xpe nimalaj coyowal, cäcaj c'ut quequicämisaj ri takomxenlab. Xwalij c'u jun chque ri pariseyib chquiwäch ri k'atal tak tzij, Gamaliel u bi'. Are jun ajtij re ri pixab, nim quil wi cumal conojel ri winak. Xtakanic chi quebesax apan ri takomxenlab. Te c'u ri' xubij chque ri k'atal tak tzij: “Tatayib aj israelib, chomaj alak jas cäban na alak chque we achijab ri'. Rumal rech chi chquixe' can we k'ij ri' c'o jun achi Teuds u bi'. Ri are' xubij rib chi nim u banic. Xquimulij quib achijab ruc', cäraj ne e quiejeb sient ri achijab. Xcämisax c'ut, conojel c'ut ri e teren chrij xsach qui wäch. Oc'owinak chi c'u wa', xpe jun achi chic Juds u bi', aj Galiley wa', xpe ri are' pa tak ri k'ij aretak conojel ri winak xquitz'ibaj qui bi'. Xebuc'am bic q'ui winak chrij, xukuje' wa' xsach u wäch. Conojel c'ut ri e teren chrij xejabunic. Camic c'ut quinbij chech alak: Tasa' ib alak chquij we achijab ri', cheya' can alak. We c'u we jasach ri' xak e quech ri winak, cäsach na u wäch. We c'u ne rech ri Dios, man cäcuin ta alak ri' che u sachic u wäch. Man utz taj we cäriktaj alak chi cäban c'ulel alak che ri Dios.” Ri tatayib ri cäquik'at tzij xech'äctaj rumal ri Gamaliel. Xequisiq'uij ri takomxenlab, xequirapuj. Xquibij chque chi man quetzijon ta chic pa ri u bi' ri Jesus. Te c'u ri' xequitzokopij bic. Ri takomxenlab xebel c'u bic chquiwäch ri k'atal tak tzij. Quequicotic rumal rech chi ri Dios xuya' chque chi quetzelax qui wäch rumal rech ri u bi' ri Jesus. Ronojel k'ij c'ut quebe pa ri rachoch Dios, quebe cho tak ja, man cäquitänaba' ta ri qui tijonic, man cäquitänaba' ta ri u tzijoxic ri Jesus ri Crist, chque ri winak. Pa tak ri k'ij ri', aretak cätajin queq'uiyir ri cojonelab, ri quech'aw pa grieg xquiyac wixwitem chquij ri quech'aw pa hebrey, cäquibij chi aretak quepatanix ri malca'nib chuchuyib ronojel k'ij, ri qui malca'nib ri e are' man quepatanix taj. Je c'u ri' ri cablajuj takomxenlab xequisiq'uij conojel ri cojonelab, xquibij chque: “Man utz taj chi ri uj cäkaya' can ri u tzijoxic ri u tzij ri Dios che u jachic ri wa pa tak ri mexa. Chebitzucuj ba wukub achijab chixo'l, kachalal, ri k'alaj chi e nojinak che ri Uxlabaxel, xukuje' c'o qui no'j, rech quekacoj pa we chac ri'. Are c'u ri uj cujc'oji' amak'el pa ri ch'awem ruc' Dios xukuje' pa ri u tzijoxic ri u tzij ri Dios.” Xkaj ri tzij chquiwäch conojel, xequicha' c'ut ri Estebn, are jun achi nojinak che cojonic xukuje' nojinak che ri Ruxlabal ri Dios, xukuje' xequicha' ri Pelip, ri Procr, ri Nicanor, ri Timon, ri Parmens xukuje' ri Nicolas ri aj Antioquiy ri u c'amom ri qui cojonic ri aj judeyib. Xequic'am c'u bic chquiwäch ri takomxenlab. Xquiban ch'awem ruc' Dios, xquiya' ri qui k'ab paquiwi'. Cätajin cäq'uiy ri u tzij ri Dios, ri cojonelab sibalaj queq'uiyir pa Jerusalen. Xukuje' sibalaj e q'ui chque ri e cojol tabal tok'ob aj judeyib xeniman che ri cojonic. Ri Estebn nojinak che tok'ob xukuje' ri u cuinem ri Dios. Ri are' cuban nimak tak mayibal xukuje' nimak tak etal chquixo'l ri winak. Jujun chque ri e c'o pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab ri binam Tzokopim tak Winak chque, junam cuc' jujun tak aj Siren, aj Alejandriy, aj Silisiy, ri e aj Asiy, xquichaplej chomanic ruc' ri Estebn. Man xecuin ta c'u ri winak che u to'ic quib chuwäch ri u tzij, rumal rech chi yo'm u no'j rumal ri Ruxlabal ri Dios. Xequitoj c'u jujun achijab, xequicoj qui c'u'x che u bixic: “Ka tom chi ri Estebn cuyok' ri Moises xukuje' cuyok' ri Dios.” Aretak xquita' we tzij ri', xyactaj coyowal ri winak. Xepe ri winak xukuje' ri e nimak tak tatayib xukuje' ri ajtijab re ri pixab; xepe chrij ri Estebn, xquichapo, xquic'am ulok chquiwäch ri k'atal tak tzij. Xequitac'aba' achijab chquiwäch ri k'atal tak tzij, rech cäquiban tzij chrij ri Estebn, ri e are' xquibij: “We achi ri' man cutanaba' ta u yok'ic we tastalicalaj c'olbal ri' xukuje' u yok'ic ri pixab. Ka tom chi cubij, chi we Jesus ri' ri aj Nazaret cuwulij na ri rachoch Dios ri', quebuq'uex na ri nak'atisabal ri e u yo'm can ri Moises chke.” Ri e k'atal tak tzij xukuje' ri e t'uyut'oj chila', conojel queca'y che ri Estebn. Xquil ri u palaj je jas ri u palaj jun tako'n aj caj. Xubij c'ut ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob che ri Estebn: “¿La kas jewa' we jastak ri'?” Ri Estebn xubij: “Wachalal tak xukuje' tatayib, tampe' alak ri nu tzij. Ri Dios ri sibalaj nim u k'ij xuc'ut rib chuwäch ri ka mam Abraham aretak c'ä c'o pa Mesopotam, c'ä majok chejekel pa Haran. Ri Dios xubij che: ‘Chayacan ri awulew xukuje' ri e awachaxic. Jät pa ri ulew ri quinc'ut na chawäch.’ Xel c'u ulok pa ri culew ri winak aj caldeyib, xec'ol pa Haran. Aretak cäminak chic ri u tat, ri Dios xuk'axej pa we ulew ri' ri alak c'o wi camic. Man xuya' ta c'u jun rechbal chupam we ulew ri', mawi ri cutac'aba' wi jun rakan. Xuchi'j c'u che chi cuya' na we ulew ri' che rechbal, xukuje' chque ri e rija'l ri quebalax na. C'ä majok c'ut c'o ralc'ual ri Abraham. Xubij c'u ri Dios che chi ri e rija'l quec'oji' na pa jun tinimit ri man qui tinimit taj, queboc na che lok'om tak pataninelab chila', quiejeb sient (400) junab cäban na c'ax chque. Ri Dios xubij: ‘Ri in quink'at na tzij puwi' apachique nim tinimit ri cuban lok'om pataninelab chque. Aretak coc'ow na ri c'ax, quebel na ulok, quinquipatanij na pa we c'olbal ri'.’ ” Chupam ri u c'ulwächinic, ri Dios xuya' takanic che ri Abraham ri u tiquibaxic ri u cojic ri etal che u kopixic ri u tz'umal ri u wi' ri achi wi. Rumal ri', wajxakib k'ij chic alatajinak ri Isaac, ri Abraham xucoj ri etal che u kopixic ri u ti'jal. Junam xukuje' xuban ri Isaac che ri Jacob ri u c'ojol. Junam xukuje' xuban ri Jacob chque ri cablajuj u c'ojol, e are ri' ri qui mam ri aj israelib. “We e u c'ojol we Jacob ri', ri e ka mam, xquiquiäk rayij ri cachalal ri Jose, xquic'ayij c'u bic rech cac'am bic pa Ejipt. Are c'u ri Dios c'o ruc' ri Jose. Xuto'tajisaj pa ri c'axc'olil. Xuya' u no'j, xuban c'u che chi xuch'äc ri u tok'ob ri paraon; ajawinel aj Ejipt, ri xucoj ri Jose che k'atal tzij puwi' ri Ejipt xukuje' puwi' ri rachoch. Xc'oji' c'u wi'jal xukuje' nimalaj rikoj c'ax puwi' ronojel ri Ejipt xukuje' pa Canaan, e are c'u tak ri e ka mam man c'o ta chi caquitijo. Aretak c'u xretamaj ri Jacob chi c'o trico pa Ejipt, xebutak bic ri e u c'ojol, ri u bixic ri e ka mam. Are nabe qui bic wa'. Aretak xebe che ri u camul, ri Jose xuk'alajisaj rib chquiwäch ri rachalal, jeri' ri paraon xretamaj e jachin tak ri rachalaxic ri Jose. Xtakan c'u ri Jose che u siq'uixic ri Jacob ri u tat xukuje' conojel ri e rachalal, e oxc'al olajuj chi winak. Xak jeri' xejekel ri Jacob pa Ejipt. Chila' xcäm wi. Xukuje' ri e ka mam xecäm chila'. Ri e u bakil ri Jacob xc'am bic pa Siquem, xemuk chupam ri mukubal ri xulok' ri Abraham chque ri ralc'ual ri Hamor ruc' sak puak chila' pa Siquem.” “Nakaj chic ri k'ij aretak cuban na ri Dios jas ri u chi'm ulok che ri Abraham, xq'uiy ri tinimit Israel, xeq'uiyir ri aj israelib pa Ejipt. Te c'u ri' xoc jun achi chic che ajawinel puwi' ri Ejipt, ri man xretamaj ta u wäch ri Jose. We ajawinel ri' xebusub ri e ka winakil, xuban c'ax chque ri e ka mam. Xtakanic chi ri alaj tak calc'ual quebeq'uiak canok rech quecämic. Pa tak ri k'ij ri' xalax ri Moises, je'l xil rumal ri Dios. Xq'uiyisax oxib ic' pa rachoch ri u tat. Aretak c'ut q'uiaktajinak chi canok, ri u mia'l ri ajawinel paraon xuyaco, xuq'uiyisaj, xuban ral che. Xtijox ri Moises che ronojel ri qui no'j ri e aj Ejipt. Ticarel c'ut pa tak ri tzij, xukuje' chque tak banoj. Aretak c'o chi cawinak u junab, xpe pa u c'u'x quebusolij ri u winakil, e are wa' ri aj israelib. C'o c'u jun k'ij xril jun u winakil ri cäban c'ax che rumal jun aj Ejipt. Xuto'o, xucämisaj c'ut ri aj Ejipt, xutoj u q'uexel ri c'ax ri xban che wa'. Pa ri u chomanic ri Moises, chi cäquich'ob ri e u winakil chi ri Dios quebutzokopij na rumal ri are'. Man xquich'ob ta c'ut. Chucab k'ij chic, xopan cuc' quieb aj israelib ri cätajin cäquich'ay quib. Are ta xraj cujamarisaj ri ch'o'j, xubij chque: ‘Achijab, ix iwachalal iwib. ¿Jasche quiban c'ax chbil iwib?’ Are c'u ri cätajin cuban c'ax che ri rachil xupakchi'j ri Moises, xubij che: ‘¿Jachin xatcojow che c'amal ka be xukuje' che k'atal tzij pakawi'? ¿La are cawaj quinacämisaj, je jas ri xabano aretak xacämisaj ri aj Ejipt iwir?’ Ri Moises, aretak xuta' we tzij ri', xanimajic, xk'ax pa Madian, xc'oji' chila', man u tinimit ta c'ut, xec'oji' c'u quieb u c'ojol. E oc'owinak chi cawinak (40) junab, xuc'ut rib jun tako'n aj caj chuwäch pa ri chaki'j uwo sak chunakaj ri juyub Sinai. Pa jun rak' k'ak' xuc'ut wi rib pa juwi' q'uix ri canicowic. Ri Moises xumay ri jun jasach ri xc'utwächin chuwäch. Xkeb che u ca'yexic, xuta' c'u ri u ch'abal ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel xubij: ‘In ri' ri qui Dios ri a mam, ri qui Dios ri Abraham, ri Isaac, xukuje' ri Jacob.’ Are c'u ri Moises xbirbitic, man cucoch' ta chic cärilo. Ri Ajawaxel xubij che: ‘Chebawesaj ri xajäb chque ri e awakan, rumal rech chi ri c'olbal ri at tac'al wi are tastalicalaj c'olbal. Kas wilom ri qui c'axc'olil ri winak re ri nu tinimit ri e c'o pa Ejipt. Nu tom chi quebok'ic. In kajinak ulok che qui tzokopixic. Camic c'ut tasaj, catintak bic pa Ejipt.’ Are Moises wa', ri xquetzelaj u wäch aretak xquibij: ‘¿Jachin xatcojow che c'amal be, xukuje' che k'atal tzij?’ Pune' jeri', are ri are' ri xtak bic rumal ri Dios che c'amal qui be paquiwi' xukuje' che to'l quech. Je xuban ri Dios rumal ri tako'n aj caj ri xuc'ut rib chuwäch pa ri juwi' q'uix. Are Moises wa' ri xebesan ulok ri ka mam. Xebuban mayibal xukuje' etal pa ri ulew Ejipt. Je xuban pa ri Quiäk Plo. Cawinak junab je xuban pa tak ri chaki'j uwo sak. Are Moises wa' ri xbin chque ri aj israelib: ‘Ri Ajawaxel, ri i Dios cuya' na jun k'axal u tzij chquixo'l ri iwachalal je jas ri in.’ Are Moises wa' ri xc'oji' cuc' ri comon aj israelib pa ri chaki'j uwo sak, ri xc'oji' ruc' ri tako'n aj caj ri xch'aben pa ri juyub Sinai, ri xc'oji' cuc' ri e ka mam. Are' c'ut ri xc'amow ri tzij re c'aslemal ri xuk'axej chke.” “Ri e ka mam, man xcaj taj xquinimaj we tzij ri'. Xane' xquitzak canok, xquitzolk'omij ri canima' ruc' ri Ejipt. Xquibij che ri Aaron: ‘Chebabana' ka diosib, ri quenabej na chkawäch. Are c'u we Moises ri', ri xujresaj ulok pa Ejipt, man keta'm taj jas xuc'ulmaj.’ Pa tak ri k'ij ri', xquiban jun dios ri junam ruc' jun alaj ama' wacax, xquichi'j c'u tabal tok'ob che ri qui dios, xquiban jun nimak'ij che u ya'ic u k'ij ri xquiban ruc' ri qui k'ab. Ri Dios xebuya' canok, xebujach che qui k'ijilaxic ri k'ij, ri ic', ri ch'imil. Jas ri tz'ibatal pa ri qui wuj ri e k'axal tzij: ‘Aj israelib, ¿la xebicämisaj lo awaj che tabal tok'ob chnuwäch, a xebiya' lo sipanic chnuwäch pa ri cawinak (40) junab aretak ix c'o pa tak ri chaki'j uwo sak? Man xiya' taj, xane' are xiwekaj ri cak'ijilax wi ri dios Moloc, xukuje' ri u ch'imil ri dios Repan, qui wächbal tak diosib ri kas ix xebibano che qui k'ijilaxic. Rumal ri' quixin q'uiak na bic pa jun ulew chic naj che ri Babilon.’ Xc'oji' ri Lic'om Rachoch re ri C'ulwächinic cuc' ri e ka mam pa ri chaki'j uwo sak, jas ri xtakan wi ri Dios aretak xubij che ri Moises chi chubana' je jas ri u cholajil ri c'utbal ri xrilo. Ri e ka mam xquic'am we Lic'om Rachoch Dios ri' che echbal, e are' tak c'ut ri e achilaninak ri Josue xquic'am ulok cuc' aretak xeboc che qui ch'äquic ri culew ri jule' tak tinimit chic, ri xeburokij bic ri Dios chquiwäch. Je c'u xtakex u banic c'ä pa tak u k'ijol ri David. Ri David xc'oji' ri u tok'ob ri Dios ruc'. Xutz'onoj chi chyok che chi cuban jun rachoch ri u Dios ri Jacob. Are c'u ri Salomon xyacow ri rachoch Dios. Pune' c'u ri Dios aj chicaj man cäc'oji' ta pa tak ja ri e banom che k'abaj, jas ri xubij ri k'axal tzij: ‘Ri caj are nu tem ajawibal, ri ulew are qui tac'alibal ri wakan. ¿Jas u wäch chi ja quiyac ta na chwe? cächa ri Ajawaxel. ¿O jas u wäch c'olbal quinuxlan ta wi? ¿La ma ta nu k'ab e banowinak conojel we jastak ri'?’ ” Ri Estebn xutakej u bixic: “Ri alak amak'el uxinak alak tac, e c'o xiquin alak xukuje' anima' alak ri man quecojon taj. Amak'el cak'atij alak u wäch ri Ruxlabal ri Dios. Alak junam c'u cuc' tak ri e mam alak. ¿Jachin ta chque ri e k'axal tak tzij ri ma ta xban c'ax che cumal tak ri e mam alak? Ri e are' xequicämisaj jachin tak ri xeyo'w u bixic ri u petic ri suc' ulinak c'ut, ri alak xjach alak pa ri cämical. Alak ri xc'am alak ri pixab cumal ri tako'nib aj caj, man xinimaj ta c'u alak.” Aretak xequita' jas xubij ri Estebn, xyactaj coyowal, xquikuch'uch'ej qui ware rumal rech ri u tzij. Nojinak c'u ri Estebn che ri Ruxlabal ri Dios, cäca'y chicaj, xril ri u juluwem ri Dios, xril ri Jesus tac'al pa ri u wiquiak'ab ri Dios. Xubij: “¡Chilampe' alak! Quebenwil ri caj e jakajoj, quinwil ri Rija'l Winak, c'o pa ri u wiquiak'ab ri Dios.” C'äte ri' ri winak xquirak qui chi' ruc' chuk'ab, xquitz'apij ri qui xiquin. Conojel xa' junam qui wäch xebe chrij ri Estebn. Xquesaj bic chuchi' ri tinimit, xquibuc' che abaj; e are' tak c'ut ri quetzujunic xcokxanij ri qui k'u' ruc' jun ala, Sawl u bi'. Xquibuc' ri Estebn che abaj. Ri Estebn xuta' ri u to'banic ri Ajawaxel, xubij: “Wajaw Jesus, c'ama' la ri wuxlabal.” Xxuquic, xurak u chi' ruc' chuk'ab: “¡Ajawaxel majilaj la we mac ri' chquij!” Xbitaj c'u wa' rumal, xcämic. Ri Sawl are' jun xuya' u tzij che ri u cämisaxic ri Estebn. Pa ri k'ij ri', xpe c'u jun nimalaj c'axc'olil chrij ri comon cojonelab ri c'o pa Jerusalen. Conojel xquijabuj quib, xebe pa tak ri tinimit re Judey xukuje' re Samar. Xuwi c'u ri takomxenlab man xebe taj. Jujun tak achijab ri e nimanelab che ri Dios, xquimuk ri Estebn, sibalaj c'u xcok'ej. Are c'u ri Sawl cutuquij ri comon cojonelab, coc pa tak ja. Quebucharchatej bic ri cojonelab chi achijab chi ixokib, quebucojo c'u can pa che'. Are c'u ri cojonelab ri xquijabuj quib, apawije' ri quebe wi, cäquitzijoj ri u tzij ri Dios chque ri winak. Ri Pelip, xkaj bic pa ri tinimit pa Samar, xutzijoj ri Crist chque ri winak chila'. Ri winak caquimulij quib, conojel c'ut junam qui wäch caquitatabej ri cubij ri Pelip, quequil c'ut ri mayibalalaj tak etal ri quebubano. E q'ui ri c'o itzel tak uxlabal chque, xebel bic ri uxlabal chque, cäquirak qui chi'; e q'ui cäminak qui cuerp xukuje' e q'ui ch'ocojib xecunaxic. Jeri' chi conojel ri winak pa ri tinimit ri' sibalaj xequicotic. C'o jun achi Simon u bi', ri ajitz ulok nabe pa ri tinimit ri' e u subum c'u ulok ri aj Samar xukuje' cujuluj c'u rib chi are' jun winak ri nim u k'ij. Conojel ri winak, chi ch'utik chi nimak, xquitatabej ri u tzij, xquibij: “Are wa' ri nimalaj u cuinem ri Dios.” Xquitatabej ri u tzij, rumal rech chi e u subum ulok ruc' ri ritzibal. Aretak c'u xecojon chque ri e utzalaj tak tzijol rech ri rajawibal ri Dios xukuje' ri rech ri Jesucrist ri xebutzijoj ri Pelip chque, xban c'ut ri qui bautism ri achijab xukuje' ri ixokib. Xukuje' ne ri Simon xcojonic, xukuje' xban c'ut ri u bautism. Xuchaplej c'ut rachilaxic ri Pelip, e u mayim c'ut ri nimak tak mayibal xukuje' tak ri e etal ri querilo. Ri takomxenlab ri e c'o pa Jerusalen, aretak xquito chi ri e aj Samar qui c'amom ri u tzij ri Dios, xequitak bic ri Lu' xukuje' ri Xuan chila'. E are c'u ri' xekaj bic, xebopan pa Samar. Xquiban ch'awem ruc' Dios paquiwi' ri cojonelab chila', rech cäquica'm ri Ruxlabal ri Dios. C'ä majok c'u chpetok ri Ruxlabal ri Dios puwi' jachin jun chque; xak xuwi c'u banom ri qui bautism pa ri u bi' ri Ajawaxel Jesus. Are' c'u ri Lu' xukuje' ri Xuan xequiya' ri qui k'ab paquiwi', xquic'am c'ut ri Ruxlabal ri Dios. Ri Simon, aretak xrilo chi ri Ruxlabal ri Dios capetic aretak ri takomxenlab caquiya' ri qui k'ab paquiwi' ri winak, xuchi'j puak chque. Xubij c'u chque: “Chiya' we cuinem ri' xukuje' pa nu k'ab in, rech apachin quinya' wi ri nu k'ab puwi', cuc'am ri Ruxlabal ri Dios.” Are c'u ri Lu' xutzelej u bixic che: “¡Ri a puak chsach u wäch awuc', u mac rech chi cachomaj cuya' cälok' ri u sipanic ri Dios ruc' puak! Ri at man ya'tal ta jubik' chawe chi cac'amowaj, man suc' ta c'ut ri awanima' chuwäch ri Dios. Chaq'uexa' ri a c'u'x, chaya' can we awetzelal ri'. Chabochi'j ri Ajawaxel, craj ne cusach a mac che ri xachomaj pa awanima'. Quinwil c'ut chi at nojinak che c'ayil, quinwilo chi at ximom rumal ri etzelal.” Ri Simon xubij che: “Chibochi'j ba' ri Ajawaxel panuwi', rech man cäpe ta panuwi' jun chque we jastak ri' ri i bim.” Aretak e k'alajisaninak chic quiyo'm chi c'ut ri u tzij ri Dios, ri takomxenlab xquiya' u bixic ri c'ac' tzijol pa tak ri alaj tak tinimit aj Samar, xetzelej c'ut pa Jerusalen. Are c'u ri tako'n aj caj re ri Ajawaxel xuch'abej ri Pelip, xubij che: “Chatwalijok, jät pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij pa ri be ri cäbe pa Jerusalen, cäkaj pa Gaz.” We be ri' cak'ax chupam ri chaki'j uwo sak. Ri Pelip xwalij c'ut, xbec. Xurik c'u jun achi aj Etiopiy. We achi ri' banom che chi man cäcuin taj cac'uli'c. Yo'm takanic pa u k'ab rumal ri Candas ri chuchu' ajawinel puwi' ri Etiopiy. We achi ri' cojom puwi' ronojel ri u k'inomal. Ri are' xpe che k'ijilanic pa Jerusalen. Cätajin cätzelejic, t'uyul pa ri u carwaj, cätajin cusiq'uij u wäch ri u wuj ri Isaiy ri k'axal tzij. Ri Uxlabaxel xubij che ri Pelip: “Jät ruc' ri achi ri c'o pa ri carwaj.” Ri Pelip xxiq'uinic, xuto chi ri achi cätajin cusiq'uij u wäch ri wuj ri xutz'ibaj ri Isaiy ri k'axal tzij. Xubij che: “¿La cach'ob ri casiq'uij?” Ri aj Etiopiy xubij: “¿Jas ta quinban che u ch'obic, we man c'o jachin cäc'utuw chnuwäch?” Xuta' tok'ob che ri Pelip chi chpakalok, cht'uyul ruc'. Are Tz'ibatalic wa' ri cätajin cusiq'uij u wäch: “Xc'am bic jacha' jun chij pa ri pilibal, jacha' jun alaj chij ri man cäch'aw taj chquiwäch ri e socal tak rij, jewa' mawi xujak ta ri u chi'. Xmach'irisaxic, man xban ta suq'uilal che; ¿jachin ta lo ri cacuinic cutzijoj ri rija'lil? Xesax c'u ri u c'aslemal cho ri uwächulew.” Ri aj Etiopiy xubij che ri Pelip: “Quintz'onoj jun tok'ob chabij chwe, ¿jachin chrij xubij wi wa' ri k'axal tzij? ¿La xubij chbil rib, o xubij chrij jun chic?” Ri Pelip xch'awic, xuchaplej ruc' we Tz'ibatalic ri cätajin cusaq'uij ri aj Etiopiy, xebutzijoj c'ut ri utzalaj tak tzij ri xebubij ri Jesus. Oc'owinak chi c'u jubik', xeboc'ow pa jun c'olbal jawije' ri e c'o wi ja', xubij ri aj Etiopiy: “E c'o ja' waral; ¿la ma ta lo cuya' cäban ri nu bautism?” Ri Pelip xubij: “We catcojon ruc' ronojel awanima', cuya' cäbanic.” Ri are' xubij che: “In quincojo chi ri Jesucrist are u C'ojol ri Dios.” Xutak c'ut u chacabaxic ri carwaj; e quieb c'ut xekaj bic jawije' c'o wi ja', xeboc c'ut pa ri ja', are' c'u ri Pelip xuban ri u bautism ri aj Etiopiy. Aretak xebel ulok pa ri ja', ri Uxlabal re ri Ajawaxel xuc'am bic ri Pelip, man xil ta chic rumal ri aj Etiopiy; xutakej c'ut ri u be cäquicotic. Are c'u ri Pelip c'äte xuna'o c'o chic pa ri tinimit Azot. Aretak xoc'owic, xutzijoj ri utzalaj tak tzij chque ri winak pa conojel ri tinimit, c'ä xopan na pa Sesarey. Are' c'u ri Sawl man u tanabam ta u cojic xibin ib re cämical chque ri cojonelab che ri Ajawaxel. Rumal ri', xbe che u tzijobexic ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob. Xebuta' wuj chque ri k'atbal tak tzij rech cabe pa tak ri ja ri caquitijoj wi quib ri aj judeyib ri e c'o pa Damasc, che qui tzucuxic ri quitakem ri C'ac' Be, chi achijab chi ixokib, yutuyuj ta c'ut quebuc'am ta ulok pa Jerusalen. Benak pa ri be, aretak xa jubik' man copan na pa Damasc, chanim xsutix rij rumal jun sakil aj chicaj ri cäjuluwic. Xtzak c'u ri Sawl pa ulew, xuta' jun ch'abal ri xubij che: “Sawl, Sawl, ¿jasche cäban c'ax chwe?” Ri Sawl xuban c'otoj chi'aj: “¿Ajawaxel, jachin ri lal?” Ri ch'abal xutzelej c'ut u bixic che: “In ri' ri Jesus, ri cätajin cac'axc'obisaj. Chatwalijok. Chatoc bic pa ri tinimit. Cäbix c'u na chawe jas ri rajawaxic cabano.” Ri achijab ri e benak ruc' ri Sawl xetaq'ui'c, xememaric aretak xquita' ri ch'abal; man c'o ta c'u jachin xquilo. Xwalij c'u ri Sawl cho ri ulew; xebujak ri u bak'wäch, man caca'y ta chic. Je c'u ri' xyukex bic che ri u k'ab, xc'am bic pa Damasc. Xc'oji' oxib k'ij chila' man xca'y taj, man xwa' taj, mawi xuq'uianic. Jekel c'u jun cojonel pa Damasc, Ananiy u bi', ri xuc'ut rib ri Ajawaxel chuwäch pa jun c'utwächinic xubij c'u che: “¡Ananiy!” Ri are' xutzelej u bixic: “In c'olic, Wajaw.” Ri Ajawaxel xubij che: “Chatwalijok, jät pa ri be ri cabix Colom che, catopan cho rachoch ri Juds. Chatzucuj chila' jun achi Sawl u bi', are aj Tars. Cätajin cuban ch'awem ruc' Dios. Pa jun c'utwächinic c'ut, xril jun achi Ananiy u bi', ri coc bic, cuya' ri u k'ab puwi', rech cäca'yic.” Ri Ananiy xubij che: “Wajaw, nu tom u tzijol we achi ri', e q'ui qui bim chwe conojel ri itzel tak c'ax ri e u banom chque ri tastalic tak winak ech la pa Jerusalen. Yo'm c'u takanic pa u k'ab cumal ri c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob chi quebuyut bic conojel ri caquinataj ri bi' la.” Xubij ri Ajawaxel che: “Jät. Nu cha'om c'ut we achi ri' rech quinuk'alajisaj chquiwäch ri winak ri e re jule' nimak tak tinimit chic, chquiwäch ri ajawinelab xukuje' chquiwäch ri aj israelib. Quinc'ut c'u na chuwäch joropa' ri q'uialaj c'ax curik na rumal rech ri nu bi'.” C'äte ri' xbe ri Ananiy, xoc pa ri ja jawije' ri c'o wi Sawl. Xuya' ri u k'ab puwi', xubij che: “Sawl, wachalal, ri Ajawaxel Jesus, ri xuc'ut rib chawäch pa ri be ri at petinak wi, xinutak ulok rech catca'yic, rech catnojisax che ri Ruxlabal ri Dios.” Chanim xetzak chque ri e u bak'wäch ri Sawl jujun jasach ri e je ta ne solot, xca'y chi c'u jumul. Xwalijic, xban c'ut ri u bautism. Xwa' c'ut, xpe chi c'u jumul ri u chuk'ab. Xcanaj c'u na quieb oxib k'ij cuc' ri cojonelab ri e c'o pa Damasc. Chanim ri Sawl xutzijoj ri Jesus chque ri winak pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xubij chi ri Jesus are ri u C'ojol ri Dios. Conojel ri xquitatabej ri u tzij, xemayinic, xquibij: “¿La ma ta are' wa' xbanow c'ax chque ri winak pa Jerusalen ri caquinataj ri u bi' ri Jesus? ¿La ma ta xukuje' petinak waral che quiyutic bic quebuc'am c'u bic chquiwäch ri e c'amal qui be ri cojol tabal tok'ob?” Are c'u ri Sawl sibalaj xucoj u chuk'ab, xsach qui c'u'x ri aj judeyib ri e c'o pa Damasc, xuc'ut c'u chquiwäch chi kastzij ri Jesus are ri Crist. E oc'owinak chi c'u q'ui k'ij, ri aj judeyib xquimulij quib che u cämisaxic ri Sawl. Ri are' c'ut xretamaj ri qui chomanic. Ri aj judeyib queyem ri Sawl chquichi' tak ri roquibal ri tinimit chi pa k'ij chi chak'ab rech cäquicämisaj. E are' c'u ri cojonelab, xquiya' chupam jun nimalaj chicäch chak'ab xquikasaj bic chrij ri nimalaj tapia ri c'o chrij ri tinimit. Aretak ri Sawl xopan pa Jerusalen, are ta xraj xurik rib cuc' ri cojonelab. Conojel c'ut cäquixe'j quib chuwäch, man c'u cäquicoj taj chi cojonel chic. Are c'u ri Bernabe xuc'am bic chquiwäch ri takomxenlab. Xutzijoj chque chi ri Sawl rilom ri Ajawaxel pa ri be, xtzijobex c'u rumal ri Ajawaxel, xukuje' chi ri Sawl man xuxe'j ta rib che u tzijoxic ri Jesus pa Damasc. Xcanaj can ri Sawl cuc', coquic, quel bic pa Jerusalen, man xuxe'j ta rib che u tzijoxic ri Ajawaxel. Xebutzijobej xukuje' xchomalan cuc' ri aj judeyib ri quech'aw pa grieg; ri e are' c'ut cäquitzucuj u cämisaxic. Ri achalaxelab, aretak xquetamaj wa' xquic'am bic ri Sawl, pa ri tinimit Sesarey, xquitak c'u bic pa ri tinimit Tars. Are c'u ri comon cojonelab pa ronojel Judey, pa Galiley xukuje' pa Samar e c'o pa jamaril, cätajin cäbin pa xe'n rib chuwäch ri Ajawaxel. Cäq'uiyiric, rumal rech chi cäcu'bisax u c'u'x rumal ri Ruxlabaxel. Ri Lu' xoc'ow pa tak conojel ri c'olbal, xkaj bic cuc' ri tastalic tak cojonelab ri e c'o pa ri tinimit Lid. Chila' xurika' wi jun achi Eney u bi'. Ri wajxakib junab chic kajinak pa ch'at, cäminak ri u cuerp. Ri Lu' xubij che: “Eney, ri Jesucrist catucunaj. Chatwalijok, chasuc'umaj can ri a ch'at.” Chanim c'ut xwalijic. Conojel ri aj Lid cuc' conojel ri aj Saron xquil ri Eney. Xquiya' c'u can ri ojer tak qui cojonic, xecojon che ri Ajawaxel. Pa ri tinimit Jop c'o jun cojonel chuchu' Tabit u bi', pa ri ch'abal grieg u bi' Dorcs. We chuchu' ri' amak'el cuban utzalaj tak chac, cuya' tak ri cajwataj chque ri mebayib. Pa tak ri k'ij ri', ri Dorcs xyawajic, xcämic. Aretak xch'ajtaj ri u cuerp, xya' pa jun cawik ja. Ri tinimit Lid nakaj c'o wi che ri tinimit Jop. Ri cojonelab, aretak xquito chi c'o ri Lu' pa Lid, xequitak bic quieb achijab che u bixic che: “Chpeta la pa Jop chanim.” Ri Lu' xwalijic, xerachilaj bic. Aretak xopanic, xquic'am bic pa ri cawik ja. E conojel ri chuchuyib malca'nib quebok'ic, quequic'ut ri atz'iak xukuje' ri u pam tak atz'iak ri xuban ri Dorcs aretak c'ä c'aslic. Are c'u ri Lu' xeresaj apan conojel. Xxuquic, xuban ch'awem ruc' Dios. Xca'y che ri cäminak, xubij c'ut: “¡Tabit, chatwalijok!” Xebujak c'ut ri e u bak'wäch, aretak xuca'yej ri Lu', xt'uyic. Ri are' xuya' ri u k'ab che, xuwalijisaj. Xebusiq'uij ri cojonelab xukuje' ri chuchuyib malca'nib. Xutac'aba' ri Dorcs chquiwäch c'aslic. Xetamax c'u wa' pa ronojel ri tinimit Jop. E q'ui xecojon che ri Ajawaxel. E q'ui k'ij xcanaj can ri Lu' pa Jop cho rachoch jun achi Simon u bi', k'ulul rismal tz'um. C'o jun achi pa ri tinimit Sesarey, Cornel u bi'. Are qui nimal jun sient ajch'ojab ri cäbix aj ital che. Are' jun achi nimanel che ri Dios ri junam cuc' conojel ri e rachalaxic quek'ijilan che ri Dios. Xukuje' nim ri puak ri cuya' che qui to'ic ri aj judeyib. Cuban ch'awem ruc' Dios amak'el. Pa jun k'ij, cäraj ne pa ri urox jok'otaj benak k'ij, xc'utun jun c'utwächinic chuwäch: kas xril jun tako'n aj caj re ri Dios ri xoc bic jawije' ri c'o wi, xubij c'u che: “¡Cornel!” Ri Cornel xca'y che, xuxe'j rib, xubij: “¿Jas ri', Ajawaxel?” Ri tako'n aj caj xubij che: “Ri Dios utz cäril wi chi caban ch'awem, chi caya' tak to'banic chque ri c'o cajwataj chque. Chebataka' ba bic achijab pa Jop che u siq'uixic ri Simon ri cäbix Lu' che. Ri rokxanim rib cho rachoch jun Simon chic, ri k'ulul rismal tz'um. C'o ri rachoch chuchi' ri plo.” Aretak benak chic ri tako'n aj caj ri xtzijon ruc' ri Cornel, xebusiq'uij quieb pataninel tak rech xukuje' jun ajch'o'j ri cäniman che ri Dios, jun chque ri cucu'ba' u c'u'x chquij. Aretak u tzijom chi ronojel chque, xebutak bic pa Jop. Chucab k'ij, aretak e benak pa ri be, xa' jubik' man quebopan pa ri tinimit, ri Lu' xpaki' puwi' ri ja che u banic ch'awem ruc' Dios, chunakaj ri tiq'uil k'ij. Xpe c'u jun nimalaj numic che, are ta xraj xwa'ic, c'ä cätajin cäsuc'umax c'u ri wa, aretak xpe jun c'utwächinic chuwäch: Xril ri caj jakalic, cätajin cäkaj ulok jun jasach, je ta ne ri u banic jun nimalaj sak atz'iak, are wa' xkasax ulok che ri quiejeb u tza'm, c'ä cho ri ulew. Chupam c'ut e c'o wi ronojel qui wäch awaj cajcaj cakan awaj ri cäquijuruj quib xukuje' awaj ri e c'o qui xic'. Xuta' c'u jun ch'abebal, ri xbin che: “Chatwalijok, Lu'. Chatpilonok, chatwok c'ut.” Ri Lu' xubij: “Jayi', Wajaw. Man c'o ta jumul nu tijom jun jasach tz'il mawi ri man josk'im taj.” Ri ch'abebal xch'aw chi jumul, xubij che: “Ri xjosk'ix rumal ri Dios, mabij tz'il che.” Oxmul xban wa'. Chanim ri jasach xyac chi bic chicaj. Ri Lu' cätajin cäsach u c'u'x chi jas ri' ri jun jasach ri xc'utwächin chuwäch rumal ri Dios, aretak ri achijab ri xetak bic rumal ri Cornel, xequirika' ri rachoch ri Simon, e tac'atoj cho ri uchi'be. Xech'awic, xquita' we chila' rokxanim wi rib jun Simon, ri xukuje' cäbix Lu' che. Ri Lu' cätajin cuchomaj ri c'utwächinic ri xrilo, aretak xubij ri Ruxlabal ri Dios che: “Chawilampe', catquitzucuj oxib achijab. Chatwalijok, chatkaj bic, muban quieb a c'u'x, jät cuc'. In c'ut xebentak ulok wa'.” Xkaj c'u ulok ri Lu'. Xubij chque ri achijab: “In ri' ri quinitzucuj. ¿Jas ri i takquil?” Ri e are' xquitzelej u bixic che: “Ri Cornel, are' ri qui nimal jun sient ajch'ojab. Are' suc'alaj achi ri cuna' rib chuwäch ri Dios, utz u tzijol cumal conojel ri aj judeyib. Are' xujtakow ulok. Xbix che rumal jun tako'n aj caj, chi catakan che siq'uixic la rech cabe la cho rachoch chutatabej c'ut ri cabij na la che.” C'äte ri' ri Lu' xebucoj pa ja, xuya' qui warabal. Chucab k'ij xwalijic, xachilax u bic cumal jujun kachalal aj Jop. Chucab k'ij xebopan pa Sesarey. Ri Cornel e reyem. E u siq'uim ri rachalal xukuje' jujun e rachil, ri kas canima' cuc'. Aretak oquem cuban ri Lu', xel ulok ri Cornel che u c'ulaxic, xxuqui' chuwäch, che u k'ijilaxic. Ri Lu' xuwalijisaj, je xubij wa': “Chatwalijok. Xukuje' ri in in winak jas ri at.” Aretak c'u tzijoninak chic ruc', xoc bic, xeburik q'ui winak qui mulin quib. Xubij chque: “Ri ix quich'obo chi man ya'tal ta che jun aj judey cärachilaj o coc pa rachoch jun ri man u winakil taj. Are c'u ri Dios u c'utum chnuwäch chi man cuya' taj quinbij chi man josok' taj jun winak, o tz'il. Rumal c'u wa', aretak xinsiq'uixic, xinpetic man xuban ta quieb nu c'u'x. Je c'u ri' quinta' chiwe: ¿Jas ri xinisiq'uij wi?” Ri Cornel xutzelej u bixic: “C'o chi quiejeb k'ij je jok'otaj wa' in c'o chupam ri wachoch pa ri urox jok'otaj c'ut benak k'ij cätajin c'u quinban ri ch'awem ruc' Dios, aretak xinwil jun achi xtaq'ui' chnuwäch, cäjuluw ri ratz'iak. Je xubij wa' chwe: ‘Cornel, tatajinak ri a ch'awem rumal ri Dios natal c'u che chi c'o a yo'm chque ri mebayib. Chattakan ba bic pa Jop che u siq'uixic jun achi Simon u bi', ri cäbix Lu' che. Are wa' rokxanim rib cho rachoch ri Simon, ri k'ulul rismal tz'um, c'o ri rachoch chuchi' ri plo.’ Chanim xintakan bic awuc', ri at c'ut utz xabano xatpetic. Camic c'ut, konojel uj c'o waral chuwäch ri Dios rech cäkatatabej ronojel jas ri at u takom wi ri Ajawaxel che u bixic chke.” Ri Lu' xuchaplej tzijonem, xubij c'ut: “Camic quinch'obo chi kastzij ri Dios man jalan ta queril wi tak ri winak. Xane' apachin ta ne ri cuxe'j rib chuwäch pa apachique tinimit, ri cuban ri suc', are ri' cäc'am rumal ri Dios. Ri Dios xutak ulok ri u tzij chque ri e rija'l ri Israel, cutzijoj c'u jamaril chque ri winak rumal ri Jesucrist. Are wa' ri Kajaw konojel. Ix iweta'm ri xc'ulmax ulok pa ronojel Judey. Xchaplex ulok c'ä pa Galiley aretak xbitaj chque ri winak rumal ri Xuan xban c'ut ri qui bautism. Iweta'm chi ri Dios xunojisaj ri Jesus aj Nazaret che cuinem xukuje' che ri Ruxlabal ri Dios, xukuje' chi ri Jesus xebuban utzil xukuje' xebucunaj conojel ri qui rikom c'ax pa u k'ab ri itzel. Xcuin c'u wa' che u banic rumal rech chi c'o ri Dios ruc'. Ri uj c'ut xekil ri jastak ri xuban ri Jesus pa tak ri culew ri aj judeyib xukuje' pa Jerusalen. Xc'am c'u bic pa cämisaxic xtzayabax cho jun ripibal. Ri Dios c'ut xuc'astajisaj churox k'ij, xuban c'ut chi xuc'ut rib chkawäch. Man xuc'ut ta rib chquiwäch conojel ri winak, xane' chquiwäch ri e cha'tal rumal ri Dios rech cäquilo. Uj ri' ri xujwa' ruc', ri xujuq'uian ruc' aretak c'astajinak chic chquixo'l ri cäminakib. Ri are' c'ut xujutak bic chi quekaya' u tzijoxic chque ri winak xukuje' ka k'alajisaj c'ut chi are' wa' ri cojom rumal ri Dios che k'atal tzij paquiwi' ri e c'asc'oj xukuje' paquiwi' ri cäminakib. Conojel c'ut ri e k'axal tak tzij qui yo'm u bixic ri Jesus, quibim c'ut chi jachintak ri quecojon che are' caquic'amowaj na ri cuyubal macaj rumal ri are'.” C'ä cätajin cubij ri Lu' we tzij ri', ri Ruxlabal ri Dios xkaj ulok paquiwi' conojel ri cätajin cäquitatabej ri xubij. Ri cojonelab, ri aj judeyib ri e achilaninak ri Lu', xquimayo chi ri Ruxlabal ri Dios xya'taj xukuje' chque ri man aj judeyib taj. Xequita' c'ut chi quetzijon pa tak niq'uiaj tak ch'abal chic, chi cäquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios. Are' c'u ri Lu' xubij: “¿La cuya' ta c'ut cäk'atixic chi we winak ri', ri qui c'amom ri Ruxlabal ri Dios je jas ri uj, chi mat cäban ri qui bautism?” Xtakan c'ut chi pa ri u bi' ri Jesucrist chi chban ri bautism. Xquibochi'j c'u ri Lu' chi chcanaj can quieb oxib k'ij cuc'. Xquetamaj c'u ri takomxenlab xukuje' ri kachalal ri e c'o pa Judey chi xukuje' ri man aj judeyib taj qui cojom ri u tzij ri Dios. Aretak c'u xtzelej ri Lu' pa Jerusalen, xepe jujun cojonelab ri aj judeyib xquic'ulelaj. Xquibij che: “¿Jasche xatbe che qui solixic ri man aj judeyib taj, xat wa' c'u ne cuc'?” Ri Lu' xuchaplej c'u u bixic pa u cholajil ronojel ri xc'ulmaxic. Xubij: “Aretak in c'o pa Jop, cätajin quinban ch'awem ruc' Dios, xinwil jun c'utwächinic: xinwil jun jasach ri cajunamataj ruc' jun nimalaj sak atz'iak ri ximital ri quiejeb u tza'm cätajin cakaj ulok chicaj, xkaj ulok chnuwäch. Aretak kas xinca'y che, xebenwil awaj cajcaj cakan e c'o chupam, xukuje' juyubal tak awaj. Xukuje' e c'o awaj ri cäquijuruj quib, xukuje' chicop ri e c'o qui xic'. Xinta' c'u jun ch'abal ri xubij chwe: ‘Chatwalijok, Lu'. Chatpilonok, chatwok c'ut.’ Xinbij c'ut: ‘Jayi', Wajaw. Man c'o ta jumul oquinak ta jun jasach pa nu chi' ri tz'il mawi ri man josk'im taj.’ Ri ch'abal ri xpe chicaj xinuch'abej chucamul, xubij chwe: ‘Ri xjosk'ix rumal ri Dios, mabij tz'il che.’ Oxmul xban wa'. Ronojel c'ut xjic' chi bic chicaj. Chanim c'ut xetaq'ui' oxib achijab chuchi' ri uchi'be ri in c'o wi. Ri e takom ulok pa Sesarey che nu siq'uixic. Ri Uxlabaxel xubij chwe chi quebenwachilaj bic, chi muban quieb nu c'u'x. Xukuje' xincachilaj bic we wakib kachalal ri', xujoc c'u bic pa rachoch jun achi. Ri are' xuya' u bixic chke chi xril jun tako'n aj caj ri xtaq'ui' ruc', xubij che: ‘Chattakan bic pa Jop che u siq'uixic jun achi Simon u bi' ri cäbix Lu' che. Are c'u cabin na chawe jas ri cabano catcolotajic, xukuje' conojel ri e awachalaxic.’ Aretak xinchaplej qui tzijobexic, xkaj ulok ri Ruxlabal ri Dios paquiwi', je jas xuban chque uj pa ri tictajic. Xnataj c'u chwe ri u bim ulok ri Ajawaxel: “Ri Xuan xuban ri bautism pa ri ja', are' c'u ri ix quixcoji' na pa ri Ruxlabal ri Dios. We c'u ri Dios xa' junam xusipaj chque jas ri xusipaj chke uj, ri uj cojoninak che ri Kajaw Jesucrist, ¿jachin ta c'u lo ri' ri in, ri quincuin ta che u k'atixic ri Dios?” Aretak ri kachalal xequita' we jastak ri', man xech'aw ta chic, xquinimarisaj u k'ij ri Dios, xquibij: “¡Xukuje' ri Dios u yo'm chque ri man aj judeyib taj chi cäquiq'uex qui c'u'x rech cäc'oji' junalic qui c'aslemal!” Ri cojonelab ri qui jabum quib rumal rech ri c'ax ri xpe chquij aretak xcämisax ri Estebn, xeboc'ow pa tak e q'ui tinimit. Xebopan c'ä pa Penis, pa Chipr, xukuje' pa Antioquiy. Xak xuwi c'u chque ri aj judeyib xquitzijoj wi ri tzij; man xquibij ta chque ri niq'uiaj winak chic. E c'o c'u jujun chque, e cojonelab wa' aj Chipr xukuje' aj Siren, aretak xebopan pa Antioquiy, xukuje' xequich'abej ri man aj judeyib taj, xquitzijoj ri utzalaj tak tzij re ri Ajawaxel Jesus chque. Ri u k'ab ri Ajawaxel c'o cuc'. E q'ui xecojonic, xequiya' can ri ojer tak qui cojonic, xecojon che ri Ajawaxel. Xtataj u tzijol wa' cumal ri cojonelab re ri comon cojonelab ri c'o pa Jerusalen, xquitak c'u bic ri Bernabe rech cäbe pa Antioquiy. Aretak xopanic, xrilo chi c'o ri u tok'ob ri Dios cuc' ri cojonelab chila', xquicotic. Xebupixbej conojel chi cäquiterenej ri Ajawaxel ruc' ronojel canima', chi jic chetaken che ri Ajawaxel. Ri Bernabe are utzalaj achi, nojinak che ri Ruxlabal ri Dios, xukuje' pa ri u cojonic, xukuje' q'ui winak xecojon che ri Ajawaxel. Xbe c'u ri Bernabe pa Tars che u tzucuxic ri Sawl. Aretak xurik ri Sawl, xuc'am ulok pa Antioquiy. Xec'oji' cuc' ri comon cojonelab chila' ronojel ri jun junab, e q'ui winak xequitijoj. Pa Antioquiy c'ut ri xebinax wi nabe mul ajcristib chque ri e cojonelab. Pa tak ri k'ijol ri' xebel ulok jujun k'axal tzij pa Jerusalen, xebopan pa Antioquiy. Jun chque wa' are Agab u bi', ri are' xtaq'ui'c, xuk'alajisaj rumal ri Uxlabaxel chi cäpe na jun nimalaj wi'jal cho ronojel ri uwächulew. Xpe c'u wa' pa tak ri k'ij aretak ri Clawd are k'atal tzij. Ri cojonelab c'ut ri e c'o pa Antioquiy xquichomaj u takic bic jun to'banic chque ri kachalal ri e c'o pa Judey, jas ri quecuin che u ya'ic. Je c'u xquibano, xquitak c'u bic jun to'banic pa u k'ab ri Bernabe xukuje' ri Sawl rech quequiya' chque tak ri tatayib ri quetakan pa ri comon cojonelab pa Judey. Pa tak ri k'ij ri' ri ajawinel Herod xebuc'axc'obisaj jujun chque ri e re ri comon cojonelab. Xtakanic chi cacämisax ri Santiag che ch'ich', ri rachalal ri Xuan. Aretak xrilo chi xkaj chquiwäch ri aj judeyib, xukuje' xuchap ri Lu'. Are c'u k'ijol wa ri quetijow ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am cuc'. Chaptajinak chic ri Lu', xuya' pa che', xujach pa qui k'ab ri ajch'ojab. Ri ajch'ojab e waklajuj, e cajcaj mulaj. Ri Herod cuchomaj cäresaj ulok ri Lu' chquiwäch ri winak aretak oc'owinak chic ri nimak'ij re ri Oc'owem. Chajin c'u ri Lu' pa che'. Are c'u ri e comon cojonelab man xquitanaba' ta ri u banic ch'awem ruc' Dios puwi' ri Lu' ruc' ronojel canima'. Pa ri u chak'abil ri k'ij ri xresaj ta ulok ri Herod, ri Lu' cätajin cäwar chquixo'l quieb ajch'ojab, ximom che quieb tikom ch'ich', e c'o chi c'u niq'uiaj chajinelab chuchi' ri che' che u chajixic ri che'. Xak c'u c'ätetal xopan jun aj cajalaj u tako'n ri Ajawaxel xtaq'ui' chuxcut ri Lu', xtunun c'u jun sakil pa ri che'. Xunak ri Lu' pa ri u c'alc'a'x, xuc'asuj, xubij che: “¡Aninak chatwalijok!” Ri tikom ch'ich' xetzak chque ri u k'ab ri Lu'. Ri tako'n aj caj xubij che: “Chacojo' ri awatz'iak xukuje' ri a xajäb.” Jeri' xubano. Ri tako'n aj caj xubij che: “Chach'uku' awib ruc' ri a k'u', chinaterenej.” Xel bic, ri Lu' xuterenej; man xuch'ob ta c'ut chi kas je quelic jas ri cätajin cuban ri tako'n aj caj. Are c'u pa u c'u'x chi xa' cätajin cäril jun c'utwächinic. Xeboc'ow chquiwäch ri nabe tak chajinelab, xeboc'ow chquiwäch ri ucab. Aretak c'u xebopan chuwäch ri uchi'be, ri re räx ch'ich' ri quel bic pa ri tinimit, xujak rib pa rech wi chquiwäch. Xebel ulok, xcoc'owisaj ri nabe u xo'l be; ri tako'n aj caj c'ut xuya' can u tuquiel. Ri Lu', aretak xul pa sak, xubij: “Camic xinwetamaj chi kastzij ri Ajawaxel u takom ulok ri u tako'n aj caj che wesaxic pa u k'ab ri Herod. Xinresaj chuwäch ronojel ri queyem ri aj judeyib chi quinrik na.” Aretak kas xuch'ob wa', ri Lu' xbe cho rachoch ri Mariy ri u nan ri Xuan ri cäbix Marcux che. Chila' qui mulin wi quib e q'ui, cätajin cäquiban ch'awem ruc' Dios. Aretak xuc'oroc'a ri uchi'be, xpe jun ali che rilic jachinok, ri Rods u bi'. Aretak xuta' ri u ch'abal, xuch'obo chi are ri Lu', man xujak ta c'u ri uchi'be rumal rech ri u quicotemal, xane' xxiq'uin che u ya'ic u bixic chi ri Lu' tac'al chi' ri be. Ri e are' xquibij che: “¡At ch'ujirinak!” Ri Rods xujiquiba' u bixic chi kastzij are' ri Lu'. Ri e are' caquibij: “Man are' taj; are' ri u tako'n aj caj ri chajil rech.” Ri Lu' sibalaj xuc'oroc'a ri uchi'be. Aretak xquijako, xquilo, xquimayo. Ri are' c'ut xuban etal ruc' ri u k'ab chi mech'awic. Xubij chque jas xuban ri Ajawaxel che resaxic ulok pa ri che'. Xubij: “Chiya' u bixic wa' che ri Santiag xukuje' chque ri e kachalal.” Xel bic, xbe pa jun c'olbal chic. Aretak xsakaric, sibalaj xquituquij quib ri ajch'ojab, man cäquich'ob taj jas xc'ulmataj ruc' ri Lu'. Ri Herod xutzucuj, man xurik ta c'ut. Aretak u c'otom chic qui chi' ri chajinelab, xtakan che qui c'amic bic pa cämisaxic. Xel c'u bic ri Herod pa Judey, xbe pa Sesarey, xejekel c'u chila'. Oyowarinak c'u ri Herod chquij ri aj Tir xukuje' ri aj Sidon. Ri e are' c'ut xquichomala' ulok chquixo'l, xepe chuwäch ri Herod, aretak qui ch'äcom chic ri Blast, ri c'o u takanic puwi' ri u warabal ri ajawinel. Rumal ri are' xquitz'onoj jamaril che, are c'u ri Tir xukuje' ri Sidon e tzukum rumal ri ulew ri ajawinel. Ri Herod xuch'ic jun k'ij chque. Xopan c'u ri k'ij, ri Herod u cojom ri je'lalaj ratz'iak re ajawinel, xt'uyi' pa ri cäk'at wi tzij, xtzijon c'u chquiwäch. Ri winak xquirak qui chi': “¡U ch'abal ri Dios wa', man rech ta winak!” Chanim ri Herod xsoc rumal jun tako'n aj caj rech ri Ajawaxel, rumal rech chi man xunimarisaj ta u k'ij ri Dios. Kuchum ri u cuerp cumal xjut, xcämic. Are c'u ri u tzij ri Dios xq'uiyic, xtzijox pa tak q'ui c'olbal. Aretak ri Bernabe rachil ri Sawl, xbantaj ri qui patan ri xequibana' pa Jerusalen, xetzelej ulok. Xquic'am ulok ri Xuan che cachil ri cäbix Marcux che. E c'o k'axal tak tzij xukuje' ajtijab chquixo'l ri comon cojonelab aj Antioquiy. E are wa' ri Bernabe, ri Simeon ri cäbix K'ek che, ri Lus aj Siren, ri Manaen ri junam xq'uiyisax ruc' ri Herod ri k'atal tzij re Galiley, xukuje' ri Sawl. Pa jun k'ij cätajin cäquik'ijilaj ri Ajawaxel, man cätajin quewa' taj, xubij c'u ri Ruxlabal ri Dios chque: “Chebitasa' chwe ri Bernabe xukuje' ri Sawl che ri chac ri e nu siq'uim wi.” Aretak c'ut, bantajinak chic ri ch'awem ruc' Dios xukuje' bantajinak chic ri man u tijowic ta wa, xequiya' ri qui k'ab paquiwi', xequijach bic. Ri e are' e takom bic rumal ri Ruxlabal ri Dios, xekaj bic pa Seleusiy. Chila' c'ut xebel wi bic pa jun nim jucub, xebe pa Chipr. Aretak e c'o pa Salamin, xquitzijoj ri u tzij ri Dios pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. C'o c'u ri Xuan che pataninel quech. Xquibinibej c'u ronojel ri Chipr xebopan c'ä pa Paps, xquirik jun achi ajitz, aj judey, Barjesus u bi', ri cujaluj rib chi k'axal u tzij ri Dios. Ri are' c'o ruc' ri k'atal tzij Serjiy Paul. Ri k'atal tzij jun achi c'o u chomanic. Are wa' xebusiq'uij ri Bernabe xukuje' ri Sawl, rumal rech chi cäraj cutatabej ri u tzij ri Dios. Are c'u ri ajk'ij ri cäbix Elims che pa ri ch'abal grieg, xuk'atij u wäch ri Bernabe xukuje' ri Sawl. Man cäraj taj ri are' chi cäcojon ri nim k'atal tzij. Are c'u ri Sawl, ri cäbix Pawl che, nojinak che ri Ruxlabal ri Dios, xca'y che, xubij: “¡Ay, at nojinak che ronojel subunic, che ronojel etzelal, at ralc'ual ri itzel, a banom a c'ulel che ronojel suq'uilal! ¿La ma ta catanaba' u jech'baxic ri suc'alaj u be ri Ajawaxel? Camic cac'äjisax na a wäch rumal ri Ajawaxel: Catmoyir na, man cawil ta chic ri k'ij c'ä pa jun k'ijol chi na.” Chanim c'ut xcanaj ri Elims pa k'ekumalil xukuje' pa räxcanacojil. Cäbinic, man cuch'ob taj jawije' cäbe wi. Cutzucuj c'ut jachin cayuken bic che ri u k'ab. Ri k'atal tzij, aretak xril ri xbantajic, xcojonic, xumayij ri tijonic aj Ajawaxel. E elinak chi bic pa Paps pa jun nim jucub, ri Pawl xukuje' ri e rachil xebopan pa Perje re Panpil. Xutas can rib ri Xuan chquij, xtzelej can pa Jerusalen. Ri e are' c'ut xeboc'ow pa Perje, xebe pa Antioquiy re Pisid. Pa jun k'ij re uxlanem, xeboc pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, xet'uyic. Aretak siq'uitajinak chic ri u wujil ri pixab xukuje' ri quech ri e k'axal tzij, ri e c'amal qui be ri aj judeyib xecula'j xquibij chque: “Kachalal, we c'o jas c'o iwuc' che u bixic che u ya'ic chajin animaj chque ri winak, chibij ba'.” Xtaq'ui' c'u ri Pawl, xuban etal re yinelem ruc' ri u k'ab, xubij: “Achijab ix aj israelib, xukuje' ri ix ri man ix ka winakil taj ri quixe'j iwib chuwäch ri Dios, chixtatabenok. Ri u Dios ri tinimit Israel, xebucha' ri ka mam, xuban jun nim tinimit chque, aretak c'ä e jekel pa Ejipt jacha' chi man aj ejiptib taj, xeresaj c'u na ulok ruc' ri nimalaj u cuinem chupam we ulew ri'. Ri Dios cawinak (40) junab xucoch' ri qui c'aslemal pa ri chaki'j uwo sak. Xusach qui wäch wukub nimak tak tinimit pa Canaan, xujach ri culew che quechbal ri e ka mam. Ronojel wa' cäraj xbeytaj quiejeb sient cawinak lajuj (450) junab. Chuwi' chi c'u wa' xebuya' c'amal tak qui be, c'ä pa tak ri u k'ij ri Samuel ri k'axal tzij. C'äte ri' xquitz'onoj jun cajawinel. Ri Dios xuya' ri Saul chque, ri u c'ojol ri Sis, ramak' ri Benjamin. Cawinak (40) junab xc'oji' che ajawinel paquiwi'. Aretak esam chi ri' ri Saul, xucoj ri David che cajawinel. Ri xuya' k'alajisanic chrij je xubij wa': ‘Nu rikom ri David, u c'ojol ri Isayi, are' jun achi je ranima' je jas ri cäraj ri wanima', ri cuban na ronojel ri nu rayibal.’ Chquixo'l ri e rija'l ri David, ri Dios xuwalijisaj wi ulok ri Jesus che Colol rech ri Israel, jas ri u chi'm ulok. Majok cäpe ri Jesus, ri Xuan xubij chque conojel ri aj israelib chban qui bautism che u q'uexic qui c'u'x. Aretak c'u xacol man cato'taj ri Xuan che ri patanijic ri xya' che, xubij: ‘Man in ta ri' ri quichomaj ix, petinak c'u jun chwij ri mawi ne takal ta chwe quebenquir ta ri e u xajäb chque ri rakan.’” “Wachalal, ix ri ix rija'l ri Abraham, xukuje' c'u ri ix, ri man ix ka winakil taj ri quixe'j iwib chuwäch ri Dios: we tijonic ri' re colobal ib iwech wa ix. Ri e aj Jerusalen xukuje' ri e c'amal qui be man xquich'ob ta u wäch ri Jesus. Man xquich'ob taj ri tz'ibatal cumal ri e k'axal tak tzij ri cäsiq'uix u wäch ronojel k'ij re uxlanem. Xequitz'akatisaj aretak xquic'okoj ri Jesus. Pune' c'u man c'o jun mac xquirik ta chrij ri takal ta wi u cämisaxic, xquitz'onoj c'u che ri Pilat chi cäcämisaxic. Aretak xbantaj ronojel jas ri tz'ibam chrij, xquikasaj cho ri ripibal, xquiya' pa jun mukubal. Are c'u ri Dios xuc'astajisaj chquixo'l ri cäminakib. “Q'uialaj k'ij ri Jesus xuc'utula' rib chquiwäch ri winak ri e c'o ruc' aretak xel ulok pa Galiley, xbe pa Jerusalen. E are' c'u ri' quek'alajisan chquiwäch ri winak camic jas ri quilom. Je c'u ri' ri uj cätajin cäkatzijoj ri utzalaj tak tzij chiwe: Ri chi'nic ri xuban ri Dios chque ri e ka mam, u tz'akatisam c'u chke uj ri uj quija'lil. Xuban c'u wa' aretak xuc'astajisaj ri Jesus, jacha' ri tz'ibatal pa ri ucab Salm: At ri' ri nu c'ojol, camic xatinwalc'ualaj. Ri Dios xuc'astajisaj ri Jesus chquixo'l ri cäminakib. Mawi c'u jubik' cätzelej na pa ri jul rech cäk'ay ri u cuerp. Jeri' xubij pa ri Tz'ibatalic: Quebentz'akatisaj na ri e tastalicalaj tak xukuje' ri kas e chi'nic ri xebenbij che ri David. Rumal ri' cubij xukuje' pa jun salm chic: Man cäya' ta la che ri tastalic pataninel la chi cäk'ay ri u cuerp. Kastzij ri David xebupatanij ri u winakil ri e c'o pa tak ri k'ij ri c'asal ri are', jas ri u chomanic ri Dios, te c'u ri' xcämic, xeburika' ri e u mam, xk'ay ri u cuerp. Are c'u ri jun ri xc'astajisax rumal ri Dios, man xk'ay taj ri u cuerp. Chichajij iwib, rech man cäpe ta piwi' jas ri cubij chupam ri tz'ibatal cumal ri k'axal tak tzij: Chixul ba' pa sak, ri ix xutunelab; chixmayinok, chsach i wäch. Quinban c'u na jun nu chac pa tak we i k'ij ri', chac ri man quicoj ta ri', we ta c'o jachin cätzijon chiwe.” Aretak xebel bic ri Pawl xukuje' ri Bernabe pa ri ja ri quetijox wi ri aj judeyib che ri pixab, ri man aj judeyib taj xequibochi'j chi pa ri k'ij re uxlanem wukubix chequitzijoj chic we jastak ri' chque. Aretak xquijabuj quib ri e c'o chila', xepe e q'ui chque ri aj judeyib xukuje' ri qui c'amom ri qui cojonic ri aj judeyib, ri cäquik'ijilaj ri Dios. Xequiterenej ri Pawl xukuje' ri Bernabe. Ri e are' xequich'abej, xequipixbej chi chquiterenej ri Dios ronojel k'ij, chi chejekel pa ri u tok'ob ri Dios. Aretak xtz'akat ri wakib k'ij, ri k'ij re uxlanem, xa' co'l man conojel ri winak re ri tinimit xquimulij quib che u tatabexic ri u tzij ri Dios. Are c'u ri aj judeyib, aretak xequil ri q'uialaj winak, xpe coyowal chque ri Pawl, xquibij chi man kastzij taj ri caquitzijoj, xequiyok'o. Ri Pawl xukuje' ri Bernabe xequich'abej ri winak, man xquixe'j ta quib, xquibij: “Rajawaxic ri u bixic ri u tzij ri Dios kumal chech alak nabe ri alak aj judeyib. Ri alak c'ut capakchi'j alak bic. Cak'at alak tzij pawi' alak chbil ib alak chi man takal ta ri junalic c'aslemal chech alak. Chilampe' alak, cujbe c'u na cuc' ri man aj judeyib taj. Are c'u wa' ri uj u takom wi ri Ajawaxel, xubij: At nu cojom che chäj chque ri nimak tak tinimit, rech catzijoj chque conojel ri winak cho ri uwächulew, pune' e c'o sibalaj naj, chi cuya' quecolotajic.” Ri man aj judeyib taj, aretak xquita' wa', xequicotic, xquibij chi sibalaj utz ri u tijonic aj Ajawaxel. Xecojon c'u conojel ri u chomam ulok ri Dios chi cäc'oji' junalic qui c'aslemal. Xtzijox c'u ri u tzij ri Ajawaxel pa conojel ri tinimit ri'. Are c'u ri aj judeyib xquicoj qui c'u'x ri chuchuyib nimak qui k'ij ri cäquik'ijilaj ri Dios xukuje' ri achijab ri nimak qui banic pa ri tinimit, xecokataj ri Pawl xukuje' ri Bernabe, xequesaj bic pa ri qui tinimit. Ri e are' c'ut xquitota' can ri ulew ri c'o che ri cakan chquij, che u c'utic chi man e utz taj ri winak ri e c'o chila', xebe c'u pa ri tinimit Icon. Ri cojonelab e nojinak che quicotemal, xukuje' che ri Ruxlabal ri Dios. Chila' pa Icon, xeboc bic ri Pawl xukuje' ri Bernabe pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, xetzijon chila'. Jeri' chi e q'ui chque ri aj judeyib xukuje' ri man aj judeyib taj xecojonic. Are c'u ri aj judeyib ri man xecojon taj, xquicoj qui c'u'x ri man aj judeyib taj, xquiban tzij chquij ri kachalal rech cäquiban qui c'ulel chque. Pune' c'u ruc' ronojel wa', q'uialaj k'ij xesachi' chila'. Xquicoj qui chuk'ab che u tzijoxic ri utzalaj tak tzij, man xquixe'j ta quib. Xquijiquiba' qui c'u'x chrij ri Ajawaxel. Ri Ajawaxel c'ut xuk'alajisaj chi kastzij ri cäquibij chrij ri u tok'ob, xuya' chque chi queban tak etal xukuje' mayibal cumal. Are c'u ri winak re ri tinimit quieb xquibano. Ri niq'uiaj xquicoj quib cuc' ri aj judeyib, ri niq'uiaj chic cuc' ri takomxenlab. Xepe c'u ri man aj judeyib taj xukuje' ri aj judeyib xukuje' ri e qui nimakil, xewalij chquij che qui yok'ic, che qui buq'uic che abaj. Are c'u ri Pawl xukuje' ri Bernabe aretak xquetamaj wa', xebanimajic. Xebe pa Listr xukuje' pa Derb, e tinimit wa' re Licaon, xukuje' pa tak ri c'olbal ri e c'o chquinakaj. Xquitzijoj ri utzalaj tak tzij chque ri winak chila'. C'o jun achi aj Listr, man c'o ta qui chuk'ab ri rakan. Are t'uyulic, ch'oco'j ulok aretak xalaxic, mawi jumul bininak. T'uyul c'ut we achi ri', cätajin cutatabej ri cubij ri Pawl. Are c'u ri Pawl, co xca'y che ri ch'oco'j, xrilo chi c'o u cojonic rech cutziric. Co xch'awic, xubij: “¡Chatwalijok, chattac'al colom paquiwi' ri e wakan!” Ri achi xch'oplinic, xbinic. Ri winak, aretak xquilo jas ri xban rumal ri Pawl, xquirak qui chi', xech'aw pa qui ch'abal ri aj Licaon, xquibij: “E diosib wa' xa' e junam cuc' ri winak, e kajinak ulok kuc'.” Xquibij c'ut chi ri Bernabe are' ri dios Zeus. Are c'u ri Pawl chi are' ri dios Hermes, rumal rech chi are' cäyo'w ri tzij chque ri winak. Ri u cojol tabal tok'ob ri dios Zeus, ri c'o apan ri rachoch pa ri oquibal chupam ri tinimit, xebuc'am ulok ama' tak wacax ruc' bak'atim tak cotz'i'j, xopan chuchi' ri tinimit. Are ta xraj xebuk'ijilaj e rachil ri winak xukuje' xebupil ri wacax, che tabal tok'ob chquiwäch. Aretak xquita' wa', ri Bernabe xukuje' ri Pawl xquit'ubij ri catz'iak, aninak xeboc chquixo'l ri winak, xquirak qui chi', xquibij: “Achijab, ¿jasche je quiban wa'? Uj xukuje' uj winak junam ka banic iwuc'. Cäkatzijoj chiwe chi chebiya' can we jastak ri' ri man e c'o ta qui patan, chixcojon che ri c'aslic Dios, ri xbanow ri caj ulew, ri plo xukuje' ronojel ri c'o chquipam. Pa jujun tak k'ijol ulok ri Dios xuya' chque ri winak chquijujunal che quitakexic ri e qui be. Rumal c'u ri' amak'el cuk'alajisaj rib chquiwäch jachin ri are', rumal ri utzil ri xuban chque. Cuya' ri jäb chke, cuya' ri u wächinic ri tico'n chke, cuya' ronojel ri cäkatijo, cuya' c'u quicotemal pa kanima'.” Aretak xbitaj wa' cumal, ruc' c'ax xequibochi'j ri winak rech man quequiya' ta ri tabal tok'ob chquiwäch. Xepe c'u jujun aj judeyib pa Antioquiy xukuje' pa Icon. Xequich'äc ri winak, xquibuc' ri Pawl che abaj, xquijururej bic tza'm ja, pa qui c'u'x chi cäminak chic. Aretak ri cojonelab xquisutij rij, ri Pawl xwalijic, xoc bic pa ri tinimit. Chucab k'ij chic rachil ri Bernabe xebel bic, xebe pa Derb. Xquitzijoj ri utzalaj tak tzij chque ri winak pa ri tinimit Derb. E q'ui c'ut xecojonic. Te c'u ri' ri Pawl xetzelej pa Listr, pa Icon xukuje' pa Antioquiy. Xya' c'u chajin anima' chque ri cojonelab rech co quec'oji' chupam ri qui cojonic. Xquibij chque chi che ri oquem chupam ri rajawibal ri Dios rajawaxic qui rikic q'ui c'axc'olil. Xequicoj c'u can tak ri tatayib ri quetakan pa jujun comon cojonelab, xquiban ch'awem ruc' Dios, xukuje' man xewa' taj. Te c'u ri' xequijach pa u k'ab ri Ajawaxel ri e cojoninak che. Xeboc'ow c'u pa Pisid, xebopan pa ri ulew re Panpil. Qui tzijom chic ri tzij pa ri tinimit Perje, xekaj bic pa Atal. Xeboc c'u chupam jun nim jucub chila', xebe pa Antioquiy, jawije' xejach wi ulok pa ri u tok'ob ri Dios, che ri chac ri bantajinak cumal. Aretak xebopan pa Antioquiy, xequimulij ri comon cojonelab. Xquibij chque ronojel ri u banom ri Dios cumal ri xuban ri Ajawaxel che u jakic ri oquibal chquiwäch ri man aj judeyib taj rech quecojonic. Ri Pawl rachil ri Bernabe xebeytaj chila' q'uialaj k'ij cuc' ri cojonelab. Xebel c'u bic jujun achijab pa Judey, xekaj bic pa Antioquiy, xequitijoj ri kachalal, xquibij: “We man cäcoj na ri etal che u kopixic ri u tz'umal ri u wi' ri ix achijab wi jas ri nak'atisabal ri u bim ri Moises, man quixcuin taj quixcolotajic.” Ri Pawl xukuje' ri Bernabe xequic'ulelaj ri achijab ri'. Chuq'uisbalil c'ut, ri Pawl rachil ri Bernabe xukuje' jujun chic xetak bic pa Jerusalen rech quequichomaj we jasach ri cuc' ri e takom e cachil tak ri tatayib ri quetakan pa ri comon cojonelab chila'. Xetak c'u bic cumal ri comon cojonelab, xeboc'ow pa Penis xukuje' Samar. Xquibij chque ri winak chi ri man aj judeyib taj qui yo'm can ri ojer qui c'aslemal, e cojoninak che ri Dios. Xquiya' c'u nimalaj qui quicotemal ri kachalal. Aretak xebopan pa Jerusalen, xec'ulax cumal ri comon cojonelab xukuje' ri takomxenlab xukuje' tak ri tatayib ri quetakan ri comon cojonelab chila', xquibij chque ronojel ri u banom ri Dios cumal. Jujun chque ri pariseyib ri e cojoninak, xetaq'ui'c, xquibij: “Rajawaxic chi ri cojonelab ri man aj judeyib taj chi cäcoj ri etal che u kopixic ri qui ti'jal xukuje' cäkabij chque chi cäquinimaj ri u pixab ri Moises.” Xquimulij quib ri takomxenlab xukuje' tak ri tatayib ri quetakan ri comon cojonelab pa Jerusalen che u chomaxic wa'. Aretak q'ui ri tzij xquibij chbil tak quib, xukuje' sibalaj e chomaninak chic, xwalij ri Lu' xubij c'u chque: “Kachalal, ix iweta'm chi xc'ochiri' xinucha' ri Dios chixo'l che u tzijoxic ri utzalaj tzijol re ri colobal ib chque ri man aj judeyib taj, rech quecojonic. Ri Dios, ri reta'm ri canima', xuya' k'alajisanic chi quebe u c'amowaj, xuya' c'ut ri Ruxlabal chque jas ri xuya' chke uj. Ri Dios man jalan ta queril ri e are' chkawäch uj, u josk'im c'u ri canima' rumal ri cojonic. Camic c'ut, ¿jasche quitzur ri Dios, ruc' u ya'ic eka'bal chquij ri cojonelab, ri mawi ri uj, mawi ri e ka mam uj cuininak ta che ruc'axic bic? Ri xane' rumal ri u tok'ob ri Ajawaxel Jesus uj cojoninak rech cujcolotajic, je jas ri e are'.” Conojel c'ut man xech'aw ta chic. Xequitatabej ri Bernabe xukuje' ri Pawl, ri xquibij chque conojel ri mayibal xukuje' ri etal ri e u banom ri Dios cumal chquixo'l ri man aj judeyib taj. Xbitaj wa' cumal xch'aw ri Santiag, xubij: “Wachalal, chinitatabej: Ri Simon Lu' u bim chke jas ri xuban ri Dios che u tok'obisaxic qui wäch ri man aj judeyib taj nabe mul rech cäresaj jun tinimit chquixo'l ri e rech ri are'. Wa' cajunamataj ruc' ri xquitz'ibaj ri e k'axal tak tzij, jacha' ri cubij ri Tz'ibatalic: ‘Oc'owinak chi wa' quintzelej na ulok quinban c'u na u banic ri tzakinakalaj rachoch ri David; quinban na u banic ri u tzakinaquil quinyac china', rech ri niq'uiaj chic cäquitzucuj na ri Ajawaxel junam cuc' conojel ri nimak tak tinimit ri e tastal che ri nu bi'. Ri Ajawaxel, ri xebuya' ulok quetamaxic we jastak ri' kas xc'ori', u yo'm ulok ri u tzij.’ Rumal ri', ri quinchomaj are wa': man takal taj cäkaya' latz' chque ri man aj judeyib taj ri quequiya' c'u can ri ojer tak qui cojonic che u ternexic ri Dios. Cubana' chi ka tz'ibaj bic chque chi chquitasa' quib maquinak apachique jasach awasim cumal ri diosib, chi man cäquiban ta macunic cuc' achijab ixokib, mequitij qui ti'jal awaj ri e jitz'itajinak, o ri e jik'inak, mawi quic'. Kas pa ri ojer tak k'ij c'ä camic, pa conojel tak ri tinimit, e c'o winak ri cäquisiq'uij u wäch ri u pixab ri Moises ronojel k'ij re uxlanem pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab.” Ri takomxenlab xukuje' tak ri tatayib ri quetakan ri comon cojonelab pa Jerusalen xukuje' conojel ri e re ri comon cojonelab utz xquilo ri qui cha'ic achijab chquixo'l che qui takic bic pa Antioquiy rech quecachilaj bic ri Pawl rachil ri Bernabe. Xquicha' c'u ri Juds ri cäbix Barsabas che rachil ri Silas, achijab wa' e qui nimakil ri kachalal. Xquitz'ibaj jun wuj, xquiya' bic pa qui k'ab. Ri je cubij wa': “Uj ri uj takomxenlab, xukuje' tak ri tatayib ri e iwachalal c'o takanic kuc', cäkaya' rutzil qui wäch ri kachalal ri man aj judeyib taj, ri e jekel pa Antioquiy xukuje' pa Siriy xukuje' pa Silisiy. Ka tom c'ut chi jujun ri e elinak bic chkaxo'l ri man c'o ta takanic ka yo'm bic chque ri e qui yo'm latz' chiwe cumal tak ri e qui tzij, xqueblaj c'ut i c'u'x cumal. Xa jun ka chomanic, utz xkil wi xekacha' achijab che qui takic bic iwuc', quecachilaj bic ri Bernabe xukuje' ri Pawl, ri e lok' chkawäch. E are' achijab wa' ri qui jachom ri qui c'aslemal pa cämic rumal rech ri u bi' ri Kajaw Jesucrist. Je c'u ri', xekatak bic ri Juds xukuje' ri Silas. E are' c'u wa' quixquich'abej na, xa junam u bixic caquiya' na chiwe. Utz c'u xril wi ri Ruxlabal ri Dios, xukuje' ri uj, chi man q'ui taj ri eka'n cäkaya' chiwij. Xane' xuwi we jastak ri' ri e rajawaxic: Mebitij qui ti'jal awaj ri e chi'm che tabal tok'ob chque ri e diosib, mebitij quic'. Mebitij quiti'jal awaj ri quejitz'itajic. Miban macunic cuc' achijab ixokib. We c'u kas quichajij iwib chi man quebiban ta wa', utz ri quibano. Chixuchajij ba' ri Dios.” Aretak e jachom chi bic, xekaj bic pa Antioquiy. Xequimulij ri cojonelab chila', xquiya' ri wuj chque. Aretak xquisiq'uij u wäch ri wuj, xequicotic, rumal rech chi xcu'bi qui c'u'x rumal. Ri Juds xukuje' ri Silas, e k'axal tak u tzij ri Dios, xquicu'bisaj qui c'u'x xukuje' xquiya' nimalaj chajin anima' chque ri kachalal rumal tak ri e qui tzij. Ri Pawl rachil ri Bernabe xecanaj can pa Antioquiy cuc' q'uia kachalal chic, xequitakej u ya'ic tijonic xukuje' u tzijoxic ri cubij ri Ajawaxel. E oc'owinak chi jujun k'ij, ri Pawl xubij che ri Bernabe: “Jo' chi jumul che qui solixic chic ri kachalal pa conojel ri tinimit ri e tzijom wi ri u tzij ri Ajawaxel, che quilic jas ri qui banom.” Ri Bernabe are ta xraj xuc'am bic ri Xuan che cachil, ri cäbix Marcux che. Are c'u ri Pawl xuchomaj chi man utz taj cäquic'am bic we achi ri' che cachil, rumal rech chi xutas can rib chquij pa Panpil, man xerachilaj ta bic pa ri chac. Nim c'ut ri c'ulelanib xwalij chquixo'l chi xquitasquib ri jun che ri jun chic. Ri Bernabe xuc'am bic ri Marcux, xebe puwi' ri plo, xebe pa Chipr. Ri Pawl xucha' ri Silas, xebel bic. Xejach bic cumal ri kachalal pa ri u tok'ob ri Ajawaxel. Xeboc'ow pa Siriy, xeboc'ow pa Silisiy, quebucowirisaj can ri comon cojonelab. Xebopan pa Derb xukuje' pa Listr. C'o chila' jun cojonel Timotey u bi', ral jun chuchu' cojonel aj judey, are c'u ri u tat aj Gres. Ri Timotey utz u tzijol cumal ri kachalal ri e c'o pa Listr xukuje' ri e c'o pa Icon. Ri Pawl xraj chi cäbe ri Timotey ruc'. Xuc'amo, xucoj ri etal che u kopixic ri u tz'umal ri u wi' ri achi wi xa' rumal quech ri aj judeyib ri e c'o pa tak ri c'olbal ri'. Conojel c'ut queta'm chi ri u tat are aj Gres. Chque ri achalal pa conojel ri tinimit ri xeboc'ow wi xequiya' can quibixic ri xequichomaj ri takomxenlab xukuje' tak ri e tatayib ri quetakan ri comon cojonelab pa Jerusalen. Je c'u ri' ri cojonelab que tak ri e comon cojonelab co xetac'abax pa ri qui cojonic. Ronojel k'ij queq'uiyiric. Xeboc'ow pa Prij. Xeboc'ow pa tak ri tinimit aj Galas. Xek'atix c'u rumal ri Ruxlabal ri Dios che u tzijoxic ri tzij chque ri winak ri e c'o pa Asiy. Aretak xebopan chuxe' Misiy, are ta xcaj xebe pa Bitin. Are c'u ri Ruxlabal ri Jesus man xuya' ta chque. Xeboc'ow bic pa u xcut ri Misiy, xekaj bic pa Troas. Chak'ab xuc'ut rib jun c'utwächinic chuwäch ri Pawl. Xril jun achi aj Masedon xutac'aba' rib chuwäch, xubochi'j: “Chatk'ax ulok pa Masedon che ka to'ic.” Xuwi c'u xilitaj ri c'utwächinic rumal ri Pawl xkasuc'umaj ri ka bic pa Masedon. Xkach'obo chi are ri Dios xujsiq'uin che u tzijoxic ri utzalaj tak tzij chque ri winak chila'. Aretak uj elinak chi bic pa Troas pa jun nim jucub, suc' xujbe pa Samotras. Chucab k'ij chic xujbe pa Neapolis. Xujel c'u bic chila' are ri tinimit nim u banic pa ri ch'akap ulew ri' re Masedon e q'ui ri aj romab e c'o chila'. Xujbeyetaj c'u quieb oxib k'ij chila'. Pa jun k'ij re uxlanem xujel bic chrij ri roquibal tinimit chunakaj ri nima'. Xkachomaj c'ut chi chila' nak'atisam wi ri u banic ch'awem ruc' Dios. Xujt'uyic, xkabij ri utzalaj tak tzij chque ri ixokib ri qui mulin quib. C'o jun chuchu' Lidiy u bi', are ajc'ay utzalaj tak atz'iak re morato re ri tinimit Tiatir, ri cuk'ijilaj ri Dios. Ri are' xutatabej ri tzij. Ri Ajawaxel xujak ri ranima' che u cojic ri tzij ri xubij ri Pawl. Xban c'ut ri bautism junam cuc' conojel ri e c'o chupam ri rachoch, xujubochi'j c'u na: “We ri ix i k'alajisam chi kastzij in cojoninak che ri Ajawaxel, chixpetok chixelc'ol chupam ri wachoch.” Xucoj chuk'ab chke chi cujcanaj can chila'. Xc'ulmataj c'u jumul chi uj benak pa jun c'olbal che u banic ch'awem ruc' Dios, xkarik kib ruc' jun ali ri c'o uxlabal re ch'obonic ruc'. Ri e rajaw cäquich'äc nimalaj puak chrij rumal ri u ch'obonic. We ali ri' xuterenej ri Pawl xukuje' ri uj curak u chi': “¡We achijab ri' e pataninel rech ri Dios ri aj chicaj, caquiya' c'u u bixic ri be rech colobal ib chiwe!” Q'ui k'ij chi c'ut je cuban wa'. Jeri' chi xq'uistaj u c'u'x ri Pawl, xubij che ri itzel uxlabal: “Catintak pa ri u bi' ri Jesucrist, chatel bic che.” Ri uxlabal kas chanim xel bic che. Ri e rajaw ri ali, aretak xquilo chi man c'o ta chic ri u cu'lbal qui c'u'x che u ch'äquic puak rumal ri ali, xequichap ri Pawl xukuje' ri Silas, xequic'am bic chquiwäch ri k'atal tak tzij, ri e c'o cho ri c'ayibal. Xequitac'aba' chquiwäch ri k'atal tak tzij xquibij: “We achijab ri' cätajin cäcan c'ax che ri ka tinimit, aj judeyib c'ut. Cäquibij jujun tak nak'atisabal chke. Ri man takal ta qui banic kumal, rumal rech chi ri uj uj aj romab.” Xewalij c'u ri winak chquij. Ri e k'atal tak tzij xquiya' takanic chi chebesax ri catz'iak cherapux c'ut cuc' xic'ay. Aretak sibalaj e qui rapum chic, xequicoj pa che'. Xquiya' c'u takanic che ri chajil re ri che', chi kas utz qui chajixic chubana'. Xuc'am we takomal ri' ri chajil u chi' che', xebucoj ri Pawl pa ri che' ri naj coc na bic. Xebucoj ri cakan pa ri chapbal akanaj. Pa niq'uiaj ak'ab c'ut, ri Pawl ruc' ri Silas cätajin cäquiban ch'awem ruc' Dios, cäquibixoj bix che ri Dios. Ri e ajpache' quequitatabej. Xak c'u c'ätetal xuban jun nimalaj cabrakan, jeri' chi ri u tac'alibal ri u pa che' sibalaj xeslabetajic. Xejaktaj c'ut conojel ri u chi' ri che'. Ri tikom tak ch'ich' ri e ximibem quech. Conojel xet'okopitajic. Aretak ri chajil re ri che' xc'astajic, xrilo chi ri e u chi' ri che' e jaktal chic. Xresaj ri u ch'ich', raj xucämisaj rib, xuchomaj chi ri e ajpache' xebanimaj bic. Ri Pawl co xch'awic, xubij: “¡Maban jun c'ax chbil awib! ¡Konojel uj c'o waral!” Ri chajil re ri che' xuta' jun chäj, aninak xoc bic chupam ri che'. Cäbirbitic, xutzak rib cho ri ulew chquiwäch ri Pawl xukuje' ri Silas. Xeresaj apanok, xubij chque: “Tatayib, ¿jas rajawaxic quinbano rech quincolotajic?” Ri e are' xquibij: “Chatcojon che ri Ajawaxel Jesus, catcolotaj c'u na ri at xukuje' ri e aj uwo awachoch.” Xquibij ri u tzij ri Dios che ri achi xukuje' chque conojel ri e c'o cho rachoch. Kas c'u pa ri jok'otaj chak'ab, ri chajil che' xebuc'am bic, xebuch'aj tak ri e qui socotajic, chanim xban c'ut ri u bautism, ri are' xukuje' conojel ri e c'o chupam ri rachoch. Xebuc'am bic cho rachoch, xucoj mexa chquiwäch. C'o nimalaj quicotemal pa ranima' ri achi xukuje' conojel ri e c'o pa rachoch, rumal rech chi xecojon che ri Dios. Aretak xsakaric, ri e k'atal tak tzij xequitak bic ri ajch'imiyab ruc' takanic xequibij che ri chajil u chi che' chi chebutzokopij bic ri achijab ri'. Ri chajil re ri che' xuya' u bixic wa' che ri Pawl xubij: “Ri e k'atal tak tzij xquiya' takanic chi quixtzokopix bic. Je c'u ri' chixel bic, jix pa jamaril.” Are c'u ri Pawl xubij chque: “Xujquich'ay c'u chuwäch ri tinimit, xujquicoj pa che', man xk'at ta c'u tzij pakawi', uj c'u achijab aj romab. Are' c'u, camic, ¿la cujquesaj bic chi c'uyal? ¡Jayi' c'ut! Xane' chepe ta ri e are' che kesaxic bic.” Ri ajch'imiyab xequiya' u bixic we tzij ri' chque ri e k'atal tak tzij. Xquixe'j c'u quib aretak xquito chi aj romab. Xepe ri e k'atal tak tzij, xequibochi'j, xequesaj bic, xquita' tok'ob chque chi quebel bic pa ri tinimit. E elinak chi bic pa che', xeboc pa rachoch ri Lidiy. Aretak quilom chic qui wäch ri kachalal, xquicu'bisaj can qui c'u'x. C'äte ri' xebec. Xeboc'ow pa Anpipolis xukuje' pa Apolon, xebopan pa Tesalon. Chila' c'o wi jun ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Ri Pawl, jas ri cuban amak'el, xoc bic chupam ri ja ri caquitijoj wi quib ri aj judeyib oxib k'ij c'ut re uxlanem xchoman cuc'. Are' xucoj ri Tz'ibatalic. Xuk'alajisaj chquiwäch chi ri Crist xurik na c'ax aretak c'u cäminak chic cac'astaj na. “Ri Jesus c'ut ri quinya' u bixic chech alak are' Crist wa',” xcha' chque. Jujun chque xecojonic, xquijunamaj quib cuc' ri Pawl xukuje' ri Silas. Xukuje' e q'ui aj gresib ri cäquik'ijilaj ri Dios, xukuje' q'ui ixokib ri nimak qui banic xecojonic, man xak ta e quieb oxib. Are c'u ri aj judeyib ri man quecojon taj, xpe coyowal u mac rech chi e benak niq'uiaj winak cuc' ri Pawl. Xequic'am c'u bic jujun itzel tak achijab ri xak quesak'orin pa tak ri be. Xequimulij e q'ui winak xukuje' xquituquij ri tinimit. Xelquiq'uiaka' quib chrij ri rachoch ri Jason, xquitzucuj quesaxic ulok ri Pawl ri Silas chquiwäch ri winak. Aretak c'u man xequirik taj, xequicharchatej bic ri Jason xukuje' jujun chic, xequiya' chquiwäch ri e k'atal tak tzij re ri tinimit. Xquirak qui chi' xquibij: “¡E are wa' ri quequituquij ri winak cho ronojel ri uwächulew, xukuje' e petinak waral! ¡E u c'ulam c'ut ri Jason pa ri rachoch! ¡Conojel we winak ri' cäquic'ulelaj ri u takanic ri nimalaj k'atal tzij aj Rom, ri Sesar! ¡Cäquibij chi c'o jun ajawinel chic, Jesus u bi'!” Aretak xquita' wa', xequesaj ch'u'j ri winak xukuje' ri e c'o qui takanic puwi' ri tinimit. Aretak qui c'amom chi ri puak ri xuya' ri Jason xukuje' ri niq'uiaj chic, xequitzokopij bic. Ri kachalal chak'ab xequitak bic ri Pawl xukuje' ri Silas pa Berey. Aretak xebopanic, xeboc pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Sibalaj utz ri qui no'j ri aj Berey chquiwäch ri e c'o pa Tesalon. Xquic'am ri tzij ruc' ronojel canima'. K'ij chi k'ij cäquitzucuj chupam ri Tz'ibatalic, che rilic we kastzij ri cubij chque. Je c'u ri' e q'ui chque ri aj judeyib xecojonic. Xecojon chuchuyib aj Gres ri nimak qui k'ij. Xukuje' xecojon e q'ui achijab aj gresib. Aretak xquetamaj ri aj judeyib ri e c'o pa Tesalon chi xukuje' pa Berey catzijox ri u tzij ri Dios rumal ri Pawl, xebe chila' che qui tuquixic ri winak. E are' c'u ri kachalal xquitak bic ri Pawl che u suq'uil ri plo, are c'u ri Silas ruc' ri Timotey xecanaj na can chila'. Ri xec'amow bic ri Pawl, xquic'am bic c'ä pa Atens. Ri Pawl xutak c'u u bixic chque ri Silas rachil ri Timotey chi quepe ruc' sibalaj chanim, xebe c'ut. Aretak ri Pawl e reyem ri Silas xukuje' ri Timotey pa Atens, sibalaj xoyowaric aretak xrilo chi sibalaj e q'uia diosib ri e c'o pa ri tinimit. Rumal ri' xbe pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Chila' cätzijon wi cuc' ri aj judeyib xukuje' niq'uiaj winak chic ri cäquik'ijilaj ri Dios. K'ij c'ut chi k'ij cachomanlan cuc' ri winak ri caquimulij quib cho ri c'ayibal. E c'o c'u ne jujun ajchomanelab aj epicurib xukuje' aj estoiquib xquichaplej chomanic ruc'. Jujun c'ut caquibij: rech “¿Jas lo ri cäraj we rok'ok'enel ri?” Niq'uiaj chi c'ut caquibij: “Je' ta ne ri quebutzijoj jule' diosib chic.” Je xquibij rumal rech chi ri Pawl cutzijoj ri Jesus chque, cubij chi xc'astaj chquixo'l ri cäminakib. Xquic'am c'u bic pa ri Areop, chupam ri c'olbal ri qui nak'atisam wi quib che chomanic, xquibij: “¿La cuya' cäketamaj jas we c'ac' tijonic ri' ri catzijoj? Cäkamay ri jastak ri cabij chke. Cäkaj cäkach'obo jas quel cubij wa'.” Conojel c'u ri aj atensib xukuje' ri man e aj chila' taj ri e c'o chquixo'l, man c'o ta chi jas cäquicoj wi qui k'ij, xane che u bixic o che u tatabexic jun c'ac' jasach chic. Xtaq'ui' c'u ri Pawl pa u niq'uiajil ri Areop, xubij: “Achijab alak aj atensib, in quinwilo chi sibalaj alak k'ijilal tak diosib. Aretak xinwacatic, xebenwil ri c'olbal jawije' ri cak'ijilan wi alak, xinrik c'u jun c'olbal ri cak'ijilan wi alak, ri jewa' tz'ibatal chuwäch: ‘Che ri Dios ri man etamatal ta u wäch.’ Are c'u Dios wa' ri cak'ijilaj alak, ri man eta'm ta alak u wäch, are wa' quintzijoj chech alak. Ri Dios ri xbanow ri uwächulew xukuje' ronojel ri c'o chuwäch, are' ri Rajaw ri caj ulew. Man cäc'oji' ta pa tak ja ri e banom che qui k'ab winak. Ri are' man cäpatanix ta cumal winak, je ta ne ri c'o ta rajawaxic che. Are' c'ut ri cäyo'w chke konojel ri ka c'aslemal, are' cäyo'w ri quiakik', xukuje' ri niq'uiaj jastak chic. Xa' c'u che jun achi xeresaj wi conojel ri nimak tak tinimit, rech quec'oji' cho ronojel ri uwächulew. U c'utum chi ulok ri k'ij xukuje' ri c'olbal ri cäcoc'owisaj wi ri qui c'aslemal waral cho ri uwächulew, rech cäquitzucuj ri Dios, we ne cäquimalalej, cäquiriko. Pune' kastzij man naj ta c'o wi chke chkajujunal. Rumal c'u ri Dios uj c'aslic, cujslabic, uj c'olic. Jas ri xquibij xukuje' jujun chque ri banal tak i bix: ‘Ri uj xukuje' uj rija'l ri Dios.’ Uj rija'l ri Dios, mäkachomaj ba' chi ri Dios xa' ta junam ruc' k'an puak, o sak puak, o abaj. Mäkachomaj chi ri Dios xa jun wächbal ri xena'w ri winak che u banic ruc' ri u chomanic ri qui jolom. Pa tak ri k'ij aretak ri winak man xquich'ob taj, ri Dios xak xrilo. Camic c'ut cuya' u tzijoxic chque conojel ri winak pa ronojel tinimit chi chquiq'uexa' qui c'u'x. U chomam c'u ri Dios jun k'ij ri cuk'at na tzij puwi' ri uwächulew ruc' suq'uilal, rumal jun achi ri u cha'om are'; xuya' c'u c'utbal chque conojel aretak xuc'astajisaj.” Aretak xquita' ri u tzij, chi c'o jun xc'astajisax chquixo'l ri cäminakib, jujun xquitze'j. Ri niq'uiaj chic xquibij: “Catkatatabej chi na jumul che wa'.” Jeri' xel bic ri Pawl chquixo'l. E c'o c'u jujun xecojonic, xquijunamaj quib ruc'. Chquixo'l c'ut c'o wi ri Dionis are ri aj Areop, xukuje' jun chuchu' Damaris u bi', xukuje' niq'uiaj chic. E oc'owinak chi c'u we jastak ri', ri Pawl xel bic pa Atens, xbe pa Corint. Chila' xurik wi jun aj judey Aquil u bi', are aj Pont. C'ä maja' naj opaninak, petinak pa Ital, rachil ri Prisil ri rixokil. Rumal rech chi ri k'atal tzij Clawd xtakanic chi conojel ri aj judeyib quebel bic pa Rom. Xopan c'u ri Pawl che qui solixic. Rumal c'u rech chi junam u wäch ri qui chac, xc'oji' cuc', junam xechacunic; e banal tak lic'om. Ronojel k'ij re uxlanem cäbe ri Pawl pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Cucoj c'u u chuk'ab rech caquiq'uex qui c'u'x ri aj judeyib xukuje' ri man aj judeyib taj. Aretak ri Silas ruc' ri Timotey xebel bic pa Masedon, xekaj bic pa Corint. Ri Pawl xujach rib che u tzijoxic chque ri aj judeyib chi ri Jesus are' ri Crist. Are c'u ri are' xquik'atij u wäch ri u tzij xukuje' xeyok'onic, ri Pawl xutota' ri u k'u', che u c'utic chi man utz taj ri qui banom. Xubij c'u chque: “Kas chiwij quel wi we quixcäm pa ri i mac, man nu mac ta chi in. Camic c'ut quinbe cuc' ri man aj judeyib taj.” Xel bic chila', xopan cho rachoch jun achi Tis Just u bi'. Ri are' cuk'ijilaj ri Dios, ri rachoch c'o chunakaj ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Ri Crisp, jun c'amal be pa ri ja ri caquitijoj wi quib ri aj judeyib, xcojon che ri Ajawaxel cuc' conojel ri e aj uwo rachoch. Xukuje' c'u e q'ui chque ri aj corintib, aretak xquito, xecojonic, xeban ri qui bautism. Chak'ab pa jun c'utwächinic xubij ri Ajawaxel che ri Pawl: “Maxe'j awib; chatakej u ya'ic ri tijonic matanaba' tzijonem. Ri in in c'o awuc'. Man c'o ta jun cäcuin che u banic c'ax chawe. E c'o c'u q'ui nu winak chupam we tinimit ri'.” Jun junab ruc' wakib ic' xc'oji' ri Pawl chila'. Xebutijoj ri winak che ri u tzij ri Dios. Aretak c'ut ri Galion are k'atal tzij pa Acay, ri aj judeyib xa' jun qui chomanic xewalij chrij ri Pawl, xquic'am bic pa ri k'atbal tzij. Xquibij che ri k'atal tzij: “We achi ri' quebuch'äc ri winak chi chquik'ijilaj ri Dios pa jun nak'atisabal ri cuc'ulelaj ri pixab.” Xa' c'u co'l man quech'aw ri Pawl aretak ri Galion xubij chque ri aj judeyib: “We ta jun nimalaj il, we ta jun nimalaj mac ri xuban we achi ri', ri in quintatabej na jas ri cäbij alak, ri alak aj judeyib. We c'u ri jasach ri cabij alak chwe xa' e re tzij, we re bi'aj, we re ri pixab, alak chilow alak. Ri in man quinwaj taj quinux k'atal tzij chque we jastak ri'.” Xeresaj c'u bic pa ri k'atbal tzij. C'äte ri' conojel xquichap ri Sostens, are ri nim u k'ij ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xquich'ay ri Sostens chuwäch ri k'atbal tzij. Man xoc ta c'u il ri Galion pune' jewa' xquibano. Q'ui k'ij xcanaj chi na' ri Pawl pa Corint. Xebuya' c'u can ri achalal, xbe puwi' ri plo, xbe pa Siriy. Xachilax bic cumal ri Prisil xukuje' ri Aquil. Xusocaj ri u wi' pa Sencrey, rumal rech chi u bim ulok jun kastzij. Xebopan c'u pa Epes. Xutas rib chquij ri Aquil xukuje' ri Prisil. Xoc pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xebutzijobej c'ut ri aj judeyib ri caquimulij quib chila'. Xbochi'x cumal wa' chi cäcanaj can q'ui k'ij cuc'. Are c'u ri Pawl man xraj taj. Xane' xebujach canok, xubij: “Quintzelej chi na ulok jumul iwuc', we cäraj ri Dios.” Xel bic pa Epes pa jun nim jucub. Xkaj c'u can pa Sesarey, xpaki' bic pa Jerusalen. Xuya' rutzil qui wäch ri comon cojonelab. Te c'u ri' xkaj bic pa Antioquiy. Xc'oji' q'ui k'ij chila', xel bic. Xoc'ow pa tak ri tinimit re Galas xukuje' Prij chquijujunal. Xebupixbej conojel ri cojonelab rech cac'oji' u chuk'ab ri qui cojonic. Xopan c'u jun aj judey pa Epes, Apols u bi'. Are aj Alejandriy, cäna'w che tzijonic, kas reta'm ri Tz'ibatalic. Ri are' tijom che ri u be ri Ajawaxel. Sibalaj c'o u chuk'ab pa ri u tzij. Quebutijoj ri winak cutzijoj ri Jesus ruc' tz'akatiquil, xak xuwi c'u ne reta'm chi ri Xuan cuban qui bautism ri winak re q'uexbal c'uxaj. Ri Apols xuchaplej tzijonic pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xucoj u chuk'ab che ri tzijonic, man cuxe'j ta rib. Aretak xquita' ri Prisil xukuje' ri Aquil, xquic'am bic cuc'. Xquic'ut ri u be ri Dios chuwäch, ruc' tz'akatil. Aretak ri Apols xraj xk'ax pa Acay, ri kachalal xquiya' u chuk'ab ri ranima' che u banic wa'. Xetz'ibam bic cuc' ri cojonelab chila' rech cäquic'ulaj. Aretak xopan chila', sibalaj xebuto' ri e cojoninak rumal ri u tok'ob ri Dios. Ruc' sibalaj tijoj chuk'ab xebuc'ulelaj ri aj judeyib chquiwäch ri winak, xuc'ut chquiwäch rumal ri tz'ibatalic chi ri Jesus are' ri Crist. Aretak c'ä c'o ri Apols pa Corint, ri Pawl xoc'ow pa tak ri juyub. Te c'u ri' xopan pa Epes, ri xeburik wi jujun cojonelab. Xubij chque: “¿La i c'amom ri Ruxlabal ri Dios aretak xixcojonic?” Ri e are' xquibij che: “Mawi ne ka tom we c'o Ruxlabal ri Dios.” Ri Pawl xuta' chque: “¿Jas bautism i c'amom?” Ri e are' xquitzelej u bixic: “Are' ri u bautism ri Xuan.” Ri Pawl xubij chque: “Ri Xuan xuban ri qui bautism ri winak re q'uexbal c'uxaj. Xubij c'u chque ri winak chi checojon che ri cäpe na chrij are', ri u bixic wa' are' ri Jesus.” Aretak xquita' wa', pa ri u bi' ri Ajawaxel Jesus ri e are' xeban ri qui bautism; ri Pawl xuya' ri u k'ab paquiwi', te c'u ri' xpe ri Ruxlabal ri Dios paquiwi'. Xetzijon pa jule' tak ch'abal chic, xequik'axej tzij chque ri winak ri xya' chque rumal ri Dios. Cäraj e cablajuj ri achijab. Xoc bic ri Pawl pa ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xucoj u chuk'ab chila' che u tzijoxic ri utzalaj tak tzij, man xuxe'j ta rib. Oxib ic' xuban chomanic cuc', xebuya' pa sak chrij ri rajawibal ri Dios. E c'o c'u jujun xquicowirisaj ri canima', man xecojon taj. Ri e are' xquiyok' ri C'ac' Be chquiwäch ri winak. Rumal ri' ri Pawl xutas rib chquij, xebuc'am bic ri cojonelab pa ri ja ri cätijon wi jun achi Tiran u bi'. Ronojel k'ij xuban chomanic cuc' chila'. Quieb junab c'ut je xquibano. Jeri' chi conojel ri e c'o pa Asiy, chi aj judeyib chi man aj judeyib taj, xquita' ri u tzij ri Ajawaxel. Ri Dios xebuban nimak tak mayibal rumal ri Pawl. Jeri' chi xukuje' ne tak ri su't o atz'iak ri quebunak ri u cuerp quec'am bic chque tak ri yawabib, quecunataj c'u wa' chque tak ri qui yabilal, xukuje' ri e itzel tak uxlabal quebel bic chque. E c'o jujun aj judeyib ri xak quebinicatic, quequesaj itzel tak uxlabal chque ri winak. Jujun chque xcaj xquinataj ri u bi' ri Jesus paquiwi' ri c'o itzel tak uxlabal chque, xquibij: “Quixintako chi chixel bic pa ri u bi' ri Ajawaxel Jesus, ri cätzijox rumal ri Pawl.” E c'o c'u wukub u c'ojol jun aj judey Eseb u bi' ri xebanow wa'. Ri Eseb are c'amal qui be ri cojol tabal tok'ob. Ri itzel uxlabal xutzelej u wäch qui tzij, xubij chque: “Quinch'ob u wäch ri Jesus, xukuje' quinch'obo jachin ri' ri Pawl. Are c'u ri ix, ¿ix jachinok?” Ri achi ri c'o wi ri itzel uxlabal, xuq'uiak rib chquij, xebuch'äco, sibalaj xcuin na chquiwäch. Jeri' chi xebanimaj bic pa ri ja ri', e ch'anach'oj e socotajinak. Xetamax c'u wa' cumal conojel ri e c'o pa Epes, chi aj judeyib chi man aj judeyib taj. Conojel xquixe'j quib. Xnimarisax c'u u k'ij ri u bi' ri Ajawaxel Jesus. E q'ui chque ri e cojoninak xepetic, xquibij xukuje' xquik'alajisaj jas ri etzelal ri qui banom canok. Xukuje' e q'ui chque ri qui banom k'ijinic, xequic'am ulok ri qui wuj, xquiporoj chquiwäch conojel. Xcajilaj joropa' ri cajil, xquetamaj chi are cawinak lajuj mil rakan sak puak. Je c'u ri', ri tijonic rech ri Ajawaxel cätajin culic' rib ruc' cuinem. Aretak e bantajinak chic we jastak ri', ri Pawl xuchomaj pa ranima' chi cäbe pa Jerusalen, coc'ow na bic pa Masedon xukuje' pa Acay. Xubij: “Aretak in c'olinak chic chila', cajwataj chwe chi xukuje' quenwila na ri Rom. Xebutak bic quieb chque ri quetoban ruc', ri Timotey xukuje' Erast, rech quebe pa Masedon. Ri are' c'ut xcanaj can quieb oxib k'ij pa Asiy.” Pa tak ri k'ijol ri' xban jun nimalaj tuquin ib pa Epes rumal rech ri C'ac' Be. C'o c'u jun achi Demetr u bi', are banal jastak re sak puak. Are cuban alaj tak u wächbal ri rachoch ri ixok dios Artems re sak puak. Ri ajchaquib ri quena'w che u banic jastak re sak puak cäquich'äc nimalaj puak ruc' ri Demetr. Ri Demetr xebumulij ri ajchaquib cuc' ri niq'uiaj chic ri je tak qui chac wa', xubij chque: “Achijab, ix quich'obo chi chrij we chac ri' cäkach'äc wi ri ka puak. Quiwilo, quito jas u banom we Pawl ri'. Man xuwi ta pa Epes, xane' xa' co'l man pa ronojel ri Asiy, ri are' quebuch'äc e q'ui winak xukuje' cujal qui be. Cubij chque chi man e diosib taj ri queban cumal qui k'ab winak. Sibalaj c'ax wa' we ne quetzelax na u wäch we ka chac ri'. Xukuje' sibalaj c'ax wa' we ne ri winak cäquichomaj chi man c'o ta u patan ri rachoch ri ixok dios Artems ri nim u k'ij. Je c'u ri' man cäya' ta chi u k'ij ri ka dios ri cäk'ijilax cumal conojel ri winak re Asiy xukuje' ronojel ri uwächulew.” Aretak xquita' wa', sibalaj xpe coyowal. Xquirak qui chi', xquibij: “¡Nim u k'ij ri Artems que ri aj Epes!” Conojel ri winak pa ri tinimit xsach qui c'u'x. Junam qui wäch aninak xebe pa ri c'olbal ri cäquimulij wi quib ri winak. Xequichap ri Gay ruc' ri Aristarc, e aj Masedon wa', e rachil ulok ri Pawl. Xraj ta c'u ri Pawl xoc bic chquixo'l ri winak; ri cojonelab c'ut man xquiya' ta che. Xukuje' niq'uiaj chque ri nimak qui banic aj Asiy, utzalaj tak e rachil ri Pawl, xetakan ruc' che u bochi'xic chi man cujach ta rib pa qui k'ab ri winak chila'. Ri winak xquirak qui chi', jun wi xquibij ri jujun, jun chi wi ri niq'uiaj chic. Sachinak c'u qui c'u'x ri winak ri qui mulin quib. Ri sibalaj e q'ui na man queta'm taj jasche xquimulij quib. Xquesaj bic ri Alejandr chquixo'l ri winak. Ri aj judeyib xquich'icmij bic. E c'o c'u jujun xquibij che jas ri tajin cäbanic. Ri Alejandr xuban etal ruc' ri u k'ab chubixic chque chi mech'aw chic, are ta xraj cäquitzijobej ri winak che qui to'ic ri aj judeyib chquiwäch ri winak. Aretak ri winak xquetamaj chi ri are' aj judey, conojel xquirak qui chi' xa' pa jun. Xa' co'l man quieb jok'otaj xquirak qui chi', xquibij: “¡Nim u k'ij ri Artems re ri aj Epes!” Aretak ri ajtz'ib re ri tinimit xcuinic xubano chi ri winak cäquitatabej ri cubij, xubij wa': “Achijab ix aj epesib, ¿jachin ta jun chque ri winak ri ma ta reta'm chi ri tinimit Epes are ri cächajin ri rachoch ri Artems ri nim u k'ij xukuje' ri u wächbal wa' ri xtzak ulok chicaj? Are c'u wa' man c'o ta jun cäcuinic cubij chi man kastzij taj. Rajawaxic c'ut chi quixtäni che ri rakoj chi'aj. Rajawaxic chi c'o mibano ri ma ta quichomaj na. E i c'amom c'u ulok we achijab ri'. Ri e are' c'ut man cäquetzelaj ta u wäch ri i dios, mawi cäquetz'bej u wäch ri rachoch. Are c'u ri Demetr xukuje' ri ajchaquib ri quena'w che u banic jastak re sak puak, we c'o jun qui chomanic chrij jachin jun, e c'o k'atal tak tzij chi', e c'o k'atbal tak tzij, rech jeri' chquijujunal ri winak cuya' cäquita' k'atoj tzij paquiwi' ri qui c'ulel. We c'o c'u jun jasach chic ri quitz'onoj, chquiwäch ri kas k'atal tak tzij rajawaxic cächomax wi na. We ne cäcoj tzij chkij rumal rech ri xc'ulmataj mier, we ne cäbixic chi xkawalijisaj kib chrij ri k'atal tzij, cäpe c'u na jun c'ax pakawi'. Man c'o ta c'u jas cujcuin che u bixic jasche xkamulij kib.” Xbitaj c'u wa' rumal, xebujach bic ri winak ri qui mulin quib. Aretak xtäni' ri tuquin ib, ri Pawl xebusiq'uij ri cojonelab. Xebupixbej, xebuch'abej canok. Xel bic, xbe pa Masedon. Xoc'ow pa tak ri tinimit ri e c'o chila', xebupixbej ri cojonelab, q'ui tzij xubij chque. Te c'u ri', xopan pa Gres. Xcanaj c'u can oxib ic' chila'. Aretak c'u benam rech pa Siriy puwi' ri plo ri aj judeyib xquichomaj u cämisaxic, xuchomaj c'ut u tzelejic pa Masedon. Xachilax bic rumal ri Sopater u c'ojol ri Pir aj Berey, ri Aristarc xukuje' ri Segund, ri aj tesalonib, ri Gay aj Derb, ri Timotey, ri Tiquico xukuje' ri Tropim, ri e aj Asiy. E are wa' xenabej bic, xujqueyej pa Troas. Ri uj c'ut, aretak e oc'owinak chi tak ri k'ij re ri caxlanwa ri man caya' ta ch'am ruc', xujel bic pa Pilips, xujbe puwi' ri plo. Oc'owinak chi c'u job k'ij xujopan cuc' ri kachil pa Troas. Xujc'oji' wukub k'ij chila'. Pa ri nabe k'ij c'ut re ri seman, xkamulij kib che u piric ri caxlanwa. Ri Pawl xebutijoj ri cojonelab; xtzijon chquiwäch c'ä pa niq'uiaj ak'ab, rumal rech chi chucab k'ij quel na bic chila'. E c'o c'u q'ui chäj e tzijom pa ri oxwik ja ri ka mulin wi kib. C'o jun ala Eutic u bi', t'uyul chuchi' ri wenta'n. Ri are' xc'amtaj rumal jun nimalaj waram, rumal rech chi ri Pawl sibalaj xuyuk rakan ri u tzijonic. Sibalaj warinak chic, xtzak bic chuchi' ri oxwik ja c'ä iquim. Cäminak chic xwalijisaxic. Xkaj c'u bic ri Pawl, xjupi' chrij, xuk'aluj, xubij: “Mixe'j iwib. Ri ala c'aslic.” Xpaki' c'ut, xupir ri caxlanwa. Aretak wokinak chic, sibalaj naj xtzijonic c'ä xpe na u sakaric. Te c'u ri' xel bic. C'asal c'u ri ala xc'am bic sibalaj c'u xcu'bi qui c'u'x rumal wa. Ri uj c'ut xujnabej chupam ri nim jucub, xujbe puwi' ri plo pa Aso, che roc'owebexic bic ri Pawl, jacha' ri chomanic ri banom are' c'u xraj xbe che rakan. Aretak xurik rib kuc' pa Aso, xkac'am bic pa ri jucub. Xujbec, xujopan pa Mitilen. Xujel bic chila', xujbe puwi' ri plo. Chucab k'ij xujopan chuwäch ri Quiyo. Chucab k'ij chic xujopan pa Samos. Chucab k'ij chic xujopan pa Milet. U chomam chi c'u ri Pawl chi xak coc'ow chuwäch ri Epes. Man cäraj taj cutzak u k'ij pa Asiy. Cäraj c'ut cäbe aninak, rech cäroc'owisaj ri nimak'ij quech ri cawinak lajuj k'ij (50) pa Jerusalen, we cäcuinic. Aretak c'o pa Milet, xtakan che qui siq'uixic tak ri tatayib ri quetakan ri comon cojonelab pa Epes. Aretak xebopan ruc', xubij chque: “Ix quich'obo jas ri nu c'olem chixo'l ronojel k'ij, kas pa ri nabe k'ij aretak xinopan pa Asiy. Man xinnimarisaj ta wib, nu patanim ri Ajawaxel ruc' ok'ej. Nu rikom c'ax rumal ri xquichomaj u banic ri aj judeyib chwe. Man c'o ta jun jasach ri c'o quechbex che, ri ma ta xinbij chiwe, ronojel xixintijoj che, chquiwäch ri winak xukuje' pa tak iwachoch. Xink'alajisaj chquiwäch ri aj judeyib xukuje' ri man aj judeyib taj chi rajawaxic cäquiq'uex qui c'u'x chuwäch ri Dios. Xinbij chque chi rajawaxic quecojon che ri Kajaw Jesus. Are c'u ri camic, chiwilampe'. Ri Uxlabaxel u bim chwe chi rajawaxic quinbe pa Jerusalen. Man weta'm taj jas ri quinc'ulmaj na chila'. Xak xuwi weta'm chi pa tak conojel tinimit ri Ruxlabal ri Dios cuk'alajisaj chnuwäch chi quinqueyej ri u pa che' xukuje' ri c'axc'olil. Man are ta quinwilij ri nu c'aslemal, man quinnimarisaj ta u k'ij ri nu c'aslemal, rech jeri' quinq'uis na ri nu chac ruc' quicotemal. Jeri' quintz'akatisaj na ri patan ri xinc'am che ri Ajawaxel Jesus, are ri u k'alajisaxic ri utzalaj tak tzij, ri cubij chi ri Dios u banom tok'ob chque ri winak. Camic c'ut, in weta'm chi iwonojel ix, ri xinoc'ow iwuc' che u tzijoxic ri rajawibal ri Dios, man quiwil ta chi jumul ri nu wäch. Rumal c'u ri', quink'alajisaj chiwäch pa we k'ij ri' camic, chi we c'o jun cäcäm pa ri u mac, kas chrij quel wi, man nu mac ta chic in. Nu tzijom c'u ronojel ri u chomanic ri Dios chiwe. Man c'o ta jas ma ta xinbij chiwe. Chichajij iwib. Chichajij ronojel ri jumulaj chij ri yo'm pa i k'ab rumal ri Ruxlabal ri Dios. Xuya' pa i k'ab rech quebiyuk'uj ri e comon cojonelab rech ri Dios, ri xebulok' ruc' ri u quiq'uel. Weta'm c'ut chi aretak in benak chic, queboc na winak chixo'l e je ta ne c'a'nalaj tak utiw, ri cäcan na c'ax chque ri jumulaj chij. Xukuje' chixo'l ix quewalij wi na winak ri cäquitzijoj na jech'laj tak jastak, rech ri e cojonelab, queteri c'u bic chquij. Rumal c'u ri' chixc'asc'atok. Chnataj chiwe jas xinban in chixo'l. Oxib junab chi chak'ab chi pa k'ij, man xintanaba' ta i pixbexic chijujunal cuc' tak ok'ej. Camic c'ut, wachalal, quixinjach pa u k'ab ri Dios. Are' cäcuin che i yaquic xukuje' pa ri u tzij re lok'obal c'u'x. Cuya' ronojel ri u chi'm che ri tastalicalaj u tinimit. Man nu rayim ta c'u u wäch ri u sak puak, o ri u k'an puak, o ri ratz'iak jachin jun. Ix c'ut iweta'm chi xinchacun cuc' ri nu k'ab rech xinch'äc ri xajwataj chwe xukuje' ri xajwataj chque ri e c'o wuc'. Pa ronojel xinc'ut chiwäch chi je chixchacun wa'. Jeri' quebito' ri c'o cajwataj chque. Chnataj ta c'u chiwe ri u tzij ri Ajawaxel Jesus, ri xubij: Are' sibalaj utz na re ri cäyanic chuwäch ri cäc'amowic.” Aretak xbitaj wa', ri Pawl xxuquic, xuban ch'awem ruc' Dios cuc' conojel. Conojel c'ut sibalaj xebok'ic. Xquilak'apuj ri Pawl, xquitz'umaj. Sibalaj quebisonic rumal rech ri tzij ri xubij, chi man cäquil ta chi u wäch. Te c'u ri' xcachilaj bic c'ä xopan ruc' ri nim jucub. Aretak xekaya' can ri kachalal, xujbe puwi' ri plo, suc' xujbe pa Cos. Chucab k'ij xujbe pa Rods. C'äte ri' xujbe pa Patr. Pa Patr xkarik wi jun nim jucub k'axem re pa Penis. Xujoc chupam, xujuc'am bic. Aretak xkil apan ri Chipr, xkaya' can pa ka mox k'ab, xujbe puwi' ri plo, xujbe pa Siriy, xujopan pa Tir. Chila' c'ut cäkasax wi na can reka'n ri nim jucub. Xujc'oji' wukub k'ij chila', xekarik ri cojonelab. Ri e are' xquibij che ri Pawl rumal ri Uxlabaxel chi mäbe pa Jerusalen. E oc'owinak chi c'u ri wukub k'ij ri', xujel bic. Uj achilam cumal conojel ri cojonelab cuc' ri quixokil xukuje' ri calc'ual, c'ä tza'm ja. Xujxuqui' chuchi' ri plo, xkaban ch'awem ruc' Dios. Xkach'abela' c'u can kib, c'äte ri' xujoc bic pa ri nim jucub. Ri e are' xetzelej can cho tak cachoch. Xujel c'u ulok pa Tir. Aretak xkaban ri ka binem puwi' ri plo, xujopan pa Tolemaid. Xkaya' rutzil qui wäch ri kachalal, xujc'oji' jun k'ij cuc'. Chucab k'ij xujel bic, xujopan pa Sesarey. Xujoc pa ri rachoch ri Pelip, ri tzijol ri utzalaj tzij re colobal ib chque ri winak. Are' jun chque ri wukub pataninelab que ri takomxenlab. Xujcanaj c'u can ruc'. Ri Pelip e c'o quiejeb u mia'l k'apojib. Ri e are' e k'axal tak tzij. Xujc'oji' na quieb oxib k'ij. Xkaj c'u ulok pa Judey jun k'axal tzij chila', Agab u bi'. Xopan c'u kuc', xresaj ri u pas ri Pawl, xebuyut ri rakan u k'ab chbil rib, xubij: “Je cubij wa' ri Ruxlabal ri Dios: ‘Je cäquiban na wa' ri aj judeyib pa Jerusalen che ri achi ri ajchak'e we pas ri', cäquiyut na, cäquijach c'u na pa qui k'ab ri man aj judeyib taj.’ ” Aretak xkata' wa', ri uj xukuje' ri e aj Sesarey xkabochi'j ri Pawl chi man cäbe ta pa Jerusalen. Ri Pawl xutzelej u bixic: “¿Jasche quixok'ic quiya' bis che ri wanima'? Utz chwe in man xuwi ta quinyutic, xane' xukuje' chi quincämisax pa Jerusalen, rumal rech ri u bi' ri Ajawaxel Jesus.” Man c'u xujcuin ta che u ch'äquic, xak xkaya' be che, xkabij: “Are chban ri u rayibal ri Ajawaxel.” Oc'owinak chi wa', xkasuc'umaj kib, xujbe pa Jerusalen. Xujcachilaj c'u bic jujun cojonelab aj Sesarey. C'o jun aj Chipr cuc', Mänason u bi', are ojer cojonel are' c'u cäyo'w na kokxanibal. Aretak xujopan pa Jerusalen, ri kachalal xujquic'ulaj ruc' quicotemal. Chucab k'ij chic xbe ri Pawl kuc', xujbe' c'u chuch'abexic ri Santiag. Conojel c'ut tak ri tatayib ri quetakan ri comon cojonelab e c'o chila'. Aretak u yo'm chi rutzil qui wäch, ri Pawl xutzijoj ronojel chque, jas ri u banom ri Dios chquixo'l ri man aj judeyib taj rumal ri chac ri u banom. Aretak xquito, xquinimarisaj u k'ij ri Dios. Xquibij che ri Pawl: “Cawilo, kachalal, joropa' mil aj judeyib e cojoninak. Conojel c'ut cäquibij chi rajawaxic u nimaxic ri u pixab ri Moises. Ri e are' qui tom u tzijol chi quebatijoj ri aj judeyib ri e c'o chquixo'l ri man aj judeyib taj che u tasic quib chrij ri u pixab ri Moises, chi cabij chque chi man cäquicoj ta ri etal che u kopixic ri qui tz'umal ri qui wi' ri achijab wi ri calc'ual, xukuje' chi mequitakej qui banic tak ri e ka nak'atisabal. ¿Jas c'u lo ri caban camic? Kastzij ri winak cäquita' na chi at ulinak. Chabana' ba wa' ri cäkabij chawe: E c'o quiejeb achijab chkaxo'l, ri caquitz'akatisaj na jun chi'nic. Chebac'ama' bic awuc', chijosk'ij iwib cuc', chaya' c'u ri qui rajil rech cäsocax ri qui wi'. Jeri' conojel cäquetamaj na chi man kastzij taj ri cätzijox chawij, xane' chi xukuje' ri at canimaj ri pixab. Uj tz'ibaninak c'u bic chque ri man aj judeyib taj ri e cojoninak, chi man cuya' taj cäquitij ri ti'j ri pilom che tabal tok'ob chquiwäch ri e diosib, mawi quic', mawi qui ti'jal awaj ri e jitz'am, xukuje' chi man cäquiban ta ri macunic cuc' achijab ixokib.” Ri Pawl xebuc'am c'u bic ri quiejeb achijab. Chucab chi c'u k'ij xquijosk'ij quib. Xeboc c'ut pa ri rachoch Dios che u bixic jampa' quetz'akat ri k'ij re ri qui josk'ixic, aretak cäquiya' na ri sipanic cho ri Dios chquijujunal. Aretak xa' c'ol man quetz'akat ri wukub k'ij, xepe jujun aj judeyib aj Asiy. Aretak xquil ri Pawl pa ri rachoch Dios, xequituquij conojel ri winak, xquichap ri Pawl. Xquirak qui chi': “¡Achijab aj israelib, chujito'! Are achi wa' ri benak pa ronojel ri uwächulew, quebutijoj conojel ri winak che u yok'ic ri ka tinimit, ri pixab xukuje' we c'olbal ri'. C'ä xebucoj ne ulok jujun aj Gres pa ri rachoch Dios, u tz'ilom we tastalicalaj c'olbal ri'.” Quilom c'u can ri Tropim aj Epes ruc' ri Pawl pa ri tinimit; pa ri qui chomanic c'ut chi ri Pawl xucoj bic pa ri rachoch Dios. Ronojel c'u ri tinimit xutuquij rib. Xquimulij quib ri winak. Xquichap ri Pawl, xquicharchatej bic, xquesaj bic pa ri rachoch Dios. Chanim xquitz'apij ri u chi' ri rachoch Dios. Cämisaxic c'u rij cumal, xya' c'u u bixic che ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, chi ronojel ri tinimit Jerusalen u tuquin rib. Chanim c'ut xebuc'am bic ajch'ojab cuc' ri e qui nimakil. Aninak xebec, xebopan cuc' ri winak. Ri winak c'ut, aretak xequil ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, cuc' ri ajch'ojab, xquitanaba' u ch'ayic ri Pawl. Ri qui nimal ri ajch'ojab xopan ruc' ri Pawl, xuchapo, xtakan che u yutic cuc' quieb tikom ch'ich'. Xc'otow c'u chi'aj jachinok xukuje' jas ri xubano. Ri winak xquirak qui chi', jun wi ri xquibij ri niq'uiaj, jun chi wi xquibij ri niq'uiaj chic. Ri qui nimal ri ajch'ojab man xcuin ta che u ch'obic ri kas u banic, rumal rech ri wululem. Rumal ri' xtakan che u c'amic bic ri Pawl pa ri cachoch ri ajch'ojab. Aretak xebopan cho tak ri u ware ri k'am, ri Pawl xtelex bic cumal ri ajch'ojab, rumal rech chi ri winak are cäcaj cäquiban c'ax che. Ri winak c'ut e teren chrij, xquirak qui chi', xquibij: “¡Chcämok!” Xa' co'l man cäcoj bic ri Pawl chupam ri cachoch ri ajch'ojab, xubij che ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab: “¿La cuya' quintzijon uc' la?” Ri are' xubij: “¿La aweta'm ri ch'abal aj Gres? ¿La man at ri' ri aj Ejipt ri quieb oxib k'ij chi wa' xebutuquij ri winak, xuc'am bic qui be quiejeb mil achijab cämisanelab pa ri chaki'j uwo sak?” Xubij c'u ri Pawl: “In in aj judey. In aj Tars, are jun tinimit re Silisiy nim u banic. Catinbochi'j c'ut chaya' chwe chi quebench'abej ri winak.” Aretak xya' che, ri Pawl xtaq'ui' cho tak ri u ware ri k'am, xuban etal ruc' ri u k'ab chquiwäch ri winak. Aretak man c'o ta chi jun cäch'awic, xch'aw ri Pawl pa ri ch'abal hebrey, xubij: “Wachalalib, xukuje' tatayib, tatabej alak ri to'bal wib camic.” Aretak c'u xquita' chi quebuch'abej pa ri ch'abal hebrey, man quech'aw ta chic, cäquitatabej ri u tzij. Xubij c'u ri Pawl: “In kastzij in aj judey. Xinalax pa Tars re Silisiy, xinq'uiyisax c'u chi' pa Jerusalen. Xintijoj wib che ri qui pixab ri e ka mam, ri Gamaliel are ri wajtij. Xinoc il che u patanixic ri Dios ruc' ronojel wanima', je jacha' ri cäban alak camic. Xinban c'ax chque ri winak re ri C'ac' Be c'ä pa ri qui cämisaxic. Xebenyutu, xebenjach pa tak che', chi achijab chi ixokib. Xukuje' ne ri c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e nimak tak tatayib xquilo jas ri xinbano, cuya' cäquik'alajisaj chiwäch. Ri e are' xeyo'w bic wuj pa nu k'ab chque ri kachil aj judeyib pa Damasc. Xinbe c'ut rech quebenyut ulok ri cojonelab ri e c'o chila', quebenc'am ulok pa Jerusalen rech cäc'äjisax qui wäch.” “Xc'ulmataj c'ut chi aretak in benak, nakaj chic in c'o wi che ri Damasc, cäraj pa niq'uiaj k'ij, chanim xusutij wij jun nimalaj sakilal aj chicaj. Xintzak pa ulew, xinta' jun ch'abal ri xubij chwe: ‘Sawl, Sawl, ¿jasche caban c'ax chwe?’ In xinbij che: ‘¿Jachin ri' ri lal, Ajawaxel?’ Xubij c'u chwe: ‘In ri' ri Jesus aj Nazaret, ri caban c'ax chwe.’ Ri e c'o wuc' xquil ri sakilal, xquixe'j quib. Man xquita' ta c'ut ri ch'abal ri xinuch'abej. Xinbij c'ut: ‘¿Jas caj la chi quinbano, Ajawaxel?’ Ri Ajawaxel xubij chwe: ‘Chatwalijok, jät pa Damasc. Chila' cäbix wi na chawe ronojel ri rajawaxic caban na.’ Man c'u xinca'y ta chic, rumal rech ri u juluwem ri sakilal. Xinyukex c'u bic che ri nu k'ab cumal ri wachil, xujopan pa Damasc. C'äte ri' xpe jun achi Ananiy u bi'. Are jun achi cunimaj ri u pixab ri Moises, utz u tzijol cumal ri aj judeyib ri e c'o chila' pa Damasc. Xopan c'u ri Ananiy wuc', xubij chwe: ‘Wachalal Sawl, chatca'y chi jumul.’ Ri in c'ut pa ri jok'otaj ri' xinca'y che. Ri are' xubij chwe: ‘Ri qui Dios ri ka mam at u cha'om ulok rech cach'ob ri u rayibal, rech cawil ri Jun ri suc', rech cata' ri u ch'abal ruc' ri u chi'. Cak'alajisaj c'u na ri Are' chquiwäch conojel ri winak jas ri awilom xukuje' jas ri a tom. Are c'u ri camic, ¿jasche catbeytajic? Chatwalijok, chban ri a bautism, chnataj ri u bi' ri Ajawaxel Jesus quech'ajtaj c'ut ri e a mac.’ ” “Aretak c'u xintzelej ulok pa Jerusalen, cätajin quinban ch'awem pa ri rachoch Dios, xinwil jun c'utwächinic. Xinwil ri Ajawaxel, ri xubij chwe: ‘Jät chanim, aninak chatel bic pa Jerusalen, rumal rech chi ri winak man cäquicoj ta na ri a tzij ri cabij aretak cak'alajisaj chquiwäch jas ri nu banic.’ Ri in xinbij che: ‘Wajaw, ri e are' queta'm chi xine' pa tak conojel ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, e nu cojom can pa che' ri winak ri quecojon che la, xukuje' e nu ch'ayo'm. Aretak xturuw ri u quiq'uel ri Estebn ri xuk'alajisaj ri tzij la chquiwäch ri winak, xukuje' ri in in c'o chila'. Xa' junam ri nu chomanic cuc' ri cätajin quecämisanic, xinchajij ri qui k'u'.’ Xubij c'u ri Ajawaxel chwe: ‘Jät, catintak na bic naj pa nimak tak tinimit.’ ” C'ä chi' ri winak xquitatabej wi ri u tzij ri Pawl. C'äte ri' xquirak qui chi', xquibij: “¡Chcämisax we achi ri'! Man utz ta c'ut chi cäc'asi'c.” Cäquirak qui chi', xquit'ubij ri qui k'u', xquic'am ulew pa tak qui k'ab, xquiq'uiakla' pa ri quiakik'. Rumal ri' ri qui nimal ri ajch'ojab xtakanic chi cäcoj bic ri Pawl pa ri cachoch ri ajch'ojab. Xtakan che u rapuxic xukuje' che u c'otic u chi', rech cäquetamaj jasche ri winak cäquirak qui chi' chrij. Aretak cätajin cäquiyut che ri ximibal, ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab tac'al chila'. Ri Pawl xubij che: “¿La ya'talic carapuj alak jun achi aj rom, ri man k'atom ta tzij puwi'?” Ri qui nimal ri ajch'ojab, aretak xuta' wa', xbe che u bixic che ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, xubij che: “¿Jas caban na la? We achi ri' aj rom.” Xopan c'u ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, xubij che: “Chabij chwe: ¿La at aj rom?” Ri Pawl xubij che: “Je', in aj rom.” Xubij ri qui nimal ri ajch'ojab: “Ri in ruc' nimalaj puak xincuinic xinux aj rom.” Xubij c'u ri Pawl: “Ri in in aj rom xinalaxic.” Chanim c'ut ri ajch'ojab ri cäquic'ot na u chi' xquitas quib chrij ri Pawl. Sibalaj xuxe'j rib ri qui nimal ri ajch'ojab aretak xretamaj chi aj rom, rumal rech chi xuyutu. Chucab k'ij c'ut, ri qui nimal ri ajch'ojab cäraj kas cäretamaj jas ri cätzujux wi ri Pawl cumal ri aj judeyib. Xuquir che ri tikom ch'ich', xtakan che qui siq'uixic ri e qui nimakil ri e cojol tabal tok'ob xukuje' conojel ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib. Xuc'am c'u ulok ri Pawl, xutac'aba' chquiwäch. Ri Pawl co xca'y chque ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib, xubij chque: “Wachalal, in in bininak ruc' jun utzalaj retamabal nu c'u'x chuwäch ri Dios c'ä pa we k'ij ri'.” Are c'u ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob, Ananiy u bi', xebutak ri e tac'atoj chuwäch che u ch'ayic ri Pawl pa u chi'. Xubij c'u ri Pawl che: “Catuch'ay na ri Dios, at tapia chunam awij. At t'uyul che u k'atic tzij panuwi' jas cubij ri pixab. ¿Jas c'u che cattakan che nu ch'ayic man je ta c'u wa' ri cubij ri pixab?” Xquibij ri e tac'atoj chila': “¿La cayok' ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob re ri Dios?” Xubij ri Pawl: “Man weta'm taj, wachalal, chi are' qui nimal ri cojol tabal tok'ob. Tz'ibatal c'ut: Mac'okoj ri c'o u takanic puwi' ri a tinimit.” Cuch'ob ri Pawl chi ri niq'uiaj winak e saduseyib, ri niq'uiaj chic e pariseyib. Xch'aw c'u ruc' chuk'ab chquiwäch ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib, xubij: “Wachalal, in parisey, in u c'ojol jun parisey. Cäk'at c'u tzij panuwi' rumal rech chi cu'l nu c'u'x chi quec'astaj na ri cäminakib.” Aretak xbitaj wa' rumal, ri pariseyib xukuje' ri saduseyib xquichaplej u c'ulelaxic quib. Quieb c'u xquiban ri winak. Are c'u ri saduseyib cäquibij chi ri cäminakib man quec'astaj taj. Cäquibij chi man e c'o ta tako'n aj caj, man e c'o ta uxlabalib. Are c'u ri pariseyib cäquibij chi e c'o tako'n aj caj xukuje' uxlabalib, xukuje' chi quec'astaj ri cäminakib. Conojel xquirak qui chi'. Xetaq'ui' c'u jujun ajtijab re ri pixab chquixo'l ri pariseyib, xquibij: “Man c'o ta jun itzelalaj jasach cäkarik chrij we achi ri'; we ne xch'abex rumal jun uxlabal o rumal jun tako'n aj caj.” Xnimataj c'u ri c'ulelam ib chquixo'l ri achijab, xuxe'j c'u rib ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, we ne cäch'akatix ri Pawl cumal ri achijab. Xtakanic chi quekaj ulok ajch'ojab, rech cäquesaj bic ri Pawl chquixo'l ri winak, cäquic'am bic pa ri cachoch ri ajch'ojab. Chucab ak'ab xtaq'ui' ri Ajawaxel chuxcut ri Pawl, xubij che: “Chajiquiba' a c'u'x, Pawl. Jas ri xaban pa Jerusalen xinak'alajisaj chquiwäch ri winak, jeri' rajawaxic xukuje' chi quinak'alajisaj na pa Rom.” Aretak xsakaric, jujun chque ri aj judeyib xquimulij quib. Xequiban ri chi'nic ri kas cäban na chuxe' c'okonic. Xquibij chi man quewa' ta na mawi quebuq'uian na c'ä cäquicämisaj na ri Pawl. E c'o na chuwäch cawinak achijab ri xquiban we chomanic ri'. Ri e are' xebopan cuc' ri e c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e qui nimak tak tatayib ri aj judeyib, xquibij: “Ri uj ka banom ri chi'nic ri kas cäban na chuxe' c'okonic chi man c'o ta jas cäkatij na, c'ä cäkacämisaj na ri Pawl. Camic c'ut, ri ix xukuje' ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib chibij che ri qui nimal ri ajch'ojab chi chwek chc'am ulok ri Pawl chiwäch quiban iwib chi are quiwaj chi c'o ri kas quiwetamaj chrij; ka suc'umam chi c'u kib uj che u cämisaxic c'ä majok chopanok.” Jun ral ala ri rana'b ri Pawl xuto chi ri achijab queyem ri Pawl. Xbec, xoc bic chupam ri cachoch ri ajch'ojab, xuya' u bixic che ri Pawl. Ri Pawl c'ut xusiq'uij jun chque ri qui nimakil ri jun sient ajch'ojab, xubij che: “C'ama' la bic we ala ri' chuwäch ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab. C'o jas cutzijoj na che.” Xuc'am c'ut, xuc'am bic chuwäch ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, xubij che: “Ri Pawl ri c'o pa che' xinusiq'uij, xuta' tok'ob chwe chi quinc'am ulok we ala ri' chwäch la. C'o jas ri cutzijoj na che la.” Ri qui nimal ri ajch'ojab xuchap ri ala che ri u k'ab, xresaj apan pa u tuquiel wi, xuta' che: “¿Jas ri catzijoj na chwe?” Ri ala xubij che: “Ri aj judeyib xquichomaj jun jasach ri cäquiban na: cäquita' na che la jun tok'ob chi chwek cac'am bic ri Pawl chquiwäch ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib, je ta ne cäquetamaj na jas ri kastzij ri u banom. Macoj c'u la jas ri cäquibij, rumal rech chi e c'o na chquiwäch cawinak (40) cachijab queyem quic'u'm quib, qui banom ri chi'nic ri kas cäban na chuxe' c'okonic chi man quewa' ta na mawi quebuq'uian na, we man nabe cäquicämisaj na ri Pawl. Camic c'ut e c'o chic, cäqueyej chi caya' la tzij la che wa'.” Ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab xujach bic ri ala, xubij che: “Matzijoj che jachin jun chi xabij wa' chwe.” Xebusiq'uij c'u quieb qui nimakil tak ri jun sient (100) ajch'ojab xubij chque: “Cocak'ab pa ri ubelej jok'otaj chebisuc'umaj apan quieb sient (200) ajch'ojab xukuje' oxc'al lajuj (70) achijab ri quebe chquij quiej xukuje' quieb sient (200) ajch'ojab ri cäcuc'aj ri qui ch'ich', rech quebe c'ä pa Sesarey. Xtakan c'u ne che qui suc'umaxic quiej rech caquiejen bic ri Pawl, xukuje' xuya' takanic chi utz u wäch cäc'am bic ma ta c'o cuc'ulmaj copan chuwäch ri k'atal tzij Pelics.” Xutz'ibaj bic jun wuj, jewa' cubij ri wuj: “In Clawd Lis quintz'ibaj jun wuj che ri k'atal tzij Pelics ri sibalaj nim u k'ij. Quinya' rutzil wäch la. We achi ri' xchap cumal ri aj judeyib, raj cäquicämisaj. Are c'u ri in xinbe chquij cuc' ajch'ojab, xinwesaj chquiwäch, aretak xinwetamaj chi are aj rom. Xwaj xinwetamaj jas ri mac cäquicoj chrij. Xinc'am c'u bic chquiwäch ri comon re ri qui nimakil ri cäquik'at tzij aj judeyib. Xinwetamaj c'ut chi ri mac ri cäquicoj chrij are jastak rech ri qui pixab. Man ya'tal ta c'u u cämisaxic mawi ne u cojic pa che'. Xk'alajisax c'u chnuwäch chi ri aj judeyib queyem we achi ri' che u banic c'ax che, xintak c'u bic uc' la; xukuje' xinbij chque ri quetzujunic chi chequik'alajisaj chwäch la jas ri caquitzujuj wi.” Ri ajch'ojab jas ri u cholajil ri takanic ri yo'm chque, chak'ab xquic'am bic ri Pawl pa Antipatris. Chucab k'ij ri ajch'ojab xequiya' can ri ajquiejab chi cäquic'am bic ri Pawl cuc', xetzelej c'u ulok pa ri cachoch ri ajch'ojab. Ri ajquiejab xebopan pa Sesarey, xeboc bic. Xquiya' ri wuj che ri k'atal tzij, xquitac'aba' c'u ri Pawl chuwäch. Ri k'atal tzij xusiq'uij ri wuj, xuta' che jachique tinimit cäpe wi. Aretak xuto chi aj Silisiy, xubij che: “Catintatabej na aretak quepe ri tzujul awech. Xtakanic chi cachajix chupam ri rachoch ri Herod.” E oc'owinak chi job k'ij, xkaj bic ri Ananiy ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob cachil jujun chque ri e nimak tak tatayib que ri aj judeyib xukuje' jun cojol tzij, Tertul u bi', xebopan c'u wa' che u tzujuxic ri Pawl chuwäch ri k'atal tzij. Aretak xsiq'uix ri Pawl, ri Tertul xuchaplej u tzujuxic, xubij che ri k'atal tzij, ri Pelics: “Rumal ech la, uj konojel uj c'o pa jamaril; e banom c'u q'ui suc'umanic chupam we nim tinimit ri' rumal ri no'j la. Ronojel ri banom la kac'amom pa ronojel c'olbal, Pelics, sibalaj nim k'ij la. Cäkamaltioxij wa' che la. Rech c'u man quinya' ta latz' che la, quintz'onoj che la chi catatabej la quieb oxib ka tzij. Karikom chi we achi ri' are' jun ya'l latz'. Cuyac ch'o'j chquixo'l ri aj judeyib xukuje' pa ronojel ri uwächulew. Are' ri c'amal qui be ri juk'at aj nazarenib. Ri lal, aretak cäc'ot la u chi', cäcuin c'u la quetamaj na la conojel we jastak ri' ri cäkabij chrij.” Xukuje' ri aj judeyib xquiya' qui tzij ruc' ri Tertul, xquibij chi kastzij ronojel wa'. Ri k'atal tzij xuban etal che ri Pawl chi cuya' cäch'awic. Ri Pawl xch'awic, xubij: “Quinch'obo chi q'ui junab chic c'o la che k'atal tzij puwi' we nim tinimit ri'. Rumal ri' ruc' ronojel quicotemal quinto' wib chwäch la. Lal c'ut cuya' quetamaj la chi c'äte cablajuj k'ij ri' xinbe che u k'ijilaxic ri Dios pa Jerusalen. Man xinquirik taj chi quinban chomanic ruc' jachin jun, o chi quebenmulij q'ui winak. Man xinquirik taj chi je ta wa' quinban pa ri rachoch Dios mawi pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab, mawi pa ri tinimit. Man quecuin taj cäquic'ut chwäch la chi kastzij we jastak ri' ri quinquitzujuj wi. Are c'u wa' quink'alajisaj chwäch la, chi quinpatanij ri qui Dios ri nu mam je jas ri u banic we C'ac' Be ri', ri cäquibij juk'at che. Quincoj ronojel ri tz'ibam pa ri pixab xukuje' pa ri qui wuj ri e k'axal tak tzij. C'o c'u weyebal c'u'x chrij ri Dios jacha' xukuje' ri e are' chi quec'astaj na ri cäminakib, chi e utz chi e lawalo. Rumal c'u ri', quinoc il amak'el chi cac'oji' jun ch'ajch'ojalaj retamabal nu c'u'x chuwäch ri Dios xukuje' chquiwäch ri winak. E oc'owinak chi c'u q'ui junab, xinopan pa ri nu tinimit che u ya'ic cochinic xukuje' tak sipanic. Cätajin quinban wa', nu josk'im chi wib, aretak xepe jujun aj judeyib aj Asiy, xinquirik pa ri rachoch Dios. Man in c'o ta c'u cuc' q'ui' winak, man xebentuquij ta ri winak. Rajawaxic c'ut chi e are' ta xepe wa' che nu tzujuxic chwäch la, we c'o ri caquina' chwij. We man jeri', chquibij ba we achijab ri' jas jun jasach xquirik chwij ri man suc' taj, aretak xintaq'ui' chquiwäch ri comon re ri qui nimakil ri aj judeyib. We ne c'o jas cäquirik chwij rumal we jun tzij ri', ri co xinbij aretak in tac'al chquiwäch: ‘Cäk'at tzij panuwi' camic umal alak, rumal rech chi quinbij chi quec'astaj ri cäminakib.’ ” Aretak ri Pelics xuta' wa', ri reta'm chic ri C'ac' Be, xuya' na can ri u chomaxic che jun k'ij chic, xubij chque: “Aretak cäkaj ulok ri Lis ri qui nimal ri jun mil ajch'ojab, kas quinwetamaj na jas ri c'o chixo'l.” Xutak ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab chi cächajix ri Pawl, mäban c'ax che. Xtakanic chi we quepe ri e rachil che u patanixic, mek'atixic chpatanix cumal. E oc'owinak chi quieb oxib k'ij, xopan chi jumul ri Pelics rachil ri Drusil ri rixokil, are chuchu' aj judey. Ri Pelics xutak u siq'uixic ri Pawl, xutatabej c'u wa ri cojonic che ri Jesucrist. Aretak c'u ri Pawl xutzijoj ri jun suc'alaj c'aslemal che, ri k'iloj ib xukuje' ri k'atan tzij ri cäpe na. Ri Pelics xuxe'j rib, xubij che: “Xak je na la', cuya' catbec. Aretak c'ut cäbantaj wumal, quintakan chi na che a siq'uixic.” Are c'u ri cäraj ri Pelics chi cäya' puak che rumal ri Pawl, rech cutzokopij bic. Rumal c'u ri', xak amak'el cusiq'uij, cätzijon ruc'. E oc'owinak chi quieb junab, ri Porsiy Pest xoc can che u q'uexel ri Pelics. Are c'u ri Pelics xraj chi utz quil wi cumal ri aj judeyib. Rumal ri' xuya' can ri Pawl pa che'. Xopan c'ut ri Pest che u c'amic ri rekle'n che k'atal tzij, churox c'u k'ij xel bic pa Sesarey, xbe pa Jerusalen. Xek'alajisan ri c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri qui nimakil ri aj judeyib chrij ri Pawl. Xquitz'onoj jun tok'ob che chrij ri Pawl, chi chuya' takanic chi chc'am ulok ri Pawl chelyok pa Jerusalen. Ri e are' c'ut qui banom jun chomanic chrij chi quequeyej na pa ri be che u cämisaxic. Are c'u ri Pest xubij chi ri Pawl chajin pa Sesarey, cäbe c'u ri are' chila' chanim. Xubij c'u chque: “Rumal c'u ri', ri e i k'atal tak tzij, junam chekaj bic wuc' pa Sesarey. We c'o jun itzelalaj jasach chrij we achi ri', cuya' cäquitzujuj.” Cäraj xa' wajxakib o lajuj k'ij xbeytaj ri Pest chquixo'l, xkaj bic pa Sesarey. Chucab k'ij xt'uyi' pa ri k'atbal tzij, xtakan che u c'amic ri Pawl. Aretak xpetic ri Pawl, xsutix rij cumal ri aj judeyib ri e petinak pa Jerusalen. E q'ui ri itzelalaj tak mac xquiya' chrij. Man quecuin ta c'ut cäquic'utu chi kastzij jas ri cäquibij. Are c'u ri Pawl xuto' rib, xubij: “Man c'o ta mac nu banom chrij ri qui pixab ri aj judeyib, mawi chrij ri rachoch Dios, mawi chrij ri nimalaj k'atal tzij Sesar aj rom.” Ri Pest are xraj chi utz quil wi cumal ri aj judeyib, xubij che ri Pawl: “¿La cawaj catbe pa Jerusalen, rech chila' cäk'at wi tzij pawi' chquij we jastak ri' chnuwäch?” Ri Pawl xubij: “Chuwäch ri u k'atbal tzij ri Sesar in tac'al wi, ri rajawaxic wi cäk'at wi tzij panuwi'. Man c'o ta etzelal nu banom chquij ri aj judeyib, jacha' ri kas eta'm la. We ta c'u c'o etzelal nu banom, o we ta nu banom jun jasach rech takal chwe chi quincämisaxic, man quinwesaj ta wib pa ri cämical; we c'u man kastzij ri quinquitzujuj wi, man c'o ta jun cäcuin ta che nu jachic pa qui k'ab. Quintz'onoj chi quintak la bic chuwäch ri nimalaj k'atal tzij Sesar.” Ri Pest xquiban chomanic cuc' ri e ya'l tak u no'j. C'äte ri' xubij che ri Pawl: “Xatz'onoj ya' chi catintak bic chuwäch ri Sesar. Chuwäch c'u ri Sesar catbe wi na.” E oc'owinak chi quieb oxib k'ij, ri ajawinel Agrip xopan pa Sesarey rachil ri Berenis, che u ya'ic rutzil u wäch ri Pest. Xebeytaj q'uia k'ij chila'. Ri Pest xutzijoj che ri ajawinel ri cäk'abax chrij ri Pawl, xubij: “Are jun achi yo'm can pa che' rumal ri Pelics. Aretak c'u xinbe pa Jerusalen, ri e c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob xukuje' ri e qui nimak tak tatayib ri aj judeyib xek'alajisan chrij wa' chnuwäch, xquitz'onoj chi quinc'okoj. Xinbij chque chi man e nak'atal ta ri aj romab cäquijach jun winak pa cämisaxic, we c'ä maja' cätaq'ui' chquiwäch ri e tzujul tak rech, rech cuya' cuto' rib che ri cäquitzujuj wi. Je c'u ri', aretak xepe ri e are' waral, man xinbeytaj taj. Chucab k'ij xint'uyi' pa ri cäk'at wi tzij, xintakan che u c'amic ri achi. Are c'u ri xelquitac'aba' quib che u tzujuxic, man c'o ta c'u jun itzelalaj mac xquitzujuj ta wi jas ri nu chomam. Xane' ri xquiya' chrij ri achi, are jastak chrij ri qui cojonic, xukuje' chrij jun Jesus cäminak chic, ri cubij ri Pawl chi c'aslic. Xsach nu c'u'x chrij we chomanic ri'. Xinta' che we cäraj cäbe pa Jerusalen, rech cäk'at tzij puwi' chila' chquij we jastak ri'. Xutz'onoj c'u ri Pawl chi cak'at na tzij puwi' rumal ri August Sesar. Rumal ri' xintakan che u chajixic c'ä quintak na bic ruc' ri Sesar.” Ri Agrip xubij che ri Pest: “In xukuje' quinwaj quintatabej we achi ri'.” Ri Pest xubij che: “Chwek catatabej na la.” Chucab k'ij xpe ri Agrip rachil ri Berenis ruc' sibalaj nimal. Xeboc bic pa ri k'atbal tzij, e cachil ri qui nimakil ri ajch'ojab xukuje' ri achijab ri nimak qui banic pa ri tinimit. Xtakan ri Pest che u c'amic ulok ri Pawl, xc'am c'u ulok. Xubij c'ut ri Pest: “Ajawinel Agrip, xukuje' conojel ri achijab ri quimulin quib kuc', c'o we achi ri' chwäch alak, conojel c'u ri aj judeyib pa Jerusalen, xukuje' waral, xquirak qui chi' chi man ya'tal ta che chi cäc'asi'c. Are c'u ri in xinwetamaj chi man c'o ta jun jasach u banom rech takal ta che chi cäcämisaxic. Ri are' c'ut xutz'onoj chwe chi quintak bic chuwäch ri nimalaj k'atal tzij August Sesar. Nu chomam c'u u takic bic. Chrij ri are' man c'o ta jun mac ri k'alaj ri quintz'ibaj ta bic che ri wajaw ri k'atal tzij, rumal ri' xinc'am ulok chwäch alak, kas c'u are na chwäch la, nim ajawinel Agrip, rech cäc'ot alak u chi', te c'u ri' c'o quintz'ibaj bic chrij. In c'ut quinwilo chi man utz ta u takic bic jun ajpache', we man cäbix bic ri mac ri catzujux wi.” Ri Agrip xubij che ri Pawl: “Cuya' catch'awic rech cato' awib.” C'äte ri' xuyac ri u k'ab ri Pawl, xuchaplej u to'ic rib: “Nim ajawinel Agrip, camic quinquicotic chi quincuinic quinch'awic che u to'ic wib chwäch la, che ronojel ri quinquitzujuj wi ri aj judeyib. Are' wa' quinbij rumal rech chi eta'm la ronojel ri qui nak'atisabal xukuje' ri qui chomanic ri aj judeyib. Rumal c'u ri' quintz'onoj che la chi quintatabej la, ruc' coch'onic.” “Ri nu c'aslemal kas pa ri wac'alal ri oc'owinak chic, kas pa ri utiquiritajic ulok chquixo'l ri e nu winakil pa Jerusalen. Queta'm c'u wa', we cäcaj cäquik'alajisaj, chi in parisey ulok are c'u juk'at wa' ri sibalaj coc il che u nimaxic ri ka cojonic. Are c'u ri camic in tac'al chwäch la rech cäk'at la tzij panuwi' rumal ri weyebal c'u'x ri nu yo'm chrij ri chi'nic ri xuban ri Dios chque ri ka mam. Ri eye'm u rikic cumal ri cablajuj kamak'. Ri queboc wi il che u k'ijilaxic ri Dios chi pa k'ij chi chak'ab. Rumal c'u rech we eyebal c'uxaj ri' ri aj judeyib in qui tzujum chwäch la, ajawinel Agrip. ¿Jasche man cacoj ta alak chi ri Dios quebuc'astajisaj cäminakib?” “Ri in xinchomaj canok chi rajawaxic quinban q'ui tak jastak che u c'ulelaxic ri u bi' ri Jesus aj Nazaret. Je xinban pa Jerusalen. Yo'm c'u takanic pa nu k'ab cumal ri e c'amal qui be ri e cojol tabal tok'ob, xebentz'apij pa tak che' e q'ui chque ri cojonelab. Aretak c'u xecämisaxic, in jun xinya' nu tzij che qui cämisaxic. Q'ui mul xinc'äjisaj qui wäch pa tak ri ja ri cäquitijoj wi quib ri aj judeyib che ri pixab. Xincoj chuk'ab chque che u k'ilic quib che ri qui cojonic. Sibalaj xpe woyowal chquij, c'ä xinoc pa tak ri tinimit ri man e aj kuc' taj che qui c'axc'obisaxic.” “Che c'u wa' in benak wi pa Damasc, ri in takom bic, xukuje' yo'm takanic pa nu k'ab cumal ri e c'amal be ri e cojol tabal tok'ob. Pa ri be c'ut, nim ajawinel, pa niq'uiaj k'ij xinwil jun sakil chicaj, ri sibalaj xjuluw na chuwäch ri k'ij. Xjuluw chkij cuc' ri e benak wuc'. Xujtzak konojel pa ulew. Xinta' jun ch'abal ri xubij chwe pa ri ch'abal hebrey: ‘Sawl, Sawl, ¿jasche cäban c'ax chwe? C'ax cärik che ri yak'anic cho ri ch'ipibal.’ Xinbij: ‘¿Jachin ri' ri lal, Ajawaxel?’ Ri Ajawaxel xubij chwe: ‘In ri' ri Jesus ri caban c'ax chwe. Chatwalij ba', chattac'alok. Nu c'utum c'u wib chawäch, che a cojic che pataninel xukuje' che k'alajisal quech ri jastak ri e awilom xukuje' ri jastak ri quinc'ut wi na wib chawäch. Catinwesaj na pa qui k'ab ri a winakil xukuje' pa ri qui k'ab ri man aj judeyib taj, cuc' c'u wa' catintak wi na bic, rech quebajak ri qui bak'wäch; rech quebel pa ri k'ek'um, quek'ax pa ri sakil; rech quebel chuxe' ri u cuinem ri Satanas, quek'ax ruc' ri Dios; rech cäquic'am jun quechbal cuc' ri banom tastalic tak winak chque rumal cojonic chwe in.’ ” “Rumal ri', nim ajawinel Agrip, man xinux ta ma ta nimanel che ri aj chicajalaj c'utwächinic. Xane' nabe xinya' u tzijoxic chque ri e c'o pa Damasc, xukuje' pa Jerusalen, xukuje' pa tak ri tinimit re Judey, xukuje' chque ri man aj judeyib taj. Xinbij chque chi chquiq'uexa' qui c'u'x, chchetzelej ruc' ri Dios. Xinbij chque chi aretak cäquiq'uex qui c'u'x, chquibana' utzalaj tak chac ri takal che ri q'uexoj c'uxaj. Rumal rech wa', xinquichap ri aj judeyib pa ri rachoch Dios, xquitzucuj nu cämisaxic. Ri Dios in u to'm ulok c'ä pa we k'ij ri'. Quink'alajisaj c'u ri u tzij chquiwäch conojel ri winak, chi nimak qui banic chi man nimak ta qui banic. Man c'o ta nu tzijom ri ma ta je qui tzijom ri e k'axal tak tzij xukuje' ri xubij can ri Moises chi cäbantaj na. Ri e are' qui bim ulok chi ri Crist curik na c'ax, chi are' ri nabe cäc'astaj na chquixo'l ri cäminakib, cuya' c'u na u bixic che ri tinimit Israel xukuje' chque ri man aj judeyib taj chi c'o jun chäj rech colobal ib.” Aretak ri Pawl cätajin cubij we jastak ri' che u to'ic rib, ri Pest co xch'awic, xubij: “¡At ch'ujirinak, Pawl! Ri nimalaj awetamanic at ch'ujarisaninak.” Ri Pawl xubij che: “Pest ri sibalaj nim k'ij la, man in ch'ujirinak taj, xane quinbij ri kastzij, quinbij utzalaj chomanic. Ri ajawinel Agrip cuch'ob we jastak ri'. Man quinxe'j ta wib che u bixic ronojel wa' chuwäch. In weta'm chi man c'o ta jun chque we jastak ri' ri e c'u'tal ta chuwäch. Man xbantaj ta c'u wa' pa jun c'olbal c'u'talic. Ajawinel Agrip, ¿la cacoj la ri qui tijonic ri k'axal tak tzij? In weta'm chi cacoj la.” Xubij c'u ri Agrip che ri Pawl: “Xa' jubik' man catcuin che nu ch'äquic chi quinux ajcrist.” Ri Pawl xubij che: “Quintz'onoj ri' che ri Dios chi we xa' cumal quieb oxib tzij o cumal q'ui tzij, man xuwi ta ri lal, xane' xukuje' conojel ri cäquitatabej ri nu tzij camic, quebux ta ne je jas ri in, ma ta c'u e c'o we tikom tak ch'ich' ri' chque.” Xwalij c'u ri ajawinel xukuje' ri k'atal tzij, are jun ri Berenis xukuje' conojel ri e t'uyut'uj cuc'. Aretak xebel apanok, xquitzijobela' quib. Xquibij: “Man c'o ta jun jasach u banom we achi ri' rech takal che chi cäcämisaxic o cäcoj pa che'.” Ri Agrip xubij che ri Pest: “Cuya' cätzokopix we achi ri', we ta ma ta u tz'onom chi cätak bic chuwäch ri Sesar.” Aretak xchomaxic chi cujbe puwi' ri plo pa Ital, xjach ri Pawl xukuje' ri niq'uiaj ajpache' chic pa u k'ab jun qui nimal jun sient ajch'ojab Julio u bi', are' cätakan paquiwi' ri ajch'ojab ri cäbix aj August che. Xujoc c'u pa jun nim jucub aj Adramit, ri elem bic re cäbe pa tak ri tinimit re Asiy ri c'o chuchi' ri plo. Xujel bic, c'o c'u ri Aristarc kuc'. Are' aj Tesalon, tinimit re Masedon. Chucab k'ij xujopan pa Sidon. Ri Julio xuban utzil che ri Pawl, xuya' che chi cäbe che qui ch'abexic tak ri e rachil rech cäya' ri cajwataj che. Xujel bic chila', xujbin puwi' ri plo chuxe' ri Chipr, rumal rech chi petinak ri quiakik' chkawäch. Aretak ka k'axem chi ri plo ri c'o chuchi' ri Silisiy xukuje' Panpil, xujkaj bic pa Mir, are jun tinimit ri c'o pa Lisiy. Ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab xurik jun nim jucub aj Alejandriy chila', ri benam cuban pa Ital. Xujucoj c'u chupam. Q'ui k'ij c'ut xujbin puwi' ri plo nojimal. Ruc' c'ax xujopan chuwäch ri Cänid. Rumal c'u rech chi cujuk'atij ri quiakik', xa' jeri' xujoc'ow chuwäch ri Salmon, xujoc'ow chrij ri Cret, jun ch'akap ulew c'o pa ri plo. Ruc' c'ax xkabinibej ri Cret, xujopan pa jun c'olbal ri Utzalaj Tak Oquibal u bi', chunakaj c'u ri' c'o wi ri tinimit Lasey. E oc'owinak chi c'u q'ui k'ij, xibibal chic ri binem puwi' ri plo, rumal rech chi cänakajin chic ri ic' re ri sak tew. Rumal wa', ri Pawl xebupixbej, xubij chque: “Achijab, quinwilo chi ri binem puwi' ri plo cäban na ruc' xibibal. Quinwilo chi cäkatzak na ri nim jucub ruc' ri eka'n, xukuje' we ne cäkatzak na ri ka c'aslemal.” Are c'u ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab xucoj na ri u tzij ri ajchak'e ri nim jucub xukuje' ri c'amal u be ri nim jucub, chuwäch ri u tzij ri Pawl. We oquibal ri' pa ri plo, man utz ta che roc'owisaxic ri k'ij re ri tew. Rumal ri' are e q'ui na ri xquiya' no'j chi quebel bic chila'. Cäraj ne quecuinic quebopan pa Penis che roc'owisaxic ri k'ij re ri tew. Are jun oquibal pa ri plo re ri Cret ri cäca'y pa ri u niq'uiajil u wiquiak'ab kajebal k'ij xukuje' pa ri u niq'uiajil u mox kajebal k'ij. Aretak xpe ri quiakik' pa ri u mox k'ab ri elebal k'ij, man nim ta ri u chuk'ab, rumal ri' xquichomaj chi quecuinic cäquitakej ri qui be. Xebel bic xquitakej binem chunakaj ri tak'aj re ri Cret. Xpe c'u jun nimalaj quiakik' jäb chrij ri nim jucub, ri u binam aj u niq'uiajil riquiak'ab elebal k'ij. Xch'icmix c'u bic ri nim jucub, man xujcuin taj xujbin chkawäch rumal ri quiakik'. Xkaya' c'u kib, xujc'am bic. Xojoc'ow chrij jun alaj ch'akap ulew Caud u bi'. Ruc' c'ax xujcuin che u yaquic ri alaj jucub ri ka jurum ulok. Aretak pakabam chi ulok ri alaj jucub pa ri nim jucub, xquicoj colop che u to'ic ri jucub rech man cäjak'in taj. Cäquixe'j quib, we ne cäquichak'ij quib cho ri k'et re sanyeb Sirt u bi'. Xkesaj c'u ri u wi' ri nim jucub, je u banom wa' xc'am bic. Xujel c'u ch'u'j rumal ri nimalaj quiakik'. Chucab k'ij xquiq'uiak can ri eka'n pa ri plo. Churox k'ij c'ut, cuc' tak ri qui k'ab, xequiq'uiak can ri u chacubal ri nim jucub. Q'ui k'ij ri man xkil ta u wäch ri k'ij, man xkil ta qui wäch ri ch'imil. Ka rikom c'u c'ax rumal ri nimalaj quiakik'. Rumal ri' man c'o ta chi cäcu'bi wi ka c'u'x chi cujcolotajic. Q'ui k'ij chi c'ut man uj wokinak taj. C'äte ri', xtaq'ui' ri Pawl chquixo'l, xubij chque: “Tatayib, utz we ta xnimaj alak ri nu tzij, chi ma ta xujel ulok pa Cret, rech ma ta cäkarik we c'axc'olil ri', rech ma ta cätzak ri eka'n. Camic c'ut quinpixben chech alak chi cu'ba' c'u'x alak. Man c'o ta c'u na jun chech alak ri cäcämic. Xak xuwi cayojyob na ri nim jucub. Chak'ab c'ut xpe jun tako'n aj caj. Ri takom ulok rumal ri Dios, ri in ajchak'e, ri quinpatanij. Ri tako'n aj caj xtaq'ui' wuc'. Xubij c'u chwe: ‘Maxe'j awib, Pawl. Rajawaxic chi cattac'abax na chuwäch ri Sesar. Chatampe', rumal awech, ri Dios quebuto' na conojel ri e c'o awuc' pa ri nim jucub chuwäch ri cämical.’ Rumal c'u ri', tatayib, cu'ba' c'u'x alak. Quincoj c'u ri u tzij ri Dios chi je cäban na jas ri xbix chwe rumal ri tako'n aj caj. Cujekaj c'u na pa jun ch'akap ulew.” Pa ri ucajlajuj chak'ab c'ut, aretak xujc'am bic pa ri plo Adriat u bi', pa niq'uiaj ak'ab ri ajchaquib re ri nim jucub xquichomaj chi e c'amom bic chunakaj ulew. Aretak xquiq'uiak bic ri etabal, xquetamaj ri u najil u pam ri plo are cawinak (40) bara'. Xujbin chi apan jubik', xquiq'uiak chi bic ri etabal, xquetamaj chi juwinak lajuj (30) bara' chic ri u choil. Xquixe'j c'u quib, we ne cäkachak'ij kib cho tak abaj. Xequikasaj bic quiejeb alal chrij ri nim jucub, xkatz'onoj c'u che ri Dios chi cäsakaric. Raj xebanimaj bic ri ajchaquib pa ri jucub. Xquikasaj bic ri alaj jucub chupam ri plo, je ta ne ri cäquitzokopij cakan ri alal chuwäch ri nim jucub. C'äte ri' ri Pawl xubij che ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab xukuje' chque ri ajch'ojab: “We man quecanaj can wa' chupam ri nim jucub, man cuya' taj cäcol ib alak.” E are c'u ri ajch'ojab xquikopij tak ri colop che ri alaj jucub, xquitzak bic pa ri plo. Aretak craj jubik' casakaric, ri Pawl xebubochi'j conojel chi chquic'ama' que ri wa, xubij chque: “Camic ucajlajuj k'ij ri alak eye'm alak jas ri cäkac'ulmaj na. Alak c'o pa numic, man c'o ta tijom alak. Rumal ri' quinbochi'n chech alak chc'ama' ech alak ri wa, rech cacolotaj alak. Man c'o ta c'u jun chech alak cätzak na jun u wi'.” Xbitaj wa' rumal, xuc'am ri wa, xumaltioxij che ri Dios chquiwäch conojel. Xpirtaj c'ut, xuchaplej u tijic. Conojel c'ut xquicu'ba' qui c'u'x, xukuje' ri e are' xewa'ic. Uj quieb sient ruc' oxc'al waklajuj (276) winak chi konojel ri uj c'o pa ri nim jucub. Aretak e nojinak chic, xquiq'uiak bic ri trico chupam ri plo rech quel ri al pa ri nim jucub. Aretak xsakaric, man xquich'ob taj jas ri ulew ri c'o apan chquiwäch. Xquil c'u jun u tza'm plo oquinak bic pa ri ulew, sanyeb u chi'. Chila' xquichomaj resaxic wi bic ri nim jucub, we quecuinic. Xequiquir can ri alal, xequiya' can pa ri plo. Junam xukuje' xquiquir ri colop che ri che' c'amal be. Xquiyac ri atz'iak ri c'o chuwäch, xquiwalijisaj chuwäch ri quiakik', xquichap benam che u suq'uil ri ulew ri sanyeb u chi'. Are c'u ri jucub xopan pa jun tanatic sanyeb ri xquinim wi bic. Ri u jolom ri jucub xch'ape can chupam ri sanyeb, man slabetaj ta chi c'ut. Ri u tza'm ri jucub chrij xpak'inic rumal ri u chuk'ab ri u wäch ri plo. Ri qui chomanic ri ajch'ojab chi quecämisax ri ajpache', rech man c'o ta jun cämuxanic, canimaj bic. Are c'u ri qui nimal ri jun sient ajch'ojab xraj xucol ri Pawl, rumal ri' man xuya' ta chque ri ajch'ojab chi je cäquibano. Xtakanic chi ri queta'm quemuxanic chquiq'uiaka' quib pa ri plo, quebopan c'u nabe pa ulew. Xtakanic chi ri niq'uiaj chic, quebe jujun chque cho ch'akatak tz'alam, ri jujun chic cho tak ri ch'akatak re ri nim jucub. Je c'u ri' conojel xecolotajic, xebopan cho ri ulew. Aretak uj to'tajinak chic, xketamaj chi Malt u bi' ri ch'akap ulew. Ri e aj chila' nimalaj tak utzil xquiban chke. Xquicuch jun k'ak', xujquic'ulaj konojel, rumal rech chi cätajin jäb xukuje' c'ax tew. Ri Pawl, xumulij jupatzaj xic'ay chaki'j, xuya' pa ri k'ak'. Jun cumätz c'ut sachoj xanimaj ulok chuwäch ri k'ak', xtzayi' che ri u k'ab. Ri e aj chila', aretak xquil ri cumätz tzayal che ri u k'ab, xquibila': “Kastzij we achi ri' cämisanel. Pune' xto'tajic man xjik' ta chupam ri plo, ri suq'uilal man cuya' ta canok chi cäc'asi'c.” Ri Pawl xutota' c'ut ri cumätz pa ri k'ak'. Man c'o ta c'ax xuriko. Ri e are' c'ut queyem chi cäsipojic, o chanim cätzakic cäcämic. Aretak naj chic queyem, xquilo chi man c'o ta jun c'ax xuc'ulmaj, xquiq'uex qui chomanic, xquibij c'ut chi ri Pawl are' jun dios. Chuxcut ri c'olbal ri' c'o wi ri rulew ri achi ri nim u banic pa Malt, Publio u bi'. Ri are' xujuc'ulaj oxib k'ij cho rachoch. Xuya' ka warabal, xuban utzil chke. C'ulmatajinak c'ut chi ri u tat ri Publio kajinak pa ch'at, u rikom c'ax rumal nimalaj k'ak' ri c'o chrij, xukuje' sibalaj c'o pamaj che. Xoc c'u bic ri Pawl ruc', xuban ch'awem ruc' Dios puwi', xuya' ri u k'ab puwi', xcunataj c'ut. Bantajinak chi wa', xebopan chi niq'uiaj ri e c'o pa ri ch'akap ulew ri' xukuje' e yawabib, xecunax c'ut. E are c'u ri' xukuje' nim xujquil wi, q'ui jastak xquiban chke che u nimarisaxic ka k'ij. Aretak xujel bic pa ri nim jucub ri winak xquiya' bic ronojel ri rajawaxic chke che ri ka binem. E oc'owinak chi oxib ic', c'äte ri' xujbe puwi' ri plo pa jun nim jucub aj Alejandriy, ri xroc'owisaj ri k'ij re tew pa Malt. Are e c'o ri qui wächbal ri diosib Castor xukuje' ri Polux che retal. Aretak uj opaninak chic pa Siracus, xujc'oji' oxib k'ij chila'. Te c'u ri' xujel bic chila', xujbe puwi' ri plo chuxcut ri ulew, xujopan pa Rejiy. Oc'owinak chi c'u jun k'ij, xpe jun quiakik' pa ri u mox k'ab ri relebal k'ij. Chucab k'ij xujopan pa Puteol. Xekarik jujun kachalal chila', xquitz'onoj chke chi chujcanaj can wukub k'ij cuc'. Je c'u xkaban wa', chuq'uisbalil c'ut xujopan pa Rom. Ri kachalal chila' xquita' ka tzijol, xebel ulok che ka c'ulaxic c'ä pa ri C'ayibal re Apiy xukuje' pa ri c'olbal Oxib Okxanibal u bi'. Ri Pawl, aretak xerilo, xumaltioxij che ri Dios, xcu'bi u c'u'x. Aretak xujopan pa Rom, xya' c'u che ri Pawl chi cäc'oji' u tuquiel, ruc' jun ajch'o'j che u chajixic. Aretak oc'owinak chi oxib k'ij, ri Pawl xebusiq'uij ri qui nimakil ri aj judeyib. Aretak qui mulin chi quib, xubij chque: “Wachalal, ri in man c'o ta jas xinban chquij ri ka winakil, mawi chrij ri qui nak'atisabal ri ka mam. Xinya' c'u pa che' pa Jerusalen, xinjach pa qui k'ab ri aj romab. Aretak qui c'otom chi nu chi', are ta xcaj xinquitzokopij, rumal rech chi man c'o ta jun mac chwij ri takal ta wi nu cämisaxic. Are c'u ri aj judeyib xquibij chi man quintzokopix taj. Rumal ri' rajawaxic xintz'onoj c'ut chi quintak ulok chuwäch ri nimalaj k'atal tzij Sesar. Man c'o ta c'u jas ri quebentzujuj ta wi ri nu nim tinimit. Rumal ri' xintakan che siq'uixic alak rech quinwil wäch alak, xukuje' che tzijobexic alak; kas c'u ne rumal rech ri keyebal c'u'x uj ri uj aj israelib, ximom we tikom ch'ich' ri' chwe waral.” Xquibij che: “Man c'o ta wuj petinak pa Judey, ulinak ta kuc', ri cubij ta jun jasach chawij, xukuje' man c'o ta jun chque ri kachalal aj judeyib ri e ulinak ri qui bim ta jun lawaloyil chawij. Are c'u kakaj cäkatatabej ri cachomaj. Keta'm c'ut chi pa conojel c'olbal cac'ulelax wi we c'ac' juk'at ri'.” Xquich'ic c'u jun k'ij che, chi e q'ui quepe na chupam ri rachoch ri u kajom. Pa ri ak'abibal c'ä pa ri u benebal k'ij, ri Pawl xuk'alajisaj ri rajawibal ri Dios chquiwäch. Xucoj u chuk'ab rech quecojon che ri Jesus, jas ri cubij ri u pixab ri Moises xukuje' ri xequibij ulok ri e k'axal tzij. E c'o jujun xquic'amowaj ri xubij ri Pawl, ri niq'uiaj chi c'ut man xquicoj taj. Rumal c'u rech chi man junam ta xechoman conojel, xquichaplej quelic bic. Ri Pawl xubij chque: “Utz ri xubij ri Ruxlabal ri Dios chque ri e mam alak rumal ri Isaiy ri k'axal tzij, ri xubij: ‘Jät jabij c'u che we tinimit ri': Pune' sibalaj quixtatabenic, man quixch'oban ta na; pune' sibalaj quixca'yic, man quiwil ta na. Pimarinak c'ut ri u chomabal we tinimit ri', e tz'apital ri qui xiquin ri e qui bak'wäch e yupuyoj, rech man quecuin taj queilonic mawi quetanic, mawi quech'obonic; rech man quetzelej ta wuc' quebencunaj ta c'ut.’ Ri Pawl xcanaj can quieb junab tz'akat chupam ri ja ri u kajom, ri quebuc'ulaj wi conojel ri quebopan che rilic. Xutzijoj ri rajawibal ri Dios. Xebutijoj ri winak che ri Ajawaxel Jesucrist. Man cuxe'j ta rib, man c'o ta c'u jachin jun xyo'w ta latz' che. In Pawl, in pataninel rech ri Jesucrist. In siq'uim xukuje' in tasom rumal ri Dios che takom, rech quintzijoj ri utzalaj tak tzij re colobal ib. Ri Dios xuya' ulok u bixic ri utzalaj tzij ojer cumal ri e k'axal tak tzij, ri e tz'ibatal can pa ri Tastalicalaj tak Tz'ibatalic. Ri utzalaj tak tzij are caquitzijoj ri u C'ojol ri Dios, ri xpe pa ri rija'l ri David. Xya' u bixic chi are u C'ojol ri Dios rumal ri Ruxlabal ri Dios. Xk'alajisaxic chi c'o u cuinem aretak xc'astaj chquixo'l ri cäminakib. Are wa' ri Jesucrist ri Ajawaxel. Ri rumal kac'amom ri tok'ob xukuje' ri takomal rech cänimax ri cojonic chquixo'l conojel ri man e aj judeyib taj, che u lok'ok'exic ri u bi'. Ri ix c'ut ix jujun chque ri winak ri'. Ri Dios xixusiq'uij, jeri' ix rech chic ri Jesucrist. Quintz'ibaj c'u we wuj ri' chiwe iwonojel ri ix c'o pa Rom. Ri Dios quixulok'ok'ej, xixusiq'uij rech quixux tastalic tak winak. Ri Dios ka Tat xukuje' ri Ajawaxel Jesucrist chubana' tok'ob chiwe xukuje' chuya' jamaril chixo'l. Nabe quinmaltioxin che ri nu Dios rumal ri Jesucrist chiwij iwonojel, chi ri i cojonic tzijom pa ronojel ri uwächulew. Are ri Dios quinpatanij ruc' ronojel wanima', quintzijoj ri utzalaj tzij re ri u C'ojol. Ri Dios quinrilo chi ronojel k'ij quinban ch'awem ruc' are' piwi'. Quinbochi'j amak'el ri Dios rech, cuya' na jun k'ij chwe, quinbe iwuc' aretak chraj ri are'. Sibalaj c'u quinrayij rilic i wäch che u ya'ic jun to'banic aj uxlabal chiwe, rech quixcowiric. Rech jeri' chi cäkaya' ka chuk'ab chbil tak kib pa ri ka cojonic, xa junam c'u ri i cojonic ruc' ri wech in. Quinwaj quiwetamaj, wachalal, chi q'ui mul nu chomam ulok chi quinbe iwuc'. C'ä camic c'ut man yo'm ta chwe. Quinwaj quinbe iwuc' rech cäc'oji' u wächinic ri nu chac chixo'l, je jas ri u wächinic chquixo'l ri niq'uiaj nimak tak tinimit chic. Quinna' chi c'o nu c'as cuc' ri aj Gres, cuc' ri e c'o pa tak niq'uiaj tinimit chic, cuc' ri c'o qui no'j, cuc' ri man c'o ta qui no'j. Rumal c'u wa' xukuje' sibalaj quinwaj quintzijoj ri utzalaj tak tzij chiwe ri ix c'o pa Rom. In man quinq'uix ta che ri utzalaj tzij re colobal ib, u cuinem c'ut ri Dios che qui colic conojel ri quecojowic, nabe chque ri aj judeyib xukuje' c'u chque ri man aj judeyib taj. Ri utzalaj tak tzij cuc'ut chkawäch chi ri Dios cuban suc' chke rumal ri cojonic, xak xuwi rumal ri cojonic. Jas ri cubij ri tz'ibatalic: “Ri suc'alaj winak cäc'asi na rumal ri cojonic.” Quilitaj c'ut chi cäpe ri royowal ri Dios chicaj paquiwi' conojel ri winak ri man cäquiya' ta u k'ij ri Dios, ri cäquiban tak etzelal. Rumal ri etzelal ri cäquibano, man quetamax ta ri kastzij. K'alajisam chi c'u chquiwäch jas ri ya'tal chque chi cäquetamaj chrij ri Dios. Are ri Dios xk'alajisan chquiwäch. Are c'u ri man ilitajel ta wi ri Dios cuya' quetamatajic, we cachomax ri u banom ri are'. Kas c'u are ri Dios xukuje' chi ri u cuinem mawi jubik' c'o ta u q'uistajic. Rumal ri' ri e itzel tak winak man c'o ta esbal quib. Pune' ta ne xquich'ob u wäch ri Dios, man xquinimarisaj ta u k'ij jas ri takal che ri Dios, mawi xemaltioxin che. Xane' xquiban ri u chomanic ri canima', ri man c'o ta qui patan. Xk'ekumar c'u ri canima' ri man cäraj taj cäch'obonic. Pune' xquibij chi c'o qui no'j, man xcaj taj xech'obonic. Rumal chi qui q'uexom ri u juluwem ri Dios ri man cäsach ta u wäch, xane' xquesaj qui wäch ri winak ri cäsach qui wäch, xquesaj qui wäch ri chicop aj uwo caj, ri awaj cajcaj cakan, ri chicop ri cäquijuruj quib. Rumal ri' ri Dios xebuya' canok rech cäquiban ri u rayinic ri canima', rech cäquiban jastak ri man e sak taj, rech cäquiban q'uixbalalaj tak jastak ruc' ri qui cuerp chbil tak quib. Xquiq'uex ri sakalaj tzij re ri Dios che u q'uexwäch ri banoj tzij. Xquinimarisaj qui k'ij ri jastak ri xeban rumal ri Dios, xequik'ijilaj c'ut. Man xquik'ijilaj ta c'u ri kas Dios ri winakirisanel, mawi xquipatanij. Ri Dios c'ut are takal che chi cänimarisax u k'ij amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok. Rumal ri' ri Dios xebuya' canok rech cäbe qui c'u'x cuc' q'uixbalalaj tak jastak. Xukuje' ne ri ixokib man xquiban ta chic jas ri ya'tal chque, xane' are xquiban ri man takal ta che jun ixok. Xukuje' ri achijab je xquibano. Man xquiban ta chic cuc' ri ixokib jas ri kas ya'tal chque. Xane' xquiban q'uixbalalaj tak jastak ri achijab cuc' cach tak achijab. Xenicow pa tak ri qui rayinic chbil tak quib. Cätajin cäquic'am ulok ri c'axc'olil jas ri takal chque, rumal rech chi xquisach qui be. Aretak man xcaj ta chic xechoman chrij ri Dios, ri Dios xebuya' canok rech cäc'oji' qui no'j ri man c'o ta u patan, rech cäquiban jastak ri man e utz taj. E nojinak che ronojel qui wäch mac. Cäquiban ri man suc' taj. Quequirayij q'ui jastak. Cäquiban etzelal. Cäpe coyowal aretak jun chic curik utzil. Quecämisanic. E yacal tak ch'o'j. Quequisub tak winak. Man e suc' taj. E banal tak tzijtal. Caquibij c'axalaj tak tzij chquij ri niq'uiaj chic, cäquetzelaj u wäch ri Dios. Queyok'onic. Nimak cäquina' quib. Cäquitzijoj quib chi utzalaj tak jastak qui banom. Cäquichomaj itzel tak jastak rech cäquibano. Man cäquinimaj ta ri qui tat qui nan. Man cäcaj taj quech'obonic, man e jic ta pa ri qui tzij, man quelok'ok'en taj, man quecuyun taj, man quel ta qui c'u'x. Queta'm chi c'ut ri u takanic ri Dios, chi conojel ri quebanow we jastak ri', takal chque chi quecämic. Pune' queta'm, cäquiban ri jastak ri'. Man xuwi ta cäquibano, xane' xukuje' utz cäquilo aretak niq'uiaj winak chic cäquibano. Rumal c'u ri', man c'o ta cawesaj wi awib, xa' ta ne at apachinok ri catk'atow tzij. Aretak c'u cak'at tzij puwi' jun chic, cätajin cac'am ulok c'ax pawi' chbil awib. Ri at c'ut ri catk'atan tzij, xa' junam caban ruc' ri jun ri cak'at tzij puwi'. Keta'm c'ut chi ri Dios, aretak cuk'at tzij paquiwi' ri winak ri quebanow we jastak ri', kas suc'alaj k'atan tzij cubano. ¿La cachomaj c'u lo at, ri cak'at tzij paquiwi' ri quebanow we jastak ri', je c'u ne caban at, chi catto'taj chuwäch ri u k'atan tzij ri Dios? At cawetzelaj u wäch ri rutzil ri man q'uisel taj ri u cuyunic, xukuje' ri u coch'onic ri Dios, man c'u cach'ob taj chi kas are' ri rutzil cätajin catc'amow bic che a k'axexic ruc'. Co c'u ri awanima', man caq'uex ta ri a c'u'x. Rumal ri', aretak cäpe ri royowal ri Dios paquiwi' ri winak, xukuje' cäpe na chawij at. Jewa' cäban na chawe aretak cäk'alajisax ri suc'alaj u k'atoj tzij ri Dios. Ri Dios quebutoj na ri winak chquijujunal jas ri u beya'l ri qui chac. Cuya' c'u na ri junalic c'aslemal chque ri caquitzucuj ri juluwem, ri nim ilic, xukuje' ri man cämic taj; ri qui takem ri u banic ri utzil; are c'u ri winak ri xak xuwi cäquitzucuj ri jastak ri cäcaj ri e are', ri cäquiban ri etzelal xukuje' man cäquinimaj ta ri kastzij, cäpe na ri royowal ri Dios paquiwi', cuc'äjisaj na qui wäch. Cäpe na c'ax, cäpe na c'axc'olil paquiwi' conojel ri winak ri quebanow etzelal, nabe paquiwi' ri aj judeyib, xukuje' paquiwi' ri man aj judeyib taj. Are c'u ri winak ri cäquiban utzil, ri Dios cunimarisaj qui k'ij, nim queril wi, cuya' jamaril chque conojel, nabe chque ri aj judeyib, xukuje' chque ri man aj judeyib taj. Ri Dios man nim ta cäril wi jun winak chuwäch ri jun chic, xane' junam queril wi conojel. Conojel ri quemacunic ri man e c'o ta chuxe' ri u pixab ri Moises, man ruc' ta ri pixab cäsach na qui wäch. Conojel c'u ri quemacunic ri e c'o chuxe' ri u pixab ri Moises, rumal ri pixab cäk'at na tzij paquiwi'. Man e are ta c'ut ri xak caquita' ri pixab e suc' chuwäch ri Dios, xane' e are ri queniman ri pixab quek'alajisaxic chi e suc'. Ri man aj judeyib taj, ri man e c'o ta chuxe' ri u pixab ri Moises, aretak cäquiban ri jastak re ri pixab pa que wi, ri e are' e pixab chque chquibil quib, pune' man c'o qui pixab. Cäquik'alajisaj ruc' ri qui chac chi tz'ibatal ri pixab pa ri canima'. Cäquina' pa ri canima' we utz o man utz taj ri cäquibano. Rumal ri qui chomanic ri e are' chquibil quib, cäk'alajisan chquiwäch we c'o mac qui banom o man c'o taj, pa ri k'ij aretak ri Dios cuk'at na tzij rumal ri Jesucrist puwi' ronojel ri e awatal cumal ri winak, jas ri cubij ri tzij ri quintzijoj. We at cabinaj aj judey, we at uxlaninak pa ri pixab, we canimarisaj a k'ij chrij ri Dios. Cach'obo jas ri u rayibal ri Dios, utz cawil wi ri utzalaj tak jastak, rumal rech chi at tijom rumal ri pixab. Cachomaj pa awanima' chi at c'amal qui be ri moyab, chi at chäj chque ri e c'o pa k'eku'm. Cachomaj chi cuya' quebatijoj ri winak ri man c'o ta queta'm xukuje' ri cätajin cäquetamaj, rumal rech chi c'o ri pixab awuc' che u c'utic ri u cholajil ri etamanic xukuje' ri kastzij. At, ri quebatijoj niq'uiaj winak chic, ¿jas c'u che man catijoj ta awib pa awech wi? At, ri catzijoj chi mäban eläk', ¿jas c'u che cateläk'ic? At, ri cabij chi man utz taj catkaj pa mac cuc' niq'uiaj chic, ¿jas c'u che caban at? At, ri itzel quebawil wi ri diosib, ¿jas c'u che cateläk' pa cachoch tak ri diosib? At, ri canimarisaj awib rumal rech chi c'o ri pixab awuc', man canimaj ta c'u ri pixab, cawesaj u q'uixbal ri Dios. Jas ri tz'ibatalic: “Cäyok' c'u ri u bi' ri Dios chquixo'l ri man aj judeyib taj rumal rech ri quibano.” Are c'u ri etal ri cojom che ri u tz'umal ri u wi' ri achi wi jun c'o quechebex che, we cachajij ri pixab; we c'u man canimaj ta ri pixab, je ta ne chi man cojom ta ri' ri etal re kopinic chawe. Je c'u ri', we ri jun man cojom ta ri etal re kopinic che ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, we cunimaj ri takanic re ri pixab, je ta ne cojom ri retal re kopinic che, pune' c'u man cojom taj. Ri jun ri man cojom ta etal re kopinic che ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, we cunimaj ri pixab, ri are' cuk'at na tzij pawi' at, pune' c'o ri tz'ibatalic awuc' xukuje' cojom ri etal re kopinic chawe, we man canimaj ri pixab. Man are ta kas aj judey ri' ri xa' chrij quilitaj wi chi aj judey. Xukuje' man are ta kas etal ri' ri xa' cojom che u kopixic ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi jun, ri quilitajic. Xane' ri kas aj judey, are' ri' ri aj judey pa ranima'. Xukuje' ri kas etal re kopinic, are' ri' ri cojom pa ri ranima' ri winak, man xa' ta jastak tz'ibatalic, xane' ri c'o rumal ri Uxlabaxel. Are ri' cänimarisax u k'ij rumal ri Dios, man cumal ta ri winak. Te c'u ri', ¿jas c'u che cäbixic, chi utz na que ri aj judeyib chquiwäch niq'uiaj winak chic? ¿Jas quechbex che chi cojom ri etal re kopinic che ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi jun? Q'ui pa ronojel u banic. Nabe ri Dios u yo'm ri u tzij pa qui k'ab ri aj judeyib. ¿Jas c'ut? We man quecon jujun chque, ¿la rumal lo ri' ri Dios man cuban taj jas ri u bim? ¡Man je ta ri'! Xane' are ri Dios kastzij, pune' conojel ri winak e banal tak tzij. Jas ri tz'ibatalic: “Rech cäk'alajisax la chi ri lal suc' pa tak ri tzij la, xukuje' rech cäch'äcan la aretak cäk'at tzij pa wi' la.” We ri ketzelal sibalaj cuk'alajisaj na ri u suq'uil ri Dios, ¿jas cäkabij? ¿La cäkabij lo chi ri Dios man suc' taj aretak cäpe royowal pakawi'? (Quinbij wa' pa ka tzij uj ri uj winak.) ¡Man je ta ri'! We ta jeri', ¿jas ta cuban na ri' ri Dios che u k'atic tzij paquiwi' ri winak cho ri uwächulew? We c'u rumal ri nu banoj tzij, ri u kastzij ri Dios sibalaj cäq'uiyic xukuje' cänimarisax u k'ij, ¿jasche cäk'at tzij panuwi' chi in ajmac? Che c'u wa', ¿jas c'u che man cäkabij: “Chkabana' etzelal rech cäpe utzil?” E c'o jujun winak ri cujquiyok'o, cäquibij chi are wa' ri ka tijonic. Takal c'u chque chi cäc'äjisax na qui wäch. ¿Jas c'ut? Ri uj ri uj aj judeyib, ¿la uj ta ri uj utz na chquiwäch niq'uiaj winak chic? ¡Man je ta ri'! Ka bim chi c'u ulok chi ri aj judeyib, xukuje' ri man aj judeyib taj, conojel e c'o chuxe' macaj. Jas ri tz'ibatalic: “¡Man c'o ta jun suc'! ¡Mawi jun! Man c'o ta jun cäch'obonic, mawi c'o jachin cätzucun ri Dios. Conojel xquitas quib chrij ri Dios. Conojel xquiban chquibil quib chi man c'o ta chi qui patan. ¡Man c'o ta jachin cäbanow ri utzil! ¡Xa' ta ne jun c'olic! Ri u pa qui kul je jas ri mukubal ri jaktalic. Ri cak' banal tzij ri u pa qui chi' u c'u'm u k'inob cumätz. Ri u pa qui chi' nojinak che c'axalaj tak tzij, che yok'onic. Ri u pa qui chi' nojinak che c'okonic xukuje' che c'ayil. Ri cakan aninak quebe che u tixic quic'. Apawije' ri quebe wi, cäquiban can c'ax che ronojel, c'ax c'o pa ri qui be. Are c'u ri be re jamaril man cäquich'ob taj. Man cäquixe'j ta jubik' quib chuwäch ri Dios.” Keta'm chi ronojel ri cubij ri pixab, chque conojel ri e c'o chuxe' ri pixab cubij wi, rech conojel ri winak man cuya' taj cäquibij chi man c'o ta qui mac, rech conojel ri winak cho ri uwächulew quec'oji' chuxe' ri u k'atoj tzij ri Dios. Rumal ri' man c'o ta jun winak cäk'alajisax chuwäch ri Dios chi suc' rumal rech chi u banom ri cubij ri pixab. Are c'u ri pixab xak xuwi cuk'alajisaj chkawäch chi uj ajmaquib. Camic c'ut, k'alajisam chic jas cuban ri Dios che u banic suc' chque ri winak man rumal ta ri pixab. Quetamax c'u wa' rumal ri cubij ri pixab xukuje' rumal ri qui wuj ri k'axal tak u tzij ri Dios. Ri Dios cuban suc' chque ri winak rumal ri qui cojonic che ri Jesucrist. Xa' junam cuban chque conojel ri quecojon che. Xa' c'u junam qui banic ri winak chuwäch. Conojel c'ut e macuninak. E najtajisam che ri u juluwem ri Dios. Ri Dios cuk'alajisaj chi uj suc' chuwäch rumal ri u tok'ob, e colotajinak c'u rumal ri Crist Jesus, man c'o ta cäquitoj che. Ri Dios xuya' ri Jesucrist che cojol utzil chquixo'l ri winak ruc' are'. Cäquirik we utzil ri' we quecojon che ri Crist, ri xturuw ri u quiq'uel rumal quech. Xc'ulmataj wa' che u k'alajisaxic chi ri Dios are suc' aretak xebucuy ri mac ri qui banom ulok ri winak, man xenataj ta chi che, chuk'alajisaxic ri u suq'uil pa tak we k'ij ri': rech kas suc' wi ri are', ri xukuje' cäk'alajisanic chi e suc' chuwäch ri quecojon che ri Jesus. ¿Jawi, c'u c'o wi ri nimarisan ib? Esam bic. ¿Rumal jachique pixab? ¿La rumal ri pixab aj chac? Jayi', xane' rumal ri pixab aj cojonic. Je c'u ri', cäkilo chi ri Dios cuk'alajisaj chi suc' ri winak chuwäch rumal ri cojonic, man rumal ta u banic ri cubij ri pixab. Ri Dios, ¿la xuwi lo Dios chque ri aj judeyib? ¿La ma ta xukuje' chque ri man aj judeyib taj? Kastzij chi are Dios chque conojel ri nimak tak tinimit, xa' c'u jun ri Dios. Rumal ri cojonic, ri Dios cäk'alajisanic chi e suc' chuwäch ri are' ri aj judeyib ri cojom quetal re kopinic che ri qui tz'umal ri e achijab wi. Xukuje', rumal ri cojonic, ri Dios cäk'alajisanic chi e suc' chuwäch ri are' ri winak ri man cojom ta ri quetal re kopinic che ri qui tz'umal ri e achijab wi. ¿La cäkaban c'u che ri pixab chi man c'o ta u patan rumal ri cojonic? Man cäkaban taj. Xane' xa' sibalaj cäkajiquiba' ri u chuk'ab ri pixab. ¿Jas c'u ri cäkabij chi xurik ri Abraham ri ka mam? We ta xk'alajisax ri Abraham chi suc' rumal ri u chac, c'o ba jas cunimarisaj wi rib ri'. Man chuwäch ta c'u ri Dios. ¿Jas c'u cubij ri Tz'ibatalic? “Ri Abraham xcojon che ri Dios, rumal ri' xk'alajisax rumal ri Dios chi suc'.” Ri tojbal re ri jun ajchac, man are ta jun sipanic ri' che, xane' are c'asaj ruc'. We c'u jun cäcojon che ri Dios, ri cuk'alajisaj chi suc' ri ajmac chuwäch, ri Dios cuc'amowaj jacha' jun suc' rumal ri u cojonic, man rumal ta jun chac ri u banom. Xukuje' jas ri xubij ri David, chi utz re ri winak ri cäk'alajisax rumal ri Dios chi suc', man rumal ta ri u chac. Xubij c'ut ri David: “Utz quech ri xesachtaj ri quetzelal, xech'ukutaj c'u ri qui mac. ¡Utz re ri winak ri man quenatax taj ri u mac chrij rumal ri Ajawaxel!” ¿La xak xuwi lo utz quech ri aj judeyib ri cojom ri quetal re kopinic che ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi? ¿O xukuje' utz quech ri winak ri man aj judeyib taj? Cäkabij c'ut chi ri Dios xuk'alajisaj ri Abraham chi suc' rumal ri cojonic. ¿Jampa' xk'alajisax ri Abraham chi suc'? ¿La aretak cojom chi ri etal re kopinic che ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, o aretak c'ä majok chcojok? Aretak c'ä majok chcojok, xk'alajisaxic chi suc'; man are taj aretak cojom chic. Ri retal re kopinic ri Abraham ri xcojic, ri xkopix che ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, are cäc'utuwic chi k'alajisam chic chi suc' chic rumal ri u cojonic. Xcojon c'ut aretak c'ä majok chcoj ri retal re kopinic. Jeri' ri Abraham xux qui mam conojel ri quecojonic, pune' man cojom ta ri etal re kopinic chque. Jeri' ri Dios xukuje' quebuk'alajisaj chi e suc'. Ri Abraham are qui mam ri cojom quetal re kopinic. Man xuwi ta c'u qui mam ri aj judeyib ri cojom ri quetal re kopinic, xane' xukuje' qui mam conojel ri quebin pa ri u be ri u cojonic ri ka mam Abraham aretak c'ä majok cäcoj ri retal re kopinic. Man rumal ta ri pixab xchi'x che ri Abraham cuc' ri e rija'l chi cäquechbej na ri uwächulew, xane' rumal ri suq'uil rech ri cojonic. We c'u ri quec'amow ri echbal e are' ri quequimaj u banic ri pixab, man c'o ta ba' cupatanij ri' ri cojonic are' c'u ri u chi'm ri Dios cutzak na ri u chuk'ab. Are' c'u ri pixab cuc'am ulok ri royowal ri Dios paquiwi' ri man queniman taj. Jawije' c'u ri man c'o ta wi pixab, man quilitaj taj chi man c'o ta nimanic che ri pixab. Jeri' ri winak ri quecojonic cäquirik na jas ri xchi'x ulok chi cäya' na chque rumal ri Dios. Xa' c'u rumal tok'ob cäquic'amo. Rech kas cäquirik na conojel ri e rija'l ri Abraham, man xuwi ta ri cäquinimaj ri pixab, xane' xukuje' ri c'o qui cojonic je jas ri u cojonic ri Abraham. Ri are' ri ka mam konojel. Jas ri tz'ibatalic: “At nu cojom che qui mam q'ui nimak tak tinimit.” Ri Dios ri cäyo'w qui c'aslemal ri cäminakib, ri xebanow ri jastak ri man e c'o ta nabe canok, are Dios wa' ri xucoj ri Abraham. Aretak c'u man c'o ta chi eyebal c'uxaj ri Abraham xcojonic xc'oji' c'u reyebal u c'u'x, je c'u ri' xux qui mam tak ri nimak tak tinimit, jacha' ri u bim ri Dios che: “Jewa' ri cajilabal ri e awija'l.” Ri u cojonic ri Abraham man xchukchub taj, c'o chi c'u ne lo jun sient u junab. Xak reyem chi ri u cämical, xukuje' ri Sara, jeri' chi man cuya' ta chic chi cäc'oji' ral. Pune' jewa', man xuya' ta c'u can ri u cojonic. Man xuban ta quieb u c'u'x chrij ri bim ulok chi cäya' na rumal ri Dios, man xuya' ta can ri u cojonic. Xane' xcowir rumal ri u cojonic, xunimarisaj c'u u k'ij ri Dios. Kas reta'm chi ri Dios c'o u cuinem che u banic ronojel jas ri xubij ulok chi cuya' na che. Rumal c'u wa', “ri Dios xuk'alajisaj ri Abraham chi suc'.” Aretak xtz'ibaxic chi “xk'alajisax ri Abraham chi suc'”, man xuwi ta rumal rech ri are' xtz'ibaxic. Xane' xtz'ibax xukuje' rumal kech uj. Rumal ri ka cojonic, ri Dios cujuk'alajisaj chi uj suc' chuwäch, ri cujcojon che ri Jun ri xuc'astajisaj, ri Jesus, ri Ajawaxel, chquixo'l ri cäminakib. Are ri Jesus ri xjach pa ri cämical rumal rech ri ka mac, xc'astaj c'ut rumal rech ri ka k'alajisaxic chi uj suc' chic chuwäch ri Dios. Aretak k'alajisam chic chi uj suc' rumal ri ka cojonic, c'o jamaril chkaxo'l ruc' ri Dios, rumal ri Kajaw Jesucrist. Rumal are' xukuje' c'o koquibal rumal ri cojonic, pa we tok'ob ri', ri uj tac'al wi. Cujquicot rumal ri cu'lbal ka c'u'x chi quekarika na ke ri u juluwem ri Dios. Man xuwi ta c'u wa'. Xane' cujquicot rumal quech tak ri c'axc'olil ri quepe pakawi'. Keta'm chi aretak cäkarik c'ax, cäketamaj na u ch'ijic ri c'ax. Aretak cäkach'ij ri c'ax, cäk'alajisaxic chi utz ka banom. Aretak k'alajisam chic chi utz ka banom, cänimar ri cu'lbal ka c'u'x chrij ri Dios. Aretak cu'l ka c'u'x chrij ri Dios, man quel ta ka q'uixbal, rumal rech chi ri kanima' nojisam che ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios rumal ri Ruxlabal ri Dios ri yo'm chke. Aretak man xujcuin ta che u colic kib, ri Crist, kas pa ri k'ij ri rajawaxic, xcäm rumal quech ri winak ri man cäquiya' ta u k'ij ri Dios. Sibalaj c'ax u rikic jachin jun ri cujach ta rib che u q'uexwäch jun winak chic. Mawi ne che u q'uexwäch jun suc'alaj winak; craj c'u ne c'o jachin jun cujäch rib pa cämisaxic che u q'uexwäch jun winak ri utz. Are c'u ri Dios cuk'alajisaj chkawäch chi cujulok'ok'ej. Aretak c'ä uj ajmaquib, ri Crist xcäm rumal kech. E ta c'u lo ri camic, k'alajisam chic chi uj suc' rumal ri u quiq'uel ri Crist, ri rumal are' cujcolotaj na chuwäch ri royowal ri Dios. We c'u aretak c'ä ka c'ulel ulok ri Dios, xujrutzirisaj ruc' rumal ri u cämical ri u C'ojol, e ta c'u lo ri camic, ri uj utzirisam chic, cujcolotaj na rumal ri u c'aslemal. Man xuwi ta c'u wa', xane' xukuje' cujquicot rumal ri Dios rumal ri Ajawaxel Jesucrist, rumal c'ut ri Crist karikom ri jamaril ruc' ri Dios. Je c'u ri', xa' rumal jun winak xoc ri macaj cho ri uwächulew xuc'am c'u ulok ri cämical, xk'ax c'u ri cämical chque conojel, conojel c'ut e macuninak. Aretak c'ä majok ri pixab, c'o chic ri mac cho ri uwächulew. Man cäbix ta c'ut chi c'o mac, aretak man c'o ta pixab. Kas c'u ne pa ri u k'ijol ri Adan c'ä pa ri u k'ijol ri Moises, ri cämical xajawin paquiwi' conojel, pune' ri qui mac man are taj ri ma ta u nimaxic ri jun takanic, jacha' ri xuban ri Adan, ri are' u wächbalil ri cäpe na. Ri u sipanic ri Dios chke, man cäjunamataj ta ruc' ri mac. Kastzij xecäm q'ui winak rumal rech ri u mac xa' jun winak, ri Adan. Are nim c'u na u banic ri xuban ri Dios chque q'ui winak ruc' ri u tok'ob, rumal ri utzil ri xuban xa' jun winak, ri Jesucrist. Ri c'ulmatajic ri xpe rumal xa jun ajmac man cajunamataj ta ruc' ri u sipanic ri Dios, kastzij ri k'atoj tzij xpe rumal xa jun mac che c'okonic, rumal c'ut ri u sipanic ri Dios ri winak quek'alajisaxic chi man e c'o ta chic chquipam ri sibalaj q'ui qui mac. We xpe ri cämical paquiwi' ri winak rumal rech ri u mac ri jun, e ta c'u lo ri winak ri qui c'amom ri nimalaj u tok'ob ri Dios, ri banom suc' chque, cäc'oji' na qui takanic pa i c'aslemal rumal rech xa' jun winak, are ri Jesucrist. Je c'u ri' chi ri jun mac ri xuban ri Adan xuc'am ulok c'okonic chque conojel ri winak, jeri' xukuje' ri jun suq'uilal ri xuban ri Jesucrist xuc'am ulok chque conojel ri winak ri k'alajisanic re ri suq'uilal che ri c'aslemal. Je c'u ri' chi rumal ri man u nimanic taj jun winak ri e q'uia xebux ajmaquib, jeri' xukuje' rumal ri u nimanic jun winak, ri e q'uia winak xebux suc'. Ri Dios xuya' ri pixab rech ri winak cäquilo chi nim ri qui mac. Pune' sibalaj nim ri qui mac ri winak, are c'u c'o na ri nimalaj u tok'ob ri Dios. Rech jeri', jacha' chi ri mac xajawin che cämical, je c'u ri' xukuje' ri tok'ob chajawin che suq'uilal che junalic qui c'aslemal rumal ri Jesucrist, ri Kajaw. ¿Jas ta c'ut ri cäkabij na? ¿La cujcanaj ta c'u chupam ri macaj rech sibalaj caq'uiy ri u tok'ob ri Dios? ¡Mawi jubik'! Uj cäminak chi c'u chuwäch ri macaj; ¿jas ta c'u cakabano cujcuinic cujc'asi' ta chupam ri macaj? ¿La ma ta iweta'm chi aretak xban ri ka bautism, are' jun c'utbal wa' chi uj junatajinak chic ruc' ri Crist Jesus pa ri u cämical? Ri ka bautism are' jun c'utbal chi uj mukutajinac ruc' ri Crist pa ri u cämical, rech xukuje' ri uj cujbin na pa ri c'ac' c'aslemal, jacha' ri u walijisaxic ri Crist chquixo'l ri cäminakib rumal ri u juluwem ri Tataxel. We c'u uj junam chic ruc' ri Crist pa ri u cämical, jeri' xukuje' uj junam ruc' pa ri u c'astajibal. Keta'm c'ut chi ri ka banic nabe xripitaj ruc' ri Crist, rech ri u cuinem ri aj macalaj ojer ka c'aslemal casachtaj u wäch, ma ta c'u cakatakej chic u patanixic ri macaj. Ri jun ri cäminak chic, man c'o ta chi u takanic ri macaj puwi'. We xujcäm ruc' ri Crist, xukuje' cäkacojo chi cujc'asi' na ruc'. Keta'm chi c'astajinak chi ri Crist chquixo'l ri cäminakib, man cäcäm ta chic. Ri cämical man cätakan ta chi puwi'. Aretak xcämic, xa' jumul xcäm rumal rech ri mac; aretak c'ut c'asal chi camic, cäc'asi che ri Dios. Jeri' xukuje' ri ix, chichomaj ba' chi kastzij ix cäminak chic chuwäch ri mac, ix c'asal chi c'ut che ri Dios pa Crist Jesus. Miya' ba' c'olbal che ri mac chi cätakan puwi' ri i cuerp, ri xak cäcämic, che qui nimaxic ri itzel tak u rayinic; mijach ba ri i cuerp che ri mac che u banic ri etzelal. Xane' chijacha' iwib pa u k'ab ri Dios je ta ne ix c'astajinak chic chquixo'l ri cäminakib. Chijacha' ri i cuerp pa u k'ab ri Dios rech quiban ri utz. Jeri' man cätakan ta chi c'u ri mac piwi'. Man ix c'o ta chi c'u chuxe' ri pixab, xane' chuxe' ri tok'ob. ¿Jas c'ut? ¿La cujmacun lo, rumal rech chi man uj c'o ta chuxe' ri pixab, xane' chuxe' ri u tok'ob ri Dios? ¡Man je ta ri'! ¿La ma ta iweta'm chi, we quijach iwib che u banic lok'om tak pataninelab che u patanixic jun winak, ix pataninelab ri' quixc'oji' ri' che u nimaxic? We are quipatanij ri mac, quixcäm na. We c'u are quinimaj ri Dios, cuban na suc' chiwe. Maltiox c'u che ri Dios, pune' ba xixc'oji' na can che lok'om tak pataninelab che ri mac, camic c'ut ruc' ronojel iwanima' cätajin quinimaj ri tijonic ri yo'm chiwe. Ix esam chi c'u pa u k'ab ri mac, are chi cätajin quipatanij ri Dios pa ri suc'alaj i c'aslemal. (Quinbij wa' chiwe pa ka tzij uj ri uj winak, rumal rech ri u tukaril ri i banic aj winak man kas ta quich'ob we jastak ri'.) Jas ri xiban can ojer, xijach ri i cuerp pa u k'ab ri etzelal che qui banic ri tz'ilalaj tak jastak, jeri' xukuje' camic chijacha ba ri i cuerp pa u k'ab ri Dios che u banic ri suq'uil, rech quixux tastalic tak winak. Aretak c'ä ix lok'om pataninel che ri mac, man c'o ta can iwe che ri patanijic che ri suq'uil. ¿Jas c'u ri xiwechbej can chquij ri jastak ri cäquiya' chi q'uixbal chiwe camic? Cämical c'u ri quec'aman wi bic. Camic c'ut, ix tzokopitajinak chic ix esam chic pa u k'ab ri mac, ix chi c'u u lok'om pataninelab ri Dios. Ri quiwechbej camic are jun tastalic c'aslemal, xukuje' ri quiwechbej na are ri junalic c'aslemal. Ri tojbal ri cuya' ri macaj, are ri cämical; are c'u ri cochinic ri cuya' ri Dios, junalic c'aslemal pa ri u rikic kib ruc' ri Crist Jesus, ri Kajaw. ¿La ma ta quich'obo, wachalal, chi ri pixab cätakan puwi' jun winak xak xuwi aretak c'aslic? Quebench'abej c'u ri queta'm ri pixab. Jun ixok ri c'o rachajil, aretak c'ä c'asal ri rachajil, cubij ri pixab chi ri ixok rajawaxic cäc'oji' ruc'. We c'u cäcäm bic ri rachajil, ri ixok cätzokopitajic quel chuxe' ri pixab ri ximowinak ruc' ri rachajil. Je c'u ri', aretak c'ä c'asal ri achajilaxel, man ya'tal ta che ri ixokilaxel curik rib ruc' jun achi chic. We jeri', cäkaj ri' pa mac ruc' jun chic. We cäcäm c'u ri rachajil, cätzokopitaj ri' chuwäch ri pixab, man cäkaj taj pa mac we cäc'uli' ruc' jun achi chic. Jewa' xukuje' ri ix, wachalal, ix cäminak chi chuwäch ri pixab rumal ri u cämical ri Crist, camic ix re jun chic, are wa' ri Crist ri xc'astaj chquixo'l ri cäminakib, rech cakaya' wächinic che ri Dios. Aretak xujc'oji' pa ri aj macalaj c'aslemal re winak, ri pixab xuc'asuj ri u rayinic ri ka ti'jal che u banic ri mac. Ri xkechbej che wa' are ri cämical. Camic c'ut man uj c'o ta chic chuxe' ri pixab. Xane' uj cäminak chi chuwäch ri u takanic. Jeri' ri Uxlabaxel cuya' jun c'ac' ka c'aslemal che u patanixic ri Dios. Man cäkapatanij ta chi ruc' ri u takanic ri ojer pixab ri tz'ibatalic. ¿Jas c'u cäkabij? ¿La mac lo ri pixab? ¡Man mac taj! Ma ta c'u xinwetamaj ri' jas ri' ri mac, we ta ma ta rumal ri cubij ri pixab. Ma ta quinch'ob ri' chi mac ri u rayixic u wäch ri jastak quech niq'uiaj winak chic, we ta ma ta cubij ri pixab: “Marayij u wäch ri jastak quech niq'uiaj winak chic.” Rumal c'u ri u takanic ri pixab, ri mac xuc'asuj pa ri wanima' ri u rayixic ronojel qui wäch jastak quech niq'uiaj winak