Are waˈ ri qui biˈ ri u mam ri Jesús ojer. Ri Jesús Are rachalaxic ri ka mam David xukujeˈ ri ka mam Abraham ojer. Ri ka mam Abraham are u tat ri ka mam Isaac. Ri ka mam Isaac are u tat ri ka mam Jacob. Ri ka mam Jacob are u tat ri ka mam Judá xukujeˈ tak ri e rachalal ri areˈ. Ri ka mam Judá are u tat ri ka mam Fares xukujeˈ ri ka mam Zara. Ri qui nan cˈut are ri nan Tamar. Ri ka mam Fares are u tat ri ka mam Esrom. Ri ka mam Esrom are u tat ri ka mam Aram. Ri ka mam Aram are u tat ri ka mam Aminadab. Ri ka mam Aminadab are u tat ri ka mam Naasón. Ri ka mam Naasón are u tat ri ka mam Salmón. Ri ka mam Salmón are u tat ri ka mam Booz. Ru nan ri ka mam Booz are ri nan Rahab. Ri ka mam Booz are u tat ri ka mam Obed. Ru nan ri ka mam Obed are ri nan Rut. Ri ka mam Obed are u tat ri ka mam Isaí. Ri ka mam Isaí are u tat ri ka mam David ri nim takanel. Ri ka mam David ri nim takanel rucˈ ri chichuˈ ri xrixokilaj na ri tat Urías, e areˈ u nan u tat ri ka mam Salomón. Ri ka mam Salomón are u tat ri ka mam Roboam. Ri ka mam Roboam are u tat ri ka mam Abías. Ri ka mam Abías are u tat ri ka mam Asa. Ri ka mam Asa are u tat ri ka mam Josafat. Ri ka mam Josafat are u tat ri ka mam Joram. Ri ka mam Joram are u tat ri ka mam Uzías. Ri ka mam Uzías are u tat ri ka mam Jotam. Ri ka mam Jotam are u tat ri ka mam Acaz. Ri ka mam Acaz are u tat ri ka mam Ezequías. Ri ka mam Ezequías are u tat ri ka mam Manasés. Ri ka mam Manasés are u tat ri ka mam Amón. Ri ka mam Amón are u tat ri ka mam Josías. Ri ka mam Josías are u tat ri ka mam Jeconías, xukujeˈ ri e rachalal. Pa tak ri kˈij riˈ xecˈam bi ri winak aj Israel, xeopan cˈu pa ri tinimit Babilonia. Aretak ri winak aj Israel e cˈo chic pa ri tinimit Babilonia, ri ka mam Jeconías xcˈoji jun u cˈojol, Salatiel u biˈ. Ri ka mam Salatiel are u tat ri ka mam Zorobabel. Ri ka mam Zorobabel are u tat ri ka mam Abiud. Ri ka mam Abiud are u tat ri ka mam Eliaquim. Ri ka mam Eliaquim are u tat ri ka mam Azor. Ri ka mam Azor are u tat ri ka mam Sadoc. Ri ka mam Sadoc are u tat ri ka mam Aquim. Ri ka mam Aquim are u tat ri ka mam Eliud. Ri ka mam Eliud are u tat ri ka mam Eleazar. Ri ka mam Eleazar are u tat ri ka mam Matán. Ri ka mam Matán are u tat ri ka mam Jacob. Ri ka mam Jacob are ru tat ri a José ri rachajil ri María. We María riˈ are cˈu waˈ ru nan ri Jesús ri cäbix Cristo che. Je riˈ chi cajlajuj juchˈob tataxelab cachiˈl ri qui cˈojol e ocˈowinak xchaptaj lok rucˈ ri ka mam Abraham cˈä rucˈ ri ka mam David. Cajlajuj chic xchaptaj lok rucˈ ri ka mam David cˈä aretak xecˈam bi ri winak aj Israel, xeopan pa ri tinimit Babilonia. Te cˈu riˈ e cˈo chi cajlajuj chic cˈä xil na u wäch ri Cristo. Are je waˈ xbantajic aretak xil u wäch ri alaj a Jesús: Ri kˈapoj al María ru nan u yoˈm chi u tzij che cˈulanem rucˈ ri a José. Mäjaˈ cˈu quecˈuliˈc aretak ri al María xcanaj yawab winak rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Ri a José cˈut ri rachajil are jun achi ri jicom ranimaˈ cho ri Dios, man craj tä cˈut cäresaj u qˈuixbal ri al María chquiwäch ri winak. Rumal riˈ xuchomaj u yaˈic canok xak chi cˈuyal. Aretak jeˈ tajin cuchomaj waˈ, xpe jun ángel ri takom lok rumal ri Dios ri xucˈut rib chuwäch ri a José pa ri u waram, xubij che: A José, at baˈ at rachalaxic ri tat David. Maxej awib chucˈamic ri al María che awixokil, rumal chi ri ral ri quil na u wäch, are rech ri Lokˈalaj Espíritu waˈ. Ri areˈ cäcˈoji na jun ral ala, cacoj cˈu na JESÚS che u biˈ. (Ri “Jesús” quel cubij “Toˈl Ke”.) Jeˈ u biˈ waˈ rumal chi queutoˈ na ru winakil, queresaj na pa ri qui mac, ―xcha ri ángel. Ronojel waˈ xbantajic rech kas jeˈ quel wi jas ru bim ri Kajaw Dios rumal ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri cubij: Ri kˈapoj ali cäcanaj na can yawab winak, cäril cˈu na u wäch jun ral ala ri cäbix na Emanuel che, ―cächaˈ. Quel cubij waˈ: Ri Dios cˈo kucˈ, ―cächa riˈ. Aretak xcˈastaj ri a José che ru waram, xunimaj ri xbix che rumal ri ángel ri takom lok rumal ri Dios. Xucˈam ri al María che rixokil. Man xquirik tä cˈu na quib, xane cˈä teˈ aretak xil na u wäch ri ral ri al María. Ri a José xucoj cˈu JESÚS che u biˈ. Ri alaj a Jesús xil u wäch pa ri tinimit Belén, ri cˈo pa Judea. Are chiˈ cˈo ri tat Herodes che nim takanel puwiˈ ronojel ri Judea. Xeopan cˈu jujun achijab ajnoˈjab pa ri tinimit Jerusalén, jelaˈ cˈu quepe pa relbal kˈij. Xquitaˈ cˈu u tzijol chilaˈ, xquibij: ¿Jawijeˈ cäriktaj wi ri nim takanel ri cätakan na pa qui wiˈ ri winak aj Israel ri cˈä teˈ xil u wäch? Xa xkil ru chˈimil pa relbal kˈij, rumal riˈ xujpe chukˈijilaxic, ―xechaˈ. Aretak ri tat Herodes ri nim takanel xuta waˈ, sibalaj xsach u cˈux, jeˈ xukujeˈ conojel ri niqˈuiaj winak aj Jerusalén. Xtakan cˈu ri nim takanel che qui siqˈuixic ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab, xutaˈ cˈu chque jawijeˈ quil wi na u wäch ri Cristo. Ri e areˈ xquibij che: Pa ri tinimit Belén ri cˈo pa Judea, rumal chi ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios je waˈ xutzˈibaj: Ri at tinimit Belén, at riˈ ri rech ri rulew ri Judá, machomaj chi ri at man nim tä a kˈij at chquiwäch ri kˈatal tak tzij ri e cˈo chilaˈ, rumal chi awucˈ at quel wi na jun nim cˈamal be, ri cucˈam na qui be ri nu winak aj Israel, ―cächaˈ, ―xecha ri tijonelab re ri Pixab. Are cˈu ri tat Herodes chelakˈal xeusiqˈuij ri ajnoˈjab, xutaˈ cˈu chque jampaˈ kas xcˈutun ri chˈimil. Te riˈ xeutak bi pa Belén, xubij bi chque: Jix baˈ jelaˈ, chitatabelaˈ jawijeˈ cˈo wi ri acˈal. Aretak quiriko, chixpe chubixic chwe, rech ri in xukujeˈ quineˈ na chukˈijilaxic, ―xcha chque. Ri ajnoˈjab xuwi xquito ri xbix chque rumal ri nim takanel, xebeˈc. Are cˈu ri chˈimil ri xquil pa relbal kˈij xnabej chquiwäch, cˈä xopan na puwiˈ ri cˈo wi ri acˈal, xtaqˈui cˈu chilaˈ. Ri ajnoˈjab, aretak xquil ri chˈimil, sibalaj xequicotic. Xeboc cˈu bi pa ri ja, xquil cˈu ri acˈal cˈo rucˈ ri al María ru nan. Xexuquiˈc, xquikˈijilaj ri acˈal. Te cˈu riˈ xquijak u wiˈ ri qui cˈolibal, xquisipaj kˈän puak, incienso, xukujeˈ mirra che ri Areˈ. Te cˈu riˈ xbix chque pa achicˈ chi meocˈow chi jelaˈ jawijeˈ cˈo wi ri tat Herodes. Xetzelej cˈu bi pa ri qui tinimit, xquicˈam bi jun be chic. Aretak e benak chi ri ajnoˈjab, xpe jun ángel ri takom lok rumal ri Dios, xucˈut rib chuwäch ri a José pa achicˈ, xubij che: Chatwalijok, chacˈama bi ri acˈal, rachiˈl ru nan, chixanimaj bic. Jix pa Egipto, chixcanaj cˈu na can chilaˈ cˈä quinbij na chiwe jampaˈ quixpetic. Je riˈ chibana rumal chi ri tat Herodes cutzucuj na u cämisaxic ri acˈal, ―xcha ri ángel che. Xwalij cˈu ri a José, xucˈam ri acˈal, rachiˈl ru nan, chakˈab cˈut xebel bic, xebeˈ pa Egipto. Chilaˈ xecˈoji wi na cˈä xcäm na ri tat Herodes. Jeˈ xbantaj waˈ rech kas jeˈ quel wi jas ri xubij ri Dios rumal ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri cubij: “Pa Egipto xinsiqˈuij wi lok ri nu Cˈojol,” ―cächaˈ. Aretak ri tat Herodes xretamaj chi man are tä kas tzij ri xbix can che cumal ri ajnoˈjab, sibalaj xpe royowal. Xutak cˈu qui cämisaxic conojel ri acˈalab alabom ri tzˈakat chi quieb qui junab xukujeˈ ri mäjaˈ cätzˈakat quieb qui junab ri e cˈo pa ri tinimit Belén xukujeˈ ri e cˈo pa tak ri tinimit chunakaj ri Belén, jeˈ jas ri kˈij ri xquibij can ri ajnoˈjab. Xa je riˈ kas jeˈ xel wi jas ri xutzˈibaj can ri ka mam Jeremías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: Xtataj cˈut chi cˈo jun ri curak u chiˈ pa ri tinimit Ramá, nimalaj okˈej waˈ, nimalaj bis cäbanic. Are ri nan Raquel ri cubisoj qui wäch ri ral, ri man cuyaˈ taj cäcuˈbisax u cˈux rumal chi ya e cäminak chic ri ral, ―cächaˈ. Aretak cˈut cäminak chic ri tat Herodes, jun ángel ri takom lok rumal ri Dios xucˈut rib chuwäch ri a José pa achicˈ jelaˈ pa Egipto, xubij che: Chatwalijok, chacˈama bi ri acˈal awucˈ, xukujeˈ ru nan, chixtzelej chi na jumul pa Israel. Xecäm cˈu conojel ri cäcaj cäquicämisaj ri acˈal, ―xcha che. Xwalij cˈu ri a José, xucˈam bi ri acˈal rachiˈl ru nan, xtzelej chi na jumul pa Israel. Aretak cˈut ri a José xuto chi are ri tat Arquelao chic cˈo che nim takanel pa Judea chuqˈuexel ri Herodes ru tat, xuxej rib xeˈ jelaˈ. Xchˈabex cˈu rumal ri Dios pa achicˈ, rumal riˈ jelaˈ xeˈ wi pa Galilea. Aretak xopan chilaˈ, jelaˈ xecˈol wi pa ri tinimit Nazaret. Jeˈ xbantaj waˈ rech kas jeˈ quel wi ri xquibij can ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, chi ri Jesús cäbix na aj Nazaret che. Pa tak ri kˈij riˈ ri tat Juan Kasal Jaˈ xopan pa Judea, pa tak ri juyub ri cätzˈinowic. Tajin cutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios. Cubij cˈu chque ri winak: Chiqˈuexa ri iwanimaˈ, chiqˈuexa ri i chomanic, rumal chi xa jubikˈ chic man cuchaplej ru takanic ri Dios, ―xcha chque. We tat Juan riˈ are waˈ ri xtzˈibax can chrij ojer rumal ri ka mam Isaías, ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: Cˈo jun ri co cächˈaw pa tak ri juyub ri quetzˈinowic, cubij: “Chibana u banic ri nim be ri cäbin wi ri Kajaw. Chisucˈumaj, chibana sibalaj jicom che,” ―xcha ri ka mam Isaías. Are cˈu ri tat Juan xucoj atzˈiak ri banom rucˈ ri rismal jun awaj, camello u biˈ, tzˈum cˈu ru pas. Xa sacˈ xukujeˈ uwal cheˈ xutijo. Xepe cˈu ri winak aj Jerusalén, xukujeˈ ri e cˈo pa tak niqˈuiaj tak tinimit chic re Judea xukujeˈ ri e cˈo chunakaj ri nimaˈ Jordán, xeopan cˈu rucˈ ri tat Juan chutatabexic ri cubij. Aretak xquikˈalajisaj ri qui mac, xban cˈu qui kasnaˈ rumal ri tat Juan pa ri nimaˈ Jordán. Aretak cˈut xril ri tat Juan chi e qˈuia chque ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tataˈib saduceos xepetic rech cäban qui kasnaˈ, xubij chque: ¡Ri alak subanelab tak winak! ¿Jachin cˈu ri xbin chech alak chi rajwaxic canimaj alak chuwäch ri nimalaj royowal ri Dios ri cäpetic? Bana baˈ alak ri takal u banic, ri cukˈalajisaj chi kas tzij xqˈuextaj ri animaˈ alak, ri chomanic alak. Mächaplej cˈu alak u bixic pa animaˈ alak: “Ri uj, uj rachalaxic can ri ka mam Abraham.” Quinbij cˈu chech alak chi ri Dios cäcowinic cuban chque tak we abaj riˈ chi e rachalaxic can ri ka mam Abraham. Cämic riˈ tajin cäcoj ri iquiäj che tak ri qui xeraˈ ri cheˈ rech quetˈoyic. Ronojel cheˈ ri man cuya tä utzalaj u wäch, cätˈoy cˈu na waˈ, cäporox na pa ri kˈakˈ. Ri in kas tzij quinban kasnaˈ alak rucˈ joron, cˈutbal waˈ chi qˈuexom chi animaˈ alak, qˈuexom chi ri chomanic alak. Cäpe chi cˈu na jun chic ri cuban na kasnaˈ alak rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu xukujeˈ rucˈ kˈakˈ. Ri Areˈ nim na u kˈij chnuwäch in, nim cˈu na u banic. Man takal tä chwe in chi quinquir ru cˈamal u xajäb. Ri Areˈ are jas jun achi ri cujoskˈij ru trico. Rucˈam chi ru pala, cujopij cˈu na ri trico, cutas che ri pajo. Cucˈol na ri trico pa ri cˈuja. Are cˈu ri pajo cuporoj na pa jun kˈakˈ ri man cächup tä chic, ―xcha chque. Xel cˈu lok ri Jesús pa Galilea, xopan chuchiˈ ri nimaˈ Jordán ri cˈo wi ri tat Juan rech cäban u kasnaˈ rumal. Man xraj tä cˈu ri tat Juan, xane xubij che ri Jesús: Ri in man takal tä chwe chi quinban kasnaˈ la. Rajwaxic ne chi ri lal cäban la nu kasnaˈ in, ―cächaˈ. ¿Jas che xpe la wucˈ in? ―xcha che ri Jesús. Xubij cˈu ri Jesús che: Che we chanim riˈ, chaya chwe chi jeˈ quinban waˈ. Are cˈu waˈ takalic rech cäkaˈno jachique ri cätakan wi ri Dios, ―xcha che. Ri tat Juan cˈut xunimaj ri xubij. Aretak cˈut xbantaj u kasnaˈ ri Jesús, xel lok ri Areˈ pa ri jaˈ. ¡Chanim xjakjob ri caj! Ri Jesús cˈut xril ri Lokˈalaj Espíritu xkaj lok puwiˈ ri Areˈ, jeˈ u banic jun palomäx. Te riˈ xtataj cˈut chi cächˈaw lok jun chicaj ri xubij: Are ri Lokˈalaj nu Cˈojol waˈ. Cäquicot ri wanimaˈ rumal, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ ri Lokˈalaj Espíritu xucˈam bi ri Jesús pa tak juyub ri quetzˈinowic, rech cätakchiˈx che mac chilaˈ rumal ri Itzel. Cawinak kˈij, cawinak akˈab xcˈoji chilaˈ, man cˈo tä cˈu jas ri xutijo. Te cˈu riˈ sibalaj xnumic. Xpe cˈu ri Itzel, xopan rucˈ ri Jesús rech cutakchiˈj ri Areˈ che mac, xubij che: We kas tzij chi lal u Cˈojol ri Dios, takan la chque tak we abaj riˈ chi cäcaˈn na wa, ―xcha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij che: Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: “Man xak tä xuwi rumal ri wa quecˈasi na ri winak, xane xukujeˈ rumal ronojel ru Tzij ri Dios,” ―cächaˈ, ―xcha ri Jesús che. Ri Itzel xucˈam bi ri Jesús pa ri lokˈalaj tinimit Jerusalén, xupakba cˈu puwiˈ ri nimalaj rachoch Dios. Te riˈ xubij che: We kas tzij chi lal u Cˈojol ri Dios, qˈuiäka bi ib la iquim, rumal chi ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: Ri Dios queutak na lok ri ángeles awucˈ che a chajixic. Catquichap na che ra kˈab che a toˈic rech man cachakˈij tä rawakan cho abaj, ―cächaˈ, ―xcha ri Itzel che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Xukujeˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Mayac royowal ri Awajaw, ri a Dios,” ―cächaˈ, ―xcha che. Te cˈu riˈ ri Itzel xucˈam bi ri Jesús puwiˈ jun nimalaj juyub. Xeucˈut cˈu conojel tak ri tinimit ajuwächulew chuwäch ri Areˈ, xukujeˈ ri qui kˈinomal. Xubij cˈu che ri Jesús: Ronojel waˈ quinya che la, we cäxuqui la, quinkˈijilaj la, ―xcha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij che: Jat, Satanás, chatel chnuwäch rumal chi ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: “Chakˈijilaj ri Awajaw ri a Dios, xuwi cˈu ri Areˈ chapatänij,” ―cächaˈ, ―xcha che. Xel cˈu bi ri Itzel rucˈ ri Jesús. Xepe cˈu jujun ángeles rech quepatänin che ri Areˈ. Ri Jesús, aretak xuto chi cˈo ri tat Juan pa cheˈ, xeˈ pa Galilea. Man xcanaj tä cˈu can pa ri tinimit Nazaret, xane xa xcˈoji pa Capernaum, jun tinimit Romano waˈ ri cˈo chiˈ ri mar chquinakaj ri ojer tak tinimit Zabulón rucˈ Neftalí. Jeˈ xbantaj waˈ rech kas jeˈ quel wi jas ri xutzˈibaj can ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: Winak aj Zabulón, winak aj Neftalí, ix riˈ ri nakaj ix cˈo wi che ri mar, chˈäkäp che ri nimaˈ Jordán, chilaˈ pa Galilea jawijeˈ e cˈo wi winak ri man aj Israel taj. Ri winak ri jeˈ ta ne e cˈo pa kˈekum xquil jun nimalaj sakil. E areˈ winak waˈ ri e cˈo pa ri qui mac, ri e cˈo cho ri cämical, xpe jun nimalaj sakil pa qui wiˈ, ―xcha ri ka mam Isaías. Cˈä te riˈ cˈut ri Jesús xuchaplej u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, xubij cˈu chque ri winak: Chiqˈuexa ri iwanimaˈ, chiqˈuexa ri i chomanic, rumal chi xa jubikˈ chic man cuchaplej ru takanic ri Dios, ―xcha chque ri winak. Ocˈowem cuban ri Jesús chuchiˈ ri mar re Galilea, xeril cˈu quieb achijab cachalal quib. Ri jun are ri tat Simón ri xukujeˈ cäbix Pedro che, ri jun chic are ri tat Andrés. Tajin cäquiqˈuiäk bi jun cˈat chapäbal cär pa ri cho rumal chi e chapal tak cär ri e areˈ. Ri Jesús xubij chque: Chixsaˈj wucˈ. Quinban cˈu na chiwe chi quixoc che qui mulixic winak che qui qˈuexwäch ri cär, ―xcha chque. Chanim xquiya can ri qui cˈat, xebeˈ rucˈ ri Jesús. Ocˈowinak chi apan jubikˈ ri Jesús, xeril chi cˈu quieb achijab chic cachalal quib. E areˈ ri tat Jacobo rachiˈl ri tat Juan. E u cˈojol ri tat Zebedeo waˈ. E cˈo pa jun barco cachiˈl ri qui tat, tajin cäquicˈojoj cˈu ri qui cˈat. Xesiqˈuix cˈu rumal ri Jesús. Ri e areˈ cˈut chanim xquiya can ri barco rucˈ ri Zebedeo ri qui tat, xebeˈ rucˈ ri Jesús. Ri Jesús xbin pa conojel tak ri tinimit re Galilea, xuya tijonic chque ri winak pa tak ri rachoch Dios. Xutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Xukujeˈ xucunaj ronojel u wäch yabil ri cˈo chque. Xtataj cˈu u tzijol ri Jesús cumal ri winak pa conojel tak ri tinimit re Siria. Ri winak cˈut xequicˈam lok conojel ri qui rikom cˈäx rumal qˈuia u wäch cˈäxcˈol, yabil, kˈoxom. Xequicˈam lok ri e cˈo itzel tak espíritus chque, xukujeˈ ri winak ri man utz tä chi qui jolom rumal chi e elinak chˈuj, xequicˈam cˈu lok ri cäminak qui cuerpo. Ri Jesús cˈut xeucunaj conojel. E qˈuia winak cˈut aj Galilea xebeˈ rucˈ ri Jesús. Xukujeˈ e cˈo winak aj Decápolis, aj Jerusalén, aj Judea, e cˈo cˈu ri xepe chˈäkäp che ri nimaˈ Jordán. Aretak ri Jesús xeril ri qˈuialaj winak, xpaki puwiˈ ri juyub, xtˈuyi chilaˈ. Xquimulij cˈu quib ru tijoxelab rucˈ. Ri Jesús xuchaplej qui tijoxic, je waˈ xubij chque: Utz que ri cäquinaˈ pa canimaˈ chi cˈo ri rajwaxic chque ri cäpe chilaˈ chicaj. Ri Dios cˈut cätakan na pa qui wiˈ. Utz que ri quebisonic rumal chi ri Dios cäcuˈbisan na qui cˈux. Utz que ri man cäcaˈn tä nimal. Ri e areˈ cˈut cäquechbej na ri ulew ri u bim ri Dios chi cuya chque. Utz que ri quenumic, ri cächakiˈj qui chiˈ che jun cˈaslemal jicom. Are cˈu ri Dios cäyoˈw na waˈ chque. Utz que ri quel qui cˈux chque niqˈuiaj winak chic. Ri Dios cˈut cutokˈobisaj na qui wäch ri e areˈ. Utz que ri sak canimaˈ. Ri e areˈ cˈut cäquil na u wäch ri Dios. Utz que ri cäquitzucuj u yaˈic utzil chquixol ri winak. Ri Dios cubij na chi e areˈ ralcˈual ri Areˈ. Utz que ri quetzelax qui wäch rumal ru banic ri jicomal cho ri Dios. Ri Dios cˈut cätakan na pa qui wiˈ. Utz iwe ix aretak cäban cˈäx chiwe cumal ri winak, quixyokˈ cumal, cäquibij ronojel u wäch ri man kas tzij taj chiwij, xa rumal chi quixcojon chwe in. Chixquicot baˈ, chixtzeˈnok rumal chi quicˈam na jun nimalaj tojbal iwe chilaˈ chicaj. Je cˈu cˈäx waˈ xban chque ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xecˈoji can ojer, ―xcha ri Jesús. Ri ix, jeˈ ta ne ix atzˈam chque ri winak cho ruwächulew. We cˈu man cˈo chic u tzayil ri atzˈam, ¿jas ta cˈu lo cäban che rech cˈo chi cupatänij? Man cˈo tä chi u patän riˈ, xane xa cäqˈuiäk na apanok, cätacˈalex cˈu na cumal ri winak. Ri ix, jeˈ ta ne ix sakil chque ri winak cho ruwächulew jeˈ jas jun tinimit ri cˈo puwiˈ jun juyub, ri amakˈel cäkˈalajinic. Man cätzij tä jun chäj, te cˈu riˈ cäyiˈ chuxeˈ jun coxon, xane xa cäyiˈ riˈ pa jun cˈolibal chicaj rech cätunun pa qui wiˈ conojel ri e cˈo pa ri ja. Je waˈ chibana ix xukujeˈ, chibanaˈ chi ri sakil ri cˈo iwucˈ cätunun chquiwäch ri winak. Je riˈ rech aretak cäquil ri utzil ri quibano, cäquiya u kˈij ri i Tat ri cˈo chilaˈ chicaj. Michomaj ix chi in petinak che resaxic ri Pixab ri xutzˈibaj can ri ka mam Moisés, o ri qui tijonic ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Man in petinak tä che resaxic, xane in petinak chubixic ri kas u banic ri Pixab xukujeˈ ri qui tijonic ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Kas tzij quinbij chiwe, man cˈo tä quesax na che ri Pixab, xane xa ronojel cäbantaj na. Cˈä mäjok cäsach u wäch ri caj ulew, man cˈo tä jun punto, man cˈo tä jun alaj tzˈib ri quesax na che ri Pixab. Rumal riˈ jachin ri man cunimaj tä jun chque ri takanic re ri Pixab, pune are ri man nim tä u banic, xukujeˈ cucˈut chquiwäch niqˈuiaj winak chic chi man kas rajwaxic taj cänimax waˈ, ri areˈ man nim taj quil wi na chquixol ri winak ri cätakan na ri Dios pa qui wiˈ. Are cˈu ri winak ri cunimaj ri Pixab, xukujeˈ cucˈut chquiwäch niqˈuiaj winak chic chi cäquinimaj waˈ, kas nim na u banic waˈ chquixol ri winak ri cätakan na ri Dios pa qui wiˈ. Quinbij cˈu chiwe, chi we man jicom na ri i cˈaslemal ix chuwäch ri qui cˈaslemal ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab, man quixoc tä riˈ chquixol ri winak ri cätakan na ri Dios pa qui wiˈ. Ri ix i tom chi xbix chque ri ka mam ojer: “Mixcämisanic, apachin cˈu ri cäcämisanic cäkˈat na tzij puwiˈ,” ―cächaˈ. Are cˈu ri in quinbij chiwe chi jachin ri cuyac royowal chrij ri rachalal cäkˈat na tzij puwiˈ. Jachin ri cˈäx cächˈaw che ri rachalal cäkˈat na tzij puwiˈ cumal ri kˈatal tak tzij. Xukujeˈ jachin ri cubij che ri rachalal chi xa are jun con, chi man cˈo tä chi u patän, queˈ na riˈ pa ri kˈakˈ. Rumal cˈu riˈ, we cacˈam bi ri a sipanic cho ri taˈbal tokˈob, chilaˈ cˈut cänaˈtaj chawe chi cˈo jun cˈäx ri cunaˈ ri awachalal chawij, chaya can ri a sipanic cho ri taˈbal tokˈob. Jat na rucˈ ri awachalal rech catutzir rucˈ nabe, te cˈu riˈ cuyaˈ cattzelej cho ri taˈbal tokˈob chuyaˈic ra sipanic cho ri Dios. *** We cˈo jun winak cuban u cˈulel chawe, catucˈam cˈu bi pa ri kˈatbal tzij, chatutzir na rucˈ pa ri be rech man catujach tä pu kˈab ri kˈatal tzij. We ta mat je riˈ, ri kˈatal tzij catujach na pa qui kˈab ri mayor, ri mayor cˈut catquicoj na pa cheˈ. Kas tzij baˈ ri quinbij chawe chi man cˈo tä awelic lok chilaˈ cˈä catoj na ronojel ri a multa, ―xcha ri Jesús. Ri ix i tom chi xbix can nabe: “Maban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ra cˈulaj,” ―cächaˈ. Are cˈu ri in quinbij chiwe, chi jachin ri cucaˈyej jun ixok, xak xuwi rucˈ ru rayixic u wäch xmacun riˈ rucˈ pa ranimaˈ, ―cächa ri Jesús. We ri awakˈäch re ri awiquiäkˈab cubano chi catzak pa mac, chawesaj, chaqˈuiäka apanok. Are utz na chawe we quel jun chˈäkap che ra cuerpo, chuwäch waˈ chi ronojel ra cuerpo cäqˈuiäk bi pa ri kˈakˈ. We cˈu are ri a kˈab re ri awiquiäkˈab cubano chi catzak pa mac, chakˈataˈ, chaqˈuiäka apanok. Are cˈu utz na chawe we quel jun chˈäkap che ra cuerpo, chuwäch waˈ chi ronojel ra cuerpo cäqˈuiäk bi pa ri kˈakˈ, ―xcha ri Jesús. (Cächˈaw chi ri Jesús, cubij:) Xukujeˈ xbix can nabe: “Apachin ri cujach bi ri rixokil, rajwaxic cuya bi jun wuj che ri cubij wi chi jachom canok,” ―cächaˈ. Ri in cˈut quinbij chiwe, chi we jun achi cujach bi ri rixokil man rumal tä u chˈabexic jun achi chic, cuban riˈ chi ri rixokil cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic. Jachin cˈu ri cäcˈuli rucˈ jun ixok ri jachom bic, cuban riˈ ri nimalaj mac ri äwas u banic, ―xcha ri Jesús. Xukujeˈ i tom riˈ ri xbix chque ri ka mam ojer: “Kas chabanaˈ jas ri xachiˈj u banic rucˈ juramento cho ri Kajaw Dios,” ―xeuchixic. Ri in cˈut quinbij chiwe, chi miban juramento aretak cˈo ri quichiˈj che jun winak chic. Miban juramento rucˈ ri caj rumal chi chilaˈ cˈo wi ri Dios. Miban juramento rucˈ ruwächulew rumal chi are jeˈ ta ne u tacˈalibal ri rakan ri Dios. Miban juramento rucˈ ri tinimit Jerusalén rumal chi are u tinimit ri Dios ri Nimalaj Takanel. Xukujeˈ miban juramento rucˈ ri i jolom, rumal chi man quixcowin taj quiban sak o kˈek che xa jun i wiˈ. Xane xak xuwi chibij “jeˈ, je riˈ” o “man jeˈ taj”, ―quixchaˈ. Are cˈu ri tzij ri xak u wiˈ tzij chic, rech ri Itzel riˈ, ―xcha ri Jesús chque. Ri ix i tom chi xbix can nabe: “We jun cäresaj u wakˈäch jun winak chic, quesax na ru wakˈäch ri areˈ. We jun cäresaj u ware jun winak chic, quesax na ru ware ri areˈ,” ―cächaˈ. Are cˈu ri in quinbij chiwe: Chixel chuwäch ri itzel achi ri craj cächˈojin iwucˈ. Xane we cˈo jun catchˈayow che ri juperaj a palaj, chaya ri juperaj a palaj chic chuwäch. Mitzelej u qˈuexel ri cˈäx ri cäban chiwe. We cˈo jun craj catusiqˈuij pa kˈatbal tzij, craj cˈut cumaj ri a camixaˈ, chaya bi ra chaquet che xukujeˈ. We cˈo jun cucoj u chukˈab chawe chi cacˈam bi jun ekaˈn ri cäbinibej jun legua, chacˈama bi quieb legua rucˈ. Apachin ri cˈo jas cutaˈ chawe, chaya che. Macowirisaj ri awanimaˈ chuwäch ri winak ri craj cäkajan awucˈ. Xukujeˈ i tom riˈ ri xbix can nabe: “Lokˈ chawila wi ri awachiˈl, chawetzelaj cˈu u wäch ri a cˈulel,” ―cächaˈ. Are cˈu ri in quinbij chiwe: Lokˈ chiwila wi ri i cˈulel. Chibij: Ri Dios cˈo pi wiˈ, ―quixcha chque ri winak ri queyokˈon chiwe. Chibana utzil chque ri cäquetzelaj i wäch, chibana baˈ orar pa qui wiˈ ri xak cäcaˈn cˈäx chiwe. We jeˈ quiban waˈ kˈalaj riˈ chi kas ix ralcˈual ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj. Are cˈu ri ka Tat quesan lok ri kˈij pa qui wiˈ ri utzalaj tak winak, xukujeˈ pa qui wiˈ ri itzel tak winak. Cutak cˈu lok ri jäb pa qui wiˈ ri cäcaˈn ri jicomal, xukujeˈ pa qui wiˈ ri man cäcaˈn tä ri jicomal. Are cˈu we xak xuwi queiwaj ri quixcaj ix, ¿jas ta cˈu che cäyiˈ na tojbal re waˈ chiwe rumal ri Dios? Xukujeˈ ne ri tokˈil tak alcabal cäcaj quib ri e areˈ. We xak xuwi quiya rutzil qui wäch ri iwachalal, ¿a quichomaj lo riˈ chi i banom jun nimalaj utzil? Je cˈu ne waˈ xukujeˈ cäcaˈn ri man kas quetam tä u wäch ri Dios. Je baˈ chibana ix jas ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj. Ri Areˈ tzˈakat pa ru chomabal. Ri ix xukujeˈ chibana tzˈakat pa ri i chomabal, ―xcha ri Jesús. Ru patänixic ri Dios ri quibano, miban waˈ chquiwäch ri winak xak rech cäquilo, cäquiya cˈu i kˈij. We jeˈ quiban waˈ, ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj man cˈo tä tojbal iwe cuya na. Rumal riˈ aretak queitoˈ ri cˈo qui rajwaxic, mitzijoj chque conojel ri winak, jeˈ jas ri cäcaˈn ri winak ri xak quieb qui wäch cäquitzijoj chque conojel ri winak pa tak ri rachoch Dios, pa tak ri be. Jeˈ cäcaˈn waˈ xak xuwi rech utz quechˈaw ri winak chquij. Kas tzij cˈut quinbij chiwe chi ri cäbix chquij xuwi waˈ ri tojbal que cäquirik na. Xane ri ix aretak cˈo jas u wäch jun tobanic ri quiya chque ri cˈo qui rajwaxic, cˈo jun metamanic. Mitzijoj ne waˈ che ri utzalaj iwachiˈl. Chibana baˈ ri utzil xak chelakˈal. Ri ka Tat cˈut ri quilow ronojel ri quiban chelakˈal, are cäyoˈw na ri tojbal iwe, ―xcha ri Jesús. Ri ix aretak quiban orar miban iwe jas ri cäcaˈn ri winak ri xak quieb qui wäch, ri cäkaj chquiwäch xak e tacˈatoj cäcaˈn orar pa tak ri rachoch Dios, pa tak ri u cruz tak be. Xak are cäcaj chi queˈilitaj cumal ri winak. Kas tzij quinbij chiwe chi xuwi waˈ ri tojbal que cäquirik na. Xane ri ix aretak quiban orar, chixoc pa ja, chitzˈapij ri uchija. Chibana orar chuwäch ri ka Tat ri cˈo iwucˈ pa i tuquiel wi. Ri ka Tat cˈut ri quilowic chi tajin quiban orar chelakˈal, are cäyoˈw na ri tojbal iwe. Aretak quiban orar, mibij qˈuia tzij ri man cˈo tä qui patän, jas ri cäcaˈn ri winak ri man kas quetam tä u wäch ri Dios. Ri e areˈ cäquichomaj chi ri Dios queutatabej xa rumal chi qˈuia ri cäquibij pa tak ri oración ri cäcaˈno. Miban baˈ iwe jas ri cäcaˈn ri e areˈ. Rumal chi ri ka Tat retam chic jas ri rajwaxic chiwe cˈä mäjaˈ quitaˈ waˈ che. Rumal riˈ aretak quiban orar, je waˈ chibij: Ka Tat ri cˈo la pa ri caj, chnimarisax ta na u kˈij ri biˈ la. Takan na la pa qui wiˈ conojel winak. Bana baˈ na la ri rayibal la cho ruwächulew, jas ri cäban chilaˈ chicaj. Ya la chkawäch ri cäkatijo, jas ri rajwaxic chke cämic. Sacha la ri ka mac ri kaˈnom jeˈ jas ri uj cäkasach ri qui mac ri cäcaˈn cˈäx chke. Mäya la chke chi cujtakchiˈx che mac, xane chujtoˈ la cho ri Itzel. Ronojel waˈ cäkataˈ che la rumal chi ri lal cätakan la puwiˈ ronojel. Cˈo nimalaj chukˈab ucˈ la puwiˈ ronojel, chnimarisax ta baˈ kˈij la amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Amén. (Je waˈ quibij aretak quiban orar, ―xcha ri Jesús chque.) We ri ix quisach qui mac niqˈuiaj winak chic ri caˈnom cˈäx chiwe, ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj xukujeˈ cusach na ri i mac ix. Are cˈu we man quisach qui mac niqˈuiaj winak chic, ri ka Tat man cusach tä na ri i mac ix, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak ri ix quiban ayuno miban iwe jas ri cäcaˈn ri achijab ri xak quieb qui wäch. Ri e areˈ cäcaˈn che quib chi quebisonic. Jeˈ cäcaˈn waˈ xak rech cäquil ri winak chi tajin cäcaˈn ayuno. Kas tzij quinbij chiwe chi xuwi waˈ ri tojbal que cäquirik na. Ri ix cˈut aretak quiban ayuno, chichˈaja ri i palaj, utz quiban chuxayic ri i wiˈ. Je waˈ quibano rech ri winak man cäquichˈob taj chi tajin quiban ayuno, xane xak xuwi ri ka Tat ri cˈo iwucˈ pa i tuquiel wi quilowic. Are cˈut cäyoˈw na ri tojbal iwe. Mimulij i kˈinomal waral cho ruwächulew, rumal chi waral xa quechicopir ri jastak, xa quekˈelobic, xa quelakˈaxic. Xane are chimulij i kˈinomal chilaˈ chicaj, jawijeˈ ri man quechicopir tä wi, man quekˈelob taj, man quelakˈax tä cˈut. Ri cˈo wi ri i kˈinomal, chilaˈ riˈ benak wi ri iwanimaˈ, ―xcha ri Jesús. Ri a wakˈäch are jeˈ jas jun candela ri cuya sakil chawe. We utz ri a wakˈäch, kˈalaj riˈ ri a be chawäch. We cˈu man utz ra wakˈäch, man kˈalaj tä riˈ ra be, at cˈo riˈ pa kˈekum. We ri sakil ri cˈo pa ri awanimaˈ cuban kˈekum, ¡sibalaj nim na ri kˈekum riˈ! ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Man cˈo tä jun winak cäcowinic queupatänij quieb patrón. Cäretzelaj cˈu na u wäch ri jun, lokˈ cäril na ri jun chic. Cuban ri jicomal rucˈ ri jun, man nim tä cˈu cäril wi ri jun chic. Jun winak man cuyaˈ taj cupatänij ri Dios we benak u cˈux rucˈ ri kˈinomal, ―xcha ri Jesús chque. Rumal riˈ quinbij chiwe: Mixoc il che jas ri quiban chuchˈaquic ri i wa o ri quitijo. Mixoc il che ri iwatzˈiak ri quicojo. Are cˈu nim na u banic ri cˈaslemal chuwäch ri quitijo, are cˈu nim na u banic ri i cuerpo chuwäch ri atzˈiak ri quicojo. Chiwilampe ri chicop ri querapap chicaj. Man cäcaˈn tä ticoˈn, man cäquiyac tä cˈu u wäch ri ticoˈn chucˈolic waˈ pa tak cˈuja. Pune je riˈ, ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj quetzukuwic. Nim cˈu na i kˈij ix chquiwäch ri chicop ajuwocaj. ¿A cˈo lo jun chiwe ri cäcowinic cäcˈasi chi na quieb oxib junab xa rumal chi sibalaj coc il che? ¡Man cˈo taj! ―xcha ri Jesús chque. ¿Jas cˈu che sibalaj quixoc il che ri iwatzˈiak? Chiwilampe ri cotzˈij pa tak ri juyub jas cäcaˈno queqˈuiyic. Man quebatzˈin taj, xukujeˈ man quequiemen taj. Quinbij cˈu chiwe chi pune ta ne je riˈ, ri nim takanel Salomón, rucˈ ronojel ru kˈinomal, man xcowin tä xucoj jun ratzˈiak jeˈ jas jun chque we cotzˈij riˈ, ―xcha chque. We ri Dios je waˈ u banom che ri catzˈiak ri kˈayes ri e cˈo cämic pa juyub, chuwek cˈut xa queyiˈ na pa ri kˈakˈ, ¡e ta cˈu lo ri ix! ¿A mat quixrilij na ri Dios che ri iwatzˈiak? Ri ix xa jubikˈ quixcojonic, ―xcha chque. Rumal riˈ, mixoc baˈ il, mibij: “¿Jawijeˈ cäpe wi ri ka wa? o ¿jawijeˈ cäpe wi ri cäkatijo? o ¿jawijeˈ cäpe wi ri katzˈiak?” ―mixchaˈ, ―xcha chque. Conojel cˈu we jastak riˈ are ri cäquitzucuj ri winak. Are cˈu ri ix cˈo ri i Tat chilaˈ chicaj ri retam chi queajwataj waˈ chiwe. Rumal riˈ are nabe chitzucuj chi ri Dios cätakan pa ri i cˈaslemal, xukujeˈ chibana ri jicomal chuwäch ri Areˈ, cäyaˈtaj cˈu na ronojel ri cajwataj chiwe. Mixoc baˈ il che ri chuwek. Ri chuwek cˈo na ri cˈäx cäriktajic jas ri cämic. Rucˈ waˈ ri i cosic re ri kˈij cämic, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Mikˈat tzij pa qui wiˈ niqˈuiaj winak chic, rech ri Dios man cukˈat tä tzij pi wiˈ ix. Ri Dios jeˈ u kˈatic tzij cuban na pi wiˈ ix jas ru kˈatic tzij quiban ix pa qui wiˈ niqˈuiaj winak chic. Jas ri pajbal ri quicoj ix chque niqˈuiaj winak chic, jeˈ cäcoj na chiwe ix. ¿Jas che cabij tzij chquij niqˈuiaj winak chic? ¡Jeˈ ta ne chi cawil ri in nitzˈ mes ri cˈo pa ru wakˈäch ri awachalal, man cawil tä cˈu ri a mac at ri jeˈ jas jun cutaˈm ri cˈo pa ra wakˈäch! We ri at cˈo jun cutaˈm pa ra wakˈäch, ¿a cuyaˈ lo riˈ cabij che ri awachalal: “Chaya chwe chi quinwesaj cok ri in nitzˈ mes ri cˈo pa ra wakˈäch”? ¡Ri at xak quieb a wäch! Chawilaˈ nabe jas u banic ra cˈaslemal at, jeˈ ta ne chi cawesaj jun cutaˈm ri cˈo pa ra wakˈäch. Je riˈ kas catcaˈy na che resaxic cok ri in nitzˈ mes ri cˈo pa ru wakˈäch ri awachalal. Meiya ri lokˈalaj tak jastak ri rech ri Dios chque tak ri tzˈiˈ, mepe cˈu ne chiwij, cäcaˈn cˈu chˈakatak chiwe. Meiya ri jeˈlalaj tak abaj perlas chquiwäch tak ri ak, xak cˈu ne mäquitacˈalej. Chitaˈ ri quiwaj, cäyaˈtaj cˈu na waˈ chiwe rumal ri Dios. Chitzucuj rucˈ ri Dios, quirik cˈu na. Chicˈorocˈa ri uchija, cäjaktaj cˈu na waˈ chiwäch. Je riˈ, rumal chi jachin ri cˈo jas cutaˈ, cäyaˈtaj na che. Jachin ri cˈo cutzucuj, cˈo curiko, jachin cˈu ri cucˈorocˈa ri uchija, cäjaktaj na waˈ chuwäch. ¿A cˈo lo jun chiwe ri cuya jun abaj che ri u cˈojol aretak cutaˈ u wa? ¿A cuya ne lo jun cumätz che aretak cutaˈ jun cär? We ri ix, ix ajmaquib, quixcowin chuyaˈic utzalaj tak jastak chque ri iwalcˈual, ¿a mat ri i Tat ri cˈo chilaˈ chicaj queuya na utzalaj tak jastak chque ri cäquitaˈ che? Je cˈu riˈ, jas ri quiwaj ix chi cäcaˈn ri winak chiwe, jeˈ chibana ix chque ri e areˈ xukujeˈ. Are cˈu je waˈ ri cubij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, xukujeˈ je waˈ cubij tak ri wuj ri xquitzˈibaj can ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Chixoc bi pa ri uchibe ri latzˈ u wäch. Ri uchibe xukujeˈ ri be ri queˈ pa ri cˈäx jawijeˈ cäsach wi qui wäch ri winak, nim qui wäch. E qˈuia cˈut ri queboc pa ri uchibe riˈ. Are cˈu ri uchibe xukujeˈ ri be ri queˈ pa ri cˈaslemal rucˈ ri Dios, nuˈch qui wäch xukujeˈ sibalaj cˈäx. Man e qˈuia tä cˈut ri querikowic. Chichajij iwib chquiwäch ri achijab ri xak e banal tak tzij, ri cäcaˈn che quib chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. E are cˈu waˈ quepe iwucˈ, sibalaj utz quepetic jeˈ ta ne chij ri quij, are cˈu chquipam e jikˈab tak utiw. Ri ix quichˈob na jachin tak waˈ rumal ri cäcaˈno. Jeˈ jas jun cheˈ cächˈobtaj u wäch rumal ru wächinic. ¿A cˈo lo jumul ri quetam uvas chrij ri qˈuix? ¿A quetam lo higos chrij ri tzäcäm? ¡Man jeˈ taj! Je cˈu riˈ ronojel utzalaj cheˈ utz ri u wäch ri cuyaˈ. Are cˈu ri cheˈ ri man utz taj, man utz tä ru wäch ri cuyaˈ. Ri utzalaj cheˈ man cäcowin taj cuya ru wäch ri man utz taj. Ri cheˈ ri man utz taj man cäcowin taj cuya utzalaj u wäch riˈ. Ronojel cheˈ ri man cuya tä utzalaj u wäch, cätˈakix na, cäqˈuiäk na riˈ pa ri kˈakˈ. Je wa riˈ ri ix kas quichˈob na jas qui banic ri winak rumal ri cäcaˈno, ―xcha chque. Man conojel tä winak queboc chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, pune cäquibij chwe: “Kajaw, Kajaw,” ―quecha riˈ, xane xak xuwi ri quebanow ru rayibal ri nu Tat ri cˈo chilaˈ chicaj. E qˈuia ri cäquibij na chwe pa ri kˈij riˈ: “Kajaw, Kajaw, ri uj ka yoˈm tzijonem pa ri biˈ la. Pa ri biˈ la xekesaj bi itzel tak espíritus chque ri winak, xukujeˈ are pa ri biˈ la ri xkaˈn qˈuia u wäch cajmabal,” ―quecha na. Ri in cˈut quinbij na chque: “Man wetam tä i wäch. Chixel bi chnuwäch, ri ix xak ix banal tak etzelal,” ―quincha na chque, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Je cˈu riˈ jachin ri cutatabej ri nu tzij, cuban cˈut jas ri quinbij, are je riˈ jas jun achi ri cˈo u noˈj, ri xuyac ri rachoch pa abaj. Xkaj cˈu ri jäb, xeqˈuiy tak ri jaˈ, xpe jun nimalaj quiäkikˈ chrij ri ja, man xtzak tä cˈut rumal chi ru tacˈalibal are abaj. Jachin cˈu ri cutatabej ri nu tzij, man cuban tä cˈut jas ri quinbij, junam riˈ rucˈ jun achi ri man cuchˈob taj jas ri cubano, ri xuyac ri rachoch puwiˈ ri senyäb. Xkaj ri jäb, xeqˈuiy tak ri jaˈ, xpe jun nimalaj quiäkikˈ chrij ri ja, xtzak cˈu ri ja. ¡Ronojel xa xwulijic! ―xcha ri Jesús. Aretak ri Jesús xtoˈtaj che tzijonem, ri winak sibalaj xquicajmaj ru tijonic. Je riˈ, rumal chi ri u tijonic cucˈutu chi are jeˈ jas jun ri cˈo u takanic pa qui wiˈ, man jeˈ taj jas ri xcaˈn ri tijonelab re ri Pixab. Aretak ri Jesús xkaj lok cho ri juyub, e qˈuia winak xeteri lok chrij. Xopan cˈu rucˈ ri Jesús jun achi ri cˈo itzel chˈaˈc che. Xxuqui chuwäch ri Jesús, xubij che: Tat, ri in wetam chi cäcowin la che nu cunaxic we caj la, ―xcha che. Xuyuk cˈu ru kˈab ri Jesús, xuchap cok ri achi, xubij che: ¡Cwaj! Chutzir baˈ la, ―xcha che. Xuwi waˈ xubij ri Jesús. Xutzir cˈu ri achi ri cˈo ri itzel chˈaˈc che. Xubij cˈu ri Jesús che: ¡Tampe la! Cˈo jas mäbij la che jachin jun. Oj la, jecˈutu ib la cho ri sacerdote. Ya la ri sipanic ri takom can rumal ri ka mam Moisés chi cäyiˈc aretak cäcunataj jun ri cˈo itzel chˈaˈc che. Are cˈu kˈalajisabal waˈ chquiwäch ri winak chi utzirinak chi la, ―xcha che. Aretak xopan ri Jesús pa ri tinimit Capernaum, xpe jun achi rucˈ. Are jun chque ri qui nimal soldados aj Roma. Xutaˈ cˈu jun tokˈob che ri Jesús. Je waˈ xubij: Tat, ri ala ri patänil we kajinak pa chˈat cho ja, cäminak u cuerpo. Sibalaj cˈäx u rikom rumal ri yabil, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Quineˈ na chucunaxic, ―xcha che. Ri qui nimal soldados xchˈawic, xubij che ri Jesús: Tat, man takal tä chwe chi coc la pa ri wachoch. Xak xuwi takan la chi quel ri yabil che ri patänil we, rucˈ cˈu waˈ cutzir na, ―xcha che. Ri in xukujeˈ cˈo jun ri cätakan pa nu wiˈ ri nim u banic. Xukujeˈ ri in e cˈo nu soldados ri quintakan pa qui wiˈ. Aretak quinbij che jun chque ri nu soldados chi queˈc, queˈ cˈut. Aretak quinbij che jun chic chi cäpetic, cäpe cˈu ri areˈ. Aretak quintak ri patänil we chubanic jun chac, ri areˈ cuban ri quinbij, ―xcha ri qui nimal soldados che ri Jesús. Aretak ri Jesús xuta waˈ, sibalaj xucajmaj, xubij cˈu chque ri winak ri e teren chrij: Kas tzij quinbij chiwe, chi man cˈo tä jumul ri nu rikom chquixol ri winak aj Israel jun achi jas we achi riˈ ri sibalaj cäcojon chwe, ―xcha chque. Quinbij cˈu chiwe chi e qˈuia ri quepe na chrelbal kˈij, xukujeˈ chukajbal kˈij, ri quetˈuyi na junam rucˈ ri ka mam Abraham, ri ka mam Isaac, ri ka mam Jacob chuchiˈ ri mesa chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios. Are cˈu ri xa xquichomaj queboc chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, man queboc taj rumal chi man xecojon taj. Xane xa queqˈuiäk na bi pa ri kˈekum. Chilaˈ cˈut quebokˈ wi na, chilaˈ cäquikuchˈuchˈej wi na ri qui ware, ―xcha ri Jesús chque ri winak. Te riˈ xubij ri Jesús che ri qui nimal soldados: Oj la cho ja. Rumal chi xcoj la chi cäcunataj ri ala, je cˈu cäbantaj na, ―xcha che. Tzare chiˈ cˈut xutzir ri ala aretak xubij ri Jesús waˈ we tzij riˈ. Ri Jesús xeˈ cho rachoch ri tat Pedro, xril cˈu ru jiˈ chichuˈ ri tat Pedro kajinak pa chˈat rumal jun nimalaj kˈakˈ. Ri Jesús xuchap ri chichuˈ che ru kˈab, xel cˈu ri kˈakˈ chrij. Chanim cˈut xwalijic, xuchap qui patänixic. Aretak xkˈekal chic, e qˈuia winak ri cˈo itzelalaj tak espíritus chque xecˈam bi cho ri Jesús. Xa cˈu rucˈ jun tzij ri xubij ri Jesús xebel bi ri itzelalaj tak espíritus, xukujeˈ xeucunaj conojel tak ri yawabib. Jeˈ xbantaj waˈ rech jeˈ quelic jas ri xubij ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios: “Ri Areˈ xurik cˈäx rumal kech, xuya ka chukˈab, xujucunaj che ri ka yabilal,” ―xcha ri ka mam Isaías. Ri Jesús xrilo chi e qˈuia winak qui mulim quib rucˈ, xubij chque ru tijoxelab: Chujkˈax chˈäkäp che ri mar, ―xcha chque. Xpe cˈu jun tijonel re ri Pixab, xkeb cˈu rucˈ ri Jesús, xubij che: Ajtij, cwaj quineˈ ucˈ la apawijeˈ ta ne ri queˈ wi la, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: Ri yac cˈo qui jul, xukujeˈ ri chicop ri querapap cho ri caj cˈo qui soc. Are cˈu ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, man cˈo tä jawijeˈ ri quinwar wi, ―xcha che. Jun achi chic, jun chque ru tijoxelab, xubij che ri Jesús: Tat, ya la chwe chi nabe quineˈc, quinmuk can ri nu tat aretak cäcämic, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: Tasaˈj at wucˈ, chaya chque ri cäminakib chi chquimuku ri qui cäminak, ―xcha ri Jesús che. Te riˈ xoc ri Jesús pa ri barco, ru tijoxelab cˈut xebeˈ rucˈ. Xpe cˈu jun nimalaj quiäkikˈ ri sibalaj cˈäx puwiˈ ri jaˈ, je riˈ chi ri nimak tak uwojaˈ tajin queboc pa ri barco. Are cˈu ri Jesús tajin cäwaric. Xebeˈ cˈu ru tijoxelab, xequicˈasuj, xquibij che: ¡Kajaw Jesús, chujtoˈ la! ¡Tajin cujcämic! ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: ¿Jas che sibalaj quixej iwib? ¡Ri ix kas tzij man nim tä más ri i cojonic! ―xcha chque. Xwalij cˈu ri Jesús, xuyaj ri quiäkikˈ xukujeˈ ri mar. Xtäni cˈu ri quiäkikˈ, xlilob ronojel ru wiˈ ri mar. Ri achijab sibalaj xquicajmaj, xquibij cˈut: ¿Jachin lo riˈ we achi riˈ, chi ri quiäkikˈ xukujeˈ ri jaˈ re ri mar queniman che? ―xecha ri achijab. Aretak xeopan chˈäkäp che ri mar, pa ri qui tinimit ri winak aj Gadara, xebel lok quieb achijab pa ri campo santo chquixol tak ri mukubal, xeopan cˈu rucˈ ri Jesús. E cˈo itzel tak espíritus chque we achijab riˈ. Sibalaj xibibal quepetic, je riˈ chi man cˈo tä chi jun cäcowinic cocˈow pa ri be riˈ. Xquichap cˈu u rakic qui chiˈ, co xechˈawic, xquibij che ri Jesús: ¿Jas caj la chke uj, Jesús, lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios? ¿A petinak la waral chubanic cˈäx chke pune mäjaˈ curik ri kˈij? ―xecha che ri Jesús. E qˈuia cˈu ri ak tajin queyukˈux apan chilaˈ pa ri juyub riˈ. Ri itzel tak espíritus xebochiˈn che ri Jesús, xquibij che: We cujesaj bi la, ya la chke chi cujoc chque ri ak, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Jix baˈ, chixoc chque ri ak, ―xcha chque. Xebel cˈu bi ri itzel tak espíritus chque ri achijab, xeboc bi chque ri ak. Conojel cˈu ri ak xquiqˈuiäk bi quib chutzaˈm ri juyub, xekaj cˈu pa ri mar, xejikˈic. Are cˈu ri ajyukˈab tak ak sibalaj xquixej quib, xeanimaj bic, xebeˈc. Aretak xeopan pa ri tinimit xquesaj u tzijol waˈ ri xquilo, xukujeˈ ri xbantaj cucˈ ri achijab ri xecˈoji ri itzel tak espíritus chque. Conojel cˈu ri winak ri e cˈo pa ri tinimit xebeˈ jelaˈ jawijeˈ cˈo wi ri Jesús. Aretak xquil ri Jesús, xquibochiˈj, xquibij che chi chel bi pa ri qui tinimit. Te cˈu riˈ xoc ri Jesús pa jun barco, xkˈax chˈäkäp che ri cho, xopan cˈu pa ru tinimit ri Areˈ. Xcˈam cˈu bi jun achi cho ri Jesús ri cäminak u cuerpo, kˈoyol cˈu riˈ cho jun alaj chˈat. Aretak ri Jesús xrilo chi ri achijab ri e teleninak lok sibalaj quecojon che, xubij che ri yawab: Mäbison chi la, tat, ri mac la xesachtajic, ―xcha che. Jujun cˈu chque ri tijonelab re ri Pixab tajin quechomanic, xquibij pa canimaˈ: “We achi riˈ cubij ri äwas u bixic chrij ri Dios,” ―xechaˈ. Ri Jesús retam chic jas ri tajin cäquichomaj, xubij cˈu chque: ¿Jas che cˈo we itzel tak chomanic riˈ pa animaˈ alak? ―xcha chque. ¿Jachique ri man cˈäx tä u bixic: “Ri mac la xesachtajic”, o ru bixic: “Walij la, oj la cho ja”? ―xcha ri Jesús chque. Rech baˈ quetamaj alak chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo cˈu nu takanic pa qui wiˈ ri winak cho ruwächulew chusachic ri qui mac, ¡tampe alak ri quinbij! ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús che ri achi ri cäminak u cuerpo: Walij la, oj la cho ja, cˈama bi la ri soc la, ―xcha che. Xwalij cˈu bi ri achi ri cäminak u cuerpo, xeˈ cho rachoch. Aretak xquil ri winak waˈ, xquixej quib. Xquinimarisaj cˈu u kˈij ri Dios, rumal chi u yoˈm pa qui kˈab winak chi takal u banic we cajmabal riˈ. Xel bi ri Jesús chilaˈ. Ocˈowem cuban ri Areˈ jawijeˈ ri cätoj wi ri alcabal, xril cˈu u wäch jun achi, Mateo u biˈ, tˈuyul chilaˈ. Xubij cˈu che: Tasaˈj wucˈ, ―xcha che. Xwalij cˈu ri tat Mateo, xeˈ rucˈ ri Jesús. Pa jun kˈij cˈut tˈuyul ri Jesús chiˈ ri mesa cho rachoch ri tat Mateo. E qˈuia cˈu ri tokˈil tak alcabal, xukujeˈ niqˈuiaj ajmaquib chic e tˈuyul rucˈ ri Jesús chiˈ ri mesa junam cucˈ ru tijoxelab. Xepe cˈu ri tataˈib fariseos, xquil ronojel waˈ. Xquitaˈ cˈu chque ru tijoxelab, xquibij: ¿Jas che cäwiˈ ri Jesús ri iwajtij cucˈ ri tokˈil tak alcabal xukujeˈ cucˈ ri ajmaquib? ―xecha chque. Aretak xuta ri Jesús waˈ, xubij chque: Ri winak ri utz qui wäch, ri cˈo qui chukˈab, man rajwaxic tä cunal que, xane are rajwaxic waˈ chque ri yawabib, ―xcha chque. Oj alak, jetamaj alak jas quel cubij waˈ we tzij riˈ ri tzˈibtal can pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Ri in are cwaj chi ri ix quitokˈobisaj qui wäch ri winak. Man are tä cwaj chi queicämisaj tak awaj che qui sipaxic chnuwäch,” ―cächa ri Dios, ―xcha chque. Ri in, man in petinak tä che qui siqˈuixic winak ri jicom canimaˈ cho ri Dios, xane in petinak che qui siqˈuixic ri ajmaquib rech cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic, ―xcha chque. Ru tijoxelab ri tat Juan Kasal Jaˈ xeopan rucˈ ri Jesús, xquibij che: ¿Jas che ri uj xukujeˈ ri tataˈib fariseos amakˈel cäkaˈn ri ayuno, are cˈu ri tijoxelab la man cäcaˈn tä ri ayuno? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: ¿A quebison lo ri winak ri e cˈo pa jun cˈulanem aretak ri achi ri teˈ xcˈuliˈc cˈo cucˈ? Copan cˈu na ri kˈij aretak quesax bi we achi riˈ chquixol. Te cˈu riˈ cäcaˈn na ri ayuno pa ri kˈij riˈ, ―xcha ri Jesús chque. Xukujeˈ xubij ri Jesús chque: Man cˈo tä jun winak ri cutˈis jun cˈacˈ cˈojobal chrij jun kˈel atzˈiak. We ta je riˈ ri cˈacˈ cˈojobal cucˈol rib, cäresaj cˈu bi jubikˈ che ri kˈel atzˈiak, cänimar cˈu ru tekˈtobic, ―xcha chque. Man cˈo tä jun ri cuya cˈacˈ vino pa kˈel tak kˈebal re tzˈum. We ta je riˈ, ri vino cutˈubij na ri tzˈum, quetzeletaj cˈu na ri vino xukujeˈ tak ri tzˈum. Rajwaxic cˈut chi ri cˈacˈ vino cäyiˈ pa tak cˈacˈ tak kˈebal re tzˈum, rech ri vino xukujeˈ tak ri tzˈum man quetzeletaj taj, ―xcha ri Jesús chque. Je waˈ tajin cubij ri Jesús chque ri winak aretak xopan jun tataˈ qui nimal ri winak aj Israel. Xxuqui chuwäch ri Jesús, xubij che: Ri alaj nu miaˈl cˈä teˈ xcäm canok. We cˈu ri lal queˈ la wucˈ, cäya la ri kˈab la puwiˈ, cäcˈasi na, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri Jesús rucˈ ri tataˈ, e rachiˈl ru tijoxelab. Cˈo cˈu jun ixok yawab, ri xqueˈ cablajuj junab xak quel u quiqˈuel. Xkeb cˈu chrij ri Jesús, xuchap cok ru chiˈ ru kˈuˈ. Xubij cˈu pa ranimaˈ: “Xuwi ta ne we quinchap cok ru kˈuˈ, quinutzir na,” ―xcha ri ixok. Ri Jesús cˈut xutzolkˈomij rib, xril ri ixok, xubij che: Mäbison chi la, nan, xcunataj cˈu la, rumal chi xcojon la chwe, ―xcha che. Tzare chiˈ cˈut xutzir ri ixok. Aretak ri Jesús xopan cho rachoch ri tataˈ ri qui nimal ri winak aj Israel, xrilo chi e cˈo chi ri ajkˈojomab ri quebeˈ che ri muknajic, xukujeˈ xeril ri winak chi sibalaj cäquiqˈuis quib che okˈej, sibalaj cäquirak qui chiˈ. Xubij cˈu chque: ¡Chel na apan alak cho ja! Man cäminak tä ri ali, xane xa cäwaric, ―xcha chque. Are cˈu ri winak xa xquitzeˈj u wäch ri Jesús. Ri Jesús cˈut xeresaj bi ri winak cho ja, te cˈu riˈ xoc bic. Xuchap ri ali che ru kˈab. Ri ali cˈut xwalijic. Xel cˈu u tzijol waˈ ri xbantajic pa tak conojel ri tinimit chilaˈ. Aretak xel bi ri Jesús chilaˈ, quieb moyab xeteri bi chrij, xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Tat, lal riˈ ri Ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la ka wäch! ―xecha che. Aretak ri Jesús xoc bi pa ri ja, ri quieb moyab xekeb rucˈ. Ri Jesús xutaˈ chque: ¿A cäcoj alak chi quincowin chubanic waˈ? ―xcha chque. Cäkacojo, Tat, ―xecha ri e areˈ. Ri Jesús xuchap cok ri qui wakˈäch, xubij chque: Jeˈ ta baˈ chbantajic jas ri xcoj alak chi quincowin chubanic, ―xcha chque. Xutzir cˈu ri qui wakˈäch. Ri Jesús sibalaj xeupixbaj, xubij chque: Mätzijoj alak waˈ che jachin jun, ―xcha chque. Te cˈu riˈ, aretak xebel bic, xquichap u tzijoxic waˈ jas ri xuban ri Jesús cucˈ pa conojel tak ri tinimit ri cˈo jelaˈ. Tajin quebel bi ri quieb moyab ri xecunaxic, aretak xcˈam lok chuwäch ri Jesús jun achi mem ri cˈo jun itzel espíritu che. Aretak xesax bi ri itzel espíritu rumal ri Jesús, ri achi ri mem xuchaplej tzijonem. Ri winak sibalaj xquicajmaj waˈ, xquibij: Man cˈo tä jumul ri jeˈ kilom waˈ waral pa Israel, ―xechaˈ. Are cˈu ri tataˈib fariseos xquibij: We achi riˈ queresaj bi ri itzel tak espíritus chque ri winak rucˈ ru chukˈab ri qui nimal ri itzel tak espíritus, ―xechaˈ. Ri Jesús xeusolij ri nimak tak tinimit xukujeˈ ri alaj tak tinimit. Pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak xuya tijonic, xutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Xucunaj ronojel u wäch yabil, xukujeˈ xresaj ronojel u wäch cˈäx chque ri winak. Aretak xeril ri qˈuialaj winak, xel u cˈux chque rumal chi quebisonic, man cˈo tä cäcuˈbisan qui cˈux. E jeˈ ta ne chij ri man cˈo tä cajyukˈ. Xubij cˈu chque ru tijoxelab: Kas tzij sibalaj nim ri kˈatoj, xa cˈu e quieb oxib ri ajchaquib. Chibochiˈj baˈ ri Ajchakˈel ri kˈatoj chi queutak bi niqˈuiaj ajchaquib chic pa ru chac, ―xcha chque. Ri Jesús xeusiqˈuij ri cablajuj u tijoxelab. Xuya chque chi cäcˈoji takanic pa qui kˈab che quesaxic bi ri itzel tak espíritus, xukujeˈ che qui cunaxic ri winak che ronojel u wäch yabil o ronojel u wäch cˈäx ri cˈo chque. Are waˈ ri qui biˈ ri cablajuj apóstoles: nabe ri tat Simón ri xukujeˈ cäbix Pedro che, rucˈ ri tat Andrés ri rachalal. Ri tat Jacobo rucˈ ri tat Juan ri rachalal ri e u cˈojol ri tat Zebedeo. Ri tat Felipe, ri tat Bartolomé, ri tat Tomás, xukujeˈ ri tat Mateo ri tokˈil alcabal. Ri tat Jacobo ru cˈojol ri tat Alfeo. Ri tat Lebeo ri xukujeˈ cäbix Tadeo che. Ri tat Simón ri cäbix u nimal tinimit che, xukujeˈ ri tat Judas Iscariote ri xjachow ri Jesús. Ri Jesús xeutak bi we achijab riˈ, xeupixbaj bic, xubij chque: Mixeˈ pa tak ri qui tinimit ri winak ri man aj Israel taj. Man quixoc tä cˈut pa tak ri qui tinimit ri winak aj Samaria. Xane are quixeˈ cucˈ ri winak aj Israel, ri e jeˈ ta ne chij e sachinak can pa tak juyub. Jix, jibij chque chi xa jubikˈ man cuchaplej ru takanic ri Dios. Cheicunaj ri yawabib, cheicˈastajisaj ri cäminakib, cheicunaj ri cˈo itzel tak chˈaˈc chquij, cheiwesaj cˈu bi ri itzel tak espíritus chque ri winak. Ri ix xak sipam waˈ we cuinem riˈ chiwe, cˈo cˈu baˈ mitaˈ che ri qui toˈic ri winak, ―xcha chque. Micˈam bi i rajil. Ri kˈän puak, ri sak puak, ri quiäk puak micˈam cˈu bic. Micˈam bi ri i chim che ri be. Xa jun i camixaˈ quicˈam bic. Micˈam bi i xajäb. Micˈam bi i chˈimiy. Je riˈ, rumal chi takal che ri ajchac chi cäyiˈ ri cajwataj che. Apachique tinimit ri quixopan wi, we nim, we chˈutin, chitzucuj jun winak chilaˈ ri kas quixcˈulaj. Chixcanaj can chilaˈ cˈä quichap na bi jumul chic ri i be. Aretak quixoc pa jun ja, chiya rutzil qui wäch ri e cˈo pa ri ja. Quibij chque chi are utzil quiwaj chque. We takal chque ri winak ri e cˈo pa ri ja chi quiya can rutzil qui wäch rucˈ utzil, chiya canok. We cˈu man takal chque, miya can rutzil qui wäch. Are cˈu we man quixcˈulax cumal, we man cäcaj taj cäquitatabej ri i tzij, chixel bi cho ri ja riˈ o pa ri tinimit riˈ. Chitotaˈ can ri ulew ri cˈo che tak ri iwakan. (Chibana waˈ chukˈalajisaxic chquij ri winak re ri tinimit riˈ chi man utz tä ri cäcaˈno, cˈo qui mac.) Kas tzij quinbij chiwe chi pa ri kˈij ri cäkˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak riˈ rumal ri Dios, nim na ri cˈäjisabal qui wäch ri winak re ri tinimit riˈ chuwäch ri cˈäjisabal qui wäch ri winak aj Sodoma xukujeˈ ri winak aj Gomorra, ―xcha chque. ¡Chiwilampeˈ! Ri in quixintak bic jeˈ ta ne chi ix chij chquixol ri utiw. Chixsacˈlaj baˈ jeˈ jas ri cumätz, chibana cˈut jeˈ jas ri cuban ri palomäx ri man cuban tä cˈäx. Chiwila baˈ iwib, rumal chi ri winak quixquijach na pa qui kˈab ri qui nimakil ri winak, quixquichˈay na pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak. Quixquicˈam na bi chquiwäch kˈatal tak tzij, xukujeˈ chquiwäch nimak tak takanelab rumal wech in, rech quikˈalajisaj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chquiwäch ri e areˈ xukujeˈ chquiwäch ri winak ri man aj Israel taj. Aretak cˈut quixcˈam bic rech quixjach chquiwäch ri kˈatal tak tzij, mixej iwib. Michomaj bic jas ri quibij, o jas ri quiban chubixic waˈ. Cˈol baˈ pa i jolom chi aretak rajwaxic quixchˈawic, ri Dios cäyoˈw na chiwe ri tzij ri quibij. Man ix tä cˈu riˈ ri quixtzijon na, xane are ri Lokˈalaj Espíritu rech ri ka Tat cäyoˈw na ri tzij pa ri iwanimaˈ, ―xcha chque. Ri winak quequijach na ri cachalal pa cämisaxic. Ri nan tat quequijach na ri calcˈual pa cämisaxic. Ri alcˈualaxelab cäquiyac na quib chquij ri qui nan qui tat, quequijach na pa cämisaxic. Quetzelax na i wäch cumal conojel ri winak xa rumal wech in. Apachin cˈu ri cuchˈij ri cˈäx cˈä cäqˈuis na ronojel curik na ru tobanic ri Dios. Aretak cäban cˈäx chiwe pa jun tinimit, chixanimaj bi pa jun tinimit chic. Kas tzij quinbij chiwe chi mäjaˈ quixcowin chusolixic tak conojel ri tinimit ri e cˈo wi ri winak aj Israel aretak quinpe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―xcha chque ru tijoxelab. Ri tijoxel man are tä nim na u banic chuwäch ru tijonel. Ri ajchac cˈut man are tä nim na u banic chuwäch ri u patrón. Ri tijoxel rajwaxic cäcuˈbi u cˈux chi cäjunamataj na rucˈ ru tijonel. Ri ajchac cˈut rajwaxic cäcuˈbi u cˈux chi cäjunamataj na rucˈ ru patrón. We ri ajchakˈel ja cäbix Beelzebú che xa che yokˈbal re, ¿jas ta cˈu lo cäbix chque ri rachalaxic ri areˈ? Rumal riˈ mixej iwib chquiwäch ri winak. Man cˈo tä ri chˈuktalic ri mat quel na chi sak. Man cˈo tä cˈu ri cˈuˈtalic ri mat quetamax na. Ri quinbij chiwe ix pa ri kˈekum, chiya u bixic pa sakil. Ri quinbij chiwe chicˈuyal, chiraka i chiˈ chubixic waˈ pa tak ri be. Mixej iwib chquiwäch ri winak ri quecowinic cäquicämisaj ri cuerpo, man quecowin tä cˈu chucämisaxic ri ranimaˈ jun. Xane are chixej iwib chuwäch ri Jun ri cäcowinic cusach u wäch ru cuerpo jun winak xukujeˈ ri ranimaˈ ri areˈ pa ri kˈakˈ. ¿A mat xa jun centavo queqˈuiyix wi quieb alaj tak chicop ajuwocaj? Man cˈo tä cˈu jun chque we alaj tak chicop riˈ ri cäcämic we ta mat craj ri i Tat. Xukujeˈ ne ri rismal i wiˈ, conojel waˈ e ajilatal rumal ri Dios. Mixej baˈ iwib, ri ix sibalaj ix lokˈ na chquiwäch qˈuia alaj tak chicop ajuwocaj, ―xcha ri Jesús chque. Conojel ri cäquikˈalajisaj quib chquiwäch ri winak chi e cojoninak chwe, ri in xukujeˈ quinkˈalajisaj na chuwäch ri nu Tat ri cˈo chilaˈ chicaj chi e wachiˈl in. Apachin cˈu ri cubij chquiwäch ri winak chi man retam tä nu wäch, ri in xukujeˈ quinbij chuwäch ri nu Tat ri cˈo chilaˈ chicaj chi man wetam tä u wäch ri areˈ, ―xcha ri Jesús. Michomaj chi ri in petinak chuyaˈic utzil chquixol ri winak cho ruwächulew, xane rumal wech in cäcˈoji na chˈoj chquixol ri winak. Cäbantaj na chˈoj rumal wech, jun tataˈ chrij ri u cˈojol, ru cˈojol cˈut chrij ru tat, jun chichuˈ chrij ri ral ali, ri ali cˈut chrij ru nan, xukujeˈ ne ri jun ali chic chrij ru nan ralib, ru nan ralib cˈut chrij ri areˈ. Je riˈ chi ri qui cˈulel ri winak chquijujunal, e areˈ ri cachalaxic ri e areˈ, ―cächa ri Jesús. Apachin ri lokˈ na cäril ru nan u tat chnuwäch in, man takal tä riˈ chi coc che nu tijoxel. Apachin ri lokˈ na cäril ru cˈojol o ru miaˈl chnuwäch in, man takal tä riˈ chi coc che nu tijoxel. Apachin ri man cäpe tä wucˈ in rumal chi man craj taj curik ri cämical jas ri quinrik in, man takal tä riˈ chi coc che nu tijoxel. Jachin ri craj cutoˈ u wiˈ ru cˈaslemal waral cho ruwächulew, cäcäm na riˈ. Jachin cˈu ri cuya ru cˈaslemal rumal wech in, cutoˈ na u wiˈ riˈ ru cˈaslemal. Ri winak ri utz i cˈulaxic cubano, in riˈ quinucˈulaj. Jachin ri quinucˈulaj in, are cucˈulaj riˈ ri Jun ri xintakow lok. Jachin ri cucˈulaj jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri takom lok rumal ri Dios, cucˈam na ri tojbal re jas ri cäyiˈ che jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Jachin ri cucˈulaj jun utzalaj achi, cucˈam na ri tojbal re jas ri cäyiˈ che jun utzalaj achi rumal ri utzil ri cubano. Apachin ri cuya jun vaso joron che jun chque we winak riˈ ri man nim tä qui banic xa rumal chi are nu tijoxel waˈ, kas curik na ri tojbal re, ―xcha ri Jesús chque. Aretak ri Jesús xtoˈtaj che qui pixbexic ri cablajuj u tijoxelab, xel bi chilaˈ rech cuya tijonic chque niqˈuiaj winak pa tak ri tinimit jelaˈ, xukujeˈ rech cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. Are cˈu ri tat Juan Kasal Jaˈ cˈo pa cheˈ. Xretamaj cˈut jas ri tajin cuban ri Cristo. Ri areˈ xeutak bi quieb chque ru tijoxelab rucˈ ri Jesús. Jeˈ xubano rech cäquitaˈ che: ¿A lal riˈ ri Cristo ri cäpe na? o ¿A rajwaxic ne cäkeyej chi na jun chic? ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Oj alak, bij alak che ri tat Juan jas ri tajin quil alak, xukujeˈ ri tajin cäta alak. Bij alak che chi ri moyab quecaˈy chic, ri chˈocojib quebin chic, ri cˈo itzel chˈaˈc chquij tajin queutzir che ri qui yab. Bij alak che chi ri soˈrab cäquita chic, ri cäminakib tajin quecˈastajic, xukujeˈ chi ri mebaˈib tajin cätzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. Utz re ri winak ri man cuban tä quieb u cˈux chwij, ―xcha chque ru tijoxelab ri tat Juan. Aretak xebeˈ ru tijoxelab ri tat Juan, ri Jesús xuchaplej u tzijoxic ri tat Juan chque ri winak, xubij chque: ¿Jas xeˈ alak che rilic pa ri juyub ri cätzˈinowic? ¿A xeˈ alak che rilic jun aj ri tajin cäslabisax rumal ri quiäkikˈ? We man are tä riˈ, ¿jas ri xil alak? ¿A xil alak jun achi ri jeˈl ri ratzˈiak u cojom? Etam alak chi ri cˈo jeˈlalaj tak catzˈiak, e cˈo ri e areˈ pa tak cachoch ri nimak tak takanelab. ¿Jas cˈu ri xeˈ alak che rilic? ¿A xil alak jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios? Jeˈ, je riˈ, ―xchaˈ. Tzare cˈu ri tat Juan nim na u banic chuwäch apachique kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri tat Juan are waˈ ri tzˈibam can chrij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic ri cubij: Quintak na bi ri nu takoˈn, cänabej cˈu na chawäch ri cuban na u banic ra be, ―cächa riˈ, ―xcha ri Jesús chque ri winak. Kas tzij ri quinbij chiwe chi chquixol conojel ri winak ri e cˈolinak cˈä we cämic riˈ, man cˈo tä jun ri nim na u kˈij chuwäch ri tat Juan Kasal Jaˈ. Pune je riˈ, ri jun ri man kas nim tä u banic ri cätakan ri Dios pa ranimaˈ, are nim na u kˈij waˈ chuwäch ri tat Juan Kasal Jaˈ, ―xcha chque. Tzpa tak ri kˈij ri xpe ri tat Juan Kasal Jaˈ cˈä cämic, ri winak xquichaplej lok u tijic qui chukˈab rech queboc pa ru takanic ri Dios. Ri cäquicoj qui chukˈab cäquichomaj chi e areˈ quechˈacan na. Ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés cubij chi cäpe na ri Dios rech cätakan pa qui wiˈ ri winak, xukujeˈ jeˈ xquibij conojel ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios cˈä xpe na ri tat Juan. We cˈu ri ix kas quiwaj quicoj waˈ, ri tat Juan are ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäpe na jas ri xpe ri ka mam Elías ojer. Jachin tak ri cäquijiquiba canimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chquitatabej baˈ, ―xcha chque. ¿Jas rucˈ queinjunamaj wi ri winak re we kˈij junab riˈ? Ri winak cämic quejunamataj cucˈ ri acˈalab ri queetzˈen pa tak ri cˈayibal, cäquirak qui chiˈ che qui chˈabexic ri cachiˈl, cäquibij: “Xkokˈesaj ri suˈ chiwe, man xixxojow tä cˈut. Xkaˈn u kˈojom cäminak, man xixokˈ tä cˈut,” ―quecha riˈ. Xpe cˈu ri tat Juan ri man wiˈj taj, ri man cutij tä vino. Ri winak cˈut cäquibij chi xa cˈo jun itzel espíritu che. Aretak cˈut xinpe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ri quinwiˈc, ri quintij vino, conojel cˈut cäquibij chi xa in jikˈalaj achi, in kˈabarel, in cachiˈl ajmaquib xukujeˈ tokˈil tak alcabal. Ri winak ri utz ru chac kˈalaj waˈ chi cˈo ri u noˈj ri Dios rucˈ, ―xcha ri Jesús. Ri Jesús cˈut xuchap qui yajic ri winak pa tak ri tinimit jawijeˈ u banom wi qˈuia tak cajmabal. Je riˈ, rumal chi ri winak ri e cˈo chilaˈ man qui qˈuexom tä canimaˈ, man qui qˈuexom tä cˈu ri qui chomanic. Xubij cˈu chque: ¡Cˈäx iwe, winak re ri tinimit Corazín! ¡Cˈäx iwe, winak re ri tinimit Betsaida! We ta xeban waˈ we cajmabal riˈ pa tak ri tinimit Tiro, ri tinimit Sidón jas ri xebantaj iwucˈ ix, qˈuextajinak ta chi riˈ ri canimaˈ, ri qui chomanic ri winak jelaˈ. Xquicoj ta catzˈiak riˈ ri cukˈalajisaj chi quebisonic. Xukujeˈ cˈo ta banom wi chi cukˈalajisaj chi are rumal ri qui mac chi quebisonic, ―xchaˈ. Quinbij cˈu chiwe ix chi pa ri kˈij ri cukˈat na tzij ri Dios, nim na ri cˈäjisabal i wäch quirik na chuwäch ri cˈäjisabal qui wäch ri cäquirik na ri winak aj Tiro, aj Sidón. Are cˈu ri ix winak aj Capernaum, ri sibalaj quinimarisaj iwib, cˈä pa ri kˈakˈ cˈut quixkasax wi na. We ta cucˈ ri winak aj Sodoma xeban wi tak ri cajmabal ri xebantaj iwucˈ ix, cˈo ta na riˈ ri qui tinimit cämic. Quinbij cˈu chiwe chi pa ri kˈij aretak cukˈat na tzij ri Dios, nim na ri cˈäjisabal i wäch ix quirik na chuwäch ri cäquirik ri winak aj Sodoma, ―xcha ri Jesús. Pa ri kˈij riˈ xubij ri Jesús: Quinnimarisaj kˈij la, Tat, Rajaw ri cajulew. Je riˈ, rumal chi xcˈuˈ la ri etambal la chquiwäch ri winak ri cˈo qui noˈj, ri cˈo quetambal, are cˈutum cˈu la waˈ chquiwäch ri man cˈo tä quetambal, ri jeˈ ta ne chi e acˈalab. Jeˈ, Tat, rumal chi je riˈ ri utzalaj rayibal la chque ri winak. Ri nu Tat u jachom pa nu kˈab ronojel ri cˈolic. Man cˈo tä jun ri kas retam u wäch ru Cˈojol ri Dios, xane xak xuwi ri ka Tat. Xukujeˈ man cˈo tä jun ri kas retam u wäch ri ka Tat, xane xak xuwi ri in, in riˈ ri u Cˈojol, xukujeˈ jachin cˈu tak chque ri cwaj quinbij wi jas ru banic ri ka Tat Dios. Chixsaˈj wucˈ in, iwonojel ri ix cosinak, iwonojel ri cˈo iwekaˈn, quinya cˈu uxlanem chiwe. Chicˈama ri ekbal yunt ri quinya chiwij. Chiwetamaj iwe wucˈ in rumal chi ri in cˈo nu paciencia, man quinnimarisaj tä wib. Cuxlan cˈu na ri iwanimaˈ. Ri ekbal yunt ri quinya chiwij man cˈäx tä rucˈaxic. Ri ekaˈn cˈut ri quinya chiwij, man al tä riˈ. Pa jun kˈij re uxlanem ri Jesús tajin cocˈow xol tak ri trico. Are cˈu ru tijoxelab xpe qui numic, xquichap cˈu u chˈupic ru jolom tak ri trico. Xquibak pa qui kˈab, te cˈu riˈ xquitijo. Aretak ri tataˈib fariseos xquilo, xquibij che ri Jesús: Chilampe la, ri tijoxelab la tajin cäcaˈn chac ri äwas u banic pa tak ri kˈij re uxlanem. Ri Jesús xubij chque: ¿A mat cˈo jumul ri siqˈuim alak jas ri xuban ri ka mam David ojer aretak ri areˈ xunaˈ numic, xukujeˈ jas ri xcaˈn ri e cˈo rucˈ? Xoc cˈu bi ri ka mam David pa ri nimalaj rachoch Dios, xutij cˈu re ri wa ri yoˈm cho ri Dios, xuya cˈu que ri e cˈo rucˈ xukujeˈ. Äwas cˈu u tijic waˈ cumal xak jachinok, xane xak xuwi chque ri sacerdotes yaˈtal wi waˈ, ―xchaˈ. Xukujeˈ xubij: ¿A mat cˈo jumul ri siqˈuim alak pa ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, chi ri sacerdotes ri quepatänin pa ri rachoch Dios man queuxlan tä pa ri kˈij re uxlanem? Pune ta ne je riˈ man mac tä cˈu riˈ chi jeˈ cäcaˈn waˈ. Quinbij cˈu chech alak, chi waral cˈo Jun ri nim na u banic chuwäch ri nimalaj rachoch Dios. Ri alak xa man cächˈob tä alak jas quel cubij waˈ we tzij riˈ ri tzˈibtal can pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Ri in cwaj chi ri ix quiban tokˈob chque ri winak, man are tä cwaj chi queicämisaj awaj che qui sipaxic chnuwäch,” ―cächa riˈ. We ta kas cächˈob alak waˈ, mat cäkˈat alak tzij chi cäcˈäjisax qui wäch ri winak ri man cˈo tä qui mac. Are cˈu riˈ ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo nu takanic puwiˈ ri kˈij re uxlanem xukujeˈ, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Xel cˈu bi ri Jesús chilaˈ, xoc bi pa jun chque ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak. Cˈo cˈu jun achi chilaˈ ri cäminak jun u kˈab. Are cˈu ri tataˈib fariseos cäcaj cäquitzucuj u mac ri Jesús, rumal riˈ xquitaˈ che: ¿A yaˈtalic cäcunax jun yawab pa ri kˈij re uxlanem? ―xecha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: We jun chiwe cˈo jun u chij, cätzak cˈu bi pa jun cˈuaˈ pa jun kˈij re uxlanem, ¿a mat queˈ riˈ che resaxic? E ta cˈu lo jun winak, are ri Dios nim na u banic cäril wi waˈ chuwäch jun chij. Rumal riˈ yaˈtal u banic tokˈob pa tak ri kˈij re uxlanem, ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús che ri achi: Yuku ri kˈab la, ―xcha che. Xuyuk ru kˈab, xutzir cˈut. Jeˈ chic ri u kˈab riˈ jas ri jun chic. Xebel cˈu bi ri tataˈib fariseos, xquitala qui noˈj chbil tak quib jas ri cäcaˈn chucämisaxic ri Jesús. Aretak ri Jesús xuchˈob ri qui chomanic ri tataˈib fariseos, xel bi chilaˈ. E qˈuia cˈu ri winak xeteri bi chrij. Ri Jesús cˈut xeucunaj conojel tak ri yawabib. Xeutak cˈu ri winak, xubij chque chi cˈo jachin che mäquibij wi jachin ri Areˈ. Xubij ri Jesús waˈ rech jeˈ quel wi jas ri xubij lok ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xubij: Are waˈ ri patänil we ri chaˈtal wumal, ri sibalaj lokˈ chnuwäch, ri cäquicot ri wanimaˈ rumal. Quinya na ri Lokˈalaj nu Espíritu pa ranimaˈ ri Areˈ. Cubij cˈu na chque conojel qui wäch winak chi ri in quinkˈat na tzij pa qui wiˈ. Man cächˈojin taj, man curak tä u chiˈ, man cˈo ta jun cätoˈw ri Areˈ co cächˈaw pa tak ri be. We cˈo jun winak ri jeˈ jas jun aj ri cotaquic, man cukˈup taj. We ne cˈo jun winak ri junam jas jun candela ri man nim tä ru kˈakˈal, man cuchup tä riˈ. Xane cächacun na che rilic chi copan na ri kˈij aretak kas cäkˈat na tzij rucˈ jicomal. Conojel cˈu qui wäch winak cho ruwächulew, cäcuˈbi na qui cˈux chrij ri Areˈ, ―xcha ri Dios chuchiˈ ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab. Xcˈam cˈu bi jun achi rucˈ ri Jesús. Ri achi mem xukujeˈ moy, cˈo cˈu jun itzel espíritu rucˈ. Xcunax cˈu rumal ri Jesús, je riˈ chi ri achi xcowinic xcaˈyic xukujeˈ xchˈawic. Conojel ri winak xquicajmaj waˈ, xquibij: ¿A mat are waˈ ri Ralcˈual can ri ka mam David ri cäbixic chi cäpe na? ―xechaˈ. Aretak cˈut xquita ri tataˈib fariseos ri cäquibij ri winak, ri e areˈ xquibij: We achi riˈ cäcowinic queresaj bi ri itzel tak espíritus chque ri winak xa rumal ru chukˈab ri Beelzebú ri qui nimal ri itzel tak espíritus ri cˈo rucˈ, ―xechaˈ. Ri Jesús xuchˈobo jas ri tajin cäquichomaj, xubij cˈu chque: Apachique kˈatbal tzij ri u banom quieb, ri juchˈob kˈatal tak tzij cäquiyac quib chquij ri juchˈob chic, ri kˈatbal tzij riˈ cäqˈuis na u wäch. We jun tinimit o jun ja winak u banom quieb rumal chi cˈo chˈoj chquixol, man naj tä riˈ cuchˈijo. Je riˈ xukujeˈ, we ta ri Satanás cäresaj bi ri Satanás, u banom quieb riˈ. We ta je riˈ, ¿a naj ta cˈu riˈ cuchˈij ru takanic? ¡Man jeˈ taj! Ri alak cäbij alak chi ri in quinwesaj bi ri itzel tak espíritus rucˈ ru chukˈab ri Beelzebú. We ta je riˈ, ¿jachin cäyoˈw qui chukˈab ri tijoxelab alak che quesaxic bi ri itzel tak espíritus? Kas are ri e areˈ cäquikˈalajisaj chi xa sachinak alak. Ri in cˈut quinwesaj bi ri itzel tak espíritus rucˈ ru chukˈab ri Espíritu rech ri Dios ri cˈo wucˈ. Quel cubij waˈ chi ri Dios cˈo chi ucˈ alak rech cätakan puwiˈ alak, ―xcha chque. Man cˈo tä jun cäcowinic coc pa rachoch jun achi ri sibalaj cˈo u chukˈab, cärelakˈaj cˈu bi ri jastak re, we ta mat nabe cuyut na ri achi ri cˈo u chukˈab. Te cˈu riˈ cäcowinic cärelakˈaj bi ri jastak re. Ri jun ri man junam tä u chomanic wucˈ, quinucˈulelaj riˈ. Ri jun ri man cächacun tä wucˈ, xak cutur riˈ ri nu chac, ―xcha chque. Rumal riˈ quinbij chech alak: Ronojel mac ri cäcaˈn ri winak cuyaˈ cäsachtaj na qui mac riˈ rumal ri Dios, xukujeˈ ronojel ri äwas u bixic chrij ri Dios ri cäquibij ri winak cuyaˈ cäsachtaj na qui mac riˈ. Are cˈu we cäquibij ri äwas u bixic chrij ri Lokˈalaj Espíritu man cuyaˈ taj cäsachtaj ri qui mac riˈ. Apachin ri cubij tzij ri äwas u bixic chwij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cäsachtaj na u mac riˈ che. Apachin cˈu ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Lokˈalaj Espíritu, man cäsachtaj tä na u mac riˈ che waral cho we uwächulew. Man cäsach tä cˈu u mac riˈ pa ri jun cˈaslemal chic ri cäpe na, ―xcha ri Jesús. We utz ri cheˈ, utz ru wäch ri cuya. We man utz tä ri cheˈ, man utz tä ru wäch riˈ ri cuya. Ri jun cheˈ rumal ru wäch cächˈobtajic jas u banic. ¡Ri alak, alak subanelab tak winak! ¿A cäcowin lo alak riˈ chubixic utzalaj tak tzij, alak itzel tak winak cˈut? Ri quel lok pu chiˈ ri winak, are waˈ ri kas cˈo pa ranimaˈ. Ri utzalaj winak, utz riˈ ri cubij rumal rech ri utzil ri cˈo pa ranimaˈ. Ri itzel winak, man utz tä riˈ ri cubij rumal chi etzelal waˈ ri cˈo pa ranimaˈ. Quinbij cˈu chech alak, chi pa ri kˈij aretak cukˈat na tzij ri Dios, conojel ri winak cäquijach na cuenta rumal ronojel tzij ri qui bim ri man cˈo tä u patän. Jas cˈu jeˈ ri cätzijon ri winak, are je riˈ ri kˈatow tzij ri cäban na puwiˈ. Cäkˈalajisax cˈu na we cˈo u mac o man cˈo taj. Jujun tataˈib fariseos cachiˈl jujun tijonelab re ri Pixab, xquibij che ri Jesús: Ajtij, cäkaj chi cäban la jun cajmabal etal chkawäch rech cäkilo, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri lawalo tak winak, ri man jicom tä canimaˈ, cäcaj chi quinban jun cajmabal etal chquiwäch. Man cäyiˈ tä cˈu waˈ chque, xane xak xuwi ri etal chrij ri Jonás ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Jeˈ jas ri Jonás xcˈoji chupam ri jun nimalaj cär oxib kˈij, oxib akˈab, are cˈu jeˈ quinban na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quincˈoji cˈu na xeˈ ri ulew oxib kˈij, oxib akˈab. Ri winak aj Nínive, pa ri kˈij re ri kˈatow tzij aretak cäkˈat tzij pa qui wiˈ ri winak ri e cˈo cämic, cäquikˈat na tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch. Je riˈ, rumal chi ri winak aj Nínive, xquiqˈuex ri canimaˈ, xquiqˈuex cˈu ri qui chomanic aretak ri Jonás xutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque. Waral cˈut cˈo Jun ri nim na u banic chuwäch ri Jonás. Xukujeˈ ri nimalaj takanel ixok ri xcˈoji chumox ri relbal kˈij, cäcˈoji na pa ri kˈij re ri kˈatow tzij. Aretak cäkˈat tzij pa qui wiˈ ri winak ri e cˈo cämic, ri areˈ cukˈat na tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch. Je riˈ, rumal chi ri ixok riˈ naj xel wi lok, xpe cˈu chutatabexic ri nimalaj retambal ri Salomón. Waral cˈut cˈo wi Jun ri nim na u banic chuwäch ri Salomón. Aretak jun itzelalaj espíritu quel bi che jun winak, xak cäwacatalob chic pa tak juyub ri cätzˈinowic, cutzucuj jawijeˈ cuxlan wi. Aretak man curik taj jawijeˈ cuxlan wi, cubij: “Quintzelej na bi cho ri wachoch jawijeˈ ri xinel wi lok,” ―cächaˈ. Aretak copanic, curika ri ranimaˈ ri winak jeˈ u banic jun ja tolonic, mesom chi u pam, utz cˈu banom che. Queˈ cˈut, queucˈama chi na wukub itzelalaj tak espíritus ri sibalaj e lawalo na chuwäch ri areˈ. Conojel waˈ queboc pa ranimaˈ ri winak. Ri winak riˈ nim na ri cˈäx curik na chuwäch ri cˈäx ri xurik nabe. Je cˈu waˈ ri cäquicˈulmaj na ri lawalo tak winak cämic, ―xcha chque. Ri Jesús tajin cätzijon na cucˈ ri winak aretak xopan ru nan, e rachiˈl ri rachalal. Xak cˈu chrij ri ja e tacˈatoj wi, cäcaj cˈut quetzijon rucˈ ri Jesús. Cˈo cˈu jun ri xubij che ri Jesús: Ri nan la, xukujeˈ ri chakˈ la e cˈo chrij ri ja, cächˈabex la cumal, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús che ri xbin che: ¿Jachin riˈ ri nu nan, xukujeˈ jachin tak ri kas e wachalal? ―xcha che. Xeucˈut ru tijoxelab chquiwäch ri winak, te cˈu riˈ xubij: E are waˈ jeˈ ta ne ri nu nan, xukujeˈ ri nu chakˈ, ―xchaˈ. Je riˈ, rumal chi apachin ta ne ri cäbanow ru rayibal ri nu Tat ri cˈo chilaˈ chicaj, are waˈ ri kas wachalal, ri nu chakˈ, ri wanab, ri nu nan, ―xcha ri Jesús chque. Pa ri kˈij riˈ ri Jesús xel lok cho ja, xeˈ cˈu chuchiˈ ri mar, xtˈuyi cˈu chilaˈ. Xquimulij cˈu quib qˈuia winak rucˈ, je riˈ chi xoc bi ri Areˈ pa jun barco, xtˈuyi cˈu chupam. Conojel ri winak xecanaj can cho ri ulew chuchiˈ ri mar. Xeucoj cˈu tak cˈutbal che qui tijoxic ri winak chquij qˈuia u wäch tak noˈj, xubij chque: Xel bi jun ticol ijaˈ cho rachoch, xeˈ chubanic u ticoˈn, ―xcha chque. Aretak tajin cujopij ri ijaˈ, xkaj jubikˈ ri ijaˈ pa ri be. Xeopan cˈu ri chicop ajuwocaj. Querapapic xekajic, xa xquitij bi ri ijaˈ. Xkaj chi jubikˈ xol tak ri abaj, ri man cˈo tä wi qˈuia ulew. Chanim cˈut xqˈuiy ri jubikˈ ijaˈ riˈ rumal chi man pim tä ri ulew. Aretak cˈut xel lok ri kˈij, xecˈat ri alaj tak ticoˈn rumal, xechakiˈjic rumal chi man kas tä cˈu cˈo qui xeraˈ. Xkaj chi cˈu jubikˈ ri ijaˈ pa tak ri kˈayes ri cˈo qui qˈuixol. Xeqˈuiy cˈu ri kˈayes, xequijikˈisaj ri ticoˈn. Are cˈu ri niqˈuiaj ijaˈ chic xekaj pa utzalaj ulew. Sibalaj xewächinic. E cˈo jujun ticoˈn xquiya jujun ciento qui wäch pa tak ri qui jolom ri trico chquijujunal, e cˈo cˈu juleˈ chic xquiya oxcˈal qui wäch pa tak ri jujun qui jolom. Ri niqˈuiaj ticoˈn chic xquiya juwinak lajuj qui wäch chquijujunal, ―xcha ri Jesús chque ri winak. We ri ix quijiquiba ri iwanimaˈ chutatabexic ri nu tzij, ¡chitatabej baˈ! ―xcha chque. Ru tijoxelab ri Jesús xekeb rucˈ, xquitaˈ che: ¿Jas che cucˈ tak cˈutbal quetzijobej la ri winak? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri ix yoˈm chiwe rumal ri Dios ri retamaxic ri man quetam tä ri niqˈuiaj winak chic chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Man yaˈtal tä cˈu chque ri e areˈ chi cäquichˈob waˈ. Ri winak ri cˈo cˈo rucˈ, cäyiˈ chi na niqˈuiaj che rech cänimar ri cˈo rucˈ. Are cˈu ri winak ri man cˈo tä cˈo rucˈ, ri jubikˈ ri cˈo rucˈ quesax na che. Rumal riˈ queintzijobej ri winak cucˈ tak cˈutbal, rumal chi pune jakal ri qui wakˈäch, man quecowin tä chuchˈobic ri cäquilo, jeˈ ta ne chi man quecaˈy taj. Pune cäquitatabej ri kas tzij, man cäquichˈob tä riˈ ri qui tatabem. Jeˈ ta ne chi man cäquita tä ri quinbij. Are cˈu jeˈ cäbantaj na waˈ cucˈ ri e areˈ jas ri xubij ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios: Ri ix, pune quitatabej ri kas tzij, man quichˈob taj. Pune quixcaˈyic, man quichˈob tä ri quiwilo. Je riˈ, rumal chi abajarinak ri canimaˈ we winak riˈ. Man utz tä quetow tzij. Qui tzˈapim cˈu ri qui wakˈäch rech man quecaˈy taj. Jeˈ u banom ri canimaˈ rech man cäquita taj, rech man cäkaj tä ri nu tzij pa canimaˈ, rech man quinquitzucuj taj rech queincunaj, ―xcha ri Dios chuchiˈ ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab. Are cˈu ri iwe ix, sibalaj utz iwe, rumal chi tajin quiwil ri tajin quinbano, tajin quita ri tajin quinbij. Kas tzij quinbij chiwe chi e qˈuia kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ e qˈuia utzalaj tak winak xcaj xquilo jas ri tajin quiwil ix cämic, man xquil tä cˈut. Xcaj xquita jas ri tajin quita ix cämic, man xquita tä cˈut, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Chitatabej baˈ jas quel cubij ri cˈutbal chrij ri ticol ijaˈ, ―xcha chque. Ri ijaˈ ri xekaj pa ri be, e are waˈ jas ri winak ri cäquitatabej ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, man cäquichˈob tä cˈut. Chanim cäpe ri Itzel, cäresaj cˈu bi ri tzij ri xkaj pa canimaˈ. Ri ijaˈ ri xekaj xol tak ri abaj, e are waˈ jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios rucˈ quicotemal, jeˈl cäquito. Rumal cˈut chi man kas tä cˈo ri qui xeraˈ, xa quieb oxib kˈij cäquichˈijo. Aretak cˈut cäquichaplej u rikic cˈäx, craj queyokˈic rumal rech ru Tzij ri Dios, chanim quetzak canok. Ri ijaˈ ri xekaj pa tak ri kˈayes ri cˈo qui qˈuixol, e are waˈ jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios, are cˈu cäquilij na ri jastak rech we uwächulew riˈ, quesubtaj rumal ri kˈinomal. Are cˈu waˈ cäjikˈisan ru Tzij ri Dios, man cäwächin tä cˈu riˈ pa ri canimaˈ. Are cˈu ri ijaˈ ri xekaj pa utzalaj ulew, e are waˈ jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios, cäquichˈobo. Cäquiya cˈu qˈuia qui wäch. E jeˈ jas ri ijaˈ ri xquiya jujun ciento qui wäch chquijujunal, niqˈuiaj chic e jeˈ jas ri ijaˈ ri xquiya oxcˈal qui wäch chquijujunal, jujun chic e jeˈ jas ri ijaˈ ri xquiya juwinak lajuj qui wäch chquijujunal, ―xcha chque. Ri Jesús xucoj jun cˈutbal chic chquiwäch: Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, are junam rucˈ jun achi ri xutic utzalaj ijaˈ pa ri rulew. Xpe cˈu jun u cˈulel ri ajchakˈel ri ticoˈn. Aretak conojel tajin quewaric, xoc bi pa ri ulew, xutica cˈu can itzel tak kˈayes xol tak ri trico. Te cˈu riˈ xeˈc. Aretak xqˈuiy ri trico, xechomakir ru jolom, xukujeˈ xeqˈuiy ri itzel tak kˈayes. Xebeˈ cˈu ri ajchaquib, xequibij che ri qui patrón: “Tat, we kas utz ri ijaˈ ri xtic la, ¿jawijeˈ cˈut xpe wi waˈ we itzel kˈayes riˈ?” ―xecha che. Xubij cˈu ri patrón chque: “Xa cˈo jun nu cˈulel xbanow waˈ,” ―xcha chque. Ri ajchaquib xquibij che ri qui patrón: “¿A caj la chi quekabok ri itzel tak kˈayes?” ―xecha che. Ri patrón xubij chque: “Man utz tä riˈ we jeˈ quibano, rumal chi we ne quibok bi ri trico junam rucˈ ri itzel kˈayes. Cheqˈuiy na ri itzel tak kˈayes junam rucˈ ri trico, chiweyej na cˈä curik ri kˈatoj. Queintak cˈu na bi ri ajchaquib rech nabe cäquimol ri itzel tak kˈayes, cäquixim pa tak yataj, te cˈu riˈ cäquiporoj. Are cˈu ri trico cäquicˈol na pa ri nu cˈuja,” ―xcha chque. Ri Jesús xucoj chi jun cˈutbal chquiwäch, xubij: Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, junam waˈ rucˈ ri ijaˈ re ri ticoˈn ri cäbix “mostaza” che, ri cutic jun achi pa ri rulew. Kas tzij ri ijaˈ riˈ are ri sibalaj nitzˈ na chquiwäch conojel tak u wäch ijaˈ. Aretak cˈut cäqˈuiyic, are nim na queˈ chquiwäch conojel tak ri ticoˈn. Cuban jun nimalaj cheˈ, je riˈ chi ri chicop ajuwocaj cäcaˈn ri qui soc xol tak ru kˈab, quemuˈjan chupam, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xucoj chi jun cˈutbal chquiwäch, xubij: Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, are jeˈ jas ri chˈäm ri cuya jun ixok rucˈ oxib pajbal cˈäj, rech cuqˈuiyisaj ronojel ri kˈor re caxlan wa, ―xcha ri Jesús chque. Ronojel waˈ we tzij riˈ xubij ri Jesús chque ri winak cucˈ tak cˈutbal. Xak xuwi cucˈ tak cˈutbal xeutzijobej ri winak. Jeˈ xbantaj waˈ rech kas jeˈ quel wi jas ri xubij ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtal canok: Quintzijon na cucˈ tak cˈutbal, quinbij na ri man etamtal taj tzaretak ri Dios xuban ri cajulew, ―xcha riˈ. Xtäni cˈu ri Jesús che ru tzij, xeutak bi ri winak cho tak ri cachoch, ri Areˈ cˈut xoc pa ja. Are cˈu ri tijoxelab xquirik quib rucˈ, xquibij che: Bij la chke jas quel cubij ri cˈutbal chrij ri itzel kˈayes ri xtic can pa ri ulew, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Ri cäticow ri utzalaj ijaˈ, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Ri ulew are ronojel ruwächulew. Ri utzalaj ijaˈ e are waˈ ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ. Ri itzel kˈayes e are waˈ ri winak ri e rech ri itzel. Ri cˈulel ri xticow ri itzel kˈayes, are ri Itzel waˈ. Ri kˈatoj quel cubij ri qˈuisbal re ruwächulew aretak cäqˈuis ronojel. Ri quebanow ri kˈatoj e areˈ ri ángeles. Jeˈ jas ri cäban che ri itzel kˈayes, cämolic, cäqˈuiäk pa ri kˈakˈ, are cˈu jeˈ cäban na pa ri qˈuisbal re ruwächulew. Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, queintak na lok ri nu ángeles che qui molic conojel ri winak ri quequitakchiˈj niqˈuiaj winak chic che mac, xukujeˈ ri banal tak etzelal. Quequiqˈuiäk cˈu na bi pa ri nimalaj kˈakˈ, jawijeˈ quebokˈ wi na, cäquikuchˈuchˈej na ri qui ware. Are cˈu ri cäcaˈn ri craj ri Dios, queopan na jawijeˈ ri cätakan wi ri ka Tat chilaˈ chicaj. Quejuluw na jeˈ jas ri kˈij. We quijiquiba ri iwanimaˈ chutatabexic ri quinbij, ¡chitatabej baˈ! ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, quinjunamaj rucˈ jun coxon puak ri muktalic. Cäriktaj cˈu ri puak rumal jun achi. Ri areˈ cumuk chi cˈu can jumul chic chilaˈ. Rumal ru quicotemal queˈc, cuqˈuiyij ronojel ri jastak re, culokˈ ri ulew, ―cächaˈ. Xukujeˈ quinjunamaj ru takanic ri Dios rucˈ jun ajcˈay ri cutzucuj jeˈlalaj tak abaj ri quejuluwic. Aretak curik jun ri sibalaj pakal rajil, queˈc, cuqˈuiyij ronojel ri jastak re, culokˈ ri perla ri xuriko, ―cächaˈ. Xukujeˈ quinjunamaj ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak rucˈ jun cˈat chapäbal cär ri cäqˈuiäk bi pa ri jaˈ, queboc cˈu ronojel qui wäch cär chupam. Aretak nojinak chi ri cˈat, quesax lok cumal ri chapal tak cär, cäquiya chuchiˈ ri jaˈ, te cˈu riˈ quetˈuyi che qui chaˈic ri cär. Ri utzalaj tak cär quequiya pa tak chicäch, are cˈu ri man e utz taj, quequiqˈuiäk can pa ri jaˈ, ―cächaˈ. Are je waˈ cäbantaj na aretak cäqˈuis ruwächulew. Quepe ri ángeles che qui chaˈic ri utzalaj tak winak chquixol ri man e utz taj. Ri man e utz taj quequiqˈuiäk na pa ri nimalaj kˈakˈ. Chilaˈ quebokˈ wi na, cäquikuchˈuchˈej na ri qui ware, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xutaˈ chque ri winak, xubij: ¿A quichˈob ronojel ri xinbij? ―xcha chque. Cäkachˈobo, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Aretak jun tijonel re ri Pixab craj cäretamaj ronojel chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, jeˈ u banic riˈ jas jun ajchakˈel ja ri cˈo qˈuia jastak re. Aretak rajwaxic ri kˈel che, cäresaj lok, cucojo. Aretak rajwaxic ri cˈacˈ che, cäresaj lok, cucojo, ―xcha ri Jesús chque. Aretak xtoˈtaj ri Jesús che qui tijoxic ri winak cucˈ tak we cˈutbal riˈ, xel bi chilaˈ. Xopan cˈu pa ri u tinimit ri Areˈ. Xuchaplej qui tijoxic ri winak pa ri rachoch Dios ri cˈo chilaˈ. Are cˈu ri winak sibalaj xquicajmaj waˈ, xquibij: ¿Jawijeˈ xretamaj wi we achi riˈ we noˈj riˈ? ¿Jas lo cubano che qui banic ri nimak tak cajmabal ri tajin quebantaj rumal? ―xechaˈ. Are waˈ ru cˈojol ri tataˈ ri kolol cheˈ, ru nan cˈut are ri nan María. Catz ri a Jacobo, ri a José, ri a Simón, xukujeˈ ri a Judas. E cˈo cˈu ri ranab kucˈ waral xukujeˈ. ¿Jawijeˈ cˈut xretamaj wi waˈ ronojel ri tajin cubano? ―xechaˈ. Rumal riˈ ri winak xa tzel xquita ru tzij. Xubij cˈu ri Jesús chque: Pa niqˈuiaj tinimit chic, nim quil wi ronojel kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xak xuwi pa ru tinimit ri areˈ, xukujeˈ chquixol ri rachalal, xukujeˈ cho rachoch man nim tä quil wi, ―xcha chque. Man xcowin tä cˈu ri Jesús chubanic qˈuia tak cajmabal chilaˈ rumal chi ri winak man xecojon tä che ri Areˈ. Pa tak ri kˈij riˈ ri tat Herodes, ri nim takanel pa Galilea, xretamaj ri tajin cuban ri Jesús. Xubij cˈu chque ri winak ri e cˈo rucˈ: Are ri Juan Kasal Jaˈ riˈ ri xcˈastaj lok chquixol ri cäminakib, rumal riˈ cäcowin ri areˈ chubanic qˈuia u wäch cajmabal, ―xcha ri tat Herodes chque. Tzare cˈu ri tat Herodes xtakan chuchapic ri tat Juan rech cäyutic, cäyiˈ pa cheˈ, xa rumal rech ri nan Herodías ri xcˈuli rucˈ areˈ pune are rixokil ri Felipe ru chakˈ. Xubij cˈu ri tat Juan che ri tat Herodes: Man takal tä che la chi cäban ixokil la che ri rixokil ri chakˈ la, ―xcha che. Ri tat Herodes sibalaj craj cucämisaj ri tat Juan, cuxej cˈu rib chquiwäch ri winak. Je riˈ, rumal chi conojel quetam chi ri Juan Kasal Jaˈ, are jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xurik cˈu ri nimakˈij re ri rocˈowisaxic u junab ri tat Herodes. Are cˈu ri ali ri ral ri nan Herodías xoc bi cucˈ, xuchap xojowem chquiwäch ri ulaˈ ri e cˈolic. Xkaj cˈu ri ali chuwäch ri tat Herodes. Sibalaj xkaj chuwäch, xuban cˈu juramento chi cuya che ri ali apachique ta ne ri craj ri areˈ. Ri ali cˈut cojom chi lok u cˈux rumal ru nan, xubij che ri tat Herodes: Cwaj chi cäya la chwe ru jolom ri Juan Kasal Jaˈ pa jun plato, ―xcha che. Sibalaj cˈu xbison ri tat Herodes. Rumal cˈu rech chi xubij waˈ rucˈ juramento chquiwäch conojel ri rulaˈ chi cuya che ri ali apachique ri cutaˈ che, xtakan cˈu chuyaˈic waˈ che. Xtakan che resaxic ru jolom ri Juan Kasal Jaˈ ri cˈo pa cheˈ. Xcˈam lok pa jun plato, xyiˈ cˈu che ri ali. Ri ali cˈut xuya che ru nan. Xeopan cˈu ru tijoxelab ri tat Juan, xquicˈam bi ru cuerpo, xequiya can pa jun mukubal. Xebeˈ cˈut, xequibij che ri Jesús. Ri Jesús, aretak xuto jas ri xbantaj che ri tat Juan, xel bi chilaˈ u tuquiel, xoc pa jun barco, xeˈ cˈu jelaˈ jawijeˈ ri man cˈo tä wi winak. Xquetamaj cˈu ri winak chi ri Jesús benak jelaˈ. Xebel lok pa tak ri qui tinimit, xebeˈ cˈu chi cakan churikic ri Jesús. Aretak xel lok ri Jesús pa ri barco, xeril ri qˈuialaj winak, xel cˈu u cˈux chque. Xeucunaj ri yawabib ri xquicˈam bi jelaˈ cucˈ. Kajem cˈu cuban ri kˈij, ru tijoxelab ri Jesús xekeb rucˈ, xquibij che: We juyub riˈ ri uj cˈo wi sibalaj cätzˈinowic, benak chi cˈu ri kˈij. Chetaka la bi ri winak rech quebeˈ pa ri alaj tak tinimit ri nakaj e cˈo wi, rech cäquilokˈ cˈu na ri qui wa, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Man rajwaxic taj quebeˈc, xane xa chiya ix ri cäquitijo, ―xcha chque. Xquibij cˈu ru tijoxelab che: Xa job caxlan wa rachiˈl quieb cär cˈo kucˈ, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Chicˈama lok chwe waral, ―xcha chque. Xtakan cˈu ri Jesús chi quetˈuyi ri winak cho ri räxalaj uwosak. Ri Jesús xeucˈam cˈu ri job caxlan wa xukujeˈ ri quieb cär, xcaˈy chicaj, xeutewchij. Te cˈu riˈ xeupir ri caxlan wa, xeuya chque ri tijoxelab rech quequijach waˈ chquiwäch ri winak. Xewiˈ cˈu conojel, xenoj cˈut. Te cˈu riˈ xequicˈol ri chˈakatak ri xecanaj canok. Xuban cablajuj chicäch waˈ chi ronojel. Craj are job mil achijab ri xewiˈc. Man xeajilax tä cˈu ri ixokib xukujeˈ ri acˈalab (ri xukujeˈ xewiˈc). Te cˈu riˈ ri Jesús xubij chque ru tijoxelab chi utz we queboc pa ri barco rech quebeˈc, quenabej apan chuwäch ri Areˈ rech queopan chˈäkäp che ri mar. Are cˈu ri Areˈ xcanaj na can cucˈ ri qˈuialaj winak che qui jachic bic. Aretak e jachtajinak chi bi ri winak rumal ri Jesús, xeˈ ri Areˈ puwiˈ ri juyub u tuquiel chubanic orar. Aretak xoc ri akˈab, ri Jesús u tuquiel cˈo chilaˈ. Are cˈu ri tijoxelab e cˈo chi pa ri barco puwiˈ ri jaˈ pu niqˈuiajal ri mar. Ri nimak tak uwojaˈ xupuqˈuij rib chrij ri barco, rumal chi xa chquiwäch petinak wi ri quiäkikˈ. Xa cˈu jubikˈ man cäsakiric aretak xopan ri Jesús cucˈ, tajin cäbin puwiˈ ri jaˈ. Aretak ri tijoxelab xquilo chi cäbin ri Jesús puwiˈ ri jaˈ, xquixej quib. Rumal rech chi xquixej quib xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Are jun xibinel waˈ! ―xechaˈ. Chanim ri Jesús xeuchˈabej, xubij chque: ¡In waˈ, mixej iwib, chichajij animaˈ! ―xcha chque. Xchˈaw cˈu ri tat Pedro, xubij che: We lal riˈ, Tat, takan la chi quinbin puwiˈ ri jaˈ, rech quinopan ucˈ la, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Tasaˈj baˈ, ―xcha ri Jesús che. Ri tat Pedro xel bi pa ri barco, xuchaplej binem puwiˈ ri jaˈ rech curika ri Jesús. Aretak cˈut xrilo chi sibalaj cˈo u chukˈab ri quiäkikˈ, xuxej rib. Xeˈ ri rakan pa ri jaˈ, xurak u chiˈ, xubij che ri Jesús: ¡Wajaw, chintoˈ la! ―xcha che. Ri Jesús chanim xuchap che ru kˈab, xubij che: ¡Tzij riˈ chi man kas tä catcojonic! ¿Jas che xuban quieb a cˈux? ―xcha che. Aretak cˈut xpaki ri Jesús pa ri barco, xtäni ri quiäkikˈ. Ri e cˈo pa ri barco xexuqui chuwäch ri Jesús, xquibij che: Kas tzij, lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios, ―xecha che. Xekˈax pa ri mar, xeopan cˈu chuchiˈ ri ulew pa Genesaret. Aretak ri winak ajchilaˈ xquichˈob u wäch ri Jesús, xquesaj u tzijol waˈ pa tak ri tinimit. Xequicˈam cˈu lok conojel ri yawabib jawijeˈ chiˈ cˈo wi ri Jesús. Xquibochiˈj ri Jesús chi xuwi ta ne cuya chque chi cäquichap cok ru chiˈ ru kˈuˈ. Conojel cˈu ri xechapowic, xeutziric. Te riˈ jujun tataˈib fariseos xukujeˈ jujun chque ri tataˈib tijonelab re ri Pixab ri e petinak pa ri tinimit Jerusalén, xquimulij quib chrij ri Jesús, xquitaˈ che: ¿Jas che ri tijoxelab la man cäcaˈn taj jas ri e nakˈatal wi ri ka nan ka tat ojer? Man cäcaˈn taj jas ri nakˈatal u banic. Are waˈ ru chˈajic ri rij ri qui kˈab aretak mäjaˈ quewiˈc, ―xecha che. Xutaˈ cˈu ri Jesús chque: E ri alak, ¿jas che yoˈm can alak ru Lokˈ Pixab ri Dios? Chuqˈuexwäch waˈ are jiquibam animaˈ alak chrij ri nakˈatal wi alak. Cubij cˈu ri Dios pa ri Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: “Nim cheawila wi ra nan a tat,” ―cächaˈ. Xukujeˈ cubij: “Jachin ri cuyokˈ ru nan u tat, tzrajwaxic wi riˈ cäcämisaxic,” ―cächaˈ, ―xcha chque. Ri alak cˈut cäbij alak chi xak xuwi rajwaxic cubij jun achi chque ru nan u tat: “Ronojel ri quincowinic quincoj che toˈic alak, nu yoˈm cho ri Dios,” ―cächaˈ. We ri achi jeˈ cubij waˈ, man cäya tä alak che chi cˈo jas cuban che qui toˈic ru nan u tat. Je riˈ man nim tä chic quil wi alak ru Tzij ri Dios, man cˈo tä cˈu u patän ru Lokˈ Pixab ri Dios chuwäch alak rumal ru banic ri nakˈatal wi alak. ¡Xak quieb wäch alak! Kas tzij ri xubij ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios chij alak aretak xutzˈibaj can we tzij riˈ ri cubij: We winak riˈ xak chi qui chiˈ cäquinimarisaj nu kˈij, Man kas tä cäquijiquiba ri canimaˈ chwij, ―xchaˈ. Xak lokˈ quekˈijilan chwe, xak cˈu qui takanic winak cäquiya che tijonic, ―xcha ri Dios chuchiˈ ri ka mam Isaías. Ri Jesús xeusiqˈuij ri winak rucˈ, xubij chque: Alak, onojel alak, tatabej alak ri nu tzij, chˈobo alak ri quinbij. Ri cutij ri winak, man are tä riˈ ri quetzelan u wäch ru cˈaslemal, xane xa are ri quel lok pu chiˈ ri winak are waˈ ri quetzelan u wäch ru cˈaslemal, ―xcha chque. Xekeb cˈu ri tijoxelab rucˈ ri Jesús, xquibij che: ¿A etam la chi ri tataˈib fariseos cˈäx xquinaˈ ri xbij la? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Apachique u wäch ticoˈn ri man xtic tä rumal ri nu Tat ajchicaj, cäbok na apanok. Xak jeˈ tak que laˈ ri fariseos. Ri e areˈ e jeˈ jas moyab ri cäquicˈam qui be niqˈuiaj moyab chic. We jun moy cucˈam u be jun moy chic, ri quieb riˈ quetzak na pa jun jul. Xubij cˈu ri tat Pedro che ri Jesús: Bij la chke jas quel cubij ri cˈutbal ri xcoj la, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: ¿A mat lo quichˈob waˈ ri ix? ―xcha che. ¿A mat iwetam chi ronojel ri cutij ri winak pa ri rixcoˈl queˈ wi, quel cˈu canok aretak cubana ru chul? ―cächa chque. Are cˈu ri quel lok pu chiˈ ri winak, pa ranimaˈ riˈ quel wi lok. Are cˈu waˈ ri quetzelan u wäch ru cˈaslemal. Je riˈ, rumal chi pa ranimaˈ ri winak quel wi lok ri itzel tak chomanic, ru banic cämisanic, ru banic ri nimalaj mac rucˈ ri rixokil jun winak chic, ru banic jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, ru banic elakˈ, ru banic ri banow tzij, xukujeˈ ru yaquic tzij chrij jun winak chic. E are waˈ we etzelal riˈ ri quetzelan u wäch ru cˈaslemal ri winak cho ri Dios. Are cˈu we jun winak man cuban tä ri nakˈatal u banic, man cuchˈaj tä ri rij ru kˈab aretak mäjaˈ cäwiˈc, man cäretzelaj tä ru cˈaslemal riˈ cho ri Dios, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Xel bi ri Jesús chilaˈ, xeˈc, xopan pa Fenicia chunakaj ri tinimit Tiro, xukujeˈ ri tinimit Sidón. Xpe cˈu jun ixok aj Cananea ri cˈo chilaˈ, xopan rucˈ ri Jesús, xurak cˈu u chiˈ, xubij: ¡Tat, lal riˈ ri rachalaxic can ri David, chel cˈux la chwe! Ri wal ali cˈo jun itzel espíritu che, sibalaj curik cˈäx rumal, ―xcha che. Ri Jesús cˈut man cˈo tä jun tzij xubij che. Xepe cˈu ru tijoxelab ri Jesús, xquitaˈ tokˈob che, xquibij: Taka la bi ri chichuˈ rumal chi xak curak u chiˈ teren chkij, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri Dios in u takom lok xak xuwi cucˈ ri winak aj Israel, rumal chi ri e areˈ e jeˈ ta ne chij ri e sachinak, ―xcha chque. Xpe cˈu ri ixok, xkeb rucˈ ri Jesús, xxuqui chuwäch, xubij che: ¡Tat, chintoˈ la! ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Man utz tä ru chapic ri qui wa ri kas ralcˈual jun, cäqˈuiäk ta cˈu chquiwäch ri alaj tak tzˈiˈ, ―xcha che. Xubij cˈu ri ixok che: Jeˈ, Tat. Xukujeˈ ne ri alaj tak tzˈiˈ ri queboc pa ja, cäquitij ru xeˈr tak qui wa ri cajaw ri quetzak pulew, ―xcha che. Ri Jesús xubij che ri ixok: ¡Kas tzij baˈ chi nim ri cojonic la, nan! Chbantaj ta baˈ jas ri caj la, ―xcha che. Tzare chiˈ cˈut xutzir ri ral ali. Xel bi ri Jesús chilaˈ, xocˈow chuchiˈ ri mar re Galilea. Te cˈu riˈ xpaki puwiˈ jun juyub, xtˈuyi cˈu chilaˈ. Xeopan cˈu qˈuia winak rucˈ cucˈam bi chˈocojib, moyab, memab, winak ri cˈäx u banom ri qui kˈab, xukujeˈ e qˈuia ri cˈo niqˈuiaj yabil chic chque. Xequiya chuwäch ri Jesús, ri Areˈ cˈut xeucunaj. Ri winak sibalaj xquicajmaj aretak xquilo chi ri memab xechˈaw chic, ri cˈäx u banom qui kˈab xeutziric, ri chˈocojib xebin chic, ri moyab xecaˈy chic. Xquichap cˈu u nimarisaxic u kˈij ri Dios aj Israel. Ri Jesús xeusiqˈuij ru tijoxelab, xubij chque: Quel nu cˈux chque ri winak rumal chi oxib kˈij chi waˈ e cˈo wucˈ, man cˈo tä cˈu jas cäquitijo. Man cwaj taj queintak bi cho tak cachoch mäjaˈ cˈu quewiˈc, quetzak ta cˈu ne pa tak ri be, ―xcha chque. Ru tijoxelab xechˈawic, xquibij che: ¿Jawijeˈ ta cˈu lo cäkarik wi ri wa ri cäkaya chque we qˈuialaj winak riˈ waral pa we juyub riˈ ri cätzˈinowic? ―xecha che. Xutaˈ cˈu ri Jesús chque: ¿Janipaˈ caxlan wa cˈo iwucˈ? ―xcha chque. Ri e areˈ xquibij: Wukub caxlan wa, rachiˈl quieb oxib alaj tak cär, ―xecha che. Xtakan cˈu ri Jesús chque ri qˈuialaj winak chi quecuˈbi pulew. Te cˈu riˈ xeucˈam ri wukub caxlan wa, xukujeˈ ri alaj tak cär, xmaltioxinic. Xeupiro, xeuya chque ru tijoxelab rech cäquijach waˈ chquiwäch ri winak. Je cˈu riˈ xcaˈno. Xewiˈ cˈu conojel ri winak, xenojic. Xequimulij cˈu ri chˈakatak tak wa ri xecanaj canok. Ronojel waˈ xuban wukub chicäch wa. E quiejeb mil achijab cˈut ri xewiˈc. Man xecajilaj tä cˈu ri ixokib xukujeˈ ri acˈalab (ri xukujeˈ xewiˈc). Te cˈu riˈ ri Jesús xeujach bi ri winak rech quebeˈ cho tak cachoch. Ri Areˈ xoc bi pa ri barco, xeˈ pa ri tinimit Magdala. Ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tataˈib saduceos xeopan rucˈ ri Jesús. Te cˈu riˈ xquitaˈ che chi cucˈut chquiwäch jun cajmabal etal ri cäpe chicaj. Xquibij waˈ che xak rech cäkaj ri Jesús pa qui kˈab. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Pa benak tak kˈij cäbij alak: “Sakˈij waˈ cubano rumal chi quiäk ri uwocaj,” ―cächa alak. Are cˈu ri akˈabil cäbij alak: “Cämic cäpe jäb rumal chi quiäk ri uwocaj, xukujeˈ kˈekmuj,” ―cächa alak. ¡Ri alak xak quieb wäch alak! Cäcowin alak chuchˈobic ri u wäch ri caj, man cächˈob tä cˈu alak jas ri tajin cucˈut ri Dios chuwäch alak pa tak we kˈij junab riˈ. We winak riˈ ri e lawalo, ri man jicom tä canimaˈ, cäcaj chi quinban jun cajmabal etal chquiwäch. Man cäyiˈ tä chi cˈu na jun etal chque, xane are quinnaˈtaj chque ri etal rech ri Jonás, ―xcha chque. Ri Jesús xeuya can waˈ we achijab riˈ, xeˈc. Aretak xekˈax ru tijoxelab ri Jesús chˈäkäp che ri mar, xsach pa qui jolom ru cˈamic bi qui wa. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¡Chitampeˈ! Chichajij iwib chuwäch ri qui chˈamil ri tataˈib fariseos xukujeˈ chuwäch ri qui chˈamil ri tataˈib saduceos, ―xcha chque. Xquitzijobela cˈu quib ri tijoxelab, xquibij: Ri Areˈ cubij waˈ chke rumal chi man cˈo tä ka wa ka cˈamom lok, ―xechaˈ. Aretak ri Jesús xretamaj jas ri tajin cäquibij, xubij chque: ¿Jas che tajin quibij chi man cˈo tä i wa? ¡Tzij riˈ chi xa man kas tä quixcojonic! ―xcha chque. ¿A xak are mäjaˈ quichˈobo, man cänaˈtaj tä chiwe chi xinpir ri job caxlan wa, xinjach cˈu waˈ chquiwäch ri job mil winak? ¿A mat cänaˈtaj chiwe janipaˈ chicäch chˈakatak tak caxlan wa ri man xeqˈuis taj ri xeicˈolo? ¿A mat cˈu cänaˈtaj chiwe xukujeˈ chi xinpir ri wukub caxlan wa, xinjach cˈu waˈ chquiwäch quiejeb mil winak, janipaˈ chicäch chˈakatak tak caxlan wa ri man xeqˈuis taj ri xeicˈolo? ¿Jas che man quichˈob taj chi ri in man are tä tajin quinbij ri caxlan wa aretak xinbij chi quichajij iwib chuwäch ri qui chˈamil ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tataˈib saduceos? ―xcha ri Jesús chque. Te cˈu riˈ ri tijoxelab xquichˈobo chi ri Jesús man are tä xubij chque chi cäquichajij quib chuwäch ri chˈäm re caxlan wa, xane chuwäch ri qui tijonic ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tataˈib saduceos. Aretak ri Jesús tajin cänakajin che ri tinimit Cesarea Filipo, xutaˈ chque ru tijoxelab, xubij chque: ¿Jas cäquibij ri winak chwij chi jachin ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak? ―xcha chque. Xquibij cˈu che: E cˈo jujun winak cäquibij chi lal riˈ ri Juan Kasal Jaˈ, xukujeˈ cäquibij juleˈ chic chi lal riˈ ri ka mam Elías. E cˈo chi niqˈuiaj cäquibij chi lal riˈ ri ka mam Jeremías o jun chic chque ri ojer kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xecha che. Xutaˈ cˈu ri Jesús chque: E cˈu ri ix, ¿jachin ri in ri quibij ix? ―xcha chque. Xchˈaw ri tat Pedro, xubij che: Lal riˈ ri Cristo, ru Cˈojol ri cˈaslic Dios, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Utz awe, Simón, u cˈojol ri tat Jonás, rumal chi man are tä jun winak ri xbin waˈ chawe, xane are ri nu Tat ri cˈo chilaˈ chicaj. Ri in quinbij chawe chi ri at, at Pedro. Puwiˈ cˈu we nimalaj abaj riˈ queinjekba wi na ri winak ri quecojon chwe. Man cäcowin tä cˈu na ri cämical chusachic qui wäch, ―xcha che. Queinya chawe ri lawe re ri cˈolibal ri takan wi ri Dios. Jachique ri cakˈalajisaj chi man utz tä u banic cho ruwächulew, man utz tä u banic riˈ chilaˈ chicaj. Jachique ri cakˈalajisaj chi utz u banic cho ruwächulew, utz u banic riˈ chilaˈ chicaj. Ri Jesús cˈut xeupixbaj ru tijoxelab, xubij chque chi mäquitzijoj waˈ che jachin jun chi ri Areˈ are ri Cristo. Tzare chiˈ cˈut ri Jesús xuchaplej u kˈalajisaxic chquiwäch ru tijoxelab chi ri Areˈ rajwaxic queˈ na pa ri tinimit Jerusalén. Xubij chi cäban na sibalaj cˈäx che cumal ri qui nimakil ri winak, cumal ri qui nimakil ri sacerdotes, xukujeˈ cumal ri tijonelab re ri Pixab. Xukujeˈ rajwaxic chi cäcämisax na, te riˈ cäcˈastaj chi cˈu na churox kˈij chquixol ri cäminakib. Are cˈu ri tat Pedro xucˈam bi ri Jesús u tuquiel wi. Xuchaplej u yajic, xubij che: ¡Mat craj ri Dios waˈ, Wajaw! ¡Mat jeˈ cäcˈulmaj la waˈ! ―xcha che. Xutzolkˈomij cˈu rib ri Jesús, xubij che ri tat Pedro: ¡Chatel chnuwäch, Satanás, xak at yaˈl latzˈ chwe! Man cachˈob tä cˈu ru chomanic ri Dios, xane xak xuwi cachˈob ri qui chomanic winak, ―xcha che. Ri Jesús cˈut xubij chque ru tijoxelab: We cˈo jun craj cäpe wucˈ in, rajwaxic chi muban chic xak jas ri craj ri areˈ. Rajwaxic cutelej lok ru cruz, cäpe wucˈ in, ―xcha chque. (Quel cubij waˈ chi ri winak riˈ man nim tä chic cäril ru cˈaslemal, xane cuya u tzij pune ta ne curik ri cämical rumal rech ri Jesús.) Je riˈ, rumal chi apachin ta ne ri craj cutoˈ u wiˈ ru cˈaslemal cho ruwächulew, cäcäm na ri winak riˈ, cutzak na ronojel. Apachin cˈu ri cuya ru cˈaslemal pa ri cˈäx rumal wech in, cutoˈ na u wiˈ riˈ ri kas u cˈaslemal waˈ. ¿Jas ta cˈu lo ri cuchˈac jun winak we cärechbej ronojel ruwächulew, cutzak cˈu na ri ranimaˈ? ¿Jas ta cˈu lo ri cäcowin ri winak chuyaˈic chuqˈuexwäch ri ranimaˈ? ―xcha chque. Quinpe cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, e wachiˈl ri lokˈalaj tak ángeles. Cänimarisax na nu kˈij jas ru nimarisaxic u kˈij ri nu Tat. Quinya cˈu na ri tojbal que ri winak chquijujunal jas ri xcaˈn ri e areˈ pa ri qui cˈaslemal. Kas tzij quinbij chiwe chi e cˈo jujun chque ri e cˈo waral ri man quecäm tä na cˈä quinquil na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, in petinak rech quintakan pa qui wiˈ ri winak, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Xqueˈ wakib kˈij u bim can ri Jesús waˈ, aretak xeucˈam bi ri tat Pedro, ri tat Jacobo, xukujeˈ ri tat Juan ru chakˈ ri tat Jacobo. Qui tuquiel wi xepaki puwiˈ jun nimalaj juyub. Xqˈuextaj cˈu ru cayebal ri Jesús chquiwäch. Ru palaj ri Jesús xjuluwic jeˈ jas ri kˈij. Ri ratzˈiak xuban sibalaj sakloloj jeˈ jas ri sakil. Xak cˈu teˈtalic xquicˈut quib quieb achijab ri tajin quetzijon rucˈ ri Jesús. E areˈ ri ka mam Moisés rachiˈl ri ka mam Elías. Xchˈaw cˈu ri tat Pedro, xubij che ri Jesús: Kajaw, ¡sibalaj utz chi uj cˈo waral! We caj la, cäkaˈn na oxib moˈ, jun che la, jun che ri ka mam Moisés, jun chic che ri ka mam Elías, ―xcha che. Aretak tajin cätzijon ri tat Pedro, xkaj lok jun sakloloj sutzˈ chquij, xechˈuktaj cˈu rumal. Te cˈu riˈ xchˈaw lok Jun chupam ri sutzˈ, xubij: Are ri lokˈalaj nu Cˈojol waˈ, sibalaj cäquicot ri wanimaˈ rumal. Chitatabej baˈ ri cubij, ―xcha riˈ. Ri tijoxelab, aretak xquita waˈ, sibalaj xquixej quib. Xexuquiˈc xquikasaj ri qui palaj cho ri ulew. Are cˈu ri Jesús xkeb cucˈ, xeuchap cˈu kajok, xubij chque: Mixej baˈ iwib. Chixwalijok, ―xcha chque. Ri e areˈ chanim xecaˈylobic. Man cˈo tä chi cˈu jachin xquilo, xane xak xuwi ri Jesús cˈo cucˈ. Kajem que lok cho ri juyub, ri Jesús xeupixbaj, xubij chque: Cˈo jachin mitzijoj wi ri iwilom cˈä quincˈastaj na chquixol ri cäminakib, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―xcha chque. Ri tijoxelab xquitaˈ che ri Jesús, xquibij che: ¿Jas che cäquibij ri tijonelab re ri Pixab chi rajwaxic cäpe na ri ka mam Elías nabe? ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Tzij riˈ chi cäpe ri ka mam Elías nabe, rech cuban na u banic ronojel. Ri in cˈut quinbij chiwe chi ya ulinak chic ri ka mam Elías. Ri winak cˈut man xquichˈob tä u wäch, xane xa xcaˈn che ri areˈ jas ri xcaj xcaˈno. Je cˈu riˈ xukujeˈ ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinrik na cˈäx pa qui kˈab, ―xcha chque. Xquichˈob cˈu ri tijoxelab chi ri tajin cubij ri Jesús chque, are ri Juan Kasal Jaˈ. Aretak cˈut xeopan chilaˈ jawijeˈ e cˈo wi ri qˈuialaj winak, xpe jun achi, xopan rucˈ ri Jesús, xxuqui cˈu chuwäch, xubij che: Tat, chel cˈux la che ri nu cˈojol, xa cˈo jun itzel espíritu che, sibalaj cˈu curik cˈäx rumal. Qˈuia mul cätzak pa ri kˈakˈ, pa ri jaˈ. Xincˈam lok, xinya chquiwäch ri tijoxelab la, ri e areˈ cˈut man xecowin tä chucunaxic, ―xcha che ri Jesús. Ri Jesús xchˈawic, xubij: ¡Ay, ri alak winak ri man cäcojon tä alak che ri Dios! ¡Xak xuwi cäban alak jas ri caj alak! ¿A are lo caj alak chi xak tajin wi quincˈoji ucˈ alak ronojel kˈij? ¿A are lo caj alak chi xak quincuy alak? Cˈama baˈ alak lok ri ala chnuwäch, ―xcha chque. Ri Jesús cˈut xuyaj ri itzel espíritu ri cˈo che ri ala, xresaj bic. Tzare chiˈ xutzir ri ala, utz chi cˈu canok. Ru tijoxelab ri Jesús xquitaˈ che pa u tuquiel wi: ¿Jas che ri uj man xujcowin tä che resaxic bi ri itzel espíritu riˈ? ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: Are waˈ rumal chi man kas tä cˈo ri i cojonic, ―xcha chque. Kas tzij quinbij chiwe chi we ta ri i cojonic jeˈ jas ri in nitzˈ ijaˈ re mostaza, quixcowin riˈ quibij che we juyub riˈ: “¡Chatel bi chiˈ, jat jelaˈ!” ―quixcha che. Ri juyub quel na bic. Man cˈo tä ri mat quixcowin chubanic we ta kas tzij quixcojonic, ―xcha chque. Xak xuwi rucˈ ru banic orar, xukujeˈ rucˈ ru banic ayuno quel bi jun itzel espíritu ri jeˈ u banic waˈ, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak xetzelej bi cucˈ ri qˈuialaj winak, ri Jesús xubij chque ru tijoxelab: Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na pa qui kˈab ri winak. Quincämisax na, churox kˈij cˈut quincˈastaj na chquixol ri cäminakib, ―xcha chque. Aretak xquita waˈ ri tijoxelab, sibalaj xebisonic. Aretak ri Jesús cucˈ ru tijoxelab xeopan pa ri tinimit Capernaum, ri tokˈil tak alcabal re ri nimalaj rachoch Dios xeopan rucˈ ri tat Pedro, xquibij che: ¿A mat cutoj re ri ajtij alak ri alcabal re ri nimalaj rachoch Dios? ―xecha che. Jeˈ, je riˈ, ―xcha ri tat Pedro chque. Aretak cˈut xoc bi ri tat Pedro pa ri ja, nabe xchˈaw ri Jesús, xubij che: Simón, ¿jas cachomaj? ¿Jachin tak chque cäquitaˈ wi ri alcabal o ri cuchuj ri nimak tak takanelab rech ruwächulew? ¿A cäquitaˈ waˈ chque ri qui winakil o chque ri man qui winakil taj? ―xcha che. Ri tat Pedro xchˈawic, xubij che: Chque ri man qui winakil taj cäquitaˈ wi waˈ, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: We je riˈ, ri winak ri quebel pa ri qui tinimit ri nimak tak takanelab man cˈo tä alcabal riˈ cäquitojo, ―xcha che. Man cwaj tä cˈut chi quinyac royowal jachin jun winak. Rumal riˈ jat chuchiˈ ri mar, chaqˈuiäka bi ri anzuelo pa ri jaˈ. Chawesaj lok ri nabe cär ri cachapo, pu chiˈ cˈut cawesaj wi jun puak. Rucˈ ri puak riˈ catoj ri alcabal re ri nimalaj rachoch Dios, ri wech in xukujeˈ ri awech at. Chacˈama cˈu waˈ, cateˈ cˈut, catojo canok, ―xcha che. Pa ri kˈij riˈ ri tijoxelab xquimulij quib rucˈ ri Jesús, xquitaˈ che: ¿Jachin ri nim na u banic chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios? ―xecha che. Ri Jesús xusiqˈuij apan jun alaj acˈal, xucˈamo, xutacˈaba chquiwäch ru tijoxelab. Xubij cˈu chque: Kas tzij quinbij chiwe. We ri ix man quiqˈuex tä ri iwanimaˈ, ri i chomanic, we man quiban iwe jas ri cäcaˈn ri acˈalab man cäcaˈn tä nimal, man quixopan tä riˈ chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, ―xcha chque. Je cˈu riˈ quinbij chiwe chi ri nim na u banic chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, are ri man nim tä cuban che rib, cuban cˈut jas we acˈal riˈ. Apachin ri cucˈulaj jun acˈal jas we acˈal riˈ rumal wech in, in riˈ quinucˈulaj, ―xcha chque. Apachin cˈu ri cubano chi jun chque we chˈutik riˈ ri quecojon chwe curik ri be ri man utz taj, are utz riˈ we ta cäxim jun caˈ re molino chukul ri winak riˈ, cäqˈuiäk ta cˈu bi pa ri mar. ¡Sibalaj cˈäx chque ri winak cho ruwächulew chi cˈo jas ri cubano chi ri winak cäquirik ri be ri man utz taj! Amakˈel cˈut cäquicˈulmaj waˈ. Sibalaj cˈäx cˈu re ri winak ri cubano chi jun winak chic curik ri be ri man utz taj. Rumal riˈ, we ri a kˈab o ri awakan cubano chi ri at carik ri be ri man utz taj, chakˈataˈ, chaqˈuiäka apanok. Are utz na chawe we carik na ri kas cˈaslemal pune at cut o at chˈocoˈ, chuwäch ri cˈo quieb a kˈab o quieb awakan cateˈ pa ri cˈatic jawijeˈ cˈo wi ri kˈakˈ ri man cächuptaj taj. We are ri a wakˈäch cubano chi carik ri be ri man utz taj, chawesaj, chaqˈuiäka apanok. Are utz na chawe we carik na ri kas cˈaslemal pune xa jun ra wakˈäch cˈolic, chuwäch ri cˈo quieb a wakˈäch, catqˈuiäk bi pa ri nimalaj kˈakˈ, ―xcha ri Jesús chque. Miwetzelaj baˈ qui wäch jun chque we chˈutik riˈ ri quecojon chwe. Quinbij cˈu chiwe chi ri e areˈ amakˈel ronojel kˈij cˈo ri qui ángeles chuwäch ri nu Tat chilaˈ chicaj. Je riˈ, rumal chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, xinpe che qui toˈic ri winak ri e sachinak. ¿Jas quichomaj chrij ri quinbij na? We cˈo jun achi ri cˈo jun ciento u chij, cätzak cˈu can jun chque, ¿a mat queuya na can riˈ ri jumuchˈ belejlajuj pa ri juyub, queˈ cˈu chutzucuxic ri jun ri xtzak canok? Jeˈ, je riˈ. We curiko, sibalaj cäquicot na rucˈ. Nim na ru quicotemal rucˈ waˈ chuwäch ru quicotemal cucˈ ri jumuchˈ belejlajuj ri man xetzak taj. Je cˈu riˈ ri i Tat ri cˈo chilaˈ chicaj man craj taj chi cätzak jun chque we chˈutik riˈ ri quecojon chwe. We ri awachalal cuban jun cˈäx chawe, chattzijon rucˈ pa u tuquiel wi, chabij che jas ru mac. We cucoj rib chupam, xatcowin riˈ chuchˈaquic ra wachalal. We cˈu ri awachalal man cucoj tä rib pa ru mac aretak cattzijon rucˈ, chasiqˈuij jun o quieb winak chic, rech ronojel ri quibij quetamax waˈ cumal quieb u oxib tal tak tzij. We cˈu man coc ri tzij pu jolom ri cäbix che cumal ri niqˈuiaj chic, cheasiqˈuij conojel ri niqˈuiaj kachalal. We cˈu man cuto jas ri cäquibij conojel ri kachalal, chabana che chi jeˈ jas jun winak ri man cäcojon tä che ri Dios o jun tokˈil alcabal. Kas tzij quinbij chiwe chi jachique ri quikˈalajisaj chi man utz tä u banic cumal ri winak cho ruwächulew, man utz tä u banic riˈ chilaˈ chicaj. Jachique cˈu ri quikˈalajisaj chi utz u banic cumal ri winak waral cho ruwächulew, utz u banic riˈ chilaˈ chicaj. Xukujeˈ quinbij chiwe chi we cˈo quieb chixol waral cho we uwächulew ri curik rib qui chomanic puwiˈ jun rajwaxic, cäcaˈn cˈu orar chutaˈic waˈ, ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj cuya na waˈ chque. Je riˈ, rumal chi jawijeˈ ri qui mulim wi quib quieb oxib winak rumal chi quecojon chwe, cucˈ riˈ in cˈo wi, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Xpe ri tat Pedro, xutaˈ cˈu che ri Jesús: Kajaw, we ri wachalal qˈuia mul cuban cˈäx chwe, ¿janipaˈ mul rajwaxic quinsach u mac? ¿A craj ne wukub mul riˈ? ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: Man quinbij tä chawe chi xa wukub mul casach u mac, xane rajwaxic casach u mac wukub mul chic, wukub mul chic, cˈä copan na pa job ciento, ―xcha che. Je riˈ, rumal chi ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, are jeˈ jas jun kˈinom achi ri xeumulij ri rajchaquib, xuchap cˈu u taˈic we cˈo ri qui cˈas, o we ne cˈo u cˈas ri areˈ cucˈ. Aretak tajin cuchaplej rajilaxic ri qui cuenta chquijujunal, xcˈam lok jun ajchac ri u cˈas qˈuia mil quetzales. Are cˈu ri jun ajchac riˈ man cˈo tä cutojbej re ru cˈas. Ri patrón xtakanic chi cäqˈuiyix ri ajchac riˈ pu kˈab jun winak chic rech cäpatänin che, rachiˈl ri rixokil, ri ralcˈual, xukujeˈ conojel ri jastak re, rech cätojtaj ru cˈas. Are cˈu ri ajchac xxuqui chuwäch ru patrón, xbochiˈnic, xutaˈ tokˈob, xubij che: “Tat, chajij la paciencia wucˈ, quintoj na ronojel ri nu cˈas,” ―xcha che. Ri patrón xutokˈobisaj u wäch ri rajchac, xusach u mac, xubij che chi man cutoj tä chi ru cˈas, xutzokopij cˈu bic. Te riˈ ri ajchac ri xtzokopitaj bic, xurik jun rach ajchac ri u cˈas quieb oxib quetzal rucˈ. Xuchap ri rach ajchac chukul, xuchap u jitzˈaxic, xubij che: “¡Chatojo ra cˈas wucˈ!” ―xcha che. Ri rach ajchac xxuqui chuwäch, xbochiˈnic, xutaˈ tokˈob che, xubij: “Chachajij paciencia wucˈ, quintoj na ronojel ri nu cˈas,” ―xcha che. Ri areˈ cˈut man xusach tä u mac ri rach ajchac, xane xucoj pa cheˈ, xubij che chi rajwaxic cutoj na ru cˈas. Aretak xquil waˈ ri niqˈuiaj ajchaquib chic, sibalaj xebisonic. Xebeˈ cˈut, xequibij che ri qui patrón ronojel ri xbantajic. Xpe cˈu ri qui patrón, xtakan chusiqˈuixic ri ajchac riˈ, xubij che: “¡Itzel ajchac! Ri in xincuy ra cˈas rumal chi xataˈ tokˈob chwe. Ri at xukujeˈ rajwaxic xatokˈobisaj ta u wäch ri awach ajchac, jas ri xinban in chawe xintokˈobisaj a wäch,” ―xcha che. ¡Ru patrón cˈut, sibalaj xpe royowal! Xtakanic chi cäcˈäjisax u wäch ri rajchac cˈä cutoj na ru cˈas. Ri Jesús xuqˈuisbej re ru tzij, xubij: Jas ri xuban ri patrón che ri rajchac, are jeˈ cuban na ri nu Tat ri cˈo chilaˈ chicaj chiwe, we man kas quisach qui mac ri iwachalal, ―xcha ri Jesús chque. Aretak xtoˈtaj ri Jesús chubixic ronojel waˈ we tzij riˈ, xel bi pa Galilea, xeˈ pa tak ri tinimit re Judea, chˈäkäp che ri nimaˈ Jordán. E qˈuia winak xeteri bi chrij, xeucunaj cˈu tak ri yawabib chilaˈ. Xeopan cˈu jujun tataˈib fariseos rucˈ ri Jesús, xquitaˈ che: ¿A takal che jun achi cujach bi ri rixokil pune man kas cˈo u mac? ―xecha che. Xquibij waˈ che xak rech cäkaj ri Jesús pa qui kˈab. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: ¿A mat siqˈuim alak pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic jas ri xuban ri Dios pa ru chaplexic lok ronojel, “chi achi chi ixok xeubano”? ―cächaˈ. Xukujeˈ cubij: “Rumal waˈ jun achi cuya na can ru nan u tat, cätuni cˈu na rucˈ ri rixokil. Xa e jun chic ri quieb winak riˈ,” ―cächaˈ. Je cˈu riˈ man e quieb tä chic, xane xa e jun chic. Rumal cˈu riˈ, jas ri xeutunuba ri Dios, mäjach qui wäch waˈ cumal ri winak, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Xquibij cˈu ri tataˈib fariseos: ¿Jas che ri ka mam Moisés xtakanic chi jun achi cuyaˈ cutzˈibaj jun wuj ri cubij wi chi cujach bi ri rixokil? Je cˈu riˈ cuyaˈ cujach bi ri rixokil, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Xa rumal chi sibalaj abajarinak ri animaˈ alak, are rumal riˈ xuya chech alak chi cuyaˈ cäjach bi alak ri ixokil alak. Man jeˈ tä cˈu waˈ aretak xchapletaj lok ronojel. Ri in cˈut quinbij chech alak chi apachin ri cujach bi ri rixokil, we man rumal ru chˈabexic jun achi chic, cäcˈuli chi cˈu na rucˈ jun ixok chic, ri achi riˈ cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri nabe rixokil. Ri achi cˈut ri cäcˈuli rucˈ jun ixok ri jachom canok cuban ri nimalaj mac riˈ, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Xquibij cˈu ru tijoxelab ri Jesús che ri Areˈ: We jun achi man cuyaˈ taj cujach bi ri rixokil, are utz na riˈ chi man cäcˈuli taj, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Man conojel tä winak cäquichˈij waˈ chi man quecˈuli taj, xane xak xuwi ri yoˈm chque rumal ri Dios chi cäquichˈijo. Cˈo cˈu jas che jujun achijab man quecˈuli taj. E cˈo jujun xa tzquech wi man quecˈuli taj, e cˈo niqˈuiaj chic ri xa banom chque cumal ri achijab chi man quecˈuli taj, e cˈo cˈu niqˈuiaj chic cäquichˈijo man quecˈuli taj xa rumal chi cäcaj cäquipatänij ri Dios. Jachin ri cäcowinic jeˈ cuban waˈ, chubanaˈ, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Ri winak xequicˈam lok ri acˈalab cho ri Jesús rech cuya ru kˈab pa qui wiˈ, rech xukujeˈ cuban orar pa qui wiˈ. Ri winak ri xequicˈam lok ri acˈalab xeyaj cumal ri tijoxelab. Ri Jesús cˈut xubij chque: Chiya chque ri acˈalab chi quepe wucˈ, meikˈatej rumal chi ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ e areˈ winak ri e jeˈ jas we acˈalab riˈ, ―xcha chque. Xuya cˈu ru kˈab pa qui wiˈ ri acˈalab, te cˈu riˈ xel bi chilaˈ. Jun acˈal achi xopan rucˈ ri Jesús, xutaˈ che: Utzalaj Ajtij, ¿jas u wäch utzil rajwaxic quinbano rech quinrik ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: ¿Jas che cabij chwe chi utz ri in? Man cˈo tä jun kas utz, xane xak xuwi ri Dios, ―xcha che. We cˈu cawaj carik ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, chanimaj ru takanic ri Dios, ―xcha che. Ri achi xubij che: ¿Jachique tak riˈ ru takanic ri Dios ri rajwaxic quinniman chque? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Matcämisanic, maban ri nimalaj mac ri äwas u banic rucˈ ri rixokil jun winak chic, maban ri elakˈ, maban tzij chrij jun winak chic. Nim cheawila wi ra nan a tat. Lokˈ cheawila wi ri awach winak jas ri at lokˈ cawil awib, ―xcha ri Jesús che ri achi. Ri achi xubij che ri Jesús: Ronojel waˈ nu takem u banic tzaretak in acˈal na. ¿Jas ta chi cˈu ri rajwaxic quinbano? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: We cawaj cäjicomataj ra cˈaslemal cho ri Dios, jat, cheaqˈuiyij conojel ri jastak awe, chaya ri rajil chque ri mebaˈib. Cäcˈoji cˈu na ra kˈinomal chilaˈ chicaj. Te riˈ tasaˈj wucˈ, ―xcha che. Aretak ri achi xuta ri xubij ri Jesús, xqˈuextaj ru wäch, xbisonic, xeˈc rumal chi qˈuia ru kˈinomal cˈolic. Xubij cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab: Kas tzij quinbij chiwe, chi sibalaj cˈäx cutij jun kˈinom coc chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ. Are man cˈäx tä ri rocˈowisaxic jun awaj camello pa ru julil jun tˈisombal bak, chuwäch ri roquic jun kˈinom chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ, ―xcha chque. Ri tijoxelab aretak xquita waˈ, sibalaj xquicajmaj, xquibij cˈu chbil tak quib: ¿Jachin ta cˈu lo ri cäcowinic curik ru tobanic ri Dios? ―xechaˈ. Ri Jesús co xcaˈy chque, te riˈ xubij: Man quecowin tä ri winak chubanic waˈ, cäcowin cˈu na ri Dios che ronojel, ―xcha chque. Ri tat Pedro xubij che ri Jesús: Kajaw, chilampe la chi ri uj ka yoˈm can conojel ri jastak ke, uj cˈo ucˈ la. ¿Jas cˈu ri cäyiˈ na chke? ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Kas tzij quinbij chiwe, copan na jun kˈij aretak cäban cˈacˈ che ronojel. Aretak ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quincuˈbi na pa ri jeˈlalaj nu tˈuyulibal, cänimarisax nu kˈij, are chiˈ cˈut chi ri ix, ri ix ri cˈo wucˈ quixcuˈbi na xukujeˈ pa cablajuj jeˈlalaj tak tˈuyulibal. Quikˈat cˈu na tzij pa qui wiˈ ri cablajuj tinimit re Israel. Conojel ri qui yoˈm can cachoch, cachalal, qui nan qui tat, quixokil, calcˈual, culew rumal wech in, cäquirik na jun ciento mul ri tojbal que, xukujeˈ cäquirik na ri cˈaslemal ri man cˈo ta u qˈuisic pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na, ―xcha chque. E qˈuia cˈu ri winak ri nim queˈil wi cämic ri man nim tä chi na queˈil wi pa tak ri kˈij riˈ. Xukujeˈ e qˈuia ri man nim tä queˈil wi cämic ri nim queˈil wi na pa ri kˈij riˈ, ―xcha chque ru tijoxelab. Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, are jeˈ jas jun achi ajchakˈel jun nimalaj ulew. Xel bi sibalaj akˈab che qui tzucuxic ajchaquib che qui mulixic ru wäch tak uvas. Xeurik cˈu jujun achijab, xuchomaj cˈu cucˈ chi cäquichˈac cacab quetzal che ri jun kˈij, xeutak cˈu bi pa ri rulew che ri chac. Xel chi cˈu bi jumul pa ri u belej hora re ri akˈabil. Xeril niqˈuiaj achijab chic ri xak tajin quekasan kˈij pa ri cˈayibal. Xubij cˈu chque: “Jix pa ri nu chac, quinya cˈu na ri tojbal iwe ri takal chiwe,” ―xcha chque. Ri e areˈ cˈut xebeˈ pa ri chac. Ri patrón xel chi bi jumul pa ri niqˈuiaj kˈij che qui tzucuxic ajchaquib, xukujeˈ pa ri urox hora re ri benak kˈij, junam xuban cucˈ niqˈuiaj ajchaquib chic. Pa ri uroˈ hora chic re ri benak kˈij, xel chi bi jumul pa ri cˈayibal. Xeurika chi niqˈuiaj achijab ri xak tajin quekasan kˈij, xubij cˈu chque: “¿Jas che xak ix cˈo waral juntir ri jun kˈij man cˈo tä cˈu chac quibano?” ―xcha chque. Ri e areˈ xquibij: “Xa man cˈo tä jun ri cäbin chac chke,” ―xecha che. Xubij cˈu chque: “Jix pa chac wucˈ in pa ri wulew, quinya cˈu na ri tojbal iwe ri takal chiwe,” ―xcha chque. Aretak cˈut xoc ri akˈab, ri patrón xubij che ri chajil que ri ajchaquib: “Cheasiqˈuij ri ajchaquib, chaya bi ri tojbal que. Are cachap qui tojic nabe ri xeboc qˈuisbal. Are cˈu ri xeboc nabe queatoj waˈ qˈuisbal,” ―xcha che. Xepe cˈu ri ajchaquib ri teˈ xeboc pa chac pa ri uroˈ hora re ri benak kˈij. Chquijujunal tzˈakat cacab quetzal xyiˈ chque. Te cˈu riˈ, aretak hora chic chi quetoj ri oquinak nabe pa ri chac, ri e areˈ xquichomaj chi más na ri tojbal que cäyiˈ chquiwäch ri cˈä teˈ xeboc pa ri chac. Xukujeˈ cˈu ri e areˈ xyiˈ cacab quetzal chque chquijujunal. Aretak xquicˈamo xquichap u yajic ri qui patrón. Xquibij: “We ajchaquib riˈ ri teˈ xebul qˈuisbal, xa jun hora xechacunic. Xak junam cˈu qui tojic xban la jas ri uj. Ri uj cˈut xkachˈij ronojel ri jun kˈij chac, xujchacun chuwäch ru chukˈab ri kˈij,” ―xecha che. Ri patrón xubij che jun chque ri ajchaquib: “E ri at, man cˈo tä jas ri tajin quinban chawe ri mat jicom. ¿A mat junam xkachomaj chi xak quieb quetzal ri tojbal awe? Cˈama bi ri tojbal awe, jat. Ri in cwaj quinya ri tojbal que we niqˈuiaj riˈ ri teˈ xeboc qˈuisbal junam jas ri xinya chawe at. ¿A mat pa nu kˈab cˈo wi jachique ri cwaj quinban rucˈ ri nu rajil? ¿A xa cˈäx ne canaˈ chi in utz cucˈ conojel?” ―xcha ri patrón che ri ajchac. Je cˈu riˈ ri winak ri man nim tä queˈil wi cämic nim queˈil wi na. Are cˈu ri winak ri nim queˈil wi cämic, man nim tä chi queˈil wi na. E qˈuia ri e siqˈuim. Man e qˈuia tä cˈut ri e chaˈtalic, ―xcha chque ru tijoxelab. Pakalem re ri Jesús pa Jerusalén, xeusiqˈuij cˈu ri cablajuj u tijoxelab pa qui tuquiel wi, xubij chque: ¡Chiwilampeˈ! Benam ke, tajin cujpaki pa ri tinimit Jerusalén. Quinjach cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, pa qui kˈab ri qui nimakil ri sacerdotes, xukujeˈ pa qui kˈab ri tijonelab re ri Pixab. Cäquikˈat cˈu na tzij pa nu wiˈ chi quincämisax na. Quinquijach cˈu na pa qui kˈab ri niqˈuiaj winak chic, cäquetzˈbej na nu wäch, quinquichˈay na, quinquirip cˈu na cho ri cruz. Quincˈastaj cˈu na chquixol ri cäminakib churox kˈij, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Te cˈu riˈ xekeb ru cˈojol ri tat Zebedeo rucˈ ri Jesús. E areˈ ri tat Jacobo, ri tat Juan, cachiˈl ri qui nan. Ri qui nan xxuqui chuwäch ri Jesús chutaˈic jun tokˈob che. Ri Jesús xutaˈ che: ¿Jas caj la, nan? ―xcha che. Ri chichuˈ xubij: Aretak cächaplej takanic la pa qui wiˈ ri winak, cwaj chi cäya la chque ri quieb wal chi quecuˈbi ucˈ la, ri jun pa wiquiäkˈab la, ri jun chic pa ri moxkˈab la, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri ix man quichˈob taj jas u wäch tokˈob ri tajin quitaˈ chwe. ¿A quixcowinic quichˈij ri cˈäx ri quinrik na in, quitij iwe ri cˈo pa ri vaso ri quintij wi na we? ¿A quixcowinic cäban na i kasnaˈ ix jas ri kasnaˈ ri cäban na chwe in? ―xcha chque. Xquibij cˈu che: Cujcowinic, ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: Kas tzij quirik na cˈäx, quitij cˈu na iwe ri cˈo pa ri vaso ri quintij na we in, xukujeˈ cäban na i kasnaˈ jas ri cäban na chwe in. Are cˈu ri tˈuyulem pa ri nu wiquiäkˈab o pa ri nu moxkˈab, man cuyaˈ taj quinya in chiwe, xane are waˈ quech ri e chaˈtal rumal ri nu Tat chi quetˈuyi pa tak ri tˈuyulibal riˈ, ―xcha chque. Aretak ri lajuj tijoxelab chic xquita u bixic ronojel waˈ, xpe coyowal ri e areˈ chrij ri tat Jacobo, ri tat Juan. Xeusiqˈuij cˈu ri Jesús, xubij chque: Ri ix iwetam chi ri winak ri yoˈm chque chi quetakan pa qui wiˈ ri niqˈuiaj winak chic, cäquinaˈ chi kas cˈo qui chukˈab pa qui wiˈ. Ri qui nimakil ri winak cˈut quetakan pa qui wiˈ, ―xcha chque. Man jeˈ tä cˈu waˈ ri ix. Xane apachin chiwe ri craj chi nim quil wi, rajwaxic chi coc na che patänil que conojel. Apachin chiwe ri craj coc che i nimal, rajwaxic chi coc na che patänil que ri niqˈuiaj chic. Are je riˈ, rumal chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, man in petinak taj rech quinpatänixic, xane rech quinpatänin chque niqˈuiaj chic, xukujeˈ rech quinya ri nu cˈaslemal che tojbal re ri qui toric qˈuia winak, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak ri Jesús tajin quel bi pa ri tinimit Jericó e rachiˈl ru tijoxelab, e qˈuia winak xeteri bi chrij. E cˈo cˈu quieb achijab moyab tˈuyul chiˈ ri be. Xquito chi ri Jesús tajin cocˈow chilaˈ, xquirak qui chiˈ, xquibij che ri Jesús: ¡Tat, lal riˈ ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la ka wäch! ―xecha che. Ri winak xa xequiyajo, xquibij chque chi chquitzˈapij u pa qui chiˈ. Are cˈu ri e areˈ man xquita taj, xane sibalaj co chi na xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Tat, lal riˈ ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la ka wäch! ―xecha che. Xtaqˈui cˈu ri Jesús. Xeusiqˈuij ri quieb moyab, xutaˈ chque: ¿Jas caj alak chi quinban chech alak? ―xcha chque. Ri moyab xquibij: Tat, cäkaj cujcaˈyic, ―xecha che. Te riˈ ri Jesús xutokˈobisaj qui wäch, xuchap cˈu cok ri qui wakˈäch. Chanim cˈut xecowinic xecaˈyic, xebeˈ cˈu rucˈ ri Jesús. Aretak nakaj chic e cˈo wi che ri tinimit Jerusalén, xeopan pa ri alaj tinimit Betfagé. Tajin queocˈow chuwäch ri Ujuyubal Olivos. Ri Jesús xeutak bi quieb chque ru tijoxelab. Xubij bi chque: Jix pa ri alaj tinimit ri cˈo apan chkawäch. Chilaˈ quirik wi na jun atiˈt burro yukulic, rachiˈl jun alaj burro. Chiquiraˈ, cheicˈama cˈu lok chwe, ―xcha chque. We cˈo jachin jun cˈo jas cubij chiwe, chibij che chi xa cajwataj che ri Kajaw Jesús, chanim cˈut cutzelej chi na lok, ―quixcha che. Jeˈ xbantaj waˈ rech kas jeˈ quelic jas ri xutzˈibaj can ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: Chibij chque ri winak re ri tinimit Jerusalén ri cˈo puwiˈ ri juyub Sión: “¡Chiwilampeˈ! Ri Nimalaj i Takanel petem re iwucˈ. Man nim tä u banic u banom che rib, xane quiejeninak chrij jun burro. Chrij ri alaj ral jun burro quiejeninak wi,” ―cächa riˈ. Xebeˈ cˈu ri quieb tijoxelab, jeˈ xcaˈno jas ri xetak wi bi rumal ri Jesús. Xquicˈam lok ri atiˈt burro rachiˈl ri ral. Xquiya cˈu ri qui kˈuˈ chrij, xquiejen cˈu ri Jesús. E qˈuia cˈu ri winak xquilicˈ ri qui kˈuˈ pa ri be, xukujeˈ e cˈo niqˈuiaj chic ri xequiya u xak tak cheˈ pa ri be ri xequichˈupala pa tak ri juyub. Ri winak ri e nabejinak chuwäch ri Jesús, xukujeˈ ri e teretoj chrij, co xechˈawic, xquibij: ¡Chnimarisax u kˈij ri ralcˈualaxic ri ka mam David ri nim takanel! ¡Utz re ri petinak pa ru biˈ ri Kajaw Dios! ¡Chnimarisax u kˈij ri Dios! ―xechaˈ. Aretak xoc ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, conojel ri winak xquituquij quib, xquitatabala chbil tak quib, xquibij: ¿Jachin waˈ we achi riˈ? ―xechaˈ. Ri winak xquibij: Are waˈ ri Jesús, ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ri aj Nazaret re Galilea, ―xechaˈ. Te cˈu riˈ xoc bi ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, xeresax bi ri ajcˈayib xukujeˈ ri quequilokˈ tak jastak pa ri nimalaj rachoch Dios. Xeutzak ri qui mesa ri qˈuexal tak puak xukujeˈ xeutzak ri qui tem ri ajcˈay tak palomäx. Xubij chque ri winak: Tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: “Ri wachoch in are jun ja ri cäban wi orar,” ―cächaˈ. Ri alak cˈut jun cachoch elakˈomab banom alak che, ―xcha chque. Chilaˈ pa ri nimalaj rachoch Dios, xeopan jujun achijab moyab rucˈ ri Jesús, xukujeˈ jujun chˈocojib. Xecunax cˈu rumal ri Jesús. Aretak cˈut ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab, xquil tak ri cajmabal ri xuban ri Jesús, xukujeˈ xquito chi ri acˈalab cäquirak qui chiˈ pa ri nimalaj rachoch Dios, cäquibij: “¡Nim u kˈij ri ralcˈual can ri nim takanel David ojer!” ―quechaˈ. Ri e areˈ xpe coyowal. Xquibij cˈu che ri Jesús: ¿A cäta la jas ri tajin cäquibij ri acˈalab? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Jeˈ, quinto, ―xcha chque. ¿A mat siqˈuim pu alak ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios? Je waˈ cubij: Xya la chque ri acˈalab, chque ri alaj tak acˈalab ri quetuˈnic chi kas tzij cäquibixoj bix ri cuya u kˈij ri Dios, ―cächaˈ, ―xcha chque. Xeˈ cˈu ri Jesús, xeuya can ri qui nimakil sacerdotes xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Xel bi pa ri tinimit Jerusalén, xeˈ pa ri tinimit Betania. Chilaˈ cˈut xcanaj can che ri chakˈab. Akˈabil aretak tajin quetzelej bi pa Jerusalén, e petinak pa ri tinimit Betania, xnum cˈu ri Jesús. Xril apan jun u cheˈal higos ri cˈo chuchiˈ ri be. Xerilaˈ, man cˈo tä cˈu u wäch xuriko, xane xak xuwi u xak. Xubij cˈu ri Jesús che ri cheˈ: ¡Man cˈo tä chi jumul chic cäcˈoji a wäch! ―xcha che. Chanim cˈut xchakiˈjar ru cheˈal higos. Ru tijoxelab ri Jesús aretak xquil waˈ sibalaj xquicajmaj. Xquitaˈ cˈu che ri Jesús: ¿Jas che chanim xchakiˈjar ru cheˈal higos? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Kas tzij quinbij chiwe, we kas quixcojonic, man cuban tä cˈu quieb i cˈux, man xuwi tä waˈ quixcowin chubanic jas ri xinban in che ru cheˈal higos. Xane cuyaˈ quibij che we juyub riˈ: “Chatel bi waral, chaqˈuiäka bi awib pa ri mar,” ―quixcha che. Cäbantaj cˈu na waˈ, ―xcha chque. Ronojel cˈu ri quitaˈ che ri Dios cäyaˈtaj na chiwe we kas quixcojonic, ―xcha chque. Ri Jesús xoc pa ri nimalaj rachoch Dios. Aretak tajin queutijoj ri winak chilaˈ, ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel xeopan rucˈ, xquitaˈ che: ¿Jachin xtakow la chi cäban la ronojel waˈ we riˈ? ¿Jachin lo ri yoˈwinak che la chi jeˈ cäban la waˈ? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri in xukujeˈ cˈo ri quintaˈ chech alak. We cäcowin alak chubixic chwe jas ri quintaˈ, quinbij na chech alak jachin ri yoˈwinak chwe chi cˈo nu takanic rech jeˈ quinban waˈ, ―xcha chque. Bij alak chwe: ¿Jachin xtakow ri tat Juan chubanic ri kasnaˈ? ¿A are ri Dios o e are ri winak? ―xcha chque. Xquichaplej cˈu u tzijobexic quib, xquibij: We cäkabij chi are ri Dios xtakowic, cubij na chke: “¿Jas cˈu che man xcojon tä alak che?” ―cächa na. We cäkabij chi e are ri winak xtakowic, cäkaxej kib chquiwäch ri winak. Conojel cˈu ri winak cäquicojo chi ri tat Juan are jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xechaˈ. Rumal waˈ xquibij che ri Jesús: Man ketam taj, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Man quinbij tä cˈu in chiwe jachin yoˈwinak chwe chi quinban waˈ we riˈ, ―xcha chque. Ri Jesús xubij chque ri tataˈib fariseos: ¿Jas cächomaj alak che waˈ ri quinbij chech alak riˈ? Cˈo jun achi ri e cˈo quieb u cˈojol. Xubij cˈu che jun chque ru cˈojol: “Nu cˈojol, jat cämic pa ri nu chac che qui mulixic ru wäch tak ri uvas,” ―xcha che. Ri ala xubij che ru tat: “¡Man cˈo tä quineˈ wi in!” ―xcha che. Te cˈu riˈ xuqˈuex ru chomanic, xeˈ na che ri chac. Ri tataˈ xeˈ chi rucˈ ri jun u cˈojol chic, xubij che: “Jat cämic pa ri nu chac che qui mulixic ru wäch tak ri uvas,” ―xcha che. Ru cˈojol xubij che: “Jeˈ, tat, utz riˈ quineˈc,” ―xcha che. Man xeˈ tä cˈut. ¿Jachin cˈu chque we quieb riˈ xubano jas ri xraj ru tat chi cäbanic? ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Ri e areˈ xquibij: Are ri xtak nabe, ―xecha che ri Jesús. Xubij ri Jesús chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi ri tokˈil tak alcabal, xukujeˈ ri itzel tak ixokib nabe queboc na chuwäch alak chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ, ―xcha chque. Je riˈ, rumal chi ri Juan Kasal Jaˈ xpetic, xucˈut chuwäch alak jas cäban alak rech jicom ri cˈaslemal alak cho ri Dios, man xcoj tä cˈu alak ru tzij. Are cˈu ri tokˈil tak alcabal, xukujeˈ ri itzel tak ixokib xquicojo. Are cˈu ri alak, pune xil alak waˈ ri xcaˈn ri e areˈ, man xqˈuex tä ri animaˈ alak, man xqˈuex tä cˈu ri chomanic alak. Man xcoj tä alak ri xubij ri tat Juan Kasal Jaˈ chech alak, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Tatabej baˈ alak we jun cˈutbal chic riˈ, ―xcha chque. Cˈo jun achi ri xuban jun ticbal uvas, xucoralij rij, te cˈu riˈ xucˈot jun jul ri cäpitzˈ wi ri uvas, xuban xukujeˈ jun tacˈaticalaj ja ri cäcoj che chajibal re ronojel. Xuya cˈu can pa kajomal chque jujun achijab, te riˈ xeˈ ri areˈ naj pa jun tinimit chic. Xopan cˈu ri kˈij ri xechäkˈaj ri qui wäch ri uvas, ri ajchakˈel xeutak bi jujun patänil tak re cucˈ ri ajchaquib chucˈamic re ri qui wäch ri uvas. Are cˈu ri ajchaquib xequichap ri patäninelab, jun xquichˈayo, jun xquicämisaj, jun chic cˈut xcaˈn chabaj. Ri ajchakˈel ri ulew xeutak chi bi niqˈuiaj takoˈn chic. E qˈuia chi na ri xeutak bic chuwäch ri nabe. Ri ajchaquib cˈut jeˈ xcaˈn chque jas ri xcaˈn chque ri nabe tak takoˈn. Chuqˈuisbal ronojel xutak bi ri u cˈojol, xuchomaj cˈut: “Kas nim cäquil wi na ri nu cˈojol,” ―xchaˈ. Aretak cˈut ri ajchaquib xquil ru cˈojol ri tataˈ, xquitzijobela quib, xquibij: “Are waˈ ri quechben na ronojel. Joˈ, kacämisaj rech cäkˈax can ronojel ri ulew pa ka kˈab uj,” ―xechaˈ. Xquichapo, xquesaj bi pa ri ticbal uvas, xquicämisaj. Te cˈu riˈ ri Jesús xutaˈ chque, xubij: Aretak cäpe ri ajchakˈel ri ulew ticbal uvas, ¿jas cuban na chque ri ajchaquib? ―xcha chque. Ri e areˈ xquibij che ri Jesús: Man cutokˈobisaj tä na qui wäch, queucämisaj na ri itzel tak ajchaquib riˈ, cuya cˈu na ri ticbal uvas chque niqˈuiaj chic, ri cäquijach ru wäch ri ticoˈn aretak curik ri kˈij, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿A mat siqˈuim alak waˈ we tzij riˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios? Je waˈ cubij: Ri abaj ri man xcaj tä ri yacal tak ja, are abaj waˈ xcoj che tokˈebal re ri ja. Jeˈ banom waˈ rumal ri Kajaw Dios. Kas cajmabal cˈu waˈ chkawäch, ―cächaˈ, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Rumal riˈ quinbij chech alak chi ri Dios man cätakan tä chi na puwiˈ alak, xane ri Dios are cätakan na pa qui wiˈ ri winak ri utz cäcaˈn che ri qui chac, ri cäquijach cuenta cho ri Dios aretak curik ri kˈij. Are cˈu we cˈo jun cätzak puwiˈ ri abaj, cäkˈaj na. We cˈu ne are ri abaj cätzak puwiˈ jun winak, cäcˈäjisax na rumal ri abaj, ―xcha chque. Aretak ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ ri tataˈib fariseos xquita waˈ, xquichˈobo chi chquij ri e areˈ xutzijoj wi waˈ we cˈutbal riˈ. Xcaj xquichap ri Jesús. Xquixej cˈu quib chquiwäch ri winak, rumal chi ri winak xquicojo chi ri Jesús are jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Jumul chic ri Jesús xuchaplej qui tzijobexic ri winak cucˈ tak cˈutbal, xubij chque: Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, junam rucˈ jun nim takanel ri xuban jun nimakˈij che ru cˈulanem ru cˈojol. Xeutak bi ri patänil tak re che qui siqˈuixic lok ri winak ri e siqˈuim pa ri cˈulanem, man xcaj tä cˈu ri winak xepetic. Ri tataˈ xeutak chi bi niqˈuiaj chic patänil tak re, xubij bi chque: “Chibij chque ri winak ri e siqˈuim chi xutzir ri wa. Xintakan che qui cämisaxic ri nu wacäx, ri awaj ri e nu kˈobsam xepilitajic. Ronojel ri ulabal cˈo chic, saˈj alak pa ri cˈulanem,” ―quixcha chque. Are cˈu ri winak ri xesiqˈuix che ri cˈulanem man xeboc tä il che ri xubij ri nim takanel. Xak xquitzucuj jas xcaˈno. Jun xeˈ chusolixic ri rulew, jun chic xeˈ che cˈayinic. Ri niqˈuiaj chic xequichap ri u takoˈn ri nim takanel, xcaˈn cˈäx chque, xequicämisaj. Ri nim takanel sibalaj xpe royowal, xeutak cˈu bi ru soldados che qui cämisaxic ri winak ri xecämisan ru takoˈn. Xtakan che ru poroxic ri qui tinimit. Xubij cˈu chque ri patänil tak re: “Ronojel ri cajwataj che ri cˈulanem cˈo chic, are cˈu ri winak ri xekasiqˈuij che ri cˈulanem man takal tä chque chi quepetic. Rumal riˈ jix pa tak ri nim be, cheisiqˈuij lok conojel ri winak ri queiriko rech quepe pa ri cˈulanem,” ―xcha chque. Ru takoˈn xebel bi che qui tzucuxic ri winak pa tak ri be. Xequimulij cˈu lok conojel ri xequiriko, ri e utz xukujeˈ ri man e utz taj. Xnoj cˈu ri ja cumal ri winak. Xoc bi ri tataˈ che quilic conojel ri xesiqˈuix pa ri cˈulanem. Xril cˈu jun achi chquixol ri winak ri man u cojom tä atzˈiak re cˈulanem. Xubij che: E cˈu ri at, “¿Jas che xatoc lok waral we man cˈo tä awatzˈiak re cˈulanem?” ―xcha che. Ri achi man cˈo tä jas xubij. Ri nim takanel xubij chque ri queˈilow ri mesa: “Chiyutu ri rakan u kˈab. Jiqˈuiäka can chrij ja pa ri kˈekum. Chilaˈ cˈut cokˈ wi na, cukuchˈuchˈej na ru ware,” ―xcha chque. E qˈuia cˈu ri e siqˈuim, xak cˈu e quieb oxib ri e chaˈtalic, ―xcha chque. Xebeˈ cˈu ri tataˈib fariseos, xquitala qui noˈj, xjunamataj cˈu qui chomanic rech cäquicˈot u chiˈ ri Jesús xak rech cuyaˈ cäquibij chi cˈo u mac. Rumal riˈ xequitak bi jujun chque ri cachiˈl junam cucˈ niqˈuiaj chic ri e rachiˈl ri tat Herodes chubixic che ri Jesús: Ajtij, ketam chi jicom ri animaˈ la, xukujeˈ chi cäcˈut la ru beyal ru rayibal ri Dios chquiwäch conojel ri winak. Man cäxej tä ib la chquiwäch ri winak, pune cˈo jas cäquichomaj chij la, rumal chi man nim tä quil la jun winak chuwäch ri jun chic. Bij baˈ la chke jas ri cächomaj la: ¿A takal chke cäkatoj alcabal che ri César o man takal taj? ―xecha che. Ri Jesús xretamaj cˈut ri itzel tak qui chomanic, xubij chque: Xak quieb wäch alak, ¿jas che cätaˈ alak waˈ chwe? ¿A mat xa caj alak chi quinkaj pa kˈab alak? Cˈamampe alak lok jun puak chnuwäch ri cätojbex re ri alcabal, ―xcha chque. Xquicˈam cˈu lok ri jun puak. Aretak ri Jesús xrilo, xubij chque: ¿Jachin ajchakˈel we cayebal riˈ, xukujeˈ we biˈaj riˈ ri tzˈibtal chuwäch? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij: Are rech ri César, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ya baˈ alak che ri César ri rech ri César. Ya cˈu alak che ri Dios ri rech ri Dios, ―xcha chque. Aretak ri tataˈib fariseos xquita ri xubij ri Jesús chque, sibalaj xquicajmaj u wäch. Xquiya cˈu canok, xebeˈc. Pa ri kˈij riˈ xeopan jujun tataˈib saduceos rucˈ ri Jesús. Ri tataˈib riˈ cäquibij chi man quecˈastaj tä chi na ri cäminakib. Xquitaˈ cˈu che ri Jesús, xquibij: Ajtij, bim can chke rumal ri ka mam Moisés chi we cäcäm jun achi, cäcanaj can ri rixokil pa malcaˈnil, man cˈo tä cˈu can ralcˈual rucˈ, rajwaxic chi ri rachalal chakˈaxel ri cˈo canok cäcˈuli rucˈ ri ixok ri malcaˈn rech quecˈoji ralcˈual rucˈ. Ri acˈalab riˈ e jeˈ ta ne rech ri cäminak. Chkaxol uj jeˈ xcˈulmataj waˈ: Xecˈoji wukub achijab cachalal quib. Ri nabeal xcˈuliˈc, xcäm cˈut. Man cˈo tä ralcˈual xcˈoji can rucˈ ri rixokil, xa je riˈ xcanaj can ri malcaˈn ixok che rixokil ri chakˈaxel rachalal. Jeˈ xcˈulmataj xukujeˈ rucˈ ri ucab, ri urox rachalal, cˈä xeqˈuis na ri wukub achalaxic. E cäminak chic conojel, xcäm cˈu bi ri ixok. Aretak cˈut quecˈastaj na ri cäminakib, ¿jachin chque waˈ we wukub achijab riˈ cäcˈamow ri ixok che rixokil? Xcˈoji cˈu che quixokil ri wukub, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri alak xa sachinak alak rumal chi man etam tä alak ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, man etam tä cˈu alak ru chukˈab ri Dios. Aretak ri cäminakib quecˈastajic, man quecˈuli tä chic, man cäquiya tä cˈu ri calcˈual che cˈulanem, xane xak e junam chic cucˈ ri ángeles rech ri Dios ri e cˈo chilaˈ chicaj, ―xcha chque. Chrij cˈu waˈ chi quecˈastaj na ri cäminakib, cˈo na ri cwaj quinbij chech alak: ¿A mat siqˈuim alak ri cubij wi ri Dios? Je waˈ cubij: “In riˈ, in ru Dios ri Abraham, ru Dios ri Isaac, ru Dios ri Jacob,” ―cächaˈ. Ri ka Dios man are tä Dios quech ri cäminakib, xane quech ri e cˈascˈoj, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib saduceos. Aretak xquita ri winak waˈ ri xubij ri Jesús, conojel sibalaj xquicajmaj ru tijonic. Aretak ri tataˈib fariseos xquito chi ri saduceos xtzˈapix u pa qui chiˈ rumal ri Jesús, ri e areˈ xquimulij quib. Jun cˈu chque ri fariseos are tijonel re ri Pixab. Xopan cˈu rucˈ ri Jesús rech cucˈam u pu chiˈ, xubij che: Ajtij, ¿jachique ri takanic ri nim na u banic ri cˈo pa ri Pixab? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: “Sibalaj chiwaj ri i Dios, ri Iwajaw, chijiquiba ri i cˈux, chijiquiba ri iwanimaˈ chrij, chicojo ri i chomanic chubanic waˈ,” ―xcha che. Are waˈ ri takanic ri nim na u banic, ri nabe chquiwäch conojel. Ri ucab takanic ri nim na u banic ri junam rucˈ ri nabe are waˈ: “Cheiwaj ri i wach winak, jas ri ix quiwaj iwib,” ―xchaˈ. We quieb takanic riˈ e are waˈ ri kas u cˈux ronojel ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, xukujeˈ e are waˈ u cˈux ri qui tijonic ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha che. Cˈä qui mulim quib ri tataˈib fariseos. Ri Jesús xutaˈ chque: ¿Jas cächomaj alak chrij ri Cristo? ¿Ralcˈual jachinok? ―xcha chque. Ri e areˈ xquibij: Ri Cristo are ralcˈual can ri ka mam David ojer, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: ¿Jas cˈu che ri ka mam David ojer rumal ri Lokˈalaj Espíritu xubij Kajaw che ri Cristo? Xubij cˈut: Xubij ri Kajaw ri ka Dios che ri Wajaw: “Chattˈuyul pa ri nu wiquiäkˈab, cˈä quinya na chawe chi catchˈacanic, cattakan cˈu pa qui wiˈ conojel ri cäcaˈn qui cˈulel chawe,” ―xcha ri ka mam David. ¿Jas ta ne che ri Cristo are ralcˈual can ri David we ri ka mam David xubij Kajaw che ri Cristo? ―xcha ri Jesús chque. Man cˈo tä chi cˈu jachin jun xcowinic xchˈawic, xubij ta chi jun tzij che ri Jesús. Pa tak cˈu ri kˈij riˈ xetaniˈc, man cˈo tä chi jachin jun cˈo jas xutaˈ che ri Jesús. Ri Jesús xubij chque ri winak xukujeˈ chque ru tijoxelab: Ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ ri tataˈib fariseos cˈo takanic pa qui kˈab chukˈalajisaxic ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Cheinimaj baˈ, chibana cˈu ronojel ri cäquibij chiwe. Xuwi cˈu miban iwe jas ri cäcaˈn ri e areˈ, rumal chi jun wi ri cäquibij, jun chi cˈu wi ri cäcaˈno. Ri takanic ri cäquiya are jeˈ jas jun ekaˈn ri sibalaj al, ri man cˈo tä jun cuchˈij ri raˈlal. Cäcaj cˈut chi cäquinimaj ri winak. Ri e areˈ cˈut man cˈo tä jubikˈ cäcaˈn che qui toˈic. Ronojel ri cäcaˈno xak rech quilitaj cumal ri winak. Cäkaj chquiwäch cäquinacˈ paj tak tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios cho ru crucil ri qui palaj xukujeˈ che ri qui kˈab ri tzˈibtal cho rabaraˈk tak wuj. Xukujeˈ cäkaj chquiwäch cäquicoj charchaˈk tak atzˈiak ri cˈo retzˈbalil nimak na chuwäch ri que ri winak. Are cäquitzucuj ri tˈuyulibal ri nim queˈil wi na pa tak ri ulaˈnem, xukujeˈ ri tˈuyulibal ri nimak qui banic pa tak ri rachoch Dios. Cäcaj chi sibalaj utz qui chˈabexic cäban cumal ri winak pa tak ri be, xukujeˈ chi cäbix ajtij chque. Are cˈu ri ix mibano chi ri winak cäquibij ajtij chiwe. Iwonojel ri ix, iwachalal iwib, xa cˈu jun ri Iwajtij cˈolic, are ri Cristo. Miban i tat che jun winak cho ruwächulew, xa cˈu jun ri i Tat, are ri cˈo chilaˈ chicaj. Miban che iwib chquiwäch ri winak chi ix cˈamal tak qui be, xuwi cˈu ri Cristo are Cˈamal i Be. Jachin ri queupatänij conojel, are waˈ ri nim na u banic chixol. Jachin ri nim cuban che rib man nim tä quil wi na. Jachin cˈu ri man nim tä cuban che rib are riˈ nim quil wi na. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Quekˈatej alak ri winak rech man queboc tä chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ. Xak quekˈatej alak ri cäcaj queboquic, man coc tä cˈu alak xukujeˈ. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Cätokij alak ri cachoch ri malcaˈnib tak ixokib, te riˈ cäyuk alak u tzaˈm ri tzij alak aretak cäban alak orar, rech man kˈalaj tä ri etzelal ri cäban alak. Rumal riˈ nim na ri cˈäjisabal wäch alak aretak cäkˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäwacat alak cho ronojel ruwächulew, cäkˈax alak chˈäkäp che tak ri mar chuchˈaquic jun winak rucˈ ri tijonic alak. Aretak cˈut cäcowin alak chuchˈaquic, cäban alak che chi takalic queˈ pa ri kˈakˈ nabe chuwäch alak. ¡Cˈäx ech alak, ri alak moyab cˈamal tak be! Ri alak cäbij alak: “We jun winak cucoj ru biˈ ri nimalaj rachoch Dios pa ru tzij aretak cuban juramento, man kas rajwaxic tä riˈ cubano jas ri xuchiˈj u banic. Are cˈu we cucoj pa ru tzij ri kˈän puak ri cojom che ri nimalaj rachoch Dios, rajwaxic wi riˈ cubano jas ri xuchiˈj,” ―cächa alak. ¡Xak alak con, xak alak moyab! ¿Jachique nim na u banic: ri kˈän puak o ri nimalaj rachoch Dios ri cuban nim u banic che ri kˈän puak? Xukujeˈ cäbij alak: “We jun winak cucoj ri taˈbal tokˈob pa ru tzij aretak cuban juramento, man kas rajwaxic tä riˈ cubano jas ri xuchiˈj u banic. We cˈu are cucoj ri sipanic ri cˈo puwiˈ ri taˈbal tokˈob pa ru tzij, rajwaxic riˈ cubano jas ri xuchiˈj,” ―cächa alak. ¡Xak alak con, xak alak moyab! ¿Jachique ri nim na u banic: ri sipanic o ri taˈbal tokˈob ri cuban sibalaj lokˈ che ri sipanic? Jachin ri cucoj ri taˈbal tokˈob pa ru tzij, man xuwi tä ri taˈbal tokˈob riˈ cucoj pa ru tzij, xane ronojel ri cˈo puwiˈ ri taˈbal tokˈob. Jachin ri cucoj ri nimalaj rachoch Dios pa ru tzij man xuwi tä ri nimalaj rachoch Dios riˈ cucoj pa ru tzij, xane xukujeˈ ri Dios ri cˈo chilaˈ. Xukujeˈ jachin ri cucoj ri caj pa ri u tzij aretak cuban juramento, man xuwi tä cucoj ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri Dios pa ru tzij, xane xukujeˈ ri Dios ri tˈuyul puwiˈ. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäya alak che ri Dios ru lajujil ri kˈebun, ri anís, ri comino, yoˈm cˈu can alak u banic ri tijonic ri nim u banic ri cˈo pa ri Pixab. Man cäban tä alak ri jicomal, man cätokˈobisaj tä alak qui wäch niqˈuiaj winak chic, man kas tä cäcojon alak che ri Dios. Are waˈ ri rajwaxic cäban alak, man cäya tä cˈu can alak u banic ri niqˈuiaj chic. ¡Ri alak, xak alak moyab cˈamal tak be! Cäban ech alak jas cuban jun achi, man craj taj cubikˈ bi jun amalo. Jeˈ ta ne chi cäbikˈ bi alak jun awaj camello. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Utz cäban alak chquiwäch ri winak xak rech utz quil wi alak cumal. Kas tzij cˈut quelakˈan alak, cärayij alak ri quech niqˈuiaj winak chic. Jeˈ ri banic alak jas ri lak ri xuwi chˈajtal ri rij, are cˈu ru pam tzˈil na. Alak moyab tak fariseos. Are rajwaxic nabe cächˈaj ru pam ri vaso xukujeˈ ri plato, te cˈu riˈ cächˈaj ri rij. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Junam alak cucˈ ri mukubal que tak ri cäminakib ri tzˈajom ri rij che chun. Rumal riˈ sibalaj jeˈl quelic. Are cˈu ru pam nojinak che qui bakil tak cäminakib, xukujeˈ nojinak che ronojel chulaj tzˈilol. Je riˈ ri alak. Utz quel alak chquiwäch ri winak. Are cˈu ri animaˈ alak sibalaj man utz taj, xak cˈu quieb u wäch ri cäban alak. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäban alak qui banic ri mukubal quech ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Cäwik alak ri mukubal quech ri winak ri utz xcaˈno. Cäbij cˈu alak: “We ta xujcˈoji can pa ri qui kˈijol ri ka nan ka tat ojer, mat xujtob riˈ che qui cämisaxic ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer,” ―cächa alak. Rucˈ waˈ we cäbij alak riˈ, cäkˈalajisaj ib alak chi alak cachalaxic can ri winak ri xecämisan ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. ¡Xak tajin cäqˈuis alak u banic ri xquichaplej can u banic ri nan tat alak ojer! ¡Alak cumätz! ¡Itzel tak winak! ¡Alak cal tak cumätz! ¿Jachin ta lo ri cätoˈw alak chuwäch ri cˈäjisabal wächaj re ri kˈakˈ? Rumal riˈ queintak na lok kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ucˈ alak, queintak na lok achijab ri cˈo qui noˈj xukujeˈ tijonelab. Are cˈu ri alak quecämisaj na alak, querip na alak jujun chque cho ri cruz. Jujun chic quechˈay na alak pa tak ri rachoch Dios. Jujun chic cäban alak cˈäx chque je riˈ chi rajwaxic queanimaj na bi pa tak ri tinimit. Rumal riˈ alak ajchakˈ mac che ri qui cämical conojel ri utzalaj tak winak ri e cämisam. Xchaptaj lok rucˈ ri Abel ri ala ri jicom ranimaˈ cˈä rucˈ ri Zacarías ru cˈojol ri Berequías ri xcämisaj alak chquixol ri rachoch Dios rucˈ ri taˈbal tokˈob. Kas tzij quinbij chech alak chi ronojel waˈ we mac riˈ cäkaj na pa qui wiˈ ri winak cämic, ―xcha ri Jesús chque ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri fariseos. ¡Ay, winak aj Jerusalén! ¡Ix riˈ ri queicämisaj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, queiban che abaj ru takoˈn ri Dios! ¡Qˈuia mul nu rayim i mulixic iwonojel ri ix jas cuban jun atiˈt ecˈ queumulij ri alaj tak ral chuxeˈ ru xicˈ! ¡Ri ix cˈut man xiwaj taj! Xak baˈ chiwila na cäwonobax na can ri iwachoch. Quinbij cˈu chiwe chi man quiwil tä chi na nu wäch cˈä copan na ri kˈij aretak quibij: “Nim u kˈij ri petinak pa ru biˈ ri Kajaw Dios,” ―quixcha na, ―xcha ri Jesús chque. Xel lok ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, benam re aretak xekeb ru tijoxelab rucˈ, xquichaplej u cˈutic tak ri ja re ri nimalaj rachoch Dios chuwäch. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: ¿A quiwil we nimak tak ja riˈ? Kas tzij ri quinbij chiwe chi man cäcanaj tä cˈu can jun abaj puwiˈ jun abaj chic. Ronojel cäwulix na, ―xcha chque. Xeˈ cˈu ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab puwiˈ ri Ujuyubal Olivos. Tˈuyul cˈu ri Jesús chilaˈ, ru tijoxelab xeopan rucˈ, xquibij che pa u tuquiel wi: Cäkaj chi cäbij la chke, ¿jampaˈ cäbantaj na waˈ? ¿Jas u wäch etal cäbantaj na chucˈutic chkawäch chi xopan ri kˈij re ri petbal la xukujeˈ ri qˈuisbal re ruwächulew? ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Chichajij iwib, cˈo jachin jun mixsubuwic, ―xcha chque. E qˈuia cˈut ri quepe na, cäquicoj na ri nu biˈ, cäquibij: “In riˈ ri Cristo,” ―quecha na. E qˈuia winak cˈut ri quesubtaj na cumal, ―xcha chque. Ri ix quita na chi tajin cäban nimalaj chˈoj, quita na qui tzijoxic tak chˈoj jawijeˈ tak chiˈ, mixej cˈu iwib. Rajwaxic chi jeˈ cäbantaj na waˈ, cˈä mäjaˈ cˈu ri qˈuisbal. Cächˈojin cˈu na ri jun tinimit rucˈ ri jun tinimit chic, xukujeˈ cächˈojin na jun nim takanel rucˈ jun nim takanel chic. Cäpe na wiˈjal, cäpe na nimak tak yabil, quepe na qˈuia cäbrakan jawijeˈ tak chiˈ. Xak cˈu chaplebal waˈ re ronojel ri cˈäx ri cäpe na pa qui wiˈ ri winak. Quixjach cˈu na chquiwäch ri kˈatal tak tzij rech cäban cˈäx chiwe, quixcämisax na. Conojel ri winak cäquetzelaj na i wäch xa rumal wech in. Pa tak ri kˈij riˈ e qˈuia ri cuban na quieb qui cˈux chwij. Cäquetzelaj na quib chbil tak quib, cäquijachala na quib pa cämisaxic. E qˈuia ri quepe na ri xak e banal tak tzij, cäquibij chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, e qˈuia cˈu ri winak ri quequisub na. Sibalaj cänimar na ri etzelal. Je riˈ chi e qˈuia winak man cäcaj tä chi na quib. Jachin cˈu ri cuchˈij ri cˈäx cˈä cäqˈuis na ronojel, curik na ru tobanic ri Dios. Cätzijox cˈu na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios cho ronojel ruwächulew chque conojel qui wäch winak, te cˈu riˈ cäpe na ri qˈuisbal. Ri ka mam Daniel, jun chque ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xutzˈibaj ojer chrij ri itzel awaj ri quetzelan na ronojel. (Jachin ri cusiqˈuij waˈ ri tzˈibtal waral, chuchˈoboˈ jachin riˈ ri awaj ri cubij chiˈ.) Quiwil na waˈ cäcˈoji chilaˈ pa ri lokˈalaj cˈolibal jawijeˈ ri man yaˈtal tä wi chi cˈolic. Rajwaxic chi ri winak ri e cˈo pa Judea queanimaj bi pa tak ri juyub. Ri winak ri cˈo puwiˈ ri rachoch, aninak chkaj lok, moc chi bi chupam ri ja chucˈamic bi jas jun jasach. Xukujeˈ ri winak ri cˈo pa ri juyub, mätzelej chi bi cho ja chucˈamic bi ri ratzˈiak. ¡Sibalaj cˈäx que ri ixokib ri yawab tak winak chic pa tak ri kˈij riˈ, xukujeˈ ri cˈo alaj tak cal ri cˈä quetuˈnic! Chibana baˈ orar, chitaˈ che ri Dios chi mäcˈulmataj ronojel waˈ pa u kˈijol ri tew, xukujeˈ chi mat cäbantaj waˈ pa ri kˈij re uxlanem. Cäpe cˈu na nimalaj cˈäxcˈol pa tak ri kˈij riˈ, ri man cˈo tä jumul u banom waˈ tzare chiˈ xchaplex lok ru banic ruwächulew rumal ri Dios, cˈä cämic. Te cˈu riˈ man cäpe tä chi na nimalaj cˈäxcˈol junam rucˈ ri cˈäxcˈol riˈ. We ta ri Kajaw Dios mat cubano chi xak kˈatatal kˈij cäcˈoji we cˈäxcˈol riˈ, mat cˈo jun winak riˈ ri cäcˈasi canok. Ri Dios cˈut u banom chi xak kˈatatal kˈij cäcˈoji waˈ we cˈäxcˈol riˈ rumal chi queraj ri e chaˈtal rumal ri Areˈ, ―xcha chque. We cˈu cˈo jun ri cubij chiwe: “Chiwilampeˈ, cˈo ri Cristo chi riˈ,” we cubij: “Chiwilampeˈ, cˈo jelaˈ,” ―cächa chiwe, micojo ri cubij. Quepe cˈu na winak ri cäcaˈn che quib chi e Cristo, xukujeˈ quepe na juleˈ chic ri cäcaˈn che quib chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Cäcaˈn na nimak tak etal, xukujeˈ nimak tak cajmabal che qui subic ri winak, xukujeˈ ne ri e chaˈtal rumal ri Dios we quecowinic. Nu bim chi cˈu apan waˈ chiwe ix, cˈä mäjaˈ cäbantajic. Rumal riˈ, we cäbix chiwe: “Chiwilampeˈ, waral cˈo wi ri Areˈ pa ri juyub ri cätzˈinowic,” mixeˈ che rilic. We cäbix chiwe: “Chiwilampeˈ, waral cˈo wi pa ja,” micojo, ―xcha ri Jesús chque. Jeˈ jas cuban ri caypaˈ ri cärepkˈun cho ri caj chrelbal kˈij cäkˈalajin cˈä chukajbal kˈij, are je riˈ ri nu petic in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Jawijeˈ cˈu cˈo wi ri cäminak, chilaˈ cäquimulij wi na quib ri cˈuch, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Xak xuwi cˈu cocˈow ri nimalaj cˈäx riˈ, ri kˈij cäkˈekumar na, ri icˈ man cätunun tä chic, quetzak cˈu na lok ri chˈimil cho ri caj. Queslabisax cˈu na conojel ri cˈo qui chukˈab ri e cˈo cho ri caj jeˈ jas ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil xukujeˈ niqˈuiaj chic. Te cˈu riˈ quilitaj na cho ri caj ri retal ri nu petbal in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Quebokˈ cˈu na ri winak pa conojel tinimit cho ruwächulew. Quinquil cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, in petinak pa tak ri sutzˈ cho ri caj rucˈ nimalaj chukˈab, cänimarisax cˈu na nu kˈij. Queintak cˈu na bi ri nu ángeles, rech rucˈ ru chˈabal ri trompeta ri sibalaj co cätataj na pa ronojel ruwächulew, quebeˈ cˈu che qui mulixic conojel ri e chaˈtal rumal ri Dios pa ri relbal kˈij, pa ri u kajbal kˈij, pa ri u mox ri relbal kˈij, pa ri uwiquiäkˈab ri relbal kˈij, pa ronojel ruwächulew, ―xcha chque. Chichˈobo baˈ ri cˈutbal chrij ru cheˈal higos: Aretak queräxar ru kˈab, quetuxin cˈu ru xak, iwetam riˈ chi xak jubikˈ chic man copan ri kˈalaj. Je riˈ xukujeˈ ri ix aretak quiwilo chi tajin cäcˈulmataj ronojel waˈ, chiwetamaj chi xak jubikˈ chic man copan ri kˈij ri quinpetic. Jeˈ ta ne chi in cˈo chiˈ ri uchibe. Kas tzij ri quinbij chiwe chi quebantaj na ronojel waˈ cˈä mäjok quecäm ri winak re we kˈij junab riˈ. Cäsach na u wäch ri caj xukujeˈ ruwächulew, are cˈu ri tzij ri nu bim chiwe quebantaj na waˈ, man cäsach tä qui wäch, ―xcha chque. Man cˈo tä cˈu jachin jun retam jampaˈ copan ri kˈij riˈ, man etamtal tä cˈu ri hora. Man quetam tä ri ángeles chilaˈ chicaj, man retam tä cˈu ru Cˈojol ri Dios, xane xak xuwi ri ka Tat Dios retam waˈ, ―xcha chque. Jas ri xcˈulmataj pa ru kˈijol ri ka mam Noé ojer, are jeˈ cäcˈulmataj na aretak ri in quinpetic, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Pa tak ri kˈij riˈ, cˈä mäjok xkaj ri nimalaj kˈekal jäb, ri winak xak xuwi xquilij ri wiˈm, ru tijic tak vino. Xecˈuliˈc, xquiya ri calcˈual che cˈulanem. Je waˈ xcaˈn ronojel kˈij cˈä xoc na ri ka mam Noé pa ri arca. Man xeboc tä il cˈä xkaj na ri kˈekal jäb pa qui wiˈ, xecäm cˈu conojel. Je riˈ xukujeˈ cäcˈulmataj na aretak quinpe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Pa ri kˈij riˈ quecˈoji na quieb achijab ri tajin quechacun pa juyub. Jun chque cäcˈam na bic, are cˈu ri jun chic cäyiˈ na canok. Pa ri kˈij riˈ quecˈoji na quieb ixokib ri tajin quequeˈnic. Ri jun cäcˈam na bic, are cˈu ri jun chic cäyiˈ na canok. Chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok, rumal chi man iwetam taj jachique hora ri cäpe ri Iwajaw, ru Cˈojol ri Dios. Mäsach baˈ chiwe ri quinbij chanim riˈ: We ta jun rajaw ja retam jas hora copan ri elakˈom chakˈab, man cäwar tä na riˈ, xane cäcˈasi na. Man cuya tä riˈ chi ri elakˈom coc bi pa ri rachoch che relakˈaxic bi ri jastak re. Rumal riˈ chibana u banic iwib, xak chixeyenok. Aretak cˈut man quichomaj taj chi quinpetic, quinpe na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Kachomajmpeˈ jas ri cuban jun patrón, ri cˈo jun patänil re ri jicom ranimaˈ, ri cˈo u noˈj, cucoj cˈu can che qui chajixic conojel ri e cˈo pa rachoch rech cuya ri qui wa conojel ri rajchaquib ronojel kˈij. Utz re ri patäninel riˈ we tajin cubano jas ri xtak wi canok aretak cätzelej lok ru patrón. Kas tzij ri quinbij chiwe, chi ri patrón cucoj na ri patäninel riˈ che chajil re conojel ri jastak re. We cˈu ri patäninel man utzalaj achi taj, cuchomaj cˈu ri areˈ chi ru patrón man cätzelej tä lok chanim, cuchaplej u banic cˈäx chque ri niqˈuiaj ajchaquib, cuchaplej wiˈm, cuchaplej u tijic jaˈ cucˈ ri kˈabarelab. Teˈtalic ri patrón cätzelej lok pa ri kˈij ri man retam tä ri patäninel, pa ri hora ri man cuchomaj taj. Sibalaj cˈäx cˈu ri cˈäjisabal u wäch cuya na ri patrón, junam u cˈäjisaxic u wäch cuban na cucˈ ri winak ri xak quieb qui wäch. Cutij cˈu na okˈej cucˈ, cukuchˈuchˈej na ru ware, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak quinjunamaj rucˈ ri lajuj alitomab ri xebeˈ cho rachoch ri ali ri cäcˈuliˈc che reyexic ri novio. Chquijujunal cˈut xquicˈam bi ri qui lámparas. E job chque ri alitomab e sakˈorib, are cˈu ri job chic e sacˈaj. Ri alitomab ri e sakˈorib xquicˈam bi ri qui lámparas, man xquicˈam tä cˈu bi niqˈuiaj aceite chic rech cäquiya chquipam. Are cˈu ri alitomab ri e sacˈaj xquicˈam bi ri qui lámparas xukujeˈ xquicˈam bi ri qui lemeˈt re aceite. Xbeytaj cˈu ri novio. Ri lajuj alitomab conojel xquichaplej yuxcˈatem, xewar cˈut. Pa niqˈuiaj akˈab cˈut xtataj jun ri co xchˈawic, xubij cˈut: “¡Chiwilampeˈ, xpe ri novio, chixel lok chucˈulaxic!” ―xchaˈ. Xewalij cˈu conojel ri alitomab, xquiban u banic ri qui lámparas. Are cˈu ri alitomab ri e sakˈorib xquibij chque ri alitomab ri e sacˈaj: “Chiya jubikˈ ke ri iwaceite rech man quechup tä ri ka lámparas uj,” ―xecha chque. Ri alitomab ri e sacˈaj xechˈawic, xquibij: “Man cuyaˈ taj, rumal chi man cubana tä ne ri kech uj we cäkaya ri iwe ix. Are utz xa quilokˈo lok ri iwe pa ri cˈayibal,” ―xecha chque. E benak cˈu ri job alitomab ri e sakˈorib chulokˈic ri aceite aretak xopan can ri novio. Ri job alitomab ri cucˈam caceite xeboc rucˈ ri novio pa ri nimakˈij re ri cˈulanem. Xtzˈapix cˈu ri uchija. Xetzelej cˈu lok ri job alitomab chic ri xebeˈ chulokˈic ri caceite, xquibij cˈut: “¡Tat, tat, jaka la ri uchija chkawäch!” ―xechaˈ. Ri areˈ cˈut xubij chque: “Kas tzij quinbij chiwe chi man wetam tä i wäch,” ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab: Chiwila baˈ iwib ix, chixcˈascˈatok, rumal chi man iwetam taj jachique kˈij, jachique hora quinpe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―xcha chque. Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak quinjunamaj rucˈ jun achi ri queˈ pa binem. Ri achi riˈ, aretak xak jubikˈ craj chi quel bic rech queˈ pa jun tinimit chic, xeusiqˈuij ri patänil tak re, xujach cˈu can ru rajil chquiwäch rech quechacun rucˈ. Xuya chque chquijujunal jas ri quecowinic chucojic. Xuya job mil quetzal che ri jun, che ri jun chic xuya quieb mil quetzal, che ri jun chic xuya mil quetzal. Te riˈ ri achi xeˈ pa ru binem. Ri patäninel ri xucˈam job mil quetzal xeˈc, xchacun rucˈ ri puak. Je riˈ xuchˈac chi job mil quetzal chic. Xukujeˈ ri patäninel ri xucˈam quieb mil quetzal jeˈ xubano, xuchˈac chi quieb mil quetzal chic. Are cˈu ri patäninel ri xucˈam xa mil quetzal xeˈc, xucˈuˈ ru rajil ru patrón, xumuk pa ri ulew. Xqueˈ cˈu qˈuia kˈij, xtzelej lok ri qui patrón ri patäninelab, xuchap cˈu u banic cuenta cucˈ chrij ru rajil. Nabe xopan ri u cˈamom job mil quetzal, xujach cˈu che ru patrón ri job mil quetzal chic ru chˈacom, xubij che: “Tat, job mil quetzal xya la chwe, cämic riˈ quinjach che la ri job mil quetzal chic ri xinchˈaco,” ―xcha che. Ri patrón xubij che: “Ri at, at utzalaj patäninel ri jicom awanimaˈ. Rumal chi jicom awanimaˈ rucˈ ri jubikˈ ri xinya chawe, nim cˈu na ri quinya chi na chawe. Chatoc baˈ lok, chatquicot junam wucˈ,” ―xcha che. Xopan chi cˈu ri patäninel ru cˈamom quieb mil quetzal, xubij che ru patrón: “Tat, quieb mil quetzal xya la chwe, cämic riˈ quinjach che la ri quieb mil chic ri xinchˈaco,” ―xcha che. Ri patrón xubij che: “Ri at xukujeˈ at utzalaj patäninel ri jicom awanimaˈ. Rumal chi jicom awanimaˈ rucˈ ri jubikˈ ri xinya chawe, nim cˈu na ri quinya chawe, chatoc baˈ lok, chatquicot junam wucˈ,” ―xcha che. Aretak cˈut xopan ri patäninel ri u cˈamom xa mil quetzal, xubij che ru patrón: “Tat, ri in wetam chi sibalaj lal cˈaˈn, chi cäyac la u wäch ri ulew ri man xticonij tä wi la, cämol la ri man xjopin tä wi la. Rumal riˈ xinxej wib, xineˈ cˈut, xincˈuˈ ri rajil la, xinmuk pulew. Quinjach cˈu we rajil la riˈ,” ―xcha che. Xubij cˈu ri patrón che: “Ri at, at itzelalaj patäninel ri xa casakˈorij ra chac. Caqˈuey u chˈaquic ri puak. Ri at awetam chi quinyac u wäch ri ulew ri man quinticonij tä wi, xukujeˈ quinmol ri man xinjopij taj. We je riˈ, xaya ta cˈu ri nu rajil pa ri banco. We ta je riˈ xabano, aretak xintzelej lok xincˈam ta riˈ ri nu rajil rucˈ ri ral,” ―xcha che. Ri patrón xubij chque ri niqˈuiaj ajchaquib chic ri e cˈo chilaˈ: “Chicˈama baˈ ri mil quetzal che, chiya che ri jun ri cˈo lajuj mil quetzal rucˈ,” ―xcha chque. “Je riˈ, rumal chi jachin ri qˈuia cˈo rucˈ cäyiˈ na niqˈuiaj chic che, cocˈow cˈu na u wiˈ ri cˈo rucˈ. Are cˈu ri jun ri man qˈuia tä cˈo rucˈ, quesax na ri jubikˈ ri cˈo rucˈ,” ―xcha chque. “Are cˈu we patäninel riˈ ri man cˈo tä xuchˈac chrij ri rajil ri xyiˈ che, jiqˈuiäka can chrij ja pa ri kˈekum. Chilaˈ cˈut cokˈ wi na, chilaˈ cukuchˈuchˈej wi na ru ware,” ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak quinpe na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ya jun Nim Takanel chic quinpetic. Conojel ri ángeles quepe na che wachiˈl, quintˈuyi cˈu na pa ri jeˈlalaj nu tˈuyulibal ri sibalaj nim u kˈij. Ri winak re conojel tak ri tinimit cho ruwächulew cäquimulij na quib chnuwäch, queinchaˈ cˈu na ri jicom qui cˈaslemal chquixol ri man jicom taj. Jeˈ quinban na jas ri cuban ri ajyukˈ queuchaˈ ri u chij chquixol ri qˈuisicˈ. Queinya na ri chij pa ri nu wiquiäkˈab, are cˈu ri qˈuisicˈ pa nu moxkˈab. Te riˈ ri in, in riˈ ri Nim Takanel, quinbij na chque ri e cˈo pa nu wiquiäkˈab: “Chixsaˈj ix, ri ix tewchital rumal ri nu Tat. Chixoc chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, ri u chomam chi cˈu lok waˈ tzaretak xuban ri cajulew chi cuya chiwe. Rumal chi aretak xinnumic, xiya nu wa, aretak xchakiˈj nu chiˈ, xiya jas quintijo, aretak xinwonocatic, xinicˈulaj cho tak iwachoch. Aretak man cˈo tä chi watzˈiak, ri ix xiya ri watzˈiak, aretak xinyawajic, xixopan wucˈ, aretak xinoc pa cheˈ, xixeˈ che wilic,” ―quincha na chque. Ri winak ri jicom canimaˈ chuwäch ri Dios cäquibij na chwe: “Tat, ¿jampaˈ cˈu ri xkilo chi cänum la, te cˈu riˈ xkaya wa la? ¿Jampaˈ xkilo chi cächakiˈj chiˈ la, te cˈu riˈ xkaya jas ri cätij la? ¿Jampaˈ ta cˈu xkilo chi xak cäwonocat la, xkacˈulaj ta cˈu la pa ri kachoch? ¿Jampaˈ xkilo chi man cˈo tä atzˈiak la, xkaya cˈut? ¿Jampaˈ ta cˈu xkilo chi lal yawab o cˈo la pa cheˈ, te cˈu riˈ xujopan ucˈ la che rilic jas banom la?” ―quecha na. Ri in, in riˈ ri Nim Takanel, quinbij na chque: “Kas tzij quinbij chiwe, chi apachique utzil ri xiban che apachin chque ri wachalal pune man nim u banic, chwe in riˈ xiban wi waˈ,” ―quincha na chque. Quinbij cˈu na chque ri winak ri e cˈo pa nu moxkˈab: “Chixel chnuwäch, ix ri kˈatom tzij pi wiˈ chi cäcˈäjisax i wäch. Jix pa ri kˈakˈ ri man cächuptaj taj ri banom u banic rech chilaˈ quecˈol wi ri Itzel e rachiˈl ru ángeles. Rumal chi aretak xinnumic, man xiya tä nu wa, aretak xchakiˈj nu chiˈ, man xiya tä chwe jas quintijo. Aretak xak xinwonocatic, man xinicˈulaj tä cho tak iwachoch. Aretak man cˈo tä chi watzˈiak, man cˈo tä ri xiya chwe. Aretak xinyawajic, aretak xinoc pa cheˈ, man xixopan tä che wilic,” ―quincha na chque. Cäquibij cˈu na chwe: “Tat, ¿jampaˈ ta cˈu lo xkilo chi cänum la, jampaˈ xkilo chi cächakiˈj chiˈ la, jampaˈ xkilo chi xak cäwonocat la, jampaˈ xkilo chi man cˈo tä atzˈiak la, jampaˈ xkilo chi xyawaj la o xoc la pa cheˈ, te cˈu riˈ man xujtob tä che la?” ―quecha na chwe. Ri in, in riˈ ri Nim Takanel, quinchˈawic, quinbij na chque: “Kas tzij quinbij chiwe chi apachique utzil ri man xiban tä che apachin jun winak, pune man nim u banic, chwe in riˈ man xiban tä wi,” ―quincha na chque. Ri winak riˈ quebeˈ na chilaˈ jawijeˈ ri man cätäni tä wi ru cˈäjisaxic qui wäch. Are cˈu ri winak ri jicom canimaˈ cho ri Dios quebeˈ na chilaˈ jawijeˈ ri cˈo wi ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ―xcha ri Jesús chque. Aretak xtoˈtaj ri Jesús chubixic ronojel waˈ we tzij riˈ, xubij chque ru tijoxelab: Ri ix iwetam chi xa pa quieb kˈij cäban na ri nimakˈij, Pascua u biˈ. Ri in cˈut, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na pa qui kˈab ri nu cˈulel, rech quinrip cho ri cruz, quincämisax na, ―xcha chque. Xquimulij cˈu quib ri qui nimakil sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri qui nimal ri winak aj Israel cho ri nimalaj ja rech ri tat Caifás ri qui nimal sacerdotes. Chilaˈ xquitala qui noˈj chbil tak quib jas cäcaˈn na chuchapic ri Jesús rucˈ subunic rech cäquicämisaj. Xquibij cˈut: Mächap pa ri nimakˈij, rech metuquin ne ri winak, ―xechaˈ. Are cˈu ri Jesús cˈo pa ri tinimit Betania cho rachoch ri tat Simón, jun tataˈ ri xcˈoji na itzel chˈaˈc che. Xopan jun ixok ri rucˈam jun cˈolibal cunabal re alabastro ri nojinak che cˈocˈalaj cunabal. Sibalaj pakal rajil waˈ we cunabal riˈ. Tˈuyul cˈu ri Jesús chiˈ ri mesa, ri ixok xukˈij ri aceite pu jolom ri Jesús. Aretak ri tijoxelab xquil waˈ, xpe coyowal, xquibij cˈu chbil tak quib: ¿Jas che xak xtix waˈ we cunabal riˈ? ―xechaˈ. Xqˈuiyix ta ne waˈ, xtoj ta nimalaj rajil, xyiˈ ta cˈu ri puak chque ri mebaˈib, ―xechaˈ. Xuta cˈu ri Jesús ri cäquibij, xubij chque: ¿Jas che quiya latzˈ che ri ixok riˈ? Jun nimalaj utzil cˈu waˈ ru banom chwe, ―xcha chque. Amakˈel ronojel kˈij cˈut e cˈo ri mebaˈib iwucˈ, are cˈu ri in man in cˈo tä iwucˈ amakˈel. Ri xuban ri ixok aretak xukˈij ri cˈocˈalaj aceite chwij, xa xucoj cˈu bi ri cˈocˈalaj cunabal chrij ri nu cuerpo cˈä mäjok quinmukic, ―xcha chque. Kas cˈu tzij ri quinbij chiwe chi apawijeˈ ta ne ri cätzijox wi na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio cho ronojel ruwächulew, ru banom we ixok riˈ cätzijox na che naˈtabal re, ―xcha chque. Te cˈu riˈ jun chque ri cablajuj tijoxelab, ri u biˈ Judas Iscariote, xel bic, xeˈ cucˈ ri qui nimakil ri sacerdotes. Xubij cˈu chque: ¿Jas cäya alak chwe, we quinjach ri Jesús pa kˈab alak? ―xcha chque. Ri e areˈ cˈut xquiya juwinak lajuj rakan sak puak che ri tat Judas. Tzare chiˈ cˈut ri tat Judas xutzucuj jun utzalaj kˈij rech cujach ri Jesús pa qui kˈab. Pa ri nabe kˈij re ri nimakˈij aretak cätijow ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ, ru tijoxelab ri Jesús xekeb rucˈ, xquibij che: ¿Jawijeˈ caj wi la chi cäkaˈn wi ri wiˈm re ri Pascua rech cätij la? ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Jix pa ri tinimit cho rachoch ri jun achi, chibij cˈu che: “Cutaˈ ri Kajtij che la, cubij: Ya xopan ri hora. Cho achoch cˈu la quinban na u banic wi ri nimakˈij re ri Pascua cucˈ ri nu tijoxelab,” ―cächa riˈ, ―quixcha che, ―xcha ri Jesús chque. Ri tijoxelab xcaˈno jas ri xetak wi rumal ri Jesús. Xcaˈn cˈu u banic ri wiˈm re ri Pascua chilaˈ. Aretak chakˈab chic, ri Jesús xtˈuyi chiˈ ri mesa cucˈ ri cablajuj u tijoxelab. E tˈuyul chilaˈ chiˈ ri mesa, tajin quewiˈc aretak ri Jesús xubij chque: Kas tzij ri quinbij chiwe chi cˈo jun chiwe ri quinujach na, ―xcha chque. Ru tijoxelab sibalaj xebisonic. Chquijujunal cˈut xquichaplej u taˈic che ri Jesús: Kajaw, ¿a man xa in riˈ? ―xechaˈ. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Are ri jun ri curub ru wa wucˈ pa ri lak, are cˈu riˈ ri quinjachow na, ―xcha chque. Jeˈ cˈu quel na jas ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios chwij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. ¡Cˈäx cˈu ri curik na ri achi ri quinjachow na! ¡Utz na re we achi riˈ we ta mat xil u wäch! ―xcha chque. Xchˈaw cˈu ri Judas ri tijoxel ri cäjachow na, xubij che ri Jesús: We ne in, Ajtij, ―xcha che. Xubij ri Jesús che: Jeˈ, at riˈ, ―xcha che. Aretak tajin quewiˈc, ri Jesús xucˈam ri caxlan wa, xuban orar, xumaltioxij waˈ che ri Dios. Te cˈu riˈ xupiro, xuya chquiwäch ru tijoxelab, xubij: Chitija iwe waˈ, jeˈ ta ne chi are nu cuerpo waˈ, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xucˈam jun vaso, xumaltioxij waˈ che ri Dios, te riˈ xuya chquiwäch ru tijoxelab, xubij chque: Chitija iwe iwonojel. Jeˈ ta ne chi are nu quiqˈuel waˈ ri cujiquiba ri cˈacˈ trato ru banom ri Dios cucˈ ri winak. Cäturuw cˈu na waˈ ri nu quiqˈuel che sachbal qui mac qˈuia winak. Kas tzij ri quinbij chiwe chi man cˈo tä jumul quintij chi na we ri vino re uvas, cˈä pa ri kˈij ri quintij na ri cˈacˈ vino junam iwucˈ chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri nu Tat, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xquibixoj jun bix ri cuya u kˈij ri Dios, xebel bi chilaˈ, xebeˈ pa ri Ujuyubal Olivos. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri ix iwonojel quibisoj na nu wäch, quiniya na can nu tuquiel cämic chakˈab. Je cˈu tzˈibtal can pa ru Lokˈ Pixab ri Dios: “Quincämisaj na ri ajyukˈ, quejabun cˈu na ri chij,” ―cächaˈ. Aretak cˈu ri in, in cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib, quinnabej na bi chiwäch, quineˈ na pa Galilea, ―xcha chque. Xubij cˈu ri tat Pedro che ri Jesús: Pune conojel cäyiˈ la can cumal, ri in man jeˈ tä riˈ quinbano, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: Kas tzij ri quinbij chawe chi tzpa we akˈab riˈ cämic, cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch mäjok cokˈ ri amaˈ ecˈ, ―xcha che. Ri tat Pedro xubij che: Pune rajwaxic chi quincäm na ucˈ la, man cˈo tä na jumul quinbij chi man wetam tä wäch la, ―xcha che. Je cˈu xquibij xukujeˈ conojel ru tijoxelab. Xopan cˈu ri Jesús pa ri chˈäkap ulew u biˈ Getsemaní e rachiˈl ru tijoxelab, xubij cˈu chque: Chixtˈuyul can waral. Ri in cˈut quineˈ na jelaˈ chubanic orar, ―xcha chque. Xucˈam bi ri tat Pedro rucˈ xukujeˈ ri quieb u cˈojol ri tat Zebedeo. Xuchaplej cˈu tˈujuwem ri Jesús, xcˈäxcˈob ri ranimaˈ. Xubij cˈu chque: Sibalaj cuqˈuis rib ri wanimaˈ chupam ri bis. Chixcanaj can chiˈ, chixcˈascˈat wucˈ, ―xcha chque. Te riˈ xbin chi apan jubikˈ ri Jesús, xxuquiˈc, xuya ru palaj cho ri ulew, xuban orar, xubij: Tat, we cuyaˈ, chesaj baˈ la we vaso riˈ chnuwäch, bana la chi man cäpe tä ri cˈäx riˈ chwij. Mäban baˈ xa jas ri nu rayibal in, xane jas ri rayibal la, ―xcha che ri Dios. Xtzelej cˈu ri Jesús jawijeˈ e cˈo wi ru tijoxelab, xeurika tajin quewaric. Xubij cˈu che ri tat Pedro: ¿A mat xixcowinic xixcˈasi ta jun hora wucˈ? ―xcha che. Chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok, chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchiˈx che mac. Kas tzij pa ri iwanimaˈ quiwaj quiban ri utzil, man cˈo tä cˈu u chukˈab ri i cuerpo chubanic waˈ, ―xcha chque. Xeˈ chi jumul ri Jesús chubanic orar, jeˈ xubij waˈ: ¡Tat! We baˈ tzrajwaxic wi chi cäpe ri cˈäx riˈ chwij, bana baˈ la chwe jas ri rayibal la, ―xcha che ri Dios. Te cˈu riˈ xtzelej chic, xeurika ru tijoxelab jumul chic tajin quewaric rumal chi sibalaj cˈäx qui waram. Xeuya canok, xeˈ chi jumul ri Jesús chubanic orar churoxmul, je cˈu xubij jas ri xubij nabe. Te cˈu riˈ xeˈ jelaˈ jawijeˈ e cˈo wi ru tijoxelab, xubij chque: Chixwar baˈ, chixuxlanok. Xopan ri hora. Quinjach cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, pa qui kˈab ri ajmaquib, ―xcha chque. ¡Joˈ baˈ! ¡Chixwalijok! Chiwilampeˈ, xpe ri jachal we, ―xcha chque. Cˈä tajin cächˈaw ri Jesús aretak xopan ri tat Judas, jun chque ri cablajuj u tijoxelab. E petinak rucˈ ri areˈ qˈuia winak ri cucˈam machetes, cucˈam cheˈ. E takom lok cumal ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ cumal ri qui nimakil ri winak aj Israel. Ri tat Judas ri jachal re ri Jesús u yoˈm cˈu can jun etal chque ri winak, xubij: “Ri quintzˈumaj, are riˈ ri Jesús. Chichapaˈ, kas utz chibana bi chucˈamic,” ―xcha chque. Xkeb cˈu ri tat Judas rucˈ ri Jesús, xubij che: ¡Xoc akˈab, Ajtij! ―xcha che. Te cˈu riˈ xutzˈumaj. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Wachiˈl, ¿jas a tajquil xatpetic? ―xcha che. Xekeb cˈu ri winak rucˈ ri Jesús, xquichapo, xquiyut bic. Aretak jeˈ xbanic, jun chque ri e rachiˈl ri Jesús xucˈam ru machete, xusoc ri patänil re ri qui nimal sacerdotes, xukˈat apan ru xiquin. Xubij cˈu ri Jesús che: Chaya ri a machete pa ri cˈolibal re. Conojel cˈu ri quechˈayan rucˈ machete, rucˈ machete quecämisax na, ―xcha che. ¿A mat awetam chi quincowinic quintaˈ apan che ri nu Tat chi quinutoˈ, chi ri Areˈ cutak na lok chanim oxcˈal lajuj mil ángeles che nu toˈic? We ta cˈu je riˈ, man jeˈ tä quel wi riˈ ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, chi rajwaxic cäbantaj na waˈ we riˈ, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús chque ri winak: ¿Jas lo waˈ chi jeˈ ta ne chrij jun elakˈom elinak wi lok alak? ¿A cˈamom alak lok ri machete alak, ri cheˈ alak che nu chapic? ―xcha chque. Ronojel kˈij xincˈoji ucˈ alak pa ri nimalaj rachoch Dios, xinya ri tijonic chech alak, man xinchap tä cˈu alak. Je cˈu cäban na waˈ chwe, rech jeˈ cäbantaj na jas ri tzˈibam can chwij cumal ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha chque. Chanim cˈut conojel ri tijoxelab xquiya can ri Jesús u tuquiel, xeanimaj bic. Ri winak ri xechapow ri Jesús xquicˈam bi chuwäch ri tat Caifás, ri kas qui nimal ri sacerdotes. Chilaˈ cˈut qui mulim wi quib ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel. Are cˈu ri tat Pedro xuterenej bi ri Jesús chi naj, xopan pa ri uwoja rech ri rachoch ri kas qui nimal sacerdotes. Xoc bi ri tat Pedro, xtˈuyi cˈu ri areˈ chilaˈ cucˈ ri chajil tak re ri nimalaj rachoch Dios rech cärilo jas ri cäcˈulmataj na rucˈ ri Jesús. Ri qui nimakil sacerdotes, ri qui nimakil ri winak aj Israel, xukujeˈ conojel ri cˈamal tak qui be ri winak, tajin cäquitzucuj jas u wäch mac ri cäkˈalajisax chrij ri Jesús, pune man kas tzij taj, rech cäkˈat tzij puwiˈ chi cäcämisaxic. Man xquirik tä cˈut, pune e qˈuia winak xquimulij quib, xquibij ri man kas tzij taj chrij ri Jesús. Qˈuisbal re cˈut xepe quieb achijab chic ri xquikˈalajisaj ri man kas tzij taj chrij ri Jesús. Xquibij: We achi riˈ cubij: “Ri in quincowinic quinwulij ri nimalaj rachoch Dios, quinyac chi cˈu na pa oxib kˈij,” ―cächaˈ, ―xecha ri achijab. Xwalij cˈu ri kas qui nimal sacerdotes, xutaˈ che ri Jesús, xubij che: ¿A mat cˈo jas jun tzij cabij chutzelexic u wäch ri tajin cäbix chawij? ¿Jas pu waˈ ri tajin cäquikˈalajisaj we achijab riˈ chawij? ―xcha che. Man xchˈaw tä cˈu ri Jesús. Xubij cˈu ri qui nimal sacerdotes che: Pa ru biˈ ri cˈaslic Dios, quinbij chawe chi chabana juramento chubixic ri kas tzij. Chabij chke we at riˈ ri Cristo ri u Cˈojol ri Dios, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: In riˈ, tat, jas ri cäbij la, ―xcha che. Quinbij cˈu in chech alak, chi quinil na alak ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, aretak in tˈuyul pa ru wiquiäkˈab ri Dios ri sibalaj cˈo u chukˈab, aretak quinpe pa tak ri sutzˈ ajchicaj, ―xcha che. Are cˈu ri kas qui nimal sacerdotes xurakˈatij ri ratzˈiak chucˈutic chi sibalaj cˈäx xunaˈ ri xubij ri Jesús. Xubij cˈu ri tataˈ: We achi riˈ u bim ri äwas u bixic chrij ri Dios. ¿Jas ta ne che e rajwaxic chi niqˈuiaj kˈalajisanelab chic chrij? I tom cˈu ix chi u bim ri äwas u bixic chrij ri Dios, ―xcha chque ri winak. ¿Jas cˈu quichomaj? Ri e areˈ xquibij: Cˈo u mac, rajwaxic cˈut chi cäcämisaxic, ―xechaˈ. Xquichubaj u palaj ri Jesús, xquitˈoco. Niqˈuiaj chic xquicoj kˈab chupalaj. Xquibij cˈu che: At riˈ ri Cristo, ¡chachˈobo ne jachin ri xatchˈayowic! ―xecha che. Are cˈu ri tat Pedro tˈuyul can cho ja. Xopan cˈu jun ali ajicˈ rucˈ, xubij che: Ri at xukujeˈ xatcˈoji rucˈ ri Jesús ri aj Galilea, ―xcha che. Are cˈu ri tat Pedro xresaj rib chupam chquiwäch conojel, xubij: Man quinchˈob taj jas ri tajin cabij, ―xcha che. Ri tat Pedro kas raj quel bi chuchiˈ ri ja, aretak xilitaj chi rumal jun ajicˈ chic, ri ajicˈ xubij chque ri e cˈo chilaˈ: We achi riˈ xukujeˈ xcˈoji rucˈ ri Jesús ri aj Nazaret, ―xcha chque. Jumul chic ri tat Pedro xresaj rib chupam, xuban jurar, xubij: Ri in man wetam tä u wäch ri achi riˈ, ―xchaˈ. Man naj tä cˈu riˈ ri winak ri e cˈo chilaˈ xeopan rucˈ ri tat Pedro, xquibij che: Kas tzij ri at, at jun cucˈ ri e rachiˈl ri Jesús, rumal chi junam catchˈawic jas ri winak aj Galilea, ―xecha che. Co cˈu xchˈaw ri tat Pedro, xuban jurar cho ri Dios, xubij: Man wetam tä u wäch ri achi riˈ, ―xcha chque. Are chiˈ cˈut xokˈ jun amaˈ ecˈ. Xnaˈtaj cˈu che ri tat Pedro ru bim ri Jesús che: “Ri at cabij na oxmul chi man awetam tä nu wäch, mäjok cokˈ ri amaˈ ecˈ,” ―xcha che. Xel cˈu bi ri tat Pedro, sibalaj xuqˈuis rib che okˈej. Aretak xsakiric, conojel ri qui nimakil ri sacerdotes, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel xquitala qui noˈj, xquichomaj jas cäcaˈn chucämisaxic ri Jesús. Xquiyut cˈu bi ri Jesús, xquicˈam bic, xequijacha pu kˈab ri tat Poncio Pilato ri kˈatal tzij. Aretak cˈut ri tat Judas, ri jachal re ri Jesús, xrilo chi xkˈat tzij puwiˈ ri Jesús chi cäcämisaxic, xunaˈ cˈäx pa ri ranimaˈ. Xutzelej ri juwinak lajuj rakan sak puak chque ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel. Xubij chque: Xinmacun cho ri Dios rumal chi xinjach pa kˈab alak jun achi ri man cˈo tä u mac rech cäcämisaj alak, ―xcha chque. Ri e areˈ cˈut xquibij che ri tat Judas: ¿Jas ke uj che? ¡At chatilowok! ―xecha che. Are cˈu ri tat Judas xuqˈuiäk can ri puak pa ri nimalaj rachoch Dios, xel bic, xeˈc, xujitzˈaj rib. Ri qui nimakil ri sacerdotes xquisicˈ ri puak, xquibij: Man cuyaˈ taj cäkaya waˈ we puak riˈ pa ri cˈolibal cuchuj, rumal chi rajil quicˈ waˈ, ―xechaˈ. Xquichomaj cˈut chi rucˈ waˈ we puak riˈ cäquilokˈ ri ulew ri cäbix Rulew ri Banal Boˈj che, rech cˈo jun ulew ri quemuk wi ri winak ri man e aj Israel taj. Rumal riˈ, cˈä cämic, ri ulew riˈ cäbix Ulew re Quicˈ che. Je riˈ xbantajic jas ri xubij can ri ka mam Jeremías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios: “Xquicˈam ri juwinak lajuj rakan sak puak (ri rajil jun achi ri chomam cumal ri winak aj Israel). Rucˈ waˈ xquilokˈ ri rulew ri banal boˈj. Are waˈ ri in u takom wi ri Kajaw Dios,” ―xcha riˈ. Xcˈam cˈu bi ri Jesús, xequijacha cho ri tat Pilato ri kˈatal tzij. Xutaˈ cˈu ri Pilato che, xubij: ¿A at riˈ ri cattakan pa qui wiˈ ri winak aj Israel? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Je riˈ jas ri cäbij la, ―xcha che. Qˈuia tzij cˈut xcaˈn ri qui nimakil ri sacerdotes chrij ri Jesús, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel. Are cˈu ri Jesús man cˈo tä jas xubij. Xubij cˈu ri tat Pilato che: ¿A mat cata ri tajin cäbix chawij? ―xcha che. Man cˈo tä cˈu jun tzij xubij ri Jesús, je riˈ chi xucajmaj waˈ ri tat Pilato. Man curik tä cˈu ri areˈ jas cubano. Are cˈu ri tat Pilato ri kˈatal tzij nakˈatalic chi pa ri nimakˈij cuban jun tokˈob chque ri winak, cutzokopij bi jun ajpacheˈ, apachin ta ne ri cächaˈ cumal ri winak. Cˈo cˈu jun ajpacheˈ, Barrabás u biˈ, ri etamtalic chi are jun itzel achi. Aretak cˈut qui mulim chi quib ri winak, ri tat Pilato xutaˈ chque: ¿Jachin ri quiwaj chi quintzokopij bic? ¿A are quintzokopij bi ri tat Barrabás o are quintzokopij bi ri Jesús ri cäbix Cristo che? ―xcha chque ri winak. Cuchˈob cˈu ri tat Pilato chi xa rumal chi cˈäx cäquinaˈ che ri Jesús, rumal riˈ qui jachom pu kˈab. Tˈuyul cˈu ri tat Pilato pa ri kˈatbal tzij, aretak ri rixokil xtakan chubixic che: “Cˈo jas maban che we achi riˈ ri man cˈo tä u mac. Xinwachicˈaj cˈu jun jasach ri sibalaj xibibal chakˈab rumal we achi riˈ,” ―xcha che. Are cˈu ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel xquicoj qui chukˈab chubixic chque ri winak chi más utz na cäquibij chi are cätzokopix ri tat Barrabás, cäcämisax cˈu ri Jesús. Ri kˈatal tzij cˈut xchˈaw chi jumul, xutaˈ chque ri winak: ¿Jachin chque ri quieb achijab quiwaj chi quintzokopij bic? ―xcha chque. Ri winak xquibij: Are cätzokopij la ri tat Barrabás, ―xecha che. Xutaˈ cˈu ri tat Pilato chque ri winak: ¿Jas cˈu quinban che ri Jesús ri cäbix Cristo che? ―xcha chque. Conojel ri winak xechˈawic, xquibij: ¡Chripok! ―xechaˈ. Xchˈaw cˈu ri tat Pilato, xubij chque: ¿Jas che? ¿Jas pu etzelal u banom waˈ we achi riˈ? ―xcha chque. Co cˈu na xechˈaw ri winak, xquibij: ¡Chripok! ―xechaˈ. Aretak ri tat Pilato xrilo chi man coc tä tzij pa qui jolom ri winak, xane xa tajin cäquituquij quib, xtakan chucˈamic joron, xuchˈaj ru kˈab chquiwäch ri winak, te cˈu riˈ xubij: Man cˈo tä we in che ru cämical we achi riˈ ri man cˈo tä u mac. Chibana ix jas ri quiwaj quiban che, ―xcha chque. Conojel cˈu ri winak xechˈawic, xquibij: ¡Ri uj, xukujeˈ ri kalcˈual, uj ajchakˈ mac che ru cämical we achi riˈ! ―xechaˈ. Ri tat Pilato xutzokopij cˈu bi ri tat Barrabás. Xtakan chuchˈayic ri Jesús, te cˈu riˈ xujach bic rech cäripic, cäcämisax cho ri cruz. Te riˈ xepe ru soldados ri kˈatal tzij, xquicˈam bi ri Jesús pa ri nimalaj ja jawijeˈ conojel ri soldados xquimulij quib chrij. Xquesaj ri ratzˈiak ri Jesús, xquicoj jun quiäk kˈuˈ chrij. Xquicoj jun corona re quemom qˈuix chujolom, xquiya jun cheˈ pu kˈab re uwiquiäkˈab, xexuqui chuwäch, xquitzeˈj u wäch, xquibij: ¡Nim u kˈij ri Nim Takanel pa qui wiˈ ri winak aj Israel! ―xechaˈ. Xechuban chupalaj ri Jesús, xukujeˈ xquicˈam ri cheˈ pu kˈab, xquikˈosij chujolom. Aretak xetoˈtaj che retzˈbexic u wäch, xquijolij ri quiäk kˈuˈ chrij, xquicoj cˈu ri kas ratzˈiak ri Areˈ chrij. Te cˈu riˈ xquicˈam bi churipic cho ri cruz. Elem bi que, xquirik cˈu jun achi aj Cirene, Simón u biˈ, xquicoj qui chukˈab che rech cutelej bi ru cruz ri Jesús. Je wa riˈ xeopan pa ri juyub ri cäbix Gólgota che. We biˈaj riˈ quel cubij: Ri Juyub re ru Bakil Jolomaj. Xquiya jun vino che ri Jesús ri yujtal rucˈ jun cˈa kˈayes ri cäbix “mirra” che. Aretak cˈut xunaˈ ri Jesús, man xraj taj xutijo. Aretak qui ripom chic ri Jesús cho ri cruz, ri soldados xquesaj suerte chujachic ri ratzˈiak ri Jesús chquiwäch. Je cˈu xbantajic jas ri xubij can ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer: “Xquesaj suerte chujachic ri watzˈiak chquiwäch,” ―xchaˈ. Te cˈu riˈ ri soldados xetˈuyi chilaˈ chuchajixic ri Areˈ. Cojom cˈu puwiˈ ri cruz jun tzˈibtalic ri cubij jas che xkˈat tzij puwiˈ ri Jesús rech cäripic. Ri tzˈibtalic xubij: ARE WAˈ RI JESÚS, RI NIM TAKANEL PA QUI WIˈ RI WINAK AJ ISRAEL, ―cächaˈ. Xukujeˈ xerip quieb elakˈomab rucˈ. Jun pu wiquiäkˈab, jun pu moxkˈab. Ri winak ri xeocˈowic xquiyokˈo, xquisutusa ri qui jolom. Xquibij: At riˈ ri cabij chi catcowinic cawulij ri nimalaj rachoch Dios, xa cˈu pa oxib kˈij cayac chi na waˈ jumul chic, chatoˈ baˈ awib. We at riˈ ru Cˈojol ri Dios, chatkaj lok cho ri cruz, ―xecha che. Jeˈ xukujeˈ ri qui nimakil ri sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab, ri tataˈib fariseos cucˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel, xquitzeˈj u wäch, xquitzijobela quib, xquibij: Xtob chque niqˈuiaj chic, man cäcowin tä cˈu ri Areˈ chutoˈic rib. We kas are Nim Takanel quech ri winak aj Israel, chkaj lok cho ri cruz, rech cujcojon che, ―xechaˈ. Cubij chi u cuˈbam u cˈux chrij ri Dios. We baˈ kas tzij lokˈ chuwäch ri Dios, ri Areˈ cätoˈw ta na chanim riˈ. U bim cˈut chi are u Cˈojol ri Dios, ―xechaˈ. Ri elakˈomab ri e ripom rucˈ ri Jesús, xukujeˈ xquetzˈbej u wäch. Xkˈekumar cˈu ronojel ruwächulew. Xuwi xuchap pa ri niqˈuiaj kˈij, cˈä teˈ xocˈow pa ri urox hora benak kˈij. Kas pa ri hora riˈ xurak u chiˈ ri Jesús, co xchˈawic, xubij: Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―xchaˈ. Jeˈ quel cubij waˈ: Nu Dios, nu Dios, ¿jas che in wonobam la canok? ―cächaˈ. Jujun cˈu chque ri e tacˈatoj chilaˈ xquita waˈ, xquibij: We achi riˈ are tajin cusiqˈuij ri ka mam Elías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer, ―xechaˈ. Te cˈu riˈ jun chque ri winak xutic anim, xeˈc, xucˈama lok jun estropajo, xurub chupam chˈäm vino, xuya waˈ puwiˈ jun aj, xuya akˈan che ri Jesús rech cutijo. Are cˈu ri niqˈuiaj winak chic xquibij: Chiya canok, chkila na we ne cäpe ri ka mam Elías chutoˈic, ―xechaˈ. Jumul chic co xurak u chiˈ ri Jesús, xcäm cˈut, xel ranimaˈ. Are chiˈ cˈut ri tasbal u pam ri nimalaj rachoch Dios xjisjobic, quieb xubano, xpe ajsic cˈä iquim. Xpe jun cäbrakan, ri nimak tak abaj cˈut xepaxic. Ri qui jul tak ri cäminakib xejakjobic, e qˈuia ri ojer tak winak ri xecojon che ri Dios, ri e cäminak chic, xecˈastaj chquixol ri cäminakib. Ri e areˈ xebel bi pa ri qui jul aretak cˈastajinak chi ri Jesús chquixol ri cäminakib, xeboc cˈu pa ri lokˈalaj tinimit Jerusalén. Chilaˈ cˈut qˈuia winak xeilowic. Are cˈu ri qui nimal soldados aj Roma xukujeˈ ri soldados ri e cˈo rucˈ ri qui chajim ri Jesús, aretak xquinaˈ ri cäbrakan xukujeˈ xquil ronojel ri xcˈulmatajic, sibalaj xquixej quib, xquibij: ¡Kas tzij, u Cˈojol ri Dios waˈ we achi riˈ! ―xechaˈ. E cˈo cˈu qˈuia ixokib chilaˈ ri tajin quecaˈy apan chinaj. We ixokib riˈ xeteri rucˈ ri Jesús, xepe rucˈ pa Galilea, xetob cˈu che. Chquixol cˈu ri e areˈ cˈo ri nan María ri aj Magdala, ri María ru nan ri Jacobo, ri José, xukujeˈ ri qui nan ru cˈojol ri Zebedeo. Aretak oquem cuban ri akˈab, xpe jun kˈinom achi, José u biˈ. Are aj Arimatea, jun u tijoxel cˈu ri Jesús waˈ. Xoc cho ri tat Pilato, xutaˈ ru cuerpo ri Jesús che. Xtakan cˈu ri tat Pilato chi cäyiˈ che. Ri tat José xucˈam ru cuerpo ri Jesús, xupis chupam jun sakalaj payuˈ. Xuya pa jun cˈacˈ mukubal ri rech ri areˈ, ri cˈotom cok pa ri abaj. Xuwolkotij cˈu can jun abaj chuchiˈ ri mukubal che tzˈapibal re, te cˈu riˈ xeˈc. Cˈo cˈu ri nan María ri aj Magdala chilaˈ rachiˈl ri jun María chic. E tˈuyul chuwäch ri xmuk wi ri Jesús. Chucab kˈij chic, ya ocˈowinak chi ri kˈij aretak ri winak aj Israel cäcaˈn u banic ronojel che ri kˈij re uxlanem, ri qui nimakil ri sacerdotes cucˈ ri tataˈib fariseos xebeˈ rucˈ ri tat Pilato. Xquibij cˈu che: Tat, xnaˈtaj chke chi ri Jesús ri qˈuia banow tak tzij xubano, aretak cˈasal na xubij chi churox kˈij cäcˈastaj na chquixol ri cäminakib. Rumal riˈ takan la chuchajixic ri mukubal cˈä cätzˈakat na ri oxib kˈij, rech man quepe tä ru tijoxelab che relakˈaxic bi ru cuerpo, te cˈu riˈ cäquibij ta cˈu chque ri winak: “Xcˈastaj ri Jesús chquixol ri cäminakib,” ―mechaˈ. We je riˈ are jun banow tzij riˈ ri sibalaj nim na chuwäch ri nabe, ―xecha che ri tat Pilato. Ri tat Pilato xubij chque: Chicˈama bi we soldados riˈ iwucˈ. Jix, jichajij ri mukubal. Utz chibana che, jas ri quixcowin che, ―xcha chque. Xebeˈ cˈut, utz xcaˈn che ri mukubal. Xquicoj jun retal chrij ri abaj ri cojom chuchiˈ. Xequiya cˈu can ri soldados chilaˈ chuchajixic ri mukubal. Ocˈowinak chi cˈu ri kˈij re uxlanem, sakirem cuban pa ri nabe kˈij re ri semana. Ri nan María ri aj Magdala rachiˈl ri jun María chic xebeˈ che rilic ri mukubal. Xak cˈu teˈtalic xpe jun nimalaj cäbrakan. Are jun ángel ri takom lok rumal ri Dios xkaj lok chicaj, xopan chilaˈ jawijeˈ ri mukutal wi ri Jesús. Xresaj apan ri abaj ri tzˈapibal re ru chiˈ ri mukubal, te cˈu riˈ xtˈuyi puwiˈ. Ri ángel sibalaj cäjuluwic jas ri jun caypaˈ. Ri ratzˈiak sibalaj sak jeˈ jas ri sak tew. Aretak xquil waˈ ri soldados, sibalaj xquixej quib, xebirbitic, pacˈalic xekajic jeˈ ta ne ri xecämic. Ri ángel xubij chque ri ixokib: Mixej iwib. Wetam chi are tajin quitzucuj ri Jesús ri xrip cho ri cruz, ―xcha chque. Man cˈo tä chi waral, xane cˈastajinak chi bi chquixol ri cäminakib jas ri xubij. Jiwilampeˈ jawijeˈ ri xyiˈ wi. Jix baˈ aninak. Chibij waˈ chque ru tijoxelab: “Ri Areˈ xcäm na, xcˈastaj cˈu bi chquixol ri cäminakib. Nabejinak chiwäch, benam re pa Galilea. Chilaˈ cˈut quiwil wi na u wäch.” Are waˈ ri nu tajquil iwucˈ, ―xcha ri ángel chque ri ixokib. Chanim cˈut xebel bi ri ixokib chiˈ ri mukubal, jubikˈ quixeˈm quib, jubikˈ quequicotic. Aninak xebeˈ chubixic waˈ chque ru tijoxelab. Benam cˈu que pa ri be aretak ri Jesús xucˈut rib chquiwäch, xuya cˈu rutzil qui wäch. Ri ixokib xekeb rucˈ ri Jesús, xquikˈijilaj, xquichap cˈu ri rakan. Ri Jesús xubij chque: Mixej iwib. Jibij chque ri wachalal chi rajwaxic quebeˈ pa Galilea. Cäquil cˈu na nu wäch chilaˈ, ―xcha chque. E benak ri ixokib pa ri be, jujun chque ri soldados ri xechajin ri mukubal xebeˈ pa ri tinimit Jerusalén, xequibij cˈu chque ri qui nimakil ri sacerdotes ri xcˈulmatajic. Are cˈu ri qui nimakil ri sacerdotes xebeˈ cucˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel, rech cäjunamataj qui tzij. Xquiya cˈu nimak tak puak chque ri soldados che tojbal que. Xquibij cˈu chque: Chibij ix chi chakˈab aretak tajin quixwaric xepe ru tijoxelab ri Jesús, xquelakˈaj bi ru cuerpo, ―quixcha na. We cˈu copan u bixic waˈ rucˈ ri kˈatal tzij, ri uj cujtob na chubixic che chi kas tzij rech man cˈo tä cˈäx quiriko, ―xecha chque. Xquicˈam cˈu ri puak ri soldados, jeˈ xcaˈno jas ri xbix chque. Je waˈ xel u tzijol chquixol ri winak aj Israel, je cˈu waˈ cäquitzijoj cˈä we cämic riˈ. Xebeˈ cˈu ri julajuj u tijoxelab ri Jesús pa Galilea, pa ri juyub ri xubij ri Jesús chque. Aretak xquil u wäch ri Jesús, xquikˈijilaj. E cˈo cˈu jujun ri xuban quieb qui cˈux chrij. Xkeb cˈu ri Jesús cucˈ ru tijoxelab, xubij chque: Chwe in yoˈm wi ronojel takanic pa ri caj, xukujeˈ pa qui wiˈ ri winak cho ruwächulew, ―xcha chque. Jix baˈ cucˈ conojel qui wäch winak cho ruwächulew, chibanaˈ chi queboc che nu tijoxelab. Chibana qui kasnaˈ pa ru biˈ ri ka Tat, pa ru biˈ ru Cˈojol, pa ru biˈ ri Lokˈalaj Espíritu. Cheitijoj chunimaxic ronojel ri ix nu takom wi. Chiwetamaj cˈut chi ri in, in cˈo iwucˈ ronojel kˈij, cˈä pa ri qˈuisbal kˈij re ruwächulew, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Amén. Jeˈ u chaplexic waˈ ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Jesucristo ri u Cˈojol ri Dios. Je waˈ ri xtzˈibax can ojer chrij ri Cristo rumal ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: ¡Chiwilampeˈ! ―xcha ri Dios chque ri winak. Xubij cˈu che ru Cˈojol: Ri in quintak bi ri nu takoˈn, cänabej cˈu na chawäch, cuban na u banic ra be, ―xcha ri Dios che. Cˈo jun ri co cächˈaw pa tak juyub ri cätzˈinowic, cubij: “Chibana u banic ri nim be ri cäbin wi ri Kajaw, chisucˈumaj, chibana cˈu sibalaj jicom che ru be,” ―cächaˈ, ―xcha ri ka mam Isaías. Je waˈ riˈ xpe ri tat Juan. Are cˈu tajin cuban qui kasnaˈ ri winak pa tak juyub ri cätzˈinowic. Cutzijoj cˈu chque chi rajwaxic cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex qui chomanic, te cˈu riˈ cäban qui kasnaˈ rech cäkˈalajinic chi jeˈ qui banom waˈ. Xa je riˈ cäsachtaj tak ri qui mac. Xepe cˈu conojel ri winak aj Jerusalén, xukujeˈ ri e cˈo pa tak ri niqˈuiaj tinimit chic re Judea, xeopan rucˈ ri tat Juan chutatabexic ri cubij. Aretak cäquikˈalajisaj ri qui mac, cäban cˈu qui kasnaˈ rumal ri tat Juan pa ri nimaˈ Jordán. Are cˈu ri tat Juan cucoj atzˈiak ri banom rucˈ ri rismal jun awaj camello u biˈ, tzˈum ru pas. Xa sacˈ xukujeˈ u waˈl cheˈ cutijo. Cätzijon cˈu ri tat Juan, cubij chque ri winak: Cäpe chi na Jun ri kas nim u kˈij, nim cˈu na u banic chnuwäch in. Man takal tä chwe in quinpachiˈc quinquir ru cˈamal u xajäb, ―cächaˈ. Kas tzij ri in nu banom kasnaˈ alak rucˈ joron, ri Areˈ cˈut cuban na kasnaˈ alak rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios, ―xcha chque ri winak. Pa tak ri kˈij riˈ xpe ri Jesús pa ri tinimit Nazaret re Galilea, xopan rucˈ ri tat Juan. Xban u kasnaˈ rumal ri tat Juan pa ri nimaˈ Jordán. Te cˈu riˈ aretak tajin quel lok ri Jesús pa ri jaˈ, chanim xril ri caj tajin cäjakjobic, xukujeˈ xril ri Lokˈalaj Espíritu tajin cäkaj lok puwiˈ, jeˈ ru banic jun palomäx. Te cˈu riˈ xchˈaw lok jun chicaj, xubij: At riˈ ri lokˈalaj nu Cˈojol. Cäquicot cˈu ri wanimaˈ awumal, ―xcha riˈ. Te cˈu riˈ ri Lokˈalaj Espíritu xucˈam bi ri Jesús pa tak juyub ri cätzˈinowic. Xcˈoji cˈu chilaˈ cawinak kˈij chquixol ri awaj aj pa tak juyub. Cätakchiˈx ri Jesús che mac rumal ri Satanás. Xepe cˈu ri ángeles chupatänixic. Mäjaˈ naj cojom ri tat Juan pa cheˈ aretak ri Jesús xopan pa Galilea. Cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Xubij cˈu ri Jesús chque: Xopan ri kˈij, xa jubikˈ chic man cuchaplej ru takanic ri Dios. Qˈuexa animaˈ alak, qˈuexa baˈ alak ri chomanic alak, cojon cˈu alak che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, ―xcha chque ri winak. Ocˈowem cuban ri Jesús chuchiˈ ri mar re Galilea, xril ri tat Simón rachiˈl ri tat Andrés ru chakˈ. Tajin cäquiqˈuiäk bi jun cˈat chapäbal tak cär pa ri mar rumal chi e chapal tak cär ri e areˈ. Xubij cˈu ri Jesús chque: Chixsaˈj wucˈ. Quinban cˈu na chiwe chi quixoc che qui mulixic winak chuqˈuexwäch ri cär, ―xcha chque. Chanim xequiya can ri qui cˈat, xebeˈ rucˈ ri Jesús. Xbin chi cˈu apan jubikˈ ri Jesús, xril ri tat Jacobo rachiˈl ri tat Juan ru chakˈ, e u cˈojol ri tat Zebedeo waˈ. E cˈo pa ri qui barco, quequicˈojoj cˈu ri qui cˈat. Xeusiqˈuij ri Jesús. Ri e areˈ cˈut chanim xquiya can ri Zebedeo ri qui tat pa ri barco cucˈ ri ajchaquib, xebeˈ cˈu rucˈ ri Jesús. Xeopan cˈu pa ri tinimit Capernaum. Are cˈu pa ri kˈij re uxlanem xoc ri Jesús pa ri rachoch Dios, xuchap qui tijoxic ri winak chilaˈ. Ri winak cˈut sibalaj cäquicajmaj ru tijonic ri Jesús rumal chi queutijoj jeˈ jas jun achi ri cˈo u takanic pa qui wiˈ, man junam taj jas ri cäcaˈn ri tijonelab re ri Pixab. Xoc cˈu bi pa ri rachoch Dios jun achi ri cˈo jun itzelalaj espíritu che. Are chiˈ ri tajin cächˈaw ri Jesús, ri achi xurak u chiˈ, xubij: ¡Aa! ¿Jas caj la chke uj, Jesús aj Nazaret? ―cächa riˈ. ¿A xa petinak la chusachic ka wäch? In wetam wäch la, chi lal riˈ ri lokˈalaj achi takom lok rumal ri Dios, ―xcha che ri Jesús. Are cˈu ri Jesús xuyajo, xubij che: ¡Chatzˈapij u pa chiˈ, chatel che we achi riˈ! ―xcha che. Ri itzelalaj espíritu xuban che ri achi chi xtzakic, xuyacya rib, co xurak u chiˈ, xel bi che. Conojel cˈut xquicajmaj waˈ, xquichapla u tzijobexic quib, xquibij: ¿Jas waˈ? ¡Jun cˈacˈ tijonic ne lo waˈ! We achi riˈ yoˈm pu kˈab queutak ri itzelalaj tak espíritus, queniman cˈu che, ―xecha ri winak. Chanim cˈut ri tajin cäban rumal ri Jesús xel u tzijol waˈ pa tak conojel ri tinimit ri e cˈo pa Galilea, xukujeˈ pa tak ri tinimit ri nakaj e cˈo wi che ri Galilea. Aretak ri Jesús xel bi pa ri rachoch Dios, xeˈ chanim cho rachoch ri tat Simón, ri tat Andrés, e rachiˈl cˈu ri tat Jacobo, ri tat Juan. Are cˈu ru jiˈ chichuˈ ri tat Simón kajinak che jun nimalaj kˈakˈ. Chanim cˈut xquitzijoj waˈ che ri Jesús. Ri Jesús xkeb rucˈ ri chichuˈ, xuchap che ru kˈab, xuwalijisaj cˈut. Chanim xtäni ri kˈakˈ chrij ri chichuˈ. Xuchap cˈu ri qui patänixic. Aretak xkˈekal chic, kajem cuban ri kˈij, xequicˈam bi conojel ri yawabib cho ri Jesús, xukujeˈ conojel ri e cˈo itzel tak espíritus chque. Conojel ri winak ri quebel pa ri tinimit Capernaum xquimulij quib chiˈ ri ja, rachoch ri tat Simón. Ri Jesús xeucunaj qˈuia yawabib ri e cˈo qˈuia u wäch yabil chque, xukujeˈ xeresaj bi qˈuia itzel tak espíritus chque ri winak. Man cuya tä cˈu ri Jesús chque ri itzel tak espíritus chi quechˈawic, rumal chi quetam u wäch. Sibalaj akˈab cˈut xwalij ri Jesús, cˈä mäjok cäsakiric. Xel bic, xeˈ pa ri juyub ri cätzˈinowic, xuban cˈu orar chilaˈ. Are cˈu ri tat Simón, xukujeˈ ri e cˈo rucˈ xebeˈc, xquitzucuj ri Jesús. Aretak xquiriko, xquibij che: Conojel ri winak quetzucun che la, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Joˈ pa ri juleˈ tak tinimit chic ri e cˈo chkanakaj, rech chilaˈ xukujeˈ quintzijon wi. Che cˈu waˈ in elinak wi lok, ―xcha chque. Ri Jesús cusolij cˈu tak ri tinimit pa ronojel Galilea. Pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak, cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, xukujeˈ queresaj bi itzel tak espíritus chque. Xopan cˈu rucˈ ri Jesús jun achi ri cˈo itzel chˈaˈc che. Xuchap u bochiˈxic ri Jesús, xxuquiˈc, xubij che: Tat, ri in wetam chi ri lal cäcowin la che nu cunaxic we caj la, ―xcha che. Xel cˈu u cˈux ri Jesús che. Xuyuk ru kˈab, xuchap cok ri achi, xubij che: Cwaj, ―cächaˈ. Chutzir baˈ la, ―xcha che. Xuwi waˈ xubij, chanim xel ri itzel chˈaˈc che ri achi, xutziric. Ri Jesús sibalaj xupixbaj ri achi cˈä mäjaˈ cutak bic, xubij bi che: ¡Tampe la! Cˈo jas mäbij la che jachin jun. Oj la, jecˈutu ib la cho ri sacerdote. Ya la ri sipanic ri takom can rumal ri ka mam Moisés ojer chi cäyiˈc aretak cäcunataj jun ri cˈo itzel chˈaˈc che. Are cˈu kˈalajisabal waˈ chquiwäch ri winak, ―xcha che. Xel cˈu bi ri achi, sibalaj cutzijoj ri xban che. Xresaj cˈu u tzijoxic waˈ, je cˈu riˈ chi ri Jesús man cäcowin tä chic coc chi sakil pa tak ri tinimit. Xane xak pa tak juyub ri cätzˈinowic cäcˈoji wi ri Areˈ. Quepe cˈu ri winak pa ronojel tinimit, queopan rucˈ ri Jesús. Xopan jumul chic ri Jesús pa ri tinimit Capernaum. Xqueˈ cˈu quieb oxib kˈij, xtatajic chi cˈo chi cho ja. Chanim cˈut xquimulij quib qˈuia winak, je riˈ chi man cˈo tä chi jawijeˈ quecˈoji wi, pune ta ne xa chuchiˈ ri ja. Are cˈu ri Jesús cutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque. Xeopan cˈu quiejeb achijab rucˈ ri Jesús, qui telem jun achi ri cäminak u cuerpo. Man quecowin tä cˈut queboc chuwäch ri Jesús, qui mac ri sibalaj qˈuia winak. Xquesaj cˈu apan ru xoˈtil ri ja. Xquicˈot jun jul puwiˈ ri ja chusiqˈuel ri cˈo wi ri Jesús, xquikasaj cˈu bi ri alaj chˈat ri kˈoyol wi ri cäminak u cuerpo. Aretak ri Jesús xrilo chi sibalaj quecojon che, xubij che ri achi ri cäminak u cuerpo: Tat, ¡xesachtaj ri mac la! ―xcha che. E tˈuyul cˈu chilaˈ jujun chque ri tijonelab re ri Pixab, tajin quechomanic, quetzijon cˈu pa canimaˈ, cäquibij: “¿Jas che jeˈ cätzijon waˈ we achi riˈ? Cubij ri sibalaj äwas u bixic,” ―quechaˈ. “¿Jachin ta lo ri cäcowin chusachic mac xane xak xuwi ri Dios?” ―xecha riˈ. Chanim xunaˈ waˈ ri Jesús pa ranimaˈ, ya retam chic jas ri tajin cäquichomaj, xubij cˈu chque: ¿Jas che jeˈ cächomaj alak waˈ pa animaˈ alak? ―cächa chque. ¿Jachique ri man cˈäx tä u bixic che ri achi, ri u bixic: “Ri mac la xesachtajic”, o ri u bixic: “Walij baˈ la, cˈama la bi ri soc la, bin baˈ la”? ―cächa ri Jesús. Rech baˈ quetamaj alak chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo nu takanic pa qui wiˈ ri winak cho ruwächulew, xukujeˈ rech quetamaj alak chi yaˈtal chwe in chi quinsach ri qui mac, ¡tampe alak ri quinbij! ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús che ri achi ri cäminak u cuerpo: Quinbij che la, ¡walij baˈ la! Oj la cho ja, cˈama la bi ri soc la, ―xcha ri Jesús che ri achi. Chanim xwalij ri achi, xutelej bi ri alaj u chˈat. Xel bi chquiwäch conojel, je riˈ chi conojel xquicajmaj ri xbantajic, xquinimarisaj u kˈij ri Dios, xquibij: ¡Man cˈo tä jumul ri jeˈ kilom waˈ! ―xechaˈ. Ri Jesús xeˈ chi jumul chuchiˈ ri mar, sibalaj e qˈuia cˈu ri winak ri xeopan rucˈ. Are cˈu ri Areˈ xeutijoj che ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ocˈowem cuban ri Jesús jawijeˈ ri cätoj wi ri alcabal, xril cˈu ri tat Leví, u cˈojol ri tat Alfeo, tˈuyul chilaˈ. Xubij cˈu che: Saˈj la wucˈ, ―xcha che. Xwalij cˈu ri tat Leví, xeˈ rucˈ ri Jesús. Pa jun kˈij cˈut tˈuyul ri Jesús chiˈ ri mesa cho rachoch ri tat Leví e rachiˈl ru tijoxelab. E qˈuia cˈu ri tokˈil tak alcabal, xukujeˈ niqˈuiaj ajmaquib e tˈuyutˈoj chiˈ ri mesa rucˈ ri Jesús, cucˈ ru tijoxelab. E qˈuia cˈu ri winak e tereninak lok. Xepe cˈu ri tataˈib fariseos, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Xquilo chi ri Jesús tajin cäwiˈ cucˈ tokˈil tak alcabal xukujeˈ niqˈuiaj ajmaquib chic, xquitaˈ cˈu chque ru tijoxelab, xquibij: ¿Jas che cäwiˈ ri Jesús cucˈ tokˈil tak alcabal xukujeˈ niqˈuiaj ajmaquib chic? ―xecha chque. Aretak xuta ri Jesús waˈ, xubij chque: Ri winak ri utz qui wäch, ri cˈo qui chukˈab, man rajwaxic tä cunal que, xane are rajwaxic waˈ chque ri yawabib, ―cächa chque. Man in petinak tä che qui siqˈuixic ri winak ri jicom canimaˈ cho ri Dios, xane in petinak che qui siqˈuixic ri ajmaquib ri mäjaˈ cäquiqˈuex canimaˈ, mäjaˈ cäquiqˈuex qui chomanic, ―xcha ri Jesús chque. Pa jun kˈij riˈ tajin cäcaˈn ayunar ru tijoxelab ri Juan Kasal Jaˈ xukujeˈ ri qui tijoxelab ri tataˈib fariseos. E cˈo cˈu jujun winak xeopan rucˈ ri Jesús, xquibij che: Ru tijoxelab ri tat Juan xukujeˈ ri qui tijoxelab ri tataˈib fariseos cäcaˈn ayunar. ¿Jas cˈu che man cäcaˈn tä ayunar ri tijoxelab la? ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: ¿A cuyaˈ ne lo cäcaˈn ayunar ri e cˈo pa jun cˈulanem aretak ri achi ri teˈ xcˈuliˈc cˈo can cucˈ? Aretak cˈo ri achi riˈ cucˈ man cuyaˈ taj cäcaˈn ayunar, ―cächaˈ. Copan cˈu na ri kˈij aretak quesax bi ri achi chquixol. Te cˈu riˈ cäcaˈn na ayunar pa ri kˈij riˈ, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij ri Jesús: Man cˈo tä jun winak ri cutˈis jun pimalaj cˈojobal chrij jun kˈel atzˈiak. We ta je riˈ, ri cˈacˈ atzˈiak cucˈol rib, cäresaj bi jubikˈ che ri kˈel atzˈiak, cänimar cˈu ru tekˈtobic, ―cächaˈ. Man cˈo tä jun ri cuya cˈacˈ vino pa tak kˈel tak kˈebal re tzˈum. We ta je riˈ, ri vino queutˈubij riˈ ri tzˈum, quetzeletaj cˈu na can ri vino xukujeˈ tak ri tzˈum. Rajwaxic cˈut chi ri cˈacˈ vino cäyiˈ pa tak cˈacˈ tak kˈebal re tzˈum, ―xcha ri Jesús. Pa jun kˈij re uxlanem ocˈowem re ri Jesús pa tak ri ticoˈn. Are chiˈ ri tajin quebin ru tijoxelab rucˈ, xquichaplej qui chˈupic ru jolom tak ri trico. Ri tataˈib fariseos xquibij che ri Jesús: ¡Chilampe la! ¿Jas che ri tijoxelab la cäcaˈn chac ri äwas u banic pa tak ri kˈij re uxlanem? ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿A man cˈo tä jumul ri siqˈuim alak ri xuban ri ka mam David ojer aretak ri cˈo rajwaxic che, xunaˈ numic, xukujeˈ ri xcaˈn ri e cˈo rucˈ? Xoc cˈu bi ri ka mam David pa ri rachoch Dios aretak ri tat Abiatar are qui nimal sacerdotes, xutij cˈu re ri wa ri yoˈm cho ri Dios, xuya cˈu que ri e cˈo rucˈ xukujeˈ. Äwas cˈu u tijic waˈ cumal xak jachinok, xane xak xuwi chque ri sacerdotes yaˈtal wi waˈ, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij ri Jesús chque: Ri kˈij re uxlanem xbantaj waˈ ojer rech ri winak cäquirik utzil rumal, man xeban tä cˈu ri winak rech cäcaˈn jun utzil che ri kˈij re uxlanem. Je cˈu riˈ ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo nu takanic puwiˈ ri kˈij re uxlanem xukujeˈ, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Xoc chi jumul ri Jesús pa ri rachoch Dios, cˈo cˈu jun achi chilaˈ ri cäminak jun u kˈab. Caluchiˈx cˈu ri Jesús cumal jujun tataˈib che rilic we cärutzirisaj ru kˈab ri achi pa ri kˈij re uxlanem rech cuyaˈ cäquibij chi cˈo u mac ri Jesús. Xubij cˈu ri Jesús che ri achi ri cäminak jun u kˈab: ¡Walij baˈ la! ¡Tacˈal la chkawäch! ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús chque ri achijab ri tajin cäcaluchiˈj: ¿Jachique ri man äwas tä u banic pa ri kˈij re uxlanem, ri u banic utzil o ri u banic etzelal? ¿A utz ru toˈic ru cˈaslemal jun winak o ru cämisaxic waˈ? ―xcha chque. Man xechˈaw tä cˈu ri tataˈib. Xpe royowal ri Jesús chque ri achijab riˈ, queucaˈyej conojel ri e cˈo pa tak u xcut, cubisoj qui wäch rumal chi sibalaj abajarinak ri canimaˈ. Xubij cˈu che ri achi: ¡Yuku ri kˈab la! ―xcha che. Xuyuk cˈut, xutzir cˈu ru kˈab. Xebel cˈu bi ri tataˈib fariseos, chanim xquirik quib cucˈ ri rachiˈl ri tat Herodes, xquitalaˈ qui noˈj chbil tak quib jas ri cäcaˈn chucämisaxic ri Jesús. Are cˈu ri Jesús xeˈ apan chquiwäch ri winak chuchiˈ ri mar, e rachiˈl cˈu ru tijoxelab. Sibalaj e qˈuia ri winak aj Galilea ri xeteri bi chrij. Xukujeˈ e qˈuia ri winak aj Judea xepetic. E cˈo ri aj Jerusalén, xukujeˈ ri quepe pa Idumea. Niqˈuiaj quepe chˈäkäp che ri nimaˈ Jordán, xukujeˈ pa tak ri tinimit Tiro, ri tinimit Sidón. Xa rumal chi xquita u tzijol ronojel ri tajin cuban ri Jesús, xeopan cˈu rucˈ. Xubij cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab chi xak chcˈol jun barco ri cäcˈoji wi ri Areˈ, rech man cäpitzˈ tä cumal ri qˈuialaj winak. Jeˈ xcaˈno. Are ri Jesús xeucunaj qˈuia winak, je riˈ chi conojel ri yawabib cäquichˈiquimij quib chrij ri Jesús rech cäquichap cok. Ri winak ri e cˈo itzelalaj tak espíritus chque, aretak xquil ri Jesús, xetzak cˈu chuwäch, xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios! ―xecha che. Ri Jesús sibalaj xeupixbaj ri itzelalaj tak espíritus chi mäquibij jachin ri Areˈ. Xpaki cˈu ri Jesús puwiˈ jun juyub. Are cˈu chilaˈ ri xeusiqˈuij wi jachin tak ri xraj xeuchaˈ. Xeopan cˈu rucˈ. Xeucoj cˈu cablajuj achijab rech quecˈoji rucˈ, rech queutak bi chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xukujeˈ xuya chque chi cäcˈoji qui cuinem che qui cunaxic ri yawabib, xukujeˈ xuya takanic pa qui kˈab che quesaxic bi ri itzel tak espíritus chque ri winak. E are cˈu waˈ ri cablajuj ri xeuchaˈ ri Jesús: ri tat Simón ri cäbix Pedro che rumal ri Jesús, ri tat Jacobo u cˈojol ri tat Zebedeo, xukujeˈ ri tat Juan ru chakˈ ri tat Jacobo. E areˈ waˈ ri xcoj Boanerges che qui biˈ rumal ri Jesús. Ri biˈaj riˈ quel cubij chi e junam rucˈ ri quiäkul ja. Xeuchaˈ xukujeˈ ri tat Andrés, ri tat Felipe, ri tat Bartolomé, ri tat Mateo, ri tat Tomás, ri tat Jacobo u cˈojol ri tat Alfeo, ri tat Tadeo, ri tat Simón ri cäbix “u nimal tinimit” che. Ri tat Judas Iscariote, ri xjachow ri Jesús, xukujeˈ xchaˈic rumal. Te cˈu riˈ xeˈ ri Jesús cho ja. Jumul chic xquimulij quib qˈuia winak, je riˈ chi ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab man quecowin tä ne quewiˈc. Aretak ri rachalal ri Jesús xquito chi cˈo chilaˈ, xebeˈ chuchapic. ¡Xquibij cˈut chi chˈujarinak ri Areˈ! Ri tijonelab re ri Pixab cˈut, ri e petinak pa Jerusalén, cäquibij chi cˈo ri Beelzebú rucˈ ri Jesús. (Ri Beelzebú are qui nimal ri itzel tak espíritus.) Cäquibij chi xa rumal waˈ ri Jesús cäcowin che quesax bi ri itzel tak espíritus, ―quecha riˈ. Ri Jesús cˈut xeusiqˈuij ri winak, xucoj jun cˈutbal chquiwäch, xubij: ¿Jas ta cˈu lo cuban ri Satanás che resaxic bi rib? ―cächa chque. We jun kˈatbal tzij u banom quieb, ri juchˈob kˈatal tak tzij cuyac rib chrij ri juchˈob chic, cuqˈuis na u wäch ri kˈatbal tzij riˈ chbil rib. Xukujeˈ we jun achalaxic u banom quieb, ri juchˈob cuyac rib chrij ri juchˈob chic, cuqˈuis cˈu na u wäch ri achalaxic riˈ chbil rib, ―cächaˈ. We ta u banom quieb ri Satanás, cuyac cˈu rib chrij chbil rib, man cäcowin tä riˈ chujekbaxic rib, xane cuqˈuis cˈu na rib ri areˈ, ―cächaˈ. Man cˈo tä jun cäcowinic coc pa ri rachoch jun achi ri sibalaj cˈo u chukˈab, querelakˈaj bi ri jastak re, we ta mat nabe cuyut na ri achi ri cˈo u chukˈab, cˈä te cˈu riˈ cäcowinic querelakˈaj bi ri cˈo pa rachoch, ―cächa ri Jesús chque. Kas tzij quinbij chech alak chi conojel ri mac ri cäcaˈn ri winak cuyaˈ quesachtaj na waˈ, xukujeˈ apachique ta ne ri äwas u bixic chrij ri Dios, ri cäquibij ri winak, ―cächaˈ. Apachin cˈu ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Lokˈalaj Espíritu, man cäsachtaj tä u mac riˈ pa tak ri kˈij ri quepe na, rumal chi u banom jun mac ri man cuyaˈ taj cäsachtajic, ―xcha chque. Ri Jesús xubij waˈ rumal chi ri winak xquibij: Cˈo jun itzelalaj espíritu che ri Areˈ, ―xecha riˈ. Xopan cˈu ru nan ri Jesús rucˈ, xukujeˈ tak ru chakˈ. Ri e areˈ cˈut xa e tacˈatoj apan chrij ri ja, xetakan cˈu chusiqˈuixic ri Jesús. E qˈuia cˈu ri winak ri qui sutim rij ri Jesús, xquibij che ri Areˈ: Ri nan la xukujeˈ tak ri chakˈ la xak e cˈo apan cho ja, quetzucun che la, ―xecha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: ¿Jachin ri nu nan, jachin cˈu tak ri kas nu chakˈ? ―cächaˈ. Xeucaˈyej ri e tˈuyutˈoj pa tak u xcut, xubij: Cheiwilampe ri nu nan, xukujeˈ tak ri nu chakˈ. Apachin ta ne ri cäbanow ru rayinic ri Dios, e are waˈ ri kas wachalal, ri nu chakˈ, ri wanab, ri nu nan, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xuchaplej chi na jumul qui tijoxic ri winak chuchiˈ ri mar. Xquimulij cˈu quib qˈuialaj winak rucˈ, je riˈ chi xoc bi pa jun barco puwiˈ ri mar, xtˈuyi cˈu chupam. Conojel ri winak xecanaj can cho ri ulew chuchiˈ ri mar. Xeucoj cˈu tak cˈutbal che qui tijoxic ri winak chquij qˈuia u wäch tak noˈj, xubij chque: ¡Tampe alak! ―cächaˈ. Xel bi jun ticol ijaˈ cho rachoch, xeˈc, xubana u ticoˈn. Aretak tajin cujopij ri ijaˈ, xkaj jubikˈ pa ri be. Xeopan cˈu ri chicop, querapapic quekajic, xa xquitij bi ri ijaˈ. Xkaj chi jubikˈ xol tak ri abaj, ri man cˈo tä wi qˈuia ulew. Chanim cˈut xqˈuiy ri jubikˈ ijaˈ riˈ rumal chi man pim tä ri ulew. Aretak cˈut xel lok ri kˈij, xecˈat ri alaj tak ticoˈn, xechakiˈjic rumal chi cˈä mäjaˈ nim qui xeraˈ. Xkaj chi cˈu jubikˈ ri ijaˈ pa tak ri kˈayes ri cˈo qui qˈuixol. Xqˈuiy cˈu ri kˈayes riˈ, xujikˈisaj ri ticoˈn, je riˈ chi man xwächin taj. Are cˈu ri niqˈuiaj ijaˈ chic xekaj pa utzalaj ulew. Xebel lok ri tux, xeqˈuiyic, xewächinic. E cˈo jujun ticoˈn xquiya juwinak lajuj qui wäch chupam ru jolom trico chquijujunal, e cˈo juleˈ chic ri xquiya oxcˈal qui wäch chupam ru jolom chquijujunal. Ri niqˈuiaj ticoˈn chic xquiya jun ciento qui wäch chupam ru jolom chquijujunal, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xubij chque ri winak: We cˈo jun ri cujiquiba ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, ¡chutatabej baˈ! ―xcha chque. Aretak ri Jesús xak u tuquiel chic cˈolic, xeopan jujun chque ri winak rucˈ, cachiˈl ri cablajuj u tijoxelab. Xquitaˈ cˈu che jas quel cubij ri cˈutbal ri xutzijoj chque. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij: Ri ix, yoˈm chiwe rumal ri Dios ri retamaxic ri man quetam tä ri niqˈuiaj winak chic chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Are cätzijox cˈu waˈ chque ri juleˈ winak chic xa cucˈ tak cˈutbal. Je riˈ, rumal chi pune jakal ri qui wakˈäch, man quecowin tä chuchˈobic ri cäquilo. Pune cˈu cäquitatabej na ri kas tzij, man cäquichˈob tä riˈ ri qui tatabem, rech man cäquitzelej tä quib rucˈ ri Dios, man cäsachtaj tä qui mac, ―xcha chque. Xubij chi cˈu ri Jesús chque: ¿A mat lo quichˈob ri quel cubij waˈ we cˈutbal riˈ ri xintzijoj chiwe? ¿Jas cˈu quiwetamabej tak que conojel ri niqˈuiaj tak cˈutbal chic ri queintzijoj na chiwe? ―cächa chque. Ri ticol ijaˈ are junam rucˈ ri winak ri cutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri ijaˈ ri xekaj pa ri be, e are cˈu waˈ jas ri winak ri cätic ru Tzij ri Dios pa canimaˈ, cäquita cˈu ri Tzij, chanim cˈut cäpe ri Satanás, cäresaj ri Tzij ri xkaj pa canimaˈ. Junam xukujeˈ ri ijaˈ ri xekaj xol tak ri abaj. E are waˈ jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios rucˈ quicotemal, jeˈl cäquito. Man kas tä cˈu cˈo ri qui xeraˈ, xane xak quieb oxib kˈij cäquichˈijo. Aretak cäquichaplej u rikic cˈäx, craj queyokˈic rumal rech ru Tzij ri Dios, chanim quetzak canok. Ri juleˈ ijaˈ chic ri xkaj pa tak kˈayes ri cˈo qui qˈuixol, e are waˈ jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios. Te cˈu riˈ are quequilij na ri jastak re we uwächulew riˈ, quesub rumal ri kˈinomal, xukujeˈ cäquirayij qˈuia u wäch jastak chic, queˈ cˈu canimaˈ cucˈ. Rumal cˈu waˈ cäjikˈisax ri Tzij pa canimaˈ, man cäwächin tä cˈu riˈ. Ri ijaˈ ri xekaj pa utzalaj ulew, e are cˈu waˈ jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios, cäquicˈamowaj, cäkaj waˈ pa canimaˈ, cäquiya cˈu qˈuia qui wäch. Jujun cäquiya juwinak lajuj qui wäch chquijujunal, juleˈ chic cäquiya oxcˈal qui wäch chquijujunal, ri niqˈuiaj chic cäquiya jun ciento qui wäch chquijujunal, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij ri Jesús chque: ¿A cätzij lo jun chäj pa ri ja, te cˈu riˈ cäyiˈ waˈ chuxeˈ jun lak, o cäyiˈ chuxeˈ ri chˈat? Man jeˈ tä riˈ, xane cäyiˈ waˈ chicaj rech kˈalaj ronojel, ―cächaˈ. Man cˈo tä jas ri chˈuktal u wiˈ ri mat cäkˈalajin na. Man cˈo tä jas ri cˈuˈtalic ri mat quel na chi sak, ―cächaˈ. We cˈo jun ri cujiquiba ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, ¡chutatabej baˈ! ―xcha chque. Xukujeˈ xubij ri Jesús chque: ¡Chitampe ri tajin quinbij chiwe! ―cächaˈ. Jas ri pajbal ri quicoj ix, are jeˈ ri pajbal ri coc na chiwe ix, xukujeˈ cäyiˈ na u wiˈ chiwe ix ri quitatabej ri nu tzij. Apachin cˈu ri cˈo cˈo rucˈ, cäyiˈ chi na niqˈuiaj che. Apachin cˈu ri man cˈo tä cˈo rucˈ, quesax na che ri areˈ ri jubikˈ ri cˈolic, ―xcha chque. Xubij chi cˈu chque: Ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, are jas jun achi ri cutic can ri ijaˈ pa rulew. Cäwar chakˈab, cäwalij cˈut. Cäcˈastaj chi pakˈij. Je riˈ queocˈow tak ri kˈij, ri akˈab. Cätux cˈu ri ijaˈ ri cˈo pa ulew, cäqˈuiyic. Man retam tä cˈu ri achi jas cuban ri ijaˈ cäqˈuiyic. Tzpa re wi ri ulew cubano chi queqˈuiy ri ticoˈn, quewächinic. Nabe quel lok ru tux, cäqˈuiy cˈu waˈ. Te cˈu riˈ cäpe ru jolom ri trico. Cˈä te riˈ quechomakir ru jolom. Aretak e chomak chic, chanim cäcoj ri ixjos chquixeˈ rumal chi chakiˈj chic, xopan ri kˈij rech ri kˈatoj, ―xcha chque. Xubij chi ri Jesús: ¿Jas rucˈ cäkajunamaj wi ru takanic ri Dios? ¿Jas u wäch cˈutbal cäkacoj chucˈutic waˈ? ―cächaˈ. Are jeˈ jas ri ijaˈ re ri ticoˈn ri cäbix “mostaza” che. Aretak cätiquic, xa i nitzˈ waˈ chquiwäch conojel ri ijaˈ ri e cˈo cho ruwächulew. Aretak ticom chic, quel lok, nim na queˈ chquiwäch conojel tak ri niqˈuiaj ticoˈn. Quenimakir tak ru kˈab, je riˈ chi ri chicop ajuwocaj quecowinic cäcaˈn ri qui soc, quemuˈjan chupam ri ticoˈn riˈ, ―xcha ri Jesús chque. Je waˈ xuban ri Jesús che qui tijoxic ri winak. Xucoj qˈuia tak cˈutbal chquiwäch jas tak we riˈ chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios chque, xa jas ri quecowin chuchˈobic. Xak xuwi cucˈ tak cˈutbal xeutzijobej ri winak. Xuquir cˈu ronojel waˈ we tijonic riˈ chquiwäch ru tijoxelab xak pa qui tuquiel wi. Pa ri kˈij riˈ, aretak tajin coc ri akˈab, xubij chque ru tijoxelab: Chujkˈax jelaˈ chˈäkäp che ri mar, ―xcha chque. Xequiya cˈu can ri qˈuia winak. Ri tijoxelab xquicˈam bi ri Jesús pa ri barco. Tˈuyul cˈu wi ri Areˈ chupam. Xcachiˈlaj cˈu bi niqˈuiaj tak barcos chic. Xpe cˈu jun nimalaj quiäkikˈ ri sibalaj cˈäx puwiˈ ri jaˈ. Are cˈu ri nimak tak uwojaˈ tajin queboc pa ri barco, je riˈ chi tajin cänoj ri barco che ri jaˈ. Cˈo cˈu ri Jesús pa ri barco pa ri cuˈlbal chrij. Tajin cäwaric, u yoˈm ru jolom puwiˈ jun chˈäcataj. Xepe ru tijoxelab, xquicˈasuj, xquibij che: ¡Kajtij! ¿A mat cäxej ib la chke chi cujcämic? ―xecha che. Xcˈastaj cˈu ri Jesús, xuyaj ri quiäkikˈ, xubij che ri mar: ¡Chattänalok! ¡Xak jun chatcˈol wi! ―xcha che. Xtäni cˈu ri quiäkikˈ, xlilob cˈu ronojel ru wiˈ ri mar. Te cˈu riˈ xubij ri Jesús chque ri tijoxelab: ¿Jas che sibalaj quixej iwib? ¿A mat quixcojon che ri Dios? ―xcha chque. Xquicajmaj cˈu ri xuban ri Jesús, ¡sibalaj xquixej quib! Cäquibilaˈ cˈu chbil tak quib, cäquibij: ¿Jachin cˈu lo we achi riˈ chi ri quiäkikˈ, xukujeˈ ri jaˈ re ri mar queniman che? ―xechaˈ. Xeopan chˈäkäp che ri mar pa ri qui tinimit ri winak aj Gadara. Aretak elem cuban ri Jesús pa ri barco, chanim xrik rumal jun achi ri cˈo jun itzelalaj espíritu che. Elinak lok ri achi pa ri campo santo chquixol ri mukubal. Chilaˈ cˈut, xol tak ri mukubal, cäjeki wi. Man cˈo tä jachin jun ri cowininak chuyukbaxic, pune xquixim na cucˈ ximibal re chˈichˈ. Qˈuia mul ximom cucˈ chapbal akanaj, xukujeˈ cucˈ ximibal re chˈichˈ. Xeutˈokopij cˈu ri ximibal re chˈichˈ, xeupaxij ri chapbal akanaj. Man cˈo tä jun ri cˈo u chukˈab chujekbaxic ri achi riˈ. Chi chakˈab, chi pakˈij cäcˈoji ri achi riˈ xol tak ri mukubal xukujeˈ pa tak juyub, curak u chiˈ, cusoc cˈu rib cucˈ tak abaj. Aretak cˈut ri achi xril apan ri Jesús chinaj, xutic anim, xeˈ rucˈ, xxuqui chuwäch. Xurak cˈu u chiˈ, co xchˈawic, xubij: ¿Jas caj la chwe, Jesús, lal riˈ ru Cˈojol ri Nimalaj Dios aj Chicaj? Quinbochiˈn che la cho ri Dios, chi mäban la cˈäx chwe, ―xcha che. Xubij waˈ rumal chi ri Jesús tajin cubij che: ¡Itzelalaj espíritu, chatel bi che ri achi! ―cächa che. Xutaˈ cˈu ri Jesús che, xubij: ¿Jas ra biˈ? ―xcha che. Xubij cˈu che ri Jesús: Ri nu biˈ are Qˈuiyal. Je waˈ ri nu biˈ rumal chi sibalaj uj qˈuia, ―xcha che. Sibalaj xubochiˈj ri Jesús chi mätakanic chi chebel bi pa ri tinimit riˈ. E sibalaj qˈuia cˈu ri ak ri tajin queyukˈux apan chilaˈ pa ri juyub riˈ. Ri itzelalaj tak espíritus tajin quebochiˈn che ri Jesús, cäquibij: Chujtaka bi la cucˈ ri ak rech cujoc bi chque, ―quecha che. Ri Jesús cˈut xuya chque chi jeˈ cäcaˈno. Xebel cˈu bi ri itzelalaj tak espíritus, xeboc bi chque ri ak. Conojel ri ak, craj e cˈo quieb mil, xquiqˈuiäk bi quib chutzaˈm ri juyub, xekaj cˈu pa ri mar, xejikˈic. E are cˈu ri ajyukˈ tak ak xeanimajic, xebeˈc. Xquiya u tzijol waˈ pa ri tinimit, xukujeˈ pa tak ri juyub. Xepe cˈu ri winak che rilic jas riˈ ri xbantajic. Aretak xeopan rucˈ ri Jesús, xquil ri achi ri nabe xecˈoji na qˈuia itzelalaj tak espíritus che. Tˈuyul cˈu ri achi chilaˈ, cojom chi ri ratzˈiak, ulinak chi putzil. Xquixej cˈu quib ri winak. Ri winak ri xquilo jas ri xban che ri achi ri xecˈoji ri itzelalaj tak espíritus che, xukujeˈ jas ri xquicˈulmaj tak ri ak, xquitzijoj cˈu ronojel waˈ chque ri winak ri xquimulij quib. Xquibochiˈj cˈu ri Jesús chi quel bi chanim pa ri qui tinimit. Oquem cuban ri Jesús pa ri barco, ri achi ri xecˈoji ri itzelalaj tak espíritus che xubochiˈj ri Jesús chi cuya che chi queˈ rucˈ. Man xuya tä cˈu ri Jesús che, xane xubij che: Oj la cho achoch la cucˈ ri achalaxic la, tzijoj la chque ri e areˈ ronojel ru banom ri Kajaw Dios che la, chi sibalaj xel u cˈux che la, xutokˈobisaj wäch la, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri achi, xutzijoj cˈu pa tak ri tinimit re Decápolis ronojel ru banom ri Jesús che. Xquicajmaj cˈu waˈ conojel ri winak. Aretak ri Jesús xkˈax chi jumul chˈäkäp che ri mar pa ri barco, sibalaj qˈuia winak xquimulij quib rucˈ. Cˈo cˈu ri Areˈ chuchiˈ ri mar. Xopan cˈu jun achi rucˈ ri Jesús. Are qui nimal ri winak re ri rachoch Dios ri tataˈ riˈ, Jairo u biˈ. Aretak ri tat Jairo xril ri Jesús, xxuqui chuwäch. Sibalaj xubochiˈj ri Jesús, xubij che: ¡Ri alaj nu miaˈl tajin cäcämic! ¡Saˈj la wucˈ! Ya la ri kˈab la puwiˈ rech cutziric, cäcˈasi cˈut, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri Jesús rucˈ. E qˈuia ri winak ri xukujeˈ xebeˈ rucˈ, cäquipitzˈ cˈu ri Jesús. Cˈo cˈu jun ixok ri xqueˈ cablajuj junab xak quel u quiqˈuel. Sibalaj u rikom cˈäx pa qui kˈab qˈuia tak cunanelab, u sachom cˈu ronojel ri cˈo rucˈ. Man cˈo tä cˈu utzil u rikom, xane xa tajin cänimatajic. Aretak xuta u tzijol ri tajin cuban ri Jesús, xopan cˈu rucˈ. Xoc chquixol ri qˈuialaj winak, xkeb chrij ri Jesús, xuchap cok ru kˈuˈ. Cubij cˈu pa ranimaˈ: “Xuwi ta ne we quinchap cok ru kˈuˈ, ¡quinutzir na!” ―cächa ri ixok. Chanim cˈut, aretak xchaptaj ru kˈuˈ ri Jesús rumal, xtäni ru quiqˈuel ri quelic. Xunaˈ ri ixok pa ru cuerpo chi xcunataj che ri itzelalaj yabil ri u rikom. Ri Jesús cˈut xunaˈ chi xel jubikˈ ru chukˈab chucunaxic ri ixok. Chanim xutzolkˈomij rib chquixol ri qˈuialaj winak, xcaˈy cˈu chque, xubij: ¿Jachin ri xchapow ri watzˈiak? ―xchaˈ. Xquibij cˈu ru tijoxelab che: ¡Quil yaˈ la chi cäpitzˈ la cumal ri qˈuialaj tak winak! ¿Jas che cäbij la: “¿Jachin ri xinchapowic?” ―cächa la, ―xecha che ri Jesús. Cäcaˈylob cˈu ri Jesús che rilic jachin ri xbanow waˈ. Are cˈu ri ixok ri xchapowic, xuxej rib, xbirbitic, xeˈ rucˈ ri Jesús, xxuqui cˈu chuwäch. Cuchˈobo chi xcunatajic rumal ri Areˈ, xutzijoj cˈu che ri Jesús ronojel ri kas tzij chrij ri cˈulmatajinak rucˈ. Ri Jesús xubij che: Nan, xcunataj la rumal chi xcojon la chwe. Oj baˈ la, chuxlan animaˈ la, xutzir cˈu can la che ri yabil la, ―xcha che. Tajin cätzijon ri Jesús aretak xeopan jujun winak, e petinak pa rachoch ri qui nimal ri winak re ri rachoch Dios, xquibij che ri tat Jairo: ¡Xcäm ri miaˈl la! Xak mäya la latzˈ che ri Ajtij, ―xecha che ri tataˈ. Aretak ri Jesús xuta ri xbixic, man nim tä xril wi waˈ, xubij che ri qui nimal ri winak re ri rachoch Dios: Mäxej ib la, xane xak xuwi cojon la chwe, ―xcha che. Man xraj tä cˈu ri Jesús chi cˈo jachin chic xeˈ rucˈ, xane xak xuwi ri tat Pedro, ri tat Jacobo, xukujeˈ ri tat Juan u chakˈ ri tat Jacobo. Aretak xeopan cho rachoch ri qui nimal ri winak re ri rachoch Dios, ri Jesús xrilo chi ri winak cäquituquij quib, xukujeˈ cäquiqˈuis quib che okˈej, sibalaj cäquirak qui chiˈ. Oquinak cˈu bi ri Jesús pa ri ja, xubij chque: ¿Jas che sibalaj cärak chiˈ alak, cäqˈuis ib alak che okˈej? Man cäminak tä ri acˈal, xane xa cäwaric, ―xcha chque. Ri e areˈ xa xquitzeˈj u wäch ri Jesús. Ri Areˈ cˈut xeresaj bi conojel ri winak cho ja. Xeucˈam ru tat, ru nan ri acˈal, xukujeˈ tak ri rachiˈl, xoc cˈu bi jawijeˈ tutzˈul wi ri acˈal. Ri Jesús xuchap ri ali che ru kˈab, xubij che: ¡Talita, cumi! ―xcha che. Ri tzij riˈ quel cubij: ¡Alaj ali! Quinbij chawe, ¡chatwalijok! ―cächaˈ. Chanim xwalij ri ali, xbinic. Cablajuj chi cˈu u junab. Sibalaj xquicajmaj waˈ ri winak. Ri Jesús sibalaj xeupixbaj chi mäquitzijoj waˈ chque niqˈuiaj winak chic. Xubij chi chquiya che ri ali jas cutijo. Xel bi ri Jesús chilaˈ, xtzelej cˈu bi pa ru tinimit ri Areˈ, xebeˈ cˈu ru tijoxelab rucˈ. Aretak xopan ri kˈij re uxlanem, ri Jesús xuchaplej qui tijoxic ri winak pa ri rachoch Dios. Xquicajmaj cˈu waˈ qˈuia chque ri winak ri xetoˈwic, xquibij: ¿Jawijeˈ xretamaj wi ronojel waˈ ri Areˈ? ―quechaˈ. ¿Jas u wäch noˈj waˈ ri yoˈm che? ¿Jas ta cˈu lo cuban che qui banic ri nimalaj tak cajmabal ri tajin quebantaj rumal? ―quechaˈ. Are baˈ waˈ ri kolol cheˈ, ri ral ri nan María, catz ri a Jacobo, ri a José, ri a Judas, xukujeˈ ri a Simón. E cˈo cˈu ri ranab ri Jesús kucˈ waral xukujeˈ, ―xechaˈ. Tzel cˈu xquita ru tzij. Xubij cˈu ri Jesús chque: Pa niqˈuiaj tinimit chic nim quil wi ronojel kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xak xuwi pa ru tinimit ri areˈ, xukujeˈ chquixol ri rachalal, xukujeˈ cho rachoch, man nim tä quil wi waˈ, ―xcha chque. Man xcowin tä cˈu ri Jesús chubanic jun nimalaj cajmabal chilaˈ, xane xak xuwi xuya ru kˈab pa qui wiˈ quieb oxib yawabib, xeucunaj. Ri Areˈ xucajmaj waˈ chi man cˈo tä jubikˈ ri qui cojonic ri winak che. Xeusolij cˈu tak ri alaj tak tinimit ri e cˈo chunakaj ri Nazaret, xeutijoj ri winak chilaˈ. Ri Jesús xeusiqˈuij ri cablajuj u tijoxelab rucˈ, xuchaplej qui takic bi chi cacabil. Xuya takanic pa qui kˈab che quesaxic bi ri itzelalaj tak espíritus. Xubij cˈu chque chi cˈo jas mäquicˈam bic, mäquicˈam bi qui chim, o qui wa, o puak pa ri cˈolibal qui rajil, xane xak xuwi ri qui chˈimiy. Xukujeˈ xubij chque chi chquicojo bi qui xajäb, mäquicˈam cˈu bi quieb qui camixaˈ, xane xa jun cäquicoj bic. Xubij xukujeˈ ri Jesús chque: Apachique ja ri quixoc wi, chilaˈ chixcanaj wi canok cˈä quixel na bi pa ri tinimit riˈ, ―cächaˈ. Apachique tinimit ri man quixcˈulax tä wi, ri man cäcaj taj cäquitatabej ri i tzij, aretak quixel bi chilaˈ, chitotaˈ can ri ulew ri cˈo che tak ri iwakan. Chibana waˈ chukˈalajisaxic chquij ri winak re ri tinimit riˈ chi man utz tä ri cäcaˈno, cˈo qui mac. Kas tzij quinbij chiwe chi pa ri kˈij ri cäkˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak riˈ rumal ri Dios, cätan na riˈ ri cäban chucˈäjisaxic qui wäch ri winak re ri tinimit Sodoma, re ri tinimit Gomorra chuwäch ri cäban chucˈäjisaxic qui wäch ri winak re ri tinimit riˈ, ―xcha chque. Xebel cˈu bi ri tijoxelab, xebeˈc, xquitzijoj chi ri winak rajwaxic cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic. Xequesaj cˈu qˈuia itzel tak espíritus chque ri winak. Xukujeˈ xquicoj aceite chque qˈuia yawabib, xequicunaj cˈut. Ri nim takanel Herodes xretamaj ri tajin cuban ri Jesús rumal chi conojel ri winak qui tom u tzijol ronojel waˈ. Xubij cˈu ri tat Herodes: Are ri Juan Kasal Jaˈ riˈ ri xcˈastaj lok chquixol ri cäminakib, rumal cˈu riˈ cˈo u cuinem ri areˈ chubanic qˈuia u wäch cajmabal, ―xchaˈ. E cˈo cˈu niqˈuiaj chic tajin cäquibij: Are ri tat Elías waˈ ri ojer ka mam, ―quechaˈ. Niqˈuiaj chic cäquibij: Are waˈ jun chque ri ojer kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xecha riˈ. Aretak cˈut xuta waˈ ri tat Herodes, xubij ri areˈ: Are ri tat Juan waˈ ri xinwesaj u jolom, xa cˈastajinak lok chquixol ri cäminakib, ―xchaˈ. (Xa cˈu rumal rech ri nan Herodías xcämisax ri Juan Kasal Jaˈ.) Tzare cˈu ri tat Herodes xtakan chuchapic ri tat Juan rech cäyutic cäyiˈ pa cheˈ, xa rumal rech ri nan Herodías ri xcˈuli rucˈ ri tat Herodes, pune are rixokil ri tat Felipe ru chakˈ ri tat Herodes. Xchap