Are waꞌ ri kibꞌiꞌ ri e ratiꞌt umam ri Jesús rijaꞌl ri David, rijaꞌl ri Abraham. Ri Abraham are utat ri Isaac, ri Isaac are utat ri Jacob, ri Jacob are utat ri Judá xuqujeꞌ are kitat ri e rachalal. Ri Judá are utat ri Fares xuqujeꞌ ri Zera (are kinan ri Tamar), ri Fares are utat ri Ezrón, ri Ezrón are utat ri Ram. Ri Ram are utat ri Aminadab, ri Aminadab are utat ri Naasón, ri Naasón are utat ri Salmón. Ri Salmón are utat ri Booz (are unan ri Rahab), ri Booz are utat ri Obed (are unan ri Rut), ri Obed are utat ri Isaí. Ri Isaí are utat ri taqanel David, ri David are utat ri Salomón (are unan ri Betsabé, rixoqil kan ri Urías). Ri Salomón are utat ri Roboám, ri Roboám are utat ri Abdías, ri Abdías are utat ri Asá. Ri Asá are utat ri Josafat, ri Josafat are utat ri Jorán, ri Jorán are utat ri Uzías. Ri Uzías are utat ri Jotán, ri Jotán are utat ri Acaz, ri Acaz are utat ri Ezequías. Ri Ezequías are utat ri Manasés, ri Manasés are utat ri Amón, ri Amón are utat ri Josías. Xuqujeꞌ ri Josías are utat ri Jeconías xuqujeꞌ are kitat ri e rachalal che taq riꞌ are xekꞌam bꞌik ri winaq aꞌj Israel pa ri tinimit Babilonia. Are ikꞌowinaq chi ri qꞌotaj are xetzalij ri winaq aꞌj Israel pa Babilonia, ri Jeconías xutik ri Salatiel, ri Salatiel are utat ri Zorobabel. Ri Zorobabel are utat ri Abiud, ri Abiud are utat ri Eliaquín, ri Eliaquín are utat ri Azor. Ri Azor are utat ri Sadoc, ri Sadoc are utat ri Aquín, ri Aquín are utat ri Eliud. Ri Eliud are utat ri Eleazar, ri Eleazar are utat ri Matán, ri Matán are utat ri Jacob. Xuqujeꞌ ri Jacob are utat ri José, rachajil ri María, ri unan ri Jesús, ri kabꞌix Mesías che. Xaq jeriꞌ e kajlajuj puq winaq atiꞌt mam kitereneꞌlom kibꞌ xchapleꞌtaj loq rukꞌ ri Abraham xultoqꞌol rukꞌ ri David, kꞌa te riꞌ e kajlajuj puq winaq chik atiꞌt mam kitereneꞌlom kibꞌ xchapleꞌtaj loq rukꞌ ri David xopan kꞌa pa ri qꞌij are xekꞌam bꞌik ri winaq aꞌj Israel pa ri tinimit Babilonia, xuqujeꞌ kajlajuj puq winaq atiꞌt mam kitereneꞌloꞌm kibꞌ xchapleꞌtaj loq pa ri qꞌij ri xekꞌam bꞌik pa ri tinimit Babilonia kꞌa pa taq ri qꞌij are xalax ri Cristo. Are waꞌ ri xkꞌulmatajik are xalax ri Jesús, ri Cristo. Ri María unan ri Jesús jubꞌiqꞌ karaj kakꞌuliꞌ rukꞌ ri José, majoꞌq kꞌu kakꞌuliꞌk are xkanaj yawabꞌ winaq rumal ri ukwinem ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri José ri rachajil ri María, rumal cher sukꞌ ranimaꞌ, man xraj taj xuya ri rixoqil pa ukꞌixibꞌal, xuchomaj kuqꞌat ribꞌ che ri rixoqil, maj jachin che xutzijoj wi. Tajin kꞌu kuchomaj ubꞌanik we riꞌ are xukꞌut ribꞌ jun ángel rech ri Ajawxel choch pa ri uwaram, xubꞌij che: José, rijaꞌl ri David, man kaxiꞌj ta awibꞌ kakꞌam che awixoqil ri María, rumal cher are ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xtikoꞌnij che. Kakꞌojiꞌ kꞌu na jun ral ala, kakoj na Jesús che ubꞌiꞌ, rumal cher areꞌ kakolow na ri utinimit che ri kimak. Ronojel we jastaq riꞌ xbꞌantajik rech kakꞌulmataj ronojel ri ubꞌim loq ri Ajawxel chuchiꞌ ri qꞌalajisal rech ri utzij, are xubꞌij: Ri qꞌapoj ali kux na yawabꞌ winaq. Kakꞌojiꞌ na jun ral ala, ri kabꞌix na Emanuel che, ri kel kubꞌij: Are ri Dios kꞌo qukꞌ. Are xkꞌastaj ri José che ri uwaram, xunimaj ri xbꞌix che rumal ri ángel, xukꞌam ri María che rixoqil. Man xqꞌoyiꞌ ta kꞌu na rukꞌ ri María kꞌa xkꞌojiꞌ na ri nabꞌyal ral, Jesús xukoj che ubꞌiꞌ. Alaxinaq chi ri Jesús pa ri tinimit Belén rech Judea, pa taq ri qꞌij are kataqan ri taqanel Herodes. Xoꞌpan pa Jerusalén nikꞌaj achyabꞌ kꞌo ketaꞌmabꞌal, kipetik pa ri relibꞌal qꞌij. Xkitatabꞌelaꞌ xkibꞌij: ¿Jawjeꞌ xalax wi ri kirey ri winaq aꞌj Israel? Xqil ri uchꞌumil rumal riꞌ xujpe chuqꞌijilaꞌxik. Ri taqanel Herodes are xutabꞌej rech we riꞌ, xkꞌaxir ranimaꞌ, xkꞌaxir xuqujeꞌ kanimaꞌ ri winaq rech ri tinimit Jerusalén. Xaq jeriꞌ xtaqan che kisikꞌixik konojel ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xuta chike jas leꞌaj kalax wi ri Cristo. Pa ri tinimit Belén rech Judea, xecha che, rumal cher jeriꞌ utzꞌibꞌam loq ri qꞌalajisal utzij ri Dios: Ri at tinimit Belén, ri at kꞌo pa ri rulew ri Judea, Pune nitzꞌ aqꞌij chikiwach ri e nikꞌaj leꞌaj chik rech ri Judea, Chawe kꞌut kakꞌiy wi na loq jun qꞌatal tzij, Ri kuꞌyuqꞌuj na ri nutinimit Israel. Kꞌa te riꞌ ri Herodes cheleqꞌal xuꞌsikꞌij ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, xuta chike jampaꞌ xukꞌut ribꞌ ri chꞌumil. Kꞌa te riꞌ xuꞌtaq bꞌik pa Belén, xubꞌij chike: Jix chitatabꞌelaꞌ jawjeꞌ xalax wi ri akꞌal. Are kiriqo, jilibꞌij chwe jeriꞌ kineꞌ xuqujeꞌ in chuqꞌijilaꞌxik. Are xtataj ri xubꞌij ri taqanel chike, xkitaqej ri kibꞌe, kꞌa te xkilo xnabꞌej ri chꞌumil chkiwach, te xeꞌtakꞌal puꞌwiꞌ ri leꞌaj ri kꞌo wi ri akꞌal. Are xkil ri chꞌumil, sibꞌalaj xekiꞌkotik. Xoꞌk bꞌik pa ri ja, xkil ri akꞌal kꞌo rukꞌ ri unan María, xexukiꞌk xkiqꞌijilaꞌj ri Jesús. Kꞌa te riꞌ xkijaq ri kikꞌolibꞌal, xkisipaj qꞌana pwaq che, uqꞌolal cheꞌ, xuqujeꞌ kꞌokꞌ taq kunabꞌal ubꞌiꞌ mirra. Xechꞌabꞌex kꞌu we achyabꞌ riꞌ pa ri kiwaram xbꞌix chike chi man ketzalij ta chi rukꞌ ri Herodes, rumal riꞌ pa jun bꞌe chik xetzalij wi. E bꞌenaq chi ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, are xaq kꞌa teꞌ xukꞌut ribꞌ jun ángel rech ri Ajawxel pa uwaram ri José, xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq, chakꞌama bꞌik ri akꞌal rachiꞌl ri unan, chatanimaj bꞌik. Jat pa Egipto, chatkanaj kan chilaꞌ kꞌa jampaꞌ na kꞌu kinbꞌij chawe, rumal cher ri Herodes kutzukuj na ri akꞌal rech kukamisaj. Xaq jeriꞌ kꞌa chaqꞌabꞌ na are xwaꞌjil bꞌi ri José, xeꞌ pa Egipto, xukꞌam bꞌik ri akꞌal rachiꞌl ri unan ri akꞌal. Chilaꞌ xkꞌojiꞌ wi kꞌa xkam na ri Herodes. Jeriꞌ xkꞌulmataj ri ubꞌim loq ri Ajawxel chuchiꞌ ri qꞌalajisal rech ri utzij, are xubꞌij: Pa Egipto kꞌo wi ri nukꞌojol are xinsikꞌij apanoq. Are xunabꞌej ri Herodes chi man xnimax ta ri utzij kumal ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, xchꞌuꞌjar che royawal. Xtaqan chikikamisaxik ri akꞌalabꞌ ri majaꞌ katzꞌaqat kakabꞌ kijunabꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Belén xuqujeꞌ pa nikꞌaj taq leꞌaj chik ri e kꞌo apan chikixukut, are xutereneꞌj ri qꞌotaj ri xbꞌix kan che kumal ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal. Jeriꞌ xkꞌulmataj ri xubꞌij loq ri qꞌalajisal utzij ri Dios Jeremías are xubꞌij: Xtataj jun raqoj chiꞌ pa ri tinimit Ramá, oqꞌej xuqujeꞌ nimalaj bꞌis. Are Raquel keroqꞌej ri ral. Man karaj ta kꞌut kakubꞌisax ukꞌuꞌx, rumal cher e maj chi ral. Are kaminaq chi ri Herodes, jun ángel rech ri Ajawxel xukꞌut ribꞌ cho ri José pa ri uwaram, are kꞌo na pa Egipto. Xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq, chakꞌama bꞌik ri akꞌal rachiꞌl ri unan, chattzalij pa Israel. Xekam riꞌ ri winaq ri kakirayij ukamisaxik ri akꞌal. Xwaꞌjil ri José, xukꞌam bꞌik ri akꞌal rachiꞌl ri rixoqil, xetzalij pa ri tinimit Israel. Are xutabꞌej rech chi ri Arquelao are tajin kataqan pa Judea che ukꞌex wach ri utat Herodes, xuxiꞌj ribꞌ xeꞌ je laꞌ. Xya kꞌu unoꞌj rumal ri Dios pa ri uwaram rumal riꞌ xetzalij pa Galilea. Xkꞌojiꞌ pa jun leꞌaj ubꞌiꞌ Nazaret, jeriꞌ xkꞌulmataj ri xkibꞌij loq ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios are xkibꞌij: Kabꞌix na Jesús aj Nazaret che. Pa taq ri qꞌij riꞌ xopan ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ chutzijoxik ri utzij ri Dios pa taq ri katzꞌinow ulew rech ri tinimit Judea. Jewaꞌ xubꞌij: Chikꞌexa ikꞌuꞌx rumal xqet loq ri ajawarem rech ri kaj. Ri Juan are waꞌ ri achi ri xtzꞌibꞌax loq rij rumal ri qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios Isaías, are xubꞌij: Uchꞌabꞌal jun winaq ri kasikꞌinik pa ri katzꞌinow ulew, kubꞌij: “Chisukꞌumaj ri ubꞌe ri Ajawxel, sukꞌum chibꞌana che ri ubꞌe.” Ri ratzꞌyaq ri Juan che rismal kamey bꞌantal wi. Ujatꞌim ri upam rukꞌ jun tzꞌuꞌm jatꞌibꞌal xuqujeꞌ kuꞌtij sakꞌ xuqujeꞌ juyubꞌil kabꞌ che uwa. Ri winaq aꞌj Jerusalén, aꞌj Judea, xuqujeꞌ ri keꞌl je laꞌ pa Jordán xoꞌpan rukꞌ ri Juan. Are katzujutaj kibꞌ che ri kimak kabꞌan kan kiqasanaꞌ pa ri nimaꞌ Jordán. Are xril ri Juan chi xoꞌpan sibꞌalaj e kꞌi fariseos xuqujeꞌ e kꞌi saduceos pa ri leꞌaj jawjeꞌ ri tajin kubꞌan wi ri qasanaꞌ, xubꞌij chike: Kijaꞌl taq kumatz, ¿jachin xbꞌin chiꞌwe chi kixkwinik kixanimaj choch ri kꞌaxkꞌolal ri kape na pa iwiꞌ? Qas utz chixnoꞌjinoq rech qas kaqꞌalajinik chi qas xikꞌex ikꞌuꞌx. Man kixkwin ta kꞌut kibꞌij: “Are qatat ri Abraham.” Rumal kinbꞌij chiꞌwe chi ri Dios kakwinik kubꞌano chi kekꞌiy ralkꞌwaꞌl ri Abraham chike we abꞌaj riꞌ. Ri ikaj xaq yaꞌtal chik rukꞌ ri ukꞌaꞌmalil ri cheꞌ. Ronojel kꞌu cheꞌ ri man kuya ta uwach kaqasax na, xuqujeꞌ kakꞌyaq na bꞌik pa ri qꞌaqꞌ. In kinbꞌan iqasanaꞌ rukꞌ jaꞌ rech kikꞌex ikꞌuꞌx. Kꞌo kꞌu jun ri kape na, sibꞌalaj kꞌo ukwinem chinuwach in, man taqal ta chwe xa ta ne kinwukꞌaj ri uxajabꞌ. Areꞌ kubꞌan na iqasanaꞌ rukꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xuqujeꞌ rukꞌ qꞌaqꞌ. Kꞌo ri uchaꞌbꞌal puꞌqꞌabꞌ, kuchꞌajchꞌobꞌej na ri rulew. Kuyak na ri tiriko ri kꞌo pa ri ukꞌolibꞌal, are kꞌu ri pajo kuporoj na pa ri qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik. Jun qꞌijal ri Jesús xel bꞌik pa Galilea, xeꞌ pa ri nimaꞌ Jordán rech kabꞌan kan uqasanaꞌ rumal ri Juan. Ri Juan are xraj xukꞌex ri uchomanik ri Jesús, xubꞌij che: ¿La are kꞌu kaj la in kinbꞌanow ri qasanaꞌ la? In riꞌ ri rajawaxik kabꞌan la nuqasanaꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Qabꞌana jetaq ri kinbꞌij chawe, rumal kumajo are kaqabꞌan ri karaj ri Dios. Ri Juan xunimaj ri xubꞌij ri Jesús che. Are xbꞌantaj uqasanaꞌ ri Jesús, xel loq pa ri jaꞌ. Pa ri qꞌotaj riꞌ, xjaqajobꞌ ri kaj, kꞌa te riꞌ xril ri Uxlabꞌixel rech ri Dios xqaj loq puꞌwiꞌ jacha jun palomax. Xtataj kꞌu jun chꞌabꞌal rech chilaꞌ chikaj xubꞌij: Are waꞌ ri Loqꞌalaj nuKꞌojol, sibꞌalaj kakiꞌkot wanimaꞌ rumal rech. Te kꞌu riꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xukꞌam bꞌik ri Jesús pa ri ulew ri katzꞌinowik rech kataqchiꞌxik pa mak rumal ri Itzel. Ri Jesús are xtoꞌtaj chubꞌanik kawinaq aqꞌabꞌ xuqujeꞌ kawinaq qꞌij re qꞌipoj waꞌim, xunaꞌ numik. Xpe kꞌu ri Itzel xqet rukꞌ, xubꞌij che: We qas at uKꞌojol ri Dios, chabꞌij chike we abꞌaj riꞌ kuꞌx kaxlan wa. Ri Jesús xubꞌij che: Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Man xaq xwi ta ri kaxlan wa kakꞌasbꞌan ri achi, xane are ri utzij Dios kayoꞌw kꞌaslemal. Kꞌa te riꞌ ri Itzel xukꞌam bꞌik ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, xutakꞌabꞌa kꞌa puꞌwiꞌ ri unimal ri Templo, xubꞌij che: We qas at uKꞌojol ri Dios, chakꞌyaqa bꞌik awibꞌ ikim. Rumal cher ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Kuꞌtaq ri rangelibꞌ katkitelej pa kiqꞌabꞌ, rech man katopij ta awaqan rukꞌ abꞌaj. Ri Jesús xubꞌij che: Tzꞌibꞌatal xuqujeꞌ: Man kakoj ta kꞌaꞌmabꞌal pa ubꞌe ri awajaw ri aDios. Junmul chik ri Itzel xukꞌam bꞌik ri Jesús puꞌwiꞌ jun nimalaj juyubꞌ, kꞌa te riꞌ xukꞌut choch ronojel ri ajawarem rech ri uwachulew xuqujeꞌ ri ujeꞌlal. Kꞌa te riꞌ xubꞌij che: Ronojel we riꞌ kinya chawe we katxukiꞌ chinuwach kinaqꞌijilaꞌj. Ri Jesús xubꞌij che: Jat Itzel, ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Chaqꞌijilaꞌj ri Ajawxel ri aDios, xuqujeꞌ xaq xwi areꞌ chapatanij. Xel kꞌu bꞌik ri Itzel rukꞌ ri Jesús, kꞌa te riꞌ xepe kꞌu jujun angelibꞌ chupatanixik. Ri Jesús are xutabꞌej re chi ri Juan xkoj pa cheꞌ, xtzalij pa Galilea. Xel bꞌik pa Nazaret, xeꞌkꞌol pa ri tinimit Capernaúm, ri kꞌo chuxukut ri cho ri kꞌo pa Zabulón xuqujeꞌ Neftalí. Rech kakꞌulmataj ri xubꞌij loq ri qꞌalajisal utzij ri Dios Isaías, are xubꞌij: Zabulón, Neftalí, Bꞌe ri keꞌ pa ri cho, ri kꞌo apanoq cho ri Jordán, Galilea kech ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Ri winaq ri e kꞌo kanoq pa ri qꞌequꞌmal xkil jun nimalaj tunal. Xtunan jun nimalaj tunal pa kiwiꞌ ri winaq ri e kꞌo kanoq pa ri nimalaj qꞌequꞌmal. Che ri qꞌij riꞌ, ri Jesús xuchapleꞌj utzijoxik ri utzij ri Dios, xubꞌij: Chikꞌexa ikꞌuꞌx, rumal xqet loq ri ajawarem rech ri kaj. Are tajin kabꞌin ri Jesús chuxukut ri plo ri kꞌo pa Galilea, xeꞌril kebꞌ alaxik, tajin kakikꞌyaq ri kꞌat pa ri cho, rumal e chapal taq kar, ri jun are Simón ri kabꞌix Pedro che, ri jun chik are Andrés. Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq, chinitereneꞌj. Kinbꞌan na chiꞌwe chi kiꞌkꞌam la achyabꞌ wukꞌ. Aninaq xkiya kan ri kikꞌat, xkitereneꞌj ri Jesús. Are e bꞌininaq chi apanoq jubꞌiqꞌ, xeꞌril chi kebꞌ alaxik. Ri Jacobo rachiꞌl ri Juan e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo e kꞌo pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, tajin kakitꞌis ri kikꞌat, xuꞌsikꞌij apanoq. Xkiya kꞌu kan ri kijukubꞌ xuqujeꞌ xkiya kan ri kitat, xkitereneꞌj ri Jesús. Ri Jesús xbꞌinilobꞌ pa ronojel Galilea, xuya taq kꞌutuꞌn pa taq ri Sinagoga, xutzijoj ri utz laj tzij rech ri ajawarem, xuqujeꞌ xuꞌkunaj ronojel uwach yabꞌilal xuqujeꞌ kꞌaxal ri kꞌo winaq. Xtukin utzijoxik ri xubꞌano pa ronojel ri tinimit Siria. Ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik rukꞌ, konojel ri yawabꞌibꞌ xuqujeꞌ ri sibꞌalaj kꞌo nimaq taq qꞌoxom chike, ri okinaq itzel taq uxlabꞌal chike, ri kꞌo yabꞌil chike ri kuꞌtontiꞌrisaj, xuqujeꞌ ri kaminaq kityoꞌjal, ri Jesús xuꞌkunaj konojel. Sibꞌalaj kꞌi winaq aꞌj Galilea, aꞌj Decápolis, aꞌj Jerusalén, aꞌj Judea xuqujeꞌ aꞌj pa taq ri tinimit ri kꞌo apanoq cho ri Jordán xkitereneꞌj ri Jesús. Are xril ri Jesús ri kikꞌiyal ri winaq, xpaqiꞌ cho ri juyubꞌ, kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌk, xkimulij kꞌu kibꞌ ri utijoxelabꞌ chirij. Ri Jesús xuchapleꞌj ubꞌixik we tzij riꞌ: E tewchiꞌtal ri mebꞌaibꞌ pa kanimaꞌ, rumal cher aꞌreꞌ aꞌjchoqꞌe ri ajawarem rech ri Dios. E tewchiꞌtal ri koꞌqꞌik rumal cher kakubꞌisax na kikꞌuꞌx. E tewchiꞌtal ri kakimochꞌ kibꞌ rumal cher kakikꞌamawaꞌj na ri ulew che kechabꞌal. E tewchiꞌtal ri kenumik, xuqujeꞌ kachaqiꞌj kichiꞌ chubꞌanik ri sukꞌal rumal cher kayaꞌtaj na chike ri urayibꞌal kikꞌuꞌx. E tewchiꞌtal ri kakitoqꞌobꞌisaj kiwach nikꞌaj winaq chik rumal cher katoqꞌobꞌisax na kiwach aꞌreꞌ. E tewchiꞌtal ri chꞌajchꞌoj kanimaꞌ rumal cher kakil na uwach ri Dios. E tewchiꞌtal ri kechakunik chuyaꞌik jaꞌmaril rumal cher kabꞌix na ralkꞌwaꞌl ri Dios chike. E tewchiꞌtal ri kabꞌan kꞌax chike rumal ubꞌanik ri sukꞌal, rumal cher kech na ri ajawarem rech ri Dios. Chixkiꞌkotoq are kabꞌix itzel taq jastaq chiꞌwe, xuqujeꞌ kixtzukuxik rech kabꞌan kꞌax chiꞌwe, xuqujeꞌ kabꞌan ronojel uwach bꞌanoj tzij chiꞌwij xa rumal we in. Chixkiꞌkotoq, xuqujeꞌ noj ri iwanimaꞌ che kiꞌkotemal, rumal cher kayaꞌtaj na jun nimalaj tojbꞌal iwe pa ri kaj. Jeriꞌ xbꞌan chike ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios ri xepe kan chiꞌwach ix nabꞌe. Ri ix ix atzꞌam rech ri uwachulew. We man katzayin chi ri atzꞌam ¿jas kubꞌan kꞌut rech katzayin chi na? Maj chi kutayij, xane kakꞌyaq bꞌi riꞌ kumal ri winaq, ketzelax uwach xuqujeꞌ katakꞌaleꞌxik. Ix kixtunan ri uwachulew. Ri tinimit ri kꞌo puꞌwiꞌ ri juyubꞌ man kakwin taj karawaj ribꞌ. Xuqujeꞌ man katzij ta jun qꞌaqꞌ tunabꞌal kꞌa te riꞌ kachꞌuq rukꞌ jun kaxon. Xane kaya puꞌwiꞌ jun kꞌolibꞌal jastaq rech kuꞌtunaj konojel ri e kꞌo pa ri ja. Xaq jeriꞌ tunan ri itunal chkiwach ri winaq rech kakil ri utz taq chak ri kibꞌano, xuqujeꞌ kakiqꞌijilaꞌj ri Tataxel ri kꞌo pa ri kaj. Michomaj chi xinpe che uchupik ri taqanik xuqujeꞌ ri xkibꞌij ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios, man je ta riꞌ, xane in petinaq che unimaxik. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi are kꞌa kꞌo na ri kaj rachiꞌl ri uwachulew, maj jun tzꞌibꞌ, maj xa ta ne jun tzꞌut rech ri taqanik kasach uwach, ronojel kakꞌulmataj na. Xapachin ri man kunimaj ta jun chike we taqanik riꞌ, pune are ri sibꞌalaj nitzꞌ chike xuqujeꞌ kuꞌtaqchiꞌj chi nikꞌaj je kakibꞌano, nitzꞌ kabꞌan na chi rilik pa ri ajawarem rech chilaꞌ chikaj. Xapachin kꞌu ri kunimaj xuqujeꞌ kuꞌtaqchiꞌj chi nikꞌaj chunimaxik ri taqanik, nim na kil pa ri ajawarem rech chilaꞌ chikaj. Qas kinbꞌij chiꞌwe chi man kixok taj pa ri ajawarem rech ri kaj we man kikꞌow na ri isukꞌal chikiwach ri e fariseos xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Ri ix itom chi xbꞌix chike ri qamam ojer: Matkamisanik, xuqujeꞌ Xapachin ri kakamisanik, kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ. Ri in kꞌut kinbꞌij chiꞌwe, xapachin ri kayojtaj rukꞌ ri rachalal, kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ. Xapachin ri kutzukuj chꞌoꞌj rukꞌ ri rachalal kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ cho ri qꞌatbꞌal tzij. Xuqujeꞌ xapachin ri karetzelaj ri rachachal kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik. Xaq jeriꞌ, we tajin kaya ri asipanik cho ri tzujbꞌal sipanik kꞌa te riꞌ kanaꞌtaj chawe chi ri awachalal yojtajinaq awukꞌ. Chaya kan ri asipanik cho tzujbꞌal sipanik. Jat nabꞌe rukꞌ ri awachalal, jaꞌta toqꞌobꞌ che, kꞌa te riꞌ chattzalij loq chutzujik ri asipanik. We kꞌo jun akꞌulel ri raj katuꞌtzujuj cho ri qꞌatbꞌal tzij, chattzijon rukꞌ aninaq are bꞌenaq pa ri bꞌe, rech man katujach ta che ri qꞌatal tzij, rumal we xatujach che ri qꞌatal tzij, ri qꞌatal tzij katujach chi che jun ri katkꞌamow bꞌik pa ri cheꞌ. Qas tzij kinbꞌij chawe chi man katel ta kꞌu loq chilaꞌ we man katoj kan ri kꞌisbꞌal centaw akꞌas. Ri ix itom bꞌiꞌtal loq: Mabꞌan mak rukꞌ ri kꞌulanik winaq. Kinbꞌij in chiꞌwe xapachin ri kukaꞌyej jun ixoq xuqujeꞌ kurayij kamakun rukꞌ, xmakun riꞌ rukꞌ pa ranimaꞌ. Xaq jeriꞌ, we ri abꞌoqꞌoch ri kꞌo pa awiqiqꞌabꞌ katutaqchiꞌj pa mak, chawesaj, chakꞌyaqa bꞌik. Are katanik katzaq jubꞌiqꞌ che ri atyoꞌjal, cho ri ronojel ri atyoꞌjal kakꞌyaq bꞌik pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik. We ri aqꞌabꞌ ri wiqiqꞌabꞌ katutaqchiꞌj pa mak, chasakꞌij, chakꞌyaqa bꞌik. Are katanik katzaq jubꞌiqꞌ che ri atyoꞌjal cho ri kakꞌyaq bꞌik ronojel pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik. Bꞌiꞌtal loq: Ri karetzelaj uwach ri rixoqil chuya jun uwuj jawjeꞌ kubꞌij wi chi xkijach kibꞌ. Ri in kꞌut kinbꞌij chiꞌwe, ri kujach rixoqil man xa ta rumal chi xriqitaj chi rukꞌ jun achi, tajin kutaqchiꞌj ri rixoqil pa mak, je xuqujeꞌ ri winaq ri kakꞌuliꞌ rukꞌ ri jachtalik, kamakun xuqujeꞌ. Xuqujeꞌ itom riꞌ xbꞌix chike ri iwatiꞌt imam ojer: Chabꞌana ri chꞌekom tzij, ri xabꞌij kabꞌano, chabꞌana ri xatzuj ubꞌanik cho ri Dios. Ri in kꞌut kinbꞌij chiꞌwe, man kibꞌan ta chꞌekoj tzij cho ri kaj, rumal cher are utꞌuyulibꞌal ri Dios. Man kibꞌan ta chꞌekoj tzij cho ri uwachulew, rumal cher are utakꞌalibꞌal ri Dios. Man kibꞌan ta chꞌekom tzij cho ri tinimit Jerusalén, rumal cher are utinimit ri nimalaj Taqanel. Xuqujeꞌ man kibꞌan ta chꞌekoj tzij puꞌwiꞌ ri ijolom, rumal cher man kixkwin taj kisaqirisaj o kiqꞌeqꞌarisaj ri iwiꞌ. Are kibꞌij “jeꞌ” o “jeriꞌ”, qas je bꞌa riꞌ chibꞌanaꞌ; xuqujeꞌ are kibꞌij “man je ta riꞌ”, je xuqubꞌa riꞌ chibꞌanaꞌ. Rumal tzi che ri itzel kape wi we xaq bꞌanoj tzij kibꞌano. Ri ix itom ri xbꞌixik: We kꞌo jun winaq karesaj jun bꞌoqꞌochaj, kesax xuqujeꞌ na jun ubꞌoqꞌoch ri winaq riꞌ, xuqujeꞌ we kꞌo jun winaq karesaj jun wareaj kesax xuqujeꞌ na jun uware we winaq riꞌ. Ri in kinbꞌij chiꞌwe: Man kibꞌan ta chꞌoꞌj rukꞌ ri kubꞌan kꞌax chiꞌwe. We kꞌo jun winaq kixuchꞌay che ri ipalaj ri kꞌo pa iwiqiqꞌabꞌ, chiya chi ri jun ipalaj che. We kꞌo jun kumaj kan ri akamiꞌx, chaya xuqujeꞌ kan ri achakeꞌt che. We kꞌo jun katutaqchiꞌj che ukꞌamik bꞌik jun eqaꞌn jun kilómetro, chakꞌama bꞌik at kebꞌ. Ri winaq ri kuta jastaq chawe, chaya che. Ri kuta uqajanik chawe, man kakꞌekꞌej ta uyaꞌik che. Itom xuqujeꞌ ri bꞌiꞌtal loq: Chaloqꞌaj ri ajil tzꞌaqat xuqujeꞌ chawetzelaj ri akꞌulel. Kinbꞌij kꞌu in chiꞌwe: Chiꞌloqꞌaj ri iꞌkꞌulel xuqujeꞌ chibꞌana chꞌawem pa kiwiꞌ ri kixkitzukuj rech kakibꞌan kꞌax chiꞌwe. Rech jeriꞌ qas kixux ralkꞌwaꞌl ri iTat ri kꞌo pa ri kaj. Areꞌ kabꞌanowik chi kel loq le qꞌij pa kiwiꞌ ri itzel taq winaq xuqujeꞌ pa kiwiꞌ ri e utz taq winaq, xuqujeꞌ kubꞌan jabꞌ pa kiwiꞌ ri e sukꞌ taq winaq xuqujeꞌ ri man e sukꞌ taj. We xaq xwi kiꞌloqꞌaj ri winaq ri kixloqꞌanik, ¿jas ta kꞌu riꞌ ri tojbꞌal iwe kikꞌamawaꞌj? ¿La man kꞌu jewaꞌ kenoꞌjin xuqujeꞌ le toqꞌil taq alkabal? Xuqujeꞌ we xaq xwi kiya rutzil uwach ri iwachalal ¿jas kꞌu riꞌ ri kꞌakꞌ jastaq ri kibꞌano? ¿La man kꞌu jewaꞌ kenoꞌjin ri winaq ri man aꞌj Israel, taj? Xaq jeriꞌ, qas tzꞌaqat chixnoꞌjinoq jetaq ri iTat ri kꞌo chilaꞌ chikaj, tzꞌaqat kanoꞌjinik. Mitzijoj chike nikꞌaj winaq chik are kibꞌan jun utz laj jastaq, rumal cher we kitzijoj, ri iTat ri kꞌo chilaꞌ chikaj man kuya ta tojbꞌal iwe. We kꞌo jun chiꞌwe kuꞌtoꞌ ri mebꞌaibꞌ, muchapleꞌj utzijoxik pa taq ri Sinagoga xuqujeꞌ mutzijoj chikiwach ri winaq. Ri kawach taq winaq jewaꞌ kenoꞌjinik, rumal cher kakaj keqꞌijilaꞌx kumal ri winaq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi we jeriꞌ kibꞌan ix xkꞌamtaj riꞌ ri tojbꞌal iwe. We kꞌo jun chiꞌwe kutoꞌ jun mebꞌaꞌ, mutzijoj chike nikꞌaj winaq chik. Xaq jeriꞌ maj jun chike ri winaq ketaꞌman ri tobꞌanik ri xayaꞌo, xwi ri iTat ri kakaꞌy pa ri awal kuya na chiꞌwe ri tojbꞌal rech. Are kibꞌan chꞌawem, man je ta kixnoꞌjinik jetaq ri kawach taq winaq, aꞌreꞌ utz kakinaꞌo kiꞌl kumal ri winaq are kakibꞌan chꞌawem pa taq ri Sinagoga xuqujeꞌ pa taq ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ ri kiꞌkꞌow wi e sibꞌalaj kꞌi winaq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi xkꞌamtaj ri tojbꞌal ke. Ri at kꞌut are kabꞌan chꞌawem, chabꞌana pa atukel wi, chatzꞌapij awibꞌ pa ri awachoch, chabꞌana chꞌawem pa awal rukꞌ ri aTat. We jewaꞌ kabꞌano, ri Dios kuya na chawe ri kata che pa awal. Are kibꞌan chꞌawem, mibꞌij sibꞌalaj kꞌi tzij, man kiwesaj ta kiwach ri man ketaꞌm ta uwach ri Dios, rumal cher pa kikꞌuꞌx aꞌreꞌ chi xa rumal ri ukꞌiyal ri kitzij ketataj rumal ri Dios. Man kiwesaj ta kiwach we winaq riꞌ, rumal cher ri Dios ri qaTat retaꞌm jas ri kajawataj chiꞌwe, pune majaꞌ kita che. Ri ix kꞌut are kibꞌan chꞌawem jewaꞌ chibꞌij: Qatat ri lal kꞌo pa ri kaj, tyoxirisatal ri bꞌiꞌ la. Peta ri ajawarem e la, are bꞌanoq ri kaj lal cho ri uwachulew jetaq ri kabꞌan pa ri kaj. Ya la ri qawa ri kajawataj kamik. Kuyu la ri etzelal ri kaqabꞌano, jacha ri kaqabꞌan uj chikikuyik ri kakibꞌan etzelal chaqe. Man kaya ta la bꞌe kujtzaq pa ri etzelal, man kaya ta la bꞌe kujtzaq pa uqꞌabꞌ ri itzel. We kikuy ix ri etzelal ri kibꞌanom chi nikꞌaj winaq chiꞌwe, ri iTat ri kꞌo pa ri kaj kixukuy xuqujeꞌ na. Are kꞌu we man kiꞌkuy nikꞌaj winaq chik, ri iTat man kukuy ta xuqujeꞌ ri imak ix. Are kibꞌan qꞌipoj waꞌim makikꞌut ta ri ibꞌis chiꞌpalaj, jacha ri kakibꞌan ri e kawach taq winaq. Ri e winaq riꞌ kakaj keꞌtaꞌmaxik are tajin kakiqꞌip kibꞌ che kiwaꞌim. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi xwi riꞌ, tojbꞌal ke kakikꞌamawaꞌj. Are kibꞌan qꞌipoj waꞌim, chixiya ri iwiꞌ, xuqujeꞌ chichꞌaja ri ipalaj, rech man kakichꞌobꞌ ta ri winaq chi tajin kiqꞌip iwibꞌ che iwaꞌim. Xaq xwi ri Dios ri kakaꞌy pa ri awal areꞌ kayoꞌw na ri tojbꞌal iwe. Man kimulij ta qꞌinomal waral cho ri uwachulew. We jastaq riꞌ xaq ketukinik xuqujeꞌ kiꞌxjutirik. Xuqujeꞌ xaq kelaqꞌax kumal ri eleqꞌomabꞌ. Are utz na we kimulij iqꞌinomal pa ri kaj, chilaꞌ man katukin ta wi xuqujeꞌ man kixjutir taj, man koꞌk ta xuqujeꞌ eleqꞌomabꞌ chilaꞌ. Naꞌtaj chiꞌwe chi jawjeꞌ kꞌo wi ri iqꞌinomal, chilaꞌ kakꞌojiꞌ wi na ri iwanimaꞌ. We are kakaꞌyej xuqujeꞌ kachomaj rij utz taq jastaq, ronojel ri atyoꞌjal nojinaq riꞌ che tunal. We are kakaꞌyej xuqujeꞌ kachomaj rij itzel taq jastaq, ronojel ri atyoꞌjal riꞌ nojinaq che qꞌequꞌmal. We kabꞌij tunal che ri qꞌequꞌmal ri at kꞌo wi, at kꞌo riꞌ pa jun nimalaj qꞌequꞌmal. Maj jun ajchak kakwinik kachakun kukꞌ e kebꞌ patrón, rumal cher kꞌo jun riꞌ kuloqꞌoqꞌej na cho ri jun chik. Man kixkwin taj kipatanij ri Dios xuqujeꞌ ri qꞌinomal pa junamam. Man xaq xwi ta kichomaj rij jawjeꞌ kape wi ri kitijo, jawjeꞌ kape wi ri kiqumuj, o jawjeꞌ kape wi ri kiwatzꞌyaqibꞌej. ¿La man kꞌu are nim ri kꞌaslemal cho ri tijowik rij, xuqujeꞌ cho ri karatzꞌyaqibꞌej jun? Chiꞌwilampe ri e chochiꞌ ri kerapap pa ri kyaqiqꞌ, man keꞌtikoꞌnij taj, xuqujeꞌ man kakiyak ta kitikoꞌn, xuqujeꞌ man kakiyak ta ri ijaꞌ pa ri kikꞌolibꞌal. Ri Dios kꞌut, ri Tataxel ri kꞌo pa ri kaj kuya ronojel ri kajawataj chike. ¿La man kꞌu are nim iqꞌij ix chikiwach le aꞌwaj leꞌ? ¿Teꞌq pa ikꞌuꞌx chi rukꞌ ri kakꞌaxkꞌobꞌ iwanimaꞌ kixkꞌasiꞌ chi na jun qꞌij? ¿Jas che kakꞌaxir ikꞌuꞌx che ri iwatzꞌyaq? Chiwetaꞌmaj iwe kukꞌ ri kotzꞌiꞌj ri e kꞌo cho ri saq. Man areꞌ taj kebꞌanow ri katzꞌyaq. Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe, chi ri taqanel Salomón pune xkꞌojiꞌ nimalaj uqꞌinomal man xkwin taj wi je xatzꞌyaqinik jetaq ri e kotzꞌiꞌj. We sibꞌalaj jeꞌl kubꞌan ri Dios chike ri e kotzꞌiꞌj ri man naj ta qꞌotaj kekꞌasiꞌk ¿la man kꞌu kꞌo na ri kubꞌan iwukꞌ ix? Qas tzij kinwilo chi majaꞌ kakubꞌiꞌ ikꞌuꞌx chirij ri Dios. Man kakꞌaxir ta chi ikꞌuꞌx rumal ri kitijo, xuqujeꞌ rumal ri kiqumuj, xuqujeꞌ rumal ri kiwatzꞌyaqibꞌej. Xaq xwi ri winaq ri man ketaꞌm ta uwach ri Dios kakꞌaxir kanimaꞌ che we jastaq riꞌ. Are iTat ix ri kꞌo pa ri kaj, areꞌ retaꞌm jas kajawataj chiꞌwe. Chitzukuj nabꞌe ri Ajawarem rech ri Dios, xuqujeꞌ ri usukꞌal, ri areꞌ kꞌut kuya na ronojel ri kajawataj chiꞌwe. Xaq jeriꞌ makꞌaxkꞌobꞌ iwanimaꞌ rumal ri kakꞌulmataj chweꞌq. Ka kꞌo na qꞌotaj chuchomaxik jas kibꞌano. Naꞌtaj chiꞌwe chi xaqareꞌ kubꞌan chaqe ri kakꞌulmataj pa jun qꞌij. Miqꞌat tzij pa kiwiꞌ nikꞌaj winaq chik, rech man kuqꞌat ta tzij ri Dios piꞌwiꞌ ix. We sibꞌalaj kꞌax kibꞌan chuqꞌatik tzij pa kiwiꞌ nikꞌaj winaq chik, kꞌax xuqujeꞌ kubꞌan na ri Dios chuqꞌatik tzij piꞌwiꞌ ix. Ri Dios je kanoꞌjin na iwukꞌ jetaq ri kixnoꞌjin ix kukꞌ nikꞌaj chik. ¿Jas che kabꞌij tzij chike nikꞌaj winaq chik are kakibꞌan etzelal, man kawil ta kꞌu ri itzel taq jastaq ri kabꞌan at? Kakaꞌyej jun laj nitzꞌ mes ri kꞌo puꞌbꞌoqꞌoch ri jun winaq chik, man kawil ta kꞌut chi kꞌo jun uqꞌabꞌ cheꞌ pa ri abꞌoqꞌoch at. ¿Jas che kabꞌij che jun winaq chik: “Chaya bꞌe chwe kinwesaj ri jun laj nitzꞌ mes ri kꞌo paꞌbꞌoqꞌoch,” man kanaꞌ ta kꞌut at chi kꞌo jun uqꞌabꞌ cheꞌ pa ri abꞌoqꞌoch? ¡Kawach! Nabꞌe chawesaj ri uqꞌabꞌ cheꞌ ri kꞌo pa ri abꞌoqꞌoch at rech qas kawilo are kawesaj ri nitzꞌ mes ri kꞌo puꞌbꞌoqꞌoch ri jun winaq chik. Man kiya ta chike ri tzꞌiꞌ ri jastaq rech ri Dios, xuqujeꞌ man kiya ta chike ri aq ri jastaq ri paqal rajil rech man xaq taq kakitakꞌaleꞌla xuqujeꞌ rech man ketzalij ta chiꞌwij chi paꞌqꞌik. Chitaꞌ rech kayaꞌtaj chiꞌwe, chitzukuj rech kiriqo, chixchꞌawoq rech kajaqataj ri uchiꞌ ja chiꞌwach. Rumal cher ri winaq ri kuto, kukꞌamawaꞌj, ri kutzukuj, kuriq na, xuqujeꞌ we kachꞌawik, kajaqataj na choch ri uchiꞌ ja. Maj jun tataxel kuya jun abꞌaj che ri ukꞌojol we kaxlan wa kata che. Xuqujeꞌ we jun kar ri kata che, man jun kumatz ta kuyaꞌo. Ri ix pune ix itzel taq winaq iwetaꞌm kiya utz laj taq jastaq chike ri iꞌwalkꞌwaꞌl, are ta kꞌu mat kuya utz laj taq jastaq, ri iTat ri kꞌo pa ri kaj chike ri kakita che. Je chixnoꞌjin kukꞌ ri winaq jetaq ri kiwaj ix kenoꞌjin iwukꞌ. Jeriꞌ kakikꞌut chiqawach ri taqanik xuqujeꞌ ri qꞌalajisal taq utzij ri Dios pa ri Tyoxalaj Wuj. Chixok pa ri nitzꞌ uchiꞌ ja, rumal cher nim ri uchiꞌ ja xuqujeꞌ nim uwach ri bꞌe ri kakꞌamow bꞌik ri winaq pa ri kꞌaxkꞌolal. E kꞌi kꞌut kebꞌe chilaꞌ. Are kꞌax bꞌenam pa ri bꞌe ri kakꞌaman bꞌik pa ri kꞌaslemal, rumal cher kꞌin laj nitzꞌ uwach, xaq aꞌjilatal ri winaq ri koꞌk chilaꞌ. Chichajij iwibꞌ chike ri kakijaluj chi e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, rumal cher xaq e bꞌanal taq tzij. Kakibꞌij chi utzij ri Dios kakibꞌij, jer kekaꞌy chij are koꞌpan iwukꞌ, xa kꞌu qas e xibꞌibꞌal wi jetaq ri kayoꞌt, e tijonelabꞌ. Iwetaꞌm kiwach waꞌ we winaq riꞌ, rumal cher man kekwin ta chubꞌanik jun utza jastaq, xaq jer e kꞌo kꞌix ri kesokonik. Kajunumataj rukꞌ ri cheꞌ. Ronojel utz cheꞌ, utz uwach kuyaꞌo, are kꞌu ri itzel cheꞌ, itzel uwach kuyaꞌo. Maj jun utz cheꞌ ri kuya itzel uwach xuqujeꞌ maj jun itzel cheꞌ ri kuya utz uwach. Maj jun utz cheꞌ kuya itzel taq uwach xuqujeꞌ man jun itzel cheꞌ kuya utz taq uwach. Ronojel cheꞌ ri man utz ta uwach kuyaꞌo, kaqasaxik xuqujeꞌ kaporoxik. Xaq jeriꞌ kiwetaꞌmaj kiwach ri e bꞌanal taq tzij rumal ri etzelal ri kakibꞌano. Man konojel ta ri kakibꞌij chi in Kajaw xuqujeꞌ in kajchoqꞌe koꞌk pa ri ajawarem rech ri Dios. Xaq xwi koꞌk pa ri ajawarem rech ri Dios ri kakinimaj ri utaqanik ri nuTat ri kꞌo pa ri kaj. Are kopan ri qꞌij ri kuqꞌat tzij ri Dios pa kiwiꞌ kojonel ri winaq rech uwachulew, e kꞌi na kakibꞌij chwe: “Ajawxel xuqujeꞌ qajchoqꞌe, xqatzijoj ri tzij la chike nikꞌaj winaq chik, xuqujeꞌ xqesaj ri itzel taq uxlabꞌal je xuqujeꞌ xqabꞌan mayijabꞌal taq jastaq pa ri bꞌiꞌ la.” Kinbꞌij na chike: “Chixel chinuwach, itzel taq winaq. Maj we chiꞌwe.” Ri kutatabꞌej xuqujeꞌ kunimaj ri nukꞌutuꞌn, xuqujeꞌ kuchakubꞌej, xaq junam rukꞌ ri achi ri xuyak rachoch puꞌwiꞌ ri abꞌaj. Xqaj ri jabꞌ, xekꞌiy taq ri nimaꞌ, xpe ri kyaqiqꞌ, xupuyij ri ja rukꞌ chuqꞌabꞌ. Man xtzaq ta kꞌu ri ja, rumal kꞌo puꞌwiꞌ ri abꞌaj. Xapachin ri kutatabꞌej ri nukꞌutuꞌn, man kubꞌan ta kꞌu ri kinbꞌij. Je ri kꞌo jun achi ri maj retaꞌmabꞌal ri xuyak rachoch puꞌwiꞌ ri sanyobꞌ. Xqaj ri jabꞌ, xekꞌiy taq ri nimaꞌ, xpe ri kyaqiqꞌ xupuyij ri ja rukꞌ chuqꞌabꞌ. Xtzaq ri ja, xuqujeꞌ xtukin ronojel. Are xtoꞌtaj ri Jesús che tzijonem, konojel ri winaq xemayijanik rumal ri ukꞌutuꞌn. Rumal cher ri Jesús xuya taqanik rukꞌ chuqꞌabꞌ, man je ta kꞌu riꞌ kakibꞌan ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Are xqaj loq ri Jesús puꞌwiꞌ ri juyubꞌ, e kꞌi winaq xeteriꞌ chirij. Xaq kꞌa te xqet jun chꞌaꞌk achi rukꞌ, xukiꞌ choch, xubꞌij che: Ajawxel, wetaꞌm chi kakwin la chinukunaxik, ¿la kaj la kinkunaj la? Ri Jesús xuya ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ ri achi, kꞌa te riꞌ xubꞌij che: Kawaj, chatutziroq. Aninaq xutzir ri achi. Kꞌa te riꞌ, ri Jesús xubꞌij che: Qas chatatabꞌej we riꞌ, man katzijoj ta chi che jun winaq chik ri xkꞌulmatajik. Xaq xwi jat jawjeꞌ ri kꞌo wi ri chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq, chakꞌama bꞌik ri sipanik ri xtaqan ri Moisés chubꞌanik, rech kakil ri e chꞌawenelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq chi xatutzir che ri yabꞌil. Are xok bꞌi ri Jesús pa ri tinimit Capernaúm, jun kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit aj Roma xqet rukꞌ, xuta tobꞌanik che, xubꞌij: Ajawxel Jesús, ri patanil we kꞌo cho ja, yawabꞌ, sibꞌalaj kunaꞌ qꞌoxom, man kakwin taj kusalabꞌaj ribꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Kineꞌek riꞌ, keꞌnkunaj kanoq. Ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xubꞌij: Ajawxel, man taqal ta chwe kok la pa ri wachoch. Kubꞌano we kabꞌij la jun tzij rech jeriꞌ kakunataj ri patanil we. Wetaꞌm in jas jeꞌ ri yoꞌj taqanik xuqujeꞌ ri nimanik. We kinbꞌij che jun ajchꞌoꞌj, “keꞌ pa jun leꞌaj”, keꞌek. We kinsikꞌij xuqujeꞌ apanoq jun chike kapetik. We kintaq jun patanil we chubꞌanik jun jastaq, kubꞌano. Ri Jesús xmayijanik are xuta ri xubꞌij ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit. Rumal riꞌ xubꞌij chike ri winaq ri e teren chirij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man nuriqom ta jun winaq waral pa ri tinimit Israel ri qas kꞌo ukojobꞌal jetaq we achi riꞌ. Qas chitatabꞌej we kinbꞌij riꞌ: Kepe na winaq pa taq jaljoj taq tinimit kewaꞌ na rukꞌ ri Dios pa ri rajawarem, ketꞌuyiꞌ na kukꞌ ri e kimam ri Abraham, ri Isaac xuqujeꞌ ri Jacob. Are kꞌu ri e kꞌo apan nabꞌe pa ri ajawarem rech ri Dios, keꞌsax na bꞌik, kekꞌyaq bꞌik pa ri qꞌequꞌmal. Chilaꞌ koꞌqꞌ wi na rumal ri kꞌax, xuqujeꞌ kakiqutꞌutꞌej wi na ri kiware. Kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit: Chattzalij cho awachoch, kꞌulmataj awukꞌ jacha ri xakojo. Qas che ri qꞌotaj riꞌ, xutzir ri patanil rech ri achi. Ri Jesús xeꞌ cho rachoch ri Pedro, are xrilo chi ri ujiꞌ ixoq ri Pedro yawabꞌ, uriqom jun nimalaj qꞌaqꞌ. Ri Jesús xuchap ri uqꞌabꞌ ri ixoq, aninaq xel bꞌik ri qꞌaqꞌ che. Ri ixoq xwaꞌjilik, xuya uwa ri Jesús. Are xok aqꞌabꞌ, sibꞌalaj e kꞌi winaq xeꞌkikꞌam bꞌik ri e kꞌo itzel taq uxlabꞌal chike, ri Jesús xeꞌresaj bꞌik ri itzel taq uxlabꞌal xa rukꞌ jun tzij xuqujeꞌ xuꞌkunaj konojel ri e yawabꞌibꞌ ri e kꞌo chilaꞌ. Jeriꞌ xkꞌulmataj ri uchiꞌm loq ri Dios, ri utzijom loq pa ri uwuj ri qꞌalajisal utzij Dios Isaías: Areꞌ xkꞌamow bꞌik ri qayabꞌilal, xuqujeꞌ xuqꞌiꞌ ri qakꞌaxal. Ri Jesús xrilo chi sibꞌalaj e kꞌi winaq e mulan chirij. Rumal riꞌ, xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ chi kebꞌe rukꞌ chꞌaqaꞌp che ri cho ri kꞌo pa Galilea. Are xoꞌpan je laꞌ, jun ajtij rech ri taqanik xqet rukꞌ ri Jesús, xubꞌij che: Ajtij, kineꞌ ukꞌ la japawjeꞌ keꞌ wi la. Ri Jesús xubꞌij che: Ri e par kꞌo kijul xuqujeꞌ ri aꞌwaj ri kerapinik kꞌo kisok. In, ri in uKꞌojol ri Achi man kꞌo ta kꞌolibꞌal jawjeꞌ kinuxlan wi. Kꞌa te riꞌ jun chike ri utijoxelabꞌ xubꞌij che: Ajawxel, ya la bꞌe chwe nabꞌe kinmuq na kan ri nutat, kꞌa te riꞌ kinteriꞌ chij la. Ri Jesús xubꞌij che: Chaya bꞌe chike ri e kaminaqibꞌ keꞌkimuq ri e kachiꞌl kikaminaqibꞌ, are kꞌu ri at, chinatereneꞌj. Ri Jesús xaqꞌan bꞌik pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. Are e bꞌenaq chi puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xaq kꞌa teꞌ, xwaꞌjil jun nimalaj kyaqiqꞌ xuchapleꞌj ukojik bꞌik ri jaꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Are kꞌu ri Jesús tajin kawarik. Ri utijoxelabꞌ xebꞌe chukꞌasuxik, xkibꞌij che: Ajawxel, tajin kujqaj xeꞌ le jaꞌ, chujtoꞌ la. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Jas che sibꞌalaj kixiꞌj iwibꞌ? Ix man kuꞌl ta ikꞌuꞌx chirij ri Dios. Xwaꞌjil ri Jesús, xuyaj ri kyaqiqꞌ xuqujeꞌ ri jaꞌ, ronojel kꞌut xjoriꞌk. Ri e tijoxelabꞌ xemayijanik, kakibꞌila chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jachin waꞌ we achi riꞌ, ri kyaqiqꞌ xuqujeꞌ ri jaꞌ keniman che? Are xopan ri Jesús pa Gadara, ri kꞌo chuchiꞌ ri plo, xeꞌl loq kebꞌ achyabꞌ chuxoꞌl ri muqbꞌal taq kaminaqibꞌ. Sibꞌalaj e xibꞌibꞌal rumal riꞌ maj jun winaq kakwinik kikꞌow pa ri bꞌe riꞌ. Are xeqet ri kebꞌ achyabꞌ rukꞌ ri Jesús, ri itzel taq uxlabꞌal xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: Jesús, Ralkꞌwaꞌl ri Dios, ¿jas kaj la chaqe, la kaqꞌat kꞌu la tzij pa qawiꞌ kꞌa majoꞌq kuꞌriqa ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij? E kꞌo kꞌu apanoq sibꞌalaj e kꞌi aq chikinaqaj. Ri itzel taq uxlabꞌal xkita toqꞌobꞌ che ri Jesús, xkibꞌij: We kujesaj la bꞌik chike we achyabꞌ riꞌ, ya la bꞌe chaqe kujok chike le aq leꞌ. Ri Jesús xubꞌij: Chixok chike. Ri itzel taq uxlabꞌal xeꞌl bꞌik chike ri achyabꞌ, xoꞌk chike ri aq. Ri aq kexikꞌanik xebꞌek, man xetakꞌiꞌ taj, xetzaq bꞌik pa ri plo, chilaꞌ xejiqꞌ wi. Ri aꞌjyuqꞌabꞌ ke ri aq xaꞌnimaj bꞌik, xebꞌe pa ri tinimit. Chilaꞌ xkitzijoj wi ronojel ri xkꞌulmataj kukꞌ ri aq xuqujeꞌ kukꞌ ri achyabꞌ ri xeꞌl itzel taq uxlabꞌal chike. Konojel ri winaq xeꞌkila ri Jesús, xkita toqꞌobꞌ che rech kel bꞌik pa ri tinimit. Are xtoꞌtaj ri Jesús chubꞌixik we riꞌ, xaqꞌan pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xeꞌ chꞌaqaꞌp che ri kꞌo wi, pa ri tinimit ubꞌiꞌnam Capernaúm, jawjeꞌ ri kel wi. Are kꞌo chilaꞌ e nikꞌaj winaq xkikꞌam bꞌik jun achi ri qꞌoyol pa ri uchꞌat, ri man kakwin taj kusalabꞌaj ribꞌ. Ri Jesús are xril ri kikojobꞌal ri winaq xubꞌij che ri achi: Achi, chabꞌana achuqꞌabꞌ. In katinkuy che ronojel ri amak. E kꞌo kꞌu jujun aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik chilaꞌ, xkichomaj: Jachin jun jeꞌ kunaꞌ we achi riꞌ, we pukꞌuꞌx chi are Dios, awas riꞌ ri kuchomaj. Ri Jesús retaꞌm ri tajin kakichomaj, rumal riꞌ xuta chike: ¿Jas che sibꞌalaj itzel kixchoman chwij? ¿Jas ri man kꞌax ta ubꞌixik? ¿Xkuyutaj ri amak, o chatwaꞌjiloq chatbꞌinoq? Rech kꞌu kiwilo chi in in uKꞌojol ri Achi, kꞌo nukwinem chukuyik makaj choch ri uwachulew, xubꞌij ri Jesús che ri achi ri man kakwin taj kabꞌinik: Chatwaꞌjiloq, chakꞌama bꞌik ri achꞌat, jat cho awachoch. Xwaꞌjil kꞌu bꞌik ri achi, xeꞌ cho rachoch. Are xkil ri winaq ri xkꞌulmatajik, xemayijanik, xkiqꞌijilaꞌj ri Dios rumal cher uyaꞌom ri kwinem riꞌ chike ri e winaq. Are xel bꞌik ri Jesús chilaꞌ, xril jun achi ubꞌiꞌ Mateo, tꞌuyulik tajin kutoqꞌij alkabal rech ri nim taqanel pa Roma. Xpe ri Jesús xubꞌij che: Chinatereneꞌj. Ri Mateo xwaꞌjil bꞌik, xutereneꞌj ri Jesús. Pa ri qꞌij riꞌ, ri Jesús xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ xubꞌeꞌwoq cho rachoch ri Mateo. E kꞌi toqꞌil taq alkabal xuqujeꞌ aꞌjmakibꞌ xubꞌeꞌwoq kukꞌ. Ri fariseos are xeꞌkil we winaq riꞌ, xkita chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús, xkibꞌij: ¿Jas che kawaꞌ le iwajtij kukꞌ toqꞌil taq alkabal xuqujeꞌ kukꞌ aꞌjmakibꞌ? Are xuta ri Jesús ri xkibꞌij ri fariseos xubꞌij chike: Man kajawataj taj ajkun chike ri utz kiwach, xane are kajawataj ajkun chike ri e yawabꞌibꞌ. Are katanik, jix chitatabꞌelaꞌ jas kel ri xubꞌij ri Dios are xubꞌij we tzij riꞌ: Are kawaj in utz kixnoꞌjin kukꞌ ri winaq, man are ta kawaj kikꞌam la ri isipanik chinuwach. Xinpe in chikisikꞌixik ri aꞌjmakibꞌ rech kuꞌx nutijoxelabꞌ, man are ta in petinaq chikisikꞌixik ri sibꞌalaj e utz taq winaq kakinaꞌo. Jun qꞌijal, ri utijoxelabꞌ ri Juan xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita che: ¿Jas che ri uj xuqujeꞌ le fariseos kaqabꞌan qꞌipoj waꞌim, man je ta kꞌu laꞌ kakibꞌan le atijoxelabꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri winaq ri e sikꞌital pa jun kꞌulanem man kebꞌison taj, rumal cher kꞌo ri jiꞌatz kukꞌ. Kuꞌriqa kꞌu na qꞌij are kakꞌam bꞌik ri jiꞌatz chikiwach. Kꞌa te riꞌ riꞌ kakibꞌan qꞌipoj waꞌim. We xtꞌoqopin jun qꞌeꞌl atzꞌyaq, man kakꞌojox taj rukꞌ jun chꞌaqaꞌp kꞌakꞌ atzꞌyaq. Rumal cher are kachꞌaj ri qꞌeꞌl atzꞌyaq, kujikꞌ ribꞌ ri kꞌakꞌ atzꞌyaq kꞌojobꞌal, xuqujeꞌ kutꞌoqopij ronojel ri qꞌeꞌl atzꞌyaq, jeriꞌ kanimataj ri teqꞌ. Xuqujeꞌ man kaya ta ri kꞌakꞌ vino pa qꞌeꞌl taq kꞌolibꞌal, rumal cher ri kꞌakꞌ vino kutꞌoqopij riꞌ ri qꞌeꞌl taq kꞌolibꞌal, xaq jeriꞌ katix ri kꞌakꞌ vino, xuqujeꞌ katꞌoqopin ri kꞌolibꞌal. Rumal riꞌ are utz na we kaya ri kꞌakꞌ vino pa ri kꞌakꞌ taq kꞌolibꞌal, jeriꞌ man katꞌoqopin ta ri kꞌolibꞌal xuqujeꞌ man katix ta ri vino. Tajin katzijon ri Jesús, are xopan jun kꞌamal kibꞌe ri winaq aꞌj Israel, xukiꞌ choch kꞌa te riꞌ xubꞌij che: Xkam ri numiꞌal, we kꞌu keꞌya ri qꞌabꞌ la puꞌwiꞌ, kakꞌastaj na riꞌ. Xwaꞌjil ri Jesús, xeꞌ rukꞌ ri achi, e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. Are e bꞌenaq pa ri bꞌe, xiꞌkꞌow bꞌik jawjeꞌ ri kꞌo wi jun ixoq yawabꞌ kabꞌlajuj junabꞌ. Ri yabꞌil riꞌ kubꞌano chi ri ixoq kutzaq ri ukikꞌel. Are xril ri ixoq chi tajin kiꞌkꞌow bꞌik ri Jesús, xuchomaj: we ta kꞌo bꞌanom wiꞌ nuchapom apanoq ri umanta ri Jesús, rukꞌ riꞌ kinutzirik. Xqet kꞌut chirij ri Jesús, xuchap ri umanta. Ri Jesús xtzalqꞌomijik xukaꞌyej ri ixoq, xubꞌij che: Man kakꞌaxir ta chi awanimaꞌ, are ri akuꞌlibꞌal kuꞌx chirij ri Dios, xatkunanik. Qas che ri qꞌotaj riꞌ xkunataj ri ixoq. Ri Jesús xutaqej ri ubꞌe, xopan cho rachoch ri kꞌamal kibꞌe ri winaq aꞌj Israel. Are xopanik, xeꞌril ri ajqꞌojomabꞌ tajin kakibꞌan ri qꞌojom rech muqbꞌal, xuqujeꞌ sibꞌalaj e kꞌi winaq kakiraqaqej kichiꞌ koꞌqꞌik. Ri Jesús xubꞌij chike: Chixel bꞌik waral. Ri ali man kaminaq taj, xaq kawarik. Konojel kꞌu ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ xetzeꞌn che ri Jesús. Ri Jesús xeꞌresaj bꞌik ri winaq pa ri ja, te kꞌu riꞌ xok bꞌik. Xuchap ri ali che ri uqꞌabꞌ. Ri ali xwaꞌjilik. Konojel ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit xketaꞌmaj ri xkꞌulmatajik. Are xel bꞌik ri Jesús chilaꞌ xepe kebꞌ moyabꞌ. Xkitereneꞌj xkichapleꞌj uraqik kichiꞌ xkibꞌij: ¡Jesús, Ralkꞌwaꞌl ri David, toqꞌobꞌisaj la qawach! Ri e moyabꞌ xkitereneꞌj bꞌik ri Jesús xok pa ri ja. Are e kꞌo chi pa ri ja, ri Jesús xuta chike: ¿La kikojo chi kinkwinik kixinkunaj? Ri e moyabꞌ xkibꞌij: Jeꞌ, Ajawxel, kaqakojo. Ri Jesús xuchap ri kibꞌoqꞌoch kꞌa te riꞌ xubꞌij: Kꞌulmataj iwukꞌ ri kikojo. Aninaq xekwinik xekaꞌy chi junmul. Ri Jesús xubꞌij chike: Man kitzijoj ta chi chike nikꞌaj ri xkꞌulmatajik. Ri achyabꞌ are xeꞌl loq xkitzijoj ri xubꞌan ri Jesús chike konojel ri winaq pa ri tinimit. Are tajin keꞌl bꞌik ri achyabꞌ pa ri ja, e nikꞌaj winaq xkikꞌam loq rukꞌ ri Jesús jun achi ri man kakwin taj kachꞌawik rumal cher kꞌo jun itzel uxlabꞌal che. Ri Jesús xresaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal ri kꞌo che ri achi, are xesataj bꞌik ri itzel uxlabꞌal che, ri achi xchꞌawik. Ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ xemayijanik, xkibꞌij: Man ilom ta wi pa Israel jun kꞌulmatajem jetaq we riꞌ. Ri fariseos xkibꞌij: We Jesús karesaj itzel taq uxlabꞌal, rumal cher yaꞌtal kwinem che rumal ri kꞌamal kibꞌe ri itzel taq uxlabꞌal. Ri Jesús xikꞌow pa taq ri nimaꞌq xuqujeꞌ nitzꞌ taq tinimit. Xuya kꞌutuꞌn pa taq ri Sinagoga, xutzijoj ri utz laj taq tzij rech ri ajawarem rech ri Dios, xuꞌkunaj ri winaq ri kꞌo kꞌaxal xuqujeꞌ yabꞌilal chike. Are xril ri kikꞌyal ri winaq ri e teren chirij, xutoqꞌobꞌisaj kiwach, rumal xrilo chi sibꞌalaj e sachinaq pa ri kichomanik xuqujeꞌ maj jachin ketoꞌwik, jacha ta ne ri chij ri maj kajyuqꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Sibꞌalaj e kꞌi ri kajawataj chike koꞌk pa ri ajawarem rech ri Dios, man e kꞌi ta kꞌut tijoxelabꞌ ketzijon ri utz laj taq tzij chike we winaq riꞌ. Rumal riꞌ, chita che ri Dios, ri ajchoqꞌe ri chak chuꞌtaqa loq nikꞌaj ajchakibꞌ chik pa ri uchak. Ri Jesús xuꞌmulij ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ. Xuya kwinem chike chi resaxik itzel taq uxlabꞌal xuqujeꞌ chukunaxik ronojel uwach yabꞌilal. Are waꞌ ri kibꞌiꞌ ri e kabꞌlajuj tijoxelabꞌ, ri xbꞌix taqoꞌn chike rumal ri Jesús: Simón ri xubꞌinaꞌj Pedro, ri rachalal ubꞌiꞌ Andrés; ri Jacobo xuqujeꞌ ri rachalal Juan, e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo; ri Felipe, ri Bartolomé, ri Tomás, ri Mateo ri toqꞌil alkabal, ri Jacobo ukꞌojol ri Alfeo, ri Tadeo, ri Simón ri kachiꞌl ri Cananeos, xuqujeꞌ ri Judas Iscariote ri xkꞌayin ri Jesús. Ri Jesús xuꞌtaq bꞌik ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Man kixeꞌ taj pa ri tinimit jawjeꞌ ri e kꞌo wi ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Xuqujeꞌ man kixeꞌ taj pa taq ri tinimit rech Samaria. Xane jix kukꞌ taq ri winaq ri aꞌj Israel rumal jer e kꞌo ri tinimit ri kejunumataj kukꞌ ri chij ri e sachinaq. Are chixeꞌek chitzijoj we tzij riꞌ: Xqebꞌ loq ri ajawarem rech ri Dios. Chiꞌkunaj ri e yawabꞌibꞌ. Chiꞌkꞌastajisaj kaminaqibꞌ. Chiꞌkunaj ri e chꞌaꞌkibꞌ, chiꞌwesaj ri itzel taq uxlabꞌal ri e kꞌo chike ri winaq. Maj pwaq kitoqꞌij rumal ubꞌanik taq we jastaq riꞌ, rumal cher maj pwaq xuta ri Dios are xuya ri ukwinem chiꞌwe. Mikꞌam bꞌik qꞌana pwaq xuqujeꞌ saqa pwaq pa ri ximbꞌal ipam. Xuqujeꞌ mikꞌam bꞌik ijastaq rech pa bꞌe, mikꞌam bꞌik ichꞌamiꞌy, mikꞌam bꞌik jukꞌulaj ixajabꞌ chik, xuqujeꞌ mikꞌam bꞌik jun wok iwatzꞌyaq chik. Rumal cher yaꞌtalik katzuq ri ajchak. Are kixopan pa ri tinimit o pa ri leꞌaj, chitzukuj jachinaq ri kuya kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx chiꞌwe, chixkꞌol rukꞌ pa ri rachoch, kꞌa kixel na bꞌik pa ri leꞌaj. Are kixok bꞌik pa ri ja, chiya rutzil kiwach ri e kꞌo chilaꞌ, chitzuju jaꞌmaril chike ri e kꞌo pa ri ja kꞌolibꞌal. We kataqiꞌk kakikꞌamawaꞌj jaꞌmaril ri winaq ri e kꞌo pa ri ja, kayaꞌtaj na riꞌ chike. We kꞌu man kataqiꞌk chike, man kakikꞌamawaꞌj ta riꞌ. We man kixkꞌamawaꞌx pa jun ja o jun tinimit xuqujeꞌ man kakaj ta ri winaq kixkitatabꞌej, chitota kan ri ulew ri kꞌo che ri iwaqan, kꞌutbꞌal rech chi man xixkꞌamawaꞌx taj. Kꞌa te riꞌ chixel bꞌik chilaꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi pa ri qꞌij ri kabꞌan ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij, kꞌo na ri kꞌax ri kakiriq ri tinimit riꞌ, ri jeriꞌ kenoꞌjinik, choch ri xkiriq ri e tinimit Sodoma xuqujeꞌ ri Gomorra. ¡Qas xibꞌibꞌal wi ubꞌanik ri chak ri kixintaq bꞌik chubꞌanik! Je ta ne ri keꞌntaq bꞌik chij chikixoꞌl ri e kayoꞌt. Rumal riꞌ chikojo ri iwetaꞌmabꞌal, xuqujeꞌ qas chichomaj na rij ri jastaq jeꞌ jas ri kubꞌan ri kumatz, xuqujeꞌ rajawaxik kimochꞌ iwibꞌ jetaq ri kubꞌan ri palomax. Chichajij iwibꞌ rumal cher kixjach na chkiwach ri e qꞌatal taq tzij, xuqujeꞌ kixchꞌay na pa taq ri Sinagoga. Xuqujeꞌ kixkꞌam na bꞌik chikiwach ri e nimaq taq taqanelabꞌ xuqujeꞌ kixchꞌaw na chikiwach ri winaq ri man aꞌj Israel taj, xa rumal cher ix nutijoxelabꞌ. Are kixjach cho ri qꞌatbꞌal tzij, man kakꞌaxir taj iwanimaꞌ chuchomaxik ri kibꞌij, xuqujeꞌ jas kibꞌan che ubꞌixik, rumal cher are ri Dios kabꞌin na chiꞌwe pa ri qꞌotaj, ri rajawaxik kibꞌij. Man ix taj riꞌ ri kixchꞌawik, are ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kachꞌaw na chiꞌwe. Ri aꞌlaxik pa kachoch kakijach taq na kibꞌ pa kamikal. Ri e tat nan keꞌkijach na pa kamikal ri e kalkꞌwaꞌl, xuqujeꞌ ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ keꞌkichꞌey na ri kitat kinan xuqujeꞌ keꞌkikamisaj na. Konojel ri winaq rech uwachulew kixketzelaj na rumal cher ix nutijoxelabꞌ. We kꞌu qas kajeqiꞌ ikꞌuꞌx chwij kꞌa pa ri kꞌisbꞌal rech ri qꞌotaj, kixin kol na. Are kixkoqataj ri winaq rech jun tinimit rech kixkimamisaj, jix chi apanoq pa jun tinimit chik. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, in, ri in uKꞌojol ri Achi, kintzalij na loq rukꞌ ronojel ri ukwinem ri Dios, are majaꞌ kakꞌis chusolixik ronojel ri tinimit rech Israel iwumal. Man are taj ri tijoxel nim uqꞌij choch ri rajtij, man are taj ri ajchak nim uqꞌij choch ri upatrón. Ri tijoxel xaq xwi kakwinik kux junam rukꞌ ri rajtij, xuqujeꞌ ri ajchak kux na junam rukꞌ ri upatrón. We kakibꞌij ri winaq chi in ri in Itzel, ¿jas ta kꞌu mat kabꞌix na chiꞌwe ix? Man kixiꞌj ta iwibꞌ choch jun winaq chik, rumal cher ronojel ri awatalik, kilitaj na uwach, xuqujeꞌ ronojel ri xaq pa awal bꞌiꞌtal wi, ketaꞌmataj na. We kinbꞌij jun jastaq chiꞌwe pa ri qꞌequꞌm, chibꞌij ix cho ri utunal ri qꞌij, we kinbꞌij jun jastaq chiꞌwe pa awal, chitzijoj ix chike konojel ri winaq rech ri uwachulew. Man kixiꞌj ta iwibꞌ chikiwach ri winaq ri kakikamisaj ri ityoꞌjal, are chixiꞌj iwibꞌ choch ri kꞌo ukwinem chukꞌisik tzij piꞌwiꞌ pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ. Man sibꞌalaj ta paqal kajil ri e kebꞌ chochiꞌ, maj kꞌu jun kakam chike, we man are ri iTat kayoꞌw bꞌe che. Ri Dios retaꞌm janipa iwiꞌ ix kꞌo pa ijolom. Rumal riꞌ man kixiꞌj ta iwibꞌ, rumal cher ix paqal iwajil chikiwach ri e chochiꞌ. We kibꞌij chike nikꞌaj winaq chik chi ix ix nutijoxelabꞌ, kinbꞌij xuqujeꞌ na in che ri nuTat ri kꞌo pa ri kaj chi qas tzij wi. We kꞌu kibꞌij chike ri winaq chi man ixtereneꞌl taq we taj, kinbꞌij xuqujeꞌ na in che ri nuTat chi qas man ixtereneꞌl taq we taj. Michomaj chi in petinaq chuyaꞌik jaꞌmaril choch we uwachulew riꞌ. Man jaꞌmaril ta ri nukꞌamom loq xane chꞌoꞌj xuqujeꞌ kꞌaxal. In petinaq chukojik Chꞌoꞌj chikixoꞌl ri alkꞌwaꞌlaxel xuqujeꞌ ri utat, xuqujeꞌ chꞌoꞌj chikixoꞌl ri ali xuqujeꞌ ri unan, ri alibꞌatz rukꞌ ri ralibꞌ ixoq. Ri ikꞌulel pa ri iwachoch na kel wi. Ri are nim karil ri utat o ri unan chinuwach in, o are ne nim karil ri ukꞌojol xuqujeꞌ ri umiꞌal chinuwach in, man kataqiꞌ ta ri kixux we in. Ri man kareqaj ta ri ucheꞌ ripbꞌal xuqujeꞌ kinutereneꞌj man kataqiꞌ che kux we in. Ri xaq xwi kakꞌaxir ranimaꞌ che ri ukꞌaslemal, katzaqmaj na riꞌ. Are kꞌu we kuya ri ukꞌaslemal rumal we in, qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, chi kachꞌeken na. Ri winaq ri kixukꞌamawaꞌj, kinukꞌamawaꞌj xuqujeꞌ in. Ri winaq ri kinukꞌamawaꞌj in, kukꞌamawaꞌj xuqujeꞌ ri Dios, are xintaqow loq. Ri Dios kuya na tojbꞌal chike ri winaq ri kakikꞌamawaꞌj jun qꞌalajisal utzij ri Dios cho ri kachoch, rumal chi ri qꞌalajisal tzij, utzij ri Dios kubꞌij. Ri tojbꞌal junam riꞌ rukꞌ ri kuya ri Dios chike ri e qꞌalajisal taq tzij. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, man kasachan ta che ri Dios kutoj ukꞌaxel juqubꞌ joron, ri kasipax chike ri e tereneꞌl taq re, pune man nim taj kakaꞌyik. Are xtoꞌtaj ri Jesús chubꞌixik we jastaq riꞌ chike ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, xeꞌ pa taq nikꞌaj tinimit chik chutzijoxik xuqujeꞌ chukꞌutik ri utz laj tzij. Ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ, are xutabꞌej ronojel ri tajin kubꞌan ri Jesús, xuꞌtaq bꞌik e jujun utijoxelabꞌ rech keꞌkita che ri Jesús: ¿La lal riꞌ ri Mesías ri xubꞌij kan ri Dios chaqe chi kutaq na loq, o kaqayeꞌj na jun chik? Ri Jesús xubꞌij: Chixtzalijoq, chitzijoj che ri Juan ronojel ri tajin kito xuqujeꞌ kiwilo. Ri moyabꞌ kekaꞌyik, ri chꞌokeꞌr kebꞌinik, kuꞌtzir ri e chꞌaꞌkibꞌ, xuqujeꞌ ri tꞌoꞌyabꞌ kakita chik, kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ xuqujeꞌ katzijox ri utz laj tzij rech kolotajem chike ri e mebꞌaibꞌ. Utz re ri winaq ri man kutopij ta raqan rumal we. Are xebꞌe ri utijoxelabꞌ ri Juan, ri Jesús xuchapleꞌj utzijoxik rij ri Juan chike ri winaq, xubꞌij: ¿Jas uwach achi xiꞌwila, are xixeꞌ pa ri ulew ri katzꞌinowik? ¿La xiꞌwila jun achi ri kumejejej ribꞌ jetaq ri kubꞌan ri patzꞌan ri kamejejex rumal ri kyaqiqꞌ? ¿La xiꞌwila jun achi ri ukojom atzꞌyaq ri sibꞌalaj paqal rajil? Naꞌtaj chiꞌwe chi ri winaq ri paqal taq kaꞌtzyaqinik, pa taq ri nimaꞌq taq tꞌuyulibꞌal kech ri taqanelabꞌ xuqujeꞌ pa taq ri kitꞌuyulibꞌal ri e taqanelabꞌ e tꞌuyul wi. ¿Jachin kꞌu xiꞌwila? ¿La xiꞌwila jun qꞌalajisal utzij ri Dios? Jeꞌ jeriꞌ, ri Juan sibꞌalaj nim na uqꞌij choch jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Are waꞌ ri taqoꞌn, ri ubꞌim loq ri Dios pa ri utzij, are xubꞌij: Kintaq na bꞌik ri nutaqoꞌn, kanabꞌej chawach, rech kusukꞌumaj apanoq ri abꞌe. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe majaꞌ kalax jun achi ri sibꞌalaj nim na uqꞌij choch ri Juan ri bꞌanal qasanaꞌ. Pa ri rajawarem kꞌu ri Dios, ri winaq ri sibꞌalaj nitzꞌ uqꞌij are nim na uqꞌij cho ri Juan. Pa ri qꞌij ri xuchapleꞌj loq Juan Bꞌanal qasanaꞌ utzijoxik ri utzij ri Dios ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ, kꞌa pa taq we qꞌij riꞌ, tajin kanimar ri ajawarem rech ri Dios, pune e kꞌo uꞌkꞌulel. Xaq xwi ri e winaq ri kakibꞌan kichuqꞌabꞌ xuqujeꞌ kuchap kikꞌuꞌx, xaq xwi waꞌ koꞌk pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri Dios xutzijoj loq pa ri utzij ri kakꞌulmataj na are kape ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. We kikojo o man kikoj taj, ri Dios are xubꞌij chi kutaq loq ri qꞌalajisal utzij ri Dios, Elías, are xutzijoj loq rij ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. Ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik, qas chutatabꞌej. Ix winaq ri ix kꞌo kamik, jer ix kꞌo ri akꞌalabꞌ ri kixtꞌuyiꞌ pa taq ri kꞌayibꞌal kixetzꞌanik, xuqujeꞌ kiraq ichiꞌ kibꞌij chike nikꞌaj akꞌalabꞌ chik: Xqoqꞌisaj ri chirimiꞌy rech ri kꞌulanem, man xixxojow taj xuqujeꞌ xqabꞌixoj bꞌisobꞌal taq bꞌix, rech kamikal man xixoqꞌ taj. Rumal riꞌ ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ are man xwaꞌ taj, xibꞌij che chi xa kꞌo jun itzel uxlabꞌal che. Kꞌa te riꞌ xinpe in, ri in uKꞌojol ri Achi, kinwaꞌik xuqujeꞌ kinqumun iwukꞌ, kibꞌij chi xaq kinpaqꞌ nupam, in jun qꞌabꞌarel, xuqujeꞌ are e wech chꞌabꞌem ri itzel taq winaq ri man keniman taj che ri Dios. Xa kꞌu naꞌtaj chiꞌwe chi ri etaꞌmabꞌal rech ri Dios kilitajik rumal ri kabꞌanik. Ri Jesús xyojtaj kukꞌ ri winaq ri keꞌl pa taq ri tinimit ri xubꞌan wi sibꞌalaj kꞌi mayijabꞌal taq jastaq, rumal cher ri winaq man xkikꞌex ta wi ri kinoꞌjibꞌal xuqujeꞌ man kakaj taj kakinimaj ri Dios, rumal ri xubꞌij chike: ¡Winaq rech ri tinimit Corazín, qas kiriq wi na ri kꞌax! ¡Je xuqujeꞌ ix winaq ri kixel pa ri tinimit Betsaida! We ta xbꞌan ri mayijabꞌal taq jastaq ri xbꞌan chiꞌxoꞌl ix je laꞌ pa taq ri tinimit Tiro xuqujeꞌ Sidón, najtir ta riꞌ xkikꞌex kikꞌuꞌx ri e winaq ri keꞌl chilaꞌ. Xkikoj ta koxtar taq katzꞌyaq riꞌ, xuqujeꞌ xkiya ta chaj riꞌ pa taq kijolom chukꞌutik chi kakikꞌex kikꞌuꞌx. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij ri kape na pa iwiꞌ, nim na choch ri kape pa kiwiꞌ we winaq riꞌ. Ri ix winaq ri kixel pa ri tinimit Capernaúm, ¿teꞌq pa ikꞌuꞌx chi ix kꞌo chik pa ri kaj? Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe chi kixkꞌyaq na bꞌik qas pa ri ukꞌuꞌx ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ. We ta xbꞌan ri mayijabꞌal taq jastaq ri xbꞌan iwukꞌ ix, kukꞌ ri winaq ri xekꞌojiꞌ pa ri tinimit Sodoma, xkikꞌex ta kibꞌ riꞌ ri winaq riꞌ, xuqujeꞌ kꞌa kꞌo ta na ri tinimit riꞌ kamik. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij ri kape na piꞌwiꞌ, nim na choch ri qꞌatoj tzij ri xpe pa kiwiꞌ aꞌreꞌ. Pa ri qꞌotaj riꞌ, ri Jesús xubꞌij che ri Dios: Tataxel, ri kabꞌan e la puꞌwiꞌ ri kaj xuqujeꞌ puꞌwiꞌ ri uwachulew, tyox che la rumal cher man xkꞌut ta la we jastaq riꞌ chikiwach ri achyabꞌ ri sibꞌalaj kꞌo ketaꞌmabꞌal, xane are xkꞌut la chikiwach ri winaq ri jer e kꞌo akꞌalabꞌ. Jeriꞌ xbꞌan la rumal, cher jeriꞌ xqaj choch la. Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ: Ri nuTat uyaꞌom chwe ronojel ri jastaq rumal cher xaq xwi areꞌ retaꞌm nuwach. Maj chi jun qas etaꞌmaninaq uwach ri nuTat, xaq xwi ri in. Rumal laꞌ kintzijoj ri nuTat chike nikꞌaj winaq chik, rech kaketaꞌmaj uwach. Chixpeta wukꞌ ri ix ri ronojel qꞌij kixbꞌisonik xuqujeꞌ kakꞌaxir iwanimaꞌ rech kinbꞌan chiꞌwe kixuxlanik. Chinimaj ri nutaqanik, xuqujeꞌ chiwetaꞌmaj iwe wukꞌ, rumal cher in kinjororik xuqujeꞌ qas kinmochꞌ wanimaꞌ. Wukꞌ in utz kixuxlanik. Man kꞌax taj ri kintaqan in chubꞌanik, xuqujeꞌ man al taj ri eqaꞌn ri kixintaq bꞌik chukꞌamik. Pa jun qꞌij rech uxlanem, ri Jesús rachiꞌl ri utijoxelabꞌ tajin kebꞌin pa jun ulew jawjeꞌ ri tiktal wi tiriko. Ri tijoxelabꞌ xenumik, rumal riꞌ xkichapleꞌj utzukuxik ri ujolom tiriko xuqujeꞌ xkichapleꞌj utijik. Ri fariseos are xkilo chi ri tijoxelabꞌ tajin kakitzukuj ri ujolom ri tiriko, xkibꞌij che ri Jesús: Chawilampe ri tajin kakibꞌan ri atijoxelabꞌ, ri taqanik kubꞌij chi man yaꞌtal taj kabꞌan le jastaq leꞌ pa ri qꞌij rech uxlanem. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Man isikꞌim ta kꞌu ri kubꞌij ri utzij ri Dios, jawjeꞌ kubꞌij wi ri xubꞌan ri David xuqujeꞌ ri e rachiꞌl are xenumik? Xoꞌk bꞌik pa ri rachoch ri Dios, xkitij ri kaxlan wa ri tyoxirisatalik. Man yaꞌtal ta che ri David xuqujeꞌ ri e rachiꞌl kakitij we kaxlan wa riꞌ, xane xwi yaꞌtal chike ri e chꞌawenelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq. ¿Man isikꞌim ta kꞌut ri wuj rech taqanik rech ri Moisés, man iwetaꞌm ta kꞌut chi ri e chꞌawenelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq ri kechakun pa ri Templo kekwinik kechakun pa ri qꞌij rech uxlanem, xuqujeꞌ maj jun winaq kakwinik kamolow kimak? Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi waral kꞌo wi jun ri nim uqꞌij cho ri Templo. Man kichꞌobꞌ ta riꞌ ri xubꞌij ri Dios are xubꞌij: Man kawaj taj kiꞌtzuj aꞌwaj chinuwach, are kawaj kiꞌloqꞌaj ri winaq, xuqujeꞌ kiꞌtoꞌo. Rumal kꞌu cher in ri in uKꞌojol ri Achi, in kabꞌan we puꞌwiꞌ ri qꞌij rech uxlanem, in kinbꞌinik jas ri yaꞌtalik kabꞌanik xuqujeꞌ jas ri man yaꞌtal taj. Ri Jesús xok bꞌik pa ri Sinagoga rech ri leꞌaj. Chilaꞌ kꞌo wi jun achi ri man kakwin taj kusalabꞌaj jun uqꞌabꞌ. Ri fariseos rumal cher kakaj kakimol umak ri Jesús xkibꞌij: ¿La kuya bꞌe ri taqanik kakunax jun winaq pa ri qꞌij rech uxlanem? Ri Jesús xubꞌij: We kꞌo jun chiꞌwe katzaq bꞌik jun uchij pa jun jul pa jun qꞌij rech uxlanem, ¿la keꞌresaj loq chilaꞌ? Jas mat keꞌresaj wi. Jun winaq kꞌut are nim uqꞌij choch jun chij. Rumal laꞌ yaꞌtalik kabꞌan ri utzilal pa ri qꞌij rech uxlanem. Kꞌa te riꞌ, ri Jesús xubꞌij che ri achi ri man kakwin taj kusalabꞌaj ri uqꞌabꞌ: Chayuqu ri aqꞌabꞌ. Ri achi xuyuq ri uqꞌabꞌ, aninaq xutzirik, je xkanajik jetaq ri jun uqꞌabꞌ chik ri utz. Ri fariseos xeꞌl bꞌik pa ri Sinagoga, xkichapleꞌj uchomaxik jas kakibꞌan chukamisaxik ri Jesús. Ri Jesús kꞌut retaꞌm ri tajin kakichomaj ri fariseos, rumal riꞌ xeꞌl bꞌik chilaꞌ, e kꞌi winaq xeteriꞌ bꞌik chirij. Ri Jesús xuꞌkunaj konojel ri e yawabꞌibꞌ. Xuchilibꞌej chike ri winaq chi man kakitzijoj taj jachin ri areꞌ. Jeriꞌ xkꞌulmatajik ri tzꞌibꞌatal pa ri utzij ri Dios ri xubꞌij loq ri qꞌalajisal tzij rech ri Dios, Isaías, are xubꞌij: Chiwilampeꞌ, ri patanil we ri xinchaꞌo. Sibꞌalaj nuloqꞌ, xuqujeꞌ kunojisaj ri wanimaꞌ che kiꞌkotemal. In kinya na ri uxlabꞌixel we che, Areꞌ katzijon na ri nusukꞌal chikixoꞌl konojel ri winaq pa ronojel tinimit. Man kutij ta chuqꞌabꞌ pa tzij rukꞌ jachinaq, Xuqujeꞌ man kuraq ta uchiꞌ. Maj jun katow ri uchꞌabꞌal pa taq ri bꞌe. Man kubꞌan ta kꞌax chike ri kiriqom kꞌax, Xuqujeꞌ man kuꞌkamisaj ta ri xa jubꞌiqꞌ kakaj kekamik, Xane kuya kichuqꞌabꞌ ri maj kichuqꞌabꞌ, Xuqujeꞌ kubꞌan na chi are kachꞌeken che ri sukꞌal. Konojel ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew kakubꞌiꞌ na kikꞌuꞌx chirij. E nikꞌaj winaq xkikꞌam bꞌik jun achi rukꞌ ri Jesús rech kakunax loq. Ri achi moy xuqujeꞌ man kachꞌaw taj rumal cher kꞌo jun itzel uxlabꞌal che. Ri achi xkunax loq rumal ri Jesús, xkwinik xchꞌawik xuqujeꞌ xkaꞌyik. Xemayijan ri winaq rumal ri xubꞌan ri Jesús, xuqujeꞌ kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ: ¿La are waꞌ ri Jesús ri Mesías, ri Ralkꞌwaꞌl ri David, ri xutzuj kanoq ri Dios chi kape chqakolik? E kꞌo jujun chike ri fariseos are xkita ri xkibꞌij ri winaq, xkibꞌij: Ri Jesús keꞌresaj ri itzel taq uxlabꞌal chike ri winaq, rumal cher are ri Beelzebú ri kinimaꞌqil ri itzel taq uxlabꞌal kayoꞌw kwinem che. Ri Jesús retaꞌm ri tajin kakibꞌij, rumal riꞌ xubꞌij chike: We kechꞌoꞌjin jun tinimit kukꞌ ri e kiwinaqil, katukin riꞌ ri tinimit. We kechꞌoꞌjin jun laj tinimit kukꞌ ri kiwinaqil, katukin riꞌ ri laj tinimit. We kechꞌoꞌjin jun ja winaq kukꞌ taq ri e kachalal, xaq aꞌreꞌ ri kakitukij kibꞌ. We kachꞌoꞌjin ri Itzel rukꞌ ri Itzel, xaq rukꞌ areꞌ riꞌ kachꞌoꞌjin wi, katukin kꞌu na riꞌ ri rajawarem. Kibꞌij ix chi keꞌnwesaj ri itzel taq uxlabꞌal rumal cher are ri Itzel kayoꞌw ri kwinem chwe. We ta qas tzij riꞌ ¿jachin kayoꞌw ri kwinem chike ri iꞌtijoxelabꞌ ix rech kakesaj ri itzel taq uxlabꞌal? We kibꞌij chwe chi are ri Dios kayoꞌw ri kwinem chike, qas kaqꞌalajin na chi ix, ix sachinaq. We keꞌnwesaj in ri itzel taq uxlabꞌal rukꞌ ri ukwinem ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, rukꞌ riꞌ kinkꞌutu chi ri ajawarem rech ri Dios kꞌo chi waral. We kꞌo jun achi karaj kareleqꞌaj ri kꞌo pa rachoch jun achi ri sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ, nabꞌe riꞌ kujatꞌij na kan ri achi ri kꞌo uchuqꞌabꞌ. Kꞌa te riꞌ kakwin riꞌ kareleqꞌaj bꞌik ronojel ri jastaq. Ri man wachiꞌl taj, nukꞌulel riꞌ. Ri man kinutoꞌ taj chi kikꞌamik loq e winaq wukꞌ rech kinkitereneꞌj, xa tajin kuꞌtukij bꞌi riꞌ ri winaq. Rumal laꞌ kinbꞌij chiꞌwe chi kakuyutaj na ronojel uwach makaj, xuqujeꞌ xapakux yoqꞌoj ri kabꞌanik, are kꞌu ri winaq ri kaketzelaj uwach ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel man kakuyutaj ta wi. Xapachin ri kubꞌij kꞌax taq tzij chwe in, ri in uKꞌojol ri Achi, kakuyutaj na umak, are kꞌu ri karetzelaj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, man kakuyutaj ta wi umak choch ri uwachulew, xuqujeꞌ man kakuyutaj taj pa ri kꞌaslemal ri kape na. Jun utz cheꞌ utz taq uwach kuyaꞌo. Jun itzel cheꞌ itzel taq uwach kuyaꞌo. We kajawaxik ketaꞌmaxik we utz ri cheꞌ o man utz taj, xaq xwi rajawaxik kil ri uwach. Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj kukꞌ ri winaq. We rajawaxik ketaꞌmax kiwach we e utz o man e utz taj, xaq xwi rajawaxik kil ri jastaq ri kakibꞌano. Kijaꞌl taq kumatz, ¿jamo riꞌ kibꞌij utz taq jastaq we ix itzel taq winaq? Jun utz winaq, utz taq jastaq riꞌ kubꞌij, jun itzel winaq itzel taq jastaq riꞌ kubꞌij. Ri utz laj winaq, are karesaj loq ri utzilal ri uyakom pa ranimaꞌ, are kꞌu ri itzel winaq, are karesaj loq ri etzelal ri kꞌo pa ranimaꞌ. Qas kinbꞌij chiꞌwe, pa ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij ri kabꞌan na, iwonojel kibꞌij na jas rumal xibꞌij kꞌax taq tzij chubꞌanik kꞌax chike nikꞌaj winaq chik. Ri Dios kuqꞌat na tzij pa iwiꞌ chi ijujunal rumal ri tzij ri xibꞌij. We xibꞌij utz taq tzij kixkolotaj na, we are xibꞌij itzel taq jastaq, kaqꞌat na tzij pa iwiꞌ. E kꞌo jujun fariseos xuqujeꞌ aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, kaqaj kabꞌan la jun jastaq ri kakꞌutuwik chi are ri Dios taqowinaq la loq. Ri Jesús xubꞌij chike: Ix sibꞌalaj ix itzel taq winaq, man kakubꞌiꞌ ta ikꞌuꞌx chirij ri Dios, are kiwaj kinkꞌut jun mayijabꞌal jastaq chiꞌwach. Ri jastaq ri kinkꞌut chiꞌwach are ri xkꞌulmataj rukꞌ ri qꞌalajisal utzij ri Dios Jonás. Jacha ri Jonás xkꞌojiꞌ oxibꞌ qꞌij xuqujeꞌ oxibꞌ aqꞌabꞌ chupam ri nimalaj kar, je xuqujeꞌ ri in ri uKꞌojol ri Achi kinkꞌojiꞌ na oxibꞌ qꞌij xuqujeꞌ oxibꞌ aqꞌabꞌ xeꞌ ri ulew. Pa ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij, ri winaq ri xekꞌojiꞌ pa ri tinimit Nínive kewaꞌjil na, kakibꞌij na tzij chiꞌwe rech kaqꞌat na tzij pa iwiꞌ, rumal ri Dios. Ri winaq riꞌ xkikꞌex ri kikꞌaslemal are xkita ri tzij ri xutzijoj ri Jonás chike. Ri ix kꞌut pune kita ri nutzij, man kikꞌex ta kꞌu iwibꞌ, pune in nim nuqꞌij cho ri Jonás. Xuqujeꞌ ri nimalaj taqanel ixoq ri xkꞌojiꞌ chuxukut ulew kawaꞌjil na pa ri qꞌij rech qꞌatoj tzij, kubꞌij na tzij chiꞌwe. Areꞌ sibꞌalaj naj xpe wi chutatabꞌexik ri etaꞌmabꞌal ri xukꞌut ri Salomón. Ri ix kꞌut man kitatabꞌej ta ri nukꞌutuꞌn pune in nim nuqꞌij cho ri Salomón. Are kel bꞌik jun itzel uxlabꞌal che jun winaq, keꞌ pa taq ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ e maj wi ja, kutzukuj jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ kuxlan wi. Are man kuriq ta jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ kuxlan wi, kubꞌij: Kintzalij na pa ri najtir wachoch, kine kꞌol chi na junmul chilaꞌ. Are kopanik, ri kꞌolibꞌal maj kꞌo chupam, chꞌajchꞌoj xuqujeꞌ sukꞌumatalik. Keꞌ chi junmul kubꞌuꞌtzukuj chi e wuqubꞌ uxlabꞌal chik, konojel ri e wuqubꞌ koꞌk che we winaq riꞌ rumal riꞌ sibꞌalaj nim ri kꞌax kuriq ri winaq riꞌ cho ri xuriq kan nabꞌe are xa jun ri itzel uxlabꞌal kꞌo che. Jeriꞌ kakꞌulmataj na iwukꞌ ix rumal cher sibꞌalaj ix itzel taq winaq. Tajin katzijon na ri Jesús kukꞌ ri winaq, are xopan ri unan xuqujeꞌ ri e rachalal chilaꞌ jawjeꞌ ri kꞌo wiꞌ, are kakaj ketzijon rukꞌ, xkayeꞌj apanoq cho ri ja, kꞌo kꞌu jun xubꞌij che ri Jesús: Ri anan xuqujeꞌ ri aꞌwachalal e kꞌo cho ja, kakaj ketzijon awukꞌ. Ri Jesús xuta chike: ¿Jachin riꞌ ri qas nunan xuqujeꞌ ri qas e wachalal? Ri Jesús xuꞌkꞌut konojel ri utijoxelabꞌ kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Aꞌreꞌ waꞌ ri e nunan xuqujeꞌ e wachalal. Xapachin ri kunimaj ri utaqanik ri nuTat ri kꞌo pa ri kaj, are riꞌ nunan xuqujeꞌ wanabꞌ xuqujeꞌ wachalal. Che ri qꞌij riꞌ, xel bꞌik ri Jesús pa ri ja ri kꞌo wi, xeꞌ chuchiꞌ ri plo, xtꞌuyiꞌk chilaꞌ chuyaꞌik kꞌutuꞌn. Rumal kꞌu cher sibꞌalaj e kꞌi ri winaq, rumal riꞌ xaqꞌan pa ri jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xtꞌuyiꞌ chilaꞌ chuyaꞌik ri kꞌutuꞌn. Konojel ri winaq xekꞌojiꞌ chuchiꞌ ri jaꞌ. Ri Jesús xukꞌut sibꞌalaj kꞌi jastaq rukꞌ taq kꞌambꞌejabꞌal noꞌj jetaq we riꞌ: Kꞌo jun ajchak, xeꞌ pa tikoꞌnijik. Are tajin katikoꞌnijik, nikꞌaj ijaꞌ xqaj pa ri bꞌe, xepe nikꞌaj chochiꞌ, xkitij bꞌik. Nikꞌaj ijaꞌ chik xqaj pa jun ulew jawjeꞌ kꞌo wi abꞌaj. Aninaq xkꞌiy loq ri tiriko, rumal cher man nim taj qajinaq ri ulew. Ri tikoꞌn naj taj xuqꞌiꞌo rumal cher maj ukꞌaꞌmalil, are xel loq ri qꞌij, xchaqiꞌjarik. Ri nikꞌaj taq ijaꞌ chik xqaj chikixoꞌl ri kꞌix. Are xekꞌiy loq ri kꞌix, xkijiqꞌisaj kan ri tikoꞌn man xkiya ta bꞌe che xkꞌiyik. E kꞌo chi nikꞌaj ijaꞌ ri xeqaj pa ri utz laj ulew, we ijaꞌ riꞌ xewachinik, kꞌo xkiya jun ciento, kꞌo xkiya oxkꞌal, kꞌo xkiya juwinaq lajuj kiwach. We qas kꞌo ixikin, chitatabꞌej ri kabꞌix chiꞌwe. Ri tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita che: ¿Jas che kakoj la kꞌambꞌejabꞌal noꞌj are kaya la kꞌutuꞌn? Ri Jesús xubꞌij: Ri ix yaꞌtalik kiwetaꞌmaj ri awatalik pa ri ajawarem rech ri Dios, man je ta kꞌu ri nikꞌaj winaq chik. Ri winaq ri ketaꞌm jas ubꞌanik ri jastaq pa ri ajawarem rech ri Dios, yaꞌtal chike kanimar ri ketaꞌmabꞌal. Are kꞌu ri man ketaꞌm taj jas ubꞌanik ri jastaq pa ri ajawarem rech ri Dios, ri Dios kubꞌan na chi kasachan chike ri nitzꞌ jastaq ri ketaꞌm. Ri in kinya kꞌutuꞌn chike ri winaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, rech pune kekaꞌyik, man kakil taj, pune kakito, man kakichꞌobꞌ ta ri kabꞌix chike. Jeriꞌ kakꞌulmataj kukꞌ ri xubꞌij loq ri Dios chuchiꞌ ri qꞌalajisal tzij Isaías: We winaq riꞌ, pune kakito, man kakichꞌobꞌ taj, Pune kekaꞌyik, man kakil ta wi. Rumal cher we tinimit riꞌ xkowir ri kanimaꞌ, xuqujeꞌ man kechoman taj kitzꞌapim ri kibꞌoqꞌoch rech man kakil taj, xuqujeꞌ kitzꞌapim ri kixikin rech man kakita taj, we ta kakikꞌex kikꞌuꞌx kakichꞌobꞌ riꞌ ri nutzij, xuqujeꞌ kakikꞌex riꞌ ri kikꞌaslemal, ri in xuqujeꞌ keꞌnkunaj na. Are kꞌu ri ix, sibꞌalaj utz iwe, rumal cher kiwilo xuqujeꞌ kita ri nutzij. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xuqujeꞌ e qꞌalajisal taq utzij ri Dios xkaj xkil ri tajin kiwil ix xuqujeꞌ xkita ri kita ix, man xekwin ta kꞌut. Chanim chitatabꞌej, kinbꞌij chiꞌwe ri kel kubꞌij ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj rech ri ajtikolobꞌ. E kꞌo jujun winaq ri kakitatabꞌej ri utzij ri Dios, man kakichꞌobꞌ ta kꞌut jas kel kubꞌij, rumal riꞌ kape ri itzel kubꞌano chi kasachan chike. Are waꞌ ri kel kubꞌij ri ijaꞌ ri xtzaq pa ri bꞌe. Ri ijaꞌ ri xtzaq chikixoꞌl ri abꞌaj are kel kubꞌij ri kakitatabꞌej ri tzij rech ri ajawarem rech ri Dios, xuqujeꞌ aninaq kakikꞌamawaꞌj rukꞌ kiꞌkotem. Rumal chi maj kikꞌaꞌmal, naj taj kakiqꞌiꞌo. Are kakiriq kꞌax, o kabꞌan ne kꞌax chike rumal keniman che ri Dios, kasachan ri tzij chike. Kꞌa te riꞌ e kꞌo ri ijaꞌ ri xetzaq chikixoꞌl ri kꞌix. We ijaꞌ riꞌ kel kubꞌij ri e winaq ri kakitatabꞌej ri tzij, man kakiya ta kꞌu bꞌe kakꞌexkꞌobꞌ ri kikꞌaslemal xaq xwi kakichomaj rij ri kajawataj chike, xuqujeꞌ jas kakibꞌano rech kuꞌx qꞌinomabꞌ, rumal riꞌ man kekwin taj kewachinik. Kꞌisbꞌal rech, ri ijaꞌ ri xetzaq pa ri utz ulew, are waꞌ ri winaq ri kakitatabꞌej ri tzij xuqujeꞌ kakichꞌobꞌo. Are waꞌ ri winaq ri kakikꞌex kikꞌaslemal xuqujeꞌ kakibꞌan ri utzilal. Jer e kꞌo ri ijaꞌ ri xewachinik xkiya jun ciento, xkiya oxkꞌal, xuqujeꞌ xkiya juwinaq lajuj ijaꞌ. Ri Jesús xutzijoj chi we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ: Pa ri ajawarem rech ri Dios je kakꞌulmataj na jetaq ri xkꞌulmataj rukꞌ jun winaq ri xutik jeꞌl laj ijaꞌ rech tiriko pa ri rulew. Che ri chaqꞌabꞌ riꞌ konojel ri winaq tajin kewarik, are xopan ri kꞌulel, xuꞌtikaꞌ kanoq ri jun itzel qꞌayes chuxoꞌl ri tiriko, kꞌa te riꞌ xel bꞌik chilaꞌ. Ri tiriko are xkꞌiy loq, xkꞌiy xuqujeꞌ loq ri itzel qꞌayes. Ri aꞌjchakibꞌ xebꞌe rukꞌ ri ajchoqꞌe ri ulew, xkibꞌij che: Ajawxel, ¿la man utz taq ijaꞌ rech tiriko xtik lal? ¿Jas kꞌu che xkꞌiy loq itzel qꞌayes chuxoꞌl? Ri ajchoqꞌe ri ulew xubꞌij chike: Are waꞌ ri xubꞌan ri kꞌulel. Ri ajchakibꞌ xkibꞌij: ¿La kaj la keꞌqabꞌoqo kanoq ri itzel qꞌayes? Ri ajchoqꞌe xubꞌij chike: Man kawaj taj, ri tiriko xuqujeꞌ ri itzel qꞌayes xaq raj junam kekaꞌyik, rukꞌ ta ne jubꞌiqꞌ are kibꞌoq kan ri tiriko. Are katan riꞌ, chiya bꞌe kekꞌiy loq kikobꞌchal. Are kuriq ri qꞌotaj rech yakoj, kꞌa che riꞌ keqilo jachin chike ri itzel qꞌayes xuqujeꞌ jachin chike ri tiriko. Keꞌntaq na bꞌik ajchakibꞌ riꞌ rech nabꞌe kakibꞌoq ri itzel qꞌayes, kakimulij, kꞌa te riꞌ kakiporoj. Xuqujeꞌ kakikꞌam bꞌik ri tiriko, keꞌkiya kanoq pa ri nukꞌolibꞌal. Ri Jesús xutzijoj chi jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xubꞌij: Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri jun achi ri xutik jun ijaꞌ rech moxtansia pa ri rulew. Pune ri ijaꞌ rech moxtansia sibꞌalaj nitzꞌ chikiwach ronojel uwach ijaꞌ, are kakꞌiy loq, sibꞌalaj nim chikiwach konojel ri e qꞌayes ri e tiktalik. Kux na jetaq jun cheꞌ jawjeꞌ kakibꞌan wi ri kisok ri chochiꞌ. Ri Jesús xukoj chi jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xubꞌij: Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri kꞌaj. Ri ixoq are kuya nitzꞌ chꞌam rukꞌ ri kꞌaj, kasipoj ri kꞌaj rumal ri nitzꞌ chꞌam ri kaya rukꞌ. Ri Jesús xuya kꞌutuꞌn chike ri winaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj, xuqujeꞌ xujunamaj taq ri jastaq rukꞌ nikꞌaj chik. Jeriꞌ xkꞌulmataj ri xubꞌij loq ri Dios chuchiꞌ ri qꞌalajisal rech ri utzij are xubꞌij: Keꞌnchꞌabꞌej na we winaq riꞌ rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xuqujeꞌ kinbꞌij na jas kel ri jastaq ri xaq xwi ri Dios etaꞌmaninaq are xutik loq ri uwachulew. Ri Jesús xtzalij cho ri ja, xuꞌya kan ri winaq chilaꞌ, ri tijoxelabꞌ xeꞌkibꞌij che: Bꞌij la chaqe jas kel kubꞌij ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chirij ri itzel qꞌayes ri xtik pa ri ulew. Ri Jesús xubꞌij: Ri uKꞌojol ri Achi are riꞌ ri katikow ri utz ijaꞌ. Ri ulew are ri uwachulew, ri utz laj ijaꞌ rech tiriko, aꞌreꞌ ri winaq ri kakinimaj ri taqanik rech ri ajawarem rech ri Dios. Ri ijaꞌ rech ri itzel qꞌayes aꞌreꞌ ri winaq ri kakinimaj ri Itzel. Ri Itzel are xtikow loq ri etzelal cho ri uwachulew. Ri qꞌotaj rech yakoj are ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij, ri ajchakibꞌ ri keyakow ri tikoꞌn aꞌreꞌ ri rangelibꞌ. Are kabꞌoq ri itzel qꞌayes xuqujeꞌ kaporoxik are kel kubꞌij ri qꞌatoj tzij ri kubꞌan na ri Dios pa kiwiꞌ konojel ri winaq. In ri in uKꞌojol ri Achi, keꞌntaq na bꞌik ri e wangelibꞌ rech keꞌkesaj na bꞌik pa ri ajawarem we konojel ri kakibꞌan etzelal xuqujeꞌ ri keꞌkitaqchiꞌj nikꞌaj winaq chik chubꞌanik mak. We winaq riꞌ kekꞌyaq na bꞌik kumal ri angelibꞌ pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ, chilaꞌ kakixiꞌj kꞌu na kibꞌ, koꞌq na, xuqujeꞌ kakiqutꞌutꞌej na kiware. Are kꞌu ri winaq ri keniman che ri Dios, kechuplin na pa ri ajawarem rech ri Tataxel jacha ri kubꞌan ri qꞌij are kachuplinik. We qas kꞌo ixikin chutatabꞌexik, qas chitatabꞌej. Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri qꞌinomal ri muqtal kan pa jun ulew, are kariqitaj rumal jun winaq, ri winaq karawaj chi kan junmul. Kꞌa te riꞌ kakiꞌkotik keꞌ chukꞌayixik ronojel ri rulew rech kakwinik kuloqꞌ kan ri ulew rech kakanaj kan rukꞌ ri qꞌinomal ri kꞌo pa we ulew riꞌ. Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri jun ajkꞌay ri kuloqꞌ ri abꞌaj ri paqal rajil. Are kuriq jun abꞌaj ri paqal rajil, kukꞌayij kan ronojel ri kꞌo rukꞌ rech kuloqꞌ ri paqal rajil. Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri jun kꞌat chapbꞌal kar. Ri e chapal taq kar kakikꞌyaq bꞌik ri kꞌat pa ri cho, keꞌkimol ronojel uwach kar. Are kanoj ri kꞌat, kakesaj la chuchiꞌ ri jaꞌ, ketꞌuyiꞌ chuqꞌatik ri utz taq kar xuqujeꞌ ri itzel taq kar. Ri utz taq kar keꞌkiyak pa jun chakach, ri itzel taq kar keꞌkikꞌyaq bꞌik. Jeriꞌ kakꞌulmatajik are kopan ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ri uwachulew: Ri angelibꞌ keꞌkiqꞌat na ri utz taq winaq chike ri itzel taq winaq. Ri itzel taq winaq kekꞌyaq na bꞌik pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ, chilaꞌ kakixiꞌj wi na kibꞌ, rumal riꞌ koqꞌ na xuqujeꞌ kakiqutꞌutꞌej na ri kiware. Ri Jesús xuta chike ri utijoxelabꞌ: ¿La kichꞌobꞌ ix ronojel we kꞌutuꞌn riꞌ? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Jeꞌ, kaqachꞌobꞌo. Ri Jesús xubꞌij chike: Ri ajtij rech ri taqanik ri kux utijoxel ri rawajarem ri Dios, je kꞌo ri winaq ajchoqꞌe jun ja ri keꞌ jawjeꞌ ri kuyak wi ri ujastaq, chilaꞌ karesaj wi loq kꞌakꞌ xuqujeꞌ qꞌeꞌl taq jastaq. Are xtoꞌtaj ri Jesús chuyaꞌik ri kꞌutuꞌn rukꞌ ri kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj, xel bꞌik chilaꞌ. Xopan pa ri utinimit, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn pa ri Sinagoga. Ri winaq xemayijanik, e kꞌo kꞌu jujun chike xkibꞌij: ¿Jawjeꞌ xretaꞌmaj wi we achi riꞌ ronojel we jastaq riꞌ? E nikꞌaj winaq chik xkibꞌij: Are waꞌ ri Jesús, ukꞌojol ri José ri qolol cheꞌ, are unan ri María, are e rachalal ri Jacobo, ri José, ri Simón xuqujeꞌ ri Judas. Ri e ranabꞌ e kꞌo na waral ¿jas che laꞌ retaꞌm sibꞌalaj kꞌi jastaq, xuqujeꞌ kakwinik kubꞌan mayijabꞌal taq jastaq? Maj kꞌu jun chike ri winaq ri keꞌl chilaꞌ xraj xukꞌamawaꞌj ri ukꞌutuꞌn ri Jesús. Rumal riꞌ, ri Jesús xubꞌij: Jun qꞌalajisal utzij ri Dios kanimax pa ronojel taq ri tinimit, xwi pa ri utinimit xuqujeꞌ pa ri rachoch man kanimax ta wi. E kꞌi winaq man xekojon ta che, rumal riꞌ man kꞌi taj mayijabꞌal taq jastaq xubꞌan pa ri leꞌaj riꞌ. Pa taq ri qꞌij riꞌ, ri Herodes are taqanel pa Galilea. Are xretaꞌmaj ri kakitzijoj ri winaq che ri Jesús xubꞌij chike ri e patanil rech: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri Jesús are Juan Bꞌanal qasanaꞌ, xa xkꞌastaj loq. Rumal riꞌ kakwinik kubꞌan mayijabꞌal taq jastaq. Ri Herodes are xkojow ri Juan pa cheꞌ rumal cher xyojtajik rumal cher xbꞌix che: Man utz taj ri xabꞌano, xaweleqꞌaj ri Herodías rixoqil ri awachalal, Felipe, xatkꞌuliꞌ rukꞌ. Ri Juan kꞌi mul xubꞌij che: Man kuya ta bꞌe ri taqanik chawe kakꞌam ri Herodías che awixoqil. Ri Herodes are xraj kukamisaj ri Juan, man xkwin ta kꞌut rumal cher kuxiꞌj ribꞌ chikiwach ri winaq, rumal cher ri winaq ketaꞌm chi ri Juan jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Are xtzaꞌqat chik jun ujunabꞌ ri Herodes, xubꞌan jun nimaqꞌij, ri ral ali ri Herodías xojow chikiwach konojel ri winaq ri e sikꞌitalik. Sibꞌalaj xqaj choch ri Herodes ri xojowem ri xubꞌan ri ali, rumal riꞌ xubꞌij che ri ali chi kuya che xapakux ri karaj. Ri Herodías ri unan ri ali are xutabꞌej re we riꞌ, xukoj ukꞌuꞌx ri ral rech kuta che ri Herodes chi kaya loq pa jun palaꞌt ri ujolom ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. Sibꞌalaj xbꞌison ri Herodes are xuta ri xbꞌix che, xa kꞌu rumal cher xutzuj che ri ali, xapakux ri kata che. Man xraj ta ukꞌuꞌx mat xtakꞌiꞌ pa ri utzij chikiwach ri e winaq ri e sikꞌital pa ri nimaqꞌij. Xaq jeriꞌ maj chi xkwinik xubꞌano, xuꞌtaq ri e patanil rech chuyaꞌik ri xutoqꞌij ri ali. Ri e patanil rech ri Herodes xebꞌe pa ri cheꞌ, xeꞌkikutij loq ri ujolom ri Juan. Xkiya pa jun palaꞌt, xeꞌkiya che ri ali. Ri ali xuꞌya che ri unan. Ri utijoxelabꞌ ri Juan xeꞌkikꞌama loq ri utyoꞌjal ri kajtij Juan, xeꞌkimuqu kanoq. Kꞌa te riꞌ, xeꞌkitzijoj che ri Jesús ri xkꞌulmatajik. Are xuta ri Jesús ri xbꞌan che ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ, xaqꞌan bꞌik pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xeꞌ pa jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ ri utz kakꞌojiꞌ wi utukel. Ri winaq ri keꞌl pa taq ri tinimit are xketaꞌmaj jawjeꞌ keꞌ wi ri Jesús, xkitereneꞌj bꞌik chikaqan. Are xqaj ri Jesús pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xeꞌril sibꞌalaj e kꞌi winaq. Xel ukꞌuꞌx chike xuꞌkunaj konojel ri e yawabꞌibꞌ. Are xuchapleꞌj uqajem ri qꞌij, ri e tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús xkibꞌij che: Waꞌ we kꞌolibꞌal riꞌ naj kꞌo wi che ri tinimit, xuqujeꞌ tajin kaqaj le qꞌij. Bꞌij la chike ri winaq chebꞌoꞌj pa taq ri tinimit, jeꞌkiloqꞌo kiwa. Ri Jesús xubꞌij chike: Man rajawaxik ta laꞌ kebꞌek. Chiꞌtzuqu ix. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Xaq xwi kꞌo jobꞌ kaxlan wa qukꞌ xuqujeꞌ kebꞌ kar. Ri Jesús xubꞌij chike: Chikꞌama loq waral. Are xeꞌtaqtaj ri winaq rech ketꞌuyiꞌ cho ri saq, ri Jesús xukꞌam ri jobꞌ kaxlan wa rachiꞌl ri kebꞌ kar, xkaꞌy chikaj, xtyoxin che ri Dios, kꞌa te riꞌ xupirij ri kaxlan wa xuya chike ri utijoxelabꞌ, rech kakijach chike ri winaq. Konojel ri winaq xewaꞌik, sibꞌalaj xenojik, ri tijoxelabꞌ xkimulij ronojel ri chꞌaqaꞌp ri xkanajik, chi ronojel xkiriq na kabꞌlajuj chakach. Karaj e jobꞌ mil achyabꞌ ri xewaꞌik, man xaꞌjilax ta ri ixoqibꞌ rachiꞌl ri akꞌalabꞌ. Kꞌa te riꞌ ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chixaqꞌan pa le jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ le jaꞌ, jix chꞌaqaꞌp che le cho. In kinkanaj na kanoq waral Keꞌnchꞌabꞌej na kan le winaq, kꞌa te kixeꞌn riqaꞌ. Are xebꞌe konojel ri winaq, ri Jesús xpaqiꞌ utukel puꞌwiꞌ jun laj juyubꞌ, xubꞌan chꞌawem. Tajin kubꞌan chꞌawem are xok ri aqꞌabꞌ. Are kꞌu ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ naj chi kꞌo wi apanoq, kapuyiloꞌx rukꞌ chuqꞌabꞌ rumal ri kyaqiqꞌ xuqujeꞌ rumal ri jaꞌ. Kꞌa chaqꞌabꞌ na are xuchapleꞌj bꞌinem ri Jesús puꞌwiꞌ ri jaꞌ xqebꞌ chuxukut ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ. Are xkil ri tijoxelabꞌ chi tajin kabꞌin puꞌwiꞌ ri jaꞌ, man xkichꞌobꞌ taj chi are Jesús, sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: ¡Jun subꞌunel! Ri Jesús aninaq xubꞌij chike: In waꞌ, kꞌol ichuqꞌabꞌ. Man kixiꞌj ta iwibꞌ. Ri Pedro xubꞌij che: Ajawxel, we qas lal, bꞌana la chwe chi kinbꞌin xuqujeꞌ in puꞌwiꞌ le ja, rech kineꞌ apanoq jawjeꞌ le kꞌo wi la. Ri Jesús xubꞌij che: Chatan loq. Aninaq xqaj ri Pedro pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xbꞌin puꞌwiꞌ ri jaꞌ xeꞌ rukꞌ ri Jesús. Are xunaꞌ ri uchuqꞌabꞌ ri kyaqiqꞌ, xuxiꞌj ribꞌ. Xuchapleꞌj qajem xeꞌ ri jaꞌ, xubꞌij: ¡Wajaw, chintoꞌ la! Ri Jesús xuchap apanoq ri Pedro, xubꞌij che: Pedro man qas ta kuꞌl akꞌuꞌx chwij, ¿jas che xubꞌan kebꞌ akꞌuꞌx? Are xepaqiꞌ kikobꞌchal pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xtaniꞌ ri kyaqiqꞌ. Konojel ri e kꞌo pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xexukiꞌ choch ri Jesús xkibꞌij che: Qas tzij wi, lal, lal Ralkꞌwaꞌl ri Dios. Are xeqꞌax chꞌaqaꞌp che ri cho, xoꞌpan pa ri tinimit Genesaret. Ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit are xkil uwach ri Jesús, xkitzijoj chike konojel ri winaq. Ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik ri e kiyawabꞌibꞌ jawjeꞌ ri kꞌo wi ri Jesús. Xkita toqꞌobꞌ che ri Jesús, rech kakichap ri uchiꞌ ri umanta. Ri e yawabꞌibꞌ ri xkichap ri uchiꞌ ri umanta ri Jesús, xuꞌtzirik. E kꞌo kꞌu jujun chike ri fariseos xuqujeꞌ jujun aꞌjtijabꞌ rech ri Taqanik, ri e petinaq pa Jerusalén, xkita che ri Jesús: ¿Jas che ri atijoxelabꞌ man kakinimaj taj ri naqꞌatajibꞌal ri kibꞌanom kan ri e qamam ojer? ¿Jas che man kakichꞌaj taj ri kiqꞌabꞌ are kewaꞌik? Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Jas che man kinimaj ta ix ri utaqanik ri Dios rumal unimaxik ri inaqꞌatajibꞌal? Ri Dios xubꞌij: Nim chaꞌwila ri atat rachiꞌl ri anan, xuqujeꞌ ri karetzelaj uwach ri utat rachiꞌl ri unan, taqal che kakamisaxik. Ri Dios xuqujeꞌ xubꞌij: xapachin ri man nim ta keril ri utat unan yaꞌtal che kakamisaxik. Ri ix kꞌut kibꞌij chi jun alkꞌwaꞌlaxel utz we kubꞌij che ri utat xuqujeꞌ ri unan: Man kinkwin taj kintobꞌan ukꞌ alaq, rumal cher xintzuj uyaꞌik che ri Dios ronojel ri nujastaq rachiꞌl ri nurajil. We jeriꞌ kubꞌan ri alkꞌwaꞌlaxel, man tajin ta kunimaj riꞌ ri utat. Ri ix man tajin ta kichꞌobꞌ ri utaqanik ri Dios, rumal are tajin kinimaj ri inaqꞌatajibꞌal. Kawach taq winaq, kꞌo rumal xutzijoj loq iwij ri Isaías are xubꞌij: We winaq ri keꞌl pa we tinimit riꞌ, kakibꞌij chi kinkinimaj, qas tzij kꞌut kinbꞌij xa ta ne junmul kakichomaj wij. Maj kutayij kiniqꞌijilaꞌj, rumal cher ri ikꞌutuꞌn xaq ke achyabꞌ. Ri Jesús xuꞌsikꞌij ri winaq xubꞌij chike: Qas chita na, xuqujeꞌ utz chibꞌana che uchꞌobꞌik ri kinbꞌij chiꞌwe: Man are ta ri rikil ri kitijo kabꞌanow chꞌuluj chiꞌwe cho ri Dios, xane are kabꞌanow chꞌuluj chiꞌwe ri tzukun taq chꞌoꞌj rukꞌ taq tzij, xuqujeꞌ ri itzel taq tzij ri kibꞌij. Ri tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús, xkibꞌij che: Man utz taj xkita le fariseos ri xbꞌij la. Ri Jesús xubꞌij: Ronojel qꞌayes ri man are ta ri nuTat tikowinaq kabꞌoq na bꞌik ri kꞌa te riꞌ kakꞌyaq na bꞌik. Chiꞌya chilaꞌ rumal cher jer e kꞌo ri moy ri kakikꞌam kibꞌe nikꞌaj moyabꞌ chik, we jun moy kukꞌam ubꞌe jun moy chik, kikobꞌchal riꞌ ketzaq bꞌik pa jun jul. Ri Pedro xuta che ri Jesús: Bꞌij la chaqe jas ubꞌanik ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj ri xtzijoj la are xbꞌij la ri jastaq ri kubꞌan chꞌuluj chaqe cho ri Dios. Ri Jesús xubꞌij che: ¿Man kichꞌobꞌ ta xuqujeꞌ ix? Ronojel ri kaqatijo xuqujeꞌ ri kaqaqumuj keꞌ chiqapam, kꞌa te riꞌ keꞌqachuluj kanoq. Are kꞌu ri kape pa qanimaꞌ kel loq pa qachiꞌ are riꞌ kuchꞌulujij ri winaq. Pa ri animaꞌaj kape wi ri itzel taq chomanik, ri kamisanik, ri tzukun kakabꞌ ixoqibꞌ, xuqujeꞌ kakabꞌ achyabꞌ, ri mak kukꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ mak kukꞌ taq achyabꞌ, bꞌanoj taq tzij chikij nikꞌaj winaq chik, ri elaqꞌ, ri itzel taq noꞌjibꞌal chikiwach ri winaq. Man are ta kabꞌanow chꞌuluj che jun winaq we man kuchꞌaj uqꞌabꞌ, are kabꞌanow chꞌuluj che ri winaq ri itzel taq jastaq. Are xel bꞌik ri Jesús chilaꞌ, xeꞌ pa ri tinimit Tiro xuqujeꞌ Sidón. Kꞌo jun ixoq chilaꞌ kachiꞌl ri kabꞌix kananeos chike kumal ri winaq aꞌj Israel, xuraq uchiꞌ xqebꞌ rukꞌ ri Jesús, xubꞌij che: Ajawxel, lal riꞌ ri Ralkꞌwaꞌl ri David, toqꞌobꞌisaj la nuwach, chintoꞌ la. Kꞌo jun itzel uxlabꞌal che ri wal ali, sibꞌalaj kubꞌan kꞌax che. Ri Jesús xa ta ne jun tzij xubꞌij che. Ri e tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús xkibꞌij che: Bꞌij la che le ixoq chi man kujutereneꞌj taj xuqujeꞌ chuxlanoq. Ri Jesús xubꞌij: Ri Dios xinutaq loq xaq xwi chikitoꞌik ri winaq ri aꞌj Israel, rumal jer e kꞌo chij ri e sachinaq kanoq. Ri ixoq xqet rukꞌ ri Jesús, xukiꞌ choch, xubꞌij che: Ajawxel, chintoꞌ la. Ri Jesús xubꞌij che: Man utz taj kaqaya ri kiwa ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ chike ri tzꞌiꞌ. Ri ixoq xubꞌij che: Qas tzij wi, Ajawxel. Pune jeriꞌ, ri tzꞌiꞌ kakitij ri uxeꞌr taq kiwa ri e kajaw ri katzaq chuxeꞌ ri mexa. Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Ixoq, at qas kuꞌl wi akꞌuꞌx chirij ri Dios. Kabꞌantaj na awukꞌ ri xata chwe. Qas che ri qꞌotaj riꞌ xutzir ri ral ri ixoq. Ri Jesús xel bꞌik chilaꞌ, xeꞌ chuchiꞌ ri cho Galilea. Xpaqiꞌ puꞌwiꞌ jun juyubꞌ, kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌk. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xeꞌkikꞌam bꞌik e yawabꞌibꞌ rukꞌ ri Jesús. Chikixoꞌl ri yawabꞌibꞌ e kꞌo chꞌokeꞌr, moyabꞌ, maj kiqꞌabꞌ, e memabꞌ. Ri Jesús xuꞌkunaj konojel. Ri winaq sibꞌalaj xemayijanik are xeꞌkil ri yawabꞌibꞌ ri xuꞌtzirik, ri memabꞌ xkichapleꞌj chꞌawem, ri e chꞌokeꞌr xkichapleꞌj bꞌinem, xuqujeꞌ ri e moyabꞌ xkichapleꞌj kaꞌyem. Ri winaq xkichapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri kiDios ri aꞌj Israel. Ri Jesús xuꞌsikꞌij ri utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Kintoqꞌobꞌisaj kiwach konojel we winaq riꞌ. Xeꞌ oxibꞌ qꞌij e kꞌo wukꞌ, man kꞌo ta kiwa kitijom. Man kawaj ta kꞌut ketzalij cho kachoch we man kewaꞌ bꞌik, rukꞌ jubꞌiqꞌ kekam che numik pa ri bꞌe. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Naj uj kꞌo wi che ri tinimit, ¿jawjeꞌ keꞌ qa man wi loq kiwa konojel we winaq riꞌ? Ri Jesús xuta chike: ¿Janipa kaxlan wa kꞌo iwukꞌ? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Wuqubꞌ kaxlan wa, rachiꞌl kebꞌ oxibꞌ alaj taq kar. Ri Jesús xuꞌtaq ri winaq che tꞌuyulem pa ri ulew. Kꞌa te riꞌ xukꞌam ri wuqubꞌ kaxlan wa xuqujeꞌ ri kar, xutyoxij che ri Dios. Kꞌa te riꞌ xupirij ri kaxlan wa xuqujeꞌ ri kar, xuya chike ri utijoxelabꞌ, rech kakijach chike ri winaq. Konojel ri winaq xewaꞌik, xuqujeꞌ xenojik. Are xkimol ri chꞌaqaꞌp ri xkanajik, xkiriq na, wuqubꞌ chakach. E kajibꞌ mil achyabꞌ ri xewaꞌik, man xaꞌjilax ta ri ixoqibꞌ xuqujeꞌ ri akꞌalabꞌ. Kꞌa te riꞌ ri Jesús xuꞌchꞌabꞌej kan ri winaq, xpaqiꞌ pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xeꞌ pa ri tinimit Magadán. Ri fariseos xuqujeꞌ ri saduceos xeqet rukꞌ ri Jesús, are xkaj xubꞌij jun jastaq ri man je ta ubꞌanik, xkita che chi kubꞌan jun kꞌutbꞌal rech chikaj. Ri Jesús xubꞌij chike: Are kok aqꞌabꞌ ri ix kibꞌij chi jeꞌl ri qꞌotaj ri kape na, rumal cher kyaqarinaq le kaj. Xuqujeꞌ aqꞌabꞌil are kiwilo chi kyaq xuqujeꞌ qꞌeqmuj le uwach le kaj kibꞌij chi kubꞌan na jabꞌ, rumal cher kaxibꞌin le ubꞌanik le uwo kaj. Ix iwetaꞌm kichꞌobꞌ rij ri kukꞌut ri kaj, man iwetaꞌm ta kꞌut ri kakꞌulmataj pa taq ri qꞌotaj ri kape na. Ri itzel xuqujeꞌ kawach taq winaq are kakaj jun mayijabꞌal kꞌutbꞌal, man kayaꞌtaj ta chi kꞌu jun kꞌutbꞌal chike, xaq xwi jun jacha ri rech ri Jonás. Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Jesús, xel bꞌik chilaꞌ. Are xebꞌe puꞌwiꞌ ri plo rech keqꞌax chꞌaqaꞌp, man xnaꞌtaj ta bꞌik ukꞌamik ri kaxlan wa chike ri tijoxelabꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Chichajij iwibꞌ che ri levadura ke ri fariseos xuqujeꞌ ke ri Saduceos. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: Jeriꞌ laꞌ kubꞌij le Jesús rumal man xnaꞌtaj ta loq ukꞌamik ri kaxlan wa chaqe. Are xretaꞌmaj ri Jesús ri kakibꞌij, xubꞌij chike: ¿Jas che kibꞌij chi maj kaxlan wa iwukꞌ? ¿Man kichꞌobꞌ ta kꞌut? ¿Man kanaꞌtaj ta kꞌu chiꞌwe ri jobꞌ kaxlan wa ri xqaya chike ri jobꞌ mil winaq, janipa chakach chꞌaqaꞌp ximulij? Xuqujeꞌ ¿la man kanaꞌtaj ri wuqubꞌ kaxlan wa ri xuꞌtzuq kajibꞌ mil winaq, janipa chakach chꞌaqaꞌp ximulij? ¿Jas che man kichꞌobꞌ taj chi man are ta tajin kintzijoj rij ri kaxlan wa, xane are tajin kintzijoj rij ri kilevadura ri fariseos xuqujeꞌ ri saduceos? Kꞌa te riꞌ xkichꞌobꞌo chi man are ta tajin kubꞌij chike chi rajawaxik kakichajij kibꞌ che ri levadura ri kꞌo pa ri kaxlan wa, xane are ri kikꞌutuꞌn ri fariseos xuqujeꞌ ri saduceos. Are xopan ri Jesús pa ri tinimit Cesarea rech Filipo, xuta chike ri utijoxelabꞌ: ¿Jachin ri in kakibꞌij ri winaq? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che: E jujun kakibꞌij chi lal lal Juan ri bꞌanal qasanaꞌ, e jujun chik kakibꞌij lal lal Elías, e nikꞌaj chik kakibꞌij chi lal lal Jeremías o wine jun chike ri qꞌalajisal taq tzij. Ri Jesús xubꞌij: E kꞌu ri ix, ¿in jachin ri in kibꞌij ix? Ri Simón xubꞌij: Lal lal Cristo, Ralkꞌwaꞌl ri kꞌaslik Dios. Ri Jesús xubꞌij: Utz awe, Simón, ralkꞌwaꞌl ri Jonás, rumal man jun winaq taj xkꞌutuw chawach, xane are ri nuTat ri kꞌo pa ri kaj. Ri in kinbꞌij chawe chi ri at, at Pedro. Puꞌwiꞌ kꞌu we nimalaj abꞌaj riꞌ kinyak wi na ri nukomontyox, ri uchiꞌ ja rech ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ man kachꞌeken ta che. Kinya na chawe ri lawe rech ri ajawarem rech ri kaj. Ronojel ri kajatꞌij choch ri uwachulew, kajatꞌix na pa ri kaj, ronojel ri kakir choch ri uwachulew, kakiritaj na pa ri kaj. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ chi man kakibꞌij ta chi che jun winaq chik chi ri Jesús areꞌ Cristo. Che ri qꞌij riꞌ, ri Jesús xuchapleꞌj utzijoxik chike ri utijoxelabꞌ chi keꞌ na pa ri tinimit Jerusalén, xuqujeꞌ kabꞌan na kꞌax che kumal ri kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel, ri kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xuqujeꞌ choqꞌaqꞌ kakamisax na, churox qꞌij kꞌut kakꞌastaj na uwach. Ri Pedro xukꞌam bꞌik ri Jesús utukel, xuchapleꞌj uyajik xubꞌij che: ¡Ajawxel, man kuya taj jewaꞌ kakꞌulmatajik! ¡Waꞌ we riꞌ man kakꞌulmataj ta wi! Ri Jesús xtzolqꞌomijik, xubꞌij che ri Pedro: ¡Chatel bꞌik wukꞌ Itzel! Xaq at qꞌatel we, man are ta achomanik at ri jastaq rech ri Dios, xane kichomanik achyabꞌ kꞌo awukꞌ. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús chike ri utijoxelabꞌ we kꞌo jun karaj kuxik nutijoxel, choqꞌaqꞌ, kukꞌekꞌej ribꞌ chibꞌil ribꞌ, karukꞌaꞌj ri cheꞌ rech ripbꞌal, xuqujeꞌ kateriꞌ chwij. Jeriꞌ, rumal ri winaq ri karaj kukol ri ukꞌaslemal, kutzaq na riꞌ, are kꞌu ri kutzaq ri ukꞌaslemal xa rumal we, kuriq na riꞌ. ¿Jas kutayij che jun winaq kuchꞌek ronojel ri uwachulew, we kutzaq ri ukꞌaslemal? O ¿jas kakwin jun winaq kuya che ukꞌaxel ri ukꞌaslemal? In ri uKꞌojol ri Achi, kinpe na rukꞌ ri nujuluwem xuqujeꞌ ri e wangelibꞌ, kuluya na tojbꞌal ke pa kijujunal, jas na kꞌu ri kataqiꞌ chike. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, e kꞌo jujun chike ri e kꞌo waral, man kekam ta na, kakil na kopan ri uKꞌojol ri Achi pa ri rajawarem. Are ikꞌowinaq chi waqibꞌ qꞌij, ri Jesús xusikꞌij bꞌik ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan, ri rachalal ri Jacobo, xepaqiꞌ bꞌik puꞌwiꞌ ri jun nimalaj juyubꞌ. Chilaꞌ xkꞌexkꞌobꞌ wi ri ukaꞌyebꞌal chikiwach ri utijoxelabꞌ, ri upalaj xrepqꞌunik jacha ri qꞌij, ri ratzꞌyaq xrepqꞌunik jacha ri tunal. Kꞌa te riꞌ xkikꞌut kibꞌ ri Moisés rachiꞌl ri Elías, tajin ketzijon rukꞌ ri Jesús. Ri Pedro xubꞌij che ri Jesús: Ajawxel, utz we kujkanaj kanoq waral. We kaj la kinbꞌan oxibꞌ alaj taq ja, jun e la, jun rech le Moisés xuqujeꞌ jun rech le Elías. Tajin katzijon na ri Pedro, are xaq kꞌa teꞌ xpe jun nimalaj sutzꞌ xuꞌchꞌuq konojel, kꞌa te riꞌ xpe jun chꞌabꞌal pa ri sutzꞌ kubꞌij: Are waꞌ ri loqꞌalaj nukꞌojol, sibꞌalaj kakiꞌkot wanimaꞌ rumal rech. Chinimaj ri kubꞌij areꞌ. Are xkita ri tijoxelabꞌ ri xbꞌixik, sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ, xexukiꞌk xkiya ri kipalaj pa ri ulew. Ri Jesús xqebꞌ kukꞌ, xuꞌchapo, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Man kixiꞌj ta iwibꞌ, chixwaꞌjiloq. Are xekaꞌyilobꞌik, maj chi jun xkil uwach, xwi ri Jesús. Tajin keqaj loq puꞌwiꞌ ri juyubꞌ are xubꞌij ri Jesús chike: Man kitzijoj ta chi che jun winaq ri xiwilo, kꞌa chinkꞌastaj na, in ri uKꞌojol ri Achi, kꞌa te riꞌ utz kitzijoj. Ri tijoxelabꞌ xkita che ri Jesús: ¿Jas che kakibꞌij ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik chi nabꞌe na kape na ri Elías? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij, ri Elías kape chusukꞌumaxik ronojel ri jastaq. Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe chi ri Elías xpe kanoq, man xkichꞌobꞌ ta uwach, xane xkibꞌan che ri xraj kikꞌuꞌx. Je xuqujeꞌ kakibꞌan na chwe in ri in uKꞌojol ri Achi. Kakibꞌan na kꞌax chwe. Kꞌa te riꞌ xkichꞌobꞌ ri tijoxelabꞌ chi are tajin kutzijoj rij ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. Are xoꞌpan kukꞌ ri winaq, xqebꞌ jun achi rukꞌ ri Jesús, xukiꞌk choch xubꞌij che: Ajawxel, toqꞌobꞌisaj la uwach le nukꞌojol. Kabꞌan kꞌax che, kꞌi mul katzaq pa qꞌaqꞌ xuqujeꞌ pa jaꞌ. Xinkꞌam loq chikiwach le tijoxelabꞌ la, man xekwin taj xkikunaj. Ri Jesús xubꞌij: ¡Ri ix, ix itzel taq winaq, maj ikojobꞌal! ¿La ronojel mul in kꞌo iwukꞌ qaj iwukꞌ? ¿La ronojel mul kinkochꞌ ri kibꞌano? Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Chikꞌama loq ri ala. Ri Jesús xresaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal ri kꞌo che ri ala, qas che ri qꞌotaj riꞌ ri ala xkunatajik. Kꞌa te riꞌ ri tijoxelabꞌ xaq kitukel xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita che: ¿Jas che man xujkwin ta uj xqesaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal? Ri Jesús xubꞌij chike: Rumal cher xa nitzꞌ ri ikojobꞌal. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we ta kꞌo ikojobꞌal jetaq ri ijaꞌ rech ri moxtansia, kixkwin riꞌ kibꞌij che we juyubꞌ riꞌ: “¡Chatel bꞌik waral, jat je laꞌ!” Keꞌ riꞌ jawjeꞌ ri kitaq wi bꞌik. Maj jun jastaq riꞌ ri mat kixkwin chubꞌanik. /We itzel uxlabꞌal riꞌ man kel ta bꞌik we man kibꞌan chꞌawem xuqujeꞌ we man kibꞌan qꞌipoj waꞌim./ Are kimulim kibꞌ pa Galilea, ri Jesús xubꞌij chike: In ri uKꞌojol ri Achi, kinjach na pa kiqꞌabꞌ ri achyabꞌ. Kinkamisax na, churox qꞌij kꞌut kinkꞌastajik. Are xkita ri tijoxelabꞌ ri xbꞌix chike, sibꞌalaj xebꞌisonik. Are xopan ri Jesús pa ri tinimit Capernaúm, ri e toqꞌil taq alkabal rech ri Templo xeqet rukꞌ ri Pedro, xkita che: ¿La kutoj kꞌu le iwajtij alkabal rech le Templo? Jeꞌ, kutojo, xubꞌij ri Pedro. Are xok bꞌik ri Pedro pa ri ja, ri Jesús xnabꞌej chutayik che: Simón, ¿jas kabꞌij at? Ri e nimaꞌq taq taqanelabꞌ ¿jachin chike kakitoqꞌij wi ri alkabal, chike ri e kalkꞌwaꞌl o chike konojel ri winaq? Chike konojel ri winaq, xcha ri Pedro. Ri Jesús xubꞌij che: Kawilo ri e kalkꞌwaꞌl man kakitoj taj. Man kawaj ta kꞌut kinkoj chꞌoꞌj chikixoꞌl we winaq riꞌ. Jat pa le plo, chakꞌyaqa ri chapbꞌal kar. Ri nabꞌe kar ri kachapo, kꞌo jun pwaq pa uchiꞌ. Chawesaj ri pwaq, rukꞌ riꞌ chatojo ri alkabal we in xuqujeꞌ awe at. Qas pa ri qꞌotaj riꞌ, ri tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita che: ¿Jachin ri qas sibꞌalaj nim uqꞌij pa ri ajawarem rech ri kaj? Ri Jesús xusikꞌij jun akꞌal, xuya chikixoꞌl. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we man kikꞌex iwibꞌ, rech je kixux akꞌalabꞌ, man kixkwin taj kixok pa ri ajawarem rech ri kaj. Jeriꞌ, ri kumochꞌ ribꞌ jacha we kubꞌan we akꞌal riꞌ, sibꞌalaj nim na uqꞌij pa ri ajawarem rech ri kaj. Xuqujeꞌ ri kukꞌamawaꞌj jun akꞌal pa ri nubꞌiꞌ, in riꞌ kinukꞌamawaꞌj. We kꞌo jun kuꞌtaqchiꞌj pa mak we alaj taq nitzꞌ ri e kojoninaq chwe. Are katan riꞌ we kaxekebꞌax bꞌik jun abꞌaj rech keꞌbꞌal chuqul, kꞌa te riꞌ kakꞌyaq bꞌik kꞌa pa ri ukꞌuꞌx ri cho. ¡Kꞌax ke ri winaq ri keꞌkitaqchiꞌj nikꞌaj winaq chik pa mak! Rajawaxik kꞌu wi chi kakꞌulmataj na we riꞌ, xa kꞌu kꞌax rech ri winaq ri kuꞌtaqchiꞌj chi nikꞌaj pa mak. We are ri aqꞌabꞌ o ri awaqan kabꞌanow chawe katmakunik, chakutij, kꞌa te riꞌ chakꞌyaqa bꞌik. Are katanik katok pa ri jun alik kꞌaslemal, maj jun aqꞌabꞌ o maj jun awaqan cho ri rukꞌ ukobꞌchal aqꞌabꞌ xuqujeꞌ rukꞌ ukobꞌchal ri awaqan katkꞌyaq bꞌik pa ri qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik. We are ri abꞌoqꞌoch kabꞌanow chawe katmakunik, chawesaj, chakꞌyaqa bꞌik. Are katanik xa rukꞌ jun abꞌoqꞌoch katok pa ri jun alik kꞌaslemal cho ri rukꞌ ukobꞌchal ri abꞌoqꞌoch katkꞌyaq bꞌik pa ri qꞌaqꞌ. Qas chiwila na, miwetzelaj jun chike we alaj taq e nitzꞌ riꞌ. Rumal qas kinbꞌij chiꞌwe chi ri ki ángel, amaqꞌel ketzijon rukꞌ ri nuTat ri kꞌo chilaꞌ chikaj. /Ri uKꞌojol ri Achi xpetik che kikolik ri e sachinaq kanoq./ ¿Jas kichomaj ix chrij ri achi, ri kasach kan jun chike ri jun ciento uchij? ¿La man kꞌu kuꞌya kan ri junmuchꞌ bꞌelej lajuj pa ri juyubꞌ rech keꞌ chutzukuxik ri uchij ri xsach kanoq? Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, sibꞌalaj kꞌo na ri ukiꞌkotemal ri ajyuqꞌ are kuriq ri jun uchij, cho ri e junmuchꞌ bꞌelej lajuj chij ri man xesach taj. Je xuqujeꞌ ri iTat ri kꞌo pa ri kaj, man karaj taj katzaq jun chike we alaj taq nitzꞌ riꞌ. We kꞌo jun awachalal pa Cristo, kubꞌan jun kꞌax chawe, jat rukꞌ atukel, chabꞌij che ri xubꞌan chawe. We kutatabꞌej ri kabꞌij che xatchꞌeken riꞌ che. We man kutatabꞌej ri awachalal ri kabꞌij che, jat chi junmul rukꞌ, chaꞌkꞌama bꞌik kebꞌ o oxibꞌ winaq awukꞌ, rech kakilo jas kibꞌan chusukꞌumaxik ri xkꞌulmatajik. We man kuta wi ri kabꞌix che, chabꞌij chike ri komontyox, we man kuta wi tzij, chabꞌana che chi jer kꞌo jun winaq ri man kojonel taj o jun itzel winaq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe ronojel ri man kaya ta bꞌe che cho ri uwachulew, man kaya ta bꞌe che chilaꞌ chikaj, xuqujeꞌ ronojel ri kaya bꞌe che cho ri uwachulew, kaya na bꞌe che pa ri kaj. Xuqujeꞌ kinbꞌij chiꞌwe we e kꞌo kebꞌ chiꞌwe kakijunamaj kikꞌuꞌx chutayik jun jastaq, kayaꞌtaj na chike rumal ri nuTat ri kꞌo pa ri kaj. Jeriꞌ rumal cher jawjeꞌ ri kakimulij wi kibꞌ kebꞌ oꞌxibꞌ winaq pa ri nubꞌiꞌ, kinkꞌojiꞌ riꞌ chikixoꞌl. Ri Pedro xqebꞌ chuxukut ri Jesús xubꞌij che: ¿Awaj janipa mul rajawaxik kikuy umak ri wachalal ri kubꞌan kꞌax chwe? ¿La xaqareꞌ wuqubꞌ mul? Ri Jesús xubꞌij: Man tajin ta kinbꞌij chawe chi xa wuqubꞌ mul xane wuqubꞌ mul oxkꞌal lajuj. Rumal riꞌ, ri ajawarem rech ri kaj kajunumataj rukꞌ ri jun taqanel ri xuta chike ri rajchakibꞌ chi kakijach ri kwenta rech ri pwaq ri kikꞌas rukꞌ. Are xuchapleꞌj kitoqꞌixik, xopan ri jun rajchak ri ukꞌas lajuj mil qꞌana pwaq rukꞌ. Maj urajil chutojik ri ukꞌas, rumal riꞌ ri patrón xtaqan chukꞌayixik ri achi, ri rixoqil, xuqujeꞌ ri ralkꞌwaꞌl, xuqujeꞌ ronojel ri ujastaq ri kꞌolik rech katojtaj ri kꞌasaj. Ri ajchak xukiꞌk choch ri upatrón xuta toqꞌobꞌ che xubꞌij: Toqꞌobꞌisaj la nuwach, kintoj na che la ronojel ri nukꞌas. Ri patrón xutoqꞌobꞌisaj uwach ri rajchak, xubꞌij che chi maj chi ukꞌas, kꞌa te riꞌ xutzoqopij bꞌik. Are xel bꞌik ri ajchak rukꞌ ri patrón, xuriq jun chike ri rachiꞌl ri ukꞌas jun ciento saq pwaq rukꞌ, xuchap che ri uqul are xraj xujitzꞌaj, kꞌa te riꞌ xubꞌij che: Chatojo ri akꞌas wukꞌ. Ri rech ajchak xukiꞌk choch, xuta toqꞌobꞌ che xubꞌij: Chatoqꞌobꞌisaj nuwach, kintoj na chawe ronojel ri nukꞌas. Ri achi man xutoqꞌobꞌisaj ta uwach ri rech ajchak, xyojtajik kꞌa te riꞌ xuꞌkojo kan pa cheꞌ, kꞌa chutojo na ri ukꞌas. Are xkil konojel ri ajchakibꞌ ri xkꞌulmatajik, sibꞌalaj xebꞌisonik, kꞌa te riꞌ xeꞌkitzijoj che ri kipatrón ri xkꞌulmatajik. Ri patrón xusikꞌij ri ajchak ri je xubꞌan we riꞌ, xubꞌij che: “¡At Itzel laj ajchak! Xinkuy ri akꞌas, rumal xata toqꞌobꞌ chwe. ¿La man kꞌu xatoqꞌobꞌisaj uwach ri awachiꞌl jacha ri xinbꞌan in chawe?” Ri patrón xyojtajik, kꞌa te riꞌ xujach bꞌik ri achi chike ri ajchakibꞌ pa ri cheꞌ, rech kabꞌan kꞌax che kꞌa chutojo na ronojel ri ukꞌas. Ri Jesús xubꞌij: Jeriꞌ kubꞌan na ri nuTat ri kꞌo chilaꞌ chikaj chiꞌwe, we man kiꞌkuy ri iwachalal rukꞌ ronojel ikꞌuꞌx. Are xtoꞌtaj ri Jesús chubꞌixik ronojel we jastaq riꞌ, xel bꞌik pa ri Galilea, xeꞌ pa jun tinimit rech Judea, chꞌaqaꞌp che ri Jordán. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xeteriꞌ chirij, xuꞌkunaj konojel ri e yawabꞌibꞌ ri e kꞌo chilaꞌ. E jujun fariseos xeqet rukꞌ ri Jesús are kakaj kakikoj jun kꞌaꞌmabꞌal che, xkita che: ¿La yaꞌtal che jun achi kujach ri rixoqil rumal xapakux jastaq ri xkꞌulmatajik? Ri Jesús xubꞌij: ¿La man isikꞌim ri tzꞌibꞌatalik, pa ri majibꞌal re ronojel, ri Tikol kaj xuqujeꞌ ulew, xutik ri achi xuqujeꞌ ri ixoq? Xuqujeꞌ xubꞌij: Rumal waꞌ ri achi kuꞌtzaq kan ri utat unan, keꞌ rukꞌ ri rixoqil rech kuꞌx xa jun winaq. Xaq jeriꞌ man e kebꞌ ta chik, xane xa e jun chik. Rumal cher ri xunukꞌ ri Dios, man kakwin ta ri achi kuꞌjacho. Ri fariseos xkibꞌij che: ¿Jas kꞌu che ri Moisés pa ri taqanik ri xuya kanoq kubꞌij chi ri achi kakwinik kujach ribꞌ che ri rixoqil we kuya ri wuj che jawjeꞌ kubꞌij wi chi kakijach kibꞌ? Ri Jesús xubꞌij: Ri Moisés xuya bꞌe chiꞌwe kiꞌjach ri iwixoqilal rumal cher sibꞌalaj abꞌaj ri iwanimaꞌ, man je ta kꞌu riꞌ ubꞌanik pa ri majibꞌal loq rech ronojel. Kinbꞌij chiꞌwe, we kꞌo jun kujach ri rixoqil, man xa ta rumal xmakun chik rukꞌ jun achi, kꞌa te riꞌ kakꞌuliꞌ rukꞌ jun ixoq chik, kamakunik, rumal e kebꞌ chi riꞌ ri rixoqil. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: We jeriꞌ kakꞌulmataj chikixoꞌl ri achi rachiꞌl ri rixoqil, are katan riꞌ man kakꞌuliꞌ ta jun. Ri Jesús xubꞌij: Man konojel taj kakikꞌamawaꞌj we jastaq riꞌ xane xwi ri winaq ri yaꞌtal chike kakikꞌamawaꞌj. Jeriꞌ rumal cher e kꞌo winaq eunuco, kech wi pa ri kikꞌojiꞌkal, e kꞌo chi nikꞌaj xa xbꞌan eunuco chike kumal ri achyabꞌ, e kꞌo chi nikꞌaj eunuco rumal cher aꞌreꞌ xkichaꞌ ri ajawarem rech chilaꞌ chikaj. Ri karaj kukꞌamawaꞌj we riꞌ chukꞌamawaꞌj. Ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik akꞌalabꞌ rukꞌ ri Jesús rech kuya ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ kubꞌan chꞌawem pa kiwiꞌ. Ri tijoxelabꞌ kꞌut xkichapleꞌj kiyajik ri e kꞌamowinaq bꞌik ri akꞌalabꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Chiya bꞌe chike ri akꞌalabꞌ kepe wukꞌ, man kiꞌqꞌatej taj, rumal cher ri winaq ri je kenoꞌjin akꞌalabꞌ are ri ajawarem rech ri kaj. Are xtoꞌtaj chuyaꞌik ri uqꞌabꞌ pa kiwiꞌ ri akꞌalabꞌ xel bꞌik chilaꞌ. Kꞌa te riꞌ jun achi xqebꞌ rukꞌ ri Jesús xubꞌij che: Ajtij, ¿jas ri utzilal ri rajawaxik kinbꞌano rech kinok pa ri jun alik kꞌaslemal? Ri Jesús xubꞌij che: ¿Jas che kata chwe jas riꞌ ri utzilal? Xa jun riꞌ ri utz. Chanimaj ri taqanik, we kawaj katok pa ri jun alik kꞌaslemal. Ri achi xuta che ri Jesús: ¿Jachin chike taq riꞌ ri taqanik ri kabꞌij la? Ri Jesús xubꞌij che: Man katkamisan taj, man kekꞌojiꞌ ta kebꞌ awixoqil, man katelaqꞌ taj, man kabꞌan ta bꞌanoj tzij chirij jun winaq chik. Nim chaꞌwila ri atat anan, xuqujeꞌ chaloqꞌaj ri ajil tzꞌaqat jacha ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at. Ri ala xubꞌij: Ronojel waꞌ we riꞌ nubꞌanom. ¿Jas chi jun kajawataj na? Ri Jesús xubꞌij che: We kawaj qas at tzꞌaqat, jat jaꞌkꞌayij kanoq ronojel ri kꞌo awukꞌ, kꞌa te riꞌ chaya ri pwaq chike ri e mebꞌaibꞌ, kayaꞌtaj kꞌu na aqꞌinomal pa ri kaj. Kꞌa te riꞌ chatan loq, chinatereneꞌj. Are xuta ri ala ri xbꞌix che, kabꞌisonik xeꞌek, rumal sibꞌalaj nim uqꞌinomal ri kꞌolik. Ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ, qas tzij kinbꞌij chiꞌwe sibꞌalaj kꞌax rokem jun qꞌinom pa ri ajawarem rech ri kaj. Are man kꞌax taj rokem jun kamey pa ri ujolom ri bꞌaq cho ri rokik ri qꞌinom pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri tijoxelabꞌ xemayijanik are xkita ri xbꞌix chike, xkibꞌij: We jeriꞌ ¿jachin kꞌu riꞌ ri kakwinik kukol ribꞌ? Ri Jesús ko xuꞌkaꞌyej kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Ri Dios kakwinik kubꞌano ri man kakwin ta ri achi chubꞌanik. Ri Pedro xubꞌij che ri Jesús: Chilampe la, uj qatzaqom kanoq ronojel rumal tereneꞌxik la. ¿Jas kꞌu kaqachꞌek uj rukꞌ we riꞌ? Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwech are kabꞌan kꞌakꞌ che ri jastaq, are kintꞌuyiꞌ na In ri in uKꞌojol ri Achi pa ri tꞌuyulibꞌal ri kajuluwik, kixtꞌuyiꞌ xuqujeꞌ na ix pa ri kabꞌlajuj tꞌuyulibꞌal, rech kiqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri e kabꞌlajuj wok winaq aꞌj Israel. Ri winaq ri xa rumal we, xutzaq kan rachoch, e rachalal, e ranabꞌ, utat unan, e ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ rulew, kukꞌamawaꞌj na ciento mul ukꞌaxelal xuqujeꞌ ri jun alik kꞌaslemal. E kꞌi chike ri e nabꞌe, kuꞌx na e kꞌisbꞌal, xuqujeꞌ e kꞌi chike ri e kꞌisbꞌal kuꞌx na e nabꞌe. Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj xuqujeꞌ rukꞌ ri jun patrón ri sibꞌalaj aqꞌabꞌ xwaꞌjil bꞌik, xeꞌ chikitzukuxik rajchakibꞌ rech keꞌchakun rukꞌ. Are xuꞌriq jujun ajchakibꞌ, xuꞌtaq bꞌik pa ri uchak, xubꞌij chike chikutoj jun denario ri kiqꞌij. Pa ri bꞌelejebꞌ qꞌotaj rech ri qꞌij ri patrón xeꞌ chi junmul chikitzukuxik ri ajchakibꞌ, are xeꞌril chi nikꞌaj winaq ri maj kakichakuj. Xubꞌij chike: “Jix xuqujeꞌ ix, jix e chakun pa ri wulew. Kintoj na ri qas xaqareꞌ chiꞌwe.” Jaꞌe, xechaꞌ. Xebꞌe pa ri chak. Ri patrón xel bꞌik pa ri nikꞌaj qꞌij, xuqujeꞌ pa ri nikꞌaj bꞌenaq qꞌij, xubꞌutzukuj chi na nikꞌaj ajchakibꞌ, je xubꞌij chike jetaq ri xubꞌij chike ri nikꞌaj winaq, aqꞌabꞌil. Pa ri uroꞌ qꞌotaj rech ri bꞌenaq qꞌij xel chi na bꞌik ri patrón, xuꞌriq chi na nikꞌaj winaq ri maj kichak, xuta chike: “¿Jas che xaq ix kꞌo waral maj kichakuj?” Ri winaq xkibꞌij che: “Maj jachin tzujuwinaq qachak.” Ri patrón xubꞌij chike: “Jix xuqujeꞌ ix, jix e chakun pa ri wulew.” Are xqaj ri qꞌij, ri ajchoqꞌe ri ulew xubꞌij che ri yakol urajil: “Chaꞌsikꞌij ri ajchakibꞌ, chatojo bꞌik ri kiqꞌij, are nabꞌe kaꞌtoj ri kꞌisbꞌal xuꞌlik, kꞌa te riꞌ kaꞌtoj ri nabꞌe xuꞌlik.” Xoꞌpan ri ajchakibꞌ ri xeꞌmok pa ri uroꞌ rech ri bꞌenaq qꞌij, xya bꞌik ri kirajil rech ri jun qꞌij kichak. Are xoꞌpan ri winaq ri xemok nabꞌe pa ri chak, pa kikꞌuꞌx chi nim kirajil kaya chikiwach ri nikꞌaj chik. Xaq kꞌu junam ri xya chike, xa rech jun qꞌij chak. Are xkꞌamtaj ri tojbꞌal ke xkichapleꞌj utzijoxik rij ri Patrón. Xkibꞌij: “We ajchakibꞌ ri xetoj la nabꞌe, xa jun hora xechakunik, junam xbꞌan la chikitojik qukꞌ, uj naj xujchakunik xqakochꞌ ri chak xuqujeꞌ ri qꞌij.” Ri patrón xubꞌij che jun chike ri ajchakibꞌ: “Ala maj kꞌaxal tajin kinbꞌan chawe ¿Man xakꞌam ta kꞌut uqꞌabꞌ ri tojbꞌal awe xintzuju are xatinmoko? Jat, chakꞌama bꞌik ri tojbꞌal awe, kawaj kintoj chi na ri kꞌisbꞌal ajchak, jetaq ri xinbꞌan che atojik at. ¿Man kꞌu yaꞌtal chwe kinbꞌan rukꞌ ri nurajil jacha ri kawaj in? ¿O xa kꞌax chawe chi sibꞌalaj in utz winaq?” Jeriꞌ, ri e nabꞌe kuꞌx na kꞌisbꞌal, xuqujeꞌ ri e kꞌisbꞌal kuꞌx na e nabꞌe. Are xpaqiꞌ ri Jesús pa Jerusalén, xuꞌkaꞌm bꞌik ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Chanim kujeꞌ pa ri tinimit Jerusalén, chilaꞌ ri in ri uKꞌojol ri Achi kinjach na pa kiqꞌabꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Aꞌreꞌ kakiqꞌat na tzij pa nuwiꞌ xuqujeꞌ kinkikamisaj na. Xuqujeꞌ kinkijach na pa kiqꞌabꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj rech kakitzꞌeꞌj na nuwach, kinkirapuj na, xuqujeꞌ kinkirip na. Churox qꞌij kꞌut kinkꞌastaj na. Ri unan ri Jacobo xuqujeꞌ ri Juan e rachiꞌl ri ral xqebꞌ rukꞌ ri Jesús, xukiꞌ choch, kꞌa te riꞌ xuta jun toqꞌobꞌ che. Ri Jesús xuta che: ¿Jas kawaj? Ri chuchuꞌ xubꞌij: Taqan la chi pa ri ajawarem la jun chike we wal riꞌ katꞌuyiꞌ pa ri wiqiqꞌabꞌ la, ri jun chik katꞌuyiꞌ pa ri mox la. Ri Jesús xubꞌij che: Man iwetaꞌm ta ri tajin kitoqꞌij. ¿La kixkwin ix kiwikꞌowisaj ri kꞌaxkꞌolal ri kakꞌulmataj na wukꞌ in? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Kujkwinik. Ri Jesús xubꞌij chike: Qas kixkwin wi riꞌ kiriq ri kꞌax ri kinriq in, man in ta kꞌut kabꞌan we kinya itꞌuyulibꞌal pa ri nuwiqiqꞌabꞌ xuqujeꞌ pa ri numox. Are ri nuTat riꞌ etaꞌmaninaq e jachinaq. Are xkita ri lajuj tijoxelabꞌ ri xkibꞌan ri e kebꞌ kachiꞌl xeyojtaj kukꞌ. Ri Jesús xuꞌsikꞌij xubꞌij chike: Ix iwetaꞌm ri e qꞌatal taq tzij pa taq ri tinimit kakibꞌan kꞌax chike ri winaq xuqujeꞌ ri e kipatanijelabꞌ, rukꞌ che ri kꞌo kikwinem. Man yaꞌtal ta kꞌut jewaꞌ kakꞌulmataj iwukꞌ ix. Xane ri karaj kux nim uqꞌij chiꞌxoꞌl ix rajawaxik kux patanil iwe. Xuqujeꞌ xapachin ri karaj kux nabꞌe chiꞌwe ix, rajawaxik kux kajchak konojel. Jeꞌ jetaq ri uKꞌojol ri Achi man xpe taj rech kapatanixik, xane xpe chikipatanixik xuqujeꞌ chuyaꞌik ri ukꞌaslemal kumal ke e kꞌi winaq. Are xel bꞌik ri Jesús pa ri tinimit Jericó e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ, sibꞌalaj kꞌi winaq e teren bꞌik chirij. E kꞌo kꞌu kebꞌ achyabꞌ e tꞌuyul chuchiꞌ ri bꞌe, are xkito chi tajin kikꞌow bꞌik ri Jesús chilaꞌ xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: Ajawxel, ralkꞌwaꞌl ri David, toqꞌobꞌisaj la qawach. Ri winaq xeꞌkiyajo rech kuꞌxlanik, man xkita ta kꞌut ri xbꞌix chike xane rukꞌ chuqꞌabꞌ xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: Ajawxel, Ralkꞌwaꞌl ri David, toqꞌobꞌisaj la qawach. Xtakꞌiꞌ ri Jesús, xuꞌsikꞌij, xuta chike: ¿Jas kiwaj kinbꞌan chiꞌwe? Ri moyabꞌ xkibꞌij: Ajawxel, kaqaj kujkaꞌyik. Ri Jesús xutoqꞌobꞌisaj kiwach, xuchap ri kibꞌoqꞌoch, aninaq xekwinik xekaꞌyik, kꞌa te riꞌ xkitereneꞌj ri Jesús. Are xenaqajin che ri tinimit Jerusalén, xoꞌpan pa ri leꞌaj Betfagé puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Olivos, ri Jesús xuꞌtaq bꞌik e kebꞌ utijoxelabꞌ, xubꞌij bꞌik chike: Jix pa ri alaj tinimit ri kꞌo apanoq chiꞌwach, chilaꞌ kiꞌriqa wi jun atiꞌt bꞌur xuqujeꞌ jun laj bꞌur, e jatꞌitalik, chikira loq chiꞌkꞌama loq. We kꞌo ne jachin kꞌo kubꞌij chiꞌwe, chibꞌij che xa kajawataj che ri Ajawxel, kꞌa te kutzalij chiꞌwe. Jeꞌ riꞌ rech kakꞌulmataj ri xubꞌij loq ri qꞌalajisal utzij Dios are xubꞌij: Chibꞌij chike ri winaq aꞌj Jerusalén: Chiwilampeꞌ, ri ataqanel petinaq, sibꞌalaj utz ranimaꞌ Kejeninaq chirij jun laj bꞌur, ral jun awaj ri kubꞌan eqaꞌn. Xebꞌe ri tijoxelabꞌ je xkibꞌano jetaq ri xubꞌij ri Jesús chike. Xeꞌkikꞌama loq ri atiꞌt bꞌur xuqujeꞌ ri alaj bꞌur, xkilikꞌ ri kimanta chirij, kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌ ri Jesús chirij. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xkilikꞌ ri kimanta pa ri bꞌe, e kꞌo chi nikꞌaj xkitzukuj uqꞌabꞌ taq cheꞌ xkiya pa ri bꞌe. Ri winaq ri e nabꞌe cho ri Jesús xuqujeꞌ ri e teren chirij, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: Juluwem che ri Ralkꞌwaꞌl ri David. Tewchiꞌtal ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel. Bꞌana la toqꞌobꞌ, chujkolo la nimalaj Dios. Are xok bꞌi ri Jesús pa Jerusalén, salabꞌataj ri kanimaꞌ konojel ri winaq, kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ ¿jachin waꞌ we achi riꞌ? E kꞌo winaq xkibꞌij: Are waꞌ ri Jesús, ri qꞌalajisal utzij ri Dios ri kel pa ri tinimit Nazaret rech Galilea. Ri Jesús xok bꞌik pa ri Templo, xeꞌresaj loq konojel ri winaq ri tajin kakikꞌayij xuqujeꞌ tajin kakiloqꞌ aꞌwaj rech ri sipanik. Xuwolqotij bꞌik ri kimexa ri kꞌexol taq pwaq, xuqujeꞌ ri tajin keꞌkikꞌayij palomax. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Tzꞌibꞌatalik chi ri wachoch Ja rech bꞌanbꞌal chꞌawem, ri ix kꞌut tajin kibꞌan kijul eleqꞌomabꞌ che. Xepe kꞌu moyabꞌ xuqujeꞌ chꞌokeꞌr taq winaq, xeqet rukꞌ ri Jesús pa ri Templo, ri Jesús kꞌut xuꞌkunaj. Ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik are xkil ri mayijabꞌal taq jastaq ri xubꞌan ri Jesús xuqujeꞌ are xeꞌkita ri akꞌalabꞌ ri e kꞌo pa ri Templo kakiraq kichiꞌ kakibꞌij “juluwem che ri Ralkꞌwaꞌl ri David”, sibꞌalaj xyakataj koyawal. Xkibꞌij che ri Jesús: ¿La kata ri tajin kakibꞌij? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas kinta wi, ¿man isikꞌim ta kꞌu ri tzꞌibꞌatalik kibꞌij: Chi kichiꞌ ri alaj taq nitzꞌ taq akꞌalabꞌ xuqujeꞌ ri ketuꞌn na, yaꞌtal wi ri jeꞌl laj bꞌixonem? Kꞌa te riꞌ xel bꞌik ri Jesús pa ri tinimit, xeꞌkꞌol kanoq jun aqꞌabꞌ pa ri tinimit Betania. Sibꞌalaj aqꞌabꞌil are tzalijem loq rech ri Jesús pa ri tinimit, xnumik. Are xril jun higuera ri kꞌo chuchiꞌ ri bꞌe, xqebꞌ rukꞌ, xraj xutzukuj jun uwach, xa ta ne kꞌu ne jun xuriqo. Xubꞌij che ri cheꞌ: Xa ta ne junmul chik katwachinik. Tzi che riꞌ ri higuera xchaqiꞌjarik. Ri tijoxelabꞌ xemayijanik are xkil ri xkꞌulmatajik. ¿Jas che laꞌ aninaq xchaqiꞌjar ri higuera? xechaꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we qas kꞌo ikojobꞌal, man kakabꞌalaj ta ikꞌuꞌx, man xwi ta kixkwinik laꞌ kibꞌano jetaq le xinbꞌan in che le higuera, xane kixkwinik kibꞌij che le juyubꞌ leꞌ, chatel bꞌik chilaꞌ jat pa le cho, jeriꞌ kꞌut kakꞌulmataj na. We qas kikojonik, kikꞌamawaꞌj na ronojel ri kita pa ri ichꞌawem. Ri Jesús xok bꞌik pa ri Templo, are tajin kuya ri kꞌutuꞌn, xeqet rukꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, e kachiꞌl ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit xkita che: ¿Jas kwinem kakoj chubꞌanik we riꞌ? ¿Jachin xyoꞌw we kwinem riꞌ chawe? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri in xuqujeꞌ kinta jun kꞌotbꞌal chiꞌ chiꞌwe, we kibꞌij ri kinta chiꞌwe, kinbꞌij chiꞌwe jachin yoꞌwinaq kwinem chwe kinbꞌan we jastaq riꞌ. Ri kwinem ri xya che ri Juan rech kubꞌan qasanaꞌ ¿jawjeꞌ upetik wi, chikaj o choch ri uwachulew? Ri achyabꞌ xkichapleꞌj utzijoxik rij, xkibꞌij: We kaqabꞌij chi chikaj upetik wi, kubꞌij laꞌ chaqe ¿jas kꞌu che man xikoj taj? We kaqabꞌij chi choch uwachulew xpe wi, kaqaxiꞌj qibꞌ chikiwach le winaq pa le tinimit, rumal aꞌreꞌ kikojom chi ri Juan are jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Jeriꞌ xeꞌkibꞌij che ri Jesús. Man qetaꞌm taj. Ri Jesús xubꞌij chike: In xuqujeꞌ man kinbꞌij taj chiꞌwe jawjeꞌ kape wi ri kwinem ri kinkoj chubꞌanik we kinbꞌano. Ri Jesús xubꞌij: Jas kichꞌobꞌ chirij we ri: Kꞌo jun achi e kꞌo kebꞌ ralkꞌwaꞌl. Xubꞌij che ri nabꞌe: “Nukꞌojol, jateꞌ chakun pa ri wulew kamik.” Ri ala xubꞌij: “Man kawaj taj.” Kꞌa te riꞌ xukꞌex ukꞌuꞌx, xeꞌ pa ri chak. Kꞌa te riꞌ ri tataxel xubꞌij chik che ri jun ukꞌojol jacha ri xubꞌij che ri jun, ri ala xubꞌij: “Jeꞌ tat, kineꞌek.” Man xeꞌ ta kꞌut. ¿Jachin chike ri kebꞌ alabꞌom xubꞌan ri karaj ri utat kubꞌano? Ri nabꞌe, xecha ri winaq. Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe ri e toqꞌil taq alkabal xuqujeꞌ ri ixoqibꞌ ri sibꞌalaj e kꞌi kachajil, e nabꞌejinaq chiꞌwach che ri kokem pa ri ajawarem rech ri Dios. Jeriꞌ, rumal ri Juan xtaq loq iwukꞌ chukꞌutik ri ubꞌeal ri sukꞌal man xikoj ta kꞌut xuqujeꞌ man xikꞌex ta ikꞌuꞌx. Are kꞌu ri e toqꞌil taq alkabal xuqujeꞌ ri ixoqibꞌ ri sibꞌalaj e kꞌi kachajil xekojon che ri xubꞌij, pune xiwil ix waꞌ we ri, man xikꞌex ta wi ikꞌuꞌx. Chitatabꞌej chi we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ: Kꞌo jun achi, ajchoqꞌe jun ulew, xutik nikꞌaj uvas. Xutzꞌapij, xukꞌot jun nimalaj jul, xuyak jun nimalaj ja jawjeꞌ kekꞌojiꞌ wi chajil taq rech ri tikoꞌn, xuya kanoq pa qajik chike nikꞌaj winaq, kꞌa te riꞌ xeꞌ chubꞌanik jun utaqkil pa jun tinimit chik. Are xopan ri qꞌij rech yakoj, ri ajchoqꞌe ri ulew xuꞌtaq bꞌik ri e rajchakibꞌ chukꞌamik ri uchꞌekoj. Ri ajchakibꞌ xeꞌkichap ri e patanijelabꞌ. Xkichꞌay ri jun, xkikamisaj ri jun chik, ri urox xkibꞌan che abꞌaj. Kꞌa te riꞌ xuꞌtaq chi bꞌik sibꞌalaj e kꞌi patanijelabꞌ, choch ri xuꞌtaq bꞌik nabꞌe mul. Ri ajchakibꞌ xkibꞌan xuqujeꞌ kꞌax chike. Kꞌisbꞌal rech, xutaq bꞌik ri ukꞌojol, xuchomaj: Kakinimaj waꞌ we nukꞌojol xchaꞌ. Ri ajchakibꞌ are xkil ri alkꞌwaꞌlaxel, xkibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: “Are waꞌ ri kechꞌabꞌen kan ri ulew. Qakamisaj rech kaqechabꞌej kan uj ri ulew.” Jeriꞌ xkichapo, xkesaj bꞌik pa ri ulew, kꞌa te riꞌ xkikamisaj. Ri Jesús xuta chike ri winaq: ¿Jas kibꞌij ix kubꞌan na chike ri ajchakibꞌ riꞌ? Ri winaq xkibꞌij: Kuꞌkamisaj na ri ajchakibꞌ, xuqujeꞌ kuya na kan ri rulew chike nikꞌaj ajchakibꞌ chik rech jeriꞌ kaya rech ri uwach ri ulew are kuriq ri qꞌij rech yakoj. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man isikꞌim ri tzꞌibꞌatalik ri kubꞌij: Ri abꞌaj ri xketzelaj uwach ri ajchakibꞌ xuxik ri abꞌaj ri qas kꞌo kutayij. Waꞌ we riꞌ are uchak ri Ajawxel ri kubꞌan chaqe kujmayijanik? Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe chi ri ajawarem kamaj na chiꞌwe, kaya na chike jun tinimit chik ri qas kawachinik. Ri katzaq puꞌwiꞌ ri abꞌaj, katukin na, are kꞌu we are ri abꞌaj katzaq puꞌwiꞌ ri winaq kasach na uwach ri winaq. Are xkita ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri fariseos ronojel ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj ri xubꞌij ri Jesús, xkichꞌobꞌo chi aꞌreꞌ kebꞌixik. Xkichapleꞌj kꞌu utzukuxik jas kakibꞌan chubꞌanik kꞌax che ri Jesús, kakixiꞌj kꞌu kibꞌ chikiwach ri e winaq rumal ketaꞌm chi ri Jesús are jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Junmul chik ri Jesús xuchapleꞌj tzijonem kukꞌ ri winaq xukoj kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xubꞌij: Ri ajawarem rech ri kaj kajunumataj rukꞌ ri jun taqanel ri xubꞌan jun nimaqꞌij rumal ri kꞌulanem rech ri ukꞌojol. Xuꞌtaq bꞌik ri e patanil taq rech chikisikꞌixik ri winaq ri e sikꞌital pa ri nimaqꞌij, we winaq riꞌ man xkaj taj xebꞌek pa ri nimaqꞌij. Kꞌa te riꞌ xuꞌtaq chi bꞌik nikꞌaj e rajchakibꞌ xubꞌij chike: Chibꞌij chike ri e qasikꞌim chi xutzir le wa. Xinkamisaj ri e nuwakax, ronojel xutzirik. Chixpetoq pa we nimaqꞌij riꞌ. Ri winaq man xkilij ta ri sikꞌinik ri xya chike xane ri jun xeꞌ pa ri uchak pa ri rulew, ri jun chik xeꞌ pa ri ukꞌay. Ri nikꞌaj chik xeꞌkichap ri ajchakibꞌ, xkibꞌan kꞌax chike kꞌa te riꞌ xeꞌkikamisaj. Ri taqanel xyakataj royawal. Xuꞌtaq bꞌik ri e rajchꞌoꞌjabꞌ chikikamisaxik ri e kamisanelabꞌ xuqujeꞌ chuporoxik ri kitinimit. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri e rajchakibꞌ: “Xutzir ri wa rech nimaqꞌij, are kꞌu ri xeꞌnsikꞌij man taqal ta chike xeꞌnsikꞌij. Jix pa taq ri uchꞌuꞌk ri bꞌe, jibꞌisikꞌij loq ri winaq ri kiꞌriqo.” Jeriꞌ xebꞌe ri patanijelabꞌ pa taq ri bꞌe xebꞌe chikimulixik konojel ri winaq ri xeꞌkiriqo, e kꞌo utz taq winaq chike xuqujeꞌ e kꞌo itzel taq winaq, xaq jeriꞌ xnoj ri ja pa ri nimaqꞌij rech kꞌulanem. Are xok bꞌik ri nim taqanel chikilik ri e sikꞌital pa ri nimaqꞌij, xril jun achi ri man ukojom taj ri atzꞌyaq rech nimaqꞌij rech kꞌulanem. Xubꞌij che: “Ala, ¿jas che xatok la at waral man akojom taj awatzꞌyaq rech ri nimaqꞌij rech kꞌulanem?” Ri achi xaq xuta ri xbꞌix che. Ri nim taqanel xubꞌij chike ri e patanil re: “Chijatꞌij le uqꞌabꞌ xuqujeꞌ le raqan, chiwesaj bꞌik, chikꞌyaqa bꞌik pa ri qꞌequꞌmal, chilaꞌ kꞌo wi na oqꞌej xuqujeꞌ qutꞌutꞌem ware.” Jeriꞌ rumal sibꞌalaj e kꞌi e sikꞌitalik, xa kꞌu xaq e jujun e chaꞌtalik. Xebꞌe kꞌu ri fariseos, xkitzukuj jas kibꞌan che ukojik jun kꞌaꞌmabꞌal che ri Jesús rukꞌ ri kubꞌij chike. Xeꞌkitaq bꞌik e jujun kitijoxelabꞌ e kachiꞌl ri herodianos, xeꞌkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, qetaꞌm chi lal jun achi tzꞌaqat, xuqujeꞌ saq kabꞌan la chukꞌutik ri ubꞌe ri Dios man are ta kabꞌan la ri kakibꞌij ri winaq, rumal cher man are ta kil la ri kekaꞌy ri winaq. Bꞌij bꞌa la chaqe: ¿La taqalik kaqatoj ri alkabal che ri César ri taqanel pa Roma o man taqal taj? Ri Jesús retaꞌm ri itzel taq kichomanik rumal riꞌ xubꞌij chike: Kawach taq winaq, ¿jas che kiwaj kikoj kꞌaꞌmabꞌal pa ri nubꞌe? Chikꞌutumpe jun pwaq tojbꞌal rech ri alkabal. Ri winaq xkikꞌut jun pwaq choch. Ri Jesús xuta chike: ¿Jachin ajchoqꞌe we palajaj xuqujeꞌ we tzꞌibꞌ riꞌ? Ri winaq xkibꞌij: Rech ri César. Ri Jesús xubꞌij chike: Chiya che ri César ri rech ri César, xuqujeꞌ chiya che ri Dios ri rech ri Dios. Are xkita ri xbꞌix chike: Sibꞌalaj xemayijanik, xkitzaq kanoq ri Jesús, xebꞌek. Che ri qꞌij riꞌ ri Saduceos, ri kakibꞌij chi maj kꞌastajibꞌal wach, xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita jun kꞌotbꞌal chiꞌ che, xkibꞌij: Ajtij, ri Moisés xukꞌut kanoq chiqawach, we kꞌo jun achi kakꞌuliꞌk, kꞌa te riꞌ kakamik maj kꞌu kan e ralkꞌwaꞌl rukꞌ ri rixoqil, ri rachalal ri achi ri xkamik kakꞌuliꞌk kan rukꞌ ri rixoqil ri rachalal, rech kekꞌojiꞌ rijaꞌl ri rachalal. Chiqaxoꞌl uj xekꞌojiꞌ e wuqubꞌ alaxik. Ri nabꞌyal xkꞌuliꞌk, kꞌa te riꞌ xkamik, maj e ralkꞌwaꞌl xekanaj kanoq rukꞌ ri rixoqil, rumal riꞌ xkꞌuliꞌ kanoq ri rachalal rukꞌ ri rixoqil. Jeꞌ xkꞌulmataj rukꞌ ri ukabꞌ, ri urox, kꞌa xtoꞌtaj rukꞌ ri wuqubꞌ alaxik. Konojel xekꞌuliꞌ rukꞌ ri ixoq, xekam kꞌu bꞌik maj jun xuya kanoq ralkꞌwaꞌl rukꞌ ri ixoq. Kꞌisbꞌal rech xkam bꞌik ri ixoq. Are kuriq ri qꞌij rech kꞌastajibꞌal wach ¿jachin chike we wuqubꞌ achyabꞌ riꞌ rachajil we ixoq, rumal cher konojel xekꞌuliꞌ rukꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri ix ix sachinaq rumal man iwetaꞌm taj ri tzꞌibꞌatalik xuqujeꞌ ri ukwinem ri Dios. Pa ri kꞌastajibꞌal wach man kekꞌuliꞌ taj chi ri winaq, xuqujeꞌ man keya ta xuqujeꞌ pa kꞌulanem, xane jer kuꞌx angelibꞌ ri e kꞌo pa ri kaj. Are kꞌu ri kꞌastajibꞌal wach ke ri kaminaqibꞌ, ¿la man isikꞌim ri xubꞌij ri Dios chiꞌwe ojer? In riꞌ, ri in uDios ri Abraham, ri Isaac, xuqujeꞌ ri Jacob. Ri Dios man kiDios taj kaminaqibꞌ xane kiDios e kꞌaslik taq winaq. Are xkita ri winaq ri xubꞌij ri Jesús, xemayijanik che ri ukꞌutuꞌn. Ri fariseos are xkita ri xubꞌij ri Jesús chike ri e saduceos, xkimulij kibꞌ rech kakikoj chi jun kꞌaꞌmabꞌal che ri Jesús. Jun chike ri fariseos ri qas retaꞌm ri taqanik xubꞌan jun kꞌotbꞌal chiꞌ che ri Jesús, rech kukoj jun kꞌaꞌmabꞌal che xubꞌij: Ajtij, ¿pa ri utaqanik ri Moisés, jachin chike ri taqanik ri sibꞌalaj nim uqꞌij? Ri Jesús xubꞌij che: Chaloqꞌaj ri Ajawxel ri aDios rukꞌ ronojel awanimaꞌ, rukꞌ ronojel akꞌuꞌx, xuqujeꞌ rukꞌ ronojel achomanik. Are waꞌ ri nabꞌe taqanik xuqujeꞌ nim uqꞌij chikiwach ronojel ri nikꞌaj chik. Ri ukabꞌ taqanik xaq raj junam rukꞌ we nabꞌe: Chaloqꞌaj ri ajil tzꞌaqat, jacha ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at. Pa ukobꞌchal we taqanik riꞌ kꞌo wi ronojel ri kubꞌij ri taqanik xuqujeꞌ ronojel ri kitzijom loq ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. Ri fariseos kimulim kibꞌ are xuta ri Jesús chike: ¿Jas kichomaj ix chirij ri Cristo? ¿Ralkꞌwaꞌl jachinaq? Ri fariseos xkibꞌij che: Ralkꞌwaꞌl ri David. ¿Jas kꞌu che ri David nojinaq che ri Uxlabꞌixel xubꞌij Ajawxel che? Are xubꞌij: Xubꞌij ri Ajawxel che ri wajaw: chattꞌuyul pa ri nuwiqiqꞌabꞌ kꞌa keꞌnya na konojel ri akꞌulel pa awaqan. Ri David we kubꞌij “wajaw” che ri Mesías ¿jas ta kꞌu che riꞌ ukꞌojol? Xa ta ne jun xkwinik xutzalij uwach ri xubꞌij ri Jesús, xa ta ne jun tzij xkibꞌij che, tzi che ri qꞌij riꞌ maj chi jun karaj kubꞌan kꞌotbꞌal chiꞌ che ri Jesús. Are xbꞌantaj we riꞌ, ri Jesús xubꞌij chike ri winaq xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ: Rajawaxik chi ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri fariseos kakiya uchꞌobꞌik chiꞌwe jas kubꞌij ri taqanik rech ri Moisés. Rajawaxik kinimaj xuqujeꞌ kibꞌano ronojel ri kakibꞌij chiꞌwe. Are makibꞌan taj ri kakibꞌan aꞌreꞌ, rumal man kakibꞌan taj ri kakitzijoj. Kakiya nimaꞌq taq eqaꞌn cho kachaq nikꞌaj chik, man kakaj ta kꞌu aꞌreꞌ kakisalabꞌaj rukꞌ jun uwiꞌ kiqꞌabꞌ. Are kakaj kekaꞌyex kumal ri winaq, rumal cher kakikoj ri nimaꞌq taq filacterias xuqujeꞌ kakiwiqiqej ri katzꞌyaq. Kekam xuqujeꞌ che ri kꞌolibꞌal ri nim uqꞌij xuqujeꞌ ri nabꞌe taq tem pa taq ri Sinagoga. Are kakaj kaya rutzil kiwach pa taq ri kꞌayibꞌal, utz kakito kabꞌix ajtij, chike. Man kiya ta kꞌu bꞌe kabꞌix ajtij chiꞌwe ix, rumal xa jun iwajtij kꞌolik, iwonojel iwachalal iwibꞌ. Xuqujeꞌ mibꞌij itat che jun winaq chik ajuwachulew, rumal xa jun iTat ix kꞌolik, are ri kꞌo pa ri kaj. Miya bꞌe xuqujeꞌ kabꞌix ajtij chiꞌwe, rumal xa jun iwajtij kꞌolik, are ri Cristo. Ri sibꞌalaj nim uqꞌij chiꞌxoꞌl ix, kux na patanijel ke nikꞌaj chik. Jeriꞌ rumal cher ri kunimarisaj ribꞌ, kanitzꞌarisax na, are kꞌu ri kunitzꞌarisaj ribꞌ, kanimarisax na uqꞌij. ¡Kꞌax iwe aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ fariseos, ix kawach! Kitzꞌapij ri kaj chikiwach nikꞌaj winaq chik, man kixok ta ix, xuqujeꞌ man kiya ta bꞌe chike ri kakaj koꞌkik. /¡Kꞌax iwe fariseos xuqujeꞌ aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik! Kimaj ri kachoch ri malkaꞌnibꞌ, xuqujeꞌ kijaluj chi kibꞌan chꞌawem cho ri Dios, kibꞌan tuqutaq taq ichꞌawem rech kixkil ri winaq. Rumal kꞌu waꞌ kꞌax na kabꞌan chuqꞌatik tzij pa iwiꞌ./ ¡Kꞌax iwe aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xuqujeꞌ ri ix fariseos, ix kawach! Kiqꞌaxaj tinimit xuqujeꞌ cho chuchꞌekik jun tereneꞌl iwe, are kixkwin chuchꞌekik ri tereneꞌl iwe riꞌ, tajin kibꞌan che chi kux kebꞌ mul chiꞌwech ix taqal che keꞌ pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ. ¡Kꞌax iwe moy taq kꞌamal bꞌe! We kꞌo jun kunaꞌtaj jun jastaq pa ri ubꞌiꞌ ri Templo, maj kel riꞌ che, we kꞌu kunaꞌtaj jun jastaq pa ri ubꞌiꞌ ri qꞌana pwaq ri kꞌo pa ri Templo, kajatꞌitaj kan riꞌ rukꞌ ri utzij. ¡Moy taq winaq, maj iwetaꞌmabꞌal! ¿Jachin nim uqꞌij, la are ri qꞌana pwaq, o are ri Templo ri kutyoxirisaj ri qꞌana pwaq? Ix xuqujeꞌ kibꞌij: “We kꞌo jun winaq kubꞌij jun jastaq pa ubꞌiꞌ ri tzujbꞌal sipanik, maj kel riꞌ, we kꞌu kꞌo jun kubꞌij jun jastaq pa ubꞌiꞌ ri sipanik ri kuya choch ri tzujbꞌal sipanik, kajatꞌitaj na riꞌ rukꞌ ri utzij.” ¡Ix moy! ¿Jachin nim uqꞌij, ri sipanik o are ri tzujbꞌal sipanik ri katyoxirisan ri sipanik? Jeriꞌ xapachin ri kubꞌij jun jastaq pa ri ubꞌiꞌ ri tzujbꞌal sipanik, man xaq xwi ta kubꞌij pa ubꞌiꞌ ri tzujbꞌal, xane pa ubꞌiꞌ ronojel ri kꞌo puꞌwiꞌ ri tzujbꞌal sipanik. Ri winaq ri kubꞌij jun jastaq pa ri ubꞌiꞌ ri Templo, man xaq xwi ta kubꞌij pa ri ubꞌiꞌ ri Templo, xane tajin kubꞌij pa ubꞌiꞌ ri Dios, rumal cher are ri Dios kꞌo pa ri Templo. Ri kubꞌij jun jastaq pa ubꞌiꞌ ri kaj, tajin kubꞌij pa ubꞌiꞌ ri utꞌuyulibꞌal ri Dios, xuqujeꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Dios rumal cher Areꞌ tꞌuyul chilaꞌ. ¡Kꞌax iwe ix aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ fariseos, ix kawach! Kiya ri ulajujil ri menta, ri anis, xuqujeꞌ ri comino. Itzaqom kꞌu kanoq ri taqanik ri nim uqꞌij jetaq ri sukꞌal, ri bꞌanoj toqꞌobꞌ, ri utzilal. Choqꞌaqꞌ wi ubꞌanik waꞌ we nikꞌaj riꞌ jacha we nikꞌaj chik riꞌ. Moy taq kꞌamal taq bꞌe. Kichaꞌ na ri nitzꞌ us, kibꞌiqꞌ kꞌu bꞌik ri kamey. ¡Kꞌax iwe ix aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ fariseos, ix kawach! Kichꞌajchꞌobꞌej ri rij ri qumubꞌal xuqujeꞌ ri ipalaꞌt, are kꞌu ri upam nojinaq che elaqꞌ xuqujeꞌ etzelal. Moy laj fariseo, nabꞌe chachꞌajchꞌobꞌej ri upam ri aqumubꞌal xuqujeꞌ ri apalaꞌt, jeriꞌ kachꞌajchꞌojir riꞌ ri upam xuqujeꞌ ri rij. ¡Kꞌax iwe ix aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ fariseos, ix kawach! Jer ix kꞌo muqbꞌal taq kaminaqibꞌ, saq iwij. Jeꞌl kakaꞌy ri iwij, ri ipam nojinaq che qꞌayinaq taq kibꞌaqil kaminaqibꞌ. Ix sukꞌ kixkaꞌy chiꞌwij, pa iwanimaꞌ ixnojinaq che kawachil xuqujeꞌ etzelal. ¡Kꞌax iwe ix aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ fariseos, ix kawach! Kiyak tzꞌaq naꞌtabꞌal ke ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, xuqujeꞌ kiwiqiqej ri tzꞌibꞌatal wi ri kibꞌiꞌ ri e sukꞌ taq winaq. Xuqujeꞌ kibꞌij we ta uj kꞌo uj che ri qꞌij ri xekꞌojiꞌ ri e qatat qanan, riꞌ man uj jun ta chikikamisaxik ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. Ix kachiꞌl kꞌut ri winaq riꞌ rumal kibꞌij chi ix kijaꞌl ri winaq ri xekamisan ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. ¡Xa junmul chitzꞌaqatisaj ri xkibꞌan ri itat inan ojer! ¡Ix kumatz, ix kalkꞌwaꞌl taq kumatz! ¿Jachin katoꞌw iwiꞌ rech man kixeꞌ taj pa ri qꞌaqꞌ? Rumal riꞌ keꞌntaq na loq qꞌalajisal taq utzij ri Dios, achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal xuqujeꞌ aꞌjtijabꞌ. E kꞌo kiꞌkamisaj na chike e nikꞌaj chik kiꞌrip na, e nikꞌaj chik kerapux na pa taq ri Sinagoga, xuqujeꞌ koꞌqotax na pa taq ri tinimit. Jeriꞌ ix kixux na aꞌjmakibꞌ rumal cher kikamisaxik winaq ri maj kimak, waꞌ xchapleꞌtaj loq rukꞌ ri ukamikal ri Abel, xtoqꞌiꞌ rukꞌ ri ukamikal ri Zacarías ukꞌojol ri Berequías, ri xikamisaj pa ri Templo chuxoꞌl ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal xuqujeꞌ ri tzujbꞌal rech ri tzujbꞌal sipanik. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi ix kixtojow na ri kꞌaxal ri xkibꞌan kanoq ri itat inan. ¡Winaq aꞌj Jerusalén, winaq aꞌj Jerusalén, ix ri kiꞌkamisaj ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, xuqujeꞌ kibꞌan che abꞌaj ri winaq ri ketaq loq iwukꞌ! Sibꞌalaj kꞌi mul xwaj xeꞌnmulij riꞌ iwalkꞌwaꞌl jetaq kubꞌan jun atiꞌt akꞌ are kuꞌmulij ri ral pa ri uxikꞌ, man xawaj ta kꞌut. Rumal riꞌ maj jun winaq kakanaj na kanoq pa ri iwachoch. Xuqujeꞌ kinbꞌij chiꞌwe chi man kiwil ta chi na nuwach kꞌa kuriq na ri qꞌij are kibꞌij: Tewchiꞌtal ubꞌiꞌ ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel. Ri Jesús xel loq pa ri Templo, are tajin kabꞌinik, ri utijoxelabꞌ xeqet rukꞌ xkikꞌut choch ronojel ri ja ri wokowinaq ri Templo. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La kiwil ronojel we riꞌ? Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, maj jun abꞌaj kakanaj kanoq puꞌwiꞌ jun chik, jeriꞌ rumal cher ronojel katukix na. Are xeꞌ ri qꞌij, ri Jesús xtꞌuyiꞌ puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Olivos, ri utijoxelabꞌ xoꞌpan rukꞌ xaq pa utukel xkita che: ¿Jampaꞌ kakꞌulmataj we riꞌ xuqujeꞌ jas retal ri petibꞌal la, xuqujeꞌ jas retal ri kꞌisbꞌal rech ri uwachulew? Ri Jesús xubꞌij chike: Chichajij iwibꞌ rech maj jachin kixsubꞌuwik. E kꞌi kepe na kakikoj ri nubꞌiꞌ kakibꞌij chi aꞌreꞌ e Cristo, sibꞌalaj e kꞌi winaq keꞌkisubꞌ na. Ri ix kita na ri chꞌoꞌj ri kabꞌanik xuqujeꞌ ri chꞌoꞌj ri kachomax ubꞌanik, man kixiꞌj ta kꞌu iwibꞌ, rumal cher choqꞌaqꞌ wi chi kakꞌulmataj we riꞌ, xa kꞌu man are ta waꞌ ri kꞌisbꞌal rech ri uwachulew. Kachꞌoꞌjin na jun tinimit rukꞌ jun tinimit chik, xuqujeꞌ jun wokaj tinimit rukꞌ jun wokaj tinimit chik. Kape na kabꞌraqan xuqujeꞌ numik pa ronojel ri uwachulew. Are waꞌ ri majibꞌal rech ri qꞌoxom. Kixkijach na rech kabꞌan kꞌax chiꞌwe, xuqujeꞌ rech kixkamisaxik, konojel ri kaketzelaj na iwach ri tinimit, xa rumal we in. Pa taq ri qꞌij riꞌ e kꞌi kakitzaq na kanoq ri kojonik, e kꞌo chi nikꞌaj keꞌkikꞌayij na ri e kachiꞌl, xuqujeꞌ kaketzelaj na kiwach. E kꞌi kakijaluj na chi e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, kekwin kꞌu na keꞌkiqꞌol nikꞌaj winaq chik. Sibꞌalaj nim ri etzelal kabꞌan na rumal riꞌ e kꞌi na man keloqꞌan ta chik. Are kꞌu ri ko kakꞌojiꞌk, kakolotaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Katzijox na we utz laj taq tzij riꞌ pa taq ronojel ri tinimit rech ri uwachulew, kꞌa te riꞌ kape ri kꞌisbꞌal rech ri uwachulew. Xaq jeriꞌ are kiwil ri xaꞌwibꞌal taq jastaq ri kakꞌulmataj pa ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal, ri xutzijoj loq ri qꞌalajisal utzij ri Dios, Daniel, are xubꞌij: (Ri kusikꞌij ri uwach ri wuj chuchꞌobꞌo rij we riꞌ). Ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit Judea chaꞌnimaj bꞌik chebꞌoꞌj pa taq ri juyubꞌ. Ri kꞌo pa ri ja ri kꞌo puꞌwiꞌ ri rachoch, maqaj chi na bꞌi chukꞌamik jun jastaq pa ri rachoch. Ri tajin kachakun cho ri saq, matzalij chukꞌamik ri ratzꞌyaq. Cher ri qꞌij riꞌ sibꞌalaj kꞌax kakiriq na riꞌ yawabꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ ri keꞌkitubꞌisaj kal. Chibꞌana chꞌawem rech ri iwelik bꞌik waral man kakꞌulmataj taj pa taq ri qꞌalaj, xuqujeꞌ man paqꞌij taj rech uxlanem. Jeriꞌ rumal cher kape na jun nimalaj kꞌaxkꞌolal ri man kꞌulmatajinaq ta wi pa ri uchapleꞌtajibꞌal ri uwachulew, xuqujeꞌ man kꞌulmatajinaq ta wi pa taq we qꞌij kamik, maj chi jun kꞌulmatajik kajunumataj rukꞌ ri kape na. Maj jun winaq riꞌ kakꞌasiꞌk che riꞌ we ta mat kakꞌopix ri qꞌij riꞌ, xa kꞌu kumal ke ri e chaꞌtalik kakꞌopix na. We kꞌo jun kubꞌij chiꞌwe: “Chiwilampeꞌ, chi riꞌ kꞌo wi ri Cristo,” o “je laꞌ kꞌo wi,” man kikoj taj re. Jeriꞌ rumal kepe na e kꞌi kakijaluj chi aꞌreꞌ e Cristo xuqujeꞌ kakijaluj chi aꞌreꞌ e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, kakibꞌan na nimaꞌq taq etal xuqujeꞌ mayijabꞌal taq jastaq rech keꞌkisubꞌ ri winaq pune are ri e chaꞌtalik. Qas chichꞌobꞌoꞌ chi nubꞌim chik we jastaq riꞌ chiꞌwe, pune majaꞌ kakꞌulmatajik. Rumal riꞌ, we kabꞌix chiꞌwe: “Chiwilampeꞌ, kꞌo pa ri leꞌaj jawjeꞌ ri maj wi ja,” o wine kabꞌix chiꞌwe “chiwilampeꞌ, kꞌo pa we jun ja riꞌ.” Man kiꞌwila taj xuqujeꞌ man kikoj taj. Jeriꞌ rumal jetaq ri kubꞌan ri kayapaꞌ ri karepqꞌun chirelibꞌal qꞌij kaqaj pa ri uqajibꞌal qꞌij, jeriꞌ kubꞌan na ri upetibꞌal, ri uKꞌojol ri Achi. Jawjeꞌ kꞌo wi ri kaminaq chilaꞌ kerapap wi na ri kꞌuch, are waꞌ kakꞌutuwik chi are kꞌisbꞌal rech ri uwachulew. Are kikꞌow ri nimalaj kꞌaxkꞌolal, kachup na ri qꞌij, man kakaꞌy ta chi ri ikꞌ, ketzaq na loq ri chꞌumil xuqujeꞌ kachup na ronojel ri kꞌo cho ri kaj. Ri retal ri uKꞌojol ri Achi kaqꞌalajin na cho ri kaj, kakꞌaxir kꞌu na kanimaꞌ konojel ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew. Kakil na ri uKꞌojol ri Achi kape rukꞌ kwinem xuqujeꞌ juluwem pa ri sutzꞌ ri kꞌo cho ri kaj. Kuꞌtaq kꞌu na bꞌik ri rangelibꞌ pa ronojel ri uwachulew rech rukꞌ ri roqꞌibꞌal ri suꞌ keꞌkimulij na konojel ri e chaꞌtalik pa ronojel ri uwachulew. Chikꞌama jun inoꞌj chirij ri kubꞌan ri higuera: Are karexar ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ kakꞌiy la ri uxaq, iwetaꞌm chi xqebꞌ loq ri qꞌalaj. Je xuqujeꞌ are kiwil we jastaq riꞌ, chiwetaꞌmaj chi naqajin loq ri upetibꞌal ri ajawarem rech ri Dios. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi majaꞌ kixkamik are, kakꞌulmataj ronojel we jastaq riꞌ. Kasach na uwach ri kaj xuqujeꞌ ri uwachulew, are kꞌu ri nutzij man kasach ta wi uwach. Are kꞌu ri qꞌij xuqujeꞌ ri qꞌotaj, maj jun etaꞌmaninaq man ne ketaꞌm taj ri angelibꞌ xuqujeꞌ ri uKꞌojol ri Achi, xane xwi ri Tataxel etaꞌmaninaq we jastaq riꞌ. Ri upetibꞌal ri uKꞌojol ri Achi kajunumataj rukꞌ ri xkꞌulmataj rukꞌ ri Noé. Rumal cher are majaꞌ kuriq ri qꞌij rech ri nimalaj jabꞌ ri winaq kewaꞌik, kequmunik, kekꞌuliꞌ xuqujeꞌ kakiya kibꞌ pa taq kꞌulanem kꞌa xopan na ri qꞌij are xok ri pa ri arca. Man xketaꞌmaj ta wi ri kakꞌulmatajik kꞌa xopan na ri qꞌij ri xqaj ri nimalaj jabꞌ xukꞌam bꞌik konojel ri winaq. Jeriꞌ kakꞌulmataj na pa ri upetibꞌal ri uKꞌojol ri Achi. Kechakun na kebꞌ achyabꞌ cho ri saq, ri jun kakꞌam na bꞌik, ri jun katzaq na kanoq. E kebꞌ ixoqibꞌ kekeꞌn na junam, ri jun kakꞌam na bꞌik, ri jun chik katzaq na kanoq. Rumal bꞌa riꞌ, chisukꞌumaj iwibꞌ, rumal man iwetaꞌm taj jampaꞌ ri upetibꞌal ri Ajawxel. Chichomaj we riꞌ: We ri ajchoqꞌe ri ja retaꞌm jas qꞌotaj kok ri elaqꞌom pa ri ja, kakꞌaskꞌat riꞌ rech man kuya ta bꞌe che ri elaqꞌom kok pa ri ja. Rumal riꞌ rajawaxik kikowij, rumal cher ri uKꞌojol ri Achi kapetik are man iwayeꞌm ta apanoq. Ri ajchak ri sukꞌ ranimaꞌ, kꞌo retaꞌmabꞌal, are waꞌ ri yaꞌtal kan bꞌe che karil ronojel ri jastaq xuqujeꞌ kuya kiwa ri ajchakibꞌ pa ri qꞌotaj rech waꞌim. Utz rech we kulriqitaj rumal ri rajaw tajin kubꞌan apanoq ri uchak. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi ri patrón kukoj na ri patanijel riꞌ che chajil rech ronojel ri ujastaq. Jas kakꞌulmataj riꞌ we ri ajchak kubꞌij pa ranimaꞌ: “Kabꞌeyetaj riꞌ ri wajaw,” kꞌa te riꞌ kuchapleꞌj kichꞌayik ri e rachiꞌl xuqujeꞌ kuchapleꞌj waꞌim xuqujeꞌ qꞌabꞌarik kukꞌ ri qꞌabꞌarelabꞌ. Pa ri qꞌij ri man uchomam ta apanoq, pa ri qꞌotaj ri man uchomam ta apanoq, katzalij loq ri rajaw. Ri patrón kubꞌan na kꞌax che ri ajchak xuqujeꞌ kuqꞌat na tzij puꞌwiꞌ kukꞌ e kawach taq winaq. Chilaꞌ kꞌo wi na oqꞌej xuqujeꞌ qutꞌutꞌem ware. Ri ajawarem rech ri kaj kajunumataj kukꞌ ri e lajuj alitomabꞌ ri man e kꞌulan taj, xkikꞌam bꞌik ri kilampara, xebꞌe chukꞌulaxik ri jiꞌatz. E jobꞌ chike ri alitomabꞌ maj ketaꞌmabꞌal, ri e jobꞌ chik kꞌo ketaꞌmabꞌal. Ri alitomabꞌ ri maj ketaꞌmabꞌal xkikꞌam bꞌik ri kilampara, man nim ta kꞌut ri kaceite xkikꞌam bꞌik. Xuqujeꞌ ri alitomabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal xkikꞌam bꞌik ri kilampara rachiꞌl ri kaceite. Ri jiꞌatz xbꞌeyetaj bꞌik rumal riꞌ xewar konojel ri alitomabꞌ. Nikꞌaj aqꞌabꞌ xtataj jun chꞌabꞌal kubꞌij: “¡Xpe le jiꞌatz, chixel loq chukꞌamawaꞌxik!” Jeriꞌ konojel ri alitomabꞌ xekꞌastajik, xoꞌk chusukꞌumaxik ri kilamparas. Ri alitomabꞌ ri maj ketaꞌmabꞌal xkibꞌij chike ri alitomabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal: “Chiya jubꞌiqꞌ qe ri iwaceite rech man kechup ta ri qalámparas.” Ri alitomabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal xkibꞌij: “Man kaqaya taj, we kaqaya iwe man kubꞌan ta chilaꞌ chaqe uj, are utz we kiꞌloqꞌo iwe pa ri kꞌayibꞌal aceite.” Are e bꞌenaq chuloqꞌik ri aceite, xopan ri jiꞌatz. Ri alitomabꞌ ri kayeꞌm apanoq xok rukꞌ pa ri nimaqꞌij rech kꞌulanem, kꞌa te riꞌ xtzꞌapiꞌk ri uchiꞌ ja. Kꞌa te riꞌ xuqujeꞌ ri nikꞌaj alitomabꞌ chik, xkibꞌij: “¡Ajawxel, Ajawxel, jaqa la ri uchiꞌ ja chiqawach!” Ri Ajawxel xubꞌij: “Man kinjaq taj, man wetaꞌm taj iwach.” Rumal riꞌ chixkꞌasloq rumal man iwetaꞌm taj ri qꞌotaj xuqujeꞌ ri qꞌij are jewaꞌ kakꞌulmatajik. Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ jun achi, are xeꞌ pa ri utaqkil xuꞌsikꞌij ri e patanil rech xuchilibꞌej kanoq ri urajil chike. Che ri jun xuya jobꞌ mil qꞌana pwaq, che ri jun chik xuya kebꞌ mil, che ri jun chik xuya jun mil, jaljoj xubꞌan chuyaꞌik ri pwaq chike rumal cher are xrilo ri ketaꞌmabꞌal chuchajixik, kꞌa te riꞌ xeꞌ pa ri utaqkil. Ri patanijel ri xukꞌamawaꞌj jobꞌ mil xchakun rukꞌ ri pwaq, xuchꞌek chi jun jobꞌ mil chirij. Je xuqujeꞌ ri xukꞌamawaꞌj kebꞌ mil xuchꞌek chik jun kebꞌ mil chik chirij. Are kꞌu ri achi ri xukꞌamawaꞌj jun mil xukꞌot jun jul pa ri ulew, kꞌa te riꞌ xrawaj kanoq ri urajil ri rajaw. Are xikꞌow sibꞌalaj kꞌi qꞌij, ri patrón xtzalij loq, xuta ri kwenta chike ri e patanijel taq rech. Ri patanijel ri xukꞌamawaꞌj jobꞌ mil pwaq, xukꞌam chi bꞌik ri jun mil ri xuchꞌeko, xubꞌij che ri patrón, Ajawxel lal xya la kanoq jobꞌ mil pwaq chwe, chilampe la xinchꞌek chi lajuj mil chirij le xya la kanoq chwe. Ri upatrón xubꞌij che: Utz ri xabꞌano, utz laj ajchak, sukꞌ ri awanimaꞌ. Utz xabꞌano rukꞌ ri nitzꞌ ri xinya chawe rumal riꞌ kibꞌan chawe chi kachajij na nima taq jastaq. Chatan loq chatkiꞌkotoq rukꞌ ri awajaw. Xopan xuqujeꞌ ri achi ri xukꞌamawaꞌj kebꞌ mil pwaq xubꞌij che ri patrón. Ajawxel lal xya la kanoq kebꞌ mil pwaq chwe, chilampe la xinchꞌek chi kebꞌ mil pwaq chirij le xya la kanoq chwe. Ri patrón xubꞌij che: “Utz ri xabꞌano, utz laj ajchak, sukꞌ awanimaꞌ, utz xabꞌano rukꞌ ri nitzꞌ ri xinya chawe, kinbꞌan na chi kabꞌan awe puꞌwiꞌ nim jastaq. Chatan loq, chatkiꞌkot pa ri kiꞌkotemal rech ri awajaw.” Kꞌa te riꞌ xopan ri achi ri xukꞌamawaꞌj mil pwaq. Xubꞌij: “Ajawxel, in wetaꞌm chi sibꞌalaj ko ri animaꞌ la, are kaj la kabꞌan la yakoj cho ri ulew jawjeꞌ ri man xtikoꞌnij ta wi la, xuqujeꞌ are kaj la kakꞌamawaꞌj la uwach ri tikoꞌn jawjeꞌ ri man xtikoꞌnij ta wi la. Rumal riꞌ xinxiꞌj wibꞌ, xinmuq ri rajil la pa ri ulew. Riꞌ xinkꞌam loq, are waꞌ ri rajil la.” Ri upatrón xubꞌij che: “At jun itzel ajchak, at saqꞌor. Xaq jeriꞌ awetaꞌm chi kinyakoꞌnijik jawjeꞌ ri man xintikoꞌnij ta wi, xuqujeꞌ kikꞌamawaꞌj we ri uwach ri tikoꞌn jawjeꞌ ri man xintikoꞌnij ta wi. Are utz we ta xaya ri nurajil jawjeꞌ kayak wi ri pwaq rech kuchꞌek ral, rech are xintzalij loq xaya ta apanoq ri chꞌekoj chwe.” Ri patrón xubꞌij chike ri nikꞌaj ajchakibꞌ chik: “Chimaja ri jun mil pwaq che, chiya che ri kꞌo lajuj mil rukꞌ. Jeriꞌ, rumal cher ri nim kꞌo rukꞌ kayaꞌtaj na nim che, rech sibꞌalaj nim kakꞌojiꞌ na rukꞌ. Are kꞌu ri maj kꞌo rukꞌ kamaj na che ri kꞌisbꞌal jastaq ri kꞌo rukꞌ. We itzel ajchak riꞌ, chiwesaj bꞌik, chikꞌyaqa bꞌik pa ri qꞌequꞌmal, jawjeꞌ kꞌo wi na oqꞌej xuqujeꞌ qutꞌutꞌem ware.” Ri uKꞌojol ri Achi are kape pa ri ujuluwem, rachiꞌl ri angelibꞌ, katꞌuyiꞌ na pa ri utem ri kajuluwik. Konojel ri winaq rech ri uwachulew kakimulij na kibꞌ choch, ri uKꞌojol ri Achi kuꞌqꞌat na nikꞌaj chike ri nikꞌaj chik, jacha ri kubꞌan ri jun ajyuqꞌ kuꞌqꞌat ri chij chike ri e kꞌisikꞌ. Kuꞌya na ri chij pa ri uwiqiqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri kꞌisikꞌ pa ri umox. Ri Taqanel kubꞌij na chike ri e kꞌo pa ri uwiqiqꞌabꞌ: “Chixpetoq, ri ix ri ixutewechiꞌm ri nuTat, chikꞌamawaꞌj ri iwechabꞌal, are waꞌ ri ajawarem ri chiꞌtal loq chiꞌwe are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew. Jeriꞌ rumal are xinnumik, xiya nuwa, are xchaqiꞌj nuchiꞌ, xiya nujoron, are xinwaꞌkatik xiya kanoq nukꞌolibꞌal jawjeꞌ kinkanaj wi. Are xajawataj watzꞌyaq, xiya watzꞌyaq, are xinyawajik, xinichajij, are xintzꞌapiꞌk pa cheꞌ xinisolij.” Ri sukꞌ taq winaq kakibꞌij na: “Ajawxel, ¿jampaꞌ xqaya wa la are xnum la? ¿Jampaꞌ xqaya joron la are xchaqiꞌj chiꞌ la? ¿Jampaꞌ xqaya kꞌolibꞌal la are xwaꞌkat la o jampaꞌ xqaya atzꞌyaq la are xajawataj che la? ¿Jampaꞌ xqasolij la are lal yawabꞌ o are xtzꞌapiꞌk la pa cheꞌ?” Ri Taqanel kubꞌij na chike: “Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ronojel ri xibꞌano chike ri e wachalal pune are ri kꞌin laj nitzꞌ, chwe in xibꞌan wi.” Kꞌa te riꞌ kubꞌij na chike ri e kꞌo pa ri umox: “Chixel wukꞌ itzel taq winaq, jix pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik, are riꞌ ukꞌolibꞌal ri Itzel xuqujeꞌ ri uꞌtaqoꞌn. Jeriꞌ rumal cher man xiya ta nuwa are xinnumik, man xiya ta nujoron are xchaqiꞌj nuchiꞌ. Are xinwaꞌkatik man xiya ta nukꞌolibꞌal jawjeꞌ kinkanaj wi, man xiya ta watzꞌyaq are xajawataj chwe, are xinyawajik xuqujeꞌ xintzꞌapiꞌk pa che man xinisolij taj.” Ri winaq riꞌ kakibꞌij na che: “Ajawxel, ¿jampaꞌ man xqatoꞌta la are xnum la, jampaꞌ xchaqiꞌj chiꞌ la, jampaꞌ xwaꞌkat la, jampaꞌ xajawataj atzꞌyaq la, jampaꞌ xyawaj la o xtzꞌapiꞌ la pa cheꞌ?” Ri Ajawxel kubꞌij na: “Qas tzij kinbꞌij ronojel ri man xibꞌan taj kukꞌ ri e wachalal pune aꞌreꞌ alaj taq e nitzꞌ, chwe in riꞌ xibꞌan wi. Ri itzel taq winaq kebꞌe na pa ri jun alik kꞌaxkꞌolal are kꞌu ri sukꞌ taq winaq kebꞌe na pa ri jun alik kꞌaslemal.” Are xtoꞌtaj ri Jesús chubꞌixik ronojel we jastaq riꞌ, xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Iwetaꞌm chi xa kebꞌ qꞌij chik karaj kuriq ri nimaqꞌij Pascua, che ri qꞌij riꞌ ri uKꞌojol ri Achi kajach na pa kiqꞌabꞌ ri achyabꞌ rech karipik. Are kꞌu ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe pa ri tinimit xkimulij kibꞌ cho rachoch ri Caifás, kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Xkitzukuj jas jeꞌ kakibꞌan chuchapik ri Jesús rech jeriꞌ kakikamisaj. Man kakaj ta kꞌut kakibꞌan ri kꞌax riꞌ pa ri nimaqꞌij rumal cher xkichomaj, xkibꞌij: Kakimulij kibꞌ laꞌ le winaq chaqij. Are kꞌo ri Jesús pa ri tinimit Betania, cho rachoch ri Simón, ri chꞌaꞌk achi. Xqebꞌ jun ixoq rukꞌ rukꞌaꞌm jun kꞌolibꞌal bꞌantal che alabastro nojinaq che kꞌokꞌalaj kunabꞌal paqal rajil. Xutix kꞌu puꞌ jolom ri Jesús are tꞌuyul puꞌwiꞌ ri mexa. Are xkil ri tijoxelabꞌ ri xkꞌulmatajik, xeyojtajik. Xkibꞌij: ¿Jas che xaq xtix we kunabꞌal riꞌ? Jas che man xkꞌayix ta we kunabꞌal riꞌ rech jeriꞌ kachꞌek nimalaj pwaq chirij kaya chike ri e mebꞌaibꞌ. Ri Jesús retaꞌm ri xkibꞌij: rumal riꞌ xubꞌij chike: ¿Jas che kibꞌij tzij che we ixoq riꞌ? Jun utz laj chak ri xubꞌan wukꞌ in. Ri e mebꞌa e kꞌo wi laꞌ chiꞌxoꞌl, man je ta kꞌu in. We kunabꞌal riꞌ xutix chwij naꞌtabꞌal rech chi kinmuqiꞌ na. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi pa ronojel ri uwachulew jawjeꞌ katzijox wi na ri utz laj taq tzij, katzijox xuqujeꞌ na ri xubꞌan we ixoq riꞌ. Ri Judas Iscariote, jun chike ri kabꞌlajuj tijoxelabꞌ, xeꞌ kukꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Ri Judas xubꞌij chike: ¿Janipa kiya chwe, we kinjach ri Jesús chiꞌwe? Ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xkibꞌij che: Kaqaya juwinaq laluj saq pwaq chawe. Che ri qꞌij riꞌ, ri Judas xuchapleꞌj utzukuxik ri qꞌotaj rech kujach ri Jesús chike. Pa ri nabꞌe qꞌij rech ri nimaqꞌij are katij ri kaxlan wa ri maj chꞌam rukꞌ ri tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús xkibꞌij che: ¿Jawjeꞌ kaj wi la kaqabꞌan wi ri waꞌim rech Pascua? Ri Jesús xubꞌij chike: Jix pa ri tinimit cho rachoch ri jun achi chibꞌij che chi ri ajtij kubꞌij: “Naj ta chik in kꞌo waral. Kawaj kꞌut kinwikꞌowisaj ri nimaqꞌij rech pascua waral kukꞌ ri nutijoxelabꞌ.” Ri tijoxelabꞌ xkibꞌano jetaq ri xubꞌij ri Jesús chike, xkibꞌan apanoq ri wa rech ri nimaqꞌij Pascua. Are xok aqꞌabꞌ, ri Jesús xtꞌuyiꞌk kukꞌ ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ puꞌwiꞌ ri mexa. Are tajin kewaꞌik xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, jun chiꞌwe kinukꞌayij na. Ri tijoxelabꞌ xebꞌisonik are xkita ri xbꞌix chike, xkichapleꞌj utatabꞌeloꞌxik che ri Jesús: ¿Teꞌq in riꞌ Ajawxel? Ri Jesús xubꞌij: Are kinkꞌayin na ri winaq ri kukꞌam uwa wukꞌ pa ri palaꞌt. Qas tzij, ri ralkꞌwaꞌl riꞌ achi kakam na jetaq ri tzꞌibꞌatalik, kꞌax kꞌu rech ri winaq ri kakꞌayinik. Are katanik we ta mat xalaxik. Ri Judas ri kꞌayinel xubꞌij che ri Jesús: Ajtij, ¿teꞌq in riꞌ? Ri Jesús xubꞌij che: At xatbꞌinik. Are tajin kewaꞌik, ri Jesús xukꞌam ri kaxlan wa, xutewechiꞌj kꞌa te riꞌ xupaꞌij, xuya chike ri utijoxelabꞌ xubꞌij: Chikꞌamawaꞌj, chitijaꞌ, are waꞌ ri nutyoꞌjal. Kꞌa te riꞌ xukꞌam ri qumubꞌal, xutyoxij che ri Dios kꞌa te riꞌ xutzuj chike xubꞌij: Chixqumunoq iwonojel. Are waꞌ ri nukikꞌel rech ri kꞌakꞌ chꞌekom tzij, ri katixtobꞌ na che kikuyik kimak sibꞌalaj e kꞌi winaq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man kinqumuj ta chi na we vino riꞌ kachapleꞌtaj bꞌik kamik kꞌa te kinqumuj chi riꞌ ri kꞌakꞌ vino pa ri ajawarem rech ri nuTat. Are xetoꞌtaj chubꞌixoxik jun Salmo, xebꞌek puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Olivos. Ri Jesús xubꞌij chike: Iwonojel kinitzaq na kanoq, jeriꞌ rumal tzꞌibꞌatalik: Kinbꞌan na kꞌax che ri ajyuqꞌ, ri chij kaꞌnimaj na bꞌik. Are kinkꞌastajik, kinnabꞌej na chiꞌwech kineꞌ je laꞌ pa Galilea. Ri Pedro xubꞌij: Pune konojel kakitzaq la kanoq, in man je ta ri kinbꞌano. Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe, chaqꞌabꞌ kamik oxmul abꞌim chi man awetaꞌm ta nuwach are koqꞌ ri amaꞌ akꞌ. Ri Pedro xubꞌij che ri Jesús: Pune choqꞌaqꞌ kinkam ukꞌ la, man kinbꞌij ta kꞌu wi chi mat wetaꞌm wach la. Konojel ri tijoxelabꞌ je xuqujeꞌ xkibꞌij. Kꞌa te riꞌ xeꞌ ri Jesús, xukꞌam bꞌik ri utijoxelabꞌ, xeꞌ pa jun leꞌaj ubꞌiꞌnam Getsemaní, xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chixtꞌuyul kanoq waral keꞌnbꞌana na chꞌawem je laꞌ apanoq. Xuꞌsikꞌij bꞌik ri Pedro rachiꞌl ri e kebꞌ ukꞌojol ri Zebedeo, kꞌa te riꞌ xuchapleꞌj bꞌisonem xuqujeꞌ xkꞌaxir ranimaꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Sibꞌalaj kaqꞌoxow ri wanimaꞌ jer kinnaꞌo chi kinkamik, chixkanaj kanoq waral, chixkꞌasloq wukꞌ. Xbꞌin chi na apanoq jubꞌiqꞌ, kꞌa te riꞌ xukiꞌk, xuya ri upalaj pa ri ulew, xubꞌan chꞌawem xubꞌij: Tat, kꞌo ta bꞌa ne wi, mat kinriq we kꞌax riꞌ, man in ta kꞌut kabꞌan we, xane are bꞌanoq ri kaj lal. Are xtzalij loq jawjeꞌ e kꞌo wi kan ri utijoxelabꞌ tajin kewarik are xuluꞌriqaꞌ. Xubꞌij che ri Pedro: ¿Man xixkwin taj xixkꞌasiꞌk jun hora wukꞌ? Chixkꞌasloq rech man kixtaqchiꞌx taj pa mak. Ri uxlabꞌal qas tzij kꞌolik xa kꞌu are ri tyoꞌjal man kꞌo taj uchuqꞌabꞌ. Ri Jesús xtzalij chik junmul chubꞌanik chꞌawem, xubꞌij: Tat, we rajawaxik wi kinkamik, bꞌanoq ri kaj la. Are xtzalij loq, junmul chik xuluꞌriqa ri utijoxelabꞌ tajin kewarik, rumal cher sibꞌalaj kꞌax kiwaram. Xuꞌya kanoq kitukel, xtzalij chubꞌanik chꞌawem churox mul, pa ri uchꞌawem je xubꞌij jetaq ri xubꞌij nabꞌe. Xtzalij chi loq junmul kukꞌ ri utijoxelabꞌ xubꞌij chike: Kꞌa tajin kixwarik, xuqujeꞌ kixuxlan ix. Chiwilampeꞌ, xopan ri qꞌotaj, ri uKꞌojol ri Achi kajach na pa kiqꞌabꞌ ri aꞌjmakibꞌ. Chixwaꞌjiloq, ¡joꞌ! ¡Xul le kꞌayil we! Tajin katzijon na ri Jesús are xopan ri Judas, jun chike ri e kabꞌlajuj tijoxelabꞌ. E rachiꞌl bꞌik sibꞌalaj e kꞌi winaq, ri e taqtal bꞌik kumal ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit, kukꞌaꞌm taq bꞌik sakꞌibꞌal xuqujeꞌ cheꞌ. Ri Judas ubꞌim chike ri winaq: Ri achi ri kintzꞌumaj are riꞌ, chichapa bꞌik. Xqebꞌ kꞌu ri Judas rukꞌ ri Jesús, xuya rutzil uwach, xutzꞌumaj kꞌa te riꞌ xubꞌij: ¡Ajtij! Kꞌa te riꞌ xutzꞌumaj. Ri Jesús xubꞌij che: Ala, ¿jas rumal at petinaq? Kꞌa te riꞌ konojel ri winaq xeqet rukꞌ ri Jesús, xkichapo. Are jeriꞌ xkꞌulmatajik, jun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús xukꞌam jun sakꞌibꞌal, xusakꞌij ri uxikin ri jun patanijel rech ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Ri Jesús xubꞌij che: Chayaka ri asakꞌibꞌal, rumal cher riꞌ rukꞌ sakꞌibꞌal kakamisanik rukꞌ sakꞌibꞌal kakamisax na. ¿Xa kꞌu pa akꞌuꞌx chi man kinkwin taj kinta tobꞌanik che ri nuTat, aninaq riꞌ kuya e kabꞌlajuj wokaj angelibꞌ chinutoꞌik? We kꞌu jeriꞌ kibꞌano, man kakꞌulmataj ta riꞌ ri tzꞌibꞌatalik ri kubꞌij chi jeriꞌ kakꞌulmataj na. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri winaq: ¿La xa kꞌu in jun elaqꞌom rech rumal riꞌ kixpe chwij rukꞌ taq sakꞌibꞌal xuqujeꞌ cheꞌ? Ronojel qꞌij xintꞌuyiꞌk pa ri Templo xinya kꞌutuꞌn, man xinichap ta kꞌut. Xkꞌulmataj kꞌu ronojel we jastaq riꞌ rech jeriꞌ kakꞌulmataj ronojel ri xkitzꞌibꞌaj loq ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. Are kꞌu ri tijoxelabꞌ xaꞌnimaj bꞌik konojel, xkitzaq kanoq ri Jesús. Ri winaq xkikꞌam bꞌik ri Jesús choch ri Caifás kꞌamal kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ, chilaꞌ kimulim wi kibꞌ konojel ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe. Are kꞌu ri Pedro naj kꞌo wi apanoq che ri Jesús utereneꞌm bꞌik, xok bꞌik cho rachoch ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Are xok bꞌik, xtꞌuyiꞌk kukꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ rech karilo jas ri kakꞌulmatajik. Ri e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit xkitzukuj jun bꞌanoj tzij ri kuqꞌalajisaj chi ri Jesús ajmak rech jeriꞌ kakikamisaj. Man xkiriq ta kꞌut umak, pune sibꞌalaj e kꞌi winaq xoꞌpanik xkibꞌan ri bꞌanoj tzij chirij. Kꞌisbꞌal rech xoꞌpan e kebꞌ, we kebꞌ achyabꞌ ri xkibꞌij: We achi riꞌ xubꞌij: “Ri in kinkwinik kintukij ri Templo rech ri Dios, kꞌa te riꞌ pa oxibꞌ qꞌij kinyak ukꞌaxel.” Ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xtakꞌiꞌk xuta che ri Jesús: ¿La maj jas kabꞌij at? ¿Jas kel kubꞌij we jastaq we kakichaꞌ we winaq riꞌ chawe? Ri Jesús xa ta ne jun tzij xubꞌij. Ri kinimaꞌqil ri kꞌamal taq bꞌe xubꞌij: Pa ri ubꞌiꞌ ri kꞌaslik Dios kinta chawe: Chabꞌij chaqe we at ri at Cristo, uKꞌojol ri Dios. Ri Jesús xubꞌij: Are laꞌ le xabꞌij. Chanim kinbꞌij chiꞌwe iwonojel, kachapleꞌtaj bꞌik chanim, kiwil na ri uKꞌojol ri Achi tꞌuyul pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri kakwin chubꞌanik ronojel ri jastaq, xuqujeꞌ kape na pa ri sutzꞌ ri kꞌo pa ri kaj. Ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xutꞌoqopij ri ratzꞌyaq, xubꞌij: We achi riꞌ xubꞌij ri awas ubꞌixik cho ri Dios, man kaꞌjawataj ta chik e nikꞌaj qꞌalajisanelabꞌ chik. Qas ix xixtow rukꞌ ixikin ri xubꞌij. ¿Jas kichomaj kaqabꞌan che we achi riꞌ? Areꞌ xkibꞌij: Taqal che kakamik. E kꞌo jujun xkichubꞌaj ri upalaj ri Jesús kꞌa te riꞌ xkichꞌey rukꞌ tꞌoyom qꞌabꞌ. E nikꞌaj chik xkichꞌey chupalaj. Kꞌa te riꞌ xkibꞌij che: Cristo, chariqampeꞌ jachin xatchꞌayowik. Are kꞌu ri Pedro tꞌuyul apanoq cho ri ja. Jun aj ikꞌ xqebꞌ rukꞌ, xubꞌij che: At xuqujeꞌ at rachiꞌl ri Jesús aj Galilea. Ri Pedro chikiwach konojel xubꞌij: Man wetaꞌm taj jas ri tajin kabꞌij. Kꞌa te riꞌ xeꞌ chuchiꞌ ri uchiꞌ jaꞌ, xqebꞌ chi jun aj ikꞌ rukꞌ xubꞌij chike ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ. We achi riꞌ rachiꞌl ri Jesús aj Nazaret. Ri Pedro junmul chik xubꞌij: Man wetaꞌm ta wi uwach le achi leꞌ. Man naj taj ikꞌowinaq are xeqet ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ rukꞌ ri Pedro, xkibꞌij che: At at kachiꞌl, qꞌalaj le katzijonik. Ri Pedro xuchapleꞌj ubꞌixik kꞌaxal chibꞌil ribꞌ xubꞌij: Qas karilomaj ri Dios, man wetaꞌm ta uwach le achi leꞌ. Qas pa ri qꞌotaj riꞌ xoqꞌ ri amaꞌ akꞌ. Xnaꞌtaj kꞌu che ri Pedro ri xubꞌij ri Jesús che: Qas tzij kinbꞌij chawe, chaqꞌabꞌ kamik oxmul abꞌim chi man awetaꞌm ta nuwach are koqꞌ ri amaꞌ akꞌ. Ri Pedro xel bꞌik chilaꞌ xoqꞌik rukꞌ nimalaj bꞌis. Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit sibꞌalaj aqꞌabꞌil xkichomaj ukamisaxik ri Jesús. Xkiyut bꞌik, xkikꞌam bꞌik, xekijacha choch ri Pilato ri taqanel. Are xril ri Judas ri xjachow ri Jesús, chi xqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri Jesús rech kakamisaxik, xkꞌaxir ranimaꞌ rumal ri xubꞌano, xeꞌek xuꞌtzalij kanoq ri juwinaq laluj saq pwaq chike ri e kꞌamal taq kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit. Ri Judas xubꞌij: Xinmakunik, xinjach ri jun winaq ri maj umak. Ri achyabꞌ xkibꞌij che: Maj qe uj laꞌ che. At laꞌ at etaꞌmaninaq. Ri Judas kꞌut xukꞌyaq kanoq ri pwaq pa ri Templo kꞌa te riꞌ xel bꞌik, xuꞌjitzꞌaj ribꞌ. Ri e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ xkisikꞌ ri pwaq xkibꞌij: Ri taqanik man kuya ta bꞌe chaqe kaqayak we pwaq riꞌ pa ri kꞌolibꞌal rech pa ri Templo, rumal cher we pwaq riꞌ tojbꞌal rech kikꞌ. Xaq jeriꞌ xkichomaj uloqꞌik jun ulew ubꞌiꞌ ukꞌolibꞌal ri bꞌanal bꞌoꞌj rukꞌ ri pwaq riꞌ, rech keꞌkimuq ri winaq ri man aꞌj pa ri tinimit taj. Rumal riꞌ ri ulew ubꞌiꞌnam kꞌa pa taq ri qꞌij kamik Kikꞌ ulew. Jeriꞌ xkꞌulmajik ri xubꞌij loq ri qꞌalajisal utzij ri Dios, Jeremías: Xkikꞌamawaꞌj ri winaq juwinaq lajuj saq pwaq jetaq ri xkichomaj loq ri winaq aꞌj Israel. Rukꞌ riꞌ xkiloqꞌ ri ulew rech ri bꞌanal bꞌoꞌj, jewaꞌ xubꞌij ri Ajawxel chwe. Are xopan ri Jesús choch ri Pilato, xuta che: ¿La at riꞌ ri at nim taqanel kech ri winaq aꞌj Israel? Ri Jesús xubꞌij che: Are laꞌ le xabꞌij. Xa ta ne jun tzij xubꞌij ri Jesús are xtzujux kumal ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ choch ri Dios e kachiꞌl ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit. Ri Pilato xubꞌij che: ¿La man kata ri tajin kakibꞌij chawe? Ri Jesús xa ta ne jun tzij xubꞌij, xuqujeꞌ man xutzalij ta uwach ri xbꞌix che. Rumal riꞌ sibꞌalaj xmayijanik ri qꞌatal tzij. Pa ri nimaqꞌij, naqꞌatal che ri Pilato kutzoqopij jun winaq ri tzꞌapital pa cheꞌ, xapachin ri kakita ri winaq. Kꞌo kꞌu jun achi sibꞌalaj etaꞌmatal uwach ubꞌiꞌ Barrabás, tzꞌapital pa che. Ri Pilato xuta chike wi winaq: ¿Jachin kiwaj kintzoqopij, la are ri Jesús, ri kabꞌix Cristo che o are ri Barrabás? Ri Pilato retaꞌm chi ri e kꞌamal taq bꞌe rumal koyawal xkijach ri Jesús. Are tꞌuyul ri Pilato pa ri utem rech qꞌatbꞌal tzij, ri rixoqil xutaq ubꞌixik che: Maj jas kabꞌan che ri sukꞌ achi riꞌ, rumal rech xinriq kꞌax pa ri nuwaram. Ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ choch ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq e kachiꞌl ri e kꞌamal ta bꞌe kech ri tinimit xeꞌkimenkꞌetij ri winaq rech are kakita katzoqopix ri Barrabás. Are kꞌu ri Jesús kamisaxoq. Ri Pilato xuta chike ri winaq: ¿Jachin chike we kebꞌ achyabꞌ riꞌ kiwaj kintzoqopij? Ri winaq xkibꞌij: Are ri Barrabás. Ri Pilato xubꞌij: ¿Jas kꞌu kinbꞌan che le Jesús, ri kabꞌix Cristo che? Konojel ri winaq xkibꞌij: ¡Ripoq! Ri Pilato xubꞌij: ¿Jas rumal? ¿Jas kꞌax ubꞌanom? Konojel ri winaq rukꞌ chuqꞌabꞌ xkibꞌij: ¡Ripoq! Are xril ri Pilato chi maj kubꞌij kikꞌuꞌx ri winaq chutzoqopixik ri Jesús, xane xa tajin kechꞌuꞌjarik, xtaqanik rech kakꞌam loq ujaꞌ, xuchꞌaj kꞌu uqꞌabꞌ chikiwach konojel ri winaq, kꞌa te riꞌ xubꞌij: Man numak ta in we kakam we achi riꞌ, imak ix laꞌ. Ri winaq xkibꞌij: Uj, xuqujeꞌ ri e qijaꞌl uj aꞌjmakibꞌ che ri ukamikal we achi riꞌ. Ri Pilato xutzoqopij ri Barrabás xuqujeꞌ xtaqan chuchꞌayik ri Jesús, kꞌa te riꞌ xujach bꞌik chike ri winaq rech karipik. Ri e rajchꞌoꞌjabꞌ ri Pilato xkikꞌam bꞌik ri Jesús cho ri nimalaj ja qꞌatbꞌal tzij kꞌa te riꞌ xkimulij kibꞌ chirij. Xkesaj ri ratzꞌyaq kꞌa te riꞌ xkikoj jun moraꞌt manta chirij. Xkikem jun kꞌix korona, xkikoj pa ujolom, kꞌa te riꞌ xkiya jun aj pa ri uqꞌabꞌ, xkichapleꞌj uyoqꞌik, xexukiꞌk choch xkibꞌij: Nim aqꞌij taqanel kech ri winaq ri aꞌj Israel. Xkichubꞌaj ri upalaj, kꞌa te riꞌ xkichꞌey pa ujolom rukꞌ ri aj. Are xetoꞌtaj chuyakik kitzeꞌ che ri Jesús, xkesaj ri manta chrij, xkitzalij ri ratzꞌyaq chirij, kꞌa te riꞌ xkikꞌam bꞌik pa ripik. Are e bꞌenaq pa ri bꞌe, xkiriq jun achi ubꞌiꞌ Simón, aj Cirene, xkikoj kichuqꞌabꞌ xkibꞌij che chi kukꞌam bꞌik ri ripbꞌal. Kꞌa te riꞌ xoꞌpan pa ri jun leꞌaj ubꞌiꞌ Gólgota (ri kel kubꞌij Kꞌolibꞌal rech ri bꞌaqilaj ). Chilaꞌ xkiya wi vino rachiꞌl hiel che ri Jesús. Ri Jesús are xunaꞌ jubꞌiqꞌ, man xraj taj xuqumuj. Kꞌa te riꞌ xkiripo xuqujeꞌ xoꞌk pa etzꞌanem rech kakilo jachin kachꞌekow bꞌik ri ratzꞌyaq. Xuqujeꞌ xetꞌuyiꞌk chuchajixik. Pa uwiꞌ ri ujolom ri Jesús xkitzꞌibꞌaj jas ri xumakuj, ri kubꞌij: ARE WAꞌ RI JESÚS, RI NIM TAQANEL PA KIWIꞌ RI WINAQ AꞌJ ISRAEL. Pa uxukut ri Jesús xeꞌkirip xuqujeꞌ e kebꞌ eleqꞌomabꞌ, jun pa ri umox, jun pa ri uwiqiqꞌabꞌ. Ri winaq ri kiꞌkꞌow bꞌik chilaꞌ, kakisutusa ri kijolom, kakiyoqꞌ kanoq, kakibꞌij: At, ri katukij ri Templo kꞌa te riꞌ pa oxibꞌ qꞌij kayak ukꞌaxel, chakolo awibꞌ, we qas at ri at uKꞌojol ri Dios, chatqaj loq cho le ripbꞌal. Xkitzeꞌj xuqujeꞌ uwach ri Jesús ri kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq e kachiꞌl ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri tinimit. Xkibꞌij: Man kakwin taj kukol ribꞌ pune xuꞌkol chi nikꞌaj, kubꞌij kꞌut chi are nimalaj taqanel pa Israel. Qaj loq cho le ripbꞌal rech kujkojon che. We qas kuꞌl ukꞌuꞌx chirij ri Dios, Toꞌq bꞌa rumal ri Dios, we qas kaloqꞌaxik. ¿La man kꞌu xubꞌij: In in uKꞌojol ri Dios? Ri eleqꞌomabꞌ xuqujeꞌ ri xerip chuxukut ri Jesús kakibꞌij apanoq itzel taq tzij che. Pa ri nikꞌaj qꞌij xqꞌequꞌmataj ronojel ri uwachulew kꞌa te xtaniꞌk pa ri urox hora bꞌenaq qꞌij. Teqꞌ qas pa ri urox hora rech bꞌenaq qꞌij, ri Jesús xuraq uchiꞌ rukꞌ chuqꞌabꞌ xubꞌij: Eli, Eli ¿lama sabactani? Ri kel kubꞌij NuDios, nuDios, ¿jas che xintzaq la kanoq nutukel? E jujun chike ri e kꞌo chilaꞌ xkibꞌij: Xa tajin kusikꞌij apanoq ri Elías. Aninaq jun chike ri winaq xuꞌtzukuj loq jun qꞌux, xumubꞌa pa vinagre kꞌa te riꞌ xuxekebꞌaꞌ che jun aj, xuya apanoq pa uchiꞌ ri Jesús. E nikꞌaj chik xkibꞌij: Chiwayeꞌj na, qilampeꞌ we qas kape ri Elías chutoꞌik. Junmul chik ri Jesús xuraq uchiꞌ rukꞌ chuqꞌabꞌ, kꞌa te riꞌ xkamik. Qas pa ri qꞌotaj riꞌ, ri tasbꞌal pa ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal ri kꞌo pa ri Templo xraqin pa kebꞌ, xuchapleꞌj loq puꞌwiꞌ xulkꞌis chuxeꞌ. Kꞌa te riꞌ xubꞌan jun nimalaj kabꞌraqan, ri aꞌbꞌaj xepaqꞌinik. Xejaqataj loq ri muqbꞌal taq kaminaqibꞌ, e kꞌi e ralkꞌwaꞌl ri Dios ri e kaminaq, xekꞌastajik. Xeꞌl loq pa taq ri muqbꞌal are kꞌastajinaq chi ri Jesús, xoꞌk bꞌik pa Jerusalén ri utinimit ri Dios, e kꞌi winaq xiꞌlowik. Are xkil ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ xuqujeꞌ konojel ri e chajininaq ri Jesús, ri kabꞌraqan xuqujeꞌ ronojel ri xkꞌulmatajik, sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ, xkibꞌij: Qas tzij wi, we achi riꞌ qas uKꞌojol ri Dios wi. Ri ixoqibꞌ ri xkitereneꞌj loq ri Jesús are xel loq pa Galilea, naj e kꞌo wi kekaꞌy apanoq. Chkixoꞌl ri ixoqibꞌ riꞌ e kꞌo ri María Magdalena, ri María ri unan ri Jacobo rachiꞌl ri José, xuqujeꞌ ri kinan ri e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo. Okem kubꞌan ri aqꞌabꞌ, xpe jun qꞌinom achi, ubꞌiꞌ José, kel pa ri tinimit Arimatea, xubꞌan na utijoxel ri Jesús. Xopan rukꞌ ri Pilato, xuꞌta ri utyoꞌjal ri Jesús, ri Pilato xtaqanik kaya loq che. Ri José xubꞌolqꞌotij ri utyoꞌjal ri Jesús pa jun saq atzꞌyaq. Xuya kanoq pa jun kꞌakꞌ muqbꞌal ri kꞌottal pa jun abꞌaj ri kꞌo pa ri rulew. Xuwolqotij jun nimalaj abꞌaj xutzꞌapibꞌej kanoq ri uchiꞌ ri jul. Kꞌa te riꞌ xel bꞌik chilaꞌ. Choch ri muqbꞌal e tꞌuyul apanoq ri María Magdalena xuqujeꞌ ri jun María chik. Jun qꞌij ikꞌowinaq ri sukꞌumam qꞌij rech uxlanem, ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq e kachiꞌl ri fariseos, xoꞌpan rukꞌ ri Pilato. Xkibꞌij che: Ajawxel, kanaꞌtaj chaqe are kꞌas na ri jun achi ri bꞌanal tzij xubꞌij: “Kinkꞌastaj na pa oxibꞌ qꞌij.” Rumal ri, taqan la katzꞌapix ri uchiꞌ ri jul, tzꞌaqat na oxibꞌ qꞌij, rech man kepe ta ri utijoxelabꞌ kulkeleqꞌaj ri utyoꞌjal kꞌa te riꞌ kakibꞌij na chike ri winaq chi xa xkꞌastajik. Ri bꞌanoj tzij riꞌ sibꞌalaj nim na cho ri nabꞌe. Ri Pilato xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik jun wok ajchꞌoꞌjabꞌ rech kakichajij ri uchiꞌ ri jul. Jeriꞌ xebꞌek, xeꞌkikojo kanoq jun abꞌaj chutzꞌapixik ri jul, xkikoj kanoq retal, xuqujeꞌ xeꞌkiya kanoq ri e chajil taq rech. Ikꞌowinaq chi ri qꞌij rech uxlanem, qas pa ri usaqiribꞌal ri nabꞌe qꞌij rech ri wuqubꞌ qꞌij, ri María Magdalena rachiꞌl ri jun María chik xebꞌek chi rilik ri muqbꞌal. Xaq kꞌa teꞌ xubꞌan jun nimalaj kabꞌraqan, jeriꞌ rumal cher jun ángel rech pa ri kaj xqaj loq, xqebꞌ chuxukut ri muqbꞌal, xresaj ri abꞌaj kꞌa te riꞌ xutꞌuyulej. Ri ángel sibꞌalaj karepqꞌunik jetaq ri kayapaꞌ, sibꞌalaj saq ri ratzꞌyaq jetaq ri saq tew. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ, xkichapleꞌj bꞌiribꞌatem, kekam che ri kixibꞌin ibꞌ. Ri ángel xubꞌij chike ri ixoqibꞌ: Man kixiꞌj ta iwibꞌ, wetaꞌm chi are kitzukuj ri Jesús ri xripik. Man kꞌo taj waral, xkꞌastaj uwach, jacha ri xubꞌij chiꞌwe. Chixanloq chiwilaꞌ jawjeꞌ ri xmuqiꞌ wi. Kꞌa te riꞌ jix aninaq, jiꞌbꞌij chike ri utijoxelabꞌ: “Xkꞌastaj ri Jesús chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, kanabꞌej na chiꞌwach je laꞌ pa Galilea. Iwetaꞌm chik, je laꞌ kiwil wi na uwach.” Ri ixoqibꞌ aninaq xeꞌl bꞌik rukꞌ ri muqbꞌal, kixiꞌm kibꞌ xuqujeꞌ kekiꞌkotik, kexikꞌanik xeꞌkibꞌij chike ri tijoxelabꞌ. Xaq kꞌa te xkikꞌulaj ri Jesús pa ri bꞌe, xuya rutzil kiwach. Ri ixoqibꞌ xeqet rukꞌ xkimatzej ri raqan xuqujeꞌ xkiqꞌijilaꞌj. Ri Jesús xubꞌij chike: Man kixiꞌj ta iwibꞌ, jiꞌbꞌij chike ri e wachalal chebꞌoꞌj je laꞌ pa Galilea, je laꞌ kakil wi na nuwach. E bꞌenaq ri ixoqibꞌ pa ri bꞌe, are jujun chike ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ xoꞌk bꞌik pa ri tinimit, xeꞌkitzijoj chike ri e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq ronojel ri xkꞌulmatajik. Are xetoꞌtaj che ri kichomanik ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit xuqujeꞌ ri e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xkiya nimalaj pwaq chike ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ. Kꞌa te riꞌ xkibꞌij chike: Chibꞌij: are ri utijoxelabꞌ ri Jesús xulkeleqꞌaj ri utyoꞌjal ri Jesús are tajin kujwarik. Man kixiꞌj taj iwibꞌ we kuta ri qꞌatal tzij we riꞌ, uj kujchꞌaw piꞌwiꞌ. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ xkikꞌam ri pwaq xuqujeꞌ je xkibꞌij jetaq ri xbꞌix chike. Are waꞌ ri xaq jeꞌ katzijox chkixoꞌl ri winaq aꞌj Israel pa taq we qꞌij kamik riꞌ. Ri e julajuj tijoxelabꞌ xebꞌe pa Galilea, puꞌwiꞌ ri juyubꞌ ri xubꞌij ri Jesús chike. Are xkil ri Jesús, xkiqꞌijilaꞌj, e kꞌo kꞌu jujun chike man xkikoj taj chi are Jesús. Ri Jesús xqet kukꞌ, xubꞌij: Ronojel chuqꞌabꞌ yaꞌtal chwe pa ri kaj xuqujeꞌ choch ri uwachulew. Rumal riꞌ jix chitzijoj ri utz laj tzij chike konojel ri winaq rech ri uwachulew, chibꞌana kiqasanaꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Tataxel, Kꞌojolaxel xuqujeꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Chiꞌtijoj chunimaxik ronojel ri ixnutaqom chubꞌanik, qas tzij kinbꞌij chiꞌwe kinkꞌojiꞌ na iwukꞌ ronojel qꞌij, kꞌa pa ri kꞌisbꞌalil rech ri uwachulew. Jewaꞌ xkꞌulmatajik are xchapleꞌtaj loq utzijoxik ri utz laj tzij rech ri Jesucristo, ukꞌojol ri Dios. Xkꞌulmatajik jetaq ri utzꞌibꞌam loq ri qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios Isaías, are xubꞌij: Kintaq na bꞌik ri nutaqoꞌn kanabꞌej na chawach, rech kusukꞌumaj apanoq ri abꞌe, Uchꞌabꞌal jun winaq ri kasikꞌinik pa ri katzꞌinow ulew, kubꞌij: Chisukꞌumaj ri ubꞌe ri Ajawxel, sukꞌum chibꞌana che ri ubꞌe. Jeriꞌ xubꞌan ri Juan are xutzijoj ri qasanaꞌ rech kꞌexbꞌal kꞌuꞌx rech kuybꞌal mak pa ri katzꞌinow ulew. Konojel ri winaq aꞌj Judea, aꞌj Jerusalén xoꞌpan rukꞌ. Ri Juan xubꞌan kiqasanaꞌ ri winaq pa ri nimaꞌ Jordán, are xtzujutaj kibꞌ che ri kimak. Ri ratzꞌyaq ri Juan che rismal kamey bꞌantal wi, ri jatꞌibꞌal upam jun tzꞌuꞌm, are xutij che uwa ri e sakꞌ rachiꞌl ri juyubꞌil kabꞌ. Jewaꞌ xubꞌij are xutzijoj ri utzij ri Dios: Kape chi na jun ri sibꞌalaj kꞌo ukwinem chinuwach in, man taqal ta chwe kinkir ri uxajabꞌ. In xinbꞌan iqasanaꞌ rukꞌ jaꞌ, are kꞌu ri kape na kubꞌan na iqasanaꞌ pa ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Pa taq ri qꞌij riꞌ xopan ri Jesús, upetik pa Nazaret rech Galilea, xbꞌan kan uqasanaꞌ rumal ri Juan pa ri nimaꞌ Jordán. Ri Jesús are xel loq pa ri nimaꞌ, xril ri kaj xjaqajobꞌik, xqaj loq ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel jer xubꞌan jun palomax. Xtataj xuqujeꞌ jun chꞌabꞌal upetik pa ri kaj xubꞌij: At, at loqꞌalaj nukꞌojol, kakiꞌkot na nukꞌuꞌx awukꞌ. Kꞌa te riꞌ xkꞌam bꞌik ri Jesús rumal ri Uxlabꞌixel pa ri katzꞌinow ulew. Kawinaq qꞌij xkꞌojiꞌk chilaꞌ chikixoꞌl juyubꞌil taq aꞌwaj, xkoj kꞌaꞌmabꞌal pa ri ubꞌe rumal ri Itzel rech kaqaj pa mak. Xepe kꞌu ri angelibꞌ chupatanixik. Are xokisataj ri Juan pa cheꞌ, ri Jesús xeꞌ chutzijoxik ri utz laj utzij ri Dios pa Galilea. Xubꞌij: Xopan ri qꞌij ri utzujum loq ri Dios, xnaqajir loq ri rajawarem, chikꞌexa ikꞌuꞌx, chikojo ri utz laj tzij. Are xikꞌow bꞌik ri Jesús chuchiꞌ ri cho pa Galilea, xeꞌril ri Simón rachiꞌl ri Andrés ri rachalal, tajin kakikꞌyaq ri kikꞌat pa ri cho, rumal cher e chapal taq kar. Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq, chinitereneꞌj, kinbꞌan na chiꞌwe chikikꞌam loq achyabꞌ wukꞌ. Aninaq xkitzaq kanoq ri kikꞌat, xeteriꞌ bꞌik chirij ri Jesús. Ri Jesús are bꞌininaq chi apanoq jubꞌiqꞌ xeꞌril ri Jacobo rachiꞌl ri Juan e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo, e kꞌo apanoq pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, tajin kakisalabꞌaj ri kikꞌat puꞌwiꞌ ri jaꞌ. Ri Jesús xuꞌsikꞌij apanoq ri achyabꞌ, ri achyabꞌ xkiya kan ri kitat Zebedeo kukꞌ ri e kajchakibꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, kꞌa te riꞌ xebꞌe rukꞌ ri Jesús. Are xoꞌpan pa ri tinimit Capernaúm, pa ri qꞌij rech uxlanem, ri Jesús xok bꞌik pa ri Sinagoga, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn. Ri winaq kemayijan che taq ri ukꞌutuꞌn, rumal cher man kuxiꞌj ta ribꞌ chukꞌutik. Man je ta kubꞌano jetaq kakibꞌan ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Xaq kꞌa teꞌ xwaꞌjil jun achi pa ri Sinagoga ri kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, xuraq uchiꞌ xubꞌij: Jesús aj Nazaret, ¿jas che kanim awibꞌ chiqaxoꞌl? ¿La xa at petinaq chiqatukixik? In wetaꞌm at jachinaq. At riꞌ ri at chaꞌtal rumal ri Dios. Ri Jesús xubꞌij che: Chatuxlanoq, chatel bꞌik che we achi riꞌ. Ri itzel uxlabꞌal xutzaq ri achi pa ri ulew rukꞌ chuqꞌabꞌ, kꞌa te riꞌ xuraqaqej uchiꞌ, xel bꞌik che ri achi. Konojel ri winaq xkixiꞌj kibꞌ, kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas waꞌ we riꞌ? ¡Jun kꞌakꞌ kꞌutuꞌn waꞌ rumal laꞌ qas rukꞌ chuqꞌabꞌ kubꞌano! Pune aꞌre itzel taq uxlabꞌal keniman che. Rumal waꞌ aninaq xel utzijoxik ri Jesús pa ronojel Galilea. Ri Jesús are xeꞌl bꞌik pa ri Sinagoga e rachiꞌl ri Jacobo xuqujeꞌ ri Juan xebꞌe cho rachoch ri Simón xuqujeꞌ ri Andrés. Aninaq xkibꞌij che ri Jesús chi ri ujiꞌ ixoq ri Simón yawabꞌ, qꞌoyol pa ri usok, kꞌo qꞌaqꞌ che. Ri Jesús xqebꞌ rukꞌ ri ixoq, xuchap che ri uqꞌabꞌ, xutoꞌo xwaꞌjilik. Aninaq kꞌut xel bꞌik ri qꞌaqꞌ che ri ixoq. Aninaq xwaꞌjilik xuchapleꞌj kipatanixik. Are xqaj ri qꞌij, ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik ri e yawabꞌibꞌ xuqujeꞌ ri e kꞌo itzel taq uxlabꞌal chike rukꞌ ri Jesús. Jeriꞌ konojel ri winaq xkimulij kibꞌ chuchiꞌ ri uchiꞌ ja. Ri Jesús xuꞌkunaj e kꞌi yawabꞌibꞌ. Xeꞌresaj xuqujeꞌ itzel taq uxlabꞌal, man xuya ta bꞌe chike ri uxlabꞌal xechꞌawik rumal cher ri itzel taq uxlabꞌal ketaꞌm uwach ri Jesús. Sibꞌalaj aqꞌabꞌil kꞌa kamuquq na, xwaꞌjil bꞌik ri Jesús xel bꞌi cho ri ja, xeꞌ pa jun leꞌaj utukel, chilaꞌ xuchapleꞌj wi chꞌawem. Ri Simón e rachiꞌl jujun tijoxelabꞌ chik xebꞌe chutzukuxik ri Jesús. Are xkiriqo xkibꞌij che: Konojel ri winaq tajin kakitzukuj la. Ri Jesús xubꞌij chike: Chujel bꞌik waral, joꞌ chi pa taq nikꞌaj leꞌaj chik, rech jeriꞌ keꞌntzijoj ri utzij ri Dios, rumal cher are waꞌ nupatan in petinaq. Xaq jeriꞌ, xbꞌinik pa ronojel Galilea, xutzijoj ri utz laj tzij pa ri Sinagoga, xuqujeꞌ xeꞌresaj ri itzel taq uxlabꞌal chike ri winaq. Xopan jun chꞌaꞌk achi rukꞌ ri Jesús, xqebꞌ rukꞌ xukiꞌk choch, kꞌa te riꞌ xuta toqꞌobꞌ che xubꞌij: We kaj la, chinchꞌajchꞌobꞌej la. Salabꞌataj ri ranimaꞌ ri Jesús xuyuq ri uqꞌabꞌ xuchap ri achi, xubꞌij: Jeꞌ kawaj, chatchꞌajchꞌobꞌetajoq. Ri achi aninaq xutzirik, xel bꞌik ri chꞌaꞌk che. Ri Jesús xutaq bꞌik ri achi, xupixabꞌaj bꞌik, xubꞌij che: Qas chataꞌ, mabꞌij chi che jun winaq ri xkꞌulmataj awukꞌ, xaq xwi jat jakꞌutu awibꞌ choch ri chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq, chakꞌama bꞌik ri sipanik ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés, rech kakil ri winaq chi xatutzirik. Are xel bꞌik ri achi rukꞌ ri Jesús, xuchapleꞌj utzijoxik chike ri winaq ri xkꞌulmatajik. Rumal riꞌ man xkwin ta chi ri Jesús xok pa taq ri tinimit, pune jeriꞌ e kꞌi winaq aꞌj jaljoj taq tinimit xoꞌpan rukꞌ. Ikꞌowinaq chi jun janipa qꞌij, ri Jesús xok chi bꞌi junmul pa Capernaúm, aninaq xtukin utzijoxik chi xopan ri Jesús pa ri utinimit. Ri winaq aninaq xkimulij kibꞌ, xkinojisaj ri ja. Ri Jesús xuchapleꞌj utzijoxik ri utz laj tzij chike. Xoꞌpan xuqujeꞌ e kajibꞌ achyabꞌ kukꞌam bꞌik jun achi cheꞌarinaq ri utyoꞌjal. Man kekwin ta kꞌut keqebꞌ rukꞌ ri Jesús rumal ri kikꞌyal ri winaq, rumal riꞌ xkesaj ri uwiꞌ ri ja jawjeꞌ kꞌo wi ri Jesús, xkiqasaj bꞌik ri achi ri cheꞌarinaq ri ubꞌaqil, qꞌoyol pa ri uchꞌat. Are xril ri Jesús ri kikojobꞌal ri achyabꞌ, xubꞌij che ri achi ri cheꞌarinaq utyoꞌjal: Nukꞌojol, ri amak xekuyutajik. Jujun chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik ri e tꞌuyul chilaꞌ xkichomaj: ¿Jas che jewaꞌ katzijon we achi riꞌ? Awas ri tajin kubꞌij: “¿Jachin riꞌ ri kakwinik kukuy makaj, we man xaq xwi ri Dios?” Qas che riꞌ ri qꞌotaj riꞌ, ri Jesús xretaꞌmaj ri tajin kakichomaj ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Xubꞌij chike: ¿Jas che jeriꞌ kixchomanik? ¿Jas ri man kꞌax ta ubꞌixik che we achi ri cheꞌarinaq utyoꞌjal, “xkuyutaj ri amak” o are “chatwaꞌjiloq, chakꞌama bꞌik ri achꞌat, jat cho awachoch”? Rech kiwilo chi ri uKꞌojol ri Achi kꞌo ukwinem chukuyik makaj cho ri uwachulew. Xuchꞌabꞌej ri achi ri cheꞌarinaq ubꞌaqil xubꞌij che, Kinbꞌij chawe: Chatwaꞌjiloq, chakꞌama bꞌik ri achꞌat, jat cho awachoch. Ri achi xwaꞌjilik, chikiwach konojel ri winaq xukꞌam bꞌi ri uchꞌat, kabꞌinik xeꞌek. Konojel ri winaq xkichapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri Dios. Xkibꞌij: Man qilom ta wi jun jastaq jetaq we riꞌ. Junmul chik xeꞌ ri Jesús chuchiꞌ ri plo. Xuya kꞌutuꞌn chike konojel ri winaq ri xoꞌpan rukꞌ. Are xuchapleꞌj bꞌinem chilaꞌ, xril ri Leví ukꞌojol ri Alfeo tajin kutoqꞌij alkabal rech ri tinimit Roma, ri Jesús xubꞌij che: Chinatereneꞌj. Ri Leví xwaꞌjilik, xteriꞌ bꞌik chirij ri Jesús. Ri Jesús xkꞌojiꞌ puꞌwiꞌ ri mexa cho rachoch ri Leví, e kꞌi toqꞌil taq alkabal xuqujeꞌ aꞌjmakibꞌ xetꞌuyiꞌk rukꞌ xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ, sibꞌalaj e kꞌi chik ri e teren chirij ri Jesús. Are xkil ri e fariseos aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik chi ri Jesús tajin kawaꞌ kukꞌ ri winaq riꞌ, xkita chike ri utijoxelabꞌ: ¿La kawaꞌ kꞌu we achi riꞌ kukꞌ ri aꞌjmakibꞌ xuqujeꞌ kukꞌ ri e toqꞌil taq alkabal? Are xuta ri Jesús ri xkibꞌij, xubꞌij: ¿La man are kajawataj ajkun chike ri e yawabꞌibꞌ? In man xinpe taj chikisikꞌixik ri e sukꞌ xane xinpe chikisikꞌixik ri aꞌjmakibꞌ. Jun qꞌijal ri winaq xkilo chi ri utijoxelabꞌ ri Juan xuqujeꞌ ri e fariseos man kewaꞌ taj, e jujun xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita che: ¿Jas che ri utijoxelabꞌ ri Juan xuqujeꞌ ri kitijoxelabꞌ ri fariseos man kewaꞌ taj, are kꞌu le tijoxelabꞌ la man je taj kakibꞌano? Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La kuya kꞌu riꞌ man kewaꞌ ta ri e rech chꞌabꞌeꞌn ri jiꞌatz are kꞌo kukꞌ? Man kuya ta riꞌ. Kuꞌriqa kꞌu na qꞌij are kesax ri jiꞌatz kukꞌ, che ri qꞌij riꞌ qas man kewaꞌ ta wi. Man kꞌo ta jun kukoj jun chꞌaqaꞌp kꞌakꞌ atzꞌyaq chukꞌojoxik jun qꞌeꞌl atzꞌyaq. We jeriꞌ kubꞌano katꞌoqopin la riꞌ ri chꞌaqaꞌp kꞌakꞌ atzꞌyaq ri xukoj chukꞌojoxik ri qꞌeꞌl atzꞌyaq, xuqujeꞌ kanimar na ri teqꞌ che ri kꞌakꞌ atzꞌyaq. Xuqujeꞌ maj jun kuya kꞌakꞌ vino pa ri qꞌeꞌl tzꞌuꞌm kꞌolibꞌal. We jeriꞌ kubꞌano, ri tzꞌuꞌm kꞌolibꞌal katꞌoqopinik, katix na ri vino xuqujeꞌ ketꞌoqopinik ri tzꞌuꞌm. Are utz kaya ri kꞌakꞌ vino pa ri kꞌakꞌ tzꞌuꞌm kꞌolibꞌal. Pa jun qꞌij rech uxlanem xikꞌow bꞌi ri Jesús chuxoꞌl ri tikoꞌn, ri utijoxelabꞌ xkichapleꞌj utzukuxik ri ujolom ri tiriko. Ri fariseos xkibꞌij che ri Jesús: Chawilampeꞌ, ¿jas che ri atijoxelabꞌ kakibꞌan ri man yaꞌtal taj kabꞌan pa ri qꞌij rech uxlanem? Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man isikꞌim ri xubꞌan junmul ri David, e rachiꞌl ri rajchꞌoꞌjabꞌ are xenumik? Xok bꞌik pa ri Templo, xuꞌtija ri tyoxalaj kaxlan wa ri xaq xwi yaꞌtal chike ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios kakitijo, xuqujeꞌ xuya ke ri rachiꞌl, che riꞌ are ri Abiatar chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Ri qꞌij rech uxlanem xbꞌanik rech kukoj ri achi, man are ta ri qꞌij rech uxlanem kakojow ri achi, xaq jeriꞌ ri uKꞌojol ri Achi, are kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel pune are ri qꞌij rech uxlanem. Junmul chik xok bꞌik ri Jesús pa ri Sinagoga, chilaꞌ kꞌo wi jun achi cheꞌarinaq jun uqꞌabꞌ. Kꞌo kꞌu jujun winaq kakaj kakimol umak ri Jesús, xaq jeriꞌ xaq kikꞌakꞌaleꞌm we kukunaj kanoq ri achi pa ri qꞌij rech uxlanem. Ri Jesús xubꞌij che ri achi, ri cheꞌarinaq uqꞌabꞌ: Chattakꞌal chikiwach konojel. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike winaq ri e kꞌakꞌaleꞌninaq: ¿Jas yaꞌtalik kabꞌan pa ri qꞌij rech uxlanem? ¿La yaꞌtalik kabꞌan utzilal o etzelal, la utz kakol jun winaq o are utz kakamisaxik? Maj jun chike ri winaq xchꞌawik. Ri Jesús xuꞌkaꞌyej ri winaq, xyojtajik, xuqujeꞌ xbꞌisonik rumal ri ukowil ri kanimaꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri achi: Chayuqu ri aqꞌabꞌ. Are xuyuq ri uqꞌabꞌ ri achi, xutzirik. Xaq xeꞌl loq ri fariseos pa ri Sinagoga, xkichapleꞌj uchomaxik kukꞌ ri herodianos jas kakibꞌan chukamisaxik ri Jesús. Ri Jesús e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xeꞌ chuchiꞌ ri cho, sibꞌalaj e kꞌi winaq xeteriꞌ bꞌi chirij. Are xetaꞌmataj ri kubꞌan ri Jesús, e kꞌi winaq aꞌj Judea, Jerusalén, Idumea, ri kepe chꞌaqaꞌp che ri Jordán, xuqujeꞌ ri kepe pa ri tinimit Tiro xuqujeꞌ Sidón xoꞌpan rukꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ chi kakisukꞌumaj jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ rech kakꞌojiꞌ ri Jesús chupam jeriꞌ man katakꞌaleꞌx taj kumal ri winaq. Jeriꞌ rumal e kꞌi xuꞌkunaj xuqujeꞌ konojel ri e yawabꞌibꞌ kakaj kakichap ri Jesús. Ri itzel taq uxlabꞌal are xkil ri Jesús xexukiꞌk choch, xkibꞌij che: ¡At at uKꞌojol ri Dios! Ri Jesús xubꞌij chike ri itzel taq uxlabꞌal chi man kakibꞌij taj jachin ri areꞌ. Ri Jesús xpaqiꞌ puꞌwiꞌ jun juyubꞌ, xuꞌsikꞌij bꞌik ri xraj xebꞌe rukꞌ. Chilaꞌ xuꞌchaꞌ wi ri kabꞌlajuj uꞌtaqoꞌn, rech kuꞌx e rachiꞌl xuqujeꞌ rech kuꞌtaq bꞌik chutzijoxik ri utz laj tzij. Xuqujeꞌ xuya kwinem chike rech keꞌkesaj itzel taq uxlabꞌal. Are waꞌ ri kibꞌiꞌ ri e kabꞌlajuj ri xuꞌchaꞌo: ri Simón ri xubꞌij Pedro che, ri Jacobo rachiꞌl ri rachalal Juan e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo ri xbꞌix Boanerges chike rumal ri Jesús, ri Andrés, ri Felipe, ri Bartolomé, ri Mateo, ri Tomás, ri Jacobo ukꞌojol ri Alfeo, Tadeo, ri Simón ri kabꞌix Zelote, xuqujeꞌ ri Judas Iscariote, ri xjachow ri Jesús pa kamikal. Kꞌa te riꞌ xok bꞌi ri Jesús pa jun ja, ri winaq junmul chik xkimulij kibꞌ rukꞌ, rumal riꞌ ri Jesús xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ man xekwin taj xewaꞌik. Are xkita ri rachalal ri Jesús ri tajin kakꞌulmatajik, xeꞌl bꞌi chi rilik, xkibꞌij: Xkonar le Jesús. Ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik ri xoꞌpan pa Jerusalén xkibꞌij: Kꞌo ri Beelzebú che we achi riꞌ, kakwinik karesaj ri itzel taq uxlabꞌal rumal kꞌo ri kinimal ri itzel rukꞌ. Ri Jesús xuꞌsikꞌij ri winaq, xubꞌij we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike: ¿Jas kubꞌan ri Itzel chi resaxik bꞌik ri itzel? Ri winaq pa jun tinimit we xaq chikixoꞌl aꞌreꞌ kechꞌoꞌjin wi, ketukin na riꞌ xuqujeꞌ kasach na kiwach riꞌ. We kꞌo jun ja winaq xaq kechꞌoꞌjin chikixoꞌl aꞌreꞌ, we ja winaq riꞌ kasach na kiwach. Je xuqujeꞌ we kubꞌan chꞌoꞌj ri itzel chibꞌil ribꞌ, man kajeqiꞌ ta riꞌ, xane kasach riꞌ uwach. Qilampeꞌ, maj jun kakwinik kelaqꞌ pa rachoch jun achi ri kꞌo uchuqꞌabꞌ we man nabꞌe kujatꞌij ri achi ajchoqꞌe ri ja. Kꞌa te riꞌ kakwinik kareleqꞌaj bꞌik ri jastaq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe ronojel ri makaj, xuqujeꞌ ri bꞌim awas taq jastaq kakuyutaj na. Xaq xwi man kakuyutaj taj ri winaq ri kubꞌij awas taq tzij che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. We winaq riꞌ man kakuyutaj ta wi, ajmak chibꞌe qꞌij saq. Ri Jesús xubꞌij we tzij riꞌ rumal cher ri winaq xkibꞌij: Kꞌo jun itzel uxlabꞌal che. Kꞌa te riꞌ xoꞌpan ri unan xuqujeꞌ ri e rachalal ri Jesús. Xekanaj kanoq cho ri ja ri kꞌo wi ri Jesús, xkitaq bꞌi jun winaq chusikꞌixik ri Jesús. Jeriꞌ rumal sibꞌalaj e kꞌi winaq e remel chirij, xkibꞌij che: Ri anan rachiꞌl ri aꞌwachalal e kꞌo cho we ja, tajin katkitzukuj. Ri Jesús xubꞌij: ¿Jachin riꞌ ri nunan, jachin riꞌ ri e wachalal? Kꞌa te riꞌ xuꞌkaꞌyej konojel ri winaq ri e tꞌuyulik kisutim rij, xubꞌij: Chi riꞌ kꞌo wi ri nunan rachiꞌl ri e wachalal. Are wachalal, are wanabꞌ, are nunan ri winaq ri kubꞌan ri karaj ri nutat. Junmul chik ri Jesús xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn chuchiꞌ ri plo. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xkimulij kibꞌ chutayik ri kꞌutuꞌn rumal riꞌ xaqꞌan ri Jesús pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ. Konojel ri winaq xekꞌojiꞌ chuchiꞌ ri plo. Xuchapleꞌj ukꞌutik sibꞌalaj kꞌi jastaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj jewaꞌ xubꞌij: ¡Chitampeꞌ! Jun ajtikolobꞌ xeꞌ pa tikoꞌnijik. Are xuchikoj ri ijaꞌ, nikꞌaj xqaj chuchiꞌ ri bꞌe, xoꞌpan ri chochiꞌ xkitijo. Nikꞌaj ijaꞌ chik xqaj chuxoꞌl ri abꞌaj, jawjeꞌ man nim taj ulew kꞌolik. Aninaq xkꞌiy loq ri tikoꞌn rumal man naj taj qajinaq ri ulew. Are xel loq ri qꞌij, xechaqiꞌjar ri tikoꞌn rumal man naj taj qajinaq ri ukꞌaꞌmal pa ri ulew. Nikꞌaj ijaꞌ chik xqaj chuxoꞌl ri kꞌix, are xekꞌiy loq xejiqꞌ chuxoꞌl ri kꞌix, man xewachin taj. Ri nikꞌaj ijaꞌ chik xeqaj pa ri utz ulew. Are xkꞌiy loq, xenimaꞌqirik, xewachinik e jujun xkiya juwinaq lajuj, e nikꞌaj oxkꞌal e nikꞌaj chik jun ciento. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús: Ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik, chutatabꞌej. Are xebꞌe konojel ri winaq, xeqet ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ rukꞌ ri Jesús, xkita che jas ubꞌanik ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj. Ri Jesús xubꞌij: Yaꞌtal chiꞌwe ix kiwetaꞌmaj ri ajawarem rech ri Dios; are kꞌu ri man e qachiꞌl taj rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal noꞌj kinbꞌij chike. Jeriꞌ rumal cher pune kekaꞌyik man kakichꞌobꞌ taj ri kakilo, pune kakito man kakichꞌobꞌ taj ri kakitatabꞌej. Rech man kakikꞌex taj kikꞌuꞌx xuqujeꞌ man kekuyutaj taj. ¿Man kichomaj taj we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ? Man kixkwin ta bꞌa ri kichomaj ronojel ri nikꞌaj chik. Ri ajtikolobꞌ kutik ri utzij ri Dios. E kꞌo winaq kejunumataj rukꞌ ri ulew ri kꞌo chuchiꞌ ri bꞌe. Are katatabꞌetaj ri tzij kumal kape ri itzel karesaj pa kanimaꞌ. E jujun chik kejunumataj rukꞌ ri abꞌaj ulew. Sibꞌalaj kekiꞌkotik are kakitatabꞌej ri tzij. Man katikiꞌ ta kꞌu ri tzij pa kanimaꞌ, man naj taj kuqꞌiꞌo. Are kape kꞌaxkꞌolal, o kabꞌan kꞌax chike xa rumal ri utz laj tzij, kakijelechꞌuj kanoq kibꞌe. E nikꞌaj chik kejunumataj rukꞌ ri kꞌix ulew: kakitatabꞌej ri tzij. Are kꞌu ri kirajawaxik rech we kꞌaslemal rech uwachulew, ri subꞌunik, xuqujeꞌ ri qꞌinomal, itzel taq rayinik, kakijiqꞌisaj ri utz laj tzij, man kawachin taj. Nikꞌaj chik kejunumataj rukꞌ ri utz ulew. Kakitatabꞌej ri tzij, kakikꞌamawaꞌj pa kanimaꞌ, kewachinik kakiya juwinaq lajuj, kakiya oxkꞌal, kakiya jun ciento kiwach. Xubꞌij xuqujeꞌ ri Jesús chike: ¿La katzij jun lámpara kꞌa te riꞌ kaya chuxeꞌ jun chꞌat o chuxeꞌ jun cajon? ¿La man xa kaya pa jun kꞌolibꞌal chikaj rech katunanik? Maj jun jastaq awatalik ri mat kariqitaj na, xuqujeꞌ maj jun jastaq ri xaq pa awal bꞌiꞌtalik ri mat ketaꞌmataj na. Ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik, chutatabꞌej. Ri Jesús xuqujeꞌ xubꞌij: Chichajij iwibꞌ che ri kito. Rukꞌ ri pajbꞌal ri kixpajanik, rukꞌ riꞌ kapaj na ri jastaq iwe, kayaꞌtaj ne na uwiꞌ. Ri kꞌo rukꞌ kayaꞌtaj nim che, are kꞌu ri maj kꞌo rukꞌ kamaj na che ri nitzꞌ ri kꞌo rukꞌ. Ri Jesús xubꞌij: Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri ajtikolobꞌ ri kuchikoj ri ijaꞌ pa ri ulew. Ri ajtikolobꞌ pune kawarik o man kawar taj, ri ijaꞌ chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ tajin kakꞌiyik. Pune jeriꞌ man retaꞌm ta kꞌut jas kubꞌan ri ijaꞌ che ukꞌiyem. Ri ijaꞌ kawachinik pa utukel: nabꞌe katuxar loq, kꞌa te riꞌ kakꞌiy loq ri ujolom, kꞌisbꞌal rech kakꞌiy loq ri uwach. Are kutzir ri tikoꞌn, kaqꞌatik, rumal cher xopan ri qꞌij rech yakoj. Xubꞌij xuqujeꞌ ri Jesús: ¿Jas rukꞌ kaqajunamaj wi ri ajawarem rech ri Dios? ¿Jas kꞌambꞌejabꞌal noꞌj kaqakoj chutzijoxik rij? Kajunumataj rukꞌ jun uwach moxtansia. Nitzꞌ chikiwach konojel ri ijaꞌ are katikik. Are kakꞌiy loq sibꞌalaj nim keꞌek, kux jun nimalaj cheꞌ chikiwach ri nikꞌaj e tikoꞌn chik. Nimaꞌq kebꞌe ri uqꞌabꞌ, chilaꞌ kakibꞌan wi kisok ri aꞌwaj ri kerapinik. Rukꞌ jaljoj kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj xuya uchꞌobꞌik ri Jesús ri kꞌutuꞌn chike ri winaq. Jas na kꞌu ri xkwin ri kichomabꞌal chuchꞌobꞌik. Rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj xubꞌij chike ri winaq ronojel ri jastaq. Are xaq xwi ri utijoxelabꞌ e kꞌo rukꞌ, xubꞌij chike jas jeꞌ kel kubꞌij ri kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj. Chaqꞌabꞌ che ri qꞌij riꞌ xubꞌij ri Jesús chike ri utijoxelabꞌ: Chujqꞌax chꞌaqaꞌp. Ri tijoxelabꞌ xeꞌl bꞌik kukꞌ ri winaq, xebꞌek rukꞌ ri Jesús pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, e kꞌo chi nikꞌaj winaq xaqꞌan bꞌik pa nikꞌaj taq jukubꞌ chik, xebꞌe kukꞌ. Are e kꞌo chi puꞌwiꞌ ri plo, xwaꞌjil aqꞌanoq jun nimalaj kyaqiqꞌal jabꞌ, ri jaꞌ xuchapleꞌj okem pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal karaj kasach kanoq chuxeꞌ ri plo. Ri Jesús tajin kawarik pa ri kꞌisbꞌal tꞌuyulibꞌal ri kꞌo pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, ri e tijoxelabꞌ aninaq xkikꞌasuj xkibꞌij che: ¡Ajtij! ¿la man kil la chi raj kujkamik? Xwaꞌjilik ri Jesús, xuyaj ri kyaqiqꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri plo: Chatuxlanoq. Ri plo xjoriꞌk xuta chꞌabꞌexik. Ri Jesús xuta chike ri utijoxelabꞌ: ¿Jas che sibꞌalaj kixiꞌj iwibꞌ? ¿Maj ikojobꞌal? Ri tijoxelabꞌ sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ kakibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jachin we achi riꞌ, ri plo rachiꞌl ri kyaqiqꞌ keniman che? Xoꞌpan chꞌaqaꞌp rech ri cho pa ri kulew ri winaq gerasenos. Are xqaj ri Jesús pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xkꞌulax rumal jun achi, kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, elem loq rech chuxoꞌl ri e muqbꞌal taq kaminaqibꞌ. Ri achi chikixoꞌl taq ri muqbꞌal kaminaqibꞌ kakꞌojiꞌ wi chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ, man kabꞌan ta uyutik rukꞌ chꞌichꞌ jatꞌibꞌal. Kutꞌoqopij taq ri chꞌichꞌ jatꞌibꞌal ri kajatꞌibꞌex rech, maj jun kakwin chuchapik. Chi chaqꞌabꞌ chi paqꞌij ri achi kakꞌojiꞌ chikixoꞌl ri muqbꞌal taq kaminaqibꞌ xuqujeꞌ puꞌwiꞌ taq ri juyubꞌ, kuraqaqej uchiꞌ xuqujeꞌ kuchꞌey ribꞌ rukꞌ taq abꞌaj. Naj kꞌo wi ri achi are xril apanoq ri Jesús, kaxikꞌanik xeꞌek xeꞌxukuloq choch. Rukꞌ chuqꞌabꞌ xuraq uchiꞌ, xubꞌij: Jesús ralkꞌwaꞌl ri nimalaj Dios ¿jas che kape la waral? Bꞌana la toqꞌobꞌ man kabꞌan ta la kꞌax chwe. Jewaꞌ xubꞌij ri itzel uxlabꞌal rumal cher ri Jesús xubꞌij che: Chatel bꞌik che we achi riꞌ. Ri Jesús xuta che: ¿Jas abꞌiꞌ? Ri itzel uxlabꞌal xubꞌij: Legión nubꞌiꞌ, rumal sibꞌalaj uj kꞌi. Ri itzel sibꞌalaj xuta toqꞌobꞌ che ri Jesús rech man kesax taj bꞌik pa ri tinimit riꞌ. E kꞌo sibꞌalaj e kꞌi aq tajin keyuqꞌux apanoq puꞌwiꞌ ri juyubꞌ rumal riꞌ, ri itzel taq uxlabꞌal xkibꞌij che ri Jesús: Ya la bꞌe chaqe kujok chike le aq leꞌ. Ri Jesús xuya bꞌe chike. Ri itzel taq uxlabꞌal xeꞌl bꞌik che ri achi, xoꞌk chike ri kebꞌ mil aq ri tajin keyuqꞌuxik. Ri aq xechꞌuꞌjarik, xetzaq bꞌik pa ri plo, xejiqꞌik. Ri e yuqꞌul taq aq xaꞌnimaj bꞌik, xebꞌe pa taq ri leꞌaj chutzijoxik ri xkꞌulmatajik, konojel kꞌu ri winaq xebꞌe chi rilik ri xkꞌulmatajik. Are xoꞌpan ri winaq jawjeꞌ ri kꞌo wi ri Jesús xkixiꞌj kibꞌ rumal xkilo ri achi ri xeꞌl bꞌik itzel uxlabꞌal chike, tꞌuyulik, utz uwach. Ri xiꞌlow ri xkꞌulmatajik xkitzijoj chike ri winaq jas xkꞌulmataj rukꞌ ri achi ri xeꞌl bꞌik itzel uxlabꞌal che xuqujeꞌ jas xkꞌulmataj kukꞌ ri itzel taq uxlabꞌal. Ri winaq xkita toqꞌobꞌ che ri Jesús chi kel bꞌik pa ri leꞌaj riꞌ. Are tajin kaqꞌan ri Jesús pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal are xpe ri achi ri xeꞌsax itzel uxlabꞌal che, xubꞌij che ri Jesús chi karaj kꞌa te riꞌ chirij. Ri Jesús man xraj taj, xane xubꞌij che: Jat cho awachoch, jat rukꞌ ri awixoqil xuqujeꞌ kukꞌ ri awalkꞌwaꞌl jaꞌtzijoj chike jas xubꞌan ri Dios awukꞌ, xel ukꞌuꞌx chawe. Jeriꞌ xeꞌ ri achi pa ri tinimit Decápolis chutzijoxik ri xubꞌan ri Jesús rukꞌ. Konojel ri winaq xemayijanik. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xoꞌpan rukꞌ ri Jesús are xopan chuchiꞌ ri plo, rumal riꞌ xaq chuchiꞌ ri plo xkanaj wi. Xopan kꞌut jun kꞌamal bꞌe rech ri Sinagoga rukꞌ ri Jesús ubꞌiꞌnam Jairo. Ri Jairo are xrilbꞌej uwach ri Jesús xukiꞌ pa ri ulew. Xuta toqꞌobꞌ che, xubꞌij: Raj kakam ri kꞌin laj numiꞌal, oj la wukꞌ jeꞌ ya ri qꞌabꞌ la puꞌwiꞌ rech kutzirik xuqujeꞌ kakꞌasiꞌk. Ri Jesús xeꞌ rukꞌ ri Jairo, sibꞌalaj e kꞌi winaq xeteriꞌ bꞌik chrij, kakipaqchiꞌ la kibꞌ. Kꞌo jun ixoq ri xeꞌ kabꞌlajuj junabꞌ xaq katuruw ukikꞌel. Bꞌenaq kukꞌ sibꞌalaj e kꞌi ajkunabꞌ usachom ronojel ri urajil, man kꞌo xutayij ri xubꞌano rumal cher xa xnimataj ri yabꞌil che. Are xuto katzijoxik ri Jesús, xok bꞌik chikixoꞌl ri winaq, xuꞌchapa ri umanta. Jewaꞌ xubꞌano rumal xubꞌij: Kinkunatajik we kinkwinik kinchap ri ratzꞌyaq ri Jesús. Aninaq xtaniꞌk ri kikꞌ che ri ixoq, kꞌa te xunaꞌo xtaniꞌk ri qꞌoxom che. Qas che riꞌ xunaꞌ xuqujeꞌ ri Jesús chi xel bꞌik chuqꞌabꞌ che, rumal riꞌ xuta chike ri winaq: ¿Jachin xchapow ri watzꞌyaq? Ri utijoxelabꞌ xkibꞌij che: Kꞌa kata na la jachin xchapow la ¿la man kil la chi sibꞌalaj e kꞌi winaq kepaqchiꞌn la? Ri Jesús xkaꞌyilobꞌik rech karilo jachin ri xchapowik. Are xril ri ixoq chi xretaꞌmaj ri Jesús ri xkꞌulmatajik, aninaq xukiꞌk choch, xubꞌij che jas ubꞌantajik ri jastaq. Ri Jesús xubꞌij che: Xatutzirik numiꞌal, jat pa jaꞌmaril, xatutzir che ri qꞌoxom. Tajin katzijon ri Jesús are xoꞌpan nikꞌaj achyabꞌ, kipetik cho rachoch ri Jairo, kꞌamal bꞌe pa ri Sinagoga, xkibꞌij che: Xkam ri amiꞌal, man kaya ta chi latzꞌ che le ajtij. Ri Jairo man are ta xrilij ri xbꞌix che. Ri Jesús xubꞌij che ri Jairo: Man kaxiꞌj taj awibꞌ, xaq xwi chatkojon chwe. Ri Jesús man xraj taj, xebꞌe sibꞌalaj e kꞌi winaq rukꞌ, xaq xwi xuꞌsikꞌij bꞌik ri Pedro, ri Jacobo rachiꞌl ri Juan ri rachalal ri Jacobo. Are xoꞌpan cho rachoch ri kꞌamal bꞌe pa ri Sinagoga, ri Jesús xeꞌril ri winaq tajin kakiraqaqej kichiꞌ koꞌqꞌik. Xok bꞌik pa ri ja, xubꞌij chike: ¿Jas che sibꞌalaj kixel chꞌuꞌj chiroqꞌexik le ali? Le ali man kaminaq taj, xaq kawarik. Konojel ri winaq xkitzeꞌj ri Jesús, ri Jesús xeꞌresaj loq konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri ja, xaq xwi xekanaj kanoq ri utat unan ri akꞌal rachiꞌl ri e tijoxelabꞌ, xebꞌe jawjeꞌ ri kꞌo wi ri ali. Ri Jesús xuchap ri ali che ri uqꞌabꞌ, xubꞌij che: ¡Talita, kum! ri kel kubꞌij Ali, kinbꞌij chawe: Chatwaꞌjiloq. Ri ali ri kabꞌlajuj ujunabꞌ aninaq xwaꞌjilik, xuchapleꞌj bꞌinem. Konojel ri winaq xemayijanik are xkil ri xkꞌulmatajik. Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq chi man kakitzijoj taj ri xkꞌulmatajik, kꞌa te riꞌ xtaqanik katzuq ri ali. Xel bꞌik ri Jesús chilaꞌ, e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xeꞌ pa ri utinimit ri xkꞌiy wi. Are xuriq ri qꞌij rech uxlanem, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn pa ri Sinagoga, ri winaq ri xetowik xemayijanik, xkibꞌij: ¿Jawjeꞌ xukꞌamawaꞌj wi we kꞌutuꞌn we achi riꞌ? ¿Jachin yoꞌwinaq laꞌ le etaꞌmabꞌal che? ¿Jawjeꞌ kape wi che ri kwinem chubꞌanik ronojel ri mayijabꞌal taq jastaq? ¿La man are waꞌ ri ajanel, ral ri María, kachalal ri Jacobo, ri José, ri Judas xuqujeꞌ ri Simón? ¿La man are e ranabꞌ ri e kꞌo qukꞌ chanim? Xkitatabꞌelaꞌ kꞌotbꞌal taq chiꞌ rumal rech ri Jesús. Ri Jesús xubꞌij chike: Sibꞌalaj nim kil jun qꞌalajisal utzij ri Dios pa kꞌi tinimit, xaq xwi man nim taj kilik pa ri utinimit, xuqujeꞌ man nim taj kilik kumal ri utat unan xuqujeꞌ ri rachalal. Rumal riꞌ man kꞌi taj mayijabꞌal taq jastaq xubꞌan ri Jesús pa ri utinimit, xwi xekunataj jujun yawabꞌibꞌ are xuya ri uqꞌabꞌ pa kiwiꞌ. Sibꞌalaj xmayijanik rumal chi ri winaq man xekojon taj. Ri Jesús xikꞌow pa ronojel ri tinimit ri e kꞌo naqaj, xuya kꞌutuꞌn. Xuꞌsikꞌij ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, pa kakabꞌ xuꞌtaq bꞌik chutzijoxik ri utzij ri Dios. Xuya bꞌik kwinem chike pa kiwiꞌ ronojel itzel uxlabꞌal. Xubꞌij chike chi man kakikꞌam ta bꞌik kiwa, kichim, kirajil pa ri kiximbꞌal kipam, xane xaq xwi ri kichꞌamiꞌy. Xuqujeꞌ xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik ixajabꞌ, man kikꞌam ta bꞌik kebꞌ wok iwatzꞌyaq. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Chixkꞌol kanoq pa ri ja ri kixkꞌamawaꞌx wi, kꞌa kixel na bꞌik pa ri tinimit. We man kixkꞌamawaꞌx pa jun kꞌolibꞌal, o we ne man kakitatabꞌej ri kibꞌij, chitota kanoq ri ulew ri kꞌo che ri iwaqan, rech jeriꞌ kaqꞌalajinik chi man utz taj ri kakibꞌano. Ri kabꞌlajuj tijoxelabꞌ xkichapleꞌj utzijoxik chike ri winaq chi rajawaxik kakikꞌex kikꞌuꞌx. Xeꞌkesaj xuqujeꞌ itzel taq uxlabꞌal, xkikoj aceite rech olivo chike ri e yawabꞌibꞌ rech kekunatajik. Ri taqanel Herodes xretaꞌmaj ri tajin kubꞌan ri Jesús. E jujun xkibꞌij xkꞌastaj loq ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ rumal riꞌ kꞌo ukwinem chubꞌanik mayijabꞌal taq jastaq. E nikꞌaj winaq chik xkibꞌij: Are Elías. E nikꞌaj chik xkibꞌij: Jun qꞌalajisal utzij ri Dios jetaq ri xekꞌojiꞌ ojer. Are xuta ri Herodes ri kakibꞌij ri winaq, xubꞌij: Xkꞌastaj loq ri Juan ri xintaqan chukutixik ri ujolom. Jeriꞌ xubꞌij rumal are ri Herodes xtaqan chutzꞌapixik ri Juan pa che, rumal ri Herodes xkꞌuliꞌk rukꞌ ri Herodías, rixoqil ri rachalal Felipe. Ri Juan xubꞌij che ri Herodes: Ri taqanik kubꞌij chi man yaꞌtal ta chawe katkꞌuliꞌ rukꞌ ri rixoqil ri awachalal. Rumal riꞌ ri Herodías sibꞌalaj royawal che ri Juan, are karaj kukamisaj. Man kwininaq ta kꞌu che. Ri Herodes kuxiꞌj ribꞌ cho ri Juan, rumal riꞌ uchajim, retaꞌm chi sukꞌ xuqujeꞌ maj umak. Kutatabꞌej ronojel ri kubꞌij ri Juan pune kakꞌaxir ranimaꞌ. Jun qꞌijal, are xutzꞌaqatisaj ujunabꞌ ri Herodes, xubꞌan jun nimalaj nimaqꞌij, xuꞌsikꞌij konojel ri e rajchakibꞌ, e rajchꞌoꞌjabꞌ xuqujeꞌ ri e winaq ri nim kibꞌanik pa Galilea. Ri ral ri Herodías xojow pa ri nimaqꞌij, ri Herodes xuqujeꞌ ri e rajchakibꞌ sibꞌalaj jeꞌl xkilo. Ri Herodes xubꞌij che ri ali: Chata chwe ri kawaj, qas kinya wi chawe. Ri Herodes xubꞌan jun chꞌekom tzij, xubꞌij che: Xapakux ri kata chwe kinya chawe, pune pa nikꞌaj che ri tinimit. Ri ali xuta che ri unan: ¿Jas kinto? Ri Herodías xubꞌij che ri ral: Chata ri ujolom ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. Aninaq xeꞌ ri ali, xubꞌij che ri taqanel ri karaj: Chanim kawaj kaya la chwe pa jun palaꞌt ri ujolom ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. Ri taqanel xkꞌaxir ranimaꞌ, rumal kꞌu ri chꞌekom tzij ri xubꞌano chikiwach ri e rajtobꞌom, man xraj taj xuyak royawal ri ali. Aninaq xuꞌtaq bꞌik jun rajchꞌoꞌj ri kꞌo uchuqꞌabꞌ chukutixik ri ujolom ri Juan. Ri achi xeꞌek, xuꞌkutij loq ri ujolom ri Juan ri kꞌo pa cheꞌ. Are xtzalij loq rukꞌaꞌm loq ri ujolom ri Juan pa jun palaꞌt, xuya che ri ali, ri ali xuꞌjacha che ri unan. Ri utijoxelabꞌ ri Juan are xketaꞌmaj ri xkꞌulmatajik, xeꞌkikꞌama loq ri utyoꞌjal ri Juan, xeꞌkimuqu kanoq. Ri tijoxelabꞌ xetzalij rukꞌ ri Jesús, xeꞌkitzijoj che ri xkibꞌano xuqujeꞌ ri xkikꞌutu. Man kekwin ta kꞌut kakitij kiwa rumal ri kikꞌiyal ri winaq ri xoꞌpan rukꞌ ri Jesús. Rumal riꞌ ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chixanloq, joꞌ pa jun kꞌolibꞌal, xaq uj wi, rech kixuxlan jubꞌiqꞌ. Xebꞌe kꞌut kitukel pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, pa jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ kubꞌe kꞌol wi kitukel. Sibꞌalaj kꞌi winaq xiꞌlowik are xebꞌek rumal riꞌ xeꞌkitereneꞌj bꞌik chkaqan, nabꞌe chik xoꞌpan chikiwach. Are xqaj ri Jesús pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xeꞌril sibꞌalaj kꞌi winaq, xeꞌl ukꞌuꞌx chike rumal je ri e kꞌo chij ri maj kajyuqꞌ. Xuchapleꞌj ukꞌutik sibꞌalaj kꞌi jastaq chikiwach. Are xqaj ri qꞌij, xeqet ri tijoxelabꞌ rukꞌ ri Jesús, xkibꞌij che: Xeꞌ le qꞌij, xuqujeꞌ sibꞌalaj naj uj kꞌo wi che ri tinimit. Cheꞌtaqa la bꞌi le winaq kebꞌe pa ri tinimit ri kꞌo chi qanaqaj rech keꞌkiloqꞌo jastaq ketijowik rij. Ri Jesús xubꞌij chike: Chiya ix kiwa. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Pwaq re jun junabꞌ chak waꞌ kukꞌam bꞌik ¿la kaj kꞌu la kaqasach ronojel ri pwaq riꞌ rech keꞌqatzuq we winaq riꞌ? ¿Janipa kaxlan wa kꞌo iwukꞌ? xcha ri Jesús chike. Ri tijoxelabꞌ xeꞌkila janipa kꞌa te riꞌ xkibꞌij che: Jobꞌ kaxlan wa kꞌo qukꞌ rachiꞌl kebꞌ kar. Xtaqan kꞌu ri Jesús rech ketꞌuyubꞌax ri winaq cho ri saq pa taq wokaj. Ri winaq xkimulij kibꞌ pa taq nikꞌaj ciento xuqujeꞌ pa taq jujun ciento. Ri Jesús xukꞌam ri jobꞌ kaxlan wa rachiꞌl ri kebꞌ kar, xkaꞌy chikaj, xutewechiꞌj. Kꞌa te riꞌ xupirij ri kaxlan wa, xuya chike ri utijoxelabꞌ rech kakiya chike ri winaq. Xujach xuqujeꞌ ri kar chikiwach konojel. Konojel ri winaq xewaꞌik, sibꞌalaj xenojik. Ri tijoxelabꞌ xkisikꞌ ronojel ri chꞌaqaꞌp taq kaxlan wa ri xkanajik rachiꞌl ri kar, xkimulij kꞌu kabꞌlajuj chakach. Jobꞌ mil winaq ri xetzuqik. Ri Jesús tajin katzijon na kanoq kukꞌ winaq, xuꞌtaq bꞌik ri utijoxelabꞌ rech kebꞌe pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, kenabꞌej apanoq kebꞌe Betsaida. Are xechꞌabꞌetaj kanoq ri winaq rumal xeꞌ pa ri juyubꞌ, xubꞌana chꞌawem. Xok chaqꞌabꞌ, ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ kꞌo pa ri unikꞌajil ri plo. Ri Jesús kꞌo na kanoq utukel chuchiꞌ ri plo. Kꞌa kamuquq na are xeꞌril ri tijoxelabꞌ tajin kakibꞌinisaj ri jukubꞌ bꞌinibꞌal rukꞌ chuqꞌabꞌ rumal ri kyaqiqꞌ tajin kuꞌpuyij, ri Jesús kabꞌinik puꞌwiꞌ ri jaꞌ xqebꞌ kukꞌ raj xikꞌow bꞌik chikiwach. Ri tijoxelabꞌ are xkilo chi tajin kabꞌin puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xkiraq kichiꞌ, pa kikꞌuꞌx chi jun subꞌunel. Sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ rumal ri xkilo. Ri Jesús aninaq xuꞌchꞌabꞌej, xubꞌij chike: Chixuxlanoq, In waꞌ. Man kixiꞌj ta iwibꞌ. Xaqꞌan kukꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, ri kyaqiqꞌ xtaniꞌk, ri tijoxelabꞌ sibꞌalaj xemayijanik. Rumal sibꞌalaj kꞌaxirinaq kikꞌuꞌx chuchomaxik jas ri xbꞌan chukꞌiyirisaxik ri kaxlan wa. Are xqꞌaxetaj ri jaꞌ kumal, xoꞌpan pa ri tinimit Genesaret, xkiya kanoq ri jukubꞌ bꞌinibꞌal chuchiꞌ ri jaꞌ. Xeqaj pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, ri winaq aninaq xkichꞌobꞌ uwach ri Jesús. Ri winaq xkitereneꞌj ri Jesús pa ronojel ri leꞌaj ri xeꞌ wi. Are xkita konojel ri winaq jawjeꞌ kꞌo wi ri Jesús xeꞌkikꞌam bꞌik ri e yawabꞌibꞌ cho ri kichꞌat rech kuꞌkunaj kanoq. Pa taq ri nimaꞌq taq tinimit, nitzꞌ taq tinimit, leꞌaj ri xikꞌow wi ri Jesús, ri winaq xeꞌkiya ri e yawabꞌibꞌ pa taq ri kꞌayibꞌal. Xkita toqꞌobꞌ che ri Jesús rech kuya bꞌe chike kakichap ri umanta. Konojel ri xkichapo kuꞌtzir kanoq. Ri fariseos e kachiꞌl ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik ri kipetik pa Jerusalén xkimulij kibꞌ chrij ri Jesús. Xkilo chi ri tijoxelabꞌ man xkichꞌaj taj ri kiqꞌabꞌ jetaq ri kinaqꞌatajibꞌal, are xewaꞌik. Are kꞌu ri fariseos xuqujeꞌ ri winaq aꞌj Israel jeꞌ kakibꞌan chuchꞌajik kiqꞌabꞌ jetaq ri kubꞌij ri naqꞌatajibꞌal kech ri e riꞌjabꞌ taq winaq. Are ketzalij loq pa ri kꞌayibꞌal kakichꞌaj nabꞌe ri kiqꞌabꞌ we kakitij jun jastaq. Xuqujeꞌ kakichꞌaj ri qumubꞌal, ri xaruꞌ xuqujeꞌ ri palaꞌt ri e bꞌantal che chꞌichꞌ. Rumal riꞌ, ri fariseos e kachiꞌl ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkita che ri Jesús: ¿Jas che man kakinimaj ta le atijoxelabꞌ ri kubꞌij ri naqꞌatajibꞌal ke ri nimaꞌq taq winaq, man kakichꞌaj ta le kiqꞌabꞌ are kewaꞌik? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij ri xubꞌij ri Isaías are xutzꞌibꞌaj: We tinimit riꞌ xaq che uchiꞌ kubꞌij chi kinuqꞌijilaꞌj, ri ranimaꞌ naj kꞌo wi chwe. Maj kutayij kinkiqꞌijilaꞌj, ri kikꞌutuꞌn xaq kech achyabꞌ. Ri ix iwetzelam ri utaqanik ri Dios, are kꞌu tajin kinimaj ri kitaqanik ri achyabꞌ. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Jeꞌl kibꞌan chunimaxik ri inaqꞌatajibꞌal, are ijelechꞌum kanoq iwibꞌ chunimaxik ri utaqanik ri Dios. Chiwilampeꞌ, ri Moisés xubꞌij: Nim chiꞌwila ri itat inan, ri winaq ri keꞌretzelaj ri utat unan kakamisax na. Ri ikꞌutuꞌn ix kubꞌij chi ri alkꞌwaꞌlaxel kuyaꞌo kubꞌij chike ri utat unan: “Ri tobꞌanik ri kawaj xinya che alaq xinya che ri Dios.” We jeriꞌ kubꞌij ri alkꞌwaꞌlaxel man kakwin ta chi riꞌ kuꞌtoꞌ ri utat unan. Jeriꞌ kakꞌulmataj iwukꞌ ix rumal ri naqꞌatajibꞌal ri kikꞌutu, man kinimaj ta chik ri utzij ri Dios, kꞌi jastaq jetaq we riꞌ kibꞌano. Junmul chik ri Jesús xuꞌsikꞌij ri winaq, xubꞌij chike: Chinitatabꞌej iwonojel xuqujeꞌ chichꞌobꞌo we riꞌ: Man are ta kachꞌulujisan ri winaq ri jastaq ri kutijo xane are kachꞌulujisan ri etzelal ri kel loq pa ranimaꞌ. Ri Jesús xubꞌij: Qas chichomaj rij we tzij riꞌ we xinbꞌij chiꞌwe. Are xtoꞌtaj chubꞌixik we riꞌ, xel bꞌik kukꞌ ri winaq, xok bꞌik pa ri ja, ri utijoxelabꞌ xkita che jas kel kubꞌij chomanik ri xubꞌij. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Man kichomaj ta xuqujeꞌ ne lo ix ri kinbꞌij? ¿La man kichomaj chi maj jun jastaq ri kutij ri winaq kakwin chuchꞌulujisaxik? Rumal cher man pa ri ranimaꞌ taj keꞌ wi ri kutijo xane chupam, kꞌa te riꞌ kuꞌchuluj kanoq. Rukꞌ we riꞌ ri Jesús xubꞌij chi ronojel ri jastaq tijowik rij, chꞌajchꞌoj. Xuqujeꞌ xubꞌij: Are kachꞌulujisan ri kel loq che ri winaq. Pa ri ranimaꞌ ri winaq kape wi ri itzel taq chomanik, qꞌoyolem kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ, ri kamisanik, ri utzukuxik e kebꞌ ixoqibꞌ. Ri jiqꞌjatik, ri etzelal, ri subꞌunik, ri ubꞌanik etzelal maj uqꞌatexik, ri kꞌax ri kunaꞌ chi jun chirij jun rech winaq, ri bꞌanoj tzij, ri nimal, xuqujeꞌ are man kuya ta ribꞌ ri winaq pa sukꞌumaxik. Ronojel we etzelal riꞌ pa ranimaꞌ ri winaq kape wi, are waꞌ ri kachꞌulujin ri ranimaꞌ ri winaq. Xel bꞌik ri Jesús chilaꞌ, xeꞌ pa jun leꞌaj ri kꞌo pa ri tinimit Tiro rachiꞌl Sidón. Xok bꞌik pa jun ja, are xraj maj jun ketaꞌmanik jawjeꞌ kꞌo wi, man xkwin ta kꞌut rawaj ribꞌ. Kꞌo jun ixoq aninaq xretaꞌmaj chi xopan ri Jesús chilaꞌ. Ri ixoq kꞌo jun ral ali, kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, xopanik xeꞌxukul cho ri Jesús. Ri ixoq aj Fenicia rech ri tinimit Siria xuta toqꞌobꞌ che ri Jesús rech kakunax ri ral. Ri Jesús xubꞌij che: Nabꞌe chaya bꞌe chike ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ kewaꞌik, rumal man kuya taj kamaj ri kiwa ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ kakꞌyaq chkiwach ri tzꞌiꞌ. Ri ixoq xubꞌij: Jeꞌ tat, ri tzꞌiꞌ kakitij xuqujeꞌ ri uxeꞌr taq kiwa ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ ri katzaq chuxeꞌ ri mexa. Ri Jesús xubꞌij che: Rumal jeriꞌ xabꞌan chutzalixik uwach ri xinbꞌij chawe, ri itzel xel bꞌik che ri awal. Jat pa jororemal. Are xopanik ri ixoq cho rachoch, xuꞌriqa ri akꞌal qꞌoyol pa ri uchꞌat. Elinaq chi bꞌik ri itzel uxlabꞌal che. Xel loq ri Jesús pa ri tinimit Tiro, xeꞌ pa Sidón chuxukut ri plo pa Galilea, xkanaj kanoq pa ri tinimit Decápolis. Ri Jesús are kꞌo chilaꞌ, xkikꞌam bꞌik jun achi rukꞌ katakꞌtoꞌman kachꞌawik, xkita toqꞌobꞌ che kuya ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ. Ri Jesús xukꞌam bꞌik ri achi utukel, xujut ri uwiꞌ uqꞌabꞌ pa ri uxikin, kꞌa te riꞌ xukoj uchubꞌ cho ri raqꞌ. Kꞌa te riꞌ xkaꞌyik cho ri kaj, xujiqꞌaj nim kyaqiqꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri achi: ¡Efatá! ri kel kubꞌij ¡Chatjaqatajoq! Rukꞌ we riꞌ xjaqataj ri uxikin ri achi xuqujeꞌ xjaqataj ri uchꞌabꞌal, xuchapleꞌj chꞌawem jetaq kachꞌaw jun utz winaq. Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq chi man kuya taj kakitzijoj ri xkꞌulmatajik, pune xuꞌpixibꞌaj, ri winaq rukꞌ chuqꞌabꞌ xkitzijoj ri xkꞌulmatajik. Ri winaq sibꞌalaj xemayijanik, xkibꞌij: Utz kubꞌan chubꞌanik taq le jastaq, kuꞌkunaj ri e tꞌoꞌyabꞌ xuqujeꞌ kuya kichꞌabꞌal ri e memabꞌ. Pa taq ri qꞌij riꞌ, sibꞌalaj e kꞌi winaq xkimulij kibꞌ. Rumal ri maj kakitijo, ri Jesús xuꞌsikꞌij riꞌ utijoxelabꞌ xubꞌij chike: Sibꞌalaj kintoqꞌobꞌisaj kiwach we winaq riꞌ rumal xeꞌ oxibꞌ qꞌij e kꞌo wukꞌ maj kiwa kitijom. We keꞌntaq bꞌik cho taq kachoch kekam waꞌ che numik pa ri bꞌe, rumal maj kiwa kitijom e kꞌo jujun chike naj kepe wi. Ri tijoxelabꞌ, xkibꞌij che: ¿Jawjeꞌ keqakꞌama wi kiwa konojel we winaq riꞌ? Naj uj kꞌo wi che ri tinimit. Ri Jesús xuta chike: ¿Janipa kaxlan wa kꞌo iwukꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq chi ketꞌuyiꞌ pa ri ulew. Xukꞌam ri wuqubꞌ kaxlan wa, xutyoxij che ri Dios, kꞌa te riꞌ xuya chike ri utijoxelabꞌ rech kakijach chikiwach ri winaq. Jeriꞌ xkibꞌan ri tijoxelabꞌ. Xuqujeꞌ kꞌo kebꞌ oxibꞌ alaj taq nitzꞌ kar kukꞌ. Xutyoxij xuqujeꞌ ri Jesús che ri Dios, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ chi kakijach chikiwach ri winaq. Ri winaq xewaꞌik, sibꞌalaj xenojik. Ri tijoxelabꞌ xkimulij na wuqubꞌ chakach chꞌaqaꞌp kaxlan wa. E kajibꞌ mil ri winaq ri xewaꞌik. Kꞌa te riꞌ xel bꞌik kukꞌ ri winaq. Xeꞌ kukꞌ ri utijoxelabꞌ pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal, xeꞌbꞌe pa ri tinimit Dalmanuta. Ri fariseos xoꞌpanik rukꞌ ri Jesús, xkichapleꞌj ukꞌotik uchiꞌ, xkita che jun kꞌutbꞌal rech chikaj. Ri Jesús naj xujiqꞌaj ri kyaqiqꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij: ¿Jas che we winaq riꞌ kakita jun kꞌutbꞌal rech chikaj? Qas tzij kinbꞌij maj kꞌutbꞌal kayaꞌtaj na chike. Kꞌa te riꞌ xel bꞌik kukꞌ, xeꞌ pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal, xeꞌ chꞌaqaꞌp che ri kꞌo wi. Xsachan chike ri tijoxelabꞌ xkikꞌam bꞌik kiwa, xa jun kaxlan wa kꞌo bꞌik pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Qas chichajij iwibꞌ che ri chꞌam kech ri fariseos xuqujeꞌ ri Herodes. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Jeriꞌ la kubꞌij rumal maj qawa xqakꞌam loq. Ri tijoxelabꞌ man xkichꞌobꞌ taj chi are tajin kabꞌix chike ri kꞌutuꞌn kech ri fariseos. Are xril ri Jesús we riꞌ, xubꞌij chike: ¿Jas che kibꞌij chi maj iwa? ¿La man kixkaꞌyik, man kixchomanik? ¿La xa qꞌeqarinaq ri ichomabꞌal? ¿La xa maj ibꞌoqꞌoch chi rilik, o xa maj ixikin chutayik? ¿La man kanaꞌtaj chiꞌwe? Are xinjach ri kaxlan wa chikiwach ri jobꞌ mil winaq ¿janipa chakach chꞌaqaꞌp ximulij? Kabꞌlajuj, xecha ri tijoxelabꞌ. Are xinjach chik ri wuqubꞌ kaxlan wa chike ri kajibꞌ mil winaq ¿Janipa chakach chꞌaqaꞌp ximulij? Wuqubꞌ, xecha ri tijoxelabꞌ. Kꞌisbꞌal rech xubꞌij: ¿La xaq jeꞌ man kichꞌobꞌ taj jas kel kubꞌij ri chꞌam kech ri fariseos? Are xopan ri Jesús pa ri tinimit Betsaida, nikꞌaj winaq xkikꞌam bꞌik jun moy achi rukꞌ xkita toqꞌobꞌ che kuchap kanoq. Ri Jesús xukꞌam bꞌik ri moy achi che ri uqꞌabꞌ xel bꞌik pa ri tinimit. Xuchubꞌaj pa ri ubꞌoqꞌoch, xuya ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ kꞌa te riꞌ xuta che: ¿La kawil chik? Ri achi xuwaꞌjilisaj ri ukaꞌyebꞌal xubꞌij: Jeꞌ, keꞌnwil chi ri winaq jer kebꞌantaj cheꞌ kebꞌinik. Ri Jesús xuya chik junmul ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ ri uꞌbꞌoqꞌoch ri achi, kꞌa te riꞌ xkunatajik. Ri achi xkꞌayik xuchapleꞌj rilik ri jastaq jacha kubꞌan jun utz uwach winaq. Ri Jesús xutaq bꞌik ri achi cho rachoch, xubꞌij bꞌik che: Man katok ta chi bꞌik pa le tinimit xuqujeꞌ man katzijoj ta chike ri winaq jas ri xkꞌulmataj awukꞌ. Ri Jesús e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xebꞌe pa taq ri leꞌaj rech Cesarea rech Filipo. E bꞌenaq pa ri bꞌe are xuta chike: ¿In jachin in kakibꞌij ri winaq? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: E jujun kakibꞌij chi lal Juan Bꞌanal qasanaꞌ, e jujun chik kakibꞌij chi lal lal Elías, e nikꞌaj chik kakibꞌij chi lal la jun chike ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Jas kibꞌij ix? ¿In jachin ri in? Ri Pedro xubꞌij: Lal, lal Mesías. Ri Jesús xubꞌij chike chi man kakitzijoj ta chik che jun winaq jachin ri areꞌ. Kꞌa te riꞌ xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn, xubꞌij: Ri uKꞌojol ri Achi kuriq na kꞌax, ketzelax na uwach kumal ri kꞌamal taq kibꞌe ri winaq, kumal ri kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Sibꞌalaj choqꞌaqꞌ kꞌu wi kakamisax na, xuqujeꞌ kakꞌastaj na uwach churox qꞌij. Ri Jesús qas kꞌyaqal xubꞌan chubꞌixik, rumal riꞌ ri Pedro xusikꞌij bꞌik pa utukel pa jun kꞌolibꞌal xuchapleꞌj uyajik. Xtzalqꞌomij ri Jesús, xuꞌkaꞌyej ri utijoxelabꞌ, kꞌa te riꞌ xuyaj ri Pedro xubꞌij: Itzel, chatel chinuwach. Man are ta kachomaj at ri jastaq rech ri Dios xane are ri kech ri achyabꞌ. Kꞌa te riꞌ xuꞌsikꞌij ri winaq rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xubꞌij chike: We kꞌo ne jun karaj kuxik nutijoxel, chukꞌekꞌej ribꞌ, reqaj ri cheꞌ ripbꞌal xuqujeꞌ chinutereneꞌj. Jeriꞌ rumal ri winaq ri karaj kukol ri ukꞌaslemal, kutzaq na riꞌ, are kꞌu ri kutzaq ri ukꞌaslemal xa rumal we xuqujeꞌ rumal rech ri utz laj tzij, kukol na riꞌ ri ukꞌaslemal. ¿Jas kutayij che ri winaq kuchꞌek ronojel ri qꞌinomal rech uwachulew, we man kakwinik kukol ri ukꞌaslemal? ¿Jas kakwin jun kuya cho ri ukꞌaslemal? We kꞌo jun kukꞌixibꞌej nuqꞌalajisaxik xuqujeꞌ utzijoxik ri nutzij chike we itzel taq winaq aꞌjmakibꞌ rech we qꞌij kamik. Ri uKꞌojol ri Achi kakꞌix na che we winaq riꞌ are kape pa ri ujuluwem ri utat e rachiꞌl ri tyoxalaj taq rangelibꞌ. Te kꞌu riꞌ xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, e kꞌo jujun chike ri e kꞌo chanim man kekam ta na we man nabꞌe kakil ri rulik ri ajawarem rech ri Dios ri kape na rukꞌ kwinem. Ikꞌowinaq chi waqibꞌ qꞌij che we riꞌ, ri Jesús xusikꞌij bꞌik ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan, xebꞌe rukꞌ puꞌwiꞌ jun nimalaj juyubꞌ. Chilaꞌ xkꞌexkꞌobꞌ wi ri ukaꞌyibꞌal ri Jesús chikiwach ri xebꞌe rukꞌ. Ri ratzꞌyaq sibꞌalaj xrepqꞌunik, maj jun winaq choch ri uwachulew ri xkwin ta ne chubꞌanik we riꞌ. Xuqujeꞌ xkikꞌut kibꞌ ri Elías rachiꞌl ri Moisés tajin ketzijon rukꞌ ri Jesús. Ri Pedro xubꞌij che ri Jesús: Ajtij, utz uj kꞌo waral, kujkwinik kaqabꞌan oxibꞌ alaj taq ja: jun e la, jun rech le Moisés, xuqujeꞌ jun rech le Elías. Xubꞌij we riꞌ xa rumal xibꞌin ibꞌ, man qas ta xuchomaj ri xubꞌij. Kꞌa te riꞌ xpe jun sutzꞌ, xuꞌchꞌuq konojel. Xpe jun chꞌabꞌal chupam, xubꞌij: Are waꞌ ri loqꞌalaj nukꞌojol. Chitatabꞌej. Are xekaꞌylobꞌik, xaq xwi xkil chi uwach ri Jesús. Are tajin keqaj loq puꞌwiꞌ ri juyubꞌ, ri Jesús xubꞌij chike chi man kakitzijoj ta chi che jun winaq ri xkilo, kꞌa te kuyaꞌo kakitzijoj are kakꞌastaj ri uKꞌojol ri Achi chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Xkikꞌol pa kanimaꞌ, xa kꞌu kakitatabꞌela la chibꞌil taq kibꞌ jas kel kubꞌij are xubꞌij chi kawaꞌjil chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Ri tijoxelabꞌ xkita che ri Jesús: ¿Jas che ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik kakibꞌij chi nabꞌe kape na ri Elías? Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij wi, ri Elías are kape nabꞌe chusukꞌumaxik ronojel ri jastaq. ¿Jas ta kꞌu che tzꞌibꞌatalik chi ri uKꞌojol ri Achi kuriq na kꞌax xuqujeꞌ ketzelax na uwach? Kinbꞌij chiꞌwe chi ri Elías xpe kanoq, ri winaq xkibꞌan che ronojel ri xkaj, jetaq ri tzꞌibꞌatalik. Are xoꞌpan kukꞌ ri nikꞌaj tijoxelabꞌ chik, xeꞌkil sibꞌalaj e kꞌi winaq xuqujeꞌ aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik tajin kakibꞌan chꞌoꞌj pa tzij kukꞌ. Ri winaq are xkil ri Jesús kexikꞌanik xebꞌe chuyaꞌik rutzil uwach. Ri Jesús xuta chike: ¿Jas tajin kichꞌoꞌjij kukꞌ? Jun achi kꞌo chikixoꞌl ri winaq xubꞌij che ri Jesús: Ajtij, xinkꞌam loq ri nukꞌojol choch la rumal kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, man kuya ta bꞌe che kachꞌawik. Are kukoj uchuqꞌabꞌ ri itzel uxlabꞌal che, katzaq pa ri ulew, kawusuw upuꞌchiꞌ, kuqutꞌutꞌej ri uware. Xinbꞌij chike le tijoxelabꞌ la kakesaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal che, man xekwin ta che. Ri Jesús xubꞌij: ¡kꞌax iwe ix winaq ri maj ikojobꞌal che ri Dios, naj chik in kꞌo iwukꞌ! ¿Jampaꞌ xaq in kꞌo iwukꞌ? ¿La xaq kinkochꞌ in ri kibꞌano? Chikꞌama loq ri ala. Xkikꞌam bꞌik ri ala rukꞌ. Ri itzel uxlabꞌal xutzaq ri ala pa ri ulew, xuchapleꞌj bꞌalkaꞌtik, kawusuw ri upuꞌchiꞌ. Ri Jesús xuta che ri utat ri ala: ¿Jampaꞌ xuchapleꞌj we kꞌax riꞌ che we ala? Ri achi xubꞌij: Pa ri ralkꞌaꞌlal. Ri itzel uxlabꞌal kꞌi mul raj ukamisam we ala. Utzaqom pa ri qꞌaqꞌ xuqujeꞌ pa ri jaꞌ. We kakwin la, kujtoꞌ la. Cheꞌl kuꞌx la chaqe. Ri Jesús xubꞌij: ¿Jamo riꞌ kabꞌij we kakwin laꞌ? Ronojel keꞌ ubꞌanik rukꞌ ri winaq ri kakojon che ri Dios. Ri utat ri ala aninaq xubꞌij: Kinkojonik che ri Dios, chintoꞌ la rukꞌ ri nukojobꞌal. Are xril ri Jesús chi tajin kakimulij kibꞌ kꞌi winaq, xubꞌij che ri itzel uxlabꞌal: At uxlabꞌal ri kabꞌan tꞌoꞌy, mem che we ala riꞌ, chatel bꞌik, man katok ta chik che. Ri uxlabꞌal xuraqaqej uchiꞌ, xubꞌirirej ri ala rukꞌ chuqꞌabꞌ, kꞌa te riꞌ xel bꞌik che. Ri ala raj xkamik cher xbꞌantajik, e kꞌi winaq xkibꞌij: Xkam le ala. Ri Jesús kꞌut xuchap ri ala che ri uqꞌabꞌ, xuwaꞌjilisaj. Ri ala xwaꞌjilik, xtakꞌiꞌk. Are xok bꞌik ri Jesús pa ri ja e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ, xkita che xaq pa utukel: ¿Jas che man xujkwin taj uj xqesaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal? Xubꞌij ri Jesús chike: We itzel uxlabꞌal riꞌ xwi kel bꞌik we kibꞌan chꞌawem. Xel bꞌik pa ri leꞌaj riꞌ, xiꞌkꞌow bꞌik pa Galilea. Are karaj ri Jesús maj jachin ketaꞌmanik jawjeꞌ kꞌo wi. Jeriꞌ rumal tajin kubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Ri uKꞌojol ri Achi kajach na pa kiqꞌabꞌ ri achyabꞌ. Kakamisax na, churox qꞌij kꞌut kakꞌastaj na. Ri tijoxelabꞌ man xkichomaj taj jas xraj xubꞌij rukꞌ we riꞌ, xkixiꞌj kibꞌ xkita che jas xraj xubꞌij. Xoꞌpan pa Capernaúm. Are kꞌo chi pa ri ja, xuta ri Jesús chike: ¿Jas ri tajin kitzijoj loq are ix petinaq pa ri bꞌe? Ri tijoxelabꞌ man xechꞌaw taj, rumal pa ri bꞌe are xkitzijoj la rij jachin ri nim uqꞌij. Rumal pa kijujunal kakinaꞌo chi e nimaꞌq chikiwach ri e kachiꞌl. Ri Jesús xtꞌuyiꞌk, xusikꞌij ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: We kꞌo jun karaj kok che nabꞌe chike konojel ri winaq, rajawaxik kux na kꞌisbꞌal chike konojel xuqujeꞌ patanil ke konojel. Kꞌa te riꞌ xukꞌam jun akꞌal xuya chikixoꞌl, kꞌa te riꞌ xuqꞌaluj xubꞌij chike: Ri kukꞌamawaꞌj jun chike we akꞌalabꞌ riꞌ pa nubꞌiꞌ, in kinukꞌamawaꞌj, ri kinukꞌamawaꞌj in, man in taj kinukꞌamawaꞌj xane are kukꞌamawaꞌj ri xintaqow loq. Ri Juan xubꞌij: Ajtij, xqil jun winaq tajin keꞌresaj itzel taq uxlabꞌal pa ri bꞌiꞌ la, xqaqꞌil kanoq rumal man qachiꞌl taj. Ri Jesús xubꞌij: Man kiqꞌil taj, maj jun winaq kubꞌan mayijabꞌal taq jastaq pa ri nubꞌiꞌ, kꞌa te riꞌ itzel katzijon chwe. Ri man qakꞌulel taj qachiꞌl riꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, xapachin ri kusipaj juqubꞌ jaꞌ pa ri nubꞌiꞌ, katoj na ukꞌaxel che. We kꞌo jun kutaqchiꞌj pa mak jun chike we alaj taq nitzꞌ riꞌ, are katanik kajatꞌix jun abꞌaj kebꞌal chuqul, kakꞌyaq bꞌik kꞌa pa ukꞌuꞌx ri plo. Je xuqujeꞌ we are ri aqꞌabꞌ katutaqchiꞌj pa mak, chasakꞌij. Are katanik katok pa ri jun alik kꞌaslemal, xa jun aqꞌabꞌ cho ri kateꞌ pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ ri man kachup taj, rukꞌ ukobꞌchal aqꞌabꞌ. /Ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ man kachup ta wi xuqujeꞌ ri winaq man kakam taj chupam./ We are ri awaqan kattaqchiꞌn pa mak, chasakꞌij. Are katanik katok pa ri kaj, maj jun awaqan cho ri kakꞌyaq bꞌik pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ rukꞌ ukobꞌchal awaqan. /Chilaꞌ kꞌut man kakam ta wi ri winaq xuqujeꞌ man kachup taj ri qꞌaqꞌ./ We are ri abꞌoqꞌoch kattaqchiꞌn pa mak, chawesaj. Are katanik katok pa ri ajawarem rech ri Dios xa jun abꞌoqꞌoch cho ri katkꞌyaq bꞌik pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ rukꞌ ukobꞌchal abꞌoqꞌoch. Chilaꞌ man kakꞌis ta wi ri kꞌaxkꞌolal che ri winaq xane kuriq kꞌax chibꞌe qꞌij saq, rumal man kachup ta wi ri qꞌaqꞌ. Ri qꞌaqꞌ are je kel ri atzꞌam ri kayoꞌw utzayil ronojel. Utz ri atzꞌam, are kꞌu we kelik ri utzayil ¿jas kabꞌan riꞌ chutzalixik ri utzayil? Man kakꞌis ta bꞌa ri iwatzꞌamil rech kixkꞌojiꞌk pa jaꞌmaril kukꞌ konojel ri winaq. Xel bꞌik ri Jesús pa ri tinimit ri kꞌo wi, xeꞌ pa ri tinimit ri kꞌo pa Judea chꞌaqaꞌp che ri Jordán. Junmul chik xkimulij kibꞌ winaq, ri Jesús xuchapleꞌj chik uyaꞌik kꞌutuꞌn chikiwach jacha ri naqꞌatal che kubꞌano. Xoꞌpan nikꞌaj fariseos, xeqet rukꞌ ri Jesús chubꞌixik jun kꞌaꞌmabꞌal che, xkibꞌij: ¿La yaꞌtal che jun achi kujach ri rixoqil? Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Jas kubꞌij ri utaqanik ri Moisés rajawaxik kibꞌano? Ri fariseos xkibꞌij: Ri Moisés xuya bꞌe chi utz katzꞌibꞌax jun wuj jawjeꞌ kubꞌij wi chi xjach ri ixoq, kꞌa te riꞌ kesax bꞌik ri ixoq rumal ri achi. Ri Jesús xubꞌij: Ri taqanik riꞌ are ri Moisés xtzꞌibꞌanik rumal man kiwaj taj kixnimanik. Man je ta riꞌ ubꞌanik are xtiktaj loq ronojel, ri Dios xutik ri achi xuqujeꞌ ri ixoq. “Rumal riꞌ, ri achi kuya kanoq ri utat xuqujeꞌ ri unan keꞌ rukꞌ ri rixoqil, rech xa jun tyoꞌjal kuꞌxik.” Jeriꞌ man e kebꞌ ta chik xane xa e jun chik. Xaq jeriꞌ ri xunukꞌ ri Dios man kuya taj kujach ri achi. Are xoꞌpan cho ri ja, ri tijoxelabꞌ xkita che ri Jesús jas kel kubꞌij we jastaq riꞌ. Ri Jesús xubꞌij: Ri kujach rixoqil kꞌa te riꞌ kakꞌuliꞌk chik rukꞌ jun ixoq chik e kebꞌ rixoqil xuqujeꞌ xmakunik rukꞌ ri nabꞌe. We are ri ixoq kujach rachajil kꞌa te riꞌ kakꞌuliꞌk chik rukꞌ jun achi chik, kamakunik. Ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik akꞌalabꞌ rukꞌ ri Jesús rech kuꞌchapo, ri e tijoxelabꞌ kꞌut xeꞌkiyaj ri e kꞌamowinaq bꞌik. Are xril ri Jesús ri xkꞌulmatajik, xyojtajik xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Man kiꞌqꞌatej ta ri akꞌalabꞌ kepe wukꞌ, chiya bꞌe chike, rumal aꞌreꞌ kechꞌabꞌen na ri ajawarem rech ri Dios ri kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx chirij ri Dios jetaq ri kakibꞌan ri akꞌalabꞌ kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx chirij ri kitat kinan. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri man kukꞌamawaꞌj ta ri ajawarem rech ri Dios jetaq kabꞌan chukꞌamawaꞌxik jun laj nitzꞌ akꞌal man kakwin ta riꞌ kok chilaꞌ. Ri Jesús xuqꞌaluj ri akꞌalabꞌ, kꞌa te riꞌ xuya ri uqꞌabꞌ pa kiwiꞌ xuꞌtewechiꞌj. Bꞌenam kubꞌan ri Jesús are kaxikꞌan jun achi xopan rukꞌ, xukiꞌk choch, xubꞌij: Utz laj ajtij, ¿jas rajawaxik kinbꞌano rech kinwechabꞌej ri jun alik kꞌaslemal? Ri Jesús xubꞌij che ri ala: ¿Jas che kabꞌij utz chwe? ¡Man kꞌo ta jun qas utz, xane xaq xwi ri Dios! Awetaꞌm chik ri taqanik kubꞌij: Matkamisanik, matzukuj kebꞌ awixoqil, man katelaqꞌ taj, man kabꞌan ta bꞌanoj tzij chirij jun chik, man kabꞌan ta etzelal che jun winaq chik, nim chaꞌwila ri atat anan. Xubꞌij ri achi: Ronojel we riꞌ nuchapleꞌm loq ubꞌanik pa ri walkꞌaꞌlal. Ri Jesús ko xukaꞌyej ri achi, kꞌa te riꞌ rukꞌ loqꞌanik xubꞌij che: Xa jun jastaq chik kajawatajik kabꞌano: jaꞌkꞌayij ronojel ri kꞌo awukꞌ, kꞌa te riꞌ chasipaj ri pwaq chike ri e mebꞌaibꞌ rech kayaꞌtaj aqꞌinomal chilaꞌ chikaj, kꞌa te riꞌ chatan loq chinatereneꞌj xuqujeꞌ chawetaꞌmaj awe ri kinbꞌano. Ri achi are xuta we riꞌ xkꞌaxkꞌobꞌ ranimaꞌ, kabꞌisonik xeꞌ cho rachoch rumal sibꞌalaj kꞌi uqꞌinomal kꞌolik. Xkaꞌyilobꞌ ri Jesús, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ sibꞌalaj kꞌax kakiriq ri qꞌinomabꞌ koꞌk pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri tijoxelabꞌ xemayijanik che ri xubꞌij ri Jesús. Junmul chik xubꞌij: Walkꞌwaꞌl, sibꞌalaj kꞌax okem pa ri ajawarem rech ri Dios. Are man kꞌax taj kubꞌan jun kamey kok pa ri ujolom ri bꞌaq tꞌisoꞌmabꞌal cho jun qꞌinom kok pa ri ajawarem rech ri Dios. Xnimataj ri kimayijanik ri tijoxelabꞌ rumal riꞌ xkichapleꞌj ubꞌixik chibꞌil taq kibꞌ we jeriꞌ ¿jachin kakwinik kukol ribꞌ? Ri Jesús ko xuꞌkaꞌyej xubꞌij chike: Ri Dios kakwinik chubꞌanik ri man kekwin ta ri achyabꞌ che. Xubꞌij ri Pedro che ri Jesús: ¿Jas kakꞌulmataj qukꞌ uj, ri qayaꞌom kanoq ronojel ri qajastaq rumal tereneꞌxik la? Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: ri utzaqom kanoq rachoch, e rachalal, e ranabꞌ, utat unan, e ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ rulew xa rumal ri utz laj tzij kukꞌamawaꞌj na ciento mul ukꞌaxel pa taq we qꞌij junabꞌ riꞌ rachoch, e rachalal, e ranabꞌ, uꞌnan, uꞌkꞌojol, e rulew pune kuriq kꞌax rukꞌ. Xuqujeꞌ pa ri qꞌotaj ri kape na, kukꞌamawaꞌj ri jun alik kꞌaslemal. E kꞌi winaq sibꞌalaj nimaꞌq kakinaꞌo choch ri uwachulew xa kꞌu maj kiqꞌij kaya na pa ri ajawarem rech ri Dios xuqujeꞌ e kꞌo man nimaꞌq taj kakinaꞌo are e kꞌo cho ri uwachulew xa kꞌu nimaꞌq na kiꞌlik pa ri ajawarem rech ri Dios. E bꞌenaq pa ri bꞌe, e paqal pa Jerusalén, ri Jesús xnabꞌej bꞌik chikiwach. Ri e tijoxelabꞌ sibꞌalaj xemayijanik, ri nikꞌaj chik ri e teren loq xkixiꞌj kibꞌ. Ri Jesús xuꞌsikꞌij ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ xaq kitukel xubꞌij chike ri kakꞌulmatajik, xubꞌij: Chanim kujeꞌ pa Jerusalén, chilaꞌ kajach wi na ri uKꞌojol ri Achi pa kiqꞌabꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Kakiqꞌat na tzij puꞌwiꞌ rech kakamisaxik xuqujeꞌ kajach na pa kiqꞌabꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Ketzelax na uwach, kachubꞌax na upalaj, karapux na xuqujeꞌ kakamisax na. Churox qꞌij kꞌut kakꞌastaj na. Ri Juan xuqujeꞌ ri Jacobo e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo, xeqet rukꞌ ri Jesús xkibꞌij che: Ajtij, kaqaj chi kaya la chaqe ri kaqata che la. Ri Jesús xubꞌij: ¿Jas kiwaj kinbꞌan iwukꞌ? Jun chike xubꞌij: Ya la bꞌe chaqe chi pa ri ajawarem la ri kajuluwik jun chaqe katꞌuyiꞌ na pa ri wiqiqꞌabꞌ la xuqujeꞌ jun pa ri mox la. Ri Jesús xubꞌij: Man iwetaꞌm taj ri kitoqꞌij ¿La kiqꞌiꞌ ix ri kꞌax ri kinriq na in? ¿La kiqꞌiꞌ ix ri kamikal ri kinriq na in? Ri aꞌreꞌ xkibꞌij: Kujkwinik. Ri Jesús xubꞌij chike: Kixkwin riꞌ kiqꞌiꞌ ri kꞌaxal ri kinriq in xuqujeꞌ ri kamikal ri kinriq na in are kꞌu ri uyaꞌik chiꞌwe chi kixtꞌuyiꞌk pa ri nuwiqiqꞌabꞌ xuqujeꞌ pa ri numox man in taj kabꞌan we puꞌwiꞌ. Chomatal chi riꞌ nabꞌe kanoq jachin ajchoqꞌe ri kꞌolibꞌal riꞌ. Are xkita ri e lajuj ri xkꞌulmatajik xeyojtaj chikij ri Jacobo xuqujeꞌ ri Juan. Ri Jesús xuꞌsikꞌij xubꞌij chike: Iwetaꞌm ix, ri winaq ri kakinaꞌo e kꞌamal taq bꞌe kech ri tinimit xuqujeꞌ ri nimaꞌq kibꞌanik pa ri tinimit keꞌkibꞌan kꞌax chike ri e kiwinaq. Man yaꞌtal ta kꞌut jeriꞌ kakꞌulmataj iwukꞌ ix, ri karaj kux nabꞌyal chiꞌxoꞌl are rajawaxik kux patanil iwe. Xuqujeꞌ ri karaj kux nim uqꞌij chike konojel rajawaxik kux kajchak konojel. Jeriꞌ, rumal man ne xpe ta ri uKꞌojol ri Achi rech kapatanixik xane xpetik chuyaꞌik ri ukꞌaslemal che kikolik sibꞌalaj e kꞌi winaq. Kꞌa te riꞌ xoꞌpan pa ri tinimit Jericó. Bꞌenam kubꞌan ri qꞌij are xel bꞌik ri Jesús pa Jericó e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xuqujeꞌ sibꞌalaj e kꞌi winaq. Kꞌo jun moy kuta ulimoxna ubꞌiꞌ Bartimeo (ralkꞌwaꞌl ri Timeo) tꞌuyul chuchiꞌ ri bꞌe. Are xuto chi petinaq ri Jesús aj Nazaret, xuchapleꞌj uraqik uchiꞌ xubꞌij: Jesús, Ralkꞌwaꞌl ri David, cheꞌl kuꞌx la chwe. E kꞌi xkiyajo rech kataniꞌk, man xtaniꞌ ta kꞌut xane ko xuraq uchiꞌ xubꞌij: Ralkꞌwaꞌl ri David, cheꞌl kuꞌx la chwe. Xtakꞌiꞌ ri Jesús, xubꞌij: Chichꞌabꞌej apanoq. Xaq jeriꞌ xkichꞌabꞌej apanoq. Xkibꞌij che: Chatkiꞌkotoq, katusikꞌij le Jesús. Ri achi xukꞌyaq kanoq ri uqꞌuꞌ, xchꞌoplajik, xqebꞌ loq rukꞌ ri Jesús. Ri Jesús xuta che: ¿Jas kawaj kinbꞌan awukꞌ? Ri moy achi xubꞌij: Ajtij, kawaj kinkaꞌyik. Ri Jesús xubꞌij che: Ri akojobꞌal xatukunaj, utz chik kateꞌek. Aninaq xkaꞌy chi junmul ri achi, xuchapleꞌj utereneꞌxik ri Jesús pa ri bꞌe. Are xoꞌpan pa Betfagé xuqujeꞌ pa Betania, chunaqaj ri tinimit Jerusalén puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Olivos, ri Jesús xuꞌtaq bꞌik e kebꞌ chike ri utijoxelabꞌ. Xubꞌij chike: Jix pa ri leꞌaj ri kꞌo apanoq chiqawach. Chilaꞌ kiꞌriqa wi jun laj nitzꞌ bꞌur, jatꞌital kanoq ri maj jun winaq kejeninaq. Chikiraꞌ, kꞌa te riꞌ chikꞌama loq. We kꞌo jun katow chiꞌwe: “¿Jas che je laꞌ kibꞌano?” chibꞌij che “Xa kajawataj che ri Ajawxel, kꞌa te kutzalij.” Ri tijoxelabꞌ xeꞌkiriqa ri bꞌur jatꞌital kanoq pa ri bꞌe chuchiꞌ jun nim uchiꞌ ja, xkikir loq. Jujun chike ri e kꞌo chilaꞌ xkita chike: ¿Jas che tajin kikir le bꞌur? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij chike jas ri ubꞌim bꞌik ri Jesús chike, jeriꞌ xya bꞌe chike kumal ri winaq xkikir loq ri bꞌur. Xkikꞌam bꞌik ri kꞌin laj nitzꞌ bꞌur rukꞌ ri Jesús, xkiya ri e kimanta chrij ri bꞌur, kꞌa te riꞌ xkejen ri Jesús chirij. E kꞌi xkilikꞌ ri kimanta pa ri bꞌe, e nikꞌaj chik xkiya uqꞌabꞌ taq cheꞌ pa ri bꞌe ri kikꞌamom loq pa taq ri juyubꞌ. Ri winaq ri e nabꞌe xuqujeꞌ ri e terenik xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: ¡Hosanna! ¡Tewchiꞌtal ubꞌiꞌ ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel! ¡Tewchiꞌtal ri ajawarem rech ri qatat David ri petinaq pa taq we qꞌij riꞌ! ¡Yoꞌq nimal uqꞌij! Are xok bꞌik ri Jesús pa Jerusalén, xeꞌ pa ri Templo. Are xiltaj kanoq ronojel rumal, bꞌenaq chik ri qꞌij, xeꞌ pa ri tinimit Betania e rachiꞌl ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ. Chukabꞌ qꞌij, are kelik loq pa Betania, ri Jesús xnumik. Xril apanoq jun ucheꞌal higuera ri kꞌo uxaq, xeꞌrilaꞌ kꞌut we kꞌo uwach. Are xopan rukꞌ ri cheꞌ xaq xwi uxaq xuꞌriqaꞌ, maj uwach rumal majaꞌ kuriq ri qꞌij kawachin ri higos. Ri Jesús xubꞌij che ri ucheꞌal higos: Maj chi jun kutzukuj higos chawe, ri tijoxelabꞌ xkita ri xubꞌij ri Jesús. Are xoꞌpan pa ri tinimit Jerusalén, ri Jesús xok bꞌik pa ri Templo, xuchapleꞌj kesaxik loq ri winaq ri aꞌjkꞌayibꞌ xuqujeꞌ ri tajin keloqꞌoꞌmanik. Xuwolqotij bꞌik ri kimexa ri tajin kakikꞌex pwaq xuqujeꞌ ri kikꞌolibꞌal ri aꞌjkꞌayibꞌ taq palomax. Man xuya ta bꞌe che xa ta ne jun kukoj bꞌik ukꞌay pa ri Templo. Xuqujeꞌ xubꞌij chike we tzij riꞌ: La man iwetaꞌm ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Ri wachoch bꞌanbꞌal chꞌawem kech konojel ri winaq ri kepe pa ronojel ri uwachulew. Ix kꞌut ibꞌanom kijul eleqꞌomabꞌ che. Are xkita ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xkitzukuj jas jeꞌ kakibꞌan chukamisaxik, rumal kakixiꞌj kibꞌ choch jeriꞌ rumal ri winaq kemayijanik che ronojel ri ukꞌutuꞌn. Are xeꞌ ri qꞌij, ri Jesús e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xeꞌl bꞌik pa ri tinimit. Che ri aqꞌabꞌil are xiꞌkꞌow bꞌik chuxukut ri ucheꞌal ri higos, xkilo chi xchaqiꞌjar ri ukꞌaꞌmal ri cheꞌ. Xnaꞌtaj che ri Pedro ri ubꞌim kanoq ri Jesús, xubꞌij che: Ajtij, chilampe la, xchaqiꞌjar le ucheꞌal le higos le xetzelaj la kanoq uwach. Ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: ¡Chixkojonoq che ri Dios! Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we kꞌo jun kubꞌij che we jun juyubꞌ riꞌ: “Chatel bꞌik chilaꞌ, jat pa le plo, qas kukojo ri kubꞌij man kakabꞌalaj ta ukꞌuꞌx che, kakꞌulmataj na ri kubꞌij.” Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe are kibꞌan chꞌawem, chikojo chi xikꞌamawaꞌj ri tajin kito rech kayaꞌtaj na chiꞌwe. We iwoyawal che jun are tajin kibꞌan chꞌawem, chixkuyunoq rech ri iTat ri kꞌo chilaꞌ chikaj kukuy xuqujeꞌ na ri imak ix. /We kꞌu man kikuy ix kimak nikꞌaj chik, ri iTat ri kꞌo chikaj man kukuy ta ri imak ix./ Junmul chik ri Jesús e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xoꞌpan pa Jerusalén. Are tajin kabꞌin ri Jesús pa ri Templo, xeqet ri e kꞌamal taq kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq rukꞌ xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik e kachiꞌl ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel. Xkibꞌij che: ¿Jachin xyoꞌw kwinem chawe chubꞌanik we jastaq riꞌ? ¿Jachin yoꞌwinaq kwinem chawe rech jewaꞌ kabꞌano? Xubꞌij ri Jesús chike: In xuqujeꞌ ri kinta jun jastaq chiꞌwe, we kixkwinik kibꞌij chwe, kinbꞌij chiꞌwe jachin yoꞌwinaq kwinem chwe chubꞌanik we jastaq riꞌ: ri qasanaꞌ ri xubꞌan ri Juan, ¿la pa ri kaj upetik wi o rech uwachulew? Xkichapleꞌj utayik chibꞌil kibꞌ, xkibꞌij: We kaqabꞌij chi rech pa ri kaj, ¿jas che man xikoj taj kacha laꞌ chaqe? Man kujkwin ta kꞌut kaqabꞌij chi jun winaq xyoꞌw kwinem che. Jewaꞌ xkibꞌij rumal xkixiꞌj kibꞌ chubꞌixik chi rech uwachulew rumal ketaꞌm ri winaq chi ri Juan jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Xaq jeriꞌ xkibꞌij che ri Jesús: Man qetaꞌm taj. Ri Jesús xubꞌij chike: Man kinbꞌij ta xuqujeꞌ in chiꞌwe jachin yoꞌwinaq kwinem chwe chubꞌanik we jastaq riꞌ. Ri Jesús xuchapleꞌj tzijonem kukꞌ ri winaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj, xubꞌij: Kꞌo jun achi xutik nikꞌaj uvas. Xukoralij rij, xukꞌot jun nimalaj pichꞌbꞌal uvas, kꞌa te riꞌ xuyak jun nimalaj ja jawjeꞌ kakꞌojiꞌ wi ri chajinel. Xuya pa qajik chike e nikꞌaj ajchakibꞌ, kꞌa te riꞌ xeꞌ pa jun utaqkil. Are xopan ri qꞌij rech yakoj, xutaq bꞌik jun rajchak kukꞌ ri ajchakibꞌ chutoqꞌixik nikꞌaj rech ri yakoj. Ri ajchakibꞌ xkichap ri taqoꞌn, xkichꞌayo, maj xkiya bꞌik che, xkitaq bꞌik cho ja. Ri ajchoqꞌe ri ulew xutaq chi bꞌik jun rajchak. Ri ajchakibꞌ xkibꞌan kꞌax che xkiya pa ukꞌixibꞌal xuqujeꞌ xkiraqij loq ri ujolom. Xutaq chi kꞌu bꞌi jun ajchak, ri ajchakibꞌ kꞌut xkikamisaj loq we ajchak riꞌ. E kꞌi xuꞌtaq chi na bꞌik, e kꞌo xechꞌay loq chike, nikꞌaj chik xekamisax loq. Kꞌisbꞌal rech, ri ajchoqꞌe ri ulew xutaq bꞌik ri xa jun ukꞌojol ri sibꞌalaj kuloqꞌaj, xubꞌij: “Kakinimaj waꞌ we nukꞌojol.” Ri ajchakibꞌ are xkil ri ukꞌojol ri ajchoqꞌe ri ulew xkibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: “Are waꞌ ri kechꞌabꞌen kanoq ri ulew, qakamisaj, rech kaqechabej kanoq ri ulew.” Are xopanik ri kꞌojolaxel, xkichapo, xkikamisaj, xkesaj bꞌik pa ri ulew. ¿Jas kꞌu kubꞌan riꞌ ri ajchoqꞌe ri ulew are katzalij loq? Kuꞌkamisaj na ri ajchakibꞌ xuqujeꞌ kuya na ri ulew tikbꞌal uvas chike nikꞌaj chik. ¿La man isikꞌim ri tzꞌibꞌatalik ri kubꞌij? Ri abꞌaj ri xketzelaj ri e yakol taq jaꞌ xuxik ri abꞌaj ri qas kꞌo kutayij. Are waꞌ ri uchak ri Ajawxel, ri kuyak qamayijanik. Ri kinimaꞌqil ri winaq aꞌj Israel are xkichꞌobꞌo chi are katzijox kij pa ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xkaj xkichap ri Jesús. Man xkibꞌan ta kꞌut rumal cher kakixiꞌj kibꞌ chikiwach ri e winaq, jeriꞌ xkitzaq kanoq xebꞌek. Kꞌa te riꞌ xeꞌkitaq bꞌik e jujun fariseos e kachiꞌl e jujun herodianos rukꞌ ri Jesús rech kakikoj jun kꞌaꞌmabꞌal che rukꞌ ri tzij ri tajin kubꞌij. Are xoꞌpanik xkibꞌij che: Ajtij, qetaꞌm chi lal jun tzꞌaqat achi. Man kaya ta la bꞌe chi jun winaq chik kabꞌin che la ri rajawaxik kabꞌan la, rumal man are ta kil la ri kekaꞌy ri winaq. Xane qas are kakꞌut la ri utz laj bꞌe ri keꞌ rukꞌ ri Dios, bꞌij la chaqe ¿la yaꞌtalik katoj che ri César ri alkabal o man yaꞌtal taj? ¿La choqꞌaqꞌ kaqatojo o man choqꞌaqꞌ taj? Ri Jesús retaꞌm jas che tajin kakibꞌij che we riꞌ, xubꞌij chike: ¿Jas che kikoj kꞌaꞌmabꞌal pa chwe? Chikꞌama loq jun pwaq rech Roma, rech kaqilo. Xkikꞌam bꞌik ri pwaq choch ri Jesús, xubꞌij chike: ¿Jachin ajchoqꞌe we tzꞌibꞌ riꞌ le kꞌo choch xuqujeꞌ le palajaj? Rech ri César, xecha ri winaq. Ri Jesús xubꞌij: Chiya che ri César ri rech ri César, xuqujeꞌ chiya che ri Dios ri rech ri Dios. Konojel ri winaq xemayijanik che ri xubꞌij ri Jesús. Are kꞌu ri saduceos ri man kakikoj taj chi kꞌo kꞌastajibꞌal wach xoꞌpan rukꞌ ri Jesús, xeꞌkibꞌij che: Ajtij, ri Moisés xukꞌut chiqawach pa ri wuj ri xutzꞌibꞌaj chi are kakam jun achi xuqujeꞌ kakanaj kanoq ri rixoqil maj ral. Choqꞌaqꞌ wi ri rachalal ri achi ri xkamik, kakꞌuliꞌk rukꞌ ri ixoq ri xkanaj kanoq rech kekꞌojiꞌk rijaꞌl ri rachalal ri xkamik. E kꞌo kꞌu wuqubꞌ alaxik. Ri nabꞌe xkꞌuliꞌk, maj e ralkꞌwaꞌl xekanaj kanoq are xkamik. Ri ukabꞌ xkꞌuliꞌk rukꞌ ri malkaꞌn ixoq, xkam xuqujeꞌ bꞌik maj e ralkꞌwaꞌl xekanaj kanoq, je xubꞌan xuqujeꞌ ri urox. Je xkꞌulmataj kukꞌ konojel kꞌa xkam na bꞌik ri kꞌisbꞌal chike ri wuqubꞌ, kꞌisbꞌal rech, xkam xuqujeꞌ bꞌik ri ixoq. Pa ri kꞌastajibꞌal wach, ¿jachin chike ri achyabꞌ qas rachajil ri ixoq, rumal konojel xekꞌuliꞌ rukꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri ix, ix sachinaq, xa man iwetaꞌm ta riꞌ ri tzꞌibꞌatalik xuqujeꞌ man iwetaꞌm taj ri utzij ri Dios xuqujeꞌ ri ukwinem. Are kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ, man kekꞌuliꞌ taj xuqujeꞌ man keya taj pa kꞌulanem, xane je kuꞌx ri angelibꞌ ri e kꞌo pa ri kaj. Are kꞌu ri kꞌastajibꞌal wach kech ri kaminaqibꞌ, ¿la man isikꞌim ri uwuj ri Moisés, jawjeꞌ ri kutzijoj wi rij ri kꞌix, ri Dios xubꞌij che: In in uDios ri Abraham, ri Isaac, xuqujeꞌ ri Jacob? Ri Dios man kiDios ta kaminaqibꞌ xane kiDios e kꞌaslik winaq. Ri ix sibꞌalaj ix sachinaq. Jun chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xqebꞌ rukꞌ ri Jesús, are xuto tajin ketzijonik xuqujeꞌ xuta ri xubꞌij ri Jesús, xuta che: ¿Jachin chike ri taqanik ri nim uqꞌij chike konojel? Ri Jesús xubꞌij: Ri nim taqanik chike konojel are we jun riꞌ: Winaq aꞌj Israel, chitatabꞌej chi ri Dios are xa jun Ajawxel. Chaloqꞌaj ri awAjaw Dios rukꞌ ronojel awanimaꞌ, rukꞌ ronojel akꞌuꞌx, xuqujeꞌ rukꞌ ronojel achuqꞌabꞌ. Are wa riꞌ taqanik ri sibꞌalaj nim uqꞌij chike konojel. Ri ukabꞌ taqanik are we jun riꞌ: Chaloqꞌaj ri ajil tzꞌaqat, jetaq ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at. Utz ri xbꞌan la chubꞌixik, ri achi xubꞌij: Ajtij, qas tzij ri xbꞌij la, ri Dios xa jun, man kꞌo ta chi jun Dios xaq xwi ri areꞌ. Uloqꞌaxik ri Dios rukꞌ ronojel animaꞌaj, rukꞌ ronojel kuꞌx xuqujeꞌ rukꞌ ronojel chuqꞌabꞌ. Xuqujeꞌ uloqꞌaxik ri kꞌulja jetaq kubꞌan chuloqꞌaxik ribꞌ jun, kꞌo na choch ri utzujik poron sipanik xuqujeꞌ ri utzujik ri kaminaq taq awaj choch ri Dios. Ri Jesús are xrilo chi ri achi xutzalij uwach ri xubꞌij ri Jesús rukꞌ etaꞌmanik xubꞌij che: Naqaj at kꞌo wi che ri ajawarem rech ri Dios. Kꞌa te riꞌ man kꞌo ta chik jun winaq xubꞌij jun jastaq che ri Jesús. Are tajin kuya kꞌutuꞌn ri Jesús pa ri Templo, xubꞌij chike ri winaq: ¿Jas che kakibꞌij ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik chi ri Cristo ukꞌojol ri David? Ri David nojinaq che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel che are xubꞌij: Ri Ajawxel xubꞌij che ri wAjaw: Chattꞌuyul pa ri nuwiqiqꞌabꞌ, kꞌa kinya na pa awaqan konojel ri akꞌulel. Ri David we kubꞌij Ajawxel che ri Cristo, ¿jas ta kꞌu che riꞌ ukꞌojol? Ri winaq sibꞌalaj utz xkibꞌan chutatabꞌexik ri xubꞌij ri Jesús. Ri Jesús pa ri ukꞌutuꞌn xubꞌij: Chichajij iwibꞌ chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Utz kakinaꞌo kewaꞌkat pa taq ri kꞌayibꞌal kikojom ri katzꞌyaq ri karepqꞌunik, xuqujeꞌ utz kakinaꞌo kaya rutzil kiwach. Utz kakinaꞌo ketꞌuyiꞌk pa taq ri nabꞌe taq tꞌuyulibꞌal pa ri Sinagoga, xuqujeꞌ are kakichaꞌ ri tꞌuyulibꞌal ri nim ubꞌantajik pa taq ri nimaqꞌij ri kesikꞌix wi. Kakimaj ri kijastaq ri e malkaꞌnibꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ kakibꞌan chꞌawem rech ketataj kumal nikꞌaj winaq chik. Nimalaj ri kꞌaxkꞌolal ri kape pa kiwiꞌ we achyabꞌ riꞌ kꞌo na chikiwach nikꞌaj chik. Ri Jesús xtꞌuyiꞌk chunaqaj ri kꞌolibꞌal rech ri sipanik, xuchapleꞌj kikaꞌyexik ri winaq are kakiya ri kisipanik pa ri kꞌolibꞌal rech, ri kꞌo pa ri Templo. Sibꞌalaj e kꞌi qꞌinomabꞌ xkiya nimaꞌq taq pwaq. Xopan kꞌut jun malkaꞌn ixoq, xuꞌya kanoq kebꞌ qꞌana taq pwaq ri man nim taj kilitajik. Ri Jesús xusikꞌij ri utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we malkaꞌn ixoq riꞌ are nim xuya chikiwach konojel. We nikꞌaj winaq xkiya ri jubꞌiqꞌ che ri nim ri kꞌo kukꞌ, are kꞌu we ixoq riꞌ xuya ronojel ri kꞌo rukꞌ. Elem loq rech ri Jesús pa ri Templo, jun chike ri utijoxelabꞌ xubꞌij che: Ajtij, chilampe sibꞌalaj jeꞌl kakaꞌy le nimaꞌq taq abꞌaj le kojtal che le Templo. Ri Jesús xubꞌij che: ¿La kawil ronojel we nimaq taq ja riꞌ? Man jun abꞌaj kakanaj chi kanoq puꞌwiꞌ jun abꞌaj, ronojel katukix na. Are xeꞌ ri qꞌij, ri Jesús xtꞌuyiꞌk puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Olivos, ri kꞌo apanoq choch ri Templo. Ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan, xuqujeꞌ ri Andrés xkita che ri Jesús xaq pa utukel, xkibꞌij che: Bꞌij la chaqe ¿jampaꞌ kakꞌulmataj le xbꞌij la? ¿Jas kakꞌutuwik chi xa jubꞌiqꞌ karaj kakꞌulmatajik? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas chichajij iwibꞌ, kꞌo mixsubꞌuwik. E kꞌi winaq kepe na pa ri nubꞌiꞌ kakibꞌij: “In riꞌ,” xuqujeꞌ keꞌkisubꞌ na e kꞌi. Are kito chi kꞌo chꞌoꞌj kabꞌanik xuqujeꞌ katzijoxik chi kabꞌan na chꞌoꞌj. Man kixtontiꞌr taj. Choqꞌaqꞌ wi kakꞌulmataj we riꞌ, man are ta na kꞌisbꞌal rech ri uwachulew. Kechꞌoꞌjin na jun tinimit rukꞌ jun tinimit chik, xuqujeꞌ kechꞌoꞌjin na jun wok tinimit rukꞌ jun wok chik. Kubꞌan na kabꞌraqan pa ronojel ri uwachulew, kape na numik. Are waꞌ ri majibꞌal rech ri qꞌoxom. ¡Chichajij iwibꞌ! Kixjach na cho ri qꞌatbꞌal taq tzij, chixchꞌay na pa taq ri Sinagoga. Rumal we kixkꞌam na bꞌik chikiwach ri nimaꞌq taq taqanelabꞌ rech kiniqꞌalajisaj chikiwach. Nabꞌe na rajawaxik katzijox ri utz laj tzij pa ronojel tinimit. Man kakꞌaxir taj iwanimaꞌ chuchomaxik ri kibꞌij are kixkꞌam bꞌik rech kaqꞌat tzij pa iwiꞌ, xaq xwi chibꞌij ri kabꞌix chiꞌwe kibꞌij pa ri qꞌotaj riꞌ, rumal man ix taj riꞌ kixchꞌawik xane are ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri aꞌlaxik xaq aꞌreꞌ kakijach na kibꞌ pa kamikal, ri tataxel kujach na ri ralkꞌwaꞌl pa kamikal. Ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ man keꞌkinimaj ta chi na ri kitat kinan, keꞌkikamisaj na. Konojel ri winaq rech ri uwachulew kaketzelaj na iwach rumal ri nubꞌiꞌ, are kꞌu ri ko kakꞌojiꞌk, kakolotaj na. Are kiwil na ri itzel laj awas kakꞌojiꞌk jawjeꞌ ri man taqal ta wi, /jetaq ri xutzꞌibꞌaj ri qꞌalajisal tzij Daniel/ (ri kusikꞌij uwach ri wuj, chuchꞌobꞌo ri kubꞌij ri kusikꞌij) ri winaq ri e kꞌo pa Judea chaꞌnimaj bꞌik chebꞌoꞌj pa ri juyubꞌ. Ri kꞌo pa ri jaꞌ ri kꞌo puꞌwiꞌ ri rachoch, maqaj bꞌik ikim chukꞌamik jun ujastaq. Xuqujeꞌ ri kꞌo cho ri saq, matzalij loq chukꞌamik ri uqꞌuꞌ xane chanimajoq. Che ri qꞌij riꞌ, ¡kꞌax ke ri ixoqibꞌ ri yawabꞌ taq winaq xuqujeꞌ ri keꞌkitubꞌisaj kal! Chibꞌana chꞌawem rech man we riꞌ man kakꞌulmataj taj pa ri qꞌalaj. Rumal ri kꞌax ri kakꞌulmatajik, man kꞌulmatajinaq ta wi loq pa ri majibꞌal rech ri uwachulew xuqujeꞌ man kakꞌulmataj ta chi na. We ta mat kukoꞌpij ri Dios we qꞌij riꞌ, maj jun riꞌ kakꞌasiꞌ, xa kꞌu kumal ke ri e chaꞌtalik, kakꞌopix na ri qꞌij. We kꞌo jun kubꞌij chiꞌwe: “¡Chiwilampeꞌ, chi riꞌ kꞌo wi ri Cristo!” o “¡Chiwilampeꞌ, je leꞌ kꞌo wiꞌ!” man kikoj taj. Kepe na winaq kakijaluj chi aꞌreꞌ e Cristo, xuqujeꞌ kakijaluj chi e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, kakibꞌan na kꞌutbꞌal xuqujeꞌ mayijabꞌal taq jastaq rech keꞌkisubꞌ ri winaq pune are ri e chaꞌtalik. Rumal riꞌ qas kinbꞌij chiꞌwe: “Chichajij iwibꞌ.” Pa taq ri qꞌij riꞌ are kikꞌow ri nimalaj kꞌaxal, kachup na ri qꞌij xuqujeꞌ ri ikꞌ. Ketzaq na loq ri chꞌumil ri e kꞌo cho ri kaj xuqujeꞌ kasach na uwach ri kaj. Kiwil kꞌu na ri uKꞌojol ri Achi kape pa ri sutzꞌ rukꞌ kwinem xuqujeꞌ juluwem. Kuꞌtaq kꞌu na loq ri rangelibꞌ ri Dios chikimulixik konojel ri e chaꞌtalik pa ronojel ri uwachulew. Chichꞌobꞌo ri kꞌutuꞌn chirij ri ucheꞌal ri higos. Are keraxar ri uqꞌabꞌ, kekꞌiy loq ri uxaq, iwetaꞌm chi xqebꞌ loq ri qꞌalaj. Jeriꞌ xuqujeꞌ are kiwilo kakꞌulmatajik we jastaq riꞌ, chiwetaꞌmaj chi xqebꞌ loq ri nupetibꞌal. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man kekam ta na we winaq riꞌ rech we qꞌij kamik, kꞌa kꞌulmataj na we jastaq riꞌ. Ri kaj xuqujeꞌ ri uwachulew kasach na, are kꞌu ri nutzij maj usachik. Are kꞌu ri qꞌij xuqujeꞌ ri qꞌotaj, maj jun etaꞌmaninaq, man ne ketaꞌm taj ri angelibꞌ, in xuqujeꞌ man wetaꞌm taj, xane xaq xwi ri Tataxel. Chixkꞌasloq, xuqujeꞌ chibꞌana chꞌawem rumal man iwetaꞌm taj are kopan ri qꞌotaj rech ri nupetibꞌal. Kajunumataj rukꞌ jun achi are keꞌ pa jun utaqkil, kuꞌya kanoq ri e rajchakibꞌ kakichajij apanoq ri rachoch, kuya kanoq kitaqkil konojel, xuqujeꞌ kutaq kanoq ri chajil uchiꞌ ja rech man kawar taj. Rumal riꞌ chixkꞌasloq, man iwetaꞌm taj jampaꞌ katzalij loq ri ajchoqꞌe ri ja, wine are kaqaj qꞌij, wine pa nikꞌaj aqꞌabꞌ, o wine are koqꞌ ri amaꞌ akꞌ, o are ne kasaqirik. Rech man kixwar taj are kuꞌriqa ri nupetibꞌal. Ri kinbꞌij chiꞌwe ix, kinbꞌij chike konojel: ¡Chixkꞌasloq! Xa kebꞌ qꞌij chik karaj che ri nimaqꞌij Pascua, xuqujeꞌ ri nimaqꞌij are katij ri kaxlan wa ri maj chꞌam rukꞌ. Ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq e kachiꞌl ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik tajin kachichomaj jas kakibꞌan chuchapik ri Jesús, rech kakikamisaj. Xkibꞌij: Man kaqachap taj pa le nimaqꞌij rech man ketukin ta bꞌik le winaq. Are kꞌo ri Jesús pa ri tinimit Betania pa rachoch ri Simón, ri kabꞌix chꞌaꞌk achi che, xopan jun ixoq rukꞌaꞌm bꞌik jun kꞌokꞌ laj kunabꞌal. ri bꞌantal che jun ri qꞌayes ubꞌiꞌ nardo, ri sibꞌalaj paqal rajil. Ri ixoq xupaxij ri kꞌolibꞌal ri kꞌo wi bꞌik ri kunabꞌal, kꞌa te riꞌ xuqꞌij pa ujolom ri Jesús. E kꞌo kꞌu jujun chike ri e kꞌo chilaꞌ xkibꞌij: ¿Jas che xaq xtix we kunabꞌal riꞌ? La man xa xkꞌayix we jastaq riꞌ rech kachꞌek nimalaj pwaq che jeriꞌ kaya chike ri mebꞌaibꞌ. Sibꞌalaj kꞌax kakibꞌan chuyajik ri ixoq. Ri Jesús xubꞌij: ¿Jas che kꞌax kixtzijon che we ixoq riꞌ? Man kiyaj taj. Sibꞌalaj utz ri chak ri xubꞌan wukꞌ. Ronojel qꞌij e kꞌo ri e mebꞌaibꞌ iwukꞌ rech kiꞌtoꞌo, ri in kꞌut man in kꞌo taj ronojel qꞌij iwukꞌ. We ixoq riꞌ xubꞌano ri xkwin chubꞌanik naꞌtabꞌal rech chi kinmuqiꞌk na. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe pa ronojel ri uwachulew jawjeꞌ ri katzijox wi na ri utz laj tzij, katzijox na we xubꞌano we ixoq riꞌ. Ri Judas Iscariote, jun chike ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ ri Jesús, xopan chukꞌayixik ri Jesús kukꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Sibꞌalaj xekiꞌkotik are xkitabꞌej rech ri xbꞌix chike, xkitzuj pwaq che ri Judas. Jeriꞌ ri Judas xuchapleꞌj utzukuxik jas kubꞌan chujachik ri Jesús pa kiqꞌabꞌ. Pa ri nabꞌe qꞌij rech ri nimaqꞌij, are katij ri kaxlan wa ri maj chꞌam rukꞌ, xuqujeꞌ are kakamisax ri chij rech ri Pascua, ri tijoxelabꞌ xkita che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ kaj wi la kaqabꞌan wi ri waꞌim rech Pascua? Ri Jesús xubꞌij chike e kebꞌ chike ri utijoxelabꞌ: Jix pa le tinimit. Chilaꞌ kel wi loq jun achi rukꞌaꞌm jun qꞌebꞌal jaꞌ, chitereneꞌj bꞌik. Jawjeꞌ ri kok wi bꞌik ri achi, chibꞌij che: “Ri ajtij kuto: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri ja ri kinwikꞌowisaj wi ri nimaqꞌij Pascua, kukꞌ ri nutijoxelabꞌ?” Ri achi kukꞌut na chiꞌwach jun nim ja ri kꞌo chikaj, sukꞌumatal chik. Chibꞌana ri qarekeqꞌij chilaꞌ. Xebꞌek ri tijoxelabꞌ, xoꞌk bꞌik pa ri tinimit, xkiriq ri achi jetaq ri xubꞌij bꞌik ri Jesús chike. Jeriꞌ xkibꞌano ri rekeqꞌij rech Pascua. Are xok aqꞌabꞌ, xopan ri Jesús e rachiꞌl ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ. Are e qꞌaꞌlik tajin kewaꞌ puꞌwiꞌ ri mexa, ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, jun chiꞌwe ri tajin kawaꞌ wukꞌ kinukꞌayij na. Ri tijoxelabꞌ sibꞌalaj xebꞌisonik, xkichapleꞌj utatabꞌeloꞌxik chibꞌil kibꞌ: ¿Teꞌq in riꞌ? Ri Jesús xubꞌij: Jun chike ri kabꞌlajuj ri kumuꞌ ri ukaxlan wa wukꞌ pa ri palaꞌt. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, kakꞌulmataj na rukꞌ ri uKꞌojol ri Achi, jetaq ri tzꞌibꞌatal loq, xa kꞌu kꞌax rech ri kꞌayinel, are katanik we ta mat xalaxik. Are tajin kewaꞌik, ri Jesús xukꞌam ri kaxlan wa, xutewechiꞌj. Kꞌa te riꞌ xujach chike ri utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Riꞌ chikꞌamaꞌ, are waꞌ ri nutyoꞌjal. Kꞌa te riꞌ xukꞌam jun qumubꞌal, xutyoxij che ri Dios, kꞌa te riꞌ xuya chike ri utijoxelabꞌ, konojel xequmunik. Xubꞌij chike: Are waꞌ ri nukikꞌel rech ri kꞌakꞌ chꞌekom tzij, ri katixtobꞌ kumal ke e kꞌi winaq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, man kinqumuj ta chi na we vino xane kꞌa te kinqumuj chik pa ri ajawarem rech ri Dios ri kꞌakꞌ vino. Are xbꞌixotaj ri Salmos kumal, xebꞌe pwiꞌ ri juyubꞌ Olivos. Kꞌa teꞌ ri xubꞌij ri Jesús: Iwonojel kinitzaq na kanoq, jeriꞌ rumal tzꞌibꞌatalik: Kinbꞌan na kꞌax che ri ajyuqꞌ xuqujeꞌ ketukin na bꞌik ri chij. Are kinkꞌastajik, kinnabꞌej na bꞌik chiꞌwach kineꞌ je laꞌ pa Galilea. Ri Pedro xubꞌij: In man kantzaq ta la kanoq pune konojel ri nikꞌaj jeriꞌ kakibꞌano. Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe, che we chaqꞌabꞌ kamik oxmul awawam nuwach are koqꞌ ri akꞌ chukamul. Ri Pedro ko xubꞌij: Pune rajawaxik kinkam ukꞌ la, man kinwawaj ta wi qꞌalajisaxik la. Konojel ri nikꞌaj tijoxelabꞌ chik je xkibꞌij jacha ri xubꞌij ri Pedro. Xoꞌpan pa jun kꞌolibꞌal ubꞌiꞌ Getsemaní, ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chixtꞌuyul kanoq waral, xa keꞌnbꞌana na apanoq chꞌawem. Xuꞌkam bꞌik ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan rukꞌ. Xuchapleꞌj bꞌisonem xuqujeꞌ xuxiꞌj ribꞌ Xubꞌij chike ri e kꞌo rukꞌ: Sibꞌalaj kabꞌison ri wanimaꞌ, raj kinkamik kinnaꞌo. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Chixkanaj kanoq waral, chixkꞌasloq. Xbꞌin chi na apanoq jubꞌiqꞌ, xukiꞌk pa ri ulew, xuchapleꞌj ubꞌanik chꞌawem are xuto we ta kꞌo bꞌanom wi mat kuriq ri kꞌaxal. Xubꞌij: ¡Tat! lal kakwin la chubꞌanik ronojel. Man kaya ta la bꞌe chwe kinriq we kꞌax riꞌ, man are ta kꞌu kabꞌan we in, xane are bꞌanoq ri kaj lal. Kꞌa te riꞌ xtzalij kukꞌ ri utijoxelabꞌ, are xopan kukꞌ tajin kewarik. Xubꞌij: ¡Simón! ¿Tajin ne lo katwarik? ¿Man xatkwin taj xatkꞌasiꞌk xa ta ne jun hora? Chixkꞌasloq, chibꞌana chꞌawem rech man kixqaj taj pa ri mak. Ri uxlabꞌal sibꞌalaj karaj ri chꞌawem are kꞌut ri ityoꞌjal maj uchuqꞌabꞌ. Xeꞌ chi junmul ri Jesús, xubꞌana chꞌawem. Are xtzalij loq kukꞌ ri tijoxelabꞌ, junmul chik tajin kewarik, rumal sibꞌalaj kꞌax kiwaram. Man xkiriq taj jas xkibꞌij che ri Jesús. Churox mul xtzalij loq kukꞌ ri utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Chixwaroq, chixuxlanoq, waral xkꞌis wi. Chiwilampeꞌ, xopan ri qꞌotaj are kajach ri uKꞌojol ri Achi pa kiqꞌabꞌ ri aꞌjmakibꞌ. ¡Chixwaꞌjiloq! ¡Joꞌ! Xul le kinjachowik. Tajin kachꞌaw na ri Jesús are xaq kꞌa te xopan ri Judas, jun chike ri kabꞌlajuj tijoxelabꞌ, e rachiꞌl sibꞌalaj e kꞌi winaq ri e taqtal bꞌik kumal ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel, kukꞌam cheꞌ rachiꞌl sakꞌibꞌal. Ri Judas ubꞌim chike ri winaq: Ri achi ri kintzꞌumaj are riꞌ, chichapaꞌ, chikꞌama bꞌik rukꞌ chuqꞌabꞌ. Are xopanik ri Judas, xqebꞌ rukꞌ ri Jesús, xubꞌij che: Ajtij. Kꞌa te riꞌ xutzꞌumaj. Ri achyabꞌ xkichap ri Jesús. Jun chike ri e kꞌo chilaꞌ xresaj jun sakꞌibꞌal, xusakꞌij ri uxikin ri patanil rech ri kꞌamal kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La in jun elaqꞌom kꞌut che ri ix petinaq chwij rukꞌ cheꞌ rachiꞌl sakꞌibꞌal? Man xinichap ta kꞌut pa taq ri qꞌij are xinkꞌojiꞌk iwukꞌ pa ri Templo. Xkꞌulmataj kꞌu we riꞌ rumal cher rajawaxik wi kakꞌulmataj na ri tzꞌibꞌatal loq. Kojonel ri utijoxelabꞌ xaꞌnimaj bꞌik, xkitzaq kanoq utukel. Xkichap kꞌut jun ala ri utereneꞌm bꞌik ri Jesús, uqꞌuꞌm jun atzꞌyaq. Ri ala xutzaq kanoq ri atzꞌyaq, chꞌanalik, xanimaj bꞌik. Xkikꞌam bꞌik ri Jesús choch ri kꞌamal kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, chilaꞌ xkimulij wi kibꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe kech wi e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel. Ri Pedro naj kꞌo wi kanoq utereneꞌm bꞌik ri Jesús, xok bꞌik cho rachoch ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Xtꞌuyiꞌk kukꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ kumiqꞌ ribꞌ chuchiꞌ ri qꞌaqꞌ. Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e yaꞌl taq noꞌj kakitzukuj jas kakibꞌan chuqꞌalajisaxik chi ri Jesús ajmak, jeriꞌ kekwinik kakikamisaj, maj kꞌu umak xkiriqo. E kꞌi winaq xkibꞌan bꞌanoj tzij chirij ri Jesús, man saq ta kꞌut ri kakibꞌij. E kꞌo kꞌu nikꞌaj winaq xkibꞌan we bꞌanoj tzij riꞌ chirij ri Jesús, xkibꞌij: Uj xqato are xubꞌij: Kintukij we Templo ri kiqꞌabꞌ achyabꞌ yakowinaq, kinyak kꞌu na jun man uqꞌabꞌ ta achi kayakowik. Man rukꞌ ta waꞌ xjunamataj uwach ri kakibꞌij. Xwaꞌjil ri kꞌamal bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xubꞌij che ri Jesús: ¿La maj jas kabꞌij che le kakibꞌij chawe? ¿Jas kel kubꞌij waꞌ we mak riꞌ, ri kabꞌixik xabꞌano? Ri Jesús maj jas xubꞌij. Ri kꞌamal kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuta che: ¿La at, at Cristo, uKꞌojol ri tewchiꞌtal laj Dios? Jeꞌ, in riꞌ, xcha ri Jesús. Kiwil na ix ri uKꞌojol ri Achi, katꞌuyiꞌ na pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri kwinel laj Dios are kape pa ri sutzꞌ rech chilaꞌ chikaj. Ri kꞌamal bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xutꞌoqopij ri ratzꞌyaq, xubꞌij: ¿Jas kakitayij chi na chaqe ri e qꞌalajisanelabꞌ? ¡Qas ix xixtow rukꞌ ixikin ri awas ri xubꞌij! ¿Jas kita che? Konojel ri winaq xkibꞌij chi taqal che kakamisaxik. E kꞌi xkichapleꞌj uchubꞌaxik ri upalaj, xkichꞌuq ri ubꞌoqꞌoch, xkikoj tꞌoyom qꞌabꞌ che, xkibꞌij: ¡Chaqꞌalajisaj ri utzij ri Dios chiqawach! Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajinelabꞌ xkilaqꞌij qꞌabꞌ chupalaj. Ri Pedro are kꞌo cho ri ja, xikꞌow bꞌik jun aj ikꞌ rech ri kꞌamal kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Are xrilo chi ri Pedro tajin kumiqꞌ ribꞌ chuchiꞌ ri qꞌaqꞌ, ko xukaꞌyej, xubꞌij che: Xuqujeꞌ at at kꞌo rukꞌ ri Jesús ri aj Nazaret. Ri Pedro xubꞌij: Man wetaꞌm taj uwach, man ne wetaꞌm taj jachin tajin katzijoj rij. Kꞌa te riꞌ xel bꞌik chuchiꞌ ri qꞌaqꞌ, xeꞌ chuchiꞌ ri uchiꞌ ja. Ri aj ikꞌ are xril ri Pedro xubꞌij chike ri e kꞌo chilaꞌ: We jun achi riꞌ kachiꞌl we winaq riꞌ. Ri Pedro junmul chik xubꞌij chi man retaꞌm taj uwach ri Jesús. Maj naj taj ikꞌowinaq, are nikꞌaj winaq chik xkibꞌij che ri Pedro: Qas tzij wi laꞌ at kachiꞌl rumal at at aj Galilea. Ri Pedro xuchapleꞌj ubꞌixik etzelal chibꞌil ribꞌ. Xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man wetaꞌm taj uwach ri Jesús. Xaq kꞌa teꞌ xoqꞌ jun amaꞌ akꞌ chukamul. Xnaꞌtaj che ri Pedro ri xbꞌix che rumal ri Jesús: Oxmul awawam nuwach are koqꞌ chukamul ri amaꞌ akꞌ. Ri Pedro xuchapleꞌj oqꞌej. Are xsaqirik, ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ ri e yoꞌl taq noꞌj xkichomaj jas kakibꞌano. Xkiyut bꞌik ri Jesús, xkikꞌam bꞌik choch ri Pilato. Ri Pilato xuta che ri Jesús: ¿La at ri at kirey ri winaq aꞌj Israel? Ri Jesús xubꞌij che: Lal xbꞌin la in jachinaq. Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xkichapleꞌj utzujuxik ri Jesús che kꞌi jastaq. Ri Pilato xubꞌij che ri Jesús: ¿La maj jas kabꞌij che le tajin kakibꞌij chawe? Sibꞌalaj kꞌi ri amakum, jeriꞌ kakibꞌij. Pune jeriꞌ xbꞌix che ri Jesús, maj xa ta ne jun tzij xubꞌij, rumal riꞌ ri Pilato sibꞌalaj xmayijanik. Pa ri nimaqꞌij, naqꞌatal che ri Pilato kutzoqopij jun itzel winaq ri kꞌo pa che, xapachin na kꞌu ri kakita ri winaq. Kꞌo kꞌu jun achi ubꞌiꞌ Barrabás, tzꞌapital pa ri cheꞌ kukꞌ ri itzel taq winaq, rumal ukꞌulel ri nim taqanel pa Roma xuqujeꞌ rumal ri kamisanik ri ubꞌanom. Xkimulij kibꞌ ri winaq choch ri Pilato, xkita che kutzoqopij ri jun itzel winaq jetaq ri naqꞌatalik kubꞌano pa ri nimaqꞌij. Ri Pilato xuta chike: ¿La are kiwaj kintzoqopij bꞌik le kirey le winaq aꞌj Israel? Jeriꞌ xubꞌij rumal xuchꞌobꞌo chi ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkijach ri Jesús rumal kꞌax kakinaꞌ che. Ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xeꞌkitaqchiꞌj ri winaq are kakito katzoqopix ri Barrabás. Ri Pilato xuta chike: ¿Jas kꞌu kinbꞌan che le achi le kibꞌij ix chi are kirey ri winaq aꞌj Israel? Ri winaq ko xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Ripoq! Ri Pilato xuta chike: ¿Jas che? ¿Jas xumakuj we achi riꞌ? Ri winaq ko xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Ripoq! Xraj kꞌu ri Pilato xuya chike ri winaq ri kakaj xtaqanik katzoqopixik ri Barrabás, xuqujeꞌ xtaqan churapuxik ri Jesús, kꞌa te riꞌ xujach bꞌik chike rech kakiripo. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ xkikꞌam bꞌik ri Jesús choch ri ja ri kakꞌojiꞌ wi ri nim qꞌatal tzij, xeꞌkimulij konojel ri kachiꞌl. Xkikoj jun kyaq manta chirij ri Jesús, kꞌa te riꞌ xkikem jun kꞌix korona, xkikoj pa ujolom, xuqujeꞌ xkibꞌij: ¡Nim uqꞌij ri kirey ri winaq aꞌj Israel! Xkichꞌay chujolom rukꞌ jun aj, xkichubꞌaj, xexukiꞌk choch, kakijaluj kakiya uqꞌij. Are xetoꞌtaj chuyakik kitzeꞌ chirij ri Jesús, xkesaj ri manta chrij, xkikoj ri ratzꞌyaq. Kꞌa te riꞌ xkikꞌam bꞌik pa ripik. Kꞌo jun achi ubꞌiꞌ Simón aj Cirene, utat ri Alejandro Rufo, tzalijem loq rij pa ri uchak cho ri saq, xkitaq bꞌik chi reqaxik ri ripbꞌal. Xkikꞌam bꞌik ri Jesús pa ri ulew ubꞌiꞌnam Gólgota, ri kel kubꞌij Ubꞌaqilal jolomaj. Xkiyujaꞌj vino rukꞌ mirra, kꞌa te riꞌ xkitzuj che, ri Jesús man xraj taj xutijo. Kꞌa te riꞌ xkiripo, ri ajchꞌoꞌjabꞌ xeꞌtzꞌanik rech kakilo jachin kachꞌekow bꞌik ri ratzꞌyaq ri Jesús. Pa ri bꞌelejebꞌ hora rech ri qꞌij, xkirip ri Jesús. Xkikoj we tzꞌibꞌatalik riꞌ puꞌwiꞌ ri cheꞌ ripbꞌal: ARE WAꞌ RI KIREY RI WINAQ AꞌJ ISRAEL. Xerip xuqujeꞌ e kebꞌ eleqꞌomabꞌ chuxukut, jun pa umox, jun pa uwiqiqꞌabꞌ. Xkꞌulmataj kꞌut ri tzꞌibꞌatal loq chirij kubꞌij: Xajilax chikixoꞌl ri aꞌjmakibꞌ. Konojel ri kiꞌkꞌow bꞌik kakisutusa kanoq ri kijolom xuqujeꞌ kakibꞌij kanoq che ri Jesús: At ri katukij ri Templo kꞌa te riꞌ pa oxibꞌ qꞌij kayak ukꞌaxel. ¡Chatqaj loq cho ri ripbꞌal, chakolo awibꞌ! Ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, e kachiꞌl ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkitzeꞌj uwach ri Jesús xkibꞌij che: Xkwinik xuꞌkol nikꞌaj winaq chik, man kakwin ta kꞌut kukol ribꞌ. Chuqasaj loq ribꞌ choch ri ripbꞌal, we are Cristo kirey ri winaq aꞌj Israel rech jeriꞌ kaqilo xuqujeꞌ kujkojon che. Ri achyabꞌ ri xerip rukꞌ kakibꞌij apanoq kꞌax taq tzij che. Pa ri unikꞌajil qꞌij xqꞌequꞌmataj ri uwachulew kꞌa te xtaniꞌ pa ri urox hora rech bꞌenaq qꞌij. Ri Jesús xuraq uchiꞌ pa ri urox hora rech bꞌenaq qꞌij, xubꞌij: Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ri kel kubꞌij: NuDios, nuDios ¿jas che xinya la kanoq nutukel? Jujun chike ri e kꞌo chilaꞌ, are xkita ri xubꞌij ri Jesús, xkibꞌij: Chitampeꞌ, tajin kuchꞌabꞌej apanoq ri Elías. Kaxikꞌan jun chike ri achyabꞌ xuꞌchꞌaqabꞌa loq jun qꞌux pa vinagre kꞌa te riꞌ xuxekebꞌa bꞌik che jun aj, xutzuj apanoq che ri Jesús, xuqujeꞌ xubꞌij: Qilampeꞌ we qas kape ri Elías chuqasaxik. Ri Jesús rukꞌ chuqꞌabꞌ xuraq uchiꞌ, kꞌa te riꞌ xkamik. Ri atzꞌyaq tasbꞌal upam ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal ri kꞌo pa ri Templo xjisjobꞌ pa kebꞌ upetik chikaj kꞌa pa ri ulew. Are xuta ri kinimal ri ajchꞌoꞌjabꞌ chi xuraq uchiꞌ ri Jesús, xuqujeꞌ xrilo jas xubꞌan ri Jesús xkamik, xubꞌij: Qas tzij wi, we achi riꞌ are Ukꞌojol ri Dios. E kꞌo kꞌu jujun ixoqibꞌ naj e kꞌo wi kekaꞌy apanoq. Chikixoꞌl e kꞌo ri María Magdalena, ri María ri unan ri Jacobo, xuqujeꞌ ri unan ri José, xuqujeꞌ ri Salomé. We ixoqibꞌ riꞌ xeteriꞌk, xuqujeꞌ xkipatanij ri Jesús are kꞌo pa Galilea. E kꞌo xuqujeꞌ nikꞌaj ixoqibꞌ chik chilaꞌ ri xepaqiꞌ rukꞌ are xeꞌ pa Jerusalén. Bꞌenaq chi qꞌij, (qꞌij ri kasukꞌumax kanoq ronojel ri katij pa ri qꞌij rech uxlanem) ri José aj Arimatea, jun chike ri e yaꞌl taq noꞌj kech ri winaq aꞌj Israel, jun achi ri rayeꞌm ri ajawarem rech ri Dios, man xuxiꞌj taj ribꞌ, xopan rukꞌ ri Pilato chutayik ri utyoꞌjal ri Jesús rech kumuqu. Ri Pilato sibꞌalaj xmayijanik are xuto chi aninaq xkam ri Jesús, xusikꞌij ri kinimal ri ajchꞌoꞌjabꞌ xuta che la naj chik kaminaq ri Jesús. Are xkibꞌij che chi ri Jesús kaminaq chik, xuya bꞌe che ri José xukꞌam bꞌik. Ri José xuqasaj bꞌik ri utyoꞌjal ri Jesús, xubꞌolqꞌotij bꞌik pa jun kꞌakꞌ atzꞌyaq ri xuloqꞌo, xuyaꞌ kanoq pa jun jul ri kꞌottal cho jun abꞌaj, kꞌa te riꞌ xuwolqotij kanoq jun abꞌaj rech kutzꞌapij ri uchiꞌ ri muqbꞌal. Ri María Magdalena rachiꞌl ri María unan ri José xkilo jawjeꞌ xmuqiꞌ wi kanoq ri Jesús. Are xikꞌow ri qꞌij re uxlanem, ri María Magdalena, ri María unan ri Jacobo xuqujeꞌ ri Salomé xkiloqꞌ bꞌi kꞌokꞌ taq kunabꞌal rech keꞌkikojo kan che ri utyoꞌjal ri Jesús. Sibꞌalaj kamuquq na pa ri nabꞌe qꞌij rech ri wuq qꞌij, ri ixoqibꞌ xebꞌe chuchiꞌ ri muqbꞌal. Kakibꞌila chibꞌil taq kibꞌ pa ri bꞌe: ¿Jachin ta kꞌu kabꞌanow toqꞌobꞌ chaqe karesaj ri abꞌaj chuchiꞌ ri muqbꞌal? Jeriꞌ kakibꞌij rumal ri abꞌaj ri kꞌo chuchiꞌ ri muqbꞌal sibꞌalaj nim. Are xoꞌpanik xkilo chi ri abꞌaj esatal chi kanoq chuchiꞌ ri muqbꞌal. Xoꞌk bꞌi pa ri muqbꞌal, kꞌa te xkilo kꞌo jun ala tꞌuyulik pa ri uwiqiqꞌabꞌ rech ri xkꞌojiꞌ wi ri Jesús, sibꞌalaj saq ri ratzꞌyaq. Ri ixoqibꞌ sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ. Ri ángel xubꞌij chike: Man kixiꞌj ta iwibꞌ. Ix tajin kitzukuj ri Jesús ri xripik. Man kꞌo ta chi waral, xane xkꞌastaj uwach. Chixkaꞌyoq jawjeꞌ le xkꞌojiꞌ wi. Jix kꞌut, jiꞌtzijoj chike ri tijoxelabꞌ xuqujeꞌ che ri Pedro: “Ri Jesús xnabꞌej apanoq chiꞌwach xeꞌ je laꞌ pa Galilea, je laꞌ kiwil wi na uwach, jetaq ri ubꞌim chiꞌwe.” Ri ixoqibꞌ xebꞌiribꞌobꞌik, xaꞌnimaj bꞌik, xeꞌl bꞌik chuchiꞌ ri muqbꞌal rukꞌ xibꞌin ibꞌ. Maj xkitzijoj wi ri xkilo. /Are xkꞌastaj ri Jesús pa ri nabꞌe qꞌij rech ri wuq qꞌij, xukꞌut ribꞌ choch ri María Magdalena, ri xesax wuqubꞌ itzel uxlabꞌal che. Ri María Magdalena xeꞌ chutzijoxik chike konojel ri xekꞌojiꞌ rukꞌ ri Jesús. Konojel tajin kebꞌisonik xuqujeꞌ koꞌqꞌik. Are xubꞌij chike chi xril uwach ri Jesús kꞌastajinaq chik, man xkikoj taj. Ri Jesús xukꞌut xuqujeꞌ ribꞌ chikiwach e kebꞌ chike ri tijoxelabꞌ are e bꞌenaq pa ri kibꞌe cho ri saq. Ri e tijoxelabꞌ xeꞌkitzijoj chike ri nikꞌaj tijoxelabꞌ chik chi xkil ri Jesús, man xkikoj ta kꞌu ri xbꞌix chike. Kꞌisbꞌal re xukꞌut ribꞌ chikiwach ri e juꞌlajuj utijoxelabꞌ are tajin kewaꞌik, xuꞌyajo rumal cher man xeꞌkikoj ta ri xebꞌin chike chi xkꞌastaj uwach. Xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Jix pa ronojel ri uwachulew, jiꞌtzijoj ri utz laj taq tzij, chike konojel winaq. Ri kakojonik xuqujeꞌ kabꞌan uqasanaꞌ kakolotajik, are kꞌu ri man kakojon taq, kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ. Ri kekojon che ri nubꞌiꞌ, kekwin na. Keꞌkesaj itzel taq uxlabꞌal pa ri nubꞌiꞌ, ketzijon chi na pa juleꞌ taq tzijobꞌal. Keꞌkichap na kumatz, xuqujeꞌ we kakiqumuj jaꞌ ri yaꞌtal kamisabꞌal rukꞌ, man kubꞌan ta kꞌax chike. We kakiya ri kiqꞌabꞌ pa kiwiꞌ ri yawabꞌibꞌ, kuꞌtzir na. Are xtoꞌtaj ri Jesús che tzijonem kukꞌ ri tijoxelabꞌ, xkꞌam bꞌik pa ri kaj, xeꞌtꞌuyul pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri Dios. Ri tijoxelabꞌ xebꞌe chutzijoxik ri ukamikal xuqujeꞌ ri kꞌastajibꞌal uwach ri Jesús pa ronojel ri tinimit. Ri Ajawxel xuꞌtoꞌo chubꞌanik ri utz laj chak, xuqujeꞌ xukꞌutu chi qas kwinel wi ri utzij rumal xuꞌtoꞌo ri tijoxelabꞌ chubꞌanik ri mayijabꞌal taq jastaq./ Loqꞌalaj Teófilo: E kꞌi ri winaq ri xkaj xkitzꞌibꞌaj pa cholaj ri tzijobꞌelil chrij ri qas xkꞌulmataj waral chiqaxoꞌl. Are waꞌ ri xkikꞌut loq chiqawach ri qas xiꞌlow ronojel ri xkꞌulmatajik pa ri majibꞌal re, ri e tzijol taq re ri utz laj tzij. Ri in xuqujeꞌ sibꞌalaj utz rilik xuqujeꞌ usolixik xinbꞌano rech xinwetaꞌmaj ronojel ri ucholajil ri jastaq ri xkꞌulmatajik qas pa ri majibꞌal rech. Rumal waꞌ xinchomaj utzꞌibꞌaxik chawe pa ucholajil, nimalaj Teófilo, rech kawetaꞌmaj ri qas tzij chrij ri kꞌutuꞌn ri yaꞌom chawe. Pa taq ri qꞌij che riꞌ are taqanel ri Herodes pa ri Judea, kꞌo jun chꞌawenel cho ri Dios ubꞌiꞌ Zacarías jun chike ri wok e rijaꞌl ri Abías, ri rixoqil are ri Elisabet, rijaꞌl ri Aarón. Kikꞌulajal e utz laj taq winaq, sukꞌ kanimaꞌ cho ri Dios. Xeniman che ronojel ri utaqanik ri Dios. Man kꞌo ta etzelal xkibꞌano. Maj kꞌu e kal rumal cher ri Elisabet man kakwin taj kuya ral pa ri uwachulew xuqujeꞌ e nimaq taq winaq chik. Jun qꞌijal ri Zacarías are tajin kapatanij pa ri Templo rech ri Dios rumal cher xuriq ri qꞌij are kapatanik ri uwo kaj. Jacha ri kubꞌij ri naqꞌatajibꞌal kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, kakikꞌyaq rij jachin ri chꞌawenel kok bꞌik pa utemplo ri Dios chutzujik ri incienso. Are tajin kaporox ri incienso, ri winaq ri kimulim kibꞌ tajin kakibꞌan apanoq chꞌawem cho ri Templo rech ri Dios. Are tajin kuporoj incienso ri Zacarías xukꞌut ribꞌ jun ángel choch, xtakꞌiꞌ pa ri wiqiqꞌabꞌ rech ri tzujbꞌal sipanik jaw ri kaporox wi ri incienso. Are xril ri Zacarías ri ángel, xkꞌaxir ranimaꞌ, sibꞌalaj xuxiꞌj ribꞌ. Ri ángel xubꞌij che: Man kaxiꞌj ta awibꞌ. Ri achꞌawem xtataj rumal ri Dios. Kakꞌojiꞌ na jun akꞌojol rukꞌ ri awixoqil Elisabet, Juan kakoj che ubꞌiꞌ. Sibꞌalaj katkiꞌkot na rumal rech ri akꞌal, xuqujeꞌ e kꞌi winaq kekiꞌkot na we xkil uwach. Jeriꞌ rumal cher nim na uqꞌij cho ri Dios. Man kutij ta wi vino xuqujeꞌ tzam. Kanojisax na che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel are kꞌo chupam ri unan. E kꞌi winaq aꞌj Israel ketzalij na rukꞌ ri Ajawxel ri kiDios rumal rech areꞌ. Kanabꞌej na cho ri Ajawxel rukꞌ chuqꞌabꞌ xuqujeꞌ kwinem jetaq ri xya che ri Elías, kubꞌan na chi kesukꞌiꞌ ri tat nan kukꞌ ri alkꞌwaꞌlaxelabꞌ xuqujeꞌ kubꞌan na chi ri man keniman taj kakikꞌamawaꞌj ketaꞌmabꞌal chike ri sukꞌ taq winaq. Rech jeriꞌ ri winaq kakisukꞌumaj apanoq kibꞌ chirayeꞌxik ri Ajawxel. Ri Zacarías xubꞌij che ri ángel: ¿Jas kinbꞌan chi retaꞌmaxik chi qas kakꞌulmataj na we jastaq riꞌ? In in riꞌj achi chik, ri wixoqil xuqujeꞌ bꞌenaq chi ri ujunabꞌ. Ri ángel xubꞌij: In in Gabriel, in kꞌo cho ri Dios chanim, areꞌ xintaqow loq chubꞌixik we utz laj taq tzij riꞌ chawe. Rumal kꞌu cher man xakoj ta ri xinbꞌij chawe, katmemar kan chanim, man katkwin taj katchꞌawik, ka chi kꞌol na ri akꞌal kꞌa te riꞌ kajaqataj ri achꞌabꞌal. Kakꞌulmataj na ri nutzij pa ri qꞌotaj ri kajawatajik. Ri winaq ri aꞌyeninaq ri Zacarías xemayijanik rumal cher maj ri kel loq. Are xel loq, man kakwin ta chik kachꞌawik. Xaq pa memal tzij chik xtzijon kukꞌ, xkichomaj kꞌut chi xa xril jun kꞌutbꞌal pa ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal. Are xtoꞌtaj ri Zacarías che ri patanijik pa ri Templo, xtzalij cho rachoch. Ikꞌowinaq chi jun janipa qꞌij, ri Elisabet rixoqil ri Zacarías xkanaj yawabꞌ ixoq. Ri Elisabet jobꞌ ikꞌ xaq cho rachoch xkꞌojiꞌ wi. Sibꞌalaj utz ri wAjaw, xinresaj pa ri nukꞌixibꞌal rech man kinkiyoqꞌ ta chi ri winaq, xcha ri Elisabet. Pa ri uwaq ikꞌ rech ri uyawajik ri Elisabet, xtaq loq ri ángel Gabriel pa Nazaret, jun leꞌaj ri kꞌo pa Galilea. Xopan rukꞌ jun qꞌapoj ali, ubꞌiꞌ María, ri tzꞌonom chik rumal jun achi ubꞌiꞌ José, jun rijaꞌl ri Taqanel David. Ri Gabriel xukꞌut ribꞌ choch ri María, xubꞌij che: ¡Rutzil awach, at jun ixoq chaꞌtalik, ri Ajawxel kꞌo awukꞌ! Ri María xsach ukꞌuꞌx, xkꞌaxkꞌobꞌ ranimaꞌ, xuchomaj rij ri kubꞌij ri ángel. Ri ángel xubꞌij che: ¡Man kaxiꞌj ta awibꞌ María, at chaꞌtal rumal ri Dios! Katiktaj na jun akꞌal chawe, kalax na, kakoj Jesús che ubꞌiꞌ. Kanimar na uqꞌij, kabꞌix na ukꞌojol ri Nimalaj Dios che. Ri Ajawxel Dios kukoj na che nim taqanel jetaq ri qamam David. Amaqꞌel kataqan na puꞌwiꞌ ri tinimit Israel, ri utaqanik maj ukꞌisik. Ri María xubꞌij: ¿Jamo riꞌ kakꞌulmataj we riꞌ? Man in kꞌolinaq ta in rukꞌ achi. Ri ángel xubꞌij che: Ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kaqaj na loq paꞌwiꞌ. Ri ukwinem ri nimalaj Dios katuchꞌuq na. Rumal riꞌ, ri neꞌ riꞌ ri kakꞌojiꞌ na, jun Tyoxalaj akꞌal, xuqujeꞌ kubꞌiꞌnaꞌj na Ralkꞌwaꞌl ri Dios. Ri Elisabet ri awachalal xkanaj yawabꞌ winaq pa ri uriꞌjobꞌnaqil. Waqibꞌ ikꞌ chik yawabꞌ winaq pune xbꞌix che kumal ri winaq chi man kakwin taj kuꞌya ral pa ri uwachulew. Maj jun jastaq ri mat kakwin ri Dios che ubꞌanik. Ri María xubꞌij: In patanil rech ri Ajawxel. Kꞌulmataj wukꞌ ronojel ri xabꞌij. Ri ángel xtzalijik. Kebꞌ oxibꞌ qꞌij chik ikꞌowinaq we kꞌulmatajem riꞌ, ri María xeꞌ pa taq ri juyubꞌ pa ri tinimit rech Judea. Are xopan chilaꞌ, xok bꞌik pa ri rachoch ri Zacarías, xuya rutzil uwach ri Elisabet. Are xuta ri Elisabet ri rutzil wach ri xya rumal ri María, xchꞌoplaj ri ral chupam, xnoj kꞌut che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri Elisabet xuraq uchiꞌ chech kiꞌkotemal, xubꞌij che ri María: Sibꞌalaj at tewchiꞌtalik chikiwach konojel ri ixoqibꞌ. Xuqujeꞌ tewchiꞌtal ri awal. ¿Jas che xya bꞌe chwe, kinulusolij ri unan ri Wajaw? Are xinta ri rutzil nuwach xuyaꞌo, xchꞌoplaj ri nuneꞌ ri kꞌo chinupam xchꞌoplaj che kiꞌkotemal. Sibꞌalaj at tewchiꞌtalik rumal cher xakojo chi ri Ajawxel kubꞌan ri xuchiꞌj chawe. Ri María xubꞌij: Ri wanimaꞌ sibꞌalaj kuqꞌijilaꞌj ri Ajawxel. Sibꞌalaj kakiꞌkot ri wanimaꞌ pa ri nuDios, nukolonel. Xel ukꞌuꞌx che we patanijel rech ri man nim ta uqꞌij. Konojel kꞌu ri winaq kakibꞌij na riꞌ chwe chi in tewchiꞌtalik. Jeriꞌ rumal cher ri Tyox xuqujeꞌ kwinel laj Dios xubꞌan nimalaj taq jastaq wukꞌ. Kutoqꞌobꞌisaj kiwach konojel ri winaq ri e kꞌolik xuqujeꞌ ri kekꞌojiꞌ na. Ri winaq kakimochꞌ kibꞌ choch. Rukꞌ ri utelebꞌ xubꞌan nimalaj taq jastaq, xusach kiwach ri winaq ri nimal chike xuqujeꞌ ri kakinimarisaj kibꞌ. Xresaj ri taqanik pa kiqꞌabꞌ ri nimaꞌq kibꞌanik, xuya kiqꞌij ri winaq ri nim taj kiqꞌij. Xuya jastaq kech ri kenumik, maj ke ri qꞌinomabꞌ xuyaꞌo. Xutoꞌ ri utinimit Israel, man xsachan ta che ubꞌanik ri utzilal kukꞌ. Jeriꞌ xubꞌano rumal cher xuchiꞌj kan che ri qamam Abraham xuqujeꞌ amaqꞌel chike ri e rijaꞌl chi jewaꞌ kubꞌan na. Ri María xkanaj kan oxibꞌ ikꞌ rukꞌ ri Elisabet kꞌa te riꞌ xtzalij cho rachoch. Are xopan ri qꞌij, kakꞌojiꞌ ri ral ri Elisabet, xalax ri ral, ala ri ral. Ri ukꞌulja ri Elisabet xuqujeꞌ ri e rachalal xekiꞌkotik are xketaꞌmaj chi ri Dios sibꞌalaj xutoqꞌobꞌisaj uwach ri Elisabet. Are xtzꞌaqat wajxaqibꞌ uqꞌij ri neꞌ, xkimulij kibꞌ rech kakilo kakoj retal, xkaj kꞌut xkikoj Zacarías che ubꞌiꞌ, jetaq ri ubꞌiꞌ ri utat. Ri Elisabet kꞌut xubꞌij: ¡Man je ta riꞌ! Juan kubꞌiꞌnaꞌj we akꞌal riꞌ. ¿Jas che? xecha ri winaq. Man kꞌo ta jun chike ri awachalal jeriꞌ ubꞌiꞌ. Pa memal tzij kꞌut xkita che ri utat ri akꞌal jas ubꞌiꞌ ri ukꞌojol kukojo. Ri Zacarías xuta jun chꞌaqaꞌp tzꞌalam chike rech kutzꞌibꞌaj choch jas ri bꞌiꞌaj. Sibꞌalaj xemayijan kꞌut are xkilo ri xutzꞌibꞌaj “Juan ubꞌiꞌ.” Aninaq xjaqataj ri uchꞌabꞌal ri Zacarías, xuchapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri Dios. Xtzijox kꞌu ronojel we kꞌulmatajem riꞌ pa taq ri tinimit ri kꞌo pa taq ri juyubꞌ rech Judea, konojel ri e kuꞌl ja xkixiꞌj kibꞌ. Konojel ri winaq ri xetowik kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kux we akꞌal ri? Jeꞌ xkibꞌij waꞌ rumal qꞌalaj chi ri Ajawxel Dios kꞌo rukꞌ ri akꞌal. Ri Zacarías, ri utat ri akꞌal, xnoj che ri Uxlabꞌixel, xubꞌij: Chiqꞌijilaꞌj ri Ajawxel, ri Dios rech ri tinimit Israel, xusolij ri utinimit, xutoꞌo pa ri qꞌoxom. Xutaq loq jun kwinel laj kolonel rijaꞌl ri patanil rech, David. Are waꞌ ri xuchiꞌj loq ri Dios chi kichiꞌ ri tyoxalaj taq qꞌalajisal taq rech ri utzij, ojer. Kujutoꞌ na pa kiqꞌabꞌ ri e qakꞌulel, xuqujeꞌ pa kiqꞌabꞌ ri kaketzelaj qawach. Rech kutoqꞌobꞌisaj kiwach ri e qamam rumal cher xnaꞌtaj che ri chꞌekom tzij ri xubꞌano. Are waꞌ ri chꞌekom tzij xubꞌan kan rukꞌ ri qamam Abraham. Xujesax na pa kiqꞌabꞌ ri qakꞌulel rech kaqapatanij ri Dios man rukꞌ ta xibꞌin ibꞌ, rukꞌ jun tyoxalaj kꞌaslemal xuqujeꞌ sukꞌal, pa ronojel qꞌij rech ri qakꞌaslemal. At, nukꞌojol, kabꞌix na qꞌalajisal rech ri utzij ri nimalaj Dios chawe, kasukꞌumaj na apanoq ri ubꞌe ri Ajawxel. Katzijoj na jas kakibꞌan ri winaq rech kekolotajik xuqujeꞌ kekuyutaj che ri kimak. Tyox che ri utoqꞌobꞌ ri Dios, katunan na ri tunal rech pa ri kaj, chiqaxoꞌl. Kuꞌtunaj na ri e kꞌo pa ri qꞌequꞌmal, pa ri uqꞌequꞌmal ri kamikal, xuqujeꞌ kukꞌam na qabꞌe pa ri ubꞌeal ri jaꞌmaril. Xkꞌiy kꞌu ri Juan, sibꞌalaj xpe uchuqꞌabꞌ pa ri ranimaꞌ. Xkꞌojiꞌ pa ri katzꞌinow ulew kꞌa pa ri qꞌij are xukꞌut ribꞌ chkiwach ri winaq aꞌj Israel. Pa taq ri qꞌij riꞌ, xya jun taqanik rumal ri César Augusto rech konojel ri winaq kakitzꞌibꞌaj kibꞌ. (Are waꞌ ri nabꞌe ajilanik ri xbꞌanik che riꞌ are qꞌatal tzij ri Cirenio pa ri tinimit Siria.) Konojel xetzalij pa taq ri kitinimit, rech kakitzꞌibꞌaj kibꞌ pa ri ajilanik. Ri José xel bꞌik pa ri leꞌaj Nazaret, xeꞌ pa Galilea pa ri tinimit Belén ri kꞌo pa ri tinimit Judea, najtir ukꞌolibꞌal ri David. Xukꞌam bꞌik ri rixoqil María rech kuꞌtzꞌibꞌaj ribꞌ, yawabꞌ ixoq chik. Are kꞌo pa ri tinimit Belén, xopan ri qꞌij kalax ri neꞌ. Xkꞌojiꞌ kꞌu ri nabꞌe ral ala ri María, xubꞌalqꞌotij kꞌut pa atzꞌyaq, xuqꞌoyobꞌa pa jun rechabꞌal awaj rumal cher man xkiriq ta chi jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ kekanaj wi kanoq. E kꞌo kꞌu aꞌjyuqꞌabꞌ cho taq ri saq che ri chaqꞌabꞌil riꞌ tajin keꞌkichajij ri kichij. Xaq kꞌa teꞌ xukꞌut ribꞌ chikiwach jun ángel taqom loq rumal ri Ajawxel Dios. Ri ujuluwem ri Dios xsutin chikij. Ri aꞌjyuqꞌabꞌ xkixiꞌj kibꞌ. Ri ángel xubꞌij chike: Man kixiꞌj ta iwibꞌ, nukꞌamom loq utz laj tzij chiꞌwe, ri kuya na kiꞌkotemal chike konojel ri winaq. Kamik xalax pa ri utinimit ri David jun Kolonel, are ri Mesías ri Ajawxel. Ri retal chiꞌwe are chi: Kiriq na jun laj akꞌal, bꞌalqꞌotital pa atzꞌyaq, qꞌoyobꞌatal pa jun rechabꞌal awaj. Xaq kꞌa te xepe sibꞌalaj e kꞌi angelibꞌ rukꞌ ri nabꞌe ángel, xkiqꞌijilaꞌj ri Dios, xkibꞌij: ¡Juluwem che ri Dios ri kꞌo pa ri kaj, jaꞌmaril kukꞌ ri winaq ri kuꞌloqꞌaj ri Dios, ri e kꞌo cho ri uwachulew! Are xetzalij ri angelibꞌ pa ri kaj, ri aꞌjyuqꞌabꞌ xkibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: Joꞌ pa Belén, jeꞌqila ri xutzijoj ri Ajawxel chaqe. Aninaq xebꞌe pa ri leꞌaj, xeꞌkiriqa ri María, ri José xuqujeꞌ ri kꞌin laj akꞌal qꞌoyol pa ri rechabꞌal awaj. Are xiltaj kumal, ri aꞌjyuqꞌabꞌ xkitzijoj chike konojel ri winaq, ri xkilo xuqujeꞌ ri xubꞌij ri ángel chike. Konojel ri winaq ri xetow ronojel ri xkitzijoj ri aꞌjyuqꞌabꞌ xemayijanik. Are kꞌu ri María xuyak pa ranimaꞌ ronojel we jastaq riꞌ, amaqꞌel xuchomaj rij. Ri aꞌjyuqꞌabꞌ xetzalij chuchajixik ri kichij, xkiqꞌijilaꞌj ri Dios rumal ri xkilo xuqujeꞌ xkito. Je xkꞌulmatajik jetaq ri xutzijoj ri ángel chike. Are xikꞌow wajxaqibꞌ qꞌij, xkoj retal ri neꞌ, Jesús xkoj che ubꞌiꞌ. Are waꞌ ri ubꞌiꞌ ri xbꞌix rumal ri ángel are majaꞌ kalaxik. Xopan ri qꞌij ri katzuj ri sipanik rech chꞌajchꞌojil jetaq ri kutoqꞌij ri utaqanik ri Moisés, are kakꞌojiꞌ jun akꞌal, xaq jeriꞌ ri utat unan xkikꞌam bꞌik pa Jerusalén chutzujik cho ri Ajawxel. Kubꞌij ri taqanik: We ala ri nabꞌyal ral ri ixoq, rajawaxik katzuj cho ri Dios e kebꞌ tukmux o jukꞌulaj palomax. Xaq jeriꞌ xkitzuj ri sipanik jetaq ri kubꞌij ri utaqanik ri Ajawxel, kebꞌ tukmux o jukꞌulaj palomax. Pa taq ri qꞌij riꞌ, kꞌo jun achi ubꞌiꞌ Simeón pa ri tinimit Jerusalén, we achi riꞌ sukꞌ xuqujeꞌ utz ranimaꞌ rayeꞌm chi kulkubꞌisax ukꞌuꞌx ri tinimit Israel. Kꞌuttal kꞌu choch chi man kakam taj we man nabꞌe karil kan uwach ri Mesías rech ri Ajawxel. Che ri qꞌij riꞌ, xkꞌam bꞌik rumal ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, xeꞌ pa ri Templo rech ri Dios. Xaq jeriꞌ are xopan ri María rachiꞌl ri José chutzujik ri neꞌ Jesús, jetaq ri kubꞌij ri utaqanik ri Ajawxel. Ri Simeón kꞌo chilaꞌ, xuqꞌaluj ri akꞌal, xuqujeꞌ xuqꞌijilaꞌj ri Dios, xubꞌij: Ajawxel, chanim ya bꞌa la bꞌe kakam we patanil e la pa jaꞌmaril jetaq ri bꞌim la loq. Xinwil rukꞌ ri nubꞌoqꞌoch ri koltajem la. Ri xtaq la loq chike konojel ri winaq. Areꞌ ketunan na ri winaq rech kakil ri Dios, areꞌ ujuluwem ri tinimit Israel. Ri utat unan ri Jesús sibꞌalaj xemayijanik che ri kabꞌix che ri Jesús. Ri Simeón xuꞌtewechiꞌj, xubꞌij che ri María, ri unan: E kꞌi winaq aꞌj Israel ketzaq na rumal re we akꞌal riꞌ, xuqujeꞌ kuya na kiꞌkotem chike nikꞌaj chik. Kux xuqujeꞌ na jun etal rech tijoj chuqꞌabꞌ. Rumal rech, kaqꞌalajin na ri chomabꞌal rech ri kanimaꞌ ri winaq, chawe at ri at unan, ronojel we jastaq riꞌ je ri kok na jun chꞌichꞌ che ri awanimaꞌ. Kꞌo xuqujeꞌ jun qꞌalajisal utzij ri Dios, jun ixoq ubꞌiꞌ Ana ri kꞌo pa ri Templo rech ri Dios, umiꞌal ri Fanuel, rech ri jupuq winaq Aser. Wuqubꞌ junabꞌ e kꞌulanik xkam ri rachajil. Junmuchꞌ kajibꞌ ujunabꞌ, man kel ta wi pa ri Templo. Chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ kuqꞌijilaꞌj ri Dios, kubꞌan chꞌawem xuqujeꞌ man kawaꞌtaj. Ri ixoq xopanik are tajin katzijon ri Simeón rukꞌ ri María rachiꞌl ri José, xuchapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri Dios, xutzijoj rij ri akꞌal chike konojel ri kayeꞌm kakolotaj ri tinimit Jerusalén, rumal ri Dios. Are xtzꞌaqat ubꞌanik ronojel ri kutoqꞌij ri utaqanik ri Ajawxel kumal ri utat unan ri Jesús, xetzalij cho kachoch je laꞌ pa Nazaret pa Galilea. Chilaꞌ xkꞌiy wi ri akꞌal, utz uwach xuqujeꞌ xkꞌojiꞌ uchuqꞌabꞌ. Sibꞌalaj xkꞌiy retaꞌmabꞌal, ri utoqꞌobꞌ ri Dios kꞌo rukꞌ. Ronojel junabꞌ ri utat unan ri Jesús xebꞌe pa ri tinimit Jerusalén, pa ri nimaqꞌij Pascua. Are kabꞌlajuj ujunabꞌ ri Jesús, xebꞌe pa Jerusalén jetaq ri naqꞌatal chike. Are xkꞌis ri nimaqꞌij, xkichapleꞌj tzalijem loq pa ri tinimit Nazaret, ri utat unan ri Jesús man xkinabꞌej taj chi xkanaj kan ri Jesús pa Jerusalén. Pa kikꞌuꞌx chi kꞌo chikixoꞌl ri nikꞌaj winaq chik. Are xuriq chaqꞌabꞌ, xkichapleꞌj utzukuxik chikixoꞌl ri e rech chꞌabꞌeꞌn xuqujeꞌ ri rachalal, man xkiriq ta kꞌut. Are man xkiriq taj, xetzalij pa ri tinimit Jerusalén chutzukuxik. Oxibꞌ qꞌij chik ikꞌowinaq are xeꞌkiriqa ri Jesús kꞌo pa ri Templo, tꞌuyul chkixoꞌl ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, tajin kuꞌtatabꞌej xuqujeꞌ tajin kukꞌot kichiꞌ. Konojel ri tajin ketatabꞌenik xemayijan che ri retaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ri tzalibꞌal wach ri xuya ri Jesús. Are xkilo, xemayijanik ri unan xubꞌij che: Ala, ¿jas che je xabꞌan we riꞌ chaqe? In rachiꞌl ri atat tajin katqatzukuj pa ronojel kꞌolibꞌal. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿Jas che kintzukuj alaq? ¿La man etaꞌm alaq chi pa rachoch ri nuTat rajawaxik kinkꞌojiꞌ wi? Man xkichꞌobꞌ ta kꞌu ri utat unan jas che jewaꞌ xubꞌij. Xtzalij kꞌu kukꞌ ri utat unan pa ri tinimit Nazaret xuqujeꞌ xniman chike. Ri unan xukꞌol pa ranimaꞌ ronojel ri jastaq ri xkꞌulmatajik. Xkꞌiy kꞌu ri Jesús, pa ri utoqꞌobꞌ ri Dios, xkꞌojiꞌ retaꞌmabꞌal, xuqujeꞌ xqaj ri unoꞌjibꞌal chikiwach konojel ri winaq. Pa ri roꞌlajuj junabꞌ rech ri utaqanik ri Tiberio César, che riꞌ are taqanel ri Poncio Pilato pa Judea. Ri Herodes are nim taqanel pa Galilea. Ri Felipe rachalal ri Herodes are qꞌatal tzij pa Iturea xuqujeꞌ pa Traconite. Ri Lisanias are qꞌatal tzij pa ri tinimit Abilinia. Ri Anás rachiꞌl ri Caifás are kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel. Pa taq ri qꞌij riꞌ, ri utzij ri Dios xtaq che ri Juan ri ukꞌojol ri Zacarías, are kꞌo pa ri katzꞌinow ulew. Ri Juan xbꞌin chunaqaj ri nimaꞌ Jordán, xutzijoj chike ri winaq chi utz kabꞌan kiqasanaꞌ rech kakiqꞌalajisaj chi xkikꞌex kanimaꞌ xuqujeꞌ ketzalij rukꞌ ri Dios, rech kakuyutaj ri kimak. Ri Isaías xutzijoj la rij ri Juan are xubꞌij: Uchꞌabꞌal jun winaq ri kuraq uchiꞌ pa ri katzꞌinow ulew, kubꞌij: Chisukꞌumaj ri ubꞌe ri Ajawxel, chibꞌana sukꞌum che. Kenojisax na ri siwan, konojel ri juyubꞌ kuꞌx na leaꞌnik, ri kotokaꞌq taq bꞌe kesukꞌumax na xuqujeꞌ ri abꞌaj taq bꞌe kechꞌajchꞌobꞌex na. Konojel kakil na ri koltajem ri kutaq loq ri Dios. Sibꞌalaj kꞌi winaq xoꞌpan rukꞌ ri Juan rech kubꞌan kiqasanaꞌ. Ri Juan xubꞌij chike: Kijaꞌl taq kumatz, ¿jachin xbꞌin chiꞌwe chi kixkwinik kixanimaj choch ri rayowal ri Dios ri kape na? Qas utz chixnoꞌjinoq rech qas kaqꞌalajinik chi qas xikꞌex ikꞌuꞌx. Man kixkwin ta kꞌut kibꞌij: “Are qatat ri Abraham.” Rumal kinbꞌij chiꞌwe chi ri Dios kakwinik kubꞌano chi kekꞌiy ralkꞌwaꞌl ri Abraham chike we abꞌaj riꞌ. Ri ikaj xaq yaꞌtal chik rukꞌ ri ukꞌaꞌmalil ri cheꞌ. Ronojel kꞌu cheꞌ ri man kuya ta uwach kaqasax na, xuqujeꞌ kakꞌyaq na bꞌik pa ri qꞌaqꞌ. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xkibꞌij: ¿Jas rajawaxik kaqabꞌano? Ri Juan, xubꞌij chike: We kꞌo kebꞌ akamiꞌx, chaya jun rech ri maj rech. We kꞌo awa, chaya ke ri kanumik. Xuqujeꞌ xoꞌpan ri toqꞌil taq alkabal rech kabꞌan kiqasanaꞌ, xkita che ri Juan: Ajtij, ¿jas rajawaxik kaqabꞌano? Ri Juan xubꞌij chike: Man kitoqꞌij ta uwiꞌ ri alkabal ri ix taqom chutoqꞌixik. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkibꞌij: ¿Jas rajawaxik kaqabꞌan uj? Ri Juan xubꞌij chike: Man kitoqꞌij ta pwaq chike ri winaq, man kibꞌan ta bꞌanoj tzij chikij ri winaq ri maj kimak, kuꞌl ikꞌuꞌx rukꞌ ri tojbꞌal iwe. Rumal kꞌu cher ri winaq kayeꞌm ri upetibꞌal ri Mesías are kakaj kaketaꞌmaj we are Mesías ri Juan. Ri Juan xutzalij uwach ri kꞌotbꞌal chiꞌ xubꞌij: In kinbꞌan iqasanaꞌ rukꞌ jaꞌ, kape kꞌu na jun ri nim reqeleꞌn chinuwach in, man taqal ta chwe kinux jun patanijel, xuqujeꞌ man taqal ta chwe kinkir ri jatꞌibꞌal rech ri uxajabꞌ. Areꞌ kubꞌan iqasanaꞌ rukꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xuqujeꞌ rukꞌ qꞌaqꞌ. Areꞌ xaq rayeꞌm kujosqꞌij ri tiriko, rukꞌ ri uchaꞌbꞌal. Xuqujeꞌ kumulij bꞌik ri utiriko, kuya pa ri utarroz. Kuporoj na ri pajo pa jun qꞌaqꞌ ri maj ukꞌisik. Sibꞌalaj kꞌi ri xubꞌan ri Juan chuqꞌalajisaxik chike ri winaq ri utz laj taq tzij. Ri Juan xuqujeꞌ xuyaj ri Herodes Antipas chikiwach konojel ri winaq rumal xkꞌuliꞌk rukꞌ ri Herodías, rixoqil ri rachalal, je xuqujeꞌ rumal kꞌi itzel taq jastaq ri ubꞌanom, rumal riꞌ ri Herodes xukoj ri Juan pa cheꞌ, xnimar ri umak. Jun qꞌijal, ri Juan are tajin kubꞌan kiqasanaꞌ e kꞌi winaq, xubꞌan uqasanaꞌ ri Jesús. Are tajin kubꞌan chꞌawem ri Jesús xjaqataj ri kaj. Xilitaj kꞌut xqaj loq ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel puꞌwiꞌ ri Jesús jeꞌ jas jun palomax. Xtataj xuqujeꞌ jun chꞌabꞌal pa ri kaj ri kubꞌij: At at loqꞌalaj nukꞌojol, sibꞌalaj kaya kiꞌkotem chwe. Juwinaq lajuj ujunabꞌ ri Jesús are xuchapleꞌj chakunem kukꞌ ri winaq. Ri Jesús xetaꞌmax uwach chi ralkꞌwaꞌl ri José, ri José ralkꞌwaꞌl ri Elí, ri Elí ralkꞌwaꞌl ri Matat, ri Matat ralkꞌwaꞌl ri Leví, ri Leví ralkꞌwaꞌl ri Melqui, ri Melqui ralkꞌwaꞌl ri Jana, ri Jana ralkꞌwaꞌl ri José, ri José ralkꞌwaꞌl ri Matatías, ri Matatías ralkꞌwaꞌl ri Amós, ri Amós ralkꞌwaꞌl ri Nahúm, ri Nahúm ralkꞌwaꞌl ri Esli, ri Esli ralkꞌwaꞌl ri Nagai, ri Nagai ralkꞌwaꞌl ri Maat, ri Maat ralkꞌwaꞌl ri Matatías, ri Matatías ralkꞌwaꞌl ri Semei, ri Semei ralkꞌwaꞌl ri José, ri José ralkꞌwaꞌl ri Judá, ri Judá ralkꞌwaꞌl ri Joana, ri Joana ralkꞌwaꞌl ri Resa, ri Resa ralkꞌwaꞌl ri Zorobabel, ri Zorobabel ralkꞌwaꞌl ri Salatiel, ri Salatiel ralkꞌwaꞌl ri Neri, ri Neri ralkꞌwaꞌl ri Melqui, ri Melqui ralkꞌwaꞌl ri Adi, ri Adi ralkꞌwaꞌl ri Cosam, ri Cosam ralkꞌwaꞌl ri Elmodam, ri Elmodam ralkꞌwaꞌl ri Er, ri Er ralkꞌwaꞌl ri Josué, ri Josué ralkꞌwaꞌl ri Eliezer, ri Eliezer ralkꞌwaꞌl ri Jorim, ri Jorim ralkꞌwaꞌl ri Matat, ri Matat ralkꞌwaꞌl ri Leví, ri Leví ralkꞌwaꞌl ri Simeón, ri Simeón ralkꞌwaꞌl ri Judá, ri Judá ralkꞌwaꞌl ri José, ri José ralkꞌwaꞌl ri Jonán, ri Jonán ralkꞌwaꞌl ri Eliaquim, ri Eliaquim ralkꞌwaꞌl ri Melea, ri Melea ralkꞌwaꞌl ri Mainán, ri Mainán ralkꞌwaꞌl ri Matata, ri Matata ralkꞌwaꞌl ri Natán, ri Natán ralkꞌwaꞌl ri David, ri David ralkꞌwaꞌl ri Isaí, ri Isaí ralkꞌwaꞌl ri Obed, ri Obed ralkꞌwaꞌl ri Booz, ri Booz ralkꞌwaꞌl ri Salmón, ri Salmón ralkꞌwaꞌl ri Naasón, ri Naasón ralkꞌwaꞌl ri Aminadab, ri Aminadab ralkꞌwaꞌl ri Aram, ri Aram ralkꞌwaꞌl ri Esrom, ri Esrom ralkꞌwaꞌl ri Fares, ri Fares ralkꞌwaꞌl ri Judá, ri Judá ralkꞌwaꞌl ri Jacob, ri Jacob ralkꞌwaꞌl ri Isaac, ri Isaac ralkꞌwaꞌl ri Abraham, ri Abraham ralkꞌwaꞌl ri Taré, ri Taré ralkꞌwaꞌl ri Nacor, ri Nacor ralkꞌwaꞌl ri Serug, ri Serug ralkꞌwaꞌl ri Ragau, ri Ragau ralkꞌwaꞌl ri Peleg, ri Peleg ralkꞌwaꞌl ri Heber, ri Heber ralkꞌwaꞌl ri Sala, ri Sala ralkꞌwaꞌl ri Cainán, ri Cainán ralkꞌwaꞌl ri Arfaxad, ri Arfaxad ralkꞌwaꞌl ri Sem, ri Sem ralkꞌwaꞌl ri Noé, ri Noé ralkꞌwaꞌl ri Lamec, ri Lamec ralkꞌwaꞌl ri Matusalén, ri Matusalén ralkꞌwaꞌl ri Enoc, ri Enoc ralkꞌwaꞌl ri Jared, ri Jared ralkꞌwaꞌl ri Mahalaleel, ri Mahalaleel ralkꞌwaꞌl ri Cainán, ri Cainán ralkꞌwaꞌl ri Enós, ri Enós ralkꞌwaꞌl ri Set, ri Set ralkꞌwaꞌl ri Adán, ri Adán are ralkꞌwaꞌl ri Dios. Nojinaq ri Jesús che ri Uxlabꞌixel upetik chuchiꞌ ri nimaꞌ Jordán, xkꞌam bꞌik rumal ri Uxlabꞌixel pa ri katzꞌinow ulew. Xkꞌojiꞌ chilaꞌ kawinaq qꞌij, sibꞌalaj kanumik rumal cher man woꞌqinaq taj, xtaqchiꞌx kꞌu che mak rumal ri Itzel. Ri itzel xubꞌij che ri Jesús: We qas at ukꞌojol ri Dios, chabꞌij chi kubꞌan kaxlan wa we jun abꞌaj riꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Man xwi ta ri kaxlan wa kakꞌasbꞌan ri winaq. Te kꞌu riꞌ ri Itzel xukꞌam bꞌik ri Jesús kꞌa puꞌwiꞌ jun nimalaj juyubꞌ, aninaq xukꞌut choch ronojel ri tinimit rech ri uwachulew. Xubꞌij che: Kinya ri juluwem xuqujeꞌ ri kwinem pa aqꞌabꞌ pa kiwiꞌ ronojel taq le tinimit leꞌ, rumal cher e we in kinya kꞌu na che ri winaq ri kawaj in kinya wi. Ronojel waꞌ kinya chawe, we katxukiꞌk chinuwach kinaqꞌijilaꞌj. Ri Jesús xubꞌij che: Kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik chaqꞌijilaꞌj ri awajaw ri aDios, xaq xwi areꞌ chapatanij. Ri Itzel xukꞌam bꞌik ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, xutakꞌabꞌa puꞌwiꞌ ri Templo, xubꞌij che: We qas at ralkꞌwaꞌl ri Dios, chakꞌyaqa bꞌik awibꞌ pa ri ulew. Rumal chi ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Areꞌ kuꞌtaq ri angelibꞌ chatoꞌik xuqujeꞌ che achajixik. Xuqujeꞌ katkitelej rukꞌ ri kiqꞌabꞌ rech man katopij ta ri awaqan cho ri abꞌaj. Ri Jesús xubꞌij che: Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Man kakoj ta kꞌaꞌmabꞌal pa ubꞌe ri awajaw, ri aDios. Are xtoꞌtaj ri Itzel che utaqchiꞌxik ri Jesús che mak, xel bꞌik rukꞌ, kꞌa te katzalij chi loq jun qꞌijal. Xtzalij kꞌu ri Jesús pa Galilea, nojinaq che ri ukwinem ri Uxlabꞌixel. Aninaq xtzijox rij kumal ri winaq aꞌj chilaꞌ. Amaqꞌel xuya kꞌutuꞌn pa jaljoj taq Sinagoga, konojel kꞌu ri winaq xkiya uqꞌij. Are xopan ri Jesús pa ri tinimit Nazaret, pa ri leꞌaj ri xkꞌiy wi, pa ri qꞌij rech uxlanem. Xok bꞌik pa ri Sinagoga, jetaq ri naqꞌatal che, xtakꞌiꞌ kꞌu chusikꞌixik ri wuj. Xkiya kꞌu che ri wuj ri xutzꞌibꞌaj ri qꞌalajisal utzij ri Dios Isaías. Ri Jesús are xusol ri wuj xuriq ri tzꞌibꞌatal wi we tzij riꞌ: Ri Loqꞌalaj Uxlabꞌixel rech ri Dios kꞌo pa nuwiꞌ, rumal cher inuchaꞌom chukꞌamik bꞌik utz laj tzij chike ri e mebꞌa, inutaqom loq chuqꞌalajisaxik ri kitzoqopitajik ri e tzꞌapitalik xuqujeꞌ ri e jatꞌitalik ketzoqopitaj na. Xuqujeꞌ chujaqik ri kibꞌoqꞌoch ri e moyabꞌ. Xuqujeꞌ chutzijoxik chi xopan ri qꞌotaj rech ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Are xtoꞌtaj chusikꞌixik ri wuj, xubꞌot chi kanoq, xutzalij che ri tobꞌanel, kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌk. Konojel winaq ri e kꞌo pa ri Sinagoga ko xkikaꞌyej. Xuchapleꞌj kꞌu tzijonem ri Jesús kukꞌ, xubꞌij: Kamik xkꞌulmataj we tzꞌibꞌatalik riꞌ chiꞌwach. Konojel ri winaq utz kakibꞌan chutzijoxik ri Jesús, xuqujeꞌ sibꞌalaj kemayijan che ri mayijabꞌal taq tzij ri kubꞌij. Kakitatabꞌela chibꞌil kibꞌ: ¿La man are waꞌ ri ukꞌojol ri José? Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike: Kibꞌij wa chwe ri jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj: “Ajkun, chakunaj awibꞌ.” Chabꞌana ri mayijabꞌal taq jastaq waral jacha pa ri xabꞌan pa ri tinimit Capernaúm. Xuqujeꞌ xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man nim ta kilik jun qꞌalajisanel pa ri utinimit. Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe chi e kꞌi malkaꞌnibꞌ riꞌ xekꞌojiꞌ pa ri tinimit Israel pa taq ri uqꞌij ri qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios Elías, che riꞌ are man xubꞌan ta jabꞌ. Oxibꞌ junabꞌ rukꞌ nikꞌaj, xkꞌojiꞌ kꞌu nimalaj wiꞌjal pa ronojel ri uwachulew pa taq ri qꞌij riꞌ. Man xtaq ta kꞌu bꞌik ri Elías kukꞌ ri malkaꞌnibꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit xane rukꞌ ri jun malkaꞌn ri kape pa ri tinimit Sarepta rech Sidón. Pa taq ri uqꞌij ri qꞌalajisal tzij rech ri Dios Eliseo, e kꞌo xuqujeꞌ sibꞌalaj e kꞌi chꞌaꞌkibꞌ pa ri tinimit Israel, xa kꞌu jun xkunatajik xwi ri Naamán, ri kel pa ri tinimit Siria. Are xkita ri winaq ri e kꞌo pa ri Sinagoga ri xubꞌij chike, xechꞌuꞌjarik. Xewaꞌjil chirij, xkikꞌam bꞌik rukꞌ chuqꞌabꞌ chutzaꞌm ri juyubꞌ ri yakom wi ri kitinimit, are xkaj xkikꞌyaq bꞌik pa ri siwan. Ri Jesús kꞌut xikꞌow chikixoꞌl ri winaq, xtzalij pa ri bꞌe. Xqaj bꞌik ri Jesús, xeꞌ pa Capernaúm rech Galilea. Xuꞌtijoj ri winaq pa ri Sinagoga, pa ri qꞌij rech uxlanem. Xemayijanik ri winaq rumal ri ukꞌutuꞌn, xuqꞌalajisaj chi yaꞌtal uchuqꞌabꞌ rumal ri Dios. Ri Jesús are kꞌo pa ri Sinagoga, kꞌo jun achi ri kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, xuchapleꞌj uraqik uchiꞌ che ri Jesús. Xubꞌij: Jesús aj Nazaret, wetaꞌm chi lal, lal Tyoxalaj winaq rech ri Dios. ¿Jas che xpe la che qatukixik? Ri Jesús xubꞌij che: Chatuxlanoq, xuqujeꞌ chatel bꞌik che we achi riꞌ. Che ri qꞌotaj riꞌ, ri itzel uxlabꞌal xutzaq ri achi pa ri ulew. Xel kꞌu bꞌik ri itzel uxlabꞌal man xubꞌan ta chi kꞌax che ri achi. Konojel xemayijanik, kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kwinem kukoj we achi riꞌ cher kakwinik keꞌresaj bꞌik ri itzel taq uxlabꞌal, rukꞌ ri utaqanik kaꞌnimaj bꞌik ri itzel taq uxlabꞌal? Xtzijox kꞌu rij ri Jesús pa ronojel kꞌolibꞌal rech ri tinimit. Xel kꞌu loq ri Jesús pa ri Sinagoga, xeꞌ cho rachoch ri Simón. Chilaꞌ kꞌo wi ri ujiꞌ chuchuꞌ ri Simón kꞌo qꞌaqꞌ che. Xkita kꞌu jun toqꞌobꞌ che ri Jesús rech kukunaj kanoq. Ri Jesús xqet chuxukut ri usok ri ujiꞌ ri Pedro, xresaj bꞌik ri yabꞌil che ri ixoq. Ri ixoq aninaq xwaꞌjilik, xuꞌpatanij. Are xsaqirik, ri e winaq rech taq ri leꞌaj xeꞌkikꞌam bꞌik ri e kachalal ri e yawabꞌibꞌ rech kekunax kan rumal ri Jesús. Xapakux kꞌu ne ri yabꞌil ri kꞌo chike, xuꞌtzirik are xechap rumal ri Jesús. E kꞌi e kꞌo itzel taq uxlabꞌal chike, kakiraqaqej kichiꞌ, kakibꞌij: “At at ralkꞌwaꞌl ri Dios.” Rumal ketaꞌm chi are Mesías, ri Jesús man xuya ta bꞌe chike xechꞌawik, xeꞌresaj bꞌik konojel. Sibꞌalaj aqꞌabꞌ che ri jun qꞌij chik, ri Jesús xeꞌ pa jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ ri e maj wi winaq. E kꞌi winaq kꞌut xkitzukuj, kꞌamaꞌtam xkiriqo, are xkiriqo, xkita toqꞌobꞌ che chi kakanaj kan kukꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Rajawaxik kintzijoj ri utz laj tzij rech ri ajawarem rech ri Dios, pa nikꞌaj taq tinimit chik rumal cher are nupatan waꞌ in petinaq. Xaq jeriꞌ are xrilij utzijoxik ri utz laj tzij pa taq ri Sinagoga ke ri winaq aꞌj Israel. Jun qꞌijal ri Jesús tajin kutzijoj ri utzij ri Dios chuchiꞌ ri plo Genesaret, xeꞌril kꞌu kebꞌ jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ ri e kꞌo chuchiꞌ ri plo. Eꞌlinaq loq ri e chapal taq kar ri e kꞌo chupam tajin kakichꞌaj ri e kikꞌat. Ri Jesús xaqꞌan pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ, xuta toqꞌobꞌ che ri Simón Pedro ajchoqꞌe ri jukubꞌ chi kupaqchiꞌj bꞌik ri jukubꞌ pa ri jaꞌ. Kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌ pa ri jukubꞌ, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn chike e kꞌi winaq. Are xtoꞌtaj che chꞌawem, xubꞌij che ri Simón: Jat jawjeꞌ nim qajinaq wi le jaꞌ, chakꞌyaqa le akꞌat chilaꞌ rech kaꞌchap ri kar. Ri Simón, xubꞌij: Ajtij, ronojel jun aqꞌabꞌ xujchakunik, xa ta ne jun kar xqachapo. We kꞌu jeriꞌ kabꞌij la, kaqakꞌyaq le kꞌat junmul chik. Are jewaꞌ xkibꞌano, xenoj ri kar pa ri kꞌat, ri kꞌat xkichapleꞌj tꞌoqopinik. Ri Simón rachiꞌl ri toꞌl taq rech xeꞌkisikꞌij ri kachiꞌl ri e kꞌo pa ri jun jukubꞌ chik, rech ketoꞌ kumal. Xkinojisaj kꞌu kebꞌ jukubꞌ che kar, raj kꞌu keqaj ri jukubꞌ chuxeꞌ ri jaꞌ. Are xril ri Simón Pedro ri xbꞌantajik, xukulik, xqaj cho ri Jesús, xubꞌij che: Ajawxel Jesús, cheꞌl la wukꞌ, man taqal ta chwe kinkꞌojiꞌ ukꞌ la, sibꞌalaj in ajmak. Jewaꞌ xubꞌij rumal sibꞌalaj xmayijanik che ri kikꞌiyal ri kar ri xeꞌkichapo, ri rachiꞌl xuqujeꞌ xemayijan rukꞌ. Ri e rachiꞌl ri Simón, ri Jacobo, ri Juan, uꞌkꞌojol ri Zebedeo, xemayijan xuqujeꞌ. Ri Jesús xubꞌij che ri Simón: Man kaxiꞌj ta awibꞌ jetaq ri xabꞌan chkichapik kar, je kabꞌan na chkikꞌamik la winaq wukꞌ in. Are xetzalij pa ri chaqiꞌj ulew, xkiya kan ronojel ri kijastaq, xkitereneꞌj ri Jesús. Ri Jesús are xopan pa ri jun leꞌaj xuriq jun achi nojinaq che chꞌaꞌk. Ri achi are xrilbꞌej rech ri Jesús, xukiꞌk, xuya ri upalaj pa ri ulew, xuta toqꞌobꞌ che kakunaxik jewaꞌ xubꞌij: Wajaw, we kaj la, chinkunaj la xuqujeꞌ chinchꞌojchꞌobꞌej la. Ri Jesús xuyuq ri uqꞌabꞌ, xuchapo, kꞌa te ri xubꞌij che: Kawaj, chatutziroq. Aninaq xsach ri chꞌaꞌk ri kꞌo che ri achi. Ri Jesús xubꞌij che chi maj jachin che kutzijoj wi ri xkꞌulmatajik, xubꞌij xuqujeꞌ che: Jat jakꞌutu awibꞌ cho ri chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq rech katrilo. Chakꞌama bꞌik ri sipanik ri kakitzuj ri e winaq ri kuꞌtzir che ri chꞌaꞌk, jetaq ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés. Rukꞌ waꞌ kaqꞌalajisaj chi xatchꞌajchꞌobꞌetajik. Pune jeriꞌ, aninaq xtukin ubꞌixik ri xkꞌulmatajik, e kꞌi winaq xoꞌpan chutayik ri Jesús, xuqujeꞌ chukꞌamawaꞌxik kunanik. Kꞌi mul xel bꞌik ri Jesús pa ri tinimit, xeꞌ chubꞌanik chꞌawem pa ri leꞌaj ri katzꞌinowik. Jun qꞌijal are tajin kuya kꞌutuꞌn ri Jesús, e tꞌuyutꞌuj ri fariseos xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik chunaqaj ri Jesús. Are waꞌ ri e petinaq pa taq ri leꞌaj rech Galilea, rech Judea, xuqujeꞌ e kꞌo jujun ri kepe pa ri tinimit Jerusalén. Ri ukwinem ri Ajawxel kꞌo rukꞌ ri Jesús chikiꞌkunaxik ri winaq. Xoꞌpan kꞌu nikꞌaj achyabꞌ kukꞌam loq jun achi qꞌoyol cho jun chꞌat, man kakwin taj kusalabꞌaj ribꞌ, xkitzukuj kꞌut jas xkibꞌan che rokisaxik bꞌik cho ri Jesús. Man kekwin ta kꞌut koꞌk bꞌik pa ri ja rumal cher sibꞌalaj e kꞌi ri winaq, xaq jeriꞌ xkesaj nikꞌaj xot puꞌwiꞌ ri ja, xkiqasaj bꞌik ri achi cho ri Jesús. Are xril ri Jesús ri kikojobꞌal, xubꞌij che ri achi: Ala, ri amak xekuyutajik. Ri fariseos xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkibꞌij: ¿Jachin jun jeꞌ kunaꞌ we achi riꞌ? Xaq kubꞌij awas taq tzij che ri Dios. Xaq xwi ri Dios kakwinik kukuy makaj. Ri Jesús xril ri xkichomaj ri achyabꞌ pa kanimaꞌ. Xuta chike: ¿Jas che jewaꞌ kixchoman pa taq iwanimaꞌ? ¿Jachin man kꞌax ta ubꞌixik: “Xkuyutaj ri amak” o “Chatwaꞌjiloq, chatbꞌinoq”? Rech kꞌu kiwilo chi ri uKꞌojol ri Achi kꞌo ukwinem kukuy makaj cho ri uwachulew. Ri Jesús xukaꞌyej ri achi ri man kakwin taj kusalabꞌaj ribꞌ, xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq, chakꞌama bꞌik ri achꞌat, jat cho awachoch. Ri achi aninaq xwaꞌjilik chikiwach konojel ri winaq, xukꞌam bꞌik ri uchꞌat, xeꞌ cho rachoch kuqꞌijilaꞌj ri Dios. Konojel ri winaq sibꞌalaj xemayijanik che ri xkilo, xkiqꞌijilaꞌj ri Dios, xkibꞌij: Mayijabꞌal taq jastaq ri xqil kamik. Are xel bꞌik ri Jesús pa ri tinimit, xril jun toqꞌil alkabal ubꞌiꞌ Leví, tꞌuyul pa ri ja ri katoqꞌix wi alkabal, xubꞌij che: Chinatereneꞌj. Xwaꞌjil kꞌu ri Leví, xuya kan ronojel ri ujastaq, xutereneꞌj ri Jesús. Ri Leví xubꞌan jun nimaqꞌij cho ri rachoch. Xuꞌsikꞌij ri Jesús, e nikꞌaj winaq chik, xuqujeꞌ ri e rachiꞌl toqꞌil taq alkabal. Ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri fariseos xkichꞌaꞌ chike ri e tijoxelabꞌ, xkibꞌij: ¿Jas che kixwaꞌ kukꞌ ri aꞌjmakibꞌ xuqujeꞌ ri toqꞌil taq alkabal? Ri Jesús xubꞌij chike: Man kajawataj ta ajkun chike ri winaq ri utz kiwach, xane are kajawataj ajkun chike ri e yawabꞌibꞌ. Man in petinaq ta kꞌu che kisikꞌixik ri winaq ri kakinaꞌo chi e sukꞌ xane are keꞌntzukuj ri aꞌjmakibꞌ ri ketaꞌm chi kꞌo kimak. Jun qꞌijal nikꞌaj winaq xkibꞌij che ri Jesús: Ri utijoxelabꞌ ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ amaqꞌel kakiqꞌip kibꞌ che waꞌim, je xuqujeꞌ ri kitijoxelabꞌ ri fariseos ¿jas kꞌu che amaqꞌel kewaꞌ ri atijoxelabꞌ xuqujeꞌ kequmunik? Ri Jesús xutzalij uwach ri kitzij, xubꞌij: ¿La kumaj kꞌut kakiqꞌip kiwaꞌim re rajtobꞌom jun jiꞌatz? Man kumaj taj. Kopan kꞌu na jun qꞌij are kesax bꞌik ri jiꞌatz chikixoꞌl, kꞌa te riꞌ riꞌ kakiqꞌip na kiwaꞌim che taq ri qꞌij riꞌ. Kꞌa te riꞌ xuya jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj xubꞌij: Man kꞌo ta jun winaq kukꞌojoj jun qꞌeꞌl atzꞌyaq rukꞌ jun chꞌaqaꞌp kꞌakꞌ atzꞌyaq, rumal kateqꞌetobꞌ riꞌ ri kꞌakꞌ atzꞌyaq, xuqujeꞌ ri chꞌaqaꞌp kꞌakꞌ atzꞌyaq man kukꞌulaj ta ribꞌ rukꞌ ri qꞌeꞌl. Man kꞌo ta xuqujeꞌ jun winaq ri kuya kꞌakꞌ vino pa qꞌeꞌl taq tzꞌuꞌm taq qꞌebꞌal, rumal chi ri kꞌakꞌ vino xaq katix bꞌik riꞌ, xuqujeꞌ ri tzꞌuꞌm taq qꞌebꞌal ketꞌoqopin riꞌ. Ri kꞌakꞌ vino yaꞌtalik kayak pa taq kꞌakꞌ taq tzꞌuꞌm taq qꞌebꞌal. Man kꞌo ta xuqujeꞌ jun winaq karaj kutij rech ri kꞌakꞌ vino, we utijom kan rech ri ojer vino. Jeriꞌ rumal cher ri winaq ri kutij nabꞌe ri kꞌakꞌ vino kꞌa te riꞌ kutij ri ojer vino, kubꞌij na: “Are sibꞌalaj utz ri ojer vino.” Pa jun qꞌij rech Uxlanem are tajin kabꞌin ri Jesús pa nikꞌaj ulew ri tikom, ri utijoxelabꞌ xkichapleꞌj uchꞌupik ri ujolom ri tiriko, xkichꞌolo xuqujeꞌ xkichapleꞌj utijik. E kꞌo nikꞌaj fariseos xkibꞌij che ri Jesús: ¿Jas che ri atijoxelabꞌ kakibꞌan ri man yaꞌtal ta ubꞌanik pa ri qꞌij rech uxlanem? Ri Jesús xutzalij uwach ri kitzij, xubꞌij: ¿La man lo isikꞌim ri tzꞌibꞌatalik, kubꞌij jas xkꞌulmataj rukꞌ ri David xuqujeꞌ ri e rachiꞌl are xenumik? Xok bꞌik pa ri rachoch ri Dios, xuqꞌipij ri taqanik are xutij ri tyoxalaj kaxlan wa xuqujeꞌ xuya ke ri rachiꞌl, we kaxlan wa ri xkitijo xwi taqal chike kakitijo ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Xuqujeꞌ xubꞌij ri Jesús: ri uKꞌojol ri Achi are ajchoqꞌe ri qꞌij rech uxlanem. Pa jun qꞌij rech uxlanem, are tajin kuya kꞌutuꞌn ri Jesús pa ri Sinagoga, kꞌo kꞌu jun achi, kaminaq ri wiqiqꞌabꞌ uqꞌabꞌ. Ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri fariseos xkikꞌakꞌaleꞌj ri Jesús, ri kichomanik are chi we ri Jesús kukunaj ri achi pa ri qꞌij rech uxlanem, kakimol umak rumal cher kachakun pa ri qꞌij rech uxlanem. Retaꞌm kꞌu ri Jesús ri kichomanik, xubꞌij che ri achi: Chatan loq, chattakꞌal chikiwach konojel. Ri achi kꞌut xtakꞌiꞌk chikiwach konojel ri winaq. Xubꞌij ri Jesús chike ri winaq ri kakimol umak: Kꞌo jun kꞌotbꞌal chiꞌ kawaj kinbꞌan chiꞌwe: ¿Jas ri utz kaqabꞌan pa ri qꞌij rech uxlanem, la are utz kabꞌan ri utzilal o are utz kabꞌan ri etzelal? ¿La are utz kakol jun kꞌaslemal o kakꞌis puꞌwiꞌ jun kꞌaslemal? Ri Jesús xuꞌkaꞌyej pa kijujunal konojel ri winaq ri e chemel chirij, kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri achi: Chayuqu le aqꞌabꞌ. Are xuquq ri uqꞌabꞌ, xutzirik. Ri fariseos xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik sibꞌalaj xejiqꞌ che koyawal are xkil ri xkꞌulmatajik, xkichapleꞌj kꞌu uchomaxik jas kakibꞌan che ri Jesús. Jubꞌiqꞌ qꞌotaj ikꞌowinaq we jastaq riꞌ, xpaqiꞌ ri Jesús puꞌwiꞌ jun juyubꞌ chubꞌanik chꞌawem. Jun aqꞌabꞌ xubꞌan chꞌawem cho ri Dios. Are xsaqirik, xuꞌsikꞌij konojel ri utijoxelabꞌ, xuchaꞌ kabꞌlajuj chike, xuya bꞌe chike kux e tereneꞌl taq re. Are waꞌ ri kibꞌiꞌ: ri Simón ri xubꞌij Pedro che, ri Andrés uchaqꞌ ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan, ri Felipe, ri Bartolomé, ri Mateo xuqujeꞌ ri Tomás, ri Jacobo ukꞌojol ri Alfeo, ri Simón ri kabꞌix “Zelote” che, ri Judas ri uchaqꞌ ri Jacobo, xuqujeꞌ ri Judas Iscariote ri xkꞌayin ri Jesús. Are xeqaj loq kipetik puꞌwiꞌ ri juyubꞌ, xekanaj cho jun nimalaj saq, sibꞌalaj kꞌi winaq e teren chirij ri Jesús, jaljoj taq kepe wi, e kꞌo aꞌj Judea, aꞌj Jerusalén, xuqujeꞌ aꞌj Tiro xuqujeꞌ Sidón. We winaq riꞌ xoꞌpan chutatabꞌexik ri Jesús rech kekunataj che ri yabꞌilal, xuqujeꞌ rech keꞌl bꞌik ri itzel taq uxlabꞌal ri kꞌo chike, jeriꞌ xekunatajik. Konojel ri winaq kakaj kakichap ri Jesús, rumal cher sibꞌalaj kꞌo ukwinem kakunanik. Xubꞌij ri Jesús chike ri utijoxelabꞌ: Utz iwe ri ix mebꞌa rumal cher iwech ri ajawarem rech ri Dios. Utz iwe ri kixnum kamik rumal cher kayaꞌtaj na iwa rech kakubꞌiꞌ ikꞌuꞌx. Utz iwe ri kixoqꞌ kamik, rumal cher kixtzeꞌtzet na. Utz iwe are kixetzelaxik, are kabꞌan nitzꞌ chiꞌwe, are kabꞌix kꞌax taq tzij chiꞌwe, xuqujeꞌ man kaya ta iqꞌij, xa rumal cher ixkojoninaq che ri uKꞌojol ri Achi. Sibꞌalaj chixkiꞌkotoq are kakꞌulmataj we riꞌ iwukꞌ. Chixchꞌoplajoq rumal cher ixrayeꞌm jun nimalaj tojbꞌal iwe pa ri kaj. Naꞌtaj chiꞌwe chi jeriꞌ xkibꞌan ri kitat kinan we winaq riꞌ chike ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios ojer. Kꞌax iwe ix qꞌinom taq winaq, rumal cher ri ikiꞌkotemal xaq xwi chanim xuqujeꞌ xaq xwi cho ri uwachulew. Nimalaj kꞌaxkꞌolal iwayeꞌm ri kixnoꞌjitajik, xuqujeꞌ ixchomaꞌq. Rumal cher kape na jun nimalaj wiꞌjal pa iwiꞌ. Nimalaj kꞌaxkꞌolal iwayeꞌm ix ri kixtzeꞌn kamik rumal cher ri itzeꞌ kakꞌexetaj na pa oqꞌej xuqujeꞌ pa kꞌax. Nimalaj kꞌax iwayeꞌm ix ri sibꞌalaj nim kixkil ri winaq kamik, jeriꞌ rumal cher jeriꞌ xkibꞌan ri itat inan ojer, nim xeꞌkil ri xkijaluj chi e tzijol taq rech ri utzij ri Dios. Ri ix ri kitatabꞌej we nutzij, kinbꞌij chiꞌwe: Chiꞌloqꞌaj ri iꞌkꞌulel, chibꞌana utzilal chike ri kakibꞌan koyawal chiꞌwe. Chiꞌtewechiꞌj ri kaketzelaj iwach, chibꞌana chꞌawem pa kiwiꞌ ri kakibꞌan kꞌax chiꞌwe. We kꞌo jun katchꞌayow che ri juperaj apalaj, chaya chi ri juperaj. We kꞌo jun kumaj ri achakeꞌt, chaya xuqujeꞌ kan ri akamiꞌx che. Chaya che ri ajil tzꞌaqat ri jastaq ri kuta chawe. We kumaj jun jastaq awe, man kakoj ta achuqꞌabꞌ che utoqꞌixik che. Je chatnoꞌjin kukꞌ ri winaq jacha ri kawaj at kenoꞌjin awukꞌ. We xaq xwi kiꞌloqꞌaj ri winaq ri kixloqꞌan ix, ¿jas rumal kinimarisaj iwibꞌ? Ri e winaq aꞌjmakibꞌ xuqujeꞌ keꞌkiloqꞌaj ri e winaq ri keloqꞌan aꞌreꞌ. We xaq xwi kibꞌan utzil chike ri winaq ri kebꞌanow utzil chiꞌwe, ¿jas rumal kinimarisaj iwibꞌ? Je xuqujeꞌ waꞌ kakibꞌan ri aꞌjmakibꞌ. We xwi kiya pwaq pa qajik chike ri winaq ri kekwin chutzalixik ukꞌaxel, ¿jas rumal kinimarisaj iwibꞌ? Je xuqujeꞌ waꞌ kakibꞌan ri aꞌjmakibꞌ, kakiya pwaq pa qajik, rumal kakayeꞌj nim tojbꞌal kakichꞌek chirij. Chiꞌloqꞌaj ri iꞌkꞌulel, chibꞌana utzil chike, chiya kiqajanik man kiwayeꞌj ta ukꞌaxelal, we jewaꞌ kibꞌano kikꞌamawaꞌj na nim ukꞌaxelal rech chilaꞌ chikaj, xuqujeꞌ chikꞌutuꞌ chi qas ix ralkꞌwaꞌl ri nimalaj Dios, ri Dios sibꞌalaj utz kukꞌ ri man ketyoxin taj xuqujeꞌ kukꞌ ri itzel taq winaq. Chitoqꞌobꞌisaj kiwach ri winaq jetaq ri iTat chilaꞌ chikaj sibꞌalaj kutoqꞌobꞌisaj kiwach ri winaq. Man kiqꞌat ta tzij pa kiwiꞌ nikꞌaj winaq chik, rech man kaqꞌat ta tzij pa iwiꞌ ix rumal ri Dios. Man kikꞌis ta tzij pa kiwiꞌ ri winaq rech man kakꞌis ta tzij pa iwiꞌ ix rumal ri Dios. Chikuyu kimak nikꞌaj winaq chik, rech kakuyutaj imak ix. Chiyaꞌ rech kayaꞌtaj na chiꞌwe, katzalitaj na ukꞌaxel ri kiyaꞌo nojinaq, mesmetinaq, maj chi kakꞌojiꞌ wi pa ri ikꞌolibꞌal, rumal cher jetaq ri kibꞌan ix chuyaꞌik je kabꞌan na chuyaꞌik chiꞌwe. Kꞌa te riꞌ ri Jesús xukoj jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xubꞌij: ¿La kakwin jun moy kukꞌam ubꞌe jun moy chik? ¿La man kikobꞌchal ri ketzaq bꞌik pa jun jul? Man are ta nim uqꞌij jun tijoxel cho ri rajtij. We kꞌu karetaꞌmaj ronojel ri jastaq kux na jetaq ri rajtij. ¿Jas kꞌu che kꞌax kanaꞌ che ri awachalal are kꞌo jun nitzꞌ mes pa ubꞌoqꞌoch are kꞌu ri at kꞌo jun kutaꞌm pa ri awe? ¿Jas kꞌu che kabꞌij: “Wachalal, chaya bꞌe chwe kinwesaj ri nitzꞌ mes ri kꞌo pa ri abꞌoqꞌoch”? Katkwin ta kꞌut kawil jun jastaq chik, xwi ya kawil ri kutaꞌm ri kꞌo pa ri abꞌoqꞌoch at. ¡Kawach! Nabꞌe chawesaj ri kutaꞌm ri kꞌo pa ri abꞌoqꞌoch, rech katkwinik kawilo jas kabꞌan chi resaxik ri nitzꞌ mes ri kꞌo pa ubꞌoqꞌoch ri awachalal. Man kꞌo ta jun utza cheꞌ itzel taq uwach kuyaꞌo xuqujeꞌ man kꞌo ta jun itzel cheꞌ utz taq uwach kuyaꞌo. Jun cheꞌ etaꞌmatal uwach rumal ri uwach kuyaꞌo. Ri kꞌix man kuwachij ta higos, xuqujeꞌ ri ucheꞌal ri tukan man kuwachij ta uvas. Jun utz laj winaq are kutzijoj ri utz laj jastaq ri kꞌo pa ranimaꞌ. Jun itzel winaq are kutzijoj ri itzel taq jastaq ri kꞌo pa ranimaꞌ. Ronojel ri kubꞌij jun winaq are riꞌ ri yakal pa ranimaꞌ. ¿Jas che kibꞌij chwe “Ajawxel, Ajawxel”, kꞌa te riꞌ man kinimaj ta ri kinbꞌij? Chanim kinbꞌij chiꞌwe jachin rukꞌ kajunumataj wi ri winaq ri kape wukꞌ, kuta ri nutzij, xuqujeꞌ kuchakubꞌej ri kinbꞌij. We winaq riꞌ kajunumataj rukꞌ ri achi ri xuyak jun rachoch. Xukꞌot ri ulew, naj xuqasaj kꞌa xuꞌriqa na ri abꞌaj, kꞌa te riꞌ xubꞌan kan ri utakꞌalibꞌal ri ja. Are xpe jun nimalaj nimaꞌ, xuꞌpuyij ribꞌ cho ri ja, xa ta ne nitzꞌ xkwin chusalabꞌaxik rumal cher sibꞌalaj utz xbꞌan che uyakik. Ri winaq kꞌut ri kutatabꞌej ri nutzij, kꞌa te riꞌ man kuchakubꞌej taj ri kinbꞌij, kinjunamaj rukꞌ ri achi ri xuyak rachoch pa ri ulew. Maj utakꞌalibꞌal xubꞌano. Are xpe ri nimaꞌ, xupuyij ribꞌ cho ri ja, xtukin ri ja, sibꞌalaj man utz ta ri xkꞌulmatajik. Are xtoꞌtaj ri Jesús che tzijonem kukꞌ ri winaq, xeꞌ pa ri tinimit Capernaúm. Chilaꞌ kel wi jun kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit rech Roma. Xyawaj kꞌu jun patanil we achi riꞌ ri sibꞌalaj uloqꞌ, jubꞌiqꞌ karaj kakamik. Ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit are xuto chi katzijox ri Jesús, xuꞌtaq bꞌik e kꞌamal taq bꞌe ke ri winaq aꞌj Israel rech keꞌkisikꞌij la ri Jesús jeriꞌ kulukunaj kan ri patanil rech. Are xoꞌpan rukꞌ ri Jesús, xkibꞌochiꞌj, xkibꞌij che: We achi riꞌ, taqal che chi kaya la ri kuta che la, rumal cher xuyak jun qaSinagoga rumal cher kuloqꞌaj ri qatinimit. Ri Jesús xeꞌ kukꞌ, are xnaqajin che ri ja ri kꞌo wi ri yawabꞌ, ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xuꞌtaq bꞌik e rech chꞌabꞌeꞌn, xeꞌkibꞌij che ri Jesús: Ajawxel, xaq maqꞌitajisaj ibꞌ la, man taqal ta chwe kok la pa ri wachoch. Rumal riꞌ man xinkꞌut ta nupalaj choch la, bꞌij jun tzij la rukꞌ riꞌ kakunataj ri patanil we. In xuqujeꞌ kinnimaj kitzij ri nimaꞌq kiqꞌij chinuwach, xuqujeꞌ kꞌo ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit chuxeꞌ raqan nuqꞌabꞌ. We kinbꞌij che jun: “¡Jat!” kincha che, keꞌek. We kinbꞌij xuqujeꞌ che jun chik: “Chatan loq,” kincha che, kapetik. We kinbꞌij che ri patanil we: “¡Chabꞌana we riꞌ!” kincha che, jaꞌe kachaꞌ kubꞌano. Are xuta ri Jesús we riꞌ, sibꞌalaj xmayijanik, xtzalqꞌomijik, xubꞌij chike ri winaq ri e teren chrij: Kinbꞌij chiꞌwe, man nuriqom ta we nimalaj kojobꞌal riꞌ xa ta ne chikixoꞌl ri winaq aꞌj Israel. Are xoꞌpan ri e taqoꞌn cho rachoch ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, utzirinaq chi ri patanijel. Te kꞌu riꞌ xeꞌ ri Jesús pa ri tinimit Naín e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xuqujeꞌ e teren sibꞌalaj e kꞌi winaq chirij. Are xqeteqobꞌ bꞌik chuchiꞌ ri uchiꞌ ja rech ri tinimit, xrilo chi tajin kesax loq jun kaminaq, ral jun malkaꞌn ixoq ri ixoq, xa jun ral kꞌolik. Sibꞌalaj kꞌi winaq e teren chikij. Are xril ri Jesús chi tajin koqꞌ ri ixoq, xel ukꞌuꞌx che, xubꞌij: Man katoqꞌ taj. Xqebꞌ rukꞌ ri kaxa, xuchapo. Ri ukꞌaꞌl taq re ri kaxa xetakꞌiꞌk, ri Jesús xubꞌij: Ala, kinbꞌij chawe, ¡chatwaꞌjiloq! Ri ala ri kaminaq xkꞌastajik, xuchapleꞌj chꞌawem. Ri Jesús xuya kan ri ala che ri unan. Sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ konojel ri winaq xuqujeꞌ xkiqꞌijilaꞌj ri Dios, xkibꞌij: Ri Dios xpe chutoꞌik ri utinimit, kꞌo jun qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios chiqaxoꞌl. Xtukin kꞌu ubꞌixik ri xubꞌan ri Jesús pa ri tinimit Judea xuqujeꞌ pa taq ri tinimit ri kꞌo chikinaqaj. Ri utijoxelabꞌ ri Juan xkitzijoj che ri Juan ri xkꞌulmatajik, ri Juan xuꞌsikꞌij kebꞌ chike ri utijoxelabꞌ. Xuꞌtaq bꞌik rukꞌ ri Jesús rech xeꞌkita che: ¿La lal riꞌ ri kape la o kaqayeꞌj na jun chik? Are xoꞌpan rukꞌ ri Jesús, xkibꞌij: Ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ, xujutaq loq chutayik che la: “¿La lal riꞌ ri Cristo ri qayeꞌm, o kaqayeꞌj chi na jun chik?” Ri Jesús qas che riꞌ ri qꞌotaj riꞌ, xuꞌkunaj e kꞌi yawabꞌibꞌ, ri kꞌax keriqitajik, xuqujeꞌ ri kꞌo itzel taq uxlabꞌal chike, je xuqujeꞌ e kꞌi moyabꞌ xuya kikaꞌyebꞌal. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri uꞌtaqoꞌn ri Juan: Jix, jiꞌtzijoj che ri Juan ri iwilom xuqujeꞌ itom: ri e moyabꞌ kekaꞌyik, ri e chꞌokeꞌr kebꞌinik, kuꞌtzir ri e chꞌaꞌkibꞌ, ri e tꞌoꞌy kakito, ri e kaminaqibꞌ kekꞌastajik, xuqujeꞌ katzijox ri utz laj taq tzij chike ri e mebꞌaibꞌ. Utz rech ri winaq ri man kubꞌan ta kebꞌ ukuꞌx rumal we. Are xebꞌe ri uꞌtaqoꞌn ri Juan, ri Jesús xuchapleꞌj utzijoxik ri Juan chike ri winaq, xubꞌij: ¿Jas xiꞌwila are xixeꞌ pa ri ulew ri katzꞌinowik? ¿La xiꞌwila jun patzꞌan ri kasalabꞌax rumal ri kyaqiqꞌ? We man jeriꞌ ¿jas kꞌu xiꞌwila? ¿La xiꞌwila jun achi ri ukojom atzꞌyaq paqal rajil? Man je ta riꞌ, rumal cher ri e winaq ri kakikoj atzꞌyaq ri paqal taq rajil e kꞌo riꞌ pa taq ri nimaq taq ja kech ri taqanelabꞌ. We man are waꞌ xiꞌkaꞌyej ¿jas kꞌu xiꞌkaꞌyej? ¿La xiꞌwila jun tzijol rech ri utzij ri Dios? Jeꞌ, riꞌ areꞌ kꞌo na choch jun qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios. Are waꞌ ri taqoꞌn, ri ubꞌim loq ri Dios pa ri utzij, are xubꞌij: Kintaq na bꞌik ri nutaqoꞌn kanabꞌej chawach, rech kusukꞌumaj apanoq ri abꞌe. Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe man kꞌo ta jun chikixoꞌl ri winaq ri sibꞌalaj nim uqꞌij cho ri Juan, pune jeriꞌ, ri kꞌin laj nitzꞌ pa ri ajawarem rech ri Dios, are sibꞌalaj nim uqꞌij cho ri Juan. Are xkita ri winaq xuqujeꞌ ri e toqꞌil taq alkabal ri xbꞌixik, xkichomaj chi sibꞌalaj sukꞌ ri ubꞌe ri Dios, xbꞌan kꞌu kiqasanaꞌ rumal ri Juan. Ri fariseos kꞌut xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik man xkaj taj xbꞌan kiqasanaꞌ rumal ri Juan, xaq jeriꞌ xketzelaj ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios chike. Ri Jesús xubꞌij: ¿Jachin rukꞌ keꞌnjunamaj wi we winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ? ¿Jachin rukꞌ kejunumataj wi? Xaq e junam kukꞌ ri akꞌalabꞌ ri e tꞌuyutꞌuj pa ri kꞌayibꞌal kakibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: “Xqoqꞌisaj ri suꞌ, man xixxojow taj, xqabꞌixoj bꞌix rech kamikal man xixoqꞌ taj.” Jeriꞌ rumal cher ri Juan are xpetik man xwaꞌ taj xuqujeꞌ man xqumun taj, rumal riꞌ xibꞌij chi kꞌo jun itzel uxlabꞌal che. Xpe kꞌu ri uKꞌojol ri Achi, Areꞌ kawaꞌik xuqujeꞌ kaqumunik, ri ix kꞌut kibꞌij che: “Jun jiqꞌalaj achi, jun qꞌabꞌarel, kech chꞌabꞌeꞌn e toqꞌil taq alkabal xuqujeꞌ aꞌjmakibꞌ.” Are kꞌu ri etaꞌmabꞌal ri rech ri Dios, kaqꞌalajin pa taq kikꞌaslemal ri e tereneꞌl taq rech Areꞌ. Jun chike ri fariseos xusikꞌij ri Jesús che waꞌim cho ri rachoch, ri Jesús are xopanik, xtꞌuyiꞌk chwi ri mexa. Kꞌo kꞌu jun ajmak ixoq kel pa ri tinimit, are xuto chi ri Jesús tajin kawaꞌ cho rachoch ri fariseo, xukꞌam bꞌik jun laj ulimeꞌt nojinaq che kꞌokꞌalaj kunabꞌal. Xoqꞌik xukiꞌk chunaqaj ri raqan ri Jesús, xratinisaj ri raqan ri Jesús pa ri uwaꞌl uwach, kꞌa te riꞌ xusuꞌ rukꞌ ri uwiꞌ, xutzꞌumaj, xuqujeꞌ xutix ri kunabꞌal chirij. Are xril ri fariseo ri xsikꞌin ri Jesús, xubꞌij: We ta qas jun qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios we achi riꞌ, retaꞌm ta uwach waꞌ we ixoq riꞌ ri tajin kachapowik, waꞌ areꞌ jun ajmak ixoq. Ri Jesús, xubꞌij che ri fariseo: Simón, kꞌo ri kawaj kinbꞌij chawe. Bꞌij la, ajtij, xcha ri Simón. Ri Jesús xubꞌij: E kꞌo kebꞌ achyabꞌ kiqajom pwaq che jun achi ri kuya pwaq pa qajik. Ri jun ukꞌas jobꞌ ciento keteꞌt taq pwaq, ri jun chik ukꞌas nikꞌaj ciento. Maj kꞌu jawjeꞌ keꞌkima wi tojbꞌal rech, rumal riꞌ ri xyoꞌw kiqajanik, xukuy kimak kikobꞌchal. ¿Jachin chike we kebꞌ winaq riꞌ sibꞌalaj kaloqꞌaxik? Ri Simón xubꞌij: In kinchomaj chi are sibꞌalaj kaloqꞌax ri sibꞌalaj nim ukꞌas. Ri Jesús xubꞌij che: Qas je laꞌ leꞌ. Kꞌa te riꞌ xukaꞌyej ri ixoq, xubꞌij che ri Simón: ¿La kawil we ixoq riꞌ? Ri at man xaya ta nujaꞌ chꞌajbꞌal waqan are xinok la pa ri awachoch. Chawilampeꞌ, we ixoq riꞌ xratinisaj ri waqan rukꞌ ri uwaꞌl uwach xuqujeꞌ xuchaqiꞌjarisaj rukꞌ ri uwiꞌ. Man xinatzꞌumaj taj, we ixoq kꞌut riꞌ are wokibꞌem loq man tanalinaq ta che utzꞌumaxik ri waqan. Man xaqꞌij ta aceite rech olivo pa nujolom are xinok loq, are kꞌu we ixoq riꞌ xuqꞌij kꞌokꞌ laj kunabꞌal chirij ri waqan. Rumal laꞌ kinbꞌij chawe: we ixoq riꞌ sibꞌalaj kꞌi umak xekuyutajik, rumal cher sibꞌalaj kaloqꞌanik. Xapachin ri xa nitzꞌ umak kakuyik, xa nitzꞌ loqꞌabꞌal kuꞌx kaya che. Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Ronojel ri amak xkuyutajik. Ri winaq ri e kꞌo pa ri waꞌim xkichapleꞌj utayik chibꞌil taq kibꞌ. ¿Jachin we achi riꞌ cher kakwinik kukuy makaj? Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Ri akojobꞌal xatukolo, jat pa jaꞌmaril. Te kꞌu riꞌ, ri Jesús e rachiꞌl ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, xutzijoj ri utz laj taq tzij rech ri ajawarem rech ri Dios, pa taq ri tinimit xuqujeꞌ ri leꞌaj. E rachiꞌl xuqujeꞌ jujun ixoqibꞌ ri xesax itzel taq uxlabꞌal chike, ri María ri kabꞌix Magdalena che, ri xesax wuqubꞌ itzel taq uxlabꞌal che, ri Juana rixoqil ri Cuza, ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri ujastaq ri Herodes, ri Susana xuqujeꞌ e kꞌi ixoqibꞌ ri xkiya ri kirajil chutoꞌik ri Jesús. Jaljoj taq tinimit xepe wi ri winaq xulkila ri Jesús. Are xkimulij kibꞌ kꞌi winaq, ri Jesús xutzijoj we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ chike: Jun ajtikolobꞌ xeꞌ pa tikoꞌnijik. Are xukꞌyaq ri ijaꞌ, kꞌo xqaj chuxukut ri bꞌe, xtakꞌaleꞌxik xuqujeꞌ xkitij ri chochiꞌ. Xqaj kꞌu nikꞌaj puꞌwiꞌ ri abꞌaj, are xkꞌiy loq, ri tikoꞌn xbꞌachꞌuꞌyarik rumal maj rax ulew xuriqo. Nikꞌaj chik xqaj chikixoꞌl ri kꞌix, are xkꞌiy loq, xjiqꞌ chuxoꞌl ri kꞌix. Xqaj kꞌu nikꞌaj pa utz laj ulew, xeꞌl kꞌu loq, xekꞌiyik. Xkiya jujun ciento uwach chkijujunal. Are xtoꞌtaj chubꞌixik we jastaq riꞌ, xubꞌij: Ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik, chutatabꞌej. Ri utijoxelabꞌ xkita che ri Jesús jas kel kubꞌij waꞌ we kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ. Ri Jesús xubꞌij: Yaꞌtal chiꞌwe ix kiwetaꞌmaj ri awatalik che ri ajawarem rech ri Dios, chike kꞌu nikꞌaj winaq chik, rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal noꞌj kechꞌabꞌexik rech: Pune kekaꞌyik man kakil taj, pune kakito man kakichꞌobꞌ taj. Are waꞌ ri kel kubꞌij ri xintzijoj chiꞌwe: Ri ijaꞌ are ri utzij ri Dios. Ri e kꞌo chuxukut ri bꞌe, are ri winaq ri kakitatabꞌej ri utzij ri Dios, ri itzel kꞌut kapetik, karesaj bꞌik ri tzij pa kanimaꞌ rech man kekojon taj xuqujeꞌ man kekolotaj taj. Ri e kꞌo puꞌwiꞌ ri abꞌaj are ri winaq ri kakikꞌamawaꞌj ri tzij rukꞌ kiꞌkotemal are kakitatabꞌej, maj kꞌu kikꞌaꞌmalil, jubꞌiqꞌ qꞌotaj kakikoj ri tzij, kꞌa te riꞌ keꞌl kanoq are kopan ri kꞌaxkꞌolal. Ri ijaꞌ ri xqaj pa taq ri kꞌix, are ri winaq ri kakito, are kꞌu keꞌ ri junabꞌ kejiqꞌ kan rumal taq ri rajawaxik, ri qꞌinomal, xuqujeꞌ ri jastaq rech ri uwachulew, man kewachin ta kꞌut. Are kꞌu ri ijaꞌ ri xqaj pa utz laj ulew are ri winaq ri kakitatabꞌej ri tzij rukꞌ ronojel kanimaꞌ, kakiyak ri tzij pa kanimaꞌ, amaqꞌel kewachinik rumal cher amaqꞌel kakichakuj ri utzij ri Dios. Maj jun winaq riꞌ ri kutzij jun qꞌaqꞌ, kꞌa te riꞌ kuchꞌuq rukꞌ jun laq. Xane kutzij jun qꞌaqꞌ rech kuya chikaj rech kꞌo kiqꞌaqꞌ ri kok bꞌik pa ri ja. Maj jun jastaq ri awatalik ri mat kariqitaj na, xuqujeꞌ maj jun ri awatalik ri mat ketaꞌmataj na kumal konojel ri winaq. Xaq jeriꞌ chitatabꞌej we riꞌ, ri kꞌo, kꞌo rukꞌ, kꞌo kayaꞌtaj na che, ri maj kꞌo rukꞌ, pune kubꞌij chi rech jun jastaq, kesataj na che. Xopan kꞌu ri unan ri Jesús xuqujeꞌ ri e rachalal chi rilik. Sibꞌalaj kꞌi winaq kꞌut e kꞌo pa ri ja e sutininaq chirij ri Jesús, man kekwin taj keqet rukꞌ. Xkibꞌij che ri Jesús: Ri anan xuqujeꞌ ri awachalal kakaj katkilo, e kꞌo cho le ja. Ri Jesús xubꞌij chike: Are e nunan xuqujeꞌ e wachalal, ri winaq ri kakitatabꞌej ri utzij ri Dios xuqujeꞌ kakichakubꞌej. Jun qꞌijal xaqꞌan ri Jesús pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ, xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chujqꞌax chꞌaqaꞌp rech le plo. Are e bꞌenaq puꞌwiꞌ ri plo, xwar ri Jesús, xpe kꞌu jun nimalaj kyaqiqꞌ puꞌwiꞌ ri plo, xuchapleꞌj okem ri jaꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xuchapleꞌj qajem chuxeꞌ ri jaꞌ, sibꞌalaj xibꞌibꞌal. Ri tijoxelabꞌ xebꞌe chukꞌasuxik, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: Ajtij, ajtij, kujjiqꞌik. Xwaꞌjil ri Jesús, xuyaj ri kyaqiqꞌ xuqujeꞌ ri jaꞌ, ri kyaqiqꞌ xtaniꞌk, ronojel xjoriꞌk. Xubꞌij kꞌu chike ri utijoxelabꞌ: ¿Jawjeꞌ kꞌo wiꞌ ri ikojobꞌal? Ri tijoxelabꞌ xemayijanik xuqujeꞌ xkixiꞌj kibꞌ kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ. ¿Jachin waꞌ we achi riꞌ cher kataqan puꞌwiꞌ ri jaꞌ xuqujeꞌ ri kyaqiqꞌ keniman che? Xoꞌpan pa ri tinimit Gadara, ri kꞌo apanoq cho ri Galilea chuchiꞌ ri plo. Ri Jesús are xqaj pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ, xuriq jun achi ri kꞌo jun itzel uxlabꞌal che upetik pa ri tinimit, we achi riꞌ najtir chik man kukoj ta ratzꞌyaq, xuqujeꞌ man kakꞌojiꞌ ta cho rachoch, xane pa taq ri muqbꞌal kaminaq kakꞌojiꞌ wi. We achi riꞌ are xril ri Jesús, xuraq uchiꞌ, xukulik xqaj choch, rukꞌ chuqꞌabꞌ xubꞌij: ¿Jas kaj la chwe, Jesús ralkꞌwaꞌl ri nimalaj Dios? Kinta toqꞌobꞌ che la man kabꞌan ta la kꞌax chwe. Jewaꞌ xubꞌij rumal cher ri Jesús xtaqanik rech ri itzel Uxlabꞌal kel bꞌik che ri achi. Kꞌi chi mul ubꞌanom rech che ri achi, pune kajatꞌix ri raqan rachiꞌl ri uqꞌabꞌ rukꞌ chꞌichꞌ jatꞌibꞌal xuqujeꞌ kachajixik, kutꞌoqopij kan ri chꞌichꞌ jatꞌibꞌal, ri itzel uxlabꞌal kujururej bꞌik pa taq ri kꞌolibꞌal ri katzꞌinowik. Ri Jesús xuta che: ¿Jas ri abꞌiꞌ? Legión nubꞌiꞌ, xchaꞌ. Jewaꞌ xubꞌij rumal cher sibꞌalaj e kꞌi ri itzel taq uxlabꞌal oꞌkinaq che. Ri itzel taq uxlabꞌal xkibꞌochiꞌj ri Jesús rech ketaq bꞌik pa ri qꞌequꞌmal. Xkita toqꞌobꞌ che ri Jesús rech kuya bꞌe chike kok chike ri nikꞌaj aq ri tajin keyuqꞌux puꞌwiꞌ ri juyubꞌ. Ri Jesús xuya bꞌe chike. Are xel bꞌik ri itzel taq uxlabꞌal che ri achi, xoꞌk chike ri aq, konojel ri aq xebꞌe pa ri plo, xejiqꞌik. Are xkil ri aꞌjyuqꞌabꞌ ri xbꞌantajik, xaꞌnimajik, xkiya utzijoxik ri xkꞌulmatajik chike ri winaq pa ri tinimit, xuqujeꞌ pa taq ri leꞌaj. Xeꞌl kꞌu bꞌik konojel ri winaq chi rilik ri xbꞌantajik, xeꞌkiriqa ri achi ri xel itzel uxlabꞌal che, tꞌuyul rukꞌ ri Jesús, are xkilo chi utz uwach, xuqujeꞌ ukojom chi ratzꞌyaq xkixiꞌj kibꞌ che. Konojel ri winaq ri xkil ri xkꞌulmatajik xkitzijoj chike ri winaq jas jeꞌ xbꞌan chukunaxik ri achi. Xepe kꞌu ri winaq rech ri tinimit Gadara, xkibꞌochiꞌj ri Jesús, rech kel bꞌik pa ri tinimit, rumal cher sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ. Ri Jesús xaqꞌan bꞌik pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal xel bꞌik pa ri tinimit. Ri achi ri xel itzel uxlabꞌal che are xraj xutereneꞌj ri Jesús. Ri Jesús xubꞌij che: Chattzalij cho awachoch, chatzijoj ronojel ri nimaq taq jastaq ri xubꞌan ri Dios awukꞌ. Xtzalij kꞌu ri achi pa ri utinimit, xutzijoj ronojel ri xubꞌan ri Jesús rukꞌ. Are xtzalij ri Jesús pa Galilea ri winaq ri aꞌyeninaq apanoq xekiꞌkotik are xkil uwach. Xopan kꞌu jun achi rukꞌ ri Jesús, ubꞌiꞌ Jairo, jun kꞌamal bꞌe pa ri Sinagoga, xukulik xqaj cho ri Jesús, xuta toqꞌobꞌ che rech keꞌ rukꞌ cho ri rachoch. Jeriꞌ rumal cher ri Jairo xa jun umiꞌal kꞌolik, kabꞌlajuj ujunabꞌ raj kꞌu kakamik, ri Jesús kꞌut xeꞌ rukꞌ ri Jairo, are kꞌu ri winaq sibꞌalaj e kꞌi, kakipuyila ri Jesús. Kꞌo kꞌu jun ixoq chikixoꞌl ri winaq, kabꞌlajuj junabꞌ xaq katuruw ukikꞌel, maj jun ajkun kwininaq chukunaxik. Ri ixoq xqebꞌ chrij ri Jesús, xuchap ri uchiꞌ ri umanta, aninaq xtaniꞌ ri kikꞌ che. Ri Jesús xuta chike ri winaq: ¿Jachin xinchapowik? Rumal kꞌu cher kojonel ri winaq xkibꞌij chi man aꞌreꞌ taj xechapow ri Jesús, ri Pedro xubꞌij che: Ajtij e sibꞌalaj kꞌi winaq kakipaqchiꞌj la xuqujeꞌ kakipuyij la. Ri Jesús xubꞌij che: Kꞌo jun winaq ri xinchapowik. Xinnaꞌo kꞌo chuqꞌabꞌ xel bꞌik chwe. Are xril ri ixoq chi xnabꞌetaj ri xubꞌano, kabꞌiribꞌatik, xukulik xqaj cho ri Jesús, chkiwach konojel ri winaq xutzijoj jas rumal xuchap ri manta, xuqujeꞌ chi aninaq xutzirik. Ri Jesús xubꞌij che: Numiꞌal, ri akojobꞌal xatukunaj, jat pa jaꞌmaril. Tajin katzijon na ri Jesús, are xopan jun uꞌtaqoꞌn ri kꞌamal bꞌe rech ri Sinagoga, xuꞌbꞌij che: Man kaya ta chi latzꞌ che ri ajtij, xkam ri amiꞌal. Are xuta ri Jesús, xubꞌij che ri Jairo: Man kaxiꞌj ta awibꞌ, we kakojo chi kakunataj ri amiꞌal, kakunatajik. Are xopan ri Jesús cho rachoch ri Jairo, man xuya ta bꞌe xok japachinaq rukꞌ, xwi ri Pedro, Juan xuqujeꞌ ri Jacobo, xuqujeꞌ ri utat unan ri ali. Ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ, kakibꞌisoj xuqujeꞌ kakoqꞌej ri ali. Ri Jesús xubꞌij chike, man kixoqꞌ ta chik, ri ali xaq kawarik, man kaminaq taj. Ri winaq are xkita we riꞌ xkichapleꞌj uyoqꞌik ri Jesús rumal cher ketaꞌm chi kaminaq chik ri ali. Ri Jesús xuchap ri uqꞌabꞌ ri ali, xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq ali. Ri ali aninaq xwaꞌjilik, xtzalij loq ri ranimaꞌ. Ri Jesús kꞌut xtaqan chuyaꞌik uwa ri ali. Sibꞌalaj xemayijan ri utat unan ri ali. Ri Jesús xubꞌij chike chi man kakitzijoj ri xkꞌulmatajik che jun chik. Ri Jesús xuꞌsikꞌij ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ, xuya kwinem chike chi resaxik ronojel ri itzel taq uxlabꞌal xuqujeꞌ chukunaxik yabꞌilal. Xuꞌtaq bꞌik chutzijoxik ri ajawarem rech ri Dios, xuqujeꞌ chikikunaxik ri yawabꞌibꞌ Xubꞌij ri Jesús chike: Mikꞌam bꞌik jun jastaq ri kajawataj chiꞌwe pa ri bꞌe, mikꞌam bꞌik ichꞌamiꞌy, ichim, ikaxlan wa, irajil, xuqujeꞌ mikꞌam bꞌik kebꞌ wok iwatzꞌyaq. Chixkanaj kanoq pa japachike ja ri kixok wi, chixkꞌol chilaꞌ kꞌa chixel na loq pa ri tinimit. We man kixkꞌamawaꞌx pa jun tinimit, chitota kan ri ulew che ri iwaqan are kixel la chilaꞌ, jeriꞌ kiqꞌalajisaj chi man xixkꞌamawaꞌx taj. Xebꞌe kꞌut ri tijoxelabꞌ, xkitzijoj ri utz laj tzij pa taq ronojel ri leꞌaj, xuqujeꞌ xeꞌkikunaj ri winaq. Ri nim taqanel Herodes Tetrarca xretaꞌmaj ronojel ri tajin kakꞌulmatajik. Xmayijanik rumal cher e kꞌo jujun winaq kakibꞌij chi xkꞌastaj ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ. E kꞌo xuqujeꞌ kebꞌinik are Elías xukꞌut ribꞌ, e jujun xuqujeꞌ kakibꞌij jun laꞌ chike ri najtir taq qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios ri xkꞌastaj loq. Xubꞌij ri Herodes: In xintaqan chi resaxik ri ujolom ri Juan. ¿Jachin ta kꞌu waꞌ we achi riꞌ we kabꞌanow taq we jastaq riꞌ? Are kꞌu karaj karil uwach ri Jesús. Are xetzalij loq ri tijoxelabꞌ, xkitzijoj che ri Jesús ri xkibꞌano. Ri Jesús xuꞌkꞌam bꞌik, xebꞌe kitukel pa ri tinimit Betsaida. Ri winaq are xketaꞌmaj jawjeꞌ xeꞌ wi ri Jesús xkitereneꞌj bꞌik. Xuꞌkꞌamawaꞌj kꞌu ri Jesús, xutzijoj ri ajawarem ri Dios chike, xuqujeꞌ xuꞌkunaj ri kajawataj kunanik chike. Are xqaj qꞌij, xeqet ri tijoxelabꞌ rukꞌ, xkibꞌij che: Cheꞌtaqa la bꞌik ri winaq pa taq ri naqaj taq tinimit chutzukuxik kiwa xuqujeꞌ jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ kekanaj wi kanoq, maj kariqitaj waral jawjeꞌ ri uj kꞌo wi. Ri Jesús xubꞌij chike: Chiꞌtzuqu ix. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Xaq xwi jobꞌ kaxlan wa xuqujeꞌ kebꞌ kar kꞌo qukꞌ, o are kaj la keꞌqaloqꞌo la kiwa konojel we winaq ri. Jewaꞌ xkibꞌij rumal cher xkilo chi e jobꞌ mil achyabꞌ e kꞌolik, ri Jesús xubꞌij chike: Chibꞌij chike ketꞌuyiꞌ pa puq rech nikꞌaj ciento. Jewaꞌ xkibꞌan ri tijoxelabꞌ xeꞌkitaq konojel ri winaq rech ketꞌuyiꞌk. Xukꞌam ri Jesús ri jobꞌ kaxlan wa xuqujeꞌ ri kebꞌ kar, xkaꞌy chikaj, xutewechiꞌj, xupirij. Kꞌa te riꞌ xuya chike ri utijoxelabꞌ rech kakijach chike ri winaq. Konojel ri winaq xewaꞌik xuqujeꞌ xenojik, are xkimulij ri chꞌaqaꞌp taq kaxlan wa, kabꞌlajuj chakach xmulitajik. Jun qꞌijal are tajin kubꞌan chꞌawem ri Jesús, e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xuta chike: ¿In jachin in kakibꞌij ri winaq? Ri utijoxelabꞌ xkibꞌij che: E kꞌo jujun kakibꞌij chi lal lal Juan Bꞌanal qasanaꞌ, e jujun chik kakibꞌij chi lal lal Elías, e jujun chik kakibꞌij chi lal jun chike ri e najtir taq tzijol rech ri utzij ri Dios, ri xkꞌastaj loq. Ri Jesús xuta chike: In ¿jachin kꞌu in kibꞌij ix? Lal lal Cristo rech ri Dios, xcha ri Pedro. Ri Jesús xuꞌpixibꞌaj ri utijoxelabꞌ rech man kakitzijoj taj we riꞌ che jachinaq. Xubꞌij xuqujeꞌ chike: Ri uKꞌojol ri Achi kuriq na kꞌax, ketzelax na uwach kumal ri e kꞌamal taq bꞌe, ri e kinimaꞌqil ri e bꞌanal taq chꞌawem cho ri Dios xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Sibꞌalaj choqꞌaqꞌ wi chi kakamisax na churox qꞌij kꞌut kakꞌastaj uwach. Xubꞌij kꞌu chike konojel: We kꞌo jun karaj kubꞌan nutijoxel, mubꞌan ri urayinik, ronojel qꞌij reqaj ri ucheꞌ ripbꞌal xuqujeꞌ chinutereneꞌj. Xapachin ri karaj kukol ri ukꞌaslemal, kasach na uwach riꞌ. Xapachin kꞌu ri kuya ri ukꞌaslemal wumal we kakolotaj na riꞌ. ¿Jas kutayij che ri achi kuchꞌek ronojel ri qꞌinomal rech ri uwachulew kꞌa te riꞌ ke pa jun alik kaxkꞌolal? We kꞌo jun kakꞌix chwe, xuqujeꞌ kukꞌixibꞌej ri nutzij, kakꞌix xuqujeꞌ na ri uKꞌojol ri Achi che are kape pa ri ujuluwem xuqujeꞌ pa ri ujuluwem ri Tataxel xuqujeꞌ kech ri Tyoxalaj taq angelibꞌ. Kinbꞌij xuqujeꞌ chiꞌwe chi e kꞌo winaq ri e kꞌo waral man kekam ta na, we man nabꞌe kakil ri ajawarem rech ri Dios. Wajxaqibꞌ qꞌij ubꞌim ri Jesús we jastaq riꞌ, xpaqꞌi puꞌwiꞌ jun juyubꞌ chubꞌanik chꞌawem, e rachiꞌl ri Pedro, ri Juan xuqujeꞌ ri Jacobo. Tajin kubꞌan chꞌawem are xkꞌexkꞌobꞌ ri upalaj, xsaqir ri ratzꞌyaq xuqujeꞌ xuchapleꞌj chuplinem. Xkikꞌut xuqujeꞌ kibꞌ e kebꞌ achyabꞌ ketzijon rukꞌ ri Jesús, are Moisés rachiꞌl Elías. Sibꞌalaj jeꞌl ri ujuluwem ri kipalaj. Ketzijon rukꞌ ri Jesús, puꞌwiꞌ ri ukamikal ri kakꞌulmataj na pa ri tinimit Jerusalén. Ri Pedro kꞌut xuqujeꞌ ri e rachiꞌl e kaminaq che waram, are xekꞌastaj qꞌanoq, xeꞌkil we kebꞌ winaq riꞌ xuqujeꞌ ri ujuluwem. Are kakibꞌan bꞌenam ri e kebꞌ achyabꞌ, xpe ri Pedro, xuchapleꞌj chꞌawem pune man qas ta kuchomaj jas ri tajin kubꞌij: Ajtij, utz waꞌ kujkanaj waral. Kaqayaq oxibꞌ alaj taq ja, jun ech la, jun rech le Moisés, xuqujeꞌ jun rech le Elías. Tajin kachꞌaw na are xaq kꞌa te xpe jun sutzꞌ xechꞌuqutaj chupam, xkixiꞌj kꞌu kibꞌ. Xpe kꞌu jun chꞌabꞌal pa ri sutzꞌ kubꞌij: Are waꞌ ri loqꞌalaj nukꞌojol, chitatabꞌej ri kubꞌij. Are xtaniꞌ ri chꞌabꞌal, xebꞌe ri e rachiꞌl ri Jesús. Maj kꞌu jachin che xkitzijoj wi ri tijoxelabꞌ ri xkilo. Chukabꞌ qꞌij, are xeqaj loq puꞌwiꞌ ri juyubꞌ, e kꞌi winaq xeꞌl bꞌik chi kikꞌulaxik. Kꞌo kꞌu jun achi chikixoꞌl ri winaq, ko xchꞌawik, xubꞌij: Ajtij, bꞌana la jun toqꞌobꞌ chwe, toꞌo la le nukꞌojol. Kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, xaq kꞌa teꞌ kuraqaqej uchiꞌ, katontiꞌrik, kawusuw upuꞌchiꞌ. Tajin kubꞌan kꞌax che. Xeꞌnbꞌochiꞌj ri tijoxelabꞌ la kakesaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal, man xekwin ta kꞌut. Ri Jesús xubꞌij: Ri ix winaq sibꞌalaj man kixkojon taj, xuqujeꞌ man sukꞌ ta riꞌ bꞌe. ¿Jampaꞌ xaq in kꞌo iwukꞌ che ikochꞌik? Chakꞌama loq ri akꞌojol. Ri itzel uxlabꞌal xutzaq ri ala pa ri ulew are tajin kaqebꞌ loq. Ri Jesús kꞌut xresaj bꞌik ri itzel uxlabꞌal, xukunaj ri ala, kꞌa te riꞌ xutzalij bꞌik che ri utat. Konojel ri winaq xkimayijaj ri nimalaj uchuqꞌabꞌ ri Dios. Are tajin kemayijan ri winaq che ri xubꞌan ri Jesús, ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Qas chikojo retal we kinbꞌij chiꞌwe, ri uKꞌojol ri Achi kajach na pa kiqꞌabꞌ ri achyabꞌ. Ri utijoxelabꞌ man xkichomaj taj jas ri xubꞌij chike. Jeriꞌ rumal cher tzꞌapital ri kibꞌoqꞌoch rech man kakichꞌobꞌ taj. Man kꞌo ta kꞌu jun karaj kuta che jas ri karaj kubꞌij. Ri tijoxelabꞌ kꞌut xkichapleꞌj utzijoxik rij jachin ri qas nim uqꞌij chike. Retaꞌm ri Jesús ri tajin kakichomaj rumal riꞌ xukꞌam apanoq jun laj nitzꞌ akꞌal, xuya chuxukut. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Ri kukꞌamawaꞌj we akꞌal riꞌ pa ri nubꞌiꞌ, in kinukꞌamawaꞌj, xuqujeꞌ ri kinukꞌamawaꞌj, kukꞌamawaꞌj ri xintaqow loq. Are sibꞌalaj nim uqꞌij ri man nim ta uqꞌij chi ixoꞌl ix. Ajtij, xcha ri Juan, xqil jun achi tajin keꞌresaj itzel taq uxlabꞌal pa ri bꞌiꞌ la, ri uj xqaqꞌil kanoq rumal cher man qachiꞌl taj. Ri Jesús xubꞌij che: Man kiꞌqꞌil taj. Ri man qakꞌulel taj, qachiꞌl riꞌ. Are xqeteqobꞌ loq ri qꞌij are katzalij ri Jesús pa ri kaj, xuchap ukꞌuꞌx keꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Xuꞌtaq bꞌik u taqoꞌn kenabꞌej apanoq keꞌkisukꞌumaj ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ kawar wi pa ri tinimit ri kꞌo pa Samaria. Ri winaq aꞌj chilaꞌ man xkikꞌulaj ta ri Jesús, rumal cher xkilo chi pa Jerusalén bꞌenam wi rij. Are xkil ri tijoxelabꞌ Jacobo xuqujeꞌ ri Juan ri xkꞌulmatajik, xkita che ri Jesús: Ajawxel, ¿la kaj la kaqata chikajil qꞌaqꞌ pa kiwiꞌ we winaq riꞌ rech kejaꞌrik? Xtzalqꞌomij ri Jesús, xuꞌyajo. Kꞌa te riꞌ xkitaqej. Xebꞌe pa jun leꞌaj chik. Are e bꞌenaq pa ri bꞌe, jun achi xubꞌij che ri Jesús: Kinteriꞌ chij la xapawjeꞌ keꞌ wi la. Xubꞌij ri Jesús che: Ri e par e kꞌo kijul, ri aꞌwaj kerapinik kꞌo kisok. Are kꞌu ri uKꞌojol ri Achi maj jawjeꞌ kuqꞌoyobꞌa wi ri ujolom. Xubꞌij ri Jesús che jun chik: Chatteren chwij. Ri achi xubꞌij: Ajawxel, ya la bꞌe chwe kinwil na kanoq kamuq ri nutat. Ri Jesús xubꞌij che: Chaya bꞌe chike ri e kaminaqibꞌ keꞌkimuq ri e kech kaminaqibꞌ. Ri at kꞌut chatan loq, chatzijoj ri ajawarem rech ri Dios. Jun achi chik xubꞌij: Ajawxel, kinteriꞌ chij la, xwi ya na la bꞌe chwe kenchꞌabꞌej kan ri e kꞌo pa ri wachoch. Ri Jesús xubꞌij che: Man taqal ta che jun winaq kok pa ri ajawarem rech ri Dios we nabꞌe kuya ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ ri arado kꞌa te riꞌ kakaꞌy kan chirij. Are xbꞌantaj we jastaq riꞌ, ri Jesús xuꞌchaꞌ oxkꞌal lajuj utijoxelabꞌ, xuꞌtaq bꞌik pa e kakabꞌ pa taq ri tinimit ri xraj xebꞌe wi. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Man e kꞌo ta kꞌi ajchakibꞌ chuyakik ronojel ri unimal ri xwachinik. Chita kꞌu che ri Ajawxel kuꞌtaq loq ajchakibꞌ pa ri uchak. ¡Jix bꞌaꞌ! Qas chiwila na rumal kixintaq bꞌik jetaq ri chij chikixoꞌl kayoꞌt. Mikꞌam bꞌik yakbꞌal irajil, xuqujeꞌ ixajabꞌ, man kixtakꞌiꞌ ta pa ri bꞌe chuyaꞌik rutzil uwach japachinaq. Are kixok pa jun ja, nabꞌe chibꞌij: “Jaꞌmaril pa we ja kꞌolibꞌal ri.” We kꞌu kꞌo jun winaq taqal ri jaꞌmaril che pa ri ja kꞌolibꞌal, kayaꞌtaj riꞌ ri tewechibꞌal che. We maj, katzalij riꞌ ri tewechibꞌal iwukꞌ ix. Chixkanaj kanoq pa ri ja riꞌ, chitijaꞌ xuqujeꞌ chiqumuj ri kakiya chiꞌwe, rumal cher ri ajchak taqal che chi katojik. Man xaq ta kixikꞌow pa jaljoj taq ja. Are kixok pa jun tinimit, ri kixkꞌamawaꞌx wi, chitijaꞌ ri kakiya chiꞌwe. Chiꞌkunaj ri yawabꞌibꞌ ri e kꞌo chilaꞌ, chibꞌij chike: “Ri ajawarem rech ri Dios xnaqajir loq.” Are kꞌu man kixkꞌamawaꞌx taj pa jun tinimit, jix chibꞌij pa ri kꞌayibꞌal: “Ri ulew ri xnakꞌiꞌ bꞌik pa qaqan, kaqatota kanoq, kꞌutbꞌal rech chi man xujikꞌamawaꞌj taj, naꞌtaj kꞌu chiꞌwe chi xnaqajir loq ri ajawarem rech ri Dios.” Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe che ri qꞌij riꞌ, kꞌo na ri kꞌaxkꞌolal ri kape pa kiwiꞌ we tinimit cho ri xpe puꞌwiꞌ ri tinimit Sodoma ojer. ¡Kꞌax iwe winaq ri kixel pa ri tinimit Corazín! ¡Kꞌax iwe winaq ri ix kꞌo pa ri tinimit Betsaida! We ta xbꞌan ri mayijabꞌal taq jastaq ri xbꞌan iwukꞌ pa ri tinimit Tiro xuqujeꞌ Sidón, rukꞌ oqꞌej ta waꞌ xkikꞌex kikꞌuꞌx ri winaq ri keꞌl chilaꞌ. Rumal kꞌu waꞌ, katan wi ri kꞌaxkꞌolal ri kape na pa kiwiꞌ ri tinimit Tiro xuqujeꞌ Sidón cho ri kꞌaxkꞌolal ri kape na pa iwiꞌ ix. Xuqujeꞌ ri ix winaq ri ix kꞌo pa ri tinimit Capernaúm, ¿teꞌq pa ikꞌuꞌx kixpaqabꞌax bꞌik pa ri kaj? Man je ta kꞌu riꞌ, kꞌa pa ri nimalaj jul ri maj ukꞌisik kixkꞌyaq wi bꞌik. Xapachin ri kixutatabꞌej, in riꞌ kinutatabꞌej, xapachin ri kaketzelaj iwach, in kinretzelaj. Xapachin kꞌu ri kinretzelaj in, karetzelaj ri xintaqow loq. Rukꞌ kiꞌkotemal xetzalij loq ri oxkꞌal lajuj tijoxelabꞌ xkibꞌij: Ajawxel, pune are ri itzel taq uxlabꞌal kakimochꞌ kibꞌ pa ri bꞌiꞌ la. Ri Jesús xubꞌij: In xinwil ri Itzel, je ri xubꞌan jun kayapaꞌ xtzaq loq cho ri kaj. Jeꞌ, nuyoꞌm kwinem chiꞌwe kiꞌtakꞌaleꞌj kumatz xuqujeꞌ escorpión, xuqujeꞌ kichꞌek ri ukwinem ri kꞌulel, maj kabꞌanow kꞌax chiꞌwe. Pune jeriꞌ, man kikiꞌkotebꞌej taj are kakimochꞌ kibꞌ ri itzel taq uxlabꞌal chiꞌwach, xane are chikiꞌkotebꞌej chi tzꞌibꞌatal ri ibꞌiꞌ pa ri kaj. Qas pa ri qꞌotaj riꞌ, ri Jesús xkiꞌkot pa ri Uxlabꞌixel, xubꞌij: Tataxel, ajawxel re ri kaj xuqujeꞌ ri ulew, xawaj la we jastaq riꞌ chikiwach ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, ri kꞌo kinoꞌjibꞌal, xkꞌut la chikiwach ri e winaq ri je ri e kꞌo nitzꞌ taq akꞌalabꞌ. Are waꞌ ri xrajawaj kuꞌx la, jeꞌ Tataxel. Ri nuTat xujach pa nuqꞌabꞌ ronojel ri jastaq ri kꞌolik. Maj jun etaꞌmaninaq uwach ri alkꞌwaꞌlaxel, xwi ri tataxel. Maj xuqujeꞌ jun retaꞌm uwach ri Tataxel, xaq xwi ri alkꞌwaꞌlaxel, xuqujeꞌ ri winaq ri yaꞌtal bꞌe che rumal ri alkꞌwaꞌlaxel. Ri Jesús xtzalqꞌomij kukꞌ ri utijoxelabꞌ, xubꞌij: Utz ke ri winaq ri kakil ri kiwil ix. Kinbꞌij chiꞌwe e kꞌo qꞌalajisal taq utzij ri Dios xuqujeꞌ e taqanelabꞌ ojer, xkaj kil ronojel we kiwil ix kamik, man xkil ta kꞌut, xkaj xuqujeꞌ xkita we kita ix kamik, man xekwin ta kꞌu chutatabꞌexik. Xopan kꞌu jun nimalaj etaꞌmanel rech ri taqanik are karaj kukoj jun kꞌaꞌmabꞌal che ri Jesús, xubꞌij che: ¿Ajtij, jas rajawaxik kinbꞌano kinwechabꞌej ri jun alik kꞌaslemal? Ri Jesús kꞌut xubꞌij che: ¿Jas kabꞌan chusolik rij ri tzꞌibꞌatal pa ri taqanik? Ri achi etaꞌmanel rech ri taqanik xubꞌij: Chaloqꞌaj ri aDios rukꞌ ronojel awanimaꞌ, rukꞌ ronojel achuqꞌabꞌ, rukꞌ ronojel achomanik. Xuqujeꞌ chaloqꞌaj ri ajil tzꞌaqat jetaq ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at. Ri Jesús xubꞌij: Utz xabꞌan che ubꞌixik, we kabꞌan ri xabꞌij, katkꞌasiꞌ na. Are kꞌu karaj ri achi kuqꞌalajisaj ri rutzilal, xuta kꞌu che ri Jesús: ¿Jachin kꞌu riꞌ ri nukꞌul ja? Ri Jesús xubꞌij: Upetik jun achi pa Jerusalén, xulanem bꞌik rij pa ri tinimit Jericó. Xqaj kꞌu pa kiqꞌabꞌ eleqꞌomabꞌ, xkesaj kan ri ratzꞌyaq, xkichꞌay kanoq, jubꞌiqꞌ karaj kakamik are xkitzaq kanoq. Bꞌenaq kꞌu pa ri bꞌe riꞌ jun chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Are xrilo, xujelechꞌuj ubꞌe, kꞌa te riꞌ xusukꞌu, xeꞌek. Xikꞌow xuqujeꞌ jun rijaꞌl ri Leví, are xril we achi, xujelechꞌuj xuqujeꞌ ri ubꞌe, xikꞌow bꞌik. Bꞌenaq kꞌu jun achi aj Samaria pa ri bꞌe riꞌ. Are xril ri achi, xel ukꞌuꞌx che. Xqebꞌ rukꞌ, xukunaj ri sokotajik rukꞌ vino xuqujeꞌ aceite rech olivo, xupiso, kꞌa te riꞌ xuya bꞌik puꞌwiꞌ ri ubꞌur, xukꞌam bꞌik pa jun ja chilaꞌ xuchajij wi. Chukabꞌ qꞌij xuya kan kebꞌ saq taq pwaq che ri ajchoqꞌe ri ja warabꞌal, xubꞌij kan che: “Chajij la we achi riꞌ che la. We kꞌu kꞌo kusach na puꞌwiꞌ le xinya kan che la, kintoj che la are kintzalij loq.” ¿Jachin chike we achyabꞌ riꞌ kabꞌij at chi xukꞌutu chi qas ukꞌulja we achi we xqaj pa kiqꞌabꞌ we eleqꞌomabꞌ? Are ri achi ri xel ukꞌuꞌx che, xcha ri etaꞌmanel rech ri taqanik. Xubꞌij kꞌu ri Jesús che: Jat, jaꞌbꞌana jas ri xubꞌan we achi riꞌ. Are bꞌenaq ri Jesús pa ri bꞌe rachiꞌl ri utijoxelabꞌ xiꞌkꞌow bꞌik pa ri jun leꞌaj, kꞌo kꞌu jun ixoq ubꞌiꞌ Marta, xukꞌamawaꞌj ri Jesús cho ri rachoch. Kꞌo kꞌu jun rachalal ubꞌiꞌ María xpetik, xultꞌuyul rukꞌ ri Jesús, xok chutatabꞌej ri tajin kubꞌij ri Jesús. Are kꞌu ri Marta sibꞌalaj kel chꞌuꞌj rumal ronojel ri tajin kubꞌano. Xqebꞌ kꞌu rukꞌ ri Jesús xubꞌij che: Ajawxel, ¿la man kil la inuyoꞌm kan nutukel le wachalal cho le patanijik? Bꞌij la che kinutoꞌo. Ri Jesús kꞌut xubꞌij che: Marta, Marta, sibꞌalaj kꞌaxirinaq awanimaꞌ rumal ri ukꞌiyal ri jastaq tajin kabꞌano. Xa kꞌu jun jastaq ri qas sibꞌalaj rajawaxik ubꞌanik. Are kꞌu waꞌ xuchaꞌ ri María, maj kꞌu jun kesan che. Jun qꞌijal ri Jesús tajin kubꞌan chꞌawem pa jun leꞌaj. Are xtoꞌtajik, jun chike ri utijoxelabꞌ xubꞌij che: Ajawxel, kꞌutu la chiqawach jas kaqabꞌan chubꞌanik chꞌawem, jetaq ri xubꞌan ri Juan kukꞌ ri utijoxelabꞌ. Xubꞌij ri Jesús chike: Are kibꞌan chꞌawem, chibꞌij: Tat, tyoxirisatalik ri bꞌiꞌ la, peta ri ajawarem e la. Ya la qawa ronojel qꞌij. Kuyu la ri qamak jeꞌ jas ri uj keꞌqakuy ri kakibꞌan kꞌax chaqe, man kujtzaj ta la pa ri mak. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús chike: Qaꞌnampe che: Jun chiꞌwe kꞌo jun rech chꞌabꞌeꞌn, kopan nikꞌaj aqꞌabꞌ rukꞌ kubꞌij che: “Wech chꞌabꞌeꞌn, kinqaj na oxibꞌ akaxlan wa. Xa xul jun wech chꞌabꞌeꞌn cho ja upetik che jun ubꞌe, maj kꞌu kinya apanoq che.” Ri awech chꞌabꞌeꞌn kubꞌij loq chawe: “In xuqujeꞌ ri akꞌalabꞌ uj qꞌoyol chik, man kinkwin ta chik kinwaꞌjil chuyaꞌik we jastaq riꞌ chawe, man kawesaj ta nuwaram.” Kinbꞌij chiꞌwe: Pune ri achi man kawaꞌjil taj rumal at rech chꞌabꞌeꞌn, kawaꞌjil kꞌu bꞌik rumal man katel ta chuchiꞌ ri rachoch, kuya bꞌik ri kajawataj chawe. Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe: Chitaꞌ, rech kayaꞌtaj chiꞌwe. Chixtzukunoq rech kiriq ri kitzukuj, chixchꞌawoq rech kajaqataj ri uchiꞌ ja chiꞌwach. Rumal cher ri winaq ri kuto, kayaꞌtaj na che, ri katzukunik kuriq na ri kutzukuj, ri kachꞌawik kajaqataj na ri uchiꞌ ja choch. Ix ix tat, ¿la kꞌo jun chiꞌwe are kuta jun ukaxlan wa ri iwalkꞌwaꞌl chiꞌwe la kiya jun abꞌaj che? Xuqujeꞌ are kuta jun kar chiꞌwe ¿la jun kumatz kiya che? O wine kuta jun saqmoꞌl, ¿la escorpión kaya che? We ri ix, ix itzel taq winaq kiya utz laj taq jastaq chike ri iꞌwalkꞌwaꞌl, kꞌo kꞌu na ri kubꞌan ri tataxel Dios iwukꞌ, kuya na ri Uxlabꞌixel chike ri kakita che. Jun qꞌijal chik ri Jesús tajin karesaj jun itzel uxlabꞌal ri umemarisam jun achi. Are xesataj ri itzel uxlabꞌal che ri mem achi, ri achi xchꞌawik. Konojel kꞌu ri winaq xemayijanik. E kꞌo jujun winaq xkibꞌij: Waꞌ we achi riꞌ keꞌresaj ri itzel taq uxlabꞌal rukꞌ ri ukwinem ri Beelzebú ri kinimaꞌqil ri itzel taq uxlabꞌal. E kꞌo kꞌu jujun winaq chik xkita etal rech chikajil che ri Jesús xaq rech kakikoj kꞌaꞌmabꞌal pa ri ubꞌe. Retaꞌm kꞌu ri Jesús ri kichomanik xubꞌij chike: Ronojel ajawarem ri ujachom ribꞌ, kasach na uwach, xuqujeꞌ ri e winaq ri keꞌl pa jun ja, we man xaq jun kichomanik, ketukin na riꞌ. Xaq jeriꞌ we kꞌo tukin ibꞌ chikixoꞌl ri itzel xuqujeꞌ ri e rachiꞌl, ¿la kakwin kꞌu riꞌ kajeqiꞌ pa ri rajawarem? Ri ix kibꞌij chi keꞌnwesaj ri itzel taq uxlabꞌal rukꞌ ri ukwinem ri Beelzebú. We keꞌnwesaj in ri itzel taq uxlabꞌal rukꞌ ri ukwinem ri Beelzebú, ¿jachin kꞌu kayoꞌw kwinem chike ri itijoxelabꞌ ix chi resaxik ri itzel taq uꞌxlabꞌal? Rumal riꞌ aꞌreꞌ la keqꞌatow na tzij pa iwiꞌ. We rukꞌ ri ukwinem ri Dios keꞌnwesaj bꞌik ri itzel taq uxlabꞌal, waꞌ kel kubꞌij chi xul ri ajawarem rech ri Dios iwukꞌ. We kꞌo jun achi ri sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ, xuqujeꞌ kꞌo uchꞌeyabꞌal, utz riꞌ kubꞌan chuchajixik ri rachoch xuqujeꞌ ri umebꞌail. We kꞌu kape jun achi chirij ri sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ choch, kesax riꞌ ri uchꞌeyabꞌal ri kuꞌl ukꞌuꞌx chirij, xuqujeꞌ kelaqꞌax bꞌik ronojel ri jastaq rech. Ri man wachiꞌl taj, nukꞌulel riꞌ. Ri man kinutoꞌ ta chikimulixik ri winaq riꞌ xa kuꞌtukij bꞌik. Jun itzel uxlabꞌal are kel bꞌik che jun achi, keꞌ pa taq ri katzꞌinow ulew, kuꞌxlanoq. Are man kuriq ta kꞌu uxlanem, kubꞌij: “Kintzalij cho wachoch jawjeꞌ ri xinel wi loq.” Are kopanik, mestal chi ri ja ri xel wi loq sibꞌalaj sukꞌumatal chik. Kel kꞌu bꞌik, kubꞌuꞌ ma loq e wuqubꞌ itzel uxlabꞌal che rachiꞌl, kepe rukꞌ cho ri ja. Xaq jeriꞌ sibꞌalaj kꞌax kakanaj kan ri ukꞌaslemal ri winaq, sibꞌalaj kꞌax na cho ri ubꞌanik kan nabꞌe. Are tajin kubꞌij ri Jesús we jastaq riꞌ, jun ixoq ri kꞌo chikixoꞌl ri winaq xubꞌij che: Sibꞌalaj utz rech ri ixoq ri xatuya pa ri uwachulew, xuqujeꞌ xatutubꞌisaj. Ri Jesús xubꞌij: Are utz ke ri winaq ri kakita ri utzij ri Dios, xuqujeꞌ kakinimaj. Are tajin kakimulij kibꞌ ri winaq, ri Jesús xubꞌij chike: Itzel taq winaq ri winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ, are kakaj kabꞌan jun mayijabꞌal laj kꞌutbꞌal chikiwach, man kayaꞌtaj ta chi kꞌu jun kꞌutbꞌal chike we man are ri kꞌutbꞌal rech ri Jonás. Jetaq ri Jonás xux jun kꞌutbꞌal chike ri winaq ri aꞌj tinimit rech Nínive ojer, ri uKꞌojol ri Achi xuqujeꞌ kux na jun kꞌutbꞌal chike ri itzel taq winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ. Ri ixoq taqanel rech ri tinimit Saba kawaꞌjil na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij, kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ we winaq riꞌ, rumal areꞌ upetik pa ri kꞌisbꞌal taq tinimit xuluta ri retaꞌmabꞌal ri Salomón. Waral kꞌut kꞌo jun achi ri are nim uqꞌij cho ri Salomón. Ri winaq aꞌj Nínive rech ojer, kewaꞌjil na pa ri qꞌij rech qꞌatbꞌal tzij, kakiqꞌat na tzij pa kiwiꞌ ri winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ, rumal aꞌreꞌ xkikꞌex kikꞌuꞌx are xkita ri qꞌalajisanik ri xubꞌan ri Jonás, kamik kꞌut kꞌo jun winaq iwukꞌ ri nim ubꞌanik cho ri Jonás. Man kꞌo ta jun winaq ri kutzij jun tunal, kꞌa te riꞌ karawaj, o kukoj ne jun kajon chuchꞌuqik, xane kuya chikaj rech kꞌo kitunabꞌal ri koꞌk bꞌik pa ri ja. Ri abꞌoqꞌoch at are katunan ri atyoꞌjal, we kekaꞌy ri abꞌoqꞌoch, kꞌo utunal riꞌ ri atyoꞌjal, are kꞌu we kꞌo sutzꞌ chupam, ronojel riꞌ ri atyoꞌjal kakꞌojiꞌ pa qꞌequꞌmal. Qas chawila na chi ri tunal ri kabꞌij kꞌo awukꞌ man qꞌequꞌmal taj. Xaq jeriꞌ we ronojel ri atyoꞌjal kꞌo utunal, man kꞌo ta jubꞌiqꞌ qꞌequꞌmal che, katkꞌojiꞌ riꞌ pa ri tunal, jetaq are at tunatal rumal jun nimalaj tunal. Are xtoꞌtaj ri Jesús che tzijonem, xpe jun fariseo xusikꞌij che waꞌim, xaq jeriꞌ xok bꞌik cho rachoch ri fariseo, xtꞌuyiꞌ chu ri mexa. Xmayijan kꞌu ri fariseo are xril ri Jesús man xuchꞌaj ta ribꞌ are majaꞌ kawaꞌik, jetaq ri kubꞌij ri naqꞌatajibꞌal. Xubꞌij ri Jesús: Ri ix, ix fariseos, kichꞌajchꞌobꞌej ri qumubꞌal xuqujeꞌ ri palaꞌt, xa kꞌu ixnojinaq pa iwanimaꞌ che, itzel taq rayinik xuqujeꞌ etzelal. ¡Maj iwetaꞌmabꞌal! ¿La man are winaq ri xbꞌanow ri rij ri jastaq ri xbꞌanow xuqujeꞌ ri upam? We kibꞌan ri utzilal kukꞌ ri iꞌkꞌulja kachꞌajchꞌojir riꞌ ri iwanimaꞌ che itzel taq chomabꞌal. ¡Kꞌax iwe, fariseos! Ri kiya ri ulajujil rech ri menta, ri rora, xuqujeꞌ ronojel uwach qꞌayes, xa kꞌu man kibꞌan ta ri sukꞌal, xuqujeꞌ man kibꞌan ta ri kubꞌij ri uloqꞌanik ri Dios. Rajawaxik wi kibꞌan waꞌ we riꞌ xuqujeꞌ man kasachan ta chiꞌwe ubꞌanik waꞌ we jun chik riꞌ. ¡Kꞌax iwe, fariseos! ix ri kixkam che uriqik ri nabꞌe taq tꞌuyulibꞌal pa ri Sinagoga, xuqujeꞌ kiwayeꞌj ri rutzil iwach kakiya ri winaq pa taq ri kꞌayibꞌal. ¡Kꞌax iwe! je ri ix kꞌo ri muqbꞌal taq kaminaqibꞌ, pune jeꞌl kabꞌantaj ri iwij, xa kꞌu e sibꞌalaj chu ri kaminaqibꞌ ri e kꞌo chiꞌpam. Jun chike ri achyabꞌ ri sibꞌalaj retaꞌm ri taqanik, xubꞌij che ri Jesús, ajtij: tajin kujyoqꞌ xuqujeꞌ la uj, are jeriꞌ katzijon la. Xubꞌij ri Jesús chike: Je xuqujeꞌ ix ri sibꞌalaj iwetaꞌm ri taqanik. ¡Kꞌax iwe! ix ri kiya eqaꞌn ri man qꞌiꞌowel taj chikij nikꞌaj winaq chik xa kꞌu man kiwaꞌjilisaj ta apanoq jun uwiꞌ iqꞌabꞌ chikitoꞌik. ¡Kꞌax iwe! ix ri kiyak tzꞌaq naꞌtabꞌal ke ri qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios ri xekamisax kumal ri itat inan ojer. Ri ix tajin kibꞌij chi utz ri xkibꞌan ri itat inan ojer rumal cher aꞌreꞌ xekamisan ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, ri ix kꞌut are tajin kiyak tzꞌaq naꞌtabꞌal ke. Rumal riꞌ, ri Dios rukꞌ ri retaꞌmabꞌal xubꞌij: Keꞌntaq bꞌik qꞌalajisal taq nutzij xuqujeꞌ e tzijol taq we kukꞌ, kakibꞌan kꞌu na kꞌax chike, xuqujeꞌ keꞌkikamisaj. Rumal waꞌ kata na kwenta chike we winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ che ri kikikꞌel konojel ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios ri xkichapleꞌj loq pa ri ujeqetajik ri uwachulew, kꞌa pa taq ri qꞌij rech kamik. Kachapleꞌtaj loq rukꞌ ri ukikꞌel ri Abel, kultoqꞌol rukꞌ ri ukikꞌel ri Zacarías ri xkam chuxoꞌl ri tzujbꞌal sipanik xuqujeꞌ ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal. Jeꞌ, qas kinkꞌyaqabꞌa kan ubꞌixik, rumal we riꞌ kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ we winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ. ¡Kꞌax iwe ix ri sibꞌalaj iwetaꞌm ri taqanik! rumal ibꞌanom iwe che ri lawe rech ri etaꞌmabꞌal. Ix man ixokinaq taj, xuqujeꞌ iꞌqꞌatem ri rajawam kikꞌuꞌx koꞌkik. Are xel bꞌik ri Jesús chilaꞌ, ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik sibꞌalaj kꞌax xkinaꞌo rumal ri xubꞌij, rumal riꞌ xkichapleꞌj ukꞌotik uchiꞌ. Are xkaj xkikoj kꞌaꞌmabꞌal pa ri ubꞌe, rech kasach chubꞌixik jun jastaq. Sibꞌalaj e kꞌi winaq kꞌut xkimulij kibꞌ, xaq kakitakꞌaleꞌla chi kibꞌ, xpe kꞌu ri Jesús xuchapleꞌj kichꞌabꞌexik, nabꞌe xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chichajij iwibꞌ che ri chꞌam kech ri fariseos, pa nikꞌaj tzij chik, ri kikawachil. Rumal chi maj jun jastaq ri man etaꞌmatal taj ri mat kilitaj na, xuqujeꞌ maj jun jastaq awatalik ri mat ketaꞌmataj na. Rumal riꞌ ronojel ri ibꞌim pa ri qꞌequꞌmal katataj na cho ri utunal ri qꞌij, xuqujeꞌ ri ibꞌim chi awal are itzꞌapim ri uchiꞌ ja, karaqaqex na ubꞌixik puꞌwiꞌ taq ri ja. Chiꞌwe ix wech chꞌabꞌeꞌn kinbꞌij man kixiꞌj ta iwibꞌ chike ri kekamisan ri ityoꞌjal, rumal xwi riꞌ kekwinik kakibꞌano. Kinbꞌij chiꞌwe jachin choch rajawaxik kixiꞌj wi iwibꞌ, chixiꞌj iwibꞌ choch ri are kesataj ri kꞌaslemal rumal, kꞌo ukwinem kixutaq bꞌik pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ, jeꞌ cho areꞌ rajawaxik kixiꞌj wi iwibꞌ. ¿La man kebꞌ saqa pwaq kajil ri jobꞌ chochiꞌ? Pune jeriꞌ man kesachan ta che ri Dios. Rumal cher ri Dios rajilam ronojel ri ukꞌiyal ri iwiꞌ ri kꞌo pa ijolom, xaq jeriꞌ man kixiꞌj ta iwibꞌ. Kinbꞌij kꞌu chiꞌwe xapachin ri kinuqꞌalajisaj chikiwach ri winaq, kaqꞌalajisax xuqujeꞌ na uwach chikiwach ri angelibꞌ rech ri Dios rumal ri uKꞌojol ri Achi. Xapachin kꞌu ri karawaj nubꞌixik chkiwach ri winaq man kaqꞌalajisax ta ri ubꞌiꞌ chikiwach ri angelibꞌ rech ri Dios. Xapachin ri kubꞌij jun itzel tzij che ri uKꞌojol ri Achi, kakuyutaj na. Are kꞌu ri winaq ri karetzelaj uwach ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel rukꞌ taq tzij, man kakuyutaj taj. Are kixtakꞌatobꞌ pa ri Sinagoga xuqujeꞌ chikiwach ri qꞌatal taq tzij, xuqujeꞌ ri e taqanelabꞌ, man kakꞌaxkꞌobꞌ ta iwanimaꞌ chuchomaxik jas kibꞌan chutoꞌik iwibꞌ. Are ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kakꞌutuw chiꞌwach ri rajawaxik kibꞌij. Kꞌo kꞌu jun achi chikixoꞌl ri winaq, xubꞌij che ri Jesús: Ajtij, bꞌij la che ri wachalal chujacha ri echabꞌal chiqawach. Ri Jesús kꞌut xubꞌij che: Achi, ¿jachin xbꞌin chawe chi in in qꞌatal tzij pa iwiꞌ? Chichajij iwibꞌ che ri kꞌarkꞌatem rumal cher man are taj ri ukꞌiyal ri uqꞌinomal ri winaq ri kayoꞌw ukꞌaslemal. Xutzijoj kꞌu chike we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ: Kꞌo jun qꞌinom achi, ri sibꞌalaj xwachin ri rulew. Xuchomaj kꞌut: “¿Jas kinbꞌano? ¿Jawjeꞌ kinyak wi ronojel ri nutikoꞌn ri xwachinik?” Kꞌisbꞌal rech xubꞌij: “Wetaꞌm jas kinbꞌano, kintukij na ri nukꞌolibꞌal jawjeꞌ ri kinyak wi ri uwach ri nutikoꞌn, kinyak chi na jun sibꞌalaj nim cho ri kꞌo kan nabꞌe, rech utz kinbꞌan chuyakik ronojel ri nutikoꞌn. Kinbꞌij kꞌu na, wanimaꞌ sibꞌalaj kꞌi ajastaq rech kꞌi junabꞌ yakalik. Xaq bꞌa chatuxlanoq, chatwoꞌq, chatqumunoq, chakiꞌkotebꞌej ri kꞌaslemal.” Xubꞌij kꞌu ri Dios che: “¡Konalaj achi! Chaqꞌabꞌ kamik katkamik. ¿Jachin kꞌu pa uqꞌabꞌ kakanaj wi kan ri ajastaq ri amulim?” Jewaꞌ kakꞌulmataj kukꞌ ri winaq ri kakimulij qꞌinomal xaq ke aꞌreꞌ, man are ta kakitzukuj kuꞌx qꞌinomabꞌ cho ri Dios. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús chike ri utijoxelabꞌ: Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe we are ri Dios yoꞌwinaq ri ikꞌaslemal, are xuqujeꞌ kayoꞌw na ri iwa, we are ri Dios yoꞌwinaq ri ityoꞌjal are xuqujeꞌ kayoꞌw na ri iwatzꞌyaq. Are nim na rajil ri kꞌaslemal cho ri tijowik rij, je xuqujeꞌ are nim ubꞌanik ri ityoꞌjal cho ri iwatzꞌyaq. ¡Chiꞌwilampe ri joj! Man keꞌtikoꞌnij taj, xuqujeꞌ man kejachꞌan taj, xuqujeꞌ Man kꞌo ta kikaxon chuyakik ri kakijachꞌo. Pune jeriꞌ, ri Dios kuya kiwa. Ix kꞌut ix kꞌo na chikiwach ri aꞌwaj ri kerapinik. ¿Jachin ta kꞌu chiꞌwe rukꞌ ri kakꞌaxkꞌobꞌ ukꞌuꞌx kakwinik kuya jubꞌiqꞌ uwiꞌ ri ukꞌaslemal? ¿Jas che kakꞌaxkꞌobꞌ ikꞌuꞌx chike nikꞌaj winaq chik, la man kinaꞌo chi man kixkwin ta chubꞌanik xa ta ne jun nitzꞌ laj jastaq? Chiwilampeꞌ ri kotzꞌiꞌj, man kechakun taj, man kakisol ta bꞌatzꞌ, pune jeriꞌ, ri Salomón rukꞌ ronojel ri ujuluwem man xkwin taj je xatzꞌyaqinik jetaq ri aꞌreꞌ. We jeriꞌ kubꞌan ri Dios kukꞌ ri qꞌayes, ri tikil kamik cho ri saq chweꞌq kꞌut kaporoxik, are kꞌu mat kuya iwatzꞌyaq ix, winaq ri xa nitzꞌ ikojobꞌal. Xaq jeriꞌ man kakꞌaxkꞌobꞌ ta ikꞌuꞌx che ri kitijo xuqujeꞌ ri kiqumuj, chixtanal che uchomaxik rij. Ri winaq aꞌjuwachulew are kitereneꞌm utzukuxik ronojel waꞌ we jastaq riꞌ, ri iTat kꞌut retaꞌm chi rajawaxik ronojel waꞌ we jastaq riꞌ chiꞌwe. Are chitzukuj ix ri rawajarem ri Dios, xaq kꞌu katerebꞌax na uyaꞌik ronojel waꞌ we jastaq riꞌ chiꞌwe. Ri utz laj urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Tataxel are chi kuya na ri ajawarem chiꞌwe, man kixiꞌj ta bꞌa iwibꞌ alaj taq nuchij. Chikꞌayij ri ijastaq rech kiya kirajil ri kajawataj chike. Chiloqꞌo yakbꞌal irajil ri man kajar taj, chimulij ri iqꞌinomal chilaꞌ chikaj, jawjeꞌ e maj wi eleqꞌomabꞌ, xuqujeꞌ maj iꞌxjut kok che. Rumal ri iwanimaꞌ kakꞌojiꞌ na jawjeꞌ ri kꞌo wi ri iqꞌinomal. Chitzija bꞌa ri qꞌaqꞌ tunabꞌal, chisukꞌumaj iwibꞌ, chikojo ri iwatzꞌyaq ri jas xaqareꞌ chiꞌwe. Je chixnoꞌjinoq jetaq ri kakibꞌan ri ajchakibꞌ aninaq kakijaq ri uchiꞌ ja cho ri kipatrón ri upetik pa ri nimaqꞌij rech jun kꞌulanem. Utz ke ri patanijelabꞌ ri kuleꞌriqitajoq kayeꞌm apanoq ri kajaw. Qas kinbꞌij chiꞌwe, are kul ri kajaw kukꞌex riꞌ ri ratzꞌyaq, kuꞌtaq pa tꞌuyulem ri e rajchakibꞌ, xuqujeꞌ kok chikipatanixik. Jeꞌ, utz ke ri ajchakibꞌ ri pune nikꞌaj aqꞌabꞌ, o sibꞌalaj aqꞌabꞌ kisukꞌumam apanoq kibꞌ are kuleꞌriqitajoq. Chichꞌobꞌo kꞌu rij we riꞌ, we kꞌo jun ajchoqꞌe jun ja ri retaꞌm jas qꞌotaj kok ri elaqꞌom pa ri rachoch, kakꞌasiꞌ riꞌ chuchajixik rech man kok ta ri elaqꞌom pa ri ja. Rajawaxik je kibꞌan apanoq ix, rumal chi ri uKꞌojol ri Achi kapetik are man ichomanik ta apanoq. Are kꞌu ri Pedro xubꞌij che ri Jesús: Ajawxel ¿la chike konojel le winaq katzijoj wi la we kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ o xaq chaqe uj? Xubꞌij ri Jesús: ¿La kariqitaj jun utz laj patanijel ri kꞌo retaꞌmabꞌal, kachilibꞌex kan che kuya kiwa ri ajchakibꞌ pa ri kꞌyaqalik qꞌotaj? Utz rech ri ajchak ri are katzalij loq ri rajaw tajin kubꞌan apanoq ri upatan. Qas kinbꞌij chiꞌwe, riꞌ ri winaq riꞌ kukoj che chajil rech ronojel ri ujastaq. Jas kꞌu kakꞌulmataj riꞌ we kuchomaj ri ajchak chi kabꞌeyetaj riꞌ ri wajaw, kuchapleꞌj kꞌut kichꞌayik ri ajchakibꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, kuchapleꞌj waꞌim xuqujeꞌ qꞌabꞌarik. Katzalij kꞌu loq ri rajaw we ajchak riꞌ, pa ri qꞌij xuqujeꞌ pa ri qꞌotaj ri man ayeꞌtal ta apanoq rumal ri rajchak, kaqꞌat kꞌu na tzij puꞌwiꞌ jetaq ri kabꞌan chike ri man e kojonelabꞌ taj. Kul chꞌaya kꞌu na ri patanijel ri man ubꞌanom ta apanoq jas ri karaj ri patrón. Ri patanijel kꞌut ri man retaꞌm taj jas ri rayibꞌal ukꞌuꞌx ri rajaw, kubꞌan kꞌu apanoq jun jastaq ri man utz taj, kaqꞌat tzij riꞌ puꞌwiꞌ xa kꞌu man sibꞌalaj kꞌax taj kabꞌan che. Ri nim yaꞌtal che, nim na katoqꞌix che, xuqujeꞌ ri nim kuꞌlibꞌal kuꞌx yaꞌtal che, sibꞌalaj nim na kata che. Nukꞌamom la in qꞌaqꞌ cho ri uwachulew, kꞌo ta bꞌa ne wi kajinin chik. Xa kꞌu kinikꞌow na pa ri jun kꞌax laj etabꞌal jetaq ri kabꞌan che ri qasanaꞌ, kꞌaxkꞌobꞌinaq kꞌu ri wanimaꞌ, kꞌa pa ri qꞌij ri kakꞌulmataj na we jastaq riꞌ. ¿Teꞌq pa ikꞌuꞌx ix chi jaꞌmaril nukꞌamom la cho ri uwachulew? Man je ta kꞌu riꞌ, tukinem nukꞌamom loq. Kamik kꞌut kachapleꞌtaj bꞌik ri paꞌin ibꞌ pa ri ja kꞌolibꞌal, jawjeꞌ ri e kꞌo wi jobꞌ winaq, oꞌxibꞌ kakibꞌan na kikꞌulel chike ri e kebꞌ, xuqujeꞌ ri e kebꞌ winaq kuꞌx na kikꞌulel ri oxibꞌ. Kechꞌoꞌjin na ri tat rukꞌ ri ukꞌojol, ri kꞌojolaxel kachꞌoꞌjin na rukꞌ ri utat, ri nan kachꞌoꞌjin na rukꞌ ri ral ali, xuqujeꞌ ri ali kachꞌoꞌjin na rukꞌ ri unan. Ri alibꞌ chuchuꞌ kachꞌoꞌjin na rukꞌ ri ralibꞌ ali, xuqujeꞌ ri alibꞌatz kachꞌoꞌjin na rukꞌ ri ralibꞌ ixoq. Xuqujeꞌ xubꞌij ri Jesús chike ri sibꞌalaj e kꞌi winaq: Kibꞌij ix chi kubꞌan jabꞌ are xaq kꞌa teꞌ kiwilo kapaqiꞌ la jun sutzꞌ, qas je kꞌu wi riꞌ kakꞌulmatajik. Are kape ri kyaqiqꞌ chuxukut ulew ri kajichꞌichꞌik kubꞌan qꞌaqꞌ waꞌ kixcha ix, qas je kꞌu wi riꞌ kakꞌulmatajik. Kawach taq winaq, iwetaꞌm kichꞌobꞌ rij ri kakꞌulmataj cho ri kaj xuqujeꞌ cho ri uwachulew. ¿Jas kꞌu che man kixkwin taj kisol rij ri qꞌotaj ri uj kꞌo wi kamik? ¿Jas che man kichomaj taj ri qas sukꞌ ubꞌanik? We kꞌo ne jun akꞌulel, ri rumal re kꞌa te cho ri qꞌatbꞌal tzij, chatzukuj jas kabꞌan che utayik toqꞌobꞌ che pa ri bꞌe, rech man katukꞌam ta bꞌik cho ri qꞌatal tzij, riꞌ ri qꞌatal tzij katuya bꞌik puꞌqꞌabꞌ ri katkꞌamow bꞌik pa cheꞌ rech katok kanoq pa cheꞌ. Kinbꞌij kꞌu chawe chi we man katoj kan ri kꞌisbꞌal centaw akꞌas, man katel ta la riꞌ chilaꞌ. Xoꞌpan nikꞌaj winaq che ri qꞌij riꞌ, xkitzijoj che ri Jesús chi ri Pilato xuꞌkamisaj nikꞌaj winaq aꞌj Galilea, are tajin kakitzuj ri sipanik pa ri Templo. Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike: ¿Teꞌq pa ikꞌuꞌx chi riꞌ ri winaq aꞌj Galilea riꞌ xkiriq kꞌax rumal sibꞌalaj aꞌjmakibꞌ chikiwach konojel ri nikꞌaj winaq chik? Man jeꞌ ta riꞌ, xuqujeꞌ ix kasach na iwach, we man kikꞌex na ikꞌuꞌx. ¿Teꞌq pa ikꞌuꞌx xuqujeꞌ chi ri wajxaq lajuj winaq ri xtzaq loq jun torre chikij pa Siloé xa sibꞌalaj aꞌjmakibꞌ chikiwach ri winaq ri keꞌl pa Jerusalén? Man jeꞌ ta riꞌ. Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj iwukꞌ iwonojel we man kikꞌex ikꞌuꞌx. Ri Jesús kꞌut xutzijoj chike we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj: Kꞌo jun achi, ri kꞌo jun ucheꞌal higuera pa ri utikobꞌal. Are kꞌu xraj xuꞌtzukuj uwach ri ucheꞌ, maj xuꞌriqa che. Xubꞌij kꞌu che ri achi ri chajil rech ri utikoꞌn: “Chawilampeꞌ, xeꞌ oxibꞌ junabꞌ maj uwach we higuera kinriqo. Chaqasaj rech man xaq ta kuya latzꞌ pa we ulew.” Ri chajil rech ri tikoꞌn xubꞌij: “Ajawxel, ya chi na la kan jun junabꞌ, rech kinkwinik kinbꞌan rij, xuqujeꞌ kinya uqꞌayisal. We ne kawachin na, we man xwachinik, kꞌa te riꞌ utz kaqasaj la.” Pa jun qꞌij sábado, are tajin kuya kꞌutuꞌn ri Jesús pa Sinagoga, kꞌo kꞌu jun ixoq chilaꞌ, wajxaq lajuj junabꞌ yawabꞌ, rumal cher jun itzelalaj uxlabꞌal xubꞌan kan bꞌujbꞌik cher ri uwo rachaq, man kakwin ta kꞌut sukꞌum katakꞌiꞌk. Are xilitaj rumal ri Jesús, xusikꞌij xubꞌij che: Ixoq, chatutzir che ri ayabꞌilal. Are xuya ri uqꞌabꞌ ri Jesús puꞌwiꞌ, aninaq sukꞌum xtakꞌiꞌ ri ixoq, xuchapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri Dios. Ri kinimaꞌqil ri winaq pa ri Sinagoga, xyojtajik are xril ri kunanik xubꞌan ri Jesús pa ri sábado. Xubꞌij chike ri winaq: Kꞌo waqibꞌ qꞌij rech kachakun jun, chixpeta pa riꞌ ri qꞌij riꞌ rech kixkunaxik, man pa ri qꞌij taj rech uxlanem. Ri Jesús xubꞌij chike: ¡Kawach taq winaq! ¿la man kitur bꞌik ri iwakax pa ri qꞌij sábado, kiwesaj bꞌik pa ri rachoch rech kuꞌtija loq ujoron? La man kꞌu yaꞌtalik kesax pa we qꞌij rech uxlanem, ri jatꞌibꞌal ri ukojom ri itzel, wajxaq lajuj junabꞌ che we ixoq riꞌ, rijaꞌl ri Abraham. Xekꞌix ri uꞌkꞌulel ri Jesús are jewaꞌ xubꞌij, e nikꞌaj winaq chi kꞌut xemayijanik are xkil ri mayijabꞌal taq jastaq ri xubꞌano. Ri Jesús xubꞌij: ¿Jas rukꞌ kajunumataj wi ri ajawarem rech ri Dios? ¿Jas rukꞌ kinjunamaj wi? Are jeꞌ jas jun ijaꞌ rech moxtansia, ri xutik jun achi pa ri utikobꞌal, xkꞌiy kꞌut, xux jun cheꞌ. Xepe ri aꞌwaj ri kerapinik xkibꞌan kisok pa taq ri uqꞌabꞌ. Xubꞌij chi junmul ri Jesús: ¿Jas rukꞌ kinjunamaj wi ri ajawarem rech ri Dios? Jeꞌ jetaq ri chꞌam ri kaya rukꞌ ri kaxlan wa, ri xuya ri jun ixoq rukꞌ ri kꞌaj, kꞌa xchꞌamir na ronojel. Are xtzalij ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, xuya kan kꞌutuꞌn pa taq ri leꞌaj xuqujeꞌ ri e tinimit ri xikꞌow wi bꞌik. Kꞌo kꞌu jun achi, xuta che: Ajawxel, ¿la xaq e jujun winaq ri kekolotajik? Ri Jesús, xubꞌij che: Chikojo ichuqꞌabꞌ rech kixok pa ri uchiꞌ ja ri nitzꞌ uwach, rumal cher e kꞌi winaq kakaj na koꞌk chilaꞌ man kekwin ta kꞌut. We kꞌu xtzꞌapitaj ri uchiꞌ ja rumal ri ajchoqꞌe ri ja, kixkanaj na kan chirij ja, kichapleꞌj na kꞌorokꞌatik, kibꞌij na riꞌ: Ajawxel, jaqa la ri uchiꞌ ja chiqawach. Ri ajchoqꞌe kubꞌij na chiꞌwe man wetaꞌm ta iwach. Kibꞌij kꞌu na, “Lal xyoꞌw la kꞌutuꞌn pa taq ri qakꞌayibꞌal, xuqujeꞌ xujwaꞌik xujqumunik ukꞌ la.” Kubꞌij kꞌu na chiꞌwe: “Kintzalij ubꞌixik chiꞌwe, man wetaꞌm ta iwach, chixel bꞌik waral bꞌanal taq etzelal.” Kꞌa te riꞌ, kꞌo oqꞌej, xuqujeꞌ qutꞌutꞌem ware, are kiꞌwil ri Abraham, ri Isaac, ri Jacobo xuqujeꞌ konojel ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios pa ri ajawarem rech ri Dios, are kꞌu ri ix chixesax bꞌik chirij ja. E kꞌo kꞌu winaq kepe na pa ri relibꞌal qꞌij, pa ri uqajibꞌal qꞌij, xuqujeꞌ winaq ri keꞌl pa uxukut kaj xuqujeꞌ pa uxukut ulew kuleꞌ tꞌuyul na pa ri nimaqꞌij rech ri ajawarem rech ri Dios. E kꞌo kꞌu winaq ri e nabꞌe kuꞌx na kꞌisbꞌal xuqujeꞌ e kꞌo xuqujeꞌ na kꞌisbꞌal ri kuꞌx na e nabꞌe. Pa ri qꞌotaj riꞌ xeqet nikꞌaj fariseos rukꞌ ri Jesús, xkibꞌij che: Ri Herodes karaj katukamisaj, chatel bꞌik waral jat chi pa jun kꞌolibꞌal. Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike: Jix jiꞌbꞌij apanoq che ri par riꞌ, kamik xuqujeꞌ chweꞌq keꞌnwesaj na itzel taq uxlabꞌal xuqujeꞌ keꞌnkunaj na ri winaq, pa oxibꞌ qꞌij kintoꞌtaj chubꞌanik ri rajawaxik kinbꞌano. Rajawaxik kinbꞌin na kamik, chweꞌq, xuqujeꞌ kabꞌij, rumal man yaꞌtal ta che jun qꞌalajisal utzij ri Dios kakam chi pa jun tinimit chik ri man are ta Jerusalén. ¡Tinimit Jerusalén! ¡Tinimit Jerusalén! At ri kaꞌkamisaj ri qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios xuqujeꞌ kabꞌan che abꞌaj ri ketaq loq awukꞌ. ¡Kꞌi mul xwaj xeꞌnmulij ri awalkꞌwaꞌl jetaq ri kubꞌan ri atiꞌt akꞌ kuꞌmulij ri alaj taq e ral chuxeꞌ ri uxikꞌ, man xawaj ta kꞌut! Rumal kꞌu riꞌ, ri iꞌwachoch ketoliꞌ na kanoq, man kiwil ta kꞌu na nuwach kꞌa pa ri qꞌij ri kibꞌij: “Tewchiꞌtal ri ubꞌiꞌ ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel.” Jun qꞌij rech uxlanem, ri Jesús xeꞌwoꞌk cho rachoch jun kinimaꞌqil ri fariseo, e kꞌo chi kꞌu nikꞌaj fariseos ri tajin kakiwalwechij ri jastaq ri kubꞌan ri Jesús. Jun achi kꞌut ri kꞌo sipoj che kꞌo chilaꞌ cho ri Jesús. Ri Jesús kꞌut xuta chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri fariseos. ¿La yaꞌtalik kabꞌan kunanik pa ri qꞌij rech uxlanem? Maj kꞌu jun xchꞌawik chike ri e kꞌo chilaꞌ. Ri Jesús kꞌut xukꞌam apanoq ri yawabꞌ, xukunaj bꞌik, kꞌa te riꞌ xutaq bꞌik cho rachoch. Xubꞌij xuqujeꞌ: We kꞌo jun chiꞌwe kꞌo jun ukꞌojol o wine kꞌo jun uwakax ri katzaq bꞌik pa jun jul, ¿la man aninaq keꞌresaj loq pune jun qꞌij rech uxlanem? Maj kꞌu jas xekwinik xkibꞌij che. Are xril ri Jesús jas ri kakibꞌan ri winaq ri e sikꞌital pa ri waꞌim chuchaꞌik ri sibꞌalaj utz taq kꞌolibꞌal chwi ri mexa, xutzijoj we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj. Are katsikꞌix pa jun nimaqꞌij rech kꞌulanem, man kattꞌuyiꞌ taj pa ri sibꞌalaj jeꞌl laj kꞌolibꞌal ri nim ubꞌantajik rumal cher rukꞌ jubꞌiqꞌ kꞌo chi na jun winaq sikꞌitalik ri sibꞌalaj kꞌo na uqꞌij chawach ri sikꞌitalik. We jeriꞌ, kape riꞌ ri winaq ri xixsikꞌinik kubꞌij na chawe: “Chaya kan le atꞌuyulibꞌal che we achi riꞌ rukꞌ kꞌu kꞌixibꞌal riꞌ kateꞌ tꞌuyul pa ri kꞌisbꞌal tem.” Are katsikꞌixik pa jun nimaqꞌij, are utz we kattꞌuyiꞌ kan pa ri kꞌisbꞌal tem, rech are katril ri winaq ri xatsikꞌinik kubꞌij chawe: “Wech chꞌabꞌeꞌn chatqꞌax choch, kꞌo jun jeꞌl laj atꞌuyulibꞌal xaq awe at.” Xa jeriꞌ kanimarisax na aqꞌij chikiwach konojel ri e sikꞌitalik. Xapachin kꞌu ri kunimarisaj ribꞌ kanitzꞌarisax na uqꞌij, xuqujeꞌ xapachin ri kunitzꞌarisaj na ribꞌ kanimarisax na uqꞌij. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús che ri winaq ri sikꞌininaq: Are kabꞌan jun tzuquꞌnijik o kaya ne jun rekeqꞌij, man are ta kaꞌsikꞌij ri awech chꞌabꞌeꞌn, xuqujeꞌ man are ta kaꞌsikꞌij ri awachalal, man are ta kaꞌsikꞌij ri uqꞌabꞌ taq alaxik awukꞌ, xuqujeꞌ man are ta kaꞌsikꞌij ri e qꞌinom taq aꞌkꞌulja. Rukꞌ jubꞌiqꞌ katsikꞌix chi kumal aꞌreꞌ kakitzalij la ukꞌaxel chawe. Xane are kabꞌan nimaqꞌij, chaꞌsikꞌij ri e mebꞌaibꞌ, ri man e tzꞌaqat winaq taj, ri e chꞌokeꞌr, xuqujeꞌ e moyabꞌ. Utz kꞌu na awe we jeriꞌ kabꞌano, pune man kekwin taj katkitoj we winaq riꞌ chawe, kayaꞌtaj kꞌu na rajilal ukꞌaxelal chawe pa ri kꞌastajibꞌal ke ri e sukꞌ taq winaq. Are xutabꞌej rech ri jun achi ri tꞌuyul puꞌwiꞌ ri mexa, xubꞌij che ri Jesús: Sibꞌalaj utz rech ri kawaꞌ pa ri nimaqꞌij rech ri ajawarem rech ri Dios. Ri Jesús xubꞌij: Jun qꞌijal, kꞌo jun achi ri xuꞌsikꞌij sibꞌalaj e kꞌi winaq, xubꞌan kꞌut jun nimalaj nimaqꞌij. Pa ri qꞌotaj rech ri nimaqꞌij, xutaq bꞌik jun chike ri e patanil rech, xeꞌkibꞌij chike ri sikꞌital pa ri nimaqꞌij: “Ronojel xutzirik, chixanloq.” Konojel kꞌut xok chutayik toqꞌobꞌ, ri nabꞌe xubꞌij, chakuyu numak, xa kꞌa te xinloqꞌ jubꞌiqꞌ wulew keꞌnwila kꞌu na, Ri jun chik xubꞌij, chakuyu numak xa kꞌa te xinloqꞌ e jobꞌ wok nuwakax rech chak, kubꞌeꞌn wi la na jas kechakunik. Ri jun chik xubꞌij: Xa kꞌa te xinkꞌuliꞌk rumal riꞌ man kinkwin taj kineꞌek. Xtzalij kꞌu ri ajchak xuꞌtzaqa utaqkil che ri rajaw. Are xutabꞌej rech ri ajchoqꞌe ri ja xyojtajik, xusikꞌij kꞌu ri patanil rech xubꞌij che: Jat aninaq pa taq ri kꞌayibꞌal xuqujeꞌ xoꞌl taq ri ja, ja bꞌa kꞌamaloq ri e mebꞌaibꞌ xuqujeꞌ ri man e tzꞌaqat taq winaq taj, ri maj kaqꞌan, xuqujeꞌ ri e moy. Ri patanijel xubꞌij che ri rajaw: Xbꞌantaj ri xbꞌij la chwe, kꞌa kꞌo kꞌu na kꞌolibꞌal. Ri rajaw xubꞌij che: Jat pa ri nima bꞌe xuqujeꞌ pa taq ri solibꞌal taq bꞌe, chakojo achuqꞌabꞌ, chikimulixik loq ri winaq rech kanoj ri wachoch. Qas kinbꞌij na chiꞌwe, maj jun chike riꞌ ri qas xeꞌnsikꞌij kakikiꞌkotebꞌej ri nunimaqꞌij. Ri Jesús kꞌut xtzalqꞌomij kukꞌ ri e sibꞌalaj kꞌi winaq ri e teren chirij xubꞌij chike: We kꞌu kꞌo jun ri karaj kuxik nutijoxel rajawaxik kꞌo na ri kubꞌan chinuloqꞌaxik chikiwach ri unan, rixoqil, e ralkꞌwaꞌl, e rachalal, ranabꞌ, xuqujeꞌ kinuloqꞌaj na in cho areꞌ. We man jewaꞌ kanoꞌjin ri winaq, man kakwin taj kux nutijoxel. Ri man kareqaj ta ri ucheꞌ ripbꞌal xuqujeꞌ man kinutereneꞌj taj, man kakwin taj kuxik nutijoxel. Qaꞌnampe che, kꞌo jun achi ri karaj kuyak jun nimalaj torre. ¿La man nabꞌe katꞌuyiꞌk chi rilik janipa kel wi ri kubꞌano, xuqujeꞌ we kꞌo nim urajil chukꞌisik ri chak? Xaq kayoqꞌ riꞌ kumal konojel ri winaq ri kiꞌlowik we xwi kubꞌan ri utakꞌalibꞌal ri ja, man xkwin taj xukꞌiso. “Man xkwin ta le kꞌin achi chukꞌisik ri xumajij,” kecha riꞌ ri winaq che. Xuqujeꞌ qaꞌnampe che kꞌo jun taqanel kachꞌoꞌjin rukꞌ jun taqanel chik. ¿La man nabꞌe riꞌ katꞌuyiꞌ chi rilik la rukꞌ lajuj mil achyabꞌ kakwinik kachꞌoꞌjin rukꞌ ri ukꞌamom loq juwinaq mil achyabꞌ? Kutaq bꞌik uꞌtaqoꞌn riꞌ rech keꞌkita jaꞌmaril che riꞌ ri taqanel are naj petinaq wi na, we karilo chi man kakwin taj kachꞌoꞌjin rukꞌ. Je xuqujeꞌ xapachin ri man kuya ta kan ronojel ri uqꞌinomal, man kakwin taj kux nutijoxel. Sibꞌalaj utz ri atzꞌam, we kꞌu kel ri utzayil ri atzꞌam, ¿la xaq jeꞌ kꞌu riꞌ utz na kanoꞌwik? Man kꞌo ta chi ne riꞌ kutayij, xa ta ne che ri ulew, xa ta ne che uqꞌayisal tikoꞌn, kakꞌyaq bꞌik riꞌ pa mes. Chutatabꞌej bꞌa ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik. E kꞌi kꞌu aꞌjmakibꞌ xuqujeꞌ e tal taq alkabal xeqet rukꞌ ri Jesús chutatabꞌexik. Rumal riꞌ ri e fariseos xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkichapleꞌj wixwatem xkibꞌij: Waꞌ we achi riꞌ kuꞌkꞌamawaꞌj xuqujeꞌ kawaꞌ kukꞌ ri aꞌjmakibꞌ. Ri Jesús kꞌut xutzijoj we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ chike: Qaꞌnampe che jun chiꞌwe e kꞌo jun ciento uchij, kasach kꞌu kan jun chike. ¿La man kꞌu kuꞌya kan ri junmuchꞌ bꞌelej lajuj cho ri saq, kꞌa te riꞌ katzalij chutzukuxik ri xsach kanoq, kꞌa kuꞌriqa na loq? Are kuriq ri uchij sibꞌalaj kakiꞌkotik, kukꞌyaq loq chwi utelebꞌ. Katzalij loq cho ri rachoch, kuꞌmulij ri e rech taq chꞌabꞌeꞌn xuqujeꞌ ri uꞌkꞌulja ja kubꞌij chike: “Chixkiꞌkot wukꞌ, rumal xinriq ri nuchij ri xsach kanoq.” Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj pa ri kaj kabꞌan nimaqꞌij rumal jun ajmak ri kukꞌex ukꞌuꞌx man are ta kabꞌan nimaqꞌij chike ri junmuchꞌ bꞌelej lajuj e sukꞌ taq winaq ri man kajawataj kakikꞌex kikꞌuꞌx. Xuqujeꞌ qaꞌnampe che we kꞌo jun ixoq ri kꞌo lajuj saqa pwaq rukꞌ, kutzaq kꞌu jun chike, ¿la man kꞌu kutzij jun qꞌaqꞌ riꞌ pa ri ja, xuqujeꞌ kumes ri upaja, kuchapleꞌj utzukuxik kꞌa kuriq na? Are kꞌu kuriqo, kuꞌmulij kꞌu ronojel ri e rech taq chꞌabꞌeꞌn xuqujeꞌ ri uꞌkꞌulja are, kubꞌij riꞌ chike: “Chixkiꞌkot wukꞌ xinriq le nurajil le xtzaqik.” Ri Dios xuqujeꞌ e rachiꞌl ri angelibꞌ kekiꞌkotik are kukꞌex ukꞌuꞌx ri jun ajmak. Ri Jesús xubꞌij: Kꞌo jun achi, ri e kꞌo kebꞌ ralkꞌwaꞌl. Ri koꞌl chike xubꞌij che ri utat: “Tat, ya la ri wechabꞌal.” Xaq jeriꞌ ri tat xujach ri umebꞌail chike ri uꞌkꞌojol. Are xikꞌow kebꞌ oxibꞌ qꞌij, ri kꞌojolaxel xumulij ronojel ri kꞌo rukꞌ, xukꞌayij kanoq. Kꞌa te riꞌ xeꞌ pa jun naj alaj tinimit, chilaꞌ xkꞌojiꞌ wi, xusachachej ronojel ri pwaq rajil ri rechabꞌal, maj pa sukꞌ ri xubꞌano. Xa kꞌu are xsachtaj ronojel ri urajil, xpe jun nimalaj wiꞌjal pa ri tinimit riꞌ, xuchapleꞌj kꞌu numik. Xuriq kꞌu jun achi, xuta uchak che. Ri achi xuya uchak ri ala, xutaq bꞌik chikiyuqꞌuxik aq cho jun saq. Sibꞌalaj are kꞌu karaj kutij ri kechaꞌ ri aq, xa kꞌu maj jachin ri kayoꞌw che. Kꞌisbꞌal kꞌu rech xuchomaj: “Sibꞌalaj kꞌo kiwa ri rajchak ri nutat, ri in kꞌut tajin kinkam che numik waral. Kintzalij waꞌ cho rachoch ri nutat, kinbꞌij waꞌ che: ‘Xinmakun cho ri Dios xuqujeꞌ cho la nutat. Man taqal ta chi chwe kabꞌij kꞌojol la chwe, bꞌana la chi kinux jun ajchak la.’ ” Xwaꞌjilik, xutaqej ri ubꞌe, xtzalij kꞌu cho rachoch ri utat. Kꞌanaj kꞌu na kꞌo wi loq, xtoqꞌobꞌax uwach are xilitaj apanoq rumal ri utat, kaxikꞌanik xuꞌkꞌulaj apanoq, xumatzej ri ukꞌojol xuqujeꞌ xutzꞌumaj. “Tat, ri in xinmakunik cho ri kaj xuqujeꞌ cho la, taqal ta chi chwe kabꞌij kꞌojol la chwe,” xcha ri ala. Are kꞌu ri tataxel aninaq xtaqan chike ri e patanil taq rech, xubꞌij: “Aninaq chikꞌama loq ri jeꞌl laj atzꞌyaq rech kukojo, xuqujeꞌ chikojo jun mulqꞌabꞌ che ri uqꞌabꞌ, xuqujeꞌ chikojo uxajabꞌ che ri raqan. Jiꞌkꞌama loq xuqujeꞌ chikamisaj ri chomalaj wakax rech kaqabꞌan nimaqꞌij. Rumal cher ri nukꞌojol ri xkamik, xkꞌastaj chi kꞌu na loq, waꞌ sachik, xa kꞌu xqariq na.” Xaq jeriꞌ xkichapleꞌj ubꞌanik nimaqꞌij. Are kꞌu ri nabꞌyal kꞌojolaxel bꞌenaq cho ri saq, are kꞌu xtzalij loq xuta ri qꞌojom rech ri xojow. Xusikꞌij kꞌu jun chike ri patanijelabꞌ, xuta che jas tajin kakꞌulmatajik. Xubꞌij kꞌu ri patanijel che: “Xtzalij loq ri achaqꞌ, utz uwach, rumal kꞌu rech xtaqan ri atat chukamisaxik ri chomalaj wakax.” Sibꞌalaj xyakataj kꞌu royawal ri nabꞌyal kꞌojolaxel man xraj ta kꞌut xok bꞌik, xel kꞌu na loq ri tataxel chutayik toqꞌobꞌ che chi kok bꞌik pa ja. Ri nabꞌyal kꞌojolaxel xubꞌij che ri utat: “Xwimpe chilaꞌ la sibꞌalaj kꞌi junabꞌ nupatanim la, xa ta ne nitzꞌ inkꞌululaꞌninaq che la, xa ta kꞌu ne jun laj nukꞌisikꞌ yaꞌom la chwe rech kinbꞌan nimaqꞌij kukꞌ ri e wech taq chꞌabꞌeꞌn. Are kꞌu xul we kꞌojol la riꞌ, ri xusach kan ronojel ri qꞌinomal la kukꞌ taq ixoqibꞌ, lal kataqan la che ukamisaxik ri chom laj wakax.” Ri tataxel xubꞌij che: “Nukꞌojol, at kꞌolinaq wi at wukꞌ, ronojel ri nujastaq awe at. Xa kꞌu rajawaxik xqabꞌan nimaqꞌij, xuqujeꞌ xujkiꞌkotik rumal cher we awachalal we xkamik, xkꞌastaj loq, pune xsach na, xqariq chi kꞌu na.” Ri Jesús xuqujeꞌ xutzijoj jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike ri utijoxelabꞌ: Kꞌo jun qꞌinom achi, ri xkꞌojiꞌk jun rajchak chajil re ri uqꞌinomal. Ri qꞌinom achi xretaꞌmaj chi ri rajchak xaq tajin kusach ri urajil pa taq jastaq ri man kꞌo ta kutayij. Ri qꞌinom achi xusikꞌij ri rajchak, xubꞌij che: “¿Jas riꞌ ri xinto kabꞌix chawe? Man katkwin ta chik katchakun wukꞌ, chajacha kan ronojel ri akwenta.” Ri ajchak xuchomaj, xubꞌij: “¿Jas kinbꞌano? Maj nuchuqꞌabꞌ chukꞌotik jul, xuqujeꞌ kꞌixibꞌal riꞌ we kinta nulimoxna. Wetaꞌm kꞌut jas ri kinbꞌano, rajawaxik keꞌntzukuj winaq ri kinkikꞌamawaꞌj cho taq ri kachoch are kinesax bꞌik pa ri nuchak.” Xuchapleꞌj kꞌu kisikꞌixik pa jujunal konojel ri winaq ri kꞌo kikꞌas. Xuta kꞌu che ri nabꞌe: “¿Janipa akꞌas rukꞌ ri wajaw?” Xubꞌij ri ajkꞌas che: “Jun ciento tonel aceite olivo nukꞌas.” Xubꞌij kꞌu ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq che: “Riꞌ le uwujil ri akꞌas. Chattꞌuyuloq, chatzꞌibꞌaj kanoq chi xa nikꞌaj ciento chik akꞌas.” Xuta chi kꞌu che ri jun e ri at: “¿Janipa akꞌas rukꞌ ri wajaw?” Ri ajkꞌas xubꞌij che: “Jun ciento koxtar tiriko.” Ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq xubꞌij che: “Riꞌ le awuj, chatzꞌibꞌaj kanoq xa chi wajxaqibꞌ koxtar tiriko akꞌas.” Xya kꞌu uqꞌij ri ajchak rumal ri rajaw rumal ri xnoꞌjin kukꞌ ri winaq. Ri e winaq ri aꞌjuwachulew are kꞌo na kinoꞌjibꞌal rumal ri kakibꞌan kukꞌ taq ri e kech winaq, kꞌo na ri kechoman chikiwach ri e winaq ri kikꞌamawaꞌm ri tunal. Rumal laꞌ kinbꞌij in chiꞌwe: Chikojo bꞌa ri iqꞌinomal rech uwachulew chikichꞌekik iwach taq chꞌabꞌeꞌn, rech are kakꞌis waꞌ we qꞌinomal riꞌ, kꞌo kixkꞌamawaꞌn ix pa ri jun alik kꞌaslemal. Ri sukꞌ ranimaꞌ rukꞌ ri nitzꞌ jastaq, sukꞌ xuqujeꞌ na riꞌ rukꞌ ri nimaꞌq taj jastaq, xuqujeꞌ ri tzꞌaqat rukꞌ ri nitzꞌ jastaq, tzꞌaqat xuqujeꞌ na riꞌ kanoꞌjin rukꞌ ri nimalaj taq jastaq. Rumal laꞌ kinbꞌij chiꞌwe, we man sukꞌ kixnoꞌjin chukojik ri qꞌinomal rech uwachulew, ¿jachin ta kꞌu riꞌ ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx chiꞌwe che uchajixik ri qꞌinomal rech chikajil? Xuqujeꞌ we man sukꞌ ix noꞌjininaq rukꞌ ri man iwech taj ¿jachin ta kꞌu riꞌ ri kayoꞌw iwechabꞌal? Man kꞌo ta jun patanijel kakwinik kuꞌpatanij e kebꞌ upatrón. Karetzelaj uwach ri jun, xuqujeꞌ kuloqꞌaj uwach jun chik, o wine kupatanij riꞌ ri jun xa kꞌu karetzelaj uwach ri jun chik. Man yaꞌtal ta kꞌut kapatanix ri qꞌinomal xuqujeꞌ ri Dios. Xkichapleꞌj uyoqꞌik ri Jesús ri fariseos, ri bꞌenaq kikꞌuꞌx rukꞌ ri pwaq are xkitatabꞌej ri xubꞌij. Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike: Kijaluj chi ix utz taq winaq, xa kꞌu retaꞌm ri iwanimaꞌ ri Dios. Naꞌtaj chiꞌwe karetzelaj ri Dios ri jastaq sibꞌalaj kakiya uqꞌij ri winaq. Ri taqanik xuqujeꞌ ri kiwuj ri qꞌalajisal taq utzij ri Dios xul utzijoxik kꞌa pa taq ri uqꞌij ri Juan. Che riꞌ xchapleꞌtaj loq utzijoxik ri utz laj taq tzij rech ri ajawarem rech ri Dios xuqujeꞌ che ri qꞌij xkichapleꞌj ri winaq ukojik kichuqꞌabꞌ koꞌk chilaꞌ. Are man kꞌax taj usachik uwach ri kaj xuqujeꞌ ri uwachulew cho ri kasach jun juchꞌ rech ri taqanik. Xapachin ri kujach ri rixoqil, kakꞌuliꞌ chi kꞌu rukꞌ jun ixoq chik, kamakunik rumal kekꞌojiꞌ kebꞌ rixoqil. Xuqujeꞌ ri kakꞌuliꞌ rukꞌ ri ixoq ri jachtal kanoq rumal ri rachajil, kamakun xuqujeꞌ rumal kekꞌojiꞌ e kebꞌ rachajil. Kꞌo jun qꞌinomalaj achi, kukoj jeꞌlalaj taq atzꞌyaq xuqujeꞌ ronojel qꞌij kubꞌan nimaqꞌij. Chuchiꞌ kꞌu ri rachoch, katꞌuyiꞌ jun achi ubꞌiꞌ Lázaro, nojinaq ri utyoꞌjal che chꞌaꞌk xuqujeꞌ kuta ulimoxna. Ri mebꞌaꞌ kurayij utijik ri uxeꞌr taq jastaq ri katzaq chuxeꞌ ri umexa ri qꞌinom achi, xuqujeꞌ ri tzꞌiꞌ keqebꞌ churiqꞌik ri chꞌaꞌk ri kꞌo che. Jas ta waꞌ, xkꞌam bꞌi ri mebꞌaꞌ achi kumal e angelibꞌ rech keꞌkꞌol chuxukut ri Abraham. Ri qꞌinom achi xkam xuqujeꞌ xeꞌmuq kanoq. Are kꞌo chi ri qꞌinom achi pa ri kikꞌolibꞌal ri kaminaqibꞌ jawjeꞌ ri kꞌo wi nimalaj kꞌaxkꞌolal, are kꞌo pa ri kꞌaxkꞌolal, xkaꞌy chikaj, xeꞌril apanoq ri Abraham rachiꞌl ri Lázaro naj e kꞌo wi apanoq che. Xaq jeriꞌ xuchꞌabꞌej apanoq, xuraq uchiꞌ xubꞌij: “Tataxel Abraham, chel kuꞌx la chwe, taqa la loq ri Lázaro chumuꞌloq ri uwiꞌ uqꞌabꞌ pa joron, rech kuluya puꞌwiꞌ ri waqꞌ rumal cher tajin kinriq kꞌax pa we qꞌaqꞌ riꞌ.” Ri Abraham kꞌut xubꞌij che: “Achi, naꞌtaj chawe chi are at kꞌaslik sibꞌalaj jeꞌl xabꞌan chi rikꞌowisaxik ronojel ri akꞌaslemal, are kꞌu we Lázaro sibꞌalaj kꞌax xuriqo. Chanim kꞌut areꞌ kukꞌamawaꞌj na ri kubꞌsabꞌal ukꞌuꞌx areꞌ, are kꞌu ri at chanaꞌ na ri kꞌaxkꞌolal. Xuqujeꞌ jun nimalaj siwan kꞌo chiqaxoꞌl, rumal riꞌ ri kekaj keqꞌax je laꞌ iwukꞌ man kekwin taj, xuqujeꞌ man kekwin taj keqꞌax loq jewaꞌ qukꞌ uj.” Ri qꞌinom xutzalij uwach ri xbꞌix che, xubꞌij: Tat, kinbꞌochiꞌj kuꞌx la, taqa la bꞌik ri Lázaro cho rachoch ri nutat, rech kuꞌbꞌij chike ri e jobꞌ wachalal, rech man kepe ta pa we kꞌaxalaj kꞌolibꞌal riꞌ. Xubꞌij kꞌu ri Abraham che: “Kꞌo kukꞌ aꞌreꞌ ri utzꞌibꞌam kan ri Moisés, xuqujeꞌ ri kitzꞌibꞌam kan ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, are cheꞌkitatabꞌej ri aꞌreꞌ.” Xubꞌij kꞌu ri qꞌinom: “Tat Abraham, man keꞌkitatabꞌej ta riꞌ, are kakitatabꞌej riꞌ xuqujeꞌ kakikꞌex kanimaꞌ we are kopan jun kaminaq chubꞌixik chike.” Xubꞌij ri Abraham che: “We man kakinimaj ri Moisés, we man keꞌkinimaj ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, man kekojon ta wi riꞌ pune jun kaminaq kawaꞌjil bꞌik chubꞌixik chike.” Xubꞌij ri Jesús chike ri utijoxelabꞌ: Xa chi kꞌo wi laꞌ le topibꞌal taq aqanaj, kꞌax kꞌu re ri winaq ri rumal rech katzaq jun chik. Are katanik kajatꞌix bꞌik jun kꞌa chuqul kakꞌyaq bꞌik pa ri plo, cho ri xaq kuꞌtaqchiꞌj ri alaj taq e chꞌutiꞌn chubꞌanik makaj. Xaq jeriꞌ chichajij iwibꞌ, we kamakun ri awachalal, chayaja apanoq xuqujeꞌ chakuyu we kukꞌex ukꞌuꞌx. Pune kasach apanoq awukꞌ wuqubꞌ mul pa jun qꞌij, Chakuyu umak we kopan awukꞌ kubꞌij chawe: Kinkꞌex nukꞌuꞌx chinakuyuꞌ. Ri apóstoles kꞌut xkibꞌij che ri Jesús: Tat, nimarisaj la ri qakojobꞌal. Ri Jesús kꞌut xubꞌij chike: We ta kꞌo jun ikojobꞌal jetaq ri uwach ri moxtansia, riꞌ kixunimaj jun cheꞌ we kibꞌij che chatbꞌoqobꞌobꞌ bꞌik chatqꞌax pa le plo. Qaꞌnampe che, we jun chiꞌwe kꞌo jun rajchak ri xchakun apanoq cho ri saq, o wine xuꞌchajij ri chij, are kꞌu katzalij cho ri ja la kibꞌij che: “chatan loq chattꞌuyul puꞌwiꞌ le mexa” ¿la kixcha che? ¿La man kꞌu jewaꞌ kibꞌij che: “chakꞌexa ri awatzꞌyaq, chabꞌana nuwa, kꞌa te katwaꞌ kan at are kinwalej in”? ¿La utz kꞌu riꞌ katyoxix na che ri ajchak xwi rumal xubꞌano ri upatan? Ri ix are xbꞌantaj ronojel ri ipatan chibꞌij: “Uj patanijelabꞌ ri maj kaqatayij, xaq xwi xujkwinik xqabꞌan ri qapatan.” Jun qꞌijal bꞌenam rij ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, tajin kꞌu kiꞌkow bꞌik pa ri tinimit Samaria xuqujeꞌ pa Galilea. Okem kꞌu bꞌik rij pa ri jun tinimit, xeꞌl loq e lajuj achyabꞌ e chꞌaꞌkibꞌ, rumal kꞌu cher naj e kꞌo wi loq. Xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: Ajtij, Jesús, cheꞌl kuꞌx la chaqe. Are xeꞌrilo, xubꞌij chike: Jix, jiꞌkꞌutu iwibꞌ chkiwach ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. E bꞌenaq kꞌu pa ri bꞌe are xechꞌajchꞌobꞌetajik. Are kꞌu xril jun chike ri achyabꞌ chi xutzirik, xtzalijik kuraqaqej uchiꞌ kuqꞌijilaꞌj ri Dios. Xukulik xqaj cho ri Jesús, xtyoxin che, pune aj Samaria we achi riꞌ. Xubꞌij kꞌu ri Jesús che: ¿La man kꞌu e lajuj achyabꞌ ri xechꞌajchꞌobꞌetajik? ¿Jawjeꞌ kꞌu e kꞌo wi ri e bꞌelejebꞌ chik? ¿La maj chi jun ri xtzalij loq chuyaꞌik uqꞌij ri Dios, la xaq xwi we achi ri man qawinaqil taj? Xubꞌij kꞌu ri Jesús che ri achi: Chatwaꞌjiloq, jat, xatkunataj rumal ri akojobꞌal. Ri e fariseos xkita che ri Jesús chirij ri upetibꞌal ri ajawarem rech ri Dios, xubꞌij kꞌu chike: Maj jun kakwinik qas kuchomaj jas ri qas upetibꞌal ri ajawarem rech ri Dios. Man kibꞌij taj: “Chiwilampeꞌ, chi riꞌ kꞌo wi, chiwilampeꞌ, je laꞌ kꞌo wi”. Chiwilaꞌ chi pa ri iwanimaꞌ kꞌo wi ri ajawarem rech ri Dios. Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike ri utijoxelabꞌ: Kopan na ri qꞌij ri sibꞌalaj kirayij kiwil ri uqꞌijal ri uKꞌojol ri Achi, man kiwil ta kꞌut. Man kixeꞌ ta kꞌu kukꞌ xuqujeꞌ man kiꞌtereneꞌj taj ri winaq riꞌ kakibꞌij na chiꞌwe: “Jiꞌwilampeꞌ kꞌo jewaꞌ, chiwilampeꞌ kꞌo chi riꞌ.” Rumal chi ri uqꞌijal ri upetibꞌal ri uKꞌojol ri Achi, jeꞌ jas ri kayapaꞌ ri karepqꞌun chuxukut kaj kaqaj chuxukut ulew. Xa kꞌu nabꞌe na kuriq na kꞌax xuqujeꞌ ketzelax na uwach kumal ri winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ. Ri upetibꞌal ri uKꞌojol ri Achi, jeꞌ jas ri xkꞌulmataj pa taq ri uqꞌij ri Noé. Ri winaq kewaꞌik, kequmunik, kekꞌuliꞌ taq xuqujeꞌ keya pa taq kꞌulanem, kꞌa xopan na ri qꞌij are xok ri Noé pa ri arca, xpe kꞌu ri qꞌeqal jabꞌ, xuꞌkamisaj kan konojel ri winaq. Je xuqujeꞌ xkꞌulmatajik pa taq ri qꞌij rech riꞌ Lot: ri winaq kewaꞌik, kequmunik, keloqꞌoꞌmanik, xuqujeꞌ kekꞌayinik, ketikoꞌnijik xuqujeꞌ kakiyak taj ja. Xa kꞌu are xuriq ri qꞌij ri xel bꞌik ri Lot pa ri tinimit Sodoma, xtzaq loq qꞌaqꞌ rech chikajil xuqujeꞌ azufre, xukꞌis pa kiwiꞌ konojel ri winaq. Jeriꞌ kakꞌulmataj na are kukꞌut ribꞌ ri uKꞌojol ri Achi. Pa ri qꞌij riꞌ, ri winaq ri kꞌo puꞌwiꞌ ri rachoch, maqaj bꞌik chutzukuxik ri ujastaq ri kꞌo kan pa ri rachoch, je xuqujeꞌ ri tajin kachakun cho ri saq, matzalij chukꞌamik ri man xnaꞌtaj ta bꞌik che. Xwi naꞌtaj chiꞌwe ri xkꞌulmataj rukꞌ ri rixoqil ri Lot. Xapachin kꞌu ri karaj kukol ri ukꞌaslemal, kutzaq na riꞌ, xapachin kꞌu ri kutzaq ri ukꞌaslemal, kukol na riꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi che ri aqꞌabꞌ riꞌ, kekꞌojiꞌ na kebꞌ winaq pa jun chꞌat. Jun kakꞌam bꞌik chike, ri jun chik kakanaj kanoq. E kebꞌ ixoqibꞌ kekeꞌn na junam, jun kꞌut kakꞌam na bꞌik, ri jun chik kakanaj kanoq. E kebꞌ achyabꞌ kechakun na cho ri saq, jun kakꞌam na bꞌik, ri jun chik kakanaj kanoq. Xkita kꞌu che: Ajawxel ¿Jawjeꞌ kakꞌulmataj wi waꞌ we riꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri e kꞌuch kakimulij kibꞌ riꞌ xapawjeꞌ kꞌo wi jun kaminaq. Ri Jesús xutzijoj jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike ri utijoxelabꞌ chukꞌutik chi sibꞌalaj choqꞌaqꞌ wi kakibꞌan chꞌawem man kakꞌis taj ta kikꞌuꞌx. Xubꞌij kꞌu chike: Kꞌo jun qꞌatal tzij pa jun tinimit ri man kuxiꞌj ta ribꞌ cho ri Dios, xuqujeꞌ man kuꞌnimaj ta ri winaq. Pa ri tinimit xuqujeꞌ kꞌo jun malkaꞌn ixoq ri kꞌo jun uchꞌoꞌj, xeꞌ kꞌu rukꞌ ri qꞌatal tzij chutayik chi kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri ukꞌulel. Pune naj qꞌotaj man xraj taj xubꞌan ri qꞌatoj tzij, kꞌisbꞌal kꞌu rech xubꞌij: “Pune man kinxiꞌj ta wibꞌ cho ri Dios, xuqujeꞌ man keꞌ ta nukꞌuꞌx rukꞌ jun chike. Xa kꞌu rumal man kel ta we ixoq riꞌ wukꞌ, kinbꞌan waꞌ ri qꞌatoj tzij, rukꞌ jubꞌiqꞌ kinqꞌiꞌtaj are kape sibꞌalaj kꞌi mul chiwilik.” Xubꞌij kꞌu ri Ajawxel Jesús: Qas kichomaj rij ri xubꞌij ri itzel qꞌatal tzij. ¿La man kꞌu kuqꞌat tzij ri Dios kukꞌ ri winaq ri uchaꞌom, we chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ kechꞌaw rukꞌ? ¿La kꞌamaꞌtam ta kꞌu riꞌ kutzalij uwach ri kichꞌawem? Qas kubꞌan wi na riꞌ ri qꞌatoj tzij pa kiwiꞌ aninaq, pune jeriꞌ are kape ri Ukꞌojol ri Achi, ¿la kulu winaq ri kuꞌl kikꞌuꞌx che ri Dios? E kꞌo kꞌu jujun winaq ri kuꞌl kikꞌuꞌx chibꞌil taq kibꞌ, e sukꞌ kakinaꞌo, kaketzelaj kiwach ri e nikꞌaj winaq chik. Rumal riꞌ ri Jesús xutzijoj jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike: E kꞌo kebꞌ achyabꞌ, xebꞌe pa ri Templo chubꞌanik chꞌawem, ri jun fariseo, ri jun chik jun toqꞌil alkabal. Are xubꞌan chꞌawem ri fariseo xubꞌij: “Kintyoxin che la o Dios, rumal man in junam ta kukꞌ ri eleqꞌomabꞌ taq achyabꞌ, e bꞌanal taq kꞌax, e kakabꞌ kixoqil, xuqujeꞌ man in junam ta rukꞌ we achi riꞌ we toqꞌil alkabal. Ri in kinqꞌip wibꞌ che nuwaꞌim kebꞌ mul pa wuqubꞌ qꞌij, xuqujeꞌ kinya ri ulajujil rech ronojel ri nuchꞌekoj.” Are kꞌu ri toqꞌil alkabal naj xkanaj wi kanoq, xa ta ne kuwaꞌjilisaj ri uwach cho ri kaj, kutꞌikitaꞌ ri uwach ukꞌuꞌx xubꞌij: “Cheꞌl kꞌuꞌx la chwe o Dios, wetaꞌm chi in ajmak.” Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi we achi riꞌ, sukꞌ ranimaꞌ xtzalij cho rachoch man je ta kꞌu ri fariseo, rumal iwetaꞌm chi xapachin ri kunimarisaj ribꞌ kanitzꞌarisax na uqꞌij, xapachin xuqujeꞌ ri kumochꞌ ribꞌ kanimarisax na uqꞌij. Xekꞌam kꞌu bꞌik akꞌalabꞌ cho ri Jesús rech kuya ri uqꞌabꞌ pa kiwiꞌ. Are xkil ri tijoxelabꞌ, xeꞌkiyaj ri e kꞌamowinaq bꞌik. Ri Jesús kꞌut xuꞌsikꞌij ri akꞌalabꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri winaq: Chiya bꞌe chike ri akꞌalabꞌ kepe wukꞌ, man kiꞌqꞌil taj, rumal chi are ajchoqꞌe ri ajawarem rech ri Dios ri winaq ri kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx jetaq ri akꞌalabꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri man kukꞌamawaꞌj ta ri ajawarem rech ri Dios jetaq ri kubꞌan jun laj akꞌal, man kwinel ta riꞌ kok chilaꞌ. Jun chike ri kꞌamal bꞌe xuta che ri Jesús: Utz laj ajtij, ¿jas rajawaxik kinbꞌano chi rechabꞌexik ri jun alik kꞌaslemal? Ri Jesús xubꞌij che: ¿Jas che kabꞌij chi in utz? Man kꞌo ta chi jun winaq ri utz, xwi ri Dios. Awetaꞌm ri kubꞌij ri taqanik: man katzukuj ta chi jun awixoqil, man kabꞌan ta kamisanik, man katelaqꞌ taj, man kabꞌan ta bꞌanoj tzij chirij jun winaq chik, xuqujeꞌ chaꞌnimaj ri atat anan. Ri achi xubꞌij che ri Jesús: Pa ri walkꞌaꞌlal numajim la unimaxik waꞌ we ri, kꞌa xaq jeꞌ ne kinnimaj kamik. Are xuta ri Jesús ri xubꞌij ri achi che, xubꞌij: Xa chi jun jastaq kajawataj chawe, chakꞌayij kan ronojel ri kꞌo awukꞌ. Kꞌa te riꞌ chajacha ri rajil chike ri e mebꞌaibꞌ, kayaꞌtaj kꞌu na aqꞌinomal chilaꞌ chikaj. Kꞌa te riꞌ chatan loq chinatereneꞌj. Are xutabꞌej rech ri achi, xkꞌaxkꞌobꞌ ri ranimaꞌ, rumal sibꞌalaj qꞌinom. Are xril ri Jesús chi xkꞌaxkꞌobꞌ ranimaꞌ xubꞌij: Sibꞌalaj kꞌax okem ke ri qꞌinomabꞌ pa ri ajawarem rech ri Dios. Are man kꞌax taj kubꞌan jun kamey kikꞌow pa ri uteqꞌal ri bꞌaq rech tꞌisoꞌmabꞌal cho ri jun qꞌinom ri karaj kok pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri winaq ri xetow ri xubꞌij ri Jesús, xkibꞌij: ¿Jachin kꞌu riꞌ kakwin chukolik ribꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri Dios kwinel chubꞌanik ri man kakwin ta ri achi che. Ri Pedro xubꞌij che: Chilampe la, ri uj xqaya kan ronojel ri qajastaq rumal tereneꞌxik la. Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi ri winaq ri xuya kan rachoch, rixoqil, e rachalal, utat unan xuqujeꞌ e ralkꞌwaꞌl kayaꞌtaj na kꞌi ukꞌaxelal che, xuqujeꞌ pa ri qꞌotaj ri petinaq, kayaꞌtaj na che ri jun alik kꞌaslemal. Ri Jesús xukꞌam bꞌik ri kabꞌlajuj utijoxelabꞌ xaq kitukel, xubꞌij chike: Chanim kujeꞌ pa Jerusalén, chilaꞌ kakꞌulmataj wi ronojel ri xkitzꞌibꞌaj ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios kakꞌulmataj na rukꞌ ri Ukꞌojol ri Achi. Kajach na pa kiqꞌabꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj, kayoqꞌ na, kabꞌix na kꞌax taq tzij che, kachubꞌax na upalaj. Karapux na, xuqujeꞌ kakamisax na, xa kꞌu kakꞌastaj na churox qꞌij. Ri tijoxelabꞌ man xkichꞌobꞌ taj ri xbꞌix chike. Rumal cher xawax chikiwach ri kel kubꞌij we jastaq riꞌ. Are xopan ri Jesús chuxukut ri tinimit Jericó, kꞌo jun moy tꞌuyul chuchiꞌ ri bꞌe, kuta ulimoxna. Are xuto chi e kꞌi winaq tajin kiꞌkꞌowik, xuta chike ri winaq jas ri tajin kakꞌulmatajik. Ri winaq xkibꞌij che: Are ri Jesús aj Nazaret ri tajin kikꞌow waral. Ri moy xuraqaqej uchiꞌ, xubꞌij: Jesús, Ralkꞌwaꞌl ri David, cheꞌl kuꞌx la chwe. Ri winaq ri e nabꞌe apanoq choch xkibꞌij che chi katanik, xa kꞌu kꞌo na ri xubꞌan churaqik uchiꞌ: Ralkꞌwaꞌl ri David, che la kuꞌx la chwe. Xtakꞌiꞌ kꞌu ri Jesús, xtaqan chukꞌamik apanoq ri achi. Are xqet chuxukut, ri Jesús xuta che: ¿Jas kawaj kinbꞌan chawe? Ri moy xubꞌij: Ajawxel, kawaj kinkaꞌyik. Ri Jesús xubꞌij che: Chakꞌamawaꞌj ri akaꞌyebꞌal. Xatutzir rumal ri akojobꞌal. Aninaq xkaꞌyik, xteriꞌ kꞌu chirij ri Jesús, kuqꞌijilaꞌj ri Dios, konojel kꞌu ri winaq ri xkilo xkiqꞌijilaꞌj ri ubꞌiꞌ ri Dios. Are xopan ri Jesús pa Jericó, xuchapleꞌj kꞌu bꞌik ikꞌowem pa ri tinimit. Kꞌo kꞌu jun qꞌinom achi ubꞌiꞌ Zaqueo, kꞌamal bꞌe ke ri e toqꞌil taq alkabal. We achi riꞌ karaj karil ri Jesús, man kakwin ta kꞌut rumal ri kikꞌiyal ri winaq xuqujeꞌ rumal koꞌl raqan. Rumal riꞌ kaxikꞌanik xnabꞌejik, xwacheꞌn che jun cheꞌ rech sicómoro rech karil ri Jesús are kikꞌow bꞌik. Are xopan ri Jesús chilaꞌ, xkaꞌy chikaj, xubꞌij: Zaqueo, chatqaj loq aninaq, kamik kinkanaj kan cho awachoch. Aninaq kꞌut xqaj loq, sibꞌalaj kakiꞌkotik, xukꞌamawaꞌj ri Jesús cho ri rachoch. Are xkil ri winaq we xkꞌulmatajik, xkichapleꞌj ubꞌixik: Le Jesús xkanaj kan cho rachoch jun ajmak. Are kꞌu ri Zaqueo xubꞌij: Ajawxel, chilampe la. Chanim kinya pa nikꞌaj che ri nuqꞌinomal chike ri mebꞌaibꞌ, we kꞌu nubꞌanom kꞌax che jun chik, kinya kajibꞌ mul ukꞌaxelal. Ri Jesús xubꞌij che: Kamik xul ri koltajem cho ri ja kꞌolibꞌal riꞌ, rumal we achi riꞌ ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ ri Abraham. Rumal ri uKꞌojol ri Achi xpe chutzukuxik xuqujeꞌ chukolik ri winaq ri sachinaq. Are tajin kakitatabꞌej ri kubꞌij ri Jesús, xutzijoj jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike rumal xa jubꞌiqꞌ chik karaj kopan pa ri tinimit Jerusalén, xuqujeꞌ rumal pa kikꞌuꞌx ri winaq chi xaq kꞌa teꞌ kukꞌut ribꞌ ri ajawarem re ri Dios. Xaq jeriꞌ xubꞌij ri Jesús chike: Kꞌo jun achi, ralkꞌwaꞌl jun nim taqanel, xeꞌ chi pa jun tinimit rech kabꞌan la taqanel che, kꞌa te riꞌ katzalij loq. Xuꞌsikꞌij kꞌu e lajuj chike ri e rajchakibꞌ, xuya kan nikꞌaj pwaq chike, xuqujeꞌ xubꞌij chike: Chixchakun rukꞌ we pwaq riꞌ, kꞌa te kitzalij chwe are kintzalij loq. Are kꞌu ri winaq rech ri tinimit xeꞌkitaq bꞌik jun wok winaq chubꞌixik: Man keqaj ta we achi riꞌ kataqan pa qawiꞌ. Pune jeriꞌ xkibꞌano, ri achi xok wi che taqanel. Are xtzalij loq pa ri utinimit, xuꞌsikꞌij ri e rajchakibꞌ ri xuya kan pwaq chike, rech karetaꞌmaj janipa xkichꞌeko. Xopan kꞌu ri nabꞌe ajchak xubꞌij: Ajawxel, ri rajil la, xuchꞌek chi lajuj mul cho ri xya la kan chwe. Ri taqanel xubꞌij che: Sibꞌalaj utz ri xabꞌano, at utz laj ajchak. Rumal kꞌu ri utz xabꞌan chi rilik ri nitzꞌ jastaq, kinya taqanik pa aqꞌabꞌ pa kiwiꞌ lajuj tinimit. Xopan chi ri ukabꞌ ajchak xubꞌij: Ajawxel, ri rajil la xuya jobꞌ mul cho ri xya la kan chwe. Ri taqanel xubꞌij che: Chawe at kinya taqanik pa aqꞌabꞌ puꞌwiꞌ jobꞌ tinimit. Xopan chi ri jun ajchak xubꞌij: Ajawxel, riꞌ le rajil la. Xinyako, xinjatꞌij pa jun atzꞌyaq. Xinxiꞌj wibꞌ cho la, rumal cher katoqꞌij la ri man xya ta la, xuqujeꞌ kayak la ri man xtik ta la. Ri taqanel xubꞌij che: Itzel laj ajchak, kinqꞌat tzij paꞌwiꞌ rukꞌ ri xabꞌij, ¿xaq jeriꞌ chi awetaꞌm chi sibꞌalaj in kꞌaꞌn, xuqujeꞌ chi kinkꞌam ri jastaq ri man in taj xintikowik? ¿Jas che kꞌut man xaya taj ri nurajil kukꞌ ri winaq ri kakiyak pwaq, rech are kintzalij loq kulintoqꞌij ri ral ri nurajil? Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri e winaq ri e kꞌo chilaꞌ: Chikꞌama le pwaq che, chiya che ri ajchak ri xtoj lajuj mul che. Ri winaq xkibꞌij: Ajawxel, le achi leꞌ kꞌo chi lajuj mul urajil. Ri taqanel xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kꞌo, kꞌo rukꞌ, nim kayaꞌtaj na che. Are kꞌu ri maj kꞌo rukꞌ, kamaj na che ri jubꞌiqꞌ ri kꞌo rukꞌ. Are kꞌu ri winaq ri man kakaj taj kinux taqanel pa kiwiꞌ, chikꞌama loq, xuqujeꞌ chiꞌkamisaj chinuwach. Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Jesús, xnabꞌej chikiwach ri utijoxelabꞌ, xpaqiꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Are xqeteqobꞌ chuxukut ri tinimit ubꞌiꞌ Betfagé, xuqujeꞌ chuxukut ri tinimit Betania, ri kꞌo chuxukut ri juyubꞌ ubꞌiꞌ Olivos, xuꞌtaq bꞌik e kebꞌ chike ri utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Jix pa ri leꞌaj ri kꞌo apanoq chiqawach, chilaꞌ kiriq wi jun laj bꞌur jatꞌital kanoq, ri maj jun winaq kejeninaq. Chikira loq xuqujeꞌ chikꞌama loq. We kꞌo jun katow chiꞌwe: “¿Jas che tajin kikir le bꞌur?” chibꞌij che: “Xa kajawataj che ri Ajawxel.” Xebꞌe kꞌu ri utijoxelabꞌ, qas xeꞌkiriqa wi, jetaq ri xbꞌix chike. Ri ajchoqꞌe kꞌut xkita chike: ¿Jas che kikir le kꞌin laj bꞌur? Aꞌreꞌ xkibꞌij: Xa kajawataj che ri Ajawxel. Xkikꞌam kꞌu bꞌik, xeꞌkiya che ri Jesús, xkiya ri katzꞌyaq chirij ri bꞌur, kꞌa te riꞌ xkitoꞌ ri Jesús rech kukejej ri bꞌur. Ri winaq xkichapleꞌj ulikꞌik ri kimanta pa taq ri bꞌe, ri bꞌenaq wi ri bꞌur ri ukejem ri Jesús. Are xqeteqobꞌ bꞌik ri Jesús chuxukut ri xulanik cho ri juyubꞌ Olivos, xkichapleꞌj kiꞌkotem konojel ri tijoxelabꞌ xuqujeꞌ xkichapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri Dios rumal ronojel ri mayijabꞌal taq jastaq ri xkilo xubꞌan ri Jesús. Kakiraqaqej kichiꞌ kakibꞌij: Tewchiꞌtal ri ubꞌiꞌ ri Taqanel ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel. Jaꞌmaril pa ri kaj xuqujeꞌ juluwem rech chikajil. E kꞌo kꞌu jujun chike ri fariseos chkixoꞌl ri winaq, xkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, chaꞌyaja ri atijoxelabꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: We kuꞌxlan waꞌ aꞌreꞌ, are kakiraq na kichiꞌ ri abꞌaj. Are xenaqajin che ri tinimit Jerusalén, ri Jesús xril ri tinimit, kꞌa te riꞌ xroqꞌej. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: We ta kꞌo bꞌanom wi kawetaꞌmaj jachin ri kayoꞌw jaꞌmaril chawe, xa kꞌu awatal chawach. Kape kꞌu na qꞌij ri kewaꞌjil na ri akꞌulel chawij, kakimulij na kibꞌ chawij, kakitzꞌapij na ri abꞌe. Kakiwulij na ri tapya ri kꞌo chirij ri atinimit, keꞌkikamisaj na ri awalkꞌwaꞌl. Xa ta ne jun abꞌaj kakanaj chi kan puꞌwiꞌ jun abꞌaj chik, rumal man xachomaj ta ri qꞌotaj ri xpe ri Dios che akolik. Kꞌa te riꞌ xok bꞌik pa ri Templo, xeꞌresaj loq konojel ri aꞌjkꞌayibꞌ ri e kꞌo chilaꞌ. Xubꞌij chike ri winaq: Tzꞌibꞌatalik: Ri wachoch rech bꞌanbꞌal chꞌawem, ibꞌanom kꞌu ix kijul eleqꞌomabꞌ che. Ronojel kꞌu qꞌij ri Jesús xuya kꞌutuꞌn pa ri Templo, are kꞌu ri kꞌamal bꞌe ke ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik are kakaj kakikamisaj. Man kakiriq ta kꞌut jas kakibꞌan chukamisaxik, rumal konojel ri winaq kakitatabꞌej ri ukꞌutuꞌn rukꞌ ronojel kanimaꞌ. Jun qꞌijal are tajin kuya kꞌutuꞌn ri Jesús pa ri Templo chirij ri utz laj taq tzij, xeqet rukꞌ ri kꞌamal taq bꞌe ke ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, ri aꞌjtijabꞌ xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe. Xkibꞌij che: ¿Jachin at taqowinaq chubꞌanik waꞌ we riꞌ? ¿Jachin yoꞌwinaq kwinem chawe? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri in xuqujeꞌ kinbꞌan jun kꞌotbꞌal chiꞌ chiꞌwe, chibꞌij chwe: Ri qasanaꞌ ri xubꞌan ri Juan ¿la jun taqanik rech achi o rech ri Dios? Xkitzijobꞌej kꞌu rij, xkibꞌij kꞌut: We kaqabꞌij chi rech ri Dios, ¿jas kꞌu che man xikoj taj, kacha laꞌ chaqe? We kꞌu kaqabꞌij chi rech achi, kujkibꞌan che abꞌaj laꞌ le winaq, rumal ketaꞌm chi ri Juan are jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Xaq jeriꞌ xeꞌkibꞌij che: Man qetaꞌm taj jawjeꞌ upetik wi. Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike: Man kinbꞌij ta xuqujeꞌ in jachin yoꞌwinaq kwinem chwe chubꞌanik wa we jastaq riꞌ. Ri Jesús xutzijoj we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike ri winaq: Kꞌo jun achi xutik uvas pa jun ulew, xuya kꞌu kan ri ulew pa qajik chike nikꞌaj winaq rumal xeꞌ pa jun naj laj utaqkil. Are kꞌu xuriq ri qꞌotaj rech yakoj, xutaq bꞌik jun rajchak kukꞌ ri ajtikolobꞌ rech kuta rech ri xwachinik. Are kꞌu ri ajtikolobꞌ xkichꞌayo, kꞌa te riꞌ xkitaq bꞌik cho rachoch, maj jas xkiya bꞌik che. Ri ajchoqꞌe ri ulew xutaq chi bꞌik jun ajchak kukꞌ xkichꞌey xuqujeꞌ loq, xuqujeꞌ maj xkiya loq che. Xutaq chi kꞌu bꞌik jun urox ajchak kukꞌ, xkesaj kꞌu loq pa ri ulew, xkibꞌan loq kꞌax che. Are kꞌu ri ajchoqꞌe ri ulew xubꞌij: “¿Jas ta kꞌu kinbꞌano? Kintaq na bꞌik ri nukꞌojol, kakinimaj waꞌ areꞌ.” Ri ajchakibꞌ are xkilo, xkitzijobꞌej rij, xkibꞌij: “Are waꞌ kechꞌabꞌen kan ri ulew, qakamisaj” xechaꞌ, “rech keqechabꞌej kan le ulew.” Xaq jeriꞌ xkesaj loq pa ri ulew kꞌa te riꞌ xkikamisaj. ¿Jas kubꞌan ri ajchoqꞌe ri ulew chike we ajchakibꞌ riꞌ? Kukꞌis pa kiwiꞌ ri ajchakibꞌ are katzalij loq, kꞌa te riꞌ kuya chi kan ri ulew chike nikꞌaj winaq chik. Are xkita ri winaq xkibꞌij: Kꞌo ta bꞌa ne wi mat karaj ri Dios. Ri Jesús ko xuꞌkaꞌyej ri winaq, xubꞌij: ¿Jas kꞌu kel waꞌ ri tzꞌibꞌatalik ri kubꞌij: Ri abꞌaj ri xketzelaj uwach ri e yakol taq ja, xux na ri abꞌaj ri qas kꞌo kutayij chikiwach ri nikꞌaj abꞌaj chik? Xapachin ri katzaq puꞌwiꞌ ri abꞌaj riꞌ kamuchuꞌlitajik, xuqujeꞌ kajaqꞌin ri winaq we katzaq we abꞌaj riꞌ chirij. Are xkinabꞌej ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios chi aꞌreꞌ xtzijox kij pa ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xkaj xkiqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri Jesús, xkixiꞌj kꞌu kibꞌ chikiwach ri winaq rech ri tinimit. Xaq jeriꞌ xeꞌkitaq bꞌik winaq ri kakijaluj chi nimaꞌq kibꞌanik, rech kakikoj jun kꞌambꞌejabꞌal pa ubꞌe ri Jesús rech rukꞌ riꞌ kekwinik kakikꞌam bꞌik cho ri qꞌatal tzij. Ri winaq ri xetaq bꞌik xkibꞌij: Ajtij, qetaꞌm chi sukꞌ ronojel ri kabꞌij la, xuqujeꞌ ri kakꞌut la xuqujeꞌ man kaqꞌat ta la tzij pa kiwiꞌ ri winaq rumal ri kekaꞌyik, xane qas are wi kakꞌut la ri bꞌe rukꞌ ri Dios. ¿La yaꞌtal chaqe kaqatoj alkabal che ri César o man yaꞌtal taj? Ri Jesús kꞌut xuchꞌobꞌ ri itzel taq kichomabꞌal, rumal riꞌ xubꞌij chike: Chikꞌutumpe jun pwaq kech ri aꞌj Roma chinuwach. ¿Jachin ajchoqꞌe we palajaj xuqujeꞌ we tzꞌibꞌ we kꞌo choch? Rech ri César, xecha ri winaq. Ri Jesús xubꞌij chike: Chiya che ri César ri rech ri César, xuqujeꞌ chiya che ri Dios ri rech ri Dios. Man xekwin ta kꞌut xkikoj kꞌaꞌmabꞌal pa ri ubꞌe, rukꞌ ri kubꞌij chike ri winaq, xemayijanik are xkita ri tzalibꞌal uwach ri xubꞌij chike, xaq jeriꞌ maj chi jas xkibꞌij. Are kꞌu ri e saduceos, ri kakibꞌij chi maj kꞌastajibꞌal wach, xeqet chuxukut ri Jesús, xkibꞌij we kꞌulmatajik che: Ajtij, ri Moisés kukꞌut chiqawach pa ri wuj ri xutzꞌibꞌaj chi we kakam jun achi, maj kan ralkꞌwaꞌl rukꞌ ri rixoqil, choqꞌaqꞌ wi chi ri rachalal we achi riꞌ kakꞌuliꞌ rukꞌ ri ixoq ri xya kanoq rech kekꞌojiꞌ rijaꞌl ri rachalal ri xkamik. E kꞌo kꞌu e wuqubꞌ achyabꞌ alaxik. Ri nabꞌe xkꞌuliꞌk, xa kꞌu e maj ralkꞌwaꞌl xekꞌojiꞌ kan rukꞌ ri rixoqil. Ri ukabꞌ xkꞌuliꞌ rukꞌ ri rixoqil ri rachalal, xuqujeꞌ maj e ralkꞌwaꞌl xekꞌojiꞌ kan rukꞌ ri ixoq Ri urox achi xuqujeꞌ xkꞌuliꞌ rukꞌ ri malkaꞌn ixoq maj xuqujeꞌ ralkꞌwaꞌl xekꞌojiꞌ rukꞌ, jeriꞌ xkibꞌan ri e wuqubꞌ alaxik. Konojel xekꞌuliꞌ rukꞌ ri ixoq, xa kꞌu maj kalkꞌwaꞌl xekꞌojiꞌ kan rukꞌ ri ixoq. Kꞌisbꞌal kꞌu rech, xkam xuqujeꞌ ri ixoq. Are kꞌu kuriq ri qꞌij rech kꞌastajibꞌal ¿jachin chike ri e wuqubꞌ alaxik karachajilaj na ri ixoq, rumal chi konojel ri e wuqubꞌ achyabꞌ xekꞌuliꞌ rukꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri winaq rech ri uwachulew kekꞌuliꞌ xuqujeꞌ kakiya kibꞌ pa taq kꞌulanem. Are kꞌu ri yaꞌtal chike kekꞌastaj na rech kekꞌojiꞌ pa ri jun alik kꞌaslemal ri kape na, ri winaq riꞌ man kekꞌuliꞌ taj xuqujeꞌ man keya taj pa kꞌulanem. Man kekam taj xuqujeꞌ je kuꞌx na jetaq ri angelibꞌ, e ralkꞌwaꞌl ri Dios rumal yaꞌtal bꞌe chike kekꞌastaj na, jun qꞌijal. Pa ri uwuj ri Moisés jawjeꞌ ri xkꞌut wi choch ri kꞌix ri kajinow pa qꞌaqꞌ, kuqꞌalajisaj chi ri e kaminaqibꞌ kekꞌastaj na, rumal kubꞌij che ri Ajawxel, chi are kiDios ri Abraham, ri Isaac xuqujeꞌ ri Jacob. Ri Dios man kiDios ta kaminaqibꞌ, xane kiDios e kꞌaslik winaq, konojel e kꞌaslik cho areꞌ. E jujun kꞌut chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkibꞌij che ri Jesús: Sibꞌalaj utz ri xbꞌij la ajtij. Maj chi kꞌu jun xkꞌotow uchiꞌ ri Jesús. Ri Jesús kꞌut xukꞌot kichiꞌ ri winaq xubꞌij: ¿Jas che kibꞌij chi ri Cristo Ralkꞌwaꞌl ri David? Are ri David xtzꞌibꞌan pa ri wuj rech Salmos: Ri Dios xubꞌij che ri wAjaw: Chattꞌuyul pa ri nuwiqiqꞌabꞌ. Kꞌa katchꞌeken na chike ri akꞌulel xuqujeꞌ kekꞌojiꞌ na xeꞌ raqan aqꞌabꞌ. We ri David kubꞌij wAjaw che, ¿jas kꞌu che riꞌ kubꞌij ukꞌojol che? Are tajin katatabꞌex ri Jesús kumal ri winaq, xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chichajij iwibꞌ chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Ri aꞌre utz kakinaꞌo kewaꞌkat rukꞌ ri katzꞌyaq ri sibꞌalaj kachuplinik, xuqujeꞌ sibꞌalaj jeꞌl chike kaya rutzil kiwach pa taq ri kꞌayibꞌal, xuqujeꞌ kakichaꞌ ri jeꞌl laj taq kꞌolibꞌal pa taq ri Sinagoga, xuqujeꞌ kakichaꞌ ri jeꞌl laj taq kꞌolibꞌal pa taq ri nimaqꞌij. Utz xuqujeꞌ kakinaꞌo kakimaj ri e kachoch xuqujeꞌ ri kimebꞌail ri e malkaꞌnibꞌ, kakibꞌan xuqujeꞌ naj taq chꞌawem rech ketatabꞌex kumal nikꞌaj winaq chik rumal riꞌ nim kꞌax kape na pa kiwiꞌ. Ri Jesús xuꞌkaꞌyej ri qꞌinomabꞌ are tajin kakiya ri kisipanik pa taq ri kꞌolibꞌal rech pa ri Templo rech ri Dios. Xril xuqujeꞌ jun mebꞌa malkaꞌn ixoq ri xuya kebꞌ qꞌana pwaq pa ri kꞌolibꞌal rech ri sipanik. Xaq jeriꞌ xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi we mebꞌa malkaꞌn ixoq riꞌ, are nim ri usipanik xuya chkiwach konojel ri winaq. Konojel ri winaq xkiya jubꞌiqꞌ che ri kꞌo kukꞌ, are kꞌu we mebꞌaꞌ ixoq riꞌ xuya ronojel ri urajil tzuqbꞌal ribꞌ. E kꞌo kꞌu jujun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús, tajin kakitzijoj rij ri Templo rech ri Dios, chi sibꞌalaj jeꞌl kakaꞌyik rumal ri jeꞌl taq abꞌaj ri kojtal che, xuqujeꞌ ronojel ri sipanik ri e kꞌo chupam ri e tzujtal che ri Dios, are kꞌu ri Jesús xubꞌij chike: Kuꞌriqa na qꞌij chi ronojel waꞌ we kiwilo riꞌ kewulix na, maj jun abꞌaj kakanaj kan puꞌwiꞌ jun abꞌaj chik. Xkibꞌij kꞌu che: Ajtij, ¿jampaꞌ kꞌu kakꞌulmataj we riꞌ, xuqujeꞌ jas retal chi xa jubꞌiqꞌ chik karaj kakꞌulmatajik? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas chichajij iwibꞌ, man kiya ta iwibꞌ pa menkꞌetixik, rumal cher e kꞌi winaq kepe na, kakikoj ri nubꞌiꞌ xuqujeꞌ kakibꞌij: In in Mesías, xnaqajir loq ri qꞌotaj. Man kiꞌtereneꞌj ta kꞌu ri winaq riꞌ. Man kixiꞌj ta iwibꞌ are kito chi kꞌo chꞌoꞌj kakꞌulmatajik xuqujeꞌ jastaq ri kekꞌexkꞌobꞌik, rumal choqꞌaqꞌ wi chi kape na waꞌ we riꞌ nabꞌe, xa kꞌu man are ta kꞌisbꞌal rech ri uwachulew. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: Kechꞌoꞌjin na tinimit kukꞌ tinimit xuqujeꞌ e wok tinimit kukꞌ taq e wok taq tinimit. Kape na nimalaj taq kabꞌraqan, numik, xuqujeꞌ yabꞌil pa ronojel ri tinimit rech uwachulew, xuqujeꞌ kakꞌulmataj na xibꞌibꞌal taq kꞌutbꞌal cho ri kaj. Xa kꞌu nabꞌe kakibꞌan na kꞌax chiꞌwe, kixkichap na xuqujeꞌ kixkikꞌam na bꞌik pa taq ri Sinagoga xuqujeꞌ kixkikoj na pa cheꞌ rumal rech ri uqꞌalajisaxik ri nubꞌiꞌ, kixkikꞌam na bꞌik chikiwach e taqanel xuqujeꞌ e qꞌatal taq tzij. Xaq jeriꞌ kayaꞌtaj na bꞌe rech kiniqꞌalajisaj chikiwach. Naꞌtaj chiꞌwe chi man rajawaxik taj kichomaj bꞌik rij jas kibꞌan chutoꞌik iwibꞌ. Rumal in kinya iwetaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ri tzij ri kitzalibꞌej uwach ri ikꞌulel rech man kakiriq taj jas kakibꞌan chutzalixik uwach ri itzij, xuqujeꞌ man kekwin taj kakikoj kꞌaꞌmabꞌal pa ibꞌe. Kabꞌan na bꞌanoj tzij chiꞌwij kumal ri iꞌtat, iꞌwachalal, xuqujeꞌ ri uqꞌabꞌ taq alaxik iwukꞌ, kekamisax kꞌu na jujun chiꞌwe. Konojel ri winaq cho ri uwachulew kixketzelaj na rumal rech ri nubꞌiꞌ. Pune jeriꞌ xa ta ne jun iwiꞌ katzaq na. We ko kixtakꞌiꞌ pa ri ikojobꞌal, kixkolotaj na. Xa kꞌu chiwetaꞌmaj chi xqeteqobꞌ loq ri kꞌaxkꞌolal are kiwil ri tinimit Jerusalén sutital rij kumal ri ajchꞌoꞌjabꞌ. Che ri qꞌij riꞌ, ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit Judea chaꞌnimaj bꞌik pa taq ri juyubꞌ, xuqujeꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Jerusalén, cheꞌ la bꞌik chilaꞌ, ri e kꞌo xuqujeꞌ cho ri saq, metzalij loq pa ri tinimit. Are waꞌ ri qꞌotaj rech ri qꞌatoj tzij, jawjeꞌ ri kakꞌulmataj wi ronojel ri tzꞌibꞌatalik. ¡Kꞌax rech ri yawabꞌ ixoq, xuqujeꞌ ri tajin kutubꞌisaj ral pa taq ri qꞌij riꞌ! Jeriꞌ rumal nimalaj kꞌaxkꞌolal kape cho ri uwachulew, xuqujeꞌ kꞌaxkꞌolal puꞌwiꞌ we tinimit riꞌ. E kꞌo winaq kekamisax na chi sakꞌibꞌal, xuqujeꞌ e kꞌo kekꞌam na bꞌik, ri winaq ri man aꞌj Israel taj kakibꞌan na kꞌax chike ri winaq aꞌj Jerusalén, kꞌa katzꞌaqat na ri qꞌij ri bꞌiꞌtal loq. Kakꞌexkꞌobꞌ na le qꞌij, le ikꞌ xuqujeꞌ le e chꞌumil. Ri winaq ri keꞌl pa taq ri tinimit kakꞌaxkꞌobꞌ na kanimaꞌ, xuqujeꞌ kemayijan na rumal ri uchꞌuꞌjarem ri plo. Kekam na konojel ri winaq che xibꞌin ibꞌ, rumal cher kabꞌirirex na ronojel le uwach le kaj. Kꞌa te riꞌ kakil kꞌu na ri upetibꞌal ri uKꞌojol ri Achi pa jun sutzꞌ, rukꞌ kwinem xuqujeꞌ juluwem. Are kuchapleꞌj kꞌulmatajik waꞌ we jastaq riꞌ, chikꞌamawaꞌj ichuqꞌabꞌ, chiwaꞌjilisaj ri kixkaꞌyik rumal cher ri ikolotajem tajin kanaqajir loq chiꞌwe. Ri Jesús xutzijoj chike we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ: Chiwilampeꞌ ri ucheꞌal ri higuera xuqujeꞌ ri nikꞌaj taq cheꞌ chik. Are kakichapleꞌj ukꞌiyik loq ri kixaq, ix iwetaꞌm chi are xqet loq ri qꞌalaj. Je xuqujeꞌ chiwetaꞌmaj chi are kekꞌulmataj we jastaq riꞌ, xqeteqobꞌ la riꞌ ri ajawarem rech ri Dios. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe kikꞌow na ronojel we jastaq riꞌ kꞌa te riꞌ kikꞌow we qꞌij junabꞌ riꞌ. Ri kaj xuqujeꞌ ri uwachulew kasach na kiwach, are kꞌu ri nutzij man kasach ta uwach. Qas chichajij iwibꞌ, rech man kakowir ta ri iwanimaꞌ rumal ri karkꞌatem, xuqujeꞌ ri qꞌabꞌarik, je xuqujeꞌ rumal kakꞌaxir iwanimaꞌ rumal taq ri jastaq rech uwachulew, rumal ta ne riꞌ maj kinabꞌej are kuriq ri qꞌij riꞌ. Rumal ri qꞌij riꞌ, je kꞌo jun kꞌaꞌmabꞌal chike konojel ri winaq rech ri uwachulew. Qas chixkꞌasloq, chibꞌana chꞌawem rech man kiriq ta ri kꞌaxkꞌolal ri xa jubꞌiqꞌ karaj kakꞌulmatajik, rech kixkwinik kiꞌwila uwach ri uKꞌojol ri Achi. Ri Jesús chi paqꞌij xuya kꞌutuꞌn pa ri Templo, chaqꞌabꞌ xeꞌ puꞌwiꞌ ri juyubꞌ ubꞌiꞌ Olivos. Konojel ri winaq sibꞌalaj aqꞌabꞌ xkimulij kibꞌ chutatabꞌexik ri utzij pa ri Templo. Are tajin kaqeteqobꞌ loq ri nimaqꞌij rech kaxlan wa ri maj chꞌam rukꞌ, ubꞌiꞌnam Pascua. Ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, kakaj kakisach uwach ri Jesús, rumal kakixiꞌj kibꞌ chikiwach ri winaq. Are kꞌu ri Itzel xok pa ranimaꞌ ri Judas ubꞌiꞌnam Iscariote, jun chike ri kabꞌlajuj tijoxelabꞌ. Ri Judas xeꞌ kukꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri chajil rech ri Templo, chuchomaxik jas jeꞌ kubꞌan chujachik ri Jesús chike. Xekiꞌkot kꞌut are xkita ri xbꞌix chike, xaq jeriꞌ xkichomaj uyaꞌik pwaq che ri Judas. Areꞌ xukꞌam ri pwaq, xuqujeꞌ xutzukuj jun qꞌotaj jawjeꞌ e maj wi winaq rech kujach ri Jesús. Are xopan ri nimaqꞌij rech ri kaxlan wa ri maj chꞌam rukꞌ, che riꞌ xuqujeꞌ kakamisax ri chij rech ri Pascua. Ri Jesús xuꞌtaq bꞌik ri Pedro xuqujeꞌ ri Juan, xubꞌij chike: Jix jiꞌsukꞌumaj apanoq ri jastaq ri kajawataj chaqe, rech kaqabꞌan ri waꞌim rech Pascua. Ri tijoxelabꞌ xkita che: ¿Jawjeꞌ kaj wi la keꞌqabꞌana wi? Ri Jesús xubꞌij chike: Are kixok bꞌik pa ri tinimit, kikꞌulaj jun achi, rukꞌaꞌm jun qꞌebꞌal jaꞌ, chitereneꞌj bꞌik, kꞌa pa ri ja ri kopan wi. Kꞌa te riꞌ chita che ri ajchoqꞌe ri ja, kuta ri ajtij: “¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri ja ri kinwikꞌowisaj wi ri Pascua kukꞌ ri nutijoxelabꞌ?” Kukꞌut riꞌ chiꞌwach jun nima ja ri kꞌo chikaj, sukꞌumatalik, chilaꞌ chibꞌana wi ri rekeqꞌij. Ri e tijoxelabꞌ xebꞌe kꞌu pa ri tinimit, xeꞌkiriqa kꞌut ronojel jetaq ri xubꞌij ri Jesús chike. Xkibꞌan kꞌu ri rekeqꞌij rech ri Pascua. Are xopan ri qꞌotaj rech ri waꞌim, ri Jesús xtꞌuyiꞌ kukꞌ ri utijoxelabꞌ chwi ri mexa. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Sibꞌalaj nurayim loq utijik waꞌ we rekeqꞌij riꞌ iwukꞌ nabꞌe cho ri nukamikal. Rumal kꞌa te kintij chi waꞌ junmul are kopan ri qꞌij rech ri ajawarem rech ri Dios. Xukꞌam kꞌu ri qumubꞌal vino, xutyoxij che ri Dios, kꞌa te riꞌ xubꞌij: Chijacha chiꞌwach, chixqumunoq. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man kinqumuj ta chi na ri uwaꞌl uva, kꞌa pa ri qꞌij ri kape ri ajawarem rech ri Dios. Xuqujeꞌ xukꞌam ri kaxlan wa, are xtyoxitaj rumal che ri Dios xuya chike ri utijoxelabꞌ, xubꞌij: We kaxlan wa riꞌ are retwachil nubꞌaqil ri kajach na rumal iwe, chitijaꞌ che naꞌtabꞌal we. Are xtijtaj ri kirekeqꞌij, xukꞌam ri qumubꞌal xubꞌij: Are waꞌ retwachil ri kꞌakꞌ chomanik ri kabꞌantaj na pa ri nukikꞌel ri katixtobꞌ na rumal iwe. Chiwetaꞌmaj kꞌut chi kꞌo wukꞌ puꞌwiꞌ ri mexa ri uqꞌabꞌ ri kinjachow na. Qas tzij ri Ukꞌojol ri Achi kajach na jetaq ri tzꞌibꞌatal loq, xa kꞌu kꞌax rech ri kajachow na. Ri tijoxelabꞌ kꞌut xkichapleꞌj utatabꞌeloꞌxik chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jachin kabꞌanow na wa we riꞌ? Xuqujeꞌ kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ jachin ri nim ubꞌanik chikixoꞌl. Ri Jesús kꞌut xubꞌij chike: Ri e taqanel pa kiwiꞌ ri e tinimit kakibꞌan kꞌax chike ri kiwinaq, xuqujeꞌ are keqꞌinomar pa kiwiꞌ ri winaq, kakibꞌij chi sibꞌalaj e utz, xa kꞌu man je ta riꞌ. Man jeꞌ ta kꞌu riꞌ kixnoꞌjin ix, xane ri winaq ri karaj kux nim uqꞌij, rajawaxik kunitzꞌarisaj ribꞌ. Xuqujeꞌ ri karaj kataqanik are chuxoq patanijel. Rumal ¿jachin ta kꞌu riꞌ ri nim uqꞌij? ¿La are ri winaq ri katꞌuyiꞌ chwi ri mexa o are ri kapatanijik? ¿La man kꞌu are nim uqꞌij ri katꞌuyiꞌ puꞌwiꞌ ri mexa? Pune jeriꞌ, in kꞌo in chiꞌxoꞌl che ipatanixik. Ix kꞌut, ixkꞌolinaq wukꞌ pa ronojel ri kꞌaxkꞌolal ri wikꞌowisam. Rumal kꞌu riꞌ kinya chiꞌwe ri jun ajawarem, jetaq ri xuya chwe in, ri tataxel. Rech kixtꞌuyiꞌ na wukꞌ pa ri nuajawarem, xuqujeꞌ kixtꞌuyiꞌ pa ri jeꞌlik tem kiqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri lajuj wok winaq aꞌj Israel. Simón, ri Itzel xatuto rech karetzꞌabꞌej awach, jetaq ri kakꞌulmataj rukꞌ ri tiriko. Xa kꞌu xinbꞌan chꞌawem paꞌwiꞌ rech man kattzaq ta pa ri akojobꞌal, xuqujeꞌ are kattzalij wukꞌ kaya kichuqꞌabꞌ ri awachalal. Xubꞌij ri Simón Pedro che: Rajawam nukꞌuꞌx kineꞌ ukꞌ la, pune keꞌ la pa ri cheꞌ, xuqujeꞌ we kakam la. Ri Jesús xubꞌij: Pedro, kamik are majaꞌ katzitziriqiꞌn ri akꞌ, kawawaj na ubꞌixik oxibꞌ mul chi awetaꞌm nuwach. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús chike konojel ri utijoxelabꞌ: Are xixintaq bꞌik, xinbꞌij chiꞌwe chi maj kꞌolibꞌal irajil kikꞌambꞌik, xuqujeꞌ maj ixajabꞌ kikꞌambꞌik, ¿la kꞌo kꞌu xajawataj chiꞌwe? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Man kꞌo taj. Chanim kꞌut ri kꞌo yakbꞌal urajil chukꞌama bꞌik, je xuqujeꞌ ri kꞌo uchim, are kꞌu ri maj kꞌo rukꞌ chukꞌayij ri umanta chuloqꞌo jun usakꞌibꞌal. Rumal kinbꞌij chiꞌwe chi kakꞌulmataj na ronojel ri tzꞌibꞌatal loq: Ri areꞌ xajilax chkixoꞌl ri e bꞌanal taq kꞌax. Tajin kꞌu kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatal loq chwij. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Ajawxel, kꞌo kebꞌ sakꞌibꞌal qukꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Xaqareꞌ laꞌ. Xel bꞌik ri Jesús pa ri tinimit jetaq ri naqꞌatal che, xeꞌ pa ri juyubꞌ Olivos. Ri utijoxelabꞌ xeteriꞌ bꞌik ri chirij. Are xoꞌpan pa ri juyubꞌ, xubꞌij chike: Chibꞌana chꞌawem rech man kixtzaq ta pa ri mak. Ri Jesús kꞌut xutas apanoq ribꞌ chike ri utijoxelabꞌ, kꞌa te riꞌ xukiꞌk xubꞌan chꞌawem. Xubꞌij kꞌut: Tat, kꞌo ta bꞌa ne wi, kaj la man kinriq ta waꞌ we kꞌaxal riꞌ, xa kꞌu man in taj kabꞌan we, xane lal. Xukꞌut kꞌu ribꞌ jun ángel cho chuyaꞌik uchuqꞌabꞌ. Sibꞌalaj kꞌax kꞌu ri ranimaꞌ xubꞌan kꞌu chꞌawem rukꞌ chuqꞌabꞌ, sibꞌalaj xel kꞌu pa jaꞌ, ri jaꞌ ri xel che jer kꞌo ri utzatzal ri kikꞌ xtzꞌutuw pa ri ulew. Are xtoꞌtaj che chꞌawem, xtzalij kukꞌ ri utijoxelabꞌ, tajin kꞌu kewarik xubꞌuꞌriqaꞌ, rumal sibꞌalaj e qꞌiꞌtajinaq rumal ri bꞌis ri kakinaꞌo. Xubꞌij ri Jesús chike: ¿Jas che tajin kixwarik? Chixwaꞌjiloq, chibꞌana chꞌawem rech man kixtzaq ta pa mak. Kꞌa tajin na katzijon ri Jesús are xaq kꞌa teꞌ xoꞌpan sibꞌalaj e kꞌi winaq, nabꞌe bꞌik chikiwach jun chike ri tijoxelabꞌ ubꞌiꞌ Judas. Ri Judas xqet chuxukut ri Jesús, rech xutzꞌumaj. Ri Jesús xuta che ri Judas: ¿La rukꞌ jun tzꞌumanik kakꞌayij ri uKꞌojol ri Achi? Are kꞌu ri e tijoxelabꞌ ri kisutim rij ri Jesús, are xkilo ri tajin kakꞌulmatajik xkibꞌij: Ajawxel, ¿la utz kujchꞌoꞌjin rukꞌ sakꞌibꞌal? Jun kꞌut chike ri tijoxelabꞌ xusakꞌij bꞌik ri wiqiqꞌabꞌ uxikin ri patanil re ri kinimal ri chꞌawenel cho ri Dios chikiwach ri winaq. Ri Jesús xubꞌij chike: Chiya chilaꞌ. Xuchap kꞌu ri uxikin ri achi, xukunaj. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, chike ri e chajil taq ri Templo rech ri Dios, xuqujeꞌ chike ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq, ri xuꞌlik chuchapik. ¿La in jun elaqꞌom kꞌut che ri kixpe chinuchapik rukꞌ sakꞌibꞌal rachiꞌl cheꞌ? Xinkꞌojiꞌ ya ronojel qꞌij iwukꞌ pa ri Templo, maj ya jun xutzaq uqꞌabꞌ chwij, xa kꞌu xopan ri qꞌotaj are ri qꞌequꞌmal kabꞌan rech. Xkichap kꞌu ri Jesús, xkikꞌam bꞌik cho rachoch ri ki kinimaꞌqil ri chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Ri Pedro kꞌut utereneꞌm ri Jesús, xa kꞌu naj kꞌo wi kan che. Xkikuch jun qꞌaqꞌ cho ri ja, konojel xkimulij kibꞌ chirij, ri Pedro xtꞌuyiꞌ xuqujeꞌ kukꞌ. Xa kꞌu kꞌo jun aj ikꞌ xrilo chi tꞌuyul qaj ri Pedro kukꞌ, kꞌo xukaꞌyej xubꞌij che: Waꞌ we achi riꞌ rachiꞌl xuqujeꞌ ri Jesús. Ri Pedro kꞌut xrawaj ubꞌixik, xubꞌij: Ixoq, man wetaꞌm ta in uwach ri achi riꞌ. Man naj ta qꞌotaj ikꞌowinaq are xpe chi jun achi, xubꞌij che ri Pedro: At xuqujeꞌ at kachiꞌl. Ri Pedro xubꞌij: Achi, man e wachiꞌl ta in. Are xikꞌow jun hora, kꞌo chi jun achi xubꞌij che ri Pedro: Waꞌ we achi riꞌ rachiꞌl ri Jesús, aj Galilea xuqujeꞌ. Ri Pedro xubꞌij: Achi man wetaꞌm ta in jas riꞌ tajin katzijoj rij. Qas che ri qꞌotaj ri xutzalij uwach ri tzij, xtzitziriqiꞌn ri amaꞌ akꞌ. Are kꞌu ri Ajawxel xtzalqꞌomijik, xukaꞌyej ri Pedro. Xnaꞌtaj kꞌu che ri Pedro jas ri bꞌiꞌtal che rumal ri Ajawxel: Kꞌamajaꞌ na katzitziriqiꞌn ri akꞌ are kawowaj uqꞌalajisaxik nuwach oxibꞌ mul. Xel kꞌu loq chilaꞌ xutzoqopij jun bꞌisobꞌal laj roqꞌej. Ri achyabꞌ kꞌut ri e chajininaq ri Jesús xkichapleꞌj uchꞌayik xuqujeꞌ utzeꞌxik uwach. Xkichꞌuq ri ubꞌoqꞌoch, kꞌa te riꞌ kakita che: Chariqaꞌ jachin xatchꞌayowik. Je xuqujeꞌ sibꞌalaj kꞌi kꞌax taq tzij xkibꞌij che. Are xsaqirik, xkimulij kibꞌ konojel ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri tinimit, ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, je xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xkikoj kichuqꞌabꞌ chi keꞌ ri Jesús chkiwach ri e qꞌatal taq tzij. Xkibꞌij kꞌu che: chabꞌij chaqe we at ri, ri at Cristo. Ri Jesús, xubꞌij: Pune kinbꞌij chiꞌwe, riꞌ man kinikoj taj. We ta kinbꞌan xuqujeꞌ kꞌotbꞌal chiꞌ chiꞌwe, man kitzalij ta riꞌ uwach. Xa kꞌu kamik riꞌ ri uKꞌojol ri Achi katꞌuyiꞌ na pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri Dios, ri kwinel che ronojel. Konojel kꞌu ri winaq junam xkibꞌij: ¿La at kꞌut at ukꞌojol ri Dios? Ri Jesús xubꞌij: Ix xixbꞌinik. Ri winaq kꞌut xkibꞌij: ¿La kaꞌjawataj kꞌu na winaq rech kakiqꞌalajisaj chaqe ri xubꞌij? Uj xqata rukꞌ ri qaxikin ri xubꞌij rukꞌ ri uchiꞌ. Xewaꞌjil kꞌu konojel ri winaq, kꞌa te riꞌ xkikꞌam bꞌik ri Jesús cho ri Pilato. Xkichapleꞌj kꞌu utzujuxik, jewaꞌ xkibꞌij: Xqariq we achi riꞌ, tajin kuꞌsach ri winaq pa ri qatinimit, man karaj ta xuqujeꞌ kutoj ri alkabal che ri nim qꞌatal tzij pa Roma. Kubꞌij xuqujeꞌ chi are Cristo, jun taqanel. Xaq jeriꞌ ri Pilato xukꞌot uchiꞌ ri Jesús: ¿La at, ri at kitaqanel ri winaq aꞌj Israel? Ri Jesús xubꞌij che: At xatbꞌinik. Ri Pilato kꞌut xubꞌij chike ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ chike ri sibꞌalaj e kꞌi winaq: Maj mak kinriq chrij we achi riꞌ. Ri winaq kꞌut xkibꞌij: We achi riꞌ uchapleꞌm loq pa Galilea xuqujeꞌ pa ronojel Judea, xul kꞌa waral, rukꞌ ri ukꞌutuꞌn, kusach kikꞌuꞌx ri winaq rech ri tinimit. Are xuta ri Pilato ri xbꞌix che, xuta chike ri winaq we aꞌj Galilea ri achi ri. Xutabꞌej kꞌu rech chi ri Jesús kel pa ri tinimit jawjeꞌ ri kaqꞌatow wi tzij ri Herodes, xuꞌtaq bꞌik je laꞌ, rumal che taq ri qꞌij riꞌ, ri Herodes kꞌo pa Jerusalén. Ri Herodes are xril ri Jesús sibꞌalaj xkiꞌkotik, rumal cher rayeꞌm karil jun nimalaj kꞌutbꞌal jetaq ri kubꞌan ri Jesús, xaq utom ri kakitzijoj ri winaq chirij ri Jesús. Xuta kꞌu sibꞌalaj kꞌi kꞌotbꞌal chi che ri Jesús, xa ta kꞌu ne jun tzij xubꞌij ri Jesús che. Kakimol kꞌu koq umak ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, kakimol koq umak. Ri Herodes kꞌut xuqujeꞌ ri e rajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkichapleꞌj uyoqꞌik ri Jesús xuqujeꞌ kaketzelaj uwach. Xetaqan kꞌu chukojik jun atzꞌyaq ri sibꞌalaj kachuplinik chirij ri Jesús, kꞌa te riꞌ xkitaq chi bꞌik junmul cho ri Pilato. Ri Herodes xuqujeꞌ ri Pilato man kechꞌabꞌen ta ibꞌ kanoq, xa kꞌu che ri qꞌij riꞌ xuꞌtzirik. Xuꞌmulij kꞌu ri Pilato ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ ri e qꞌatal taq tzij, je xuqujeꞌ ri winaq. Pilato xubꞌij chike ri winaq: Ix xikꞌam loq we achi riꞌ, kitzujuj chi tajin kuꞌtaqchiꞌj ri winaq che ubꞌanik itzel taq jastaq, are xinkꞌot uchiꞌ, xiwilo chi maj mak xinriq che. Xuqujeꞌ qꞌalaj chi ri Herodes, maj mak xuriq chirij rumal laꞌ xutzalijisaj loq chinuwach, xaq jeriꞌ, chiwilaꞌ chi maj jun makaj xubꞌano ri rumal re yaꞌtalik kakamik. Rumal kꞌu la kintaqan chuchꞌayik, kꞌa te riꞌ kintzoqopij bꞌik. Xa kꞌu naqꞌatal wi che ri Pilato, pa taq ri nimaqꞌij rech Pascua, kutzoqopij jun bꞌanal kꞌax. Are kꞌu ri winaq pa junamam xkibꞌij: Chakamisaj le achi leꞌ, are chatzoqopij ri Barrabás. Ri Barrabás kꞌut jun achi, kojtal pa cheꞌ rumal ri kꞌax ubꞌanom pa ri tinimit, xuqujeꞌ rumal kamisanik. Ri Pilato rumal are karaj kutzoqopij ri Jesús xuta chi junmul chike ri winaq. Ri winaq kꞌut xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Ripoq! ¡Ripoq! Xchꞌaw chi ri Pilato churox mul, xuta chike ri winaq: ¿Jas kꞌu ri xumakuj we achi ri? Man kꞌo ta makaj ubꞌanom ri rumal ri taqalik kakamik, pune jeriꞌ kintaqan chuchꞌayik, kꞌa te riꞌ kintzoqopij bꞌik. Ri winaq kꞌut man xetaniꞌ ta churaqik kichiꞌ, xkita chi kakamisax ri Jesús. Kꞌisbꞌal rech, ri Pilato xuya bꞌe che ri xkitoqꞌij ri winaq. Xutzoqopij ri achi ri xkitoqꞌij ri winaq, ri kꞌo pa cheꞌ rumal man kaniman taj chike ri qꞌatbꞌal tzij xuqujeꞌ rumal kamisanik ri ubꞌanom, xuqujeꞌ xuya bꞌe chike ri winaq kakibꞌan rukꞌ ri Jesús jas ri karaj kikꞌuꞌx. Are xkikꞌam bꞌik ri Jesús pa ripik, xkibꞌij che ri jun achi ubꞌiꞌ Simón ri kel pa ri tinimit Cirene, utzalijik loq che ri uchak cho ri saq, kareqaj bꞌik ri ripbꞌal, kutereneꞌj ri Jesús. E kꞌi winaq ri aꞌj pa ri tinimit xkitereneꞌj ri Jesús, xuqujeꞌ e kiꞌ ixoqibꞌ, ri xkitꞌikitaꞌ uwa kikꞌuꞌx. xkibꞌisoj uwach ri Jesús. Ri Jesús kꞌut xtzalqꞌomijik, xubꞌij chike: Ixoqibꞌ aꞌj Jerusalén, man kiniwoqꞌej taj in, are chiwoqꞌej iwibꞌ ix, xuqujeꞌ chiꞌwoqꞌej ri iꞌwal. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, kuꞌriqa na qꞌotaj ri kabꞌix na, utz ke ri ixoqibꞌ ri man kekꞌojiꞌ ta kal, xuqujeꞌ ri man xetubꞌisan ta wi. Kakibꞌij kꞌu na chike ri juyubꞌ, Chixtzaq loq pa qawiꞌ, xuqujeꞌ kakibꞌij na chike ri juyubꞌ. Chujichꞌuqu kanoq. Rumal we kabꞌan we riꞌ, are rax ri cheꞌ, jas ta kꞌu ri man kakꞌulmataj taj are chaqiꞌj ri cheꞌ. Xuqujeꞌ ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik kebꞌ e bꞌanal taq kꞌax rech kekamisax xuqujeꞌ kanoq. Are xoꞌpan pa ri jun leꞌaj ubꞌiꞌnam Calavera, xkirip ri Jesús xuqujeꞌ ri e kebꞌ e bꞌanal taq kꞌax, jun pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri Jesús, jun pa ri umox. Xubꞌij kꞌu ri Jesús: Tataxel, kuyu la kimak, xa man ketaꞌm ta la ri kakibꞌano. Are jewaꞌ tajin kubꞌij, xoꞌk che retzꞌabꞌexik jachin kechꞌabꞌen kan ri ratzꞌyaq ri Jesús. Are kꞌu ri winaq kakikaꞌyej apanoq ri Jesús, ri e qꞌatal taq tzij kꞌut kakiyoqꞌ apanoq ri Jesús, xkibꞌij: Xuꞌkol ya nikꞌaj winaq chik. We kꞌu qas are Cristo, ri chaꞌtalik, chukolo xuqubꞌa ribꞌ. Xeqet xuqujeꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xkichapleꞌj uyoqꞌik ri Jesús, xkitzuj kꞌu vinagre che. Xkibꞌij che: Chakolo awibꞌ we at riꞌ ri at kirey ri winaq aꞌj Israel. Kojom kꞌu jun tzꞌibꞌatalik puꞌwiꞌ ri Jesús, ri kubꞌij: ARE WAꞌ RI KIREY RI WINAQ AꞌJ ISRAEL. Jun chike ri e bꞌanal taq kꞌax, ri riptalik xuchapleꞌj uyoqꞌik ri Jesús, xubꞌij che: ¿La man kꞌu at riꞌ ri at Cristo? Chakolo awibꞌ xuqujeꞌ chujakolo uj. Ri jun bꞌanal kꞌax chik xuyaj ri rachiꞌl xubꞌij: ¿Man kaxiꞌj ta ne lo awibꞌ cho ri Dios, pune tajin kaqꞌat tzij paꞌwiꞌ? Ri uj qas taqal chaqe we qꞌatoj tzij kabꞌan chaqe, rumal are tajin kaqatoj ri qamak, are kꞌu we achi riꞌ, maj etzelal ubꞌanom. Kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri Jesús: Chinnaꞌtaj che la are kape la pa ri ajawarem e la. Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe, kamik katkꞌojiꞌ na wukꞌ pa ri jeꞌlalaj kꞌolibꞌal. Ri uwachulew kꞌut xmuqiꞌ pa ri qꞌequꞌmal, xchapleꞌtaj pa ri unikꞌaj qꞌij kꞌa pa ri unikꞌaj ri bꞌenaq qꞌij. Xchup ri qꞌij, xuqujeꞌ xjisjobꞌ pa kebꞌ ri tasbꞌal upam ri tyoxalaj kꞌolibꞌal ri kꞌo pa ri Templo re ri Dios. Are kꞌu ri Jesús rukꞌ chuqꞌabꞌ xuraq uchiꞌ, xubꞌij: Tat, kinwuqxaꞌnij ri wanimaꞌ pa ri qꞌabꞌ la, kꞌa te riꞌ xkamik. Ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, are xril ri xkꞌulmatajik, xuqꞌijilaꞌj ri Dios, xubꞌij: Qas tzij sibꞌalaj sukꞌ waꞌ we achi riꞌ. Konojel kꞌu ri winaq ri xkimulij kibꞌ che rilik ri xkꞌulmatajik, kakitꞌikitaꞌ ri uwo kikꞌuꞌx Are kꞌu ri winaq ri ketaꞌm uwach ri Jesús xuqujeꞌ ri ixoqibꞌ ri xkitereneꞌj loq are xel loq pa Galilea, kakikaꞌyej apanoq, naj e kꞌo wi che. Kꞌo kꞌu jun achi, jun utz achi, sukꞌ ranimaꞌ, ubꞌiꞌnam José, kachiꞌl ri e kꞌamal taq bꞌe. Man xukꞌam ta kꞌu uqꞌabꞌ rukꞌ ri kichomanik ri rachiꞌl, xuqujeꞌ rukꞌ ri xenoꞌjinik. Ri achi riꞌ kel pa ri tinimit Arimatea, rayeꞌm ri upetibꞌal ri ajawarem rech ri Dios. We achi riꞌ xuta ri ubꞌaqil ri Jesús che ri Pilato rech kuꞌmuqu kanoq. Are xqasataj loq rumal, xubꞌolqꞌotij bꞌik pa ri jun atzꞌyaq bꞌantal che lino, xuꞌya kan pa ri muqbꞌal ri kꞌo pa ri jun abꞌaj, jawjeꞌ xa ta ne jun winaq muqtal chilaꞌ. We qꞌij riꞌ are qꞌij rech bꞌanbꞌal taq jastaq rech ri qꞌij rech uxlanem, ri jubꞌiqꞌ karaj kachapleꞌtajik. Ri ixoqibꞌ ri xeteriꞌ loq chirij ri Jesús are xel loq pa Galilea xkitereneꞌj bꞌik ri José, xeꞌkilaꞌ jawjeꞌ kamuqiꞌ wi kan ri Jesús, xuqujeꞌ jas kabꞌan kan che ri ubꞌaqil pa ri jul. Kꞌa te riꞌ xetzalij cho kachoch, xkitzukuj ri kꞌokꞌalaj taq kunabꞌal. Kꞌa te riꞌ xuxlanik jetaq ri kubꞌij ri taqanik. Sibꞌalaj aqꞌabꞌ xebꞌe ri ixoqibꞌ pa ri nabꞌe qꞌij rech ri wuq qꞌij, xoꞌpan kꞌu chuchiꞌ ri muqbꞌal. Xkikꞌam bꞌik ri kꞌokꞌalaj taq kunabꞌal ri kiyakom kanoq. Kꞌa te xkilo esatal kan ri abꞌaj chuchiꞌ ri muqbꞌal. Are kꞌu xoꞌk bꞌik, man xkiriq ta ri ubꞌaqil ri Ajawxel Jesús. Are kꞌu tajin kakitzijoj rij ri xkꞌulmatajik, xaq kꞌa teꞌ xetakꞌatobꞌ e kebꞌ achyabꞌ kachuplin ri katzꞌyaq. Xkixiꞌj kꞌu kibꞌ ri ixoqibꞌ, xexukiꞌk xkiya ri kipalaj pa ri ulew, ri achyabꞌ kꞌut xkibꞌij chike: ¿Jas che kitzukuj ri Kꞌaslik chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ? Man kꞌo ta waral, xkꞌastaj uwach, naꞌtaj chiꞌwe ri xubꞌij chiꞌwe are kꞌo na iwukꞌ je laꞌ pa Galilea: “Ri uKꞌojol ri Achi kajach na pa kiqꞌabꞌ ri achyabꞌ aꞌjmakibꞌ, karip xuqujeꞌ na, churox qꞌij kꞌut kakꞌastaj na uwach.” Are jewaꞌ xkito, xnaꞌtaj kꞌu chike ri utzij ri Jesús. Are xetzalij loq, xiltaj kan ri muqbꞌal kumal, xkitzijoj ronojel ri xkilo, chike ri e lajuj, xuqujeꞌ chike konojel ri e kꞌo chilaꞌ. Are waꞌ ri ixoqibꞌ ri xeꞌkisolij ri muqbꞌal: ri María Magdalena, ri Juana, ri María unan ri Jacobo, xuqujeꞌ nikꞌaj ixoqibꞌ chik. Are kꞌu ri tijoxelabꞌ man xkikoj taj ri xbꞌix chike, pa kikꞌuꞌx chi xaq kikonal ri ixoqibꞌ. Ri Pedro kaxikꞌanik, xeꞌek pa ri muqbꞌal, xqet chuxukut. Are xkꞌayik, xwiꞌ kꞌo kan ri atzꞌyaq rech lino, ri xbꞌalqꞌotix wi ri Jesús. Kamayijan kꞌut, xtzalij cho rachoch rumal ri xkꞌulmatajik. Pa we qꞌij riꞌ e bꞌenaq pa ri bꞌe kebꞌ chike ri tijoxelabꞌ. Bꞌenam ke pa jun alaj tinimit ubꞌiꞌ Emaús, julajuj kilómetros uxoꞌl rukꞌ ri tinimit Jerusalén. Are kakitzijoj rij ri xkꞌulmataj pa ri tinimit Jerusalén. Tajin kꞌu kakitzijoj rij are xqet ri Jesús, xuchapleꞌj bꞌinem kukꞌ. Man xkichꞌobꞌ ta kꞌu uwach rumal cher tzꞌapital ri kibꞌoqꞌoch. Xukꞌot kꞌu kichiꞌ, xubꞌij: ¿Jas ri tajin kitzijoj la rij? Ri e tijoxelabꞌ xetakꞌiꞌ, xkichiqibꞌa ri kipalaj pa ri ulew. Jun chike ri tijoxelabꞌ ubꞌiꞌnam Cleofas xubꞌij che: ¿La xaq xwi ri at, ri at solinel pa ri tinimit Jerusalén, ri man xawetaꞌmaj ta ri xkꞌulmatajik? Ri Jesús xuta chike: ¿Jas kꞌu riꞌ ri xkꞌulmatajik? Are ri Jesús aj Nazaret, jun qꞌalajisal utzij ri Dios, sibꞌalaj kwinel che nimaq taq chak, xuqujeꞌ sibꞌalaj utz ri katzijon cho ri Dios xuqujeꞌ chkiwach ri winaq. Are kꞌu ri e qꞌatal taq qatzij, xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xkijacho rech kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ, rech kakamisaxik xuqujeꞌ rech karipik. Kuꞌl kꞌu qakꞌuꞌx uj chi areꞌ kakolow ri qatinimit Israel, xeꞌ kꞌu oxibꞌ qꞌij ri xbꞌantaj we kꞌulmatajem riꞌ. E kꞌo xuqujeꞌ e nikꞌaj e qachiꞌl ixoqibꞌ ri xebꞌe pa ri muqbꞌal che we aqꞌabꞌil riꞌ, xilkitzijoj kꞌu ri mayijabꞌal jastaq chaqe. Man xkiriq ta ri ubꞌaqil ri Jesús, xaq xwi xkitzijoj chaqe chi xkikꞌut kibꞌ jujun angelibꞌ chkiwach, xkibꞌij chike chi ri Jesús kꞌaslik. E kꞌo chi kꞌu nikꞌaj e qachiꞌl ri xebꞌe pa ri muqbꞌal, xeꞌkiriqaꞌ jetaq ri xulkibꞌij ri qachiꞌl ixoqibꞌ chaqe, xa kꞌu man xkil ta uwach ri Jesús. Ri Jesús xubꞌij chike: Sibꞌalaj maj iwetaꞌmabꞌal, xuqujeꞌ sibꞌalaj kakabꞌalaj ikꞌuꞌx, chukojik ronojel ri xkibꞌij kan ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. ¿La man kꞌu choqꞌaqꞌ na kuriq taq waꞌ we kꞌax riꞌ, ri Cristo are majaꞌ kok pa ri rajawarem? Xuchapleꞌj kꞌu utzijoxik rij ri bꞌiꞌtal loq chirij kumal ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, xuchapleꞌj la rukꞌ ri Moisés xuqujeꞌ konojel ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, ri kitzꞌibꞌam loq pa ri uchoch wuj. Are xenaqajin che ri leꞌaj ri kekanaj wi kan ri tijoxelabꞌ, ri Jesús xujaluj chi naj ri keꞌ wi na. Ri tijoxelabꞌ kꞌut xkibꞌij che: Xeꞌ le qꞌij, chatkanaj kan qukꞌ, kok aqꞌabꞌ chawe. Xaq jeriꞌ xkanaj kan kukꞌ. Are e kꞌo puꞌwiꞌ ri mexa, xukꞌam ri kaxlan wa, xutewechiꞌj, xupirij, kꞌa te riꞌ xujach chike. Xjaqataj kꞌu ri kibꞌoqꞌoch, xkichomaj kꞌu uwach, xaq kꞌu kꞌa teꞌ xsachik. Kakibꞌij kꞌu chibꞌil taq kibꞌ: ¿La chi man kaqꞌaqꞌan ri qanimaꞌ are tajin katzijon la qukꞌ pa ri bꞌe chirij ri uchoch wuj? Aninaq xewaꞌjilik, xetzalij loq pa Jerusalén, chilaꞌ xuleꞌkiriqa wi ri e julajuj tijoxelabꞌ, kimulim kibꞌ, xuqujeꞌ ri e winaq ri e kꞌo kukꞌ. Ri e julajuj xkibꞌij che: Qas xkꞌastaj wi ri Ajawxel, xukꞌut ribꞌ cho ri Simón. Ri e kebꞌ tijoxelabꞌ kꞌut xkitzijoj jas ri xkꞌulmataj kukꞌ pa ri bꞌe, xuqujeꞌ xkitzijoj chi kꞌa te xkichꞌobꞌ uwach ri Jesús are xujach ri kaxlan wa. Kꞌa tajin na kakitzijoj rij ri xkꞌulmatajik, are xtakꞌatobꞌ ri Jesús chikixoꞌl. “Jaꞌmaril chiꞌwe,” xcha chike. Sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ pa kikꞌuꞌx chi jun subꞌunel xkilo. Ri Jesús kꞌut xuta chike: ¿Jas che sibꞌalaj kixiꞌj iwibꞌ? ¿Jas che sibꞌalaj kakabꞌalaj ikꞌuꞌx? Chiwila le waqan xuqujeꞌ le nuqꞌabꞌ. Qas in wi, chinichapaꞌ rech qas kiwilo. Jun uxlabꞌal maj bꞌaq che xuqujeꞌ maj utyoꞌjal, ri in kꞌut utz kinichapo. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ, xukꞌut ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri raqan chkiwach. Kꞌamajaꞌ kꞌu kakikojo chi qas areꞌ, rumal ri kiꞌkotemal xuqujeꞌ rumal kemayijanik, ri Jesús kꞌut xuta chike: ¿La kꞌo jastaq tijowik rij iwukꞌ? Xkiya kꞌu chꞌaqaꞌp bꞌolom kar che. Xukꞌam kꞌut, kꞌa te riꞌ chkiwach xutijo, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Are xinkꞌojiꞌ iwukꞌ, xinbꞌij chiꞌwe chi kakꞌulmataj ronojel ri tzꞌibꞌatal loq chwij, pa ri taqanik rech ri Moisés, xuqujeꞌ pa ri kiwuj ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, xuqujeꞌ pa ri wuj rech Salmos. Xujaq kꞌu ri kichomabꞌal rech kakichꞌobꞌ ri tzꞌibꞌatal kan pa ri uchoch wuj. Xubꞌij kꞌu chike: Are waꞌ ri tzꞌibꞌatalik: “Ri Cristo kuriq na kꞌax, xuqujeꞌ kakꞌastaj na churox qꞌij. Xuqujeꞌ pa ri ubꞌiꞌ katzijox na ri kꞌexoj kꞌuꞌx xuqujeꞌ ri kuybꞌal mak pa ronojel ri tinimit, kachapleꞌtaj bꞌik pa Jerusalén.” Ri ix ix qꞌalajisal taq rech waꞌ we jastaq riꞌ. Kintaq kꞌu na loq, ri utzujum kan ri nuTat chiꞌwe, xaq jeriꞌ chixkanaj na kanoq pa we tinimit riꞌ, kꞌa kayaꞌtaj na ri chuqꞌabꞌ rech chikajil chiꞌwe. Te kꞌu riꞌ xuꞌkꞌam bꞌik ri utijoxelabꞌ, chuxukut ri tinimit Betania, xuyak kꞌu ri uqꞌabꞌ xuꞌtewechiꞌj. Tajin kꞌu kuꞌtewechiꞌj na are xnajtin chike, rumal xkꞌam bꞌik chikaj. Ri utijoxelabꞌ kꞌut xkiqꞌijilaꞌj, kꞌa te riꞌ sibꞌalaj xekiꞌkotik xetzalij pa ri tinimit Jerusalén. Amaqꞌel kꞌut xekꞌojiꞌ pa ri Templo xkiqꞌijilaꞌj ri Dios. Pa ri majibꞌal tzi kꞌo chi wi ri Tzij, ri Tzij kꞌo rukꞌ ri Dios, ri Tzij are Dios xuqujeꞌ. Ri Tzij kꞌo wi loq rukꞌ ri Dios pa ri majibꞌal rech ronojel. Rumal rech Areꞌ xbꞌan ronojel ri jastaq, we ta mat rumal rech areꞌ mat xbꞌan ronojel ri jastaq ri kꞌolik. Pa Areꞌ kꞌo wi loq ri kꞌaslemal, xuqujeꞌ ri kꞌaslemal are kitunal ri winaq. Are waꞌ ri tunal ri katunan pa ri qꞌequꞌmal, man kwininaq taj ri qꞌequꞌmal chuchupisaxik. Kꞌo jun achi ri xtaq loq rumal ri Dios, ubꞌiꞌnam Juan. Xtaq loq chuqꞌalajisaxik ri tunal, rech rumal re kekojon konojel ri winaq. Man are taj tunal ri Juan, xwi xpe che uqꞌalajisaxik ri Tunal. Ri qas tzij tunal, ri kuꞌtunaj konojel winaq, xpe choch ri uwachulew. Ri tunal kꞌo chi wi choch ri uwachulew, are xtikow ronojel ri uwachulew, ri winaq kꞌut aꞌjuwachulew man xkichꞌobꞌ taj uwach ri Tzij. Xpe rukꞌ ri e rech, ri e rech man xkikꞌamawaꞌj taj. Are kꞌu ri xkikꞌamawaꞌj ri Tzij, ri xekojon che, xyaꞌtaj chike xuꞌx e ralkꞌwaꞌl ri Dios. We riꞌ man xkꞌiy ta loq che winaq xuqujeꞌ man xaq ta kꞌa teꞌ xkꞌiy loq, man urayibꞌal achi taj, xane che ri Dios xkꞌiy wi loq. Ri Tzij xux winaq, xkꞌojiꞌk chiqaxoꞌl. Xqil ri ujuluwem, are ujuluwem ri xa jun uKꞌojol ri Tataxel Dios, nojinaq che toqꞌobꞌ xuqujeꞌ qas tzij. Ri Juan xuqꞌalajisaj rij ri uKꞌojol ri Dios are xubꞌij: Areꞌ wa ri nutzijom loq chiꞌwe, are xinbꞌij: “Ri teren loq chwij, sibꞌalaj nim na chinuwach in, rumal cher kꞌo wi loq nabꞌe chinuwach in.” Che ri uqꞌinomal qonojel uj xqakꞌamawaꞌj toqꞌobꞌ puꞌwiꞌ toqꞌobꞌ. Jeriꞌ rumal cher ri taqanik che ri Moisés xya wi, are kꞌu ri toqꞌobꞌ xuqujeꞌ ri qas tzij are ri Jesucristo xyoꞌw chaqe. Man kꞌo ta wi jun winaq ilowinaq uwach ri Dios. Xwi ri xa jun ukꞌojol ri Dios, ri kꞌo uriqoj ibꞌ rukꞌ ri Tataxel, Areꞌ xkꞌutuw ri Dios chiqawach. Are waꞌ ri xubꞌij ri Juan chike ri e rijaꞌl ri Leví xuqujeꞌ ri e chꞌawenelabꞌ choch ri Dios ri xetaq bꞌik kumal ri winaq chutayik che jachin ri areꞌ. Man xrawaj taj uqꞌalajisaxik, xane xubꞌij: Man in taj in Cristo. Ri winaq xkita che: ¿Jachin kꞌu ri at? ¿La at kꞌut at Elías? Man in taj, xchaꞌ. ¿La at kꞌut ri at qꞌalajisal tzij? Man in ta xuqujeꞌ, xchaꞌ. ¿Jachin kꞌu ri at? xecha che. Choqꞌaqꞌ kaqetaꞌmaj rech keꞌqabꞌij chike ri xujtaqow loq. Ri Juan xukoj ri utzij ri qꞌalajisal utzij ri Dios Isaías, are xubꞌij: Uchꞌabꞌal jun winaq ri kuraq uchiꞌ pa ri katzꞌinow ulew, kubꞌij: “Chisukꞌumaj ri ubꞌe ri Ajawxel.” E kꞌo jujun winaq ri xetaq bꞌik kumal ri fariseos. Xkita che: ¿Jas kꞌu che kabꞌan qasanaꞌ we man at at Cristo, man at taj at Elías xuqujeꞌ man at taj ri at Qꞌalajisal utzij ri Dios? Ri Juan xubꞌij: Ri in kinbꞌan qasanaꞌ rukꞌ jaꞌ. Kꞌo kꞌu jun ri kꞌo chi ixoꞌl ri man iwetaꞌm taj uwach. Areꞌ teren loq chwij, man taqal taj chwe in kinkir ri jatꞌibꞌal rech ri uxajabꞌ. Ronojel we jastaq riꞌ xkꞌulmataj pa ri tinimit Betania, chꞌaqaꞌp che ri nimaꞌ Jordán, jawjeꞌ tajin kubꞌan wi qasanaꞌ ri Juan. Chukabꞌ qꞌij ri Juan xril ri Jesús are tajin kanaqajin loq che, xubꞌij: ¡Chiwilampeꞌ! ¡Are waꞌ ri alaj uchij ri Dios ri karesaj makaj choch ronojel ri uwachulew! Are waꞌ ri xintzijoj are xinbꞌij chiꞌwe: “Teren loq jun achi ri chwij ri nim ubꞌanik chinuwach, jeriꞌ rumal tzi kꞌo wi loq Areꞌ, are kꞌa majaꞌ kinkꞌojiꞌ in.” Man wetaꞌm ta in uwach nabꞌe, xinbꞌan kꞌu kiqasanaꞌ ri winaq pa jaꞌ, rech jeriꞌ kukꞌut ribꞌ chikiwach. Ri Juan xubꞌij: Ri in xinwilo ri Uxlabꞌixel jer xubꞌan jun palomax xqaj loq puꞌwiꞌ ri Areꞌ. Man wetaꞌm ta in uwach nabꞌe, are kꞌu ri xintaqow loq chubꞌanik qasanaꞌ pa jaꞌ xubꞌij chwe: “Ri kawilo kaqaj ri Uxlabꞌixel puꞌwiꞌ are riꞌ ri kabꞌanow qasanaꞌ rukꞌ ri Uxlabꞌixel.” Ri in wilom we riꞌ rumal riꞌ kinqꞌalajisaj chi areꞌ are uKꞌojol ri Dios. Che ri jun qꞌij chik ri Juan junmul chik kꞌo chilaꞌ, e rachiꞌl kebꞌ chike ri utijoxelabꞌ. Are xrilo chi tajin kikꞌow bꞌik ri Jesús chilaꞌ, xubꞌij: ¡Chiwilampeꞌ! Chi riꞌ kꞌo wi we alaj uchij ri Dios ri kukuy makaj. Are xkita ri e kebꞌ utijoxelabꞌ ri Juan chi jeriꞌ xubꞌij, xeteriꞌ bꞌik chirij ri Jesús. Xtzalqꞌomij ri Jesús, kꞌa te xeꞌrilo e teren ri kebꞌ tijoxelabꞌ chirij, xuta chike: ¿Jas kitzukuj? Areꞌ xkibꞌij: Ajtij, ¿jawjeꞌ kꞌo wi ri achoch la? Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq jiliwilaꞌ. Ri tijoxelabꞌ xebꞌek, xeꞌkilaꞌ jawjeꞌ kel wi ri Jesús, kꞌa te riꞌ xekanaj kan jun aqꞌabꞌ chilaꞌ, rumal cher ukaj hora chik rech bꞌenaq qꞌij. Ri Andrés rachalal ri Simón Pedro, jun chike ri e kebꞌ tijoxelabꞌ, xuta ri xubꞌij ri Juan, rumal riꞌ xutereneꞌj bꞌik ri Jesús. Ri Andrés are xuriq ri rachalal, Simón xubꞌij che. Xqarik ri Mesías, (ri kel kubꞌij Cristo ). Ri Andrés xukꞌam bꞌik ri rachalal rukꞌ ri Jesús, ri Jesús ko xukaꞌyej ri Simón, kꞌa te riꞌ xubꞌij che: At Simón, ralkꞌwaꞌl ri Juan, kabꞌinaꞌj na Cefas, (ri kel kubꞌij Pedro ). Chukabꞌ qꞌij chik, ri Jesús xuchomaj keꞌ pa Galilea. Xuriq kꞌu ri Felipe, xubꞌij che: Chinatereneꞌj. Ri Felipe aj Betsaida, je xuqujeꞌ ri Andrés rachiꞌl ri Pedro. Ri Felipe xeꞌ chutzukuxik ri Natanael, are xuriqo xubꞌij che: Xqarik ri Jesús aj Nazaret, ukꞌojol ri José, are waꞌ ri xtzꞌibꞌax loq rij chupam ri wuj rech taqanik rech ri Moisés xuqujeꞌ chupam ri wuj kech ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios. Ri Natanael xubꞌij: ¿Che aj Nazaret we achi riꞌ? ¿La kꞌo kꞌu jun utza winaq kel chilaꞌ? Ri Felipe xubꞌij che: Chatampe loq, jalawilaꞌ. Ri Jesús are xrilo chi tajin kaqebꞌ loq ri Natanael rukꞌ, xubꞌij: Waral kꞌo wi jun achi qas aj Israel, man kubꞌan taj bꞌanoj tzij. Ri Natanael xuta che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ ilom wi la nuwach? Ri Jesús xubꞌij che: Xatinwilo are majaꞌ katusikꞌij ri Felipe, at kꞌo chuxeꞌ ri ucheꞌal ri higuera. Ri Natanael xubꞌij: Rabí, at at Ukꞌojol ri Dios, at nim taqanel pa ri tinimit Israel. Ri Jesús xubꞌij che: ¿La rumal ri xinbꞌij chawe chi xatinwilo are at kꞌo chuxeꞌ ri ucheꞌal ri higuera rumal riꞌ kakojo chi in in Ukꞌojol ri Dios? Kawil na nimaq taq jastaq choch we riꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi kiwil na kajaqataj ri kaj, xuqujeꞌ ri angelibꞌ kepaqiꞌk kexuliꞌk puꞌwiꞌ ri uKꞌojol ri Achi. Churox qꞌij, xbꞌan jun kꞌulanem pa Caná rech Galilea. Ri unan ri Jesús kꞌo pa ri kꞌulanem riꞌ. Ri Jesús xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ e sikꞌital pa ri kꞌulanem riꞌ. Are xkꞌis ri vino, ri unan ri Jesús xubꞌij che ri Jesús: Maj chik kivino. Ri Jesús xubꞌij che: Ixoq, ¿jaswe in che we jastaq riꞌ majaꞌ kuriq ri nuqꞌotaj? Ri unan ri Jesús xubꞌij chike ri e patanijelabꞌ: Chibꞌana ronojel ri kubꞌij chiꞌwe. Kꞌo kꞌu waqibꞌ qꞌebꞌal bꞌantal che abꞌaj, are waꞌ kakikoj ri winaq aꞌj Israel pa ri kinimaqꞌij rech chꞌajchꞌobꞌen ibꞌ. Ri qꞌebꞌal riꞌ kuqꞌiꞌ jun ciento limeꞌt jaꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike ri e patanijelabꞌ: Chinojisaj le qꞌebꞌal che jaꞌ. Ri patanijelabꞌ xeꞌkinojisaj ri qꞌebꞌal. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik jubꞌiqꞌ che ri kꞌamal bꞌe rech ri nimaqꞌij. Jeriꞌ xkibꞌano. Ri kꞌamal bꞌe are xunaꞌ ri jaꞌ ri bꞌantal chik vino che, pune man retaꞌm jawjeꞌ xkꞌam wi bꞌik, xwi ri patanijelabꞌ etaꞌmaninaq chi are waꞌ ri jaꞌ ri xkipulij bꞌik. Xusikꞌij ri jiꞌatz pa utukel, xubꞌij che: Konojel ri winaq kakikoj nabꞌe ri utz vino. Are nim chik kitijom ri aꞌjtobꞌom, kꞌa te riꞌ kaya chike ri vino ri man paqal taj rajil. Ri at kꞌut ayakom kan ri utz laj vino kꞌa pa ri kꞌisbꞌal rech ri nimaqꞌij. Are waꞌ ri nabꞌe kꞌutbꞌal ri xubꞌan ri Jesús pa Caná, je laꞌ pa Galilea. Jeriꞌ xubꞌan chukꞌutik ri ujuluwem, xekojon kꞌu ri tijoxelabꞌ che. Are xbꞌantaj we jastaq riꞌ, ri Jesús xtzalij pa ri tinimit Capernaúm, e rachiꞌl ri unan, ri e rachalal, ri utijoxelabꞌ, xekanaj kanoq chilaꞌ kebꞌ oxibꞌ qꞌij. Xa jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri Pascua kech ri winaq aꞌj Israel, are xpaqiꞌ ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén. Pa ri Templo xuꞌbꞌuriqa ri winaq ri tajin kakikꞌayij e wakax, e chij, rachiꞌl e palomax, xuqujeꞌ e kꞌo puꞌwiꞌ taq ri kimexa tajin kakikꞌex pwaq. Ri Jesús xubꞌan jun uchꞌeyabꞌal rukꞌ kꞌam, kꞌa te riꞌ xeꞌresaj loq konojel ri e kꞌo pa ri Templo xubꞌalkatij bꞌik ri kimexa ri e kꞌexol taq pwaq, xutix bꞌik pa ri ulew ronojel ri kirajil ri winaq ri e kꞌexol taq pwaq. Xubꞌij chike ri ajkꞌay taq palomax: Chiꞌwesaj bꞌik ri aꞌwaj waral. ¿La chi il chiꞌwe kibꞌan qaj ikꞌayibꞌal che ri rachoch ri nuTat? Ri utijoxelabꞌ ri Jesús xnaꞌtaj chike ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Kakꞌaxir ri wanimaꞌ rumal ri jastaq ri kabꞌan pa ri achoch la. Xepe ri winaq e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xkita che ri Jesús: ¿Jas etal kaya la chaqe rech kaqetaꞌmaj chi kꞌo kwinem la chubꞌanik we jastaq riꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: Chitukij we Templo riꞌ, pa oxibꞌ qꞌij kꞌut kinyak ukꞌaxel. Ri winaq xkibꞌij che ri Jesús: ¿Che kayak at pa oxibꞌ qꞌij we Templo riꞌ ri kawinaq waqibꞌ junabꞌ xyakik? Ri templo ri xubꞌij ri Jesús are ri utyoꞌjal. Are kꞌu ri winaq pa kikꞌuꞌx chi are xubꞌij ri ja rech ri Templo. Jeriꞌ are xwaꞌjil chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, xnaꞌtaj chike ri tijoxelabꞌ ri xubꞌij kanoq, xekojon che ri tzꞌibꞌatalik xuqujeꞌ che ri xubꞌij ri Jesús. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xekojon che ri Jesús are xkil ronojel ri etal xubꞌano pa ri nimaqꞌij Pascua, pa ri tinimit Jerusalén. Ri Jesús kꞌut man xkubꞌiꞌ taj ukuꞌx chikij ri winaq rumal cher retaꞌm ri kꞌo pa ri kanimaꞌ. Man xrayeꞌj ta kꞌut chi jun winaq chik xbꞌin che jas kakichomaj ri winaq, jeriꞌ rumal cher Areꞌ retaꞌm ri kꞌo pa kanimaꞌ konojel ri winaq. Kꞌo jun chike ri fariseos ubꞌiꞌ Nicodemo, jun kꞌamal bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel. Jun chaqꞌabꞌil ri Nicodemo xuꞌsolij ri Jesús. Xubꞌij che: Ajtij, qetaꞌm chi are ri Dios xtaqow la loq, rumal cher maj chi jun kakwin chubꞌanik ri etal ri kabꞌan la, xaq xwi kakwin ri winaq chubꞌanik we jastaq riꞌ we kꞌo ri ukwinem ri Dios rukꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe chi ri winaq ri man kalax ta chik junmul, man kakwin taj kok pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri Nicodemo xubꞌij che ri Jesús: ¿Jas kubꞌan jun achi rech kalax chik junmul? ¿La kakwin kꞌut kok chi bꞌik junmul chupam ri unan, kꞌa te riꞌ kalax chik? Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe, ri man kalax taj che jaꞌ xuqujeꞌ che ri Uxlabꞌal man kakwin taj kok pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri kakꞌiy chike winaq, winaq riꞌ, are kꞌu ri kakꞌiy che ri Uxlabꞌal rech ri Dios, uxlabꞌal riꞌ. Mat mayijanik che le xinbꞌij chawe: “Rajawaxik wi kixalax chik junmul.” Ri kyaqiqꞌ kajichꞌichꞌ xapawjeꞌ ri karaj wi. Kato kaxururik, man awetaꞌm ta kꞌut jawjeꞌ upetik wi xuqujeꞌ jawjeꞌ keꞌ wi. Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj rukꞌ ri winaq ri kalax pa ri Uxlabꞌal. Ri Nicodemo xubꞌij che ri Jesús: ¿Jas che jewaꞌ kakꞌulmatajik? Ri Jesús xubꞌij che: ¿At ajtij kech ri winaq aꞌj Israel, man kachꞌobꞌ taj we jastaq riꞌ? Qas tzij kinbꞌij chawe, ri uj are kaqabꞌij ri qetaꞌm, xuqujeꞌ kaqaqꞌalajisaj ri qas qilom, ri ix kꞌut man kikoj taj ri kaqaqꞌalajisaj. We man kikoj ri jastaq rech uwachulew ri nubꞌim chiꞌwe ¿la are ta kꞌu kikoj ri jastaq rech chikaj? Maj jun paqalinaq pa ri kaj, xaq xwi ri in uKꞌojol ri Achi ri xqaj loq choch ri uwachulew. Jetaq ri xubꞌan ri Moisés xuxekebꞌa ri kumatz pa ri katzꞌinow ulew, je xuqujeꞌ kabꞌan na che uxekebꞌaxik ri uKꞌojol ri Achi. Jeriꞌ rech xapachin ri kakojon che kuriq na kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri Dios sibꞌalaj xuꞌloqꞌaj ri winaq ri e kꞌo choch ri uwachulew, xuya ri xa jun uKꞌojol rech xapachin ri kakojon che man kasach ta uwach xane kꞌo ukꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri Dios man xutaq ta loq ri uKꞌojol chuqꞌatik tzij pa kiwiꞌ ri winaq ri e kꞌo choch ri uwachulew, xane xpetik rech rumal rech kekolotaj ri winaq. Ri kakojon che Areꞌ man kaqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ, are kꞌu ri man kakojon taj xqꞌat taj tzij riꞌ puꞌwiꞌ, rumal cher man xkojon taj che ri ubꞌiꞌ ri xa jun uKꞌojol ri Dios. Kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri winaq rumal man xekojon taj che ri tunal ri xpe choch ri uwachulew, are utz xkil ri qꞌequꞌmal, jeriꞌ rumal itzel taq chak kakibꞌano. Ri winaq ri kubꞌan etzelal, riꞌ karetzelaj ri tunal, man kaqebꞌ taj rukꞌ rumal cher kuxiꞌj ribꞌ chi kaqꞌalajin ri uchak. Are kꞌu ri winaq ri are karilij ubꞌanik ri chak rech ri tunal kaqebꞌ rukꞌ ri tunal rech jeriꞌ kaqꞌalajinik chi are ubꞌanom ri chak ri karaj ri Dios. Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ, ri Jesús xeꞌ pa Judea, e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. Chilaꞌ xkꞌojiꞌ wi kebꞌ oxibꞌ qꞌij xubꞌan kiqasanaꞌ ri winaq. Xuqujeꞌ ri Juan tajin kubꞌan qasanaꞌ pa ri tinimit Enón, ri kꞌo chuxukut ri tinimit Salín, rumal nim ri jaꞌ ri chilaꞌ. Rumal riꞌ xepe ri winaq, xulkiya kibꞌ rech kabꞌan kan kiqasanaꞌ. (Xkꞌulmataj we riꞌ are majaꞌ kok ri Juan pa cheꞌ.) Kꞌa te riꞌ xchapleꞌtaj jun chꞌoꞌj pa tzij puꞌwiꞌ ri qꞌij rech chꞌajchꞌobꞌen ibꞌ, chikixoꞌl ri utijoxelabꞌ ri Juan rachiꞌl jun achi aj Israel. Ri utijoxelabꞌ ri Juan xeꞌkibꞌij che ri Juan: Ajtij, ri achi ri xopan awukꞌ che ri junmul chꞌaqaꞌp che ri Jordán, ri xaqꞌalajisaj chkiwach ri winaq, tajin kubꞌan qasanaꞌ, e kꞌi winaq tajin koꞌpan rukꞌ. Ri Juan xubꞌij chike: Man kꞌo ta jun winaq kakwinik kubꞌan jun jastaq we man are ri Dios kayoꞌw kwinem che chubꞌanik. Xita ri xinbꞌij: “Man in taj in Cristo, xane xaq xwi xintaq loq nabꞌe choch Areꞌ.” Ri jiꞌatz are qas kꞌo rukꞌ ri alibꞌatz. Ri rech chꞌabꞌeꞌn ri jiꞌatz ri kꞌo chuxukut kakiꞌkotik are kuta ri uchꞌabꞌal ri jiꞌatz. Are waꞌ ri kiꞌkotemal ri kꞌo pa wanimaꞌ in. Rajawaxik Areꞌ kakꞌiyik, are kꞌu ri in xa kakoꞌpij nukꞌiyem. Ri jun ri kape na chilaꞌ chikaj are kꞌo pa kiwiꞌ kojonel, ri winaq ri ajuwachulew, ajuwachulew riꞌ, are karilij utzijoxik riꞌ ri jastaq rech uwachulew. Ri kape na chilaꞌ chikaj are kꞌo pa kiwiꞌ konojel ri winaq. Ri kape chilaꞌ chikaj kutzijoj ri rilom xuqujeꞌ utom, man kꞌo ta kꞌu jun katatabꞌen ri kubꞌij. Ri winaq ri kutatabꞌej ri kubꞌij Areꞌ, kuqꞌalajisaj chi qas tzij ri kubꞌij ri Dios. Ri utaqoꞌn ri Dios kuqꞌalajisaj ri tzij rech chilaꞌ chikaj rumal cher ri Dios man kuqꞌatej taj uyaꞌik ri Uxlabꞌixel che ri winaq riꞌ. Ri Tataxel Dios kuloqꞌaj ri Kꞌojolaxel rumal riꞌ ronojel ri jastaq uyaꞌom pa uqꞌabꞌ Areꞌ. Ri winaq ri kakojon che ri Kꞌojolaxel Dios, kꞌo ukꞌaslemal ri maj ukꞌisik, are kꞌu ri winaq ri karetzelaj ri Kꞌojolaxel Dios man kayaꞌtaj taj ukꞌaslemal xane kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ rumal ri Dios. Ri Jesús tajin kubꞌan kiqasanaꞌ sibꞌalaj e kꞌi winaq xuqujeꞌ tajin kuꞌx utijoxelabꞌ, sibꞌalaj e kꞌi na choch ri utijoxelabꞌ ri Juan. Xretaꞌmaj kꞌu ri Jesús chi xketaꞌmaj we riꞌ ri fariseos. Man tzij ta kꞌut chi qas are ri Jesús tajin kabꞌanow ri qasanaꞌ xane are ri utijoxelabꞌ. Are xretaꞌmaj ri Jesús we riꞌ, xel bꞌik pa ri tinimit Judea, xtzalij pa Galilea. Choqꞌaqꞌ kꞌut kiꞌkow bꞌik pa ri tinimit Samaria. Xok kꞌu bꞌik pa Sicar, jun tinimit ri kꞌo pa Samaria, ri kꞌo chuxukut ri ulew ri xuya ri Jacob che ri ukꞌojol José. Chilaꞌ kꞌo wi ri kꞌwaꞌ ri xukꞌot kanoq ri Jacob. Ri Jesús xqꞌiꞌtaj bꞌik che ri bꞌe, xeꞌtꞌuyul chuxukut ri kꞌwaꞌ. Qas pa ri unikꞌaj riꞌ qꞌij. Ri ixoq xubꞌij che: ¿Jas che kata ajaꞌ chwe, at at aj Israel are kꞌu ri in, in aj Samaria? Jeriꞌ xubꞌij che rumal cher ri aꞌj Israel man kakitun taj ukojik jun jastaq kukꞌ ri aꞌj Samaria. Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: We ta awetaꞌm ri kakwinik kuya ri Dios xuqujeꞌ ri tajin katow juqubꞌ jaꞌ chawe, at ta riꞌ nabꞌe xata ajaꞌ che, xuqujeꞌ xyaꞌtaj ta ajaꞌ riꞌ rumal, ri kuya kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri ixoq xubꞌij che ri Jesús: Tat, man keꞌ ta resaxik le jaꞌ, naj qajinaq. ¿Jawjeꞌ kꞌu keꞌsaj wi la loq ri jaꞌ ri kuya kꞌaslemal? ¿La lal ta kꞌu nim qꞌij la choch ri qamam Jacob, areꞌ xyoꞌw kan we kꞌwaꞌ riꞌ chaqe, chi riꞌ xresaj wi kijoron ri e ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ ri e rawaj? Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Xapachin ri kutij we jaꞌ riꞌ, kachaqiꞌj chi na uchiꞌ junmul chik. Are kꞌu ri kutij rech ri jaꞌ ri kinya in man kachaqiꞌj ta chik uchiꞌ, xane ri jaꞌ ri kutijo kux na jun kꞌiyibꞌal jaꞌ ri kapulinik ri kuya kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri ixoq xubꞌij che: Tat, ya la we ri joron riꞌ rech man kinpe ta chik waral chi resaxik nujaꞌ xuqujeꞌ rech man kachaqiꞌj ta chik nuchiꞌ. Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Jaꞌsikꞌij bꞌa loq ri awachajil, kꞌa te riꞌ chattzalij loq waral. Ri ixoq xubꞌij che ri Jesús: Maj wachajil in. Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij laꞌ le xabꞌij chi maj awachajil. Jeriꞌ rumal e kꞌolinaq kanoq e jobꞌ awachajil xuqujeꞌ ri kꞌo awukꞌ kamik man are taj awachajil, qas tzij laꞌ le xabꞌij. Ri ixoq xubꞌij: Tat, chanim kinchꞌobꞌo chi lal qꞌalajisal utzij ri Dios. Ri qamam uj ojer xeqꞌijilaꞌn puꞌwiꞌ we juyubꞌ riꞌ, are kꞌu ri ix, ix aj Israel kibꞌij chi pa Jerusalén rajawaxik kixqꞌijilaꞌn wi. Ri Jesús xubꞌij: Ixoq, chakojo ri kinbꞌij. Kuꞌriqa na jun qꞌij are man kabꞌan ta chik ri qꞌijilaꞌnem che ri Tataxel Dios, puꞌwiꞌ we juyubꞌ riꞌ, xa ta ne pa Jerusalén kabꞌan wi qꞌijilaꞌnem. Ix kiqꞌijilaꞌj ri man iwetaꞌm taj uwach, ri uj kꞌut kaqaqꞌijilaꞌj ri qetaꞌm uwach, jeriꞌ rumal ri kolotajem kukꞌ ri winaq aꞌj Israel petinaq wi. Xqebꞌ kꞌu loq ri qꞌij xuqujeꞌ xopan ri qꞌotaj are taq ri qas e qꞌijilaꞌnelabꞌ kakiya na uqꞌij ri Tataxel Dios pa ri Uxlabꞌixel xuqujeꞌ qas tzij kekꞌojiꞌk, rumal jeriꞌ karaj ri Tataxel kabꞌanik. Ri Dios are uxlabꞌal, rajawaxik xuqujeꞌ chi ri e qꞌijilaꞌj taq rech kakiqꞌijilaꞌj pa ri uxlabꞌal xuqujeꞌ qas tzij kekꞌojiꞌk. Ri ixoq xubꞌij che: Wetaꞌm chi kape na ri Mesías ri kabꞌix Cristo che. Are kape riꞌ areꞌ, kubꞌij na chaqe jas ubꞌanik we jastaq riꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: In riꞌ, ri tajin kintzijon awukꞌ. Qas jeꞌ riꞌ tajin kubꞌij are xoꞌpan ri utijoxelabꞌ, xemayijanik rumal tajin katzijon rukꞌ jun ixoq, maj kꞌu jun xtow chike: ¿Jas kaj la che le ixoq? O ¿jas katzijoj la rukꞌ? Ri ixoq xuya kanoq ri uqꞌebꞌal, xtzalij pa ri tinimit, xubꞌij chike ri winaq: Chixanloq, jiliwila jun achi ri xubꞌij chwe ronojel ri nubꞌanom. ¿La man are waꞌ ri kabꞌix Cristo che? Ri winaq xeꞌl bꞌik pa ri tinimit, xeꞌkila ri Jesús. Are majaꞌ koꞌpan ri winaq, ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, woꞌq la. Ri Jesús xubꞌij chike: Ri in kꞌo jun jaswe tijowik rij ri man iwetaꞌm ta ix uwach. Ri tijoxelabꞌ xkichapleꞌj utayik chibꞌil taq kibꞌ: ¿La kꞌo ta kꞌu jun xkꞌamow loq jun jas rech tijowik rij? Ri Jesús xubꞌij chike: Are nuwa in ri ubꞌanik ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri xintaqow loq xuqujeꞌ kinkꞌis kanoq ubꞌanik ri uchak. ¿La man kꞌu kibꞌij ix: “Karaj na kajibꞌ ikꞌ che ri yakoj”? Ri in kꞌut kinbꞌij chiꞌwe: ¡Chijaqa ri ibꞌoqꞌoch, chikaꞌyej ronojel ri tikoꞌn! Xutzirik. Ri winaq ri kabꞌanow ri yakoj kukꞌamawaꞌj na ri tojbꞌal rech, xuqujeꞌ ri yakoj ri kubꞌano rech jun kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri ajtikolobꞌ xuqujeꞌ ri kabꞌanow ri yakoj junam kekiꞌkotik. Jeriꞌ rumal kꞌo jun tzij kubꞌij: “Jun kabꞌanow ri tikoꞌn, jun chi wi ri kabꞌanow ri yakoj.” Ri in xixintaq bꞌik chuyakik ri man xiriq taj kꞌax chutikik. E nikꞌaj wi ri xeqꞌiꞌtajik, e nikꞌaj wi ri xechakunik, ri ix kꞌut xaq xwi kiꞌtzukuj loq uwach ri chak ri bꞌantajinaq chi kanoq. E kꞌi chike ri winaq aꞌj Samaria xekojon che ri Jesús rumal xkita ri xubꞌij ri ixoq: Areꞌ xubꞌij chwe ronojel ri nubꞌanom. Jeriꞌ are xoꞌpan ri aꞌj Samaria rukꞌ ri Jesús xkibꞌij che chi kakanaj kan kukꞌ. Ri Jesús xkanaj kanoq chilaꞌ kebꞌ qꞌij. E kꞌi winaq xekojon chi na che ri Jesús rumal ri xubꞌij areꞌ chike. Xkibꞌij kꞌu che ri ixoq: Man xwi taj kujkojonik rumal ri xabꞌij chaqe xane rumal ri xqatatabꞌej uj rukꞌ ri qaxikin, xqetaꞌmaj chi are waꞌ ri Kolonel kech konojel ri winaq rech ri uwachulew. Are xikꞌow ri kebꞌ qꞌij, ri Jesús xel bꞌik pa ri tinimit Samaria, xeꞌ pa Galilea. (Jeriꞌ, rumal ri Jesús ubꞌim chi xa ta ne jun qꞌalajisal tzij kaya uqꞌij pa ri tinimit ri kel wi.) Are xopan pa Galilea utz xbꞌan chukꞌamawaꞌxik kumal ri winaq aꞌj chilaꞌ, jeriꞌ rumal kilom ronojel ri xubꞌan pa Jerusalén pa ri nimaqꞌij Pascua. Kꞌa te riꞌ xtzalij chik ri Jesús pa Caná rech Galilea, chilaꞌ xukꞌex wi ri jaꞌ pa vino. Kꞌo kꞌut jun ukꞌojol ri jun rajchak ri qꞌatal tzij yawabꞌ je laꞌ pa ri tinimit Capernaúm. Are xretaꞌmaj ri achi, utat ri yawabꞌ, chi xopan ri Jesús pa Galilea, upetik pa Judea, xeꞌ chutzukuxik. Are xuriqo, xuta toqꞌobꞌ che rech keꞌ chukunaxik ri ukꞌojol rumal xa jubꞌiqꞌ karaj kakamik. Ri Jesús xubꞌij che: Ri ix man kixkojon ta wi la we man kiwil kꞌutbꞌal xuqujeꞌ etal. Ri ajchak rech ri qꞌatal tzij xubꞌij che ri Jesús: Wajaw, bꞌana la toqꞌobꞌ, oj la cho ri wachoch rech man kakam taj ri nukꞌojol. Ri Jesús xubꞌij che ri achi: Chattzalij cho awachoch, man kakam taj ri akꞌojol. Xukoj ri achi ri xbꞌix che rumal ri Jesús, kꞌa te riꞌ xtzalij cho rachoch. Are bꞌenaq ri achi cho rachoch, xeꞌl loq ri e rajchakibꞌ chukꞌulaxik pa ri bꞌe, xkibꞌij che chi man xkam taj ri ukꞌojol xane xkꞌasiꞌk xuqujeꞌ xutzirik. Ri achi xuta chike jas qꞌotaj xutzir ri ukꞌojol. Ri ajchakibꞌ xkibꞌij: Iwir qas jun hora ikꞌowinaq che ri unikꞌajil qꞌij xel bꞌik ri qꞌaqꞌ che. Naꞌtaj kꞌu che ri utat ri akꞌal chi qas che riꞌ ri qꞌotaj riꞌ, xubꞌij ri Jesús che: “Ri akꞌojol kakꞌasiꞌ na.” Jeriꞌ konojel ri e kꞌo rukꞌ ri achi pa ri rachoch xekojon che ri Jesús. Are waꞌ ri ukabꞌ etal ri xubꞌan ri Jesús are xtzalij loq pa Galilea upetik pa Judea. Are ikꞌowinaq chik jun janipa qꞌij, xpaqiꞌ ri Jesús pa ri nimaqꞌij kech ri winaq aꞌj Israel ri kabꞌan pa Jerusalén. Chilaꞌ kꞌo jun jaꞌ chuxukut ri kꞌolibꞌal ubꞌiꞌnam Okibꞌal kech ri chij, sutim rij rukꞌ jobꞌ raqan ja, Betzatá ubꞌiꞌ pa arameo. Pa taq ri raqan ja riꞌ e qꞌoyoqꞌoj sibꞌalaj e kꞌi yawabꞌibꞌ, e kꞌo e moyabꞌ, e chꞌokeꞌr, kꞌo man kekwin taj kakisalabꞌaj kibꞌ. Jeriꞌ rumal che taq ri qꞌij riꞌ kꞌo jujun mul jun ángel kaqaj loq chusalabꞌaxik ri jaꞌ, ri winaq ri kaqaj nabꞌe pa ri jaꞌ are kasalabꞌataj kanoq kutzirik. Chilaꞌ xuqujeꞌ kꞌo wi jun achi ri kaminaq ri utyoꞌjal juwinaq lajuj wajxaqibꞌ junabꞌ. Ri Jesús are xril ri achi qꞌoyol pa ri ulew, xuchomaj chi kꞌi qꞌij chik kꞌo chilaꞌ, jeriꞌ xuta che: ¿La kawaj katutzirik? Ri achi xubꞌij: Wajaw, maj jun kabꞌanow toqꞌobꞌ chwe kinuqasaj pa le jaꞌ, are kasalabꞌataj kanoq raj kinqaj chupam kꞌa te kinwilo jun chik nabꞌe kaqajilobꞌ chupam. Ri Jesús xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq, jat chakꞌama bꞌik ri achꞌat. Ri achi aninaq xutzirik, xukꞌam bꞌik ri uchꞌat, xuchapleꞌj bꞌinem. Ri kꞌulmatajem riꞌ xbꞌantaj pa ri qꞌij rech uxlanem. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che ri achi ri xkunatajik, man yaꞌtal taj chawe kaweqaj ri achꞌat, are qꞌij rech uxlanem kamik. Ri achi xubꞌij chike: Ri xinkunanik xubꞌij chwe: “Jat chakꞌama bꞌik ri achꞌat.” Ri winaq xkita che: Jachin xbꞌin chawe: “¿Jat chakꞌama bꞌik ri achꞌat?” Man retaꞌm ta kꞌut ri achi ri xutzirik jachin riꞌ ri xkunanik, jeriꞌ rumal ri Jesús xok bꞌik chikixoꞌl konojel ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ. Kꞌa te riꞌ ri Jesús xuriq ri achi ri xkunatajik pa ri Templo, xubꞌij che: Chawilampeꞌ, xatkunatajik. Makat makun ta chik rech man kape ta chik jun kꞌax paꞌwiꞌ ri kꞌo na cho we xariqo. Ri achi xubꞌij chike ri winaq aꞌj Israel chi are ri Jesús xkunanik. Rumal kꞌu riꞌ, ri winaq aꞌj Israel xkitzukuj jas xkibꞌan che uchapik ri Jesús, jeriꞌ rumal kubꞌan taq we jastaq riꞌ pa ri qꞌij rech uxlanem. Ri Jesús xubꞌij chike: Ri nuTat kꞌa kachakun na kamik, rumal riꞌ kinchakun xuqujeꞌ in. Ri winaq aꞌj Israel are kakaj kakikamisaj ri Jesús, jeriꞌ rumal man xwi taj man kunimaj taj ri qꞌij rech uxlanem xane kubꞌij xuqujeꞌ chi are utat ri Dios, kujunamaj ribꞌ rukꞌ ri Dios. Rumal riꞌ, ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Ri kꞌojolaxel man kakwin taj kubꞌan jun jastaq xaq pa areꞌ wi, xane xaq xwi kakwinik kubꞌan ri karil ri utat kubꞌano, jeriꞌ rumal xapakux jastaq ri kubꞌan ri Tataxel kubꞌan xuqujeꞌ ri Kꞌojolaxel. Ri Tataxel sibꞌalaj uloqꞌ ri Kꞌojolaxel rumal riꞌ kukꞌut choch ronojel ri jastaq ri kubꞌano. Kukꞌut kꞌu na nimaq taq jastaq choch ri ukꞌutum choch kamik riꞌ, qas kixmayijan kꞌu na. Jetaq ri kubꞌan ri Tataxel kukꞌastajisaj ri kaminaqibꞌ xuqujeꞌ kuya kikꞌaslemal, je xuqujeꞌ ri Kꞌojolaxel kuya kikꞌaslemal konojel ri keꞌraj. Ri Tataxel, xa ta ne jun kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ, xane ronojel ri qꞌatoj tzij uyaꞌom pa uqꞌabꞌ ri Kꞌojolaxel. Jeriꞌ rech konojel ri winaq kakiqꞌijilaꞌj ri Kꞌojolaxel, jetaq ri kakibꞌan chuqꞌijilaꞌxik ri Tataxel. Ri man kuqꞌijilaꞌj taj ri Kꞌojolaxel man kuqꞌijilaꞌj ta riꞌ ri Tataxel ri xtaqow loq ri Kꞌojolaxel. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe xapachin ri kuta ri nutzij xuqujeꞌ kakojon che ri xintaqow loq kuriq na kꞌaslemal ri maj ukꞌisik, man kaqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ xane xel loq pa ri kamikal xuriq kꞌaslemal. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe xopan ri qꞌij are kakita ri uchꞌabꞌal ri Ukꞌojol ri Dios ri kaminaqibꞌ, ri ketow ri chꞌabꞌal riꞌ kekꞌasiꞌ na. Jetaq ri ubꞌanik ri Tataxel kꞌo ukꞌaslemal xaq pa areꞌ wi, xuya xuqujeꞌ che ri Kꞌojolaxel ukwinem rech kꞌo ukꞌaslemal xaq pa areꞌ wi. Yaꞌtal kwinem che rech kuqꞌat tzij, jeriꞌ rumal are uKꞌojol ri Achi. Man kixmayijan taj rumal kape na ri qꞌij are konojel ri e muqumoj kakita na ri uchꞌabꞌal ri uKꞌojol ri Dios. Keꞌl kꞌu na loq pa ri muqbꞌal. Ri xkibꞌan ri utzilal kekꞌastaj na rech kebꞌe pa ri kꞌaslemal, are kꞌu ri xkilij ubꞌanik ri etzelal kekꞌastaj na rech kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ. Ri in man kinkwin taj kinbꞌan jun jastaq xaq pa wech wi; xaq xwi kinqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri kinto, sukꞌ ri nuqꞌatoj tzij, jeriꞌ rumal man are ta kabꞌan ri kawaj in, xane are kabꞌan rech ri xintaqow loq. We xaq in kinqꞌalajisaj wibꞌ chibꞌil wibꞌ, maj kupatanij riꞌ ri nuqꞌalajisanik. Kꞌo kꞌu jun ri kubꞌan ri qꞌalajisanik pa nuwiꞌ, wetaꞌm chi ri uqꞌalajisanik ri kubꞌan pa nuwiꞌ qas tzij wi. Ri ix xiꞌtaq bꞌik nikꞌaj iwachiꞌl chutayik kꞌotbꞌal chiꞌ che ri Juan, areꞌ xuya loq jun qꞌalajisanik ri qas tzij. Man kinkꞌamawaꞌj ta kꞌu in ri uqꞌalajisanik jun achi; kinqꞌalajisaj kꞌu we riꞌ rech jeriꞌ kixkolotajik. Ri Juan kajunumataj rukꞌ ri jun qꞌaqꞌ ri tzijilik, ri ix kꞌut xikiꞌkotebꞌej ri utunal jun janipa qꞌotaj. Ri qꞌalajisanik ri bꞌantal chwij in nim na choch ri qꞌalajisanik ri xbꞌan chirij ri Juan. Jeriꞌ rumal ri nuchak ri xuya ri Tataxel are kakꞌutuwik chi ri Tataxel are xbꞌanow ri qꞌalajisanik chwij chi areꞌ xintaqow loq. Ri Tataxel ri xintaqow loq are bꞌanowinaq ri qꞌalajisanik chwij. Ix man itom taj ri uchꞌabꞌal ri Tataxel xuqujeꞌ man iwilom taj uwach. Man kꞌo taj ri utzij ri Tataxel pa iwanimaꞌ jeriꞌ rumal man kixkojon taj che ri xutaq loq. Ri ix kisolij uwach ri utzij ri Dios rumal cher iwetaꞌm chi chilaꞌ kiriq wi kꞌaslemal ri maj ukꞌisik xuqujeꞌ are waꞌ ri kuya nuqꞌalajisaxik. Pune jeriꞌ, ix man kiwaj taj kixpe wukꞌ chukꞌamawaꞌxik we kꞌaslemal riꞌ. Man kinkꞌamawaꞌj taj ri juluwem ri kakiya ri winaq. Ix wetaꞌm kꞌut chi man qas ta kiloqꞌaj ri Dios. In in petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri nuTat, ri ix kꞌut man kinikꞌamawaꞌj taj; we ta kꞌu kape chi jun xaq pa rech wi, kꞌa te riꞌ ri kikꞌamawaꞌj. ¿Jas ta kꞌu che kixkojonik we xaq ix kiya iqꞌij chibꞌil taq iwibꞌ, man kitzukuj ta kꞌut ri juluwem ri kape rukꞌ ri xa jun Dios? Mibꞌij kꞌut chi in kineꞌmolow imak choch ri Tataxel xane are ri Moisés, ri achi ri jeqel ikꞌuꞌx chirij, are riꞌ kixtzujun na choch ri Dios. We ta kikoj ri xubꞌij ri Moisés, kixkojon xuqujeꞌ riꞌ chwe in, jeriꞌ rumal ri Moisés xutzꞌibꞌaj loq wij. We man kikoj ri xutzꞌibꞌaj ri Moisés, ¿la are ta kꞌu kikoj ri nutzij in? Are xikꞌow jun janipa qꞌij, xeꞌ ri Jesús chuchiꞌ ri cho rech Galilea (ubꞌiꞌnam xuqujeꞌ Tiberíades). Sibꞌalaj e kꞌi winaq e teren chirij, jeriꞌ rumal xkilo ronojel ri mayijabꞌal taq jastaq ri ubꞌanom kukꞌ ri e yawabꞌibꞌ Ri Jesús xpaqiꞌ kꞌut puꞌwiꞌ jun laj juyubꞌ xtꞌuyiꞌk chilaꞌ e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. Xa jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri nimaqꞌij kech ri winaq aꞌj Israel, ubꞌiꞌnam Pascua. Are xkaꞌy apanoq ri Jesús, xeꞌril sibꞌalaj e kꞌi winaq e bꞌenaq rukꞌ, xubꞌij kꞌut che ri Felipe: ¿Jawjeꞌ keꞌqaloqꞌo wi kiwa konojel we winaq riꞌ? Jeriꞌ xubꞌij che ri Felipe rech karilo jas kubꞌij che, ri Jesús kꞌut retaꞌm chik jas kubꞌano. Ri Felipe xubꞌij: Man kakwin ta riꞌ kebꞌ ciento denario kuloqꞌ chꞌaqaꞌp taq kikaxlan wa we winaq riꞌ. Jun chik chike ri utijoxelabꞌ ubꞌiꞌnam Andrés, ri rachalal ri Simón Pedro, xubꞌij che: Kꞌo jun ala waral rukꞌaꞌm jobꞌ kaxlan wa bꞌantal che cebada rachiꞌl kebꞌ kar. ¿Jas ta kꞌu waꞌ we ri chike we kikꞌiyal we winaq riꞌ? Ri Jesús xtaqanik chikitꞌuyubꞌaxik konojel ri winaq, sibꞌalaj nim qꞌayes kꞌo pa ri leꞌaj riꞌ. Xetꞌuyiꞌk kꞌut konojel, ri kikꞌiyal ri achyabꞌ e kꞌulanik are jobꞌ mil. Ri Jesús xukꞌam apanoq ri kaxlan wa, xtyoxin che ri Dios, kꞌa te riꞌ xujach chike ri tꞌuyul chilaꞌ, xajanipa ri xkaj. Je xuqujeꞌ xubꞌan che ri kar. Are xenoj ri winaq, ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chisikꞌa le e chꞌaqaꞌp le xekanaj kanoq rech man xaq ta katzaqik. Xkiyak kꞌut ri e chꞌaqaꞌp ri xekanaj kanoq, xkimulij kabꞌlajuj chakach chꞌaqaꞌp kaxlan wa rech cebada. Are xkil ri winaq ri kꞌutbꞌal ri xubꞌan ri Jesús, xkichapleꞌj ubꞌixik: We achi riꞌ qas tzij jun qꞌalajisal utzij ri Dios, are waꞌ ri kape na choch ri uwachulew. Ri Jesús are xrilo chi ri winaq are kakaj kakikꞌam bꞌik kukꞌ rech kux Taqanel pa kiwiꞌ, xel bꞌik kukꞌ, xeꞌ pa ri juyubꞌ utukel. Are tajin kok ri aqꞌabꞌ, ri utijoxelabꞌ ri Jesús xeqaj bꞌik pa ri cho. Xaꞌqꞌan bꞌik pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xebꞌe chꞌaqaꞌp rech ri cho chusukꞌumal ri tinimit Capernaúm. Majaꞌ kꞌu kopan ri Jesús kukꞌ ri utijoxelabꞌ are xok ri aqꞌabꞌ. Xaq kꞌa te xwaꞌjil aqꞌanoq jun kyaqiqꞌ puꞌwiꞌ ri cho, ri cho sibꞌalaj xchꞌuꞌjarik. Ri e tijoxelabꞌ oꞌkinaq chi bꞌik jobꞌ o waqibꞌ kilómetros pa ri jaꞌ are xkil ri Jesús tajin kaqebꞌ rukꞌ ri jukubꞌ, kabꞌin puꞌwiꞌ ri jaꞌ bꞌenaq, xkixiꞌj kibꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: In waꞌ, man kixiꞌj ta iwibꞌ. Xaq jeriꞌ xkikꞌamawaꞌj ri Jesús pa ri jukubꞌ. Ri jukubꞌ xopan kꞌut chuchiꞌ ri jaꞌ ri e bꞌenaq wi. Chukabꞌ qꞌij ri winaq ri xekanaj kanoq chꞌaqaꞌp che ri cho jawjeꞌ ri xkojiꞌk wi ri Jesús xkilo chi ri e tijoxelabꞌ xebꞌe chꞌaqaꞌp xaq pa kitukel. Xa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal xopan chilaꞌ, ri Jesús man xeꞌ ta kꞌu chupam ri jukubꞌ xane xaq xwi ri utijoxelabꞌ. Xoꞌpan kꞌut nikꞌaj e jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ aꞌj pa Tiberíades, xenaqajin rukꞌ ri leꞌaj jawjeꞌ xkitij wi ri kaxlan wa ri winaq ri xbꞌan chꞌawem puꞌwiꞌ rumal ri Jesús. Are xkil ri winaq chi ri Jesús xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ man e kꞌo ta chik chilaꞌ, xaꞌqꞌan bꞌik pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xebꞌe chutzukuxik ri Jesús pa ri tinimit Capernaúm. Ri winaq are xkiriq chi ri Jesús chꞌaqaꞌp che ri cho, xkita che: Ajtij, ¿jampaꞌ xul la waral? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri ix man kinitzukuj taj rumal cher iwilom taq ri kꞌutbꞌal, kinitzukuj rumal cher xixnojik are xitij ri kaxlan wa. Chixchakunoq man rumal taj ri iwa ri xaq kasach uwach xane chixchakunoq rumal ri kꞌaslemal ri maj ukꞌisik, ri kuya na ri uKꞌojol ri Achi chiꞌwech. Are waꞌ ri ukojom retal ri Dios Tataxel ubꞌim chi utz. Ri winaq xkita che: ¿Jas rajawaxik kaqabꞌano rech kaqabꞌan ri chak ri karaj ri Dios? Ri Jesús xubꞌij: Ri uchak ri Dios are we riꞌ: Chixkojon che ri jun ri xutaq loq. Ri winaq xkita che: ¿Jas kꞌutbꞌal kabꞌan la rech kaqilo xuqujeꞌ kujkojon che la? Ri qatat qanan xkitij ri maná ri xya chike pa ri ulew ri katzꞌinowik, jetaq ri tzꞌibꞌatalik: Xya kaxlan wa rech chikaj chike. Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Man are taj ri Moisés xyoꞌw ri kaxlan wa chiꞌwe. Ri kayoꞌw ri kaxlan wa rech chikajil are ri nuTat. Ri kaxlan wa rech ri Dios are riꞌ ri kaqaj loq pa ri kaj, ri kuya kikꞌaslemal ri winaq ri e kꞌo choch ri uwachulew. Ri winaq xkibꞌij: Ajawxel, ya la qe ri kaxlan wa riꞌ ronojel qꞌij. Ri Jesús xubꞌij chike: In riꞌ ri kaxlan wa rech kꞌaslemal. Ri kape wukꞌ man kunaꞌ ta chik wiꞌjal, xuqujeꞌ ri kakojon chwe man kachaqiꞌj ta chi wi uchiꞌ. Nubꞌim chik chiꞌwe, pune iniwilom chik, man kixkojon taj chwe. Konojel ri xuꞌya ri nuTat chwe kepe na wukꞌ, ri winaq ri kape wukꞌ man kinwetzelaj taj. Jeriꞌ rumal xinqaj loq pa ri kaj, man chubꞌanik taj ri kawaj in, xane chubꞌanik ri karaj ri xintaqow loq. Ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri xintaqow loq are chi man kintzaq ta kan jun chike ri xuꞌya chwe, xane kinkꞌastajisaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri nuTat are chi xapachin ri kukꞌamawaꞌj ri uKꞌojol xuqujeꞌ kakojon che, kuriq na jun alik kꞌaslemal, xuqujeꞌ in kinkꞌastajisaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Ri winaq aꞌj Israel xkichapleꞌj ubꞌixik taq tzij che, jeriꞌ rumal xubꞌij: In riꞌ ri kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj. Xuqujeꞌ kakibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: ¿La man are waꞌ ri ukꞌojol ri José? ¿La man qetaꞌm uj kiwach ri utat unan? ¿Jas che kꞌut kubꞌij chi xa xqaj loq pa ri kaj? Ri Jesús xubꞌij chike: Chixtanal chubꞌixik taq tzij. Maj jun kakwinik kape wukꞌ we man are ri Tataxel kakꞌamow la wukꞌ. Ri in kꞌut kinkꞌastajisaj na uwach ri winaq riꞌ pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Pa ri kiwuj ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios tzꞌibꞌatalik: Kabꞌix na chike konojel ri ucholajil. Qas tzij wi xapachin ri kutatabꞌej ri kubꞌij ri Tataxel xuqujeꞌ karetaꞌmaj ri kubꞌij kape na wukꞌ in. Maj jun ilowinaq ri Tataxel, xaq xwi ri petinaq che ri Dios ilowinaq uwach. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kakojonik kuriq na kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. In riꞌ ri in kaxlan wa rech kꞌaslemal. Ri itat inan ojer xkitij ri maná pa ri leꞌaj jawjeꞌ e maj wi ja, pune jeriꞌ xekam wi. Are kꞌu waꞌ ri kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj, xapachin ri kutij rech man kakam taj. In riꞌ ri in kꞌaslik kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj, ri kutij rech we kaxlan wa riꞌ, kakꞌasiꞌ na chibꞌe qꞌij saq. We kaxlan wa riꞌ are nutyoꞌjal ri kinjach na rech kekꞌasiꞌk ri winaq aꞌjuwachulew. Ri winaq aꞌj Israel xeqꞌaqꞌarik xkichapleꞌj utatabꞌeloꞌxik chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kubꞌan we achi riꞌ chuyaꞌik ri utyoꞌjal chaqe? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we man kitij ri utyoꞌjal ri uKꞌojol ri Achi xuqujeꞌ man kiqumuj taj ri ukikꞌel, man kꞌo taj ikꞌaslemal. Jachin ri kutij ri nutyoꞌjal xuqujeꞌ kuqumuj ri nukikꞌel kꞌo ukꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Kinkꞌastajisaj kꞌu na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Jeriꞌ rumal ri nutyoꞌjal qas tijowik wi rij, xuqujeꞌ ri nukikꞌel qas utz wi kaqumuxik. Jachin ri kutij ri nutyoꞌjal xuqujeꞌ kuqumuj ri nukikꞌel kakꞌojiꞌ na pa in xuqujeꞌ in kinkꞌojiꞌ na pa areꞌ. Jetaq ri xubꞌan ri Tataxel ri kꞌaslik, xinutaq loq. In in kꞌaslik rumal Areꞌ, je xuqujeꞌ ri kinutijo, kakꞌasiꞌ xa rumal we in. Are waꞌ ri kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj. Ri itat inan ojer xkitij ri maná, xekam kꞌut, are kꞌu ri kutij rech we kaxlan wa riꞌ kakꞌasiꞌ ronojel qꞌij. Ronojel we jastaq riꞌ xubꞌij ri Jesús are kꞌo pa ri Sinagoga, pa ri tinimit Capernaúm. E kꞌi chike ri utijoxelabꞌ are xkita ri xubꞌij Jesús xkibꞌij: Sibꞌalaj kꞌax we kꞌutuꞌn riꞌ. ¿La kꞌo ta kꞌu jun riꞌ kakwin chukꞌamawaꞌxik? Ri Jesús retaꞌm chi ri utijoxelabꞌ tajin kakitzijoj rij ri xubꞌij chike, rumal riꞌ xubꞌij chik junmul chike: ¿La topibꞌal aqanaj waꞌ we riꞌ chiꞌwe ix? ¿Jas ta kꞌu kibꞌan ri we kiwil ri uKꞌojol ri Achi kapaqiꞌ chik junmul jawjeꞌ ri kꞌo wi nabꞌe? Ri Uxlabꞌixel kuya kꞌaslemal, ri tyoꞌjal man kꞌo taj kutayij. Ri tzij ri nubꞌim chiꞌwe are Uxlabꞌal xuqujeꞌ Kꞌaslemal. Pune jeriꞌ nubꞌim chiꞌwe, e kꞌi chiꞌwe man kekojon taj. Jeriꞌ xubꞌij ri Jesús rumal e retaꞌm ri winaq ri xekojon che ri xubꞌij xuqujeꞌ ri man xekojon taj xuqujeꞌ retaꞌm uwach ri achi ri kajachow na. Rumal riꞌ xubꞌij: Rumal la xinbꞌij chiꞌwe chi maj jun kakwinik kape wukꞌ, we man are ri Tataxel kayoꞌw bꞌe che. Tzi che ri qꞌij riꞌ, e kꞌi chike ri utijoxelabꞌ xkijelechꞌuj kan kibꞌe, man xkaj ta chik xekꞌojiꞌ rukꞌ. Ri Jesús kꞌut xuta chike ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ: ¿Teꞌq kiwaj xuqujeꞌ ix kixeꞌ kanoq? Ri Simón Pedro xubꞌij: Ajawxel, ¿Jachin chi rukꞌ kujeꞌ wi? Xaq xwi ukꞌ la kꞌo wi tzij rech kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri uj qakojom xuqujeꞌ qetaꞌm chi lal lal ri Tyoxalaj uKꞌojol ri Dios. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man ix kabꞌlajuj xixinchaꞌo? Pune jeriꞌ jun chiꞌwe jun itzel. Are xutzijoj rij ri Judas, ukꞌojol ri Simón Iscariote, are riꞌ kajachow na. Are ikꞌowinaq chik jun janipa qꞌij, ri Jesús kabꞌin pa Galilea. Maj jas kubꞌij ukꞌuꞌx keꞌ pa Judea, jeriꞌ rumal ri kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel kakaj kakikamisaj. Kꞌa karaj kꞌu na jun janipa qꞌij che ri nimaqꞌij kech ri winaq aꞌj Israel ubꞌiꞌnam Tabernáculos. Xaq jeriꞌ ri e rachalal ri Jesús xkibꞌij che: Rajawaxik laꞌ katel bꞌik waral kateꞌ pa Judea, rech jeriꞌ kakil ri utz taq achak ri atijoxelabꞌ. Jeriꞌ rumal xapachin karaj kukꞌut ri kubꞌano chikiwach ri winaq man kuya taj kubꞌan ri jastaq xaq pa awal, xane kuya bꞌe chike konojel ri winaq kakil ri kubꞌano. Qas tzij wiꞌ chi xa ta ne ri rachalal ri Jesús kekojon che. Rumal riꞌ ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij wi laꞌ chi ronojel qꞌij utz chiꞌwe ix, ri in kꞌut majaꞌ kuriq nuqꞌijal. Ri ix maj rumal kixketzelaj ri winaq, ri in kꞌut kinketzelaj rumal cher kinqꞌalajisaj chi man utz taj ri kakibꞌano. Jix ix pa ri nimaqꞌij, ri in man kineꞌ ta na waꞌ, rumal cher majaꞌ kuriq nuqꞌijal. Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal, xkanaj kanoq pa Galilea. Are e bꞌenaq chi ri rachalal pa ri nimaqꞌij, xeꞌ xuqujeꞌ areꞌ, man xukꞌututej ta kꞌu ribꞌ xane xaq pa awal xeꞌek. Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xkitzukuj ri Jesús pa ri nimaqꞌij, kakibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi? Kꞌi jastaq xkibꞌij ri winaq che. E kꞌi xkibꞌij chi jun utz achi, e kꞌo chi nikꞌaj xkibꞌij chi xaq kuꞌmenkꞌetij ri winaq. Man kꞌo ta kꞌu jun chike ri winaq qas xubꞌij ri kꞌo pa ranimaꞌ, jeriꞌ rumal xkixiꞌj kibꞌ chikiwach ri e kꞌamal taq bꞌe. Ri Jesús xrayeꞌj na xnikꞌajar ri nimaqꞌij kꞌa te riꞌ xpaqiꞌ pa ri Templo chuyaꞌik kꞌutuꞌn. Ri winaq aꞌj Israel xemayijanik xkibꞌij: We achi ri man xeꞌ taj pa etaꞌmanik, ¿jawjeꞌ kꞌut xukꞌamawaꞌj wi nimalaj etaꞌmabꞌal? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri nukꞌutuꞌn man wech taj in, xane rech ri xintaqow loq. Ri qas karaj kubꞌan ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri nuTat chuchꞌobꞌo we ri nukꞌutuꞌn kape rukꞌ ri Dios o xaq pa we wi kinbꞌij we jastaq riꞌ. Ri winaq ri xaq pa rech wi katzijonik, xaq are riꞌ kuya uqꞌij ribꞌ. Are kꞌu ri karaj kuqꞌijilaꞌj ri xtaqow loq, jun winaq sukꞌ ranimaꞌ riꞌ xuqujeꞌ qas tzꞌaqat. ¿La man kꞌu xuya ri taqanik ri Moisés chiꞌwe ix? Pune jeriꞌ maj jun chiꞌwe kubꞌan ri kubꞌij ri taqanik. ¿Jas kꞌu che kiwaj kinikamisaj? Ri winaq xkibꞌij che: ¿Jachin le karaj katkamisanik? Jun itzel riꞌ kꞌo chawe. Ri Jesús xubꞌij chike: Xixmayijan ya che ri jun mayijabꞌal jastaq ri xinbꞌano. Rumal riꞌ ri Moisés xixutaq chukojik ri retal ri ojer chꞌekom tzij pa ri ityoꞌjal, qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, man are taj ri Moisés xixtaqow che we jastaq riꞌ, xane are ri itat inan ojer, kamik kꞌut xaq jeꞌ kakibꞌan ri winaq pune pa ri qꞌij rech uxlanem kakibꞌano. Kamik kꞌut, we kakoj ri etal rech chꞌekom tzij che jun achi pa ri qꞌij rech uxlanem, ¿jas kꞌu che kixyojtaj chwij we kinkunaj in jun winaq pa ri qꞌij rech uxlanem? Man kiqꞌat ta tzij pa kiwiꞌ ri winaq rumal ri kekaꞌyik xane qas chibꞌana ri qꞌatoj tzij rukꞌ sukꞌal. E kꞌo kꞌu jujun chike ri winaq ri keꞌl pa Jerusalén xkibꞌij: ¿La man kꞌu are waꞌ ri achi ri kakaj kakikamisaj? Leꞌ tajin katzijon chik junmul man kꞌo ta ya jun kabꞌin tzij che. ¿La xa ta kꞌu xkichꞌobꞌ le kꞌamal taq bꞌe chi qas are Cristo? Qetaꞌm uj jawjeꞌ upetik wi we achi riꞌ, we kꞌu xpe ri Cristo maj jun riꞌ ketaꞌmanik jawjeꞌ upetik wi. Ri Jesús are kꞌo pa ri Templo, tajin kuya kꞌutuꞌn xubꞌij: Ri ix kibꞌij chi iwetaꞌm nuwach xuqujeꞌ iwetaꞌm jawjeꞌ nupetik wi. Man xinpe taj xaq pa we wi xane kꞌo jun xintaqow loq ri qas kuꞌl na kꞌuꞌx chirij, man iwetaꞌm ta kꞌu uwach ix. Ri in kꞌut wetaꞌm uwach rumal in che areꞌ in petinaq wi, xuqujeꞌ Areꞌ xintaqow loq. Ri winaq kꞌut xkaj xkichapo, pune jeriꞌ man kꞌo ta jun xchapowik rumal majaꞌ kuriq ri uqꞌijal. Pune jeriꞌ xbꞌix che ri Jesús, e kꞌi chike ri winaq ri e kꞌo pa ri Templo xekojon che xuqujeꞌ xkibꞌij: Are kape ri Cristo, ¿la kubꞌan ta kꞌu nimaq taq kꞌutbꞌal cho we kubꞌan we achi riꞌ? Are xkita ri e fariseos xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios ri kakibꞌij ri winaq che ri Jesús, xeꞌkitaq bꞌik nikꞌaj ajchꞌoꞌjabꞌ e chajil taq rech ri Templo rech keꞌkichapa loq. Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq: Kinkꞌojiꞌ chi na jubꞌiqꞌ iwukꞌ, kꞌa te riꞌ kintzalij rukꞌ ri xintaqow loq. Kinitzukuj na, man kiniriq ta kꞌut, jeriꞌ rumal man kixkwin taj kixopanik jawjeꞌ ri kineꞌ wi. Ri winaq aꞌj Israel xkitatabꞌelaꞌ chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jawjeꞌ ta kꞌu keꞌ wi che ri man keꞌqariqa taj? ¿La xa ta kꞌu keꞌ kukꞌ ri qawinaqil ri e tukininaq bꞌik, rech kuꞌya kꞌutuꞌn kukꞌ ri winaq aꞌj Grecia? ¿Jas ta kꞌu xraj xubꞌij rukꞌ ri utzij: “Kinitzukuj na, man kiniriq ta kꞌut xuqujeꞌ man kixkwin taj kixopanik jawjeꞌ ri kineꞌ wi in”? Pa ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ri nimaqꞌij, are waꞌ ri qꞌij ri sibꞌalaj nim ubꞌanik, ri Jesús xtakꞌiꞌ aqꞌanoq chkixoꞌl ri winaq, xubꞌij: We kꞌo jun kachaqiꞌj uchiꞌ, peta wukꞌ, qumunoq. Ri kakojon chwe in jetaq ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik kabꞌin na nimaꞌ rech kꞌaslemal che. Rukꞌ we riꞌ xuya ubꞌixik chi ri kekojon che kakikꞌamawaꞌj na ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Che ri qꞌij riꞌ majaꞌ kayaꞌtaj ri Uxlabꞌixel chike ri winaq jeriꞌ rumal majaꞌ katzalitaj ri ujuluwem ri Jesús. Are xkita ri winaq ri xubꞌij, jujun chike xkibꞌij: Qas tzij wi we achi riꞌ are Qꞌalajisal utzij ri Dios. E nikꞌaj chik xkibꞌij: “Are waꞌ ri Cristo,” e kꞌo xuqujeꞌ nikꞌaj chik xkibꞌij “¿La pa Galilea kꞌut kape wi ri Cristo? ¿La man kꞌu kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik chi ri Cristo jun na chike ri Rijaꞌl ri David, xuqujeꞌ je laꞌ kape na pa ri tinimit Belén?” Xkiqꞌat kꞌu kibꞌ ri winaq rumal rech ri Jesús. E kꞌo jujun chike ri winaq xkaj xkichapo, pune jeriꞌ man kꞌo ta kꞌu jun xutzaq uqꞌabꞌ chirij ri Jesús. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ e chajil taq rech ri Templo are xetzalij kukꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe e kachiꞌl ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xta chike: ¿Jas che man xikꞌam ta loq ri Jesús? Ri chajinelabꞌ xkibꞌij: ¡Man kꞌo ta jun achi qatom je laꞌ katzijonik! Ri fariseos xkibꞌij chike: ¿La xixumenkꞌetij xuqujeꞌ ix? ¿La kꞌo jun chike ri e qꞌatal taq tzij o jun chike ri fariseos kojoninaq che we achi riꞌ? ¡Man kꞌo taj! Are kꞌu we winaq ri man ketaꞌm taj ri taqanik, e kꞌo riꞌ chuxeꞌ ri etzelal. Ri Nicodemo, jun chike ri fariseos, tzijoninaq kan rukꞌ ri Jesús nabꞌe, xubꞌij: ¿La kuqꞌat kꞌu tzij ri qataqanik puꞌwiꞌ jun achi we man nabꞌe kutatabꞌej xuqujeꞌ kusol rij jas ri kubꞌano? Ri e rachiꞌl fariseos xkibꞌij che: ¿La man kꞌu at aj Galilea at? Chasolijampe rij rech kawilo chi man kꞌo ta jun qꞌalajisal utzij ri Dios ri kape je laꞌ pa Galilea. Kꞌa te riꞌ xebꞌe kojonel cho kachoch. Xeꞌ kꞌu ri Jesús pa ri juyubꞌ Olivos. Are xsaqir chukabꞌ qꞌij, xopan chi junmul pa ri Templo. Konojel ri winaq xeqet rukꞌ, xtꞌuyiꞌk kꞌut, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn chike. Ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik e kachiꞌl ri fariseos xkikꞌam bꞌik jun ixoq ri xkiriq pa mak kukꞌ achyabꞌ xeꞌkiya chikixoꞌl ri winaq Kꞌa te riꞌ xkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, xriqitaj we ixoq riꞌ tajin kamakun kukꞌ achyabꞌ. Ri utaqanik ri Moisés kubꞌij chaqe chi keꞌqakamisaj che abꞌaj ri ixoqibꞌ ri jewaꞌ kakibꞌano. ¿Jas kabꞌij lal che? Jewaꞌ xkibꞌij che rech kakikoj jun kꞌaꞌmabꞌal pa ubꞌe rech jeriꞌ kakimol umak. Ri Jesús kꞌut xchiqiꞌk, xuchapleꞌj tzꞌibꞌanem pa ri ulew. Ri winaq xkichapleꞌj ubꞌanik kꞌotbꞌal chiꞌ che ri Jesús rumal riꞌ, xtakꞌiꞌk kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Ri maj umak chiꞌwe chukꞌyaqa ri nabꞌe abꞌaj. Ri Jesús xchiqiꞌ chi junmul xuchapleꞌj chik tzꞌibꞌanem pa ri ulew. Are xkita ri xbꞌix chike xkichapleꞌj bꞌik elem pa jujunal, nabꞌe xebꞌe ri e riꞌjabꞌ, xaq xwi xekanaj kanoq ri Jesús rachiꞌl ri ixoq. Ri Jesús kꞌut xuta che ri ixoq: Ixoq, ¿jawjeꞌ e kꞌo wi ri kakiqꞌat tzij pa awiꞌ? Ri ixoq xubꞌij: Ajawxel, man e kꞌo ta chik. Ri Jesús xubꞌij che: Man kinqꞌat ta xuqujeꞌ tzij in pa awiꞌ. Jat, ma katmakun ta chik junmul. Ri Jesús junmul chik xubꞌij chike ri winaq: In in tunal ri katunan ri uwachulew. Ri kateriꞌ chwij man kabꞌin taj pa qꞌequꞌmal xane kukꞌamawaꞌj na ri tunal rech kꞌaslemal. Ri fariseos xkibꞌij che ri Jesús: Xaq at kaqꞌalajisaj awibꞌ maj kutayij ri qꞌalajisanik ri kabꞌano. Ri Jesús xubꞌij: Pune in kinqꞌalajisaj wibꞌ, qas saq ri nuqꞌalajisanik, jeriꞌ rumal wetaꞌm jawjeꞌ nupetik wi xuqujeꞌ jawjeꞌ kineꞌ wi. Ri ix kꞌut man iwetaꞌm taj jawjeꞌ nupetik xuqujeꞌ jawjeꞌ kineꞌ wi. Ri ix kiqꞌat tzij rukꞌ ri ichomabꞌal rech uwachulew, ri in man kinqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ jun chik. We kꞌu kinqꞌat tzij, ri nuqꞌatoj tzij qas sukꞌ wi, jeriꞌ rumal man kinbꞌan ta xaq pa we wi, xane wachiꞌl ri Tataxel ri xintaqow loq. Pa ri itaqanik kubꞌij chi we e kebꞌ winaq kebꞌanow ri qꞌalajisanik, qas tzij riꞌ ri kakibꞌij. In kinqꞌalajisaj wibꞌ xuqujeꞌ ri Tataxel ri xintaqow loq kuya qꞌalajisanik chwij in. Ri fariseos xkita che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri atat? Ri Jesús xubꞌij chike: We ta iwetaꞌm in jachinaq iwetaꞌm xuqujeꞌ riꞌ jachin ri nuTat. We jastaq riꞌ xubꞌij ri Jesús are tajin kuya kꞌutuꞌn pa ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ kaya wi ri sipanik pa ri Templo. Maj kꞌu jun xchapowik jeriꞌ rumal majaꞌ kuriq ri uqꞌijal. Junmul chik ri Jesús xubꞌij chike: In kineꞌek, ri ix kꞌut kinitzukuj na pune jeriꞌ kixkam kꞌu pa taq ri imak. Man kixkwin taj kixeꞌek jawjeꞌ ri kineꞌ wi in. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: ¿Teꞌq xa kuchomaj kukamisaj ribꞌ? ¿Wine rumal laꞌ kubꞌij chi: “Man kixkwin taj kixeꞌek jawjeꞌ ri kineꞌ wi”? Ri Jesús xubꞌij: Ix ix aj waral choch ri uwachulew, in in rech chikaj. Ix ix ajuwachulew, ri in man in ajuwachulew taj. Rumal riꞌ xinbꞌij chiꞌwe chi kixkam pa taq ri imak, jeriꞌ rumal man kikoj taj chi in ri kinbꞌij chiꞌwe kinuxik, rumal riꞌ kixkam pa ri imak. Ri winaq xkita che: ¿At jachin kꞌu ri at? Ri Jesús xubꞌij chike: Pa ri majibꞌal re xinbꞌij chiꞌwe in jachinaq. Sibꞌalaj kꞌi jastaq na kinbꞌij chiꞌwe xuqujeꞌ kinqꞌat na tzij pa iwiꞌ rumal rech kiꞌ jastaq. Are kꞌu ri xintaqow loq qas kꞌo wi, ri ubꞌim chwe are kintzalij ubꞌixik chike ri winaq aꞌjuwachulew. Ri winaq kꞌut man xkichomaj taj chi ri Jesús are tajin kutzijoj rij ri uTat. Ri Jesús xutzꞌaqatisaj ubꞌixik chike: Are kawaꞌjilisax ri uKꞌojol ri Achi, kiwetaꞌmaj na chi ri in man kinkwin taj kinbꞌan ri jastaq xqa pa we wi, xane are kinbꞌan ri ukꞌutum ri Tataxel chinuwach. Kꞌo wukꞌ ri xintaqow loq, man in uyaꞌom ta kanoq nutukel, jeriꞌ rumal are kinbꞌan ri kaqaj choch. Tajin katzijon na ri Jesús are xkichapleꞌj kojonem che e kꞌi winaq. Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike ri winaq aꞌj Israel ri xekojon che: We qas kixjeqiꞌk pa ri nukꞌutuꞌn qas kixux riꞌ nutijoxelabꞌ. Kiwetaꞌmaj kꞌu na ri qas tzij, ri qas tzij kꞌut kubꞌan na chiꞌwe chi kixtzoqopitajik. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Ri uj rijaꞌl ri Abraham, man ujuxinaq ta wi patanil rech jun chik. ¿Jas kꞌu che kabꞌij at chi kujtzoqopitaj na? Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe xapachin ri kamakunik, riꞌ patanil rech ri mak. Jun patanijel man kakanaj ta kanoq amaqꞌel pa ri ja ri kapatanij wi, are kꞌu ri alkꞌwaꞌlaxel chi aj upaja wi. We qas are ri Alkꞌwaꞌlaxel kixtzoqopinik, qas kixtzoqopitaj wi na. Wetaꞌm in chi ix rijaꞌl ri Abraham, pune jeriꞌ are kiwaj kinikamisaj rumal cher man kiwaj taj kikꞌamawaꞌj ri nutzij. In are kintzijoj ri wilom rukꞌ ri nuTat, are kꞌu ri ix are kinbꞌan ri itom che ri itat. Ri winaq xkibꞌij: Are qatat uj ri Abraham. Ri Jesús xubꞌij chike: We ta qas ix ralkꞌwaꞌl ri Abraham, kibꞌan riꞌ jetaq ri xubꞌan areꞌ. Ix kꞌut are kiwaj kinikamisaj jeriꞌ rumal xintzijoj ri tunal chiꞌwe ri xuya chwe ri Dios. Ri Abraham man kubꞌan ta kꞌu riꞌ ri kichomaj ix ubꞌanik. Ri ix are kibꞌan ri uchak ri itat itzel. Ri winaq xkibꞌij: Uj, man uj ralkꞌwaꞌl ta mak. Xa jun qatat kꞌolik, are ri Dios. Ri Jesús xubꞌij chike: We ta qas are itat ri Dios, kiniloqꞌaj riꞌ, jeriꞌ rumal in in petinaq che ri Dios xuqujeꞌ in kꞌo waral iwukꞌ. Man in petinaq taj xaq pa we wi, xane Areꞌ xintaqow loq. ¿Jas che man kichomaj taj ri kinbꞌij? Man kichomaj taj rumal man kikꞌamawaꞌj taj ri nutzij. Ix ix rech ri itat ri Itzel, are kibꞌan ri urayibꞌal areꞌ. Kamisanel wi riꞌ areꞌ pa ri majibꞌal loq rech ronojel, man kꞌo taj pa ri tunal, jeriꞌ rumal man kꞌo ta tunal pa are. Are kubꞌan bꞌanoj tzij, kukꞌut ribꞌ chi xaq bꞌanal tzij. Ri itzel are utat ri bꞌanoj tzij. Are kꞌu ri in man kinikoj taj pune are kinbꞌij chiꞌwe ri qas tzij. ¿Jachin chiꞌwe kakwin chukꞌutik chi in ajmak? We qas tzij ri kinbꞌij chiꞌwe, ¿jas kꞌu che kiwaj kinikamisaj? Ri winaq ri rech ri Dios kutatabꞌej ri kubꞌij ri Dios. Ri ix kꞌut man kitatabꞌej taj rumal man ix rech taj ri Dios. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che ri Jesús: ¿La man kꞌyaqal ri kaqabꞌij chawe chi at, at jun achi aj Samaria, ri kꞌo jun itzel uxlabꞌal chawe? Ri Jesús xubꞌij: Man kꞌo taj jun itzel uxlabꞌal chwe. Xaq xwi kinqꞌijilaꞌj ri nuTat, ri ix kꞌut xaq xwi kiwesaj nukꞌixibꞌal. Man are ta kintzukuj kinya nuqꞌij chibꞌil wibꞌ, xane kꞌo jun ri karaj kaya uqꞌij, are riꞌ ri Qꞌatal tzij. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kubꞌan ri kubꞌij ri nutzij man kakam taj. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Chanim qas kaqakojo chi qas kꞌo jun itzel uxlabꞌal chawe. Xkam ri Abraham, xekam xuqujeꞌ konojel ri e qꞌalajisal taj utzij ri Dios, ri at kꞌut kabꞌij chi we kakojon jun che ri atzij, man kakam taj. ¿La at ta kꞌut at nabꞌyal cho ri qatat Abraham? Areꞌ xkamik, xekꞌam xuqujeꞌ konojel ri e qꞌalajisal taj utzij ri Dios. ¿Jachin kabꞌij at katuxik? Ri Jesús xubꞌij chike: Man kꞌo ta kutayij riꞌ we xaq in kinya nuqꞌij chibꞌil wibꞌ. Ri kayoꞌw nuqꞌij in are ri nuTat ri kibꞌij ix iDios che, pune man iwetaꞌm uwach. Ri in kꞌut wetaꞌm uwach. We kinbꞌij chiꞌwe chi man wetaꞌm taj uwach, in jun bꞌanal tzij riꞌ jetaq ri ix. Ri in kꞌut wetaꞌm uwach xuqujeꞌ kinbꞌan ri kubꞌij ri utzij. Ri itat Abraham sibꞌalaj xkiꞌkotik are xuchomaj chi karil na ri nuqꞌij, are xrilo sibꞌalaj xkiꞌkotik. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che: Majaꞌ ne katzꞌaqat nikꞌaj ciento ajunabꞌ, ¿are ta kꞌu riꞌ kabꞌij chi xawil uwach ri Abraham? Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Are taq majaꞌ kakꞌojiꞌ ri Abraham, In Riꞌ. Xepe kꞌu ri winaq aꞌj Israel, xkisikꞌ abꞌaj rech kakikoj che ri Jesús. Ri Jesús kꞌut xrawaj ribꞌ, maj jun xilowik are xel bꞌik pa ri Templo. Tajin kikꞌow bꞌik ri Jesús are xril jun achi moy wi pa ri ukꞌojiꞌkal. Ri utijoxelabꞌ xkita che: Jas che wa moy we achi ri pa ri ukꞌojiꞌkal ¿jachin chike waꞌ xmakunik, la areꞌ o aꞌreꞌ ri utat unan? Ri Jesús xubꞌij chike: Man areꞌ taj xmakunik, xuqujeꞌ man are ta ri utat unan. Xkꞌulmatajik we riꞌ rech kaqꞌalajin na ri kwinem ri Dios pa ri ukꞌaslemal. Choqꞌaqꞌ kꞌut kinbꞌan ri uchak ri xintaqow loq, utz chi kꞌo na ri qꞌij, jeriꞌ rumal are kape ri aqꞌabꞌ maj jun kakwinik kachakunik. Are in kꞌo in cho ri uwachulew, in riꞌ ri qꞌaqꞌ ri katunanik rech ri uwachulew. Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal, xchubꞌan pa ri ulew, kꞌa te riꞌ xubꞌan xaqꞌoꞌl rukꞌ ri uchubꞌ, kꞌa te riꞌ xuqibꞌ che ri ubꞌoqꞌoch ri moy, xubꞌij che: Jat jaꞌchꞌaja awibꞌ pa le jaꞌ chonolik ubꞌiꞌnam Siloé, ri kel kubꞌij Taqoꞌn. Ri moy achi xeꞌek xuꞌchꞌaja ribꞌ, kakaꞌy chik chi kꞌut are xtzalij loq. Ri uꞌkꞌulja ja ri achi xuqujeꞌ ri iꞌlowinaq kan nabꞌe chi kubꞌan ulimoxna xkibꞌij: ¿La man kꞌu are waꞌ ri achi ri katꞌuyiꞌk chutayik ulimoxna? Jujun chike xkibꞌij: Jeꞌ areꞌ. Kꞌo chi nikꞌaj xkibꞌij: Man are taj, xa xaq raj junam kekaꞌy rukꞌ. Ri moy kꞌut xubꞌij chike: Jeꞌ, qas in wi. Xkita kꞌu che: ¿Jas che kꞌut katkaꞌy chik? Ri achi xubꞌij: Ri achi ubꞌiꞌnam Jesús, xubꞌan jubꞌiqꞌ xaqꞌoꞌl xuqibꞌ che ri nubꞌoqꞌoch kꞌa te riꞌ xubꞌij chwe: “Jat jaꞌchꞌaja awibꞌ pa le jaꞌ chonolik ubꞌiꞌnam Siloé.” Jeriꞌ xineꞌek, xeꞌnchꞌaja wibꞌ kꞌa te riꞌ xinkwinik xinkaꞌyik. Ri winaq xkita che ri achi: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri achi riꞌ? Man wetaꞌm taj, xcha chike. Ri winaq xkikꞌam bꞌik ri achi ri xkunatajik chikiwach ri fariseos. Ri Jesús xubꞌan ri xaqꞌoꞌl rech xujaq ri ubꞌoqꞌoch ri achi pa jun qꞌij rech uxlanem. Rumal riꞌ ri fariseos xkita che ri achi jas xubꞌano rech xkaꞌy chik junmul. Ri achi xubꞌij: Xuqibꞌ xaqꞌoꞌl che ri nubꞌoqꞌoch, xinchꞌaj wibꞌ, chanim kꞌut kinkaꞌy chik. E jujun chike ri fariseos xkibꞌij: We achi riꞌ man che ta ri Dios petinaq wi, jeriꞌ rumal man kunimaj taj ri qꞌij rech uxlanem. E nikꞌaj chik xkibꞌij: ¿Jas che waꞌ kakwin jun ajmak chubꞌanik taq we jastaq riꞌ? Jeriꞌ ri winaq man xekwin taj xkijunamaj ri kichomanik. Xkita chi kꞌu junmul che ri moy achi: ¿Jas kꞌu kabꞌij at che we achi ri xjaqow ri abꞌoqꞌoch? Ri achi xubꞌij chike: In kinbꞌij chi we achi riꞌ jun qꞌalajisal utzij ri Dios. Ri winaq aꞌj Israel man kakikoj ta kꞌut chi ri achi moy kan nabꞌe kamik kꞌut kakaꞌy chik, jeriꞌ xeꞌkisikꞌij ri utat unan. Xkita chike: ¿La are waꞌ ri iwal ri kibꞌij chi moy pa ri ukꞌojiꞌkal? ¿Jas kꞌu che kakaꞌy chik kamik? Ri utat unan ri achi xkibꞌij: Qetaꞌm chi qal, xuqujeꞌ qetaꞌm chi moy are xkꞌojiꞌk. Ri man qetaꞌm taj are jas che kakaꞌy chik kamik. Chita che, riꞌj chik kakwin laꞌ kubꞌij chiꞌwe jas ri kiwaj che. Jewaꞌ xkibꞌij ri utat unan rumal kakixiꞌj kibꞌ chike ri winaq aꞌj Israel, jeriꞌ rumal kichomanik kakesaj bꞌik pa ri Sinagoga ri winaq ri kubꞌij chi ri Jesús are Cristo. Rumal riꞌ xkibꞌij ri utat unan: “Chita che. Riꞌj chik.” Chukabꞌ mul ri e winaq aꞌj Israel xkisikꞌij ri achi ri moy kan nabꞌe xkibꞌij che: Chaya uqꞌij ri Dios. Qetaꞌm uj chi ri achi ri xatkunanik, ajmak. Ri achi xubꞌij chike: Man wetaꞌm taj we ajmak. Xaq xwi wetaꞌm chi in moy kan nabꞌe chanim kꞌut kinkaꞌy chik. Ri winaq xkita che: ¿Jas kꞌu xubꞌan chawe? ¿Jas xubꞌan chujaqik ri abꞌoqꞌoch? Ri achi xubꞌij: Man xita ta kꞌu ri xinbꞌij. ¿Jas che kiwaj kita chi junmul? ¿La xa kꞌu kiwaj kixok che utijoxelabꞌ? Ri winaq xkibꞌij che rukꞌ oyawal: At riꞌ at utijoxel, uj uj utijoxelabꞌ ri Moisés. Qetaꞌm uj chi xchꞌabꞌex ri Moisés rumal ri Dios, we achi kꞌut riꞌ man ketaꞌm taj jawjeꞌ upetik wi. Ri uj qetaꞌm chi ri Dios xchꞌaw rukꞌ ri qamam Moisés. Ri achi xubꞌij: Jeꞌ, are kꞌu la ri mayijabꞌal chi man iwetaꞌm taj jawjeꞌ upetik wi we achi riꞌ, xujaq kꞌu ri nubꞌoqꞌoch in. Qetaꞌm chi ri Dios man kuꞌta ta ri kichꞌawem ri aꞌjmakibꞌ xaq xwi kuꞌta ri e utz taq winaq xuqujeꞌ ri kakibꞌan ri urayibꞌal ukꞌuꞌx. Man tatal ta wi junmul we kꞌo jun achi ujaqom ubꞌoqꞌoch jun ri moy pa ri ukꞌojiꞌkal. We ta mat che ri Dios petinaq wi we achi riꞌ, maj kakwin laꞌ kubꞌano. Ri winaq xkibꞌij che: At pa makaj xatalax wi, kꞌa te riꞌ kawaj ¿kaya kꞌutuꞌn chaqe? Xaq jeriꞌ xkesaj bꞌik pa ri Sinagoga. Ri Jesús xretaꞌmaj chi xesax bꞌik ri achi pa ri Sinagoga, xaq jeriꞌ are xuriqo xuta che: ¿La katkojon che ri uKꞌojol ri Achi? Ri achi xubꞌij: Ajawxel, bꞌij la chwe jachin riꞌ, rech kinkojon che. Ri Jesús xubꞌij che: Awilom chik uwach, are waꞌ ri tajin katzijon awukꞌ. Ri achi xubꞌij: Kinkojo, Wajaw. Xukiꞌ choch ri Jesús, kꞌa te riꞌ xuqꞌijilaꞌj. Ri Jesús xubꞌij che: In in petinaq chuqꞌatik tzij puꞌwiꞌ we uwachulew riꞌ, rech jeriꞌ kekaꞌy na ri e moyabꞌ are kꞌu ri kekaꞌyik kemoyir na. Jujun fariseos kꞌut are xkita ri xubꞌij, xkita che: ¿La uj moy kꞌu uj? Ri Jesús xubꞌij chike: We ta ix moy, man kꞌo ta imak riꞌ, xa kꞌu rumal kibꞌij chi kixkaꞌyik rumal riꞌ kꞌo imak. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Ri man kok taj pa ri uchiꞌ ja rech ri korral kech ri chij, xane xa kaqꞌan bꞌik rech kutzukuj rokibꞌal, jun elaqꞌom riꞌ. Ri koꞌk bꞌik pa ri uchiꞌ ja are ajyuqꞌ kech ri chij. Ri chajil rech ri korral kujaq ri korral, xuqujeꞌ ri chij kakita ri uchꞌabꞌal ri ajyuqꞌ. Chi kijujunal kuꞌsikꞌij che ri kibꞌiꞌ rech jeriꞌ keꞌresaj loq pa ri korral. Are keꞌsataj bꞌik ri e rech, kanabꞌej chikiwach, ri chij kꞌut kakitereneꞌj, rumal cher kakita ri uchꞌabꞌal. Man kakitereneꞌj ta kꞌu jun we man ketaꞌm uwach, xane xa kaꞌnimaj choch, jeriꞌ rumal man kakita taj uchꞌabꞌal jun ri man ketaꞌm taj uwach. Ri Jesús xukoj we kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ chikiwach ri winaq, man xkichꞌobꞌ ta kꞌut ri xraj xubꞌij. Rumal riꞌ xutzalij ubꞌixik chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, In in uchiꞌ ja jawjeꞌ koꞌk wi ri chij. Eleqꞌomabꞌ ri xepe kan nabꞌe chinuwach in. Ri chij kꞌut man xkinimaj taj ri xbꞌix chike kumal. In ri in uchiꞌ ja. Ri kok loq pa we uchiꞌ ja riꞌ, kakolotaj na, kasolotaj na, xuqujeꞌ kuriq na utz laj echaꞌ. Ri elaqꞌom petinaq chubꞌanik elaqꞌ, kamisanik xuqujeꞌ tukinik. Ri in kꞌut in petinaq rech kayaꞌtaj na ikꞌaslemal, jun alik kꞌaslemal. In riꞌ ri sibꞌalaj utz ajyuqꞌ. Ri utz laj ajyuqꞌ kuya ri ukꞌaslemal pa kiwiꞌ ri chij. Man are taj ajyuqꞌ ri xwi rayeꞌm tojbꞌal rech, man are taj ajchoqꞌe ri chij. Jeriꞌ rumal cher ri xwiꞌ rayeꞌm tojbꞌal rech, are karilo chi kaqebꞌ loq ri kayoꞌt, kanimaj bꞌik, kuꞌtzaq kan ri chij. Ri kayoꞌt kꞌut kuchapleꞌj ubꞌanik kꞌax chike ri chij rech ketukin bꞌik. Ri achi riꞌ kanimaj bꞌik rumal cher retaꞌm chi xwi rayeꞌm ri tojbꞌal rech, man are ta kꞌax ukꞌuꞌx chike ri chij. In riꞌ ri in utz laj ajyuqꞌ, wetaꞌm kiwach ri nuchij, aꞌreꞌ xuqujeꞌ ketaꞌm nuwach in. Jacha ri Tataxel retaꞌm nuwach in, in xuqujeꞌ wetaꞌm uwach areꞌ xuqujeꞌ kinya ri nukꞌaslemal pa kiwiꞌ ri chij. E kꞌo chi na nikꞌaj e nuchij ri man e kꞌo ta pa we korral riꞌ, rajawaxik kꞌut keꞌnkꞌam na loq waral. Rech jeriꞌ kakita ri nuchꞌabꞌal rech xa jun wokaj chij, xuqujeꞌ xa jun ajyuqꞌ chike konojel. Rumal kꞌu riꞌ kinuloqꞌaj ri Tataxel: Jeriꞌ rumal kinjach ri nukꞌaslemal, rech jeriꞌ kinkwinik kinkꞌam chi na junmul. Maj jun kakwinik kesan ri nukꞌaslemal, xane in pa wanimaꞌ kape wi chi kinyaꞌo. Kꞌo nukwinem chujachik ri nukꞌaslemal xuqujeꞌ chukꞌamik chi junmul. Are waꞌ ri taqanik ri xinkꞌamawaꞌj che ri nuTat. Are xkita ri winaq aꞌj Israel we tzij riꞌ, xkichapleꞌj ujachik kibꞌ. E kꞌi chike ri winaq xkibꞌij: Xa kꞌo jun itzel uxlabꞌal che xuqujeꞌ sibꞌalaj kon. ¿Jas che kitatabꞌej koq? E kꞌo chi nikꞌaj xkibꞌij: We tzij riꞌ man rech taj jun winaq ri kꞌo itzel uxlabꞌal che. ¿La kꞌo ta kꞌu jun riꞌ ri kꞌo itzel uxlabꞌal che kujaq kibꞌoqꞌoch ri e moyabꞌ? Pa taq ri qꞌij riꞌ tajin kikꞌowisax ri nimaqꞌij rech naꞌtabꞌal rech ri tzujuꞌnijik rech ri templo, pa taq ri qꞌalaj. Ri Jesús kawaꞌkat pa ri Templo, chuxukut ri raqan ja rech ri Salomón. Xepe kꞌu ri winaq aꞌj Israel, xkimulij kibꞌ chrij, xkita che: ¿Kꞌa jampaꞌ kattaniꞌk chubꞌanik kꞌax che ri qanimaꞌ? Chabꞌij chaqe wa qas at at Cristo. Ri Jesús xubꞌij chike: Nubꞌim chik chiꞌwe, man kikoj ta kꞌut. Are kinqꞌalajisan ri jastaq ri kinbꞌan pa ubꞌiꞌ ri nuTat. Ix man kixkojon ta chwe, jeriꞌ rumal man ix kachiꞌl taj ri nuchij. Ri e nuchij kakita ri nuchꞌabꞌal. In wetaꞌm kiwach xuqujeꞌ kinkitereneꞌj. In kinya kikꞌaslemal ri maj ukꞌisik, man kasach ta kꞌu kiwach, xuqujeꞌ maj jun kakwin chkesaxik pa nuqꞌabꞌ. Ri nuTat ri yoꞌwinaq chwe, are sibꞌalaj nim chikiwach konojel. Maj kꞌu jun keꞌsan pa ri uqꞌabꞌ ri Tataxel. Ri in xuqujeꞌ ri Tataxel xa jun qaꞌnik. Junmul chik xkisikꞌ abꞌaj ri winaq aꞌj Israel rech kakikoj che ri Jesús. Ri Jesús xubꞌij chike: Nubꞌanom sibꞌalaj kꞌi utz taq chak ri petinaq che ri Tataxel. ¿Jachike rumal ri nubꞌanom kiwaj kinibꞌan che abꞌaj? Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che: Man katqabꞌan taj che abꞌaj rumal jun chike ri chak abꞌanom xane rumal ri awas ri kabꞌij. Jeriꞌ rumal at achi uloq kabꞌij chi at Dios. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man kꞌu tzꞌibꞌatal pa ri itaqanik: In nubꞌim chi ix ix dioses? We are ri Dios xubꞌij “dioses” chike ri winaq ri xya wi ri tzij (man kuya taj kaqꞌipix ri tzꞌibꞌatalik). ¿Jas che kibꞌij chi awas ri xubꞌij ri xqꞌat rumal ri Dios, kꞌa te riꞌ xtaq loq choch ri uwachulew? ¿La xa kꞌu rumal xubꞌij: In in Ralkꞌwaꞌl ri Dios? Man kinikoj taj we man kinbꞌan ri uchak ri nuTat. We kꞌu are tajin kinbꞌan ri karaj ri nuTat, chikojo ri nuchak ri tajin kinbꞌano rech jeriꞌ kichꞌobꞌo chi ri Tataxel kꞌo pa in xuqujeꞌ in in kꞌo pa ri Tataxel. Junmul chik xkaj xkichap bꞌik, ri Jesús kꞌut xresaj bꞌik ribꞌ pa kiqꞌabꞌ. Xtzalij ri Jesús chꞌaqaꞌp che ri Jordán, chilaꞌ jawjeꞌ xubꞌan wi qasanaꞌ ri Juan; xkanaj kꞌu kan chilaꞌ. E kꞌi winaq xoꞌpan rukꞌ, xkibꞌij che: Pune maj jun kꞌutbꞌal xubꞌan ri Juan, ronojel kꞌu ri xubꞌij chirij we achi riꞌ qas tzij wi. E kꞌi winaq ri keꞌl chilaꞌ xekojon che ri Jesús. Kꞌo jun achi yawabꞌ ubꞌiꞌ Lázaro aj pa ri tinimit Betania chilaꞌ jawjeꞌ ri keꞌl wi ri e ranabꞌ María rachiꞌl ri Marta. Ri María are waꞌ ri xqꞌijow kꞌokꞌ kunabꞌal chirij ri Ajawxel, xuqujeꞌ xusuꞌ ri raqan rukꞌ ri uwiꞌ. We kebꞌ alaxik riꞌ xetaqan chubꞌixik che ri Jesús: Ajawxel, ri sibꞌalaj loqꞌ ech chꞌabꞌeꞌn la yawabꞌ. Are xuta ri Jesús we riꞌ, xubꞌij: We yabꞌilal riꞌ man kakꞌis taj pa kamik xane qꞌijilaꞌbꞌal rech ri Dios, rech jeriꞌ kaqꞌijilaꞌtaj na ri Ukꞌojol ri Dios. Ri Jesús sibꞌalaj uꞌloqꞌ ri Marta rachiꞌl ri María, xuqujeꞌ ri Lázaro. Pune xuto chi yawabꞌ ri Lázaro, xkanaj chi na kan kebꞌ qꞌij jawjeꞌ ri kꞌo wi. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chujtzalij pa Judea. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Ajtij, chi jun janipa qꞌij kanoq ri winaq aꞌj Israel raj xkibꞌan laꞌ che abꞌaj ¿kaj kꞌu la katzalij chi la je laꞌ? Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man kꞌu kabꞌlajuj hora kꞌo pa jun qꞌij? Ri winaq ri kabꞌin paqꞌij man kutopij taj uwiꞌ raqan rumal cher katunax rumal ri qꞌij rech ri uwachulew. Ri winaq kꞌut ri chaqꞌabꞌ kabꞌinik kutopij uwiꞌ raqan rumal cher man katunax taj rumal ri tunal ri katunanik. Kꞌa te riꞌ xutzꞌaqatisaj ubꞌixik: Ri qech chꞌabꞌeꞌn Lázaro xa tajin kawarik, kineꞌ chanim chukꞌasuxik. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Ajawxel, we xaq tajin kawarik, kawaꞌjil na riꞌ. Ri Jesús are xutzijoj rij ri ukamikal ri Lázaro, ri tijoxelabꞌ kꞌut pa kikꞌuꞌx chi are xutzijoj rij ri waram. Ri Jesús kꞌyaqal xubꞌan chubꞌij chike: Xkam ri Lázaro. Kinkiꞌkotik man in kꞌo ta chilaꞌ rech jeriꞌ kixkojon chwe. Joꞌmpeꞌ, jeꞌ qilaꞌ. Ri Tomás ri kabꞌix Yoꞌx che xubꞌij: Joꞌ, xuqujeꞌ uj rech kujeꞌkam rukꞌ. Are xopan ri Jesús, xuto chi ri Lázaro kajibꞌ qꞌij chik kꞌo pa ri muqbꞌal. Ri tinimit Betania oxibꞌ kilómetro unajal che ri Jerusalén. E kꞌi winaq kꞌut oꞌpaninaq chi kichꞌabꞌexik ri Marta rachiꞌl ri María, cho ri kachoch rumal ri ukamikal ri kixibꞌal. Are xretaꞌmaj ri Marta chi opanem tajin kubꞌan ri Jesús, xeꞌ chukꞌulaxik; are kꞌu ri María xkanaj kan cho ri ja. Xubꞌij ri Marta che ri Jesús: We ta kꞌo la waral, ma ta xkam riꞌ ri nuxibꞌal. Pune jeriꞌ wetaꞌm in chi ri Dios kuya na xapakux ri kuta jun che. Xubꞌij ri Jesús che: Ri axibꞌal kakꞌastaj na. Ri Marta xubꞌij: Jeꞌ wetaꞌm chi kakꞌastaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Ri Jesús kꞌut xubꞌij che: In in kꞌastajibꞌal wach xuqujeꞌ in kꞌaslemal. Ri kakojon chwe pune kakamik, kakꞌasiꞌ na. Xuqujeꞌ xapachin ri kꞌaslik xuqujeꞌ kakojon chwe, man kakam ta wi. ¿La kakoj we kinbꞌij chawe? Ri Marta xubꞌij: Jeꞌ, Ajawxel, kinkojo chi lal lal Cristo, uKꞌojol ri Dios, ri petinaq choch ri uwachulew. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal ri Marta, xtzalij cho rachoch, xuꞌsikꞌij loq ri rachalal María, xubꞌij che: Xaq pa awal, ri Ajtij kꞌo waral, katusikꞌij. Xuta ri María chi jeriꞌ, xwaꞌjil bꞌik aninaq xeꞌ rukꞌ ri Jesús. Majaꞌ kok bꞌik ri Jesús pa ri tinimit xane kꞌo na kan pa ri leꞌaj jawjeꞌ xtzijon wi rukꞌ ri Marta. Ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo rukꞌ ri María chukubꞌisaxik ukꞌuꞌx, are xkilo chi aninaq xwaꞌjil bꞌik, xkitereneꞌj bꞌik, pa kikꞌuꞌx chi xa keꞌ pa ri muqbꞌal rech koꞌqꞌoq. Are xopan ri María jawjeꞌ ri kꞌo wi ri Jesús, xrilo, kꞌa te riꞌ xukulik xqaj choch xubꞌij che: Wajaw we ta lal kꞌo la waral, ma ta xkam riꞌ ri nuxibꞌal. Ri Jesús are xrilo chi xoqꞌ ri María rachiꞌl ri winaq aꞌj Israel ri xebꞌe rukꞌ, sibꞌalaj xkꞌaxir ranimaꞌ ri Jesús. Xuta chike: ¿Jawjeꞌ ximuq wi? Ri winaq xkibꞌij che: Peta la, jul ila la. Xoqꞌ ri Jesús. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Chiwilampeꞌ, sibꞌalaj uloqꞌ ri Lázaro. E kꞌo chi jujun xkibꞌij: Are waꞌ we achi riꞌ ri xjaqow ubꞌoqꞌoch ri moy achi, ¿la man kꞌu xkwinik xuqꞌatej ri Lázaro rech man xkam taj? Xkꞌaxir chi junmul ri ranimaꞌ ri Jesús xqebꞌ chuxukut ri muqbꞌal. Ri muqbꞌal jun jul ri tzꞌapital uchiꞌ rukꞌ jun abꞌaj. Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq: Chiwesaj le abꞌaj. Ri Marta ranabꞌ ri kaminaq xubꞌij: Ajawxel, kꞌo chi ruxlabꞌ laꞌ, rumal cher kajibꞌ qꞌij chik kꞌo chilaꞌ. Xubꞌij ri Jesús che: ¿La man kꞌu xinbꞌij chawe chi we katkojonik kawil na ri ujuluwem ri Dios? Xaq jeriꞌ xkesaj ri abꞌaj. Ri Jesús xuwaꞌjilisaj ri ukaꞌyebꞌal, xubꞌij: Tat, kintyoxin che la rumal cher in tatabꞌem wi la. Wetaꞌm wi chi kintatabꞌej la ronojel mul, xinbꞌij kꞌu we riꞌ kumal ke we winaq ri e kꞌo waral, rech jeriꞌ kakikojo chi lal xintaqow la loq. Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal, xuraq uchiꞌ rukꞌ ronojel uchuqꞌabꞌ, xubꞌij: ¡Lázaro chatel loq! Ri kaminaq xel loq, bꞌatzꞌtal ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri raqan, xwi kaqꞌalajin loq ri upalaj pistal pa jun atzꞌyaq, kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús chike: Chikira le atzꞌyaq chirij, chiya bꞌe che keꞌek. E kꞌi chike ri winaq ri e bꞌenaq chukubꞌisaxik ukꞌuꞌx ri María, xekojon che ri Jesús are xkil ri xubꞌano. E kꞌo kꞌu jujun chike xeꞌkitzijoj chike ri fariseos ri xubꞌan ri Jesús. Are kꞌu ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri fariseos xeꞌkimulij ri e yaꞌl taq noꞌj, xkibꞌij: ¿Jas kaqabꞌano? We achi riꞌ tajin kubꞌan sibꞌalaj kiꞌ mayijabꞌal taq kꞌutbꞌal. We xaq kaqaya bꞌe che jewaꞌ kubꞌano, konojel laꞌ kekojon che, kepe kꞌu laꞌ le winaq aꞌj Roma kulkikꞌisa puꞌwiꞌ le Templo, xuqujeꞌ puꞌwiꞌ le qatinimit. Jun chike ri e kꞌamal taq bꞌe ubꞌiꞌ Caifás, kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, che ri junabꞌ riꞌ, xubꞌij chike: Qas maj iwetaꞌmabꞌal ix. ¿La man kꞌu kichomaj chi are katanik we xa jun achi kakam kumal ke we tinimit, cho we kasach uwach ronojel le tinimit? Man xubꞌij ta kꞌu we riꞌ rumal je xraj areꞌ, xane xubꞌij rumal are kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios che ri junabꞌ riꞌ, xuqꞌalajisaj kꞌut chi ri Jesús kakam na pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel. Man xwi ta kꞌu rumal rech ri tinimit riꞌ xane kumal ke konojel ri e ralkꞌwaꞌl ri Dios ri e tukininaq bꞌik rech jeriꞌ kakwinik kubꞌan jun chike. Xaq jeriꞌ tzi che ri qꞌij riꞌ xkijunamaj kikꞌuꞌx kakikamisaj ri Jesús. Rumal riꞌ ri Jesús man kawaꞌkatilobꞌ ta chik chikiwach ri winaq aꞌj Israel. Xane xeꞌ pa jun tinimit naqaj che ri leꞌaj ri e maj wi ja, pa ri tinimit ubꞌiꞌnam Efraín, chilaꞌ xkanaj wi kanoq e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. Xa jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri kinimaqꞌij ri winaq aꞌj Israel ubꞌiꞌnam Pascua, jeriꞌ e kꞌi kelik bꞌik cho taq ri saq, xepaqiꞌ pa Jerusalén chuchꞌajchꞌobꞌexik kibꞌ utz majaꞌ kuriq ri Pascua. Tajin kꞌu kakitzukuj ri Jesús, are e kꞌo pa ri Templo, kakibꞌila chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kibꞌij ix? ¿Teꞌq man kape ta riꞌ pa we nimaqꞌij riꞌ? Are kꞌu ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios e kachiꞌl ri fariseos xetaqanik rech we kꞌo ketaꞌmanik jawjeꞌ kꞌo wi ri Jesús, kabꞌan tzujunem rech jeriꞌ kachapik. Waqibꞌ qꞌij na karaj ri nimaqꞌij Pascua are xopan ri Jesús pa ri tinimit Betania, jawjeꞌ kel wi ri Lázaro, ri xukꞌastajisaj. Chilaꞌ xbꞌan wi jun waꞌim chuyaꞌik uqꞌij ri Jesús. Ri Marta kapatanijik, are kꞌu ri Lázaro jun chike ri e kꞌo puꞌwiꞌ ri mexa rukꞌ ri Jesús. Xpe kꞌu ri María, xukꞌam nikꞌaj litro rech jun kꞌokꞌ kunabꞌal sibꞌalaj paqal rajil ubꞌiꞌnam nardo, xutix chirij raqan ri Jesús, kꞌa te riꞌ xusuꞌu rukꞌ ri uwiꞌ. Xnoj kꞌu ri ja che ruxlabꞌ ri kꞌokꞌ kunabꞌal. Ri Judas Iscariote jun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús xuqujeꞌ are waꞌ ri kakꞌayin na ri Jesús xubꞌij: ¿Jas che man xkꞌayix ta waꞌ we kunabꞌal riꞌ we sibꞌalaj paqal rajil, jeriꞌ kasipax ri rajil chike ri e mebꞌaibꞌ? Xubꞌij we riꞌ man rumal ta cher qas kutoqꞌobꞌisaj kiwach ri e mebꞌaibꞌ, xane xa rumal cher areꞌ jun elaqꞌom, xuqujeꞌ are kilow ri pwaq, naqꞌatal che kareleqꞌaj kan rech che ri kayak pa ri kꞌolibꞌal. Ri Jesús xubꞌij che: Chaya chilaꞌ. We ixoq riꞌ uyakom we kunabꞌal naꞌtabꞌal rech ri qꞌij are kinmuqiꞌ na. E kꞌo wi laꞌ le mebꞌaibꞌ iwukꞌ, ri in kꞌut man in kꞌo taj ronojel qꞌij iwukꞌ. E kꞌi kꞌu chike ri winaq aꞌj Israel xkito chi kꞌo ri Jesús chilaꞌ, xebꞌe chi rilik man xwi taj xeꞌkila ri Jesús xane xeꞌkila xuqujeꞌ ri Lázaro, ri xkꞌastajisax rumal ri Jesús. Ri e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkichomaj xuqujeꞌ ukamisaxik ri Lázaro. Jeriꞌ, rumal xa rumal rech areꞌ e kꞌi kakitas kibꞌ chike ri winaq aꞌj Israel rech kekojon che ri Jesús. Chukabꞌ qꞌij sibꞌalaj e kꞌi winaq ri e bꞌenaq pa ri nimaqꞌij, xketaꞌmaj chi ri Jesús bꞌenaq pa Jerusalén. Xkitzukuj uqꞌabꞌ taq palmas, xebꞌe chukꞌulaxik, kakiraqaqej kichiꞌ kakibꞌij: Nim uqꞌij ri Dios. Tewchiꞌtal ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel. Tewchiꞌtal ri ubꞌiꞌ ri nim taqanel rech Israel. Xuriq kꞌu ri Jesús jun laj bꞌur, xkejen bꞌik chirij, jetaq ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik. Maxiꞌj awibꞌ umiꞌal Sión. Chawilampeꞌ, petinaq ri ataqanel, kejeninaq la puꞌwiꞌ jun laj bꞌur. Ri tijoxelabꞌ man xkichꞌobꞌ taj ri tajin kakꞌulmatajik. Are xyaꞌtaj uqꞌij ri Jesús xkichꞌobꞌo chi xkꞌulmataj rukꞌ ri tzꞌibꞌatal loqꞌ chirij pa ri taqanik. Are kꞌu ri winaq ri xekꞌojiꞌ rukꞌ ri Jesús are xukꞌastajisaj ri Lázaro pa ri muqbꞌal, man xetaniꞌ taj chutzijoxik ri xkilo. Ri winaq ri xkita ri kꞌutbꞌal ri xubꞌan ri Jesús xeꞌl loq chukꞌamawaꞌxik. Rumal riꞌ xkibꞌij ri fariseos chibꞌil taq kibꞌ: Qas kiwilo leꞌ, maj kujkwin chubꞌanik. ¡Chiwilampeꞌ le kakibꞌan konojel le winaq chutereneꞌxik! E kꞌo kꞌu jujun aꞌj Grecia chikixoꞌl ri e bꞌenaq chuyaꞌik qꞌijilaꞌnem pa ri nimaqꞌij. Xeqet rukꞌ ri Felipe ri kel pa Betsaida pa Galilea, xkibꞌij che: Kaqaj kaqil ri Jesús. Ri Felipe xeꞌ chubꞌixik che ri Andrés, kꞌa te riꞌ kikobꞌchal xebꞌe chubꞌixik che ri Jesús. Ri Jesús xubꞌij chike: Xuriq ri qꞌotaj are kaya uqꞌij ri uKꞌojol ri Achi. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we man kaqaj ri uwach ri tiriko pa ri ulew rech kakamik, kakanaj kan riꞌ utukel. Are kꞌu we kakamik, kuya na sibꞌalaj kꞌi uwach. Ri kuloqꞌaj ri ukꞌaslemal kutzaq na riꞌ, are kꞌu ri karetzelaj ri ukꞌaslemal rech we uwachulew riꞌ, kuyak na riꞌ rech kuriq jun kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri karaj kinupatanij rajawaxik kinutereneꞌj xuqujeꞌ jawjeꞌ ri kinkꞌojiꞌ wiꞌ in, chilaꞌ kakꞌojiꞌ xuqujeꞌ wi ri patanil we. Ri kinupatanij, kaya na uqꞌij rumal ri nuTat. Chanim kabꞌison ri wanimaꞌ. ¿La kuya kꞌut kinbꞌij: “Tat chinkolo la cho we kꞌaxa qꞌotaj riꞌ”? Rumal kꞌu ne waꞌ in petinaq. ¡Tat, nimarisaj ri bꞌiꞌ la! Xtataj kꞌut jun chꞌabꞌal pa ri kaj, xubꞌij: Nunimarisam chik, kinnimarisaj chi kꞌu na junmul. Sibꞌalaj kꞌi winaq e kꞌo chilaꞌ, are xkita we chꞌabꞌal riꞌ xkibꞌij chi jun kaqulja ri xkito, e nikꞌaj chik xkibꞌij jun ángel riꞌ ri xchꞌawik. Ri Jesús xubꞌij chike: Man rumal ta we in xtataj ri chꞌabꞌal riꞌ, xane rumal iwe ix. Xopan kꞌu ri qꞌij ri kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ we uwachulew, xuqujeꞌ kesax bꞌik ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ we uwachulew. Are kꞌu kinwaꞌjilisax bꞌik choch we uwachulew, keꞌnkꞌam na konojel ri winaq rech kuꞌx wech. Rukꞌ wa xubꞌij jas jeꞌ ubꞌanik ri kamikal ri kuriqo. Ri winaq xkibꞌij: Qetaꞌmam pa ri taqanik kubꞌij chi ri Cristo kakꞌojiꞌ na chibꞌe qꞌij saq. ¿Jas kꞌu che kabꞌij at chi ri uKꞌojol ri Achi kawaꞌjilisax na bꞌik? ¿Jachin kꞌu riꞌ ri? Ri Jesús xubꞌij chike: Ri tunal ri katunanik kakꞌojiꞌ chi na jubꞌiqꞌ iwukꞌ. Chixbꞌinoq utz kꞌa kꞌo na ri tunal, utz kꞌamajaꞌ kixuchꞌuq kan ri qꞌequꞌmal. Jeriꞌ rumal cher ri kabꞌin pa qꞌequꞌmal man retaꞌm taj jawjeꞌ keꞌ wi. Chixkojon che ri tunal, utz kꞌa kꞌo na iwukꞌ, rech jeriꞌ kixux ralkꞌwaꞌl ri tunal. Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal ri Jesús, xeꞌek xeꞌrawaj ribꞌ chikiwach ri winaq. Ri Jesús, pune xubꞌan ronojel we kꞌutbꞌal riꞌ chikiwach ri winaq, man xekojon ta che. Xaq jeriꞌ xkꞌulmataj ri xubꞌij ri qꞌalajisal utzij Dios Isaías: Ajawxel, ¿jachin xkojon che ri tzij ri xqabꞌij, xuqujeꞌ jachin choch xqꞌalajisax wi ri ukwinem ri Ajawxel? Rumal riꞌ man xekojon taj, ubꞌim xuqujeꞌ loq ri Isaías: Tzꞌapital ri kibꞌoqꞌoch xuqujeꞌ kowirisam ri kanimaꞌ rech man kakil taj rukꞌ ri kibꞌoqꞌoch xuqujeꞌ man kechoman taj rukꞌ ri kanimaꞌ, rech man kekojon taj jeriꞌ man keꞌnkunaj taj. Jeriꞌ xubꞌij ri Isaías, rumal xrilo ri ujuluwem ri Jesús xuqujeꞌ xutzijoj rij. Pune jeriꞌ e kꞌi chike ri winaq xekojon che, e kꞌi e kꞌamal taq bꞌe xuqujeꞌ xekojonik, man xkitzijoj ta kꞌut rumal kakixiꞌj kibꞌ keꞌsax bꞌik pa ri Sinagoga kumal ri fariseos. Are xkichaꞌ ri qꞌijilaꞌnem ri xkiya ri achyabꞌ cho ri kiqꞌij ri kuya ri Dios. Ri Jesús kꞌo xubꞌij: Ri kakojon chwe man xaq xwi ta chwe in kakojon wi, xane kakojon xuqujeꞌ che ri xintaqow loq. Ri kinukaꞌyej in, kukaꞌyej xuqujeꞌ ri xintaqow loq. In riꞌ ri qꞌaqꞌ ri katunanik in petinaq cho ri uwachulew rech xapachin ri kakojon chwe man kakꞌojiꞌ taj pa ri qꞌequꞌmal. We kꞌo jun kutatabꞌej ri nutzij kꞌa te riꞌ man kunimaj taj, man in taj kinqꞌatow tzij puꞌwiꞌ, jeriꞌ rumal in man xinpe taj chuqꞌatik tzij puꞌwiꞌ ri uwachulew, xane xinpe chukolik. Ri karetzelaj nuwach xuqujeꞌ man kukꞌamawaꞌj taj ri nutzij, kꞌo jun riꞌ kaqꞌatow na tzij puꞌwiꞌ. Ri tzij ri xintzijoj are riꞌ kaqꞌatow na tzij puꞌwiꞌ pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. Man xaq ta pa we wi xintzijonik, xane are ri Tataxel ri xintaqow loq. Areꞌ xbꞌin che jas ri kinbꞌij xuqujeꞌ jas kinbꞌan chubꞌixik. Wetaꞌm chi ri utaqanik are kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Xaq jeriꞌ ronojel ri kinbꞌij are riꞌ ri ubꞌim ri Tataxel chwe kinbꞌij. Xnaqajin kꞌu loq ri nimaqꞌij rech Pascua. Retaꞌm ri Jesús chi xuriq ri qꞌij kuya kanoq ri uwachulew rech katzalij rukꞌ ri uTat. Ri Jesús xuꞌloqꞌaj ri e rech ri e kꞌo choch ri uwachulew kꞌa pa ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ri ukꞌolem choch ri uwachulew. Are xuriq ri qꞌotaj rech ri rekeqꞌij. Ri Itzel okinaq chik pa ranimaꞌ ri Judas Iscariote, ukꞌojol ri Simón, rech kujach ri Jesús. Retaꞌm ri Jesús chi ronojel ri jastaq yaꞌtal xeꞌ raqan uqꞌabꞌ xuqujeꞌ retaꞌm chi che ri Dios petinaq wi xuqujeꞌ rukꞌ areꞌ katzalij wi. Jeriꞌ, xwaꞌjil puꞌwiꞌ ri mexa, xresaj ri umanta kꞌa te riꞌ xujatꞌij jun atzꞌyaq suꞌbꞌal, xeꞌ upam. Kꞌa te riꞌ xuya jaꞌ pa jun kꞌolibꞌal, xuchapleꞌj uchꞌajik ri kaqan ri utijoxelabꞌ xuqujeꞌ xuchaqiꞌjarisaj rukꞌ ri atzꞌyaq ri xekel bꞌik xeꞌ upam. Are xopan ri Jesús rukꞌ ri Simón Pedro, ri Simón Pedro xubꞌij che ri Jesús: Che ri lal Ajawxel, ¿kachꞌaj la le waqan? Ri Jesús xubꞌij che: At man kachꞌobꞌ ta chanim jas ri tajin kinbꞌano, jun qꞌijal kꞌu na kachꞌobꞌo. Ri Pedro xubꞌij: Man kachꞌaj ta wi la ri waqan in. Ri Jesús xubꞌij che: Katkwin taj katux wachiꞌl we man kinchꞌaj ri awaqan. Ri Pedro xubꞌij che: Ajawxel man xwi ta bꞌa kachꞌaj la ri waqan xane chꞌaja xuqujeꞌ la ri nuqꞌabꞌ rachiꞌl ri nujolom. Ri Jesús xubꞌij che: Ri winaq ri atininaq man rajawaxik taj kuchꞌaj ribꞌ xane xwi rajawaxik kuchꞌaj ri raqan. Ixchꞌajchꞌoj chi kꞌu ix, pune man iwonojel. Ri Jesús kꞌut retaꞌm jachin ri kakꞌayinik rumal riꞌ xubꞌij chi man konojel taj e chꞌajchꞌoj. Are xtoꞌtaj chuchꞌajik ri kaqan, xukoj chi junmul ri umanta, xtzalij jawjeꞌ ri kꞌo wi. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: ¿La kichꞌobꞌo jas che xinbꞌan we riꞌ iwukꞌ? Ix kibꞌij chi in iwajtij, xuqujeꞌ in iwajaw, utz riꞌ ri kibꞌij, jeriꞌ rumal qas jeriꞌ wi kinuxik. We in in iwAjtij, in iwAjaw xinchꞌaj ri iwaqan, ix xuqujeꞌ kuyaꞌo kichꞌaj ri kaqan nikꞌaj chik. Xinkꞌut chiꞌwach rech kibꞌan kukꞌ chi nikꞌaj ri xinbꞌan in iwukꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man kꞌo ta jun patanijel ri nim ubꞌanik choch ri rajaw, je xuqujeꞌ man kꞌo ta jun qꞌaxel tzij ri nim ubꞌanik cho ri xtaqow bꞌik. Chanim kꞌut chi iwetaꞌm chik we jastaq riꞌ, utz iwe we kichakubꞌej. Man tajin taj kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe iwonojel. Wetaꞌm in jachin ri e nuchaꞌom, kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik: Ri kutij rech ri kaxlan wa wukꞌ xuwaꞌjilisaj ri uqꞌabꞌ chwij chubꞌanik kꞌax chwe. Kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe, utz majaꞌ kakꞌulmatajik, rech are kakꞌulmatajik kikojo chi In riꞌ. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kukꞌamawaꞌj ri kintaq bꞌik, in riꞌ kinukꞌamawaꞌj, xuqujeꞌ ri kukꞌamawaꞌj in, kukꞌamawaꞌj xuqujeꞌ ri xintaqow loq. Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Jesús, sibꞌalaj xkꞌaxir ri ranimaꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe jun chiꞌwe kinujach na. Ri tijoxelabꞌ xkikaꞌyela la taq kibꞌ jeriꞌ rumal man ketaꞌm taj jachin tajin katzijox rij chike. Kꞌo kꞌu chuxukut ri Jesús jun chike ri tijoxelabꞌ ri sibꞌalaj kuloqꞌaj. Ri Simón pa memal tzij xubꞌij che ri tijoxel riꞌ: Chata che le Jesús jachin tajin kutzijoj rij. Ri tijoxel xqꞌaꞌiꞌk cho ukꞌuꞌx ri Jesús kꞌa te riꞌ xubꞌij che: Ajawxel, ¿jachin riꞌ ri kabꞌij la? Ri Jesús xubꞌij: We winaq riꞌ are ri kinya chꞌaqaꞌp kaxlan wa che ri numuꞌum pa ri palaꞌt. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal, xumuꞌ ri chꞌaqaꞌp kaxlan wa kꞌa te riꞌ xuya che ri Judas Iscariote, ukꞌojol ri Simón. Are xkꞌamtaj ri kaxlan wa rumal ri Judas, xok ri Itzel pa ranimaꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Aninaq chabꞌanaꞌ ri rajawaxik kabꞌano. Man kꞌo ta kꞌu jun chike ri e kꞌo puꞌwiꞌ ri mexa xchꞌobꞌowik jas che jeriꞌ xubꞌij ri Jesús. Pa kikꞌuꞌx ri tijoxelabꞌ chi xa xbꞌix che ri Judas chi kꞌu loq ri kajawataj chike pa ri nimaqꞌij o kuya pwaq chike ri e mebꞌaibꞌ, jeriꞌ rumal are kayakow ri pwaq. Are xtijtaj bꞌik ri kaxlan wa rumal ri Judas, xel bꞌik chilaꞌ. Chaqꞌabꞌ chi kꞌut. Are xel bꞌik ri Judas, ri Jesús xubꞌij: Chanim xopan ri qꞌotaj are kayaꞌtaj uqꞌij ri uKꞌojol ri Achi, xuqujeꞌ kayaꞌtaj uqꞌij ri Dios pa Areꞌ. Are kayaꞌtaj uqꞌij ri Dios pa Areꞌ, ri Dios xuqujeꞌ kuya na uqꞌij ri Kꞌojolaxel, kakꞌulmataj kꞌu na we jastaq riꞌ che taq we qꞌij riꞌ. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, xa jubꞌiqꞌ chik in kꞌo iwukꞌ. Kinitzukuj kꞌu na, ri xinbꞌij kꞌu chike ri winaq aꞌj Israel, kinbꞌij chiꞌwe ix chanim: Man kixkwin taj kixeꞌ jawjeꞌ ri kineꞌ wi in. We kꞌakꞌ taqanik we kinya chiꞌwe: Are chiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. Jetaq ri in ix nuloqꞌam, ri ix xuqujeꞌ rajawaxik kiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. We qas kiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ, kiwetaꞌmaj riꞌ chi qas ix nutijoxelabꞌ. Ri Simón Pedro xuta che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ kꞌut keꞌ wi la, Ajawxel? Ri Jesús xubꞌij che: Man katkwin taj kinatereneꞌj jawjeꞌ ri kineꞌ wi, kꞌa te kinatereneꞌj are ikꞌowinaq chik jun janipa qꞌotaj. Ri Pedro xubꞌij: ¿Jas che kꞌut man kinkwin taj kinteriꞌk chij la chanim? Umal e la kinya ri nukꞌaslemal. Ri Jesús xubꞌij che: ¿Che ri at kaya ri akꞌaslemal rumal we? Qas tzij kinbꞌij chawe chi oxibꞌ mul chik awawam nuqꞌalajisaxik are kabꞌixon ri amaꞌ akꞌ. Makꞌaxir iwanimaꞌ, kuꞌl ikꞌuꞌx chirij ri Dios xuqujeꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx chwij in. Cho rachoch ri nuTat kꞌo sibꞌalaj kꞌi ja kꞌolibꞌal. We ta mat jeriꞌ, nubꞌim ta riꞌ chiꞌwech. Kineꞌ na chusukꞌumaxik jun ikꞌolibꞌal. Are kineꞌek, keꞌnsukꞌumaj kan ri ikꞌolibꞌal, kꞌa te riꞌ kintzalij loq chiꞌkꞌamik, rech kixeꞌ wukꞌ. Jeriꞌ rech kixkꞌojiꞌ na jawjeꞌ ri in kꞌo wi in. Ix iwetaꞌm chik ri bꞌe ri kitaqej rech kixopan jawjeꞌ ri kineꞌ wi. Ri Tomás xubꞌij che: Ajawxel, man qetaꞌm taj jawjeꞌ keꞌ wi la. ¿Jas kaqaꞌn riꞌ chi retaꞌmaxik ri bꞌe? Ri Jesús xubꞌij che: In ri in bꞌe, ri tunal xuqujeꞌ ri kꞌaslemal. Man kꞌo ta jun kopan rukꞌ ri nuTat we man xa rumal we in. We ta qas iwetaꞌm nuwach, iwetaꞌm ta xuqubꞌa riꞌ uwach ri nuTat. Chanim kꞌut iwetaꞌm chi uwach xuqujeꞌ iwilom chik uwach. Ri Felipe xubꞌij che: Kꞌutu bꞌa la uwach ri Tataxel chiqawach, kubꞌan riꞌ chaqe. Ri Jesús xubꞌij che: Felipe, najtir chik in kꞌo iwukꞌ man awetaꞌm ta kꞌu nuwach, xapachin ri rilom nuwach in, rilom xuqujeꞌ uwach ri nuTat. ¿Jas che kabꞌij chwe: “Kꞌutu la chiqawach ri Tataxel, kubꞌan riꞌ chaqe”? ¿La man kakojo chi in in kꞌo pa ri Tataxel xuqujeꞌ ri Tataxel kꞌo pa in? Ri tzij ri kitzijoj chiꞌwe man xaq ta pa we wi kinbꞌij chiꞌwe, xane utzij ri Tataxel, ri kꞌo chwe in, are riꞌ kabꞌanow ri chak. Chikojoꞌ are kinbꞌij chiꞌwe chi in in kꞌo pa ri Tataxel, xuqujeꞌ ri Tataxel kꞌo chwe in; o pune xaq xwi chinikojoꞌ rumal taq ri chak ri kinbꞌano. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kakojon chwe in kubꞌan na ri chak ri kinbꞌano, nimaq taq jastaq kubꞌan na jeriꞌ rumal in kintzalij rukꞌ ri Tataxel. Kinbꞌan na xapakux jastaq kita pa ri nubꞌiꞌ, jeriꞌ kaqꞌijilaꞌtaj na ri Tataxel pa ri Kꞌojolaxel. In kinbꞌan na ri kita pa ri nubꞌiꞌ. We qas kiniloqꞌaj, kinimaj riꞌ ri nutaqanik. Ri in kꞌut kinta na che ri Tataxel kutaq loq jun kuꞌlisabꞌal ikꞌuꞌx rech kakꞌojiꞌ iwukꞌ ronojel qꞌij. Ri Uxlabꞌixel rech qas tzij ri man kakikꞌamawaꞌj taj ri winaq aꞌjuwachulew. Jeriꞌ rumal man karil ta uwach xuqujeꞌ man retaꞌm taj uwach. Ri ix kꞌut iwetaꞌm uwach, rumal kꞌo iwukꞌ xuqujeꞌ kakꞌojiꞌ na pa iwanimaꞌ. Man kixinya ta kanoq itukel, kintzalij na loq iwukꞌ. Pa jun janipa qꞌij ri winaq aꞌjuwachulew man karil ta chik nuwach, ri ix kꞌut kiwil na nuwach. Kixkꞌasiꞌ kꞌu na jeriꞌ rumal in in kꞌaslik. Pa ri qꞌij riꞌ kichꞌobꞌ na chi in in kꞌo pa ri Tataxel xuqujeꞌ ri Tataxel kꞌo chwe in, ri in xuqujeꞌ in in kꞌo chiꞌwe ix. ¿Jachin riꞌ ri kinuloqꞌaj? Are kinuloqꞌaj ri winaq ri kubꞌan rech che ri nutaqanik xuqujeꞌ kunimaj. Ri kinuloqꞌaj, kaloqꞌax na rumal ri nuTat xuqujeꞌ kinloqꞌaj na in, kinkꞌut xuqujeꞌ na wibꞌ choch. Ri Judas (man are ta ri Judas Iscariote) xubꞌij che: ¿Jas che riꞌ kaj la kakꞌut la ibꞌ la chiqawach, man are ta kakꞌut la ibꞌ la chikiwach ri winaq ajuwachulew? Ri Jesús xubꞌij che: Ri kinuloqꞌaj in kunimaj riꞌ ri nutzij. Kaloqꞌax kꞌu na rumal ri nuTat, kaqabꞌan xuqujeꞌ na qachoch pa ranimaꞌ xuqujeꞌ kujulkꞌol na chupam. Ri man kinuloqꞌaj taj, man kunimaj ta riꞌ ri nutzij. Ri tzij ri tajin kitatabꞌej man we in taj, xane rech ri Tataxel ri xintaqow loq. Tajin kinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rumal in kꞌo iwukꞌ. Are kꞌu ri Kuꞌlisabꞌal ikꞌuꞌx, ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, ri kutaq na loq ri Tataxel pa ri nubꞌiꞌ, kukꞌut na ronojel ri jastaq chiꞌwach xuqujeꞌ kunaꞌtaj na chiꞌwe ri xinbꞌij chiꞌwe. Kinya kan ri jaꞌmaril chiꞌwe, kinya ri nujaꞌmaril chiꞌwe. Man je ta kinbꞌan in chuyaꞌik jetaq ri kakibꞌan ri winaq ajuwachulew. Man kakꞌaxir taj iwanimaꞌ xuqujeꞌ man kixiꞌj ta iwibꞌ. Itom chik nubꞌim chiꞌwe: “Ri in kineꞌek, kintzalij kꞌu na loq iwukꞌ.” We ta qas kiniloqꞌaj kixkiꞌkot riꞌ rumal kineꞌ rukꞌ ri Tataxel, jeriꞌ rumal ri Tataxel are nim ubꞌanik chinuwach. Xinbꞌij we riꞌ chiꞌwe chanim utz majaꞌ kakꞌulmatajik, rech we xkꞌulmatajik ix kixkojonik. Man kintzijon ta chi na iwukꞌ, jeriꞌ rumal kape ri kabꞌan re puꞌwiꞌ we uwachulew riꞌ. Areꞌ maj ukwinem pa nuwiꞌ in. Rajawaxik kꞌut chi ri winaq ajuwachulew kaketaꞌmaj chi kinloqꞌaj ri Tataxel, xuqujeꞌ je kinbꞌano jetaq ri inutaqom chubꞌanik. Chixwaꞌjiloq, chujel bꞌik waral. In riꞌ ri qas in ucheꞌal ri uvas, ri nuTat are kachakun ri ulew. Ri uqꞌabꞌ ri ucheꞌal ri uvas we man kuya uwach, kasakꞌix bꞌik. Are kꞌu ri uqꞌabꞌ ri cheꞌ ri kuya uwach, kachꞌajchꞌobꞌexik rech kꞌi uwach kuyaꞌo. Ri ix ixchꞌajchꞌoj chik rumal ri tzij ri xintzijoj chiꞌwe. Chixkꞌol chwe in, rech in kinkꞌojiꞌ chiꞌwe ix. Jetaq ri uqꞌabꞌ ri cheꞌ man kakwin taj kawachinik xaq pa rech wi, xane rajawaxik kakꞌojiꞌ che ri ucheꞌal ri uvas, je xuqujeꞌ ix man kixkwin taj kixwachinik we man kixkꞌojiꞌ chwe in. In riꞌ ri in ucheꞌal ri uvas, ix ix uqꞌabꞌ. Ri kakꞌojiꞌ chwe in, xuqujeꞌ in che areꞌ, sibꞌalaj kꞌi na uwach kuyaꞌo. Maj kixkwinik kibꞌano we man kixkꞌojiꞌ chwe. Ri man kakꞌojiꞌ ta chwe in ketzelax uwach xuqujeꞌ kachaqiꞌjarik, jetaq ri uqꞌabꞌ taq cheꞌ ri kamulix bꞌik rech keꞌkꞌyaq kan pa ri qꞌaqꞌ kaporoxik. We kixjeqiꞌ chwe in xuqujeꞌ kajeqiꞌ ri nutzij pa iwanimaꞌ, xapakux ri kito kayaꞌtaj na chiꞌwe. Kaqꞌijilaꞌtaj ri ubꞌiꞌ ri nuTat are sibꞌalaj kixwachinik xuqujeꞌ kikꞌutu chi ix nutijoxelabꞌ. Ix nuloqꞌam jetaq ri ubꞌanom ri nuTat chinuloqꞌaxik. Chixjeqel pa ri nuloqꞌanik. We kinimaj ri nutaqanik, kixkꞌojiꞌ riꞌ pa ri nuloqꞌanik, jetaq ri in nunimam ri uꞌtaqanik ri nuTat xuqujeꞌ in kꞌo pa ri uloqꞌanik. Nubꞌim we riꞌ chiꞌwe rech jeriꞌ kikꞌamawaꞌj ri nukiꞌkotemal xuqujeꞌ katzꞌaqat ri ikiꞌkotemal. Are waꞌ ri nutaqanik: Chiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ, jetaq ri nubꞌanom in chiꞌloqꞌaxik. Man kꞌo taj jun nimalaj loqꞌanik choch ri uyaꞌik ukꞌaslemal jun pa kiwiꞌ ri e rech taq chꞌabꞌeꞌn. Ix qas ix wech chꞌabꞌeꞌn wi we kinbꞌan ri kixintaq wi. Man kinbꞌij ta chik patanil we chiꞌwe, jeriꞌ rumal ri patanijel man retaꞌm taj jas kubꞌan ri rajaw. Nubꞌim chi ix wech chꞌabꞌeꞌn, jeriꞌ rumal ronojel ri xinto xubꞌij ri nuTat chwe, xinbꞌij chiꞌwe. Man ix taj xinichaꞌo, xane in xixinchaꞌo xuqujeꞌ xinya itaqkil rech kixeꞌek xuqujeꞌ kixwachinik, xuqujeꞌ qas kixjeqiꞌk. Jeriꞌ kuya na ri Tataxel ronojel ri kita che pa ri nubꞌiꞌ. Ri nutaqanik are chi kiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. We kixketzelaj ri winaq aꞌjuwachulew, naꞌtaj chiꞌwe chi in riꞌ xinketzelaj. We ta ix aꞌjuwachulew, kixkiloqꞌaj riꞌ ri winaq aꞌjuwachulew jetaq kakibꞌan chuloqꞌaxik ri e kachiꞌl. Man ix ajuwachulew ta kꞌut rumal cher in xixinchaꞌo chikixoꞌl ri winaq ajuwachulew. Rumal riꞌ kaketzelaj iwach. Naꞌtaj chiꞌwe ri xinbꞌij chiꞌwe: Man kꞌo ta jun patanijel nim uqꞌij cho ri rajaw. We bꞌantal kꞌax chwe in, ix xuqujeꞌ kabꞌan na kꞌax chiꞌwe. We inimam ri na kꞌutuꞌn, kanimax xuqujeꞌ na ri ikꞌutuꞌn ix. Kakibꞌan kꞌax ri chiꞌwe rumal rech ri nubꞌiꞌ, jeriꞌ rumal man ketaꞌm taj jachin xintaqow loq. We ta mat xinpetik xuqujeꞌ mat xinultzijon kukꞌ, man aꞌjmakibꞌ ta riꞌ. Chanim kꞌut man kuya taj kakibꞌij chi maj kimak. Jachin ri karetzelaj nuwach in, karetzelaj xuqujeꞌ uwach ri xintaqow loq. We ta mat xinbꞌan ri mayijabꞌal taq jastaq ri man kꞌo ta winaq bꞌanowinaq chkixoꞌl, mat kꞌo ki kimak we winaq riꞌ. Chanim kꞌut pune kilom chik we riꞌ, kaketzelaj nuwach xuqujeꞌ kaketzelaj uwach ri nuTat. Xkꞌulmataj kꞌu we jastaq riꞌ rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatal pa ri kitaqanik kubꞌij: Pune maj numak, xinketzelaj. Are kape ri Kubꞌisal kꞌuꞌx, ri kintaq na loq, ri kape rukꞌ ri Tataxel, ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel rech tunal, ri kape rukꞌ ri Tataxel, areꞌ kuqꞌalajisaj na ri nubꞌiꞌ. Ri ix xuqujeꞌ kiqꞌalajisaj na in jachinaq jeriꞌ rumal ixkꞌolinaq wukꞌ are xmajtaj loq ronojel. Xinbꞌij chiꞌwe ronojel we jastaq riꞌ rech man kakabꞌalaj ta ikꞌuꞌx Kixesax na bꞌik pa taq ri Sinagoga, xuqujeꞌ kuriq na qꞌij chi ri winaq ri kixkamisanik kubꞌij chi xa tajin kuqꞌijilaꞌj ri Dios. Jeꞌ waꞌ kenoꞌjin na rumal man ketaꞌmam taj uwach ri Tataxel xuqujeꞌ man ketaꞌm taj nuwach in. Kinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rech are kuriq ri qꞌij kakꞌulmatajik kanaꞌtaj chiꞌwe chi nubꞌim chik chiꞌwe. Man xinbꞌij ta we riꞌ chiꞌwe pa ri majibꞌal rech ronojel jeriꞌ rumal in kꞌo na iwukꞌ. Chanim kintzalij rukꞌ ri xintaqow loq, maj jun chiꞌwe katow chwe ¿jawjeꞌ keꞌ wi la? Xane sibꞌalaj kixbꞌison chik rumal ri xinbꞌij chiꞌwe. Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Are utz we kineꞌek, jeriꞌ rumal we man kineꞌek man kape ta riꞌ ri kubꞌisal kuꞌx iwukꞌ, are kꞌu we kineꞌek, keꞌntaqa loq rech kape iwukꞌ. Are kape ri kubꞌisal kuꞌx, kubꞌan na chi ri winaq aꞌjuwachulew kakichꞌobꞌ ri kimak, ri sukꞌal, xuqujeꞌ ri qꞌatoj tzij. Kaketaꞌmaj chi kꞌo kimak rumal man kekojon ta chwe. Kaketaꞌmaj na ri sukꞌal, jeriꞌ rumal in kineꞌek rukꞌ ri nuTat, xuqujeꞌ man kixkwin ta chik kiwil nuwach. Kaketaꞌmaj na ri qꞌatoj tzij, jeriꞌ rumal ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri uwachulew xqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ. Kꞌi jastaq na kawaj kinbꞌij chiꞌwe, man kiqꞌiꞌ ta kꞌut we kinbꞌij chiꞌwe chanim. Are kape ri Uxlabꞌixel rech tunal, kukꞌam na ibꞌe pa ri tunal, jeriꞌ rumal man xaq ta pa rech wi kachꞌawik, xane are kibꞌij ri kutatabꞌej xuqujeꞌ kutzijoj na ri jastaq ri kape na. Areꞌ kuya na nuqꞌij jeriꞌ rumal kukꞌam na ri wech in rech kukꞌut chiꞌwech ix. Ronojel ri kꞌo rukꞌ ri Tataxel, we in. Rumal laꞌ xinbꞌij chi ri Uxlabꞌixel kukꞌam na ri wech in rech kukꞌut chiꞌwach ix. Pa jun janipa qꞌij man kiniwil ta chik, are ikꞌowinaq chi jun janipa qꞌij kiniwil chi na junmul. Jujun chike ri utijoxelabꞌ xkibꞌilaꞌ chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas karaj kubꞌij rukꞌ we riꞌ “Pa jun janipa qꞌij man kiniwil ta chik,” kꞌa te riꞌ “Are ikꞌowinaq chi jun janipa qꞌij junmul chik kiniwil na” xuqujeꞌ rukꞌ le “Rumal kineꞌ rukꞌ ri Tataxel”? Kakikoj kichuqꞌabꞌ chi retaꞌmaxik ri xubꞌij, kakibꞌila chibꞌil taq kibꞌ ¿jas karaj kubꞌij rukꞌ ri tzij “xaq pa jun janipa qꞌij chik”? Man qetaꞌm taj jas laꞌ le kubꞌij. Ri Jesús xuchꞌobꞌo chi are kakaj kakita we jastaq riꞌ che, rumal riꞌ xubꞌij chike: ¿Tajin kita chibꞌil iwibꞌ jas xwaj xinbꞌij rukꞌ: “Pa jubꞌiqꞌ man kiwil ta chik nuwach, xuqujeꞌ are kikꞌow jun janipa qꞌij kiniwil chi na ri junmul”? Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Ri ix kixoqꞌ na rumal ri qꞌoxomal, are kꞌu ri winaq ajuwachulew kekiꞌkot na. Ri ix kixbꞌison na, ri ibꞌis kꞌut kakꞌexkꞌobꞌ na pa kiꞌkotemal. Ri ixoq kunaꞌ qꞌoxom are jubꞌiqꞌ karaj kakꞌojiꞌ ri ral, are kakꞌojiꞌ ri ral kasachan che ri qꞌoxom kuchapleꞌj kiꞌkotik rumal cher retaꞌm chi xukꞌam loq jun kꞌakꞌ winaq cho ri uwachulew. Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj iwukꞌ ix. Kixbꞌison chanim, xa kꞌu kixkiꞌkot na are kixinwil chi na junmul, maj kꞌu jun kesan ri kiꞌkotemal riꞌ chiꞌwe. Che ri qꞌij riꞌ maj jun jastaq chik kita chwe. Jeriꞌ rumal qas tzij kinbꞌij chiꞌwe ri nuTat kuya na chiꞌwe ronojel ri kita pa ri nubꞌiꞌ. Kꞌa kamik maj jun jastaq itom pa ri nubꞌiꞌ. Chitaꞌ rech kikꞌamawaꞌj, rech jeriꞌ katzꞌaqat ri ikiꞌkotemal. We jastaq riꞌ xinbꞌij chiꞌwe rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj. Kape kꞌu na ri qꞌotaj are man je ta chi riꞌ kinbꞌan che ichꞌabꞌexik, xane qas kꞌyaqal na kinbꞌan chutzijoxik ri nuTat chiꞌwe. Che ri qꞌij riꞌ kita na jastaq pa ri nubꞌiꞌ, man kinbꞌochiꞌj ta kꞌu na ri Tataxel rech kixutoꞌo. Jeriꞌ, rumal tzi are ri Tataxel kixloqꞌanik rumal xiniloqꞌaj ix xuqujeꞌ xikojo chi che ri Dios nupetik wi. Nupetik che ri Tataxel are xinpe choch ri uwachulew; chanim kinya kanoq ri uwachulew kintzalij rukꞌ ri Tataxel. Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Chanim man patzkuꞌy taj tajin katzijon la, xane qas kꞌyaqalik. Chanim kaqachꞌobꞌo chi qas etaꞌm la ronojel ri jastaq, xuqujeꞌ man rajawaxik taj kaqata che la jas ubꞌanik. Rumal laꞌ kaqakojo chi che ri Dios petinaq wi la. Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La kixkojon chwe chanim? Kape na ri qꞌotaj, xuqujeꞌ xul waral, are kixtunkin na bꞌik, pa ijujunal kixeꞌ cho taq iwachoch, kiniya kanoq nutukel. Pune jeriꞌ man nutukel taj in kꞌolik, ri Tataxel kꞌo wukꞌ. Xinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rech kiriq jaꞌmaril rumal we. Kiriq na kꞌax cho ri uwachulew pune jeriꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx rumal In xinchꞌeken puꞌwiꞌ ri kwinem rech ri uwachulew. Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Jesús, xkaꞌy chikaj, xubꞌan chꞌawem, xubꞌij: Tat, xopan ri qꞌotaj. Nimarisaj ri Kꞌojol la rech ri Kꞌojol la kunimarisaj xuqujeꞌ qꞌij la. Yaꞌom la che ronojel kwinem puꞌwiꞌ konojel ri winaq rech jeriꞌ kuya kikꞌaslemal konojel ri e yoꞌm la che. Ri kꞌaslemal ri maj ukꞌisik are chi ketaꞌmax wach la, xa jun Dios, xuqujeꞌ ri Jesucristo ri xtaq la loq. Ri in nunimarisam qꞌij la cho ri uwachulew xuqujeꞌ nubꞌanom ri chak ri xbꞌij la chi kinbꞌano. Chanim kꞌut Tat, ya la nuqꞌij jetaq ri yaꞌom la kan chwe are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew. Xinbꞌij chike ri xeya la chwe jachin ri lal. Ech la nabꞌe kanoq, xeꞌya kꞌu la chwe xuqujeꞌ e nimaninaq kꞌut che ri tzij la. Kamik ketaꞌm chik chi ukꞌ la petinaq wi ronojel ri yaꞌom la chwe. Jeriꞌ rumal nubꞌim chike ri tzij ri xya la chwe, xkikꞌamawaꞌj kꞌut, qas tzij ketaꞌm chi che la in petinaq wi, xuqujeꞌ kikojom chi lal xintaqow la loq. Kinta che la pa kiwiꞌ aꞌreꞌ. Man xaq xwi taj kinta che la pa kiwiꞌ ri winaq aꞌjuwachulew, xane kinta xuqujeꞌ pa kiwiꞌ ri xeya la chwe, jeriꞌ rumal aꞌreꞌ ech la. Ronojel ri kꞌo wukꞌ in, ech la, xuqujeꞌ ronojel ri kꞌo ukꞌ la we in, xuqujeꞌ rumal ke aꞌreꞌ xyaꞌtaj nuqꞌij in. Man naj ta chik kinkꞌojiꞌ cho ri uwachulew, aꞌreꞌ kꞌut naj e kꞌo na waral, in kintzalij ukꞌ la. Tat, che chajij la pa ri ukwinem ri bꞌiꞌ la ri xya la chwe, rech xa jun kuꞌxik, jetaq ri qaꞌnik uj ukꞌ la. Xeꞌnchajij are xinkꞌojiꞌk kukꞌ xuqujeꞌ xeꞌntoꞌo rukꞌ ri bꞌiꞌaj ri xya la chwe, maj jun chike xtzaqik xwi xtzaq ri tzaqel rij xkꞌojiꞌk, rech jeriꞌ kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik. Chanim kintzalij ukꞌ la, kinbꞌij kꞌu we tzij riꞌ, utz in kꞌo na choch ri uwachulew, rech jeriꞌ katzꞌaqat ri nukiꞌkotemal pa kanimaꞌ aꞌreꞌ. Xintzijoj ri tzij la chike, ri winaq ajuwachulew xeꞌketzelaj, jeriꞌ rumal man ajuwachulew taj, xuqujeꞌ in man in ajuwachulew taj. Man are ta kinta che la chi keꞌsaj la cho ri uwachulew, xane kinta che la chi keꞌchajij la che ri Itzel. Aꞌreꞌ man aꞌjuwachulew taj, je xuqujeꞌ in man in ajuwachulew taj. Cheꞌtyoxirisaj la pa ri qas tzij; ri tzij la are qas tzij. Jetaq ri xbꞌan la chinutaqik loq cho ri uwachulew, in xuqujeꞌ keꞌntaq bꞌik kukꞌ ri winaq aꞌjuwachulew. Kumal ke aꞌreꞌ kintyoxirisaj wibꞌ in, rech jeriꞌ ketyoxirisataj xuqujeꞌ na aꞌreꞌ pa ri tunal. Man xwi ta kinta che la pa kiwiꞌ aꞌreꞌ xane kinta xuqujeꞌ pa kiwiꞌ ri kekojon na chwe rumal ri tzij ri kakitzijoj na aꞌreꞌ chike nikꞌaj chik. Rech jeriꞌ xa jun kuꞌxik. Jetaq ri qaꞌnik ukꞌ la, Tat, lal kꞌo la pa wanimaꞌ xuqujeꞌ ri in, in kꞌo pa animaꞌ la. Ya xuqujeꞌ la bꞌe chi aꞌreꞌ kekꞌojiꞌ chaqe uj, rech jeriꞌ kekojon ri winaq aꞌjuwachulew chi lal xintaqow la loq. Ri in xinya chike ri juluwem ri xya la chwe, rech jeriꞌ xa jun kuꞌxik, jetaq ri qaꞌnik uj ukꞌ la xa uj jun. Ri in in kꞌo pa kanimaꞌ aꞌreꞌ xuqujeꞌ lal kꞌo la pa wanimaꞌ in. Ya la bꞌe chike rech kuꞌx sukꞌ xuqujeꞌ xa jun, jeriꞌ kaketaꞌmaj ri winaq aꞌjuwachulew chi lal xintaqow la loq xuqujeꞌ e loqꞌam la jetaq ri bꞌanom la chinuloqꞌaxik in. Tat, kawaj kekꞌojiꞌk wukꞌ ri xeꞌya la chwe jawjeꞌ ri kinkꞌojiꞌ wi. Rech jeriꞌ kakil ri nujuluwem, ri juluwem ri xya la chwe, jeriꞌ rumal xinloqꞌaj la are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew. Sukꞌ laj Tataxel, pune man etaꞌmatal ta wach la kumal ri winaq aꞌjuwachulew, in wetaꞌm wach xuqujeꞌ aꞌreꞌ ketaꞌm chi lal xintaqow la loq. In nubꞌim chike jachin ri lal, xuqujeꞌ man kintaniꞌ taj chutzijoxik, rech jeriꞌ ri loqꞌanik la ri in loqꞌam la rukꞌ kakꞌojiꞌ na pa kanimaꞌ aꞌreꞌ xuqujeꞌ in kinkꞌojiꞌ na pa kanimaꞌ aꞌreꞌ. Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal ri Jesús, xeꞌ kukꞌ ri utijoxelabꞌ xkiqꞌaxaj ri jaꞌ ri kabꞌinik ri kꞌo pa Cedrón. Chꞌaqaꞌp che ri kabꞌin wi ri jaꞌ, kꞌo jun chꞌaqaꞌp ulew jawjeꞌ tiktal wi cheꞌ, ri Jesús xok bꞌik chilaꞌ. Ri Judas ri xkꞌayin ri Jesús retaꞌm xuqujeꞌ jawjeꞌ kꞌo wi kꞌolibꞌal riꞌ, jeriꞌ rumal sibꞌalaj kꞌi mul kꞌolinaq ri Jesús chilaꞌ kukꞌ ri utijoxelabꞌ. Ri kꞌamal taq kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios rachiꞌl ri fariseos xeꞌkiya bꞌik junmulaj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ e chajinelabꞌ rech ri Templo che ri Judas xoꞌpan kꞌut jawjeꞌ kꞌo wi ri Jesús kukꞌaꞌm taq bꞌik qꞌaqꞌ ri katunanik xuqujeꞌ cheꞌyabꞌal. Ri Jesús retaꞌm chik ronojel ri kakꞌulmatajik, xel loq chkikꞌulaxik ri winaq, xuta chike: ¿Jachin kitzukuj? Ri winaq xkibꞌij che: Are kaqatzukuj ri Jesús aj Nazaret. Ri Jesús xubꞌij: In Riꞌ. Ri Judas ri xkꞌayin ri Jesús kꞌo xuqujeꞌ kukꞌ ri winaq. Ri Jesús are xubꞌij “In Riꞌ”, xetzalij chikij, pakꞌalik xeqajik. Kꞌa te riꞌ xuta chi junmul chike xubꞌij: ¿Jachin kitzukuj? Ri winaq xkitzalij ubꞌixik: Are kaqatzukuj ri Jesús aj Nazaret. Ri Jesús xubꞌij chike: Xinbꞌij chiꞌwe chi in Riꞌ, we in kinitzukuj, chiya bꞌe chike we nikꞌaj riꞌ kebꞌek. Jewaꞌ xubꞌij rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik: Xa ta ne jun xtzaq chike ri xeya la chwe. Ri Simón Pedro rukꞌaꞌm bꞌik jun sakꞌibꞌal xresaj, kꞌa te riꞌ xusakꞌij ri wiqiqꞌabꞌ uxikin ri patanil rech ri kꞌamal kibꞌe ri chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. (Ri patanijel ubꞌiꞌ Malco.) Ri Jesús xubꞌij che ri Pedro: Chatzalij le asakꞌibꞌal pa ri kꞌolibꞌal rech. ¿La man yaꞌtal wi kinqumuj ri kꞌa ri kuya ri nuTat chwe? Are kꞌu ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ ri kꞌamal kibꞌe, e kachiꞌl ri e chajil taq re ri Templo xkiyut ri Jesús kꞌa te riꞌ xkikꞌam bꞌik. Nabꞌe xkikꞌam bꞌik ri cho ri Anás, ujiꞌ ri Caifás, are kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, che ri junabꞌ riꞌ. Ri Caifás are xbꞌin chike ri winaq aꞌj Israel, are katanik we xa jun achi kakam kumal ke ri winaq cho ri kekam konojel ri tinimit. Ri Simón Pedro rachiꞌl jun tijoxel e teren bꞌik chirij ri Jesús. Ri jun tijoxel chik etaꞌmatal uwach rumal ri kꞌamal bꞌe kech ri kinimal ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq rumal riꞌ xya bꞌe che xok bꞌik cho rachoch ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ, rukꞌ ri Jesús. Are kꞌu ri Pedro xkanaj kanoq chuchiꞌ ri ja. Ri tijoxel ri etaꞌmatal uwach rumal ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ xel chi loq junmul xultzijon rukꞌ ri jaqal rech ri uchiꞌ ja xuta toqꞌobꞌ che rech koq bꞌik ri Pedro. Ri jaqal uchiꞌ ja xubꞌij che ri Pedro: ¿La man at kachiꞌl at ri utijoxelabꞌ we achi riꞌ? Ri Pedro xubꞌij: Man in kachiꞌl taj. Sibꞌalaj kꞌax tew kꞌut rumal riꞌ ri e patanijelabꞌ xuqujeꞌ ri e chajinelabꞌ kimulim kibꞌ chirij jun qꞌaqꞌ tajin kakimiqꞌ kibꞌ. Ri Pedro xuqujeꞌ tajin kumiqꞌ ribꞌ kukꞌ. Are kꞌu ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios tajin kuta che ri Jesús jas uwach ri kꞌutuꞌn tajin kuyaꞌo xuqujeꞌ jachin taq ri utijoxelabꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Ri in nuyoꞌm ri nukꞌutuꞌn chikiwach konojel ri winaq pa ri Sinagoga, pa ri Templo xuqujeꞌ jawjeꞌ ri kakimulij wi kibꞌ ri winaq aꞌj Israel. Man kꞌo taj jun jastaq ri xaq cheleqꞌal nubꞌim. ¿Jas che chwe in kata wi? Chata chike ri winaq ri xetow ri nutzij. Aꞌreꞌ riꞌ etaꞌmaninaq ri xintzijoj chike. Are jewaꞌ xubꞌij, jun chike ri chajinelabꞌ rech ri Templo xutzoqopij jun qꞌabꞌ chupalaj, kꞌa te riꞌ xubꞌij che: ¿La jeriꞌ kabꞌan chuchꞌabꞌexik ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios? Ri Jesús xubꞌij che: We kꞌo itzel jastaq xinbꞌij chabꞌij jawjeꞌ xinsach wi. We utz ri xinbꞌij, ¿jas che kꞌut kinachꞌayo? Jatꞌital ri Jesús xtaq bꞌik rumal ri Anás choch ri Caifás ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Are kꞌu ri Pedro xaq jeꞌ takꞌal chilaꞌ tajin kumiqꞌ ribꞌ chuchiꞌ ri qꞌaqꞌ. Kꞌo chilaꞌ, are xta che: ¿La man kꞌu at jun at chike ri utijoxelabꞌ we achi riꞌ? Man in kachiꞌl taj, xcha ri Pedro. ¿La man kꞌu xatinwilo are at kꞌo rukꞌ pa ri ulew jawjeꞌ tiktal wi cheꞌ? xcha jun chike ri patanijel rech ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios che, uqꞌabꞌ taq alaxik rukꞌ ri achi ri xsakꞌix uxikin rumal ri Pedro. Ri Pedro junmul chik xubꞌij chi man retaꞌm taj uwach ri Jesús, qas che ri qꞌotaj riꞌ xtzitziriqiꞌn ri amaꞌ akꞌ. Ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel xkesaj bꞌik ri Jesús cho rachoch ri Caifás, xkikꞌam bꞌik cho ri nim taqanel aj Roma. Rumal kꞌu chi tajin kasaqirik, ri winaq aꞌj Israel man xoꞌk ta bꞌik pa ri nimalaj ja ri kꞌo wi ri Pilato, jeriꞌ rumal we ta xoꞌk bꞌik kakichꞌulujij kibꞌ xuqujeꞌ man kekwin taj kewaꞌ pa ri nimaqꞌij Pascua we jeriꞌ kakibꞌano. Rumal riꞌ xel loq ri Pilato chutayik chike: ¿Jas umak we achi riꞌ, kibꞌij ix? Ri winaq xkibꞌij: We ta mat jun achi bꞌanal kꞌax, mat xqakꞌam loq la chawe. Ri Pilato xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik ix, chiqꞌata tzij puꞌwiꞌ jetaq ri kubꞌij ri itaqanik. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Man kꞌo ta kwinem pa qaqꞌabꞌ uj chukamisaxik jun winaq. Jewaꞌ xbꞌantajik rech kakꞌulmataj ri ubꞌim ri Jesús are xutzijoj rij jas uwach kamikal kuriqo. Ri Pilato xok chi bꞌik junmul pa ri nimalaj ja, xusikꞌij ri Jesús, xuta che: ¿La at riꞌ ri at nim taqanel pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel? Ri Jesús xubꞌij che ri Pilato: ¿Are riꞌ kabꞌij at? O ¿are riꞌ kibꞌim chi nikꞌaj chawe chi kinux in? Ri Pilato xubꞌij: ¿La in aj Israel kꞌu in? Are ri awinaq xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xatkꞌamow loq chinuwach. ¿Jas xamakuj? Ri Jesús xubꞌij: Ri ajawarem ri kintaqan wi man rech ta we uwachulew riꞌ. We ta jeriꞌ, kechꞌoꞌjin riꞌ ri e chajil taq rech jeriꞌ man kakiya ta bꞌe kinkichap ri winaq aꞌj Israel. Man rech ta kꞌu uwachulew ri nutaqanik. Ri Pilato xubꞌij che: Xaq jeriꞌ at taqanel. Ri Jesús xubꞌij: At xatbꞌinik chi in taqanel, rumal waꞌ xinalaxik xuqujeꞌ rumal waꞌ xinpe choch ri uwachulew, rech jeriꞌ kulinqꞌalajisaj ri tunal. Xapachin ri kuloqꞌaj ri tunal kutatabꞌej riꞌ ri nuchꞌabꞌal. Ri Pilato xuta che ri Jesús: ¿Jas kꞌu riꞌ ri tunal? Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal, xel bꞌik chikilik ri winaq aꞌj Israel, xubꞌij chike: Man kinriq ta in umak we achi riꞌ. Ri ix kꞌut naqꞌatal chiꞌwe chi katzoqopix jun achi ri kꞌo pa cheꞌ pa ri nimaqꞌij rech Pascua. ¿La kiwaj kꞌut kintzoqopij ri nim taqanel ke ri winaq aꞌj Israel? Ko xkiraq kichiꞌ ri winaq, xkibꞌij: Chatzoqopij ri Barrabás. Ri Barrabás kꞌut jun elaqꞌom. Ri Pilato xuchap ri Jesús, kꞌa te riꞌ xtaqan chuchꞌayik. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkikem jun kꞌixa korona, kꞌa te riꞌ xkikoj che ri ujolom ri Jesús xuqujeꞌ xkikoj jun moraꞌt atzꞌyaq chirij. Kꞌa te riꞌ xeqet rukꞌ, xkichapleꞌj uraqik kichiꞌ xkibꞌij: ¡Nim uqꞌij ri taqanel kech ri winaq aꞌj Israel! Kꞌa te riꞌ xkichꞌey chupalaj. Ri Pilato xel chi loq junmul pa ri nimalaj ja ri kataqan wi, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri winaq aꞌj Israel: Riꞌ xinwesaj loq we Jesús rech kiwetaꞌmaj chi man kꞌo ta mak kinriq che. Are xel loq ri Jesús, kojtal loq jun kꞌix korona che ri ujolom xuqujeꞌ kꞌyaqtal jun moraꞌt atzꞌyaq chirij. Ri Pilato xubꞌij chike: Riꞌ we achi. Are xkil ri kꞌamal kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e chajinelabꞌ rech ri Templo, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: ¡Ripoq! ¡Ripoq! Ri Pilato xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik ix chiripaꞌ. Ri in man kꞌo ta umak xinriqo. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Uj kꞌo jun qataqanik, ri qataqanik kubꞌij chi yaꞌtal che kakamik, jeriꞌ rumal kubꞌij chibꞌil ribꞌ chi are ukꞌojol ri Dios. Ri Pilato are xuta we tzij riꞌ xnimar ri uxibꞌin ibꞌ. Jeriꞌ xok chi bꞌik junmul pa ri nimalaj ja, kꞌa te riꞌ xuta che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ katel wi? Ri Jesús man xchꞌaw taj. Ri Pilato xubꞌij che ri Jesús: ¿Man kinachꞌabꞌej ta ne lo? ¿La man kawilo chi kinkwinik katintzoqopij bꞌik xuqujeꞌ kinkwinik kintaqan charipik? Ri Jesús xubꞌij che: Man katkwin ta chubꞌanik ri jastaq riꞌ we ta mat chikaj petinaq wi ri kwinem ri yaꞌtal chawe, xaq jeriꞌ ri sibꞌalaj nim umak ri xinjachow pa aqꞌabꞌ. Are xuta ri Pilato ri xbꞌix che, are xraj xutzoqopij bꞌik ri Jesús, ri winaq kꞌut xkiraqaqej kichiꞌ xkibꞌij: We katzoqopij bꞌik we achi riꞌ man at rech chꞌabꞌeꞌn taj ri nim qꞌatal tzij. Xapachin ri karaj kubꞌan taqanel wi xaq pa utukel kubꞌan ukꞌulel che ri nim taqanel. Are xuta ri xkibꞌij ri winaq, xresaj loq ri Jesús kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌk pa ri utem rech qꞌatoj tzij, ri kꞌolibꞌal ubꞌiꞌnam Bꞌantal che abꞌaj, Gabatá ubꞌiꞌ pa arameo. Are qꞌij rech patanijem rech ri nimaqꞌij Pascua, qas pa nikꞌaj qꞌij, ri Pilato xubꞌij chike ri winaq: Riꞌ le itaqanel. Ri winaq xkibꞌij: Cheꞌl bꞌik, cheꞌl bꞌik, ripoq, ripoq. Ri Pilato xuta chike: ¿La kinrip kꞌu in ri itaqanel? Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkibꞌij: Xaq xwi nim qataqanel uj ri kel je laꞌ pa Roma. Ri Pilato xujach bꞌik ri Jesús pa kiqꞌabꞌ rech jeriꞌ kakiripo. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkikꞌam bꞌik ri Jesús. Xel kꞌu bꞌik ri Jesús, reqam bꞌik ri cheꞌ ripbꞌal xeꞌ je laꞌ pa ri leꞌaj ubꞌiꞌnam Ubꞌaqil jolomaj, pa arameo ubꞌiꞌnam Gólgota. Chilaꞌ xkirip wi, xuqujeꞌ xeꞌkirip chi kebꞌ winaq rukꞌ, jun pa ri umox, jun chik pa ri uwiqiqꞌabꞌ. Ri Pilato xtaqan chukojik jun tzꞌibꞌatalik puꞌwiꞌ ri cheꞌ ripbꞌal ri kubꞌij: ARE WAꞌ RI JESÚS AJ NAZARET, RI NIM TAQANEL KECH RI WINAQ AꞌJ ISRAEL. E kꞌi chike ri winaq aꞌj Israel xkisikꞌij uwach ri tzꞌibꞌatalik jeriꞌ rumal ri leꞌaj ri xrip wi ri Jesús chuxukut ri nima tinimit kꞌo wi. Ri tzꞌibꞌatalik xtzꞌibꞌax pa ri tzijobꞌal arameo, latin xuqujeꞌ pa ri tzijobꞌal kech ri aꞌj Grecia Ri kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xeꞌkibꞌij che ri Pilato: Man katzꞌibꞌaj ta la “Nim Taqanel kech ri winaq aꞌj Israel.” We achi riꞌ xubꞌij chibꞌil ribꞌ chi are nim kitaqanel ri winaq aꞌj Israel. Ri Pilato xubꞌij chike: Ri xintzꞌibꞌaj, xintzꞌibꞌaj. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit are xkirip ri Jesús, xkikꞌam ri ratzꞌyaq xkirichꞌij pa kajibꞌ, xkikꞌam kanoq jun taq chꞌaqaꞌp ke. Xkikꞌam xuqujeꞌ ri ukaton xa ta ne jun tꞌisel kꞌo che, xane xa kemtalik. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ xkibꞌij: Man kaqarichꞌij ta waꞌ we riꞌ. Chujetzꞌanoq rech kaqilo jachin kachꞌeken che. Jeriꞌ xkibꞌano. Jewaꞌ xkibꞌano rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik, ri kubꞌij: Xkijach ri watzꞌyaq chikiwach, xuqujeꞌ xeꞌtzꞌanik chuchꞌekik ri watzꞌyaq. Chunaqaj ri cheꞌ ri xrip wi ri Jesús kꞌo apanoq ri unan ri Jesús xuqujeꞌ ri rachalal ri unan, kꞌo xuqujeꞌ ri María ri rixoqil ri Cleofas, rachiꞌl ri María Magdalena. Ri Jesús are xril ri unan xuqujeꞌ ri utijoxel ri sibꞌalaj uloq, xubꞌij che ri unan: Ixoq, leꞌ kꞌo le awal chi leꞌ. Kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri utijoxel: Leꞌ chi leꞌ kꞌo wi le anan. Tzi che ri qꞌij riꞌ ri tijoxel xukꞌamawaꞌj ri ixoq cho ri rachoch. Are xbꞌantaj ronojel we jastaq riꞌ, retaꞌm ri Jesús chi xbꞌantaj ronojel, rech kꞌu kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik xubꞌij: Kachaqiꞌj nuchiꞌ. Kꞌo kꞌu apanoq jun kꞌolibꞌal ri kꞌo vinagre chupam. Xkimuꞌ kꞌu bꞌik jun qꞌux chupam, kꞌa te riꞌ xkixekebꞌa che jun aj, xkiya qꞌanoq pa uchiꞌ ri Jesús. Are xunaꞌ ri Jesús ri vinagre, xubꞌij: Ronojel xbꞌantajik. Kꞌa te riꞌ xutzalabꞌa ri ujolom, xel ranimaꞌ. Are qꞌij kabꞌan patanijik rech ri nimaqꞌij Pascua. Ri winaq aꞌj Israel man kakaj taj kekanaj kan ri kaminaqibꞌ choch ri cheꞌ ripbꞌal, jeriꞌ rumal are qꞌij rech uxlanem. Xaq jeriꞌ xkita che ri Pilato chi kataqan chuqꞌipixik ri bꞌaq che taq ri kaqan ri e xekel cho ri cheꞌ ripbꞌal rech keꞌqasax loq xuqujeꞌ keꞌsax bꞌik chilaꞌ. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xebꞌe chutatzꞌixik ri bꞌaq rech ri kaqan ri e xekebꞌatal cho ri che ripbꞌal. Nabꞌe xeꞌkitatzꞌij ri bꞌaq che ri kaqan ri e kebꞌ achyabꞌ ri e xekebꞌatal chuxukut ri Jesús. Are xeqet rukꞌ ri Jesús, xkilo chi kaminaq chik, xaq jeriꞌ man xkitatzꞌij ta chi ri bꞌaq che ri raqan. Pune jeriꞌ jun chike ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xujut bꞌik ri cheꞌ chꞌeyabꞌal che ri ukꞌalkꞌaꞌx ri Jesús, jeriꞌ xel loq kikꞌ xuqujeꞌ ja che. Ri xilowik kuqꞌalajisaj we jastaq riꞌ, xuqujeꞌ qas tzij ri kubꞌij. Areꞌ retaꞌm chi qas tzij ri kubꞌij, rech jeriꞌ kixkojon xuqujeꞌ ix. Xkꞌulmataj we jastaq riꞌ rech jeriꞌ kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik: Man katatzꞌix ta jun chike ri ubꞌaqil Kubꞌij xuqujeꞌ pa ri tzꞌibꞌatalik: Kakikaꞌyej na ri xkisoko. Are xbꞌantaj ronojel we jastaq riꞌ, ri José ri kel pa Arimatea xeꞌ rukꞌ ri Pilato, xuꞌta che ri utyoꞌjal ri Jesús rech kumuqu. Ri José jun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús pune xaq pa awal, jeriꞌ rumal kuxiꞌj ribꞌ chike ri winaq aꞌj Israel. Ri Pilato xuya bꞌe che ri José xukꞌam bꞌik ri utyoꞌjal ri Jesús. Xopan xuqujeꞌ ri Nicodemo, are waꞌ ri achi ri xeꞌsolin ri Jesús che ri jun chaqꞌabꞌil, rukꞌaꞌm bꞌik jun ciento libra kunabꞌal mirra xuqujeꞌ áloe. Ri José rachiꞌl ri Nicodemo xkikꞌam bꞌik ri utyoꞌjal ri Jesús, xkipis bꞌik jetaq ri kubꞌij ri kinaqꞌatajibꞌal, xkikoj bꞌik kꞌokꞌ taq kunabꞌal chirij. Pa ri leꞌaj ri xrip wi ri Jesús kꞌo jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ tiktal wi cheꞌ xuqujeꞌ kꞌo jun kꞌakꞌ muqbꞌal, xa ta ne jun muqtal chupam. Xkimuq kꞌu kan ri Jesús chilaꞌ, jeriꞌ rumal are qꞌij bꞌanbꞌal patanijik rech ri nimaqꞌij Pascua, xuqujeꞌ naqaj kꞌo wi ri muqbꞌal chike. Pa ri nabꞌe qꞌij rech wuq qꞌij, sibꞌalaj aqꞌabꞌ kꞌa kamuquq na, ri María Magdalena xeꞌ chuchiꞌ ri muqbꞌal, kꞌa te xrilo esatal chi ri abꞌaj ri kojtal kan chutzꞌapixik ri okibꞌal. Jeriꞌ kaxikꞌanik xeꞌ jawjeꞌ e kꞌo wi ri Simón Pedro xuqujeꞌ ri jun tijoxel chik ri sibꞌalaj loqꞌ rumal ri Jesús, xuꞌbꞌij chike: Xkꞌamtaj bꞌik ri Ajawxel, man ketaꞌm taj jawjeꞌ xeꞌyoꞌq wi kanoq. Ri Pedro rachiꞌl ri jun tijoxel chik xebꞌe chuchiꞌ ri muqbꞌal. Kikobꞌchal kexikꞌanik xebꞌek, are kꞌu ri jun tijoxel rumal ri sibꞌalaj kaxikꞌanik, nabꞌe xopan cho ri Pedro chuchiꞌ ri muqbꞌal. Xpachi bꞌik pa ri muqbꞌal kꞌa te xrilo kꞌo ri atzꞌyaq chilaꞌ ri xpisiꞌ wi ri Jesús, man xok ta kꞌu bꞌik. Kꞌa te riꞌ xopan ri Simón Pedro, xok bꞌik pa ri muqbꞌal. Xril ri atzꞌyaq ri xpisiꞌ wi ri Jesús, xuqujeꞌ ri atzꞌyaq ri xpisiꞌ wi ri ujolom ri Jesús, are kꞌu ri atzꞌyaq ri xpisiꞌ wi ri utyoꞌjal ri Jesús man kꞌo ta chi rukꞌ ri rachiꞌl taq atzꞌyaq xane bꞌustal chi kanoq yaꞌtal kan chuxukut. Qas che ri qꞌotaj riꞌ xok chi bꞌik ri jun tijoxel ri xopan nabꞌe chuchiꞌ ri muqbꞌal. Are xril ri atzꞌyaq, xkojonik. Che riꞌ majaꞌ kakichꞌobꞌ ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik chi ri Jesús kakꞌastaj na uwach. Kꞌa te riꞌ ri e tijoxelabꞌ xetzalij cho ri kachoch. Are kꞌu ri María koqꞌik xkanaj kan chuchiꞌ ri muqbꞌal. Tajin koqꞌik are xpachi bꞌik, xkaꞌy pa ri muqbꞌal. Kꞌa te xrilo e kebꞌ angelibꞌ aꞌj saq taq atzꞌyaq, e tꞌuyutꞌuj jawjeꞌ ri xkanaj wi ri utyoꞌjal ri Jesús, jun ángel tꞌuyul jawjeꞌ xkanaj wi ri raqan ri Jesús, ri jun chik tꞌuyul jawjeꞌ ri xkanaj wi ri ujolom. Ri angelibꞌ xkita che ri María: ¿Ixoq jas che katoqꞌik? Ri María xubꞌij: Kinoqꞌik rumal cher xkikꞌam bꞌik ri Wajaw, man wetaꞌm taj jawjeꞌ xeꞌkiya wi kanoq. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal xtzalqꞌomij chirij, kꞌa te xrilo takꞌal ri Jesús chilaꞌ, pune xril uwach man retaꞌm ta kꞌut chi are Jesús. Ri Jesús xuta che: Ixoq, ¿jas che katoqꞌik? ¿Jachin tajin katzukuj? Ri María pa ukꞌuꞌx chi ri Jesús are achi chajil rech ri leꞌaj jawjeꞌ kꞌo wi ri muqbꞌal, xubꞌij che: Tat, we lal xkꞌamow la bꞌik, bꞌij la chwe jawjeꞌ xeꞌya wi la rech keꞌn wi laꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: ¡María! Ri María xtzalqꞌomij chirij, xubꞌij: ¡Raboni! (pa arameo kel kubꞌij Ajtij ) Ri Jesús xubꞌij che: Minachapo rumal majaꞌ kintzalij rukꞌ ri nuTat. Are jaꞌbꞌij chike ri e wachalal chi kintzalij rukꞌ ri nuTat, are xuqujeꞌ iTat ix. Kintzalij rukꞌ ri nuDios xuqujeꞌ are iDios ix. Ri María Magdalena xeꞌ chubꞌixik chike ri tijoxelabꞌ ri xkꞌulmatajik, xubꞌij: Xinwil ri Ajawxel. Kꞌa te riꞌ xutzijoj chike ronojel ri xbꞌix che rumal ri Jesús. Che ri bꞌenaq qꞌij rech ri nabꞌe qꞌij rech ri wuq qꞌij, ri tijoxelabꞌ kimulim kibꞌ kitzꞌapim ri uchiꞌ ja, jeriꞌ rumal kakixiꞌj kibꞌ chikiwach ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel, xaq kꞌa te xok bꞌik ri Jesús xeꞌkꞌol chikixoꞌl, xuya rutzil kiwach, xubꞌij: Ri jaꞌmaril kꞌo iwukꞌ. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal, xukꞌut ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri ukꞌalkꞌaꞌx chkiwach. Ri tijoxelabꞌ are xkil uwach ri Ajawxel, xekiꞌkotik. Xutzalij ubꞌixik chike: Ri jaꞌmaril kꞌo iwukꞌ. Jetaq ri xubꞌan ri Tataxel, chinutaqik loq in, jeriꞌ xuqujeꞌ kinbꞌan in chiꞌtaqik bꞌik. Kꞌa te riꞌ xuꞌwupuj xuqujeꞌ xubꞌij chike: Chikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri winaq ri kikuy ix umak, kakuyutaj na; are kꞌu ri man kikuy taj, man kakuyutaj ta umak. Ri Tomás, jun chike ri kabꞌlajuj tijoxelabꞌ, man kꞌo ta kukꞌ ri tijoxelabꞌ are xukꞌut ribꞌ ri Jesús. Jeriꞌ ri nikꞌaj tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Xqil uwach ri Ajawxel. Ri Tomás xubꞌij: We man kinwil ri ujulal ri kalawix pa uqꞌabꞌ xuqujeꞌ kinjut bꞌik ri nuqꞌabꞌ pa ri ukꞌalkꞌaꞌx, man kinkoj ta wi. Are iꞌkꞌowinaq chi wuqubꞌ qꞌij, ri tijoxelabꞌ junmul chik kimulim kibꞌ pa ri ja, kachiꞌl ri Tomás. Pune e tzꞌapatzꞌoj ri uchiꞌ ja ri Jesús xok bꞌik, xtakꞌiꞌk pa kinikꞌaj, xuya rutzil kiwach xubꞌij: Ri jaꞌmaril kꞌo iwukꞌ. Kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri Tomás: Chaya ri aqꞌabꞌ waral xuqujeꞌ chawila le nuqꞌabꞌ. Chaqebꞌsaj loq ri aqꞌabꞌ xuqujeꞌ chajutu bꞌik ri uwiꞌ aqꞌabꞌ pa ri nukꞌalkꞌaꞌx. Man kakabꞌalaj ta akꞌuꞌx xane chatkojonoq. Ri Tomás xubꞌij: ¡Wajaw, nuDios! Ri Jesús xubꞌij che: Katkojonik jeriꞌ rumal xawil na nabꞌe. Utz ke ri pune man xkil taj nabꞌe xekojon kꞌut. Ri Jesús xubꞌan chi na nikꞌaj mayijabꞌal taq kꞌutbꞌal chikiwach ri utijoxelabꞌ, ri man xetzꞌibꞌax taj pa we wuj riꞌ. Are kꞌu we xtzꞌibꞌax pa we wuj riꞌ, xtzꞌibꞌaxik rech jeriꞌ kikojo chi ri Jesús are Cristo, ralkꞌwaꞌl ri Dios, rech are kixkojon che ri ubꞌiꞌ kayaꞌtaj na ikꞌaslemal. Junmul chik ri Jesús xukꞌut ribꞌ chkiwach ri utijoxelabꞌ, chuchiꞌ ri cho Tiberias. Jewaꞌ xubꞌan chukꞌutik ribꞌ. Ri Simón Pedro xaq jun e kꞌo wi rukꞌ ri Tomás (ri kabꞌix yoꞌx che), ri Natanael ri kel pa Caná pa Galilea, ri e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo, xuqujeꞌ e kebꞌ tijoxelabꞌ chik. Ri Simón Pedro xubꞌij: Kineꞌ na pa chapoj kar. Ri e tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Kujeꞌ awukꞌ. Xaq jeriꞌ xeꞌl bꞌik xaqꞌan pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xa ta kꞌu ne jun kar xkiriq che ri chaqꞌabꞌil riꞌ. Are xsaqirik, ri Jesús xopan chuchiꞌ ri cho. Ri tijoxelabꞌ man xkichꞌobꞌ taj chi areꞌ. Xaq kꞌa teꞌ ri Jesús xuta chike: Alabꞌom, ¿la maj jun jas iwe tijowik rij iwukꞌ? Maj, xecha ri tijoxelabꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Chikꞌyaqa ri kꞌat pa iwiqiqꞌabꞌ rech kiꞌchap ri kar. Je kꞌu ri xkibꞌano, sibꞌalaj e kꞌi kar xeꞌkichapo, man kekwin ta chi kꞌut kakesaj loq ri kꞌat pa ri jaꞌ. Ri tijoxel ri sibꞌalaj kaloqꞌax rumal ri Jesús xubꞌij che ri Pedro: Are Ajawxel. Are xuta ri Pedro xbꞌix che “Are Ajawxel” aninaq xukoj bꞌik ri ratzꞌyaq jeriꞌ rumal xaq kꞌyaqal ratzꞌyaq ukojom, kꞌa te riꞌ xukꞌyaq bꞌik ribꞌ pa ri jaꞌ. Ri nikꞌaj tijoxelabꞌ chik xekanaj kanoq pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, tajin kakijuruj kan ri kꞌat nojinaq che kar, jeriꞌ rumal chi ciento metros e kꞌo wi che ri uchiꞌ ri jaꞌ. Are xeqaj pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xkil jun kar rachiꞌl jun kaxlan wa kꞌo cho jun rachaq qꞌaqꞌ. Ri Jesús xubꞌij chike: Chikꞌama loq kebꞌ oxibꞌ kar che ri xiꞌchap loq. Ri Simón Pedro xpaqiꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xuꞌjuruj bꞌik ri kꞌat sibꞌalaj nojinaq che nimaq taq kar, kꞌa chuchiꞌ ri jaꞌ. Xeꞌkichap jun ciento rukꞌ nikꞌaj rachiꞌl oxibꞌ kar. Pune sibꞌalaj e kꞌi kar e kꞌo bꞌik pa ri kꞌat, man xtꞌoqopin ta kꞌu ri kꞌat. Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq, chixulwoꞌq. Man kꞌo ta kꞌu jun chike ri tijoxelabꞌ xuta che ri Jesús: ¿Jachin ri lal? Jeriꞌ rumal ketaꞌm chi are Jesús. Ri Jesús xukꞌam ri kaxlan wa, kꞌa te riꞌ xuya chike, je xuqujeꞌ xubꞌan che ri kar. Are waꞌ urox mul ri xukꞌut ribꞌ ri Jesús chikiwach ri utijoxelabꞌ are kꞌastajinaq chi uwach. Are xtijtaj ri kiwa rech aqꞌabꞌil, ri Jesús xuta che ri Simón Pedro: Simón ukꞌojol ri Juan, ¿la kꞌo na ri aloqꞌanik chwe cho ri aloqꞌanik chike we nikꞌaj riꞌ? Ri Pedro xubꞌij: Jeꞌ Tat, etaꞌm la chi kanloqꞌaj la. Ri Jesús xubꞌij che: Chaꞌchajij bꞌa ri alaj taq nuchij. Ri Jesús xuta chi junmul che ri Pedro: Simón ukꞌojol ri Juan, ¿la kinaloqꞌaj? Ri Pedro xubꞌij: Jeꞌ Tat, etaꞌm la chi kanloqꞌaj la. Ri Jesús xubꞌij che: Chaꞌchajij ri nuchij. Churox mul xuta ri Jesús che ri Simón: Simón, ukꞌojol ri Juan ¿la kinaloqꞌaj? Ri Pedro xkꞌaxir ranimaꞌ jeriꞌ rumal xta che oxibꞌ mul ri kꞌotbꞌal chiꞌ “¿La kinaloqꞌaj?” Xubꞌij che ri Jesús: Wajaw, lal etaꞌm la ronojel, etaꞌm la chi kanloqꞌaj la. Ri Jesús xubꞌij che: Chaꞌchajij ri nuchij. Qas tzij kinbꞌij chawe chi are at akꞌal ala, kakoj bꞌik ri awatzꞌyaq kateꞌ jawjeꞌ ri kawaj wi. Are kꞌu we xatriꞌjobꞌik, kayuq na ri ukobꞌchal ri aqꞌabꞌ, jun chi kꞌu wi na kakojow bꞌik ri awatzꞌyaq chawij kꞌa te riꞌ katukꞌam bꞌik jawjeꞌ ri man kawaj taj kateꞌ wi. Xubꞌij ri Jesús we riꞌ rech kuya uchꞌobꞌik che ri Pedro ri kamikal ri kuriq na, rech jeriꞌ kuya uqꞌij ri Dios. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús che: Chinatereneꞌj. Are xtzalqꞌomij ri Pedro chirij, xrilo chi teren bꞌik ri tijoxel ri sibꞌalaj kaloqꞌax rumal ri Jesús, are waꞌ ri tijoxel ri pa ri jun rekeqꞌij xqꞌoyiꞌ cho ukꞌuꞌx ri Jesús xuta che: Ajawxel, ¿jachin riꞌ ri kakꞌayin la? Are xril ri Pedro we tijoxel riꞌ, xuta che ri Ajawxel: Ajawxel, ¿jas kakꞌulmataj rukꞌ areꞌ? Ri Jesús xubꞌij che: We kawaj in chi kakꞌasiꞌ na kꞌa kintzalij na loq, ¿jas awe at che? At xwi chinatereneꞌj. Rumal riꞌ xtukin bꞌik ubꞌixik chikixoꞌl ri alaxik chi we tijoxel riꞌ man kakam taj. Ri Jesús man xubꞌij taj chi mat kakamik, xane xwi xubꞌij: We kawaj in chi kakꞌasiꞌ kꞌa kintzalij na loq, ¿jas awe at che? Are waꞌ ri tijoxel ri kaqꞌalajisan we jastaq riꞌ xuqujeꞌ areꞌ xtzꞌibꞌan we jastaq riꞌ. Uchapom xuqujeꞌ qakꞌuꞌx chi ri uqꞌalajisanik qas tzij wi. Ri Jesús xubꞌan xuqujeꞌ nikꞌaj taq jastaq chik, we ta kꞌu katzꞌibꞌax pa jujunal ronojel ri xubꞌano, kinchomaj in chi maj kakꞌojiꞌ wi ronojel ri wuj riꞌ cho ri uwachulew. Loqꞌalaj wach chꞌabꞌeꞌn Teófilo: Pa ri nabꞌe nuwuj ri xintzꞌibꞌaj chawe, xintzijon chirij ronojel ri xubꞌan ri Jesús xuqujeꞌ ri xukꞌutu. Kꞌa pa ri qꞌij are xkꞌam bꞌik chikaj are xyaꞌtaj kan ri utaqanik chike ri utijoxelabꞌ rukꞌ ri utobꞌanik ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Are xkꞌastaj uwach, xukꞌut ribꞌ chikiwach ri uꞌtaqoꞌn, xubꞌan mayijabꞌal taq jastaq rech xukꞌut chikiwach chi qas xkꞌastaj uwach. Kawinaq qꞌij xukꞌut ribꞌ chkiwach xutzijoj ri rajawarem ri Dios chike. Are kꞌo kukꞌ xubꞌij chike: Man kixel ta na bꞌik pa Jerusalén, xane chiwayeꞌj na ri ubꞌim loq kan ri nuTat, ri nutzijom chiꞌwe. Rumal cher ri Juan xubꞌan qasanaꞌ rukꞌ jaꞌ, are kꞌu ri ix man kanajtin ta na kabꞌan iqasanaꞌ rukꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Are kimulim kibꞌ ri e taqoꞌn, xkita che ri Jesús: Ajawxel, ¿la che kꞌu we qꞌotaj riꞌ kakoj la ri taqanel pa ri tinimit Israel? Xubꞌij ri Jesús chike: Man yaꞌtal ta chiꞌwe ix kiwetaꞌmaj ri qꞌotaj xuqujeꞌ ri qꞌij are kubꞌan na ri karaj ri Dios. Are kape ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel piꞌwiꞌ, kikꞌamawaꞌj na kwinem xuqujeꞌ kixux na qꞌalajisal taq we pa Jerusalén, pa ronojel ri tinimit Judea, pa ri tinimit Samaria xuqujeꞌ pa ri naj taq tinimit rech ronojel ri uwachulew. Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal ri Jesús, ko xkaꞌyex kumal ri tijoxelabꞌ, kꞌa te riꞌ qas chikiwach xwaꞌjilisax bꞌik, xkꞌam bꞌik chikaj, xchꞌuq bꞌik pa jun sutzꞌ, man xekwin ta chik xkil uwach. Ri tijoxelabꞌ tajin kekaꞌy apanoq cho ri kaj are paqal ri Jesús, xaq kꞌa teꞌ xeqet kebꞌ achyabꞌ kukꞌ, kikojom saq taq katzꞌyaq, xkibꞌij chike: Achyabꞌ aꞌj Galilea, ¿jas che tajin kixkaꞌy chikaj? Ri Jesús ri xkꞌam bꞌik chiꞌwach pa ri kaj, kape chi na junmul jetaq ri xubꞌano are xeꞌek. Are xeqaj loq ri e taqoꞌn cho ri juyubꞌ ri kabꞌix Olivos che ri kꞌo apanoq chi jun kilómetro che ri tinimit Jerusalén. Xoꞌpan kꞌu pa ri tinimit, xepaqiꞌ pa ri ja ri e kꞌo wi. Are waꞌ ri kibꞌiꞌ ri achyabꞌ ri e kꞌo chilaꞌ: ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan, ri Andrés, ri Felipe, ri Tomás, ri Bartolomé, ri Mateo, ri Jacobo ukꞌojol ri Alfeo, ri Simón ri kachiꞌl ri Zelotes rachiꞌl ri Judas rachalal ri Jacobo. Konojel ri e taqoꞌn xkimulij kibꞌ, kachiꞌl ri María ri unan ri Jesús, ri e rachalal xuqujeꞌ nikꞌaj ixoqibꞌ chik, junam amaqꞌel xkibꞌan chꞌawem cho ri Dios. Pa taq ri qꞌij riꞌ are kimulim kibꞌ ri kojonelabꞌ karaj e jun ciento rukꞌ juwinaq kikꞌyal. Ri Pedro xtakꞌiꞌ chikixoꞌl xubꞌij chike: Qachalal, rajawaxik kakꞌulmataj ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik are waꞌ ri xubꞌij loq ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel chuchiꞌ ri qamam David ojer chi kakꞌulmataj na rukꞌ ri Judas. Ri Judas qachiꞌl kan nabꞌe xuqujeꞌ xchakun qukꞌ pa ri qawokaj. Xuloqꞌ kꞌu jun ulew chech ri pwaq ri tojbꞌal rech ri etzelal ri xubꞌano, chilaꞌ xtzaq wi xuliꞌ uwiꞌ, xraqin ri upam, xel loq ronojel ri rixkoꞌl. Xel kꞌu loq utzijoxik ri xkꞌulmatajik konojel ri winaq pa ri tinimit Jerusalén xketaꞌmaj we jastaq riꞌ. Rumal riꞌ ri ulew ri xkam wi ri Judas xubꞌinaꞌj Acéldama, ri kel kubꞌij Kikꞌ ulew pa ri tzijobꞌal arameo. Jeriꞌ rumal cher pa ri wuj rech Salmos tzꞌibꞌatal wi loq: Tolon kan upam ri rachoch, mat ko chi jun kakꞌojiꞌ chupam. Xuqujeꞌ kubꞌij: Yoꞌq ri reqeleꞌn che jun winaq chik. Rumal kꞌu ri rajawaxik kaqachaꞌ jun chikixoꞌl ri xekꞌojiꞌ qukꞌ are xkꞌojiꞌ ri Ajawxel Jesús qukꞌ. Rajawaxik chi we winaq riꞌ kꞌolinaq loq qukꞌ are xqachapleꞌj loq, che taq ri qꞌij are xubꞌan qasanaꞌ ri Juan kꞌa pa ri qꞌij are xkꞌam bꞌik ri Jesús pa ri kaj, xuqujeꞌ rajawaxik chi xril qukꞌ junam ri ukꞌastajibꞌal ri Jesús. Xeꞌkichaꞌ kꞌu e kebꞌ achyabꞌ: Ri José ri kabꞌix Barsabás che, xuqujeꞌ Justo rachiꞌl ri Matías. Kꞌa te riꞌ xkibꞌan chꞌawem xkibꞌij: Ajawxel, etaꞌm la ri kanimaꞌ konojel ri winaq, kꞌutu bꞌa la chiqawach jachin chike we kebꞌ achyabꞌ riꞌ chaꞌom la, rech kok che taqoꞌn ech la, kukꞌam ri eqeleꞌn ri xuya kan ri Judas rumal cher xqaj pa mak, xeꞌ kꞌu chilaꞌ jawjeꞌ ri taqal wi che. Xkikꞌyaq kꞌu kij chi rilik jachin chirij kaqaj wi. Xqaj kꞌu chirij ri Matías. Ri Matías xok kukꞌ ri julajuj taqoꞌn. Are xopan ri nimaqꞌij rech Pentecostés, konojel ri kojonelabꞌ kimulim kibꞌ xa pa jun kꞌolibꞌal. Xaq kꞌa teꞌ xkita jun nimalaj jumumem jetaq jun nimalaj kyaqiqꞌ ri xpe chikaj, xjinin pa ronojel ri ja jawjeꞌ ri e tꞌuyul wi. Xaq kꞌa te xkil raqꞌ qꞌaqꞌ ri kajinin pa kiwiꞌ chi kijujunal. Konojel ri e kꞌo pa ri ja xenoj che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, xkichapleꞌj chꞌawem pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik ri xuya ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel chike. Pa taq ri qꞌij riꞌ e kꞌo pa Jerusalén achyabꞌ aꞌj Israel ri keniman che ri Dios, ri kepe pa juleꞌ taq tinimit chik. Are xkita ri xkꞌulmatajik, aninaq xeꞌkilaꞌ, xemayijanik rumal chi ri kitzijobꞌal katzijobꞌex chi kumal ri kojonelabꞌ. Xkimay ri xkꞌulmatajik, rumal riꞌ xkibꞌij: Konojel we winaq riꞌ aꞌj Galilea ¿jas che jewaꞌ xkꞌulmatajik? ¿Jas che waꞌ keꞌqato chi kechꞌaw pa ri qatzijobꞌal? Ri uj, jaljoj taq tinimit uj petinaq wi, e kꞌo aꞌj Media, aꞌj Elam, aꞌj Mesopotamia, aꞌj Judea, aꞌj Capadocia, aꞌj Ponto, aꞌj Asia. Xuqujeꞌ e kꞌo qukꞌ ri aꞌj Frigia, aꞌj Panfilia, aꞌj Egipto xuqujeꞌ e solinelabꞌ ri kepe Roma. Xuqujeꞌ e kꞌo winaq aꞌj Creta, xuqujeꞌ aꞌj Arabia, qonojel xqato chi we winaq riꞌ kakitzijoj pa ri qatzijobꞌal ri mayijabꞌal taq jastaq ri ubꞌanom ri Dios kukꞌ. Xemayijan ri winaq, man kakiriq taj jas kakibꞌano, xkita chibꞌil taq kibꞌ jas jeꞌ keꞌloq ri xkilo. E kꞌo kꞌu jujun xkibꞌij chike: ¡We achyabꞌ riꞌ xa e qꞌabꞌarelabꞌ! Ri Pedro e rachiꞌl ri julajuj taqoꞌn xetakꞌiꞌ chikiwach ri winaq, ri Pedro xubꞌij: Qatat qanan aꞌj Jerusalén, xuqujeꞌ ri kixpe pa nikꞌaj taq tinimit chik mixsachik, we winaq riꞌ man e qꞌabꞌarelabꞌ taj jetaq ri kibꞌij ix, la man kiwilo sibꞌalaj aqꞌabꞌil na. We tajin kiwilo are waꞌ ri xuqꞌalajisaj loq ri qꞌalajisal tzij Joel ojer. Ri Dios kubꞌij: Pa ri kꞌisbꞌal taq qꞌij kintaq loq ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel pa kiwiꞌ konojel winaq. Ri iꞌkꞌojol xuqujeꞌ ri iꞌmiꞌal kakiqꞌalajisaj na ri tzij ri kinya chike. Ri akꞌal taq alabꞌom kakil na ri kakꞌut chkiwach, Ri achyabꞌ kaꞌchikꞌ na. Xuqujeꞌ pa taq ri qꞌij riꞌ kintaq na bꞌik ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel pa kiwiꞌ ri e patanil we, achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ kakiqꞌalajisaj kꞌu na ri tzij ri kinya chike. Kinbꞌan na kꞌutbꞌal cho ri kaj xuqujeꞌ cho ri uwachulew. Kilitaj na kikꞌ, xuqujeꞌ qꞌaqꞌ, xuqujeꞌ nimaꞌq taq sibꞌ jeꞌ jas ri sutzꞌ. Ri qꞌij kaqꞌequꞌmataj na, Ri ikꞌ kakyaqar na jeꞌ jas ri kikꞌ. We riꞌ kakꞌulmatajik are majaꞌ kuriq ri nimalaj uqꞌij ri Ajawxel Dios. Are kꞌu ri kunaꞌtaj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Dios, kakolotaj na. Achyabꞌ aꞌj Israel, chitatabꞌej ri kinbꞌij. Iwetaꞌm ix chi ri Jesús aj Nazaret are waꞌ ri achi ri xya uqꞌij rumal ri Dios rumal xubꞌan ri mayijabꞌal taq jastaq, ri nimaq taq kꞌutbꞌal, xuqujeꞌ ri etal ri xubꞌan ri Dios iwukꞌ rumal Areꞌ. Ri Dios retaꞌm chi loq ri kakꞌulmatajik, je kꞌu xelik are xjach ri Jesús pa kamikal kumal ri itzel taq winaq, xiripo xuqujeꞌ xikamisaj bꞌik. Ri Dios kꞌut xukꞌastajisaj ri Jesús, man xkwin ta ri kamikal xchꞌeken che. Jewaꞌ ubꞌim loq ri nim taqanel David chirij ri Jesús: Ri Ajawxel kꞌo wukꞌ, man kasach ta nuwach. Rumal riꞌ sibꞌalaj kakiꞌkot ri wanimaꞌ, amaqꞌel kinraq nuchiꞌ che qꞌijilaꞌnem, kuꞌl na kꞌuꞌx chi man kꞌo ta kꞌax kinriqo. Wetaꞌm chi man kinya ta la kan chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ, man kaj ta la chi kaqꞌay ri Tyoxalaj patanil e la pa ri jul. Kꞌutum la ri bꞌe rech kꞌaslemal chinuwach. Kanojisaj kꞌu na la ri wanimaꞌ rukꞌ kiꞌkotemal rumal cher kakꞌojiꞌ na la wukꞌ. Loqꞌalaj taq qachalal, chichomajmpeꞌ. Ri qamam David man tajin ta kubꞌij we jastaq riꞌ chibꞌil ribꞌ areꞌ, rumal cher areꞌ kaminaq chik, xmuqik, xuqujeꞌ ri jul ri xmuq wi kꞌa kaqil na uwach kamik. Ri David rumal cher jun qꞌalajisal utzij ri Dios, retaꞌm chi ri Dios uchiꞌm loq chi jun chike ri e ralkꞌwaꞌl kataqan na pa kiwiꞌ ri tinimit. Ri David ojer xril loq ri kakꞌulmataj na, xuqꞌalajisaj kꞌu ri ukꞌastajibꞌal ri Cristo, xubꞌij chi Man kakanaj ta kan chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ, man kaqꞌay ta ri utyoꞌjal. Ri Dios kꞌut xukꞌastajisaj ri Jesús chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ, qonojel uj xqil ri xkꞌulmatajik. Xnimarisax kꞌu uqꞌij, xtꞌuyubꞌax pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri Dios jetaq ri chiꞌtal loq che, xuqujeꞌ xyaꞌtaj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel che, rech che taq we qꞌij riꞌ kuya loq pa qawiꞌ jetaq ri tajin kiwilo. Ri David man xpaqiꞌ taj pa ri kaj pune xubꞌij: Ri Ajawxel xubꞌij che ri wAjaw: Chattꞌuyul pa ri nuwiqiqꞌabꞌ, Kinya na chawe chi katchꞌeken, pa kiwiꞌ konojel ri akꞌulel. Rumal kꞌu waꞌ chetaꞌmaxoq chi waꞌ we Jesús riꞌ ri xiripo, ri Dios xubꞌan Cristo che xuqujeꞌ rajaw ronojel ri kꞌolik. Ri tzij ri xuqꞌalajisaj ri Pedro xukꞌaxirisaj kanimaꞌ ri winaq, rumal riꞌ xkibꞌij che ri Pedro xuqujeꞌ chike ri nikꞌaj taqoꞌn chik: Qachalal, ¿jas kꞌu rajawaxik kaqabꞌano? Ri Pedro xubꞌij chike: Chikꞌexa ikꞌuꞌx, xuqujeꞌ ri ichomanik chixtzalij rukꞌ ri Dios. Rajawaxik kabꞌan iqasanaꞌ pa jujunal pa ri ubꞌiꞌ ri Jesucristo, xa jeriꞌ kakuyutaj ri imak, xuqujeꞌ kikꞌamawaꞌj ri usipanik ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Waꞌ we chiꞌtal loq, iwech kech ri iwalkꞌwaꞌl, kech konojel ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew, kech konojel ri e sikꞌital rumal ri Ajawxel. Ri Pedro man xqꞌiꞌtaj ta che ubꞌixik chike ri kojonelabꞌ: Chikolo iwibꞌ chike ri itzel taq winaq ri e kꞌo pa taq we qꞌij junabꞌ riꞌ. Ri xkikoj ri xubꞌij ri Pedro, xbꞌan kiqasanaꞌ karaj oxibꞌ mil riꞌ ri xeqꞌax kukꞌ ri kojonelabꞌ che riꞌ qꞌij riꞌ. Konojel ri xekojonik xkibꞌan ri xkikꞌut ri e taqoꞌn re ri Jesús, xkimulij kibꞌ rukꞌ kiꞌkotemal, junam xkibꞌan chꞌawem, junam xkitij kiwa. Sibꞌalaj xkimochꞌ kibꞌ konojel ri winaq xuqujeꞌ xemayijanik, rumal ri jastaq xuqujeꞌ kꞌutbꞌal ri xkibꞌan ri uꞌtaqoꞌn ri Jesús. Konojel ri kojonelabꞌ xkimulij kibꞌ xa pa jun kꞌolibꞌal xuqujeꞌ xkijach ronojel ri kijastaq chibꞌil taq kibꞌ. E kꞌi chike xkikꞌayij ri kulew xuqujeꞌ ri jastaq ke. Ri rajil ri xkiriqo xkiya chike ri kꞌo kirajawaxik. Ronojel qꞌij xkimulij kibꞌ pa ri Templo, xuqujeꞌ cho taq kachoch, xkijach kiwa chibꞌil taq kibꞌ man xkikꞌekꞌej taj uyaꞌik. Junam xewaꞌik rukꞌ kiꞌkotemal. Amaqꞌel xkiya uqꞌij ri Dios, sibꞌalaj nim xiꞌlik kumal konojel ri winaq. Ri Dios kꞌut xuꞌkꞌam loq qꞌij chi qꞌij ri winaq ri kekolotajik rech kekꞌojiꞌ kukꞌ ri kojonelabꞌ. Ri Pedro rachiꞌl ri Juan xebꞌe pa chꞌawem pa ri Templo pa ri uroꞌ qꞌotaj rech bꞌenaq qꞌij. Are xoꞌpan rukꞌ ri Ja Templo Dios, xkil jun achi tꞌuyul chuchiꞌ ri uchiꞌ ja ri ubꞌiꞌnam Jeꞌlik uchiꞌ ja, we achi riꞌ kuta ulimoxna chike ri winaq ri kopan chilaꞌ. Ri achi, are xrilo chi ri Juan rachiꞌl ri Pedro koꞌk bꞌik pa ri Templo, xuta ulimoxna chike. Ri Juan xuqujeꞌ ri Pedro ko xkikaꞌyej ri achi, ri Pedro xubꞌij che: Ko chujakaꞌyej. Ri achi xuꞌkaꞌyej, rayeꞌm kaya kan jun ulimoxna. Ri Pedro xubꞌij che: Man kꞌo ta saqa pwaq, man kꞌo ta qꞌana pwaq wukꞌ. Are kꞌu ri kꞌo wukꞌ kinya chawe. Pa ri ubꞌiꞌ ri Cristo Jesús rech Nazaret, chatwaꞌjiloq, chatbꞌinoq. Ri Pedro xuchap ri uwiqiqꞌabꞌ ri achi, xuwaꞌjilisaj, aninaq kꞌut xeyaꞌtaj uchuqꞌabꞌ ri raqan xekunatajik. Xtakꞌiꞌ ri achi, xbꞌinik, xuqujeꞌ xuchapleꞌj chꞌoplajem. Kꞌa te riꞌ xok bꞌik kukꞌ ri Juan rachiꞌl ri Pedro pa ri Templo, kachꞌoplajik kuqꞌijilaꞌj ri Dios. Konojel ri winaq ri xkilo chi xbꞌinik xuqujeꞌ xuqꞌijilaꞌj ri Dios. Xemayijanik are xkilo chi are waꞌ ri chꞌokeꞌr ri kuta kan limoxna nabꞌe chuchiꞌ ri jeꞌl uchiꞌ ja. Xemayijanik ri winaq, aninaq xeꞌl loq pa ri raqan ja rech Salomón xepe jawjeꞌ kꞌo wi ri achi ri xutzirik, kꞌa te xkilo ri achi xekel chike ri Pedro rachiꞌl ri Juan. Ri Pedro are xrilo chi xkimulij kibꞌ ri winaq, xubꞌij chike: Winaq aꞌj Israel, ¿jas che kixmayijan che we xkꞌulmatajik? ¿Jas che ko kujikaꞌyej teꞌq piꞌkꞌuꞌx chi uj xujkunan we achi riꞌ rukꞌ qachuqꞌabꞌ o rukꞌ ri qutzilal? Are ri uDios ri Abraham, ri uDios ri Isaac, ri uDios ri Jacob, ri kiDios ri qatat qanan, are waꞌ xyoꞌw kwinem che ri Jesús rech xubꞌan we kꞌutbꞌal riꞌ. Are waꞌ ri Jesús ri xiwetzelaj uwach xuqujeꞌ xijach cho ri Pilato, pune ri Pilato xraj xutzoqopij. Xiwetzelaj ri sukꞌ xuqujeꞌ Tyoxalaj winaq are xitoqꞌij xtzoqopix ri jun kamisanel. Xikamisaj bꞌik ri yaꞌl kꞌaslemal, ri Dios kꞌut xukꞌastajisaj uwach chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Ri uj xqil we kꞌulmatajem riꞌ. We achi riꞌ xkunatajik rumal ri kojonik che ri Jesús, iwetaꞌm chi nabꞌe kanoq chꞌokeꞌr. Are kꞌu ri kojonem che ri ubꞌiꞌ ri Jesús xkunanik. Wachalal, wetaꞌm in chi ri ix xuqujeꞌ ri kꞌamal taq ibꞌe, xibꞌan kꞌax che ri Jesús rumal cher man iwetaꞌm taj uwach. Ri Dios kꞌut xraj chi jewaꞌ xkꞌulmatajik. Ri e qꞌalajisal taq tzij kitzijom loq chi ri Jesús kuriq na ri kꞌax. Kamik kꞌut chikꞌexa ikꞌuꞌx xuqujeꞌ chixtzalij rukꞌ ri Dios rech kachuptaj ri imak. Kutaq kꞌu na loq ri Jesús, ri iMesías. Are waꞌ ri utzijom loq rij ojer. Choqꞌaqꞌ wi chi kakꞌojiꞌ na ri Jesús pa ri kaj, kꞌa kabꞌan na kꞌakꞌ che ronojel ri jastaq jeꞌ jas ri ubꞌim loq ri Dios chi kichiꞌ ri loqꞌalaj taq achyabꞌ qꞌalajisal taq rech ri utzij. Ri Moisés xubꞌij: Ri Ajawxel ri iDios kuwaꞌjilisaj na jun qꞌalajisal rech ri utzij chikixoꞌl ri uwinaq jetaq ri in. Chitatabꞌej jas jeꞌ ri kubꞌij na chiꞌwe. Xapachin kꞌu riꞌ ri man kuta ta ri qꞌalajisal utzij ri Dios, kesax na bꞌik chikixoꞌl ri utinimit ri Dios. Konojel ri achyabꞌ ri xkiqꞌalajisaj loq ri utzij ri Dios xchapleꞌtaj loq rukꞌ ri Samuel xkitzijoj la rij waꞌ we tajin kakꞌulmataj kamik. Ronojel ri xutzuj loq ri Dios kumal ri qꞌalajisal taq rech ri utzij, iwech ix rumal chi ix kalkꞌwaꞌl taq ri achyabꞌ riꞌ. Ri Dios xubꞌij che ri Abraham: Ketewchiꞌtaj na konojel ri winaq rech ri uwachulew rumal re ri awijaꞌl. Ri Dios are xukꞌastajisaj ri ukꞌojol chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ, xutaq bꞌik nabꞌe iwukꞌ, winaq aꞌj Israel, rech kixutewechiꞌj, xuqujeꞌ kitas iwibꞌ che ri itzel taq ibꞌe. Tajin ketzijon na ri Pedro rachiꞌl ri Juan kukꞌ ri winaq are xoꞌpan ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xuqujeꞌ ri kꞌamal bꞌe kech ri chajil rech ri Templo je xuqujeꞌ jujun chike ri saduceos. Sibꞌalaj e yojtajinaq we kꞌamal taq bꞌe riꞌ, rumal chi ri Pedro, rachiꞌl ri Juan tajin kakikꞌut chikiwach ri winaq chi kꞌo kꞌastajibꞌal ke kaminaqibꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Jesús. Rumal kꞌu che ri xok ri aqꞌabꞌ xeꞌkichapo, xeꞌkikoj kan jun aqꞌabꞌ pa cheꞌ. Sibꞌalaj e kꞌi kꞌu chike ri xkita ri utzij ri Dios xekojonik, xwi ri achyabꞌ kaꞌjilabꞌ jobꞌ mil, man xaꞌjilabꞌ taj ri akꞌalabꞌ xuqujeꞌ ri ixoqibꞌ. Chukabꞌ qꞌij xkimulij kibꞌ pa Jerusalén ri kꞌamal taq bꞌe ri e taqanelabꞌ xuqujeꞌ ri ajtzꞌibꞌabꞌ. Xkꞌojiꞌ xuqujeꞌ kukꞌ ri Anás, ri qas kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, rachiꞌl ri Caifás, ri Juan, ri Alejandro, xuqujeꞌ e nikꞌaj rachalal ri kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Xubꞌeꞌ kima loq ri kebꞌ tijoxelabꞌ ri e tzꞌapal pa ri cheꞌ, kꞌa te riꞌ xkita chike: ¿Jas chuqꞌabꞌ o jas bꞌiꞌaj xikoj chubꞌanik we jastaq riꞌ? Ri Pedro nojinaq che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xubꞌij chike: Qꞌatal taq tzij xuqujeꞌ kꞌamal taq bꞌe rech ri qatinimit, tajin kikꞌot qachiꞌ rumal cher xqabꞌan jun utza chak rukꞌ jun chꞌokeꞌr xuqujeꞌ tajin kita chaqe jas rumal xkunatajik. Kawaj kinbꞌij chiꞌwe xuqujeꞌ chike konojel ri winaq aꞌj Israel, chi we achi riꞌ xkunatajik pa ri ubꞌiꞌ ri kwinel laj Jesucristo aj Nazaret, ri xiripo, ri Dios kꞌut xuwaꞌjilisaj chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Are waꞌ ri kubꞌij ri Tyoxalaj wuj: Yakal taq ja, ri abꞌaj ri xiwetzelaj, xuxik ri abꞌaj ri qas kꞌo kutayij. Maj chi jun bꞌiꞌaj ri kꞌo xeꞌ ri kaj yaꞌtal chike ri winaq kakwinik kuya koltajem. Ri qꞌatal taq tzij xemayijanik are xkilo chi ri Pedro rachiꞌl ri Juan man xkixiꞌj ta kibꞌ chikiwach ri winaq pune etaꞌmatalik chi man kꞌo ta ketaꞌmabꞌal, xkichꞌobꞌ ri winaq chi we achyabꞌ riꞌ e xekꞌojiꞌk rukꞌ ri Jesús. Man xekwin ta kꞌu ri winaq xkibꞌij jun jastaq rumal cher ri achi ri xutzirik takꞌal koq kukꞌ. Xeꞌkesaj kꞌu loq ri Juan xuqujeꞌ ri Pedro chikixoꞌl, kꞌa te riꞌ xkita chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kaqabꞌan chike we achyabꞌ riꞌ? Man kuya taj kaqabꞌij chi man aꞌreꞌ taj xebꞌanow we jun kunanik riꞌ rumal cher konojel ri winaq pa Jerusalén xketaꞌmaj ri xkꞌulmatajik. Rech kꞌu man kachikon ta ubꞌixik we riꞌ pa we tinimit, qabꞌij bꞌik chike chi man kakitzijoj ta chi ri ubꞌiꞌ ri Jesús che jun winaq chik. Xeꞌkisikꞌij ri Pedro rachiꞌl ri Juan xkibꞌij bꞌik chike chi man kakiya ta chi kꞌutuꞌn xuqujeꞌ man kakitzijoj ta chi ri ubꞌiꞌ ri Jesús. Ri Pedro xuqujeꞌ ri Juan xkibꞌij: Chibꞌijmpe chaqe ¿la are kꞌu taqalik kixqanimaj ix nabꞌe cho ri Dios? Man kuya taj kujtaniꞌ uj chutzijoxik ri qilom xuqujeꞌ ri qatom. Ri qꞌatal taq tzij xeꞌkixibꞌij bꞌik ri e taqoꞌn, kꞌa te riꞌ xeꞌkitzoqopij bꞌik rumal cher man xkiriq mak chike xuqujeꞌ rumal cher xkixiꞌj kibꞌ chikiwach ri tinimit rumal cher konojel xkiqꞌijilaꞌj ri Dios rumal ri xkꞌulmatajik. rumal cher ri achi ri chꞌokeꞌr ri xkunatajik, ikꞌowinaq chi che ri kawinaq junabꞌ. Are xetzoqopitaj bꞌik ri Pedro rachiꞌl ri Juan, xebꞌe kukꞌ ri nikꞌaj kojonelabꞌ chik, xkitzijoj ronojel ri xbꞌix bꞌik chike kumal ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ konojel ri nimaq taq kꞌamal bꞌe. Are xtzijotaj ronojel ri xkꞌulmatajik, xkibꞌan chꞌawem junam cho ri Dios, xkibꞌij: Nimalaj Ajawxel, lal riꞌ qas lal Dios ri xbꞌanow la ri kaj, ri ulew, ri plo xuqujeꞌ ronojel ri kꞌo cho ri uwachulew. Ojer bꞌim la loq rumal ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel chuchiꞌ ri qamam David ri patanil e la: ¿Jas che sibꞌalaj koyawal ri e tinimit, jas rumal kakichomaj ubꞌanik jastaq ri maj xutayij? Ri nimaq taq taqanelabꞌ rech ri uwachulew xkimulij kibꞌ che ubꞌanik ri chꞌoꞌj, xewaꞌjil chirij ri Ajawxel, xuqujeꞌ xewaꞌjil chirij ri Cristo. We chꞌoꞌj riꞌ xkꞌulmataj pa we tinimit rumal chi ri Herodes Antipas, ri nim qꞌatal tzij Poncio Pilato, ri winaq man utinimit ta ri Dios, xuqujeꞌ ri winaq rech Israel xewaꞌjil chirij ri Jesús, ri Cristo. Etaꞌm chi kꞌu la loq ri kakꞌulmataj na. Je kꞌu riꞌ xkꞌulmatajik rumal cher jeriꞌ xaj la. Ajawxel, chilaꞌ la ri kakibꞌan chaqe xuqujeꞌ ya la qachuqꞌabꞌ che utzijoxik ri tzij la. Xuqujeꞌ bꞌana la chi kabꞌantaj mayijabꞌal taq jastaq pa ri Tyoxalaj ubꞌiꞌ ri kꞌojol la Jesús. Are xetoꞌtaj chubꞌanik ri chꞌawem, ri ja ri e kꞌo wi xbꞌiririk, xqaj kꞌu loq ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel pa kiwiꞌ konojel ri e kꞌo chilaꞌ, man xkixiꞌj ta kꞌu kibꞌ xkitzijoj ri utzij ri Dios. Ri kojonelabꞌ xa jun ri kichomanik, ketaꞌm chi man xaq ta aꞌreꞌ ajchoqꞌe ri kijastaq xane kech pa junamal. Ri e taqoꞌn xkiqꞌalajisaj ri ukꞌastajibꞌal ri Jesús rukꞌ chuqꞌabꞌ, ri utewechiꞌbꞌal ri Dios kꞌo pa kiwiꞌ. Ri kꞌo kachoch chike xuqujeꞌ ri kꞌo kulew xkikꞌayij, man kꞌo ta kꞌu jun xajawataj jun jastaq che. Xkijach ri kirajil chike ri e taqoꞌn rech aꞌreꞌ kiꞌlowik jachin ri rajawaxik tobꞌanik che. Jetaq ta ne ri José ri xbꞌix Bernabé che, ri kel kubꞌij Alkꞌwaꞌlaxel taqchiꞌnel bꞌanal utzilal che kumal ri taqoꞌn waꞌ areꞌ rijaꞌl ri Leví, kel pa ri leꞌaj ri sutital rumal jaꞌ pa Chipre. Xukꞌayij ri rulew kꞌa te riꞌ xuya ri pwaq chike ri e taqoꞌn. Kꞌo kꞌu jun achi ubꞌiꞌ Ananías, ri rixoqil ubꞌiꞌ Safira, xkikꞌayij jun ulew. Xkikꞌam bꞌik ri pwaq, xeꞌkiya chike ri e taqoꞌn, xkibꞌij chike chi are riꞌ ronojel ri pwaq ri xtoj chike. Man tzij ta kꞌut rumal cher ri Ananías rachiꞌl ri Safira xkichomaj chi kakesaj kan nikꞌaj che ri pwaq. Ri Pedro kꞌut xubꞌij che ri Ananías: ¿Jas che xaya bꞌe che ri Itzel kok pa ri awanimaꞌ? Xabꞌan bꞌanoj tzij che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel rumal xakꞌam kan nikꞌaj che ri pwaq ri xtojbꞌex rech ri ulew. ¿La man at xbꞌan awe chukꞌayixik ri awulew? At xuqujeꞌ xbꞌan awe puꞌwiꞌ ri pwaq we kasipaj o man kasipaj taj. ¿Jas kꞌu che jewaꞌ xabꞌano? Man chaqe ta uj xabꞌan wi bꞌanoj tzij xane che ri Dios. Ri Ananías are xuta we tzij riꞌ, xtzaq pa ri ulew, xkamik. Konojel ri xiꞌlowik xetowik we xkꞌulmatajik riꞌ sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ. Xepe kꞌu nikꞌaj alabꞌom, xkiwaꞌjilisaj bꞌik, xkipis bꞌik kꞌa te riꞌ xeꞌkimuqu kanoq. Karaj ikꞌowinaq chi oxibꞌ hora xopan ri rixoqil, man retaꞌm ta kꞌut jas ri xkꞌulmatajik. Ri Pedro xuta che: ¿La are waꞌ ri pwaq ri xya chiꞌwe cho ri ulew ri xikꞌayij? Ri ixoq xubꞌij: Jeꞌ, areꞌ. Ri Pedro xubꞌij che ri ixoq: ¿Jas che xijunamaj ikꞌuꞌx chubꞌanik bꞌanoj tzij, teꞌq piꞌkꞌuꞌx chi kixkwinik kiqꞌol ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel rech ri Ajawxel? Ri alabꞌom ri xubꞌeꞌmuquw ri awachajil e petinaq jubꞌiqꞌ kakaj koꞌk loq chiꞌ le ja, katkikꞌam xuqujeꞌ bꞌi at. Aninaq xtzaq ri Safira pa ri ulew. Ri alabꞌom are xok bꞌik xkilo chi kaminaq chik, xkesaj bꞌik xeꞌkimuqu kanoq chuxukut ri xkimuq wi ri rachajil. Konojel ri kojonelabꞌ xuqujeꞌ konojel ri xkita we xkꞌulmatajik riꞌ sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ. Sibꞌalaj kꞌi mayijabꞌal taq jastaq xkibꞌan ri e taqoꞌn kukꞌ ri winaq. Konojel ri kojonelabꞌ amaqꞌel xkimulij kibꞌ pa ri raqan ja rech Salomón pa ri Templo. Maj chi kꞌu jun chike ri winaq karaj kok kukꞌ pune sibꞌalaj nim kiꞌlik. Amaqꞌel e kꞌi achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ xekojonik che ri Ajawxel Jesús. Ri winaq are xkil ri kichak ri e taqoꞌn xeꞌkikꞌam loq ri e yawabꞌibꞌ pa taq ri kichꞌat xeꞌkiya pa ri bꞌe rech kakiriq kan ri umuꞌjal ri Pedro. E kꞌi winaq keꞌl pa taq ri komon ri e kꞌo chuxukut ri tinimit Jerusalén xeꞌkikꞌam bꞌik ri e yawabꞌibꞌ, xuqujeꞌ ri kꞌo itzel taq uxlabꞌal chike konojel kꞌut xutzir kanoq. Are kꞌu ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xuqujeꞌ konojel ri e rachiꞌl, ri saduceos, sibꞌalaj kꞌax xkinaꞌo. Xeꞌkichap ri e taqoꞌn, xeꞌkikoj pa che. Xpe kꞌu jun ángel rech ri Ajawxel chaqꞌabꞌ xujaq bꞌik ri uchiꞌ ri cheꞌ, kꞌa te riꞌ xeꞌresaj loq, xubꞌij chike: Jix pa ri Templo, chitzijoj ri tzij rech kꞌaslemal chike ri winaq. Are xsaqirik, ri taqoꞌn xkichapleꞌj chi ukꞌutik ri utz laj tzij jetaq ri xbꞌix chike. Are kꞌu ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios rachiꞌl ri e rajchakibꞌ xeꞌkimulij konojel ri nimaq taq kꞌamal bꞌe rech Israel kꞌa te riꞌ xetaqan che kikꞌamik ri e taqoꞌn rech kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ. Are xoꞌpan ri e chajil taq rech ri Templo pa ri cheꞌ, ri achyabꞌ man e kꞌo ta chi chilaꞌ xetzalij kꞌu loq, xulkibꞌij chike ri e qꞌatal taq tzij: Tzꞌapil ri uchiꞌ ri cheꞌ, ri e chajil taq rech e takꞌatoj pa taq ri kikꞌolibꞌal are xqajaq bꞌik ri uchiꞌ, man kꞌo ta chi jun kꞌo chupam. Ri kꞌamal bꞌe kech ri e chajil re ri Templo xuqujeꞌ ri e kinimaꞌqil taq ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xemayijanik are xkita ri xkꞌulmatajik xkita chibꞌil taq kibꞌ jas kel kubꞌij we jastaq riꞌ. Xopan kꞌu jun winaq xuꞌbꞌij chike: Ri achyabꞌ ri xiꞌkoj pa che tajin kakiya kꞌutuꞌn chike ri winaq pa ri Templo. Ri kꞌamal kibꞌe ri e chajil taq rech ri Templo xuqujeꞌ ri e rachiꞌl xubꞌe kikꞌama loq ri e taqoꞌn man rukꞌ ta chꞌuꞌjal, rumal chi xkixiꞌj kibꞌ kebꞌan che abꞌaj kumal ri winaq. Xeꞌkikꞌam kꞌu bꞌik chikiwach ri nimaq taq qꞌatal tzij, ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xubꞌij chike: ¿La man xqabꞌij chiꞌwe chi man kibꞌan ta chi ri kꞌutuꞌn pa ri ubꞌiꞌ ri achi riꞌ? Xiꞌnojisaj kꞌu ri kanimaꞌ ri winaq aꞌj Jerusalén rukꞌ ri ukꞌutuꞌn xuqujeꞌ kiqꞌabꞌaj chi uj xuj kamisan ri achi riꞌ. Ri Pedro xuqujeꞌ ri e rach taq taqoꞌn xkibꞌij: Uj kaqanimaj ri Dios nabꞌe na choch xapachin qꞌatal tzij. Ri kiDios ri qamam xukꞌastajisaj ri Jesús, ri xirip cho ri ripbꞌal, ri xikamisaj. Ri Dios kꞌut xuya pa ri uwiqiqꞌabꞌ pa jun jeꞌlalaj kꞌolibꞌal xuqujeꞌ xubꞌan che nim qꞌatal tzij kolonel, je xubꞌan waꞌ rech ri winaq aꞌj Israel kakikꞌex kikꞌuꞌx. kakitas kibꞌ che ri kimak xuqujeꞌ kekuyutajik. Xqil uj we jastaq riꞌ, xuqujeꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel ri xyaꞌtaj chike konojel ri keniman che ri Dios. Are xkita ri nimaq taq qꞌatal taq tzij xeyojtajik are xkaj xeꞌkikamisaj. Kꞌo kꞌu jun fariseo chkixoꞌl ri e kꞌamal taq bꞌe, Gamaliel ubꞌiꞌ, retaꞌm ri pixabꞌ, nim kilik kumal ri winaq. Xtakꞌiꞌk xtaqanik kesax loq ri e taqoꞌn. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri e rachiꞌl: Achyabꞌ aꞌj Israel, qas chichomaj na jas kibꞌan chike we achyabꞌ riꞌ. Xkꞌojiꞌ jun achi ojer ubꞌiꞌ Teudas, xujaluj nim ubꞌanik, kajibꞌ ciento winaq xeteriꞌ chirij are kꞌu xkamisaxik, ri e tereneꞌl taq rech xkibꞌan jaljoj taq jastaq, maj xeꞌl wi ri kimulim ibꞌ. Are xbꞌan ri ajilan winaq xwaꞌjil jun achi ubꞌiꞌ Judas aj Galilea, xkwinik xuꞌmenkꞌetij ri winaq rech keteriꞌ chirij are kꞌu xkamisaxik, konojel ri e tereneꞌl taq rech xsach kiwach. Rumal riꞌ kinbꞌij in, chiꞌtzoqopij bꞌik ri achyabꞌ, we xaq pa ke wiꞌ kakibꞌan taq waꞌ we jastaq riꞌ, kasach kiwach laꞌ. We kꞌu ne rech ri Dios ri kakibꞌano, man kixkwin ta laꞌ kiꞌqꞌatej, rukꞌ ta ne jubꞌiqꞌ rukꞌ ri Dios tajin kixchꞌoꞌjin wi. Konojel ri e kꞌamal taq bꞌe xkikꞌam uqꞌabꞌ ri xubꞌij ri Gamaliel. Xeꞌkisikꞌij kꞌu ri e taqoꞌn, xeꞌkirapuj. Kꞌa te riꞌ xkibꞌij bꞌik chike chi man kakitzijobꞌej ta chi ri jastaq pa ri ubꞌiꞌ ri Jesús, kꞌa te riꞌ, xeꞌkitzoqopij bꞌik. Xeꞌl bꞌik ri e taqoꞌn rukꞌ kiꞌkotemal rumal cher ri Dios xuya bꞌe chike kakiriq jun kꞌixibꞌalalaj kꞌaxkꞌolal rumal ri ubꞌiꞌ ri Jesús. Ronojel qꞌij xkiya kꞌutuꞌn pa ri Templo xuqujeꞌ cho taq ri ja, xkitzijoj chi ri Jesús are Mesías. Are xekꞌiyar ri kojonelabꞌ, ri winaq ri ketzijon pa griego kibꞌ xkibꞌij chi ri e kꞌi malkaꞌnibꞌ man junam ta tajin kabꞌan chike kukꞌ ri malkaꞌnibꞌ ri kechꞌaw pa hebreo man katzꞌaqat ta ri kiwa. Rumal kꞌu riꞌ ri e kabꞌlajuj tijoxelabꞌ xeꞌkimulij konojel ri kojonelabꞌ, xkibꞌij chike: Uj, uj taqoꞌn rech ri Dios, ri qachak are utzijoxik xuqujeꞌ ukꞌutik ri utzij ri Dios, man are ta ri ujachik ri wa. Qachalal, chitzukuj wuqubꞌ achyabꞌ chiꞌxoꞌl. Ri kenimax kumal ri winaq, ri kꞌo ri Uxlabꞌixel pa kanimaꞌ xuqujeꞌ kꞌo ketaꞌmabꞌal, are waꞌ kekanajik chubꞌanik we patanijik riꞌ. Rajawaxik chi ri uj, ri uj taqoꞌn are kaqilij ubꞌanik ri chꞌawem xuqujeꞌ kaqaya ri kꞌutuꞌn rech ri utzij ri Dios. Utz xkita konojel ri xbꞌix chike xeꞌkichaꞌ kꞌu ri Esteban (jun achi ri kꞌo nimalaj ukojobꞌal xuqujeꞌ nojinaq che ri Uxlabꞌixel) xuqujeꞌ ri Felipe, ri Prócoro, ri Nicanor, ri Timón, ri Parmenas xuqujeꞌ ri Nicolás aj Antioquía, (are waꞌ ri xkojonik che ri kꞌutuꞌn ke ri winaq aꞌj Israel). Aꞌre waꞌ ri wuqubꞌ achyabꞌ ri xekꞌam loq chikiwach ri uꞌtaqoꞌn ri Jesús, ri taqoꞌn xkiya kiqꞌabꞌ pa kiwiꞌ ri xeꞌkichaꞌo xuqujeꞌ xkibꞌan chꞌawem. Xjabꞌun kꞌu ubꞌixik ri utzij ri Dios rumal riꞌ xekꞌiyar ri e kojonelabꞌ pa Jerusalén, xuqujeꞌ xekojon e kꞌi pareyibꞌ xuqujeꞌ winaq aꞌj Israel. Ri Esteban nojinaq che tewechibꞌal xuqujeꞌ ukwinem ri Dios xubꞌan mayijabꞌal taq jastaq kukꞌ ri winaq. Jun qꞌijal kꞌut jujun achyabꞌ aꞌj Israel ri kepe pa ri tinimit Cirene, pa Alejandría, xuqujeꞌ pa Cilicia rech Asia ri kebꞌe pa ri Sinagoga ubꞌiꞌnam patanijelabꞌ ri e tzoqopitalik. Xkichapleꞌj ukꞌululaꞌxik uwach ri utzij ri Esteban. Man kꞌo ta kꞌu jun chike xuchꞌek ri etaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ri kwinem ri kꞌo rukꞌ ri Esteban are kachꞌawik. Xaq jeriꞌ xkikoj kikꞌuꞌx jujun achyabꞌ rech kakibꞌij chi xkita ri Esteban chi xubꞌij awas taq tzij che ri Moisés xuqujeꞌ che ri Dios. Ri winaq are xkita we tzij riꞌ xyakataj koyawal, ri e kꞌamal taq bꞌe, xuqujeꞌ ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xkichap ri Esteban xkikꞌam bꞌik chikiwach ri qꞌatal taq tzij. Xeꞌkimok winaq rech kakibꞌan bꞌanoj tzij kakibꞌij: We achi riꞌ kubꞌij awas taq tzij che ri Templo xuqujeꞌ che ri taqanik rech ri Moisés. Qatom kubꞌij chi ri Jesús aj Nazaret kutukij na ri Templo xuqujeꞌ kukꞌex na ronojel ri ukꞌutum kan ri Moisés chiqawach. Ri qꞌatal taq tzij ko xkikaꞌyej ri Esteban rumal chi ri upalaj xuchapleꞌj chuplinem jetaq kubꞌan ri upalaj jun ángel. Ri kinimal ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuta che ri Esteban: ¿La qas tzij we kabꞌix chawe? Ri Esteban xubꞌij: Kꞌamal taq bꞌe xuqujeꞌ wachalal, chinitampeꞌ. Ri loqꞌalaj qaDios xukꞌut ribꞌ choch ri qamam Abraham pa ri tinimit Mesopotamia are majaꞌ keꞌ pa tinimit Harán. Ri Dios xubꞌij che: “Chaya kan ri kitinimit ri aꞌmam, xuqujeꞌ ri atat anan, jat pa ri ulew ri kinkꞌut chawach.” Xel kꞌu bꞌik ri Abraham pa ri kitinimit ri Caldeos, xkꞌojiꞌ na pa tinimit Harán, xkam na kanoq ri utat kꞌa te riꞌ xkꞌam loq rumal ri Dios waral pa we tinimit ri ix kꞌo wi chanim. Man xya ta kꞌu chꞌaqaꞌp rulew che rechabꞌal waral, xa ta ne nitzꞌ xa kꞌu xbꞌix che chi jun qꞌijal na ronojel we ulew riꞌ kayaꞌtaj na che ri Abraham xuqujeꞌ chike ri e rijaꞌl. Xuqujeꞌ xubꞌij ri Dios che chi ri e rijaꞌl kekꞌojiꞌ na pa jun tinimit chik ri man kitinimit taj, kabꞌan na kꞌax chike, kajibꞌ ciento junabꞌ kuꞌx na e patanijelabꞌ ke nikꞌaj winaq chik, kinqꞌat kꞌu na tzij pa kiwiꞌ ri tinimit ri kabꞌanow kꞌax chike ri nutinimit, keꞌl kꞌu na loq pa ri tinimit riꞌ rech kinulkiqꞌijilaꞌj pa we kꞌolibꞌal riꞌ. Xuqujeꞌ che ri qꞌij riꞌ ri Dios xubꞌan jun chꞌekom tzij rukꞌ ri Abraham chi rajawaxik kokisax ketal konojel ri achyabꞌ aꞌj Israel. Rumal riꞌ are xkꞌojiꞌ ri ukꞌojol ri Abraham, ri Isaac, wajxaqibꞌ qꞌij chik alaxinaq, are xokisax retal, je xuqujeꞌ xubꞌan ri Isaac che ri ukꞌojol Jacob, xuqujeꞌ je xubꞌan ri Jacob chike konojel ri e ralkꞌwaꞌl aꞌre waꞌ ri e kitat ri e kabꞌlajuj wok winaq rech ri tinimit Israel. Ri kabꞌlajuj wok winaq rech Israel rumal ri koyawal xkikꞌayij bꞌik jun chike ri qamam ubꞌiꞌnam José, jun chike ri wok winaq, kꞌax xkinaꞌ che ri kachalal rumal riꞌ xkikꞌayij bꞌik rech kux jun taqoꞌn pa Egipto, pune jeriꞌ ri Dios xkꞌojiꞌ rukꞌ ri José. Xutoꞌ pa ronojel ri kꞌaxkꞌolal ri xuriqo. Xuya unoꞌj, xuya nimalaj retaꞌmabꞌal rumal riꞌ, ri Faraón nim taqanel pa Egipto xukoj ri José che qꞌatal tzij puꞌwiꞌ ronojel Egipto, xuqujeꞌ xukoj che taqanel pa ri rachoch. Xpe kꞌu wiꞌjal pa Egipto xuqujeꞌ pa Canaán, ri xukꞌam loq nimalaj kꞌax, xkinaꞌ kꞌu numik ri e qamam. Ri Jacob are xuto chi kꞌa kꞌo tiriko pa Egipto xuꞌtaq bꞌik ri uꞌkꞌojol je laꞌ (ri e qamam) rech xeꞌkiloqꞌo loq jubꞌiqꞌ ke. Are xebꞌe chukamul, ri José xuqꞌalajisaj ribꞌ chikiwach ri e rachalal, xuqujeꞌ xuꞌkꞌut cho ri Faraón. Xtaqan kꞌu ri José chukꞌamik ri utat Jacob, xuqujeꞌ konojel ri e rachalal. E oxkꞌal olajuj winaq chkonojel. Xaq jeriꞌ xeꞌ ri Jacob pa Egipto. Chilaꞌ xkam wi, chilaꞌ xuqujeꞌ xekam wi konojel ri e qamam. Ri kibꞌaqil xmuq kan pa Siquem, pa ri ulew ri uloqꞌom kan ri Abraham chike ri e ralkꞌwaꞌl ri Hamor. Are jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri qꞌotaj rech kakꞌulmataj ri uchiꞌm loq ri Dios rukꞌ ri Abraham, xekꞌiyar ri qawinaq je laꞌ pa Egipto. Xok kꞌu jun kꞌakꞌ taqanel pa Egipto ri man xretaꞌmaj ta uwach ri José. We taqanel riꞌ xubꞌan kꞌax chike ri qawinaq, xuꞌtaqchiꞌj chikitzaqik kan ri nitzꞌ taq kalkꞌwaꞌl rech kekamik. Che taq ri qꞌij riꞌ xalax jun akꞌal ubꞌiꞌ Moisés, jun jeꞌlalaj akꞌal cho ri Dios. Oxibꞌ ikꞌ xkichajij ri utat unan cho ri kachoch. Are xkiya bꞌi we akꞌal riꞌ pa kamikal, ri umiꞌal ri Faraón xuriq ri akꞌal xukꞌiyisaj, xrilo, jer xubꞌan ral che. Xtijox kꞌu ri Moisés rech karetaꞌmaj ronojel ri etaꞌmabꞌal kech ri aꞌj Egipto, xuxik jun kwinel laj achi pa ri uchꞌawem xuqujeꞌ pa ronojel ri xubꞌano. Kawinaq ujunabꞌ ri Moisés are xpe pa ranimaꞌ, xubꞌuꞌsolij ri e rachalal ri tinimit Israel. Are xril ri jun aj Egipto chi tajin kubꞌan kꞌax che jun aj Israel xutoꞌo, xukamisaj ri aj Egipto rumal ri kꞌax ri xubꞌan che ri aj Israel. Puꞌkꞌuꞌx ri Moisés chi ri e rach taq aꞌj Israel kakichomaj chi are ri Dios taqowinaq bꞌik che kikolik. Man xkichomaj ta kꞌut. Chukabꞌ qꞌij xeꞌril ri Moisés kebꞌ aꞌj Israel tajin kechꞌoꞌjinik, are xraj xuꞌjacho, xubꞌij chike: “¿Jas che kixchꞌoꞌjinik iwachalal iwibꞌ?” Are kꞌu ri tajin kubꞌan kꞌax che ri rachiꞌl, xupaqchiꞌj bꞌik ri Moisés je laꞌ, xubꞌij che: “¿Jas awe che? ¿Jachin xat kojow che taqanel o che qꞌatal tzij pa qawiꞌ? ¿Teꞌq are kawaj kinakamisaj jetaq ri xabꞌan che ri jun aj Egipto?” Are xuta ri Moisés we riꞌ xanimaj bꞌik, xeꞌ pa ri tinimit Madián. Xkꞌojiꞌ chkixoꞌl ri winaq ri man uꞌwinaqil taj. Chilaꞌ xaꞌlax wi e kebꞌ chike ri ukꞌojol. Are ikꞌowinaq chi kawinaq junabꞌ, jun ángel xukꞌut ribꞌ cho ri Moisés pa nikꞌaj kꞌix kajinow pa qꞌaqꞌ pa ri katzꞌinow ulew chuxukut ri juyubꞌ Sinaí. Ri Moisés sibꞌalaj xuxiꞌj ribꞌ are xril we jastaq riꞌ, xqet rukꞌ rech qas karil ri tajin kakꞌulmatajik. Xpe kꞌu ri uchꞌabꞌal ri Dios, xubꞌij che: “In riꞌ ri in kiDios ri amam ojer, ri uDios ri Abraham, ri Isaac, xuqujeꞌ ri Jacob”. Ri Moisés are xuta we riꞌ, xuchapleꞌj bꞌiribꞌatem man xukochꞌ ta chik xkaꞌyik. Ri Dios kꞌut xubꞌij che: Chawesaj ri axajabꞌ, rumal chi at kꞌo chinuwach. Qas tzij wilom chi ri nutinimit Israel kuriq kꞌax rumal chi ri aꞌj Egipto e kibꞌanom kajchakibꞌ chike xuqujeꞌ nutom ri kichꞌawem kakita tobꞌanik chwe. Rumal waꞌ in petinaq che kitzoqopixik. Xaq jeriꞌ katintaq bꞌik pa ri tinimit Egipto. Xaq jeriꞌ ri Dios xutaq bꞌik ri achi ri xketzelaj uwach nabꞌe mul, are xkibꞌij che: ¿Jachin xat kojow che taqanel o che qꞌatal tzij pa qawiꞌ? Xa kꞌu are ri Dios xubꞌan taqanel xuqujeꞌ kꞌamal bꞌe che ri Moisés, rech ri utinimit Israel. Are waꞌ ri xubꞌij ri ángel che, are xukꞌut ribꞌ choch pa ri kꞌix. Ri Moisés xresaj loq ri tinimit Israel pa Egipto rukꞌ kꞌutbꞌal xuqujeꞌ mayijabꞌal taq jastaq. Xukꞌam kibꞌe pa ri plo xuqujeꞌ xukꞌam kibꞌe kawinaq junabꞌ pa ri katzꞌinow ulew. Ri Moisés xubꞌij chike ri winaq aꞌj Israel: Ri Dios kuchaꞌ na jun chike ri qawinaq, rech kuqꞌalajisaj ri utzij ri Dios jetaq ri kinbꞌan in. Xuqujeꞌ xkꞌojiꞌ kukꞌ ri qamam pa ri katzꞌinow ulew xubꞌij chike ronojel ri tzij rech kꞌaslemal ri xubꞌij ri ángel che pa ri juyubꞌ Sinaí. Are kꞌu ri aꞌj Israel man xeniman taj. Man xkaj taj xkinimaj ri Moisés, are xkaj ketzalij kan pa Egipto. Jun qꞌijal kꞌut xkibꞌij ri aꞌj Israel che ri Aarón, rachalal ri Moisés: Ri Moisés xujresaj loq pa ri tinimit Egipto, man qetaꞌm ta kꞌut jas xkꞌulmataj rukꞌ, are katanik chabꞌana jun qadios rech kukꞌam qabꞌe xuqujeꞌ kujuchajij. Xkibꞌan kꞌu jun wakax che kidios, kꞌa te riꞌ xkiqꞌijilaꞌj xuqujeꞌ xkiporoj jastaq choch xuqujeꞌ xeꞌkiꞌkot che ri xkibꞌano. Rumal riꞌ, ri Dios xutas ribꞌ chike, rumal cher xkichapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri chꞌumil ri e kꞌo cho ri kaj. Ri Dios xubꞌij pa ri kiwuj ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios. Tinimit rech Israel ¿la chwe in xiya wi sipanik xuqujeꞌ la xitzuj aꞌwaj chinuwach ronojel ri kawinaq junabꞌ ri xixkꞌojiꞌ pa ri katzꞌinow ulew? Xa kꞌu xitelelaꞌ ri rachoch ri idios Moloc, xuqujeꞌ ri idios Refán ix xixbꞌanow ri tzꞌaq kꞌa te riꞌ xiꞌqꞌijilaꞌj. Rumal riꞌ kinbꞌan chiꞌwe chi kixkꞌam na bꞌik naj che ri kꞌo wi ri tinimit Babilonia. Ri qamam ojer xkukꞌaꞌj ri Tabernáculo rech ri chꞌekom tzij pa taq ri ulew ri katzꞌinowik. Je xbꞌan chuyakik jetaq ri xbꞌix che ri Moisés rumal ri Dios. Ri Tabernáculo xkikꞌamawaꞌj ri qatat qanan xkikoj rukꞌ ri Josué are xkechabꞌej ri nikꞌaj tinimit chik ri xjach chike rumal ri Dios kꞌa pa taq ri qꞌij rech ri David. Ri David sibꞌalaj xqaj cho ri Dios, rumal riꞌ xubꞌij che ri Dios chi karaj kuyak jun Templo rech ri uDios ri Jacob. Are ri Salomón ri ukꞌojol xyakow we ja riꞌ. Ri kwinelalaj Dios kꞌut man kakꞌojiꞌ ta kꞌu pa taq ri ja bꞌanom kumal achyabꞌ, are waꞌ ri xubꞌij chuchiꞌ jun qꞌalajisal utzij: Ri kaj are nutꞌuyulibꞌal, ri ulew are nutakꞌalibꞌal. Maj jun kakwinik kuyak jun Templo jawjeꞌ kinuxlan wi. In xintikow ri kaj ulew. Ri Esteban are jubꞌiqꞌ karaj katoꞌtaj che tzijonem xubꞌij chike ri qꞌatal taq tzij: Ix sibꞌalaj ix kon, man kichꞌobꞌ taj ri utzij ri Dios, xaq ix junam kukꞌ ri imam, amaqꞌel man inimam taj ri Uxlabꞌixel. Aꞌreꞌ xkibꞌan kꞌax chike ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, xuqujeꞌ ri ix xiꞌkamisaj ri xkitzijoj ri upetibꞌal ri sukꞌ achi, ri Mesías, ri xikꞌayij xuqujeꞌ xikamisaj. Man xinimaj ta ri utaqanik ri Dios ri xikꞌamawaꞌj chike ri angelibꞌ. Are xkita ri qꞌatal taq tzij ri xubꞌij ri Esteban, xeyojtajik xuqujeꞌ xkiqutꞌutꞌej ri kiware. Ri Esteban nojinaq rukꞌ ri ukwinem ri Uxlabꞌixel xkaꞌy chikaj, xril ri Dios rukꞌ ronojel ri ujuluwem xuqujeꞌ ri Jesús takꞌal pa ri uwiqiqꞌabꞌ. Xubꞌij: Kinwil le kaj jaqalik, kinwil xuqujeꞌ le Jesús, uKꞌojol ri Achi, takꞌal pa ri jun jeꞌl laj kꞌolibꞌal pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri Dios. Ri e qꞌatal taq tzij xkitzꞌapij ri kixikin, ko xkiraqaqej kichiꞌ, kꞌa te riꞌ konojel xebꞌe chirij ri Esteban. Xkesaj bꞌik pa ri tinimit, xkibꞌan che abꞌaj. Ri achyabꞌ ri xkibꞌan tzij chirij ri Esteban xkiya kan ri katzꞌyaq rech kachajix rumal jun ala ubꞌiꞌ Saulo. Are tajin kakꞌyaq che abꞌaj ri Esteban, xubꞌan chꞌawem, xubꞌij: Ajawxel Jesús, kꞌama la ri wanimaꞌ. Kꞌa te riꞌ xukulik xtzaqik ko xuraq uchiꞌ xubꞌij: Ajawxel, man kaqꞌat ta la tzij pa kiwiꞌ we winaq riꞌ rumal we mak tajin kakibꞌano. Are tajin kubꞌij we tzij riꞌ, xkamik. Ri Saulo utz xrilo chi xkamisax ri Esteban, xqaj choch ri xbꞌanik. Che ri qꞌij riꞌ xchapleꞌtaj ubꞌanik kꞌax chike ri kojonelabꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Konojel ri kojonelabꞌ xejabꞌun bꞌik pa ri tinimit Judea xuqujeꞌ pa Samaria. Xwi ri uꞌtijoxelabꞌ ri Jesús xekanaj kanoq pa Jerusalén. (E kꞌo kꞌu jujun utz laj taq winaq xkoqꞌej ri Esteban, kꞌa te riꞌ xeꞌkimuqu kanoq). Are kꞌu ri Saulo xuchapleꞌj ubꞌanik kꞌax chike ri e kojonelabꞌ. Xok cho taq ri ja, xuꞌkꞌam bꞌik achyabꞌ, ixoqibꞌ, xuꞌkoj pa cheꞌ. Are kꞌu ri kojonelabꞌ ri xejabꞌun bꞌik pa taq ri tinimit, xkitzijoj ri utz laj tzij rech ri Jesús xapawjeꞌ ri xebꞌe wi. Ri Felipe xeꞌ pa ri tinimit Samaria, chilaꞌ xutzijoj wi ri Mesías chike ri winaq. Ri winaq xkimulij kibꞌ, xkitatabꞌej ri tzij ri xubꞌij ri Felipe rumal cher kekꞌarkꞌat che utayik ri utz laj tzij xuqujeꞌ kakil ri mayijabꞌal taq jastaq ri kubꞌano. Xeꞌsax e kꞌi itzel taq uxlabꞌal chike ri winaq, e kꞌi chꞌokeꞌr xuqujeꞌ ri kaminaq kibꞌaqil, xuꞌtzirik. Sibꞌalaj xekiꞌkot ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit. Kꞌo kꞌu jun achi ubꞌiꞌ Simón, jun najtir aj itz kubꞌan mayijabꞌal taq jastaq chikiwach ri winaq rech Samaria, kubꞌij chi sibꞌalaj nim reqeleꞌn. Konojel ri winaq ta kꞌu akꞌalabꞌ ta kꞌu riꞌjabꞌ kakibꞌij chi we achi riꞌ: Nim uqꞌij xuqujeꞌ kꞌo ukwinem ri Dios rukꞌ. Ojer chik katatabꞌex kumal ri winaq rumal che ri ubꞌanom mayijabꞌal taq jastaq rukꞌ ri itzinik. Ri winaq xekojon che ri utz laj tzij rech ri Dios xuqujeꞌ ri ubꞌiꞌ ri Jesucristo e kꞌi achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ xbꞌan kiqasanaꞌ. Xkojon xuqujeꞌ ri Simón, xbꞌan uqasanaꞌ, kꞌa te riꞌ xteriꞌ chirij ri Felipe xapawjeꞌ ri xeꞌ wi, kamayijan che taq ri kꞌutbꞌal xuqujeꞌ che ri mayijabꞌal taq jastaq ri xubꞌan ri Felipe. Ri utijoxelabꞌ ri Jesús ri e kꞌo pa tinimit Jerusalén are xkito chi ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit Samaria xekojon che ri utzij ri Dios, xeꞌkitaq bꞌik ri Pedro rachiꞌl ri Juan je laꞌ. Are xoꞌpan ri Juan rachiꞌl ri Pedro, xkibaꞌn chꞌawem pa kiwiꞌ ri kꞌakꞌ taq kojonelabꞌ rech kakikꞌamawaꞌj ri Uxlabꞌixel. Rumal cher majaꞌ kakikꞌamawaꞌj ri Uxlabꞌixel xwi bꞌantal kiqasanaꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús. Ri Pedro kꞌut xuqujeꞌ ri Juan xkiya ri kiqꞌabꞌ pa kiwiꞌ ri kojonelabꞌ, rech xa jeriꞌ xkikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri Simón are xrilo chi rukꞌ ri kakiya ri kiqꞌabꞌ ri taqoꞌn pa kiwiꞌ ri kojonelabꞌ kakikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xutzuj pwaq chike ri tijoxelabꞌ rech kuloqꞌ rech we kwinem riꞌ. Jewaꞌ xubꞌij: Chiya we ri chuqꞌabꞌ ri kꞌo iwukꞌ, rech are kinya xuqujeꞌ nuqꞌabꞌ in pa kiwiꞌ ri winaq kakikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri Pedro xubꞌij che: Sach uwach ri arajil xuqujeꞌ sach awach at, rumal cher xachomaj chi ri usipanik ri Dios rukꞌ pwaq kaloqꞌik. Man kꞌo ta awe che we sipanik riꞌ, rumal chi ri awanimaꞌ man sukꞌ ta cho ri Dios. Chakꞌexa akꞌuꞌx che ri awetzelal, chabꞌana chꞌawem cho ri Ajawxel, wine kukuy ri itzel taq achomanik. Kinwilo chi kꞌo jun nimalaj etzelal pa ri awanimaꞌ xuqujeꞌ ri mak at ujatꞌim. Ri Simón xubꞌij: Chibꞌana bꞌa chꞌawem pa nuwiꞌ rech man kakꞌulmataj ta wukꞌ we kꞌax taq jastaq ri xibꞌij. Are xetoꞌtaj ri Juan rachiꞌl ri Pedro che utzijoxik ri utzij ri Dios pa Samaria, xetzalij pa Jerusalén. Xikꞌow bꞌik pa ri leꞌaj rech Samaria, xkitzijoj kan ri utz laj tzij. Jun ángel xuchꞌabꞌej ri Felipe, xubꞌij che: Jat pa ri relibꞌal qꞌij pa ri bꞌe ri keꞌ pa ri katzꞌinow ulew rech Jerusalén ri keꞌ pa Gaza. Xunimaj kꞌu ri Felipe ri xbꞌix che, xeꞌ je laꞌ. Pa ri bꞌe xuriq ri yakal pwaq rech Etiopía, upetik pa qꞌijilaꞌnem pa ri tinimit Jerusalén jun achi eunuco ri sibꞌalaj nim ubꞌanik, chajil rech ronojel ri ujastaq ri Chuchuꞌ Candace nim taqanel pa Etiopía. Tzalijem loq rech tꞌuyul pa ri eqomal, tajin kusikꞌij ri wuj rech ri qꞌalajisal utzij ri Dios Isaías. Ri Uxlabꞌixel xubꞌij che ri Felipe: Chatqebꞌ rukꞌ we jun eqomal riꞌ, chatbꞌin chuxukut. Kaxikꞌan ri Felipe, xqet chuxukut ri eqomal, xuto chi ri achi ri kꞌo chupam tajin kusikꞌij ri wuj rech Isaías, xuta che: ¿La kachꞌobꞌ ri tajin kasikꞌij? Ri eunuco xubꞌij che: ¿Jas che kinchꞌobꞌo? Man kꞌo ta jun kintoꞌw chuchꞌobꞌik. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal ri achi ri man kakꞌuliꞌ taj, xubꞌij che ri Felipe chi katꞌuyiꞌ bꞌik rukꞌ pa ri eqomal. Jewaꞌ kubꞌij ri tajin kusikꞌij ri achi: Xkꞌam bꞌik pa kamisaxik jetaq kabꞌan che jun laj chij. Xa ta ne jun tzij xubꞌij, je xubꞌano jacha kubꞌan ri alaj chij are kakꞌam bꞌik pa pilik. Man xya ta uqꞌij, man xbꞌan ta ri qas usukꞌ che. Maj xa ta ne jun rijaꞌl xkꞌojiꞌk jeriꞌ rumal cher xesax ri ukꞌaslemal cho ri uwachulew. Kꞌa te riꞌ, ri eunuco xuta che ri Felipe: “Chabꞌij chwe ¿jachin tajin kutzijoj rij chi riꞌ la are ri qꞌalajisal tzij o jun winaq chik?” Ri Felipe xuchapleꞌj utzijoxik che ri achi ri utz laj tzij rech ri Jesús, xuchapleꞌj rukꞌ ri tajin kusikꞌij. Junam e bꞌenaq are xoꞌpan pa jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ kꞌo wi jaꞌ, ri achi xubꞌij che ri Felipe: Chawilampeꞌ, kꞌo jaꞌ chi riꞌ. ¿La utz kabꞌan nuqasanaꞌ? Ri Felipe xubꞌij: We qas tzij katkojon che ri Jesús, utz kabꞌan aqasanaꞌ. Ri eunuco xubꞌij: Kinkojo rukꞌ ronojel wanimaꞌ chi ri Jesús are ukꞌojol ri Dios. Ri achi xtaqan chutakꞌabꞌaxik ri eqomal, xeqaj pa ri jaꞌ, xbꞌan uqasanaꞌ rumal ri Felipe. Are xeꞌl loq pa ri jaꞌ, ri Uxlabꞌixel rech ri Dios xukꞌam bꞌik ri Felipe. Man xil ta chi uwach rumal ri achi. Ri achi ri man kakꞌuliꞌ taj xutaqej ri ubꞌe rukꞌ nimalaj kiꞌkotemal. Xaq kꞌa teꞌ ri Felipe xopan pa ri tinimit Azoto jawjeꞌ xutzijoj wi ri utzij ri Dios, xutzijoj xuqujeꞌ ri utz laj tzij pa taq ri tinimit ri xikꞌow wi bꞌik xopan pa ri tinimit Cesarea. Ri Saulo sibꞌalaj kꞌaꞌnarinaq kurayij kikamisaxik ri e tereneꞌl taq rech ri Ajawxel, rumal riꞌ xeꞌ rukꞌ ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. Xutoqꞌij chi kataq bꞌik wuj pa ri Sinagoga ri kꞌo pa ri tinimit Damasco, rech ketaqan che kichapik ri kojonelabꞌ che ri Jesús. Xuqujeꞌ rech we kuꞌriq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ ri e kojonelabꞌ kuꞌkꞌam bꞌik pa cheꞌ je laꞌ pa Jerusalén. Ri Saulo are xopan chunaqaj ri tinimit Damasco rech kubꞌana ri rajawam ukꞌuꞌx xaq kꞌa teꞌ xril jun nimalaj tunal ri xpe cho ri kaj, xusutij rij. Ri Saulo xtzaq pa ri ulew, xuta jun chꞌabꞌal, xubꞌij che: Saulo, Saulo, ¿jas che tajin kabꞌan kꞌax chwe? Ri Saulo xubꞌij: ¿Jachin ri lal, Tat? Ri Jesús xubꞌij: In, in Jesús ri tajin kabꞌan kꞌax chwe. Chatwaꞌjiloq, jat pa ri tinimit. Chilaꞌ kabꞌix wi chawe jas rajawaxik kabꞌano, xuchixik. Ri achyabꞌ ri e bꞌenaq rukꞌ ri Saulo man kakiriq ta chik jas kakibꞌij rumal chi man kakil ta uwach ri tajin kachꞌawik xaq xwi kakita ri chꞌabꞌal. Are xwaꞌjil ri Saulo, xraj xkaꞌyik man xkwin ta chi kꞌut, rumal cher xmoyirik. Xaq xtzuyex chi bꞌik che ri uqꞌabꞌ kumal ri rachiꞌl xebꞌe pa ri tinimit Damasco. Oxibꞌ qꞌij xkanaj chilaꞌ, moy. Maj wa maj jaꞌ xutijo. Kꞌo kꞌu jun kojonel pa ri tinimit Damasco ubꞌiꞌ Ananías. Xchꞌabꞌex rumal ri Dios: ¡Ananías! xuchixik. Ri Ananías xubꞌij: In kꞌolik riꞌ Ajawxel. Ri Ajawxel xubꞌij che: Jat pa ri bꞌe ri kabꞌix wiqiqꞌabꞌ che, pa ri rachoch ri Judas, are katopanik chataꞌ jawjeꞌ kꞌo wi ri jun achi ri kape pa ri tinimit Tarso, ubꞌiꞌnam Saulo, chanim tajin kubꞌan chꞌawem. Xinkꞌut choch chi kꞌo jun achi ubꞌiꞌ Ananías, kopan jawjeꞌ ri kꞌo wi, kuya uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ rech katzalitaj ri ukaꞌyibꞌal. Ri Ananías xubꞌij: Ajawxel, e nutom sibꞌalaj kꞌi winaq kakitzijoj ri itzel taq jastaq ri ubꞌanom ri achi riꞌ chike ri kojonelabꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Jerusalén. Xuqujeꞌ yaꞌtal bꞌe che kumal ri kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios rech kuꞌchap konojel ri kakinaꞌtaj ri bꞌiꞌ la. Ri Ajawxel xubꞌij che ri Ananías: ¡Jat! waꞌ we achi riꞌ kinkoj na chutzijoxik ri nutzij chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, xuqujeꞌ kutzijoj na ri nutzij chike ri taqanelabꞌ xuqujeꞌ chike ri tinimit Israel. Kinkꞌut na choch jas jeꞌ uriqik kꞌax rumal ri nubꞌiꞌ. Xeꞌ kꞌu ri Ananías jawjeꞌ kꞌo wi ri Saulo, xuya ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ xubꞌij che: Wachalal Saulo, ri Ajawxel Jesús ri xukꞌut ribꞌ chawach pa ri bꞌe xinutaq loq rech katkwinik katkaꞌyik, xuqujeꞌ rech katnoj che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Aninaq xel nikꞌaj slot che ri ubꞌoqꞌoch ri Saulo, xkaꞌyik xuqujeꞌ xwaꞌjilik kꞌa te riꞌ xbꞌan uqasanaꞌ. Kꞌa te riꞌ xwaꞌik jeriꞌ xtzalij ri uchuqꞌabꞌ. Xkanaj kꞌu kan kebꞌ oxibꞌ qꞌij pa ri tinimit Damasco. Ri Saulo xuchapleꞌj utzijoxik ri Jesús pa taq ri Sinagoga, xubꞌij: Qas tzij ri Jesús, are ukꞌojol ri Dios. Konojel ri xkita ri tzij sibꞌalaj xemayijanik xkibꞌij: ¿La man kꞌu are waꞌ ri achi ri xukoj chꞌoꞌj chikixoꞌl ri kojonelabꞌ pa ri tinimit Jerusalén? ¿La man kꞌu are waꞌ ri kuꞌyut bꞌik ri kojonelabꞌ kuꞌkꞌam bꞌik chikiwach ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ? Qꞌij chi qꞌij ri Saulo xkꞌiy uchuqꞌabꞌ chutzijoxik ri utz laj tzij chike ri aꞌj Israel ri e kꞌo pa Damasco, xa jeriꞌ xkiqꞌalajisaj chi ri Jesús are Mesías. Ikꞌowinaq chi sibꞌalaj kꞌi qꞌij ri winaq aꞌj Israel xkichomaj ukamisaxik ri Saulo. Chi chaqꞌabꞌ chi paqꞌij xkichajij ri uchiꞌ ja rech ri tinimit rech jeriꞌ kakikamisaj, xbꞌix kꞌu che ri Saulo ri kichomanik ri winaq. Jun chaqꞌabꞌ kꞌut nikꞌaj kojonelabꞌ xkiqasaj bꞌi ri Saulo pa jun chakach pa jun teqꞌ rech ri tapya rech ri tinimit. Are xopan ri Saulo pa ri tinimit Jerusalén, xraj xkꞌojiꞌ kukꞌ ri kojonelabꞌ. Ri kojonelabꞌ xkixiꞌj kibꞌ che, man xkikoj taj chi qas kojonel chik. Xpe kꞌu ri Bernabé, xukꞌam bꞌik ri Saulo chkiwach ri e taqoꞌn xutzijoj chike chi ri Saulo xril ri Jesús pa ri bꞌe ri keꞌ pa ri tinimit Damasco xuqujeꞌ xchꞌabꞌex rumal. Xubꞌij xuqujeꞌ chike chi ri Saulo rukꞌ chuqꞌabꞌ xutzijoj ri ubꞌiꞌ ri Jesús je laꞌ pa ri tinimit Damasco. Xaq jeriꞌ xkanaj kan ri Saulo kukꞌ ri e taqoꞌn rukꞌ chuqꞌabꞌ xkitzijoj ri utzij ri Ajawxel pa ri tinimit Jerusalén. Ri Saulo xtzijon kukꞌ nikꞌaj winaq aꞌj Israel, we winaq ri ketzijon pa ri tzijobꞌal griego, are xkita ri xubꞌij chike xkaj xkikamisaj. Are xkita ri kojonelabꞌ ri xkꞌulmatajik, xkikꞌam bꞌik ri Saulo pa tinimit Cesarea, kꞌa te riꞌ xkitaq bꞌik pa ri utinimit je laꞌ Tarso. Ri komontyox xkꞌiyik xuqujeꞌ xuriq jaꞌmaril pa ronojel Judea, pa Galilea xuqujeꞌ pa Samaria. Ri kojonelabꞌ xkimochꞌ kibꞌ xeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri Ajawxel xyaꞌtaj kichuqꞌabꞌ pa ri kikojobꞌal rukꞌ ri utobꞌanik ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Are kꞌu ri Pedro are tajin kuꞌsolij sibꞌalaj kꞌi leꞌaj xeꞌ chikisolixik ri e kojonelabꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Lida. Chilaꞌ xuriq wi jun achi ubꞌiꞌ Eneas, we achi riꞌ wajxaqibꞌ junabꞌ chik qꞌoyol pa ri uchꞌat, kaminaq ri ubꞌaqil. Ri Pedro xubꞌij che: Eneas, chatwaꞌjiloq. Ri Jesucristo katukunaj, chayaka bꞌik ri achꞌat. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ che, aninaq xutzirik. Ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit Lida, xuqujeꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Sarón, are xkilo chi ri Eneas xbꞌinik xekojon che ri Ajawxel. Kꞌo kꞌu jun ixoq kojonel pa ri tinimit Jope ubꞌiꞌ Tabita, (pa ri chꞌabꞌal griego kel kubꞌij Dorcas ). We chuchuꞌ riꞌ amaqꞌel kubꞌan utz laj taq jastaq xuqujeꞌ kuꞌtoꞌ ri e mebꞌaibꞌ. Xyawaj kꞌu che taq ri qꞌij riꞌ kꞌa te riꞌ xkamik. Xchꞌaj kꞌu ri utyoꞌjal xya pa uwiq jun ja. Ri kojonelabꞌ are xkito chi ri Pedro naqaj kꞌo wi chike xeꞌkitaq bꞌik kebꞌ achyabꞌ rukꞌ xeꞌkibꞌij che: Chabꞌana jun toqꞌobꞌ, jat qukꞌ aninaq. Ri Pedro xeꞌ kukꞌ. Are xoꞌpanik xkikꞌam bꞌik pa ri ja ri kꞌo chikaj. Pa ri ja e nojinaq malkaꞌnibꞌ koꞌqꞌik kakikꞌut cho ri Pedro ri katzꞌyaq ri ubꞌanom ri Dorcas are xkꞌojiꞌ kukꞌ. Ri Pedro xeꞌresaj loq konojel ri e kꞌo pa ri ja kꞌa te riꞌ xukiꞌk xubꞌan chꞌawem. Xukaꞌyej ri kaminaq, xubꞌij che: Tabita, chatwaꞌjiloq. Ri Tabita xujaq ri ubꞌoqꞌoch, are xril ri Pedro, xwaꞌjilik, xtꞌuyiꞌk. Ri Pedro xuchap che ri uqꞌabꞌ, xutoꞌo xwaꞌjilik. Kꞌa te riꞌ xuꞌsikꞌij ri e malkaꞌnibꞌ xuqujeꞌ konojel ri kojonelabꞌ xukꞌut chikiwach chi ri Tabita kꞌaslik. Xtzijox kꞌu ri kꞌulmatajem pa ronojel ri tinimit, e kꞌi xekojon che ri Ajawxel. Naj kꞌut xkꞌojiꞌ na kan ri Pedro pa ri tinimit Jope cho rachoch ri Simón ri kachakun che taq tzꞌuꞌm. Kꞌo jun achi ubꞌiꞌnam Cornelio je laꞌ pa ri tinimit Cesarea, jun kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit pa ri tinimit Roma rech ri wokaj ubꞌiꞌnam Italiano. Ri Cornelio sibꞌalaj kubꞌan toqꞌobꞌ chike ri winaq. Ri Cornelio xuqujeꞌ ri e kꞌo rukꞌ pa rachoch kakimochꞌ kibꞌ cho ri Dios kasipan chike ri e mebꞌaibꞌ xuqujeꞌ kubꞌan chꞌawem amaqꞌel cho ri Dios. Jun qꞌijal pa ri oxibꞌ hora rech bꞌenaq qꞌij, ri Cornelio xril jun ángel rech ri Dios xqet rukꞌ. ¡Cornelio! xuchixik. Ko xkaꞌyik xuxiꞌj ribꞌ, xubꞌij che: ¿Jas kaj la, tat? Ri ángel xubꞌij che: Ri Dios xuta ri achꞌawem xuqujeꞌ xqaj choch ri asipanik ri xaya chike ri mebꞌaibꞌ. Chanim kꞌut chaꞌtaqa bꞌik nikꞌaj achyabꞌ rech kebꞌe pa ri tinimit Jope rech keꞌkisikꞌij loq jun achi ubꞌiꞌ Simón Pedro. We achi riꞌ kꞌo cho rachoch ri Simón ri kachakun che taq tzꞌuꞌm, ri kel chuchiꞌ ri plo. Are xeꞌ ri ángel, ri Cornelio xusikꞌij kebꞌ rajchakibꞌ rachiꞌl jun ajchꞌoꞌj ri sibꞌalaj kuꞌl ukꞌuꞌx chikij. Xutzijoj chike ronojel ri xkꞌulmatajik kꞌa te riꞌ xuꞌtaq bꞌik pa ri tinimit Jope. Chukabꞌ qꞌij, are xeqeteqobꞌ ri e taqoꞌn pa ri tinimit. Ri Pedro xpaqiꞌ pa ri uwiq ri ja ri kꞌo chikaj chubꞌanik chꞌawem qas pa ri unikꞌajil qꞌij. Xaq kꞌa teꞌ sibꞌalaj xnumik, are kꞌu tajin kabꞌan ri uwa xaq kꞌa teꞌ xsachiꞌk, xkꞌut kꞌu jun mayijabꞌalalaj jastaq choch. Xril ri kaj jaqalik xuqujeꞌ jun likꞌilik atzꞌyaq ximtal che ri kajibꞌ utzaꞌm tajin kaqaj loq cho ri uwachulew. E kꞌo ronojel uwach aꞌwaj pa ri manta, aꞌwaj kajkaj kaqan, aꞌwaj ri kakijururej kibꞌ cho ri ulew, xuqujeꞌ aꞌwaj ri kerapinik. Kꞌa te riꞌ xuta jun chꞌabꞌal xubꞌij che: Pedro chatwaꞌjiloq, chaꞌkamisaj, kꞌa te riꞌ chaꞌtijaꞌ. Ri Pedro xubꞌij: Tat, ri taqanik kubꞌij chi man yaꞌtal tal ketij we aꞌwaj riꞌ. Ri chꞌabꞌal xtataj chi junmul, xubꞌij: Man kabꞌij taj chi man yaꞌtal taj katij ri uchꞌajchꞌobꞌem chi ri Dios. Oxmul xril ri Pedro we kꞌulmatajem riꞌ, kꞌa te riꞌ xpaqabꞌax ri manta pa ri kaj. Ri Pedro xmayijanik che ri xkꞌut choch, xuchomaj rij jas kel kubꞌij ri xrilo. Qas che ri qꞌotaj riꞌ, ri achyabꞌ ri xetaq bꞌik rumal ri Cornelio xkiriq ri rachoch ri Simón e takꞌatoj chik chuchiꞌ ri uchiꞌ ja. Xekꞌorokꞌatik, xkito la chilaꞌ kꞌo wi ri jun achi ubꞌiꞌnam Simón. Ri Pedro kꞌut tajin kuchomaj na jas kel kubꞌij ri xrilo are xpe ri uchꞌabꞌal ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xubꞌij che: Oxibꞌ achyabꞌ tajin katkitzukuj. Chatwaꞌjiloq, chatqaj bꞌik, jat kukꞌ man kubꞌan ta kebꞌ akꞌuꞌx xa e nutaqom loq chasikꞌixik. Xqaj kꞌu loq ri Pedro, xubꞌij chike ri winaq ri tajin kakitzukuj: In riꞌ ri achi ri tajin kitzukuj. ¿Jas kiwaj? Ri winaq xkibꞌij: Xa xujutaq loq ri Cornelio, jun kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ pa ri tinimit Roma, jun achi ri sibꞌalaj kuꞌtoꞌ ri winaq, xuqujeꞌ kumochꞌ ribꞌ cho ri Dios, kanimax kumal konojel ri winaq aꞌj Israel. Jun tyoxalaj ángel xbꞌin che chi rajawaxik kateꞌ at cho rachoch rech kutatabꞌej ri katzijoj che. Ri Pedro xuꞌkoj bꞌik pa ri ja xubꞌij chike chi kekanaj kan che ri chaqꞌabꞌ riꞌ pa ri ja ri kꞌo wi, chukabꞌ qꞌij xeꞌ kukꞌ xerachiꞌlaj bꞌik nikꞌaj alaxik ri keꞌl pa ri tinimit Jope. Chukabꞌ qꞌij xoꞌpan pa ri tinimit Cesarea. Ri Cornelio e rayeꞌm apanoq uꞌmulim ri rachalal xuqujeꞌ e rech taq chꞌabꞌeꞌn. Ri Pedro are xok bꞌik pa ri ja, xukiꞌ ri Cornelio choch, xuqꞌijilaꞌj. Ri Pedro xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq, ri in, in jun achi jetaq ri at. Xkichapleꞌj kꞌu tzij, kꞌa te riꞌ xoꞌk bꞌik jawjeꞌ ri kimulim wi kibꞌ ri nikꞌaj winaq chik. Ri Pedro xubꞌij: Ix iwetaꞌm chi ri qataqanik kubꞌij chi man kuya taj chi jun winaq aj Israel katzijon rukꞌ jun winaq ri man aj Israel taj, pune jeriꞌ ri Dios xukꞌut chinuwach chi man kuya taj kinbꞌij chꞌuluj che ri uchꞌajchꞌobꞌem chi Areꞌ. Rumal riꞌ man xinkꞌopij ta wibꞌ xinpe waral are xiniꞌsikꞌij loq. Chibꞌij bꞌa chwe jas rumal xiniꞌkꞌama loq. Ri Cornelio xutzijoj we riꞌ: Chi kajibꞌ qꞌij kanoq tajin kinbꞌan chꞌawem pa ri wachoch pa ri urox hora rech bꞌenaq qꞌij. Xaq kꞌa teꞌ jun achi karepqꞌun ri ratzꞌyaq xtakꞌatobꞌ chinuwach. Xubꞌij chwe: Cornelio, ri achꞌawem xtataj rumal ri Dios xuqujeꞌ xril ri asipanik ri kaya chike ri mebꞌaibꞌ. Chanim kꞌut chattaqan chukꞌamik ri jun achi ubꞌiꞌ Simón Pedro, kꞌo pa ri rachoch ri Simón ri kachakun che taq tzꞌuꞌm, ri kel chuchiꞌ ri plo, pa ri tinimit Jope. Rumal riꞌ aninaq xintaqan che asikꞌixik, tyox chawe xatpetik. Che we chanim qonojel qamulim qibꞌ choch ri Dios, qayeꞌm kaqata ri utzij ri uyoꞌm chawe. Ri Pedro xubꞌij: Chanim kinwilo chi ri Dios man xaq ta kuꞌchaꞌ ri winaq ri keꞌraj. Xane kuꞌkꞌamawaꞌj konojel ri kakimochꞌ kibꞌ choch xuqujeꞌ kakibꞌan ri utzilal. Ri utz laj tzij ri yaꞌtal che ri tinimit Israel are chi kꞌo jaꞌmaril rukꞌ ri Dios, rumal ri Jesucristo, ri Ajawxel rech ronojel ri kꞌolik. Iwetaꞌm ri xkꞌulmatajik, ri xchapleꞌtaj loq pa ronojel ri tinimit Judea, pa Galilea are xbꞌantaj ri uqasanaꞌ ri Jesús rumal ri Juan Iwetaꞌm xuqujeꞌ chi ri Dios xuya ri kwinem rech ri Uxlabꞌixel che ri Jesús aj Nazaret. Rumal kꞌu wa ri Jesús xubꞌan ri utzilal, xuꞌkunaj ri e yawabꞌibꞌ xuqujeꞌ ri e jatꞌital rumal ri itzel, rumal kꞌo ri Dios rukꞌ. Ri uj, uj taqoꞌn xqilo ronojel ri xubꞌano pa ronojel Judea xuqujeꞌ pa Jerusalén, xqilo are xkamisaxik xuqujeꞌ xekebꞌax cho ri jun cheꞌ. Ri Dios kꞌut xukꞌastajisaj ri Jesús churox qꞌij. Ri Dios xuqujeꞌ xuya bꞌe che chi kukꞌut chi na ribꞌ junmul. Man chikiwach ta konojel ri winaq xane xaq chikiwach ri xuchaꞌo rech jeriꞌ kaqaqꞌalajisaj ri xkꞌulmatajik. Uj riꞌ, ri xujwaꞌ rukꞌ, xujqumun rukꞌ are xkꞌastaj uwach chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Ri Dios xuchaꞌ ri Jesús, rech kux qꞌatal tzij pa kiwiꞌ konojel ri winaq ri e kꞌaslik xuqujeꞌ ri e kaminaq, xujutaq kꞌu chutzijoxik xuqujeꞌ chuqꞌalajisaxik chike konojel ri winaq pa ronojel ri uwachulew. Are waꞌ ri xkitzijoj loq ri e qꞌalajisal taq tzij chirij ri Jesús, are xkibꞌij: jachin kakojon che Areꞌ kakuyutaj ri umak pa ri ubꞌiꞌ. Tajin katzijon na ri Pedro are xqaj ri Uxlabꞌixel pa kiwiꞌ ri tajin kakitatabꞌej ri utz laj tzij. Ri e kojonelabꞌ aꞌj Israel ri e rachiꞌl bꞌi ri Pedro, xemayijanik are xkil ri usipanik ri Uxlabꞌixel xqaj pa kiwiꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Xkito are kechꞌaw pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, xuqujeꞌ kakiqꞌijilaꞌj ri Dios. Ri Pedro xuta chike: ¿La kꞌo jun man karaj taj kaqabꞌan kiqasanaꞌ we winaq riꞌ? Aꞌreꞌ xkikꞌamawaꞌj ri Uxlabꞌixel jetaq ri uj. Xtaqan kꞌu ri Pedro kabꞌan kiqasanaꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Jesucristo. Kꞌa te riꞌ ri Cornelio xubꞌochiꞌj chi kakanaj kan ri Pedro jun janipa qꞌij rukꞌ. Ri e taqoꞌn xuqujeꞌ ri kojonelabꞌ ri e kꞌo pa Judea are xkito chi ri winaq ri man aꞌj Israel taj xekojon che ri utzij ri Dios. Xkibꞌij che ri Pedro are xtzalij pa ri tinimit Jerusalén chi man utz taj ri xubꞌano. Xatok pa kachoch ri man aꞌj Israel taj xuqujeꞌ xatwaꞌ kukꞌ, xecha che. Ri Pedro kꞌut xutzijoj chike jas ri xkꞌulmatajik. Jewaꞌ xubꞌij: In kꞌo pa ri tinimit Jope, tajin kinbꞌan chꞌawem. Xaq kꞌa teꞌ xinsachiꞌk, xkꞌut kꞌu chinuwach jun atzꞌyaq ri tajin kaqaj loq cho ri kaj chaptal ri kajibꞌ utzaꞌm xqaj loq jawjeꞌ ri in kꞌo wi. Are xinkaꞌyej jas kꞌo chupam, xinwil ronojel kiwach aꞌwaj, aꞌwaj kakijururej kibꞌ cho ri uwachulew, awaj kajibꞌ kichakalibꞌal xuqujeꞌ aꞌwaj ri kerapin cho ri kaj. Xinta kꞌu jun chꞌabꞌal kubꞌij: “Pedro chatwaꞌjiloq chaꞌtijaꞌ.” In xinbꞌij: “Tat, man nutijom ta wi jun chꞌulujalaj jastaq rumal cher ri qataqanik man kuya ta bꞌe chaqe.” Xchꞌaw chi junmul ri chꞌabꞌal ri xpe chikaj, xubꞌij: “Man kabꞌij taj chi man yaꞌtal taj katij ri uchꞌajchꞌobꞌem chi ri Dios.” Oxmul xkꞌulmataj we kꞌutbꞌal riꞌ, kꞌa te riꞌ xpaqabꞌax chi ri manta pa ri kaj. Qas che ri qꞌotaj riꞌ, oꞌxibꞌ achyabꞌ ri kipetik pa ri tinimit Cesarea xoꞌpan jawjeꞌ ri in kꞌo wi. Ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xubꞌij chwe chi kineꞌ kukꞌ xuqujeꞌ chi man kakꞌaxir ta wanimaꞌ kineꞌ kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. We waqibꞌ alaxik ri e kꞌo chanim xebꞌe wukꞌ are xujopan cho rachoch ri achi ri xtaqan che qasikꞌixik. Ri achi xuchapleꞌj utzijoxik chaqe chi jun ángel xukꞌut ribꞌ choch pa ri rachoch xubꞌij che: “Chaꞌtaqa bꞌik e taqoꞌn pa ri tinimit Jope rech keꞌkisikꞌij loq jun achi ubꞌiꞌ Simón Pedro.” Ri achi riꞌ are kabꞌin chawe jas kabꞌano rech katkolotajik xuqujeꞌ kekolotaj ri winaq ri e kꞌo pa ri awachoch. Are xinchapleꞌj tzijonem kukꞌ, ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xqaj pa kiwiꞌ jetaq ri xubꞌan qukꞌ uj nabꞌe. Xnaꞌtaj kꞌu chwe are xubꞌij ri Ajawxel Jesús: “Ri Juan xubꞌan qasanaꞌ rukꞌ jaꞌ, ri ix kꞌut kabꞌan na iqasanaꞌ rukꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel.” We xuya ri Dios ri sipanik riꞌ chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj jetaq ri xuya chaqe uj, ¿in jachin in chuqꞌatexik ri Dios? Are xkita we tzij riꞌ, konojel xkiqꞌil kibꞌ che ubꞌixik tzij che ri Pedro, xkichapleꞌj uqꞌijilaꞌxik ri Dios. Xkibꞌij: Kaqilo chi ri Dios are xraj chi ri winaq ri man aꞌj Israel taj kakikꞌex kikꞌuꞌx rech kakikꞌamawaꞌj jun alik kꞌaslemal. Jujun chike ri kojonelabꞌ ri xaꞌnimaj bꞌik are xchapleꞌtaj kitzukuxik che riꞌ are xkamisax ri Esteban, xebꞌe pa taq ri tinimit rech Fenicia, kꞌo xebꞌe Chipre, kꞌo xebꞌe Antioquía rech Siria. Xkitzijoj ri utzij ri Dios xwi chike ri winaq aꞌj Israel. Kꞌo kꞌu jujun kojonelabꞌ ri aꞌj Chipre xuqujeꞌ aꞌj Cirene are xoꞌpan pa Antioquía xkichapleꞌj utzijoxik ri Ajawxel Jesús chike ri man aꞌj Israel taj. Ri ukwinem ri Ajawxel kꞌo kukꞌ, e kꞌi kꞌu winaq ri man aꞌj Israel taj xekojon che ri Ajawxel. Are xketaꞌmaj ri komontyox ri kꞌo pa ri tinimit Jerusalén, ri xkꞌulmatajik xkitaq bꞌik ri Bernabé pa ri tinimit Antioquía. Ri Bernabé are xopanik, xnoj ri ranimaꞌ che kiꞌkotemal rumal cher xril ri utewechiꞌbꞌal ri Dios, xuꞌtaqchiꞌj ri kojonelabꞌ rech kajeqiꞌ kanimaꞌ chirij ri Ajawxel. Ri Bernabé jun utz laj achi, nojinaq che ri Uxlabꞌixel, qas ko kꞌo pa ri ukojobꞌal. Sibꞌalaj e kꞌi winaq kꞌut xekojon che ri Ajawxel. Are kꞌu ri Bernabé xeꞌ pa ri tinimit Tarso, xuꞌtzukuj ri Saulo. Are xuriqo, xukꞌam bꞌik pa ri tinimit Antioquía. Jun junabꞌ xekanaj kan kikobꞌchal pa jun komontyox xkiya kꞌutuꞌn chike e kꞌi winaq. (Pa ri tinimit Antioquía xbꞌix wi nabꞌe mul Cristianos chike ri kojonelabꞌ). Pa taq ri qꞌij riꞌ e kꞌo jujun qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios xeꞌl bꞌik pa ri tinimit Jerusalén, xebꞌe pa ri tinimit Antioquía. Jun chike ubꞌiꞌ Agabo, pa jun chike ri kimulin ibꞌ xtakꞌiꞌk xubꞌij chi kape na jun nimalaj numik pa ronojel ri tinimit Roma. Xkꞌulmataj kꞌu we riꞌ are kꞌo ri Claudio che qꞌatal tzij. Rumal riꞌ, ri kojonelabꞌ aꞌj Antioquía xkitaq kꞌu bꞌik jun tobꞌanik chike ri alaxik aꞌj Judea, chi kijujunal xkiya ri xekwin chuyaꞌik. Xkiterebꞌa kꞌu bꞌik ri kisipanik kukꞌ ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo, rech kakiya apanoq chike ri kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox ri kꞌo pa ri tinimit Jerusalén. Pa taq ri qꞌij riꞌ, ri taqanel Herodes Agripa xuchapleꞌj ubꞌanik kꞌax chike jujun kojonelabꞌ rech ri komontyox. Xtaqan chukamisaxik ri Jacobo (rachalal ri Juan) chi sakꞌibꞌal. Are xril ri Herodes chi xqaj chkiwach ri winaq aꞌj Israel ri xubꞌano, xtaqan chuchapik ri Pedro. (Wa we riꞌ xkꞌulmataj pa ri nimaqꞌij rech Pascua). Xukoj pa cheꞌ xuꞌtaq e kajibꞌ wok aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit chuchajixik, kajibꞌ achyabꞌ pa jujun wok. Ri uchomanik are chi we xikꞌow ri nimaqꞌij Pascua kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ, chikiwach konojel ri winaq. Ri komontyox xkibꞌan chꞌawem rukꞌ chuqꞌabꞌ puꞌwiꞌ ri Pedro are kꞌo pa cheꞌ. Jun aqꞌabꞌ karaj kuriq ri qꞌij kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri Pedro, ri Pedro tajin kawar chikixoꞌl kebꞌ aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, ri nikꞌaj aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit chik kichajim ri uchiꞌ ja rech ri cheꞌ. Xaq kꞌa teꞌ xtunan jun qꞌaqꞌ pa ri cheꞌ, jun ángel rech ri Ajawxel xtakꞌiꞌ choch ri Pedro, ko xuchap pa ri ukꞌalkꞌaꞌx rech kakꞌastajik, kꞌa te riꞌ xbꞌix che: Chakowij chatwaꞌjiloq. Ri chꞌichꞌ ri kojtal chujatꞌixik xtzaq pa ri ulew. Ri ángel xubꞌij che: Chakojo ri awatzꞌyaq xuqujeꞌ ri axajabꞌ. Ri Pedro xunimaj ri xbꞌix che, kꞌa te riꞌ ri ángel xubꞌij che: Chakojo ri aqꞌuꞌ, chinatereneꞌj. Ri Pedro xel loq pa ri kꞌolibꞌal ri kꞌo wi, xutereneꞌj ri ángel, puꞌkꞌuꞌx chi xaq tajin kachikꞌik, man xuchꞌobꞌ taj chi qas tzij ri tajin kakꞌulmatajik. Xikꞌow loq chkiwach ri nabꞌe taq chajinelabꞌ, kꞌa te riꞌ chkiwach ri ukabꞌ. Xoꞌpan chuchiꞌ ri chꞌichꞌ uchiꞌ ja ri kel bꞌik pa ri tinimit, are xoꞌpan chilaꞌ, ri uchiꞌ ja xjaqajobꞌ utukel chikiwach. Xeꞌl bꞌik, xkichapleꞌj bꞌinem pa ri bꞌe, xaq kꞌa teꞌ xya kan utukel ri Pedro rumal ri ángel. Are xtzaratzobꞌ ri Pedro, xubꞌij: Qas tzij bꞌa ri Ajawxel xutaq loq ri ángel chinukolik cho ri Herodes xuqujeꞌ che ri kꞌax ri kichomam ri winaq aꞌj Israel kakibꞌan chwe. Kꞌa te riꞌ xeꞌ cho rachoch ri María, ri unan ri Juan Marcos, chilaꞌ kimulim wi kibꞌ e kꞌi kojonelabꞌ chubꞌanik chꞌawem. Xukꞌorokꞌa ri uchiꞌ ja, xel kꞌu loq jun ali patanijel ubꞌiꞌ Rode. Are xuta ri uchꞌabꞌal ri Pedro, sibꞌalaj xkiꞌkotik, man xujaq ta kꞌu ri uchiꞌ ja xane nabꞌe xuꞌbꞌij chike konojel ri e kꞌo pa ri ja: Kꞌo ri Pedro chuchiꞌ le ja. Xaq at kon riꞌ, wine are uángel, xecha che. Ri ali kꞌut xubꞌij chi qas are wi Pedro. Ri Pedro kꞌut xaq je xukꞌorokꞌa ri uchiꞌ ja. Kꞌamaꞌtam xkijaqo, are xkilo xemayijanik. Pa memal tzij xubꞌij chike chi man kechꞌaw ta na, xutzijoj chike jas xubꞌan ri Ajawxel chi resaxik loq pa ri cheꞌ. Chitzijoj che ri Jacobo xuqujeꞌ chike konojel ri alaxik ri xkꞌulmatajik, xcha chike. Kꞌa te riꞌ xeꞌ chi pa jun kꞌolibꞌal chik. Are xsaqirik, ri aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq tinimit xetontiꞌrik rumal ri xkꞌulmataj rukꞌ ri Pedro. Ri Herodes Agripa xukꞌot kichiꞌ ri e chajinelabꞌ, kꞌa te riꞌ xtaqan che kikamisaxik. Ri Herodes are xbꞌantaj we riꞌ rumal xeꞌkꞌol pa Cesarea jun janipa qꞌij. Sibꞌalaj xyojtaj ri Herodes kukꞌ ri winaq rech ri tinimit Tiro xuqujeꞌ Sidón. Ri winaq aꞌj chilaꞌ xeꞌkitaq bꞌik taqoꞌn xeꞌkibꞌij che ri Herodes chi maj chꞌoꞌj kakaj kakibꞌan rukꞌ rumal cher ketaꞌm chi chilaꞌ kape wi ri kakitijo. Xraj kꞌu ri Blasto ri rajchak ri Herodes xchꞌaw pa kiwiꞌ. Jun qꞌijal kꞌut ri Herodes xuchaꞌ jun qꞌij katzijon kukꞌ. Are xuriq ri qꞌij ri Herodes, xukoj ri ratzꞌyaq rech nim taqanel, xtꞌuyiꞌ pa ri utem xtzijon kukꞌ. Ri winaq xkipaqꞌapa ri kiqꞌabꞌ, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: ¡Man uchꞌabꞌal ta achi, ri tajin kaqatoꞌ uchꞌabꞌal jun dios! Aninaq xpe jun ángel rech ri Dios, xukoj jun yabꞌil che, rumal cher xukꞌamawaꞌj ri qꞌijilaꞌnik ri xkiya ri winaq che, man xuya ta che ri Dios. Xaq jeriꞌ xkamik, iꞌxjut xetijowik. Are kꞌu ri utzij ri Dios xjabꞌun pa ronojel tinimit, sibꞌalaj e kꞌi xekojonik. Ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo are xetoꞌtaj che ri kitaqkil pa ri tinimit Jerusalén, xetzalij pa ri tinimit Antioquía, xkikꞌam bꞌik ri Juan Marcos. E kꞌo kꞌu qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios xuqujeꞌ aꞌjtijabꞌ pa ri komontyox rech ri tinimit Antioquía pa Siria, ri Bernabé, ri Simón (ri kabꞌix Qꞌeq che), ri Lucio (aj Cirene), ri Manaén ri junam xekꞌiy rukꞌ ri Herodes Antipas, xuqujeꞌ ri Saulo. Jun qꞌijal are tajin kakibꞌan chꞌawem xuqujeꞌ tajin kakiqꞌip kiwaꞌim, ri Uxlabꞌixel xubꞌij chike: Chiꞌqꞌata ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo rech kebꞌe che ri chak ri e nusikꞌim wi. Xkibꞌan kꞌu qꞌipoj waꞌim xuqujeꞌ xkibꞌan chꞌawem pa kiwiꞌ ri Saulo rachiꞌl ri Bernabé xkiya kiqꞌabꞌ pa kiwiꞌ, kꞌa te riꞌ xeꞌkitaq bꞌik. Ri Uxlabꞌixel xutaq bꞌik ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo xebꞌe chuchiꞌ ri jaꞌ rech Seleucia kelik bꞌi chilaꞌ xebꞌe puꞌwiꞌ ri jaꞌ xoꞌpan pa jun leꞌaj sutital che jaꞌ pa ri tinimit Chipre. Are xoꞌpan pa ri tinimit Salamina, xoꞌk pa ri Sinagoga kech ri winaq aꞌj Israel chilaꞌ xkitzijoj wi ri utzij ri Dios. Ri Juan Marcos xeꞌ kukꞌ chikitoꞌik. Xebꞌe pa jaljoj taq tinimit kꞌa te riꞌ xoꞌpan pa ri tinimit Pafos. Chilaꞌ xketaꞌmaj wi uwach jun ajqꞌij, jun menkꞌetinel aꞌj Israel ubꞌiꞌ Barjesús. Ri achi riꞌ kachakun rukꞌ ri qꞌatal tzij, Sergio Paulo, jun qꞌatal tzij ri sibꞌalaj kꞌo retaꞌmabꞌal. Xtaqan kꞌu chikisikꞌixik ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo, rumal cher karaj kuta ri utzij ri Dios. Are kꞌu ri Elimas ri ajqꞌij (are waꞌ ri ubꞌiꞌ pa tzijobꞌal griego) xukoj ukꞌuꞌx ri nim qꞌatal tzij rech man kutatabꞌej ta ri kakitzijoj ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo rech jeriꞌ man kakojon taj. Ri Saulo ubꞌiꞌ Pablo xnoj che ri Uxlabꞌixel ko xukaꞌyej ri achi. Kꞌa te riꞌ xubꞌij che: ¡Ralkꞌwaꞌl itzel, at ukꞌulel ri sukꞌal, at nojinaq che menkꞌetinik, xuqujeꞌ bꞌanoj tzij. At ukꞌulel ronojel utzilal! ¿Jampaꞌ kattaniꞌk chukotik ri utz laj ubꞌe ri Ajawxel? Ri Ajawxel kꞌut kuqꞌat tzij paꞌwiꞌ rumal riꞌ katmoyar chanim. Man kawil ta chi ri utunal ri qꞌij jun janipa qꞌij. Jeriꞌ aninaq xok sutzꞌ xuqujeꞌ qꞌequꞌmal pa ri ubꞌoqꞌoch ri achi, xuchapleꞌj bꞌinem, man karil ta chi ri ubꞌe, xa xuta chi toqꞌobꞌ xtzuyexik kakꞌut ri ubꞌe. Ri qꞌatal tzij are xril ri xkꞌulmatajik, xkojonik rumal xmayijanik che ri kꞌutuꞌn rech ri Ajawxel Jesús. Ri Pablo xuqujeꞌ ri e rachiꞌl xeꞌl bꞌik pa ri tinimit Pafos, xebꞌe pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xebꞌe pa ri tinimit Panfilia. Xoꞌpan chuchiꞌ ri jaꞌ pa ri tinimit Perge. Chilaꞌ xtzalij wi kanoq ri Juan Marcos xeꞌ kanoq pa Jerusalén. Ri Pablo kꞌut rachiꞌl ri Bernabé xkisukꞌu xoꞌpan pa ri tinimit Antioquía pa Pisidia. Pa ri qꞌij rech uxlanem xebꞌe pa ri mulim ibꞌ pa ri Sinagoga. Are xsikꞌitaj ri wuj rech ri Moisés, ri naqꞌatalik kakisikꞌij xuqujeꞌ ri kiwuj ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq ri kimulin kibꞌ xkitaq ubꞌixik chike: Alaxik, we kꞌo tzij iwukꞌ ri kuya jororemal xuqujeꞌ kuꞌtaqchiꞌj ri alaxik kebꞌe chikiwach, chixqꞌaxoq jiꞌbꞌij. Xwaꞌjil kꞌu ri Pablo, pa memal tzij xubꞌij chike chi man kechꞌaw ta na kꞌa te riꞌ xuchapleꞌj chꞌawem xubꞌij: Chitampeꞌ, achyabꞌ aꞌj Israel xuqujeꞌ ri ix man ix aꞌj Israel taj, ri kixiꞌj iwibꞌ cho ri Dios. Ri Dios rech we tinimit Israel xuꞌchaꞌ ri qamam ojer, xuꞌkꞌiyarisaj, xuya kichuqꞌabꞌ are xekꞌojiꞌ pa ri tinimit Egipto, kꞌa te riꞌ rukꞌ ri kwinel laj uqꞌabꞌ xeꞌresaj loq pa ri patanijik. Xukochꞌ uwach chike kawinaq junabꞌ are xebꞌin pa ri katzꞌinow ulew. Xusach kiwach wuqubꞌ tinimit ri e kꞌo pa Canaán rech jeriꞌ xuya ri ulew chike ri winaq aꞌj Israel. We jastaq riꞌ xkꞌulmatajik kajibꞌ ciento rukꞌ kawinaq lajuj junabꞌ. Kꞌa te riꞌ ri Dios xuꞌkoj qꞌatal taq tzij kꞌamal taq kibꞌe ri tinimit Israel, ri kꞌisbꞌal qꞌatal tzij are ri Samuel. Ri winaq xkita kꞌu jun kitaqanel, ri Dios xuya chike ri Saúl ukꞌojol ri Cis, rech ri jupuq winaq rech Benjamín are waꞌ xtaqan pa Israel kawinaq junabꞌ. Ri Dios are xresaj ri Saúl che taqanel, xukoj ri David che ukꞌaxel, are waꞌ ri xbꞌix che rumal ri Dios: Ri David ukꞌojol ri Isaí are qas kaqaj chinuwach, rumal cher kubꞌan na ronojel ri kinbꞌij che kubꞌano. Ri Jesús kꞌut are jun chike ri e rijaꞌl ri David are waꞌ ri kolonel uchiꞌm loq ri Dios chike ri utinimit Israel. Majoꞌq kape ri Jesús, are xpe ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ, xubꞌij chike ri winaq aꞌj Israel chi rajawaxik kakikꞌex kikꞌuꞌx che ri kimak, ketzalij rukꞌ ri Dios, xuqujeꞌ kabꞌan kiqasanaꞌ. Are xuriq ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ukꞌaslemal ri Juan, xubꞌij: “¿Teꞌq piꞌkꞌuꞌx chi in in Mesías? Man in taj. Kape kꞌu na Areꞌ, man taqal ta kꞌu chwe in kinoq che patanil re, man ne taqal ta chwe kinkir ri ximbꞌal uxajabꞌ.” Qachalal ralkꞌwaꞌl ri Abraham xuqujeꞌ winaq ri man ix aꞌj Israel taj ix ri kixiꞌj iwibꞌ cho ri Dios, we tzij rech kolotajem chaqe uj xyaꞌtaj wi. Ri winaq aꞌj Jerusalén, xuqujeꞌ ri kꞌamal taq kibꞌe man xkichꞌobꞌ taj chi ri Jesús xtzijox loq kumal ri qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios. Rumal riꞌ xkiqꞌat tzij puꞌwiꞌ je xkibꞌano jetaq ri kitzijom loq ri qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, ri kasikꞌix pa ronojel taq qꞌij rech uxlanem. Man kꞌo ta kꞌu rumal kakamisaxik, pune jeriꞌ xkita wi che ri Pilato chi kakamisaxik. Are xbꞌantaj kumal ronojel ri tzꞌibꞌatal chrij ri Jesús, xkiqasaj cho ri cheꞌ kꞌa te riꞌ xeꞌkimuqu kanoq. Ri Dios kꞌut xukꞌastajisaj uwach chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Ri Jesús xukꞌut ribꞌ sibꞌalaj kꞌi mul chikiwach ri winaq ri xebꞌin rukꞌ kelik loq pa Galilea xebꞌe pa ri tinimit Jerusalén. Kamik riꞌ, are waꞌ we winaq riꞌ ketzijon ri ukamikal xuqujeꞌ ri kꞌastajibꞌal uwach ri Jesús chike ri tinimit Israel. Kamik riꞌ, uj kꞌo waral chutzijoxik ri utz laj tzij ri bꞌiꞌtal loq chike ri e qamam ojer. Ri Dios xubꞌano ri ubꞌim loq chaqe are xukꞌastajisaj uwach ri Jesús. Are waꞌ ri kubꞌij ri ukabꞌ Salmo che ri Jesús. At at nukꞌojol, kamik riꞌ xinux aTat. Ri Dios xubꞌij loq chi kuwaꞌjilisaj na ri Jesús chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, man xuya ta kanoq pa ri jul rech kaqꞌayik, xubꞌij xuqujeꞌ: Kinya na ri Tyoxalaj tewechibꞌal ri nuchiꞌm loq che ri David. Kꞌo chi jun Salmo ri kꞌyaqal kubꞌan chubꞌixik: Man kaya ta la bꞌe chi ri Tyox patanil e la kaqꞌay pa ri jul. We Salmo riꞌ man are ta kutzijoj rij ri David. Ri David are xepatanitaj ri e rach kꞌiyik, xkam bꞌik, xmuq kukꞌ ri ratiꞌt umam, xqꞌay ri areꞌ. Man are ta kutzijoj rij ri David xane jun winaq chik ri xkꞌastajisax rumal ri Dios ri man xqꞌay ta ri ubꞌaqil. Qachalal, chitampeꞌ, uj kꞌo waral che uqꞌalajisaxik chi kꞌo kuybꞌal imak rumal ri Jesús. Xapachin ri kakojon che ri Jesús kabꞌantaj sukꞌ che cho ri Dios, are waꞌ ri man xkwin ta ri utaqanik ri Moisés xubꞌano. Qas chixchomanoq rech man kakꞌulmataj ta iwukꞌ ri xkibꞌij loq ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, are xkibꞌij: Chiwilampeꞌ ix ri ix ajyoqꞌolobꞌ, chixmayijanoq xuqujeꞌ sach iwach, rumal cher tajin kinbꞌan jun jastaq ri pune kꞌo katzijon chiꞌwe man kikoj ta wi riꞌ. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé are xeꞌl loq pa ri Sinagoga xebꞌochiꞌx kumal ri winaq rech kakitzalij utzijoxik ri jastaq pa jun qꞌij chik rech uxlanem. E kꞌi winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ winaq ri xkibꞌan aꞌj Israel chibꞌil kibꞌ xeꞌkitereneꞌj ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé. Konojel we winaq riꞌ xeꞌkitaqchiꞌj ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé rech kajeqiꞌ kikꞌuꞌx pa ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Che ri jun qꞌij chik rech uxlanem, konojel ri winaq rech ri tinimit xkimulij kibꞌ chutayik ri utzij ri Dios. Ri winaq aꞌj Israel are xkil ri kikꞌyal ri winaq, itzel xkinaꞌo xkichapleꞌj ubꞌixik bꞌanoj taq tzij chirij ri Pablo, xkichapleꞌj ukꞌululaꞌxik ronojel ri kubꞌij. Ri Pablo xuqujeꞌ ri Bernabé xkibꞌij rukꞌ chuqꞌabꞌ: Sibꞌalaj rajawaxik nabꞌe kaqatzijoj ri utzij ri Dios chiꞌwe ix, ri ix aj Israel, rumal kꞌu cher xiwetzelaj uwach kinaꞌo chi man kataqiꞌ ta chiꞌwe ri jun alik kꞌaslemal, rumal riꞌ kaqatzijoj chi we tzij riꞌ chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Ri Ajawxel xuya we taqanik riꞌ chaqe are xubꞌij: At nuyaꞌom chikitunaxik ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rech katzijoj ri koltajem pa taq ri naja taq tinimit rech ri uwachulew. Ri winaq ri man aꞌj Israel taj are xkita ri xbꞌixik, xetyoxin che ri Ajawxel rumal ri utzij, konojel ri e chaꞌtal chukꞌamawaꞌxik ri jun alik kꞌaslemal, xekojonik. Ri utzij ri Dios xjabꞌun pa ri tinimit riꞌ. Are kꞌu ri kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xeꞌkitaqchiꞌj ixoqibꞌ ri muꞌl kikꞌuꞌx pa ri kinaqꞌatajibꞌal xuqujeꞌ e kꞌamal taq bꞌe rech ri tinimit rech xkimulij kibꞌ chikij ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé rech jeriꞌ xeꞌkesaj bꞌik pa ri tinimit. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xeꞌl loq pa ri tinimit, xkitota kan ri ulew che ri kaqan kꞌutbꞌal rech chi maj kimak chike ri winaq we kape kꞌaxkꞌolal pa kiwiꞌ. Kꞌa te riꞌ xebꞌe pa ri tinimit Iconio. Ri tijoxelabꞌ xenoj che kiꞌkotemal xuqujeꞌ che ri Uxlabꞌixel. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé are xoꞌpan pa ri tinimit Iconio xoꞌk bꞌik pa ri Sinagoga, xkitzijoj rukꞌ chuqꞌabꞌ ri utz laj tzij, e kꞌi kꞌu winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ winaq ri man aꞌj Israel taj xekojonik. E kꞌo kꞌu jujun chike ri aꞌj Israel xketzelaj ri utzij ri Dios, xkimenkꞌetij ri kichomabꞌal ri man aꞌj Israel taj rech jeriꞌ man kakitatabꞌej ta ri kakitzijoj ri Bernabé rachiꞌl ri Pablo. Rumal riꞌ naj qꞌotaj xekanaj kanoq ri taqoꞌn pa ri tinimit xkitzijoj ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel rukꞌ chuqꞌabꞌ. Ri Ajawxel xuya kwinem chike rech kakibꞌan mayijabꞌal taq jastaq rech jeriꞌ kaqꞌalajinik chi qas tzij ri kakitzijoj. Kꞌo kꞌu xkikoj kibꞌ kukꞌ ri e taqoꞌn kꞌo xuqujeꞌ are xkikoj ri kakibꞌij ri e kꞌamal taq kibꞌe ri aꞌj Israel. Rumal riꞌ xkimulij kibꞌ nikꞌaj aꞌj Israel xuqujeꞌ nikꞌaj man aꞌj Israel taj e kachiꞌl ri e kꞌamal taq kibꞌe xkichomaj keꞌkibꞌan ri taqoꞌn che abꞌaj. Ri taqoꞌn are xkita ri xchomax chikij xaꞌnimaj bꞌik xebꞌe pa ri tinimit Licaonia, pa ri tinimit rech Listra xuqujeꞌ Derbe kꞌa te riꞌ pa taq ri tinimit ri e kꞌo pa taq kixukut. Chilaꞌ xkitzijoj wi ri utz laj tzij. Ri e taqoꞌn are xoꞌpan pa ri tinimit Listra xkiriq jun achi ri uriqom kꞌax ri raqan. Chꞌokeꞌr wi pa ri ukꞌiyik, man bꞌininaq ta wi. We achi riꞌ tꞌuyul apanoq, tajin kutatabꞌej ri Pablo. Ri Pablo are xrilo chi ri achi kꞌo ukojobꞌal rech kutzirik. Ko xuchꞌabꞌej, xubꞌij che: ¡Chatwaꞌjiloq! Ri achi xtakꞌiꞌk, xchꞌoplajik kꞌa te riꞌ xuchapleꞌj bꞌinem. Ri winaq are xkil ri xubꞌan ri Pablo, xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij pa ri kitzijobꞌal: ¡We achyabꞌ riꞌ e dios, e petinaq chi qasolixik pa winaqil! Xkibꞌij kꞌu dios Zeus che ri Bernabé, xkibꞌij dios Hermes che ri Pablo, rumal cher are qas ukꞌaꞌninaq bꞌik ri tzij. Ri templo re ri dios Zeus man pa ri tinimit taj kꞌo wi. Ri pare ri kachakun chilaꞌ e rachiꞌl ri winaq xkikꞌam bꞌik wakax, kotzꞌiꞌj taq korona chuchiꞌ ri okibꞌal pa ri tinimit, rech kakitzuj chikiwach ri e taqoꞌn. Ri Bernabé rachiꞌl ri Saulo are xkita ri tajin kakꞌulmatajik, xemayijanik. Xkitꞌoqopij ri katzꞌyaq xuqujeꞌ xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij chike ri winaq: ¡Achyabꞌ! ¿Jas che jewaꞌ kibꞌano? Ri uj xaq uj winaq jetaq ri ix uj petinaq che utzijoxik ri utz laj tzij chiꞌwe, rajawaxik kitas iwibꞌ che ri itzel taq jastaq xuqujeꞌ chixkojon che ri kꞌaslik Dios ri xbꞌanow ri kaj ulew, ri cho, xuqujeꞌ ronojel ri kꞌo chupam. Ri Dios najtir xuya bꞌe chike konojel ri tinimit kakitaqej ri bꞌe ri kakaj. Xa kꞌu xukꞌut chkiwach chi Areꞌ jun kꞌaslik Dios xuqujeꞌ sibꞌalaj utz kukꞌ konojel ri winaq. Kutaq la jabꞌ pa kiwiꞌ konojel ri winaq xuqujeꞌ kubꞌano chi kawachin ri kitikoꞌn, kuya kiwa xuqujeꞌ kiꞌkotemal pa kanimaꞌ. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xekwinik xeꞌkiqꞌatej ri winaq xaq jeriꞌ man xtzuj ta kaminaq aꞌwaj chikiwach, pune kꞌax xkibꞌan chi kiqꞌatexik. Xoꞌpan kꞌu nikꞌaj winaq, kipetik pa ri tinimit Antioquía xuqujeꞌ pa ri tinimit Iconio, xkikoj kikꞌuꞌx ri winaq xkibꞌan che abꞌaj ri Pablo kꞌa te ri xkichararej bꞌik xkesaj bꞌik pa ri tinimit, pa kikꞌuꞌx chi xkamik. Xkimulij kꞌu kibꞌ ri kojonelabꞌ chirij, chikiwach kꞌu konojel xwaꞌjil bꞌik xtzalij pa ri tinimit. Chukabꞌ qꞌij xeꞌ pa ri tinimit Derbe rachiꞌl ri Bernabé. Xkitzijoj ri utz laj tzij pa ri tinimit Derbe e kꞌi kꞌu winaq xekojon che ri Jesús. Kꞌa te riꞌ xetzalij pa ri tinimit Listra, pa ri tinimit Iconio xuqujeꞌ pa ri tinimit Antioquía rech Pisidia. Are xoꞌpan chilaꞌ, xeꞌkitaqchiꞌj ri kojonelabꞌ kejeqiꞌk pa ri kikojobꞌal xuqujeꞌ xkinaꞌtaj kan chike chi rajawaxik kakitas kibꞌ che kꞌi taq jastaq rech koꞌk pa ri ajawarem rech ri Dios. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xeꞌkikoj kꞌamal taq kibꞌe ri kojonelabꞌ pa ronojel ri komontyox. Xkibꞌan chꞌawem xuqujeꞌ xkiqꞌip kibꞌ che waꞌim, xeꞌkijach ri kꞌamal taq bꞌe pa uqꞌabꞌ ri Dios, rumal cher chirij Areꞌ kuꞌl wi kikꞌuꞌx. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xiꞌkꞌow chi bꞌik pa ri tinimit Pisidia xoꞌpan pa ri tinimit Panfilia. Chilaꞌ xkitzijoj wi ri utzij ri Dios pa ri tinimit Perge kꞌa te riꞌ xeqaj bꞌik je laꞌ pa ri tinimit Atalia. Kꞌisbꞌal rech xetzalij pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ xebꞌe pa ri tinimit Antioquía rech Siria, chilaꞌ xkimajij wi loq ri kibꞌinem. Chilaꞌ bꞌantal wi bꞌik chꞌawem pa kiwiꞌ kumal ri kojonelabꞌ are majaꞌ kebꞌe chutzijoxik ri utzij ri Dios. Are xoꞌpan pa ri tinimit Antioquía, xeꞌkimulij konojel ri e kojonelabꞌ rech ri komontyox, xkitzijoj chike ri nimaq taq kꞌulmatajem ri xubꞌan ri Dios kukꞌ, xkitzijoj xuqujeꞌ chike jas xubꞌan ri Dios chuyaꞌik bꞌe chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj rech kekojonik. Naj kꞌut xekꞌojiꞌ kan ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé kukꞌ ri kojonelabꞌ pa Antioquía. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé tajin kakiya kꞌutuꞌn pa ri tinimit Antioquía rech Siria are xoꞌpan nikꞌaj achyabꞌ aꞌj pa ri tinimit Judea, xkichapleꞌj ukꞌutik chikiwach ri kojonelabꞌ chi man kekolotaj taj we man kokisax ri ketal kibꞌ jetaq ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés. Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé man utz taj xkita we riꞌ rumal riꞌ xkibꞌan tijoj chuqꞌabꞌ pa tzij kukꞌ ri winaq. Kꞌisbꞌal rech ri alaxik rech ri komontyox xuqujeꞌ ri kojonelabꞌ, xkichomaj xeꞌkitaq bꞌik ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xuqujeꞌ e nikꞌaj kojonelabꞌ chik xebꞌe chutzijoxik rij we jastaq riꞌ kukꞌ ri e taqoꞌn xuqujeꞌ kukꞌ ri kꞌamal taq bꞌe. Ri kojonelabꞌ rech ri komontyox xeꞌkitaq bꞌik ri taqoꞌn pa Jerusalén, pa ri kikꞌowik xeꞌkisolij kanoq ri kojonelabꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Fenicia, xuqujeꞌ pa ri tinimit Samaria, xkitzijoj chike chi tajin kekojon ri winaq ri man aꞌj Israel taj, ri kojonelabꞌ chilaꞌ sibꞌalaj xekiꞌkotik are xkita we riꞌ. Are xoꞌpan ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé pa ri tinimit Jerusalén, utz kikꞌulaxik xbꞌanik kumal ri kojonelabꞌ, ri taqoꞌn xuqujeꞌ ri kꞌamal taq bꞌe. Xkitzijoj kꞌu chike ronojel ri ubꞌanom ri Dios kukꞌ. E kꞌo kꞌu nikꞌaj achyabꞌ fariseos ri e kojoninaq chik che ri Cristo, xetakꞌiꞌ aqꞌanoq, xkibꞌij: Ri achyabꞌ ri man aꞌj Israel taj tzi rajawaxik wi kokisax ketal are kekojonik, xuqujeꞌ kakinimaj ri taqanik rech ri Moisés. Xkimulij kꞌu kibꞌ ri taqoꞌn xuqujeꞌ ri kꞌamal taq bꞌe chuchomaxik rij we jastaq riꞌ. Are xtzijotaj rukꞌ chuqꞌabꞌ we jastaq riꞌ, ri Pedro xtakꞌiꞌk, xubꞌij: Alaxik, iwetaꞌm chi ri Dios najtir uloq xinuchaꞌ chiꞌxoꞌl chutzijoxik ri utz laj tzij chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj rech jeriꞌ kakitatabꞌej xuqujeꞌ kekojon che we tzij riꞌ. Ri Dios ri retaꞌm ri animaꞌaj xukꞌutu chi xuꞌkꞌamawaꞌj ri winaq ri man aꞌj Israel taj, are xuya ri Uxlabꞌixel chike jetaq ri xubꞌan chuyaꞌik chaqe uj. Ri Dios xuchꞌajchꞌobꞌej ri kanimaꞌ rumal ri kikojobꞌal, ri Dios man xaq xwi ta xujuchaꞌ uj xane xuchaꞌ xuqujeꞌ areꞌ. ¿Jas kꞌu che kijunamaj iwibꞌ rukꞌ ri Dios, kiya eqaꞌn chikij nikꞌaj chik ri man xekwin ta ri qatat qanan, xuqujeꞌ man xujkwin ta uj che rukꞌaꞌxik? Ri uj qonojel kaqakojo chi kujkoltajik xa rumal riꞌ toqꞌobꞌ ri man taqal ta chaqe are waꞌ ri xuya chaqe ri Ajawxel Jesús. Qonojel kꞌu ri winaq man xechꞌaw ta chik are xkitatabꞌej ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xkitzijoj ri mayijabꞌal taq kꞌulmatajik ri xubꞌan ri Dios kukꞌ are xoꞌpan kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Are xetoꞌtaj chutzijoxik ri xkꞌulmatajik, xtakꞌiꞌ ri Jacobo kꞌa te riꞌ xubꞌij: Chitampe na, qachalal. Ri Pedro xutzijoj chiꞌwe ri xubꞌan ri Dios are xuꞌsolij nabꞌe mul ri winaq ri man aꞌj Israel taj rech jeriꞌ xukꞌamawaꞌj che uꞌwinaq. Are waꞌ ri tzijotal loq kumal ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios ojer ri tzꞌibꞌatalik, ri kubꞌij: Are kikꞌow we jastaq riꞌ kintzalij kꞌu na loq, kinyak na ri rachoch ri David ri xtukinik, kinsukꞌumaj na ri tukininaq, kinbꞌan na kꞌakꞌ rech konojel ri achyabꞌ rech ronojel ri uwachulew xuqujeꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj kaketaꞌmaj na nuwach xuqujeꞌ kuꞌx na e wech. Jewaꞌ xubꞌij ri Ajawxel, Areꞌ xbꞌanowik chi xetaꞌmax loq we kꞌulmatajem riꞌ ojer. Rumal laꞌ kinbꞌij in chi man kuya taj keꞌqaqꞌatej ri winaq ri man aꞌj Israel kekojon che ri Dios. Xwi qatzꞌibꞌaj chike chi man kakitij ta jastaq ri e tzujtal chikiwach ri e bꞌanom taq dios, kiqꞌila kibꞌ che mak kukꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ man kuya taj kakitij aꞌwaj e jitzꞌam rachiꞌl kikꞌ. Are kꞌu ri utaqanik ri Moisés tzijotal wi loq najtir pa ronojel qꞌij rech uxlanem pa ri Sinagoga kech ri aꞌj Israel. Ri e taqoꞌn xuqujeꞌ ri kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox xeꞌkichaꞌ taqoꞌn, kꞌa te riꞌ xeꞌkitaq bꞌik kukꞌ ri Pablo xuqujeꞌ ri Bernabé pa ri tinimit Antioquía rech Siria, chubꞌixik chike ri kojonelabꞌ jas jeꞌ ri xkichomaj. Ri e taqoꞌn are ri Judas (ri kabꞌix Barsabás che) rachiꞌl ri Silas, e kebꞌ kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox. Ri wuj ri xkikꞌam bꞌik kubꞌij: Uj, ri uj taqoꞌn xuqujeꞌ ri uj kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox, uj iwachalal uj kꞌo pa ri tinimit Jerusalén. Uj kujtzꞌibꞌan we wuj riꞌ chike ri e kojonelabꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Antioquía, Siria, xuqujeꞌ Cilicia. Jun rutzil iwach. Xqato chi e kꞌo nikꞌaj achyabꞌ keꞌl waral are kakaj kixkisubꞌu rukꞌ taq ri kikꞌutuꞌn, man xa ta kꞌu e qataqom bꞌik. Rumal riꞌ pa junamam xqachomaj keꞌqataq bꞌik e kꞌamal taq bꞌe kukꞌ ri e loqꞌalaj taq qachalal Bernabé rachiꞌl ri Pablo. Ri e qachalal riꞌ kiyoꞌm ri kikꞌaslemal chupatanixik ri Ajawxel Jesucristo. Xeꞌqataq bꞌik ri Judas xuqujeꞌ ri Silas chuqꞌalajisaxik ri xqachomaj, rumal rech ri kꞌotbꞌal chiꞌ xibꞌan loq. Ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xuqujeꞌ ri uj man kaqaj taj kaqaya eqaꞌn chiꞌwij xaq xwi kaqaj kibꞌan we xqatzꞌibꞌaj bꞌik chiꞌwe: Man kitij ta jastaq ri e tzujtal chikiwach ri e bꞌanom taq dios, man kuya taj kitij aꞌwaj e jitzꞌatalik, man kuya taj kitij kikꞌ xuqujeꞌ chiqꞌila iwibꞌ che mak kukꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ achyabꞌ. Tajin kibꞌan ri utzilal, we kibꞌan we xqatzꞌibꞌaj chiꞌwe riꞌ. Kiwil iwibꞌ. Aninaq xebꞌe ri taqoꞌn pa ri tinimit Antioquía, chilaꞌ xeꞌkimulij wi ri kojonelabꞌ, xkijach chike ri wuj ri xya bꞌik chike. Xekiꞌkot ri e kojonelabꞌ are xsikꞌix ri wuj ri xtaq bꞌik chike. Ri Judas xuqujeꞌ ri Silas e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios, naj xetzijon kukꞌ ri kojonelabꞌ xeꞌkitaqchiꞌj kejeqiꞌk pa ri kikojobꞌal. Xekꞌojiꞌ kꞌu na jun janipa qꞌij chilaꞌ, kꞌa te riꞌ xetaq bꞌik kumal ri kojonelabꞌ rukꞌ tewechibꞌal xuqujeꞌ jaꞌmaril pa ri komontyox ri kꞌo pa ri tinimit Jerusalén. /Ri Silas kꞌut xraj xkanaj kan chilaꞌ./ Ri Pablo rachiꞌl ri Bernabé xekanaj kan pa ri tinimit Antioquía. Xkitzijoj xuqujeꞌ xkikꞌut ri utzij ri Dios. E kꞌi winaq xuqujeꞌ je xkibꞌano. Are xikꞌow jun janipa qꞌij, ri Pablo xubꞌij che ri Bernabé: Jeꞌqasolij ri e tinimit ri xqatzijoj wi ri utzij ri Ajawxel, rech kaqilo jas kibꞌanik ri e kꞌakꞌ taq kojonelabꞌ. Are kꞌu ri Bernabé xraj xukꞌam bꞌik ri Juan Marcos kukꞌ. Ri Pablo man xraj ta wi, rumal chi ri Juan Marcos xutas kan ribꞌ chike pa ri tinimit Panfilia, man xchakun ta chi kukꞌ. Man xukꞌulaj ta kꞌu ribꞌ ri kichomanik rumal riꞌ xkijach kibꞌ. Ri Bernabé xukꞌam bꞌik ri Juan Marcos, xeꞌ pa Chipre. Ri Pablo kꞌut, are xuchaꞌ bꞌik ri Silas che rachiꞌl. Ri e kojonelabꞌ aꞌj chilaꞌ xeꞌkijach bꞌik pa uqꞌabꞌ ri Ajawxel rech kel ukꞌuꞌx chike. Xikꞌow pa ronojel Siria xuqujeꞌ Cilicia, xuꞌtaqchiꞌj kan konojel ri kojonelabꞌ rech kejeqiꞌk pa ri kikojobꞌal. Ri Pablo xeꞌ pa ri tinimit Derbe, kꞌa te riꞌ xeꞌ pa ri tinimit Listra, chilaꞌ kꞌo wi jun ala tijoxel ubꞌiꞌnam Timoteo. Ri unan ri Timoteo jun ixoq kojonel aj Israel, ri utat aj Grecia. Ri e kojonelabꞌ ri keꞌl pa ri tinimit Listra xuqujeꞌ Iconio ketaꞌm chi utz ri kanoꞌjin ri Timoteo. Ri Pablo xusikꞌij bꞌik ri Timoteo rech keꞌ rukꞌ, xa kꞌu nabꞌe xutaqchiꞌj rech kok bꞌi etal che rumal cher kuꞌnimaj ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo pa ri tinimit riꞌ xuqujeꞌ ri winaq ketaꞌm chi ri utat aj Grecia. Xebꞌe kꞌu pa ronojel ri tinimit xkiya kꞌutuꞌn chike ri e kojonelabꞌ ri xkinimaj ri kꞌutuꞌn ri xya chike kumal ri uꞌtaqoꞌn ri Ajawxel xuqujeꞌ kumal ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox ri e kꞌo pa Jerusalén. Xaq jeriꞌ xejeqiꞌ pa ri kikojobꞌal, xuqujeꞌ xekꞌiyar ri kojonelabꞌ. Pa taq ri qꞌij riꞌ ri Dios xubꞌij chike ri Pablo rachiꞌl ri Silas chi man kakitzijoj ta ri utzij ri Dios pa taq ri leꞌaj rech Asia. Jeriꞌ xebꞌe pa Frigia xuqujeꞌ pa Galacia. Are xoꞌpan pa ri kꞌulbꞌat rech Misia, xkaj xebꞌe pa Bitinia. Ri Uxlabꞌixel rech ri Jesús junmul chik man xuya ta bꞌe chike xebꞌe chilaꞌ. Xiꞌkꞌow kꞌu bꞌik pa ri Misia xeqaj bꞌik pa ri tinimit Troas ri kꞌo chiꞌ ri Plo. Che ri chaqꞌabꞌ riꞌ, ri Dios xukꞌut cho ri Pablo chi kꞌo jun achi aj Macedonia ri kꞌo pa Grecia, tajin kusikꞌij loq ri Pablo, kubꞌij: Chatan loq jewaꞌ pa Macedonia, chujulatoꞌ. Xaq jeriꞌ aninaq xqachomaj xujeꞌ pa ri Macedonia, xqachꞌobꞌo chi ri Dios are karaj kaqatzijoj ri utz laj tzij pa ri tinimit riꞌ. Xujaqꞌan kꞌu bꞌik pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ ri kꞌo pa ri tinimit Troas, xujeꞌ pa ri chꞌaqaꞌp ulew ri sutital rumal jaꞌ ubꞌiꞌnam Samotracia, chukabꞌ qꞌij xujqꞌax pa ri tinimit Neápolis. Are xujopan pa ri tinimit Filipos, jun tinimit ri kꞌo pa Macedonia, kitinimit ri aꞌj Roma, xujkanaj kan chilaꞌ jun janipa qꞌij. Pa ri qꞌij rech uxlanem xujel bꞌik pa ri tinimit, xujeꞌ chuchiꞌ ri nimaꞌ chilaꞌ kakimulij wi kibꞌ nikꞌaj winaq chubꞌanik chꞌawem. Xujtꞌuyiꞌk, xujtzijon kukꞌ nikꞌaj ixoqibꞌ ri kimulim kibꞌ chilaꞌ. Kꞌo kꞌu jun ixoq chikixoꞌl ri winaq ubꞌiꞌ Lidia, aj pa ri tinimit Tiatira. We ixoq riꞌ kꞌayil manta ri paqal taq rajil. Ri Lidia jun qꞌijilaꞌl Dios, are tajin kutatabꞌej ri tzij ri kaqatzijoj, ri Ajawxel xujaq ri ranimaꞌ rech xukꞌamawaꞌj ri tajin kubꞌij ri Pablo. Xbꞌan kꞌu uqasanaꞌ xuqujeꞌ xbꞌan kiqasanaꞌ ri e kꞌo rukꞌ pa ri rachoch. Kꞌa te kꞌu riꞌ xubꞌij chaqe: We kikojo chi qas in kojonel chik che ri Ajawxel, chixanloq wukꞌ pa ri wachoch, xujubꞌochiꞌj rech xujkanaj kan rukꞌ. Jun qꞌijal kꞌut uj bꞌenaq chubꞌanik chꞌawem, xqarik jun ali aj ikꞌ kꞌo jun itzel uxlabꞌal che. Kubꞌij jas keriqitaj ri winaq, kuchꞌek nimalaj pwaq rukꞌ ri kubꞌano kꞌa te riꞌ kuya chike ri rajaw. We ali riꞌ xutereneꞌj bꞌik ri Pablo xuqujeꞌ uj, xuraq uchiꞌ xubꞌij: We achyabꞌ ri e patanil taq rech ri nimalaj Dios e petinaq waral chutzijoxik chiꞌwe jas rajawaxik kibꞌano rech kixkolotajik. Kꞌi qꞌij jewaꞌ xubꞌan ri ali, xkꞌistaj kꞌu ukꞌuꞌx ri Pablo xubꞌij che ri itzel uxlabꞌal ri kꞌo che ri ali: Pa ri ubꞌiꞌ ri Jesucristo, chatel bꞌik che we ali riꞌ. Aninaqil xel bꞌik ri itzel uxlabꞌal ri kꞌo che ri ali. Ri e rajaw ri ali are xkilo chi ri ali makuchꞌek ta chi pwaq, xeꞌkichap ri Pablo rachiꞌl ri Silas, xeꞌkijururej, xeꞌkikꞌam bꞌik chikiwach ri e qꞌatal taq tzij ri e kꞌo pa ri kꞌayibꞌal. Xubꞌe kitzujuj, jewaꞌ xkibꞌij: Konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit yakatajinaq koyawal kumal ke we achyabꞌ aꞌj Israel. Kakikꞌut naqꞌatajibꞌal ri man kuya taj kaqabꞌan uj ri uj romanos, man tzij taj ri kakibꞌij. Xkimulij kꞌu kibꞌ ri winaq chikij ri Pablo rachiꞌl ri Silas, ri e qꞌatal tzij xetaqan chi resaxik ri katzꞌyaq rech kechꞌayik. Sibꞌalaj kꞌi mul xechꞌayik, kꞌa te riꞌ xeꞌkikoj pa cheꞌ. Xkibꞌij che ri chajinel chi utz kubꞌan chikichajixik rech man kaꞌnimaj ta bꞌik. Ri chajinel, xuꞌkoj bꞌik pa ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ qas kakiriq wi kꞌax xujatꞌij kan ri kaqan rech man kekwin taj kesalabꞌik. Pa ri nikꞌaj aqꞌabꞌ ri Pablo, rachiꞌl ri Silas tajin kakibꞌan chꞌawem xuqujeꞌ kebꞌixon che ri Dios, ri winaq ri e kachiꞌl e kꞌo pa che tajin keꞌkitatabꞌej apanoq. Xaq kꞌa teꞌ xubꞌan jun nimalaj kabꞌraqan ri xusalabꞌaj ri raqan ja rech ri cheꞌ, aninaq xejaqataj ri uchiꞌ. Xtꞌoqopin xuqujeꞌ ri chꞌichꞌ jatꞌibꞌal ke konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri cheꞌ. Are xkꞌastaj ri chajinel rech ri cheꞌ e jaqajoj ronojel ri uchiꞌ ja, xresaj kꞌu ri usakꞌibꞌal are xraj xukamisaj ribꞌ, puꞌkꞌuꞌx chi xaꞌnimaj bꞌik konojel ri e kꞌo pa ri cheꞌ. Ri Pablo kꞌut ko xuraq uchiꞌ, xubꞌij che: Man kakamisaj ta awibꞌ, qonojel uj uj kꞌo waral. Ri chajinel rech ri cheꞌ xtaqan chutzijik ri qꞌaqꞌ, aninaq xok bꞌik pa ri cheꞌ kabꞌiribꞌatik xukiꞌ chikiwach ri Pablo rachiꞌl ri Silas. Kꞌa te riꞌ xeꞌresaj loq pa ri cheꞌ xuta chike: Achyabꞌ, ¿jas rajawaxik kinbꞌano rech kinkolotajik? Ri Pablo rachiꞌl ri Silas xkibꞌij che: Chatkojon che ri Ajawxel Jesucristo, rech katkolotajik xuqujeꞌ kekolotaj ri e kꞌo awukꞌ pa ri awachoch. Ri Pablo rachiꞌl ri Silas xkitzijoj ri utzij ri Dios che ri achi, xuqujeꞌ chike konojel ri e kꞌo pa rachoch. Che ri aqꞌabꞌ riꞌ ri chajinel rech ri cheꞌ xuchꞌaj ri sokotajik chike ri Pablo rachiꞌl ri Silas. Xbꞌan kꞌu uqasanaꞌ ri achi xuqujeꞌ konojel ri e kꞌo pa rachoch. Te kꞌu riꞌ xuꞌkꞌam bꞌik ri Pablo rachiꞌl ri Silas cho rachoch, xuꞌtzuqu. Konojel kꞌut xekiꞌkotik rumal xekojon che ri Dios. Are xsaqirik, ri e qꞌatal tzij xeꞌkitaq bꞌik jujun e taqoꞌn chubꞌixik che ri chajinel rech ri cheꞌ chi kutzoqopij bꞌik ri Pablo rachiꞌl ri Silas. Ri chajinel rech ri cheꞌ xubꞌij che ri Pablo: Ri qꞌatal taq tzij xkitaq loq ubꞌixik chwe chi kixintzoqopij bꞌik. Jix pa jaꞌmaril. Ri Pablo xubꞌij: Uj uj aj Roma, xujkirapuj chikiwach konojel ri winaq, man nabꞌe ta na xkiqꞌat tzij pa qawiꞌ. Chanim kꞌut are kakaj kujel bꞌik chaꞌwal, man kuya ta ri. Chepet na aꞌreꞌ, jujul kitzoqopij kan rukꞌ kiqꞌabꞌ. Are xkita ri e qꞌatal tzij ri xbꞌix chike kumal ri e taqoꞌn, xkixiꞌj kibꞌ rumal cher xkito chi ri Pablo rachiꞌl ri Silas aꞌj Roma. Xepe kꞌu ri qꞌatal taq tzij, xeꞌkita toqꞌobꞌ chike, kꞌa te riꞌ xeꞌkibꞌochiꞌj rech keꞌl bꞌik pa ri tinimit. Xel kꞌu bꞌik pa ri cheꞌ, xetzalij cho rachoch ri Lidia. Xeꞌkitaqchiꞌj ri kojonelabꞌ, kejeqiꞌk pa ri kikojobꞌal, kꞌa te riꞌ xeꞌl bꞌik pa ri tinimit. Ri Pablo rachiꞌl ri Silas xiꞌkꞌow pa taq ri tinimit Anfípolis xuqujeꞌ pa ri tinimit Apolonia, xoꞌpan kꞌa pa ri tinimit Tesalónica, chilaꞌ kꞌo wi jun Sinagoga ke ri winaq aꞌj Israel. Ri Pablo naqꞌatal che, xeꞌ pa ri mulim ibꞌ pa ri Sinagoga, chilaꞌ xkꞌojiꞌ wi oxibꞌ qꞌij rech uxlanem, xutzijoj ri utzij ri Dios ri tzꞌibꞌatalik xuqujeꞌ xuꞌtaqchiꞌj ri winaq chuchꞌobꞌik rij ri tzꞌibꞌatal pa ri tyoxalaj wuj. Xuqꞌalajisaj ri tzijotal loq chirij ri Mesías, chi kuriq na kꞌax xuqujeꞌ kakꞌastaj na chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Xubꞌij chike: Ri Jesús ri kintzijoj chiꞌwe are Mesías. E kꞌo kꞌu jujun chike ri winaq aꞌj Israel are xkita ri xbꞌix chike, xekojonik, xoꞌk che kachiꞌl ri Pablo rachiꞌl ri Silas, xoꞌk xuqujeꞌ kukꞌ e kꞌi achyabꞌ ri man aꞌj Israel taj xuqujeꞌ ixoqibꞌ ri nim keqeleꞌn. E kꞌo kꞌu jujun chike ri winaq aꞌj Israel xpe etzelal pa kanimaꞌ rumal ri xkꞌulmatajik, xeꞌkimulij ri winaq chubꞌanik etzelal. Xoꞌk pa rachoch ri Jasón xkitzukuj ri Pablo rachiꞌl ri Silas rech keꞌkichararej loq keꞌkikꞌam la chikiwach ri winaq. Man xeꞌkiriq ta kꞌut chilaꞌ. Rumal riꞌ are xkijururej bꞌik ri Jasón xuqujeꞌ nikꞌaj kojonelabꞌ chik che kikꞌexwach xeꞌkikꞌam bꞌik chikiwach ri qꞌatal tzij rech ri tinimit. Xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: Ri Pablo rachiꞌl ri Silas tajin kakikoj kꞌaxkꞌolal chikixoꞌl ri winaq pa ronojel ri uwachulew e kꞌo kꞌu waral chanim tajin kakisach ri kichomabꞌal ri qawinaq. Ri Jasón xuꞌkꞌamawaꞌj we winaq ri pa ri rachoch, we winaq riꞌ uꞌkꞌulel ri César rumal cher kakinaꞌtaj jun taqanel chik ubꞌiꞌ Jesús. Ri winaq xuqujeꞌ ri e qꞌatal taq tzij are xkita we jastaq riꞌ man xkiriq taj jas xkibꞌano. Ri e qꞌatal taq tzij xkibꞌij che ri Jasón xuqujeꞌ chike ri nikꞌaj kojonelabꞌ chi rajawaxik kakitoj jun pwaq rumal ri xkibꞌano, xkitoj kꞌut, kꞌa te riꞌ xetzoqopix bꞌik. Che ri chaqꞌabꞌ riꞌ, ri kojonelabꞌ xeꞌkitaq bꞌik ri Pablo rachiꞌl ri Silas pa ri tinimit Berea, are xoꞌpan chilaꞌ xeꞌbꞌe pa ri Sinagoga. Ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit Berea kꞌo na xetow tzij chikiwach ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit Tesalónica, xkita ri utz laj tzij rukꞌ kiꞌkotemal, xuqujeꞌ qꞌij chi qꞌij xkisolij ri utzij ri Dios ri tzꞌibꞌatalik rech jeriꞌ xkilo we qas tzij ri kakitzijoj ri Pablo rachiꞌl ri Silas o man tzij taj. E kꞌi kꞌu winaq aꞌj Israel xekojonik, xekojon xuqujeꞌ achyabꞌ, ixoqibꞌ, nimaꞌq keqeleꞌn ri man aꞌj Israel taj. E kꞌo kꞌu jujun winaq aꞌj Israel ri keꞌl pa ri tinimit Tesalónica, are xkito chi ri Pablo tajin kutzijoj ri utzij ri Dios pa ri tinimit Berea, xebꞌe je laꞌ xeꞌkimulij winaq rech kakibꞌan kꞌax che ri Pablo. Are xkita ri kojonelabꞌ aninaq xkitaq bꞌik ri Pablo pa ri tinimit ri kꞌo chuchiꞌ ri Plo. Ri Silas kꞌut rachiꞌl ri Timoteo xekanaj kan pa ri tinimit. Ri Pablo xkꞌam bꞌik xeꞌyoꞌq kan pa ri tinimit Atenas kumal nikꞌaj achyabꞌ kꞌa te riꞌ xetzalij loq we achyabꞌ riꞌ chikikowixik ri Silas rachiꞌl ri Timoteo rech keꞌbꞌe rukꞌ ri Pablo chubꞌanik ri kipatan. Ri Pablo kꞌo pa ri tinimit Atenas Ri Pablo are e rayeꞌm apanoq ri Silas rachiꞌl ri Timoteo koꞌpanik, xbꞌisonik are xril ri kikꞌiyal ri e bꞌanom taq dios ri e kꞌo pa ri tinimit. Xaq jeriꞌ xeꞌ pa ri Sinagoga xutij chuqꞌabꞌ pa tzij kukꞌ ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ ri man aꞌj Israel taj ri kakixiꞌj kibꞌ cho ri Dios, xuqujeꞌ kukꞌ ri winaq ri kakimulij kibꞌ pa ri kꞌayibꞌal. Xuchꞌoꞌqꞌ uwach ri kichomanik ri achyabꞌ epicúreo xuqujeꞌ estoico. ri sibꞌalaj kꞌo ketaꞌmabꞌal. Xutzijoj ri Jesús xuqujeꞌ ri ukꞌastajibꞌal wach chike, ri winaq are xkita ri xubꞌij, ri Pablo xkibꞌij: ¿Jas karaj kubꞌij we tzijonel laj achi rukꞌ ri jaljoj taq uchomanik? Nikꞌaj winaq xkibꞌij: Are kutzijoj kibꞌiꞌ e dios rech juleꞌ taq tinimit chik. Xkikꞌam kꞌu bꞌik ri Pablo pa ri areópago chikiwach ri nimaq taq kꞌamal bꞌe pa ri tinimit, xkibꞌij che chatzijoj chaqe we kꞌakꞌ kꞌutuꞌn ri awukꞌaꞌm loq. Jaljoj ri jastaq ri katzijoj, kaqaj kꞌut kaqato jas kel kubꞌij ri kabꞌij. (Ri winaq ri keꞌl pa ri tinimit Atenas, xuqujeꞌ ri kubꞌe solin pa ri tinimit riꞌ, kikꞌatik kakitzijoj rij kꞌakꞌ taq chomanik). Xtakꞌiꞌ kꞌu ri Pablo chikiwach ri kꞌamal taq kibꞌe ri winaq xubꞌij: Achyabꞌ aꞌj Atenas, kinwilo chi sibꞌalaj jeqel ikꞌuꞌx chupam ri kibꞌano. Are tajin kinbꞌin pa ri tinimit, xinwil ri ukꞌiyal ri kꞌolibꞌal ri kixqꞌijilaꞌn wi, cho kꞌu ri jun tzujbꞌal sipanik tzꞌibꞌatal we tzij riꞌ: “Che ri Dios ri man etaꞌmatal ta uwach.” We Dios riꞌ, ri kiqijilaꞌj ri man iwetaꞌm ta uwach, areꞌ waꞌ ri kintzijoj. Are Dios ri xbꞌanow ri uwachulew, xuqujeꞌ ronojel ri kꞌo choch, are Rajaw ri kaj ulew. Areꞌ man kakꞌojiꞌ ta pa taq ri ja qꞌijilaꞌbꞌal yaktal kumal ri winaq. Man kiqꞌabꞌ ta winaq kapataninik, maj urajawaxik. Rumal cher areꞌ yoꞌwinaq kikꞌaslemal xuqujeꞌ ruxlabꞌal ronojel ri kꞌolik, xuqujeꞌ uyoꞌm ri kajawataj chike. Xa jun achi xukoj che kikꞌiyarisaxik ri winaq cho ri uwachulew. Kꞌamajaꞌ kutik ri achi are xuchomaj jas jeꞌ kubꞌan na jas jeꞌ kanoꞌjin na, xuqujeꞌ ri kꞌolibꞌal ri kakꞌojiꞌ wi na. Ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios chike ri winaq pa ronojel tinimit are chi kakitereneꞌj ri ubꞌe ri Dios, kakitzukuj ri Dios, pune man naj taj kꞌo wi ri Dios, chaqe. “Rumal re ri Dios uj kꞌaslik, uj kꞌolik, kujsalabꞌik.” Jetaq ta ne ri xkibꞌij ri xetzꞌibꞌan ri qꞌajajem tzij iwukꞌ: “Uj uj rijaꞌl ri Dios.” Saq ri xkibꞌij, rumal laꞌ man kuya taj kaqachomaj chi ri Dios, xa jun tzꞌaq ri bꞌanom kumal che qꞌana o saq pwaq kumal ri ajchakibꞌ, man che ta abꞌaj bꞌantal wi. Ojer kanoq ri Dios xuꞌkuy ri winaq are xkibaꞌn we jastaq riꞌ, rumal cher man kꞌo ta ketaꞌmabꞌal, kamik kꞌut kataqanik chi konojel ri winaq rech ri uwachulew, kakikꞌex kikꞌuꞌx, kakiqꞌil kibꞌ che ri kimak rech ketzalij rukꞌ Areꞌ. Rumal chi ri Dios uchaꞌom jun achi ri jun qꞌijal kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ konojel ri winaq cho ri uwachulew, ri achi riꞌ xukꞌut chikiwach konojel ri winaq are xukꞌastajisaj chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. E kꞌo jujun winaq xetzeꞌnik are xkito chi ri Pablo kutzijoj chi kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ, e kꞌo xuqujeꞌ nikꞌaj xkibꞌij: Jun qꞌijal chik katzijoj chaqe we ri. Xtaniꞌ kꞌu ri Pablo che tzijonem kukꞌ ri winaq. E kꞌo kꞌu jujun winaq xoꞌk che rachiꞌl, xekojonik, xkojon xuqujeꞌ jun achi ubꞌiꞌ Dionisio, jun kꞌamal bꞌe ke ri winaq, jun ixoq ubꞌiꞌ Damaris, xuqujeꞌ nikꞌaj winaq chik. Xel bꞌik ri Pablo pa ri tinimit Atenas, xeꞌ pa ri tinimit Corinto. Chilaꞌ xuriq wi jun achi aj Israel ubꞌiꞌ Aquila, we achi riꞌ xalax pa ri tinimit Ponto, rachiꞌl ri rixoqil ubꞌiꞌ Priscila, we jukꞌulaj winaq riꞌ xuꞌl pa ri tinimit Corinto kipetik pa Italia rumal pa taq ri qꞌij riꞌ, ri taqanel Claudio César xtaqan chikesaxik loq konojel ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo pa Roma. Ri Pablo xkanaj kan kukꞌ ri Aquila xuqujeꞌ ri Priscila jeriꞌ rumal junam uwach ri kichak, e bꞌanal taq carpas. Ronojel qꞌij rech uxlanem ri Pablo xeꞌ pa ri Sinagoga chutzijoxik ri utzij ri Dios chike ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ chike ri griegos. Are xoꞌpan ri Silas rachiꞌl ri Timoteo pa ri tinimit Corinto kipetik pa ri tinimit Macedonia, ri Pablo are tajin karilij utzijoxik ri utzij ri Dios chike ri winaq, xuqꞌalajisaj chike chi ri Jesús are Mesías. Are kꞌu ri winaq aꞌj Israel man utz taj xkito, xkikꞌululaꞌj. Ri Pablo kꞌut xutota ri ulew ri kꞌo che ri ratzꞌyaq xubꞌij: Man numak ta chi in chiꞌwe we man kixkojonik, keꞌntzijoj chi na kꞌu waꞌ ri utzij ri Dios chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Are xel bꞌik chilaꞌ xeꞌ cho rachoch jun achi ubꞌiꞌ Ticio Justo, kel chuxukut ri Sinagoga, ri Ticio jun achi man aj Israel taj ri kuqꞌijilaꞌj ri Dios. Ri Crispo, kꞌamal bꞌe pa ri Sinagoga xuqujeꞌ ri e kꞌo rukꞌ pa rachoch, xekojon che ri Ajawxel. E kꞌi xuqujeꞌ winaq aꞌj Corinto xekojonik are xkita ri utzij ri Dios, xuqujeꞌ xbꞌan kiqasanaꞌ. Jun chaqꞌabꞌil ri Dios xuchꞌabꞌej ri Pablo pa ri uwaram xubꞌij che: Makaxiꞌj ta awibꞌ chutzijoxik ri utzij ri Ajawxel jetaq ri abꞌanom loq. Maj jachin kabꞌanow kꞌax chawe rumal in kꞌo awukꞌ, e kꞌi winaq ri e kꞌo waral kekojon na chwe. Ri Pablo xkanaj kan jun junabꞌ rukꞌ nikꞌaj pa ri tinimit riꞌ xukꞌut ri utzij ri Dios chikiwach ri winaq. E kꞌo kꞌu nikꞌaj winaq aꞌj Israel xewaꞌjil chrij ri Pablo xkikꞌam bꞌik cho ri qꞌatal tzij Galión, taqanel pa Acaya che taq ri qꞌij riꞌ. Xkitzujuj ri Pablo chi tajin kuꞌtaqchiꞌj ri winaq chuqꞌijilaꞌxik ri Dios pa jun bꞌeal ri man kubꞌij ta ri taqanik. Ri Pablo kꞌut xuchapleꞌj utoꞌik ribꞌ, ri Galión xubꞌij chike ri winaq tzujunelabꞌ: Chitampe na achyabꞌ winaq aꞌj Israel, we ta qas nimaꞌt ri kubꞌan we achi riꞌ, kumajo kinqꞌat tzij puꞌwiꞌ. Xa kꞌu we xaq tzij, bꞌiꞌaj, rech ri itaqanik ix winaq aꞌj Israel, ri kutzijoj, chiwila ix jas kibꞌan che. Man kawaj ta in kinqꞌat tzij puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ. Xeꞌresaj kꞌu loq pa ri qꞌatbꞌal tzij. Ri winaq kꞌut xkichap ri Sóstenes, kꞌamal bꞌe pa ri Sinagoga, xkichꞌey chilaꞌ pa ri qꞌatbꞌal tzij, ri Galión maj jas xubꞌij chike. Ri Pablo kꞌut xkanaj kan kꞌi qꞌij pa ri tinimit Corinto, kꞌa te riꞌ xuꞌya kan ri kojonelabꞌ ri e kꞌo chilaꞌ, xeꞌ pa ri tinimit Cencrea, man naj ta kꞌo wi che ri tinimit Corinto. Chilaꞌ xusakꞌij wi ronojel ri uwiꞌ jetaq ri naqꞌatajibꞌal ke ri winaq aꞌj Israel retal chi kubꞌan na jun jastaq ri utzujum ubꞌanik, kꞌa te riꞌ xuꞌkam bꞌik ri Priscila rachiꞌl ri Aquila xebꞌe pa ri tinimit Siria. Xiꞌkꞌow kꞌu na bꞌik chuchiꞌ ri jaꞌ pa ri tinimit Éfeso, xuꞌya kan nikꞌaj winaq chilaꞌ, xuqujeꞌ xeꞌ na pa ri Sinagoga xtzijon kukꞌ ri winaq aꞌj Israel. Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌochiꞌj ri Pablo kakanaj kan kukꞌ kebꞌ oxibꞌ qꞌij chi na. Man xraj ta kꞌut. Are kꞌu jubꞌiqꞌ karaj keꞌek, xubꞌij kan chike: We karaj ri Dios, kintzalij la waꞌ. Xel kꞌu bꞌik pa ri tinimit Éfeso. Xikꞌow xuqujeꞌ bꞌik chuchiꞌ ri jaꞌ rech ri tinimit Cesarea, kꞌa te riꞌ xpaqiꞌk xuꞌsolij kan ri komontyox ri kꞌo pa ri tinimit Jerusalén. Kꞌa te riꞌ xtzalij pa ri tinimit Antioquía. Are xtoꞌtaj bꞌik pa ri Antioquía, xikꞌow bꞌik pa Galacia, xuqujeꞌ pa Frigia, xuꞌsolij xuqujeꞌ xuꞌtaqchiꞌj kan ri kojonelabꞌ rech kejeqiꞌk pa ri kikojobꞌal. Ri Apolos kutzijoj ri utzij ri Dios pa Éfeso Pa taq ri qꞌij riꞌ xopan jun achi aj Israel pa ri tinimit Éfeso ubꞌiꞌ Apolos, we achi riꞌ upetik pa ri tinimit Alejandría rech Egipto. Sibꞌalaj kanaꞌwik kachꞌawik, xuqujeꞌ retaꞌm ri utzij ri Dios. Kꞌuttal choch ri kꞌutuꞌn rech ri Ajawxel. Xuya mayijabꞌal kꞌutuꞌn rech ri Jesús chike ri winaq, xaq xwi kꞌu retaꞌm ri qasanaꞌ ri xubꞌan ri Juan. Ri Priscila rachiꞌl ri Aquila are xkito tajin kutzijoj ri utzij ri Dios pa ri Sinagoga rukꞌ chuqꞌabꞌ, xkisikꞌij utukel xkibꞌij che ri ubꞌel usukꞌ ri utzij ri Dios. Kꞌa te riꞌ ri Apolos xuchomaj keꞌ pa Acaya, ri alaxik kojonelabꞌ xkitaqchiꞌj rech keꞌek. Xkitaq bꞌik jun wuj chike ri kojonelabꞌ ri keꞌl pa Acaya, xkitzꞌibꞌaj chike chi we xopan ri Apolos utz kibꞌana chukꞌamawaꞌxik. Ri Apolos are xopanik, sibꞌalaj kꞌo xutayij chike ri kojonelabꞌ ri e kojoninaq rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Xretzelaj uwach ri kichomabꞌal ri winaq aꞌj Israel, chikiwach konojel ri winaq. Xukoj ri wuj tzꞌibꞌatalik chuqꞌalajisaxik chikiwach chi ri Jesús are Mesías. Ri Apolos kꞌo pa ri tinimit Corinto, are kꞌu ri Pablo xikꞌow pa taq tinimit ri naqaj e kꞌo wi, kꞌa te riꞌ xopan pa ri tinimit Éfeso, chilaꞌ xuꞌriq wi e kꞌi kojonelabꞌ. Xuta chike: ¿La xikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel are xixkojonik? Man xqakꞌamawaꞌj taj, xechaꞌ. Man e qetaꞌm taj we kꞌo Tyoxalaj Uxlabꞌixel. ¿Jachin chike qasanaꞌ xikꞌamawaꞌj ix? Are ri qasanaꞌ rech ri Juan, xecha che. Ri Pablo xubꞌij chike: Ri qasanaꞌ ri xubꞌan ri Juan, xubꞌano rech kakikꞌex kikꞌuꞌx ri winaq che kimak xubꞌij kꞌu chike ri winaq chi rajawaxik kekojon che ri kape na, ri Jesús. Are xetoꞌtaj chutatabꞌexik ri xbꞌix chike, xbꞌan kiqasanaꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús. Are xuya ri uqꞌabꞌ ri Pablo pa kiwiꞌ, xqaj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel pa kiwiꞌ, xechꞌaw pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, xuqujeꞌ xkiqꞌalajisaj ri utzij ri Dios. E kabꞌlajuj achyabꞌ chkonojel. Ri Pablo oxibꞌ ikꞌ xtzijonik xuqujeꞌ xmenkꞌetinik chirij ri ajawarem rech ri Dios pa ri Sinagoga. E kꞌo jujun man xkaj taj xekojon che ri utzij ri Jesús, xkichapleꞌj ubꞌixik itzel taq jastaq chike ri kojonelabꞌ chikiwach konojel ri winaq. Rumal riꞌ, ri Pablo xel bꞌik pa ri Sinagoga, xuꞌkꞌam bꞌik ri kojonelabꞌ, amaqꞌel, xtzijon kukꞌ pa ri ja tijobꞌal re ri achi ubꞌiꞌnam Tirano. Xuchoqꞌ uwach ri xbꞌix che. Kebꞌ junabꞌ jewaꞌ xkꞌulmatajik xaq jeriꞌ ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj ri e kꞌo pa taq ri tinimit rech Asia, xkitatabꞌej ri utzij ri Ajawxel. Ri Dios kꞌut xuya kwinem che ri Pablo kubꞌan nimaq taq kꞌutbꞌal xuqujeꞌ kunanik. Ri yawabꞌibꞌ kekunatajik are kaya ri kisuꞌt xuqujeꞌ chꞌuqbꞌal taq kichꞌek chirij ri Pablo xuqujeꞌ ri itzel taq uxlabꞌal keꞌl bꞌik chike. Kꞌo kꞌu jun wok winaq aꞌj Israel ri kewaꞌkat pa taq kiꞌ tinimit, keꞌkesaj itzel taq uxlabꞌal, kakikoj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús, kakibꞌij: Pa ri ubꞌiꞌ ri Jesús ri kutzijoj ri Pablo, katqesaj bꞌik itzel uxlabꞌal. Ri kebꞌanow we riꞌ are ri e wuqubꞌ ralkꞌwaꞌl ri Esceva, jun pare kꞌamal bꞌe. Junmul kꞌut are xkaj jewaꞌ xkibꞌano, ri itzel uxlabꞌal xubꞌij chike: Wetaꞌm uwach ri Jesús, xuqujeꞌ wetaꞌm jachin riꞌ ri Pablo, ¿ix jachin kꞌu ri ix? Ri achi kꞌut ri kꞌo itzel uxlabꞌal che, xukꞌyaq ribꞌ chikij rukꞌ chꞌuꞌjilal, xkixiꞌxitej kꞌu kibꞌ, xkiriq kꞌax xuqujeꞌ kechꞌanchꞌatik xebꞌe cho kachoch. We kꞌulmatajik riꞌ xetaꞌmataj kumal konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit Éfeso, winaq aꞌj Israel, xuqujeꞌ winaq ri man aꞌj Israel taj, konojel xkixiꞌj kibꞌ, rumal riꞌ xkinimarisaj uqꞌij ri Ajawxel Jesús. E kꞌi chike ri winaq ri xekojonik, xkitzujuj kibꞌ che ri man utz taj ri kibꞌanom kan nabꞌe. E kꞌi xuqujeꞌ chike ri kakibꞌan kan itzinik nabꞌe xkikꞌam loq ri kiwuj ri rech itzibꞌal, xkiporoj chkiwach konojel ri winaq. Ri rajil ri wuj ri xkiporoj, are kawinaq lajuj mil qꞌana pwaq. E kꞌi winaq xekojonik rumal ronojel ri xkꞌulmatajik. Ri Pablo xuchomaj kisolixik ri tinimit rech Macedonia, rech Acaya, are majaꞌ keꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Xuchomaj chi we xtoꞌtaj pa Jerusalén, rajawaxik keꞌ pa ri tinimit Roma. Xuꞌtaq kꞌu bꞌik ri Timoteo rachiꞌl ri Erasto, kebꞌ chike ri ketobꞌan rukꞌ, xebꞌe pa Macedonia. Are kꞌu ri areꞌ xkanaj kan jun janipa qꞌij pa Asia. Pa taq ri qꞌij riꞌ xchapleꞌtaj jun chꞌoꞌj chkixoꞌl ri winaq pa ri tinimit Éfeso rumal ri utz laj tzij rech ri kꞌakꞌ taq tzij. Kꞌo kꞌu jun achi ubꞌiꞌ Demetrio. Jun chꞌayal chꞌichꞌ ri kubꞌan alaj taq ja che saq pwaq karesaj uwach ri rachoch ri Diana ri kidios ri winaq aꞌj Éfeso, nima pwaq kakichꞌek ri achyabꞌ ri kechakun rukꞌ. Ri Demetrio xuꞌmulij ajchakibꞌ, xuqujeꞌ nikꞌaj achyabꞌ ri junam kichak rukꞌ, xubꞌij chike: Iwetaꞌm chi nim tajin kiqachꞌek chrij we chak riꞌ. Kiwil bꞌa ri achi Pablo, kubꞌij chi we tzꞌaq riꞌ e winaq e bꞌanowinaq man e dios taj. Man xwi ta kꞌu ukojom kikꞌuꞌx ri winaq pa Éfeso, xane ukojom kikꞌuꞌx konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit Asia. We man nim chik kilik ri templo rech ri Diana, kasach uwach waꞌ we qakꞌay, sibꞌalaj kꞌax riꞌ. Man kaya ta chi kꞌu uqꞌij we nimalaj dios ri kaqꞌijilax kumal konojel ri winaq aꞌj Asia, xuqujeꞌ kumal konojel ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew. Ri winaq are xkita ri xbꞌix chike, sibꞌalaj xpe koyawal, xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Nim uqꞌij ri Diana ri kidios ri aꞌj Éfeso! Konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit xkikꞌyaq kibꞌ chikij ri Gayo, xuqujeꞌ ri Aristarco are waꞌ ri achyabꞌ aꞌj Macedonia e rachiꞌl ri Pablo. Ri winaq xeꞌkicharchatej bꞌik xeꞌkikꞌam bꞌik pa ri kꞌolibꞌal ri kakimulij wi kibꞌ ri winaq. Ri Pablo are xraj xok bꞌik chikixoꞌl ri winaq, ri kojonelabꞌ man xkiya ta bꞌe che. E kꞌo xuqujeꞌ jujun qꞌatal tzij rech ri tinimit Asia, kech chꞌabꞌeꞌn ri Pablo, xkitaq ubꞌixik che chi man kok ta chkixoꞌl ri winaq. Ri winaq ri kimulim kibꞌ xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij jaljoj taq jastaq. E kꞌi chike man ketaꞌm taj jas che kimulim kibꞌ. Kꞌo kꞌu jun achi aj Israel chilaꞌ ubꞌiꞌ Alejandro, xkichꞌikmayij bꞌik rech kubꞌij jas tajin kakꞌulmatajik. Ri Alejandro xuyak ri uqꞌabꞌ rech man kechꞌaw ta na ri winaq. Ri winaq are xkichꞌobꞌo chi ri Alejandro aj Israel, konojel xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Nim uqꞌij ri Diana, ri kidios ri aꞌj Éfeso! Xpe kꞌu jun qꞌatal tzij rech ri tinimit xkwinik xuꞌtanabꞌa ri winaq, xubꞌij chike: Achyabꞌ aꞌj Éfeso, konojel ri winaq ketaꞌm chi we tinimit Éfeso are e chajil re ri utemplo ri qadios Diana, ri utzꞌaqil xa xqaj loq chikaj. Qetaꞌm kꞌut chi man kꞌo ta jun ri mat retaꞌm. Xaq jeriꞌ makiyak ta chꞌoꞌj, qas chichomaj na ri kibꞌano. We achyabꞌ we iꞌkꞌamom loq man kꞌo ta jun awas kibꞌanom, maj jastaq keleqꞌam pa ri templo, man e yoqꞌoꞌwinaq ta che ri qaDiana, ri qadios. Ri Demetrio xuqujeꞌ ri rajchakibꞌ we kꞌo kichꞌoꞌj rukꞌ jachinaq, are kipatan ri qꞌatal taq tzij xuqujeꞌ ri qꞌatbꞌal taq tzij ri e kꞌolik. Chilaꞌ jeꞌkibꞌij wi jachike ri kꞌo pa kanimaꞌ. We kꞌo chi ne jun jastaq ri kiwaj, kuyaꞌo kibꞌij chaqe rech kaqamulij qibꞌ chuchomaxik. Xibꞌibꞌal riꞌ we kabꞌix chaqe chi xa man kujniman ta chike ri ketaqan pa qawiꞌ, xa rumal ri xbꞌantaj waral kamik. Jas kꞌu kaqabꞌij riꞌ we xta chaqe ri xkꞌulmataj kamik qetaꞌm uj chi man kꞌo ta rumal. Are xtoꞌtaj ri qꞌatal tzij chubꞌixik we tzij riꞌ xuꞌtaq bꞌik ri winaq cho taq kachoch. Are xtaniꞌ ri tzukun chꞌoꞌj, ri Pablo xuꞌsikꞌij ri kojonelabꞌ rech jeriꞌ kuꞌpixibꞌaj, xuqujeꞌ kukubꞌisaj kikꞌuꞌx. Kꞌa te riꞌ xuꞌchꞌabꞌej kanoq, xeꞌ pa Macedonia. Xuꞌpixabꞌaj kꞌu ri aꞌlaxik ri e kꞌo pa taq ri tinimit ri xikꞌow wi. Xuꞌtaqchiꞌj ri kojonelabꞌ kejeqiꞌk pa ri kikojobꞌal. Kꞌisbꞌal re xopan pa ri tinimit Grecia. Oxibꞌ ikꞌ xkꞌojiꞌ chilaꞌ. Are jubꞌiqꞌ karaj keꞌ pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ rech keꞌ pa ri tinimit Siria, xuto chi ri winaq aꞌj Israel tajin kakichomaj ubꞌanik kꞌax che, rumal riꞌ xtzalij kan pa ri tinimit Macedonia. Xachiꞌlax kꞌu bꞌik kumal ri Sópater aj Berea, ri Aristarco, ri Segundo aj Tesalónica, ri Gayo aj Derbe, ri Timoteo, xuqujeꞌ ri Tíquico, xuqujeꞌ ri Trófimo e kojonelabꞌ aꞌj Asia. We achyabꞌ riꞌ xenabꞌej bꞌik, xujkayeꞌj apanoq pa ri tinimit Troas. Are xikꞌow ri nimaqꞌij Pascua xujel bꞌik pa ri tinimit Filipos xujeꞌ pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ, are ikꞌowinaq chi jobꞌ qꞌij, xubꞌeꞌqariqaꞌ pa ri tinimit Troas. Wuqubꞌ qꞌij kꞌut xujkanaj kan chilaꞌ. Pa ri nabꞌe qꞌij rech ri wuqubꞌ qꞌij xqamulij qibꞌ rech junam kujwaꞌik, naꞌtabꞌal rech ri ukamikal ri Ajawxel Jesús. Ri Pablo kꞌut xutzijoj ri utzij ri Dios chike ri kojonelabꞌ, naj xtzijonik kꞌa xuꞌriqa na ri nikꞌaj aqꞌabꞌ rumal cher chukabꞌ qꞌij kel bꞌik chilaꞌ. Chilaꞌ uj kꞌo wi pa ri ja ri kꞌo chi kawiq. Kꞌi qꞌaqꞌ tunal e tzijitzoj. Kꞌo kꞌu jun ala ubꞌiꞌ Eutico, tꞌuyul pa ri wentaꞌn pa ri urox wiq ja. Ri ala sibꞌalaj kꞌax uwaram, rumal riꞌ xtzaq loq pa ri ulew, xkamik. Xqaj kꞌu loq ri Pablo, xumatzej ri ala, xuchꞌelej, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri winaq: Mixiꞌj iwibꞌ, we ala riꞌ kꞌaslik. Ri Pablo xpaqiꞌ chi junmul pa ri ja, xwaꞌ kukꞌ ri kojonelabꞌ, kꞌa te riꞌ xtzijon chi na kukꞌ junmul kꞌa xsaqir na, kꞌa te riꞌ xeꞌek. Xkikꞌam kꞌu bꞌi ri ala cho rachoch kꞌaslik. Konojel kꞌut sibꞌalaj xekiꞌkotik. Ri Pablo cho ulew xeꞌ pa ri tinimit Asón, uj xujeꞌ pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xqachomaj chi kaqakꞌam bꞌi ri Pablo pa riꞌ ri tinimit riꞌ. Are xqariq ri Pablo, xok bꞌik qukꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ. Junam xujeꞌ pa ri tinimit Mitilene. Chukabꞌ qꞌij qelik bꞌik chilaꞌ xujeꞌ je laꞌ pa Quío. Che ri jun qꞌij chik xujeꞌ chuchiꞌ ri jaꞌ ubꞌiꞌ Samos; xujikꞌow bꞌi pa Trogilio, kꞌa te riꞌ chukabꞌ qꞌij xujopan pa Mileto. Ri Pablo kꞌut xuchomaj chi man kikꞌow ta bꞌik pa ri tinimit Éfeso rech man kabꞌeyetaj taj pa Asia. Jeriꞌ rumal cher karaj karikꞌowisaj ri Pentecostés pa ri tinimit Jerusalén. Are uj kꞌo chi pa ri tinimit Mileto, ri Pablo xtaqan che kisikꞌixik ri kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox ri kꞌo pa ri tinimit Éfeso rech katzijon kukꞌ. Are xoꞌpan ri kꞌamal taq bꞌe xubꞌij chike: Iwetaꞌm jas jeꞌ in noꞌjininaq che ri qꞌij are xinul waral pa Asia kꞌa kamik. Ronojel qꞌij are xinkꞌojiꞌ iwukꞌ xinpatanij ri Ajawxel Jesús, man xinnimarisaj ta wibꞌ. Rukꞌ oqꞌej xinbꞌan ri nuchak iwukꞌ, xuqujeꞌ xinriq kꞌi uwach kꞌaxkꞌolal rumal ronojel ri xkibꞌan ri winaq aꞌj Israel chwe. Pune jeriꞌ, xintzijoj ri utzij ri Dios chiꞌwe pa taq iwachoch xuqujeꞌ pa taq ri nimaq taq kꞌolibꞌal xinya ronojel uwach kꞌutuꞌn ri kajawataj chiꞌwe. Xinbꞌij chike konojel ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ ri man aꞌj Israel taj rajawaxik chi rajawaxik kakikꞌex kikꞌuꞌx, kakikꞌex kichomanik cho ri Dios, xuqujeꞌ kakiya kan ri kimak, rech kekojon che ri Ajawxel Jesucristo. Kamik kꞌut kineꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Rajawaxik kinniman che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel ri in taqowinaq loq. Man wetaꞌm ta kꞌut jas ri kabꞌan na chwe chilaꞌ. Xwi wetaꞌm ri ubꞌim ri Uxlabꞌixel chwe pa ronojel ri tinimit chi kinokisax na pa cheꞌ xuqujeꞌ kinriq na kꞌax are kintzalij pa Jerusalén. Man kinok ta kꞌu il cho we kꞌaxkꞌolal riꞌ, xuqujeꞌ man are ta qas nim kinwil wi. Are kawaj kinkꞌis ri nuchak ri nutaqem rech kinopan pa ri kꞌisbꞌal rech ri nukꞌaslemal rukꞌ kiꞌkotem xuqujeꞌ kintoꞌtaj chutzijoxik ri utzij ri Dios, chike ri winaq, are waꞌ chilibꞌetal chwe rumal ri Ajawxel Jesús. Kinbꞌij chike ri winaq chi ri Dios sibꞌalaj kutoqꞌobꞌisaj kiwach konojel. Kamik kꞌut qas wetaꞌm chi man kꞌo ta jun chiꞌwech, ri nutzijom ri utzij ri Dios che ri karil chi na nuwach junmul chik. Rumal riꞌ kamik kinbꞌij chiꞌwe chi man kꞌo ta numak chiꞌwe we kiriq jun alik kamikal. Rumal cher xinya ubꞌixik chiꞌwe ronojel ri uchomam ri Dios pa qawiꞌ. Man kꞌo ta jun kꞌutuꞌn ri mat xinya chiꞌwe. Chichajij bꞌa iwibꞌ, xuqujeꞌ chiꞌchajij ri qachalal kojonelabꞌ. Rumal chi ri Uxlabꞌixel xubꞌan kꞌamal taq bꞌe chiꞌwe chiꞌchajij bꞌa konojel ri qachalal ri e kojoninaq che ri Ajawxel Jesús, ri xkam cho ri ripbꞌal, xuya ri ukikꞌel rech jeriꞌ ri winaq kakiriq ri utobꞌanik ri Dios. Wetaꞌm chi we xinel bꞌik iwukꞌ, kepe na achyabꞌ ri kakibꞌan na kꞌax chike ri kojonelabꞌ, je kakibꞌan na itzel taq kayoꞌt ri keꞌkitij chij. Kekꞌojiꞌ kꞌu na jujun achyabꞌ e bꞌanal taq tzij chiꞌxoꞌl, keꞌkitijoj na ri winaq che bꞌanoj tzij, keꞌkimenkꞌetij kꞌu na e kꞌi kojonelabꞌ kukꞌ. Rumal bꞌa riꞌ, chixkꞌasloq, naꞌtaj chiꞌwe chi oxibꞌ junabꞌ, chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ, man xintaniꞌ ta che ipixabꞌaxik rukꞌ oqꞌej. Kamik kꞌut, qachalal, kixinjach kan puꞌqꞌabꞌ ri Dios rech man kasachan ta ri utzij ri Dios ri kukꞌut chiqawach chi sibꞌalaj nim ri utoqꞌobꞌ pa qawiꞌ. We tzij riꞌ kakwinik kuya ichuqꞌabꞌ, xuqujeꞌ kuya ri iwechabꞌal junam kukꞌ konojel ri e rech ri Dios. Man are ta ri irajil man are ta riꞌ iwatzꞌyaq xinrayij. Qas iwetaꞌm chi xinchakun chuchꞌekik ronojel ri xajawataj chwe, xuqujeꞌ ri xajawataj chike ri e kꞌo wukꞌ. Nukꞌutum chiꞌwach chi rajawaxik kujchakunik chuchꞌekik ri kajawataj chaqe, rech jeriꞌ kujkwinik keꞌqatoꞌ ri kꞌo kirajawaxik. Xinnaꞌtaj chiꞌwe chi ri utzij ri Ajawxel Jesús ri kubꞌij: “Are utz re ri winaq ri kasipanik cho ri winaq ri kakꞌamawaꞌnik.” Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Pablo, xukiꞌk, xubꞌan chꞌawem kukꞌ konojel ri kojonelabꞌ. Kꞌa te riꞌ sibꞌalaj xoꞌqꞌik. Ri aꞌlaxik xkimatzej ri Pablo xuqujeꞌ xkitzꞌumaj. Ri aꞌlaxik xkachiꞌlaj bꞌik ri Pablo rukꞌ loqꞌanik xekijacha kanoq pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal. Are xoꞌpan chuchiꞌ ri jaꞌ xoꞌqꞌik, xkimatzej ri Pablo. Sibꞌalaj xebꞌisonik rumal xubꞌij chike chi man kakil ta chi wi uwach junmul chik. Are xqajach qibꞌ kukꞌ ri alaxik, xujok pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ, sukꞌum xujeꞌ pa leꞌaj sutital che jaꞌ ubꞌiꞌnam Cos. Chukabꞌ qꞌij xujqꞌax chik pa ri tinimit Rodas, kꞌa te riꞌ xujeꞌ pa ri tinimit Pátara. Xqariq kꞌu jun jukubꞌ bꞌinibꞌal ri kꞌo pa Pátara ri keꞌ pa Fenicia, xujeꞌ chupam. Are xujqꞌax pa ri plo, xqil apanoq pa ri qamox ri chꞌaqaꞌp ulew sutital che jaꞌ ubꞌiꞌ Chipre, xqataqej ri qabꞌe, xujopan je laꞌ pa Tiro ri kꞌo pa Siria xujikꞌow na chilaꞌ rumal chi ri jukubꞌ bꞌinibꞌal xuya na nikꞌaj jastaq chilaꞌ. Xeꞌqariq kꞌu jujun kojonelabꞌ chilaꞌ, xujkanaj kan wuqubꞌ qꞌij kukꞌ. E kꞌo kꞌu e kojonelabꞌ ri xkiqꞌalajisaj jastaq ri xubꞌij ri Uxlabꞌixel chike, rumal riꞌ xkibꞌij che ri Pablo chi man keꞌ ta pa ri tinimit Jerusalén. Are xtzꞌaqat wuqubꞌ qꞌij uj kꞌo kukꞌ ri kojonelabꞌ, xujel bꞌik pa ri tinimit Tiro. Konojel ri kojonelabꞌ, ri achyabꞌ, ri e kixoqil, xuqujeꞌ ri e kalkꞌwaꞌl xujeꞌkijacha kanoq. Are xujopan chuchiꞌ ri plo xujxukiꞌk, xqbꞌan chꞌawem cho ri Dios. Kꞌa te riꞌ xeꞌqamatzej kanoq kꞌa te riꞌ xujtzalij pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, ri aꞌlaxik kꞌut xetzalij kan cho kachoch. Ri uj xqataqej ri qabꞌe pa ri plo, qelik loq pa ri tinimit Tiro xujopan pa ri tinimit Tolemaida. Xqaya rutzil kiwach ri qachalal ri e kꞌo chilaꞌ xuqujeꞌ xujkanaj kan jun qꞌij kukꞌ. Chukabꞌ qꞌij ri Pablo xuqujeꞌ ri uj xujel bꞌik pa Tolemaida, xujeꞌ pa ri tinimit Cesarea, are uj kꞌo chi chilaꞌ xujeꞌ cho rachoch ri Felipe, tzijol rech ri Utz laj uTzij ri Dios, jun chike ri wuqubꞌ patanijelabꞌ ri xechaꞌ pa Jerusalén. Ri Felipe e kꞌo kajibꞌ umiꞌal ri man e kꞌulan taj. We alitomabꞌ riꞌ e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios. Kebꞌ oxibꞌ qꞌij chik uj kꞌo chilaꞌ, are xopan jun qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios, ubꞌiꞌ Agabo upetik pa ri tinimit Judea. Xujuchꞌabꞌej, kꞌa te riꞌ xukꞌam ri ximbꞌal upam ri Pablo, xuxim ri raqan xuqujeꞌ ri uqꞌabꞌ rukꞌ, xubꞌij: Ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kubꞌij are kopan ri ajchoqꞌe we pas riꞌ pa ri tinimit Jerusalén, jewaꞌ kakibꞌan na ri winaq aꞌj Israel chuyutik. Kakijach na pa kiqꞌabꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Are xqata we tzij riꞌ, uj e qachiꞌl ri winaq aꞌj Cesarea xqabꞌochiꞌj ri Pablo rech man keꞌ ta pa Jerusalén. Ri Pablo kꞌut xubꞌij: ¿Jas che kixoqꞌik, xaq kiyak nubꞌis? Ri in nujachom wibꞌ, man xwi taj pa yutik, xane nujachom wibꞌ pa kamikal rumal rech ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel je laꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Man xujkwin ta kꞌut xqaqꞌatej, xaq xqaya chi jeriꞌ, Xwi xqabꞌij che: ¡Chubꞌana ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Ajawxel awukꞌ! Are ikꞌowinaq chi kebꞌ oxibꞌ qꞌij, xqasukꞌumaj ri qajastaq xujeꞌ pa ri tinimit Jerusalén. Xujkachiꞌlaj bꞌik jujun kojonelabꞌ aꞌj Cesarea. Jun chike ubꞌiꞌ Mnasón kel pa Chipre. Ojer laj kojonel, qachomam kꞌut chi kujkanaj kan rukꞌ cho ri rachoch. Are xujopan pa ri tinimit Jerusalén, xujkikꞌulaj ri qachalal, sibꞌalaj xekiꞌkot qukꞌ. Chukabꞌ qꞌij xeꞌ ri Pablo qukꞌ, xujeꞌ kꞌu chuchꞌabꞌexik ri Jacobo. Kimulim kꞌu kibꞌ konojel ri kꞌamal taq kibꞌe ri kojonelabꞌ rech Jerusalén chilaꞌ. Ri Pablo xuya rutzil kiwach konojel, kꞌa te riꞌ xutzijoj ronojel ri ubꞌanom ri Dios chkixoꞌl ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Are xkita ri xubꞌij, xkiya uqꞌij ri Dios. Xkibꞌij che ri Pablo: Jeꞌ, qachalal. Pune ta ne jeriꞌ, e kꞌi mil winaq aꞌj Israel e kojoninaq. Kakibꞌij chi rajawaxik wi kaqataqej u ubꞌanik ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés. Bꞌiꞌtal kꞌu chike we winaq riꞌ chi ri at tajin kaꞌtijoj konojel ri winaq aꞌj Israel chi man rajawaxik ta chik keꞌniman che ri xtaqan wi ri qamam Moisés. Xuqujeꞌ kakibꞌij chi kabꞌij chi man rajawaxik taj kokisax ketal xuqujeꞌ man rajawaxik taj kakaꞌn ri naqꞌatajibꞌal ke ri winaq aꞌj Israel. ¿Jas kꞌu kaqabꞌano? Kakimulij na kibꞌ riꞌ ri winaq are kakito chi at ulinaq waral. Are utz na we kabꞌan ri kaqabꞌij: e kꞌo kajibꞌ achyabꞌ qukꞌ ri kakaꞌn na jas ri xkitzuj u ubꞌanik cho ri Dios. Chaꞌkꞌama bꞌik we achyabꞌ riꞌ awukꞌ pa ri Templo, are kakesaj ri awas chikij, chabꞌana awe kukꞌ. Chaya ri pwaq ri rajawaxik chike rech kekwinik kakisokaj ri kiwiꞌ rech konojel kakilo chi man qas tzij ta riꞌ ri kabꞌix chawe, xane at kanimaj ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés. Are kꞌu ri winaq ri e kojoninaq ri man aꞌj Israel taj, qatzꞌibꞌam bꞌik wuj chike, qabꞌim chike chi rajawaxik man kakitij ta ri tiꞌj ri yoꞌm chkiwach taq tyox ri xa e bꞌanom kumal winaq, man kakitij ta kikꞌ, man kakitij ta ki tiꞌjol awaj e jitzꞌatalik, xuqujeꞌ man kakaꞌn ta mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ. Xpe kꞌu ri Pablo, xuꞌkꞌam bꞌik kajibꞌ achyabꞌ rukꞌ. Chukabꞌ qꞌij xresaj ri awas chirij junam kukꞌ, kꞌa te riꞌ xok pa ri Templo chubꞌixik chike janipa qꞌij karaj na chi resaxik ri awas chikij, are kakitzuj aꞌwaj chi kijujunal cho ri Dios. Jubꞌiqꞌ kꞌu karaj katzꞌaqat ri wuqubꞌ qꞌij, e kꞌo jujun winaq aꞌj Israel e petinaq pa ri tinimit Asia ri xkil ri Pablo kꞌo pa ri Templo. Xeꞌkimulij ri winaq, xkikoj kikꞌuꞌx, xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Achyabꞌ aꞌj Israel! ¡Chujitoꞌ! We achi riꞌ kawaꞌkat pa ronojel taq ri tinimit. Kuya kꞌutuꞌn chike ri winaq puꞌwi ri man utz taj kakibꞌan ri qawinaqil, chrij ri utaqanik ri Moisés, xuqujeꞌ chrij we loqꞌalaj ja riꞌ. Uꞌkꞌamom kꞌu bꞌik jujun winaq aꞌj Grecia ri man e qawinaqil taj pa ri Templo, ubꞌanom ri awas ubꞌanik pa we loqꞌalaj kꞌolibꞌal riꞌ. Je xkibꞌij waꞌ rumal cher kilom chi ri Pablo kꞌo pa ri tinimit Jerusalén, rachiꞌl ri Trófimo aj Éfeso, man aj Israel taj. Pa kikꞌuꞌx kꞌut chi xukꞌam bꞌik pa ri Templo. Konojel ri winaq pa ri tinimit Jerusalén xeꞌl chꞌuꞌj. Aninaq xkimulij kibꞌ, xkichap ri Pablo, xkichararej loq chupam ri Templo, xkitzꞌapij kꞌu kan ri uchiꞌ ri tinimit. Tajin kakitzukuj jas kakibꞌan chukamisaxik are xuta ri achi, ri kinimal ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit aꞌj Roma, chi konojel ri winaq pa ri tinimit Jerusalén e chꞌuꞌjarinaq. Ri nim taqanel riꞌ xuꞌmulij jujun aꞌj chꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ jujun chike ri kinimal taq ri aꞌj chꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, aninaq xebꞌe jawjeꞌ e kꞌo wi ri winaq. Are xkil ri winaq ri nim taqanel e rachiꞌl ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xkitanabꞌaꞌ uchꞌayik ri Pablo. Xpe kꞌu ri achi riꞌ ri kataqan pa kiwiꞌ ri aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuꞌchapa ri Pablo. Kꞌa te riꞌ xtaqan chuyutik rukꞌ kebꞌ chꞌichꞌ ximbꞌal. Xuta kꞌu chike ri winaq jachin riꞌ ri Pablo, xuqujeꞌ jas ri umak. Are kꞌu ri winaq xkiraq kichiꞌ, jaljoj ri kakibꞌij. Ri achi man xkwin ta chuchꞌobꞌik jas ri xkꞌulmatajik rumal cher man kꞌyaqal ta ri kakibꞌij. Xtaqan kꞌu bꞌik chukꞌamik ri Pablo pa ri ja ri e kꞌo wi ri aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit. Are xoꞌpan cho taq ri wiq rech ri ja, ri aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit ri e kꞌamowinaq bꞌik ri Pablo xkitelej, xkipaqabꞌaꞌ, rumal cher konojel ri winaq kakaj kakesaj kan ri Pablo rech kakichꞌayo. Konojel kꞌu ri winaq ri e teren chikij kakiraq kichiꞌ, kakibꞌij: ¡Kamisaxoq! Are xkꞌam bꞌik ri Pablo pa ri ja ri e kꞌo wi ri aꞌj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuta che ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ, xubꞌij: ¿La utz kintzijon jubꞌiqꞌ ukꞌ la? Ri achi xuta che, xubꞌij: ¿La awetaꞌm katchꞌaw pa chꞌabꞌal griego? ¿La man at riꞌ ri achi, ri at aj Egipto, ri chi kebꞌ oxibꞌ qꞌij xwaꞌjil chirij ri qꞌatbꞌal tzij, kꞌa te riꞌ xuꞌmulij kajibꞌ mil achyabꞌ kamisanelabꞌ, xukꞌam bꞌik pa ri juyubꞌ ri katzꞌinowik? Xubꞌij kꞌu ri Pablo che: In in jun chike ri winaq aꞌj Israel, xinalax pa ri tinimit Tarso, jun tinimit rech Cilicia ri nim u ubꞌanik. Bꞌana la jun toqꞌobꞌ chwe, ya la bꞌe chwe kenchꞌabꞌej ri winaq. Ri achi xuya bꞌe che ri Pablo, ri Pablo kꞌut xtakꞌiꞌ puꞌwiꞌ taq ri wiq, xuyak ri uqꞌabꞌ chkiwach ri winaq rech man kechꞌaw taj. Are xetaniꞌ ri winaq, ri Pablo xuchꞌabꞌej pa ri tzijobꞌal hebreo, xubꞌij: Loqꞌalaj taq qachalal, ix ix kꞌamal taq qabꞌe, chitampe ri kinbꞌij chiꞌwe. Are xkita ri winaq chi ri Pablo xuꞌchꞌabꞌej pa ri tzijobꞌal hebreo, xaq jun xekꞌojiꞌ wi, xkitatabꞌej ri kubꞌij: Ri in in iwinaqil, in aj Israel. Xinalax pa ri tinimit Tarso, tinimit rech Cilicia. Waral kꞌut pa Jerusalén xinkꞌiy wi. Qas utz nutijoxik xbꞌanik puꞌwiꞌ ri taqanik ke ri qamam ojer rumal ri nim achi Gamaliel amaqꞌel xintij nuchuqꞌabꞌ chupatanixik ri Dios, jetaq ri kibꞌan ix iwonojel kamik. Nabꞌe kanoq in xinbꞌan kꞌax chike konojel ri e kojoninaq che ri Jesús, xwaj xeꞌnkamisaj. Xeꞌnchap bꞌik achyabꞌ, ixoqibꞌ, xeꞌnkoj pa cheꞌ. Ri kinimal chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ konojel ri kinimaꞌqil ri winaq kekwinik kakiqꞌalajisaj chi qas tzij ri kinbꞌij. Rumal cher aꞌreꞌ xkiya bꞌik jujun wuj chwe. Xaq jeriꞌ xineꞌ pa ri tinimit Damasco xubꞌentzukuj ri kojonelabꞌ rech keꞌnchapo, keꞌnkꞌam loq waral pa Jerusalén, chukꞌajisaxik kiwach. Bꞌenam kꞌu we pa ri bꞌe, opanem kinbꞌan pa ri tinimit Damasco, qas pa ri nikꞌaj qꞌij, xaq kꞌa teꞌ xtunan jun nimalaj tunal chwij ri xpe chikaj. Xintzaq puꞌlew, kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal xpe chikaj xubꞌij chwe: Saulo, Saulo, ¿jas che kabꞌan we nimalaj kꞌax riꞌ chwe? “¿Jachin ri lal, Tat?” xincha che. Xubꞌij chwe: In riꞌ ri Jesús aj Nazaret. Ri tajin kabꞌan kꞌax chwe. Ri e kꞌo wukꞌ xkil ri tunal, sibꞌalaj kꞌu xkixiꞌj kibꞌ. Man xkita ta kꞌu ri uchꞌabꞌal ri tajin kachꞌaw wukꞌ. Ri in kꞌut xinbꞌij: Tat, ¿jas kaj la kinbꞌano? Xubꞌij kꞌu ri Ajawxel Jesús chwe: Chatwaꞌjiloq, chataqej ri abꞌe ri ke pa ri tinimit Damasco. Chilaꞌ kꞌut kabꞌix wi na chawe jas ri rajawaxik kabꞌano. Man xinkwin ta chi kꞌut xinkaꞌyik rumal ri tunal, ri sibꞌalaj kajuluwik. Rumal riꞌ xa xintzuyex bꞌik che ri nuqꞌabꞌ kumal ri wachiꞌl, xinkikꞌam bꞌik pa ri tinimit Damasco. Kꞌo kꞌu jun achi chilaꞌ, ubꞌiꞌ Ananías. Kojoninaq che ri Dios, kunimaj ri utaqanik ri Moisés. Konojel ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo chilaꞌ pa Damasco kakibꞌij chi sibꞌalaj utz we achi riꞌ. We achi riꞌ xopan che nuchꞌabꞌexik, xubꞌij kꞌu chwe: “Wachalal Saulo, chatkaꞌy chi junmul.” Aninaq kꞌut xutzir ri nubꞌoqꞌoch, xinkwinik xinkaꞌyik, xinwil ri achi. Xubꞌij kꞌu chwe: “At chaꞌtal rumal ri qaDios, ri kiDios ri qamam, rech kawetaꞌmaj jas ri urayinik, xuqujeꞌ rech katuxik patanil rech ri Dios, xuqujeꞌ rech kata ri chꞌabꞌal. Katok kꞌu na che qꞌalajisal rech ri Dios chkiwach ri winaq, katzijoj na ronojel ri atom xuqujeꞌ awilom. Jas kꞌu awayeꞌm, chatwaꞌjiloq, chabꞌana aqasanaꞌ jeqel akꞌuꞌx chrij ri Ajawxel Jesús, chata toqꞌobꞌ che rech kasach taj ri amak, kachꞌajchꞌojir kꞌu ri awanimaꞌ.” Ri Pablo xubꞌij: Are xintzalij loq pa we tinimit Jerusalén, xineꞌ kꞌu pa ri Templo. Tajin kinbꞌan chꞌawem chilaꞌ. Pa jun kꞌutbꞌal kꞌut xinwil ri Ajawxel Jesús, xubꞌij chwe: “Chakowij, chatel bꞌik chanim waral pa Jerusalén, rumal chi ri winaq ri e kꞌo waral man kakikoj ta ri nutzij ri kabꞌij chike.” Ri in kꞌut xinbꞌij che: “Ajawxel, aꞌreꞌ ketaꞌm chi nabꞌe kanoq xineꞌ pa taq ri Sinagoga. Xeꞌnchap konojel ri kekojon che la, xeꞌnkoj pa cheꞌ, xuqujeꞌ xeꞌnchꞌayo. Are tajin kakikamisaj ri Esteban ri patanil e la, ri kaqꞌalajisan tzij la, ri in in kꞌo kukꞌ. Sibꞌalaj utz kꞌut xinwilo xkamisaxik, in xinchajin ri katzꞌyaq ri tajin kekamisanik.” Ri Ajawxel Jesús xubꞌij chwe: “Jat, rumal cher rajawaxik katintaq bꞌik naj kukꞌ ri nikꞌaj winaq chik ri man aꞌj Israel taj.” Are xubꞌij ri Pablo chike ri winaq aꞌj Israel, chi keꞌ kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj, xkichap uraqik kichiꞌ, xkibꞌij: ¡Kamisax we achi riꞌ! ¡Man yaꞌtal ta che kakꞌasiꞌk! Xkichapleꞌj uraqik kichiꞌ, xkiroqij ri katzꞌyaq pa ri ulew, xkijopij ulew chikaj. Ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xuya taqanik rech kokisax ri Pablo pa ri ja ri e kꞌo wi ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ xuya taqanik rech karapuxik, kꞌa te riꞌ kakꞌot uchiꞌ rech kubꞌij jas rumal ri winaq kakiraq kichiꞌ chrij. Are kꞌu yuttal chik rech kakichꞌayo, ri Pablo xubꞌij che ri kinimal ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit ri takꞌal chilaꞌ chuchajixik: ¿La yaꞌtal chiꞌwe kichꞌay jun winaq rech ri tinimit Roma, la man nabꞌe kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ? Are xuta ri ajchꞌoꞌj chajil tinimit ri xubꞌij ri Pablo, xuꞌbꞌij che ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit: ¿Jas ri tajin kabꞌan che we achi riꞌ? Areꞌ jun winaq rech ri tinimit Roma. Ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xeꞌ rukꞌ ri Pablo, xuta che: ¿La qas tzij chi at aj Roma? Ri Pablo xubꞌij: Jeꞌ, qas tzij. Ri ajchꞌoꞌj chajil tinimit xubꞌij che ri Pablo: Ri in xintoj nimalaj pwaq rech xya nuwuj rumal ri tinimit Roma. Ri Pablo xubꞌij: Ri in, in aj Roma pa nukꞌojiꞌkal. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit man xkichꞌay ta chi ri Pablo. Are kꞌu ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, are xretaꞌmaj chi ri Pablo aj Roma, sibꞌalaj xuxiꞌj ribꞌ rumal cher xujatꞌij rukꞌ chꞌichꞌ jatꞌibꞌal. Ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xraj xretaꞌmaj jas ri qas umak ri Pablo, ri tajin kakibꞌij ri winaq aꞌj Israel che. Xaq jeriꞌ chukabꞌ qꞌij xresaj ri chꞌichꞌ ximbꞌal che ri Pablo, kꞌa te riꞌ xtaqan che ki mulixik ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ konojel ri kinimaꞌqil ri winaq. Xresaj kꞌu loq ri Pablo, xutakꞌabꞌa chkiwach. Xuꞌkaꞌyej ri Pablo ri kinimaꞌqil ri qꞌatal taq tzij, xuchapleꞌj ubꞌixik: Alaxik, amaqꞌel nukꞌaslebꞌem chꞌojchꞌojlaj chomabꞌal cho ri Dios. Aninaq, ri Ananías, kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xuꞌtaq ri e kꞌo chunaqaj ri Pablo kakichꞌay puꞌchiꞌ. Xubꞌij kꞌu ri Pablo che: Chatuchꞌaya at ri Dios, kawach, ¿jas uwach qꞌatal tzij katuxik we at kaqꞌipij ri taqanik kattaqan che nuchꞌayik? Xkibꞌij ri e kꞌo chunaqaj ri Pablo: ¿Jeriꞌ kabꞌan chukꞌululaꞌxik ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq? Chikuyuꞌ, alaxik. Man wetaꞌm taj chi are kinimaꞌqil chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik, maj jun kawetzelaj chike ri kꞌamal taq bꞌe rech ri atinimit. Xril ri Pablo chi ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri Tinimit e kꞌo saduceos xuqujeꞌ fariseos chike. Xuraq uchiꞌ, xubꞌij: Alaxik, in xuqujeꞌ in Fariseo, jacha ri watiꞌt numam. In kꞌo pa ri uqꞌabꞌ ri qꞌatbꞌal tzij rumal chi kuꞌl na kꞌuꞌx che ri kꞌastajibꞌal kiwach ri kaminaqibꞌ. Are jewaꞌ xubꞌij. Ri achyabꞌ fariseos xuqujeꞌ ri e saduceos xoꞌk pa chꞌoꞌj. Rumal chi ri achyabꞌ saduceos man kakikoj taj chi kꞌo kꞌastajibꞌal wach, man kakikoj taj chi e kꞌo angelibꞌ, man kakikoj taj chi e kꞌo taq uxlabꞌal. Are kꞌu ri achyabꞌ fariseos kakikojo chi e kꞌo taq waꞌ. Xaq jeriꞌ xkꞌulmataj chꞌoꞌj chikixoꞌl, xewaꞌjil kꞌu jujun chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, ri e fariseos, xkichapleꞌj uyajik kibꞌ, ko xkichꞌabꞌej kibꞌ, xkibꞌij: Maj etzelal kaqarik uj che we achi riꞌ wine jun uxlabꞌal o jun ángel chꞌabꞌeninaq man kaqakꞌopij ta qibꞌ cho ri Dios. Xril ri qꞌatal tzij chi xnimataj ri chꞌoꞌj chikixoꞌl, pukꞌuꞌx chi kakipil ri Pablo. Xuꞌsikꞌij ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq rech ri tinimit, xtaqanik chi kakesaj bꞌik chikixoꞌl, kakitzalij pa ri ja rech qꞌatbꞌal tzij. Che ri chaqꞌabꞌil riꞌ, xukꞌut ribꞌ ri Ajawxel cho ri Pablo, xubꞌij che: Chabꞌana achuqꞌabꞌ Pablo, jacha ri xabꞌan chi nuqꞌalajisaxik pa Jerusalén je kabꞌan na che nuqꞌalajisaxik je laꞌ pa ri tinimit Roma. Saqir chukabꞌ qꞌij, xkimulij kibꞌ jupuq achyabꞌ aꞌj Israel, xkijunamaj kitzij, qas tzij xekꞌojiꞌk xkibꞌij chi man kewaꞌ ta na xuqujeꞌ man ke qumun ta na kꞌa kakamisataj na ri Pablo kumal. Kikꞌow na cho kawinaq ri kikꞌiyal ri kamisanelabꞌ. Xeꞌkikꞌutu kibꞌ chikiwach ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe xkibꞌij che: Ri uj qabꞌim chi qaj etzelal pa qawiꞌ xuqujeꞌ man kaqatij ta qawa we man nabꞌe kaqakamisaj ri Pablo. Xaq jeriꞌ ri ix xuqujeꞌ ri ix unimaꞌqil qꞌatal tzij rajawaxik kibꞌij che ri qas kabꞌan rech chi kakꞌam chi bꞌik junmul ri Pablo chikiwach ri qꞌatal taq tzij, chijaluj chi xa kiwaj kiwilo jas qas ubꞌanik ri umak, kꞌa majoꞌq kꞌu kopan cho ri qꞌatbꞌal tzij, are keqakamisaj. Xretaꞌmaj kꞌu ri chꞌut ukꞌojol ri Pablo, ral ri ranabꞌ, ri kichomanik, xeꞌ pa ri ja rech qꞌatbꞌal tzij xuꞌtzijoj che ri Pablo. Xtaqan ri Pablo che usikꞌixik jun chike ri ajchakibꞌ rech ri qꞌatbꞌal tzij rech ri tinimit Roma, xubꞌij che chakꞌama bꞌik we ala riꞌ rukꞌ ri unimal ri qꞌatal tzij. Kubꞌij jun utaqkil che: Choqꞌaqꞌ rij. Jaꞌe, xchaꞌ. Ri ajchak rech ri qꞌatbꞌal tzij xuꞌya ubꞌixik. “Xinusikꞌij ri Pablo ri kꞌo pa cheꞌ, xubꞌij chwe chi kinkꞌam loq ukꞌ la we ala riꞌ, kulubꞌij jun utaqkil che la.” Ri qas kabꞌan rech pa kiwiꞌ ri ajchakibꞌ rech ri qꞌatbꞌal tzij xutzuyej bꞌik ri ala che ri uqꞌabꞌ, xkiqꞌat bꞌi kibꞌ xaq aꞌreꞌ, xuta che: ¿Jas ri kawaj kabꞌij chwe? Ri ala xubꞌij: Nikꞌaj achyabꞌ aꞌj Israel kakaj kakibꞌij che la chi kakꞌam la bꞌik ri Pablo chikiwach ri uꞌnimaꞌqil qꞌatal taq tzij, kakijaluj chi xa kakikꞌot uchiꞌ. Ma kimenkꞌetij la, rumal chi kawinaq ri kaꞌjilabꞌ ri achyabꞌ ri kawom kibꞌ pa taq ri bꞌe, xaq kayeꞌm uqꞌatexik ri Pablo, rech kakikamisaj. Xwi kayeꞌm jas ri kabꞌij la. Maj bꞌa jun ketaꞌman ri xabꞌij chwe, xcha ri qꞌatal tzij che ri ala. Ri nim qꞌatal tzij xuꞌsikꞌij kebꞌ uꞌtaqoꞌn ri kabꞌan ke pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq tinimit. Xubꞌij chike chi kewok lajujkꞌal 200 ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq tinimit rech kebꞌe je laꞌ pa ri tinimit Cesarea, bꞌelej qꞌotaj okinaq ri aqꞌabꞌ rech kamik, che kikꞌamaꞌ bꞌik lajujkꞌal 200 aꞌjtzꞌijtzꞌaq taq chꞌichꞌ chꞌoꞌjibꞌal, xuqujeꞌ oxkꞌal lajuj ajkejabꞌ. Cheyoꞌq bꞌik kikej ri kekꞌamow bꞌik ri Pablo rech jeriꞌ utz uwach kopan rukꞌ ri qꞌatal tzij Félix. Kꞌa te riꞌ xutzꞌibꞌaj bꞌik we wuj riꞌ che ri qꞌatal tzij. Ri Claudio Lisias: Kutaq rutzil wach la nimalaj reqeleꞌn qꞌatal tzij, Félix. Achyabꞌ e winaq aꞌj Israel xkichap we achi riꞌ, raj xkikamisaj are xinopanik e wachiꞌl ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq tinimit, xinwetaꞌmaj kꞌut chi we achi riꞌ aj Roma, xintoꞌo xinqꞌaxaj pa jun kꞌolibꞌal ri maj keqelenik. Kꞌa te riꞌ xinkꞌam bꞌik chikiwach ri uꞌnimaꞌqil qꞌatal taq tzij kech ri winaq aꞌj Israel, chi rilik jas rumal kakitzujuj. Xinwetaꞌmaj chi ri umak xaq rumal taq taqanik rech ri kinaqꞌatajibꞌal aꞌreꞌ aꞌj Israel. Man taqal ta kꞌut kok pa cheꞌ xuqujeꞌ maj kamikal chirij. Are xbꞌix chwe chi xkimulij kibꞌ chukamisaxik, aninaq xintaq bꞌik che la. Xinbꞌij chike ri xetzujun chwe, chi jeꞌ kiya ubꞌixik ri umak che la. Xaq jeriꞌ che we chaqꞌabꞌil riꞌ, jacha we xintaqan wi, ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq tinimit xkikꞌam bꞌik ri Pablo kꞌa pa ri tinimit Antípatris. Saqir chukabꞌ qꞌij xetzalij ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit pa ri ja ri e kꞌo wi xwi xeꞌkiya kan ri xebꞌe chirij kej rech xebꞌe rukꞌ ri Pablo. Xoꞌpan kꞌu pa ri tinimit Cesarea, xkijach ri Pablo cho ri qꞌatal tzij Félix xuqujeꞌ xkijach ri wuj. Xusikꞌij kꞌu uwach ri wuj ri qꞌatal tzij kꞌa te riꞌ xuta che ri Pablo: ¿Jas tinimit kape wi? Pa ri Cilicia kinpe wi, xcha ri Pablo. Kinta riꞌ jas ri amak we xuꞌlik ri winaq ri e tzujul taq awe, xcha ri qꞌatal tzij che. Kꞌa te riꞌ xtaqan ri qꞌatal tzij chi kayak ri Pablo pa ri cheꞌ rech ri ja kꞌolibꞌal kech ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil taq tinimit rech ri nim taqanel Herodes. Jobꞌ qꞌij chik ikꞌowinaq are xqaj bꞌik ri Ananías kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, e rachiꞌl jujun taq kinimaꞌqil ri tinimit, xuqujeꞌ ri Tértulo, jun qꞌaxal tzij cho ri qꞌatal tzij, xebꞌe pa ri tinimit Cesarea, chuqꞌalajisaxik ri umak ri Pablo cho ri qꞌatal tzij. Xokisataj bꞌik ri Pablo cho ri qꞌatal tzij, xpe ri Tértulo xuchapleꞌj utzujuxik, xubꞌij: Tyox che la nimalaj qꞌatal tzij, kariqom jaꞌmaril, jororemal, rukꞌ ri etaꞌmabꞌal la, sibꞌalaj utz rilik utayik ri tinimit bꞌanom la xuqujeꞌ kꞌi sukꞌumam la che ri taqanik. Rumal cher ronojel ri bꞌanom la, kujtyoxin che la nimalaj qꞌatal tzij Félix. Chintatabꞌextaj la man naj taj kintzijon ukꞌ la, rech man kaqꞌitajta la. Xqariqo chi we achi riꞌ jun bꞌanal kꞌax, kojol chꞌoꞌj chikixoꞌl ri winaq aꞌj Israel, cho ronojel ri uwachulew ri e kꞌo wi winaq, kꞌamal bꞌe rech ri kꞌutuꞌn rech ri jun achi aj Nazaret. Qas kok chubꞌanik etzelal pa ri Templo are xqachapo, xqaj kꞌut xqaqꞌat tzij puꞌwiꞌ jetaq ri kubꞌij ri qataqanik. Xopan kꞌu ri Lisias, ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, rukꞌ chuqꞌabꞌ xumaj loq pa qaqꞌabꞌ. Xqabꞌij kꞌu chike ri e tzujul taq rech chi kepe choch la, kꞌotompe la uchiꞌ rech qas ketaꞌmaj la jastaq ri umak ri kaqatzujuj wi che la. Xkimulij kibꞌ konojel ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo chilaꞌ, xkibꞌij: Qas je wi riꞌ. Xuya kꞌu bꞌe ri qꞌatal tzij che ri Pablo rech kachꞌawik. Xubꞌij kꞌu ri Pablo: Wetaꞌm chi sibꞌalaj kꞌi chi junabꞌ lal okinaq che qꞌatal tzij rech we tinimit riꞌ, rukꞌ ronojel nukꞌux kintoꞌ wibꞌ choch la. Qas kuyaꞌo ketaꞌmaj la chi jewaꞌ chi kabꞌlajuj qꞌij xinpaqiꞌ je laꞌ pa Jerusalén chuqꞌijilaꞌxik ri Dios pa ri Templo. Man xinriqitaj taj chi in yakal chꞌoꞌj kukꞌ taq ri winaq, pa ri Templo, pa ri Sinagoga, xa ta ne pa ri tinimit. Maj jutzꞌit laj kꞌutbꞌal rech ri numak kakibꞌan choch la. Kinqꞌalajisaj cho la, chi ri in in kojoninaq che waꞌ we Bꞌe we kakibꞌij aꞌreꞌ che chi xaq jun naqꞌatajibꞌal, kinpatanij ri Dios kech ri watiꞌt numam. Nukojom ronojel ri jastaq ri kubꞌij ri taqanik, xuqujeꞌ ronojel ri jastaq ri kitzꞌibꞌam loq ri e qꞌaxal taq utzij ri Dios. Wayeꞌm che ri Dios rukꞌ ukuꞌlibꞌal kꞌuꞌx jacha ri kayeꞌm aꞌreꞌ, chi kꞌo kꞌastajibꞌal wach chike konojel ri winaq chi sukꞌ chi man sukꞌ. Rumal waꞌ amaqꞌel nuchajim wibꞌ rukꞌ jun chꞌojchꞌojlaj chomabꞌal je choch ri Dios xuqujeꞌ chikiwach ri winaq. Kꞌi chi kꞌu junabꞌ ikꞌowinaq xintzalij pa ri nutinimit chuyaꞌik tobꞌanik chikitoꞌik ri nuwinaq xuqujeꞌ chutzujik sipanik cho ri Dios. Xineꞌkiriqa kꞌu pa ri Templo tajin kinchꞌojchꞌobej wibꞌ. Man kukꞌ ta e kꞌi winaq xuqujeꞌ man pa chꞌoꞌj taj. Ri winaq aꞌj Israel rech ri tinimit Asia, ri xinilowik, rajawaxik kuletzujun che la we kꞌo ri numak xkilo. Kibꞌij xuqujeꞌ bꞌaꞌ ri e kꞌo waral we kꞌo etzelal xinbꞌan chikiwach ri kinimaꞌqil ri qꞌatal taq tzij aꞌj Israel. Wine rumal ri ko xinchꞌaw chkixoꞌl xinbꞌij: “Kinkojo chi kakꞌastaj kiwach ri kaminaqibꞌ, kiqꞌat tzij pa nuwiꞌ kamik.” Ri qꞌatal tzij Félix sibꞌalaj retaꞌm ri kikꞌutuꞌn ri kojonelabꞌ, are xuta we xubꞌij ri Pablo, xubꞌij: Chiwayeꞌj na, we chi pe ri qꞌatal tzij chajinel Lisias, kꞌa te riꞌ kinwilo jas qas kinbꞌan che ri kixriqitajik. Xtaqan ri nima qꞌatal tzij che jun kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit chi kuchajij ri Pablo xuqujeꞌ kuya bꞌe chike ri e rachiꞌl ri Pablo kakipatanij. Xikꞌow kebꞌ oxibꞌ qꞌij xopan ri Félix rachiꞌl ri rixoqil Drusila aj Judea, xtaqan chusikꞌixik ri Pablo xuqujeꞌ xutatabꞌej ri qꞌalajisanik ri kojobꞌal chirij ri Jesús. Are xok ri Pablo chutzijoxik ri bꞌanoj sukꞌalaj qꞌatoj tzij xuqujeꞌ ri qꞌaten ibꞌ chubꞌanik etzelal, ri kꞌaxkꞌolal ri kape na, xuxiꞌj ribꞌ ri Félix, xubꞌij: Jat jampaꞌ chik kinwinik katintatabꞌej katinsikꞌij. Puꞌkꞌuꞌx chi kaya pwaq che rumal ri Pablo, rumal riꞌ katajinik kusikꞌij katzijon rukꞌ. Kebꞌ junabꞌ jeriꞌ xubꞌano, xuꞌriqaꞌ xkꞌextaj ri qꞌatal tzij Félix, are xok ri achi Porcio Festo che ukꞌaxel, are kꞌu karaj ri Félix nim kil kumal ri winaq aꞌj Israel xukoj kan ri Pablo pa cheꞌ. Ikꞌowinaq chi oxibꞌ qij are xopan ri achi Festo chukꞌamik ri reqeleꞌn relik bꞌik pa ri tinimit Cesarea xopan pa ri tinimit Jerusalén. Ri kinimaꞌqil taq ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri tinimit xuqujeꞌ ri achyabꞌ ri qas kabꞌan ke pa kiwiꞌ taq ri winaq aꞌj Israel xoꞌpan rukꞌ ri qꞌatal tzij chutzujuxik ri Pablo. Xkita jun toqꞌobꞌ che ri Festo kutaq bꞌik ri Pablo je laꞌ pa ri tinimit Jerusalén, (kichomam kakiqꞌatej pa ri bꞌe kakikamisaj). Ri Festo kꞌut xubꞌij chi ri Pablo kꞌo pa ri tinimit Cesarea xuqujeꞌ chi katzalij areꞌ je laꞌ. Xubꞌij kꞌu chike: Ri kꞌo keqeleꞌn chiꞌwe utz kixeꞌ wukꞌ. We kꞌo itzel jastaq ubꞌanom ri Pablo utz kꞌut kitzujuj. Wine wajxaqibꞌ o lajuj qꞌij ikꞌowinaq are xtzalij ri Festo pa Cesarea, chukabꞌ qꞌij xtzalij pa ri ja qꞌatbꞌal tzij xuqujeꞌ xtaqan chukꞌamik ri Pablo. Are xopan ri Pablo, ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Jerusalén, xkimulij kibꞌ chrij, xkitzujuj che taq mak ri man tzij taj. Ri Pablo xubꞌij: Man inmakuninaq taj choch ri taqanik kech ri winaq aꞌj Israel, man inmakuninaq ta choch ri Templo, man inmakuninaq ta choch ri César. Are kꞌu ri achi Festo xraj kaqaj chikiwach ri winaq aꞌj Israel, xuta che: ¿La kuchap akꞌuꞌx kateꞌ je laꞌ pa Jerusalén, rech je laꞌ kinqꞌat wi tzij paꞌwiꞌ? Ri Pablo xubꞌij: Man kawaj taj. We ja riꞌ qas are qꞌatbꞌal tzij rech ri tinimit Roma, waral qas yaꞌtal wi kaqꞌat tzij pa nuwiꞌ. Etaꞌm la chi man in ajmak taj, maj kꞌax nubꞌanom chike ri winaq aꞌj Israel. We kꞌu ne nubꞌanom mak ri taqalik kinkamisax rumal, man kinkꞌopij ta wibꞌ we kinkamik. We kꞌu ne maj numak, maj jachin yaꞌtal bꞌe che kinujach pa kiqꞌabꞌ we achyabꞌ riꞌ rech kinkikamisaj. Chuqꞌata tzij pa nuwiꞌ ri César. Ri Festo xtzijon kukꞌ ri yaꞌl taq unoꞌj kꞌa te riꞌ xubꞌij: Utz bꞌa riꞌ, cho ri César kateꞌ wi rumal cher xatoqꞌij are ri César kaqꞌatow tzij paꞌwiꞌ. Are ikꞌowinaq chi kebꞌ oxibꞌ qꞌij, ri taqanel Agripa rachiꞌl ri ranabꞌ ubꞌiꞌ Berenice, xoꞌpan chuyaꞌik rutzil uwach ri Festo. Are tajin kasolix ri Festo rumal ri taqanel, ri Festo xutzijoj che ri taqanel ri kariqitaj ri Pablo, xubꞌij che: Waral kꞌo jun achi kojtal kan pa cheꞌ rumal ri Félix. Are xinkꞌojiꞌ pa ri tinimit Jerusalén, ri kinimaꞌqil chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xkitzujuj chwe xuqujeꞌ xkitoqꞌij kinqꞌat tzij puꞌwiꞌ. Xinbꞌij kꞌu chike chi ri taqanik rech Roma, man kuqꞌalajisaj taj ajmak jun winaq we majaꞌ kata ri utzij pa ri qꞌatbꞌal tzij. Ri winaq ri katzujuxik yaꞌtal che kutoꞌ ribꞌ chikiwach ri ketzujunik. Are xuꞌl ri e tzujunelabꞌ rech ri Pablo, man xinbꞌey ta wibꞌ, chukabꞌ qꞌij xeꞌnsikꞌij ri kabꞌan ke pa ri qꞌatbꞌal tzij kꞌa te riꞌ xintaqan chukꞌamik ri Pablo. Ri umak kꞌut ri xkibꞌij man are ta riꞌ ri etzelal ri wayeꞌm in. Kakitzujuj rumal ri kikojonik, xuqujeꞌ rumal jun achi ubꞌiꞌ Jesús ri xkamik, xa kꞌu kubꞌij ri Pablo chi kꞌaslik. Man wetaꞌm taj jas kinbꞌan chi retaꞌmaxik we jastaq riꞌ. Xinta kꞌu che we kuchap ukꞌuꞌx kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ pa ri tinimit Jerusalén rumal taq we jastaq riꞌ. Ri Pablo kꞌut xutoqꞌij chi are ri César kaqꞌatow tzij puꞌwiꞌ. Xaq jeriꞌ xintaqan che uchajixik kꞌa kintoꞌtaj na chusukꞌumaxik ri rajawaxik che rech keꞌ cho ri César. Ri Agripa xubꞌij: Kawaj kinta in riꞌ ri achi riꞌ. Ri Festo xubꞌij: Chweꞌq kata la. Chukabꞌ qꞌij, ri Agripa xopan pa ri nimalaj ja ri kakimulij wi kibꞌ ri winaq, rachiꞌl ri Berenice xuqujeꞌ sibꞌalaj e kꞌi winaq, ri nimaq taq taqanelabꞌ pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ xuqujeꞌ achyabꞌ ri nimaꞌq keqeleꞌn pa ri tinimit. Ri Festo kꞌut xtaqan chukꞌamik ri Pablo. Ri Festo xubꞌij: Taqanel Agripa, xuqujeꞌ winaq ri ix kꞌo kamik, are waꞌ ri achi ri sibꞌalaj kakaj ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo waral xuqujeꞌ ri e kꞌo pa Jerusalén kakil uwach kaminaq. Ri in kꞌut kinchomaj maj jun jastaq ubꞌanom ri yaꞌtalik kakam rumal. Xutoqꞌij kꞌut keꞌ cho ri kinimaꞌqil ri nimaq taq qꞌatal tzij ri kꞌo pa ri tinimit Roma, rumal riꞌ kintaq bꞌik. ¿Jas kꞌu ri kintzꞌibꞌaj bꞌik che ri qꞌatal tzij? Man kꞌyaqal ta ri umak ri kabꞌixik, rumal laꞌ xinkꞌam loq chiꞌwach iwonojel, je xuqujeꞌ choch la Taqanel Agripa, rech are kakꞌot taj uchiꞌ kꞌo kaqatzꞌibꞌaj bꞌik. Rumal cher man kuya taj kaqataq bꞌik jun winaq ri kꞌo pa cheꞌ cho ri kinimaꞌqil ri nimaq taq qꞌatal tzij, we man kꞌyaqal ri umak, ri katzujux wi. Ri Agripa xubꞌij che ri Pablo: Kuyaꞌo katchꞌawik, katoꞌ awibꞌ. Ri Pablo kꞌut xumajij chꞌawem, xubꞌan jun kꞌutbꞌal rukꞌ ri uqꞌabꞌ rech man kechꞌaw ta na ri winaq, xubꞌij: Nim taqanel Agripa, sibꞌalaj kakiꞌkot wanimaꞌ lal katow la ri nutzij tobꞌal wibꞌ che ri jastaq ri kinkitzujuj wi ri kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel. Wetaꞌm chi lal qas etaꞌm la ri naqꞌatajibꞌal xuqujeꞌ ri qas ubꞌanik ri jastaq ri kakichꞌoꞌjij rij ri winaq aꞌj Israel. Kamik kꞌut kinta jun toqꞌobꞌ kintatabꞌej la. Ri ukꞌaslemal kan ri Pablo nabꞌe. Are in nitzꞌ akꞌal, xya kꞌutuꞌn chwe chkixoꞌl ri nuwinaq, xuqujeꞌ pa ri tinimit Jerusalén, ketaꞌm ri e kꞌamal taq bꞌe ke ri winaq aꞌj Israel. Aꞌreꞌ ketaꞌm we kakaj kakibꞌij, nabꞌe in kachiꞌl kan ri fariseos, ri wokaj ri sibꞌalaj tzꞌaqat kakibꞌan che ri jastaq pa ri naqꞌatajibꞌal rech kan nabꞌe. Kamik kꞌut kaqꞌat tzij pa nuwiꞌ rumal chi kuꞌl na kꞌuꞌx che ri uchiꞌm loq ri Dios chike ri qamam ojer. Are waꞌ rumal keqꞌijilaꞌn che ri Dios chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ ri kabꞌlajuj puq winaq rech Israel, kuꞌl kikꞌuꞌx che ri kuꞌl wi na kꞌuꞌx in. Pune jeriꞌ, Nimalaj Taqanel, aꞌreꞌ kinkitzujuj rumal waꞌ we kꞌulibꞌal na kꞌuꞌx. ¿Jas che man kikoj taj chi ri Dios kuꞌkꞌastajisaj ri kaminaqibꞌ? Pa nukꞌuꞌx in nabꞌe, chi are in taqchiꞌtal chuqꞌatexik ri ubꞌiꞌ ri Jesús aj Nazaret. Qas tzij kinbꞌij, qas kꞌyaqal riꞌ ri xinbꞌan pa Jerusalén. Ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkiya bꞌe chwe xeꞌntaq bꞌik e kꞌi kojonelabꞌ pa cheꞌ. Are tajin kekamisaxik in xinbꞌij chi taqalik kekamik. Kꞌi mul xinbꞌano chi kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ pa ri Sinagoga rech kaketzelaj uwach ri Jesús. Sibꞌalaj woyawal chike rumal riꞌ xeꞌntereneꞌj pa taq juleꞌ taq tinimit chik. Jun qꞌijal inbꞌenaq pa ri tinimit Damasco, keꞌnbꞌana ri jun chak, xkibꞌij bꞌik chwe ri qꞌatal tzij xuqujeꞌ ri kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Nim Taqanel, qas pa ri unikꞌajil qꞌij, xpe jun tunanik pa ri kꞌaj, are kꞌo na cho ri utunal ri qꞌij, xinutunaj in xuqujeꞌ ri e wachiꞌl. Qonojel xujtzaq pa ri ulew, kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal pa ri tzijobꞌal hebreo, xubꞌij: “Saulo, Saulo ¿jas che kabꞌan kꞌax chwe? Xaq at kabꞌan kꞌax chibꞌil awibꞌ.” Ri in xinbꞌij: “¿Jachin ri lal, Tat?” Ri Ajawxel xubꞌij: “In riꞌ ri Jesús ri tajin kabꞌan kꞌax chwe.” Chanim chatwaꞌjiloq, xinkꞌut wibꞌ chawach rech katuxik wajchak xuqujeꞌ qꞌalajisal rech ri awilom xuqujeꞌ ri kinkꞌut na chawach. Katintoꞌ na pa kiqꞌabꞌ ri awinaqil, xuqujeꞌ pa kiqꞌabꞌ ri man aꞌj Israel taj. Qas tzij, katintaq na bꞌik kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rech kajaqataj ri kibꞌoqꞌoch, rech keꞌl la pa ri qꞌequꞌmal keqꞌax pa ri tunal, xuqujeꞌ keꞌl loq xeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri itzel keqꞌax puꞌqꞌabꞌ ri Dios. Kakikꞌamawaꞌj kꞌu na ri kuybꞌal kimak xuqujeꞌ kayaꞌtaj na kꞌokꞌibꞌal chikixoꞌl ri utinimit ri Dios, rumal ri kikojobꞌal chwe. Rumal waꞌ Nim taqanel Agripa, xinnimaj ri kꞌutuꞌn rech chikajil. Nabꞌe xintzijoj chike ri winaq aꞌj Damasco, kꞌa te riꞌ pa Jerusalén, pa Judea xuqujeꞌ chike konojel ri winaq ri man aꞌj Israel taj, kakikꞌex kikꞌuꞌx che ri kimak, ketzalij rukꞌ ri Dios, xuqujeꞌ kakibꞌan ri utz laj taq jastaq rech kakikꞌutu chi xekꞌextajik. Rumal waꞌ nikꞌaj winaq aꞌj Israel xinkichap pa ri Templo, are xkaj xinkikamisaj. Ri Dios kꞌut inuchajim kꞌa kamik rech kinqꞌalajisaj chike konojel ri winaq kachapleꞌtaj kukꞌ ri nitzꞌ keqeleꞌn kopan kukꞌ ri nimaꞌq keqeleꞌn. Man kꞌo ta jun jastaq kinkꞌutu ri mat xkitzijoj loq ri e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios xuqujeꞌ ri Moisés. Aꞌreꞌ xkitzijoj loq chi ri Mesías kuriq na kꞌax, xuqujeꞌ areꞌ nabꞌe kakꞌastaj na chikiwach konojel ri kaminaqibꞌ xaq jeriꞌ kutzijoj na ri utunal ri Dios junam chike ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Xaq kꞌa te ri Festo xuraq uchiꞌ xubꞌij: ¡Xa at kon Pablo, ri nimalaj etaꞌmanik at ukonarisam! Ri Pablo xutzalij uwach, xubꞌij: Man xa taj in kon, nimalaj reqeleꞌn Festo. Are tajin kinbꞌij ri tunal ri sibꞌalaj kꞌo kutayij. Ri Nim taqanel Agripa retaꞌm waꞌ we jastaq riꞌ, rumal laꞌ man kinxiꞌj ta wibꞌ che ri kinbꞌij, man xkꞌulmataj ta we jastaq riꞌ chaꞌwal. Taqanel Agripa ¿la kakoj lal ri xkibꞌij ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios? Wetaꞌm in chi kekoj la. Ri Agripa xuqꞌatej ri utzij ri Pablo, xubꞌij: ¿Teꞌq pa akꞌuꞌx aninaq kinamenkꞌetij rech kinkojonik? Ri Pablo xubꞌij: We kꞌu aninaq o kꞌamaꞌtam, kinta che ri Dios pa ri nuchꞌawem chi ri lal xuqujeꞌ konojel ri e kꞌo pa we kꞌolibꞌal riꞌ kuꞌx na jetaq ri in, xwi chi man e yuttal taj. Xewaꞌjil kꞌu ri taqanel, ri qꞌatal tzij, ri Berenice xuqujeꞌ konojel ri winaq xel loq. Are tajin keꞌl loq xkichomaj: Waꞌ we achi riꞌ maj mak ubꞌanom ri taqal che kakamik o keꞌ pa cheꞌ. Ri Agripa xubꞌij che ri Festo: Wine utz katzoqopixik wet mat xutoqꞌij kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ rumal ri César. Are xopan ri qꞌotaj, xujeꞌ pa ri tinimit Italia. Ri Pablo xuqujeꞌ e nikꞌaj winaq chik ri e kꞌo pa cheꞌ xechajix bꞌik rumal jun chike ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit ubꞌiꞌ Julio jun kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ rech ri nim Tinimit. Xeꞌ xuqujeꞌ ri Aristarco qukꞌ, jun achi aj Macedonia ri kꞌo pa ri tinimit Tesalónica. Xujeꞌ kꞌu pa ri jukubꞌ ri yaꞌtal bꞌe che pa ri tinimit Adramitio ri kꞌo pa Asia. Ri jukubꞌ kikꞌow bꞌik pa jaljoj taq kꞌolibꞌal chuchiꞌ ulew rech Asia. Are xujopan pa ri tinimit Sidón, ri Julio sibꞌalaj utz xnoꞌjin rukꞌ ri Pablo, xuya bꞌe che xqaj pa ri jukubꞌ xuꞌsolij kan ri e rech taq chꞌabꞌeꞌn rech chilaꞌ, rech kaya bꞌik ujastaq ri kajawataj che. Kꞌa te riꞌ xujeꞌ chik pa ri plo, xqarik bꞌik nimaq taq kyaqiqꞌ ri man kuya ta bꞌe che ri jukubꞌ jaꞌ kabꞌinik. Xaq jeriꞌ xujikꞌow bꞌik chuxukut Chipre, chuxoꞌl ri chꞌaqaꞌp ulew xuqujeꞌ ri nima tinimit. Are uj bꞌenaq pa ri cho xujikꞌow bꞌik chuchiꞌ ri jaꞌ rech ri tinimit Cilicia xuqujeꞌ ri tinimit Panfilia, kꞌa te riꞌ xujtakꞌiꞌ na pa ri tinimit Mira ri kꞌo pa ri tinimit Licia. Chilaꞌ ri kinimaꞌqil ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xuriq bꞌik jun jukubꞌ ri kape pa ri tinimit Egipto, rech ri leꞌaj Alejandría bꞌenam rij pa ri tinimit Italia, xujuya bꞌik chupam. Kꞌi qꞌij noꞌjim xujeꞌek, are xikꞌow taq kan ri kꞌax xujopan chuchiꞌ ri tinimit Gnido. Ri kyaqiqꞌ man kuya ta bꞌe chaqe kujbꞌinik rumal riꞌ xujikꞌow bꞌik pa ri chꞌaqaꞌp ulew rech Creta, xaq koꞌl ri kyaqiqꞌ kubꞌan chuchiꞌ ri retal ri Salmón. Rukꞌ kꞌax xaq chuchiꞌ ri jaꞌ xujeꞌ wi, kꞌisbꞌal rech xujopan chuchiꞌ ri ja ubꞌiꞌ “Utz uchiꞌ jaꞌ” jawjeꞌ utz ketakꞌiꞌ wiꞌ ri jukubꞌ bꞌinibꞌal chuxukut ri tinimit Lasea. Naj qꞌotaj xukꞌam bꞌik ri qabꞌinem. Xibꞌibꞌal ri bꞌinem pa ri plo rumal taq ri kyaqiqꞌ jabꞌ ri kakꞌulmatajik, ri qꞌotaj rech jabꞌ xuchapleꞌj, ri Pablo kꞌut xutzijoj rij ri tajin kakꞌulmatajik kukꞌ ri winaq ri e kꞌo pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Xubꞌij chike: Achyabꞌ, kꞌo kꞌax waꞌ kaqariqo we xaq jeꞌ kujbꞌinik, ronojel le jastaq le kꞌo pa le jukubꞌ qatzaqa kanoq, katukin waꞌ we jukubꞌ bꞌinibꞌal chi qa xeꞌ, xuqujeꞌ kaqarik waꞌ uj kꞌax. Are kꞌu ri taqanel pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit man xuta ta ri xubꞌij ri Pablo che, are xuta ri xbꞌix che rumal ri ajchoqꞌe xuqujeꞌ ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Are kꞌu ri tinimit ubꞌiꞌnam utz taq uchiꞌ jaꞌ man chajital taj, rumal riꞌ xibꞌibꞌal ikꞌowem chilaꞌ. E kꞌi chike ri kebꞌin pa ri plo are jeꞌl chike kiꞌkꞌow pa ri tinimit Fenice, ri kꞌo apanoq choch ri uchiꞌ jaꞌ pa ri tinimit Creta, ri Fenice sibꞌalaj jun utz laj uchiꞌ jaꞌ jawjeꞌ kikꞌowisax wi ri qꞌotaj rech jabꞌ. Xwaꞌjil kꞌu jun kyaqiqꞌ ri xaq kajororik pa ri uxukut ulew, pa kikꞌuꞌx ri kabꞌan ke puꞌwiꞌ ri jukubꞌ chi maj kꞌax kakiriqo, xkiwaꞌjilisaj ri chꞌichꞌ ri kꞌo che ri jukubꞌ bꞌinibꞌal ri qajinaq pa ri jaꞌ, jeriꞌ xiꞌkꞌow bꞌik chuchiꞌ ri jaꞌ rech ri tinimit Creta. Xaq kꞌa te xkꞌexen ri qꞌotaj, jun nimalaj kyaqiqꞌ jabꞌ ubꞌiꞌ ri kape chuxukut kaj, xpe puꞌwiꞌ ri chꞌaqaꞌp ulew, xujupaqchiꞌj bꞌik pa ri plo. Ri kabꞌan ke puꞌwiꞌ ri jukubꞌ bꞌinibꞌal man xekwin taj xkisutij ri jukubꞌ bꞌinibꞌal xechꞌeketajik xekꞌam bꞌik rumal ri kyaqiqꞌ jabꞌ. Xujikꞌow chrij jun laj chꞌaqaꞌp ulew ri kꞌo pa ri plo, ubꞌiꞌ Clauda, ri man kꞌo ta wi nim kyaqiqꞌ. Rukꞌ taq kꞌax xujkwin chuyakik ri alaj taq jukubꞌ bꞌinibꞌal ri chararem bꞌik che toꞌbꞌal qibꞌ. Are kꞌo chi ri alaj taq jukubꞌ bꞌinibꞌal chupam ri nim jukubꞌ bꞌinibꞌal, xkixim ri nim jukubꞌ bꞌinibꞌal rukꞌ kolobꞌ rech man kajaqꞌin taj. Kakixiꞌj kꞌu kibꞌ we ne kunim ribꞌ ri nim jukubꞌ pa ri sanyobꞌ ri ubꞌiꞌ Sirte, rumal riꞌ xkiqasaj ri manta ri kꞌo puꞌwiꞌ ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Chukabꞌ qꞌij, rumal chi sibꞌalaj nim uchuqꞌabꞌ ri kyaqiqꞌ chupam ri qꞌeqal jabꞌ, xkichap resaxik ri eqaꞌn pa ri jukubꞌ xkikꞌyaq bꞌik pa ri plo. Churox qꞌij chik xekꞌyaq bꞌik ri chakubꞌal taq jastaq rech ri jukubꞌ pa ri jaꞌ. Kꞌi qꞌij man xqil ta uwach ri qꞌij o ri chꞌumil, xqarik kꞌax rumal ri nimalaj qꞌeqal jabꞌ. Xqachomaj kꞌut chi kujkam kanoq, man kuꞌl ta chi qa kuꞌx kujkꞌasiꞌk. Kꞌi qꞌij chik ikꞌowinaq man kꞌo ta qawa qatijom, rumal riꞌ ri Pablo xtakꞌiꞌ chiqaxoꞌl, xubꞌij: Achyabꞌ, sibꞌalaj utz we ta xita ri xinbꞌij, mat xujel loq pa Creta, rech mat xqariq waꞌ we kꞌax riꞌ xuqujeꞌ we tzaqik. Kamik kꞌut chikꞌama ichuqꞌabꞌ, man kꞌo ta jun chiꞌwe kakamik, xane xwi ri jukubꞌ bꞌinibꞌal katukin na, kasach kꞌu uwach. Chaqꞌabꞌ xukꞌut ribꞌ jun ángel chinuwach ri taqom loq rumal ri Dios ri kinpatanij, xuqujeꞌ kinqꞌijilaꞌj. Xubꞌij kꞌu chwe: “Pablo, maxiꞌj awibꞌ, katopan na rukꞌ ri César ri nimalaj taqanel puꞌwiꞌ Roma. Rumal awech ri Dios kuꞌtoꞌ na konojel ri e bꞌenaq awukꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ, rech man kekam taj.” Rumal riꞌ, achyabꞌ, chikꞌama ichuqꞌabꞌ. Kuꞌl na kꞌuꞌx in chirij ri Dios, kinkojo chi qas tzij je kabꞌantaj na jas ri xbꞌix chwe rumal ri ángel. Kujkanaj kꞌu na kan pa jun chꞌaqaꞌp ulew ri kꞌo pa ri plo jawjeꞌ ri kujuya wi kan ri kyaqiqꞌ. Pa jun aqꞌabꞌ, chukabꞌ wuqubꞌ qꞌij rech ri qabꞌinem pa ri plo Adria, kujupaqchiꞌla ri kyaqiqꞌ. Are xuriq nikꞌaj aqꞌabꞌ, ri achyabꞌ ri e kꞌamowinaq bꞌik ri jukubꞌ bꞌinibꞌal xkilo chi kujnaqajin che ri ulew. Xketaj ri unajal ri upam ri plo, xkilo chi juwinaq waqlajuj metros qajinaq. Xujbꞌin chi apanoq jubꞌiqꞌ, te kꞌu riꞌ xketaj chi junmul, xkil kꞌut chi xa juwinaq wuqubꞌ metros chik. Kakixiꞌj kꞌu kibꞌ we ne kajaqꞌin ri jukubꞌ bꞌinibꞌal cho taq ri abꞌaj, rumal riꞌ xkiqasaj bꞌik kajibꞌ nimaq taq chꞌichꞌ chrij ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Konojel xkibaꞌn chꞌawem rech kasaqir aninaq, rumal sibꞌalaj kakixiꞌj kibꞌ. Ri achyabꞌ ri e kꞌamowinaq bꞌik ri jukubꞌ xkichomaj chi keꞌl bꞌik pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal chutoꞌik kibꞌ. Rumal riꞌ xkichapleꞌj u qasaxik ri alaj taq jukubꞌ pa ri plo, xkijaluj tajin kakiqasaj nikꞌaj chꞌichꞌ chik ri kachapow ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Are kꞌu ri Pablo xubꞌij che ri nim taqanel pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ chike ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit: We man kekanaj kan ri achyabꞌ ri e kꞌamowinaq bꞌik ri jukubꞌ chupam ri jukubꞌ, man kixkwin taj kitoꞌ iwibꞌ. Xepe kꞌu ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xkiqupij ri kolobꞌ ri ximbꞌem ri alaj jukubꞌ bꞌinibꞌal xkitzoqopij bꞌik pa ri plo. Are xsaqirik ri Pablo xubꞌij chike konojel chi kuyaꞌo kewaꞌik, xubꞌij chike: Xeꞌ kajlajuj qꞌij man ixwarinaq taj, xuqujeꞌ man kꞌo ta jas itijom. Chixwoꞌq chibꞌana toqꞌobꞌ rumal cher xa ta ne jun kutzaq jun uwiꞌ chaqe. Are xbꞌiꞌtaj waꞌ rumal, ri Pablo xukꞌam ri kaxlan wa, xutyoxij che ri Dios chkiwach konojel, kꞌa te riꞌ xupirij, xutijo. Kꞌa te riꞌ konojel xkikꞌam chuqꞌabꞌ, xkichapleꞌj waꞌim. Uj kebꞌ ciento rukꞌ oxkꞌal waqibꞌ chqonojel ri uj kꞌo pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Are xqalej, xkesaj kan ri tiriko pa ri jukubꞌ, xkikꞌyaq kan pa ri plo rech man kuya ta al pa ri jukubꞌ. Are xsaqirik man xkichꞌobꞌ ta ubꞌiꞌ ri ulew ri xkil apanoq, xkil kꞌu apanoq jun uqꞌabꞌ plo ri okinaq bꞌik chupam ri ulew, sanyobꞌ uchiꞌ. Xkichomaj resaxik bꞌik ri jukubꞌ je laꞌ pa ri ulew we kekwinik. Xkiqupij ri kolobꞌ ri ximowinaq ri chꞌichꞌ ri kachapow ri jukubꞌ bꞌinibꞌal pa ri plo, xuqujeꞌ xeꞌkikir taq ri paleꞌt ri ketoꞌw chubꞌinisaxik ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ. Xkiyak ri manta ri kꞌo choch ri jukubꞌ bꞌinibꞌal rech kuriq ri kyaqiqꞌ, xkiqebꞌisaj kꞌu ri jukubꞌ chunaqaj ri sanyobꞌ chiꞌ ri plo. Xopan ri jukubꞌ bꞌinibꞌal jawjeꞌ e kꞌo wi kebꞌ bꞌinel jaꞌ, xchꞌapiꞌ pa ri jutanaj sanyobꞌ. Ri utzaꞌm ri jukubꞌ xunim bꞌi ribꞌ pa ri sanyobꞌ, are kꞌu ri rij ri jukubꞌ xuchapleꞌj jaqꞌinik rumal ri uchuqꞌabꞌ ri jaꞌ. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkichomaj kikamisaxik ri winaq ri okisatal pa cheꞌ, rech man kꞌo ta jun kamuxanik, kanimaj bꞌik. Are kꞌu ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, karaj kutoꞌ kan ri Pablo, rumal riꞌ man xuya ta bꞌe che ri xkichomaj. Xuꞌtaq kꞌu konojel ri achyabꞌ ri kekwinik kemuxanik, kakikꞌyaq bꞌik kibꞌ pa ri plo rech koꞌpan cho ri ulew. Are kꞌu ri nikꞌaj chik xebꞌe chrij taq tzꞌalam, chirij uꞌchꞌaqaꞌpil taq ri jukubꞌ bꞌinibꞌal. Xaq jeriꞌ konojel xeꞌl bꞌik chuchiꞌ ri plo. Are xujopan chuchiꞌ ri jaꞌ pa ri utz ulew xqetaꞌmaj chi uj kꞌo pa ri chꞌaqaꞌp ulew ubꞌiꞌ Malta, qonojel utz qawach. Ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ sibꞌalaj utz qachꞌabꞌexik xkibꞌano. Xkitzij jun qꞌaqꞌ, kꞌa te riꞌ xujkisikꞌij qonojel rech kaqamiqꞌ qibꞌ rumal cher sibꞌalaj tew. Ri Pablo xukꞌam apanoq kebꞌ oxibꞌ chaqiꞌj siꞌ, tajin kꞌu kuya pa ri qꞌaqꞌ, xaq kꞌa teꞌ xel loq jun kumatz chuxoꞌl ri siꞌ, xanimaj loq cho ri qꞌaqꞌ, xutiꞌ ri Pablo che ri uqꞌabꞌ. Ri winaq ri e kꞌo pa cho ri chꞌaqaꞌp ulew are xkil ri kumatz tzayal che ri uqꞌabꞌ ri Pablo, xkibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: Waꞌ we achi riꞌ jun kamisanel, pune man xkam ta kan pa ri plo, kamik kꞌut kutoj na ri etzelal ubꞌanom, kakam laꞌ. Ri Pablo kꞌut xutota ri uqꞌabꞌ, xqaj ri kumatz pa ri qꞌaqꞌ, man kꞌo ta kꞌu jas xubꞌano. Konojel ri winaq kayeꞌm chi kasipoj ri uqꞌabꞌ ri Pablo, o xaq kꞌa teꞌ katzaqik, kakamik. Naj riꞌ xkayeꞌj na jas kubꞌano. Are xkilo chi man kꞌo ta jas jun kꞌax xuriqo, xkikꞌex kichomanik, xkibꞌij chi ri Pablo are jun dios. Chunaqaj ri kꞌolibꞌal riꞌ xujopan wi, kꞌo ri rulew ri achi ubꞌiꞌ Plubio kinimal ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ pa ri tinimit. Areꞌ sibꞌalaj utz xubꞌan che qakꞌulaxik pa ri rachoch, oxibꞌ qꞌij kꞌut xujrilij rukꞌ utzilal. Yawabꞌ kꞌu ri utat ri Publio, kꞌo pa chꞌat. Kꞌo qꞌaqꞌ chrij, xuqujeꞌ sibꞌalaj kikꞌ kupamaj. Xeꞌ kꞌu ri Pablo chi rilik, xubꞌan chꞌawem xuya ri uqꞌabꞌ puꞌwiꞌ, xkunataj kꞌu ri achi. Rumal waꞌ we xbꞌantajik, xepe konojel ri yawabꞌibꞌ ri e kꞌo chilaꞌ pa ri tinimit riꞌ, xekunataj kꞌut. Konojel ri winaq sibꞌalaj nim xujkil wi, kꞌi ri xkisipaj chaqe. Are xujel bꞌik chilaꞌ xujeꞌ chi pa jun jukubꞌ chik, ri winaq xkiya bꞌik ronojel ri rajawaxik chaqe pa ri qabꞌinem. Oxibꞌ ikꞌ xujkꞌoji na chilaꞌ pa Malta, kꞌa te riꞌ xujok pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal aj Alejandría ri karikꞌowisaj ri qꞌalaj chilaꞌ. We jukubꞌ bꞌinibꞌal riꞌ kojtal ri upalaj ri dios Cástor choch, rachiꞌl ri dios Pólux che retal. Xujopan kꞌu pa ri tinimit Siracusa ri kꞌo chiꞌ ri plo. Chilaꞌ xujkanaj wi kan oxibꞌ qꞌij. Xujel bꞌik chilaꞌ, xqataqej kꞌu ri qabꞌe pa ri plo chunaqaj ri taqꞌaj kꞌa xujopan na pa ri tinimit Regio. Che ri jun qꞌij chik xpe jun kyaqiqꞌ chaqij pa ri umox ri relibꞌal qꞌij, chukabꞌ qꞌij kꞌut xujopan pa ri tinimit Puteoli. Chilaꞌ kꞌut pa Puteoli xeꞌqariq wi jujun qachalal kojonelabꞌ. Xkibꞌij kꞌu chaqe kujkanaj wuqubꞌ qꞌij kukꞌ. Jeꞌ xqabꞌano, kꞌa te riꞌ xujeꞌ pa ri tinimit Roma. Ri qachalal pa Roma kitom chik chi kujopanik, xujul kikꞌulaj pa bꞌe, xqariq kꞌu qibꞌ pa ri alaj tinimit ubꞌiꞌ Apio, xuqujeꞌ jun kꞌolibꞌal ri kabꞌix oxibꞌ ja kꞌayibꞌal. Xtyoxin ri Pablo che ri Dios are xeꞌril ri alaxik. Are xujopan pa ri tinimit Roma, ri Julio ri achi ri kataqan pa kiwiꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuꞌjach ri e kꞌo pa cheꞌ. Ri Pablo kꞌut xya bꞌe che kakꞌojiꞌ utukel pa jun ja. Xchajix kꞌu rumal jun ajchꞌoꞌj chajil tinimit. Oxibꞌ qꞌij chik kꞌo ri Pablo pa Roma are xtaqan che kisikꞌixik ri kinimaꞌqil ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo pa Roma. Are xkimulij kibꞌ, ri Pablo xubꞌij chike: Qachalal, ri in man kꞌo ta jas jun kꞌax xinbꞌan chike ri qawinaqil aꞌj Israel, man kꞌo ta kꞌu nubꞌim chrij ri e naqꞌatal wi ri qamam ojer. Pune jeriꞌ xinokisax kꞌu pa cheꞌ pa ri tinimit Jerusalén, kꞌa te riꞌ xinjach loq pa kiqꞌabꞌ ri winaq aꞌj Roma. Are xkikꞌot nuchiꞌ, xkaj xinkitzoqopij rumal cher man kꞌo ta numak xkiriqo ri yaꞌtal wi kinkamisaxik. Are kꞌu ri winaq aꞌj Israel man xkaj taj xintzoqopixik. Rumal riꞌ rajawaxik wi xinbꞌij chi are ri César, ri nimalaj taqanel puꞌwiꞌ Roma, kaqꞌatow na tzij pa nuwiꞌ. Rumal waꞌ in kꞌo waral, man are taj kinbꞌij chi kꞌo kimak ri nuwinaqil. Rumal kꞌu riꞌ xintaqan chisikꞌixik, rech kinwil iwach, xuqujeꞌ kintzijon iwukꞌ. Rumal kꞌu rech ri kuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx qonojel ri uj aꞌj Israel, ri in in ximtal rukꞌ we ximbꞌal chꞌichꞌ riꞌ, xcha ri Pablo. Aꞌreꞌ xkibꞌij che ri Pablo: Man kꞌo ta jun wuj ri petinaq pa Judea qakꞌamom ri kꞌo jas kubꞌij chawij, xuqujeꞌ man kꞌo ta jun chike ri qachalal ri e petinaq je laꞌ, ri ulinaq waral, ri umolom amak chaqe. Kaqaj kꞌut kaqato jas ri kachomaj, qetaꞌm chi pa ronojel tinimit kꞌax kechꞌaw ri winaq chrij we kꞌakꞌ kꞌutuꞌn riꞌ, xechaꞌ. Xkichaꞌ kꞌu jun qꞌij rech koꞌpan rukꞌ ri Pablo. E kꞌi kꞌut xoꞌpan rukꞌ pa ri ja jawjeꞌ ri kꞌo wi. Ri Pablo kꞌut xutzijoj chike ri utaqanik ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. Aqꞌabꞌil xumajij tzijonem kukꞌ kꞌa chaqꞌabꞌ xtoꞌtajik. Xukoj uchuqꞌabꞌ chubꞌixik chike ri winaq chi kekojon che ri Jesús. Xusikꞌij chkiwach ri kubꞌij chrij ri Jesús pa taq ri wuj rech ri Moisés, xuqujeꞌ ri kubꞌij chupam ri kiwuj ri qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios ojer. Jujun xkikꞌamawaꞌj jas ri xubꞌij ri Pablo, xkikojo, jujun chik man xkikoj taj. Man xjunamataj ta kꞌu ri kichomanik konojel, xa jeriꞌ noꞌjim xkichapleꞌj elem bꞌik. Are kꞌu ri Pablo xubꞌij chike: Qas tzij ri xubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri qamam ojer chuchiꞌ ri qaqꞌalajisal utzij ri Dios Isaías: Jat, jaꞌbꞌij chike we winaq riꞌ: Pune kitatabꞌej, man kichꞌobꞌ ta kꞌu ri kito. Pune kixkaꞌyik, man kixkwin ta kꞌu chuchꞌobꞌik ri kiwilo. Rumal chi ri kanimaꞌ we winaq riꞌ kowirinaq chik. Kitzꞌapim ri kixikin xuqujeꞌ kichꞌuqum ri kibꞌoqꞌoch rech man kekaꞌy taj, xuqujeꞌ rech man kakita taj, rech man kakichꞌobꞌ taj rech man ketzalij ta wukꞌ rech makekunataj taj. Chiwetaꞌmaj bꞌa chi ri utz laj tzij rech ri Evangelio ri kutoꞌ ri winaq, katzijox na chike ri nikꞌaj winaq chik ri man aꞌj Israel taj. Aꞌreꞌ kꞌut kakitatabꞌej na. Are xbꞌiꞌtaj waꞌ we tzij riꞌ rumal ri Pablo, konojel ri winaq aꞌj Israel xeꞌl bꞌik, sibꞌalaj xkichomaj rij ri xubꞌij ri Pablo chike. Kebꞌ junabꞌ kꞌut xkꞌojiꞌ na ri Pablo pa Roma pa jun qajom ja. Utz xubꞌan che kikꞌulaxik konojel ri xoꞌpan chuchꞌabꞌexik. Are xkꞌojiꞌ chilaꞌ man xuxiꞌj ta ribꞌ chutzijoxik ri utaqanik ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xuqujeꞌ maj jun xqꞌatenik xuya kꞌutuꞌn chrij ri Ajawxel Jesucristo. Ri Pablo patanil re ri Jesucristo, sikꞌital apanoq rech kux jun taqoꞌn, tzijol re ri utz laj taq tzij rech ri Dios. Ri ubꞌim loq ojer xuqujeꞌ kitzijom loq ri qꞌalajisal taq utzij ri Dios pa ri tyoxalaj taq tzꞌibꞌatalik. We utz laj tzij katzijon chrij ri Ukꞌojol ri Dios, Jesucristo Rijaꞌl ri David pa ri tyoꞌjal, pa ri Uxlabꞌal ri katyoxirisanik, xqꞌalajisaxik chi are Ukꞌojol ri Dios, jeriꞌ rumal xkꞌastaj chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Are waꞌ ri Jesucristo ri Ajawxel. Xa rumal rech areꞌ, xuqujeꞌ rumal rech ri ubꞌiꞌ, xyaꞌtaj ri sipanik rech taqoꞌn chaqe rech kujkwinik keꞌqataqchiꞌj konojel ri tinimit ri e kꞌo cho ri uwachulew xa jeriꞌ keniman che ri kojobꞌal. Chikixoꞌl taq we tinimit riꞌ, ix kꞌo ix, ri ixusikꞌim apanoq ri Jesucristo. Kintzꞌibꞌaj we wuj riꞌ chiꞌwe ix, ri sibꞌalaj ixuloqꞌ ri Dios ri ix kꞌo pa ri tinimit Roma, ri ix sikꞌital apanoq rech kixux tyoxalaj taq winaq. Are ri Dios ri qaTat xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo, cheyoꞌw toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril chiꞌwe. Nabꞌe, kintyoxin rumal iwe che ri nuDios pa Jesucristo, rumal cher utz kabꞌan chutzijoxik ri ikojobꞌal pa ronojel ri uwachulew. Qas karil ri Dios ri kinpatanij rukꞌ ronojel wanimaꞌ, xuqujeꞌ kintzijoj ri utz laj utzij ri uKꞌojol, chi qas kixnaꞌtaj wi chwe ronojel qꞌij. Ronojel qꞌij kinta che ri Dios chi we are rayibꞌal ukꞌuꞌx Areꞌ, chuya bꞌe chwe kineꞌ chiꞌsolixik. Sibꞌalaj kurayij wanimaꞌ kixeꞌnwilaꞌ rech jeriꞌ kinbꞌij chiꞌwe jas ubꞌanik ri sipanik pa ri Uxlabꞌixel xa jeriꞌ kikꞌamawaꞌj ichuqꞌabꞌ. Rech jeriꞌ kaqataqchiꞌla qibꞌ chiqajujunal pa ri xa jun qakojobꞌal. Wachalal, kawaj kiwetaꞌmaj chi man inkwininaq taj ixnusolim, pune jeriꞌ nurayim isolixik rech keꞌnkꞌama loq we ri iwachinik, jacha ta ne ri ix ikꞌamom loq iwe kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. In kꞌo pa kꞌasaj iwukꞌ iwonojel ta kꞌu kꞌo iwetaꞌmabꞌal ta kꞌu maj iwetaꞌmabꞌal, we ix aj Grecia o pune man ix aj Grecia taj. Qas kurayij na kꞌuꞌx kintzijoj ri utz laj tzij chiꞌwe ix ri kixel pa ri tinimit Roma. Qas tzij man kinkꞌixibꞌej taj uqꞌalajisaxik ri utz laj tzij rumal are ukwinem ri Dios rech jeriꞌ kekolotaj konojel ri kekojonik: nabꞌe na ri winaq aꞌj Israel kꞌa te riꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Pa ri utz laj tzij kaqꞌalajisax wi chi ri usukꞌal ri Dios kukꞌut ribꞌ rumal kojobꞌal xuqujeꞌ pa kojobꞌal: Jetaq ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik ri sukꞌ rumal kojobꞌal kakꞌasiꞌ na. Qas tzij wi, ri royawal ri Dios kape chilaꞌ pa ri kaj kukꞌut ribꞌ pa kiwiꞌ konojel ri winaq ri kakiqꞌatej rukꞌ etzelal ri qas tzij. Ri rajawaxik ketaꞌmax che ri Dios sibꞌalaj qꞌalaj, jeriꞌ rumal cher tzi are ri Dios xkꞌutuw chikiwach ri winaq. Jeriꞌ rumal cher are xtiktaj loq ri uwachulew, ri jastaq ri man kilitaj taj che ri Dios, ri ukwinem ri maj umajitajik loq xuqujeꞌ maj ukꞌisik xuqujeꞌ ri kuxik ri Areꞌ, xilitajik pa ronojel ri xutiko, rech jeriꞌ maj jun kubꞌij chi man retaꞌm taj uwach ri Dios. Pune xketaꞌmaj uwach ri Dios, man xkiya taj uqꞌij ri Dios jetaq ri taqal che, xane xesach pa taq ri kichomanik ri maj kutayij, xuqujeꞌ xqꞌeqar ri kanimaꞌ. Pune kakibꞌij chi kꞌo ketaꞌmabꞌal xuꞌx kꞌut e kon taq winaq. Xkikꞌex ri ujuluwem ri Dios ri man kakam taj, choch ri upalaj ri achi ri kamel, xuqujeꞌ kipalaj taq aꞌwaj ri kerapinik, ri kajibꞌ kichakalibꞌal xuqujeꞌ ri kakijururej kibꞌ cho ri uwachulew. Rumal riꞌ xejach rumal ri Dios pa taq ri itzel taq kichomabꞌal rech ri kanimaꞌ ri kuꞌkꞌam bꞌik pa ri makunem kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, jeriꞌ xkitukij ri kityoꞌjal chi kijujunal. Xkikꞌex ri qas tzij re ri Dios cho ri bꞌanoj tzij, xeꞌkiqꞌijilaꞌj xuqujeꞌ xeꞌkipatanij ri e jastaq ri xa e tiktalik, man xkiqꞌijilaꞌj taj ri Dios ri xetikowik, areꞌ ri Dios yaꞌtal uqꞌij chibꞌe qꞌij saq. Rumal ri xkibꞌano, ri Dios xuꞌjach pa ri kꞌixibꞌal ubꞌanik. Ri ixoqibꞌ xkikꞌex ri yaꞌtal ubꞌanik cho ri man yaꞌtal taj ubꞌanik. Xuqujeꞌ ri achyabꞌ xkitzaq ubꞌanik ri riqoj ibꞌ rukꞌ ri ixoq, are xkichapleꞌj ubꞌanik mak achyabꞌ kukꞌ kech taq achyabꞌ xkibꞌan ri kꞌixibꞌal ubꞌanik, xuqujeꞌ xkikꞌamawaꞌj pa ke wi ri qꞌatoj tzij ri taqal chike. Xuqujeꞌ xkichomaj chi man taqal taj kakikoj pa kwenta ri retaꞌmabꞌal ri Dios, rumal riꞌ ri Dios xuꞌjach pa ri tontoꞌil rech jeriꞌ xkibꞌano ri man taqal taj kakibꞌano. Xkibꞌan ronojel uwach makaj, jiqꞌjatem, xuqujeꞌ tontoꞌil. Xenoj che tiꞌtatem, kamisanik, kojoj taq chꞌoꞌj, subꞌunik, etzelal, xuqujeꞌ tzijtaꞌlik. E bꞌanal taq tzij, uꞌkꞌulel ri Dios, man kakinimaj ta kibꞌ. Kakibꞌan nimal, kakinimarisaj kibꞌ e wokol taq etzelal, man keꞌkinimaj taj ri kitat kinan. Maj ketaꞌmabꞌal, man sukꞌ taj ri kakibꞌano, man kꞌo taj kinaꞌoj, man je ta kenoꞌjin winaq. Qas iwetaꞌm ri kubꞌij ri sukꞌ laj utaqanik ri Dios, ri jewaꞌ kenoꞌjinik taqal chike kekamik; jeriꞌ rumal man xwi ta jeriꞌ kenoꞌjinik, xane kakibꞌij chike ri jeriꞌ kenoꞌjinik chi utz ri tajin kakibꞌano. Rumal riꞌ at, at xapachinaq man kuya taj kabꞌij chi man awetaꞌm taj ri kabꞌano are kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ nikꞌaj chik, jeriꞌ rumal are kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ nikꞌaj chik, kaqꞌat xuqujeꞌ tzij paꞌwiꞌ at, rumal je katnoꞌjinik jetaq ri kenoꞌjin aꞌreꞌ. Kamik qetaꞌm chi ri uqꞌatoj tzij ri Dios qas sukꞌ ubꞌanik pa kiwiꞌ ri kakibꞌan etzelal. ¿Teꞌq pa akꞌuꞌx chi katwinik katanimaj cho ri uqꞌatoj tzij ri Dios, at ri kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ nikꞌaj chik, kabꞌan xuqu ya awe ri etzelal ri kakibꞌan aꞌreꞌ? ¿La man kawilo chi kawetzelaj ri utzilal re ri uqꞌinomal ri Dios, xuqujeꞌ ri rutzil ukꞌuꞌx xuqujeꞌ ri kochꞌonik? ¿La man kachomaj chi are karaj katukꞌam apanoq rech kakꞌex akꞌuꞌx? Rumal ri ukowil ri awanimaꞌ ri man karaj taj kukꞌex ribꞌ, xaq xwi kamulij oyawal paꞌwiꞌ pa ri qꞌij are kukꞌut ribꞌ ri sukꞌalaj uqꞌatoj tzij ri Dios. Jeriꞌ rumal ri Dios kutoj na chkijujunal ri taqalik kakikꞌamawaꞌj cho ri kichak. Ri Dios kuya na jun alik kꞌaslemal chike ri winaq ri are tajin kakibꞌan utz taq chak, kakitzukuj juluwem, kakitzukuj chi nim kiꞌlik, xuqujeꞌ kakitzukuj kꞌaslemal. Are kꞌu ri winaq ri kakibꞌan nimal, ri kakilij ubꞌanik ri etzelal, kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ rukꞌ kꞌaxal rumal ri Dios. Kape na bꞌis xuqujeꞌ kꞌaxal pa kiwiꞌ ri winaq ri kakibꞌan etzelal, nabꞌe kape pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel, kꞌa te riꞌ pa kiwiꞌ ri man aꞌj Israel taj. Are kꞌu ri winaq ri kakibꞌan utzilal, kayaꞌtaj na kiqiꞌj, kanimarisax na, xuqujeꞌ kayaꞌtaj na jaꞌmaril chike, nabꞌe na ri winaq aꞌj Israel, kꞌa te riꞌ ri man aꞌj Israel taj. Jeriꞌ, rumal chi ri Dios junam keril konojel ri winaq. Kojonel ri e makuninaq ri man ketaꞌm taj uwach ri taqanik, kasach na kiwach man chuxeꞌ taj ri taqanik; are kꞌu ri ketaꞌm ri taqanik, kꞌa te riꞌ xemakunik kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ jetaq ri kubꞌij ri taqanik. Je kꞌu riꞌ rumal che ri Dios man are ta kubꞌij sukꞌ chike ri xaq xwi kakitatabꞌej ri kubꞌij ri taqanik xane are e sukꞌ ri kakibꞌan ri kubꞌij ri taqanik. Jeriꞌ rumal cher ri winaq ri man aꞌj Israel taj ri maj ri taqanik ri tzꞌibꞌatalik kukꞌ, kakibꞌan ri kubꞌij ri taqanik, pune maj kitaqanik, areꞌ e taqanik chibꞌil kibꞌ. Rukꞌ waꞌ riꞌ kakikꞌutu chi pa kanimaꞌ tzꞌibꞌatal wi ri kutoqꞌij ri taqanik, xuqujeꞌ ri kichomabꞌal kuqꞌalajisaj chi jeriꞌ, rumal kꞌo jujun mul ri kichomabꞌal kuꞌtzujuj xuqujeꞌ jujun mul chik kuꞌtoꞌo. Jeriꞌ kakꞌulmataj na pa ri qꞌij are kuqꞌat na tzij ri Dios pa Jesucristo, pa kiwiꞌ ri jastaq ri xaq chaꞌwal ubꞌanom ri winaq, jeriꞌ kubꞌij ri utz laj tzij. Ri at kꞌut ri kabꞌij chi at aj Israel, chi are ri taqanik kattoꞌwik xuqujeꞌ kanimarisaj awibꞌ rumal cher kꞌo ariqoj ibꞌ rukꞌ ri Dios, awetaꞌm ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios xuqujeꞌ kachꞌobꞌo jachike ri qas utz ubꞌanik jeriꞌ rumal cher at pixibꞌatal rukꞌ ri taqanik, kabꞌij chi awetaꞌm, chi at kꞌamal bꞌe kech ri e moyabꞌ xuqujeꞌ at kitunal ri e kꞌo pa ri qꞌequꞌmal. Kabꞌij chi at yoꞌl kꞌutuꞌn chikiwach ri maj ketaꞌm, ajtij kech akꞌalabꞌ, awetaꞌm pa ri taqanik ri etaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ri qas tzij. At ri kaya kꞌutuꞌn chike nikꞌaj chik ¿jas che man kaya ta kꞌutuꞌn chibꞌil awibꞌ? Kabꞌij chi man utz taj kabꞌan elaqꞌ ¿jas kꞌu che katelaqꞌik? At ri kabꞌij chi man utz taj kuꞌtzukuj kebꞌ rachajil ri ixoq o kebꞌ rixoqil ri achi, ¿kꞌa te riꞌ je kabꞌan at? At ri kaꞌwetzelaj ri e bꞌanom taq dios ri keqꞌijilaꞌxik, ¿kꞌa te riꞌ katelaqꞌ loq pa taq ri templos ri keqꞌijilaꞌx wi? At ri kabꞌan nimal rumal cher awetaꞌm ri taqanik, ¿kꞌa te riꞌ kaya pa ukꞌixibꞌal ri Dios rumal man kanimaj taj ri taqanik? Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Iwumal iwe kabꞌix awas taq tzij che ri Dios kumal ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Ri circuncisión kꞌo kutayij we are kawilij unimaxik ri taqanik, are kꞌu we man kanimaj, at junam kukꞌ ri man kojtal ta ketal. We ri winaq ri man aꞌj Israel taj kakibꞌan ri kubꞌij ri taqanik, ¿la man kꞌu kabꞌix riꞌ chike chi okisatal xuqujeꞌ ketal aꞌreꞌ rumal ri kakibꞌano? Ri man sakꞌital taj, kunimaj kꞌu ri taqanik, kuqꞌat na tzij paꞌwiꞌ at, jeriꞌ rumal kꞌo ri taqanik tzꞌibꞌatalik awukꞌ xuqujeꞌ okisatal awetal, kꞌa te riꞌ kaqꞌipij qaj ri taqanik. Man are ta ri kilitajik kabꞌanow che jun chi aj Israel, xuqujeꞌ man are ta ri kukoj retal jun pa ri utyoꞌjal. Pa ranimaꞌ kunaꞌ wi jun we aj Israel, ri etal rech ri animaꞌaj, are ri Uxlabꞌixel kabꞌanowik, man are taj ri taqanik ri tzꞌibꞌatalik bꞌanowinaq. Ri winaq aj Israel ri jeriꞌ kanoꞌjinik, kaya na uqꞌij rumal ri Dios man kumal taj ri winaq. We jeriꞌ, ¿jas kꞌu kuchꞌek jun we aj Israel? O ¿jas kutayij ri etal? Nim kuchꞌek jun, jeriꞌ rumal cher nabꞌe xyaꞌtaj ri utzij ri Dios chike ri winaq aꞌj Israel. Jas kꞌu kakꞌulmataj riꞌ we jun chike we winaq riꞌ maj ukojobꞌal ¿la kakwin kꞌu riꞌ ri man kakojon taj kꞌuꞌx kubꞌan che ri Dios chi man kubꞌan ta chik ri ubꞌim loq? ¡Man jeꞌ ta riꞌ! Ri Dios tzi kubꞌan wi ri ubꞌim loq pune bꞌanal tzij ri achi. Jetaq kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Kabꞌantaj na sukꞌ chawe rukꞌ ri kabꞌij, xuqujeꞌ katchꞌeken na are kaqꞌat tzij pa awiꞌ. We ri qetzelal kukꞌutu chi sukꞌ ri usukꞌal ri Dios, ¿jas kꞌu kaqabꞌij? ¿Xa man sukꞌ taj ri Dios rumal riꞌ kutix loq ri royawal pa qawiꞌ? (Je tajin kinchꞌaw winaq). ¡Man jeꞌ ta riꞌ! We ta jeriꞌ ¿jas kꞌu kubꞌan ri Dios chuqꞌatik tzij pa kiwiꞌ ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew? Wine kꞌo jun kubꞌij: we are ri nubꞌanoj tzij kaqꞌalajisan ri qas tzij re ri Dios xuqujeꞌ kanimarisan ri ujuluwem, ¿jas che kaqꞌat tzij pa nuwiꞌ kabꞌix chwe chi in ajmak? ¿Jas kꞌu che makaqabꞌij qabꞌana ri etzelal rech jeriꞌ kape ri utzilal? E kꞌi kakibꞌan bꞌanoj tzij chaqij, kakibꞌij chi jeriꞌ tajin kaqakꞌutu. Qas kataqiꞌ kꞌu na kape ri kꞌaxal pa kiwiꞌ we winaq riꞌ. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij che we riꞌ? ¿La uj kꞌut uj aꞌj Israel uj jeꞌl chkiwach konojel? ¡Man jeꞌ ta riꞌ! Xqakꞌutu chi ri winaq aꞌj Israel xuqujeꞌ ri man aꞌj Israel taj e kꞌo chuxeꞌ ri makaj. Ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Man kꞌo taj jun sukꞌ laj winaq, xa ta ne jun. Man kꞌo ta jun retaꞌm ubꞌanik ri sukꞌal, maj kꞌo ta jun ri kajawan ri riqoj ibꞌ rukꞌ ri Dios. Konojel xel kanoq pa ri bꞌe, konojel xuꞌxik winaq ri maj kakitayij, man kꞌo ta jun ri are karilij ubꞌanik ri utzilal; maj, xa ta ne jun. Ri uqul ri winaq jaqalik je ri kꞌo jun muqbꞌal kaminaq, ri raqꞌ kukoj chubꞌanik bꞌanoj tzij. Ri uchiꞌ jeriꞌ kꞌo utyoꞌbꞌal kumatz. Nojinaq ri uchiꞌ che etzelal xuqujeꞌ yojtajinaqil. Kaxikꞌan ri raqan keꞌ chubꞌanik ri kamisanik. Kutukij kan ronojel ri kꞌo pa ri ubꞌe xuqujeꞌ kubꞌan etzelal. Man ketaꞌm taj uwach ri bꞌe rech jaꞌmaril. Man kumochꞌ taj ribꞌ cho ri Dios. Kamik kꞌut qetaꞌm chi ronojel ri kubꞌij ri taqanik, kubꞌij chike konojel ri e kꞌo chuxeꞌ ri taqanik, rech jeriꞌ maj jun kachꞌawik xuqujeꞌ konojel ri winaq aꞌjuwachulew kekanaj chuxeꞌ ri uqꞌatoj tzij ri Dios. Jeriꞌ rumal maj jun kabꞌantaj sukꞌ che cho ri Dios rumal ubꞌanik ri chak ri kubꞌij ri taqanik, xane qetaꞌm chi are ri taqanik kakꞌutuw chiqawach chi uj aꞌjmakibꞌ. Kamik kꞌut xukꞌut ribꞌ ri usukꞌal ri Dios, ri xpetik man rumal taj re ri taqanik, are waꞌ ri xkiqꞌalajisaj loq ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios xuqujeꞌ ri taqanik. We usukꞌal ri Dios riꞌ xpetik chike konojel ri kekojon che ri Jesucristo. Jeriꞌ rumal cher xaq e junam ri winaq ri aꞌj Israel kukꞌ ri man aꞌj Israel taj. Jeriꞌ rumal ri Dios man xaq ta kꞌyaqal ri keꞌraj. Xa kꞌu rumal cher konojel xemakunik rumal riꞌ maj ke che ri ujuluwem ri Dios. Pa ri utoqꞌobꞌ kꞌu ri Dios xubꞌan sukꞌ chiꞌwe man rukꞌ ta pwaq, xane xixutoro pa Cristo Jesús. Ri Dios xutzuj ri Jesucristo che sipanik chuchupik ronojel ri qamak, are waꞌ ri kaqakꞌamawaꞌj rukꞌ ri qakojobꞌal rumal ri ukikꞌel, rech jeriꞌ kukꞌut chiqawach ri usukꞌal rumal cher najtir chi kanoq ri Dios pa ri rutzilal xsachan kan che ri ojer taq makaj. Kamik kꞌut, ri Dios utzujum ri Jesucristo rech jeriꞌ kukꞌut ri usukꞌal. Rech jeriꞌ kilitajik chi sukꞌ ri Dios xuqujeꞌ are kabꞌanow sukꞌ chike ri kekojon che ri Jesús. ¿Jawjeꞌ kꞌu kꞌo wi ri nimal? Maj chik ¿jas rumal? ¿La xa rumal ri taqanik? Man je ta riꞌ, xa rumal ri kojobꞌal. Kꞌisbꞌal rech kaqabꞌij chi ri achi kux sukꞌ man rumal ta ri chak ri kuta ri taqanik xane rumal ri kojobꞌal. Ri Dios, ¿la xaq xwi kꞌu kiDios ri winaq aꞌj Israel? ¿La man kꞌu kiDios xuqujeꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj? Jeꞌ, jeriꞌ ri Dios kiDios xuqujeꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Xa jun Dios kꞌolik. Are kabꞌanow sukꞌ rumal ri kojobꞌal chike ri e kojtal ketal xuqujeꞌ ri man kojtal ta ketal. ¿La kel kꞌu kubꞌij chi kaqachup ri taqanik rukꞌ ri kojobꞌal? Man je ta riꞌ, xane rukꞌ wa kaqabꞌij chi qas sukꞌ wi ri taqanik. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij che ri xkꞌulmataj rukꞌ ri Abraham ri qatiꞌt qamam? We ta xbꞌan sukꞌ che rumal ri utz taq chak ri xubꞌano, xunaꞌ ta nimal riꞌ pune man kakwin taj kubꞌan nimal cho ri Dios. ¿Jas kꞌu kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik? Ri Abraham xukoj ri xubꞌij ri Dios che, rumal riꞌ xbꞌix che chi sukꞌ achi. Kamik kꞌut we kꞌo jun kachakunik, ri tojbꞌal rech man xa ta kasipaxik, xane xa katoj bꞌik ri kꞌasaj che. Are kꞌu ri man kachakun taj, xane xaq xwi kakojon che ri kabꞌanow sukꞌ che ri itzel winaq, are kil ri ukojobꞌal rech jeriꞌ kabꞌan sukꞌ che. Ri David xuqujeꞌ xubꞌij chi utz rech ri achi ri kabꞌantaj sukꞌ che rumal ri Dios, man rumal taj ri uchak. Jewaꞌ xubꞌij: Utz ke ri kekuyutaj che ri etzelal ri kibꞌanom xuqujeꞌ kachꞌuqtaj ri kimak. Utz rech ri achi ri man are ta kil ri umak rumal ri Dios. ¿La xaq xwi kꞌu yaꞌtal we riꞌ chike ri okisatal ketal? ¿La man kꞌu yaꞌtal xuqujeꞌ chike ri man e kojtal ta ketal? Xbꞌiꞌtaj qumal chi ri Abraham xbꞌix sukꞌ che rumal ri ukojobꞌal. ¿Jas kꞌu rumal xbꞌantaj sukꞌ che? ¿La bꞌantajinaq chi kꞌu sukꞌ che are xokisax retal o are majaꞌ kokisax ri retal? Bꞌantal chi sukꞌ are majaꞌ kakoj retal. Xuqujeꞌ are majaꞌ kakoj retal, xukꞌamawaꞌj ri etal jetaq jun etal rech ri sukꞌal ri xkꞌamawaꞌx pa ri kojobꞌal. Jeriꞌ ri Abraham kitat kojonel ri kekojonik, pune man kojtal ketal, rech xa rumal ri kikojobꞌal kabꞌan sukꞌ chike. Xuqujeꞌ kitat konojel ri winaq ri man xwi ta xkoj ketal xane kitereneꞌm ri unoꞌjibꞌal ri qatat Abraham, areꞌ xkojonik are majaꞌ kakoj retal. Jeriꞌ rumal cher ri Dios man xubꞌij ta chike ri Abraham xuqujeꞌ ri e rijaꞌl chi kakechabꞌej na ronojel ri uwachulew rumal ri taqanik, xane kakechabꞌej na rumal ri kojobꞌal. Rumal kꞌu cher we ta are eꞌchanel ri e kꞌo chuxeꞌ ri taqanik, maj bꞌa kutayij riꞌ ri kojobꞌal xuqujeꞌ maj kutayij ri bꞌiꞌtal loq. Ri taqanik xaq xwi rukꞌaꞌm loq qꞌatoj tzij, jawjeꞌ maj wi taqanik maj xuqujeꞌ makaj. Rumal riꞌ, xa rumal ri kojobꞌal xuqujeꞌ ri toqꞌobꞌ, kape ri bꞌiꞌtal loq rech jeriꞌ kajeqiꞌ chike konojel ri e rijaꞌl, man xaq xwi taj chike ri e kꞌo chuxeꞌ ri taqanik xane xuqujeꞌ chike ri kꞌo kikojobꞌal jetaq ri rech ri Abraham, are kitat konojel ri kekojonik. Jetaq kubꞌij ri Tyoxalaj Wuj: Nubꞌim chawe chi katux na kitat sibꞌalaj e kꞌi tinimit winaq, xaq jeriꞌ ri Abraham xkojonik che ri Dios ri kuya kikꞌaslemal ri kaminaqibꞌ xuqujeꞌ kubꞌij chi ri jastaq ri majaꞌ kilitaj uwach, kꞌo chik. Ri Abraham xukojo xuqujeꞌ xrayeꞌj rech jeriꞌ xux na kitat sibꞌalaj e kꞌi winaq. Jetaq ri xbꞌix che: Sibꞌalaj e kꞌi na ri awijaꞌl. Man xchuquchubꞌ taj chukojik ri xbꞌix che pune riꞌj chik, kaminaq chik ri utyoꞌjal, jeriꞌ rumal jun ciento chik ujunabꞌ, xuqujeꞌ ri Sara man kakwin ta chik kekꞌojiꞌ ral. Man xkabꞌalaj ta ukꞌuꞌx chukojik ri ubꞌim loq ri Dios che, xane sibꞌalaj xjeqiꞌ pa ri ukojobꞌal, xuqujeꞌ xuya uqꞌij ri Dios. Sibꞌalaj xjeqiꞌ ukꞌuꞌx chi ri Dios sibꞌalaj kwinel chubꞌanik ri ubꞌim loq. Rumal riꞌ xbꞌix che chi jun sukꞌ achi rumal ri ukojobꞌal. Man xwi ta kꞌu xtzꞌibꞌaxik chi xkoj pa kwenta ri ukojobꞌal ri Abraham, rech karil ri Abraham. Xane xuqujeꞌ xtzꞌibꞌaxik rech kaqil uj. Ri Dios karil na ri qakojobꞌal rech jeriꞌ kubꞌan sukꞌ chaqe, rumal ri kaqakojo chi ri Dios are xwaꞌjilisan ri Jesús ri Ajawxel chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Ri Jesús xjach pa kamikal rumal ri qamak xuqujeꞌ xkꞌastaj uwach chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ chubꞌanik sukꞌ chaqe. Rumal riꞌ xbꞌantaj sukꞌ chaqe rumal ri qakojobꞌal, uj kꞌo chi pa jaꞌmaril rukꞌ ri Dios xa rumal rech ri Ajawxel Jesucristo. Xa rumal rech areꞌ, xuqujeꞌ rumal ri kojobꞌal kꞌo qe che ri toqꞌobꞌ, jawjeꞌ ri uj sukꞌ wi. Xaq jeriꞌ kujkiꞌkotik qayeꞌm ri ujuluwem ri Dios. Man xwi ta waꞌ, xane kaqanaꞌ xuqujeꞌ nimaꞌq pa taq ri kꞌaxkꞌolal ri kaqariqo, qetaꞌm chi ri kaxkꞌolal kubꞌan chaqe chi kujjeqiꞌk. Ri kꞌaxkꞌolal kusukꞌumaj ri noꞌjibꞌal, ri sukꞌalaj noꞌjibꞌal, kujeqebꞌa qakꞌuꞌx chirij ri Dios. Man kel ta qakꞌixibꞌal we jeqel qakꞌuꞌx chirij ri Dios, jeriꞌ rumal cher Areꞌ xutixixej loq ri uloqꞌanik pa ri qanimaꞌ rumal ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel ri xuya chaqe. Jeriꞌ rumal che taq riꞌ are man kujkwin ta chukolik qibꞌ, ri Cristo xkamik kumal kech ri itzel taq winaq, qas pa ri qꞌij ri yaꞌtalik. Kꞌax uriqik jun winaq ri karaj kakam rumal jun sukꞌ laj winaq, pune kꞌo jun riꞌ ri karaj kakam rumal rech. Ri Dios xukꞌut ri uloqꞌanik chiqawach, jeriꞌ rumal ri are uj aꞌjmakibꞌ na, ri Cristo xkam rumal qe. Xbꞌantaj sukꞌ chaqe rumal ri ukikꞌel, xuqujeꞌ kujkoltaj na che ri nimalaj uqꞌatoj tzij ri kape na. Are taq uj ukꞌulel kan ri Dios, xujutzir rukꞌ, rumal ri ukamikal ri Ukꞌojol, rumal kꞌu che ri uj utzirinaq chi rukꞌ ri Dios, kujkoltaj na rumal ri ukꞌaslemal ri Ukꞌojol. Man xwi ta waꞌ, xane kujkiꞌkot xuqujeꞌ pa Dios rumal ri Ajawxel Jesucristo, tyox che areꞌ xujrutzirisaj. Xa rumal rech jun achi xok loq ri mak cho ri uwachulew, xuqujeꞌ xa rumal ri makaj xpe ri kamikal. Xuqujeꞌ xkichapleꞌj kamem ri winaq rumal cher konojel xemakunik. Are taq majaꞌ kayaꞌtaj ri taqanik, kꞌo chi wi ri makaj pa ri uwachulew. Ri makaj man katzijox taj we ta mat kꞌo ri taqanik. Pune jeriꞌ, ri kamikal xchapleꞌtaj loq rukꞌ ri Adán xultoqꞌol rukꞌ ri Moisés, xuqujeꞌ xpe pa kiwiꞌ ri winaq ri pune man xemakunik jetaq ri xubꞌan ri Adán. Ri Adán are xretwechij loq uwach ri jun ri kape na. Ri umak ri Adán man kajunumataj taj rukꞌ ri utoqꞌobꞌ ri Dios. We kꞌu rumal ri umak jun achi xekam sibꞌalaj kꞌi winaq, are ta kꞌu mat nim ri sipanik ri xpe xa rumal ri utoqꞌobꞌ jun, ri Jesucristo, ri xuya chike konojel ri winaq. Xuqujeꞌ man kajunumataj taj ri usipanik ri Dios rukꞌ ri kꞌax ri xukꞌam loq ri umak ri Adán. Ri qꞌatoj tzij ri kakꞌaman bꞌik pa ri kꞌaxkꞌolal are waꞌ ri xuya kanoq ri makaj, are kꞌu ri usipanik ri Dios xpetik rumal ri ukꞌiyal ri makaj rech jeriꞌ xuluya sukꞌal. We rumal ri umak jun achi xpe ri kamikal, are kꞌu mat sibꞌalaj e kꞌi na kekꞌojiꞌ pa ri kꞌaslemal ri xpetik xa rumal rech ri jun, ri Jesucristo ri kekꞌamawaꞌn ri kꞌaslemal are ri winaq ri kakikꞌamawaꞌj ri sipanik xuqujeꞌ ri sukꞌal. Je kꞌu riꞌ, xa jun makaj xkꞌamow loq ri kꞌaxkꞌolal pa kiwiꞌ konojel ri winaq, je xuqujeꞌ xa jun jastaq rech sukꞌal xbꞌanow ri sukꞌal ri kuya kikꞌaslemal konojel. Jeriꞌ xa rumal cher man xniman taj jun achi, e kꞌi xbꞌantaj aꞌjmakibꞌ chike, je xuqujeꞌ xa rumal ri unimanik jun kabꞌantaj sukꞌ chike e kꞌi. Ri taqanik xyaꞌtajik rech jeriꞌ kanimar ri makaj. Are xnimar ri makaj, sibꞌalaj xnimar ri toqꞌobꞌ. Jeriꞌ rech jetaq ri xubꞌan ri makaj xukꞌam loq kamikal, ri toqꞌobꞌ xuqujeꞌ xjeqiꞌk rech xukꞌam loq sukꞌal rech jun alik kꞌaslemal rumal ri Ajawxel Jesucristo. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij? ¿La are kꞌu kaqilij ubꞌanik ri mak rech katixix ri toqꞌobꞌ kapetik? ¡Man je ta riꞌ! Ri uj, ri uj kaminaq chik chubꞌanik ri mak, ¿la kujkwin kꞌu ri xaq jeꞌ kujkꞌojiꞌk chupam? ¿La man kꞌu iwetaꞌm chi qonojel ri xbꞌan qaqasanaꞌ rech kujkꞌojiꞌk rukꞌ ri Cristo Jesús, xbꞌan qaqasanaꞌ pa ri ukamikal? Rumal ri qasanaꞌ xubꞌan chaqe chi xujmuqiꞌ rukꞌ ri Cristo pa ri ukamikal, rech jeriꞌ jetaq ri xubꞌan ri Cristo xkꞌastaj rukꞌ ri ukwinem ri Tataxel, xuqujeꞌ uj kaqataqej na jun kꞌakꞌ kꞌaslemal. Qas tzij, we xa jun qabꞌanik rukꞌ ri Cristo are xujkamik, xa jun xuqujeꞌ riꞌ qabꞌanik rukꞌ are kakꞌastaj qawach. Qetaꞌm chi ri ojer qakꞌaslemal xrip rukꞌ ri Cristo, rech jeriꞌ ri qatyoꞌjal rech mak xtukitajik, man uj patanil ta chi kꞌu rech ri mak. Rumal cher ri winaq ri kaminaq chik maj chi ukwinem ri mak puꞌwiꞌ. We kꞌu kujkam rukꞌ ri Cristo, kaqakojo chi kujkꞌasiꞌk xuqujeꞌ na rukꞌ Areꞌ. Qetaꞌm chi ri Cristo xkꞌastaj chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, jeriꞌ man kakam ta chik junmul. Rumal cher ri kamikal maj chi ukwinem puꞌwiꞌ Areꞌ. Xa junmul, rukꞌ ri ukamikal xuchup ronojel ri mak, xuqujeꞌ xkꞌasiꞌk chibꞌe qꞌij saq rech kuya uqꞌij ri Dios. Ix xuqujeꞌ, chiwilaꞌ chi ix kaminaqibꞌ chik jeriꞌ man kuya ta chik kixmakunik, xane ix kꞌaslik rech kiya uqꞌij ri Dios pa Cristo Jesús. Xaq jeriꞌ man kiya ta bꞌe che ri makaj kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri ityoꞌjal rech man kinimaj ta chik ri itzel taq urayinik. Man kitzuj ta ri ityoꞌjal che ri makaj rech kubꞌan ri man sukꞌ taj, xane chitzuju iwibꞌ che ri Dios, je ta ne ri kꞌa te xixel loq pa ri kamikal xixpe pa ri kꞌaslemal, chijacha ri ityoꞌjal rech kux rech sukꞌal. Jeriꞌ, man kakwin taj ri makaj kubꞌan rech piꞌwiꞌ, rumal cher man ix kꞌo ta chik chuxeꞌ ri taqanik xane ix kꞌo chik pa ri toqꞌobꞌ. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij? ¿La kujmakun kꞌut rumal ri man uj kꞌo ta chik chuxeꞌ ri taqanik, xane uj kꞌo chik pa ri toqꞌobꞌ? Man je ta riꞌ. ¿La man iwetaꞌm chi we kijach iwibꞌ che jachinaq rech kinimaj, ix patanil rech ri winaq ri kinimaj, we kꞌu are ri makaj rech kamikal o are ne ri nimanik rech sukꞌal? Xa tyox che ri Dios rumal pune ojer ix patanil kan rech ri makaj, chanim inimam chik ri kꞌutuꞌn ri xyaꞌtaj chiꞌwe. Xixesataj loq pa uqꞌabꞌ ri makaj, kamik ix patanil chi rech ri sukꞌal. In kintzijon iwukꞌ pa kitzij winaq rumal wetaꞌm chi xaq xwi waꞌ kixkwinik kichomaj. Nabꞌe kanoq kitzuj ri ityoꞌjal chupatanixik ri chꞌulujil, ri kixukꞌam bꞌik pa ri etzelal, kamik kꞌut chitzuju ri ityoꞌjal chupatanixik ri sukꞌal ri kakꞌaman bꞌik pa ri Tyoxalaj kꞌaslemal. Ojer are ix patanil kan rech ri makaj, maj rech ri sukꞌal chiꞌwe. ¿Jas kꞌu ri xikꞌamawaꞌj kan nabꞌe che ri xibꞌano? Are xikꞌamawaꞌj ri jastaq ri kixkꞌix chik che kamik, we jastaq riꞌ kakꞌaman bꞌik pa kamikal. Kamik kꞌut man ix kꞌo ta chik pa uqꞌabꞌ ri makaj, ix patanil chi rech ri Dios, xuqujeꞌ kikꞌamawaꞌj iwe ri tyoxalaj kꞌaslemal ri kixukꞌam bꞌik pa jun alik kꞌaslemal. Jeriꞌ rumal cher ri tojbꞌal rech ri mak are ri kamikal, ri usipanik kꞌu ri Dios are ri jun alik kꞌaslemal pa Cristo Jesús, ri Ajawxel. Qachalal, tajin kixinchꞌabꞌej ix ri iwetaꞌm ri utaqanik ri Moisés. ¿La man iwetaꞌm chi jun winaq kꞌo chuxeꞌ ri taqanik are kꞌaslik? Kinkoj jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chiꞌwach. Ri kꞌulanik ixoq are kꞌaslik nukꞌtal rukꞌ ri rachajil rumal ri taqanik, we kꞌu kakam ri rachajil, ri ixoq kel kanoq chuxeꞌ ri taqanik ri e nukꞌuwinaq rukꞌ ri rachajil. Rumal riꞌ, ri ixoq we kakꞌuliꞌ rukꞌ chi jun achi are kꞌas na ri rachajil, kux ajmak rumal kuꞌx e kebꞌ rachajil. Are kꞌu we kakam ri rachajil, ri ixoq kel kan chuxeꞌ ri taqanik, xuqujeꞌ man kamakun taj we kakꞌuliꞌ chi ne rukꞌ jun achi. Je xuqujeꞌ ri ix wachalal, xixkamik pa ri taqanik pa ri utyoꞌjal ri Cristo ri xripik, rech jeriꞌ kixux rech ri xkꞌastajisax chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Rech jeriꞌ kꞌo kaqatayij che ri Dios. Nabꞌe, are ri najtir qakꞌaslemal kabꞌan kan rech pa qawiꞌ, ri itzel taq rayinik ri xukꞌasuj ri taqanik rech jeriꞌ ri qatyoꞌjal, xux rech kamikal. Kamik kꞌut man uj kꞌo ta chi chuxeꞌ ri taqanik, jeriꞌ rumal cher xujkam pa ri taqanik, xa jeriꞌ kujpatanij pa ri kꞌakꞌ ajawarem rech ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, man chuxeꞌ taj ri taqanik. ¿Jas kꞌu ri kaqabꞌij? ¿La are kꞌu mak ri taqanik? Man are taj. Xwi kaqabꞌij chi we ta mat rumal ri taqanik mat xinwil ri numak, mat xinwetaꞌmaj jas riꞌ ri urayixik chi jun jastaq chik ri man rech ta jun, we ta mat kubꞌij ri taqanik: “Marayij ri man awech taj.” Ri mak kꞌut xnimatajik rumal ri taqanik, xukꞌasuj pa ri wanimaꞌ ronojel uwach itzel taq rayinik. Jeriꞌ, rumal chi we ta mat kꞌo ri taqanik, mat xukꞌut ribꞌ riꞌ ri mak. Ojer kanoq man in kꞌo taj chuxeꞌ ri taqanik. Are xpe ri taqanik, xyaꞌtaj ukꞌaslemal ri makaj, ri in kꞌut xinkamik. Xinwilo chi ri taqanik ri chinuwach in kuya nukꞌaslemal, xuya kamikal chwe. Ri makaj rumal ri taqanik xinumenkꞌetij, rumal riꞌ xinukamisaj. Kꞌisbꞌal rech kaqabꞌij chi ri taqanik sibꞌalaj Tyox, sukꞌ xuqujeꞌ utz. ¿La are kꞌu xux utzilal chinuwach in ri kamikal? Man je ta riꞌ, xane are ri makaj rech kukꞌut ribꞌ chi are mak, xinukamisaj rukꞌ ri utzilal, rech rumal ri taqanik ri makaj xux itzel. Qetaꞌm chi ri Taqanik rech ri uxlabꞌal, are kꞌu in xa in tyoꞌj, in kꞌayital pa uqꞌabꞌ ri mak. Rumal riꞌ man kinchꞌobꞌ taj ri kinbꞌano. Man kinbꞌan taj ri kawaj kinbꞌano, ri kinwetzelaj ubꞌanik, are kinbꞌano. We are kinbꞌan ri man kawaj taj kinbꞌano, tajin kinbꞌij riꞌ chi utz ri taqanik. Xaq jeriꞌ man in ta chik kinbꞌanow ri jastaq riꞌ, xane are ri makaj ri kꞌo chwe. Xuqujeꞌ wetaꞌm chi man kꞌo ta ri utzilal pa ri nutyoꞌjal, pune kawaj kinbꞌan ri utzilal, man kinkwin taj chubꞌanik. Rumal riꞌ man kinbꞌan taj ri utzilal ri kawaj kinbꞌano, xane are kinbꞌan ri etzelal ri man kawaj taj kinbꞌano. We kꞌu are kawaj kinbꞌan ri man kawaj taj kinbꞌano, man in ta chi riꞌ tajin kinbꞌanowik, xane are ri etzelal ri kꞌo pa wanimaꞌ. Xaq jeriꞌ are kawaj kinbꞌan ri utzilal, kinwil ri taqanik ri kubꞌij chi ri etzelal pa wanimaꞌ in kꞌo wi xuqujeꞌ are tajin kinwilij ubꞌanik. Pa ri ukꞌuꞌx ri wanimaꞌ kinkiꞌkotebꞌej ri utaqanik ri Dios. Kinwil kꞌut chi pa ri nutyoꞌjal kꞌo chi jun taqanik, are taqanik rech ri makaj. We taqanik riꞌ kakitij chuqꞌabꞌ rukꞌ ri taqanik rech ri nuchomabꞌal, in utzꞌapim. ¡Kꞌax we! ¿Jachin kakwinik kintoꞌw chech waꞌ we tyoꞌjal rech kamikal? Xa kꞌu kintyoxin che ri Dios, ri xinukiro pa Jesucristo ri Ajawxel. In rukꞌ ri nuchomabꞌal kinpatanij ri utaqanik ri Dios, are kꞌu ri nutyoꞌjal are kupatanij ri taqanik rech ri mak. Kamik kꞌut, maj chi kꞌaxkꞌolal kayeꞌm ri e kꞌo pa Cristo Jesús. Jeriꞌ, rumal xa rumal rech Areꞌ ri taqanik rech ri Uxlabꞌixel rech kꞌaslemal xinukiro chuxeꞌ raqan ri taqanik rech mak xuqujeꞌ rech kamikal. Qas tzij, ri taqanik man xkwin taj xujukiro rumal cher ri mak xresaj ri ukwinem. Rumal riꞌ ri Dios xutaq loq ri Ukꞌojol, xubꞌan ajmak che rech kutzuj ribꞌ xa rumal rech ri mak. Jeriꞌ ri Dios xuqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri makaj pa utyoꞌjal ri Jesús. Rech kakꞌulmataj ri kuta ri taqanik chaqe uj, ri man uj kꞌo ta chuxeꞌ ri mak, xane uj kꞌo pa ri Uxlabꞌixel. Ri e rech ri tyoꞌjal xaq are kakilij ubꞌanik ri jastaq rech ri tyoꞌjal, are kꞌu ri e rech ri Uxlabꞌixel xaq are kakilij uchomaxik ri jastaq rech ri Uxlabꞌixel. Ri bꞌanoj makaj kukꞌam loq kamikal, are kꞌu ri bꞌanoj jastaq rech ri Uxlabꞌixel kukꞌam loq kꞌaslemal xuqujeꞌ jaꞌmaril. Ri urayinik ri makaj kꞌulel rukꞌ ri Dios, jeriꞌ rumal man kaniman taj che ri Dios, pune karaj kanimanik. Ri winaq ri are kakilij ubꞌanik ri karaj ri tyoꞌjal, man keqaj taj cho ri Dios. Ri ix kꞌut man are ta kibꞌan ri karaj ri tyoꞌjal, xane are kibꞌan ri karaj ri Uxlabꞌixel, we qas are ne ri Uxlabꞌixel rech ri Dios kꞌo pa iwanimaꞌ. We kꞌo jun man kꞌo taj ri Uxlabꞌixel rech ri Cristo pa ranimaꞌ, riꞌ man rech taj ri Cristo. We kꞌu are ri Cristo kꞌo pa iwanimaꞌ, kaminaq chi riꞌ ri ityoꞌjal rumal rech ri makaj, are kꞌu ri uxlabꞌal kꞌaslik rumal ri sukꞌal. Xuqujeꞌ we are ri Uxlabꞌal ri xkꞌastajisan ri Jesús chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ kꞌo pa iwanimaꞌ, areꞌ kayoꞌw na ikꞌaslemal rumal ri Uxlabꞌixel, ri kꞌo chiꞌwe. Xaq jeriꞌ qachalal, uj ajkꞌasibꞌ, man rukꞌ taj ri tyoꞌjal rech are kaqabꞌan ri karaj ri tyoꞌjal. Rumal kꞌu we are kibꞌan ri karaj ri tyoꞌjal, kixkam riꞌ, are kꞌu we are kiya bꞌe kakam ri uchak ri ityoꞌjal, kixkꞌasiꞌ na riꞌ. Konojel ri kꞌamtal kibꞌe rumal ri Dios e ralkꞌwaꞌl ri Dios. Man xikꞌamawaꞌj ta kꞌut jun uxlabꞌal ri kubꞌan chiꞌwe kixux patanil rech ri xibꞌin ibꞌ, xane ri Uxlabꞌixel ri xixkꞌamawaꞌn che ralkꞌwaꞌl, kuya bꞌe chiꞌwe kibꞌij iTat che ri Dios. Are ri Uxlabꞌixel kayoꞌw ubꞌixik che ri quxlabꞌal chi uj ralkꞌwaꞌl ri Dios. We kꞌu uj ralkꞌwaꞌl ri Dios, uj echaꞌnel. Uj echaꞌnel rukꞌ ri Dios xuqujeꞌ kꞌo qech che ri echabꞌal rech ri Cristo, we kamik kaqarik kꞌax rukꞌ, kayaꞌtaj xuqujeꞌ na qe ri ujuluwem. Qas tzij kinbꞌij chi ri kꞌax ri kariqitaj cho ri uwachulew man kajunumataj ta rukꞌ ri ujuluwem ri Dios ri kukꞌut na ribꞌ chiqawach. Jeriꞌ rumal ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ronojel ri xutik ri Dios, are chi kakikꞌut na kibꞌ konojel. Jeriꞌ, rumal chi ronojel ri tiktalik xqꞌat tzij puꞌwiꞌ man kꞌo ta chi kupatanij, man xaq ta kꞌu pa rech wi, xane are xbꞌan rech ri Dios. Kꞌo kꞌu na kuꞌlibꞌal kuꞌx chaqe. Jeriꞌ rumal ronojel ri utikom ri Dios kesataj na chuxeꞌ ri etzelal, rech jeriꞌ kakiritaj na xuqujeꞌ kayaꞌtaj na pa ri kijuluwem ri e ralkꞌwaꞌl ri Dios. Qetaꞌm chi ronojel ri tiktalik koqꞌik jetaq ri kubꞌan jun ixoq are kakꞌojiꞌ ral. Man xaq xwi ta ri tiktalik, xane je xuqujeꞌ uj ri xnabꞌejisax uyaꞌik chaqe ri ujeꞌlal ri Uxlabꞌixel, ri uj xuqujeꞌ kujoqꞌ pa qanimaꞌ qayeꞌm chi kujkꞌamawaꞌx che alkꞌwaꞌlaxelabꞌ xuqujeꞌ kujesax bꞌik pa ri qatyoꞌjal. Rumal cher pa ri kuꞌlibꞌal kuꞌx riꞌ, xujkolotajik. Are kꞌu ri kuꞌlibꞌal kuꞌx ri kilitaj uwach, man kuꞌlibꞌal kuꞌx ta riꞌ. Rumal cher ¿jachin ta kꞌu riꞌ ri karayeꞌj jun jastaq ri kꞌo chi rukꞌ? We kꞌu kaqayeꞌj ri man kaqil ta uwach, chujjeqel chirayeꞌxik. Je xuqujeꞌ are maj qachuqꞌabꞌ ri Uxlabꞌixel kujutoꞌo. Man qetaꞌm taj qas ri choqꞌaqꞌ kaqato, ri Uxlabꞌixel kꞌut kachꞌaw pa qawiꞌ rukꞌ oqꞌej ri man kujkwin taj kaqabꞌij rukꞌ tzij. Ri Dios kꞌut ri kunikꞌoj ri animaꞌaj retaꞌm jas ri karaj ri Uxlabꞌixel, jeriꞌ rumal are ri Uxlabꞌixel kachꞌaw pa kiwiꞌ konojel ri e kojonelabꞌ, jetaq ri karaj ri Dios. Qetaꞌm chi ri kakiloqꞌaj ri Dios, ronojel ri kakꞌulmatajik kukꞌam bꞌik pa ri utzilal, jeriꞌ kakꞌulmataj kukꞌ ri e sikꞌital apanoq rumal ri Dios rech are kakibꞌan ri karaj Areꞌ. Ri xretaꞌmaj kiwach ri Dios ojer, xuꞌchaꞌo rech je kuꞌxik jetaq ri Ukꞌojol, rech jeriꞌ Areꞌ kux nabꞌyal chikiwach konojel ri alaxik. Ri xuꞌcha ri Dios ojer xuꞌsikꞌij. Ri xuꞌsikꞌij xubꞌan sukꞌ chike. Ri xubꞌan sukꞌ chike xuya kiqꞌij. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij waꞌ che we riꞌ? We are ri Dios kꞌo qukꞌ ¿jachin ta kꞌu riꞌ kakwinik kubꞌan kꞌax chaqe? Ri man xutoqꞌobꞌisaj taj uwach ri Ukꞌojol, xane xujach pa kamikal xa rumal qe, ¿jas ta kꞌu che ri mat kuya chaqe ronojel ri jastaq junam rukꞌ Areꞌ? ¿Jachin ta kꞌu ri kamolow kimak ri winaq ri uchaꞌom ri Dios? Maj jun, rumal cher are ri Dios kabꞌanow sukꞌ chike ri winaq. ¿Jachin ta kꞌu riꞌ ri kaqꞌatow tzij puꞌwiꞌ jun? Man kꞌo ta jun, rumal cher are ri Cristo xkamik, xuqujeꞌ xkꞌastaj uwach, chanim tꞌuyul chik pa uwiqiqꞌabꞌ ri Dios, kachꞌaw pa qawiꞌ qonojel. Man kꞌo ta jun jastaq kujtasow che ri uloqꞌanik ri Cristo, man kakwin taj ri kꞌaxkꞌolal, ri bꞌis, ri kꞌax kabꞌan che jun, ri numik, ri maj ratzꞌyaq jun, ri xibꞌibꞌal utatajik, o ri kamisanik. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: “Xa rumal ech la kujkꞌam bꞌik pa kamikal; je kabꞌan chiqajilaxik jetaq ri kabꞌan chike ri chij ri kekamisaxik.” Pune jewaꞌ kakꞌulmatajik, xa tzi uj chꞌekenelabꞌ wi na chikiwach ri e chꞌekenelabꞌ rumal rech ri xujloqꞌanik. Qas uchapom na kꞌuꞌx chi man are taj ri kamikal, ri kꞌaslemal, man are taj ri angelibꞌ xuqujeꞌ man are taj ri itzel taq uxlabꞌal, man are taj ri jastaq ri kꞌo kamik, man are taj ri kape na, xuqujeꞌ man are taj ri e chuqꞌabꞌ. Man are taj ri sibꞌalaj nim elinaq chikaj, xuqujeꞌ man are taj ri sibꞌalaj qajinaq pa ri ulew, xa ta ne jun chike ri jastaq ri e tiktalik kakwinik kujutas che ri uloqꞌanik ri Dios pa Cristo Jesús ri Ajawxel. Qas tzij ri tajin kinbꞌij pa Cristo, ri nuchomabꞌal kuya ubꞌixik chwe pa ri Uxlabꞌixel. Kꞌo jun nimalaj bꞌis pa wanimaꞌ xuqujeꞌ kꞌo jun qꞌoxom pa ri wanimaꞌ ri man tanalinaq taj. Qas kurayij ri wanimaꞌ we ta in ketzelax nuwach xuqujeꞌ kinqꞌatiꞌ che ri Cristo, rech rukꞌ riꞌ are kekꞌamawaꞌx apanoq ri e wachalal rech ri nutinimit. We winaq aꞌj Israel, are waꞌ ri qas e sikꞌital apanoq rech kuꞌx alkꞌwaꞌlaxelabꞌ, rech kekꞌojiꞌ pa ri kꞌakꞌ chomanik, pa ri qꞌijilaꞌnem, are waꞌ ri bꞌiꞌtal loq ojer. E kijaꞌl konojel ri oꞌjer taq winaq aꞌj Israel ri xaꞌlax cho ri uwachulew, chike aꞌreꞌ xpe wi ri Cristo, are Dios pa kiwiꞌ ronojel ri jastaq. Qꞌijilaꞌtal ri ubꞌiꞌ chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Man kaqabꞌij ta kꞌut chi ri utzij ri Dios man xubꞌan taj ri uchak. Rumal ri rumal man konojel taj ri winaq ri e kꞌo kukꞌ ri aꞌj Israel e kijaꞌl aꞌj Israel. Man rukꞌ ta xuqu cher e rijaꞌl ri Abraham, e ralkꞌwaꞌl ri Abraham, xane: Konojel ri awijaꞌl kajeqiꞌ na rumal ri Isaac. Kel kubꞌij chi man konojel ta ri e ralkꞌwaꞌl ri Abraham e ralkꞌwaꞌl ri Dios, xwi e ralkꞌwaꞌl ri Dios ri xkikꞌamawaꞌj ri xubꞌij loq ri Dios. Jewaꞌ kubꞌij ri xubꞌij loq ri Dios: Kinpe na pa jun junabꞌ, che riꞌ ri Sara kakꞌojiꞌ na jun ral ala. Man xaq xwi ta waꞌ xubꞌij xane xubꞌij xuqujeꞌ chi ri e ral ri Rebeca e ralkꞌwaꞌl xa jun achi, are ri qamam Isaac. Are majaꞌ kaꞌlax ri e yoꞌx, are qas kꞌamajaꞌ na kakichomaj ubꞌanik ri utzilal o ri etzelal, rech jeriꞌ kajeqiꞌ ri uchomanik loq ri Dios, man rumal taj ri kichak, xane rumal ri usikꞌinik ri Dios, xbꞌix che ri Rebeca: Ri nabꞌyal kupatanij na ri uchaqꞌ. Xuqujeꞌ tzꞌibꞌatalik: Xinloqꞌaj ri Jacob, xinwetzelaj ri Esaú. ¿Jas kꞌu ri kaqabꞌij? ¿La xa kꞌu man sukꞌ taj ri Dios? Man je ta riꞌ. Ri Dios xubꞌij che ri Moisés: Kintoqꞌobꞌisaj uwach ri kawaj in kintoqꞌobꞌisaj uwach, xuqujeꞌ kel na kꞌuꞌx che ri kawaj in kel na kꞌuꞌx che. Xaq jeriꞌ ri chaꞌnik ri kabꞌanik man are ta kabꞌanow ri uchuqꞌabꞌ ri winaq, xane are ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Jeriꞌ rumal ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij che ri Faraón: “Xatinyak apanoq rech katinkoj chukꞌutik ri nukwinem, rech jeriꞌ katzijox na pa ri nubꞌiꞌ pa ronojel ri uwachulew.” Xaq jeriꞌ ri Dios kutoqꞌobꞌisaj uwach ri karaj kutoqꞌobꞌisaj uwach, xuqujeꞌ kukowirisaj ranimaꞌ xapachin karaj je kubꞌan che. Wine kabꞌij chwe: ¿Jas kꞌu che kubꞌan aꞌjmakibꞌ chaqe? ¿Jachin kakwinik kukꞌopij ribꞌ cho ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios? Ri in kinbꞌij chawe: ¿At jachin at che ri kata che ri Dios jas che jeriꞌ kubꞌano? ¿La kubꞌij kꞌu ri tꞌuꞌy che ri bꞌanal rech? “¿Jas che jewaꞌ xabꞌan che nubꞌanik?” ¿La mat kꞌu kakwin ri bꞌanal bꞌoꞌj kubꞌan jun janipa xaruꞌ, nikꞌaj kukoj che chꞌuluj taq jastaq nikꞌaj chik kukoj che utz taq jastaq? ¿Jas kꞌu kaqabꞌij waꞌ che we riꞌ, ri Dios pune xraj xukꞌut ri royawal xuqujeꞌ xraj xukꞌut ri ukwinem, xuqꞌiqꞌitej man xuqꞌat taj tzij pa kiwiꞌ ri yaꞌtal chike kakꞌis tzij pa kiwiꞌ? Rech jeriꞌ kukꞌut ri uqꞌinomal ri ujuluwem chikiwach ri uꞌchaꞌom apanoq rech kaya uqꞌij kumal. Uj waꞌ ri xujusikꞌij apanoq, man xwi ta xuꞌchaꞌ ri aꞌj Israel xane xuꞌchaꞌ xuqujeꞌ ri man aꞌj Israel taj. Jeriꞌ kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik pa ri wuj rech Oseas: Kinbꞌij na nutinimit chike ri man e nutinimit taj, xuqujeꞌ ri man loqꞌatal ta nabꞌe, kinloqꞌaj na. Xuqujeꞌ pa ri kꞌolibꞌal ri xbꞌix wi chike: Ri ix man ix nutinimit taj, chilaꞌ kabꞌix wi na chike chi e ralkꞌwaꞌl ri kꞌaslik Dios. Ri Isaías, xubꞌij: Pune e kꞌi ri ralkꞌwaꞌl ri Israel jetaq ri sanyobꞌ ri kꞌo chuchiꞌ ri plo, xaq e kebꞌ oxibꞌ kekolotajik. Jeriꞌ rumal ri Dios aninaq kubꞌan na ri kꞌisbꞌal uqꞌatoj tzij puꞌwiꞌ ri uwachulew. Jeriꞌ ubꞌim loq ri Isaías: We ta mat xuya kan qijaꞌl ri Nimalaj Ajawxel, kujjunumataj riꞌ rukꞌ ri e tinimit Sodoma rachiꞌl Gomorra man xkikoj taj ri xbꞌix chike rumal ri Dios. ¿Jas kꞌu ri kaqabꞌij waꞌ che we riꞌ? Ri winaq ri man aꞌj Israel taj, ri man tajin ta kakitzukuj ri sukꞌal. Xkiriq ri sukꞌal, ri sukꞌal ri kakꞌamawaꞌxik pa ri kojobꞌal. Ri winaq aꞌj Israel are xkitereneꞌj ri sukꞌal pa ri taqanik, man xkiriq taj. ¿Jas che? Rumal ri xkitereneꞌj ri taqanik man rukꞌ taj kojobꞌal, xane rukꞌ ri kichak, xkitopij kibꞌ che ri abꞌaj ri topibꞌal aqanaj. Jetaq ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik: Kinya na waral pa Sión, jun abꞌaj topibꞌal aqanaj, rech jeriꞌ katzaq jun. Are kꞌu ri kakojon che ri Cristo, man kel taj ukꞌixibꞌal. Qachalal, ri kurayij ri wanimaꞌ xuqujeꞌ ri nuchꞌawem cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel are chi kekolotajik. Qas tzij kinqꞌalajisaj chiꞌwach chi ri winaq aꞌj Israel qas kakaj wi kakipatanij ri Dios xa kꞌu man rukꞌ etaꞌmabꞌal kakibꞌano. Man xketaꞌmaj ta uwach ri usukꞌal ri Dios, are xkaj xkibꞌan ri kisukꞌal aꞌreꞌ, man xkimochꞌ ta kibꞌ pa ri usukꞌal ri Dios. Ri taqanik are xraj xukꞌut ri Cristo, rech jeriꞌ kabꞌantaj sukꞌ che ri kakojon che Areꞌ. Ri Moisés xutzꞌibꞌaj ri sukꞌal ri kuya ri taqanik xubꞌij: Ri achi ri are karilij ubꞌanik we jastaq riꞌ, kakꞌasiꞌk rumal re. Are kꞌu ri sukꞌal ri kakꞌamawaꞌx xa rumal ri kojobꞌal kubꞌij: Man kabꞌij ta pa ri awanimaꞌ, ¿jachin kapaqiꞌ pa ri kaj? We jewaꞌ kabꞌij are kawaj riꞌ kaqasaj loq ri Cristo choch ri uwachulew. Mabꞌij xuqujeꞌ: ¿Jachin riꞌ ri kaqaj bꞌik pa ri ukꞌuꞌx ri ulew? (Rech kuꞌkꞌastajisaj loq ri Cristo chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ.) ¿Jas kꞌu kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik? Chanaqaj kꞌo wi ri tzij; kꞌo pa ri achiꞌ xuqujeꞌ pa ri awanimaꞌ. Are waꞌ ri tzij rech kojobꞌal ri kaqatzijoj. We che ri achiꞌ kabꞌij chi ri Jesús are Awajaw xuqujeꞌ kakoj pa awanimaꞌ chi are ri Dios xkꞌastajisan chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, katkolotajik. Rumal cher pa ranimaꞌ jun kukoj wi rech kabꞌantaj sukꞌ che, xuqujeꞌ rukꞌ ri uchiꞌ kuqꞌalajisaj rech kakolotajik. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Xapachin ri kakojonik che areꞌ man kel taj ukꞌixibꞌal. Man e jaljoj ta wi ri winaq aꞌj Israel kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Jeriꞌ rumal ri Ajawxel, Ajawxel kech konojel xuqujeꞌ kuya nimalaj tewechibꞌal pa kiwiꞌ konojel ri kakinaꞌtaj ri ubꞌiꞌ. Jeꞌ rumal xapachin ri kunaꞌtaj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel, kakolotaj na. ¿La kekwin kꞌut kakinaꞌtaj ubꞌiꞌ ri man e kojoninaq ta che ri ubꞌiꞌ? ¿La kekojon kꞌu riꞌ che ri man kitom ta wi? ¿La kakita kꞌu riꞌ we man kꞌo jun katzijon chike? ¿La kꞌo kꞌu jun riꞌ keꞌ chutzijoxik we man nabꞌe kataq bꞌik? Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Sibꞌalaj jeꞌl ukꞌamawaꞌxik ri qꞌalajisal rech jaꞌmaril, ri rukꞌaꞌm loq utz laj tzij. Pune jeriꞌ man konojel taj ri winaq aꞌj Israel xkikꞌamawaꞌj ri utz laj taq tzij. Ri Isaías kubꞌij: ¿Ajawxel, jachin xkojon che ri tzij ri xqatzijoj? Xaq jeriꞌ ri kojobꞌal kakꞌiyik we katatabꞌex ri utzij ri Dios ronojel qꞌij. Kinbꞌij kꞌut: ¿La man kꞌu xkito? Jas man xkita wi. Ri uchꞌabꞌal xtataj pa ronojel ri uwachulew, xopan pa ri kꞌisbꞌal taq rech ri uwachulew. Kinbꞌij xuqujeꞌ ¿la man kꞌu xkichꞌobꞌ waꞌ we riꞌ ri winaq aꞌj Israel? Qas nabꞌe ri Moisés kubꞌij: Qas kinbꞌan na chi kꞌax kinaꞌ chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj; qas kayakataj na iwoyawal kumal ke. Kꞌa te riꞌ ri Isaías kubꞌij: Xinya bꞌe xinkiriq ri winaq ri man tajin taj kinkitzukuj. Xinkꞌut wibꞌ chikiwach ri man kakitatabꞌela la taj in jachin ri in. Kubꞌij kꞌu che ri Israel: Ronojel qꞌij xinlikꞌ apanoq ri nuqꞌabꞌ chukꞌamawaꞌxik ri tinimit ri man kaniman ta wi, xaq xinakꞌululaꞌj. Rumal kꞌu wa kinta chiꞌwe: ¿La xa kꞌu xretzelaj ri Dios ri utinimit? Man je ta riꞌ. In in aj Israel, in rijaꞌl ri Abraham, uj petinaq chike ri winaq ri e ralkꞌwaꞌl ri Benjamín. Ri Dios man xretzelaj taj ri utinimit ri uchaꞌom loq ojer. ¿La man kꞌu iwetaꞌm ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik che ri Elías? Ri Elías xuꞌtzujuj ri winaq aꞌj Israel che ri Dios. Wajaw, ri winaq xeꞌkikamisaj kojonel ri e qꞌalajisal taq tzij la, xuqujeꞌ xeꞌkitukij ronojel ri tyoxalaj taq kꞌolibꞌal tzujbꞌal sipanik choch la. Xaq xwi ri in xinkꞌasiꞌ kanoq, are kꞌu kakaj kinkikamisaj. ¿Jas kꞌu xbꞌix che rumal ri Dios? Xbꞌix che: E Nuqꞌatom wuqubꞌ mil achyabꞌ ri man e xukulinaq ta wi choch ri Baal. Xaq jeriꞌ pa taq we qꞌij riꞌ xaq jeꞌ e koltal kanoq e jujun winaq ri e chaꞌtalik xa rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios. We rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios xechaꞌik, man xechaꞌ ta riꞌ rumal ta ri kichak, we rumal ri kichak xechaꞌik, man toqꞌobꞌ ta bꞌa riꞌ. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij? Man konojel taj ri tinimit Israel xkiriq ri qas karaj ri kanimaꞌ, areꞌ kꞌu ri xechaꞌ rumal ri Dios, qas xkiriq wi ri xraj ri kanimaꞌ, are kꞌu ri nikꞌaj chik, xkowirisax ri kanimaꞌ. Jetaq ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Ri Dios xukowirisaj ri kanimaꞌ, xubꞌan chike chi pune kꞌo kibꞌoqꞌoch man kekaꞌy taj, xuqujeꞌ pune kꞌo kixikin, maj kitanabꞌal, jeriꞌ kꞌulmatajinaq kukꞌ kꞌa pa taq we qꞌij kamik riꞌ. Ri David kubꞌij: Chuxoq ri kinimaqꞌij jun kꞌaꞌmabꞌal pa kibꞌe, xuqujeꞌ jun kꞌat rech ketzaq chupam, jeriꞌ kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ che utojbꞌalil ri kakibꞌano. Chemoyiroq rech man kekaꞌy ta chik xuqujeꞌ kotokobꞌ ri uwo kachaq rech man kuꞌtzir ta wi. Chanim kꞌut kinta chiꞌwe: ¿La xa kꞌu xkitopij kaqan rech man xekwin ta chik xewaꞌjilik? Man je ta riꞌ, xane xa rumal ri kimak xpe ri kolotajem chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rech jeriꞌ qas kakinaꞌ na kꞌax pa kanimaꞌ chike ri nikꞌaj winaq chik. We are ri kimak ri tinimit Israel xqꞌinomarisan ri uwachulew, we are ri kitzaqem xbꞌanow qꞌinomabꞌ chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, are ta kꞌu mat sibꞌalaj nim na qꞌinomal kakiya na aꞌreꞌ ketzaratzobꞌ loq. Iwukꞌ ix kintzijon wi ri man ix aꞌj Israel taj. Jeriꞌ rumal cher in taqoꞌn chi kech ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rumal riꞌ kinya uqꞌij ri nuchak. Wine rukꞌ we kinbꞌij riꞌ kinkwinik kinkoj kꞌax pa kanimaꞌ ri e nuwinaqil, wine rukꞌ jubꞌiqꞌ kekolotaj na jujun chike. Jeriꞌ rumal we xukꞌam la utzirem chike ri winaq man aꞌj Israel taj are xetzelax kiwach ri aꞌj Israel, ¿la man kꞌu kayaꞌtaj na kikꞌaslemal we kekꞌamawaꞌx chi na junmul pune e kꞌo chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ? We sibꞌalaj tyox ri nabꞌe taq jastaq ri katzuj cho ri Dios, tyoxirisatal xuqujeꞌ bꞌa riꞌ ri qꞌor ri kakanaj kanoq, we tyoxirisatal ri ukꞌaꞌmal ri cheꞌ, tyoxirisatal xuqujeꞌ bꞌa riꞌ ri uqꞌabꞌ ri cheꞌ. We kꞌo jujun uqꞌabꞌ ri cheꞌ ri xesakꞌix bꞌik, ri at kꞌut, ri at juyubꞌil cheꞌ xaq xatnakꞌ ku che chikixoꞌl ri uqꞌabꞌ ri jeꞌl taq cheꞌ. Kakꞌamawaꞌj chi kꞌu awe ri uwaꞌl ri cheꞌ ri kape che ri ucheꞌal ri olivo. Pune jeriꞌ, manaꞌ nimal chikiwach ri qas uqꞌabꞌ ri cheꞌ, naꞌtaj chawe chi man at taj katyoꞌw uchuqꞌabꞌ ri ukꞌaꞌmal ri cheꞌ xane are ri ukꞌaꞌmal ri cheꞌ kayoꞌw achuqꞌabꞌ at. Wine kabꞌij: Xsakꞌix bꞌik nikꞌaj uqꞌabꞌ we cheꞌ riꞌ rumal riꞌ xinnakꞌ kan in. Pune qas tzij aꞌreꞌ xesakꞌix bꞌik rumal maj kikojobꞌal, at kꞌut rumal ri kojobꞌal ko at kꞌolik. Man kanaꞌ ta bꞌa nimal, xane chaxiꞌj awibꞌ. Ri Dios we man xutoqꞌobꞌisaj kiwach ri qas uqꞌabꞌ taq ri cheꞌ, man kutoqꞌobꞌisaj ta xuqujeꞌ riꞌ awach at ri xaq at nakꞌtal koq. Rumal riꞌ chawila ri rutzilal xuqujeꞌ ri uqꞌatoj tzij ri Dios, ri uqꞌatoj tzij kukꞌ konojel ri xetzaqik, xuqujeꞌ ri rutzilal ri kukꞌut chawe at, we man katkꞌojiꞌ pa ri rutzilal ri Dios, katsakꞌix xuqujeꞌ na bꞌi riꞌ. Ri winaq aꞌj Israel we kakikoj ri kubꞌij ri Dios, kenakꞌ kꞌu na koq riꞌ, jeriꞌ rumal ri Dios kꞌo ukwinem rech kuꞌnakꞌ chi na koq junmul. Jeriꞌ rumal we at xatsakꞌix bꞌik che jun juyubꞌil cheꞌ, awetaꞌm riꞌ chi at juyubꞌil are xatkꞌojiꞌk, xa xatnakꞌ koq che ri ucheꞌal ri olivo. Are ta kꞌu mat aninaq riꞌ kanakꞌiꞌ chi koq junmul ri uqꞌabꞌ ri cheꞌ ri qas ucheꞌal ri olivo. Wachalal, kawaj kichomaj jas qas ubꞌantajik we jastaq riꞌ, rech jeriꞌ man kinaꞌ taj nimal. Nikꞌaj chike ri winaq aꞌj Israel xkowirisax ri kanimaꞌ, kakowirisax kꞌu na, kꞌa cheꞌkojon na konojel ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Kꞌa te riꞌ konojel ri winaq aꞌj Israel kekolotaj na, jetaq kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Pa Sión kape wi na ri Kolonel, Areꞌ kesan na bꞌik ri mak kech ri rijaꞌl ri Jacob. Are waꞌ ri chomanik ri kinbꞌan na kukꞌ aꞌreꞌ we xinkuy ri kimak. Ri winaq aꞌj Israel kikꞌulel ri Dios xa rumal ri utz laj tzij, rech utz kubꞌan chiꞌwe ix. We kꞌu are kaqilo jachin nabꞌe xchaꞌ rumal ri Dios, kaqilo chi aꞌreꞌ e loqꞌ kumal kech ri kitat kinan. Jeriꞌ rumal man kakꞌexen ta wi ri usipanik ri Dios xuqujeꞌ ri usikꞌinik. Jacha ri ix, man kixniman ta che ri Dios ojer, kamik kꞌut xyaꞌtaj ri toqꞌobꞌ chiꞌwe rumal man xeniman taj aꞌreꞌ. Are kꞌu ri man xeniman taj, rech kayaꞌtaj ri toqꞌobꞌ chiꞌwe ix, kayaꞌtaj na ri toqꞌobꞌ chike. Jeriꞌ rumal ri Dios xubꞌan chike chi man keniman taj, rech jeriꞌ kutoqꞌobꞌisaj na kiwach kojonel. ¡Sibꞌalaj nim ri uqꞌinomal ri retaꞌmabꞌal ri Dios, maj jun kachꞌobꞌowik! ¡Maj jun kakwinik karetaꞌmaj ri uqꞌatoj tzij, xuqujeꞌ man kabꞌan ta rajilaxik ri ubꞌe! Jeriꞌ rumal ¿Jachin xchꞌobꞌow ri kꞌo pa ri uchomanik ri Dios? O ¿jachin xyoꞌw unoꞌj? ¿Jachin on xyoꞌw uqajanik ri Dios, kꞌa te riꞌ xtoj che? Rumal ri che Areꞌ, rumal Areꞌ, xuqujeꞌ e rech Areꞌ ronojel ri jastaq, che Areꞌ yaꞌtal wi juluwem, chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Xaq jeriꞌ wachalal, qas kinta chiꞌwe pa ri utoqꞌobꞌ ri Dios chi kitzuj ri ityoꞌjal, jetaq jun kꞌaslik sipanik chuqꞌijilaꞌxik ri Dios pa chꞌajchꞌojil, rumal cher are waꞌ ri qꞌijilaꞌnem ri kaqaj cho ri Dios. Man kiwesaj ta kiwach ri kakibꞌan ri winaq aꞌjuwachulew, xane chikꞌexa ri kixchomanik, rech kichomaj jas ri uchomanik ri Dios ri qas sukꞌ xuqujeꞌ tzꞌaqat. Rumal ri toqꞌobꞌ ri yaꞌtal chwe, kinbꞌij chiꞌwe: Maj bꞌa jun kunaꞌ nimal chiꞌwe cho ri qas taqal che, xane qas chuchomaj na jun jachin ri areꞌ rukꞌ sukꞌal, jetaq ri unimal ri ukojobꞌal ri yaꞌtalik rumal ri Dios. Jacha ta ne ri utyoꞌjal jun winaq sibꞌalaj kꞌi jastaq kꞌo che, man konojel ta kꞌut xa jun uwach chak kakibꞌano, xane jaljoj taq ri kakichakuj. Xaq jeriꞌ uj pune uj sibꞌalaj kꞌi, xa jun qaꞌnik pa Cristo, ronojel ri ujwokol wiꞌ rachiꞌl ribꞌ ronojel. Jaljoj taq ri sipanik ri yaꞌtal chaqe rumal ri toqꞌobꞌ. We yaꞌtal che jun ri sipanik rech qꞌalajisanik rech ri Uxlabꞌixel, chukojo bꞌa rukꞌ ri unimal ri kojobꞌal ri yaꞌtal che. We are ri sipanik rech patanijik yaꞌtal che jun, patanijoq, we are ri rech kꞌutuꞌn chuya ri kꞌutuꞌn. We are yaꞌtal chaqe ri sipanik chikitaqchiꞌxik nikꞌaj chik, jeriꞌ qabꞌanaꞌ. We are yaꞌtal ri sipanik chaqe chikitoꞌik ri kꞌo kirajawaxik, chujtobꞌanoq. We are xuqujeꞌ ri kꞌamoj bꞌe ke nikꞌaj chik, utz bꞌana che ukꞌamik kibꞌe, xuqujeꞌ bꞌanoq rukꞌ kiꞌkotemal. Man xaq ta kijaluj uloqꞌaxik iwibꞌ, chiwetzelaj ri etzelal, are chitereneꞌj ubꞌanik ri utzilal. Chiloqꞌaj iwibꞌ chiꞌjujunal, nim chiwila ibꞌ, nim chiwila iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. Ri jastaq ri rajawaxik sakꞌajil chubꞌanik, chibꞌana rukꞌ sakꞌajil, man rukꞌ taj saqꞌoril, chipatanij ri Ajawxel rukꞌ ichuqꞌabꞌ. Chixkiꞌkot pa ri ukuꞌlibꞌal ikꞌuꞌx chirij ri Dios, chikochꞌo ri kꞌax ri kiriqo, amaqꞌel chibꞌana chꞌawem. Chiꞌtoꞌ ri iwachalal, chiꞌkꞌamawaꞌj cho taq iwachoch are kixkisolij. Chiꞌtewechiꞌj ri kakibꞌan kꞌax chiꞌwe; chiꞌtewechiꞌj, man xa ta kiꞌwetzelaj. Chixkiꞌkot kukꞌ ri keꞌkiꞌkotik, chixoqꞌ kukꞌ ri koꞌqꞌik. Xa jun chibꞌana che ri ichomabꞌal. Minaꞌ nimal, xane nim chiꞌwila ri kakimochꞌ kibꞌ. Mibꞌij chi xaq xwi ri ix kꞌo iwetaꞌm. Mitoj ukꞌaxel ri etzelal ri kabꞌan chiꞌwe, are chibꞌana ri utzilal chikiwach ri winaq. We kixkwinik, chixkꞌol pa jaꞌmaril kukꞌ konojel ri winaq. Wachalal, man kitoj ta ukꞌaxel ri etzelal ri kabꞌan chiꞌwe, ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: In kintojow na ukꞌaxel ri kꞌax ri kakibꞌano. Xaq jeriꞌ: We kanum ri akꞌulel, chatzuquꞌ, we kachaqiꞌj uchiꞌ, chaya ujaꞌ. We jeriꞌ kabꞌano ri winaq ri itzel kanoꞌjin chawe kakꞌix na. Man kaya ta bꞌe che ri etzelal kok pa awanimaꞌ, xane chachꞌeka ri etzelal rukꞌ ri utzilal. Rajawaxik chi konojel ri winaq keꞌkinimaj konojel ri qꞌatal taq tzij, rumal cher man kꞌo ta taqanik pa uqꞌabꞌ ri winaq we man are ri Dios ajawaninaq, ri taqanik xuqujeꞌ ri qꞌatal taq tzij are ri Dios kojowinaq. Xaq jeriꞌ, xapachin ri man kunimaj taj ri qꞌatal tzij, man tajin ta kunimaj riꞌ ri qꞌatal tzij ri ukojom ri Dios. Ri man keniman taj kaqꞌat na tzij riꞌ pa kiwiꞌ. Jeriꞌ rumal ri taqanelabꞌ xuqujeꞌ ri e qꞌatal taq tzij man e kꞌo taj chikixibꞌixik ri winaq ri kakibꞌan utzilal, xane rech kakixiꞌj kibꞌ ri kakibꞌan etzelal. ¿Kawaj man kaxiꞌj ta awibꞌ choch ri qꞌatal tzij? Are chabꞌana ri utzilal rech kayaꞌtaj na aqꞌij. Ri qꞌatal tzij kupatanij ri Dios rukꞌ ri kubꞌano rech jeriꞌ utz katel at. We kꞌu kabꞌan ri etzelal, chaxiꞌj awibꞌ. Ri qꞌatal tzij man xaq ta rukꞌaꞌm bꞌik ri chꞌeyebꞌal chi jeriꞌ, xane kupatanij ri Dios rech kuqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri kakibꞌan kꞌax xuqujeꞌ ri itzel kenoꞌjinik. Xaq jeriꞌ choqꞌaqꞌ keꞌnimax ri e qꞌatal taq tzij man xwi taj rech man kakiqꞌat ta tzij, xane xuqujeꞌ rech qas kaqachomaj ri kaqabꞌano. Rumal riꞌ kitoj ri alkabal, jeriꞌ rumal cher ri qꞌatal taq tzij e patanil rech ri Dios, are kakilij ubꞌanik ri qꞌatoj tzij. Chitojo ri ikꞌas ri kꞌo kukꞌ ri winaq. We ikꞌas ri alkabal, chitojo. We are ne ri kuchuj, chiyaꞌ. Nim chiwila ri nim rajawaxik kiꞌlik, xuqujeꞌ chiya uqꞌij ri choqꞌaqꞌ kaya uqꞌij. We kꞌo ikꞌas, chitojoꞌ, xaq xwi ix ajkꞌasibꞌ chuloqꞌaxik taq iwibꞌ. Xapachin ri kuloqꞌaj ri rajil utzꞌaqat tajin kubꞌan ri kubꞌij ri taqanik. Ri taqanik kubꞌij: Man katzukuj ta chi jun awixoqil o jun awachajil, man katkamisan taj, man katelaqꞌ taj, xuqujeꞌ man karayij ta ri jastaq ri man awech taj. We taqanik riꞌ kamulix xa pa jun chomabꞌal ri kubꞌij: Chaloqꞌaj ri awajil atzꞌaqat jetaq ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at. Ri loqꞌanik man kubꞌan ta kꞌax che ri kꞌulja. Xaq jeriꞌ ri winaq ri kaloqꞌanik tajin kubꞌan riꞌ ri kubꞌij ri taqanik. Chixok il chubꞌanik ronojel we jastaq riꞌ, iwetaꞌm jas ubꞌanik ri qꞌotaj ri uj kꞌolik. Chixkꞌastaj che ri waram, rumal cher ri qakoltajem sibꞌalaj naqaj chik kꞌo wi loq cho are taq xujkojonik. Naj chik okinaq ri aqꞌabꞌ, xqeteqobꞌ loq ri qꞌij. Rumal bꞌa riꞌ qatzaqa bꞌa kanoq ri chak rech ri qꞌequꞌmal, are qakojo ri cheꞌyabꞌal rech ri tunal ri katunanik. Xaq jeriꞌ utz chujnoꞌjinoq are qabꞌana ri utzilal ri kaqabꞌano are tzijil ri qꞌij pa qawiꞌ, man are ta kaqilij upaqꞌik ri qapam, man are ta kaqilij qꞌabꞌarik, man are ta kaqabꞌan ri etzelal kukꞌ taq ixoqibꞌ o kukꞌ taq achyabꞌ, xuqujeꞌ man are ta kaqilij ukojik chꞌoꞌj xuqujeꞌ kꞌaxal chikixoꞌl taq ri winaq. Are chiwatzꞌyaqibꞌej ri Ajawxel Jesucristo, man are taj kiwilij ubꞌanik ri makaj ri karaj ri ityoꞌjal. Chikꞌamawaꞌj ri man kꞌo taj uchuqꞌabꞌ pa ri ukojobꞌal, rech jeriꞌ man kibꞌan taj tijoj chuqꞌabꞌ rukꞌ pa tzij. E kꞌo jujun kakibꞌij chi ri kikojobꞌal kuya bꞌe chike kakitij ronojel uwach jastaq, e kꞌo chi kꞌu nikꞌaj ri maj kichuqꞌabꞌ pa ri kikojobꞌal, xaq xwi ichaj kakitijo. Ri kutij ronojel uwach jastaq, makuya taj karetzelaj ri xaq jujun jastaq kutijo, je xuqujeꞌ ri xaq kꞌyaqal taq jastaq kutijo, makuya taj kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri kutij ronojel uwach jastaq, rumal cher ri Dios kuꞌkꞌamawaꞌj kikobꞌchal. ¿At jachin at che ri kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ jun rajchak chi jun? We ko kꞌolik o wine katzaqik, are ri Rajaw riꞌ kilowik. Tzi ko kꞌu wi kakꞌojiꞌ na rumal cher ri Ajawxel kꞌo uchuqꞌabꞌ chi rukꞌaꞌxik. Kꞌo winaq ri sibꞌalaj nim karil jun qꞌij cho jun chik, kꞌo chi jun xaq junam karil ronojel ri qꞌij. Rajawaxik kꞌut ko kakꞌojiꞌ jun pa ri uchomabꞌal. Ri winaq ri sibꞌalaj nim karil jun qꞌij cho ri nikꞌaj chik, kuya uqꞌij ri Ajawxel rukꞌ ri uchomanik. Ri kutij ronojel uwach jastaq, kutijo chuqꞌijilaꞌxik ri Ajawxel, xuqujeꞌ kukꞌutu chi katyoxin che ri Dios. Je xuqujeꞌ ri man kutij taj ronojel uwach jastaq, jeriꞌ kubꞌano chuqꞌijilaꞌxik ri Dios. Jeriꞌ rumal cher man kꞌo ta jun chaqe xaq pa rech wi kꞌaslik xuqujeꞌ man kꞌo ta jun xaq pa rech wi kakamik. We kujkꞌasiꞌk, kujkꞌasiꞌk chuyaꞌik uqꞌij ri Dios rukꞌ ri kaqabꞌano, we kujkamik, kujkamik chuyaꞌik uqꞌij ri Dios. Xaq jeriꞌ we uj kꞌaslik o uj kaminaq, uj rech ri Ajawxel. Rumal kꞌu waꞌ xkam ri Cristo xuqujeꞌ xkꞌastaj uwach, rech jeriꞌ kux Ajawxel ri uj ri uj kꞌaslik xuqujeꞌ ke ri e kaminaq chik. Ri at kꞌut, ¿jas che kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri awachalal? O ¿jas che kawetzelaj? Qonojel kujopan na cho ri uqꞌatbꞌal tzij ri Cristo. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: “In in Kꞌaslik,” kacha ri Ajawxel, “chinuwach in kexukiꞌ wi na konojel ri winaq, xuqujeꞌ konojel kakiqꞌalajisaj na ri ubꞌiꞌ ri Dios.” Xaq jeriꞌ chiqajujunal kaqabꞌij na cho ri Dios ri qabꞌanom. Xaq jeriꞌ chujtanal chuqꞌatik tzij pa taq qawiꞌ chiqajujunal. Are utz we man kaqakoj topibꞌal aqanaj chike ri alaxik. Ri in qas jeqel na kꞌuꞌx chirij ri Ajawxel Jesús, chi man kꞌo ta jun jastaq ri awas utijik pa rech wi. We kꞌu ne kꞌo jun kuchomaj chi awas utijik jun jastaq xaq xwi awas riꞌ che ri winaq ri jeriꞌ kachomanik. We kꞌu rumal ri jastaq tijowik rij kayojtaj ri awachalal, man tajin ta katnoꞌjin riꞌ rukꞌ loqꞌanik. Man kabꞌan ta kꞌax che ri awachalal rumal rech ri tijowik rij, jeriꞌ rumal cher ri Cristo xkam rumal re ri awachalal. Pa jun tzij chik, miya bꞌe chi itzel kabꞌan chutzijoxik ri utzilal ri kibꞌano. Rumal kꞌu cher pa ri ajawarem rech ri Dios, man are taj sibꞌalaj choqꞌaqꞌ ri katijik xuqujeꞌ ri kaqumuxik, xane are sibꞌalaj choqꞌaqꞌ ubꞌanik ri sukꞌal, jaꞌmaril, kiꞌkotemal pa ri Uxlabꞌixel. Ri winaq ri jewaꞌ kubꞌan chupatanixik ri Cristo, kaqaj cho ri Dios xuqujeꞌ kabꞌix na che kumal ri achyabꞌ chi utz ri tajin kubꞌano. Xaq jeriꞌ are qabꞌana ri jastaq ri katobꞌan chukꞌamik loq jaꞌmaril xuqujeꞌ ri kubꞌan utz chike nikꞌaj chik. Mabꞌan kꞌax che ri uchak ri Dios rumal rech ri jastaq tijowik rij. Ronojel ri jastaq ri tijowik rij chꞌajchꞌoj, kꞌax kꞌu riꞌ we ketzaq pa mak nikꞌaj chik xa rumal ri jastaq ri kutij jun. Sibꞌalaj utz riꞌ we man katij tiꞌj, o vino, xuqujeꞌ xapaskux jastaq ri xaq topibꞌal aqanaj che ri alaxik, jeriꞌ rech man itzel taj kunaꞌo rech man kel ta kanoq pa ri ukojobꞌal. We kꞌo akojobꞌal, chakojoꞌ rech katqaj cho ri Dios. Utz rech ri man kuqꞌat ta tzij puꞌwiꞌ chibꞌil ribꞌ rukꞌ ri uchomabꞌal. Are kꞌu ri xaq kebꞌ ukꞌuꞌx kutij ri jastaq, kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ, rumal cher man tajin ta kutij ri jastaq rukꞌ ukojobꞌal, ronojel ri jastaq ri man rukꞌ taj kojobꞌal katijik, makaj riꞌ. Ri uj ri kꞌo qachuqꞌabꞌ pa ri qakojobꞌal cheꞌqatoꞌ ri maj kichuqꞌabꞌ, man are ta kaqabꞌan ri kaqaj chiqawach uj. Chqajujunal qabꞌanaꞌ ri kaqaj chikiwach ri qajil qatzꞌaqat xa jeriꞌ kekꞌiy pa Cristo. Rumal cher ri Cristo, pune are Cristo, man are ta xubꞌan ri xqaj choch areꞌ, xane are xubꞌano ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Ri itzel taq tzij ri xkibꞌij ri winaq, chwe in xqaj wi. Rumal cher ri jastaq ri xtzꞌibꞌax loq ojer, xtzꞌibꞌaxik rech kujetaꞌman chirij, rech rumal ri ayeꞌnik xuqujeꞌ ri kuꞌlibꞌal kuꞌx ri kuya ri Tzꞌibꞌatalik, are kaqilij ri ayeꞌnik. Ri Dios kꞌut ri kuya qakꞌaslemal xuqujeꞌ kubꞌan chaqe chi kujjeqiꞌk chuya xa jun inaꞌoj jetaq ri karaj ri Cristo Jesús. Rech pa junamal, xa jun kibꞌan che ri ichꞌabꞌal, kiqꞌijilaꞌj ri Dios, Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo. Rumal kꞌu riꞌ, chikꞌamawaꞌj iwibꞌ chiꞌjujunal, jetaq ri xubꞌan ri Cristo xujukꞌamawaꞌj rech kaqaya juluwem che ri Dios. Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe chi ri Cristo xpe chikipatanixik ri winaq aꞌj Israel rech jeriꞌ kukꞌut ri qas tzij rech ri Dios, rech kukꞌyaqabꞌa ri utzujum loq ri Dios chike ri qatat qanan. Rech jeriꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj kakiqꞌijilaꞌj ri Dios rumal ri utoqꞌobꞌ, jetaq ri tzꞌibꞌatalik: “Rumal riꞌ kinqꞌalajisaj na ri bꞌiꞌ la chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, xuqujeꞌ kinbꞌixon na che ri bꞌiꞌ la.” Xuqujeꞌ kubꞌij: “Ri ix ri man ix aꞌj Israel taj, chixkiꞌkot kukꞌ ri winaq aꞌj Israel.” Xuqujeꞌ kubꞌij: Chiqꞌijilaꞌj ri Ajawxel iwonojel ri ix ri man ix aj Israel taj, xuqujeꞌ iwonojel ix ri ix kꞌo pa taq ri tinimit. Ri Isaías xuqujeꞌ kubꞌij: Katux na loq ri ukꞌaꞌmal ri Isaí, are riꞌ kawaꞌjil na chuqꞌatik tzij pa kiwiꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Ri winaq aꞌj Israel kakubꞌiꞌ na kikꞌuꞌx chirij. Are bꞌa ri Dios ri kuya kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx chixunojisaj che kiꞌkotemal xuqujeꞌ jaꞌmaril iwonojel ri ixkojoninaq che Areꞌ, rech jeriꞌ kapulin ri kuꞌlibꞌal kuꞌx chiꞌwe rumal ri ukwinem ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Qas tzij wachalal, wetaꞌm chi ix sibꞌalaj ixnojinaq che utzilal, xuqujeꞌ qas kꞌo iwetaꞌmabꞌal rumal riꞌ kixkwinik kiya inoꞌj chibꞌil taq iwibꞌ. Pune jeriꞌ xintzꞌibꞌaj we riꞌ chunaꞌtaxik chiꞌwe pa ri utoqꞌobꞌ ri Dios ri yaꞌtal chwe, rech xinux patanijel rech ri Cristo Jesús kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Are nupatan utzijoxik ri utz laj taq tzij rech ri Dios, rech jeriꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj kuꞌxik jun tyoxalaj sipanik ri kaqaj cho ri Dios. Xaq jeriꞌ utz kinnaꞌ nimal rumal ri patanijik ri kinbꞌano che ri Dios, pa Cristo Jesús. Man kintzijoj ta chi jun jastaq we man are ri xubꞌan ri Cristo pa nukꞌaslemal rech jeriꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj koꞌpan chi retaꞌmaxik ri nimanik che ri Dios. We jastaq riꞌ nubꞌanom rukꞌ tzij xuqujeꞌ rukꞌ chak. Rukꞌ sibꞌalaj nimaq taq kꞌutuꞌn, xuqujeꞌ mayijabꞌal taq jastaq rukꞌ ri ukwinem ri Uxlabꞌixel rech ri Dios. Xaq jeriꞌ, xintzijoj loq ri utz laj utzij ri Cristo xchapleꞌtaj loq pa Jerusalén xinopan kꞌa pa taq ronojel ri tinimit rech Iliria. Qas tzij wi, are rajawam na kꞌuꞌx kintzijoj ri utz laj taq tzij pa taq ri tinimit jawjeꞌ man etaꞌmatal ta wi uwach ri Cristo, rech jeriꞌ man kinwok taj jun jastaq, jawjeꞌ ri wokol chi wi jun. Xane rech jacha kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: “Ri winaq ri man xtzijox ta wi chike ri tzij, kakil na uwach, xuqujeꞌ ri man xkita ta wi ri ubꞌiꞌ, kakichꞌobꞌ na ri utzij.” Rumal we tajin kinbꞌano, man inkwininaq taj ixnusolim. Chanim kꞌut rumal maj chi jawjeꞌ kinchakun wi waral, xuqujeꞌ sibꞌalaj urayim na kꞌuꞌx kixeꞌnsolij. Nuchomam kixinsolij kanoq we xineꞌ je laꞌ pa ri España. Kinwayeꞌj chi are kixsolitaj kanoq xuqujeꞌ are kikꞌowisataj ri qakiꞌkotem iwukꞌ, kinitoꞌ bꞌik rech kintaqej ri nubꞌe. Chanim kꞌut kineꞌ pa ri tinimit Jerusalén keꞌnya tobꞌanik chike ri alaxik. Rumal cher ri qachalal aꞌj Macedonia, xuqujeꞌ ri aꞌj Acaya xkimulij jun tobꞌanik chike ri alaxik ri e mebꞌaibꞌ ri e kꞌo chikixoꞌl ri e tyoxalaj taq alaxik ri e kꞌo pa Jerusalén. Xkichomaj chi taqalik jewaꞌ kakibꞌano, xuqujeꞌ ketaꞌm chi ajkꞌasibꞌ kukꞌ we alaxik riꞌ. Rumal kꞌu cher we winaq man aꞌj Israel taj xkikꞌam ke ri sipanik rech ri uxlabꞌal, yaꞌtal xuqujeꞌ chi aꞌreꞌ kakiya ri jastaq ri kajawataj chike ri aꞌj Israel. Are kintoꞌtaj kan chubꞌanik we riꞌ, xuqujeꞌ are kayaꞌtaj kan ri sipanik chike, kinikꞌow bꞌik iwukꞌ kꞌa te riꞌ kineꞌ je laꞌ España. Wetaꞌm chi we kinopan iwukꞌ, kinkꞌam bꞌik sibꞌalaj nim tewechibꞌal rech ri utz laj utzij ri Cristo. Kinta kꞌu chiꞌwe wachalal, pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesucristo xuqujeꞌ pa ri uloqꞌanik ri Uxlabꞌixel, chibꞌana chꞌawem cho ri Dios pa nuwiꞌ. Rech man kinqaj ta pa kiqꞌabꞌ ri e bꞌanal taq kꞌax ri e kꞌo pa Judea, xuqujeꞌ rech kakꞌamawaꞌx ri tobꞌanik rech patanijik ri nukꞌamom bꞌik chike ri e Tyoxalaj taq winaq ri e kꞌo pa Jerusalén. Rech jeriꞌ rumal ri urayibꞌal ri Dios, kinopan iwukꞌ rukꞌ kiꞌkotemal xuqujeꞌ kinuxlan iwukꞌ jun janipa qꞌij. Are ri Dios rech jaꞌmaril kakanaj kanoq iwukꞌ. Jeriꞌ. Kinchilibꞌej chiꞌwe ri alaxik Febe, are jun patanijel pa ri komontyox pa ri tinimit Cencrea. Chikꞌamawaꞌj jetaq ri kataqiꞌ che pa ri Ajawxel, rumal cher areꞌ jun qachalal pa ri qakojobꞌal. Chiya ronojel ri kajawataj che, rumal ri aꞌreꞌ uꞌtoꞌom sibꞌalaj e kꞌi winaq, in jun in chike. Chiya rutzil uwach ri Priscila rachiꞌl ri Aquila, are waꞌ ri e tobꞌaninaq wukꞌ pa Cristo Jesús. Aꞌreꞌ xkiya ri kikꞌaslemal rumal we; man xwi ta kintyoxin chike areꞌ xane kintyoxij xuqujeꞌ chike konojel ri komontyox ri man aꞌj Israel taj. Chiya rutzil kiwach konojel ri alaxik ri kakimulij kibꞌ cho kachoch aꞌreꞌ. Chiya rutzil uwach ri alaxik Epeneto, are waꞌ ri nabꞌe kojonel pa jun leꞌaj re Asia. Chiya rutzil uwach ri María, sibꞌalaj nim ri chak ubꞌanom iwukꞌ. Chiya rutzil kiwach ri Andrónico rachiꞌl ri Junias, sibꞌalaj e loqꞌ chikixoꞌl ri e taqoꞌn rech ri Dios, e wachiꞌl xujkꞌojiꞌ pa cheꞌ xuqujeꞌ are nabꞌe taq kojonelabꞌ chinuwach in. Chiya rutzil uwach ri Amplias, jun loqꞌalaj wachalal pa ri Ajawxel Jesús. Chiya rutzil uwach ri Urbano, jun qachiꞌl pa ri chak pa Cristo Jesús, xuqujeꞌ ri loqꞌalaj alaxik Estaquis. Chiya rutzil uwach ri Apeles utz noꞌjininaq pa Cristo Jesús. Chiya rutzil kiwach ri e kꞌo rukꞌ ri Aristóbulo. Chiya rutzil uwach ri nuwinaqil Herodión. Xuqujeꞌ chiya rutzil kiwach ri e kꞌo rukꞌ ri Narciso, we winaq riꞌ e kojonelabꞌ che ri Ajawxel. Chiya rutzil kiwach ri Trifena rachiꞌl ri Trifosa, sibꞌalaj tajin kakikoj kichuqꞌabꞌ chubꞌanik ri uchak ri Ajawxel. Chiya rutzil uwach ri loqꞌalaj Pérsida, sibꞌalaj nim ri chak ubꞌanom pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús. Chiya rutzil uwach ri Rufo, jun utz laj kojonel, xuqujeꞌ chiya rutzil uwach ri unan, rumal jer elinaq nunan xuqujeꞌ in. Chiya rutzil uwach ri Asíncrito, ri Flegonte, ri Hermes, ri Patrobas, ri Hermas xuqujeꞌ ri alaxik ri e kꞌo kukꞌ. Chiya rutzil uwach ri Filólogo, ri Julia, ri Nereo rachiꞌl ri ranabꞌ, xuqujeꞌ ri Olimpas, xuqujeꞌ konojel ri e tyoxalaj taq winaq ri e kꞌo kukꞌ. Chiya rutzil iwach rukꞌ jun Tyoxalaj tzꞌumanik. Kakitaq xuqujeꞌ rutzil iwach konojel ri komontyox rech ri Cristo. Wachalal, kixinbꞌochiꞌj kiqꞌat iwibꞌ chike ri e kojol taq chꞌoꞌj ri keꞌkipaꞌij ri komontyox xuqujeꞌ xaq kikꞌulel ri kꞌutuꞌn ri xya chiꞌwe. Chiqꞌata iwibꞌ chike. We winaq riꞌ man are taj tajin kakipatanij ri Ajawxel Jesús, xane are kakipatanij ri kirayinik. Jewaꞌ kakibꞌano rukꞌ taj tzij ri xaq e qꞌolobꞌal keꞌkimenkꞌetij ri man kꞌo ta ketaꞌm. Pune ix tajin kixnimanik. Sibꞌalaj etaꞌmatal ri inoꞌjibꞌal, kuya sibꞌalaj nim kiꞌkotemal chwe, kawaj kꞌut kikoj ri iwetaꞌmabꞌal chubꞌanik ri utzilal, xuqujeꞌ man kawaj taj kiwetaꞌmaj ubꞌanik ri etzelal. Are kꞌu ri Dios ri kuya jaꞌmaril, kutakꞌaleꞌj na ri Itzel pa jun janipa qꞌotaj. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo kakanaj kanoq iwukꞌ. Kutaq rutzil iwach ri wachiꞌl ajchak, Timoteo, xuqujeꞌ ri e nuwinaqil Lucio, ri Jasón, rachiꞌl ri Sosípater. In in Tercio, in xintzꞌibꞌan we wuj riꞌ, kintaq xuqujeꞌ rutzil iwach pa ri Ajawxel. Kutaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri Gayo, areꞌ xinukꞌamawaꞌj cho ri rachoch xuqujeꞌ xukꞌamawaꞌj konojel ri komontyox rech we tinimit riꞌ. Xuqujeꞌ kakitaq rutzil iwach ri Erasto, are waꞌ ri yakal pwaq pa ri tinimit, xuqujeꞌ ri alaxik Cuarto. Ri utoqꞌobꞌ ri Dios kakanaj iwukꞌ iwonojel. Jeriꞌ. Ri kakwinik kujeqebꞌa ikꞌuꞌx pa ri utz laj tzij, pa ri utzij ri Jesucristo ri xintzijoj chiꞌwe, jacha ri kuqꞌalajisaj ri awatal loq ojer, pa ri majibꞌal loq re ri qꞌotaj. Are kꞌu waꞌ xqꞌalajisax kamik, pa ri tzꞌibꞌatalik kumal ri qꞌalajisal taq tzij, jacha ri xubꞌij loq ri Dios ri maj usachik, xyaꞌtaj kꞌu ukꞌutik chikiwach konojel ri winaq, rech jeriꞌ keniman che ri kojobꞌal. ¡Che ri Dios ri xa jun, ri retaꞌm ronojel, yaꞌtal wi juluwem pa Jesucristo chibꞌe qꞌij saq! Jeriꞌ. Ri Pablo sikꞌital apanoq rumal ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios, rech kux jun taqoꞌn rech ri Cristo Jesús, rachiꞌl ri alaxik Sóstenes. Kintaq we wuj ri chike ri e tyoxirisatal pa Cristo Jesús, e sikꞌital apanoq rech kꞌuꞌx tyoxalaj taq winaq e kachiꞌl ri kakinaꞌtaj ri ubꞌiꞌ ri Dios xuqujeꞌ ri qabꞌiꞌ uj pa ronojel kꞌolibꞌal ri e kꞌo wi: Chikꞌamawaꞌj toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril che ri Dios, ri qaTat xuqujeꞌ utat ri Ajawxel Jesucristo. Ronojel qꞌij kintyoxin che ri Dios rumal iwe, rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios ri xyaꞌtaj chiꞌwe pa Cristo Jesús. Rumal cher xikꞌamawaꞌj ronojel uwach qꞌinomal pa Areꞌ pa etaꞌmanik xuqujeꞌ pa tzij, jacha ri qꞌalajisanik chirij ri Cristo ri xjeqebꞌax chiꞌwe. Jeriꞌ maj jun sipanik kajawataj chiꞌwe are kiwayeꞌj apanoq are kukꞌut ribꞌ ri Ajawxel Jesucristo. Areꞌ kabꞌanow chiꞌwe chi ko kixkꞌojiꞌk kꞌa pa ri kꞌisbꞌal qꞌij, rech maj mak kariqitaj chiꞌwe pa ri qꞌij are katzalij loq ri Jesucristo. Ri Dios ri kubꞌano ri kubꞌij, areꞌ xixsikꞌin apanoq rech kꞌo iriqoj ibꞌ rukꞌ ri Jesucristo, ri Qajawxel. Wachalal, kinta chiꞌwe pa ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesucristo, chi xa jun ichomanik kꞌoloq, kixkꞌoloq pa riqoj ibꞌ xuqujeꞌ man kiya ta bꞌe che ri paꞌin ibꞌ chiꞌxoꞌl, xane xa jun chibꞌanaꞌ, xa jun ichomanik xuqujeꞌ xa jun jastaq ix bꞌanal rech. Jeriꞌ rumal xbꞌix chwe kumal e jujun rech ri Cloé chi kꞌo chꞌoꞌj chiꞌxoꞌl loqꞌalaj taq wachalal. E kꞌo jujun chiꞌwe kakibꞌij: “In in rech ri Pablo, in in rech ri Apolos, in in rech ri Cefas.” Nikꞌaj chik kakibꞌij: “In in rech ri Cristo.” ¿La xa kꞌu paꞌital ri Cristo? ¿La are kꞌu ri Pablo xrip rumal ri imak? ¿La pa ubꞌiꞌ kꞌu ri Pablo xbꞌan wi iqasanaꞌ? Kintyoxin che ri Dios, man kꞌo ta jun chiꞌwe xinbꞌan uqasanaꞌ, xaq xwi xinbꞌan uqasanaꞌ ri Crispo rachiꞌl ri Gayo, jeriꞌ maj jun kubꞌij chi pa nubꞌiꞌ in xbꞌan wi uqasanaꞌ. Xinbꞌan xuqujeꞌ kiqasanaꞌ konojel ri e kꞌo rukꞌ ri Estéfanas; man kanaꞌtaj ta chi chwe we kꞌo chi jun xinbꞌan uqasanaꞌ. Rumal cher ri Cristo man xinutaq ta loq chubꞌanik qasanaꞌ, xane chutzijoxik ri utz laj taq tzij, man rukꞌ ta kitzij achyabꞌ ri kꞌax uchꞌobꞌik rech man kutzaq taj ri uchuqꞌabꞌ ri xubꞌan ri Cristo cho ri ripbꞌal. Rumal ri utzijoxik ri ukamikal ri Jesús cho ri ripbꞌal xaq konarisabꞌal chike ri kasach kiwach, chaqe uj kꞌut ri kujkoltajik, we tzij riꞌ are ukwinem ri Dios. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Kintukij na ri ketaꞌmabꞌal ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, xuqujeꞌ kinwetzelaj na ri kinoꞌjibꞌal ri kꞌo ketaꞌm. ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri achi ri kꞌo retaꞌmabꞌal? ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri qas kusolij ri tzꞌibꞌatalik? ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri achi ri qas kubꞌan chꞌoꞌj pa tzij? ¿La man kꞌu xukonarisaj ri Dios ri etaꞌmabꞌal kech ri achyabꞌ rech we uwachulew riꞌ? Pa ri retaꞌmabꞌal ri Dios, xubꞌan chike ri winaq aꞌjuwachulew chi man xketaꞌmaj ta uwach rukꞌ ri ketaꞌmabꞌal, xane xuꞌkolo rukꞌ ri tzij ri xkikojo are xtzijox chike. Ri winaq aꞌj Israel kakita mayijabꞌal taq jastaq xuqujeꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel kakita etaꞌmabꞌal. Ri uj kꞌut kaqatzijoj ri Cristo ri xripik. We tzij ri topibꞌal aqanaj chike ri winaq aꞌj Israel, xuqujeꞌ konarisabꞌal kech ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Chike kꞌu ri e sikꞌital apanoq, ta kꞌu e winaq aꞌj Israel o man aꞌj Israel taj, ri Cristo are ukwinem xuqujeꞌ retaꞌmabꞌal ri Dios. Rumal cher ri sibꞌalaj kon che ri Dios are sibꞌalaj kꞌo retaꞌmabꞌal cho ri ketaꞌmabꞌal ri winaq xuqujeꞌ ri sibꞌalaj man kꞌo ta uchuqꞌabꞌ pa Dios are sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ chikiwach ri achyabꞌ. Qachalal, qas chiwila na jas ri qas ix sikꞌital wi apanoq: Man ix kꞌi taj ri kꞌo iwetaꞌmabꞌal jetaq ri kakibꞌij ri winaq, man e kꞌi ta chiꞌwe ri e kalkꞌwaꞌl taq ri taqanelabꞌ. Ri Dios kꞌut xuchaꞌ ri man kꞌo ta retaꞌmabꞌal cho ri uwachulew rech kuꞌya pa kikꞌixibꞌal ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, xuqujeꞌ xuchaꞌ ri sibꞌalaj maj uchuqꞌabꞌ cho ri uwachulew rech kuꞌya pa kikꞌixibꞌal ri kꞌo taqanik pa kiqꞌabꞌ. Ri Dios xuchaꞌ apanoq ri sibꞌalaj man kꞌo ta kakꞌam che xuqujeꞌ ri etzelatal uwach kumal ri winaq xukꞌamawaꞌj ri man sukꞌ taj xuqujeꞌ xretzelaj ri sukꞌ kunaꞌo. Jeriꞌ xubꞌano rech maj jun kubꞌan nimal cho ri Dios. Xa Tyox che Areꞌ, ix ix kꞌo pa Cristo Jesús, ri Cristo are qetaꞌmabꞌal, pa juleꞌ taq tzij chik are wa ri xbꞌanow sukꞌ chaqe xuqujeꞌ are xujutyoxirisaj, areꞌ xujtorow loq. Rech jetaq ri tzꞌibꞌatalik: We kꞌo jun kunaꞌ nimal, chunaꞌ nimal pa ri Ajawxel Jesús. Xaq jeriꞌ wachalal, are xeꞌntzijoj ri uqꞌalajisanik ri Dios chiꞌwe, man xintzijoj ta chiꞌwe rukꞌ taq qꞌajajem tzij xuqujeꞌ man rukꞌ ta tzij ri kꞌax uchꞌobꞌik. Man xraj ta na kꞌuꞌx xintzijoj jun jastaq chik chiꞌwe are xinkꞌojiꞌ chiꞌxoꞌl, xane xwi xwaj xinqꞌalajisaj ri Cristo ri xripik. Man kꞌo ta nuchuqꞌabꞌ are xinkꞌojiꞌ chiꞌxoꞌl, xinbꞌiribꞌat che xibꞌin ibꞌ xuqujeꞌ mochꞌochꞌem. Xuqujeꞌ man xintzijoj ta ri utzij ri Dios chiꞌwe rukꞌ menkꞌetibꞌal taq kitzij achyabꞌ xane rukꞌ ri ukꞌutuꞌn xuqujeꞌ ri ukwinem ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Jeriꞌ rech ri ikojobꞌal man kajeqiꞌ taj chirij ri ketaꞌmabꞌal ri winaq, xane pa ri ukwinem ri Dios. Pune jeriꞌ, kujtzijon kꞌu rukꞌ etaꞌmabꞌal kukꞌ ri e ko chik pa Cristo, man rukꞌ ta kꞌu etaꞌmabꞌal kech winaq rech we uwachulew xuqujeꞌ man rukꞌ ta etaꞌmabꞌal kech ri e taqanelabꞌ ri kasach na kiwach. Xane kaqakꞌut ri jastaq ri awatal loq rech ri retaꞌmabꞌal ri Dios, jun etaꞌmabꞌal ri awatal loq xuqujeꞌ utzujum loq ri Dios chaqe ojer uloq. Man kꞌo ta jun chike ri e taqanelabꞌ rech ri uwachulew xchꞌobꞌowik, rumal cher we ta xkichꞌobꞌo mat xkirip riꞌ ri Ajawxel rech juluwem. Xane jacha ri tzꞌibꞌatalik: Maj jun ilowinaq, xuqujeꞌ man kꞌo ta jun towinaq, man kꞌo ta jun chomabꞌal chꞌobꞌowinaq ri usukꞌumam apanoq ri Dios chike ri kakiloqꞌaj. Chanim kꞌut, ri Dios xukꞌut waꞌ we riꞌ chiqawach rumal ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, rumal cher ri Uxlabꞌixel kusolij rij ronojel pune are ri kꞌo pa ranimaꞌ ri Dios. Qas tzij wi, rumal ¿jachin etaꞌmaninaq ri uchomanik ri winaq we man are ri ruxlabꞌal ri kꞌo pa areꞌ? Man kꞌo ta jun etaꞌmaninaq ri uchomanik ri Dios xane xaq xwi ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Uj man are ta qakꞌamawaꞌm ri uxlabꞌal rech ri uwachulew, xane are ri Uxlabꞌixel ri petinaq che ri Dios, rech jeriꞌ kaqachomaj ri xuya chaqe pa ri utoqꞌobꞌ. Are waꞌ ri kaqatzijoj rij, man kaqabꞌij ta kꞌut rukꞌ tzij kech achyabꞌ ri kꞌax uchomaxik, xane kaqaya ukꞌutik rukꞌ utzij ri Uxlabꞌixel, xaq jeriꞌ kaqabꞌij ri qas tzij rech ri Uxlabꞌixel pa utzijobꞌal ri Uxlabꞌixel. Ri winaq ri man kꞌo ta ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel pa ranimaꞌ man kukꞌamawaꞌj ta ri kape che ri Dios, rumal ri xaq tontiꞌrisabꞌal waꞌ we jastaq riꞌ cho areꞌ. Man kakwin ta kꞌu chuchꞌobꞌik rij, rumal cher we jastaq riꞌ xaq xwi kachꞌobꞌ rij pa ri Uxlabꞌixel. Ri winaq kꞌut ri kꞌo pa ri Uxlabꞌixel kakwinik kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq, areꞌ kꞌut maj jun kaqꞌatow tzij puꞌwiꞌ. Jeriꞌ rumal: ¿Jachin xetaꞌman ri kꞌo pa ri uchomabꞌal ri Dios? ¿Jachin chiꞌwe kayoꞌw unoꞌjibꞌal? Are kꞌu ri uj kꞌo ri uchomabꞌal ri Cristo qukꞌ. Qachalal, ri in man xinkwin taj xintzijon iwukꞌ qas ko chik pa ri uxlabꞌixel xane jer ix kꞌo tyoꞌjal taq winaq jer xinbꞌan akꞌalabꞌ chichꞌabꞌexik pa Cristo. Man xinkꞌut ta chiꞌwach jastaq ri kꞌax uchꞌobꞌik, xane are xinkꞌut ri man kꞌax taj uchꞌobꞌik, rumal cher je ri ix kꞌo nitzꞌ taq akꞌalabꞌ man kixkwin ta na kitij ko taq jastaq xaq xwi leche. Kꞌamajaꞌ ix ko. Kꞌa xaq jeꞌ kꞌo taq oyawal chiꞌwe xuqujeꞌ kachkatik majaꞌ ix ko. ¿La man je tajin kixnoꞌjinik jetaq ri kenoꞌjin ri winaq ajuwachulew? Are kubꞌij jun chiꞌwe: In are nutereneꞌm ri Pablo, jun chik kubꞌij are nutereneꞌm ri Apolos. ¿La man kꞌu jewaꞌ kenoꞌjin ri man ketaꞌm ta uwach ri Dios? ¿Jachin kꞌu riꞌ ri Apolos? ¿Jachin xuqujeꞌ riꞌ ri Pablo? Man kꞌo ta chi jun keqeleꞌn, waꞌ aꞌreꞌ e patanijelabꞌ, xwi xkibꞌano ri kipatan ri xuya ri Ajawxel, kumal ke xixkojon ix. In xintikow ri ijaꞌ, ri Apolos xujaꞌj, ri Dios kꞌut are xkꞌiyisan ri tikoꞌn. Xaq jeriꞌ man are ta kꞌo uqꞌij ri xtikow ri ijaꞌ xuqujeꞌ man are ta ri xjaꞌnik, xane are nim uqꞌij ri Dios rumal cher are kakꞌiyisan ri ijaꞌ. Ri ajtikolobꞌ xuqujeꞌ ri kajaꞌn ri tikoꞌn xaq junam kiqꞌij, are kꞌu ri tojbꞌal ke are jacha ri unimal ri chak ri xkibꞌano. Qas tzij wi, uj uj tobꞌanelabꞌ, uj patanil rech ri Dios. Ri ix kꞌut ix junam rukꞌ ri ulew ri kutik wi ri Dios ri ijaꞌ. Ix ix rachoch ri Dios. Pa ri utoqꞌobꞌ ri Dios xubꞌan chwe chi in kinilowik jas kabꞌan chuyakik ri ja, xinkoj ri utakꞌalibꞌal ri ja, jun chi kꞌut kayakowik. Rajawaxik kꞌut chi qas utz kubꞌan jun chuyakik ri ja. Man kꞌo ta chi kꞌu jun kakwinik kukoj jun takꞌalibꞌal chik ri man are ta Jesucristo. We kꞌo ne jun kuwok jun jastaq puꞌwiꞌ we takꞌalibꞌal riꞌ, pune rukꞌ qꞌana pwaq, saq pwaq o wine jeꞌlik taq abꞌaj, o xuqujeꞌ rukꞌ ne cheꞌ, pajo o chaqiꞌj taq uxaq cheꞌ, kaqꞌalajin kꞌu na jas riꞌ ri uchak, rumal cher pa ri qꞌij rech qꞌatoj tzij kaqꞌalajisax na. Ri qꞌaqꞌ kaqꞌalajisan na, xuqujeꞌ kukꞌut na ri ujeꞌlal ri kichak chkijujunal. We ri chak ri xubꞌan ri winaq man kasach ta uwach, kayaꞌtaj na riꞌ utojbꞌalil. We kꞌu kakꞌat ri uchak pa ri qꞌaqꞌ, riꞌ xa xtzaqmajik. Pune kakolotaj riꞌ ri winaq jetaq ri kubꞌan jun are kikꞌow pa ri qꞌaqꞌ. ¿La man iwetaꞌm chi ix, ix utemplo ri Dios, xuqujeꞌ ri Uxlabꞌixel rech ri Dios kꞌo pa iwanimaꞌ? We kꞌo jun kubꞌan kꞌax che ri utemplo ri Dios, kabꞌan na kꞌax che areꞌ rumal ri Dios, rumal cher sibꞌalaj tyox riꞌ ri utemplo ri Dios, xuqujeꞌ ix riꞌ ri ix utemplo ri Dios. Maj bꞌa jun kusubꞌ ribꞌ chiꞌwe. We kꞌo jun kunaꞌo chi kꞌo retaꞌmabꞌal rech uwachulew, chubꞌana chi maj retaꞌmabꞌal rech jeriꞌ kukꞌamawaꞌj na etaꞌmabꞌal. Rumal cher ri etaꞌmabꞌal rech uwachulew, xaq konarisabꞌal cho ri Dios. Jetaq kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Ri Dios kuꞌchap ri kꞌo ketaꞌmabꞌal kuꞌqasaj pa ri tontoꞌil. Xuqujeꞌ kubꞌij: Ri Ajawxel retaꞌm chi man kꞌo ta kutayij ri kichomabꞌal ri achyabꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal. Xaq jeriꞌ maj bꞌa jun kunaꞌ nimal kumal ke ri achyabꞌ, jeriꞌ rumal cher ronojel ri jastaq ri kꞌolik, iwech. Pune are ri Pablo o ri Apolos, o ri Pedro, o pune xuqujeꞌ are ronojel ri tiktalik, ri kaqilo xuqujeꞌ ri man kaqil taj, ri kꞌaslemal, o ri kamikal, ri qꞌij kamik o are ne ri kape na, ronojel iwech ix. Ix, ix rech ri Cristo, ri Cristo rech ri Dios. Xaq jeriꞌ chichꞌobꞌo bꞌa chi uj patanil rech ri Cristo, xuqujeꞌ uj kujilowik jas kabꞌan chukojik ri jastaq rech ri Dios ri man etaꞌmatal ta loq nabꞌe. Rajawaxik chi ri e chajil taq rech ri ujastaq ri Dios kikꞌutuꞌ chi qas e kꞌulibꞌal kuꞌx. Ri in kꞌut man kakꞌaxir ta wanimaꞌ we kiqꞌat tzij pa nuwiꞌ o xapachin ne chike ri e qꞌatal taj tzij rech ri uwachulew kaqꞌatow tzij pa nuwiꞌ. Qas tzij man ne kinqꞌat ta tzij pa nuwiꞌ in. Pune man in ajmak taj kinnaꞌo, man are ta riꞌ kakꞌutuwik chi maj numak, are ri Ajawxel kaqꞌatow na tzij pa nuwiꞌ. Xaq jeriꞌ, miqꞌat tzij puꞌwiꞌ jachinaq peta na ri Ajawxel, areꞌ kaqꞌalajisan na cho ri tunal ri katunanik ri awatalik pa ri qꞌequꞌmal xuqujeꞌ kukꞌut na jastaq ri kꞌo pa taq ri animaꞌaj. Jeriꞌ kayaꞌtaj na che jun ri kataqiꞌ che, rumal ri Dios. Qachalal, ronojel we kinbꞌij chiꞌwe nuchakubꞌem in, xuqujeꞌ je ubꞌanom ri Apolos jeriꞌ kujkwinik kixqatoꞌo, rech kiwetaꞌmaj chi man kibꞌan ta chi jun jastaq we man are ri tzꞌibꞌatalik. Rech maj jun kunaꞌ nimal cho jun chik. ¿Jachin kabꞌin chawe chi man katjunumataj ta kukꞌ nikꞌaj chik? ¿Jas kꞌo awukꞌ ri man xa ta xakꞌamawaꞌj chi che jun? We xa xakꞌamawaꞌj, ¿jas kꞌu che kabꞌano chi jer ta ne man xa ta xya chawe? Xyaꞌtaj chiꞌwe ronojel ri karaj ri iwanimaꞌ, xixqꞌinomarik, xixux taqanelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq, man uj iwachiꞌl ta kꞌu uj. Kꞌo ta bꞌa ne wi qas ix taqanelabꞌ pa kiwiꞌ nikꞌaj chik rech jeriꞌ kujtaqan iwukꞌ. Ri kinchꞌobꞌ in chirij we jastaq riꞌ are chi ri Dios xubꞌan chaqe uj ri uj taqoꞌn kujkanaj kan pa ri kꞌisbꞌal kꞌolibꞌal, jetaq ri kabꞌan chike ri kekamisaxik. Xujkoj che kꞌutbꞌal chikiwach ronojel ri jastaq ri e tiktalik, chikiwach ri angelibꞌ xuqujeꞌ chikiwach ri achyabꞌ. Xa rumal rech ri Cristo ri uj maj qetaꞌmabꞌal. Ri ix kꞌut kꞌo iwetaꞌmabꞌal pa Cristo. Uj riꞌ ri man kꞌo ta qachuqꞌabꞌ. Ri ix kixloqꞌaxik are kꞌu ri uj ketzelax qawach. Kamik kaqanaꞌ numik, chaqij chiꞌ, maj qatzꞌyaq, kabꞌan kꞌax chaqe, man kꞌo ta qachoch jawjeꞌ kujkꞌojiꞌ wi. Rukꞌ we qaqꞌabꞌ kaqakamisaj qibꞌ che chak, uj keꞌqatewechiꞌj ri winaq pune kꞌax taq tzij kakibꞌij chaqe, kaqakochꞌo pune kujtzukuxik rech kabꞌan kꞌax chaqe. Utz kaqabꞌan chi kichꞌabꞌexik ri winaq pune kakibꞌan bꞌanoj tzij chaqij xuqujeꞌ kakibꞌij pa taq we qꞌij kamik riꞌ chi uj ri kujchꞌulujin ri uwachulew, man kꞌo ta qapatan. Makintzꞌibꞌaj ta we riꞌ chiꞌwe rech kixinya pa ikꞌixibꞌal, xane rech kixinpixibꞌaj apanoq jer ta ne ix kꞌo loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl. Pune e kꞌo sibꞌalaj e kꞌi mil winaq ri kakibꞌij ri usukꞌumal ri Cristo chiꞌwe, wetaꞌm chi man e kꞌi taj iꞌtat e kꞌolik, jeriꞌ rumal in in itat pa Cristo Jesús rumal cher in xintzijon ri Cristo chiꞌwe. Rumal riꞌ kixinbꞌochiꞌj rech kiwesaj uwach ri tajin kinbꞌano. Rumal waꞌ xintaq bꞌik ri Timoteo iwukꞌ, loqꞌalaj nukꞌojol pa ri Ajawxel Jesús, rech jeriꞌ kunaꞌtaj chiꞌwe jas jeꞌ ri kinnoꞌjin in pa Cristo, are waꞌ rajawaxik kaya ukꞌutik pa taq ri komontyox. Kamik kꞌut e kꞌo jujun chiꞌwe ri kakibꞌan nimal, pa kikꞌuꞌx riꞌ chi man kixeꞌnsolij taj. Qas tzij wiꞌ we karaj ri Dios, kixeꞌnsolij na, keꞌqil kꞌu na riꞌ ri winaq, man xaq xwi ta jas kakibꞌano are ketzijonik xane janipa unimal ri kikwinem kꞌolik, jas che ri kakibꞌan nimal. Jeriꞌ, rumal ri rajawarem ri Dios man are ta kakꞌutuwik janipa tzij kubꞌij jun xane janipa ukwinem kꞌolik. ¿Jas kꞌu kiwaj? ¿La are kꞌu kiwaj kinkꞌam bꞌik cheꞌyabꞌal o are kiwaj kinkꞌam bꞌik loqꞌanik xuqujeꞌ jun uxlabꞌal ri kajororik? Xtataj kumal konojel chi kꞌo makaj kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ ri kabꞌan chiꞌxoꞌl, man ne katataj ta we jastaq riꞌ chikixoꞌl ri man e kojonelabꞌ taj, kꞌo jun chiꞌwe ri xumaj ri rixoqil ri utat xubꞌan rixoqil areꞌ che. Nimal kꞌut kibꞌan qaj rukꞌ we jastaq riꞌ, ¿la man are qas kataqiꞌ riꞌ, kꞌax kinaꞌo rumal ri xkꞌulmatajik xuqujeꞌ xiwesaj ta bꞌik chiꞌxoꞌl ri jewaꞌ xnoꞌjinik? Ri in kꞌut, pune man in kꞌo iwukꞌ pa winaqil, kꞌo ri wanimaꞌ iwukꞌ, xuqujeꞌ xqꞌat taj tzij wumal puꞌwiꞌ ri xubꞌan mak, je ta ne qas in kꞌo iwukꞌ. Are kimulij iwibꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús, xuqujeꞌ ri ukwinem, ri wanimaꞌ xuqujeꞌ in kakꞌojiꞌ na iwukꞌ. Ri achi ri jewaꞌ xubꞌano, chijacha pa uqꞌabꞌ ri Itzel rech kakꞌis puꞌwiꞌ ri utyoꞌjal rech jeriꞌ kakolotaj na ri ranimaꞌ pa ri qꞌij rech ri Ajawxel. Man utz ta riꞌ we kibꞌan nimal. ¿La man kiwilo chi jubꞌiqꞌ chꞌam kuchꞌamirisaj ronojel ri qꞌor? Chiwesaj bꞌik ri chꞌam ri man utz ta chik, rech jeriꞌ kixux kꞌakꞌ qꞌor, kaxlan wa ri maj chꞌam rukꞌ qas jetaq ri kixuxik. Jeriꞌ rumal cher ri Cristo are xuxik ri chij rech ri Pascua ri xkamisaxik rukꞌ kꞌaxal rumal qe. Xaq jeriꞌ qanaꞌtaj bꞌa ri Pascua man rukꞌ ta ri chꞌam ri man utz ta chik, are waꞌ ri mak xuqujeꞌ ri itzel taq jastaq xane rukꞌ chꞌajchꞌoj laj animaꞌaj xuqujeꞌ pa qas tzij. Pa ri nimaqꞌij Pascua, ri aꞌj Israel man kakiya ta chꞌam rukꞌ ri kaxlan wa. Man kaya ta bꞌe che jun aj Israel kuya chꞌam rukꞌ ri ukaxlan wa. Nutzꞌibꞌam chiꞌwe pa ri nuwuj chi man kixkꞌojiꞌ ta kukꞌ ri xaq kakibꞌan mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ. Man are ta kinbꞌij chi kixel chikixoꞌl ri winaq ri aꞌjmakibꞌ ri e kꞌo cho we uwachulew riꞌ, ri sibꞌalaj kejiqꞌjatik, ri kakeleqꞌaj pwaq, xuqujeꞌ ri kakiqꞌijilaꞌj e bꞌanom taq tyox. We ta are riꞌ kinbꞌij, riꞌ rajawaxik kixel bꞌik cho ri uwachulew. Pa we wuj riꞌ kintzꞌibꞌaj chiꞌwe chi man kuya taj kixkꞌojiꞌ kukꞌ we winaq ri kakibꞌij chi e kojonelabꞌ kꞌa te riꞌ kakibꞌan taq mak kukꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, keꞌkiqꞌijilaꞌj e bꞌanom taq tyox, e bꞌanal taq tzij, e qꞌabꞌarelabꞌ xuqujeꞌ kakeleqꞌaj pwaq chike nikꞌaj chik, mixwaꞌ kukꞌ we winaq riꞌ. Jewaꞌ kinbꞌij rumal cher ¿la kuya kꞌu riꞌ kinqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri man e kojonelabꞌ taj? ¿La man kꞌu ix riꞌ ri kuyaꞌo kiqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri e kꞌo chiꞌxoꞌl? Jeriꞌ rumal are ri Dios kaqꞌatow na tzij pa kiwiꞌ ri man e kojonelabꞌ taj. Chiwesaj bꞌa bꞌik ri itzel chiꞌxoꞌl. We kꞌo jun chiꞌwe kꞌo uchꞌoꞌj rukꞌ jun chik, ¿jas che katzujun chikiwach qꞌatal tzij ri man e kojonelabꞌ taj, man are ta katzijon kukꞌ ri kojonelabꞌ? ¿La man kꞌu iwetaꞌm chi are ri kojonelabꞌ keqꞌatow na tzij pa kiwiꞌ ri winaq aꞌjuwachulew? ¿Jas kꞌu che man kixkwin taj kiqꞌat tzij puꞌwiꞌ we nitzꞌ jastaq riꞌ? ¿La man kꞌu iwetaꞌm chi uj kujqꞌatow na tzij pa kiwiꞌ ri angelibꞌ? ¿Are ta kꞌu mat kaqaqꞌat tzij puꞌwiꞌ we jastaq rech we kꞌaslemal riꞌ? Xaq jeriꞌ we kꞌo ichꞌoꞌj puꞌwiꞌ we nitzꞌ taq jastaq riꞌ. ¿Jas kꞌu che are kiꞌkoj chuqꞌatik tzij piꞌwiꞌ ri man e kꞌo ta iwukꞌ pa ri komontyox? Kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe rech kixkꞌixik. ¿La man kꞌu kꞌo jun chiꞌwe ri sibꞌalaj kꞌo retaꞌmabꞌal chuqꞌatik tzij puꞌwiꞌ jun chꞌoꞌj chikixoꞌl ri e kojonelabꞌ? Man je ta kꞌu ri tajin kibꞌano, xane jun alaxik kuꞌtzujuj jun alaxik chik cho ri qꞌatbꞌal tzij, kakibꞌan kꞌu we riꞌ chikiwach ri man e kojonelabꞌ taj. Qas tzij wi sibꞌalaj jun nimalaj mak chi kꞌo chꞌoꞌj chiꞌxoꞌl. ¿La man kꞌu are utz we kiqꞌiꞌ jubꞌiqꞌ ri kꞌax ri kabꞌan chiꞌwe? ¿La man kꞌu are katanik we man jeꞌ kenoꞌjin iwukꞌ ri winaq? Man je ta kꞌu ri tajin kibꞌano, ix tajin kixbꞌanow ri kꞌaxal xuqujeꞌ itzel tajin kixnoꞌjinik kukꞌ ri e kojonelabꞌ. ¿La man kꞌu iwetaꞌm chi ri itzel taq winaq man kok taj pa ri ajawarem rech ri Dios? Misubꞌ iwibꞌ, ri kemakun kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, xuqujeꞌ ri keꞌkiqꞌijilaꞌj ri e bꞌanom taq tyox, ri e kakabꞌ kachajil, kakabꞌ kixoqil, ri achyabꞌ ri keqꞌoyik kukꞌ nikꞌaj achyabꞌ chik, xuqujeꞌ ri achyabꞌ ri kakibꞌan mak kukꞌ e kech achyabꞌ ri eleqꞌomabꞌ, ri kejiqꞌjatik, ri e qꞌabꞌarelabꞌ, ri e bꞌanal taq tzij, xuqujeꞌ ri kakesaj pwaq chike ri winaq, man kakechabꞌej ta ri ajawarem rech ri Dios. Je kꞌu waꞌ kenoꞌjin jujun chiꞌwe ojer. Kamik kꞌut xixchꞌajtajik, xixtyoxirisatajik, pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesucristo xuqujeꞌ rumal ri Ruxlabꞌixel ri Dios. Yaꞌtal bꞌe chwe kinbꞌan ronojel ri jastaq ri kawaj, man ronojel ta kꞌut kinukꞌam bꞌik pa ri utzilal. Yaꞌtal bꞌe chwe kinbꞌan ronojel ri jastaq, man kinya ta kꞌu bꞌe are kabꞌan rech we jastaq riꞌ pa nuwiꞌ. Ri jastaq tijowik rij chiqapam keꞌ wi, xuqujeꞌ ri qapam kꞌolibꞌal rech ri jastaq tijowik rij, ukobꞌchal kꞌu waꞌ kakꞌis na tzij puꞌwiꞌ rumal ri Dios. Are kꞌu ri utyoꞌjal ri winaq man rech ta mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ, xane rech ri Ajawxel, xuqujeꞌ ri Ajawxel are ajchoqꞌe ri utyoꞌjal ri winaq. Ri Dios rukꞌ ri ukwinem xukꞌastajisaj ri Ajawxel Jesús, xuqujeꞌ kujukꞌastajisaj na uj. ¿La man iwetaꞌm chi ri ityoꞌjal, utyoꞌjal ri Cristo? ¿La kinkꞌam kꞌu apanoq ri utyoꞌjal ri Cristo rech kinya rukꞌ jun ixoq ri sibꞌalaj kamakun kukꞌ e kꞌi achyabꞌ? Man je ta riꞌ. ¿La man kꞌu iwetaꞌm chi ri kamakun rukꞌ jun ixoq ajmak kukꞌ sibꞌalaj e kꞌi achyabꞌ, kubꞌan xa jun tyoꞌj rukꞌ? Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Ri kakinukꞌ kibꞌ kuꞌx xa e jun. Are kꞌu ri kunukꞌ ribꞌ rukꞌ ri Ajawxel, kuꞌx xa jun uxlabꞌal rukꞌ. Chixanimaj choch ri makaj kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ, xapaskux mak ri kubꞌan ri winaq man kakanaj taj pa ri utyoꞌjal, are kꞌu ri kubꞌan mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, kamakun rukꞌ ri utyoꞌjal. ¿La man kꞌu iwetaꞌm chi ri ityoꞌjal are utemplo ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel? Ri Uxlabꞌixel kꞌo pa iwanimaꞌ rumal cher xuya ri Dios chiꞌwe. Man ix taj ix ajchoqꞌe iwibꞌ. Jeriꞌ rumal paqalik xixloqꞌ wi, rumal riꞌ chiqꞌijilaꞌj ri Dios rukꞌ taq ri ityoꞌjal xuqujeꞌ pa ri iwanimaꞌ, rumal cher ix rech ri Dios. Chanim kꞌut are kintzijoj rij ri jastaq ri xitzꞌibꞌaj loq chwe. Qas utz we ri achi man kaqꞌoyiꞌ ta rukꞌ jun ixoq. Xa kꞌu rumal ri makaj ri kakibꞌan achyabꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ ri ixoqibꞌ kukꞌ taq achyabꞌ, are utz we ri achi kutzukuj rixoqil xuqujeꞌ ri ixoq kutzukuj rachajil. Rajawaxik kꞌut ri achi kubꞌan rukꞌ ri rixoqil ri rajawaxik ubꞌanik, xuqujeꞌ ri ixoq kubꞌan rukꞌ ri rachajil ri rajawaxik ubꞌanik. Man are ta ri ixoq kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri utyoꞌjal, xane are ri rachajil. Man are ta xuqujeꞌ ri achajilom kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri utyoꞌjal xane are ri rixoqil. Mixuꞌyaj bꞌa iwibꞌ chibꞌil iwibꞌ. Xane xwi chiqꞌata iwibꞌ we amaqꞌel kibꞌan chꞌawem xuqujeꞌ junam xichomaj. Mibꞌey iwibꞌ churiqik chi iwibꞌ junmul, rech man kixutaqchiꞌj ta ri itzel pa mak rumal chi man kixkwin taj kiqꞌil iwibꞌ. Xaq xwi kinbꞌij ri utz ubꞌanik, man tajin ta kinya jun taqanik chiꞌwe. Qas tzij wi, sibꞌalaj kurayij na kꞌuꞌx we ta je ibꞌanik jetaq ri nubꞌanik in. Jaljoj kꞌu wi ri sipanik ri uyaꞌom ri Dios chaqe. Jun wi ri sipanik yaꞌtal che jun, jun chi wi yaꞌtal che ri jun chik. Kinbꞌij chike ri kꞌamajaꞌ kekꞌuliꞌk xuqujeꞌ chike ri e malkaꞌnibꞌ, utz riꞌ we man kekꞌuliꞌ taj jetaq ri nubꞌanik in. We kꞌu man kakiqꞌiꞌo chekꞌulanoq, are katanik we kekꞌuliꞌk cho ri kekꞌat na rumal ri kirayinik. Kinya we taqanik riꞌ chike ri e kꞌulanik winaq (jeꞌ man in taj are ri Ajawxel) ri ixoq mutas ribꞌ che ri rachajil. We kꞌu kujach ri rachajil, makꞌuliꞌ chi bꞌa junmul, xane tzalij rukꞌ ri rachajil. Xuqujeꞌ ri achi mujach ri rixoqil. Chike ri nikꞌaj chik kinbꞌij (man utaqanik ta ri Ajawxel waꞌ we riꞌ): we kꞌo ne jun alaxik kuriq jun rixoqil man kojonel taj, karaj kꞌu ri ixoq kakꞌojiꞌ rukꞌ, mujacho. We kꞌu are ri rachajil ri ixoq man kojonel taj, karaj kꞌu ri achi kakꞌojiꞌ rukꞌ, mujach ri ixoq ri rachajil. Rumal cher ri achajilom ri man kojonel taj xtyoxirisataj riꞌ rumal ri uriqoj ibꞌ rukꞌ ri rixoqil, je xuqujeꞌ ri ixoqilom ri man kojonel taj xtyoxirisataj riꞌ rumal ri uriqoj ibꞌ rukꞌ ri rachajil. We ta mat jeriꞌ e chꞌuluj bꞌa riꞌ ri akꞌalabꞌ kekꞌojiꞌk, man e chꞌuluj ta kꞌut xane e tyoxirisatal chik. Pune jeriꞌ, we ri ukꞌulaj jun ri man kojonel taj karaj kꞌut kujach ribꞌ che ri ukꞌulaj kojonel, miqꞌatej. We jewaꞌ kakꞌulmatajik, ri kojonel man kakanaj ta kanoq chuxeꞌ eqaꞌn. Rumal cher ri Dios xujusikꞌij apanoq rech kujkꞌojiꞌk pa jaꞌmaril. ¿Jas awetaꞌm at ixoq wine awumal awe kakolotaj na ri awachajil? O ¿jas awetaꞌm at achi wine rumal awe kakolotaj na ri awixoqil? Chiꞌjujunal bꞌa chibꞌana ri ixusikꞌim wi apanoq ri Dios xuqujeꞌ ri ixutaqom chubꞌanik, kintaqanik rech jewaꞌ kabꞌan pa ronojel ri komontyox. Jacha ta ne ri winaq ri xkojonik xuqujeꞌ kojtal retal, man yaꞌtal ta chik katzalix ri sakꞌital che, je xuqujeꞌ ri man kojtal ta retal are xkojonik, man kakoj ta chi retal rumal cher xkojonik. Maj kutayij we sakꞌital jun o man sakꞌital taj. Are kꞌo kutayij we kanimaxik ri utaqanik ri Dios. Chixkꞌol bꞌa ijujunal jawjeꞌ ri ix kꞌo wi are xixusikꞌij apanoq ri Dios. We at ajchak rech jun chik xuqujeꞌ are kabꞌan rech pa awiꞌ man kakꞌaxir taj awanimaꞌ. We kꞌu katkwinik katel pa uqꞌabꞌ ri kabꞌan rech pa awiꞌ, jeꞌlik riꞌ. Rumal cher ri ajchak are xsikꞌix apanoq rumal ri Ajawxel, xkiritaj riꞌ rumal ri Ajawxel, je xuqujeꞌ ri xsikꞌix apanoq man ajchak taj, xux riꞌ rajchak ri Cristo. Paqal xloqꞌbꞌex iwe. Xaq jeriꞌ man kixtzalij ta chik che rajchak japachinaq. Qachalal, chiꞌjujunal chixkꞌoloq jetaq ri ibꞌanik are xixsikꞌix apanoq rumal ri Dios. Are kꞌu ri majaꞌ kekꞌuliꞌk, man kꞌo ta jun taqanik rech ri Ajawxel ri yaꞌtal chwe rech kinbꞌij chike, kinbꞌij kꞌu ri kinchomaj in, jer ta ne in kꞌo jun ri xyaꞌtaj wi ri utoqꞌobꞌ ri Dios rech in kuꞌlibꞌal kuꞌx. In kinchomaj chi utz we ri winaq je kakanaj kanoq jetaq ri ubꞌanik chanim, jeriꞌ rumal cher kꞌax ri qꞌotaj ri uj kꞌo kamik. ¿We at kꞌulanik? Man karayij taj kajach ri akꞌulaj. ¿We man at kꞌulanik? Matzukuj awixoqil. Man katmakun taj we katkꞌuliꞌk. We kꞌu kꞌo jun akꞌal ali kakꞌuliꞌk, man kamakun ta xuqujeꞌ. Pune jeriꞌ, ri winaq ri kekꞌuliꞌk sibꞌalaj kꞌi kꞌax kakiriq na pa ri kityoꞌjal, are kꞌu ri man kawaj ta in kiriqo. Wachalal, ri kawaj kinbꞌij are: xa jubꞌiqꞌ chi ri qꞌotaj ri kakanaj chaqe. Ri e kꞌo kixoqil kibꞌanaꞌ chi jer ta ne e maj kixoqil. Ri koꞌqꞌik kibꞌanaꞌ chi jer man koqꞌ taj. Ri kekiꞌkotik kibꞌanaꞌ chi man kekiꞌkot taj. Ri kakiloqꞌ jun jas ke kibꞌanaꞌ chi je ri man xkechabꞌej taj. Ri kakikiꞌkotebꞌej ubꞌanik ri jastaq rech we uwachulew riꞌ, kibꞌana chi je ri man kakikiꞌkotebꞌej taj ubꞌanik. Jeriꞌ rumal cher we uwachulew riꞌ xuqujeꞌ ri kꞌo choch kasach na uwach. Kurayij wanimaꞌ in chi man kakꞌaxir taj iwanimaꞌ che taq ri jastaq. Ri akꞌal taq alabꞌom ri man e kꞌulan taj, are kakꞌaxir kikꞌuꞌx che ri jastaq rech ri Ajawxel rech keqaj choch. Are kꞌu ri kꞌulanik winaq are kakꞌaxir ranimaꞌ che ri jastaq rech ri uwachulew xuqujeꞌ rech kaqaj choch ri rixoqil. Jaljoj ri kakaj. Ri ixoq ri man kꞌulan taj xuqujeꞌ ri akꞌal ali ri man kꞌulan taj, kakꞌaxir ranimaꞌ chuchꞌojchꞌobꞌexik ri tyoꞌjal xuqujeꞌ ri ranimaꞌ rech kaqaj cho ri Ajawxel. Are kꞌu ri kꞌulanik ixoq are kakꞌaxir ranimaꞌ che ri jastaq rech ri uwachulew xuqujeꞌ chubꞌanik ri kaqaj choch ri rachajil. Kinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rech utz kixelik, man xa ta kixinqꞌatej, xane are kawaj utz ri ikꞌaslemal choch ri Ajawxel. We kꞌo ne jun man je ta tajin kubꞌan chi rilik ri ali ri ubꞌim kꞌulanem che xuqujeꞌ we ri ali utz chik kakꞌuliꞌk, rumal riꞌ kunaꞌ ri ala chi utz chik kekꞌuliꞌk, chekꞌulanoq. Man kemakun taj we kekꞌuliꞌk. Are kꞌu ri kunaꞌo chi man karaj taj kakꞌuliꞌk xuqujeꞌ kakwinik kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri utyoꞌjal, utz riꞌ ri kanoꞌjinik we xuchomaj chi man kakꞌuliꞌ ta rukꞌ ri ali ri ubꞌim kꞌulanem che. Je kꞌu riꞌ, utz riꞌ ri kubꞌan jun winaq we kakꞌuliꞌk rukꞌ ri ali ri ubꞌim kꞌulanem, xa kꞌu are sibꞌalaj utz na kubꞌano we man kakꞌuliꞌ rukꞌ. Ri ixoq nukꞌul rukꞌ ri rachajil are kꞌaslik. We kꞌu kakam ri achajilom, kasolotaj kanoq ri ixoq rech kakꞌuliꞌ chi rukꞌ xapachin ri karaj areꞌ, xwi ta ne wi we pa ri Ajawxel kekꞌuliꞌ wi. Kinchomaj in chi ri ixoq sibꞌalaj kakiꞌkot na we man kakꞌuliꞌ chik. Kinkojo chi kꞌo ri Uxlabꞌixel rech ri Dios chwe chubꞌixik we jastaq riꞌ. Are kꞌu ri jastaq ri tzujtal chikiwach ri e bꞌanom taq tyox. Qonojel qetaꞌm jas ubꞌantajik we riꞌ. Ri etaꞌmabꞌal kuya nimal, are kꞌu ri loqꞌanik kubꞌan che jun chi kakꞌiyik. We kꞌu kꞌo jun ri kunaꞌo chi retaꞌm chik ronojel, kꞌamajaꞌ retaꞌm riꞌ ri rajawaxik karetaꞌmaj. Ri winaq ri kuloqꞌaj ri Dios etaꞌmatal uwach rumal ri Dios. Are kꞌu we kujtzijon puꞌwiꞌ ri utijik jastaq ri tzujtal chikiwach ri e bꞌanom taq tyox, qetaꞌm chi ri bꞌanom tyox maj kuxik, xuqujeꞌ qetaꞌm chi xa jun ri Dios kꞌolik. Pune ri e bꞌanom taq tyox kabꞌix dios chike cho ri uwachulew xuqujeꞌ pa ri kaj (qas ne tzij wi e kꞌo e kꞌi dios xuqujeꞌ ajawxelabꞌ). Qetaꞌm uj chi maj chi jun Dios kꞌolik, xaq xwi ri Tataxel puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq xuqujeꞌ uj kꞌaslik chuyaꞌik uqꞌij, man kꞌo ta chik jun Ajawxel, xaq xwi Jesucristo, ri yoꞌwinaq ukꞌaslemal ronojel ri kꞌolik xuqujeꞌ xa rumal rech uj kꞌaslik. Man konojel ta kꞌut kꞌo ketaꞌmabꞌal puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ. E kꞌo jujun kꞌamaninaq chike kakiya kiqꞌij ri e bꞌanom taq tyox, kakitij ri jastaq ri ketaꞌm chi tzujtal chikiwach ri e bꞌanom taq tyox, jeriꞌ ri kichomabꞌal kachꞌulujirik rumal man kꞌo taj kichuqꞌabꞌ. Man are ta ri kaqatijo kabꞌanow chaqe chi kujqaj cho ri Dios xuqujeꞌ man are ta ri jastaq ri kaqatijo kabꞌanow sibꞌalaj utz chaqe, man are ta xuqujeꞌ kabꞌanow itzel chaqe we man kaqatijo. Pune jeriꞌ, chichajij iwibꞌ rech man kixux ta topibꞌal aqanaj chike nikꞌaj chik rumal ri jaljoj taq ichomanik. Jeriꞌ rumal cher we at kꞌo nim awetaꞌmabꞌal cho jun chik katwaꞌ kꞌu pa ri templo rech jun bꞌanom tyox, katril kꞌu jun ri man kꞌo ta uchuqꞌabꞌ pa ri ukojobꞌal, ¿La man kꞌu katzurutaj urayinik riꞌ rech kutij ri jastaq ri tzujtal chikiwach ri e bꞌanom tyox? Ri alaxik kꞌut ri man kꞌo ta uchuqꞌabꞌ pa ri ukojobꞌal, ri rumal rech xkam ri Cristo, kel riꞌ pa ri ukojobꞌal rumal ri awetaꞌmabꞌal at. Are kitaqchiꞌj chi nikꞌaj chubꞌanik jun jastaq ri ketaꞌm aꞌreꞌ chi mak ubꞌanik, che ri Cristo tajin kixmakun wi. Rumal riꞌ, we are ri kintijo kabꞌanow che ri wachalal katzaq pa mak, man kintij ta chi riꞌ ri tiꞌj, rech jeriꞌ man kamakun ta rumal we. ¿La man kꞌu yaꞌtal chwe in kinbꞌano ri kawaj? ¿La man kꞌu wilom in ri Ajawxel Jesús? ¿La man kꞌu wumal we in xixkojon che ri Cristo? Pune e kꞌo man kakikoj taj chi inutaqoꞌn ri Dios. Ri ix kꞌut kikojo. Jeriꞌ rumal ri ix, ix retal chi qas inutaqoꞌn pa ri Ajawxel. Ri tobꞌal wibꞌ chikiwach ri kinkiyoqꞌo are we riꞌ: ¿La man kꞌu yaꞌtal chaqe uj kujwaꞌik xuqujeꞌ kujqumunik? ¿La man kꞌu yaꞌtal chaqe kaqakꞌam bꞌik ri qixoqil qukꞌ jetaq ri kakibꞌan ri Pedro, ri e rachalal ri Jesús, xuqujeꞌ ri nikꞌaj taqoꞌn chik? ¿La xaq xwi kꞌu ri Bernabé rachiꞌl ri in, man yaꞌtal ta chaqe kujchakunik? ¿La kꞌo kꞌu jun ajchꞌoꞌj chajil tinimit are katojow ronojel ri kajawataj che? ¿La kꞌo kꞌu jun ajchak riꞌ ri kutik uvas ri mat kutij rech ri uvas? ¿La kꞌo kꞌu jun ajyuqꞌ riꞌ ri kuꞌchajij ri wakax man kutij ta kꞌu rech ri leche ri kuyitzꞌo? Michomaj chi xaq pa we wi kinbꞌij we jastaq riꞌ. ¿La man kꞌu jewaꞌ kubꞌij ri taqanik? Kubꞌij pa ri utaqanik ri Moisés: Makoj chim chutzaꞌm ri wakax ri kayaqꞌow ri tiriko. ¿La qas kꞌu are ri wakax riꞌ ri kakꞌaxir ranimaꞌ ri Dios chike o xa rumal qe uj kubꞌij? Qas tzij wi, xa rumal qe uj kubꞌij, rumal chi ri ajchak are kuchapleꞌj uchakuxik ri ulew rech kabꞌan ri tikoꞌn xuqujeꞌ ri bꞌiqol rech ri uwach kuchapleꞌj chak, kakibꞌano we chak riꞌ kuꞌl kikꞌuꞌx chi kakiriq ke ri uwach ri tikoꞌn. We qatikom ijaꞌ rech ri uxlabꞌal pa taq iwanimaꞌ ¿la sibꞌalaj nim kꞌu ri kel wi chiꞌwe we kiya tobꞌanik chaqe ri kajawataj chaqe uj rech kujkꞌasiꞌk? We kakikꞌam ke nikꞌaj iwukꞌ, ¿la man kꞌu taqal chaqe uj kaqakꞌam xuqujeꞌ qe? Pune jeriꞌ xqaqꞌiꞌo man xqatoqꞌij taj ri yaꞌtal chaqe, xqaqꞌiꞌo rech man kujux taj topibꞌal aqanaj pa ri utz laj taq tzij rech ri Cristo. ¿La man iwetaꞌm chi ri kepatanij pa ri Templo xuqujeꞌ ri kakilij patanijem cho ri tzujbꞌal, chilaꞌ kakikꞌam wi ke ri tijowik rij? Ri Ajawxel xtaqanik rech ri kakitzijoj ri utz laj tzij kikꞌamawaꞌj ri tojbꞌal ke chilaꞌ. Man nukꞌamom ta kꞌu we che ri yaꞌtal bꞌe chwe, xuqujeꞌ matajin ta kintzꞌibꞌaj we riꞌ chuchꞌaik chiꞌwe. Are katanik kinkamik cho ri kinqꞌatex che ri qas kawaj kinbꞌano. Pune jeriꞌ, kintzijoj ri utz laj taq tzij, man rukꞌ ta nimal, rumal cher are waꞌ ri yaꞌtalik kinbꞌano. ¡Kꞌax we, we man kintzijoj ri utz laj taq tzij! Qas tzij wi we kinbꞌan rukꞌ ronojel wanimaꞌ, kayaꞌtaj na tojbꞌal we, we kꞌu kinbꞌano rumal xa kintaqchiꞌx chubꞌanik, xaq xwi tajin kinbꞌan riꞌ ri xintaq che. ¿Jas kꞌu tojbꞌal we kinriqo? Xaq xwi kintzijoj ri utz laj taq tzij, man kinta ta pwaq are kintzijoj ri utz laj tzij, rech man kinbꞌan taj ri yaꞌtal bꞌe chwe kinbꞌano. Pune maj nukꞌas xa ta ne rukꞌ jun, xinux kꞌu ajchak kech, rech jeriꞌ sibꞌalaj e kꞌi keꞌnchꞌeko. Xinux aj Israel chikixoꞌl ri winaq aꞌj Israel, rech jeriꞌ xeꞌnchꞌeko. Are xinkꞌojiꞌ kukꞌ ri e kꞌo chuxeꞌ ri taqanik rech ri Moisés je xinnoꞌjin kukꞌ (pune man in kꞌo in chuxeꞌ ri taqanik) rech jeriꞌ xeꞌnchꞌeko. Chikixoꞌl ri man e kꞌo ta chuxeꞌ ri taqanik, xinnoꞌjinik jetaq ri man kꞌo ta chuxeꞌ ri taqanik, (pune man in qꞌatal ta che ri utaqanik ri Dios, xane qas uchapom na kꞌuꞌx rukꞌ ri utaqanik ri Cristo) rech jeriꞌ keꞌnchꞌek ri man e kꞌo taj chuxeꞌ ri taqanik. Xinbꞌano chi maj nuchuqꞌabꞌ are xinkꞌojiꞌ kukꞌ ri maj kichuqꞌabꞌ rech jeriꞌ xeꞌnchꞌek ri maj kichuqꞌabꞌ. Xinbꞌan ronojel uwach rech jeriꞌ xeꞌnchꞌeko pune xa e jujun chike konojel. Kibꞌano ronojel we riꞌ xa rumal rech ri utz laj taq tzij, rech jeriꞌ kꞌo we che ri uwachinik. ¿La man iwetaꞌm chi are kabꞌan jun xikꞌanem, konojel ri xikꞌanelabꞌ kakitij chuqꞌabꞌ, pune jeriꞌ xa jun kachꞌekow ri tojbꞌal? Xaq jeriꞌ chixxikꞌanoq rech kayaꞌtaj na chiꞌwe ri tojbꞌal. Konojel ri koꞌk pa jun tijoj anim, kakitijoj kibꞌ rukꞌ sukꞌal. We winaq riꞌ kakibꞌan we jastaq riꞌ rech kakichꞌek ri tojbꞌal ke ri kasach uwach, ri uj kꞌut kaqatijoj qibꞌ rech kaqachꞌek jun tojbꞌal qe ri man kasach ta uwach. Xaq jeriꞌ, ri in man kinxikꞌan taj jetaq ri winaq ri man ketaꞌm taj jawjeꞌ kꞌopan wi; xuqujeꞌ man kinbꞌan ta chꞌoꞌj jetaq ri xaq kyaqiqꞌ kuchꞌayo. Xane kinchꞌey wibꞌ xuqujeꞌ in kabꞌan we puꞌwiꞌ ri nutyoꞌjal, jeriꞌ rumal pune xintzijoj ri utzij ri Dios chike nikꞌaj chik, makawaj taj in kinel kanoq. Wachalal, man kawaj taj chi kasachan chiꞌwe chi xkꞌojiꞌ jun sutzꞌ pa kiwiꞌ ri e qatat qanan ojer xuqujeꞌ konojel xiꞌkꞌow pa ri plo. Konojel xbꞌan kiqasanaꞌ pa ri sutzꞌ xuqujeꞌ pa ri plo jeriꞌ xuꞌx rachiꞌl ri Moisés. Konojel xa junam wa rech ri uxlabꞌal xkitijo. Xuqujeꞌ junam xkiqumuj ri jaꞌ rech ri uxlabꞌal, jeriꞌ rumal xequmun che ri abꞌaj rech ri uxlabꞌal ri teren chikij, we abꞌaj riꞌ are Cristo. Pune jeriꞌ e sibꞌalaj kꞌi chike we winaq riꞌ, man xeqaj ta cho ri Dios, xaq jeriꞌ xekam kanoq pa ri ulew ri katzꞌinowik. Ronojel we riꞌ xkꞌulmatajik rech xuya kanoq jun kꞌutuꞌn chiqawach, rech jeriꞌ man kaqarayij ta ri itzel taq jastaq, jetaq ri xkibꞌan aꞌreꞌ. Miqꞌijilaꞌj e bꞌanom taq tyox jetaq ri xkibꞌan jujun chike aꞌreꞌ, jetaq ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik: Xetꞌuyiꞌk ri winaq, xewaꞌik, xequmunik xuqujeꞌ xkijach kibꞌ chubꞌanik ri etzelal. Maqabꞌan mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ jetaq ri xkibꞌan e jujun, rumal riꞌ xekam juwinaq oxibꞌ mil winaq pa jun qꞌij. Xuqujeꞌ man are ta kaqilij ubꞌanik ri mak rukꞌ che ri Cristo man kuqꞌat ta tzij pa qawiꞌ, jetaq xkibꞌan e jujun rumal riꞌ xekamik rumal ri xetiꞌik kumal ri kumatz. Xuqujeꞌ mibꞌij tzij che ri Dios xaq pa iwanimaꞌ, jetaq xkibꞌan e jujun, rumal riꞌ xekamisax rumal ri ángel rech ri kamikal. Xkꞌulmataj ronojel we jastaq riꞌ rech kux jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xuqujeꞌ xtzꞌibꞌaxik rech kujupixabꞌaj rumal cher uj kꞌo chik pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij. Rumal kꞌu riꞌ we kꞌo jun kunaꞌo chi ko kꞌolik, matzaqik. Ri ix man iriqom taj jun taqchiꞌnem pa mak ri mat rech winaq. Ri Dios kꞌut ri jeqel pa ri utzij, man kuya ta bꞌe kixtaqchiꞌx pa jun makaj ri man kꞌo ta ichuqꞌabꞌ chiretzelaxik. Xaq jeriꞌ loqꞌalaj taq wachalal, miꞌqꞌijilaꞌj bꞌanom taq tyox. Tajin kintzijon kukꞌ winaq ri kꞌo ketaꞌmabꞌal jeriꞌ chichꞌobꞌo rij we kinbꞌij chiꞌwe. Ri qumubꞌal rech tewechibꞌal ri kujtyoxin che, ¿la man kꞌu kel kubꞌij waꞌ chi kꞌo qariqoj ibꞌ rukꞌ ri ukikꞌel ri Cristo? Ri kaxlan wa ri kaqapirij ¿la man kꞌu kel kubꞌij waꞌ chi kaqabꞌan riqoj ibꞌ rukꞌ ri utyoꞌjal ri Cristo? Xa jun kaxlan wa kaqatij qonojel; je xuqujeꞌ pune uj sibꞌalaj kꞌi, xa jun tyoꞌjal qaꞌnik. Chiꞌwilampe ri winaq aꞌj Israel: ¿La man kakibꞌan riqoj ibꞌ rukꞌ ri tzujbꞌal are kakitij ke ri katzuj chilaꞌ? ¿Jas kawaj kinbꞌij rukꞌ we riꞌ? ¿La are kꞌu tajin kinbꞌij chi ri sipanik ri kakibꞌan ri winaq man aꞌj Israel taj nim ubꞌanik, o la are kꞌu tajin kinbꞌij chi nim kiqꞌij ri e bꞌanom taq tyox? Man je ta riꞌ, xane are kakitzuj ri sipanik, matajin ta kakitzuj cho ri Dios xane chikiwach ri itzel taq uxlabꞌal, man kawaj ta kꞌut kibꞌan riqoj ibꞌ kukꞌ ri itzel taq uxlabꞌal. Man kuya taj kixqumun pa ri uqumubꞌal ri Ajawxel kꞌa te riꞌ kixqumun pa ri kiqumubꞌal ri itzel taq uxlabꞌal. Man kuya taj kixwaꞌ puꞌwiꞌ ri umexa ri Ajawxel, kꞌa te riꞌ kixwaꞌ puꞌwiꞌ ri kimexa ri itzel taq uxlabꞌal. ¿La are kꞌu utz riꞌ we kaqayak royawal ri Ajawxel? ¿La uj kꞌut nim qachuqꞌabꞌ choch Areꞌ? Utz kubꞌan jun ronojel ri karaj, man ronojel ta kꞌut kꞌo kachꞌek che. Utz kubꞌan jun ronojel ri karaj, man ronojel ta kꞌut kukꞌam loq utzilal. Man kꞌo ta bꞌa jun kutzukuj utzilal xaq chibꞌil ribꞌ xane chutzukuj ri utzilal ke nikꞌaj chik. Chitijaꞌ ronojel ri kakꞌayix pa ri kꞌayibꞌal tiꞌj, makitatabꞌe la taj jawjeꞌ petinaq wi, rech makichomaj ta rij. Jeriꞌ rumal cher are ri Ajawxel ajchoqꞌe ri uwachulew xuqujeꞌ ronojel ri kꞌo choch. We kꞌo ne jun man kojonel taj kixusikꞌij kiꞌtija iwa rukꞌ, kikꞌamawaꞌj kꞌu uqꞌabꞌ ri sikꞌinik, chitijaꞌ ronojel ri kaya chiꞌwe, makitatabꞌe la taj jawjeꞌ xpe wi. We kꞌu kꞌo jun kubꞌij chiꞌwe, “We jastaq riꞌ tzujtal chikiwach bꞌanom taq tyox” man kitij taj rumal rech ri xbꞌin chiꞌwe man rumal ta ri xichomaj ix. Are tajin kinbꞌij ri kuchomaj chi jun chiꞌwij, man are ta kinbꞌij in ri kichomaj ix. Jeriꞌ rumal cher ¿jas ta kꞌu che ri kaqꞌat tzij pa nuwiꞌ rumal jun chik, rumal ri yaꞌtal bꞌe chwe kinbꞌano? We rukꞌ tyoxinik kintij ri wa ri kaya chwe, ¿la kaqꞌat kꞌu tzij pa nuwiꞌ we kintij ri jastaq ri nutyoxim che ri Dios? Kꞌisbꞌal rech, we kꞌu kitijo o kiqumuj o kibꞌan xapaskux jun jastaq, chibꞌana chuyaꞌik uqꞌij ri Dios. Mixux topibꞌal aqanaj chike ri aꞌj Israel, xuqujeꞌ ri man aꞌj Israel taj o xapachin chike ri ukomontyox ri Dios. Je chixnoꞌjinoq jetaq ri kinnoꞌjin in, kawaj utz kinnoꞌjin kukꞌ kojonel. Man are ta kintzukuj ri kawaj in, xane are ri kakaj chi nikꞌaj, rech jeriꞌ kekolotajik. Je chixnoꞌjinoq jetaq ri kinnoꞌjin in, jeriꞌ rumal in are kinwesaj uwach ri Cristo. Sibꞌalaj kinya iqꞌij rumal kinnaꞌtaj chiꞌwe xuqujeꞌ iyakom piꞌwanimaꞌ ri kꞌutuꞌn ri xinya chiꞌwe. Kawaj kꞌut qas kichꞌobꞌo chi ri Cristo are ujolom ri achi, ri achi are ujolom ri ixoq, xuqujeꞌ ri Dios are ujolom ri Cristo. Ri achi ri kuchꞌuq ri ujolom are kubꞌan chꞌawem o are kuqꞌalajisaj jun tzij ri kaya che rumal ri Dios, kuya pa ukꞌixibꞌal ri ujolom. Are kꞌu ri ixoq ri man uchꞌuqum ta ri ujolom are kubꞌan chꞌawem o kuqꞌalajisaj jun tzij ri kaya che rumal ri Dios je ta ne xa toꞌl riꞌ ri ujolom, rumal usakꞌim ronojel ri uwiꞌ. We man kuchꞌuq ri ujolom ri ixoq, chusakꞌij bꞌa ri uwiꞌ. We kꞌu kꞌixibꞌal che ri ixoq kusakꞌij ri uwiꞌ o kubꞌan tol che ri ujolom, chuchꞌuqu bꞌa. Man yaꞌtal ta che ri achi kuchꞌuq ri ujolom, rumal cher are ukꞌutwachil ri ujuluwem ri Dios, ri ixoq kꞌut are ujuluwem ri achi. Rumal cher ri achi man che ta ri ixoq xesax wi, xane are ri ixoq xesax che ri achi. Xuqujeꞌ man rumal ta rech ri ixoq xtik ri achi, xane are xtik ri ixoq rumal rech ri achi. Rumal we riꞌ xuqujeꞌ kumal ke ri angelibꞌ, rajawaxik ri ixoq are kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri ujolom. Pune jeriꞌ, pa ri Ajawxel, ri ixoq man kakwin taj kakꞌojiꞌk we maj ri achi, xuqujeꞌ ri achi man kakwin taj kakꞌojiꞌk we maj ri ixoq. Rumal cher jacha ri ixoq, che ri achi petinaq wi, je xuqujeꞌ ri achi che ri ixoq kalax wi. Ronojel kꞌut che ri Dios kape wi. Chiqꞌata tzij ix puꞌwiꞌ we riꞌ: ¿La taqal kꞌu che ri ixoq kubꞌan chꞌawem cho ri Dios we man uchꞌuqum ri ujolom? ¿La man kꞌu ukꞌutum ri kꞌaslemal chiꞌwach chi kꞌixibꞌal we kunimaꞌqirisaj ri uwiꞌ ri achi, are kꞌu ri ixoq are nim uqꞌij we nimaꞌq ri uwiꞌ? Jeriꞌ rumal cher ri uwiꞌ ri ixoq jer kꞌo chꞌuqbꞌal ujolom. We kꞌo jun kukoj uchuqꞌabꞌ katzijon chirij we jastaq riꞌ, naꞌtaj che chi ri uj xuqujeꞌ ri ukomontyox ri Dios man kꞌo ta chi jun qanaqꞌatajisabꞌal cho we riꞌ. Kintzꞌibꞌaj we riꞌ chiꞌwe man chuyaꞌik ta iqꞌij, rumal cher pa ri iriqoj iwibꞌ man are ta nim ri utzilal kibꞌano xane are nim ri etzelal. Ri nabꞌe xbꞌix chwe are chi are kiriq iwibꞌ ix komontyox, kꞌo paꞌin ibꞌ chiꞌxoꞌl, ri in kꞌut kinkoj jubꞌiqꞌ ri xbꞌix chwe. Qas tzij wi, rajawaxik chi kꞌo chꞌoꞌj chiꞌxoꞌl rech qas keqꞌalajinik jachin ri qas e tereneꞌl rech ri Cristo. Are kimulij iwibꞌ, man are ta tajin kimulij iwibꞌ chubꞌanik ri waꞌim rech ri Ajawxel. Rumal cher pa jujunal chiꞌwe kixnabꞌej chutijik ri irekeqꞌij ri iwukꞌaꞌm bꞌik, e kꞌo kꞌu jujun kakinaꞌ wiꞌjal, nikꞌaj chik keqꞌabꞌarik. ¿La xa kꞌu maj iwachoch jawjeꞌ kixwaꞌ wi? ¿O xa kiwetzelaj ri ukomontyox ri Dios xuqujeꞌ kiꞌya pa kikꞌixibꞌal ri maj kirekeqꞌij kukꞌam bꞌik? ¿La kinya kꞌu iqꞌij rumal we riꞌ? Man kinya taj. In xinkꞌamawaꞌj che ri Ajawxel ri xinbꞌij chiꞌwe: Ri Ajawxel Jesús che ri chaqꞌabꞌ ri xjach pa kamikal, xukꞌam ri kaxlan wa, are xtyoxitaj rumal che ri Dios, xupirij. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: We kaxlan wa riꞌ are nutyoꞌjal ri kinjach na rumal iwe; jewaꞌ chibꞌana che naꞌtabꞌal we. Xuqujeꞌ are xtijtaj ri rekeqꞌij, xukꞌam ri qumubꞌal kꞌa te riꞌ xubꞌij: We vino riꞌ are waꞌ ri kꞌakꞌ chꞌekom tzij pa ri nukikꞌel, are kiqumuj we vino riꞌ chibꞌana che naꞌtabꞌal we. Jeriꞌ, ronojel mul are kitij we kaxlan wa riꞌ xuqujeꞌ kiqumuj iwe we vino, tajin kinaꞌtaj ri ukamikal ri Ajawxel kꞌa jampaꞌ katzalij loq. Xaq jeriꞌ xapachin ri kutij rech we kaxlan wa riꞌ xuqujeꞌ we vino kunaꞌ kꞌut chi man taqal ta che, tajin kamakun cho ri utyoꞌjal ri Cristo xuqujeꞌ cho ri ukikꞌel ri Ajawxel. Xaq jeriꞌ are kꞌa majoꞌq kitij ri kaxlan wa xuqujeꞌ kiqumuj ri vino, qas chinaꞌ na jas kixriqitajik. Rumal cher ri kuqumuj ri vino xuqujeꞌ kutij rech ri kaxlan wa man uchomam ta rij ri kariqitajik, kꞌaxkꞌolal tajin kutijo. Rumal riꞌ sibꞌalaj e kꞌi chike ri e kꞌo chiꞌxoꞌl man kꞌo ta kichuqꞌabꞌ xuqujeꞌ e yawabꞌibꞌ, e kꞌi xuqujeꞌ e kaminaq. We ta kaqachomaj rij ri kujriqitajik, makaqꞌat ta tzij riꞌ pa qawiꞌ. We kꞌu are ri Dios kaqꞌatow tzij pa qawiꞌ, kujuyajo rech man kaqꞌat ta tzij pa qawiꞌ kukꞌ ri winaq aꞌjuwachulew. Xaq jeriꞌ wachalal, are kiriq iwibꞌ che ri waꞌim, chiwayeꞌj iwibꞌ. We kꞌo ne jun kanumik, woꞌq bꞌik cho rachoch, rech man kaqꞌat ta tzij puꞌwiꞌ ri iriqoj ibꞌ. Ri nikꞌaj jastaq chik kꞌa te keꞌnsukꞌumaj are kixeꞌnsolij. Wachalal, sibꞌalaj kawaj chi qas kichꞌobꞌ rij jas ubꞌanik ri ukwinem ri Uxlabꞌixel. Iwetaꞌm chi nabꞌe kanoq xaq kiya iwibꞌ kixchararex bꞌik chubꞌanik ri jastaq chikiwach ri e bꞌanom taq tyox. Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe chi man kꞌo ta jun ri kubꞌij chi tajin katzijon pa ri Uxlabꞌixel, kubꞌij itzel taq tzij o karetzelaj uwach ri Jesús. Xuqujeꞌ maj jun kakwinik kubꞌij “ri Jesús are wAjaw,” we man kꞌo ri Tyox laj Uxlabꞌixel che. Qilampeꞌ, sibꞌalaj kꞌi uwach ri ukwinem ri Uxlabꞌixel kꞌolik, are kꞌu ri Uxlabꞌixel xa jun. Sibꞌalaj kꞌi uwach patanijik kꞌolik, ri Ajawxel kꞌut xa jun. Sibꞌalaj kꞌi uwach ri chak kꞌolik, xa kꞌu jun Dios ri kabꞌanow ronojel we jastaq riꞌ. Chi kijujunal yaꞌtal jun sipanik rech ri Uxlabꞌixel chike, rech jeriꞌ keꞌkitoꞌ nikꞌaj chik. Ri Dios xuya chike jujun pa ri Uxlabꞌal tzij rech noꞌj, chike nikꞌaj chik tzij rech etaꞌmabꞌal, chike nikꞌaj chik, xubꞌan chike kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx chirij ri kubꞌij ri Dios pa ri Uxlabꞌixel; nikꞌaj chik xyaꞌtaj chike ri sipanik rech keꞌkikunaj yawabꞌibꞌ; nikꞌaj chik, kwinem chubꞌanik mayijabꞌal taq jastaq; nikꞌaj chik kakiqꞌalajisaj ri xubꞌij ri Dios chike; e nikꞌaj chik kakichꞌobꞌ rij jastaq uwach ri uꞌxlabꞌal; nikꞌaj chik ketzijon pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik, chike nikꞌaj chik xyaꞌtaj chike xux e qꞌaxel taq tzij. Xa jun Uxlabꞌal kabꞌanow ronojel we riꞌ, Areꞌ kajachow chike konojel jas na kꞌu ri kataqiꞌk chike karilo. Qas tzij wi, pune ri tyoꞌjal xa jun, sibꞌalaj kꞌi wokol wi, pune sibꞌalaj kꞌi wokol wiꞌ, xa jun tyoꞌjal kaꞌnik. Je kꞌu riꞌ kakꞌulmataj rukꞌ ri Cristo. Qonojel xbꞌan qaqasanaꞌ xa pa jun Uxlabꞌal rech jeriꞌ xa jun tyoꞌj kujuxik, pune uj aꞌj Israel o man uj aꞌj Israel taj, we uj kiritajinaq chik o uj ajchak rech jun chik, xuqujeꞌ xya chaqe xujqumun che xa jun Uxlabꞌal. Ri utyoꞌjal jun winaq man xa ta jun jastaq wokol wi, xane sibꞌalaj kꞌi wokowinaq. We ta kubꞌij ri aqanaj: In man inqꞌabꞌaj taj rumal riꞌ man in rech ta ri utyoꞌjal ri winaq, man kel ta kubꞌij riꞌ chi xel bꞌik che ri utyoꞌjal ri winaq. Xuqujeꞌ we ta kubꞌij ri xikinaj: “Man in bꞌoqꞌochaj ta in, rumal riꞌ man in rech ta ri utyoꞌjal ri winaq.” Man rumal ta riꞌ xel bꞌik che ri utyoꞌjal ri winaq. We ta ronojel ri utyoꞌjal jun winaq xa jun bꞌoqꞌochaj, ¿jas kꞌu kakꞌulmataj riꞌ rukꞌ ri xikinaj? We ta ronojel ri utyoꞌjal ri winaq xa jun xikinaj, ¿jas kꞌu kakꞌulmataj riꞌ rukꞌ ri usiqobꞌal? Qas tzij, ri Dios xuwok ri utyoꞌjal ri winaq jetaq ri xraj xubꞌan che. We ta xa jun uwach xukoj pa ri utyoꞌjal ri winaq, ¿jas kakꞌulmataj riꞌ? Qas tzij wi, sibꞌalaj kꞌi wokol wi ri utyoꞌjal ri winaq, ri utyoꞌjal kꞌu ri winaq xa jun ubꞌanik. Man kakwin ta ri bꞌoqꞌochaj kubꞌij che ri qꞌabꞌaj: Man katajawataj ta chwe. Xuqujeꞌ man kakwin ta ri jolomaj kubꞌij che ri aqanaj: Man katajawataj ta chwe. Xane ri utzꞌaqat ri tyoꞌjal ri man qas ta kꞌo kupatanij kabꞌantajik, are qas kꞌo kutayij, are kꞌu ri utzꞌaqatil ri qatyoꞌjal ri man qas ta kꞌo uqꞌij chiqawach, sibꞌalaj nim kaqilo, rumal riꞌ sibꞌalaj keꞌqawokokej. Xuqujeꞌ sibꞌalaj utz kabꞌan chikilik ri utzꞌaqatil ri tyoꞌjal ri man qas ta jeꞌ kebꞌantajik, Are kꞌu ri sibꞌalaj jeꞌl kebꞌantajik man rajawaxik taj sibꞌalaj kewiqiqexik. Jeriꞌ ubꞌanom ri Dios chike ri utzꞌaqatil ri qatyoꞌjal, uyaꞌom nim kiqꞌij ri sibꞌalaj man nim ta kiqꞌij. Rech jeriꞌ man kꞌo ta paꞌin ibꞌ pa ri ityoꞌjal xane konojel ri utzꞌaqat ri ityoꞌjal kakꞌaxir kikꞌuꞌx chike ri nikꞌaj chik. We kuriq kꞌax, jun chike ri utzꞌaqat ri tyoꞌjal, kakinaꞌ kꞌax riꞌ ri nikꞌaj chik rukꞌ; we jun chike kaya uqꞌij, konojel ri utzꞌaqat ri tyoꞌjal kekiꞌkot rukꞌ. Ri ix kꞌut ix utyoꞌjal ri Cristo, ijujunal chiꞌwe ix utzꞌaqat ri tyoꞌjal riꞌ. Ri Dios xuꞌkoj pa ri komontyox: nabꞌe ri e taqoꞌn, ukabꞌ e kꞌo ri e qꞌalajisal taq tzij, churox e kꞌo ri aꞌjtijabꞌ, kꞌa te riꞌ e kꞌo ri kakibꞌan mayijabꞌal taq jastaq, kꞌa te riꞌ e kꞌo ri yaꞌtal ri sipanik chike keꞌkikunaj yawabꞌibꞌ, xuqujeꞌ e kꞌo ri keꞌkitoꞌ nikꞌaj chik, xuqujeꞌ ri kakichajij jas kabꞌan chukojik ri jastaq, xuqujeꞌ ri ketzijon pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik. ¿La man konojel e taqoꞌn? ¿La man konojel e qꞌalajisal taq tzij? ¿La konojel kꞌut aꞌjtijabꞌ? ¿La konojel kꞌut kakibꞌan mayijabꞌal taq jastaq? ¿La konojel kꞌut yaꞌtal ri sipanik chike chikikunaxik yawabꞌibꞌ? ¿La konojel kꞌut ketzijon pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik? ¿La konojel kꞌut e qꞌaxal taq tzij? Ri ix kꞌut chirayij ri qas sibꞌalaj utz chike ri sipanik. Chanim kꞌut kinkꞌut chiꞌwach ri jun jeꞌl laj bꞌe. We ta kinkwinik kintzijon pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik, xuqujeꞌ pa tzijobꞌal rech chikajil, man kinloqꞌan ta kꞌut, kinjunumataj riꞌ rukꞌ ri chꞌichꞌ ri kaxojlinik o jetaq jun palatiꞌy ri kaqꞌojomaxik. We ta yaꞌtal chwe ri sipanik rech qꞌalajisan tzij rech ri Dios, xuqujeꞌ we ta wetaꞌm ronojel uwach etaꞌmanik, xuqujeꞌ we ta kꞌo nukojobꞌal ri kakwinik kusalabꞌaj taq juyubꞌ, maj kꞌu loqꞌanik pa wanimaꞌ, maj kinux riꞌ. We kinjach chike ri mebꞌaibꞌ ronojel ri kꞌo wukꞌ, xuqujeꞌ kinjach ri nutyoꞌjal rech kakꞌatisax pa ri qꞌaqꞌ, maj kꞌu loqꞌanik pa ri wanimaꞌ, maj kinchꞌek riꞌ che ri kinbꞌano. Ri loqꞌanik man kaqꞌiꞌtaj ta che ayeꞌnik, kasipanik, ri loqꞌanik man kꞌax ta kunaꞌ che jun chik, man kubꞌananej ta rukꞌ ri ujastaq ri kꞌolik, xuqujeꞌ man nimal taj kunaꞌo. Man kubꞌij ta kꞌax taq tzij, man xaq xwi ta karilij ribꞌ areꞌ, man aninaq taj kayojtajik, xuqujeꞌ man kuyak ta kꞌax pa ranimaꞌ. Ri loqꞌanik man kakiꞌkot taj pa ri etzelal, xane kakiꞌkot pa ri qas tzij. Ronojel kukuyu, ronojel kukojo, ronojel karayeꞌj, ronojel kuqꞌiꞌo. Ri loqꞌanik man kasach ta uwach. Are kꞌu ri qꞌalajisan tzij kataniꞌ na, ri tzijonem pa juleꞌ ta tzijobꞌal chik kasach na uwach, xuqujeꞌ ri sipanik rech etaꞌmanik, kasach na uwach. Rumal cher xaq jubꞌiqꞌ qetaꞌm xuqujeꞌ xaq jubꞌiqꞌ kaqaqꞌalajisaj. Are kꞌu we xpe ri qas sukꞌ ubꞌanik, kasach na uwach ri man sukꞌ taj ubꞌanik. Are in akꞌal na, jer xintzijon akꞌal, jer xinchoman akꞌal, xinqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri jastaq jetaq jun akꞌal. Are kꞌu xinux achi, xintzaq kanoq ronojel ri kubꞌan jun akꞌal. Chanim kꞌut man qas ta kaqil uwach ri Dios, xaq je kaqilo jacha ta ne are kaqil ri qapalaj pa jun kaꞌyebꞌal; kape kꞌu na ri qꞌij are kaqil qibꞌ rukꞌ ri Dios. Chanim kꞌut wetaꞌm ri man qas ta tzꞌaqat ubꞌanik, kape kꞌu na ri qꞌij are kinwetaꞌmaj na jas ri xbꞌan chi retaꞌmaxik nuwach in. Kamik kꞌut xaq xwi kekanaj kanoq we oxibꞌ jastaq riꞌ: ri kojobꞌal, ri kuꞌlibꞌal kuꞌx xuqujeꞌ ri loqꞌanik. Ri loqꞌanik are sibꞌalaj nim chike kojonel. Chikojo ichuqꞌabꞌ chutereneꞌxik ri loqꞌanik. Xuqujeꞌ chirayij ri usipanik ri Uxlabꞌal, che ronojel ri sipanik chirayij ri qꞌalajisan tzij. Rumal cher ri katzijon pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik ri man re winaq taj, man kukꞌ ta ri winaq katzijon wi, xane rukꞌ ri Dios. Qas tzij man kꞌo ta jun kachꞌobꞌow ri kubꞌij, rumal cher awatal ri kubꞌij pa ri Uxlabꞌixel. Are kꞌu ri kuqꞌalajisaj ri tzij ri kaya che rumal ri Dios, are kuchꞌabꞌej ri winaq jeriꞌ kuꞌtoꞌo, kuꞌtaqchiꞌj xuqujeꞌ kukubꞌisaj kikꞌuꞌx. Ri kachꞌaw pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik, kuwok ribꞌ chibꞌil ribꞌ. Are kꞌu ri kuqꞌalajisaj ri tzij ri kaya che rumal ri Dios are kuꞌwok ri winaq pa ri komontyox. Kawaj in we ta iwonojel kixchꞌaw pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, xa kꞌu kurayij nukꞌux we ta ix qꞌalajisal taq tzij. Ri qꞌalajisal tzij nim uqꞌij choch ri kachꞌaw pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, xwi na kꞌu riꞌ we kakwin chuqꞌaxaxik ri tzij ri kubꞌij rech jeriꞌ ri komontyox kukꞌamawaꞌj tobꞌanik. Wachalal we ta kineꞌ chanim chiꞌsolixik kꞌa te riꞌ kixinchꞌabꞌej pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, ¿la kꞌo kutayij riꞌ chiꞌwe? Are ne katan riꞌ we kinbꞌij jun kꞌutbꞌal chiꞌwach, o jun etaꞌmanik, jun qꞌalajisan tzij o jun kꞌutuꞌn. Qilampeꞌ, ri e qꞌojom jacha ri chirimiꞌy xuqujeꞌ kaxeꞌt ri kojtal kꞌam che jacha ri chirimiꞌy xuqujeꞌ ri qꞌojom ri bꞌantal che kꞌam, ¿jas kabꞌan riꞌ chi retaꞌmaxik jachin chike ri qꞌojom tajin kaqꞌojomaxik we ta mat junam kechꞌawik? Ri suꞌ we man qas ta qꞌalaj ri uchꞌabꞌal, ¿la aninaq kakimulij kibꞌ riꞌ ri winaq rech kebꞌe pa chꞌoꞌj? Jeriꞌ kꞌut kakꞌulmataj iwukꞌ. We man kꞌyaqal ri kibꞌij, ¿la kachꞌobꞌotaj kꞌu riꞌ ri kibꞌij? Je ta ne tajin kixtzijon riꞌ rukꞌ ri kyaqiqꞌ. Sibꞌalaj kꞌi tzijobꞌal kꞌo cho ri uwachulew, e kꞌo kꞌu winaq ri kechꞌobꞌowik. We kꞌu man kinchꞌobꞌ in ri kabꞌix chwe, la xa kꞌu in riꞌ naj kinpe wi, o are ri katzijon wukꞌ naj kape wi. Je xuqujeꞌ bꞌa ix ri sibꞌalaj kirayij ri sipanik rech ri Uxlabꞌixel, chixpatanij bꞌa chupam ri sipanik ri yaꞌtal chiꞌwe rech kiꞌtoꞌ ri komontyox. Rumal riꞌ, ri winaq ri kachꞌaw pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik chuta pa ri uchꞌawem ri sipanik rech qꞌaxan tzij, rech jeriꞌ kakwinik kuqꞌaxaj pa kitzijobꞌal winaq ri kubꞌij pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik. Rumal cher we kinbꞌan chꞌawem pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, ri wanimaꞌ xuqujeꞌ kubꞌan chꞌawem, are kꞌu ri nuchomabꞌal man kꞌo ta kuchꞌeko. ¿Jas kꞌu ri rajawaxik kinbꞌano? Rajawaxik kinbꞌan chꞌawem rukꞌ ri wanimaꞌ, xuqujeꞌ rukꞌ ri nuchomabꞌal; kinbꞌixon rukꞌ ri wanimaꞌ, xuqujeꞌ rukꞌ ri nuchomabꞌal. Rumal cher we xaq pa awanimaꞌ kaqꞌijilaꞌj wi ri Dios ¿la kakwin kꞌu riꞌ kubꞌij jun winaq, ri man tijotal ta chuchꞌobꞌik we jastaq riꞌ, je laꞌ leꞌ, we man kuchꞌobꞌ ri kabꞌij? Pune sibꞌalaj utz riꞌ ri atyoxinem at che ri Dios, maj kꞌu kutayij riꞌ che jun chik. Kintyoxinik che ri Dios rumal kinikꞌow chiꞌwach iwonojel che tzijonem pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik. Pa ri komontyox kꞌut are katanik we kinkoj jobꞌ tzij ri kachꞌobꞌotajik xuqujeꞌ katobꞌan chikipixibꞌaxik ri nikꞌaj chik, cho we kinkoj lajuj mil tzij pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik. Wachalal, man je ta kixchoman akꞌalabꞌ. Je chixchoman akꞌalabꞌ chuchꞌobꞌik ri mak, pa ri ichomabꞌal kꞌut jer chixchoman riꞌjabꞌ taq winaq. Pa ri taqanik tzꞌibꞌatalik: Keꞌnchꞌabꞌej na we tinimit riꞌ chi kichiꞌ e nikꞌaj winaq chik xuqujeꞌ pa juleꞌ taq tzijobꞌal chik, rumal riꞌ man kinkitata wi. Jeriꞌ kubꞌij ri Ajawxel. Xaq jeriꞌ ri chꞌawem pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, man jun etal taj chike ri e kojonelabꞌ, xane jun etal chike ri man e kojonelabꞌ taj. Are kꞌu ri qꞌalajisan utzij ri Dios, man jun etal taj chike ri man e kojonelabꞌ taj xane kech ri kojonelabꞌ. Xaq jeriꞌ, we konojel ri komontyox kakimulij kibꞌ xuqujeꞌ ketzijon pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, koꞌk kꞌu bꞌi nikꞌaj ri man kakichꞌobꞌ ta ri chꞌabꞌal riꞌ o man kakikoj taj, ¿la man kꞌu kakibꞌij riꞌ chi xa ix kon? We kꞌu kꞌo jun ri man kukoj taj o kok ne bꞌik jun ri man kuchꞌobꞌ taj are konojel tajin kakiqꞌalajisaj tzij, riꞌ kamayijanik xuqujeꞌ kuchꞌobꞌ riꞌ chi ajmak kumal ke konojel ri e kꞌo chilaꞌ. Kaqꞌalajisax kꞌu na ronojel ri rawam pa ranimaꞌ. Kaxukꞌiꞌk kꞌu na, kuqꞌijilaꞌj ri Dios, kubꞌij: Qas tzij wi ri Dios kꞌo iwukꞌ. Qachalal, ¿jas kꞌu kaqabꞌij che we riꞌ? Are kimulij iwibꞌ kuyaꞌo we chi ijujunal kꞌo jujun ibꞌix, jujun ikꞌutuꞌn, kꞌo jastaq ri kukꞌut ri Dios chiꞌwach, kixtzijon pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, xuqujeꞌ kibꞌan qꞌaxan taq tzij. Rajawaxik chi ronojel we riꞌ kabꞌanik rech jeriꞌ katoꞌik ri komontyox. We kabꞌan chꞌawem pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, chechꞌaw kebꞌ o oxibꞌ pa jujunal, xuqujeꞌ qꞌaxax ri kitzij rumal jun chik. We man kꞌo jun qꞌaxal tzij pa ri komontyox, mechꞌaw bꞌa pa juleꞌ taq chꞌabꞌal chik, xane xwi kichꞌabꞌej kibꞌ xuqujeꞌ kichꞌabꞌej ri Dios. Ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, chechꞌaw kebꞌ oxibꞌ chike, ri nikꞌaj chik kichꞌobꞌo rij pa noꞌjimal ri xbꞌixik. We kꞌo jun tꞌuyulik kakꞌut kꞌu jun jastaq choch rumal ri Dios, ri winaq ri tajin kachꞌawik chuya bꞌe che ri jun chik kachꞌawik. Jeriꞌ konojel chi kijujunal kakiqꞌalajisaj ri tzij ri xubꞌij ri Dios chike, rech jeriꞌ konojel kakikꞌamawaꞌj pixabꞌ xuqujeꞌ kꞌaslemal. Ri e qꞌalajisal taq tzij are kabꞌan ke puꞌwiꞌ ri sipanik rech qꞌalajisan tzij. Rumal cher ri Dios man kubꞌan ta jun jastaq ri man kꞌo ta pa ucholajil, rumal cher ri Dios are Dios rech jaꞌmaril. Jetaq ri naqꞌatajibꞌal pa taq ri kikomontyox ri e kojonelabꞌ, man yaꞌtal ta chike ri ixoqibꞌ kechꞌawik pa ri riqoj ibꞌ pa ri komontyox. Xane kimochꞌo kibꞌ jetaq ri kubꞌij ri taqanik. Ri ixoqibꞌ we kakaj kaketaꞌmaj jun jastaq, kita chike ri e kachajilal cho kachoch, rumal cher man utz taj kabꞌantajik kachꞌaw jun ixoq pa ri komontyox. ¿La iwukꞌ kꞌu ix xkꞌiy wi loq ri utzij ri Dios? ¿La xaq xwi kꞌu ix xixkꞌamawaꞌn ri tzij? We kꞌo jun kunaꞌo chi qꞌalajisal tzij o kꞌo ri Uxlabꞌixel che, chuchꞌobꞌo chi we tajin kintzꞌibꞌaj chiꞌwe, utaqanik ri Dios. Are kꞌu ri man karaj taj kuchꞌobꞌ we riꞌ muchꞌobꞌ wi. Xaq jeriꞌ wachalal, chirayij ri sipanik rech qꞌalajisan tzij, xuqujeꞌ man kiqꞌatej taj ukojik ri juleꞌ taq chꞌabꞌal chik. Utz chibꞌana che ronojel ri jastaq xuqujeꞌ pa ucholajil. Wachalal, kawaj kinnaꞌtaj chiꞌwe ri utz laj taq tzij ri xintzijoj chiꞌwe, xuqujeꞌ xikꞌamawaꞌj, ri ix kꞌo chupam kamik. Rumal we tzij riꞌ xixkolotajik we qas ix jeqel chupam. We kꞌu man ix jeqel chupam, maj rumal ri xixkojonik. Rumal cher nabꞌe na xintzijoj chiꞌwe ri xinkꞌamawaꞌj in: Ri Cristo xkꞌam rumal ri qamak jetaq ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik, xmuqiꞌk, xuqujeꞌ xkꞌastaj churox qꞌij jetaq ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik. Xukꞌut kꞌu ribꞌ cho ri Cefas, xuqujeꞌ chikiwach ri e kabꞌlajuj tijoxelabꞌ. Kꞌa te riꞌ xukꞌut ribꞌ chikiwach sibꞌalaj e kꞌi cho ri jobꞌ ciento alaxik, e kꞌi chike we winaq riꞌ e kꞌas na kamik, pune e kꞌo jujun chike ri e kaminaq chik. Kꞌa te riꞌ xukꞌut ribꞌ cho ri Jacobo, xuqujeꞌ chikiwach konojel ri e taqoꞌn. Kꞌisbꞌal rech, xukꞌut ribꞌ chinuwach in, jer xinux ri akꞌal ri xkꞌojiꞌk man xtzꞌaqat ta ri uqꞌijal. Qas tzij kinqꞌalajisaj chi in riꞌ ri sibꞌalaj man kꞌo ta nuqꞌij chike ri e taqoꞌn, man ne taqal taj kabꞌix taqoꞌn chwe, rumal cher xinbꞌan kꞌax che ri ukomontyox ri Dios. Xa rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios je kinuxik jetaq ri kinuxik, ri toqꞌobꞌ ri xya chwe qas kꞌo xutayij. In sibꞌalaj in chakuninaq chikiwach konojel, pune man in taj, xane are ri utoqꞌobꞌ ri Dios ri kꞌo wukꞌ. We kꞌu in o aꞌreꞌ ne, are waꞌ ri kaqatzijoj xuqujeꞌ are waꞌ ri ikojom ix. Qilampeꞌ, we kaqatzijoj chi ri Cristo xkꞌastaj chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ ¿jas kꞌu che kakibꞌij jujun chiꞌwe chi maj kꞌastajibꞌal wach? We man kꞌo kꞌastajisabꞌal wach, man xkꞌastaj ta bꞌa riꞌ ri Cristo chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. We man xkꞌastaj ri Cristo, man kꞌo ta bꞌa kutayij riꞌ ri tzij ri kaqatzijoj, xuqujeꞌ man kꞌo ta kutayij riꞌ ri ikojobꞌal. Uj bꞌanal taq tzij bꞌa riꞌ rumal ri xqaqꞌalajisaj chi ri Dios xukꞌastajisaj ri Cristo, pune man tzij, we kaqabꞌij kekꞌastaj taj ri e kaminaqibꞌ. We man kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ, man xkꞌastaj ta bꞌa riꞌ ri Cristo. Xuqujeꞌ we man xkꞌastajik ri Cristo, man kꞌo ta bꞌa kutayij riꞌ ri ikojobꞌal xuqujeꞌ ix kꞌo bꞌa na riꞌ pa ri imak. Xsach bꞌa kiwach riꞌ ri e kꞌo pa Cristo are xekam bꞌik. We xaq xwi chirij ri Cristo kuꞌl wi qakꞌuꞌx pa we kꞌaslemal riꞌ, sibꞌalaj kꞌax qe riꞌ chkiwach konojel ri winaq. Qetaꞌm kꞌut chi ri Cristo xkꞌastaj chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, nabꞌe kꞌastajel kukꞌut chiqawach chi kekꞌastaj na konojel ri xekamik. Qas tzij ri kamikal xa rumal rech jun achi xpetik, xuqujeꞌ xa rumal rech jun achi xpe ri kꞌastajibꞌal ke konojel ri e kaminaqibꞌ. Xa rumal ri Adán konojel xekamik xuqujeꞌ xa rumal ri Cristo konojel kekꞌastaj na. Konojel kꞌut kekꞌastaj na pa ucholajil, nabꞌe xkꞌastaj ri Cristo, kꞌa te riꞌ kekꞌastaj na ri e rech Cristo are katzalij loq. Kape kꞌu na ri kꞌisbꞌal rech ri uwachulew, ri Cristo kachꞌeken na pa kiwiꞌ ri kabꞌan ke xuqujeꞌ ronojel chuqꞌabꞌ, ronojel kwinem kꞌa te riꞌ kujach na ri ajawarem che ri Tataxel Dios. Are kechꞌektaj konojel ri uꞌkꞌulel xuqujeꞌ ketakꞌaleꞌtaj rumal, kataqan na pa kiwiꞌ konojel. Ri kꞌisbꞌal kꞌulel ri katukix na are ri kamikal. Rumal cher ri Dios xuya chuxeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri Jesús ronojel ri jastaq, ri Dios man kajilabꞌ taj chuxoꞌl ronojel we jastaq riꞌ, rumal cher are ri Dios xbꞌan rech, rech ronojel ri jastaq kakanaj chuxeꞌ raqan ri Cristo. Are xyaꞌtaj ronojel ri jastaq chuxeꞌ raqan ri Kꞌojolaxel, ri Kꞌojolaxel kumochꞌ na ribꞌ chuxeꞌ raqan ri xyoꞌw che ronojel ri jastaq, rech jeriꞌ kakꞌojiꞌ ri Dios pa kanimaꞌ konojel ri winaq. We man kꞌo kꞌastajisabꞌal wach ¿jas kakichꞌek ri kakibꞌan kiqasanaꞌ kumal ke ri kaminaqibꞌ? We man kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ ¿jas che kakibꞌan kiqasanaꞌ we winaq riꞌ? Ri uj kꞌut ¿jas che kaqaya qibꞌ pa kꞌax ronojel mul? Wachalal, qas tzij kinnaꞌ nimal iwumal iwe pa Cristo Jesús ri Ajawxel, pune wetaꞌm chi ronojel qꞌij tajin kinkamik. ¿Jas kꞌu xinchꞌek riꞌ we xa rumal ri nutyoꞌjal xinchꞌoꞌjin pa ri tinimit Éfeso kukꞌ ri winaq ri jer e kꞌo juyubꞌil taq aꞌwaj? We man kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ, chujwoꞌq, chujqumunoq, xa chweꞌq kujkamik. Misubꞌ iwibꞌ: Ri itzel taq tzijonem kutukij ri utz taq noꞌjibꞌal. Chixtzalij pa ri utz inoꞌjibꞌal, jetaq ri qas kataqiꞌk chiꞌwe, xuqujeꞌ man kixmakun ta chik. Qas tzij wi qas e kꞌo wi jujun chiꞌwe man ketaꞌm ta uwach ri Dios. Kinbꞌij waꞌ chiꞌwe rech kixkꞌixik. Wine kꞌo jun kuto: ¿Jas kakibꞌan ri kaminaqibꞌ ketzalij pa ri kꞌaslemal? ¿Jas ubꞌantajik ri kityoꞌjal are kekꞌastajik? Maj awetaꞌmabꞌal, ri tikoꞌn man kakꞌasiꞌ taj we man nabꞌe kakamik. Jun ijaꞌ rech tiriko o xapaskux ijaꞌ riꞌ ri tajin katiko are kꞌu ri kakꞌiy loq jaljoj cho ri katiko. Are ri Dios kabꞌanow che ri tikoꞌn jas jeꞌ ri karaj areꞌ. Chkijujunal ri ijaꞌ kubꞌan chike je kekaꞌyik jetaq ri karaj Areꞌ. Man konojel taj ri tyoꞌjal e junam; kꞌo tyoꞌjal rech winaq, kꞌo ke aꞌwaj ri kebꞌinik cho ri ulew, kꞌo ke ri aꞌwaj ri kerapinik xuqujeꞌ kꞌo kityoꞌjal ri e kar. Je xuqujeꞌ e kꞌo kityoꞌjal ri e kꞌo chikaj, xuqujeꞌ ri e kꞌo cho ri uwachulew. Xa kꞌu jun ubꞌanik ri kijeꞌlal ri e kꞌo chikaj, ri kityoꞌjal ri ajuwachulew man kajunumataj ta kukꞌ ri ke ri e kꞌo chikaj. Jun chike are ri ujuluwem ri qꞌij, ri jun chik are ri ujeꞌlal ri ikꞌ xuqujeꞌ ri rech ri chꞌumil. Chi kijujunal ri chꞌumil kꞌo utunal. Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj rukꞌ ri kꞌastajibꞌal wach kech ri e kaminaqibꞌ. We man qas jeꞌl ubꞌanik are katikik, kakꞌastaj na pa jeꞌlal. Ri katikik pa qꞌayinaqil kakꞌastaj na pa jeꞌlal. Ri tikoꞌnijik ri kabꞌan rukꞌ bꞌaqꞌoꞌtem, kakꞌastaj na rukꞌ kwinem. Katik jun tyoꞌjal rech winaq, kakꞌastaj kꞌu na jun tyoꞌjal rech uxlabꞌal. We kꞌu kꞌo jun tyoꞌjal rech winaq, kꞌo xuqujeꞌ na jun tyoꞌjal rech ri uxlabꞌal. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Ri nabꞌe achi Adán, xuxik jun kꞌaslik achi, are kꞌu ri kꞌisbꞌal Adán, are kꞌaslik uxlabꞌixel. Man are ta nabꞌe xpe ri rech ri uxlabꞌal, xane are nabꞌe xpe ri rech uwachulew, kꞌa te riꞌ xpe ri rech ri uxlabꞌal. Ri nabꞌe achi che ri ulew xbꞌan wi, ri ukabꞌ achi, are Ajawxel rech ri kaj. Ri winaq ajuwachulew junam rukꞌ ri winaq ri ajuwachulew, are kꞌu ri ajchikajil junam rukꞌ ri winaq ri ajchikajil. Kamik uj junam rukꞌ ri winaq rech uwachulew, jun qꞌij kꞌu na kujjunumataj xuqujeꞌ na rukꞌ ri winaq rech chilaꞌ chikaj. Wachalal, kinqꞌalajisaj chiꞌwach chi ri qatyoꞌjal rech uwachulew, man kakwin taj karechabꞌej ri ajawarem rech ri Dios, xuqujeꞌ ri qꞌayinaqil man kakwin taj karechabꞌej ri man kaqꞌay taj. Qas chiwilampeꞌ ri jastaq ri awatal loq kinkꞌut chiꞌwach: Man qonojel taj kujkamik, qonojel kꞌut kujkꞌexkꞌobꞌ na, aninaq, jetaq are kujaqo xuqujeꞌ kutzꞌapij ubꞌoqꞌoch jun winaq, kachꞌawisax na ri kꞌisbꞌal sikꞌinik rech ri suꞌ. Rumal kachꞌawisax kꞌu na ri suꞌ, kꞌa te riꞌ ri e kaminaqibꞌ kekꞌastaj na rukꞌ jun tyoꞌjal ri man qꞌayinaq taj, xuqujeꞌ ri uj ri uj kꞌaslik na, kujkꞌexkꞌobꞌ bꞌik. Rumal riꞌ rajawaxik chi ri kaqꞌayik man kaqꞌay taj, xuqujeꞌ ri kamel rij kux na winaq ri man kakam ta chik. Are kakꞌextaj ri tyoꞌjal ri kasach uwach cho ri jun kꞌaslemal chik ri man kasach ta uwach, xuqujeꞌ ri tyoꞌjal ri kamel rij cho ri tyoꞌjal ri man kakam taj, kakꞌulmataj na ri tzꞌibꞌatalik ri kubꞌij: Ri kamikal xchꞌek rumal ri kwinem. ¿Kamikal, jawjeꞌ xeꞌ wi ri achꞌekoj? ¿Kamikal jawjeꞌ kꞌo wi ri akwinem chubꞌanik kꞌax chaqe? Ri kꞌax rech ri kamikal are ri makaj, ri ukwinem ri makaj are ri taqanik. Xa kꞌu tyox che ri Dios ri kubꞌan chaqe uj chꞌekenelabꞌ rumal rech ri Jesucristo ri Ajawxel. Xaq jeriꞌ, loqꞌalaj taq wachalal, ko chixkꞌoloq, miya iwibꞌ pa salabꞌaxik, chixkꞌiyoq pa ri uchak ri Ajawxel, iwetaꞌm chi ronojel ri kibꞌano pa ri Ajawxel, kꞌo utojbꞌalil. We kimulij pwaq pa ri komontyox, je chibꞌana chumulixik jetaq ri xinbꞌij pa ri komontyox pa ri tinimit Galacia. Pa ri nabꞌe qꞌij rech ri wuq qꞌij, chiqꞌata jun tobꞌanik che ri xichꞌeko, chiyakaꞌ rech man kꞌa te ta kimulij pwaq are kinopan iwukꞌ. Are kinopanik, kinya bꞌik wuj chike ri winaq ri ichaꞌom apanoq rech kakikꞌam bꞌik we sipanik imulim kꞌa te riꞌ keꞌntaq bꞌik pa Jerusalén. We kumaj chiꞌwe, wine kineꞌ xuqujeꞌ in kukꞌ. Nabꞌe kinikꞌow bꞌik pa ri tinimit Macedonia, kꞌa te riꞌ kixenꞌwi la kanoq. Wine kinkanaj kanoq iwukꞌ jun janipa qꞌij kinwikꞌowisaj bꞌik ri qꞌalaj, rech jeriꞌ kinitoꞌ bꞌik kintaqej ri nubꞌe jawjeꞌ ri rajawaxik kineꞌ wi. Che ri qꞌij riꞌ man kawaj taj xaq kinikꞌow bꞌik iwukꞌ, xane kawaj kinkanaj jun janipa qꞌij, we kuya bꞌe ri Dios chwe. Kinkanaj na kanoq pa ri tinimit Éfeso, kꞌa kuꞌriqa na ri nimaqꞌij rech Pentecostés. Rumal cher kinwilo chi sibꞌalaj utz kintzijoj kanoq ri utzij ri Dios chilaꞌ, pune sibꞌalaj e kꞌi man kakaj taj. We kopan iwukꞌ ri Timoteo, utz chibꞌana chi rilik, rumal cher areꞌ je kachakunik jetaq kinchakun in pa ri Ajawxel. Maj bꞌa jun ketzelan uwach. Chitoꞌ rech kutaqej ri ubꞌinem pa jaꞌmaril rech jeriꞌ kakwinik kinuꞌriqa, jeriꞌ rumal cher wayeꞌm apanoq waral kukꞌ ri alaxik. Xinta kanoq jun toqꞌobꞌ che ri alaxik Apolos rech kuꞌkꞌam bꞌik nikꞌaj alaxik chik keꞌ chiꞌsolixik. Man kakwin ta kꞌut keꞌek, kꞌa te kixuꞌsolij we chkwinik. Chixkꞌasloq, ko chixkꞌoloq pa ri ikojobꞌal. Chikojo ichuqꞌabꞌ qas chibꞌana achyabꞌ chibꞌil iwibꞌ. Ronojel ri kibꞌano, chibꞌana rukꞌ loqꞌanik. Iwetaꞌm chi ri Estéfanas xuqujeꞌ ri e kꞌo rukꞌ pa ri rachoch are e nabꞌe taq kojonelabꞌ pa ri tinimit Acaya xuqujeꞌ are tajin kakilij kipatanixik ri e kojonelabꞌ. Kawaj kꞌut wachalal chi kiꞌnimaj xuqujeꞌ kiꞌtoꞌo pa ronojel ri kajawataj chike pa we kꞌax laj chak ri kakibꞌano. Kinkiꞌkotik rumal xul wukꞌ ri Estéfanas, ri Fortunato xuqujeꞌ ri Acaico, rumal cher aꞌreꞌ xeyoꞌwik ronojel ri man xixkwin ta ix chuyaꞌik chwe. Areꞌ xeyoꞌw uchuqꞌabꞌ ri wanimaꞌ xuqujeꞌ xkiya uchuqꞌabꞌ ri iwanimaꞌ ix. Taqal chike we winaq riꞌ nim kiꞌwilo. Ri komontyox rech Asia kakitaq rutzil iwach. Ri Aquila rachiꞌl ri Priscila kakitaq rutzil iwach pa ri ubꞌiꞌ Ajawxel, xuqujeꞌ kakitaq rutzil iwach ri komontyox ri kakimulij kibꞌ cho kachoch aꞌreꞌ. Konojel ri alaxik kakitaq rutzil iwach. Chiya rutzil iwach rukꞌ jun Tyoxalaj tzꞌumanik. In, in Pablo, kintaq bꞌik we rutzil iwach riꞌ rukꞌ ri nutzꞌibꞌ. We kꞌo jun man kuloqꞌaj ta ri Ajawxel, chetzelataj uwach. Peta la Ajawxel. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesús kakanaj iwukꞌ. Kixinloqꞌaj iwonojel pa ri ubꞌiꞌ ri Cristo Jesús. Jeriꞌ. Ri Pablo taqoꞌn rech ri Cristo Jesús xa rumal ri urayibꞌal kuꞌx ri Dios, rachiꞌl ri alaxik Timoteo, kakitaq rutzil kiwach konojel ri e kojonelabꞌ ri e kꞌo pa ri tinimit Corinto pa Acaya: Are ri Dios xuqujeꞌ ri Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo kiya jaꞌmaril xuqujeꞌ toqꞌobꞌ piꞌwanimaꞌ. Qꞌijilaꞌtal ri Dios Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo, bꞌanal toqꞌobꞌ xuqujeꞌ yaꞌl kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx. Areꞌ kakubꞌisan qakꞌuꞌx pa ronojel taq ri kꞌaxkꞌolal ri kaqariqo, rech jeriꞌ kujkwinik kaqakubꞌisaj kikꞌuꞌx konojel ri kakiriq kꞌax. Rumal cher jacha ri unimal ri kꞌaxkꞌolal kaqariqo jeriꞌ xuqujeꞌ na unimal ri kuꞌlibꞌal kuꞌx kaqariqo. We uj kaqarik kꞌax, kaqariqo, rech ix kiriq kuꞌlibꞌal kuꞌx xuqujeꞌ koltajem. We kakubꞌisax qakꞌuꞌx uj, jewaꞌ kabꞌanik rech kakubꞌiꞌ xuqujeꞌ ikꞌuꞌx ix rech kiqꞌiꞌo rukꞌ ayeꞌnik ri kꞌaxkꞌolal ri kaqarik uj. Kuꞌl qakꞌuꞌx chiꞌwij rumal qetaꞌm chi jacha ri ix ix qachiꞌl pa ri kꞌaxkꞌolal, ix qachiꞌl xuqujeꞌ chuyaꞌik kuꞌlibꞌal kuꞌx. Qachalal, man kaqaj taj chi mat kiwetaꞌmaj ri kꞌaxkꞌolal ri xqarik pa Asia. Sibꞌalaj xkꞌistaj qakꞌuꞌx, pa qakꞌuꞌx chi man uj kꞌas ta chik kujel la chilaꞌ. Xqanaꞌo chi jer xqꞌat tzij pa qawiꞌ rech kujkamisaxik. Jeriꞌ xkꞌulmatajik rech makakubꞌiꞌ taj qakꞌuꞌx chibꞌil qibꞌ uj xane kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx chirij ri Dios ri kuꞌkꞌastajisaj kaminaqibꞌ. Ri Dios xujutoꞌo jeriꞌ man xujkam taj. Chirij areꞌ jeqel wi qakꞌuꞌx, are kujtoꞌwik. Ri ix kꞌut chujitoꞌ rukꞌ ri ichꞌawem pa qawiꞌ. Rech jeriꞌ sibꞌalaj e kꞌi ketyoxin che ri Dios rumal ri sipanik ri xyaꞌtaj chaqe rumal xtzalitaj uwach ri qachꞌawem. Are ri qaqꞌalajisanik kayoꞌw kiꞌkotemal chaqe: utz xujnoꞌjin pa ri uwachulew xuqujeꞌ iwukꞌ ix, qas rukꞌ rutzil qanimaꞌ xuqujeꞌ man rukꞌ ta etzelal, man are ta xqakoj ketaꞌmabꞌal achyabꞌ xane are xqakoj ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Jeriꞌ rumal cher man tajin ta kaqatzꞌibꞌaj jun jastaq ri mat kisikꞌij uwach xuqujeꞌ ri mat kichꞌobꞌo. Kurayij ri wanimaꞌ chikichomaj ronojel. Iwetaꞌm chik chi utz kinaꞌ nimal rumal qe, xuqujeꞌ uj kaqanaꞌ na nimal rumal iwe pa ri uqꞌijal ri Ajawxel Jesús. Rumal riꞌ xwaj xixinsolij ix nabꞌe rech kikꞌamawaꞌj jun ukabꞌ tewechibꞌal. Iwumal iwe kinikꞌow bꞌik pa ri tinimit Macedonia, are kineꞌ pa Corinto xuqujeꞌ kinikꞌow chi loq junmul iwukꞌ are kintzalij loq. Rech jeriꞌ kinitoꞌo kintzalij pa ri tinimit Judea. Are xinbꞌij we riꞌ chibꞌil wibꞌ ¿Teꞌq piꞌkꞌuꞌx chi xaq aninaq xinchomalaꞌ xinbꞌij jeꞌ kinbꞌan we riꞌ, kꞌa te riꞌ kinbꞌij chik man kinbꞌan taj? Ri Dios kꞌut retaꞌm chi man nabꞌe taj kaqabꞌij chiꞌwe chi jeꞌ, je laꞌ, kꞌa te riꞌ kaqabꞌij man je taj. Ri uj kujtakꞌiꞌ pa qatzij. Rumal cher ri Ukꞌojol ri Dios ri Jesucristo, ri kaqatzijoj in, ri Silvano, xuqujeꞌ ri Timoteo, man kukꞌexmayila taj ribꞌ xane qas takꞌal wi ri kubꞌij. Rumal cher ronojel ri ubꞌim loq ri Dios tzi je wi riꞌ xuqujeꞌ jeriꞌ pa Cristo, rumal riꞌ kaqabꞌij uj jeriꞌ, rech kaqaqꞌijilaꞌj ri ubꞌiꞌ ri Dios. Are ri Dios kajeqebꞌan qakꞌuꞌx xuqujeꞌ ikꞌuꞌx ix pa Cristo, rumal cher are xujchoꞌwik. Xukoj qetal pa qanimaꞌ rukꞌ ri Uxlabꞌixel, kꞌutbꞌal rech chi qas tzij kubꞌan na ri ubꞌim loq chaqe. Qas cho ri Dios kinbꞌij chi man inbꞌenaq ta pa ri tinimit Corinto rech man kixeꞌn yaja taj. Man xa ta kaqaj kabꞌan qe pa iwiꞌ, xane are kaqaj kujchakun iwukꞌ rumal kaqaj kixqatoꞌo rech kakꞌiy ri ikiꞌkotemal, rumal cher are ri ikojobꞌal kabꞌanow chiꞌwe chi ko kixkꞌojiꞌk. Rumal riꞌ xinchomaj chi man kixeꞌnsolij ta chik junmul rukꞌ bꞌis. Rumal chi we in kinyakow ibꞌis, ¿jachin kꞌu riꞌ ri kayoꞌw kiꞌkotemal chwe we man are ri winaq ri xinyak kibꞌis? Xintzꞌibꞌaj we riꞌ chiꞌwe, rech are kinopanik man kayak ta nubꞌis kumal ri keyakow nukiꞌkotemal. Kuꞌl na kꞌuꞌx chi are nukiꞌkotemal ri ikiꞌkotemal. Xintzꞌibꞌaj we riꞌ chiꞌwe rukꞌ bꞌis xuqujeꞌ rukꞌ kꞌaxkꞌolal pa ri wanimaꞌ, xuqujeꞌ rukꞌ oqꞌej, man xa ta kinyak ibꞌis, xane are kinkꞌut chiꞌwach ri unimal ri loqꞌanik. We kꞌo jun uyakom nubꞌis, man xwi ta xuyak nubꞌis in, xane xuyak ibꞌis iwonojel rumal ri ubꞌanom (qas man xa ta kinya uwiꞌ). Ri winaq ri jewaꞌ kubꞌano, xtaqiꞌ che ri qꞌatoj tzij ri xkibꞌan qonojel ri winaq puꞌwiꞌ. Ri ix kꞌut chikuyu umak xuqujeꞌ chikubꞌisaj ukꞌuꞌx rech man kukamisaj ta ribꞌ pa ri bꞌis. Rumal riꞌ kinta chiꞌwe qas chikꞌutu cho we winaq riꞌ chi qas kiloqꞌaj. Are waꞌ uta we wuj xintzꞌibꞌaj chiꞌwe, rech jeriꞌ kinwilo we qas kixnimanik che ronojel ri kinbꞌij chiꞌwe. Ri kikuy ix umak, kinkuy xuqujeꞌ in. Qas tzij we kꞌo jun jastaq ri nukuyum in, jewaꞌ nubꞌanom rumal qas cho ri Dios, xintoqꞌobꞌisaj iwach. Rech ri Itzel man kachꞌeken taj piꞌwiꞌ. Rumal cher qetaꞌm jas ri kubꞌan che ri subꞌunik. Are xinopan chutzijoxik ri utz laj taq tzij pa ri tinimit Troas, xinwilo chi ri Dios xuya bꞌe chwe kintzijoj ri ubꞌiꞌ chike e kꞌi winaq. Pune jeriꞌ, man utz taj xinnaꞌo rumal man xinriq ta ri wachalal Tito, rumal riꞌ xinel bꞌik chilaꞌ kꞌa te riꞌ xineꞌ pa Macedonia. Xa tyox che ri Dios ri kubꞌan chaqe chi uj chꞌekenelabꞌ, xuqujeꞌ xa rumal qe uj, kutukij bꞌik ri ukꞌokꞌal ri etaꞌmanik pa ronojel kꞌolibꞌal. Rumal cher uj riꞌ ri uj kꞌokꞌ laj ruxlabꞌ ri Cristo ri uj kꞌo chikixoꞌl ri winaq ri kekolotajik xuqujeꞌ ri kasach kiwach. Qas tzij uj ruxlabꞌ kamikal chike ri kekamik, xuqujeꞌ uj ruxlabꞌ kꞌaslemal chike ri kꞌo kikꞌaslemal ¿jachin qas kakwin chubꞌanik we jastaq riꞌ? Ri uj man uj junam ta kukꞌ ri winaq ri kakikꞌayij ri utzij ri Dios. Xane kaqatzijoj utzij ri Dios qas rukꞌ ronojel qanimaꞌ xuqujeꞌ pa Dios xuqujeꞌ cho ri Dios rumal cher xa jun qaꞌnik rukꞌ ri Cristo. ¿La kaqabꞌij kꞌu we riꞌ rech kujikꞌamawaꞌj? O ¿la xa kaqata bꞌik jun qawuj chiꞌwe rech kujichilibꞌej bꞌik che jun chik jetaq kakibꞌan e jujun? Ix riꞌ ri jer ix kꞌo wuj tzꞌibꞌatalik pa ri qanimaꞌ, etaꞌmatalik xuqujeꞌ sikꞌital iwach kumal konojel. Ix jer ix kꞌo jun wuj ri utzꞌibꞌam ri Cristo ri kaqataq bꞌik chike nikꞌaj chik, man rukꞌ ta tinta tzꞌibꞌatalik xane rukꞌ ri kꞌaslik Uxlabꞌixel rech ri Dios; man cho ta abꞌaj xuqujeꞌ man cho ta tzꞌalam tzꞌibꞌatal wi, xane pa taq ri animaꞌaj tzꞌibꞌatal wi. Are waꞌ ri kuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx ri kꞌolik cho ri Dios pa Cristo. Man kaqabꞌij taj chi xa sibꞌalaj kujkwinik chubꞌanik ri jastaq, rumal cher ri qakwinem che ri Dios kape wi. Areꞌ xbꞌanow chaqe xujux patanijelabꞌ rech ri kꞌakꞌ chꞌekom tzij, man are ta ri chꞌekom tzij rech ri tzꞌibꞌatalik xane are ri rech ri Uxlabꞌal. Rumal cher ri rech ri tzꞌibꞌatalik kakamisanik, are kꞌu ri rech ri Uxlabꞌal kuya kꞌaslemal. Ri taqanik ri kakamisanik cho abꞌaj xtzꞌibꞌax wi, sibꞌalaj nim uqꞌij, ri aꞌj Israel man xekwin taj xkikaꞌyej ri upalaj ri Moisés rumal ri juluwem ri karepqꞌun chupalaj ri xa kasach uwach. Qilampeꞌ, we jeriꞌ xkꞌulmatajik rukꞌ we jastaq riꞌ ¿la man kꞌu kꞌo na ubꞌanik ri nimalaj chak rech ri Uxlabꞌixel cho we riꞌ? We nim ubꞌanik ri chak ri kukꞌam loq qꞌatoj tzij, are ta kꞌu mat sibꞌalaj nim uqꞌij ri chak ri kukꞌam loq sukꞌal. Qas tzij wi, we kajunumaxik ri nim uqꞌij ojer rukꞌ ri nim uqꞌij kamik, are sibꞌalaj nim uqꞌij ri kꞌo kamik. We ri xpetik rukꞌ juluwem tajin kasachik, are ta kꞌu mat sibꞌalaj nim uqꞌij ri ujuluwem ri man kasach ta uwach. Rumal kꞌu che ri kꞌo we kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx ri qukꞌ, qas kuꞌl qakꞌuꞌx rukꞌ ri kaqabꞌano. Ri uj man kaqachꞌuq ta ri qapalaj jetaq ri xubꞌan ri Moisés, xukoj jun atzꞌyaq che chꞌuqbꞌal re ri upalaj rech ri winaq aꞌj Israel man xkil taj ri utunal ri tajin kasach uwach. Pune jeriꞌ xkꞌulmatajik, xsach ri kichomabꞌal, rumal cher xaq jeꞌ chꞌuqtal ri kichomabꞌal pa taq we qꞌij kamik are kakisikꞌij ri ojer chꞌekom tzij, xaq xwi ri Cristo kakwinik karesaj ri chꞌuqbꞌal rech ri kichomabꞌal. Are kakisikꞌij ri utaqanik ri Moisés pa taq we qꞌij kamik riꞌ, chꞌuqtal ri kanimaꞌ rukꞌ jun atzꞌyaq. Are kakojon jun che ri Ajawxel, kesataj ri atzꞌyaq ri chꞌuquwinaq ri ranimaꞌ. Rumal cher ri Ajawxel are Uxlabꞌal, xuqujeꞌ xapawiꞌ kꞌo wi ri Uxlabꞌixel rech ri Ajawxel, chilaꞌ kꞌo wi kiritajem. Xaq jeriꞌ uj, joltalik ri qapalaj, jer kujkaꞌy pa jun kaꞌyebꞌal kaqil ri ujuluwem ri Ajawxel, tajin kujkꞌexkꞌobꞌik pa ri juluwem, rumal ri Ajawxel rumal cher Areꞌ Uxlabꞌal. Rumal waꞌ, man kujqꞌiꞌtaj taj chubꞌanik we chak we yaꞌtal chaqe rumal xtoqꞌobꞌax qawach. Xane qatzaqom kanoq ri kꞌixibꞌal ubꞌanik ri xaq chaꞌwal kabꞌanik. Man kaqasubꞌ ta winaq xuqujeꞌ man kaqakꞌex ta ri kubꞌij ri utzij ri Dios. Xane are kaqatzijoj ri qas tzij chike ri winaq, retaꞌm ri Dios. We ri utz laj taq tzij ri kaqatzijoj awatalik, awatal riꞌ chikiwach ri winaq ri kasach kiwach. Ri dios rech we uwachulew riꞌ utzꞌapim ri kichomabꞌal ri man e kojonelabꞌ taj rech jeriꞌ man kakil taj ri tunal ri katunanik rech ri utz laj tzij rech ri Cristo are waꞌ ri ukaꞌyibꞌal ri Dios. Man are ta kaqatzijoj qibꞌ uj xane are kaqatzijoj ri Jesucristo ri Ajawxel. Ri uj xaq uj patanil taq iwe rumal rech ri Jesús. Rumal cher ri Dios ri xutaq ri tunal ri katunanik xtunan pa ri qꞌequꞌmal, Areꞌ xtunan ri tunal pa taq qanimaꞌ rech jeriꞌ xqetaꞌmaj ri ujuluwem ri Dios ri karepqꞌunik pa ri Cristo. We qꞌinomal riꞌ kꞌo pa taq kꞌolibꞌal bꞌantal che ulew rech jeriꞌ kilitajik chi ri ujeꞌlal ri kwinem man qukꞌ ta uj kape wi, xane rukꞌ ri Dios. Kꞌax kaqarik pa ronojel ri kaqabꞌano, pune jeriꞌ, man kujbꞌison taj, xane kujmayijanik xuqujeꞌ man kakꞌis taj ta kꞌu qakꞌuꞌx. Kujtzukuxik rech kabꞌan kꞌax chaqe, man uj tzaqsatal ta kꞌu kanoq, pune ujtzaqinaq pa ri ulew xa kꞌu man kꞌistal ta tzij pa qawiꞌ. Xapawjeꞌ kujeꞌ wi, qakꞌamom bꞌik ri ukamikal ri Jesús pa ri qatyoꞌjal rech jeriꞌ ri ukꞌaslemal kukꞌut ribꞌ pa ri qatyoꞌjal. Ri uj ri uj kꞌaslik, uj jachtal wi pa ri kamikal xa rumal rech ri Jesús, rech jeriꞌ ri ukꞌaslemal kukꞌut na ribꞌ pa ri qatyoꞌjal. Xaq jeriꞌ are kachakun ri kamikal chaqe uj chiꞌwe ix kꞌut are kachakun ri jun alik kꞌaslemal. Ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Xinkoj pa wanimaꞌ rumal riꞌ xinbꞌij rukꞌ ri nuchiꞌ. Rukꞌ ri uxlabꞌal rech ri kojobꞌal riꞌ kujkojonik, rumal riꞌ jeriꞌ xuqujeꞌ kaqabꞌij. Qetaꞌm chi ri xukꞌastajisaj uwach ri Ajawxel Jesús, kujukꞌastajisaj xuqujeꞌ na uj rukꞌ Areꞌ xuqujeꞌ kujukꞌam bꞌik rukꞌ. Kaqarik we kꞌax riꞌ, xa rumal iwe, rech ri loqꞌanik ri tajin kuꞌkꞌam apanoq sibꞌalaj e kꞌi winaq, kanimar ri utyoxinik rech kuya uqꞌij riꞌ Dios. Xaq jeriꞌ, mujqꞌitaj bꞌa pune tajin kariꞌjobꞌ ri qatyoꞌjal, ri qanimaꞌ tajin kukꞌam uchuqꞌabꞌ qꞌij chi qꞌij. Rumal cher ri kꞌaxkꞌolal ri kaqarik kamik xaq kikꞌowik xuqujeꞌ kukꞌam loq jun juluwem ri man kꞌo taj ukꞌisik ri nim na uqꞌij cho ri kꞌaxkꞌolal. Rumal cher man are ta kajeqiꞌ qakꞌuꞌx chirij ri kilitaj uwach, xane jeqel qakꞌuꞌx chirij ri man kilitaj ta uwach, ri kilitaj uwach xaq ikꞌowel are kꞌu ri man kilitaj ta uwach kajeqiꞌ chibꞌe qꞌij saq. Qetaꞌm kꞌut chi we qatyoꞌjal ri uj kꞌo wi, jer kꞌo jun ja ri utz katukixik, kasach uwach, kꞌo jun qachoch yaktal chilaꞌ chikaj. Man uqꞌabꞌ ta winaq bꞌanowinaq xuqujeꞌ man kasach ta uwach. Rumal kꞌu waꞌ kujbꞌisbꞌatij, kaqarayij chi ri qatyoꞌjal kakꞌexkꞌobꞌ bꞌik cho ri qatyoꞌjal rech chilaꞌ chikaj. Rumal cher we kakoj bꞌik ri qatzꞌyaq rech chikajil man ujchꞌanal ta chi riꞌ. Rumal cher uj ri kꞌa uj kꞌo na pa we qatyoꞌjal, kujbꞌisonik, rumal cher man kaqaj taj chi xa kesax kanoq ri qatzꞌyaq xane are kaqaj kakoj bꞌik rech jeriꞌ ri kamikal kasachisax uwach rumal ri kꞌaslemal ri man kꞌo ta ukꞌisik. Are ri Dios jewaꞌ xbꞌanow chaqe, xuqujeꞌ xuya ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel chukꞌutik chi qas kubꞌan na ri ubꞌim loq chaqe. Xaq jeriꞌ kuꞌl qakꞌuꞌx xuqujeꞌ qetaꞌm chi we uj kꞌo pa we tyoꞌjal majaꞌ kujopan riꞌ rukꞌ ri Dios. Rumal ri kojobꞌal uj kꞌaslik man rumal ta ri kaqilo. Xaq jeriꞌ kuꞌl qakꞌuꞌx, kurayij ri qanimaꞌ we ta mat uj kꞌo chi pa we qatyoꞌjal xane uj kꞌo ta chi ne rukꞌ ri Ajawxel. Rumal riꞌ kaqakoj qachuqꞌabꞌ, rech pune uj kꞌo pa ri qatyoꞌjal o wine uj elinaq xuqujeꞌ bꞌik, kujqaj cho ri Dios. Rumal cher tzi choqꞌaqꞌ wi kujopan na cho ri uqꞌatbꞌal tzij ri Cristo, rech jeriꞌ kayaꞌtaj chi kijujunal ri kataqiꞌ chike, jas na kꞌu ri xuchakuj jun pa ri utyoꞌjal we utz o man utz taj. Rumal kꞌu che ri qetaꞌm ri mochꞌoj ibꞌ cho ri Dios, keꞌqabꞌochiꞌj konojel ri winaq rech jeriꞌ xuqujeꞌ kakibꞌano, pune retaꞌm ri Dios ri kujuxik, kinwayeꞌj xuqujeꞌ chi qas kichꞌobꞌo ri rajawaxik kibꞌano. Man kaqabꞌij ta we riꞌ rech kujikꞌamawaꞌj, xane kaqabꞌij chiꞌwe rech nim kinaꞌo che ri kaqabꞌano, jeriꞌ iwetaꞌm qas kibꞌij chike ri winaq ri kakinaꞌ nimal rumal ri kebꞌantajik, man rumal ta ri kꞌo pa qanimaꞌ. We uj konarinaq, uj konarinaq rumal rech ri Dios; xuqujeꞌ we man uj konarinaq riꞌ xa rumal iwe. Are ri uloqꞌanik ri Cristo kujtaqchiꞌnik chubꞌanik we riꞌ, jeriꞌ rumal cher uchapom qakꞌuꞌx chi xa jun xkamik kumal ke konojel, rumal riꞌ konojel xekamik. Are ri Cristo xkamik kumal ke konojel ri winaq, rech jeriꞌ ri kekꞌasiꞌk man kekꞌasiꞌ taj xaq chupatanixik kibꞌ aꞌreꞌ, xane kakipatanij ri xkamik xuqujeꞌ xkꞌastaj uwach kumal ke. Xaq jeriꞌ man are ta keꞌqil ri winaq pa ri kityoꞌjal pune uj xqil ri Cristo pa ri utyoꞌjal, man je ta chi riꞌ kaqabꞌan chuchꞌobꞌik uwach. Xaq jeriꞌ we kꞌo jun pa Cristo, jun kꞌakꞌ winaq chik ri qꞌeꞌl taq jastaq xikꞌow kanoq, ronojel xbꞌantaj kꞌakꞌ che. Ronojel we jastaq riꞌ che ri Dios petinaq wi, are ri Dios rumal ri Jesús xujrutzirisaj rukꞌ areꞌ, xuqujeꞌ xuya chaqe chi kaqatzijoj chike nikꞌaj chik we utz laj taq tzij riꞌ. Ri Dios pa Cristo xeꞌrutzirisaj rukꞌ Areꞌ ri winaq rech ri uwachulew, man are ta xril ri kimak, xuqujeꞌ xuchilibꞌej chaqe uj chi kaqatzijoj ri utz laj taq tzij. Xaq jeriꞌ ujutaqoꞌn ri Dios, jer ta ne tzi are Dios kachꞌaw chiqachiꞌ uj kubꞌij chiꞌwe ri rajawaxik kibꞌano. Rumal riꞌ kaqata chiꞌwe puꞌbꞌiꞌ ri Dios chixutziroq rukꞌ ri Dios. Ri man xretaꞌmaj ta wi mak, qumal qe je xbꞌan ajmak chech, rech jeriꞌ ri uj kujuxik sukꞌ cho ri Ajawxel Dios pa Cristo. Ri uj ri kujtobꞌan rukꞌ ri Dios, kaqata chiꞌwe chi man kiwil ta ri utoqꞌobꞌ ri Dios jacha jun jastaq ri maj kutayij. Rumal cher ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Xatintatabꞌej pa ri qꞌij ri xtaqiꞌ chawe, xuqujeꞌ xatintoꞌo pa ri qꞌij ri xajawataj chawe. Are waꞌ ri uqꞌijal ri Dios; are waꞌ ri qꞌij rech kolotajem. Ri uj kꞌut man uj topibꞌal aqanaj taj chike nikꞌaj chik, rech man kayoqꞌ ta ri qachak. Xane kaqabꞌan ri qachak rukꞌ utzilal rumal cher uj patanil rech ri Dios pa taq ri kꞌaxal, pa ri qarajawaxik, xuqujeꞌ pa ri kꞌaxkꞌolal. Uj tzꞌapital pa cheꞌ, uj raputalik, bꞌantal kꞌax chaqe chikixoꞌl e kꞌi winaq, sibꞌalaj elinaq qawaram, kꞌi mul man ujwaꞌqinaq taj. Kujpatanijik rukꞌ chꞌajchꞌojil, rukꞌ etaꞌmabꞌal, rukꞌ utzilal, pa ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xuqujeꞌ pa ri qas tzij loqꞌanik. Rukꞌ tzij rech ri qas tzij xuqujeꞌ rukꞌ ri ukwinem ri Dios, rukꞌ chꞌoꞌjibꞌal rech sukꞌal, toꞌbꞌal qibꞌ xuqujeꞌ rech chꞌoꞌj. Kꞌo mul kaya qaqꞌij, kꞌo mul kesax qakꞌixibꞌal, kabꞌan kꞌax chaqe utz o man utz ta kabꞌan chiqatzijoxik; kabꞌix chaqe chi uj subꞌunelabꞌ, xa kꞌu qas tzij ri kaqabꞌij. Pune etaꞌmatal qawach, kakibꞌan kꞌu ri winaq chi man ketaꞌm ta qawach. Jubꞌiqꞌ karaj kujkamik, uj kꞌas kꞌu na, ujchꞌaytalik, man uj kaminaq ta kꞌut. Kujkiꞌkotik pune kujbꞌisonik kabꞌantajik; uj mebꞌaꞌ kabꞌantajik, qabꞌanom kꞌu qꞌinomabꞌ chike sibꞌalaj e kꞌi. Maj kꞌo qukꞌ kabꞌantajik, kꞌo kꞌu ronojel uwach qukꞌ. Qachalal aꞌj Corinto, qas xujtzijon iwukꞌ rukꞌ ronojel qanimaꞌ, je ta ne ri qas xqajaq ri qanimaꞌ chiꞌwach. Man xqakꞌekꞌej ta ri qaloqꞌanik chiꞌwe, pune ix ikꞌekꞌem ri iloqꞌanik chaqe uj. Rech kꞌu je kujnoꞌjinik qonojel, (kixinchꞌabꞌej jer ta ne ix kꞌo walkꞌwaꞌl) chixloqꞌanoq jetaq ri kujloqꞌan uj. Mibꞌan iwachiꞌl chike ri man e kojonelabꞌ taj. ¿La karachiꞌlaj kꞌu ribꞌ ri sukꞌal rukꞌ ri etzelal? O ¿la kꞌo kꞌu uriqoj ibꞌ riꞌ ri tunal ri katunanik rukꞌ ri qꞌequꞌmal? ¿La kꞌo kꞌu uriqoj ibꞌ ri Cristo rukꞌ ri Itzel? ¿La kꞌo jun jas ke junam ri kojonel rukꞌ ri man kojonel taj? ¿La kꞌo jun jastaq kꞌo pa ri rachoch ri Dios xuqujeꞌ kꞌo pa ri kachoch ri e tyox ri e bꞌantalik? Uj riꞌ ri uj rachoch ri kꞌaslik Dios. Jacha ri ubꞌim Areꞌ: Kinkꞌojiꞌ na xuqujeꞌ kinbꞌin na kukꞌ. In kinux na kiDios, aꞌreꞌ kuꞌx na e nutinimit. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chi ri Ajawxel: Chixel loq chikixoꞌl, chiqꞌata iwibꞌ chike. Man kichap taj jun chꞌuluj laj jastaq, rech kixinkꞌamawaꞌj na. In kinux na iTat, ri ix kixux na nukꞌojol, numiꞌal, kacha ri Ajawxel ri kakwin chubꞌanik ronojel jastaq. Jeriꞌ, loqꞌalaj taq qachalal, xa rumal kꞌu che ri bꞌiꞌtal loq we jastaq riꞌ chaqe, qachꞌajchꞌobꞌej qibꞌ che ronojel ri kuchꞌulujij ri qatyoꞌjal xuqujeꞌ ri qanimaꞌ, rech jeriꞌ katzꞌaqat ri tyoxalaj qachak pa ri umochꞌoj ibꞌ ri Dios. Chujiya pa ri iwanimaꞌ. Man kꞌo ta jun qabꞌanom kꞌax che, man kꞌo ta jun mat qabꞌanom ri sukꞌal rukꞌ, man kꞌo ta jun xaq xqamenkꞌetij. Man xa ta tajin kinqꞌat tzij piꞌwiꞌ, xinbꞌij chiꞌwe chi ix kꞌo pa qanimaꞌ, rech pune kujkamik o kujkꞌasiꞌk ne junam. Qas kuꞌl na kꞌuꞌx chiꞌwe xuqujeꞌ nimal kinnaꞌo rumal iwe. Sibꞌalaj nukꞌamom nuchuqꞌabꞌ, pa ronojel ri kꞌaxkꞌolal ri kaqariqo, kapulin ri qakiꞌkotemal. Are xujopanik pa Macedonia, man xujuxlan ta wi, xane sibꞌalaj xqariq kꞌax, xqariq chꞌoꞌj pa ri qatyoꞌjal xuqujeꞌ xqaxiꞌj qibꞌ pa qanimaꞌ. Are kꞌu ri Dios ri kukubꞌisaj kikꞌuꞌx ri kebꞌisonik, xukubꞌisaj qakꞌuꞌx rukꞌ ri ropanibꞌal ri Tito. Man xaq xwi ta rumal ri rulibꞌal, xane rumal ri kuꞌlibꞌal kuꞌx ri xiya loq che. Sibꞌalaj xinkiꞌkotik areꞌ xutzijoj chaqe chi sibꞌalaj kꞌax ikꞌuꞌx chwe xuqujeꞌ sibꞌalaj kinibꞌisoj. Pune xinyak ibꞌis rukꞌ ri nuwuj ri xintaq chiꞌwe, man kꞌax ta kꞌu kinnaꞌ che. Pune nabꞌe kanoq xinbꞌisonik rumal xinto chi ri wuj ri xintaq chiꞌwe xuyak ibꞌis. Kamik kꞌut kinkiꞌkotik, man rumal ta che ri xixbꞌison rumal ri nuwuj, xane rumal che ri ibꞌis xubꞌan chiꞌwe chi xikꞌex ikꞌuꞌx. Xixbꞌisonik jetaq ri karaj ri Dios rumal riꞌ qetaꞌm chi man xa ta xqabꞌan kꞌax chiꞌwe. Ri bꞌis ri kape rukꞌ ri Dios kubꞌan che ri winaq kukꞌex ukꞌuꞌx rech jeriꞌ kakolotajik, we riꞌ jun utz laj bꞌis, are kꞌu ri bꞌis rech uwachulew kukꞌam loq kamikal. Utz riꞌ ri xubꞌan ri Dios chiꞌwe chi kixbꞌisonik. Sibꞌalaj xixkꞌexenik, jeriꞌ xiwilo chi man kꞌo ta numak xuqujeꞌ xitoꞌ nuwiꞌ. Xixyojtajik xuqujeꞌ xixiꞌj iwibꞌ che ri kakꞌulmatajik. Xurayij iwanimaꞌ xiwil nuwach, xiqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri ajmak. Rukꞌ ronojel we riꞌ xikꞌutu chi man ix taj ri ix ajmakibꞌ. Xaq jeriꞌ, xintzꞌibꞌaj we wuj riꞌ chiꞌwe, man rumal ta rech ri xuriq kꞌax o ri xbꞌan kꞌax che, xane are kawaj chi qas cho ri Dios kichꞌobꞌo chi elinaq ikꞌuꞌx chaqe. Rumal riꞌ xkubꞌisax qakꞌuꞌx. Xuqujeꞌ xaq uwiꞌnam ri kuꞌlibꞌal kuꞌx ri xya chaqe, xujkiꞌkotik are xqilo ri ukiꞌkotemal ri Tito, rumal cher iwonojel xiya loq uchuqꞌabꞌ ri ranimaꞌ. Nubꞌim chiꞌwe chi nimal kinnaꞌo rumal iwe, man iniyaꞌom ta kꞌut pa nukꞌixibꞌal. Xane ronojel ri xqabꞌij chiꞌwe, qas tzij wi, xuqujeꞌ qas tzij qas xinya wi iqꞌij cho ri Tito. Ri Tito qas sibꞌalaj ixuloqꞌ, rumal cher kanaꞌtaj che chi iwonojel xinimaj xuqujeꞌ xikꞌamawaꞌj pa ri mochꞌoj ibꞌ xuqujeꞌ nim xiwilo. Kinkiꞌkotik, rumal cher wetaꞌm chi kakubꞌiꞌ na kꞌuꞌx chiꞌwij pa ronojel ri kinbꞌano. Wachalal, kamik kꞌut kaqaj kiwetaꞌmaj ri utoqꞌobꞌ ri Dios ri xuya chike ri komontyox ri e kꞌo pa Macedonia. We e komontyox riꞌ pune iꞌkꞌowinaq pa sibꞌalaj nimaq taq kꞌaxkꞌolal xuqujeꞌ e mebꞌa, sibꞌalaj nim sipanik xkiyaꞌo je ta ne chi qas e qꞌinomabꞌ. Qas xinwilo chi ri sipanik ri xkiyaꞌo qas pa kikꞌuꞌx xkꞌiy wi, man xa ta xetaqchiꞌxik, nim xkiyaꞌo cho ri qas kekwin chuyaꞌik. Sibꞌalaj xkita toqꞌobꞌ chaqe rech kekwinik ketobꞌanik, kakiya bꞌik ri sipanik chike ri e tyoxalaj taq winaq. Sibꞌalaj nim xkiyaꞌo cho ri qachomam apanoq uj rij, rumal cher tzi xkijach kibꞌ cho ri Ajawxel xuqujeꞌ chiqawach uj, jetaq ri karaj ri urayibꞌal kuꞌx ri Dios. Rumal riꞌ xqata toqꞌobꞌ che ri Tito chi karilij ubꞌanik we chak riꞌ, rumal cher areꞌ majininaq kanoq ubꞌanik. Ix iwetaꞌm chi sibꞌalaj ix utz chubꞌanik ronojel, ix utz pa ri ikojobꞌal, pa taq ri itzij, pa ri iwetaꞌmabꞌal xuqujeꞌ pa ri iloqꞌanik chike nikꞌaj chik, rumal riꞌ chiwilij uyaꞌik ri sipanik. Man xa ta tajin kinbꞌij chi tzi jewaꞌ wi kabꞌan che, xane are kawaj kiwetaꞌmaj jas keyoꞌw sipanik ri nikꞌaj alaxik rech taq ri nikꞌaj taq komontyox chik, rech jeriꞌ kiwilo chi qas tzij ri kiloqꞌanik. Ix iwetaꞌm chik ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo, chi pune qꞌinom, xux mebꞌa rumal iwech, rech rumal ri umebꞌail kixux qꞌinomabꞌ. Kinya jun inoꞌj puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ. Ix xixnabꞌej chuyaꞌik ri isipanik junabꞌir, man xwi ta xiya ri isipanik, xane xibꞌan rukꞌ ronojel iwanimaꞌ. Chibꞌana bꞌa ri chak rukꞌ kiꞌkotemal, jas na kꞌu ri kixkwin chubꞌanik, chibꞌana ri xitzuj ubꞌanik. Rumal cher we jun kubꞌan rukꞌ ronojel ranimaꞌ ri utzujum ubꞌanik, utz kabꞌan chukꞌamik ri kutzuju, rumal cher man katoqꞌix ta che ri man kꞌo ta rukꞌ. Man are ta kawaj chi kakiriq utzilal nikꞌaj chik rech maj kikoj ix, xane are kawaj junam ri kikojo. Ri itobꞌanik katobꞌan chike pa ri kꞌaxal ri tajin kiꞌkow wi aꞌreꞌ, rech jampaꞌ chik ri kitobꞌanik aꞌreꞌ katobꞌan chi iwukꞌ ix, are kajawataj chi jun jastaq chiꞌwe. Jacha ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik: Man kꞌo ta xkꞌojiꞌ kanoq rukꞌ ri nim xuyako, man kꞌo ta xuqujeꞌ xajawataj che ri nitzꞌ xuyako. Tyox che ri Dios, xuya pa ranimaꞌ ri Tito chi xkꞌaxir ukꞌuꞌx che ri kꞌaxirinaq wi na kꞌuꞌx in. Puꞌkꞌuꞌx xpe wi xukꞌam uqꞌabꞌ ri xqabꞌij che, xuqujeꞌ xubꞌan rukꞌ kiꞌkotemal. Xqataq bꞌik rukꞌ ri alaxik ri sibꞌalaj nim xil kumal konojel ri e komontyox rumal ri upatanijik pa ri utz laj tzij. Ri e komontyox xuqujeꞌ xkichaꞌo we alaxik riꞌ rech kujrachiꞌlaj bꞌik are kaqakꞌam bꞌik ri sipanik, kaqabꞌan we riꞌ chukꞌutik chi kaqaqꞌijilaꞌj ri Ajawxel xuqujeꞌ kaqakꞌutu chi qas kꞌax qakꞌuꞌx chupatanixik. Man kaqaj taj kujyoqꞌik rukꞌ ri kaqabꞌan chukojik we jun nimalaj sipanik riꞌ, rumal cher kaqaj utz kaqabꞌan chukojik, man xwi ta cho ri Ajawxel, xane chikiwach konojel ri winaq. Kaqataq bꞌik ri qachalal ri sibꞌalaj ukꞌutum chiqawach chi sibꞌalaj sakꞌaj, qas xqꞌalajin chiqawach kamik chi sibꞌalaj jeqel ikꞌuꞌx chirij. Are kꞌu ri Tito are wachiꞌl xuqujeꞌ toꞌl iwe, e taqtal bꞌik rumal ri komontyox, rech kakiya uqꞌij ri Cristo. Rumal kꞌu riꞌ chikꞌutu chikiwach we winaq riꞌ chi sibꞌalaj kiꞌloqꞌaj, xuqujeꞌ chikꞌutu chikiwach jas che nimal kaqanaꞌo rumal iwe, rech jeriꞌ kakil konojel ri e komontyox. Man rajawaxik taj kinnaꞌtaj chiꞌwe ri sipanik ri kiya chike ri tyoxalaj taq winaq. Rumal cher wetaꞌm ri utz laj iwanimaꞌ. We riꞌ, rukꞌ nimal xintzijoj chike ri keꞌl pa Macedonia, xinbꞌij chike chi ri ix, ri ix aj Acaya junabꞌir imulim kanoq ri isipanik. Ri ibꞌanom ix tobꞌaninaq rech jeriꞌ nikꞌaj chik xkichapleꞌj uyaꞌik ri kisipanik. Pune jeriꞌ, keꞌntaq bꞌik we alaxik riꞌ, rech man xaq ta tzaqem rij ri nimal ri xqanaꞌo rumal iwe, xane kꞌo ta bꞌanom wi kꞌo chi ri sipanik iwukꞌ, xaq jeriꞌ chibꞌana ri xinbꞌij chiꞌwe kibꞌano. Rech we kebꞌe jujun chike ri kel waral pa Macedonia, man kꞌa te ta kimulila ri sipanik chikiwach. Uj riꞌ kel qakꞌixibꞌal we jeriꞌ kibꞌano, rech man kaqabꞌij taj chi ix riꞌ ri qas kel ikꞌixibꞌal rumal man ibꞌanom ta apanoq. Xaq jeriꞌ xinchomaj chi rajawaxik kinta chike ri alaxik chi kakikowij apanoq usukꞌumaxik ri kajawatajik chumulixik we nimalaj sipanik ri itzujum loq. Rech jeriꞌ jun nimalaj sipanik kelik man jun xuꞌyal taj. Naꞌtaj we riꞌ chiꞌwe: Ri xa nitzꞌ kutiko, xa nitzꞌ kuyako, are kꞌu ri sibꞌalaj nim kutiko, sibꞌalaj nim kuyak na. Rajawaxik chiꞌjujunal kiya ri xichomaj pa iwanimaꞌ uyaꞌik, man rukꞌ ta bꞌis xuqujeꞌ man rumal ta kataqchiꞌx jun, rumal cher ri Dios kuloqꞌaj ri winaq ri kuya usipanik rukꞌ ronojel ranimaꞌ. Ri Dios kakwinik kuya ronojel toqꞌobꞌ chiꞌwe, rech kayaꞌtaj ronojel ri kajawataj chiꞌwe rech kixkwinik kibꞌan sibꞌalaj kꞌi utz taq chak kukꞌ nikꞌaj chik. Jacha ri kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik: Xujacho ronojel ri uqꞌinomal chike ri mebꞌaibꞌ, ri usukꞌal xjeqiꞌ chibꞌe qꞌij saq. Ri kayoꞌw ijaꞌ che ri ajtikolobꞌ xuqujeꞌ uwa ri kawaꞌik, Areꞌ kanimarisan ri tikoꞌn xuqujeꞌ kubꞌan chiꞌwe chi kiwachij sukꞌal. Rech kixqꞌinomar pa ronojel ri jastaq rech kixkwinik kiya chike nikꞌaj chik ri kajawatajik, jeriꞌ kujtyoxin uj che ri Dios rumal ri kibꞌano. We tobꞌanik riꞌ man xwi taj jun tyoxalaj sipanik ri kutoꞌ ri tyoxalaj taq winaq, xane kuya sibꞌalaj kꞌi tyoxinik che ri Dios. Qas tzij, are kakikꞌamawaꞌj ri alaxik we jun kꞌutbꞌal rech ri ipatanijik, kakiqꞌijilaꞌj ri Dios rumal ri inimanik xuqujeꞌ ri utzijoxik ri utz laj taq tzij rech ri Cristo, xuqujeꞌ rumal ri nimalaj itobꞌanik ri xiya chike konojel. Xuqujeꞌ kakibꞌan chꞌawem riꞌ piꞌwiꞌ rumal cher ix kiloqꞌ xuqujeꞌ rumal ri nimalaj toqꞌobꞌ ri ikꞌamawaꞌm ix che ri Dios. Sibꞌalaj tyox che ri Dios rumal ri usipanik ri man kꞌo ta utzij winaq kakwin chusolik rij. In in Pablo, qas kinbꞌij chiꞌwach pa ri rutzilal ri Cristo, e kꞌi kebꞌinik chi sibꞌalaj kinxiꞌj wibꞌ kinbꞌij ri jastaq are kinwil kipalaj, are kꞌut are sibꞌalaj naj in kꞌo wi, kꞌi ri kinbꞌij. Qas kinbꞌij na chiꞌwe, rech jeriꞌ are kinopan iwukꞌ man rukꞌ ta kowil kinenoꞌjin kukꞌ ri kakibꞌij chi xaq pa ri qatyoꞌjal kujnoꞌjinik. Pune uj kꞌo cho ri uwachulew, man kaqabꞌan ta chꞌoꞌj jetaq ri kakibꞌan ri aꞌjuwachulew. Ri cheꞌyabꞌal ri kaqakojo kujchꞌoꞌjinik man rech ta uwachulew, xane ri chꞌoꞌjibꞌal ri kaqakojo sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ pa Dios chutukixik ri chuqꞌabꞌ rech ri itzel. Kaqatukij ronojel uwach nimal xuqujeꞌ chomanik ri kuqꞌatej ri retaꞌmabꞌal ri Dios, xuqujeꞌ kaqakꞌam bꞌik ronojel uwach chomanik rech kumochꞌ ribꞌ chuxeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri Cristo. Xuqujeꞌ kujkwinik kaqaqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri kubꞌan ri winaq ri man kaniman taj, kꞌa chopan na ri qꞌij are iwonojel chik kixnimanik. Chikaꞌyejmpe ri jastaq ri kiwilo. We kꞌo jun uchapom ukꞌuꞌx chi rech ri Cristo, chuchomaj rij junmul chik: Uj uj re ri Cristo jetaq areꞌ rech ri Cristo. Man kinkꞌixibꞌej taj unaꞌik nimal jubꞌiqꞌ chi na cho ri qas taqalik, rumal ri kwinem ri yaꞌtal chaqe rumal ri Ajawxel, che itoꞌik, man che ta itukixik. Man are ta kawaj kixinxibꞌij rukꞌ we nuwuj ri tajin kintaq bꞌik chiꞌwe. Rumal cher e kꞌo jujun kakibꞌij: Sibꞌalaj kꞌax katzijon pa taq ri uwuj, pune are kaqil chiwinaqil man kꞌo ta uchuqꞌabꞌ xuqujeꞌ are kachꞌawik man jeꞌl taj kataqik. We winaq riꞌ rajawaxik kakichꞌobꞌo chi junam kujnoꞌjinik rukꞌ ri qatzꞌibꞌam xuqujeꞌ we kujkil chiwinaqil. Man kaqajunamaj ta qibꞌ kukꞌ nikꞌaj chik ri kakitzuj kibꞌ rech kekamik. Kakijunamaj kibꞌ kukꞌ nikꞌaj chik rukꞌ ri ketabꞌal, man ketaꞌm taj ri kakibꞌano. Ri uj kꞌut, man kaqanaꞌ ta nimal cho ri yaꞌtal chaqe kaqabꞌano. Xane kaqanaꞌ nimal jetaq ri karaj ri Dios, rech jeriꞌ kujopan iwukꞌ. We ta mat ujkꞌolinaq iwukꞌ nabꞌe kanoq, wine kibꞌij chi tajin kujikꞌow che ri qas taqalik kaqabꞌano, qas tzij wi uj xujnabꞌej chubꞌixik chiꞌwe ri utz laj taq tzij rech ri Cristo. Man kaqanaꞌ ta nimal rumal ri chak ri nikꞌaj chik e bꞌanowinaq. Xane kaqayeꞌj chi are tajin kakꞌiy ri ikojobꞌal, kanimar xuqujeꞌ ri kibꞌano. Rech jeriꞌ kitzijoj ri utzij ri Dios pa taq juleꞌ taq tinimit chik, jeriꞌ man kinaꞌ ta nimal rukꞌ ri chak ri nikꞌaj chik e bꞌanowinaq. Are kꞌu ri kunimarisaj ribꞌ, chunimarisaj ribꞌ pa ri Ajawxel. Rumal cher man are ta kachꞌeken ri winaq ri xaq areꞌ kuya uqꞌij chibꞌil ribꞌ, xane are kachꞌeken ri winaq ri kaya uqꞌij rumal ri Dios. ¡Kꞌo ta bꞌanom wi kiniqꞌiꞌ jubꞌiqꞌ, pune kon kinbꞌantajik! Kakꞌaxir ri wanimaꞌ iwumal iwe jetaq ri kubꞌan ri Dios, rumal cher kawaj xa rukꞌ jun kixkꞌuliꞌ wi, xaq xwi rukꞌ ri Cristo, rech jeriꞌ kixinjach cho ri Dios jetaq jun akꞌal ali. Kinxiꞌj wibꞌ rumal rukꞌ jubꞌiqꞌ kakꞌexetaj ri ichomabꞌal kitzaq kanoq ri ijeqelem pa Cristo jetaq ri xkꞌulmataj rukꞌ ri Eva, xsubꞌutaj rumal ri kumatz. Rumal cher we kꞌo jun winaq ri kutzijoj chik jun Jesús ri man are ta ri qatzijom uj chiꞌwe, o kikꞌamawaꞌj chi jun uxlabꞌal ri man are ta ikꞌamawaꞌm o kutzijoj chi ne utz laj taq tzij ri man are ta qatzijom chiꞌwe sibꞌalaj utz kita ri kubꞌij chiꞌwe. Kinchomaj kꞌut chi man sibꞌalaj nitzꞌ ta nuqꞌij chikiwach ri e nimaq taq taqoꞌn. Pune man qas ta kinkwinik kinchꞌawik, kꞌo wetaꞌmabꞌal. Iwetaꞌm waꞌ we riꞌ, rumal kꞌi mul qakꞌutum chiꞌwach pa ronojel ri qabꞌanom. ¿La xinmakun kꞌut rumal uyaꞌik iqꞌij are xintzijoj ri utz laj taq tzij chiꞌwe man kꞌo ta pwaq xinta choch? Qas tzij, xane nikꞌaj komontyox chik xintojowik rech xixinpatanij ix. Are xinkꞌojiꞌ iwukꞌ xaꞌjawataj jastaq we, man xinux ta jun eqaꞌn chiꞌwe, rumal cher ri aꞌlaxik ri xepe pa Macedonia xkiya ronojel ri xajawataj chwe. Man xwaj taj xkꞌaxir ikꞌuꞌx rumal we, xuqujeꞌ man kawaj taj chi kakꞌaxir na ikꞌuꞌx chwe. Ri qas tzij rech ri Cristo kꞌo pa wanimaꞌ jeriꞌ man kꞌo ta jun ri kel je laꞌ pa ri tinimit Acaya kinuqꞌatej rech mat kinnimarisaj wibꞌ. ¿Jas che jewaꞌ kinbꞌij? ¿La xa kꞌu rumal man kixinloqꞌaj taj? Ri Dios retaꞌm chi qas kixinloqꞌaj wi. Kinwilij kꞌu na ubꞌanik ri tajin kinbꞌano, rech jeriꞌ kinwesaj chike ri winaq ri nimal kakinaꞌo rumal cher kakibꞌij chi e junam qukꞌ, kakiya kiqꞌij rumal ri kakibꞌano. We winaq riꞌ xaq esal taq kiwach ri e taqoꞌn, eleqꞌomabꞌ taq ajchakibꞌ, kakipoꞌ kibꞌ chi e taqoꞌn rech ri Cristo. Man mayijabꞌal ta waꞌ ubꞌixik rumal cher ri Itzel kupoꞌ ribꞌ chi jun ángel rech tunal. Rumal riꞌ man mayijabꞌal taj chi ri e patanijelabꞌ kakipoꞌ kibꞌ rech jer kebꞌantaj patanijelabꞌ rech sukꞌal. Kꞌisbꞌal kꞌu rech ronojel kakikꞌamawaꞌj na ri utojbꞌalil ri itzel taq kichak. Junmul chik kinbꞌij: Man kꞌo ta bꞌa jun kubꞌij chwe chi xa in kon, o pa juleꞌ taq tzij chik chinikꞌamawaꞌj pune in kon, rech jeriꞌ kinnaꞌ jubꞌiqꞌ nimal. Man are tajin kinbꞌij ri karaj ri Ajawxel, xane man rukꞌ ta etaꞌmabꞌal tajin kinbꞌij, xaq xwi kawaj kinya nuqꞌij chibꞌil wibꞌ. Rumal cher sibꞌalaj e kꞌi kakinimarisaj kibꞌ pa ri kityoꞌjal, ri in xuqujeꞌ je kinbꞌano. Rumal cher ix, pune kꞌo iwetaꞌmabꞌal, kiꞌkochꞌ ri man kꞌo taj ketaꞌmabꞌal. Kiꞌqiꞌ ri winaq, pune kixkibꞌan che kajchak, o kixkitijo, o kakikꞌam ne ri ijastaq, nimal kakinaꞌo, o kixkichꞌay chiꞌpalaj. Pune kinwesaj nukꞌixibꞌal, kinbꞌij chiꞌwe chi sibꞌalaj ujbꞌaqꞌoꞌtinaq. We kakibꞌij ri winaq chi kekwin chubꞌanik ri jastaq, in xuqujeꞌ kinbꞌij chi kinkwinik kinbꞌan we jastaq riꞌ. ¿La aꞌj hebreo we winaq riꞌ? In xuqujeꞌ in hebreo. ¿La aꞌj Israel we winaq riꞌ? In xuqujeꞌ in aj Israel. ¿La e rijaꞌl ri Abraham? In rijaꞌl ri Abraham xuqujeꞌ in. ¿La e patanijel kꞌut rech ri Cristo? Jer ta ne tajin kachꞌaw jun kon. In in kꞌo na chikiwach. Sibꞌalaj nim chak nubꞌanom chikiwach konojel, man kajilabꞌ taj ri mul inchꞌaytalik, in tzꞌapital kꞌi mul pa cheꞌ, sibꞌalaj kꞌi mul raj in kaminaq. Jobꞌ mul in raputalik, juwinaq bꞌelej lajuj kumal ri winaq aꞌj Israel. Oxmul xinkichꞌay rukꞌ cheꞌ, junmul xinkibꞌan che abꞌaj, oxmul raj xinjiqꞌik rumal xtukin ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ jaꞌ chinuxeꞌ, xinwikꞌowisaj jun qꞌij rachiꞌl jun aqꞌabꞌ pa ri nimalaj plo. Kꞌi mul xinxiꞌj wibꞌ. Kꞌi mul raj xinjiqꞌ pa nimaꞌ, xinxiꞌj wibꞌ chike eleqꞌomabꞌ, xinkixibꞌij ri nuwinaq, xuqujeꞌ ri man e nuwinaq taj. Xinxibꞌix pa ri tinimit, xuqujeꞌ pa ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ maj wi ja, xinxiꞌj wibꞌ pa ri plo, xuqujeꞌ xinxiꞌj wibꞌ are xinkꞌojiꞌk chikixoꞌl ri esal taq kiwach alaxik, Sibꞌalaj kꞌi chak xuqujeꞌ qꞌiꞌtajik nuriqom, kꞌi mul man in warinaq taj, nunaꞌom numik xuqujeꞌ chaqij chiꞌ, kꞌi mul man inwoꞌqinaq taj, nunaꞌom tew xuqujeꞌ kꞌo mul man xinriq ta watzꞌyaq. Man xaq xwi ta riꞌ, qꞌij chi qꞌij kakꞌaxir wanimaꞌ rumal ke ri komontyox. ¿La xaq xwi kꞌu ri ix kixyawajik? In xuqujeꞌ. ¿La man kꞌu kinyojtaj xuqujeꞌ in we kꞌo jun kabꞌan che chi kutopij raqan? We rajawaxik kinnaꞌ nimal, kinnaꞌ nimal rumal rech ri nubꞌaqꞌoꞌtik. Ri Dios xuqujeꞌ Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo, ri tewchiꞌtal ri ubꞌiꞌ chibꞌe qꞌij saq, retaꞌm chi man bꞌanoj tzij taj ri kinbꞌano. Pa ri tinimit Damasco, ri nim taqanel Aretas xtaqanik rech kachajix ri tinimit kech ri aꞌj Damasco, rech jeriꞌ kinchapik rech kabꞌan kꞌax chwe. Xa pa jun chakach chik xinqasax wi loq pa ri wentaꞌn rech ri tapya rech ri tinimit, rech jeriꞌ man xinqaj ta pa kiqꞌabꞌ. Qas tzij wi, man taqal ta chwe kinnaꞌ nimal, chanim kꞌut kintzijoj chiꞌwe ri xukꞌut ri Ajawxel chinuwach. Wetaꞌm uwach jun achi ri kꞌo pa Cristo chi kajlajuj junabꞌ xkꞌam bꞌik kꞌa churox kaj, we kꞌu pa ri utyoꞌjal o man pa ri utyoꞌjal ta neꞌ, man wetaꞌm taj, xaq xwi ri Dios etaꞌmaninaq. Xuqujeꞌ wetaꞌm chi we achi riꞌ (man wetaꞌm taj we pa ri utyoꞌjal o man pa ri utyoꞌjal ta neꞌ, xwi ri Dios etaꞌmaninaq) xkꞌam bꞌik kꞌa pa ri jeꞌlalaj kꞌolibꞌal rech chikajil, xutatabꞌej tzij ri man kitzij ta winaq xuqujeꞌ man yaꞌtal ta chike ri winaq kaketaꞌmaj. Kinkwinik kinya uqꞌij ri achi riꞌ, ri in kꞌut man kinya ta nuqꞌij, xaq xwi kinya nuqꞌij are xaq kinbꞌaqꞌoꞌtik. Pune jeriꞌ, we ta kawaj kinnaꞌ nimal, utz riꞌ we jeriꞌ kinbꞌano, rumal qas tzij ri kinbꞌij. Kinya kꞌu kan chilaꞌ rech man kꞌo ta jun kuchomaj jun jastaq chik chwij cho ri qas karilo xuqujeꞌ kuto katzijox chwij. Rech kꞌu man nimal taj kinnaꞌo rumal ri jastaq ri xukꞌut ri Dios chinuwach jer xkoj jun kꞌix che ri nutyoꞌjal, jun utaqoꞌn ri itzel xutaq loq chinuchꞌayik chinupalaj, rech jeriꞌ man kinnimarisaj ta wibꞌ. Oxmul xinta che ri Ajawxel chi karesaj chwe we riꞌ. Ri Ajawxel kꞌut xubꞌij chwe: Ri nutoqꞌobꞌ xaqareꞌ chawe, rumal cher ri nukwinem qas tzꞌaqat are xaq katbꞌaqꞌoꞌtik. Rumal kꞌu riꞌ qas rukꞌ ronojel wanimaꞌ kinnaꞌ nimal rukꞌ ri nubꞌaqꞌoꞌtem rech jeriꞌ kakꞌojiꞌ ri ukwinem ri Cristo pa nuwiꞌ. Rumal riꞌ kinkiꞌkotik pa ri nubꞌaqꞌoꞌtem, xuqujeꞌ are kabꞌix kꞌax taq tzij chwe, are man kaya ta bꞌe kinbꞌan ri rajawaxik, are kintzukuxik rech kabꞌan kꞌax chwe, xuqujeꞌ are kinbꞌisonik, rumal cher are xaq kinbꞌaqꞌoꞌtik, kꞌa te riꞌ kꞌo nuchuqꞌabꞌ. Are xinnaꞌ nimal, jer xinnoꞌjinik jun winaq ri man kꞌo ta retaꞌmabꞌal, ri ix kꞌut xinitaqchiꞌj rech jewaꞌ kinbꞌano. Rumal cher taqalik chi ix kiya nuqꞌij, rumal man in taj in nitzꞌ chikiwach ri sibꞌalaj e nimaq taq taqoꞌn, pune in man kꞌo ta kinuxik. Ri chak ri kakꞌutuwik chi jun qas taqoꞌn, xbꞌanik chiꞌxoꞌl, jacha ta ne ri etal, mayijabꞌal taq jastaq ri xkꞌulmataj iwukꞌ ix. ¿Jas xixkꞌexen wi ix kukꞌ ri nikꞌaj taq komontyox chik? Xaq xwi chi man xinux ta jun eqaꞌn chiꞌwe. Chikuyuꞌ we man utz kita ri kinbꞌij. Qas tzij ronojel chik nusukꞌuman rech kixeꞌnsolij churox mul, man kinux ta kꞌu jun eqaꞌn chiꞌwe che waꞌ, rumal cher man are ta kawaj kinta chiꞌwe ri kꞌo iwukꞌ rumal cher man are ta ri aꞌlkꞌwaꞌlaxelabꞌ kakiyak jastaq rech kakikoj ri e tat nan, xane are ri tat nan kakiyak jastaq rech kakikoj ri aꞌlkꞌwaꞌlaxelabꞌ. Xaq jeriꞌ qas rukꞌ kiꞌkotemal kinsach ri jastaq we, xuqujeꞌ in kinjarisaj wibꞌ xa rumal iwe. Pune man qꞌalaj taj chi kiniloqꞌaj jetaq ri kinbꞌan in che iloqꞌaxik. We bꞌa ne jeriꞌ man in jun eqaꞌn ta chiꞌwe, xane rumal sibꞌalaj kachoman ri nujolom rumal ri xinkoj jun kꞌaꞌmabꞌal pa ri ibꞌe. ¿La xa kꞌu xixinsubꞌu rumal ri jun nutaqoꞌn ri xintaq bꞌik iwukꞌ? Xinta toqꞌobꞌ che ri Tito rech kixeꞌrila xuqujeꞌ xintaq bꞌik ri jun alaxik rukꞌ ¿la xa kꞌu xixusubꞌ ri Tito? ¿La man kꞌu xa che jun uxlabꞌal uj petinaq wi xuqujeꞌ junam bꞌe ujbꞌininaq wi rukꞌ ri Tito? ¿Teꞌq piꞌkꞌuꞌx chi ronojel we qꞌotaj ri uj petinaq loq, xaq tajin kaqatzukuj jas kaqabꞌij chiꞌwe? Qas cho ri Dios, pa Cristo kujtzijonik. Loqꞌalaj taq qachalal, ronojel ri kaqabꞌano, kaqabꞌano che itoꞌik. Kinxiꞌj wibꞌ, rukꞌ jubꞌiqꞌ man kixeꞌnriqa taj jetaq ri kawaj, xuqujeꞌ rukꞌ jubꞌiqꞌ man je ta kinnoꞌjinik jetaq ri kiwaj ix are kinopanik. Kinxiꞌj wibꞌ rukꞌ jubꞌiqꞌ kꞌo chꞌoꞌj kꞌax kinaꞌ chike nikꞌaj chik, oyawal, paꞌin taq ibꞌ, etzelal, tzijtaꞌlik, nimal xuqujeꞌ man tajin ta kabꞌan ri jastaq pa ucholajil, chiꞌxoꞌl. Kinxiꞌj wibꞌ, are kinchomaj rukꞌ jubꞌiqꞌ kubꞌan chwe ri Dios chi kinmochꞌ wibꞌ rumal iwe are kinopan iwukꞌ, wine kinoqꞌ kumal ke e kꞌi ri e makuninaq kanoq nabꞌe, xuqujeꞌ man kikꞌexom ta kikꞌuꞌx rumal ri ketzelal xuqujeꞌ ri mak kibꞌanom ri itzel taq kirayinik kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ je xuqujeꞌ ri kꞌarkꞌatik ri kijachom wi kibꞌ. Naꞌtaj chiꞌwe chi are urox mul waꞌ kixinsolij. Ronojel jastaq ri xkꞌulmatajik rajawaxik kachomax na rij kukꞌ kebꞌ o oxibꞌ winaq ri qas xiꞌlowik. Xinbꞌij we riꞌ chiꞌwe are xinopan chukabꞌ mul iwukꞌ, chanim kꞌut kintzalij chi ubꞌixik chiꞌwe pune man in kꞌo iwukꞌ. Kintzalij chi unaꞌtaxik chiꞌwe, are kintzalij chi iwukꞌ man kinkuy ta umak xapachin jun ri makuninaq. Rumal cher tajin kita chwe chi we kachꞌaw ri Cristo chi nuchiꞌ in. Ri Cristo man xaq ta kabꞌaqꞌoꞌt chiꞌxoꞌl ix, xane kukꞌut ri ukwinem piꞌwiꞌ. Ri Cristo, pune maj chi uchuqꞌabꞌ are xekebꞌax cho ri jun ripbꞌal, chanim kꞌut kꞌaslik pa ri ukwinem ri Dios. Je xuqujeꞌ uj maj qachuqꞌabꞌ uj kꞌo pa Areꞌ, kujkꞌasiꞌ kꞌu na rukꞌ ri ukwinem ri Dios pa Cristo rech kujkꞌojiꞌ iwukꞌ. Qas chichomaj rij ri tajin kixnoꞌjinik. ¿La qas ix kꞌo pa ri ikojobꞌal? ¿La man kiwilo chi ri Cristo Jesús kꞌo pa iwanimaꞌ? O wine man kichomaj taj, wine ixtzaqmajinaq chik. Kinwayeꞌj chi kichꞌobꞌ rij chi uj man ujtzaqmajinaq taj. Kaqabꞌan chꞌawem cho ri Dios piꞌwiꞌ rech maj jun itzel jastaq kibꞌano. Xane are chibꞌana ri utzilal, pune ujtzaqmajinaq kakaꞌyik. Rumal cher man kujkwin taj kaqabꞌan qakꞌulel che ri qas tzij, xane are kaqabꞌan ri utzilal pa ri qas tzij. Qas tzij wi, kujkiꞌkotik che ri ix kꞌo ichuqꞌabꞌ pune man kꞌo ta qe uj; xuqujeꞌ kaqabꞌan chꞌawem cho ri Dios rech kubꞌan chiꞌwe chi kixux tzꞌaqat. Rumal riꞌ kintzꞌibꞌaj we riꞌ chiꞌwe rumal cher man in kꞌo ta iwukꞌ, rech we xinopan iwukꞌ man pa kowil taj kixinchꞌabꞌej, rumal cher jewaꞌ ubꞌanom ri Ajawxel chwe rech kintobꞌanik rech kixkꞌiyik man xa ta kasach iwach. Kꞌisbꞌal rech wachalal, chixkiꞌkotoq, chisukꞌumaj ri inoꞌjibꞌal, chikꞌamawaꞌj ri nuyojonik, xa jun chibꞌana, chixkꞌoloq pa jaꞌmaril rech jeriꞌ ri Dios rech loqꞌanik xuqujeꞌ rech jaꞌmaril kakꞌojiꞌ iwukꞌ. Chiya rutzil iwach rukꞌ jun tyoxalaj tzꞌumanik. Konojel ri tyoxalaj taq winaq ri e kꞌo waral kakitaq rutzil iwach. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo, ri uloqꞌanik ri Dios xuqujeꞌ ri uriqoj ibꞌ ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kekanaj iwukꞌ. Ri Pablo, taqoꞌn man kech ta winaq xuqujeꞌ man winaq taj taqowinaq, xane rumal are ri Jesucristo xuqujeꞌ rech ri Dios Tataxel ri xkꞌastajisan ri Jesucristo chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Konojel ri alaxik ri e kꞌo wukꞌ, kakitaq rutzil kiwach ri e komontyox ri e kꞌo pa ri tinimit Galacia: Are ri qatat Dios xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo cheyoꞌw jaꞌmaril xuqujeꞌ toqꞌobꞌ chiꞌwe. Ri Jesucristo xujach ribꞌ xa rumal ri qamak rech jeriꞌ xujresaj chuxeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri uwachulew rech we qꞌij junabꞌ, are waꞌ ri rayibꞌal ukꞌuꞌx ri qatat Dios. Che Areꞌ yaꞌtal wi kaya ri juluwem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Sibꞌalaj kinmayijanik rumal chi aninaq xitzaq kanoq ri xixsikꞌin apanoq pa ri utoqꞌobꞌ ri Cristo rech xitereneꞌj chik ri jer kabꞌantaj jun utz laj tzij chik. Man kel ta kubꞌij chi kꞌo chi jun utz laj tzij, xane xa e kꞌo chi nikꞌaj winaq ri kakaj kix kisubꞌu rech jeriꞌ kakikꞌex ubꞌixik ri utz laj utzij ri Cristo. We kꞌu ne kꞌo jun chaqe uj, o jun ángel rech chikaj kutzijoj chi jun utz laj tzij chiꞌwe ri man are ta ri qatzijom uj chiꞌwe, chetzelataj uwach. Jetaq ri qabꞌim chik chiꞌwe: We kꞌo ne jun kutzijoj jun utz laj tzij chik chiꞌwe ri man are ta xqatzijoj chiꞌwe, qaj kꞌax puꞌwiꞌ. ¿Jas kꞌu kawaj rukꞌ we riꞌ? ¿La are kꞌu kawaj kinqaj chikiwach ri winaq, o rech kinqaj cho ri Dios? ¿Teꞌq piꞌkꞌuꞌx ix are kawaj kinqaj chikiwach nikꞌaj chik? We kinqaj chikiwach ri winaq, man in rajchak ta bꞌa ri Cristo riꞌ. Wachalal, kawaj kiwetaꞌmaj chi ri utz laj tzij ri kintzijoj in, man winaq taj tikowinaq loq. Man rukꞌ ta winaq xinwetaꞌmaj wi xuqujeꞌ man che ta winaq xinkꞌamawaꞌj wi, xane tzi are ri Jesucristo xkꞌutuw chinuwach. Jeriꞌ rumal iwetaꞌm jas jeꞌ kinnoꞌjin kanoq nabꞌe are in kꞌo chikixoꞌl ri winaq aꞌj Israel, are xwaj xinbꞌan kꞌax che ri ukomontyox ri Dios, rech kakꞌis puꞌwiꞌ. Are xinkꞌojiꞌ kukꞌ ri winaq aꞌj Israel in kꞌo na chikiwach ri e wachiꞌl pa ri nukojobꞌal, qas nim xinbꞌan chi rilik ri kinaqꞌatajibꞌal ri nutat nunan. Pune jeriꞌ, ri Dios xinuchaꞌo are in kꞌo chupam ri nunan, xinusikꞌij apanoq pa ri utoqꞌobꞌ. Xuqꞌalajisaj ri Ukꞌojol chinuwach rech jeriꞌ kintzijoj chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, man nabꞌe taj xinta che jachinaq. Man xinpaqiꞌ ta xuqujeꞌ pa Jerusalén chutayik chike ri e nabꞌe taq taqoꞌn chinuwach, xane xintzalij pa Arabia, kꞌa te riꞌ xineꞌ chik pa Damasco. Are xikꞌow oxibꞌ junabꞌ, kꞌa te riꞌ xinpaqiꞌ pa Jerusalén xeꞌnsolij ri Pedro, xinkanaj kan rukꞌ oꞌlajuj qꞌij. Man xinwil ta chi jun chike ri e taqoꞌn chilaꞌ xaq xwi ri Jacobo ri rachalal ri Ajawxel Jesús. Qas karil ri Dios chi man bꞌanoj tzij ta ri tajin kinbꞌij chiꞌwe. Kꞌa te riꞌ xineꞌ pa taq ri tinimit rech Siria xuqujeꞌ Cilicia. Ri e komontyox kꞌut ri e kꞌo pa Cristo je laꞌ pa Judea man ketaꞌm ta nuwach che riꞌ. Xwi kitom ri kakibꞌij ri winaq: Ri achi ri xubꞌan kan kꞌax chaqe nabꞌe, kutzijoj chi ri kojobꞌal ri xraj xuchup uwach. Kakiya kꞌu uqꞌij ri Dios rumal we. Are xikꞌow kajlajuj junabꞌ, xinpaqiꞌ chik junmul pa ri tinimit Jerusalén, wachiꞌl ri Bernabé, xuqujeꞌ ri Tito. Xineꞌ pa Jerusalén rumal ri xinnimaj ri jun qꞌalajisanik ri xkꞌut chinuwach. Xqamulij kꞌu qibꞌ kukꞌ ri qas e kꞌamal taq bꞌe, xintzijoj kꞌut chike ri utz laj tzij ri tajin kintzijoj chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rech kinto jas kakibꞌij, rech jeriꞌ man xaq ta tzaqel ri nubꞌanom. Ri e kꞌamal taq bꞌe kꞌut, man xkitaqchiꞌj ta ne ri Tito ri bꞌenaq wukꞌ, chukojik ri retal ri chꞌekom tzij pa ri utyoꞌjal, pune ketaꞌm chi man aj Israel taj. Pune e kꞌo jujun chilaꞌ ri xaq esal taq kiwach alaxik, xaq xwi keꞌkilaꞌ jas ri kujkwinik kaqabꞌano pa Cristo, rech jeriꞌ kujkitaqchiꞌj chubꞌanik ri kubꞌij ri taqanik rech ri Moisés. Xa ta kꞌu ne jubꞌiqꞌ xeꞌqanimaj, rech jeriꞌ ri qas tzij rech ri utz laj tzij kajeqiꞌk piꞌwanimaꞌ. Are kꞌu ri e kꞌamal taq bꞌe, pune man kꞌo ta kutayij chwe ri kuꞌxik, jeriꞌ rumal cher ri Dios man kuqꞌat ta tzij pa kiwiꞌ ri winaq rumal ri kebꞌantajik, man kꞌo ta chi jun kꞌakꞌ jastaq ri xkibꞌij loq chwe. Xane qas xkilo chi qas xchilibꞌex wi chwe utzijoxik ri utz laj tzij chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj jetaq ri xbꞌan che ri Pedro xchilibꞌex che kutzijoj ri utz laj tzij chike ri winaq aꞌj Israel. Ri Dios ri xuya bꞌe che ri Pedro rech xux taqoꞌn kukꞌ ri winaq aꞌj Israel, xuya xuqujeꞌ bꞌe chwe xinux taqoꞌn kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Qas tzij ri Jacobo, ri Pedro xuqujeꞌ ri Juan, ri qas kabꞌan ke, xkilo chi qas xinkꞌamawaꞌj wi ri toqꞌobꞌ, xkichap ri qaqꞌabꞌ ri in xuqujeꞌ ri Bernabé chukꞌutik chi uj kachiꞌl chik, rech jeriꞌ kujeꞌ uj kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj, are kꞌu ri areꞌ kebꞌe kukꞌ ri winaq aꞌj Israel. Xwi xkichilibꞌej ubꞌixik chaqe chi kel qakꞌuꞌx chike ri e mebꞌaibꞌ, are kꞌut wa qilim loq ubꞌanik. Are xulik ri Pedro pa ri tinimit Antioquía, xinbꞌij chupalaj ri kanoꞌjinik, jeriꞌ rumal cher man utz ta ri tajin kubꞌano. Jeriꞌ rumal are majaꞌ kuꞌlik ri uꞌtaqoꞌn ri Jacobo, ri Pedro kawaꞌ kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj; are xuꞌlik we winaq riꞌ, xuchapleꞌj uqꞌatik ribꞌ chike ri e winaq ri man aꞌj Israel taj jeriꞌ rumal xuxiꞌj ribꞌ chike ri winaq ri e kojtal ketal. Are xkil ri nikꞌaj winaq aꞌj Israel ri xubꞌan ri Pedro, xkikoj kibꞌ rukꞌ pa ri ukawachil, ri Bernabé xuqujeꞌ xutereneꞌj ri kawach laj noꞌjibꞌal riꞌ. Are xinwilo chi man sukꞌ ta ri tajin kenoꞌjinik jetaq ri kubꞌij ri usukꞌal ri utz laj tzij, xinbꞌij che ri Pedro chikiwach konojel: We at at aj Israel, man je ta katnoꞌjinik jetaq jun aj Israel, ¿jas kꞌu che kaꞌtaqchiꞌj ri man aꞌj Israel taj rech kakibꞌan ri kakibꞌij ri winaq aꞌj Israel? Ri uj uj aꞌj Israel wi pa qakꞌojiꞌkal, man uj aꞌjmakibꞌ taj jetaq ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Qetaꞌm kꞌut chi man kꞌo ta jun kabꞌantaj sukꞌ che rumal ri chak ri kuta ri taqanik xane xaq xwi kabꞌantaj sukꞌ che jun rumal ri kojobꞌal pa Jesucristo, jeriꞌ rumal man kꞌo ta jun kabꞌantaj sukꞌ che rumal ri taqanik. We kꞌu kaqaj kabꞌantaj sukꞌ chaqe rumal ri Cristo, riꞌ kel kubꞌij chi qas uj aꞌjmakibꞌ wi. ¿La kel kꞌu kubꞌij wa chi ri Cristo patanil rech ri makaj? Man je ta riꞌ. We kꞌo jun kuwok chi jun jastaq ri xtukitajik, riꞌ kux chi ajmak junmul. Ri in kꞌut in kaminaq chik pa ri taqanik rech ri Moisés, rech jeriꞌ in kꞌaslik chuyaꞌik uqꞌij ri Dios. Xinriptaj rukꞌ ri Cristo, rumal riꞌ man in kꞌas ta chik xaq pa we wi, are ri Cristo kꞌas chwe. Ri tajin kinriq chanim pa ri nutyoꞌjal, kiriqo pa ri nukojobꞌal che ri Ukꞌojol ri Dios, Areꞌ xinloqꞌanik xuqujeꞌ xujach ribꞌ rumal we. Man kinwetzelaj ta ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Jeriꞌ rumal we ta rumal ri taqanik xpe ri sukꞌal, man kꞌo ta bꞌa kutayij riꞌ ri ukamikal ri Cristo. Ri ix ix aj Galacia, ¡sibꞌalaj man kꞌo taj iwetaꞌmabꞌal! ¿Jachin xbꞌanow chiꞌwe chi man kinimaj ta ri qas tzij, ri xkꞌut chiꞌwach chirij ri Cristo ri xekebꞌax cho ri ripbꞌal? Xwi kawaj kinwetaꞌmaj: ¿La xikꞌamawaꞌj ri Uxlabꞌal rumal ri chak ri kuta ri taqanik, o xa rumal ri xitatabꞌej ri tzij rukꞌ kojobꞌal? ¿La xa kꞌu sibꞌalaj maj iwetaꞌmabꞌal? Nabꞌe xichapleꞌj pa ri Uxlabꞌal ¿la kꞌa te kꞌu riꞌ kiwaj kitzꞌaqatisaj rukꞌ ri ichuqꞌabꞌ pa ri ityoꞌjal? ¿La xaq kꞌu xiriq kꞌax kꞌa te riꞌ man kꞌo ta kichꞌek che? Pune man kinkoj taj chi mat kꞌo kichꞌek che ri jastaq ri xibꞌano. Ri Dios ri kuya ri Uxlabꞌal chiꞌwe rech kibꞌan mayijabꞌal taq jastaq chiꞌxoꞌl, ¿la kubꞌan kꞌut rumal ri chak ri kutoqꞌij ri taqanik o kubꞌano rumal ri kojobꞌal ri xikojo chukꞌamawaꞌxik ri tzij? Jeriꞌ xkꞌulmatajik rukꞌ ri Abraham, xukojo ri xbꞌix che rumal ri Dios rumal riꞌ xbꞌix che chi jun sukꞌ achi. Xaq jeriꞌ, chiwetaꞌmaj chi ri e rijaꞌl ri Abraham are ri kꞌo kikojobꞌal. Qas tzij wi, ri Tzꞌibꞌatalik ojer xubꞌij loq chi ri Dios kubꞌan na sukꞌ chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj rumal ri kikojobꞌal, kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri Abraham: Rumal awe ketewchiꞌtaj na konojel ri e tinimit rech ri uwachulew. Xaq jeriꞌ ri e kꞌaslik pa ri kikojobꞌal e tewchiꞌtal rukꞌ ri kojonel Abraham. Konojel ri are kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx che ubꞌanik ri chak ri kuta ri taqanik, e kꞌo chuxeꞌ ri etzelal, jeriꞌ rumal cher ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Etzelatajinaq uwach ri winaq ri man kubꞌan ta ronojel ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatal pa ri wuj rech ri taqanik. Xuqujeꞌ man kꞌo ta jun kabꞌantaj sukꞌ che rumal ri taqanik. Jeriꞌ rumal ri sukꞌ winaq kakꞌasiꞌk rumal ri kojobꞌal. Ri taqanik man rech ta ri kojobꞌal, xane kubꞌij: Ri winaq ri kubꞌan we jastaq riꞌ kakꞌasiꞌ na rumal rech. Ri Cristo xujresaj loq pa ri etzelal rech ri taqanik are xubꞌan itzel chibꞌil ribꞌ xa rumal qe, jetaq kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik: Etzelatajinaq uwach ri karip cho jun che. Jeriꞌ xkꞌulmatajik rech xa rumal ri Cristo Jesús, ri tewechibꞌal rech ri Abraham xopan kukꞌ ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rech jeriꞌ rumal ri kojobꞌal kaqakꞌamawaꞌj ri tzujtal loq chaqe rumal ri Uxlabꞌal. Qachalal, kinkoj jun kꞌutbꞌal chiꞌwach: Jun chꞌekom tzij, pune xa rech achi, we xbꞌantajik, man kꞌo ta chi jun karesaj jubꞌiqꞌ che ri xbꞌiꞌtajik xuqujeꞌ man kꞌo ta chi jun kabꞌinik chi man kꞌo ta kutayij. Je kꞌu riꞌ, ri tzujtal loq, che ri Abraham xbꞌix wi loq xuqujeꞌ ri rijaꞌl. Ri Tzꞌibꞌatalik man kubꞌij taj chike ri e rijaꞌl, je ta ne ri e kꞌo kꞌi, xane che ri rijaꞌl ri kel kubꞌij chi xa jun, are waꞌ ri Cristo. Ri kawaj kinbꞌij are we riꞌ: Ri chꞌekom tzij ri xbꞌanik ojer rukꞌ ri Dios man kakwin taj ri taqanik ri kꞌa te xpe chi kajibꞌ ciento rukꞌ juwinaq lajuj junabꞌ chuchupik rech man kesax ta uchuqꞌabꞌ ri tzujtal loq. Rumal cher we ta kayaꞌtaj ri echabꞌal xa rumal ri taqanik riꞌ man kayaꞌtaj taj rumal cher xa tzujtal loq. Ri Dios kꞌut xuya ri echabꞌal che ri Abraham xa rumal ri utzujum loq che. ¿Jas kꞌu xutayij ri taqanik? Xyaꞌtajik rech jeriꞌ kaqꞌalajinik chi man utz ta ri tajin kabꞌanik, kꞌa xpe na ri rijaꞌl ri Abraham ri tzujtal loq chi kape na. Are ri angelibꞌ xeyoꞌwik ri taqanik puꞌqꞌabꞌ jun chꞌawenel. Xaq jeriꞌ man kꞌo ta kutayij jun chꞌawenel we xa jun kabꞌan rech, ri Dios kꞌut xa jun. We jeriꞌ ubꞌanik we jastaq riꞌ, ¿la ukꞌulel kꞌu ri taqanik ri utzujum loq ri Dios? Man je ta riꞌ. We ta kakwin ri taqanik, ri xyaꞌtajik, chuyaꞌik kꞌaslemal ri maj ukꞌisik, are ta bꞌa ri taqanik riꞌ kayoꞌw sukꞌal. Are kꞌu ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij chi konojel ri winaq aꞌjuwachulew e kꞌo chuxeꞌ ri mak, jeriꞌ rech rumal ri kojobꞌal pa Jesucristo, kayaꞌtaj na chike ri tzujtal loq. Are majaꞌ kape we kojobꞌal riꞌ, uj jatꞌital chuxeꞌ ri taqanik, ujtzꞌapitalik qayeꞌm ri kojobꞌal ri kakꞌut na chiqawach. Xaq jeriꞌ ri taqanik xpe chukꞌamik qabꞌe rech xujpe rukꞌ ri Cristo, jeriꞌ kabꞌantaj sukꞌ chaqe rumal ri kojobꞌal. Kamik kꞌut chi kꞌo chi ri kojobꞌal, man xa ta chi kakꞌam qabꞌe. Iwonojel ix ralkꞌwaꞌl ri Dios xa rumal ri ikojobꞌal pa Cristo Jesús. Jeriꞌ rumal konojel ri xbꞌantaj kiqasanaꞌ pa Cristo, are xkatzꞌyaqibꞌej ri Cristo. Man kꞌo ta chi aj Israel xuqujeꞌ man aj Israel taj, man kꞌo ta chi achi xuqujeꞌ ixoq, man kꞌo ta chi ajchak xuqujeꞌ man ajchak taj, xane iwonojel ix, xa ix jun pa Cristo Jesús. Kamik kꞌut chi ix rech chi ri Cristo, qas ix rijaꞌl ri Abraham, xuqujeꞌ ix echaꞌnel rech ri utzujum loq ri Dios. Kinbꞌij xuqujeꞌ, ri echaꞌnel are kꞌa nitzꞌ na, xaq e junam rukꞌ ri patanijel ri kꞌo pa ri ja, pune ri akꞌal are ajchoqꞌe ronojel ri jastaq. Xane chajital kumal ri iꞌlol taq rech kꞌa jampaꞌ katzꞌaqat na ri junabꞌ ri karaj ri utat. Je xuqujeꞌ uj, are majaꞌ qetaꞌm uwach ri Cristo, uj kꞌo chuxeꞌ ri jatꞌibꞌal rech ri uwachulew. Are xtzꞌaqat ri qꞌotaj, ri Dios xutaq loq ri Ukꞌojol, ri xkꞌiyik che jun ixoq xuqujeꞌ chuxeꞌ ri taqanik. Rech jeriꞌ kekꞌam apanoq ri e kꞌo chuxeꞌ ri taqanik, rech kuꞌx alkꞌwaꞌlaxelabꞌ. Rumal kꞌu che ri ixralkꞌwaꞌl chi ri Dios, ri Dios xutaq loq ri Uxlabꞌixel rech ri Ukꞌojol pa taq iwanimaꞌ rech jeriꞌ kixkwinik kibꞌij: ¡Tat! Xaq jeriꞌ man at patanijel ta chik, xane at ralkꞌwaꞌl chi ri Dios, jeriꞌ rumal ri Dios xubꞌano echaꞌnel chawe. Ojer are majaꞌ iwetaꞌm uwach ri Dios, are kipatanij ri man e dios taj. Kamik kꞌut chi iwetaꞌm chi uwach ri Dios, o pa juleꞌ taq tzij chik ri Dios xretaꞌmaj iwach, ¿jas kꞌu che kiwaj kixtzalij kanoq chuxeꞌ ri chuqꞌabꞌ ri karaj kubꞌan rech piꞌwiꞌ? Ri ix xaq jeꞌ nim tajin kiwil ri qꞌij, ri ikꞌ xuqujeꞌ ri junabꞌ rech taq ri nimaqꞌij. Kinxiꞌj wibꞌ are kinchomaj iwij, rukꞌ jubꞌiqꞌ man kꞌo ta xutayij ri xinchakuj iwukꞌ. Wachalal kixinbꞌochiꞌj rech qas je kixuxik jetaq ri in, jeriꞌ rumal in xuqujeꞌ je xinuxik jetaq ri ix. Kinbꞌij we riꞌ, man xa ta rumal ibꞌanom kꞌax chwe. Jeriꞌ rumal iwetaꞌm chi rumal rech jun yabꞌil pa ri nutyoꞌjal, xintzijoj ri utz laj tzij chiꞌwe. Pune kꞌax xiriq wukꞌ rumal ri yabꞌilal ri kꞌo chwe, man xiniwetzelaj taj, xane je xibꞌan chinukꞌamawaꞌxik jetaq jun ángel rech ri Dios, jetaq ta ne ri Cristo Jesús. Je kꞌu riꞌ ¿jas kꞌu xkꞌulmatajik rukꞌ ri kiꞌkotemal ri xinaꞌo? Qas tzij wi, xinwilo chi we ta xixkwinik, xiwesaj ta riꞌ ri ibꞌoqꞌoch rech xiya chwe. ¿La xa kꞌu xibꞌan ikꞌulel chwe rumal xinbꞌij ri qas tzij chiꞌwe? Ri e winaq ri kakibꞌij chi kel kikꞌuꞌx chiꞌwe, man tzij taq chi qas are kakaj ri utzilal chiꞌwe. Are kakaj kixkiqꞌat chaqe rech kixeꞌ kukꞌ. Utz riꞌ we amaqꞌel kel ukꞌuꞌx jun che jun chik, man xwi ta are in kꞌo iwukꞌ. Alaj taq walkꞌwaꞌl, kinnaꞌ chi junmul qꞌoxom iwumal iwe jetaq ri jun nan ri kakꞌojiꞌ ral, kꞌa jampaꞌ katzꞌaqat na ri Cristo pa iwanimaꞌ. Are kawaj we ta in kꞌo apanoq iwukꞌ rech qas ko kixinchꞌabꞌej, jeriꞌ rumal qas kinmayijanik rumal ri kixnoꞌjinik. Chibꞌijmpe ix chwe, ri kiwaj kixkꞌojiꞌk chuxeꞌ ri taqanik: ¿La man kꞌu itatabꞌem ri kubꞌij ri taqanik? Ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij chi ri Abraham xekꞌojiꞌ e kebꞌ ukꞌojol, jun rukꞌ ri patanijel xuqujeꞌ jun rukꞌ ri qas rixoqil. Ri ral ri patanijel xalaxik xaq pa ri tyoꞌjal, are kꞌu ri ral ri qas ixoqilom, xalaxik rumal jeriꞌ bꞌiꞌtal loq. We xtzijox loq riꞌ, jun kꞌutbꞌal, jeriꞌ rumal we kebꞌ ixoqibꞌ riꞌ are ri kebꞌ chꞌekom tzij: jun kape je laꞌ puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Sinaí, e kꞌo ral rech kuꞌx patanijelabꞌ, ri ubꞌiꞌ ri ixoq riꞌ are Agar. Jeriꞌ rumal ri Agar are karetwachij ri juyubꞌ ri kꞌo pa Arabia, are ri Jerusalén rech kamik. Jeriꞌ rumal areꞌ xuqujeꞌ ri e ral e kꞌo chuxeꞌ ri taqanik. Are kꞌu ri Sara are karetwachij ri kꞌakꞌ chꞌekom tzij, ri karetwachij ri Jerusalén ri kꞌo chikaj, are wa ri qatinimit uj ri man uj jatꞌital ta chik. Jeriꞌ rumal ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Chatkiꞌkotoq at ixoq ri man e kꞌolinaq taj awal pa ri uwachulew, at ri man xanaꞌ ta wi ri qꞌoxom jetaq ri kunaꞌ jun ixoq are kakꞌojiꞌ jun ral; Jeriꞌ rumal sibꞌalaj e kꞌi na ri awal kekꞌojiꞌ cho ri e ral ri kꞌulanik ixoq. Xaq jeriꞌ Qachalal, uj uj ralkꞌwaꞌl ri tzujtal loq, jetaq ri Isaac. Are kꞌu ri alkꞌwaꞌlaxel ri xkꞌiy pa ri tyoꞌjal, kubꞌan kꞌax che ri xkꞌiy pa ri Uxlabꞌal, xaq jeꞌ kakꞌulmataj we riꞌ kamik. ¿Jas kꞌu kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik? Chawesaj bꞌik ri patanijel rachiꞌl ri ral, jeriꞌ rumal man junam ta ri kechabꞌal, ri ral ri patanijel rukꞌ ri ral ri qas ixoqilom. Xaq jeriꞌ Qachalal, man uj ral ta ri ixoq patanijel xane uj ral ri qas ixoqilom. Ri Cristo xujukiro rech jeriꞌ kujkꞌojiꞌk pa ri kiritajik. Xaq jeriꞌ ko chixkꞌoloq rech makinim ta chi iwibꞌ chuxeꞌ ri jatꞌibꞌal rech ri taqanik. Ri in, in Pablo kinbꞌij chiꞌwe chi man kꞌo ta kutayij che ri Cristo, we kisakꞌij iwibꞌ. Junmul chik kinbꞌij chi ri karaj kusakꞌij ribꞌ choqꞌaqꞌ wi kubꞌano ronojel ri kubꞌij ri taqanik. Ri ix ri kiwaj kabꞌantaj sukꞌ chiꞌwe rumal ri taqanik, man jeqel ta ikꞌuꞌx riꞌ chirij ri Cristo man xikꞌamawaꞌj ta riꞌ ri utoqꞌobꞌ. Are kꞌu ri uj qayeꞌm pa ri Uxlabꞌixel chi kabꞌantaj sukꞌ chaqe, rumal ri kojobꞌal. Jeriꞌ rumal pa Cristo Jesús man kꞌo ta kutayij we jun sakꞌitalik o man sakꞌital taj, are kꞌo kutayij ri kojobꞌal ri chakunik xa rumal ri loqꞌanik. Sibꞌalaj utz ya ibꞌanik nabꞌe. ¿Jachin xixqꞌilowik rech man kinimaj ta chi ri qas tzij? Man are taj ri Dios kixqꞌatenik, jeriꞌ rumal are ri Dios xixsikꞌin apanoq pa ri kiritajik. Iwetaꞌm chi jubꞌiqꞌ chꞌam kuchꞌamirisaj ronojel ri qꞌor. Ri in kꞌut qas jeqel na kꞌuꞌx chirij ri Ajawxel, wetaꞌm chi ix kijunamaj ri ichomabꞌal wukꞌ, are kꞌu ri xaq kixumenkꞌetij, kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ, xapachin na kꞌu ri kuxik. Qachalal, we ta are kintzijoj chi konojel rajawaxik kakisakꞌij kibꞌ rech kuꞌx sukꞌ, kꞌa te riꞌ riꞌ ketaniꞌ ri na kꞌulel chinutzukuxik rech kakibꞌan kꞌax chwe xuqujeꞌ ri kꞌax ri xuriq ri Cristo cho ri ripbꞌal man kuyak ta chi riꞌ koyawal. Kꞌo ta bꞌanom wi chi riꞌ ri xaq kixkimenkꞌetij man xwi ta kakisakꞌij kibꞌ, xane chi kakesaj bꞌik ronojel ri kityoꞌjal riꞌ. Jeriꞌ qachalal, pa kiritajem xixsikꞌix wi apanoq ix. Xwi che ri man kikoj ta ri kiritajem chubꞌanik ronojel ri karaj ri ityoꞌjal, xane chipatanij iwibꞌ chiꞌjujunal rukꞌ loqꞌanik. Jeriꞌ rumal cher ri taqanik kamulitajik xa pa jun tzij ri kubꞌij: Chaloqꞌaj ri awajil atzꞌaqat jetaq ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at. Are kꞌu we xaq jeꞌ kitiꞌ iwibꞌ xuqujeꞌ kitij iwibꞌ, qas chichajij bꞌa iwibꞌ rech man kitukij ta iwibꞌ chiꞌjujunal. Rumal riꞌ kinbꞌij chiꞌwe: Chinimaj ri Uxlabꞌixel rech ri Dios, man are ta kiwilij ri karaj ri ityoꞌjal ix. Jeriꞌ rumal ri kurayij ri Uxlabꞌal man junam ta rukꞌ ri kurayij ri tyoꞌjal, we kebꞌ chuqꞌabꞌ riꞌ kakiqꞌatela taq kibꞌ rech man kibꞌan ix ri kiwaj. We kꞌu are ri Uxlabꞌal kakꞌamow ibꞌe, man ix kꞌo ta chi riꞌ chuxeꞌ ri taqanik. Sibꞌalaj etaꞌmatal uwach ri uchak ri tyoꞌjal: Are ri kꞌulanem kukꞌ taq kakabꞌ ixoqibꞌ xuqujeꞌ kakabꞌ achyabꞌ, mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, chꞌulujil, rayin makaj pa taq animaꞌaj. Qꞌijilaꞌn jastaq ri man are ta e dios, qꞌijinik, kꞌax pa taq kanimaꞌ chikij nikꞌaj chik, tzukun chꞌoꞌj, oyawal, paꞌin taj ibꞌ, oyawal rumal cher ronojel ri kakꞌulmatajik, kꞌax naꞌoj chike nikꞌaj chik, qꞌabꞌarik, nimaqꞌij jawjeꞌ kabꞌan wi etzelal xuqujeꞌ nikꞌaj taq jastaq chik. Qas kinbꞌij kꞌu chiꞌwe chanim, jetaq ri nubꞌim loq chiꞌwe, ri winaq ri kakibꞌan we jastaq riꞌ man koꞌk ta pa ri ajawarem rech ri Dios. Are kꞌu ri uwachinik ri Uxlabꞌixel are ri loqꞌanik, kiꞌkotemal, jaꞌmaril, ayeꞌnik, utz laj noꞌjibꞌal, kojobꞌal, mochꞌochꞌem ibꞌ, xuqujeꞌ man kaqaya ta bꞌe che ri etzelal areꞌ kabꞌan rech pa qawiꞌ. Man kꞌo ta qꞌatoj tzij puꞌwiꞌ waꞌ we jastaq riꞌ. Are kꞌu ri e rech chi ri Cristo, xriptaj kanoq ri kityoꞌjal rukꞌ ri kirayinik. We are ri Uxlabꞌal yoꞌwinaq qakꞌaslemal, qaya bꞌe che rech kukꞌam qabꞌe. Maqanaꞌ nimal, xuqujeꞌ maqayak koyawal nikꞌaj chik rech jeriꞌ man kaqabꞌan ta kꞌax chibꞌil taq qibꞌ. Qachalal, we kꞌo ne jun kariqitaj pa mak, ri ix ri kꞌamtal ibꞌe rumal ri Uxlabꞌixel, chitoꞌ apanoq rukꞌ mochꞌochꞌem rech jeriꞌ kasukꞌiꞌk. Chichajij xuqujeꞌ iwibꞌ, rech man kixtaqchiꞌtaj ta xuqujeꞌ ix pa mak. Chitoꞌla taq iwibꞌ are kixikꞌow pa kꞌax taq jastaq. Are riꞌ ri qas unimaxik ri utaqanik ri Cristo. We kꞌo jun kunaꞌo chi nim uqꞌij chikiwach nikꞌaj chik, man nim ta kꞌut uqꞌij, xaq tajin kusubꞌ ribꞌ riꞌ. Qas chunaꞌ na jun ri kanoꞌjinik; we kꞌo jun jastaq ri karaj kunaꞌ nimal rukꞌ, mujunamaj ribꞌ rukꞌ jun chik. Chiꞌjujunal chibꞌana ri taqal chiꞌwe kibꞌano. Ri winaq ri tajin kakꞌut utzij Dios choch, chuya rech ri rajtij ri utz taq jastaq ri kꞌo rukꞌ. ¡Misubꞌ iwibꞌ! Man kꞌo ta jun kakwinik kusubꞌ ri Dios. Ri kutik jun are kukꞌamawaꞌj na. We are karilij jun ubꞌanik ri karaj ri utyoꞌjal, kukꞌamawaꞌj na kamikal, are kꞌu ri are karilij ubꞌanik ri kubꞌan ri karaj ri Uxlabꞌixel, kukꞌamawaꞌj na che ri Uxlabꞌixel jun alik kꞌaslemal. Mujqꞌitaj bꞌa chubꞌanik ri utzilal rech jeriꞌ kaqakꞌamawaꞌj na ri utojbꞌalil we man kujqꞌiꞌtajik. Xaq jeriꞌ, we kujkwinik, qabꞌana ri utzilal kukꞌ konojel, nabꞌe na kukꞌ ri e qachalal pa ri qakojobꞌal. Qas chiwilampeꞌ, qas in kintzꞌibꞌan bꞌik we tzij riꞌ chiꞌwe rukꞌ nimaq taq tzꞌibꞌ. Konojel ri kakaj kixkitaqchiꞌj chusakꞌixik iwibꞌ, jewaꞌ kakibꞌano rech man kakiriq ta kꞌax chutzijoxik chi xaq xwi rukꞌ ri ukamikal ri Cristo kꞌo kolotajem. Ri jewaꞌ kakibꞌij chiꞌwe, man ne kakinimaj ta ri taqanik rech ri Moisés, pune kikojom ri retal ri ojer chꞌekom tzij chibꞌil kibꞌ, kakaj kꞌut jeꞌ kibꞌan ix, rech kinaꞌ nimal pa ri ityoꞌjal rumal tajin kinimaj ri taqanik. Najtin bꞌa chwe ri nimal, xwi chinnaꞌ nimal pa ri ukamikal ri Cristo cho ri ripbꞌal. Tyox che ri ukamikal, man kꞌo ta chi kutayij ri kuchomaj ri uwachulew chwij in, je ta ne in kaminaq chik pa we uwachulew riꞌ. Man kꞌo ta kutayij we ukojom jun ri retal ri chꞌekom tzij pa ri utyoꞌjal o man ukojom taj. Are kꞌo kutayij we kꞌakꞌ winaq chi jun. Kikꞌamawaꞌj jaꞌmaril che ri Dios konojel ri kakinimaj we noꞌjibꞌal xuqujeꞌ ri utinimit ri Dios. Israel are waꞌ ri qas utinimit ri Dios. Man kꞌo ta chi bꞌa jun kukꞌam loq kꞌax pa ri nutyoꞌjal, jeriꞌ rumal pa ri nutyoꞌjal kꞌo ri usokotajik ri Cristo. Qachalal, are bꞌa ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo kanaj kanoq pa ri iwanimaꞌ. Jeriꞌ. Ri Pablo, taqoꞌn rech ri Cristo Jesús rumal ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios, chike ri e tyoxalaj taq winaq ri jeqel kikꞌuꞌx pa Cristo Jesús, ri e kꞌo pa ri tinimit Éfeso. Chikꞌamawaꞌj toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril che ri Tataxel Dios xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo. Tewchiꞌtal ri ubꞌiꞌ ri Dios, Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo, ri ujutewechiꞌm rukꞌ ronojel tewechibꞌal pa ri uxlabꞌal pa Cristo Jesús, pa ri chikajil kꞌolibꞌal. Rumal cher ri Areꞌ xujuchaꞌo are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew, rech kujux tyoxalaj taq winaq xuqujeꞌ chꞌajchꞌoj cho Areꞌ. Pa ri loqꞌanik xujuchꞌa loq, rech kujok che ralkꞌwaꞌl xa rumal ri Jesucristo, rumal ri sibꞌalaj utz laj rayibꞌal ukꞌuꞌx, rech kaqaqꞌijilaꞌj ri juluwem rech ri utoqꞌobꞌ ri xuya chaqe rumal ri loqꞌalaj Ukꞌojol. Pa Areꞌ xujtortaj wi rumal ri ukikꞌel, xkuyutaj ri qamak rumal ri uqꞌinomal ri utoqꞌobꞌ. Ri xutixtobꞌisaj la pa qawiꞌ, rukꞌ ronojel noꞌjibꞌal xuqujeꞌ chomanik. Xuqujeꞌ xukꞌut chiqawach ri awatal loq najtir ojer, pa ri rutzilal, uchomam loq ubꞌanik qukꞌ we rayibꞌal ukꞌuꞌx riꞌ. Xuchomaj loq unukꞌikꞌ pa areꞌ ronojel ri jastaq rech uwachulew xuqujeꞌ ri jastaq rech chikajil. Pa Cristo xuqujeꞌ xqakꞌamawaꞌj ri echabꞌal, rumal cher ojer xujchaꞌ loq, jacha ri uchomanik ri kakwin chubꞌanik ronojel ri jastaq, jeꞌ jas ri kurayibꞌej ukꞌuꞌx. Rech ri uj ri uj nabꞌe chuyaꞌik ri qakuꞌlibꞌal kꞌuꞌx chirij ri Cristo kaqaya qꞌijilaꞌnem che ri ujuluwem. Ri ix xuqujeꞌ, are xita ri utz laj tzij rech ri qas tzij, ri utz laj tzij re koltajem, xkoj iwetal rumal ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, ri bꞌiꞌtal kanoq, are waꞌ ri naꞌtabꞌal re ri qechabꞌal, kꞌa jampaꞌ kuꞌriqa qꞌij rech ri kolotajem rech kaqꞌijilaꞌtaj ri ujuluwem. Rumal kꞌu ri, are xinta ri ikojobꞌal pa Cristo Jesús, xuqujeꞌ ri kibꞌan chi kiloqꞌaxik ri tyoxalaj taq winaq, man intanalinaq ta che utyoxixik che ri Ajawxel piꞌwiꞌ pa ri nuchꞌawem ri kinbꞌano, kinta che ri Dios, Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo, Tataxel rech juluwem chuya iwetaꞌmabꞌal pa ri uxlabꞌixel xuqujeꞌ chuqꞌalajisaj chiꞌwach pa jun jeꞌlalaj etaꞌmanik. Xuqujeꞌ kinbꞌan chꞌawem piꞌwiꞌ rech kajaqataj ri ibꞌoqꞌoch rech kiwetaꞌmaj jas ri kuꞌlibꞌal kuꞌx rech ri sikꞌinik, xuqujeꞌ jas ri qꞌinomal rech ri echabꞌal ri yaꞌtal chike ri tyoxalaj taq winaq. Xuqujeꞌ ri sibꞌalaj nim utoqꞌobꞌ qukꞌ uj ri kujkojon che. Are riꞌ nimalaj chuqꞌabꞌ rech ri ukwinem. Ri xubꞌan chak are xuwaꞌjilisaj ri Cristo chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, xuqujeꞌ xutꞌuyubꞌaꞌ pa ri uwiqiqꞌabꞌ pa ri chikajil kꞌolibꞌal. Xuqujeꞌ xya taqanik pa uqꞌabꞌ pa kiwiꞌ konojel ri e taqanelabꞌ cho ri uwachulew, pa kiwiꞌ ronojel kwinem, xuqujeꞌ ronojel taqanik pa kiwiꞌ ronojel bꞌiꞌaj, man xaq xwi ta pa we qꞌotaj re kamik, xane xuqujeꞌ ri kape na. Ri Dios xuya ronojel ri jastaq chuxeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri Cristo, xuqujeꞌ xubꞌan che chi xux ujolom ri komontyox. Rumal cher ri komontyox are utyoꞌjal ri Cristo, xuqujeꞌ are ri Cristo kayoꞌw ronojel ri jastaq ri kajawatajik, pa ronojel qꞌotaj. Areꞌ xyoꞌw ikꞌaslemal are ix kaminaq kanoq pa taq ri iwetzelal xuqujeꞌ ri imak. Che riꞌ are je xixnoꞌjinik jetaq ri karaj ri uwachulew are xibꞌan rech ri kataqan pa ri qꞌequꞌmal, jeꞌ jas ri uxlabꞌal ri kataqan pa kanimaꞌ ri winaq ri man keniman ta che ri Dios. Qonojel je xujnoꞌjin kan nabꞌe, are xqabꞌan ri karaj ri qatyoꞌjal are xqabꞌan ri itzel taq qarayinik. Uj ralkꞌwaꞌl oyawal jetaq ri nikꞌaj winaq chik ri maj Dios kukꞌ. Ri Dios kꞌut rumal ri jeꞌlalaj utoqꞌobꞌsan wach xuqujeꞌ ri uloqꞌanik chaqe, pune uj kaminaq pa ri qamak xuya qakꞌaslemal are kaminaq junam rukꞌ ri Cristo, xa rumal ri toqꞌobꞌ xixkolotajik. Xujukꞌastajisaj xuqujeꞌ rukꞌ Areꞌ, kꞌa te riꞌ xujutꞌuyubꞌa pa ri chikajil kꞌolibꞌal pa Cristo Jesús, rech pa ri qꞌotaj ri petinaq kukꞌut na ri ujeꞌlal ri unimal ri utoqꞌobꞌ ri xutixixej pa qawiꞌ pa Cristo Jesús. Xaq pa toqꞌobꞌ xixkolotajik, rumal ri ikojobꞌal, man rukꞌ ta ichuqꞌabꞌ, xane xaq usipanik ri Dios. Man rumal ta chak rech maj jun kunaꞌ nimal. Rumal cher are ri Dios xujtikowik pa Cristo Jesús, rech kaqabꞌan utza taq chak, ri rajawam loq ri Dios ojer. Xaq jeriꞌ naꞌtaj chiꞌwe chi ri ix man ix aꞌj Israel taj, man kojtal ta iwetal, jeriꞌ kakibꞌij chiꞌwe ri winaq ri kojtal ketal are wa ri bꞌantal rukꞌ uqꞌabꞌ winaq. Che ri qꞌotaj riꞌ naj ix kꞌo wi che ri Cristo, man ix aꞌj Israel taj, naj ix kꞌo wi che ri bꞌiꞌtal kanoq, maj ikuꞌlibꞌal kuꞌx xuqujeꞌ man kꞌo ta ri Dios iwukꞌ. Kamik kꞌut pa Cristo ix ri naj ix kꞌo wi kanoq xixkꞌam apanoq rumal ri ukikꞌel ri Cristo. Rumal cher are qajaꞌmaril ri Cristo, rumal xa jun xubꞌan chike ri e kebꞌ tinimit, xuwulij ri qꞌatebꞌal ri xaq kukoj chꞌoꞌj chikixoꞌl. Xuchup ri qꞌatoj tzij ri kubꞌan ri taqanik xubꞌan jaꞌmaril chikixoꞌl ri kebꞌ tinimit, rumal xraj xubꞌan xa jun kꞌakꞌ tinimit chike, rech jeriꞌ xujeqebꞌa ri jaꞌmaril. Rech kuꞌtzir rukꞌ ri Dios kikobꞌchal tinimit, pa jun tyoꞌjal cho ri ripbꞌal, jawjeꞌ ri xukamisaj wi ri bꞌanoj kꞌulel. Xpetik xulutzijoj jaꞌmaril chiꞌwe ri naj ix kꞌo wi, xuqujeꞌ chike ri naqaj e kꞌo wi. Rumal cher rumal ri Cristo yaꞌtal bꞌe chaqe kujok rukꞌ ri Tataxel rukꞌ ri utobꞌanik ri Uxlabꞌixel. Rumal riꞌ etaꞌmatal chi iwach, man naj ta chik kixpe wi, xane xa ix jun chi kukꞌ ri winaq ri e chaꞌtal rumal ri Dios, ix tyoxalaj taq winaq ix kachiꞌl ri uwinaq ri Dios. Chixkꞌol puꞌwiꞌ ri takꞌalibꞌal ri xkikoj ri e taqoꞌn xuqujeꞌ ri qꞌalajisal taq utzij ri Dios. We abꞌaj ri qas kꞌo kutayij are Jesús. Ri ja ri takꞌal pa Cristo sibꞌalaj utz bꞌantal che uyakik, tajin kawaꞌjilik rech kux jun templo qꞌijilaꞌbꞌal rech ri Ajawxel. Ix xuqujeꞌ kixyak pa Cristo rech kixux rachoch ri Uxlabꞌixel rech ri Dios. Rumal kꞌu waꞌ, in in Pablo, in kꞌo pa cheꞌ rumal iloqꞌaxik ix ri man ix aꞌj Israel taj. Iwetaꞌm waꞌ chi ri Dios xroqxaꞌnij chwe utzijoxik ri uchomanik ri Dios chiꞌwe pa ri utoqꞌobꞌ. Ri Dios are xkꞌutuw chinuwach ri awatal loq, jetaq ri nutzꞌibꞌam kan chiꞌwe. Are kisikꞌij uwach ri xintzꞌibꞌaj chiꞌwe, kiwetaꞌmaj na jas ri uchomanik ri Dios chrij ri Cristo ri man etaꞌmatal ta kan nabꞌe. Are waꞌ, ri xawax loq chikiwach ri winaq ojer, kamik kꞌut tajin kakꞌut chikiwach ri e tyoxalaj taq taqoꞌn rech ri Dios. Xuqujeꞌ ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios rumal ri Uxlabꞌixel kel kubꞌij chi ri winaq ri man aj Israel taj xuqujeꞌ ri winaq aj Israel kayaꞌtaj junam ri echabꞌal chiꞌwe, rumal cher qonojel uj tyoꞌjal rech ri Cristo, xuqujeꞌ iwech junam ri utzujum ri Cristo Jesús chiꞌwe rumal ri utz laj tzij. In xinux patanil rech we utz laj tzij riꞌ. Are waꞌ ri usipanik ri Dios ri xuya chwe xaq pa ri utoqꞌobꞌ, rumal ri uchuqꞌabꞌ ri ukwinem. Pune in riꞌ ri sibꞌalaj nitzꞌ nuqꞌij chkiwach ri uꞌwinaq ri Dios, xinkꞌamawaꞌj kꞌu we toqꞌobꞌ rech kintzijoj chike konojel ri winaq rech ri uwachulew ri nimalaj uqꞌinomal ri Cristo. Xuqujeꞌ kinya uchꞌobꞌik ri urayibꞌal ri Dios, ri awatal loq pa Dios ri tikol rech ronojel ri jastaq, najtir ojer. Rech katzijox rumal ri komontyox chike ri e chikajil taq chuqꞌabꞌ, ri unimal ri retaꞌmabꞌal ri Dios. Jetaq ri uchomanik loq, ri xkꞌulmataj pa Cristo Jesús ri Ajawxel. Rumal ri qakojobꞌal pa Cristo, kujkiꞌkotik rumal xujkiritajik xuqujeꞌ kꞌo kuꞌlibꞌal kuꞌx chaqe rech kujqebꞌ rukꞌ ri Dios. Rumal riꞌ kinta chiꞌwe chi man kakꞌis taj ta ikꞌuꞌx rumal ri kꞌax ri tajin kinriq rumal iwe, jun utzilal waꞌ chiꞌwe ix. Rumal waꞌ kinxukiꞌ cho ri Tataxel, ri tikowinaq ronojel ri kꞌo cho ri uwachulew xuqujeꞌ ri kꞌo pa ri kaj. Xuqujeꞌ kinta che chi kuya ichuqꞌabꞌ ri Uxlabꞌixel, xuqujeꞌ kwinem ri kape pa ri ujeꞌlal ri uqꞌinomal, rech kakꞌojiꞌ ri Cristo pa taq iwanimaꞌ kinta xuqujeꞌ che chi kixjeqiꞌ pa ri loqꞌanik, rech kichꞌobꞌ rij junam kukꞌ ri tyoxalaj taq winaq ri raqan, ri uwach, ri unimal xuqujeꞌ janipa qajinaq ri uloqꞌabꞌal kuꞌx ri Cristo. Ri kawaj are qas kichomaj ri loqꞌabꞌal kuꞌx riꞌ, ri sibꞌalaj nim cho ri qachomanik, rech kixnoj rukꞌ ronojel ri kꞌo rukꞌ ri Dios. Areꞌ kakwinik kubꞌan sibꞌalaj nimaq taq jastaq qukꞌ uj, rumal ri uchuqꞌabꞌ ri kꞌo pa qanimaꞌ ri man kujkwin taj kaqachꞌobꞌ rij, ¡che areꞌ yaꞌtal wi kaya juluwem kumal ri winaq rech we qꞌij junabꞌ riꞌ pa taq ri komontyox xuqujeꞌ pa Cristo Jesús, chibꞌe qꞌij saq! Jeriꞌ. Rumal kꞌu waꞌ in kꞌo pa cheꞌ rumal utzijoxik ri Ajawxel, xa kꞌu kinta chiꞌwe: Chikꞌaslebꞌej jun utz laj kꞌaslemal taqal che ri sikꞌinik ri xikꞌamawaꞌj. Chimochꞌo iwibꞌ xuqujeꞌ utz chixnoꞌjinoq, man kayakataj ta iwoyawal aninaq, chiꞌkꞌamawaꞌj nikꞌaj winaq chik rukꞌ loqꞌanik. Chikojo ichuqꞌabꞌ rech xa ix jun, jetaq ri karaj ri Uxlabꞌixel, rumal ri jaꞌmaril ri kꞌo chi ixoꞌl. Xa jun tyoꞌjal, xa jun Uxlabꞌixel, xa jun kuꞌlibꞌal kuꞌx, are riꞌ ri sikꞌinik ri ubꞌanom ri Dios. Xa jun Ajawxel, xa jun kojobꞌal, xa jun qasanaꞌ. Xa jun Dios xuqujeꞌ xa jun Tataxel kech konojel ri winaq, ri kꞌo pa kiwiꞌ konojel, xuqujeꞌ chikixoꞌl konojel, je xuqujeꞌ pa kanimaꞌ konojel. Yaꞌtal kꞌu chaqe chqajujunal ri toqꞌobꞌ jetaq ri retabꞌal ri Cristo are xujach ri sipanik. Rumal waꞌ kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Are xpaqiꞌ chikaj xuꞌkaꞌm bꞌik konojel ri e chaptal bꞌik xuqujeꞌ xuya jaljoj taq sipanik chike ri achyabꞌ. ¿Jas kel kubꞌij waꞌ chi xpaqiꞌ chikaj? Kel kubꞌij chi nabꞌe xqaj bꞌik xuqujeꞌ kꞌa chuxeꞌ ri ulew. Ri xqaj bꞌik chuxeꞌ ri ulew, are waꞌ ri xpaqiꞌ xuqujeꞌ bꞌik pa ri kaj, chunojisaxik ronojel. Areꞌ na xyoꞌw bꞌe chike ri winaq rech kꞌo kuꞌx e taqoꞌn, e nikꞌaj chik e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, e nikꞌaj chik e tzijol taq utzij ri Dios, e nikꞌaj chik aꞌjyuqꞌabꞌ, xuqujeꞌ nikꞌaj chik aꞌjtijabꞌ. Rech keꞌkitijoj ri utinimit ri Dios chubꞌanik ri patanijem, rech kawok ri utyoꞌjal ri Cristo. Xaq jeriꞌ kujux xa jun pa ri qakojobꞌal xuqujeꞌ pa ri etaꞌmanik rech ri Ukꞌojol ri Dios, rech kujux ko pa ri qakojobꞌal xuqujeꞌ rech kujopan pa ri tzꞌaqat etabꞌal rech ri Cristo. Rech man je ta kujuxik jas ri akꞌalabꞌ ri man xaq ta jun kekꞌojiꞌ wi, kebꞌe jewaꞌ jeriꞌ, rumal ri kꞌutuꞌn ri kaya chike kumal ri e qꞌolonelabꞌ xuqujeꞌ ri winaq ri xaq kesubꞌunik. Xaq jeriꞌ kaqatzijoj ri qas tzij, rukꞌ loqꞌabꞌal kuꞌx, xuqujeꞌ kujkꞌiyik kꞌa kujux na jetaq ri Cristo areꞌ jolomaj rech ri komontyox. Rumal rech ri Cristo kakꞌiy ri qatyoꞌjal, rumal cher chikijujunal ri wokowinaq ri tyoꞌjal kakibꞌan ri kichak rech jeriꞌ kakitoꞌ kibꞌ kekꞌiyik xuqujeꞌ kakikꞌamawaꞌj kichuqꞌabꞌ pa ri loqꞌanik, rumal kitiqeloꞌm ribꞌ. Xaq jeriꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel kinta chiꞌwe: Man je ta bꞌa kixnoꞌjinik jetaq ri winaq ri man e kojonelabꞌ taj, ri aꞌreꞌ e sachinaq rukꞌ taq ri kinoꞌjibꞌal. Qꞌequꞌmarinaq ri kichomabꞌal. Man kakikiꞌkotebꞌej ta ri kꞌaslemal ri kape rukꞌ ri Dios, kowirinaq ri kanimaꞌ, rumal chi man kꞌo ta ketaꞌmabꞌal. Maj chi kikꞌixibꞌal, xkijach kibꞌ pa ri bꞌanoj taq mak, man kakꞌis taj ta kikꞌuꞌx chubꞌanik ri etzelal. Man are ta kꞌu waꞌ ri kꞌutuꞌn ri xikꞌamawaꞌj che ri Cristo. We na kꞌu qas xita ri xtzijox chiꞌwe, chi xaq pa Jesús kꞌo wi qas tzij. Xaq jeriꞌ rajawaxik kitzaq kan ronojel ri qꞌeꞌl taq inoꞌjibꞌal xuqujeꞌ chiya kanoq ronojel ri xixux kan nabꞌe, rumal cher qꞌayinaq chik ri ikꞌaslemal riꞌ, rumal ri itzel taq irayinik. Chikꞌexa bꞌa ri ukꞌuꞌx ri ichomanik. Xuqujeꞌ chikojo ri kꞌakꞌ taq atzꞌyaq rech ri kꞌakꞌ taq noꞌjibꞌal rech ri kꞌakꞌ kꞌaslemal, ri bꞌantal jetaq ri ukaꞌyibꞌal ri Dios, pa ri qas tzij, ri sukꞌal xuqujeꞌ ri tyoxalaj kꞌaslemal. Man kibꞌan ta chi bꞌa ri bꞌanoj taq tzij, are chibꞌij ri qas tzij kukꞌ taq ri ikꞌul ja, rumal qonojel xa jun tyoꞌjal qaꞌnik. Man kiya ta bꞌe che ri oyawal kabꞌan rech piꞌwiꞌ. Man kiya ta bꞌe naj kixoyowarik. Man kiya ta bꞌe che ri Itzel kok piꞌwanimaꞌ. Ri kelaqꞌ kan nabꞌe, man kelaqꞌ ta chik, xane chakunoq rukꞌ sukꞌal, rukꞌ ri uqꞌabꞌ rech kꞌo kuya chike ri winaq ri e mebꞌa. Man kibꞌij ta itzel taq tzij. Are chitzijoj jastaq ri kukꞌam la utzilal chike ri ketowik. Man kiya ta bꞌis che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel rech ri Dios, ri xukoj iwetal are xixkiritajik. Chitzaqa kan ronojel kꞌaxal ri kꞌo pa iwanimaꞌ, oyawal, yojtajem, raqoj taq chiꞌaj, bꞌanoj taq tzij, xuqujeꞌ ronojel uwach etzelal. Xane utz chixnoꞌjinoq, cheꞌl ikꞌuꞌx chike ri winaq, chikuyu taq iwibꞌ jacha ri xubꞌan ri Dios xixukuy pa Cristo. Xaq jeriꞌ chiwesaj uwach ri unoꞌjibꞌal ri Dios, jer chixnoꞌjin utz laj taq alkꞌwaꞌlaxelabꞌ. Chikꞌaslebꞌej jun kꞌaslemal rech loqꞌanik, jetaq ri xubꞌan ri Cristo, xujuloqꞌaj xuqujeꞌ xujach ri ukꞌaslemal jeꞌ jas jun kꞌokꞌ laj sipanik cho ri Dios. Xaq jeriꞌ man kibꞌan ta bꞌa mak kukꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq achyabꞌ, man kixjiqꞌjat ta xuqujeꞌ, man kibꞌan ta jastaq ri man e chꞌajchꞌoj taj, rumal chi man kataqiꞌ ta chike ri winaq ri uchaꞌom ri Dios. Xuqujeꞌ mibꞌij itzel taq tzij, tzijitzatik ri man kꞌo ta choqꞌaqꞌ che, qꞌolobꞌal taq tzij, xuqujeꞌ tzij ri kawach kel kubꞌij. Xane are chixtyoxinoq. Rumal cher maj jun winaq ri kakꞌarkꞌatik, xuqujeꞌ kuqꞌijilaꞌj itzel taq jastaq ri man are ta Dios, ri bꞌanal mak kukꞌ taq achyabꞌ, ixoqibꞌ, karechabꞌej ri ajawarem rech ri Cristo xuqujeꞌ ri rajawarem ri Dios. Mixsubꞌutaj bꞌa rukꞌ taq ri tzijonem ri maj kupatanij, rumal chi rukꞌ waꞌ we jastaq riꞌ kape ri qꞌatoj tzij rech ri Dios pa kiwiꞌ ri man keniman taj. Xaq jeriꞌ man kibꞌan ta iwachiꞌl chike. Rumal kꞌu cher ix qꞌequꞌmal kanoq ix nabꞌe, kamik kꞌut ix ralkꞌwaꞌl ri tunal, je bꞌa chixnoꞌjinoq jetaq ri ralkꞌwaꞌl ri tunal. Ri uwachinik ri tunal are ri utzilal, ri sukꞌal xuqujeꞌ ri qas tzij. Qas chiwila bꞌa jas ri karaj ri Ajawxel. Man kijunamaj ta bꞌa ikꞌuꞌx kukꞌ ri winaq ri kakibꞌan jastaq rech ri qꞌequꞌmal, xane chiꞌtzujuj. Rumal chi kꞌixibꞌal ubꞌixik ronojel ri kakibꞌan chaꞌwal ri winaq ri man keniman taj. Xa kꞌu ronojel ri kutunaj ri tunal, kaqꞌalajin na. Rumal are ri tunal kakꞌutuw ronojel ri jastaq, rumal riꞌ kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik: Chatwaꞌjiloq at ri katwar chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, katutunaj ri Cristo. Rumal riꞌ qas chiwila na ri kixnoꞌjinik, qas chichomaj na jas ri kibꞌano, man je ta ri kixnoꞌjin kon. Xane jer chixnoꞌjin winaq ri kꞌo iwetaꞌmabꞌal. Utz chibꞌana chukojik ri qꞌotaj rumal cher kepe na qꞌij ri man e utz taj. Xaq jeriꞌ, man je ta kixnoꞌjin ri winaq ri maj ketaꞌmabꞌal xane chichꞌobꞌo rij ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios chiꞌwe. Man kixqꞌabꞌar taj rukꞌ jastaq ri kaqꞌabꞌarisanik, rumal xaq kixukonarisaj, xane are chixnoj che ri Uxlabꞌixel. Chitaqchiꞌj iwibꞌ rukꞌ ri Salmos, xuqujeꞌ rukꞌ ronojel uwach bꞌix. Chixbꞌixonoq xuqujeꞌ chixqꞌijilaꞌn che ri Ajawxel rukꞌ ronojel iwanimaꞌ. Amaqꞌel chixtyoxin che ri Dios Tataxel che ronojel ri jastaq, pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesucristo. Chinimaj iwibꞌ rumal nim kiwil ri Cristo. Iꞌxoqilom chiꞌnimaj ri iwachajilal jeꞌ jas ri kibꞌan chunimaxik ri Ajawxel. Rumal chi are ri achajilom jolomaj rech ri rixoqil, jetaq ri Cristo are jolomaj xuqujeꞌ xukol ri komontyox, rumal cher are utyoꞌjal. Jeꞌ jas ri komontyox kunimaj ri Cristo, je xuqujeꞌ ri iꞌxoqilom rajawaxik kakinimaj ronojel ri kakibꞌij ri kachajilal chike. Aꞌchajilom, chiꞌloqꞌaj ri iwixoqilal, jeꞌ jas ri xubꞌan ri Cristo xuloqꞌaj ri komontyox xuqujeꞌ xujach ribꞌ cho ri ripbꞌal rumal rech rech xutyoxirisaj, xuchꞌajchꞌobꞌej are xuchꞌajo rukꞌ jaꞌ, rumal ri utzij. Rech xujach ribꞌ chibꞌil ribꞌ jun komontyox kachuplinik, maj chꞌuluj che, xuqujeꞌ man qꞌuchuꞌch taj, xane tyox xuqujeꞌ chꞌajchꞌoj. Ri achajilom xuqujeꞌ rajawaxik kuloqꞌaj ri rixoqil jeꞌ jas ri utyoꞌjal. Xapachin ri kuloqꞌaj ribꞌ kuloqꞌaj xuqujeꞌ ri rixoqil. Rumal maj jun retzelam uwach ri utyoꞌjal, xane kutzuqu xuqujeꞌ kuchajij jeꞌ jas ri kubꞌan ri Cristo che ri komontyox. Rumal chi uj utyoꞌjal ri Cristo. Rumal riꞌ, ri achi kuꞌya kan ri utat ri unan, kuꞌx jun rukꞌ ri rixoqil, xaq jeriꞌ ri e kebꞌ winaq kuꞌx xa jun tyoꞌjal. Chi riꞌ kaqil wi chi sibꞌalaj nim waꞌ we uchomanik loq ri Dios, are waꞌ ri kinchomaj in chirij ri Cristo xuqujeꞌ ri komontyox. Pune jeriꞌ pa jujunal bꞌa chiꞌwe chiloqꞌaj ri iwixoqil jeꞌ jas ri kibꞌan chuloqꞌaxik iwibꞌ ix, xuqujeꞌ ri ixoqilom chunimaj ri achajilom. Alkꞌwaꞌlaxelabꞌ, chiꞌnimaj ri itat inan, pa ri Ajawxel, are waꞌ ri sukꞌ ubꞌanik. Chaꞌnimaj ri atat anan, are waꞌ ri nabꞌe taqanik ri kꞌo tewechibꞌal chiꞌtal loq rukꞌ, rech utz katelik, xuqujeꞌ kakiꞌkotebꞌej naj kꞌaslemal cho ri uwachulew. Xuqujeꞌ ri ix, tat nan, man xaq ta kiyak koyawal ri iꞌwalkꞌwaꞌl, xane chiꞌkꞌiyisaj xuqujeꞌ chiꞌpixabꞌaj pa ri utzij ri Ajawxel. Ri ix, ajchakibꞌ, chiꞌnimaj ri ajchoqꞌe chak rech uwachulew rukꞌ mochꞌochꞌem, rukꞌ sukꞌal rech ri iwanimaꞌ jacha kibꞌan che ri Cristo. Man xwi ta kiꞌnimaj are tajin kixkikaꞌyej kixchakunik, jacha ri kakibꞌan ri winaq ri xwi kakaj keqaj chikiwach ri winaq, xane je chixnoꞌjinoq ajchakibꞌ rech ri Cristo, chibꞌana ronojel ri jastaq ri karaj ri Dios. Chixpatanijoq rukꞌ ronojel iwanimaꞌ, iwetaꞌm chi are kipatanij ri Dios man are ta ri winaq. Iwetaꞌm chi ri Dios kutoj na ukꞌaxelal chiꞌwe pa ijujunal rumal ri utzilal ri kibꞌano we ix ajchakibꞌ o wine ix patrón. Ri ix xuqujeꞌ, ri ix patrón, utz chibꞌana chike ri iwajchakibꞌ, man xaq ta kꞌax kibꞌan chike. Naꞌtaj chiꞌwe, xa jun iwajaw kꞌo pa ri kaj, ri Areꞌ man xaq ta kꞌyaqal ri kuꞌchao. Kꞌisbꞌal rech kinbꞌij chiꞌwe, chikꞌamawaꞌj ichuqꞌabꞌ pa ri ukwinem ri Ajawxel. Chikojo ri chꞌoꞌjibꞌal ri uyaꞌom ri Dios rech man kixchꞌeketaj ta rumal ri Itzel. Rumal man kukꞌ ta ri winaq kujchꞌoꞌjin wi, xane kukꞌ ri itzel taq uxlabꞌal aꞌjuwo kaj ri kebꞌin pa ri sutzꞌ, ri kꞌo taqanik pa kiqꞌabꞌ, e qꞌatal taq tzij, ri nimaq taq taqanelabꞌ, itzel taq uxlabꞌal ri ketaqan pa ri qꞌequꞌmal cho ri uwachulew. Rumal kꞌu riꞌ, chiwatzꞌyaqibꞌej ronojel ri chꞌoꞌjibꞌal ri xuya ri Dios, rech are kuriq ri itzel taq qꞌij, kixkwinik kitoꞌ iwibꞌ, kꞌa pa ri kꞌisbꞌal rech ri chꞌoꞌj. Ko bꞌa chixtakꞌaloq, chijatꞌij ri ipam rukꞌ ri qas tzij, chichꞌuqu ri uwach ikꞌuꞌx rukꞌ ri sukꞌal. Chikojo che ixajabꞌ ri jaꞌmaril rech kixkwinik kitzijoj ri utz laj tzij. Xuqujeꞌ chiwukꞌaj ri toꞌbꞌal iwibꞌ rech kojonik, rech kixkwinik kichup ronojel ri kꞌyaqabꞌal rech qꞌaqꞌ ri kubꞌan ri Itzel. Chikojo ri tobꞌal ijolom rech ri kolotajem, xuqujeꞌ chiwukꞌaj ri sakꞌibꞌal rech ri Uxlabꞌixel, are ri utzij ri Dios. Chibꞌana chꞌawem pa ri Uxlabꞌixel, chita che ri Dios ri kajawatajik xuqujeꞌ chichilibꞌej iwibꞌ che. Chixkꞌasloq xuqujeꞌ amaqꞌel chiwilij chꞌawem pa kiwiꞌ konojel ri Tyoxalaj taq winaq. Chibꞌana xuqujeꞌ chꞌawem pa nuwiꞌ, rech are kinbꞌij ri utzij ri Dios, kinya ukꞌutik ri man etaꞌmatal taj chrij ri utz laj taq tzij Rumal waꞌ we tzij ri in jatꞌital rukꞌ chꞌichꞌ, xaq jeriꞌ chibꞌana chꞌawem pa nuwiꞌ rech rukꞌ chuqꞌabꞌ qas jeꞌ kinbꞌan che uqꞌalajisaxik ri utz laj tzij jetaq ri karaj ri Dios. Ri loqꞌalaj qachachal Tíquico, sukꞌ ranimaꞌ patanil rech ri Ajawxel, kutzijoj waꞌ chiꞌwe ronojel ri tajin kakꞌulmataj wukꞌ, rech kiwetaꞌmaj, jas jeꞌ nubꞌanom. Kintaq bꞌi iwukꞌ rech kiwetaꞌmaj jas kujriqitajik xuqujeꞌ rech kayaꞌtaj ichuqꞌabꞌ are kiwil uwach. Are bꞌa ri Dios Tataxel xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo kuya jaꞌmaril, loqꞌanik xuqujeꞌ kojobꞌal chike ri e qachalal. Are bꞌa ri utoqꞌobꞌ ri Dios, ri man kakꞌis taj, kakanaj kukꞌ konojel ri kakiloqꞌaj ri Ajawxel Jesucristo. Ri Pablo rachiꞌl ri Timoteo e patanil rech ri Cristo, kakitaq rutzil kiwach konojel ri e tyoxalaj taq winaq ri e kꞌo pa Cristo je laꞌ pa ri tinimit Filipos, kukꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe xuqujeꞌ ri e patanijelabꞌ. Toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril chiꞌwe rech ri Dios Tataxel xuqujeꞌ rech ri Ajawxel Jesucristo. Kintyoxin che ri Dios are kixnaꞌtaj chwe. Kinbꞌan chꞌawem pa iwiꞌ rukꞌ kiꞌkotemal. Jeriꞌ rumal ixkꞌolinaq loq pa ri utz laj utzij ri Dios xchapleꞌtaj loq are xixkojonik kꞌa pa taq we qꞌij kamik riꞌ. Qas uchapom na kꞌuꞌx chi ri majininaq loq ri utz laj chak pa iwanimaꞌ, kutzꞌaqatisaj na kꞌa pa ri qꞌij rech ri upetibꞌal ri Jesucristo. Sibꞌalaj utz we jeriꞌ kinchoman in chiꞌwe, jeriꞌ rumal ix kꞌo pa wanimaꞌ xuqujeꞌ kixnaꞌtaj chwe are in kꞌo pa cheꞌ xuqujeꞌ are in kꞌo chikiwach ri qꞌatal taq tzij chuqꞌalajisaxik ri utz laj tzij, iwonojel kꞌo iwe che ri utoqꞌobꞌ ri Dios ri uyaꞌom chwe. Rumal cher karil ri Dios chi sibꞌalaj ixnuloqꞌ rukꞌ ri uloqꞌanik ri Cristo Jesús xuqujeꞌ kixinbꞌisoj. Kinta kꞌu pa ri nuchꞌawem chi ri iloqꞌanik, kanimar na pa etaꞌmabꞌal xuqujeꞌ pa noꞌjibꞌal. Rech jeriꞌ are kichaꞌ ri sibꞌalaj utz ubꞌanik, xuqujeꞌ kixux chꞌajchꞌoj, man kꞌo ta imak pa ri upetibꞌal ri Cristo. Xuqujeꞌ rech ixnojinaq chubꞌanik ri utzilal rech jeriꞌ kiya unimal uqꞌij xuqujeꞌ bꞌixonem che ri Dios. Qachalal, kawaj kiwetaꞌmaj chi ronojel ri xkꞌulmataj wukꞌ xubꞌano chi xnimar utzijoxik ri utz laj tzij. Qas xqꞌalajinik chikiwach ri e chajil taq rech ri nimalaj ja rech ri qꞌatal tzij xuqujeꞌ chikiwach konojel chi xinkoj pa cheꞌ xa rumal rech ri Cristo. Tyox chi xintzꞌapiꞌk pa cheꞌ, sibꞌalaj e kꞌi chike ri alaxik ri jeqel kikꞌuꞌx che ri Ajawxel, xkichapleꞌj utzijoxik ri utzij ri Dios man rukꞌ ta xibꞌin ibꞌ. E kꞌo jujun kakitzijoj ri Cristo rumal cher kꞌax kakinaꞌ chaqe, e kꞌo chi nikꞌaj xa rumal sibꞌalaj utz kanimaꞌ. Ri kꞌisbꞌal wok kakitzijoj ri Cristo rumal cher kinkiloqꞌaj, rumal cher ketaꞌm chi in in chaꞌtal apanoq chuqꞌalajisaxik ri utz laj taq tzij. Ri kakitzijoj ri Cristo rumal cher kꞌax kakinaꞌ chwe, man qas ta rukꞌ rutzil kanimaꞌ kakibꞌano, are kakaj katzꞌaqatisax ri kꞌax chwij pa cheꞌ. ¿Jas kꞌu kaqabꞌij? Jas ta bꞌa lo rumal tajin katzijox ri Cristo we kꞌu qas rukꞌ chꞌajchꞌoj animaꞌaj o man rukꞌ ta neꞌ, are waꞌ kayoꞌw nukiꞌkotemal in. Jeꞌ, kinkiꞌkot na rumal rech. Rumal cher wetaꞌm chi ri ichꞌawem xuqujeꞌ ri utobꞌanik ri Uxlabꞌixel rech ri Cristo, are kinesan na bꞌi waral. Ri kurayij na kꞌuꞌx are chi man kel ta nukꞌixibꞌal, xane rukꞌ ronojel kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx we kinkamik o kinkꞌasiꞌk, kayaꞌtaj na uqꞌij ri Cristo pa ri nutyoꞌjal. Rumal cher chwe in ri kꞌaslem are Cristo, ri kamikal chꞌekoj riꞌ. We xaq jeꞌ kinkꞌasiꞌ na cho we uwachulew, xa kꞌa kꞌo na kintayij riꞌ che ri Dios, man kinriq ta kꞌut jachin chike kinchaꞌo. Ukobꞌchal we jastaq riꞌ utz chwe, kawaj kineꞌek rukꞌ ri Cristo rumal sibꞌalaj jeꞌlik ri kꞌolem rukꞌ. Xa kꞌu rumal iwe kinkanaj na kanoq cho ri uwachulew. Qas uchapom na kꞌuꞌx, wetaꞌm chi kinkꞌojiꞌ na iwukꞌ rech jeriꞌ kintobꞌan rukꞌ ri ikiꞌkotemal xuqujeꞌ pa ri ikojobꞌal. Rech jeriꞌ ri ikiꞌkotemal pa Cristo kanimar na rumal we, are kiwil chinuwach junmul. Xaq xwi kinchilibꞌej chiꞌwe je chixnoꞌjinoq jetaq ri kubꞌij ri utz laj tzij rech ri Cristo, rech pune in kꞌo iwukꞌ o man in kꞌo ta neꞌ, katataj na chi ko ix kꞌolik pa ri uxlabꞌal tajin kikoj ichuqꞌabꞌ pa ri kojobꞌal chutzijoxik ri utz laj tzij. Makixiꞌj ta iwibꞌ chike ri kakibꞌan kikꞌulel chiꞌwe, rumal cher ri utz laj tzij kubꞌan na chi kasach kiwach we winaq riꞌ, are kꞌu chiꞌwe ix ri utz laj tzij are jun kꞌutbꞌal re ri kolotajem ri kape rukꞌ ri Dios. Rumal cher ri ix man xwi ta yaꞌtal bꞌe chiꞌwe kixkojon che ri Cristo, xane kiriq xuqujeꞌ kꞌax rumal rech. Rumal tajin kikoj ichuqꞌabꞌ chubꞌanik ri chꞌoꞌj ri xiwilo xinbꞌan ojer xuqujeꞌ tajin kinbꞌan kamik riꞌ. We ri Cristo uyaꞌom ichuqꞌabꞌ rech kiꞌtaqchiꞌj nikꞌaj chik, xuqujeꞌ we ri iloqꞌanik kixutaqchiꞌj chukubꞌisaxik kikꞌuꞌx nikꞌaj chik, xuqujeꞌ we iwonojel xa jun Uxlabꞌal ixukꞌaꞌninaq xuqujeꞌ we kel ikꞌuꞌx chike nikꞌaj chik, chininojisaj che kiꞌkotemal, chijunamaj ikꞌuꞌx, chijunamaj ri iloqꞌanik, xuqujeꞌ chijunamaj ri iwanimaꞌ xuqujeꞌ ri ichomabꞌal. Mibꞌan jun jastaq rukꞌ nimal o xa rumal kiwaj kitzukuj chꞌoꞌj, xane chibꞌana rukꞌ mochꞌochꞌem, chiꞌwilaꞌ chi are e nimaꞌq ri nikꞌaj chik chiꞌwach. Man xwi ta kiwilij ri jastaq ri kajawataj chiꞌwe ix pa ijujunal, xane chiwila xuqujeꞌ ri kirajawaxik ri nikꞌaj chik. Ri inoꞌjibꞌal rajawaxik je kuxik jetaq ri rech ri Cristo Jesús, ri areꞌ, pune are Dios, man xukoj ta uchuqꞌabꞌ chubꞌixik chi tzi are wi Dios. Xane xubꞌan nitzꞌ chibꞌil ribꞌ jeꞌ jas jun ajchak, xalax pa ri uwachulew jetaq jun winaq, xuqujeꞌ xubꞌan achi chibꞌil ribꞌ. Are xubꞌan achi chibꞌil ribꞌ, xumochꞌ ribꞌ, xnimanik xeꞌ kꞌa pa ri kamikal, kamikal cho ri ripbꞌal. Rumal riꞌ, ri Dios xuya nimalaj uqꞌij, xuya ri bꞌiꞌaj che puꞌwiꞌ ronojel bꞌiꞌaj. Rech jeriꞌ kakimej kichꞌek choch konojel ri e kꞌo pa ri kaj, ri e kꞌo choch ri uwachulew xuqujeꞌ ri e kꞌo chuxeꞌ ri uwachulew. Xuqujeꞌ rech konojel kakiqꞌalajisaj rukꞌ ri kichiꞌ chi are ri Jesucristo Ajawxel rech jeriꞌ kayaꞌtaj uqꞌij ri Dios Tataxel. Xaq jeriꞌ, loqꞌalaj taq qachalal, rumal cher amaqꞌel kixniman chwe, man xwi ta are in kꞌo iwukꞌ, xane are man in kꞌo ta iwukꞌ, chiwukꞌaj ri ikolotajem rukꞌ mochꞌoj ibꞌ xuqujeꞌ rukꞌ nimanik. Jeriꞌ rumal cher are ri Dios kabꞌanow chiꞌwe chi kixnimanik xuqujeꞌ kiwaj kibꞌan ronojel ri jastaq rech kibꞌano ri urayibꞌal ukꞌuꞌx. Chibꞌana ri jastaq man rukꞌ ta chꞌaoj ibꞌ xuqujeꞌ man rukꞌ ta oyawal. Jeriꞌ qas ixchꞌajchꞌoj man kꞌo ta imak, rumal cher ix, ix ralkꞌwaꞌl ri Dios, ri ix kꞌo chikixoꞌl ri winaq ri aꞌjmakibꞌ, ri man kꞌyaqal taj kechomanik. Ix kꞌo chikixoꞌl we winaq riꞌ, jetaq ri chꞌumil ri kachuplinik cho ri kaj. Are chiwilij uqꞌalajisaxik ri tzij rech kꞌaslemal. Rech jeriꞌ are kuriq ri upetibꞌal ri Cristo, kakiꞌkot na kꞌuꞌx are kinwetaꞌmaj chi man xaq ta xintzaq ri nuchuqꞌabꞌ, xuqujeꞌ man xaq ta xinchakun chi jeriꞌ. Pune kesax na ri nukꞌaslemal xuqujeꞌ katzuj na jetaq jun sipanik xa rumal ri ikojobꞌal, kinkiꞌkotik na riꞌ xuqujeꞌ kawaj chi kixkiꞌkot na ix wukꞌ. Ix xuqujeꞌ, chixkiꞌkotoq, xuqujeꞌ chiya we ri ikiꞌkotemal. Kinwayeꞌj che ri Ajawxel Jesús kinkwinik kintaq bꞌik ri Timoteo iwukꞌ rech jeriꞌ kinkꞌamawaꞌj nuchuqꞌabꞌ are kinwetaꞌmaj jas jeꞌ ibꞌanom. Ri Timoteo sibꞌalaj kꞌax ukꞌuꞌx chiꞌwe, rumal cher kixuloqꞌaj jetaq ri kinbꞌan in. Konojel ri nikꞌaj xaq are kakilij ri jastaq ri kajawataj chike, man are ta kakilij ri karaj ri Jesucristo. Ix iwetaꞌm uwach ri Timoteo, sibꞌalaj utz ri kanoꞌjinik, ubꞌanom ri patanijik wukꞌ chuqꞌalajisaxik ri utz laj tzij, je ri kꞌo jun alkꞌwaꞌlaxel ri sibꞌalaj utz kanoꞌjinik che ri utat. Kawaj kꞌut kintaq bꞌik aninaq iwukꞌ, xwi wayeꞌm kinwetaꞌmaj jas kakꞌulmataj wukꞌ. Kuꞌl na kꞌuꞌx chirij ri Ajawxel chi kineꞌ xuqujeꞌ na in, kixeꞌnwilaꞌ. Xuqujeꞌ xinchomaj chi utz kubꞌan chiꞌwe we kintaq bꞌik ri Epafrodito iwukꞌ, areꞌ jun alaxik xuqujeꞌ jun tobꞌanel, wachiꞌl pa taq ri nuchꞌoꞌj, are waꞌ ri xitaq loq chinupatanixik. Ri Epafrodito sibꞌalaj kixubꞌisoj xuqujeꞌ kꞌax ranimaꞌ chiꞌwe xiwetaꞌmaj waꞌ chi yawabꞌ. Qas ne tzij wi xyawajik, jubꞌiqꞌ xraj xkamik. Ri Dios kꞌut xel ukꞌuꞌx che, man xwi taj xel ukꞌuꞌx che areꞌ xane xel xuqujeꞌ ukꞌuꞌx chwe in, rech jeriꞌ man xnimataj ta ri nubꞌis. Rumal riꞌ kintaq chi bꞌi iwukꞌ rech kixkiꞌkot chi junmul we chiwil uwach, rech xuqujeꞌ man kakꞌaxir ta chi wanimaꞌ in. Chikꞌamawaꞌj pa ri Ajawxel, rukꞌ kiꞌkotemal xuqujeꞌ nim chiꞌwila ri je kenoꞌjinik jetaq ri areꞌ. Jeriꞌ rumal jubꞌiqꞌ xraj xkamik rumal ri uchak ri Cristo, xuya ri ukꞌaslemal rech xubꞌan ri patanijik ri man xixkwin ta ix xibꞌano. Xaq kꞌu jeriꞌ wachalal, chixkiꞌkot pa ri Ajawxel. Man kinqꞌiꞌtaj taj kintzalij utzꞌibꞌaxik we jastaq riꞌ chiꞌwe xuqujeꞌ wetaꞌm chi utz kubꞌan chiꞌwe ix. Chichajij iwibꞌ chike ri itzel taq winaq ri jer kenoꞌjin tzꞌiꞌ, ri aꞌreꞌ kakaj kakoj iwetal. Jeriꞌ rumal ri uj ri uj kojom qetal, kaqapatanij ri Dios pa ri uxlabꞌal xuqujeꞌ man kakubꞌiꞌ ta qakꞌuꞌx pa ri qatyoꞌjal xane nim kaqanaꞌo rumal uj kꞌo pa Cristo Jesús. Ri in qas kuꞌlinaq na kꞌuꞌx chirij waꞌ we riꞌ. We kꞌo jun kukojo chi kꞌo rumal kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx chirij ri uchuqꞌabꞌ ri winaq, in in kꞌo na cho we winaq riꞌ. Kojtal wetal chi wuq qꞌij, in aj pa ri tinimit Israel, in rijaꞌl ri Benjamín, qas in hebreo wi, xuqujeꞌ chutereneꞌxik ri taqanik xinkꞌojiꞌk kukꞌ ri fariseos. Qas uchapom wi na kꞌuꞌx chupatanixik ri taqanik, rumal riꞌ xinbꞌan kꞌax chike ri komontyox. Man kꞌo ta jun kabꞌin chwe chi mat xinnimaj ri taqanik. Pune jeriꞌ, ronojel ri chꞌekoj kanoq chinuwach nabꞌe, chanim kinchomaj chi man kꞌo ta kutayij chwe rumal cher are nim na ri xubꞌan ri Cristo choch ronojel. Qas ne tzij wi, man kꞌo ta kutayij ronojel ri xinbꞌan kanoq rumal chi are sibꞌalaj nim na uqꞌij ri retaꞌmaxik uwach ri wAjaw Cristo Jesús cho we jastaq riꞌ. Rech jeriꞌ kinbꞌan na riqoj ibꞌ rukꞌ areꞌ. Man are ta kawaj kinbꞌan ri sukꞌal re ri taqanik, xane are kawaj ri sukꞌal ri kape che ri Dios pa ri kojobꞌal. Ronojel xintzaq kanoq rumal retaꞌmaxik uwach ri Cristo, xuqujeꞌ rech kinnaꞌo ri ukwinem ri xukꞌutu are xkꞌastajik chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, rech xuqujeꞌ kinriq we ri kꞌax rukꞌ Areꞌ rech jeriꞌ xuqujeꞌ kinkamik jetaq ri xubꞌan Areꞌ. Kurayij na kꞌuꞌx kinukꞌastajisaj na ri Dios chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Man tajin ta kinbꞌij chi xchꞌektaj wumal ronojel, o man kꞌo ta chi kajawataj chwe. Xane xaq jeꞌ inbꞌenaq, kurayij ri wanimaꞌ kinopanik chubꞌanik ri inusikꞌim wi apanoq ri Cristo. Wachalal, wetaꞌm chi kꞌamajaꞌ kinopanik jawjeꞌ ri yaꞌtalik kinopan wi. Xwi ri kinbꞌano are chi kasachan kanoq chwe ri xikꞌow kanoq, are kinkoj nuchuqꞌabꞌ chubꞌanik ri kꞌo apanoq chinuwach. Xaq jeriꞌ inbꞌenaq chinuwach rech kinopanik jawjeꞌ ri yaꞌtal wi kinopanik rech jeriꞌ keꞌnriqa na ri utzujum ri Dios chwe pa ri sikꞌinik rech chikajil pa Cristo Jesús. Xaq jeriꞌ qonojel ri uj tzꞌaqat chik kaqanaꞌo, xa jun chujchomanoq, we kꞌu jun chi wi kixchomanik, ri Dios riꞌ kuqꞌalajisaj chiꞌwach. Junam qabꞌana che ri qachomabꞌal japawjeꞌ ri ujopaninaq wi chanim. Wachalal, are chiwesaj uwach ri kinbꞌano, xuqujeꞌ chiꞌwila ri je tajin kenoꞌjinik jetaq ri qakꞌutum chikiwach. Jetaq ri nubꞌim chiꞌwe, kinkamulij chi ubꞌixik junmul rukꞌ uwaꞌl nubꞌoqꞌoch, sibꞌalaj e kꞌi ri kakichomaj chi man kꞌo ta kutayij chike ri ukamikal ri Cristo cho ri ripbꞌal. Kakꞌis na tzij pa kiwiꞌ we winaq riꞌ, rumal che ri are kakiqꞌijilaꞌj ri urayibꞌal taq kikꞌuꞌx xuqujeꞌ nimal kakinaꞌo are kakibꞌano ri kꞌixibꞌal ubꞌanik, xaq xwi kakichomaj rij ri jastaq rech uwachulew. Ri uj kꞌut, uj rech pa ri kaj, qayeꞌm apanoq ri Kolonel, ri Ajawxel Jesucristo ri upetik chilaꞌ chikaj. Ri Jesucristo rukꞌ ronojel ri ukwinem ri ukojom chuchajixik ronojel ri utikom, are kakꞌexow na bꞌik ri qatyoꞌjal ri xaq kaqꞌayik, pa tyoꞌjal ri kajuluwik, jetaq ri rech Areꞌ. Xaq jeriꞌ, loqꞌalaj taq wachalal, sibꞌalaj ixnuloqꞌ xuqujeꞌ sibꞌalaj nimal kinnaꞌ rumal iwe. Ko chixkꞌoloq pa ri Ajawxel. Kinta jun toqꞌobꞌ che ri Evodia xuqujeꞌ ri Síntique rech kakijunamaj ri kichomanik pa ri Ajawxel. Kinta xuqujeꞌ jun toqꞌobꞌ chawe at sukꞌalaj wachiꞌl, kawaj kinta chawe chi kabꞌan jun toqꞌobꞌ chikitoꞌik we ixoqibꞌ riꞌ, aꞌreꞌ echakuninaq wukꞌ chutzijoxik ri utz laj tzij, xuqujeꞌ ri Clemente rachiꞌl ri nikꞌaj taq tobꞌanelabꞌ chik ri tzꞌibꞌatal ri kibꞌiꞌ pa ri wuj rech kꞌaslemal. Amaqꞌel chixkiꞌkotoq pa ri Ajawxel, junmul chik kinbꞌij: Chixkiꞌkotoq. Chibꞌana ri utzilal rech konojel ri winaq kakilo ri kibꞌano. Man naj ta chik kꞌo wi loq ri upetibꞌal ri Ajawxel. Makꞌaxir iwanimaꞌ che ri jastaq, xane chibꞌana chꞌawem ronojel mul, chibꞌij che ri Dios jas jeꞌ ri kiwaj, xuqujeꞌ kixtyoxinoq che ronojel ri ubꞌanom. Rech jeriꞌ kuya na ri Dios ri ujaꞌmaril chiꞌwe, are waꞌ ri jaꞌmaril ri man kekwin taj ri winaq cho ri uwachulew kakichꞌobꞌ rij, are waꞌ ri katoꞌw ri kanimaꞌ xuqujeꞌ ri kichomabꞌal ri e rech chik ri Cristo. Kꞌisbꞌal rech Qachalal, qas chixchomanoq chirij ronojel ri qas tzij, ronojel ri qas utz kanimaxik, ronojel ri sukꞌ, ronojel ri chꞌajchꞌoj, ronojel ri qas kajoror ubꞌanik, ronojel ri kuyak mayijanik xuqujeꞌ ri yaꞌtalik kaya uqꞌij. Are chibꞌana ri xiwetaꞌmaj, xito, xiwilo, xuqujeꞌ xikꞌamawaꞌj chwe in, rech jeriꞌ ri Dios rech jaꞌmaril kakꞌojiꞌ iwukꞌ. Sibꞌalaj kinkiꞌkotik pa ri Ajawxel rumal junmul chik xixchoman chwe. Qas wetaꞌm wi chi kiwaj kixtobꞌanik xa man iriqom taj jun qꞌijal chuyaꞌik ri itobꞌanik. Man tajin ta kinbꞌij waꞌ chiꞌwe xa rumal kꞌo nurajawaxik, ri in rumal wetaꞌm kakubꞌiꞌ na kꞌuꞌx rukꞌ ri kꞌo wukꞌ. Wetaꞌm kinkꞌasiꞌk are man kꞌo ta sibꞌalaj kꞌi nujastaq xuqujeꞌ wetaꞌm kinkꞌasiꞌk are kꞌo ronojel wukꞌ. Wetaꞌmam kinkꞌasiꞌk are kꞌo ri kintijo xuqujeꞌ are kinnaꞌ wiꞌjal, we xaq kapulin chi ri kꞌo wukꞌ o man kꞌo ta chi ne ri kinkojo. Ronojel kinkwinik kibꞌano pa Cristo rumal cher Areꞌ kayoꞌw nuchuqꞌabꞌ. Sibꞌalaj utz xixnoꞌjinik are kixkꞌojiꞌ wukꞌ pa ri kꞌax ri xinriqo. Ri ix ri kixel pa Filipos iwetaꞌm chi pa ri majibꞌal rech ri utzijoxik ri utz laj tzij, are xinel loq pa Macedonia, man kꞌo ta chi jun komontyox xuya pwaq chinutoꞌik, xaq xwi ri ix. Xuqujeꞌ are xinkꞌojiꞌ pa ri tinimit Tesalónica, man xa ta junmul xitaq bꞌik ri itobꞌanik chwe, ri itobꞌanik xinkojo che ri kajawataj chwe. Man tajin ta kinbꞌij waꞌ chiꞌwe rumal kajawataj ri isipanik chwe, xane are kawaj chi ri Dios karil ri kibꞌano. Nukꞌamawaꞌm chik ronojel ri kajawataj chwe, xuqujeꞌ kꞌa nim na kꞌo wukꞌ. Jeriꞌ rumal ri Epafrodito xuya chwe ri xitaq loq rukꞌ. Sibꞌalaj jun kꞌokꞌalaj sipanik ri xitaq loq rukꞌ, are waꞌ ri qas kaqaj cho ri Dios. Are ri nuDios pa ri uqꞌinomal chuya na chiꞌwe ri kajawataj chiꞌwe pa Cristo Jesús. Che ri qaDios xuqujeꞌ Tataxel yaꞌtal wi ri juluwem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Chiya rutzil kiwach konojel ri e tyoxalaj taq winaq pa Cristo Jesús. Kakitaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri alaxik ri e kꞌo wukꞌ. Chikꞌamawaꞌj rutzil iwach chike konojel ri e tyoxalaj taq winaq ri e kꞌo wukꞌ, je xuqujeꞌ chike ri e rajchakibꞌ ri nim laj taqanel ri kel pa Roma. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo, kakanaj kanoq pa ri iwanimaꞌ. Jeriꞌ. Ri Pablo uꞌtaqoꞌn ri Cristo Jesús rumal ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios, rachiꞌl ri alaxik Timoteo. Chike ri tyoxalaj taq kojonelabꞌ ri e kꞌo pa Colosas chuya toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril chike rech ri qatat Dios. Kujtyoxin che ri Dios, Tataxel re ri Ajawxel Jesucristo, kaqabꞌan chꞌawem piꞌwiꞌ, rumal qatom ri ikojobꞌal pa Cristo Jesús, xuqujeꞌ ri iloqꞌanik chike ri kojonelabꞌ. Xa rumal ri kuꞌlibꞌal ikꞌuꞌx ri yaktal pa ri kaj. Pa we kꞌulibꞌal kꞌuꞌx riꞌ, ri ix xita ri utz laj tzij re qas tzij, ri utz laj tzij ri xopan iwukꞌ. We utz laj tzij riꞌ tajin kawachinik xuqujeꞌ tajin kakꞌiyik pa ronojel ri uwachulew, je xuqujeꞌ xkꞌulmataj iwukꞌ ix pa ri qꞌij ri xito xuqujeꞌ xichꞌobꞌ ri qas tzij rech ri jeꞌl laj utoqꞌobꞌ ri Dios. Jetaq ri xiwetaꞌmaj rukꞌ ri Epafras, patanil re ri Cristo xuqujeꞌ toꞌl qe uj, rumal iwe. Areꞌ xtzijon chaqe ri iloqꞌanik pa ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Are xqatabꞌej rech we riꞌ, man uj tanalinaq taj che ubꞌanik chꞌawem piꞌwiꞌ. Kaqata che ri Dios rech kubꞌano chi rukꞌ etaꞌmabꞌal kiwetaꞌmaj ri rayibꞌal ukꞌuꞌx rukꞌ ronojel etaꞌmanik xuqujeꞌ chꞌobꞌonik pa ri Uxlabꞌixel. Rech je kixnoꞌjinik jetaq ri karaj ri Ajawxel, xuqujeꞌ kaqaj choch ronojel ri kibꞌano. Rech kixwachinik pa ronojel ri chak ri kibꞌano, xuqujeꞌ rech kixkꞌiy pa ri etaꞌmanik rech ri Dios. Kaqata che ri Dios rech kayaꞌtaj ichuqꞌabꞌ rukꞌ ri jeꞌlalaj ukwinem rech ri ujuluwem. Rech ko kixkꞌojiꞌk, kixayeꞌnik rukꞌ kiꞌkotemal, kujtyoxin che ri Tataxel ri xuya bꞌe chaqe kaqakꞌamawaꞌj qechabꞌal kukꞌ ri e tyoxalaj taq winaq, pa ri ajawarem rech ri tunal. Areꞌ xujresaj xeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri qꞌequꞌmal xujuqꞌaxaj pa ri ajawarem rech ri Loqꞌalaj uKꞌojol. Pa Cristo xujtortaj wi, xuqujeꞌ xqakꞌamawaꞌj ri kuybꞌal qamak. Ri Cristo are ukaꞌyebꞌal ri Dios ri man kilitaj taj. Are nim uqꞌij choch ronojel ri jastaq ri xetikik. Rumal rech areꞌ xetikitaj ronojel ri jastaq pa ri kaj xuqujeꞌ choch ri uwachulew, ri jastaq ri kiꞌlitaj uwach, xuqujeꞌ ri man kiꞌlitaj ta uwach, tꞌuyulibꞌal kech e taqanelabꞌ, kwinem, e chuqꞌabꞌ xuqujeꞌ winaq ri kabꞌan ke. Xtikitaj loq rumal areꞌ xuqujeꞌ rech areꞌ. Are kꞌo nabꞌe choch ronojel ri jastaq, xa rumal areꞌ e kꞌolik, are xuqujeꞌ kabꞌanowik chi kechakun ronojel. Are ri Cristo ujolom ri komontyox, areꞌ majibꞌal rech ronojel, are nabꞌyal chike konojel ri e kꞌastajinaq, rech jeriꞌ areꞌ nabꞌyal che ronojel. Rumal chi xraj ri Tataxel chi pa Cristo kakꞌojiꞌ ronojel ri Dios, xuqujeꞌ rumal areꞌ xeꞌrutzirisaj ri jastaq ri e kꞌo cho ri uwachulew rukꞌ ri e kꞌo pa ri kaj, xubꞌan jaꞌmaril chikixoꞌl, rukꞌ ri ukikꞌel ri xtixtobꞌ cho ri ripbꞌal. Pune ojer ix najtininaq kanoq che ri Dios rumal ri iwetzelal xuqujeꞌ ri inoꞌjibꞌal, ix bꞌanal taq itzel taq chak. Kamik kꞌut ri Dios, rukꞌ ri ukamikal ri Cristo xixrutzirisaj rech are kixujacho ixchꞌajchꞌoj, ix tyoxalaj taq winaq xuqujeꞌ xa ta ne jun makaj kariqitaj chiꞌwe are kixujach cho Areꞌ. Rech ko kixkꞌojiꞌ pa ri ikojobꞌal, man kixtzaq taj, rech man kixel ta pa ri kuꞌlibꞌal kuꞌx ri kutzuj ri utz laj tzij chiꞌwe. Are waꞌ ri utz laj tzij ri xito xuqujeꞌ ri tzijotal pa ronojel ri uwachulew xeꞌ ri kaj, are waꞌ ri tajin kintzijoj in, in Pablo. Kinkiꞌkotik are kinriq ri kꞌax pa ri nutyoꞌjal rumal iwe, xuqujeꞌ kintzꞌaqatisaj pa ri nutyoꞌjal ri kajawataj na che ri qꞌoxomal rech ri Cristo, rumal rech ri utyoꞌjal, are waꞌ ri komontyox. Rumal we komontyox riꞌ xinux patanijel rech ri Dios rumal iwe, rech kintzijoj ri utzij ri Dios. Are kintzijoj ri awatal kan najtir ojer, qꞌij junabꞌ, kamik kꞌut xkꞌut chikiwach ri e tyoxalaj taq winaq. Chike we winaq riꞌ ri Dios xraj xukꞌut ri ujuluwem rech ri uqꞌinomal ri awatal loq chikiwach ri man aꞌj Israel taj, are waꞌ ri Cristo ri kꞌo pa iwanimaꞌ ri kuꞌlibꞌal kuꞌx rech juluwem. Are waꞌ ri Cristo ri kaqatzijoj chike ri winaq, keꞌqapixibꞌax, kaqakꞌut chikiwach rukꞌ etaꞌmabꞌal rech e tzꞌaqat keꞌqajacho pa Cristo. Rumal waꞌ kinchakunik kinkoj nuchuqꞌabꞌ ri kinkꞌamawaꞌj che ri Cristo, ri kachakun pa wanimaꞌ. Kawaj kiwetaꞌmaj chi sibꞌalaj tajin kintij chuqꞌabꞌ rumal iwe, xuqujeꞌ kumal ke ri e kꞌo pa ri tinimit Laodicea, xuqujeꞌ kumal ke e kꞌi ri winaq ri man ketaꞌm ta nuwach. Kawaj chi kikꞌamawaꞌj ichuqꞌabꞌ, xa jun kibꞌano kixkꞌojiꞌ pa ri loqꞌanik, xuqujeꞌ kakꞌojiꞌ iwukꞌ ronojel qꞌinomal ri kape qas rukꞌ kuꞌlibꞌal kuꞌx xuqujeꞌ rukꞌ etaꞌmabꞌal. Rech kiwetaꞌmaj ri awatal loq rumal ri Dios, are waꞌ ri Cristo. Pa Cristo awatal wi ronojel ri qꞌinomal rech ri etaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ronojel noꞌj. Kinbꞌij waꞌ chiꞌwe, rech maj jun kixsubꞌuw rukꞌ qꞌolobꞌal taq tzij. Pune in maj iwukꞌ, ri wanimaꞌ kꞌo iwukꞌ, kinkiꞌkotik are kinwilo chi tajin kibꞌan ri jastaq pa ri ucholajil, xuqujeꞌ ko kꞌo ri ikojobꞌal pa Cristo. Rumal kꞌu riꞌ, chixkꞌol pa ri Ajawxel Jesucristo, jacha ri xibꞌan chukꞌamawaꞌxik. Chixjeqeloq xuqujeꞌ chixkꞌiy pa Cristo, qas chixkꞌol pa ri kojobꞌal jetaq ri xkꞌut chiꞌwach, xuqujeꞌ chixnoj che tyoxinik. Chichajij iwibꞌ rech maj jun kixmenkꞌetinik rukꞌ chomanik rech ri uwachulew, ri kutereneꞌj ri kinaqꞌatajibꞌal ri winaq ri kꞌamtal kibꞌe rumal ri itzel uxlabꞌal, junam rukꞌ ri kikojonik ri winaq rech we uwachulew riꞌ, man je ta kꞌu riꞌ karaj ri Cristo. Rumal cher ronojel ri kux ri Dios kꞌo pa Cristo pa ri utyoꞌjal jun winaq. Ri ix kꞌut xixux tzꞌaqat pa Cristo, ri Areꞌ are jolomaj rech ronojel chuqꞌabꞌ xuqujeꞌ kwinem. Xuqujeꞌ pa Cristo xkoj iwetal, man rukꞌ ta uqꞌabꞌ winaq, are xiya ri ityoꞌjal re makaj pa ri etal ri xubꞌan ri Cristo. Are waꞌ ri xikꞌamawaꞌj are xixmuqiꞌ pa ri qasanaꞌ xuqujeꞌ xixkꞌastajik rumal ri ikojobꞌal pa ri ukwinem ri Dios, ri xukꞌastajisaj ri Cristo chkixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Are majaꞌ kakoj iwetal, ix kaminaq kanoq pa taq ri imak, ri Dios kꞌut xuya ikꞌaslemal pa junamam rukꞌ ri Cristo, are xukuy ronojel ri qamak. Xuqujeꞌ xutoj ri qakꞌas ri kꞌo kanoq are waꞌ ri kutoqꞌij ri taqanik. Areꞌ xtojow ri qakꞌas ri ubꞌanom kꞌulel chaqe, xubꞌajij kan cho ri ripbꞌal. Are xetukitaj ri chuqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri e kwinem rumal, xuꞌya pa kikꞌixibal chikiwach konojel xchꞌeken pa kiwiꞌ cho ri ripbꞌal. Rumal bꞌa riꞌ maj jun kuqꞌat tzij piꞌwiꞌ rumal ri kitijo xuqujeꞌ rumal ri kiqumuj, o rumal taq ri nimaqꞌij, rech ri kꞌakꞌ ikꞌ, xuqujeꞌ rech uxlanem. Waꞌ we jastaq riꞌ xaq umuꞌjal ri jastaq ri kepe na, are kꞌu ri tyoꞌjal rech ri Cristo. Man kiya ta bꞌa bꞌe chike we winaq ri kakijaluj kakimochꞌ kibꞌ chkiwach ri angelibꞌ xuqujeꞌ keꞌkiqꞌijilaꞌj. We winaq riꞌ kakiya ubꞌixik ri man kilom ta uwach xuqujeꞌ kakinimarisaj kibꞌ rukꞌ ri kichomanik rech uwachulew. Man kakaj taj kakinukꞌ kibꞌ rukꞌ ri jolomaj. Rumal ri jolomaj ronojel ri tyoꞌjal uchapom ribꞌ xuqujeꞌ unakꞌom taq ribꞌ, tajin kakꞌiyik jetaq ri karaj ri Dios. We ix kaminaq chi rukꞌ ri Cristo pa ri inoꞌjibꞌal rech ri uwachulew ¿jas kꞌu che kibꞌano chi je ri ix kꞌo ajuwachulew, kinim iwibꞌ chuxeꞌ ri taqanik ri kubꞌij man chapo, matijo, man kachap ta we jastaq riꞌ? We taqanik riꞌ xaq utaqanik xuqujeꞌ ukꞌutuꞌn winaq, ronojel kasach na uwach are kakojik. Jer kꞌo noꞌjibꞌal che ri ubꞌiꞌtajik, xaq jalum utzilal, mochꞌochꞌem, xuqujeꞌ ri kꞌax che ri tyoꞌjal, maj kꞌu kutayij chuqꞌilik ri jiqꞌjatem rech ri bꞌanoj makaj. We kꞌu xixkꞌastaj rukꞌ ri Cristo, are bꞌa chitzukuj ri jastaq rech chilaꞌ chikaj, jawjeꞌ ri tꞌuyul wi ri Cristo pa uwiqiqꞌabꞌ ri Dios. Are chichomaj rij ri jastaq ri kꞌo chilaꞌ chikaj, man are ta ri kꞌo cho ri uwachulew, ri ix ix kaminaq chik, ri ikꞌaslemal ix awatal rukꞌ Cristo pa Dios. Are kukꞌut ribꞌ ri Cristo, ri ikꞌaslemal kixkꞌut na xuqujeꞌ rukꞌ areꞌ, pa ri ujuluwem. Rumal riꞌ chibꞌana chi ri ityoꞌjal kaminaq chik chubꞌanik mak, chitzaqa kan ri bꞌanoj taq mak kukꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ achyabꞌ, ri jastaq ri man e chꞌajchꞌoj taj, itzel taq irayinik, jiqꞌjatem, kajunumataj rukꞌ ri qꞌijilaꞌn taq jastaq ri man Dios taj. Rumal taq we jastaq riꞌ kape ri royawal ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq ri man keniman taj. Are waꞌ kibꞌan taq kan nabꞌe, are ix muꞌl chupam ri mak. Kamik kꞌut chitzaqa kan ronojel oyawal, chꞌuꞌjilal, etzelal, bꞌanoj taq tzij, xuqujeꞌ ubꞌixik itzel taq tzij. Man kibꞌan ta bꞌanoj tzij chibꞌil taq iwibꞌ, rumal chi iwesam chi kan ri qꞌeꞌl taq atzꞌyaqibꞌal xuqujeꞌ ri ijiqꞌjatem. Xuqujeꞌ ikojom chik ri kꞌakꞌ atzꞌyaqibꞌal rech ri kꞌakꞌ kꞌaslemal, ri kakꞌexkꞌobꞌik pa ri retaꞌmabꞌal ri ukaꞌyibꞌal ri tikol rech. Pa we kꞌakꞌ kꞌaslemal riꞌ, man choqꞌaqꞌ taj we aꞌj Israel ri winaq o man aꞌj Israel taj, we okisatal retal o man okisatal taj, we kꞌo retaꞌmabꞌal o maj retaꞌmabꞌal, we tzoqopitalik o man tzoqopital taj, xane are ri Cristo ronojel, xuqujeꞌ kꞌo pa kanimaꞌ konojel. Rumal kꞌu ri ixuchaꞌom apanoq ri Dios, ix tyoxalaj taq winaq xuqujeꞌ sibꞌalaj ix loqꞌ, chiwatzꞌyaqibꞌej bꞌa ri ubꞌanik toqꞌobꞌ, mochꞌochꞌem, utzilal, xuqujeꞌ kochꞌoj ibꞌ. Rech kixkwinik kitoꞌ iwibꞌ, we kꞌo ne jun kuchꞌaꞌ ribꞌ che jun chik, chixkuyun bꞌa jetaq ri xubꞌan ri Ajawxel che ikuyik. Pa uwiꞌ ronojel, chiwatzꞌyaqibꞌej ri loqꞌanik rumal areꞌ qas chapowinaq ronojel. Are ri ujaꞌmaril ri Cristo, ri xixsikꞌinik rech kixux xa jun tyoꞌjal, bꞌana rech pa taq ri iwanimaꞌ, xuqujeꞌ chiya tyoxinik. Are kꞌol ri utzij ri Cristo pa iwanimaꞌ, chipixabꞌaj iwibꞌ xuqujeꞌ chiya taq inoꞌj rukꞌ etaꞌmabꞌal, chibꞌixoj ri salmos, xuqujeꞌ chiya bꞌix pa ri Uxlabꞌixel che ri Dios rukꞌ tyoxinik pa taq iwanimaꞌ. Ronojel kꞌu ri kibꞌano, we kꞌu xa kibꞌij o xane kibꞌano, chibꞌana pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús, chixtyoxin che ri Tataxel rumal ri Cristo. Kꞌulanik taq ixoqibꞌ, chiꞌnimaj ri iwachajilal, jacha ri taqal cho ri Dios. Achajilom, chiꞌloqꞌaj ri iwixoqilal, man xaq ta kixkꞌankꞌat kukꞌ. Alkꞌwaꞌlaxelabꞌ, chiꞌnimaj ri itat inan che ronojel ri kixkitaq wi, rumal chi are waꞌ kaqaj cho ri Ajawxel. Tat nan, man kiyak ta koyawal ri iꞌwalkꞌwaꞌl, rech man kakꞌistaj ta kikꞌuꞌx. Ajchakibꞌ, chiꞌnimaj ri iꞌwajaw rech ri uwachulew, man xaq xwi ta kixpatanijik are e kꞌo iwukꞌ, jetaq ri winaq ri kakaj keqaj chikiwach ri e winaq, xane chibꞌana rukꞌ rutzil iwanimaꞌ, kimochꞌ iwibꞌ cho ri Dios. Ronojel kꞌu ri kibꞌano, chibꞌana rukꞌ rutzil iwanimaꞌ, rumal che ri Dios kibꞌan wi, man chike ta ri winaq. Iwetaꞌm kꞌut chi are ri Ajawxel kayoꞌw ukꞌaxelal ri echabꞌal, rumal cher are kipatanij ri Cristo ri Ajawxel. Are kꞌu ri man are ta kubꞌan ri sukꞌ, kukꞌamawaꞌj na ukꞌaxelal ri kubꞌano, rumal man xaq ta e kꞌyaqal ri kakikꞌamawaꞌj ri tojbꞌal rech ri kꞌaxal ri kakibꞌano. Ri ix, ri ix ajchoqꞌe chak, chiya ri qas taqal chike ri iꞌwajchakibꞌ, qas tzꞌaqat chibꞌana che, naꞌtaj chiꞌwe chi kꞌo jun iwajaw pa ri kaj. Are chiwilij ubꞌanik chꞌawem, chixjeqel chupam rukꞌ tyoxinik. Chibꞌana xuqujeꞌ chꞌawem pa qawiꞌ rech kujaq ri Dios kꞌi kꞌolibꞌal rech kaqatzijoj ri utzij, ri rumal utzijoxik in tzꞌapil pa cheꞌ. Chibꞌana chꞌawem rech qas kꞌyaqal kinbꞌan chutzijoxik, jacha ri kajawatajik. Rukꞌ etaꞌmabꞌal chixnoꞌjin kukꞌ ri winaq ri man e kojonelabꞌ taj che ri Cristo, qas utz chibꞌana chukojik ri qꞌotaj. Qas utz chibꞌana che ri itzijonem xuqujeꞌ qas kꞌo rumal chixtzijonoq. Rech iwetaꞌm jas kibꞌan chutzalixik uwach ri kitzij ri winaq chi kijujunal. Ri loqꞌalaj qachalal Tíquico, sukꞌ patanijel xuqujeꞌ tobꞌanel pa ri Ajawxel, kutzijoj wa chiꞌwe qas jas je nubꞌanom. Kintaq bꞌik iwukꞌ rech kito qas jeꞌ ri qabꞌanom jeriꞌ kikꞌamawaꞌj ichuqꞌabꞌ. Keꞌ xuqujeꞌ ri Onésimo rukꞌ. Areꞌ jun iwachiꞌl ix. Kuꞌtzijoj waꞌ chiꞌwe jas ri tajin kakꞌulmataj waral. Ri Aristarco ri wachiꞌl uj kꞌo pa cheꞌ kutaq rutzil iwach, xuqujeꞌ ri Marcos ri uprimo ri Bernabé. Are kꞌu we kixuꞌsolij ri Marcos, utz chibꞌana che ukꞌamawaꞌxik jetaq ri itaqkil yaꞌtalik. Kutaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri Jesús, ri kabꞌix Sukꞌ che, xaq xwi we oꞌxibꞌ winaq riꞌ aꞌj Israel ketobꞌan wukꞌ chuqꞌalajisaxik ri ajawarem rech ri Dios, kiyoꞌm kꞌu kꞌulibꞌal kuꞌx chwe. Kutaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri Epafras, jun iwachiꞌl. We patanil rech ri Jesucristo riꞌ, tajin kubꞌan uchuqꞌabꞌ kubꞌan chꞌawem piꞌwiꞌ, rech qas kuchap ikꞌuꞌx, kibꞌan ri rayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios. Qas wilom chi areꞌ kok il rumal iwe, xuqujeꞌ kumal ke ri keꞌl pa ri tinimit Laodicea xuqujeꞌ kumal ri e kꞌo pa tinimit Hierápolis. Kutaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri Lucas, ri loqꞌalaj kunanel, xuqujeꞌ ri Demas. Chitaqa rutzil kiwach ri alaxik ri e kꞌo pa ri tinimit Laodicea, xuqujeꞌ che ri Ninfas, xuqujeꞌ chike ri komontyox ri kꞌo cho rachoch. Are kasikꞌitaj uwach we wuj riꞌ pa ijolom, sikꞌix xuqujeꞌ pa ri komontyox je laꞌ pa ri tinimit Laodicea, xuqujeꞌ chisikꞌij ix ri wuj ri taqtal bꞌik che ri komontyox riꞌ. Chibꞌij che ri Arquipo are chubꞌana ri upatan ri xukꞌamawaꞌj che ri Ajawxel, are rilij ubꞌanik. In in Pablo kintzꞌibꞌaj rukꞌ ri nuqꞌabꞌ xuqujeꞌ rukꞌ ri nutzꞌibꞌ. Naꞌtaj chiꞌwe chi in tzꞌapal pa cheꞌ. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel kakanaj kan iwukꞌ. Ri Pablo, ri Silvano xuqujeꞌ ri Timoteo, kakitaq rutzil kiwach konojel ri e komontyox ri e kꞌo pa ri Tataxel Dios xuqujeꞌ pa ri Ajawxel Jesucristo. Chikꞌamawaꞌj toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril. Ronojel mul kujtyoxin che ri Dios rumal iwe, are kixnaꞌtaj chaqe pa ri qachꞌawem. Amaqꞌel kixqanaꞌtaj cho ri Dios ri qatat rumal ri ichak ri ibꞌanom rukꞌ kojobꞌal, ri ichak ri xibꞌan rukꞌ loqꞌanik, xuqujeꞌ ri ikuꞌlibꞌal ikꞌuꞌx pa ri Ajawxel Jesucristo. Loqꞌalaj taq alaxik rech ri Dios, qetaꞌm chi are ri Dios ix choꞌwinaq apanoq. Jeriꞌ rumal man xwi ta xqatzijoj ri utzij ri Dios chiꞌwe rukꞌ taq tzij, xane qas kꞌyaqalik ri xqabꞌij chiꞌwe chi ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kachakun pa qanimaꞌ uj rech qas utz kaqabꞌan chubꞌixik ri tzij chiꞌwe. Ri ix je xibꞌano jetaq ri xqabꞌan uj xuqujeꞌ jetaq ri xubꞌano ri Ajawxel, pune xiriq sibꞌalaj kꞌax xikꞌamawaꞌj rukꞌ kiꞌkotemal ri utz laj tzij ri kuya ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Rumal riꞌ xikꞌut chikiwach ri kojonelabꞌ aꞌj Macedonia xuqujeꞌ aꞌj Acaya jas ri usukꞌ ri jastaq. Jeriꞌ rumal ri ix xitzijoj ri utzij ri Jesucristo, man xaq xwi ta pa Macedonia xuqujeꞌ pa Acaya xane pa ronojel kꞌolibꞌal. Ri winaq ri keꞌl chilaꞌ ketaꞌm chik chi ixkojoninaq che ri Dios, rumal riꞌ man choqꞌaqꞌ ta chik chi kaqabꞌij uj jun jastaq chik chike. Tzi aꞌreꞌ ri winaq ketzijonik chi ix xujikꞌamawaꞌj xuqujeꞌ qas sukꞌ xkibꞌano aꞌreꞌ xekojon che ri Dios, xeꞌkitzaq kanoq ri e bꞌanom tyox xkichapleꞌj upatanixik ri kꞌaslik Dios. Xuqujeꞌ kakibꞌij chi iwayeꞌm apanoq ri Jesús, ri uKꞌojol ri Dios, ri xukꞌastajisaj ri Dios chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, Areꞌ kujkolow na pa ri qꞌij are kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ konojel ri winaq. Qachalal, ix iwetaꞌm chi qas kꞌo xupatanij ri solinik ri xqabꞌan iwukꞌ. Xuqujeꞌ iwetaꞌm chi pune xbꞌan kꞌax chaqe je laꞌ pa ri tinimit Filipos, xqakꞌamawaꞌj qachuqꞌabꞌ pa Dios rumal riꞌ xqatzijoj ri utz laj tzij chiꞌwe. Xuqujeꞌ are xqatzijoj ri utz laj tzij chiꞌwe, xqabꞌij ri qas tzij, are xqaj xqabꞌan ri utzilal iwukꞌ, man are ta xqaj xqasubꞌ jachinaq. Xane qas are ri Dios xchilibꞌen chaqe we utz laj tzij riꞌ, are waꞌ ri kaqaj kaqabꞌano. Man are ta kaqaj kujqaj cho jachinaq chik xane xwi kaqaj kujqaj cho ri Dios rumal are etaꞌmaninaq ri kaqanaꞌo xuqujeꞌ ri kaqachomaj. Ri ix qas iwetaꞌm chi man xqabꞌij ta jun jastaq chiꞌwe xaq xwi rech kixqamenkꞌetij xuqujeꞌ rech kixqasubꞌu rech kaqachꞌek pwaq chiꞌwij. Ri Dios retaꞌm we jastaq riꞌ. Man are ta kaqaj chi nim kujiwilo o rech nim kujkil nikꞌaj winaq chik. Man je ta xujnoꞌjin iwukꞌ jetaq ri taqal chaqe rumal cher uj, uj taqoꞌn rech ri Cristo, man xqata ta chiꞌwe ri kajawataj chaqe, xane je xujnoꞌjin iwukꞌ jetaq kanoꞌjin jun ixoq are kuꞌtubꞌisaj ri ral. Xaq jeriꞌ rumal ri loqꞌanik ri kꞌo pa qanimaꞌ chiꞌwe kujkiꞌkotik man xwi ta rumal kaqatzijoj ri utz laj tzij rech ri Dios chiꞌwe xane we ta xujkwinik xqaya ta xuqujeꞌ riꞌ ri qakꞌaslemal rumal iwe. Wachalal, kanaꞌtaj riꞌ chiꞌwe chi rukꞌ chuqꞌabꞌ xuqujeꞌ rukꞌ kꞌax xqatzijoj chiꞌwe ri utz laj tzij rech ri Dios, xuqujeꞌ xujchakun iwukꞌ chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ rech man xujux taj jun eqaꞌn chiꞌwe. Ri Dios xuqujeꞌ ri ix qas xiwilo chi qas je xujnoꞌjin kojonelabꞌ iwukꞌ pa jun tyoxalaj kꞌaslemal, sukꞌ xuqujeꞌ sibꞌalaj chꞌajchꞌoj. Qas iwetaꞌm chi qas je qabꞌanom chiꞌwilik jetaq kubꞌan jun tat chike ri e ralkꞌwaꞌl. Xuqujeꞌ xqakoj qachuqꞌabꞌ chiꞌtaqchiꞌxik xuqujeꞌ chukubꞌisaxik ikꞌuꞌx rech kikꞌaslebꞌej jun jeꞌlik laj kꞌaslemal cho ri Dios. Areꞌ ix sikꞌininaq apanoq pa ri rajawarem xuqujeꞌ pa ri ujuluwem. Xaq jeriꞌ man kujtaniꞌ taj chuyaꞌik tyoxinik che ri Dios jeriꞌ rumal kaqato chi xikꞌamawaꞌj ri utzij ri Dios ri xqatzijoj xuqujeꞌ man xikꞌamawaꞌj taj jacha ri utzij ri winaq xane are utzij ri Dios, are kꞌu waꞌ we tzij riꞌ kachakun pa taq kanimaꞌ ri e kojonelabꞌ. Jeriꞌ qachalal, ri ix are xitereneꞌj ri xkikꞌut ri ukomontyox ri Dios pa Cristo Jesús chiꞌwach ri e kꞌo pa Judea, rumal aꞌreꞌ xiriq kꞌax pa kiqꞌabꞌ ri iwinaq jacha ri kꞌax ri xkiriq we e komontyox riꞌ pa kiqꞌabꞌ ri winaq aꞌj Israel. Are ri winaq aꞌj Israel xekamisan bꞌik ri Jesús xuqujeꞌ ri e qꞌalajisal taq utzij, are kꞌu ri uj xujkesaj loq. Man kaqaj ta ri kinoꞌjibꞌal cho ri Dios, sibꞌalaj itzel kenoꞌjin kukꞌ konojel ri winaq. Jeriꞌ rumal are kakaj kujkiqꞌatej rech man kaqatzijoj ta ri utzij ri Dios chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj rech kekolotajik. Tajin kakitzꞌaqatisaj ri mak chikij rukꞌ ri tajin kakibꞌano. Kape kꞌu na ri nimalaj uqꞌatoj tzij ri Dios pa kiwiꞌ. Are kꞌu ri uj qachalal, pune man xujkꞌojiꞌ iwukꞌ jun janipa qꞌotaj, ri qanimaꞌ kꞌo iwukꞌ, kaqakoj qachuqꞌabꞌ rech jun qꞌijal kixqasolij. Qas kurayij ri qanimaꞌ kixqasolij, are kꞌu ri in in Pablo, kꞌi mul xinuqꞌatej ri itzel, rumal riꞌ man inbꞌenaq taj. Jeriꞌ rumal ¿jas kꞌu riꞌ ri kꞌulibꞌal qakꞌuꞌx, ri qakiꞌkotemal xuqujeꞌ ri rumal kaqanaꞌ nimal pa ri upetibꞌal ri Ajawxel? ¿La man kꞌu ix riꞌ ri kixqakꞌut cho ri Ajawxel? Jeꞌ, ix riꞌ ri ix qakiꞌkotemal xuqujeꞌ rumal iwe kaqanaꞌ nimal. Xaq jeriꞌ rumal cher man xqaqꞌiꞌta chik, xqachomaj chi are katanik we kujkanaj kanoq pa ri tinimit Atenas. Xuqujeꞌ xqataq bꞌik ri Timoteo iwukꞌ, jun qachalal xuqujeꞌ jun tobꞌanel che utzijoxik ri utz laj tzij rech ri Cristo, rech jeriꞌ keꞌ iwukꞌ rech kuꞌya ichuqꞌabꞌ pa ri ikojobꞌal. Rech xuqujeꞌ man kꞌo ta jun kakꞌaxir ranimaꞌ rumal ri kꞌax ri kaqariqo. Ix iwetaꞌm chi xujchaꞌ apanoq rech kaqarik we kꞌax riꞌ. Xuqujeꞌ are xujkꞌojiꞌ iwukꞌ xqabꞌij chiꞌwe chi kujikꞌow na pa sibꞌalaj kꞌi kꞌaxal. Qas jeꞌ kꞌu wi riꞌ xkꞌulmatajik. Rumal riꞌ, are man xinqꞌi ta chik, xintaq bꞌik ri Timoteo rech jeriꞌ kinwetaꞌmaj we xaq jeꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx chirij ri Dios, rukꞌ ta ne jubꞌiqꞌ xixumenkꞌetij ri itzel chubꞌanik ri etzelal xuqujeꞌ man kꞌo ta xutayij ri xqachakuj iwukꞌ. Are xtzalij loq ri Timoteo upetik pa ri tinimit Tesalónica, xulutzijoj chaqe chi ri ix sibꞌalaj kiloqꞌaj iwibꞌ, xuqujeꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx chirij ri Dios. Xubꞌij xuqujeꞌ chaqe chi sibꞌalaj kujnaꞌtaj chiꞌwe rukꞌ loqꞌanik are kiwaj kiwil qawach jetaq ri uj kaqaj kaqil iwach ix. Xaq jeriꞌ qachalal, pa ronojel ri kꞌax xuqujeꞌ bꞌis ri kaqariqo, ri ix iyaꞌom qachuqꞌabꞌ rumal ri ikojobꞌal. Are xqetaꞌmaj chi jeqel ikꞌuꞌx chirij ri Ajawxel, xqakꞌamawaꞌj qachuqꞌabꞌ rech jeriꞌ kujkꞌasiꞌ na. Rumal riꞌ ¿jas kꞌu kaqabꞌan wa chutyoxixik che ri Dios rumal ri kiꞌkotemal ri xqakꞌamawaꞌj rumal iwe? Chi chaqꞌabꞌ chi paqꞌij kaqata che ri Dios kuya bꞌe chaqe kixqasolij rech jeriꞌ kixqatoꞌo pa ri ikojobꞌal. Kaqata che ri Dios, Tataxel xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesús rech kakikꞌam qabꞌe, rech jeriꞌ kixeꞌqilaꞌ. Xuqujeꞌ kaqata che ri Ajawxel rech kubꞌan chiꞌwe chi kanimar ri iloqꞌanik chike nikꞌaj chik xuqujeꞌ kukꞌ konojel ri winaq, jetaq ri kaqabꞌan uj iwukꞌ. Are ri Dios chuya ichuqꞌabꞌ pa taq iwanimaꞌ rech are kape ri Jesús e rachiꞌl loq ri winaq ri uꞌchaꞌom, man kixuluriqa taj pa mak xane ixchꞌajchꞌoj cho ri Dios Tataxel. Jeriꞌ. Xaq jeriꞌ qachalal, kaqata chiꞌwe rukꞌ ronojel qanimaꞌ pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús are chikꞌaslebꞌej ri kꞌaslemal ri qas kaqaj cho ri Dios, jetaq ri xiwetaꞌmaj qukꞌ. Iwetaꞌm chik ri ucholajil ri xqakꞌamawaꞌj che ri Ajawxel xuqujeꞌ xqabꞌij chiꞌwe ix. Jeriꞌ rumal ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Ajawxel are chi kiqꞌat iwibꞌ che ri makaj kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ. Chiꞌjujunal chiwetaꞌmaj jas jeꞌ kibꞌan chuchajixik ri ityoꞌjal rech jeriꞌ kikꞌaslebꞌej jun tyoxalaj kꞌaslemal sibꞌalaj nim uqꞌij. Man je ta kixnoꞌjinik jetaq ri winaq ri man e kojoninaq taj che ri Dios. Xuqujeꞌ man kꞌo ta bꞌa jun kubꞌan kꞌax che ri rachalal rukꞌ taq we jastaq riꞌ. Ri Ajawxel kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ ri jewaꞌ kenoꞌjinik, jetaq ri qakꞌutum chiꞌwach. Jeriꞌ rumal ri Dios man xujusikꞌij ta apanoq chubꞌanik chꞌulujil xane rech kaqakꞌaslebꞌej jun tyoxalaj kꞌaslemal. Xaq jeriꞌ xapachin ri karetzelaj we ucholajil we jastaq riꞌ, man are ta karetzelaj ri winaq xane are karetzelaj ri Dios, ri xyoꞌwik ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel chiꞌwe. Man rajawaxik ta kꞌut kaqatzꞌibꞌaj chiꞌwe chi kiloqꞌaj iwibꞌ chiꞌjujunal, jeriꞌ rumal cher are ri Dios kꞌutuwinaq chiꞌwach jas kibꞌan chuloqꞌaxik iwibꞌ. Qas tzij wi sibꞌalaj iꞌloqꞌ ri alaxik ri keꞌl pa Macedonia. Pune jeriꞌ kixqataqchiꞌj rech sibꞌalaj kiloqꞌaj iwibꞌ ix. Chikojo ichuqꞌabꞌ rech jeriꞌ kixkꞌojiꞌ pa jaꞌmaril kukꞌ konojel ri winaq xuqujeꞌ are chiwilij ri rajawaxik kibꞌano xuqujeꞌ chikojo ri iqꞌabꞌ chubꞌanik ri ichak, jetaq ri qabꞌim chiꞌwe. Rech rukꞌ ri inoꞌjibꞌal kiꞌchek ri winaq ri man e kojonelabꞌ taj xuqujeꞌ man kitoqꞌij ta jastaq iwe chike. Qachalal, man kaqaj taj chi mat kiwetaꞌmaj jas kakꞌulmataj kukꞌ ri kojonelabꞌ ri e kaminaq chik, rech man kixbꞌison taj jetaq ri kakibꞌan ri man kꞌo ta kuꞌlibꞌal kikꞌuꞌx. Ri uj kaqakojo chi ri Jesús xkamik xuqujeꞌ xkꞌastaj uwach je xuqujeꞌ kabꞌan na chikikꞌastajisaxik ri xekamik ri kuꞌl kikꞌuꞌx pa Cristo. Rumal riꞌ kaqabꞌij chiꞌwe ri kubꞌij ri utzij ri Ajawxel, ri uj ri man uj kaminaq taj man kujnabꞌej ta bꞌik chikiwach ri e kaminaqibꞌ are kape ri Ajawxel. Tzi are ri Ajawxel kaqaj na loq pa ri kaj, kꞌa te riꞌ rukꞌ ri utaqanik ri kinimal ri angelibꞌ xuqujeꞌ rukꞌ ri usuꞌ ri Dios, kekꞌastaj na bꞌik nabꞌe ri e kaminaqibꞌ pa Cristo. Ri uj kꞌut ri uj kꞌaslik, ri man uj kaminaq ta na, kujkꞌam bꞌik junam kukꞌ, kujeꞌ na pa ri sutzꞌ keꞌqariqa qibꞌ rukꞌ ri Ajawxel pa ri kyaqiqꞌ. Xaq jeriꞌ chitaqchiꞌj iwibꞌ chiꞌjujunal rukꞌ taq we tzij riꞌ. Wachalal, kamik kꞌut man rajawaxik ta chik chi katzꞌibꞌax chiꞌwe jas ri kakꞌulmataj na pa taq ri qꞌij junabꞌ ri petinaq. Rumal cher iwetaꞌm chik chi ri Ajawxel Jesús katzalij na loq, jetaq kubꞌan jun elaqꞌom are kelaqꞌik chaqꞌabꞌ, man kꞌo ta jun ayeꞌninaq apanoq. Are kakichapleꞌj ubꞌixik ri winaq: Kꞌo jaꞌmaril xuqujeꞌ maj rumal kaqaxiꞌj qibꞌ qas che riꞌ kape na aqꞌanoq kꞌaxal pa kiwiꞌ, jetaq ri qꞌoxom ri kuriq jun ixoq are kakꞌojiꞌ ral. Man kekwin ta kꞌut kakikol kibꞌ che we kꞌaxal riꞌ. Ri ix kꞌut alaxik, man ix kꞌo ta chik pa ri qꞌequꞌmal xaq jeriꞌ ri upetibꞌal ri Ajawxel Jesús man je taj jas jun elaqꞌom chiꞌwe ix ri xaq kꞌa te kelaqꞌik. Iwonojel ix, ix ralkꞌwaꞌl ri tunal ri katunanik xuqujeꞌ ix ralkꞌwaꞌl ri paqꞌijal man ix ralkꞌwaꞌl ta ri chaqꞌabꞌil xuqujeꞌ man ix ralkꞌwaꞌl taj ri qꞌequꞌmal. Man kuya ta bꞌa kujwarik jetaq ri kakibꞌan ri nikꞌaj winaq chik, xane rajawaxik kujkꞌasiꞌk xuqujeꞌ kꞌol qetaꞌmabꞌal che ri kaqabꞌano. Ri kewarik, chaqꞌabꞌ riꞌ kewarik, xuqujeꞌ ri keqꞌabꞌarik, chaqꞌabꞌ riꞌ keqꞌabꞌarik. Ri uj kꞌut ri uj re ri tunal, kꞌol qetaꞌmabꞌal, qakojo ri tobꞌal uwo qakꞌuꞌx rech kojobꞌal xuqujeꞌ rech loqꞌanik xuqujeꞌ ri ayeꞌnik rech kolotajem toꞌbꞌal rech ri qajolom rech man kaqarik ta kꞌax. Jeriꞌ rumal ri Dios man xujuchaꞌ ta apanoq rech kaqarik kꞌax, xane rech kaqakꞌamawaꞌj ri kolotajem xa rumal rech ri Ajawxel Jesucristo. Ri Jesucristo xkamik rumal qe rech jeriꞌ ta kꞌu pa ri kꞌaslemal ta kꞌu pa ri kamikal kujkꞌojiꞌk na rukꞌ Areꞌ. Xaq jeriꞌ chitaqchiꞌj iwibꞌ xuqujeꞌ chiya ichuqꞌabꞌ chibꞌil taq iwibꞌ jetaq ri tajin kibꞌano. Qachalal, kixqabꞌochiꞌj rech kiꞌnimaj ri e kꞌamal taq ibꞌe. Ri e kꞌamal taq ibꞌe sibꞌalaj kakikoj kichuqꞌabꞌ kakikꞌut chiꞌwach jas jeꞌ ri kabꞌan chukꞌaslebꞌexik ri kꞌaslemal rech kojonem. Sibꞌalaj nim chiꞌwilaꞌ, xuqujeꞌ chiꞌloqꞌaj rumal ri chak ri tajin kakibꞌano cho ri Ajawxel. Chixkꞌoloq pa jaꞌmaril kukꞌ konojel ri winaq. Qachalal, kixqabꞌochiꞌj rech kiꞌkowij ri man kakaj taj kakibꞌan jun jastaq, chiꞌtaqchiꞌj ri man kꞌo ta kakaj kakibꞌano, chiꞌtoꞌ ri man kꞌo ta kichuqꞌabꞌ xuqujeꞌ cheꞌl ikꞌuꞌx chike konojel. Qas naꞌtaj chiꞌwe chi man kꞌo ta jun kutzalij ukꞌaxel ri etzelal ri kabꞌan che, xane chikojo ichuqꞌabꞌ are chibꞌana ri utzilal, man xaq xwi ta chi ixoꞌl ix, xane kukꞌ konojel ri winaq. Amaqꞌel chixkiꞌkotoq. Man kixtaniꞌ ta chubꞌanik chꞌawem. Chixtyoxinoq che ri Dios pa ronojel ri kꞌulmatajik ri kixikꞌow wi, rumal cher are waꞌ ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios chiꞌwe ix ri ix kꞌo pa Cristo Jesús. Mixnajtin che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Miwetzelaj ri qꞌalajisanik ri kabꞌix chiꞌwe. Qas chisolij rij pa koꞌkijal, chikꞌamawaꞌj ri utz che. Xuqujeꞌ chiwetzelaj ronojel ri man utz taj. Are ri Dios rech jaꞌmaril chutzꞌaqatisaj ityoxirisaxik xuqujeꞌ chuchajij ri iwuxlabꞌal, ri ichomabꞌal xuqujeꞌ ri ityoꞌjal rech man kariqitaj ta mak che pa ri upetibꞌal ri Ajawxel Jesucristo. Areꞌ xixchoꞌwik rech kixux utinimit xuqujeꞌ rumal kubꞌan na ronojel ri utzujum loq chiꞌwe. Qachalal, chibꞌana xuqujeꞌ chꞌawem pa qawiꞌ uj. Chiya rutzil kiwach konojel ri alaxik rukꞌ jun tyoxalaj tzꞌumanik. Kinchilibꞌej chiꞌwe cho ri Ajawxel chisikꞌij we wuj riꞌ chikiwach konojel ri alaxik. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo kakanaj kanoq iwukꞌ. Ri Pablo, ri Silvano xuqujeꞌ ri Timoteo chike ri e kojonelabꞌ ri e kꞌo pa ri komontyox ke ri aꞌj Tesalónica, chiꞌwe ix ri ix rech ri Dios xuqujeꞌ ri Tataxel rachiꞌl ri Ajawxel Jesucristo: Are ri Tataxel Dios xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo cheyoꞌw toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril chiꞌwe. Qachalal, sibꞌalaj choqꞌaqꞌ wi kujtyoxin che ri Dios rumal iwe, jetaq ri qas usukꞌ kabꞌanik, jeriꞌ rumal ri ikojobꞌal sibꞌalaj amaqꞌel tajin kakꞌiyik xuqujeꞌ tajin kanimar pa iwanimaꞌ ri loqꞌanik chike nikꞌaj chik. Rumal kꞌu riꞌ kaqanaꞌ nimal are kaqatzijoj iwij pa taq ri nikꞌaj ukomontyox ri Dios chik. Jeriꞌ rumal pune tajin kixikꞌow pa taq sibꞌalaj kꞌi kꞌax xuqujeꞌ jaljoj taq kꞌaxkꞌolal, xaq jeꞌ ko ix kꞌolik, jeqel ikꞌuꞌx chirij ri Dios. Ronojel waꞌ kukꞌutu chi sukꞌ ronojel ri uqꞌatoj tzij ri Dios, rumal kꞌu riꞌ ri Dios kubꞌan chiꞌwe chi taqalik kixkꞌojiꞌk pa ri rajawarem, ri rumal rech tajin kiriq kꞌax kamik. Ri Dios sibꞌalaj sukꞌ kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ ri kakibꞌan kꞌax chiꞌwe ix. Ri ix kꞌut ri kiriq kꞌax, kuya na uxlanem chiꞌwe, xuqujeꞌ kuya na uxlanem chaqe uj. We jastaq riꞌ kakꞌulmataj na are kukꞌut ribꞌ ri Ajawxel Jesús cho ri kaj, rukꞌ qꞌaqꞌ ri kajininik, e rachiꞌl ri rangelibꞌ ri kꞌo kikwinem, kuluqꞌata tzij pa kiwiꞌ ri man kakinimaj ta ri utz laj tzij rech ri Ajawxel Jesús. Ri winaq ri man kekojon ta che ri utz laj tzij kakiriq na jun alik kꞌaxkꞌolal, keꞌsax na bꞌik cho ri ukaꞌyebꞌal ri Ajawxel, kekꞌam na bꞌik naj jawjeꞌ ri man kekwin taj kakil wi ri ujuluwem xuqujeꞌ ri ukwinem ri Dios. Jeriꞌ kakꞌulmataj na pa ri qꞌij are kape ri Ajawxel Jesucristo rech jeriꞌ konojel ri utinimit ri uchaꞌom apanoq nim karilo xuqujeꞌ kuqꞌijilaꞌj. Ri ix kꞌut ix kachiꞌl we tinimit riꞌ rumal xixkojonik che ri qꞌalajisanik ri xqabꞌij chiꞌwe. Rumal riꞌ amaqꞌel kaqabꞌan chꞌawem pa iwiꞌ rech jeriꞌ ri Dios kubꞌano chi kataqiꞌk ri sikꞌinik ri xuya apanoq chiꞌwe xuqujeꞌ pa ri ukwinem chubꞌana pa iwanimaꞌ ronojel ri rayibꞌal ukꞌuꞌx rech utzilal xuqujeꞌ chutzꞌaqatisaj ronojel chak ri kabꞌan rukꞌ kojobꞌal. Rumal riꞌ kaqabꞌan chꞌawem pa iwiꞌ rech kaqꞌijilaꞌtaj na ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesús xa rumal iwe xuqujeꞌ kanimarisataj na iqꞌij ix rumal are, rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo. Qachalal, are kꞌu ri upetik ri Ajawxel Jesucristo xuqujeꞌ ri qariqoj ibꞌ rukꞌ areꞌ, qas kixqabꞌochiꞌj rech makꞌexen ri ichomabꞌal xuqujeꞌ makꞌaxir iwanimaꞌ rumal ri kabꞌix chiꞌwe chi xuriq ri upetibꞌal ri Ajawxel we kabꞌix chiꞌwe rumal jun uxlabꞌal, pa tzij ne kabꞌix chiꞌwe o xuqujeꞌ xane pa wuj tzꞌibꞌatal wi loq chiꞌwe pune qatzꞌibꞌ uj kabꞌantajik. Miya iwibꞌ pa subꞌik, ri uqꞌijal ri Ajawxel kꞌamajaꞌ kuriqo are nabꞌe kakꞌulmataj ri elik pa ri kojobꞌal xuqujeꞌ ri qꞌij are kukꞌut ribꞌ ri achi bꞌanal mak, ri ralkꞌwaꞌl etzelal. We achi riꞌ kubꞌan ukꞌulel che ronojel ri tzujtal cho ri Dios. Kubꞌan kꞌu na rech che ri Templo xuqujeꞌ kubꞌij na Dios chibꞌil ribꞌ. ¿La man kanaꞌtaj chiꞌwe chi xintzijoj waꞌ we riꞌ chiꞌwe are in kꞌo iwukꞌ? Iwetaꞌm chi kꞌo jun jastaq ri kaqꞌaten we achi riꞌ rech man kukꞌut ta na ribꞌ xane kꞌa te kukꞌut ribꞌ qas pa ri uqꞌijal. Je kꞌu riꞌ rumal cher tajin kachakun chik ri etzelal ri awatal loq, xaq xwi majaꞌ kesaxik ri tajin kaqꞌaten we achi riꞌ rech kukꞌut ribꞌ. We xikꞌow we riꞌ, kukꞌut na ribꞌ ri itzel achi, are riꞌ ri kakamisax na rumal ri Ajawxel rukꞌ ri Uxlabꞌal ri kel loq puꞌchiꞌ xuqujeꞌ katukix na rukꞌ ri utunal ri upetibꞌal ri Ajawxel. Are ri Itzel kabꞌanow na chi ri itzel achi kape na kulubꞌanaꞌ ronojel uwach mayijabꞌal taq jastaq, kꞌutbꞌal xuqujeꞌ jastaq ri xaq qꞌolobꞌal. Rukꞌ ronojel uwach etzelal kuꞌmenkꞌetij na konojel ri kasach kiwach, jeriꞌ rumal man xkaj taj xkiloqꞌaj ri qas tzij rumal riꞌ man xekolotaj taj. Rumal riꞌ, kuya na bꞌe ri Dios che we jastaq riꞌ kakꞌulmatajik rech rumal ri ukwinem ri subꞌunik, ri winaq kekojon na che ri bꞌanoj tzij. Rech jeriꞌ kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ konojel ri man xekojon ta che ri qas tzij, xane are xekiꞌkot chubꞌanik ri etzelal. Ri uj kꞌut rajawaxik kaqaya tyoxinik che ri Dios rumal iwe ix qachalal, rumal ix loqꞌ rumal ri Ajawxel, jeriꞌ rumal pa ri majibꞌal rech ronojel, ri Dios xixuchaꞌo rech kixkolotajik rumal ri chak rech ri Uxlabꞌixel ri katyoxirisanik xuqujeꞌ ri ikojobꞌal ri kꞌo pa ri qas tzij. Rumal waꞌ xixusikꞌij apanoq ri Dios rumal ri utz laj taq tzij ri xqatzijoj chiꞌwe, rech jeriꞌ kꞌo iwe che ri ujuluwem ri Ajawxel Jesucristo. Xaq jeriꞌ qachalal, kꞌo chixkꞌoloq xuqujeꞌ chixjeqeloq pa taq ri kꞌutuꞌn ri qabꞌim xuqujeꞌ qatzꞌibꞌam chiꞌwe. Tzaꞌre ri Ajawxel Jesucristo rachiꞌl ri Dios Tataxel ri xujuloqꞌaj xuqujeꞌ rumal ri utoqꞌobꞌ xukubꞌisaj qakꞌuꞌx chibꞌe qꞌij saq. Chixutaqchiꞌj xuqujeꞌ chuya uchuqꞌabꞌ ri iwanimaꞌ rech ta kꞌu pa tzij xuqujeꞌ pa ri chak are chibꞌana ri utzilal. Qachalal, kꞌisbꞌal re, chibꞌana chꞌawem pa qawiꞌ rech jeriꞌ aninaq kachikon ubꞌixik ri utzij ri Dios xuqujeꞌ nim kilik are kakꞌamawaꞌxik, jetaq ri xkꞌulmataj iwukꞌ ix. Chibꞌana xuqujeꞌ chꞌawem rech man kujqaj ta pa kiqꞌabꞌ itzel taq winaq, jeriꞌ rumal man konojel taj kꞌo kikojobꞌal pa Jesucristo. Ri Ajawxel kꞌut kubꞌan na ri kubꞌij, areꞌ kuya na ichuqꞌabꞌ xuqujeꞌ kixukol na cho ri Itzel. Kuꞌl qakꞌuꞌx chirij ri Ajawxel chi ri ix kibꞌano xuqujeꞌ kibꞌan na ri qakꞌutum chiꞌwach. Are bꞌa ri Dios chixutoꞌ rech jeriꞌ kixloqꞌanik xuqujeꞌ rech kajeqiꞌ ikꞌuꞌx jetaq ri xubꞌan ri Cristo xuchap ukꞌuꞌx churiqik ri kꞌaxal. Qachalal, pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel Jesucristo kixqataqchiꞌj rech kiqꞌat iwibꞌ che ri alaxik ri man je taj tajin kanoqꞌijik jetaq ri kubꞌij ri kꞌutuꞌn ri xqaya chiꞌwe. Ri ix iwetaꞌm jas rajawaxik kibꞌano rech je kixnoꞌjinik jetaq ri kujnoꞌjin uj. Man xujqꞌiꞌtaj taj are xujkꞌojiꞌ iwukꞌ. Xuqujeꞌ man xaq ta xqatij ri iwa xane xqatoj chiꞌwe. Xujchakunik rukꞌ chuqꞌabꞌ chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ rech jeriꞌ man xujux ta jun eqaꞌn chike jujun chiꞌwe. Jeriꞌ xqabꞌano, man xa ta rumal mat taqal chaqe kaqakꞌam ri tobꞌanik, xane are kaqaj kaqakꞌut chiꞌwach jas ri taqalik kixnoꞌjinik. Jeriꞌ rumal are xujkꞌojiꞌk iwukꞌ xqabꞌij chiꞌwe: Chi ri man karaj taj kachakunik, man waꞌ bꞌa. Xqetaꞌmaj chi e kꞌo jujun chiꞌxoꞌl ri xaq e saqꞌor, man kakaj taj kechakunik xuqujeꞌ kakinim kibꞌ pa taq kꞌulmatajik ke nikꞌaj chik. Keꞌqataqchiꞌj we winaq riꞌ xuqujeꞌ keꞌqayajo pa ri Ajawxel Jesucristo rech jeriꞌ kechakunik pa jororemal rech kakichꞌek ri kakitijo. Ri ix kꞌut qachalal, mixqꞌiꞌtajik chubꞌanik ri utzilal. We kꞌo jun man kunimaj ta we xqabꞌij chiꞌwe pa we wuj riꞌ, chitzujuj chikiwach konojel xuqujeꞌ makiwachiꞌlaj taj rech jeriꞌ kel ukꞌixibꞌal. Pune jeriꞌ kubꞌano, mibꞌan ikꞌulel che, xaq xwi chiyajaꞌ jetaq ri kibꞌano che jun iwachalal. Are ri Ajawxel rech jaꞌmaril chuya jaꞌmaril chiꞌwe pa ronojel ri kꞌaxkꞌolal. Are ri Ajawxel kakanaj kanoq iwukꞌ iwonojel. In in Pablo kintzꞌibꞌaj bꞌik we rutzil iwach riꞌ rukꞌ ri nuqꞌabꞌ xuqujeꞌ rukꞌ ri nutzꞌibꞌ. Are waꞌ retal ronojel ri nuwuj nukojom. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo kakanaj iwukꞌ. Ri Pablo, taqoꞌn rech ri Cristo Jesús rumal ri utaqanik ri Dios qaKolonel xuqujeꞌ ri Cristo ri kuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx. Che ri Timoteo ri qas nukꞌojol pa ri kojobꞌal: Are bꞌa ri Dios xuqujeꞌ ri Cristo Jesús ri Ajawxel, kayoꞌw toqꞌobꞌ, toqꞌobꞌisan wach, xuqujeꞌ jaꞌmaril chawe. Are xineꞌ pa Macedonia, xinwoqxaꞌnij kan ubꞌixik chawe chi katkanaj kan pa ri tinimit Éfeso xuqujeꞌ kabꞌij chike ri kakijaluj chi aꞌjtijabꞌ chi ketaniꞌk chukꞌutik ri kꞌutuꞌn ri man utz taj. Xuqujeꞌ ketaniꞌ chusikꞌixik ri kꞌulmatajinaq najtir ojer, xuqujeꞌ ri kibꞌiꞌ ri e kitat kinan ojer ri man kakꞌis ta wi. We jastaq riꞌ xaq kuyak chꞌoꞌj, man are ta kuqꞌalajisaj ri uchak ri Dios, ri xa rumal ri kojobꞌal. Jewaꞌ rajawaxik kibꞌano rech ri loqꞌanik katixtobꞌ loq che jun chꞌajchꞌoj animaꞌaj, che jun utz laj chomanik, xuqujeꞌ che jun qas tzij laj kojobꞌal. E kꞌi xkijelechꞌuj kan kibꞌe che we noꞌjibꞌal riꞌ, xkiraꞌlij kibꞌ pa taq tzijonem ri maj kutayij. Kakijaluj chi aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik, xa kꞌu man ketaꞌm taj xa ta ne kakichꞌobꞌ rij ri kakiqꞌalajisaj. Kamik kꞌut qetaꞌm chi utz ri taqanik, we je kabꞌan che ukojik. Naꞌtaj chaqe chi ri taqanik man xyaꞌtaj kumal ke ri e sukꞌ taq winaq, xane kumal ke ri man keꞌniman taj, xuqujeꞌ kumal ri kꞌax laj taq winaq ri man kakita ta tzij, kumal ke ri itzel taq winaq xuqujeꞌ aꞌjmakibꞌ, kumal ke ri man kemekꞌekꞌ taj xuqujeꞌ ri man kakibꞌan ta ri Tyoxalaj taq jastaq. Ri taqanik xyaꞌik rumal ke ri winaq ri man keꞌkinimaj ta ri e kitat kinan, xuqujeꞌ kumal ke ri kamisanelabꞌ, ri taqanik xyaꞌik kumal ke ri winaq ri kakibꞌan mak kukꞌ taq ixoqibꞌ, ri achyabꞌ ri kewar kukꞌ achyabꞌ, chike ri e kꞌayil taq patanijelabꞌ, chike ri kakibꞌij chi qas tzij ri kakibꞌij, xaq kꞌu bꞌanoj tzij kakibꞌano. Xaq jeriꞌ, ri taqanik xya rumal ronojel ri kꞌutuꞌn ri man utz taj, ri kuqꞌatej ri utz laj kꞌutuꞌn. Are waꞌ ri kukꞌut ri utz laj tzij ri xroqxaꞌnik ri Tyoxalaj Dios, kintzijoj. Kintyoxin che ri Cristo Jesús ri Ajawxel, are kayoꞌw nuchuqꞌabꞌ, rumal xkubꞌi ukꞌuꞌx chwij xinukoj che patanil rech. Nabꞌe kanoq in in bꞌanal kꞌax chike ri kojonelabꞌ, in bꞌil taq kꞌax taq tzij che ri Jesús, xuqujeꞌ man kinniman ta che, ri Dios kꞌut xutoqꞌobꞌisaj nuwach, rumal man xinkoj ta ri kubꞌij, xuqujeꞌ maj kan wetaꞌmabꞌal. Are kꞌu ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel xtixtobꞌ la pa nuwiꞌ, xuqujeꞌ ri kojobꞌal rachiꞌl ri loqꞌanik ri kꞌo pa Cristo Jesús. We tzij riꞌ sibꞌalaj kꞌo uqꞌij, xuqujeꞌ yaꞌtalik kakoj kumal konojel ri winaq: Are ri Cristo Jesús xpe choch ri uwachulew che kikolik ri aꞌjmakibꞌ, in in nabꞌe ajmak chike. Qas rumal kꞌu wa, ri Dios xutoqꞌobꞌisaj nuwach, rech kukꞌut ri rutzilal ri Cristo wukꞌ in, sibꞌalaj in kꞌax laj ajmak chikiwach konojel ri winaq. Rech kinux jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chike ri kakikꞌamawaꞌj na jun alik kꞌaslemal rumal ri kekojon na che ri Cristo. Rumal kꞌu riꞌ, che ri Taqanel ri man kasach ta uwach, ri man kakam taj, xuqujeꞌ man kilitaj ta uwach, ri xa jun Dios, yoꞌq nimal uqꞌij, xuqujeꞌ juluwem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Nukꞌojol Timoteo, kurayibꞌej na kꞌuꞌx chi kakubꞌiꞌ akꞌuꞌx chirij we riꞌ, rech kachꞌoꞌjij ri utz laj chꞌoꞌj. Chatjeqel pa ri akojobꞌal xuqujeꞌ ri utz laj achomanik. Rumal e kꞌi xeꞌl kanoq pa ri kikojobꞌal rumal man xkitatabꞌej ta ri kichomanik. Chikixoꞌl we winaq riꞌ e kꞌo ri Himeneo xuqujeꞌ ri Alejandro, are waꞌ xeꞌnjach pa uqꞌabꞌ ri Itzel rech kaketaꞌmaj chi man utz taj retzelaxik ri Dios. Xaq jeriꞌ kinchilibꞌej chi nabꞌe na cho ronojel, chibꞌana chꞌawem, tzijonem rukꞌ ri Dios, toj toqꞌobꞌ, xuqujeꞌ tyoxinik, pa kiwiꞌ konojel ri winaq, kenabꞌejisax ri ketaqan pa ri tinimit, xuqujeꞌ ri qꞌatal taq tzij, rech kꞌo jaꞌmaril xuqujeꞌ jororem, xuqujeꞌ rech kaqakꞌaslebꞌej jun utz laj kꞌaslemal nim uqꞌij. Rumal cher sibꞌalaj utz waꞌ we riꞌ, xuqujeꞌ kaqaj cho ri Dios qakolonel. Ri Dios karaj chi konojel kekolotajik, xuqujeꞌ koꞌpan chi retaꞌmaxik ri qas tzij. Rumal cher xa jun ri Dios xuqujeꞌ xa jun riꞌ chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, areꞌ ri Jesucristo ri achi, ri xuya ri ukꞌaslemal chi kikolik konojel ri winaq. Are waꞌ ri qꞌalajisanik ri xuya ri Dios pa ri kꞌyaqal qꞌotaj. Xubꞌan kꞌu taqoꞌn xuqujeꞌ qꞌalajisal rech ri utzij chwe. Qas tzij ri kinbꞌij, man bꞌanoj tzij taq: Ri Dios xubꞌan chwe kinux ajtij ke ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rech kinkꞌut ri qas tzij rech ri kojobꞌal chkiwach. Kawaj kꞌut chi pa ronojel kꞌolibꞌal konojel ri winaq kakibꞌan chꞌawem kakiyak ri kiqꞌabꞌ chikaj, man rukꞌ ta oyawal xuqujeꞌ man pa chꞌoꞌj taj, xane rukꞌ chꞌajchꞌojalaj animaꞌ. Kawaj chi ri ixoqibꞌ utz kakibꞌan che ukojik ri katzꞌyaq jas ri qas taqalik, man kakibꞌananej taj nimal, man kakibꞌan ta xiyoj wi re pispiꞌtal rech kiꞌlitaj chi kumal nikꞌaj winaq, man kakiwiqiqej ta kibꞌ rukꞌ qꞌana pwaq, o rukꞌ taq chachal ri paqal rajil, o rukꞌ ne atzꞌyaq ri sibꞌalaj paqal rajil. Are kꞌu sibꞌalaj utz kekaꞌyik are kakibꞌan ri utz laj taq chak, jacha ri ixoqibꞌ ri kakiqꞌijilaꞌj ri Dios. Rajawaxik ri ixoq karetaꞌmaj kanimanik rukꞌ jororem. Man kinya ta bꞌe che ri ixoq kuya kꞌutuꞌn che ri achi xuqujeꞌ kataqan puꞌwiꞌ xane chutatabꞌej ri kabꞌixik. Rumal cher are nabꞌe xbꞌan ri Adán, kꞌa te riꞌ ri Eva. Xuqujeꞌ man are ta ri Adán ri xtaqchiꞌx pa ri mak, xane are ri ixoq ri xtaqchiꞌtaj pa mak, xtzaq kꞌu pa ri mak. Ri ixoq kꞌut kakolotaj na rumal chi are nan, xuqujeꞌ we kukꞌaslebꞌej ri ukꞌaslemal rukꞌ etaꞌmabꞌal pa ri kojonik, pa loqꞌanik xuqujeꞌ kukꞌaslebꞌej ri tyoxalaj kꞌaslemal. Qas tzij kabꞌixik: We kꞌo jun karaj kux kꞌamal bꞌe jun jeꞌl laj patanijel riꞌ kurayij kuxik. Xaq jeriꞌ, rajawaxik chi ri kꞌamal bꞌe jun chꞌajchꞌoj laj winaq, xa jun rixoqil, qas kunaꞌ na ri kubꞌano, nim kilik, kuya kikꞌolibꞌal xuqujeꞌ kiwa ri koꞌpan chusolixik, qas kanaꞌwik kuya kꞌutuꞌn. Man kaqꞌabꞌar taj, man jun tzukul chꞌoꞌj taj, man are ta kuloqꞌoqꞌej ri pwaq, xane utz kanoꞌjinik xuqujeꞌ kajororik. Utz rilik ri rixoqil xuqujeꞌ ri ralkꞌwaꞌl kubꞌano, kuꞌtaqchiꞌj ri e ralkꞌwaꞌl kenimanik, jeꞌ jas ri kajawatajik. We kꞌu man kakwinik kuꞌpixibꞌaj ri e ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ ri rixoqil, ¿la are kꞌu kakwin riꞌ kuchajij ri komontyox rech ri Dios? Man jun kꞌakꞌ kojonel taj, rech man kape ta nimal che, xuqujeꞌ rech man kaqaj ta apanoq pa ri kꞌaxkꞌolal ri xqaj wi ri itzel. Xuqujeꞌ rajawaxik chi utz ketzijon ri winaq che rech man kayoqꞌ taj xuqujeꞌ man kaqaj ta pa ri ukꞌaꞌmabꞌal ri itzel. Je xuqujeꞌ rajawaxik chi ri patanijelabꞌ nim kiqꞌij, man kakibꞌan ta bꞌanoj tzij, man kakitij ta nim vino, man ke jiqꞌjat taj che ri pwaq ri man kichꞌekoj taj. Rajawaxik chꞌajchꞌoj ri kichomanik, xuqujeꞌ kakikꞌol ri nimaq taq qas tzij rech ri kojobꞌal. Nabꞌe na solix kij, we kꞌu maj mak kariqitaj chike, kꞌa te riꞌ choꞌk che patanijel. Xuqujeꞌ rajawaxik chi ri e kixoqil ri e patanijelabꞌ nim kiqꞌij, man e bꞌanal taq tzij taj, xane utz kenoꞌjinik, xuqujeꞌ e kuꞌlibꞌal kuꞌx. Rajawaxik chi ri patanijel achajilom xa rech jun ixoq, xuqujeꞌ kuꞌpixibꞌaj ri e ralkꞌwaꞌl pa ri rachoch. Ri utz kakibꞌan che ri kipatan, kakichꞌek jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ ri nim kiꞌl wi, xuqujeꞌ kayaꞌtaj kuꞌlibꞌal kuꞌx chike chutzijoxik ri kikojobꞌal pa Cristo Jesús. Pune kawaj kateꞌnwilaꞌ aninaq, kintzꞌibꞌaj kꞌu we ucholajil riꞌ chawe rech we kinbꞌeyetajik, awetaꞌm jas jeꞌ katnoꞌjin pa ri rachoch ri Dios, are waꞌ ri komontyox rech ri kꞌaslik Dios, ri teleninaq xuqujeꞌ ri ukꞌuꞌx ri qas tzij. Qas qꞌalaj chi qas nim wi ri awatalik che ri qakojobꞌal: ri Cristo xukꞌut ribꞌ jacha jun achi, xya pa ri ukꞌolibꞌal rumal ri Uxlabꞌixel, xil uwach kumal ri angelibꞌ, xtzijox pa ronojel ri tinimit rech ri uwachulew. Ri winaq choch ri uwachulew xkikoj pa kanimaꞌ, xkꞌamawaꞌx pa ri juluwem. Qas kꞌyaqal ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chi, pa ri kꞌisbꞌal taq qꞌotaj, e kꞌi kakitzaq kan ri kikojobꞌal rech kebꞌe chutereneꞌxik chomanik ri xaq e menkꞌetibꞌal xuqujeꞌ e kꞌutuꞌn rech ri itzel. Ri e kꞌutuꞌn riꞌ xaq e kech taq e kawach bꞌanal taq tzij, ri sibꞌalaj kowirinaq ri kichomabꞌal. Kakiqꞌatej kabꞌan ri kꞌulanem, xuqujeꞌ man kakiya ta bꞌe katij taq ri jastaq ri ukꞌiyisam ri Dios rech ri kojonelabꞌ rukꞌ tyoxinik kakitijo rumal cher aꞌreꞌ ketaꞌm ri qas tzij. Sibꞌalaj utz ronojel ri xutik ri Dios, xuqujeꞌ maj kꞌetzelan uwach we kakꞌamawaꞌx rukꞌ tyoxinik. Rumal cher are ri utzij ri Dios xuqujeꞌ ri chꞌawem katyoxirisan ri jastaq. We kakꞌut waꞌ we jastaq riꞌ chikiwach ri alaxik, katux jun utz laj patanijel rech ri Cristo, ri kꞌo uchuqꞌabꞌ rumal ri kojobꞌal xuqujeꞌ ri utz laj kꞌutuꞌn ri atereneꞌm pa koꞌkijal. Chawetzelaj ri jastaq ri keꞌtzijoxik ri man qas ta tzij, xuqujeꞌ ri jastaq ri e rachiꞌl taq waꞌ. Are kꞌu chakꞌamawaꞌj achuqꞌabꞌ pa ri utzilal. Pune ri usalabꞌaxik ri qatyoꞌjal kꞌo kutayij, ri utzilal kꞌut sibꞌalaj kꞌo na, rumal cher rachiꞌl ri chiꞌtal loq, man xaq xwi ta rech ri kꞌaslemal rech kamik, xane rech ri kꞌaslemal ri kape na. We utz laj tzij riꞌ sibꞌalaj kꞌo uqꞌij, xuqujeꞌ yaꞌtalik kakꞌamawaꞌx kumal konojel ri winaq. Qas tzij, we kꞌu kujchakunik xuqujeꞌ kaqakoj qachuqꞌabꞌ waꞌ xa rumal qayoꞌm ri kuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx chirij ri kꞌaslik Dios, are kolonel kech konojel, kolonel kech ri qas kekojon che. Chachilibꞌej xuqujeꞌ chakꞌutu we jastaq riꞌ. Maj bꞌa jun ketzelan awach rumal at akꞌal ala. Kꞌo ta bꞌa ne wi, kakꞌam kibꞌe ri e kojonelabꞌ rech kakitereneꞌj pa ri kitzijonem, pa ri kinoꞌjibꞌal, xuqujeꞌ pa ri loqꞌanik, pa ri kojobꞌal, xuqujeꞌ chꞌajchꞌojil. Chasikꞌij ri utzij ri Dios chikiwach ri winaq kawayeꞌbꞌej we, xuqujeꞌ chaya kꞌutuꞌn xuqujeꞌ chaꞌtaqchiꞌj ri alaxik. Chakojo ri sipanik rech ri Uxlabꞌixel, ri xakꞌamawaꞌj are xya uqꞌalajisaxik chawe, are xkiya kiqꞌabꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox paꞌwiꞌ. Chabꞌana sakꞌaj chubꞌanik we jastaq riꞌ, qas are chawilij, rech kakil ri winaq chi tajin kanimar ri kabꞌano. Chachajij awibꞌ che ri anoꞌjibꞌal xuqujeꞌ ri kꞌutuꞌn. Chatkꞌol chupam rech katkwinik kakol awibꞌ xuqujeꞌ kekolotaj ri katkitatabꞌej. Man ko taj kachꞌabꞌej ri e nimaq taq winaq, xane chaya unoꞌj, jer kabꞌan atat che. Jer chaꞌwila anan ri e nimaq taq chuchuibꞌ, ri akꞌal taq alitomabꞌ jer chaꞌwila awanabꞌ, nim chaꞌwilaꞌ rukꞌ chꞌajchꞌojil. Utz chabꞌana che kilik ri e malkaꞌn taq ixoqibꞌ ri qas e tzaqtal kanoq. We kꞌu kꞌo jun malkaꞌn ri e kꞌo ral o e kꞌo riꞌ taq umam, nabꞌe ketaꞌmaj ri rajawaxik kakibꞌan kukꞌ taq ri e winaq ri e kꞌo pa kachoch, ri e kitat kinan, xuqujeꞌ ri e kimam, rumal are waꞌ kaqaj cho ri Dios. Ri malkaꞌn ixoq ri tzaqtal kanoq, kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx chirij ri Dios, xuqujeꞌ amaqꞌel chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ are karilij ubꞌanik chꞌawem xuqujeꞌ kuta tobꞌanik che ri Dios. Are kꞌu ri malkaꞌn ixoq ri xaq are karilij ri urayibꞌal ukꞌuꞌx, xkam riꞌ pune kꞌaslik kabꞌantajik. Chachilibꞌej chike are kakibꞌan we jastaq riꞌ, rech maj mak kariqitaj chike. Ri man kuya ta ri jastaq ri kajawataj chike ri winaq ri e kꞌo rukꞌ pa ri rachoch, ukꞌekꞌem ri ukojobꞌal xuqujeꞌ sibꞌalaj ajmak na choch ri winaq ri man kojonel taj. Chikixoꞌl ri e malkaꞌn taq ixoqibꞌ xwi yaꞌtalik kakꞌojiꞌ ri ixoq ri oxkꞌal chik ujunabꞌ ri qas xa jun rachajil xkꞌojiꞌk, xuqujeꞌ etaꞌmatal uwach rumal ri utz laj taq chak ubꞌanom, jas ta ne ri kikꞌiyisaxik ri ral, yoꞌj kiwa xuqujeꞌ kachoch nikꞌaj winaq chik, chꞌajoj kaqan ri e kojonelabꞌ, yoꞌj tobꞌanik chike ri kakiriq kꞌax xuqujeꞌ kubꞌan ri utzilal pa ronojel qꞌotaj. Man kaya ta chikixoꞌl ri malkaꞌnibꞌ ri akꞌal taq ixoqibꞌ malkaꞌn, rumal cher are keqꞌat bꞌik che ri Cristo rumal ri urayibꞌal kikꞌuꞌx kakaj kekꞌuliꞌ chi na. Jeriꞌ kuꞌx aꞌjmakibꞌ, man kakibꞌan ta ri xkibꞌij chi kakibꞌano. Kꞌa te riꞌ kakꞌaman chike xaq e saqꞌoribꞌ, kewaꞌkatilobꞌ cho taq ri ja. Man xaq xwi ta kꞌut kuꞌx saqꞌoribꞌ, xane e tzijtaꞌl, xuqujeꞌ kakitzijoj taq ri man yaꞌtal ta chike. Rumal kꞌu waꞌ keꞌntaqchiꞌj ri akꞌal taq ixoqibꞌ ri e malkaꞌnibꞌ, rech kekꞌuliꞌk xuqujeꞌ kekꞌojiꞌ kal, utz kaꞌna chi rilik ri uwo kachoch, makiya bꞌe che ri yoqꞌbꞌal rech ri kꞌulel. Kinbꞌij waꞌ rumal cher e kꞌo jujun ri xkijelechꞌuj kan ri kibꞌe chutereneꞌxik ri Itzel. We kꞌo jun kojonel ri e kꞌo malkaꞌnibꞌ pa rachoch, rajawaxik kuꞌtoꞌo rech man e jun eqaꞌn taj che ri komontyox, jeriꞌ ri komontyox kakwinik keꞌril ri e malkaꞌnibꞌ ri e tzaqtal kanoq. Ri e kꞌamal taq bꞌe ri utz kakibꞌan che ri jastaq pa ri komontyox, kamul yaꞌtal kiqꞌij, sibꞌalaj e kꞌo na ri kakitzijoj ri utzij ri Dios xuqujeꞌ ri kakiya kꞌutuꞌn. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Makoj chim puꞌwiꞌ utzaꞌm ri wakax are tajin kuyaqꞌ ri tiriko, rumal cher ri ajchak taqal che chi katojik. Maya bꞌe xaq katzujux jun kꞌamal bꞌe, we man e kꞌo kebꞌ o oxibꞌ winaq ri xiꞌlowik. Chaꞌyaja chikiwach konojel ri winaq rech ri komontyox ri kꞌamal taq bꞌe ri kemakunik rech kux jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chikiwach konojel. Qas cho ri Dios katintaqchiꞌj, xuqujeꞌ chikiwach ri Jesús rachiꞌl ri angelibꞌ ri e chaꞌtalik, chatereneꞌj we kinbꞌij chawe, man kaya ta bꞌe xaq kakꞌutwachin apanoq jastaq chawach, xuqujeꞌ man xaq ta kꞌyaqal winaq kaꞌchaꞌo. Qas chachomaj na are kaya aqꞌabꞌ puꞌwiꞌ ri winaq ri kawaj kok che kꞌamal bꞌe pa ri komontyox, rech man kaꞌwachiꞌlaj ta pa ri kimak. Qas chatkꞌol pa chꞌajchꞌojil. Man xwi ta katij jaꞌ, chatija jubꞌiqꞌ vino, rumal chi kꞌax ri apam xuqujeꞌ amaqꞌel tajin katyawajik. Ri kimak e jujun kaqꞌalajinik pune majaꞌ kasol rij. Are kꞌu ri kimak nikꞌaj kꞌa te ketaꞌmatajik ikꞌowinaq chi ri qꞌotaj. Je xuqujeꞌ ri utz laj taq chak, pune aꞌwatalik xa kꞌu we aninaq o kꞌamaꞌtam kakikꞌut wi na kibꞌ keqꞌalajin wi na. Rajawaxik konojel ri ajchakibꞌ keꞌkinimaj ri keyoꞌw kichak, xaq jeriꞌ man kakiya ta bꞌe kabꞌix kꞌaxal che ri ubꞌiꞌ ri Dios xuqujeꞌ che ri qakꞌutuꞌn. Ri e kojonelabꞌ kipatron, man utz taj we man keꞌkinimaj xa rumal alaxik, xane rajawaxik sibꞌalaj utz na kakibꞌan che kipatanixik, rumal ri kekꞌamawaꞌn ri kipatanijik e kojonelabꞌ xuqujeꞌ e loqꞌalaj taq alaxik. Areꞌ wa ri rajawaxik kakꞌutu xuqujeꞌ kachilibꞌej. We kꞌo ne jun kuya kꞌutuꞌn ri man utz taj, ri kujelechꞌuj che ri utz laj kꞌutuꞌn rech ri Ajawxel Jesucristo xuqujeꞌ che ri kꞌutuꞌn rech ri utzilal, waꞌ jun winaq ri maj retaꞌmabꞌal, ri man kakwin taj kuchꞌobꞌ ri jastaq. We winaq riꞌ kekꞌarkꞌat che utzukuxik tzijonem ri maj kutayij, ri kutik loq oyawal, tzukun chꞌoꞌj, itzel taq chomanik, we winaq riꞌ e tzukul taq chꞌoꞌj chikixoꞌl ri winaq, man utz ta ri kechomanik, are wa ri maj qas tzij kukꞌ. Pa kikꞌuꞌx chi ri utzilal chꞌekbꞌal pwaq. Qas ne tzij wi chi rukꞌ ri utzilal kakꞌamawaꞌx nimaq taq chꞌekoj, we jun kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ ri kꞌo rukꞌ. Rumal cher maj xqakꞌam loq are xujul pa ri uwachulew, xuqujeꞌ maj kujkwinik kaqakꞌam bꞌik are kujkamik. Xaq jeriꞌ kuꞌl qakꞌuꞌx we kꞌo qatzꞌyaq xuqujeꞌ qawa. Ri kakaj keqꞌinomarik, ketzaq pa ri mak, xuqujeꞌ kuꞌx ajchakibꞌ rech ri rayibꞌal kikꞌuꞌx. Xaq kꞌaxiribꞌal kuꞌx ri man kꞌo ta etaꞌmabꞌal chupam, xuqujeꞌ kuꞌtzaq ri winaq pa ri tukin ibꞌ. Rumal ri uloqꞌaxik ri pwaq are ukꞌuꞌx ronojel etzelal. Rumal urayixik, e kꞌi xkijelechꞌuj kibꞌe che ri kojobꞌal xuqujeꞌ e kꞌi kikꞌowisam kꞌi kꞌaxal. Ri at kꞌut, achi rech ri Dios, chatanimaj cho we jastaq riꞌ, are chasakꞌajij utereneꞌxik ri sukꞌal, ri utzilal, ri kojobꞌal, ri loqꞌanik, ri mochꞌochꞌem xuqujeꞌ ri ubꞌanik ri jastaq. Chachꞌoꞌjij ri utz laj chꞌoꞌj rech ri akojobꞌal, chabꞌana awe che ri jun alik kꞌaslemal, ri xatsikꞌix wi apanoq, rumal rech xabꞌan ri qꞌalajisanik rech kojobꞌal chikiwach e kꞌi winaq. Chaya bꞌe che karil ri Dios ri kabꞌano, areꞌ yoꞌwinaq ukꞌaslemal ronojel ri jastaq, xuqujeꞌ ri Cristo Jesús ri xuya ri mayijabꞌal laj qꞌalajisanik cho ri Poncio Pilato, kinchilibꞌej chakꞌolo we taqanik riꞌ, kꞌa pa ri qꞌij ri kape ri Ajawxel Jesucristo, man rukꞌ ta chꞌulujil xuqujeꞌ man rukꞌ ta yoqꞌoj. Ri Dios kubꞌan na chi kakꞌulmataj we jastaq riꞌ pa ri kꞌyaqalik qꞌotaj. Che ri xa jun tewchiꞌtal, ri kꞌo kwinem puꞌqꞌabꞌ, Taqanel pa kiwiꞌ ri taqanelabꞌ, xuqujeꞌ Ajawxel pa kiwiꞌ ri ketaqan pa kiwiꞌ ri winaq. Che ri xa jun ri man kakam ta wi, ri kꞌo pa ri tunal ri maj jun chik kakwinik kok chupam, ri man ilitajinaq ta wi, xuqujeꞌ maj jun kakwin chi rilik, che areꞌ yaꞌtal wi nim uqꞌij, xuqujeꞌ ri kwinem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Chabꞌij chike ri e qꞌinomabꞌ rech uwachulew, man kakinaꞌ ta nimal, xuqujeꞌ man kakubꞌiꞌ ta kikꞌuꞌx chirij ri kiqꞌinomal, ri xaq sachel uwach. Xane kuꞌl kikꞌuꞌx chirij ri Dios, areꞌ kayoꞌw ronojel ri ukꞌiyal ri jastaq chaqe, rech kaqa kiꞌkotebꞌej ukojik. Chaꞌtaqchiꞌj chubꞌanik ri utzilal, kibꞌana utz laj taq chak, xuqujeꞌ che sipanoq, kijacha ri kꞌo kukꞌ. Xaq jeriꞌ kakikꞌol sibꞌalaj kꞌi jastaq rech ri kꞌaslemal ri kape na, xuqujeꞌ kakikꞌamawaꞌj jun alik kꞌaslemal. Timoteo, jas chawilij ubꞌanik ri chilibꞌetal chawe. Man kaya ta bꞌe che ri tzijonem chirij ri jastaq ri maj kutayij, xuqujeꞌ ri chomanik rech ri etaꞌmabꞌal ri xaq ke achyabꞌ. E kꞌo jujun rumal ukꞌamawaꞌxik we jastaq riꞌ, xkijelechꞌuj kan kibꞌ che ri kojobꞌal. Are ri toqꞌobꞌ kakanaj iwukꞌ. Ri Pablo, taqoꞌn rech ri Cristo Jesús rumal ri rayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios, rumal ri kꞌaslemal ri chiꞌtal loq, ri yaꞌtal chaqe pa Cristo Jesús, che ri loqꞌalaj nukꞌojol Timoteo: Are ri Tataxel Dios xuqujeꞌ ri Cristo Jesús ri Ajawxel cheyoꞌw toqꞌobꞌ, toqꞌobꞌisan wach, xuqujeꞌ jaꞌmaril chawe. Are katnaꞌtaj chwe chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ pa ri nuchꞌawem, kintyoxin che ri Dios, ri kinpatanij rukꞌ chꞌajchꞌoj laj chomabꞌal jacha ri xkibꞌan ri watiꞌt numam ojer. Xuqujeꞌ are kanaꞌtaj ri uwaꞌl awach chwe, are xinel loq, kawaj katinwil chi junmul, rech kinnoj che kiꞌkotemal. Xuqujeꞌ kanaꞌtaj chwe ri akojobꞌal ri qas ko kꞌolik, ri xutaqchiꞌj nabꞌe ri awatiꞌt Loida xuqujeꞌ ri anan Eunice, chanim kꞌut tajin katutaqchiꞌj at. Qas wetaꞌm chi jewaꞌ tajin kakꞌulmatajik. Rumal waꞌ kawaj chi kakꞌasbꞌaꞌ ri usipanik ri Dios, ri xakꞌamawaꞌj are xinya ri nuqꞌabꞌ pa awiꞌ. Rumal cher ri Dios man xuya taj jun uxlabꞌal rech xibꞌin ibꞌ chaqe, xane jun rech kwinem, loqꞌanik, xuqujeꞌ uj kujchoman ri kaqabꞌano. Xaq jeriꞌ man kakꞌixibꞌej ta uqꞌalajisaxik ri Ajawxel, xuqujeꞌ man kakꞌixibꞌej ta nubꞌixik in, rumal xa rumal rech ri Cristo in tzꞌapital pa cheꞌ. Je xuqujeꞌ ri at, rajawaxik rukꞌ ri ukwinem ri Dios, kakochꞌ ri kꞌaxkꞌolal rumal ri utz laj tzij. Rumal cher ri Dios xujukolo xuqujeꞌ xuya sikꞌinik chaqe pa ri jun tyoxalaj kꞌaslemal, man xa ta rumal ri qachak, xane rumal ri utoqꞌobꞌ xuqujeꞌ ri uchaꞌnik loq. Xuya loq we toqꞌobꞌ chaqe pa Cristo Jesús, are majaꞌ kamajitaj loq ri qꞌotaj. Kamik kꞌut xuqꞌalajisaj rukꞌ ri upetibꞌal ri qakolonel Cristo Jesús, ri xutukij ri kamikal xuqujeꞌ xukꞌam la pa ri tunal, ri kꞌaslemal ri man sachel ta uwach, rumal ri utz laj tzij. In xinux taqoꞌn, ajtij, xuqujeꞌ tzijol rech we tzij riꞌ. Rumal waꞌ kinriq kꞌax. Man kinkꞌix ta kꞌut rumal cher wetaꞌm jachin che in kojoninaq wi, xuqujeꞌ kuꞌl na kꞌuꞌx chi kꞌo ukwinem chinuyakik pa ri kꞌisbꞌal qꞌij, ri wayeꞌm. Chatereneꞌj ri kꞌutuꞌn ri xawetaꞌmaj wukꞌ, rukꞌ kojobꞌal xuqujeꞌ loqꞌanik pa Cristo Jesús. Chachajij ri jeꞌl laj kꞌutuꞌn rukꞌ ri ukwinem ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, ri kꞌo pa qanimaꞌ. Awetaꞌm chi konojel ri keꞌl pa taq ri tinimit rech Asia xinkitzaq kanoq, e kachiꞌl ri Figelo xuqujeꞌ ri Hermógenes. Are bꞌa ri Dios toqꞌobꞌisan kiwach ri winaq ri e kꞌo pa rachoch ri Onesíforo, rumal kꞌi mul, xinkitaqchiꞌj, man xekꞌix ta chwe, pune in kꞌo pa cheꞌ. Xuqujeꞌ are xopan pa ri tinimit Roma, xinutzukuj kꞌa xinuriq na. Are bꞌa ri Ajawxel chutoqꞌobisaj kiwach pa ri qꞌij rech chilaꞌ chikaj. Awetaꞌm ronojel ri patanijik ri xubꞌan wukꞌ pa ri tinimit Éfeso. Xaq jeriꞌ nukꞌojol, chakꞌamawaꞌj achuqꞌabꞌ rumal ri toqꞌobꞌ ri kꞌo qukꞌ pa Cristo. Ri atom, nubꞌim chkiwach e kꞌi winaq, chaꞌtaqchiꞌj ri kojonelabꞌ e kuꞌlibꞌal taq kuꞌx, xuqujeꞌ qas kꞌo ketaꞌmabꞌal chukꞌutik chkiwach nikꞌaj winaq chik. Chatzijoj ri kꞌax ri qariqom, jeꞌ jas jun ajchꞌoꞌj chajil tinimit, rech ri Cristo. Maj jun ajchꞌoꞌj chajil tinimit kaqaj choch ri kꞌamal ubꞌe, we are keꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ ri jastaq rech ri leꞌaj ri kel wi. Je xuqujeꞌ man kꞌo ta jun winaq ri kok pa jun tijoj anim, kukꞌamawaꞌj ri korona we man kunimaj ri kubꞌij ri taqanik rech ri etzꞌanem. Ri ajchak ri sibꞌalaj kachakunik yaꞌtal bꞌe che kukꞌamawaꞌj rech nabꞌe, ri yakoj. Qas chachomaj rij we kinbꞌij chawe, ri Ajawxel kꞌut katutoꞌ chuchꞌobꞌik waꞌ we riꞌ. Man kattaniꞌ ta che unaꞌtaxik ri Jesucristo, rijaꞌl ri David, ri xwaꞌjilisax chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Are waꞌ ri utz laj taq tzij. Rumal rech in jatꞌitalik jacha jun bꞌanal kꞌax. Ri utzij ri Dios kꞌut man jatꞌital taj. Kinkochꞌ kꞌu ronojel ri qꞌoxomal kumal ke ri e chaꞌtalik. Rech xuqujeꞌ koꞌpan pa ri koltajem ri kajuluwik ri maj ukꞌisik, ri yaꞌtal chaqe pa Cristo. Qas tzij wi we tzij riꞌ: We kujkam rukꞌ ri Cristo, kujkꞌasiꞌ xuqujeꞌ na rukꞌ. We kaqachuqꞌabꞌej, kujtaqan kꞌu na rukꞌ, we kaqabꞌij chi man qetaꞌm ta uwach Areꞌ xuqujeꞌ kubꞌij na chi man retaꞌm ta qawach. We man kujjeqiꞌ pa ri kaqabꞌij, Areꞌ kajeqiꞌ wi pa ri utzij, man kakwin taj kukꞌekꞌej ribꞌ. Man kattaniꞌ ta che unaꞌtaxik we riꞌ chike ri kojonelabꞌ. Chabꞌij chike man kakiya ta bꞌe che taq ri tzijitzatem ri maj kutayij, rumal xaq xwi kuꞌtukij ri ketowik. Chabꞌana ri achuqꞌabꞌ, rech katqaj cho ri Dios, jeꞌ jas jun ajchak ri maj kukꞌixibꞌej, ri kakwinik sukꞌ kuqꞌaxaj ri tzij rech qas tzij. Chaqꞌila awibꞌ chubꞌixik kꞌi taq tzij ri man tyoxalaj taq tzij taj, rumal ri jewaꞌ kakibꞌano, tajin kenajtin che ri utz laj bꞌe, xuqujeꞌ ri itzel taq kikꞌutuꞌn tajin kajabꞌunik jer kꞌo jun yabꞌil. Chikixoꞌl we winaq riꞌ e kꞌo ri Himeneo rachiꞌl ri Fileto, aꞌre waꞌ ri kiqꞌatom kibꞌ che ri qas tzij. Tajin kakibꞌij chi xkꞌulmataj ri kꞌastajibꞌal kiwach ri kaminaqibꞌ, kakimenkꞌetij kꞌu ri kojobꞌal kech e jujun. Pune jewaꞌ kakꞌulmatajik, ri utakꞌalibꞌal ri Dios sibꞌalaj ko kꞌolik, rumal cher kojtal retal rukꞌ we tzꞌibꞌatalik riꞌ: Retaꞌm ri Ajawxel konojel ri e rech. We jun chik riꞌ kubꞌij: Ri winaq ri kuqꞌijilaꞌj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel, chuqꞌila ribꞌ che ri mak. Pa jun nimalaj ja man xwi ta kꞌo qumubꞌal ri bꞌantal che qꞌana pwaq, xuqujeꞌ saqa pwaq, xane kꞌo xuqujeꞌ bꞌantal che, cheꞌ xuqujeꞌ kꞌo bꞌantal che ulew, kꞌo are kupatanij che ri jastaq ri nim uqꞌij, kꞌo xuqujeꞌ are kakoj che ri jastaq ri man nim ta uqꞌij. We kꞌu kꞌo jun kukꞌaslebꞌej jun chꞌajchꞌoj laj kꞌaslemal, kuxik jun jeꞌl laj kꞌolibꞌal, tyoxirisatalik, kꞌo kutayij che ri Ajawxel, xuqujeꞌ kakwinik kubꞌan utz laj taq chak. Chatanimajok choch ri rayinik rech alkꞌaꞌlal, are chabꞌana achuqꞌabꞌ chatereneꞌj ri sukꞌal, ri kojobꞌal, ri loqꞌanik, xuqujeꞌ ri jaꞌmaril, kukꞌ ri kakinaꞌtaj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel rukꞌ jun chꞌajchꞌoj laj animaꞌaj. Man kanim ta awibꞌ pa taq tzijonem ri maj kutayij, awetaꞌm chi chꞌoꞌj kakꞌisbꞌen rech ronojel. Xuqujeꞌ maj jun patanil rech ri Ajawxel ri xaq chꞌoꞌj karilij, xane rajawaxik utz kanoꞌjin kukꞌ konojel, kakwinik kuya kꞌutuꞌn, man aninaq taj kayojtajik. Xaq jeriꞌ rukꞌ mochꞌochꞌem, chaꞌsukꞌumaj ri e kꞌulel, kuꞌl akꞌuꞌx che ri Dios rech kubꞌan chike chi kakikꞌex kikꞌuꞌx, rech kaketaꞌmaj ri qas tzij. Rech kekꞌastajik xuqujeꞌ man keqaj ta pa ri kꞌaꞌmabꞌal jawjeꞌ ri kuꞌtzꞌapij wi ri Itzel, rech kakibꞌan ri urayibꞌal ukꞌuꞌx. Kamik kꞌut, kꞌol pa ajolom chi kape na kꞌax taq qꞌotaj pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij. Ri winaq kenoj na xaq che uloqꞌaxik kibꞌ aꞌreꞌ xuqujeꞌ che kꞌarkꞌatem. Kakinaꞌ na nimal rukꞌ ri kakibꞌano, kakinimarisaj na kibꞌ, man keniman ta che ri kitat kinan, man ketyoxin taj, man kakikoj ta ri kabꞌix chike, xaq are kakichomaj na rij ri pwaq, maj kinaꞌoj, kꞌax kenoꞌjin na, bꞌanal taq tzij, kakibꞌan ri etzelal maj keqꞌatenik, man winaq taj kenoꞌjinik, uꞌkꞌulel ri utzilal, kakibꞌan bꞌanoj tzij chikij ri e kachiꞌl, xaq e tzukul taq chꞌoꞌj, kakibꞌan ri jastaq ri maj kutayij. Are sibꞌalaj kakiloqꞌoqꞌej ri mak, man kakiloqꞌaj ta kꞌu ri Dios. Kakijaluj na chi e utz taq winaq, rukꞌ kꞌu ri kichak kakiqꞌalajisaj chi xaq e bꞌanal taq tzij. Man kanim ta awibꞌ kukꞌ taq we winaq riꞌ. Jeriꞌ kenoꞌjin ri keꞌl cho taq ri ja, keꞌkimenkꞌetij ri ixoqibꞌ ri man kꞌax ta kitaqchiꞌxik pa mak, ri kꞌo itzel taq kirayinik. Amaqꞌel tajin keꞌtaꞌmanik, man kekwin ta kꞌu wi kaketaꞌmaj uwach ri qas tzij. Man kakiya ta bꞌe ketaꞌmax ri qas tzij, jacha ri xkibꞌan ri Janes xuqujeꞌ ri Jambres, xkikꞌopij kibꞌ choch ri xubꞌij ri Moisés, itzel taq kichomabꞌal, man utz taj kenoꞌjin pa ri kojobꞌal. Man naj ta kꞌut kekꞌasiꞌ we winaq, we jewaꞌ kenoꞌjinik, rumal cher kiꞌl na kumal ri winaq chi maj ketaꞌmabꞌal, jacha ri xkꞌulmataj kukꞌ we kebꞌ achyabꞌ riꞌ. At kꞌut, are atereneꞌm pa ucholajil ri na kꞌutuꞌn, ri nubꞌanom che ukꞌaslebꞌexik ri nukꞌaslemal, ri kurayibꞌej na kꞌuꞌx, ri nukojobꞌal, ri kinbꞌan che rayeꞌxik ri jastaq, ri nuloqꞌanik, ri qꞌotaj nuqꞌiꞌom ubꞌanik ri jastaq. Ri kabꞌan chubꞌanik kꞌax chwe, ri kꞌaxkꞌolal ri kinriqo. Awetaꞌm ri kꞌaxkꞌolal ri xinriq pa ri tinimit Antioquía, pa Iconio, xuqujeꞌ pa Listra, xuqujeꞌ ri kꞌax ri xinqꞌiꞌo. Xuqujeꞌ che ronojel ri kꞌaxkꞌolal ri man xraj ta ri Dios, xinriqo. Xaq jeriꞌ kabꞌan kꞌu na kꞌax chike ri kakaj kakikꞌaslebꞌej jun utz laj kꞌaslemal pa Cristo Jesús. Are kꞌu ri itzel taq winaq ri keꞌkimenkꞌetij chi nikꞌaj, kenimataj riꞌ pa ri etzelal, keꞌkimenkꞌetij chi na nikꞌaj chik, xuqujeꞌ kemenkꞌetitaj na aꞌreꞌ. Ri at kꞌut, ko chatkꞌol pa ri awetaꞌmam, xuqujeꞌ chupam ri qas uchapom wi akꞌuꞌx, rumal cher awetaꞌm jachin kukꞌ awetaꞌmam wi. Pa ri awalkꞌaꞌlal awetaꞌmam ri kꞌo pa ri Tyoxalaj tzꞌibꞌatalik, are waꞌ kayoꞌw awetaꞌmabꞌal ri kajawataj che ri akolotajem rumal ri kojobꞌal pa Cristo Jesús. Ronojel ri tzꞌibꞌatalik pa we wuj riꞌ utzij ri Dios, xuqujeꞌ utz kakꞌutik, rech kuꞌl ri winaq pa ri uchomabꞌal, rech qas utz kanoꞌjinik, rech kasukꞌumax ri winaq, xuqujeꞌ kapixibꞌax jun pa ri sukꞌal. Rech ri rajchak ri Dios, qas kakꞌojiꞌ retaꞌmabꞌal che ubꞌanik utz taq chak. Kinchilibꞌej chawe qas cho ri Dios rachiꞌl ri Cristo Jesús, ri kape na pa ri rajawarem xuqujeꞌ kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ ri e kꞌaslik xuqujeꞌ ri e kaminaqibꞌ. Chatzijoj ri utzij ri Dios, are chawilij amaqꞌel, we kꞌu are uqꞌotaj o man are ta neꞌ, chaꞌtaqchiꞌj chi nikꞌaj, man katyojtaj ta aninaq, man kattaniꞌ ta che uyaꞌik kꞌutuꞌn. Rumal cher kꞌu ri qa na qꞌij ri man kakꞌamawaꞌx ta chi ri utz laj kꞌutuꞌn, xane keꞌkꞌam bꞌik rumal ri urayibꞌal kikꞌuꞌx, kebꞌe kukꞌ aꞌjtijabꞌ che utatabꞌexik ri qꞌolobꞌal ri kakaj kakito. Ketaniꞌ na che utatabꞌexik ri qas tzij, ketzalij kan chutatabꞌexik ri jastaq ri man tzij taj. At kꞌut, qas chachajij awibꞌ pa ronojel ri jastaq ri kakꞌulmatajik, chaqꞌiꞌaꞌ ri kꞌax, are chawilij utzijoxik ri utzij ri Dios, utz chabꞌana che ri achak ri xuya ri Dios. Are kꞌu ri in, xuriq ri qꞌotaj kinkamisaxik jacha jun sipanik, xuqujeꞌ xuriq ri qꞌotaj rech ri nubꞌenam. Xinchꞌoꞌjij ri utz laj chꞌoꞌj, xintoꞌtaj che ri nuchak, xinjeqiꞌ pa ri nukojobꞌal. Xaq jeriꞌ in rayeꞌm ri korona rech sukꞌal, pa ri kꞌisbꞌal qꞌij, ri kuya na ri Ajawxel, sukꞌalaj qꞌatal tzij. Man xaq xwi ta kꞌu in kaya we, xane kaya ke konojel ri kakayeꞌj apanoq ri upetibꞌal. Chabꞌana toqꞌobꞌ chatpet chiwilik aninaq. Ri Demas, rumal uloqꞌaxik ri jastaq rech uwachulew, xinutzaq kanoq, xeꞌ pa ri tinimit Tesalónica. Ri Crescente xeꞌ pa ri tinimit Galacia, xuqujeꞌ ri Tito xeꞌ pa ri tinimit Dalmacia. Xaq xwi ri Lucas kꞌo wukꞌ. Chakꞌama loq ri Marcos rumal cher kꞌo kutayij chwe pa we chak riꞌ. Xintaq bꞌik ri Tíquico pa ri tinimit Éfeso. Are katpetik, chakꞌama loq ri nukaton ri xinya kan pa ri tinimit Troas, pa rachoch ri Carpo. Chakꞌama xuqujeꞌ loq ri nikꞌaj tzꞌuꞌm ri kꞌo tzꞌibꞌ choch. Ri Alejandro ri chꞌayal chꞌichꞌ, sibꞌalaj ubꞌanom kꞌax chwe, are bꞌa ri Dios katojow na ukꞌaxel che. Chachajij xuqujeꞌ awibꞌ at che, rumal cher xukꞌopij ribꞌ are xqatzijoj ri utz laj taq tzij che. Are xintoꞌ wibꞌ nabꞌe mul cho ri qꞌatbꞌal tzij, xa ta ne jun xinutoꞌo, xane konojel xinkitzaq kanoq. Mat bꞌa kakoj pa kwenta. Ri Ajawxel kꞌut xkꞌojiꞌ wukꞌ xuqujeꞌ xuya nuchuqꞌabꞌ, rech kintzijoj na ri utz laj tzij, rech kakita konojel ri winaq ri man aꞌj Israel taj. Ri Ajawxel xuqujeꞌ xinutoꞌo rech man xinkikamisaj ta ri winaq ri jer kenoꞌjin koj. Ri Ajawxel kinuchajij na che ronojel etzelal, xuqujeꞌ kinuyak na rech kinok rukꞌ pa ri rajawarem chilaꞌ chikaj. Che areꞌ yoꞌq wi juluwem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Chaya rutzil kiwach ri Priscila xuqujeꞌ ri Aquila, je xuqujeꞌ ri Onesíforo. Ri Erasto xkanaj kan pa ri tinimit Corinto. Are kꞌu ri Trófimo, xinya kan pa ri tinimit Mileto rumal cher yawabꞌ. Chabꞌana toqꞌobꞌ chatpet kan pa taq ri qꞌij are majaꞌ kuchapleꞌj ri qꞌalaj. Kakitaq bꞌik rutzil awach ri Eubulo, ri Pudente, ri Lino, ri Claudia, xuqujeꞌ konojel ri alaxik. Are ri Ajawxel kakanaj pa ri awanimaꞌ. Are ri toqꞌobꞌ kakanaj iwukꞌ. Ri Pablo, patanil rech ri Dios xuqujeꞌ utaqoꞌn ri Jesucristo, sikꞌital apanoq rumal ri kojobꞌal, chaꞌtal rumal ri Dios che ukꞌutik ri qas tzij ri kukꞌutu jas kabꞌan chukꞌaslebꞌexik ri utz laj taq kꞌaslemal. Ri ukuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx are ri jun alik kꞌaslemal, ri Dios ri man bꞌanal tzij taj ubꞌim loq are kꞌamajaꞌ katikitaj loq ri qꞌij junabꞌ. Xuqꞌalajisaj ri utzij qas pa ri uqꞌijal rumal ri utaqanik ri Dios qakolonel ri xya chwe chi kintzijoj. Che ri Tito qas nukꞌojol, ri junam qakojobꞌal rukꞌ. Yaꞌtaj toqꞌobꞌ chawe, toqꞌobꞌisan wach xuqujeꞌ ri jaꞌmaril rech ri Dios Tataxel, ri Ajawxel Cristo Jesús qakolonel. Xatinya kan pa ri tinimit Creta, rech kasukꞌumaj ri kajawataj ubꞌanik, xuqujeꞌ kaꞌkoj kꞌamal taq bꞌe pa taq ri tinimit, jetaq ri xinbꞌij kan chawe. Rajawaxik chi ri kꞌamal bꞌe man kariqitaj ta etzelal pa ri ukꞌaslemal, xa jun rixoqil, e kojonelabꞌ ri ralkꞌwaꞌl, maj etzelal katataj chike e nimanelabꞌ. Ri kꞌamal bꞌe pa ri uchak ri Dios rajawaxik chi man kariqitaj ta etzelal pa ri ukꞌaslemal man kunaꞌ ta nimal, man aninaq taj kayakataj royawal, man kaqꞌabꞌar taj, man tzukul chꞌoꞌj taj, man kajiqꞌjat ta che ri pwaq ri man uchꞌekoj taj. Xane rajawaxik kuya kiwa xuqujeꞌ kachoch ri kesolinik, bꞌanal utzilal, kꞌo retaꞌmabꞌal, sukꞌ, tyoxalaj winaq, xuqujeꞌ qas kuchomaj ri kubꞌano. Kꞌolol re ri sukꞌalaj tzij ri kꞌuttal choch, rech kakwinik kuꞌtaqchiꞌj nikꞌaj chik rukꞌ ri utz laj kꞌutuꞌn rech kuꞌchekꞌ ri kekꞌululaꞌnik. Rumal cher sibꞌalaj e kꞌi man keniman taj xuqujeꞌ xaq japastaq kakitzijoj, e menkꞌetinelabꞌ, are qas kebꞌanow ri winaq ri kꞌo ketal che ri kityoꞌjal. Rajawaxik katzꞌapix ri upakichiꞌ waꞌ we winaq riꞌ, rumal cher tajin keꞌkitukij winaq ri e wokol pa ri kachoch; kakikꞌut jastaq ri man utz ta ukꞌutik chi resaxik pwaq chike ri winaq. Kꞌo jun chike ri e kiqꞌalajisanelabꞌ xubꞌij: Ri winaq ri kel pa ri tinimit Creta e bꞌanal taq tzij wi, itzel taq aꞌwaj, e saqꞌoribꞌ ri xaq kakipaqꞌ kipam. Qas tzij kꞌu wi, rumal riꞌ ko chaꞌyajaꞌ, rech kuꞌtzir pa ri kikojobꞌal, rech man kakikoj ta ri menkꞌetibꞌal ke ri winaq aꞌj Israel, xuqujeꞌ man kakikoj ta ke ri winaq ri kakiqꞌat kibꞌ che ri qas tzij. Ronojel jastaq chꞌajchꞌoj chikiwach ri winaq ri e chꞌajchꞌoj, chikiwach kꞌu ri qꞌayinaq taq winaq xuqujeꞌ ri man kekojon taj, maj jun jastaq chꞌajchꞌoj rumal cher ri kakichomaj xuqujeꞌ ri kichomabꞌal qꞌayinaq chik. Kakibꞌij chi ketaꞌm uwach ri Dios, rukꞌ kꞌu ri kichak kaqꞌalajinik chi man tzij taj ri kakibꞌij e xaꞌwibꞌal, man keniman taj, xa ta ne jun utz laj jastaq kekwin chubꞌanik. Chatzijoj kꞌu at ri kꞌo pa ri utz laj kꞌutuꞌn. Rajawaxik chi ri e riꞌjabꞌ taq winaq utz kenoꞌjinik, taqal chike ri kakibꞌano, kꞌo ketaꞌmabꞌal, utz kenoꞌjin pa ri kojobꞌal, pa ri loqꞌanik xuqujeꞌ pa ri ayeꞌnik. Chakꞌutu chikiwach ri e riꞌjabꞌ taq ixoqibꞌ ri mochꞌoj ibꞌ rukꞌ ri kakibꞌano, makibꞌan bꞌanoj taq tzij, xuqujeꞌ me jiqꞌjat che ri vino, xane are rajawaxik chi kakikꞌut ri utzilal, xuqujeꞌ kikꞌutu chikiwach ri akꞌal taq ixoqibꞌ jas kakibꞌan chi kiloqꞌaxik ri e kachajilal xuqujeꞌ ri e kal, rech kuꞌx ixoqibꞌ ri kꞌo ketaꞌmabꞌal, e chꞌajchꞌoj, e chajil taq re ri uwo kachoch, sibꞌalaj e utz, keꞌkinimaj ri e kachajilal, rech maj etzelal kabꞌix che ri utzij ri Dios rumal ke. Chaꞌpixabꞌaj xuqujeꞌ ri alabꞌom rech utz kenoꞌjinik. Chakꞌama kibꞌe pa ronojel ri jastaq, rukꞌ ri utz taq achak, pa ri kꞌutuꞌn rukꞌ chꞌajchꞌojil, xuqujeꞌ tzij chatkꞌoloq, xuqujeꞌ chakꞌutu ri utz laj tzij ri maj mak kariqitaj che, rech kel ukꞌixibꞌal ri kꞌulel, xuqujeꞌ man kakwin taj kubꞌij itzel jastaq chaqe. Chakꞌutu chikiwach ri patanijelabꞌ chi kakimochꞌ kibꞌ chikiwach ri e kajchoqꞌe, rech keqaj chikiwach, xuqujeꞌ man kekꞌululaꞌn ta chike. Man kuya taj keꞌlaqꞌik, xane kiya kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx chike, rech pa ronojel jastaq nim kil ri ukꞌutuꞌn ri Dios qakolonel. Rumal cher xukꞌut ri utoqꞌobꞌ ri Dios, rech koltajem, chike konojel ri winaq. Xuqujeꞌ kukꞌut chiqawach chi kaqetzelaj ri etzelal xuqujeꞌ ri rayibꞌal taq kꞌuꞌx rech ri uwachulew. Rech kujkꞌasiꞌ pa etaꞌmabꞌal, sukꞌal xuqujeꞌ rech are kaqabꞌan ri utzilal. Kaqayeꞌbꞌej apanoq ri tyoxalaj kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx, ri kajuluwik laj upetibꞌal ri utz laj qaDios xuqujeꞌ qaKolonel Jesucristo. Ri xujach ribꞌ rumal qe, rech xujresaj pa ri uqꞌabꞌ ri makaj, xuqujeꞌ xujuchꞌajchꞌobꞌej rech kujux utinimit ri xuchaꞌo, rech kaqabꞌan ri utzilal. Chakꞌutu we jastaq riꞌ, chattaqchiꞌnoq xuqujeꞌ chatpixabꞌoq rukꞌ chuqꞌabꞌ, chatyojonoq. Maj bꞌa jun ketzelan awach. Chanaꞌtaj chike chi rajawaxik kakimochꞌ kibꞌ xuqujeꞌ keniman chike ri e qꞌatal taq tzij, amaqꞌel kirayij ubꞌanik ri utza taq chak. Man kuya taj kakibꞌij itzel taq jastaq chirij uwiꞌ jun chik, makikoj chꞌoꞌj chikixoꞌl nikꞌaj chik xane utz chenoꞌjinoq, kimochꞌo kibꞌ kukꞌ konojel ri winaq. Ojer kanoq ri uj xuqujeꞌ man kꞌo ta qetaꞌmabꞌal, man kujniman taj, uj sachinaq xuqujeꞌ uj kꞌo kan xeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri urayinik tyoꞌjal. Uj kꞌo pa ri etzelal xuqujeꞌ kꞌax kaqanaꞌ chike nikꞌaj chik, kaqetzelaj taq qibꞌ. Are kꞌut xukꞌut ribꞌ ri rutzilal xuqujeꞌ ri uloqꞌanik ri Dios qaKolonel kukꞌ konojel ri winaq, xujukolo, man rumal ta ri qachak ri qabꞌanom, xane rumal ri utoqꞌobꞌ rukꞌ ri chꞌajik xubꞌan kꞌakꞌ pa ri Uxlabꞌixel, ri xutixixej pa qawiꞌ, rumal ri Jesucristo, ri qaKolonel. Rech kabꞌantaj sukꞌ chaqe rumal ri utoqꞌobꞌ, kujux echaꞌnel, jacha ri kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx re ri jun alik kꞌaslemal. We tzij riꞌ qas sukꞌ, kawaj kꞌut chi kakamulij karoxmulij ubꞌixik we jastaq riꞌ, rech ri kojonelabꞌ che ri Dios are kakilij ubꞌanik ri utza taq chak. We jastaq riꞌ sibꞌalaj utz xuqujeꞌ kꞌo kutayij chike ri winaq. Man nim awibꞌ pa taq ri tzijonem ri maj kutayij xuqujeꞌ ri sikꞌin taq kibꞌiꞌ ri atiꞌt mam ri man kꞌo ta keꞌl wi, xuqujeꞌ ri chꞌoꞌj puꞌwiꞌ taq ri taqanik rech ri Moisés jeriꞌ rumal man kꞌo ta choqꞌaqꞌ che, xuqujeꞌ maj rumal kabꞌanik. Chapixabꞌaj junmul kamul ri winaq ri kukoj jachoj ibꞌ chikixoꞌl ri alaxik kꞌa te riꞌ chawesaj bꞌik. Rumal cher waꞌ we winaq riꞌ xok itzel chomanik pa ujolom xuqujeꞌ xuqꞌat tzij puꞌwiꞌ chibꞌil ribꞌ. We chintaq bꞌik ri Artemas awukꞌ o wine are ri Tíquico, chabꞌana toqꞌobꞌ kinaꞌwila pa ri tinimit Nicópolis, rumal cher nuchomam chi chilaꞌ kinwikꞌowisaj wi ri qꞌalaj. Chabꞌana toqꞌobꞌ chaꞌtoꞌ ri Zenas qꞌaxel tzij re ri taqanik xuqujeꞌ ri Apolos rech maj jas kajawataj chike. Ri qachiꞌl xuqujeꞌ ketaꞌmaj ubꞌanik ri utz taq chak are kajawatajik, rech jeriꞌ kewachinik. Konojel ri e kꞌo wukꞌ kakitaq rutzil awach rutzil kiwach konojel ri kujkiloqꞌaj pa ri kojobꞌal. Ri toqꞌobꞌ kakanaj iwukꞌ iwonojel. Jeriꞌ Ri Pablo, tzꞌapil pa cheꞌ rumal ri Cristo Jesús, xuqujeꞌ ri alaxik Timoteo, che ri loqꞌalaj Filemón, toꞌl qe, xuqujeꞌ che ri alaxik Apia, ri alaxik Arquipo, e qachiꞌl pa ri chꞌoꞌj, xuqujeꞌ ri komontyox ri kakimulij kibꞌ cho awachoch: Toqꞌobꞌ, jaꞌmaril rech ri qaDios Tataxel xuqujeꞌ rech ri Ajawxel Jesucristo chiꞌwe. Kintyoxin che ri Dios, amaqꞌel katnaꞌtaj chwe pa ri nuchꞌawem. Rumal cher nutom ri aloqꞌanik xuqujeꞌ ri akojobꞌal ri kꞌo che ri Ajawxel Jesús, xuqujeꞌ kukꞌ konojel ri tyoxalaj taq winaq. Kinta che ri Dios chi ri riqoj ibꞌ ri kakꞌiy pa ri akojobꞌal, qas kꞌo kutayij pa Cristo, rumal rech ri etaꞌmanik rech ri utzilal, ri qetaꞌmam junam awukꞌ. Rumal cher kꞌo qakiꞌkotemal xuqujeꞌ kuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx pa ri aloqꞌanik, rumal cher ri tyoxalaj taq winaq xkikꞌamawaꞌj kichuqꞌabꞌ rumal awe. Rumal riꞌ, pune pa Cristo kinkwinik kintaqan paꞌwiꞌ, rech kabꞌan ri rajawaxik kabꞌano, xa kinta toqꞌobꞌ chawe pa ri loqꞌanik. In in Pablo, in nima winaq chik, xuqujeꞌ in tzꞌapital pa cheꞌ rumal rech ri Cristo Jesús, kinta chawe puꞌwiꞌ ri nukꞌojol Onésimo, ri xux nukꞌojol are in tzꞌapital pa cheꞌ. Ojer maj kutayij waꞌ chawe, kamik kꞌut kꞌo kutayij chawe at xuqujeꞌ chwe in. Kintaq bꞌik rech katzalij awukꞌ, chakꞌamawaꞌj kꞌut, je ta ne tzi in kinopan awukꞌ. Are ta ne kawaj in kakanaj wukꞌ che akꞌaxel rech kinupatanij pa we cheꞌ ri in tzꞌapital wi rumal re ri utz laj tzij. Man xwaj ta kꞌut xinbꞌan jun jastaq ri man awetaꞌm taj, rech man kabꞌantaj rumal cher in kinbꞌinik xane are ri qas kape pa awanimaꞌ. Wine rumal waꞌ xel loq awukꞌ najtir, rech kamik kakꞌamawaꞌj amaqꞌel. Man kakꞌamawaꞌj taj jacha jun patanil awe, xane chakꞌamawaꞌj jeꞌ jas jun loqꞌalaj alaxik, sibꞌalaj nim ubꞌanik chinuwach in, nim ubꞌanik chawach at rumal cher jun winaq xuqujeꞌ jun alaxik pa ri Ajawxel. Xaq jeriꞌ, we in awachiꞌl, chakꞌamawaꞌj tzi jacha ta ne ri in. We ubꞌanom jun kꞌax chawe o kꞌo ukꞌas awukꞌ, chaya pa ri nukwenta. In in Pablo, rukꞌ ri nuqꞌabꞌ kintzꞌibꞌaj: Kintoj na chawe, naꞌtaj chawe chi kꞌo akꞌas wukꞌ che ri katux kamik. Jeꞌ wachalal, chikinkꞌamawaꞌj jun toqꞌobꞌ chawe at. Chaya uchuqꞌabꞌ ri wanimaꞌ pa Cristo. Xintzꞌibꞌaj bꞌi waꞌ chawe, kuꞌl na kꞌuꞌx chi katnimanik, xuqujeꞌ wetaꞌm chi kꞌo na ri kabꞌano choch ri kinta chawe. Xuqujeꞌ chasukꞌumaj apanoq ri ja ri kineꞌkꞌol wi, rumal cher kuꞌl na kꞌuꞌx chirij ri Dios kinopan chi na iwukꞌ, rumal ri ichꞌawem. Kakitaq rutzil awach ri Epafras, wachiꞌl pa Cristo Jesús, uj kꞌo pa cheꞌ, xuqujeꞌ ri Marcos, ri Aristarco, ri Demas, ri Lucas, e toꞌl taq we. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo, kakanaj kan pa awanimaꞌ. Jeriꞌ. Ojer uloq ri e qꞌalajisal taq tzij xkibꞌij ri utzij ri Dios chike ri e qatat qanan. Kꞌi mul xkitzijoj ri tzij xuqujeꞌ jaljoj xkibꞌan chubꞌixik. Kamik kꞌut pa we kꞌisbꞌal qꞌij junabꞌ, ri Dios xujuchꞌabꞌej xa rumal ri Ukꞌojol. Rumal rech ri ukꞌojol xutik ronojel ri jastaq, xuqujeꞌ xubꞌan che ri ukꞌojol xux ajchoqꞌe rech ronojel ri jastaq. Ri kꞌojolaxel Dios are utunal ri ujuluwem ri Tataxel Dios, xuqujeꞌ je kapetik jas ri Tataxel, are xuqujeꞌ ri kꞌojolaxel ukꞌaꞌninaq ronojel ri jastaq rukꞌ ri tzij rech ri ukwinem. Ri ukꞌojol ri Dios xkwinik xubꞌano chi ri Dios xukuy ronojel ri qamak, kꞌa te riꞌ xpaqiꞌ chikaj rech xeꞌtꞌuyul pa uwiqiqꞌabꞌ ri tꞌuyul wi ri Dios. Ri ukꞌojol ri Dios xuxik nim uqꞌij chikiwach ri angelibꞌ, jeriꞌ rumal xya che rumal ri Dios jun bꞌiꞌaj nim cho ri ke aꞌreꞌ. Rumal cher ri Dios man xubꞌij taj che jun ángel: At at nukꞌojol, kamik riꞌ kinux aTat. Xuqujeꞌ man xubꞌij ta che jun ángel: In kinux na uTat xuqujeꞌ Areꞌ kux na nukꞌojol. Xuqujeꞌ are xutaq loq ri Dios ri ukꞌojol pa we uwachulew riꞌ, xubꞌij: Qꞌijilaꞌx ri ubꞌiꞌ kumal konojel ri angelibꞌ. Xuqujeꞌ are katzijox kij ri angelibꞌ rumal ri Dios jewaꞌ kabꞌix chike: Kubꞌan rangelibꞌ che ri kyaqiqꞌ xuqujeꞌ kubꞌan patanil taq re che ri kayapaꞌ. Are katzijon ri Dios chirij ri kꞌojolaxel, kubꞌij: Ri ajawarem la Dios jeqel chibꞌe qꞌij saq, kakoj ri kwinem la chubꞌanik ri sukꞌal. Xloqꞌaj la ri sukꞌal xuqujeꞌ xetzelaj la ri etzelal; rumal riꞌ ri Dios, ri Dios la, xuqꞌij aceite rech kiꞌkotemal pa wiꞌ la, xuya qꞌij la chikiwach ri achiꞌl la. Xuqujeꞌ kubꞌij: Ajawxel, xtik la loq ri uwachulew pa ri majibꞌal rech ronojel xuqujeꞌ lal xbꞌanow la ri e kaj. We jastaq riꞌ kasach na kiwach, are kꞌu ri lal jeqel la chibꞌe qꞌij saq. We jastaq riꞌ kejar na jetaq ri kakibꞌan ri atzꞌyaq. Kebꞌus na la jetaq ri kabꞌan che jun manta, xuqujeꞌ kekꞌexen na jetaq ri atzꞌyaqibꞌal; ri lal kꞌut man kakꞌexen ta wi la, xuqujeꞌ ri junabꞌ la maj ukꞌisik. Ri Dios man xubꞌij ta che jun ángel: Chattꞌuyul pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri nutꞌuyulibꞌal kꞌa pa ri qꞌij ri keꞌnya na ri akꞌulel chuxeꞌ ri utakꞌalibꞌal ri awaqan. Jeriꞌ rumal ri angelibꞌ uꞌxlabꞌal e patanil rech ri Dios, are ri Dios ketaqow loq ri angelibꞌ chikitoꞌik ri winaq ri kakikꞌamawaꞌj ri kolotajem. Rumal kꞌu riꞌ sibꞌalaj rajawaxik kaqakoj retal ri qatatabꞌem, rech jeriꞌ man kujsach ta kanoq. Rumal we ri tzij ri xtzijox kumal ri angelibꞌ ko xutayij xuqujeꞌ ri man xeniman taj xqꞌat tzij pa kiwiꞌ jetaq ri qas taqal chike. Qas kaqꞌat kꞌu wi na tzij pa qawiꞌ we man nim kaqilo ri koltajem ri katzuj chaqe. Are ri Ajawxel xyoꞌw loq ubꞌixik nabꞌe jas ubꞌanik we koltajem riꞌ, xuqujeꞌ ri xetowik xkibꞌij chaqe chi qas jeriꞌ wi ubꞌanik. Ri Dios xuqujeꞌ xukꞌutu ri uqꞌalajisanik rukꞌ mayijabꞌal taq jastaq xuqujeꞌ sibꞌalaj kꞌi kꞌutbꞌal, kꞌi sipanik ri xuyaꞌo rumal ri urayibꞌal kuꞌx ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Ri Dios man xubꞌan ta chike ri angelibꞌ chi kabꞌan ke puꞌwiꞌ ri uwachulew ri kape na. Jetaq ri xubꞌij loq jun ojer: ¿Jas ubꞌanik ri winaq che ri kel kuꞌx la che? ¿Jas ubꞌanik rijaꞌl ri winaq rech jeriꞌ kakoj la pa kuenta? Koꞌl uqꞌij xbꞌan la che chikiwach ri angelibꞌ, xya la ri juluwem che xuqujeꞌ xya la uqꞌij. Xbꞌan la che chi kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq. We are ri Dios xbꞌanow che chi kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq, Are kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq. Pune kaqilo chi kamik kꞌamajaꞌ na kabꞌan rech puꞌwiꞌ ronojel. Pune jeriꞌ, kaqilo chi ri Jesús xbꞌan kꞌol uqꞌij che chikiwach ri angelibꞌ, xya unimal uqꞌij xuqujeꞌ juluwem che rumal xuriq ri kamikal. Xaq jeriꞌ rumal ri utoqꞌobꞌ ri Dios, ri kamikal ri xuriq ri Jesús kꞌo xutayij chaqe qonojel. Jeriꞌ rumal taqal che ri tikol rech ronojel ri jastaq xuqujeꞌ ri yoꞌwinaq ukꞌaslemal ronojel ri kꞌolik, xubꞌano chi xuriq kꞌax ri bꞌanal rech ri koltajem rech jeriꞌ kuꞌkꞌam na bꞌik e kꞌi pa ri juluwem. Jeriꞌ rumal cher ri katyoxirisanik xuqujeꞌ ri keꞌtyoxirisaxik, xa jun aꞌjchoqꞌe; rumal riꞌ ri Jesús man kukꞌixibꞌej taj ubꞌixik rachalal chike. Rumal riꞌ xubꞌij: Kintzijoj na ri bꞌiꞌ la chike ri e wachalal; chikixoꞌl konojel ri komontyox la, kinqꞌijilaꞌj na ri bꞌiꞌ la. Xuqujeꞌ junmul chik xubꞌij: Kajeqiꞌ na kꞌuꞌx chirij ri Dios, xuqujeꞌ kutzꞌaqatisaj ubꞌixik: Chi riꞌ in kꞌo wi kukꞌ ri e ralkꞌwaꞌl ri Dios ri xuꞌya chwe. Rumal kꞌu che ri xaq e tyoꞌj xuqujeꞌ e bꞌaq e wokowinaq, rumal riꞌ xujunamaj ribꞌ ri Jesús kukꞌ rech rumal ri ukamikal xuchekꞌ ri Itzel rumal chi are ri Itzel kabꞌan kan rech nabꞌe puꞌwiꞌ ri kamikal, rech jeriꞌ kekiritaj na konojel ri xa rumal ri xibꞌin ibꞌ cho ri kamikal e kꞌo kanoq chuxeꞌ ri jatꞌibꞌal. Rumal cher ri Jesús man xpe taj chikitoꞌik ri angelibꞌ xane xpe chikitoꞌik ri e rijaꞌl ri Abraham. Rumal riꞌ tzi choqꞌaqꞌ wi chi kajunumataj kukꞌ ri e rachalal, rech jeriꞌ kux ri nimalaj sukꞌ xuqujeꞌ toqꞌobꞌisal wach chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq rech jeriꞌ kuchup ronojel ri makaj rech ri tinimit. Ri Jesús are xuriq kꞌax xtaqchiꞌx chubꞌanik mak, rumal kꞌu riꞌ kamik rukꞌ ri ukwinem kakwinik kuꞌtoꞌ konojel ri ketaqchiꞌx chubꞌanik mak. Xaq jeriꞌ qachalal, ix ri ix tyoxirisatal chik xuqujeꞌ kꞌo iwe che ri sikꞌinik rech chilaꞌ chikaj, chiwilaꞌ ri Jesús, areꞌ are qꞌalajisal tzij xuqujeꞌ kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, are kꞌamowinaq qabꞌe pa ri qakojobꞌal. Ri Cristo Jesús sibꞌalaj sukꞌ, rumal cher xubꞌano ri xbꞌix che, jetaq ri Moisés xnimanik che ri xbꞌix che rumal ri Dios kubꞌano. Qas tzij wi, ri Jesús nim na uqꞌij cho ri Moisés, jacha ta ne ri yakal rech ri jun ja, are nim uqꞌij cho ri ja. Jeriꞌ rumal cher ronojel ja kꞌo jun yakal rech, are kꞌu ri tikowinaq ronojel ri jastaq are ri Dios. Ri Moisés qas xunimaj wi ri Dios che ronojel ri xtaq wi, rech jeriꞌ kakoj na che jun kꞌutbꞌal rumal ri kakꞌulmataj na. Are kꞌu ri Cristo, ukꞌojol ri Dios are kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri ja, uj riꞌ ri ja riꞌ, rech jeriꞌ kajeqiꞌk xuqujeꞌ kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx chirij ri kubꞌan chaqe kaqanaꞌ nimal. Rumal riꞌ jetaq ri kubꞌij ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel: We kita ri uchꞌabꞌal, mikowirisaj ri iwanimaꞌ jetaq ri xkꞌulmatajik are man xeniman taj ri nikꞌaj winaq aꞌj Israel, pa ri ulew ri katzꞌinowik. Ri itat inan xinkikꞌululaj xuqujeꞌ are xkaj xinbꞌan jastaq chikiwach pune kawinaq junabꞌ xkil ri nuchak. Rumal riꞌ xinyojtajik kukꞌ ri winaq riꞌ, xinbꞌij: “Man qas ta jeqel ri kanimaꞌ chwij xuqujeꞌ xketzelaj ri xinbꞌij chike.” Rumal riꞌ xinbꞌij rukꞌ woyawal chi man koꞌk ta wi pa ri wuxlanem. Qachalal, chichajij iwibꞌ, rech man kꞌo ta jun chiꞌwe kanoj ri ranimaꞌ che mak xuqujeꞌ xaq kakabꞌalaj ukꞌuꞌx rech man kel ta kanoq chirij ri kꞌaslik Dios. Xane rumal che ri kꞌo na ri qꞌotaj chitaqchiꞌla iwibꞌ ronojel qꞌij rech man kꞌo ta jun chiꞌwe kakowir kanoq rumal ri subꞌunik ri kubꞌan ri makaj. Xyaꞌtaj kꞌu ri qechabꞌal junam rukꞌ ri Cristo, rech jeriꞌ kakubꞌiꞌ na qakꞌuꞌx chirij Areꞌ kꞌa pa ri kꞌisbꞌal rech jacha ri xqamajij loq. Jetaq ri xbꞌiꞌtaj chiꞌwe: We kitatabꞌej ri uchꞌabꞌal kamik, makikowirisaj ta ri iwanimaꞌ jetaq ri xkꞌulmatajik are man xeniman taj ri nikꞌaj winaq aꞌj Israel. Kamik kꞌut ¿jachin kꞌu riꞌ ri winaq ri xkito kꞌa te riꞌ man xeniman taj? ¿La man kꞌu are ri nikꞌaj winaq aꞌj Israel ri xeꞌl loq je laꞌ pa Egipto ri xkꞌam kꞌibꞌe rumal ri Moisés? ¿Jachin kꞌu kukꞌ riꞌ ri xyojtaj wi ri Dios kawinaq junabꞌ? ¿La man kꞌu kukꞌ ri winaq ri xemakunik, ri xekam pa ri ulew ri katzꞌinowik? ¿La man kꞌu chike we winaq riꞌ xbꞌix wi chi koꞌk pa ri uxlanem, xa kꞌu man xeniman taj? Kaqilo chi man xekwin taj xoꞌkik pa ri uxlanem pa ri tinimit Canaán rumal cher man xkikoj ta ri xbꞌix chike. Rumal kꞌu riꞌ, qas qila na ri kaqabꞌano, rumal cher pune yaꞌtal na bꞌe chaqe kujok pa ri uxlanem, kꞌo bꞌa jun mat koꞌk kanoq. Rumal cher chaqe uj xtzijox wi ri utz laj tzij ri xtzijox chike aꞌreꞌ, pune jeriꞌ man kꞌo ta xutayij ri tzij chike ri xkitatabꞌej, rumal cher man xkikoj ta ri xbꞌix chike. Are kꞌu ri uj ri xujkojonik che ri utz laj tzij, xujokik pa ri uxlanem, are kꞌu ri man xkikoj taj ri xbꞌix chike xubꞌij: Xaq jeriꞌ rukꞌ woyawal xinbꞌij chi man koꞌk ta wi pa ri wuxlanem. Jewaꞌ xubꞌij ri Dios rumal xnaꞌtaj che are xtoꞌtajik chubꞌanik ri uchak are xutik ronojel ri uwachulew. Jeriꞌ rumal cher ri Tzꞌibꞌatalik katzijon chirij ri wuq qꞌij kubꞌij: Pa ri wuq qꞌij xuxlan ri Dios che ronojel ri uchak. Xuqujeꞌ junmul chik pa ri tzꞌibꞌatalik riꞌ kubꞌij: Man kekwin taj koꞌk pa ri wuxlanem. Pune jeriꞌ e kꞌo na jujun ri majaꞌ koꞌk pa ri uxlanem, are waꞌ ri xetow nabꞌe ri utz laj tzij, xa kꞌu rumal man xeniman taj rumal riꞌ man xoꞌk taj pa ri uxlanem. Rumal riꞌ kuya chi na jun qꞌij, are ri qꞌij kamik, jeriꞌ, rumal kꞌu riꞌ are ikꞌowinaq chik sibꞌalaj kꞌi junabꞌ, ri David xubꞌij: We kita ri uchꞌabꞌal ri Dios kamik, makibꞌan ta bꞌa ko che ri iwanimaꞌ. Ri Josué we ta xuya ri uxlanem chike, mat xtzijon ri Dios riꞌ chirij jun qꞌijal chik. Rumal riꞌ kꞌa kꞌo na jun uxlanem chike ri utinimit ri Dios. Xapachin kꞌu ri kok pa ri uxlanem, kuxlan riꞌ che ri uchak, jetaq ri xubꞌan ri Dios, xuxlanik are xtoꞌtaj che ri uchak. Qakojo bꞌa qachuqꞌabꞌ rech kujok pa ri uxlanem riꞌ, rech jeriꞌ man kꞌo ta jun are kuꞌtereneꞌj ri man xeniman taj. Qas tzij wi ri utzij ri Dios kꞌaslik xuqujeꞌ kꞌo ukwinem, kꞌo na cho ri chꞌichꞌ ri kebꞌ upuꞌchiꞌ are kasakꞌinik. Kok bꞌik kꞌa pa ri ukꞌuꞌx ri animaꞌaj, ri uxlabꞌal xuqujeꞌ kꞌa chupam ri ubꞌaqil ri winaq, xuqujeꞌ kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri chomabꞌal xuqujeꞌ ri urayinik ri animaꞌaj. Man kꞌo ta jun jastaq che ri tiktalik kakwinik karawaj ribꞌ cho ri Dios. Ronojel ri jastaq qꞌalaj cho ri kilow ronojel, cho areꞌ kaqaya wi na kwenta che ronojel. Rumal bꞌa che ri yaꞌtal chaqe jun kinimal ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios ri xok bꞌik pa ri kaj, ri Jesús ukꞌojol ri Dios, chujjeqel bꞌa pa ri qakojobꞌal. Rumal cher man kꞌo ta jun chꞌawenel cho ri Dios pa qawiꞌ ri mat karilo xuqujeꞌ kuchomaj chi kujtaqchiꞌx pa mak, rumal cher jeriꞌ xbꞌan che Areꞌ xwi che ri Areꞌ maj wi mak xubꞌano. Xaq jeriꞌ chujqebꞌ bꞌa rukꞌ ri Dios rukꞌ kꞌulibꞌal kꞌuꞌx are kꞌo qarajawaxik rech jeriꞌ kaqakꞌamawaꞌj ri utoqꞌobꞌ rech kujutoꞌo pa ri qꞌotaj ri qas kajawataj chaqe. Konojel kꞌu ri kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, chikixoꞌl ri achyabꞌ kechaꞌ wi rech jeriꞌ kakitzuj sipanik cho ri Dios rumal ri makaj. Rech jeriꞌ ri Dios kutoqꞌobꞌisaj kiwach ri man kꞌo ta ketaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ri e sachinaq kanoq, rumal kuchomaj chi ri winaq e junam rukꞌ areꞌ man kꞌo ta kichuqꞌabꞌ. Rumal riꞌ, rajawaxik wi chi ri chꞌawenel cho ri Dios kutzuj sipanik cho ri Dios rumal ri umak xuqujeꞌ rumal ri kimak ri tinimit. Man kꞌo ta jun chike ri achyabꞌ ri xaq pa rech wi kukꞌam ri patanijik rech kux chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xane are ri Dios kachꞌabꞌen apanoq jetaq ri xkꞌulmatajik rukꞌ ri Aarón. Je xuqujeꞌ ri Cristo man xaq ta pa rech wi xubꞌan chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, xane are ri Dios xraj chi jeriꞌ kakꞌulmatajik, are ri Dios xbꞌin che: At, at nukꞌojol kamik xinux atat Xuqujeꞌ pa ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: At, at chꞌawenel wi cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq jetaq ri xuxik ri Melquisedec. Ri Cristo are xkꞌojiꞌk cho ri uwachulew xubꞌan chꞌawem rukꞌ mochꞌochꞌem xuqujeꞌ rukꞌ oqꞌej, xuta che ri Dios chi kakol che ri kamikal, xtataj kꞌu ri uchꞌawem rumal cher xubꞌano rukꞌ mochꞌochꞌem. Pune ukꞌojol ri Dios, xretaꞌmaj ri nimanik rumal ri kꞌaxkꞌolal. Are xtoꞌtaj ri Cristo chubꞌanik ronojel ri karaj ri Dios, xuxik kolonel rech jeriꞌ xuya kikoltajem konojel ri kenimanik. Rumal riꞌ ri Dios xubꞌan che ri Cristo chi xuxik kinimal chꞌawenelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq jetaq ri xuxik ri Melquisedec. Sibꞌalaj kꞌo na kaqabꞌij chirij we jastaq riꞌ, kꞌax kꞌu ubꞌixik chiꞌwe rumal cher kꞌax kibꞌan chuchꞌobꞌik. Rajawaxik ya waꞌ we ta ix aꞌjtijabꞌ chik, xa kꞌu rajawaxik kixtijox chi na junmul rech kakꞌut na chiꞌwach ri qas tzij rech ri Dios ri man kꞌax ta uchꞌobꞌik. Pa juleꞌ taq tzij chik, ix xaq jeꞌ leche na kitijo, man kixkwin ta na kitij ko taj jastaq. Ri xaq xwi leche kutijo, man qas ta retaꞌm riꞌ ri kubꞌij ri tzij rech sukꞌal, jer kꞌo jun laj nitzꞌ akꞌal ri kꞌa katuꞌn na. Are kꞌu ri ko taq jastaq tijowik rij, xaq xwi ri winaq ri e nimaꞌq chik ketijowik, are waꞌ ri winaq ri kekwinik kakichꞌobꞌ ri utz xuqujeꞌ ri man utz taj, jeriꞌ rumal cher naqꞌatal chike kakichꞌobꞌ rij ri jastaq. Rumal kꞌu riꞌ, man xwi ta bꞌa kaqilij ri nabꞌe taq kꞌutuꞌn ri xya chaqe chirij ri Cristo xane joꞌ chiqawach. Man are ta chi bꞌa kaqatzalij ubꞌixik ri nabꞌe taq jastaq jetaq ri chꞌekoj koltajem rukꞌ ri chak ri xaq kamikal kukꞌam loq, ri kojonik chirij ri Dios, ri ucholajil chirij ri qasanaꞌ, ri yaꞌoj qꞌabꞌaj pa kiwiꞌ ri winaq, ri kꞌastajibꞌal kiwach ri kaminaqibꞌ xuqujeꞌ ri qꞌatoj tzij ri man kꞌo ta ukꞌisik. Ronojel waꞌ kaqabꞌano we kuya bꞌe ri Dios chaqe. Rumal cher makuya ta chik chi ri winaq ri xetunax kanoq rumal ri sipanik rech chilaꞌ chikaj xuqujeꞌ xyaꞌtaj kech ri Uxlabꞌixel, xuqujeꞌ utz xkita ri utz laj utzij ri Dios xuqujeꞌ utz xkita ri kwinem ri kape na. Xetzaq chi kꞌu junmul, man kuya ta kꞌut kabꞌan chi kꞌakꞌ chike junmul rumal man kuya taj karip chi junmul ri Ukꞌojol ri Dios xa rumal ke aꞌreꞌ. Rumal cher jetaq ta ne ri ulew, kubꞌiqꞌ ri jabꞌ ri kaqaj choch, kꞌa te riꞌ kuya uwach ri utz xuqujeꞌ jeꞌl taq tikoꞌn kech ri ketikowik, kukꞌamawaꞌj ri utewechiꞌbꞌal ri Dios. Are kꞌu ri ulew ri xaq kꞌix kakꞌiy choch, man kꞌo ta kutayij, xane xaq rayeꞌm ketzelaxik xuqujeꞌ rayeꞌm kaporoxik. Are kꞌu ri ix loqꞌalaj taq wachalal, pune jeriꞌ kaqabꞌij chiꞌwe, uchapom qakꞌuꞌx chi man ixtanalinaq taj che ri ikojonem, we riꞌ sibꞌalaj utz kubꞌan chiꞌwe rech jeriꞌ kixkolotajik. Rumal cher ri Dios sukꞌ, man kasachan ta ri ichak rech loqꞌanik ri ibꞌanom xuqujeꞌ ri kibꞌan na chikitoꞌik ri e tyoxalaj taq winaq. Kurayij qanimaꞌ chi xaq jeꞌ kiwilij ubꞌanik ri chak kꞌa pa ri kꞌisbꞌal qꞌij, rech jeriꞌ kikꞌamawaꞌj ri utojbꞌalil. Man kixux ta saqꞌoribꞌ, xane chiwesaj kiwach ri rumal ri kikojobꞌal xuqujeꞌ rukꞌ ayeꞌnik kakikꞌamawaꞌj ri bꞌiꞌtal loq chike. Rumal cher are taq xubꞌij loq ri Dios che ri Abraham, in katintewechiꞌj na. Rumal kꞌu che ri man kꞌo ta jun rukꞌ kubꞌan wi ri chꞌekom tzij, xubꞌan ri chꞌekom tzij rukꞌ areꞌ pa utukel. Ri Dios xubꞌij che ri Abraham: Qas tzij katintewechiꞌj na xuqujeꞌ keꞌnkꞌiyarisaj na ri awijaꞌl. Ri Abraham xrayeꞌj rukꞌ kuꞌlibꞌal kuꞌx ri xbꞌix loq che. Qas tzij wi ri achyabꞌ kakibꞌan chꞌekom tzij choch jun winaq ri nim reqeleꞌn chikiwach, are kabꞌiꞌtaj jun jastaq kumal, makekwin taj kakitzalij kibꞌ che ri xkibꞌij. Rumal riꞌ ri Dios rumal chi karaj kukꞌut chikiwach ri eꞌchanel chi ri bꞌiꞌtal loq man kꞌo ta jun kakꞌexowik, rumal riꞌ xubꞌan ri chꞌekom tzij. Jeriꞌ xubꞌano rech rumal ri bꞌiꞌtal loq xuqujeꞌ ri chꞌekom tzij, are waꞌ kebꞌ jastaq ri man kakꞌexetaj ta wi, rumal cher ri Dios man kubꞌan ta bꞌanoj tzij. Waꞌ we riꞌ kuya ukuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx rumal cher are kaqaj chi ri Dios kujuchajij, xuqujeꞌ qas kuꞌl wi qakꞌuꞌx chi kuya na chaqe ri ubꞌim loq. Waꞌ we riꞌ qas kubꞌan chaqe chi qas kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx jacha ta ne ri jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ ko xekelik rumal cher ko xeketal rumal ri chꞌichꞌ ri qajinaq pa ri jaꞌ, jewaꞌ ri kꞌulibꞌal kuꞌx ri kok bꞌik chirij ri tasbꞌal ri kꞌo pa ri Ja Qꞌijilaꞌbꞌal Dios. Chilaꞌ xok wi bꞌik ri Jesús rumal qe, are waꞌ ri xbꞌan bꞌik kinimal ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq che, jetaq ri xux ri Melquisedec. Ri Melquisedec are jun nim taqanel rech ri tinimit Salem xuqujeꞌ chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq rech ri nimalaj Dios, xpe chukꞌulaxik xuqujeꞌ chutewechiꞌj ri Abraham are xechꞌektaj kanoq ri e taqanelabꞌ rumal ri Abraham xuya ri lajujil rech ronojel ri xuꞌchꞌeka loq pa ri chꞌoꞌj che ri Melquisedec. Ri ubꞌiꞌ ri Melquisedec kel kubꞌij taqanel rech sukꞌal xuqujeꞌ taqanel rech ri tinimit Salem, ri kel kubꞌij taqanel rech jaꞌmaril. Man kꞌo jun etaꞌmaninaq jawjeꞌ xepe wi ri utat unan, man e kꞌo ta ratiꞌt uꞌmam, xuqujeꞌ man etaꞌmatal jampaꞌ xchapleꞌtaj loq ri ukꞌaslemal xuqujeꞌ jampaꞌ kakꞌisik, jun chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, kajunumataj rukꞌ ri uKꞌojol ri Dios, ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Qas chiwilampeꞌ chi ri Melquisedec sibꞌalaj nim uqꞌij, rumal riꞌ ri Abraham xuya ri lajuj re ronojel ri xuꞌchꞌeka loq pa ri chꞌoꞌj che. Qas tzij wi, ri e rijaꞌl ri Leví ri kakikꞌamawaꞌj uqꞌabꞌ ri ubꞌanik ri chꞌawem cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq, ri taqanik kubꞌij chi taqal chike kakikꞌamawaꞌj ri lajuj re ri kichꞌekoj ri tinimit, pa juleꞌ taq tzij chik pune we winaq riꞌ alaxik kukꞌ ri nikꞌaj chik e rijaꞌl xuqujeꞌ ri Abraham. Ri Melquisedec kꞌut, rumal che ri man rijaꞌl ta ri Leví, xukꞌamawaꞌj ri lajuj re ri xuꞌchꞌeka loq ri Abraham pa ri chꞌoꞌj kꞌa te riꞌ xutewechiꞌj ubꞌiꞌ ri Dios rumal chi areꞌ ubꞌim loq we jastaq riꞌ che. Qas tzij wi qetaꞌm chi ri winaq ri kayoꞌw tewechibꞌal are nim cho ri kakꞌamawaꞌnik ri tewechibꞌal. Ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios ri kekꞌamawaꞌnik ri lajuj re ri kichꞌekoj ri winaq, e winaq ri xa kekamik, are kꞌu ri Melquisedec kꞌaslik, rumal cher ri Tzꞌibꞌatalik man kubꞌij taj chi ri Melquisedec xkamik. Kuyaꞌo kaqabꞌij chi ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios kamik, ri e rijaꞌl ri Leví, xkiya xuqujeꞌ ri lajuj re ri kichꞌekoj che ri Melquisedec, rumal cher are ri Abraham xtojow pa kibꞌiꞌ aꞌreꞌ. Rumal cher konojel ri e rijaꞌl ri Leví e rijaꞌl ri Abraham. Pune kꞌamajaꞌ kekꞌojiꞌk are xuriq ri Abraham ri Melquisedec, e kꞌo wi loq che ri Abraham. Are ri Dios xyoꞌwik ri taqanik chike ri tinimit Israel. We taqanik riꞌ xbꞌanik rumal cher xchomax rij chi ri e rijaꞌl ri Leví keꞌkitoꞌ ri winaq rech kuꞌx sukꞌ. Xa kꞌu rumal cher man xekwin taj ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkibꞌan waꞌ we riꞌ, tzi choqꞌaqꞌ wi chi xpe jun kꞌakꞌ chꞌawenel cho ri Dios: jun chꞌawenel cho ri Dios ri man rijaꞌl taj ri Aarón xane rijaꞌl ri Melquisedec. Rumal cher we kakꞌexetaj ri chꞌawenel cho ri Dios, kakꞌexetaj xuqujeꞌ ri taqanik. Qas tzij, are Jesús we katzijox rij chi riꞌ, Areꞌ upetik chike jupuq winaq chik ri man patanijinaq taj cho ri tzujbꞌal. Tzi qꞌalaj chi ri Ajawxel chike ri jupuq winaq Judá upetik wi, ri taqanik kubꞌij chi man kuya taj kape jun chꞌawenel cho ri Dios chike we winaq riꞌ. Sibꞌalaj man kꞌax taj uchomaxik we kaqakoj pa kwenta chi we chꞌawenel cho ri Dios ri tajin kaqatzijoj rij, kajunumataj rukꞌ ri Melquisedec. Man kajunumataj ta kꞌut kukꞌ nikꞌaj chꞌawenelabꞌ chik, rumal cher man xchaꞌ taj rumal chi kape chike jupuq kꞌyaqalik winaq, xane xchaꞌik rumal cher kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Kaqꞌalajisax kꞌut pa ri Tzꞌibꞌatalik are kubꞌij: At at chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq chibꞌe qꞌij saq, jetaq ri Melquisedec. Xaq jeriꞌ ri utaqanik ri Moisés xqꞌatiꞌk rumal cher man kꞌo ta xutayij. Rumal cher ri taqanik, man xkwin taj xubꞌan sukꞌ chike ri winaq. Rumal kꞌu riꞌ xokisax chi loq jun kuꞌlibꞌal kuꞌx ri kakwinik kujuqebꞌisaj rukꞌ ri Dios. Ri Dios xubꞌan jun chꞌekom tzij kukꞌ chi kuya wi na jun kichꞌawenel cho ri Dios man jetaq ta ri e kꞌo kanoq nabꞌe. Ri nikꞌaj e chꞌawenelabꞌ ri e kꞌo kanoq nabꞌe are xoꞌkik man xbꞌan ta chꞌekom tzij kukꞌ. Are xok ri Cristo che chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq, ri Dios xubꞌan jun chꞌekom tzij rukꞌ Areꞌ, rumal cher pa ri Tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Ri Ajawxel xubꞌan jun chꞌekom tzij man kakꞌexen ta wi ri uchomanik: “At at chꞌawenel wi chibꞌe qꞌij saq, jetaq ri Melquisedec.” Rumal riꞌ are ri Jesús yoꞌwinaq kuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx chi kꞌo jun jeꞌl chꞌekom tzij ri uyoꞌm ri Dios chaqe. Sibꞌalaj e kꞌi chꞌawenelabꞌ xaq kakikꞌex kibꞌ chubꞌanik ri kipatan rumal chi kekamik. Ri Jesús rumal che ri maj ukamik, are wa chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq, ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Rumal kꞌu riꞌ ri Jesús kakwinik kuꞌkol konojel ri keqebꞌ rukꞌ ri Dios jeriꞌ rumal cher ri Areꞌ kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq chubꞌanik chꞌawem pa kiwiꞌ konojel ri winaq amaqꞌel. Rumal cher ri Jesús are kinimal chꞌawenelabꞌ ri kajawataj chaqe. Rumal cher ri Jesús man kꞌo taj umak, man kꞌo ta chꞌulujil che Areꞌ, xuqujeꞌ man kachiꞌl ta aꞌjmakibꞌ xane yaꞌtal nim uqꞌij cho ri kaj. Man kajunumataj ta kukꞌ ri nikꞌaj e kinimaꞌqil taq chꞌawenelabꞌ chik. Ri Jesús man kutzuj ta sipanik qꞌij chi qꞌij rumal ri umak, kꞌa te riꞌ rumal kimak ri tinimit, xane Areꞌ xutzuj jun sipanik xa junmul chibꞌe qꞌij saq, are ri ukꞌaslemal. Qas tzij wi, ri taqanik kuꞌchaꞌ achyabꞌ ri xaq kebꞌaqꞌoꞌtik rech kuꞌxik e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, are kꞌu ri chꞌekom tzij ri xbꞌanik are yaꞌom chik ri taqanik are xuchaꞌo ri Kꞌojolaxel rech kok che kinimaꞌqil chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq, are wa ri bꞌantal sukꞌ che, chibꞌe qꞌij saq. Kamik kꞌut ri qas ukꞌuꞌx ri tajin kaqabꞌij loq are chi kꞌo chik qukꞌ ri kinimal ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, are waꞌ ri xtꞌuyiꞌk pa uwiqiqꞌabꞌ ri utꞌuyulibꞌal ri Dios. Are waꞌ ri kinimal chꞌawenelabꞌ ri kapatanijik pa ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal, are wa ri qas tzij Tabernáculo ri utz kukꞌaꞌxik ri man achi taj yakowinaq. Rumal cher kojonel ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, yaꞌtal bꞌe chike kakitzuj sipanik, tzi choqꞌaqꞌ wi chi kꞌo kutzuj che sipanik. We ta kꞌo ri Jesús cho ri uwachulew, mat bꞌa chꞌawenel riꞌ cho ri Dios jeriꞌ rumal e kꞌo chi chꞌawenelabꞌ cho ri Dios ri kakitzuj ri sipanik jetaq ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés. We chꞌawenelabꞌ cho ri Dios ri kepatanijik pa ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal xaq esal uwach ri kape na, jacha ri xubꞌij loq ri Moisés are jubꞌiqꞌ karaj kuyak ri qꞌijilaꞌbꞌal Dios ri utz kukꞌaꞌx kumal achyabꞌ, ri Dios xubꞌij che ri Moisés: Qas naꞌtaj chawe je kabꞌan che jetaq ri xinkꞌut chawach puꞌwiꞌ le juyubꞌ. Are kꞌu ri chak ri xuya ri Dios che ri Jesucristo rumal Areꞌ kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, sibꞌalaj kꞌo na chikiwach nikꞌaj chik, rumal rech areꞌ kꞌo jun chꞌekom tzij ri jeꞌl na cho ronojel rumal cher pa Dios yaꞌtal chaqe jun jeꞌl laj chiꞌnik. Qas tzij wi, we ta ri nabꞌe chꞌekom tzij tzꞌaqat, mat xya chi riꞌ jun ukabꞌ chꞌekom tzij. Are kꞌu ri Dios, are xrilo chi man kaniman ta ri tinimit jetaq ri karaj Areꞌ xubꞌij: Kape na ri qꞌij are kinbꞌan na jun kꞌakꞌ chꞌekom tzij rukꞌ ri tinimit Israel xuqujeꞌ rukꞌ ri tinimit Judá. Man kajunumataj taj rukꞌ ri chꞌekom tzij ri xinbꞌan kukꞌ ri itat inan ojer, are xeꞌnwesaj loq pa Egipto xeꞌntzuyej loq, rumal kꞌu che ri man xejeqiꞌ taj pa ri chꞌekom tzij, man xel ta chi na kꞌuꞌx chike. Rumal kꞌu riꞌ kinbꞌan chi na jun chꞌekom tzij kukꞌ ri tinimit Israel: “Kinya na ri nutaqanik pa ri kichomabꞌal xuqujeꞌ kintzꞌibꞌaj na pa ri kanimaꞌ. In kinux na kiDios xuqujeꞌ aꞌreꞌ kuꞌx na e nutinimit.” Pa ri qꞌij riꞌ man choqꞌaqꞌ ta chik chi jun kuya kꞌutuꞌn che ri ukꞌulja xuqujeꞌ man kꞌo ta jun ri kubꞌij che ri rachalal: “Chawetaꞌmaj uwach ri Ajawxel, rumal cher konojel kaketaꞌmaj na nuwach kachapleꞌtaj la rukꞌ ri nitzꞌ akꞌal kꞌa rukꞌ ri nim winaq. Kinkuy na ri ketzelal xuqujeꞌ man kanaꞌtaj ta chi wi chwe ri kimak”. Ri Dios are xubꞌij kꞌakꞌ che we chꞌekom tzij riꞌ, xubꞌij chi man kꞌo ta chi kutayij ri jun ri xikꞌow kanoq rumal qꞌeꞌl chik xuqujeꞌ jubꞌiqꞌ karaj kasach uwach. Pa ri nabꞌe chꞌekom tzij ri Dios xuya ri ucholajil ri jastaq rech jeriꞌ kabꞌan ri qꞌijilaꞌnik che, are waꞌ ri ucholajil ri qꞌijilaꞌnik cho ri uwachulew. Rumal cher pa ri nabꞌe kꞌolibꞌal rech ri Tabernáculo, ri ubꞌiꞌnam tyoxalaj kꞌolibꞌal yaꞌtal wi ri kꞌolibꞌal kantela, ri mexa xuqujeꞌ ri kaxlan wa ri tzujtal choch ri Dios. Chirij ri ukabꞌ tasbꞌal upam ri Tabernáculo ri utz kukꞌaꞌxik ri ubꞌiꞌnam sibꞌalaj tyoxalaj kꞌolibꞌal, chilaꞌ kꞌo wi ri tzujbꞌal ri bꞌantal che qꞌana pwaq, xuqujeꞌ chilaꞌ kꞌo wi ri kaxa rech ri chꞌekom tzij ri chꞌuqtal che qꞌana pwaq. Pa ri kaxa kꞌo wi ri jun xaruꞌ bꞌantal che qꞌana pwaq ri yaꞌtal maná chupam, xuqujeꞌ ri uchꞌamiꞌy ri Aarón ri xtuxik, rachiꞌl ri lajuj taqanik ri tzꞌibꞌatalik cho ri kebꞌ tzꞌalam abꞌaj. Puꞌwiꞌ ri kaxa e kꞌo kebꞌ angelibꞌ kibꞌiꞌnam e querubin rech ri juluwem rukꞌ ri kinanochꞌal kichꞌuqum ri chꞌuqbꞌal uwiꞌ ri arca. Man kuya ta kꞌut kujtzijon chirij chanim puꞌwiꞌ we riꞌ chanim. Jeriꞌ ubꞌanik we jastaq riꞌ pa ri tyoxalaj kꞌolibꞌal. Qꞌij chi qꞌij koꞌk bꞌik ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa we kꞌolibꞌal riꞌ rech keꞌkiqꞌijilaꞌj ri Dios. Pa ri sibꞌalaj tyoxalaj kꞌolibꞌal kꞌut xwi kokik ri kinimal ri chꞌawenelabꞌ, we riꞌ xaq junmul pa jun junabꞌ kakꞌulmatajik. Ri chꞌawenel are kok bꞌik pa ri sibꞌalaj tyoxalaj kꞌolibꞌal kukꞌam bꞌik kikꞌ rech kuta kuybꞌal umak areꞌ xuqujeꞌ kuꞌta kuybꞌal kimak ri winaq ri kemakunik man rukꞌ ta kichomabꞌal. Rukꞌ we riꞌ, ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel kuya uchꞌobꞌik chi are kꞌa kꞌo na we Tabernáculo riꞌ, man xaq ta xapachin kok pa ri sibꞌalaj Tyoxalaj kꞌolibꞌal. Ronojel we riꞌ xbꞌanik rech jeriꞌ xkꞌut chiqawach chi ri sipanik xuqujeꞌ ri tzujuꞌnijik ri katzujik man kꞌo ta ukwinem chubꞌanik sukꞌ che ri kichomabꞌal ri kakibꞌan ri qꞌijilaꞌnik riꞌ. Waꞌ we riꞌ xaq e jastaq tijowik rij, jastaq qumuxik rij, jastaq ri kabꞌanik rech kachꞌajchꞌojir ri winaq, we jastaq riꞌ xeya loq kꞌa pa ri qꞌij are xkꞌexen ronojel. Are kꞌu xul ri Cristo, ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ pa ri Tabernáculo ri man kiqꞌabꞌ ta achyabꞌ bꞌanowinaq, xuqujeꞌ man rech ta we uwachulew riꞌ, xok bꞌik xa junmul pa ri sibꞌalaj tyoxalaj kꞌolibꞌal, man xok ta bꞌik chutzujik kikikꞌel ri amaꞌ taq kꞌisikꞌ xane are xuꞌtzuju ri ukikꞌel Areꞌ, rech jeriꞌ xujukol che ri makaj. Ri kikikꞌel amaꞌ taq kꞌisikꞌ xuqujeꞌ amaꞌ taq wakax, xuqujeꞌ ri uchajil ri kꞌojol taq wakax ri kachikox pa kiwiꞌ ri winaq ri man e chꞌajchꞌoj taj kuꞌtyoxirisaj jeriꞌ kechꞌajchꞌojirik. We jeriꞌ, la mat kꞌu kꞌo na ri ukikꞌel ri Cristo, ri man kꞌo ta xa ta ne nitzꞌ chꞌuluj che ri xtzuj cho ri Dios, are waꞌ kuchꞌajchꞌobꞌej na ri qachomabꞌal che ri itzel taq chak ri xaq kakꞌaman bꞌik pa ri kamikal, rech jeriꞌ kaqapatanij na ri kꞌaslik Dios. Rumal riꞌ, rumal ri Cristo xqakꞌam uqꞌabꞌ jun kꞌakꞌ chꞌekom tzij che ri Dios. Rech jeriꞌ ri e sikꞌital apanoq kakikꞌamawaꞌj ri echabꞌal ri man kasach ta uwach, jeriꞌ rumal cher ri Jesús xkamik chikikirik konojel ri winaq che ri mak ri xkibꞌan kanoq chuxeꞌ ri ojer chꞌekom tzij. Pa we kꞌakꞌ chꞌekom tzij riꞌ sibꞌalaj choqꞌaqꞌ kilik chi ri xyoꞌw kan ri wuj rech echabꞌal, kaminaq chik. Rumal cher ri wuj rech echabꞌal xaq xwiꞌ kꞌo kutayij we kakam ri yoꞌwinaq kanoq, man kuya taj kachakun ri wuj we xaq jeꞌ kꞌaslik ri ajchoqꞌe. Jeriꞌ rumal are xbꞌan ri nabꞌe chꞌekom tzij, sibꞌalaj kꞌi aꞌwaj xekamisaxik. Are xbꞌiꞌtaj ronojel ri taqanik rech ri Moisés chike ri tinimit, ri Moisés xukꞌam ri kikikꞌel ri kꞌisikꞌ xuqujeꞌ wakax rachiꞌl jaꞌ, kyaq lana, xuqujeꞌ jun uqꞌabꞌ ri qꞌayes ubꞌiꞌnam hisopo, xuchikoj chirij ri wuj rech ri taqanik xuqujeꞌ chikij ri tinimit. Jewaꞌ xubꞌij: Are waꞌ ri kikꞌ rech chꞌekom tzij ri xutaq loq ri Dios chiꞌwe. Xuqujeꞌ xuchikoj ri kikꞌ puꞌwiꞌ ri Tabernáculo, xuqujeꞌ puꞌwiꞌ ronojel ri jastaq ri kakoj che ri qꞌijilaꞌnem. Ri taqanik kubꞌij chi rukꞌ kikꞌ kachꞌajchꞌobꞌex ronojel, jeriꞌ rumal we man katixtobꞌ kikꞌ man kakuyutaj ta ri makaj. Rumal riꞌ sibꞌalaj choqꞌaqꞌ xekamisax ri aꞌwaj rech jeriꞌ kachꞌajchꞌobꞌex ronojel ri kꞌo pa ri Tabernáculo, are wa jun esal uwach ri kaj. Pa ri kaj kajawatajik chi katzuj sipanik ri kꞌo na chikiwach ri aꞌwaj. Jeriꞌ rumal ri Cristo man xok taj pa ri kꞌolibꞌal qꞌijilaꞌbꞌal Dios ri xaq achyabꞌ e bꞌanowinaq, ri xaq esal uwach ri qꞌijilaꞌbꞌal Dios, xane xok bꞌik pa ri kaj xuꞌta che ri Dios chi kujukuyu. Xuqujeꞌ man xok ta bꞌik pa ri kaj chutzujik ribꞌ sibꞌalaj kꞌi mul jetaq ri kubꞌan ri chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq rech uwachulew kok bꞌik pa ri sibꞌalaj tyoxalaj kꞌolibꞌal chutzujik kikikꞌel aꞌwaj. We ta jeriꞌ xubꞌan ri Cristo, sibꞌalaj kꞌi mul ta bꞌa ri xkamik xuchapleꞌj ta loq kamik riꞌ are xtiktaj loq ri uwachulew. Man je ta kꞌu riꞌ xubꞌano pa ri kꞌisbꞌal rech taq ri qꞌij xa junmul xukꞌut ribꞌ chibꞌe qꞌij saq rech jeriꞌ xukꞌis puꞌwiꞌ ri mak rukꞌ ri tzujuꞌnijik ri xubꞌano. Jetaq ri bꞌiꞌtal loq, qonojel uj winaq xa junmul kujkamik, kꞌa te riꞌ kape na ri qꞌatoj tzij. Je xuqujeꞌ ri Cristo xa junmul xutzuj ribꞌ rech jeriꞌ karesaj ri kimak e kꞌi, kꞌa te riꞌ katzalij chi na loq man xa ta kulkam chi junmul rumal ri qamak xane kapetik chuyaꞌik koltajem chike ri kayeꞌm ri upetibꞌal. Ri taqanik rech ri Moisés xaq uqꞌequꞌmal ri jastaq ri kape na, man qas ta areꞌ. Rumal riꞌ, ri taqanik man kakwin taj kubꞌan sukꞌ chike ri winaq ri chi junabꞌ kakitzuj ri sipanik ke ri kaminaq taq aꞌwaj. We ta qas xkwinik ri taqanik chi resaxik ri makaj chibꞌe qꞌij saq, mat bꞌa aꞌjmakibꞌ riꞌ kakinaꞌo xuqujeꞌ xetaniꞌ ta bꞌa riꞌ chutzujik ri sipanik kech kaminaq taq aꞌwaj cho ri Dios. Man jeꞌ ta kꞌu riꞌ kakꞌulmatajik. We tzujuꞌnijik ri kabꞌanik junabꞌ chi junabꞌ xaq naꞌtabꞌal rech ri makaj Rumal cher ri kikikꞌel ri e wakax xuqujeꞌ ri e kꞌisikꞌ man kakwin taj kuchup ri makaj. Rumal riꞌ, are xpe ri Cristo cho ri uwachulew xubꞌij: Man kaqaj ta choch la ri sipanik xuqujeꞌ ri tzujuꞌnijik kech kaminaq taj aꞌwaj, rumal riꞌ xya la nutyoꞌjal. Ri sipanik kech awaj ri keporoxik, xuqujeꞌ ri aꞌwaj ri ketzujik rech kakuyutaj kimak ri winaq man xqaj ta cho la. Rumal ri xinbꞌij: Riꞌ in kꞌolik chubꞌanik ri kurayij ri animaꞌ la jetaq ri kubꞌij pa ri wuj ri tzꞌibꞌatalik. Nabꞌe xubꞌij: Tzujuꞌnijik xuqujeꞌ sipanik, e porom taq aꞌwaj xuqujeꞌ kikꞌ chupbꞌal rech ri makaj man xqaj ta choch la. (We jastaq riꞌ xetzujik jetaq ri kubꞌij ri taqanik.) Kꞌa te riꞌ xubꞌij: In kꞌolik riꞌ, in petinaq chubꞌanik ri urayibꞌal kuꞌx la. Chesaj la ri nabꞌe chꞌekom tzij rech kajeqebꞌa la ri ukabꞌ. Pa ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios xbꞌantaj sukꞌ chaqe pa ri utyoꞌjal ri Cristo ri xa junmul xtzuj cho ri Dios chibꞌe qꞌij saq. Qas tzij wi ronojel chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq kubꞌan ri qꞌijilaꞌnem qꞌij chi qꞌij kutzuj ri sipanik kech taq aꞌwaj ri man kakwin ta wi karesaj ri makaj. Are kꞌu ri Jesucristo are xtzujtaj ri xa jun sipanik choch ri makaj ri xjeqiꞌk chibꞌe qꞌij saq, xtꞌuyiꞌk pa uwiqiqꞌabꞌ ri Dios. Xaq rayeꞌm chi keya ri ukꞌulel chuxeꞌ ri raqan rech kabꞌan chike chi kakimochꞌ kibꞌ. Jeriꞌ rumal xa rukꞌ jun sipanik xubꞌan sukꞌ chike ri utyoxirisam chik. Ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xuqujeꞌ kutzijoj rij are kubꞌij: Are wa ri chꞌekom tzij ri kinbꞌan na kukꞌ are kikꞌow we qꞌotaj riꞌ, kacha ri Ajawxel. Kinya na ri nutaqanik pa kanimaꞌ xuqujeꞌ kintzꞌibꞌaj na pa ri kichomabꞌal. Xuqujeꞌ xubꞌij: Man kanaꞌtaj ta chi wi chwe ri ketzelal xuqujeꞌ ri kimak. Jeriꞌ rumal cher we xkuyutaj ri makaj man kꞌo ta kutayij sipanik kech aꞌwaj katzujik cho ri makaj. Xaq jeriꞌ qachalal, rumal ri ukikꞌel ri Cristo yaꞌtal bꞌe chaqe kujokik pa ri sibꞌalaj Tyox kꞌolibꞌal. Rumal cher are xkam ri Jesús, xujaq kanoq ri bꞌe are xuraqij ri tasbꞌal ri kujuqꞌatej. Kamik kꞌut ri Jesús kꞌaslik, xa rumal rech kujkwinik kujqebꞌ rukꞌ ri Dios pa jun kꞌakꞌ bꞌe. Rumal kꞌu che ri kꞌo jun nimalaj qakꞌamal bꞌe ri nabꞌe chikiwach konojel ri uꞌwinaq ri Dios, chujqebꞌ bꞌa rukꞌ ri Dios rukꞌ jun chꞌajchꞌoj laj animaꞌaj xuqujeꞌ qas ko kujkꞌojiꞌk rukꞌ kojobꞌal, man rukꞌ ta chꞌulujil ri kꞌo pa taq ri qachomabꞌal xuqujeꞌ qachꞌajom ri qatyoꞌjal rukꞌ chꞌajchꞌoj jaꞌ. Ko chujkꞌoloq, jeqel qakꞌuꞌx chirij ri Dios rumal cher qas kubꞌan wi na ri ubꞌim loq chaqe. Chel qakꞌuꞌx chiqajujunal rech jeriꞌ kujkwinik kaqaloqꞌaj qibꞌ xuqujeꞌ kaqabꞌan ri utz laj taq chak. Mujtaniꞌk che ri bꞌenam pa taq ri mulim ibꞌ jetaq ri kakibꞌan e jujun, xane qataqchiꞌj qibꞌ chqajujunal, qas are qilij ubꞌanik jeriꞌ rumal ri qꞌij are katzalij loq ri Ajawxel xqebꞌ loq. We xetaꞌmataj ri qas tzij qumal kꞌa te riꞌ xaq jeꞌ kujmakunik, man kꞌo ta chi jun sipanik ri kakwinik kujukuyu. Xane xaq xwi qayeꞌm ri kꞌaxkꞌolal rech ri qꞌaqꞌ ri kuꞌporoj na ri uꞌkꞌulel ri Dios. Ojer, xapachin ri kilitajik kumal e kebꞌ winaq chi man kunimaj taj ri utaqanik ri Moisés, man katoqꞌobꞌisax ta uwach, xane kakamisaxik. La are kꞌu mat kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri winaq ri karetzelaj uwach ri ukꞌojol ri Dios, ri kubꞌij chi man kꞌo ta kutayij ri ukamikal, ri jewaꞌ kenoꞌjinik kaketzelaj ri Uxlabꞌal rech ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Qetaꞌm uwach ri Dios, ri xubꞌij: In kintojow na ukꞌaxelal chike, in kinqꞌatow na tzij pa kiwiꞌ. Xuqujeꞌ xubꞌij: Ri Dios kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ ri utinimit. ¡Sibꞌalaj kꞌax, we kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ jun winaq rumal ri kꞌaslik Dios! Chenaꞌtaj chiꞌwe ri kꞌaxkꞌolal ri xixikꞌow wi, are kꞌa te wi xixkojon che ri utz laj tzij. Jujun mul xbꞌix itzel taq tzij chiꞌwe chikiwach sibꞌalaj e kꞌi winaq, kꞌo chi jujun mul xikubꞌisaj kikꞌuꞌx ri jewaꞌ xbꞌan chike. Xuqujeꞌ xel ikꞌuꞌx chike ri e tzꞌapil pa taq cheꞌ, are xmaj ri iwechabꞌal pune kꞌax xiriqo, xixkiꞌkotik, rumal cher iwetaꞌm chi kꞌo jun jeꞌl laq iwechabꞌal ri man kasach ta uwach. Mixtaniꞌk chujeqebꞌaxik ikꞌuꞌx chirij ri Dios rech jeriꞌ kikꞌamawaꞌj na jun nimalaj tojbꞌal iwe. Ko chixkꞌoloq rech are xbꞌantaj ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios iwumal kikꞌamawaꞌj ri ubꞌim loq chiꞌwe: Rumal cher man naj ta chik karaj, ri petik rij, kape na, man kabꞌeyetaj taj loq. Are kꞌu ri sukꞌ winaq kakꞌasiꞌ na rumal ri kojobꞌal, we kꞌu katzalij kanoq chirij makaqaj ta riꞌ chinuwach. Ri uj kꞌut, man uj kachiꞌl taj ri ketzalij kanoq, ri kasach kiwach, xane uj kachiꞌl ri kꞌo kikojobꞌal chuchajixik ri kikꞌaslemal. Ri kojonik are chi qas tzij kaqayeꞌj xuqujeꞌ kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx chi kaqakꞌamawaꞌj na ri man kaqil ta uwach. Jeriꞌ rumal che ri rumal ri kojobꞌal ri Dios xuꞌkꞌamawaꞌj ri qatat qanan ojer. Xuqujeꞌ rumal ri kojobꞌal kaqachꞌobꞌo chi rumal ri utzij ri Dios xtikitaj ronojel ri jastaq ri kaqil uwach xuqujeꞌ ri man kaqil ta uwach jeriꞌ ri kaqil uwach xbꞌanik rumal ri man kaqil ta uwach. Rumal ri kojobꞌal ri Abel xutzuj jun sipanik ri sibꞌalaj xqaj cho ri Dios man kajunumataj ta rukꞌ ri rech ri Caín, rumal riꞌ xqꞌalajisaxik chi jun sukꞌalaj winaq, rumal cher ri Dios xukꞌam ri usipanik. Xuqujeꞌ pune kaminaq chik ri Abel kꞌo kaqetaꞌmaj chirij ri ukuꞌlibꞌal ukꞌuꞌx chirij ri Dios. Rumal ri kojobꞌal ri Enoc xesax bꞌik pa we uwachulew riꞌ rech jeriꞌ man xkam taj, are majaꞌ kakꞌam bꞌik xnimanik xuqujeꞌ xqaj cho ri Dios man xriqitaj ta chi kꞌu wi, rumal cher are ri Dios xkꞌamow bꞌik. Qas tzij wi, we man kꞌo qakojobꞌal man kujqaj ta wi cho ri Dios, jeriꞌ rumal ri kaqet rukꞌ ri Dios choqꞌaqꞌ wi kukojo chi kꞌo ri Dios xuqujeꞌ Areꞌ katewchiꞌnik ri kajeqiꞌ ukꞌuꞌx chirij. Rumal ri kojobꞌal xbꞌix loq che ri Noé ri kakꞌulmataj na, rukꞌ mochꞌoj ibꞌ xuyako ri arca rech jeriꞌ xuꞌkol ri e kꞌo pa ri rachoch. Rukꞌ ri kojobꞌal xuqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri winaq ajuwachulew xuqujeꞌ xuxik echaꞌnel rech ri sukꞌal ri kakꞌamawaꞌxik rumal ri kojobꞌal. Ri Abraham rumal chi kꞌo ukojobꞌal xnimanik xel bꞌik pa ri kꞌolibꞌal ri kꞌo wi, xeꞌ pa ri kꞌolibꞌal ri xukꞌamawaꞌj na che rechabꞌal, xeꞌek, pune man retaꞌm taj jawjeꞌ ri keꞌ wi. Rumal che ri kꞌo ukojobꞌal, xkꞌojiꞌk pa ri tinimit jacha kubꞌan jun ikꞌowel pa ri ulew ri xtzuj che, xuqujeꞌ xkꞌojiꞌk pa taq ri ja ri xaq che atzꞌyaq xuqujeꞌ cheꞌ bꞌantal wi, e rachiꞌl ri Isaac xuqujeꞌ ri Jacob are waꞌ e rachiꞌl chi rechabꞌexik ri tzujtal loq. Jeriꞌ, rumal cher ri Abraham rayeꞌm ri tinimit ri uyakom ri Dios, ri qas ko xuqujeꞌ utz bꞌantal chuyakik. Rumal ri kojobꞌal, ri Dios xuya uchuqꞌabꞌ ri Sara rech kakꞌojiꞌ ral pune man kakwinik kekꞌojiꞌ ral, rumal cher ri Sara xkubꞌiꞌ ukꞌuꞌx chi ri Dios kubꞌano ri ubꞌim loq. Rumal riꞌ ri Abraham are jubꞌiqꞌ karaj kakamik xekꞌojiꞌ sibꞌalaj e kꞌi rijaꞌl kejunumataj rukꞌ ri chꞌumil ri e kꞌo cho ri kaj xuqujeꞌ ri sanyobꞌ ri kꞌo chuchiꞌ ri plo, man kꞌo ta jun kakwinik kaꞌjilanik. Konojel we winaq ri xeꞌqatzijoj xekꞌam bꞌik man xkikꞌamawaꞌj ta ri jastaq ri xtzuj chike, xane xwi xkil apanoq chi petinaq xuqujeꞌ xkibꞌij chi xaq iꞌkꞌowel xuqujeꞌ man e rech taj ri uwachulew. Ri winaq ri jewaꞌ kakibꞌij, qas kakikꞌutu chi qas man ajuwachulew taj, xane tajin kakitzukuj na jun kitinimit. We winaq riꞌ man are ta tajin kakichomaj rij ri tinimit ri xeꞌl wi loq, we ta jeriꞌ, xetzalij ta bꞌa kan riꞌ je laꞌ. Xane are kakirayij jun kitinimit ri kꞌo na cho ronojel, are waꞌ ri kꞌo pa ri kaj. Rumal riꞌ ri Dios man xukꞌixibꞌej taj chi we winaq riꞌ xkibꞌij kiDios che, xane xuyak jun tinimit ri xaq ke aꞌreꞌ. Rumal ri kojobꞌal, ri Abraham xunimaj ri Dios are xtaqchiꞌx chutzujik, ri Isaac ri xa jun ukꞌojol, che sipanik. Pune xubꞌij ri Dios che chi kekꞌojiꞌ na sibꞌalaj e kꞌi rijaꞌl rumal rech ri Isaac. Ri Abraham retaꞌm chi ri Dios kꞌo ukwinem chikikꞌastajisaxik ri kaminaqibꞌ, jeriꞌ xaq esal uwach chi ri Isaac xkꞌastajik chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ. Rumal ri kojobꞌal ri Isaac xuꞌtewechiꞌj ri uꞌkꞌojol ri Jacob rachiꞌl ri Esaú, xril apanoq ri kakꞌulmatajik pa ri qꞌij ri petinaq. Rumal ri kojobꞌal ri Jacob are jubꞌiqꞌ karaj kakamik, xuꞌtewechiꞌj chi kijujunal ri e ralkꞌwaꞌl ri José, kꞌa te riꞌ xuqꞌijilaꞌj ri Dios xuqꞌaleꞌj ri utzaꞌm ri uchꞌamiꞌy. Ri José rumal ri kojobꞌal are jubꞌiqꞌ karaj kakamik, xutzijoj chi keꞌl na loq ri winaq aꞌj Israel je laꞌ pa ri tinimit Egipto, xuqujeꞌ xubꞌij kanoq chike chi kakikꞌam bꞌik ri ubꞌaqil are kebꞌek. Rumal ri kojobꞌal ri Moisés are xkꞌojiꞌk xawaxik oxibꞌ ikꞌ kumal ri utat unan, rumal cher xkilo chi ri kꞌin laj akꞌal sibꞌalaj jeꞌl kakaꞌyik, man xkixiꞌj ta kibꞌ cho ri utaqanik ri nim taqanel. Rumal ri kojobꞌal, ri Moisés are achi chik, man xraj taj xukꞌamawaꞌj uqꞌabꞌ chi ral ri umiꞌal ri faraón. Ri Moisés man xraj taj xukꞌamawaꞌj ri yaꞌtal che jetaq jun winaq ri aꞌj Egipto, rumal cher we jastaq riꞌ makaj cho ri Dios, xane are xukochꞌo xbꞌan kꞌax che rukꞌ ri utinimit ri Dios. Man xraj taj xukꞌamawaꞌj ri qꞌinomal rech Egipto, are xuchomaj chi are katanik kuriq kꞌax jetaq ri kꞌax ri kuriq na ri Cristo, jeriꞌ rumal cher retaꞌm chi are ri Dios kayoꞌw na ri utojbꞌalil che. Rumal ri kojobꞌal, ri Moisés xel bꞌik pa ri tinimit Egipto, man xuxiꞌj ta ribꞌ che ri royawal ri nim taqanel, ko xkꞌojiꞌk pa ri uchomanik, are xukaꞌyej ri Dios ri man kilitaj ta uwach. Rumal ri kojobꞌal xrikꞌowisaj ri nimaqꞌij rech Pascua, xuqujeꞌ xtaqanik chi ri aꞌj Israel kakichikoj kikꞌ chuchiꞌ taq ri kachoch rech jeriꞌ ri ángel rech ri kamikal man xuꞌkamisaj ta ri e nabꞌyal taq kal ri aꞌj Israel. Rumal ri kojobꞌal, ri winaq aꞌj Israel kiqꞌaxaj ri kyaq plo jetaq ta ne chi xebꞌinik choch ri chaqiꞌj uwachulew, ri winaq aꞌj Egipto, are xkaj xeqꞌax pa ri plo, xejiqꞌ kanoq. Rumal ri kojobꞌal xetzaq ri tapya ri usutim rij ri tinimit Jericó, are xesutin wuqubꞌ mul ri aꞌj Israel chirij. Rumal ri kojobꞌal, ri ixoq ubꞌiꞌ Rahab, ri kukꞌayij ribꞌ kamakun kukꞌ taq achyabꞌ, man xkam taj kukꞌ ri winaq ri man xeniman taj, rumal cher utz xubꞌan che kikꞌamawaꞌxik ri xetaq bꞌik chi rilik ri tinimit Jericó. ¿Jas chi kꞌu ri kinbꞌij na? Xa man kuya ta chi ri qꞌotaj chutzijoxik kij ri Gedeón, Barac, Sansón, Jefté, David, Samuel, xuqujeꞌ ri e qꞌalajisal taq tzij. We winaq riꞌ rukꞌ ri kikojobꞌal xechꞌeken chike ri tinimit, xkiqꞌat tzij pa kiwiꞌ, xuqujeꞌ xkikꞌamawaꞌj ri bꞌiꞌtal loq chike, xkitzꞌapij upakichiꞌ ri e koj, Xkichup nimaq taq qꞌaqꞌ. Ri winaq man xekwin taj che kikamisaxik rukꞌ sakꞌibꞌal, pa ri chꞌoꞌj xkikꞌutu chi qas kꞌo kichuqꞌabꞌ, ri ajchꞌoꞌjabꞌ e kikꞌulel xaꞌnimaj bꞌik chikiwach. Ri ixoqibꞌ rumal che ri xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx chirij ri Dios, xekꞌastaj na ri e kikaminaqibꞌ. E kꞌo chi jujun ri xechꞌayik xekamisaxik man xkaj taj chi xetzoqopix kanoq jeriꞌ rumal cher ketaꞌm chi sibꞌalaj jeꞌl ri kꞌaslemal ri kakiriq na are kekꞌastajik. E nikꞌaj chik xkiriq yoqꞌik, xkiriq chꞌayik, xejatꞌix rukꞌ taq chꞌichꞌ jatꞌibꞌal kꞌa te riꞌ xetzꞌapix pa cheꞌ. Xebꞌan che abꞌaj, xesyerixik, xeꞌsax pa kebꞌ. Xaꞌnimajik xebꞌek naj naqaj, kikojom utzꞌuꞌmal chij xuqujeꞌ utzꞌuꞌmal kꞌisikꞌ che katzꞌyaq, xkiriq ri mebꞌail, xkiriq ri bꞌis, kꞌax xbꞌan chike. Ri winaq ri aꞌjuwachulew man xtaqiꞌ ta chike xekꞌojiꞌ we utz taq winaq riꞌ kukꞌ, rumal riꞌ we winaq riꞌ man kꞌyaqal taj xekꞌojiꞌ wi, xane xekꞌojiꞌ pa taq ri ulew ri katzꞌinowik, pa taq ri juyubꞌ, xuqujeꞌ pa taq ri jul. Konojel we winaq riꞌ, pune utz xenoꞌjinik xuqujeꞌ xkiꞌkotik ri Dios kukꞌ, man kꞌo ta jun chike xukꞌamawaꞌj ri bꞌiꞌtal loq. Jeriꞌ xkꞌulmatajik, rumal kꞌo apanoq jun jeꞌl laj uchomanik ri Dios chaqe uj, rech jeriꞌ kaqakꞌamawaꞌj ri bꞌiꞌtal loq chaqe. Ri Dios xwi kubꞌan na sukꞌ chike riꞌ ri winaq riꞌ, we xbꞌantaj sukꞌ chaqe uj. Rumal kꞌu che ri sutital qij kumal sibꞌalaj kꞌi winaq ri tajin kujilow loq, qaya bꞌa kanoq ri raꞌlal ri makaj ri xaq kujuqꞌatej, xane are qilij ri bꞌinem ri kꞌo chiqawach. Are qila ri Jesús rumal cher chirij areꞌ kuꞌl wi qakꞌuꞌx rumal areꞌ xmajin loq ri qakojobꞌal xuqujeꞌ are katzꞌaqatisan na. Are ri Jesús xqꞌiꞌowik ri kꞌixibꞌal are xkamik cho ri ripbꞌal rumal cher retaꞌm chi kakiꞌkot na are kikꞌow chupam ri kꞌaxkꞌolal. Chanim kꞌut tꞌuyul pa uwiqiqꞌabꞌ ri utꞌuyulibꞌal ri Dios pa ri kaj. Chixchoman chirij ri xnoꞌjinik ri Jesús. Sibꞌalaj e kꞌi winaq xeꞌtzelan uwach xuqujeꞌ xkibꞌan kꞌax che, man xtzalij ta kꞌu kan chirij. Rumal riꞌ man kuya taj kixqꞌiꞌtaj chubꞌanik ri tajin kibꞌano. Kꞌamajaꞌ ya kixkamisaxik pa ri chꞌoꞌj ri kibꞌan rukꞌ ri mak. La xsachan kꞌu chiꞌwe ri utzij ri Dios ri bꞌiꞌtal loq chuyaꞌik ichuqꞌabꞌ jeriꞌ rumal cher ix ralkꞌwaꞌl ri Dios. Ri tzij ri xbꞌix loq chiꞌwe kubꞌij: Nukꞌojol, man kawetzelaj taj ri pixabꞌ ri kuya ri Ajawxel chawe, xuqujeꞌ man katchuquchubꞌ taj are katuyajo. Rumal cher ri Dios kusukꞌumaj ri kuloqꞌaj xuqujeꞌ kurapuj ri kukꞌamawaꞌj che ralkꞌwaꞌl. Ri Dios kixukꞌamawaꞌj che ralkꞌwaꞌl we kikochꞌo ri uyojonik ri Dios, rumal cher man kꞌo ta jun tataxel riꞌ ri mat kuꞌyaj ri ralkꞌwaꞌl. We man kixuyaj ri Dios jetaq ri kubꞌan chike ri e ralkꞌwaꞌl, man qas ta bꞌa ix ralkꞌwaꞌl ri Dios riꞌ. Ojer, are uj akꞌalabꞌ na, ri e qatat qanan rech ri uwachulew xeꞌqanimaj pune xujkiyajo. La are ta kꞌu mat kaqanimaj ri Dios, ri qatat ri kꞌo pa ri kaj, rumal we kaqanimaj ri kubꞌij kaqarik na jun alik kꞌaslemal. Qas tzij ri qatat qanan ojer xujkiyajo xuqujeꞌ xujkipixibꞌaj jun janipa qꞌij jetaq ri xkaj, ri Dios kꞌut kujupixabꞌaj rumal karaj kujuxik tyoxalaj taq winaq jacha ri areꞌ sibꞌalaj tyox. Qas tzij man kꞌo ta jun pixabꞌ ri qas kaqaj pa ranimaꞌ jun, xane sibꞌalaj kꞌax kanoꞌwik, pune jeriꞌ are kakꞌamawaꞌtajik kuya jaꞌmaril, sukꞌal chike ri xekꞌamawaꞌnik. Rumal bꞌa riꞌ, pune qꞌiꞌtajinaq chi ri iqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri iwaqan, chikꞌamawaꞌj ichuqꞌabꞌ. Chixbꞌinoq pa ri sukꞌ bꞌe, rech ri man kakwin taj kabꞌinik, kutzirik xuqujeꞌ kuchapleꞌj bꞌinem. Chixkꞌoloq pa jaꞌmaril kukꞌ konojel ri winaq xuqujeꞌ chinimaj ri Dios rumal cher we man kixnimanik man kiꞌwila ta uwach riꞌ ri Dios. Qas chiwilaꞌ chi man kꞌo ta jun mat kuriq ri utoqꞌobꞌ ri Dios, xuqujeꞌ chi man kꞌo ta jun kakꞌiy kachkatem pa ranimaꞌ jeriꞌ man kubꞌan ta kꞌax chike nikꞌaj chik. Xuqujeꞌ man kꞌo ta bꞌa jun kubꞌan mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ ixoqibꞌ xuqujeꞌ maretzelaj uwach ri Dios jetaq ri xubꞌan ri Esaú, xukꞌayij ri tewechibꞌal re ri unabꞌyaꞌlil cho jun laq urikil. Xuqujeꞌ iwetaꞌm chi ri Esaú xraj chi na xukꞌamawaꞌj we tewechibꞌal riꞌ, man xkꞌamawaꞌx ta chik: Man xya ta chibꞌe che xukꞌex ukꞌuꞌx pune xoqꞌik chutayik ri tewechibꞌal. Ri ix man xixqebꞌ ta chi rilik xuqujeꞌ chuchapik ri juyubꞌ Sinaí chupam ri juyubꞌ riꞌ kꞌo qꞌaqꞌ kajininik, qꞌequꞌmal, qꞌeqmuj, xuqujeꞌ kaqulja. Xuqujeꞌ xkita ri roqꞌibꞌal ri ukꞌaꞌ, ri uchꞌabꞌal ri Dios, are xuya ri taqanik. Ri xetowik we chꞌabꞌal riꞌ pa ri juyubꞌ Sinaí, xkibꞌochiꞌj rech katanik ri chꞌabꞌal riꞌ. Rumal riꞌ man kꞌo ta jun kaqꞌiꞌow unimaxik ri tajin kabꞌix chike, ri winaq o awaj ri kapaqiꞌ cho ri juyubꞌ che abꞌaj kakamisaxik o kateqꞌ che tzꞌijtzꞌik chꞌichꞌ. Sibꞌalaj xibꞌibꞌal we jun kꞌutbꞌal riꞌ, rumal riꞌ xubꞌij ri Moisés: Tajin kinbꞌiribꞌat che xibꞌin ibꞌ. Ri ix kꞌut xixqebꞌ chuxukut ri juyubꞌ Sión xuqujeꞌ chuxukut ri utinimit ri Dios, ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Ri tinimit riꞌ are Jerusalén ri kꞌo pa ri kaj, chilaꞌ e kꞌo wi sibꞌalaj e kꞌi mil angelibꞌ ri kakiqꞌijilaꞌj ri Dios. Chilaꞌ e kꞌo wi konojel ri xuꞌkꞌamawaꞌj ri Dios che ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ xuya bꞌe chike kekꞌojiꞌk pa ri kaj, ix kixqebꞌ rukꞌ ri Dios ri kuqꞌat na tzij puꞌwiꞌ ri winaq cho ri uwachulew. Chilaꞌ rukꞌ ri Dios e kꞌo wi ri uxlabꞌal kech ri e sukꞌ taq winaq ri xbꞌan sukꞌ chike rumal ri Dios. Ix xixqebꞌ rukꞌ ri Jesús, naꞌtaj chiꞌwe chi xa rumal ri Areꞌ ri Dios xubꞌan jun kꞌakꞌ chꞌekom tzij iwukꞌ ix. Tyox che ri ukikꞌel ri Jesús ri xtixtobꞌik are xkamik xeꞌkuyutaj ri qamak. Rumal kꞌu riꞌ, ri Jesús are nim uqꞌij cho ri Abel, rumal cher ri ukikꞌel ri Abel man kakuyun taj xane are karaj kabꞌan qꞌatoj tzij. Chiwila bꞌa iwibꞌ, miwetzelaj ri uchꞌabꞌal ri Dios rumal cher we man xtoqꞌobꞌisax kiwach ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo cho ri uwachulew, la are ta kꞌu katoqꞌobꞌisax qawach uj we man kaqato ri chꞌabꞌal upetik pa ri kaj ri kujupixabꞌaj. Ojer, ri chꞌabꞌal riꞌ xubirirej ri uwachulew, xubꞌij xuqujeꞌ loq: Kinbꞌirirej chi na junmul man xwi ta ri uwachulew, xane ri kaj rachiꞌl ri uwachulew. Are kubꞌij ri tzij junmul chi na, tajin kubꞌij chi karesaj na bꞌik ri jastaq ri tiktalik, rech jeriꞌ xwi kekanaj kanoq ri jastaq ri man utz taj kesalabꞌaxik. Rech jeriꞌ kaqaqꞌijilaꞌj ri Dios jetaq ri kaqaj cho areꞌ, rukꞌ mochꞌochꞌem ibꞌ. Tyox che ri Dios, ri ajawarem ri kuya ri Dios chaqe man kasalabꞌataj taj. Rumal riꞌ rajawaxik kaqaqꞌijilaꞌj ri Dios rukꞌ loqꞌanik xuqujeꞌ kaqaya ri qꞌijilaꞌnik che ri kaqaj choch. Jeriꞌ, rumal cher ri qaDios are qꞌaqꞌ ri kajaꞌrisanik. Chiloqꞌaj iwibꞌ chiꞌjujunal, jetaq ri qas iwachalal iwibꞌ. Masachan chiꞌwe kikꞌamawaꞌxik ri winaq cho ri iwachoch, rumal chi e kꞌi winaq xeꞌkikꞌamawaꞌj winaq cho ri kachoch man ketaꞌm taj chi angelibꞌ ri xeꞌkikꞌamawaꞌj. Chenaꞌtaj chiꞌwe ri e tzꞌapital pa cheꞌ, jetaq ta ne chi ix tzꞌapital junam kukꞌ, xuqujeꞌ chenaꞌtaj chiꞌwe ri kabꞌan kꞌax chike, jetaq ta ne chi ix tajin kixriqow ri kꞌax. Rajawaxik nim kiwil ri kꞌulanem xuqujeꞌ nim chiwila ri achi ri xa jun rixoqil xuqujeꞌ ri ixoq xa jun rachajil, rumal cher ri Dios kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ ri e kakabꞌ kachajil, ri e kakabꞌ kixoqil xuqujeꞌ ri kakibꞌan taq mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ taq ixoqibꞌ. Man kakꞌaxir ta ri iwanimaꞌ chuloqꞌaxik ri pwaq, xuqujeꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx rukꞌ ri kꞌo iwukꞌ, rumal cher ri Dios ubꞌim loq: Man katinya ta kanoq atukel xuqujeꞌ man katintzaq ta kanoq. Xaq jeriꞌ rukꞌ kuꞌlibꞌal kuꞌx kujkwinik kaqabꞌij: Are ri Ajawxel kintoꞌwik; man kinxiꞌj ta wibꞌ, man kꞌo ta jun kakwinik kubꞌan kꞌax chwe. Chenaꞌtaj chiꞌwe ri e kꞌamal taq ibꞌe, rumal aꞌreꞌ xetzijon ri utzij ri Dios chiꞌwe, chiwila ri kinoꞌjibꞌal xuqujeꞌ chiwesaj uwach ri kikojobꞌal. Ri Jesucristo man kakꞌexen ta wi, Areꞌ kanoq iwir, Areꞌ kamik xuqujeꞌ Areꞌ amaqꞌel. Xaq mitereneꞌj juleꞌ taq kꞌutuꞌn chik ri man are ta ukꞌutuꞌn ri Cristo. Are utz chi ri animaꞌaj kukꞌam uchuqꞌabꞌ che ri toqꞌobꞌ, man che ta ri tijowik rij ri kubꞌij ri naqꞌatajibꞌal ri man kꞌo taj kutayij chike ri ketijowik. Ri uj yaꞌtal jun tzujbꞌal sipanik chaqe jawjeꞌ man kekwin ta wi kewaꞌ ri ajchakibꞌ ri kechakun pa ri Tabernáculo. Jeriꞌ rumal cher ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios kukoj bꞌik ri kikikꞌel ri aꞌwaj pa ri Tyoxalaj kꞌolibꞌal rech jeriꞌ kakuyutaj ri makaj, ri kityoꞌjal kꞌu ri kaminaq taq aꞌwaj kaporoxik chrij ri tinimit. Rumal riꞌ, ri Jesús rumal utyoxirisaxik ri tinimit rukꞌ ri ukikꞌel, xkamisaxik chirij ri tinimit. Chujel bꞌa bꞌik uj xuqujeꞌ rukꞌ ri Jesús, qakꞌama qe ri kꞌixibꞌal ri xuriqo are xekebꞌax cho ri ripbꞌal. Rumal cher man kꞌo ta jun qatinimit waral cho ri uwachulew, xane are qayeꞌm ri tinimit ri kape na. Xaq jeriꞌ qatzuju che ri Dios pa ri ubꞌiꞌ ri Jesús, sipanik rech qꞌijilaꞌnem, are waꞌ ri qꞌijilaꞌnik ri kaqaya rukꞌ ri qachiꞌ ri kuqꞌalajisaj ri ubꞌiꞌ. Masachan ubꞌanik ri utzilal chiꞌwe xuqujeꞌ chiya keꞌ nikꞌaj chik ri jastaq iwe, rumal cher are waꞌ ri kaqaj cho ri Dios. Chiꞌnimaj ri e kꞌamal taq ibꞌe, xuqujeꞌ chimochꞌo iwibꞌ chikiwach, jeriꞌ rumal cher aꞌreꞌ kixchajinik, je ta ne chi aꞌreꞌ kejachow na kwenta cho ri Dios che ri kakꞌulmataj iwukꞌ ix. Chibꞌana chꞌawem pa qawiꞌ, rumal cher qetaꞌm uj chi man kꞌo ta jun etzelal pa ri qachomabꞌal xuqujeꞌ kaqaj kaqabꞌan ronojel uwach utzilal kukꞌ konojel. Qas kinchilibꞌej chiꞌwe, chibꞌana chꞌawem pa nuwiꞌ rech jeriꞌ kixeꞌnsolij aninaq. Are bꞌa ri Dios rech jaꞌmaril ri xukꞌastajisaj ri nimalaj Ajyuqꞌ kech ri chij, chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ rumal ri kikꞌ rech ri chꞌekom tzij, ri man kasach taj uwach. Areꞌ chuya chiꞌwe ri kwinem chubꞌanik ronojel ri utz taq jastaq, rech jeriꞌ kibꞌan ri urayibꞌal ukꞌuꞌx. Xuqujeꞌ rumal bꞌa ri Jesucristo, ri Dios chubꞌana pa qanimaꞌ uj ri kaqaj cho areꞌ. Che are yoꞌq wi ri juluwem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Qachalal, kixinbꞌochiꞌj chukꞌamawaꞌxik ri tzij rech pixabꞌ, jeriꞌ rumal man kꞌi ta ri xintzꞌibꞌaj bꞌik chiꞌwe. Kawaj kiwetaꞌmaj chi ri alaxik Timoteo xtzoqopitajik, we kul wukꞌ kinkꞌam bꞌik rech junam kujopan chiꞌsolixik. Chiya rutzil kiwach konojel ri e kꞌamal taq ibꞌe xuqujeꞌ konojel ri e tyoxalaj taq kojonelabꞌ. Kakitaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri e kꞌo pa ri tinimit Italia. Are ri utoqꞌobꞌ ri Dios kakanaj kanoq iwukꞌ. In in Santiago, patanil re ri Dios xuqujeꞌ rech ri Ajawxel Jesucristo. Kintaq rutzil kiwach konojel ri e kabꞌlajuj puq winaq aꞌj Israel ri e tukininaq choch ri uwachulew. Wachalal, chixkiꞌkotoq are kiriq sibꞌalaj kꞌi uwach kꞌaxkꞌolal. Iwetaꞌm chik chi are kape kꞌaxkꞌolal chiꞌwij kubꞌan chiꞌwe chi kixjeqiꞌk pa ri ikojobꞌal. Xuqujeꞌ ri jeqelem kubꞌano chi utz kibꞌan che ri chak rech qas ix tzꞌaqat xuqujeꞌ maj kajawataj chiꞌwe. We kꞌo jun chiꞌwe ri man kꞌo ta retaꞌmabꞌal, chuta che ri Dios. Ri Areꞌ kuya na chiꞌwe. Man kixuyaj taj we kita che. Chitaꞌ rukꞌ kojobꞌal, man kakabꞌalaj ta ikꞌuꞌx are kito rumal cher ri winaq ri kakabꞌalaj ukꞌuꞌx kajunumataj rukꞌ ri jaꞌ ri kꞌo pa ri plo xaq kasalabꞌax wi rumal ri kyaqiqꞌ. We kꞌo jun winaq jewaꞌ kubꞌano, marayeꞌj kukꞌamawaꞌj xa ta ne jun ujastaq che ri Dios. Jeriꞌ rumal man qas ta jeqel ukꞌuꞌx riꞌ pa ri kubꞌano. Ri alaxik ri mebꞌa rajawaxik nim kunaꞌo rumal nim ubꞌanik. Xuqujeꞌ ri alaxik ri qꞌinom rajawaxik kumochꞌ ribꞌ rumal ri ubꞌanik. Ri qꞌinom winaq kajunumataj rukꞌ ri kotzꞌiꞌj ri kakꞌiy cho ri saq, xaq sachel uwach. Are kel loq ri qꞌij rukꞌ ri ukꞌatanal kuchaqiꞌjarisaj ri qꞌayes. Katzaq ri ukotzꞌiꞌjal, man jeꞌl ta chik kakaꞌyik. Jeriꞌ kakꞌulmataj na rukꞌ ri qꞌinom xuqujeꞌ ri uqꞌinomal. Utz rech ri winaq ri man katzaq taj pa mak, rumal cher are kayaꞌtaj na che ri korona ri utzujum ri Dios chike ri kakiloqꞌaj ri ubꞌiꞌ. Mubꞌij jun are kataqchix pa mak chi are ri Dios xintaqchiꞌnik, rumal cher ri Dios man kataqchiꞌx taj pa mak xuqujeꞌ makutaqchiꞌj ta chi jun pa mak. Xane ri winaq kaqaj pa mak rumal kajurux bꞌik rumal ri itzel taq urayinik. Are kakꞌiy ri urayinik jun chubꞌanik mak, kalax ri makaj pa ranimaꞌ, ri makaj are kachapleꞌx ubꞌanik, kukꞌam loq kamikal. Loqꞌalaj taq wachalal, ¡misubꞌ iwibꞌ! Ronojel ri utz xuqujeꞌ tzꞌaqatalaj sipanik chikaj kape wi, rukꞌ ri Tataxel ri xtikowik ri qꞌij xuqujeꞌ ri ikꞌ xuqujeꞌ ronojel ri chꞌumil ri kaqilo xuqujeꞌ man kaqil taj. Ri Dios man kakꞌexetaj ta wi man kajunumataj ta rukꞌ ri muꞌj ri xa kakꞌexenik. Xa rumal ri urayinik ri Dios xubꞌan chaqe xujalaxik chik junmul rumal ri tzij rech qas tzij, rech je kujuxik ri tikoꞌn ri qas kꞌo kutayij. Loqꞌalaj taq wachalal, naꞌtaj we riꞌ chiꞌwe: Rajawaxik ix sakꞌaj chutayik ri kabꞌix chiꞌwe, xuqujeꞌ man aninaq taj kitzalij uwach xane qas chichomaj na jas ri kibꞌij, xuqujeꞌ man aninaq taj kayakataj iwoyawal. Rumal cher ri royawal ri winaq man kubꞌan taj chi kape ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios. Rumal kꞌu waꞌ chitzaqa kanoq ronojel makaj xuqujeꞌ etzelal ri sibꞌalaj nim kꞌo choch ri uwachulew, rech kixkwinik kikꞌamawaꞌj rukꞌ mochꞌochꞌem ri tzij ri xtik pa iwanimaꞌ, ri tzij riꞌ kakwinik kixukolo. Makakubꞌiꞌ ta ikꞌuꞌx xwi kita ri utzij ri Dios, riꞌ xaq kisubꞌ iwibꞌ xane rajawaxik kibꞌano ri kubꞌij ri utzij ri Dios. Ri winaq ri xaq xwi xutatabꞌej ri utzij ri Dios man kuchakubꞌej taj, kajunumataj rukꞌ ri winaq ri karil ribꞌ pa jun kaꞌyebꞌal, are kil taj ribꞌ chupam, kasachan che jas kabꞌantajik. Ri kajeqiꞌk pa ri sukꞌ taqanik ri kuya kiritajem xuqujeꞌ kuchap ukꞌuꞌx kakꞌojiꞌ chupam, man kasachan taj che ri xutatabꞌej, kukꞌamawaꞌj na ri tewechibꞌal are kuchakubꞌej ri tzij. We kꞌo jun kubꞌij chi kojonel, man kuqꞌil ta kꞌut ribꞌ chubꞌixik etzelal, maj kutayij riꞌ ri kubꞌij. Ri utz laj kojonem ri man chꞌuluj taj choch ri Dios ri Tataxel, are kichajixik ri e maj kitat kinan xuqujeꞌ ri e malkaꞌn taq ixoqibꞌ, xuqujeꞌ tasoj ibꞌ che ri etzelal rech ri uwachulew. Wachalal, jas che kibꞌij chi kꞌo ikojobꞌal chirij ri juluwem laj Ajawxel Jesucristo we xaq kꞌyaqal winaq kiꞌchaꞌo. Qaꞌnampe che kok bꞌik jun winaq iwukꞌ ukojom bꞌik jun umulqꞌabꞌ bꞌantal che qꞌana pwaq xuqujeꞌ ukꞌexexem bꞌik ratzꞌyaq, kꞌa te riꞌ kok xuqujeꞌ bꞌik jun mebꞌa ri jarinaq chi ri ratzꞌyaq ri ukojom. We kibꞌij che ri ujalalem bꞌik ratzꞌyaq, utz katꞌuyiꞌ lal waral, are utz waꞌ we kꞌolibꞌal riꞌ che la are kꞌu ri mebꞌaꞌ kibꞌij che: Chattakꞌal apanoq chilaꞌ, o chattꞌuyul pa le ulew. ¿La junam riꞌ tajin kibꞌan chike we winaq riꞌ we jeriꞌ kixnoꞌjinik, la man kꞌax riꞌ ri tajin kixnoꞌjinik? Qas chitampeꞌ, loqꞌalaj taq wachalal: Ri Dios xuꞌchaꞌ ri e mebꞌaibꞌ ri aꞌjuwachulew rech kuꞌxik qꞌinomabꞌ pa ri ajawarem ri kuya na chike konojel ri winaq ri kakiloqꞌaj ri ubꞌiꞌ. Ix iwetzelam ri mebꞌaꞌ, ¿la man are ri qꞌinomabꞌ ri qas kebꞌanow kꞌax chiꞌwe xuqujeꞌ kixkikꞌam bꞌik choch ri qꞌatbꞌal tzij? ¿La man are ri qꞌinomabꞌ ri kakibꞌij itzel taq tzij che ri Dios ri ikojom? Utz riꞌ kixnoꞌjinik, we kibꞌano jetaq ri kubꞌij ri taqanik: Chaloqꞌaj ri aꞌkꞌulja jetaq kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at, are kꞌu we xaq kiꞌchaꞌ ri kiꞌloqꞌaj kixmakunik, man inimam ta riꞌ ri taqanik. Jeriꞌ rumal cher ri winaq ri tzꞌaqat chunimaxik ri taqanik, kasach kꞌu apanoq che unimaxik jun che ri taqanik, xsach riꞌ che ronojel. Are ri Dios xbꞌinik: Maꞌtzukuj e kebꞌ awixoqil, areꞌ xuqujeꞌ xbꞌinik matkamisanik. Wine man katzukuj e kebꞌ awixoqil xaq xwi xatkamisanik, man xanimaj ta riꞌ ri taqanik. Qas utz chixtzijonoq, qas utz chixnoꞌjinoq, rumal iwetaꞌm chi kaqꞌat na tzij piꞌwiꞌ rumal cher ri taqanik kuya bꞌe chaqe kaqabꞌan ri utz taq jastaq. Pa ri qꞌij rech qꞌatoj tzij, makatoqꞌobꞌisax ta uwach ri winaq ri makutoqꞌobꞌisaj ta chi uwach jun chik. Ri winaq ri xutoqꞌobꞌisaj uwach jun chik, katoqꞌobꞌisax na uwach pa ri qꞌij rech qꞌatoj tzij. Wachalal, ¿jas kutayij che jun kubꞌij chi kꞌo ukojobꞌal we man kubꞌan utz taq chak? Ri kojobꞌal are kattaqchiꞌnik chubꞌanik utz taq chak. Qaꞌnampe che kꞌo jun alaxik achi o ixoq ri maj ratzꞌyaq xuqujeꞌ maj uwa. Kꞌa te riꞌ kape jun chiꞌwe ix kubꞌij che: “Noꞌjim kateꞌek, kapis awibꞌ xuqujeꞌ utz kabꞌan che ri awaꞌim rech man katnum taj.” Maj kꞌu kuya che ¿la utz riꞌ we jeriꞌ kaqabꞌij che ri winaq riꞌ? Je xuqujeꞌ ri kojobꞌal we man kaqachakubꞌej ri kubꞌij maj kutayij. Wine kꞌo jun kubꞌij: “At kꞌo akojobꞌal are kꞌu ri in nubꞌanom utz taq chak.” Qilabꞌaꞌ: chakꞌutu ri akojobꞌal ri maj utz taq chak abꞌanom rukꞌ, in kinkꞌut ri nuchak chawach ri nubꞌanom rukꞌ ri nukojobꞌal. Ri at kakojo chi xa jun ri Dios, jeꞌlik riꞌ. Ri itzel taq uxlabꞌal kakikojo chi xa jun ri Dios xuqujeꞌ kebꞌiribꞌatik kakixiꞌj kibꞌ choch. ¡Sibꞌalaj at kon! Pa kuꞌx chi ri kojobꞌal man rachiꞌl taj utz taq chak. ¿La man kꞌu xbꞌix che ri Abraham chi sukꞌ achi rumal cher xunimaj utzujik ri ukꞌojol che sipanik cho ri Dios puꞌwiꞌ ri tzujbꞌal sipanik? Kawilo ri ukojobꞌal xuqujeꞌ ri utz uchak junam xechakunik, ri Abraham xtzꞌaqat ri ukojobꞌal rumal ri utz chak ri xubꞌano. Jeꞌ xkꞌulmatajik jetaq ri tzꞌibꞌatal loq: Ri Abraham xukojo ri xubꞌij ri Dios che, rukꞌ waꞌ xbꞌix che chi jun sukꞌ achi, rumal riꞌ xok che rech chꞌabꞌeꞌn ri Dios. Kiwilo, kabꞌix sukꞌ che jun winaq rumal ri utz taq chak kubꞌano, man xaq xwi taj rumal ri ukojobꞌal. Je xuqujeꞌ xkꞌulmataj rukꞌ ri Rahab ri jun ixoq ri makuninaq kukꞌ e kꞌi achyabꞌ. Xbꞌix che chi sukꞌ rumal cher xuya kꞌolibꞌal jaw xkawaj wi kibꞌ ri achyabꞌ aꞌj Israel kꞌa te riꞌ xuꞌtoꞌo xaꞌnimaj bꞌik, xebꞌe chik pa jun bꞌe. Ri tyoꞌjal are maj ri uxlabꞌal che are junam rukꞌ ri kojobꞌal are maj utz taq chak rukꞌ. Kajunumataj rukꞌ jun kaminaq. Wachalal, mijaluj iwonojel ix aꞌjtijabꞌ, rumal cher iwetaꞌm chi kꞌax na ri kabꞌan chuqꞌatik tzij pa qawiꞌ. Qonojel kujsach apanoq. We kꞌo jun winaq ri man kasach ta wi pa ri utzij, jun sukꞌ laj winaq riꞌ, kakwin riꞌ kuchajij ri utyoꞌjal. Ri kej are kaqakoj ri chꞌichꞌ pa kichiꞌ kujkwinik keꞌqajikꞌo, rech kujkinimaj, kujkwinik kabꞌan qe pa kiwiꞌ. Chiwila xuqujeꞌ ri e jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ pune e nimaꞌq xuqujeꞌ kepaqchiꞌloꞌx rumal ri nimaq taq kyaqiqꞌ, xa jun laj nitzꞌ ri kakoj chubꞌinisaxik. Je xuqujeꞌ ri qaqꞌ jun chike ri sibꞌalaj nitzꞌ rech ri qatyoꞌjal, xa kꞌu kunimarisaj ribꞌ che ri mayijabꞌal taq jastaq. Chichomajmpe rij, xa jun laj nitzꞌ qꞌaqꞌ kakꞌatow jun nimalaj juyubꞌ. Je xuqujeꞌ ri qaqꞌ jun itzel qꞌaqꞌ nojinaq che etzelal. Jun chike ri nitzꞌ che ri qatyoꞌjal are waꞌ ri kuchꞌulujij ronojel ri qatyoꞌjal, we kakꞌatisax rumal ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ, kakwinik kukꞌatisaj ronojel ri qakꞌaslemal. Ri winaq kwininaq che kimanxorisaxik konojel kiwach aꞌwaj, juyubꞌil taq aꞌwaj, aꞌwaj ri kerapinik, aꞌwaj rech pa ri jaꞌ, xuqujeꞌ aꞌwaj ri kakijururej kibꞌ choch ri ulew. Man kꞌo ta kꞌu jun winaq kwininaq chumanxorisaxik ri raqꞌ. Sibꞌalaj itzel, maj jun kwininaq chuqꞌilik, nojinaq che etzelal jetaq ri utyoꞌbꞌal ri kumatz ri kakamisanik. Rukꞌ ri qaqꞌ kaqaqꞌijilaꞌj ri Dios xuqujeꞌ rukꞌ ri qaqꞌ keꞌqetzelaj kiwach ri winaq ri e tiktal rumal ri Dios. Pa ri qachiꞌ kel wi loq tewechibꞌal xuqujeꞌ kel loq etzelal. Makuya ta kꞌut jeriꞌ kakꞌulmatajik. Pa jun kꞌiyibꞌal jaꞌ ¿la kel loq kiꞌ jaꞌ xuqujeꞌ kꞌa jaꞌ? Wachalal, ¿la kakwin jun ucheꞌal higos kuwachij olivo? ¿La kakwin ri ucheꞌal uvas kuwachij higos? Man kakwin taj, xuqujeꞌ man kakꞌiy taj kiꞌ jaꞌ pa jun kꞌiybꞌal kꞌa ja. We kꞌo jun chiꞌxoꞌl qas kꞌo retaꞌmabꞌal xuqujeꞌ qas kuchꞌobꞌ ri kubꞌano, chukꞌutuꞌ rukꞌ ri unoꞌjinik xuqujeꞌ rukꞌ ri utz taq chak ri kubꞌano. Are kꞌu we kꞌax kinaꞌ che jun chik, xuqujeꞌ kiwetzelaj uwach, man kuya taj jeriꞌ kixnoꞌjinik. Man kinaꞌ taj nimal, xane are chibꞌana ri utzilal. We are kibꞌan ri etzelal man are ta tajin kikoj riꞌ ri etaꞌmabꞌal rech ri Dios xane are tajin kikoj ri retaꞌmabꞌal ri winaq xuqujeꞌ ri retaꞌmabꞌal ri Itzel. Jawjeꞌ kꞌo wi oyawal, kꞌaxal, nimal xuqujeꞌ ronojel uwach etzelal chilaꞌ kꞌo wi sachinaqil. Ri etaꞌmanik ri kape rukꞌ ri Dios sibꞌalaj chꞌajchꞌoj, sibꞌalaj kajororik, kutoqꞌobꞌisaj wach xuqujeꞌ man kubꞌan ta bꞌanoj tzij. Ri uwachinik ri sukꞌal katik pa jaꞌmaril jeriꞌ rech kakechabꞌej ri winaq ri kakitik jaꞌmaril. ¿Jawjeꞌ kape wi ri nim taq chꞌoꞌj xuqujeꞌ ri nitzꞌ taq chꞌoꞌj ri kakꞌulmataj chiꞌxoꞌl? ¿La man kꞌu kakꞌulmataj wa rumal ri itzel taq rayinik ri kꞌo pa iwanimaꞌ? Man kixkwin taj chuloqꞌik ri jastaq ri kirayij, kixkamisanik rumal ri tiꞌtatem ri kꞌo chiꞌwe. Kixkꞌankꞌatik rumal riꞌ kixchꞌoꞌjinik. Maj kꞌo iwukꞌ rumal man kitata che ri Dios. Man kayaꞌtaj taj ri jastaq ri kito rumal che etzelal kikoj wi, xaq rech ri itzel taq irayinik. ¡Winaq ri man utz ta iwanimaꞌ rukꞌ ri Dios! ¿La man iwetaꞌm chi ri keꞌ ranimaꞌ rukꞌ ri jastaq rech uwachulew kubꞌan ukꞌulel riꞌ che ri Dios? Xapachin ri keꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ ri jastaq rech uwachulew kubꞌan ukꞌulel che ri Dios. ¿Teꞌq pikꞌuꞌx chi xaq bꞌanoj tzij ri kubꞌij ri utzij ri Dios are kubꞌij chi sibꞌalaj kuloqꞌaj ri Uxlabꞌixel ri kꞌo pa qanimaꞌ? Ri Dios pa ri utoqꞌobꞌ kujutoꞌo. Rumal riꞌ kubꞌij pa ri tzꞌibꞌatalik: Ri Dios man kuꞌkꞌamawaꞌj taj ri nimal kakinaꞌo, xaq xwi nim keꞌrilo ri kakimochꞌ kibꞌ. Chimochꞌo iwibꞌ choch ri Dios, rech kixukꞌamawaꞌj. Man kiya ta bꞌe che ri Itzel kok chiꞌwe xaq jeriꞌ kanimaj bꞌik. Chixqebꞌ rukꞌ ri Dios rech kaqet are iwukꞌ. ¡Aꞌjmakibꞌ chichꞌajchꞌobꞌej iwibꞌ! Ri man qas tzij taj ix kꞌolik, chichꞌajchꞌobꞌej ri iwanimaꞌ. Chikꞌamawaꞌj uqꞌabꞌ chi maj kꞌo iwukꞌ, chixoqꞌoq, kꞌax chinaꞌ. Chikꞌexa ri itzeꞌ pa oqꞌej xuqujeꞌ ri ikiꞌkotemal pa bꞌis. Chimochꞌo iwibꞌ cho ri Dios rech kuya na iqꞌij. Qachalal, mibꞌij kꞌax chibꞌil taq iwibꞌ. We kꞌo jun itzel katzijon che ri rachalal, o wine kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ, tajin karetzelaj riꞌ ri taqanik, man tajin ta kunimaj riꞌ ri taqanik xane tajin karesaj uwach ri qꞌatal tzij. Xa jun ri Dios qꞌatal tzij, ri kakwinik kakolonik xuqujeꞌ kubꞌan kꞌax. Are kꞌu ri at, ¿jachin jun jeꞌ kanaꞌo cher kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri ajil tzꞌaqat? Chitampe ri kinbꞌij, ix kibꞌij kamik kujeꞌ pa we jun tinimit riꞌ, kujkꞌojiꞌk jun junabꞌ chilaꞌ, kaqabꞌan qakꞌay rech kaqachꞌek qarajil. ¡Man ne iwetaꞌm taj jas ri kakꞌulmataj chweꞌq! ¿La iwetaꞌm jas rukꞌ kajunumataj wi ri ikꞌaslemal? Jer ix kꞌo ri sutzꞌ xaq kꞌa te kukꞌut qꞌanoq ribꞌ xuqujeꞌ xaq kꞌa teꞌ kasachik. Ri qas rajawaxik kibꞌij are: we karaj ri Ajawxel kujkꞌasiꞌk, kujkꞌasiꞌ waꞌ rech kaqabꞌano ri qachomam ubꞌanik. Man je ta kꞌu riꞌ tajin kibꞌano, kinaꞌ nimal che taq ri iwetzelal, man utz ta kꞌut unaꞌik nimal. Xaq jeriꞌ xapachin ri retaꞌm ubꞌanik utzilal kꞌa te riꞌ man kuchakubꞌej taj, kamakunik. ¡Qꞌinomabꞌ, chitampeꞌ! Chixoqꞌoq, chiraqa ichiꞌ rumal cher kape na nimalaj kꞌax piꞌwiꞌ. Xqꞌay ri iqꞌinomal, ri iwatzꞌyaq xixjutirik. Xpusir ri qꞌana pwaq iwukꞌ. Ri pus taq pwaq kuqꞌalajisaj na ri imak xuqujeꞌ kuporoj na ri ityoꞌjal. Imulim sibꞌalaj nim pwaq, pune iwetaꞌm chi ix kꞌo chi pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij. ¡Chitampeꞌ! Ri kirajil ri ajchakibꞌ ri xkichakuj ri iwulew ri man xitzꞌaqatisaj taj kakichaꞌ kibꞌ chiꞌwe. Ri kichꞌawem ri ajchakibꞌ xtataj rumal ri Ajawxel, ri kakwin chubꞌanik ronojel jastaq. Ix qas inimarisam iwibꞌ rukꞌ taq ri iqꞌinomal, xaq xwi iqꞌobꞌisam iwibꞌ rech kixpilik are kuriq ri qꞌij kaqꞌat tzij piꞌwiꞌ. Xikamisaj, xuqujeꞌ xiqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri sukꞌ winaq, man xiya ta bꞌe che xutoꞌ ribꞌ. Rumal kꞌu riꞌ wachalal, chichajij iwibꞌ kꞌa pa ri upetibꞌal ri Ajawxel. Chikꞌama inoꞌj chrij ri kubꞌan ri ajtikolobꞌ are karayeꞌj ri jeꞌlalaj uwach ri utikoꞌn, xuqujeꞌ karayeꞌj chi kaqaj ri jabꞌ ri kabꞌeyetajik. Je chibꞌana ix, ko chixkꞌoloq, chiwayeꞌj rukꞌ kochꞌonik ri upetibꞌal ri Ajawxel ri xqebꞌ loq. Wachalal, xaq mixchꞌoꞌjinik, rech man kaqꞌat taj tzij piꞌwiꞌ. Man naj ta chik kꞌo wi loq ri qꞌatal tzij chaqe. Wachalal, chikꞌama jun inoꞌj che ri xkꞌulmataj kukꞌ ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, xkiriq kꞌax xuqujeꞌ rukꞌ kochꞌonik xkiqꞌalajisaj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel. Qas tzij wi, sibꞌalaj utz kech ri qas tzij kekꞌojiꞌk. Xita ri kabꞌix che ri Jobꞌ chi xjeqiꞌ ukꞌuꞌx chirij ri Dios, kꞌisbꞌal rech xtewechiꞌx rumal ri Dios. Ri Ajawxel sibꞌalaj utz, kutoqꞌobꞌisaj qawach xuqujeꞌ maj ukꞌisik ri utoqꞌobꞌ. Ri qas kinchilibꞌej chiꞌwe wachalal are mikoj ri ubꞌiꞌ ri Dios, ri ubꞌiꞌ ri kaj, ri ubꞌiꞌ ri uwachulew o japaskux chi ne jun jastaq are kibꞌan chꞌekom tzij. We kibꞌij chi jeriꞌ, jeriꞌ riꞌ, we kibꞌij chi man je ta riꞌ, man je ta riꞌ, rech man kaqꞌat ta tzij piꞌwiꞌ. We kꞌo jun chiꞌwe kabꞌisonik pa ranimaꞌ, chibꞌana chꞌawem rukꞌ. We kꞌo jun kakiꞌkotik, chubꞌixoj bꞌix. We kꞌo jun chiꞌwe yawabꞌ, taqanoq chikisikꞌixik ri kꞌamal taq bꞌe rech ri komontyox rech kabꞌan chꞌawem puꞌwiꞌ xuqujeꞌ kakoj aceite olivo che, pa ri ubꞌiꞌ ri Jesús. Ri chꞌawem ri kabꞌan rukꞌ kojobꞌal kukunaj ri yawabꞌ, ri Ajawxel kuwaꞌjilisaj na ri yawabꞌ. We makuninaq, kakuyutaj na ri umak ri ubꞌanom. Rumal riꞌ, chitzujuj iwibꞌ che ri imak chibꞌil taq iwibꞌ, xuqujeꞌ chibꞌana chꞌawem chibꞌil taq iwibꞌ, rech kixkunatajik. Ri uchꞌawem ri sukꞌ winaq sibꞌalaj kwinel, xuqujeꞌ kakwinik kuya che ri winaq ri kuto. Qilampe ri Elías, ri qꞌalajisal utzij ri Dios, jun winaq jetaq ri uj. Xunaꞌ ri kꞌax jetaq ri kaqarik uj, xubꞌan chꞌawem rukꞌ chuqꞌabꞌ rech man kubꞌan ta jabꞌ, qas xkꞌulmataj wi ri xuto, oxibꞌ junabꞌ rukꞌ nikꞌaj maj jabꞌ xubꞌano. Xubꞌan chik chꞌawem junmul rech kaqaj jabꞌ, xqaj ri jabꞌ, xraxar ri ulew xuqujeꞌ xwachin ri tikoꞌn. Wachalal, we kꞌo jun chiꞌwe kel kanoq pa ri qas tzij, kꞌa te riꞌ jun chik katzalin pa qas tzij, ri winaq ri katoꞌw ri ajmak rech katzalij pa ri qas tzij, xkwinik xutoꞌo rech man xkam taj we winaq riꞌ xuqujeꞌ xutoꞌo rech xel chuxeꞌ sibꞌalaj kꞌi makaj. Ri Pedro, taqoꞌn rech ri Jesucristo, kutaq rutzil kiwach ri e chaꞌtalik rumal ri Cristo, xuqujeꞌ konojel ri winaq ri e kꞌo pa ri tinimit Ponto, Galacia, Capadocia, Asia xuqujeꞌ Bitinia. Ri e chaꞌtalik rumal ri kwinel laj uchak ri Dios Tataxel pa ri Uxlabꞌixel, ri xetyoxirisataj rumal xkinimaj ri Jesucristo xuqujeꞌ xeꞌtortajik rukꞌ ri ukikꞌel, kinwayeꞌj chi kikꞌamawaꞌj nimalaj toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril. Qꞌijilaꞌtal ubꞌiꞌ ri Tataxel rech ri Ajawxel Jesucristo, xa rumal ri utoqꞌobꞌ xubꞌan chaqe xujalax chik junmul pa ri ukꞌastajibꞌal ri Jesucristo rech jeriꞌ kꞌo jun kꞌaslik qakuꞌlibꞌal kuꞌx xuqujeꞌ kaqakꞌamawaꞌj ri qechabꞌal ri man katukin taj, man chꞌuluj taj, xuqujeꞌ man sachel taj uwach. Ri echabꞌal riꞌ, yaktal chiꞌwe pa ri kaj. Rumal cher ix riꞌ ri ixchajitalik rumal ri ukwinem ri Dios rumal ri ikojobꞌal kꞌa chopan na ri qꞌij are kakꞌut chiꞌwach ri kolotajem pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij. Rumal waꞌ rajawaxik kixkiꞌkotik, pune iriqom kꞌi uwach kꞌaxkꞌolal, pa taq we qꞌij kamik. Ri qꞌana pwaq, pune xaq sachel uwach, pa ri qꞌaqꞌ kabꞌan wi na rilik we qas utz. Je xuqujeꞌ ri ikojobꞌal nim na ubꞌanik choch ri qꞌana pwaq, kil na we qas utz xuqujeꞌ we taqalik kaya nim uqꞌij are kape ri Jesucristo. Ri ix kiloqꞌaj ri Jesucristo pune man iwilom uwach, kikojo chi kꞌolik, xuqujeꞌ sibꞌalaj kajuluwik ri ikiꞌkotemal. Jeriꞌ, rumal tajin kikꞌamawaꞌj ri ikolotajem rumal ri ikojobꞌal. Ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios xkitzijoj ri toqꞌobꞌ ri yaktalik ri kaya na chiꞌwe, aꞌreꞌ xkisolij rij jas ubꞌanik we koltajem riꞌ. Are xkaj xkichꞌobꞌ rij jachike qꞌotaj xuqujeꞌ jas taq riꞌ ri kꞌaxal ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel rech ri Cristo, ri kꞌo chike aꞌreꞌ. Ri Uxlabꞌixel xubꞌij chike jas ri kꞌax ri kuriq na ri Cristo xuqujeꞌ ri juluwem ri kape na. Xqꞌalajisax chkiwach chi man aꞌreꞌ taj tajin kakipatanij kibꞌ, xane are tajin kixkipatanij ix. Xkitzijoj ri utz laj tzij ri katzijox chiꞌwe kamik rukꞌ ri ukwinem ri Uxlabꞌixel ri xtaq loq pa ri kaj. Ri angelibꞌ sibꞌalaj kakirayij rilik we jastaq riꞌ. Rumal riꞌ qas chibꞌana ronojel ri jastaq rukꞌ etaꞌmabꞌal, qas chichomaj ri kibꞌano, chi jeqebꞌa ikꞌuꞌx pa ri toqꞌobꞌ ri kayaꞌtaj na chiꞌwe are kape ri Cristo. Chixnimanoq jetaq ri kakibꞌan ri akꞌalabꞌ are kenimanik, man je ta kixnoꞌjinik jetaq ri kixnoꞌjin kanoq nabꞌe are kꞌamajaꞌ iwetaꞌmabꞌal. Man kixmakun taj, rumal cher ri Dios ri xixsikꞌin apanoq tyoxalaj Dios. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Chitasa iwibꞌ che ri mak jetaq ri in nutasom wibꞌ che ri mak. Jeriꞌ rumal cher are kibꞌij iTat che ri kakwinik kuqꞌat tzij pa kiwiꞌ konojel, chimochꞌo bꞌa iwibꞌ rumal cher xaq ix ikꞌowel choch ri uwachulew. Iwetaꞌm chi xa xixesax loq pa ri kꞌaslemal ri xiwechabꞌej kanoq chike ri itat inan ojer. Man qꞌana pwaq man saq pwaq taj xloqꞌbꞌex iwe, xane rukꞌ ri jeꞌl laj ukikꞌel ri Cristo ri paqal rajil, kajunumataj rukꞌ ri ukikꞌel ri jun laj chij ri man kꞌo ta uyabꞌ xuqujeꞌ man chꞌuluj taj. Are waꞌ ri Cristo ri xuchapleꞌj itoꞌik pa taq we kꞌisbꞌal taq qꞌij riꞌ, ri xchaꞌloq rumal ri Dios are majoꞌq katiktaj loq ri uwachulew. Xa rumal ri Jesús, kikojo chi ri Dios xukꞌastajisaj ri Jesús xuqujeꞌ xunimarisaj uqꞌij, rumal laꞌ wetaꞌm chi ri ikojobꞌal xuqujeꞌ ri kuꞌlibꞌal ikꞌuꞌx jeqel chirij ri Dios. Kamik kꞌut chi ixchꞌajchꞌoj chik rumal xinimaj ri qas tzij, pa ri Uxlabꞌixel, qas chiloqꞌaj iwibꞌ rukꞌ ronojel iwanimaꞌ xuqujeꞌ rukꞌ ronojel ichuqꞌabꞌ. Ix xixalax chik junmul, man ix rijaꞌl ta chik winaq ri xaq kamel xane maj ikamik rumal cher ix rijaꞌl chi ri utzij ri Dios ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq: Konojel ri winaq xaq jer e kꞌo qꞌayes, ri kijeꞌlal junam rukꞌ ri kotzꞌiꞌj ri kakꞌiy cho ri saq; are kachaqiꞌjar ri qꞌayes katzaq ri ukotzꞌiꞌjal. Are kꞌu ri utzij ri Dios jeqel chibꞌe qꞌij saq. Are waꞌ ri tzij ri utz laj tzij ri tzijotal chiꞌwe. Rumal riꞌ chitzaqa bꞌa kanoq ronojel etzelal, ri taqchiꞌnik pa mak, kawachaj, tiꞌtatem xuqujeꞌ ronojel uwach bꞌanoj tzij. Chirayij ri utzij ri Dios jetaq ri kubꞌan jun laj akꞌal kurayij ri leche rech jeriꞌ kixkiꞌyik pa ri ikolotajem. Jeriꞌ chibꞌana rumal cher iwetaꞌm chik chi ri Ajawxel sibꞌalaj utz. Ri Cristo are kꞌaslik abꞌaj chaꞌtal rumal ri Dios ri xetzelax kumal ri winaq. Chixqebꞌ rukꞌ Areꞌ. Ri ix kꞌut jer ix kꞌo kꞌaslik taq abꞌaj ri kakoj chuyakik ri Templo rech chikajil. Jeriꞌ rech kixux chꞌawenelabꞌ cho ri Dios rech kitzuj sipanik che ri Dios pa Jesucristo rukꞌ ri utobꞌanik ri Uxlabꞌixel. Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Chiwilampeꞌ, kinya pa Sión jun abꞌaj ri nuchaꞌom xuqujeꞌ paqal rajil, xapachin ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx chirij man kel ta ukꞌixibꞌal. Chiꞌwech ix ri ix kojonelabꞌ waꞌ, we abꞌaj riꞌ sibꞌalaj kꞌo uqꞌij, chike ri man e kojonelabꞌ taj, are waꞌ ri abꞌaj ri xketzelaj uwach pune jeriꞌ xux na ri abꞌaj ri qas kꞌo kutayij. Xuqujeꞌ: Jun abꞌaj topibꞌal aqanaj, ri kuꞌtzaq e kꞌi. Ri winaq ketzaqik are man kakinimaj taj ri utz laj tzij ri kabꞌix chike. Ri ix kꞌut ixchaꞌtalik taq ijaꞌl, ix chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, ix jun tinimit ri ixchaꞌtalik, ix utinimit ri Dios, ix tzijol taq rech ri jeꞌl laj taq uchak ri Dios ri xixresaj loq pa ri qꞌequꞌmal, xixukꞌam loq pa ri mayijabꞌal laj tunal. Ri ix nabꞌe kanoq man ix utinimit taj ri Dios, kamik kꞌut ix utinimit chik. Ojer man ikꞌamawaꞌm taj ri utoqꞌobꞌ ri Dios kamik kꞌut ikꞌamawaꞌm chik. Loqꞌalaj taq wachalal, qas kinta chiꞌwe rukꞌ ronojel na kꞌuꞌx, je ta ne ri ix kꞌo waꞌkatel cho ri uwachulew, chitasa iwibꞌ che ri mak ri kachꞌoꞌjinik rukꞌ ri ikꞌaslemal. Qas utz chixnoꞌjinoq chikiwach ri man e kojonelabꞌ taj, rech man kakibꞌij taj chi itzel kixnoꞌjinik xane are kakil ri utz taq inoꞌjibꞌal rech jeriꞌ kakiya na uqꞌij ri Dios pa ri qꞌij rech kolotajem. Chiꞌnimaj konojel ri e qꞌatal taq tzij rech uwachulew pune are ri qas nim kabꞌan rech, xuqujeꞌ chiꞌnimaj ri e kitaqoꞌn, rumal cher ri nim qꞌatal tzij are kaqꞌatow tzij pa kiwiꞌ ri kakibꞌan etzelal xuqujeꞌ kuya kiqꞌij ri kakibꞌan utzilal. Ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios are chi kabꞌan ri utzilal rech kaqꞌatex ri etzelal ri kakibꞌan ri itzel taq winaq ri maj ketaꞌmabꞌal. We are kibꞌan ri sukꞌal qas kixkꞌojiꞌ na riꞌ pa ri kiritajem, man are ta kibꞌan ri etzelal xane are chibꞌana ri utzilal rech jeriꞌ kikꞌutu chi ix patanil rech ri Dios. Nim chiꞌwila konojel ri winaq, chiꞌloqꞌaj ri alaxik, chimochꞌo iwibꞌ choch ri Dios xuqujeꞌ chinimaj ri nim qꞌatal tzij. Ajchakibꞌ, chimochꞌo iwibꞌ xuqujeꞌ chiꞌnimaj ri ajchoqꞌe chak man xwi taj kiꞌnimaj ri utz kakibꞌan chiꞌwe, xane chiꞌnimaj pune itzel kenoꞌjin chiꞌwe. Jeriꞌ rumal cher sibꞌalaj nim kil jun rumal ri Dios pune utz kanoꞌjinik kabꞌan kꞌax che. ¿Jas kꞌu che nimaꞌq kinaꞌo rukꞌ ri kꞌax kibꞌano? Kabꞌan kꞌax chiꞌwe rumal ri kꞌax ri kibꞌano, we kabꞌan kꞌax chiꞌwe rumal ri utzilal ri kibꞌano, ri Dios kuya na iqꞌij. Are waꞌ ita xixusikꞌij apanoq ri Dios, riꞌ ri Jesucristo xuriq kꞌax, xuqujeꞌ xukꞌut kanoq chiꞌwach jas jeꞌ rajawaxik kixnoꞌjinik. Ri Cristo maj jun nitzꞌ laj mak xubꞌano, xuqujeꞌ man xubꞌij ta wi jun kꞌax laj tzij. Are xbꞌix kꞌax taq tzij che, man xutzalij ta uwach, are xuriq kꞌax, man xuqꞌat taj tzij pa kiwiꞌ ri winaq, xane xujach ribꞌ choch ri sukꞌ laj qꞌatal tzij. Ri Cristo xukꞌam bꞌik pa ri utyoꞌjal ri qamak choch ri ripbꞌal, jeriꞌ rech kujkamik man kaqabꞌan ta chik ri mak, xane rech kujkꞌasiꞌk chubꞌanik ri sukꞌal. Xa rumal ri usokotajik ri Cristo xixutzir ix. Nabꞌe kanoq, je ri ix kꞌo ri sachinaq chij, kamik kꞌut xixtzalij loq rukꞌ ri ajyuqꞌ ri kakwinik kuchajij ri ikꞌaslemal. Ri ix kꞌulanik taq ixoqibꞌ, chiꞌnimaj ri iwachajilal, rech jeriꞌ we kꞌo jun chike ri achajilom man kukoj taj ri utzij ri Dios, kachꞌeketaj na, rumal cher karil na ri utz laj inoꞌjibꞌal pa ri ikꞌaslemal. Ixoqibꞌ, man are ta jeꞌl kixkaꞌyik we kiwiqiqej iwibꞌ rukꞌ qꞌana pwaq rachiꞌl chachal xuqujeꞌ kikoj atzꞌyaq paqal taq rajil. Xane are chuxoq ijeꞌlal ri kel loq pa taq iwanimaꞌ are waꞌ ri maj ukꞌisik xuqujeꞌ sibꞌalaj kajororik. Are waꞌ ri sibꞌalaj kꞌo uqꞌij choch ri Dios. Jewaꞌ xenoꞌjinik ri tyoxalaj taq ixoqibꞌ ojer, xkubꞌi kikꞌuꞌx chirij ri Dios, xeꞌkinimaj ri e kachajilal. Jeꞌ chixnoꞌjinoq jetaq ri xnoꞌjin ri Sara, xunimaj ri Abraham, wajaw xcha che. Ix ix ral ri Sara we kibꞌan ri utzilal man rukꞌ taj xibꞌin ibꞌ. Je xuqujeꞌ ix achajilom, qas chichomaj na ri kibꞌan kukꞌ ri iwixoqilal, nim chiꞌwilaꞌ, jeriꞌ rumal cher jun ixoq man ko taj. Ri achi xuqujeꞌ ri ixoq junam aꞌreꞌ aꞌjchoqꞌe ri ujeꞌlal ri kꞌaslemal. We utz kixnoꞌjinik maj kaqꞌaten riꞌ ri ichꞌawem cho ri Dios. Kisbꞌal rech chixkꞌoloq pa utzilal kukꞌ konojel ri winaq; chitzijoj chibꞌil taq iwibꞌ ri kꞌax xuqujeꞌ ri kiꞌkotemal ri kiriqo, chiloqꞌaj iwibꞌ, cheꞌl ikꞌuꞌx chike nikꞌaj chik, xuqujeꞌ chimochꞌo iwibꞌ. Mitzalij ukꞌaxel ri etzelal ri kabꞌan chiꞌwe, xane chiꞌtewechiꞌj ri kakibꞌan kꞌax chiꞌwe jeriꞌ rumal ri ix, ix sikꞌital chi rechabꞌexik ri tewechibꞌal. Qas tzij: Ri winaq ri karaj kukꞌaslebꞌej ri ukꞌaslemal pa jaꞌmaril, rajawaxik qas kunaꞌ na ri kubꞌij, chuqꞌila ribꞌ chubꞌixik bꞌanoj taq tzij. Chuqꞌila ribꞌ chubꞌanik etzelal, are chubꞌana ri utzilal. Chutzukuj xuqujeꞌ chutereneꞌj ubꞌanik ri jaꞌmaril. Jeriꞌ rumal cher ri Dios keꞌrilo ri e sukꞌ taq winaq, xuqujeꞌ kuta ri kichꞌawem, xa kꞌu keꞌretzelaj ri kakibꞌan etzelal. ¿Jachin ta kꞌu riꞌ ri kabꞌanow kꞌax chiꞌwe we are kibꞌan ri utzilal? Utz iwe we kiriq kꞌax rumal ri utzilal ri kibꞌano, mixiꞌj iwibꞌ xuqujeꞌ miya iwibꞌ pa xibꞌixik rumal ri kexibꞌin ri winaq. Xane are nim chiwila ri Cristo ri iwAjaw ri kꞌo pa iwanimaꞌ. Rukꞌ utzilal chibꞌij chike ri winaq ri ketow chiꞌwe jachin chirij jeqel wi ikꞌuꞌx. Chibꞌana rukꞌ utzilal xuqujeꞌ rukꞌ mekꞌekꞌem, man rukꞌ ta itzel taq chomabꞌal, rech kekꞌix ri winaq kakibꞌan bꞌanoj tzij chiꞌwij xuqujeꞌ ri itzel ketzijon chiꞌwe. We karaj ri Dios kiriq kꞌax, kiriq riꞌ, are katanik kiriq kꞌax rumal ri utzilal ri kibꞌano, cho we kiriq kꞌax rumal ri etzelal ri kibꞌano. Jeriꞌ rumal cher ri Cristo xa junmul xkam rumal ronojel ri makaj, ri sukꞌ xujach ribꞌ kumal kech ri man e sukꞌ taj rech kixukꞌam bꞌik rukꞌ ri Dios. Ri Cristo xuriq ri kamikal pa ri utyoꞌjal, ri Uxlabꞌixel kꞌut xukꞌastajisaj uwach. Pa ri Uxlabꞌixel xeꞌ chutzijoxik ri utz laj tzij chike ri uxlabꞌal ri e tzꞌapatzꞌoj. Areꞌ taq waꞌ ri uxlabꞌal ri man xeniman taj pa taq ri uqꞌij ri Noé are tajin kuyak ri arca, ri Dios xerayeꞌj na kakikꞌex kikꞌuꞌx. Pa ri arca xa e wajxaqibꞌ winaq xekolotajik, are ri jaꞌ xekolowik. Ri jaꞌ kajunumataj rukꞌ ri qasanaꞌ ri kixukolo. Ri qasanaꞌ man are ta kuchꞌaj ri tyoꞌjal, xane kubꞌan jun rayibꞌal rech chꞌajchꞌojil re ri qachomabꞌal choch ri Dios. We koltajem xbꞌantajik xa rumal ri ukꞌastajibꞌal wach ri Jesucristo. Ri Cristo xpaqiꞌ pa ri kaj, xeꞌtꞌuyul pa uwiqiqꞌabꞌ ri Dios, qꞌatal tzij pa kiwiꞌ konojel ri angelibꞌ xuqujeꞌ ri nimaꞌq taq qꞌatal tzij xuqujeꞌ ronojel chuqꞌabꞌ. Chinaꞌ iwe jetaq ri xunaꞌ ri Cristo are xuriq ri kꞌax pa ri utyoꞌjal, xapachin ri unaꞌom we kꞌax riꞌ pa ri utyoꞌjal maj chi rech che ri mak. Man are ta chik kubꞌan ri karaj ri utyoꞌjal xane are kubꞌan ri rayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios. Man kibꞌan ta chik ronojel ri xibꞌan kanoq kukꞌ ri man e kojonelabꞌ taj, nabꞌe maj jachin kixqꞌaten che ri mak: mak kukꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, ri qꞌabꞌarik, ri chꞌuluj taq nimaqꞌij, ri qꞌijilaꞌn taq tzꞌaq ri man e Dios taj, sibꞌalaj xaꞌwibꞌal. Ri winaq kemayijanik rumal cher man junam ta chik kixmakun kukꞌ kamik, rumal riꞌ kixkiyoqꞌo. Kakiya kꞌu na kwenta choch ri kuqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri e kꞌaslik xuqujeꞌ ri e kaminaqibꞌ. Rumal riꞌ xtzijox xuqujeꞌ ri utz laj tzij chike ri e kaminaqibꞌ, rech pune e winaq xeqꞌatow bꞌi tzij pa kiwiꞌ pa ri kityoꞌjal, kekꞌasiꞌ kꞌu na je kenoꞌjin kꞌu na jetaq ri karaj ri Dios. Xqebꞌ loq ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ronojel ri jastaq. Xaq jeriꞌ chibꞌana chꞌawem, chixkꞌasloq, chichomaj ubꞌanik sukꞌ taq jastaq. Qas chiloqꞌaj iwibꞌ, are waꞌ ri qas nim ubꞌanik, rumal cher ri loqꞌanik kakwinik kukuy ronojel ri makaj. Itzel mixnoꞌjin chike ri kꞌopan cho taq iwachoch, utz chibꞌana che kikꞌulaxik. Chiꞌjujunal, chikojo ri sipanik ri xuya ri Dios chiꞌwe chikipatanixik chi nikꞌaj, rech qas utz kibꞌan chukojik ri utoqꞌobꞌ ri Dios pa ri kꞌyaqal ucholajil. Ri kutzijoj ri utzij ri Dios are chubꞌij ri utzij ri Dios, ri kapatanijik patanijoq rukꞌ ri ukwinem ri Dios ri kꞌo rukꞌ. Jeriꞌ, rech ri Dios kaqꞌijilaꞌtaj na ri ubꞌiꞌ pa Jesucristo, che areꞌ yaꞌtal wi juluwem, ri kwinem chibꞌe qꞌij saq, jeriꞌ. Loqꞌalaj taq wachalal, mixmayijanik che ri kꞌax ri tajin kiriqo, ri jer kꞌo qꞌaqꞌ. Xane chixkiꞌkotoq chi tajin kiriq kꞌax rumal ri Cristo, jeriꞌ rech sibꞌalaj nim ri kiꞌkotemal kiriqo are kukꞌut ribꞌ ri ujuluwem ri Cristo. Utz iwe, we ketzelax iwach xa rumal ri ubꞌiꞌ ri Cristo, rumal kꞌo ri Uxlabꞌal rech ri Dios piꞌwiꞌ, ri kajuluwik. Muriq bꞌa kꞌax jun chiꞌwe xa rumal kamisanel, elaqꞌom, chꞌayanel, o xane kunim ribꞌ pa taq tzij. We kꞌu kꞌo ne jun chiꞌwe kuriq kꞌax xa rumal kojonel, mukꞌixibꞌej, xane chuqꞌijilaꞌj ri ubꞌiꞌ ri Dios rumal cher we winaq riꞌ rukꞌaꞌm bꞌik ri ubꞌiꞌ ri Cristo. Jeriꞌ rumal xnaqajir loq ri qꞌij kachapleꞌtaj uqꞌatik tzij pa kiwiꞌ ri e rech ri Dios, kachapleꞌtaj bꞌik qukꞌ uj, ¿we kachapleꞌtaj bꞌik qukꞌ uj, jas kꞌu riꞌ ri kakꞌulmataj kukꞌ ri man kakinimaj taj ri utz laj tzij rech ri Dios? Ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: We rukꞌ kꞌax kakolotaj ri sukꞌ winaq, ¿jas lo ri kakꞌulmataj na rukꞌ ri ajmak, bꞌanal kꞌax? Xaq jeriꞌ, kijacha kibꞌ pa uqꞌabꞌ ri Tikol kaj ulew, ri winaq ri kakiriq kꞌax rumal cher jeriꞌ karaj ri Dios, xuqujeꞌ are kilij ubꞌanik ri utzilal. Kinbꞌij chike ri e kamal taq bꞌe ri e kꞌo chiꞌxoꞌl, in in jun kꞌamal bꞌe jetaq ri ix, xinwilo ri kꞌax ri xuriq ri Cristo xuqujeꞌ ix wachiꞌl pa ri ujuluwem ri Dios ri kukꞌut na, kinchilibꞌej chiꞌwe: Chiꞌchajij ri kojonelabꞌ jetaq kubꞌan ri ajyuqꞌ kuꞌchajij ri uꞌchij. Man xa ta rumal kixtaqchiꞌxik xuqujeꞌ man rumal taj ri ijiqꞌjatik che pwaq, xane qas kꞌaxir ikꞌuꞌx chupatanixik ri Dios jetaq ri karaj areꞌ. Mibꞌan kꞌax chike ri e yaꞌtal chiꞌwe kiꞌchajij, xane chikꞌutu chikiwach jas jeꞌ rajawaxik kenoꞌjinik. Rech are kape ri nimalaj Ajyuqꞌ, ix kikꞌamawaꞌj na ri korona rech juluwem. Je xuqujeꞌ ix alabꞌom, chinimaj ri e kꞌamal taq bꞌe, chimochꞌo iwibꞌ chikiwach, jeriꞌ rumal cher tzꞌibꞌatalik kubꞌij: Ri Dios man kuꞌkꞌamawaꞌj taj ri nimal kakinaꞌo, xaq xwi nim keril ri kakimochꞌ kibꞌ choch. Chimochꞌo bꞌa iwibꞌ chuxeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri Dios, rech kuya na iqꞌij are kuriq ri uqꞌijal. Chiya ronojel ri ikꞌarkꞌatem pa uqꞌabꞌ ri Dios, rumal cher areꞌ kakwin che ichajixik. Chibꞌana ri qas sukꞌ ubꞌanik, qas chiwila na ri kibꞌano, jeriꞌ rumal cher ri Itzel xaq kasutinilobꞌik jer kubꞌan jun koj, xaq rayeꞌm jachin kutij bꞌik. Miya bꞌe che, ko chixkꞌol pa ri ikojobꞌal, iwetaꞌm wachalal chi konojel ri iꞌwachalal ri e kꞌo pa ronojel ri uwachulew tajin kakiriq xuqujeꞌ ri qꞌoxom ri kiriq ix. Are chriqtaj kꞌax iwumal jun janipa qꞌij, ri Dios ajchoqꞌe ronojel toqꞌobꞌ ri xixusikꞌij apanoq pa ri ujuluwem ri maj ukꞌisik pa Cristo, kixusukꞌumaj na, kubꞌan na ko chiꞌwe xuqujeꞌ kujeqebꞌa na ikꞌuꞌx. Areꞌ ajchoqꞌe ri juluwem chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Are waꞌ jubꞌiqꞌ xintzꞌibꞌaj bꞌik chiꞌwe rukꞌ ri utobꞌanik ri Silvano, ri jer kꞌo jun wachalal sukꞌ ranimaꞌ, rech qas kixjeqiꞌk xuqujeꞌ ko kixkꞌojiꞌk chupam ri qas tzij rech ri utoqꞌobꞌ ri Dios. Kakitaq xuqujeꞌ rutzil iwach ri alaxik ri e chaꞌtalik rumal ri Dios ri e kꞌo pa ri tinimit Babilonia, je xuqujeꞌ ri Marcos, ri jer elinaq nukꞌojol. Chiya rutzil iwach pa ri uloqꞌanik ri Dios. Kintaq jaꞌmaril chiꞌwe iwonojel ri ix kꞌo pa Cristo. In waꞌ ri Simón Pedro, in patanijel xuqujeꞌ taqoꞌn rech ri Jesucristo, kintzꞌibꞌaj we wuj riꞌ chike ri kikꞌamawaꞌm jun kojobꞌal ri sibꞌalaj paqal rajil, jetaq ri qe uj, xa rumal ri usukꞌal ri qaDios xuqujeꞌ ri qaKolonel Jesucristo. Chikꞌamawaꞌj nimalaj toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril pa ri retaꞌmabꞌal ri Dios xuqujeꞌ ri Ajawxel Jesucristo. Are ri chikajil ukwinem ri Dios xyoꞌwik ri etaꞌmanik chaqe are xujusikꞌij apanoq pa ri ujeꞌlal ri ujuluwem rech xuya ronojel ri jastaq ri kajawataj chaqe, rech kujkꞌasiꞌk jetaq ri karaj ri areꞌ. Ri Dios xuya chaqe ri paqalik xuqujeꞌ jeꞌl laj taq tzij, rech jeriꞌ kixkwinik kixel loq pa taq ri etzelal ri kꞌo pa ri uwachulew rumal ri itzel taq rayinik, rech jeriꞌ kꞌo iwech che ri kꞌaslemal rech chikajil. Rumal waꞌ rajawaxik kikoj ichuqꞌabꞌ rech xa jeriꞌ kanimar ri ikojobꞌal, chibꞌana utz taq chak rukꞌ ri ikojobꞌal, chibꞌana utz taq chak rukꞌ etaꞌmanik. Qas chinaꞌ rukꞌ etaꞌmabꞌal jas ri kibꞌano, chiwilij ubꞌanik ri utzilal rukꞌ ri inaꞌoj, rukꞌ ri inaꞌoj chiqꞌijilaꞌj ri Dios. Ri irayinik chupatanixik ri Dios, chibꞌana rukꞌ loqꞌanik. Xuqujeꞌ ri irayinik chubꞌanik ri utzilal chibꞌana rukꞌ loqꞌanik. We utz kixnoꞌjinik, kixkꞌiy riꞌ pa ri etaꞌmanik rech ri Ajawxel Jesucristo rech jeriꞌ kixux winaq ri kꞌo kitayij. Are kꞌu ri winaq ri man utz taj kanoꞌjinik man naj taj kopan wi ri ukaꞌyebꞌal, xsachan che chi xchꞌajchꞌobꞌex che ri najtir taq umak. Rumal riꞌ, wachalal, chikojo ichuqꞌabꞌ rech qas kixjeqiꞌk pa ri usikꞌinik ri Dios, ri xixchoꞌwik. We are kibꞌan we jastaq riꞌ man kixtzaq ta wi pa mak. Kajaqataj na ri uchiꞌ ja rech ri ajawarem rech ri Ajawxel Jesucristo qaKolonel, ri maj ukꞌisik. Rumal riꞌ kinnaꞌtaj wi na chiꞌwe we jastaq riꞌ pune iwetaꞌm chik xuqujeꞌ qas ix jeqel chik pa ri qas tzij. Wetaꞌm chi yaꞌtal chwe kinqꞌalajisaj ri utzij ri Dios, rumal cher in kꞌas na. Rumal kꞌu cher wetaꞌm chi man naj ta chik in kꞌaslik jeriꞌ xukꞌut ri Ajawxel Jesucristo chinuwach. Kinkoj sibꞌalaj nuchuqꞌabꞌ rech jeriꞌ we kinkamik, kanaꞌtaj na chwe ronojel ri xinbꞌano. Man xaq ta bꞌanoj tzij ri xqabꞌij chiꞌwe, are xqatzijoj ri upetibꞌal ri Ajawxel Jesucristo rukꞌ ri ukwinem, man xaq ta xqawok aqꞌanoq xane are xqatzijoj ri nimalaj ukwinem ri qas xqilo. Ri Cristo xya uqꞌij xuqujeꞌ xukꞌamawaꞌj juluwem rumal ri Tataxel Dios xchꞌaw loq pa ri jeꞌl laj ukꞌolibꞌal xubꞌij: “Are waꞌ ri loqꞌalaj nukꞌojol, ri sibꞌalaj kakiꞌkot wanimaꞌ rukꞌ.” Qas uj kꞌo uj rukꞌ ri Jesús are xqata ri chꞌabꞌal ri upetik pa ri kaj, are uj kꞌo puꞌwiꞌ ri tyoxalaj juyubꞌ. Rukꞌ waꞌ xqꞌalajisax chiqawach ri utz laj tzij ri xkitzijoj ri qꞌalajisal taq utzij ri Dios, ri utz xibꞌan chutatabꞌexik, kajunumataj rukꞌ jun qꞌaqꞌ ri katunan pa ri qꞌequꞌm, kꞌa kuriq na ri qꞌij are kel loq ri qꞌij ri katunanik pa taq iwanimaꞌ. Qas naꞌtaj chiꞌwe, chi man kꞌo ta jun qꞌalajisanik tzꞌibꞌatalik pa ri utzij ri Dios ri xaq achi xwokowik. Jeriꞌ, rumal ri uqꞌalajisaxik ri utzij ri Dios man kichomanik taj ri achyabꞌ, xane are ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel xqꞌalajisan chikiwach ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios ojer, ri tzij ri rajawaxik katzijoxik. E kꞌo xkijaluj chi e qꞌalajisal taq utzij ri Dios pa ri tinimit Israel ojer, je xuqujeꞌ kamik chiꞌxoꞌl ix e kꞌo aꞌjtijabꞌ ri kakiya kꞌutuꞌn ri man kꞌo taj pa ri usukꞌ aꞌreꞌ kakibꞌij chi man are taj ri Ajawxel Jesucristo xixkolowik. Kasachisax kꞌu na kiwach ri winaq ri jeriꞌ kakibꞌano. E kꞌi na kakesaj uwach ri kꞌixibꞌal taq jastaq ri kakibꞌan we aꞌjtijabꞌ riꞌ, rumal ke kabꞌix na kꞌax taq tzij che ri bꞌe rech qas tzij. We aꞌjtijabꞌ riꞌ rumal ri kijiqꞌjatem kixkimenkꞌetij na rukꞌ ri kitzij. Ojer uloq xaq aꞌyeꞌtal chik kaqꞌat tzij xuqujeꞌ kakꞌis tzij pa kiwiꞌ. Ri Dios man xukuy ta kimak ri angelibꞌ ri xemakunik xane xuꞌkꞌyaq bꞌik pa ri qꞌequꞌm, pa taq ri jul, e tzꞌapal chilaꞌ, kayeꞌm ri qꞌij ri kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ. Xuqujeꞌ man xuꞌkuy taj ri winaq ri xekꞌojiꞌ choch ri uwachulew najtir, xane xutaq loq jun qꞌeqal jabꞌ pa kiwiꞌ ri itzel taq winaq, xaq xwi xuꞌkol kanoq e wajxaqibꞌ winaq kachiꞌl ri Noé, are waꞌ ri xtzijonik ri sukꞌal. Xuqujeꞌ xuqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri e tinimit Sodoma xuqujeꞌ Gomorra, xuꞌporoj, xaq xwi chi ri kichajil xkanajik, jeriꞌ xubꞌano rech kakil ri itzel taq winaq ri ukwinem ri Dios. Xuqujeꞌ xukol ri sukꞌ achi ubꞌiꞌnam Lot, ri kꞌo rachoch chikixoꞌl ri winaq ri itzel kenoꞌjinik xuqujeꞌ ronojel qꞌij kemakunik. We sukꞌalaj achi Lot, kꞌo kukꞌ we winaq ri itzel kenoꞌjinik, areꞌ are karaj kubꞌan ri utzilal, xuqujeꞌ sibꞌalaj kꞌax kunaꞌ ranimaꞌ are karilo xuqujeꞌ kuto ri makaj ri kakibꞌan ri winaq. We riꞌ jun kꞌutbꞌal re chi ri Ajawxel kakwinik kuꞌkolo ri winaq che ri kꞌaxkꞌolal we je kenoꞌjinik jetaq ri karaj ri Dios, xuqujeꞌ kuꞌqꞌat na apanoq ri itzel taq winaq rech kuqꞌat tzij pa kiwiꞌ, pa ri qꞌij rech kꞌaxal. We kꞌax riꞌ kape na pa kiwiꞌ ri winaq ri kakibꞌan ri mak rech ri kityoꞌjal xuqujeꞌ pa kiwiꞌ ri kaketzelaj ri utzij ri Dios. Sibꞌalaj nimal chike man kakubꞌiꞌ ta kikꞌuꞌx, kakibꞌij itzel taq tzij chike ri chikajil taq ajchakibꞌ. Pune ri angelibꞌ are nim kichuqꞌabꞌ chikiwach ri winaq, man kakibꞌij ta kꞌut itzel taq tzij xuqujeꞌ man kakimol ta kimak ri winaq choch ri Ajawxel. Ri itzel taq winaq kakibꞌij itzel taq tzij che ri jastaq ri man kakichꞌobꞌ taj. Jer e kꞌo aꞌwaj, xaq are kakilij ri kirayinik rumal cher xekꞌiyik rech kechapik kasakꞌix ri kiqul. Kakikꞌamawaꞌj kꞌu na ri tojbꞌal rech ri kimak. Paqꞌij kemakunik. Kakibꞌan ri chꞌulujil, kakikiꞌkotebꞌej ubꞌanik ri kimak are kekꞌojiꞌ iwukꞌ pa taq ri iwaꞌim ix. We winaq riꞌ kekikaꞌyej ri ixoqibꞌ rech kakibꞌan mak kukꞌ, man kekos taj che ubꞌanik ri mak, kakikoj kikꞌuꞌx ri winaq ri man qas tzij taj e kꞌolik, naqꞌatal chike ri jiqꞌjatem, e ralkꞌwaꞌl ri etzelal. Xkitzaq kanoq ri sukꞌalaj bꞌe, are xkitereneꞌj ri ubꞌe ri Balaam, ralkꞌwaꞌl ri Beor, ri achi riꞌ are karaj kukꞌam pwaq chirij ri jastaq ri man sukꞌ taj ubꞌanik. Jun bꞌur xkꞌutuw choch ri achi riꞌ ri retzelal, jun awaj ri maj uchꞌabꞌal, xchꞌaw rukꞌ uchꞌabꞌal winaq xubꞌij che ri qꞌalajisal tzij riꞌ chi man kubꞌan taj ri tontoꞌil. We achyabꞌ ri je kenoꞌjinik jetaq ri Balaam, jer e kꞌo jun kꞌiybꞌal jaꞌ ri man kꞌo ta jaꞌ chupam, xane xaq jer e kꞌo ri sutzꞌ ri xaq kepaqchiꞌx bꞌik rumal jun kyaqiqꞌ, we winaq riꞌ e qꞌattal apanoq rech ketaq bꞌik pa ri qꞌequꞌmal. Kakibꞌij taq tzij ri xaq rech nimal, maj kutayij, xuqujeꞌ keꞌkitaqchiꞌj pa mak ri e kꞌakꞌ taj kojonelabꞌ ri kꞌa te kakichapleꞌj uqꞌatik kibꞌ che ri mak. Kakitzuj kiritajem chike nikꞌaj chik, aꞌreꞌ kꞌut xaq jeꞌ e jatꞌital na. Ri winaq ri kunimaj ri kataqchiꞌn pa mak, kꞌo xe raqan ri kataqchiꞌn pa mak. We xel loq jun pa ri etzelal ri kꞌo choch ri uwachulew are xretaꞌmaj uwach ri Ajawxel xuqujeꞌ kolonel Jesucristo, kꞌa te riꞌ katzalij chik pa ri etzelal, kachꞌeketaj chi junmul kꞌax kꞌu na ri kꞌaslemal ri kukꞌaslebꞌej cho ri nabꞌe ukꞌaslemal kanoq. Are katan riꞌ we ta mat xretaꞌmaj ri bꞌe rech sukꞌal choch ri xretaꞌmaj, kꞌa te riꞌ kutzaq kan ri Tyoxalaj taqanik ri xya che. Xkꞌulmataj rukꞌ we winaq riꞌ jetaq ri kabꞌixik: Ri tzꞌiꞌ xtzalij chutijik ri uxoꞌj, ri aq xubꞌalkatij chi ribꞌ pa ri xaqꞌoꞌl pune kꞌa te xatinisataj bꞌik. Loqꞌalaj taq alaxik, are wa ri ukabꞌ wuj ri kintzꞌibꞌaj chiꞌwe. Pa ukobꞌchal we wuj riꞌ nunaꞌtam chiꞌwe rech qas rukꞌ ichomabꞌal kanaꞌtaj chiꞌwe ri kitzij ri tyoxalaj taq e qꞌalajisal taq rech ri utzij ri Dios ri xkitzijoj loq ojer xuqujeꞌ ri utaqanik ri Ajawxel qaKolonel ri xkitzijoj ri uꞌtaqoꞌn. Chiwetaꞌmaj kꞌut chi pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij kepe na winaq ri kakiyak kitzeꞌ chiꞌwij, xuqujeꞌ are kakitereneꞌj ri itzel taq kirayinik, kakibꞌij: ¿La man kꞌu xubꞌij kanoq ri Cristo chi katzalij na loq? Maj jawjeꞌ kꞌo wi leꞌ. Ri e qatat qanan xekam bꞌik, maj kꞌexkꞌobꞌinaq che ronojel le jastaq, xaq je ubꞌanik jetaq ri xtikitaj loq ojer. Kakibꞌano chi kasachan chike ri xubꞌan ri utzij ri Dios ojer. Xa rumal ri utzij xtiktaj loq ri kaj xuqujeꞌ ri ulew, xuqujeꞌ ri jaꞌ. Are ri tzij rachiꞌl ri jaꞌ, xbꞌanowik chi xejiqꞌ ri winaq ri e kꞌo ojer. Kamik kꞌut, xa rumal ri tzij, ri kaj rachiꞌl ri ulew e yaktal na rech keporoxik are kuriq ri uqꞌijal kaqꞌat na tzij pa kiwiꞌ konojel ri itzel taq winaq. Loqꞌalaj taj wachalal, masachan kꞌut chiꞌwe chi jun qꞌij jer kꞌo jun mil junabꞌ choch ri Ajawxel xuqujeꞌ jun mil junabꞌ je ri kꞌo jun qꞌij. Ri Dios man kabꞌeyetaj taj chubꞌanik ri utzujum kanoq, pune e kꞌi kebꞌinik chi xa bꞌeyetajinaq. Ri Dios ixrayeꞌm na, rumal cher man karaj taj chi kꞌo jun kasach kanoq xane konojel kakikꞌex na kikꞌuꞌx. Are kꞌu ri qꞌij rech ri upetibꞌal ri Ajawxel kajunumataj rukꞌ ri upetibꞌal jun elaqꞌom. Che ri qꞌij riꞌ katukix na ri kaj. Ronojel ri jastaq ri kꞌo choch ri uwachulew xuqujeꞌ ri uwachulew kaporox na rumal ri qꞌaqꞌ. Ronojel katukix na, rumal riꞌ choqꞌaqꞌ kikꞌaslebꞌej jun chꞌajchꞌoj laj kꞌaslemal jetaq ri karaj ri Dios rech jeriꞌ kiwayeꞌj ri qꞌij rech ri upetibꞌal ri Dios. Che ri qꞌij riꞌ, rukꞌ qꞌaqꞌ ketukix na ri kaj, kejaꞌrisax na. Ri Cristo kꞌut xutzuj kanoq kꞌakꞌ taq kaj xuqujeꞌ kꞌakꞌ ulew jawjeꞌ kabꞌan wi na ri sukꞌal. Rumal riꞌ, loqꞌalaj taq wachalal, utz majaꞌ kakꞌulmataj taq we jastaq riꞌ, chibꞌana ichuqꞌabꞌ rech are kape ri Dios man ix chꞌuluj taj kixuluriqaꞌ xane maj imak xuqujeꞌ utz ibꞌanik rukꞌ areꞌ. Naꞌtaj chiꞌwe chi ri Ajawxel man petinaq ta na, rumal rayeꞌm kekolotaj konojel, jetaq kubꞌij ri xutzꞌibꞌaj ri alaxik Pablo, rukꞌ ri etaꞌmanik ri xya che rumal ri Dios. Pa ronojel ri uwuj ri Pablo xtzijon chirij ri upetibꞌal ri Cristo, pune kꞌo jastaq ri kꞌax uchꞌobꞌik, are kꞌu ri winaq ri maj ketaꞌmabꞌal kakikꞌex ubꞌixik we tzij riꞌ, je kakibꞌan che ronojel ri utzij ri Dios, nimalaj kꞌax kꞌu na kape pa kiwiꞌ we winaq ri jeriꞌ kakibꞌano. Xaq jeriꞌ, loqꞌalaj taq wachalal, iwetaꞌm chi loq waꞌ we riꞌ, ko bꞌa chixkꞌoloq, miya bꞌe kixjururex bꞌik chubꞌanik ri mak rech ri tyoꞌjal, rech man kixel ta kanoq pa ri tunal. Xane kixkꞌiy pa ri toqꞌobꞌ xuqujeꞌ ri etaꞌmanik rech ri Ajawxel qaKolonel Jesucristo. Che areꞌ yaꞌtal wi ri juluwem kamik xuqujeꞌ ronojel qꞌij. Jeriꞌ. Ri kꞌo wi loq are majoꞌq katik ronojel ri jastaq, ri xqato, ri xqil rukꞌ ri qabꞌoqꞌoch, ri qas xqachap rukꞌ ri qaqꞌabꞌ, ri tzij ri kuya kꞌaslemal, are waꞌ ri kaqatzijoj chiꞌwe. We kꞌaslemal riꞌ xukꞌut ribꞌ chiqawach rumal waꞌ kaqatzijoj xuqujeꞌ kaqaqꞌalajisaj chiꞌwe ri jun alik kꞌaslemal ri ojer kꞌo rukꞌ ri Tataxel Dios. Kaqatzijoj chiꞌwe ri xqilo xuqujeꞌ xqato rech kꞌo qariqoj ibꞌ iwukꞌ, xuqujeꞌ rukꞌ ri Tataxel Dios, rachiꞌl ri ukꞌojol Jesucristo. Kaqatzꞌibꞌaj we jastaq riꞌ chiꞌwe rech qas katzꞌaqat ri qakiꞌkotemal. Are waꞌ ri tzij ri xubꞌij ri Cristo chaqe, rumal riꞌ kaqatzijoj chiꞌwe: Ri Dios are tunal, maj qꞌequꞌmal rukꞌ Areꞌ. We kaqabꞌij chi kꞌo qariqoj ibꞌ rukꞌ ri Cristo kꞌa te riꞌ xaq jeꞌ uj kꞌo pa ri qꞌequꞌmal, xaq uj bꞌanal taq tzij riꞌ, man tajin ta kaqanimaj ri Dios. We uj kꞌo pa ri tunal, jacha ri Cristo kꞌo pa ri tunal, kꞌo qariqoj ibꞌ riꞌ kukꞌ nikꞌaj chik, xuqujeꞌ ri ukikꞌel ri Cristo, ukꞌojol ri Dios are kujchꞌajchꞌobꞌen che ronojel uwach mak. We kaqabꞌij chi maj qamak, uj bꞌanal taq tzij riꞌ, man uj kꞌo ta riꞌ pa ri qas tzij. We kaqatzujuj qibꞌ che ri qamak, ri Dios ri sibꞌalaj sukꞌ ri kubꞌano ri kubꞌij, kujukuy na xuqujeꞌ kujuchꞌajchꞌobꞌej na che ronojel uwach etzelal. We kaqabꞌij chi man uj makuninaq taj, tajin kaqabꞌij riꞌ chi ri Dios xaq bꞌanal tzij, xuqujeꞌ man kꞌo ta riꞌ ri utzij pa qanimaꞌ. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, kintzꞌibꞌaj we jastaq riꞌ chiꞌwe rech man kixmakun taj. We kꞌu ne kꞌo jun kamakun chiꞌwe, kꞌo jun chꞌawenel pa qawiꞌ choch ri Tataxel Dios, are ri Jesucristo ri sukꞌ. Are ri Jesucristo xya pa kamikal rumal ri qamak, man xaq xwi taj rumal ri qamak uj xane xkam xuqujeꞌ rumal ri kimak konojel ri winaq choch ri uwachulew. Qetaꞌm uwach riꞌ ri Dios we kaqanimaj ri utaqanik. Ri winaq ri kubꞌij wetaꞌm uwach ri Dios, kꞌa te riꞌ man kunimaj taj ri utaqanik, xaq bꞌanal tzij, man retaꞌm taj uwach riꞌ ri qas tzij. Are kꞌu ri uloqꞌanik ri Dios kukꞌut ribꞌ pa ri winaq ri kunimaj ri utz laj tzij. Are waꞌ kakꞌutuwik chi xa jun qaꞌnik rukꞌ ri Dios. Ri winaq ri kubꞌij chi kꞌo pa Cristo, rajawaxik je kanoꞌjinik jetaq ri xnoꞌjin areꞌ. Loqꞌalaj taq wachalal, man jun kꞌakꞌ taqanik taj ri kintzꞌibꞌaj chiꞌwe, xane ojer chik yaꞌtal loq chiꞌwe. We ojer taqanik riꞌ are ri utzij ri Dios ri xitatabꞌej. Xuqujeꞌ kintzꞌibꞌaj chiꞌwe jun kꞌakꞌ taqanik riꞌ ri kakꞌulmataj na pa Cristo xuqujeꞌ pa taq ri ikꞌaslemal ix, jeriꞌ rumal tajin kasach uwach ri qꞌequꞌmal are tajin katunan chik ri tunal. Ri winaq ri kubꞌij chi kꞌo pa ri tunal kꞌa te riꞌ karetzelaj uwach ri rachalal, riꞌ pa ri qꞌequꞌmal ri kꞌo wi. Ri winaq ri kuloqꞌaj ri rachalal pa ri tunal riꞌ kꞌo wiꞌ, maj jun jastaq kaqꞌaten na pa ri ukꞌaslemal. Ri karetzelaj ri rachalal, kꞌo ri pa ri qꞌequꞌmal, pa ri qꞌequꞌmal riꞌ kꞌo wi rachoch, man retaꞌm ta riꞌ jawjeꞌ keꞌ wi, rumal ri qꞌequꞌmal karil ta ri ubꞌe. Kintzꞌibꞌaj we wuj riꞌ chiꞌwe ix alkꞌwaꞌlaxelabꞌ rumal xkuyutaj ri imak pa ri ubꞌiꞌ ri Cristo. Kintzꞌibꞌaj we wuj riꞌ chiꞌwe ix tat nan rumal cher iwetaꞌm loq uwach ri Cristo kꞌo wi loq pa ri majibꞌal rech ronojel. Kintzꞌibꞌaj xuqujeꞌ chiꞌwe ix akꞌal taq alabꞌom, akꞌal taq alitomabꞌ rumal cher xichꞌek ri itzel. Kintzꞌibꞌaj chiꞌwe ix tat nan, rumal cher iwetaꞌm uwach ri Dios ri kꞌo wi loq pa ri majibꞌal rech ronojel. Kintzꞌibꞌaj chiꞌwe ix akꞌal taq alabꞌom, akꞌal taq alitomabꞌ rumal cher sibꞌalaj kꞌo ichuqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri utzij ri Dios kꞌo pa iwanimaꞌ, xuqujeꞌ xichꞌek ri itzel. Meꞌ ikꞌuꞌx rukꞌ ri jastaq rech uwachulew. We jachin kuloqꞌaj ri jastaq rech ri uwachulew, man kꞌo ta riꞌ ri uloqꞌanik ri Tataxel Dios pa ranimaꞌ. Ronojel ri jastaq rech uwachulew, ri itzel taq urayinik ri tyoꞌjal, ri jiqꞌjatem ri kukaꞌyej ri bꞌoqꞌochaj, ri nimal ri kunaꞌ jun, man rukꞌ taj ri Tataxel Dios kape wi, xane rech ri uwachulew. Ri itzel taq rayinik rech ri uwachulew kasach na uwach, are kꞌu ri winaq ri kunimaj ri kubꞌij ri Dios, kakꞌasiꞌ na chibꞌe qꞌij saq. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, uj kꞌo chi pa ri kꞌisbꞌal taq qꞌij, jetaq ri xitatabꞌej chi kape na ri winaq ri kujaluj chi are Cristo, sibꞌalaj e kꞌi chik ri winaq ri kakijaluj chi aꞌreꞌ e Cristo rumal laꞌ kinbꞌij chiꞌwe chi uj kꞌo pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij kamik. Pune we winaq riꞌ qukꞌ xeꞌl wi bꞌik, man kel ta kubꞌij chi e qachiꞌl, we ta e qachiꞌl xekanaj ta kan riꞌ qukꞌ. Xel kꞌu bꞌik qukꞌ rumal man e qachiꞌl taj. Ri ix kꞌut, xikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, rumal riꞌ iwetaꞌm uwach ri qas tzij. Man kintzꞌibꞌaj taj we tzij riꞌ chiꞌwe rumal man iwetaꞌm taj ri qas tzij, xane kintzꞌibꞌaj chiꞌwe rumal iwetaꞌm ri qas tzij xuqujeꞌ rumal maj xa ta ne nitzꞌ bꞌanoj tzij kꞌo pa ri qas tzij. ¿Jachin kꞌu ri bꞌanal tzij we man are ri winaq ri man kuqꞌalajisaj taj ri Cristo? Ri winaq ri kujaluj chi are Cristo, are riꞌ ri winaq ri man kakojon ta che ri Dios rachiꞌl ri Cristo. Ri man kakojon ta che ri Cristo, ri kꞌojolaxel, man kꞌo ta riꞌ ri Tataxel Dios pa ranimaꞌ, ri kakojon che ri Cristo, kꞌo riꞌ ri Tataxel Dios pa ranimaꞌ. Kꞌol pa iwanimaꞌ ri kꞌuttal loq chiꞌwach are xmajtaj loq ronojel, rech jeriꞌ kixkꞌojiꞌ pa Dios xuqujeꞌ pa ri ukꞌojol Jesús. Ri ubꞌim kanoq ri Cristo chaqe are ri jun alik kꞌaslemal ri xuya chaqe. Areꞌ waꞌ ri jastaq ri kintzꞌibꞌaj chiꞌwe rech maj jun kixsubꞌuwik. Xuqujeꞌ ri uxlabꞌal ri xikꞌamawaꞌj che ri Cristo kꞌo chiꞌwe, man rajawaxik ta chik chi jun winaq kakꞌutuw chiꞌwach. Ri uxlabꞌal ri xikꞌamawaꞌj, qas che ri Dios xikꞌamawaꞌj wiꞌ man xaq ta esal uwach, are waꞌ ri kakꞌutuw na chiꞌwach ronojel ri jastaq. Chixjeqel bꞌa pa Cristo jacha ri xukꞌut kanoq chiꞌwach. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, chixkꞌol bꞌa pa Cristo, rech are kapetik man kubꞌan ta kebꞌ qakꞌuꞌx are kaqakꞌut qibꞌ choch, rech man kel taj qakꞌixibꞌal. We qas kichꞌobꞌo chi ri Jesucristo maj umak, chichꞌobꞌo xuqujeꞌ chi ri winaq ri kubꞌan ri sukꞌal, che ri Cristo petinaq wi. ¡Chiwilampeꞌ! Sibꞌalaj nim ri loqꞌanik ri xuya ri qatat Dios chaqe, rumal riꞌ kubꞌij chi uj ralkꞌwaꞌl, qas uj ralkꞌwaꞌl kꞌu wi, ri winaq ri man e kojonelabꞌ taj man ketaꞌm taj uj jachin uj, jeriꞌ rumal cher man ketaꞌm taj uwach ri Cristo. Loqꞌalaj taq qachalal, uj ralkꞌwaꞌl chi ri Dios kamik, majaꞌ kꞌu kaqꞌalajinik jas qas kujux na. Xwi qetaꞌm chi are kape ri Cristo kujjunumataj na rukꞌ Areꞌ, jeriꞌ rumal kaqil na uwach. Xapachin ri jeqel ukꞌuꞌx pa Cristo man kamakun ta riꞌ jacha ri Cristo man kamakun taj. Ri winaq ri kubꞌan mak kuqꞌipij ri taqanik; xuqujeꞌ man nimanel taj che. Iwetaꞌm kꞌut chi ri Cristo xpetik chuchupik ri qamak. Xuqujeꞌ Areꞌ man kꞌo ta umak. Ri winaq ri kꞌo pa Cristo man are ta karilij ubꞌanik ri mak. Ri winaq ri are karilij ubꞌanik mak man rilom taj xuqujeꞌ man retaꞌmam ta uwach ri Cristo. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, kꞌo mixsubꞌuwik. Ri winaq ri kubꞌan ri sukꞌal, sukꞌ winaq riꞌ, jetaq ri Cristo. Ri winaq ri are karilij ubꞌanik mak rech ri Itzel riꞌ, jeriꞌ rumal ri Itzel xaq are wi rilim loq ubꞌanik ri mak pa ri majibꞌal rech ronojel. Rumal riꞌ ri Cristo xtaq loq chutukixik ri uchak ri Itzel. Ri xalax chi junmul pa Cristo man are ta karilij ubꞌanik riꞌ ri mak, jeriꞌ rumal xya jun ijaꞌ rech ri Dios pa ri ukꞌaslemal rech man are ta karilij ubꞌanik ri mak. Jeriꞌ kaqꞌalajinik jachin ri ralkꞌwaꞌl ri Dios xuqujeꞌ jachin ri ralkꞌwaꞌl ri Itzel. Ri man kubꞌan ta ri sukꞌal xuqujeꞌ man kuloqꞌaj taj ri rachalal man ralkꞌwaꞌl ta ri Dios riꞌ. Ri utz laj tzij ri itatabꞌem loq pa ri majibꞌal rech ronojel, are chi kaqaloqꞌaj qibꞌ chqajujunal. Man kaqesaj taj uwach ri Caín, are waꞌ ri xuya bꞌe xok ri Itzel che rumal riꞌ xukamisaj ri rachalal Abel. ¿Jas che jewaꞌ xubꞌano? Jeriꞌ xubꞌano rumal are xrilij ubꞌanik itzel taq chak, are kꞌu ri uchak ri rachalal sibꞌalaj utz. Wachalal, man kixmayjan taj we kixketzelaj ri winaq ri man e kojonelabꞌ taj. Qetaꞌm uj chi uj kaminaq kan nabꞌe xa kꞌu xya chi na qakꞌaslemal rumal riꞌ keꞌqaloqꞌaj ri e qachalal. Ri winaq ri man kaloqꞌan taj rech ri kamikal riꞌ. Ri karetzelaj ri rachalal jun kamisanel riꞌ, iwetaꞌm kꞌut chi maj jun kamisanel kakwinik kok pa ri jun alik kꞌaslemal. Ri uj qetaꞌm jas ubꞌanik ri loqꞌanik are chi ri Jesucristo xuya ri ukꞌaslemal rumal qe. Je xuqujeꞌ rajawaxik kaqabꞌan uj, rajawaxik kaqaya ri qakꞌaslemal pa kiwiꞌ ri e qachalal. We kꞌo jun chiꞌwe sibꞌalaj qꞌinom karil kꞌu ri rachalal chi kajawataj ujastaq man kel ta kꞌu ukꞌuꞌx che, man kakwin ta riꞌ kubꞌij chi kꞌo ri loqꞌanik rech ri Dios pa ranimaꞌ. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, man xaq xwi ta kaqabꞌij rukꞌ ri qachiꞌ chi ku qas qakꞌutu rukꞌ ri kaqabꞌano. Rukꞌ waꞌ qas kaqetaꞌmaj chi uj kꞌo pa ri qas tzij xuqujeꞌ kaqanaꞌo chi utz qaꞌnik cho ri Dios. Pune ri qanimaꞌ man kuqꞌat ta tzij pa qawiꞌ, ri Dios retaꞌm ronojel, areꞌ nim choch ri qanimaꞌ. Loqꞌalaj taq qachalal, we kaqanaꞌo chi ri qanimaꞌ man kuqꞌat ta tzij pa qawiꞌ rumal ri xqabꞌano, kꞌo ukuꞌlibꞌal qakꞌuꞌx riꞌ che ri Dios. Xuqujeꞌ kaqakꞌamawaꞌj na ronojel ri kaqata che ri Dios, jeriꞌ rumal kaqanimaj ri utaqanik xuqujeꞌ kaqabꞌan ri taqalik choch ri Dios. Ri utaqanik ri Dios are chi kujkojon che ri Jesucristo, ri ukꞌojol, xuqujeꞌ kaqaloqꞌaj qibꞌ chiqajujunal, rumal jeriꞌ karaj kaqabꞌano. Ri kunimaj ri uꞌtaqanik ri Dios, qas kꞌo riꞌ pa Dios, xuqujeꞌ ri Dios kꞌo pa ranimaꞌ ri winaq riꞌ. Are ri Uxlabꞌixel ri xuya chaqe kujtoꞌwik chi retaꞌmaxik chi qas kꞌo ri Dios pa qanimaꞌ. Loqꞌalaj taq qachalal, mikoj rech xapachin ri kubꞌij chiꞌwe chi are ri Uxlabꞌixel kachꞌaw che, xane qas chichꞌobꞌo rij we qas rech ri Dios ri kubꞌij, rumal cher sibꞌalaj e kꞌi winaq xeꞌl loq cho ri uwachulew ri kakijaluj chi e qꞌalajisal taj utzij ri Dios. Ri qꞌalajisal tzij ri kubꞌij chi ri Jesucristo xpe cho ri uwachulew pa tyoꞌjal rech winaq, qas rech wi ri Dios. Ri qꞌalajisal tzij ri kubꞌij chi ri Jesús man rech ta ri Dios, man ralkꞌwaꞌl taj ri Dios riꞌ xane ralkꞌwaꞌl ri esal uwach ri Cristo, itom loq chi ri esal uwach ri Cristo kape na, qas kꞌo chi kꞌu wi choch ri uwachulew. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, ix ix rech ri Dios xuqujeꞌ xixchꞌeken pa kiwiꞌ ri kakijaluj chi e qꞌalajisal taq utzij ri Dios, jeriꞌ rumal sibꞌalaj nim uchuqꞌabꞌ ri kꞌo iwukꞌ ix, cho ri kꞌo kukꞌ ri winaq ri ajuwachulew. Ri winaq kakitzijoj ri jastaq jetaq ri kakichomaj aꞌreꞌ, rumal cher e rech ri uwachulew xuqujeꞌ ri winaq ajuwachulew utz keꞌkito. Ri uj uj rech ri Dios, konojel ri winaq ri ketaꞌm uwach ri Dios kakitatabꞌej ri kaqabꞌij; ri winaq ri man e rech ta ri Dios man kutatabꞌej ta ri kaqabꞌij. Jeriꞌ kaqabꞌan chi retaꞌmaxik jachin chike ri uxlabꞌal rech ri qas tzij xuqujeꞌ jachin ri uxlabꞌal rech bꞌanal tzij. Loqꞌalaj taq qachalal, qaloqꞌaj qibꞌ chiqajujunal, rumal che ri loqꞌanik rukꞌ ri Dios kape wi. Ri winaq ri kaloqꞌanik, retaꞌm uwach ri Dios riꞌ xuqujeꞌ che ri Dios petinaq wi. Jachin ri man kaloqꞌan taj man retaꞌm ta uwach ri Dios riꞌ, jeriꞌ rumal ri Dios areꞌ loqꞌanik. Ri Dios xukꞌut ri uloqꞌanik chiqawach are xutaq loq ri xa jun ukꞌojol cho ri uwachulew rech xa rumal areꞌ kayaꞌtaj na jun alik qakꞌaslemal. Ri loqꞌanik man are taj chi xqaloqꞌaj uj nabꞌe ri Dios, xane Areꞌ xujuloqꞌaj xuqujeꞌ xutaq loq ri xa jun ukꞌojol rech xjach pa kamikal rumal ri qamak. Loqꞌalaj taq wachalal, we ujuloqꞌam uj ri Dios, qaloqꞌaj xuqujeꞌ qibꞌ uj chiqajujunal. Maj jun ilowinaq ri Dios, we kꞌu kaqaloqꞌaj qibꞌ chiqajujunal kꞌo riꞌ ri Dios pa qanimaꞌ xuqujeꞌ kꞌo riꞌ ri uloqꞌanik chiqaxoꞌl. Ri Uxlabꞌixel ri kꞌo pa qanimaꞌ are kakꞌutuwik chi uj kꞌo pa Cristo xuqujeꞌ ri Cristo kꞌo pa qanimaꞌ. Ri uj xqilo xuqujeꞌ kaqatzijoj chi ri Tataxel Dios xutaq loq ri ukꞌojol chkikolik ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew. Ri kuqꞌalajisaj chi ri Jesús are ukꞌojol ri Dios, we winaq riꞌ kꞌo pa Dios xuqujeꞌ ri Dios kꞌo pa ranimaꞌ areꞌ. Ri uj xqetaꞌmaj xuqujeꞌ kaqakojo chi ri Dios kujuloqꞌaj. Ri Dios are loqꞌanik. Ri kꞌo pa loqꞌanik, kꞌo pa Dios xuqujeꞌ ri Dios kꞌo pa ranimaꞌ ri winaq riꞌ. We loqꞌanik riꞌ kukꞌut ribꞌ chiqaxoꞌl uj, rech are kuriq ri qꞌij rech qꞌatoj tzij rukꞌ kuꞌlibꞌal kꞌuꞌx kaqakꞌut qibꞌ choch ri Dios, jeriꞌ rumal xqakꞌaslebꞌej ri qakꞌaslemal jacha ri xnoꞌjin ri Jesús. Pa ri loqꞌanik maj xibꞌin ibꞌ. Xane ri tzꞌaqatalaj loqꞌanik karesaj bꞌi ri xibꞌin ibꞌ. Ri winaq ri xaq kuxiꞌj ribꞌ che ri kꞌax ri kape puꞌwiꞌ, majaꞌ katzꞌaqat riꞌ pa ri loqꞌanik. Ri uj kaqaloqꞌaj ri Dios jeriꞌ rumal cher Areꞌ xujuloqꞌaj nabꞌe. We kꞌo jun kubꞌij: Ri in kinloqꞌaj ri Dios, karetzelaj kꞌu uwach ri rachalal, xaq jun bꞌanal tzij riꞌ, rumal che ri winaq ri man kuloqꞌaj taj ri rachalal, ri karil uwach ronojel qꞌij, man kakwin ta riꞌ kuloqꞌaj ri Dios ri man rilom ta uwach. Are ri Dios yoꞌwinaq ri taqanik chaqe ri kubꞌij: Ri kuloqꞌaj ri Dios chuloqꞌaj xuqujeꞌ ri rachalal. Ri winaq ri kukojo chi ri Jesús are Cristo che ri Dios kꞌiyinaq wi, xuqujeꞌ ri kuloqꞌaj ri Tataxel Dios kuꞌloqꞌaj xuqujeꞌ ri e ralkꞌwaꞌl ri Dios. Are kaqaloqꞌaj ri Dios xuqujeꞌ kaqanimaj ri utaqanik, qetaꞌm chi tajin keꞌqaloqꞌaj ri e ralkꞌwaꞌl ri Dios. Ri uloqꞌanik ri Dios are chi kaqanimaj ri utaqanik. Man kꞌax ta kꞌut unimaxik. Ri alaxinaq pa Dios kachꞌeken puꞌwiꞌ ri jastaq rech uwachulew. Ri qakojobꞌal kachꞌeken puꞌwiꞌ ri jastaq rech uwachulew. Are waꞌ ri qachꞌekoj. Ri winaq ri kukojo chi ri Jesús are uKꞌojol ri Dios kachꞌeken na puꞌwiꞌ ri jastaq rech uwachulew. Ri Jesucristo xpe cho ri uwachulew, rumal ri jaꞌ xuqujeꞌ kikꞌ; man xaq xwi taj rumal ri jaꞌ xane rukꞌ kikꞌ xuqujeꞌ jaꞌ. Are ri Uxlabꞌixel kaqꞌalajisan we jastaq riꞌ, rumal chi ri Uxlabꞌixel are qas tzij. Oxibꞌ ri keqꞌalajisanik pa ri kaj. Koxchal junam kechomanik: ri Uxlabꞌixel, ri jaꞌ xuqujeꞌ ri kikꞌ. We kaqakoj ri kakibꞌij ri achyabꞌ, la are kꞌu mat kaqakoj ri uqꞌalajisanik ri Dios ri sibꞌalaj nim, jeriꞌ rumal chi are ri Dios kuya qꞌalajisanik chirij ri uKꞌojol. Ri winaq ri kakojon che ri ukꞌojol ri Dios kukꞌamawaꞌj we qꞌalajisanik riꞌ. Ri man kukoj ta ri Dios, tajin kubꞌij chi ri Dios xaq bꞌanal tzij, rumal cher man kukoj taj ri qꞌalajisanik ri xuya ri Dios chirij ri uKꞌojol Jesús. Ri qꞌalajisanik ri xubꞌan ri Dios are chi ri Dios xuya jun alik qakꞌaslemal, ri kꞌaslemal riꞌ kꞌo pa ri ukꞌojol Jesús. Ri winaq ri xkojon che ri Kꞌojolaxel Jesús kꞌo ukꞌaslemal. Ri man kojoninaq ta che ri Kꞌojolaxel, maj ukꞌaslemal. Kintzꞌibꞌaj we jastaq riꞌ chiꞌwe, ri ixkojoninaq che ri uKꞌojol ri Dios. Rech xa jeriꞌ kiwetaꞌmaj chi kꞌo jun alik ikꞌaslemal. We kujqebꞌ rukꞌ ri Dios chutayik jun jastaq ri are urayibꞌal ukꞌuꞌx, areꞌ kujuto. Are waꞌ ri kꞌulibꞌal qakꞌuꞌx ri kꞌolik. We qetaꞌm chi ri Dios kuta ri qachꞌawem, rajawaxik kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx chi kꞌo chi qukꞌ ri kaqata che. We kꞌo jun karil ri rachalal kubꞌan jun makaj ri man rech ta kamikal, chubꞌana chꞌawem puꞌwiꞌ rech kaya na ukꞌaslemal rumal ri Dios. Are tajin kinbꞌij jun ri kubꞌan mak ri man kakꞌaman ta bꞌik pa kamikal. Kꞌo jun makaj ri kakꞌaman bꞌik pa kamikal, man kinbꞌij ta in chi utz kabꞌan chꞌawem puꞌwiꞌ ri winaq ri kubꞌan we mak riꞌ. Ronojel uwach etzelal makaj, pune jeriꞌ, kꞌo kꞌut makaj ri kakꞌaman bꞌik pa kamikal. Qetaꞌm chi ri winaq ri xkojon che ri Cristo man kꞌo ta chik pa mak, xane katoꞌik rumal ri Jesucristo uKꞌojol ri Dios xuqujeꞌ man kachap ta chik rumal ri Itzel. Ri uj qetaꞌm chi uj ralkꞌwaꞌl ri Dios, are kꞌu ri winaq ri man e kojonelabꞌ taj e kꞌo chuxeꞌ raqan uqꞌabꞌ ri Itzel. Qetaꞌm kꞌut chi ri uKꞌojol ri Dios xpetik chuyaꞌik qetaꞌmabꞌal rech jeriꞌ kaqetaꞌmaj uwach ri kꞌaslik Dios. Qas uj kꞌo wi rukꞌ ri uKꞌojol Jesucristo. Are waꞌ ri kꞌaslik Dios, xuqujeꞌ are jun alik kꞌaslemal. Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, man kiqꞌijilaꞌj taj ri e bꞌanom taq tyox. In in kꞌamal bꞌe, kintaq rutzil kiwach ri komontyox ri chaꞌtalik xuqujeꞌ ri e kojonelabꞌ, ri sibꞌalaj keꞌnloqꞌaj pa ri qas tzij man xaq xwi ta ri in xuqujeꞌ konojel ri ketaꞌmam uwach ri qas tzij. We qas tzij riꞌ kꞌo pa qanimaꞌ xuqujeꞌ kakꞌojiꞌ qukꞌ ronojel qꞌij. Ri toqꞌobꞌ, toqꞌobꞌisan wach xuqujeꞌ ri jaꞌmaril rech ri Tataxel Dios xuqujeꞌ ri uKꞌojol Jesucristo, qas kakꞌojiꞌ na qukꞌ pa ri qas tzij xuqujeꞌ pa ri loqꞌanik. Sibꞌalaj xkiꞌkot wanimaꞌ are xeꞌnriq jujun chiꞌwe tajin kakichakubꞌej ri jastaq rech ri qas tzij, jetaq ri taqanik ri xuya ri Tataxel Dios chaqe. Wachalal, kamik kixinbꞌochiꞌj kaqaloqꞌaj qibꞌ chiqajujunal. Man jun kꞌakꞌ taqanik taj ri tajin kintzꞌibꞌaj chiꞌwe xane are waꞌ ri xbꞌix loq chaqe pa ri majibꞌal rech ronojel. Ri loqꞌanik are chi kaqachakubꞌej ri utaqanik ri Dios, xuqujeꞌ kujkꞌojiꞌ pa ri loqꞌanik jetaq ri xitatabꞌej loq pa ri majibꞌal rech ronojel. Rumal kꞌu cher sibꞌalaj e kꞌi winaq ri xaq e subꞌunelabꞌ e kꞌo choch ri uwachulew, man kakiqꞌalajisaj taj chi ri Jesús xalax choch ri uwachulew jetaq jun winaq, ri man kuqꞌalajisaj taj chi jeriꞌ xkꞌulmatajik, xaq jun subꞌunel riꞌ xuqujeꞌ ukꞌulel ri Cristo riꞌ. Qas chiwilaꞌ man kitukij taj ri utz laj chak qabꞌanom iwukꞌ rech jeriꞌ tzꞌaqat ri tojbꞌal iwe kikꞌamawaꞌj. Xapachin ri kel kanoq chirij ri ukꞌutuꞌn ri Cristo, man kꞌo ta Dios riꞌ pa ranimaꞌ, are kꞌu ri kajeqiꞌ pa ri ukꞌutuꞌn ri Cristo, kꞌo riꞌ ri Tataxel Dios xuqujeꞌ ri Kꞌojolaxel pa ranimaꞌ. Xuqujeꞌ we kꞌo ne jun kixusolij ri man rukꞌaꞌm ta bꞌik we kꞌutuꞌn riꞌ man kikꞌamawaꞌj ta cho iwachoch, xuqujeꞌ man kiya ta utz upetik. Rumal chi xapachin ri kukꞌamawaꞌj jun chike waꞌ we winaq riꞌ cho rachoch xuqujeꞌ kuya utz upetik, kux rachiꞌl ri winaq riꞌ pa ri umak. Kꞌi jastaq ri kawaj na kinbꞌij bꞌi chiꞌwe, man kawaj ta kꞌut kintzꞌibꞌaj bꞌik rumal cher are kawaj kixeꞌnsolij rech qas kintzijon iwukꞌ chwinaqil rech jeriꞌ katzꞌaqat ri qakiꞌkotemal. Kakitaq rutzil iwach konojel ri alaxik, ri e chaꞌtalik, ri e kꞌo wukꞌ. Ri kꞌamal bꞌe che ri alaxik Gayo ri kinloqꞌaj pa ri qas tzij. Loqꞌalaj wachalal, kinbꞌan chꞌawem paꞌwiꞌ rech utz keꞌl chawach ronojel ri kabꞌano, jacha ta ne ri awanimaꞌ utz bꞌenaq, xuqujeꞌ rech kꞌo rutzil awach. Sibꞌalaj xinkiꞌkotik are xuꞌl nikꞌaj alaxik xulkitzijoj chi ko at kꞌolik pa ri qas tzij xuqujeꞌ tajin kichakubꞌej ri jastaq rech ri qas tzij. Man kꞌo ta jun jastaq ri kuya sibꞌalaj nim kiꞌkotemal chwe choch ri kinto chi ri aꞌwalkꞌwaꞌl kakibꞌan ri jastaq rech ri qas tzij. Loqꞌalaj wachalal, utz ri tajin kabꞌan chkilixik ri aꞌlaxik pune man awetaꞌm kiwach. We alaxik riꞌ xkitzijoj chike ri komontyox ri xabꞌan chukꞌutik ri aloqꞌanik chikiwach. Utz ri tajin kabꞌano rumal tajin kaꞌtoꞌo rech kakitaqej ri kibꞌinem jetaq ri karaj ri Dios. Xa rumal cher kakiloqꞌaj ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel rumal ri e bꞌenaq man kikꞌamom ta jun jastaq chike ri man e kojonelabꞌ taj. Rumal riꞌ choqꞌaqꞌ wi keꞌqatoꞌo, rech jeriꞌ kujtobꞌan kukꞌ chutzijoxik ri qas tzij. In xintzꞌibꞌaj bꞌi jun wuj che ri komontyox, are kꞌu ri Diótrefes, ri karaj kux nabꞌe pa ronojel ri jastaq, xukꞌopij ribꞌ che ri xintzꞌibꞌaj bꞌik. Rumal riꞌ, are kinopan je laꞌ kukꞌ kinbꞌij na chupalaj ri kanoꞌjinik rumal cher kubꞌij tzij chaqe ri man kꞌo ta pa ubꞌeꞌl usukꞌ, man xaq xwi ta riꞌ kubꞌano xane man karaj ta xuqujeꞌ kuꞌkꞌamawaꞌj ri aꞌlaxik ri kepe pa taq nikꞌaj komontyox chik, xuqujeꞌ man kuya ta bꞌe chike ri alaxik keꞌkikꞌamawaꞌj ri alaxik, we jeriꞌ kakibꞌano keꞌresaj bꞌi pa ri komontyox. Loqꞌalaj wachalal, mawesaj kiwach ri kakibꞌan etzelal xane are chawesaj kiwach ri kakibꞌan ri utzilal. Ri kubꞌan utzilal rech ri Dios riꞌ, are kꞌu ri kubꞌan etzelal man rilom ta uwach riꞌ ri Dios. Konojel kakibꞌij chi ri alaxik Demetrio utz kanoꞌjinik. Utz ketzijon konojel ri winaq che, ri utzij ri Dios utz xuqujeꞌ katzijon che. Uj xuqujeꞌ kaqabꞌij chi utz kanoꞌjinik, awetaꞌm chi man kaqabꞌan taj bꞌanoj tzij. Kꞌi jastaq kawaj kintzꞌibꞌaj bꞌi chawe, man kawaj ta kꞌut kintzꞌibꞌaj rukꞌ cheꞌ tzꞌibꞌabꞌal rachiꞌl tinta, rumal cher kawaj kinwil awach aninaq rech jeriꞌ kujtzijonik. Ri jaꞌmaril kakanaj kan awukꞌ. Konojel ri awach chꞌabꞌeꞌn waral kakitaq bꞌi rutzil awach. Chaya rutzil kiwach konojel ri awach chꞌabꞌeꞌn ri e kꞌo awukꞌ. Ri Judas patanil re ri Jesucristo, xuqujeꞌ rachalal ri Jacobo, chike ri e sikꞌital apanoq xuqujeꞌ e loqꞌ pa Dios Tataxel e yaktal pa Jesucristo: Toqꞌobꞌsabꞌal wach, jaꞌmaril xuqujeꞌ loqꞌanik chuya ri Dios chiꞌwe. Loqꞌalaj taq wachalal, sibꞌalaj urayim na kꞌuꞌx kintzꞌibꞌaj chiꞌwe chirij ri koltajem ri xyaꞌtaj chaqe. Kawaj kꞌut chi kikoj ichuqꞌabꞌ chujeqebꞌaxik ri ikojobꞌal ri xya chike konojel ri e Tyoxalaj taq winaq. Jeriꞌ rumal cher e kꞌi winaq xoꞌk chiꞌxoꞌl, we winaq riꞌ ojer qꞌattal chi loq tzij pa kiwiꞌ rumal cher e rech chi wi ri kꞌax. Itzel taq winaq kakibꞌij chi utz kemakun pa ri utoqꞌobꞌ ri Dios xuqujeꞌ kakawoj ri xa jun kwinel laj Ajawxel Jesucristo. Pune iwetaꞌm chik ronojel waꞌ we jastaq riꞌ, kawaj kinnaꞌtaj chiꞌwe chi ri Ajawxel are xeꞌresaj loq ri utinimit pa Egipto, xukꞌis kan pa kiwiꞌ ri man xekojon ta che. Xuqujeꞌ ri angelibꞌ ri man xkibꞌan ta ri xbꞌix chike xane xkitzaq kanoq ri kachoch ri yaꞌtal rumal ri Dios, e tzꞌapital pa ri qꞌequꞌmal kamik xaq kayeꞌm ri nimalaj qꞌij are kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ. Jewaꞌ xuqujeꞌ xkꞌulmataj kukꞌ ri tinimit Sodoma xuqujeꞌ ri tinimit Gomorra xuqujeꞌ ri tinimit ri e kꞌo chikinaqaj jeriꞌ rumal cher xemakunik xkibꞌan mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ ixoqibꞌ, xuqujeꞌ xkibꞌan ri man taqal ta ubꞌanik rumal riꞌ ri Dios xutaq loq qꞌaqꞌ pa kiwiꞌ ri man kꞌo ta ukꞌisik. Pune jeriꞌ we achyabꞌ riꞌ e bꞌanal taq achikꞌ, kakibꞌan mak rukꞌ ri kityoꞌjal, keꞌketzelaj ri qꞌatal taq tzij xuqujeꞌ kakibꞌij ri awas ubꞌixik chike ri kwinem rech chikajil. Ri kinimal ri angelibꞌ Miguel man ne xubꞌij ta jun itzel tzij che ri itzel are xechꞌoꞌjin puꞌwiꞌ ri utyoꞌjal ri Moisés, man xuqꞌat ta tzij puꞌwiꞌ rukꞌ kꞌaxal xane xwi xubꞌij che: “¡Are ri Ajawxel Dios chatyajowoq!” Are kꞌu we winaq riꞌ, kakibꞌij ri awas ubꞌixik che ronojel ri man kakichꞌobꞌ taj. Jer e kꞌo ri awajibꞌ kakibꞌan ri kubꞌij ri kichomabꞌal chike, rumal waꞌ kakꞌis na tzij pa kiwiꞌ. ¡Kꞌax kech rumal cher xkitereneꞌj ri ubꞌe ri Caín! Xkibꞌan kech jetaq ri xubꞌan ri Balaam xkikꞌam pwaq tojbꞌal rech ubꞌanik ri etzelal, man xeniman taj jetaq ri xubꞌan ri Coré. We winaq riꞌ e chꞌuluj ri kekꞌojiꞌ pa ri iriqoj ibꞌ, man kakimochꞌ ta kibꞌ xaq aꞌreꞌ kakiyuqꞌuj kibꞌ, jer e kꞌo ri sutzꞌ ri man kꞌo ta jabꞌ chupam e kꞌamtal bꞌik rumal ri kyaqiqꞌ kepaqiꞌk kexuliꞌk. Jer e kꞌo ri cheꞌ ri man kawachin taj, kebꞌ mul e kaminaq, kejunumataj rukꞌ ri cheꞌ ri man tikil ta chi ri ukꞌaꞌmal pa ri ulew. Kejunumataj rukꞌ ri jaꞌ re ri plo man kakꞌix taj karesaj loq ri uwusuw ri ukꞌixibꞌal. Jer e kꞌo ri chꞌumil ri man ketaꞌm taj jaw kebꞌe wi, we winaq riꞌ e yaktalik rech kekꞌyaq bꞌik pa ri nimalaj qꞌequꞌmal. Are waꞌ ri xutzijoj loq ri Enoc, wuqubꞌ qꞌalajisal tzij xchapleꞌtaj loq rajilaxik rukꞌ ri Adán, xubꞌij: “Chiwilampeꞌ, ri Ajawxel kape na e rachiꞌl sibꞌalaj e kꞌi u angelibꞌ. Rech kuluqꞌata tzij pa kiwiꞌ konojel ri winaq ri itzel taq winaq, xuqujeꞌ che ronojel ri itzel taq chak ri kibꞌanom xuqujeꞌ ri kibꞌim kꞌaxa taq tzij che.” We winaq riꞌ kakibꞌij itzel taq tzij pa kanimaꞌ, are kakitereneꞌj ri itzel taq kirayinik, nimal chike, keꞌkitaqchiꞌj nikꞌaj chik chubꞌanik mak rech kakikꞌamawaꞌj ri kakaj. Ri ix kꞌut loqꞌalaj taq wachalal, naꞌtaj chiꞌwe ri tzij ri xkitzijoj loq ri e taqoꞌn rech ri Ajawxel Jesucristo, xkibꞌij: “Pa taq ri kꞌisbꞌal taq qꞌij kepe na winaq ri xaq aꞌj yoqꞌolobꞌ, ri are kakitereneꞌj na ri itzel taq kirayinik.” Are waꞌ ri kekojow chꞌoꞌj chikixoꞌl ri alaxik rech keꞌkiqꞌat bꞌik, xuqujeꞌ are kakibꞌan ri urayibꞌal kikꞌuꞌx, rumal cher man kꞌo ta ri Uxlabꞌixel pa kanimaꞌ. Chitoqꞌobꞌisaj kiwach ri winaq ri kubꞌan kebꞌ kikꞌuꞌx. Chiꞌtoꞌ nikꞌaj chik rech man kebꞌe ta pa ri qꞌaqꞌ. Chel ikꞌuꞌx chike nikꞌaj chik, xuqujeꞌ chiwetzelaj ri atzꞌyaq ri uchꞌulujim ri winaq rukꞌ ri utyoꞌjal. Che ri xa jun sibꞌalaj kwinel ri kixchajinik rech man kixqaj taj pa mak xuqujeꞌ rech kixujacho man rukꞌ ta chꞌulujil cho ri ujuluwem, rukꞌ nimalaj kiꞌkotemal. Che ri xa jun Dios ri kꞌo retaꞌmabꞌal, ri qakolonel yaꞌtal wiꞌ juluwem, qꞌijilaꞌnem, kwinem, pa Jesucristo, ri Ajawxel rech nabꞌe kanoq, rech kamik xuqujeꞌ rech chibꞌe qꞌij saq. Jeriꞌ. Are waꞌ ri xuqꞌalajisaj ri Jesucristo, ri xya che rumal ri Dios rech kukꞌut chikiwach ri uꞌtaqoꞌn. Ri Jesucristo xutaq loq jun ángel xulubꞌij we jastaq riꞌ che ri utaqoꞌn Juan. Ri Juan kuqꞌalajisaj ri utzij ri Dios, ri utzij ri Jesucristo xuqujeꞌ xuqꞌalajisaj chi qas tzij xril we jastaq riꞌ. Utz rech ri kusikꞌij we tzij riꞌ xuqujeꞌ utz ke ri kakitatabꞌej we tzij riꞌ, xuqujeꞌ kakiyak pa kanimaꞌ ri jastaq ri tzꞌibꞌatal pa we wuj riꞌ, rumal cher man naj ta chik karaj kakꞌulmataj we jastaq riꞌ. In in Juan, kintzꞌibꞌaj we wuj riꞌ chike ri e wuqubꞌ komontyox ri e kꞌo pa Asia: Chikꞌamawaꞌj toqꞌobꞌ xuqujeꞌ jaꞌmaril che ri Dios ri areꞌ kꞌo kanoq, areꞌ kꞌo kamik xuqujeꞌ areꞌ kape na; xuqujeꞌ che ri e wuqubꞌ uxlabꞌal ri e kꞌo cho ri utꞌuyulibꞌal ri Dios; xuqujeꞌ che ri Jesucristo, ri qas kaqꞌalajisan ronojel ri jastaq, ri xkꞌastaj uwach nabꞌe chikiwach konojel ri kaminaqibꞌ, ri kabꞌan rech pa kiwiꞌ konojel ri e taqanelabꞌ cho ri uwachulew, ri xujuloqꞌaj xuqujeꞌ xuchꞌaj ri qamak rukꞌ ri ukikꞌel. Xuqujeꞌ xubꞌan chaqe chi uj taqanelabꞌ xuqujeꞌ uj chꞌawenelabꞌ cho ri Dios rech kaqapatanij ri Dios, ri Tataxel. ¡Che areꞌ yaꞌtal wi kaya ri juluwem xuqujeꞌ ri kwinem chibꞌe qꞌij saq! Jeriꞌ. ¡Chiwilampeꞌ, ri Cristo kape na pa ri sutzꞌ! Konojel ri winaq kakil na rukꞌ ri kibꞌoqꞌoch, xuqujeꞌ konojel ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew ri xekamisan bꞌik koꞌqꞌ na rumal rech. Jeꞌ jeriꞌ. “Ri in ri Ajawxel ri kinkwin chubꞌanik ronojel ri jastaq, in kꞌaslik xuqujeꞌ in kꞌas wi loq xuqujeꞌ xa jubꞌiqꞌ kawaj kinopanik, kinbꞌij: In in majibꞌal rech xuqujeꞌ in kꞌisbꞌal rech ronojel.” In in Juan, in iwachalal, xuqujeꞌ in iwachiꞌl pa ri kꞌax ri kaqariqo pa ri ajawarem rech ri Dios xuqujeꞌ pa ri jeqelem ri yaꞌtal chaqe rukꞌ ri Jesús. In in kꞌo pa ri jubꞌiqꞌ chaqiꞌj ulew ri ubꞌiꞌnam Patmos, xa rumal utzijoxik ri utzij ri Dios xuqujeꞌ rumal uqꞌalajisaxik ri Jesús. Pa ri uqꞌijal ri Ajawxel, in in kꞌo pa ri Uxlabꞌixel, xaq kꞌa te xinta jun ko alaj chꞌabꞌal chwij jetaq ri uchꞌabꞌal jun suꞌ. Ri chꞌabꞌal xubꞌij: Chatzꞌibꞌaj pa jun wuj ronojel ri kawilo, kꞌa te riꞌ chataqa chike ri e wuqubꞌ komontyox ri e kꞌo pa Asia: ri komontyox rech Éfeso, Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia xuqujeꞌ ri komontyox pa Laodicea. Are xintzalqꞌomij chwij chukaꞌyexik ri kinchꞌabꞌenik, xinwil wuqubꞌ kꞌolibꞌal kantela bꞌantal che qꞌana pwaq. Puꞌnikꞌajil ri kꞌolibꞌal kantela xinwil jun achi kajunumataj rukꞌ ri uKꞌojol ri Achi, ukojom jun nimalaj ratzꞌyaq kopan kꞌa chuqul taq raqan xuqujeꞌ ximtal cho ukꞌuꞌx jun atzꞌyaq ri bꞌantal che qꞌana pwaq, ri uwiꞌ sibꞌalaj saq, jetaq ri lana, kajunumataj rukꞌ ri saqlaj tew, ri ubꞌoqꞌoch kajunumataj rukꞌ ri qꞌaqꞌ are kajinowik. Ri raqan kerepqꞌunik jacha ri qꞌanqꞌoj chꞌichꞌ are kaya pa ri qꞌaqꞌ. Ri uchꞌabꞌal kajunumataj rukꞌ ri nimaꞌ ri katix loq puꞌwiꞌ taq ri juyubꞌ. Pa ri uwiqiqꞌabꞌ kꞌo wuqubꞌ chꞌumil xuqujeꞌ pa ri uchiꞌ kel loq jun sakꞌibꞌal ri kebꞌ uwiꞌ, ri upalaj kajunumataj rukꞌ ri qꞌij are qas kaporonik. Are xinwil we riꞌ, xintzaq choch je ta ne chi xinkamik. Areꞌ kꞌut xuya ri uwiqiqꞌabꞌ pa nuwiꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij chwe: Man kaxiꞌj ta awibꞌ, in riꞌ ri in nabꞌe xuqujeꞌ in kꞌisbꞌal. Ri in kꞌaslik, pune xinkam na, kamik riꞌ in kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Kꞌo wukꞌ ri lawe rech ri kamikal xuqujeꞌ rech ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ keꞌ wi ri kanimaꞌ ri e kaminaqibꞌ. Chatzꞌibꞌaj bꞌa ronojel ri jastaq ri xawilo, ri jastaq ri tajin kakꞌulmataj kamik xuqujeꞌ ri kakꞌulmataj na. Chanim kinbꞌij chawe jas kel kubꞌij ri wuqubꞌ chꞌumil ri xawilo kꞌo pa nuqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri wuqubꞌ kꞌolibꞌal kantela ri bꞌantal che qꞌana pwaq. Ri wuqubꞌ chꞌumil are karetwachij ri angelibꞌ e kꞌamal taq bꞌe ri e kꞌo pa ri komontyox are kꞌu ri wuqubꞌ kꞌolibꞌal kantela kuretwachiij ri wuqubꞌ komontyox. Chatzꞌibꞌaj we tzij riꞌ che ri komontyox ri kꞌo pa Éfeso: Ri kꞌo wuqubꞌ chꞌumil pa ri uwiqiqꞌabꞌ, ri kꞌo puꞌnikꞌajil ri wuqubꞌ kꞌolibꞌal kantela bꞌantal che qꞌana pwaq, kubꞌij: Ri in wetaꞌm ri tajin kabꞌano, ri kꞌax laj chak xuqujeꞌ ri ajeqelem. Wetaꞌm chi man kaqꞌiꞌtaj katkꞌojiꞌk kukꞌ ri itzel taq winaq. Qas xaꞌsolij na ri winaq ri kakijaluj chi e nutaqoꞌn xawil kꞌut chi xaq e bꞌanal taq tzij. Qas xjeqiꞌ akꞌuꞌx xuqujeꞌ xariq kꞌax rumal ri nubꞌiꞌ, man at qꞌiꞌtajinaq ta kꞌut. Pune jeriꞌ at noꞌjininaq, kꞌo jun jastaq ri man utz taj wilom chawe, man kinaloqꞌaj ta chik jetaq ri xabꞌan chinuloqꞌaxik are kꞌa te wi xatkojonik. Naꞌtaj bꞌa chawe jas jeꞌ ri katnoꞌjin kan nabꞌe, chattzalij chunimaxik ri Dios. Chatzaqa kanoq ubꞌanik ri etzelal, are chawilij ubꞌanik ri utz taq chak ri kabꞌan kan nabꞌe. We man jeriꞌ kabꞌano, keꞌnqꞌata tzij paꞌwiꞌ xuqujeꞌ kinwesaj bꞌik ri kꞌolibꞌal akantela pa ri ukꞌolibꞌal. Ri utz kinwilo che ri kabꞌano, are chi kawetzelaj ri kakibꞌan ri winaq ri kabꞌix Nicolaítas chike, are waꞌ jun jastaq ri kinwetzelaj xuqujeꞌ in. Ri kꞌo uxikin, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri komontyox. Ri kachꞌeken puꞌwiꞌ ri kꞌaxkꞌolal, kinya na bꞌe che kutij ri uwach ri cheꞌ ri kuya kꞌaslemal, are waꞌ ri kꞌo pa ri jun jeꞌl laj kꞌolibꞌal ri utikom ri Dios. Xuqujeꞌ chatzꞌibꞌaj che ri ángel rech ri komontyox ri kꞌo pa Esmirna: In riꞌ ri in nabꞌe xuqujeꞌ in kꞌisbꞌal, ri xinkam na kꞌa te riꞌ xinkꞌastajik: In wetaꞌm ri achak xuqujeꞌ ri kꞌax ri kariqo, je xuqujeꞌ ri amebꞌail, pune jeriꞌ at, at qꞌinom. Wetaꞌm chi ri winaq ri kakibꞌij chi aꞌj Israel kakibꞌan bꞌanoj tzij chawij pune kꞌu jeriꞌ kakibꞌano, we winaq riꞌ xaq e rachoch ri Itzel. Maxiꞌj awibꞌ che ri kꞌax ri kariq na. Ri itzel kuꞌkoj na nikꞌaj chiꞌwe pa cheꞌ, rech jeriꞌ karilo we qas jeqel ikꞌuꞌx chwij. Xuqujeꞌ kiriq na kꞌax jun lajuj qꞌij. We kꞌu kajeqiꞌ ikꞌuꞌx chwij kꞌa pa ri kamikal kinya na chiꞌwe ri korona rech jun alik kꞌaslemal. Ri kꞌo uxikin, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri komontyox. Ri kachꞌeken puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ man kuriq ta ri ukabꞌ kamikal. Chatzꞌibꞌaj we tzij riꞌ che ri ángel rech ri komontyox pa Pérgamo: Are waꞌ ri kubꞌij ri ajchoqꞌe ri sakꞌibꞌal ri nitzꞌ uwach kebꞌ upuꞌchiꞌ. Wetaꞌm chi chilaꞌ katel wi jawjeꞌ kꞌo wi ri utꞌuyulibꞌal ri Itzel. Pune jeriꞌ xaq jeꞌ jeqel akꞌuꞌx chwij. Man xkabꞌalaj ta akꞌuꞌx chwij pune xawilo chi xkamisax ri sukꞌalaj patanil we Antipas, ri xkamisax pa ri tinimit jawjeꞌ kꞌo wi ri Itzel. Pune jeriꞌ, kꞌo jujun jastaq ri man utz taj kinwil chawe, are chi man awetzelam taj ri kakitereneꞌj ri ukꞌutuꞌn ri Balaam. Ri Balaam xuya unoꞌj ri Balac rech xuꞌtaqchiꞌj pa mak ri aꞌj Israel xuqujeꞌ xukoj kikꞌuꞌx rech kakiqꞌijilaꞌj e bꞌanom taq tyox xuqujeꞌ chutijik ri jastaq ri ikꞌowisatal chikiwach ri e bꞌanom taq tyox, je xuqujeꞌ chubꞌanik makaj kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ. Xuqujeꞌ man aꞌwetzelam taj ri winaq ri are kakitereneꞌj ri kikꞌutuꞌn ri winaq ri kabꞌix nicolaítas chike. Rumal riꞌ kinbꞌij chawe chakꞌexa akꞌuꞌx, rumal cher we man kinanimaj, rukꞌ ri sakꞌibꞌal ri kel loq pa nuchiꞌ, kinpe na chubꞌanik kꞌax chawe xuqujeꞌ chike ri e tereneꞌl taq ke ri e nicolaítas Ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri komontyox. Ri kachꞌeken puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ, kayaꞌtaj na che ri maná ri awatalik, xuqujeꞌ jun laj nitzꞌ saq abꞌaj jawjeꞌ ri tzꞌibꞌatal wi jun kꞌakꞌ bꞌiꞌaj ri xwi ri winaq ri kakꞌamawaꞌnik ketaꞌmanik jas ri tzꞌibꞌatal choch. Chatzꞌibꞌaj we tzij riꞌ che ri ángel ri kꞌo pa Tiatira: Are waꞌ ri kubꞌij ri Ukꞌojol ri Dios, ri kꞌo ubꞌoqꞌoch ri jer kꞌo ri qꞌaqꞌ ri kajinowik xuqujeꞌ ri raqan ri jer kꞌo qꞌanqꞌoj chꞌichꞌ ri kajuluwik. Chatatabꞌej ri kubꞌij: Wilom chi kuꞌlinaq akꞌuꞌx chwij, ri chak ri abꞌanom, ri aloqꞌanik, ri apatanijik xuqujeꞌ ri ajeqelem, xuqujeꞌ ri kꞌisbꞌal taq achak are nimaꞌq cho ri nabꞌe taq chak ri xabꞌano. Pune jeriꞌ katnoꞌjinik, kꞌo jun jastaq ri man utz taj wilom chawe, are chi utz kawilo chi ri jun ixoq Jezabel xaq jeꞌ tajin kuꞌtaqchiꞌj ri e patanil taq we pa mak, xuqujeꞌ ubꞌim chike chi utz kakitij ri jastaq ri tzujtal chikiwach ri e bꞌanom taq tyox, kꞌa te riꞌ kukoj kikꞌuꞌx rech man kajeqiꞌ ta kikꞌuꞌx chwij. Ri in nuyoꞌm na jun janipa qꞌij che rech kukꞌex ukꞌuꞌx, rech katzalij chinunimaxik, man tanalinaq ta kꞌu che ri uterenem chikij ri e bꞌanom taq tyox. Rumal riꞌ kinbꞌan na che kuriq jun nimalaj yabꞌil, ri winaq kꞌut ri kakibꞌan mak rukꞌ kakiriq na nimalaj kꞌax we man kakikꞌex kikꞌuꞌx che ri xketaꞌmaj rukꞌ we ixoq riꞌ. Ri e tereneꞌl taq rech we ixoq riꞌ kakiriq na yabꞌil rech kamikal. Jeriꞌ konojel ri komontyox kaketaꞌmaj na chi in kinsolin ri uchomabꞌal xuqujeꞌ ri ranimaꞌ ri winaq. Are kinya na ri kataqiꞌk chike ri winaq pa kijujunal. Are kꞌu ri ix, ri ix kꞌo xuqujeꞌ pa Tiatira ri man iwetaꞌmam ta iwe ri ukꞌutuꞌn we ixoq riꞌ xuqujeꞌ man iwetaꞌmam ta ri kabꞌix ri ukꞌuꞌx ri uchomabꞌal ri Itzel che ri awatalik, kinbꞌij chiꞌwe: Man kinya ta chi jun eqaꞌn chiꞌwij. Are kꞌu ri yaꞌtal chiꞌwe chiyakaꞌ, kꞌa pa ri qꞌij ri kintzalij loq. Ri kachꞌeken puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ xuqujeꞌ kubꞌan ri urayibꞌal na kꞌuꞌx kꞌa pa ri kꞌisbꞌal re ronojel, kinya na kwinem che kabꞌan re pa kiwiꞌ konojel ri tinimit ri e kꞌo cho ri uwachulew. Jetaq ri ubꞌim ri Tataxel chwe in, ri winaq ri jewaꞌ kanoꞌjinik, kabꞌan na rech pa kiwiꞌ we tinimit riꞌ, rukꞌ kꞌaxal, xuqujeꞌ kuꞌpaxij na jetaq ri kabꞌan che ri tꞌuꞌy ri bꞌantal che rulewal bꞌoꞌj. Kinya na ri kwinem ri xuya ri Tataxel chwe in, xuqujeꞌ kinya na che ri chꞌumil rech aqꞌabꞌil. Ri kꞌo uxikin, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri e komontyox. Chatzꞌibꞌaj we tzij riꞌ che ri ángel rech ri komontyox pa Sardis: Ri kꞌo ri wuqubꞌ uxlabꞌal rech ri Dios xuqujeꞌ ri wuqubꞌ chꞌumil rukꞌ kubꞌij: Wetaꞌm ri achak, pune kabꞌix chawe chi at kꞌaslik, man at kꞌaslik ta kꞌut xane at kaminaq. Xaq jeriꞌ are katanik chatkꞌastajoq, chakꞌasuj ri raj kakamik, rumal cher wilom chi ri achak man qajinaq ta cho ri Dios. Naꞌtaj chawe ri akꞌamawaꞌm xuqujeꞌ atatabꞌem, chanimaj xuqujeꞌ chakꞌexa akꞌuꞌx. We man katnimanik keꞌnqꞌata na tzij paꞌwiꞌ are man inawayeꞌm ta apanoq. Kinopanik jetaq kubꞌan jun elaqꞌom, man kubꞌij ta na are kopanik. Pune jeriꞌ, e kꞌo jujun winaq chilaꞌ pa Sardis ri man kibꞌanom ta ri etzelal; are waꞌ ri winaq ri kebꞌin na wukꞌ kakikoj na saq taq atzꞌyaq rumal cher kataqiꞌk chike. Ri kachꞌeken puꞌwiꞌ we kꞌax taq jastaq riꞌ, kakoj na saq taq ratzꞌyaq. Xuqujeꞌ man kinchup taj ri ubꞌiꞌ pa ri wuj rech kꞌaslemal, xuqujeꞌ kinqꞌalajisaj na ri ubꞌiꞌ cho ri nuTat xuqujeꞌ chikiwach ri angelibꞌ. Ri kꞌo uxikin chutatabꞌexik, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri komontyox. Chatzꞌibꞌaj we tzij riꞌ che ri ángel pa ri komontyox pa Filadelfia: Are waꞌ ri kubꞌij ri qas tzij ralkꞌwaꞌl ri Dios, in kabꞌan we puꞌwiꞌ ri ajawarem rech ri David. Are kinjaq jun uchiꞌ ja man kꞌo ta jun kakwinik katzꞌapinik, xuqujeꞌ are kintzꞌapij man kꞌo ta jun kakwinik kujaqo. Chanim chatatabꞌej ri kinbꞌij chawe: Wetaꞌm ri achak. Chawilaꞌ, nujaqom jun uchiꞌ ja chawach, man kꞌo ta jun kakwinik kutzꞌapij. Wetaꞌm chi man qas ta kꞌo achuqꞌabꞌ, pune jeriꞌ animam ri nutzij xuqujeꞌ man awawam ta ubꞌixik ri nubꞌiꞌ. Kinbꞌan na chi ri winaq ri e rech ri Itzel, kexukiꞌ na chawach rech jeriꞌ kakilo chi sibꞌalaj katinloqꞌaj rumal cher kakibꞌij chi aꞌj Israel man qas tzij ta kꞌut. Konojel ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew kakiriq na kꞌaxal xuqujeꞌ kꞌaxkꞌolal. Ri at kꞌut katinchajij na, rumal cher xanimaj ri xinbꞌij chawe xjeqiꞌk akꞌuꞌx chwij. Kinpetik riꞌ. Chayaka ri kꞌo awukꞌ, rech jeriꞌ man kꞌo ta jun kamajow chawe ri tojbꞌal awe. Ri kachꞌeken puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ, kinbꞌan na che chi kok che raqan ja rech ri Templo rech ri nuDios, man kel ta kꞌu wi loq chilaꞌ. Xuqujeꞌ kintzꞌibꞌaj na ri ubꞌiꞌ ri nuDios chirij, kintzꞌibꞌaj xuqujeꞌ na ri ubꞌiꞌ ri utinimit ri nuDios chirij, ri ubꞌiꞌnam kꞌakꞌ Jerusalén ri kaqaj na loq chilaꞌ chikaj, xuqujeꞌ kintzꞌibꞌaj na chirij ri kꞌakꞌ nubꞌiꞌ. Ri kꞌo uxikin, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri e komontyox. Chatzꞌibꞌaj we tzij riꞌ che ri ángel ri kꞌo pa ri komontyox pa Laodicea: Ri Jeriꞌ, ri qas kukꞌut ri qas tzij chirij ri Dios, ri man bꞌanoj tzij ta ri kubꞌij, ri rumal re, ri Dios xutik ronojel ri jastaq. Chatatabꞌej ri kinbꞌij chawe: Wetaꞌm ri achak, wetaꞌm chi man kinanimaj taj pa ronojel xane xa jubꞌiqꞌ kinanimaj, are katanik we ta kinanimaj pa ronojel ri kinbꞌij chawe, o are ta bꞌa katanik xuqujeꞌ we ta mat kinanimaj xa ta ne jubꞌiqꞌ. Xa kꞌu rumal che ri xa jubꞌiqꞌ kinanimaj, rumal riꞌ kinwetzelaj awach. Rumal ri at kabꞌij: In sibꞌalaj in qꞌinom, nuchꞌekom sibꞌalaj nim nuqꞌinomal, man kꞌo ta kajawataj chwe. Man ayoꞌm ta kꞌu kwenta chi at jun moy laj mebꞌa, man kꞌo ta kakꞌam chawe, at chꞌanalik. Rumal riꞌ kinya jun anoꞌj. Chaloqꞌo qꞌana pwaq chwe ri juluwisatal pa qꞌaqꞌ, rech jeriꞌ qas katqꞌinomarik, chaloqꞌo saq taq awatzꞌyaq rech kakojo, jeriꞌ man kilitaj ta chi ri akꞌixibꞌal rumal cher at chꞌanalik, xuqujeꞌ chaloqꞌo kolirio rech kachꞌajbꞌej ri abꞌoqꞌoch rech jeriꞌ katkaꞌyik. Ri in keꞌnyajo xuqujeꞌ keꞌnpixibꞌaj konojel ri keꞌnloqꞌaj, rumal riꞌ chatnimanoq xuqujeꞌ chakꞌexa akꞌuꞌx. Ri in kinchꞌawik chuchiꞌ ri uchiꞌ ja, we kꞌo jun kutatabꞌej ri nuchꞌabꞌal, kujaq ri uchiꞌ ja, kinok bꞌik rukꞌ, kinwaꞌ rukꞌ xuqujeꞌ areꞌ kawaꞌ wukꞌ in. Ri kachꞌeken na puꞌwiꞌ ronojel ri kꞌax taq jastaq xuqujeꞌ kajeqiꞌk kikꞌuꞌx chwij, kekꞌojiꞌ na wukꞌ pa ri nutꞌuyulibꞌal, jacha ri xinbꞌan in xinchꞌeken puꞌwiꞌ ri kꞌax taq jastaq rumal riꞌ xintꞌuyiꞌk rukꞌ ri nuTat pa ri utꞌuyulibꞌal. Ri kꞌo uxikin, chutatabꞌej ri kubꞌij ri Uxlabꞌixel chike ri komontyox. Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ, xinkaꞌyik kꞌa te xinwilo jun uchiꞌ ja jaqalik pa ri kaj. Xuqujeꞌ xinta jun chꞌabꞌal ri kajunumataj rukꞌ ri nabꞌe chꞌabꞌal ri xinto kajunumataj rukꞌ jun chꞌabꞌal rech jun suꞌ, xubꞌij chwe: Chatpaqal loq rech kinkꞌut chawach ri kakꞌulmataj na. Qas pa ri qꞌotaj riꞌ xinkanaj pa ri ukwinem ri Uxlabꞌixel, kꞌa te riꞌ xinwilo jun tꞌuyulibꞌal pa ri kaj, pa ri tꞌuyulibꞌal riꞌ kꞌo jun tꞌuyulik. Ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xinwilo kajunumataj rukꞌ ri abꞌaj jaspe xuqujeꞌ rukꞌ ri kornalina; ri tꞌuyulibꞌal sutital rumal jun xokaqꞌabꞌ ri kajunumataj rukꞌ ri esmeralda. Ri tꞌuyulibꞌal sutital rij kumal juwinaq kajibꞌ tꞌuyulibꞌal jawjeꞌ e tꞌuyul wi juwinaq kajibꞌ e nimaq taq winaq kikojom saq taq katzꞌyaq xuqujeꞌ kikojom jujun kikorona pa taq kijolom bꞌantal che qꞌana pwaq. Che ri tꞌuyulibꞌal kel loq kayapaꞌ xuqujeꞌ kaqulja. Cho ri tꞌuyulibꞌal ketzijij wuqubꞌ qꞌaqꞌ ri tzijtalik, are waꞌ ri e wuqubꞌ uxlabꞌal rech ri Dios. Cho ri tꞌuyulibꞌal kꞌo jun plo ri kajunumataj rukꞌ ri kaꞌyebꞌal ibꞌ, xuqujeꞌ cho ri tꞌuyulibꞌal e kꞌo kajibꞌ kꞌaslik taq jastaq, nojinaq ri kityoꞌjal che bꞌoqꞌochaj chikiwach xuqujeꞌ chikij. Ri nabꞌe kꞌaslik winaqil jer kabꞌantaj jun koj; ri ukabꞌ jer kabꞌantaj jun amaꞌ wakax; ri urox jer kabꞌantaj jun achi; ri ukaj jer kabꞌantaj jun xik ri tajin karapinik. Ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil kꞌo waqibꞌ kixikꞌ chi kijujunal, xuqujeꞌ chirij xuqujeꞌ chupam ri kixikꞌ e nojinaq che bꞌoqꞌochaj. Maketaniꞌ ta wi chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ chubꞌixik: Tyoxalaj Dios, Tyoxalaj Dios, Tyoxalaj Dios, ri Ajawxel Dios sibꞌalaj kwinel, ri kꞌas wi loq ojer, ri kꞌaslik kamik xuqujeꞌ kape na. Are ri kꞌaslik taq winaqil kakiya ri qꞌijilaꞌnik xuqujeꞌ ri tyoxinik che ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal, ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Ri e juwinaq kajibꞌ kꞌamal taq bꞌe kexukiꞌk cho ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xuqujeꞌ kakiqꞌijilaꞌj ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq, kakiya ri kikorona choch Areꞌ xuqujeꞌ kakibꞌij: Ajawxel qaDios, taqal che la kaya ri qꞌijilaꞌnem che la, taqal che la chi nim kil la chi kakꞌamawaꞌj la ri juluwem xuqujeꞌ taqal che la kakꞌamawaꞌj la ri kwinem, rumal cher lal xtikow la ronojel ri jastaq. Xtiktaj loq ronojel rumal chi jeriꞌ xaj la. Pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xinwil jun bꞌotom wuj tzꞌibꞌatalik cho ukobꞌchal uwach ri wuj tzꞌapitalik rukꞌ wuqubꞌ tzꞌapibꞌal. Xuqujeꞌ xinwilo jun ángel ri sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ, kuraqaqej uchiꞌ kubꞌij: ¿Jachin ri kꞌo ukwinem chutꞌoqopixik ri tꞌiqbꞌal rech jeriꞌ kujaqo ri wuj ri bꞌottalik? Man kꞌo ta kꞌu jun pa ri kaj, pa ri ulew, chuxeꞌ ri ulew, man kꞌo ta jun kakwinik kusol ri wuj xuqujeꞌ kusolij rij ri kꞌo chupam we wuj riꞌ. Ri in sibꞌalaj xinoqꞌik rumal cher man xriqitaj taj jachinaq ri taqal che kusol ri wuj xuqujeꞌ kusolij rij ri kꞌo chupam. Jun chike ri kꞌamal bꞌe, xubꞌij chwe: Man katoqꞌ ta chik, rumal xchꞌekenik ri koj rech ri jupuq winaq ubꞌiꞌnam Judá, ri Rijaꞌl ri David, areꞌ kakwinik kusol ri wuj bꞌottalik xuqujeꞌ kakwinik kujaqo ri wuqubꞌ tꞌiqbꞌal. Kꞌa te xinwilo jun laj chij ri bꞌantal kꞌax che, kꞌo chikixoꞌl ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil xuqujeꞌ chikixoꞌl ri e kꞌamal taq bꞌe, we alaj chij riꞌ kꞌo wuqubꞌ rukꞌaꞌ, xuqujeꞌ wuqubꞌ ubꞌoqꞌoch: Are waꞌ ri wuqubꞌ uxlabꞌal rech ri Dios ri e taqtal bꞌik cho ronojel ri uwachulew. Ri alaj chij xukꞌam ri wuj ri bꞌottalik pa ri uwiqiqꞌabꞌ ri tꞌuyul pa ri tem. Are xkꞌamtaj ri wuj rumal, ri e kajibꞌ e kꞌaslik taq winaqil e kachiꞌl ri juwinaq kajibꞌ kꞌamal taq bꞌe xexukiꞌk cho ri kꞌin laj chij. Chkijujunal kꞌo jujun arkuꞌ qꞌojom xuqujeꞌ kukꞌam jun kꞌolibꞌal nojinaq che incienso ri kukꞌutwachij ri kichꞌawem ri utinimit ri Dios. Konojel kakibꞌixoj jun kꞌakꞌ bꞌix ri kubꞌij: Taqal che la chi kakꞌam la ri wuj ri bꞌottalik xuqujeꞌ kajaq la jawjeꞌ kꞌo wi ri tzꞌapibꞌal, rumal cher xkamisax la, xuqujeꞌ rukꞌ ri kikꞌel la xeꞌloqꞌ la konojel ri winaq rech ri uwachulew, winaq ri ketzijon pa ronojel chꞌabꞌal, rech konojel tinimit ta kꞌu nitzꞌ ta kꞌu nim. Xbꞌan la chike we winaq riꞌ kuꞌx jun ajawarem, xuqujeꞌ e chꞌawenelabꞌ pa kiwiꞌ ri winaq rech jeriꞌ kakipatanij ri qaDios kabꞌan kꞌu na ke puꞌwiꞌ ri uwachulew. Kꞌa te riꞌ xinta ri kichꞌabꞌal e kꞌi angelibꞌ ri kisutim rij ri tꞌuyulibꞌal, sibꞌalaj e kꞌi e kꞌi millón angelibꞌ, e kachiꞌl ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil xuqujeꞌ ri e juwinaq kajibꞌ kꞌamal taq bꞌe. Kakiraqaqej kichiꞌ kakibꞌij: Taqal che ri alaj Chij ri xkamisaxik, kukꞌamawaꞌj ri kwinem, ri qꞌinomal, ri etaꞌmabꞌal xuqujeꞌ ri chuqꞌabꞌ, ri bꞌixonem xuqujeꞌ taqal che nim kilik. Xuqujeꞌ xinta ri kakibꞌij konojel ri e jastaq ri e tiktal pa ri kaj, pa ri ulew, chuxeꞌ ri ulew xuqujeꞌ pa ri plo, konojel kebꞌixonik kakibꞌij: Yoꞌq chibꞌe qꞌij saq ri qꞌijilaꞌnem, nim uqꞌij, ri juluwem xuqujeꞌ ri kwinem che ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xuqujeꞌ che ri kꞌin laj chij. Ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil xkibꞌij: Jeriꞌ. Xuqujeꞌ ri e juwinaq kajibꞌ kꞌamal taq bꞌe xexukiꞌk xkiya ri kipalaj pa ri ulew, xkiqꞌijilaꞌj ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Are xpe ri alaj chij xujaq ri nabꞌe chike ri wuqubꞌ tzꞌapibꞌal, xinta jun chike ri kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil ri kuraqaqej uchiꞌ jetaq jun kaqulja xubꞌij: Chatampe loq, chawila we riꞌ. Kꞌa te xinwilo xel loq jun saq kej. Ri kejeninaq chirij rukꞌaꞌm bꞌik jun arkuꞌ kꞌyaqbꞌal pa ri uqꞌabꞌ, che we jun riꞌ xya bꞌik jun korona, rumal cher xchꞌeken pa kiwiꞌ ri ukꞌulel xuqujeꞌ karaj kachꞌeken na pa kiwiꞌ nikꞌaj chik. Ri alaj chij are xujaq ri ukabꞌ tzꞌapibꞌal, ri ukabꞌ chike ri kꞌaslik taq winaqil xubꞌij chwe: Chatqebꞌmpe loq, chawila we riꞌ. Kꞌa te xinwilo xel loq jun kyaq kej. Kꞌo jun kejeninaq chirij ri kej, che we jun riꞌ, xyaꞌtaj kwinem che karesaj ri jaꞌmaril cho ri uwachulew, xuqujeꞌ rech nikꞌaj chik kakikamisaj kibꞌ chi sakꞌibꞌal. Ri alaj chij are xujaq ri urox tzꞌapibꞌal, xinta ri urox kꞌaslik winaqil xubꞌij: Chatampe loq, chawila we riꞌ. Are xinkaꞌyik xinwil jun qꞌeq kej, kꞌo jun kejeninaq chirij, ri kejeninaq ri kej rukꞌaꞌm bꞌik jun pajbꞌal pa ri uqꞌabꞌ. Kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal chikixoꞌl ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil ri xubꞌij: Ri pwaq ri kachꞌek che jun qꞌij chak xwi kubꞌan riꞌ chuloqꞌik kebꞌ pajbꞌal tiriko xuqujeꞌ xwi kuloqꞌ waqibꞌ pajbꞌal cebada, pune jeriꞌ man kapaqabꞌa ta rajil ri aceite xuqujeꞌ ri vino. Ri kꞌin laj chij are xujaq ri ukaj tzꞌapibꞌal, xinta ri uchꞌabꞌal ri ukaj kꞌaslik winaqil ri xubꞌij chwe: Chatampe loq, chawila we riꞌ. Xinkaꞌyik kꞌa te xinwilo jun qꞌana kej, kꞌo jun kejeninaq chirij ubꞌiꞌnam Kamikal, tereneꞌtal rumal ri kꞌamal kibꞌe ri ajawarem rech ri kamikal. Che we jun riꞌ xyaꞌtaj ri kwinem rech kuꞌkamisaj ri ukaj qꞌat chike ri winaq rech uwachulew rukꞌ sakꞌibꞌal, numik, chꞌoꞌj, rukꞌ yabꞌilal xuqujeꞌ kumal e juyubꞌil taq aꞌwaj. Are xujaq ri uroꞌ tzꞌapibꞌal, xinwil ri kanimaꞌ konojel ri e kojonelabꞌ ri kꞌo chuxeꞌ ri tzujbꞌal, are waꞌ ri xekamisaxik rumal utzijoxik ri utzij ri Dios. Ri e kamisatalik rumal utzijoxik ri utzij ri Dios ko xkibꞌij: Kwinel laj Dios, sibꞌalaj lal Tyox xuqujeꞌ man kabꞌan ta la bꞌanoj tzij. ¿Jampaꞌ kaqꞌat la tzij pa kiwiꞌ ri winaq ri xujkamisanik? Ri Dios xuya saq taq katzꞌyaq we e kaminaqibꞌ riꞌ xuqujeꞌ xubꞌij chike chi rajawaxik kakayeꞌj chi na jubꞌiqꞌ, rumal cher majaꞌ ketzꞌaqat ri kojonelabꞌ ri rajawaxik kekamik, jacha ri xkꞌulmataj kukꞌ ri xekamisax bꞌik. Ri alaj chij are xujaq ri uwaq tzꞌapibꞌal, xinkaꞌyik, kꞌa te xinwilo xubꞌan jun nimalaj kabꞌraqan, xchup ri qꞌij, xkyaqar ri ikꞌ jetaq ri kikꞌ. Ri chꞌumil ri e kꞌo cho ri kaj xetzaq loq cho ri uwachulew, jetaq ri kubꞌan ri uwach ri higuera are katzaq loq cho ri uwachulew rumal xqꞌayik. Ri kaj xuqujeꞌ xsach uwach jetaq ri kubꞌan jun wuj are kabꞌotik, ri juyubꞌ xuqujeꞌ ri chꞌaqaꞌp taj ulew ri sutim rij rumal jaꞌ xkꞌam bꞌik pa jun kꞌolibꞌal chik. Ri e taqanelabꞌ aꞌjuwachulew xuqujeꞌ ri e nimaꞌq taq keqeleꞌn ri e kꞌamal taq bꞌe xuqujeꞌ ri kꞌo kikwinem, ri e qꞌinomabꞌ xuqujeꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ, ri e patrón xuqujeꞌ ri patanijelabꞌ. Konojel we winaq riꞌ xkibꞌij chike ri juyubꞌ xuqujeꞌ chike ri abꞌaj: Chixtzaq loq pa qawiꞌ, rech jeriꞌ man karil ta qawach ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xuqujeꞌ rech man kuqꞌat ta tzij pa qawiꞌ ri alaj chij. Xuqujeꞌ xkibꞌij xopan ri qꞌij are kuqꞌat tzij pa qawiꞌ ri alaj chij, man kꞌo ta jun kakwinik kakꞌojiꞌ cho ri ukaꞌyebꞌal. Kꞌa te riꞌ, xeꞌnwil e kajibꞌ angelibꞌ e takꞌalik: jun chuxukut kaj, jun chuxukut ulew, jun chik pa relibꞌal qꞌij xuqujeꞌ jun pa ri uqajibꞌal qꞌij. We angelibꞌ ri e takꞌal chilaꞌ chuqꞌatexik ri kyaqiqꞌ rech man kikꞌow ta chi cho ri ulew, pa ri plo, xuqujeꞌ rech man kikꞌow ta chi pa ri kꞌacheꞌlaj. Xinwil xuqujeꞌ jun ángel ri paqal loq jawjeꞌ kel wi loq ri qꞌij, rukꞌaꞌm loq ri u tzꞌapibꞌal ri kꞌaslik Dios. We ángel riꞌ xuraqaqej uchiꞌ chike ri e kajibꞌ angelibꞌ, ri yaꞌtal bꞌe chike kakibꞌan kꞌax che ri uwachulew xuqujeꞌ che ri plo, jewaꞌ xubꞌij: Man kibꞌan ta kꞌax chanim che ri uwachulew, ri plo, ri kꞌacheꞌlaj, kꞌa te chibꞌana kꞌax chike we xkojtaj jun ketal chikipalaj ri e patanil rech ri Dios. Xinta ri kaꞌjilabꞌ ri winaq ri xkoj ketal, are e jun ciento rukꞌ kawinaq kajibꞌ mil winaq kipetik che ri kabꞌlajuj puq rech Israel. E kabꞌlajuj mil xkoj ketal chike ri jupuq winaq rech ri Judá, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Rubén, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Gad, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Aser, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Neftalí, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Manasés, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Simeón, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Leví, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Isacar, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Zabulón, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri José, e kabꞌlajuj mil chike ri jupuq winaq rech ri Benjamín. Kꞌa te riꞌ xeꞌnwil sibꞌalaj e kꞌi winaq kipetik pa ronojel ri uwachulew, kepetik pa ri nitzꞌ xuqujeꞌ nim tinimit, ri ketzijon pa taq jaljoj taq chꞌabꞌal rech ronojel ri uwachulew, man kꞌo ta jun kakwinik karajilaj ri kikꞌiyal. E takꞌatoj cho ri utꞌuyulibꞌal ri alaj chij, kikojom saq taq katzꞌyaq xuqujeꞌ kukꞌaꞌm uqꞌabꞌ taq palma pa kiqꞌabꞌ. Konojel kakiraq kichiꞌ kakibꞌij: Ri koltajem kape che ri Dios xuqujeꞌ che ri alaj chij ri e tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal. Konojel ri angelibꞌ ri e takꞌalik kisutim rij ri tꞌuyulibꞌal, ri e kꞌamal taq bꞌe, e kachiꞌl ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil. Xexukiꞌk cho ri tꞌuyulibꞌal xkiya ri kipalaj pa ri ulew, xkiqꞌijilaꞌj ri Dios, jewaꞌ xkibꞌij: ¡Jeriꞌ! Ri qꞌijilaꞌnem, ri juluwem, ri tyoxinik, ri nim rilik, ri kwinem, ri chuqꞌabꞌ are ri qaDios ajchoqꞌe chibꞌe qꞌij saq. ¡Jeriꞌ! Kꞌa te riꞌ jun chike ri e kꞌamal taq bꞌe xuta jun kꞌotbꞌal chiꞌ, jewaꞌ xubꞌij: ¿Jachin waꞌ we kikojom saq taq atzꞌyaq, jawjeꞌ kepe wi? Ri in xinbꞌij che: Ajawxel, lal lal etaꞌmaninaq. Ri Areꞌ xubꞌij chwe: Are waꞌ ri xeꞌl loqꞌ pa ri nimalaj kꞌaxkꞌolal ri xkꞌulmatajik cho ri uwachulew. Are waꞌ ri xjeqiꞌk kikꞌuꞌx chirij ri Dios, rumal riꞌ ri Dios xukuy ri kimak rukꞌ ri ukamikal ri alaj chij. Rumal riꞌ, e kꞌo cho ri utꞌuyulibꞌal ri Dios, kakiqꞌijilaꞌj ri ubꞌiꞌ chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ pa ri Templo. Are kꞌu ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal kakꞌojiꞌ na kukꞌ we winaq riꞌ xuqujeꞌ kuꞌtoꞌ na. Man kakinaꞌ ta chi chaqij chiꞌ xuqujeꞌ numik we winaq riꞌ, man kekꞌat ta chi cho ri qꞌij, xuqujeꞌ man kakinaꞌ ta chi ri qꞌaqꞌ. Rumal cher ri alaj chij ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal are keyuqꞌun na konojel xuqujeꞌ kukꞌam na bꞌik kibꞌe chuchiꞌ ri kꞌaslik taq nimaꞌ, ri Dios kusuꞌ na ronojel ri uwaꞌl kibꞌoqꞌoch. Ri kꞌin laj chij are xuqaj ri uwuq tzꞌapibꞌal, konojel ri e kꞌo pa ri kaj man xechꞌaw taj nikꞌaj qꞌotaj. Kꞌa te riꞌ xeꞌnwil ri e wuqubꞌ angelibꞌ e takꞌal cho ri Dios, xyaꞌtaj kꞌu jujun suꞌ chike chi kijujunal. Kꞌa te riꞌ xpe chi jun ángel rukꞌaꞌm jun bꞌorxeꞌr bꞌantal che qꞌana pwaq, chupam ri bꞌorxeꞌr riꞌ xkiya bꞌik kꞌokꞌ qꞌol rech katzuj cho ri tzujbꞌal bꞌantal che qꞌana pwaq rukꞌ ri kichꞌawem ri utinimit ri Dios. Ri sibꞌ rech ri incienso ri rukꞌaꞌm ri ángel xpaqiꞌ cho ri Dios rachiꞌlam bꞌik ri kichꞌawem konojel ri kojonelabꞌ. Ri ángel xukꞌam ri bꞌorxeꞌr xunojisaj che rachaq qꞌaqꞌ ri xukꞌam cho ri tzujbꞌal. Kꞌa te riꞌ xukꞌyaq bꞌik cho ronojel ri uwachulew, xtataj kꞌut jun nimalaj kaqulja, jininik, xuqujeꞌ xilitaj nimaq taq kayapaꞌ xubꞌan xuqujeꞌ jun kabꞌraqan cho ri uwachulew. Ri e wuqubꞌ angelibꞌ ri kꞌo kisuꞌ xkisukꞌumaj kibꞌ rech jeriꞌ kakichapleꞌj uchꞌawisaxik ri suꞌ. Ri nabꞌe ángel are xuchꞌawisaj ri suꞌ, xetzaq loq cho ri uwachulew saqbꞌach rachiꞌl qꞌaqꞌ yujaꞌtal kikꞌ rukꞌ. Xuqujeꞌ xkꞌatik ri urox qꞌat che ri uwachulew, rachiꞌl ri urox qꞌat che ri kꞌacheꞌlaj xuqujeꞌ ri qꞌayes ri kꞌo cho ri uwachulew. Ri ukabꞌ ángel are xuchꞌawisaj ri suꞌ, kꞌo jun jastaq ri kajunumataj rukꞌ jun juyubꞌ kajinin pa qꞌaqꞌ, xkꞌyaq bꞌik pa ri plo. Ri urox qꞌat che ri plo xkikꞌarik. Xuqujeꞌ xekamik ri urox qꞌat che ri e kꞌo pa ri plo, xetukix xuqujeꞌ ri urox qꞌat chike ri e jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri ja. Ri urox ángel are xuchꞌawisaj ri suꞌ, jun nimalaj chꞌumil ri kꞌo cho ri kaj xtzaq bꞌik puꞌwiꞌ ri urox qꞌat chike ri nimaꞌ, we chꞌumil riꞌ sibꞌalaj kajininik. We chꞌumil riꞌ ubꞌiꞌnam kꞌayil pa animaꞌaj, ri urox qꞌat che ri jaꞌ xkꞌayirik, e kꞌi winaq xekamik rumal xkitij we jaꞌ riꞌ. Ri ukaj ángel are xuchꞌawisaj ri suꞌ, xbꞌan kꞌax che jun urox qꞌat che ri qꞌij, ri ikꞌ, ri chꞌumil, rumal riꞌ xechupik rech man kꞌo ta xtunan ri uwachulew pa ri urox qꞌat rech ri qꞌij xuqujeꞌ pa ri urox qꞌat che ri jun aqꞌabꞌ. Are xinkaꞌyik, xinwil jun ángel ri karapapik pa unikꞌajil ri kaj kuraqaqej uchiꞌ kubꞌij: Sibꞌalaj kꞌax ke ri e kꞌo cho ri uwachulew, sibꞌalaj kꞌax na kakiriqo are kakichꞌawisaj ri kisuꞌ ri oxibꞌ angelibꞌ ri e kꞌo na. Ri uroꞌ ángel are xubꞌan ri usuꞌ xinwil jun chꞌumil ri kꞌo cho ri kaj, xtzaq loq cho ri uwachulew. Che we chꞌumil riꞌ xyaꞌtaj loq ri lawe rech ri uchiꞌ ri jul rech qꞌequꞌmal ri man kꞌo ta ukꞌisik. Ri chꞌumil are xujaq ri uchiꞌ ri jul rech ri qꞌequꞌmal ri man kꞌo ta ukꞌisik, xel loq sibꞌ chupam, jetaq usibꞌal jun nimalaj tuj, ri sibꞌ xuqꞌeqarisaj ri qꞌij xuqujeꞌ ri kyaqiqꞌ. Chupam ri sibꞌ xeꞌl loq aꞌwaj, xkinojisaj ri uwachulew, xyaꞌtaj kwinem chike rech keꞌkitiꞌ ri winaq jetaq ri ketyoꞌn ri alakran. Xbꞌix chike we aꞌwaj riꞌ chi man kakibꞌan ta kꞌax che ri uwachulew, chike ri kꞌacheꞌlaj xuqujeꞌ che ri qꞌayes, xane xwi chike ri man kojtal ta ketal chikipalaj rukꞌ ri retal re ri Dios. Ri Dios xuqujeꞌ xuya bꞌe chike we aꞌwaj riꞌ chi kakibꞌan kꞌax chike we winaq jobꞌ ikꞌ, man keꞌkikamisaj taj xane xwi keꞌkitiꞌo, ri kityoꞌbꞌal we awaj riꞌ kajunumataj rukꞌ ri utyoꞌbꞌal ri alakran. Ri winaq pa ri jobꞌ ikꞌ, kakaj na kekamik, man kekam ta kꞌut. Ri kamikal kanimaj na chikiwach. Ri aꞌwaj jer kebꞌantaj kej ri kekam bꞌik pa chꞌoꞌj. Pa ri kijolom kojtal jujun korona bꞌantal che qꞌana pwaq, ri kipalaj kajunumataj rukꞌ kipalaj winaq. Ri kiwiꞌ kajunumataj rukꞌ ri uwiꞌ jun ixoq, ri kiware kajunumataj rukꞌ ri kiware ri e koj. Ri uwo taq kikꞌuꞌx chꞌuqtal rukꞌ chꞌuqbꞌal je ri kabꞌantaj chꞌichꞌ. Ri kixikꞌ jer katataj chꞌabꞌal kech sibꞌalaj e kꞌi bꞌinibꞌal kech ajchꞌoꞌjabꞌ are kebꞌe pa chꞌoꞌj. Ri kijeꞌ jer kꞌo jun nim kꞌix tzꞌijtzꞌik, rukꞌ waꞌ kakibꞌan kꞌax chike ri winaq jobꞌ ikꞌ. Ri ángel ubꞌiꞌnam Abadón pa tzijobꞌal hebreo, pa ri tzijobꞌal griego ubꞌiꞌnam Apolión, ri kel kubꞌij tukinel are wa ri kꞌo pa ri qꞌequꞌm jul ri man kꞌo ta ukꞌisik, are waꞌ kꞌamal kibꞌe ri aꞌwaj. Are waꞌ ri nabꞌe nimalaj kꞌax xkꞌulmatajik, kꞌo chi kꞌu na kebꞌ ri majaꞌ kapetik. Ri uwaq ángel are xuchꞌawisaj ri suꞌ, xinta jun chꞌabꞌal ri xel loq chuxoꞌl ri kajibꞌ ukꞌaꞌ ri kꞌo cho ri tzujbꞌal ri bꞌantal che qꞌana pwaq, ri kꞌo cho ri Dios. Xubꞌij ri chꞌabꞌal che ri ángel ri rukꞌaꞌm ri suꞌ: Chaꞌtzoqopij bꞌik ri e kajibꞌ angelibꞌ ri e jatꞌital chuchiꞌ ri nimalaj nimaꞌ Éufrates. Ri uwaq ángel xuꞌtzoqopij ri e kajibꞌ angelibꞌ rech jeriꞌ keꞌkikamisaj ri urox qꞌat ke ri winaq ri e kꞌo cho ri uwachulew, rumal cher ri Dios uꞌyakom loq rech kakibꞌan ri kipatan pa ri qꞌij, ri qꞌotaj, ri ikꞌ xuqujeꞌ ri junabꞌ ri chaꞌtal loq. Kꞌa te riꞌ xinta ri kaꞌjilabꞌ ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit ri kebꞌe chirij kej, are e kebꞌ ciento millón. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ ri xeꞌnwilo e kejeninaq chirij kej, kikojom kyaq taq chꞌichꞌ cho taq kikꞌuꞌx jetaq ri kakaꞌy ri qꞌaqꞌ, kyaqkoj xuqujeꞌ azufre. Ri kijolom ri kej kajunumataj rukꞌ ri kijolom ri koj, kel loq qꞌaqꞌ rachiꞌl sibꞌ xuqujeꞌ azufre pa kichiꞌ. Ri urox qꞌat chike konojel ri winaq aꞌjuwachulew xekamik rumal ri qꞌaqꞌ, ri sibꞌ rachiꞌl ri azufre. Ri kijeꞌ ri kej kajunumataj rukꞌ ri kumatz, rukꞌ ri kijolom kakibꞌan kꞌax chike ri winaq. Ri kikwinem ri kej pa taq ri kichiꞌ kꞌo wiꞌ xuqujeꞌ che ri kijeꞌ. Ri winaq ri man xekam taj rumal ri kꞌax ri xkꞌulmatajik xuqujeꞌ man xetaniꞌ taj chubꞌanik ri itzel taq jastaq, man xetaniꞌ taj chuqꞌijilaꞌxik ri itzel, ri e bꞌanom taq tyox ri e bꞌantal che qꞌana pwaq, saq pwaq, qꞌanqꞌoj chꞌichꞌ, abꞌaj, cheꞌ, we jastaq riꞌ xa e bꞌantalik kumal achyabꞌ man kekwin taj kakito, man kekaꞌy taj, man kekwin taj kebꞌinik. We winaq riꞌ man xkikꞌex ta wi kikꞌuꞌx che ri kamisanik ri kibꞌanom, che ri qꞌijinik, che ri mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, xuqujeꞌ man xkikꞌex ta wi kikꞌuꞌx che ri elaqꞌ kibꞌanom. Kꞌa te riꞌ xinwil jun ángel ri sibꞌalaj kꞌo uchuqꞌabꞌ, upetik pa ri kaj tajin kaqaj loq cho ri uwachulew chꞌuqtal rumal ri sutzꞌ. Kꞌo jun xokaqꞌabꞌ pa ujolom, ri upalaj kajunumataj rukꞌ ri qꞌij. Ri raqan jer kꞌo raqan ja ri kajinin rukꞌ qꞌaqꞌ. Ri ángel rukꞌaꞌm jun laj wuj jaqalik. Ri ángel are xtakꞌiꞌk, xuya ri uwiqiqꞌabꞌ raqan puꞌwiꞌ ri plo, are kꞌu ri umox raqan xutakꞌabꞌa puꞌwiꞌ ri ulew. Ri ángel xuraqaqej uchiꞌ rukꞌ chuqꞌabꞌ, jetaq kubꞌan jun koj, are xuraq uchiꞌ xetataj wuqubꞌ kaqulja ri xkiraq kichiꞌ. Are xtataj ri kichꞌabꞌal ri kaqulja, are xwaj in xintzꞌibꞌaj ri xkibꞌij, kꞌa te kinta jun chꞌabꞌal ri xpe pa ri kaj xubꞌij chwe: Man katzꞌibꞌaj taj ri xkibꞌij ri wuqubꞌ kaqulja, xane chayaka paꞌwanimaꞌ, man kabꞌij ta chi che jun chik. Ri ángel ri takꞌal puꞌwiꞌ ri plo xuqujeꞌ pa ri ulew, xuyak ri uwiqiqꞌabꞌ chikaj. Kꞌa te riꞌ xubꞌij pa ri ubꞌiꞌ ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq, ri xtikow ri kaj rachiꞌl ri jastaq ri e kꞌo choch, ri ulew xuqujeꞌ ri jastaq ri e kꞌo choch, ri plo xuqujeꞌ ri jastaq ri kꞌo chupam, xubꞌij: Xkꞌis ri qꞌotaj. Pa ri qꞌij are kachꞌaw na ri wuqubꞌ ángel, are kuchꞌawisaj na ri suꞌ, kakꞌulmataj na ri rajawam loqꞌ ukꞌuꞌx ri Dios ri awatal loq ubꞌixik, are waꞌ ri xkitzijoj loq ri e patanil taq rech ri Dios ojer rachiꞌl ri e qꞌalajisal tzij. Ri chꞌabꞌal ri xinta kan nabꞌe, xinuchꞌabꞌej chik junmul xubꞌij chwe: Chatqebꞌ rukꞌ le ángel le takꞌal puꞌwiꞌ le ulew xuqujeꞌ puꞌwiꞌ le plo, chakꞌama le kꞌin laj wuj le kꞌo pa uqꞌabꞌ. Ri in xinqebꞌ rukꞌ ri ángel, xinta che chi kuya ri wuj chwe, ri ángel xubꞌij chwe: Riꞌ chatijaꞌ. Sibꞌalaj kꞌi waꞌ kanaꞌo are kaya paꞌchiꞌ are kꞌu we xqaj bꞌik chapam sibꞌalaj kꞌa laꞌ kanoꞌwik. Xenkꞌama ri kꞌin laj wuj pa ri uqꞌabꞌ ri ángel, kꞌa te riꞌ xintijo. Are xinya pa nuchiꞌ, sibꞌalaj kiꞌ xinnaꞌo jetaq ri kabꞌ. Are kꞌut xtijtaj wumal sibꞌalaj kꞌa are xqaj bꞌik chinupam. Kꞌa te riꞌ xubꞌij chwe: Kattzalij chi na chuqꞌalajisaxik ri kakꞌulmataj na kukꞌ kꞌi nitzꞌ xuqujeꞌ nim taq tinimit, ri jaljoj kekaꞌyik, ri jaljoj kechꞌawik, xuqujeꞌ chike ri e taqanelabꞌ. Kꞌa te riꞌ xyaꞌtaj chwe jun cheꞌ etabꞌal, kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Dios chwe: Jat, jaꞌwetaj ri Templo rech Dios, ri tzujbꞌal xuqujeꞌ janipa tajin keqꞌijilaꞌn chilaꞌ. Xwi man kawetaj ta ri uwo ja, rumal cher xjachtaj chike ri winaq ri man aꞌj Israel taj, rumal cher we winaq riꞌ kakibꞌan na etzelal kawinaq kebꞌ ikꞌ. Kinya xuqujeꞌ na bꞌe chike ri kebꞌ qꞌalajisal taq we kinkitzijoj na jun mil rukꞌ kebꞌ ciento rukꞌ oxkꞌal qꞌij, kakikoj na katzꞌyaq bꞌantal che koxtar rech kaqꞌalajinik chi sibꞌalaj kebꞌisonik. We kebꞌ qꞌalajisal tzij riꞌ are waꞌ ri kebꞌ olivos, xuqujeꞌ are wa ri kebꞌ kꞌolibꞌal kantela ri e kꞌo cho ri Dios ri ajchoqꞌe ri ulew. We kꞌo jun winaq karaj kubꞌan kꞌax chike we e kebꞌ qꞌalajisal taq tzij riꞌ, aꞌreꞌ kakesaj loq qꞌaqꞌ pa kichiꞌ rech keꞌkijaꞌrisaj ri e kikꞌulel, jeriꞌ keꞌkikamisaj. We e kebꞌ qꞌalajisal taq tzij riꞌ kayaꞌtaj na bꞌe chike kakitanabꞌa ri jabꞌ oxibꞌ junabꞌ rukꞌ nikꞌaj, are waꞌ ri qꞌotaj ri kakibꞌan ri qꞌalajisanik cho ri uwachulew. Xuqujeꞌ yaꞌtal bꞌe chike chi kakikikꞌarisaj ri jaꞌ rech jeriꞌ ronojel uwach kꞌaxkꞌolal, kakibꞌan che ri uwachulew janipa mul kakaj aꞌreꞌ. We xetoꞌtaj ri kebꞌ qꞌalajisal taq tzij chubꞌanik ri kipatan, ri itzel awaj ri kel loq pa ri jul rech qꞌequꞌmal ri man kꞌo ta ukꞌisik kubꞌan na chꞌoꞌj kukꞌ ri kebꞌ qꞌalajisal taq tzij, ri itzel awaj kachꞌeken na chike kakwin na chikikamisaxik. Ri kityoꞌjal ri kebꞌ qꞌalajisal taq tzij keliꞌiꞌ na pa ri nimalaj tinimit ri bꞌiꞌtal che pa ri uxlabꞌal Sodoma rachiꞌl Egipto, chilaꞌ jawjeꞌ xrip wi ri Ajawxel. Ri winaq ri keꞌl pa ri nitzꞌ xuqujeꞌ nim tinimit, ri kakitzijobꞌej jaljoj taq chꞌabꞌal, kakil na ri kityoꞌjal ri e qꞌalajisal taq tzij ri lyaꞌnik pa ri tinimit, makakiya ta kꞌu bꞌe kamuq ri kityoꞌjal. Ri winaq aꞌjuwachulew kekiꞌkot na rumal ri xkꞌulmatajik, kakiya taq kꞌu na sipanik chibꞌil taq kibꞌ. Rumal cher we kebꞌ qꞌalajisal taq tzij riꞌ xeꞌkitontiꞌrisaj ri keꞌl cho ri uwachulew rukꞌ ri xkibꞌano. Are xikꞌow ri oxibꞌ qꞌij rukꞌ nikꞌaj, we kebꞌ qꞌalajisal taq tzij riꞌ xekꞌastajisax rumal ri Dios, xetakꞌiꞌ cho ri uwachulew. Sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ ri winaq ri xiꞌlowik. We kebꞌ qꞌalajisal taq tzij riꞌ xkita jun ko alaj chꞌabꞌal ri kubꞌij: Chixpaqal loq jewaꞌ, ri e qꞌalajisal taq tzij chikiwach ri e kikꞌulel xepaqiꞌ pa jun sutzꞌ. Qas che ri qꞌotaj riꞌ, xubꞌan jun kabꞌraqan ri xutukij jun lajuj qꞌat che ri tinimit, wuqubꞌ mil winaq xekamik. Ri xekꞌasiꞌk sibꞌalaj xkixiꞌj kibꞌ, xkiqꞌijilaꞌj ri ubꞌiꞌ ri Dios ri kꞌo pa ri kaj. Are waꞌ ri ukabꞌ kꞌaxkꞌolal ri xkꞌulmatajik, petinaq chi kꞌu na ri urox kꞌaxkꞌolal. Ri uwuq ángel are xuchꞌawisaj ri usuꞌ, xtataj pa ri kaj sibꞌalaj kꞌi chꞌabꞌal ri ko xkiraq kichiꞌ, xkibꞌij: Ronojel ri e ajawarem ri e kꞌolik, xqꞌax pa uqꞌabꞌ ri Ajawxel xuqujeꞌ pa rech ri Cristo, areꞌ kabꞌan na rech pa kiwiꞌ konojel ri winaq chibꞌe qꞌij saq. Ri juwinaq kajibꞌ e kꞌamal taq bꞌe ri e tꞌuyul cho ri Dios pa taq ri kitem xkiya ri kipalaj cho ri uwachulew, xexukiꞌk cho ri Dios, xkiqꞌijilaꞌj. Jewaꞌ xkibꞌij: Kujtyoxin che la sibꞌalaj kwinel laj Ajawxel Dios, lal kꞌo kanoq ojer, lal kꞌo kamik xuqujeꞌ kape na la. Jeriꞌ rumal cher xkꞌut la ronojel ri kwinem la xuqujeꞌ xchapleꞌj la taqanem puꞌwiꞌ ronojel ri kꞌolik. Konojel ri tinimit xekꞌaꞌnarik, xpe kꞌu ri qꞌotaj are kaqꞌat la tzij pa kiwiꞌ, are waꞌ ri qꞌotaj are kaqꞌat la tzij pa kiwiꞌ ri kaminaqibꞌ, xuqujeꞌ ketoj la ri patanil e la xuqujeꞌ ri e qꞌalajisal e la, ri kakixiꞌj kibꞌ choch la, ta kꞌu nitzꞌ ta kꞌu nim. Are qꞌotaj waꞌ are katukij la ri uwachulew. Kꞌa te riꞌ xjaqajobꞌ ri Templo pa ri kaj, xilitaj kꞌu chilaꞌ ri kaxa rech chꞌekom tzij, xuqujeꞌ xubꞌan kayapaꞌ, kaqulja, kabꞌraqan xuqujeꞌ xqaj nimalaj saqbꞌach. Kꞌa te riꞌ xilitaj jun ixoq cho ri kaj ri ukojom ri qꞌij che ratzꞌyaq, ri ikꞌ kꞌo pa raqan, pa ri ujolom kꞌo jun korona ri kꞌo kabꞌlajuj chꞌumil che. Ri ixoq jubꞌiqꞌ karaj kakꞌojiꞌ ral, kuraqaqej uchiꞌ rumal ri qꞌoxom ri kunaꞌo, rumal chi xa jubꞌiqꞌ karaj kuya ri ral cho ri uwachulew. Xaq kꞌa teꞌ xukꞌut chi ribꞌ cho ri kaj jun nimalaj kyaqa kumatz ri kꞌo raqan ri sibꞌalaj xibꞌibꞌal, we kumatz riꞌ wuqubꞌ ujolom kꞌolik, lajuj rukꞌaꞌ, xuqujeꞌ pa ri ujolom kꞌo wuqubꞌ alaj taq nitzꞌ korona. Ri kumatz rukꞌ ri ujeꞌ xuꞌjururej loq ri urox qꞌat chike ri chꞌumil ri e kꞌo cho ri kaj xuꞌkꞌyaq loq cho ri uwachulew. Ri kumatz xtakꞌiꞌk cho ri ixoq ri xa jubꞌiqꞌ karaj kakꞌojiꞌ ral rech jeriꞌ kutij bꞌik ri ral ri ixoq are kakꞌojiꞌk. Ri ixoq xkꞌojiꞌ jun ral ala pa ri uwachulew, are waꞌ ri kataqan na xuqujeꞌ kuqꞌat na tzij pa kiwiꞌ konojel ri winaq rech ri uwachulew rukꞌ jun chꞌichꞌa bꞌara. Kꞌa te riꞌ xmaj bꞌik ri ral we ixoq riꞌ, xkꞌam bꞌik cho ri Dios pa ri kaj. Xanimaj kꞌu bꞌik ri ixoq xeꞌ pa ri kꞌolibꞌal ri katzꞌinowik, chilaꞌ sukꞌumatal wi jun ukꞌolibꞌal rech jeriꞌ katoꞌik oxibꞌ junabꞌ rukꞌ nikꞌaj. Kꞌa te riꞌ xbꞌan jun chꞌoꞌj pa ri kaj, are xechꞌoꞌjin ri Miguel e rachiꞌl ri rangelibꞌ rukꞌ ri kumatz e rachiꞌl xuqujeꞌ ri rangelibꞌ. Man xkwin ta kꞌu ri kumatz xuqujeꞌ ri e rachiꞌl xekanaj kanoq pa ri kaj. Jeriꞌ xbꞌan chi resaxik bꞌik ri kumatz, ri ojer kumatz ri ubꞌiꞌnaꞌm Itzel, are waꞌ ri kuꞌmenkꞌetij konojel ri winaq cho ri uwachulew, ri rangelibꞌ xekꞌyaq xuqujeꞌ loq pa ri ulew. Kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal ri sibꞌalaj ko xchꞌaw pa ri kaj, jewaꞌ xubꞌij: Xulik ri kolotajem, ri kwinem xuqujeꞌ ri rajawarem ri qaDios. Xulik ri ukwinem ri Cristo, rumal cher xkꞌyaq bꞌik ri tzujunel, are waꞌ ri chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ ketzujun ri qachalal cho ri Dios. We qachalal xechꞌeken puꞌwiꞌ we jastaq riꞌ rumal ri ukamikal ri alaj chij xuqujeꞌ rumal xkiqꞌalajisaj ri ubꞌiꞌ; man xkixiꞌj ta kibꞌ cho ri kamikal xane xkiya kibꞌ pa kamik. Rumal kꞌu riꞌ chekiꞌkot ri kaj xuqujeꞌ ri e kꞌo chilaꞌ. Kꞌax ke ri e kꞌo cho ri uwachulew xuqujeꞌ ri e kꞌo pa ri plo, rumal cher ri Itzel sibꞌalaj royawal xqaj bꞌik iwukꞌ xuqujeꞌ retaꞌm chi xa jun janipa qꞌij chik yaꞌtal che. Are xril ri kumatz chi xkꞌyaq loq cho ri uwachulew, xok chi roqotaxik ri ixoq ri kꞌa te xkꞌojiꞌ ral ala. Xyaꞌtaj kꞌu che ri ixoq kebꞌ uxikꞌ jetaq ri rech jun nimalaj xik, rech jeriꞌ kanimaj cho ri kumatz rech keꞌ pa ri ulew ri katzꞌinowik, jeriꞌ keꞌkꞌol pa ri ukꞌolibꞌal jawjeꞌ kakꞌojiꞌ wi na oxibꞌ junabꞌ rukꞌ nikꞌaj. Ri kumatz resaj loq pa ri uchiꞌ jun nimalaj nimaꞌ rech jeriꞌ ri nimaꞌ kukꞌam bꞌik ri ixoq. Ri ulew kꞌut xutoꞌ ri ixoq, jeriꞌ rumal ri ulew xubꞌiqꞌ bꞌik ri nimaꞌ ri xresaj loq ri kumatz puꞌchiꞌ. Xyojtaj kꞌut ri kumatz rukꞌ ri ixoq, rumal riꞌ xeꞌ chubꞌanik chꞌoꞌj kukꞌ ri nikꞌaj rijaꞌl chi ri ixoq, are waꞌ ri winaq ri kakinimaj ri utaqanik ri Dios xuqujeꞌ qas kejeqiꞌk pa ri utzij ri Jesús. Are kꞌu ri kumatz xtakꞌiꞌk chuchiꞌ ri plo. Kꞌa te riꞌ xintakꞌiꞌk puꞌwiꞌ ri sanyobꞌ ri kꞌo chuchiꞌ ri plo, kꞌa te xinwilo xel loq pa ri plo jun nimalaj awaj ri kꞌo wuqubꞌ ujolom rachiꞌl lajuj rukꞌaꞌ, chkijujunal ri rukꞌaꞌ kꞌo jujun alaj nitzꞌ taq kikorona, pa ri ujolom kꞌo jun tzꞌibꞌ ri karetzelaj ri Dios. We nimalaj awaj riꞌ jer kabꞌantaj jun nimalaj bꞌalam, ri raqan jer kꞌo raqan jun oso, ri uchiꞌ jer kꞌo uchiꞌ jun koj. Ri xibꞌibꞌalaj kumatz ri kꞌo raqan xuya ri ukwinem xuqujeꞌ ri rajawarem che we nimalaj awaj riꞌ. Kꞌo kꞌu jun chike ri ujolom ri nimalaj awaj sokotajinaq, xkunax kꞌut ri sokotajinaq rumal riꞌ ri winaq aꞌjuwachulew xemayijanik xuqujeꞌ xekojon che ri nimalaj awaj riꞌ. Konojel ri winaq xkiqꞌijilaꞌj ri kumatz rumal cher are xyoꞌw taqanik che ri nimalaj awaj, jewaꞌ xkibꞌij: ¿Jachin kajunumataj rukꞌ we nimalaj awaj riꞌ, jachin kakwinik kachꞌoꞌjin rukꞌ? Xyaꞌtaj che we nimalaj awaj riꞌ chi kunaꞌ nimal xuqujeꞌ kujaluj chi areꞌ Dios. Xyaꞌtaj xuqujeꞌ kwinem che chi kataqan na kawinaq kebꞌ ikꞌ. Ri nimalaj awaj xuchapleꞌj ubꞌixik itzel xuqujeꞌ awas taq tzij che ri Dios xuqujeꞌ che ri kꞌolibꞌal ri kꞌo wi ri Dios xuqujeꞌ chike ri e kꞌo pa ri kaj. Ri nimalaj awaj xuqujeꞌ xyaꞌtaj bꞌe che kachꞌoꞌjin kukꞌ ri utinimit ri Dios, xchꞌeken kꞌu chike. Xyaꞌtaj xuqujeꞌ bꞌe che kabꞌan rech puꞌwiꞌ konojel ri e nitzꞌ xuqujeꞌ ri e nimaq taq tinimit, puꞌwiꞌ ri winaq ri kakitzijobꞌej jaljoj taq tzijobꞌal. Konojel ri winaq ri man tzꞌibꞌatal ta ri kibꞌiꞌ pa ri uwuj ri alaj Chij ri xkamisaxik are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew, xkiqꞌijilaꞌj ri nimalaj awaj. We kꞌo jun kꞌo uxikin, chutatabꞌej. Ri winaq ri kakꞌam na bꞌik pa cheꞌ, kakꞌam na bꞌik riꞌ. Ri kakamisan na chi sakꞌibꞌal, chi sakꞌibꞌal riꞌ kakamisax na. Are waꞌ ri kakꞌutuwik chi ri kojonelabꞌ jas jeqel kikꞌuꞌx chirij ri Dios. Kꞌa te xinwilo xel chi loq jun nimalaj awaj pa ri ulew. Ri awaj kebꞌ rukꞌaꞌ jetaq ri rukꞌaꞌ jun laj chij, jer kachꞌaw jun kumatz ri kꞌo raqan. Ri awaj xyaꞌtaj bꞌe che kuꞌtaqchiꞌj konojel ri e kꞌo cho ri uwachulew rech kakiqꞌijilaꞌj ri nabꞌe nimalaj awaj, ri xkunax jun rukꞌaꞌ. Xuqujeꞌ xubꞌan mayijabꞌal taq jastaq, xukꞌut chikiwach konojel chi kakwinik kutzaq loq qꞌaqꞌ pa ri kaj cho ri uwachulew. We nimalaj awaj riꞌ xuꞌtaqchiꞌj ri winaq aꞌj uwachulew rech kakibꞌan jun tzaq jetaq ri kakaꞌy ri nabꞌe nimalaj awaj, are waꞌ ri awaj ri xkamisaxik chi sakꞌibꞌal kꞌa te riꞌ xkꞌastaj chi loq junmul. Xyaꞌtaj kꞌu bꞌe che ri ukabꞌ nimalaj awaj rech kakwinik kuya ukꞌaslemal ri tzꞌaq rech kachꞌawik jeriꞌ kuꞌtaqchiꞌj ri winaq rech kakiqꞌijilaꞌj xuqujeꞌ xtaqan chikikamisaxik ri man kaqꞌijilaꞌn ta che. Ri nimalaj awaj xtaqanik chi kakoj ketal konojel ri winaq chikipalaj o pa ri wiqiqꞌabꞌ ta kꞌu e nitzꞌ o nimaꞌq, e qꞌinom e mebꞌaꞌ, e patrón xuqujeꞌ ajchakibꞌ. Man kꞌo ta kꞌu jun winaq kakwinik kakꞌayinik xuqujeꞌ kaloqꞌoꞌmanik we man kojtal ri retal o ri ubꞌiꞌ ri awaj che. Waral rajawaxik kakoj ri etaꞌmabꞌal rech kachꞌobꞌik jas ri kubꞌij: Chuchomaj ri kꞌo retaꞌmabꞌal churiqaꞌ jas kubꞌij ri ajilabꞌal retal ri nimalaj awaj, jeriꞌ rumal ri ajilabꞌal, rajilabꞌal winaq. Ri ajilabꞌal riꞌ are waqibꞌ ciento oxkꞌal waqibꞌ. Kꞌa te riꞌ xinkaꞌyik xinwilo ri alaj Chij takꞌal puꞌwiꞌ ri juyubꞌ Sión e rachiꞌl jun ciento rachiꞌl kawinaq kajibꞌ mil e tereneꞌl taq rech, chikipalaj tzꞌibꞌatal ri ubꞌiꞌ ri alaj Chij xuqujeꞌ ri ubꞌiꞌ ri Tataxel Dios. Kꞌa te riꞌ, xinta jun chꞌabꞌal upetik pa ri kaj ri kajunumataj rukꞌ ri uchojojik jun nimalaj nimaꞌ, xuqujeꞌ jer raj katataj ri ujininik jun nimalaj kaqulja. Je xuqujeꞌ jer raj ketataj nikꞌaj ajqꞌojomabꞌ are kakiqꞌojomaj ri arkuꞌ qꞌojom. Are waꞌ ri kichꞌabꞌal ri jun ciento rukꞌ kawinaq kajibꞌ mil winaq e takꞌal cho ri tꞌuyulibꞌal tajin kakibꞌixoj jun kꞌakꞌ bꞌix e kachiꞌl ri e kajibꞌ kꞌaslik taj winaqil xuqujeꞌ ri e kawinaq kajibꞌ kꞌamal taq bꞌe. Man kꞌo ta jun kakwinik karetaꞌmaj ri bꞌix ri tajin kakibꞌixoj xwi aꞌreꞌ etaꞌmaninaq rumal cher aꞌre waꞌ ri winaq ri xeꞌsax loq cho ri uwachulew. We winaq riꞌ man xkiqꞌijilaꞌj ta wi ri e bꞌanom taq tyox, xuqujeꞌ qas xjeqiꞌ wi kikꞌuꞌx rukꞌ ri Dios, man xkibꞌan ta wi mak kukꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ kukꞌ ixoqibꞌ, are waꞌ ri keteriꞌ na chirij ri alaj Chij japawjeꞌ ri keꞌ wi. Are waꞌ ri e nabꞌe winaq ri xekolotajik rech jeriꞌ ketzuj cho ri Dios xuqujeꞌ cho ri alaj Chij. Man xriqitaj ta jun bꞌanal tzij chkixoꞌl, rumal ri man xkibꞌan ta wi bꞌanoj tzij. Kꞌa te riꞌ xinwil chi jun ángel tajin karapin cho ri kaj, rukꞌaꞌm bꞌik ri utz laj tzij ri man kasach ta uwach, rech jeriꞌ kuꞌtzijoj pa ronojel ri uwachulew chike konojel ri e kꞌo cho ri uwachulew, chike ri nim xuqujeꞌ nitzꞌ tinimit xuqujeꞌ chike ri konojel ri winaq ri kakitzijobꞌej jaljoj taq tzijobꞌal. We ángel riꞌ xuraqaqej uchiꞌ xubꞌij: Chixiꞌj iwibꞌ cho ri Dios, chiya uqꞌij, rumal ri xopan ri qꞌotaj rech ri uqꞌatbꞌal tzij. Chiqꞌijilaꞌj ri xbꞌanow ri kaj, ulew, ri plo xuqujeꞌ jawjeꞌ ri kakꞌiy wi ri jaꞌ. Kꞌo chi jun ángel teren bꞌik chirij ri nabꞌe xubꞌij: Xtukinik, xtukinik ri nimalaj tinimit Babilonia, are waꞌ ri xetaqchiꞌn konojel ri winaq chubꞌanik ri mak xuqujeꞌ chikiqꞌijilaꞌxik ri e bꞌanom taq dios. Kꞌa te riꞌ xteriꞌ chi bꞌik jun urox ángel chikij ri e kebꞌ, xubꞌij: We kꞌo jun kuqꞌijilaꞌj ri nimalaj awaj xuqujeꞌ ri tzꞌaq rech ri awaj, xuqujeꞌ kuya bꞌe chi kakoj ri retal ri nimalaj awaj pa ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ chupalaj. Kayojtaj na ri Dios rukꞌ we winaq riꞌ xuqujeꞌ kabꞌan na kꞌax che rumal Areꞌ. Qas kunaꞌ na ri kꞌax ri man unaꞌom taj pa ri qꞌaqꞌ ri yaꞌtal azufre chupam. Ri alaj Chij xuqujeꞌ ri rangelibꞌ kakil na we kꞌulmatajik riꞌ. Ri usibꞌal ri qꞌaqꞌ man kataniꞌ taj xane kajeqiꞌ chibꞌe qꞌij saq. Xuqujeꞌ man kꞌo ta kuxlanem ri keqꞌijilaꞌn che ri nimalaj awaj xuqujeꞌ che ri tzaq rech ri awaj man kuꞌxlantaj xuqujeꞌ ri xukꞌamawaꞌj ri retal ri awaj. Chi riꞌ kaqꞌalajin wi na we qas e jeqel ri e kojonelabꞌ xuqujeꞌ we kakiyak ri utaqanik ri Dios rachiꞌl ri kikojobꞌal che ri Jesús. Kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal upetik pa ri kaj xubꞌij chwe: Sibꞌalaj utz ke ri winaq ri e kꞌo pa ri Ajawxel are kekam bꞌik. Jeꞌ. Jeriꞌ rumal cher ketaniꞌ na che ri kichak, xuqujeꞌ kaꞌchiꞌlax na bꞌik rumal ri utz taq chak ri xkibꞌano. Are xinkaꞌyik xinwil jun saqlaj sutzꞌ, puꞌwiꞌ ri sutzꞌ kejeninaq jun ri kajunumataj rukꞌ ri uKꞌojol ri Achi, pa ujolom kꞌo jun korona bꞌantal che qꞌana pwaq, pa ri uqꞌabꞌ rukꞌaꞌm jun jos ri kꞌo upuꞌchiꞌ. Kꞌa te riꞌ xel chi loq jun ángel pa ri Templo, we ángel riꞌ xureq apanoq uchiꞌ che ri tꞌuyul puꞌwiꞌ ri sutzꞌ xubꞌij che: Xuriq ri qꞌij kabꞌan ri yakoj. Chaqꞌata ri tikoꞌn rukꞌ le ajos. Ri tꞌuyul puꞌwiꞌ ri sutzꞌ xrikꞌowisaj ri jos puꞌwiꞌ ri uwachulew jeriꞌ xubꞌan ri qꞌatoj. Xel chi loq jun ángel ri kꞌo pa ri Templo pa ri kaj, rukꞌaꞌm xuqujeꞌ jun jos ri kꞌo upuꞌchiꞌ. Xel chi loq jun ángel ri kꞌo cho ri tzujbꞌal sipanik cho ri Dios, we ángel riꞌ kꞌo ukwinem puꞌwiꞌ ri qꞌaqꞌ, ko xuchꞌabꞌej apanoq ri rukꞌaꞌm ri jos xubꞌij che: Chachapleꞌj ri qꞌatoj rukꞌ ri ajos. Chatzukuj ri uwach ri uvas e chaqꞌ chik. Ri ángel xrikꞌowisaj ri ujos cho ri uwachulew xuqꞌat bꞌik ri uvas, kꞌa te riꞌ xuya pa ri kꞌolibꞌal rech kaqꞌutik, are waꞌ ri karetwachij ri royawal ri Dios. Xepichꞌ ri uvas chirij ri tinimit. Xel kꞌu loq ri kikꞌ pa ri kꞌolibꞌal ri xpichꞌ wi ri uvas xpaqiꞌ jun metro rukꞌ nikꞌaj upetik cho ri uwachulew, ri ulemik are oxibꞌ ciento kilómetros. Xinwil xuqujeꞌ cho ri kaj jun nimalaj mayijabꞌal kꞌutbꞌal: Are waꞌ ri e wuqubꞌ angelibꞌ ri kepe na kukꞌam loq ri wuqubꞌ kꞌax, are taq waꞌ ri kꞌisbꞌal kꞌax, rumal cher rukꞌ we riꞌ kataniꞌ ri royawal ri Dios. Xinwil xuqujeꞌ jun plo jeꞌ je jacha jun kaꞌyebꞌal ibꞌ rachiꞌl qꞌaqꞌ. Chuchiꞌ we plo riꞌ e takꞌal ri winaq ri xechꞌeken puꞌwiꞌ ri nimalaj awaj rumal cher man xkikꞌamawaꞌj taj ri retal xuqujeꞌ man xkiqꞌijilaꞌj ta ri tzꞌaq rech ri nimalaj awaj, we winaq riꞌ kukꞌam ri kiarkuꞌ qꞌojom ri xya rumal ri Dios. We winaq riꞌ tajin kakibꞌixoj ri bꞌix ri xutzꞌibꞌaj ri patanil rech ri Dios, Moisés, we bꞌix riꞌ che ri alaj Chij xbꞌixox wi, jewaꞌ kubꞌij: Ajawxel, sibꞌalaj lal nim, xuqujeꞌ mayijabꞌal, ri chak ri bꞌanom la Ajawxel, sibꞌalaj kwinel la. Sukꞌ xuqujeꞌ qas tzij ri bꞌe la, taqanel pa kiwiꞌ konojel ri tinimit rech ri uwachulew. ¿Jachin mat kuxiꞌj ribꞌ cho la, Ajawxel xuqujeꞌ kuqꞌijilaꞌj ri bꞌiꞌ la? Jeriꞌ rumal xwi ri lal lal Tyoxalaj Dios, rumal riꞌ konojel ri tinimit rech ri uwachulew kepe na xuqujeꞌ kakiqꞌijilaꞌj la rumal cher ri qꞌatoj tzij la xukꞌut ribꞌ. Kꞌa te riꞌ xinkaꞌyik, kꞌa te xinwilo xjaqajobꞌ ri Templo ri kꞌo pa ri kaj, are waꞌ ri Tabernáculo rech ri taqanik. Chupam ri Templo xeꞌl loq e wuqubꞌ angelibꞌ ri kukꞌam loq ri wuqubꞌ kꞌax, we angelibꞌ riꞌ sibꞌalaj chꞌajchꞌoj ri katzꞌyaq bꞌantal che lino, xuqujeꞌ kachuplinik, kikojom cho taq kikꞌuꞌx jujun pas bꞌantal che qꞌana pwaq. Jun chike ri kajibꞌ kꞌaslik winaqil xuya chike ri wuqubꞌ angelibꞌ, wuqubꞌ qumubꞌal bꞌantal che qꞌana pwaq nojinaq che ri royawal ri Dios, ri kꞌaslik chibꞌe qꞌij saq. Ri Templo xnojik che ri usibꞌal ri ujuluwem ri Dios xuqujeꞌ ri che ri ukwinem, man kꞌo ta jun kakwinik kok bꞌik chilaꞌ rumal cher majaꞌ katzꞌaqat ri wuqubꞌ kꞌaxkꞌolal ri kukꞌam loq ri angelibꞌ. Kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal ri kꞌo pa ri Templo rech ri Dios xuraq uchiꞌ xubꞌij chike ri e wuqubꞌ angelibꞌ: Jix, jiꞌtixa puꞌwiꞌ ri uwachulew ri wuqubꞌ qumubꞌal ri nojinaq che ri royawal ri Dios. Ri nabꞌe ángel xel loq pa ri Templo, xuꞌtixa ri qumubꞌal nojinaq che ri royawal ri Dios puꞌwiꞌ ri uwachulew, konojel kꞌu ri winaq ri kojom ketal rumal ri awaj xuqujeꞌ kakiqꞌijilaꞌj ri tzaq rech ri awaj, xel loq jun chꞌaꞌk che ri kityoꞌjal ri sibꞌalaj kaqꞌoxowik. Ri ukabꞌ ángel xuꞌtixa ri qumubꞌal ri nojinaq che ri royawal ri Dios puꞌwiꞌ ri plo. Ri plo kꞌut xkikꞌarik jetaq ri kubꞌan ri kikikꞌel ri winaq ri kekamisaxik, ronojel kꞌu kꞌaslik taj jastaq ri e kꞌo pa ri plo, xekamik. Ri urox ángel xuꞌtixa ri qumubꞌal ri nojinaq che ri royawal ri Dios puꞌwiꞌ taq ri nimaꞌ xuqujeꞌ jawjeꞌ kekꞌiy wi loq ri jaꞌ, ronojel kꞌu ri jaꞌ xekikꞌarik. Kꞌa te riꞌ xinta jun ángel ri kꞌo ukwinem puꞌwiꞌ ri jaꞌ xubꞌij: Sibꞌalaj lal sukꞌ, nimalaj Ajawxel, rumal cher lal ojer lal kꞌo la loq, lal kꞌo la kamik xuqujeꞌ kakꞌojiꞌ na la chibꞌe qꞌij saq. Sibꞌalaj lal Tyox, rumal chi xqꞌat la tzij puꞌwiꞌ ronojel we jastaq riꞌ. Rumal cher xeꞌkikamisaj ri e kojonelabꞌ che la xuqujeꞌ ri e qꞌalajisal taq tzij la, rumal riꞌ xya la bꞌe chi kakiqumuj kikꞌ jeriꞌ rumal cher kataqiꞌ chike. Xuqujeꞌ xinta chi jun chꞌabꞌal upetik cho ri tzujbꞌal xubꞌij: qas tzij wi Ajawxel kwinel laj Dios sibꞌalaj sukꞌ xuqujeꞌ qas tzij ri qꞌatoj tzij la. Ri ukaj ángel xuꞌtixa ri kꞌo chupam ri qumubꞌal puꞌwiꞌ ri qꞌij, jeriꞌ ri qꞌij xya bꞌe che xuꞌporoj konojel ri winaq. Konojel ri winaq xekꞌatik, pune jeriꞌ man xkikꞌex ta wi kikꞌuꞌx, man xkiqꞌijilaꞌj ta ri Dios ri kꞌo ukwinem puꞌwiꞌ ri kꞌax, xane xketzelaj xuqujeꞌ xkibꞌij ri awas ubꞌixik che. Ri uroꞌ ángel xuꞌtixa ri kꞌo pa ri uqumubꞌal puꞌwiꞌ ri utꞌuyulibꞌal ri nimalaj awaj. Xqꞌequꞌmataj kꞌut ronojel ri rajawarem ri awaj xuqujeꞌ konojel ri winaq kakitiꞌtitej ri kaqꞌ rumal ri qꞌoxom, pune xkinaꞌ ri kꞌax xuqujeꞌ ri chꞌaꞌk man xkikꞌex ta wi kikꞌuꞌx xane xketzelaj uwach ri Dios xuqujeꞌ xkibꞌij awas taq tzij che. Ri uwaq ángel are xuꞌtixa ri kꞌo pa ri uqumubꞌal puꞌwiꞌ ri nimalaj nimaꞌ Éufrates, ri nimaꞌ xchaqiꞌjarik rech jeriꞌ utz kiꞌkꞌow loq ri nimaq taq taqanelabꞌ ri keꞌl pa taq ri tinimit ri kꞌo pa relibꞌal qꞌij. Kꞌa te xinwilo xeꞌl loq puꞌchiꞌ ri kumatz ri kꞌo raqan oxibꞌ uxlabꞌal ri jer kebꞌantaj ixpeq, ri nimalaj awaj xuqujeꞌ ri achi ri kujaluj chi qꞌalajisal tzij. Jeriꞌ kebꞌantajik rumal e ruxlabꞌal ri itzel are waꞌ ri kakibꞌan kꞌutbꞌal xuqujeꞌ mayijabꞌal taq jastaq kebꞌe kꞌu chikimulixik konojel ri e taqanelabꞌ rech ronojel ri uwachulew jeriꞌ kakibꞌan chꞌoꞌj pa ri qꞌij are kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ rumal ri nimalaj kwinelalaj Dios. Ri Ajawxel Jesús xubꞌij: “¡Chitampeꞌ! Ri in kinpe na jetaq kubꞌan jun elaqꞌom. Sibꞌalaj utz rech ri man warinaq ta apanoq xuqujeꞌ ukojom apanoq ri ratzꞌyaq, riꞌ man kel ta ukꞌixibꞌal rumal cher man chꞌanal taj are kul riqitajoq.” Are kꞌu ri kuxlabꞌal ri itzel xeꞌkimulij ri e taqanelabꞌ rech ri uwachulew pa jun leꞌaj ri kabꞌix Armagedón che pa ri chꞌabꞌal kech ri aꞌj Israel. Ri uwuq ángel are xuꞌtixa ri uqumubꞌal pa ri kyaqiqꞌ. Xpe jun chꞌabꞌal rukꞌ ri tꞌuyulibꞌal ri kꞌo pa ri Templo pa ri kaj, xubꞌij: Xbꞌantajik. Kꞌa te riꞌ xepe taq kaqulja, jininik, kayapaꞌ, xuqujeꞌ jun nimalaj kabꞌraqan. Man kꞌulmatajinaq ta wi pa ri uwachulew jun jastaq ri kajunumataj rukꞌ we jun riꞌ. Ri nimalaj tinimit xpaꞌix pa oxibꞌ qꞌat, xetukin konojel ri tinimit. Man xsachan ta kꞌu che ri Dios ri tinimit Babilonia, xbꞌan sibꞌalaj kꞌax che rumal ri royawal ri Dios. Konojel kꞌu ri chꞌaqaꞌp taq ulew ri sutital rij rumal taq ri jaꞌ rachiꞌl ri juyubꞌ xsach kiwach. Xuqujeꞌ xqaj saqbꞌach pa kiwiꞌ konojel ri winaq. Ri saqbꞌach jer kebꞌantaj abꞌaj, jubꞌiqꞌ karaj pa jun kintal kepajanik. Ri winaq xkibꞌij kꞌax taq tzij che ri Dios rumal ri kꞌax ri xkiriqo. Xpe kꞌu jun chike ri wuqubꞌ angelibꞌ ri rukꞌaꞌm jun chike ri wuqubꞌ qumubꞌal, xinuchꞌabꞌej xubꞌij chwe: Chatampe loq, kinkꞌut chawach ri kꞌaxkꞌolal ri kuriq na ri nimalaj ajmak ixoq ri sibꞌalaj e kꞌi rachajil ri tꞌuyul puꞌwiꞌ sibꞌalaj kꞌi jaꞌ. Konojel ri e taqanelabꞌ xuqujeꞌ ri winaq rech ri uwachulew xemakun rukꞌ, xeqꞌabꞌarik xuqujeꞌ xeꞌkiqꞌijilaꞌj e bꞌanom taq dios. Ri Uxlabꞌixel rech ri Dios xinukꞌam bꞌik pa ri kꞌolibꞌal ri katzꞌinowik. Chilaꞌ xinwil jun ixoq tꞌuyul chirij jun kyaq nimalaj awaj, we awaj riꞌ nojinaq che ubꞌiꞌ awas taq tzij. Kꞌo wuqubꞌ ujolom xuqujeꞌ lajuj rukꞌaꞌ. Ri ixoq ukojom jun kyaq rachiꞌl moraꞌt ratzꞌyaq uwiqiqem ribꞌ rukꞌ qꞌana pwaq xuqujeꞌ rukꞌ abꞌaj ri sibꞌalaj paqal rajil, rachiꞌl abꞌaj ri kachuplinik, pa ri uqꞌabꞌ rukꞌaꞌm jun qumubꞌal nojinaq che xaꞌwibꞌal taq jastaq xuqujeꞌ etzelal rachiꞌl mak kukꞌ taq achyabꞌ. Chupalaj tzꞌibꞌatal jun bꞌiꞌaj ri man kꞌo ta jun kachꞌobꞌowik, jewaꞌ kubꞌij: Ri nimalaj tinimit Babilonia are kinan ri kakibꞌan mak kukꞌ taq achyabꞌ xuqujeꞌ ri kakibꞌan xaꞌwibꞌal taq jastaq cho ri uwachulew. Xinwilo chi ri ixoq xqꞌabꞌarik rumal cher xuqumuj ri kikikꞌel konojel ri e kojonelabꞌ ri xekamisaxik rumal cher xjeqiꞌ kikꞌuꞌx chirij ri Jesús, sibꞌalaj xinmayijanik are xinwil we riꞌ. Ri ángel xubꞌij chwe: ¿Jas che sibꞌalaj katmayijanik? Chanim kinbꞌij chawe jas kel kubꞌij ri ixoq ri kꞌo wuqubꞌ ujolom xuqujeꞌ lajuj rukꞌaꞌ. Ri nimalaj awaj ri xawilo are waꞌ ri kꞌo kanoq nabꞌe, man kꞌo ta chi kꞌu chanim, jubꞌiqꞌ karaj kel loq pa ri nimalaj jul ri maj ukꞌisik kꞌa te riꞌ kakꞌam bꞌik rech jeriꞌ kakꞌis tzij puꞌwiꞌ, ri winaq ri man tzꞌibꞌatal ta ri kibꞌiꞌ pa ri wuj rech kꞌaslemal pa ri uwokotajik loq ri uwachulew, kemayijan na are kakil we awaj riꞌ, ri kꞌo kanoq nabꞌe, man kꞌo ta chi kꞌu kamik, katzalij kꞌu na loq. We jastaq riꞌ xwi kachꞌobꞌow ri kꞌo retaꞌmabꞌal: Ri wuqubꞌ jolomaj kel kubꞌij wuqubꞌ juyubꞌ jawjeꞌ ri tꞌuyul wi ri ixoq. Xuqujeꞌ e wuqubꞌ taqanelabꞌ rech ri uwachulew: E kaminaq chi jobꞌ chike, jun kꞌa tajin kataqan na, ri jun chik majaꞌ kulik, we kꞌu xulik tzi choqꞌaqꞌ wi chi man naj taq kataqanik. Ri nimalaj awaj ri kꞌo kanoq, ri man kꞌo ta chi kamik, xa kꞌu katzalij na loq, are waꞌ ri wajxaq taqanel, kajunumataj kukꞌ ri wuqubꞌ taqanelabꞌ, xa kꞌu kakꞌis na tzij puꞌwiꞌ. Ri lajuj ukꞌaꞌ ri xawilo, e lajuj taqanelabꞌ ri kꞌamajaꞌ kakichapleꞌj taqanik, kayaꞌtaj kꞌu na ri taqanik pa kiqꞌabꞌ jun hora junam rukꞌ ri nimalaj awaj. Ri lajuj taqanelabꞌ kakijunamaj na kichomanik kakijach na ri kikwinem xuqujeꞌ ri kichuqꞌabꞌ puꞌqꞌabꞌ ri nimalaj awaj. Kechꞌoꞌjin na rukꞌ ri alaj Chij, ri alaj Chij kꞌut kachꞌeken na chike rumal cher Areꞌ Ajawxel pa kiwiꞌ konojel ri ajawxelabꞌ xuqujeꞌ are taqanel pa kiwiꞌ konojel taqanelabꞌ. Kekꞌojiꞌ na rukꞌ konojel ri e tereneꞌl taq rech. Ri Dios uꞌchaꞌom xuqujeꞌ uꞌsikꞌim apanoq rumal e jeqel pa ri utzij. Xubꞌij xuqujeꞌ chwe: Ri nimaꞌ ri xawilo jawjeꞌ ri tꞌuyul wi ri ixoq ri sibꞌalaj e kꞌi rachajil, are karetwachij e nitzꞌ xuqujeꞌ e nimaq taq tinimit xuqujeꞌ tzijobꞌal. Ri lajuj ukꞌaꞌ ri xawilo, rachiꞌl ri nimalaj awaj kaketzelaj na ri ixoq ri sibꞌalaj e kꞌi rachajil, kakimaj na ronojel ri kꞌo rukꞌ, kakitij na ri utyoꞌjal kꞌa te riꞌ kakiporoj na pa qꞌaqꞌ. Ri Dios xuya bꞌe chike ri lajuj taqanelabꞌ chi jewaꞌ kakibꞌano. Xubꞌan chike chi kakijunamaj kichomanik rukꞌ ri nimalaj awaj, kakinimaj kꞌu na kꞌa pa ri qꞌij are katzꞌaqat ri uchomanik loq ri Dios. Ri ixoq ri xawilo, are karetwachij ri nimalaj tinimit ri kabꞌan rech pa kiwiꞌ konojel ri taqanelabꞌ cho ri uwachulew. Kꞌa te riꞌ xinwil chik jun ángel xqaj loq pa ri kaj rukꞌaꞌm sibꞌalaj nim kwinem, xtunax kꞌu ri uwachulew rukꞌ ri nimalaj utunal. Ri ángel xuraq uchiꞌ, xubꞌij: Xtukixik, xtukixik ri tinimit Babilonia, chanim xaq kachoch chi itzel taq uxlabꞌal, kisok aꞌwaj ri kerapinik xuqujeꞌ kijul aꞌwaj e xibꞌibꞌal ri kꞌo kajibꞌ kichakalibꞌal konojel we aꞌwaj riꞌ sibꞌalaj e xaꞌwibꞌal. Rumal cher konojel ri tinimit rech ri uwachulew xkesaj uwach ri kubꞌano xkiqꞌijilaꞌj ri e bꞌanom taq dios je xuqujeꞌ xkibꞌan konojel ri e taqanelabꞌ ri e kꞌo cho ri uwachulew. Konojel ri aꞌjkꞌayibꞌ aꞌjuwachulew xeqꞌinomarik rukꞌ ri pwaq ri xya chike rumal we tinimit riꞌ. Kꞌa te riꞌ xinta chi jun chꞌabꞌal upetik pa ri kaj, xubꞌij: Nutinimit, chixel loq chikixoꞌl we winaq riꞌ, jeriꞌ man kibꞌan ta iwe ri mak ri kakibꞌano xuqujeꞌ rech man kiriq ta ri kꞌaxkꞌolal ri kakiriq na. Rumal cher xopan ri unimal ri kimak kꞌa pa ri kaj, man xsachan ta kꞌu che ri Dios xa ta ne jun che ri kimak ri kibꞌanom. Je chibꞌana che jetaq ri xubꞌan chike nikꞌaj chik, chibꞌana che chikutoj kebꞌ mul ri xubꞌano. Chibꞌana chi kunaꞌ kebꞌ mul qꞌoxomal jetaq ri xkinaꞌ nikꞌaj chik rumal rech. Sibꞌalaj xunaꞌ nimal xuqujeꞌ utz xunaꞌo xuwokokej ribꞌ rukꞌ ri paqalik taq jastaq, chanim kꞌut chibꞌana kꞌax che, rech qas kunaꞌ ri qꞌoxomal xuqujeꞌ koqꞌik. Rumal cher sibꞌalaj nimal che kubꞌij: “In in tꞌuyulik jetaq kubꞌan jun taqanel, man in malkaꞌn taj xuqujeꞌ man kinriq ta wi kꞌax.” Rumal riꞌ, xa pa jun qꞌij kepe na ri kꞌaxkꞌolal puꞌwiꞌ: kamikal, oqꞌej, numik xuqujeꞌ kaporox na pa ri qꞌaqꞌ, jeriꞌ rumal cher ri kwinel laj Dios ri Ajawxel kubꞌan na ri qꞌatoj tzij. Konojel ri taqanelabꞌ rech ri uwachulew koꞌqꞌ na xuqujeꞌ kꞌax kakinaꞌ na are kakil ri usibꞌal ri qꞌaqꞌ ri kaporon ri tinimit Babilonia rumal cher xemakun rukꞌ. Ri winaq we xkil we kꞌax riꞌ ketakꞌiꞌ apanoq naj che ri tinimit xuqujeꞌ kakibꞌij: Kꞌax, kꞌax rech ri nimalaj tinimit Babilonia, aninaq xtukitajik ri sibꞌalaj kwinel laj tinimit. Kꞌax xuqujeꞌ kakinaꞌ na ri aꞌjkꞌayibꞌ rech ronojel ri uwachulew, koꞌqꞌ na rumal cher man kꞌo ta chi jun kaloqꞌow ri kikꞌay. Man kꞌo ta chi jun kaloqꞌowik ri qꞌana pwaq, ri saq pwaq, abꞌaj ri kachuplinik, ri abꞌaj ri paqal taq rajil, ri atzꞌyaq ri paqal rajil, kyaq xuqujeꞌ moraꞌt, ronojel uwach che, paqal rajil, kꞌokꞌ taq cheꞌ xuqujeꞌ chꞌichꞌ, cobre rachiꞌl mármol. Xuqujeꞌ kanela, kꞌokꞌ taq qꞌayes, kꞌokꞌ taq qꞌol, mirra, olibano, aceite, ukotzꞌiꞌjal kꞌaj, tiriko, aꞌwaj, chij, kej, chꞌichꞌ bꞌinibꞌal, ajchakibꞌ xuqujeꞌ ajchꞌoꞌjabꞌ. Kakibꞌij kꞌu na che ri tinimit Babilonia: Man kꞌo ta chi ri qꞌinomal awukꞌ ri qas utz xawilo, man katzalij ta chi wi loq we qꞌinomal riꞌ awukꞌ xuqujeꞌ jastaq ri paqal taq rajil ri xkꞌojiꞌ kan awukꞌ nabꞌe. Koꞌqꞌ na xuqujeꞌ kꞌax kakinaꞌ na konojel ri aꞌjkꞌayibꞌ ri xeqꞌinomarik rumal xkikꞌayij we jastaq riꞌ che ri tinimit Babilonia, kenajtin xuqujeꞌ na che, rumal kakixiꞌj kibꞌ che ri kꞌaxkꞌolal. Kakibꞌij kꞌu na we winaq riꞌ: Kꞌax rech ri nimalaj tinimit ri ukojom ri atzꞌyaq moraꞌt rachiꞌl kyaq sibꞌalaj paqal rajil, uwiqiqem ribꞌ rukꞌ qꞌana pwaq, abꞌaj ri kachuplinik, xuqujeꞌ abꞌaj ri sibꞌalaj paqal rajil. Rumal cher aninaq xsach uwach ri uqꞌinomal. Konojel ri winaq ri kebꞌinisan ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, ri aꞌjkꞌayibꞌ xuqujeꞌ ri ajchakibꞌ chupam, konojel ri kechakun pa ri plo xenajtin che ri tinimit Babilonia. Are xkil ri sibꞌ rech ri qꞌaqꞌ ri tajin kaporon ri tinimit, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij man kꞌolinaq ta wi jun tinimit sibꞌalaj kwinel jetaq we tinimit riꞌ. We winaq riꞌ xkiya chaj pa kijolom chukꞌutik ri kibꞌis xuqujeꞌ xoꞌqꞌik. Xkibꞌij: Kꞌax, kꞌax rech ri nimalaj tinimit Babilonia, xeqꞌinomar ri winaq ri kechakun pa ri plo rumal rech, pune jeriꞌ aninaq xsach uwach. Chatkiꞌkotoq kaj, rumal ri xkꞌulmatajik, chixkiꞌkotoq xuqujeꞌ ix ix tyox taq winaq, taqoꞌn xuqujeꞌ qꞌalajisal taq tzij, rumal cher ri Dios xubꞌan qꞌatoj tzij rumal iwe. Xpe kꞌu jun kwinel laj ángel xukꞌam jun abꞌaj, jetaq jun abꞌaj rech keꞌbꞌal, xukꞌyaq loq pa ri plo, xubꞌij: Jewaꞌ kabꞌan na chutukixik ri nimalaj tinimit Babilonia, man kilitaj ta chi wi uwach junmul. Man katataj ta chi wi ri qꞌojom ke ri ajbꞌixabꞌ awukꞌ, ri arkuꞌ qꞌojom xuqujeꞌ ri chirimiꞌy, rachiꞌl ri suꞌ. Man kiꞌlitaj ta chi wi kiwach jaljoj taq ajchakibꞌ awukꞌ. Man katataj ta chi wi awukꞌ ri uchꞌabꞌal ri keteꞌt rech keꞌbꞌal. Man katunan ta chi wi ri qꞌaqꞌ tunabꞌal awukꞌ xuqujeꞌ man katataj ta chi nimaqꞌij rech kꞌulanem, rumal cher ri aꞌwaꞌjkꞌayibꞌ sibꞌalaj nim kan kiqꞌij pa ronojel ri uwachulew xuqujeꞌ xaꞌmenkꞌetij konojel ri tinimit rech ri uwachulew rukꞌ ri aqꞌijinik. Xuqujeꞌ rumal awukꞌ xekamisax wi e kꞌi qꞌalajisal taq tzij, e kꞌi chike ri e kojonelabꞌ xuqujeꞌ e kꞌi chike ri kepe pa ronojel ri uwachulew. Kꞌa te riꞌ xinta kichꞌabꞌal sibꞌalaj e kꞌi winaq ri e kꞌo pa ri kaj jewaꞌ xkibꞌij: ¡Qꞌijilaꞌtal ri Ajawxel! Ri kolotajem, ri juluwem ri kwinem e rech ri qaDios. Rumal cher sibꞌalaj qas tzij xuqujeꞌ sukꞌ ri uqꞌatoj tzij: Xuqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri ixoq ri ubꞌanom nimalaj mak kukꞌ taq achyabꞌ, we ixoq riꞌ xuyojij ri uwachulew rukꞌ ri umak, rumal riꞌ xqꞌat tzij puꞌwiꞌ rech jeriꞌ xtoj che ri kꞌax ri xubꞌano rumal cher xuꞌkamisaj ri e patanil taq rech ri Dios. Ri winaq xkibꞌij chi junmul: Konojel kiqꞌijilaꞌj ri Dios. Ri usibꞌal ri qꞌaqꞌ jawjeꞌ ri xporox wi ri ajmak ixoq man kataniꞌ ta wi. Ri juwinaq kajibꞌ kꞌamal taq bꞌe rachiꞌl ri e kajibꞌ kꞌaslik taq winaqil xexukiꞌk pa ri ulew xkiqꞌijilaꞌj ri Dios ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xuqujeꞌ xkibꞌij: Jeriꞌ, chiqꞌijilaꞌj ri Dios iwonojel. Xel kꞌu loq jun chꞌabꞌal rukꞌ ri tꞌuyulibꞌal ri xubꞌij: Chiqꞌijilaꞌj ri qaDios iwonojel ri ix patanil taq rech, ta kꞌu ix nitzꞌ o ix nimaꞌq, ix ri kipatanij ri Dios rukꞌ mochꞌochꞌem. Xuqujeꞌ xinta kichꞌabꞌal sibꞌalaj e kꞌi winaq kajunumataj rukꞌ ri uchojojem sibꞌalaj kꞌi jaꞌ je xuqujeꞌ je katataj ri sibꞌalaj kꞌi kaqulja, jewaꞌ xkibꞌij: ¡Chiqꞌijilaꞌj ri Dios iwonojel! Rumal cher ri qaDios sibꞌalaj kwinel xuchapleꞌj ri utaqanik. Chujkiꞌkot xuqujeꞌ chujtzꞌetzatoq qaya ri juluwem che ri Dios rumal cher xopan ri qꞌij are kakꞌuliꞌ ri alaj Chij, ri rixoqil usukꞌumam chi apanoq ribꞌ. Yaꞌtal kꞌu che ri rixoqil chi karatzꞌyaqibꞌej chꞌajchꞌoj, kachuplinik xuqujeꞌ sibꞌalaj paqal rajil ri lino. Ri chꞌajchꞌoj lino karetwachij ri utz taq chak ke konojel ri kojonelabꞌ. Ri ángel xubꞌij chwe: chatzꞌibꞌaj we riꞌ: “Utz ke ri e sikꞌital pa ri waꞌim rech bꞌenaq qꞌij rech ri alaj Chij” xuqujeꞌ xubꞌij: “We riꞌ qas utzij ri Dios wi.” Xinxukiꞌ cho ri ángel chuqꞌijilaꞌxik, xpe kꞌut xubꞌij chwe: Chatwaꞌjiloq, man katxukiꞌ ta chinuwach are chaqꞌijilaꞌj ri Dios in in awach patanijel jeꞌ jas ri aꞌwachalal ri e kojoninaq che ri Jesús. Jeriꞌ rumal ri ukꞌutuꞌn ri Jesús are ketaqchiꞌn ri winaq rech amaqꞌel kakitzijoj. Kꞌa te riꞌ xinwilo ri kaj jaqalik, xuqujeꞌ xukꞌut ribꞌ jun saq kej. Ri kejeninaq chirij ubꞌiꞌnam Sukꞌ xuqujeꞌ Qas tzij. Rumal cher sibꞌalaj sukꞌ chubꞌanik ri utaqanik xuqujeꞌ sukꞌ kanoꞌjinik are kachꞌoꞌjinik. Ri ubꞌoqꞌoch kajunumataj rukꞌ ri qꞌaqꞌ are karepepik, xuqujeꞌ kꞌo sibꞌalaj kꞌi korona pa ri ujolom kꞌa te riꞌ tzꞌibꞌatal jun bꞌiꞌaj ri xwi Areꞌ etaꞌmaninaq. Ukojom jun ratzꞌyaq ri muꞌtal pa kikꞌ, ri ubꞌiꞌ are: UTZIJ RI DIOS. Tereneꞌtal kumal ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit kikojom chꞌajchꞌoj katzꞌyaq bꞌantal che saq lino sibꞌalaj paqal rajil xuqujeꞌ e kejeninaq chirij saq taq kej. Kel loq puꞌchiꞌ jun sakꞌibꞌal ri kꞌo upuꞌchiꞌ, are waꞌ kukoj na chubꞌanik kꞌax chike ri winaq pa ronojel tinimit. Areꞌ kataqan na pa kiwiꞌ ri tinimit rukꞌ chꞌichꞌa bꞌara. Areꞌ kapichꞌow na ri uvas xuqujeꞌ karesaj na ri uwaꞌl ri karetwachij ri nimalaj royawal ri nimalaj kwinel laj Dios. Tzꞌibꞌatal che ri ratzꞌyaq xuqujeꞌ che ri raqan we bꞌiꞌaj riꞌ: TAQANEL pa kiwiꞌ taqanelabꞌ xuqujeꞌ AJAWXEL pa kiwiꞌ ajawxelabꞌ. Xuqujeꞌ xinwil jun ángel ri takꞌal cho ri qꞌij, xuraq uchiꞌ chike konojel ri aꞌwaj ri kerapin cho ri kaj xubꞌij: Chixpetoq chimulij iwibꞌ rech kixwaꞌ pa ri urekeqꞌij ri Dios. Chixpetoq jilitija kityoꞌjal e taqanelabꞌ, kityoꞌjal nimaq taq kꞌamal kibꞌe ajchꞌoꞌjabꞌ, kityoꞌjal winaq nimaq taq kibꞌantajik, kityoꞌjal kej xuqujeꞌ ri e winaq ri e kejeninaq loq, kityoꞌjal winaq ri kepe pa ronojel tinimit rech ri uwachulew kech winaq ri e tzoqopitalik xuqujeꞌ ajchakibꞌ, e nimaꞌq xuqujeꞌ e nitzꞌ. Kꞌa te riꞌ xinwil ri nimalaj awaj e rachiꞌl ri e taqanelabꞌ rech ri uwachulew e kachiꞌl ri e kajchꞌoꞌjabꞌ, kimulim kibꞌ rech kechꞌoꞌjin rukꞌ ri kejeninaq chirij ri kej e rachiꞌl ri rajchꞌoꞌjabꞌ. Xchap kꞌu ri nimalaj awaj rachiꞌl ri xujaluj chi qꞌalajisal tzij are waꞌ ri xubꞌan kꞌutbꞌal chikimenkꞌetixik ri xkikꞌam ri retal ri aꞌwaj xuqujeꞌ man xkiqꞌijilaꞌj ta ri tzꞌaq rech ri awaj. Kikobꞌchal e kꞌaslik xekꞌyaq bꞌik pa ri cho rech qꞌaqꞌ ri yaꞌtal azufre chupam. Are kꞌu ri nikꞌaj chik, xekamisax rukꞌ ri sakꞌibꞌal ri kel loq puꞌchiꞌ ri kejeninaq ri saq kej. Konojel ri aꞌwaj ri kerapinik xenojik rumal cher xkitij ri kityoꞌjal konojel ri winaq. Kꞌa te riꞌ xinwil jun ángel ri xqaj loq pa ri kaj, rukꞌaꞌm jun lawe jaqbꞌal rech ri nimalaj jul ri man kꞌo ta ukꞌisik rachiꞌl jun chꞌichꞌ jatꞌibꞌal. Xuchap kꞌu ri ojer xibꞌibꞌalaj kumatz ri kꞌo raqan, are waꞌ ri ubꞌiꞌnam Itzel xuqujeꞌ kꞌulel re ri Dios, xujatꞌij mil junabꞌ. Xukꞌyaq bꞌik pa ri nimalaj jul ri man kꞌo ta ukꞌisik, xutzꞌapij kan chilaꞌ rech jeriꞌ man kuꞌmenkꞌetij ta chi ri sibꞌalaj kꞌi tinimit kꞌa katzꞌaqat na ri mil junabꞌ. Katzoqopix chi kꞌu na jun janipa qꞌij we xtzꞌaqat ri mil junabꞌ. Kꞌa te riꞌ xinwil e tꞌuyulibꞌal, chupam ri tꞌuyulibꞌal riꞌ xetꞌuyiꞌ wi ri xya bꞌe chike kakibꞌan qꞌatoj tzij. Xeꞌnwil xuqujeꞌ ri kanimaꞌ ri xesax kijolom rumal rech ri uqꞌalajisanik ri Jesús xuqujeꞌ rumal ri utzij ri Dios, are waꞌ ri man xkiqꞌijilaꞌj ta wi ri nimalaj awaj xuqujeꞌ ri tzꞌaq rech ri awaj xuqujeꞌ man xkikꞌamawaꞌj taj ri retal ri awaj chikipalaj xuqujeꞌ pa kiqꞌabꞌ. Xekꞌastaj chi kꞌu na rech junam kakibꞌan ri taqanik rukꞌ ri Cristo mil junabꞌ. Are kꞌu ri nikꞌaj kaminaqibꞌ chik man xkꞌastaj ta kiwach kꞌa xtzꞌaqat na ri mil junabꞌ. Are waꞌ ri nabꞌe kꞌastajibꞌal wach. Utz rech xuqujeꞌ sibꞌalaj tyox ri winaq ri kakꞌastaj pa ri nabꞌe kꞌastajibꞌal. Man kꞌo ta chi ukwinem ri ukabꞌ kamikal puꞌwiꞌ we winaq riꞌ, xane kux na chꞌawenel cho ri Dios xuqujeꞌ rech ri Cristo, kataqan kꞌu na rukꞌ ri Cristo mil junabꞌ. We xtzꞌaqat ri mil junabꞌ, katzoqopix na ri Itzel, kesax na loq jawjeꞌ ri tzꞌapital wi. Kel kꞌu na bꞌik chikimenkꞌetixik konojel ri tinimit ri e kꞌo pa ri kajibꞌ takꞌalibꞌal rech ri uwachulew, kuꞌmenkꞌetij na ri tinimit Gog rachiꞌl ri Magog, kuꞌmulij na che ri chꞌoꞌj, ri kikꞌiyal kajunumataj rukꞌ ri sanyobꞌ ri kꞌo chuchiꞌ ri plo. Kebꞌin kꞌu na cho ronojel ri uwachulew xuqujeꞌ kakisutij na kij ri utinimit ri Dios, ri sibꞌalaj uloqꞌ. Katzaq kꞌu na loq qꞌaqꞌ pa kiwiꞌ konojel we winaq riꞌ, kejaꞌrisax na. Are kꞌu ri Itzel ri xuꞌmenkꞌetij ri winaq kakꞌyaq na bꞌik pa ri cho bꞌantal che qꞌaqꞌ yaꞌtal azufre chupam, chilaꞌ jawjeꞌ ri e kꞌyaqtal wi bꞌik ri nimalaj awaj rachiꞌl ri achi ri xujaluj chi qꞌalajisal tzij, chilaꞌ kabꞌan wi na kꞌax chike chibꞌe qꞌij saq, chi paqꞌij chi chaqꞌabꞌ. Xinwil xuqujeꞌ jun saqlaj tꞌuyulibꞌal xuqujeꞌ ri tꞌuyul chupam. Ri kaj xuqujeꞌ ri ulew xaꞌnimaj bꞌik cho ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal, man kꞌo ta chi jun xilow kiwach. Kꞌa te riꞌ xinwil ri e nitzꞌ xuqujeꞌ nimaq taq kaminaqibꞌ e takꞌal cho ri Dios, xejaqataj kꞌu ri wuj, kꞌa te riꞌ xjaq chi jun wuj are waꞌ ri wuj rech kꞌaslemal, xqꞌat kꞌu tzij pa kiwiꞌ ri e kaminaqibꞌ rumal ri kichak ri xriqitaj pa ri wuj. Ri plo xuꞌjach ri kaminaqibꞌ ri e kaminaq chupam, ri kamikal xuqujeꞌ ri qꞌaqꞌ ri man kꞌo ta ukꞌisik xeꞌkijach xuqujeꞌ ri e kaminaq chikipam, xqꞌat kꞌu tzij pa kiwiꞌ chi kijujunal jas taq na kꞌu ri xkichakuj. Xekꞌyaq kꞌu bꞌik ri kamikal rachiꞌl ri ajawarem rech ri kamikal pa ri cho ri bꞌantal che qꞌaqꞌ. Are waꞌ ri ukabꞌ kamikal. Are kꞌu ri man xriqitaj ta ri ubꞌiꞌ pa ri wuj rech kꞌaslemal, xkꞌyaq bꞌik pa ri cho ri kꞌo qꞌaqꞌ chupam. Kꞌa te riꞌ xinwil jun kꞌakꞌ kaj rachiꞌl jun kꞌakꞌ ulew, rumal cher ri nabꞌe kaj xuqujeꞌ ri nabꞌe ulew xuqujeꞌ ri plo ri e kꞌo kanoq nabꞌe xsach kiwach. In in Juan, xinwil ri Tyoxalaj tinimit, ri kꞌakꞌ tinimit Jerusalén xqaj loq pa ri kaj rech ri Dios jer atzꞌyaqininaq jetaq jun alibꞌatz ri jubꞌiqꞌ karaj kakꞌuliꞌk. Kꞌa te riꞌ xinta jun chꞌabꞌal ri upetik pa ri kaj xubꞌij: Are waꞌ ri rachoch ri Dios, chi riꞌ kakꞌojiꞌ wi na ri Dios junam kukꞌ ri utinimit, ri winaq kuꞌx na utinimit xuqujeꞌ ri Dios kux na ri xa jun kiDios. Ri Dios kusuꞌ na ri uwaꞌl kiwach konojel, man kꞌo ta chi wi kamikal xuqujeꞌ man kebꞌison ta chi wi, man kakinaꞌ ta chi wi kꞌax, rumal cher xikꞌow kan ronojel we jastaq riꞌ. Ri tꞌuyul pa ri tꞌuyulibꞌal xubꞌij: Chitampeꞌ, in kinbꞌan kꞌakꞌ taq jastaq. Xubꞌij xuqujeꞌ chwe: We tzij riꞌ qas tzij wi xuqujeꞌ qas utz kajeqiꞌ ukꞌuꞌx jun che. Xubꞌij xuqujeꞌ chwe: Ronojel xbꞌantajik. In riꞌ, ri in Alfa xuqujeꞌ Omega ri in majibꞌal rech ronojel xuqujeꞌ in riꞌ in kꞌisbꞌal rech. Kinya na jaꞌ rech kꞌaslemal che ri kachaqiꞌj uchiꞌ. Xubꞌij xuqujeꞌ chwe: Ri kachꞌekenik karechabꞌej na ronojel ri jastaq, kinux na uDios, areꞌ xuqujeꞌ kux na nukꞌojol. Are kꞌu ri kakixiꞌj kibꞌ, ri man kekojon taj, ri e xaꞌwibꞌal, ri kakibꞌan mak kukꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, ri aꞌjqꞌijabꞌ, ri keꞌkipatanij e bꞌanom taq dios, ri e bꞌanal taq tzij, kebꞌe na pa ri qꞌaqꞌ ri kajininik yaꞌtal azufre chupam, are waꞌ ri ukabꞌ kamikal. Xpe kꞌu jun chike ri e wuqubꞌ angelibꞌ ri rukꞌaꞌm jun chike ri wuqubꞌ qumubꞌal rech ri wuqubꞌ kꞌaxkꞌolal, xtzijon wukꞌ xubꞌij chwe: Chatampe loq jewaꞌ, kinkꞌut chawach ri rixoqil ri alaj Chij. Xinukꞌam bꞌik pa ri Uxlabꞌal puꞌwiꞌ jun nimalaj juyubꞌ, kꞌa te riꞌ xukꞌut chinuwach ri nimalaj Tyox tinimit Jerusalén, tajin kaqaj loq pa ri kaj rech ri Dios. Ri ujuluwem ri Dios sibꞌalaj xrepqꞌunik jetaq jun abꞌaj ri sibꞌalaj paqal rajil, jer kakaꞌy jaspe, saqsoj jetaq ri kakaꞌy ri kaꞌyebꞌal ibꞌ. Ri tinimit sutital rij rukꞌ jun nimalaj tapya ri kꞌo kabꞌlajuj uchiꞌ ja che, chuchiꞌ jujun uchiꞌ ja e kꞌo jujun ángel xuqujeꞌ tzꞌibꞌatal ri kibꞌiꞌ ri kabꞌlajuj wok winaq aꞌj Israel. Oxibꞌ uchiꞌ ja kꞌo pa ri relibꞌal qꞌij, pa ri uxukut kaj kꞌo oxibꞌ uchiꞌ ja, pa ri uxukut ulew kꞌo oxibꞌ uchiꞌ ja, pa ri uqajibꞌal qꞌij kꞌo oxibꞌ uchiꞌ ja. Ri tapya rech ri tinimit kojtal kabꞌlajuj utakꞌalibꞌal xuqujeꞌ tzꞌibꞌatal ri kabꞌlajuj kibꞌiꞌ ri lajuj uꞌtaqoꞌn ri alaj Chij choch. Ri ángel ri tajin katzijon wukꞌ rukꞌaꞌm jun aj etabꞌal bꞌantal che qꞌana pwaq, rukꞌ ri aj karetaj ri tinimit, ri tapya xuqujeꞌ uchiꞌ taq ja. Ri retabꞌalil ri tinimit are we riꞌ: ri kajibꞌ u pa uxukut junam ketanik, ri raqan xaq junam rukꞌ ri uwach. Ri ángel xretaj ri unimal ri tinimit rukꞌ ri aj etabꞌal, ri ketanik are kebꞌ mil rukꞌ kebꞌ ciento kilómetro uwach, kebꞌ mil rukꞌ kebꞌ ciento kilómetro raqan xuqujeꞌ kebꞌ mil rukꞌ kebꞌ ciento kilómetro unimal. Ronojel xaq junam ketanik. Xretaj xuqujeꞌ ri tapya oxkꞌal jobꞌ etabꞌal ketanik are waꞌ ri etabꞌal rech winaq ri xukoj ri ángel. Ri tapya che abꞌaj jaspe bꞌantal wi, are kꞌu ri tinimit che qꞌana pwaq bꞌantal wi kajunumataj rukꞌ ri kaꞌyebꞌal ibꞌ. Ri takꞌalibꞌal rech ri tapya rech ri tinimit wiqtal rukꞌ ronojel uwach abꞌaj paqal taq rajil. Ri nabꞌe takꞌalibꞌal che abꞌaj jaspe, ri ukabꞌ che safiro, ri urox che ágata, ri ukaj che esmeralda, ri uroꞌ che abꞌaj ónice, ri uwaq che abꞌaj cornalina, ri uwuq che abꞌaj crisólito, ri uwajxaq che abꞌaj berilo, ri ubꞌelej che abꞌaj topacio, ri ulajuj che abꞌaj crisopraso, ri ulajuj nabꞌe che jacinto, ri ulajuj ukabꞌ che abꞌaj amatista. Ri kabꞌlajuj uchiꞌ ja che perla bꞌantal wi, chi kijujunal ri uchiꞌ ja e jujun perla. Ri bꞌe pa ri tinimit che qꞌana pwaq bꞌantal wi sibꞌalaj kachuplinik jetaq ri kaꞌyebꞌal ibꞌ. Man xinwil ta pa ri tinimit riꞌ jun Templo rumal cher are ri kwinel laj Ajawxel Dios rachiꞌl ri alaj Chij aꞌre uꞌtemplo ri Dios. Man kajawataj ta xuqujeꞌ ri qꞌij, ri ikꞌ pa ri tinimit jeriꞌ rumal ri ujuluwem ri Dios are katunan ri tinimit xuqujeꞌ ri alaj chij jun chike ri qꞌaqꞌ ri katunanik rech ri Dios. Konojel ri tinimit ri xekolotajik ketunax na rumal ri tunal ri kel loq pa ri tinimit, konojel ri e taqanelabꞌ cho ri uwachulew kakijach na ri kiqꞌinomal che we tinimit riꞌ. Man ketzꞌapiꞌ ta wi ri uchiꞌ ja rech ri tinimit rumal cher man kok ta wi chaqꞌabꞌ chilaꞌ. Konojel ri tinimit rech ri uwachulew kakijach na ri kiqꞌinomal xuqujeꞌ ri kikwinem che ri kꞌakꞌ tinimit Jerusalén. Man kꞌo ta jun chꞌuluj jastaq kok pa ri tinimit, man kok ta xuqujeꞌ ri winaq ri kubꞌan xaꞌwibꞌal taq jastaq xuqujeꞌ ri winaq ri kubꞌan bꞌanoj tzij, man kok ta xuqujeꞌ ri winaq ri kuqꞌijilaꞌj e bꞌanom dios, xane xaq xwi koꞌk ri winaq ri tzꞌibꞌatal ri kibꞌiꞌ pa ri Uwuj ri alaj Chij. Kꞌa te riꞌ, ri ángel xukꞌut chinuwach jun nimaꞌ chꞌajchꞌoj ri kuya jun alik kꞌaslemal, we nimaꞌ riꞌ kel loq pa ri utꞌuyulibꞌal ri Dios xuqujeꞌ pa ri utꞌuyulibꞌal ri alaj Chij. Ri nimaꞌ kikꞌow bꞌik pa unikꞌajil ri nima bꞌe ri kꞌo pa ri unikꞌajil ri tinimit. Chuchiꞌ ri nimaꞌ kꞌo jun cheꞌ ri kuya jun alik kꞌaslemal are waꞌ ri kawachinik kabꞌlajuj mul pa jun junabꞌ, junmul pa jun ikꞌ kawachinik, ri uxaq ri cheꞌ are kikunabꞌal ri winaq ri e kꞌo pa ronojel ri uwachulew. Man kꞌo ta chi wiꞌ etzelal kabꞌan pa ri tinimit riꞌ. Ri utꞌuyulibꞌal ri Dios rachiꞌl ri utꞌuyulibꞌal ri alaj Chij kekꞌojiꞌ na chilaꞌ. Konojel ri e patanil rech ri Dios kekꞌojiꞌ xuqujeꞌ na, keqꞌijilaꞌn na che ri Dios. Kaqil na ri upalaj ri Dios xuqujeꞌ katzꞌibꞌax na ri ubꞌiꞌ ri Dios chikipalaj. Man kꞌo ta wi chaqꞌabꞌ chilaꞌ xuqujeꞌ man rajawaxik ta qꞌaqꞌ ri katunanik, man kajawataj ta ri utunal ri qꞌij rumal cher are ri Ajawxel Dios kixutunaj na, ketaqan kꞌu ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ chibꞌe qꞌij saq. Kꞌa te riꞌ ri ángel xubꞌij chwe: We tzij riꞌ sibꞌalaj yaꞌtalik kajeqiꞌ ukꞌuꞌx jun chirij rumal cher sibꞌalaj qas tzij. Ri Ajawxel kiDios ri uxlabꞌal ke ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios are xtaqow loq ri ángel rech kuluqꞌalajisaj chikiwach ri e patanil taq rech jas ri kakꞌulmataj na. ¡Chitampeꞌ! ¡Kinopanik riꞌ! Utz rech ri kuyak ri qꞌalajisanik ri tzꞌibꞌatal pa we wuj riꞌ. In in Juan, in xinilowik xuqujeꞌ xintowik we jastaq riꞌ. Are xiltajik xuqujeꞌ xtatabꞌetajik we jastaq riꞌ wumal, xinxukiꞌ chuqꞌijilaꞌxik ri ángel ri xkꞌutuw we jastaq riꞌ chinuwach. Ri ángel xubꞌij chwe: Man katxukiꞌ ta chinuwach, jeriꞌ rumal in in awach patanijel jetaq ri aꞌwachalal ri e qꞌalajisal taq tzij, xuqujeꞌ in junam kukꞌ ri kakiyak we jastaq riꞌ pa kanimaꞌ. Are chaqꞌijilaꞌj ri Dios. Xubꞌij xuqujeꞌ chwe: Makawawaj ta ubꞌixik we tzij rech qꞌalajisanik ri tzꞌibꞌatal pa we wuj riꞌ, jeriꞌ rumal chi xa chi jubꞌiqꞌ karaj kakꞌulmatajik. Ri bꞌanal etzelal are rilij ubꞌanik ri etzelal, ri xaq chꞌuluj taq jastaq kuchomaj are rilij uchomaxik ri chꞌuluj taq jastaq. Ri bꞌanal utzilal are rilij ubꞌanik ri utzilal, ri uyaꞌom ribꞌ pa uqꞌabꞌ ri Dios xaq jeꞌ rilij uyaꞌik ribꞌ pa uqꞌabꞌ ri Dios. Ri Jesús kubꞌij: ¡Chitampeꞌ! ¡Kinopanik riꞌ! Kinkꞌam bꞌi ri tojbꞌal iwe pa ijujunal jas na kꞌu ri ichakum apanoq. In riꞌ, ri in majibꞌal xuqujeꞌ in ukꞌisbꞌalil ronojel, In in nabꞌe xuqujeꞌ In kꞌisbꞌal. Utz ke ri kakichꞌaj ri katzꞌyaqibꞌal rech kakikꞌamawaꞌj ke ri uwach ri cheꞌ rech kꞌaslemal rech koꞌk na bꞌik pa ri uchiꞌ ja rech ri tinimit. Are kꞌu ri itzel taq winaq, xuqujeꞌ ri kakibꞌan qꞌijinik, ri kakibꞌan mak kukꞌ achyabꞌ xuqujeꞌ ixoqibꞌ, ri e kamisanelabꞌ, ri keꞌkiqꞌijilaꞌj ri e bꞌanom taq dios, xuqujeꞌ konojel ri kakibꞌan bꞌanoj taq tzij man koꞌk taj pa ri tinimit. In in Jesús, nutaqom bꞌik ri nuángel rech kuqꞌalajisaj we jastaq riꞌ pa taq ri komontyox. In in ucheꞌal xuqujeꞌ in rijaꞌl ri taqanel David, In riꞌ ri chꞌumil ri karepqꞌunik are kasaqirik. Ri Uxlabꞌixel rech ri Dios rachiꞌl ri rixoqil ri alaj Chij kakibꞌij: Peta la Ajawxel Jesús, ri kakitatabꞌej we riꞌ kibꞌij: Peta la. Ri kachaqiꞌj uchiꞌ petoq xuqujeꞌ xapachin ri karaj chuqumuj rech ri jaꞌ rech kꞌaslemal, man tojom taj. Kinbꞌij chike konojel ri kakitatabꞌej ri tzij rech we qꞌalajisanik riꞌ: We kꞌo jun kuya uwiꞌ we tzꞌibꞌatal pa we wuj riꞌ, ri Dios kunimatajisaj na ri kꞌax puꞌwiꞌ rukꞌ qꞌoxomal jetaq ri tzꞌibꞌatal pa we wuj riꞌ. Xuqujeꞌ we kꞌo jun kꞌo karesaj che ri tzꞌibꞌatal pa we wuj rech we qꞌalajisanik riꞌ, man kaya ta bꞌe che kukꞌam rech ri uwach ri cheꞌ ri kuya jun alik kꞌaslemal xuqujeꞌ man kaya ta bꞌe che kok pa ri Tyoxalaj tinimit, jetaq ri xbꞌix pa we wuj riꞌ. Ri xqꞌalajisan we jastaq riꞌ kubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, kinopanik riꞌ. Jeriꞌ, jeꞌ peta la Ajawxel Jesús. Are ri utoqꞌobꞌ ri Ajawxel Jesucristo kakanaj kan iwukꞌ. Jeriꞌ.