chic. We c'u man c'o pixab, cäminak ri' ri mac. Nabe, xinc'asi' canok man ruc' ta ri pixab. Aretak c'u xpe ri takanic rumal ri pixab, xc'astaj ri mac, ri in c'ut xincämic. Are c'u ri takanic ri xpe che u ya'ic c'aslemal, chwe in xuya' cämical. Are c'u ri mac are xucoj ri takanic che nu subic. Xukuje' ruc' ri takanic xinucämisaj. Je c'u ri', tastalic ri pixab, tastalic, suc', xukuje' utz ri takomal. Jun jasach ri utz, ¿la are lo xbanow chwe chi xincämic? ¡Man are taj! Xane' are ri mac xbanow chwe chi xincämic. Xuban wa' rumal jun jasach ri utz. Jeri' xk'alajisax rumal ri pixab chi ri mac are sibalaj itzel. Ka ch'obom c'ut chi aj uxlabal ri pixab; ri in c'ut in aj ti'jal, in lok'om pataninel che ri mac. Man quinch'ob taj jas ri quinbano. Man quinban ta c'ut jas ri quinwaj quinbano. Xane' ri quinwetzelaj u wäch, are quinbano. We c'u are quinban ri man quinwaj taj, rumal ri' quinch'obo chi utz ri pixab. Je c'u ri' man in ta chic quinbanow wa', xane' are cäbanow ri mac ri c'o pa ri wanima'. Weta'm c'ut chi man c'o ta ri utz pa ri wanima', pa ri u rayibal ri nu banic aj winak re mac. Rumal c'u ri', quinwaj quinban ri utz, man quincuin ta c'u che u banic. Man quinban ta c'u ri utz ri quinwaj quinbano. Xane' ri etzelal ri man quinwaj taj, are wa' quinbano. We c'u are quinban ri man quinwaj taj, man in ta chi ri' quinbanowic, xane' are cäbanow ri mac ri c'o pa ri wanima'. Quinwilo chi jewa' nu c'ulmam: Chi aretak quinwaj quinban ri utz, are cuya' rib ri etzelal chnuwäch. Cäquicot ri wanima' rumal ri u pixab ri Dios. Quinwil c'u jun pixab chic pa ri nu cuerp, ri cuc'ulelaj ri pixab ri utz cäril wi ri nu chomanic. In c'o c'u pa u k'ab ri u pixab ri mac, ri c'o pa ri nu cuerp. ¡Tok'ob nu wäch, sibalaj c'ax ri in c'o wi! ¿Jachin ta quinesan pa u k'ab we cuerp ri' re cämical? Quinmaltioxij che ri Dios chi xak xuwi ri are', rumal ri Jesucrist, Kajaw. Ri in c'ut quinch'obo chi rajawaxic quinpatanij ri u pixab ri Dios. Are c'u ri nu banic aj winak re mac, cupatanij ri ri u pixab ri macaj. Camic c'ut, man c'o ta chi jun c'äjisabal qui wäch ri winak ri e c'o pa ri Crist Jesus. Ri u pixab c'ut ri Uxlabaxel ri cuya' c'aslemal rumal ri Crist Jesus, are xinesan pa u k'ab ri pixab re mac xukuje' re cämical. U banom c'u ri Dios ri man xcuin ta ri u pixab ri Moises che u banic, man ticarel ta c'u che u banic u mac rech ri u tukaril ri aj macalaj winak: ri Dios xutak c'u ulok ri kas u C'ojol pa ri u junamil ri aj macalaj winak jacha' che tabal tok'ob rech cacuyutaj ri macaj, je c'u wa' ri u c'okotajic ri macaj chupam ri kas u tukaril ri winak. Jeri', ri uj cäkabano jas ri cäraj ri Uxlabaxel, man are ta ri ka rayibal ri aj winak re mac, rech cujcuin che u banic ri suc' jas ri cubij ri pixab. Ri winak ri cäquiban ri rayibal aj winak re mac, are cäquichomaj ri jastak re ri qui banic aj winak re mac. Are c'u ri winak ri cäquiban ri u rayibal ri Uxlabaxel, are cäquichomaj ri jastak re ri Uxlabaxel. Ri u banic ri chomanic aj uwächulew cuya' cämical. Are c'u ri u banic ri u rayibal ri Uxlabaxel cuya' c'aslemal xukuje' jamaril. Ri caquichomaj ri jastak aj winak re mac, cuban u c'ulel che ri Dios. Rumal ri' man cuya' ta rib chuxe' ri u pixab ri Dios, mawi cäcuinic. Ri cäquiban ri rayibal ri aj winak re mac, man quecuin ta che u banic ri cäkaj chuwäch ri Dios. Are c'u ri ix man ix c'o ta pa ri u takanic ri u rayibal ri i banic aj winak re mac. Xane' ix c'o pa ri u takanic ri Uxlabaxel, we jekel ri Ruxlabal ri Dios pa ri iwanima'. We c'o jun ri man c'o ta ri Ruxlabal ri Crist pa ranima', ri are' man rech ta ri Crist. We c'o ri Crist pa ri iwanima', cäminak ri i cuerp che ri mac, c'asal c'u ri iwuxlabal rumal rech chi ri Dios u k'alajisam chi ix suc'. Ri Dios xuc'astajisaj ri Jesus chquixo'l ri cäminakib. We ri Ruxlabal ri Dios ri c'o pa ri iwanima', ri xc'astajisan ri Jesus chquixo'l ri cäminakib cuya' na qui c'aslemal ri i cuerp ri cäcämic, rumal ri Uxlabaxel re ri c'o pa ri iwanima'. Je c'u ri', wachalal, c'o jas rajawaxic cäkabano. Man are ta c'u rajawaxic cäkaban pa ri ka c'aslemal ri u rayibal ri kabanic aj winak re mac. We are quiban ri u rayibal ri i banic aj winak re mac, quixcäm na. We c'u rumal ri Uxlabaxel quebicämisaj ri itzel tak u banoj ri i cuerp, quixc'asi' na. Conojel c'u ri c'amom qui be rumal ri Ruxlabal ri Dios, e ralc'ual ri Dios. Man i c'amom ta jun uxlabal ri cuban lok'om pataninelab chiwe, ri cuban ta chiwe chi quixe'j iwib jas ri nabe canok. Xane' i c'amom ri Uxlabaxel ri xuban chiwe chi xixux ralc'ual ri Dios. Rumal c'u ri are' cäkabij ka Tat che ri Dios. Kas are' ri Uxlabaxel ruc' ri kanima' junam quek'alajisanic chi uj ralc'ual ri Dios. We c'u uj alc'ualaxelab, xukuje' uj echbenelab che ri c'aslemal ri cuya' ri Dios. Cujechben na junam ruc' ri Crist, we junam cäkarik c'ax ruc' ri Crist, rech xukuje' junam cuje' c'ol na pa ri u juluwem. Weta'm chi ri c'ax ri cäkarik pa tak we k'ij camic, man cäjunamataj ta ruc' ri juluwem ri cäpe na, ri cuc'ut na ri Dios rumal kech. Conojel c'u ri jastak ri e banom rumal ri Dios, are sibalaj cäcaj cäquil ri k'ij aretak quek'alajisax na ri e ralc'ual ri Dios. Conojel ri e banom rumal ri Dios xebux man c'o ta qui patan. Man xak ta c'u pa quech wi xquic'ulmaj wa', xane' je xraj ri Dios chque, rech cäqueyej jun k'ij aretak ri e banom rumal ri Dios quetzokopitaj na chupam ri lok'om patanijic, rech man quek'ay ta chic, rech e junam cuc' ri e ralc'ual ri Dios, c'o pa ri juluwemalaj qui tzokopitajic. Keta'm c'ut chi conojel ri jastak ri e banom rumal ri Dios, junam quech'ikowic, e c'o pa k'oxowem c'ä camic, je jas jun ixok aretak cäralaj jun ral. Man xuwi ta c'u ri are' caquirik c'ax, xane' ri uj ri yo'm ri Uxlabaxel chke, ri nabe u wächinic ri nimalaj u sipanic ri Dios chke, xukuje' cujbik'bitic. Keye'm ri k'ij aretak cujoc che ralc'ual ri Dios, cätzokopitaj c'u na ri ka cuerp. Pa cu'lbal c'uxaj c'ut xujcolotaj wi. We c'u jun cu'l u c'u'x chrij jun jasach ri quilitajic, man cu'lbal c'u'x ta ri'. We cäril chic jas ri curik na, ¿jas ta c'u che cäreyej na? We c'u cu'l ka c'u'x chrij ri man cäkil taj, ruc' coch'onic ri' cäkeyej na. Jewa' xukuje' ri Uxlabaxel cuya' ka chuk'ab pa ri ka tukaril. Man keta'm ta c'ut cäkaban ch'awem ruc' Dios jas ri kas rajawaxic u banic. Kas are c'u ri Uxlabaxel cubochi'j ri Dios ruc' ch'ikowem pakawi', ri man cujcuin ta che u bixic. Are c'u ri Dios ri cäril ri kanima', reta'm ri u chomanic ri Uxlabaxel. Ri Uxlabaxel c'ut cäbochinic jacha' ri u rayibal ri Dios, paquiwi' ri e rech. Keta'm c'ut chi conojel ri jastak quetoban che utzil chque ri quelok'ok'en ri Dios, chque wa' ri e siq'uim jas kas u chomanic ri Dios. E are c'ut ri xetamax ulok qui wäch rumal ri Dios, xebucha' ulok ojer rech quebux na junam ruc' ri u C'ojol, rech are' cux nabeal ri u C'ojol chquixo'l q'ui achalaxelab. Ri winak ri xebucha' ulok ri Dios ojer are wa' xebusiq'uij, xukuje' ri xebusiq'uij, are wa' ri xebuk'alajisaj chi e suc' chuwäch. Ri xebuk'alajisaj chi e suc' chuwäch, are wa' xunimarisaj qui k'ij. ¿Jas c'u cäkabij che wa'? We c'o ri Dios kuc', ¿jachin ta ri cujc'ulelanic? Ri Dios mawi ne xutok'obisaj u wäch ri u C'ojol, xane' xujach pa cämical rumal kech konojel. ¿La ma ta cusipaj conojel ri jastak chke ruc' ri u C'ojol? ¿Jachin ta ri cäcuinic cuban tzij chquij ri e cha'om rumal ri Dios? Ri Dios c'ut quek'alajisanic chi e suc' chic chuwäch. ¿Jachin ta ri cäcuin che u c'ajisaxic qui wäch? Ri xcämic are ri Crist Jesus, xukuje' ri xc'astajic, ri c'o pa ri u wiquiak'ab ri Dios, ri cubochi'j ri Dios pakawi'. ¿Jachin ta cujtasow chrij ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Crist? ¿la c'axc'olil? ¿la nimalaj bis? ¿la okatanic? ¿la wija'l? ¿la ch'analiquil? ¿la ri xak quieb cubij pakawi' we ne cujcämic? ¿la ch'ich' re ch'o'j? Jacha' ri cubij ri tz'ibatalic: “Ronojel k'ij cätzucux ka cämisaxic rumal ech la, je ta ne uj chij ri cämisaxic kij ri benam ke pa ri pilibal.” Pune' cäkarik conojel we jastak ri', cujch'äcan na puwi' ronojel, rumal ri jun ri xujulok'ok'ej. Kas weta'm chi man c'o ta jas cäcuin che ka tasic chrij ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios. Mawi ri cämical, mawi ri c'aslemal, mawi ri tako'nib aj caj, mawi ri e uxlabal ri c'o qui takanic xukuje' ri c'o qui cuinem, mawi ri jastak ri e c'o camic, mawi ri jastak ri quepe na, ¡mawi ri sibalaj chicaj, mawi ri sibalaj iquim, mawi ne jun jasach chic ri banom rumal ri Dios, cäcuin ta che ka tasic chrij ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios, ri yo'm chke rumal ri Crist Jesus ri Kajaw! Quinbij ri kastzij pa u bi' ri Crist, man xak ta quinbij. Weta'm pa ri wanima' rumal ri Ruxlabal ri Dios, chi ronojel k'ij c'o nimalaj nu bis, sibalaj cäk'oxow ri wanima'. Quinwaj ta c'u ne chi kas in quinc'oji' ta chuxe' c'okonic, najtajisam ta che ri Crist, we ta ruc' wa' quebento' ta ri e wachalal, ri kas e nu winakil. E are c'u wa' ri winak aj israelib, ri e u c'amom ri Dios che ralc'ual, u yo'm ri u juluwem ri Dios chquixo'l, u yo'm ri c'ulwächinic, u yo'm ri u pixab chque rumal ri Moises, ri k'ijilanic, xukuje' u bim chque jas ri cuya' na. Ri e u wi' tak qui jolom ri xalax wi ri Crist jas ri u beya'l ri ti'j, ri are' Dios paquiwi' conojel ri jastak, chyok ba' u k'ij amak'el. Je chbanok. Man quinbij taj chi ri Dios ma ta xubano jas ri u bim ulok. Man conojel ta c'u ri e rija'lil ri Israel kas e aj Israel. Man conojel taj ri e rija'l ri Abraham kas ta e ralc'ual, xane' u bim ri Dios che: “Ri e awija'l quepe na rumal ri Isaac.” Ri cuk'alajisaj wa' chkawäch chi man c'o ta jun cux ta alc'ualaxel re ri Dios xa' ta rumal rech chi aj ta jun ija'lil; man je ta c'u wa' xane' xak xuwi ri e alc'ualaxelab ri catz'akat wi ri u chi'nic ri Dios, e are' wa' ri quechomaxic chi kas e rija'l tak. Are c'u wa' ri chi'nic ri xuban ri Dios che ri Abraham: “Pa tak we k'ij ri' quintzelej na ulok, are' c'u ri Sara cac'oji' na jun ral ala.” Man xuwi ta wa'. Xane' xukuje' ri Rebec xec'oji' ri quieb ral ruc' ri ka mam Isaac. Ri Dios xch'aw ruc' ri Rebec aretak c'ä majok queralaj ri ral, c'ä majok cäquiban utzil o etzelal. Jeri' cäkil ri u chomanic ri Dios chi quebucha' ri winak man rumal ta ri chac ri qui banom, xane' nabe quebusiq'uij. Ri Dios xubij che ri Rebec chi ri nabeal cupatanij na ri chak'axel. Jas ri tz'ibatalic: “Xinlok'ok'ej ri Jacob. Are c'u ri Esau xinwetzelaj u wäch.” ¿Jas c'u cäkabij? ¿La cuban lo ri Dios ri man suc' taj? ¡Man je ta ri'! Xubij c'u ri Dios che ri Moises: “Quel na nu c'u'x che ri winak ri quinwaj quel wi nu c'u'x. Quintok'obisaj na u wäch ri quinwaj quintok'obisaj u wäch.” Man are ta cächa' ri winak ri sibalaj cäraj cächa'ic, mawi rumal rech chi cucoj ta u chuk'ab, xane' cächa' ri winak rumal rech chi ri Dios quel u c'u'x che. Are c'u ri Tz'ibatalic cubij chi ri Dios xubij che ri ajawinel re Ejipt: “Xinnimarisaj a k'ij, rech quinc'ut chquiwäch ri winak chi c'o na nu cuinem in chawäch at, rech cätzijox na ri nu bi' cho ronojel ri uwächulew.” Jeri' ri Dios quel u c'u'x che apachin ri cäraj quel wi u c'u'x. Cucowirisaj c'u ri ranima' apachin ri cäraj cucowirisaj. Cabij c'u na chwe: “¿Jas c'u che cubij ri Dios chi c'o u mac jun winak? ¿Jachin ta c'u cäcuin che u k'atixic u wäch ri u chomanic ri Dios?” Are c'u ri at, winak, ¿At jachinok, chi catc'ulelan che ri Dios? ¿La cubij lo ri lak che ri xbanowic: “Jasche je nu banic wa' xabano?” Ri banal bo'j c'o ri t'ac pa u k'ab che u banic jachique ri cäraj, che c'u ri t'ac ri c'o pa u k'ab ri u banic jun bo'j ri nim u k'ij ri cacoj wi jun chi c'ut ri man nim ta u k'ij ri cacoj wi. We c'u ri Dios xraj xuc'ut ri royowal chquiwäch ri winak rech cäquetamaj ri u cuinem, xebuch'ij c'u ruc' nimalaj coch'onic ri winak ri takal chque chi cäc'äjisax qui wäch xukuje' ri cäsach na qui wäch, ¿jas cäkabij che wa'? Jeri' xubano, xel u c'u'x chque ri winak ri e u suc'umam ulok che u ya'ic juluwem, rech quetamaxic chi sibalaj nim ri u juluwem. Ri e u siq'uim, uj c'u ri', man xuwi ta chquixo'l ri aj judeyib, xane' xukuje' chquixo'l ri man a aj judeyib taj. Jas cubij pa ri u wuj ri Osey: “Ri winak ri man e nu tinimit taj, quinbij na nu tinimit chque. Ri winak ri man e lok'ok'em taj, quebenlok'ok'ej na. Pa ri c'olbal jawije' ri xbix wi chque: ‘Ri ix man ix nu tinimit taj’, chila' cäbix wi na chque chi e ralc'ual ri c'aslic Dios.” Xukuje' ri Isaiy ojer co xch'awic, xubij chrij ri Israel: “Pune' ta e q'ui ri e rija'l ri Israel jas ri sanyeb ri c'o chuchi' ri plo xak c'u e quieb oxib ri caquirik na ri colotajic, ri Ajawaxel c'ut cuban na jas ri xubij, cuban na ri u k'atoj tzij. Cuban na ronojel chanim.” Jas u bim ulok ri Isaiy: “Ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem xujuto', rumal ri' e c'o can kija'l. We ta ma ta jeri', xsach ta ka wäch ri' uj jas ri Sodom xukuje' ri Gomor.” ¿Jas c'u cäkabij? Cäkabij chi ri man aj judeyib taj ri man xquitzucuj ta ri suq'uil, ri e are' xquirik ri suq'uil, ri suq'uil ri cäpe rumal ri cojonic. Are c'u ri winak aj Israel ri xquijiquiba' qui c'u'x chrij ri pixab rech cäquirik ri suq'uil man xquirik taj. ¿Jasche? Rumal rech chi man xquitzucuj ta ri suq'uil ruc' cojonic, xane' ruc' ri chac. Xetzak c'u puwi' ri abaj re tzakibal. Jas ri tz'ibatalic: “Chiwilampe', quinya' na pa Sion jun abaj ri cäquichak'ij wi na quib ri winak, jun nimalaj abaj re tzakibal ri cucu'ba' c'u u c'u'x chrij man quel ta u q'uixbal.” Wachalal, cäraj ri wanima' xukuje' quinbochi'n che ri Dios paquiwi' ri aj israelib, rech quecolotajic. Che qui to'ic quink'alajisaj chi c'o jun nimalaj qui rayinic che u patanixic ri Dios; man tiquil ta c'u ne we etamanic ri' puwi' jun colomalaj etamanic. Man queta'm ta c'u ri suq'uil ri cuya' ri Dios. Are cäcaj cäquirik ri suq'uil rumal ri qui chac. Man cäquinimaj ta c'u ri cubij ri Dios. Cätz'akat c'ut ri pixab ruc' ri Crist, rumal ri' cuban suc' chque conojel ri c'o qui cojonic. Ri Moises xutz'ibaj chrij ri suq'uil ri cäpe rumal ri pixab: “Ri winak ri cunimaj ri pixab cäc'asi na rumal.” Are c'u ri suq'uil ri cäpe rumal cojonic, je cubij wa': “Machomaj: ‘¿Jachin ta cäpaki' bic chicaj?’ ” (Are quel wa', che u kasaxic ulok ri Crist.) “Xukuje' mabij: ‘¿Jachin ta cäkaj bic pa ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal?’ ” (Are quel wa', che u pakbaxic ulok ri Crist chquixo'l ri cäminakib.) ¿Jas c'ut ri cubij? “Nakaj c'o wi ri tzij chawe, c'o pa chi', c'o pa awanima'.” We tzij ri', are ri tzij re cojonic, ri cäkatzijoj. We cak'alajisaj ruc' ri a chi' chi ri Jesus are ri Ajawaxel, xukuje' we cacoj ruc' awanima' chi are' ri Dios xc'astajisan chquixo'l ri cäminakib, catcolotaj na. Ruc' ri anima' caban wi ri cojonic che ri suq'uil; ruc' ri chi'aj caban wi ri k'alajisanic che ri colobal ib. Are c'u ri Tz'ibatalic cubij: “Conojel ri quecojon che ri are', man quel ta na qui q'uixbal.” Man c'o ta c'u jalbem ib chquixo'l ri aj judeyib cuc' ri man aj judeyib taj, kas are' c'u ri Ajawaxel are' Cajaw conojel, cäyan c'u ruc' telechinic chque conojel ri quek'ijilan che. Tz'ibatal c'ut: “Conojel ri cäquita' ri u to'banic ri Ajawaxel, quecolotaj na.” We c'u man e cojoninak che ri Ajawaxel, ¿la quecuin ta c'u lo ri' cäquita' ri u to'banic? We man qui tom, ¿la quecuin ta c'u lo ri' quecojonic? ¿Jas ta cäquiban che u ta'ic we man c'o jachin cätzijon chque? ¿La cuya' lo quebe che u tzijoxic ri colobal ib we man quetak bic? Jas ri tz'ibatalic: “¡Sibalaj je'lic ri copanem ri queyo'w u bixic ri utzalaj tak tzij!” Man conojel ta c'ut cäquinimaj ri tzij re colobal ib. Jacha' xubij c'u ri Isaiy: “Ajawaxel, ¿jachin cojowinak ri ka bim?” Rajawaxic chi jun winak nabe cutatabej na jun tzij rech cäcojonic. Ri tzij ri cutatabej, are ri u tzij ri Crist. Quinbij c'ut: ¿La ma ta qui tom ri tzij? ¡Je', qui tom! Cubij ri Tz'ibatalic: “Cho ronojel ri uwächulew elinak wi bic ri qui ch'abal. C'ä pa tak ri c'olbal sibalaj e naj cho ri uwächulew elinak wi bic ri qui tzij.” Quinc'otow c'u chi'aj: ¿La ma ta xquich'ob wa' ri aj israelib? Nabe xbix rumal ri Moises: “Quinban na chi cäpe achixomanic chiwe chrij jun nim tinimit ri man are ta jun nim tinimit, chi cäyactaj iwoyowal che jun nim tinimit ri man cuch'ob taj.” Xukuje' ri Isaiy ruc' ronojel ranima' xubij: “Xinriktaj cumal ri winak ri man xinquitzucuj taj; xinc'ut wib chquiwäch ri man quec'otow ta chi'aj in jachinok.” Xubij c'u ri Isaiy chquij ri aj israelib: “Ronojel ri jun k'ij xinlic' ri nu k'ab che reyexic jun tinimit ri man nimanel taj, xukuje' quinuc'ulelaj.” Quinban c'ut ri c'otoj chi'aj: ¿La u xutum lo ri Dios ri u tinimit? ¡Man je ta ri'! Ri in c'ut in jun chque ri aj israelib, pa ri rija'l ri Abraham xinalax wi, chquixo'l ri e ramak' ri Benjamin. Ri Dios man xebuxutuj taj ri aj israelib ri e aj u tinimit, ri ojer u ch'obom ulok qui wäch. ¿La ma ta iweta'm jas cubij ri Tz'ibatalic chrij ri Eliy?: xch'aw ruc' Dios chrij ri Israel, xubij: “Ajawaxel, e qui cämisam ri e k'axal tak tzij la, e qui yojim tak ri porobal ri queya' wi tabal tok'ob chwäch la. Xa' nu tuquiel chic in canajinak canok. Cäquitzucuj c'u nu cämisaxic.” Are c'u ri Dios xubij che: “E nu c'olom can wukub mil achijab chwe, ri man qui mejom ta quib chuwäch ri dios Baal.” Je c'u wa' ri c'ulmatajinak, canajinak c'u can jubik' qui tz'akatil, are' c'u ri Dios, chupam ri rutzil, u cha'om. We xcha' rumal ri u tok'ob ri Dios, man xcha' ta ri' rumal ri u chac. We ta ba' rumal chac, ri u tok'ob ri Dios ma ta tok'ob chi ri'. ¿Jas c'ut? Ri sibalaj xquitzucuj ri winak aj israelib, man xquirik taj. Are c'u ri winak ri e cha'om e are' xerikowic. Ri e jule' chic xcowirisax ri canima'. Jas ri tz'ibatalic: “Ri Dios xuya' jun uxlabal siquirinak chque bak'wächaj ri man queca'y taj, xiquinaj ri man quetan taj, c'ä pa ri k'ij camic.” Xukuje' xubij ri David: “Aretak cäquiban tak wa'im pa mexa, chux tzakibal xukuje' chapbal, rech cäquichak'ij ri cakan, tojbal q'uexel chque. Chban chque chi je ta ne quek'ekumar ri qui bak'wäch rech man queca'y ta chic. Chban chque chi je ta ne c'o jun alalaj eka'n chquij amak'el.” Quinta' c'ut: ¿La kastzij lo chi man cäquiyac ta chi quib ri aj judeyib we xetzakic? ¡Man je ta ri'! Xane' rumal chi man xeniman taj, xya' chque ri jule' chic chi quecolotajic. Rech ri aj judeyib sibalaj cäquirayij na que ri utzalaj jasach ri qui rikom ri niq'uiaj winak chic. We rumal ri qui mac ri aj judeyib xya' jun utzalaj jasach je ta ne jun k'inomal chque ri winak cho ronojel ri uwächulew, we xya' jun utzalaj jasach chque ri man aj judeyib taj rumal chi ri aj judeyib xetzakic, ¡sibalaj utz na cäquirik ri winak aretak ri aj judeyib cäquic'am chi na che ri Dios ronojel ri cäraj chque! C'o c'ut ri quinbij na chiwe ix ri man ix aj judeyib taj in u takom c'u ne ri Dios chque ri man aj judeyib taj, ri in sibalaj nim quinwil wi ri in takom che u banic. Quinwaj ta ne in chi ri e nu winakil sibalaj chquirayij ta que ri utzalaj jasach ri i rikom ix, rech quecolotaj jujun chque. We ri quesaxic can ri aj judeyib are xbanowic chi xquirik ri jamaril ri winak cho ri uwächulew ruc' ri Dios, ¿jas c'u lo cäc'ulmax na aretak quec'am chi na ri aj judeyib rumal ri Dios? ¡Are jun c'astajibal ri' chque ri cäminakib! We tastal che ri Dios ri nabe wa ri quel che ri k'or, jeri' conojel ri wa e tastalic. We ri u xe' ri che' tastalic, jeri' conojel ri e u k'ab e tastalic. Chkabana' che chi c'o jun u che'al aseitun, ri at at jun u k'ab aseitun re juyub. We xesax apan jujun chque ri kas u k'ab aseitun, ri at c'ut at catch'ap ocok chquixo'l ri e u k'ab, jeri' catc'asi' na rumal ri u c'amal ri benak pa ri ulew xukuje' rumal ri u räxal ri u che'al aseitun, ri caquiq'uex wichij ri aj judeyib. Machomaj chi sibalaj nimak'ij chquiwäch ri u k'ab ri che'. We c'u canimarisaj awib, chnataj chawe chi man at ta ri' ri catyo'w u c'aslemal ri u c'amal ri che' ri benak pa ri ulew, xane' are' ri u c'amal cäyo'w a c'aslemal. At c'ut cabij na: “Xebesax ri e u k'ab ri che' rech xinch'ap ocok in.” Tzij, xebesax ri aj judeyib rumal rech chi man xecojon taj. At c'ut rumal ri a cojonic xatch'ap ocok. Manimarisaj ba awib, xane' chaxe'j awib. We c'u ri Dios man xutok'obisaj ta qui wäch ri kas u k'ab ri che', mawi ne ri at cutok'obisaj a wäch. Chawila' ba' chi ri Dios ch'uch'uj, xukuje' c'a'n. Are c'a'n chque ri winak ri xetzakic. Ch'uch'uj c'u chawe at, we catjeki' pa ri utzil ri cuban chawe. Are c'u we caya' canok, xukuje' ri at catesax na apanok. Xukuje' c'u ne ri aj judeyib, we man caquitakej ri jekelem chupam ri man qui cojonic taj, quech'ap chi na puwi' ri che'. Ri Dios c'ut cäcuin che qui ch'apic jumul chic. We ri at man at ta aj judey, xatesax che ri juyubal aseitun, xatch'ap c'u ocok man je ta c'u wa' ri takal u banic che ri utzalaj aseitun, ¡e ta c'u lo ri aj judeyib kas e u k'ab ri che' quetik chi na che ri che' ri xebesax wi bic! Wachalal, quinwaj chi quich'ob we awatalic ri', rech man quichomaj taj chi ri ix nim na ri i no'j. Xcowirisax na apan jubik' ri canima' ri aj israelib, c'ä aretak queboc na conojel ri man aj israelib taj ri quecojon na. Te c'u ri' ronojel ri Israel cäcolotaj na, jas ri tz'ibatalic: “Quel na ulok pa Sion ri tzokopil que ri winak, cäresaj na ri etzelal che ri Jacob. Are nu c'ulwächinic wa' cuc' aretak chinwesaj ri qui mac.” Rumal c'u rech ri utzalaj c'ac' tzij ri aj judeyib xquic'ulelaj ri Dios rech caya' k'ijol chiwe ix; c'aquelok'ok'ex c'u ne rumal ri Dios, man e sachinak ta c'u ne ri e i mam pa u jolom. Ri Dios man c'u q'uex ta u c'u'x chi u cha'om jun xukuje' u tewichi'm ri winak, man cuq'uex ta ri u chomanic. Je jas ri ix, nabe canok man xixniman ta che ri Dios. Camic c'ut ri Dios xel u c'u'x chiwe rumal rech chi ri aj judeyib man xeniman taj. Jewa' xukuje', ri e are' man e nimaninak ta camic, xa' c'u rech quel u c'u'x ri Dios chiwe ix rech c'ut xukuje' camic quel u c'u'x chque. Ri Dios xuban chque conojel chi man queniman taj, rech quel u c'u'x chque conojel. ¡Sibalaj nim ri u k'inomal ri Dios! ¡Sibalaj nim ri u no'j! ¡Sibalaj nim ri retamabal! Man c'o ta jun cäch'obow ri u chomanic. Man c'o ta jun cäcuin che retamaxic ri cuban ri Dios. ¿Jachin ta cäch'obow ri u chomanic ri Ajawaxel? ¿Jachin ta xyo'w u no'j? ¿Jachin ta ri c'o jas xuya' che ri Dios nabe, rech cätoj ta u q'uexel che? Ruc' are' e elinak wi ulok conojel ri jastak, rumal are' xukuje' che are' e c'o wi. Chnimarisax u k'ij ri Dios amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok. Jeri' wachalal, quixinbochi'j pa ri u tok'ob ri Dios chi quijach ri i cuerp pa u k'ab ri Dios, che jun tabal tok'ob cho ri Dios, jun tastalic sipanic, ri c'aslic, ri cäkaj chuwäch ri Dios. Are wa' ri kas k'ijilanic ri quiya' che ri Dios. Mitakej c'aslemal jas ri u cholajil tak ri e u chomanic tak ri k'ij junab ri uj c'olic; xane', chiq'uexa' ri chomanic ri i nak'atisam wi iwib rech jeri' quiq'uex ri ruc'axic ri i c'aslemal ri iwuc'am quixcuin c'u che retamaxic u wäch ri u rayibal ri Dios, ri u bixic, ri utz na, ri cakaj chuwäch, ri tz'akat. Rumal c'u ri tok'ob ri yo'm chwe, quinbij chiwe chijujunal, c'o jun muchomaj chi nim u banic, xane xak jas ri takal che. Chijujunal chichomaj iwib ruc' utzalaj chomanic, jas ri cojonic ri xujach ri Dios chiwe chijujunal, we nim o xa jubik'. Je jas jun cuerp e c'o q'ui u tz'akatil. Man conojel ta c'ut xak ta junam ri qui chac, je c'u ri' ri uj, pune' sibalaj uj q'ui xa' uj jun cuerp pa ri Crist kanuc'ulam c'u kib jacha' uj u tz'akatil xa' jun cuerp. C'o c'u jalajoj tak cuinem kuc', ri xusipaj ri Dios chke, chkajujunal. Je jas ri xraj ri are'. We c'o jun yo'm che chi quebuk'axej tak ri tijonic ri yo'm che rumal ri Dios, chubana' wa' jas ri cojonic ri yo'm che. We yo'm che jun chi cäpataninic, chpatanin ba'. We yo'm che jun chi cätijonic, chtijonok. Ri u c'amom ri sipanic che u ya'ic chajin anima'aj, chucojo' ri u k'ij che u ya'ic chajin animaj. Ri cäyanic chyan ruc' ronojel animaj; ri yo'm rekle'n utz ruc'axic ri rekle'n chubana'; ri cuya' to'banic chque ri e c'o qui rajawaxic chubana' ruc' quicotemal. Kas chi lok'ok'ela' iwib, man ruc' ta quieb c'uxaj. Chiwetzelaj u wäch ri lawaloyil chitakej c'u u banic ri utzilal. Chilok'ok'ela iwib chi ix jacha' achalaxelab, chebiyala' tak i k'ij nim c'u chebiwila' wi tak iwib. Chebicojo tak i chuk'ab mixsak'orinic chipatanij c'u ri Ajawaxel ruc' jun anima' ri carokowic. Chixquicot pa ri cu'lbal i c'u'x. Chich'ija' ri c'axc'olil. Amak'el chibana' ch'awem. Chebito' ri winak ri e aj Dios pa tak ri qui rajawaxic. Chebic'ulaj ruc' utzil ri quebopan che i solixic. Chebitewichi'j ri winak ri quixquic'axc'obisaj. Chebitewichi'j, mibij c'axalaj tzij chquij. Chixquicot cuc' ri quequicotic. Chixok' cuc' ri quebok'ic. Chc'ol xa' jun anima' chixo'l. Mebibanala' nimal. Xane' chiwachilala' iwib cuc' ri man nimak ta qui banic. Michomaj iwib chi c'o i no'j, we cäban etzelal chiwe, mitoj u q'uexel ruc' etzelal. Are chicojo' i chuk'ab che u banic utzil chquiwäch conojel ri winak. We cuya', chibana' ronojel ri quixcuin che u banic rech cäc'oji' jamaril chixo'l cuc' conojel ri winak. Lok'alaj tak wachalal, mitoj u q'uexel ri etzelal xane' chiya' can che ri royowal ri Dios. Tz'ibatal c'ut: “Wech in ri tojow q'uexel, in quintojow na, cächa' ri Ajawaxel.” Xukuje' c'u ne: “Ri u banom u c'ulel chawe we canumic, chaya' ri cutijo, we c'u cachaki'j u chi' chaya' ri caruq'uiaj; jeri' caban na chi cak'ak'ar ri u palaj che q'uixbal.” Match'äctaj rumal ri etzelal, xane' chatch'äcan puwi' ri etzelal ruc' ri utzil. Conojel winak rajawaxic chi caquiya' quib pa takic chque ri k'atal tak tzij ri e cajom. Man c'o ta k'atal tzij, we ta ma ta rumal ri Dios. Ri e c'olic, are ri Dios e takowinak. Jeri', apachin ri cuc'ulelaj u wäch ri k'atal tzij, are cuc'ulelaj ri u takanic ri Dios. Are c'u ri quec'ulelanic, cäquic'am ulok c'äjisabal qui wäch chbil quib. Ri takanelab man e cojom taj paquiwi' ri winak rech caquicoj ta xe'n ib chque ri caquiban utzil, xane' chque ri ebanal tak etzelal. ¿La cawaj c'ut chi man caxe'j ta awib chquiwäch ri k'atal tak tzij? Chabana' ba ri utz, cäya' c'u na a k'ij cumal. Ri k'atal tak tzij, are e pataninel re ri Dios che u banic utzil chawe. We caban ri etzelal, chaxe'j awib. Man xak ta lok' ruc'am ri u ch'ich'. Are pataninel re ri Dios che u c'äjisaxic qui wäch ri e banal tak etzelal, jas ri takal chque. Rumal ri' rajawaxic quiya' iwib pa takic chque, man xuwi ta rumal rech ri c'äjisabal wächaj, xane' rumal rech chi quina' pa ri iwanima' chi rajawaxic quixnimanic. Rumal wa' quitoj ri k'uch, rumal rech chi e pataninel re ri Dios, are c'u qui chac wa' ronojel k'ij. Chitojo' ri i c'as cuc' conojel. Chitojo' ronojel u wäch ri cuchuj che ri tok'il cuchuj. Nim chiwila' wi ri winak ri rajawaxic nim quil wi. Chiya' u k'ij ri winak ri rajawaxic cäya' u k'ij. Mäc'oji' i c'as ruc' jun, xane' chilok'ok'ela iwib. Apachin c'u ri culok'ok'ej ri rajil u tz'akat, are ri' kas u tz'akatisam ri pixab. Jewa' cubij ri pixab: “Matkaj pa mac cuc' niq'uiaj chic, matcämisanic, mateläk'anic. Marayij qui wäch jastak ri man awech taj.” Chupam we tzij ri' c'o wi ri kas u nimal ronojel ri pixab: “Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat jacha' ri at chbil awib.” We jun c'o lok'ok'ebal c'u'x ruc', man cuban ta etzelal ri' che ri rajil u tz'akat. Are wa' ri u tz'akatisaxic ri pixab. Are chibana' wa'. Iweta'm c'ut jas qui banic ri k'ij camic. Are k'ijol wa' ri rajawaxic cujc'astaj che ri waram. Camic c'ut nakaj chic c'o wi ri ka colotajic chuwäch ri aretak c'äte xujcojonic. Oc'owem cuban ri ak'ab, cäketet chi ulok ri k'ij; mäkaban chi ri chac re ri k'eku'm. Chkabana' ba ri chac re ri sakil. Chkacojo' ri chacubal re ch'o'j. Chujbinok je jas ri pa k'ij, rech utz quilitaj ri ka chac. Mujk'abaric makamulij chi kib che nimak tak wa'im re wojcorem. Mujc'uji ruc' ri winak pa ri u ch'at ri man kech taj. Mäkaban ri ka rayinic ri man takal ta qui banic. Mäkaban ch'o'j. Itzel mäkil wi we jun chic curik utzil. Xane' chicojo' ri Ajawaxel Jesucrist, je ta ne quicoj jun atz'iak ri chacubal re ch'o'j. Michomaj u banic ri itzel rayibal aj winak. Utz u c'ulaxic ri tukar pa ri u cojonic chibana'. Mixk'atan tzij puwi' ri jalan tak chomanic. E c'o jujun cäquichomaj chi utz quetij conojel ri jastak. E c'o jujun chic ri man e co ta pa ri qui cojonic, xa' c'u ichaj cäquitijo. Ri jun ri cutij ronojel, märetzelaj u wäch ri jun chic ri man cutij ta jujun jastak. Ri jun ri man cutij ta jun jasach, mubij tzij chrij ri jun ri cutij ronojel, rumal rech chi c'amom ri are' rumal ri Dios. ¿Jachin ri at, rech cak'at tzij puwi' ri pataninel rech jun chic? Are quilow ri rajaw we utz cubano o man utz taj. Utz c'u quel na, rumal rech chi ri Ajawaxel cäcuinic cuto' che u banic ri utz. Ri jun nim cäril ri jun k'ij chuwäch ri jun k'ij chic. Ri jun chic junam queril wi conojel ri k'ij. Rajawaxic ba chkajujunal kas keta'm jas ri kas ka chomanic. Ri jun ri nim cäril wi jun k'ij, cuban wa' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri jun chic ri man nim ta cäril wi jun k'ij, xukuje' cuban wa' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel. Ri jun ri cutij jun jasach, cuban wa' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, cämaltioxin c'u che ri Dios. Ri jun chic ri man cutij taj, xukuje' cuban wa' che u ya'ic u k'ij ri Ajawaxel, xukuje' cämaltioxin che ri Dios. Man c'o ta c'u jun chke cäc'asi xa' pa re wi, xukuje' man c'o ta jun cäcäm xa' pa re wi. We cujc'asi'c, cujc'asi' che ri Ajawaxel. We cujcämic, cujcäm che ri Ajawaxel. Jeri', we cujc'asi'c, o cujcämic, uj rech ri Ajawaxel. Rumal c'u wa' xcäm ri Crist, xc'astaj c'ut chi xc'asi' chi c'u jumul, rech cux Ajawaxel paquiwi' ri cäminakib jacha' xukuje' paquiwi' ri e c'asc'oj. Ri at, ¿jasche cak'at tzij puwi' ri awachalal? Ri at xukuje', ¿jasche cawetzelaj u wäch ri awachalal? Konojel c'ut cujetac'al na chuwäch ri Dios aretak cuk'at na tzij pakawi'. Tz'ibatal c'ut: “In c'aslic, cächa' ri Ajawaxel. Kastzij conojel ri winak quexuqui' na chnuwäch in, conojel quek'alajisan na chuwäch ri Dios.” Chkajujunal c'ut quekaya' na u bixic chuwäch ri Dios jas ri xkabano. Je c'u ri', mäkak'atala' chi tzij pakawi'. Xane' are chichomaj chi man quiban ta chque ri iwachalal chi quetzakic o quekaj pa mac. In weta'm rumal rech chi in cojonel che ri Ajawaxel Jesus, chi man c'o ta jun jasach tz'il pa re wi, xane' apachin ri cuchomaj chi tz'il jun jasach, che ri are' tz'il wi. We caban che ri awachalal chi cäbisonic xa' rumal ri catijo, man calok'ok'ej ta ri'. ¡Maban che jun winak chi cäsach u wäch rumal ri catijo! ¡Xcäm c'u ri Crist rumal rech ri are'! Miya' ba c'olbal chque ri winak chi cäquiyok' ri utzil ri i rikom. Ri rajawibal c'u ri Dios man wa ja' taj, xane' suq'uil, jamaril xukuje' quicotemal rumal ri Ruxlabal ri Dios. Conojel c'u ri je cäquiban wa' che u patanixic ri Crist, utz quebil wi rumal ri Dios, xukuje' ri winak cäquibij chi utz. Chkabana' ba' ri jastak ri cäquiya' jamaril chkaxo'l xukuje' ri cäquiya' ka chuk'ab pa ri ka cojonic. Mayojij ri u chac ri Dios rumal ri catijo. Ronojel kastzij utz quetijic. We c'u catzak jun winak rumal ri catijo, are ri' ri man utz taj. Are utz na ri man u tijic ta ti'j, mawi ruq'uiaxic u wa'l uva, mawi caban ta jun jasach ri cuchak'ij ta wi rib ri awachalal. Ri cojonic ri c'o awuc', awech at wa' chuwäch ri Dios. ¡Utz c'u re ri winak ri cuchomaj chi utz jun jasach, we man cuna' pa ranima' chi mac cubano! Apachin c'u ri cuban quieb u c'u'x che ri cutijo, c'o u mac, rumal rech chi man xutij ta ruc' cojonic. Ronojel c'u ri cäbanic we man ruc' cojonic, mac wa'. Are c'u ri uj ri c'o ka chuk'ab chupam ri cojonic, chekacoch'o' ri qui tukaril ri man c'o ta qui chuk'ab, mäkaban c'u ri cäkaj chkawäch chbil kib. Chkajujunal chkabana' ri cäkaj chuwäch ri kajil ka tz'akat, pa ri jastak ri utz qui banic, rech cux jun to'banic pa ri qui cojonic. Mawi ne ri Crist xuban ri xkaj chuwäch ri are' chbil rib. Xane' jas ri tz'ibatalic: “Ri quiyok'onic ri xatyok'owic, xkaj panuwi'.” Conojel c'u ri jastak ri xetz'ibax ulok, xetz'ibax che ka tijoxic, che u cu'bisaxic ka c'u'x. Rech jeri' cäkach'ij ri c'ax, cäcu'bi ka c'u'x chrij ri Dios. Ri Dios ri cuya' chke chi cäkach'ij ri c'ax, ri cucu'bisaj ka c'u'x, chuya' ba' chiwe chi cäc'oji' xa' jun anima' chixo'l, je jas ri u beya'l ri Crist Jesus, rech junam ri i ch'abal xukuje' junam quinimarisaj u k'ij ri Dios, ri u Tat ri Kajaw Jesucrist. Rumal c'u ri', chic'amowaj iwib, jas xukuje' ri Crist xujuc'amo che u ya'ic juluwem che ri Dios. Quinbij c'ut chi ri Crist Jesus xpe che qui patanixic ri aj judeyib che ri u chi'nic ri Dios, rech quebantaj ri jastak ri xubij ulok ri Dios chque ri e ka mam chi cuya' na ruc' ri jiquil. Xukuje' rech ri man aj judeyib taj cäquinimarisaj u k'ij ri Dios rumal rech ri relebal u c'u'x chque. Jas ri Tz'ibatalic: “Rumal ri' quintzijoj na chque ri nimak tak tinimit jas ri banom la, quinbixoj na tak bix che u nimarisaxic ri bi' la.” Pa jun c'olbal chic cubij ri Tz'ibatalic: “¡Chixquicotok, ix nimak tak tinimit, chixquicot cuc' ri winak ri e rech ri Dios!” Xukuje' cubij chi pa jun c'olbal: “Iwonojel ri ix ri nimak tak tinimit, iwonojel ri ix tinimit chiya' u k'ij ri Ajawaxel.” Xukuje' cubij ri Isaiy: “Cäq'uiy na jun u tux ri u xe'al ri Isayi. Cäwalij na che takanic paquiwi' ri nimak tak tinimit. Ri nimak tak tinimit cäcu'bi na qui c'u'x chrij.” Ri Dios ri cucu'bisaj ka c'u'x chunojisaj ta ri iwanima' ruc' nimalaj quicotemal, chc'oji' ta jamaril chixo'l rumal ri i cojonic. Jeri' kas cäcu'bi i c'u'x chrij ri Dios rumal ri u cuinem ri Ruxlabal ri Dios. Kas weta'm jas ri i banom, wachalal, chi nojinak ri iwanima' che utzil, chi nim ri iwetamabal, chi quixcuinic quipixbela' iwib. Man quinxe'j ta wib, wachalal, che u tz'ibaxic bic we tzij ri' chiwe, che u nataxic chiwe jas ri iweta'm can nabe. Quintz'ibaj wa' chiwe rumal rech ri tok'ob ri yo'm chwe rumal ri Dios, chi quinux pataninel re ri Jesucrist chquixo'l ri man aj judeyib taj. Quinpatanin che u tzijoxic ri utzalaj tak u tzij ri Dios, rech ri man aj judeyib taj cäquijach quib che ri Dios che jun sipanic ri cäkaj chuwäch ri Dios, ri cäc'am rumal, e tasom rumal ri Ruxlabal ri Dios. Rumal rech chi in cojonel che ri Crist Jesus, cäquicot ri wanima' rumal ri nu banom pa ri u chac ri Dios. Xak xuwi quintzijoj ri jastak ri e u banom ri Crist wumal in, rech jeri' ri man aj judeyib taj cäquinimaj ri u tzij ri Dios. Are wa' xbantaj rumal ri nu tzij xukuje' rumal ri nu chac, pa qui cuinem ri etal xukuje' mayibal, rumal ri u cuinem ri Uxlabaxel, nu tzijom ri utzalaj tak tzij re colobal ib rumal ri Crist pa Jerusalen xukuje' pa tak niq'uiaj c'olbal chic, c'ä pa Ilir. Je c'u ri', xincoj nu chuk'ab che u tzijoxic ri colobal ib jawije' ri man etamatal ta wi ri u bi' ri Crist. Rech jeri' man quinban ta jun chac ri chaplem can cumal niq'uiaj chic. Xane', jas ri tz'ibatalic: “Cäquil na ri winak ri mawi jumul qui tom u tzijol ri are'. Ri winak ri man qui tom taj, cäquich'ob na.” Rumal ri' man in cuininak taj in benak iwuc', pune' q'ui mul xwaj xinbec. Camic c'ut man c'o ta chi c'olbal chwe pa tak we ulew ri', q'uialaj junab chi wa' sibalaj nu rayim nu benic iwuc', quinweyej c'ut chi quincuin che u banic pa ri nu benic pa España. Aretak c'u in quicotinak chic rumal ri iwilic, quinweyej chi ri ix quinito' che u takexic ri nu be. Camic c'ut quinbe pa Jerusalen che u c'amic bic jun to'banic chque ri kachalal chila'. E are' tak c'ut ri e aj Masedon xukuje' ri e aj Acay cäquiya' jun cuchuj chque ri mebayib kachalal ri e c'o pa Jerusalen. Jewa' cäcaj cäquibano. C'o qui c'as cuc' ri e aj Jerusalen rumal rech chi ri man aj judeyib taj qui c'amom que ri jastak aj uxlabal chque ri aj judeyib. Utz chi ri e are' quequito' na ri aj judeyib ruc' ri jastak que. Aretak cäbantaj wa' wumal, cäjachtaj can we to'banic ri' chque, te c'u ri' quinoc'ow na iwuc' aretak quinbe pa España. Weta'm chi aretak quinopan iwuc', quinopan na ruc' ri nimalaj u tewichibal ri Crist. Quixinbochi'j ba', wachalal, rumal ri Ajawaxel Jesucrist xukuje' rumal ri lok'ok'ebal c'uxaj ri cuya' ri Uxlabaxel chke, chitija' i chuk'ab wuc' che ch'awem ruc' Dios panuwi'. Chibana' ch'awem ruc' Dios rech quinesax pa qui k'ab ri man cojonelab taj pa Judey, rech ri kachalal pa Jerusalen cäquic'am na ri to'banic ri quinc'am bic chque. Chibana' ch'awem ruc' Dios rech quinopan na iwuc' ruc' quicotemal, rumal ri u rayibal ri Dios, quinuxlan c'u na iwuc'. Ri Dios ri cuya' jamaril, chc'ol ta iwuc' chi nimalaj iwonojel. Je chbanok. Quinwaj chi quiwetamaj u wäch ri utzalaj kachalal Peb. We chuchu' ri' are jun pataninel chquixo'l ri cojonelab ri e c'o pa Sencrey. Quinwaj chi quic'ulaj ri Peb pa u bi' ri Ajawaxel, jas ri takal chiwe ri ix cojonelab ri c'o i cojonic. Quinwaj chi quito' pa ronojel ri rajawaxic che. E q'ui c'ut ri e u to'm, xukuje' ri in in u to'm. Chiya' rutzil qui wäch ri Prisil xukuje' ri Aquil, are wach tak pataninel re ri Crist Jesus. Ri e are' rajxecämic rumal nu to'ic. Man xuwi ta ri in quinmaltioxin chque, xane' xukuje' conojel ri kachalal ri e c'o cuc' ri cojonelab ri man aj judeyib taj. Xukuje' chiya' rutzil qui wäch ri kachalal ri cäquimulij quib pa cachoch ri Prisil rachil ri Aquil. Chiya' rutzil u wäch ri Epenet, ri are' aj Asiy are' nabe cojonel che ri Crist. Chiya' rutzil u wäch ri Mariy, nimalaj chac u banom ri are' iwuc' ix. Chiya' rutzil qui wäch ri nu winakil ri Andron xukuje' ri Juniy, e are' xenwachilaj pa che'. Nimak qui k'ij chquixo'l ri takomxenlab, nabe c'u xecojon che ri Crist chnuwäch in. Chiya' rutzil u wäch ri Ampliat, ri lok'alaj wachil rumal ri Ajawaxel. Chiya' rutzil u wäch ri Urban, are kach pataninel re ri Crist Jesus. Chiya' rutzil u wäch ri Estacs, ri are' lok' chnuwäch. Chiya' rutzil u wäch ri Apels. Cäkil rumal ri u chac chi ri are' kastzij c'o u cojonic che ri Crist. Chiya' rutzil qui wäch ri e aj uwo rachoch ri Aristobulo. Chiya' rutzil u wäch ri nu winakil Herodion. Xukuje' chiya' rutzil qui wäch ri e aj uwo rachoch ri Narsis ri e cojoninak che ri Ajawaxel. Chiya' rutzil qui wäch ri chuchuyib Tripen xukuje' ri Tripos. Ri e are' nimalaj chac qui banom pa ri u chac ri Ajawaxel. Xukuje' chiya' rutzil u wäch ri lok'alaj kachalal chuchu' Persida, sibalaj nim ri chac u banom pa ri u chac ri Ajawaxel. Chiya' rutzil qui wäch ri Rup ri cha'om rumal ri Ajawaxel, rachil ri u nan. Ri u nan u banom chwe chi je ta ne in ral. Chiya' rutzil qui wäch ri Asincrito, ri Plegont, ri Hermes, ri Patrob, ri Hermas xukuje' ri cachalal ri e c'o cuc'. Chiya' rutzil qui wäch xukuje' ri Pilologo, ri Juliy, ri Nerey ruc' ri rana'b, xukuje' ri Olimps cuc' conojel ri kachalal ri c'o qui cojonic chila'. Chebiyala' rutzil tak i wäch. Ri cojonelab pa tak conojel ri u comon cojonelab cäquiya' rutzil i wäch. Quixinbochi'j, wachalal, chi chajij iwib chquiwäch ri winak ri quequitas jujun cojonelab chquij niq'uiaj chic, ri cäquiban chque chi cuban quieb canima' che ri tijonic ri xiwetamaj. Chitasa' iwib chquij wa'. Ri e je tak wa' man cäquipatanij ta ri Crist Ajawaxel, xane' cäquibano jas ri cäcaj ri e are'. Ruc' ch'uch'ujalaj tak tzij xukuje' je'lalaj tak tzij quequisub ri winak ri man c'o ta quetamabal. Conojel quetamam chi ri ix quinimaj ri u tzij ri Dios. Rumal c'u ri' c'o quicotemal pa ri wanima'. Quinwaj chi cäc'oji' i no'j che u banic ri utz, man che ta u banic ri etzelal. Ri Dios aj jamaril, cuban na' chi cuxak'alej ri Satanas chuxe' ri iwakan. Ri u tok'ob ri Ajawaxel Jesus quixtewichinic. Cäya' rutzil i wäch rumal ri Timotey ri wach aj chac, ri Lusiy, ri Jason xukuje' ri Sosipater, are' e nu winakil. In ri' in Ters quinya' rutzil i wäch pa u bi' ri Ajawaxel, ri xintz'ibam we wuj ri'. Cäya' rutzil i wäch rumal ri Gay. Wokxanim c'u ne wib pa ri rachoch, quebuc'ulaj c'u ne conojel ri comon cojonelab. Ri Erast, chajil u puak ri tinimit, cuya' rutzil i wäch. Xukuje' ri kachalal Cuart cuya' rutzil i wäch. Are ri Ajawaxel Jesucrist cuban tok'ob chiwe chi nimalaj iwonojel. Je chbanok. Chkanimarisaj ba' u k'ij ri Dios ri cäcuin che i tac'abaxic, jas ri cubij pa ri tzij re colobal ib ri quintzijoj, jas cubij ri tzij chrij ri Jesucrist, jas ri xketamaj aretak xec'ut chkawäch ri jastak ri man etamatal ta can nabe, ri man tzijom ta ulok kas aretak majok cätiquiritaj ri uwächulew. K'alajisam chi c'u camic rumal ri qui tz'ibam can ri k'axal tak u tzij ri Dios, jas ri u takanic ri junalic Dios, ri quetamam conojel ri nimak tak tinimit rech quecojon che ri u tzij xukuje' cäquinimaj. ¡Che ri xa' jun Dios ri c'o u no'j, chyok wi ri nimarisabal k'ij rumal ri Jesucrist chbe k'ij sak! Je chbanok. In, Pawl, in siq'uim che takom rech ri Jesucrist rumal ri u rayibal ri Dios, wachil ri kachalal Sostens, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri kachalal ri comon cojonelab aj Dios ri e c'o pa Corint, ri e tastal pa ri Crist Jesus, e siq'uim rech quebux tastalicalaj tak winak, xukuje' chque conojel ri cäquita' ri u to'banic ri Kajaw Jesucrist pa ronojel c'olbal, Cajaw ri e are' xukuje' Kajaw uj. Ri Dios ri ka Tat xukuje' rech ri Ajawaxel Jesucrist chujamij piwi' ix ri u tok'ob xukuje' ri u jamaril. Amak'el quinmaltioxin che ri Dios rumal iwech, ri u tok'ob ri u yo'm chiwe pa ri Crist Jesus. Chi pa ronojel xixk'inomarisax wi rumal are' pa ri uxlabal, pa ronojel tzij, pa ronojel etamanic; jas ri xtzijox chiwe chi cuban ri Crist pa ri i c'aslemal, je u banom chiwe. Je c'u ri' chi ma ta c'o jun sipanic ri cäpe ruc' ri Dios ri ma ta i rikom, iweye'm c'u ri k'ij aretak chc'utun ri Kajaw Jesucrist. Ri are' co quixutiquiba' na c'ä pa ri q'uisbal k'ij, rech man c'o ta etzelal cäriktaj na chiwij pa ri u k'ijol ri Kajaw Jesucrist. Jic c'u ri Dios. Amak'el cutz'akatisaj ri u bin. Ri are' xixusiq'uij rech quixc'oji' junam ruc' ri Kajaw Jesucrist ri u C'ojol. Quixinbochi'j ba', wachalal, pa ri u bi' ri Kajaw Jesucrist, chi xa' junam chixtzijon iwonojel, mäc'oji' tasoj ib chixo'l, xane' chux junam i chomanic, chux junam iwanima' iwonojel. Kas weta'm jas ri i banom, wachalal. Xbix chwe cumal ri e aj uwo rachoch ri Cloe chi c'o ch'o'j chixo'l. Quinbij chiwe chi jalajoj tak ri quibij chijujunal. Jun cubij: “In rech ri Pawl”. Jun chic cubij: “Ri in in rech ri Apols”. Jun chic cubij: “Ri in in rech ri Lu'”. Jun chic cubij: “Ri in in rech ri Crist”. ¿La jachatal puch ri Crist? ¿La are pu ri Pawl xrip cho ri ripibal u mac iwech? o ¿la pa ri u bi' ri Pawl xban ri bautism? Quinya' maltioxinic che ri Dios chi man c'o ta jun chiwe xinban ri u bautism, xuwi' ri Crisp xukuje' ri Gay. Jeri' man c'o ta jun cäcuinic cubij chi xban u bautism pa ri nu bi'. Xukuje' xebenban ri qui bautism ri e aj uwo rachoch ri Stepns. Man cul ta c'u chwe we e c'o chic niq'uiaj xebenban qui bautism. Ri Crist man xinutak ta che u banic qui bautism, xane' che u tzijoxic colobal ib, man c'u xintzijoj ta cuc' tak tzij re etamabal rech man quinban ta che ri u cämical ri Crist cho ri ripibal chi ma ta c'o u patan. Xa' c'u conil ri tzij re ri ripibal chque ri winak ri cäsach qui wäch. Chke c'u ri uj ri cujcolotajic, ri tzij ri' are u cuinem ri Dios. Tz'ibatal c'ut: “Quinsach na ri qui no'j ri ajno'jab; quinwesaj c'u na apanok ri quetamanic ri c'o quetamanic.” ¿Jas ta ne qui patan ri c'o qui no'j? ¿Jas ta ne qui patan ri ajtijab? ¿Jas ta ne qui patan ri quena'w che chomanic chquij ri jastak re ri uwächulew? ¡Ri Dios c'ut u conirisam ri qui no'j ri winak cho ri uwächulew! Ri Dios pa ri u no'jibal, xuchomaj chi ri e aj uwächulew man caquetamaj taj u wäch rumal ri no'jibal quech winak; xane' are' utz xrilo, chi e are' quebucol ri caquijiquiba' qui c'u'x chrij, pune' c'u ne we tijonic ri' je ta ne ri xa' ta conil. Ri aj judeyib are cäcaj chi queban etal chquiwäch, are c'u ri aj gresib cäquitzucuj quetamabal. Are c'u ri uj cäkatzijoj ri Crist ri xrip cho ri ripibal: abaj re tzakibal chque ri aj judeyib, xa' c'u conil chque ri man aj judeyib taj, chque c'u ri winak ri e siq'uim, chi aj judeyib chi man aj judeyib taj, ri Crist are u cuinem ri Dios, xukuje' u no'j ri Dios. Are c'u ri je ta ne u conil ri Dios, man conil ta c'ut, xane' c'o na chuwäch ri quetamabal ri winak. Are c'u ri je ta ne u tukaril ri Dios, man tukaril ta c'ut, xane' c'o na chuwäch ri qui chuk'ab ri winak. Chiwila' ba', wachalal, chi ri Dios xixusiq'uij, pune' man ix q'ui taj ri c'o i no'j chquiwäch ri winak. Man ix q'ui taj ri c'o i takanic. Man ix q'ui taj ri nimak qui banic ri i nan i tat. Xane' ri Dios xebucha' winak ri man c'o ta qui no'j re ri uwächulew che resaxic qui q'uixbal ri winak ri c'o qui no'j, xukuje' xebucha' ri man c'o ta qui chuk'ab cho ri uwächulew che resaxic qui q'uixbal ri c'o qui chuk'ab. Ri Dios xebucha' ri winak man nimak ta qui k'ij cho ri uwächulew, xebucha' ri winak ri quetzelax qui wäch. Xebucha' ri man c'o ta qui banic che u sachic qui wäch ri nimak qui banic. Jeri' rech man c'o ta jun cunimarisaj rib chuwäch ri Dios. Rumal c'ut ri are' ix nuc'utal ruc' ri Crist Jesus, ri rumal ri Dios uxinak no'j chke, xukuje' suq'uilal, tastaliquil xukuje' colobal ib. Rech je quelic jacha' ri cubij ri tz'ibatalic: “Apachin ta ne ri cubij chi cäquicotic, rajawaxic chubij chi cäquicotic rumal rech chi reta'm u wäch ri Ajawaxel.” Ri in, wachalal, aretak xinopan iwuc' che u tzijoxic chiwe jas ri u c'utum ri Dios chnuwäch, man xinbij ta nimak tak tzij, mawi nimalaj etamabal. Xinbano chi xa jun jasach xc'oji' pa ri nu chomanic chixo'l, xuwi ri Jesucrist xixintijoj che, are' c'u wa' ri xripic. Xinc'oji' chixo'l man ruc' ta chuk'ab, xane' xinxe'j wib, sibalaj xinbirbitic. Ri tzij xintzijoj chiwe, man ruc' ta retamabal winak ri xixinch'äc wi, xane' rumal ri Uxlabaxel xukuje' ri u cuinem ri Dios. Jewa' xinbano rech mäc'oji' ri i cojonic pa qui no'j ri winak, xane' pa ri u cuinem ri Dios. Cäkatzijoj c'u tzij re etamabal chque ri e co chi pa ri qui cojonic. We etamabal ri' man rech ta we uwächulew ri', mawi quech ri nimak qui banic pa we uwächulew ri', ri cäsach na qui wäch, xane' cäkatzijoj ri u no'j ri Dios ri awatalic, ri c'utalic, ri c'utum ulok rumal ri Dios ojer, c'ä majok ri k'ij junab, che ka juluwem; man c'o ta jun chque ri e qui nimal tak ri winak cho ri uwächulew ri xch'obow wa'. We ta xquich'obo, ma ta xquirip ri' ri Ajawaxel ri sibalaj nim u k'ij. Xane' jas ri tz'ibatalic: “Jastak ri man quilom ta ri winak ruc' ri qui bak'wäch, mawi qui tom ruc' ri qui xiquin, mawi qui chomam pa ri canima', e are wa' ri e u suc'umam ri Dios chque ri winak ri quelok'ok'en ri are'.” Ri Dios xebuc'ut wa' chkawäch uj rumal ri Ruxlabal. Are c'u ri Uxlabaxel cunic'oj ronojel, xukuje' ne ri jastak re ri Dios ri man quech'obtaj taj. Chquixo'l ri winak, man c'o ta jun cäch'obow ri u chomanic jun winak, xane' xak xuwi ri uxlabal ri c'o ruc' ri winak. Jeri' xukuje' man c'o ta jun cäch'obow ri u chomanic ri Dios, xane' xak xuwi ri Ruxlabal ri Dios. Ri uj man ka c'amom ta ri uxlabal aj uwächulew, xane' ri Uxlabaxel ri elinak ulok ruc' ri Dios, rech cäkach'obo jas ri u yo'm ri Dios chke rumal ri u tok'ob. Are wa' cäkatzijoj. Man cäkabij ta tzij ri xketamaj ruc' ri qui no'j ri winak, xane' cäkabij tzij ri xketamaj rumal ri Ruxlabal ri Dios. Jeri' cäkabij ri jastak aj uxlabal chque ri winak aj uxlabal. Ri winak ri man c'o ta ri Uxlabaxel pa ri canima' man cäquic'am ta ri jastak ri rech ri Ruxlabal ri Dios, xa c'u conil chque ri e are'. Man quecuin ta che qui ch'obic, rumal rech chi aj Uxlabal qui ch'obic. Are c'u ri winak aj Uxlabal cuk'at tzij paquiwi' conojel ri jastak; man c'o ta c'u jun cäk'atow tzij puwi' are'. Cubij ri Tz'ibatalic: “¿Jachin ta xch'obow ri u chomanic ri Ajawaxel? ¿Jachin ta xtijon ri Ajawaxel? Are c'u ri uj, c'o ri chomanic re ri Crist kuc'.” In, wachalal, man xincuintaj xixintzijobej jacha' winak ri c'amom qui be rumal ri Uxlabaxel, xane' e jacha' apachique winak, e jacha' ac'alab pa ri jastak re ri Crist. Nabe canok xa' leche xinya' chiwe pa tijic, man wa taj, rumal rech chi c'ä maja' quixcuin che u tijic, ¡mawi ne quixcuin camic, rumal rech chi c'ä are quiban na ri u rayibal ri winak re mac! Itzel quiwil wi we jun chic curik utzil, quiyac ch'o'j, ¿la ma ta are quiban ri u rayibal ri winak re mac? ¿La ma ta c'ä quiban iwe ri cäquiban ri niq'uiaj winak chic? Aretak cäquibij jujun chixo'l: “In in rech ri Pawl”, jun chic c'ut cubij: “In in rech ri Apols”, ¿la ma ta c'ä are quiban ri u rayibal ri winak? ¿Jachin c'u ri Pawl? ¿Jachin ri Apols? E pataninelab wa' ri cumal xixcojonic, jas ri xuya' ri Ajawaxel chiwe chijujunal. Ri in xinticonijic, ri Apols xja'nic. Are c'u ri Dios xq'uiyisanic. Jeri', mawi ri cäticonijic c'o u banic, mawi ri cäja'nic, xane' ri Dios ri cäq'uiyisanic, are ri' nim u banic. Ri cäticonijic ruc' ri cäja'nic xa e junam. Chquijujunal c'ut cäquic'am na ri tojbal que, jas ri chac ri qui banom. Ri uj c'ut uj rach tak rajchaquib ri Dios. Ri ix, ix u tajin ri Dios, ix ri ja ri cuyac ri Dios. Jas ri u tok'ob ri Dios ri yo'm chwe, ri in xincoj ri tac'alibal, jas jun qui nimal banal tak ja ri kas reta'm. Jun chi c'u wi ri cäyacow puwi' ri tac'alibal. Chijujunal ba' kas chiwila' jas quiban che ri u yaquic. Man c'o ta jun cäcuin che u cojic jun tac'alibal chic chuwäch ri cojom, are' ri Jesucrist. We c'o jachin cayacan puwi' we tac'alibal ri', cucoj k'an puak, sak puak, abaj pakal cajil, che', q'uim, we patz'an, ri qui chac chquijujunal cäk'alajisax na. Copan na ri k'ij aretak cäk'alajisaxic. Ri qui chac chquijujunal cäk'alajin na rumal ri k'ak' jas ri u banic. We cäcanaj can ri u chac ri jun ri xyacan puwi' ri tac'alibal, cuc'am na tojbal rech. We c'u ri u chac jun cächajiric, ronojel ri' cutzak na. Ri are' c'ut cäcolotaj na, je ta ne ri jun ri coc'ow pa jun k'ak'. ¿La ma ta iweta'm chi ix rachoch ri Dios, chi jekel ri Ruxlabal ri Dios pa ri iwanima'? We c'o jun cusach u wäch ri rachoch Dios, ri Dios cusach na u wäch ri are'. Tastalic c'ut ri rachoch Dios, ix c'u ri'. C'o jun musub rib. We c'o jun chixo'l ri cuchomaj chi c'o u no'j chquixo'l ri winak cho ri uwächulew camic, chubana' rib chi con, rech cäc'oji' u no'j. Ri qui no'j c'ut ri winak cho ri uwächulew xa' conil chuwäch ri Dios. Tz'ibatal c'ut: “Ri winak ri sibalaj quena'w che ri qui chomanic, ri Dios cuban chque chi quetzak rumal ri qui no'j.” Xukuje' cubij: “Ri Ajawaxel reta'm ri qui chomanic ri c'o qui no'j, chi man c'o ta u patan.” Rumal c'u ri', c'o jun munimarisaj rib rumal rech ri u ternexic jun winak. Conojel c'u ri jastak e iwech. We are ri Pawl, we ri Apols, we ri Seps, we ri uwächulew, we ri c'aslemal, we ri cämical, we ri k'ij camic, o re ri k'ij ri cäpe na, ronojel iwech. Are c'u ri ix, ix rech ri Crist, are c'u ri Crist rech ri Dios. Rajawaxic chi ri ix quiwetamaj chi uj xa' uj pataninel re ri Crist, yo'm pa ka k'ab ri jastak re ri Dios ri man etamatal ta can nabe, rech cäkatzijoj. Ri c'o jas yo'm pa qui k'ab, rajawaxic chi kas e jic chquijujunal. Ri in man quinxe'j ta wib we quik'at tzij panuwi', pune' ta ne quinc'am bic cho jun k'atal tzij. Mawi ne ri in quink'at tzij panuwi' chbil wib. Quinna' pa ri wanima' chi man c'o ta mac nu banom. Man ruc' ta c'u ri' in k'alajisam chi in suc'. Are c'u ri Ajawaxel cäk'atow tzij panuwi'. Je c'u ri' c'o jun jasach mik'at tzij puwi', aretak c'ä majok ri u k'ijol. Chiweyej na aretak cäpe ri Ajawaxel, ri are' cäresaj na chi sak ri c'utal pa ri k'eku'm, cuk'alajisaj na ri u rayibal ri qui c'u'x ri winak. C'äte ri' cäya' na qui k'ij chquijujunal rumal ri Dios jas ri takal chque. Wachalal, xinbij wa' chwij in ruc' ri Apols che jun c'ambal no'j chiwäch, rech quiwetamaj chi man quichomaj ta jastak ri c'o na chuwäch ri tz'ibatalic, rech minimarisaj iwib rumal rech jun, mic'ulelaj c'u ri jun chic. Rumal ri', ¿jachin ta nim catilowic o jas ri c'o awuc' ri ma ta yo'm chawe? We yo'm chawe, ¿jasche canimarisaj awib je ta ne ri xa' at ta xatrikowic? C'o chi iwuc' ronojel ri quiwaj, ix k'inomab chic. Quixtakan chic, pune' man uj c'o ta iwuc'. Quinwaj chi kastzij quixtakanic, rech xukuje' ri uj junam cujtakan iwuc'. Quinchomaj c'ut chi ri Dios u banom chke uj ri uj takomxenlab chi uj q'uisbal que conojel, je ta ne xk'atataj tzij pakawi' chi cujcämisaxic. Uj ca'yebal chquiwäch conojel ri e c'o cho ri uwächulew, ri tako'nib aj chicaj xukuje' conojel ri winak. Ri uj uj con pa ri Crist, are c'u ri ix ix ajno'jab pa ri Crist. Ri uj man c'o ta ka chuk'ab, ri ix c'o i chuk'ab. Ri ix nim quixil wi, ri uj man nim ta cujil wi. C'ä pa we jok'otaj ri' cujnumic, cächaki'j ka chi', man e c'o ta katz'iak, uj ch'ayo'm chk'ab, man c'o ta kas kachoch. Cäkacos kib che ri chac ruc' ri ka k'ab. Aretak cujyok'ic, cäkaban utzil. Aretak cujokataxic, cäkak'i ri c'ax. Cäbix itzel tak tzij chkij, cäkatzelej utzalaj tzij, banom chke je jas ri u mesal ri uwächulew, ri u tz'ilol ronojel. Je banom chke c'ä camic. Man quintz'ibaj ta wa' che resaxic i q'uixbal. Xane' quinya' i no'j je jas ri u ya'ic qui no'j ri lok'alaj tak alc'ualaxelab. Pune' e c'o lajuj mil yuk'ul tak iwech pa ri Crist, man e c'o ta c'u q'ui i tat. Are c'u ri in in i tat pa u bi' ri Crist Jesus rumal rech nu yo'm ri utzalaj tak tzij chiwe re colobal ib. Quixinbochi'j c'ut, chibana' iwech jas ri quinbano. Rumal wa' xintak bic ri Timotey iwuc', ri lok'alaj nu c'ojol, jic chrij ri Ajawaxel. Ri are' cunataj na chiwe jas ri nu banom pa ri nu c'aslemal pa ri cojonic che ri Crist Jesus, jas ri nu tijonic chquixo'l conojel ri comon cojonelab pa tak conojel c'olbal. E c'o jujun quetzelam quib, je ta ne ri ma ta quinopan chi na iwuc'. Quinbe chanim iwuc', we jeri' ri u rayibal ri Ajawaxel. Quinwetamaj c'u na jas quecuin che u banic ri quetzelam quib, man xuwi ta ri qui tzij. Ri rajawibal c'ut ri Dios man xak ta tzijtzotem, xane' cuinem. ¿Jas ri quiwaj? ¿La quinbe iwuc' ruc' xic'ay pa nu k'ab o ruc' lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ch'uch'ujalaj uxlabal? Kastzij xtatajic chi c'o jun chiwe cuban macunic cuc' ixokib, c'o c'u ri rixokil ri u tat ruc'. Ri mac ri' mawi ne cäquiban ri man aj judeyib taj. Ri ix c'ut i nimarisam iwib. Ri are ta ne quixbisonic, iwesam ta c'u ne chixo'l ri xbanow we etzelal ri' chixo'l. Are c'u ri in, pune' man in c'o iwuc' pa ri cuerp, in c'o c'u iwuc' pa ri wuxlabal. Je ta ne ri in c'o iwuc' nu k'atom chi tzij puwi' ri jun ri je u banom wa'. Chimulij ba' iwib pa ri u bi' ri Ajawaxel Jesus, ri in quinc'oji' na iwuc' pa ri wuxlabal, xukuje' ri u cuinem ri Kajaw Jesus cäc'oji' na iwuc'. Chijacha ba' ri achi ri' pa u k'ab ri Satanas rech cäsach u wäch ri u cuerp, cäcolotaj c'u na ri ruxlabal pa ri u k'ij ri Ajawaxel Jesus. Man utz ta ri u nimarisaxic iwib. ¿La ma ta iweta'm chi ri jubik' ch'am cuch'amarisaj ronojel ri k'or? Chiwesaj ba' ri ojer ch'am, rech quixux c'ac' k'or, ri man c'o ta ch'am ruc', je jas ri i banic. Ri ka chij re ri oc'owem are ri Crist, ri xcäm che tabal tok'ob cho ri Dios rumal kech. Je c'u ri', chkabana' ri nimak'ij re ri oc'owem, man ruc' ta ri ojer ch'am, mawi ruc' ri ch'am re etzelal, re u banic itzel tak jastak. Xane' chkabana' ruc' caxlanwa ri man c'o ta ch'am ruc'. Man ruc' ta quieb kanima', xane' ruc' kastzij. Xintz'ibaj bic chiwe pa ri wuj chi rajawaxic quitas iwib chquij ri quemacun cuc' ixokib achijab. Man quinbij ta c'ut chi quitas iwib chquij ri winak aj uwächulew ri quemacun cuc' ixokib achijab, o ri cäquirayij ri jastak que niq'uiaj winak chic, o ri eläk'omab, o ri quequik'ijilaj tak diosib. We ta jeri', rajawaxic ta ri' quixel bic cho ri uwächulew. Ri nu tz'ibam bic chiwe, chi rajawaxic quitas iwib chrij ri jun ri ruc'am ri bi'aj aj achalal, we c'u cuban macunic cuc' ixokib achijab, o we curayij ri jastak que niq'uiaj winak chic, o we quebuk'ijilaj tak diosib, o we cäyok'onic, o we cäk'abaric, o we eläk'om. Ri je u banic wa', mixwa' ne ruc'. ¿La quink'at lo tzij in paquiwi' ri man e cojonelab taj? ¿La ma ta rajawaxic are quik'at tzij paquiwi' ri e cojonelab chic? Are c'u ri winak ri man e cojonelab taj, are ri Dios ri' cäk'atow na tzij paquiwi'. Chiwesaj ba' ri ajmac ri' chixo'l. We c'o jun chiwe, c'o u ch'o'j ruc' jun chic, ¿la cucoch' lo cäbe chquiwäch ri man e cojonelab taj che u ta'ic k'atbal tzij? ¿La ma ta are utz cäbe chquiwäch ri winak re ri u tinimit ri Dios che u ta'ic k'atbal tzij? O ¿la ma ta iweta'm chi ri winak aj Dios cäquik'at na tzij paquiwi' ri winak re ri uwächulew? We cäk'at na tzij paquiwi' ri winak re ri uwächulew iwumal, ¿la ma ta quixcuin che u k'atic tzij paquiwi' ri jastak ri man nimak ta qui banic? ¿La ma ta iweta'm chi cäkak'at na tzij paquiwi' ri tako'n aj chicaj? ¡E ta c'u lo ri jastak re we c'aslemal ri'! We c'o i ch'o'j chquij ri jastak re we c'aslemal ri', ¿jasche quita' k'atbal tzij chque ri winak ri man e jun ta chquixo'l ri cojonelab? Quinbij wa' rech quixq'uixic. ¿La ma ta c'o jun ri c'o u no'j chixo'l, ri cäcuin che u k'atic tzij chquixo'l ri kachalal? ¡Man xuwi ta quech'ojin jujun achalaxelab cuc' jujun chic xane' caquic'am bic ri qui ch'o'j chquiwäch ri e man cojonelab taj! Are jun tzakmajic wa' chiwe we quic'am bic ri i ch'o'j chquiwäch ri k'atal tak tzij. ¿La ma ta utz na quich'ij ri c'ax ri cäban chiwe? ¿La ma ta utz na quicuyu' pune' ta queläk'ax ri jastak iwe? Ri ix c'ut man utz ta ri quibano, rumal rech chi ix iwachalal iwib quiban c'ax xukuje' quiban eläk' chbil tak iwib. ¿La ma ta iweta'm chi ri winak man e suc' taj man cäquechbej ta ri rajawibal ri Dios? Mixsubutajic. Ri quebanow macunic cuc' ixokib achijab, mawi ri quequik'ijilaj tak diosib, mawi ri quekaj pa mac cuc' niq'uiaj chic, mawi ri achijab ri cäquiban quib chi e ixokib, mawi ri achijab ri cäquiban ixok che jun cach achi, mawi ri eläk'omab, mawi ri cäquirayij ri jastak que niq'uiaj winak chic, mawi ri quek'abaric, mawi ri queyok'onic, mawi ri cäquimaj jastak que niq'uiaj winak chic, conojel wa' man cäquechbej ta ri rajawibal ri Dios. E c'o c'u jujun chiwe e je tak wa' nabe canok. Camic c'ut ix ch'ajtajinak chic, banom chi tastalic tak winak chiwe, ix k'alajisam chic chi ix suc' chuwäch ri Dios pa ri u bi' ri Ajawaxel Jesucrist, rumal ri Uxlabal re ri ka Dios. Ronojel ya'tal chwe quinbano, man ronojel ta c'ut c'o quechbex che. Ronojel ya'tal chwe quinbano, man c'o ta c'u jun jasach quinya' ta wib pa u k'ab. Ri ka wa, che ri ka pam; ri ka pam, che ri ka wa. We quieb jasach ri' cäsach na qui wäch rumal ri Dios. Man ya'tal ta c'u chque ri winak chi cäquicoj ri qui cuerp che u banic macunic cuc' ixokib achijab. Ri ka cuerp c'o u patan che ri Ajawaxel, ri Ajawaxel c'o u patan che ri ka cuerp. Ri Dios ri xc'astajisan ri Ajawaxel, xukuje' are cujc'astajisan na uj ruc' ri u cuinem. ¿La ma ta iweta'm ix chi ri i cuerp u tz'akatil ri u cuerp ri Crist? ¿La quinc'am ta c'ut in we ri u tz'akatil we cuerp ri' ri rech ri Crist quinban ta c'u u tz'akatil ri u cuerp ri jun ixok quech nim ch'utin? Man je ta ri'. O ¿la ma ta iweta'm chi apachin ri cätuni' ruc' jun ixok quech nim ch'utin, xa e jun cuerp chic? Cubij ri Tz'ibatalic: “Ri e quieb xa e jun cuerp chic.” Apachin c'u ri cätuni' ruc' ri Ajawaxel, xa e jun chic ruc' pa ri ranima'. Chixanimaj chuwäch ri quibanic macunic cuc' ixokib achijab. Apachique chi jun mac ri camacun wi ri winak, man cunak ta ri u cuerp; apachin c'ut ri cumacuj cuc' ixokib achijab, cunak ri kas u cuerp che macaj. ¿La ma ta iweta'm chi ri i cuerp are rachoch ri Ruxlabal ri Dios ri c'o pa ri iwanima', ri yo'm chiwe rumal ri Dios? Ri ix man iwech ta iwib. Pakal c'u lok'obem iwech. Chinimarisaj ba' u k'ij ri Dios ruc' ri i cuerp. Chrij ri i tz'ibam ulok wuc': Utz ta na ri' we jun achi man cäc'uli' taj. Xa' c'u ne, u mac rech ri quibanic macunic cuc' ixokib achijab, chquijujunal c'ut ri achijab rajawaxic cac'oji' ri kas ri quixokil, chquijujunal c'ut ri ixokib rajawaxic cac'oji' ri kas cachajil. Ri achi chutz'akatisaj ri utz u banic che ri rixokil. Xukuje' ri ixok chutz'akatisaj ri utz u banic che ri rachajil. Mawi ri ixokilaxel xuwi ta ri are' are' ta ajchak'e ri kas u cuerp, c'o c'u rech ri rachajil che. Mawi ri achajilaxel xuwi ta ri are' are ta ajchak'e ri kas u cuerp, c'o c'u rech ri rixokil che. Miya' can ri u rikic iwib we man i chomam ix quieb. We ne quichomaj quiya' na can joropa' k'ij ri u rikic iwib rech quiban ch'awem ruc' Dios. Chirika' chi c'u iwib, rech man quixutakchi'j ta ri Satanas che mac, we man quixcuinic quik'il iwib. Are wa' quinbij chiwe xa' che u ya'ic jun i no'j, man are ta c'u jun takomal. Quinwaj ta ne chi conojel quec'oji' jas ri in. Chquijujunal c'ut yo'm jalajoj tak cuinem chque rumal ri Dios, jun wi ri jun, ri jun chic jun chi wi. Quinbij chque ri man e c'ulan taj, xukuje' chque ri malca'nib, chi utz we quecanaj canok jas ri in. We c'u man quecuinic cäquik'il quib, chec'ulanok. Utz na we quec'uli'c chuwäch ri cäquiq'uis quib che rayinic. Quintakan chque ri e c'ulanic, chi ri ixok cojonel mujach can ri rachajil. We takanic ri' man xa ta wech in, xane' rech ri Ajawaxel. We c'u ri ixok cuya' can ri rachajil, chcanaj can chi jeri', mäc'uli' chic, o chutzir chi jumul ruc' ri rachajil. Xukuje' ri achi mujach can ri rixokil. Quinbij in chque ri niq'uiaj chic, man are ta c'u ri Ajawaxel cäbinic: We c'o jun kachalal ri c'o rixokil ri man cojonel taj, we cäraj ri rixokil cäc'oji' ruc', mujach bic. We jun ixok c'o rachajil ri man cojonel taj, we cäraj ri rachajil cäc'oji' ruc', mujach bic. Ri achajilaxel ri man cojonel taj, cux tastalic winak rumal ri rixokil. Ri ixokilaxel ri man cojonel taj, cux tastalic winak rumal ri rachajil. We ta ma ta jeri', e tz'il ta ri' ri iwalc'ual. Man e tz'il ta c'ut, xane' e tastalic. We ri ixokilaxel o ri achajilaxel, ri man e cojonelab taj, cäquicoj qui chuk'ab che u jachanic quib, chquibana'. We je cäban wa', ri achalaxel ri achi o ri achalaxel ixok cätzokopitajic, ix siq'uim c'ut ri ix rech quixjeki' pa jamaril. ¿Jas aweta'm, ixok, we ne cacol na ri awachajil; o jas aweta'm, achi, we ne cacol na ri awixokil? Chijujunal ba' chibana' jas ri u yo'm ri Ajawaxel chiwe, jas ri i banic aretak xixsiq'uix rumal ri Dios. Are je nu takanic wa' pa tak conojel ri comon cojonelab. We c'o jun kopin ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi che retal aretak xsiq'uixic, märetzelaj u wäch ri retal ri cojom. We jun chic man cojom ta retal re kopixic aretak xsiq'uixic, mucoj retal. We jun achi kopim ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, o man kopim taj, man c'o ta u banic wa'. Xane' ri u nimaxic ri u takanic ri Dios, are ri' c'o u banic. Chijujunal jas ri i banic aretak xixsiq'uixic, je chixcanajok. ¿La at lok'om pataninel aretak xatsiq'uixic? matoc il che wa'; we c'u cuya' cattzokopitajic, are wa' chatzucuj. We c'o jun, lok'om pataninel aretak xsiq'uix rumal ri Ajawaxel, jun tzokopital wa' rech ri Ajawaxel. We c'o c'u jun, ri tzokopitalic aretak xsiq'uixic, lok'om pataninel chi wa' re ri Crist. Pakal c'u lok'obem iwe. Mixux c'u qui lok'om tak pataninelab ri winak. Wachalal, chijujunal jas ri i banic aretak xixsiq'uixic, jewa' chixcanaj wi chuwäch ri Dios. Chquij ri k'apojib, man c'o ta u takanic ri Ajawaxel wuc'. Xuwi quinya' pixbenic chque jas jun jicalaj winak, rumal rech chi xel u c'u'x ri Ajawaxel chwe. Quinchomaj chi utz we ri achi cäcanaj canok jas ri c'olic rumal rech ri c'ax ri quekil pa tak we k'ij ri'. We c'o awixokil, matzucuj u jachic bic. We c'u man c'o ta awixokil, matzucuj awixokil. We c'u catc'uli'c, man mac ta ri'. We c'u ri ali cäc'uli'c, xukuje' man mac taj. Are c'u ri quec'uli'c cäquirik na c'ax pa ri qui c'aslemal. Quinwaj c'ut chi ma ta quirik c'ax. Are c'u wa' quinbij, wachalal, chi ri k'ij xak k'atatal chic; ri c'o c'u chkawäch camic. Rumal c'u ri', ri c'o quixokil, chquibana' chi je ta ne ri man c'o ta quixokil. Ri quebok'ic, chquibana' chi je ta ne ri man quebok' taj. Ri quequicotic, chquibana' chi je ta ne ri man quequicot taj. Ri cäquilok' jun jasach, chquibana' chi je ta ne ri man quech taj. Ri que cojow ri re we uwächulew ri', chquibana' jacha' ri ma ta quecojowic; rumal rech chi xak cäsach u wäch we uwächulew ri' ri quilitajic. Quinwaj c'ut chi ma ta c'o jas quixoc wi il. Ri achi ri man c'ulan taj, querilij ri jastak re ri Ajawaxel, jas ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Are' c'u ri achi ri c'ulanic, querilij ri jastak re ri uwächulew, are cäraj cubano jas ri cäkaj chuwäch ri rixokil. Xukuje' man junam ta ri ixok ri c'ulanic ruc' ri ali ri man c'ulan taj. Ri man c'ulan taj, are querilij ri jastak re ri Ajawaxel, rech cux tastalic winak pa ri u cuerp xukuje' pa ri ranima'. Ri ixok ri c'ulanic, are querilij ri jastak re ri uwächulew, are cäraj cubano jas ri cäkaj chuwäch ri rachajil. Quinbij c'u wa' chiwe rech c'o quiwechbej che, man che ta u ya'ic latz' chiwe, rech are quiban ri utz quilitajic, rech man c'o ta jun jasach chic quiwilij, xane' xak xuwi quipatanij ri Ajawaxel. We c'o jun cuchomaj chi cac'uli' ruc' ri u yo'm chi u tzij che, rumal rech chi c'o chic u junab che ri c'ulanem, we c'u cuchomaj chi are wa' ri utz na, chubana' ri cuchomaj are takalic; c'ulanok, man macunic taj. We c'u c'o jun ri cuna' rib chi man c'o ta catakchinic, ri ya'tal che jachique ri craj cubano cuch'äc c'u ri ranima' cubij chi man cac'uli' taj, utz ri cubano. Je c'u ri' we cac'uli' ruc' ri u yo'm chi u tzij che, utz ri cubano; we c'u ne man cac'uli'c, sibalaj utz na ri cubano. Ri ixok ri c'ulanic rajawaxic cäc'oji' ruc' ri rachajil joropa' junab ri cäc'asi ri achi. We c'u cäcäm ri rachajil, cuya' ri' cäc'uli' ruc' jachin ri cäraj wi, xak xuwi we cojonel che ri Ajawaxel. Quinchomaj chi are cäquicot na ri ixok malca'n we cäcanaj can chi jeri'. Quinchomaj c'ut chi c'o ri Uxlabal re ri Dios wuc', aretak je quinbij wa'. Camic are quinoc chic che u bix ri tabal tok'ob ri cäcoj chquiwäch ri diosib. Kastzij ri cabixic: chi konojel c'o ketamanic; are c'u ri etamanic cuban chke chi cakaban nimal, are c'u ri lok'ok'ebal c'uxaj cuban chke chi cuq'uiyisaj ri ka cojonic aj uxlabal. We c'o jun cuchomaj chi c'o retamabal, c'ä maja' reta'm ri' jas ri rajawaxic cäretamaj. Are c'u ri cälok'ok'en ri Dios, are ri' etamatal u wäch rumal ri Dios. Chrij c'u ri wa ri cojom chquiwäch tak ri diosib, keta'm ri' chi jun dios man c'o ta u banic cho ri uwächulew, keta'm c'ut chi xuwi jun Dios c'olic. Pune' e c'o jujun chic ri cäbix diosib chque, we pa ri caj, we cho ri uwächulew, (je ta ne ri e c'o q'ui diosib xukuje' q'ui ajawinelab), chke c'u uj xa' jun Dios c'olic, are ri Tataxel, ri quepe wi conojel ri jastak. Ri uj c'o che u patanixic ri are'. Xukuje' chi xa' jun Ajawaxel c'olic, are ri Jesucrist. Rumal ri are' e c'o conojel ri jastak. Xukuje' ri uj rumal ri are' uj c'olic. Man conojel ta c'ut queta'm wa'. Jujun ri e nak'atal can che qui k'ijilaxic ri diosib, c'ä caquitij we tzukbal ib ri' c'o c'u pa qui jolom chi xchi'x chque ri diosib; tukar c'u ne ri retamabal qui c'u'x, cuban c'u chque chi quech'äctaj cumal ri dios. Man rumal ta c'u rech ri ka wa cujc'amowax rumal ri Dios. We man cäkatijo, man rumal ta ri' ma ta uj utz. We c'u cäkatijo, man rumal ta ri' sibalaj ta uj utz. Miya' c'u c'olbal chi rumal ri etamanic ri c'o iwuc' qui bano chi ri e tukar pa ri qui cojonic quekaj pa ri macunic. We c'u ri at ri e aweta'm we jastak ri', catt'uyi' che wa'im pa jun c'olbal ri tasom chque ri diosib, we c'u ne c'o jun achalaxic ri c'ä maja' co pa ri u cojonic catrilo, we c'u ne cac'ulmatajic chi ri are' cuchajij anima' che u tijic rech we sipanic ri' ri cojom chquiwäch ri diosib. We je cäban ri', rumal ri awetamabal, cäsach u wäch ri awachalal ri maja' co pa ri u cojonic. Rumal c'u ri are' xcäm ri Crist. Aretak ri ix quebisoc ri quetamabal c'uxaj ri achalaxelab ri c'ä maja' e co pa ri qui cojonic, kas chrij ri Crist quixmacun wi. Rumal ri', we ri quintijo cuban che ri wachalal chi cätzakic, mawi jumul quintij chi ti'j, rech man quinux ta jun tzakibal che ri wachalal. Kastzij in ya'tal chwe ri ya'tal che jun takom, wilom c'ut u wäch ri Jesus ri Kajaw, kas ix c'ut ri ix u wächinic ri nu chac pa ri u chac ri Ajawaxel. We man in takom chque niq'uiaj chic, are c'u ri ix iweta'm chi in takom, ix ri' ix c'utbal chi in u takom ri Ajawaxel. Are wa' quinbij che u to'ic wib chquiwäch ri cäquiban tzij chwij: ¿La ma ta ya'tal chke chi cujwa'ic, chi cujuq'uianic? Takal chwe xukuje' chi quinc'am bic jun ixokilaxel wuc' ri cojonel rech quinrachilaj bic, je jacha' ri caquiban ri niq'uiaj chi takomxenlab, ri e rachalal ri Ajawaxel xukuje' ri Lu'. O ¿la xak xuwi ri in wachil ri Bernabe cujchacun na cuc' ri ka k'ab che u ch'äquic ri cajwataj chke? ¿La c'o ta lo jun ajch'o'j ri ma ta cätojic? ¿La c'o ta lo jun cutic uva, ri ma ta cutij re ri u wächinic? ¿La c'o lo jun ri quebuyuk'uj ri q'uisic', ri ma ta cutij re ri leche ri cäquiya'o? Man quinbij ta wa' chi xa ta ne qui chomanic winak, xane' xukuje' je cubij ri u pixab ri Moises. Tz'ibatal c'u pa ri pixab: “Mach'uk u tza'm ri wacax aretak cuban yak'oj.” ¿La cubij wa' rumal chi coc il ri Dios chque ri wacax? O ¿la rumal kech uj cubij wi? Rumal kech uj xtz'ibax canok. Keta'm chi ri jun ri cätajinic, cu'l u c'u'x ri' chrij ri u wächinic ri ulew, xukuje' ri cuban yak'oj, cu'l u c'u'x ri' chi cuc'am na re ri cäyak'ic. We uj ka ticom jastak aj uxlabal pa ri iwanima', ¿la nim lo ri' we cäkac'am ke ri jastak re ri cuerp iwuc'? We jule' winak chic ya'tal chque chi cäquic'am que ri jastak iwe, e ta c'u lo ri uj, ¿la ma ta ya'tal chke? Pune' ya'tal chke, man ka cojom ta chuk'ab chiwe, xane' ka coch'om ronojel, rech man cäkak'atij ta u wäch ri utzalaj tak u tzij ri Crist. ¿La ma ta iweta'm chi ri quechacun pa ri tastalicalaj tak jastak re ri rachoch Dios, cäquitij que ri jastak re ri rachoch Dios? ¿La ma ta iweta'm chi ri quepatanin chuwäch ri porobal, cäquitij que ri ti'j re ri awaj ri cäya' puwi' ri porobal? Jewa' xukuje' xtakan wi ri Ajawaxel chi ri cäquitzijoj ri utzalaj tak tzij, rajawaxic cäquitzuk quib rumal ri u tzijoxic ri utzalaj tak tzij. Are c'u ri in mawi c'o wechben che wa'. Mawi ta ne quintz'ibaj ta ba' wa' chiwe camic che u tz'onoxic chiwe chi c'o chiya' chwe. ¡Chwe in are utz na chi quincämic chi, je quinban wa'! Man c'o ta jun quesan chwe chi nu rikom ri u banic nimal wumal cumal we jastak ri'. Man quinnimarisaj ta wib rumal ri u tzijoxic ri utzalaj tak tzij. Rajawaxic c'ut chi quintzijoj. ¡Tok'ob nu wäch we man quintzijoj ri utzalaj tak tzij! We ruc' ri nu rayinic, quintzijoj ri colobal ib, c'o na ri tojbal wech. We c'u man quintzijoj ri colobal ib ruc' ri kas nu rayibal, xa ba in takchi'm ri' che u banic. Je c'u ri', ¿jachique ri tojbal wech? Ri tojbal wech are wa' chi chintzijoj ri tzij re colobal ib, xak chi jeri' man c'o ta quintok'ij, man quintz'onoj ta c'ut ri takal chwe aretak quintzijoj ri tzij re colobal ib. Pune' man c'o jun winak cätakan panuwi', xinya' c'u wib che qui patanixic conojel ri winak, rech quebench'äc q'ui winak che ri Crist. Chquixo'l ri aj judeyib quinc'ut wib chi in aj judey, rech quebench'äc che ri Crist. Chquixo'l ri e c'o chuxe' ri u pixab ri Moises, xinbano chi in c'o chuxe' ri pixab, rech quebench'äc ri e c'o chuxe' ri pixab, pune' man in c'o ta chuxe' ri pixab. Che qui ch'äquic ri man e c'o ta chuxe' ri u pixab ri Moises, quinjunamaj wib ruc' jun chque, in c'o c'u ne chuxe' ri u pixab ri Dios, in c'o c'u chuxe' ri u pixab ri Crist. Chquixo'l ri man c'o ta qui chuk'ab, xinbano chi man c'o ta nu chuk'ab, rech quebench'äc ri man c'o ta qui chuk'ab. Ronojel nu banom chquixo'l conojel ri winak, rech jeri' quecolotaj jujun chque. Ronojel wa' quinbano rumal rech ri tzij re colobal ib, rech quinrik ri utzil ri cuya' ri utzalaj tak tzij. ¿La ma ta iweta'm chi ri cäquic'am canim, conojel ri' cäquic'am canim, xa c'u jun chque cärikow ri tojbal? Je c'u ri' ri ix chicojo' i chuk'ab rech quirik na ri tojbal. Ri caquisuc'umaj quib che u tijic qui chuk'ab che ch'äcanic pa jun nak'atisanic, caquik'il quib che ronojel ri cuban c'ax chque. Ri e are' caquiban wa' xa che u ch'äquic jun tojbal ri xa' cäsach u wäch. Are c'u ri uj cakaban wa' che u ch'äquic jun tojbal ri man cäsach ta u wäch chbe k'ij sak. Ri in jewa' quinbano: man quinc'am ta wanim ri je ta ne ma ta quinwilo jawije' quinbe wi. Ri in jewa' quinch'ojinic, man quinch'ojin taj je ta ne quinch'ay ri quiakik'. Xane' quinban c'ax che ri nu cuerp, quintakan puwi'. Jewa' quinbano rech man quinriktaj taj chi ma ta utz nu banom, nu bim c'u chque niq'uiaj chic chi utz chquibana'. Wachalal, quinwaj quiwetamaj chi conojel ri e ka mam xec'oji' chuxe' ri sutz', xukuje' conojel xeboc'ow pa ri Quiäk' Plo. Conojel xejunataj ruc' ri Moises aretak xejunataj chuxe' ri sutz' xukuje' pa ri plo. Conojel xa jun u wäch wa xquitijo, ri wa aj uxlabal. Conojel xcuq'uiaj que ri xa junam uq'uia' aj uxlabal. Rumal rech chi xcuq'uiaj que ri ja' ri xpe pa ri abaj aj uxlabal ri junam benak cuc'. Ri abaj ri' are ri Crist. E q'ui c'u chque ri man xquiban ta ri cäkaj chuwäch ri Dios. Rumal ri' xecäm can pa ri chaki'j uwo sak. Ronojel wa' xc'ulmaxic rech cux jun c'utbal chkawäch uj, rech man cäkarayij ta ri itzel tak jastak jas ri xquirayij ri e are'. Mik'ijilaj tak e diosib, jas xquiban jujun chque ri e are'. Cubij c'u ri tz'ibatalic: “Xet'uyi' ri winak, xewa'ic, xebuq'uianic. Xewalij c'u che u banic etz'enem.” Mixmacun cuc' ixokib achijab, jas ri xquiban jujun chque ri e are'. Rumal c'u ri' xecäm juwinak oxib mil (23,000) xa pa jun k'ij. Mäkac'ambejej ri Ajawaxel, jas ri xquiban jujun chque ri e are'. Xecämisax c'u cumal ri cumätz. Mawi mixch'ach'atic, jacha' jujun chque xech'ach'atic, rumal ri' xecämisax rumal ri tako'n ajcämisanel. Xquic'ulmaj ronojel wa' rech cux jun c'utbal chkawäch uj. Xtz'ibax c'u che ka pixbexic uj ri uj c'o pa tak we q'uisbal tak k'ij junab ri'. Je c'u ri', apachin ri cuchomaj chi co tac'alic, chrila' rib rech mätzakic. Man i rikom ta c'u jun c'ambejenic ri ma ta aj winak; jic c'ut ri Dios chi man cuya' taj quixc'ambejexic xane' xak xuwi ri quixcuin che u k'atixic u wäch, cuya' c'u xukuje' junam ruc' ri c'ambejebal ri elebal. Rumal ri', lok'alaj tak wachalal, chixanimaj chuwäch ri qui k'ijilaxic tak ri diosib. Quinbij wa' chiwe rumal rech chi quixcuin che u ch'obic. Kas ba' chichomaj rij ri u tzij. Aretak cakuq'uiaj ke che ri tewichimalaj kumubal ri rumal cakaya' maltioxinic che ri Dios cakajunaj kib ruc' ri Crist pa ri u cämical; aretak cäkatij ri caxlanwa ri cakapiro, cakajunaj kib ruc' ri Crist pa ri u cuerp. Xa' c'u jun ri caxlanwa. Ri uj pune' uj q'ui, xa c'u uj jun cuerp, rumal rech chi konojel cäkatij ke ri caxlanwa ri'. Kas chebiwila' ri aj israelib; ri quequitij quech ri awaj ri e chi'm che tabal tok'ob ri' caquic'am quech ri tabal tok'ob. ¿Jas c'u ri quinbij? ¿La quinbij lo chi c'o qui banic ri diosib? ¿La quinbij lo chi c'o qui banic ri jastak ri e yo'm chquiwäch ri diosib ri'? Man je ta c'u ri'. Xane' quinbij chi ri tabal tok'ob ri cäquiya' ri winak chquiwäch ri qui diosib, chquiwäch ri itzel tak uxlabal cäquiya' wi, man chuwäch ta ri Dios. Man quinwaj ta c'ut chi ri ix quic'am iwe cuc' ri itzel tak uxlabal. Man cuya' taj quiwuq'uiaj ta iwe che ri ruq'uiabal ri Ajawaxel, xukuje' quiwuq'uiaj iwe che ri cuq'uiabal ri itzel tak uxlabal. Mawi cuya' quic'am ta iwe pa ri u mexa ri Ajawaxel, xukuje' quic'am iwe pa ri qui mexa ri itzel tak uxlabal. O ¿la cäkayac royowal ri Ajawaxel? ¿La are ta c'u lo c'o na ka chuk'ab uj chuwäch ri are'? Ronojel ya'tal u banic wumal, man ronojel ta c'ut c'o quechbex che. Ronojel cuya' quinbano, man ronojel ta c'ut cuya' ka chuk'ab pa ri ka cojonic. C'o jun mutzucuj ri utz che chbil rib, xane' chutzucuj ri utz che ri jun chic. Chilok'o' chitija' ronojel ri cac'ayix chupam ri c'ayibal ti'j, miban c'otoj chi'aj rumal rech ri etamabal c'uxaj. Rumal chi ri Ajawaxel are ajchak'e ri ulew, xukuje' ronojel ri c'o cho ri uwächulew. We c'o jun ri man cojonel taj quixusiq'uij che jun wa'im, we c'u quiwaj quixbec, ronojel ri cäya' chiwäch chitija'. Mixc'otow chi'aj rumal rech ri etamabal c'uxaj. We c'o jun cubij chiwe chi yo'm che u k'ijilaxic jun dios, mitijo, rumal ri jun ri xuk'alajisaj chiwäch, xukuje' rumal rech ri etamabal c'uxaj. Man quinbij ta rumal rech ri retamabal i c'u'x ix, xane' rumal rech ri re ri jun chic. ¿Jas c'u che cäk'at na tzij puwi' ri tzokopitalic rumal ri retamabal u c'u'x jun winak chic? We c'u quinmaltioxin che ri Dios rumal ri quintijo, ¿jas c'u che quinyok' rumal rech ri quintijo? Je c'u ri', we quixwa'ic, we quixuq'uianic, o we c'o jun jasach chic quibano, chibana' ronojel che u nimarisaxic u k'ij ri Dios. Mixux ya'l tzakibal chque ri aj judeyib, mawi chque ri man aj judeyib taj, mawi che ri comon cojonelab aj Dios. Ri in, pa wech wi, quintij nu k'ij quinban ri cäkaj chquiwäch conojel pa ronojel, man are' ta quintzucuj ri kas utz na chwe xane' are ri quech ri niq'uiaj chic, rech caquirik ri colobal ib. Chibana' iwe ri quinban in, je jas ri in quinban we ri xuban ri Crist. Quinya' i k'ij chi amak'el quinnataj chiwe e i takem c'ut ri tijonic ri e nu k'axem chiwe. Quinwaj c'ut quiwetamaj chi ri Crist are' ri qui jolom ri achijab chquijujunal, ri achi are' u jolom ri rixokil, ri Dios c'ut are' u jolom ri Crist. Ronojel achi ri cuban ch'awem ruc' Dios, o cuk'axej tzij chque ri winak ri yo'm che rumal ri Dios, we ch'ukutal ri u jolom, cäresaj u q'uixbal ri u jolom. Ronojel c'u ixok ri cuban ch'awem ruc' Dios, o cuk'axej tzij chque ri winak ri yo'm che rumal ri Dios, we man ch'ukutal ri u jolom, cäresaj u q'uixbal ri u jolom. Xa junam ri' we ta cäsocax ri u wi'. We ri ixok man cuch'uk ta ri u jolom, chresaj ba' ri u wi'. We q'uixbal c'u che ri ixok chi cukopij ri u wi' o cäresaj ronojel ri u wi', chuch'uku' ba' ri u jolom. Man takal taj che ri achi cuch'uk ri u jolom, rumal rech chi are u wächbal ri Dios, xukuje' are yabal u k'ij ri Dios. Are c'u ri ixok are yabal u k'ij ri achi. Aretak xeban ri winak, man are ta ri achi xesax che ri ixok, xane' are' ri ixok xesax che ri achi. Xukuje' man xban ta ri achi rumal rech ri ixok, xane' are ri ixok xban u mac rech ri achi. Rumal ri', rajawaxic chi ri ixok cäc'oji' jun etal che ri u jolom chi c'o chuxe' takanic, rumal quech ri tako'nib aj chicaj. Are c'ut, ri pa ri c'aslemal aj Crist, mawi c'o ri achi we man c'o ri ixok, mawi c'o ixok we man c'o achi. Je jas ri ixok esam che ri achi, jeri' xukuje' ri achi calax rumal ri ixok. Ronojel c'u wa' ruc' ri Dios petinak wi. Chichomaj ba' ix, we takal che ri ixok cuban ch'awem ruc' Dios we man ch'ukutal ri u jolom. Ri ka c'olem cujutijoj chi jun q'uixbal ri' we ri achi xak ja'e che caq'uiy ri u wi'; are c'u ri ixok, we nimak ri u wi', cänimarisax ri u k'ij ri'. Yo'm c'u ri u wi' che ch'ukubal re ri u jolom. We c'o jun cäraj cuban ch'o'j chrij wa', chretamaj chi ri uj xukuje' conojel ri comon cojonelab aj Dios, man uj c'o ta chuxe' jun nak'atisabal chic. Quinbij chiwe jun jasach man utz taj ri cätajin quibano. Aretak quimulij iwib, c'ax quiban chbil iwib, man are ta c'u ri utz. Ri nabe are wa', nu tom chi aretak quimulij iwib ri ix comon cojonelab, c'o tasoj tak ib chixo'l. Quincoj c'u jubik' chi kastzij ri'. ¡Man c'o ta quieblan c'uxaj chi ri ix quitasala' iwib pa tak k'at, man e utz ta c'u wa' ri tasow ib ri'; quek'alajin c'ut e jachin tak ri e utz chiwe cho ri Dios! Ri ix, aretak quimulij iwib che u tijic ri wa'im, man chutijic ta chic ri u Wa'im ri Ajawaxel. Rumal rech chi aretak quixwa'ic, chijujunal quixnabej chquiwäch ri niq'uiaj chic che u tijic ri u wa. Ri jun cäcanaj pa numic, ri jun chic cak'abaric. ¿La ma ta c'o iwachoch jawije' quixwa' wi xukuje' quixuq'uian wi? ¿La ma ta nim quiwil wi ri u comon cojonelab ri Dios? ¿Jasche quiwesaj qui q'uixbal ri man c'o ta que? ¿Jas c'u quinbij chiwe? ¿La quinbij lo chi utz ri cätajin quibano? Jayi', kastzij chi man utz taj. Che c'u ri Ajawaxel xinc'am wi ri tijonic ri xinya' chiwe: Chi ri Ajawaxel Jesus, pa ri chak'ab aretak xjachic, xuc'am ri caxlanwa, aretak ya'tajinak chic ri maltioxinic rumal che ri Dios, xupiro je c'u xubij wa': “Are' nu cuerp wa', ri jachom che cämical che u banic utzil chiwe. Chibana' wa' che nu nataxic.” Xukuje', aretak xbantaj ri wa'im, xuc'am ri kumubal, je xubij wa': “We kumubal ri', are' c'ac' c'ulwächinic wa' rumal ri nu quiq'uel. Joropa' mul ri quixuq'uianic, chibana' wa' che natabal we.” Joropa' mul quitij ri caxlanwa ri', xukuje' quiwuq'uiaj iwe che we uq'uiabal ri', are' cätajin quiya' u bixic ri u cämical ri Ajawaxel c'ä cäpe na. Je c'u ri' apachin ri cutij ri caxlanwa o cäruq'uiaj re che ri ruq'uiabal ri Ajawaxel, we c'u man cubano jas ri takal u banic, cämacun ri' chrij ri u cuerp xukuje' ri u quiq'uel ri Ajawaxel. Rajawaxic chijujunal quinic'oj ri iwanima'. Te c'u ri' cuya' quitij ri caxlanwa, xukuje' chixuq'uian che ri uq'uiabal. Apachin c'u ri cutij ri caxlanwa xukuje' caruq'uiaj re che ri uq'uiabal, we man cuchomaj taj chi are' ri u cuerp ri Ajawaxel, che u c'äjisaxic u wäch cutij wi xukuje' caruq'uiaj wi. Rumal wa' e c'o q'ui yawabib chixo'l, e q'ui ri man c'o ta qui chuk'ab, xukuje' e jujun e cäminak chic. We ta kas utzalaj u nic'oxic kib cakabano, ri Ajawaxel ma ta cuc'äjisaj na ka wäch ri', pune' c'u cäc'äjisax ka wäch rumal ri Ajawaxel xa' rech cujetamanic, rech man cäc'äjisax ta ka wäch junam cuc' ri e aj uwächulew. Je c'u ri', wachalal, aretak quimulij iwib che u tijic ri wa'im, chiweyela' na iwib. We c'o jachin cänumic, chwok ulok cho rachoch, rech man cac'äjisax ta u wäch rumal ri Dios rumal rech ri cuban pa we mulin ib ri'. Quinsuc'umaj na ri niq'uiaj jastak chic aretak quinopanic. Wachalal, quinwaj chi c'o quiwetamaj chquij ri sipanic aj uxlabal. Iweta'm chi aretak c'ä majok chixcojonok i sachom i be, xixc'am bic chquij ri memalaj tak diosib. Rumal ri' quinya' retamaxic chiwe, chi man c'o ta jun cuc'okoj ri Jesus ruc' ri u tzij we cätzijon rumal ri Ruxlabal ri Dios. Xukuje' man c'o ta jun cäcuin che u bixic Ajawaxel che ri Jesus, xane' xak xuwi rumal ri Ruxlabal ri Dios. Q'ui qui wäch tak u sipanic ri Uxlabaxel chke. Xa c'u jun ri Uxlabaxel ri cäyowic. Q'ui qui wäch ri pataninic ri quebanic. Xa c'u jun Ajawaxel cäkapatanij. Q'ui qui wäch tak ri chac. Xa c'u jun Dios cächacun pa ka c'aslemal konojel. Ri Dios u yo'm chke chkajujunal ri u k'alajisaxic ri Uxlabaxel pa ri ka c'aslemal, rech c'o quechbexic. Jun yo'm che, tzij re no'j rumal ri Uxlabaxel. Ri jun chic yo'm che, tzij re etamabal. Xa c'u jun ri Uxlabaxel ri cayowic. Jun yo'm cojonic che, ri jun chic yo'm ri u banic cunanic che. Xa' c'u jun ri Uxlabaxel ri cäyowic. Jun yo'm che ri u banic tak mayibal. Ri jun chic yo'm che ri u k'axexic u tzij ri Dios. Jujun chic cuya' ri Dios chque ri retamaxic u wäch ri uxlabal ri e subunelab xukuje' ri kas Ruxlabal ri Dios. Jujun chic cäya' chque chi quech'aw pa tak ch'abal. Cäya' chi c'u na chque jujun chic ri u k'alajisaxic ri bim pa tak we ch'abal ri'. Xa c'u jun ri Uxlabaxel c'olic, ri cäbanow conojel we jastak ri'. Cujach chke chkajujunal jas ri cäraj ri are'. Je jas ri cuerp, pune' e q'ui ri u tz'akatil xa c'u jun cuerp. Jeri' xukuje' ri Crist. Xak c'u junam chke konojel, chi aj judeyib chi man aj judeyib taj, lok'om pataninelab o e torotalic, xujjunatajic rech cujux xa' jun cuerp rumal xa' jun Uxlabal; chke c'ut konojel xya' wi ruq'uiaxic ke che we kas Uxlabal ri'. Xukuje' ri cuerp man xa' ta jun ri u tz'akatil, xane' e q'ui. We ta c'u cubij ri akanaj: “Man in ta rech ri cuerp, rumal rech chi man in ta k'abaj”, man rumal ta ri' ma ta u tz'akatil ri cuerp. We ta cubij ri xiquinaj: “Man in ta rech ri cuerp, rumal rech chi man in ta bak'wächaj”, ma ta u tz'akatil ri cuerp. We ta ronojel ri cuerp bak'wächaj, ¿jawije' ta c'o wi ri' ri ka tanibal? We ta ronojel xiquinaj, ¿jawije' ta c'o wi ri' ri ka sikbal? Ri Dios c'ut e u cojom chquijujunal ri u tz'akatil ri ka cuerp, jas ri xraj ri are'. We ta conojel xa' jun tz'akatil, ¿jawije' ta c'o wi ri cuerp? Pune' e q'ui ri u tz'akatil, xa' c'u jun ri cuerp. Ri bak'wächaj man cuya' taj cubij che ri k'abaj: “Man at rajawaxic ta chwe.” Xukuje' ri jolomaj man cuya' taj cubij chque ri akanaj: “Man ix rajawaxic ta chwe.” Xane' ri tz'akatil ri cäkachomaj chi man c'o ta qui chuk'ab, are ne sibalaj e rajawaxic che ri cuerp. Ri e u tz'akatil ri cuerp ri cäkachomaj chi sibalaj man nim ta queilic, e are wa' ri sibalaj nim quekilo; ri e ka tz'akatil ri man kas ta utz queilic, c'o na ri qui wikic cäbanic. Ri man rajawaxic ta u banic chque ri tz'akatil ri nimak na qui banic. Ri Dios je u cholajixic wa' ri cuerp xubano chi ri e tz'akatil ri man kas ta e nimak qui banic caya' na qui k'ij. Jeri' man cäquetzelaj ta quib ri u tz'akatil ri cuerp, xane' junam cäquilila' quib. We jun u tz'akatil ri cuerp curik c'ax, conojel ri' junam cäquirik c'ax ruc'. We c'u jun chque cänimarisax u k'ij, conojel ri' junam quequicot ruc'. Ri ix c'ut ix u cuerp ri Crist, chijujunal ix u tz'akatil ri u cuerp. Ri xebucoj ri Dios pa ri comon cojonelab e are wa': nabe xebucoj ri takomxenlab, chucab xebucoj ri e k'axal tak tzij, churox xebucoj ri quetijonic, c'äte ri' ri quequiban tak mayibal, ri quecunanic, ri cäquiban tok'ob, ri cäquic'am qui be niq'uiaj chic xukuje' ri quetzijon pa tak ch'abal. Man conojel taj e takomxenlab, mawi conojel e k'axal tak tzij. Man conojel taj quetijonic; mawi conojel e banal tak mayibal. Man conojel taj yo'm chque quecunanic, mawi conojel quecuinic quetzijon pa tak ch'abal, mawi conojel quecuinic cäquik'axej pa ka ch'abal ri cäbix pa tak ch'abal. Are c'u sibalaj chebitzucuj ri nimak tak u sipanic ri Dios. Quinc'ut c'u na jun be chiwäch ri sibalaj utz na chquiwäch conojel wa'. We ta quinch'aw pa ri qui ch'abal ri winak, xukuje' ta c'u ne pa ri quech ri tako'nib aj chicaj, ma ta c'u c'o lok'ok'ebal nu c'u'x, quinux ri' jas jun quiäk ch'ich' ri cätzilnajic, o jun quetequic ch'ich' ri cäch'arnajic. We ta quink'axej tzij chque ri winak ri yo'm chwe rumal ri Dios, we ta weta'm conojel ri jastak ri man esam ta chi sak xukuje' ronojel etamabal, we ta sibalaj nim ri nu cojonic jeri' chi quincuinic quebenwesaj ri juyub pa tak ri qui c'olbal, ma ta c'u c'o lok'ok'ebal nu c'u'x, man c'o ta nu banic ri'. We ta quebenya' conojel ri jastak we che qui tzukic ri mebayib, we ta quinjach ri nu cuerp rech cäporoxic, ma ta c'u c'o lok'ok'ebal nu c'u'x, man c'o ta quinwechbej ri'. Ri c'o lok'ok'ebal u c'u'x are ri' cuk'i' ri c'ax, ch'uch'uj, man cäpe ta royowal che jun chic we curik utzil, man cärak'anisaj ta u k'ij, man cunimarisaj ta rib, man cuban ta jastak ri q'uixbal qui banic, man cutzucuj ta ri utz che chbil rib, man cäpe ta royowal, man cuc'ol ta oyowal pa ranima'. Man cäquicot ta che ri man suq'uil taj, xane' cäquicot che ri kastzij. Ronojel cucoch'o, ronojel cucojo. Ronojel cucu'ba' wi u c'u'x, ronojel cuch'ijo. Ri lok'ok'ebal c'uxaj mawi ta jumul casach u wäch. Cäpe jun k'ij aretak ri winak man cäquik'axej ta chic ri u tzij ri Dios, quetani' tak na ri ch'abal, ri etamanic cäsach na u wäch. E are tak c'ut ri e etamanic xukuje' ri e u k'axexic tak ri e u tzij ri Dios man e uxinak taj tz'akat. Quebopan c'u na pa ri qui q'uisbalil aretak chpe ri tz'akatil. Aretak c'ä in ac'al, xintzijonic, xinchomanic xukuje' xinno'jinic jas jun ac'al. Aretak c'u xinux achi, xebenya' can ri jastak quech ri ac'al. Camic je ta ne cujca'y pa jun ilbal ib ri man kas ta k'alaj. Cäpe c'u na ri k'ij aretak kas quel na ronojel chi sak chkawäch. Camic weta'm jubik', c'äte c'u kas quinwetamaj na ronojel, jas ri retamaxic nu wäch rumal ri Dios. E oxib jastak e c'olic ri kas e jekejoj wi: ri cojonic, ri eyebal c'uxaj, xukuje' ri lok'ok'ebal c'uxaj. Ri nim c'u na u k'ij chquixo'l we oxib ri', are ri lok'ok'ebal c'uxaj. Chicojo' i chuk'ab rech cäc'oji' lok'ok'ebal i c'u'x. Sibalaj chebirayij ri jastak ri cuya' ri Uxlabaxel chiwe. Are c'u sibalaj chirayij ri u k'axexic ri u tzij ri Dios. Ri jun ri cätzijon pa jalan tak ch'abal, man e are' ta quebuch'abej ri winak, xane' are' cuch'abej ri Dios, rumal rech chi man c'o ta jun cäch'obowic. Pa ri uxlabal c'ut cutzijoj wi ri awatalic. Are c'u ri jun ri cuk'axej tzij chque ri winak ri yo'm che rumal ri Dios, are quebuch'abej ri winak. Jeri' cuya' u chuk'ab ri qui cojonic, quebupixbej xukuje' cucu'bisaj qui c'u'x. Ri jun ri cätzijon pa tak ch'abal, are cuya' u chuk'ab chbil rib. Are c'u ri jun ri cuk'axej ri u tzij ri Dios chque ri winak, are cuya' qui chuk'ab ri e re ri comon cojonelab. Je c'u ri' quinwaj ta ne chi iwonojel quixtzijon pa tak ch'abal. Are c'u sibalaj quinwaj chi quik'axej tzij chque ri winak ri yo'm chiwe rumal ri Dios. Ri jun ri cuk'axej ri u tzij ri Dios chque ri winak, are nim na u banic chuwäch ri cätzijon pa tak ch'abal, we man cuk'axej pa ka ch'abal jas ri tzij ri cubij pa tak ch'abal, rech cuya' qui chuk'ab ri e re ri comon cojonelab. Rumal c'u ri', wachalal, we quinopan iwuc', quintzijon ta pa tak ch'abal, ¿jas ta lo quiwechbej ri' che, we man quink'alajisaj jun jasach chiwäch, o quinbij jun jasach chiwe re etamabal, o quink'axej ri u tzij ri Dios chiwe, o quixintijoj? Ri jastak ri man c'o ta qui c'aslemal ri quecoj che k'ojom, je jas ri trompet o ri arp, we ta xa' jun u wäch ri u ch'abal cäbanic ¿jas ta cäban ri' che u ch'obic ri quel pa ri k'ojom? We ta ri trompet ma ta k'alaj ri rok'ebal, ¿jachin ta lo cusuc'umaj rib ri' che ri ch'o'j? Jeri' ri ix xukuje', we ta ma ta quibij tzij ri kas cäch'obotajic, ¿jas ta cäquiban ri niq'uiaj chic che retamaxic ri quitzijoj? Je ta ne quixtzijon ri' ruc' ri quiakik'. E q'ui qui wäch tak ch'abal c'o cho ri uwächulew. Man c'o ta c'u jun ri ma ta cäch'obotajic. We man quinch'ob ri cäquibij ri tzij, man in u winakil ta ri' ri cätzijon wuc', are c'u ri are' jun man nu winakil ta ri' chwe. Jeri' xukuje' ri ix, ri sibalaj quirayij ri sipanic aj uxlabal, chicojo' i chuk'ab rech queq'uiyir iwuc' ri jastak ri cuya' ri Uxlabaxel chiwe, che u ya'ic qui chuk'ab ri e rech ri comon cojonelab. Rumal ri' ri jun ri cätzijon pa jun ch'abal chic, chuta' che ri Dios rech cäcuinic cuk'axej pa ka ch'abal. We quinban ch'awem ruc' Dios pa jun ch'abal chic, ri wanima' cäch'aw ruc' ri Dios, are c'u ri nu chomanic man c'o ta cärechbej. ¿Jas c'u ri quinbano? Quinban na ch'awem ruc' Dios man xuwi ta ruc' ri wanima', xane' xukuje' ruc' ri nu chomanic. Quinbixon na che ri Dios ruc' ri wanima', xukuje' ruc' ri nu chomanic. We canimarisaj u k'ij ri Dios xak xuwi ruc' ri awanima', ri jun ri cäto'w ri a ch'awem ri man cuch'ob taj ri cabij, ¿la cubij lo je chbanok che ri a maltioxinic, man cuch'ob ta c'u ri cabij? Pune' utz ri a maltioxinic cabano, man caya' ta c'u u chuk'ab ri jun chic. Quinmaltioxij che ri Dios rumal rech chi e q'ui na ri jalan tak ch'abal ri quinch'aw wi chiwäch ix iwonojel; pa ri comon cojonelab, utz na pune' xa job tzij quinbij ri cäch'obotajic rech quetijotaj niq'uiaj chic, chuwäch ri quinbij lajuj mil tzij pa jun ch'abal ri man cäch'obotaj taj. Wachalal je mixchomanic jacha' ac'alab. Chixux ac'alab che ri etzelal; chixux c'u ri'jab aretak quixchomanic. Tz'ibatal c'u pa ri pixab: “Quebench'abej na we winak ri' pa niq'uiaj tak ch'abal chic xukuje' cumal jule' tak winak chic. Mawi c'u jeri' quinquitatabej na, cächa' ri Ajawaxel.” Je ba' ri' chi ri tzijonem pa tak ch'abal, jun etal wa' chque ri man e cojonelab taj; man chque taj ri e cojonelab. Are' c'u ri u k'axexic ri tijonic ri cuya' ri Dios, jun etal wa' chque ri cojonelab; man chque taj ri man e cojonelab taj. Rumal ri', we conojel ri cojonelab cäquimulij quib, conojel c'ut quetzijon pa jule' tak ch'abal, queboc c'u ri man c'o ta queta'm o ri man cojonelab taj, ¿la ma ta cäquibij ri' chi ix conirinak? We c'u cätajin cäquik'axej ri u tzij ri Dios chque ri winak aretak coc bic jun ri man cojonel taj o ri man c'o ta reta'm, aretak cuta' ri qui tzij conojel, cuch'ob c'u na ri' chi c'o u mac xukuje' cuchomaj na jas ri c'o pa ranima', quel na chi sak ri jastak ri e c'o pa ranima'. Je c'u ri' chi cutzak na rib cho ri ulew, cuk'ijilaj na ri Dios xukuje' cubij c'ut chi kastzij c'o ri Dios iwuc'. Chuq'uisbalil, wachalal, aretak ri ix qui mulij iwib, jujun cuya' caquibixoj salm, jujun chic cuya' caquiya' tijonic, o caquiya' u bixic ri u k'alajisam ri Dios chque, o quech'aw pa jule' tak ch'abal chic, o quequik'alajisaj. Ronojel c'ut chux xak xuwi che qui q'uiyibal ri cojonelab. Aretak c'u chban tzijonem pa jalan tak ch'abal, chquibana' xak xuwi' quieb winak o e oxib we e c'o na, chquijujunal c'ut; rajawaxic chi c'o jun quebuk'alajisaj tak we ch'abal ri'. We man c'o jun pa ri comon cojonelab ri cäcuin che u k'alajisaxic ri cubij ri winak pa ri jalan ch'abal, mach'aw ba' we winak ri'. Chäch'aw chbil rib ruc' ri Dios. We caquiya' u bixic ri yo'm chque rumal ri Dios, e quieb o e oxib chech'awok, ri niq'uiaj chic chquichomaj rij ri cäbixic. We c'u c'o jun ri t'uyulic cäk'alajisax jun jasach chuwäch rumal ri Dios, ri nabe mäch'aw chic. We je cäban wa', conojel ri' quek'ax pa ri jok'otaj ri yo'm chque, cuya' ri' caquiya' tijonic ri cuya' ri Dios chque rech conojel quebetamanic quechajin c'u anima'. Ri u ya'ic qui tzijol ri cubij Dios rajawaxic cu na ri cubij ruc' ri cubano, rajawaxic cätakan puwi'. Ri Dios man are ta jun Dios re tuquin ib, xane' re jamaril. Je chbanok jas ri banom pa conojel tak ri comon cojonelab. Xak cheyinil ri ixokib pa tak ri comon cojonelab, rumal rech chi man ya'tal ta chque quech'awic. Xane' chquiya' quib pa takic jas ri cubij ri pixab. We c'o jun jasach cäcaj cäquetamaj, chquita' chque ri kas cachajil cho cachoch. Man utz taj we ri ixok cätzijon pa ri k'ijilanic. Chnataj chiwe chi ri u tzij ri Dios man xchapletaj ta ulok iwuc' ix, mawi ne xak xuwi ta ri ix ix c'amowinak. We c'o jun cuchomaj rib chi k'axal u tzij ri Dios, o cuchomaj rib chi uxlabisam rumal ri Uxlabaxel, cuch'ob na wa' we cätajin quintz'ibaj u takanic ri Ajawaxel. Ri man cuch'ob taj, much'ob ba' wa'. Je ba' ri', wachalal, sibalaj chirayij ri u k'alajisaxic ri tijonic ri yo'm chiwe rumal ri Dios. Mebik'atij c'u qui wäch ri quetzijon pa niq'uiaj tak ch'abal chic. Chban c'u ronojel ruc' colomal xukuje' ruc' cholajil. Wachalal, quinwaj chi cänataj chiwe jas ri xintzijoj canok. Are ri utzalaj tak tzij wa' ri xic'amowaj, man i yo'm ta c'u canok. Rumal c'u wa' ix colotajinak chic, we man quiya' can ri xintzijoj chiwe, we man xak lok' ix cojoninak. Are c'ut ri kas in xinc'amowic are' wa' xinya' u bixic chiwe, are' c'u wa' ri sibalaj nim na u k'ij: chi ri Crist xcäm qui mac quech ri e ka mac, je jacha' ri caquibij ri e Tz'ibatalic, chi xmukic, xc'astaj churox k'ij, jas cubij ri Tz'ibatalic, chi xuc'ut rib chuwäch ri Lu', c'äte ri' xuc'ut rib chquiwäch ri cablajuj. C'äte ri' xuc'ut chi rib chquiwäch niq'uiaj kachalal chic ri e c'o na chuwäch job sient. Conojel junam xquil ri Jesus. E q'ui c'u chque e c'asal na camic, e c'o c'u ne jujun e cäminak chic. C'äte c'u ri' xuc'ut rib chuwäch ri Santiag, xukuje' xuc'ut rib chquiwäch conojel ri takomxenlab. Chuq'uisbalil xuc'ut c'u na rib chnuwäch jacha' ta ne chuwäch jun ne' ri calaxic aretak c'ä majok copan u k'ijol. Ri in c'ut man c'o ta nu banic chquixo'l ri takomxenlab. Man takal taj cäbix takom chwe, rumal rech chi xinban na c'ax chque ri e rech ri u comon cojonelab ri Dios. Rumal c'ut ri u tok'ob ri Dios ri in je nu banic wa' camic; are c'u ri u tok'ob ma ta c'o xubej chwe. Xane' sibalaj in chacuninak na chquiwäch conojel e are'; pune' c'u man in taj, xane' are' ri Dios, ri chupam ri rutzil in u to'm. We in o ri e are', are wa' ri cäkatzijoj, are wa' xukuje' ri xicojo. We c'u cäkatzijoj chi ri Crist c'astajinak chic chquixo'l ri cäminakib, ¿jas c'u che cäquibij jujun chixo'l chi man quec'astaj ta ri cäminakib? We c'u man quec'astaj ri cäminakib, man c'astajinak ta ba ri' ri Crist. We c'u man xc'astaj ri Crist, xak ba' lok' ri' ri ka tzijonic, xukuje' xak lok' ri' ri i cojonic. We ta jeri', xa ba' uj banal tak tzij ri' chrij ri Dios, rumal rech chi xäkak'alajisaj chi ri Dios xuc'astajisaj ri Crist; we ri cäminakib man quec'astaj taj mawi ri Crist xc'astajic. We c'u man quec'astaj ri cäminakib, ma ta xc'astaj ri' ri Crist. We man xc'astaj ri Crist, man c'o ta u patan ri' ri i cojonic, c'ä ix c'o ri' pa ri i mac. Xukuje' ba' ri' ri xecojon che ri Crist ri xecämic, sachinak ba' qui wäch ri'. We xak xuwi pa we c'aslemal ri' cu'l wi ka c'u'x chrij ri Crist, ya'tal ba' na ri tok'obisabal wächaj chke uj chquixo'l conojel ri winak. Are' c'u ri Crist c'astajinak chic chquixo'l ri cäminakib. Ri are' are' nabe wächinic chquixo'l ri cäminakib ri quec'astaj na. Rumal c'u jun winak, xpe ri cämical. Xukuje' rumal jun winak, quec'astaj na ri cäminakib. Je c'u ri' jacha' conojel quecäm na ruc' ri Adan, je c'u ri xukuje' conojel caquirik na ri c'aslemal ruc' ri Crist. Quec'astaj c'u chquijujunal pa ri qui cholajil: Ri Crist are nabe wächinic chquixo'l, c'äte ri' quec'astaj na ri e rech ri Crist aretak ri are' cäpetic. Chuq'uisbalil, ri Crist cujach na ri ajawibal che ri Dios Tataxel, cusach c'u qui wäch conojel ri e c'o paquiwi' niq'uiaj chic, conojel ri c'o qui takanic xukuje' conojel ri c'o qui cuinem. Rajawaxic cätakan na ri are' puwi' ronojel, c'ä quebuya' na conojel ri u c'ulel chuxe' ri rakan. Ri q'uisbal c'ulel ri cusach na u wäch, are ri cämical. Ri Dios xebuya' conojel ri jastak pa takic chuxe' ri rakan. Aretak ri Tz'ibatalic cubij: “Conojel ri jastak e yo'm pa takic che”, k'alaj chi man are' ta jun ri Dios, are c'u ya' ri are' xeyo'w conojel ri jastak pa takic che. Aretak conojel ri jastak queyataj na pa takic che, c'äte ri' xukuje' ri C'ojolaxel cuya' na rib pa takic che ri Tataxel ri xeyo'w conojel ri jastak pa takic che ri are', rech ri Dios cux na ronojel, puwi' ronojel. We man jeri', ri caquijunaj quib cuc' ri cäminakib, ¿jasche caquibano? We ri cäminakib man quec'astaj taj, ¿jasche caban junatajic cuc'? Xukuje', ¿jasche ri uj amak'el xa quieb cubij pakawi' ronojel k'ij? Quinjiquiba' chiwe, tak wachalal, rumal ri juluwem ri nu rikom rumal iwech pa ri Kajaw Jesucrist, chi k'ij chi k'ij quincämic. We jas ri u beya'l ri winak xinch'ojin cuc' ri c'analaj tak awaj pa Epes, ¿jas ta quinwechbej? We man quec'astaj ri cäminakib, “chujwokok, chujuq'uianok, chwek c'ut cujcämic.” Miya' iwib pa subic. Jacha' ri xubij jachin jun: “Ri e itzel tak achilanic que quetzelaj ri e utzalaj tak nak'atisabal.” Kas chichomaj na jas ri quibano, chibana' ri suq'uil, mixmacunic. E c'o jujun chiwe ri c'ämaja' caquetamaj u wäch ri Dios. Quinbij wa' chiwe rech quixq'uixic. Cäraj ne c'o jun cubij: “¿Jas lo ri qui c'astajic ri cäminakib? ¿Jas lo ri qui cuerp aretak quewalijic?” Ri je cubij wa', xa man cäraj ta ri' cäch'obonic. Aretak cätic jun ija', rajawaxic chi cäcäm na rech cätuxic. Ri ija' ri cätiquic, man are ta ri' quel ulok, xane' are ri u tux, we trico o jun ija' chic. Ri Dios c'ut cäyo'w ri u banic ri tico'n, jas ri xraj. Cuya' chque ri ija' chquijujunal ri qui banic ri qui cuerp. Conojel ri c'o qui ti'jal, man xa ta junam u wäch ri qui ti'jal. Xane' jun wi ri qui ti'jal ri winak, jun chi wi ri qui ti'jal ri awaj cajcaj cakan, jun chi wi ri que ri chicop ri c'o qui xic', jun chi wi ri qui ti'jal ri cär. E c'o jastak e je'lic pa ri caj jacha' ri k'ij, ri ch'imil tak, ri ic' ri cätununic. Xukuje' e c'o jastak cho ri uwächulew ri e je'lic, e are' c'u ri jastak ri e c'o pa ri caj man c'u quejunamataj taj ri qui je'lical cuc' ri e c'o cho ri uwächulew. Jun wi ri u juluwem ri k'ij, jun chi wi ri u juluwem ri ic', jun chi wi ri qui juluwem ri ch'imil. Xukuje' ri ch'imil jalajoj ri qui juluwem. Jeri' xukuje' ri qui c'astajic ri cäminakib. Cämuk can jun cuerp ri cäk'ayic, cäc'astaj na jun cuerp ri man cäk'ay ta chic. Ri cämukic man c'o ta chic u patan, ri cac'astajic cajuluw chic. Ri cämukic tukar, ri cac'astajic c'o chic u cuinem. Cämuk can jun cuerp aj uwächulew, cäc'astaj na jun cuerp aj uxlabal. We c'o cuerp aj uwächulew, xukuje' c'o cuerp aj uxlabal. Jewa' xukuje' tz'ibatalic: “Xban ri nabe achi, Adan, are jun winak ri xya' u c'aslemal.” Are c'u ri q'uisbal Adan, are jun uxlabal ri cuya' c'aslemal. Man are ta c'u nabe ri aj uxlabal, xane' ri aj k'alaj wachil; c'äte chic xpe ri aj uxlabal. Ri nabe achi ri xesax che ri ulew, are aj uwächulew. Ri ucab achi, are aj chicaj. Je jas ri nabe achi re ulew, e je xukuje' conojel ri winak e aj ulew. Je jas ri achi aj chicaj, e je xukuje' ri e aj chicaj. Camic je ka banic jas ri nabe achi re ulew, c'äte c'u ri' je cujpe na jas ri achi aj chicaj. Are c'u quinbij wa', wachalal, chi ri cuerp re ti'j, re quic', man cäcuin ta che rechbexic ri rajawibal ri Dios, rumal rech chi ri cuerp ri cäk'ayic man cäcuin ta che quechbexic ri jastak ri man cäq'uis ta qui wäch. Chiwilampe', quinbij jun jasach chiwe ri man etamatal ta can nabe: Man konojel taj cujcäm na, konojel c'ut cujq'uextaj na. Pa jun aninakil, pa jun jakow bak'wächaj, aretak cok' ri q'uisbal trompet, cok'esax c'u na ri trompet, te c'u ri' quec'astajisax na ri cäminakib ruc' jun cuerp ri man cäcäm ta chic. Ri uj c'ut cujq'uextaj na. We ka banic ri' ri cäk'ayic, rajawaxic cätz'iakix c'u na ruc' ri man cäk'ay taj. Xukuje' we cuerp ri' ri cäcämic, rajawaxic cätz'iakix na ruc' ri man cäcäm taj. Aretak we ka banic ri' ri cäk'ayic atz'iakim chi ruc' ri man cäk'ay taj, aretak we cuerp ri' ri cäcämic atz'iakim chi ruc' ri man cäcäm taj, c'äte ri' cäc'ulmataj na ri tz'ibam canok: “Xbik'taj c'u ri cämical rumal ri ch'äcanic. Cämical, ¿jawije' c'o wi ri a cuinem che u banic c'ax chke? Cämical, ¿jawije' c'o wi ri a ch'äcanic?” Are c'u ri mac cäbanow che ri cämical chi cuban c'ax chke, xukuje' ri pixab are cäyo'w ri u chuk'ab ri mac. ¡Maltiox ba' che ri Dios ri cäyo'w chke chi cujch'äcan rumal ri Kajaw Jesucrist! Je c'u ri', lok'alaj tak wachalal, kas co chixtac'alok, man c'o ta quixslabsanic. Amak'el chixoc il che ri u chac ri Ajawaxel. Iweta'm chi ri i chac pa ri Ajawaxel man xak ta lok'. Chrij c'u ri cuchuj chque ri kachalal ri ajcristib, jas ri xebentak wi conojel ri comon cojonelab pa Galas, je chibana' ix xukuje'. Ronojel nabe tak k'ij re ri seman, chijujunal chitasa' jubik' ri i ch'äcom, chimulij apanok, rech aretak quinopanic, man c'äte ta ri' quemol ri cuchuj. Aretak quinopanic, quebentak na bic ri kachalal ri quebicha' chixo'l, quinya' c'u na bic wuj pa qui k'ab, rech cäquic'am bic ri i cuchuj pa Jerusalen. We c'u cuya' quinbe in xukuje', quincachilaj na bic. Quinbe na iwuc' aretak chinoc'ow pa Masedon. Nabe quebensolij na can ri c'olbal re Masedon. Cäraj ne quincanaj can iwuc', o we ne quinwoc'owisaj ri k'ij re tew chila', rech quiniwachilaj bic ri' jawije' ri quinbe chi wi na. Man quinwaj taj chi xak ta xuwi quixinca'yej canok, weye'm c'ut chi quincanaj jun k'ijol iwuc', we cuya' ri Ajawaxel Jesus chwe; quinc'oji' na can pa Epes c'ä pa ri nimak'ij re cawinak lajuj k'ij. Rumal rech chi yo'm chwe rumal ri Ajawaxel ri u banic jun nimalaj chac, ri utz quel na. E q'ui c'u ri cäquiban qui c'ulel chwe. We copan ri Timotey, chiwila' chi c'o u q'ueyowal muriko, chc'ol c'u iwuc', rumal rech chi ri are' cuban ri u chac ri Ajawaxel jacha' ri in. C'o ba' jun chiwe metzelan u wäch. Xane' chijacha' ulok ruc' jamaril, aretak cäpe wuc'. Quinweyej c'u cuc' ri kachalal. Are ri kachalal Apols, sibalaj xinbochi'j rech copan iwuc' querachilaj bic ri kachalal. Man xraj ta c'ut xbe camic. Cäbe c'u na aretak cäcuinic. Chixc'asc'atok. Co chixc'ol pa ri i cojonic. Chc'ol nimalaj i chuk'ab, xukuje' co chixc'olok. Ronojel ri jastak ri quibano, chibana' ruc' lok'ok'ebal i c'u'x. Wachalal, iweta'm chi ri e aj uwo rachoch ri Stepns, are e nabe tak cojonelab chquixo'l ri winak ri e c'o pa Acay, qui yo'm c'u quib che qui patanixic ri kachalal pa ri cojonic. Quixinbochi'j chi quiya' iwib pa takic chque ri kachalal ri e je tak jas ri e are', xukuje' chque conojel ri quetobanic ri cäquicos quib pa ri chac. Quinquicotic chi xepe ri Stepns, ri Portunat xukuje' ri Acaic, rumal rech chi e are' xebanow ri man xiban ta ix chwe. Xquiya' u chuk'ab ri wanima', xukuje' ri iwe ix. Nim ba chebiwila' wi ri jewa' cäquibano. Ri e comon cojonelab ri e c'o pa Asiy cäquiya' rutzil i wäch. Ri Aquil xukuje' ri Prisil, xukuje' conojel ri cojonelab ri cäquimulij quib pa ri cachoch, cäquiya' nimalaj rutzil i wäch. Conojel ri kachalal cäquiya' rutzil i wäch. Chiyala' rutzil i wäch ruc' nimalaj rutzil wächaj, che u c'utic chi sibalaj nim quiwil wi iwib ix tastalic tak winak. Ri in Pawl, quinya' rutzil i wäch, kas quintz'ibaj ruc' ri nu k'ab. We c'o jun ri man culok'ok'ej ta ri Ajawaxel Jesucrist, chäkaj ba' chuxe' c'okonic. ¡Chpet ba' la, Ajawaxel! Ri u tok'ob ri Ajawaxel Jesucrist chc'ol iwuc'. Ri nu lok'ok'ebal c'u'x pa ri Crist Jesus chc'ol iwuc' iwonojel. Ri in Pawl, in takom rech ri Jesucrist rumal ri u rayibal ri Dios. In xukuje' ri kachalal Timotey cäkatz'ibaj we wuj ri' chque ri e re ri u comon cojonelab ri Dios ri c'o pa Corint, xukuje' chque conojel ri winak ri e rech ri Dios ri e c'o pa Acay. Tok'ob xukuje' jamaril chc'ol ta iwuc' rumal ri Dios ka Tat, xukuje' rumal ri Ajawaxel Jesucrist. Cäkanimarisaj u k'ij ri u Dios xukuje' ri u Tat ri Kajaw Jesucrist. Are Tataxel wa' ri cutok'obisaj ka wäch, are Dios wa' ri cucu'bisaj ka c'u'x pa ronojel. Ri are' cucu'bisaj ka c'u'x pa conojel ri ka c'axc'olil, rech cujcuin che u cu'bisaxic qui c'u'x niq'uiaj chic ri e c'o pa ronojel u wäch c'axc'olil. Jas ri u cu'bisaxic ka c'u'x uj rumal ri Dios, je cäkaban uj che u cu'bisaxic qui c'u'x niq'uiaj chic. Je c'ut jacha' ri qui q'uiyal ri e rikoj tak c'ax aj Crist kumal, jeri' xukuje' ri qui q'uiyiric ri e u cu'bisaxic ka c'u'x rumal ri Jesucrist. We cäkarik c'axc'olil uj, are wa' che u cu'bisaxic i c'u'x ix xukuje' rech quixcolotajic. We c'u cäcu'bisax ka c'u'x uj, are wa' che u cu'bisaxic i c'u'x ix. Jeri' quixcuinic quik'i' ri c'axc'olil jas ri c'axc'olil ri cäkarik uj. Sibalaj cu'l c'u ka c'u'x chiwij. Keta'm chi jas ri u rikic iwe ri c'axc'olil, jeri' xukuje' quirik iwe ri cu'bisabal c'uxaj. Cäkaj c'ut, wachalal, chi quiwetamaj jas ri c'ax ri xkarik pa Asiy. Sibalaj nim ri c'ax xkariko, ri man c'o ta chi ka chuk'ab che u ch'ijic. Jeri' chi man c'o ta chi cu'lbal ka c'u'x chrij chi cujc'asi'c. Xkabij c'u pa kanima' chi cujc'okox che cämical. Je c'u xkac'ulmaj wa rech man cakajiquiba' ta ka c'u'x chkij chbil kib, xane' chrij ri Dios, ri quebuc'astajisaj ri cäminakib. Ri are' xujuto' chuwäch jun c'axalaj cämical, xukuje' cätajin cujuto'o. Cu'l c'u ka c'u'x chrij ri are' chi cujuto' na, we ri ix cujito' pa ri i ch'awem ruc' Dios, we e q'ui cäquiban ch'awem ruc' Dios pakawi', e q'ui c'ut quemaltioxinic rumal rech ri tewichibal ri yo'm chke rumal ri Dios. Sibalaj cujquicot rumal wa', chi cäkana' pa ri canima' chi uj tastalic tak winak che u patanixic ri Dios xukuje' man xa ta quieb kanima' pa ronojel ri ka banom cuc' conojel ri winak kas c'u are na chixo'l ix. Are ri Dios yowinak wa' chke rumal ri u tok'ob, man are ta rumal quetamabal winak. Xak xuwi quekatz'ibaj bic ri jastak chiwe ri quixcuin che qui ch'obic aretak quisiq'uij u wäch. Cu'l c'u nu c'u'x chi kas quich'ob na ronojel, je jas ri iwetamam chi jubik', chi cäquicot ri iwanima' rumal kech uj aretak cäpe ri u k'ij ri Kajaw Jesucrist, ri uj xukuje' cäquicot na ri kanima' rumal iwech. Nu cuban nu c'u'x che wa', in nu chomam chi nabe quinbe che iwilic, quinban c'u ri tok'ob chiwe chi camul quixinsolij. Nu chomam c'ut i solixic nabe aretak quinoc'owic pa ri nu bic pa Masedon, aretak c'u quintzelej ulok, quixinsolij chi jumul. Jeri' ri ix quixcuin ri' che nu to'ic chanim che ri nu bic pa Juda. We are nu chomanic wa', ¿la xa lo man utz ta ri nu chomanic ri xinbano? O ¿la xa lo quinban ri u rayibal ri nu ti'jal, rech pa ri junam k'ijol quinbij: “je je, jayi' jayi'”? Ri Dios are' k'alajisanel chi man kabin ta chiwe “je” xukuje' “jayi'” pa ri k'ijol ri'. Rumal rech chi ri u C'ojol ri Dios, ri Jesucrist, ri xkatzijoj chiwe cuc' ri Silban xukuje' ri Timotey, ri tzij ri xkabij man are ta “je” xukuje' ta “jayi'”. Xane' ri tzij are “je” rumal ri Crist. Conojel ri jastak ri u bim ri Dios chi cuya' chke, queyataj chke rumal ri Jesucrist. Rumal ri', aretak cäkanimarisaj u k'ij ri Dios, cäkabij “je chbanok” rumal ri Jesucrist. Ri Dios cujtiquiban che ri Crist junam iwuc', xukuje' uj u cha'om c'ut. Ri are' u cojom ketal che u c'utic chi uj rech. Xukuje' u yo'm ri Uxlabaxel pa ri kanima', c'utbal wa' chi cäyataj na ri jastak chke ri u bim ri Dios. Quincoj ri Dios che k'alajisanel puwi' ri wanima', chi man in benak ta pa Corint, rumal rech chi quintok'obisaj i wäch. Man cujtakan ta puwi' ri i cojonic. Xane' quixkato' rech c'o i quicotemal. Co chi c'u ix tac'al pa ri i cojonic. Are c'u xinchomaj chi man quinbe ta chi jumul iwuc' che i ch'abexic ri quixuc'axc'obisaj. We quixinya' pa bis, ¿jachin ta c'u ri cabanow chwe chi quinquicotic? ¿La ma ta ix ri' ri quixbison wumal? Are c'u xintz'ibaj bic wa' chiwe, rech aretak quinopanic, ma ta quinbison iwumal. Rajawaxic c'ut chi cäquicot ri wanima' rumal iwech. Cu'l c'u nu c'u'x chiwij iwonojel, chi iwonojel c'o quicotemal pa iwanima', jas ri quicotemal ri c'o pa ri wanima' in. Aretak xintz'ibaj bic we wuj ri' chiwe, sibalaj cäbison ri wanima' ruc' nimalaj bis chiwe, sibalaj quinok'ic. Man xintz'ibaj ta wa' chiwe rech quixbisonic, xane' rech quich'obo chi sibalaj quixinlok'ok'ej. We c'o jun u yo'm bis, man xuwi ta chwe in u yo'm wi, xane' kas u yo'm chiwe iwonojel. Je quinbij wa' rech man sibalaj ta c'ax ri nu tzij. Ruc' wa' we yajanic ri' che ri achi ri', e q'ui chiwe e yajowinak chic. Miban chi c'u che camic. Xane' chisacha' u mac, chicu'bisaj u c'u'x, rech man cäc'axc'ob ta rumal ri nimalaj bis. Rumal ri' quixinbochi'j chi jumul quiban utzil che, rech cuch'obo chi quilok'ok'ej na. Rumal c'u ri' xintz'ibam chiwe, rech kas quinwetamaj jas ri quibano, we quinimaj ronojel ri nu tzij. We ri ix quisach u mac jun, xukuje' ri in quinsach u mac. We c'o jun mac nu sachom, nu banom rumal iwech, chuwäch ri Crist. Jewa' rech man c'o ta jas cuch'äc ri Satanas chkij. Kas cäkach'ob c'ut ri u nawinic. Aretak xinopan pa Troas ri nimalaj tinimit che u tzijoxic ri u tijonic ri Crist, xinch'obo chi sibalaj ya'talic quinban ri u chac ri Ajawaxel Jesus. Man xuxlan ta c'u ri wanima', rumal rech chi man xinrik ta ri Tit ri kachalal. Rumal wa', xinbij can chque chi quinbe na pa Masedon. Maltiox ba' che ri Dios, chi amak'el cujuc'am bic pa ri ch'äcanic pa ri Crist Jesus chi rumal c'u kech cuya' retamaxic ri u tijonic ri cäjabun, pa conojel c'olbal jacha' jun c'oc'alaj uxlab. Uj je ta ne ri c'oc'alaj ruxlab jun c'oc'al ri cuya' ri Crist chuwäch ri Dios; we uxlab ri' c'o chquixo'l ri winak ri quecolotajic xukuje' chquixo'l ri winak ri cäsach qui wäch. Chque ri cäsach qui wäch, are ruxlab cämical ri quebucämisaj. Chque c'u ri quecolotajic, are ruxlab c'aslemal ri cuya' qui c'aslemal. Chque c'u we jastak ri', ¿jachin ta c'u lo ri ticarel? Uj man uj ta junam cuc' e q'ui ri cäquesaj qui ch'äcoj che ri tijonic ri cuya' ri Dios, xane' ruc' ronojel kanima', uj takom rumal ri Dios, xukuje' chuwäch ri Dios cujtzijon pa ri Crist. ¿La cäkabij lo jumul chic chiwe chi sibalaj utz ka banic? ¿La rajawaxic chi cäkaya' bic wuj chiwe rech quiwetamaj chi uj utz, je jas ri cäquiban jujun? O ¿la rajawaxic chi ri ix quiya' wuj chke? Ix c'u ri' ri ix ka wuj, tz'ibatal pa ri kanima'. Etamatal cumal conojel ri winak, xukuje' qui siq'uim u wäch ri wuj ri'. K'alajisam chi c'ut chi ix u wuj ri Crist, jachom kumal uj, man tz'ibatal ta ruc' xak, xane' ruc' ri Uxlabaxel re ri c'aslic Dios. Man tz'ibatal ta cho tz'alam tak abaj, xane' cho tak canima' winak. Are cu'lbal ka c'u'x wa' chrij ri Dios rumal ri Crist. Man cäkachomaj taj chi cujcuin che u banic jun jasach xa' ka tuquiel. Xane' are ri Dios cäyo'w ka chuk'ab che u banic ri cäkabano. Ri Dios xuya' chke chi cäkatzijoj ri c'ac' u c'ulwächinic. Man rech ta ri pixab ri tz'ibatalic, xane' rech ri Uxlabaxel. Ri tz'ibatalic cäcämisanic, are c'u ri Uxlabaxel cuya' c'aslemal. Ri pixab tz'ibam cho tak abaj. Ruc' c'u juluwem xpetic, jeri' chi ri winak aj Israel man xecuin taj xquica'yej ri u palaj ri Moises, rumal rech chi xjuluwic. Are c'u we juluwem ri' xsach u wäch. We c'u ri pixab ri cuya' cämical xpe ruc' juluwem, ¡sibalaj nim c'u na ri u juluwem ri c'ac' c'ulwächinic ri yo'm chke rumal ri Uxlabaxel! We c'o u juluwem ri pixab ri cuban chke chi cäc'äjisax ka wäch, ¡sibalaj nim c'u na ri u juluwem ri u tzijoxic chque ri winak chi ri Dios cujuk'alajisaj chi uj suc'! C'o u juluwem ri pixab nabe. Camic c'ut man c'o ta chic, chuwäch ri jun ri sibalaj nim na u juluwem. We c'o u juluwem ri jun jasach ri cäsach u wäch, sibalaj nim ba' na ri u juluwem ri jun jasach ri man q'uisel taj. Cu'l ka c'u'x chrij wa'. Rumal ri' cäkatzijoj ronojel, man cäkaxe'j ta kib. Man je taj jas ri Moises, ri xuya' jun ch'ukubal cho ri u palaj, rech ri winak aj israelib man cäquil taj aretak cäbe u chupic ri juluwem ri cäsach u wäch. Ri qui ch'obobal c'ut e abajirinak; c'ä pa ri k'ij camic jekelinak ri junam ch'ukubal aretak cäsiq'uix u wäch ri ojer c'ulwächinic. Man esam ta ri ch'ukubal chque, rumal rech chi xak xuwi ri Crist cäcuin che resaxic. C'ä pa ri k'ij camic, aretak cäquisiq'uij u wäch ri u wuj ri Moises, yo'm ri jun ch'ukubal puwi' ri canima', jeri' man cäquich'ob taj. Aretak cäquiya' can ri ojer c'aslemal xukuje' quecojon che ri Ajawaxel, quesax c'u na ri ch'ukubal. Are' c'ut ri Ajawaxel are ri Uxlabaxel. Jawije' c'ut ri c'o wi ri Ruxlabal ri Ajawaxel chi c'o wi torotajic. Ri uj c'ut konojel man ch'ukutal ta chic ri ka palaj. Cäkak'alajisaj ri u juluwem ri Ajawaxel jas jun ilbal ib. Je c'u ri' cujq'uextajic, ronojel k'ij nim na ri u juluwem c'o kuc', rech cujux na jacha' ri Crist. Are ri Uxlabaxel re ri Ajawaxel cäbanow wa'. Je c'u ri' man cäq'uistaj ta ka c'u'x, rumal rech chi ri Dios yowinak ri chac ri' pa ka k'ab rumal ri u tok'ob. Man cäkaban ta q'uixbalalaj tak jastak chi c'uyal; man quixkasub taj, mawi cäkayujaj niq'uiaj jastak chic ruc' ri u tzij ri Dios. Xane' rumal ri u c'utic ri kastzij, cäkak'alajisaj kib chuwäch ri retamabal u c'u'x ronojel winak chi uj utz, chuwäch ri Dios. We c'u ri tzij re colobal ib ri cäkatzijoj ch'ukutalic, chquiwäch ri cäsach qui wäch ch'ukutal wi. E are' c'u wa' ri man e cojonelab taj, ri dios quech we k'ij junab ri' xumoyirisaj ri qui ch'obobal, rech man cäquil ta ri u chaj ri c'ac' tzijol ri canicowic ri xuc'am ulok ri juluwemalaj Crist, c'aslicalaj u wächbal ri Dios. Man cäkatzijoj ta kib, xane' are cäkatzijoj ri Jesucrist jacha' Ajawaxel, xukuje' chi ri uj uj pataninel iwe rumal ri Jesus. Ri Dios, ri xubij: “Chtunun ri sakil pa ri k'eku'm”, are ri' ri xtunun pa ri kanima', rech cäketamaj ri u juluwem ri Dios ri cäjuluw che ri u palaj ri Jesucrist. We k'inomal ri' pa tak ri ka cuerp c'o wi, are je jas ri lak re ulew. Jeri' cäk'alajinic chi ri nimalaj cuinem, ruc' ri Dios cäpe wi, man kuc' ta uj. Pune' cäkarik c'axc'olil pa tak ronojel c'olbal, cujel c'u na chupam. Pune' cäsach ka c'u'x, keta'm c'ut chi cäkarik na jas ri cäkabano. Cujokataxic, man uj yo'm ta c'u canok. Cujtzakisaxic, man cäsach ta c'u ka wäch. Apawije' ri cujbe wi, kuc'am bic ri u cämic ri Jesus pa ri ka cuerp, rech xukuje' cäk'alajin ri u c'aslemal ri Jesus pa ri ka cuerp. Ri uj ri uj c'asc'oj, amak'el ka jachom kib pa ri cämical rumal ri Jesus, rech ri u c'aslemal ri Jesus cäk'alajin pa ri ka cuerp ri cämel. Je c'u ri', ri uj c'o ri cämical pakawi', are c'u ri ix c'o ri c'aslemal. Xa' junam ri cojonic c'o pa ri kanima', jas ri cubij ri Tz'ibatalic: “Xincojonic, rumal c'u ri', xintzijonic.” Xukuje' ri uj cujcojonic, rumal ri' cujtzijonic. Keta'm c'ut chi ri Dios, ri xc'astajisan ri Ajawaxel Jesus chquixo'l ri cäminakib, ri are' xukuje' ri uj cujuc'astajisaj na ruc' ri Jesus, cujutac'aba' na chuwäch, junam iwuc'. Ronojel wa' ka c'ulmam rumal iwech. Rech jeri', aretak e q'ui cäquic'am ri u tok'ob ri Dios, sibalaj e q'ui quemaltioxinic, rech cänimarisax u k'ij ri Dios. Rumal wa' man cäq'uistaj ta c'u ka c'u'x. Pune' ta ne cätajin cuban k'e'l ri ka cuerp, are c'u ri kanima' cäc'ac'arisaxic k'ij chi k'ij. Ri c'axc'olil ri cäkarik waral man al taj, ri xak oc'owel, cuban chke chi cäkarik na jun junalic juluwem ri sibalaj nim u banic, ri sibalaj c'o na chuwäch ri c'axc'olil. Man are ta cäkacu'ba' ka c'u'x chquij ri jastak ri quebilitajic, xane' chquij ri man quebilitaj taj. Ri jastak ri quebilitajic queq'uis na. Are c'u ri jastak ri man quebilitaj taj e junalic. Ri uj uj junam ruc' jun ja aj uwächulew, jacha' jun lic'om cäbal. Keta'm c'ut chi we cäsach u wäch wa', c'o jun kachoch ri junalic ruc' ri Dios pa ri caj, ri man k'abaj ta banowinak. Aretak uj c'o pa ri ka cuerp, cujbik'bitic, sibalaj cäkarayij cujk'ax pa ri kachoch chicaj, ri cujuch'uk na jacha' jun atz'iak, rech jeri' man cujch'ani taj. Joropa' c'u k'ijol cujjeki' chupam we lic'om ja ri' cujbik'bitic cäkarik c'ax man cakaj ta c'ut chi cujch'anabaxic, xane' chi chcamulix katz'iakixic jeri' chi ri cämel camojcolitaj rumal ri c'ac' c'aslemal. Ri xujsuc'uman che wa', are ri Dios. Ri are' u yo'm ri Ruxlabaxel chke, are c'utbal chi c'o cäkechbej na. Je c'u ri' ka jiquibam ka c'u'x amak'el. Keta'm c'ut chi aretak c'ä uj c'o pa ri cuerp, man uj c'o taj ruc' ri Ajawaxel. Cujbinic rumal ri cojonic, man rumal ta ri cayenic. Ka jiquibam ka c'u'x, cäkaj ta c'ut chi ma ta uj c'o chic pa ri cuerp, rech cujec'ol ruc' ri Ajawaxel. Rumal ri', cäkacoj ka chuk'ab rech utz cujril ri Ajawaxel, we uj c'o pa ri cuerp o we man uj c'o ta chic. Rajawaxic c'ut chi konojel cäkatac'aba' na kib chuwäch ri u k'atbal tzij ri Crist, rech chkajujunal cäkac'am na ri tojbal re ri ka banom aretak c'ä uj c'o pa ri ka cuerp, we utz, we man utz taj. Rumal c'u rech chi keta'm ri xe'n ib chuwäch ri Ajawaxel, quekaya' ri winak pa sak, uj c'u k'alajininak chuwäch ri Dios; cu'l nu c'u'x xukuje' chi uj k'alajininak chuwäch ri retamabal i c'u'x. Man cakak'alajisaj ta chi c'u kib jumul pa kech wi chiwäch chi uj ta utz, xane' cakaya' chiwe ri u nimarisaxic i k'ij chkij, rech c'o qui tzelej na u bixic chi quech ri caquinimarisaj qui k'ij chrij ri wächaj, man chrij ta c'ut ri c'o chupam ri anima'. We uj conirinak, che ri Dios ri'. We c'u utz ri ka chomanic, chiwe ix ri'. Ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Crist cucoj u chuk'ab chke. Rumal rech, keta'm chi ri Jun xcäm che qui q'uexwäch conojel, rumal c'u ri' conojel xecäm pa ri are'. Xcäm c'u ri Crist che qui q'uexwäch conojel, rech ri e c'asc'oj man quec'asi' ta chic chque e are' chbil quib, xane' che ri Jun ri xcämic xukuje' xc'astajisaxic che qui q'uexwäch. Rumal ri' man cäkachomaj ta chi uj camic, jas ri cäquichomaj ri winak aj uwächulew camic; pune' xkachomaj ri Crist jas ri qui chomanic ri winak aj uwächulew, man je ta chi c'u u chomaxic wa camic cäkabano. Je c'u ri', we c'o jun c'o pa Crist, c'ac' winakirisam chic: ri ojer tak jastak xeboc'owic; chiwilampe', e c'ac' conojel ri e c'o chic. Ronojel wa' are u banoj ri Dios, ri rumal ri Crist xujuya' pa jamaril kas ruc' are', xubij c'u chke chi chkabana' tok'ob chekaya' conojel ri winak pa jamaril ruc' ri Dios. Ri u bixic wa' chi, pa ri Crist, ri Dios cätajin querutzirisaj ri ajmaquib ruc' are', man querajilaj ta c'ut ri e qui mac ri winak; are c'u ri chke uj xutz'onoj tok'ob chi chkaya' retamaxic we etamanic ri'. Je ba' ri' chi uj u q'uexwäch ri Crist, ri je ta ne are' ta ri kas Dios quixbochi'n kumal. Je ba' ri', pa ri u bi' ri Crist quixkabochi'j chi, chirika' ri jamaril ruc' ri Dios. Ri Crist man c'o ta jun macaj xubano; xa' c'u u mac kech uj, ri Dios xuban che jacha' ri cuban che ri kas macaj, rech jeri', rumal ri Crist, cujel chupam ri chak'maquil. Ri uj uj rajchaquib ri Dios junam iwuc'. Rumal ri' quixkabochi'j chi xak lok' mic'am ri u tok'ob ri Dios. Cubij c'ut ri are' chquipam ri e tz'ibatalic: “Chupam ri jok'otaj ri takalic xatintatabej; chupam ri k'ij rech ri colobal ib xatinto'o.” Camic c'ut are wa' ri k'ij utz chiwe, are wa' ri k'ij rech quixcolotajic. Man c'o ta ri cäkaya' ta wi itzel c'utbal che jachin jun, rech man cäyok' ta ri ka chac ri cätajin cäkabano. Man je ta c'u ri' pa ronojel cäkaya' c'utbal chi uj pataninel rech ri Dios, cätajin c'u cäkach'ijijej ruc' nimalaj coch'onic ri e rikoj tak c'ax, ri q'uetetem, ri e q'ueyowal tak. Aretak cujch'ayic, aretak cujcoj pa che', aretak cäquimulij quib ri ka c'ulel chkij, aretak cäkarik c'axalaj tak chac, aretak cujc'asc'atic, xukuje' aretak cäkarik numic. Pa ronojel wa': ch'ajch'oj ri ka c'aslemal, keta'm ri kastzij c'o ka coch'onic, cäkaban tak tok'ob, c'o ri Ruxlabal ri Dios kuc', kastzij quekalok'ok'ej ri winak, rumal ri ka tijonic aj kastzij xukuje' rumal ri u cuinem ri Dios pa ri uj. Quekacoj tak ri ch'ojibal aj suq'uilal, rumal ri iquiak'ab che ch'ojinic rumal ri ka mox k'ab che u to'ic ib. C'o jutak mul nim cujilic, jutak mul chic cujyok'ic; c'o chi jutak mul utz ka tzijol, c'o chi jutak mul cäbix itzel tzij chkij. Cujk'abaxic chi uj banal tak tzij, are c'u ne cäkabij ri kastzij. Cäban chke chi je ta ne ri ma ta etamatal ka wäch, sibalaj c'u ne etamatal ka wäch. Camic cäkabano, ka takem c'u ne c'aslem; cäquic'äjisaj ka wäch man c'u cuj qui cämisaj taj. Je ta ne ri cujbisonic, cujquicot c'u ne amak'el; je ta ne ri uj ta mebayib, e q'ui c'u ne ri e ka k'inomarisam; je ta ne ri ma ta c'o jas c'o kuc', c'o c'u ne ronojel kuc'. Ix aj corintib, ka bim ronojel chiwe. Quixkalok'ok'ej ruc' ronojel kanima'. Ronojel ka banom chiwe ruc' ronojel kanima'. Ix ri' man i banom ta ronojel chke ruc' ronojel iwanima'. Quixinpixbej jas cuban jun tataxel chque ri ralc'ual: Chinilok'ok'ej jas ri in quixinlok'ok'ej. Miwuc'aj iwib cuc' ri man e cojonelab taj. We je quiban wa', quixc'oji' chuxe' jun eka'bal ri man junam taj. ¿La cuya' lo caruc'aj rib ri suq'uil ruc' ri man suq'uilal taj? ¿La cuya' lo curik rib ri sakil ruc' ri k'ekumalil? Man cuya' taj u wäch ri Crist ruc' ri itzel, mawi ri cuc'ulaj ta u wäch ri cojonel ruc' ri man cojonel taj. Man c'o ta ri cajunamataj ta wi ri rachoch Dios cuc' tak ri diosib. Rumal rech chi ri uj uj rachoch ri c'aslic Dios, jacha' ri kas u bim ri are': “Quinjeki' na xukuje' quinbin na chquixo'l ri e are': ri in quinux na qui Dios e are' c'ut ri e are' quebux na nu tinimit.” Rumal ri' xukuje' cubij ri Ajawaxel: “Chixel chquixo'l, chitasa' iwib chquij, minak jun jasach tz'il. Ri in c'ut quixinc'am na, quinux c'u na i Tat, ri ix quixux na nu c'ojol xukuje' nu mia'l, cächa' ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem.” Lok'alaj tak wachalal, are wa' ri u bim ri Dios chi cuya' na chke. Rumal ri' chkesaj ba' pa ri ka c'aslemal conojel ri jastak ri e tz'il ri e c'o pa ri ka cuerp xukuje' pa ri kanima'. Chkaxe'j kib chuwäch ri Dios, rech cujux tastalic tak winak pa ronojel. ¡Chujic'ama' ba' pa iwanima'! Man c'o ta etzelal ka banom che jachin jun; man c'o ta c'ax ka banom che jachin jun; man ka subum ta jachin jun. Man quinbij ta wa' che u ya'ic mac chiwij. Nu bim c'ut chi ix c'o pa ri kanima', rech cujc'asi' junam xukuje' cujcäm junam. Sibalaj nim ri cu'lbal nu c'u'x chiwij, xukuje' quinquicot iwuc'. Sibalaj cu'bisam nu c'u'x xukuje' nim ri nu quicotemal pa ronojel ri ka c'axc'olil. Aretak xujopan pa Masedon, man c'o ta uxlanem xkaya' che ri ka cuerp, xane' xekarik ronojel u wäch c'axc'olil. Xepe tak u q'ueyowal pakawi' xe'n tak ib pa ri kanima'. Are' c'u ri Dios ri cucu'bisaj qui c'u'x ri sachinak qui c'u'x, xucu'bisaj ka c'u'x ruc' ri ropanem ri Tit. Man xuwi ta rumal ri u petic xcu'bisax ka c'u'x, xane' xukuje' rumal rech chi ri are' xucu'bisaj u c'u'x chiwij. Xutzijoj c'u chke chi sibalaj quiwaj quiwil ka wäch, chi quixbison chke, chi quiwaj quiwetamaj we c'o c'ax nu rikom. Rumal ri' sibalaj xinquicotic. Pune' xixinya' pa bis rumal ri wuj, man quinbison ta c'ut chi xintz'ibaj bic chiwe. Pune' xinbison can nabe rumal rech chi ri wuj xuya' bis chiwe, xa c'u quieb oxib k'ij xixbisonic. Camic c'ut quinquicotic, man rumal ta rech chi xixbisonic, xane' rumal rech chi ri i bis xuban chiwe chi xiq'uex i c'u'x. Xixbison c'ut jas ri utz xril wi ri Dios. Jeri' man c'o ta c'ax quirik kumal. Ri bis ri cuya' ri Dios cuban che jun chi cuq'uex u c'u'x rech cäcolotajic. Man c'o ta c'u bis rumal wa'. Are c'u ri bis re ri uwächulew cuya' cämical. Ri ix xicoch' ri bis jacha' ri cäkaj chuwäch ri Dios, ¡chebiwila' c'ut ri xel wi! Xixoc il che ri xc'ulmatajic xito' c'u nu wi'; xuban chiwe chi xpe iwoyowal, xukuje' xina' xe'n ib. Chuwi' chi c'u wa' xpe i rayinic che wilic, xichomaj c'ut u c'äjisaxic u wäch ri ajchak'mac. Ruc' c'u ronojel wa' i c'utum ix chi man i nimon ta iwib chupam wa'. Je c'u ri', aretak xintz'ibaj bic ri wuj chiwe, man xintz'ibaj taj rumal rech ri jun ri xbanow ri etzelal, mawi rumal rech ri jun ri xban etzelal che. Xane' xintz'ibaj rech cäc'ut chiwäch chi sibalaj cujilok'ok'ej chuwäch ri Dios. Rumal c'u ri', ka cu'bisam ka c'u'x. Man xuwi ta wa' ri cu'bisabal ka c'u'x, xane' xukuje' xujquicot rumal ri u quicotemal ri Tit, chi xuxlan ri ranima' rumal iwech iwonojel. Aretak xinbij che ri Tit chi sibalaj quinquicot iwuc', man xel ta nu q'uixbal. Ronojel c'u ri xkatzijoj chiwe, are kastzij, je xukuje' ronojel ri utz ri xkabij chiwij che ri Tit, kas je xelic. Are c'u ri are' sibalaj ix lok' chuwäch aretak cänataj che chi iwonojel ix xixniman che, ruc' c'u ne nimalaj oquem il xic'amowaj. ¡Quinquicotic, rumal rech chi nu cu'bisam nu c'u'x chiwij pa ronojel! Kachalal, cäkabij chiwe ri u tok'ob ri Dios ri yo'm chque ri e comon cojonelab pa Masedon. Pune' c'o nimalaj c'axc'olil paquiwi', nim ri qui quicotemal; pune' sibalaj e mebayib, qui yo'm c'u q'ui sipanic chque niq'uiaj chic, je ta ne e k'inomab. Quinbij jas ri xinwilo, chi xquiya' ronojel ri xecuin che u ya'ic xoc'ow chi c'u ne na jubik' u wi' ri xecuin che, ruc' ronojel qui rayibal. Sibalaj xquita' tok'ob chke rech cäkaya' chque chi quequito' ri u tinimit ri Dios. Man xiquiban ta c'ut jas ri keye'm, xane' nabe xquijach quib che ri Ajawaxel, te c'u ri' xquijach quib chke uj, jas ri u rayibal ri Dios. Rumal ri' ka bochi'm ri Tit chi chutakej u mulixic ri cuchuj ri quiya' ri xuchaplej u mulixic nabe. Ri ix sibalaj utz quiban pa ronojel: utz ri i cojonic, utz ri i tzij, xukuje' utz ri iwetamabal. Sibalaj quicoj i chuk'ab che ri chac xukuje' ri ka lok'exic iwumal. Jeri', xukuje' utz chibana' pa we tok'ob ri'. Man quinbij ta wa' chiwe jas jun takanic chi je quibana'. Xak xuwi quinwaj chi quiwetamaj jas cäquiban ri niq'uiaj chic, cäquicoj qui chuk'ab, rech ri ix quic'utu we kastzij c'o lok'ok'ebal i c'u'x. Iweta'm c'ut ri u tok'ob ri Kajaw Jesucrist. Ri are' k'inom, xux c'u meba' rumal iwech, rech quixux k'inom rumal ri u mebayil. Quinya' c'u ri nu chomanic chrij wa', chi utz chiwe. Junabir xichaplej ulok u banic we sipanic ri'. Xiban wa' ruc' ronojel iwanima'. Are c'u ri camic jas kas ri quixcuin che, chiq'uisa' u banic ri i chaplem, ruc' ri kas sac'äjil ri xic'ut pa ri chaplebal. We c'u c'o jachin jun kastzij che cäyanic, ri Dios cuc'amowaj ri sipanic ri cuyao jas kas ri c'o ruc'. Ri Dios man cutz'onoj taj chke ri man c'o ta kuc'. Man quinwaj taj chi quixcanaj can pa mebayil rumal ri u banic utzil chque niq'uiaj chic. Xane' chix chc'ol junam. Camic ri ix, c'o iwuc' ri man c'o ta cuc' ri e are', pa jun chi c'u k'ijol ri e are' cäc'oji' na cuc' ri man c'o ta iwuc' ix, je c'u ri' cac'oji' na junamil. Jacha' ri cubij ri Tz'ibatalic: “Mawi c'o ta xto'taj ruc' ri xumol q'ui, mawi c'o ta xeraj che ri man nim ta xumolo.” Maltiox che ri Dios chi xuya' pa ranima' ri Tit ri junam oquem il ri c'o wuc' chiwe. Ri Tit xuc'amowaj ri nu pixbenic, xukuje' sibalaj quel u c'u'x chiwe. Rumal ri', ruc' ronojel ranima' xel bic rech cäbe iwuc'. Xkatak c'u bic jun kachalal che rachilaxic bic. Conojel ri e comon cojonelab utz cäquil ri chac ri u banom pa ri utzalaj tak tzij. Man xuwi ta c'u wa', xane' xcha' cumal ri e comon cojonelab chi cäbe kuc' che u mulixic ri cuchuj. Are wa' cäkabano che u nimarisaxic u k'ij ri Ajawaxel xukuje' che u c'utic chi c'o i rayibal che u banic. Je xkaban wa', rech man c'o ta jun cubij tzij chkij rumal rech ri q'uialaj cuchuj ri cätajin cäkamulij. Cäkachomaj c'u u banic ri utz, man xuwi ta chuwäch ri Ajawaxel, xane' xukuje' chquiwäch ri winak. Junam cuc' we niq'uiaj ri', xintak chi bic jun chque ri kachalal, ri q'ui mul e u c'utum chkawäch ri utzalaj tak u chomanic, are' c'u ne c'o na ri camic, rumal ri nimalaj u jiquibam c'uxaj ri c'o ruc' chiwij. We c'o jun cäc'otow i chi', chibij chi ri Tit are wachil xukuje' wajchac chixo'l; xukuje' ri e niq'uiaj kachalal chic, are e qui takom ri e comon cojonelab chi cäquinimarisaj u k'ij ri Crist. Rech c'u cäquetamaj ri e comon tak cojonelab, chebic'utu chquiwäch ix chi sibalaj quebiwaj chi c'o c'u rumal ka cuban ka c'u'x chiwij. Man rajawaxic taj quintz'ibaj bic chiwe chrij ri qui to'ic ri cojonelab, rumal rech chi weta'm chi ri ix sibalaj quiwaj quiban ruc' ronojel iwanima'. Nu bim chque ri e aj Masedon chi quinquicot iwuc', rumal rech chi ri ix aj Acay i chomam ulok u banic wa' junabir, xa' c'u co'l man conojel ri aj Masedon quichajim anima' che u banic quech ri quiban ix rumal ri utzalaj i chomanic. Xebentak c'u bic ri kachalal rech man xak ta lok' ri nu tzij chi utz i banom che we cuchuj ri', rech quisuc'umaj iwib je jas ri nu bim. We ne e c'o jujun chque ri aj Masedon quebe wuc', quixelquirika' c'ut man i suc'umam ta iwib. We jeri', quel na ka q'uixbal, rumal rech chi ka jiquibam ka c'u'x chiwij, xukuje' ri ix quel na i q'uixbal. Rumal ri' xinchomaj chi rajawaxic xebenbochi'j ri kachalal chi quebopan iwuc' nabe, rech quixquito' che u suc'umaxic apan ri i cuchuj ri i bim chi quiya'o. Rech jeri' suc'umatal chi apanok, jas jun cuchuj ri i yo'm ruc' ronojel iwanima', ma ta je jun cuchuj ri quiya' ruc' xu'yal. Chnataj wa' chiwe: Apachin ri xa' jubik' cäticonijic, xa' jubik' ri' ri u wächinic ri tico'n cuyac na. Apachin c'u ri nim cäticonijic, nim ri' ri u wächinic ri tico'n cuyac na. Chijujunal ba' chiya' jas ri cäpe pa iwanima', man ruc' ta bis, mawi rumal ta rech chi xa' ta cäcoj chuk'ab chiwe. Ri Dios c'ut culok'ok'ej ri cäyan ruc' quicotemal. Ri Dios cäcuinic cäyan chiwe ix ruc' telechinic ronojel qui wäch tak tewichibal, rech cac'oji' iwuc' ronojel ri cajwataj chiwe c'o c'u chto'taj iwuc' che to'banic pa conojel qui wäch utzalaj tak chac. Jas ri Tz'ibatalic: “Xuya' q'ui jastak chque ri mebayib, cäjeki' ri u suq'uil amak'el chbe k'ij sak.” Ri Dios, ri cuya' ri ija' ri cätiquic xukuje' ri tzukbal ib, cuya' na chiwe ronojel ri cajwatajic che ri i tico'n, cuban c'u na chi caq'uiy ri i tico'n, cuban c'u na chi rumal ri man i q'ueq'uetem taj sibalaj cuya' jun nim wächinic. Jeri' ri ix quec'oji' na ronojel qui wäch k'inomal iwuc' quixcuin c'u ri' quixyan ruc' telechinic. Are c'u ri cuchuj ri quitak bic ix, cux na wa' chi rumal kech uj chi ri achalaxic tak quequiya' na maltioxinic che ri Dios. Aretak xc'am bic we to'banic, man xuwi ta quiya' ri rajawaxic chque, xane' xukuje' quiban chque chi sibalaj cäquimaltioxij che ri Dios. Ri e are' xek'ijilan che ri Dios, are c'u we to'banic ri' cuc'ut na chquiwäch chi ri ix quixniman che ri utzalaj tzijol ri xuc'am ulok ri Crist xukuje' ri e are' nim cäquil wi na ri Dios rumal ri telechimalaj i cuchuj chque xukuje' chque conojel. Cäquiban c'u na ch'awem ruc' Dios piwi'. Quixquilok'ok'ej rumal ri nimalaj u tok'ob ri Dios ri c'o iwuc'. Cäkamaltioxij ba' che ri Dios, rumal ri nimalaj u sipanic chke, ri man e c'o ta ka tzij che u ya'ic u bixic. In Pawl quixinbochi'j pa ri u bi' ri Crist, ri ch'uch'uj ranima', ri man cunimarisaj ta rib. Cäbixic chi aretak in c'o iwuc' quinna' wib, aretak c'u man in c'o ta iwuc' quinbij ronojel chiwe, man quinxe'j ta wib. Quixinbochi'j c'ut chi aretak quinopan iwuc', man rajawaxic taj quinbij c'axalaj tak tzij chque jujun chiwe. E c'o jujun ri cäquibij chi ri uj are cäkaban ri xa' u rayibal ri ka ti'jal. Quebench'abej c'u na ri e are' we rajawaxic. Kastzij chi ri uj uj winak re ri uwächulew. Man cujch'ojin ta c'ut e jacha' ri e rech we uwächulew ri'. E are c'ut ri e ka chacubal ri que ka coj pa ri ch'o'j man e aj uwächulew taj, xane' c'o qui cuinem rumal ri Dios che qui kasaxic chuk'ab; xukuje' ronojel banoj nimal ri cucoj u chuk'ab chi ma ta quetamax u wäch ri Dios. Ronojel chomanic aj winak cäkaya' xe' rakan u k'ab ri Crist, rech caniman che are'. Aretak quixniman chi che ri Crist pa ronojel, uj c'o che u c'äjisaxic qui wäch ri jujun ri man queniman taj. Ri ix xuwi quiya' i wäch chque tak ri wächbalil. We c'o jun cuchomaj pa ranima' chi ri are' rech ri Crist, chuchomaj ba pa ranima' chi jas ri are' rech ri Crist, jeri' ri uj xukuje' uj rech ri Crist. Pune' quinnimarisaj jubik' nu k'ij rumal ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel pa ka k'ab, man quel ta nu q'uixbal, rumal rech chi yo'm ri takanic pa ka k'ab che i yaquic, man che ta u sachic i wäch. Man quinwaj ta c'ut quichomaj chi xak quixinxibij cumal tak ri e nu wuj. Cäquibij jujun chi ri tzij ri quintz'ibaj cho ri e nu wuj, c'ax xukuje' c'o qui chuk'ab, aretak c'u in c'o iwuc', man c'o ta nu chuk'ab, man c'o ta u patan ri nu tzij. Ri je cubij wa' rajawaxic cäretamaj chi jas ri ka banic pa ri ka tzij xukuje' cho ri ka wuj aretak man uj c'o ta iwuc', uj jewa' xukuje' pa ri ka chac aretak uj c'o iwuc'. Ri uj c'ut man cakarayij ta rajilaxic kib chquixo'l o che ta u junamaxic kib cuc' jujun ri caquik'alajisaj quib pa quibil tak quib chi e utz; e are' c'ut caquetala' tak quib cuc' jule' chic chquixo'l, man c'o ta qui no'j wa'. Man cäkaya' ta ka k'ij ri man ya'tal ta wi chke. Are ri Dios c'utuwinak ri c'olbal jawije' rajawaxic cujchacun wi, u yo'm c'u chke chi xujopan c'ä iwuc'. Rumal ri', man cätajin ta cojoc'ow puwi' ri c'ulbatil, je ta ne ri' chi ma ta uj c'olinak chixo'l. Uj ri' ri xujc'amow bic nabe chiwe ri utzalaj tzijol ri xuc'am ulok ri Crist. Man cäkanimarisaj ta ka k'ij ri man ya'tal ta wi chke, pa ri u chac jun chic. Cu'l c'u ka c'u'x chi cäq'uiy na ri i cojonic rech cujchacun na chixo'l. Man cujel ta c'u bic chupam ri c'ulbat ri yo'm chke rumal ri Dios. Jeri' cäkatzijoj na ri colobal ib pa tak ri tinimit ri e c'o apan jela' chiwe. Man cäkanimarisaj ta kib chupam jun chac ri banom rumal jun chic. Apachin ri cäraj cunimarisaj rib, are chunimarisaj u k'ij ri Ajawaxel. Man are' ta cäya' u k'ij ri cuya' u k'ij chbil rib, xane' are' cäya' u k'ij ri rumal ri Ajawaxel. C'o ta banom wi quicuy ta jubik' ri nu conil. Weta'm c'ut chi quicuyu'. Quixinwachixomaj c'ut ruc' jun achixomanic aj Dios, xixinc'uluba' c'ut xa ruc' jun achajilaxel, ix tac'abam c'ut chuwäch jacha' jun jicalaj k'apoj, che ri Crist. Quinxe'j c'u wib chi je jacha' ri cumätz xusub ri Eva ruc' ri u nawinic, xukuje' ri ix quiya' iwib pa subic, quequitas ta c'u quib ri e i chomanic che ri ch'ajch'oj xukuje' ri jicalaj u k'ijilaxic ri Crist. Ri ix quicoch' ruc' quicotemal apachin ta ne ri copan iwuc' cutzijoj jun Jesus chiwe ri man cajunamataj ta ruc' ri ka yo'm u bixic chiwe; quic'amowaj c'ut ruc' ronojel iwanima' jun uxlabal ri man junam ta ruc' ri Uxlabal ri i c'amowam chic xukuje' jun tijonic aj colobal ib ri man junam ta ruc' ri i c'amowam chic. Quinchomaj c'ut chi man quinjunamataj ta cuc' ri qui quijuluj quib chi e nimak tak takomxenlab. Pune' man quinna'w taj quintzijonic, man in je ta wa' pa ri wetamabal. Kas ka c'utum wa' chiwäch pa ronojel ri ka banom. Aretak xintzijoj ri tzij re colobal ib re ri Dios chixo'l, man xinta' ta puak chiwe, man xinnimarisaj ta wib, are xwaj chi ri ix cänimar i k'ij. ¿La are lo mac ri' aretak je xinbano? Xinc'am puak chque ri niq'uiaj comon cojonelab chic, aretak xquiya' tojbal wech rech quixinpatanij. Aretak xinc'oji' iwuc', man xinux ta eka'n che jachin jun, c'o c'u rajawaxic chwe. Xane' e are ri kachalal ri xepe' pa Masedon e are' xeyo'w ri rajawaxic chwe. Kas xinchajij wib pa ronojel, rech man xinux ta eka'n chiwe. Xukuje' camic quinchajij na wib. Sibalaj jic in c'olic chi wetamam ri u kastzij ri Crist, xukuje' chi man c'o ta jun catokin ta ri nimarisabal nu k'ij pa ronojel ri ulew re Acay. ¿Jasche je quinbij wa'? ¿La xa' lo man quixinlok'ok'ej taj? Ri Dios reta'm chi quixinlok'ok'ej. E c'o c'u jujun ri cäquibij chi utz ri qui chac je jas ri ka banom uj. Ri in c'ut are quinbano jas ri nu banom ulok, rech man quinya' ta chque chi je cäquibij. E are c'u wa' ri man kas takomxenlab taj. E subunelab tak ajchaquib, ri cäquijaluj quib chi takomxenlab aj ri Crist. Man jalan ta c'u wa'. Are c'u ya' ri Satanas cujaluj rib che jun tako'n aj chicaj re sakil. Je ba' ri', chi man mayijibal taj we xukuje' ri e pataninel tak rech ri Satanas caquijaluj quib chi e jacha' pataninel tak rech ri suq'uilal; ri q'uisbal c'u u tza'm je cux na e jacha' ri e qui chac. Quinbij chi jumul: C'o jun muchomaj chi in con. We jeri' quichomaj, chibana' ba' chi in jun conalaj achi, rech quinnimarisaj na jubik' wib. Pune' we nimarisan ib ri' are jun ch'ujilal man e tzij ta c'ut ri quekaj ta chuwäch ri Ajawaxel Jesus xane' cätajin quinch'awic jacha' jun con. ¡E q'ui c'u ne ri cäquinimarisaj quib rumal rech ri qui banom waral cho ri uwächulew, xukuje' c'u ri in quinnimarisaj na wib! Aretak quebopan conalaj tak winak iwuc', ruc' ronojel iwanima' quebic'ulaj. ¿La utzalaj chomanic wa' re no'j ri quibano? Aretak quebopan winak iwuc' ri cäcaj quetakan piwi', o cäqueläk'aj ri jastak iwe, o cäquiban quech chiwe, o cäquinimarisaj quib, o quixquich'ay chipalaj, ri ix xak quebicuyu'. Pune' quel nu q'uixbal che u bixic, ¡ri uj sibalaj xujux tukar chi je xkaban wa'! ¿La e hebreyib ri e are'? Xukuje' ri in. ¿La e aj Israel? Xukuje' ri in. ¿La e rija'l ri Abraham? Xukuje' ri in. ¿La e pataninel re ri Crist? Ri in sibalaj quinpatanij na ri Crist chquiwäch ri e are'. (Cätajin quintzijon je ta ne jun conalaj winak.) Sibalaj nu banom c'axalaj tak chac chquiwäch ri e are'. Q'ui mul in ch'ayo'm, q'ui mul in cojom pa che', are c'u ri e are' xa jubik'. Q'ui mul ri winak cäcaj quinquicämisaj. Job mul ri aj judeyib xinquich'ay che juwinak belejlajuj (39) rapubal. Oxmul xink'osix che che'. Jumul xinbuc' che abaj. Oxmul xyojyob can ri jucub chinuxe'. Xinban jun k'ij ruc' jun ak'ab puwi' ri plo. Q'ui mul nu banom tak binem. Xak quieb xubij panuwi' pa tak nima', pa tak qui k'ab eläk'omab, pa tak qui k'ab ri nu winakil, pa tak qui k'ab ri man aj judeyib taj, pa tak tinimit, pa chaki'j uwo sak, pa ri plo, xukuje' chquixo'l ri cäquijaluj quib chi e kachalal. Nu banom c'axalaj tak chac, nu rikom tak c'ax. Q'ui mul man xinrik ta quintijo, nu rikom wi'jal, nu rikom chaki'j chi', q'ui mul man ximwataj, xinc'oji' pa tew, quint'unuwic. Chwi chi c'u conojel we jastak ri' k'ij chi k'ij c'o panuwi' ri oquem il chque conojel ri comon cojonelab. Jachin jun tukar ri ma ta xukuje' ri in in tukarinak xukuje'. Aretak takchi'm jun che macunic, ri in nu no'm nimalaj bis chupam ri wanima'. We rajawaxic chi quinnimarisaj nu k'ij, quinnimarisaj nu k'ij pa ri in tukar wi. Ri u Dios xukuje' ri u Tat ri Kajaw Jesus, ri cänimarisax u k'ij amak'el chbe k'ij sak, reta'm chi man quinban ta tzij. Aretak in c'o pa Damasc, ri k'atal tzij ri c'o chuxe' ri u takanic ri ajawinel Arets xebucoj chajinelab pa tak ri roquibal ri tinimit che nu chapic. Xinesax c'u ulok pa jun wenta'n, xinkasax ulok chrij ri tapia chupam jun chicäch, jeri' man xinkaj ta pa qui k'ab. Rajawaxic quinnimarisaj wib, pune' man c'o ta quechbex che. Quinchaplej c'u qui tzijoxic ri c'utwächinic xukuje' ri niq'uiaj jastak chic ri e c'utum chnuwäch rumal ri Ajawaxel. Weta'm u wäch jun achi cojonel che ri Crist, c'o chi cajlajuj junab wa' camic, xc'am bic c'ä pa ri urox caj. Man weta'm taj we xc'am bic pa ri cuerp, we man pa ri cuerp taj. Ri Dios reta'm. Man weta'm ta c'ut we xc'am bic pa ri cuerp, we man pa ri cuerp taj. Ri Dios reta'm. Weta'm c'ut chi ri achi ri' Xc'am c'u bic ajsic c'ä pa ri je'lalaj c'olbal pa ri caj, jawije' ri xebuta' wi mayibalalaj tak tzij ri man cäbix ta rumal winak. Quinnimarisaj u k'ij jun achi ri jewa' u banom. Man quinnimarisaj ta c'u wib in, xane' xak xuwi chquij tak ri nu tukaril. We ta quinwaj quinnimarisaj wib, ma ta in con ri', kastzij c'u ri' ri quinbij. Man quinban ta c'ut, rech c'o jun muchomaj chi nim na nu banic chuwäch ri nu chac ri cärilo, o ri nu tzij ri cuto. Sibalaj mayibal c'u ri jastak ri e u c'utum ri Dios chnuwäch. Rumal ri' yo'm jun c'ax chwe je ta ne jun q'uix pa ri nu cuerp, rech man sibalaj quinnimarisaj ta wib. Are takom ulok wuc' rumal ri Satanas, ri je ta ne quinuch'ayo, rech man sibalaj quinnimarisaj ta wib. Oxmul xinbochi'j ri Ajawaxel chi cäresaj we c'ax ri' chwe. U bim c'u chwe: “Chubana' ri nu tok'ob chawe. Are c'u ri nu cuinem cac'utun na pa ri tukaril.” Quinquicotic chi in tukar, rech wuc' in cac'utun wi ri u cuinem ri Crist. Rumal ri' quinquicotic aretak man c'o ta nu chuk'ab, aretak quinyok'ic, aretak man c'o ta ri cajwataj chwe, aretak quinokataxic, xukuje' aretak quinrik c'ax rumal rech ri Crist. Aretak c'u in tukar, c'äte ri' sibalaj c'o nu chuk'ab. In uxinak con, ix c'ut xinitakchi'j che wa'. Ix ta ri' ri utz ta nu tzijol iwumal, rumal rech chi ri in ma ta are nim na nu k'ij chquiwäch ri takomxenlab ri nimak na qui k'ij, pune' man c'o ta nu banic. Ri e retal jun takom e bantajinak chiwäch pa ronojel ch'ijonic, pa tak etal, mayibal, xukuje' cajmajibal. Chinicuyu' we nu banom ri man utz taj chiwe, xa' c'u jun jasach ri man ix junamatajinak ta wi cuc' ri niq'uiaj comon cojonelab chic: ¡chi ri in man xinux ta jun eka'n chiwe! Camic c'ut, nu suc'umam chi wib rech quinbe iwuc' churoxmul. Man quinya' ta na jun eka'n chiwij. Man are ta quebentzucuj ri jastak iwech, xane' ix quixentzucuj. Man e are ta c'u ri alc'ualaxelab cäquimulij k'inomal che ri qui tat, xane' ri tataxel cumulij k'inomal chque ri e ralc'ual. Ri in ruc' ronojel ri nu rayibal quinsach na ronojel ri c'o wuc', xukuje' c'u ne ri in quinjarisaj na wib che u banic ri utzil chiwe; quinwil c'ut chi aretak sibalaj ix nu lok', xa' man sibalaj utz ta quiniwilo. Pune' man xinux ta jun eka'n chiwe, e c'o c'u jujun cäquibij, chi quinna'w che ri itzel no'j, rumal ri' xixinsubu. ¿La xixinsub lo rumal jun chque ri xebentak bic iwuc'? Xinbochi'j ri Tit chi cäbe iwuc', xintak c'u bic ri jun kachalal chic che rachil. ¿La xixusub lo ri Tit? ¿La ma ta kastzij chi kacabichal junam i to'ic ka banom ruc' c'ut ri kas junam uxlabal? Cäraj ne cätajin quichomaj chi cätajin cakatz'onoj chi cujicuyu', man je ta c'u quelic. Man je taj ri quibij, cätajin c'u cujtzijon chuwäch ri Dios uj c'u ajcristib xukuje'. Ronojel c'u wa' lok'alaj tak kachalal, rech ri ix quixq'uiy chupam ri uxlabal. Quinxe'j wib, we ne aretak quinopanic, man quixenrika' taj je jas ri quinwaj, xukuje' ri ix man quinirik taj je jas ri quiwaj. We ne c'o ch'o'j chixo'l, we ne quixquiäk rayinic, we ne c'o iwoyowal, qui c'ulelala' iwib, quiyac tak tzij, quixwixwitic, quinimarisaj iwib, xukuje' quituquij iwib. Quinxe'j c'u wib xukuje' chi, pa ri wopanem iwuc' pa quieb oxib k'ij ri nu Dios cuban chwe chi quinna' q'uixbal rumal iwech, cuban c'u na chwe chi quinwok'ej i wäch ix q'ui chiwe ri kas xc'ori' qui takem ulok macunic, man qui yo'm ta c'u can ri tz'ilol, ri e macunic cuc' ixokib achijab xukuje' ri e itzel tak nak'atisabal ri quequibano. Are urox mul wa' ri quinbe iwuc'. Rajawaxic cächomax na ronojel c'ulmatajic rumal ri qui tzij e quieb o e oxib k'alajisanelab. Nu bim canok quinbij chi c'u jumul je ta ne ri in c'o ta iwuc' chucamul, xukuje' quinbij chi na camic aretak man in c'o ta iwuc': Quinbij bic chque ri e macuninak can nabe xukuje' chque conojel ri niq'uiaj chic, chi we quinbe chi jumul, man c'o ta jun quintok'obisaj na u wäch, cätajin c'u ya' quitzucuj jun c'utbal chi we are' ri Crist catzijon wumal. Ri Crist man tukar taj che ri cuban iwuc', xane' cucoj ri u cuinem chupam ri iwanima'. Kastzij xrip ri are' cho jun ripibal ruc' tukaril. C'asal c'ut rumal ri u chuk'ab ri Dios. Jeri' ri uj, uj tukar ruc' are'. Cujc'asi' c'u na junam ruc' chiwe rumal ri u chuk'ab ri Dios. Chinic'oj ri iwanima' ix, che rilic we ix co pa ri cojonic. Chic'ambejej iwib ix. ¿La ma ta iweta'm iwib ix, chi c'o ri Jesucrist pa iwanima'? We man ix c'ambejem chic man ix c'amowam taj. Quinwaj c'ut quiwetamaj chi man uj sachinak taj. Cäkaban ch'awem ruc' Dios, rech miban jun etzelal. Cäkaban wa' man che ta u c'utic chi ma ta uj c'ambejebem chic xane' rech ri ix are quiban ri utzilal je ta c'u ne ri quelic chi uj ta ri u tzakinak. Man c'o ta jas cujcuin wi chuyojixic ri kastzij, xane' chuto'ic ri kastzij. Cujquicotic aretak uj tukar, ri ix c'ut c'o i chuk'ab. Cäkaban ch'awem ruc' Dios rech quixtz'akatic. Rumal ri' quebentz'ibaj bic we jastak ri' chiwe aretak man in c'o ta iwuc', rech aretak quinopan iwuc', man in c'a'n ta chic chiwe, jas ri ya'tal chwe rumal ri takanic ri u yo'm ri Ajawaxel pa nu k'ab. U yo'm chwe che u ya'ic i chuk'ab, man che ta u sachic i wäch. Chuq'uisbalil, wachalal: Chixquicotok. Chitz'akatisaj jas ri cäraj ri Dios pa ri i c'aslemal. Chicu'bisala' i c'u'x. Chux junam i chomanic. Chixjekel pa jamaril. Are c'u ri Dios ri re lok'ok'ebal c'uxaj, aj jamaril, cäc'oji' na iwuc'. Chiyala' rutzil tak i wäch ruc' lok'ok'ebal c'uxaj. Conojel ri cojonelab cäquiya' rutzil i wäch. Ri u tok'ob ri Ajawaxel Jesucrist, ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios, xukuje' ri u wächbal ri Ruxlabal ri Dios cäc'oji' iwuc' chnimalaj iwonojel. In, Pawl, in jun takom, man cumal ta winak, mawi xa' in takom rumal jun winak, xane' rumal ri Jesucrist xukuje' rumal ri Dios Tataxel, ri xc'astajisan ri Jesus chquixo'l ri cäminakib. In xukuje' conojel ri kachalal ri e c'o wuc' cäkatz'ibaj we wuj ri' chque tak ri comon cojonelab ri e c'o pa Galas. Tok'ob xukuje' jamaril chc'ol ta iwuc' rumal ri Dios ka Tat xukuje' rumal ri Ajawaxel Jesucrist; ri are' xuya' ri u c'aslemal rumal rech ri ka mac, che kesaxic pa ri etzelal re we uwächulew ri', jas ri u rayibal ri Dios ka Tat. ¡Che c'u chyok wi ri juluwem amak'el chbe k'ij sak! Je chbanok. Quinmayij chi sibalaj chanim xiya' can ri Dios, ri xixsiq'uin rumal ri u tok'ob ri Crist, xiterenej c'u jun tzijol chic. Kastzij man c'o ta jun tzijol chic re colobal ib. E c'o c'u jujun ri quixquisacho, are cäcaj cäquiq'uex ri utzalaj tak u tzij ri Crist. Pune' ta uj o jun tako'n aj caj cätzijon na jun tzijol re colobal ib chic chiwe, ri man je taj jas ri ka tzijom canok, chk'aj chuxe c'okonic. Jas ri ka bim canok, xukuje' camic quinbij chi jumul: We c'o jun cutzijoj jun tzijol chic re colobal ib chiwe, ri man je taj jas ri i c'amom, chk'aj chuxe c'okonic. Ri in man quintzucuj ta ri utz wilic cumal ri winak, xane' are ri utz wilic rumal ri Dios. ¡We ta c'ä are quinban ri cakaj chquiwäch ri winak, ma ta in u lok'om pataninel chi ri' ri Crist! Quinya' retamaxic chiwe, wachalal, chi ri tzij re colobal ib ri nu tzijom, man are' ta qui chomanic ri winak. Man xinc'am ta ri utzalaj tak tzij che jun winak, mawi xintijox rumal jachin jun, xane' are ri Jesucrist xk'alajisan chnuwäch. I tom chi c'ut jas ri xinban ojer aretak junam nu wäch cuc' ri aj judeyib. Sibalaj xinban c'ax che ri u comon cojonelab ri Dios, are ta ximwaj xinsach u wäch. Pa ri qui cojonic ri aj judeyib, sibalaj utz na xinban in chquiwäch q'ui nu winakil ri xa' junam qui junab wuc'. Sibalaj xinoc na il chque ri qui nak'atisabal can ri e nu mam. Are c'u ri Dios xinucha' ulok aretak c'ä majok quinalaxic, xinusiq'uij rumal ri u tok'ob. Aretak xkaj chuwäch, xuk'alajisaj ri u C'ojol chnuwäch, rech quintzijoj chquixo'l ri man aj judeyib taj. Aretak xc'ulmataj wa' man xinta' ta nu no'j che jun winak. Mawi xinpaki' pa Jerusalen cuc' ri nabe xeboc che takom chnuwäch in. Xane' xinbe pa Arab, c'äte ri' xintzelej ulok pa Damasc. E oc'owinak chi oxib junab, xinpaki' pa Jerusalen, che retamaxic u wäch ri Lu'. Olajuj k'ij xinc'oji' ruc'. Man c'o ta chi jun xinwil u wäch chque ri takomxenlab, xane' xuwi ri Santiag ri rachalal ri Ajawaxel. Ri quintz'ibaj bic chiwe, ri Dios quilowic chi kastzij ri quinbij. Te c'u ri' xinbe pa tak ri ulew re Sir xukuje' re Silisiy. Man etamatal ta c'u ne nu wäch cumal ri comon cojonelab re ri Crist ri e c'o pa Judey. Xak xuwi qui tom u bixic: “Ri jun ri xuban c'ax chke nabe canok, camic cutzijoj chi ri cojonic ri xraj xusach u wäch.” Xquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios rumal wech. E oc'owinak chi cajlajuj junab, xinbe chi jumul pa Jerusalen wachil ri Bernabe, xukuje' xinc'am bic ri Tit. Xinbec rumal rech chi ri Dios xuc'ut chnuwäch chi rajawaxic jeri' quinbano. Xebench'abej ri quechomaxic chi e c'amal tak be xa' pa qui tuquiel wi, xink'alajisaj ri tzij re colobal ib chquiwäch ri quintzijoj chquixo'l ri man aj judeyib taj. Jewa' xinbano rech man xak ta lok' ri chac ri nu banom xukuje' ri quinban na. Mawi ri Tit ri c'o wuc', pune' are aj grieg, man xcoj ta c'u chuk'ab che chi cäkopix ri u tz'umal ri u wi' ri achi wi che retal. Jujun tak subunelab tak achalaxelab quinimom quib chkaxo'l chic'uyal, che u nic'oxic ri ka tzokopixic ri c'o kuc' rumal ri Crist Jesus are ta c'u cäcaj chi cujux ta chi u lok'om pataninelab ri pixab. Mawi c'u jun jok'otaj xkaya' ta kib pa qui k'ab, rech cäjeki' ri kastzij re ri tzij re colobal ib iwuc'. Man xequiya' ta c'u c'ac' tak tijonic chwe ri etamatal qui wäch chi e c'amal tak be (ri in man cajwataj ta c'u chwe ri e qui banic ulok, ri Dios man are ta cuya' qui k'ij tak ri e wächbalil.) Man xquibij ta c'u jun c'ac' takanic chwe, xane' xquilo chi kastzij yo'm pa nu k'ab ri u tzijoxic ri tzij re colobal ib chque ri man aj judeyib taj, je jas ri Lu' yo'm pa u k'ab chi cutzijoj ri utzalaj tak tzij re colobal ib chque ri aj judeyib. Are c'u ri Dios ri xuban che ri Lu' chi xoc che takom chque ri aj judeyib, are' xukuje' xbanow chwe in chi xinoc che takom chque ri man aj judeyib taj. Ri Santiag, ri Lu' xukuje' ri Xuan, are ri xechomaxic chi nimak qui banic pa ri comon cojonelab, aretak xquich'ob ri tok'ob ri yo'm chwe, xquiya' ri qui k'ab chwe in ruc' ri Bernabe, che u c'utic chi xa' junam ri canima' kuc'. Utz c'u xquil wi chi ri uj cujbe cuc' ri man aj judeyib taj, ri e are' quebe cuc' ri aj judeyib. Xak xuwi xujquibochi'j chi quenataj ri mebayib chke. Are c'u wa' nu cojom nu chuk'ab in che u banic. Aretak c'u xopan ri Lu' pa Antioquiy, xinc'ulelaj chupalaj, takal c'u u c'okoxic. Aretak majok quebopan jujun ri takom ulok rumal ri Santiag, ri Lu' cawa' cuc' ri man aj judeyib taj. Aretak c'u xebopan ri, e u takom ri Santiag, xutas rib chquij ri man aj judeyib taj, man xwa' ta chi cuc', rumal rech chi xuxe'j rib chquiwäch ri aj judeyib. Xukuje' ne ri niq'uiaj aj judeyib chic xquijunamaj qui wäch ruc' ri Lu', xquiban quieb qui wäch. Jeri' chi xukuje' ri Bernabe xuban re. Aretak c'u xinwilo chi man suc' taj quebinic jas ri kastzij re ri tzijol re colobal ib, xinbij che ri Lu' chquiwäch conojel: “We ri at, at aj judey, cäban ri cäquiban ri man aj judeyib taj, man je ta c'ut jas ri aj judeyib, ¿jasche cacoj chuk'ab chque ri man aj judeyib taj rech cäquiban que ri qui nak'atisabal ri aj judeyib?” Ri uj uj aj judeyib uj alam, man uj ta ajmaquib chquixo'l ri man aj judeyib taj. Keta'm chi man c'o ta jun winak cäk'alajisaxic chi suc' chuwäch ri Dios rumal ri u nimaxic ri pixab; xane' rumal ri qui cojonic che ri Jesucrist. Ri uj xukuje' xujcojon che ri Crist Jesus, rech cäk'alajisaxic chi uj suc' rumal ri cojonic, man rumal ta ri u nimaxic ri pixab. Man c'o ta c'u jun winak cäk'alajisaxic suc' rumal ri u nimaxic ri pixab. We c'u ri uj, ri cäkatzucuj chi cäk'alajisaxic chi uj suc' chic chuwäch ri Dios rumal ri Crist, cujriktajic chi uj ajmaquib na, ¿la are lo ri Crist cäbanow ajmaquib chke? Man are taj. We c'u ri xinwulij, quinyac chi na, cäk'alajinic chi c'o ri nu mac. Ri in c'ut xincäm chuwäch ri pixab. Are ri pixab xbanow chwe chi xincämic, rech quinc'asi' che ri Dios. Junam xinrip ruc' ri Crist cho ri ripibal. Man in ta chic in c'aslic, xane' are ri Crist c'asal pa ri wanima'. Ri nu c'aslemal pa ri nu cuerp camic, quinwoc'owisaj pa ri cojonic che ri u C'ojol ri Dios, ri xinulok'ok'ej xukuje' xuya' ri u c'aslemal rumal wech. Man quinwetzelaj ta u wäch ri u tok'ob ri Dios; we ta c'u cacuyutaj ri u mac jun rumal ri u nimaxic ri pixab, xak ba lok' ri' xcäm ri Crist. ¡Ay, ri ix aj Galas, xa' man quiwaj taj quixch'obonic! ¿Jachin xixsubuwic, rech man quixniman ta che ri kastzij? Xkatzijoj chiwe, xkac'ut chiwäch chi ri Jesucrist xrip cho ri ripibal. Xak xuwi quinwaj quinta' chiwe: ¿La xic'am ri Uxlabaxel rumal ri u nimaxic ri pixab, o rumal rech chi xicoj ri tzijol ri xito? ¿La xa' man quiwaj taj quixch'obonic? i chaplem ulok rumal ri Uxlabaxel. Camic c'ut, ¿la quiq'uis lo ruc' ri i chuk'ab aj winak? ¿La xak ta c'u lok' i rikom sibalaj c'ax? Man ya'tal taj chi xak ta lok'. Ri Dios ri u yo'm ri Ruxlabal chiwe, xukuje' cuban mayibal chixo'l, ¿jasche cuban we jastak ri'? Man cuban ta lo rumal rech chi i nimam ri pixab, xane' rumal rech chi xicoj ri tzijol ri xito. Are ri Abraham xcojon che ri Dios, rumal c'u ri u cojonic xk'alajisax rumal ri Dios chi suc'. Chich'obo' ba' chi ri quecojonic, are ri' kas e rija'lil ri Abraham. Ri Tz'ibatalic cubij c'u ulok chi ri Dios cuk'alajisaj chi e suc' ri man aj judeyib taj rumal ri cojonic. Xutzijoj ulok ri utzalaj tak tzijol che ri Abraham aretak xubij: “Conojel ri nimak tak tinimit quetewichitaj na rumal awech.” Jeri' chi ri quecojonic, quetewichi'xic junam ruc' ri Abraham, ri xcojonic. Conojel ri qui jiquibam qui c'u'x chrij ri pixab, e c'o chuxe' c'okonic. Tz'ibatal c'ut: “C'okotajinak ronojel jachin ri man cäjeki' ta pa conojel ri jastak ri e tz'ibatal pa ri wuj re ri pixab, che qui banic.” Quel c'u chi sak chi man c'o ta jun cäk'alajisaxic chi suc' chuwäch ri Dios rumal ri pixab. Tz'ibatal c'ut: “Ri suc'alaj winak cäc'asi' na rumal ri cojonic.” Are c'u ri pixab man c'o ta re che ri cojonic, rumal rech chi cubij: “Ri quebanow we jastak ri', quec'asi' na cumal.” Are ri Crist xujcoloben chuxe' ri u c'okonic ri pixab, xux c'u c'okotajinak che ka q'uexwäch. Tz'ibatal c'ut: “C'okotajinak ronojel ri cätzayabax cho jun che'.” Je xuban wa' rech cäpe ri u tewichibal ri Abraham paquiwi' ri man aj judeyib taj rumal ri Crist Jesus, xukuje' rech rumal ri cojonic, cäkac'am ri Uxlabaxel ri u bim ulok ri Dios chi cuya' na. Wachalal, quinbij na jun jasach ri cäquiban ri winak, are jun c'ambal no'j chiwe: We jun winak cubij jas ri cuban na ruc' jun chic, cutz'ibaj cho jun wuj, aretak u yo'm chi ri u bi' chuxe', man c'o ta jun cubij chi ma ta kastzij, mawi cuya' u wi'. Ri Dios xubij ri chi'm che ri Abraham xukuje' chque ri rija'l. Ri Tz'ibatalic man cubij taj: “Chque ri e awija'lil”, je ta ne chquij q'ui, xane' cubij che jun: “Che ri awija'lil”. Are' ri Crist. Quinbij c'u wa': Ri Dios xuya' che ri Abraham jun c'ulwächinic, xuc'ut chuwäch chi kastzij cuban na jas ri u bim. Rumal wa, oc'owinak chi quiejeb sient ruc' juwinak lajuj (430) junab, aretak xya' ri pixab che ri Moises, ri pixab man cuya' taj cusach u wäch ri chi'm. We ta cäc'am ri echbal ri cuya' ri Dios rumal ri u nimaxic ri pixab, ma ta cäc'am ri' rumal ri chi'm. Are c'u ri xubij ri Dios pa ri u chi'm chi cuya' na che ri Abraham, xak xusipaj che. ¿Jas c'u cupatanij ri pixab? Xya'taj che u c'utic jas ri mac cäquiban ri winak, c'ä xpe na we Rija'l ri', ri u bim wi ri u chi'm ri Dios che. Ri pixab yo'm cumal ri tako'nib re ri caj pa u k'ab jun ch'awenel, are ri Moises. Jun ch'awenel man xa ta re jun, are c'u ri Dios xa jun. ¿La cubij lo wa' chi ri pixab quebuc'ulelaj ri e u chi'nic ri Dios? Man je taj. We ta xya' jun pixab ri cäcuin che u ya'ic c'aslemal, cäban ta suc' ri' chke rumal ri u nimaxic ri pixab. Ri Tz'ibatalic cuc'utu chi conojel e tz'apital rumal ri mac. Jeri' ri chi'm cäya' chque ri cojonelab rumal ri cojonic che ri Jesucrist. Aretak c'ä majok cäpe ri cojonic, uj tz'apital rumal ri u pixab ri Moises, je ta ne uj c'o pa che', c'ä xk'alajisax na ri cojonic. Jeri' ri pixab xujuchajij, je jas jun winak cuchajij jun ac'al, che ka c'amic bic ruc' ri Crist, rech cäk'alajisaxic chi uj suc' rumal ri cojonic. Are c'u ri camic ri ulinak chic ri cojonic, man uj c'o ta chic chuxe' ri u takanic ri chajil kech. Iwonojel c'ut ix ralc'ual ri Dios rumal ri cojonic che ri Crist Jesus. Iwonojel c'ut ix junatajinak pa ri Crist, i cojom c'ut ri Crist che iwatz'iak. Man c'o ta c'u aj judeyib, mawi man aj judeyib taj; man c'o ta lok'om pataninel, mawi tzokopitalic; mawi achi, mawi ixok; iwonojel xa' ix jun pa Crist Jesus. We ix rech ri Crist, kas ix rija'lil ri Abraham ri', xukuje' echbenelab jas ri u bim ri Dios pa ri u chi'm ulok che ri Abraham. Quinbij c'ut: Aretak c'ä ac'al na ri echbenel, are xak junam ruc' jun lok'om pataninel, pune' c'u are' rajaw ronojel. C'o c'u pa qui k'ab chajinelab ri quetakan puwi' c'ä pa ri k'ij ri bim canok rumal ri u tat. Jeri' xukuje' ri uj, aretak c'ä uj ch'utik, uj c'o pa qui k'ab ri nabe tak u tijobal ri uwächulew. C'ä pa ri k'ij aretak xesuc'umataj ronojel, ri Dios xutak ulok ri u C'ojol, ri xalax rumal jun ixok, xc'oji' chuxe' ri u pixab ri Moises, rumal kech uj ri uj c'o chuxe' ri pixab, che kesaxic chuxe', rech cujux ralc'ual ri Dios. Rumal rech chi ix alc'ualaxelab, ri Dios xutak ulok ri Ruxlabal re ri u C'ojol pa ri iwanima'. Ri Ruxlabal curak u chi', cubij: “¡Nu Tat!” Rumal ri' man at lok'om pataninel ta chic, xane' at alc'ualaxel. We c'u at alc'ualaxel, cawechbej na jas ri cuya' ri Dios. Ri ix ojer, aretak man iweta'm ta u wäch ri Dios, ix lok'om pataninelab ri chque ri diosib ri man kas e je taj. Camic c'ut, i ch'obom chi u wäch ri Dios, o ri kas suc' u bixic wa', chi ch'obom chi i wäch rumal ri Dios. ¿Jas c'u che quixtzelej chi jumul pa ri tijonic ri man c'o ta qui chuk'ab xukuje' ri man c'o ta quechbex che? ¿Jasche quiwaj quebipatanij chi jumul? Quebichajij ri k'ij, ri ic', ri rajilabal ri ic', xukuje' ri junab… ¡Quinxe'j wib rumal iwech, we ne xak lok' nu banom ri nimalaj chac iwuc'! Wachalal, quixinbochi'j chi quixux je jas ri in. Ri in c'ut in je jas ri ix. Man c'o ta jun c'ax i banom chwe. Iweta'm c'ut chi xintzijoj ri tzij re colobal ib chiwe nabe mul rumal jun yabil ri xinrik pa ri nu cuerp. We yabil ri' jun c'ambejebal wa' chiwe, chi man xiwetzelaj ta nu wäch mawi xinipakchi'j rumal rech, xa' c'u ne man je ta wa', xane' xinic'amowaj jacha' jun aj cajalaj u tako'n ri Dios, ¡je ta ne ri kas are' ri Jesucrist! ¿Jawije' c'o wi ri i quicotemal? Quink'alajisaj c'u chiwäch xixcuin ta ri' are ta xiwesaj ri e i bak'wäch che quiya'ic ta chwe. ¿La rumal rech chi xinbij ri kastzij chiwe, xiban i c'ulel chwe? E c'o c'u jujun ri sibalaj quixcaj, man are ta c'u utzil cäcaj chiwe, xane' are cäcaj quixquesaj bic chkaxo'l, rech sibalaj quebiwaj na ri e are'. Kastzij chi utz we cujoc il chque niq'uiaj chic, cuc' c'u utzalaj tak chomanic; je c'u chux amak'el, ma ta xak xuwi aretak in c'o chixo'l. Alaj tak walc'ual, jumul chic quebencoch' k'oxomal u mac iwech, jacha' jun nanaxel ri quebucoch' k'oxomal aj alc'ualanic; quintakej c'u na qui coch'ic c'ä cawinikir na ri Crist pa ri ix. ¡C'o ta banom wi in c'o ta apan chila' kas camic rech jun ta chi wi ri i ch'abexic quinbano, man weta'm ta c'ut jas ri i chomaxic quinbano! Ix ri quiwaj quixc'oji' chuxe' ri pixab, chibij chwe, ¿la ma ta i tom jas cubij ri pixab? Tz'ibatal c'ut chi ri Abraham xec'oji' quieb u c'ojol, jun ruc' ri lok'om pataninel, ri jun chic ruc' ri kas rixokil ri tzokopitalic. Ri u c'ojol ri xalax rumal ri ixok lok'om pataninel, are xalax xak pa ri ti'jal. Are c'u ri u c'ojol ri xalax rumal ri ixok tzokopitalic, xalax ri are' rumal ri u chi'm ri Dios. Are wa' jun c'ambal no'j; we quieb ixokib ri' cäquiq'uexwächij ri quieb c'ulwächinic: Ri jun are u q'uexwäch ri juyub Sinai, are wa' ri Agar; ri quebalax rumal ri are', e c'o chuxe' patanijic. Ri Agar are je jas ri juyub Sinai pa Arab, are u q'uexwäch ri Jerusalen ri c'o camic, rumal rech chi c'o c'ut che lok'om pataninel e rachilam ri ral. Are c'u ri Jerusalen ri aj chicaj, tzokopitalic; are ka nan uj. Tz'ibatal c'ut: “Chatquicotok, ri man catalan taj, ri man c'o ta awal. Charaka' a chi' ruc' quicotemal, ri man c'o ta a k'oxowem re alanic. E q'ui c'u na ri ral ri ixok ri yo'm canok, chquiwäch ri ral ri ixok ri c'o rachajil.” Wachalal, ix je jas ri Isaac, ix alc'ualaxelab rumal ri u chi'm ri Dios. Ojer, ri jun ri xalax xa' pa ri ti'jal xuban c'ax che ri jun ri xalax rumal ri u cuinem ri Uxlabaxel. Jas ri ojer, jewa' xukuje' camic. ¿Jas c'u cubij ri Tz'ibatalic? Cubij: “Chawesaj bic ri lok'om pataninel ruc' ri ral. Man quechben ta c'u ri ral ri lok'om pataninel ruc' ri ral ri ixokil tzokopitalic.” Rumal ri', wachalal, man uj taj jas ri ral ri lok'om pataninel, xane' uj je jas ri ral ri ixokilaxel ri man xa' ta c'o chuxe' u takanic jun chic. Ri Crist xuya' tzokopinic chke rech cujux tzokopitalic. Rumal c'u ri' co chixtac'al chupam we tzokopitajic ri' minim chi iwib jumul chuxe' ri eka'bal ri c'o paquiwi' ri lok'om tak pataninelab. In Pawl quinbij chiwe achijab we cakopix ri u tz'umal ri u wi' ri ix achijab wi che iwetal che i suq'uirisaxic chuwäch ri Dios, man c'o ta cupatanij ri' ri Crist chiwe. Quink'alajisaj chi jumul, apachique achi ri cäkopix ri u wi' ri u tz'umal ri achi wi, rajawaxic cunimaj ronojel ri u pixab ri Moises. Ix ri quichomaj quik'alajisaj chi ix suc' rumal ri u nimaxic ri pixab, i tasom iwib naj ix c'o c'u wi che ri Crist. Tasom iwib che ri u tok'ob. Are c'u ri uj, rumal ri Uxlabaxel xukuje' rumal ri cojonic, c'o ri keyebal c'u'x chi cujsuq'uiritaj na. We ix jun ruc' ri Crist, pune' cojom ri u kopixic ri u wi' ri u tz'umal ri ix achijab wi che iwetal, o man cojom taj, man are ta ri' ri c'o u banic, xane' are ri cojonic cächacun rumal ri lok'ok'ebal c'u'x. Ri ix utz i banom can nabe. ¿Jachin xixk'atinic rech man quinimaj ta chi ri kastzij? Ri Dios ri xixsiq'uinic, man are ta xbanow chiwe. We c'o jubik' ch'am ruc' ri k'or, cuch'amarisaj ronojel ri k'or. Cu'l nu c'u'x chiwij pa ri Ajawaxel, chi man jun ta chi wi ri qui chomaj. Apachin c'u ri cäsachow ri i chomanic, cäc'äjisax na u wäch, apachin ta ne. Wachalalib, we ta quintakej u bixic chiwe ri cojonelab chi quekopix ri u wi' ri qui tz'umal ri achijab wi che retal ri qui cuerp, ri aj judeyib ma ta cäcan c'ax ri chwe. Jeri' ri u tzijoxic ri u ripibal ri Crist ma ta cuya' latz' ri' chque. E are' tak c'ut ri queyo'w latz' chiwe, quinwaj ta ne chi kas e are' chi xa' ta jumul caquik'at quib. Ri ix c'ut, wachalal, xixsiq'uix che tzokopitajem. Xuwi micoj ri tzokopitajic che u banic ri i rayibal aj winak re mac. Xane' chipatanila' iwib ruc' lok'ok'ebal c'u'x. Ronojel ri pixab xa' jupaj tzij cäc'amow bic, are wa': “Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat je jas ri u lok'ok'exic awib at.” We quiti'la' iwib, we quitijila' iwib, chichajij ba iwib misach ne i wäch chbil tak iwib. Are wa' quinbij chiwe: Chibana' ri u rayibal ri Uxlabaxel, rech miban c'ut ri i rayibal re mac. Cumal c'ut ri e aj macalaj tak qui rayinic ri winak, are cäcaj ri man cäraj taj ri Uxlabaxel; are c'u ri Uxlabaxel are cäraj ri man cäcaj taj ri winak cumal ri e itzel tak qui rayinic. C'o jun c'ulelanib chquixo'l, rumal ri' ri ix man quixcuin taj ix are ta quibano jachique ri quiwaj quibano. We c'u are' ri Uxlabaxel cäc'amow i be, man ix c'o ta chi ri' chuxe' ri pixab. K'alaj ri qui chac ri cäquiban ri qui rayibal aj winak re mac: Quemacun cuc' ixokib achijab, cäquiban tz'il tak jastak, cäquiban q'uixbal tak jastak, quequik'ijilaj tak diosib, cäquiban itzinic, cäquic'ulelaj quib, cäquiyac ch'o'j, cäpe coyowal we jun chic curik utzil. Chanim cäpe coyowal, xak xuwi cäquiban ri utz cäquil wi ri e are', cäquitas quib chquij niq'uiaj chic, cäquic'am jalajoj tak no'jibal. Man cäcaj taj cäquirik utzil niq'uiaj chic, quek'abaric, cäquiban nimalaj mac aretak cäquimulij quib che nimak tak wa'im. Xukuje' cäquiban niq'uiaj jastak chic ri man e utz taj. Quinbij apan chiwe, jas ri nu bim canok, chi ri je caquitakej u banic wa' man cäquechbej taj ri rajawibal ri Dios. Are c'u wa' ri u wächinic ri Uxlabaxel: c'o lok'ok'ebal qui c'u'x ri winak, quequicotic, c'o jamaril chquixo'l cuc' niq'uiaj chic, c'o qui coch'onic, ch'uch'uj ri canima', cäquibanala' tok'ob, e jic pa ri qui tzij, man cäquinimarisaj ta quib, xukuje' quetakan paquiwi' chbil quib. Man c'o ta pixab ri cubij chi ma ta queban we jastak ri'. Ri e rech ri Crist Jesus qui ripom chic ri qui banic aj winak re mac, ruc' ronojel ri man utz taj ri cäraj xukuje' ruc' ri itzel u rayinic. We uj c'asc'oj rumal ri Uxlabaxel, chäkaya' ba' chi ri Uxlabaxel cäc'amow ka be. Mäkanimarisaj kib, mäkaq'uiakala' tzij chbil tak kib, mäpe koyowal che jun chic we curik utzil. Wachalalib, we c'o jun quiriko chi c'o pa jun mac, ix ri utz ri i c'aslemal aj Uxlabaxel, chito' ri je u banom wa' ruc' u ch'uch'ujil iwanima' rech cätzelej pa suq'uil. Chawila' awib, mattakchi'x ne at che mac xukuje'. Chito'la' iwib chuxe' tak ri e iweka'n, jeri' quibano jas ri cubij ri u pixab ri Crist. We c'o jun cuchomaj chi c'o u banic, we man c'o ta c'u u banic, xak cusub rib. Chquijujunal rajawaxic chunic'oj ri u c'aslemal; c'äte c'u ri' cuna' rib chi cäquicotic, mujunamataj c'u rib cuc' jule' chic. Chquijujunal c'ut cäcuc'aj na bic ri kas queka'n. Ri jun ri cätijox che ri u tzij ri Dios, rajawaxic cuya' re ri cätijonic re ri e jastak re ri e utz. Misub iwib, ri Dios man cuya' taj quetz'bex u wäch. Jas ri u tico'n ri winak, are je u wächinic cuyac na. Ri jun cutic ri cäraj ri u rayibal aj winak re mac, cuyac na che ri rayibal re mac ri cämical. Are c'u ri jun ri cutic ri cäraj ri Uxlabaxel, cuyac na che ri Uxlabaxel ri junalic c'aslemal. Mäq'uistaj ba ka c'u'x che u banic ri utzil. Cäpe c'u na ri k'ij aretak cäkayac na ri wächinic, we man cujtukaric. Jeri', joropa' mul ri cujcuin che u banic utzil, chkabana' ba' chque conojel, kas c'u are na chque ri kachalal pa ri cojonic. Chiwilampe' sibalaj nimak tak tz'ib nu tz'ibam bic chiwe ruc' ri nu k'ab. Ri cäquicoj chuk'ab chiwe che u kopixic ri u wi' ri u tz'umal ri ix achijab wi che iwetal, xuwi cäcaj utz quebil wi cumal ri winak, rech man cäquirik ta c'ax rumal rech ri u ripibal ri Crist. Mawi ne ri qui cojom ri u kopixic ri u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi che quetal, mawi cäquinimaj ronojel ri pixab. Are c'u cäcaj chi cäcoj ri etal re kopinic che ri i cuerp, rech cäquinimarisaj c'u quib. Ri in c'ut man quinwaj taj quinnimarisaj wib, xane' xak xuwi rumal ri u cämical ri Kajaw Jesucrist cho ri ripibal. Rumal c'u ri u cämical cho ri ripibal, cäminak chi ri uwächulew chwe in, xukuje' ri in in cäminak chi che ri uwächulew. Ri winak ri e jun ruc' ri Crist Jesus, man c'o ta u banic we kopim ri u wi' ri u tz'umal ri e achijab wi che quetal, o man kopim taj. Ri c'o u banic are ri c'ac' winakirisam. Conojel ri cäquibano jas we takanic ri', xukuje' conojel ri e re ri kas u tinimit ri Dios are ri Dios cuya' jamaril chquixo'l xukuje' quel u c'u'x chque. Chuq'uisbalil c'ut, wachalal, c'o chi jun mäyo'w latz' chwe. C'o che ri nu cuerp ri retal tak ri c'ax ri nu rikom rumal rech ri Ajawaxel Jesus. Wachalalib, ri u tok'ob ri Kajaw Jesucrist chc'ol ta pa ri iwanima'. Je chbanok. In Pawl, u takomaxel ri Jesucrist rumal ri u rayibal ri Dios, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri winak ri e rech ri Dios ri e c'o pa Epes ri e cojonelab che ri Crist Jesus. Tok'ob xukuje' jamaril chc'ol ta iwuc' rumal ri Dios ka Tat, xukuje' rumal ri Ajawaxel Jesucrist. Ka k'ijilaj ri Dios ri u Tat ri Kajaw Jesucrist, chupam c'ut ri ka junaxic ruc' ri Crist uj u tewichi'm pa ri caj cuc' tak conojel qui wäch tak tewichibal e aj uxlabal. Ri Dios xujucha' pa ri Crist aretak c'ä majok cätiquitaj ulok ri uwächulew, rech cujux tastalic tak winak, cujc'oji' chuwäch ri are', man c'o ta ka mac. Ri Dios cujulok'ok'ej, u chomam c'u ulok ojer chi cujoc che ralc'ual ri are' rumal ri Jesucrist, are wa' ri u rayibal, xkaj c'u chuwäch chi je cubano. Rumal wa' cäkak'ijilaj amak'el rumal ri juluwemalaj rutzil, ri xujutewichibej rumal rech ri lok'alaj u C'ojol. Chupam c'ut ri nimalaj u lok'ok'ebal c'uxaj uj u torom ri Dios rumal ri quic' ri xutix ri u C'ojol, e sachtajinak c'ut ri e ka mac. Ri Dios u c'utunisam chkawäch ri nimalaj u lok'ok'ebal c'u'x ri xuya' chke ruc' ronojel no'jinic, ruc' ronojel ch'obonic. Xuya' retamaxic chke ri u rayibal ri man etamatal ta can nabe, ri utzalaj u rayibal ri u chomam ulok pa re wi chi je cuban na. Pa ri k'ij aretak cäsuc'umataj na ronojel, ri Dios u chomam chi quebumulij na conojel ri jastak, ri e c'o pa ri caj xukuje' ri e c'o cho ri uwächulew, quebuya' na xe' u takanic ri Crist. Pa ri are' c'ut uj uxinak echbenelab, uj c'utum ulok jas ri u cholajil ri u chomanic ri quebuban conojel ri jastak jas ri kas u beya'l ri u rayibal. Je xuban wa' rech cujc'asi' che u nimarisaxic u k'ij ri Dios, ri sibalaj nim ri u juluwem. Uj ri nabe ri cu'l ulok ka c'u'x chrij ri Crist. Xukuje' c'u ri ix, aretak xoc ri tijonic aj kastzij pa i jolom, ri u ya'ic ri u bixic ri colobal ib, xixcojon c'u che ri Crist, xixjunax c'u ruc' xukuje' xixt'ikic ix jacha' che rechbal ri Dios rumal ri Ruxlabal ri Dios ri xuchi'j ulok ojer. Ri Ruxlabal ri Dios are' ri u cu'lbal ka c'u'x chi cäkac'am na ri echbal ri cuya' na ri Dios chke aretak u tz'akatisam chic ri qui torotajic ri e rech, rech cak'ijilaxic rumal ri u nimalil. Rumal ri', aretak ri in xinta' u tzijol ri i cojonic che ri Ajawaxel Jesus xukuje' ri lok'ok'ebal i c'u'x chque conojel ri winak ri e rech ri Dios, ronojel k'ij quinmaltioxin che ri Dios rumal iwech, amak'el quixnataj chwe aretak quinban ch'awem ruc' Dios. Quintz'onoj che ri u Dios ri Kajaw Jesucrist, ri juluwemalaj Tataxel Dios, chi chuya' ri no'j aj uxlabal chiwe che u ch'obic ri cuc'utunisaj xukuje' che ri utzalaj retamaxic u wäch. Quintz'onoj che ri Dios chi cuya' ri i chomanic pa sak, rech kas quiwetamaj jachique ri cu'lbal c'uxaj re ri i siq'uixic rumal, xukuje' quiwetamaj ri u k'inomal ri u juluwem ri echbal ri cuya' chque ri winak ri e rech ri Dios, chi sibalaj nim ri u cuinem chke ri uj cojonelab, jas ri nimalaj chuk'ab xukuje' cuinem ri xucoj ri Dios, aretak xuc'astajisaj ri Crist chquixo'l ri cäminakib, xut'uyuba' c'u pa ri u wiquiak'ab chicaj, paquiwi' conojel ri e c'o paquiwi' niq'uiaj chic, conojel ri c'o qui takanic, ronojel cuinem xukuje' ronojel ajawibal, xukuje' paquiwi' conojel bi'aj, man xuwi ta pa tak we k'ij junab ri', xane' xukuje' pa ronojel k'ij ri cäpe na. Xebucoj conojel ri jastak chquixe' ri rakan ri Crist, kas are' c'ut ri Crist xuya' che ri comon cojonelab jacha' che u jolom ronojel. Are' c'u ri comon cojonelab are' ri u cuerp ri Crist, ri are' u tz'akatil ri Crist; are' c'u ri Crist are' ri qui tz'akatil conojel ri jastak. Ri ix nabe ix cäminak pa tak ri iwetzelal xukuje' pa tak ri i mac. Xiban ri mac jas ri u beya'l we uwächulew ri', xinimaj ri nim u banic ri c'o u takanic pa ri quiakik', ri uxlabal ri cätakan paquiwi' ri man queniman ta che ri Dios. Jas ri e are', ojer konojel xkaban can ri ka rayinic aj winak re mac, xkaban ri u rayibal ri ka ti'jal, jas ri xkachomaj. Rumal c'u ri' takal chke we ta xpe ri royowal ri Dios pakawi', je jas ri niq'uiaj chic. Are c'u ri Dios sibalaj xel u c'u'x chke, xujulok'ok'ej ruc' ri nimalaj lok'ok'ebal u c'u'x. Jeri' chi, aretak uj cäminak can cumal ri ka mac nabe, xuya' ka c'aslemal ruc' ri Crist. Rumal c'u ri u tok'ob ri Dios ix colotajinak chic. Ri Dios xujuc'astajisaj junam ruc' ri Crist Jesus, xukuje' xuban chke chi xujut'uyuba' ruc' pa ri caj. Jewa' xubano che u c'utic pa tak ri k'ij junab ri quepe na, ri nimalaj u tok'ob chke xukuje' ri rutzil chke rumal ri Crist Jesus. Rumal ri u tok'ob ri Dios ix colotajinak chic, rumal ri i cojonic. Man ix taj xixbanowic pa iwe wi, xane' xak sipam chiwe rumal ri Dios. Man cumal ta jastak ri quibano, rech jeri' man c'o ta jun cuya' cunimarisaj rib. Ri Dios are' xujbanowic, xuban c'ac' tak winak chke rumal ri Crist Jesus, rech cäkaban utzalaj tak chac, ri xebusuc'umaj ulok ri Dios ojer, rech je cäkabano. Rumal c'u ri', chnataj chiwe ri man ix aj judeyib taj: cäquibij c'u ri aj judeyib chiwe chi man ix kopim taj, cäquibij c'ut ri e are' chi e kopim. E kopim c'ut ri e u wi' ri u tz'umal ri e achijab wi cuc' k'abaj che quetal. Chnataj chiwe chi ojer canok man c'o ta ri Crist iwuc', man c'o ta iwe chque ri winak aj Israel, man c'o ta iwe che ri e u c'ulwächinic ri Dios mawi che ri e u chi'm. Xak ix c'o cho ri uwächulew, man c'o ta can ri Dios pa iwanima' mawi c'o cu'bisabal i c'u'x. Camic c'ut ix jun chi ruc' ri Crist Jesus. Nabe canok sibalaj naj ix c'o wi che ri Dios, xixkebisax c'u ulok rumal ri u quiq'uel ri Crist. Ri Crist are ka jamaril. Ri quieb tinimit xuban jun chque, xuwulij ri tapia ri c'o chquixo'l, ri e tasowinak. Pa ri u cuerp xusach u wäch ri pixab xukuje' tak ri e u takomal xukuje' tak ri e colomibal. Ri u chomanic are ri qui winakirisaxic kas pa ri are' chque ri quieb jun c'ac' winak, je c'u wa' ri u banic ri jamaril rumal. Jeri' ri Crist xutanaba' ri ch'o'j ri c'o chquixo'l ri quieb tinimit rumal ri u cämical cho ri ripibal, xuya' jamaril chquixo'l ruc' ri Dios. Xuban chque ri quieb chi xa' e jun cuerp chic. Ri Crist xpe c'ut, xutzijoj jamaril chiwe ri ix c'o naj, xukuje' chque ri e c'o nakaj. Rumal c'u ri Crist, ri uj quieb ka wäch cuya' cujoc ruc' ri Tataxel rumal ri xa' jun Uxlabaxel. Rumal c'u ri' man ix tastal ta chic che ri u tinimit ri Dios, mawi ix ta chi jalan winak; ri xak ta ix oc'owel ix junam chic cuc' ri winak ri e rech ri Dios, ix jun cuc' ri e aj uwo rachoch ri Dios. Ix je ta ne jun ja, ri yacom puwi' ri tac'alibal ri e cojom wi ri takomxenlab xukuje' ri k'axal tak tzij. Ri Jesucrist are' ri nabe abaj re ri u ch'u'c ja. Che c'u wa' ri Crist u nuc'um wi rib ronojel ri ja caq'uiy c'ut rech cux tastalicalaj rachoch ri Ajawaxel Dios. Jeri' xukuje' ri ix junam cuc' ri niq'uiaj chic, ix jun ruc' ri Crist rech iwonojel quixux xa' jun ja jawije' cäjeki' wi ri Dios pa ri Uxlabaxel. Rumal ri', in Pawl, in c'o pa che' rumal rech ri Crist Jesus che iwutzil ix ri man ix aj judeyib taj. Rajawaxic c'ut chi iweta'm chic chi ri Dios, chupam ri rutzil, in u takom che u banic we patanijic ri' chiwe che i to'ic. Ri Dios xuc'ut jastak chnuwäch ri man etamatal ta can nabe, xuya' retamaxic chwe, jas ri xintz'ibaj chiwe pa quieb oxib tzij. Aretak quisiq'uij u wäch ri wuj ri', quiwetamaj chi ri in weta'm ri jastak re ri Crist ri man etamatal ta can nabe. Nabe canok man yo'm ta retamaxic we jastak ri' chque ri winak. C'äte camic ri Dios u c'utum chquiwäch ri u tastalic takomxenlab xukuje' ri e k'axal tak re ri u tzij rumal ri Uxlabaxel, che u bixic wa': chi rumal ri tijonic aj colobal ib, ri man aj judeyib taj cäquic'am na ri junam echbal cuc' ri aj judeyib, e u tz'akatil c'ut ri junam cuerp, junam c'ut cäquic'am que ri chi'nic ri xuban ri Dios rumal ri Crist Jesus. Ri Dios xuya' ri u tok'ob ri man takal ta wa' chwe, xinucoj che pataninel rech ri u tzij re colobal ib. Je xuban wa' chwe rumal ri u cuinem. In ri man nim ta nu banic chuwäch ri man nim ta u banic chquixo'l ri e aj u tinimit ri Dios, are' c'ut ri are' yowinak we nimarisabal ib ri' chwe chi quinya' u tzijoxic chque ri man aj judeyib taj ri utzalaj tzijol che qui k'alajisaxic tak ri e u k'inomal ri Crist ri man e ch'obel taj. Yo'm pa nu k'ab chi quink'alajisaj chquiwäch conojel, ri jastak re ri Dios ri e c'u'tal ulok kas aretak xtiquiritaj ri uwächulew. Je u chomanic ri Dios wa' ri xebanow conojel ri jastak. Xbantaj wa' rech camic ri c'o qui takanic xukuje' ri c'o qui cuinem pa ri caj cäquetamaj rumal ri comon cojonelab ri q'ui u wäch tak u no'j ri Dios. Jas ri u chomam ulok ojer aretak c'ä majok cätiquiritaj ri uwächulew, xuban wa' ronojel rumal ri Kajaw Crist Jesus. Rumal ri are', cuya' cäkaban ch'awem ruc' Dios, cuya' cäkabij ronojel che, man cäkaxe'j ta kib. Rumal ri are' cuya' cujoc chuwäch ri Dios, cäkajiquiba' ka c'u'x rumal ri ka cojonic. Rumal ri' quixinbochi'j chi mäq'uistaj i c'u'x rumal rech ri c'axc'olil ri in c'o wi rumal iwech, ri e are i juluwibal. Rumal c'u ri', quinxuqui' chuwäch ri Tataxel. Ri u c'amom wi ri u bi' ronojel alaxic, ri c'o pa ri caj xukuje' ri c'o cho ri uwächulew. Quinta' che ri Tataxel chi jas ri u k'inomal ri u juluwem, cuya' i chuk'ab xukuje' cuinem pa ri iwanima' rumal ri Ruxlabal ri Dios, rech ri Crist cäjeki' pa ri iwanima' rumal ri cojonic. Jeri' co ix tiquil pa ri lok'ok'ebal c'u'x, je ta ne jun tico'n ri benak u c'amal pa ulew, rech quixcuin che u ch'obic cuc' conojel ri cojonelab chi ri nimalaj u lok'ok'ebal u c'u'x ri Crist, ri sibalaj nim u wäch, nim u rabic, naj u kajbem xukuje' naj elinak chicaj. Quintz'onoj che ri Dios chi quiwetamaj ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Crist, ri coc'ow na chuwäch apachique etamabal, rech cänojisax ri iwanima' che ri Dios. Are c'u ri camic chkanimarisaj ba' u k'ij ri Dios, ri sibalaj nim na ri cäcuin che u banic chuwäch ri cäkata' che, nim na chuwäch ri cäkachomaj chi cubano. Je cubano rumal ri cuinem ri cächacun pa kanima'. ¡Yok ba' juluwem che ri Dios pa ri comon cojonelab xukuje' che ri Crist Jesus, pa conojel ri k'ij junab xukuje' re chbe k'ij sak! Je chbanok. In c'ut, in ajpache' rumal ri Ajawaxel, quixinbochi'j chi quibano jas ri takal chque ri winak ri e siq'uim rumal ri Dios, jas ri ix xixsiq'uixic. Chixux mach'alic xukuje' chi lok'ok'ela' iwib; chc'ol i coch'onic chicoch'ola' c'u tak iwib ruc' lok'ok'ebal c'uxaj, chicojo' i chuk'ab rech amak'el ix nuc'utalic, rumal ri u to'banic ri Uxlabaxel xukuje' rumal ri jamaril ri cuban xa jun chiwe. Xa' jun ri cuerp ri c'olic, xukuje' xa' jun ri Uxlabaxel. Jeri' xukuje' ri Dios xixusiq'uij che xa' jun cu'lbal c'uxaj. C'o jun Ajawaxel, c'o jun cojonic, xukuje' c'o jun oquem ruc' ri Crist. C'o jun Dios, ri xukuje' qui Tat conojel. Ri are' c'o paquiwi' conojel. Ri are' cächacun pa conojel, xukuje' ri are' c'o pa conojel. Yo'm c'u chke chkajujunal jas ri cujcuin che u banic, jas ri u tok'ob ri Crist ri yo'm chke. Rumal ri' cubij ri Tz'ibatalic: “Xpaki' chicaj, xuban u bic rech chque ri e c'o ajchak'e, xuya' sipanic chque ri winak.” ¿Jas quel cubij wa' chi xpaki'c? Quel cubij chi nabe xkaj ulok cho ri uwächulew. Ri Jun ri xkajic, are ri' xukuje' xpaki' paquiwi' conojel ri caj rech quebunojisaj conojel ri jastak. Jujun xebucoj che takomxenlab, niq'uiaj chic che k'axal tak u tzij ri Dios, jujun chic xuya' chque chi cäquitzijoj ri tzij re colobal ib, niq'uiaj chic xebucoj che ajyuk'ab xukuje' che tijonelab. Jeri' xuya' chque ri cojonelab ronojel ri rajawaxic chque rech quechacunic xukuje' quepataninic, rech cäq'uiy ri u cuerp ri Crist. C'ä konojel cakarik na ri junamil pa ri cojonic xukuje' che ri u c'oxomaxic ri u C'ojol ri Dios cujopan c'ut pa ri tz'akatil cakarik c'ut ri tz'akatalaj etabalil re ri tz'akatil ri cakarik pa ri Crist Jesus. Rech man uj ac'alab ta chic. Man cujc'am ta chi bic apawije' rumal ronojel tijonic ri je cäpe quiakik'. Man cujkaj ta chic pa ri qui subunic ri winak ri quena'w che u bixic je'lalaj tak tzij, ri cäcaj cujquic'am bic pa jun be jalan chi wi. Xane' chkabij ri kastzij ruc' lok'ok'ebal c'u'x, jeri' chujq'uiy ba pa ronojel, pa ri Crist, ri are' ri jolomaj. Rumal c'ut ri Crist, ronojel ri cuerp, nuc'utalic xukuje' conojel ri e u tz'akatil xak jun c'o wi junam; aretak c'u ri jujun u tz'akatil utz que chacunic, ronojel cätajin caq'uiyic cätajin catz'akat pa lok'ok'ebal c'uxaj. Are c'u wa' quinbij, quixinbochi'j pa ri u bi' ri Ajawaxel: chi miban chic jas ri cäquiban ri winak ri man e rech ta ri Dios. Ri e are' are cäquiban ri qui chomanic, ri man c'o ta u patan. Ri qui chomanic c'o pa ri k'eku'm. Man c'o ta qui c'aslemal aj Dios, rumal rech chi man c'o ta quetamabal, rumal rech chi co ri canima'. Ri e are' xquiban co che ri canima'. Xquijach quib che u banic ri itzel qui rayinic. Cäquitij qui k'ij che u banic ronojel u wäch tz'ilalaj tak jastak. Ri ix man je ta retamaxic u wäch wa' ri Crist xibano rech je i c'aslemal wa' we kas i tom ri u tzijol ri are'; we xixtijox c'ut pa ri are' jas ri u cholajil ri kastzij ri c'o pa ri Jesus. Ri nabe i c'aslemal ri iwuc'am ulok, chiwesaj ri ojer ri k'ayinak cumal ri e subunelabalaj tak e i rayinic. Ri ix rajawaxic cac'oji' jun c'ac' i chomanic. Are' chiwatz'iakij ri c'ac' c'aslemal, jas ri cakaj chuwäch ri Dios, kas pa suq'uilal xukuje' kas pa ri ch'ajch'ojil, ri catakan wi ri u kastzij. Rumal ri', miban chi ri banoj tzij, xane' chitzijola' ri kastzij chijujunal cuc' ri e iwajil i tz'akat, rumal rech chi xa' uj jun cuerp. We cäpe iwoyowal, chiwila' mixmacunic. Mabeytaj jun k'ij ri iwoyowal. Miya' u c'olbal ri itzel. Ri queläk'anic, meläk'an chic, xane' chucojo' u chuk'ab che qui banic utzalaj tak chac cuc' ri u k'ab, rech c'o cuya' chque ri c'o qui rajawaxic. Mel ulok pa i chi' jun itzel tzij, xane' xuwi chibij tzij ri utz ri cuya' qui chuk'ab xukuje' cuya' utzil chque ri queto'wic. Miya' bis che ri Tastalicalaj Ruxlabal re ri Dios, rumal rech chi are iwetal, che u c'utic chi ix rech chic ri Dios c'ä pa ri k'ij aretak kas catz'akat ri i colotajic. Mitakej c'anal pa ri iwanima', mäpe chi iwoyowal, mibij chi tzij re oyowal, mixyok'on chic, miwetz'bej chi qui wäch niq'uiaj winak chic, miban chi ronojel u wäch etzelal. Xane' chibana' utzil xukuje' chel i c'u'x chbil tak iwib. Chisachala' i mac, jacha' ri Dios xusach i mac rumal ri Crist. Chibana' ba' iwe ri cuban ri Dios, jacha' chi ix alc'ualaxelab ri ix lok'ok'em; chiwuc'aj ri c'aslemal aj lok'ok'ebal c'uxaj, jas ri Crist xujulok'ok'ej. Xuya' ri u c'aslemal rumal kech, jacha' sipanic, tabal tok'ob cho ri Dios, are jun c'oc'alaj uxlab ri cäkaj chuwäch. Chibana' jas ri takal chiwe ix tastalic tak winak che u patanixic ri Dios. Miban c'ut macunic cuc' ixokib achijab, miban tz'ilalaj tak jastak, mirayij q'uialaj jastak. Tz'ilol c'u wa' che ri tastalicalaj u tinimit ri Dios. Mibij q'uixbalalaj tak tzij, mawi conalaj tak tzij. Miwetz'bej qui wäch niq'uiaj winak chic. Are jastak wa' man takal ta chiwe. Xane' quixmaltioxin che ri Dios. Iweta'm chic chi conojel ri quemacun cuc' ixokib achijab, o cäquiban tz'ilalaj tak jastak, o cäquirayij q'uialaj tak jastak (xa junam wa' ruc' ri qui k'ijilaxic tak diosib), conojel wa' man c'o ta quechbal pa ri rajawibal ri Crist ri xukuje' rech ri Dios. C'o jun mixsubuw ruc' tak tzij ri man c'o ta qui patan. Cumal c'u we jastak ri' cäpe ri royowal ri Dios paquiwi' ri man queniman taj. Miban ba' iwe cuc' jas ri cäquiban ri e are'. Ri i c'aslemal ojer c'o pa ri k'eku'm. Are c'u ri camic c'o chic pa ri sakil rumal rech chi ix jun chic ruc' ri Ajawaxel. Chibana' ba' iwech ri caquiban ri e aj sakilal. Ri u wächinic c'u ri sakilal are ronojel utzil, suq'uil xukuje' kastzij. Chiwetamaj ba' jachique jastak ri quekaj chuwäch ri Ajawaxel. Miban iwe ri jastak ri man c'o ta quechbex chque; ri cäquiban ri winak ri e c'o pa ri k'eku'm, xane' chebiya' chi sak. Q'uixbal c'ut qui tzijoxic ri jastak ri cäquiban ri e are' chi c'uyal. Conojel ri jastak quek'alajisax rumal ri chäj. Ri sakil cuk'alajisaj ronojel. Rumal ri' cäbixic: “Chatc'astajok, at ri catwaric, chatwalij chquixo'l ri cäminakib. Ri Crist catuya' na pa sak.” Kas chiwila' na jas ri quibano. Miban iwe jas ri man c'o ta qui no'j, xane' chibana' iwe jas ri c'o qui no'j. Chiwechbej tak ri k'ij che u banic ri utz, rumal rech chi itzel tak k'ij uj c'olic. Mäsach ri i chomanic, xane' chiwetamaj jas ri u rayibal ri Ajawaxel. Mixk'abaric. Chupam c'u wa' c'o c'axc'olil. Xane' chnojisax ri iwanima' che ri Ruxlabal ri Dios. Chitzijobela' iwib cuc' tak salm, bix, xukuje' bixonic aj uxlabal. Chixbixonok, chinimarisaj u k'ij ri Ajawaxel ruc' ronojel iwanima'. Amak'el chimaltioxij ronojel che ri Dios ri Tataxel pa ri u bi' ri Kajaw Jesucrist. Chiyala' iwib pa takic chbil tak iwib, rumal rech chi nim quiwil wi ri Crist. Ri ix ixokib, chiyala' iwib pa takic chque ri iwachajil, jas ri i nimanic che ri Ajawaxel. Rumal rech chi ri achi are' u jolom ri rixokil, jacha' ri Crist are' u jolom ri comon cojonelab. Xukuje' ri Crist are Colol re ri comon cojonelab, are wa' ri u cuerp. Rajawaxic chi ri ixokib cäquiya' quib pa takic chque ri cachajil pa ronojel, jas ri comon cojonelab cuya' rib pa takic che ri Crist. Achijab, chebilok'ok'ej ri e iwixokil, jas ri Crist xulok'ok'ej ri comon cojonelab. Xuya' c'u ri u c'aslemal rumal rech. Jeri' xuban che rech cux jun tastalic comon cojonelab. Je ta ne xuch'aj ruc' ja' aretak xujosk'ij rumal ri tzij, rech cutac'aba' ri comon cojonelab chuwäch are', jun comon cojonelab ri nim u k'ij, man tz'ajtajinak taj, mawi c'o bach'uy che, mawi jun jasach jewa' xane' jun tastalic comon cojonelab, utz ronojel. Jeri' xukuje' ri achi rajawaxic culok'ok'ej ri rixokil, jas ri u lok'ok'exic ri u cuerp ri are' chbil rib. Apachin ri culok'ok'ej ri rixokil, culok'ok'ej rib ri'. Man c'o ta jun cäretzelaj u wäch ri u cuerp chbil rib, xane' cutzuku, cuchajij. Je xukuje' cuban ri Crist che ri comon cojonelab. Uj c'ut u tz'akatil ri u cuerp. Ri uj rech ri cuerp ri'. Rumal ri', ri achi quebuya' can ri u tat u nan, cätuni' na ruc' ri rixokil. Ri e quieb quebux na xa' jun. Are jun jasach wa' ri man etamatal ta can nabe, ri nim u banic. Ri in c'ut quinbij c'u wa' chrij ri Crist xukuje' ri comon cojonelab. Ri ix c'ut chijujunal chi lok'ok'ej ri iwixokil jas ri u lok'ok'exic iwib. Ri ixok xukuje' rajawaxic nim cäril wi ri rachajil. Alc'ualaxelab, rumal rech chi ix cojoninak che ri Ajawaxel, chebinimaj ri i tat i nan. Are c'u wa' ri suc'. Are wa' nabe takomal ri rachilam jun chi'nic: “Nim chawila' wi ri a tat xukuje' ri a nan, rech utz catelic, naj c'ut catc'asi' na cho ri uwächulew.” Ri ix c'ut tataxelab, miyac coyowal ri e iwalc'ual, xane' chebiq'uiyisaj ruc' pixbenic, chebitijoj che ri u tzij ri Ajawaxel. Ri ix lok'om pataninelab, chebinimaj ri e iwajaw waral cho ri uwächulew. Nim chebiwila' wi, china' iwib chquiwäch, chebinimaj ruc' ronojel iwanima', je ta ne are ri Crist quipatanij. Chixpataninok, man xuwi ta aretak cätajin quixcalawächij rech utz quixil wi. Xane' jacha' chixpataninok chi ix u pataninelab ri Crist, ruc' ronojel iwanima' chibana' jas ri cäraj ri Dios. Chixpataninok ruc' ronojel iwanima', je ta ne are quipatanij ri Ajawaxel, man are ta ri winak. Iweta'm c'ut we ix lok'om pataninelab, o man ix lok'om pataninelab taj, ri utzil ri quiban chi jujunal qui c'amowaj na che ri Ajawaxel Dios. Xukuje' ri ix ajawib, xa' junam chibana' chque ri e i pataninelab. Chiya' can ri u cojic qui xibriquil. Iweta'm chi ri ix cuc' ri e are', xa' junam ix c'o pa u k'ab ri Iwajaw ri c'o chicaj. Ri are' man are ta cäril qui wäch ri winak we nim o man nim ta qui banic. Are c'u ri camic, wachalal tak, chicowirisaj iwib pa ri Ajawaxel Jesus, xukuje' pa ri u cuinem ri u chuk'ab. Chito' iwib ruc' conojel ri ch'ojibal ri cuya' ri Dios chiwe. Jeri' quixcuinic co quixtaq'ui' chuwäch ri itzel, ri cäraj quixusubu ruc' ri itzel tak u no'j. Man cujch'ojin ta cuc' winak, xane' cuc' itzel tak uxlabal ri e c'o pa ri caj, ri c'o qui takanic xukuje' qui cuinem puwi' we uwächulew ri' re ri k'eku'm, xukuje' quetakan puwi'. Rumal c'u ri' chebic'ama' conojel ri chacubal re ch'o'j ri cuya' ri Dios, rech quixcuin che u to'ic iwib pa ri itzel k'ij. Aretak c'ut coc'ow ronojel, co quixtaq'ui' canok. Co ba' chixtac'alok. Chicojo' ri kastzij, je jas jun pas ximibal re ri u xe' i pam. Chicojo' ri suq'uil, je jas jun ajch'o'j cucoj ch'ich' cho uwo u c'u'x che u to'ic rib. Chisuc'umaj iwib che u tzijoxic ri jamaril, jas jun ajch'o'j cucoj ri u xajäb. Paquiwi' c'u conojel, ri i cojonic are chicojo' che i quetequic ch'ich' ri quebelpoc'naj wi conojel tak ri e u ch'ab ri itzel ri quenicowic. Chicojo' ri colobal iwib je jas jun ajch'o'j cucoj to'bal u jolom. Chic'ama' ri u ch'ich' re ch'o'j ri Uxlabaxel, are wa' ri u tzij ri Dios. Mitanaba' ri u banic ch'awem ruc' Dios: chixbochi'nok xukuje' chixtz'onom che ri Dios amak'el, pa ri Uxlabaxel. Chixc'asc'atok, mixtuktubic, chibana' c'u ch'awem puwi' ronojel ri u tinimit ri Dios. Xukuje' chibana' ch'awem panuwi' in, rech aretak quinch'awic, ri Dios cuya' ri tzij chwe, rech man quinxe'j ta wib aretak quintzijoj ri tzij re colobal ib ri man etamatal ta can nabe. Ri Dios in u takom che u tzijoxic we utzalaj tzij ri'. Rumal c'u wa' in c'o pa che'. Chibana' ch'awem panuwi' rech man quinxe'j ta wib, quintzijoj jas ri takal u banic wumal. Ri Tiquico cubij na ronojel chiwe jas ri nu banom xukuje' jas ri cätajin quinbano rech quiwetamaj. Ri Tiquico are' lok'alaj kachalal xukuje' jicalaj pataninel pa ri u chac ri Ajawaxel. Rumal c'u ri' xintak bic iwuc' rech quiwetamaj jas ri ka banom, rech cucu'bisaj na i c'u'x. Are' ri Dios ri Tataxel, xukuje' ri Ajawaxel Jesucrist, chuya' chque ri achalaxelab jamaril xukuje' lok'ok'ebal c'uxaj, rachilam cojonic. Tok'ob chque conojel ri quelok'ok'en ri Kajaw Jesucrist, ruc' jun lok'ok'ebal c'u'x ri man cajalc'at taj. In Pawl xukuje' ri Timotey, uj u lok'om tak pataninelab ri Jesucrist, cäkatz'ibaj bic we wuj ri' chque conojel ri cojonelab pa Crist Jesus ri e c'o chila' pa Pilips, xukuje' chque ri cojonelab ri quesolin conojel ri ajcristib xukuje' chque ri cojonelab ri quepataninic. Are ri Dios ka Tat xukuje' ri Ajawaxel Jesucrist cuban tok'ob chiwe xukuje' cuya' jamaril chixo'l. Amak'el aretak quixnataj chwe, quinmaltioxin che ri nu Dios. Amak'el aretak quinban ch'awem ruc' quicotemal quinbochi'j ri Dios piwi' iwonojel, rumal rech chi junam ix chacuninak wuc' che u tzijoxic ri utzalaj tak tzij, kas pa ri nabe k'ij c'ä camic. Cu'l nu c'u'x chi ri Dios, ri xuchaplej ri utzalaj chac pa ri i c'aslemal, cutz'akatisaj na c'ä pa ri k'ij aretak cätzelej na ulok ri Jesucrist. Suc' ri nu chomanic chiwe iwonojel, rumal rech chi ix c'o pa wanima'. Aretak in c'o pa che', aretak quintzijoj chque ri winak jasche quincojon che ri tzij re colobal ib xukuje' quink'alajisaj chquiwäch chi are' ri kastzij, ix wachil pa ri u tok'ob ri Dios. Ri Dios reta'm, chi sibalaj quixinwaj iwonojel ruc' ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Jesucrist. Quinban ch'awem ruc' Dios piwi' rech sibalaj caq'uiyir na ri i lok'ok'ebal c'u'x, xukuje' ri i no'jinic xukuje' ri i ch'obonic pa ronojel. Jeri' quixcuin che u ch'obic jas ri kas utz na u banic, rech man xa' ta quieb iwanima' xukuje' ma ta c'o k'atbal cäriktaj chiwij aretak cäpe ri Crist. Ix nojinak chque tak wächinic re suq'uilal, ri e rumal ri Jesucrist che u juluwem xukuje' che u ya'ic u k'ij ri Dios. Wachalal, quinwaj quiwetamaj chi ri c'ax ri nu rikom, rumal wa' sibalaj xtzijox ri tzij re colobal ib. Jeri' conojel ri ajch'ojab ri e c'o pa ri rachoch ri ajawinel, cuc' ri niq'uiaj chic, queta'm chi in c'o pa che' rumal rech ri Crist. E q'ui chque ri kachalal, aretak xquito chi in c'o pa che', sibalaj xquichajij anima' che u tzijoxic ri u tzij ri Dios man ruc' ta xe'n ib. Jujun cäquitzijoj ri Crist rumal quiäk rayinic xukuje' nimarisabal ib, jujun chi c'ut xukuje' rumal utzalaj rayinic. Ri jujun cäquitzijoj ri Crist ruc' lok'ok'ebal c'u'x. Queta'm c'ut chi in c'o waral che u to'ic u wi' ri u tzijoxic chi kastzij ri tzij re colobal ib. Ri niq'uiaj chic caquitzijoj ri Crist xa' rumal u banic c'ax, man ruc' ta u ch'ajch'ojil ri canima'. Xane' are cäcaj chi sibalaj quinrik na c'ax waral pa che'. ¿Jas lo we in che ronojel ri cäquiban ri winak? Ruc' ronojel ri cäquibano, we che esbal ib, we ruc' kastzij, are cätzijox ri Crist. Quicotemal c'ut cuc'am ulok chwe in, quinquicot c'u na. Weta'm chi ronojel wa' utz quel na chwe in, rumal ri i ch'awem ruc' Dios panuwi' xukuje' ri Uxlabaxel re ri Jesucrist ri quinuto'o. Je c'u quel na jas ri quinwaj. Cu'l nu c'u'x chi man quel ta nu q'uixbal, xane' quintzijon na camic jas ri amak'el nu banom, man quinxe'j ta wib. Jeri' cänimarisax na u k'ij ri Crist rumal ri quinban pa ri nu cuerp, we quinc'asi'c o we quincämic. Ri c'aslemal chwe in are ri Crist. We c'u quincämic, xa' ch'äcanic ri' chwe in. We c'u quinc'asi' na pa ri nu cuerp, utz ri' rumal rech chi quinchacun na pa ri u chac ri Ajawaxel. Man weta'm taj jachique ri utz na, we utz quincämic, o are utz quinc'asi' na. Man quinrik taj jachique we quieb ri' quincha'o. Quinwaj quincämic, quinel cho we uwächulew rech quinec'ol ruc' ri Crist. Are wa' sibalaj utz na. Are c'u rajawaxic chiwe ix, chi quinc'asi' na waral pa ri nu cuerp. Cu'l nu c'u'x chrij wa', weta'm chi quinc'asi' na, quinc'oji' na iwuc' iwonojel, rech quixcowiric xukuje' quixquicot na pa ri i cojonic. Jeri' sibalaj quixquicot na pa ri u bi' ri Crist Jesus rumal ri nu c'olem jumul chic iwuc'. Xak xuwi chibana' pa ri i c'aslemal jas ri takal che ri tzij re colobal ib ri u bim ri Crist. Jeri' we quinbe che iwilic o man quinbe taj, quinta' i tzijol chi co ix tac'alic, xa' jun iwanima', xa' jun i chomanic, junam quixchacun che u tzijoxic ri cojonic re ri tzij re colobal ib. Man c'o ta quixe'j wi iwib chquiwäch ri cäquiban qui c'ulel chiwe. Are c'utbal wa' chi ri e are' cäsach na qui wäch, are c'u ri ix quixcolotaj na. Are wa' rumal ri Dios. Rumal c'u rech ri Crist, man xuwi ta ya'tal chiwe chi quixcojon che, xane' xukuje' chi quirik c'ax rumal rech. Ri ix xukuje' ri in, uj c'o pa ri kas junam tijow chuk'ab ri iwilom chi in c'o wi, xukuje' ri i tom chi in c'o wi. We ri Crist cuya' i chuk'ab, we ri lok'ok'ebal u c'u'x cucu'bisaj i c'u'x, we c'o u comonixic ri Uxlabaxel iwuc', we c'o jun ja'laj c'uxaj iwuc' xukuje' we quel i c'u'x chque niq'uiaj chic, chitz'akatisaj ba' ri nu quicotemal: xa' junam chixchomanok, chilok'ok'ela' iwib, xa jun iwanima', xa' jun i chomanic. C'o jas mibano ri xa' ta che u nimarisaxic i k'ij, o rech quixux ta nimak i banic, xane' chi mach'arisaj iwib chich'obo' chi ri niq'uiaj chic e are' nimak na qui k'ij chiwäch ix. C'o jun mutzucuj xuwi ri kas utz che, xane' xukuje' ri utz na chque ri jule' chic. Chc'ol ta ba' iwuc' we chomanic ri' ri xc'oji' ruc' ri Crist Jesus. Ri pune' junam u wächbal ruc' ri Dios man xuna' ta rib chi junam ta ruc' ri Dios ri xucoj ta pa u tzij. Xuya' c'u can ri u c'olbal ri nim u k'ij ruc' ri Dios, are' xuc'am ri u wächbal jun lok'om pataninel, xalaxic jacha' winak. Aretak xuna' rib chi je u banic jas jun winak, xumach' rib, xniman c'ä pa ri cämical, jun cämic c'ut re ripibal. Rumal c'u ri' ri Dios sibalaj xunimarisaj na u k'ij chquiwäch conojel, xuya' jun u bi' ri c'o na paquiwi' conojel ri bi'aj, rech pa u bi' ri Jesus caquimej wi na ri qui ch'ec ri e c'o pa ri caj ri e c'o cho ri uwächulew xukuje' ri e c'o chuxe' uwächulew. Rech conojel cäquich'obo xukuje' cäquibij chi ri Jesucrist are Ajawaxel, jeri' cänimarisax u k'ij ri Dios Tataxel. Je c'u ri', lok'alaj tak wachalal, jas ri i nimanic amak'el aretak in c'o iwuc' nabe, camic xukuje' sibalaj chixniman na pune' man in c'o ta chi iwuc'. Chicojo' i chuk'ab chi utz ri i c'aslemal ix colotajinak chi c'u ne', nim chi wila' wi ri Dios, china' iwib chuwäch. Are c'u ri Dios cayo'w pa ri iwanima' ri u rayixic u banic ri cakaj chuwäch. Pa ronojel ri quibano, xak mixch'ach'atic, mixch'ojinic. Rech jeri' man c'o ta etzelal cäriktaj chiwij, ix ralc'ual ri Dios, man c'o ta mac pa ri i c'aslemal, ix je ta ne chäj quixjuluw chquixo'l ri itzel tak winak ri e c'o cho ri uwächulew camic, ri man e suc' taj, pa ri u k'alajisaxic ri tzij re c'aslemal chquiwäch. Jeri' quinquicot na iwumal pa ri k'ij aretak cäpe ri Crist, weta'm chi man xak ta lok' xinc'am wanim pa ri binem, man xak ta lok' xintij nu chuk'ab pa ri nu chac. Pune' cäpil na ri kas nu c'aslemal che u tz'akatil ri sipanic ri quiya' ix che ri Dios rumal ri i cojonic, in quinequicotok, ix c'u joch'ob quixquicot wuc'. Jeri' chixquicotok, xukuje' chixquicot ba' wuc' in. We are u rayibal ri Ajawaxel Jesus, pa quieb oxib k'ij quinwaj quintak bic ri Timotey iwuc', rech quinto jas ri i banom, quinquicot c'u na. Man c'o ta chi c'u jun ri junam ta u chomanic wuc' in, ri kas coc il chiwe. Conojel c'ut cäquitzucuj ri xa' quech ri e are', man are ta c'u ri rech ri Crist Jesus cäquitzucuj. Iweta'm chic chi ri Timotey utzalaj chac u banom, cächacun wuc' in che u tzijoxic ri tzij jas jun c'ojolaxel cuto' ri u tat. Quinwaj c'ut chi are' quintak bic iwuc' chanim, aretak quinwetamaj jas cuban ri jastak chnuwäch in. Cu'l nu c'u'x chrij ri Ajawaxel, chi pa quieb oxib k'ij xukuje' ri in quinbe na iwuc'. Quinchomaj chi rajawaxic xukuje' quintak na bic ri kachalal Epaprodit iwuc', are wäch ajchac, je ta ne wäch ajch'o'j, ri xitak ulok che nu to'ic aretak c'o rajawaxic chwe. Ri are' sibalaj cäraj cäril i wäch iwonojel. Sibalaj c'u xbisonic rumal rech chi xito chi u rikom yabil. Kastzij xurik yabil, xa' jubik' xraj man xcämic. Are c'u ri Dios xel u c'u'x che, man xuwi ta che ri are', xane' xukuje' chwe in, rech man quinrik ta nimalaj bis chuwäch ri bis ri nu rikom. Rumal ri' sibalaj quinwaj quintak bic ri Epaprodit iwuc', rech quixquicotic aretak quiwil chi jumul u wäch, rech ri in man kas ta quinbison chic. Chic'ulaj ba' pa ri Ajawaxel ruc' nimalaj quicotemal. Nim chebiwila wi ri je qui banic jas ri are'. Rumal c'u rech ri u chac ri Crist, xa' jubik' xraj man xcämic. Man xoc ta c'u il che ri u c'aslemal, xa' rumal ri u banic tok'ob chwe. Xubano jachique ri man xixcuin ta ix che u banic. Che ri u q'uisbalil c'ut, wachalal, chixquicot pa ri Ajawaxel. Chwe in man c'ax ta chwe ri e qui tz'ibaxic bic chiwe jumul chic ri e junam jastak, cajwataj c'u wa' chiwe che i jiquibaxic. Chichajij iwib chquiwäch ri winak ri e je ta ne tz'i'. Chichajij iwib chquiwäch ri cäquiban itzel tak chac, xukuje' ri cäcaj cäquik'at ri i cuerp, che u cojic iwetal re ri kopinic. Uj c'u ri' ri kas cojom ketal re kopinic, ri uj ri cäkak'ijilaj ri Dios pa ri Uxlabal, ri cujquicotic rumal chi uj rech ri Crist Jesus, ri man cäkajiquiba' ta c'u ka c'u'x chrij ri cuerp. Pune' ri in c'o quinjiquiba' wi nu c'u'x chrij ri cuerp. We c'o jun chic cuchomaj chi c'o cujiquiba' wi u c'u'x chrij ri cuerp, kas are' na ri in; xkopix ri u wi' ri u tz'umal ri in achi wi chuwajxak k'ij che wetal re kopinic chi in jun aj israel, pa ri ramak' ri Benjamin xinalax wi, ri in kas in hebrey rumal rech chi ri nu tat xukuje' ri nu nan e aj hebreyib; xintijox che ri pixab cuc' ri pariseyib. Nabe sibalaj xincoj nu chuk'ab che u banic c'ax che ri comon cojonelab; in suc' chuwäch ri pixab, man c'o ta etzelal cäriktaj chwij. Ronojel c'u wa' nim u banic chnuwäch nabe canok, camic chic man c'o ta chi u patan chwe, rumal ri Crist. C'o chi c'u na jubik', in nu ch'obom chi conojel we jastak ri' man c'o ta chi qui patan chwe, aretak quinchomaj chi sibalaj nim u banic ri retamaxic u wäch ri Crist Jesus ri Wajaw. Rumal rech ri Crist nu tzakom can ronojel, ronojel c'ut xa' mes chic chnuwäch che u q'uexwäch ri nu ch'äcom ri are' ri Crist. Xukuje' rech quinriktaj pa ri are'. Jeri' in suc' chic man rumal ta ri u nimaxic ri pixab, xane' rumal rech chi xincojon che ri Crist. Are suq'uil wa' cuya' ri Dios rumal ri cojonic. Quinwaj kas quinwetamaj u wäch ri Crist xukuje' ri u chuk'ab ri u c'astajic. Xukuje' quinwaj quinrik c'ax junam ruc', nu c'amom chic ri u banic ri u cämical, we apachique ta ne rumal quinrik na ri nu c'astajic chquixo'l ri cäminakib. Man cätajin ta quinbij chi nu rikom chi ronojel, mawi chi in tz'akatarinak chic; quintaken c'ut ruc' eyebal c'uxaj che u rikic are', are c'u ne ri Crist Jesus xinrikow nabe. Wachalal, man quinbij taj in chi kas nu rikom ta chic; are c'ut ri quinbano are ri man u nataxic ta chic ri canajinak canok, are c'u quincoj nu chuk'ab che u rikic ri ri c'o chnuwäch, che ri opanem jawije' c'o wi ri etal quinch'äc c'ut ri tojbal ri quinusiq'uij ri Dios che u c'amic jun c'ac' c'aslemal rumal ri Crist Jesus. Jewa' ri uj co chic pa ri ka cojonic che u ternexic ri Crist, je chujchomam wa', we jun chi c'u wi ri i chomanic, ri Dios cuc'utunisaj na wa' xukuje' chiwäch. Rajawaxic c'ut cajunamataj ri ka c'aslemal ruc' ri ka rikom chic. Wachalal, chibana' iwe jas ri quinban in. Are chebiwila' ri cäquiban que jas ri ka banom uj chiwäch. C'o jun jasach q'ui mul nu bim can chiwe. Quinbij chi na jumul camic, sibalaj c'u cuya' ok'ej chwe, chi e c'o q'ui winak ri qui banom qui c'ulel che ri u ripibal ri Crist. Cäpe c'u na jun k'ij aretak cäsach na qui wäch ri winak ri'. Ri are' qui dios ri itzel tak u rayinic ri qui ti'jal, cäquinimarisaj qui k'ij chrij q'uixbalalaj tak jastak. Cäquichomaj xuwi ri jastak aj uwächulew. Are' c'u ri ka tinimit pa ri caj c'o wi'; ri xukuje' cakeyej wi jun Colonel, ri Ajawaxel Jesucrist. Ri cujal wachij na ri ka cuerp ri man nim ta u k'ij, cux na xak junam ruc' ri juluwemalaj u cuerp, jas ri u cholajil ri cuinelalaj u cuinem ri rumal wa' xukuje' cäcuinic quebucoj conojel ri jastak chuxe' ri u takanic. Je c'u ri', lok'alaj tak wachalal, ri sibalaj quinwaj quinwil i wäch, ix nu quicotemal, ix nu ch'äcoj, chijiquiba' ba' i c'u'x chrij ri Ajawaxel, lok'alaj tak wachalal. Quinta' jun tok'ob che ri Ebod, quinta' jun tok'ob che ri Sint, chi xak junam che choman pa ri Ajawaxel. Xukuje' quinta' jun tok'ob chawe at, jicalaj wäch ajchac, chebato' ri ixokib ri'. Ri e are' xinquito' che u tzijoxic ri tzij re colobal ib, xukuje' ri Clement xukuje' ri e niq'uiaj wäch tak ajchaquib chic. C'o c'u ri qui bi' pa ri wuj re c'aslemal. Ronojel k'ij chixquicot pa ri u bi' ri Ajawaxel. Jumul chic quinbij: ¡Chixquicotok! Ri i ch'uch'ujil chetamax cumal conojel ri winak. Ri Ajawaxel cänakajinic. C'o jun jasach mixoc wi il, xane' chiya' ronojel chuwäch ri Dios pa ch'awem ruc' Dios; chixtz'onom che, chiya' c'u maltioxinic che xukuje'. Are c'u ri u jamaril ri Dios, ri nim na chuwäch ronojel no'j, cächajin na ri iwanima' xukuje' ri i ch'obobal pa ri Crist Jesus. Chuq'uisbalil, wachalalib, e joropa' jastak ri kas e je, e joropa' jastak ri ya'tal u ya'ic qui k'ij, e joropa' jastak ri e suc', e joropa' jastak ri e ch'ajch'oj, e joropa' jastak ri ya'tal qui lok'ok'exic, e joropa' jastak ri e utz qui tzijol, we c'o c'u apachique utzil, o apachique ak'anasibal k'ij, e are' wa' chebino'jij. Ronojel ri nu c'utum can chiwäch, ri nu bim can chiwe, ri nu tzij ri i tom, xukuje' ri iwilom chi quinbano, ronojel wa' chibana'; are c'u ri Dios aj jamaril cäc'oji' na iwuc'. Sibalaj quinquicot pa ri Ajawaxel, rumal rech chi c'äte chi wa' xinnataj chi jumul chiwe. Man quinbij taj chi xinsach pa i jolom. Weta'm chi xa' man ix cuininak ta che nu to'ic. Man rumal ta rech chi c'o rajawaxic chwe quinbij wa'. Ri in quinquicotic pune' man nim ri c'o wuc', wetamam chi cubana' chwe. Wetamam ri c'olem pa ri mebayil xukuje' ri c'olem pa ri k'inomal. In wetamam ronojel u wäch c'aslemal, we in nojinak o we quinnumic, we q'ui ri jastak wech o we man c'o taj. Ronojel quincuin chubanic are' c'u Crist ri cäyo'w nu chuk'ab. Utz c'ut ri xibano aretak xinito' pa ri nu c'axc'olil. Iweta'm, ix aj Pilipsib, chi aretak xinchap u tzijoxic ri tzij re colobal ib, aretak xinel bic pa Masedon, man c'o ta jun comon cojonelab, xane' xuwi ri ix, xitak ulok ri i sipanic chwe, rumal rech ri to'banic pa ri utzalaj tak tzij ri xinya' can chiwe. Xukuje' aretak xinc'oji' pa Tesalon, quieb oxib mul ri i sipanic xitak bic che nu to'ic. Man quinbij ta wa' xa' rech cäya' jun sipanic chwe. Xane' are quinwaj chi quiban q'ui utzalaj tak chac rech c'o na cajilax chiwij. Ronojel c'o wuc', q'ui ri jastak we c'olic. Xinc'am ri xitak ulok rumal ri Epaprodit, c'o ronojel ri rajawaxic chwe ruc' u wi'. Ri xiya' chwe, are je ta ne jun c'oc'alaj c'oc'al sipam cho ri Dios, ri cäc'am rumal ri Dios ri cäkaj chuwäch. Ri nu Dios cuya' na ronojel ri rajawaxic chiwe, jas ri juluwemalaj u k'inomal rumal ri Crist Jesus. ¡Chnimarisax ba' u k'ij ri Dios ka Tat amak'el chbe k'ij sak! Je chbanok. Chiya' rutzil qui wäch ri e tastal che u patanixic ri Dios ri c'o pa Crist Jesus. Xukuje' ri kachalal ri e c'o wuc' cäquiya' bic rutzil i wäch. Conojel tak ri e tastalic cäquiya' rutzil i wäch. Xukuje' ri e aj uwo rachoch ri Sesar sibalaj cäquiya' rutzil i wäch. Ri u tok'ob ri Ajawaxel Jesucrist chc'ol ta pa ri iwanima'. Je chbanok. Ri in Pawl, takom re ri Jesucrist je c'u wa' ri u rayibal ri Dios, xukuje' ri kachalal Timotey, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri cojonelab ri e c'o pa Colos, chque ri tastalic jicalaj tak kachalal pa ri Jesucrist. Are' ri Dios ka Tat cuban tok'ob chiwe xukuje' cuya' jamaril chixo'l. Amak'el cujmaltioxin che ri Dios ri u Tat ri Kajaw Jesucrist, aretak cäkaban ch'awem ruc' Dios piwi'. Ka tom i tzijol chi c'o i cojonic che ri Crist Jesus, chi quebilok'ok'ej conojel ri tastalic tak cojonelab, rumal rech ri eyebal c'uxaj chrij ri c'olom chiwe pa ri caj. I tom chi c'u wa' rumal ri tzij re kastzij, are wa' ri kastzij re colobal ib. We tzij ri' ri xtzijox chiwe, are' wa' tzijom pa tak conojel ri c'olbal cho ri uwächulew. Cätajin cäq'uiyic xukuje' cuya' u wächinic jas ri u banom ulok iwuc' pa ri k'ij aretak xita' ri u tok'ob ri Dios xukuje' kas c'u xiwetamaj chi are' kastzij. Are wa' ri xitijoj wi iwib ruc' ri Epapras, ri lok'alaj kach ajchac. Are jun jicalaj pataninel re ri Crist c'o chixo'l. Ri are' xubij chke ri lok'ok'ebal i c'u'x ri yo'm rumal ri Uxlabaxel. Rumal wa' ri uj, kas pa ri k'ij ri xketamaj, man ka tanabam ta u banic ch'awem ruc' Dios piwi', xukuje' che u tz'onoxic che ri Dios chi chubana' chiwe chi ruc' tz'akatil quiwetamaj ri u rayibal chuya' c'u ronojel u wäch no'j chiwe xukuje' ch'obonic aj uxlabal. Jeri' quibano jas ri takal chiwe ri ix rech ri Ajawaxel, rech ronojel ri quibano cäkaj chuwäch. Quiya' c'u conojel wächinic que conojel utzalaj tak chac, sibalaj c'u quiwetamaj na u wäch ri Dios. Cäkata' che ri Dios chi cuya' i chuk'ab ruc' ri nimalaj u cuinem ri u juluwem. Jeri' quixcuin che u ch'ijic ronojel c'ax, quicuy ronojel ri cäban chiwe. Ruc' quicotemal quinmaltioxin che ri Tataxel, rumal rech chi u yo'm chke chi cäkac'am ke ri echbal ri cuya' chque ri tastalic tak cojonelab ri e c'o pa ri sakil. Xujresaj pa ri u cuinem ri k'eku'm, xujuk'axej c'u pa ri rajawibal ri lok'alaj u C'ojol, ri xujresaj pa u k'ab ri ka c'ulel rumal ri u quiq'uel xukuje' xusach ri ka mac. Ri Crist ri quilatajic are' wa' ri u wächbal ri Dios, ri man quilitaj taj; are' ri u c'ojol are' ri c'o nabe chuwäch ronojel ri banom. Rumal c'ut are' xeban conojel ri jastak ri e c'o pa ri caj xukuje' ri e c'o cho ri uwächulew, ri queilitajic xukuje' ri man queilitaj taj, we ajawibal, we takanic, we e camal be, xukuje' we aj cuinem; conojel wa' xebantaj rumal ri are' xukuje' che u nimarisaxic u k'ij. Ri Crist kas c'o ulok nabe c'ä majok cheban conojel ri jastak, rumal c'ut ri are' e jekel conojel ri jastak. Xukuje' are' ri jolomaj ri catakan puwi' ri cuerp, ri are' ri comon cojonelab. Are' ri tiquiritajic, are' ri nabe ri xc'astajisax chquixo'l ri cäminakib, rech jeri' ri are' nabe c'o paquiwi' conojel ri jastak. Xraj c'ut ri Dios chi cajeki' ronojel ri are' pa ri Crist, rumal c'ut ri Crist are' xraj chi cac'oji' jamaril chuxo'l cuc' conojel ri jastak, ruc' ronojel e aj uwächulew o we aj caj. Xuban c'u ri jamaril rumal ri u quiq'uel ri Crist ri xtix cho ri ripibal. Ri ix nabe naj ix c'o wi che ri Dios, i c'ulel ri Dios pa ri iwanima', rumal ri itzel tak chac ri xibano. Camic c'ut ri Dios u yo'm chi jamaril chixo'l ruc' are', rumal ri u cämical ri Crist, aretak xurik cämical pa ri u cuerp aj winak. Xuban wa' che i tac'abaxic chuwäch are', ix tastalic tak winak chic, man ix tz'ajtajinak taj, man c'o ta chi i mac, we kas co ix tac'al pa ri i cojonic, man quiya' ta canok, we kas cu'l i c'u'x chrij ri tzij re colobal ib ri i tom, man cuban ta quieb i c'u'x. Are utzalaj tak tzij wa' cätzijox pa tak ronojel c'olbal cho ri uwächulew. Ri in, in Pawl in cojom che patanijic. Quinquicot c'u pa tak ri c'axc'olil ri nu rikom rumal iwech, c'ä c'ax c'u que che ri Crist rumal ri qui c'axc'olil ri comon cojonelab, are wa' ri u cuerp. Quinc'am c'u we we c'axc'olil ri' pa ri nu cuerp. Quinrik c'u c'ax rumal quech ri comon cojonelab. Ri in in cojom che pataninel re ri comon cojonelab. Ri Dios u yo'm pa nu k'ab ri i patanixic, rech kas cätz'akat u tzijoxic ronojel ri u tzij. Are jun jasach ri man etamatal ta can nabe, c'u'm ulok rumal ri Dios kas pa tak ri k'ij junab chquiwäch conojel ri winak ri e c'o cho ri uwächulew. Camic c'ut k'alajisam chi chquiwäch ri winak ri e tastalic. Ri xraj wi ri Dios u ya'ic retamaxic ri u k'inomal ri u juluwem we awatalic ri' chquixo'l ri man aj judeyib taj; are Crist wa' pa ri ix, ri cu'lbal i c'u'x che ri juluwem. Are Crist wa' ri cäkatzijoj uj. Quekapixbej conojel winak chquila' quib, quekatijoj rech kas cäquich'obo, jeri' chquijujunal quebux tz'akat pa ri Crist. Rumal ri' sibalaj quinchacunic, quintij nu chuk'ab. Ri cuinem ri cuya' ri Crist chwe, are cächacun pa ri wanima' ruc' chuk'ab. Quinwaj c'ut chi quiwetamaj chi sibalaj cätajin quintij nu k'ij che i to'ic, xukuje' ri e aj laodiseyib xukuje' che quito'ic conojel ri man in quilom taj chiwinakil. Quintij nu k'ij rech ri e are' caquic'am chajin anima' chupam ri canima', rech quejunataj chupam ri lok'ok'ebal c'uxaj quek'inomar c'ut ruc' jun tz'akatalaj etamanic ri cuya' chque chi cäquich'ob ri awatalic rech ri Dios, ri kas are' ri Crist, ri e c'utal wi conojel ri k'inomal rech ri no'j xukuje' ri etamanic. Quinbij wa' chiwe rech c'o jun mixsubuw ruc' je'lalaj tak tzij. Pune' man in c'o ta chi winakil chixo'l, in c'o c'ut pa ri uxlabal, quinquicot c'ut che rilic ri utzalaj i cholajil ri c'olic xukuje' chi amak'el co ix tac'al chupam ri i cojonic pa ri Crist. Je c'ut jas ri u c'amic ri Ajawaxel Jesucrist i banom, je chixbin ruc' are': benak ri i xeal pa ri are', co ix tiquitoj pa ri are' rumal ri cojonic, je jacha' ri xixtijox wi, quiya' c'u maltioxinic amak'el che ri Dios. Chiwila' iwib: miya' iwib chi quixc'am bic cumal ri cäcaj quixquisub cumal tak no'jinic xukuje' tak ch'äcabal ri xak e cawäch, we winak ri' man e tiquitoj taj pa ri Crist, xane' chquipam tak ri xak e qui no'jibal tak winak xukuje' chquipam ri cuinem ri quetakan puwi' we uwächulew ri'. Rumal rech chi ruc' ri Crist jekel wi ronojel ri u nojiquil ri Dios chi winakil. Are c'u ri ix ix nojinak rumal rech chi ix junatal pa ri Crist, ri are' ri c'o u takanic paquiwi' conojel ri c'o qui cuinem xukuje' qui takanic. Ri ix man xic'amtaj ri etal re ri u kopixic ri u wi' ri u tz'umal ri ix achijab wi je jacha' ri cäquiban ri achijab aj judeyib. Ri ix man xixkopix taj cumal k'abaj, are c'u ri ix xic'am ri etal rumal ri Crist aretak ri are' xebukopij ri e itzel tak e i rayibal aj winak re mac; aretak xban ri i bautism, jun c'utbal chi xa ix jun chic ruc' ri Crist, ri ix xixmuk junam ruc' ri are', xukuje' xixc'astaj junam ruc' rumal rech chi xixcojon che ri u cuinem ri Dios, ri xc'astajisan ri Crist chquixo'l ri cäminakib. Ri pa jun k'ijol canok ix cäminak pa mac, xukuje' man e kopim taj ri e itzel tak e i rayibal aj winak re mac, are c'u ri camic ri Dios e u yo'm i c'aslemal junam ruc' ri Crist. Ri are' e u cuyum conojel ri e ka mac. Xusach u wäch ri tz'ibatal wi ri takanic re ri pixab, ri cujuc'ulelaj. Xresaj chkaxo'l, xubajij cho ri ripibal. Rumal ri Crist, ri Dios xukasaj qui k'ij ri c'o qui takanic xukuje' ri c'o qui cuinem, xresaj qui q'uixbal chquiwäch conojel, xch'äcan paquiwi' cho ri ripibal. C'o ba jun mäk'atow tzij piwi' chquij ri jastak ri quitijo o ri quiwuq'uiaj, o chquij jastak re nimak'ij, o re ri c'ac' ic', o quech tak k'ij re uxlanem. Ri e are' xa' u mu'jal ri cäpe na. Are c'u ri kastzij cäriktaj pa ri Crist. Miya' c'olbal chi quixc'okox cumal ri caquiban quib chi sibalaj e mach'alic quequik'ijilaj c'ut ri e tako'nib aj caj, ri caquibij quib chi quequil tak c'utwächinic caquisipojisaj c'u quib rumal nimarisanib, rumal quech tak ri e qui chomanic aj winak. Qui tasom quib chrij ri Crist, ri u Jolom ri cuerp. Rumal ri Crist cäq'uiy ronojel ri cuerp, jas ri u chomanic ri Dios, chi conojel ri u tz'akatil ri cuerp cäquito' quib, junam quechacunic. Ri ix ix cäminak chi junam ruc' ri Crist, rech man quebipatanij ta chic ri quebajawin puwi' ri uwächulew. ¿Jas c'u che quiya' iwib chuxe' ri qui takanic je ta ne ix c'asal na che u banic ri jastak aj uwächulew? Ri qui takanic e are wa': manak wa', matij wa', machap wa'. Ri takanic ri' xa' chquij jastak ri cäsach qui wäch aretak quecojic, e are xa' qui takanic xukuje' qui tijonic winak. Kastzij we jastak ri' je ta ne ri queilic chi e rech no'jibal, quetakan c'u che cojonic xukuje' mach'ibalil xukuje' u c'axc'obisaxic ri cuerp; man c'o ta c'u cupatanij che qui k'atixic tak rayibal aj winak re mac. We ix c'astajinak chi ruc' ri Crist, chebitzucuj ba' ri jastak aj chicaj, jawije' ri t'uyul wi ri Crist pa ri u wiquiak'ab ri Dios. Chebichomaj ba' ri jastak ri e aj chicaj, man are ta ri e re ri uwächulew. Ix cäminak chi c'ut, are' c'u ri i c'aslemal c'u'tal ruc' ri Crist pa ri Dios. Ri Crist are' ri i c'aslemal. Aretak cäpetic, c'äte ri' ri ix xukuje' quixc'oji' na ruc' pa juluwem. Chibana' ba' chi cäcäm ronojel ri quech ri e u tz'akatil ri e itzel tak e i rayinic ri e rech ri uwächulew: chi c'o jun mamacun cuc' ixokib achijab, mawi muban tz'ilalaj tak jastak, mawi mac'oji' u rayinic che u macurisaxic ri u cuerp, mawi mec'oji' itzel tak u rayinic, mawi mebuya' c'olbal chi ri ranima' queburayij tak k'inomal (are c'u wa' ri qui k'ijilaxic ri e diosib). Cumal c'u we jastak ri' cäpe ri royowal ri Dios paquiwi' ri winak ri man queniman taj. Ri ix xiban ronojel wa' nabe canok pa ri ojer i c'aslemal. Camic c'ut, miban chi conojel we jastak ri': Mäpe iwoyowal, miban i c'anal, miban etzelal, miwetz'bej qui wäch niq'uiaj winak chic, mixyok'onic, mibij q'uixbalalaj tak tzij, mibila' ri man kastzij taj chixo'l. Iwesam chi c'u bic ri ojer i c'aslemal xukuje' ri jastak ri xiban nabe canok. Iwatz'iakim chi iwib ruc' ri c'ac' i c'aslemal. Cätajin c'u cuq'uex rib rech cajunamataj ruc' ri u wächbal ri Dios ri xixwinakirisanic, rech kas quiwetamaj u wäch. Man c'o ta chi cubij we aj judey o we man aj judey taj, we kopim ri u wi' ri u tz'umal ri ix achijab wi o man kopim taj, we naj cäpe wi, we man c'o ta retamanic, we lok'om pataninel o tzokopitalic; ri c'o cubij chi ri Crist are' ronojel pa conojel. Ri Dios quixulok'ok'ej, ix u cha'om, u banom tastalic tak winak chiwe. Chc'ol tok'obisan wächaj pa ri iwanima', chel i c'u'x chque niq'uiaj winak chic, minimarisaj iwib chquiwäch niq'uiaj chic, mibanala' c'ax chbil iwib, chc'ol i coch'onic, chisachala' i mac chbil tak iwib we c'o jun c'o royowal chrij ri jun chic. Jas ri Ajawaxel xusach ri i mac ix, je chibana' ix xukuje'. Puwi' c'u ronojel wa', chc'ol lok'ok'ebal i c'u'x. Are c'u wa' quixuc'an pa jun tz'akatalaj chomanic. Chiya' ba' che ri u jamaril ri Crist chajawin pa tak ri iwanima', xukuje' xixusiq'uij c'ut rech quiban xa' jun cuerp; xukuje' chiya' ta c'u xmaltioxinic. Are ta ri u tzij ri Crist cäjeki' iwuc', kas cunojisaj ri iwanima'. Chitijola' iwib, chipixbela' iwib ruc' utzalaj tak no'j; chibixoj salm che ri Dios, bix, xukuje' bixonic aj uxlabal ruc' maltioxic che ri Dios pa ri iwanima'. Apachique ri quibano o ri quibij, chibana' ronojel pa ri u bi' ri Ajawaxel Jesus, ruc' maltioxinic che ri Dios rumal ri are'. Ix ixokib ri ix c'ulanic, chixniman chque ri iwachajil. Are wa' ri rajawaxic quibano pa ri i cojonic che ri Ajawaxel. Ix achijab ri ix c'ulanic, chebilok'ok'ej ri iwixokil, macoji' c'anil xukuje' c'ayil pa iwanima' chquij ri iwixokilal. Alc'ualaxelab, chebinimaj ri i tat i nan pa ronojel. Are c'u wa' ri cäkaj chuwäch ri Ajawaxel. Tataxelab mebitzur ri e iwalc'ual rech man caqueblaj ta qui c'u'x. Ix lok'om tak pataninelab, chebinimaj ri iwajaw waral cho ri uwächulew pa ronojel. Chebipatanij, man xuwi ta c'ut aretak quixquilo rech quixkaj chquiwäch, xane' ruc' ronojel iwanima', chixe'j iwib chuwäch ri Dios. Apachique ri quibano, chibana' ruc' ronojel iwanima', je ta ne are quipatanij ri Ajawaxel, man are ta ri winak. Iweta'm c'ut chi ri Ajawaxel cuya' na ri echbal che tojbal iwe, rumal rech chi are' quipatanij ri Crist ri Ajawaxel. Apachin c'u ri cuban ri etzelal cuc'am na ri tojbal re ri etzelal ri cubano. Ri Dios man jalan ta cäril wi jun winak chuwäch jun chic. Ix ri ix ajawib, chibana' ri suc' xukuje' ri tz'akat cuc' ri iwajchaquib. Iweta'm c'ut chi xukuje' ri ix c'o jun iwajaw pa ri caj. Amak'el chibana' ch'awem ruc' Dios. Chixc'asc'at che u banic, chixmaltioxin che ri Dios. Xukuje' chibana' ch'awem pakawi' uj, rech ri Dios cujak jun ka be che u tzijoxic ri tzij, rech cuya' cäkatzijoj ri Crist, ri man etamatal ta can nabe. Rumal c'u rech ri are' in c'o pa che'. Chita' che ri Dios chi quink'alajisaj ri tzij ri' jas ri kas rajawaxic quinbano. Chc'ol utzalaj i no'j che u banic ri quiban chquixo'l ri man e cojonelab taj, utz u cojic ri k'ijol chibana'. Utz chixtzijon cuc' conojel ri winak, kas china' na ri quixch'awic, rajawaxic quiwetamaj jas quiban che u tzelexic u wäch qui tzij ri winak chquijujunal. Ri lok'alaj kachalal Tiquico cubij na chiwe ronojel jas ri nu banom, ri are' jun jicalaj pataninel, xukuje' are' wäch ajchac pa ri Ajawaxel. Nu takom bic iwuc' rech quiwetamaj jas ri ka banom, xukuje' rech cucu'bisaj i c'u'x. Ri Tiquico achilatal bic rumal ri Onesimo ri lok' xukuje' jicalaj kachalal, ri cojonel che ri Crist chixo'l che u bixic ri cätajin cac'ulmataj waral. Ri Aristarc ri wachil pa che' cuya' rutzil i wäch, xukuje' ri Marcux, ri rachalaxic ri Bernabe. Yo'm chic u tzijol ri Marcux chiwe. We copan iwuc', utz u c'ulaxic chibana'. Xukuje' ri Jesus ri cäbix Just che, cuya' rutzil i wäch. Chquixo'l ri aj judeyib, xak xuwi ri e are' e chacuninak wuc' che u tzijoxic ri rajawibal ri Dios. Ri e are' qui cu'bisam nu c'u'x. Ri i winakil Epapras cuya' rutzil i wäch, are rajchac ri Crist Jesus. Ri are' amak'el cutij u k'ij che ch'awem ruc' Dios piwi', rech co quixtaq'ui'c, ix tz'akat, xukuje' che ri kas i cojonic, kas quiwetamaj ronojel jachique ri u rayibal ri Dios. In wilom ri Epapras, chi sibalaj cächacun che u banic utzil chiwe, xukuje' ri e c'o pa Laodisey xukuje' ri e c'o pa Yerapols. Ri Lucax, ri lok'alaj ajcun, xukuje' ri Dems cuya' rutzil i wäch. Chiya' rutzil qui wäch ri kachalal ri e c'o pa Laodisey, xukuje' ri Nimp xukuje' conojel ri e re ri comon cojonelab ri cäquimulij quib cho rachoch. Aretak cäsiq'uitaj u wäch we wuj ri' chixo'l, chitaka' chi bic che ri comon cojonelab pa Laodisey rech cäsiq'uix u wäch chila'. Xukuje' ri ix quisiq'uij u wäch ri wuj ri c'o pa Laodisey, ri copan na iwuc'. Chibij che ri Arquip: “Chatz'akatisaj u banic ri u jachom ri Ajawaxel pa ak'ab.” In wa' in Pawl xintz'ibaj chiwe ruc' ri nu k'ab, quinya' rutzil i wäch. Chnataj ba' chiwe chi in c'o pa che'. Ri Dios cuban tok'ob chiwe. In Pawl, wachil ri Silban xukuje' ri Timotey, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri comon cojonelab aj tesaloniquib, ri e c'o pa u k'ab ri Dios Tataxel xukuje' xa' e jun ruc' ri Ajaw Jesucrist. Ri Dios ka Tat xukuje' ri Ajaw Jesucrist cuban tok'ob chiwe xukuje' cuya' jamaril chixo'l. Amak'el cujmaltioxin che ri Dios rumal iwech iwonojel. Quixkanataj pa tak ri ka ch'awem ruc' Dios. Chuwäch ri Dios ka Tat, cänataj chke chi ix chacuninak ruc' cojonic, i banom c'axalaj chac ruc' lok'ok'ebal c'u'x. Cänataj chke chi man quiya' ta can ri cu'lbal i c'u'x chrij ri Kajaw Jesucrist, pune' quirik c'ax. Kachalal ix lok'ok'em rumal ri Dios, keta'm chi xixcha'taj rumal. Rumal rech chi ri tzij re colobal ib ri cäkatzijoj man xopan ta iwuc' xuwi ta ruc' tzij, xane' xukuje' ruc' chuk'ab rumal ri Ruxlabal ri Dios. Keta'm chi kastzij jas ri xkabij chiwe. Ri ix c'ut iweta'm jas ri ka banom rumal iwech aretak xujc'oji' chixo'l. Ri ix c'ut xiban iwe jas ri xkaban uj xukuje' jas ri xuban ri Ajawaxel. Xic'am ri tzij ruc' c'axc'olil xukuje' ruc' quicotemal ri yo'm chiwe rumal ri Ruxlabal ri Dios. Jewa' ix i c'utum chquiwäch conojel ri cojonelab pa Masedon xukuje' pa Acay jas rajawaxic cäquiban ri e are'. Iwumal c'ut xel u tzijol ri u tzij ri Ajawaxel man xuwi ta pa Masedon xukuje' pa Acay, xane' xukuje' pa ronojel c'olbal elinak wi bic u tzijoxic ri i cojonic che ri Dios. Je c'u ri' man rajawaxic ta chic c'o jas cäkatzijoj ri uj. Kas e are' c'ut quetzijon ri solinic ri xkaban chiwe, ri utzalaj ka c'ulaxic xibano xukuje' ri e qui ya'ic tak can ri e diosib che u ternexic ri kas c'aslic Dios xukuje' ri u chaplexic u patanixic. Rech quiweyej ri u C'ojol, ri cäpe na chicaj, ri xc'astajisax rumal chquixo'l ri cäminakib. Are' ri Jesus, ri xujresaj chuwäch ri royowal ri Dios ri cäpe na paquiwi' ri winak. Ri ix c'ut, wachalal, iweta'm chi man xak ta lok' xujopan iwuc'. Pune' ka rikom chi c'ax nabe, pune' uj yok'om chic pa Pilips, jas ri iweta'm chic, ri ka Dios xujuto' che u tzijoxic ri u tzij re colobal ib chiwe, man xkaxe'j ta kib. Je xkabano pune' xkarik c'ax rumal ri u tzijoxic. Aretak xixkapixbej, man xkabij ta jastak chiwe ri man e tzij taj. Man xkabij ta tz'ilalaj tak jastak, man xixkasub taj. Ri Dios utz cujril wi rech cujutak bic che u tzijoxic ri u tzij re colobal ib, je cujtzijon wa'. Man cäkabij taj ri cäkaj chquiwäch ri winak, xane' ri cäkaj chuwäch ri Dios, ri reta'm ri kanima'. Mawi jumul xkabij tzij chiwe xak rech utz quito, jas ri iweta'm. Mawi c'o jas xkabij chiwe xak rech cäkach'äc puak chiwij. Ri Dios xujrilo xukuje' reta'm. Man xkatzucuj taj chi cänimarisax ka k'ij cumal ri winak, mawi iwumal ix, mawi cumal ri niq'uiaj chic, pune' takal chke chi c'o ka takanic piwi' rumal rech chi uj takom re ri Crist. Xane' uj utz iwuc', jas jun chuchu' quebulok'ok'ej ri ral, quebuchajij. Ri uj c'ut quixkalok'ok'ej. Xkaj chkawäch ri u ya'ic chiwe man xuwi ta ri tzij re colobal ib ri u yo'm Dios, xane' xukuje' ri kanima'. Rumal rech chi sibalaj ix lok' chkawäch. Kachalal, cänataj chiwe ri c'axalaj ka chac. Xujcos ruc' ri ka chac. Xujchacun chi chak'ab chi pa k'ij, rech man cäkaya' ta jun eka'n chrij jachin jun chiwe, xkatzijoj ri utzalaj tak u tzij ri Dios chiwe. Ix xiwilo, xukuje' ri Dios xrilo, chi uj tastalic tak winak chixo'l ix cojonelab. Xkaban ri suc', man c'o ta etzelal xriktaj chkij. Jas ri iweta'm chic, xixkapixbej chijujunal xukuje' xkacu'bisaj i c'u'x, jas cuban jun tata' chque ri ralc'ual. Xixkabochi'j chi quixbinic jas ri takal che jun ri terenel ri Dios. Are' ri Dios xixsiq'uinic rech ix jun pa ri rajawibal xukuje' pa ri u juluwem. Rumal ri' xukuje' ri uj man cäkatanaba' ta ri ka maltioxinic che ri Dios, rumal chi aretak xic'am ri u tzij ri Dios ri xkatzijoj chiwe, man xic'am taj jas ri u tzij winak. Xane' xic'amo jas ri kastzij, are ri u tzij ri Dios, ri xukuje' cächacun pa ri i c'aslemal ri quixcojonic. Ri ix c'ut, kachalal, xiban iwe jas ri xquiban ri e u comon cojonelab ri Dios ri e c'o pa Judey, ri e re ri Crist Jesus. Xukuje' ri ix xa' junam xirik c'ax cumal ri e i winakil, jas ri e are' xquirik c'ax cumal ri aj judeyib. Are ri aj judeyib ri xecämisan ri Ajaw Jesus, ri xecämisan ri k'axal tak u tzij ri Dios. Are c'u ri uj xukuje' xujquesaj ulok. Man cäquiban ta ri cäkaj chuwäch ri Dios, cäquiban qui c'ulel chque conojel ri winak. Cujquik'atij che qui tzijobexic ri man aj judeyib taj rech quecolotajic. Je cäquiban ri aj judeyib rech cäquitz'akatisaj ri qui mac. Chuq'uisbalil c'ut xpe ri royowal ri Dios paquiwi'. Kachalal, c'o chi quieb oxib k'ij xujel ulok pa ri i tinimit. Pune' c'u man kilom ta i wäch, ix c'o pa kanima', sibalaj cäkaj cäkil i wäch. Rumal ri' xkatzucuj jas xkabano rech cujopan iwuc' che i solixic. In wa', ri Pawl, q'ui mul xintzucuj jas quinbano rech cujopan iwuc'. Are c'u ri Satanas xujuk'atij. ¿Jas chrij cu'l wi ka c'u'x? ¿Jas ri ka quicotemal? ¿Jas ri tojbal ke rumal ri chac ri ka banom? Ix ri' aretak cäpe ri Kajaw Jesus. Ix c'ut ri ka juluwem xukuje' ri ka quicotemal. Man c'u xintakej ta chi na coch'onic, xinya' nu tzij chi quincanaj na can nu tuquiel, pa Atens; xintak c'u bic ri Timotey ri kachalal. Are pataninel re ri Dios, are kach ajchac pa ri utzalaj tak tzij re ri Crist. Xkatak bic iwuc' che i pixbexic xukuje' che u ya'ic i chuk'ab pa ri i cojonic, rech c'o jun muban quieb u c'u'x rumal we c'axc'olil ri'. Ix c'ut iweta'm chi che wa' uj yo'm wi. Aretak c'ä uj c'o iwuc', ka bim ulok chiwe chi cäkarik na c'axc'olil; jas ri xc'ulmaxic, jas ri iweta'm. Rumal ri', xukuje' ri in man xink'i' ta chic ma ta quinwil i wäch. Xintakan c'ut rech quetamax ri i cojonic, we ne xixtakchi'x che mac rumal ri takchinel, man c'o ta c'u u patan ri' ri c'axalaj ka chac. Camic c'ut ri Timotey tzelejinak chi ulok iwuc', ulinak kuc'. Xutzijoj ri i cojonic xukuje' ri lok'ok'ebal i c'u'x. Xubij chke chi ri uj cujnataj chiwe ruc' utzil, xukuje' chi sibalaj quiwaj quiwil ka wäch, jas ri uj xukuje' cäkaj cäkil i wäch. Rumal ri', kachalal, pune' cäkarik c'ax, pune' uj c'o pa c'axc'olil, xcu'bi ka c'u'x rumal ri i cojonic. Aretak xketamaj chi co ix c'o pa ri i cojonic che ri Ajawaxel, xpe na chuk'ab pa ri ka c'aslemal. ¿Jas lo cäkabano rech cäkamaltioxij che ri Dios ri nimalaj quicotemal ri c'o pa kanima' chuwäch ri Dios rumal iwech? Sibalaj cäkata' c'u che ri Dios, chi chak'ab chi pa k'ij, chi cäkil i wäch, rech cäkaya' ri rajawaxic chiwe che u tz'akatisaxic ri i cojonic. Are' ri Dios ka Tat xukuje' ri Kajaw Jesus cuc'am ka be, rech cujopan na iwuc'. Ri Ajawaxel chunimarisaj ri lok'ok'ebal i c'u'x, rech sibalaj quilok'ok'ela' na iwib, rech sibalaj quebilok'ok'ej na conojel ri winak, jas ri uj quixkalok'ok'ej. Jeri' sibalaj c'o u chuk'ab ri iwanima', man c'o ta etzelal cäriktaj chiwij, ix tastalic tak winak chuwäch ri Dios ka Tat, aretak cäpe ri Kajaw Jesus e rachilam conojel ri tastalic tak winak ri e rech. Xuwi chi c'u wa' quinbij, kachalal: Quixkabochi'j, quixkapixbej chi jas ri xkabij chiwe chi quiban na pa ri i c'aslemal, chi quiban na ri jastak ri cäkaj chuwäch ri Dios, je chibana'. Je cätajin quiban camic. Sibalaj chibana' ba' amak'el. Iweta'm c'ut jachique tak takanic xkaya' chiwe rumal ri Ajaw Jesus. Are wa' cäraj ri Dios, chi quixux tastalic tak winak, chi man quiban ta macunic cuc' ixokib achijab. Chi chijujunal chc'ol u tij puwi' ri kas u cuerp pa tastaliquil xukuje' pa nim ilic, mabe i c'u'x che qui banic e itzel tak rayinic, jacha' ri caquiban ri winak ri man queta'm ta u wäch ri Dios. C'o jun muban c'ax mawi musub ri rachalal pa we jasach ri'. Are' c'u ri Ajawaxel cätojow u q'uexel ronojel wa' che, jas ri ka bim chi ulok, jas ri xkak'alajisaj chiwäch. Ri Dios c'ut man uj u siq'uim taj rech cäkaban tz'ilalaj tak jastak, xane' rech cujux tastalic tak winak. Je c'u ri' xa apachin ri man nim ta cäril wi we tzij ri', man are' ta ri winak ri man nim ta cärilo, xane' are' man nim ta cäril wi ri Dios ri yowinak ri Ruxlabal chke. Man rajawaxic taj chi quintz'ibaj chiwe jas quiban ix kachalal che ri u lok'ok'exic iwib. Ix tijom c'u rumal ri Dios jas quibano quilok'ok'ela' iwib. Je c'u quiban cuc' conojel ri achalaxelab ri e c'o pa ronojel Masedon. Quixkabochi'j c'ut, kachalal, chi quitakej na telechinic; c'o jas mixel wi ch'u'j are chixoc il chque ri jastak iwech, chixchacun cuc' tak ri e i k'ab jas ri ka chilibem chiwe. Jeri' utz quixbin chquiwäch ri niq'uiaj winak chic, utz quixil cumal. Jeri' man c'o ta jas rajawaxic chiwe. Wachalal, quinwaj quiwetamaj jas cäquic'ulmaj na ri cäminakib, rech man quixbison taj, jas ri quebison ri jule' chic ri man c'o ta cu'lbal qui c'u'x. We cäkacojo chi ri Jesus xcämic xukuje' xc'astajic, jeri' ri Dios xukuje' quebuc'am na bic ri cäminakib ruc', ri xecojon che ri Jesus. Are c'u wa' cäkabij chiwe pa ri u tzij ri Ajawaxel: chi ri uj ri uj c'asc'oj, ri cujcanaj na can c'ä pa ri u petic ri Ajawaxel, man cujnabej ta na chquiwäch ri e cäminakib. Are ri Ajawaxel cäkaj na ulok chicaj, ruc' takanic, ruc' ri u ch'abal jun qui nimal ri tako'n aj caj, ruc' ri rok'ibal ri u trompet ri Dios. Are c'u nabe quec'astaj na ri cäminakib ri xecojon che ri Crist. C'äte ri' ri uj, ri uj c'asc'oj ri uj canajinak canok, cujc'am na bic junam cuc' ri cäminakib pa tak ri sutz' che u rikic ri Ajawaxel pa ri quiakik'. Jeri' cujc'oji' na ruc' ri Ajawaxel chbe k'ij sak. Je c'u ri', chicu'bisala' i c'u'x ruc' we tzij ri'. Man rajawaxic ta c'ut, wachalal, chi c'o jas quintz'ibaj bic chiwe che jachique k'ij cäbantaj ronojel wa'. Ix c'ut kas iweta'm chi ri u k'ij ri Ajawaxel, je u petic jas ri eläk'om chak'ab. Aretak cäquibij ri winak: “Utz uj c'olic, man c'o ta cäkac'ulmaj”, c'äte ri' cäpe na ri sachbal wächaj paquiwi' jas ri u k'oxowem ri ixok ri yawab winak. Man cato'taj ta c'ut. Are c'u ri ix wachalal, man ix c'o ta chupam ri k'ekumalil, rech quixukajbej we k'ij ri' jacha' jun eläk'om. Iwonojel ix ralc'ual ri sakil, jas ri jun cäbin pa k'ij. Man uj ta re ri chak'ab, man uj ta re ri k'eku'm. Mujwar ba' jas ri e jule' chic, xane' chujc'asc'atok, chkachomaj jas cäkabano. Are c'u ri quewaric, chak'ab quewaric. Ri quek'abaric, chak'ab quek'abaric. Ri uj c'ut ri uj re ri sakil, chkachomaj jas cäkabano. Chkacojo' ri ka cojonic xukuje' ri lok'ok'ebal ka c'u'x jas ri ajch'o'j cucoj atz'iak re ch'ich' pa ri ch'o'j, che u to'ic ri uwo u c'u'x. Chkacu'bisaj ka c'u'x chi cujcolotaj na, chkacojo' ba' jas ri ajch'o'j cucoj to'bal u jolom. Man u chomam ta ri Dios chke chi cäpe ri royowal chkij, xane' chi cujcolotaj rumal ri Kajaw Jesucrist. Ri are' xcäm rumal kech, rech we cujc'asc'atic, we cujwaric, cujc'asi' junam ruc'. Rumal ri', chicu'bisala' i c'u'x, chiyala' i chuk'ab, jas ri cätajin quibano. Wachalal, quixkabochi'j chi nimak chebiwila' wi ri quechacun tak chixo'l, ri quec'amow i be xukuje' queyo'w i no'j pa ri Ajawaxel. Sibalaj chebilok'ok'ej, rumal rech ri qui chac. Chc'ol ta jamaril chixo'l. Quixkabochi'j, kachalal, chi chiya' qui no'j ri man cäcaj taj quechacunic. Chicu'bisaj qui c'u'x ri cuban quieb qui c'u'x. Chebito' ri man c'o ta qui chuk'ab. Mäq'uistaj i c'u'x che qui to'ic conojel. Chiwila' iwib chi ma ta c'o jun cutoj che jun chic etzelal che u q'uexel etzelal. Xane', are chichuk'ubej ri u banic ri utzil amak'el, jacha' ri quiban chixo'l ix je chibana' cuc' conojel. Chixquicot amak'el. Mitanaba' ri i ch'awem ruc' Dios. Ronojel chimaltioxij che ri Dios. Are c'u wa' ri cäraj ri Dios chiwe ri ix cojoninak che ri Crist Jesus. Michup ri u k'ak' ri Uxlabaxel. Miwetzelaj u wäch ri qui tzij ri cäquik'axej tzij chque ri winak ri yo'm chque rumal ri Dios. Chitijtobej ronojel; chic'olo' ri utz. Chitasa' iwib che apachique jasach ri man utz taj. Are ri Dios ri cäyo'w jamaril chixo'l, cuban tastalic tak winak chiwe pa ronojel, cuchajij ri iwuxlabal, ri i c'aslibal, xukuje' ri i cuerp rech mata c'u jun quetzelal che ri u petibal ri Kajaw Jesucrist. Ri Dios ri xixusiq'uij are jic, cubano jas ri cubij. Kachalal, chibana' ch'awem ruc' Dios pakawi'. Chiya' rutzil qui wäch conojel che u c'utic ri lok'ok'ebal c'u'x. Quixinbochi'j chuwäch ri Ajawaxel chi quisiq'uij u wäch we wuj ri' chquiwäch conojel ri kachalal. Are ta ri Kajaw Jesucrist cuban tok'ob chiwe. In Pawl, wachil ri Silban xukuje' ri Timotey, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri comon cojonelab aj tesaloniquib, ri xa' ix jun ruc' ri Dios ri ka Tat xukuje' ri Kajaw Jesucrist. Ri Dios ka Tat xukuje' ri Ajaw Jesucrist cuban tok'ob chiwe xukuje' cuya' jamaril chixo'l. Kachalal, rajawaxic chi amak'el cujmaltioxin che ri Dios rumal iwech. Rumal rech chi cätajin cäq'uiy ri i cojonic xukuje' cätajin cänimar ri lok'ok'ebal i c'u'x chbil tak iwib. Jeri' chi cäkabij chque ri e u comon cojonelab ri Dios chi sibalaj cujquicotic rumal rech ri i banom. Rumal rech chi quich'ij ri c'ax ri cäban chiwe, xukuje' co ix tac'al pa ri i cojonic aretak quirik ri c'axc'olil. C'utbal wa' chi ri Dios suc' cubano cuk'at tzij paquiwi' ri winak. Cäril ri Dios chi ya'tal ri rajawibal chiwe. Rumal wa' quirik c'ax. Suc' chuwäch ri Dios chi cuya' c'axc'olil paquiwi' ri winak ri cäquiban c'ax chiwe. Are' c'u ri chiwe ix ri i rikom c'axc'olil, cuya' na uxlanem chiwe junam kuc', aretak ri Ajaw Jesus cäpe ulok chicaj, cuc'ut rib chkawäch e rachilam ri u tako'nib aj caj ri c'o qui chuk'ab. Cäpe na pa u xak k'ak', cutoj na u q'uexel chque ri man queta'm ta u wäch ri Dios, ri man queniman ta che ri u tzij ri Kajaw Jesus re colobal ib. Ri e are' cäquirik na ri u tojbalil ri qui mac. Cäsach na qui wäch chbe k'ij sak, quetastaj na chuwäch ri Ajawaxel, naj queya' wi na che ri u juluwem xukuje' ri u chuk'ab. Jewa' cäquic'ulmaj na aretak cäpe ri Jesus rech cänimarisax u k'ij cumal ri e tastalicalaj tak winak ri e rech, rech cäya' u k'ij cumal conojel ri xecojonic, rumal rech chi xquicojo jas ri xkak'alajisaj chquiwäch pa ri k'ij ri'. Rumal ri' amak'el cäkaban ch'awem ruc' Dios piwi', rech takal chiwe jas ri xixsiq'uix wi rumal ri ka Dios, rech quiban ronojel ri utz ri cäraj ri Dios chiwe, xukuje' quiban ruc' chuk'ab ronojel chac re ri i cojonic. Jeri' quinimarisaj ri u bi' ri Kajaw Jesucrist, xukuje' cänimarisax i k'ij rumal ri are', jas ri u beya'l ri u tok'ob ri ka Dios xukuje' ri Ajaw Jesucrist. Chrij c'u ri cäbantaj na aretak cäpe ri Kajaw Jesucrist xukuje' aretak cäkamulij kib ruc', quixkabochi'j, kachalal, chi muban quieb i c'u'x pa ri i chomanic. Mixsach rumal jun uxlabal, o rumal tzij, o rumal wuj je ta ne chi kech uj. Misach i c'u'x we quito chi petinak chic ri u k'ij ri Ajawaxel. Mixsub rumal jachin jun. C'ä majok c'ut we k'ij ri' cäpe na ri u c'ulelaxic ri Dios, aretak cuc'utunisaj rib ri itzel winak, ri c'okotajinak che ri sachbal wächaj. Ri are' cuc'ulelaj xukuje' cuwalijisaj rib chrij ronojel ri re ri Dios xukuje' chrij ronojel ri cäk'ijilaxic. Je cubano rech cät'uyi' na pa ri rachoch Dios, je ta ne Dios, cuc'ut na rib chi are Dios. ¿La ma ta cänataj chiwe chi aretak xinc'oji' iwuc', xinbij wa' chiwe? Camic c'ut iweta'm ri cäk'ilow ri u petic ri itzel winak, kas cäk'alajisax c'u na pa ri u k'ijol. Cächacun chi c'u ri c'utalic re ri etzelal; xak xuwi c'ä maja quesax na ri k'atininak camic; cuc'utunisaj c'u na rib ri itzel ri', ri cäsachisax na u wäch rumal ri Ajaw Jesus rumal ri ruxlab ri u chi', cuyojyobisaj c'u na rumal ri u ruc'upinic ri rulem. Ri achi re etzelal ri', rumal ri u chac ri Satanas cäpe na. Cäpe ruc' nimalaj chuk'ab, cuban tak etal xukuje' mayibal ri man e kastzij taj. Cuban ronojel u wäch etzelal che qui subic ri winak ri cäsach qui wäch, rumal rech chi man xquilok'ok'ej ta ri kastzij rech quecolotajic. Rumal ri' ri Dios cuya' chque chi quesubutaj rumal ri man kastzij taj, rech quecojon che ri banoj tzij, rech cäc'äjisax qui wäch conojel ri man cäquicoj ta ri kastzij, ri xkaj chquiwäch ri u banic ri etzelal. Kachalal ix lok'ok'em rumal ri Ajawaxel, rajawaxic chi amak'el cujmaltioxin che ri Dios rumal iwech. Rumal rech chi pa ri u tiquiritajic, ri Dios xixucha' rech quixcolotajic rumal ri Uxlabaxel ri cuban tastalic tak winak chiwe, rumal ri i cojonic che ri kastzij. Ri Dios xixusiq'uij rumal ri tzij re colobal ib ri cäkatzijoj, rech quirik ri u juluwem ri Kajaw Jesucrist. Je c'u ri', kachalal, co chixtac'alok, mitzokopij ri tijonic ri xya' chiwe rumal ri ka tzij xukuje' rumal ri ka wuj. Ri Kajaw Jesucrist xukuje' ri Dios ka Tat xujulok'ok'ej, xuya' cu'bisabal ka c'u'x ri man cäq'uis taj, xuya' utzalaj cu'lbal ka c'u'x rumal ri u tok'ob. Are' ri are' cucu'bisaj i c'u'x, xukuje' cuya' i chuk'ab che u bixic ronojel utzalaj tak tzij xukuje' che u banic ronojel utzalaj tak chac. Xuwi chi c'u wa' quinbij, kachalal: Chibana' ch'awem ruc' Dios pakawi', rech ri u tzij ri Ajawaxel cäjabun aninak pa ronojel c'olbal, chyok' u k'ij jas ri xc'ulmataj chixo'l. Chibana' ch'awem rech cujto'taj chquiwäch ri itzel tak winak ri e lawalo. Man conojel ta c'ut cäquechbej ri cojonic. Ri Ajawaxel are jic. Ri are' cuya' na i chuk'ab, quixuchajij na chuwäch ri itzel. Cu'l ka c'u'x chrij ri Ajawaxel chi ri ix quibano xukuje' quiban na jas ri xixkatak wi. Chixuto' ba' ri Ajawaxel che ri lok'ok'enic jacha' ri calok'ok'en ri Dios chc'ol i chuk'ab pa ri Crist aretak cäpe ri rikoj c'ax. Kachalal, quintakan chiwe pa ri u bi' ri Kajaw Jesucrist, chi quitas iwib chrij apachin jun kachalal ri cubano xa jachique ri craj, man cächacun taj, ri ix iweta'm chi rajawaxic quiban iwe jas ri cäkaban uj. Ri uj c'ut, aretak xujc'oji' chixo'l, xkach'obo jas ri cäkabano, xujchacunic. Man xkatij ta ri u wa jun ri xak ta xusipaj chke. Xane' xujchacun ruc' c'axalaj chac c'ä aretak xujcosic. Xujchacun chi chak'ab chi pa k'ij, rech man xkaya' ta eka'n chrij jun chiwe. Man xkaban ta wa' rumal rech chi ma ta c'o takanic pa ka k'ab. Xane' jewa' xkabano che u c'utic chiwäch jas rajawaxic quiban ix. Aretak xujc'oji' iwuc', je xujtakan wa' chiwe, chi we c'o jun man cäraj taj cächacunic, mawa'ba'. Ka tom c'ut chi jujun chixo'l man c'o ta u beya'l ri qui c'aslemal, man quechacun taj, xane' cäquinim quib pa ri jastak que ri niq'uiaj chic. Cujtakan chque ri winak ri je cäquibano, xukuje' quekapixbej pa ri u bi' ri Ajaw Jesucrist chi chechacun ruc' quicotemal, xa' jun chec'ol wi, chquitija' ri kas qui wa. Ri ix c'ut, kachalal, mäq'uistaj i c'u'x che u banic ri utzil. We c'o jun man cunimaj ta ri ka tzij pa we wuj ri', chicojo' retal wa', miwachilaj, rech cäq'uixic. Miban c'u i c'ulel che, xane' chipixbej je jas ri quiban che jun iwachalal. Are ba' ri Ajawaxel re jamaril chuya' jamaril chixo'l amak'el pa ronojel. Chc'ol ri Ajawaxel iwuc' chi nimalaj iwonojel. In Pawl quinya' rutzil i wäch ruc' ri nu k'ab. Are wetal wa' pa ronojel wuj ri quintz'ibaj chiwe. Je quintz'ibam wa'. Are ri Kajaw Jesucrist cuban tok'ob chiwe chi nimalaj iwonojel. Ri in Pawl, in u takom ri Jesucrist, jas ri xtakan wi ri Dios ri ka Colonel xukuje' ri Kajaw Jesucrist. Chrij c'u ri are cu'l wi ka c'u'x. Quintz'ibaj we wuj ri' chawe, Timotey, kas at nu c'ojol pa ri cojonic. Ri Dios Tataxel xukuje' ri Crist Jesus ri Kajaw cuban tok'ob chawe, quel u c'u'x chawe, xukuje' cuya' jamaril chawe. Xatinbochi'j chi catcanaj can pa Epes aretak xinbe pa Masedon, rech cattakan chque jujun chi mäquiya' jule' tak tijonic chic, chi mäquiya' qui k'ij ri jo'sanic o qui cholajil ri qui bi' ri e qui mam ri winak ri man c'o ta qui q'uisic. We jastak ri' xak quequiyac tak chomanic ri man c'o ta u patan, man quequito' ta che u banic ri chac ri u yo'm ri Dios chque rumal ri cojonic. Ri q'uisbal c'u u tza'm ri takomal are ri lok'ok'ebal c'uxaj ri q'uiyinak pa jun josok'alaj c'uxaj, pa jun utzalaj etamabal c'uxaj, xukuje' pa jun cojonic ri man xak ta quieb u wäch. Jujun c'ut xquijal qui be chrij wa', xquiya' canok, xquiya' qui k'ij tak ri tzij ri man c'o ta qui patan. Are ta cäcaj quebux ajtijab che ri pixab, man cäquich'ob ta c'u ri cäquibij. Pune' co cäquibij chi kastzij, man cäquich'ob taj. Keta'm chi ri pixab utz, we colom u cojic. Keta'm c'u wa', chi man yo'm ta ri pixab chque ri suc' tak winak, xane' chque ri itzel tak winak, ri man cäquiya' ta quib pa takic, ri man e k'ijilal ta Dios, ri e ajmaquib, ri winak ri man e tastalic taj, ri man cäquiya' ta u k'ij ri Dios, ri e cämisal tak qui tat qui nan, ri e cämisal achijab, ri cäquiban macunic cuc' ixokib achijab, ri achijab ri cäquiban ixok che jun cach' achi, ri eläk'al tak winak, ri e banal tak tzij, ri man cäquiban ta ri qui bim ruc' kastzij, xukuje' chque conojel ri cäquiban apachique jasach chic ri man je taj cubij ri utzalaj tijonic ri man c'o ta etzelal che, jas ri cubij ri tzij re colobal ib ri nim u k'ij, ri u tzij ri Dios ri cänimarisax u k'ij. Are utzalaj tak tzij wa' ri in takom che u tzijoxic. Quinmaltioxin che ri Crist Jesus ri Kajaw, ri xyo'w nu chuk'ab, rumal rech chi jic xinrilo, xinucoj c'u che pataninel re. Nabe in xinwetz'bej u wäch ri Dios, xinyok'o, xukuje' xinban c'ax chque ri e rech. Ri Dios c'ut xel u c'u'x chwe, rumal rech chi majok quincojonic, rumal ri' man xinch'ob taj jas ri xinbano. Sibalaj xtz'ebex c'ut ri u tok'ob ri Kajaw, xukuje' ri cojonic xukuje' ri lok'ok'ebal c'uxaj ri e c'o pa Crist Jesus. C'o jun tzij ri cuya' cäcu'bi ka c'u'x chrij, takal c'u che ri tzij chi cäcoj cumal conojel: chi ri Crist Jesus xpe cho ri uwächulew che qui colic ajmaquib, in c'u ri' nim na ri nu mac chquiwäch conojel. Rumal c'u ri', xel u c'u'x chwe, rech nabe cuc'utu chi xucuy ri nu mac. Jeri' xinil cumal niq'uiaj winak chic, rech cäquiban que jas ri xinban in, quecojon na che, rech cäc'oji' junalic qui c'aslemal. Ri Dios are ri Ajawinel chbe k'ij sak, man cäsach ta u wäch, man quilitaj ta u wäch. Ri are xa' jun Dios, man c'o ta chi jun. Chnimarisax u k'ij, chyok juluwem che amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok. Nu c'ojol Timotey, quinjach we takanic ri' pa a k'ab, rech cacoj a chuk'ab che ri utzalaj ch'o'j, jas ri bim ulok chawij cumal ri xquik'axej ri u tzij ri Dios chke. Chajiquiba' ri a cojonic, chabana' ronojel rech cana' pa awanima' chi man c'o ta etzelal a banom. E c'o jujun man xcaj taj xquiban wa', xetzak c'ut, xquiya' can ri qui cojonic. Jujun chque wa' are ri Imeney xukuje' ri Alejandr. Xebenjach ri e are pa u k'ab ri Satanas, rech cäquetamaj chi mäquetz'bej u wäch ri Dios. Nabe, catinpixbej chi quiban ch'awem ruc' Dios. Quiban bochi'nic, tz'ononic xukuje' maltioxinic paquiwi' conojel ri winak. Chibana' ch'awem ruc' Dios paquiwi' ri ajawinelab paquiwi' conojel ri e k'atal tak tzij rech cujcuinic cujc'oji' pa utzil xukuje' pa jamaril nim kila' wi ri Dios ruc' jun c'aslemal ri kas utz quilic. Are c'u utz wa' xukuje' cäkaj chuwäch ri ka Colonel Dios; ri Dios cäraj chi quecolotaj ri winak chi nimalaj conojel, xukuje' chi cäquetamaj ri kastzij. Xa' c'u jun Dios c'olic, xukuje' xa' jun ch'awenel paquiwi' ri winak chuwäch ri Dios, are jun achi, ri Crist Jesus. Rumal rech chi xujach rib ri Jesucrist pa u k'ab ri cämical che u tojic ri rajil ri colobal ib chque conojel, jas ri u cholajil ri k'alajisanic ri xya' pa ri kas u k'ijol. In cojom che tzijonel xukuje' takom. In cojom che qui tijoxic ri man aj judeyib taj che ri cojonic xukuje' che ri kastzij. Quinbij ri kastzij, man quinban ta tzij. Quinwaj c'ut chi ri winak pa conojel c'olbal cäquiban ch'awem ruc' Dios chequiwalijisaj ri qui k'ab ruc' jun ch'ajch'ojalaj canima', man c'o ta oyowal mawi c'ulelam tak ib. Xukuje' quinwaj chi ri ixokib utz catz'iakixic quib caquibano, ruc' jicomal, xukuje' cuc' atz'iak ri man nimak ta cajil. Chi ri ixokib macoc'owisaj u suc'umaxic ri qui wi', mequicoj wikbal ri pakal cajil jacha' ri k'an puak xukuje' ri tak perl, mawi chequicoj ta atz'iak ri sibalaj pakal cajil. Xane' ruc' utzalaj tak chac, jas ri ya'tal chque ri ixokib ri cäquik'ijilaj ri Dios. Rajawaxic chi ri ixokib cäquita' ri tijonic ruc' nimanic pa ronojel, mech'awic. Ri in man quinya' ta che jun ixok chi quebutijoj achijab, mawi cätakan paquiwi', xane' rajawaxic xak jun quec'oji' wi. Rumal rech chi are nabe xban ri Adan, c'äte ri' ri Eva. Xukuje' ri Adan man are ta ri xsubutajic, xane' are ri ixok xsubutajic, xtzak pa mac. Ri ixok cacolotaj c'u na cumal ri ralanic xukuje' we caken chupam ri cojonic, chupam ri lok'ok'enic, xukuje' chupam ri u tasic rib man cutakej ta chi c'u ri macunic, c'o c'u u tij puwi' chbil rib. Kastzij wa' ri quinbij: We c'o jun ri cäraj cäcoj che solinel que ri comon cojonelab, utzalaj chac ri' cäraj. Rajawaxic ba' chi ri solinel man c'o ta cätzujux wi, xa' jun ri rixokil, cuchomaj jas ri cubano, utz ri u chomanic, suc'umam, cuya' okxanibal chque ri winak, cäna'w che qui tijoxic ri winak, man u nak'atisam ta rib che k'abaric mawi yacal ch'o'j, xane' banal utzil, aj jamaril xukuje' man benak ta ranima' che u lok'oxic puak. Utz cubano cätakan paquiwi' ri e aj uwo rachoch, cänimax cumal ri e ralc'ual, nim quil wi cumal. We c'u c'o jun man reta'm ta ruc'axic ri rachoch, ¿jas ta c'u lo cuban che rilixic ri u comon cojonelab ri Dios? Rajawaxic chi man c'ac' cojonel taj, rech munimarisaj rib, makaj ne ri c'okonic puwi' jas ri xkaj puwi' ri itzel. Xukuje' rajawaxic chi utz quil wi cumal ri winak rech man c'o ta yok'bal re, rech man cächap ta rumal ri itzel. Jeri' xukuje' ri pataninelab, rajawaxic chi nim quebil wi, xa' quieb metzijonic, man quek'abar taj, man cäquitzucuj ta q'uixbalalaj ch'äcoj. Rajawaxic kas jicom ri canima' chrij ri kastzij ri uj cojoninak wi, ri k'alajisam chkawäch. Xukuje' rajawaxic cäquina' pa canima' chi man c'o ta etzelal qui banom. Xukuje' ri quecoj che pataninelab nabe chiwetamaj we utz cäquibano o man utz taj. C'äte ri' chebicojo che pataninelab we man c'o tzij tom chquij. Jeri' xukuje' ri ixokib, rajawaxic caquirik ri'jobalil, man cäquiban ta tzijtal, cäquichomaj jas cäquibano, e jic pa ronojel. Rajawaxic chi ri pataninelab chquijujunal xa' jun ri quixokil, utzalaj cuc'axic ri calc'ual xukuje' chi utz cuban che quilixic conojel ri e c'o pa rachoch. Ri pataninelab ri utz cäquiban che ri qui chac, nim quebil wi na pa ri comon cojonelab xukuje' cäquetamaj u tzijoxic ri qui cojonic che ri Crist Jesus, man cäquixe'j ta quib. Cu'l nu c'u'x chi chanim quinbe awuc'. Quintz'ibaj c'u bic we jastak ri' chawe, we ne quinbeytajic, rech cawetamaj jas caban pa ri rachoch ri Dios, are wa' ri e u comon cojonelab ri c'aslic Dios, ri rakan ja xukuje' ri to'bal re ri kastzij. K'alaj chquiwäch conojel chi nim qui banic ri jastak re ri ka k'ijilanic che ri Dios: Ri Dios xc'utun chupam jun cuerp aj winak, xk'alajisaxic chi suc' rumal ri Uxlabaxel, xilitaj cumal ri tako'n aj caj, xtzijox chque tak ri tinimit, xecojon ri winak che ri e c'o cho ri uwächulew, c'ulam pa ri juluwem. K'alaj cubij ri Uxlabaxel chi pa ri q'uisbal tak k'ij, e c'o jujun cäquitas na quib chrij ri cojonic, quequitatabej na ri uxlabal ri e subunelab, xukuje' ri qui tijonic ri itzel tak uxlabal. Quequitatabej na achijab xa quieb qui wäch ri xak e banal tak tzij. We winak ri' man cäquina' ta chic pa canima' ri etzelal ri cäquibano, je ta ne chi abajirinak chi ri canima'. Ri e are quetakan chque ri winak chi man quec'uli' taj xukuje' chi jujun tak u wäch wa man cäquitij taj. Je cäquibij wa' pune' ri Dios u banom ri wa rech ri cojonelab xukuje' ri queta'm ri kastzij cäquitij que ruc' maltioxinic. Utz c'u ronojel ri u banom ri Dios. Man c'o ta jun jasach ri utz cätijic ri ma ta ya'tal chke, we cäkac'am ruc' maltioxinic che ri Dios, rumal rech chi cätewichitaj c'u wa' rumal ri u tzij ri Dios xukuje' rumal ri ch'awem ruc' Dios. We quebatijoj we jastak ri' chque tak ri kachalal queq'uiy c'ut cumal tak ri tzij re ri cojonic xukuje' cumal tak ri e utzalaj tak tijonic ri e a takem, at jun utzalaj pataninel rech ri' Jesucrist. Mabe awanima' cuc' tak ri puquinic ri man c'o ta qui patan ri cäquitzijoj ri winak. Are chacojo' a chuk'ab chupatanixic ri Dios. Ri u cojic ka chuk'ab ruc' ri ka cuerp xak jubik' cujuto' wi. Are c'u ri u patanixic ri Dios cujuto' na pa ronojel. C'o utzil cäkarik rumal wa' pa we c'aslemal ri' cho ri uwächulew, xukuje' pa ri c'aslemal ri cäpe na. Jic ri tzij xukuje' takalic chi cac'amowax cumal conojel. Rumal ri' cujchacunic xukuje' cujyok'ic, rumal rech chi cu'l ka c'u'x chrij ri c'aslic Dios, ri qui Colonel conojel ri winak, sibalaj are c'u na chque ri quecojonic. Chattakanok xukuje' chac'utu' we jastak ri'. Maya' chque ri winak chi cäquetzelaj a wäch xa' rumal rech chi at ac'al achi na. Xane' chatux jun c'utbal pa ronojel chquiwäch ri cojonelab, rech ri e are catquilo, cäquiban que jas ri caban at. Jeri' cäquita' ri utzalaj a tzij, cäquilo chi utz catbin pa ri a c'aslemal, chi quebalok'ok'ej niq'uiaj chic, chi c'o a cojonic, chi ch'ajch'oj ri a c'aslemal, cäquiban c'u que jas ri caban at. Are chasiq'uij ri Tz'ibatalic chquiwäch ri winak, chebapixbej xukuje' chebatijoj ri winak c'ä quinbe na awuc'. Chatoc il che ri xsipax chawe rumal ri Dios. Are yo'm chawe rumal ri u tzij ri Dios ri xk'axex chawe aretak ri tatayib ri quetakan chque ri cojonelab xquiya' qui k'ab pawi'. Chebawilij we jastak ri', chajacha' awib che qui banic; rech cäc'ut taj ri a q'uiyic chquiwäch conojel. Chawila' awib, xukuje' chawilij ri a tijonic, maya' canok. We caban c'u wa', cacol na awib, xukuje' quebacol ri catquitatabej. Co mach'abej jun nim tata', xane' chapixbej je jas ri a tat. Chebapixbej ri alabom je jas ri e awachalal. Chebapixbej ri nimak tak chuchuyib e jacha' ri a nan. Chebapixbej ri alitomab je jas ri e awana'b ruc' ch'ajch'ojil. Chebato' ri malca'nib ri kastzij c'o qui rajawaxic. We c'u c'o jun malca'n ri e c'o ral o u wi' tak u mam, rajawaxic chi nabe ri e are cäquetamaj nim cäquil wi ri malca'n aj uwo rachoch xukuje' chiquiya' rajil u q'uexel che ri qui nan qui tat qui mam. Are c'u wa' utz cäril wi ri Dios, are cäkaj chuwäch. Are ri kas malca'n, ri canajinak u tuquiel, are ri' cu'l u c'u'x chrij ri Dios, cubochi'j ri Dios xukuje' cuban ch'awem ruc' Dios chi pa k'ij chi chak'ab. Are c'u ri cutzucuj u quicotisaxic rib, cäminak wa' pune' c'aslic. Chattakan chque ri cojonelab chi chquibana' we jastak ri', rech man c'o ta etzelal cäriktaj chquij. Are c'ut ri man coc ta il chque ri e rech, kas c'u e are na ri e ralaxic, resam rib chupam ri cojonic, canimataj c'u na ri u mac chuwäch ri man cojonel taj. Xuwi chitz'ibaj ri u bi' jun malca'n ri tz'akatinak chi oxc'al (60) u junab, ri uxinak xa' jun rachajil c'olinak, ri quesax u tzijol chi utzalaj chac u banom, ri e u q'uiyisan ral, ri u yo'm okxanibal chque ri winak, ri u ch'ajom ri cakan ri cojonelab, ri e u to'm ri e c'o pa c'axc'olil, ri u banom ronojel u wäch utzalaj tak chac. Mebato' c'u ri malca'nib ri c'ä e alitomab na. Aretak c'u ri kas e qui rayibal quebutas chrij ri Crist, cäcaj quec'uli'c. Quemacun c'u ri', rumal rech chi man xca'n taj jas ri xquichi'j u banic, xquiya' c'u can ri qui cojonic. Xukuje' cäquetamaj sak'orinic, xak quebin chi' tak ja. Man xuwi ta c'u e sak'orib, xane' xukuje' e yacal tak tzijtal, cäquinim quib pa ronojel, xukuje' cäquitzijoj jastak ri man takal ta u bixic. Quinwaj ba' chi ri malca'nib ri c'ä e alitomab na chec'ulanok, chequiq'uiyisaj cal, chechacun pa ri cachoch. Jeri' man c'o ta rumal rech queyok' wi cumal ri qui c'ulel. E c'o c'u jujun malca'nib ri xquitas quib, xquiterenej ri Satanas. We c'o jun cojonel, ri e c'o malca'nib ixokib ruc', rajawaxic cuya' ri cajwataj chque, man cuya' ta wa' chquij ri niq'uiaj cojonelab chic, rech ri comon cojonelab quecuinic quequito' ri malca'nib ixokib ri kastzij c'o rajawaxic chque. Ri tatayib ri quetakan pa ri comon cojonelab ri utz ruc'axic ri qui chac cäquibano, takal chque chi sibalaj nim quebiwil wi, puwi' ronojel ri cäquitzijoj ri u tzij ri Dios xukuje' ri quetijonic. Are c'u ri Tz'ibatalic cubij: “Mach'uk ri u tza'm ri wacax ri cätajin cuban ri yak'oj.” Xukuje' cubij: “Takal che ri aj chac ri tojbal rech.” Macojo we cäban tzij chrij jun chque ri tatayib ri quetakan chque ri cojonelab, we man xilitaj ri xubano cumal quieb oxib winak. Ri man cäquiya' ta can ri mac, chak'alajisaj ri qui mac chquiwäch conojel, rech xukuje' ri niq'uiaj chic cäquixe'j quib. Catinbochi'j chuwäch ri Dios, chuwäch ri Ajawaxel Jesucrist xukuje' chquiwäch ri tako'n aj caj ri e cha'talic, chi chatakej we jastak ri', maban c'u jalan tak wächaj maya' c'u u k'ij jachin jun. Aretak caya' ri a k'ab puwi' jun ri coc che c'amal qui be ri cojonelab, maban wa' xak ruc' aninakil. Maban awe ri mac ri cuban jun chic. Chabana' ronojel rech ch'ajch'oj ri a c'aslemal. Xak c'u ne amak'el cayitz' ri a pam, xuwi mawuq'uiaj xuwi ri joron, xane' chawuq'uiaj jubik' u wa'l uva. E c'o jujun ri kas k'alaj chic ri qui mac c'ä mäjok quebe pa k'atbal tzij. E c'o jujun chic ri man k'alaj ta ri qui mac chanim, xane' c'äte cäk'alajin wa'. Je c'u wa' ri u banic ri utzil. K'alaj wa' chanim chquiwäch conojel. Pune' ta ne man k'alaj chanim ri utzil ri cäkabano, kas copan na ri k'ij ri cäk'alajinic. Conojel ri e c'o chuxe' takanic, takal chque chi nim quequil wi ri cajaw pa ronojel, rech man cayok' ta ri u bi' ri Dios mawi ri ka tijonic. E are c'u ri e c'o cajaw cojonelab, mäquetzelaj qui wäch xa' rumal rech chi cachalal quib. Xane' utz na qui patanixic chquibana', rumal rech chi ri quepatanix rumal ri utzalaj qui chac, are lok'alaj tak cojonelab wa'. Chebatijoj che we jastak ri', chebapixbej che u banic wa': We c'o jun ri jun chi wi u tijonic, ri man cucoj ta ri u tzij ri Kajaw Jesucrist, are wa' ri utzalaj tzij ri man c'o ta etzelal che, man cucoj ta ri tijonic re nimanic che ri Dios, ri are cunimarisaj rib, man c'o ta reta'm. Xane' benak u c'u'x chquij tak ri chomanic xukuje' ri tzij ri cäquichomaj ri winak. Chupam tak wa' queq'uiy wi ulok niq'uiaj etzelal ri cäquiban ri winak, je jas we jastak ri': cäpe coyowal aretak jun chic curik utzil, cäquiyac ch'o'j, cäquetz'bej u wäch ri Dios, cäquichomaj itzel tak jastak, amak'el cäquic'ulelaj quib rumal rech chi sachinak qui no'j xukuje' man c'o ta ri kastzij cuc', pa qui c'u'x chi cäquich'äc puak chrij ri nimanic che ri Dios. Nim c'ut ri cuch'äc jun we cäniman che ri Dios xukuje' cäquicot che ri c'o ruc'. Man c'o ta ka c'amom ulok cho ri uwächulew, man c'o ta c'u cujcuin che u c'amic bic. We c'u c'o ri ka wa ri katz'iak chujquicot che wa'. Are c'u ri cäcaj quek'inomaric, are ri' quetakchi'x pa mac, quetzak chupam. Quetzak pa chapbal, pa q'ui conalaj tak rayinic ri cäquiban c'ax, ri cäquiban chque ri winak chi man c'o ta chi u patan ri qui c'aslemal xukuje' cäsach qui wäch. Ruc' ri u lok'ok'exic ri puak cäq'uiy wi ulok ronojel etzelal. E c'o jujun ri sibalaj xquirayij ri puak, xesach c'ut, xquiya' can ri cojonic, xquiban q'uialaj c'ax chbil quib. At c'ut, ri at winak re Dios, chatanimaj chquiwäch we jastak ri'. Chawila' awib rech caban ri suc', catniman che ri Dios xukuje' catcojon che, quebalok'ok'ej niq'uiaj chic, cach'ij ri c'ax, manimarisaj awib. Chatija' a k'ij che ri utzalaj ch'o'j re ri cojonic. Chachapa' ri c'aslemal ri man cäq'uis taj. Che c'u wa' xatsiq'uix wi aretak xak'alajisaj ri utzalaj a cojonic chquiwäch e q'ui winak ri xquita' ri a tzij. Chuwäch ri Dios ri cuya' qui c'aslemal conojel ri jastak, xukuje' chuwäch ri Jesucrist ri xuk'alajisaj ri utzalaj u k'alajisaxic rib chuwäch ri Pons Pilat, quintakan chawe chi chanimaj we takanic ri'. Maq'uex ri takanic, chabana' ronojel rech man c'o ta etzelal cäriktaj chawij c'ä cäpe na ri Kajaw Jesucrist. Ri are cäc'ut na pa tak ri u k'ijol rumal ri Jun ri nimarisam u k'ij ri tewichi'm, ri xa' jun Ajawinel paquiwi' ri ajawinelab, ri Cajaw ri ajawib, ri xa' Jun ri man cäcäm taj, ri cäc'oji' pa ri sakil, ri man c'o ta jun cäcuinic cänakajin ruc', ri mawi ne jun winak ilowinak mawi cäcuinic cärilo. ¡Che ri are chyok wi ri nim ilic cumal conojel! ¡Ri are c'o u takanic ri man cäq'uis taj! Je chbanok. Ri e k'inomab ri e c'o cho ri uwächulew camic, chebataka' chi mäquinimarisaj quib, chi mäquicu'ba qui c'u'x chrij ri k'inomal ri man kastzij taj chi c'olic. Xane' chquicu'ba qui c'u'x chrij ri c'aslic Dios, ri yowinak ronojel ri jastak chke, sibalaj nim u yo'm chke, rech cujquicot ruc'. Chebataka' chi chquibana' utzil, chebux e k'inom pa utzalaj tak chac, chebux utzalaj tak sipanelab, mäquibij chi quech ri c'o cuc' chquijacha' chque ri niq'uiaj chic. Jeri' cäquimulij k'inomal chbil quib xukuje' cäquiyac jun utzalaj tac'alibal chque ri k'ij ri quepe na, rech cäquichap ri kastzij c'aslemal. Timotey, chachajij ri yo'm pa a k'ab. Maya' qui k'ij ri tz'ilalaj tak tzijonic ri man c'o ta qui patan. Maya' qui k'ij tak ri tijonic ri man je taj jas ri caya' at, ri xak cäbix che chi utzalaj no'j. E c'o jujun ri xquibij chi c'o qui cojonic, xesach c'ut, xquicoj jule' tijonic chic, xquiya' can ri cojonic. Chc'ol ta ri u tok'ob ri Dios iwuc'. Ri in Pawl, u takom ri Crist Jesus rumal ri u rayibal ri Dios, jas ri u beya'l ri chi'm, ri u junaxic ib ruc' ri Crist Jesus, quintz'ibaj we wuj ri' chawe, Timotey, lok'alaj nu c'ojol: are ta ri Dios Tataxel xukuje' ri Kajaw Jesucrist cuban tok'ob chawe, quel u c'u'x chawe, xukuje' cuya' jamaril chawe. Quinpatanij ri Dios, jas ri xinwetamaj ulok cuc' ri e nu mam, quinna' c'u pa ri wanima' chi man c'o ta etzelal nu banom che u patanixic. Quinmaltioxin che ri Dios rumal rech chi amak'el catnataj chwe aretak quinban ch'awem ruc' Dios chi pa k'ij chi chak'ab. Cänataj chwe ri u wa'l a wäch. Sibalaj quinwaj c'ut quinwil a wäch, rech cänojisax ri wanima' che quicotemal. Cänataj chwe chi kastzij c'o a cojonic, man xa' ta quieb u wäch. Ri cojonic ri' nabe xc'oji' ruc' ri awati't Loid, xukuje' ruc' ri a nan Eunis. Elinak chi sak chnuwäch chi xukuje' c'o awuc'. Rumal c'u ri' quinnataj chawe chi chac'astajisaj u wäch ri sipam chawe rumal ri Dios aretak xebenya' ri nu k'ab pawi'. Man u yo'm ta c'ut ri Dios chke jun uxlabal re xibriquil, xane' jun uxlabal re cuinem, re lok'ok'ebal c'uxaj, xukuje' u jiq'uic kib. Matq'uix ba' che u k'alajisaxic jas ri u banom ri Kajaw o jas nu banom in ri in c'o pa che' rumal rech ri Are'. Xane' chach'ija' awe ri c'ax wuc' in rumal rech ri tzij re colobal ib, ruc' ri chuk'ab ri yo'm rumal ri Dios, ri xujucolo ri xujusiq'uij xukuje' xutas ri ka c'aslemal che ri are', man rumal ta c'u ri ka banom, xane' rumal ri u rayinic ri u tok'ob ri u yo'm chke pa Crist Jesus, c'ä majok tak ri e k'ij junab, camic c'ut xk'alajisax ri u tok'ob chke rumal ri u petbal ri ka Colonel ri Crist Jesus. Ri are' xusach u wäch ri cämical, xuc'am ulok ri c'aslemal chi sak ri man cäq'uis ta u wäch rumal ri tzij re colobal ib. Ri Dios in u tasom rech quinya' u bixic we tzijol ri', jacha' jun takom xukuje' jun ajtij. Xukuje' rumal rech wa' quinrik we c'ax ri'. Man quinq'uix ta c'ut, rumal rech chi weta'm jachin che in cojoninak wi. Elinak chi sak chnuwäch chi c'o u cuinem che u chajixic ri nu yo'm pa u k'ab c'ä pa ri k'ij ri'. Chabij ri tzij jacha' ri xata' wuc', ri utzalaj tzij ri man c'o ta etzelal che. Chac'olo' ronojel ruc' ri cojonic xukuje' ri lok'ok'ebal c'u'x ri cäya' chke rumal ri Crist Jesus. Chachajij ri utzalaj tijonic ri yo'm pa a k'ab, ruc' ri u to'banic ri Ruxlabal ri Dios ri c'o pa kanima'. Aweta'm ba' chi conojel ri e c'o pa Asiy xinquiya' can nu tuquiel. Jujun c'ut chque are' ri Pijel xukuje' ri Hermojenes. Chel ta u c'u'x ri Ajawaxel chque ri e aj uwo rachoch ri Onesipor. Q'ui mul c'ut ri are' xuya' uxlanem chwe, man xq'uix ta c'u chwe chi ri in, in c'o pa che', in ximom ruc' tikom ch'ich'. Xane' aretak c'o ri are' pa Rom, xucoj u chuk'ab che nu tzucuxic, xinurika' c'ut. Chel ta u c'u'x ri Ajawaxel che pa ri k'ij ri'. Aweta'm ronojel ri chac ri xuban pa ri tinimit re Epes. Ri at, nu c'ojol, chatux co pa ri tok'ob ri c'o pa ri Crist Jesus. Ri nu bim chawe chquiwäch e q'ui k'alajisanelab, are ri' chajacha' chque ri e jicalaj tak winak ri xukuje' quecuin che qui tijoxic niq'uiaj chic. At c'ut chach'ija' ri c'ax junam wuc' je jas jun utzalaj rajch'o'j ri Jesucrist. Man c'o ta jun ajch'o'j ri cuputzcuyij ta rib chupam ri jastak quech ri winak; rajawaxic c'ut chi are cuban cakaj chuwäch ri xcojow che ch'o'j. Xukuje' we c'o jachin cutij u k'ij pa ri aninem, man cuch'äc ta ri tojbal ri nim u banic we ta ma ta cubano jas ri u beya'l ri aninem. Ri caticow ri ulew takal che chi are' nabe cuc'am rech ri u wächinic ri cutico. Chachomaj ri quinbij. Are c'u ri Ajawaxel catto'w na che u ch'obic ronojel. Chnataj ri Jesucrist chawe, ri rija'l ri David, ri xc'astaj chquixo'l ri cäminakib, jas ri cubij ri tzij re colobal ib ri quintzijoj. Rumal ri utzalaj tzij ri' quinrik c'ax, c'ä xinximitaj na pa che' jas jun banal etzelal. Are c'u ri u tzij ri Dios man ximom taj. Rumal ri' quinch'ij conojel ri rikoj c'ax che cutzil ri e cha'om, rech xukuje' ri e are' cäquirik ri colobal ib ri c'o pa Crist Jesus ruc' ri junalicalaj juluwem. Kastzij wa' we tzij ri': We cujcäm ruc' are', xukuje' cujc'asi' na ruc'. We cäkach'ij ri c'ax, cäya' na takanic pa ka k'ab ruc' ri are'. We man cäkak'alajisaj taj chi uj cojoninak che, xukuje' ri are' man cujuk'alajisaj taj chi uj cojonelab. We ri uj cätukar ri ka cojonic, ri Are' kas jic wi. Man cäcuin ta c'ut chi ma ta cuk'alajisaj rib chi are Dios. Chanataj wa chque. Pa ri u bi' ri Dios chata' chque chquitanaba' u yajic quib puwi' jujun tak tzij. Ri c'ulelam ib man c'o ta u patan; xane' quequiyojtajisaj ri quetatabenic. Chawila' awib rech catac'aba' awib chuwäch ri Dios, jas jun ri utz u banom che ri chac, jas jun ajchac ri man c'o ta caq'uix wi, ri suc' u banom che u ya'ic ri tijonic aj kastzij. Chak'ila' awib che ri tzijonem re we uwächulew ri' ri man c'o ta quechbex che xane' catquinim chupam ri etzelal. Ri tzijonem ri' chanim cujabuj rib chquixo'l ri winak, jas jun ch'a'c ri cutij ri cuerp. Jujun chque ri jewa' xquibano, are' ri Imeney xukuje' ri Pilet. Ri e are' xesachic, xquiya' can ri kastzij, cäquibij chi bantajinak chic ri c'astajibal, cäquituquij ri qui cojonic jujun. Pune' ba jewa' tajin caquibano, are c'u ri u tac'alibal ri Dios co tac'alic, keta'm chi kastzij rumal we tzij ri': “Ri Ajawaxel cuch'ob qui wäch ri e rech”, xukuje' ri jun tzij chic: “Ronojel winak ri cubij chi cojoninak che ri Ajawaxel, chutasa' rib chrij ri etzelal.” Pa jun nimalaj ja man xuwi ta e c'o jastak re k'an puak xukuje' re sak puak, xane' xukuje' e c'o jastak re che' xukuje' re ulew. Jujun chque ri jastak nim quebil wi, jujun chic man kas ta nim quebil wi. Jeri' xukuje' we jun cujosk'ij rib, xukuje' man cuban ta ri etzelal, are ri' nim quil wi, tastalic winak, c'o c'u u patan che ri Ajawaxel, suc'umam che ronojel u wäch utzalaj tak chac. Chatanimaj chquiwäch ri e itzelalaj tak rayinic aj c'ojolal, are chaterenej ri suq'uil, ri cojobal, ri lok'ok'ebal c'uxaj, ri jamaril, cuc' ri winak ri caquiban ch'awem ruc' Dios ri ch'ajch'oj ri canima'. Maya' c'olbal chque tak ri tzij, xukuje' ri chomanic ri man c'o ta qui patan, o ri xak cabixic. Aweta'm c'ut chi ri u banic wa' xa cuwalijisaj ch'o'j. Man takal ta che ri jun pataninel re ri Ajawaxel chi cäch'ojinic, xane' rajawaxic chi are utz chque conojel, cäna'w che ri tijonic, xukuje' cucuy ri qui mac ri winak, xukuje' ruc' manxoyil quebutijoj ri winak ri cäquic'ulelaj ri u tzij. We ne ri Dios cuya' na chque chi cäquiq'uex qui c'u'x rech cäquetamaj ri kastzij. Rech quetzelej chupam ri utzalaj qui chomanic, quebel c'u chupam ri u cämibal ri itzel, e chaptajinak c'u rumal rech cäquiban ri u rayinic. Xukuje' chawetamaj chi pa ri q'uisbal tak k'ijol, quepe na c'axalaj tak k'ij. Quec'oji' na winak ri cäquilok'ok'ej quib chquibil quib, ri cäquilok'ok'ej ri puak, ri nimak qui banic cäquiban chi quib, ri cäquiban nimal; ri itzel tak tzij u pa qui chi', ri man queniman ta chque ri qui tat qui nan, ri man cäquiya' ta maltioxinic, man ch'ajch'oj ta ri qui c'aslemal, man c'o ta lok'ok'ebal qui c'u'x, man e cuyenelab taj, e bil tak tzijtal, man cäquijic' ta quib, e c'analaj tak winak ri cäquiban qui c'ulel che ri utz, cäquijach tak cachil pa qui k'ab ri qui c'ulel, man cäquichomaj ta ri cäquibano, cäquichomaj chi nim qui banic, je'l caquina' u banic ri qui rayibal; are c'u ri u rayibal ri Dios, man cäcaj taj. Je ta ne ri c'o ri nimanic che ri Dios cuc', man cäquik'alajisaj ta c'u ri u chuk'ab: chatasa' awib mat be cuc'. Jujun c'ut chque wa' e are ri queboc pa tak ja, quequisub jujun ixokib, ri sachinak qui c'u'x ruc' ri qui mac, ri e c'amom bic rumal ronojel u wäch rayibal, ri amak'el tajin cäquetamaj tak jastak, mawi c'u quecuin che retamaxic ri kastzij. Jacha' ri xquiban ri Jans xukuje' ri Jambres aretak xquik'atij u wäch ri Moises, jeri' xukuje' ri winak ri cäquiban ri jastak ri' cäquik'atij u wäch ri kastzij. Itzelalaj tak no'j ri c'o cuc'. Rumal c'u wa' man e c'o ta pa ri cojonic. Man utz taj quel na ri qui chac. Quel na chi sak chquiwäch conojel chi man utz ta ri quechomanic, jas ri xquic'ulmaj ri e quieb ri xquik'atij u wäch ri Moises. Are c'u ri at chaterenej ri nu tijonic, ri u cholajil ri nu c'aslemal, ri nu chomam u banic, ri nu cojonic, ri nu coch'onic, ri nu lok'ok'ebal c'uxaj xukuje' ri nu chuk'ab che takanic, ri e c'axalaj tak nu c'ulelaxic xukuje' ri e nu rikoj tak c'ax. E aweta'm conojel ri xinc'ulmaj pa Antioquiy, pa Icon xukuje' pa Listr, xukuje' conojel ri e c'axalaj tak nu c'ulelaxic ri xebencoch'o; xinresaj c'ut ri Ajawaxel pa conojel wa'. Kas tzij ba' chi conojel ri winak ri kas cäcaj cäcan ri u rayinic ri Crist Jesus, cäban na c'ax chque ri e are' xukuje'. E are c'u ri e itzel tak winak, ri e subunelab, quenimataj na, cäquitakej na subunic, e subutajinak c'ut. Chabana' ba at jas ri awetamam xukuje' ri a cojom. Aweta'm c'ut jachin ruc' a tijom wi awib. Aweta'm c'ut chi aretak at ch'utin na xawetamaj ri tastalic tak Tz'ibatalic, ri cäcuin chuyic a no'j chrij ri a colic rumal ri cojonic che ri Crist Jesus. Ronojel ri Tz'ibatalic petinak ruc' ri Dios: utz che tijonic, che pixbenic, che jic'onic, che nak'atisanic che ri suq'uilal. Jeri' ri ralc'ual ri Dios yo'm ronojel ri rajawaxic che chubanic ronojel u wäch utzalaj tak chac. Chuwäch ri Dios xukuje' ri Kajaw Jesucrist, ri cuk'at na tzij paquiwi' ri c'asc'oj xukuje' ri cäminakib, cuc'ut c'u na rib cajawin na, quinya' we pixbenic ri' chawe: chak'alajisaj ri u tzij ri Dios aretak cuya' cätzijoxic xukuje' aretak man cuya' taj. Chatyajonak, chatk'ilonok xukuje' chaya' chuk'ab, chattijon ba' ruc' ronojel coch'onic. Cäpe c'u na k'ij aretak ri winak man cäquich'ij ta na ri suc'alaj tijonic. Xane' quequitzucuj na q'ui cajtij ri cäquic'ut chquiwäch jas ri cäcaj cäquito, jas ri u beya'l ri xa' qui rayibal. Cäquijech'obisaj c'u na ri qui tanibal chrij ri kastzij, are' quequitakej ri puquebal. Ri at c'ut chachomaj jas ri caban pa ronojel, chach'ija' ri c'ax, chatzijoj ri tzij re colobal ib chque ri winak, chaq'uisa' ri a chac. Ri in c'ut, xak weyem chic ri nu cämisaxic, ri jok'otaj re ri welic bic nakaj c'o wi. Nu cojom nu chuk'ab pa ri utzalaj ch'o'j, xinq'uis ri nu chac, xinchajij wib pa ri nu cojonic. Kas camic c'ut c'olotal chi apan chwe ri corona re suq'uil, ri tojbal ri cuya' na ri Ajawaxel, ri suc'alaj k'atal tzij pa ri k'ij ri'; man xak xuwi ta c'u chwe in, xane' xukuje' chque conojel ri quelok'ok'en ri u petibal. Chanim chatpe wuc' che wilic. Xinuya' c'u can ri Dems. Ri are' utz xeril na ri jastak re ri uwächulew, benak pa Tesalon. Ri Cresent benak pa Galas, xukuje' ri Tito pa Dalmas. Xuwi ri Lucax c'o wuc'. Chatzucuj ulok ri Marcux, chac'ama' ulok awuc'. Kas cajwataj c'u chwe che ri patan. Xintak bic ri Tiquico pa Epes. Aretak catpetic, chac'ama' ulok ri nu k'u' ri xinya' can pa Troas cho rachoch ri Carp. Xukuje' chebac'ama' ulok ri wuj xukuje' ri tz'um ri tz'ibam qui wäch. Ri Alejandr ri ch'ayal ch'ich', u banom q'ui etzelal chwe. Ri Ajawaxel chtojow che jas ri u chac u banom. Ri at chachajij awib chuwäch, xukuje' rumal rech chi sibalaj xuc'ulelaj u wäch ri ka tzij. Pa ri nabe to'bal wib chquiwäch ri k'atal tak tzij, mawi jun xc'oji' wuc', xane' conojel xinquiya' canok. Man quinwaj ta c'ut chi cäya' we mac ri' chquij. Are c'u ri Ajawaxel xc'oji' wuc', xuya' nu chuk'ab, rech xincuin che u tzijoxic ri tzij re colobal ib, jeri' chi xquita' conojel ri winak. Xinesax c'u pa u chi' ri coj. Xukuje' quinresaj na ri Ajawaxel pa ronojel itzelalaj chac ri cäbantaj na, quinucol na, quinuc'am c'u na bic pa ri rajawibal chicaj. ¡Chnimarisax ta u k'ij ri are' amak'el chbe k'ij sak! Je chbanok. Chaya' rutzil qui wäch ri Prisil xukuje' ri Aquil, xukuje' ri e aj uwo rachoch ri Onesipor. Ri Erast xcanaj can pa Corint. Ri Tropim yawab xinya' can pa Milet. Chatpetok chanim rech c'amajok ri nimalaj tew. Ri Eubul, ri Pudent, ri Lin, ri Claud xukuje' conojel ri kachalal cäquiya' rutzil a wäch. Ri Ajawaxel Jesucrist chc'ol ta ruc' ri awanima'. Are' ta ri Dios cuban tok'ob chiwe. Ri in Pawl, in rajchac ri Dios xukuje' takom re ri Jesucrist, rech quecojon na ri winak ri e cha'tal rumal ri Dios, rech cäquetamaj ri kas k'ijilanic che ri Dios, rech cu'l qui c'u'x chi c'o junalic qui c'aslemal, ri u bim ulok ri Dios chi cuya' na. Are ri Dios man banal ta tzij, u bim c'u ulok wa' c'ä majok cätiquitaj ulok ri uwächulew. Xuchomaj jun k'ij, xuk'alajisaj ri u tzij. Xya' ri tzij pa nu k'ab rumal ri u takanic ri ka Colonel Dios. Quintz'ibaj we wuj ri' chawe, Tit, kas at nu c'ojol pa ri cojonic, xa' junam c'ut ri ka cojonic uj quieb. Are ta ri Dios Tataxel xukuje' ri ka Colonel Jesucrist cuban tok'ob chawe, cuya' jamaril chixo'l ruc'. Xatinya' can pa Cret rech casuc'umaj ri c'ä cäraj na, rech quebacoj ri tatayib ri quetakan pa ri comon cojonelab re tak ri tinimit, jas ri xatintak wi. Rajawaxic chi ri jun ri catakan pa ri comon cojonelab, man c'o ta etzelal cäriktaj chrij xukuje' xa' jun rixokil. Rajawaxic chi ri e ralc'ual e cojonelab, ri man cätataj ta etzelal chquij, xukuje' man quewalij ta chquij ri e c'o paquiwi'. Rajawaxic chi ri solinel quech ri comon cojonelab: jicom ri u c'aslemal, rumal rech chi cächacun pa ri jastak re ri Dios. Rajawaxic man xuwi ta cuban jas ri cäkaj chuwäch, man coyowar taj chanim, man cäk'abar taj, man ch'ayanel taj, man curayij ta qui banic t'orinel tak ch'äcoj, xane' cuya' okxanibal chque niq'uiaj chic, culok'ok'ej ronojel ri utz, utz u chomanic, cuban ri suc', are tastalic winak, cätakan puwi' ri u c'aslemal. Rajawaxic chi cunimaj ri jicalaj tzij, jas ri cubij ri tijonic, rech cäcuinic quebupixbej ri winak ruc' ri utzalaj tijonic ri man c'o ta etzelal che, xukuje' cäcuin che qui ch'äquic ri winak ri cäquiban qui c'ulel che ri tijonic. E q'ui ri man cäquiya' ta quib pa takic, ri cäquibij tzij ri man c'o ta qui patan, ri quequisub niq'uiaj winak chic. E are' wa' ri aj judeyib ri cäquibij chi rajawaxic ri u kopixic ri u wi' ri qui tz'umal ri e achijab wi che quetal. Rajawaxic chi cätz'apix ri u pa qui chi'. Quequitijoj ri winak che jastak ri man ya'tal taj xa' rech cäquich'äc puak rumal. Quequituquij jujun tak ja winak. C'o jun chque ri e aj Cret, are' jun k'axal u tzij ri qui dios, ri xubij: “Ri e aj Cret conojel e banal tak tzij, e itzel tak awaj, xa' e sak'oralaj tak winak ri xak xuwi qui chomanic ri wa'im.” Ri xubij ri achi ri' are' ri kas tzij. Rumal wa' rajawaxic chi co quebe a pixbej, chebak'ila' rech kas tzij quecojonic, jicom ri canima'. Mäquiya' u k'ij ri qui jo'sanic ri aj judeyib ri man c'o ta u patan, o ri qui takanic ri winak ri cäquitas quib chrij ri kastzij. Chque ri e ch'ajch'oj ri qui chomanic, conojel ri jastak e ch'ajch'oj; chque c'ut ri man e ch'ajch'oj taj, man ch'ajch'oj taj ri qui chomanic mawi ri qui cojonic, man c'o ta jun jasach ch'ajch'oj; xukuje' ne ri qui no'jinic xukuje' ri quetamabal c'uxaj e tz'ilotajinak. Cäquibij chi queta'm u wäch ri Dios, ruc' c'u ri qui chac cäquik'alajisaj chi man je taj. Itzel quebil wi, man e nimanelab taj. Man quecuin ta c'ut cäcan ta jubik' ri utzil. Ri at c'ut, chatzijoj jastak ri takal che ri utzalaj tijonic ri man c'o ta etzelal che: chi ri nimak tatayib meyojcoric, chquirika' ri'jobic, utz chechomanok, chi c'o qui chuk'ab pa qui cojonic, pa ri lok'ok'ebal c'uxaj, pa ri ch'ijonic. Junam ri chuchuyib ri e nimak tak winak chquirika' ri'jobic, mebux banal tak tzijtal, mawi quek'abaric. Rajawaxic caquiya' utzalaj c'utbal, cäquic'am qui be ri alitomab che qui lok'ok'exic ri cachajil xukuje' ri cal, utz qui chomanic, e ch'ajch'oj pa ri qui c'aslemal, cäquiban ri qui chac cho tak cachoch, e utz, qui yo'm quib pa takic chque ri cachajilal, rech man cäyok' ta ri u tzij ri Dios. Chebapixbej xukuje' ri c'ä e alabom na rech utz quechoman pa ronojel. Kas at chatyo'w jun utzalaj c'utbal chquiwäch pa conojel ri jastak. Aretak chebatijoj, chabana' ruc' ronojel ch'ajch'ojil xukuje' ruc' ri'jobic. Utz chabana' che ri a tzijonic, rech man c'o ta etzelal cäriktaj chawij. Jeri' queq'uix ri i c'ulel, man quecuin taj cäquibij jun etzelal chkij. Chebapixbej ri pataninelab rech cäquiya' quib pa takic chque ri cajaw pa ronojel, chekaj chquiwäch, mec'ulelanic, c'o mebeläk' chque, cäquic'utu chi e jic pa ronojel, rech pa ronojel cäquic'utu chi sibalaj je'lic ri u tijonic ri Dios ri ka Colonel. Rumal rech chi ri Dios u c'utum ri u tok'ob chquiwäch conojel ri winak rech quecolotajic. Cujutijoj chi cäkatas kib chrij ri rayibal aj uwächulew xukuje' ri jastak ri man cäquiya' ta u k'ij ri Dios. Cujutijoj chi utz ri ka chomanic cäkabano, cäkaban ri suc', xukuje' cujniman che ri Dios pa ri ka c'aslemal waral cho ri uwächulew, chi cäkeyej na ri juluwemalaj u petic ri nimalaj ka Dios xukuje' ri ka Colonel Jesucrist, nim u k'ij cäpetic. Are wa' ri ka quicotemal xukuje' ri cu'lbal ka c'u'x. Ri Jesucrist xuya' ri u c'aslemal rumal kech, che kesaxic pa u k'ab ronojel etzelal xukuje' che ka josk'ixic, rech cujux rech are' xukuje' cäkacoj ka chuk'ab che u banic utzalaj tak chac. Chatzijoj we jastak ri'. Chebapixbej ri winak, chak'alajisaj chquiwäch jas ri man utz taj ri cäquibano. Chabana' wa' ruc' ronojel takanic, c'o c'u jun metzelan a wäch. Chanataj chque ri cojonelab chi cäquiya' quib pa takic chque ri k'atal tak tzij xukuje' ri c'o qui takanic, chi queniman chque ri e c'o paquiwi'. Chanataj chque chi chquisuc'umaj quib che ronojel utzalaj chac; man quequiyok' ta niq'uiaj chic, man caquiyac ta ch'o'j ruc' ri qui tzij xukuje' e banal tak utzil, chiquic'utu' quib chi e mach'ol ruc' canima' chque conojel. Xukuje' ri uj man c'o ta ka no'j nabe canok, man uj nimanelab taj, uj subutajnak, ka yo'm kib pa u k'ab ri xa' ka rayibal xukuje' ronojel u wäch jastak ri xkaj chkawäch. Xkaban etzelal, xpe koyowal we jun chic xurik utzil. Itzel xekil niq'uiaj winak chic, xukuje' itzel xujquil uj ri e are'. Aretak c'ut xpe ri ka Colonel Dios, xuc'ut chkawäch chi cuban utzil chke xukuje' quebulok'ok'ej ri winak, xujucolo, man rumal ta suc'alaj chac ri ka banom, xane' rumal rech chi xel u c'u'x chke. Xujuch'ajo, xuban c'ac' tak winak chke, jas jun alaj ne' c'äte xalaxic. Jewa' xubano rumal ri Ruxlabal ri Dios, ri xutak ulok pa kanima' rumal ri Jesucrist ri ka Colonel, ri pa u q'uiyal xuya' ri Uxlabaxel chke. Jeri' k'alajisam chic chi uj suc' chuwäch rumal ri u tok'ob, cu'l c'u ka c'u'x chi cäkechbej na ri junalic c'aslemal. Kastzij we tzij ri'. Quinwaj c'ut chi cabij we jastak ri', muban quieb a c'u'x, rech ri e cojoninak che ri Dios queboc il che qui banic utzalaj tak chac. We jastak ri' e utz chque ri winak, c'o cäquechbej chque. Maya' c'u qui k'ij ri conalaj tak chomanic xukuje' ri jo'sanic ri cabix chquij ri e i mam, mayac ch'o'j cuc' ri winak, miban ch'o'j chrij ri pixab. Man c'o ta c'u quechbex chque we jastak ri', man c'o ta qui patan. We c'o jun ri cuban chque ri cojonelab chi cäquitasala' quib, chaya' u no'j jumul camul. Mawuc'aj chic awib ruc'. Aweta'm c'ut chi ri je u banic wa' sachinak, u yo'm can ri suc'alaj be, cämacunic. Ri mac ri cubano, are cac'utuwic chi c'okotajinak. Aretak quintak bic ri Artems awuc', o ri Tiquico, chanim chatpet wuc' pa Nicopolis. Quinchomaj chi quinwoc'owisaj ri ic' re tew chila'. Chebajacha' bic ruc' utzil ri Zens ri aj pixab xukuje' ri Apols chaya' bic ri cajwataj chque. Xukuje' rajawaxic chi ri e c'o kuc' cäquetamaj queboc il che utzalaj tak chac rech cäquirik ri rajawaxic, rech c'o u patan ri qui c'aslemal, je ta ne jun tico'n cuya' u wächinic. Conojel ri e c'o wuc' cäquiya' apan rutzil a wäch. Chaya' rutzil qui wäch ri lok'alaj tak kachalal pa ri cojonic. Ri Dios chubana' tok'ob chiwe chi nimalaj iwonojel. In Pawl, in c'o pa che' rumal rech ri Crist Jesus, junam ruc' ri kachalal Timotey quintz'ibaj we wuj ri' chawe, lok'alaj Pilemon, at kach ajchac, xukuje' che ri lok'alaj kachalal chuchu' Apia, che ri Arquip ri kachil pa ri ch'o'j, xukuje' chque ri e rech ri comon cojonelab ri cäquimulij quib cho awachoch. Are ta ri Dios ka Tat xukuje' ri Ajaw Jesucrist cuban tok'ob chiwe xukuje' cuya' jamaril chiwe. Quinmaltioxin che ri nu Dios, aretak catnataj chwe amak'el pa ri nu ch'awem ruc' Dios. Nu tom a tzijol chi calok'ok'ej xukuje' c'o a cojonic che ri Ajaw Jesus. Xukuje' nu tom a tzijol chi quebalok'ok'ej conojel ri tastalic tak winak xukuje' cak'alajisaj ri a cojonic chque. Quintz'onoj c'u che ri Dios chi ri at, ri a c'amom awech ri ka cojonic, chatcuin che utzalaj qui ch'obic conojel tak ri tewichibal ri e ka rikom rumal ri Crist Jesus. Cu'l ka c'u'x xukuje' cujquicotic rumal ri lok'ok'ebal a c'u'x, rumal rech chi a yo'm uxlanem che ri canima' ri cojonelab, wachalal. Rumal ri', pune' man quinxe'j ta wib catintak che u banic jas ri rajawaxic cabano rumal rech chi in takom re ri Crist, xak c'u quitz'onoj tok'ob chawe, rumal rech chi catinlok'ok'ej. In wa' in, Pawl, in nim winak chic, camic in c'o pa che' rumal rech ri Crist Jesus, quinta' jun tok'ob puwi' ri nu c'ojol Onesimo, ri xux je ta ne nu c'ojol waral pa che'. Ri are' man c'o ta u patan chawe nabe. Camic c'ut c'o chi u patan chawe, xukuje' chwe in. Quintak bic awuc'. Chac'ulaj ba', je ta ne ri kas are' ri wanima'. Man quinwaj taj quintzokopij bic, quinwaj ta ne chi cäcanaj can wuc', rech quinupatanij che a q'uexwäch aretak in c'o pa che' rumal rech ri utzalaj tak tzij. Man c'o ta jas quinwaj quinbano ri ma ta xinta' na ri a no'j, rech ri tok'ob ri caban na chwe man xa' ta at ch'ijom che u banic, xane' caban na ruc' ronojel awanima'. Cäraj ne rumal rech wa' ri Onesimo xutas rib chawij quieb oxib k'ij, rech cäc'oji' awuc' amak'el chbe k'ij sak, cäc'oji' na awuc' man jacha' ta chic jun lok'om pataninel, xane' c'o na chuwäch jun lok'om pataninel, jun lok'alaj awachalal. Ri are' lok' chnuwäch in, sibalaj lok' c'u na chawäch at, man xuwi ta jas jun winak, xane' xukuje' jas jun awachalal pa ri Ajawaxel. Je c'u ri', we cachomaj chi in awachalal, chac'ulaj ri Onesimo je ta ne ri in. We c'o c'u jun c'ax u banom chawe, o c'o u c'as awuc', chatok'ij chwe in. In, Pawl quintz'ibaj ruc' ri nu k'ab: in quintojow na, ¡cuya' ta c'u ne ri' quinbij chawe chi a c'as awib pa nu k'ab! Je, wachalal, chabana' jun tok'ob chwe pa ri Ajawaxel. Chaya' uxlanem che ri wanima' pa ri Crist. Quinjiquiba' nu c'u'x chawij, chi canimaj ri nu tzij. Rumal ri' xintz'ibam bic awuc'. Weta'm c'ut chi coc'ow u wi' ri caban na chuwäch ri quintz'onoj chawe. Chasuc'umaj c'u apan ri wokxanibal. Cu'l c'u nu c'u'x chi rumal ri i ch'awem ruc' Dios, ri Dios cuya' na chiwe chi quinopan iwuc'. Ri Epapras cuya' rutzil a wäch, are wachil pa che' rumal rech ri Crist Jesus. Xukuje' ri Marcux, ri Aristarc, ri Dems xukuje' ri Lucax, ri e wäch tak ajchaquib, cäquiya' rutzil a wäch. Ri u tok'ob ri Ajaw Jesucrist chc'ol ta ruc' ri iwanima'. Ri Dios q'ui mul xebuch'abej can ri e ka mam ojer, q'ui qui ch'abexic xubano cumal ri k'axal tak tzij. Pa we q'uisbal tak k'ij ri' xujuch'abej rumal ri C'ojolaxel. Ri xucojo chi are' quechben conojel ri jastak, rumal c'u ri are' xebantaj ronojel ri uwächulew xukuje' ronojel ri c'olic. Rumal ri are' cäjuluw ri u juluwem ri Dios. Are u wächbal ri kas u ca'yebal ri Dios. Ri are' ruc'am ronojel ri jastak rumal ri tzij re ri u cuinem. Aretak xujujosk'ij pa ri ka mac, xt'uyi' pa ri u wiquiak'ab ri Dios ri nim u k'ij chicaj. Sibalaj xnimarisax na u k'ij chquiwäch ri tako'nib aj caj. Jeri' chi xrechbej jun bi'aj sibalaj utz na chquiwäch ri e are'. Mawi jumul xubij ta ri Dios che jun tako'nib aj caj: “At ri' ri nu C'ojol, in xatinwalc'ualaj camic;” mawi xubij ta che jun tako'n aj caj: “In quinux na jun Tataxel che, ri are' c'ut cux na jun C'ojolaxel chwe.” Xukuje', aretak xucoj ri u nabeal cho ri uwächulew, xubij: “Chi conojel ri e u tako'nib ri Dios ri e aj caj, chk'ijilax cumal.” Cubij c'u ri Dios chquij ri e tako'nib aj caj: “Cubano chi ri e u tako'n aj caj quebux je ta ne quiakik', xukuje' chi ri e pataninel rech quebux je ta ne rak' k'ak'.” Che c'u ri C'ojolaxel cubij wi: “Ri a tem re ajawibal, oh Dios, amak'el chbe k'ij sak man q'uisel taj. Bara' re suq'uil ri u bara' ri awajawinic. Alok'ok'em ri suq'uil, awetzelam c'u u wäch ri etzelal. Rumal wa' ri Dios, ri a Dios, sibalaj xuya' na quicotemal chawe at chquiwäch ri awachil, je ta ne xuya' aseit pawi'.” Xukuje' cubij ri Dios: “Ri at, Wajaw pa ri u tiquiritajic xaban ri uwächulew, xukuje' ri caj are u chac ri a k'ab. E are wa' cäsach na qui wäch, ri at c'ut cätc'oji' na. Conojel quek'elob na je jas jun atz'iak. Quebabot na je ta ne jun c'ul, quejal na je jas jun atz'iak. Ri at c'ut xak at je wi, ri a junab man e q'uisel taj.” Mawi c'u jumul xubij ta ri Dios che jun tako'n aj caj: “Chatt'uyul pa ri nu wiquiak'ab, c'ä quebenya' na ri a c'ulel che qui tac'alibal ri e awakan.” Conojel c'ut ri tako'nib aj caj, e uxlabal ri e c'o pa ri patanijic cho ri Dios e takom ulok che qui patanixic ri winak ri caquechbej ri colotajic. Rumal ri', rajawaxic chi sibalaj quekanimaj na ri jastak ri ka tom, mäkatas kib chrij. Co xtiqui can ri tzij ri tzijom ojer cumal ri tako'nib aj caj. Jachin c'ut ri man xucoj taj o man xunimaj taj xc'äjisax u wäch, jas ri takal che. E ta c'u lo ri uj, ¿jas ta cäkabano cujto'tajic, we man cujoc il che ri nimalaj tok'ob ri xuban ri Dios che ka colic? Nabe xtzijox wa' rumal ri Ajawaxel, te c'u ri' xbix chke chi kastzij cumal ri xeto'wic. Jeri' ri Dios xuk'alajisaj chi kastzij, xebuban etal, mayibal, xukuje' ronojel u wäch nimak tak chac rumal, xujach ri Uxlabaxel chque ri winak jas ri u rayibal. Man chque ta ri tako'nib aj caj ri Dios u yo'm wi takanic puwi' ri uwächulew ri cäpe na, ri cäkatzijoj. Pa jun c'olbal chupam ri Tz'ibatalic, c'o jun ri xuk'alajisaj ri u tzij ri Dios xubij: “¿Jas lo qui banic ri winak, chi canataj che la? ¿Jas lo u banic ri rija'l winak chi cachajij la? Xa' jubik' xban la che chi ch'utin na u k'ij chquiwäch ri tako'nib aj caj. Xban c'u la che chi nim u k'ij, xukuje' nim quilic, je ta ne jun corona ri xcoj la che. Ronojel xcoj la chquixe' ri rakan.” Aretak c'ut xuya' ronojel ri jastak pa takic che, man c'o ta xuya' canok ri ma ta c'o chuxe' ri u takanic, c'ä maja' c'u cäkilo chi conojel ri jastak e c'o chuxe' ri u takanic. Are c'u ri Jesus, ri xban che chi ch'utin na jubik' ri u k'ij chquiwäch ri tako'nib aj caj, cäkilo chi nim u k'ij xukuje' nim quilic, je ta ne jun corona ri cojom che. Jewa' banom che rumal rech chi xurik cämical rumal quech conojel, jas ri tok'ob ri xuban ri Dios chque. Rumal ri Dios e c'o conojel ri jastak, xukuje' conojel ri jastak e rech are'. Cäraj chi e q'ui queboc che ralc'ual xukuje' quebopan pa ri u juluwem. Rumal ri' rajawaxic xutz'akatisaj ri Crist ri qui Colonel rumal c'axc'olil. Are ri Jun ri cäbanow tastalic tak winak chque, xukuje' ri e rech ri cäban tastalic tak winak chque, ruc' ri Tataxel e elinak wi conojel. Rumal ri' ri Jesus man cäq'uix ta che u bixic chi e rachalal. Cubij c'ut: “Quintzijoj na ri bi' la chque ri wachalal, quinbixoj na pa ri u mulixic quib.” Xukuje' cubij: “Quinjiquiba' ri nu c'u'x chrij ri Dios.” Xukuje' cubij: “Chiwilampe', ri in cuc' ri alc'ualaxelab ri xebuya' ri Dios chwe.” Jas ri alc'ualaxelab c'o qui ti'jal xukuje' c'o qui quiq'uel, xukuje' ri Jesus junam xuc'am re cuc'. Je xubano, rech rumal ri u cämical, cusach u wäch ri jun ri c'o u takanic puwi' ri cämical, are wa' ri itzel. Jeri' xebutzokopij bic conojel ri e c'o pa u k'ab ri cämical pa ronojel ri qui c'aslemal xa' rumal rech chi cäquixe'j quib chuwäch ri cämical. Kastzij man are ta xebuto' ri tako'nib aj caj, xane' are xebuto' ri e rija'l ri Abraham. Rumal c'u rech wa', rajawaxic chi cajunamataj na pa ronojel cuc' ri e rachalal. Jewa' xubano rech cux qui nimal ri cojol tak tabal tok'ob chuwäch ri Dios, jic, ri quil u c'u'x chque ri winak, rech cäcäm che qui q'uexwäch che u sachic ri qui mac. Rumal c'u rech chi ri are' xurik c'ax aretak xtakchi'x che mac, cäcuin che qui to'ic ri quetakchi'x che mac. Je c'u ri', tastalic tak wachalal, ix siq'uim cuc' niq'uiaj chic chi quixux rech ri Dios. Kas chichomaj ba' ri Crist Jesus, are takom xukuje' qui nimal ri cojol tabal tok'ob re ri ka cojonic. Ri are' jic chuwäch ri Dios, ri xcojow che qui nimal ri cojol tabal tok'ob, jas xukuje' ri Moises are jic chuwäch ronojel ri rachoch Dios. Takal che ri Jesus chi nim na u k'ij chuwäch ri Moises, jas ri nim quil wi na ri xbanow ri ja chuwäch ri ja. Ronojel ja cäban rumal jachin jun. Are c'u ri xebanow conojel ri jastak, are' ri Dios. Ri Moises kastzij jic pa ronojel ri rachoch Dios, je jas jun pataninel, che u k'alajisaxic jas ri cätzijox na. Are c'u ri Crist jacha' jun c'ojolaxel, puwi' ri rachoch Dios; uj c'u ri' we ja ri', we co ka tiquibam ri jiquibam c'uxaj xukuje' ri u nimarisaxic ka k'ij che ri cu'lbal c'uxaj. Rumal ri', jas ri cubij ri Ruxlabal ri Dios pa ri Tz'ibatalic: “We quito jas cubij ri Dios camic, micowirisaj ri iwanima', jas ri xquiban ri winak aretak xetzak pa takchibal mac pa ri chaki'j uwo sak, xquiyac c'u woyowal. Are chi' ri e i mam xquiban jastak chnuwäch xa' che rilic jas quinbano, pune' xquilo cawinak junab jas ri xinban cuc'. Rumal c'u ri' xpe woyowal chque ri winak ri', xinbij c'ut: ‘Amak'el e sachinak pa canima', man e qui ch'obom ta c'u ri nu be.’ Xinbij c'u pa ri chi'nic ri kas cäban na pa ri woyowal jas ri quinban na, xinbij: ‘Man queboc ta na pa ri wuxlanem.’ ” Chiwila', wachalal, c'o jun chiwe mäc'oji' itzelalaj ranima' ri man cäcojon taj, ri cutas rib cuya' can ri Dios c'aslic. Xane' chipixbela' iwib ronojel k'ij, aretak c'ä c'o ri k'ij camic, rech c'o jun chiwe mucowirisaj ri ranima' rumal ri u subunic ri mac. Je c'ut e jacha' ri alc'ualaxelab re jun ja winak e re xa' junam ti'j xukuje' junam quic', jeri' xukuje' ri Jesus aj ti'j xukuje' aj quic' aj winak, ruc' ri u cämical xuch'äc ri cuinelalaj cämisanel, ri u bixic wa' are' ri itzel. Chkajiquiba' ka c'u'x chrij aretak c'ä cäbixic: “We quito jas cubij ri Dios camic, micowirisaj ri iwanima', jas ri xquiban ri winak aretak xquiyac woyowal.” ¿Jachin tak ri xquiyac royowal ri Dios pune' xquita' ri u tzij? Are' conojel ri xebesax ulok pa Ejipt rumal ri Moises. ¿Jachin tak chquij xc'oji' wi ri royowal ri Dios pa cawinak junab? Are' chquij ri xemacunic, ri are' xecäm can pa ri chaki'j uwo sak. ¿Jachin chque tak xubij wi ri Dios ri chi'nic ri kas cäban na, chi man queboc ta na ruc' pa ri uxlanem? Are' chquij ri man xeniman taj. Cäkil c'ut chi man xecuin taj xeboquic rumal rech chi man xecojon taj. Xbix chke rumal ri Dios chi cujoc na pa ri uxlanem. Chkaxe'j ba kib, we ne c'o jun chiwe muc'ulmaj chi man coc ta pa ri uxlanem. Ri uj xukuje' ka tom ri tzij re colobal ib junam jas ri e are'. Ri e are' c'ut man c'o ta xquechbej che ri u tatabexic ri tzij rumal rech chi man xecojon taj aretak xquitatabej. Are c'u ri uj cujoc ruc' pa ri uxlanem, ri uj cojoninak chic, jas ri xubij ri Dios: “Xinbij pa ri woyowal ruc' ri chi'nic ri kas cäban na chi man queboc ta na wuc' pa ri c'olbal ri quinuxlan wi.” Xuq'uis c'u ne ri Dios ri u chac aretak xtiquiritaj ri uwächulew. Pa jun c'olbal c'ut je cubij wa' ri Tz'ibatalic chrij ri uwuk k'ij: “Xuxlan ri Dios che ronojel ri u chac pa ri uwuk k'ij.” Jumul chic cubij ri Tz'ibatalic: “Man queboc ta na wuc' pa ri uxlanem.” Cäraj c'u na jujun ri queboc na pa ri uxlanem. Are c'u ri qui tom ri tzij re colobal ib nabe man xeboc taj rumal rech chi man xeniman taj. Rumal ri', jumul chic ri Dios xuchomaj jun k'ij, are ri camic. Oc'owinak chi q'ui junab, xubij rumal ri David, jas ri bim canok: “We quito jas cubij ri Dios camic, micowirisaj ri iwanima'.” We ta ri Josue xuya' ta ri uxlanem chque ri e aj israelib, ri Dios ma ta xutzijoj chi jun k'ij ri' ri cäpe na. Rumal ri' c'o na jun uxlanem che ri u tinimit ri Dios. Apachin c'ut ri coc pa ri ruxlanem ri Dios, are' xukuje' uxlaninak che ri u chac, jas ri Dios xuxlan che ri rech. Chkacojo' ba' ka chuk'ab rech cujoc pa ri uxlanem ri', rech man c'o ta jun cätzakic cutakej ta c'ut ri c'utbal que ri man xeniman taj. Ri u tzij ri Dios c'aslic xukuje' c'o u cuinem. C'o na u ware chuwäch apachique ch'ich' ri quieb u pa u chi'. Cuban quieb chque ri anima' ruc' ri uxlabal, cuban quieb chque ri u wiki'b ri bak ruc' ri u pa bak. Reta'm ri u chomanic xukuje' ri u rayibal ri canima' ri winak, we utz o man utz taj. Man c'o ta jun jasach banom ta cho ri uwächulew c'u'm ta chuwäch ri Dios. Conojel ri jastak e ch'anach'oj xukuje' e k'alaj chuwäch ri u bak'wäch ri Jun ri cäkabij wi na jas ri ka banom. C'o jun nimalaj qui nimal ri cojol tabal tok'ob kech uj, ri xroc'owisaj ri caj, ri Jesus u C'ojol ri Dios. Rumal ri', chkak'alajisaj ri ka cojonic, co chujtac'alok. Ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob ri c'o kuc', cäcuinic quil u c'u'x che ri ka tukaril, rumal rech chi xtakchi'x che ronojel u wäch c'ambejenic je jas ri uj, man xmacun ta c'ut. Mäkaxe'j ba' kib, chujkeb chuwäch ri tem re ajawibal rech ri u tok'ob ri Dios, rech ri are' quil u c'u'x chke, cuban tok'ob chke che ka to'ic pa ri k'ij ri rajawaxic na chke. Ronojel qui nimal ri cojol tabal tok'ob ri cha'om chquixo'l ri winak, are' cojom chuwäch ri Dios che qui q'uexwäch ri winak, rech cuya' sipanic cho ri Dios xukuje' quebucämisaj tak awaj che tabal tok'ob cho ri Dios rumal quech ri mac. Ri cojol tabal tok'ob cäcuinic quil u c'u'x chque ri man c'o ta queta'm xukuje' ri e subutajinak, rumal rech chi xukuje' ri are' tukar. Rajawaxic c'ut chi cuya' tabal tok'ob cho ri Dios man xuwi ta rumal quech ri qui mac ri winak, xane' xukuje' rumal quech ri u mac are'. Man c'o ta jun ri xak ta pa re wi coc ta pa we chac ri' ri nim u k'ij, xane' are coc ri cäsiq'uix rumal ri Dios, jas ri Aaron. Jeri' xukuje' ri Crist man xunimarisaj ta u k'ij chbil rib, che u banic rib che qui nimal ri cojol tabal tok'ob, xane' are' ri Dios, ri xbin che: “At ri' ri nu C'ojol, in xatinwalc'ualaj camic.” Jas xukuje' cubij ri Tz'ibatalic pa jun c'olbal chic: “At cojol tabal tok'ob amak'el chbe k'ij sak, jas ri u cholajil ri u beya'l ri Melquisedec.” Ri Crist, aretak xc'oji' waral cho ri uwächulew, xurak u chi', xok'ic aretak xuban ch'awem ruc' Dios. Xuban bochi'nic xukuje' tz'ononic che ri Dios, ri cäcuin che u to'ic chuwäch ri cämical. Xtataj c'ut rumal ri u nimanic. Pune' C'ojolaxel, xretamaj ri nimanic rumal ri c'ax ri xuriko. Tz'akatirinak chi c'ut, xux junalic colol quech conojel ri queniman che. Xcoj che qui nimal ri cojol tabal tok'ob rumal ri Dios, jas ri u banic ri Melquisedec. Sibalaj c'o na ri cäkabij che wa'. Sibalaj c'ax c'u u bixic, rumal rech chi ri ix beyowinak che ch'obonic. Takal chi chiwe we ta quixoc che ajtijab, rumal rech chi ojer chic ix cojoninak. Man je ta c'u wa' i banom, xane' c'ä rajawaxic quixtijox chi na jumul chque ri nabe tak takanic re ri chaplebal re ri u tzij ri Dios chi rajawaxic chi na ri leche' chiwe, man are ta ri wa. Ronojel jachin ri cutij leche', c'ä maja' cäresaj u no'j chrij ri tzij re suq'uil, rumal rech chi c'ä ch'utin na. Ri wa ri' are quech ri tz'akatinak chic qui junab. Rumal rech chi amak'el qui tijom quib, c'o chic qui no'j, quecuin che u ch'obic jas ri utz xukuje' jas ri man utz taj. Katakej ba' takenic c'ä catz'akat na ri ka junab, c'o na ri chketamaj chquiwäch ri nabe tak etamanic aj Crist. Makatakej quetamaxic ri nabe tak jastak ri e ketamam nabe jacha' ri q'uexoj c'uxaj che qui takexic ri qui banic ri chac ri quec'aman bic pa ri cämical, ri cojonic che ri Dios, ri tijonic chrij tak ri kajem pa tak ri ja', ri nak'atisabal ib che quich'ajic k'abaj, ri quic'astajic ri cäminakib xukuje' ri q'uisbal k'atan tzij. Quekaban c'u wa', we je cuya' ri Dios. Chque c'ut ri c'o jumul xquic'am ri sakilal, quinaom c'ut ri cochinic ri u yo'm ri Dios, xquita' c'ut u tzijol ri Ruxlabal ri Dios, xquina' c'ut ri u tijonic ri Dios xukuje' ri u cuinem ri k'ijol aretak cäpe ri rajawinic ri Dios, xquijech'obisaj c'u quib, man cäban ta chi cuinic chque quetzelex ruc' ri Dios, rumal rech chi cäquirip chi jumul pa que wi ri u C'ojol ri Dios, cäquesaj u q'uixbal. Ri ulew q'ui mul cäkaj ri jäb puwi'. We ri ulew cuya' jun tico'n ri c'o u patan chque ri quetajinic, c'o ri u tewichibal ri Dios puwi'. We c'u ri ulew cuya' q'uix xukuje' tzacam, ruc' ri u wächinic k'alaj chi man utz taj, c'o c'u chuxe' c'okonic. Chuq'uisbalil cäporox na. Pune' je cujtzijon wa', ka jiquibam ka c'u'x chiwij, lok'alaj tak kachalal, chi ronojel ri quiban na ix sibalaj utz na, jas ri takal chiwe ix ri ix colotajinak chic. Suc' ri Dios, man cäsach ta pa u jolom ri chac ri i banom chi xilok'ok'ej ri u bi' aretak xebipatanij ri cojonelab, xukuje' ne c'ä camic. Sibalaj cäkaj chi chijujunal quicoj i chuk'ab c'ä pa ri q'uisbal junam ruc' ri xiban nabe, rech quiwetamaj chi kastzij c'o ri cu'lbal i c'u'x, rech man quixux ta sak'orib, xane' chi quiban iwe jas ri cäquiban ri winak ri c'o qui cojonic, cäquich'ij c'u ri c'ax, cäquechbej c'u ri u bim ri Dios chi cuya' na chque. Aretak ri Dios xuban ri chi'nic che ri Abraham, man c'o ta chi jun ri nim ta na u banic cucoj ri u c'aslemal che kastzij. Rumal ri' xucoj rib che u bixic ri chi'nic ri kas cäban na. Xubij: “Kastzij sibalaj catintewichi'j na xukuje' quinya' na q'ui e awija'l.” Ri Abraham c'ut xreyej na ruc' coch'onic, c'äte ri' xurik ri xbix che. Aretak ri winak cuban ri chi'nic ri kas cäban na, cäquicoj ri u bi' jun ri nim na chquiwäch, aretak caquijiquiba' jun chi'nic ri kas cäban na, man c'o ta chi u c'ulelaxic. Rumal ri' ri Dios xch'aw ruc' ri chi'nic ri kas cäban na, che u c'utic chquiwäch ri quechben na ri u bim, chi man cuq'uex ta na ri u chomanic. Ri Dios xuya' ri u tzij xukuje' ri jicalaj tzij ri man e q'uexel taj, ri Dios man cäcuin taj cuban tzij, rumal ri' sibalaj co cucu'bisaj ka c'u'x ri uj ri cäkatzucuj ri to'bal kib xukuje' ka chapom ri eyebal ka c'u'x ri yo'm chke. Are wa' ri c'o pa ri kanima'. Co tac'alic je jas ri cätac'aban jun nim jucub, cuya' cäcu'bi ka c'u'x chrij. Are wa' coc bic c'ä chrij ri tasbal u pam ri rachoch Dios, jawije' xoc wi ri Jesus rumal kech, aretak xux c'amal ka be xukuje' qui nimal ri cojol tabal tok'ob amak'el chbe k'ij sak ri cäjunamataj ruc' ri Melquisedec. Are c'u we Melquisedec ri', rajawinel ri Salem xukuje' cojol tabal tok'ob rech ri Dios ri c'o pa ri caj. Xel ulok che u c'ulaxic ri Abraham, aretak tzelejinak chi ulok che qui ch'äquic ri ajawinelab. Xutewichi'j c'u ri Abraham. Ri Abraham xujach ri u lajujil ronojel che ri are'. Ri u bi' ri Melquisedec je quil cubij wa': “Ajawinel re suq'uil.” Are c'u ri tzij rajawinel ri Salem je quil cubij wa': “Ajawinel re jamaril.” Man c'o ta u tzijol ri u tat mawi ri u nan, mawi ri e u mam, mawi catzijox ri ralaxic, mawi ri u cämical. Junam c'ut ruc' ri u C'ojol ri Dios, cojol tabal tok'ob chbe k'ij sak. Chichomaj ba', sibalaj nim u banic ri Melquisedec. Che ri are' xuya' wi ri ka mam Abraham ojer ri u lajujil conojel ri jastak ri xumaj ulok pa ri ch'o'j. Kastzij ri e rija'l ri Levi ri queboc che cojol tabal tok'ob, yo'm takanic chque chi cäquic'am ri u lajujil ronojel pa qui k'ab ri winak, jas cubij ri pixab. Ya'tal wa' chque pune' e cachalal xukuje' e cach rija'l ri Abraham. Are c'u ri Melquisedec, pune' man rija'l ta ri Levi, xuc'am ri lajujil che ri Abraham. Xutewichi'j c'u ri Abraham ri u c'amom ri chi'nic che ri Dios. Man c'o ta jachin cac'ulelanic chi ri cayo'w ri tewichi'nic are' nim na u k'ij chuwäch ri cac'amow ri tewichi'nic. Waral ri cäquic'am ri lajujil, e winak ri e cämel. Are c'u ri tz'ibatalic cubij chi ri Melquisedec ri xuc'am ri lajujil c'ä c'aslic. Cuya' c'ut cäkabij chi ri aj levitib ri cäquic'am ri lajujil camic, kas are' xeyo'w ri lajujil che ri Melquisedec rumal rech chi ri Abraham are' ri u mam ri Levi. Ri Levi xa' c'u jun ruc' ri u mam Abraham, c'ä majok calc'ualax rumal, aretak ri Melquisedec xel ulok che u c'ulaxic ri Abraham. Ri e aj Israel xquic'am ri pixab chuxe' ri qui takanic ri levitib ri e cojol tabal tok'ob, e are' rija'l ri Aaron. We ta ba' ronojel xuban tz'akat cuc' ri e are', ma ta rajawaxic ri' chi cäwalij ta jun cojol tabal tok'ob chic jas ri cäjunamataj ruc' ri Melquisedec, ri man cäjunamataj taj ruc' ri Aaron. We queq'uextaj c'u ri cojol tabal tok'ob, rajawaxic xukuje' u q'uexic ri pixab. Are c'u ri Kajaw ri je cäbix wa' chrij, jun chi wi ri ramak' aj Israel ojer, ri man c'o ta jun chque ri ramak' oquinak che cojol tabal tok'ob. K'alaj c'ut chi ri Kajaw, ri ramak' ojer are ri Juda. Man c'o ta c'u jas xubij ri Moises chque ri e ramak' ri Juda chi queboc che cojol tabal tok'ob. Are c'u sibalaj k'alaj na, we cäwalij jun cojol tabal tok'ob chic jas ri Melquisedec, ri man cojom ta rumal ri pixab ri cubij jachique ija'lil rajawaxic cäpe wi, xane' rumal ri u cuinem ri c'aslemal ri man q'uisel taj. Cäk'alajisax c'u chrij rumal ri Dios: “At cojol tabal tok'ob amak'el chbe k'ij sak, ri cäjunamataj ruc' ri Melquisedec.” Kastzij ri ojer takanic xchup rumal rech ri u tukaril, man c'o ta u patan. Man c'o ta xtz'akatisax rumal ri u pixab ri Moises. Xpe c'u jun cu'lbal ka c'u'x ri sibalaj utz na, rumal wa' cujkeb ruc' ri Dios. Ri Dios xujiquiba' u bixic wa' ruc' jun chi'nic ri kas cäban na. Ri niq'uiaj e cojol tabal tok'ob man ruc' ta qui bixic jun chi'nic ri kas cäban na xeboc che cojol tabal tok'ob. Aretak xcoj ri Ajawaxel, xban jun chi'nic ri kas cäban na. Ri Dios xubij che: “Xubij ri Ajawaxel ruc' chi'nic ri kas cäban na, man cuq'uex ta c'u ri u chomanic: ‘At cojol tabal tok'ob chbe k'ij sak.’ ” Je c'u ri' ri Jesus are' ri cajiquiban jun c'ulwächinic ri utz na chuwäch ri nabe. Sibalaj e q'ui e oquinak can che cojol tabal tok'ob, xak xeboc'owic, rumal rech chi chquijujunal xecämic, man xec'oji' ta q'ui junab. Are c'u ri Jesus, rumal rech chi cäc'oji' amak'el chbe k'ij sak, oquinak che cojol tabal tok'ob, ri man k'axal taj. Jeri' cäcuin che qui colic chbe k'ij sak ri winak ri quekeb ruc' ri Dios rumal are', rumal rech chi c'asal amak'el rech cubochi'j ri Dios paquiwi'. Je qui nimal ri cojol tabal tok'ob wa' ri rajawaxic chke: tastalic man c'o ta retzelal, ch'ajch'oj, u tasom rib chquij ri e ajmaquib, walijisam sibalaj c'u chicaj na c'o wi che ri caj. Man rajawaxic ta che chi ronojel k'ij cucämisaj ta jun awaj che tabal tok'ob cho ri Dios nabe paquiwi' ri u mac ri are', te c'u ri' paquiwi' ri qui mac ri winak, jas cäquiban ri niq'uiaj e cojol tabal tok'ob. Xa' c'u jumul chbe k'ij sak ri Jesus xuya' tabal tok'ob, aretak xuya' ri u c'aslemal cho ri ripibal. Ri u pixab ri Moises quebucoj jacha' che qui nimal cojol tabal tok'ob achijab ri man e tz'akat taj, are c'u ri chi'nic ri kas cäban na ri xuban ri Dios, ri c'äte xbanic aretak bantajinak chic ri pixab, cucoj che qui nimal cojol tabal tok'ob ri u C'ojol, ri bantajinak che chi tz'akatinak che chbe k'ij sak. Ri u c'u'x ri ka bim are wa': Chi je u beya'l wa' ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob ri kech uj xt'uyi' chicaj pa ri u wiquiak'ab ri u tem ri Dios re ajawibal, ri nim u k'ij ri c'o pa ri caj, are c'u cojol tabal tok'ob ri cäpatanin pa ri kas k'ijilabal ri xban rumal ri Ajawaxel, man rumal ta winak. Ronojel qui nimal ri e cojol tak tabal tok'ob cojom che qui ya'ic sipanic xukuje' tabal tak tok'ob. Je c'u ri' ri Jesucrist rajawaxic chi xukuje' ri are' c'o jas cuya'o. We ta c'o ri Jesucrist cho ri uwächulew, ma ta cojol tabal tok'ob ri'. C'ä e c'o c'u na cojol tabal tok'ob ri cäquiya' sipanic jas ri cubij ri pixab. E are c'u wa' quepatanin pa jun k'ijilabal ri xa' e u wächbal xukuje' e u mu'jal ri c'o chicaj. Jas ri xbix che ri Moises aretak xa' co'l man cuchaplej u banic ri Lic'om Rachoch Dios re Rikoj ib: “Chawila', chabana' ronojel jas ri u wächbal ri xc'ut chawäch pa ri juyub.” Are c'u ri camic ri Jesus u c'amom jun chac ri sibalaj nim na u k'ij chuwäch ri qui chac ri e cojol tabal tok'ob. Are' ri cojol tzij re jun c'ulwächinic ri utz na chuwäch ri c'ulwächinic ri xc'oji' can cuc'. Ri c'ulwächinic re camic tiquibam paquiwi' chi'nic ri e utz na chuwäch ri c'ulwächinic re nabe. We ta ri nabe c'ulwächinic junam ta xel ruc' ri u chomanic ri Dios, ma ta xajwataj ta chi ri' ri ucab c'ulwächinic. Xubij c'u ri Dios aretak xuk'alajisaj ri qui mac ri winak: “Cächa' ri Ajawaxel: ‘Chiwilampe', quepe na ri k'ij, aretak quinban na jun c'ac' c'ulwächinic ruc' ri Israel xukuje' ruc' ri Juda. We c'ulwächinic' man je taj jas ri xinban cuc' ri e qui mam pa ri k'ij aretak xebenc'am che ri qui k'ab che quesaxic ulok pa Ejipt; rumal c'u rech chi ri e are' man xquitz'akatisaj taj ri nu c'ulwächinic, ri in xebenya' canok,’ cächa' ri Ajawaxel. ‘Oc'owinak chic ri k'ij ri', are' wa' ri c'ulwächinic ri quinban na cuc' ri e aj Israel,’ cächa' ri Ajawaxel: ‘Quebenya' na ri nu pixab pa ri qui chomanic, pa ri canima' quintz'ibaj wi na. In quinux qui Dios are c'u ri e are' quebux na nu tinimit. Man quequitijola' ta chi na chquijujunal ri cachalal rech cäquich'ob u wäch ri Ajawaxel. Rumal rech chi conojel cäquich'ob na nu wäch, chi e ch'utik chi e nimak. Ri in c'ut man quinc'äjisaj ta na qui wäch rumal rech ri etzelal ri qui banom, man quenataj ta chic ri qui mac xukuje' ri quetzelal chwe.’ ” Aretak ri Dios cubij chi c'o jun c'ac' c'ulwächinic, cuban k'e'l che ri nabe. Are c'u ri cabixic chi k'e'l chic, cutakej c'u k'elobic, chanim cäsach na u wäch. Ri nabe c'ulwächinic xec'oji' u cholajil che ri k'ijilanic, pa jun k'ijilabal c'ut aj uwächulew. Jewa' ri u suc'umaxic ri Lic'om Rachoch Dios re Rikoj ib. Pa ri nabe u tasbal ri Lic'om Rachoch Dios xec'oji' wi ri tzuc'ulibal, ri mexa xukuje' ri caxlanwa ri e cojom cho ri Dios. Ri nabe u tasbal ri Lic'om Rachoch Dios cäbix Tastalic C'olbal che. Chrij ri ucab tasbal, xc'oji' wi jun k'ijilabal ri cäbix Sibalaj Tastalicalaj C'olbal che. Chila' xc'oji' wi jun porobal coc'al re k'an puak, xukuje' ri u caxa ri c'ulwächinic. Ri u caxa ri c'ulwächinic ronojel ch'ukutal rij che k'an puak. Chupam c'u wa' xc'oji' wi jun tzima re k'an puak ri xc'oji' wi ri jaswa', ri u ch'imiy ri Aaron ri xtuxic, xukuje' ri tz'alam tak abaj ri tz'ibam wi ri c'ulwächinic. Puwi' ri u caxa ri c'ulwächinic e c'o wi ri qui wächbal ri aj cajalaj tak to'banelab ri e c'o qui xic' ri xemujisan puwi' ri tz'apibal. We jastak ri' man cuya' taj quetzijox camic chquijujunal. Je c'u banom chque we jastak ri', amak'el queboc ri cojol tabal tok'ob pa ri nabe u pam ri Lic'om Rachoch Dios rech catz'akat ri k'ijilanic cho ri Dios. Pa ri ucab c'u u pam ri Lic'om Rachoch Dios, xa' jumul pa ri jun junab coc ri qui nimal ri e cojol tabal tok'ob chupam. Aretak coc bic, rajawaxic chi ruc'am quic' ri cuya' chuwäch ri Dios rumal quech ri u mac ri are' xukuje' rumal quech ri qui mac ri winak. Jeri' ri Ruxlabal ri Dios cuc'utu' chi, aretak c'ä cäc'oji' na ri nabe u tasbal ri k'ijilabal, ri be ri coc chupam ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal c'ä maja' catortajic. Are c'u ri' c'ambal no'j pa ri k'ij camic. Ri winak ri cäquiya' sipanic xukuje' quequicämisaj awaj che tabal tok'ob cho ri Dios, man cuya' ta rumal ri qui k'ijilanic cäquina' pa ri canima' chi ma ta c'o qui mac, rumal rech chi xak takanic wa' chquij jastak ri quebilitajic, chrij ri wa, ja' xukuje' q'ui qui wäch ch'ajanic. Ri xuwi c'o qui patan aretak c'ämajok chuban ri Dios ri q'uextajem. Aretak c'u petinak chic ri Crist, ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob, ri cojom paquiwi' ri utzalaj tak jastak ri quepe na. Cäpatanin pa ri k'ijilabal ri nim na u banic, ri sibalaj tz'akat, ri man banom ta rumal qui k'ab ri winak; quel cubij wa' chi man aj uwächulew taj. Ri Crist xoc pa ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal man rumal ta qui quiq'uel ama'ib tak q'uisic' mawi ri quech ri alaj ama'ib tak wacax, xane' rumal ri u quiq'uel ri are'. Xa' jumul oquinak chbe k'ij sak, bantajinak chic ri junalic kacolotajic. Kastzij chi ri qui quiq'uel ri ama'ib tak wacax xukuje' tak q'uisic, xukuje' ri e u chajil ri ati't wacax ri canicowisax puwi' ri porobal, ri e chicom paquiwi' ri e tz'ilobitajinak, e c'o qui cuinem che qui tasic xukuje' che qui ch'ajch'ojisaxic chquij, ¡e ta c'u lo ri u quiq'uel ri Crist, ri xuya' rib rumal ri junalic Uxlabaxel, man tz'ajtajinak taj chuwäch ri Dios, quebujosk'ij na ri retamabal ka c'u'x ruc' ri quesaxic ri cäminak tak chac, rech cäkak'ijilaj ri c'aslic Dios! Rumal ri' ri Crist are ri ch'awenel aj jun c'ac' c'ulwächinic, rech ri e siq'uitalic caquic'am ri junalic echbal ri chi'talic, camic c'ut cäminak ri are' che quesaxic ri macaj ri e ban tajinak chuxe' ri nabe c'ulwächinic. Jawije' c'u ri c'o wi jun c'ulwächinic, rajawaxic cäk'alajisaxic chi xcäm ri jun ri xbanow ri c'ulwächinic. Rumal ri cämical co cätiquibax ri c'ulwächinic. Man c'o ta c'u u patan aretak c'ä c'asal ri xbanow ri c'ulwächinic. Rumal ri' ri nabe c'ulwächinic xukuje' xjekebax ruc' quic'. Ri Moises, xebutzijoj conojel ri takanic re ri pixab chque conojel ri winak, xuc'am ri qui quiq'uel ri alaj tak ama'ib wacax xukuje' ri ama'ib tak q'uisic', xarachilaj ja', quiäk rismal chij ruc' u k'ab juwi' mesbal re hisop, xuchiquicha' ri u wujil ri pixab xukuje' conojel ri winak. Xubij c'u chque: “Are' wa' ri u quiq'uel ri c'ulwächinic ri u yo'm wi takanic ri Dios chiwe.” Junam xukuje' cuchiquicha' ri quic' puwi' ri Lic'om Rachoch Dios xukuje' paquiwi' conojel ri chacubal ri cäcoj che k'ijilanic che ri Dios. Xa' co'l man conojel ri jastak rajawaxic quejosk'ix ruc' quic', jas ri cubij ri pixab, we man cäturuwisax quic', man cäsachtaj ta ri macaj. Rajawaxic c'ut chi ri qui wächbal ri jastak aj chicaj quejosk'ix rumal ri qui cämisaxic awaj che tabal tok'ob cho ri Dios. Are' c'u ri jastak aj chicaj quejosk'ix rumal jun tabal tok'ob ri utz na chuwäch ri qui cämisaxic tak awaj. Man xoc ta ri Crist pa ri k'ijilabal ri banom che qui k'ab ri winak, u wächbal ri kas k'ijilabal. Xane' xoc pa ri caj, camic c'ut cutac'aba' rib chuwäch ri Dios che ka q'uexwäch. Ri qui nimal ri cojol tabal tok'ob coc pa ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal chujunab ruc' quic', ri man u quiq'uel ta ri are'. Are c'u ri Crist man cuya' ta ri u c'aslemal q'ui mul che tabal tok'ob. We ta jeri', ri Crist xajwataj ta ri' chi u rikom ta c'ax q'ui mul kas pa ri u tiquiritajic ri uwächulew. Man je ta c'ut, xane' camic xa' jumul xutac'aba' rib aretak cätajin cäq'uis ri k'ij junab, ri Crist xuya' ri u c'aslemal che tabal tok'ob che u sachic ri macaj. K'atom c'ut paquiwi' ri winak chi xa' jumul quecämic, chwi chi c'u wa' ri k'atan tzij, jeri' xukuje' ri Crist xa' jumul xya' che tabal tok'ob che resaxic ri qui mac ri e q'ui. Chucamul cäpe na, man che ta quesaxic ri macaj, xane' che qui colic ri winak ri queyem ri are'. Are c'u ri pixab, ri xa' qui mu'jal ri utzalaj tak jastak ri quepe na, man are ta ri kas qui ca'yebal. Rumal ri', ri pixab mawi jumul cäcuin che u banic tz'akat chque ri winak ri quekeb chuwäch ri Dios cumal ri tabal tak tok'ob ri queya' chujunab. We ta ri pixab xcuintaj che u banic tz'akat chque, xquitanaba' ta qui ya'ic tabal tak tok'ob, rumal rech chi e josk'im ta chic xukuje' cäquina' ta ri' pa ri canima' chi man c'o ta chi qui mac. Rumal c'u ri qui ya'ic ri tabal tak tok'ob quenataj ri mac tak chque chujunab. Man cäcuin ta ri qui quiq'uel ri alaj tak ama' wacax xukuje' ri ama' tak q'uisic' che quesaxic tak ri macaj. Rumal ri', aretak ri Crist xpe cho ri uwächulew, xubij che ri Dios: “Man caj ta la tabal tok'ob, mawi sipanic, xane' xsuc'umaj la jun cuerp chwe. Man quekaj ta chwäch la ri quichajirisaxic tak ri awaj xukuje' ri quicämisaxic tak ri awaj che tabal tok'ob che resaxic ri macaj. Te c'u ri' xinbij: ‘Chilampe la, quinpe che u banic ri rayibal la, oh Dios, jas ri tz'ibatal chwij pa ri wuj.’ ” Nabe cubij chi ri Dios: “Man cäraj taj ri tabal tok'ob o ri qui ya'ic tak awaj o ri qui poroxic tak awaj che resaxic ri mac, mawi quekaj chuwäch. Jewa' cubij pune' ri pixab cätakanic chi queya' we jastak ri'.” Te c'u ri' cubij: “Chilampe la, quinpe che u banic ri rayibal la, oh Dios.” Aretak jewa' cubij, cuchup ri tabal tok'ob que awaj che u tac'abaxic jun jasach chic. Rumal ri u rayibal ri Dios, banom tastalic tak winak chke, rumal rech chi ri Jesucrist xuya' ri u cuerp xa' jumul chbe k'ij sak. Ronojel cojol tabal tok'ob cutac'aba' rib ronojel k'ij che k'ijilanic, jewa' cubano q'ui mul quebucämisaj tak awaj che tabal tok'ob cho ri Dios. Ri cubano mawi jumul cäcuin che quesaxic tak ri mac. Aretak c'u we cojol tabal tok'ob ri' u chi'm chic re chbe k'ij sak jun xa' tabal tok'ob ri cäyo'w ri cuyubal macaj, xut'uyuba' c'u rib pa ri u wiquiak'ab ri Dios. Te c'u ri' cäreyej na, c'ä queya' na ri u c'ulel chuxe' ri rakan. Xa' ruc' jun sipanic, xebutz'akatisaj chbe k'ij sak ri banom tastalic tak winak chque. Xukuje' ri Ruxlabal ri Dios cujiquiba' u bixic wa chke, aretak cubij: “Cächa' ri Ajawaxel: ‘Oc'owinak chic ri k'ij ri', are wa' ri nu c'ulwächinic ri quinban na cuc' ri winak, quebenya' na ri nu pixab pa ri canima', pa ri qui chomanic quintz'ibaj wi na. Man quenataj ta chi na ri qui mac mawi ri quetzelal.’ ” Jeri' aretak e sachtajinak chi ri macaj, man queya' ta chi tabal tok'ob che ri macaj. Je c'u ri', wachalal, man cäkaxe'j ta kib che koquic pa ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal rumal ri u quiq'uel ri Jesucrist. Ri are' xuban jun c'ac' be chke ri c'aslic, aretak xroc'owisaj ri tasbal u pam ri rachoch Dios, ri quel cubij wa' are ri u cuerp. C'o c'u jun nimalaj ka cojol tabal tok'ob c'o chuwäch ri rachoch Dios. Jeri' chujkeb chuwäch ri Dios, man ruc' ta quieb kanima', kas ruc' nimalaj ka cojonic, rumal rech chi chiquicham chi quic' pa ri kanima' rech cäkana' pa ri kanima' chi man c'o ta chi ka mac, xukuje' ch'ajtajinak chic ri ka cuerp ruc' ch'ajch'ojalaj ja'. Co chujtac'al pa ri cu'lbal ka c'u'x, chkak'alajisaj chquiwäch ri winak, muban quieb ka c'u'x, rumal rech chi ri Dios cuya' chke jas ri u bim. Kas chkilila' kib, chkapixbela kib che ri lok'ok'ebal ka c'u'x xukuje' ri utzalaj tak chac. Mäkaya' can ri u mulixic kib, jas ri qui nak'atisabal jujun, xane' chkapixbela kib. Kas c'u chujoc na il rumal rech chi cakilo chi canakajin ri k'ij re ri Ajawaxel. We cäkatakej u banic ri mac aretak ketamam chic ri kastzij, man c'o ta chi tabal tok'ob ri cäcanaj ta cho ri Dios che qui sachic ri mac. Xane' xak cäkeyej ri k'atoj tzij xukuje' ri c'axalaj k'ak' ri cäsachow na qui wäch ri cäquiban qui c'ulel che ri Dios. Apachin ri man cunimaj ta ri u pixab ri Moises, ruc' ri qui tzij quieb oxib ri queyo'w k'alajisanic chrij, cäcäm na, man cätok'obisax ta u wäch. ¡E ta c'u lo ri jun ri cäretzelaj u wäch ri u C'ojol ri Dios, man nim ta cäril wi ri quic' ri xbanow tastalic winak che are', are ri quic' re ri u c'ulwächinic ri Dios cuc' ri winak, o cuyok' ri Uxlabaxel ri cäbanow tok'ob chke, sibalaj c'ax na ri c'äjisabal u wäch ri jun ri jewa' cubano! Keta'm jachin ri xbinic: “Wech in ri tojow q'uexel, in quintojow na,” cächa' ri Ajawaxel. Xukuje' cubij: “Ri Ajawaxel cuk'at na tzij paquiwi' ri winak re ri u tinimit.” Xibibal wa' we cäkaj jun pa ri u k'ab ri c'aslic Dios. Chenataj ba' chiwe ri k'ij ri e oc'owinak, aretak ic'amowam chic ri chäj, xitij i chuk'ab xukuje' xich'ij q'ui c'axc'olil. E c'o jujun chiwe xpe c'axc'olil paquiwi' aretak xeyok'ic xukuje' xquirik c'ax chquiwäch ri winak. E c'o jujun chic ri xquic'am que cuc' ri e c'o pa ri c'axc'olil ri'. Xel c'u i c'u'x chque ri xec'oji' pa che'. Aretak xec'am bic ri jastak iwe, man xebicha' taj, xane' xc'oji' i quicotemal. Xich'obo chi c'o jun iwechbal chicaj ri utz na, ri man cäq'uis taj. Mitzak ba' ri i jiquibam c'uxaj, we jiquibam c'uxaj ri' cuc'am na ulok jun nimalaj rajil c'axelal. Ri ix rajawaxic chuk'ab chiwe pa ri c'axc'olil, aretak i banom ri u rayibal ri Dios, quic'am na jas ri u bim chi cuya' na. “Xa' jubik' cäraj na, ri cäpe na cäpetic, man cäbeytaj taj. Ri suc'alaj winak cäc'asi rumal ri cojonic. We c'u cätzelej chrij, man cäkaj ta chuwäch ri wanima'.” Ri uj c'ut man uj ta jun cuc' ri quetzelej chquij che u sachic qui wäch. Xane' uj jun cuc' ri c'o qui cojonic che u colic ri canima'. Are wa' ri u banic ri ka cojonic: cäkacu'ba' ka c'u'x chi je quebel na ri jastak ri cäkaye'j, xukuje' keta'm pa kanima' chi kastzij e c'o ri jastak ri man queilitaj taj. Xek'alajisax ri e ka mam chi utz xquibano rumal rech chi xc'oji' qui cojonic. Rumal ri cojonic cäkach'obo chi xtiquiritaj ri uwächulew xukuje' ronojel ri c'olic rumal ri u tzij ri Dios, jeri' chi ri jastak ri man queilitaj taj, xbanbex que ri jastak ri quebilitajic. Rumal ri cojonic, ri Abel xuya' jun tabal tok'ob cho ri Dios ri utz na chuwäch ri re ri Cain. Rumal ri' ri Dios xuk'alajisaj chi suc' xuc'am c'ut ri u sipanic ri xebuya'o. Jeri' ri Abel, pune' cäminak chic, c'ä c'o cubij chke camic rumal ri u cojonic. Rumal ri cojonic, ri Enoc xk'axex chicaj, man xcäm taj. Man xriktaj ta chic, are c'u ri Dios xk'axenic. Aretak c'ä majok cäk'axexic, xk'alajisaxic chi xkaj chuwäch ri Dios. We c'u man c'o cojonic, jun man cuya' taj cäkaj chuwäch ri Dios. Rajawaxic c'ut chi apachin ri cäkeb chuwäch ri Dios, chucojo' chi c'olic, xukuje' chi cuya' tojbal que ri winak ri cäquitzucuj ri are'. Rumal ri cojonic, ri Noe aretak ri Dios xubij apan jastak che ri c'ä majok quebilitajic, xniman che ri Dios, xuban c'u ri jucub che qui colic ri e aj uwo rachoch. Rumal ri cojonic, xuk'alajisaj chi c'o qui mac ri winak ri e c'o cho ri uwächulew, xrechbej c'u ri suq'uil ri cäpe rumal ri cojonic. Rumal ri cojonic, ri Abraham aretak xsiq'uixic, xnimanic xbe pa ri c'olbal ri cuc'am na che rechbal. Xel bic, pune' man reta'm ta c'ut jawije' cäbe wi. Rumal ri cojonic, xc'oji' pa ri ulew ri u bim ri Dios chi cuya' na che, xc'oji' chila' pa tak lic'om ja, je jas pa jun ulew man rech taj. Je xukuje' xquiban ri Isaac xukuje' ri Jacob, ri xa' junam ruc' ri Abraham ri xbix ri chi'nic chque. Ri Abraham reyem c'u jun tinimit ri e c'o cowilaj tak u tac'alibal, ri u banom ri Dios ruc' ri u chomanic xukuje' yacom rumal ri are'. Xukuje' rumal ri cojonic, xya' che ri Sara chi cäc'oji' ri ral. Xalanic pune' nim winak chic xukuje' ri Abraham, rumal rech chi xucojo chi ri Dios cuya' na che jas ri u bim. Rumal ri', che ri jun, ri xa' jubik' cäraj man cäcämic, xeq'uiy wi ulok e q'ui winak, ri man cuya' taj cajilaxic, je jas ri ch'imil re ri caj, je jas ri sanyeb chuchi' ri plo. Conojel we winak ri' xecämic man xequic'amowaj ta c'ut ri jastak ri u chi'm ri Dios; rumal c'u rech chi c'o qui cojonic, xequil apan chi naj, utz c'u qui c'ulaxic xequibano, xquich'ob c'u quib chi man e aj waral taj chi xak e oc'owenelab cho we uwächulew ri'. Are c'u ri je cäquibij wa', cäquic'utu chi cäquitzucuj jun qui tinimit chic. We ta c'o pa qui jolom ri c'olbal ri xebel wi ulok, xecuin ta ri' xetzelejic. Ri e are' c'ut sibalaj cäcaj jun c'olbal ri utz na, are wa' ri aj chicaj. Rumal ri' ri Dios man cäq'uix taj chi cäbinax qui Dios. U suc'umam chi c'u jun tinimit chque. Rumal ri cojonic, aretak ri Abraham xtijtobex rumal ri Dios, ri are' xujach ri Isaac che ri Dios. Ri Abraham ri u c'amom ri chi'nic, xusuc'umaj ri u chi'xic ri Isaac ri u c'ojol ri xa' jun c'olic, jacha' che tabal tok'ob. Pune' ri Dios xubij che ri Abraham: “Che ri Isaac queq'uiy wi na ri e awija'l.” Ri Abraham reta'm chi ri Dios c'o u cuinem che qui c'astajisaxic ri cäminakib; rumal ri' ri Abraham xuc'am chi jumul ri u c'ojol jacha' pa ri cämical, je xux jun c'ambal no'j. Rumal ri cojonic, ri Isaac xebutewichi'j ri Jacob xukuje' ri Esau, xubij chque ri jastak ri quepe na. Rumal ri cojonic, ri Jacob aretak xa' co'lman cäcämic, xebutewichi'j ri ralc'ual ri Jose chquijujunal. Xuya' ri u k'ab puwi' ri u jolom ri ch'imiy, xuk'ijilaj ri Dios. Rumal ri cojonic, ri Jose aretak xa' jubik' cäraj man cäcämic, xuchomaj apan ri quelic bic ri e ralc'ual ri Israel pa ri ulew re Ejipt, xukuje' xuya' takanic jas cäban na chque ri u bakil. Rumal ri cojonic, aretak xalax ri Moises, cumal ri u tat u nan xcawaj oxib ic', rumal rech chi xquilo chi je'lalaj ac'al. Man xquixe'j ta quib chuwäch ri takanic ri yo'm rumal ri ajawinel. Rumal ri cojonic, ri Moises aretak nim chic, man xraj ta chic cäc'oji' che ral ri u mia'l ri ajawinel aj Ejipt. Xane' xucha' ri u rikic c'ax junam cuc' ri winak re ri u tinimit ri Dios, chuwäch ri u rikic quicotemal pa ri mac, ri xak rech quieb oxib k'ij. Xuchomaj chi are nimalaj k'inomal na chi cäyok' rumal rech ri Crist, chuwäch ri k'inomal re Ejipt. Are xril apan ri tojbal re. Rumal ri cojonic, xuya' can ri Ejipt, man xuxe'j ta rib chuwäch ri royowal ri ajawinel, xane' co tac'alic je ta ne chi cäril ri Dios ri man quilitaj taj. Rumal ri cojonic, ri Moises xuban ri nimak'ij re Oc'owem xukuje' xuchiquicha' ri quic', rech ri tako'n aj caj ri quebucämisaj ri e nabeal man copan ta cuc' ri aj israelib. Rumal ri cojonic, ri aj israelib xek'ax pa ri Quiäk Plo, je ta ne pa chaki'jalaj ulew. Aretak c'u ri e aj Ejipt, xcaj xek'ax chupam, xebik'tajic. Rumal ri cojonic, xtzak ri tapia ri c'o chrij ri Jerico, aretak sutim chi rij wukub k'ij cumal ri aj israelib. Rumal ri cojonic, ri Rahab, ri ixok quech nim ch'utin, man xcämisax ta junam cuc' ri man xeniman taj, rumal rech chi xebuc'ulaj ri achijab pa jamaril e solinel ri cäquil ri tinimit. ¿Jas ta chi c'u ri quinbij? Man cätzijotaj ta ri Jedeon, ri Barac, ri Sanson, ri Jepte, ri David, ri Samuel, xukuje' tak ri e k'axal tak tzij. Ri rumal ri cojonic jujun xequich'äc ajawibal, xquichacuj suq'uil, xequirik ri chi'm, xequitz'apij u pa qui chi' coj, xquichup nimak tak k'ak', xquito' quib chuwäch ri qui ch'ich' ri quecämisanic, xya' chuk'ab chque pa ri qui tukaril, xc'oji' qui chuk'ab pa ri ch'o'j, xequich'äc tak ri cajch'ojab ri qui c'ulel. Jujun ixokib xequic'am ri qui cäminakib rumal chi xec'astajic. E c'o jujun chic xquirik c'ax, man xcaj ta c'ut chi quecol chuwäch ri c'ax, churikic jun c'astajibal ri sibalaj utz na. Jujun chic xetz'bex qui wäch, xech'ayic. Niq'uiaj chic xeximic, xeya' pa che', xecämisax che abaj, xek'at che jos; xecämisax che ch'ich'. Xak xebinicat pa tak ri c'olbal, qui cojom qui tz'umal chij xukuje' qui tz'umal q'uisic', sibalaj e mebayib, xquirik c'axc'olil, xeban c'ax chque. Ri winak re ri uwächulew man takal ta chque quec'oji' ri winak ri' cuc'. Xebinicat pa tak chaki'j uwo sak, pa tak ri juyub, pa tak ri pec, xukuje' pa tak jul chupam ri ulew. Conojel wa' rumal ri qui cojonic xek'alajisaxic chi utz qui banom. Man xquirik ta c'u ri u bim ri Dios chi cuya' na, rumal rech chi ri Dios xuchomaj ulok jun jasach ri utz na chke ri uj, jeri' chi ri e are' quetz'akatisax na junam kuc' uj. Jeri' xukuje' ri uj, ri sutim kij cumal e q'ui k'alajisanelab ri qui c'utum ri qui cojonic, chkesaj ronojel alal, chkesaj ri mac ri c'o chkij che ka chapic. Chkac'ama' kanim, chkach'ija' ruc' coch'onic ri xiq'uinem ri yo'm chkawäch. Xuwi chkila' ri Jesus, ri xutiquirisaj xukuje' cutz'akatisaj na ri ka cojonic. Are xuch'ij ri ripibal man xuya' ta c'u u wäch che ri u q'uixbal ri xelic, rumal rech chi reta'm chi curik na quicotemal. Xt'uyi' c'u pa ri u wiquiak'ab ri u tem ri Dios re ajawibal. Chichomaj rij ri jun ri xuch'ij ronojel ri c'ax ri xban che cumal ajmaquib, rech man quixcos taj, man quixk'itaj ta pa ri iwanima'. Maja' quitij i chuk'ab c'ä ruc' ri i quiq'uel, aretak quitij i chuk'ab chrij ri mac. Sachinak chic pa i jolom ri pixbenic ri cuya' ri Dios chiwe, jas ri cuya' jun tataxel chque ri e ralc'ual, ri cubij pa ri Tz'ibatalic: “Walc'ual, nim cawil wi ri c'äjisabal a wäch rumal ri Ajawaxel, matk'itajic aretak cäk'alajisax ri a mac rumal. Ri Ajawaxel cuc'äjisaj u wäch apachin ri culok'ok'ej, ronojel ri cuc'am che ralc'ual, curapuj.” Aretak cäc'äjisax i wäch, chich'ija' wa'. Ri Dios cuban chiwe jas cuban jun tataxel chque ri e ralc'ual. ¿Jachin lo ri alc'ualaxel ri ma ta cäc'äjisax u wäch rumal ri u tat? Conojel alc'ualaxelab cäquic'am que ri c'äjisabal qui wäch. We man cäc'äjisax i wäch, ix ba' ri' ri man k'alaj ta u wäch i tat, man ix ta kas alc'ualaxelab. Xukuje' ri ka tat cho ri uwächulew xquic'äjisaj ka wäch, nim c'u xekil wi. ¿La ma ta are utz na cäkaya' na kib pa takic che ri ka Tat ri c'o chicaj, rech cujc'asi' na? E are ri ka tat xa' quieb oxib k'ij xquic'äjisaj ka wäch jas ri xquichomaj chi utz. Are c'u ri Dios cuc'äjisaj ka wäch rech c'o cäkechbej che xukuje' rech cuban tastalic tak winak chke, jas ri are' tastalic Dios. Man c'o ta jun, aretak cäc'äjisax u wäch, ri cuchomaj chi quicotemal pa ri k'ij ri', xane' bisobal. C'äte chi c'ut cuya' na jamaril xukuje' suq'uil pa ri u c'aslemal ri xc'äjisax u wäch, jas jun tico'n cuya' wächinic. Rumal rech wa', chicojo' qui chuk'ab ri i k'ab ri man c'o ta qui chuk'ab xukuje' ri i ch'ec ri man quechacun ta chic. Chebibana' suc'alaj tak qui be ri iwakan, rech ri ch'oco'j man cujal ta u be, xane' cäcunatajic. Chicojo' ri chuk'ab che ri c'olem pa jamaril cuc' conojel xukuje' ri ruc'axic jun tastalic c'aslemal; we c'u man jewa', man c'o ta jun cäcuinic querila' u wäch ri Ajawaxel. Chiwila' c'o jun chiwe muya' can ri tok'ob ri cäban chiwe rumal ri Dios, o muban je ta ne jun c'ayalaj k'ayes ri cuban c'ax chque ri niq'uiaj chic xukuje' quebuchuwirisaj, c'o jun muban macunic cuc' ixokib achijab, o märetzelaj u wäch ri jastak re ri Dios, jas xuban ri Esau, ri xuc'ayij ri u nabealil che u q'uexwäch jun lak riquil. Iweta'm c'ut, aretak are ta xraj xuc'am ri u tewichibal ri u tat, man xya' ta chi che. Man xya' ta c'u che chi cuq'uex ri u banom canok, pune' sibalaj xok'ic. Man ix opaninak taj chunakaj ri juyub ri cuya' cämakamaxic, ri cänicow pa k'ak', chunakaj ri k'ekmuj, ri k'eku'm xukuje' ri nimalaj quiakik'. Man i tom ta ri rok'ebal ri trompet xukuje' ri u ch'abal ri Dios ri xtzijonic. Ri winak ri xquito xquibochi'j chi c'o chi jun tzij mäbix chque, rumal rech chi man quecuin ta che u ch'ijic jas ri xetakan wi: “We c'o jun ri cänakajin cho ri juyub, pune' jun awaj, chäcämisax che abaj.” Sibalaj xibibal ri xquilo, jeri' chi xubij ri Moises: “Quinxe'j wib, quinbirbitic.” Are c'u ri ix ix opaninak chunakaj ri juyub Sion, chunakaj ri u tinimit ri c'aslic Dios, ri Jerusalen aj chicaj, chquiwäch e q'uialaj mil tako'n aj caj ri qui mulin quib. Ix opaninak cuc' ri nabeal tak winak re ri comon cojonelab, ri qui mulin quib, ri e tz'ibam qui bi' pa ri caj. Ix opaninak chunakaj ri Dios, ri qui K'atal Tzij conojel, chquiwäch ri cuxlabal ri suc'alaj tak winak ri e tz'akatisam chic. Ix opaninak chunakaj ri Jesus, ri ch'awenel re ri c'ac' u c'ulwächinic, xukuje' chunakaj ri u quiq'uel ri xchiquichaxic, ri c'o na ri cubij chuwäch ri u quiq'uel ri Abel. Rumal ri' chixoc il mixutuj ri cujch'abenic. E are' tak c'ut ri xquixutuj ri Dios aretak xepixbex rumal waral cho ri uwächulew, man xeto'tajtaj. Mawi c'u ne ri uj man cujto'tajtaj, we are cakaya' ri uwo kachak chuwäch ri cujpixben kas pa ri caj. Are' ri u ch'abal ri Dios xslabesan ri uwächulew ojer. Camic c'ut cubij: “Jumul chi na quinslabesaj man xuwi ta ri uwächulew xane' xukuje' ri caj.” Ri tzij ri', “Jumul chi na”, cubij chi quebesax na ri jastak ri queslabesaxic, are ri e bantajinak, rech quec'oji' na ri jastak ri man queslab taj. Ri ajawibal ri cäkac'am che ri Dios, are man slabel taj. Chujmaltioxin ba' che ri Dios, chkak'ijilaj ri Dios jas ri cäkaj chuwäch, nim chkila' wi, chujmach'al chwäch. Rumal rech chi ri ka Dios are je ta ne jun k'ak' ri ronojel cuporoj canok. Chäjekel ri lok'ok'enic aj achalaxic chixo'l. Mäsach pa i jolom ri u ya'ic okxanibal chque ri winak. Rumal c'u wa' jujun man xquich'ob taj chi xquiya' okxanibal chque ri tako'nib aj caj. Chenataj ri e c'o pa che' chiwe, je ta ne ri ix jun cuc'. Chenataj chiwe ri winak ri cäban c'ax chque, je ta ne ri quina' pa ri i cuerp ix ri c'ax ri qui rikom. Iwonojel nim chiwila' wi ri c'ulanem. Mitz'iloj ri c'ulanem, ri Dios cuk'ata' c'u na tzij paquiwi' ri quemacun cuc' ixokib achijab, xukuje' ri quekaj pa mac cuc' niq'uiaj chic. Milok'ok'ej ri puak, chubana' chiwe ri c'o iwuc'. U bim c'u ri Dios: Man catintzokopij ta canok mawi catinya' canok. Je c'u ri' cäcu'bi ka c'u'x, cuya' cäkabij: “Ri Ajawaxel are to'l wech, man quinxe'j ta wib chuwäch ri cäquiban na ri winak chwe.” Chenataj ri c'amal tak i be chiwe, ri xquitzijoj ri u tzij ri Dios chiwe. Chiwila' jas ri elinak wi ri qui c'aslemal. Chc'ol iwuc' ri cojonic ri c'o cuc'. Ri Jesucrist kas xak jewi iwir, camic, xukuje' amak'el chbe k'ij sak. Mixc'amalax bic cumal jule' tak tijonic chic ri e jalan chi wi. Are c'u utz na chi co quitiquiba' ri iwanima' chrij ri u tok'ob ri Dios, man chrij ta ri wa ja'. Ri je qui banom wa' man c'o ta xquechbej. Jun chi wi ri tabal tok'ob kech uj, ri man ya'tal ta chque ri cojol tak tabal tok'ob re ri k'ijilabal chi cäquitij ta quech. Ri awaj ri cäcoj ri qui quiq'uel pa ri Sibalaj Tastalicalaj C'olbal rumal ri qui nimal ri cojol ri tabal tok'ob rumal rech ri mac. Ri qui cuerp ri awaj ri' queporox tza'm ja. Rumal ri', xukuje' ri Jesus xurik c'ax chrij ri tinimit, che u banic tastalic tak winak rumal ri u quiq'uel. Chujel ba' apan ruc' ri Jesus tza'm ja. Chujyok' cumal ri winak, jas ri are' xyok'ic. Man c'o ta c'u ka tinimit waral ri cojc'oji' ta wi na amak'el, xane' are sibalaj cäkatzucuj ri cäpe na. Rumal ri' amak'el chujk'ijilan che ri Dios rumal ri Jesucrist. We k'ijilanic ri' are' ri tabal tok'ob ri rajawaxic cakachi'j. ¡Kak'ijilaj ba', cuc' tak ri e ka chi'! Chibana' utzil. Chijachala' ri jastak iwech chbil iwib. Mäsach wa' pa i jolom. Je tak sipanic wa' quekaj chuwäch ri Dios. Chixniman chque ri c'amal tak i be, chiya' iwib pa takic chque. Ri e are' quequichajij ri iwanima', queta'm c'ut chi rajawaxic cäquibij na che ri Dios jas ri qui banom. Chixniman chque rech cäquiban ri qui chac ruc' quicotemal, man ruc' ta bis. We ta c'u ruc' bis cäquibano, ma ta c'o quiwechbej ri' che. Chibana' ch'awem ruc' Dios pakawi'. Kas cäkana' pa ri kanima' chi man c'o ta etzelal ka banom. Cäkaj c'ut chi utz cujbin pa ronojel. Sibalaj quixinbochi'j chi chibana' ch'awem ruc' Dios panuwi', rech sibalaj chanim quintzelej chi na bic iwuc'. Are ba' ri Dios ri cäyo'w jamaril chixo'l, ri xc'astajisan ri Kajaw Jesucrist chquixo'l ri cäminakib, are wa' ri nimalaj Cajyuk' ri chij rumal ri quic' re ri junalic c'ulwächinic, are chixutz'akatisaj che u banic ronojel u wäch utzalaj tak chac, xukuje' che u banic ri u rayibal. Ri are' chubana' pa ri i c'aslemal jas ri cäkaj chuwäch rumal ri Jesucrist. Che c'u ri are' chyok wi juluwem amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok. Quixinbochi'j, wachalal, chicoch'o ri tzij re pixbenic. Xa' c'u jubik' ri nu tz'ibam bic iwuc'. Quinwaj chi quiwetamaj chi ri kachalal Timotey xtzokopixic. We cäpe chanim, quinbe che iwilic junam ruc'. Chiya' rutzil qui wäch conojel ri c'amal tak i be xukuje' conojel ri tastalic tak winak. Ri e aj Ital cäquiya' rutzil i wäch. Are ta ri Dios cuban tok'ob chiwe chi nimalaj iwonojel. In Santiag, u lok'om pataninel ri Dios xukuje' rech ri Ajaw Jesucrist, quinya' rutzil qui wäch ri cablajuj ramak' ri Israel ri qui jabum quib pa ronojel ri uwächulew. Wachalal, chichomaj chi are ronojel i quicotemal wa' aretak quepe ronojel qui wäch c'ambejenic piwi'. Iweta'm c'ut chi aretak quepe jastak chiwij che u k'alajisaxic ri i cojonic, jeri' quiwetamaj chich'ija' ri c'ax. Chiya' ba' chi quiwetamaj quich'ij ronojel u wäch c'ax, rech quixux tz'akat xukuje' xak are', man c'o ta jas cäraj na chiwe. We c'u c'o jun chiwe c'ä c'o cäraj ri u no'j, chuta' che ri Dios, cäyataj c'u na. Ri Dios cuya' chque conojel, man xak ta jubik' cuya'o, xukuje' aretak cäyataj rumal, man cäyok'on taj. Chuta' ba' ruc' cojonic, c'o jas muban wi quieb u c'u'x che. Apachin c'u ri cuban quieb u c'u'x, xa' junam ruc' ri u k'et ri plo, ri cäslabesax rumal ri quiakik', cäq'uiak jeri', cäq'uiak jela'. Muchomaj ba' ri winak ri' chi c'o cuc'am che ri Ajawaxel. Ri winak ri quieb ranima' xak cäbak'otic pa conojel ri u be. Ri achalaxel ri mach'alic rajawaxic cuna' rib chi nim u banic we ri Dios cunimarisaj u k'ij. Are c'ut ri k'inom rajawaxic chi cuna' rib chi utz c'olic we camach'irisax rumal ri Dios. Ri k'inom xak junam ruc' ri u cotz'ijal ri k'ayes ri man cäbeytaj taj. Aretak c'u quel ulok ri k'ij ruc' ri u k'ak'al, cuchaki'jarisaj ri k'ayes, ri u cotz'ijal cätzakic, cäsach u wäch ri je'lalaj u ca'yebal. Jewa' xukuje' ri k'inom coc'ow na pa tak ri cubano. Caquirik ri quicotemal ri winak ri cucoch' ri c'ambejenic ruc' nimalaj chuk'ab, aretak c'u quilitajic chi ch'äcaninak cuc'am na ri c'aslemal che tojbal rech, are c'u corona wa' ri u chi'm ri Dios chque ri quelok'ok'en che. Aretak cätakchi'x jun che mac, mubij ba': “Xintakchi'x che mac rumal ri Dios.” Are c'u ri Dios man cuya' taj cätakchi'x che mac, mawi cuya' cätakchi'n che mac. Xane' ri winak chquijujunal quetakchi'x che mac, aretak benak qui c'u'x chrij ri qui rayibal ri e are', quec'am bic rumal. Ri qui rayibal ri winak cäralc'ualaj ri mac. Ri mac c'ut, aretak tz'akatinak chic, cäralc'ualaj ri cämical. Lok'alaj tak wachalal, mixsubutajic. Ronojel utzalaj sipanic, ronojel tz'akatalaj sipanic chicaj cäpe wi. Cäkaj ulok ruc' ri Dios ri xebuban ri sakil chicaj. Ri are' man cäq'uextaj taj. Ruc' ri are' man c'o ta u nanoch' ri q'uextajic. Ri are' xuchomaj jas cuban na, xuya' ka c'aslemal rumal ri tzij re kastzij, rech cujux jujun nabe tak qui wächinic ri jastak ri e banom rumal. Rumal wa', lok'alaj tak wachalal, chijujunal chanim chitatabej ri u tzij ri jun chic, chixbeytaj che tzijonic, chixbeytaj che oyowal, are' c'u ri winak ri coyowaric man are' ta cuban ri cäkaj chuwäch ri Dios. Rumal rech wa' chiwesaj bic ronojel ri tz'ilol xukuje' ronojel ri sibalaj iwetzelal. Minimarisaj i k'ij, chic'ama' ri tzij ri ticom, ri cäcuin che u colic ri iwanima'. Chinimaj ri tzij, chibana' jas ri cubij, man xuwi ta quita' ri tzij. We ta xak je quibano, quisub iwib. We c'o c'u jun ri xak cuta' ri tzij, man cunimaj taj, are ri' xa' junam ruc' jun achi ri cuca'yej ri u palaj pa jun ca'yebal ib. Kas cuca'yej bi rib, cäbe c'ut, chanim cäsach pa u jolom jas ri u banic. Apachin ri cäretamaj jas cubij ri tz'akatalaj pixab ri quebutzokopij ri winak, ri man cuya' ta can ri pixab, ri man xuwi ta cuto xukuje' cusach ta ri u tom, xane' cubano jas cubij ri pixab, utz c'u re wa' pa ri chac ri cubano. We c'o jun chixo'l ri cuchomaj chi cuk'ijilaj ri Dios, ri man cätakan ta c'u puwi' ri rak' xane' cusub ri ranima', ri u k'ijilanic ri are' che ri Dios man c'o ta u patan. Ri k'ijilanic che ri Dios ri kas ch'ajch'oj, ri man tz'ajtal ta chuwäch ri Dios Tataxel are wa': Chi quekilij ri malca'nib xukuje' ri man c'o ta chic qui tat qui nan, ri e c'o pa c'axc'olil, xukuje' chi cäkachajij kib man cakatz'aj ta kib, man cakaban ta ri etzelal re ri uwächulew. Wachalal, pa ri i cojonic che ri juluwemalaj Kajaw Jesucrist, jalan mebiwil wi tak ri winak, xane' junam chebiwila wi conojel. We coc bic pa ri i mulin ib jun achi ri e u cojom tak mulk'ab re k'an puak xukuje' je'lalaj ratz'iak, we xukuje' coc bic jun meba' ri u cojom k'e'l ratz'iak, we c'u nim quiwil wi ri u cojom je'lalaj ratz'iak quibij c'u che: “Chatt'uyul waral ri utz wi”, quibij c'u che ri meba': “Chattac'al chila', o chatt'uyul waral puwi' ri qui tac'alibal ri wakan”, ¿la ma ta quiya' na u k'ij jun winak chuwäch jun chic? ¿La ma ta quik'at tzij paquiwi' ri winak ruc' itzel tak i chomanic? Lok'alaj tak wachalal, chitatabej ri nu tzij: Ri Dios e u cha'om ri mebayib re we uwächulew ri', chi e are' ri k'inomab che cojonic, cäquechbej na ri ajawibal ri u bim ri Dios chi cuya' na chque ri winak ri cäquilok'ok'ej ri are'. Ri ix c'ut man nim ta quiwil wi ri meba'. ¿La ma ta e are ri k'inomab ri e c'analaj tak winak ri e c'o piwi', ri quixquicharchatej bic pa ri k'atbal tzij? ¿La ma ta e are' ri cäquetz'bej u wäch ri utzalaj u bi' ri Crist ri cänatax piwi'? Utz quibano we kastzij quibano jas ri cubij ri pixab ri nim u banic, jas ri cubij ri Tz'ibatalic: “Chalok'ok'ej ri awajil a tz'akat jas ri u lok'ok'exic awib chbil awib”. Utzqui bano. We c'u sibalaj quiya' na u k'ij jun winak chuwäch jun chic, quixmacunic. Ri pixab cuk'alajisaj chi man quinimaj taj. Apachin ta' ne ri cunimaj ronojel ri pixab, cämacun c'u ne chrij xa' jun u tz'akatil, c'o u mac chquij conojel ri pixab. Rumal rech chi are ri xbinic: “Matkaj pa mac cuc' niq'uiaj chic”, xubij xukuje': “Matcämisanic.” We man at kajinak pa mac cuc' niq'uiaj chic, we c'u ne at cämisaninak, man a nimam ta ri' ri pixab. Je chixtzijonok, je chibana', je jas ri cäk'at na tzij piwi' rumal ri pixab ri cujutoro. Ri jun ri man elinak ta u c'u'x chque niq'uiaj chic, ri Dios man quel ta u c'u'x che ri are' aretak cuk'at na tzij puwi'. Nim na ri elebal c'u'x chuwäch ri k'atoj tzij. Wachalal, ¿jas lo ri quechbexic we c'o jun cubij chi c'o u cojonic, man c'o ta c'u ne utzalaj tak chac cubano? ¿La cäcuin lo we cojonic ri' che u colic? We ri awachalal achi o ixok cat'unuwic o cuna' wi'jal, c'o ta c'u jun chiwe cubij che: “Jät pa utzil, chamik'a' awib, chatnojok”, ma ta c'u quiya' che ri rajawaxic che ri u cuerp, ¿jas ta lo ri carechbej chiwe? Je c'u wa' xukuje' ri i cojonic, we man e c'o chac quibano, ri cojonic ri xak u tuquiel cäminak. C'o c'u jun cubij na: “At c'o a cojonic, ri in c'ut c'o chac quinbano.” Chac'utu' chnuwäch ri a cojonic ri man e rachilam ta chac. Ri in c'ut quinc'ut chawäch ri nu cojonic rumal ri chac ri quinbano. At cacojo chi xa' jun ri Dios. ¡Utz cabano! Xukuje' ri itzel tak uxlabal quecojonic, xukuje' quebirbit rumal xe'n ib. Matux con. Chach'obo' chi we ri cojonic ri c'o ruc' jun winak man e rachilam ta chac, jun cojonic wa' ri man cuyao taj. Ri Abraham ri ka mam, ¿la ma ta xk'alajisaxic chi suc' rumal ri u chac, aretak xuya' ri Isaac ri u c'ojol puwi' ri porobal? Cawilo chi xchacun ri u cojonic ruc' ri u chac, chi ri u chac xutz'akatisaj ri u cojonic. Je xbantajic jas ri cubij ri Tz'ibatalic, ri cubij: “Ri Abraham xcojon che ri Dios, rumal wa' xuc'ämawaj ri Dios jacha' jun suc'.” Xbix che ri Abraham chi are rachil ri Dios. Quinwil c'ut chi ri winak cäk'alajisaxic rumal ri u chac chi suc' chic, man xuwi ta rumal ri cojonic. Jewa' xuban ri ixok Rahab ri ixok quech nim ch'utin, xk'alajisaxic chi suc' rumal ri xubano, aretak xebuc'ulaj ri tako'nib, xeresaj c'u bic pa jun be chic. Jas ri cuerp ri man rachil ta uxlabal, are cäminak, jeri' xukuje' cäminak ri cojonic ri man e rachilam ta chac. E q'ui ri maquiban quib chi e ajtijab chixo'l, wachalal. Etamatal c'ut chi konojel cäk'at na tzij pakawi' e are' tak c'ut ri uj ri cujtijonic sibalaj c'ax na ri k'atoj tzij pa ka wi'. Uj cujkaj pa q'ui qui wäch sachinakil. Je c'u ri' we c'o jun man cakaj ta pa jun sachinakil pa ri cubij are ri' tz'akatalaj winak, ri cäcuinic ruc' jiq'uibal rij wi'aj cätakan puwi' ronojel ri u cuerp. Chiwilampe', aretak cäkacoj jic'abal rij qui wi' ri quiej rech queniman chke, jeri' cäkac'am u be ronojel ri qui cuerp. Chebiwila tak ri jucub xukuje': pune' sibalaj e nimak, xukuje' quec'am bic cumal nimalaj tak quiakik', cäc'am qui be wa' rumal jun ch'utin c'ambal be xa' apawije' ta ne ri cäraj cuc'am wi bic ri cäc'amow u be. Jewa' xukuje' ri rak' jun winak jun jasach ri ch'utin, cunimarisaj c'u u k'ij rumal rech chi cäcuin che u banic nimak tak jastak. ¡Jun xil k'ak' sibalaj nimalaj c'ache'laj cuporoj! Xukuje' ri ak'aj are' jun k'ak'; junam ruc' jumulaj etzelal ri c'o chquixo'l ri e u tz'akatil ri ka cuerp. Tz'akat cäretzelaj ronojel ri winak, cut'ik k'ak' che ronojel ri u cholajil ri u c'aslemal, kas are' c'ut t'iktajinak rumal ri xibalba. Ronojel u wäch awaj, chicop aj uwo caj, cumätz, o awaj re ri plo, are' ri winak quetakan paquiwi' xukuje' qui banom ulok takanic paquiwi'. Are c'u ri ak'aj man c'o ta jun winak cäcuinic cätakan puwi'. Are jun itzelalaj jasach ri man cuya' ta rib pa takic, nojinak che k'inob cämisanel. Ruc' ri ak'aj cäkanimarisaj wi u k'ij ri Ajawaxel xukuje' ri Tataxel. Xukuje' ruc' wa' quekac'okoj wi ri winak, ri e banom je jas ri u banic ri Dios. Xa' pa jun chi'aj quel wi ulok ri k'ijilanic che ri Dios xukuje' ri c'okonic. Wachalal, man utz taj chi que ka ban we jastak ri'. ¿La quebel ulok qui'laj ja' xukuje' c'ayalaj ja' xa' pa jun q'uiyibal ja'? Wachalal, ¿la cäcuin ri u che'al higo che qui ya'ic aseitun? ¿La cäcuin lo ri juwi' uva che qui ya'ic higo? mawi cäcuin jun u q'uiyibal tzayalaj ja' che u ya'ic qui'laj ja'. ¿Jachin chixo'l c'o u no'j, cuch'ob q'ui jastak? Chebuc'utu ri u chac cumal ri utzalaj jastak ri cuban pa ri u c'aslemal, ri cuban ruc' ri u no'j, munimarisaj rib. We c'u ri ix quiya' c'olbal chi ri ti'titem cuc'ayirisaj ri iwanima', quebiban c'ut ri jastak che u c'ulelaxic iwib, man c'o ta ba' jasche ri' chquiban ta nimal man are ta cätajin quiban ri' ri kastzij. Man are ta no'j wa' ri cuya' ri Dios, xane' aj uwächulew, xak qui chomanic ri winak, xukuje' aj itzel. Jawije' tak e c'o wi ti'titem, xukuje' c'ulelam tak ib, c'o tuquin tak ib ronojel u wäch etzelal. Are c'u ri winak ri cäya' qui no'j rumal ri Dios, nabe e ch'ajch'oj, c'äte ri' cäquiya' jamaril, e utz cuc' ri winak, are' e nimanelab, e nojinak che elebal c'uxaj xukuje' che utzalaj tak wächinic, man cuban ta quieb qui c'u'x, man c'o ta quieb qui wäch. Ri e jamarisanelab ri queticonij pa jamaril caquiyac jun wächinic aj suq'uilal. ¿Jawije' quepe wi ri ch'o'j xukuje' ri c'ulelanic chixo'l? ¿La ma ta pa ri itzel tak i rayinic, ri quech'ojin pa tak ri i tz'akatil? Quebirayij jasach, man quebirik taj; quixcämisan c'ut. Itzel quiwilo aretak jun chic curik utzil, man quixcuin ta c'u che u rikic jas ri quitzucuj. Quiban i c'ulel chbil tak iwib, quixch'ojinic. Man quirik ta c'u ri quirayij, rumal rech chi man quita' ta che ri Dios. Quita' ri quiwaj, man quic'am ta c'ut, rumal rech chi man utz ta ri quito. Xak quita' jastak che u sachic pa tak i quicotemal. ¡Ix ri man ix jic taj chrij ri Dios! ¿La ma ta iweta'm chi jun ri carachilaj ri uwächulew, are ri' u c'ulel ri Dios? Jachin c'u ri cäraj cärachilaj rib ruc' ri uwächulew, cucoj rib che u c'ulel ri Dios. ¿La quichomaj chi xak lok' cubij ri Tz'ibatalic: “Ri Uxlabaxel ri u banom ri Dios chi jekel pa ri uj sibalaj cujurayij ruc' achixomanic?” Are c'u ri Dios cuban jun tok'ob ri sibalaj nim na. Rumal ri' cubij ri Tz'ibatalic: “Ri Dios cuk'atij qui wäch ri winak ri cäquinimarisaj quib; chque c'u ri e mach'alic cuya' tok'ob.” Chijacha' ba' iwib pa u k'ab ri Dios. Chik'atij u wäch ri itzel, canimaj c'u na chiwäch. Chixkeb ruc' ri Dios, ri are' xukuje' cäkeb na iwuc'. Ajmaquib, chiya' can ri u banic etzelal rech e ch'ajch'oj ri i k'ab. Ix ri quieb i c'u'x, chijosk'ij ri iwanima'. Chk'oxow ri iwanima', chixbisonok, chixok'ok. Ri i tze' chq'uextaj pa ok'ej, ri i quicotemal chq'uextaj pa bis. China' pa iwanima' chi man c'o ta i banic chuwäch ri Ajawaxel, ri are' c'ut cunimarisaj na i k'ij. Wachalal, miyacala' tzij chiwij. Apachin ri cuyac tzij chrij ri rachalal o cuk'at tzij puwi' ri rachalal, chrij ri pixab cuyac wi tzij xukuje' cuk'at tzij puwi' ri pixab. We cak'at tzij puwi' ri pixab, man at ta ba' nimanel ri' che ri pixab, xane' at k'atal tzij. Xa' jun ri cäyo'w ri pixab, xa' jun ri cäcuin che qui colic o che u sachic qui wäch ri winak. ¿At jachinok chi cak'at tzij puwi' jun chic? Chiwila' ba' ix, ri quibij camic: “Camic o chwek cujbe na pa ri tinimit ri', quekabana' jun junab chila', cujc'ayin na, cäkach'äc na puak.” Man iweta'm ta c'u ri chwek, jas quel wi na ri i c'aslemal. Kastzij ri i c'aslemal je jas ri mayul, ri xa' jubik' cuc'ut rib, c'äte ri' man quilitaj ta chic. Mibij ba' ri tzij ri' che ri quiban na. Are ta ne quibij wa': “We cäraj ri Ajawaxel, cujc'asi' na rech cäkaban ri' o cäkaban wa'.” Camic c'ut quichomaj chi nim i banic, quinimarisaj iwib. Ronojel nimarisan k'ij jewa' rech ri itzel. Apachin c'u ri reta'm u banic utzil, we c'u man cubano, are ri' c'o u mac. ¡Chitatabej ba' wa', ix ri ix k'inomab! ¡Chixok'ok ruc' nimalaj bis, chiwok'ej ri c'axc'olil ri quepe na piwi'! K'ayinak ri i k'inomal, ri iwatz'iak e chicopirinak chic. Ri i k'an puak xukuje' ri i sak puak qui chulum chi quib. Ri qui pusil cuk'alajisaj na jas ri i banom, cusach c'u na i wäch jacha' ri k'ak'. I mulin i k'inomal chque ri q'uisbal tak k'ij. Chiwilampe', ri puak, ri man tz'akat taj ri i yo'm chque ri ajchaquib ri xeyicow qui wäch ri e iwulew. We puak ri' cätajin quixuc'okoj; are' c'u ri Ajawaxel ri c'o ronojel u cuinem u tom ri qui tzujunic we ajchaquib ri'. Ix c'olinak pa k'inomal cho ri uwächulew, i jachom iwib pa tak quicotemal. I k'obisam ri i c'u'x je jas che ri k'ij re cämisanic. I k'atom tzij paquiwi' xukuje' e i cämisam ri e suc'ab. Ri e are' c'ut man xquiya' ta u q'uexel ri c'ax chiwe. Are c'u ri ix wachalal, chiweyej na c'ä cäpe na ri Ajawaxel. Je jas ri ajchac cäreyej na ri u wächinic ri u tico'n. Cäreyej na c'ä cäpe na ri nabe tak jäb xukuje' ri q'uisbal tak jäb. Xukuje' ri ix chiweyej na. Co chicanajisaj ri iwanima'. Cäpe c'u na ri k'ij aretak cäpe ri Ajawaxel. Wachalal, mixch'ach'atalob chixo'l rech man cäk'at ta tzij piwi'. Are ri Dios, ri k'atal tzij, tac'al chi' ri uchi'ja. Wachalal, ri k'axal tak u tzij ri Dios ri xetzijon pa ri u bi' ri Ajawaxel xquirik c'ax, xqueyej c'ä xoc'ow na ri c'axc'olil. Chebic'ama' che c'utbal, chibana' iwe jas ri xquiban ri e are'. Ri uj c'ut cäkabij chi tewichital ri winak ri cäquich'ij ri c'ax. I tom ri u ch'ijonic ri Job, iwilom jas xuban ri Ajawaxel che aretak xoc'ow ri u c'axc'olil. Iwilom chi ri Ajawaxel cutok'obisaj qui wäch ri winak, quel u c'u'x chque. Ri sibalaj rajawaxic, wachalal, micoj ri caj o micoj ri ulew pa i tzij che u bixic ri chi'nic ri kas cäban na. Micoj apachique jasach pa i tzij che u bixic ri chi'nic ri kas cäban na. Xane' aretak quibij “je'”, xuwi “je'” chibij. Aretak quibij “man je taj”, xuwi “man je taj” chibij. Chibana' wa' rech man cäk'at ta tzij piwi'. ¿La c'o jun chixo'l curik c'ax? Rajawaxic cuban ch'awem ruc' Dios. ¿La c'o jun cäquicotic? Chubixoj bix che u nimarisaxic u k'ij ri Dios. ¿La c'o jun yawab chixo'l? Chebusiq'uij ri tatayib ri quetakan paquiwi' ri comon cojonelab, chquibana' ch'awem ruc' Dios puwi', chquicojo' aseit puwi' pa ri u bi' ri Ajawaxel. Are ri ch'awem ruc' Dios ruc' cojonic querutzirisaj na ri yawab, ri Ajawaxel cuwalijisaj c'u na. We c'o mac u banom, quesachtaj na ri u mac. Chik'alajisala' ri i mac chiwäch. Chibanala' ch'awem ruc' Dios piwi', rech quixcunatajic. Sibalaj nim na u cuinem ri u bochi'nic jun suc'alaj winak. Ri k'axal tzij Eliy are jun achi junam u banic kuc' uj. Ri are' xuban ch'awem ruc' Dios, xutz'onoj chi man cäpe ta jäb. Man xpe ta c'u ri jäb puwi' ri uwächulew oxib junab ruc' wakib ic'. Xch'aw chi jumul ruc' Dios, ri caj xuya' ulok ri jäb xukuje' ri ulew xuya' u wächinic. Wachalal, we c'o jun chixo'l u yo'm can ri kastzij, c'o chi c'u jun cabanow che chi catzelej pa ri utzalaj be, chich'obo' chi ri jun ri cäresaj ri ajmac pa ri be jawije' ri sachinak wi, cuto' na ri ranima' wa' chuwäch ri cämical, xukuje' cubano chi quesachtaj ri q'ui mac. Ri in Lu', in takom re ri Jesucrist, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri e jabuninak pa Pont, pa Galas, pa Capados, pa Asiy, xukuje' pa Bitin, ri man chila' taj ri qui tinimit, ri e cha'tal jas ri xuchomaj ulok ojer ri Dios Tataxel. Ri are' u banom tastalic tak winak chiwe rumal ri Uxlabaxel, rech quixniman che xukuje' quixchiquichax ruc' ri u quiq'uel ri Crist: are ta ri Dios sibalaj cuban tok'ob chiwe xukuje' sibalaj cuya' jamaril chixo'l. Chnimarisax u k'ij ri u Dios xukuje' ri u Tat ri Kajaw Jesucrist, rumal rech chi ri are' sibalaj xel u c'u'x chke, xuya' jun c'ac' ka c'aslemal je ta ne jun alaj ne' c'äte xalaxic, rech c'o c'aslic cu'lbal ka c'u'x rumal ri u c'astajic ri Jesucrist chquixo'l ri cäminakib, rech cuya' jun kechbal ri man cäsach ta u wäch, man tz'ajtajinak taj, ri man cächaki'jar taj, ri c'olom chiwe pa ri caj. C'olom chiwe ix, ri ix chajin rumal ri u cuinem ri Dios rumal ri cojonic, rech quixcolotajic. Ronojel suc'umam ulok rech quixcolotajic, ri Dios cuk'alajisaj na pa ri q'uisbal tak k'ij. Rumal rech wa' ix nojinak che quicotemal, craj c'u ne rajawaxic na quixoc'ow chquipam q'ui tak c'ambejebal quieb oxib k'ij. Are c'u ri i cojonic ix xak junam ruc' ri k'an puak: ri cätijtobex rumal ri k'ak'. Ri cojonic ri cuch'ijo cac'ambejexic pakal na rajil chuwäch ri k'an puak, ri cäsach u wäch. Je c'u ri' we ri i cojonic ix, we je u tijtobexic wa' curik na juluwem xukuje' cäya' na u k'ij aretak cuc'utunisaj rib ri Jesucrist. Quilok'ok'ej ri Jesucrist pune' man iwilom ta u wäch, quixcojon che pune' man quiwil ta camic. Sibalaj quixquicot ruc' ri Jesucrist, ruc' jun quicotemal ri man quixcuin ta che u bixic, c'o i quicotemal ri nim u k'ij. Ri i cojonic c'ut u banom chiwe chi quecolotaj ri iwanima'. Ri e k'axal tak tzij xquitzijoj ri u tok'ob ri Dios ri cuya' na chiwe, xquitzucuj xquitatabela' u tzijol we colobal ib ri'. Are ta xcaj xquetamaj jachinok xukuje' jachique k'ij cäc'ulmataj na ri xc'ut ulok chquiwäch rumal ri Ruxlabal ri Crist ri c'o pa canima', aretak xuk'alajisaj ulok chi ri Crist curik na c'ax, xukuje' chi cänimarisax na u k'ij aretak coc'ow ri c'ax. Xk'alajisax c'u chquiwäch ri k'axal tak tzij, chi aretak cäquibij we jastak ri', man chquetaj e are quebajwataj wi, xane' chiwe ix. Are we jastak ri' quetzijox chiwe camic cumal ri winak ri cäquitzijoj ri tzij re colobal ib chiwe rumal ri Ruxlabal ri Dios ri takom ulok chicaj. E jastak wa' ri xcajtaj ri e tako'nib aj caj chi e are' taj xeilowic. Rumal ri', chicojo' i chuk'ab che ri chomanic, chichomaj jas ri quibano, chicu'ba' i c'u'x pa ronojel chrij ri tok'ob ri cäc'am na ulok chiwe aretak cäpe ri Jesucrist. Chibana' jas ri alc'ualaxelab ri quenimanic. Miban chic ri ojer tak i rayibal ri xec'oji' can iwuc' aretak man c'o ta iweta'm. Xane' jas ri Dios ri xixusiq'uij, are tastalic, xukuje' ri ix chixux tastalicalaj tak winak pa ronojel ri quibano. Tz'ibatal c'ut cubij: “Chixux tastalicalaj tak winak chrij ri etzelal rumal rech chi ri in in tastalicalaj Dios chrij ri etzelal.” We quibij Tat che ri Dios, ri cuk'at tzij paquiwi' conojel jas ri qui chac chquijujunal, man cuya' ta u k'ij jun winak chuwäch jun chic, chixe'j ba' iwib chuwäch ri are' ronojel k'ij re ri i c'aslemal cho ri uwächulew. Iweta'm c'ut chi man e are ta ri jastak ri cäsach qui wäch, je jas ri sak puak o ri k'an puak, ri xixcolow chuwäch jun c'aslemal ri man c'o ta u patan, ri yo'm can chiwe cumal ri e i mam, xane' ri u quiq'uel ri Crist ri pakal rajil, are xixcolowic, jas ri u quiq'uel jun alaj chij, jun utzalaj chij ri man c'o ta u yab xukuje' man tz'ajtajinak taj, yo'm che tabal tok'ob cho ri Dios. Are etamatal chi ulok aretak c'ä majok cäban ri uwächulew, xk'alajisax c'ut pa ri q'uisbal tak k'ij rumal iwech. Rumal ri Crist ri ix xixcojon che ri Dios, ri xuc'astajisaj ri Crist chquixo'l ri cäminakib xukuje' xunimarisaj u k'ij, rech quixcojon che ri Dios xukuje' quicu'ba' i c'u'x chrij. I josk'im ri iwanima' rumal rech chi xinimaj ri kastzij, rech quebilok'ok'ej ri iwachalal, man xak ta quieb i wäch. Chilok'ok'ela ba' iwib ruc' ronojel iwanima' xukuje' ronojel i chuk'ab. Yo'm jun c'ac' i c'aslemal je ta ne jun alaj ne' c'äte xalaxic. Man yo'm ta wa' rumal winak ri cäsach u wäch, xane' rumal ri man cäsach ta u wäch, rumal ri u tzij ri c'aslic Dios, ri cäc'oji' chbe k'ij sak. Rumal rech chi ri Tz'ibatalic cubij: “Conojel ri winak xa' e junam ruc' ri k'ayes, ronojel ri qui juluwem xa' junam ruc' ri u cotz'ijal ri k'ayes. Cächaki'jar ri k'ayes, ri cotz'i'j cätzakic. Are c'u ri u tzij ri Ajawaxel cäc'oji' amak'el chbe k'ij sak.” We tzij ri', are ri utzalaj tak tzij ri tzijom chiwe. Je c'u ri, chiwesaj ronojel etzelal xukuje' ronojel subunic. Miban chi iwe jas cäquiban ri quieb qui wäch. Itzel miwil wi aretak jun chic curik utzil. Miyac chi tzij chquij niq'uiaj winak chic. Jas jun alaj ne' sibalaj cäraj u tu', je xukuje' ri ix sibalaj chitzucuj ri utz che ri iwanima', je ta ne leche ri man c'o ta jas yujam ruc'. Chibana' wa' rech quixq'uiy pa ri i colotajic, we iwetamam chic chi utz ri Ajawaxel. Chixk'ax ba' ruc' ri Ajawaxel, are' je ta ne jun c'aslic abaj. Are' ri abaj ri xutum can cumal ri winak, cha'om c'u rumal ri Dios, pakal rajil. Xukuje' ri ix, je ta ne ix c'aslic tak abaj. Ix yacom che jun ja aj uxlabal. Ix quixux tastalic tak cojol tabal tok'ob che qui ya'ic tabal tok'ob aj uxlabal cho ri Dios, ri quekaj chuwäch ri Dios rumal ri Jesucrist. Rumal ri' xukuje' c'o pa ri Tz'ibatalic: “Chiwilampe', quincoj pa Sion ri abaj ri cächapow ri yacom, cha'om, pakal rajil; apachin c'u ri cäcojon che, man quesax ta na u q'uixbal.” Chiwe ix ri quixcojonic: pakal rajil. Chque c'u ri man quecojon taj: “Ri abaj ri xquixutuj ri yacanelab, are wa' ri abaj ri xux nim u k'ij, ri cächapow ri yacom;” xukuje' tz'ibatalic: “Are abaj cäquichak'ij quib ri winak chrij, are nimalaj abaj quetzak ri winak chrij.” Quetzak rumal ri tzij, rumal rech chi man cäquinimaj taj; che c'u wa' xecoj wi. Ri ix c'ut ix winak ix cha'om, ix ajawinelab xukuje' ix cojol tabal tok'ob, ix winak tastalicalaj tinimit, ix rech ri Dios, rech quiya' u tzijoxic ronojel u wäch utzalaj tak jastak ri cuban ri Dios, ri xixusiq'uij ulok pa ri k'eku'm, xixuya' pa ri u sakil ri sibalaj mayibal. Ri ix man ix ta tinimit canok pa ri ojer tak k'ij. Are c'u ri camic ix u tinimit ri Dios. Ojer man c'o ta jun xel u c'u'x chiwe. Camic c'ut i rikom chic elebal c'u'x. Lok'alaj tak wachalal, chixux je jas winak ri xak queboc'owic, ri e c'o pa jun tinimit man quech taj. Miban ri u rayibal ri i ti'jal, ri cäch'ojin chrij ri iwanima'. Ronojel utz chibana' chquixo'l ri man cojonelab taj. Jeri', pune' cäquiyac tzij chiwij je jas chquij banal tak etzelal, cäquil ri utzalaj tak chac ri quibano, cäquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios pa ri k'ij aretak chuta' chke jas ri ka banom. Chiya' iwib pa takic che ronojel ri qui takanic ri winak ri e c'o piwi', rumal rech ri Ajawaxel. We che ri ajawinel, chinimaj je jas ri sibalaj nim u k'ij, we chque ri k'atal tak tzij, chebinimaj je jas ri e takom rumal ri Ajawaxel che u tojic q'uexel chque ri banal tak etzelal xukuje' che u nimarisaxic qui k'ij ri e banal tak utzil. Are c'u wa' ri u rayibal ri Dios, chi rumal ri u banic utzil quitz'apij u pa qui chi' ri winak ri man utz ta qui chomanic, man c'o ta queta'm. Ri Dios cäraj chi ix je jas winak e tzokopim bic. Man utz ta c'ut we quiban etzelal xa' rumal rech chi ix tzokopim bic, xane' chibana' je jas e pataninelab re ri Dios. Nim chebiwila wi conojel. Chebilok'ok'ej ri kachalal. Chixe'j iwib chuwäch ri Dios. Nim chiwila' wi ri ajawinel. Ix pataninelab, chiya' iwib pa takic chque ri iwajaw, nim chebiwila wi. Man xak xuwi ta chque ri e utz xukuje' ri e ch'uch'uj, xane' xukuje' chque ri e c'a'n. Are utz wa', we jun cuch'ij bis aretak curik c'ax ri man takal ta che, xa rumal rech chi xuban jun jasach ri utz cuna' pa ri ranima' chuwäch ri Dios. ¿La utz c'u lo quixilic we quixch'ayic rumal rech chi c'o mac i banom, quich'ij c'ut? Are c'u we rumal ri u banic utzil quirik c'ax, we quich'ijo, are kas utz quilitaj wa' chuwäch ri Dios. Che c'u wa' ix siq'uim wi rumal ri Crist xurik c'ax rumal iwech. Xuya' can c'utbal chiwe, rech quitakej ri retal rakan. Ri Crist man c'o ta mac xubano, mawi ne xriktaj subunic pa u chi'. Aretak xyok'ic, man xuya' ta rajil u q'uexel. Aretak xurik c'ax, man xubij ta chque ri winak chi cuban na c'ax chque. Xane' xujach ronojel pa u k'ab ri Dios, ri cuk'at tzij ruc' suq'uil. Ri Crist xebuc'am bic ri ka mac chrij ri u cuerp cho ri ripibal, rech aretak uj cäminak chic chquiwäch ri mac, cujc'asi' na, cäkaban na ri suc'. Rumal ri u socotajic ri are', ri ix xixcunatajic. Ix junam c'u can cuc' ri chij ri qui jalon qui be. Camic c'ut ix tzelejinak ulok ruc' ri Crist, ri are' ri ajyuk' xukuje' ri chajinel re ri iwanima'. Jeri' xukuje' ix, ri ix ixokilaxelab, chijujunal rajawaxic chi quiya' iwib pa takic chque ri kas e iwachajil, ri e achajilab ri man caquicojtaj chi c'o jun colobal ib cuya' quecojonic, man rajawaxic taj c'o ta jas quibij ta chque, xane' rumal ri quiban ix ri ix ixokilaxelab. Ri e achajilaxelab quecojonic aretak quequilo chi jicom xukuje' caya' u k'ij ri qui c'aslemal. Ri i je'lical ix ma ta are ri u suc'umaxic ri i wi', mawi e are taj ri e wikbal re kan puak ri quebicojo, mawi e are ta ri atz'iak ri quebicojo. Xane' chiwika' iwib pa ri iwanima'. Chicojo' wikbal ri man cäsach ta qui wäch, are wa' chi man quinimarisaj ta iwib pa iwanima' chi ix mach'al pa jamaril. Are wa' sibalaj nim u k'ij chuwäch ri Dios. Xukuje' je u wikic quib wa' xquiban ri tastalic tak ixokib ojer, ri cu'linak qui c'u'x chrij ri Dios, xquiya' c'u quib pa takic chque ri cachajil. Je xuban ri Sara, xniman che ri Abraham, xubij c'u wajaw che. Ri ix quixux na je jas ri Sara we quiban utzil, we man c'o ta jas quixe'j wi iwib chuwäch. Xukuje' ri ix achajilaxelab chixjekel cuc' ri e wixokilab ruc' no'jibal, chiya' u k'ij ri iwixokil rumal rech chi man junamataj taj ri u cuerp ruc' ri rech ri rachajil, jacha' xukuje' chi e i wäch echbenelab che ri tok'ob aj c'aslemal, rech ri e i ch'awem ruc' Dios man curik ta k'atibal. Chuq'uisbalil c'ut, chixux iwonojel xa' jun i chomanic, chel i c'u'x chbil iwib, chilok'ok'ela ri iwachalal. Rajawaxic utzalaj i c'u'x xukuje' mach'amoj. Mitoj etzelal che u q'uexel etzelal. Aretak quixyok'ic, mitoj u q'uexel ri yok'obal iwe. Xane' chitewichi'j ri quixyok'owic. Che wa' xixsiq'uix wi, che rechbexic tewichibal. Rumal rech chi cubij ri Tz'ibatalic: “Apachin ri cäraj culok'ok'ej ri c'aslemal xukuje' cäril utzalaj tak k'ij, mubij ba' etzelal ruc' ri rak', mutzijoj subunic ruc' ri u chi'. Chutasa' ba' rib chrij ri etzelal, chubana' ri utzil, chutzucuj ri jamaril chutakej c'ut. Are c'u ri Ajawaxel quebuchajij ri e suc', cuta' ri qui ch'awem. Man utz ta c'ut queril wi ri winak ri cäquiban etzelal.” ¿Jachin ta c'u lo ri cuban c'ax chiwe, we quicoj i chuk'ab che u banic utzil? Xukuje' we quirik c'ax rumal rech chi quiban ri suc', utz iwe. Mixe'j c'u iwib chquiwäch ri xibibal tak jastak ri cäquibano, mäk'oxow ri iwanima'. Are c'u chicojo' ri Crist che takanel xukuje' che Ajawaxel chupam ri iwanima'. Xak c'u chixc'ol che reyexic u tzelexic u bixic che ronojel winak ri cutz'onoj chiwe jas ri eyebal c'uxaj ri c'o iwuc'. Chc'ol utzalaj retamabal i c'u'x, rech ri queyok'on chiwe queq'uix na chque tak ri kas e qui tzij, aretak ri e are' quequil ri e utzalaj tak i c'aslemal pa Crist. Are c'u utz na aretak quirik c'ax rumal ri u banic utzil, we jeri' cäraj ri Dios, chuwäch ri u rikic c'ax rumal ri u banic etzelal. Xukuje' ri Crist xurik c'ax. Xurik ri cämical xa' jumul rumal quech ri ka mac. Ri suc' xurik c'ax rumal quech ri man e suc' taj. Xurik c'ax che ka c'amic bic chuwäch ri Dios, cämisam pa ri u cuerp, c'astajisam c'u pa ri uxlabal. Pa uxlabal c'ut xbe che tzijonic cuc' tak ri uxlabal ri e c'o pa che'. E are wa' e uxinak man e nimanelab taj pa ri e ojer tak k'ijol, pa tak ri e u k'ij ri Noe, aretak ri Dios xeye'm ruc' coch'onic joropa' k'ij xbeytaj u banic ri jucub, ri Dios xebuto'tajisaj jujun winak puwi' ri ja' e wajxakib c'ut chi conojel. Are c'u ri ja' pa ri u k'ijol ri Noe are' cuq'uexwächij ri roc'owem ri Jesus pa ri nimalaj c'ax ri cujcolow camic; rumal c'u ri' man cujcolotaj ta rumal ri u josk'ixic ri ka cuerp, xane' ri u c'amowaxic ri jun ch'ajch'ojalaj anima' che ri Dios rumal ri u c'astajic ri Jesucrist. Ri benak pa ri caj, c'o pa ri u wiquiak'ab ri Dios. Conojel c'u ri e tako'n aj caj, conojel ri c'o qui takanic, xukuje' conojel ri c'o qui cuinem e yo'm chi chuxe' ri u takanic ri Jesucrist. U rikom c'ax ri Crist pa ri u cuerp, rumal ri' xukuje' ri ix chisuc'umaj iwib che u rikic ri c'ax. Ri jun c'ut ri curik c'ax pa ri u cuerp, u yo'm c'u can ri mac. Pa tak ri u k'ij ri c'o na cho ri uwächulew, man cuban ta chic ri itzel qui rayibal ri winak, xane' cuban na ri u rayibal ri Dios. Chubana' c'u chiwe ri i chac pa tak ri k'ij ri xeboc'ow canok, aretak xiban ri jastak ri cäquirayij ri man e cojonelab taj. Xiban ronojel ri xiwaj, xiban ronojel ri itzel i rayibal, xixk'abaric, xiban nimalaj mac aretak ximulij iwib che nimak tak wa'im, ximulij iwib che u tijic tzam, xebik'ijilaj tak diosib ri e tz'il. E are ri man e cojonelab taj caquimayo, rumal rech chi man quebiwachilaj ta chic che u banic q'ui jastak xak jas ri cäcaj, jas ri xiban nabe. Quixquiyok' c'ut. Rajawaxic c'ut chi cäquibij na jas ri qui banom chuwäch ri cuk'at na tzij paquiwi' ri c'asc'oj xukuje' ri cäminakib. Rumal ri' ri tzij rech colobal ib kas xk'alajisax chque ri e cäminak chic, rech ri tzij rech colobal ib cäcuinic cuk'attzij paquiwi' jas kas ri u cholajil ri c'aslemal ri xcuc'aj we winak ri' pa ri ti'jol. Xukuje' xtzijox ri tzij rech caya' k'ijol chi cac'oji' qui c'aslemal pa ri uxlabal jas kas ri u rayibal ri Dios. Cäpe c'u na ri k'ij aretak queq'uis conojel ri jastak. Utz ba' chixchomanok, chichomaj jas ri quibano, rech utz quiban che ri ch'awem ruc' Dios. Puwi' ronojel, chicojo' i chuk'ab che u lok'ok'exic iwib, rumal rech chi ri lok'ok'ebal c'u'x cubano chi quesachtaj q'ui mac. Chiyala' okxanibal chbil iwib, man ruc' ta ch'ach'atem. Chiyala' iwe chijujunal jas ri yo'm chiwe rumal ri Dios, je jas utzalaj tak e chajil re ronojel u wäch u tok'ob ri Dios. We c'o jun cätzijonic, je chtzijonok jas ri e u tzij ri Dios. We c'o jun cäpataninic, chpataninok je jas ruc' ri cuinem ri cuya' ri Dios. Jeri' pa ronojel cänimarisax u k'ij ri Dios rumal ri Jesucrist, ri nim u k'ij xukuje' ri c'o u cuinem amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok. Lok'alaj tak wachalal, mixmayin che ri c'ax ri quiriko, je ta ne jun k'ak' ri cänicow chixo'l. Are cäpe piwi' che u k'alajisaxic we utz quibano o man utz taj. Miwilo je ta ne ri quic'ulmaj jun jasach ri man iweta'm taj. Xane' chixquicotok, rumal rech chi quic'am iwe ri u c'axc'olil ri Crist. Jeri' xukuje' aretak quiwil na chi cäpe ri Crist, nim u k'ij cäpetic, quixquicot na ruc' nimalaj quicotemal. We quixyok' rumal rech ri Crist, utz iwe, are c'u ri Ruxlabal ri Dios, ri nim u k'ij, cäc'oji' iwuc'. We c'o jun chiwe curik c'ax, ma ta u mac rech chi cämisanel, eläk'om, o banal apachique etzelal, mawi rumal u nimic rib chquipam jastak ri e quech niq'uiaj winak chic. We c'u curik c'ax rumal rech chi cäbix ajcrist che, mäq'uixic, xane' chunimarisaj u k'ij ri Dios rumal wa'. Xurik ri k'ij aretak cächaplex ri k'atoj tzij paquiwi' ri e aj uwo rachoch ri Dios. We c'u nabe cächaplex kuc' uj, ¿jas c'u lo ri qui q'uistajic ri winak ri man queniman ta che ri u tzij ri Dios? We ri suc'alaj winak ruc' c'ax cacolotajic, ¿jas lo cuc'ulmaj na ri ajmac xukuje' ri winak ri man cuya' ta u k'ij ri Dios? Je c'u ri', ri winak ri cäquirik c'ax jas ri u rayibal ri Dios, chquibana' utzil, chquijacha' ri canima' che ri Dios, ri jic winakirisanel. Quebenpixbej ri tatayib ri e c'o chixo'l ri quetakan chque ri comon cojonelab. In c'u cach tata', in xinwil ri c'ax ri xurik ri Crist, xukuje' junam cuc' ri e are' quinc'am na we ri juluwem ri quilitaj na. Chebiyuk'uj ri jumulaj chij re ri Dios ri c'o chixo'l. Chichajij man xa' ta rumal rech chi quixch'ij che u banic, xane' chichajij ruc' ronojel iwanima' jas ri cubij ri Dios. Mitzucuj q'uixbalalaj ch'äcoj, xane' chichajij ri jumulaj chij ruc' jun utzalaj iwanima'. Miban chque je ta ne c'o i takanic paquiwi', xane' chixux jun c'utbal chquiwäch ri chij, rech ri e are' cäquiban que jas ri quiban ix. Aretak cäpe na ri Qui Nimal ri ajyuk'ab, quic'am na ri corona ri man q'uisel taj, are wa' ri juluwem. Xukuje' ri ix ri c'ä ix ac'alab k'apoj, c'ojolab, chiya' iwib pa takic chque ri quetakan pa ri comon cojonelab. Iwonojel chipatanila' iwib, minimarisaj iwib. Rumal rech chi cubij: “Ri Dios quebuc'ulelaj ri winak ri nimak cäquina' quib, cuban c'u tok'ob chque ri e mach'amoj.” Chimach'a' ba' iwib chuxe' ri u k'ab ri Dios ri sibalaj c'o u cuinem, rech ri are' cunimarisaj i k'ij aretak cäpe ri k'ij. Ronojel ri quixoc wi il, chiya' pa u k'ab ri Dios. Ri are' c'ut quixuchajij. Chichomaj jas ri quibano, chixc'asc'atok. Ri i c'ulel, ri itzel, cusutij iwij je jas jun coj curak u chi' cutzucuj jachin cubik'o. Chik'atij ba' u wäch ri itzel, co chixtac'al pa ri cojonic. Iweta'm c'ut chi xa' junam ri c'axc'olil quepe paquiwi' ri iwachalal pa ronojel ri uwächulew. Are c'u ri Dios cuban na tz'akat chiwe, quixucowirisaj na, cuya' na i chuk'ab, xukuje' quixutac'aba' na. Are ri' ri Dios ri cäbanow ronojel u wäch tok'ob xukuje' ri xixsiq'uin che ri junalic u juluwem pa ri Crist. Che ri are' chyok wi ri cuinem chbe k'ij sak. Je chbanok. Nu tz'ibam xa' jubik' chiwe rumal ri Silban, are jicalaj kachalal pa ri nu chomanic in. Nu tz'ibam chiwe che i pixbexic, che u k'alajisaxic chi are wa' ri kas u tok'ob ri Dios. Co chixtac'al pa ri u tok'ob. Ri e re ri comon cojonelab pa Babilon cäquiya' rutzil i wäch. Ri e are' e cha'om xa' junam iwuc'. Xukuje' ri Marcux ri nu c'ojol cuya' rutzil i wäch. Chiyala' rutzil i wäch, che u c'utic chi quilok'ok'ela' iwib iwachalal c'u iwib. Chc'ol ta jamaril chixo'l, iwonojel ri ix re ri Crist. Ri in Simon Lu', rajchac xukuje' takom re ri Jesucrist, quintz'ibaj we wuj ri' chque conojel ri qui rikom ri cojonic ri sibalaj nim rajil junam ruc' ri ke uj, rumal ri u suq'uil ri ka Dios xukuje' ka Colonel Jesucrist. Quinwaj chi kas quiwetamaj u wäch ri Dios xukuje' ri Kajaw Jesus, rech ri u tok'ob xukuje' ri jamaril sibalaj queq'uiyir ta na pa tak ri iwanima'. Ri Dios, rumal ri u cuinem, u sipam conojel ri rajawaxic che ri ka c'aslemal, rech cujniman che ri are', rumal rech chi keta'm u wäch ri jun ri xujusiq'uij rumal ri u juluwem xukuje' ri rutzil. Rumal ri u juluwem xukuje' ri rutzil ri e u sipam chke ri e nimak tak e u chi'nic ri sibalaj e pakal cajil, rech ri ix quixcuinic quebic'am iwech ri u binibal ri Dios rech ri ix quixcuinic man quixkaj ta pa u k'ab ri etzelal ri c'o cho ri uwächulew ri cäpe cumal ri e itzel tak rayibal. Rumal ri' chicojo' ronojel i chuk'ab rech rumal ri i cojonic cac'oji' xukuje' jun utzalaj i c'aslemal aj suq'uilal, ruc' c'ut we utzalaj c'aslemal ri' rajawaxic cac'oji' iwetamanic. Ruc' c'ut ri iwetamanic rajawaxic chi cac'oji' i tij piwi'; ruc' c'ut ri i tij piwi' rajawaxic cac'oji' i coch'onic rech quixtakenic aretak c'o c'ambejenic; rumal c'ut ri coch'onic rajawaxic chi quixniman che ri Dios ri lok' chiwäch. Ruc' c'ut ri nimanic che ri Dios rajawaxic chi quiwuc'aj iwib cuc' ri achalaxelab; ruc' c'ut ri ruc'axic iwib cuc' ri achalaxelab rajawaxic chi cac'oji' i lok'ok'ebal c'uxaj. We quiban we jastak ri' xukuje' queq'uiyir iwuc', man cuya' ta ri' xak quitzak k'ij, xane cäc'oji' na i wächinic rumal ri retamaxic u wäch ri Kajaw Jesucrist. Apachin c'u ri man cuban ta we jastak ri', moy, man naj ta cäca'y wi, sachinak pa u jolom chi e ch'ajtajinak chic ri ojer tak u mac. Rumal ri', wachalal, quinbij wa' chiwe: Ri Dios xixuch'a xukuje' ix cha'talic. Chicojo' ba i chuk'ab che u c'utic pa ri i c'aslemal chi kastzij ix siq'uim xukuje' ix cha'tal rumal ri Dios. We jewa' quibano, mawi jumul quixtzakic. Jeri' cäya' na nimalaj oquibal chiwe pa ri junalic rajawibal ri Kajaw, ka Colonel Jesucrist. Rumal ri', quinnataj we jastak ri' chiwe, pune' iweta'm chic xukuje' co i tac'abam chi iwib pa ri kastzij ri c'o iwuc'. In quinchomaj chi utz we quinnataj wa' chiwe che i c'asuxic, joropa' k'ij ri quinc'asi' na cho ri uwächulew. Weta'm c'ut chi chanim quincäm na, jas ri xuk'alajisaj ri Kajaw Jesucrist chnuwäch. Xukuje' quincoj na nu chuk'ab rech amak'el quenataj na we jastak ri' chiwe aretak in cäminak chic. Aretak xkatzijoj ri u cuinem xukuje' ri u petic ri Kajaw Jesucrist chiwe, man xkatzijoj ta chomanic chiwe ri xa' ta pa qui jolom ri winak elinak wi ulok, xane kas uj xujilow ri u nimalil ri Jesucrist. Ri Dios Tataxel xuk'alajisaj chi nim cäril wi ri Jesucrist xukuje' xunimarisaj u k'ij, aretak xpe ulok jun ch'abal ruc' nimalaj juluwem ri jewa' xubij: “Are lok'alaj nu C'ojol wa', ri sibalaj cäkaj chnuwäch.” Xukuje' ri uj xkata' ri ch'abal ri xpe chicaj, aretak uj c'o ruc' pa ri tastalic juyub. Xukuje' c'o can ri qui tzij ri k'axal tak tzij kuc', ri sibalaj co tiquitoj, man cäq'uextaj taj. Are c'u utz we kas quitatabej ri tzij, ri je jas jun chäj ri cäjuluw pa jun k'ekumalaj c'olbal, c'ä aretak cäsakaric, c'ä quil na ulok ri ch'imil re u sakaric pa ri iwanima'. Rajawaxic nabe quich'obo, chi ronojel ri qui tzij ri k'axal tak tzij ri c'o pa ri Tz'ibatalic, man cuya' taj cubij jun ri xa u chomanic pa re wi che ri u k'alajisaxic. Ri qui tzij c'ut ri k'axal tak tzij man xpe ta ojer xa' rumal ri u rayibal jun winak, xane' e winak ri xquiya' quib pa u k'ab ri Dios ri xetzijonic, xya' qui no'j rumal ri Ruxlabal ri Dios. Xukuje' xec'oji' can chquixo'l ri winak ojer jujun ri xak xquijaluj quib chi e k'axal tak u tzij ri Dios. Xukuje' chixo'l ix quec'oji' na jujun ri cäquijaluj na quib chi e ajtijab. Ri e are' chi c'uyal cäquic'am ulok tijonic ri quec'amow bic ri winak pa ri c'ax. Man caquik'alajisaj taj ri Ajawaxel ri xecolowic. Rumal ri' chanim cäsach na qui wäch rumal rech ri cäquibano. E q'ui c'ut quequiterenej na pa ri quitzokopin tak ib re munil. Cäyok' c'u ri be re ri kastzij rumal quech. Ri e are' rumal ri u rayixic ri jastak que ri winak, cäquitzucuj na jas cäquiban che resaxic puak chiwij cuc' ri qui banoj tzij. Cäc'äjisax c'u na qui wäch jas ri bim ulok ojer, man cäbeytaj ta ri c'äjisabal qui wäch. Man c'o ta quelic chuwäch ri c'ax ri cäpe na chquij. Ri Dios man xusach ta qui mac ri tako'nib aj caj ri xemacunic, xane' xebuq'uiak pa ri xibalba, xebutz'apij pa ri k'eku'm, chila' cäqueyej wi na ri k'atoj tzij paquiwi'. Xukuje' man xusach ta qui mac ri winak ri e c'o cho ri uwächulew ojer, xane' xuwi xucol ri Noe, tzijol re ri suq'uil, e rachil e wukub winak chic, aretak xutak ulok ri nimalaj k'ekal jäb paquiwi' ri winak re ri uwächulew ri man xquiya' ta u k'ij ri Dios. Xukuje' xuk'at tzij paquiwi' ri tinimit Sodom xukuje' Gomor, xusach qui wäch, xuban chaj chque, xebuya' che c'utbal chquiwäch ri winak ri man cäcaj taj queniman che ri Dios. Xresaj c'u bic ri suc'alaj Lot, ri xurik c'ax cumal ri e banal tak etzelal ri xquiban tz'ilalaj mac ri xcaj. Ri suc'alaj achi ri', aretak xc'oji' chquixo'l, ronojel k'ij ri suc'alaj ranima' xurik c'ax rumal ri itzelalaj tak qui chac ri winak ri xrilo xukuje' xuto. Jeri' reta'm ri Ajawaxel queresaj chuwäch ri takchibal mac conojel ri queniman che ri Dios. Xukuje' reta'm quebutas can ri man e suc' taj rech cuc'äjisaj qui wäch pa ri k'ij re ri k'atoj tzij. Sibalaj cuc'äjisaj c'u na qui wäch ri winak ri cäquiban ri itzelalaj u rayibal ri qui ti'jal, xukuje' cäquiban tz'ilalaj tak jastak, ri man cäquiya' ta quib pa takic. Ri e are' man c'o ta cäquixe'j wi quib, xane' cäquibano jachique ri cäcaj, xukuje' man cäquixe'j ta quib che u bixic c'axalaj tak tzij chque ri c'o quekle'n. Are c'u ri e tako'n aj caj, ri nim na qui cuinem xukuje' c'o na qui takanic, man cäquibij ta c'axalaj tak tzij chuwäch ri Ajawaxel che u ya'ic mac chquij ri c'o quekle'n. E are' c'u we winak ri', e je ta ne e awaj ri man c'o ta qui chomanic, pa quech wi e alc'ualam rech quechapic xukuje' quecämisaxic. Quequiyok' ri jastak ri man queta'm taj. Quekaj c'u na pa ri cämisabal ri qui banom. Ri e are' caquirik c'ax rumal ri c'ax ri qui banom chque jule' chic. Caquichomaj chi sibalaj utz que aretak e c'o pa tak ri quicotemal ri xa' e re jok'otaj. E jun tz'ilol xukuje' jun q'uixbal aretak quixcachilaj pa tak ri e i wa'im re xk'ekal, quequicot c'ut pa tak ri e qui banoj ri xa' e subunelab. Nojinak ri qui bak'wäch che quikajic pa mac cuc' niq'uiaj chic aretak quequil ri ixokib. Man cäquitänaba' ta ri macunic, cäquicoj qui c'u'x ri winak ri e tukar pa ri qui chomanic, quequiquiäk rayij ri jastak quech ri winak, e c'o chuxe' c'okonic. Qui yo'm c'u can ri suc'alaj be, e sachinak, qui takem ri u be ri Balaam u c'ojol ri Beor, ri xulok'ok'ej ri tojbal re ri u banic ri etzelal. Xyaj c'ut rumal rech chi man xniman taj. Jun bur, ri man cach'aw taj, xch'awic je ta ne jun winak, are xk'atin ri conalaj u chomanic ri k'axal tzij. Wa' e winak e chaki'j tak c'ua', e je jas ri sutz' ri e c'amom ulok rumal jun nimalaj quiakik'. Ri u k'ekal ri k'eku'm chque ri e are' ya'tal wi, quec'oji' na chupam amak'el chbe k'ij sak. Cäquibij nimak tak tzij ri man c'o ta qui patan. Ruc' ri etzelal ri curayij ri qui ti'jal, cäquicoj qui c'u'x ri winak ri c'ämaja' naj quiyo'm can ri sachinakil. Cäquibij chi quequitzokopij ri winak, e ximital c'u ne ri e are' rumal ri etzelal. Ri jun ri xch'äcataj rumal jun chic, cäc'oji' ri' chuxe' ri u takanic ri jun ri xch'äcowic. Aretak e animajinak chquiwäch ri tz'ilol re ri uwächulew rumal ri retamaxic u wäch ri Ajawaxel xukuje' ri Colonel Jesucrist, we c'u qui caralij chi jumul quib chupam, sibalaj c'ax na ri' cäquiriko chuwäch ri nabe. Are ta utz na ri' chque, we ta ma ta xquetamaj ri be re ri suq'uil, chuwäch ri xquetamaj, c'äte ri' xquitas can quib chrij ri u takanic ri Dios ri yo'm chque. Je c'u xquic'ulmaj jas ri jun tzij ri cäbixic, kastzij c'u ri tzij: “Ri tz'i' xtzelej che u tijic ri u xo'j, ri ati't ak ri ch'ajtajinak chic xuwolkotij chi jumul rib pa ri xok'ol.” Lok'alaj tak wachalal, are ucab wuj wa' ri quintz'ibaj bic chiwe. Chupam ri quieb wuj, quixinpixbej wi rech quec'astaj ri sakalaj i chomanic. Rech cänataj chiwe ri tzij ri bim can cumal ri tastalic k'axal tak tzij, xukuje' ri u takanic ri Ajawaxel, ri Colonel, ri xixtijox wi cumal ri e u takomxenlab. Iweta'm chi c'u wa', chi pa ri q'uisbal tak k'ij quepe na winak ri cäquetz'bej u wäch ri jastak aj Dios, are cäquiban na ri etzelal re qui rayibal ri e are', cäquibij: “¿Jawije' c'o wi ri u petic ri Ajawaxel ri bim ulok? Bim chi ya' wa' aretak c'ä majok checäm ri e ka mam, conojel c'ut ri jastak xa' je wi qui wäch jas ri pa ri u tiquiritajic ulok ri uwächulew c'ä camic.” Xa man cäcaj taj cäquetamaj chi ojer rumal ri u tzij ri Dios xebantaj ri caj, chi ri ulew pa ri ja' xel wi ulok xukuje' chi co c'o pa ri ja'. Rumal ri', ri uwächulew ojer xjik' pa ri ja', xsach u wäch. Are c'u ri caj ulew ri e c'o camic, e chajin rumal ri u tzij ri Dios c'ä pa ri k'ij re k'atoj tzij, queporox c'u na, aretak cäsach na qui wäch ri winak ri man cäquiya' ta u k'ij ri Dios. Mäsach ba' wa' pa i jolom, lok'alaj tak wachalal: chi ri jun k'ij chuwäch ri Ajawaxel je jas ri mil junab, xukuje' ri mil junab je jas ri jun k'ij. Ri Ajawaxel man cäbeytaj ta che u tz'akatisaxic ri u bim chke, jas ri cäquichomaj jujun. Xane' ix reyem ruc' coch'onic, man cäraj taj chi c'o jun cäsach u wäch, xane' are cäraj chi conojel cäquiq'uex na qui c'u'x. Cäpe c'u na ri k'ij re ri Ajawaxel jas jun eläk'om. Pa ri k'ij ri', cäsach c'u na u wäch ri caj, cätataj c'u na ri jun nimalaj jininem. Ri jastak ri xebanbex re quenicow na, cäsach qui wäch. Ri uwächulew xukuje' ri chac ri e c'o chuwäch quechajirisax na. U mac c'u rech chi conojel ri jastak cäsachisax na qui wäch, ¡sibalaj rajawaxic chi quixbin pa jun tastalic i c'aslemal xukuje' quixniman che ri Dios! Chiweyej xukuje' chiwanej iwib che ri u petic ri u k'ij ri Dios, aretak ri caj quec'at na xukuje' cäsach na qui wäch, xukuje' ri jastak ri xebanbex re quenicow na xukuje' queja'r na. Are c'u ri uj keye'm ri c'ac' caj xukuje' ri c'ac' ulew, chila' c'ut cäc'oji' wi na ri suq'uil, jas ri u bim ulok ri Dios. Rumal ri', lok'alaj tak wachalal, iweye'm we jastak ri', chicojo' apan i chuk'ab, rech quixulurika' ri Dios pa jamaril, man ix tz'ajtajinak ta apanok, ix ch'ajch'oj. Chichomaj ba' chi colobal ri u coch'onic ri Kajaw; je jas xutz'ibaj ri lok'alaj kachalal Pawl chiwe, jas ri no'j ri yo'm che. Xukuje' pa conojel ri u wuj xebutzijoj wi we jastak ri'. E c'o jujun chque ri jastak ri' c'ax qui ch'obic, jech'bam u bixic cumal ri winak ri man c'o ta quetam xukuje' ri man e cowirisam taj, jas cäquiban chque ri niq'uiaj Tz'ibatalic chic. Rumal wa' cäquic'am ulok sachbal qui wäch. Ri ix c'ut, lok'alaj tak wachalal, ri iweta'm chi ulok wa' ojer, chichajij ba' iwib, mixc'am bic cumal ri qui subunic ri banal tak etzelal, rech man quixtzak ta ne ri kas co ix c'o wi. Chixq'uiy ba' pa ri u tok'ob xukuje' pa ri retamaxic u wäch ri Kajaw xukuje' ka Colonel Jesucrist xukuje' c'ä pa tak ri k'ij junab chbe k'ij sak. Je chbanok. Cäkatz'ibaj bic chiwe ri kas c'olinak ulok pa ri tiquiritajic, ri ka tom, xukuje' ri kilom cuc' ri kas e ka bak'wäch. Kilom c'ut xukuje' xekachap cuc' tak ri e ka k'ab. Are wa' ri Tzij rech c'aslemal. We c'aslemal ri' xuc'utunisaj rib, xkil c'ut ri uj, xkilo ka k'alajisam c'ut; cakaya' c'ut u bixic chiwe ix we junalic c'aslemal ri' ri c'olinak ulok ruc' ri Tataxel c'utunisam c'u chkawäch. Cäkaya' c'ut u bixic chiwe ri kilom xukuje' ri ka tom, rech xukuje' ri ix quixjunamataj kuc', jacha' ri uj uj junamatajinak ruc' ri Dios ri Tataxel, xukuje' ruc' ri u C'ojol ri are' ri Jesucrist. Quekatz'ibaj bic we jastak ri' rech cätz'akat ri ka quicotemal. Are tzijol wa' ri xujutijoj wi ri Jesucrist rech cakaya' c'u u bixic chiwe: chi ri Dios sakilal chi man c'o ta jun k'ekumalil ruc' ri are'. We cäkabij chi uj junamatajinak ruc' ri are', cujbin c'u ne pa ri k'ekumalil, cujbanow tzij, man cätajin ta cakaban ri' ri kastzij. We c'u cujbin chupam ri sakilal jacha' ri Dios c'o pa ri sakilal, c'o c'u ri' ri junamatajic chkaxo'l, are' c'ut ri u quiq'uel ri u C'ojol, ri are' ri Jesucrist, queresaj na conojel ri ka mac. We cäkabij chi man c'o ta ka mac, xa cätajin cäkasub kib ri', man c'o ta ri' ri kastzij kuc'. We c'u quekak'alajisaj ri e ka mac, cuya' cakacuba' ka c'u'x chi ri Dios cuban na jachique ri suq'uilal: quebucuy c'u na tak ri e ka mac, queresaj c'u na conojel ri ketzelal. We cäkabij chi man uj macuninak taj, ka banom chi banal tzij ri' ri Dios, man kas ta ka c'amowam ri' ri u tzij. Lok'alaj tak walc'ual, quebentz'ibaj bic we jastak ri' chiwe rech man quixmacun taj. We c'u c'o jun camacunic, c'o jun ch'awenel pakawi' chuwäch ri Tataxel. Are' ri Jesucrist, suc' c'ut ri are'. Ri Jesucrist xuchi'j rib che tabal tok'ob rech quecuy taj ri e ka mac; man xuwi ta c'ut ri e kech uj xane' xukuje' ri e quech conojel ri e c'o cho ri uwächulew. We cäkanimaj ri e u takomal ri Dios, kas jic ri' chke chi ketamam u wäch. We c'u ne c'o jun cubij: “In weta'm u wäch ri Dios”, man c'u quebunimajtaj ri e u takomal, are' jun banal tzij; man c'o ta c'ut ri kastzij ruc' ri are'. Are' c'ut ri cuya' ri u xiquin che ri u tzij, uxinak kas lok'ok'el rech ri' chwinakil, je c'u wa' ri ka banom rech caketamaj chi uj nuc'ul ruc'. Ri winak ri cubij chi nuc'ul ruc' ri Dios, rajawaxic caruc'aj jun c'aslemal ri cajunamataj ruc' ri u c'aslemal ri Jesucrist. Lok'alaj tak wachalal, we takomal ri' ri quintz'ibaj bic chiwe man c'ac' taj: are wa' ri xic'am ix kas pa ri tictajic. We ojer takomal ri' are tzijol wa' ri i tom chic. Are', c'u wa, ri quintz'ibaj bic chiwe are jun c'ac' takomal. Ri kastzij pa ri Crist xukuje' pa ri i c'aslemal ix, rumal rech chi oc'owem cuban ri k'eku'm, cäjuluw chi ri kas sakil. Apachin ri cubij chi c'o pa ri sakil, we c'u ne cäretzelaj u wäch ri rachalal, c'ä c'o ri' pa ri k'eku'm. Apachin ri culok'ok'ej ri rachalal, are ri' jekel pa ri sakil, man c'o ta jun jasach ri cätzakow pa mac. Apachin c'u ri cäretzelaj u wäch ri rachalal, are ri' c'o pa ri k'eku'm, pa ri k'eku'm cäbin wi, man reta'm taj jawije' ri cäbe wi. Are c'u ri k'eku'm banowinak che chi man cäca'y taj. Quintz'ibam chiwe ix lok'alaj tak walc'ual, rumal rech chi e cuyum ri e i mac, rumal ri u ya'ic u k'ij ri u bi'. Quintz'ibam chiwe, tataxelab, rumal rech chi iweta'm u wäch ri Jun ri kas c'o wi pa ri u tiquiritajic ronojel. Quintz'ibam chiwe, alabom, rumal rech chi ix ch'äcaninak chi puwi' ri itzel. In tz'ibaninak bic chiwe, lok'alaj tak walc'ual, rumal rech chi iwetamam c'ut u wäch ri Tataxel. In tz'ibaninak bic chiwe, tataxelab, iwetamam chi c'u u wäch ri c'o wi ulok kas pa ri tictajic. In tz'ibaninak bic chiwe xukuje' c'ojolab, rumal rech chi ix co, i c'amowam c'ut ri u Tzij ri Dios pa ri iwanima', i ch'äcom c'ut ri itzel. Milok'ok'ej ri uwächulew, mawi ri jastak ri e c'o cho ri uwächulew. Apachin ri culok'ok'ej ri uwächulew, man culok'ok'ej ta ri' ri Tataxel. Ronojel ri c'o cho ri uwächulew, ri itzel u rayibal ri ka ti'jal, ri itzel u rayibal ri ka bak'wäch, ri jastak ri man c'o ta qui patan ri nim quekil wi pa ri ka c'aslemal, ronojel wa' man ruc' ta ri Tataxel quel wi ulok, xane' cho ri uwächulew. Ri uwächulew coc'owic, xukuje' ri rayibal ri cuya' ri uwächulew coc'owic. Apachin c'u ri cuban ri u rayibal ri Dios, are ri' cäc'asi' amak'el chbe k'ij sak. Lok'alaj tak walc'ual, are wa' ri q'uisbal tak k'ij. Jas ri i tom chi cäpe na jun ri cuban u c'ulel che ri Crist, camic c'ut e c'o chi q'ui ri cäquiban qui c'ulel che ri Crist. Rumal c'u ri' cäkach'obo chi are chi wa' ri q'uisbal tak k'ij. Kuc' xebel wi bic, man c'u e jun taj kuc'. We ta e jun kuc', xec'oji' ta ri' kuc'. Xebel c'u bic, jeri' k'alaj chi man conojel taj e jun kuc'. Ri Crist u yo'm ri Ruxlabal ri Dios chiwe, iwonojel c'ut ix c'o iwetamanic. Quintz'ibaj chiwe, man rumal ta rech chi ma ta iweta'm ri kastzij, xane rumal rech chi iweta'm. Iweta'm c'ut chi ronojel banoj tzij man rech ta ri kastzij. ¿Jachin ri banal tzij? Are ri' ri cubij chi ri Jesus man are ta ri Crist. Are ri' ri cabanow u c'ulel che ri Crist, ri man cuya' taj u k'ij ri Tataxel xukuje' ri C'ojolaxel. Apachin ri man cuya' ta u k'ij ri c'ojolaxel, man c'o ta ri' ri Tataxel ruc' apachin ta c'u ne cuya' u k'ij C'ojolaxel, c'o ri' ri Tataxel ruc'. Rumal ri', ri ix chic'olo' chupam ri iwanima' ri tijonic ri xitatabej kas pa ri tiquiritajic; we c'u ri xitatabej kas pa ri ticaritajic canajinak chupam ri iwanima', xukuje' ri ix kas ix nuc'utal ri' ruc' ri C'ojolaxel xukuje' ruc' ri Tataxel. Are c'u wa' ri kas u chi'm ri Jesucrist chke: ri junalic c'aslemal. Nu tz'ibam wa' chiwe chquij ri winak ri quixquisubu. Are c'u ri ix c'o ri Ruxlabal ri Dios iwuc' ri u yo'm ri Jesucrist chiwe. Man rajawaxic taj chi c'o jachin quixtijonic. Ri Uxlabaxel ri jekel iwuc' cuc'ut conojel ri jastak chiwäch. E are tak c'ut ri e u tijonic e kastzij, man c'u e banoj ta tzij. Chixcanaj nuc'talic ruc' ri Crist, je jacha' ri tijonic ri u yo'm ri Uxlabaxel chiwe. Are c'u ri camic lok'alaj tak wa'lc'ual, chixcanaj nuc'talic ruc' ri Crist rech cäcu'bi ka c'u'x aretak cuc'utunisaj rib ma ta c'u cakana' q'uixbal chuwäch ri are' aretak cäpetic. We quich'obo chi suc' ri are', chiwetamaj ba' xukuje' chi conojel ri cäquiban suq'uil, e are ri' e ralc'ual ri Dios. Chiwila' chi sibalaj nim ri ka lok'ok'exic rumal ri Dios ri Tataxel, chi cäbix chke chi uj ralc'ual ri Dios, uj ralc'ual c'ut. Rumal ri' ri winak re ri uwächulew man cäquich'ob ta ka wäch, rumal rech chi man xquich'ob ta u wäch ri Dios. Lok'alaj tak wachalal, camic uj ralc'ual chic ri Dios. C'ä maja' c'u cäc'utunic jas ri cujux na. Keta'm c'ut chi aretak cäc'utun ri Jesucrist, cujux na junam ruc' ri are', rumal rech chi cäkil c'u na ri kas are'. Apachin ta c'u ne ri c'o we eyebal c'uxaj ri' ruc' chrij ri Dios, cuch'ajch'obisaj rib pa re wi, je jacha' ri Jesucrist ch'ajch'oj. Conojel ri cäquiban mac, e are' ri' man cäquinimaj ta ri pixab. Ri mac are ri man u nimaxic ta ri pixab. Ix iweta'm chic chi ri Jesucrist xpe cho ri uwächulew che quesaxic tak ri macaj, xukuje' chi ri are' man c'o ta jun u mac. Je c'u ri' chi ronojel ri nuc'utal ruc' ri are', man camacun taj; apachin ta c'u ne ri camacunic, man rilom taj mawi u ch'obom u wäch. Lok'alaj tak walc'ual, c'o mixsubuwic. Apachin ri cuban ri suq'uil, suc' ri', je jas ri are' suc'. Apachin ri cuban mac, rech ri itzel ri'. Ri itzel macuninak ulok kas pa ri u tiquiritajic. Rumal c'u ri' xpe ri u C'ojol ri Dios, che qui sachic qui wäch ri e u chac ri itzel. Man c'o ta jun ri uxinak ralc'ual ri Dios cutakej u banic macunic, c'o c'ut u c'aslemal ri u yo'm ri Dios; man ya'tal ta c'u che chi camacunic, ralc'ual c'ut ri Dios. Cuya' quetamatajic e jachin tak ri e ralc'ual ri Dios xukuje' e jachin tak ri e ralc'ual ri itzel: apachin ta c'u ne ri man cuban ta ri utzil, o man culok'ok'ej ta ri rachalal, man ralc'ual ta ri Dios. Are tijonic wa' ri i tom ulok kas pa ri tiquiritajic chi chekalok'ok'ela' kib. Mäkaban ke jas xuban ri Cain, ri xuya' rib pa u k'ab ri itzel, xucämisaj ri u chak'. ¿Jas c'u che xucämisaj? Rumal rech chi ri Cain xuban etzelal, are c'u ri u chak' xuban ri suc'. Mixmayinic, wachalal, we quetzelax i wäch cumal ri winak re ri uwächulew. Uj keta'm chi uj elinak chic pa ri cämical, uj c'o chic pa ri c'aslemal, ketamam c'ut rumal rech chi quekalok'ok'ej ri kachalal. Apachin c'u ri man culok'ok'ej ta ri rachalal, cäminak na ri'. Apachin ta ne ri cäretzelaj u wäch ri rachalal, cämisanel ri'. Iweta'm c'ut chi ronojel cämisanel man cäcuin taj cäc'oji' junalic u c'aslemal. Chupam wa' cäkach'ob wi u wäch ri lok'ok'ebal c'uxaj, chi ri Crist xuya' ri u c'aslemal rumal kech' ri uj xukuje' chkaya' ta ba' ri ka c'aslemal rumal quech ri kachalal. Apachin c'u ri c'o jastak rech, we cärilo chi ri rachalal c'o u rajawaxic, man quil ta c'u u c'u'x che, ¿jas ta ri cubano cac'oji' ri u lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios pa ri ranima'? Lok'alaj tak walc'ual, ri ka lok'ok'ebal c'uxaj muxic xak xuwi ta e tzij, xane' c'utunok cumal tak banoj. Jeri' cäkach'obo chi uj rech ri kastzij xukuje' cäkajiquiba' ri kanima' chuwäch ri Dios. We c'u ri kanima' c'o jas cujutzujuj wi, are c'u c'o na ri Dios chuwäch ri kanima', reta'm c'u ronojel. Lok'alaj tak wachalal, we ri kanima' man c'o ta jas cujutzujuj wi, c'o u cu'lbal ka c'u'x ri' chuwäch ri Dios; ronojel ri cakatz'onoj che, cuya' chke, rumal rech chi e ka nimam ri e u takomal cäkaban c'ut ri cäkaj chuwäch. Ri u takomal, chi chujcojon che ri Jesucrist, ri u C'ojol, cäkalok'ok'ela' c'u kib, jacha' ri are' uj u lok'ok'em. Ri quequinimaj ri e qui banic ri e u takomal e jekel pa ri Dios, are c'u ri Dios jekel pa ri e are'. Rumal c'u wa' caketamaj chi ri Dios jekel pa ri uj: rumal ri Uxlabaxel ri u yo'm chke. Lok'alaj tak wachalal, micojo ix chi ronojel ri cabixic uxlabisam rumal ri Dios, xane' chebitijtobej quij, quiwil c'ut we ri uxlabal ri c'o pa ri canima' rech ri Dios o man rech taj. Nojisam c'ut ri uwächulew cumal ri e banal tak tzij ri caquibij chi are' ri Dios bininak chque. Je c'u wa' quiban ix che retamaxic jachin ri c'o ri Ruxlabal ri Dios ruc': ronojel ri cayo'w u bixic chi ri Jesucrist xpetic jacha' kas jun winak, c'o ri Ruxlabal ri Dios ruc'. Ri man je ta retamaxic u wäch wa' ri Jesus rumal, man c'o ta ri ri Ruxlabal ri Dios ruc'; xane' are c'o ri uxlabal ri u banom u c'ulel che ri Crist. Ix i tom chi we uxlabal ri' cäpe na; je c'u ri', c'o chic cho ri uwächulew. Lok'alaj tak walc'ual, ri ix ix rech ri Dios e i ch'äcom c'ut we e banal tak tzij ri', rumal rech chi ri c'o iwuc' ix, c'o na u cuinem chuwäch ri c'o cuc' ri e aj uwächulew. Ri e are' e aj uwächulew, rumal ri' quequitzijoj jastak e aj uwächulew. E are' tak c'ut ri e aj uwächulew quetatabex cumal. Are c'u ri uj uj rech ri Dios. Are' c'ut ri reta'm u wäch ri Dios cujutatabej, are' c'ut ri man rech ta ri Dios man cujutatabej taj. Chupam c'u wa', cujcuinic caketamaj jachin ri c'o ri uxlabal re ri kastzij ruc' xukuje' jachin ri c'o ri uxlabal re ri subunic ruc'. Lok'alaj tak wachalal, chkalok'ok'ela' kib, rumal rech chi ri lok'ok'ebal c'u'x ruc' ri Dios cäpe wi. Ronojel ri cälok'ok'enic, ralc'ual ri Dios, cäquich'ob c'u u wäch ri Dios. Ri man calok'ok'en taj, man cuch'ob ta u wäch ri Dios ri', rumal rech chi ri Dios are' lok'ok'ebal c'uxaj. Ri Dios xk'alajisan ri lok'ok'ebal u c'u'x chke rumal ri u takic ulok ri u C'ojol cho ri uwächulew, ri xa jun, rech cäc'oji' junalic ka c'aslemal rumal ri are'. Are wa' ri lok'ok'ebal c'uxaj: man are taj chi uj taj xujlok'ok'en ta ri Dios, xane' chi are' ri are' xujlok'ok'enic, xutak c'u ulok ri u C'ojol, rech cuchi'j rib che tabal tok'ob, quetojtaj c'ut ri e ka mac. Lok'alaj tak wachalal, we je xuban ri Dios wa' chke, xujulok'ok'ej, xukuje' ri uj rajawaxic cäkalok'ok'ela' kib. Man c'o ta c'u jun ilowinak ta u wäch ri Dios. We c'u cäkalok'ok'ela' kib, jekel ba' ri' ri Dios chkaxo'l uj, c'utuninak c'ut ri lok'ok'ebal u c'u'x kuc'. Ri cac'utuw chkawäch chi ri uj uj jekel pa ri Dios xukuje' chi ri are' jekel pa ri uj, u yo'm c'u ri Ruxlabal. Ri uj c'ut kilom xukuje' cäkak'alajisaj chi ri Tataxel xutak ulok ri C'ojolaxel che Colol que ri winak cho ri uwächulew. Apachin c'ut ri cäk'alajisanic chi ri Jesus are' u C'ojol ri Dios, jekel ri Dios pa ri are', xukuje' ri are' pa ri Dios. Xukuje' ri uj cäkach'ob u wäch ri u lok'ok'ebal c'u'x ri Dios chke, xukuje' uj cojoninak che. Ri Dios are lok'ok'ebal c'uxaj, apachin ri jekel pa ri lok'ok'ebal c'uxaj, jekel pa ri Dios, xukuje' ri Dios pa ri are'. Rumal wa' ri lok'ok'ebal c'uxaj kas cätz'akat pa ri kanima', rech man cäkaxe'j ta kib pa ri k'ij aretak cäk'at na tzij. Jas c'u ri are', je xukuje' ri uj waral cho ri uwächulew. Jawije' chi c'o wi ri lok'ok'ebal c'uxaj, man c'o ta xe'n ib, xane' ri kas tz'akatalaj lok'ok'ebal c'uxaj cäresaj apan ri xibriquil, ri xe'n ib c'ut ruc'am ulok c'äjisabal wächaj. Apachin c'u ri cuxe'j rib, maja' kas cätz'akat pa ri lok'ok'ebal c'uxaj. Ri uj cäkalok'ok'ej ri Dios, rumal rech chi ri are' xujulok'ok'ej nabe. We c'o jun cubij: “In quinlok'ok'ej ri Dios”, cätajin c'u ne cäretzelaj u wäch ri rachalal, xa banal tzij ri'. Apachin ri man culok'ok'ej ta ri rachalal ri rilom, ¿jas ta c'u lo cubano cäcuin ta che u lok'ok'exic ri Dios ri man rilom taj? We takomal ri' yo'm chke rumal ri Jesucrist: Apachin ri culok'ok'ej ri Dios, xukuje' rajawaxic culok'ok'ej ri rachalal. Ronojel jachin ri cacojonic chi ri Jesus are' ri Crist, ralc'ual ri Dios wa'. Apachin ri culok'ok'ej jun tataxel, xukuje' quebulok'ok'ej ri e ralc'ual we tataxel ri'. Aretak cäkalok'ok'ej ri Dios cakaban c'ut ri catakan wi, keta'm xukuje' chi quekalok'ok'ej ri e ralc'ual ri Dios. Ri u lok'ok'exic ri Dios are ri qui nimaxic ri cäquibij ri e u takomal. Ri e u takomal man e al taj. Apachin ta ne ri alc'ualam rumal ri Dios cäch'äcan puwi' ri uwächulew; are c'u ri cäyo'w ri ch'äcanem chke puwi' ri uwächulew are' ri ka cojonic. Ri cucojo chi ri Jesus are' u C'ojol ri Dios, cäch'äcan puwi' ri uwächulew. Are' wa' ri xpe ruc' ja' xukuje' ruc' quic', are' wa' ri Jesucrist. Man xuwi ta ruc' ja', xane xukuje' ruc' ri ja' xukuje' ruc' ri quic'. Are c'u ri Uxlabaxel cäk'alajisan wa'. Ri Uxlabaxel c'ut are ri kastzij. E oxib ri k'alajisanelab cho ri uwächulew: ri Uxlabaxel, ri ja' xukuje' ri quic'; e are' c'ut ri oxib junamatajinak qui wäch. Cakac'amowaj ri qui k'alajisanic ri winak, are c'u nim na u k'ij ri u k'alajisanic ri Dios. Are u k'alajisanic ri Dios wa', chi xuk'alajisaj jachin ri u C'ojol. Apachin ri cäcojon che ri u C'ojol ri Dios, ruc'am we k'alajisanic ri' pa ri ranima'. Apachin ri man cäcojon taj, u banom chi ri Dios are banal tzij, rumal rech chi man cojoninak ta che ri u tzij ri Dios aretak xuk'alajisaj ri u C'ojol. Are wa' ri k'alajisanic: chi ri Dios u yo'm junalic ka c'aslemal; are c'ut we c'aslemal ri' rumal ri u C'ojol. Apachin ri c'o ri C'ojolaxel ruc', c'o xukuje' we c'aslemal ri' ruc'; apachin c'ut ri man c'o ta ri u C'ojol ri Dios ruc', man c'o ta we c'aslemal ri' ruc'. We jastak ri' e nu tz'ibam chiwe, rech quiwetamaj chi c'o junalic i c'aslemal, ri ix ix cojoninak che ri u bi' ri u C'ojol ri Dios. Are wa' ka cu'bisam wi ka c'u'x chrij ri Dios, chi we c'o ri cäkatz'onoj jas ri u beya'l ri u rayinic, cujutatabej. We c'u keta'm chi cujuto aretak cäkata' apachique jasach che, keta'm chi cuya' na jas ri xkata' che. We c'o jun ri cäril ri rachalal chi cuban jun mac ri man re ta cämical, chubana' ch'awem puwi', cäya' c'u na u c'aslemal ri jun ri cuban jun mac man re ta cämical. C'o mac re cämical. Man quinbij ta c'ut chi cäban ch'awem ruc' Dios puwi' wa'. Ronojel ri man suc' taj, are mac wa'. C'o c'u mac ri man re ta cämical. Keta'm chi apachin ta ne ri e alc'ualam rumal ri Dios man quebin ta pa ri mac. Are ri u C'ojol ri Dios quechajinic, man quenak ta c'u rumal ri itzel. Keta'm chi ri uj, uj rech ri Dios. Ronojel c'u ri uwächulew c'o pa u k'ab ri itzel. Keta'm xukuje' chi ri u C'ojol ri Dios petinak, u yo'm c'ut ketamanic rech caketamaj u wäch ri kas Dios. Ka nuc'um c'u kib ruc' ri kas Dios, ri u bixic wa' che ri Jesucrist ri u C'ojol. Are wa' ri kas Dios xukuje' ri junalic c'aslemal. Lok'alaj tak walc'ual, mebiwokaj ri e diosib. In wa' ri in ri'j tata', quintz'ibaj we wuj ri' che ri chuchu' ri cha'om rumal ri Dios, e rachil ri ral, ri kas quebenlok'ok'ej, man xuwi ta ri in, xane' xukuje' conojel ri quetamam ri kastzij. Quixinlok'ok'ej ix rumal ri kastzij ri jekel pa ri kanima', cäc'oji' c'u na kuc' amak'el chbe k'ij sak. Are ta ri Dios Tataxel xukuje' ri Ajaw Jesucrist ri u C'ojol ri Tataxel, cuban tok'ob chiwe, quel u c'u'x chiwe, xukuje' cuya' jamaril chixo'l, pa kastzij xukuje' pa lok'ok'ebal c'uxaj. Sibalaj xinquicotic aretak xebenrik jujun chque ri awal quebin pa ri kastzij, jas ri takanic ri ka c'amom che ri Tataxel. Camic c'ut kachalal chuchu', quixinbochi'j chi konojel chkalok'ok'ela' kib. Ri quintz'ibaj chawe man are ta jun c'ac' takanic, xane' are ri takanic ri c'o ulok kas pa ri u chapletajic. Are lok'ok'ebal c'uxaj wa', chi cäkabano jas ri cäquibij ri u takanic ri Dios. Are takanic wa' ri i tom ulok kas aretak xicoj ri utzalaj tak tzij, chi chixbin pa ri lok'ok'ebal c'u'x. E q'ui c'ut ri e benak cho ri uwächulew ri cäcaj quixquisubu, cäquibij chi ri Jesucrist man c'o ta u cuerp xpe cho ri uwächulew. Ri jun ri je cubij wa', are subunel ri cuban u c'ulel che ri Crist. Chichajij ba' iwib, rech man cäsach ta u wäch ri i chac, rech quic'am ri tojbal iwech tz'akat. E apachin tak winak ri cäquiya' u wi' ri u tijonic ri Crist, ri man quejeki' ta chupam, man c'o ta ri Dios ri' pa ri canima'. Apachin c'u ri cäjeki' pa ri u tijonic ri Crist, are ri' c'o ri Tataxel xukuje' ri C'ojolaxel ruc'. We c'o jun copan che i solixic, ri man ruc'am ta we tijonic ri', miwoquisaj pa ja, miya' rutzil u wäch. Apachin cuya' rutzil u wäch, cuban re ri e itzelalaj tak u chac. E c'o q'ui jastak ri xinwaj xintz'ibaj ta bic chiwe, man xinwaj taj xinban ruc' wuj xukuje' ruc' tz'ibabal. Quineye'm c'ut chi quinbe na iwuc' rech cäkatzijobej na kib, jeri' cätz'akat ri ka quicotemal. Ri e ral ri awachalal chuchu' ri cha'om cäquiya' rutzil a wäch. In wa' in ri'j tata', quintz'ibaj we wuj ri' che ri lok'alaj wachil Gay, ri kas quinlok'ok'ej. Lok'alaj wachalal, quintz'onoj che ri Dios chi kas ta utz chatel na pa ronojel ri cabano, xukuje' quinrayij chi catriktajic chi utz a wäch, je jas ri a c'aslibal utz c'o ruc' ri Dios. Sibalaj xinquicotic aretak xepe ri kachalal, xquibij c'u chwe jas ri xquil chrij ri a c'aslemal, chi cätbin jic pa ri kastzij. Sibalaj quinquicotic aretak quinto chi ri e walc'ual e jekel pa ri kastzij. Man c'o ta chi jun nu quicotemal chuwäch wa'. Lok'alaj wachalal, jicalaj chac cätajin cabano aretak quebapatanij ri e kachalal, xukuje' kas c'u are' na caban chque ri kachalal ri man e a winakil taj. Ri e are' xquibij chque ri e re ri comon cojonelab jas ri xquilo, chi ri at c'o lok'ok'ebal a c'u'x. We c'u quebato' che ri qui be jas ri cäkaj chuwäch ri Dios, utz cabano. Ri e are' pa ri u bi' ri Jesucrist e benak. Man c'o ta c'u jas xquic'am chque ri man e cojonelab taj. Chekac'amowaj ba ri cojonelab ri jewa' cäquibano chujoc il chque je c'u ri' quekato' che u tzijoxic ri kastzij. Xintz'ibaj bic chque ri e rech ri comon cojonelab. Are c'u ri Diotrepes, ri cäraj cux nim u k'ij chquixo'l, man cujuc'amowaj taj. Rumal ri', we quinbe iwuc', quinnataj na che ronojel ri cätajin cubano, xak cuban tzij chkij xukuje' cubij tak tzij re etzelal chke. Man xuwi ta c'u wa', man quebuc'ulaj ta ri achalaxelab ri quebopanic, jachin tak c'ut ri cäcaj quebequic'ulaj cubij chque chi man takal ta u banic cumal, queresaj c'u bic chquixo'l ri comon cojonelab. Lok'alaj wachalal, maban ba awe ri etzelal, xane' chbana' ri utzilal. Apachin ri cuban utzilal, are ri' rech ri Dios. Apachin c'u ri cuban etzelal, man rilom ta u wäch ri Dios ri'. Ronojel utz u tzijol ri Demetr xukuje' ne ri kastzij, cumal ri cätajin cubano. Xukuje' ri uj cäkak'alajisaj jas ri kilom, chi utz ri cubano. Ri at aweta'm chi ri cäkabij are kastzij. E c'o q'ui jastak ri xinwaj xebentz'ibaj ta bic chawe. Man xinwaj ta c'ut xebentz'ibaj bic chawe ruc' tinta xukuje' ruc' tz'ibabal. Cu'l c'u nu c'u'x chi quinwil na a wäch chanim, cäkatzijobej c'u na kib chwinakil. Chc'ol jamaril awuc'. Ri e awachil cäquiya' rutzil a wäch. Chaya' rutzil qui wäch ri kachil chquijujunal pa tak ri qui bi'. In Juds, lok'om pataninel re ri Jesucrist, rachalal ri Santiag, quintz'ibaj we wuj ri' chque ri e siq'uim xukuje' e lok'ok'em rumal ri Dios Tataxel, xukuje' e c'olom rumal ri Jesucrist. Elebal c'uxaj, jamaril, xukuje' lok'ok'ebal c'uxaj cheq'uiyir ta iwuc'. Lok'alaj tak wachalal, sibalaj xinwaj xintz'ibaj ta chiwe chrij ri kacoltajem junam iwuc'. Camic c'ut rajawaxic quintz'ibaj bic chiwe che i pixbexic chi kas quitij i chuk'ab che u bixic chi kastzij ri cojonic ri xa jumul yo'm chque ri tastalic tak winak. E c'o jujun winak ri e oquinak chixo'l chi c'uyal. E are wa' ri e bim ulok ojer rumal ri Tz'ibatalic, chi cäc'äjisax na qui wäch, man cäquiya' ta u k'ij ri Dios, xak cäquicoj ri u tok'ob ri Dios che u banic ronojel itzel rayinic, ri cäquic'u' ri Dios ri xa jun Kajchak'e xukuje' ri Kajaw Jesucrist. Quinwaj quinnataj chiwe, pune' iweta'm chi wa' ronojel, chi ri Ajawaxel aretak e u colom chi ri winak re ri u tinimit pa qui k'ab ri aj Ejipt, c'äte ri' xusach qui wäch ri man xecojon taj. Xukuje' ri e tako'nib aj caj ri xquiya' can ri takanic ri yo'm pa qui k'ab nabe, ri xquiya' can ri qui c'olbal ri e c'o wi, ri Dios e u c'olom cuc' junalic tak ximibal pa k'ekumal c'ä pa ri k'atoj tzij re ri nimalaj k'ij. Je jas ri Sodom xukuje' Gomor xukuje' ri tinimit ri e sutininak quij, xquiban que jas ri xquiban ri e tako'nib aj caj ri man xeniman taj. Xquiban macunic cuc' ixokib achijab, xukuje' xec'am bic cumal itzel tak rayinic ri man ya'tal ta u banic. Xecoj che c'ambal no'j chi c'o c'äjisabal qui wäch pa ri junalic k'ak'. Junam xukuje' we ichic'anelab ri' cäquitz'iloj ri qui cuerp, man nim ta cäquil wi ri ajawinic, quequiyok' ri c'o qui takanic ri aj chicaj. Ri Miquel, ri c'amal qui be ri tako'nib, aretak xch'ojin ruc' ri itzel xukuje' xquichomala' rij ri u cuerp ri Moises, xuxe'j rib che u yaquic mac chrij ri itzel ruc' c'axalaj tak tzij, xane xubij: “Ri Ajawaxel chatyajowok.” E are c'u wa' cäquiyok' ronojel ri man cäquich'ob ta u wäch; ronojel c'ut ri cäquich'ob pa quech wi jacha' ri awaj ri man c'o ta qui no'j, chupam wa' cäsach wi qui wäch. ¡C'ax que! rumal rech chi pa ri u be ri Cain e benak wi. E sachinak. Rumal ri u rayixic puak xquiban que jas ri sachinakil ri Balaam. Cäsach c'u qui wäch jas ri Core', ri xuc'ulelaj ri takanic, man xunimaj taj. E xok'olil c'u wa' pa tak ri i wa'im re lok'ok'ebal c'uxaj, quebulan c'u iwuc' pa ri i wa'im ri quibano, man ruc' ta xe'n ib cäquitzuk quib; e chaki'j tak sutz', ri quec'am bic cumal ri quiakik'; e che' ri e pulpubinak man c'o ta qui wächinic, camul e cäminak, e bokom apanok; ri e are' e je ta ne ri u k'et ri u wi' ri plo, quepuluw pa ri caquibano pa ri q'uixbalil. E je ta ne ch'imil ri qui sachom qui be. Ri u k'ekal ri tzatzalaj k'ekumal chque ri e are' ya'tal wi, rech quec'oji' chupam amak'el chbe k'ij sak. Ri Enoc, are ri uwak rija'lil can ri Adan, xuk'axej chque ri winak ri u tzij ri Dios chquij we winak ri', xubij: “Chiwilampe' ri Ajawaxel petinak e rachilam q'ui mil tastalic tak winak ri e rech, cuk'at na tzij paquiwi' conojel, cuk'alajisaj na ronojel ri itzelalaj tak qui chac ri man cäquiya' ta u k'ij ri Dios, ri xquibano rumal rech chi man xeniman ta che ri Dios, xukuje' cuk'alajisaj na ri c'axalaj tak tzij ri xquibij ri ajmaquib chrij ri Dios rumal rech chi man cäquiya' ta u k'ij.” E are tak wa' ri xak quech'ach'atic, queyok'onic, xuwi cäquilij u banic ri itzel tak qui rayinic, cäquitzijoj nimak tak tzij, xukuje' cäquibij utzalaj tak tzij chque ri winak xa rumal rech chi c'o cäcaj chque. Ri ix c'ut, lok'alaj tak wachalal, chenataj ba' chiwe ri tzij ri e bim can rumal ri e takomxenlab re ri Kajaw Jesucrist, jas ri xquibij can chiwe: “Pa ri q'uisbal tak k'ij quec'oji' na winak ri xak cäquetz'bej qui wäch niq'uiaj chic, ri xuwi cäquilij u banic ri itzel tak qui rayinic, man cäquiya' ta c'u u k'ij ri Dios.” E are wa' ri quequitas winak chquij niq'uiaj chic, cäc'am ri itzel tak qui rayibal e je ta ne awaj, man c'o ta ri Uxlabaxel cuc'. Ri ix c'ut, lok'alaj tak wachalal, co chixtac'al pa ri tastalicalaj i cojonic. Chibana' ch'awem ruc' Dios rumal ri Ruxlabal ri Dios. Chichajij iwib pa ri lok'ok'ebal u c'u'x ri Dios. Chiweyej na ri k'ij aretak ri Kajaw Jesucrist ruc'am ulok ri lok'ok'ebal c'u'x chke, xukuje' ri junalic c'aslemal ri u bim chke. Chel i c'u'x chque ri xak cuban quieb qui c'u'x. Chebito', chebiwesaj pa ri k'ak'. Niq'uiaj chic chel i c'u'x chque. Chichajij c'u iwib, chiwetzelaj u wäch ri catz'iak ri qui tz'ilom rumal ri u banic tz'ilol rumal ri itzel tak qui rayinic ri tz'ilom rumal ri uwächulew. Ri Dios ri c'o ronojel u cuinem che i chajixic rech man quixtzak taj, jeri' man ix tz'ajtajinak taj aretak quixutac'aba' chuwäch ri u juluwem ruc' nimalaj quicotemal. Ri Dios ri xa jun, ri c'o retamanic, are ka Colonel rumal ri Kajaw Jesucrist, chyok ta juluwem che ri are', chnimarisax ta u k'ij, che ri are' ya'tal wi ri cuinem xukuje' takanic, are c'ä majok ri k'ij junab, are camic, are amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok. Are' wa' ri k'alajisanic re ri Jesucrist ri xuya' ri Dios che, rech cuk'alajisaj chquiwäch ri e pataninel tak rech ri xacol man quec'ulmatajok. Ri Jesucrist xutak c'u ri u tako'n aj caj che u ya'ic u k'alajisaxic che ri Xuan ri pataninel rech. Ri xk'alajisan ri u tzij ri Dios, xukuje' xuk'alajisaj ri Jesucrist, xukuje' conojel ri jastak ri e rilom. Utz re ri cusiq'uij xukuje' utz que ri cäquitatabej ri u siq'uibalil we tzijol ri' ri c'amom che ri Dios, xukuje' cäquinimaj ri tz'ibatal cho we wuj ri', canakajin chi c'ut ri k'ijol. In Xuan quintz'ibaj chque ri wukub comon cojonelab ri e c'o pa Asiy. Chic'ama' ri tok'ob xukuje' ri jamaril che ri ri c'olic, ri c'o ulok, ri cäpe na, xukuje' chque ri wukub uxlabal ri e c'o chuwäch ri u tem re ajawibal, xukuje' che ri Jesucrist ri jicalaj k'alajisanel, ri xc'astaj nabe chquixo'l ri cäminakib, c'o u takanic paquiwi' ri ajawinelab e aj uwächulew. Ri Crist cujulok'ok'ej uj resam c'ut pa qui k'ab ri e ka mac rumal ri u quiq'uel, u banom c'u chke uj chi uj uxinak jun ajawibal; xukuje' u banom chke chi uj uxinak cojol tabal tok'ob chuwäch ri u Dios xukuje' ri Tataxel. ¡Are ba ri juluwem xukuje' ri cuinem chebux rech amak'el chbe k'ij sak! Je chbanok. Chiwilampe', cäpe ri Crist pa ri sutz'. Conojel cäquil na, xukuje' ne ri xejulupenic, conojel c'u tak ri amak aj uwächulew cäcok'ej c'u na u wäch. Je ta ba', je chbanok. “In ri' ri nabe xukuje' ri q'uisbal,” cächa ri Ajawaxel ri Dios, ri c'olic, ri c'o ulok ojer, ri cäpe c'u na, ri c'o ronojel u cuinem. In, ri Xuan, ri iwachalal. Nu c'amom wech iwuc', pa c'axc'olil, xukuje' pa ri ajawibal, xukuje' pa ri chuk'ab ri cuya' ri Jesus rech quink'i' ri c'ax. In c'o pa jun ch'akap ulew Patmos u bi' ri c'o pa u niq'uiajil ri plo. In yo'm can chila' rumal rech chi nu tzijom ri u tzij ri Dios, xukuje' ri u k'alajisaxic ri Jesus. Xc'ulmataj c'ut chi pa ri k'ij re ri Ajawaxel, in c'o pa ri Uxlabaxel. Xinta' c'u jun nimalaj ch'abal chwij je ta ne ri rok'ebal jun trompet, ri xubij chwe: “Ri cawilo chatz'ibaj pa jun wuj, chataka' c'u bic chque ri wukub comon cojonelab ri e c'o pa Asiy: che ri c'o pa Epes, che ri c'o pa Smirn, che ri c'o pa Pergm, che ri c'o pa Tiatir, che ri c'o pa Sards, che ri c'o pa Piladelp, xukuje' che ri c'o pa Laodisey.” Xintzolk'omij wib che rilic jachin ri quinch'abenic. Aretak xintzolk'omij wib, xebenwil wukub tzuc'ulibal re k'an puak. Pa qui niq'uiajil ri wukub tzuc'ulibal, xinwil jun ri cajunamataj ruc' jun rija'l winak. U cojom jun ratz'iak copan c'ä chukul rakan, u cojom jun pas re k'an puak cho u c'u'x. Ri u wi' e sak niquinoj e jacha' ri rismal chij, je jas ri sakalaj tew. Ri e u bak'wäch e je jas ri rak' k'ak'. Ri e rakan junam ruc' ri k'an ch'ich' ri carepc'unic, je ta ne quenicow pa jun jorno. Ri u ch'abal je ta ne ri qui chojojem q'uialaj ja'. E c'o wukub ch'imil pa ri riquiak'ab. Pa u chi' quel ulok jun t'ist'icalaj ch'ich' quieb upuchi'. Ri u palaj je jas ri k'ij aretak cäjuluw ruc' chuk'ab. Aretak xinwilo, xintzak chquiwäch ri rakan jacha' jun cäminak. Ri are' c'ut xuya' ri u k'ab re u wiquiak'ab panuwi', xubij: “Maxe'j awib. In ri' ri nabe xukuje' ri q'uisbal. In ri' ri c'aslic. Xincäm na. Chawilampe', in c'asal c'u chbe k'ij sak. C'o ri e u laweyil ri cämical wuc' xukuje' ri re ri qui c'olbal ri cäminakib. Chebatz'ibaj ri jastak ri e awilom, ri jastak ri e c'olic, xukuje' ri quec'ulmax na aretak queboc'ow we jastak ri'. Are wa' ri man etamatal ta canok chquij ri wukub ch'imil ri e awilom pa nu k'ab re nu wiquiak'ab xukuje' ri wukub tzuc'ulibal re k'an puak: Ri e wukub ch'imil are cäquibij ri tako'nib que ri wukub comon cojonelab, xukuje' ri e wukub tzuc'ulibal ri e awilom, are cäquibij ri e wukub comon cojonelab.” “Chatz'ibaj che ri u tako'n ri comon cojonelab pa Epes: ‘Ri e c'o ri wukub ch'imil pa u k'ab re u wiquiak'ab, ri cäbin pa qui niq'uiajil ri wukub tzuc'ulibal re k'an puak, je cubij wa': E weta'm ri e a chac, ri e c'axalaj a chac, xukuje' ri a ch'ijonic, weta'm chi man quebak'i taj ri itzel tak winak. Weta'm chi xebanic'oj ri cäquibij quib chi e takom, man e je ta c'ut. Xebanic'oj c'ut chi e banal tak tzij. C'o a ch'ijonic, at coch'oninak rumal rech ri nu bi', man at k'itajinak ta c'ut. C'o c'u jas quinna' chawij, chi a yo'm can ri lok'ok'ebal c'u'x ri c'o awuc' nabe. Chnataj ba chawe ri a banic canok ri at tzakinak wi. Chaq'uexa' ri a c'u'x, xukuje' chabana' ri chac ri xaban canok nabe. We c'u man jeri', quinbe awuc', quinwesaj na ri a tzuc'ulibal pa ri u c'olbal, we man caq'uex a c'u'x. C'o c'u jun jasach ri utz cätajin cabano. Cawetzelaj u wäch ri qui chac ri nicolaitab, xukuje' in quinwetzelaj qui wäch. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri e comon cojonelab. Apachin ri cäch'äcanic, quinya' na re ri che' re ri c'aslemal pa tijic, ri c'o pa ri je'licalaj c'olbal ri c'o wi ri Dios pa ri caj.’ ” “Chatz'ibaj che ri u tako'n re ri comon cojonelab pa Smirn: ‘Ri nabe xukuje' ri q'uisbal, ri xcäm na, c'asal chi c'ut, je xubij wa': Weta'm chi at c'o pa c'axc'olil, at meba', pune' c'ut at k'inom. Weta'm chi quixyok' cumal ri cäquibij quib chi e aj judeyib. Man e je ta c'ut, xane' e jun u comon ri Satanas. Maxe'j awib chquiwäch ri c'ax ri carika' na. Chawilampe', ri itzel chanim quebuya' na jujun chiwe pa che', che c'ambejenic catoc'ow c'u na pa lajuj k'ij c'axc'ol. Chatux jic c'ä pa ri a cämical. Quinya' c'u na ri corona' re c'aslemal chawe. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri e comon cojonelab. Apachin ri cäch'äcanic, man curik ta c'ax rumal ri ucab cämical.’ ” “Chatz'ibaj che ri u tako'n ri comon cojonelab pa Pergm: ‘Ri c'o t'ist'icalaj u ch'ich' quieb upuchi' je cubij wa': Weta'm ri at jekel chila' jawije' ri c'o wi ri u tem ri Satanas re ajawibal. Pune' at c'o chila', man a tzokopim ta c'u ne ri nu bi', man awesam ta awib che ri a cojonic chwe. Xukuje' ne pa tak ri u k'ij ri Antips ri jicalaj nu k'alajisanel, ri xcämisax chixo'l, jawije' ri jekel wi ri Satanas. C'o c'u quieb oxib jastak quinna' chawij, rumal rech chi e c'o jujun chixo'l ri cäquiterenej ri u tijonic ri Balaam ri xuya' u no'j ri Balac che u banic macunic chquiwäch ri israelib, rech cäquitij ri jastak ri e yo'm chquiwäch tak ri diosib, xukuje' ri cuc'axic quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic. Jeri' xukuje' e c'o jujun chixo'l ri cäquiterenej ri qui tijonic ri nicolaitab. Chaq'uexa' ba' ri a c'u'x. We c'u man caq'uex a c'u'x, chanim quinbe awuc', quinch'ojin na cuc' ruc' ri ch'ich' ri quel ulok pa nu chi'. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri e comon cojonelab. Apachin ri cäch'äcanic, quinya' na re ri jaswa' pa tijic ri c'u'talic. Xukuje' quinya' na jun alaj sak abaj che, ri tz'ibatal wi jun c'ac' bi'aj ri man c'o ta jun etamaninak, xuwi ri cäc'amowic.’ ” “Chatz'ibaj che ri u tako'n ri comon cojonelab pa Tiatir: ‘Ri u C'ojol ri Dios, ri e c'o u bak'wäch jas ri rak' k'ak' xukuje' ri rakan e junam ruc' k'an ch'ich', je cubij wa': Weta'm jas ri a chac cabano. Weta'm ri lok'ok'ebal a c'u'x xukuje' ri a cojonic. Weta'm chi catpataninic xukuje' a coch'om ri c'ax, chi e q'ui na ri e a chac camic chuwäch ri nabe. Quinna' c'u wa' chawij: a yo'm c'u che ri ixok Jezabel, ri cubij rib chi k'axal tzij, chi quebutijoj ri nu pataninelab xukuje' chi quebusub che u banic macunic cuc' ixokib, xukuje' che u tijic jastak ri e cojom chquiwäch tak diosib. In beytajinak che reyexic rech cuq'uex u c'u'x, man cäraj ta c'ut cuq'uexo. Man u yo'm ta can ri u banic ri u macunic cuc' achijab. Chawilampe', quinbano chi ri Jezabel cäkaj pa ch'at. Ri quekaj pa macunic ruc', quinya' nimalaj c'axc'olil paquiwi' we man cäquiq'uex qui c'u'x, we man cäquiya' can ri e u chac ri are'. Quebencämisaj na ri e ral. Conojel c'u ri e comon cojonelab cäquich'ob na chi in ri' ri weta'm ronojel ri c'o pa ri qui chomanic xukuje' pa ri canima'. Quinya' c'u na chiwe chijujunal ri tojbal jacha' ri u cholajil ri e i chac. Quinbij, chque ri e c'o pa Tiatir, conojel ri man qui terenem ta we tijonic ri', ri man quetamam ta ri jastak re ri Satanas, jas ri cäquibij e are'. Man quinya' ta chi c'u na jun eka'n chque; ri c'o c'ut iwuc', mitzokopij c'ä quinpe na. Apachin ri cäch'äcanic, xukuje' ri quebutakej na qui banic ri nu chac c'ä pa ri q'uistajic, quinya' na u takanic paquiwi' ri nimak tak tinimit, jas ri nu Tat u yo'm takanic pa nu k'ab, cätakan c'u na paquiwi' ri nimak tak tinimit ruc' bara' re räx ch'ich', quebuc'äjij na je ta ne e lak re ulew. Quinya' na ri ch'imil chque aj u sakaribal. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri e comon cojonelab.’ ” “Chatz'ibaj che ri tako'n re ri comon cojonelab pa Sards: ‘Ri c'o ri wukub ruxlabal ri Dios ruc', xukuje' e c'o ri wukub ch'imil ruc', je cubij wa': Weta'm jas ri a chac cabano. Weta'm chi at cäminak, pune' elinak a tzijol chi at c'aslic. Chatc'astajok. Chaya' qui chuk'ab ri jastak ri e c'o na, ri xa jubik' cäraj man quecämic. Quinwilo chi man tz'akat taj ri a chac chuwäch ri nu Dios. Chnataj ba chawe ri tzij ri a c'amom xukuje' ri a tom; chabana', chaq'uexa' ri a c'u'x. We c'u man catc'asc'atic, quinpe awuc' jacha' ta ne jun eläk'om, man c'o ta canabej jachique jok'otaj quinpe awuc'. E c'o c'u quieb oxib chiwe pa Sards ri man qui tz'ilom ta ri catz'iak. Ri e are' quebin na wuc' ruc' sakloloj tak catz'iak. Takal c'u wa' chque. Apachin ri cäch'äcanic, catz'iakix na cuc' sakloloj tak atz'iak. Man quinchup ta ri u bi' pa ri wuj re ri c'aslemal. Quink'alajisaj c'u na ri u bi' chuwäch ri nu Tat xukuje' chquiwäch ri u tako'nib aj caj. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri comon cojonelab.’ ” “Chatz'ibaj che ri u tako'n ri comon cojonelab pa Piladelp: ‘Ri u tasom rib man quebuban ta etzelal, ri aj kastzij, ri c'o ri u lawe ri David ruc', ri cäjakanic mawi c'u jun cätz'apinic, ri cätz'apinic mawi c'u jun cäjakowic, je cubij wa': Weta'm jas ri a chac cabano. Chawilampe', nu yo'm jun oquibal jakalic chawäch, ri man c'o ta wi jun cäcuin che u tz'apixic. Rumal rech chi c'o jubik' a chuk'ab, a nimam c'ut ri nu tzij, man a xutumtaj ri nu bi'. Chawilampe', quinban na chque ri e re ri u comon ri Satanas, ri cäquibij quib chi e aj judeyib, man e aj judeyib ta c'ut, xak c'u cäquiban tzij, chawilampe', quinban na chi quepetic, quexuqui' chquiwäch ri e awakan, cäquetamaj c'ut chi at nu lok'ok'em. Animam ri nu takomal chi chatux coch'onel, rumal ri' catinto' na pa ri jok'otaj re ri c'axalaj c'ambejenic ri cäpe na puwi' ronojel ri uwächulew che qui c'ambejexic conojel ri e jekel cho ri uwächulew. Chawilampe', quinbe na chanim iwuc'. Matzokopij ba' ri c'o awuc', rech c'o jun mämajow ri a corona', ri tojbal ri caya' na chawe. Apachin ri cäch'äcanic, quincoj na che rakan ja pa ri rachoch ri nu Dios, mawi jumul quel chi bic. Quintz'ibaj na ri u bi' ri nu Dios chrij, xukuje' ri u bi' ri u tinimit ri nu Dios, ri c'ac' Jerusalen ri cäkaj ulok chicaj ruc' ri nu Dios. Xukuje' quintz'ibaj na ri c'ac' nu bi' chrij. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri comon cojonelab.’ ” “Chatz'ibaj che ri u tako'n ri comon cojonelab pa Laodisey; ‘Ri Kastzij, ri jicalaj k'alajisanel ri cubij ri kastzij, ri takanel puwi' ronojel ri banom rumal ri Dios, jewa' cubij: Weta'm jas ri a chac cabano, chi mawi at joron, mawi at c'atan. ¡Ri quinwaj we ta at joron o at ta c'atan! Je c'u ri', xa rumal rech chi xak at sakli', man at ta joron mawi at c'atan, catinxawaj na ulok pa nu chi'. Cabij c'ut: In k'inom, utz in c'olic, man c'o ta jas rajawaxic chwe. Man aweta'm taj chi sibalaj at c'okotajinak, tok'ob c'u a wäch, at meba', at moy, at ch'analic. Rumal wa' quinya' a no'j chalok'o' k'an puak wuc', ri ch'ajch'ojirisam pa k'ak', rech catk'inomaric. Xukuje' chalok'o' sakloloj tak atz'iak wuc', che ratz'iakixic awib, rech man quebel ta u q'uixbal ri ach'analiquil, xukuje' chalok'o' cunabal wuc' che u ya'ic chquipam ri e a bak'wäch, rech catca'yic. In co quebench'abej conojel ri quebenwaj, quinc'äjisaj qui wäch. Chacojo' ba a chuk'ab che ri cabano, chaq'uexa' a c'u'x. Chawilampe', in tac'al chuchi' ri ja, quinc'orc'otic. We c'o jun cuta' ri nu ch'abal cujak c'u ri uchi'ja, quinoc na ruc' pa ri ja', quinwa' na ruc', xukuje' c'u ri are' wuc' in. Apachin ri cäch'äcanic, quinya' na che chi cät'uyi' na wuc' pa ri nu tem re ajawibal, je jas ri in in ch'äcaninak, in t'uyul ruc' ri nu Tat pa ri u tem re ajawibal. Apachin ri c'o u xiquin, chutatabej ri cubij ri Uxlabaxel chque ri comon cojonelab.’ ” Xuwi c'u xebitaj we jastak ri' xinca'yic, xinwil jun oquibal jaktal pa ri caj. Ri nabe ch'abal ri xinto jacha' ri rok'ebal jun trompet. Xubij chwe: “Chatpakal ulok waral, quebenc'ut na ri jastak chawäch ri rajawaxic quec'ulmax na oc'owinak chi c'u wa.” Chanim xinc'oji' pa ri Uxlabaxel. Xinwil jun tem re ajawibal ri yo'm pa ri caj, c'o c'u jun t'uyul puwi'. Ri Jun t'uyul pa ri tem re ajawibal xiltaj ri u ca'yebal junam ruc' jun je'lalaj abaj re jasp o jun je'lalaj quiäk abaj cornalin, xinwil c'u jun räxquiak'ab ri cajuluwic jacha' jun je'lalaj räx abaj esmerald. Chrij ri tem re ajawibal e c'o juwinak quiejeb (24) tem re ajawibal. E c'o juwinak quiejeb nimak tak tatayib e t'uyut'oj paquiwi' tak ri tem, qui cojom sakloloj tak atz'iak, qui cojom corona' re k'an puak che ri qui jolom. Quebel ulok caypa', ch'abal, xukuje' cakulja pa ri tem re ajawibal. Quenicow c'u wukub chaj chuwäch ri tem. E are' c'u wa' ri wukub ruxlabal ri Dios. C'o jun jasach chuwäch ri tem je ta ne jun plo ri carepc'unic jacha' ri cha. Pa ri u niq'uiajil ri tem xukuje' chrij ri tem e c'o quiejeb awaj e c'aslic e k'ijinelab e nojinak che bak'wächaj chquiwäch xukuje' chquij. Ri nabe awaj je ta ne jun coj. Ri ucab awaj je ta ne jun alaj ama' wacax. Ri urox awaj je ta ne jun winak. Ri ucaj awaj je ta ne jun cot ri cätajin cärapinic. Ri quiejeb awaj ri' e c'o wakitak qui xic' chquijujunal, e nojinak che bak'wächaj chquij xukuje' chquipam. Chi pa k'ij chi chak'ab man quebuxlan ta che u bixic: “U tasom rib, u tasom rib, u tasom rib ri Ajawaxel man cuban ta etzelal, ri Dios ri c'o ronojel u cuinem, ri c'o ulok ojer, ri c'olic, cäpe c'u na.” Aretak ri awaj cäquiya' juluwem xukuje' nim ilic xukuje' k'ijilanic che ri t'uyul pa ri tem re ajawibal, che ri c'asal amak'el chbe k'ij sak, ri juwinak quiejeb nimak tak tatayib quexuqui' chuwäch ri t'uyul pa ri tem re ajawibal, cäquik'ijilaj ri c'asal amak'el chbe k'ij sak, cäquiya' ri qui corona' chuwäch ri tem, cäquibij: “Kajaw xukuje' ka Dios, ya'tal che la ri u c'amic ri juluwem, ri nim ilic xukuje' ri cuinem. Lal xebanow la conojel ri jastak, rumal ri rayibal la e c'olic, xebantajic.” Xinwil pa ri u k'ab re ri riquiak'ab ri t'uyul pa ri tem re ajawibal jun wuj ri tz'ibatal chupam xukuje' chrij t'ikom c'u cuc' wukub t'ikbal. Xinwil jun cowilaj tako'n aj caj ri xubij ruc' chuk'ab: “¿Jachin che ri ya'tal wi chi cujak ri wuj xukuje' quebuquir ri e u t'ikbal?” Man c'o ta c'u jun pa ri caj, mawi cho ri uwächulew, mawi chuxe' ri ulew ri cäcuin che u jakic ri wuj, mawi che u ca'yexic. Ri in sibalaj xinok'ic, rumal rech chi man c'o ta jun xriktajic ri ya'tal che chi cujak ri wuj, mawi che rilic. Jun chque ri nimak tak tatayib xubij chwe: “Chatanaba' ok'ej. Chawilampe', ri coj aj ramak' Juda, ri rija'l ri David, are' ch'äcaninak che u jakic ri wuj xukuje' ri e wukub u t'ikbal.” Pa u niq'uiajil ri tem re ajawibal, chquixo'l ri quiejeb awaj, xukuje' chquixo'l ri nimak tak tatayib, xinwil jun Alaj Chij. Chäcalic, je ta ne ri cämisam. C'o wukub ruc'a', c'o wukub u bak'wäch, are wa' ri wukub ruxlabal ri Dios ri e takom bic cho ronojel ri uwächulew. Ri Alaj Chij xbe che u c'amic ri wuj pa u k'ab re u wiquiak'ab ri t'uyul pa ri tem re ajawibal. Aretak xuc'am ri wuj, ri quiejeb awaj xukuje' ri juwinak quiejeb nimak tak tatayib xexuqui' chuwäch ri Alaj Chij. Chquijujunal cuc'am jujun arp xukuje' jujun lak re k'an puak e nojinak che c'oc' k'ol. Are wa' ri qui ch'awem ri e tastalic tak winak aj Dios. Xquibixoj jun c'ac'alaj bix, xquibij: “Ya'tal che la chi cäc'am la ri wuj, chi quejak la ri e u t'ikbal, rumal rech chi xcämisax la, ruc' ri quiq'uel la xelok' la winak rech quebux rech ri Dios re conojel qui wäch winak, ch'abal, amak', nimak tak tinimit. Banom c'u la chque chi quebux ajawinelab xukuje' e cojol tabal tok'ob chuwäch ri ka Dios, quebajawin c'u na paquiwi' ri uwächulew.” Xinca'yic, xinta' ri qui ch'abal q'ui tako'nib aj caj chrij ri tem re ajawibal. Xinta' ri qui ch'abal ri awaj xukuje' ri qui ch'abal ri nimak tak tatayib. Ri cajilabal miyonab chi e miyonab. Xquibij ruc' chuk'ab: “Takal che ri Alaj Chij ri xcämisaxic, chi cuc'am ri cuinem, ri k'inomal, ri no'j, xukuje' ri chuk'ab, xukuje' ri nim ilic, xukuje' ri juluwem xukuje' chi cak'ijilaxic.” Conojel ri jastak ri e banom rumal ri Dios, ri e c'o pa ri caj, ri e c'o cho ri uwächulew, ri e c'o chuxe' ri ulew, ri e c'o pa ri plo, xukuje' conojel ri jastak ri e c'o chquipam, xinto chi cäquibij: “Che ri t'uyul pa ri tem re ajawibal xukuje' che ri Alaj Chij chyok wi ri tewichi'nic, xukuje' ri nim ilic, xukuje' ri juluwem, xukuje' ri cuinem amak'el chbe k'ij sak.” Ri quiejeb tak awaj e c'aslic e k'ijilanelab xquibij: “Je' chbanok.” Ri juwinak quiejeb nimak tak tatayib xexuqui' xek'ijilan c'ut. Xinwilo aretak ri Alaj Chij xujak jun chque ri wukub t'ikbal. Xinta' jun chque ri quiejeb awaj, chi xubij chwe ruc' jun ch'abebal ri je ta ne cakulja: “¡Tasaj!” Xinca'yic, xinwil jun sak rij quiej. Ri t'uyul chrij ruc'am jun q'uiakbal ch'ab. Xya' jun u corona'. Ch'äcanel c'ut xel bic che u rikic ch'äcänic. Aretak ri Alaj Chij xujak ri ucab t'ikbal, xinta' ri ucab awaj, ri xubij: ¡Tasaj!. Xel ulok jun quiej chic, quiäk rij. Ri t'uyul chrij, xya' chuk'ab che chi cäresaj bic ri jamaril chquixo'l ri winak cho ri uwächulew, cäquicämisala' c'u quib. Xya' c'u jun nimalaj ch'ich' re ch'o'j che. Aretak ri Alaj Chij xujak ri urox t'ikbal, xinta' ri urox awaj xubij: “¡Tasaj!” Xinca'yic, xinwil c'u jun k'ek rij quiej. Ri t'uyul chrij, c'o jun pajbal pa u k'ab. Xinta' jun ch'abal pa qui niq'uiajil ri quiejeb awaj, ri xubij: “Quieb libra trico che ri cäch'ac che jun k'ij chac, wakib libra sebad che ri cäch'ac che jun k'ij chac. Masach c'u u wäch ri u wa'l uva mawi ri aseit.” Aretak ri Alaj Chij xujak ri ucaj t'ikbal, xinta' ri u ch'abal ri ucaj awaj, xubij: “¡Tasaj!” Xinca'yic, xinwil jun k'an rij quiej. Ri t'uyul chrij, “Cämical” u bi'. Terenem rumal jun ri cuq'uexwächij ri qui c'olbal ri cäminakib. Xya' takanic pa qui k'ab puwi' ri u cajil ri uwächulew, che u cämisaxic ruc' ch'ich' re ch'o'j, ruc' wi'jal, ruc' yabil, xukuje' cumal ri juyubal tak awaj re ri uwächulew. Aretak ri Alaj Chij xujak ri uro' t'ikbal, xinwil chuxe' ri porobal ri canima' ri xecämisax rumal rech chi qui k'alajisam ri u tzij ri Dios. Xquirak qui chi' ruc' chuk'ab, xquibij: “Ajawaxel, ri tastalic ri man cuban ta etzelal, xukuje' ri jic, ¿c'ä jampa' cäk'at la tzij paquiwi' ri e c'asal cho ri uwächulew? ¿C'ä jampa' cäya' la rajil u q'uexel ri ka quiq'uel chque?” Xya' sakloloj tak catz'iak chquijujunal, xbix chque chi cheuxlan chi na quieb oxib k'ij, c'ä quetz'akat na ri cach tak pataninelab xukuje' ri cachalal, ri xukuje' quecämisax na jacha' ri e are'. In xinwilo aretak ri Alaj Chij xujak ri uwak t'ikbal, xuban jun nimalaj cabrakan. Ri k'ij xk'ekaric jacha' jun wakwoj atz'iak. Ri ic' ronojel xux quiäk je jas ri quic'. Ri ch'imil ri e c'o chicaj xetzak ulok cho ri uwächulew, jacha' ri u che'al higo ri cayicopisax rumal jun nimalaj quiakik' quebutzak ri e u higo ri man xquirik ta quichak'ajic. Ri caj xesax apanok je ta ne jun wuj ri cäbotic. Conojel ri juyub xebel pa ri qui c'olbal, xukuje' ri ch'akatak tak ulew ri e c'o pa qui niq'uiajil tak ri plo. Ri ajawinelab re ri uwächulew, ri nimak qui k'ij, ri e qui nimal ri ajch'ojab, ri k'inomab, ri c'o qui chuk'ab, conojel ri lok'om tak pataninelab, xukuje' conojel ri e tzokopitalic, conojel xcawaj quib pa tak ri jul xukuje' chquixo'l ri nimak tak abaj ri e c'o pa ri juyub. Xquibij chque ri juyub xukuje' chque ri nimak tak abaj: “Chixtzak ulok pakawi'. Chujiwawaj chuwäch ri t'uyul puwi' ri tem re ajawibal xukuje' chuwäch ri royowal ri Alaj Chij, xopan c'ut ri nimalaj k'ij cäpe ri c'äjisabal wächaj. ¿Jachin ta lo ri cäcuinic cätaq'ui' ta chuwäch?” Aretak xebantaj we jastak ri', xebenwil quiejeb tako'nib aj caj ri e tac'atoj paquiwi' ri quiejeb u tza'm ri uwächulew. Qui chapom ri quiejeb quiakik', rech man cäjich'ich' ta ri quiakik' cho ri uwächulew, mawi cho ri plo, mawi puwi' apachique che'. Xinwil chi jun tako'n aj caj ri cäpaki' ulok pa ri relebal k'ij, ruc'am ri u t'ikbal ri c'aslic Dios. Xurak u chi' ruc' chuk'ab chque ri quiejeb tako'nib aj caj, ri xya' chque ri u banic c'ax che ri uwächulew xukuje' che ri plo, xubij chque: “Miban c'ax che ri uwächulew, mawi che ri plo, mawi chque ri che', c'ä cäkacoj na quetal ri u pataninelab ri ka Dios ruc' jun t'ikbal cho ri u metz'al ri qui palaj.” Xinta' ri cajilabal ri xcoj quetal, are jun sient cawinak quiejeb mil (144,000) chque conojel ri e camak' ri e aj israelib. Che ri ramak' ri Juda, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Ruben, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Gad, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Aser, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Neptali, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Manases, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Simeon, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Levi, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Isacar, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Zabulon, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Jose, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. Che ri ramak' ri Benjamin, cablajuj mil (12,000) xcoj quetal. E are tak wa' ri xcoj quetal. Aretak e bantajinak chi we jastak ri', xinca'yic, xinwil q'uialaj winak, ri man c'o ta jun cäcuin che cajilaxic, ronojel qui wäch tak tinimit, amak', winakil, ch'abal. E tac'atoj chuwäch ri tem re ajawibal xukuje' chuwäch ri Alaj Chij, quicojom sakloloj tak atz'iak xukuje' cuc'am u xak tak tut pa qui k'ab. Xquirak qui chi' ruc' chuk'ab, xquibij: “Ri colobal ib are' ri ka Dios yowinak, ri t'uyul puwi' ri tem re ajawibal, xukuje' ri Alaj Chij.” Conojel ri tako'nib aj caj e tac'atoj chrij ri tem re ajawibal xukuje' chquij ri nimak tak tatayib xukuje' chquij ri quiejeb awaj. Xexuqui' chuwäch ri tem, xquikasaj ri qui palaj cho ri ulew, xquik'ijilaj ri Dios, je xquibij wa': “¡Je' chbanok! Ri tewichibal, xukuje' ri juluwem, xukuje' ri no'j, xukuje' ri maltioxinic, xukuje' ri nim ilic, xukuje' ri cuinem, xukuje' ri chuk'ab cheyok che ri ka Dios amak'el chbe k'ij sak. Je chbanok.” Jun c'ut chque ri nimak tak tatayib, xubij chwe: “¿Jachin tak wa' ri qui cojom sakloloj tak atz'iak? ¿Jawije' e petinak wi?” Xinbij c'u che: “Wajaw, wa' lal lal etamaninak.” Ri are' xubij chwe: “E are wa' ri e elinak ulok pa ri nimalaj c'axc'olil, ri qui ch'ajom ri catz'iak, xquisakarisaj pa ri u quiq'uel ri Alaj Chij. Rumal ri' e c'o chuwäch ri u tem ri Dios re ajawibal, ri e are' quepatanij chi pa k'ij chi chak'ab pa ri rachoch. Ri t'uyul puwi' ri tem c'o cuc', quebuchajij. Man quenum ta chic, mawi cächak'ij chic qui chi'. Man quec'at ta chic rumal ri k'ij, man c'o ta chi k'ak' cuban c'ax chque. Are' c'ut ri Alaj Chij ri c'o pa u niq'uiajil ri tem re ajawibal quebuyuk'uj na, cuc'am na qui be pa tak qui q'uiyibal ja' re c'aslemal. Ri Dios cusu' na ri u wa'l qui wäch.” Aretak ri Alaj Chij xujak ri uwuk t'ikbal, cäraj ne niq'uiaj jok'otaj xban tz'inelem pa ri caj. Xebenwil ri wukub tako'nib aj caj ri e tac'atoj chuwäch ri Dios. Xya' wukub trompet chque. Xpe chi jun tako'n aj caj, xtaq'ui chuwäch ri porobal, ruc'am jun bukibal re k'an puak. Xya' q'ui c'oc' k'ol che, rech cutik chque ri e qui ch'awem conojel ri e tastalic tak winak aj Dios, puwi' ri porobal re k'an puak ri c'o chuwäch ri tem re ajawibal. Ri u sibal ri c'oc' k'ol cuc' ri qui ch'awem ri tastalic tak winak aj Dios, xpaki' pa u k'ab ri tako'n aj caj, xopan chuwäch ri Dios. Ri tako'n aj caj xuc'am ri bukibal, xunojisaj che k'ak' re ri porobal, xuq'uiak puwi' ri uwächulew. Xuban cakulja, jininem, caypa' xukuje' cabrakan. Ri wukub tako'nib, e uc'aninak ri wukub trompet, xquisuc'umaj quib che cok'esaxic. Ri nabe tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xpe sakbach xukuje' k'ak' yujum ruc' quic', xeq'uiak puwi' ri uwächulew. Xnicow c'ut ri qui roxil tak ri che', xukuje' xnicow ronojel räx tak k'ayes. Ri ucab tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xq'uiak pa ri plo jun jasach je ta ne jun nimalaj juyub ri cänicow ruc' k'ak'. Ri u roxil ri plo xux quic'. Xecäm ri qui roxil ri e c'o qui c'aslemal pa ri plo. Ri qui roxil ri jucub xsach qui wäch. Ri urox tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xtzak c'u ulok chicaj jun nimalaj ch'imil, cänicowic jas jun chäj. Xtzak puwi' ri qui roxil ri nima' xukuje' paquiwi' ri e u q'uiyibal tak ja'. C'ayil u bi' ri ch'imil. Ri qui roxil ri ja' xebux c'a. Q'ui winak xecäm cumal ri ja' rumal rech chi xec'ayiric. Ri ucaj tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xban c'ax che ri u roxil ri k'ij, ri u roxil ri ic' xukuje' ri qui roxil ri ch'imil. Jeri' chi ri jujun qui roxil xek'ekumaric, man xquitunuj ta ri qui chaj pa ri jun u roxil ri k'ij mawi' pa ri jun u roxil ri chak'ab. Xinwilo, xinta' jun cot cärapin pa u niq'uiajil ri caj, cubij ruc' chuk'ab: “¡C'ax! ¡C'ax! ¡C'ax caquirik na ri e jekel cho ri uwächulew, aretak quebok'esax na ri qui trompet ri oxib tako'nib aj caj chic ri quecok'esaj na chanim!” Ri uro' tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xinwil c'u jun ch'imil ri xtzak ulok chicaj puwi' ri uwächulew. Xya' c'u ri lawe che re ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal. Xujak ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal, xpaki' ulok sib pa ri jul, jas ri u sibal jun nimalaj jorno. Xk'ekumar ri k'ij xukuje' ri quiakik' rumal ri u sibal ri jul. Chupam ri sib xebel ulok sac', xebe cho ri uwächulew. Xya' ri qui cuinem, jas ri qui cuinem ri sina'j re ri uwächulew. Xbix c'u chque chi mäquiban c'ax che ri k'ayes re ri uwächulew, mawi che jun jasach ri räx, mawi che jun che', xane' xuwi chque ri winak ri man cojom ta ri u t'ikbal ri Dios cho ri u metz'al ri qui palaj. Man xya' ta chque chi quequicämisaj, xane' xak cäquiban c'ax chque job ic'. Ri c'ax ri cäquibano are jas ri c'ax ri cuban ri sina'j aretak quebutzop ri winak. Pa tak ri k'ij ri' ri winak cäquitzucuj na ri qui cämical, man cäquirik ta c'ut. Sibalaj cäquirayij na quecämic, ri cämical canimaj c'u na chquiwäch. Ri quilic ri sac' junam cuc' ri quiej ri e suc'umam che ri ch'o'j. Puwi' ri qui jolom e c'o corona' ri e je ta ne re k'an puak. Ri qui palaj je jas ri qui palaj winak. C'o qui wi' je jas ri qui wi' ri ixokib. Ri qui ware je jas ri qui ware ri coj. Qui cojom to'bal uwo qui c'u'x jacha' ri to'bal uwo c'uxaj re räx ch'ich'. Ri e u jininem ri qui xic' e junam cuc' ri qui jininem carwaj ri e jurum cumal quiej ri quexiq'uinic, quebe pa ri ch'o'j. C'o qui je' junam ruc' ri qui je' ri sina'j. C'o itzel quitopis ri e u tza'm tak ri qui je'. Yo'm c'u qui cuinem che u banic c'ax chque ri winak job ic' ruc' ri qui je'. Ri tako'n aj caj re ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal c'o paquiwi' ri sac' che cajawinel. Ri u bi' are Abadon pa ri ch'abal hebrey, Apolion c'ut pa ri ch'abal aj Gres. Ri nabe c'axc'olil xoc'owic. Chiwilampe', quepe chi na quieb c'axc'olil aretak e oc'owinak chic we jastak ri'. Ri uwak tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xinta' jun ch'abal ri xel ulok chque ri quiejeb ruc'a' ri porobal chquixo'l re k'an puak ri c'o chuwäch ri Dios. Xubij ri ch'abal che ri uwak tako'n aj caj ri ruc'am ri u trompet: Chebaquira' ri quiejeb tako'nib aj caj ri e yutuyuj chuchi' ri nimalaj nima' Euprats. Xequir c'u ri quiejeb tako'nib aj caj ri e suc'umam chi ulok che ri jok'otaj ri', che ri k'ij ri', che ri ic' ri', che ri junab ri' che u cämisaxic ri jun qui roxil ri winak. Ri cajilabal ri ajch'ojab e ajquiejab e quieb sient miyon (200,000,000). Xinta' c'u ri cajilabal. Je quilic wa' ri quiej ri xebenwil pa ri c'utwächinic, xukuje' ri e quiejeninak chquij qui cojom ch'ich' cho qui c'u'x che u to'ic quib. Ri ch'ich' are quiäk je ta ne k'ak', azul, xukuje' k'an je ta ne asubre. Ri qui jolom ri quiej je jas ri qui jolom ri coj. Pa qui chi' quel wi ulok k'ak', sib, xukuje' asubre. Ri qui roxil ri winak xcämisax cumal we oxib c'axc'olil ri', are ri k'ak', ri sib xukuje' ri asubre ri quebel ulok pa qui chi' ri quiej. Pa qui chi' c'ut ri quiej e c'o wi ri qui cuinem, xukuje' che ri qui je'. Rumal rech chi ri qui je' e junam cuc' ri cumätz, c'o qui jolom. Cuc' c'ut ri qui jolom cäquiban c'ax. Ri jule' winak chic ri man xecämisax ta cumal we c'axc'olil ri', man xquiq'uex ta c'u ne ri qui c'u'x mawi xequitanaba' qui banic ri e itzel tak chac ri quequibano, mawi xquitanaba' ri qui k'ijilaxic ri itzel tak uxlabal xukuje' ri e diosib ri e re k'an puak, e re sak puak, e re k'an ch'ich', e re abaj xukuje' e re che'. Ri e diosib ri' man quecuin taj queca'yic, mawi quetanic, mawi quebinic. Mawi ne xequitanaba' ta ri cämisanic, ri itzinic, ri xak cäcuc'aj quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic, mawi ne ri e eläk'anic. Xinwil chi jun cowilaj tako'n aj caj xkaj ulok cho ri caj. Pistal rumal jun sutz', ri c'o jun räxquiak'ab chujolom. Ri u palaj are je jas ri k'ij, ri e rakan je jas bolobak rak' k'ak'. C'o jun alaj wuj jaktalic pa u k'ab. Xuya' ri rakan re u wiquiak'ab puwi' ri plo, are c'u ri u mox xuya' puwi' ri ulew. Xurak u chi' ruc' nimalaj chuk'ab, jacha' aretak cawun ri coj. Aretak xurak u chi', wukub cakulja xquicoj ri qui ch'abal. Aretak e ch'awinak chic ri wukub cakulja, raj xintz'ibanic. Xinta' c'u jun ch'abal chicaj ri xubij chwe: “Chebac'u' ri jastak ri qui tzijom ri wukub cakulja, mebatz'ibaj wa'.” Ri tako'n aj caj ri xinwilo chi tac'al puwi' ri plo xukuje' puwi' ri ulew, xuwalijisaj ri u k'ab re u wiquiak'ab chicaj. Quincha' ri chi'nic ri kas cäban na chuwäch ri c'asal amak'el chbe k'ij sak, ri e u banom ri caj ri ulew xukuje' ri jastak ri e c'o chquiwäch, ri plo xukuje' conojel ri jastak ri e c'o chupam. Xubij: “Man c'o ta chi cäkeyej na. Xane' pa tak ri k'ij aretak cäch'aw ri uwuk tako'n aj caj, aretak xa co'l man cärok'esaj ri u trompet, cätz'akatisax na u banic ri u chomanic ri Dios ri man etamatal ta can nabe, jas ri xutzijoj chque ri pataninelab, ri e k'axal tak u tzij.” Ri ch'abal ri xinta' chicaj, xch'aw chi jumul wuc', xubij: “Jät, chac'ama' ri wuj ri jakal pa u k'ab ri tako'n aj caj ri tac'al puwi' ri plo xukuje' puwi' ri ulew.” Xinbe c'u ruc' ri tako'n aj caj, xinbij che chi chuya' ri alaj wuj chwe. Ri are' xubij chwe: “Chac'ama', chatija'. Cuc'ayirisaj na ri a pam. Qui' c'u cuban na pa ri a chi' je jas ri juyubal räx cab.” Xinc'am ri alaj wuj pa u k'ab ri tako'n aj caj, xinbik' bic. Qui' xuban pa nu chi' je jas ri juyubal räx cab. Aretak c'u nu tijom chic, xuc'ayirisaj ri nu pam. Xbix c'u chwe: “Rajawaxic chi catzijoj chi jumul ri u tzij ri Dios chque e q'ui winak, xukuje' chque e q'ui nimak tak tinimit, xukuje' chque e q'ui ch'abal, xukuje' chque e q'ui ajawinelab.” Xya' jun aj chwe junam ruc' jun etabal. Xbix c'u chwe: “chatwalijok, chawetaj ri rachoch Dios xukuje' ri porobal. Chebawajilaj ri quek'ijilan chila'. Mawetaj ri uwo ja ri c'o cho ri rachoch Dios, rumal rech chi yo'm chque ri man aj judeyib taj. Ri e are' cäquitac'alej na ri tastalicalaj tinimit cawinak quieb ic'. Quinya' na chque ri quieb nu k'alajisanelab, chi cäquitzijoj na ri nu tzij jun mil quieb sient oxc'al (1260) k'ij, qui cojom wakwoj catz'iak che u c'utic chi quebisonic.” E are wa' ri e u che'al aseitun xukuje' ri quieb tzuc'ulibal ri e c'o chuwäch ri Rajaw ri uwächulew. We c'o jachin jun cäraj cuban c'ax chque, quel ulok k'ak' pa qui chi', quebutij ri quec'ulelanic. We c'o c'u jachin jun cäraj cuban c'ax chque, jewa' ri u cämical curik na. C'o qui cuinem che u tz'apixic ri caj, rech man cäpe ta chi jäb pa tak ri k'ij aretak cäquitzijoj ri u tzij ri Dios. Xukuje' c'o qui cuinem che qui q'uexic ri ja' pa quic', xukuje' che u banic c'ax che ri uwächulew ruc' ronojel u wäch c'axc'olil joropa' mul ri cäcaj. Aretak qui tz'akatisam chic ri qui k'alajisanic, ri xibibal awaj ri cäpaki' ulok pa ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal cäch'ojin na cuc', quebuch'äc na, quebucämisaj c'u na. Ri qui cuerp queya' na can pa ri nim be pa ri nimalaj tinimit, jawije' xrip wi ri Cajaw cho ri ripibal. Pa c'ambal no'j, cäbix Sodom xukuje' ri Ejipt che u bi' ri tinimit ri'. Winak tak que conojel tinimit, amak' tak, ch'abal tak, nimak tak tinimit, caquil na ri qui cuerp oxib k'ij ruc' niq'uiaj, man c'u cajwax taj chi quemuk ri qui cuerp. Ri e jekel cho ri uwächulew quequicot na che ri qui cämical. Cäquiban na nimak'ij, cäquitakala' na sipanic chquixo'l. Rumal rech chi we e quieb k'axal tzij ri' qui banom c'ax chque ri e jekel cho ri uwächulew. E oc'owinak chic oxib k'ij ruc' niq'uiaj, ri Dios xebuc'astajisaj. Xetaq'ui c'ut. Xquixe'j quib conojel ri xeilowic. Ri quieb k'alajisanelab xquita' jun nimalaj ch'abal chicaj ri xubij chque: “Chixpakal ulok waral.” Xepaki' c'u chicaj pa jun sutz', xeilitaj cumal ri quec'ulelanic. Pa ri jok'otaj ri' xuban jun nimalaj cabrakan. Xwulij jun u lajujil ri tinimit, xecämisax wukub mil (7000) winak rumal ri cabrakan. Ri jule' chic xquixe'j quib, xquiya' juluwem che ri Dios aj chicaj. Ri ucab c'axc'olil xoc'owic. Chiwilampe', ri urox c'axc'olil chanim cäpetic. Ri uwuk tako'n aj caj xrok'esaj ri u trompet. Xepe nimak tak ch'abal chicaj, ri xquibij: “Ri e ajawibal re ri uwächulew e rech chic ri Kajaw xukuje' e rech chic ri u Crist. Cajawin c'u na puwi' ronojel amak'el chbe k'ij sak.” Ri juwinak quiejeb (24) nimak tak tatayib ri e t'uyut'oj pa ri qui tem re ajawibal chuwäch ri Dios, xexuquic, xquikasaj ri qui palaj, xquik'ijilaj c'ut ri Dios. Xquibij: “Cäkamaltioxij che la, Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel cuinem uc' la, ri c'o la, ri c'o la ulok ojer, xukuje' cäpe na la, rumal rech chi c'amom la ri nimalaj chuk'ab la lal c'u ajawininak. E ch'ujarinak c'u ri nimak tak tinimit, petinak c'u ri oyowal la, xukuje' ri k'ij aretak cäk'at la tzij paquiwi' ri cäminakib, xukuje' aretak cäya' la ri tojbal que ri pataninelab ech la ri e k'axal tzij, que ri tastalic tak winak, xukuje' que ri nim cäquil wi ri bi' la, chi ch'utik chi nimak. Xopan ri k'ij aretak cäsach la qui wäch ri quesachow u wäch ri uwächulew.” Xjaktaj c'ut ri rachoch Dios pa ri caj. Xilitaj c'ut ri caxa re ri u c'ulwächinic chupam ri rachoch Dios. Xec'ulmataj caypa', jininem, cakultakja, cabrakan xukuje' nimalaj sakbach. Xilitaj c'u jun nimalaj etal pa ri caj: Jun ixok u cojom ri k'ij che ratz'iak, c'o ri ic' chquixe' ri rakan, c'o jun corona' re cablajuj ch'imil che ri u jolom. Yawab winak chic. Curak u chi', c'o k'oxowem re alc'ualanic che, curik c'ax che alc'ualanic. Xilitaj chi jun etal pa ri caj: Xinwil jun nimalaj dragon quiäk rij, ri e c'o wukub u jolom, e c'o lajuj ruc'a', paquiwi' ri e u jolom e c'o wukub corona'. Ri u je' xujuruj ri coxil ch'imil ri e c'o cho ri caj, xebuq'uiak ulok cho ri uwächulew. Ri dragon xuya' rib chuwäch ri ixok, ri xa co'l man calc'ualanic, chutijic ri ral ri ixok aretak cäralc'ualaj. Ri ixok xralc'ualaj c'u jun ral ala, ri cätakan na paquiwi' conojel ri nimak tak tinimit ruc' jun bara' re räx ch'ich'. Are' c'u ri ral ri ixok xtokix bic, xc'am bic chuwäch ri Dios xukuje' chuwäch ri u tem re ajawibal. Ri ixok xanimaj bic pa ri chaki'j uwo sak, jawije' suc'umam wi jun u c'olbal rumal ri Dios, rech chila' cätzuk wi jun mil quieb sient oxc'al (1260) k'ij. Xban jun nimalaj ch'o'j pa ri caj. Are ri Miquel xukuje' ri u tako'nib aj caj xech'ojin ruc' ri dragon. Ri dragon xukuje' ri u tako'nib xech'ojinic, man xech'äcan ta c'ut. Xukuje' mawi c'o chic qui c'olbal pa ri caj. Xq'uiak c'u bic ri nimalaj dragon, ri ojer cumätz, ri cäbix itzel xukuje' Satanas che, ri quebusub conojel ri winak. Xq'uiak bic cho ri uwächulew. Xukuje' ri u tako'nib xeq'uiak bic ruc'. Te c'u ri' xinta' jun nimalaj ch'abal pa ri caj, ri xubij: “Opaninak ri colonic, ri u cuinem ri Dios, xukuje' ri rajawinic. C'o chic ri takanic pa u k'ab ri Crist. Are c'ut ri tzujul quech ri kachalal ri quebutzujuj chuwäch ri ka Dios chi pa k'ij chi chak'ab q'uiakom bic.” Ri e are' xech'äcan puwi' rumal ri u cuinem ri u quiq'uel ri Alaj Chij, xukuje' rumal ri tzij rech ri u k'alajisanic. Man nim ta xquil wi ri qui c'aslemal, xane' utz xquil wi quecämic rumal rech ri Crist. Rumal rech wa', chixquicotok, caj xukuje' ri ix ri ix jekel pa ri caj. ¡C'ax iwe ri ix ri ix c'o cho ri uwächulew xukuje' ri e c'o pa ri plo, rumal rech chi kajinak bic ri itzel iwuc', sibalaj c'o royowal! Reta'm c'ut chi xa quieb oxib k'ij chic c'olic. Are c'u ri awaj dragon, aretak xrilo chi xq'uiak bic cho ri uwächulew, xrokataj ri ixok ri xralc'ualaj ral ala. Xeya' c'u quieb u xic' rech nimalaj cot che ri ixok rech cäcuinic cärapapic pa ri c'olbal ri suc'uman che pa ri chaki'j uwo sak, naj che ri cumätz'. Chila' cätzuk wi na oxib junab ruc' niq'uiaj. Ri cumätz xresaj ulok ja' pa u chi' je jas jun nima', xuq'uiak bic chrij ri ixok, rech cäc'am bic rumal ri nima'. Ri ulew xuto' ri ixok. Ri ulew xujak ri u chi', xubik' ri nima' ri xuxawaj ulok ri dragon pa u chi'. Xpe c'u royowal ri dragon chrij ri ixok. Xbe c'u che ch'ojinic chquij ri niq'uiaj e rija'l chic, ri qui nimam u banic ri u takanic ri Dios, jekel c'ut ri u k'alajisanic ri Jesus cuc'. Xätaq'ui c'ut ri dragon puwi' ri u sanyebil ri plo. Xinwil c'u jun xibibal awaj ri xpaki' ulok xel ulok pa ri plo. C'o lajuj ruc'a' xukuje' wukub u jolom. E c'o corona' paquiwi' tak ri ruc'a'. Cho tak ri u jolom e c'o bi'aj ri queyok'on che ri Dios. Ri awaj ri xinwilo, are junam ruc' jun balam, ri rakan je jas ri rakan ri os, ri u pa u chi' je jas ri u pa u chi' ri coj. Ri dragon xuya' ri u cuinem, xuya' ri u tem re ajawibal, xukuje' nimalaj takanic che. Xinwil jun chque ri u jolom je ta ne ri socom chic che cämical. Xcunataj c'u ri u socotajic aj cämical. Xquimay conojel ri e c'o cho ri uwächulew, xquiterenej ri awaj. Xquik'ijilaj ri dragon rumal rech chi xuya' ri takanic che ri awaj. Xukuje' xquik'ijilaj ri awaj, xquibij: “¿Jachin ta lo junam ruc' ri xibibal awaj? ¿Jachin ta lo cäcuinic cäch'ojin ruc'?” Xya' che ri xibibal awaj jun u chi' ri quebubij c'axalaj tak tzij nimak tak jastak ri cayok'on che ri Dios. Xya' c'u che chi catakan cawinak quieb (42) ic'. Je c'u xubano xuc'ulelaj ri Dios, xebubij jastak che u yok'ic ri Dios xukuje' ri cak'ijilax wi xukuje' che qui yok'ic ri e c'o pa ri caj. Xya' che chi cuban ch'o'j cuc' ri tastalic tak winak aj Dios quebuch'äc c'ut. Xya' c'u takanic pa u k'ab paquiwi' conojel amak', xukuje' winak, xukuje' ch'abal, xukuje' nimak tak tinimit. Xquik'ijilaj ri xibibal awaj conojel ri e jekel cho ri uwächulew ri man e tz'ibam taj ri qui bi' pa ri wuj re c'aslemal rech ri Alaj Chij ri xcämisaxic kas pa ri u tiquiritajic ri uwächulew. “Apachin ri e c'o u xiquin, chutatabej. We c'o jun cäc'am bic pa chapbal, pa chapbal cäbe wi na. We c'o jun cäcämisan che ch'ich' re ch'o'j, rajawaxic chi cäcämisax na che ch'ich' re ch'o'j.” Che wa' cajwataj wi ri quicoch'onic xukuje' ri quijiquil ri e tastalic tak winak aj Dios. Xinwil chi c'u na jun xibibal awaj chic ri xpaki' ulok xel ulok pa ri ulew. C'o quieb ruc'a' junam cuc' ri ruc'a' jun alaj chij, xtzijon c'ut je jas jun awaj dragon. Ri xibibal awaj xucoj ronojel ri u takanic ri nabe xibibal awaj chuwäch are'. Xubano chi ri uwächulew, xukuje' conojel ri e jekel cho ri uwächulew, xquik'ijilaj ri nabe xibibal awaj, ri xcunataj ri u socotajic aj cämical. Xebuban nimak tak etal. Xuban c'u ne chi xkaj ulok k'ak' chicaj cho ri uwächulew chquiwäch ri winak. Ri xibibal awaj xebuban ri etal ri yo'm che chi quebuban chuwäch ri nabe xibibal awaj. Jeri' chi xebusub ri e jekel cho ri uwächulew. Xubij c'u chque ri winak chi chquibana' ri u wächbal ri nabe xibibal awaj, ri c'o u socotajic re ch'ich' re ch'o'j u takem c'u c'aslem. Xya' cuinem che chi cuc'asba' ri u wächbal ri nabe xibibal awaj, rech cätzijonic, cuban c'u na chi quecämisax conojel ri man cacajtaj caquik'ijilaj ri wächbal. Xukuje' xubano chi cäcoj jun etal che ri qui k'ab re quiquiak'ab o cho ri u metz'al ri qui palaj, chi e ch'utik chi e nimak, chi e k'inomab chi e mebayib, chi e tzokopitalic, chi lok'om tak pataninelab. Man c'o ta c'u jun cäcuinic cälok'omanic mawi cäc'ayinic, xuwi ri e c'o quetal, we are ri u bi' ri awaj, o ri rajilabal ri u bi'. Waral cärik taj wi ri no'j; ri cach'obowic, chrajilaj ri rajilabal ri awaj, are rajilabal winak. Ri rajilabal c'ut are wakib sient oxc'al wakib (666). Xinwil ri Alaj Chij tac'al puwi' ri juyub Sion. E c'o jun sient cawinak quiejeb mil (144,000) winak ruc'. Tz'ibatal c'u ri u bi' ri Alaj Chij xukuje' ri u bi' ri u Tat cho ri u metz'al ri qui palaj. Xinta' jun ch'abal chicaj, jas ri qui chojojem q'uialaj ja', jas ri rok'ebal jun nimalaj cakulja. Ri ok'ebal ri xinto, are jacha' ri que ok'esan tak arp ri cäcok'isaj ri e q'ui arp. Xquibixoj c'u jun c'ac' bix chuwäch ri tem re ajawibal, chquiwäch ri quiejeb awaj, xukuje' chquiwäch ri nimak tak tatayib. Man c'o ta c'u jun cäcuinic cäretamaj ri bix, xuwi ri jun sient cawinak quiejeb mil (144,000), ri xelok' chquixo'l ri e aj uwächulew. E are wa' ri man xquitz'iloj ta quib cuc' ixokib, mawi xec'uli'c. Are wa' ri queterenem ri Alaj Chij apawije' ta ne ri cäbe wi. Ri xelok' chquixo'l ri winak che ri Dios xukuje' che ri Alaj Chij, je ta ne ri e nabe tak u wächinic ri tico'n. Man xriktaj ta c'u jun banoj tzij pa qui chi', e ch'ajch'oj. Xinwil chi jun tako'n aj caj ri cärapin pa u niq'uiajil ri caj. C'o ri junalic tzij re colobal ib ruc', che u tzijoxic chque ri e c'o cho ri uwächulew, chque conojel ri nimak tak tinimit, xukuje' conojel amak', conojel ch'abal, xukuje' conojel winak. Xubij ruc' chuk'ab: “Chixe'j iwib chuwäch ri Dios. Chinimarisaj u k'ij, rumal rech chi xopan ri jok'otaj aretak cuk'at tzij. Chik'ijilaj ba ri xbanow ri caj, ri ulew, ri plo xukuje' ri e u q'uiyibal tak ja'.” Petinak chi c'u jun ucab tako'n aj caj chrij, ri je cubij wa': “¡Tzakinak, tzakinak ri nimalaj Babilon, ri rumal ri u wa'l ri u uva xebuk'abarisaj conojel ri nimak tak tinimit ruc' ri nimalaj qui rayinic che qui banic macunic ruc'!” Jun urox tako'n aj caj xterenenic, xubij ruc' chuk'ab: “We c'o jun cuk'ijilaj ri itzel awaj xukuje' ri u wächbal, cumaj c'ut u c'amic retal cho ri u metz'al ri u palaj o che ri u k'ab, are ri' caruq'uiaj na re ri u wa'l uva ri c'äjisabal u wäch rumal ri Dios, ri man c'o ta jun jasach chic yujam ruc', suc'umam pa ri lak re ri royowal. Curik na c'ax rumal ri k'ak' xukuje asubre chquiwäch ri e tastalicalaj tak tako'nib aj caj xukuje' chuwäch ri Alaj Chij. Ri u sibal ri quiriko c'ax cäpaki' amak'el chbe k'ij sak, man c'o ta uxlanem mawi pa k'ij mawi chak'ab chque ri cäquik'ijilaj ri itzel awaj xukuje' ri u wächbal, quic'amom c'ut ri retal ri u bi'.” Chi' quil wi, ri quicoch'onic ri tastalic tak winak ri quequinimaj ri u takanic ri Dios xukuje' ri cojonic che ri Jesus. Xinta' jun ch'abal chicaj, ri xubij: “Chatz'ibaj wa': ‘Utz que ri quecäm pa ri Ajawaxel. Cäminakib ri e rech ri Ajawaxel ri camic xukuje' ri que takem na ri que cämic.’ ” “Je',” cächa ri Uxlabaxel, “quebuxlan na che ri qui chac, queteri c'u bic ri qui chac chquij.” Xinca'yic, xinwil jun sakloloj sutz'. C'o jun t'uyul puwi' ri sutz' ri je ta ne cäpe jun rija'l winak. C'o jun corona' re k'an puak che ri u jolom, c'o jun t'ist'icalaj jos pa u k'ab. Jun chic tako'n aj caj xel ulok pa ri rachoch Dios, xurak u chi' ruc' chuk'ab che ri t'uyul puwi' ri sutz', xubij che: “Chacojo' ri a jos, chatk'atowok. Xopan ri jok'otaj re ri k'atoj. Chaki'j chic ri k'atoj re ri uwächulew.” Are c'u ri t'uyul puwi' ri sutz' xucoj ri u jos cho ri uwächulew, xbantaj ri k'atoj cho ri uwächulew. Jun chic tako'n aj caj xel ulok pa ri rachoch Dios ri c'o pa ri caj. Xukuje' ri are' ruc'am jun t'ist'icalaj u jos. Jun chic tako'n aj caj, ri c'o takanic pa u k'ab puwi' ri k'ak', xel ulok cho ri porobal. Co xch'awic ruc' chuk'ab che ri c'o ri t'ist'icalaj u jos, xubij: “Chacojo' ri t'ist'icalaj a jos, chebamaca ri u wäch ri uva ri e c'o cho ri uwächulew, e chak' chic ri uva.” Ri tako'n aj caj xucoj ri u jos cho ri uwächulew, xumol ri qui wäch ri qui uva ri e c'o cho ri uwächulew, xuq'uiak pa ri nimalaj pitz'bal uva. Are c'u wa' ri nimalaj c'äjisabal wächaj ri cuya' ri Dios. Xepitz' c'u ri uva chrij ri tinimit. Xel c'u bic quic' pa ri pitz'bal uva ri xak'an c'ä pa ri jiq'uibal u pa qui chi' ri quiej, xetakal c'ä pa oxc'al quieb (62) legua. Xinwil jun etal chic pa ri caj, nim xukuje' jik'ibal. E c'o wukub tako'nib aj caj ri e cuc'am ri wukub q'uisbal tak c'axc'olil. Cuc' c'u wa' caq'uis u tza'm ri royowal ri Dios. Xinwil c'ut je ta ne jun cho re cha ri cajuluwic ri yujutal k'ak' ruc'. Ri e ch'äcaninak puwi' ri itzel awaj, puwi' ri u wächbal, xukuje' puwi' ri rajilabal ri u bi', e tac'atoj puwi' ri cho re cha. E cuc'am tak ri e u arp ri Dios. Xquibixoj ri u bix ri Moises, pataninel rech ri Dios, xukuje' ri u bix ri Alaj Chij, je xquibij wa': “E nimak xukuje' sibalaj e mayibal tak ri e chac la, Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem e suc' xukuje' kas e be tak ri e be la, Ajawinel quech tak ri nimak tak tinimit. ¿Jachin ta lo ri ma ta cuxe'j rib chwäch la, Ajawaxel? ¿Jachin ta lo ri ma ta cunimarisaj u k'ij ri bi' la? Xuwi c'u ri lal tastalic man queban ta la etzelal. Quepe na conojel ri nimak tak tinimit, quek'ijilan na chwäch la. K'alajininak c'ut chi suc' ri k'atoj tzij ri cäban na la.” Oc'owinak chi wa', xinca'yic xinwil c'ut u jakic pa ri caj ri k'ijilabal, are wa ri Lic'om re ri k'alajisabal. Chupam c'ut ri k'ijilabal xebel wi ulok ri wukub tako'nib aj caj ri cuc'am ri wukub banbal c'ax. Qui cojom ch'ajch'oj catz'iak re lino ri cäjuluwic, qui cojom ximibal re k'an puak che ri uwo qui c'u'x. Jun c'ut chque ri quiejeb awaj xuya' chque ri wukub tako'nib aj caj wukub lak re k'an puak. E nojinak ri lak che ri royowal ri Dios, ri c'asal amak'el chbe k'ij sak. Xnoj ri k'ijilabal che ri u sib ri u juluwem ri Dios xukuje' re ri u cuinem. Man c'o ta jun cäcuinic coc bic pa ri k'ijilabal, c'ä quebantaj na ri wukub c'axc'olil ri e cuc'am ri wukub tako'nib aj caj. Xinta' jun cowilaj ch'abal ri xel ulok pa ri k'ijilabal, ri xubij chque ri wukub tako'nib aj caj: “Jix, chik'ija' puwi' ri uwächulew ri wukub lak re ri royowal ri Dios.” Xbe ri nabe tako'n aj caj, xuk'ij ri u lak puwi' ri uwächulew. Xpe c'u jun itzelalaj ch'a'c sibalaj c'ax chque ri winak ri qui c'amom ri retal ri itzel awaj xukuje' chque ri cäquik'ijilaj ri u wächbal. Ri ucab tako'n aj caj xuk'ij ri u lak puwi' ri plo. Xux c'u quic' je ta ne ri u quiq'uel jun cäminak. Xecäm c'u conojel ri e c'asal pa ri plo. Ri urox tako'n aj caj xuk'ij ri u lak paquiwi' tak ri nima' xukuje' paquiwi' ri e q'uiyibal tak ja', xebux c'u quic'. Xinta' c'u ri tako'n aj caj que tak ri ja' ri je xubij wa': “Lal ri' ri lal suc', ri c'o la, ri c'o la ulok ojer, ri tastalic ri man queban ta la etzelal, rumal rech chi k'atom la tzij paquiwi' we jastak ri'. U mac rech chi we winak ri' xquituruwisaj ri qui quiq'uel ri tastalic tak winak aj Dios, xukuje' ri quech ri e k'axal tzij, yo'm c'u la quic' chque pa u q'uiaxic. ¡Takal c'u chque!” Xinta' chi jun aj porobal je xubij wa': “Je', Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel cuinem uc' la. Kastzij xukuje' suc' ri k'atoj tzij ri xban la.” Ri ucaj tako'n aj caj xuk'ij ri u lak puwi' ri k'ij. Xya' c'u che ri k'ij chi quebuc'atisaj ri winak ruc' k'ak'. Xec'at c'u ri winak ruc' nimalaj k'ak'. Man xquiq'uex ta c'u qui c'u'x, man xquinimarisaj ta u k'ij ri Dios. Xane' xiquiyok' ri u bi' ri Dios, ri c'o u takanic paquiwi' ri c'axc'olil ri'. Ri uro' tako'n aj caj xuk'ij ri u lak puwi' ri u tem ri itzel awaj re ajawibal. Xk'ekumar c'u ri rajawibal. Ri winak xquicach'uj ri cak' rumal rech ri k'oxowem. Xquiyok'ok'ej ri Dios aj caj rumal rech ri qui k'oxowem xukuje' ri qui ch'a'c. Man xquiq'uex ta c'u qui c'u'x chquij ri qui chac. Ri uwak tako'n aj caj xuk'ij ri u lak puwi' ri nimalaj nima' Euprats. Xtzaj c'u ri ja' chupam, rech cäsuc'umataj ri qui be ri ajawinelab aj elebal k'ij. Xinwilo chi quebel ulok pa u chi' ri dragon, pa u chi' ri itzel awaj, xukuje' pa u chi' ri u jalum rib chi k'axal tzij, oxib tz'ilalaj tak uxlabal e je jas ri xtutz'. E are wa' e cuxlabal itzel tak uxlabal. Xequiban etal, xebe cuc' ri ajawinelab re ronojel ri uwächulew, xequimulij che u banic ri ch'o'j re ri nimalaj u k'ij ri Dios ri c'o ronojel u cuinem. Chiwilampe', quinpetic je jacha' jun eläk'om. Utz re ri cäc'asc'atic, ri quebuchajij ri ratz'iak, rech man ch'anal taj cäbinic, man quebel ta ri u q'uixbal. Xequimulij c'u ri ajawinelab pa ri c'olbal Armajedon, are' ri u bi' pa ri ch'abal hebrey. Ri uwuk tako'n aj caj xuk'ij ri u lak pa ri quiakik'. Xel c'u ulok jun cowilaj ch'abal pa ri k'ijilabal, ri kas xel ulok pa ri tem re ajawibal, ri xubij: “Xbantajic.” Xepe c'u caypa', ch'abal, xukuje' xuban jun cakulja; xuban jun nimalaj cabrakan, man c'o ta jun cabrakan ri je ta u banom wa' kas aretak e c'olinak ri winak cho ri uwächulew; sibalaj c'u nim ri cabrakan. Xuban oxib ch'akatak ri nimalaj tinimit. Xetzak ri qui tinimit tak ri amak'. Ri nimalaj Babilon xnataj che ri Dios. Xuya' c'u re ri kumubal u wa'l uva, are ri c'äjisabal u wäch ri xtak ulok rumal ri Dios pa ri royowal. Conojel ri ch'akatak tak ulew ri e c'o pa qui niq'uiajil tak ri plo xebanimajic, xukuje' tak ri juyub man xeriktaj ta chic. Xekaj c'u ulok nimak tak sakbach chicaj paquiwi' ri winak, ri quepajan jujun quintal. Ri winak xquibij c'axalaj tak yok'obal chrij ri Dios rumal rech ri c'axc'olil re ri sakbach. Sibalaj nim c'ut ri c'ax ri xubano. Xpe jun chque ri wukub tako'nib aj caj ri e cuc'am ri wukub lak, xtzijon wuc', xubij chwe: “Tasaj. Quinc'ut na chawäch ri u c'okotajic ri ajmacalaj ixok quech nim ch'utin, ri t'uyul paquiwi' q'uialaj ja'. Ri ajawinelab aj uwächulew xemacun ruc' ri ajmacalaj ixok quech nim ch'utin. Rumal ri u wa'l ri u uva, ri e jekel cho ri uwächulew e k'abarinak rumal ri u macunic ri ixok ri quech nim ch'utin.” Pa ri Uxlabaxel, ri tako'n aj caj xinuc'am bic pa jun chaki'j uwo sak. Xinwil c'u jun ixok t'uyul chrij jun quiäk rij itzel awaj. Ri awaj nojinak che bi'aj ri queyok'on che ri Dios. C'o wukub u jolom, c'o lajuj ruc'a'. Ri ixok u cojom atz'iak morato xukuje' quiäk, wiktal ruc' k'an puak, cuc' je'lalaj tak abaj pakal tak cajil, xukuje' cuc' tak perl. C'o jun lak re k'an puak pa u k'ab, nojinak che nimalaj c'ulelanic re yok'onic, xukuje' che ri u tz'ilol ri u macunic. C'o jun bi'aj tz'ibatal cho ri u metz'al ri u palaj, jun awatalic wa': “Ri nimalaj Babilon, qui nan ri quemacun cuc' ri e nimak ch'utik, xukuje' qui nan conojel ri itzelalaj tak jastak ri e tz'il ri e c'o cho ri uwächulew.” Xinwilo chi ri ixok k'abarel rumal ri qui quiq'uel ri e tastalic tak winak aj Dios xukuje' rumal ri qui quiq'uel ri e u k'alajisanelab ri Jesus. Aretak xinwilo, sibalaj xinmayo. Ri tako'n aj caj xubij chwe: “¿Jasche camayo? Quinbij na chawe ri jastak ri man quebach'ob taj chrij ri ixok xukuje' chrij ri awaj ri uc'aninak, ri c'o wukub u jolom xukuje' lajuj ruc'a'. Ri itzel awaj ri awilom ri xc'oji' canok, man c'o ta chi c'ut. Chanim cuban pakalem ulok pa ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal, cäsach c'u na u wäch. Ri e jekel cho ri uwächulew, ri man tz'ibatal ta ri qui bi' pa ri wuj re ri c'aslemal kas pa ri u tiquiritajic ri uwächulew, ri e are' quemayin na aretak cäquil ri itzel awaj, chi xc'oji' canok man c'o ta chi c'ut cäc'oji' chi c'u na. Waral c'o wi ri chomanic chque ri c'o qui no'j: Ri wukub jolomaj quebuq'uex wächaj wukub juyub, ri cät'uyi' wi ri ixok, xukuje' quebuq'uex wächaj wukub ajawinelab. Ri job e tzakinak chic, ri jun chic cajawin camic, ri jun chic c'ä maja' cäpetic. Aretak c'u cäpetic, xa' c'u quieb oxib k'ij cabeytajic. Ri itzel awaj ri xc'oji' canok, xukuje' man c'o ta chic, are uwajxak ajawinel wa'. Are c'u jun chque ri wukub, cäbe c'u na pa ri sachbal u wäch. Ri lajuj uc'a' ri e awilom are quebubij ri lajuj ajawinelab, ri c'ä maja' cäquic'am cajawibal. Cäquic'am c'u na takanic re ajawinel xa' jun jok'otaj, cachil c'ut ri itzel awaj. Ri lajuj ajawinelab xa junam qui chomanic, cäquiya' na ri qui cuinem xukuje' ri qui takanic che ri itzel awaj. Ri e are' quech'ojin na ruc' ri Alaj Chij. Ri Alaj Chij c'ut quebuch'äc na, are c'ut Cajaw ri ajawib, Cajawinel ri ajawinelab. E c'o c'u ne ruc' ri e siq'uim xukuje' e cha'om rumal ri Dios, e jic c'ut.” Ri tako'n aj caj xubij c'u chwe: “Ri ja' ri e awilom jawije' ri t'uyul wi ri ixok quech nim ch'utin, are e winakil, e q'uialaj winak, e nimak tak tinimit xukuje' e ch'abal. Ri lajuj ruc'a' ri awaj ri e awilom, cäquetzelaj na u wäch ri ajmacalaj ixok quech nim ch'utin, cäquiya' na canok xak u tuquiel ch'anal c'ut. Cäquitij na ri u ti'jal, cäquiporoj na ruc' k'ak'. Are c'u ri Dios u yo'm pa canima' chi cäquiban ri u chomanic ri are', chi xa junam qui chomanic cäquiya' ri cajawibal che ri itzel awaj, c'ä quetz'akatisax na ri u tzij ri Dios. Ri ixok ri awilom, are cubij ri nimalaj tinimit ri cätakan paquiwi' ri ajawinelab re ri uwächulew.” E bantajinak chic we jastak ri', xinwil chi jun tako'n aj caj xkaj ulok chicaj, ri c'o nimalaj u takanic. Xtunun c'ut ri uwächulew rumal ri u juluwem. Xurak u chi' ruc' cowilaj ch'abal, xubij: “Xtzakic, xtzak ri nimalaj Babilon. Xban che chi itzel tak uxlabal e jekel chila'. Xban che chi are c'olbal re ronojel tz'ilalaj uxlabal, re ronojel tz'ilalaj chicop ri c'o u xic ri quetzelax u wäch. Rumal ri u wa'l u uva conojel ri nimak tak tinimit xek'abar ruc' ri u rayixic ri u macunic. Ri ajawinelab aj uwächulew qui banom macunic ruc'. Ri ajc'ayib re ri uwächulew e k'inomarinak rumal ri u chuk'ab ri u k'inomal.” Xinta' jun ch'abal chic chicaj, ri xubij: “Chixel bic pa ri Babilon, ix ri ix nu tinimit rech man quebikajbej taj ri e u mac mawi quebirik tak iwech ri c'ax ri queburiko. Ri e u mac e opaninak c'ä cho ri caj. Ri retzelal xnataj che ri Dios. Chiya' che jas ri u yo'm are' chque niq'uiaj chic, chicamulij ri rajil u q'uexel chiya' che. Chiyuju' jun uq'uia' che ri camul k'obisam chuwäch ri xuyuj chque niq'uiaj chic; jacha' ri nimal ri xc'amowic, sibalaj xoc'ow u wi' ri u k'inomal, xa junam chibana' ba c'ax che, chiya' pa bis, rumal rech chi cubij pa ranima': ‘In t'uyul che chuchu' ajawinel, man in malca'n taj, man quinwil ta na bis.’ Rumal ri', xa' pa jun k'ij quepe na ri u rikoj c'ax: quepe na cämical, bis, wi'jal, xukuje' cäporox na pa k'ak'. C'o u chuk'ab ri Ajaw Dios ri cuk'attzij puwi'.” Ri ajawinelab aj uwächulew ri xcuc'aj quib ruc' che qui banic macunic, ri qui mulin wi' k'inomal ruc', ri e are' cäquil na ri u sibal aretak cäc'atic, quebok' na, cäquiq'uis na quib che ok'ej puwi'. E tac'atoj c'u apan chi naj, rumal rech chi cäquixe'j quib chuwäch ri c'ax ri xuriko, cäquibij: “¡C'ax awe, c'ax awe, nimalaj tinimit, Babilon, ri tinimit ri c'o u chuk'ab! Xa' c'u pa jun jok'otaj xpe ri k'atan tzij pawi'.” Xukuje' ri ajc'ayib re ri uwächulew quebok' na, quebison na che, rumal rech chi man c'o ta chic jun cälok'ow ri qui c'ay, ri qui c'ay re k'an puak, sak puak, abaj pakal tak rajil, perl tak, atz'iak re ch'uch'ujalaj lino xukuje' re seda, atz'iak morato xukuje' quiäk, ronojel c'oc'alaj che', ronojel jasach re marpil, ronojel jasach re che' pakal rajil, re k'an ch'ich', re sak ch'ich', re abaj marmol, cane'l, pa eka'n, u c'oc'al tak c'oc' k'ol, mir, c'oc'al, u wa'l uva, aseit, utzalaj c'äj, trico, e wacax, e chij, e quiej, e carwaj; man c'o ta chi quelok'ow ri pataninelab, mawi ri qui c'aslemal ri winak. Cäbix na che ri tinimit: “Man c'o ta chi awuc' ri jastak ri sibalaj xarayij pa awanima', jacha' ta ne chak' tak u wäch che'. Sachinak qui wäch conojel ri pakal cajil jastak xukuje' ri jastak ri quejuluwic, mawi jumul queriktaj chic.” Ri e ajc'ay tak que we jastak ri', ri e k'inomarinak rumal ri tinimit, naj quetaq'ui' wi na apanok, rumal rech chi cäquixe'j quib chuwäch ri c'ax ri curiko. Quebok'ic, cäquiq'uis quib che ok'ej, cäquibij c'u na: “¡Tok'ob u wäch, tok'ob u wäch ri nimalaj tinimit, ri u cojom atz'iak re ch'uch'ujalaj lino, atz'iak morato, xukuje' atz'iak quiäk, wiktal ruc' k'an puak, cuc' abaj pakal tak rajil, xukuje' cuc' tak perl! Xa c'u pa jun jok'otaj xsach u wäch ri nimalaj k'inomal.” Conojel ri e c'amal qui be ri nimak tak jucub, conojel ri quebe pa nimak tak jucub puwi' ri plo, ri quechacun pa ri nimak tak jucub, xukuje' conojel ri quechacun pa ri plo, xetaq'ui' chi naj. Aretak xquil ri u sibal ri tinimit ri cäc'atic, xquirak qui chi', xquibij: “¿La c'o ta chi lo jun tinimit ri junam ruc' we nimalaj tinimit ri'?” Xquiya' ulew pa qui jolom, xquirak qui chi', xebok'ic, sibalaj xebisonic, je caquibij wa': “¡Tok'ob u wäch, tok'ob u wäch ri nimalaj tinimit! Conojel ri c'o nimak tak qui jucub pa ri plo e k'inomarinak rumal ri q'uialaj u k'inomal. ¡Xa c'u pa jun jok'otaj xsach u wäch ronojel! Caj, chatquicot puwi' ri tinimit, ix tastalic tak winak aj Dios, ix takomxenlab, xukuje' ix k'axal tak tzij, u banom c'ut ri Dios ri suq'uilal chiwe rumal ri u c'äjisaxic u wäch.” Jun cowilaj tako'n aj caj xuwalijisaj jun abaj jas jun nimalaj ca', xuq'uiak bic pa ri plo, xubij: “Je u q'uiakic wa' ri nimalaj tinimit Babilon cäbanic ruc' chuk'ab, mawi jumul cäriktaj chic. Man quetataj ta chic ri cok'ebal ri arp xukuje' ri ajk'ojomab, ri cok'ebal ri su' xukuje' tak ri trompet. Man c'o ta chi winak awuc' ri quena'w ta che tak chac. Xukuje' ri u juc'uq'uic ri ca' man cätataj ta chic awuc'. Ri u sakil jun chäj man cäjuluw ta chic awuc'. Man cätataj ta chi awuc' ri u ch'abal ri ach'ajilaxel mawi ri lok'om pataninel. Ri e ajc'ayib ri xebel bic iwuc' nabe canok e are' ri nimak na qui k'ij cho ri uwächulew, xebasub conojel ri nimak tak tinimit cumal tak ri e awitzinic.” Chupam ri tinimit ri' xriktaj wi ri qui quiq'uel ri k'axal tak tzij, xukuje' ri tastalic tak winak aj Dios, ri e cämisam cho ri uwächulew. E bantajinak chic we jastak ri', xinta' je ta ne ri cowilaj qui ch'abal e q'ui winak pa ri caj, ri xquibij: “¡Chnimarisax u k'ij ri Ajawaxel! Ri colobal ib, ri juluwem, xukuje' ri cuinem e rech ri ka Dios, rumal rech chi kastzij xukuje' suc' ri k'atoj tzij ri cubano. Xuc'äjisaj u wäch ri ajmacalaj ixok quech nim ch'utin, ri nim u banic, ri u tz'ilom ri uwächulew rumal ri u macunic. Ri Dios xutoj u q'uexel ri qui quiq'uel ri e pataninel tak rech ri e cämisam rumal ri ixok.” Chucamul chic xquibij: “¡Chanimarisax u k'ij ri Ajawaxel! Cäpaki' ri u sibal ri ixok amak'el chbe k'ij sak.” Ri juwinak quiejeb nimak tak tatayib xukuje' ri quiejeb awaj xexuquic, xquik'ijilaj ri Dios ri t'uyul puwi' ri tem re ajawibal, xquibij: “¡Je' chbanok! ¡Chanimarisax u k'ij ri Ajawaxel!” Xel c'u ulok jun ch'abal pa ri tem re ajawibal, ri xubij: “Chinimarisaj u k'ij ri ka Dios, iwonojel ri ix pataninel tak rech, ri quixe'j iwib chuwäch, chi ch'utik chi nimak.” Xukuje' xinta' jun ch'abal, je ta ne qui ch'abal q'ui winak, je ta ne qui chojojem q'uialaj tak ja' xukuje' ri cok'ebal cowilaj tak cakulja, ri xubij: “¡Chnimarisax u k'ij ri Ajawaxel!, rumal rech chi ri Ajawaxel ri ka Dios ri c'o ronojel cuinem ruc', cätakan puwi' ronojel. Chujquicotok, sibalaj chujquicotok, chakaya' juluwem che, rumal rech chi xopan ri k'ij re ri u c'ulanem ri Alaj Chij. Ri rixokil u suc'umam rib, xya' che chi cucoj jun ch'ajch'oj atz'iak re ch'uch'ujalaj lino ri cäjuluwic. Ri ch'uch'ujalaj lino are cubij ri suc'alaj tak chac ri qui banom ri tastalic tak winak aj Dios.” Ri tako'n aj caj xubij chwe: “Chatz'ibaj: ‘Utz que ri e ula'm rech quebe pa ri wa'im re ri u c'ulanem ri Alaj Chij.’ ” Xukuje' xubij chwe: “We tzij ri' kas e u tzij ri Dios.” Xintzak wib chuwäch ri rakan ri tako'n aj caj che u k'ijilaxic. Xubij c'u chwe: “¡Mabano! In awach pataninel, in cach pataninel ri awachalal ri c'o u k'alajisaxic ri Jesus cuc'. Are' chak'ijilaj ri Dios.” Are c'ut ri u k'alajisaxic ri Jesus are ri u tzijoxic ri yo'm u bixic. Xinwil ri caj jaktalic. Xinwil jun sak rij quiej. Are' ri t'uyul chrij cäbix Jic xukuje' Kastzij che. Ruc' suq'uil cuk'at tzij xukuje' cäch'ojinic. Ri u bak'wäch je ta ne e rak' k'ak'. C'o q'ui corona' chujolom. C'o jun u bi' tz'ibatalic, ri man c'o ta jun cäch'obowic, xane' xuwi ri are'. Ri ratz'iak ri u cojom, are rubum pa quic'. U Tzij ri Dios cojom che u bi'. Ri ajch'ojab ri e c'o pa ri caj e teren chrij. E c'o chquij sak tak quiej. Qui cojom sakloloj tak atz'iak re ch'uch'ujalaj lino ri ch'ajch'oj. Pa ri u chi' quel wi jun t'ist'icalaj ch'ich' re ch'o'j, che qui soquic ri nimak tak tinimit. Ri are' cätakan paquiwi' ruc' jun bara' re räx ch'ich'. Cutac'alej ri pitz'bal uva re ri u wa'l uva re ri royowal ri Dios aretak cuc'äjisaj qui wäch tak ri tinimit rumal ri Dios ri c'o ronojel cuinem ruc'. Che ri ratz'iak xukuje' che ri ra' tz'ibatal wi we bi'aj ri': “Cajawinel ri ajawinelab, Cajaw ri ajawib.” Te c'u ri xinwil jun tako'n aj caj tac'al chupam ri k'ij. Xurak u chi' ruc' chuk'ab, xubij chque conojel ri chicop ri e c'o qui xic' ri querapin pa u niq'uiajil ri caj: “Tisaj, chimulij iwib che ri wa'im re xk'ekal ri cuya' ri nimalaj Dios, rech quitij qui ti'jal ajawinelab, qui nimal tak ajch'ojab, xukuje' achijab ri c'o qui chuk'ab, quitij qui ti'jal quiej xukuje' ri e quiejeninak chquij, quitij qui ti'jal conojel chi tzokopitalic, chi lok'om tak pataninelab, chi ch'utik chi nimak.” Xinwilo chi ri itzel awaj xukuje' ri ajawinelab re ri uwächulew cuc' ri cajch'ojab qui mulin quib che u banic ch'o'j chrij ri Jun ri t'uyul chrij ri quiej xukuje' che u banic ch'o'j chquij ri rajch'ojab. Xchap c'u ri awaj, xukuje' xchap ri jun ri u jalum rib chi k'axal tzij, ri e u banom mayibal chuwäch ri itzel awaj, ri xukuje' rumal ri mayibal e u subum ri xec'amow ri retal ri itzel awaj xukuje' ri xek'ijilan ri u wächbal. We quieb ri' e c'asc'oj xeq'uiak bic pa ri cho re k'ak' ri cänicow ruc' asubre. Ri niq'uiaj chic xecämisax ruc' ri ch'ich' re ch'o'j ri quel ulok pa u chi' ri t'uyul chrij ri quiej. Conojel c'ut ri c'uch xenoj che ri qui ti'jal. Xinwil jun tako'n xkaj ulok chicaj, ruc'am ri lawe re ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal xukuje' jun nimalaj tikom ch'ich' pa u k'ab. Xuchap ri awaj dragon, ri ojer cumätz, are' ri itzel ri Satanas. Jun mil junab c'ut xuximo. Xuq'uiak bic pa ri jul re ri k'ekumalaj c'olbal, xutz'apij, xucoj c'u t'ikbal che ri tz'apibal u wi': Je xuban wa' che ri itzel rech man quebusub ta chic ri nimak tak tinimit, c'ä quetz'akat na jun mil junab. E oc'owinak chi c'ut ri jun mil junab, rajawaxic chi cäquir na quieb oxib k'ij. Xebenwil tak tem re ajawibal, xet'uyi' c'u paquiwi'. Ri xya' takanic pa qui k'ab rech cäquik'at tzij. Xukuje' xebenwil ri qui c'aslibal ri xesax qui jolom rumal rech ri u k'alajisaxic ri Jesus xukuje' rumal rech ri u tzij ri Dios. Ri e are' man xquik'ijilaj ta ri itzel awaj, mawi ri u wächbal, man xquic'am ta quetal cho ri u metz'al ri qui palaj mawi cho ri qui k'ab. Xinwil c'ut chi xec'asi' chi jumul, quebajawin c'u ruc' ri Crist jun mil junab. Ri jule' cäminakib chic man xec'astaj taj c'ä xtz'akat na ri jun mil junab. Are c'u wa' ri nabe c'astajibal. Utz que ri e tastalic che u k'ijilaxic ri Dios quec'astaj pa ri nabe c'astajibal, e u tz'akatil chic ri u tinimit ri Dios. Man c'o ta u takanic ri ucab cämical paquiwi', xane' quebux na e cojol tabal tok'ob re ri Dios xukuje' re ri Crist. Jun mil junab quebajawin na ruc'. Aretak quetz'akat ri jun mil junab, cäquirtaj na ri Satanas catzokopix na quel c'u ulok pa ri u c'olbal. Quel c'u na ulok che qui subic ri nimak tak tinimit ri e c'o cho ronojel ri uwächulew ri Gog xukuje' ri Magog, quebumulij na che ri ch'o'j. Ri qui q'uiyal ri rajch'ojab, je jas ri sanyeb ri c'o chuchi' ri plo. Xquibinibej c'ut ri ulew ri c'o chquiwäch xiquisutij c'u rij ri kajinak wi ri u tinimit ri Dios xukuje' ri nimalaj tinimit ri nim u k'ij chuwäch ri Dios. Xkaj c'u ulok k'ak' chicaj, xebujärisaj c'ut. Ri itzel ri xesubuwic, xq'uiak pa ri cho re k'ak' xukuje' asubre, jawije' ri c'o wi ri itzel awaj xukuje' ri jun ri u jalum rib chi k'axal tzij. Cäban c'u na nimalaj c'ax chque chi pa k'ij chi chak'ab amak'el chbe k'ij sak. Xinwil c'u jun nim sakloloj tem re ajawibal xukuje' c'u ri t'uyul puwi'. Ri caj xukuje' ri ulew xebanimaj chuwäch ri are'. Man xriktaj ta jun c'olbal chque. Xebenwil ri cäminakib chi nimak chi ch'utik, ri e tac'atoj chuwäch ri tem re ajawibal. Xejaktaj c'u tak ri wuj. Xukuje' jun wuj chic xjakic, are wa' ri wuj re ri c'aslemal. Xk'at tzij paquiwi' ri cäminakib chquij ri jastak ri qui banom, jas ri e tz'ibatal pa tak ri wuj. Ri plo xebujach ri cäminakib ri e c'o chupam. Ri cämical xukuje' ri qui c'olbal ri cäminakib xequijach ri cäminakib ri e c'o chquipam. Xk'at c'u tzij paquiwi' chquijujunal, jas ri qui banom. Ri cämical xukuje' ri qui c'olbal ri cäminakib xeq'uiak pa ri cho re k'ak'. Ri cho re k'ak' ri' are wa' ri ucab cämical. Ri man e tz'ibatal ta qui bi' pa ri wuj re ri c'aslemal, xeq'uiak pa ri cho re k'ak'. Xinwil jun c'ac'alaj caj xukuje' jun c'ac'alaj ulew. Ri nabe caj xukuje' ri nabe ulew xeboc'owic. Xukuje' ri plo man c'o ta chic. Ri in Xuan xinwil ri tastalicalaj tinimit, ri c'ac'alaj Jerusalen, ri cäkaj ulok chicaj ruc' ri Dios. Ri suc'umam jas jun ali, ri quec'ulanok, wiktal che ri rachajil. Xinta' jun cowilaj ch'abal ri xel ulok pa ri tem re ajawibal, ri xubij: “Chiwilampe', ri u kajebal ri Dios c'o chquixo'l ri winak. Cajeki' c'u na cuc'. Ri e are' quebux na u tinimit, kas are' ri Dios cac'oji' na cuc' cux c'u na qui Dios. Cusu' na ronojel ri u wa'l qui wäch ri e ok'inak. Man c'o ta chi cämical. Man c'o ta chi bis, man c'o ta chi curak u chi' rumal c'ax, mawi c'o chi k'oxowem. Xeboc'ow c'ut ri nabe tak jastak.” Xubij ri t'uyul puwi' ri tem re ajawibal: “Chawilampe', quinban c'ac' chque conojel ri jastak.” Te c'u ri' xubij chwe: “Chatz'ibaj rumal rech chi e jic xukuje' kastzij we tzij ri'.” Te c'u ri' xubij chwe: “Xbantajic. In ri' ri nabe xukuje' ri q'uisbal, ri tiquiritajic xukuje' ri q'uistajic. Apachin ri cächaki'j u chi', quinya' na re ri q'uiyibal ja' re c'aslemal, ri xa' cäcochi'xic. Are' c'ut ri cäch'äcanic cärechbej na we jastak ri'. Quinux na u Dios, ri are' cux na walc'ual. Are c'u ri cäquixe'j quib, ri man quecojon taj, ri e tz'ilobinak cumal itzelalaj tak jastak, ri cämisanelab, ri xak cäcuc'aj quib cuc' achijab ixokib che qui banic ri macunic, ri cäquiban itzinic, ri cäquik'ijilaj tak diosib, ri e banal tak tzij, quebe ri e are' pa ri cho ri cänicow wi ri k'ak' xukuje' asubre, are wa' ri ucab cämical.” Xpe jun chque ri wukub tako'n aj caj ri e cuc'am ri wukub lak ri e nojinak che ri wukub q'uisbal tak c'axc'olil, xtzijon wuc', xubij: “Tasaj, quinc'ut na ri alibatz chawäch, ri cäc'uli' ruc' ri Alaj Chij, ri rixokil.” Ri tako'n aj caj xinuc'am bic pa ri Uxlabaxel puwi' jun nimalaj juyub naj elinak chicaj. Xuc'ut ri tastalicalaj u tinimit ri Dios chnuwäch, ri Jerusalen, ri cätajin cäkaj ulok chicaj ruc' ri Dios. C'o c'ut ri u juluwem ri Dios che. Ri u tun cajunataj ruc' ri u tun ri jun abaj jasp ri sibalaj pakal rajil. C'o jun nimalaj tapia chrij naj ak'aninak. E c'o c'u cablajuj u chi', c'o c'ut jun tako'n aj caj che ri jujun u chi', e c'o c'u bi'aj etz'ibatal chque tak ri e u chi'. Ri bi'aj e are ri qui bi' ri cablajuj amak' aj Israel. E c'o oxib u chi' pa ri elebal k'ij, oxib chic pa ri riquiak'ab ri elebal k'ij, oxib chic pa ri u mox ri elebal k'ij, xukuje' oxib chic pa ri u kajebal k'ij. Ri tapia ri c'o chrij ri tinimit, e c'o cablajuj u tac'alibal. Paquiwi' wa' e c'o ri cablajuj qui bi' ri cablajuj takom ri e rech ri Alaj Chij. Ri tako'n aj caj ri cätzijon wuc' ruc'am jun etabal re k'an puak che retaxic ri tinimit, ri e u chi', xukuje' ri tapia ri c'o chrij. Ri tinimit cajtzalaj rij, ri u nimal, ri u rabic je jas ri u nimal ri u wäch. Xretaj c'u ri tinimit ruc' ri etabal, ri xel chuwäch are quiejeb sient cawinak lajuj (450) legua. Ri u nimal ri u rabic, ri u nimal u wäch, ri u chicajil xak e junam. Xukuje' xretaj ri u pimal ri tapia ri c'o chrij, are jumuch' (80) bara'. Jacha' ri etabal aj winak ri cätajin cucoj ri tako'n aj caj. Ri tapia abaj jasp cojom che u banic. Ri tinimit k'an puak cojom che u banic ri man c'o ta jun jasach chic yujam ruc', cachuplinic cajunamataj ruc' ri cha. Ri u tac'alibal ri u tapia ri tinimit e wikom che ronojel qui wäch abaj pakal cajil: jasp ri nabe u tac'alibal, azul abaj sapir ri ucab, räx abaj agat ri urox, esmerald ri ucaj, onis ri uro', quiäk abaj cornalin ri uwak, k'an abaj crisolit ri uwuk, beril ri uwajxak, k'an abaj topas ri ubelej, crisopras ri ulajuj, räx abaj jasint ri ujulajuj, morato abaj amatist ri ucablajuj. Ri cablajuj u chi' are cablajuj perl, chquijujunal ri e u chi' jun perl banbem rech. Ri be chupam ri tinimit are re k'an puak ri man c'o ta jun jasach chic yujam ta ruc', cachuplinic cajunamataj ruc' ri cha. Man xinwil ta c'u ri k'ijilabal chupam. Are c'u ri k'ijilabal re we tinimit ri' are ri Ajawaxel, Dios ri c'o ronojel u cuinem xukuje' ri Alaj Chij. Ri tinimit man cajwataj ta ri k'ij che rech cuya' ri u sakil, mawi rajawaxic ri ic' che. Are c'u ri u juluwem ri Dios xjuluw puwi', are c'ut ri u chäj are' ri Alaj Chij. Ri tinimit tak quebin na pa ri u sakil. Ri ajawinelab re ri uwächulew cäquic'am na ulok ri qui juluwem che. Man quetz'apix ta ri u chi' ri tinimit pa k'ij, man c'o ta c'u chak'ab chila'. Quequic'am na ulok ri qui juluwem xukuje' ri nim quilic we tinimit ri' che. Man c'o ta jun tz'ilalaj jasach ri coc chupam ri tinimit. Man coc ta jun ri quebanow itzelalaj tz'il tak jastak, man coc ta jun banal tzij, xuwi queboc ri tz'ibatal qui bi' pa ri wuj re c'aslemal rech ri Alaj Chij. Ri tako'n aj caj xuc'utuxtaj jun nima' re c'aslemal chnuwäch cächuplinic jacha' ri cha'. Quel c'u ulok che ri u tem ri Dios re ajawibal, xukuje' ri re ri Alaj Chij. Pa u niq'uiajil c'ut ri u be ri nimalaj tinimit xukuje' che ri quieb u chi' ri nima' c'o wi ri che' re c'aslemal. Cuya' cablajuj u wäch, cäwächin chi ic'. Ri e u xak ri che' quecoj na che qui cunaxic ri nimak tak tinimit. Man c'o ta jun jasach chila' ri c'o ta chuxe' c'okobal. Ri u tem ri Dios re ajawibal, xukuje' ri re ri Alaj Chij, quec'oji' na chupam ri nimalaj tinimit. Ri e u pataninelab cäquiya' na k'ijilanic che. Cäquil c'u na ri u palaj. Ri u bi' cäc'oji' na cho ri u metz'al ri qui palaj. Man c'o ta chi chak'ab. Man cajwataj ta chic ri u sakil ri chäj chque, mawi ri u sakil ri k'ij rumal rech chi ri Ajawaxel Dios cäjuluw na paquiwi', ri e are' quebajawin na amak'el chbe k'ij sak. Ri tako'n aj caj xubij chwe: “E kastzij we tzij ri', cuya' cäcu'bi a c'u'x chquij. Ri Ajawaxel, ri Dios ri cuya' qui tzij tak k'axal tzij, u takom ulok ri u tako'n aj caj. U takom ulok che u c'utic chquiwäch ri e pataninel tak rech ri jastak ri rajawaxic quec'ulmax chanim.” Chawilampe', chanim quinpetic. Utz que ri cunimaj ri tzij ri c'amom che ri Dios ri c'o pa we wuj ri'. Ri in Xuan ri xinto xukuje' xebenwil we jastak ri'. Aretak e nu tom xukuje' e wilom chic, xintzak wib chquiwäch ri rakan ri tako'n aj caj che u k'ijilaxic ri xec'utuw we jastak ri' chnuwäch. Xubij c'u chwe: “¡Maban wa'! In awach pataninel, xukuje' in cach pataninel ri e awachalal ri e k'axal tzij xukuje' ri queniman che ri u tzij ri etz'ibatal chupam we wuj ri'. Chak'ijilaj ri Dios.” Xukuje' xubij chwe: “Mawawaj we tzij ri' ri c'amom che ri Dios ri c'o chupam we wuj ri'. Nakaj chi c'ut ri k'ij. Ri cäbanow etzelal, caya' che chi chubana' na ri etzelal. Ri cäbanow tz'ilalaj tak jastak, caya' che chi chutz'iloj na rib. Are c'u ri suc'alaj winak chubana' na ri suq'uil, ri tastalic winak chutakej ri u tasic rib che u nimaxic ri Dios. Chiwilampe', chanim quinpetic, wuc'am ri tojbal iwech. Quinya' na ri tojbal iwech chijujunal jas ri u banom. In ri' ri chaplebal xukuje' ri q'uisbalil, ri nabe xukuje' ri q'uisbal u tza'm, ri tiquiritajic xukuje' ri q'uistajic.” Utz que ri qui ch'ajom ri catz'iak, rech ya'tal ri che' re c'aslemal chque, xukuje' rech queboc pa tak ri u chi' ri tinimit. Chquij c'u ri u chi' quec'oji' wi can ri winak ri cäquiban tz'ilalaj tak jastak ri quequiban ri itzinic, ri xak cäcuc'aj quib cuc' achijab ixokib che qui banic macunic, ri cämisanelab, ri quequik'ijilaj tak diosib, xukuje' conojel ri cäkaj ri banoj tzij chquiwäch, ri cäquiban subunic. “Ri in Jesus nu takom bic ri nu tako'n aj caj che qui k'alajisaxic we jastak ri' chiwäch che qui ya'ic pa tak ri comon cojonelab. In ri' ri u xe'al xukuje' ri rija'l ri David. In ri' ri ch'imil ri cäjuluw pa ri sakaribal.” Ri Uxlabaxel xukuje' ri rixokil ri Alaj Chij je cäquibij wa': “¡Tasaj!” Apachin ri cätatabenic xukuje' chubij: “¡Tasaj!” Apachin ri cächaki'j u chi', chpetok. Apachin ri cäraj, chuc'ama' re ri ja' rech c'aslemal ri xak cäsipaxic. Quink'alajisaj chquiwäch conojel ri queto'w ri tzij ri e yo'm quibixic ri c'o pa we wuj ri': We c'o jun cuya' qui wi' we jastak ri', ri Dios quebuya' na ri c'axc'olil che ri e tz'ibatal pa we wuj ri'. We c'o jun ri c'o cäresaj chque tak we tzijol ri' ri e yo'm quibixic ri e c'o pa we wuj ri', ri Dios cäresaj na ri re che ri che' re c'aslemal, xukuje' che ri tastalicalaj tinimit ri tz'ibatal pa we wuj ri'. Ri cäk'alajisan we jastak ri' cubij: “Je', chanim quinpetic.” “Je' chbanok. ¡Saj la, Ajaw Jesus!” Are ba' ri u tok'ob ri Ajaw Jesus chc'ol ta iwuc' iwonojel.