cˈu ri tat Juan rumal chi ri areˈ xubij che ri tat Herodes: Man takal tä che la chi cäban ixokil la che ri rixokil ri chakˈ la, xane äwas ri cäban la, ―xcha che. Sibalaj xpe royowal ri nan Herodías che ri tat Juan rumal ronojel ri xubij. Sibalaj craj u cämisaxic. Man cäcowin tä cˈut rumal ri tat Herodes. Je riˈ, rumal chi ri tat Herodes nim cäril wi ri tat Juan, cuxej cˈu rib chuwäch. Retam cˈut chi are jun utzalaj achi ri jicom ranimaˈ cho ri Dios. Xa rumal riˈ cuchajij ri tat Juan rech man cˈo tä cˈäx cäban che. Aretak cˈut ri tat Herodes cutatabej ru tzij, man curik taj jas cubano. Pune ta ne je riˈ, sibalaj xkaj chuwäch ri tat Herodes xutatabej ri xubij. Xurik cˈu ri nimakˈij re ri rocˈowisaxic u junab ri tat Herodes. Ri areˈ xuban jun nimalaj wiˈm chque ri winak ri nimak qui banic ri e cˈo rucˈ, xukujeˈ chque ri qui nimakil ri soldados, cachiˈl ri qui nimakil ri winak aj Galilea. Tajin quewiˈ ri rulaˈ aretak ri ali ri ral ri nan Herodías xoc bi cucˈ, xuchap xojowem chquiwäch, cäxojowic, cäxojowic. Xkaj cˈu ri ali chuwäch ri tat Herodes, xukujeˈ chquiwäch ri tajin quewiˈ rucˈ. Xubij cˈu ri nim takanel che ri ali: Chataˈ baˈ chwe jas ri cawaj, quinya cˈu na waˈ chawe, ―xcha che. Ri tat Herodes xuchiˈj che ri ali rucˈ juramento, xubij: Apachique ta ne ri cataˈ chwe quinya na chawe. Pune ta ne cataˈ chi quinya niqˈuiaj chque tak ri tinimit ri quintakan wi, quinya na waˈ chawe, ―xcha che. Xel cˈu bi ri ali, xuchˈabej ru nan, xubij: ¿Jas ta ne ri quintaˈ che? ―xcha che. Xubij cˈu ru nan: ¡Chataˈ chi cäyiˈ chawe ru jolom ri Juan Kasal Jaˈ! ―xcha che. Aninak xoc chi bi ri ali rucˈ ri nim takanel, xutaˈ che, xubij: ¡Cwaj chi cäya la chwe ru jolom ri Juan Kasal Jaˈ pa jun plato chanim riˈ! ―xcha che. Sibalaj xbison cˈu ri tat Herodes. Ri areˈ man craj taj cuqˈuex ri xuchiˈj che ri ali, rumal chi xubij waˈ rucˈ juramento chquiwäch conojel ri rulaˈ. Chanim ri nim takanel xutak bi jun chque ri soldados chucˈamic lok ru jolom ri Juan Kasal Jaˈ. Xel cˈu bi ri soldado, xeˈc, xresaj u jolom ri tat Juan ri cˈo pa cheˈ. Xucˈam lok pa jun plato, xuya che ri ali, ri ali cˈut xuya che ru nan. Aretak xquita waˈ ru tijoxelab ri tat Juan, xebeˈ che rilic, xquicˈam cˈu bi ru cuerpo, xquiya pa jun mukubal. Xquimulij cˈu quib rucˈ ri Jesús ri cablajuj apóstoles ri takom bi rumal, xquitzijoj che ri Areˈ ronojel ri xcaˈno, xukujeˈ ronojel ri xequitijoj wi ri winak. Xubij cˈu ri Jesús chque: Chixsaˈj wucˈ xa i tuquiel wi. Joˈ jawijeˈ ri man cˈo tä wi winak, cujuxlan cˈu jun rat chilaˈ, ―xcha chque. Jeˈ xubij waˈ rumal chi e qˈuia winak ri tajin queopan cucˈ, xukujeˈ e cˈo ri tajin quebel bic, je riˈ chi ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab man quecowin taj quewiˈc. Xebeˈ qui tuquiel wi pa jun barco, xeopan chilaˈ pa ri juyub ri cätzˈinowic. E qˈuia cˈu ri winak ri e petinak pa tak conojel ri tinimit chilaˈ. Xquilo aretak xeˈ ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab, xquichˈob cˈu qui wäch. Xa je riˈ ri winak chi cakan xebeˈ ri e areˈ jelaˈ jawijeˈ ri xebeˈ wi ri Jesús, ru tijoxelab. Xquicowij bic, xeopan cˈu nabe chquiwäch. Aretak xel lok ri Jesús pa ri barco, xeril ri qˈuialaj winak. Xel cˈu u cˈux chque rumal chi jeˈ ta ne e chij ri man cˈo tä cajyukˈ. Ri Jesús cˈut xuchaplej qui tijoxic. Qˈuia cˈut ri xucˈut chquiwäch. Kajem cˈu cuban ri kˈij, ru tijoxelab xekeb rucˈ, xquibij che: We juyub riˈ ri uj cˈo wi sibalaj cätzˈinowic, benak chi cˈu ri kˈij. Chetaka la bi ri winak rech quebeˈ cho tak cachoch ri winak ri e sutininak chkij, xukujeˈ pa tak ri alaj tak tinimit ri nakaj e cˈo wi, cäquilokˈ cˈu na ri qui wa. Man cˈo tä cˈu ri cäquitijo, ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Chiya ix ri cäquitijo, ―xcha chque. Xquibij ru tijoxelab che: ¿Jas ta cˈu cäkaˈno? ¿A cujcowin ta lo cujeˈc quekalokˈ quieb cientos quetzales caxlan wa che tzukubal que we winak riˈ? ―xecha che. Xutaˈ cˈu ri Jesús, xubij chque: ¿Janipaˈ caxlan wa e cˈo iwucˈ? ¡Jiwilampeˈ! ―xcha chque. Aretak xquetamaj, xquibij: Xa job caxlan wa e cˈolic, xukujeˈ quieb cär, ―xecha che. Xtakan cˈu ri Jesús chi quetˈuyi ri winak pa tak mulaj cho ri räxalaj uwosak. Xetˈuyi cˈut pa tak mulaj, pa tak ciento, pa niqˈuiaj tak ciento. Ri Jesús xeucˈam cˈu ri job caxlan wa xukujeˈ ri quieb cär, xcaˈy chicaj, xeutewchij. Te cˈu riˈ xeupir ri caxlan wa, xeuya chque ru tijoxelab rech quequijach waˈ chquiwäch ri winak. Xukujeˈ ri quieb cär xeujach chquiwäch conojel. Xewiˈ cˈu conojel, xenoj cˈut. Te riˈ xequicˈol ri chˈäkatak tak caxlan wa, xukujeˈ ri chˈäkatak cär ri xecanaj canok. Xuban cablajuj chicäch wa chi ronojel. E job mil achijab cˈut ri e cˈo chquixol ri winak ri xewiˈc, ri xquitij que ri wa. Te cˈu riˈ ri Jesús xubij chque ru tijoxelab chi utz we queboc pa ri barco rech quebeˈc, quenabej apanok chuwäch ri Areˈ pa ri tinimit Betsaida chˈäkäp che ri mar. Are cˈu ri Jesús xcanaj can cucˈ ri qˈuialaj winak che qui jachic bic. E jachtajinak chi cˈu bi ri winak rumal ri Jesús, xeˈ ri Areˈ pa ri juyub chubanic orar. Are chiˈ ri tajin coc ri akˈab, ri tijoxelab e cˈo pa ri barco puwiˈ ri jaˈ pu niqˈuiajal ri mar. Are cˈu ri Jesús u tuquiel cˈo can chuchiˈ ri mar. Xrilo chi ru tijoxelab tajin cäquirik cˈäx chubinisaxic ri barco rumal chi chquiwäch petinak wi ri quiäkikˈ. Xa jubikˈ craj man cäsakiric aretak xopan ri Jesús cucˈ, tajin cäbin puwiˈ ri jaˈ. U chomam ri Jesús chi xa cocˈow chquiwäch. Aretak ri tijoxelab xquilo chi cäbin ri Jesús puwiˈ ri jaˈ, xquichomaj cˈut chi are jun xibinel waˈ. Xexibix cˈu rumal, xquirak cˈu qui chiˈ. Je riˈ, rumal chi conojel xquilo, sibalaj xquixej quib. Chanim ri Jesús xeuchˈabej, xubij chque: In waˈ, ¡mixej iwib, chichajij iwanimaˈ! ―xcha chque. Xoc cˈu bi ri Jesús pa ri barco cucˈ ru tijoxelab, xtäni cˈu ri quiäkikˈ. Sibalaj cˈu xquicajmaj waˈ ri tijoxelab. Man oquinak tä cˈu pa qui jolom jas quel cubij ri cajmabal ri xuban ri Jesús aretak xujach ri caxlan wa chque ri winak, xane xa abajarinak ri canimaˈ. E kˈaxinak chi chˈäkäp che ri mar, xeopan chuchiˈ ri ulew pa Genesaret, xquixim cˈu ri qui barco chilaˈ chuchiˈ ri mar. Aretak xebel bi pa ri barco, ri winak chanim xquichˈob u wäch ri Jesús. Xebinlobic, xequisolij conojel tak ri tinimit chilaˈ. Are cˈu ri winak xquichaplej qui cˈamic lok ri yawabib cho tak alaj tak chˈat jawijeˈ chiˈ ri cäquito chi cˈo wi ri Jesús. Apawijeˈ chiˈ cˈut ri xopan wi ri Jesús, we pa tak alaj tak tinimit, we pa nimak tak tinimit, we cˈu pa tak juyub, xeyiˈ ri yawabib pa tak ri be, xquibochiˈj cˈu ri Jesús chi xuwi ta ne cuya chque chi cäquichap cok u chiˈ ru kˈuˈ. Conojel cˈu ri xechapowic xeutzir canok. Ri tataˈib fariseos xukujeˈ jujun chque ri tataˈib tijonelab re ri Pixab ri e petinak pa ri tinimit Jerusalén xquimulij quib chrij ri Jesús. Xequil cˈut chi jujun chque ru tijoxelab ri Jesús cäquitij ri qui wa, man cäcaˈn tä cˈu que ri e nakˈatal wi ri fariseos. Are waˈ ri u chˈajic ri rij ri qui kˈab, naˈl cäcaˈn che. Tzel cˈu xquil waˈ ri fariseos, xeyokˈon chque ru tijoxelab ri Jesús. Je riˈ, rumal chi ri tataˈib fariseos, xukujeˈ conojel ri niqˈuiaj winak aj Israel naˈl cäquichˈaj ri rij qui kˈab, te cˈu riˈ quewiˈc. Xak are qui cˈamom ri e nakˈatal wi ri qui nan qui tat ojer. Xukujeˈ aretak quetzelej lok pa ri cˈayibal, we man cäquichˈaj tä quib, man quewiˈ taj. E cˈo cˈu qˈuia ri e nakˈatal wi ri cäcaˈn ri e areˈ, jeˈ jas ri qui chˈajic ri vasos, ri tˈuy, ri chˈichˈ tak lak, xukujeˈ tak ri qui chˈat. (Xa rumal ri e nakˈatal wi ri tataˈib fariseos, xquibij chi äwas riˈ we man cäcaˈn tä que ri winak jas ri cäcaˈn ri e areˈ.) Rumal waˈ ri fariseos xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab xquitaˈ che ri Jesús, xquibij che: ¿Jas che man cäcaˈn tä ri tijoxelab la jas ri e nakˈatal wi ri ka nan ka tat ojer? ―quechaˈ. Xane quewiˈc, man naˈl taj cäcaˈn chuchˈajic ri rij ri qui kˈab nabe, ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Kas tzij ri xubij ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer chij alak. Are laˈ chi xa quieb wäch alak, jas ri tzˈibtal rumal, ri cubij: We winak riˈ xak che qui chiˈ cäquinimarisaj nu kˈij, man kas cäquijiquibaˈ ri canimaˈ chwij, ―cächa ri Dios. Xak lokˈ quekˈijilan chwe. Cäquiya che tijonic xak xuwi ri qui pixab ri winak, ―cächa riˈ, ―xcha ri ka mam Isaías. Je riˈ, rumal chi ri alak yoˈm can alak ru Lokˈ Pixab ri Dios. Chuqˈuexwäch cˈu waˈ, xa jiquibam animaˈ alak chquij ri e nakˈatal wi ri winak, jeˈ jas ri naˈl qui chˈajic ri tˈuy, ri vasos, xukujeˈ qˈuia u wäch ri e jeˈ tak waˈ ri nakˈatal wi alak, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij chque: Ri alak man nim tä chic quil wi alak ru takanic ri Dios. Man cˈo tä chi u patän waˈ chuwäch alak. Chuqˈuexwäch waˈ cäban alak xa jas ri nakˈatal wi alak, ―cächa chque. U bim cˈu can ri ka mam Moisés: “Nim cheawila wi ra nan a tat,” ―cächaˈ. U bim xukujeˈ: “Jachin cˈu ri cuyokˈ ru nan u tat, tzrajwaxic cäcämisax na waˈ,” ―cächa riˈ. Ri alak cˈut cäbij alak: Xak xuwi rajwaxic chi cubij jun achi che ru nan u tat: “Are Corbán waˈ ronojel ri quincowinic quincoj che toˈic alak,” ―cächa chque. (Ri “Corbán” quel cubij: “Yoˈm cho ri Dios”, ―cächaˈ.) We jeˈ cubij waˈ ri achi riˈ, man cäya tä alak che chi cˈo jas cuban che qui toˈic ru nan u tat. Je riˈ man nim tä chic quil wi alak ru Tzij ri Dios, man cˈo tä chi u patän ru Lokˈ Pixab ri Dios chuwäch alak. Xak xuwi chquij tak ri nakˈatal wi alak cäya wi alak tijonic. Xukujeˈ qˈuia ri jeˈ tak waˈ cäban alak, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib riˈ. Ri Jesús xeusiqˈuij ri winak rucˈ jumul chic, xubij cˈu chque: Alak, onojel alak, tatabej alak ri nu tzij, chˈobo alak ri quinbij, ―cächa chque. Man cˈo tä ri cutij ri winak ri cäcowinic cäretzelaj u wäch ru cˈaslemal. Xane are ri quel lok pa ranimaˈ ri winak, are waˈ ri quetzelan u wäch ru cˈaslemal. We cˈo jun ri cujiquiba ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, ¡chutatabej baˈ! ―xcha chque. Oquinak chi ri Jesús pa ri ja, u yoˈm cˈu can ri winak, xepe ru tijoxelab, xquitaˈ che ri Areˈ chrij ri cˈutbal ri xutzijoj chque. Xutaˈ cˈu ri Jesús chque, xubij: ¿A xukujeˈ ne ri ix man quichˈob tä waˈ? ―cächaˈ. ¿A mat iwetam chi ronojel ri cutij ri winak, ri coc chupam, man cäcowin tä waˈ che retzelaxic u wäch ru cˈaslemal? Are je riˈ, rumal chi man coc tä pa ranimaˈ, xane xak xuwi pa ri rixcoˈl, quel cˈu canok aretak cuban ru chul, ―xcha chque. Xubij waˈ chque chucˈutic chi man cˈo tä jun u wäch wa ri äwas u tijic, ri quetzeletaj jun winak rumal. Xukujeˈ xubij: Ri quel lok pa canimaˈ ri winak are waˈ ri quetzelan u wäch ri qui cˈaslemal. Je riˈ, rumal chi pa canimaˈ ri winak, quebel wi lok ri itzel tak qui chomanic, xukujeˈ ri etzelal ri cäcaˈn ri e areˈ ri e jeˈ tak waˈ: ru banic ri nimalaj mac rucˈ ri rixokil o ri rachajil jun chic, ru banic jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, xukujeˈ ru banic ri cämisanic, ri elakˈanic, ru rayixic ri quech niqˈuiaj winak chic, ri etzelal, ri subunic, ri sacˈajil chubanic ronojel u wäch etzelal, ri cˈäx cunaˈ jun chrij jun winak chic ri utz u rikom, ru yaquic tzij chrij jun chic, ru banic nimal, xukujeˈ ri man cuyaˈ tä jun chi coc tzij pu jolom, xane xa cuban re ri areˈ. Conojel waˈ we etzelal riˈ quebel lok pa canimaˈ ri winak, quetzeletaj cˈu ri qui cˈaslemal cumal, ―xcha chque. Xel bi ri Jesús chilaˈ, xeˈc, xopan pa Fenicia chunakaj ri tinimit Tiro, xukujeˈ ri tinimit Sidón. Xoc cˈu bi pa jun ja. Man craj taj chi ri winak cäquetamaj chi cˈo chilaˈ, man cäcowin tä cˈut chucˈuˈic rib. Chanim cˈut xretamaj jun ixok chi ri Jesús cˈo chilaˈ. Ri ixok riˈ cˈo jun alaj ral ali ri cˈo jun itzelalaj espíritu che. Xopan cˈu rucˈ ri Jesús, xxuqui chuwäch. Ri ixok riˈ man are tä aj Israel, xane ilom u wäch pa Fenicia, chˈäkäp re ri Siria. Xubochiˈj ri Jesús, xutaˈ tokˈob che chi cäresaj bi ri itzel espíritu che ri ral ali. Xubij cˈu ri Jesús che: Cheyej na la rech nabe cäyiˈ ri qui wa ri acˈalab, chenoj cˈu na ri e areˈ. Man utz tä ru chapic ri qui wa ri acˈalab, cäqˈuiäk ta cˈu chquiwäch ri alaj tak tzˈiˈ, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri ixok, xubij che ri Jesús: ¡Jeˈ, Tat! Xukujeˈ ne ri alaj tak tzˈiˈ ri queboc pa ja cäquitij ru xeˈr tak ri qui wa ri acˈalab, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che ri ixok: Rumal we tzij riˈ ri xbij la, cuyaˈ queˈ la cho ja. Elinak chi cˈu bi ri itzel espíritu che ri alaj ali ri al la, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri ixok cho ja. Aretak xopanic xurika ri ral kˈoyol pa ru chˈat, elinak chi cˈu bi ri itzel espíritu che ri alaj ali. Xel cˈu bi ri Jesús chilaˈ chunakaj ri tinimit Tiro, xocˈow pa ri tinimit Sidón, xukujeˈ pa tak ri tinimit re Decápolis, xopan cˈu chuchiˈ ri mar re Galilea. Aretak cˈo chilaˈ xcˈam lok jun soˈr achi ri xukujeˈ mem rucˈ ri Jesús. Ri xecˈamow lok quebochiˈnic, cäquitaˈ tokˈob che ri Jesús chi cuya ru kˈab puwiˈ ri achi. Ri Jesús xucˈam cˈu bi ri achi chquiwäch ri winak pu tuquiel wi. Xeunim ru wiˈ tak u kˈab pa tak ru xiquin ri achi, xukujeˈ xchubanic, xuchap cok ri rakˈ. Xcaˈy cˈu ri Jesús chicaj, xbikˈbitic, xubij che ri achi: ¡Efata! ―xchaˈ. Quel cubij waˈ: ¡Chjaktajok! ―cächaˈ. Chanim cˈut xejaktaj ru xiquin ri achi, xukujeˈ xutzir ri rakˈ. Cäcowin chi cˈut cätzijonic. Ri Jesús cˈut queupixbaj ri winak chi cˈo jun mäquibij wi. Pune sibalaj queupixbaj na, xa sibalaj cäquesaj na u tzijol waˈ. Sibalaj cˈu cäquicajmaj ri winak, cäquibij: ¡Sibalaj utz cuban ri Jesús che ronojel! Cubano chi cäquita chic ri soˈrab, xukujeˈ cubano chi ri memab quechˈawic, ―xecha ri winak. Pa tak ri kˈij riˈ, qui mulim quib sibalaj qˈuia winak jumul chic, man cˈo tä cˈu ri cäquitijo. Ri Jesús xeusiqˈuij ru tijoxelab, xubij chque: Quel nu cˈux chque ri winak rumal chi oxib kˈij chi waˈ e cˈo wucˈ, man cˈo tä cˈu jas cäquitijo. We quintakan chque chi quebeˈ cho cachoch, mäjaˈ cˈu quewiˈc, quetzak na pa tak ri be. Jujun cˈu chque naj e petinak wi, ―xcha chque. Ru tijoxelab xechˈawic, xquibij che: ¿Jawijeˈ ta cˈu lo cäcowin wi jun curik ri wa che qui tzukic waˈ we winak riˈ waral pa we juyub riˈ ri cätzˈinowic? ―xecha che. Xutaˈ cˈu ri Jesús chque: ¿Janipaˈ caxlan wa e cˈo iwucˈ? ―xchaˈ. Ri e areˈ xquibij: ¡Wukub! ―xecha che. Xtakan cˈu ri Jesús chque ri qˈuialaj tak winak chi quecuˈbi pulew. Te cˈu riˈ xeucˈam ri wukub caxlan wa, xmaltioxinic, xeupiro. Xeuya chque ru tijoxelab rech quequijach waˈ chquiwäch ri winak. Je cˈu riˈ xcaˈno. Xukujeˈ e cˈo quieb oxib alaj tak cär. Ri Jesús xeutewchij ri alaj tak cär, xubij chque ru tijoxelab chi quequijach waˈ xukujeˈ chquiwäch ri winak. Xewiˈ cˈu conojel ri winak, xenojic. Xequimulij cˈu ri chˈäkatak tak caxlan wa ri xecanaj canok, ronojel cˈu waˈ xuban wukub chicäch wa. Craj e cˈo quiejeb mil winak ri xewiˈc. Te cˈu riˈ xeutak bi ri Jesús cho cachoch. Chanim cˈut xoc bi ri Jesús pa ri barco cucˈ ru tijoxelab, xebeˈ pa Dalmanuta. Xeopan cˈu ri tataˈib fariseos rucˈ ri Jesús, xquichap tzij rucˈ. Te riˈ xquitaˈ che chi cucˈut chquiwäch jun cajmabal etal ri cäpe chicaj. Xquibij waˈ che rech cäkaj ri Jesús pa qui kˈab. Sibalaj xbikˈbit cˈu ri Jesús, xubij: ¿Jas che cäquitaˈ etal ri winak re we kˈij junab riˈ? ―cächaˈ. Kas tzij ri quinbij chech alak chi man cäyiˈ tä chi na jun etal chque, ―xcha ri Jesús. Xel bi ri Jesús chquiwäch. Xoc chi jumul pa ri barco, xeˈ cˈu chˈäkäp che ri mar. Xsach pa qui jolom ri tijoxelab u cˈamic bi qui wa. Xak xuwi jun caxlan wa cˈo cucˈ pa ri barco. Ri Jesús xeupixbaj, xubij chque: ¡Chitampeˈ! ¡Chichajij iwib chuwäch ri qui chˈamil ri tataˈib fariseos, xukujeˈ chuwäch ru chˈamil ri Herodes! ―xcha chque. Xquitzijobela cˈu quib ri tijoxelab, xquibij: Ri Areˈ cubij waˈ rumal chi man cˈo tä ka wa ka cˈamom lok, ―xechaˈ. Aretak ri Jesús xretamaj jas ri tajin cäquibij, xubij chque: ¿Jas che quitzijobela iwib chi man cˈo tä i wa? ―cächa chque. ¿A xak are mäjaˈ quichˈobo, mäjaˈ quiwetamaj? ¿A xa abajarinak na ri iwanimaˈ? ―cächaˈ. Pune cˈo i wakˈäch rech quixcaˈyic, ¡man quixcaˈy taj! Pune cˈo i xiquin rech quito, ¡man quitatabej taj! ¿A mat cänaˈtaj waˈ chiwe ri xinbano? ―cächa chque. Aretak xinpir ri job caxlan wa, xinjach cˈu waˈ chquiwäch ri job mil winak, ¿janipaˈ chicäch nojinak chque chˈäkatak tak wa ri man xqˈuis taj ri xeicˈolo? ―xcha chque. ¡E cablajuj! ―xecha ri e areˈ. Aretak cˈut xinpir ri wukub caxlan wa, xinjach waˈ chquiwäch ri quiejeb mil winak, ¿janipaˈ chicäch nojinak chque chˈäkatak tak wa ri man xqˈuis taj ri xeicˈolo? ―xcha chque. ¡E wukub chicäch! ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿Jas lo waˈ chi cˈä mäjaˈ quichˈobo? ―xcha chque. Te cˈu riˈ xopan ri Jesús pa ri tinimit Betsaida, e rachiˈl cˈu ru tijoxelab. Jujun winak xquicˈam lok jun moy achi cho ri Jesús, xquibochiˈj chi cuchap cok ri achi. Ri Jesús xuchap ri moy che ru kˈab, xuyukej bic, xebel cˈu bi pa ri tinimit. Xchuban cˈu pa tak u wakˈäch ri moy, xuya ru kˈab puwiˈ ri achi, xuchap cok ru wakˈäch, te cˈu riˈ xutaˈ che: ¿A cˈo ri quil la? ―xcha che. Are cˈu ri moy xcaˈy akˈanok, xubij: Quinwil ri winak chi jeˈ ta ne e cheˈ, quinwil cˈut chi quebinic, ―xchaˈ. Ri Jesús xuya chi jumul ru kˈab puwiˈ ri achi, xuchap cok ru wakˈäch. Cˈä te riˈ kas xcaˈyic. Xutzir can ru wakˈäch, utz chic xcowin ri achi che rilic ronojel. Te cˈu riˈ ri Jesús xutak bi cho rachoch, xubij bi che: Utz na we man coc tä la pa ri tinimit, man cˈo tä cˈu ri cätzijoj la apan che jun chic jas ri nu banom che la, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri Jesús, e rachiˈl ru tijoxelab, xeopan pa tak ri tinimit re Cesarea Filipo. Benam cˈu que pa ri be, xutaˈ chque ru tijoxelab, xubij: ¿Jachin ri in ri cäquibij ri winak? ―xcha chque. Xquibij cˈu che: E cˈo jujun winak cäquibij chi lal riˈ ri Juan Kasal Jaˈ, ―quechaˈ. Xukujeˈ cäquibij juleˈ chic chi lal riˈ ri ka mam Elías. E cˈo chi niqˈuiaj cäquibij chi lal jun chque ri ojer kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―quechaˈ, ―xecha che. Te riˈ xchˈaw ri Jesús jumul chic, xutaˈ chque: E cˈu ri ix, ¿jachin ri in ri quibij ix? ―xcha chque. Xchˈaw cˈu ri tat Pedro, xubij che: ¡Lal riˈ ri Cristo! ―xcha che. Xeupixbaj cˈut ri Jesús chi mäquitzijoj waˈ che jachin jun. Ri Jesús xuchaplej qui tijoxic ru tijoxelab, xubij chque: Rajwaxic chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinrik na sibalaj cˈäx, quinxutux na cumal ri qui nimakil ri winak, cumal ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ cumal ri tijonelab re ri Pixab. Xukujeˈ rajwaxic chi quincämisax na, te riˈ quincˈastaj chi cˈu na churox kˈij chquixol ri cäminakib, ―xcha chque. Utz u bixic waˈ xuban ri Jesús rech cäquichˈobo. Are cˈu ri tat Pedro xucˈam bi ri Jesús u tuquiel wi, xuchaplej u yajic. Xutzolkˈomij cˈu rib ri Jesús, xeucaˈyej ru tijoxelab, xuyaj ri tat Pedro, xubij che: ¡Chatel chnuwäch, Satanás! ―cächa ri Jesús. ¡Man cachˈob tä cˈu ru chomanic ri Dios, xane xak xuwi cachˈob ri qui chomanic winak! ―xcha riˈ chquiwäch. Ri Jesús xeusiqˈuij ri qˈuialaj winak junam cucˈ ru tijoxelab, xubij cˈu chque: We cˈo jun craj cäpe wucˈ in, rajwaxic chi muban xa jas ri craj ri areˈ. Rajwaxic chutelej ru cruz, chpet wucˈ in, ―cächaˈ. (Quel cubij waˈ chi ri winak riˈ man nim tä chic cäril wi ru cˈaslemal, pune ta ne curik ri cämical rumal rech ri Jesús.) Apachin ta ne ri craj cutoˈ u wiˈ ru cˈaslemal cho ruwächulew, cäcäm cˈu na waˈ we winak riˈ, cutzak na ronojel. Man curik tä na riˈ ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Apachin ta ne ri cuya ru cˈaslemal rumal wech in, xukujeˈ rumal rech ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, cutoˈ na u wiˈ ri kas u cˈaslemal, ―cächaˈ. ¿Jas ta cˈu lo riˈ ri cuchˈac jun winak we cärechbej ronojel ruwächulew, cutzak cˈu na ri kas u cˈaslemal? ¿Jas ta cˈu lo ri cäcowin ri winak chuyaˈic chuqˈuexwäch ri kas u cˈaslemal? ―cächa chque. Apachin cˈut ri cäqˈuix chwe in xukujeˈ che ri nu tzij chquiwäch ri itzelalaj tak winak rech we kˈij junab riˈ, ri man queniman tä chi che ri Dios, xane xa cäcaˈn jas ri cäcaj ri e areˈ, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinqˈuix na xukujeˈ che ri winak riˈ aretak quintzelej lok, quinpe cˈu na riˈ wachiˈl ri lokˈalaj tak ángeles, cänimarisax cˈu na nu kˈij jas ru nimarisaxic u kˈij ri nu Tat, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xubij ri Jesús chque conojel: Kas tzij ri quinbij chiwe chi e cˈo jujun chque ri e cˈo waral chnuwäch ri man quecäm taj cˈä cäquil na chi ya petinak riˈ rucˈ nimalaj chukˈab ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, ―xcha chque. Xqueˈ wakib kˈij chic u bim can waˈ ri Jesús, aretak xeucˈam bi xak xuwi ri tat Pedro, ri tat Jacobo, xukujeˈ ri tat Juan qui tuquiel wi, xepaki cˈu puwiˈ jun nimalaj juyub. Xqˈuextaj cˈu ru caˈyebal ri Jesús chquiwäch. Sibalaj xjuluw ri ratzˈiak ri Jesús, sibalaj sakloloj jeˈ jas ri sak tew, je riˈ chi man cˈo tä jun chˈajal atzˈiak cho ruwächulew ri jeˈ cäcowin chusakarisaxic waˈ cubano. Tzcajmabal chic, xquicˈut quib quieb achijab ri tajin quetzijon rucˈ ri Jesús, e are cˈu ri ka mam Elías rachiˈl ri ka mam Moisés. Xchˈaw ri tat Pedro, xubij cˈu che ri Jesús: Kajtij, ¡sibalaj utz chi uj cˈo waral! Kaˈna oxib moˈ, jun che la, jun che ri ka mam Moisés, xukujeˈ jun che ri ka mam Elías, ―xcha che. Jeˈ xubij waˈ rumal chi man curik taj jas cubij, ¡sibalaj cˈu xquixej quib ri tijoxelab! Te riˈ xkaj jun sutzˈ chquij, xechˈuktaj cˈu rumal. Xchˈaw cˈu lok jun chupam ri sutzˈ, xubij: ¡Are lokˈalaj nu Cˈojol waˈ! Chitatabej ri cubij, ―xchaˈ. Chanim xecaˈylobic, man cˈo tä chi cˈu jachin ri xquilo, xane xak xuwi ri Jesús cˈo cucˈ. Kajem que cho ri juyub, ri Jesús xeupixbaj chi cˈo mäquitzijoj wi ri quilom, cˈä aretak cäcˈastaj na ri Areˈ, ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, chquixol ri cäminakib. Xeniman cˈu che ri Jesús, man cˈo tä xquibij che jun chic jas riˈ ri xquicˈulmaj. Xa xquitzijobej quib chquixol chi jas riˈ ri cˈastajic chquixol ri cäminakib. Xquitaˈ cˈu che ri Jesús, xquibij che: ¿Jas che cäquibij ri tijonelab re ri Pixab chi rajwaxic cäpe na ri ka mam Elías nabe? ―xecha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: Tzij riˈ chi cäpe ri ka mam Elías nabe, rech cuban na u banic ronojel. ¿Jas cˈu cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chwij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak? Tzˈibam chi sibalaj quinrik na cˈäx, quetzelax cˈu na nu wäch, ―cächa riˈ. Quinbij cˈu chiwe chi ya ulinak ri tat Elías, xcaˈn cˈu ronojel u wäch cˈäx che ri areˈ, xa jas ri xcaj xcaˈno, jeˈ jas ri cubij chrij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, ―xcha ri Jesús chque. Te cˈu riˈ aretak xetzelej lok, xeopan cucˈ ri niqˈuiaj tijoxelab chic, xequil qˈuialaj tak winak qui sutim quij ri tijoxelab, xukujeˈ e cˈo jujun chque ri tijonelab re ri Pixab qui chapom tzij cucˈ. Aretak ri winak xquil ri Jesús, sibalaj xquicajmaj u wäch, aninak xebeˈ chuchˈabexic. Xutaˈ ri Jesús chque ru tijoxelab, xubij: ¿Jas waˈ ri tajin quichomala cucˈ? ―xcha chque. Jun chque ri winak xchˈawic, xubij che: Ajtij, xincˈam lok ri nu cˈojol chuwäch la, rumal chi cˈo jun itzel espíritu che, ri u banom che chi man cäcowin taj cächˈawic. Apawijeˈ ta ne ri cˈo wi aretak ri itzel espíritu cuchapo, cuqˈuiäk pulew, chilaˈ cuyacya wi, cäpuluw cˈu u pu chiˈ, xukujeˈ cukuchˈuchˈej u ware, cächeˈr cˈu u cuerpo. Xintaˈ tokˈob chque ri tijoxelab la rech cäquesaj bi ri itzel espíritu che, man xecowin tä cˈut, ―xcha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij: ¡Ay, winak, alak riˈ rech we kˈij junab riˈ, man cäcojon tä alak! ―cächaˈ. ¿A are lo caj alak chi xak areˈ quincˈoji ucˈ alak ronojel kˈij, chi quinchajij paciencia ucˈ alak? ―cächaˈ. ¡Cˈama baˈ alak lok ri ala chnuwäch! ―xcha chque. Xquicˈam cˈu lok ri ala rucˈ. Aretak ri itzel espíritu xril ri Jesús, chanim xuyacya ri ala, xtzak cˈu ri ala pulew, xuwolkotij rib, xpuluw u pu chiˈ. Xutaˈ ri Jesús che ru tat ri ala, xubij: ¿Jampaˈ xuchap waˈ we cˈäx riˈ? ―xcha che. Xubij ru tat: Tzpa ru chˈutinal, ―xchaˈ. Qˈuia mul ri itzel espíritu cuqˈuiäk ri ala pa ri kˈakˈ, pa ri jaˈ chucämisaxic. We cˈu cˈo jas ri cäcowin la chubanic che, tokˈobisaj la ka wäch, ¡chujtoˈ la! ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: We cäcowin la cäcojon la chwe, ¡ronojel cuyaˈ cäbanic rumal ri winak ri cäcojonic! ―xcha ri Jesús che. Chanim ru tat ri ala co xchˈawic, xubij: ¡Tat, quincojonic! ¡Chintoˈ baˈ la rech quincojon na más! ―xcha che. Aretak ri Jesús xrilo chi qˈuia winak tajin cäquimulij quib chrij, xuyaj ri itzelalaj espíritu, xubij che: Itzelalaj espíritu ri caban mem, ri xukujeˈ caban soˈr chque ri winak, catintako chi chatel che ri ala, ¡matoc chi jumul che! ―xcha che. Xurak cˈu u chiˈ ri itzelalaj espíritu, sibalaj xuyacya can ri ala, xel cˈu bi che. Xcanaj can ri ala jeˈ ta ne cäminak, je riˈ chi e qˈuia ri xquibij: ¡Xcämic! ―xechaˈ. Ri Jesús cˈut xuchap ri ala che ru kˈab, xuyaco. Xtaqˈui cˈu akˈan ri ala. Oquinak chi cˈu ri Jesús pa jun ja, xepe ru tijoxelab, xquitaˈ che ri Jesús pu tuquiel wi, xquibij: ¿Jas che ri uj man xujcowin tä che resaxic bi ri itzelalaj espíritu? ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Xak xuwi rumal ru banic orar xukujeˈ ri u banic ayunar quel bi jun itzelalaj espíritu ri jeˈ u banic waˈ, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak xebel bi chilaˈ, xebeˈc, xeocˈow cˈu pa Galilea. Man craj tä cˈu ri Jesús chi cˈo jun cäretamaj chi cˈolic. Je riˈ, rumal chi ri Jesús tajin queutijoj ru tijoxelab, xubij chque: Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinjach cˈu na in pa qui kˈab ri winak, quinquicämisaj na ri e areˈ, ―cächaˈ. Pune in cäminak chic, quincˈastaj cˈu na churox kˈij chquixol ri cäminakib, ―xcha chque. Ri e areˈ cˈut man xquichˈob tä ri tajin cubij chque, xquixej cˈu quib chutaˈic che. Xeopan cˈu pa ri tinimit Capernaum. Aretak ri Jesús ya cˈo chic pa ri ja, xutaˈ chque ru tijoxelab, xubij: ¿Jas riˈ ri tajin quichomala iwib chrij aretak uj petinak pa ri be? ―xcha chque. Man xechˈaw tä cˈut rumal chi ri e areˈ tajin cäquichomalaˈ quib pa ri be chrij jachin chque are ri nim na u banic. Xtˈuyi cˈu ri Jesús, xeusiqˈuij ri cablajuj u tijoxelab, xubij chque: We cˈo jun ri craj coc che qui nimal ri winak, rajwaxic cubano chi man nim tä u banic chquixol, xane coc na che patänil que conojel, ―xcha chque. Xucˈam cˈu ri Jesús jun alaj acˈal, xutacˈaba pa qui niqˈuiajal ri tijoxelab. Xukˈaluj cˈut, xubij chque: Apachin ri cäcˈamow we acˈal riˈ rumal wech in, in riˈ quinucˈamo. Apachin cˈu ri quinucˈam in, man xak xuwi tä ri in quinucˈamo, xane xukujeˈ are cucˈam ri xintakow lok, ―xcha chque ru tijoxelab. Xubij cˈu ri tat Juan che ri Jesús: Ajtij, kilom jun achi ri man jun tä kucˈ ri tajin cucoj ri biˈ la che quesaxic bi ri itzel tak espíritus. Ri uj xkakˈil cˈu canok rumal chi man jun tä kucˈ, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús: Mikˈila chic, ―cächaˈ. Rumal chi man cˈo tä jun ri cucoj ri nu biˈ chubanic jun nimalaj cajmabal, te cˈu riˈ chanim cubij tzij ri man utz taj chwij in. Apachin cˈu ri man cujucˈulelaj taj, are jun riˈ kucˈ, ―cächaˈ. Apachin ri cuya jun vaso joron chiwe pa ri nu biˈ rech quitijo xa rumal chi ix rech ri Cristo, kas curik na ri tojbal re, ―xcha chque. Apachin cˈu ri cubano chi jun chque we chˈutik riˈ ri quecojon chwe curik ri be ri man utz taj, are utz riˈ we ta cäxim jun caˈ re molino chukul ri winak riˈ, cäqˈuiäk ta cˈu bi pa ri mar. We ta ra kˈab cubano chi ri at carik ri be ri man utz taj, chakˈata apanok. Are utz na chawe we carik na ri kas a cˈaslemal pune at cut, chuwäch ri cˈo quieb a kˈab cateˈ pa ri cˈatic jawijeˈ cˈo wi ri kˈakˈ ri man cächuptaj taj. Chilaˈ cˈut man quecäm tä wi na ri ixjut ri cäquitij ri qui tijol ri winak, man cächuptaj tä cˈu ri kˈakˈ. We ta ri awakan cubano chi at carik ri be ri man utz taj, chakˈata apanok. Are utz na chawe we carik na ri kas a cˈaslemal, pune xa jun awakan cˈolic, chuwäch ri cˈo quieb awakan catqˈuiäk bi pa ri cˈatic jawijeˈ cˈo wi ri kˈakˈ ri man cächuptaj taj. Chilaˈ cˈut man quecäm tä wi na ri ixjut ri cäquitij ri qui tijol ri winak, man cächuptaj tä cˈu ri kˈakˈ. We ta cˈu ra wakˈäch cubano chi ri at carik ri be ri man utz taj, chawesaj apanok. Are utz na chawe catoc chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ, pune xa jun a wakˈäch cˈolic, chuwäch ri cˈo quieb a wakˈäch, catqˈuiäk bi pa ri cˈatic jawijeˈ cˈo wi ri kˈakˈ ri man cächuptaj taj. Chilaˈ cˈut man quecäm tä wi na ri ixjut ri cäquitij ri qui tijol ri winak, man cächuptaj tä cˈu ri kˈakˈ. Conojel winak cäquirik na cˈäx jeˈ ta ne chi cäyiˈ kˈakˈ pa qui wiˈ junam jas ri cäyiˈ ri atzˈam puwiˈ ronojel awaj ri cäcämisax chusipaxic cho ri Dios. Utz ri atzˈam. We cˈu man cˈo tä chic u tzayil ri atzˈam, ¿jas ta cˈu lo quicoj chic chutzayixic? Chcˈol utzil pa iwanimaˈ jeˈ jas ri utzalaj atzˈam, man quixchˈojin tä cˈut, ―xcha ri Jesús chque. Xel cˈu bi ri Jesús pa ri tinimit Capernaum, xeˈ pa Judea, xukujeˈ xeˈ chˈäkäp che ri nimaˈ Jordán. Xquimulij cˈu quib qˈuia winak rucˈ jumul chic. Ri Jesús jumul chic xeutijoj jas ri nakˈatal wi ri Areˈ. Xeopan cˈu jujun tataˈib fariseos rucˈ ri Jesús, xquitaˈ cˈu che we takal che jun achi cujach bi ri rixokil. Xa xquibij waˈ che ri Jesús rech cäkaj ri Areˈ pa qui kˈab. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: ¿Jas pu ri xtak wi alak rumal ri ka mam Moisés? ―xchaˈ. Xquibij cˈu ri tataˈib fariseos: Ri ka mam Moisés xuyaˈ chke chi jun achi cuyaˈ cutzˈibaj jun wuj ri cubij wi chi ri achi cujach bi ri rixokil, xa je riˈ cˈut cäjach bi ri ixok, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Xa rumal chi sibalaj abajarinak ri animaˈ alak, are rumal riˈ xtzˈibax waˈ we takanic riˈ chech alak rumal ri ka mam Moisés, ―cächa chque. Tzpa ru chaplexic lok ronojel, aretak ri Dios xuchap u banic ruwächulew, “chi achi chi ixok xeuban ri Dios”. “Rumal waˈ jun achi cuya can ru nan u tat, cätuni cˈu na rucˈ ri rixokil. Xa e jun na ri quieb riˈ,” ―cächa riˈ. Je cˈu riˈ man e quieb tä chic, xane xa e jun waˈ. Rumal cˈu riˈ jas ri xeutunuba ri Dios, mäjach qui wäch waˈ rumal ri winak, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Aretak e cˈo chic pa ja, ri tijoxelab xquitaˈ che ri Jesús chi cubij chi na jumul chic jas quel cubij riˈ ri xtzijox rumal. Xubij cˈu ri Jesús chque: Apachin ri cujach bi ri rixokil, cäcˈuli chi cˈu na rucˈ jun ixok chic, ri achi riˈ cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri nabe rixokil. We are ri ixok cujach bi ri rachajil, cäcˈuli chi cˈu na rucˈ jun achi chic, ri ixok riˈ cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri rachajil, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Ri winak xequicˈam lok ri acˈalab cho ri Jesús rech cuya ru kˈab pa qui wiˈ. Xeyaj cˈu ri winak cumal ri tijoxelab. Aretak xril ri Jesús chi queyajon ri tijoxelab, xpe royowal, xubij chque: Chiya chque ri acˈalab chi quepe wucˈ, meikˈatej rumal chi ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak are quech ri e jeˈ tak waˈ, ―cächaˈ. Kas tzij ri quinbij chiwe chi apachin ri man cucˈam tä riˈ ru takanic ri Dios jeˈ jas ri cuban jun alaj acˈal, man cäyiˈ tä cˈu che chi cätakan ri Dios puwiˈ, ―xcha chque. Ri Jesús xeukˈaluj ri acˈalab, xuya cˈu ru kˈab pa qui wiˈ, xeutewchij. Aretak ri Jesús xutakej chi ru be, chanim xpe jun acˈal achi rucˈ, xxuqui chuwäch, xutaˈ che, xubij: Utzalaj Ajtij, ¿jas quinban in rech quinrik ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic? ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: ¿Jas che cabij utz chwe? ¡Man cˈo tä jun kas utz, xane xak xuwi ri Dios! ―cächa che. Awetam cˈu ri cätakan wi ru Lokˈ Pixab ri Dios: “Matcämisanic, maban ri nimalaj mac ri äwas u banic rucˈ ri rixokil jun winak chic, maban ri elakˈ, maban tzij chrij jun winak chic, maban subunic che jun winak chic che resaxic ri rech ri areˈ, nim cheawil wi ra nan a tat,” ―cächa riˈ, ―xcha ri Jesús che. Xubij cˈu ri achi che: Ajtij, ronojel waˈ nu takem tzaretak in acˈal na, ―xcha che. Ri Jesús co xcaˈy che ri achi, sibalaj lokˈ xril wi, xubij che: Cˈo jun jasach chic ri cˈä mäjaˈ cabano. Cheaqˈuiyij conojel ri jastak awe, chaya ri rajil chque ri mebaˈib. Cäcˈoji cˈu na ra kˈinomal chilaˈ chicaj. Joˈ, tasaˈj wucˈ, chatelej cˈu ra cruz, ―xcha che. (Quel cubij waˈ chi man nim tä chic cäril wi ru cˈaslemal, pune ta ne curik ri cämical rumal rech ri Jesús.) Xqˈuextaj cˈu ru wäch ri achi, xcˈäxcˈob ri ranimaˈ rumal ri xubij ri Jesús che. Xbisonic xeˈc, rumal chi qˈuia u kˈinomal cˈolic. Xcaˈy ri Jesús pa tak u xcut, xubij chque ru tijoxelab: ¡Sibalaj cˈäx cäquitij ri kˈinomab queopan rucˈ ri Dios rech cätakan pa qui wiˈ! ―xcha chque. Ri tijoxelab xquicajmaj ri xubij chque, man xquirik tä chic jas xcaˈno. Xchˈaw chi jumul ri Jesús, xubij chque: Kachalal, kas cˈäx cäquitij ri winak ri cäcuˈbi ri canimaˈ chrij ri kˈinomal, queopan rucˈ ri Dios rech cätakan pa qui wiˈ. Are man cˈäx tä ri rocˈowisaxic jun quiej camello pa ru julil jun tˈisombal bak chuwäch ri ropanic jun kˈinom rucˈ ri Dios rech cätakan puwiˈ, ―xcha chque. Sibalaj xquicajmaj waˈ ri tijoxelab, xquibij cˈu chbil tak quib: ¿Jachin ta cˈu lo ri cäcowinic curik ru tobanic ri Dios? ―xechaˈ. Ri Jesús tajin queucaˈyej, xubij cˈu chque: Man quecowin tä ri winak chubanic waˈ, cäcowin cˈu na ri Dios che, rumal chi ri Dios cäcowin chubanic ronojel, ―xcha chque. Ri tat Pedro xuchˈabej ri Jesús, xubij: Tat, chilampe la chi ri uj ka yoˈm can ri jastak ke, uj cˈo ucˈ la, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús: Kas tzij ri quinbij chiwe chi man cˈo tä jun ri cuya can ri rachoch, ri rachalal, ru nan u tat, ri rixokil, ri ralcˈual, ri rulew rumal wech in, xukujeˈ rumal rech ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, ri mat curik na cämic pa tak we kˈij junab riˈ jun ciento mul ri e jeˈ tak waˈ, ri rachoch, rachalal, ru nan, ralcˈual, rulew, pune rucˈ cˈäx ri cäbantaj che cumal ri winak. Xukujeˈ curik na ru cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na, ―cächa chque. E qˈuia chque ri winak ri nim queil wi cämic, man nim tä chi na queil wi pa ri kˈij riˈ, xukujeˈ e cˈo ri man nim tä queil wi cämic, nim cˈut queil wi na, ―xcha chque. E benak cˈu pa ri be, pakalem cäcaˈn pa Jerusalén, nabejinak cˈu ri Jesús chquiwäch ru tijoxelab. Ri e areˈ sibalaj xquicajmaj u wäch ri Jesús. Conojel ri e teren chrij sibalaj quixeˈm quib. Ri Jesús xeusiqˈuij jumul chic ri cablajuj u tijoxelab rucˈ pa qui tuquiel wi, xuchaplej cˈu u bixic chque ri cäban na che. Xubij cˈu chque: Chiwilampeˈ, benam ke, tajin cujpaki pa ri tinimit Jerusalén. Quinjach cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, pa qui kˈab ri qui nimakil ri sacerdotes, xukujeˈ pa qui kˈab ri tijonelab re ri Pixab. Cäquikˈat na tzij pa nu wiˈ chi quincämisax na, quinquijach cˈu na pa qui kˈab ri niqˈuiaj winak chic. Cäquetzˈbej na nu wäch, xukujeˈ cäquichubaj na nu wäch. Quinquirapuj na, quinquicämisaj. Quincˈastaj chi cˈu na churox kˈij, ―xcha ri Jesús chque. Xekeb cˈu ru cˈojol ri tat Zebedeo rucˈ ri Jesús, e areˈ ri tat Jacobo, ri tat Juan, xquibij cˈu che: Kajtij, cäkaj chi cäban la chke apachique u wäch tokˈob ri cäkataˈ che la, ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: ¿Jas cˈu quiwaj chi quinban chiwe? ―xcha chque. Xquibij cˈu che: Aretak cänimarisax ri kˈij la, cätakan chi la pa qui wiˈ conojel, ya la chke chi cujtˈuyi na ucˈ la, chi jun chke cäcˈoji pa ri wiquiäkˈab la, ri jun chic pa ri moxkˈab la, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¡Man quichˈob taj jas u wäch tokˈob ri quitaˈ chwe! ―cächa chque. ¿A quixcowinic quichˈij na ri cˈäx ri quinrik na in, quitij cˈu na iwe ri cˈo pa ri vaso ri quintij na we in? ¿A quixcowinic cäban i kasnaˈ ix jas ri kasnaˈ ri cäban na chwe in? ―xcha chque. Xquibij cˈu che: Cujcowinic, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Kas tzij quitij na iwe ri cˈo pa ri vaso ri quintij na we in, xukujeˈ cäban na i kasnaˈ jas ri kasnaˈ ri cäban na chwe in, ―cächa chque. Are cˈu ri tˈuyulem pa ri nu wiquiäkˈab, we ne pa ri nu moxkˈab, man cuyaˈ taj quinya in chiwe. Are waˈ quech ri e chaˈtal rumal ri Dios chi quetˈuyi pa tak ri tˈuyulibal riˈ, ―xcha chque. Aretak ri lajuj tijoxelab chic xquita u bixic ronojel waˈ, xpe coyowal ri e areˈ chque ri tat Jacobo, ri tat Juan. Xeusiqˈuij cˈu ri Jesús, xubij chque: Ri ix iwetam chi ri winak ri yaˈtal chque chi quetakan pa qui wiˈ ri niqˈuiaj winak chic, kas tzij e cˈo riˈ pa qui kˈab. Ri qui nimakil winak quetakan pa qui wiˈ xukujeˈ, ―cächaˈ. Man jeˈ tä cˈu waˈ ri ix, xane apachin chiwe ri craj chi nim quil wi, rajwaxic chi coc na waˈ che patänil iwe. Apachin chiwe ri craj coc che i nimal ix, nabe rajwaxic chi coc na che patänil que conojel, ―cächaˈ. Are je riˈ, rumal chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, man in petinak taj rech quinpatänixic, xane rech quinpatänin chque niqˈuiaj chic, xukujeˈ rech quinya ri nu cˈaslemal che tojbal re ri qui tzokopixic qˈuia winak, ―xcha ri Jesús chque. Xeopan cˈu pa ri tinimit Jericó. Elem chi cˈu bic cuban ri Jesús pa Jericó, e rachiˈl cˈu ru tijoxelab xukujeˈ qˈuialaj tak winak chic. Cˈo cˈu jun moy achi, Bartimeo u biˈ, tˈuyul chiˈ ri be, are cˈu jun molonel waˈ, u cˈojol ri tat Timeo. Aretak xuto chi tajin cocˈow ri Jesús aj Nazaret, co xchˈawic, xubij: ¡Tat Jesús, ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la nu wäch! ―xchaˈ. E qˈuia ri winak ri xquiyajo, xquibij che chi chutzˈapij u pu chiˈ. Ri areˈ cˈut xa man cuta taj, xane más co na xchˈawic, xubij: ¡Ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la nu wäch! ―xchaˈ. Xtaqˈui cˈu ri Jesús, xubij: Siqˈuij baˈ alak lok, ―xcha chque. Xquisiqˈuij cˈu lok ri moy, xquibij che: ¡Chachajij awanimaˈ! ¡Chatwalijok! Ri Jesús tajin catusiqˈuij, ―xecha che. Ri areˈ cˈut xurokij can ru kˈuˈ jelaˈ, chanim xwalijic, xeˈc, xopan rucˈ ri Jesús. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: ¿Jas caj la chi quinban che la? ―xcha che. Xubij ri moy che: Ajtij, cwaj quincaˈy jumul chic, ―xcha che. Xubij ri Jesús che: Cuyaˈ queˈ la. Ya xutzir la rumal chi xcojon la chwe, ―xcha che. Chanim cˈut xcowinic xcaˈyic, xteri bi chrij ri Jesús pa ri be. Aretak nakaj chic e cˈo wi che ri tinimit Jerusalén, chquiwäch ri tinimit Betfagé rucˈ ri tinimit Betania, tajin queocˈow chuxeˈ ri Ujuyubal Olivos, ri Jesús xeutak bi quieb chque ru tijoxelab. Xubij chque: Jix pa ri alaj tinimit ri cˈo apan chkawäch. Aretak quixopan chilaˈ quirik na jun burro yukulic. Man cˈo tä jun winak quiejeninak chrij, ―cächaˈ. Chiquiraˈ, chicˈama lok, ―cächa chque. We cˈo jun cubij chiwe: ¿Jas che quiban waˈ? ―cächa ne chiwe. Chibij che: Xa cajwataj che ri Kajaw Jesús, chanim cˈut cutzelej chi na lok che la, ―quixcha che. Xebeˈ cˈu ri tijoxelab, xequirika cˈu ri burro pa ri be, yukul cok chuchiˈ ri porta. Xquiquir cˈut. Jujun chque ri a tacˈatoj chilaˈ xquibij chque: ¿Jas quibano quiquir ri burro? ―xecha chque. Ri tijoxelab xquibij chque jas ru bim bi ri Jesús. Xyiˈ cˈu chque chi cäquicˈam bic. Xquicˈam cˈu bi ri burro, xquiya che ri Jesús. Xquiya ri qui kˈuˈ chrij, xquiejen cˈu ri Jesús. E qˈuia winak xquilicˈ ri qui kˈuˈ pa ri be, xukujeˈ cˈo jujun chic ri xequiya u xak tak cheˈ ri xequichˈupula pa tak ri juyub. Ri winak ri e nabejinak chuwäch ri Jesús, xukujeˈ ri e teretoj chrij, co xechˈawic, xquibij: ¡Chnimarisax u kˈij ri Dios! ¡Utz re ri petinak pa ru biˈ ri Kajaw Dios! ―quechaˈ. ¡Tewchim baˈ riˈ ri takanic ri cäpe na pa ka wiˈ! Tzare waˈ ri takanic ri xchaplex nabe rumal ri ka mam David. ¡Chnimarisax u kˈij ri Dios! ―xechaˈ. Xopan cˈu ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, xoc pa ri nimalaj rachoch Dios. U caˈylobem chic ronojel, benak chi cˈu ri kˈij, xel bic, xeˈ pa Betania, e rachiˈl ri cablajuj u tijoxelab. Chucab kˈij cˈut, aretak tajin quetzelej lok, e petinak pa ri tinimit Betania, xnum ri Jesús. Xril cˈu apan chinaj jun u cheˈal higos, räx cˈu ru xak. Xeˈ ri Jesús che rilic we cˈo u wäch curikaˈ. Aretak xopan rucˈ ri cheˈ, man cˈo tä cˈu u wäch xuriko, xane xak xuwi ru xak cˈolic. Je riˈ, rumal chi mäjaˈ ru kˈijol ri higos. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che ri cheˈ: Cˈo jun mätijow chic ra wäch, ―xcha che. Xquita cˈu waˈ ru tijoxelab. Te cˈu riˈ, aretak xeopan pa Jerusalén, xoc bi ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, xuchaplej quesaxic bi ri ajcˈayib, xukujeˈ ri quequilokˈ tak jastak chupam ri nimalaj rachoch Dios. Xeutzak ri qui mesa ri qˈuexal tak puak, xukujeˈ xeutzak ri qui tem ri ajcˈay tak palomäx. Man xuyaˈ tä cˈu ri Jesús chi cˈo jun cocˈow chupam ri nimalaj rachoch Dios ri rucˈam rekaˈn. Xeutijoj cˈu ri winak, xubij chque: Tzˈibam cˈu waˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: “Ri wachoch in, are jun ja ri cäban wi orar,” ―cuchixic. “Je cˈu u cojic waˈ cumal conojel winak,” ―cächa riˈ. Xukujeˈ xubij ri Jesús: Ri alak cˈut, jun cachoch elakˈomab banom alak che, ―xcha chque. Xquita cˈu waˈ ri qui nimakil sacerdotes xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Xa je riˈ xquitzucuj jas cäcaˈn chucämisaxic. Jeˈ xcaˈn waˈ rumal chi xquixej quib cho ri Jesús, rumal chi conojel ri winak cäquicajmaj ru tijonic ri Areˈ. Are chiˈ cˈut tajin coc ri akˈab, xel bi ri Jesús pa ri tinimit. Akˈab cˈut, chucab kˈij tajin queocˈow pa ri be, xquilo chi ru cheˈal higos chakiˈjarinak chic ronojel. Xnaˈtaj cˈu waˈ che ri tat Pedro, xubij che ri Jesús: Ajtij, ¡chilampe la! Ru cheˈal higos ri xyaj la, ya chakiˈjarinak chic, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque ru tijoxelab: ¡Tzrajwaxic baˈ quijiquiba iwanimaˈ chrij ri Dios! ―cächa chque. Kas tzij ri quinbij chiwe chi apachin ri cubij che we nimalaj juyub riˈ: “Chawesaj awib chiˈ, chaqˈuiäka bi awib pa ri nimalaj jaˈ,” ―we cächa che. We ta cubij waˈ, man cäquieblan tä cˈu u cˈux, xane cujiquiba u cˈux chi ri cubij cäbantaj na, kas cäbantaj cˈu na waˈ. Rumal waˈ quinbij chiwe chi aretak cˈo quitaˈ che ri Dios aretak quiban orar, chijiquiba iwanimaˈ che ri Dios chi quicˈamo, cäbantaj cˈu na waˈ chiwe, ―cächaˈ. Amakˈel cˈut aretak quiban orar, we cˈo jun cˈäx pa iwanimaˈ chrij jun winak chic, chisacha u mac, rech ri i Tat ri cˈo chicaj cuyaˈ cusach ri i mac ix xukujeˈ. We cˈu man quisach tä qui mac niqˈuiaj chic, ri i Tat ri cˈo chicaj man cusach tä ri i mac ix, ―xcha chque. Xetzelej chi bic, xebeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Ri Jesús tajin cubinibej u pam ri nimalaj rachoch Dios, aretak ri qui nimakil sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak xeopan rucˈ. Xquibij cˈu che: ¿Jachin xtakow la chi cäban la ronojel waˈ we riˈ? ¿Jachin lo ri yoˈwinak che la chi jeˈ cäban la waˈ? ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: Ri in xukujeˈ cˈo ri quintaˈ chech alak. We cäcowin alak chubixic chwe jas ri quintaˈ, quinbij na chech alak jachin ri yoˈwinak chwe chi cˈo takanic pa nu kˈab rech jeˈ quinban waˈ, ―cächa chque. Bij alak chwe jachin xtakow ri tat Juan chubanic ri kasnaˈ, we are ri Dios o are ri winak, ―xcha chque. Xquichapla u tzijobexic quib, xquibij: We cäkabij chi are ri Dios xtakowic, cubij na ri Jesús chke: “¿Jas cˈu che man xicoj taj?” ―cächa na. ¿A cäkabij ta cˈut chi e are ri winak xetakowic? ―quechaˈ. Cäquixej cˈu quib chquiwäch ri winak rumal chi elinak chi sak chquiwäch ri winak chi kas tzij ri tat Juan are kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Rumal waˈ xquitzelej u wäch u tzij ri Jesús, xquibij che: ¡Man ketam taj! ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Je cˈu riˈ ri in man quinbij tä chech alak jachin ri yoˈwinak chwe chi ri in quinban ronojel waˈ we riˈ, ―xcha chque. Ri Jesús xuchaplej qui tzijobexic ri winak cucˈ tak cˈutbal, xubij cˈu chque: Cˈo jun achi ri xuban jun ticbal uvas, xucoralij rij, te cˈu riˈ xucˈot jun jul ri cäpitzˈ wi ri uvas, xuban xukujeˈ jun tacˈaticalaj ja ri cäcoj che chajibal re ronojel, xuya cˈu can pa kajomal chque jujun tak ajchaquib, xeˈ naj pa jun tinimit chic, ―cächaˈ. Xopan cˈu ri kˈij ri cäban ri cosecha rech uvas, ri ajchakˈel xutak bi jun patänil re cucˈ ri ajchaquib chucˈamic re ru wächinic ri ticbal uvas. Are cˈu ri ajchaquib xquichap ri patäninel, xquichˈayo, xquitak bic, man cˈo tä xquiya bi che, ―cächaˈ. Ri ajchakˈel ri ticbal uvas xutak cˈu bi jun patäninel chic cucˈ ri ajchaquib. Ri e areˈ cˈut xcaˈn chi abaj ri patäninel riˈ, xquisoc chujolom, xa etzelal xcaˈn bi che. Xutak chi cˈu bi jun patänil re, ri ajchaquib cˈut xquicämisaj waˈ, je riˈ xukujeˈ xcaˈn chque ri juleˈ u takoˈn chic. Jujun chque xequichˈayo. Jujun chic xequicämisaj. Cˈä cˈo na jun takoˈn chic rucˈ ri ajchakˈel, are cˈu ri u cˈojol, ri sibalaj lokˈ chuwäch. Chuqˈuisbal ronojel xutak bi waˈ cucˈ ri ajchaquib, xubij cˈut: “Kas nim cäquil wi na ri nu cˈojol,” ―xcha ri ajchakˈel. Ri ajchaquib xquitzijobej quib, xquibij: “Are waˈ ri quechben ronojel. ¡Joˈ, kacämisaj cˈut, rech cäkˈax ronojel waˈ pa ka kˈab!” ―xechaˈ. Xquichapo, xquicämisaj, xquesaj cˈu bi ru cuerpo pa ri ticbal uvas, ―xcha ri Jesús chque. Te cˈu riˈ ri Jesús xutaˈ chque, xubij: ¿Jas cˈu cuban na riˈ ri ajchakˈel ri ticbal uvas? ―cächa ri Jesús. Copan na cucˈ, queucämisaj na ri ajchaquib, cuya cˈu na ru ticbal uvas chque juleˈ chic, ―cächa chque. ¿A mat siqˈuim alak waˈ we tzˈibam riˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios? Je riˈ cubij: Ri abaj ri man xcaj tä ri yacal tak ja, are abaj waˈ xcoj che tokˈebal re ri ja. Jeˈ banom waˈ rumal ri Kajaw Dios. Kas cajmabal cˈu waˈ chkawäch, ―cächaˈ, ―xcha chque. Ri qui nimakil ri winak aj Israel xquitzucuj cˈut jas cäcaˈn chuchapic ri Jesús rumal chi xquichˈobo chi chquij ri e areˈ xutzijoj waˈ we cˈutbal riˈ. Cäquixej cˈu quib chquiwäch ri qˈuialaj winak, xa rumal riˈ xquiya can ri Jesús, xebeˈc. Xetak cˈu bi jujun chque ri tataˈib fariseos rucˈ ri Jesús, xukujeˈ jujun chque ri rachiˈl ri tat Herodes che rilic we cˈo jas quecowin chubanic rech cäkaj ri Jesús pa qui kˈab. Aretak xeopanic, xquibij che ri Jesús: Ajtij, ketam chi jicom animaˈ la, xukujeˈ chi man cäxej tä ib la chquiwäch ri winak jas pu cäquichomaj ri e areˈ chij la. Man nim tä cˈu quil wi la jun winak chuwäch ri jun chic, xane kas tzij cäcˈut la u beyal ru rayinic ri Dios chquiwäch conojel. ¿A takal chke cäkatoj alcabal che ri César o a man takal taj? ―quechaˈ. ¿A rajwaxic cˈut cäkatojo o a man rajwaxic taj? ―xecha che. Retam cˈu ri Jesús chi xak quieb qui wäch, rumal riˈ xubij chque: ¿Jas che cätaˈ alak waˈ chwe? ¿A mat xa caj alak chi quinkaj pa kˈab alak? ―cächaˈ. Cˈamampe alak lok jun puak chnuwäch rech quinwilo, ―xcha chque. Ri e areˈ xquicˈam lok ri puak, xril cˈu waˈ ri Jesús, te riˈ xubij chque: ¿Jachin cˈu ajchakˈel we caˈyebal xukujeˈ we biˈaj riˈ? ―xcha chque. Xquibij cˈu che: Are rech ri César, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ya baˈ alak che ri César ri rech ri César. Ya cˈu alak che ri Dios ri rech ri Dios, ―xcha ri Jesús chque. Ri e areˈ xquicajmaj u wäch ri Jesús rumal ri xubij chque. Te riˈ xeopan jujun tataˈib saduceos rucˈ ri Jesús. Ri winak riˈ, ri saduceos, cäquibij chi man quecˈastaj tä chi na ri cäminakib. Xquitaˈ cˈu che ri Jesús, xquibij: ¡Ajtij! Tzˈibam can chke rumal ri ka mam Moisés chi we cäcäm ru chakˈ jun achi, we cäcäm ri ratz, cˈo cˈu can ri rixokil, we cˈu man e cˈo tä can ralcˈual rucˈ ri rixokil, rajwaxic cˈut chi ri rachalal ri cˈo canok, cäcˈuli rucˈ ri ixok riˈ ri malcaˈn rech quecˈoji can ralcˈual rucˈ. Ri acˈalab riˈ jeˈ ta ne e rech ri cäminak, ―quecha che. E cˈo cˈu wukub achijab e cachalal quib. Ri nabeal xcˈuliˈc, xcäm cˈut, man cˈo tä cˈu can ralcˈual rucˈ ri rixokil. Ri ucab xcˈuli rucˈ ri rixnam malcaˈn, xukujeˈ xcäm bic, man cˈo tä can ralcˈual. Jeˈ xukujeˈ xuban ri urox achi. Je cˈu riˈ xcaˈn ri wukub achijab, cachalal quib, man xquiya tä can calcˈual. E cäminak chic conojel, xcäm cˈu bi ri ixok. Aretak cˈut quecˈastaj na ri cäminakib, ¿jachin chque waˈ we wukub achijab riˈ cäcˈamow ri ixok che rixokil? Xcˈoji cˈu che quixokil ri wukub, ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Ri alak xa sachinak alak rumal chi man etam tä alak ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Man etam tä cˈu alak ru chukˈab ri Dios, ―cächa chque. Aretak ri cäminakib quecˈastajic, man quecˈuli tä chic. Ri ka nan ka tat cˈut man cäquiya tä chi ri calcˈual che cˈulanem, xane e junam chi cucˈ ri ángeles ri e cˈo chicaj, ―cächaˈ. Chrij cˈu waˈ chi quecˈastaj na ri cäminakib, cˈo na ri cwaj quinbij chech alak: ¿A mat siqˈuim alak pa ri wuj ri tzˈibam rumal ri ka mam Moisés jawijeˈ ri cubij wi chi ri Dios cˈo chupam ri juwiˈ qˈuix ri tajin cäcˈatic, xuchˈabej lok ri ka mam Moisés? Je waˈ xubij: “In riˈ ru Dios ri Abraham, ru Dios ri Isaac, ru Dios ri Jacob,” ―xcha ri Dios, ―cächaˈ. Ri ka Dios man are tä Dios quech ri cäminakib, xane quech ri e cˈascˈoj. Je riˈ kˈalaj chi xa sachinak alak, ―xcha ri Jesús chque. Xopan cˈu jun chque ri tijonelab re ri Pixab ri tajin cätatabenic aretak xquichomala quib. Retam cˈut chi ri Jesús utz u tzelexic u wäch ri qui tzij u banom, rumal riˈ xutaˈ che: ¿Jas ri takanic ri nim na u banic chquiwäch conojel? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Are waˈ ri tznim na u banic: “Winak aj Israel, ¡chitatabej!” ―cächaˈ. “Ri ka Dios ri Kajaw, xak xuwi ri Areˈ, are Kajaw,” ―cächaˈ. “Sibalaj chiwaj ri i Dios ri Iwajaw, chijiquiba ri i cˈux, chijiquiba ri iwanimaˈ, chicojo ri i chomanic, chitija cˈu ri i chukˈab chubanic waˈ,” ―cächaˈ. Tzare cˈu waˈ ri nabe takanic ri sibalaj nim u banic. Ri ucab takanic ri sibalaj nim na u banic are waˈ: “Chiwaj ri iwach winak jas ri ix quiwaj iwib,” ―cächaˈ. Man cˈo tä chi cˈu jun takanic ri nim na u banic chquiwäch waˈ, ―xcha ri Jesús che. Xubij cˈu ri tijonel re ri Pixab che ri Jesús: ¡Utz ri cäbij la, Ajtij! Kas tzij ri cäbij la chi xa jun ri ka Dios, man cˈo tä chi jun chuwäch ri Areˈ, ―cächa che. Xukujeˈ rajwaxic chi jun winak sibalaj craj ri Dios, cujiquiba ru cˈux, cujiquiba ri ranimaˈ, cucoj ru chomanic, cutij cˈu u chukˈab chubanic waˈ. Xukujeˈ rajwaxic chi craj ri rach winak jeˈ jas ri areˈ craj rib. Nim na u banic waˈ chquiwäch conojel ri sipanic ri queporox cho ri Dios, xukujeˈ chquiwäch conojel ri awaj ri quecämisax che sipanic cho ri Dios, ―xcha che. Aretak ri Jesús xuto chi sibalaj cänaˈw ri tataˈ chutzelexic u wäch u tzij, xubij che: Xak jubikˈ craj man cätakan ri Dios puwiˈ la, ―xcha che. Te cˈu riˈ man cˈo tä chi jun xuchajij animaˈ chi cˈo jas xutaˈ che ri Jesús. Ri Jesús tajin queutijoj ri winak pa ri nimalaj rachoch Dios, cächˈawic, cubij: ¿Jas che cäquibij ri tijonelab re ri Pixab chi ri Cristo are xak xuwi ralcˈual can ri ka mam David? Tzare cˈu ri ka mam David cubij rumal ri Lokˈalaj Espíritu: Xubij ri Kajaw ri ka Dios che ri Kajaw: “Chattˈuyul pa ri nu wiquiäkˈab, cˈä quinya na chawe chi catchˈacanic cattakan pa qui wiˈ conojel ri cäcaˈn qui cˈulel chawe,” ―cächaˈ. We ri ka mam David cubij: “Kajaw” che ri Cristo, ¿jas ta cˈu che cäquibij ri e areˈ chi ri Cristo are xak xuwi ralcˈual can ri ka mam David? ¡Man jeˈ tä riˈ! ―xcha chque. Ri winak cˈut, ri sibalaj e qˈuia chic qui mulim quib, cäquicot canimaˈ chutatabexic ru tzij ri Jesús. Ri Jesús tajin queutijoj ri winak, cubij chque: Chajij ib alak chquiwäch ri tijonelab re ri Pixab. Ri e areˈ cäkaj chquiwäch quebinicat pa chärchäk tak catzˈiak. Xukujeˈ cäkaj chquiwäch chi nim queil wi na, cäyiˈ cˈu rutzil qui wäch pa tak ri cˈayibal, pa tak ri be. Cäquitzucuj ri tˈuyulibal ri nimak qui banic pa tak ri rachoch Dios, xukujeˈ ri tˈuyulibal ri nim queil wi pa tak ri ulaˈnem ri quewiˈ wi, ―cächa chque. Xukujeˈ cäquitokij tak ri cachoch ri malcaˈnib tak ixokib. Te riˈ cäquiyuk u tzaˈm ri qui tzij aretak cäcaˈn orar rech man kˈalaj tä ri etzelal ri tajin cäcaˈno. ¡Kas nim na ri cˈäx cäquirik ri tijonelab re ri Pixab aretak cäkˈat na tzij pa qui wiˈ! ―xcha ri Jesús chque ri winak. Tˈuyul cˈu ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios chquiwäch tak ri cäxon ri cäyiˈ wi ri puak ri cäsipax cho ri Dios. Tajin cäcaˈy chque ri winak ri cäquiya ri qui rajil chupam tak ri cäxon riˈ. E qˈuia cˈu chque ri kˈinomab xequiya nimak tak qui rajil. Xopan cˈu jun malcaˈn chichuˈ ri mebaˈ, xuya xa quieb alaj tak puak, craj ne xa jun centavo rajil ri quieb puak riˈ. Ri Jesús xeusiqˈuij ru tijoxelab, xubij cˈu chque: Kas tzij ri quinbij chiwe, chi we mebaˈlaj malcaˈn chichuˈ riˈ, are nim na waˈ ri xusipaj ri areˈ chquiwäch conojel ri niqˈuiaj winak ri qui yoˈm qui rajil pa tak ri cäxon ri cˈolibal puak. Ri e areˈ qui yoˈm jubikˈ re ri qˈuia ri cˈo cucˈ. Are cˈu we malcaˈn chichuˈ riˈ u yoˈm ronojel ri cˈo rucˈ, ronojel ri tzukubal re, ―xcha chque. Elem bi re ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, jun chque ru tijoxelab xubij che: ¡Ajtij, chilampe la we jeˈlalaj tak abaj riˈ, xukujeˈ tak we ja ri yacom riˈ ri sibalaj e cajmabal! ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: ¿A cawil conojel we nimalaj tak ja ri e yacom riˈ? ―cächaˈ. Man cäcanaj tä cˈu can jun abaj puwiˈ ri jun abaj chic ri mat cäwulix na, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri Jesús, e rachiˈl ru tijoxelab, pa ri Ujuyubal Olivos ri cˈo apan cho ri rachoch Dios. Tˈuyul cˈu ri Jesús chilaˈ, ri tat Pedro, ri tat Jacobo, ri tat Juan, xukujeˈ ri tat Andrés xquitaˈ che ri Areˈ pu tuquiel wi, xquibij: Cäkaj chi cäbij la chke jampaˈ cäbantaj na waˈ. ¿Jas u wäch etal cäban na chucˈutic chkawäch chi xopan ri kˈij riˈ ri quebantaj na conojel tak waˈ ri bim la chke? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: ¡Chichajij iwib cˈo jachin jun mixsubuwic! ―cächaˈ. E qˈuia cˈut ri quepe na, cäquicoj na ri nu biˈ, cäquibij: “¡In riˈ ri Cristo!” ―quecha na. E qˈuia cˈu riˈ ri quequisub na, ―cächa chque. Aretak quita nimalaj tak chˈoj, xukujeˈ quita u tzijoxic tak chˈoj jawijeˈ tak chiˈ, mixej iwib. Rajwaxic chi cäbantaj na waˈ. Cˈä mäjok cˈu ri qˈuisbal re ri kˈij junab riˈ, ―cächaˈ. Cächˈojin cˈu jun tinimit rucˈ ri jun tinimit chic, xukujeˈ cächˈojin jun nim takanel rucˈ jun nim takanel chic. Quepe cˈu na qˈuia cäbrakan jawijeˈ tak chiˈ, cäpe na wiˈjal xukujeˈ, ri winak cˈut sibalaj cäquituquij na quib. Xak cˈu chaplebal waˈ re ronojel ri cˈäx ri cäpe na pa qui wiˈ ri winak, ―cächa chque. ¡Chichajij baˈ iwib! ―cächaˈ. Quixjach cˈu na pa tak qui kˈab ri qui nimakil winak ri quetakan pa qui wiˈ, xukujeˈ quixchˈay na chquiwäch ri qui nimakil ri winak pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak. Quixtacˈabax na chquiwäch kˈatal tak tzij, xukujeˈ chquiwäch takanelab ri nimak qui banic rumal wech in rech quikˈalajisaj na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chquiwäch ri e areˈ, ―cächa chque. Cˈä mäjok cˈu copan ri qˈuisbal re ri kˈij junab riˈ, rajwaxic cätzijox na we Utzalaj Tzij riˈ re ri Evangelio chque conojel qui wäch winak cho ruwächulew, ―cächaˈ. Aretak quixcˈam na bic rech quixjach chquiwäch ri kˈatal tak tzij, mixej iwib, michomaj bic jas ri quibij na chque, xane chibij ri cäyiˈ chiwe rumal ri Dios pa ri kˈij riˈ. Man ix tä cˈut ri quixtzijon na, xane are ri Lokˈalaj Espíritu. Ri winak quequijach na ri cachalal pa cämisaxic, ri nan tat quequijach na ri calcˈual pa cämisaxic. Ri alcˈualaxelab cäquiyac na quib chquij ri qui nan qui tat, quequijach na pa cämisaxic. ¡Conojel ri winak cäquetzelaj na i wäch xa rumal wech in! ―cächaˈ. Are cˈu ri cächˈijowic cˈä cäqˈuis na ronojel, curik na riˈ ru tobanic ri Dios, ―cächa chque. Ri ka mam Daniel, jun chque ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xutzˈibaj ojer chrij ri “itzelalaj äwas ri quetzelan ronojel.” ¡Jachin ri cusiqˈuij waˈ, ri tzˈibtal waral, chuchˈoboˈ jas riˈ ri äwas ri cubij chiˈ! Aretak quiwil waˈ cäcˈoji chilaˈ jawijeˈ ri man yaˈtal tä wi, rajwaxic chi ri winak ri e cˈo pa Judea queanimaj bi pa tak ri juyub. Ri winak ri e cˈo puwiˈ tak cachoch, aninak chekaj lok, meboc chi bi chupam ri ja chucˈamic bi jun jasach. Xukujeˈ ri e cˈo pa ri juyub mätzelej bi cho ja chucˈamic ri qui kˈuˈ. ¡Sibalaj cˈäx que ri ixokib ri yawab tak winak chic pa tak ri kˈij riˈ, xukujeˈ ri e cˈo alaj tak cal ri cˈä quetuˈnic! ¡Chibana baˈ orar, chixbochiˈn che ri Dios chi mäcˈulmataj ronojel waˈ pa tak ri u kˈijol ri tew! Je riˈ, rumal chi cäpe na nimalaj cˈäxcˈol pa tak ri kˈij riˈ, ri man cˈolinak tä riˈ tzpa ru chaplexic lok ru banic ruwächulew rumal ri Dios cˈä pa tak we kˈij riˈ. Te cˈu riˈ man cˈo tä jumul ri quepe chi na cˈäxalaj tak kˈij junam rucˈ ri cˈäxcˈol riˈ. We ta ri Kajaw Dios mat cubano chi xak kˈatatal kˈij cäcˈoji we cˈäxcˈol riˈ, mat cˈo jun winak riˈ ri cäcˈasi canok. Ri Dios cˈut u banom chi xak kˈatatal kˈij cäcˈoji waˈ rumal chi queraj ri e chaˈtal rumal ri Areˈ. We cˈu cˈo jun ri cubij chiwe: “¡Chiwilampeˈ, cˈo ri Cristo chi riˈ!” We cubij: “¡Chiwilampeˈ, cˈo jelaˈ!” ―we cächaˈ. ¡Micoj baˈ! ―cächa chque. Quepe na winak ri cäcaˈn che quib chi e are ri Cristo, xukujeˈ quepe chi na juleˈ chic ri cäcaˈn che quib chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Quecaˈn cˈu na etal, xukujeˈ cajmabal che qui subic ri winak ri e chaˈtal rumal ri Dios we quecowinic, ―cächaˈ. ¡Chiwila baˈ iwib! Nu bim chi cˈu apan ronojel waˈ chiwe, ―xcha ri Jesús chque. Pa tak ri kˈij riˈ aretak ocˈowinak chic ri nimalaj cˈäx riˈ, ri kˈij cäkˈekumar na, ri icˈ cˈut man cätunun tä chic. Quetzak cˈu na lok ri chˈimil cho ri caj. Queslabisax cˈu na conojel ri cˈo qui chukˈab ri e cˈo cho ri caj, jeˈ jas ri kˈij, ri chˈimil, ri icˈ, xukujeˈ niqˈuiaj chic, ―cächaˈ. Te cˈu riˈ quilitaj cˈu na chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinpe pa tak ri sutzˈ rucˈ nimalaj nu chukˈab, cänimarisax cˈu nu kˈij, ―cächaˈ. Te riˈ queintak na bi ri ángeles rech quequimulij ri winak ri e chaˈtal rumal ri Dios pa ri relbal kˈij, pa ru kajbal kˈij, pa ri u moxkˈab ri relbal kˈij, pa ru wiquiäkˈab ri relbal kˈij, tzpa ronojel ri cajulew, ―xcha chque. Chichˈobo baˈ ri cˈutbal chrij ru cheˈal higos: Aretak queräxar ru kˈab, quetuxin cˈu ru xak, iwetam riˈ chi xak jubikˈ chic man copan ri kˈalaj. Je riˈ xukujeˈ ri ix aretak quiwil qui cˈulmaxic ronojel waˈ, quiwetamaj na chi xak jubikˈ chic man copan ri kˈij ri quinpetic. Jeˈ ta ne chi in cˈo chiˈ ri uchibe. Kas tzij ri quinbij chiwe chi quebantaj na ronojel waˈ ri xinbij chiwe cˈä mäjok quecäm ri winak re we kˈij junab riˈ, ―cächaˈ. Cäsach na u wäch ri caj, xukujeˈ ruwächulew, are cˈu ri tzij ri nu bim chiwe quebantaj na waˈ, ―xcha chque. Man cˈo tä cˈu jachin jun ri retam jampaˈ copan ri kˈij riˈ, o ri hora. Man quetam tä ri ángeles, man retam tä ru Cˈojol ri Dios, xane xak xuwi ri ka Tat Dios retam waˈ, ―cächaˈ. Rumal waˈ, ¡chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok, chibana orar! ¡Man iwetam tä cˈut jampaˈ copan ri kˈij riˈ! ―cächa chque. Are jeˈ jas jun achi benam cubano, naj queˈ wi. Cˈä mäjaˈ quel bic cho ja, cuya can ronojel pa qui kˈab ri patänil tak re, xukujeˈ cuya can ri qui chac chquijujunal. Cätakan can che ri chajil uchibe chi utz rilic ri ja cubano, ―cächa chque. ¡Chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok! rumal chi man iwetam taj jampaˈ cäpe ri ajchakˈel ja, we tajin coc ri akˈab aretak cäpetic, we pa niqˈuiaj akˈab, we pa ri hora ri cokˈ ri amaˈ äcˈ, we tajin cäpe chi ru sakiric. Chiwila baˈ iwib rech we xak teˈtalic cäpetic mixulurika ne tajin quixwaric. Ri quinbij chiwe, quinbij cˈu chque conojel. ¡Chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok! ―xcha chque. Xa quieb kˈij chic craj che ri nimakˈij, Pascua u biˈ, xukujeˈ ri nimakˈij re ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ. Ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab cäquitzucuj jas cäcaˈn na chuchapic ri Jesús rucˈ subunic rech cäquicämisaj. Xquibij cˈut: ¡Mächap pa ri nimakˈij rech metuquin ne ri winak! ―xechaˈ. Are cˈu ri Jesús cˈo pa ri tinimit Betania cho rachoch ri tat Simón, jun tataˈ ri xcˈoji itzel chˈaˈc che. Tˈuyul cˈu ri Jesús chiˈ ri mesa, xopan jun ixok rucˈam jun cˈolibal cunabal re alabastro, cˈo cˈocˈalaj cunabal re kas nardo chupam. Sibalaj pakal rajil waˈ we cunabal riˈ. Ri ixok xupaxij ri cˈolibal cunabal, xutix cˈu ri cunabal pu jolom ri Jesús. E cˈo cˈu jujun chilaˈ ri xa xpe coyowal, xquibij chbil tak quib: ¿Jas che xak xtix waˈ we cunabal riˈ? ―xechaˈ. ¡Xqˈuiyix ta cˈu waˈ che oxib cientos quetzales rucˈ u wiˈ, xyiˈ ta cˈu ri puak chque ri mebaˈib! ―xechaˈ. Xeyokˈon cˈu che ri ixok. Xubij cˈu ri Jesús: ¿Jas che quiya latzˈ che ri ixok? ¡Miban waˈ che! ¡Jun nimalaj utzil cˈut ru banom chwe! ―cächa chque. Amakˈel cˈut e cˈo ri mebaˈib iwucˈ, cuyaˈ cˈut quiban utzil chque aretak quiwaj u banic waˈ. Are cˈu ri in man in cˈo tä iwucˈ ronojel kˈij. We ixok riˈ u banom jas ri xcowin chubanic, ri xpe pa ranimaˈ. U cojom cˈu bi ri cˈocˈalaj cunabal che ri nu cuerpo cˈä mäjok quinmukic. Kas cˈu tzij ri quinbij chiwe chi apawijeˈ ta ne ri cätzijox wi na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio cho ronojel ruwächulew, ri u banom we ixok riˈ cätzijox na che naˈtabal re, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xel bi ri tat Judas Iscariote, jun chque ri cablajuj tijoxelab, xeˈ ri areˈ cucˈ ri qui nimakil sacerdotes chuchomaxic cucˈ jas cuban chujachic ri Jesús pa qui kˈab. Aretak xquito, xequicotic, xquibij cˈu che ri tat Judas chi cäquiya na puak che. Ri tat Judas cˈut tajin cäreyej chi copan jun utzalaj kˈij chujachic ri Jesús pa qui kˈab. Pa ri nabe kˈij re ri nimakˈij re ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ, aretak cäcämisax ri chij che ri nimakˈij Pascua, ru tijoxelab ri Jesús xquibij che: ¿Jawijeˈ caj wi la chi cäkaˈn wi ri wiˈm re ri Pascua rech cätij la? ―xecha che. Xeutak cˈu bi quieb chque ru tijoxelab, xubij cˈu chque: ¡Jix pa ri tinimit! Quixurika na jun achi rucˈam jun kˈebal joron. Chiterenej bic. Jawijeˈ cˈu ri coc wi ri achi, chibij cˈu che ri ajchakˈel ri ja: “Cutaˈ ri Kajtij che la, cubij: ¿Jawijeˈ quinban wi ri wiˈm re ri Pascua ri quintij junam cucˈ ri nu tijoxelab?” ―cächa riˈ, ―quixcha che. Ri areˈ cucˈut na chiwäch jun nim ja pa ru cawik ja ri ya sucˈumatal chic. Chibana u banic ri wiˈm re ri Pascua chke uj chilaˈ, ―xcha chque. Xebel cˈu bi ri tijoxelab, xebeˈ pa ri tinimit, xquirika ronojel jas ri xubij bi ri Jesús chque. Xcaˈn cˈu u banic ri wiˈm re ri Pascua chilaˈ. Aretak chakˈab chic xopan ri Jesús, e rachiˈl cˈu ri cablajuj tijoxelab. E tˈuyul chilaˈ chiˈ ri mesa, tajin quewiˈc aretak ri Jesús xubij chque: Kas tzij ri quinbij chiwe chi cˈo jun chiwe ri quinujach na, are jun ri tajin cäwiˈ wucˈ, ―xcha chque. Ru tijoxelab sibalaj xebisonic. Chquijujunal cˈut xquichaplej u taˈic che ri Jesús: ¿A man xa in riˈ? ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Are jun chque ri cablajuj tijoxelab ri curub ru wa wucˈ pa ri lak, ―cächaˈ. Jeˈ quinel na in jas ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios chwij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. ¡Cˈäx cˈu curik na ri achi ri quinjachow na in! ¡Utz na re we achi riˈ we ta mat xil u wäch! ―xcha chque. Aretak tajin quewiˈc, ri Jesús xucˈam ri caxlan wa, xumaltioxij waˈ che ri Dios, xuban orar puwiˈ chutewchixic. Te riˈ xupiro. Xuya chquiwäch ru tijoxelab, xubij: ¡Chicˈama iwe! Jeˈ ta ne are nu cuerpo waˈ, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xucˈam jun vaso, xumaltioxij cˈu waˈ che ri Dios. Xuya ri vaso chquiwäch, xquitij cˈu que conojel. Xubij cˈu ri Jesús chque: Jeˈ ta ne are nu quiqˈuel waˈ ri cujiquiba ri cˈacˈ trato ri u banom ri Dios cucˈ ri winak. Cäturuw cˈu na waˈ ri nu quiqˈuel rech cuban utzil chque qˈuia winak, ―cächaˈ. Kas tzij ri quinbij chiwe chi man quintij tä chi na we ri vino re uvas, cˈä pa ri kˈij ri quintij na ri cˈacˈ vino chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xquibixoj jun bix ri cuya u kˈij ri Dios, xebel bic, xebeˈ pa ri Ujuyubal Olivos. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri ix iwonojel quibisoj na nu wäch, quiniya na can cämic chakˈab. Jeˈ cˈu tzˈibam canok pa ru Lokˈ Pixab ri Dios: “Quinsoc na ri ajyukˈ, quejabun cˈu na ri chij,” ―cächaˈ. Aretak cˈu in cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib, quinnabej na bi chiwäch, quineˈ na pa Galilea, ―xcha chque. Xubij cˈu ri tat Pedro che ri Jesús: ¡Pune conojel cäquiya la canok, ri in man jeˈ tä riˈ quinbano! ―xchaˈ. Xubij cˈu ri Jesús che: Kas tzij ri quinbij chawe chi tzpa we akˈab riˈ cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch mäjok cokˈ camul ri amaˈ äcˈ, ―xcha che. Ri tat Pedro tzco na xchˈawic, xubij: Pune rajwaxic chi quincäm na ucˈ la, kas tzij chi man quinbij taj chi man wetam tä wäch la, ―xcha che. Jeˈ cˈu xquibij xukujeˈ conojel ri tijoxelab. Aretak xeopan pa ri chˈäkap ulew, Getsemaní u biˈ, xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: Chixtˈuyul can chiˈ cˈä quintoˈtaj na chubanic orar, ―xchaˈ. Xeucˈam bi ri tat Pedro, ri tat Jacobo, ri tat Juan rucˈ. Xuchaplej cˈu tˈujuwem ri ranimaˈ ri Jesús, xcˈäxcˈob cˈu waˈ. Xubij cˈu chque: ¡Xa are cuqˈuis rib ri wanimaˈ chupam ri bis! Chixcanaj can chiˈ, chixcˈascˈatok, ―xcha chque. Te riˈ xbin chi apan jubikˈ ri Jesús, xutzak rib pa ulew, tajin cuban orar, xutzˈonoj che ri Dios chi we ta cˈo banom wi, mat curik we cˈäx riˈ ri petinak chrij. Aretak xuban orar, xubij: ¡Abba! ¡Tat! Ri lal cäcowin la che ronojel. Chesaj bi la we vaso riˈ chnuwäch. Bana baˈ la chi man cäpe tä we cˈäx riˈ chwij. Mäban cˈu la xa jas ri cwaj in, xane jas ri caj la cäban la chwe, ―xcha che ri Dios. Xtzelej cˈu lok ri Jesús cucˈ ru tijoxelab, xeurikaˈ, tajin quewaric. Xubij cˈu che ri tat Pedro: ¿A catwaric, Simón? ¿A mat catcowinic catcˈasi jun hora wucˈ? ―cächa che. Chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok, chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchiˈx che mac. Kas tzij ri iwanimaˈ craj u banic utzil, man cˈo tä cˈu u chukˈab ri i cuerpo chubanic waˈ, ―xcha chque. Xeˈ jumul chic ri Jesús, xubana orar, jeˈ xubij jas ri xubij nabe. Te cˈu riˈ xtzelej chi lok, xeurika ru tijoxelab chi jumul chic tajin quewaric rumal chi sibalaj cˈäx qui waram. Man xquirik tä cˈu ru tijoxelab jas cäquibij che ri Jesús. Churoxmul xtzelej chi lok ri Jesús cucˈ, xubij cˈu chque: Chixwar baˈ, chixuxlanok, ―xchaˈ. Te riˈ xubij: ¡Rucˈ waˈ! ―cächaˈ. Opaninak cˈu ri hora. Quinjach cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, pa qui kˈab ri ajmaquib, ―cächaˈ. ¡Joˈ baˈ! ¡Chixwalijok! Chiwilampeˈ, xpe ri jachal we, ―xcha chque. Cˈä tajin cächˈaw ri Jesús aretak xopan ri tat Judas, jun chque ri cablajuj u tijoxelab. E petinak rucˈ ri areˈ qˈuia winak, cucˈam machetes, cucˈam cheˈ. E takom lok cumal ri qui nimakil sacerdotes, cumal cˈu tak ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak. Ri tat Judas, ri jachal re ri Jesús, u yoˈm cˈu can jun etal chque ri winak, xubij: Ri quintzˈumaj, are riˈ ri Jesús. ¡Chichapaˈ! Kas utz chibana bi chujatˈixic, ―xcha chque. Aretak xopanic, chanim xkeb rucˈ ri Jesús, xubij: ¡Kajtij, Kajtij! ―xcha che. Xutzˈumaj cˈut. Xquichap cˈu ri Jesús, xquiyut bic. Jun chque ri e tacˈatoj chilaˈ xucˈam ru machete, xusoc ri patänil re ri qui nimal sacerdotes, xukˈat apan ru xiquin. Xubij cˈu ri Jesús chque ri winak: ¿Jas lo waˈ chi jeˈ ta ne chrij jun elakˈom elinak wi alak lok? Cˈamom alak lok ri machetes alak, ri cheˈ alak che nu chapic, ―cächa chque. Ronojel kˈij in cˈo ucˈ alak pa ri nimalaj rachoch Dios, tajin quinya tijonic chech alak, man xinchap tä cˈu alak. Jeˈ cˈu cäban na waˈ chwe rech jeˈ cäban na jas ri tzˈibam chwij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha chque. Chanim cˈut conojel ru tijoxelab xquiya can ri Jesús, xeanimaj bic. Cˈo cˈu jun ala teren chrij ri Jesús, xak jun sak atzˈiak u kˈuˈm chrij. Xchap cˈu riˈ cumal ri winak. Ri areˈ cˈut xuya can ri ratzˈiak pa qui kˈab, chˈanalic xanimaj bi chquiwäch. Te riˈ xquicˈam bi ri Jesús cho ri kas qui nimal sacerdotes. Xquimulij cˈu quib conojel ri qui nimakil sacerdotes, ri qui nimakil ri winak, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Ri tat Pedro cˈut xuterenej bi ri Jesús chinaj, xopan cˈu pa ri uwoja re ri rachoch ri kas qui nimal sacerdotes. Xtˈuyi cˈu ri tat Pedro chilaˈ cucˈ ri chajil tak re ri nimalaj rachoch Dios, tajin cumikˈ rib chrij ri kˈakˈ. Ri qui nimakil sacerdotes cucˈ conojel ri qui nimakil ri winak tajin cäquitzucuj jas u wäch mac ri cäkˈalajisax chrij ri Jesús rech cäcämisaxic. ¡Man xquirik tä cˈut! E qˈuia cˈu ri xcaˈn tzij chrij aretak xcaˈn kˈalajisanic. Man xak tä cˈu jun u wäch ri xquibij. Te riˈ xewalij jujun ri cäcaˈn tzij chrij ri Areˈ, xquibij: Ka tom ri xubij: “Ri in quinwulij na we nimalaj rachoch Dios riˈ ri banom cumal ri winak, quinyac chi cˈu na pa oxib kˈij jun ri man banom tä waˈ cumal winak,” ―xcha riˈ, ―xecha chque. Man rucˈ tä waˈ xjunamataj u wäch ri xquibij chrij. Xwalij cˈu ri kas qui nimal sacerdotes, xtaqˈui chquiwäch conojel, xutaˈ che ri Jesús, xubij che: ¿A mat cˈo jas jun tzij cabij chutzelexic u wäch ri tajin cäbix chawij? ¿Jas pu waˈ we tajin cäquikˈalajisaj we achijab riˈ chawij? ―xcha che. Man cächˈaw tä cˈu ri Jesús, man cˈo tä wi jas cubij che. Ri kas qui nimal sacerdotes xutaˈ jumul chic che ri Jesús, xubij: ¿A kas at riˈ ri Cristo, ru Cˈojol ri Dios ri cäkaya u kˈij? ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: ¡In riˈ, tat! ―cächa che. ¡Quinil cˈu na alak ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, aretak in tˈuyul pa ru wiquiäkˈab ri Dios ri sibalaj cˈo u chukˈab, xukujeˈ quinil na alak aretak quinpe na cucˈ tak ri sutzˈ chicaj! ―xcha che. Are cˈu ri kas qui nimal sacerdotes xurakˈachij ru kˈuˈ chucˈutic chi sibalaj cˈäx cunaˈ ri cubij ri Jesús. Xubij cˈu ri tataˈ: ¿Jas cˈu che e rajwaxic chi niqˈuiaj kˈalajisanelab chrij? ¡I tom cˈu ri ix chi xubij ri äwas u bixic chrij ri Dios! ¿Jas cˈu quichomaj? ―xcha chque. Conojel cˈut xquikˈat tzij puwiˈ, xquibij chi rajwaxic cäcämisaxic. E cˈo cˈu jujun xquichaplej u chubaxic. Xquichˈuk ru palaj, xquichˈayo, xquibij cˈu che: ¡Chachˈobo ne jachin ri xatuchˈayo! ―xecha che. Xukujeˈ ri chajinelab xquicoj kˈab chupalaj. Cˈä cˈo ri tat Pedro iquim pa ri uwoja aretak xpe jun chque ri alitomab, ri ajicˈ rech ri kas qui nimal sacerdotes. Aretak xril ri tat Pedro chi tajin cumikˈ rib cho ri kˈakˈ, co xcaˈy che, xubij: ¡Ri at xukujeˈ xatcˈoji rucˈ ri Jesús aj Nazaret! ―xcha che. Are cˈu ri tat Pedro xresaj rib chupam, xubij: ¡Man wetam tä u wäch riˈ, man quinchˈob tä cˈu riˈ ri tajin cabij! ―xcha che. Xel cˈu bi chilaˈ, xopan chiˈ ri uchibe. Are chiˈ xokˈ ri amaˈ äcˈ. Ri ali xril ri tat Pedro jumul chic, xuchaplej chi na u bixic chque ri e tacˈatoj chunakaj, xubij: ¡We achi riˈ are jun chque ri e rachiˈl ri Jesús! ―xchaˈ. Ri tat Pedro xresaj chi cˈu rib jumul chic chupam, xubij chi man cuchˈob tä u wäch ri Jesús. Man naj tä cˈu riˈ ri e tacˈatoj chilaˈ xquibij jumul chic che ri tat Pedro: Kas tzij at jun chque rumal chi at aj Galilea. Xukujeˈ xak junam catchˈawic jas ri winak aj Galilea, ―xecha che. Co cˈu xchˈaw ri tat Pedro, xuban cˈu jurar cho ri Dios, xubij: ¡Kas tzij riˈ chi ri in man wetam tä u wäch ri achi riˈ ri tajin quitzijoj! ―xcha chque. Xokˈ chi cˈu na ri amaˈ äcˈ chucamul. Xnaˈtaj cˈu che ri tat Pedro ru bim ri Jesús che: “Cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch mäjok cokˈ camul ri amaˈ äcˈ,” ―xcha che. Aretak ri tat Pedro xnaˈtaj waˈ che, xutzokopij cˈu okˈej. Sibalaj akˈab cˈu riˈ xquimulij quib ri qui nimakil sacerdotes, ri qui nimakil ri winak, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab cucˈ ri niqˈuiaj nimak tak tataˈib. Te cˈu riˈ conojel we nimak tak tataˈib riˈ xquitalaˈ qui noˈj chuchomaxic jas cäcaˈno. Xquiyut cˈu bi ri Jesús, xquicˈam bic, xquijacha cˈu cho ri tat Pilato. Xutaˈ cˈu ri tat Pilato che, xubij: ¿A at riˈ ri cattakan pa qui wiˈ ri winak aj Israel? ―xchaˈ. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij: Je riˈ jas ri cäbij la, ―xcha che. Qˈuia tzij cˈut xcaˈn ri qui nimakil sacerdotes chrij ri Jesús. Xutaˈ cˈu ri tat Pilato jumul chic che ri Jesús, xubij: ¿A mat cˈo jas ri cabij? ¡Chatampeˈ chi qˈuia ri cäquibij chawij! ―xcha che. Man cˈo tä jun tzij chic xubij ri Jesús, je cˈu riˈ chi xucajmaj waˈ ri tat Pilato, man xurik tä chic jas cubano. Are cˈu ri tat Pilato nakˈatal wi chi pa ri nimakˈij riˈ ri areˈ cuban jun tokˈob chque ri winak, cutzokopij bi jun ajpacheˈ, apachin ta ne ri cäquitaˈ che. Cˈo cˈu jun achi, Barrabás u biˈ, yoˈm pa cheˈ junam cucˈ ri rachiˈl rumal chi xcaˈn cämisanic aretak ri winak re ri tinimit xquiwalijisaj quib chquij ri quetakan pa qui wiˈ. Xquimulij cˈu quib ri winak chuwäch ri tat Pilato, xquichaplej u tzˈonoxic che chi chubana tokˈob chque, jas ri nakˈatal wi ri areˈ. Xchˈaw cˈu ri tat Pilato, xubij chque: ¿A quiwaj chi quinban tokˈob chiwe, quintzokopij bi ri tataˈ ri cˈo u takanic pi wiˈ ix ri winak aj Israel? ―xcha chque. Cuchˈob cˈu ri tat Pilato chi xa rumal chi cˈäx cäquinaˈ ri qui nimakil sacerdotes che ri Jesús qui jachom ri Areˈ pu kˈab. Ri qui nimakil sacerdotes cˈut tajin cäcaˈno chi ri winak cäquituquij quib, xa cäquibij chi más utz na are cuban tokˈob chque, cätzokopix bi ri Barrabás. Xchˈaw chi ri tat Pilato, xutaˈ cˈu chque: ¿Jas cˈu ri quiwaj chi quinban che ri achi ri quibij ix chi are cˈo u takanic pi wiˈ ix ri ix winak aj Israel? ―xcha chque. Ri winak co xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Chripok! ―xechaˈ. Xchˈaw cˈu ri tat Pilato, xutaˈ chque: ¿Jas che? ¿Jas etzelal u banom waˈ we achi riˈ? ―xcha chque. Co cˈu na xechˈaw ri winak, xquibij: ¡Chripok! ―xechaˈ. Ri Pilato are cˈu craj u banic xa jas ri qui rayinic ri winak. Xuban chque ri tokˈob ri xquitaˈ, xutzokopij cˈu bi ri Barrabás. Xtakan cˈut chi cächˈay ri Jesús, te cˈu riˈ xujach bic rech cäripic. Xepe cˈu ri soldados, xquicˈam bi ri Jesús pa ri uwoja re ri rachoch ri nim kˈatal tzij, xequisiqˈuij ri niqˈuiaj soldados chic rech cäquimulij quib cucˈ. Xquicoj cˈu jun atzˈiak morada chrij ri Jesús. Xukujeˈ xquicoj jun corona re quemom qˈuix chujolom. Chanim cˈut xquichaplej u rakic qui chiˈ chrij, xquibij: Lal riˈ ri cätakan la pa qui wiˈ ri winak aj Israel, ¡chnimarisax kˈij la! ―xecha che. Xquichˈay cˈu chujolom rucˈ jun aj, xquichubaj, xexuqui chuwäch, xak cäcaˈn che quib chi tajin cäquikˈijilaj. Aretak xetoˈtaj che retzˈbexic u wäch, xquijolij ru kˈuˈ ri morada chrij, xquicoj ri kas ratzˈiak ri Areˈ chrij, te cˈu riˈ xquicˈam bi churipic cho ri cruz. Cˈo cˈu jun achi aj Cirene, Simón u biˈ, qui tat ri tat Alejandro, ri tat Rufo. Ri areˈ tajin cocˈowic, u petic cˈu riˈ pa juyub. Xquicoj qui chukˈab che rech cutelej bi ru cruz ri Jesús. Xquicˈam cˈu bi ri Jesús chilaˈ jawijeˈ ri cäbix Gólgota che. Quel cubij waˈ ri biˈaj riˈ: Ri Juyub re ru Bakil Jolomaj, ―cuchixic. Xquiya cˈu vino yujtal rucˈ mirra chuwäch ri Jesús rech cutijo. Man xutij tä cˈut. Aretak qui ripom chic cho ri cruz, ri soldados xquijach ri ratzˈiak ri Jesús chquiwäch, xquesaj cˈu suerte chrij rech cäquilo jas ri cäquicˈam bi chquijujunal. Akˈab cˈut xrip ri Jesús pa ri u belej hora. Cojom cˈu puwiˈ ri cruz jun tzˈibtalic ri cubij jas che cäkˈat tzij puwiˈ ri Jesús rech cäripic, cubij cˈut: RI NIM TAKANEL PA QUI WIˈ RI WINAK AJ ISRAEL, ―cächaˈ. Xerip cˈu quieb elakˈomab rucˈ, jun pu wiquiäkˈab, jun pu moxkˈab. Xbantaj cˈu can ri tzˈibam chrij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Jeˈ ta ne chi are jun chque ri banal tak etzelal ri xkˈat tzij puwiˈ,” ―cächaˈ. Ri queocˈowic cäquiyokˈo, cäquisutisaˈ ri qui jolom, cäquibij: ¡Aa! ¡At riˈ ri cabij chi catcowinic cawulij ri nimalaj rachoch Dios, xa cˈu pa oxib kˈij cayac chi na waˈ jumul chic! ―quecha che. ¡Chatoˈ baˈ awib, chatkaj cˈu lok cho ri cruz! ―xecha che. Jeˈ xukujeˈ ri qui nimakil sacerdotes cucˈ ri tijonelab re ri Pixab cäquitzeˈj u wäch, cäquichˈabej quib, cäquibij: ¡Xtob chque niqˈuiaj chic, man cäcowin tä cˈu ri Areˈ chutoˈic rib! ―quechaˈ. Chkaj baˈ lok cho ri cruz ri Cristo “ri Nim Takanel quech ri winak aj Israel” rech cäkilo, ¡cujcojon cˈu na che! ―xechaˈ. Ri e ripom rucˈ ri Jesús xukujeˈ xquitzeˈj u wäch. Aretak xurik ri cablajuj hora, xkˈekumar ronojel ruwächulew oxib horas. Tzpa ri rox hora re ri benak kˈij xurak u chiˈ ri Jesús, co xchˈawic, xubij: Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―xchaˈ. Jeˈ quel cubij waˈ: Nu Dios, nu Dios, ¿jas che in wonobam la canok? ―cächaˈ. Jujun cˈu chque ri e tacˈatoj chilaˈ xquita waˈ, xquibij: ¡Chitampeˈ! ―quechaˈ. Tajin cusiqˈuij ri ka mam Elías ri ojer kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xecha riˈ. Te cˈu riˈ jun chque ri winak xutic anim, xeˈc, xurubu jun estropajo pa chˈäm vino, xuya waˈ puwiˈ jun aj, xuya akˈan chuwäch ri Jesús rech cutijo, xubij cˈu apan chque ri winak: ¡Chiweyej baˈ! Chkila na we cäpe ri ka mam Elías chukasaxic, ―xcha chque. Sibalaj co xurak u chiˈ ri Jesús, xel ranimaˈ, xcäm cˈu ri Areˈ. Are cˈu ri tasbal u pam ri nimalaj rachoch Dios xjisjobic, quieb xubano, xpe ajsic cˈä iquim. Ri qui nimal soldados aj Roma, ri tacˈal cho ri Jesús, aretak xuto xurak u chiˈ ri Jesús, xukujeˈ xrilo jas xubano aretak xcämic, xubij: ¡Kas tzij u Cˈojol ri Dios waˈ we achi riˈ! ―xchaˈ. E cˈo cˈu jujun ixokib ri tajin quecaˈy apan chinaj. Chquixol ri e areˈ cˈo ri nan María aj Magdala, xukujeˈ ri nan María u nan ri tat Jacobo ri más cˈacˈal na, ri xukujeˈ are u nan ri tat José waˈ. Cˈo xukujeˈ ri nan Salomé cucˈ. Aretak ri Jesús xcˈoji pa Galilea, we ixokib riˈ xebin rucˈ, xepatänin che. Xukujeˈ e cˈo chilaˈ qˈuia chque ri niqˈuiaj ixokib chic ri e opaninak rucˈ ri Jesús pa Jerusalén. Benak chi ri kˈij pa ri kˈij ri cäban u banic ronojel che ri kˈij re uxlanem, are cˈu víspera waˈ re ri kˈij riˈ. Xopan cˈu ri tat José aj Arimatea, jun chque ri qui nimakil ri winak aj Israel ri tznim quil wi. Ri areˈ xukujeˈ cuˈl u cˈux che reyexic chi cäpe na ri Dios rech cätakan na pa qui wiˈ ri winak. Xuchajij cˈu animaˈ, xoc cho ri tat Pilato chutaˈic chi cäyiˈ ru cuerpo ri Jesús che. Xucajmaj waˈ ri tat Pilato chi sibalaj chanim xcäm ri Jesús. Xtakan cˈu chusiqˈuixic ri qui nimal ri soldados chuwäch, xutaˈ che we kas tzij cäminak chic. Aretak ri qui nimal soldados xubij chi kas tzij cäminak chic ri Jesús, ri tat Pilato xuya ru cuerpo che ri tat José. Ri tat José cˈut xulokˈ jun payuˈ, xukasaj ru cuerpo ri Jesús, xupis cˈu chupam ri payuˈ. Te riˈ xuya chupam jun mukubal ri cˈotom cok pa ri abaj. Xuwolkotij cˈu jun abaj chuchiˈ ri mukubal. Ri nan María aj Magdala rucˈ ri nan María u nan ri tat José tajin cäquilo jawijeˈ ri cäyiˈ wi can ru cuerpo ri Jesús. Ocˈowinak chi cˈu ri kˈij re uxlanem, ri nan María aj Magdala, xukujeˈ ri nan María u nan ri tat Jacobo rucˈ ri nan Salomé, xquilokˈ cˈocˈalaj tak cunabal rech quequibila chrij ru cuerpo ri Jesús. Sibalaj akˈab cˈut pa ri nabe kˈij re ri semana xebeˈ ri ixokib chuchiˈ ri mukubal. Elinak chi cˈu lok ri kˈij aretak xeopanic. Xquichˈabej cˈu quib, xquibij: ¿Jachin ta cˈu lo ri cäwolkotin na apan ri abaj chkawäch? ¡Tzchuchiˈ ri mukubal cˈut cˈo wi! ―xechaˈ. Aretak cˈut xecaˈyic, cˈä teˈ xquilo chi wolkotim chi apan ri nimalaj abaj riˈ. Xeboc cˈu bi pa ri mukubal, xquil jun acˈal achi tˈuyul pa ru wiquiäkˈab ri mukubal. Sakloloj cˈu ri ratzˈiak ri achi. ¡Xquixej cˈu quib ri ixokib, xquicajmaj waˈ! Xubij cˈu ri achi chque: ¡Mixej iwib! Ri ix quitzucuj ri Jesús aj Nazaret, ri xrip cho ri cruz. Cˈastajinak cˈu bi ri Areˈ chquixol ri cäminakib, man cˈo tä chic waral. Chiwilampeˈ jawijeˈ ri xyiˈ wi, ―cächa chque. Jix baˈ, chitzijoj cˈu waˈ chque ru tijoxelab, xukujeˈ che ri tat Pedro, chibij: “Nabejinak ri Jesús chiwäch, benam re pa Galilea. Chilaˈ quiwila wi na u wäch ri Areˈ jeˈ jas ri xubij chiwe,” ―xcha chque ri ixokib. Te riˈ xebel bi ri ixokib, xeanimaj bi chuchiˈ ri mukubal. Sibalaj xebirbitic, qui xibim cˈu quib. Man cˈo tä cˈu jas cäquibij che jachin jun rumal chi sibalaj qui xem quib. Cˈastajinak chi cˈu ri Jesús chquixol ri cäminakib sibalaj akˈab pa ri nabe kˈij re ri semana, xucˈut rib nabe chuwäch ri nan María aj Magdala ri e resam bi wukub itzel tak espíritus che. Xeˈ cˈu ri areˈ, xutzijoj waˈ chque ri niqˈuiaj chic ri xecˈoji rucˈ ri Jesús. Ri e areˈ sibalaj quebisonic, tajin quebokˈic. Aretak xquito chi cˈasal chi ri Jesús, chi ilom chi u wäch rumal ri nan María, ¡man xquicoj taj! Te cˈu riˈ jun chi wi u cˈutic rib ri xuban ri Jesús chquiwäch quieb chque ru tijoxelab ri benam que pa juyub. Xetzelej cˈu bi ri e areˈ, xebeˈc, xquitzijoj waˈ chque ri niqˈuiaj chic. Man xquicoj tä cˈu ri qui tzij ri e areˈ. Chuqˈuisbal ri Jesús xucˈut rib chquiwäch ri julajuj u tijoxelab, aretak e tˈuyul chiˈ ri mesa. Xeuyajo rumal chi man xecojon taj, chi xa abajarinak ri canimaˈ. Jeˈ xuban waˈ rumal chi man xquicoj tä ri qui tzij ri winak ri quilom u wäch ri Areˈ chi cˈasal chic. Xubij cˈu ri Jesús chque: Jix cho ronojel ruwächulew, chitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque conojel ri winak, ―cächaˈ. Apachin cˈu ri cäcojonic, cäban cˈu na u kasnaˈ, curik na riˈ ru tobanic ri Dios. Ri man cäcojon taj, cäkˈat na tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax na u wäch, ―cächaˈ. Ri quecojonic cäcaˈn na waˈ we cajmabal tak etal riˈ: Pa ri nu biˈ quequesaj na bi itzel tak espíritus, quechˈaw cˈu na pa juleˈ tak chˈabal chic. Cäquichap na cumätz, xukujeˈ we cäquitij cämisanel cunabal, man cˈo tä cˈäx cäquiriko. Cäquiya na qui kˈab pa qui wiˈ ri yawabib, queutzir cˈu na canok, ―xcha ri Jesús chque. Te cˈu riˈ, aretak ri Kajaw Jesús xtoˈtaj che tzijonem cucˈ ru tijoxelab, xcˈam bi chicaj, xtˈuyi cˈu pa ru wiquiäkˈab ri Dios. Are cˈu ru tijoxelab xebel bic, xquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio apawijeˈ chiˈ ri xeopan wi. Tzare cˈu ri Kajaw Jesús xtob chque, xujiquiba chquiwäch ri winak chi kas tzij ri tajin cäquitzijoj rumal chi xuya chque chi cäcaˈn cajmabal tak etal junam rucˈ ri tajin cäquitzijoj. Amén. Lokˈalaj tat Teófilo: E qˈuia ri winak ri xcaj xquitzˈibaj pa cholaj ri tzijobelil chrij ri kas xbantaj waral chkaxol. Ri xbantaj na are jeˈ jas ri cˈutum chkawäch cumal ri winak ri xquil ronojel waˈ kas pa ri u chaplexic lok. We winak riˈ e areˈ ri xetob chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri in xukujeˈ sibalaj utz rilic waˈ nu banom in rech quinwetamaj ronojel waˈ kas pa ru chaplexic lok. Rumal rech waˈ xinchomaj in chi are utz we ri in xukujeˈ quintzˈibaj bi pa ru cholajil ronojel ri xbantajic. Je riˈ quinban na rech quetamaj la ri kas tzij chrij ri tijonic ri yoˈm che la. Aretak ri tat Herodes are nim takanel pa qui wiˈ ri winak aj Judea, xcˈoji jun tataˈ chic chilaˈ, Zacarías u biˈ. Ri tataˈ riˈ are sacerdote aj Israel ri jun cucˈ ri juchˈob sacerdotes aj re ri mam Abías. Ri rixokil, Elisabet u biˈ, are jun chque ri rachalaxic ri mam Aarón. E utzalaj tak winak waˈ we jucˈulaj riˈ, jicom cˈu canimaˈ cho ri Dios. Xeniman che ri Dios pa ronojel ri xtakan wi, pa ronojel ru Lokˈ Pixab ri Kajaw. Man cˈo tä etzelal ri xcaˈno. Man cˈo tä cˈu calcˈual rumal chi ri nan Elisabet man calcˈualan taj. E nimak tak winak chi cˈut ri quieb riˈ. Pa jun kˈij ri tat Zacarías tajin cäpatänin ri areˈ pa ri nimalaj rachoch ri Dios rumal chi cäquirik u banic waˈ ri achijab ri e jun cucˈ ri juchˈob sacerdotes aj re ri mam Abías pa tak ri kˈij riˈ. Ri u chac ri tat Zacarías are laˈ chi cächˈaw pa qui wiˈ ri winak rucˈ ri Dios. Jeˈ jas ri qui nakˈatisam wi quib ri sacerdotes, xquichaˈ ri tat Zacarías rech coc bi pa ri lokˈalaj cˈolibal ri sibalaj äwas chi coc bi xa apachinok chuporoxic ri incienso. Conojel ri winak xquimulij apan quib cho ja chubanic orar aretak tajin cäporox ri incienso. Teˈtalic cˈut xucˈut rib jun ángel cho ri tat Zacarías, ri takom lok rumal ri Dios. Xtaqˈui cˈu chuxcut ri cäporox wi ri incienso. Aretak ri tat Zacarías xril ri ángel, man xurik taj jas xubano, xane sibalaj xuxej rib. Xubij cˈu ri ángel che ri tat Zacarías: Maxej awib. Ri a bochiˈnic xtaˈtaj rumal ri Dios. Quil cˈu na u wäch jun a cˈojol rumal ri nan Elisabet ri awixokil. Cacoj cˈu na a Juan che ru biˈ, ―cächa che. Xukujeˈ xubij: Sibalaj catquicot na rumal ri acˈal, xukujeˈ e qˈuia chque ri juleˈ winak chic ri quequicot na aretak quil u wäch, ―cächa ri ángel che. Cänimar na u kˈij cho ri Kajaw Dios. Man cutij tä na vino, man cutij tä cˈu tzam. Cätakan na ri Lokˈalaj Espíritu pa ranimaˈ ri acˈal cˈä mäjok quil u wäch, ―cächaˈ. Cuban cˈu na ri a Juan chi qˈuia chque ri winak aj Israel quetzelej na rucˈ ri Kajaw ri qui Dios, ―cächa ri ángel che ri tat Zacarías. Ri a Juan cänabej na cho ri Kajaw Jesús. Cäcˈoji cˈu na ru noˈj xukujeˈ ru chukˈab jeˈ jas ri xcˈoji che ri mam Elías, kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Cuban na chi ri nan tat quetzelejic queutzir cucˈ ri calcˈual, xukujeˈ chi ri winak ri cäquiyac quib chrij ri Dios cäquiqˈuex na canimaˈ, cäquiqˈuex ri qui chomanic, cäquetamaj na ri nimanic, quetzelej qui wäch cucˈ ri utzalaj tak winak, cäcaˈn na que ri e areˈ. Ri a Juan cuban na chque ri winak chi quecowin na chucˈulaxic ri Kajaw, ―xcha ri ángel che ri tat Zacarías. Xutaˈ cˈu ri tat Zacarías che ri ángel, xubij: ¿Jas ta quinban che retamaxic waˈ chi kas tzij ri cätzijoj la chwe? Ri in, in riˈj achi chic, xukujeˈ ri wixokil are nim winak chic, ―xcha che. Xchˈaw chi na jumul ri ángel, xubij che: In riˈ ri Gabriel, in patänil re ri Dios. In takom cˈu lok che a tzijobexic, che qui tzijoxic we utzalaj tak tzij riˈ chawe, ―cächa che. Tzche we cämic riˈ man catcowin tä chic catchˈawic cˈä copan na ri kˈij ri cäbantaj na waˈ ri xinbij chawe, cˈä quil na u wäch ri a cˈojol rumal rech waˈ chi man xacoj tä ri nu tzij, ―cächa riˈ. Cäbantaj na waˈ we nu tzijom riˈ tzpa ru kˈijol, ―xcha ri ángel che. Ri winak cˈut queyeˈm ri tat Zacarías. Xquicajmaj waˈ chi sibalaj xbeytaj pa ri lokˈalaj cˈolibal ri sibalaj äwas chi coc bi xa apachinok. Aretak xel lok ri tat Zacarías, man xcowin tä chic che qui chˈabexic ri winak. Xquetamaj chi cˈo jas ri xucˈut rib chuwäch ri tat Zacarías pa ri lokˈalaj cˈolibal. Xak pa memal chic xeuchˈabej, rumal chi xmemar canok. Aretak xetzˈakat ri kˈij ri cäpatänin ri tat Zacarías pa ri nimalaj rachoch Dios, xeˈ ri areˈ cho rachoch. Te cˈu riˈ ri nan Elisabet xcanaj yawab winak chic, xcanaj cˈu job icˈ cho rachoch. Xubij ri nan Elisabet pa ranimaˈ: “Xcaˈy ri Kajaw Dios chwe, xutokˈobisaj cˈu nu wäch rech man quinquiyokˈ tä chi ri winak,” ―xcha ri nan Elisabet. Chuwak icˈ chi cˈut ri Dios xutak bi ri ángel Gabriel pa ri tinimit Nazaret re Galilea. Xopan cˈu rucˈ jun kˈapoj ali, María u biˈ, ri tzˈonom chic rumal jun achi, José u biˈ. We achi riˈ rachalaxic can ri nim takanel David ojer. Ri ángel xoc bi chilaˈ jawijeˈ cˈo wi ri kˈapoj al María, xubij che: ¿A utz a wäch, María? ―cächaˈ. ¡At riˈ ri at chaˈtal rumal ri Dios! Kas cˈo ri Kajaw Dios awucˈ, ―cächa che. Ri at cˈut, at tewchim na rumal ri Dios chquiwäch conojel ixokib, ―xcha ri ángel che ri al María. Aretak ri al María xril ri ángel, xutatabej ru tzij, xtˈujuw cˈu ri ranimaˈ rumal ri xbix che. Xuchomaj pa ranimaˈ, xubij: ¿Jas waˈ ri cubij chwe? ―xcha riˈ. Xchˈaw chi ri ángel, xubij che ri kˈapoj al María: Maxej awib, María, ―cächa che. Ri at sibalaj at lokˈ cho ri Dios. Ri at cˈut catcanaj can yawab winak. Cawil na u wäch jun awal ala ri cacoj na “Jesús” che ru biˈ, ―cächaˈ. Cänimar na u kˈij ri a Jesús. Cäbix na u Cˈojol ri Dios aj Chicaj che. Ri Kajaw Dios cucoj na che nim takanel jeˈ jas ra mam David. Je riˈ rech cätakan na puwiˈ ri tinimit Israel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Ru takanic ri Areˈ, man cˈo tä u qˈuisic, ―xcha ri ángel che ri al María. Te riˈ ri al María xutaˈ che ri ángel, xubij: ¿Jas lo quincˈulmaj waˈ? ―cächaˈ. Mäjaˈ quincˈoji rucˈ achi, ―xcha che ri ángel. Xchˈaw cˈu ri ángel, xubij che: Cäkaj na lok ri Lokˈalaj Espíritu pa wiˈ. Ri Dios aj Chicaj cärokxanej na waˈ awucˈ rumal ru chukˈab. Rumal riˈ we lokˈalaj acˈal riˈ ri quil na u wäch cäbix na u Cˈojol ri Dios che, ―cächa che. Xukujeˈ ri nan Elisabet ri awachalal areˈ cäril na u wäch jun acˈal pune riˈj chic. Are cˈu wakib icˈ waˈ cämic yawab winak chic ri nan Elisabet pune xbix canok che chi man cäcowin tä che ri alcˈualanic. Man cˈo tä cˈu jas ri mat cäcowin ri Dios chubanic, ―xcha ri ángel. Xubij cˈu ri kˈapoj al María: In riˈ ri patänil re ri Kajaw Dios. Chubana baˈ ri Areˈ chwe jas ri tzijom la chwe, ―xcha che. Xel cˈu bi ri ángel chuwäch. Pa tak ri kˈij riˈ xel bic ri al María cho ja, xeˈ aninak pa jun tinimit ri cˈo pa tak ri u juyubal ri Judea. Xoc cˈu bic pa rachoch ri tat Zacarías, xuya rutzil u wäch ri nan Elisabet ri rixokil. Ri nan Elisabet, aretak xuta ru tzij ri al María, xslab cˈu ri ral pa ru cˈux. Xkaj ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ ri nan Elisabet, xtakan cˈu pa ranimaˈ. Co xchˈaw ri nan Elisabet, xubij che ri al María: Ri at cˈut at tewchim na rumal ri Dios chquiwäch conojel ixokib. U tewchim na ri awal at xukujeˈ, ―cächaˈ. ¿Jas lo waˈ chi ri Dios cuban jun nimalaj utzil chwe in, chi ru nan ri Kajaw xpe wucˈ? ―cächa ri nan Elisabet. Chanim riˈ aretak xinto chi xatchˈawic, ri wal xquicotic, xslab pa nu cˈux. Utz awe at ri xatcojon che ri Kajaw Dios, rumal chi kas tzij cäbantaj na ri xbix chawe rumal ri Dios, ―xcha ri nan Elisabet che ri al María. Xubij ri kˈapoj al María: Quinnimarisaj u kˈij ri Kajaw Dios. Cäquicot cˈu ri wanimaˈ rumal ri Dios ri Toˈl We. Quinquicotic rumal chi ri Dios xcaˈy chwe in ru patäninel ri man nim tä nu banic. Conojel winak cäquibij na chwe pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic chi utz we. Je riˈ cäquibij na rumal rech waˈ chi ri Dios ri sibalaj cˈo u chukˈab u banom nimak tak utzil chwe. Sibalaj lokˈ ri Dios, sibalaj lokˈ ru biˈ ri Areˈ, ―cächa ri al María. Amakˈel ronojel kˈij cutokˈobisaj na qui wäch conojel winak ri nim cäquil wi ri Areˈ, ri cäquixej quib chuwäch. U cˈutum ri nimalaj u chukˈab chquiwäch conojel. Xukasaj qui kˈij ri winak ri cäquichomaj chi sibalaj nim qui banic, ―cächaˈ. Xeresaj ri takanic pa qui kˈab ri nimak qui banic, xuya cˈu waˈ chque ri winak ri man nim tä queil wi. E qˈuia ri utzil ri xuban ri Dios chque ri mebaˈib, ri winak ri quenumic. Ri Dios xubij chque ri kˈinomab: Jix, man cˈo tä iwe ix, ―xcha chque, ―cächaˈ. Xtoban chque ri winak aj Israel, ri patänil tak re ri Dios. Man xsach tä pu jolom ri Dios ru tokˈobisaxic qui wäch. Jeˈ xuban waˈ rumal chi jeˈ xuchiˈj chque ri katiˈt ka mam, che ri ka mam Abraham xukujeˈ ri rachalaxic ri areˈ amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic, ―xcha ri al María. Craj oxib icˈ xcanaj na can ri al María rucˈ ri nan Elisabet. Te cˈu riˈ xtzelej bic, xeˈ cho rachoch. Aretak xopan ri kˈij ri cutzir ri nan Elisabet, xril cˈu u wäch jun ral ala. Ri u cˈul tak ja ri nan Elisabet xukujeˈ ri rachalaxic, aretak xquito chi ri Kajaw Dios sibalaj xutokˈobisaj u wäch ri nan Elisabet, xequichˈabej, xequicot cˈu rucˈ. Chuwajxak kˈij cˈut xebeˈ chucojic ri retal ri ojer u trato ri Dios che ru cuerpo ri acˈal. Xcaj cˈut xquicoj Zacarías che ru biˈ, junam rucˈ ru biˈ ru tat. Xchˈaw cˈu ru nan, xubij chque: ¡No! ―cächaˈ. Ru biˈ ri cäkacoj chrij ri acˈal are Juan, ―xcha chque. Xquibij cˈu che: ¿Jas che? Man cˈo tä jun chque ri achalal la ri jeˈ u biˈ waˈ, ―xecha che. Xak pa memal xquichˈabej ru tat ri acˈal, xquitaˈ che: ¿Jas u biˈ ri acˈal cäcoj la? ―xecha che. Ri tat Zacarías xutaˈ jun wuj rech cätzˈibanic. Xutzˈibaj cˈu waˈ, xubij: “Juan ru biˈ ri acˈal,” ―xcha pa ri tzˈibanic. Conojel xquicajmaj waˈ. Xak cˈu teˈtalic xtzelej ru chˈabal ri tat Zacarías, xcowin chic cätzijonic. Xtzijon cˈut, xunimarisaj u kˈij ri Dios. Sibalaj xquixej quib conojel ri qui cˈul tak ja, xquicajmaj waˈ. Ronojel ri xucˈulmataj jelaˈ xtzijox apan pa tak ronojel ri juyub re Judea. Conojel ri winak ri xetowic xechoman pa que wi, xquibij: ¿Jas lo cuban waˈ we acˈal riˈ? ―xechaˈ. Jeˈ xquibij waˈ rumal chi kˈalaj chi cˈo ri Kajaw Dios rucˈ ri acˈal. Kajinak ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ ri tat Zacarías ru tat ri ala, xkˈalajisanic, xubij: Quinya baˈ u kˈij ri Kajaw ri ka Dios uj, uj riˈ ri winak aj Israel, rumal chi xulic, xpe che ka toˈic uj, uj cˈu riˈ ri winak re ri u tinimit. Xuya cˈu chke jun Toˈl Ke ri sibalaj cˈo u chukˈab. Are cˈu waˈ jun chque ri rachalaxic ri ka mam David, patänil re ri Dios, ―cächa riˈ. Are waˈ ri xuchiˈj lok ri Dios cumal ri lokˈalaj tak kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab pa ri ojer tak kˈij canok. Xubij chi cujutoˈ na chquiwäch ri ka cˈulel, che ka toˈic pa qui kˈab, xukujeˈ pa qui kˈab conojel ri queetzelan ka wäch, ―cächa ri tat Zacarías. Xukujeˈ xubij chi cutokˈobisaj na qui wäch ri katiˈt ka mam, xukujeˈ chucˈutic chquiwäch chi xnaˈtaj che ri Areˈ ri Lokˈalaj Trato ri xuchiˈj chque. Are cˈu waˈ ri Kas Tzij ri u bim che ri ka mam Abraham, ―cächaˈ. Je riˈ rech aretak uj esam chic pa qui kˈab ri ka cˈulel, cuyaˈ cujpatänin che ri Dios, man cäkaxej tä chi kib, xukujeˈ rech jicom ri kanimaˈ cujpatänin che, ka jachom kib pu kˈab ri Dios pa tak ronojel ri kˈij re ri ka cˈaslemal, ―cächa riˈ. At cˈut, alaj acˈal, cäbix na kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios aj Chicaj chawe, rumal chi catnabej na chuwäch ri Kajaw chubanic jicom che ru be. At cˈut catyoˈw na retamaxic ri u tobanic ri Dios chque ri winak re ri u tinimit, xukujeˈ chi cäsach na ri qui mac, ―cächaˈ. Ri ka Dios sibalaj quel u cˈux chke. Rumal riˈ cutak na lok ri Kajaw Jesús kucˈ uj. Sibalaj jeˈl cˈu ri Areˈ jeˈ jas ru sakilal ri kˈij aretak cäsakiric. Cuya na sakilal pa canimaˈ ri winak ri jeˈ ta ne e cˈo pa ri kˈekumal rumal ri qui mac, cäquixej cˈu quib cho ri cämical. Cäcˈoji na che cˈamal ka be pa ri be ri cuxlan wi ri kanimaˈ, ―xcha ri tat Zacarías. Ri a Juan xqˈuiyic, sibalaj cˈo u chukˈab ri xyiˈ che rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Xcanaj can pa tak ri juyub ri sibalaj cätzˈinowic cˈä pa ri kˈij ri xucˈut rib chquiwäch ri winak aj Israel. Pa tak ri kˈij riˈ, ri nimalaj takanel Augusto César xuya takanic chque conojel winak chi cätzˈibax ri qui biˈ. Aretak ri tat Cirenio are kˈatal tzij re ri tinimit Siria, xbantaj we nabe tzˈiban biˈaj riˈ. Are jun censo waˈ. Xebeˈ cˈu conojel ri winak chquijujunal pa tak ri qui tinimit rech cätzˈibax ri qui biˈ. Xa je riˈ xel lok ri tat José pa ri tinimit Nazaret re Galilea, xeˈc, xopan pa jun tinimit re Judea, Belén u biˈ. Chilaˈ xeˈ wi ri tat José rumal chi are rachalaxic ri mam David. Ri tinimit Belén are u tinimit ri mam David pa ojer tak kˈij canok. Aretak xeˈ ri tat José rech cätzˈibax ru biˈ, xucˈam bi ri al María ri u toˈm chic che rixokil, yawab winak chi cˈut. Aretak e cˈo chilaˈ pa Belén, xopan ri kˈij ri cutzir ri al María. Xril cˈu u wäch ru nabeal, jun ala. Xucoj atzˈiak rech nuˈch acˈal che. Xukˈoyoba pa jun echaˈbal rumal chi man cˈo tä chi jawijeˈ ri quecˈoji wi pa ri mesón. E cˈo cˈu ajyukˈab pa tak ri juyub chunakaj ri tinimit Belén ri quequiwaraj ri cawaj chilaˈ. Xak teˈtalic cˈut jun ángel takom lok rumal ri Kajaw Dios xtaqˈui chquiwäch. Xjuluw cˈu ri jeˈlalaj u juluwem ri Dios pa qui wiˈ. Sibalaj cˈu xquixej quib ri ajyukˈab. Xubij cˈu ri ángel chque: Mixej iwib, ―cächaˈ. Kas tzij quinbij na jun utzalaj tzij chiwe. Ri u patän waˈ we utzalaj tzij riˈ are chi cuya nimalaj quicotemal chque conojel winak. Are quinbij chiwe chi cämic riˈ xil u wäch jun Toˈl Iwe pa ru tinimit ri mam David. Are Cristo waˈ ri Kajaw, ―cächaˈ. Are cˈu retal waˈ chiwe: Quirik na jun alaj neˈ, cojom cˈu atzˈiak rech nuˈch acˈal chrij, kˈoyobam pa jun echaˈbal, ―xcha chque. Xak teˈtalic cˈut e cˈo chic rucˈ ri ángel qˈuialaj tak ángeles ajchicaj. Cäquinimarisaj cˈu u kˈij ri Dios, cäquibij: ¡Kanimarisaj baˈ u kˈij ri Dios ri cˈo chicaj! ¡Chuxlan na canimaˈ ri winak cho ruwächulew, e are cˈu winak waˈ ri utz queril wi ri Dios! ―xecha ri ángeles. Te cˈu riˈ aretak xebeˈ ri ángeles chicaj, ri ajyukˈab xquitzijobela quib, xquibij: Joˈ pa Belén, ―quechaˈ. Jekila na we xcˈulmatajic riˈ ri u tzijom ri Kajaw Dios chke, ―xecha riˈ. Aninak xebeˈc. Xequirika cˈu ri nan María, ri tat José rucˈ ri alaj neˈ. Kˈoyobam cˈu ri neˈ pa jun echaˈbal. Aretak xquilo, xquitzijoj ri xubij ri ángel chque chrij ri acˈal. Xquicajmaj cˈu waˈ conojel ri winak ri xetow ri qui tzij ri ajyukˈab. Are cˈu ri nan María xak xucˈol conojel we tzij riˈ pa ranimaˈ, xchoman cˈu chquij. Xetzelej cˈu bic ri ajyukˈab, tajin cäquiya u kˈij, cäquinimarisaj cˈu u kˈij ri Dios rumal ri xbix chque, xukujeˈ rumal chi xquilo chi kas jeˈ jas ri xutzijoj ri ángel chque. Chuwajxak kˈij cˈut, xquicoj ri retal ri ojer trato che ru cuerpo ri acˈal, xquicoj cˈu Jesús che ru biˈ. Are u biˈ waˈ ri xucoj can ri ángel aretak mäjok calcˈualax chucˈux ri kˈapoj al María. Xopan ri kˈij ri quesax ri rawasil ri nan María. Jeˈ jas ri cubij chupam ru Pixab ri mam Moisés, xquicˈam lok ri acˈal chuyiˈc chuwäch ri Kajaw Dios pa ri tinimit Jerusalén. Je riˈ xcaˈno rumal chi tzˈibam waˈ pa ru Pixab ri Kajaw Dios, cubij: “Ronojel nabeal ala cätas waˈ chupatänixic ri Kajaw Dios,” ―cächaˈ. Xebeˈ cˈu ri tat José, ri nan María pa Jerusalén chusipaxic ri cäbix pa ru Pixab ri Kajaw Dios: Are jucˈulaj ut waˈ. We man cˈo tä ri ut cuyaˈ queyiˈ quieb alaj tak tucumux che sipanic. Xcˈoji cˈu pa ri tinimit Jerusalén jun tataˈ, Simeón u biˈ. We tataˈ riˈ are utzalaj achi waˈ ri cäniman che ri Dios pa ronojel, jicom cˈu ranimaˈ chuwäch. Ri areˈ reyeˈm ri Dios chi queutoˈ ri winak aj Israel. Cˈo cˈu ri Lokˈalaj Espíritu rucˈ. Xkˈalajisax che ri tat Simeón rumal ri Lokˈalaj Espíritu chi man cäcäm tä na chanim, xane nabe cäril na ri Cristo ri chaˈtal rumal ri Kajaw Dios. Xunaˈ cˈu ru rayinic ri Lokˈalaj Espíritu pa ranimaˈ, xeˈ pa ri nimalaj rachoch Dios. Aretak ru tat, u nan ri alaj a Jesús xquicˈam bic, xeopan pa ri nimalaj rachoch Dios chubanic che ri acˈal jas ri cubij pa ri Pixab chi rajwaxic u banic waˈ. Ri tat Simeón xukˈaluj ri ala, xuya u kˈij ri Dios. Xuban orar, xubij: Kajaw Dios, ya la chwe cämic chi ri in, ri in patänil e la, chi quincäm na, cuxlan ri wanimaˈ, jeˈ jas ri bim la lok chwe, ―cächaˈ. Wilom cˈu in ri Toˈl Ke, ri takom la lok chquiwäch conojel winak. Are jeˈ jas jun chäj, jun candela ri cätununic. Cuya na ri sakil re ri Pixab la pa canimaˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Rumal waˈ ri takom la lok, cänimarisax na u kˈij ri tinimit la, ri Israel, ―xcha ri tat Simeón. Ri tat José rucˈ ru nan ri acˈal xquicajmaj ronojel ri cätzijox chrij ri a Jesús. Ri tat Simeón xeutewchij, xubij che ri nan María, u nan ri acˈal: Chilampe la we acˈal riˈ, ―cächaˈ. Cäcoj na waˈ rech quetzak qˈuia winak aj Israel, cäsach cˈu na qui wäch. Quetoˈ cˈu na ri juleˈ winak chic aj Israel rumal ri Areˈ, quewalijisax na. Xukujeˈ we acˈal riˈ cäcoj na rumal ri Dios che etal chquiwäch ri winak. Cäquetzelaj cˈu na u wäch, ―cächa riˈ. Cuban na ri Kajaw Jesús chi cäkˈalajinic jas ri quechoman ri winak pa canimaˈ, ―cächa chque. Ri lal, nan, cäqˈuis na ib la che okˈej, ―xcha che ri nan María. Xukujeˈ xcˈoji chilaˈ jun chichuˈ kˈalajisanel, Ana u biˈ. Are u miaˈl ri tat Fanuel re ri rachalaxic ri mam Aser. Sibalaj nim winak chic ri chichuˈ riˈ. Xa wukub junab xcˈoji rucˈ ri rachajil, xcäm cˈu ri tataˈ. Jumuchˈ quiejeb junab malcaˈn canok. Man quel tä chi bi pa ri nimalaj rachoch Dios. Cäpatänin cˈu che ri Dios chilaˈ chi pakˈij chi chakˈab. Cuban orar, xukujeˈ cuban ayunar. Xtacˈatob cˈu waˈ chquiwäch ri tat José, ri nan María pa we hora riˈ, xuban maltioxinic che ri Dios. Xtzijon chrij ri a Jesús chquiwäch conojel ri winak ri e eyeninak che ri Dios chi cutoˈ ri tinimit Israel. Qui banom cˈu ronojel ri cäbix pa ru Pixab ri Kajaw Dios, xetzelej cˈu bic, xebeˈ pa Galilea, pa ri qui tinimit Nazaret. Qˈuiyem re ri acˈal, tajin cäcowiric, sibalaj cˈo ru noˈj. Ri Dios sibalaj tajin cätewchin ri a Jesús. Ronojel junab cˈut xebeˈ ru tat, ru nan pa ri tinimit Jerusalén che ri nimakˈij ri cäbix Pascua che. Aretak cablajuj u junab chic ri a Jesús, xepaki bic, xebeˈ pa Jerusalén jas ri qui nakˈatisam wi quib pa ri nimakˈij riˈ. Xqˈuis cˈu ri nimakˈij, tzelejem cäcaˈn bic ri tat José, ri nan María. Xcanaj can ri alaj a Jesús pa Jerusalén, man cˈo tä cˈu quetam ru tat, u nan chrij waˈ. Xquichomaj chi cˈo cucˈ ri cachiˈl. E benak jun kˈij pa ri be, xquitzucuj ri a Jesús chquixol ri cachalal, chquixol ri cachiˈl. Man xquirik tä cˈut. Xa je riˈ xetzelej chic pa Jerusalén. Xquitzucuj ri ala chilaˈ. Qui tzucum cˈu oxib kˈij, xquirik cˈu pa ri nimalaj rachoch Dios. Tˈuyul ri a Jesús chquixol ri tijonelab re ri Pixab, tajin cutatabej ri qui tijonic. Cucˈot cˈu qui chiˈ ri tataˈib. Conojel ri quetowic xquicajmaj chi utz cächoman ri ala, chi retam jas cubij chque ri tijonelab. Aretak ru tat, u nan xquil u wäch ri acˈal, xquicajmaj waˈ. Xubij ru nan che: Wal, ¿jas che jeˈ a banom waˈ chke? ―cächaˈ. ¿A mat cawilo chi ra tat, ri in, uj elinak chˈuj chatzucuxic? ―xcha che. Xubij cˈu ri a Jesús chque: ¿Jas che quintzucuj alak? ¿A mat etam alak chi rajwaxic chi quinban ri u rayinic ri nu Tat? ―xcha chque. Ri e areˈ man xquichˈob tä cˈu ri cubij ri acˈal chque. Xeˈ cˈu ri a Jesús rucˈ ri tat José, rucˈ ru nan pa ri tinimit Nazaret. U yoˈm cˈu rib pa takic chque. Ru nan xucˈol pa ranimaˈ ronojel ri xbantajic. Xqˈuiy ri a Jesús, cˈo na ru noˈj, xukujeˈ xcowiric. Ri a Jesús sibalaj utz cuban cho ri Dios, xukujeˈ utz cäquil wi ri winak. Pa ri roˈlajuj junab ri tajin cätakan ri tat Tiberio César ri nimalaj takanel, aretak ri tat Poncio Pilato are kˈatal tzij puwiˈ ri Judea, ri tat Herodes cˈut are nim takanel puwiˈ ri Galilea. Ri tat Felipe, rachalal ri tat Herodes, are kˈatal tzij pa Iturea xukujeˈ pa Traconite. Ri tat Lisanias are kˈatal tzij pa Abilinia. Ri tat Anás, ri tat Caifás e areˈ qui nimakil sacerdotes quech ri winak aj Israel. Pa tak ri kˈij riˈ ri Dios xutzijobej ri tat Juan, ru cˈojol ri tat Zacarías. Cˈo cˈu ri tat Juan pa tak juyub ri cätzˈinowic. Ri tat Juan xubinibej conojel tak ri juyub ri e cˈo chunakaj ri nimaˈ Jordán, cutzijoj cˈu chque ri winak chi rajwaxic cäquiqˈuex qui chomanic, cäqˈuex cˈu canimaˈ, te cˈu riˈ cäban qui kasnaˈ rech cäkˈalajinic chi jeˈ qui banom waˈ. Xa je riˈ cäsachtaj ri qui mac. Jeˈ jas ri cubij pa ri wuj ri tzˈibam wi ru tzij ri ojer kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ri Isaías: Cˈo jun ri co cächˈaw pa tak ri juyub ri quetzˈinowic, cubij: “Chibana u banic ri nim be ri cäbin wi ri Kajaw. Chibana sibalaj jicom che ri alaj tak u be,” ―cächaˈ. “Quenojisax na conojel tak ri siwan, quelianisax na conojel tak ri juyub, ri nimak xukujeˈ ri chˈutik. Ri be ri e cotaquic quejicomisax na. Ri be ri sibalaj e cˈäx na chelianisaxok,” ―cächaˈ. “Conojel winak cäquil cˈu na jas cuban ri Dios che qui toˈic ri winak ajmaquib,” ―xcha ri mam Isaías. Xubij cˈu ri tat Juan chque ri qˈuia winak ri xeopan rucˈ rech cäban qui kasnaˈ: ¡Alak subanelab tak winak, cachalaxic tzˈiˈ! ¿Jachin cˈu riˈ ri xcˈutuw chuwäch alak chi rajwaxic canimaj alak bi cho ri royowal ri Dios? ―cächa chque. Bana baˈ alak ri takal u banic ri cukˈalajisaj chi kas tzij xqˈuextaj animaˈ alak. Mächaplej alak u bixic xol tak alak: “Utz ke rumal chi ri uj, uj rachalaxic ri ka mam Abraham,” ―mächa ne alak. Quinbij na chech alak chi ri Dios cäcowin chubanic chque tak we abaj riˈ chi e rachalaxic chic ri ka mam Abraham, ―cächaˈ. Chanim riˈ tajin cäcoj ri iquiäj chque tak ri qui xeraˈ ri cheˈ rech quetˈoyic. Ronojel cheˈ ri man cuya tä utzalaj u wäch cätˈoy na, queqˈuiäk cˈu bi pa ri kˈakˈ, ―xcha ri tat Juan chque. Xquitaˈ cˈu ri qˈuia winak che, xquibij: ¿Jas ta cˈu lo cäkaˈn na? ―xecha che. Xchˈaw chi ri tat Juan, xubij chque: Apachin cˈu ri cˈo quieb u kˈuˈ, chuya jun re che ri winak ri man cˈo tä re. Apachin ri cˈo cutijo, chuya re ri winak ri man cˈo tä cutijo, ―xchaˈ. Xeopan xukujeˈ jujun chque ri tokˈil tak alcabal rech cäban qui kasnaˈ, xquibij cˈu che ri tat Juan: Kajtij, ¿jas cäkaˈn na uj? ―xecha che. Xubij ri tat Juan chque: Mitokˈij u wiˈ ri ix takom wi chutokˈixic, ―xcha chque. Xukujeˈ ri soldados xquitaˈ che, xquibij: E cˈu ri uj, ¿jas cäkaˈn na? ―xecha che. Xubij ri tat Juan chque: Miban elakˈ che jachin jun winak, mibana cˈu cˈäx chque. Mibij jalum kˈabam chquij ri winak. Chicuˈba cˈu i cˈux rucˈ ri tojbal iwe, ―xcha chque. Ri winak cˈut tajin quechoman pa canimaˈ chrij ri tat Juan, tajin queyeˈn che rilic we ne ri tat Juan are ri Cristo. Xchˈaw chi ri Juan Kasal Jaˈ, xubij chque conojel: Petinak jun achi ri cˈo na u chukˈab chnuwäch in. Man takal tä cˈu chwe in chi quinquir ru cˈamal u xajäb. Ri areˈ cuya na ri Lokˈalaj Espíritu chech alak jeˈ jas ri in quinban kasnaˈ alak rucˈ joron. Cuban cˈu na kasnaˈ alak rucˈ kˈakˈ, ―cächa chque. Ri achi riˈ cucˈam ru jopibal rech cujoskˈij ri trico, xukujeˈ rech cumulij bic ru trico, cuya cˈu pa tak ru cˈuja. Xukujeˈ ne cuporoj ri pajo, cuban jun kˈakˈ ri man cäcowin tä jun chuchupic, ―cächaˈ. Jas ri cuban ri achi ajchac che ri trico, je riˈ xukujeˈ cuban na ri Kajaw Dios chque tak winak, ―xcha chque. Je riˈ xubij ri tat Juan, xukujeˈ xeupixbaj ri winak cucˈ qˈuia pixab chic, xutzijoj cˈu ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. Xukujeˈ ri tat Juan xuyaj ri kˈatal tzij Herodes rumal chi ri tat Herodes xuchˈabej ri nan Herodías, rixokil ri tat Felipe ru chakˈ ri Herodes. Xuyaj cˈu ri tat Herodes xukujeˈ cumal conojel ri etzelal ri u banom. Ri tat Herodes xa xunimarisaj u banic ri man utz taj puwiˈ ronojel ri u banom, chi xucoj ri tat Juan pa cheˈ. Pa jun kˈij aretak ri tat Juan tajin cuban qui kasnaˈ conojel ri winak, xuban u kasnaˈ ri Jesús xukujeˈ. Pa ri kasnaˈ ri Jesús tajin cuban orar, xjaktaj cˈu ri caj. Xkaj cˈu lok ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ ri Jesús jeˈ ta ne chi ri Lokˈalaj Espíritu are jun palomäx. Te cˈu riˈ xchˈaw lok Jun chicaj, xubij: At riˈ ri lokˈalaj nu Cˈojol. Sibalaj cäquicot ri wanimaˈ awumal, ―xcha riˈ. Craj ne juwinak lajuj u junab ri Jesús aretak xuchaplej patäninem cho ri Dios. Xquichomaj ri winak chi ri Jesús are ralcˈual ri tat José. Ri tat José cˈut are rachalaxic ri tat Elí, ri tat Elí are ralcˈual ri tat Matat, ri tat Matat ralcˈual ri tat Leví, ri tat Leví are ralcˈual ri tat Melqui, ri tat Melqui are ralcˈual ri tat Jana, ri tat Jana ralcˈual ri tat José, ri tat José ralcˈual ri tat Matatías, ri tat Matatías ralcˈual ri tat Amós, ri tat Amós ralcˈual ri tat Nahum, ri tat Nahum ralcˈual ri tat Esli, ri tat Esli ralcˈual ri tat Nagai, ri tat Nagai ralcˈual ri tat Maat, ri tat Maat ralcˈual ri tat Matatías, ri tat Matatías ralcˈual ri tat Semei, ri tat Semei ralcˈual ri tat José, ri tat José ralcˈual ri tat Judá, ri tat Judá ralcˈual ri tat Joana, ri tat Joana ralcˈual ri tat Resa, ri tat Resa ralcˈual ri tat Zorobabel, ri tat Zorobabel ralcˈual ri tat Salatiel, ri tat Salatiel ralcˈual ri tat Neri, ri tat Neri ralcˈual ri tat Melqui, ri tat Melqui ralcˈual ri tat Adi, ri tat Adi ralcˈual ri tat Cosam, ri tat Cosam ralcˈual ri tat Elmodam, ri tat Elmodam ralcˈual ri tat Er, ri tat Er ralcˈual ri tat Josué, ri tat Josué ralcˈual ri tat Eliezer, ri tat Eliezer ralcˈual ri tat Jorim, ri tat Jorim ralcˈual ri tat Matat, ri tat Matat ralcˈual ri tat Leví, ri tat Leví ralcˈual ri tat Simeón, ri tat Simeón ralcˈual ri tat Judá, ri tat Judá ralcˈual ri tat José, ri tat José ralcˈual ri tat Jonán, ri tat Jonán ralcˈual ri tat Eliaquim, ri tat Eliaquim ralcˈual ri tat Melea, ri tat Melea ralcˈual ri tat Mainán, ri tat Mainán ralcˈual ri tat Matata, ri tat Matata ralcˈual ri tat Natán, ri tat Natán ralcˈual ri tat David, ri tat David ralcˈual ri tat Isaí, ri tat Isaí ralcˈual ri tat Obed, ri tat Obed ralcˈual ri tat Booz, ri tat Booz ralcˈual ri tat Salmón, ri tat Salmón ralcˈual ri tat Naasón, ri tat Naasón ralcˈual ri tat Aminadab, ri tat Aminadab ralcˈual ri tat Aram, ri tat Aram ralcˈual ri tat Esrom, ri tat Esrom ralcˈual ri tat Fares, ri tat Fares ralcˈual ri tat Judá, ri tat Judá ralcˈual ri tat Jacob, ri tat Jacob ralcˈual ri tat Isaac, ri tat Isaac ralcˈual ri tat Abraham, ri tat Abraham ralcˈual ri tat Taré, ri tat Taré ralcˈual ri tat Nacor, ri tat Nacor ralcˈual ri tat Serug, ri tat Serug ralcˈual ri tat Ragau, ri tat Ragau ralcˈual ri tat Peleg, ri tat Peleg ralcˈual ri tat Heber, ri tat Heber ralcˈual ri tat Sala, ri tat Sala ralcˈual ri tat Cainán, ri tat Cainán ralcˈual ri tat Arfaxad, ri tat Arfaxad ralcˈual ri tat Sem, ri tat Sem ralcˈual ri tat Noé, ri tat Noé ralcˈual ri tat Lamec, ri tat Lamec ralcˈual ri tat Matusalén, ri tat Matusalén ralcˈual ri tat Enoc, ri tat Enoc ralcˈual ri tat Jared, ri tat Jared ralcˈual ri tat Mahalaleel, ri tat Mahalaleel ralcˈual ri tat Cainán, ri tat Cainán ralcˈual ri tat Enós, ri tat Enós ralcˈual ri tat Set, ri tat Set ralcˈual ri tat Adán, ri tat Adán are ralcˈual ri Dios. Xel bi ri Jesús pa ri nimaˈ Jordán, xtzelej cˈu lok kajinak ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ. Te riˈ ri Espíritu xucˈam bi ri Jesús pa tak juyub ri cätzˈinowic. Xcˈoji cˈu chilaˈ cawinak kˈij, cätakchiˈx cˈu che mac rumal ri Itzel. Man cˈo tä cˈu jas xutij pa tak ri kˈij riˈ. Te cˈu riˈ sibalaj xnumic. Xubij cˈu ri Itzel che: We lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios, bij la che we abaj riˈ chi cuban na wa che la, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Tzˈibam can waˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, cubij: “Man xak tä xuwi rumal ri wa quecˈasi na ri winak, xane xukujeˈ rumal ronojel ru Tzij ri Dios,” ―cächa riˈ, ―xcha ri Jesús che. Te cˈu riˈ ri Itzel xucˈam bi ajsic puwiˈ jun nimalaj juyub. Xeucˈutuxtaj conojel ri tinimit re ruwächulew chuwäch. Xubij cˈu che ri Jesús: Quinya na che la chi cätakan la pa qui wiˈ conojel we tinimit riˈ xukujeˈ chi cänimarisax kˈij la rumal waˈ, ―cächaˈ. Yoˈm cˈu ronojel waˈ chwe in. Ri in cˈut cuyaˈ quinya waˈ che apachin ri quinwaj quinya wi, ―xcha ri Itzel che. We cäxuqui la quinkˈijilaj la quinya waˈ che la, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij: ¡Satanás! Chatel chnuwäch, ―xchaˈ. Rumal chi tzˈibam pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: “Chatkˈijilan na chwe in ri Awajaw ri a Dios. Chatpatänin xak xuwi chwe in,” ―cächa ri u Tzij ri Dios, ―xcha ri Jesús che. Ri Itzel xucˈam bic ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, xutacˈaba puwiˈ ri nimalaj rachoch Dios, xubij che: We lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios, qˈuiäka bi ib la iquim, ―cächaˈ. Rumal chi ru Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic cubij: Queutak na lok ri ángeles che a chajixic, ―cächaˈ, ―xcha ri Itzel che. Xukujeˈ cubij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios: Catquichap na che ra kˈab che a toˈic rech man cachäkˈij tä rawakan cho jun abaj, ―cächa riˈ. Xchˈaw chi na jumul ri Jesús, xubij: Xukujeˈ cubij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Mayac royowal ri Kajaw ri ka Dios,” ―cächaˈ, ―xcha ri Jesús che. Aretak ri Itzel xtoˈtaj chutakchiˈxic ri Jesús che mac, xel bi rucˈ. Cätzelej chi na lok jumul pa jun kˈij chic. Xtzelej cˈu bi ri Jesús, cˈo cˈu ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu rucˈ. Xeˈ pa Galilea. Ri winak ajchilaˈ xetzijon chrij ri Jesús pa ronojel tinimit. Ri Jesús xuya tijonic pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Galilea. Conojel xquinimarisaj u kˈij. Xtzelej bi ri Jesús, xeˈ pa ri tinimit Nazaret jawijeˈ xqˈuiyisax wi. Pa ri kˈij re uxlanem xoc bi pa ri rachoch Dios jas ru nakˈatisam wi rib, xtaqˈui cˈut chusiqˈuixic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xyiˈ cˈu ri wuj che ri xutzˈibaj ri mam Isaías, kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Aretak xujak ri wuj, xuriko jawijeˈ ri tzˈibtal wi riˈ, ri cubij: Ri Espíritu rech ri Kajaw Dios cˈo wucˈ. In chaˈtal cˈut rech queintzijoj utzalaj tak tzij chque ri mebaˈib. In u takom u lok che qui cuˈbisaxic canimaˈ ri quebisonic, chutzijoxic ri qui tzokopixic ri e tzˈapim, chubanic cˈut chi quecaˈy ri moyab, xukujeˈ che qui tzokopixic ri man e tzokopim taj, ―cächaˈ. Xukujeˈ in takom lok chutzijoxic waˈ chi ri Kajaw Dios xuchaˈ we kˈij junab riˈ chubanic utzil chque conojel winak, ―cächa ri ka mam Isaías, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xutzˈapij ri wuj, xutzelej waˈ che ri chajil re ri rachoch Dios, xtˈuyiˈc. Conojel ri winak ri e cˈo pa ri rachoch Dios naj qui wiˈ che. Xubij cˈu chque: Cämic riˈ xbantaj waˈ we Tzˈibtalic riˈ chuwäch alak, ―xcha chque. Conojel ri winak utz quechˈaw chrij ri Jesús, xukujeˈ xquicajmaj ri jeˈlalaj tak tzij ri xutzijoj chque, xquibij: ¿A mat are ru cˈojol ri tat José? ―xechaˈ. Xubij chque: Wetam ri cäbij na alak chwe in: “Ajcun, cunaj ib la,” ―cächa na alak chwe. “Ri ka tom chi xeban la pa ri tinimit Capernaum, chebana cˈu la waral pa ri tinimit la,” ―cächa na alak, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi sibalaj nim quil wi ronojel kˈalajisanel. Xak xuwi pa ru tinimit ri areˈ man nim tä quil wi waˈ, ―cächa ri Jesús. Tzij riˈ ri quinbij chech alak chi xecˈoji qˈuia ri chuchuib malcaˈnib pa ri tinimit Israel pa tak ru kˈij ri ka mam Elías, jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Oxib junab rucˈ wakib icˈ man cˈo tä jäb xubano. Xcˈoji cˈu jun nimalaj wiˈjal pa ronojel ruwächulew pa tak ri kˈij riˈ. Man xtak tä cˈu bi ri tat Elías cucˈ conojel ri malcaˈnib, xane xak xuwi rucˈ ri jun chichuˈ malcaˈn pa ri tinimit Sarepta re Sidón, ―cächaˈ. Xukujeˈ xecˈoji qˈuia yawabib ri cˈo ri itzel tak chˈaˈc chquij pa ru kˈij ri Eliseo, jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Man cˈo tä cˈu jun ri xcunaxic, xane xak xuwi ri tat Naamán ri aj Siria, ―xcha ri Jesús chque. Aretak ri winak xquita ri xubij chque, conojel ri e cˈo pa ri rachoch Dios sibalaj xpe coyowal che ri Jesús. Xewalij cˈut, xquesaj bi pa ri tinimit. Xquicˈam bi chutzaˈm ri juyub ri yacom wi ri qui tinimit. Xcaj u qˈuiäkic bi ri Jesús iquim. Xkˈatän cˈu bi ri Jesús pa qui niqˈuiajal ri winak, xeˈc. Xkaj bi ri Jesús, xeˈ pa Capernaum, jun tinimit re Galilea. Xeutijoj ri winak chilaˈ ronojel kˈij re uxlanem. Ri winak xquicajmaj ru tijonic rumal chi xeutzijobej jeˈ jas ri cuban jun ri cätakan pa qui wiˈ. Xoc cˈu bi pa ri rachoch Dios jun achi ri cˈo jun itzelalaj espíritu che. Xurak u chiˈ ri achi, co xchˈawic. Xubij cˈut: ¡Aa! ¿Jas ke uj ucˈ la, Jesús aj Nazaret? ¿A petinak la chusachic ka wäch? In wetam wäch la, chi lal riˈ ri Lokˈalaj Achi ri takom lok rumal ri Dios, ―xcha che. Ri Jesús xuyajo, xubij: ¡Chatzˈapij u pa chiˈ, chatel che ri achi! ―xcha che. Te cˈu riˈ ri itzelalaj espíritu xuqˈuiäk ri achi cho ulew chquixol ri winak, xel bic, man cˈo tä cˈäx xuban can che. Conojel xecajmanic. Cäquitzijobela quib, cäquibij: ¿Jas waˈ we tzij riˈ ri cucoj ri tataˈ? ¡Cäcowin ri Areˈ che qui takic ri itzel tak espíritus, quebel chque ri winak! ―xechaˈ. Quetzijon cˈu chrij ri Jesús pa ronojel cˈolibal chunakaj ri tinimit riˈ. Xel cˈu lok ri Jesús pa ri rachoch Dios, xoc bic pa ri rachoch ri tat Simón. Ru jiˈ chichuˈ ri tat Simón kajinak che jun nimalaj kˈakˈ, xebochiˈn cˈu ri winak che ri Jesús puwiˈ ri chichuˈ. Xnakajin che ri chichuˈ, xtaqˈui cˈu chuxcut. Xuyaj ri kˈakˈ, xtäni cˈu che. Chanim xwalij ri chichuˈ, xeupatänij cˈut. Aretak kajem cuban ri kˈij, conojel ri e cˈo yawabib cucˈ xequicˈam lok chuwäch ri Jesús. Pune qˈuia u wäch ri yabil ri e cˈo chque ri winak, xcowin ri Jesús che qui cunaxic. Xuya ru kˈab pa qui wiˈ chquijujunal rech queutziric. E qˈuia cˈut ri xebel itzel tak espíritus chque. Xquirak qui chiˈ, xquibij: Lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios, ―xecha che. Queuyaj cˈu ri Jesús, man cuya tä chque chi quetzijonic, rumal chi quetam u wäch chi are ri Cristo. Aretak xsakiric, xel bi ri Jesús pa ri tinimit, xeˈ pa juyub jawijeˈ ri xak cätzˈinowic. Ri winak sibalaj xquitzucuj, xquiriko. Xquikˈatej cˈut rech man quel tä bi chquixol. Ri Jesús xubij chque: Rajwaxic chi quineˈc quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios chque ri winak pa tak ri niqˈuiaj tinimit chic, are cˈu waˈ ri in takom wi lok, ―xchaˈ. Xtzijon cˈu ri Jesús pa tak ri rachoch Dios ri e cˈo pa Galilea. Aretak ri Jesús cˈo chuchiˈ ri nimalaj jaˈ re ri mar re Genesaret, xeopan qˈuia winak rucˈ chutatabexic ru Tzij ri Dios. Ri Jesús xeril quieb barcos ri e cˈo chuchiˈ ri mar. E elinak lok ri chapal tak cär pa ri barcos che qui chˈajic ri qui cˈat. Xoc cˈu bic ri Jesús pa jun chque ri barcos, ri re ri tat Simón. Xtˈuyi pa ri barco, xutaˈ tokˈob che ri tat Simón chi cukebisaj apan jubikˈ ri barco chuchiˈ ri ulew rech man cäpitzˈ tä ri Areˈ cumal ri qˈuia winak. Chilaˈ cˈut xuya lok tijonic chque ri winak. Aretak xutänaba ri u tijonem, xubij che ri tat Simón: Chakebisaj ri barco pa ri mar. Chikasaj ri i cˈat che qui chapic cär, ―xcha che. Ri tat Simón xchˈawic, xubij che: Kajtij, xujchacun ronojel ri jun akˈab mier. Man cˈo tä cˈu ka chapom, ―cächaˈ. We cˈu jeˈ cäbij la, quinban chi na waˈ, queinkasaj ri nu cˈat, ―xcha che. Aretak xbantaj waˈ, xenoj cˈu ri qui cˈat chapäbal cär, je riˈ chi quetˈokopitaj chque tak ri cär. Ri tat Simón cucˈ ri toˈl tak re xequisiqˈuij ri cachiˈl ri e cˈo pa ri jun barco chic, rech queopan che qui toˈic. Xebeˈ cucˈ che qui toˈic, xequinojisaj cˈu ri quieb barcos, je riˈ chi tajin quesach pa ri jaˈ. Aretak ri tat Simón Pedro xril ri xbanic, xubij: Kajaw Jesús, man takal tä chwe chi cäcˈoji la wucˈ rumal chi ri in, sibalaj in ajmac, ―xcha che. Xubij waˈ rumal chi xuxej rib ri tat Simón xukujeˈ ri e cˈo rucˈ rumal ri qˈuialaj cär ri xequichapo. Xukujeˈ xecajman ri tat Jacobo, ri tat Juan, u cˈojol ri tat Zebedeo, cachiˈl quib rucˈ ri tat Simón. Xubij ri Jesús che ri tat Simón: Maxej awib. Jas ri caban chque tak ri cär, queamulij, jeˈ caban na chque ri winak, ―xcha che. Xequesaj cˈu lok ri qui barcos pa ri mar, xquiya cho ri ulew. Te riˈ xquiya can ronojel, xebeˈ rucˈ ri Jesús. Aretak ri Jesús cˈo pa jun tinimit chic, xopan jun achi rucˈ, ri sibalaj yawab, ri cˈo itzel chˈaˈc che. Ri achi, aretak xril ri Jesús, xupachba rib chuwäch. Xuchap u bochiˈxic, xubij: Tat, we caj la cäcowin la che nu cunaxic, ―xchaˈ. Ri Jesús xuyuk ru kˈab, xuchap cok. Xubij che: Cwaj, ―cächaˈ. Chutzir baˈ la, ―xcha che. Chanim cˈut xel ri itzel chˈaˈc che ri achi, xutziric. Xutak cˈu ri Jesús chi mutzijoj waˈ che apachin jun winak. Te riˈ xubij che: ¡Oj la! Jecˈutu ib la cho ri sacerdote. Ya baˈ la ri takom can rumal ri ka mam Moisés chi cäyiˈ che u cunaxic jun ri cˈo itzel chˈaˈc che. Are cˈu kˈalajisabal waˈ chquiwäch ri winak, ―xcha che. Xesax cˈu na u tzijoxic waˈ pa ronojel tinimit. Cäquimulij cˈu quib qˈuialaj tak winak chutatabexic ru tijonic ri Jesús, xukujeˈ rech queucunaj chque tak ri qui yabil. Xel bi ri Jesús chilaˈ, xeˈ pa tak juyub ri quetzˈinowic chubanic orar. Pa jun kˈij ri Jesús tajin cuya tijonic. E tˈuyutˈoj cˈu ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab chunakaj ri Jesús. E elinak cˈu lok ri e areˈ pa ronojel tinimit re Galilea, re Judea, xukujeˈ e cˈo jujun ri xepe pa Jerusalén. Are cˈu ri Jesús, sibalaj cˈo ru chukˈab ri Dios rucˈ che cunanic. Xeopan cˈu jujun achijab cucˈam lok jun achi ri cäminak u cuerpo. Kˈoyol cho jun alaj u chˈat. Ri achijab xquitzucuj ri roquisaxic bi ri yawab pa ri ja chuyaˈic cho ri Jesús. Man xquirik tä cˈut jawijeˈ queboc wi bic cumal ri qˈuialaj winak. Xepaki cˈu puwiˈ ri ja. Xquesaj apan jubikˈ ru xoˈtil ri ja, xquiban jun jul puwiˈ ri ja, xquikasaj cˈu bi ri achi pa ri alaj chˈat chquixol ri winak cho ri Jesús. Aretak ri Jesús xrilo chi kas quecojon che, xubij che ri achi ri cäminak u cuerpo: Tat, quesachtaj ri mac la, ―xcha che. Te cˈu riˈ xpe coyowal ri fariseos xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Cäquichomaj pa canimaˈ, cäquibij: “¿Jachin lo waˈ we achi riˈ ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Dios?” ―quechaˈ. “Xak xuwi ri Dios cäcowin chusachic u mac jun,” ―xechaˈ. Ri Jesús chanim xunaˈ ri tajin cäquichomaj pa canimaˈ. Xchˈaw cˈut, xubij chque: Ri in wetam ri tajin cächomaj alak pa animaˈ alak, ―cächa chque. ¿Jachique ri man cˈäx tä u bixic che ri yawab: “Ra mac xesachtajic”, o ri u bixic: “Chatwalijok, chatbinok”? ―cächa ri Jesús chque. (Cˈäx na u banic ri jun xukujeˈ ri jun chic.) Rech baˈ quetamaj alak chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo nu takanic pa qui wiˈ ri winak cho ruwächulew chusachic qui mac, quinban na waˈ, ―xcha chque. Xubij che ri achi ri cäminak u cuerpo: Quinbij che la, walij baˈ la. Cˈama la bi ri soc la, oj la cho ja, ―xcha che. Chanim xwalij ri achi, xtaqˈui chquiwäch ri winak. Xutelej bi ri u soc ri kˈoyol wi, xeˈ cho rachoch, tajin cunimarisaj u kˈij ri Dios. Conojel ri winak sibalaj xquicajmaj ri xubano, xquinimarisaj cˈu u kˈij ri Dios. Sibalaj cäquixej quib ri winak, cäquitzijobela quib, cäquibij: Cämic riˈ e cˈo cajmabal ri kilom, ―xechaˈ. Te cˈu riˈ xel bi ri Jesús chilaˈ, xril jun tokˈil alcabal, Leví u biˈ, tˈuyul jawijeˈ cätoj wi alcabal. Xubij cˈu che: Saˈj la wucˈ, ―xcha che. Ri tat Leví xwalijic, xuya can ronojel, xeˈ rucˈ ri Jesús. Ri tat Leví xuban cˈu jun nimalaj ulaˈnem che ri Jesús cho rachoch. Xeopan qˈuia chque ri tokˈil tak alcabal, xukujeˈ niqˈuiaj tak winak chic. Xetˈuyi cˈu junam chiˈ ri mesa cucˈ ru tijoxelab ri Jesús. Xepe ri tijonelab re ri Pixab cachiˈl ri fariseos. Xequiyaj ri tijoxelab, xquibij chque: ¿Jas che quixwiˈ cucˈ tokˈil tak alcabal xukujeˈ cucˈ ajmaquib? ―xecha chque. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri winak ri utz qui wäch ri cˈo qui chukˈab man rajwaxic tä cunal que. Xane are rajwaxic waˈ chque ri yawabib, ―cächaˈ. Man in petinak tä che qui siqˈuixic ri utzalaj tak winak rech cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic, xane che qui siqˈuixic ajmaquib, ―xcha chque. Xquibij cˈu che ri Jesús: Ru tijoxelab ri tat Juan amakˈel cäcaˈn ri ayuno, amakˈel cˈut cäcaˈn orar. Jeˈ cˈu cäcaˈn ri qui tijoxelab ri fariseos xukujeˈ. ¿Jas cˈu che ri tijoxelab la amakˈel quewiˈc, man cäcaˈn tä cˈu ri ayuno? ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿A cuyaˈ lo ri e cˈo pa jun cˈulanem cäcaˈn ayunar aretak cˈo ri jiaˈxel cucˈ? ―cächaˈ. Copan cˈu na ri kˈij ri man cˈo tä chi ri jiaˈxel chquixol. Te cˈu riˈ cäcaˈn na ayunar pa ri kˈij riˈ, ―xcha chque. Xukujeˈ xucoj jun cˈutbal chquiwäch, xubij chque: Man cˈo tä jun winak ri cutˈis jun cˈacˈ cˈojbal chrij ri kˈel atzˈiak. We je riˈ, ri cˈacˈ cutekˈtobisaj na riˈ ri kˈel, xukujeˈ ri cˈojbal ri esam che ri cˈacˈ atzˈiak man cucˈulajij tä rib rucˈ ri kˈel, ―cächaˈ. Man cˈo tä cˈu jun winak ri cuya cˈacˈ vino pa tak kˈel tak kˈebal re tzˈum. We je riˈ, ri cˈacˈ vino queutˈubij riˈ ri tzˈum, cätix cˈu na riˈ ri vino, queetzeletaj can riˈ ri tzˈum. Are ri cˈacˈ vino cäyiˈ na pa cˈacˈ tak kˈebal re tzˈum. Je riˈ man cäsach tä u wäch ri vino, o ri cˈolibal re. Man cˈo tä jun winak ri craj cutij re ri cˈacˈ vino we nabe u tijom re ri kˈel vino. Cubij na riˈ ri winak chi are utz na ri kˈel vino, ―xcha ri Jesús chque. Pa jun kˈij re uxlanem ocˈowem re ri Jesús pa tak ri ticoˈn. Ru tijoxelab tajin quequichˈup ru jolom trico, quequikˈich pa qui kˈab, quequitijo. Jujun tataˈib fariseos xquibij: ¿Jas che cäban alak ri äwas u banic pa ri kˈij re uxlanem? ―xecha chque. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque ri fariseos: ¿A mat ne siqˈuim alak jas ri xuban ri ka mam David aretak xnumic, xukujeˈ ri xcaˈn ri e cˈo rucˈ? ―cächaˈ. Xoc cˈu bi ri ka mam David pa ri rachoch Dios, xuchap ri wa ri e yoˈm cho ri Dios, xutijo, xuya que ri e cˈo rucˈ xukujeˈ. Äwas cˈu ne u tijic waˈ cumal xak jachinok. Xane xak xuwi chque ri sacerdotes yaˈtal wi waˈ, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij chque: Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo nu takanic puwiˈ ri kˈij re uxlanem xukujeˈ, ―xcha chque. Pa jun kˈij re uxlanem chic xoc bi ri Jesús pa ri rachoch Dios, xuchap cˈu u yaˈic tijonic chque ri winak. Cˈo jun achi chilaˈ ri cäminak jun u kˈab, ri u wiquiäkˈab. Caluchiˈx cˈu ri Jesús cumal ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ cumal ri tataˈib fariseos, che rilic we ri Areˈ cärutzirisaj ru kˈab ri achi pa ri kˈij re uxlanem rech cuyaˈ cäquibij chi cˈo u mac. Ri Jesús xretamaxtaj ri qui chomanic. Xubij cˈu che ri achi ri cäminak u kˈab: Walij baˈ la, tacˈal la pa ka niqˈuiajal, ―xcha che. Xwalij cˈut, xtaqˈui chilaˈ. Xubij ri Jesús chque ri niqˈuiaj winak ri e cˈolic: Cˈo ri cwaj quintaˈ chech alak, ―cächa chque. ¿Jachique ri yaˈtal u banic pa ri kˈij re uxlanem? ¿A are ri u banic utzil? ¡We ne are ri u banic etzelal! ¿A yaˈtal ri u toˈic ru cˈaslemal jun o ri u cämisaxic? ―xcha chque. Ri Jesús co xcaˈy chque conojel ri e cˈo pa tak u xcut, xubij cˈu che ri achi: Yuku ri kˈab la, ―xcha che. Jeˈ xubano, xutzir cˈu can ru kˈab. Ri u cˈulel ri Jesús sibalaj xejikˈ che ri coyowal, xquichˈabla cˈu quib jas ri quecowin chubanic chrij ri Jesús. Pa ri kˈij riˈ xeˈ ri Jesús pa jun juyub chubanic orar. Xrocˈowisaj ronojel jun akˈab pa oración cho ri Dios. Aretak xsakiric, xeusiqˈuij ru tijoxelab, xeuchaˈ cablajuj, xubij apóstoles chque (ri quel cubij “nu takoˈn”). E are tak waˈ ri xeuchaˈ ri Jesús: Ri tat Simón ri xukujeˈ cäbix Pedro che, ri tat Andrés u chakˈ ri tat Pedro, ri tat Jacobo xukujeˈ ri tat Juan, ri tat Felipe xukujeˈ ri tat Bartolomé. Xeuchaˈ cˈu ri tat Mateo xukujeˈ ri tat Tomás, ri tat Jacobo ru cˈojol ri tat Alfeo, xukujeˈ ri tat Simón ri cäbix “u nimal tinimit” che. Xukujeˈ xeuchaˈ ri tat Judas ru chakˈ ri tat Jacobo, xukujeˈ ri tat Judas Iscariote ri xjachow ri Jesús. E rachiˈlam ru tijoxelab, ri Jesús xkaj lok pa ri juyub, xtaqˈui cˈu pa jun lianic. Sibalaj e qˈuia ri winak ri xebel lok pa conojel tak ri tinimit re Judea, pa ri tinimit Jerusalén, xukujeˈ pa tak ri takˈaj re Tiro xukujeˈ re ri Sidón. Xeopan cˈu rucˈ ri Jesús chutatabexic ri cubij, xukujeˈ rech quecunax che tak ri qui yab. Xukujeˈ xerutzirisaj ri winak ri cäquirik cˈäx cumal ri itzel tak espíritus. Conojel ri winak cäquitzucuj cäquichap cok ri Jesús rumal rech chi quel chukˈab rucˈ che qui cunaxic conojel. Xcaˈy cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab, xubij chque: Utz iwe ix ri ix mebaˈib rumal chi ri Dios cätakan pi wiˈ. Utz iwe ix ri quixnum cämic rumal chi sibalaj cˈo ri quitij na. Utz iwe ix ri quixokˈ cämic rumal chi quixtzeˈn na rucˈ quicotemal. Utz iwe ix aretak quetzelax i wäch cumal ri winak, xukujeˈ aretak quixquesaj bi cucˈ, quixquiyokˈo, xukujeˈ aretak quetzijon chiwij jeˈ ta ne chi ix lawalo tak winak. Utz iwe aretak ri winak cäcaˈn ronojel waˈ chiwe xa rumal wech in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―cächa ri Jesús. Sibalaj chixquicot pa ri kˈij riˈ, chixtzeˈnok, rumal chi nim ri tojbal iwe ri quirik na pa ri caj. Xukujeˈ ne ri catiˈt qui mam we winak riˈ jeˈ xcaˈn chque ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer, ―xcha chque. Tokˈob cˈu i wäch ix, ri ix kˈinomab, rumal chi ya xixquicot ix waral. Tokˈob i wäch ix ri sibalaj cˈo quitij cämic rumal chi cäpe ri kˈij ri sibalaj quixnum na. Tokˈob i wäch ix ri xa quixtzeˈn rucˈ quicotemal cämic rumal chi quixbison na, quixokˈic. Tokˈob i wäch ix aretak conojel ri winak sibalaj utz quetzijon chiwij, rumal chi jeˈ xcaˈn ri catiˈt qui mam we winak riˈ ojer chque ri xquijaluj quib chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha chque. Quinbij cˈu chiwe ix ri tajin quitatabej ri nu tzij: Cheiwaj ri cäcaˈn qui cˈulel chiwe. Chibana utzil chque ri queetzelan i wäch. Chibij: Ri Dios cˈo pi wiˈ, ―quixchok chque ri winak ri cäquitzak itzel tzij pi wiˈ. Chibana orar pa qui wiˈ ri queyokˈon chiwe, ―cächaˈ. We cˈo jun catchˈayow che ri juperaj a palaj, chaya ri juperaj chic chuwäch. We cˈo jun cumaj ra chaquet, chaya che chi cucˈam bic xukujeˈ ra camixaˈ. Chaya che apachin ri cˈo jas cutaˈ chawe. Mataˈ chi ri jastak awe che ri jun ri xucˈam bic. Ri quiwaj chi cäcaˈn na ri winak chiwe, jeˈ chibana ix chque xukujeˈ, ―cächaˈ. We xak xuwi queiwaj ri winak ri quixcaj ix, ¿jas ta cˈu che quichomaj chi i banom jun nimalaj utzil? Xukujeˈ ne ri ajmaquib cäcaj quib. We xak xuwi quiban utzil chque ri winak ri quebanow utzil chiwe, ¿jas cˈu che quichomaj chi cˈo nimalaj utzil i banom? Are jeˈ cäcaˈn ri ajmaquib xukujeˈ, ―cächaˈ. We xak xuwi quiya qui jalomal ri cuˈl i cˈux chquij chi cäquitzelej chi na waˈ, ¿jas ta che riˈ quibij chi i banom utzil? Xukujeˈ ne ri ajmaquib cäquiya ri qui jalomal ri cach tak ajmaquib ri cuˈl qui cˈux chquij chi cäquitzelej chi na waˈ. Cheiwaj ri cäcaˈn qui cˈulel chiwe. Chibana utzil. Chiya jalomal, micuˈba iwanimaˈ chrij chi cätzelex chi na waˈ jumul chic. Nim cˈu ri tojbal iwe, cäkˈalajin cˈu na chi kas ix ralcˈual ri Dios aj Chicaj, rumal chi sibalaj utz cuban ri Dios chque ri man quemaltioxin taj, xukujeˈ chque ri lawalo tak winak. Chitokˈobisaj qui wäch ri winak jeˈ jas ri Dios ri i Tat u tokˈobisam i wäch ix, ―xcha ri Jesús. Mikˈat tzij pa qui wiˈ niqˈuiaj winak chic, man cäkˈat tä cˈu na tzij pi wiˈ ix rumal ri Dios. Mibij tzij chquij ri winak, man cäbix tä na tzij chiwij ix rumal ri Dios. Chisacha ri qui mac juleˈ chic, cäsach cˈu na i mac ix. Chiya ix chque niqˈuiaj chic, ri Dios cˈut cuya na chiwe rucˈ jun utzalaj pajanic, tˈicom, cänoj ra cˈolibal, cäjatˈjatic, ―cächaˈ. Rumal chi jas ri pajanic ri quiya ix, jeˈ ri pajanic ri cuya na ri Dios chiwe, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xucoj chi na jun cˈutbal chic rech tijonic, xubij: ¿A cäcowin lo jun winak ri man cäcaˈy taj chucˈamic u be jun winak chic ri man cäcaˈy taj? ¿A mat junam riˈ quetzak bi pa jun jul? ―cächa chque. Man cˈo tä jun tijoxel ri nim na u banic chuwäch ri rajtij. Pune ta ne aretak cätijotaj ri tijoxel, junam cˈu na rucˈ ri rajtij, ―cächaˈ. ¿Jas che cˈo cabij chquij niqˈuiaj winak chic? Jeˈ ta ne chi cacaˈyej jun alaj mes ri cˈo pa ru wakˈäch ri awachalal, man cawil tä cˈu ri a mac at ri jeˈ ta ne jun tem ri cˈo pa ri a wakˈäch. Jeˈ ta ne chi cabij che ri awachalal: “Chaya chwe chi quinwesaj cok ri alaj mes ri cˈo pa ra wakˈäch,” ―catcha che. ¡Xak quieb a wäch! Man cawil tä cˈu ri tem ri cˈo pa ra wakˈäch at. Nabe rajwaxic casucˈumaj ri a cˈaslemal at jeˈ ta ne chi cawesaj bi jun tem pa ra wakˈäch. Te cˈu riˈ kas utz catcaˈy na che resaxic cok ri alaj mes pa ru wakˈäch ri awachalal ri jeˈ ta ne xa jun mac ri man nim taj, ―xcha ri Jesús. Man cˈo tä jun cheˈ ri man utz taj ri cuya utz u wächinic. Man cˈo tä cˈu jun utzalaj cheˈ ri cuya u wächinic ri man utz taj. Are etamtal ri jun cheˈ rumal ru wächinic. Man quetam tä higos chrij ri qˈuix, man quetam tä cˈu uvas chquij ri juwiˈ qˈuix, ―cächaˈ. Jun utzalaj winak are cutzijoj ri utzil ri cˈo pa ranimaˈ. Jun winak ri man utz taj are cutzijoj riˈ ri lawaloyil ri cˈo pa ranimaˈ. Xak xuwi cutzijoj jun winak jas ri cˈo pa ranimaˈ, ―xcha ri Jesús. Jas che quibij chwe: “Kajaw, Kajaw,” ―quixcha chwe. Man quinimaj tä cˈu ri quinbij, ―cächaˈ. Quincˈut na chiwäch jachin rucˈ quinjunamaj wi ronojel winak ri cäpe wucˈ in, ri cutatabej ri quinbij xukujeˈ cänimanic, ―cächaˈ. Junam waˈ we winak riˈ rucˈ jun winak ri cuyac rachoch. Cucˈot ri ulew, naj cukasaj. Cuban ri tacˈalibal re ri ja puwiˈ ri abaj. Aretak cäpe jun nimalaj u wo jaˈ, ri jaˈ cupuqˈuij rib chrij ri ja riˈ, man cäcowin tä cˈu chuyicoˈmisaxic rumal chi yacom waˈ puwiˈ ri abaj, ―cächaˈ. Ri winak cˈut ri quetataben ri nu tzij, man queniman tä cˈu riˈ, e areˈ junam rucˈ ri winak ri cuyac ri rachoch puwiˈ ri ulew, man cuban tä cˈu ru tacˈalibal ri ja. Aretak cäqˈuiy ri jaˈ, cupuqˈuij rib chrij ri ja, chanim cätzakic, cäyojyob cˈu ri ja, ―xcha ri Jesús chque. Aretak xtoˈtaj ri Jesús che qui tzijobexic ri winak, xeˈ ri Areˈ pa ri tinimit Capernaum. Chilaˈ cˈut cˈo jun achi qui nimal soldados. Cˈo jun patänil re ri tataˈ ri sibalaj lokˈ chuwäch. Ri achi patäninel are sibalaj yawab, cämic cubano. Aretak ri tataˈ xuta u tzijol ri Jesús, xeutak bi jujun chque ri nimak tak tataˈib que ri winak aj Israel rucˈ ri Areˈ rech cäquibochiˈj chi copan rucˈ chucunaxic ri patänil re. Xebeˈc, xeopan cˈu rucˈ ri Jesús, sibalaj xebochiˈn che, xquibij: Takal che ri tataˈ riˈ chi cätoˈ la che, rumal chi are jun winak ri sibalaj lokˈ queril ri ka winakil uj, xuban cˈu ke ri rachoch Dios ri cäkamulij wi kib, ―xecha che. Xeˈ ri Jesús, xerachiˈlaj bic. Nakaj chi cˈut cˈo wi che ri rachoch ri qui nimal soldados, aretak ri areˈ xeutak bi jujun tak rachiˈl chubixic che ri Jesús: Tat, mäcos ib la. Man takal tä chwe chi coc la lok pa ri wachoch. Rumal riˈ xinchomaj in chi man takal tä chwe chi quinopan in ucˈ la. Xane xak xuwi we cäbij la lok ri tzij, cäcunataj na ri patänil we, ―cächa riˈ. Rumal rech chi ri in, in winak ri cˈo jun pa nu wiˈ, ri in cˈut xukujeˈ quintakan in pa qui wiˈ ri nu soldados. Quinbij che jun: ¡Jat! ―quincha che. Queˈ cˈut. Quinbij che ri jun chic: ¡Saˈj! ―quincha che. Ri areˈ cäpetic. Quinbij che ri patänil we: ¡Chabana waˈ! ―quincha che. Cuban cˈut, ―xchaˈ. Aretak xuta waˈ ri Jesús, sibalaj xucajmaj. Xutzolkˈomij rib, xubij chque ri winak ri e teretoj chrij: Tzij baˈ chi chquixol ri winak aj Israel man cˈo tä jumul nu rikom in jun achi junam rucˈ ri tataˈ riˈ ri sibalaj cäcojonic, ―xcha chque. Aretak xetzelej bic ri u takoˈn ri tataˈ cho ja, xquirik chi ri patänil re ri tataˈ ya utz chic ri areˈ. Te cˈu riˈ xeˈ ri Jesús pa jun tinimit chic, Naín u biˈ, xukujeˈ e benak rucˈ qˈuia chque ru tijoxelab cucˈ niqˈuiaj winak chic. Nakaj chic cˈo wi ri Jesús che ri tinimit, teˈ xrilo chi cˈo jun cäminak telem lok rech cäcˈam bi pa mukic. Ri cäminak riˈ are xa jun chi ala, ral jun malcaˈn chichuˈ. E cˈo qˈuia winak re ri tinimit e teren chrij. Aretak ri Jesús xril ri malcaˈn, xel ranimaˈ che, xubij: Man cokˈ tä chi la, nan, ―xcha che. Xkeb ri Jesús rucˈ ri cäminak, xuchap cok ri u cäxon. Xetaqˈui cˈut ri e teleninak. Xubij cˈu ri Jesús: Ala, ―xcha che. Quinbij chawe, ¡chatwalijok! ―xcha che ri cäminak. Xwalij cˈu ri ala ri xcäm na, xuchaplej chˈawem. Ri Jesús xujach can che ru nan. Sibalaj xquixej quib conojel ri winak, cäquinimarisaj cˈu u kˈij ri Dios. Cäquibij xukujeˈ: Cˈo jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri sibalaj nim u banic chkaxol. Xukujeˈ xquibij: Petinak ri Dios chubanic utzil che ru tinimit, ―xecha ri winak. Ri xuban ri Jesús cätzijox waˈ cumal conojel ri winak aj Judea xukujeˈ pa ronojel ri tinimit ri e cˈo nakaj che ri Judea. Ru tijoxelab ri tat Juan xquiya u tzijoxic ronojel waˈ che. Are cˈu ri tat Juan xeuchˈabej quieb chque ru tijoxelab. Xeutak bi rucˈ ri Jesús rech cäquitaˈ che ri Areˈ we kas tzij Are ri Cristo ri cäpe na, o we are rajwaxic chi cäqueyej na Jun chic. Xeopan cˈu ri achijab rucˈ ri Jesús, xquibij che: Ri tat Juan Kasal Jaˈ uj u takom lok ucˈ la, chutaˈic che la we lal riˈ ri Cristo ri cäpe na, o we rajwaxic cäkeyej na Jun chic, ―xecha che. Che we chanim riˈ, aretak xeopanic, ri Jesús xerutzirisaj qˈuia winak che ri qui yab, xukujeˈ xeresaj bi ri itzel tak espíritus ri e cˈo chque jujun winak. Xuban cˈut chi xecaˈy qˈuia moyab. Te riˈ xchˈaw ri Jesús, xubij chque ru tijoxelab ri tat Juan: Jitzijoj che ri tat Juan ri iwilom, ri i tatabem, chi ri moyab quecaˈy chic, ri chˈocojib quebinic, ri winak ri cˈo itzel chˈaˈc chque queutzirisaxic, ri soˈrab cäquita chic, ri cäminakib quecˈastajisaxic, xukujeˈ cätzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri mebaˈib. Utz re ri winak ri man cuban tä quieb u cˈux chwij, xane kas tzij cäcojon chwe, ―xcha chque. Aretak xebeˈ ru takoˈn ri tat Juan, ri Jesús xuchaplej u tzijoxic ri tat Juan chque ri winak, xubij: ¿Jas riˈ ri xeˈ alak che rilic pa tak ri juyub ri quetzˈinowic? ―cächaˈ. ¿A xeˈ alak che rilic jun winak ri xa cäquieblan ranimaˈ jeˈ ta ne chi are jun aj ri cäslabisax rumal ri quiäkikˈ? ―cächaˈ. Man are taj, ―cächaˈ. ¿Jas cˈu ri xeˈ alak che rilic? ¿A xeˈ alak che rilic jun achi ri u cojom utzalaj tak ratzˈiak? Ri winak ri cˈo jeˈlalaj tak catzˈiak, ri quequicot rucˈ ri qui kˈinomal, queriktaj waˈ pa tak cachoch ri nimak tak takanelab, ―cächaˈ. ¿Jas cˈu lo ri xeˈ alak che rilic? ¿A xeˈ alak che rilic jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios? ―cächaˈ. Je riˈ, ―cächaˈ. Ri tat Juan cˈut, are nim na u banic chquixol ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―cächaˈ. Are waˈ ri achi ri tzˈibam chrij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: Quintak bic ri nu takoˈn ri cänabej cˈu na chawäch, ri cusucˈumaj na ra be chawäch, ―cächa ri Tzˈibtalic, ―xcha ri Jesús. Quinbij chiwe chi man cˈolinak tä jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri kas nim na u banic cho ri tat Juan ri Kasal Jaˈ chquixol conojel ri winak cho ruwächulew, ―cächaˈ. Pune ta ne ri tat Juan are jun qui nimal winak, ri man kas nim u banic jawijeˈ cätakan wi ri Dios, are nim na u banic waˈ cho ri tat Juan. Aretak xquita waˈ ri tokˈil tak alcabal xukujeˈ ri niqˈuiaj winak chic ri banom qui kasnaˈ rumal ri tat Juan, xquibij chi ri Dios kas tzij cuban jicomal tzij. Are cˈu ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab ri man banom tä qui kasnaˈ rumal ri tat Juan, man nim tä xquil wi ri u Tzij ri Dios ri tzijom chque. Xubij cˈu ri Kajaw Jesús: ¿Jas cˈu rucˈ queinjunamaj wi ri winak re we kˈij junab riˈ? ¿Jas cˈu rucˈ e junam wi? ―cächaˈ. Xak e junam cucˈ ri alabom ri e tacˈatoj pa tak ri cˈayibal, ri cäquichˈabela quib, cäquibij: “Xkokˈesaj ri suˈ chiwe, man xixxojow taj. Xkaban u kˈojom cäminak, man xixokˈ tä cˈut,” ―quecha riˈ. Xul cˈu ri tat Juan ri Kasal Jaˈ ri man wiˈj taj, ri man cutij tä vino. Quixtzijon cˈu chrij, quibij: Xa cˈo jun itzelalaj espíritu che, ―quixchaˈ. Xinpe cˈu ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Quinwiˈc, quintij vino. Quixtzijon cˈu chwij, quibij: Chiwilampeˈ, are jun jikˈalaj achi, jun kˈabarel ri cachiˈl tokˈil tak alcabal xukujeˈ ajmaquib, ―quixcha chwe. Ri winak cˈut ri cäcaˈn ronojel rucˈ noˈj, cäquicˈut chkawäch chi kas utz riˈ ri noˈj ri cuya ri Dios, ―xcha chque. Jun chque ri tataˈib fariseos xutaˈ tokˈob che ri Jesús chi cäwiˈ rucˈ. Xoc cˈu bi pa rachoch ri fariseo, xtˈuyi chiˈ ri mesa. Jun ixok re be, ri quel pa ri tinimit, xuto chi tajin cäwiˈ ri Jesús pa ri rachoch ri fariseo. Xeˈc, xucˈam bi jun cˈolibal cunabal re alabastro nojinak che cˈocˈalaj cunabal. Xcˈoji cˈu pa rakan ri Jesús, tajin cokˈic. Xuchaplej qui jaˈxic ri rakan rucˈ ri u wal u wäch, queusuˈ cˈu che ru wiˈ. Xeutzˈumaj ri rakan, xutix ri cˈocˈalaj cunabal chquij. Aretak ri tataˈ fariseo ri xulaˈn ri Jesús xril ri xuban ri ixok, xchoman pa ranimaˈ, xubij: “We ta are kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios we achi riˈ, cuchˈob ta ri Areˈ jachin ri ixok riˈ. Xukujeˈ cuchˈob ta na jas u banic ri ixok ri cächapow cok, chi are jun ixok re be waˈ,” ―xcha ri fariseo pa ranimaˈ. Xchˈaw ri Jesús, xubij che ri fariseo: Tat Simón, cˈo ri cwaj quinbij na che la, ―xchaˈ. Xchˈaw ri tat Simón, xubij che: Ajtij, bij baˈ la chwe, ―xcha che. Cubij cˈu ri Jesús: E cˈo quieb winak cˈo qui cˈas rucˈ jun yaˈl jalomal. Jun chque cˈo jun ciento quetzales u cˈas rucˈ ri tataˈ. Ri jun chic xa lajuj quetzales u cˈas, ―cächaˈ. Rumal cˈu rech chi man cˈo tä qui rajil chutojic ri qui cˈas, ri yaˈl jalomal xubij chque chi utz laˈ we man cäquitoj tä chic, ―cächa riˈ chque. ¿Jachin cˈu chque ri ajcˈasib ri kas lokˈ xril wi ri yaˈl jalomal? ―xcha ri Jesús. Xchˈaw cˈu ri tat Simón, xubij: Quinchomaj in chi are ri jun ri nim na u cˈas, ri man xutoj tä chic, ―xchaˈ. Xubij ri Jesús che: Utz u chˈobic xban la, ―cächa che. Ri in xinoc lok pa ri achoch la. Man xya tä la joron chwe che qui chˈajic ri wakan. Ri ixok riˈ u jaˈm ri wakan che ri u wal u wäch, xeusuˈ cˈu che ru wiˈ, ―cächaˈ. Man xintzˈumaj tä la. Are cˈu ri ixok aretak xinoc lok, xuchap u banic waˈ chwe, man u tänabam tä qui tzˈumaxic ri wakan. Man xya tä la aceite pa nu wiˈ. Ri are cˈut u yoˈm cˈocˈalaj cunabal chquij ri wakan. Quinbij che la chi quesachtaj na ri qˈuialaj tak u mac rumal chi sibalaj lokˈ quinrilo. Apachin cˈut ri cunaˈ pa ranimaˈ chi man nim tä más ru mac ri quesachic, man lokˈ tä más ri Dios chuwäch, ―xcha ri Jesús che. Xubij cˈu che ri ixok: Quesachtaj baˈ ra mac, ―xcha che. Ri e cˈo rucˈ ri Jesús chiˈ ri mesa cäquitzijobela quib, cäquibij: ¿Jachin lo waˈ we achi riˈ ri cäsachow mac? ―xecha riˈ. Xubij cˈu ri Jesús che ri ixok: Nan, a rikom ru tobanic ri Dios rumal chi kas tzij catcojonic. Cuyaˈ cateˈc, chuxlan baˈ ri awanimaˈ, ―xcha ri Jesús che. Te cˈu riˈ ri Jesús xusolij conojel ri tinimit xukujeˈ conojel ri niqˈuiaj cˈolibal ri e cˈo wi winak, xutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque. Cuya retamaxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ winak. E cˈo cˈu ri cablajuj u takoˈn rucˈ. E benak rucˈ xukujeˈ jujun ixokib ri e utzirisam chque itzelalaj tak espíritus xukujeˈ chque tak ri qui yab. E are cˈu waˈ: Ri nan María ri cäbix Magdalena che. Esam cˈu bic wukub itzelalaj tak espíritus che. Cˈo ri nan Juana, rixokil ri tat Chuza, ru mayordomo ri tat Herodes. Cˈo cˈu ri nan Susana, xukujeˈ qˈuia ixokib chic ri xquicoj ri jastak que chutoˈic ri Kajaw Jesús. Xquimulij cˈu quib qˈuia winak. Xeopan winak rucˈ ri Jesús ri xepe pa ronojel tinimit. Ri Areˈ xucoj jun cˈutbal chuyaˈic tijonic chque, xubij: Jun ticol ijaˈ xel bi cho ja, xeˈ cˈu pa ticonijic. Aretak xjopinic, xkaj jubikˈ ri ijaˈ pa ri be, xtacˈalexic. Xukujeˈ xekaj lok ri chicop ajuwocaj, xquitij bi ri ijaˈ. Xkaj xukujeˈ jubikˈ ri ijaˈ pa tak abaj. Xuchaplej qˈuiyem. Xchakiˈjar cˈut rumal chi man cˈo tä u räxil ri ulew. Xkaj chi jubikˈ pa tak ri kˈayes ri cˈo qui qˈuixol. Xqˈuiy ri ijaˈ junam rucˈ ri kˈayes. Xjikˈisax cˈu ri ticoˈn rumal. Xkaj chi jubikˈ pa utzalaj ulew, xebel cˈu lok, xeqˈuiyic. Xquiya jun ciento qui wäch chquijujunal chupam ru jolom trico, ―xcha chque. Aretak ri Jesús xtoˈtaj chutzijoxic waˈ, co xchˈawic, xubij: ¡Ri ix ri i jiquibam ri iwanimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chitatabej baˈ! ―xcha chque. Ru tijoxelab xquitaˈ che ri Jesús, xquibij: ¿Jas quel cubij waˈ we cˈutbal riˈ? ―xecha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque: Yoˈm chiwe ix ri retamaxic ri man quetam tä ri niqˈuiaj winak chic chrij ri u takanic ri Dios. Queincoj cˈu cˈutbal che qui tijoxic ri niqˈuiaj winak chic rech pune quecaˈyic, jeˈ ta ne chi man cˈo tä cäquilo, pune cäquitatabej ri tzij, man cäquichˈob tä riˈ ri qui tatabem, ―cächaˈ. Are cˈu waˈ ri quel cubij ri xintzijoj chiwe: Ri ijaˈ are ru Tzij ri Dios. Ri ijaˈ ri xekaj pa ri be, e are junam jas ri winak ri cäquita ri Tzij. Copan cˈu ri Itzel, cäresaj ri Tzij pa canimaˈ rech man quecojon taj, man cäquirik tä ru tobanic ri Dios. Ri ijaˈ ri xkaj pa tak abaj, e areˈ junam jas ri winak ri cäquicˈamowaj ri Tzij. Aretak cäquito, quequicotic. Man cˈo tä cˈu ri qui xeraˈ. Xa quieb oxib kˈij cäquicojo. Aretak cˈut cäquichap u rikic cˈäx, quetzelej canok, ―cächaˈ. Ri ijaˈ ri xkaj pa tak ri kˈayes e areˈ junam jas ri winak ri cäquita ri Tzij. Te cˈu riˈ cäquitakej chi na jumul ri qui be. Sibalaj queˈ canimaˈ rucˈ ri kˈinomal ajuwächulew, queˈ canimaˈ cucˈ tak ri nimakˈij, xukujeˈ rucˈ ri qui chac. Cäjikˈisax cˈu ru Tzij ri Dios pa canimaˈ, man cäquiya tä cˈu ri qui wächinic, ―cächaˈ. Ri ijaˈ cˈut ri xkaj pa utzalaj ulew, quinjunamaj cucˈ ri winak ri utz canimaˈ, ri cäcaˈn ronojel rucˈ jicomal, cäquijiquiba canimaˈ chrij ri Tzij ri xquitatabej. Cäquitakej cˈut, sibalaj quewächinic, ―xcha ri Jesús chque. Xubij chi na ri Jesús: Man cˈo tä jun winak ri cutzij jun chäj o jun candela, te riˈ cuchˈuk waˈ che jun lak. Man cuya tä cˈu waˈ chuxeˈ jun chˈat. Xane cuya waˈ chicaj rech quilitaj ru sakil cumal ri winak ri queboc bi pa ja, ―cächaˈ. Ronojel ri cˈuˈtalic cäkˈalajin na. Ronojel ri chˈuktal u wiˈ quel na chi sak rech quetamaxic. Kas chitatabej baˈ na ri quinbij, rumal chi apachin ri cˈo cˈo rucˈ cäyiˈ na niqˈuiaj che. Apachin cˈu ri man cˈo tä cˈo rucˈ, quesax na jas ri cuchomaj chi cˈolic, ―xcha chque. Xopan cˈu ru nan ri Jesús, xukujeˈ tak ri u chakˈ, ri ranab. Man quecowin tä cˈut quekeb rucˈ rumal quech ri qˈuialaj winak. Xbix cˈu waˈ che ri Jesús: Ri nan la xukujeˈ ri achalal la e tacˈatoj cho ja. Cächˈabex la cumal, ―xecha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: Ri winak ri cäquitatabej ru Tzij ri Dios, cäcaˈn cˈu ri cubij, e areˈ nu nan waˈ, xukujeˈ e areˈ waˈ ri kas wachalal, ―xcha chque. Pa jun kˈij xoc ri Jesús pa jun barco, e rachiˈlam cˈu ru tijoxelab. Xubij ri Jesús chque: Chujkˈax jelaˈ chˈäkäp che ri mar, ―xcha chque. Xebeˈ cˈut. E benak puwiˈ ri mar, xwar ri Jesús. Xpe cˈu jun nimalaj quiäkikˈ ri sibalaj cˈäx puwiˈ ri mar. Ri barco tajin cänoj che jaˈ, je riˈ chi xak quieb cubij pa qui wiˈ. Xebeˈ ri tijoxelab rucˈ ri Jesús, xquicˈasuj. Xquibij che: ¡Kajtij, Kajtij, tajin cujcämic! ―xecha che. Xcˈastaj cˈu ri Jesús, xuyaj ri quiäkikˈ xukujeˈ ri nimak tak uwojaˈ. Xtäni cˈu ri quiäkikˈ, xlilob u wiˈ ri jaˈ. Xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: ¿Jas che man quixcojon taj? ―xcha chque. Xquixej quib, xquicajmaj ri xubano, cäquibila cˈu chbil quib: ¿Jachin lo waˈ ri cˈo u takanic puwiˈ ri quiäkikˈ xukujeˈ ri jaˈ je riˈ chi queniman che? ―xecha riˈ. Xeopan cˈu pa ri tinimit Gadara, ri cˈo apan chuwäch ri Galilea chuchiˈ ri mar. Aretak ri Jesús xel lok pa ri barco, xriktaj rumal jun achi re ri tinimit. Tzqˈuia junab chic e cˈo itzelalaj tak espíritus che ri achi. Man cucoj tä chi ratzˈiak. Man cäjeki tä cho rachoch, xane chquixol ri mukubal cäcˈoji wi we achi riˈ. Aretak xril apan ri Jesús, xurak u chiˈ, xutzak rib chuwäch. Co xchˈawic, xubij cˈu che ri Jesús: ¿Jas caj la chwe, tat Jesús? Lal riˈ ri u Cˈojol ri Nimalaj Dios aj Chicaj, ―cächa che. ¡Bana baˈ la tokˈob, mäban la cˈäx chwe! ―xcha che ri Jesús. Xubij waˈ rumal chi ri Jesús tajin cätakan che ri itzelalaj espíritu chi quel bi che ri achi. Tzqˈuia junab cˈo u takanic ri itzelalaj espíritu puwiˈ ri achi. Pune cächajixic, cäxim cˈu cucˈ ximibal re chˈichˈ, xukujeˈ chapbal akanaj, ri achi xa queutˈokopij waˈ, quel bic. Ri itzelalaj espíritu cäresaj bi ri achi, cucˈam bi pa tak juyub ri quetzˈinowic. Xutaˈ ri Jesús che, xubij: ¿Jas ri a biˈ? ―xcha che. Xubij che ri Jesús: Ri nu biˈ are Qˈuiyal, ―xchaˈ. Xubij waˈ rumal chi sibalaj e qˈuia ri itzelalaj tak espíritus ri e oquinak che ri achi. Ri itzelalaj tak espíritus xquibochiˈj ri Jesús chi meutak bi pa ri kˈekumalaj jul. E qˈuia cˈu ri ak ri tajin queyukˈux apan pa ri juyub. Xquibochiˈj chi chuya chque chi queboc chque ri ak. Jeˈey, ―xcha ri Jesús chque. Xebel cˈu bi ri itzelalaj tak espíritus che ri achi, xeboc chque tak ri ak. Conojel ri ak junam xquiqˈuiäk bi quib chutzaˈm ri juyub, xetzak bi pa ri mar, xejikˈic. Aretak ri ajyukˈab xquil ri xbantajic, xeanimajic, xebeˈc. Xquiya u tzijol waˈ chque ri winak pa ri tinimit, xukujeˈ pa tak ri juyub. Xebel lok ri winak che rilic ri xbantajic. Xeopan rucˈ ri Jesús. Xquirik cˈu ri achi ri xebel wi ri itzelalaj tak espíritus, cojom chi ri ratzˈiak, man chˈuj tä chic. Tˈuyul cˈu ri areˈ chuwäch ri Jesús. Xquixej cˈu quib ri winak. Ri winak ri xeilow waˈ ri xbanic xquitzijoj waˈ chque ri juleˈ winak chic jas ri rutzirisaxic ri achi ri xecˈoji na qˈuia itzelalaj tak espíritus che. Te cˈu riˈ conojel ri winak ri e jekel wi jelaˈ chrij ri tinimit Gadara, xquibochiˈj ri Jesús chi chel bic cucˈ rumal chi sibalaj xquixej quib. Xoc chi bi ri Jesús pa ri barco, xtzelejic. Ri achi ri xebel wi ri itzelalaj tak espíritus sibalaj xubochiˈj ri Jesús chi cuya che chi queˈ rucˈ. Ri Jesús xutak bi cho rachoch, xubij che: Chattzelej bi cho awachoch, cheatzijoj conojel ri nimak tak utzil ri u banom ri Dios chawe, ―xcha che. Xeˈ cˈu ri achi, xuchap qui tzijoxic chque conojel ri winak re ri u tinimit ri nimak tak utzil ri u banom ri Jesús che. Aretak xtzelej bi ri Jesús, e cˈo qˈuia winak ri xlecˈulanok, xequicotic. Conojel queyeˈm ru tzelejic. Xopan cˈu jun achi rucˈ ri Jesús, tat Jairo u biˈ ri achi riˈ. Are qui nimal ri winak waˈ pa ri rachoch Dios. Xupach baˈ rib cho ri Jesús, xubochiˈj chi copan cho rachoch. Xa jun chi u miaˈl ri achi riˈ, craj cablajuj u junab. Cämic cˈu cubano. Xeˈ ri Jesús rucˈ. Benak cˈu pa ri be, sibalaj cäpitzˈ cumal ri qˈuialaj winak. Cˈo cˈu jun ixok ri u rikom cˈäx cablajuj junab rumal ru quiqˈuel ri xa quelic, man cätäni tä che. U sachom cˈu ronojel ru rajil cucˈ cunanelab. Man cˈo tä jun ri cowininak che rutzirisaxic. Xkeb cˈu chrij ri Jesús, xuchap cok ru chiˈ ru kˈuˈ. Chanim cˈut xtäni ru quiqˈuel ri quelic. Xubij cˈu ri Jesús: ¿Jachin riˈ ri xinchapowic? ―xchaˈ. Conojel ri winak xquibij chquijujunal: Man in tä riˈ, ―xecha che. Xubij cˈu ri tat Pedro xukujeˈ ri e cˈo rucˈ: Kajtij, ¿a mat quil la chi e qˈuia ri winak ri e cˈo chij la? Cäpitzˈ baˈ la cumal conojel. ¿Jas che cäbij la: “¿Jachin riˈ ri xinchapowic?” ―cächa la, ―xcha ri tat Pedro che. Xubij cˈu ri Jesús che: Cˈo jun winak ri xinchapowic. Xinnaˈ chi xel jubikˈ ri nu chukˈab chucunaxic jun winak, ―xcha chque. Aretak ri ixok xrilo chi man xcˈuˈtaj taj, xkeb rucˈ ri Jesús, cäbirbitic. Xxuqui chuwäch. Xukˈalajisaj chquiwäch conojel ri winak jas che xuchap cok ri Jesús, xukujeˈ chi xcunatajic. Xubij ri Jesús che: Nan, xcunataj la rumal chi cäcojon la chwe, ―cächaˈ. Cuyaˈ queˈ la, chuxlan baˈ animaˈ la, ―xcha ri Jesús che. Cˈä tajin cätzijon na ri Jesús, aretak xopan jun ajuworachoch ri qui nimal ri winak re ri rachoch Dios. Xubij che ri tat Jairo: Xcäm ri miaˈl la, ―cächa che. Xak mäya chi la latzˈ che ri Ajtij, ―xcha che. Aretak ri Jesús xuta ri xbixic, xchˈawic, xubij che ri tat Jairo: Mäxej ib la, ―cächaˈ. Xane cojon la chwe. Cutzir cˈu na ri ali, ―xcha che. Aretak xopan cho rachoch ri tat Jairo, man xraj tä ri Jesús chi cˈo jachin coc bi rucˈ, xak xuwi ri tat Pedro, ri tat Juan, ri tat Jacobo, xukujeˈ ru nan tat ri ali. Conojel ri e cˈo chilaˈ tajin quebokˈic, cäquiqˈuis quib che okˈej. Xubij ri Jesús chque: Man cokˈ tä chi alak. Man cäminak tä ri ali, xane xak cäwaric, ―xcha chque. Ri winak cˈut xa cäquetzeˈj u wäch ri Jesús rumal chi quetam chi cäminak chi ri ali. Ri Jesús xuchap ri ali che ru kˈab, co xchˈawic, xubij: Ali, chatwalijok, ―xcha che. Xtzelej cˈu lok ri ranimaˈ. Chanim xwalijic. Xtakan cˈu ri Jesús chque chi chquiya che ri cutijo. Xquicajmaj waˈ ru tat u nan. Ri Jesús xeupixbaj chi cˈo mäquibij wi waˈ ri xbantajic. Ri Jesús xeusiqˈuij ri cablajuj u tijoxelab rucˈ. Xuya chque chi cäcˈoji qui takanic pa qui wiˈ conojel ri itzelalaj tak espíritus rech quequesaj bi chque ri winak. Xukujeˈ xuya chque chi quequicunaj ri yawabib. Xeutak bic chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Xeutak bi xukujeˈ che qui cunaxic ri yawabib. Xubij ri Jesús chque: Cˈo micˈam bic che ri be. Micˈam bi i chˈimiy, i chim, i wa, o ri i rajil. Xa jun iwatzˈiak chijujunal quicˈam bic, ―cächa chque. Apachique ja ri quixoc wi, chixcanaj can chilaˈ cˈä quitakej chi na bi jumul ri i be. We cˈo jun tinimit ri man quixcˈulax tä wi, chixel bi chilaˈ, chitotaˈ can ri ulew ri cˈo chque ri iwakan chukˈalajisaxic chquij ri winak re ri tinimit riˈ chi man utz tä ri cäcaˈno, cˈo qui mac, ―xcha chque. Xebeˈ cˈut, xebeˈ pa tak conojel ri alaj tak tinimit. Xquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, xukujeˈ xcaˈn cunanic pa tak conojel ri tinimit. Ri nim takanel Herodes xretamaj ronojel ri tajin cuban ri Jesús. Man curik taj jas cubano rumal chi e cˈo jujun cäquibij chrij ri Jesús: Xcˈastaj lok ri tat Juan Kasal Jaˈ chquixol ri cäminakib, ―quechaˈ. Xukujeˈ e cˈo juleˈ chic cäquibij chrij ri Jesús: Ri Elías, kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer u cˈutum rib chkawäch, ―quechaˈ. Cäquibij cˈu jujun winak chic: Jun chic chque ri ojer tak kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios xcˈastaj lok chquixol ri cäminakib, ―xecha riˈ. Xubij cˈu ri tat Herodes: In xintakan che resaxic u jolom ri tat Juan. ¿Jachin ta cˈu lo riˈ ri jeˈ tak waˈ nu tom chrij? ―xchaˈ. Cutzucuj cˈu rilic u wäch ri Jesús. Aretak xetzelej lok ri u takoˈn ri Jesús, xquibij che ri Areˈ ronojel ri qui banom. Ri Jesús xeucˈam bic, xebeˈ cˈu qui tuquiel wi pa jun tinimit, Betsaida u biˈ. Aretak xquetamaj ri winak chi xel bi ri Jesús, xeteri bi chrij. Xeucˈulaj cˈu ri Jesús, xeutzijobej chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ winak, xukujeˈ xeucunaj ri yawabib. Kajem cˈu cuban ri kˈij, xekeb ri cablajuj u tijoxelab rucˈ ri Jesús, xquibij che: Chetaka la bi ri winak rech quebeˈ pa tak ri tinimit, xukujeˈ cho tak ri cachoch ri winak ri e cˈo chunakaj ri tinimit, che rokxanexic quib churikic ri cäquitijo. Uj cˈo cˈu waral pa tak juyub ri cätzˈinowic, ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: Chiya ix ri cäquitijo, ―xcha chque. Xquibij cˈu ru tijoxelab che: Man cˈo tä cˈo kucˈ xane xa job caxlan wa cucˈ quieb cär. ¿A cujeˈ ta cˈu lo chulokˈic ri qui wa conojel we winak riˈ? ―xecha che. Craj cˈu e cˈo job mil achijab. Xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: Chibij chque ri winak chi quecuˈbi pa tak mulaj re niqˈuiaj tak ciento, ―xcha chque. Jeˈ xcaˈno, xecuˈbi cˈu conojel ri winak. Ri Jesús xeucˈam ri job wa cucˈ ri quieb cär, xcaˈy cˈu chicaj, xeutewchij. Te riˈ xeupiro, xeuya chque ru tijoxelab rech cäquijach waˈ chquiwäch ri winak. Conojel xewiˈc, xenojic. Xquimulij cˈu ri chˈäkatak wa. Are cablajuj chicäch ri xecˈoltajic. Pa jun kˈij ri Jesús tajin cuban orar. E cˈo ru tijoxelab rucˈ pa qui tuquiel wi. Ri Jesús xuchap u taˈic chque, xubij: ¿Jas cäquibij ri winak chi jachin riˈ ri in? ―xcha chque. Xechˈawic, xquibij che: E cˈo jujun cäquibij chi lal riˈ ri tat Juan Kasal Jaˈ. Juleˈ chic cäquibij chi lal riˈ ri Elías, kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. E cˈo chi niqˈuiaj cäquibij chi lal jun chic chque ri ojer tak kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xcˈastaj lok chquixol ri cäminakib, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿Jas cˈu quibij ix chi jachin ri in? ―xcha chque. Ri tat Pedro xchˈawic, xubij: Lal riˈ ri Cristo ri takom la lok rumal ri Dios, ―xcha che. Ri Jesús sibalaj xeupixbaj ru tijoxelab chi cˈo mäquibij wi waˈ chi are ri Cristo. Xubij chque: Rajwaxic chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinrik na sibalaj cˈäx, quinxutux na cumal ri nimak tak tataˈib, cumal ri qui nimakil sacerdotes aj Israel xukujeˈ cumal ri tijonelab re ri Pixab, ―cächaˈ. Xukujeˈ rajwaxic chi quincämisax na. Te cˈu riˈ quincˈastaj chi cˈu na churox kˈij chquixol ri cäminakib, ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús chque conojel: We cˈo jun craj cäpe wucˈ in, rajwaxic chi muban xa jas ru rayinic ri areˈ. Rajwaxic chi cutelej lok ru cruz ronojel kˈij, chpet wucˈ in. Apachin ta ne ri nim cril wi ru cˈaslemal cho ru wächulew, cäsach na u wäch waˈ. Apachin ta ne ri cuya na ru cˈaslemal rumal wech in, cäcˈoji na u cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ―cächa chque. ¿Jas lo ri utzil curik jun winak we cärechbej conojel ri jastak ajuwächulew, cuya cˈu ri ranimaˈ che tojbal que, cäsach cˈu u wäch we winak riˈ? ―cächa chque. Apachique winak ri xa cäqˈuix chwe in, xukujeˈ che ri nu tzij, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinqˈuix na xukujeˈ che ri winak riˈ aretak quintzelej lok rucˈ nimalaj chukˈab jas ru petic jun nim takanel. Cänimarisax na nu kˈij pa ri kˈij riˈ junam jas ru nimarisaxic u kˈij ri nu Tat xukujeˈ ri lokˈalaj tak ángeles, ―cächaˈ. Are kas tzij ri quinbij in chiwe chi e cˈo jujun chque ri e cˈo waral chnuwäch ri man quecäm tä na cˈä cäquil na ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, ―xcha chque. Craj xqueˈ wajxakib kˈij u bim chi can waˈ ri Jesús, te cˈu riˈ xeucˈam bi ri tat Pedro, ri tat Juan xukujeˈ ri tat Jacobo, xepaki cˈu puwiˈ ri juyub chubanic orar. Aretak tajin cuban orar, xqˈuextaj ru caˈyebal ri Jesús. Sibalaj xjuluw ri ratzˈiak, sibalaj sakloloj xubano jeˈ jas ri sak tew. Tzcajmabal chic, e cˈo cˈu quieb achijab xetacˈtobic, tajin quetzijon rucˈ ri Jesús, e are ri mam Moisés rachiˈl ri mam Elías. Sibalaj jeˈl ru juluwem qui wäch. Cäquitzijobej cˈu ri Jesús chrij ri relic bic cho ru wächulew, are laˈ ru cämical ri curik na pa Jerusalén. Pune ri tat Pedro xukujeˈ ri e cˈo rucˈ sibalaj cˈäx qui waram, man xewar taj. Xquilo chi sibalaj jeˈl ru juluwem ru wäch ri Jesús xukujeˈ ri qui wäch ri quieb achijab ri e cˈo rucˈ. Elem cäcaˈn bi ri achijab, xubij ri tat Pedro che ri Jesús: Kajtij, ¡sibalaj utz chi uj cujcˈoji na waral! Kaˈna oxib cäbal, jun che la, jun che ri ka mam Moisés, xukujeˈ jun che ri ka mam Elías, ―xcha che. Jeˈ xubij waˈ ri tat Pedro rumal chi man curik taj jas cubij. Jeˈ tajin cubij waˈ aretak xkaj jun sutzˈ chquij, xechˈuktaj cˈut. Xquixej quib ri tijoxelab aretak ri sutzˈ xeuchˈuku. Xchˈaw cˈu lok jun chupam ri sutzˈ, xubij: ¡Are lokˈalaj nu Cˈojol waˈ! Chitatabej ri cubij, ―xchaˈ. Aretak xtäni ri chˈawem, xcanaj can ri Jesús u tuquiel. Man xechˈaw tä chi cˈu ru tijoxelab. Xukujeˈ pa tak ri kˈij riˈ man xquitzijoj tä che jachin jun winak ri xquilo. Chucab kˈij aretak xekaj lok puwiˈ ri juyub, e cˈo qˈuia winak ri xebel lok churikic ri Jesús. Cˈo cˈu jun achi cucˈ ri winak, co xchˈawic, xubij: Kajtij, bana la tokˈob chwe, ―xchaˈ. Chilampe la ri nu cˈojol xa jun chi ala ri cˈo wucˈ. Amakˈel cächap rumal jun itzelalaj espíritu. Curak u chiˈ ri ala. Ri itzelalaj espíritu cubakˈatilaˈ, cupuluwisaj u pu chiˈ, xukujeˈ cutotaˈ, ―cächaˈ. Tzman craj taj quel che ri ala, ―xcha ri tataˈ. Xeinbochiˈj ri tijoxelab la che resaxic ri itzelalaj espíritu, man xecowin tä cˈu che, ―xchaˈ. Xchˈaw ri Jesús, xubij: ¡Ay, winak! Man alak nimanelab tak winak taj, tzman cäcojon tä alak, ―xcha chque. ¿A are caj alak chi xak quincˈoji in ucˈ alak ronojel kˈij che toˈic alak? Xqueˈ qˈuia ri kˈij nu cuyum ri mac alak, ―xcha chque. Xubij cˈu che ri achi: Cˈama la lok ri cˈojol la, ―xcha che. Aretak tajin cäkeb ri ala rucˈ ri Jesús, ri itzelalaj espíritu xuqˈuiäk pulew, xubakˈatilaˈ. Ri Jesús xuyaj ri itzelalaj espíritu, xrutzirisaj ri ala. Xujach bic che ru tat. Conojel ri winak xquicajmaj ri nimalaj u chukˈab ri Dios. Ri winak sibalaj tajin cäquicajmaj ri xubano, xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque ru tijoxelab: Chicojo retal waˈ ri quinbij chiwe, ―cächa chque. ¡Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na bi pa qui kˈab ri winak! ―xchaˈ. Man xquichˈob tä cˈu ru tijoxelab jas ri xubij chque. Man xyiˈ tä chque chi cäquichˈob we tzij riˈ. Xquixej cˈu quib chutaˈic che jas quel cubij waˈ ri xubij chque. Te cˈu riˈ ri tijoxelab xquichap u chomalaxic quib chrij jachin chque are ri nim na u banic chquixol. Aretak ri Jesús xretamaj ri xquichomaj pa canimaˈ, xucˈam apan jun acˈal, xutacˈaba rucˈ. Xubij cˈu ri Jesús chque: Apachin jun winak ri kas cäcˈamow we acˈal riˈ rumal wech in, in riˈ quinucˈamo xukujeˈ. Apachin cˈu ri quincˈamow in, cucˈam riˈ xukujeˈ ri xintakow lok. Apachin cˈu chiwe ri man nim tä u banic, tzare waˈ ri nim na quinwil in, ―xcha chque. Xubij cˈu ri tat Juan che ri Jesús: Kajtij, kilom jun ri queresaj itzelalaj tak espíritus pa ri biˈ la. Xkakˈil cˈu canok rumal chi man are tä jun kucˈ, ―xcha che. Xubij ri Jesús che: ¡Mikˈila chic! ―xchaˈ. Apachin jun winak ri man cuban tä u cˈulel chke, cujutoˈ na riˈ, ―xcha chque. Xketet cˈu lok ri kˈij re ru cˈamic bi ri Jesús chicaj, xujiquiba cˈu ri ranimaˈ che ru binem pa ri tinimit Jerusalén. Ri Jesús xeutak bi u takoˈn rech quenabej bi chuwäch pa ri be. Xebeˈ cˈut, xeopan pa jun alaj tinimit re Samaria, xquitzucuj jawijeˈ ri cäwar wi ri Areˈ, xukujeˈ ri cäwiˈ wi chilaˈ. Ri winak ajchilaˈ man xquicˈulaj tä cˈut, rumal chi xquilo chi benam re ri Jesús pa Jerusalén. Aretak ri tijoxelab, ri tat Jacobo, ri tat Juan xquil waˈ jas ri xquiban ri ajtinimit, xquibij: Kajaw, ¿a caj la chi cujtakan chukasaxic kˈakˈ chicaj rech cäqˈuis qui wäch we winak riˈ, jeˈ jas xuban ri Elías, ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer? ―xecha che. Xutzolkˈomij rib ri Jesús, xeuyajo, xubij chque: ¿A xa man quichˈob taj chi are ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios ri cätakan pi wiˈ? Man are tä cˈu ru rayinic ri Areˈ chi jeˈ quiban waˈ. Ri in cˈut, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, man xinpe tä chusachic qui wäch ri winak, xane che qui toˈic, ―xcha chque. Xebeˈ cˈu pa jun alaj tinimit chic. E benak cˈu pa ri be, cˈo jun achi xubij che ri Jesús: Kajaw, quineˈ ucˈ la apawijeˈ ta ne ri queˈ wi la, ―xcha che. Xubij ri Jesús che: Ri yac e cˈo tak ri qui jul, xukujeˈ e cˈo ri qui soc ri chicop ajuwocaj. Are cˈu ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, man cˈo tä jawijeˈ quinwar wi, ―xchaˈ. Xubij ri Jesús che ri jun chic: Saˈj wucˈ, ―xcha che. Xubij ri areˈ: Kajaw, ya la chwe chi nabe quineˈc, quinmuk na can ri nu tat aretak cäcämic, ―xcha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij che: Cheaya can ri cäminakib pa ri qui mac chequimuku ri qui cäminak. Ri at cˈut, jatzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, ―xcha ri Jesús che. Jun achi chic xubij: Kajaw, quineˈ na ucˈ la, ―cächaˈ. Nabe cˈut ya la chwe chi quineˈc, queinchˈabej na can ri ajuwowachoch, ―xcha che. Xubij ri Jesús che: Jun winak ri cuchap u banic tajiˈn, we cusakˈorij ru chac, man cuqˈuis taj, man cˈo tä u patän waˈ. Xukujeˈ jun winak ri craj coc che tijoxel we, ri xa cuban quieb ranimaˈ, man cˈo tä cˈu u patän waˈ che ri Dios pa ru takanic pa qui wiˈ ri winak, ―xcha chque. Te cˈu riˈ ri Jesús xeuchaˈ oxcˈal lajuj u tijoxelab chic. Pa cacabil xeutak bic rech quenabej bi chuwäch. Xebeˈ cˈu pa ronojel tinimit, xukujeˈ jawijeˈ chiˈ ri rajwaxic queˈ wi na ri Jesús. Xubij ri Jesús chque: Kas nim ri jachˈ, xa cˈu e quieb oxib ri ajchaquib. Chibochiˈj baˈ ri Rajaw ri jachˈ chi cheutaka bi ajchaquib pa ru jachˈ, ―cächa chque. ¡Jix baˈ! Quixintak bic jeˈ ta ne chi ri ix, ix alaj tak chij chquixol ri utiw. Miwucˈaj bi i borxa che ri i rajil. Micˈam bi ri i chim, micˈam cˈu bi ri i xajäb. Mixtaqˈui che tzij pa tak ri be rech man quixbeytaj taj. Apachique ja ri quixoc wi, chibij nabe: Chuxlan baˈ canimaˈ ri winak ri e cˈo pa we ja riˈ, ―quixcha chque. We cˈo jachin jun winak cho ri ja riˈ ri kas craj chi cuxlan ranimaˈ, cucˈamowaj na waˈ ri i tzij re tewchibal, cuxlan cˈu na ranimaˈ. Are cˈu we man cˈolic, man cäcanaj tä can ri tewchibal pa qui wiˈ ri winak re ri ja riˈ. Chixcanaj can pa ri jun ja riˈ. Xak mixbin chiˈ tak ja. Quitij na ri cäyiˈ chiwäch, rumal chi yaˈtal che ri ajchac chi cucˈam ri tojbal re ru chac, ―cächa chque. Apachique tinimit ri quixopan wi, we quixquicˈulaj, chitija ri cäquiya chiwäch. Chicunaj ri yawabib ri e cˈolic, chibij cˈu chque: “Nakaj ix cˈo wi che ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak,” ―quixcha chque. Apachique tinimit ri quixopan wi, ri man quixquicˈulaj tä wi ri winak, chibij can waˈ chque aretak quixel bic: “Xukujeˈ ne ri ulew re ri tinimit alak ri nacˈal chque ri kakan, cäkatotaˈ na can che kˈalajisabal chij alak chi man utz tä ri cäban alak. Chichˈobo baˈ chi nakaj chech alak cˈo wi ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak,” ―quixcha chque. Quinbij cˈu chiwe chi pa ri kˈij ri cäpetic, ri cukˈat na tzij ri Dios, cätan na riˈ ri cˈäjisabal u wäch ri tinimit Sodoma chuwäch ri cˈäjisabal u wäch ri tinimit riˈ, ―xcha ri Jesús. ¡Cˈäx iwe, winak re ri tinimit Corazín! ¡Cˈäx iwe, winak re ri tinimit Betsaida! We ta xeban ri cajmabal riˈ pa ri tinimit Tiro, pa ri tinimit Sidón, jas ri xebantaj iwucˈ ix, qˈuextajinak ta chi na ri canimaˈ ri winak jelaˈ, qui cojom ta chi catzˈiak ri cukˈalajisaj chi quebisonic. Xukujeˈ cˈo ta banom wi ri cukˈalajisaj chi are ri qui mac ri quebison che, ―cächaˈ. Rumal riˈ cätan na ri cˈäjisabal qui wäch ri winak aj Tiro, aj Sidón chuwäch ri cˈäjisabal i wäch ix aretak cäkˈat na tzij pi wiˈ. Ri ix cˈut, winak re ri tinimit Capernaum, ri sibalaj xinimarisaj iwib, cˈä pa ri kˈakˈ quixkasax wi na, ―xcha chque. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij: Apachique winak ri cutatabej ri i tzij ix, in riˈ ri quinutatabej. Apachin ri man nim tä quixrilo, in riˈ ri man nim tä quinril wi xukujeˈ. Apachin cˈu ri man nim tä quinrilo, man nim tä cäril wi riˈ ri xintakow lok, ―xcha chque ru tijoxelab. Rucˈ quicotem cˈut xetzelej lok ri oxcˈal lajuj tijoxelab rucˈ ri Jesús, xquibij: Kajaw, xukujeˈ ri itzelalaj tak espíritus queniman chke aretak cäkacoj ri biˈ la, ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: Ri in xinwil ri xuban ri Satanás, aretak xtzak lok chicaj jas cuban ri caypaˈ. Ri in nu yoˈm ri i chukˈab rech quixcowinic quitacˈalej tak cumätz xukujeˈ tak ixterix. Nu yoˈm xukujeˈ ri i chukˈab chrij ronojel ri cuban ri ka Cˈulel, rech quixchˈacan na puwiˈ, man cˈo tä cˈu jas jun cˈäx ri cäcowin chubanic chiwe ix, ―cächaˈ. Mixquicot baˈ rumal chi ri itzel tak espíritus queniman chiwe, xane are chixquicot na rumal chi e tzˈibam ri i biˈ chicaj, ―xcha chque. Kas pa ri hora riˈ sibalaj xquicot ri Jesús rumal ri Lokˈalaj Espíritu, xubij: Maltiox che la, Tat, lal Rajaw ri cajulew, chi xban la chi ri ajnoˈjab, xukujeˈ ri cˈo quetambal man cäquichˈob tä waˈ we tzij riˈ. Xane xecˈut la chquiwäch winak ri man cˈo tä quetambal jeˈ ta ne e areˈ alaj tak acˈalab. Jeˈ, Tat, je riˈ ri utzalaj rayinic la, ―xcha ri Jesús che. Xubij xukujeˈ: Ronojel ri cˈolic are jachom chwe in rumal ri nu Tat. Man cˈo tä jun ri kas retam jachin riˈ ri u Cˈojol ri Dios. Xak xuwi ri ka Tat retam. Man cˈo tä cˈu jun ri kas retam jachin riˈ ri Dios ka Tat, xane xak xuwi ri u Cˈojol. Apachin cˈu chuwäch ri craj ri u Cˈojol ri Dios cucˈut wi waˈ, xukujeˈ ri winak riˈ retam jachin riˈ ri Dios ka Tat, ―xcha ri Jesús. Ri Jesús xutzolkˈomij rib cucˈ ru tijoxelab, xubij chque pa qui tuquiel wi: Utz que ri winak ri cäquil ronojel waˈ ri tajin quiwil ix, ―cächaˈ. Jeˈ quinbij chiwe chi e cˈo qˈuia chque ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ nimak tak takanelab ri xquirayij ri rilic jas ri quiwil ix, man xquil tä cˈut. Xquirayij u tatabexic jas ri quitatabej ix, man xquita tä cˈut, ―xcha ri Jesús chque. Xtaqˈui cˈu akˈan jun tijonel re ri Pixab che resaxic u pu chiˈ ri Jesús, xutaˈ che, xubij: Ajtij, ¿jas cˈu quinban in rech quinrik na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic? ―xcha che. Xubij ri Jesús che: ¿Jas riˈ ri tzˈibam pa ri Pixab? ¿Jas pu ri cäsiqˈuij la u wäch? ―xchaˈ. Xchˈaw chi ri tijonel re ri Pixab, xubij: “Sibalaj chiwaj ri i Dios ri Iwajaw, chijiquiba ri i cˈux, chijiquiba ri iwanimaˈ chrij, chicojo ri i chomanic, chitija cˈu i chukˈab chubanic waˈ,” ―cächaˈ. “Chiwaj cˈu ri iwach winak jas ri ix quiwaj iwib,” ―cächa ri Lokˈ Pixab, ―xcha ri tataˈ. Xubij ri Jesús che ri tataˈ: Kas tzij ri bim la. Bana baˈ la waˈ, cˈo cˈu na ri cˈaslemal la, ―xcha che. Are cˈu ri tataˈ craj cukˈalajisaj rib chi jicom ranimaˈ, xubij cˈu che ri Jesús: ¿Jachin riˈ ri wach winak? ―xcha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij che: Jun achi xel bi pa ri tinimit Jerusalén, benam cˈu re pa ri tinimit Jericó. Xchap cˈu cumal elakˈomab pa ri be. Ri e areˈ xquesaj bi ri ratzˈiak, xquichˈayo. Xebeˈ cˈut, xquiya canok. Xa cˈu jubikˈ man xcäm ri achi, ―cächaˈ. Xkaj cˈu bi jun chque ri sacerdotes aj Israel pa ri be riˈ. Aretak xril ri achi, naj xocˈow wi che. Xopan xukujeˈ jun tataˈ Levita jawijeˈ cˈo wi ri achi. Aretak xril ri achi soctajinak, ri areˈ naj xocˈow wi che xukujeˈ. Benak cˈu jun tataˈ aj Samaria pa ri be riˈ. Aretak xril ri achi ri soctajinak pol pa ri be, xel ranimaˈ che, xutokˈobisaj u wäch. Xkeb rucˈ ri achi, xucoj cunabal chque ru soctajic, xupiso. Te riˈ xuya ri achi chrij ru quiej, xucˈam bi pa jun ja warbal, xrilij cˈu chilaˈ, ―cächaˈ. Chucab kˈij aretak xel bic ri tataˈ aj Samaria, xresaj lok ru rajil, xuya niqˈuiaj che ri rajaw ri warbal, xubij che: “Bana baˈ la tokˈob chwe, chilij la we achi riˈ. Ronojel ri cäsach na la chrij, quintoj na che la aretak quintzelej lok,” ―xcha che, ―cächa ri Jesús. Ri Jesús xutaˈ che ri tijonel, xubij: ¿Jas ri chomanic la? ¿Jachin chque ri oxib winak riˈ are ri kas rach winak ri achi ri xchap cumal ri elakˈomab? ―xcha che. Xchˈaw chi ri tijonel re ri Pixab, xubij: Ri xutokˈobisaj u wäch, are kas rach winak, ―xchaˈ. Xubij cˈu ri Jesús che: Ri lal, bana baˈ la junam jas ri xuban ri tataˈ aj Samaria, ―xcha che. Xutakej ru be ri Jesús, e rachiˈl cˈu ru tijoxelab. Xeopan pa jun alaj tinimit. Jun ixok, Marta u biˈ, xeucˈulaj cho rachoch. Ri nan Marta cˈo jun u chakˈ, María u biˈ. Xtˈuyi cˈu ri nan María chuwäch ri Jesús chutatabexic ri cubij. Sibalaj latzˈ cˈu u wäch ri nan Marta rumal rech ri qˈuia u chac. Xopan rucˈ ri Jesús, xubij che: Kajaw, ¿a xak quil la chi ri nu chakˈ quinuya can nu tuquiel chubanic ri chac? Bij ba la che chi chinutoˈ, ―xcha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij che: Marta, Marta, sibalaj are cachomaj ri a chac. Tzbenak awanimaˈ rucˈ. Cˈo cˈu ri kas rajwaxic. Are cˈu ri María are xuchaˈ ri utz na, man quesax tä cˈu waˈ che, ―xcha ri Jesús che. Ri Jesús tajin cuban orar pa jun cˈolibal chic. Aretak xtoˈtajic, jun chque ru tijoxelab xubij che: Kajaw, chujitijoj la chubanic orar, jeˈ jas ri tat Juan xucˈut chquiwäch ru tijoxelab, ―xcha che. Xubij ri Jesús chque: Aretak quiban orar, chibij: Ka tat, ri lal cˈo la pa ri caj, chnimarisax ta na u kˈij ri biˈ la. Chtakan ta na la pa qui wiˈ conojel winak. Chban ta baˈ ri rayibal la cho ruwächulew, jas ri cäban ucˈ la chilaˈ chicaj. Ya la ri ka wa ronojel kˈij. Sacha la ri ka mac, jeˈ jas ri uj xukujeˈ cäkasach ri qui mac ri cäcaˈn cˈäx chke. Mäya la chke chi cujtakchiˈx che mac, xane chujtoˈ la cho ri Itzel, ―quixcha na, ―xcha ri Jesús chque. Xukujeˈ xubij ri Jesús chque: We cˈo jun chiwe ri cˈo jun awachiˈl, copan ta awucˈ pa niqˈuiaj akˈab, cubij chawe: “Wachiˈl, quinjal ta na oxib caxlan wa chawe. Xa cˈo jun wachiˈl chic petinak pa ri be, opaninak cˈu wucˈ cho wachoch. Man cˈo tä cˈu jas quinya che,” ―cächaˈ. Are cˈu ri at catchˈaw ta lok, cabij che: “Maya latzˈ chwe. Tzˈaptal chi ri uchibe. Ri walcˈual cˈut e kˈoyol chi wucˈ in. Man quincowin taj quinwalijic chutzucuxic jas quinya chawe,” ―catcha che. Pune man cawaj catwalij riˈ chuyaˈic ri wa che rumal cˈu rech chi are ri awachiˈl ri cutaˈ tokˈob chawe, kas catwalij na riˈ rumal chi ri awachiˈl man cutänaba tä ru taˈic tokˈob, caya na ronojel ri rajwaxic che, ―cächaˈ. Je riˈ quinbij chiwe: Chitaˈ baˈ, cˈo cˈu cäyaˈtaj na chiwe. Chitzucuj na, cˈo na ri quiriko. Chixcˈorcˈotok, cäjakataj na ri uchija chiwäch. Apachin cˈu ri cˈo jas cutaˈ, cucˈam cˈu na waˈ. Ri winak ri cˈo cutzucuj, cˈo na ri curiko. Ri winak ri cäcˈorcˈotic, cäjakataj na ri uchija chuwäch, ―xcha ri Jesús chque. ¿A cˈo lo jun chiwe ix, ri ix tataˈib, we ta ri a cˈojol cutaˈ ru wa, ri at cˈut caya jun abaj che? We ta cutaˈ jun u cär, ¿a caya lo jun cumätz che chuqˈuexwäch ri cär? We cutaˈ jun u sakmol, ¿a caya ne lo jun ixterix che? ¡Man jeˈ taj! ―cächaˈ. We ri ix ri ix ajmaquib iwetam ri qui sipaxic utzalaj tak jastak chque ri iwalcˈual, ¿a ma tä ne ri i Tat ri cˈo chilaˈ chicaj cuya na ri Lokˈalaj Espíritu chque ri winak ri cäquitaˈ waˈ che? ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús tajin cäresaj bi jun itzelalaj espíritu ri cuban memal. Aretak xel bi ri itzelalaj espíritu, xcowinic xchˈaw ri achi ri mem nabe. Xquicajmaj cˈu waˈ ri winak. E cˈo jujun chque ri winak xquibij: Waˈ we achi riˈ queresaj bi ri itzel tak espíritus rucˈ ru chukˈab ri Beelzebú ri qui nimal ri itzel tak espíritus, ―xechaˈ. E cˈo juleˈ chic ri xquicoj qui chukˈab che resaxic u pu chiˈ ri Jesús che rilic jas ri cubano. Xquitaˈ che chi cuban jun cajmabal cˈutbal ajchicaj chquiwäch. Ri Jesús retam ri qui chomanic, xubij chque: Jun tinimit ri u banom quieb, ri cächˈojin na ri juchˈob chrij ri juchˈob chic, cuqˈuis cˈu na rib ri tinimit riˈ. Quewulix na conojel tak ri ja pa ri chˈoj. Xukujeˈ jun achalaxic ri u banom quieb, ri quechˈojinic, cusach cˈu na rib qui wäch. Xukujeˈ we ri Satanás cächˈojin chrij chbil rib, ¿jas cˈu lo cuban riˈ chujekbaxic ri u takanic ri areˈ? ―cächa ri Jesús. Quinbij waˈ rumal chi ri alak cäbij alak chi quinwesaj bi ri itzel tak espíritus rumal ri Beelzebú. We ri in quinwesaj bi ri itzel tak espíritus rucˈ ru chukˈab ri Beelzebú, ¿jachin cˈu cuya ri qui chukˈab ri tijoxelab alak rech jeˈ cäcaˈn waˈ xukujeˈ? Ri e areˈ jeˈ cäquicˈut na chi sachinak ri alak. We ri in quinwesaj bi ri itzel tak espíritus rucˈ ru chukˈab ri Dios, quel cubij waˈ chi cämic riˈ ri Dios u chaplem takanic waral, ―xcha ri Jesús chque. We cˈo jun achi ri sibalaj cˈo u chukˈab, utz cˈu cuban chuchajixic ri rachoch cucˈ chˈojibal re chˈichˈ, man cˈo tä ri cäbanow cˈäx riˈ chque ri jastak re. We copan ne jun ri cˈo na u chukˈab chuwäch ri achi riˈ, cächˈacan cˈu puwiˈ, queresaj cˈu bi conojel ru chˈojibal tak chˈichˈ ri xucuˈbisaj wi u cˈux chquij. Queujach na bi ri jastak ri xeutokij chquiwäch ri rachiˈl, ―cächaˈ. (Jeˈ xinchˈacan in puwiˈ ri Satanás,) ―xcha ri Jesús chque. Apachique winak ri man craj tä cubano jas ri quinbij, cuban u cˈulel riˈ chwe. Apachin cˈu ri man quinutoˈ tä che qui mulixic ri nu chij, waˈ we winak riˈ are junam rucˈ jun winak ri xa queujabuj, ―xcha chque. Aretak jun itzelalaj espíritu quel bi che jun winak, xak cäwacatalob chi pa tak ri juyub ri quetzˈinowic ri man cˈo tä wi joron, cutzucuj cˈu ri cuxlan wi. Man curik tä cˈut, xa je riˈ cuchomaj: “Quintzelej na bi cho wachoch jawijeˈ ri xinel wi lok,” ―cächaˈ. Aretak copanic, curik cˈu ri ranimaˈ ri winak jeˈ ta ne jun ja ri ya mesom chic, ri ya banom chi u banic waˈ. Queˈ cˈut, queucˈama chi lok wukub itzelalaj tak espíritus ri e cˈäx na chuwäch ri areˈ. Conojel queboquic, quejeki cˈu chilaˈ. Chuqˈuisbal ri u bantajic ri winak riˈ ri e cˈo ri itzelalaj tak espíritus che, sibalaj cänimataj na chuwäch ri nabe u banic, ―xcha chque. Ri Jesús tajin cutzijoj waˈ we tzij riˈ, co xchˈaw jun ixok chquixol ri winak, xubij: ¡Utz re ri chichuˈ ri xil wäch la rumal, ri xqˈuiyisan la! ―xcha riˈ. Xubij cˈu ri Jesús: ¡Are utz na que ri winak ri quetow ru Tzij ri Dios, queniman cˈu che! ―xcha chque. Aretak ri winak xquimulij quib cho ri Jesús, xuchaplej qui tzijobexic, xubij chque: Xa e lawalo tak winak ri winak re ri kˈij junab riˈ. Xak cäcaj chi quinban jun etal ri cajmabal chquiwäch. Man cäbantaj tä cˈu na jun etal chquiwäch, xane xak xuwi ri etal re ri ka mam Jonás, kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, in riˈ ri etal chque ri winak re we kˈij junab riˈ, jeˈ jas ri ka mam Jonás are xoc che jun etal chquiwäch ri winak ri xecˈoji pa ri tinimit Nínive, ―cächaˈ. Ri chichuˈ ri xcˈoji che nim takanel pa qui wiˈ conojel ri winak aj Seba cätaqˈui na cucˈ ri winak re we kˈij junab riˈ pa ri kˈatän tzij ri cäpetic. Cächˈaw cˈu na ri ixok riˈ chiwij ix rumal chi xel lok ri areˈ pa ru tinimit ri sibalaj naj cˈo wi, xopan cˈu rucˈ ri nim takanel Salomón ojer chutatabexic ri nojibal u tijonic. Chiwilampe ix chi cˈo Jun waral ri nim na u banic chuwäch ri nim takanel Salomón. Ri winak cˈut aj Nínive, quetaqˈui na junam cucˈ ri winak re we kˈij junab riˈ pa ri kˈatän tzij. Quechˈaw cˈu na ri winak aj Nínive chiwij ix rumal chi xquiqˈuex canimaˈ, xquiqˈuex cˈu qui chomanic rumal ri xutzijoj ri ka mam Jonás chque. Cˈo cˈu jun waral ri nim na u banic chuwäch ri ka mam Jonás, ―xcha ri Jesús. Man cˈo tä jun winak ri cutzij jun chäj, o jun candela, te cˈu riˈ cuchˈuku, cuya waˈ chuxeˈ jun chicäch. Xane cutzucˈuba waˈ chicaj rech cuya sakil chquiwäch ri winak ri queboc pa ja, ―cächaˈ. Ri a wakˈäch e are jeˈ jas jun chäj ri cuya sakil chawe. We utz ri a wakˈäch, kˈalaj ri be chawäch. We man utz ri a wakˈäch, man kˈalaj tä ri be chawäch. Chawila baˈ chi ri sakil ri cˈo awucˈ man cäqˈuextaj tä riˈ pa kˈekumal. We cˈo ri sakil chawäch, man cˈo tä ne jubikˈ ri kˈekumal, cawil baˈ na ronojel pa sakil, jeˈ jas ri cuban jun chäj, o jun candela chawäch, cätununic, ―xcha ri Jesús. Aretak ri Jesús xtoˈtaj chubixic waˈ, xchˈaw jun tataˈ fariseo, xubochiˈj chi cäwiˈ rucˈ cho ja. Xeˈ cˈu ri Jesús, xoc bi pa ri ja, xtˈuyi chiˈ ri mesa. Ri fariseo xrilo chi aretak xoc ri Jesús che ri wiˈm, man xuban tä ri cubij pa ri qui pixab ri fariseos, ri e nakˈatal chubanic aretak cäban ri chˈajow kˈabaj. Ri fariseo jun wi xrilo. Xubij ri Kajaw Jesús che: Ri alak fariseos, cächˈaj alak ri rij ri lak xukujeˈ ri rij ri vaso. Are cˈu pa animaˈ alak cˈo wi ri lawaloyil, cˈo ri itzel rayinic alak, ―cächaˈ. ¡Con tak winak! ¿A mat etam alak chi ri Dios ri xbanow ri rij jun winak are riˈ ri xbanow ri ranimaˈ xukujeˈ? Bana baˈ alak utzil rech quel na ri etzelal pa ri animaˈ alak. Je riˈ ronojel cäcanaj na can chˈajchˈoj, ―cächaˈ. ¡Cˈäx ech alak, fariseos! Ri alak cäya alak ru lajujil ri kˈebun, ri ruda, xukujeˈ ronojel u wäch ichaj. Cäya cˈu can alak ri u banic ri utzil, man kas tä cˈu lokˈ ri Dios chuwäch alak. Are cˈu waˈ ri rajwaxic cäban na alak, man cäya tä cˈu can alak ru banic ri juleˈ chic, ―cächaˈ. ¡Cˈäx ech alak, fariseos! Caj alak ri tˈuyulibal quech nimak qui banic pa ri rachoch Dios, xukujeˈ caj alak chi nim quil wi alak, chi utz chˈabexic alak cäban pa tak ri be, ―cächaˈ. ¡Cˈäx ech alak, fariseos, xukujeˈ ri alak tijonelab re ri Pixab! Ri alak onojel alak xak quieb wäch alak. Ri alak junam alak cucˈ ri mukubal ri man queilitaj taj. Quebin cˈu ri winak pa qui wiˈ ri mukubal, man quetam taj chi cˈo kˈayinak tak bak chupam, ―xchaˈ. Jun chque ri tijonelab re ri Pixab xchˈawic, xubij che: Ajtij, aretak cäbij la waˈ, uj xukujeˈ cujyokˈ la, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¡Cˈäx ech alak xukujeˈ, alak tijonelab re ri Pixab! Rumal chi cäya alak qˈuia tak pixab chque ri winak jeˈ ta ne chi e nimak tak ekaˈn ri cäya alak chquij. Cˈäx cˈu ri quekaˈxic cumal ri winak. Ri alak cˈut man cˈo tä jas cäban alak che qui toˈic ri e areˈ, ―cächaˈ. ¡Cˈäx ech alak! Queyac alak ri mukubal tak ja ri e mukum wi ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xecämisax cumal ri mam alak. Kas tzij chi ri alak, alak kˈalajisal tak que ri xcaˈn ri mam alak, xukujeˈ junam wäch alak cucˈ ri mam alak. E areˈ xecämisanic, ri alak cˈut queyac alak ri mukubal tak ja ri e mukum wi, ―cächaˈ. Rumal rech waˈ cubij ri Dios rucˈ ru nojibal: “Queintak na bic kˈalajisal tak re ri Lokˈalaj nu Pixab, xukujeˈ juleˈ tak nu takoˈn chic. Ri winak cˈut quequicämisaj na jujun chque ri nu takoˈn. Jujun cˈut cäcaˈn na cˈäx chque,” ―xcha ri Dios, ―cächaˈ. U bim waˈ ri Dios rech ri winak re tak we kˈij junab riˈ cäcˈäjisax qui wäch rumal ri qui cämisaxic conojel ri u kˈalajisanelab ri Dios ri e cämisam tzpa ru banic ru wächulew petinak lok. Are cˈu tzje waˈ ru cämisaxic ri tat Abel, xukujeˈ ru cämisaxic ri tat Zacarías ri xcäm chquixol ri taˈbal tokˈob rucˈ ri lokˈalaj cˈolibal ri sibalaj äwas chi coc bi xa apachinok, ri cˈo pa ri nimalaj rachoch ri Dios. Jeˈ quinbij waˈ che alak chi ri winak re we kˈij junab riˈ, e are waˈ ri quequeklej na waˈ, ―xchaˈ. ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab! Etam alak jas u rikic ronojel u wäch noˈj. Cˈuˈm cˈu alak waˈ we etamanic riˈ chquiwäch ri juleˈ tak winak chic. Ri alak cˈut, man cäban tä alak jas u beyal ri etamanic riˈ, ―xcha ri Jesús chque. Elem cˈu cuban bi ri Jesús, ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri fariseos sibalaj xpe coyowal che. Xquicoj qui chukˈab. Xquichap u cˈotic u chiˈ chquij qˈuia tak tzij. Xquicˈacˈlebej cˈu u taˈic jun tzij pu chiˈ rech cäcaˈn tzijtal chrij. Xquimulij cˈu quib sibalaj qˈuia winak je riˈ chi cäquitacˈalela quib. Ri Jesús xeutzijobej ru tijoxelab nabe, xubij chque: Chichajij iwib chuwäch ri qui chˈamil ri tataˈib fariseos. Ri chˈäm ri quinbij chiwe man kas tä chˈäm waˈ, xane are ri qui noˈj ri fariseos ri xak quieb qui wäch ri quinjunamaj rucˈ ri chˈäm, ―cächaˈ. Man cˈo tä cˈu ri chˈuktalic ri mat cäkˈalajin na. Man cˈo tä cˈu ri cˈuˈtalic ri mat quetamataj na. Ri i tzijom pa kˈekum, cätatabex na waˈ pa sakil. Ri i jasjatem xukujeˈ ri quiban pa ri ja, cätzijox na waˈ pa ri be, ―xcha chque. Quinbij cˈu chiwe ix, kachalal, chi mixej iwib chquiwäch ri quecämisan ri cuerpo, te cˈu riˈ man cˈo tä chi ri quecowin chubanic chiwe. Quincˈut na in jachin chuwäch ri rajwaxic quixej wi iwib. Are chixej iwib riˈ chuwäch ri jun ri cäcowinic quixuqˈuiäk bi pa ri kˈakˈ aretak ix u cämisam chic. Jeˈ quinbij chiwe, are chixej iwib chuwäch waˈ, ―xcha chque. ¿A mat quieb centavos queqˈuiyix wi job chiˈch? Man cˈo tä cˈu jun chque we alaj tak chicop riˈ ri cäsach pu jolom ri Dios. Xukujeˈ retam ri Dios joropaˈ ri rismal i wiˈ e cˈolic. Mixej ba iwib. Más ix lokˈ na ix chquiwäch qˈuia tak chiˈch, ―xcha ri Jesús chque. Jeˈ quinbij chiwe chi apachin ri cutzijoj chquiwäch ri winak chi are wachiˈl in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinbij na chquiwäch ri ángeles re ri Dios chi wech in we winak riˈ. Apachin cˈu ri cubij chquiwäch ri winak chi man retam tä nu wäch in, quinbij cˈu na in chquiwäch ri ángeles re ri Dios chi man wetam tä u wäch we winak riˈ, ―cächa chque. Apachique winak ri cäyokˈon chwe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cäsach na u mac waˈ. Apachin cˈu ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Lokˈalaj Espíritu re ri Dios, man cäsach tä na u mac riˈ, ―cächaˈ. Aretak quixquichap ri winak, quixquicˈam bi chquiwäch ri qui nimakil ri winak re ri rachoch Dios o chquiwäch ri kˈatal tak tzij, xukujeˈ chquiwäch ri niqˈuiaj tak takanelab, mixej iwib che jas ri rajwaxic quibij o jas quitoˈbej iwib. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu cuya na chiwe pa we hora riˈ jas ri rajwaxic u bixic iwumal, ―xcha ri Jesús chque. Jun chque ri winak xubij che ri Jesús: Bij la che ri wachalal chi cuya we ri echbal, ―xcha riˈ. Xchˈaw ri Jesús, xubij che: Tat, man in cojom tä che kˈatal tzij puwiˈ alak. Xukujeˈ man in cˈo tä che jachal echbal, ―xcha che. Xubij cˈu chque conojel: Chilampe alak chi cächajij ib alak chuwäch ru rayixic qˈuia u wäch jastak ajuwächulew. Pune e cˈo qˈuia ri jastak re jun winak, man are tä riˈ ri cäyoˈw ru cˈaslemal, ―xcha chque. Ri Jesús xucoj chi na jun cˈutbal chquiwäch, xubij: Cˈo jun achi ri sibalaj kˈinom. Sibalaj nim ru wächinic ri rulew xuyaˈ. Cächoman cˈu ri achi pa ranimaˈ, cubij: “¿Jas quinban na? Man cˈo tä chi cˈolibal jawijeˈ quinya wi ri nu jal,” ―cächa riˈ. Xuchomaj pa ranimaˈ, xubij: “Are waˈ ri quinban na. Queinyojij na ri nu cˈuja, queinyac na jujun chic más nimak. Quinya na ri nu jal, xukujeˈ tak ri jastak we chquipam waˈ. Te cˈu riˈ aretak quintoˈtaj chubanic waˈ quinbij na chwe chbil wib: Tuxlanok, twoˈk, chabana a nimakˈij rumal chi e qˈuia ri jastak awe ri a cˈolom. Cuban na waˈ che qˈuia junab,” ―quincha na in, ―cächa ri Jesús. Xubij cˈu ri Dios che: “¡Conalaj achi! Cämic chakˈab catcämic, quel na rawanimaˈ. ¿Jachin lo ajchakˈel can ri jastak ri a cˈolom?” ―xcha ri Dios che, ―cächa ri Jesús. Je riˈ ri cucˈulmaj ri winak ri cumulij kˈinomal che chbil rib, man kˈinom tä cˈu waˈ cho ri Dios, ―xcha ri Jesús chque. Xubij cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab: Rumal riˈ quinbij chiwe chi mixoc il che ri i cˈaslemal, jas ri quitijo, jas ri iwatzˈiak quicojo. Nim cˈu na u banic ri i cˈaslemal chuwäch ri wa. Nim na u banic ri i cuerpo chuwäch ri atzˈiak, ―cächaˈ. ¡Cheiwilampe ri joj! Man cäquitic tä abix, man cˈo tä cˈu jachˈ cäcaˈno. Man cˈo tä jawijeˈ quequicˈol wi ri jastak que, man cˈo tä cˈu qui cˈuja. Are cˈu ri Dios quetzukuwic. Ri ix cˈut más ix lokˈ na chquiwäch ri chicop ajuwocaj, ―cächaˈ. ¿Jachin ta cˈu ne chiwe ix cäcowinic cäcˈasi na quieb oxib junab chic xak pa re wi? Man cˈo taj, ―cächaˈ. We man quixcowin tä chubanic jun jasach ri nitzˈ na, ¿jas che quixoc il chque ri juleˈ jastak chic? ―cächaˈ. Chiwilampe ri cotzˈij, jas cäcaˈno queqˈuiyic. Man quechacun taj, man cˈo tä cˈu quiem cäcaˈno. Pune ta ne je riˈ, quinbij chiwe chi ri nim takanel Salomón ojer rucˈ ronojel ru kˈinomal man jeˈ tä ratzˈiak waˈ xucojo jas jun chque we cotzˈij riˈ. We ri Dios jeˈ cuban waˈ che catzˈiak ri kˈayes ri e cˈo cämic pa juyub, chuwek cˈut queyiˈ pa ri kˈakˈ, ¿a mat cärilij riˈ ri Dios ri iwatzˈiak ix? ―cächaˈ. ¡Ay ri ix, ix achijab ri xak jubikˈ quixcojonic! ¡Mixoc baˈ il che jas quitijo, mixej cˈu iwib rumal waˈ! Conojel we jastak riˈ ronojel kˈij kas cäquitzucuj ri niqˈuiaj winak chic ajuwächulew. Ri i Tat cˈut retam jachique ri cajwataj chiwe ix, ―cächaˈ. Chixchacun baˈ nabe chujiquibaˈxic ru takanic ri Dios, quirik cˈu na xukujeˈ ri niqˈuiaj jastak chic ri e rajwaxic chiwe, ―xcha ri Jesús chque. Pune ri ix man ix qˈuia taj, mixej baˈ iwib. Rumal chi cäquicot ranimaˈ ri ka Tat chuyaˈic chiwe chi quixcˈoji na pa ru takanic ri Dios. Chiqˈuiyij ri jastak iwe, chisipaj ri rajil chque ri mebaˈib. Je riˈ cäyiˈ na chiwe jun iwechbal pa ri caj ri man cäkˈelob taj. Cäyiˈ na xukujeˈ jun kˈinomal chicaj ri man cˈo tä u qˈuisic. Man copan tä cˈu elakˈom chilaˈ, man cächicopir tä waˈ, ―cächaˈ. Jun winak are amakˈel cuchomaj ri jastak re. We cˈo ri iwech ix pa ri caj, are quichomaj na ri cˈo chicaj, man xuwi tä riˈ ri cˈo cho ruwächulew, ―xcha ri Jesús chque. Chisucˈumaj baˈ iwib, chitzija cˈu ri i candela chucˈulaxic ri Iwajaw. Jeˈ quibano jas ri cäcaˈn ri patäninelab ri queyeˈm u cˈulaxic ri qui patrón cätzelej lok pa jun cˈulanem, rech aretak culic, cächˈaw chiˈ ri porta, chanim cäquitor chuwäch. Utz que ri patäninelab riˈ ri queriktaj na rumal ri qui patrón chi e cˈaslic aretak cätzelej lok. Kas tzij quinbij chiwe chi ri qui patrón queutˈuyubaˈ na chiˈ ri mesa, cusucˈumaj na rib rech cuya que ri qui wa, ―cächaˈ. Pune ta cˈä teˈ cul ri qui patrón pa niqˈuiaj akˈab, pune sibalaj akˈab, we cärilo chi e cˈaslic, utz que ri patäninelab riˈ, ―xchaˈ. Chichˈobo baˈ waˈ chi we ta jun ajchakˈel ja cäretamaj jachique hora copan ri elakˈom, cäcˈascˈat na riˈ, man cuyaˈ tä riˈ chi cocbex ri rachoch, ―cächaˈ. Chiwila baˈ chi ri ix, ix sucˈumatal chic rumal chi cätzelej na lok ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak pa ri hora ri man quichomaj taj, ―xcha ri Jesús chque. Te riˈ xubij ri tat Pedro che: Kajaw, ¿a xtzijoj la waˈ we cˈutbal riˈ xak xuwi chke uj? ¿A mat chque conojel? ―xcha che. Xubij ri Kajaw Jesús: ¿Jachin lo ri jun utzalaj patäninel ri sibalaj cˈo u noˈj? We patäninel riˈ are cäcoj na rumal ru patrón pa qui wiˈ ri niqˈuiaj patäninelab chic rech cuya ri qui wa ronojel kˈij. Utz re ri patäninel riˈ ri cäriktajic chi tajin cuban ru chac aretak copan ru patrón, ―cächaˈ. Are kas tzij ri quinbij chiwe chi ri patrón cucoj na ri patäninel riˈ pa qui wiˈ conojel ri jastak re. Kachomaj baˈ jas cucˈulmaj na we man utz tä cuban ri patäninel riˈ, xane ri areˈ cuchomaj chi xa cäbeytaj ru patrón, cuchaplej cˈu ri u banic cˈäx chque ri niqˈuiaj ajchaquib chic xukujeˈ chque ri ajicˈab, xukujeˈ ne cuchaplej u banic nimakˈij. Xa sibalaj cäwiˈc, xukujeˈ cäkˈabaric. Xak teˈtalic cˈut cul ru patrón pa jun kˈij ri man cuchomaj tä riˈ ri patäninel, pa jun hora ri man retam taj. Kas tzij chi sibalaj cäcˈäjisax na u wäch ri patäninel riˈ rumal chi man jicom tä ri ranimaˈ chubanic ronojel ri xtakan wi ri rajaw, ―cächaˈ. Ri patäninel ri cuchˈobo jas ru rayinic ru patrón, te cˈu riˈ man cujiquiba tä cˈu rib, man cäniman tä cˈu che, are cˈu waˈ we winak riˈ sibalaj cäcˈäjisax na u wäch. Ri patäninel cˈut ri man cuchˈob tä ru rayinic ru patrón, cuban cˈut jachique ri takal wi u cˈäjisaxic u wäch, cätan na riˈ ri cˈäjisabal u wäch ri cäban na che. We jun winak cuya rib pa cˈolibal re ekleˈn, nim waˈ ri cätaˈ na che cumal ri niqˈuiaj winak chic. We ri winak qui jiquibam wi canimaˈ che jun winak chic, qˈuia cˈu ri utzil cäquitaˈ che we winak riˈ, ―xcha ri Jesús chque. Xinpe in rech quinya tijonic chque ri winak ajuwächulew. We tijonic riˈ are jeˈ jas ru tˈikic kˈakˈ cho tak ri juyub. Cwaj ta na chi ya tajin cäcˈat chi we kˈakˈ riˈ, ―cächa chque. Cˈo na jun nimalaj cˈäx ri rajwaxic quinriko. Cwaj ta na chi xbantaj ta can ri cˈäx riˈ, xintoˈtaj ta cˈu che, ―cächa ri Jesús. ¿A quichomaj ix chi in petinak rech xa cäcˈoji utzil chquixol ri winak ajuwächulew? ¡Man jeˈ taj! Xane xinpe in chubanic chˈoj. Tzcämic riˈ cächap na bi u banic we chˈoj riˈ. Job winak ri e cˈo pa jun ja cäquicˈulelaj na quib, ri oxib chquij ri quieb, ri quieb chic chquij ri oxib. Cäbantaj na chˈoj, jun tataˈ cucˈulelaj na ru cˈojol, ru cˈojol cˈut cucˈulelaj na ru tat, xukujeˈ ri chichuˈ cucˈulelaj na ri ral ali, ri ali cucˈulelaj na ru nan, xukujeˈ ne ri jun ali chic cucˈulelaj na ri ralib chichuˈ, ri ralib chichuˈ cˈut cucˈulelaj na ri areˈ, ―xcha ri Jesús chque. Xubij cˈu ri Jesús chque ri qˈuialaj winak: We quiwil ri sutzˈ ri cäpaki lok, chanim quibij: Craj cäpe jäb, ―quixchaˈ. Jeˈ cˈu cäcˈulmatajic, ―cächaˈ. Aretak cäxuli ri quiäkikˈ, quibij: Cäpe na ri sakˈij, ―quixchaˈ. Jeˈ cäcˈulmatajic, ―cächaˈ. ¡Ri alak, xa quieb wäch alak! Cächob alak ri u wo ri caj xukujeˈ ruwächulew. ¿Jas che man cächˈob tä alak jas u wäch waˈ we kˈij junab riˈ? ―xcha chque. ¿Jas che man cächomaj tä alak jas riˈ ri kas jicom, jas riˈ ri man kas jicom taj? Aretak queˈ alak cho ri kˈatal tzij achiˈl alak ri cˈulel alak, tijaˈ baˈ kˈij alak che rutzirisaxic ib alak pa ri be, rech man cäcˈam tä bi alak cho ri kˈatal tzij. Are cˈu ri kˈatal tzij cäjachow alak pu kˈab ri mayor. Ri mayor cˈut cäyoˈw can alak pa cheˈ. Kas tzij ri quinbij chi man quel tä na alak pa cheˈ cˈä cätoj na alak ri qˈuisbal centavo re ri multa, ―xcha ri Jesús chque. Pa ri kˈij riˈ e cˈo jujun winak chilaˈ ri xquitzijobej ri Jesús chquij ri winak aj Galilea ri xeucämisaj ri tat Pilato, xuyuj cˈu ri qui quiqˈuel rucˈ ri qui quiqˈuel ri awaj ri xecämisax che qui sipaxic cho ri Dios. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque: ¿A cächomaj alak chi ri winak aj Galilea xquirik waˈ we nimalaj cˈäx riˈ xa rumal chi más e ajmaquib na chquiwäch ri niqˈuiaj qui winakil chic? Man jeˈ ta waˈ, ―cächaˈ. We ri alak man cäqˈuex tä ri animaˈ alak, xukujeˈ ri chomanic alak, cäsach na wäch alak onojel alak xukujeˈ, ―xcha chque. Xukujeˈ e cˈo ri wajxak lajuj winak ri xecäm pa Siloé rumal jun nimalaj ja ri xtzak pa qui wiˈ. ¿A cächomaj alak chi más e lawalo na we winak riˈ chquiwäch ri niqˈuiaj winak chic ri e cˈo pa Jerusalén? Man jeˈ taj, ―cächaˈ. We ri alak man cäqˈuex tä animaˈ alak, xukujeˈ man cäqˈuex tä chomanic alak, cäsach na wäch alak onojel alak xukujeˈ, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xutzijoj xukujeˈ we cˈutbal riˈ chuyaˈic tijonic chque, xubij: Jun achi, cˈo jun u cheˈal higos rucˈ, tictal cˈut pa ru ticbal uvas. Xeˈ cˈu ri achi chutzucuxic ri u wäch ri cheˈ riˈ, man cˈo tä cˈu xuriko. Xubij che ri chajil ticbal uvas: “Chawilampeˈ chi xqueˈ oxib junab quinpe chutzucuxic u wäch ri cheˈ riˈ, man cˈo tä cˈu quinriko,” ―xchaˈ, ―cächa ri Jesús. “Chatˈoyo baˈ. Xak cˈu lokˈ cäcˈoji waral pa ri wulew,” ―cächaˈ. Xchˈaw chi ri chajinel, xubij che: “Tat, ya la canok xak xuwi che we junab chic riˈ. Quincˈot na rij, quinmesaj na. We ne cäwächin ne pa we jun junab chic riˈ, utz u banom. We cˈu man cäwächin taj, cäkatˈoy na apanok,” ―xcha che ru patrón, ―xcha ri Jesús chque. Pa jun kˈij re uxlanem ri Jesús tajin cuya tijonic pa jun chque ri rachoch Dios. Cˈo cˈu jun chichuˈ chilaˈ ri wajxak lajuj junab yawab rumal jun itzelalaj espíritu. U kˈusum rib cäbinic, man cäcowin tä chic chujicomisaxic rib. Aretak ri Jesús xrilo, xusiqˈuij ri chichuˈ, xubij che: Nan, cunam chi la che ri yabil la, ―xcha che. Xuya ru kˈab puwiˈ ri chichuˈ. Chanim cˈut xcowinic xujicomisaj rib. Xunimarisaj cˈu u kˈij ri Dios. Ri qui nimal ri winak pa ri rachoch Dios sibalaj xpe royowal rumal chi ri Jesús xuban cunanic pa ri kˈij re uxlanem. Xubij ri achi chque ri winak: Xak xuwi wakib kˈij rajwaxic quixchacunic. Chixpet pa tak we kˈij riˈ rech quixcunaxic, mixpe cˈu pa ri kˈij re uxlanem, ―xcha chque. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij che: ¡Ri alak xak quieb wäch alak! Chjujunal alak cäquir alak ri wacäx, ri burro pa ri rechaˈbal pa ri kˈij re uxlanem, cäcˈam cˈu bi alak rech cutija u joron. Waˈ we ixok riˈ, rachalaxic ri ka mam Abraham, yututal cˈu rumal ri Satanás wajxak lajuj junab. ¿A mat rajwaxic u quiric waˈ che we yabil riˈ pa ri kˈij re uxlanem? ―xcha che. ¡Jeˈ, je riˈ! Aretak ri Jesús xubij waˈ, conojel ri quecˈulelanic xeqˈuixic. Are cˈu conojel ri niqˈuiaj winak chic sibalaj xequicotic cumal tak ri cajmabal ri tajin cuban ri Jesús. Sibalaj nim xequilo ri xuban ri Jesús. Xubij cˈu ri Jesús: ¿Jas rucˈ junam wi ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak? ¿Jas ta rucˈ quinjunamaj wi waˈ? ―cächaˈ. Are jeˈ jas jun ijaˈ re mostaza. Jun winak cucˈam bi ri ijaˈ riˈ, cutic pa rulew. Cäqˈuiyic, cuban nim jeˈ jas cuban jun cheˈ cäqˈuiyic. Ri chicop ajuwocaj cäcaˈn ri qui soc pa tak ri u kˈab ri cheˈ riˈ, ―xcha chque. Xubij ri Jesús xukujeˈ: ¿Jas ta rucˈ quinjunamaj wi ru takanic ri Dios? ―cächaˈ. Are jeˈ jas ri chˈäm ri cuya jun chichuˈ rucˈ oxib pajbal cˈäj re caxlan wa, rech cächˈämir ronojel ri kˈor, ―xcha chque. Benam re ri Jesús pa Jerusalén, xeusolij can ronojel tinimit, ri nimak xukujeˈ ri chˈutik, xuya cˈu tijonic chilaˈ. Cˈo cˈu jun ri xutaˈ che ri Jesús: Tat, ¿a xa e quieb oxib riˈ ri winak ri cäquirik ri u tobanic ri Dios? ―xcha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque ri winak: Cätij chukˈab alak rech coc alak pa ri uchija ri sibalaj latzˈ u wäch. Jeˈ quinbij chi e qˈuia ri cäquitij na qui kˈij rech queboquic, man quecowin tä cˈut, ―xcha chque. Te cˈu riˈ, aretak ri ajchakˈel ja u tzˈapim ri porta, ri alak ri xak tacˈatoj alak cho ri ja, cächˈaw na alak chuchiˈ ri ja, cäbij na alak: “Kajaw, Kajaw, toro la ri porta chkawäch,” ―cächa na alak che. Cächˈaw cˈu na lok ri ajchakˈel ja, cubij na: “Ri in man quinchˈob tä wäch alak, xukujeˈ man wetam taj jawijeˈ quel wi alak,” ―cächa riˈ. Cächaplej cˈu na alak cächˈaw alak, cäbij alak che: “Uj wokinak yaˈ ucˈ la, xukujeˈ ri lal yoˈm la tijonic pa tak ri be re ri ka tinimit,” ―cächa na alak. Cubij na ri ajchakˈel ja: “Xinbij chech alak chi ri in man wetam taj jawijeˈ ri quel wi alak chiˈ. Chel bi alak, alak banal tak etzelal,” ―cächa na ri areˈ. Are chiˈ cˈut cäban wi na alak ri okˈej, xukujeˈ ri kuchˈuchˈem wareyaj rumal ri cˈäx aretak quil alak chi ri ka mam Abraham, ri ka mam Isaac, ri ka mam Jacob, xukujeˈ conojel ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios e cˈo chilaˈ jawijeˈ ri Dios cätakan wi. Ri alak cˈut, man cˈo tä alak cucˈ rumal chi esam chi alak apanok. Queopan cˈu na winak ajrelbal kˈij, aj u kajbal kˈij, xukujeˈ winak aj u wiquiäkˈab ri relbal kˈij, aj u mox relbal kˈij, quetˈuyi na chiˈ ri mesa che wiˈm jawijeˈ cätakan wi ri Dios, ―cächaˈ. Jujun cˈu chque ri winak ri man nim tä queil wi cämic sibalaj nim queil wi na pa ri kˈij riˈ. Are cˈu jujun chque ri winak ri sibalaj nim queil wi cämic, man nim tä chi na queil wi pa ri kˈij riˈ, ―xcha ri Jesús. Pa ri kˈij riˈ xeopan niqˈuiaj tataˈib fariseos rucˈ ri Jesús, xquibij che: ¡Chel bi la waral! ¡Chanej la! Are ri kˈatal tzij Herodes craj cucämisaj la, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Jebij alak che we subanel Herodes chi cämic xukujeˈ chuwek quinwesaj na itzel tak espíritus, xukujeˈ quincunanic. Cˈä teˈ pa ri urox kˈij quintoˈtaj na che ri nu chac, ―cächaˈ, ―cächa alak che. Rajwaxic cˈut chi cämic, chuwek, cäbij quinban na u banic ri nu chac, ―cächaˈ. ¿A cuya lo cäcämisax jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios pa jun tinimit chic, mat pa Jerusalén? Man jeˈ taj, ―xcha ri Jesús chque. ¡Ay, winak aj Jerusalén! Are quecämisaj alak ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, queban alak che abaj ri quetak bi ucˈ alak. ¡Qˈuia mul nu rayim ri mulixic alak jas cuban jun atiˈt äcˈ cumulij ri alaj tak ral chuxeˈ ru xicˈ, man caj tä cˈu alak! ―cächaˈ. Tampe alak, cäcanaj na can ri achoch alak, cäwonobax cˈu na canok. Man quinil tä chi na alak cˈä copan na ri kˈij ri cäbij alak: “Nim baˈ ru kˈij ri Jun ri u takom lok ri Kajaw Dios,” ―cächa na alak, ―xcha ri Jesús chque. Pa jun kˈij re uxlanem xeˈ ri Jesús cho rachoch jun chque ri qui nimal ri winak, jun tataˈ fariseo. Jelaˈ xeˈ wi che wiˈm, tajin cˈu caluchiˈx cumal ri niqˈuiaj tataˈib fariseos. Jun achi cˈut ri cˈo sipoj che cˈo chilaˈ chuwäch ri Jesús. Xchˈaw ri Jesús, xeuchˈabej ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri fariseos, xubij: ¿A takal u banic cunanic pa jun kˈij re uxlanem? We ne man takal taj, ―xcha chque. Man xechˈaw tä cˈu ri e areˈ. Ri Jesús xucˈam bi ri yawab rucˈ, xucunaj, xutak bic. Xubij cˈu chque ri tataˈib: We cˈo ri burro alak, ri wacäx alak, ri cätzak bi pa jun cˈuaˈ pa ri kˈij re uxlanem, ¿a mat quesaj alak waˈ chanim? ―xcha chque. ¡Jeˈ, je riˈ! Man xquirik tä cˈut jas xquibij che. Xril ri Jesús jas xcaˈn ri winak ri e ulaˈm, chi ri e areˈ xquichaˈ ri tˈuyulibal quech ri nimak qui banic chiˈ ri mesa. Xucoj jun cˈutbal chuyiˈc tijonic chque, xubij: We cäsiqˈuix alak che jun cˈulanem, mätˈuyi wi alak pa tak ri tˈuyulibal quech ri nimak qui banic. We ne cäpe na jun winak ri nim na u kˈij chuwäch alak ri xukujeˈ ulaˈm rumal ri achi. Craj cäpe ri tataˈ ri xerulaj alak ri xukujeˈ xrulaj ri jun winak chic, cubij che alak: “Ya la ri tˈuyulibal la che we achi riˈ,” ―cächa na. Ri alak cˈut, pune sibalaj cäqˈuix alak, cäkˈax na alak riˈ pa ri tˈuyulibal ri man kas tä nim u banic, ―cächa ri Jesús chque. Xane aretak culaˈx alak, tzucuj alak ri tˈuyulibal ri man kas tä nim u banic, tˈuyul alak chilaˈ, rech we cäpe ri tataˈ ri xerulaj alak, cubij ta na riˈ che alak: “Wachiˈl, cˈo jun tˈuyulibal ja leˈ ri utz na che la,” ―cächa na riˈ. Kas cänimarisax na kˈij alak chquiwäch conojel ri e cˈo ucˈ alak chiˈ ri mesa. Ronojel winak ri cunimarisaj rib, cäkasax na u kˈij ri areˈ. Ri winak ri man cunimarisaj tä rib, are cˈu waˈ cänimarisax na u kˈij, ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús che ri tataˈ ri xulaˈnic: Aretak cäban la jun ulaˈnem, we ne jun nimakˈij, meˈulaj la xak xuwi ri achiˈl la, man xak xuwi tä ri achalal la, o ri cˈul tak ja la ri e kˈinomab. We je riˈ craj ne jeˈ cäcaˈn na waˈ che la xukujeˈ chutojic u qˈuexel ri xban la chque. Xane aretak cäban la jun ulaˈnem, cheˈulaj la ri winak mebaˈib, ri winak cutucak quebinic, ri chˈocojib xukujeˈ ri man quecaˈy taj. Utz cˈu na ri e la rumal chi man quecowin tä ri e areˈ chutojic u qˈuexel waˈ che la. Cäyiˈ cˈu na u qˈuexel che la pa ri kˈij re ri qui cˈastajic ri winak ri jicom canimaˈ chquixol ri cäminakib, ―xcha ri Jesús che. Xuta cˈu waˈ jun chque ri e tˈuyul rucˈ ri Jesús chiˈ ri mesa, xubij che: Utz re ri coc na che wiˈm chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, ―xcha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij che: Jumul riˈ jun achi xuban jun nimalaj ulaˈnem. E qˈuia cˈu ri xeusiqˈuij. Pa ri hora re ri wiˈm ri achi xutak bic jun patänil re chubixic chque ri e siqˈuim: “Saˈj alak, ya xutzir ronojel,” ―xcha chque. Junam cˈut xquichaplej resaxic quib conojel. Xubij ri nabe winak che ri patäninel: “Nu lokˈom chˈäkap wulew,” ―cächaˈ. “Rajwaxic chi quineˈ che rilic. Chabij che ri a patrón chi chubana tokˈob chwe, chusacha nu mac, man quineˈ taj,” ―xchaˈ. Xubij jun winak chic: “Nu lokˈom job cˈulaj wacäx, quinwil na jas cäcaˈno quechacunic,” ―cächaˈ. “Chubana tokˈob chwe, chusacha nu mac, man quineˈ taj,” ―cächa riˈ. Xubij ri jun winak chic: “Man cuyaˈ taj quineˈc rumal chi cˈä teˈ xincˈuliˈc,” ―cächaˈ. Xtzelej bi ri patäninel, xutzijoj ronojel waˈ che ri u patrón. Xpe royowal ri u patrón, xubij cˈu che ri patänil re: “Jat chanim pa tak ri be, pa tak ri cˈayibal re ri tinimit, cheatzucuj ri winak mebaˈib, ri winak cutucak, ri man quecowin taj quecaˈyic, xukujeˈ ri chˈocojib, cheacˈama cˈu lok,” ―cächa che. Te cˈu riˈ xubij ri patäninel che ri u patrón: “Xbantaj canok ri xtakan wi la. Cˈo cˈu na cˈolibal chque niqˈuiaj,” ―cächa che. Xubij cˈu ri patrón che ru patäninel: “Jat naj pa tak ri be, pa tak ri juyub, chacojo a chukˈab rech quepe ri winak, cänoj cˈu na ri wachoch. Quinbij chiwe ix ri ya ix cˈo chic chi man cˈo tä jun chque ri xewulaˈj nabe ri cutij na jubikˈ re ri nu wiˈm ri xinbano,” ―xcha chque. E qˈuia winak cˈut e benak rucˈ ri Jesús. Xutzolkˈomij rib cucˈ, xubij chque: We cˈo jun ri kas craj cäcˈoji wucˈ in, nim cˈu na queril ru tat u nan chnuwäch in, xukujeˈ ri rixokil, ri ralcˈual, ri ratz, ru chakˈ, we cˈu ne ri ranab, man cuyaˈ taj coc che tijoxel we, ―cächaˈ. Xukujeˈ ne we nim na cäril ru cˈaslemal chbil rib chnuwäch in, man cuyaˈ tä riˈ coc che tijoxel we, ―cächa ri Jesús. Ri winak ri man cutelej tä ru cruz, te riˈ cäpe wucˈ in, man cuyaˈ taj coc che tijoxel we, ―xcha chque. ¿A cˈo jun chiwe ri craj cuyac jun nimalaj ja, ri mat nabe cätˈuyi na chubanic rakan, cärajilaj ru rajil joropaˈ ri cˈolic che rilic we cuban ri puak chuqˈuisic u banic ri ja? ―cächaˈ. Je riˈ cubano rech aretak cojom chic ri tacˈalibal re ri ja, cäcowin cˈu riˈ chuqˈuisic ri xuchaplej. We ta mat je riˈ conojel ri winak ri queilowic cäquichap na u tzeˈxic u wäch, craj ne cäquibij: “We achi riˈ xuchaplej u yaquic jun nim ja, man xcowin tä cˈut chubanic ronojel,” ―quecha ne. We cˈu ne cˈo jun nim takanel ri queˈ che chˈoj chrij ri nim takanel re jun tinimit chic, ¿a mat nabe cutaˈ u noˈj che retamaxic we cuban na ri u soldados? Craj cˈo xa lajuj mil u soldados. Ri jun nim takanel chic craj e cˈo juwinak mil u soldados. Ri tataˈ ri cˈo xa lajuj mil u soldados cuchomaj na we quecowin ri e areˈ che qui chˈaquic ri juwinak mil soldados ri quepe na chrij. We ne man cäcowin tä che, aretak cˈä naj e cˈo wi ru cˈulel che, queutak bi ru takoˈn chutzˈonoxic chi cutzir rucˈ, ―cächaˈ. Je cˈu riˈ apachin chiwe ix ri man cuya tä can ronojel ri rech areˈ, man cuyaˈ tä riˈ coc che tijoxel we, ―xcha ri Jesús chque. Utz ri atzˈam. Are cˈu we man cˈo chic ru tzayil ri atzˈam, ¿jas lo rucˈ cätzayix wi ri riquil? ―cächaˈ. Man cˈo tä chi u patän. Man utz tä che ri ulew, man utz tä cˈu chumesaxic. Ri winak xa cäquesaj na bi pa mes, ―cächaˈ. Apachin ri cujiquiba ranimaˈ che nu tatabexic, chutatabej, ―xcha ri Jesús chque. Xenakajin cˈu conojel ri tokˈil tak alcabal xukujeˈ ri niqˈuiaj ajmaquib rucˈ ri Jesús chutatabexic. Xewixwit cˈu ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab, xquibij: We achi riˈ queucˈulaj ri ajmaquib, cäwiˈ cˈu cucˈ, ―xechaˈ. Ri Jesús xucoj we cˈutbal riˈ chuyaˈic tijonic chque, xubij: We cˈo jun chech alak ri cˈo jun ciento ru chij, cätzak cˈu jun chque, queuya na can ri jumuchˈ belej lajuj pa tak ri juyub, queˈ cˈu chutzucuxic ri xtzak canok cˈä curika na waˈ, ―cächaˈ. Aretak curiko, cuya na lok chrij u wiˈ, cäquicotic. Aretak copan chic cho ja, queusiqˈuij na ri rachiˈl xukujeˈ ru cˈul tak ja, cubij chque: “Chixquicot wucˈ, rumal chi xinrik ri nu chij ri xtzak na canok,” ―cächa na chque. Je cˈu riˈ quinbij chiwe chi cˈo na quicotemal chicaj rumal jun ajmac ri cuqˈuex ranimaˈ, cuqˈuex cˈu u chomanic, chquiwäch ri jumuchˈ belej lajuj ri man cajwataj tä u qˈuexic canimaˈ, ―xcha ri Jesús chque. We cˈo jun ixok ri e cˈo lajuj quetzales rucˈ, cätzak cˈu jun quetzal, ri ixok cutzij na jun u candela, cumes na ri upaja, cärilij na u tzucuxic cˈä curik na ri puak. Aretak curiko, queuchˈabej na ri rach tak ixokib xukujeˈ ri u cˈul tak ja, cubij chque: “Chixquicot wucˈ, rumal chi xinrik ri nu puak ri xtzakic,” ―cächa na chque. Je cˈu riˈ quinbij chiwe chi quequicot na ri ángeles re ri Dios aretak jun ajmac cuqˈuex ranimaˈ, cuqˈuex cˈu u chomanic, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xukujeˈ xutzijoj waˈ chque: Jun achi e cˈo quieb u cˈojol. Ri chˈut u cˈojol xubij che ru tat: “Tat, ya la ri quinwechbej in re ri kˈinomal la,” ―xcha che. Ri qui tat cˈut xujach ri jastak re chquiwäch ri quieb u cˈojol. Xqueˈ quieb oxib kˈij, ri chˈut u cˈojol xumulij bi conojel ri jastak re, xeˈ naj pa jun tinimit chic. Chilaˈ cˈut xak xusachila wi il ri cˈo rucˈ, xtzak pa mac, man utz tä chic ru cˈaslemal. Aretak ronojel u sachom chic, xpe jun nimalaj wiˈjal pa ri tinimit riˈ. Xurik cˈäx ri ala, sibalaj xnumic. Xeˈc, xutzucuj u chac rucˈ jun chque ri winak re ri tinimit riˈ. Xyiˈ cˈu u chac. Xtak bi ri ala rumal ri achi che qui yukˈuxic ri ak pa ri juyub. Sibalaj xurayij u tijic re ri rij tak pruˈt ri cäquitij ri ak. Man cˈo tä cˈu jun winak ri cˈo jas cuya che. Xul cˈu ri ala pa sak, xubij: “E cˈo qˈuia ri ajchaquib cho rachoch ri nu tat ri sibalaj cˈo ri qui wa. Ri in cˈut quincäm waral rumal ri wiˈjal. Quinwalijic, quineˈ na rucˈ ri nu tat, quinbij na che: Tat, ri in, in macuninak chuwäch ri Dios, xukujeˈ chuwäch la, tat. Ri in, man yaˈtal tä chwe chi cäban chi na la cˈojol la chwe. Bana baˈ la chi quinoc che jun ajchac la,” ―quincha na che, ―cächaˈ. Xwalijic, xeˈ cˈu rucˈ ru tat. Tajin cäbinic, nakaj chic cˈo wi che ri rachoch. Ru tat xril apan chinaj. Xel ranimaˈ ru tat che. Xutic anim, xeˈc, xukˈaluj ri ala, xukujeˈ xutzˈumaj. Xubij cˈu ru cˈojol che: “Tat, ri in, in macuninak chuwäch ri Dios, xukujeˈ chuwäch la, tat. Man yaˈtal tä chic chwe in chi cäban la cˈojol la chwe,” ―xcha che ru tat. Xubij cˈu ru tat chque tak ri patänil re: “Chiwesaxtaj lok ri atzˈiak ri más utz na, chicojo che, chicojo xukujeˈ jun mulkˈab che ru kˈab, xukujeˈ xajäb chque ri rakan. Jicˈama lok xukujeˈ ri alaj amaˈ wacäx ri sibalaj chom, chipila baˈ,” ―xcha chque. “¡Chujwok, kabana nimakˈij! Rumal chi we nu cˈojol riˈ jeˈ ta ne chi xcämic, xcˈastaj cˈu lok jumul chic. Xtzak na, xriktaj cˈut,” ―xcha ri tataˈ chque. Xquichaplej cˈu quicotem. Ri u cˈojol nabeal ri tataˈ benak pa juyub. Tzelejem re cho ja, xnakajin cˈu che ri rachoch, xuta ri kˈojom xukujeˈ ri xojowem. Xusiqˈuij cˈu jun patänil re ru tat, xutaˈ che: “¿Jas waˈ ri quinto?” ―xcha che. Xubij cˈu ri patäninel che: “Ulinak ri chakˈ la. Ri tat la xtakan cˈu chupilic ri alaj amaˈ wacäx ri sibalaj chom, rumal chi ulinak ri ala utz u wäch,” ―xcha che. Te cˈu riˈ sibalaj xpe royowal ri nabeal, man xraj taj coc bic pa ri ja. Xel cˈu lok ru tat chubochiˈxic. Ri nabeal xchˈawic, xubij che ru tat: “Kas qˈuia junab in patäninak che la. Ronojel kˈij nu nimam jas ri cäbij la chwe. Man cˈo tä cˈu jumul ri yoˈm la xa ta ne jun alaj qˈuisicˈ chwe in rech quinban nimakˈij cucˈ ri wachiˈl,” ―cächaˈ. “Aretak xul we cˈojol la riˈ, ri xusachila ri jastak e la cucˈ ixokib re be, xcämisaj la ri alaj amaˈ wacäx ri sibalaj chom chubanic nimakˈij che,” ―xcha che ru tat. Xubij cˈu ru tat che: “Nu cˈojol, ri at ronojel kˈij at cˈo wucˈ in, conojel cˈu ri jastak we xukujeˈ awech at waˈ. Rajwaxic u banic nimakˈij, xukujeˈ cujquicotic rumal chi we a chakˈ riˈ jeˈ ta ne cäminak chic, xcˈastaj cˈu lok jumul chic. Xtzak na waˈ, xriktaj cˈut,” ―xcha che ru cˈojol, ―xcha ri Jesús chque. Xukujeˈ xutzijoj waˈ ri Jesús chque ru tijoxelab: Cˈo jun kˈinom achi, ri cˈo jun u mayordomo. Xbix cˈu che ri kˈinom chi ri u mayordomo tajin queuqˈuis bi ri jastak re. Ri kˈinom achi xusiqˈuij ri tataˈ mayordomo, xubij che: “¿Jas waˈ ri nu tom chawij? Chabana cuenta che ri a patäninic chnuwäch. Man cuyaˈ tä chi cˈut catcˈoji wucˈ che ri nu mayordomo,” ―xcha ri tataˈ che. Xuchomaj cˈu ri mayordomo pa ranimaˈ, xubij: “¿Jas ta cˈu ne quinbano?” ―cächaˈ. “Man craj tä chi ri nu patrón chi quinchacun na rucˈ. Man cˈo tä cˈu nu chukˈab chubanic tajiˈn. Quinqˈuix cˈut che ri molonic,” ―cächaˈ. “Quinchomaj na ri quinbano rech quinquicˈulaj na ri winak pa tak cachoch aretak quesax ri nu chac chwe,” ―xchaˈ. Ri mayordomo xeusiqˈuij ri rajcˈasib ri rajaw chquijujunal. Xubij che ri nabe ajcˈas: “¿Joropaˈ ri cˈas la rucˈ ri nu patrón?” ―xcha che. Xubij ri ajcˈas che: “Are jun ciento toneles aceite nu cˈas,” ―xchaˈ. Xubij cˈu ri mayordomo che: “Waral cˈo wi ru wujil ri cˈas la. Tˈuyul ba la chanim riˈ, tzˈibaj la niqˈuiaj ciento,” ―xcha che. Te riˈ xubij ri mayordomo che jun ajcˈas chic: “Ri lal, ¿joropa riˈ ri cˈas la?” ―xcha che. Xchˈaw ri ajcˈas, xubij che: “Wajxakib quintales trico ri nu cˈas,” ―xchaˈ. Xubij ri mayordomo che: “Waral cˈo wi ru wujil ri cˈas la. Tzˈibaj la wakib rucˈ ri niqˈuiaj,” ―xcha che. Ri u patrón ri mayordomo xubij chi sibalaj cˈo u noˈj ri mayordomo ri man utz taj rumal chi xnaˈw chubanic ronojel waˈ. Are cˈu ri winak ajuwächulew, ri man e cojonelab taj, cˈo na quetam chquij tak waˈ we jastak riˈ chquiwäch ri cojonelab ri cˈo ri u sakil re ru Lokˈ Pixab ri Dios pa canimaˈ, ―xcha ri Jesús. Quinbij in chiwe: Chicojo baˈ ri i rajil ri ajuwächulew rech e cˈo na iwachiˈl. Aretak cäqˈuis ri i rajil, quixcˈulax pa tak jekilibal ri man queqˈuistaj tä riˈ, ―xchaˈ. Apachin jun winak ri jicom ranimaˈ chubanic ri man nim tä u banic, xukujeˈ are jicom ranimaˈ chubanic ri nim na u banic. Apachin ri man jicom tä ranimaˈ chubanic ri man nim tä u banic, man jicom tä cˈu riˈ chubanic ri nim u banic, ―cächaˈ. We ri ix man jicom tä iwanimaˈ ix chucojic ri kˈinomal ajuwächulew, ¿jachin ta lo ri cäyoˈw ri kas kˈinomal ajchicaj chiwe? Man cˈo taj, ―cächaˈ. We ri ix man jicom tä iwanimaˈ ix chrij ri rech jun winak chic, ¿jachin ta lo cäyoˈw chiwe ri kas iwe ix? Man cˈo taj, ―xchaˈ. Xubij xukujeˈ: Man cˈo tä jun patäninel ri cäcowin che qui patänixic quieb u patrón, ―cächaˈ. Cäretzelaj na u wäch ri jun, lokˈ cˈu na cäril na riˈ ri jun chic. Utz cuban na che ri jun u patrón, man nim tä cˈu cäril wi ri jun chic, ―cächaˈ. Man quixcowin taj quipatänij ri Dios we benak iwanimaˈ rucˈ ri puak, ―xcha ri Jesús. Xquita cˈu ronojel waˈ ri tataˈib fariseos ri sibalaj lokˈ cäquil wi ri qui rajil. Xquetzeˈj cˈu u wäch ri Jesús. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri alak cäkˈalajisaj ib alak chquiwäch ri winak chi jicom animaˈ alak. Are cˈu ri Dios retam jas cˈo pa animaˈ alak, ―cächaˈ. Ri sibalaj nim quil wi cumal ri winak, are xabibal waˈ cho ri Dios, ―xcha chque. Xubij xukujeˈ: Takal chque ri winak chi queniman che ri ojer Pixab rech ri ka mam Moisés xukujeˈ chque ri qui tijonic ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios cˈä mäjaˈ xul ri tat Juan Kasal Jaˈ. Cämic cˈut ri xul ri tat Juan, xchaplex u tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Conojel ri winak tajin cäquitij qui chukˈab rech queboquic. Man cˈäx tä ru sachic qui wäch ri cajulew chuwäch ri u sachic jun tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios rumal chi tzrajwaxic wi chi cäbantaj na ronojel ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha ri Jesús. Ronojel achi ri cujach bi ri rixokil, cucˈama chi na jun ixok chic, cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic cho ri Dios xukujeˈ chrij ri rixokil. Xukujeˈ ri achi ri cucˈam jun ixok ri jachom bic rumal ri rachajil cuban riˈ ri nimalaj mac ri äwas u banic cho ri Dios xukujeˈ chrij ri nabe rixokil, ―xcha ri Jesús. Xcˈoji jun achi ri sibalaj kˈinom, ri cucoj jeˈlalaj tak atzˈiak ri sibalaj pakalic. Ronojel kˈij cˈut xuban cˈocˈalaj tak wiˈm ri sibalaj nimak, ―cächaˈ. Cˈo cˈu jun winak mebaˈ, tat Lázaro u biˈ, kˈoyol chuchiˈ ri rachoch ri kˈinom. Cˈo cˈu qˈuia ri itzel tak chˈaˈc che. Ri mebaˈ curayij u tijic ri chˈäkatak wa ri quetzak chuxeˈ ru mesa ri kˈinom. Quenakajin cˈu ri tzˈiˈ rucˈ ri tat Lázaro, quequirikˈ ri u chˈaˈc, ―cächaˈ. Xcäm cˈu ri mebaˈ tataˈ. Ri ángeles xquicˈam bic, xquiya can rucˈ ri ka mam Abraham. Xcäm xukujeˈ ri kˈinom achi, xmuk cˈut, ―cächaˈ. Cˈo cˈu ri kˈinom pa ri cˈolibal ri quebeˈ wi ri canimaˈ ri winak aretak quecämic. Sibalaj cˈäx tajin curiko. Xcaˈy apanok, xril ri ka mam Abraham chinaj, xukujeˈ chi ri tat Lázaro cˈo rucˈ. Co xchˈawic, xusiqˈuij, xubij: “Tat Abraham,” ―cächaˈ. “Tokˈobisaj la nu wäch, taka la lok ri tat Lázaro, curub cˈu u kˈab pa joron rech cäpetic, cuya jubikˈ chwe rech quinjororic. Xa quinel chˈuj pa we kˈakˈ riˈ,” ―xchaˈ. Xubij cˈu ri ka mam Abraham: “Tat, chnaˈtaj chawe chi xarik ri utzalaj tak jastak at pa ri a cˈaslemal cho ruwächulew. Are cˈu ri tat Lázaro, man cˈo tä utzil xuriko. Cämic cˈut are cuˈbisam ranimaˈ wucˈ in waral, ri at cˈut, at cˈo pa cˈäxcˈol,” ―cächa che. “Cojom cˈu jun nimalaj siwan chkaxol rech ri cäcaj quekˈax bi awucˈ man quecowin tä che. Ri ajchilaˈ cˈut ri e cˈo awucˈ, man quecowin taj quekˈax lok kucˈ,” ―xcha che. Xubij ri kˈinom tataˈ che ri tat Abraham: “Quinbochiˈn baˈ che la, tat Abraham, chi cätak la bic ri tat Lázaro cho rachoch ri nu tat. E cˈo job ri wachalal chilaˈ,” ―cächaˈ. “Cwaj chi ri tat Lázaro cutzijoj waˈ we cˈäxcˈol riˈ chque rech man quepe tä waral ri sibalaj cäquirik wi cˈäx,” ―xcha che. Xubij cˈu ri ka mam Abraham: “Cˈo ri tzˈibam can rumal ri ka mam Moisés, xukujeˈ ri tzˈibam cumal ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Cˈo que ri wuj riˈ. Chquitijoj quib chquij,” ―xcha che. Xubij cˈu ri kˈinom: “¡Kas tzij, tat Abraham! Man quecojon tä cˈu chque. We ta cˈu cˈo jun cäminak ri cäcˈastajic, ri queˈ cucˈ, cäquiqˈuex na riˈ ri canimaˈ, cäquiqˈuex ri qui chomanic,” ―xchaˈ. Xubij ri mam Abraham che: “We man cäquinimaj tä ri ka mam Moisés xukujeˈ ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, man quecojon tä na riˈ pune che jun winak ri cäcˈastaj bi chquixol ri cäminakib,” ―xcha ri ka mam Abraham che, ―xcha ri Jesús chque ri tataˈib fariseos. Xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: Tzcˈo wi jachique ri cubano chi jun winak chic curik ri be ri man utz taj, cätakchiˈx cˈu che mac. ¡Cˈäx re ri winak riˈ ri rumal rech cäbantaj waˈ! ―cächaˈ. Are utz na we ta cäxim jun caˈ re molino chukul ri winak riˈ, cäqˈuiäk ta cˈu bi pa ri mar, ¡utz cˈu na riˈ chuwäch ru banic chi jun chque we alaj tak chˈutik riˈ curik ri be ri man utz taj! Chiwila baˈ iwib, ―xcha chque. Xubij cˈut: We cämacun ri awachalal, cuban jun cˈäx chawe, chapixbaj waˈ. We cuqˈuex ranimaˈ, cuqˈuex cˈu u chomanic, chasacha ru mac, ―cächaˈ. We cämacun chawij wukub mul pa jun kˈij, cätzelej cˈu awucˈ, cubij: “Man quinban tä chic,” ―cächaˈ. Rajwaxic cˈut chi ri at casach ru mac, ―xcha ri Jesús chque. Xquibij ri apóstoles che ri Kajaw Jesús: Bana baˈ la chke chi sibalaj cujcojon na, ―xecha che. Xubij ri Kajaw Jesús chque: We ta quixcojonic xa ta ne jubikˈ jeˈ jas ru nimal jun alaj ijaˈ re mostaza, cuyaˈ quibij na riˈ che we cheˈ sicómoro riˈ: “Chabokoˈ awib, chatica awib pa ri mar,” ―quixcha che. Cäniman cˈu na waˈ we cheˈ riˈ chiwe, ―xcha chque. We cˈo jun chiwe ri cˈo jun patänil re ri cuban tajiˈn, we ne queˈ pa yukˈ, aretak cˈut cätzelej lok iwucˈ cho ja, ¿jas quibano? ¿A cˈo lo jun chiwe ri cubij na che ri ajchac: “Tasaˈj chanim, chattˈuyul chiˈ ri mesa, chatwok”? ―quixcha che, ―cächa ri Jesús. Man jeˈ taj. Xane quibij riˈ che ri patäninel: “Chabana ri quintijo. Chasucˈumaj awib, chaya ri nu wa rech quinwiˈc. Te riˈ cuyaˈ catwiˈ at,” ―quixcha che, ―cächaˈ. ¿A cˈo maltioxinic riˈ che ri patäninel rumal chi xuban ri xtak wi? Man cˈo taj, ―cächaˈ. Je riˈ ri ix xukujeˈ, aretak i banom chic ronojel ri ix takom wi, chibij na chbil iwib: “Ri uj, uj patäninelab ri man cˈo tä ka patän, rumal chi xkaˈn xak xuwi riˈ ri tzrajwaxic u banic,” ―quixcha na, ―xcha ri Jesús. Benak cˈu ri Jesús pa Jerusalén, ocˈowem cuban chquixol ri Galilea rucˈ ri Samaria. Aretak xopan pa jun alaj tinimit, xriktaj ri Jesús cumal lajuj achijab ri cˈo itzel tak chˈaˈc chquij. Xetaqˈui cˈu chinaj. Co xechˈawic, xquibij: ¡Tat Jesús! ¡Ajtij! ¡Tokˈobisaj la ka wäch! ―xecha che. Xerilo, xubij chque: Jicˈutu iwib chquiwäch ri tataˈib sacerdotes, ―xcha chque. Pa ri qui bic cˈut, are chiˈ xecunaxic. Aretak jun chque xrilo chi cunam chic, xtzelejic, co xchˈawic, xunimarisaj u kˈij ri Dios. Xuxuc rib cho ri Jesús, sibalaj xmaltioxin che. Aj Samaria cˈut we achi riˈ. Xubij cˈu ri Jesús: ¿A mat ne e lajuj ri xecunaxic? E cˈu ri belejeb, ¿jawijeˈ e cˈo wi? ―cächaˈ. Xak xuwi waˈ we achi riˈ ri man ka winakil taj xtzelej lok, cunimarisaj cˈu u kˈij ri Dios, ―xcha ri Jesús. Xubij ri Jesús che: Chatwalijok, cuyaˈ cateˈc. At cunam chic rumal chi xatcojonic, ―xcha che. Aretak ri tataˈib fariseos xquitaˈ che ri Jesús jampaˈ cäpe ru takanic ri Dios cho ruwächulew, xubij ri Jesús chque: Ri u petic ru takanic ri Dios cho ruwächulew man quilitaj tä riˈ, ―cächa chque. Man cäbix tä na che: “Chawilampeˈ, cˈo chi riˈ. Jawilampeˈ, cˈo chilaˈ,” ―cächaˈ. Man jeˈ taj rumal chi ya ulinak chi ri Dios iwucˈ che takanic, ―xcha chque. Xubij cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab: Copan na ri kˈij ri sibalaj quirayij chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cˈo iwucˈ, man in cˈo tä chic, ―cächaˈ. Ri winak cäquibij na chiwe: “Chiwilampeˈ, cˈo chi riˈ. Jiwilampeˈ, cˈo chilaˈ,” ―quecha na. Mixeˈ cˈut, mixteri bi cucˈ, ―xcha ri Jesús chque. Jeˈ jas ri caypaˈ cusakirisaxtaj ronojel ri caj, kˈalaj waˈ chquiwäch conojel ri winak, je riˈ xukujeˈ ri kˈij aretak ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinpetic, ―cächaˈ. Rajwaxic cˈut chi nabe sibalaj quinrik na cˈäx, quetzelax na nu wäch cumal ri winak re we kˈij junab riˈ, ―cächaˈ. Jas ri xcaˈn ri winak ojer pa ru kˈij ri ka mam Noé, je riˈ xukujeˈ cäbantaj na pa tak ri kˈij ri quintzelej lok, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Xewiˈ ri winak, xcaˈn nimakˈij, xecˈuliˈc, xquiya cˈu ri calcˈual pa tak cˈulanem cˈä pa ri kˈij ri xoc bic ri ka mam Noé pa ri nimalaj barco. Xpe cˈu ri nimalaj kˈekal jäb, xusach cˈu qui wäch conojel, ―cächaˈ. Je riˈ xukujeˈ jas ri xcaˈn ri winak ojer pa ru kˈij ri ka mam Lot, xewiˈ ri winak, xcaˈn nimakˈij, xelokˈomanic, xeqˈuiyinic, xeticoˈnic, xquiyac tak cachoch. Pa ri kˈij ri xel bic ri ka mam Lot pa ri tinimit Sodoma, xkaj lok kˈakˈ rucˈ kˈol chicaj, xusach cˈu qui wäch conojel ri winak. Jeˈ cäban na waˈ pa ri kˈij ri cäkˈalajin na jachin riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―xcha chque. Pa ri kˈij riˈ, ri winak ri cˈo puwiˈ ri ja, moc chi bic che qui cˈamic bi ri jastak re ri e cˈo can chupam ri ja. Xukujeˈ ne ri cˈo pa juyub mätzelej chi na cho ja, ―cächaˈ. Chnaˈtaj ri rixokil ri mam Lot chiwe. Ri cutzucuj u chajixic rib, cutzak na ronojel, cäcäm cˈu na waˈ. Apachin cˈu ri cutzak ru cˈaslemal, cätoˈtaj na waˈ, ―xcha chque. Kas tzij quinbij chiwe chi pa ri akˈab riˈ, quecˈoji na quieb pa jun chˈat. Jun chque cäcˈam na bic, ri jun chic cäyiˈ na canok. Quecˈoji na quieb ixokib ri tajin quequieˈn junam. Jun chque cäcˈam na bic, ri jun chic cäyiˈ na canok. Quecˈoji na quieb achijab cachiˈl quib pa tak juyub. Jun chque cäcˈam na bic, ri jun chic cäyiˈ na canok, ―xcha ri Jesús chque. Xquibij cˈu che ri Jesús: ¿Jawijeˈ cäban wi waˈ, Kajaw? ―xecha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij: Ri cäcˈoji wi na ri qui bakil ri cäminakib, chilaˈ cˈut cäquimulij wi na quib ri cˈuch, ―xcha chque. Ri Jesús xutzijoj chi na jun cˈutbal chuyaˈic tijonic chque ru tijoxelab chucˈutic chquiwäch chi rajwaxic u banic orar amakˈel ronojel kˈij, mäqˈuistaj cˈu qui cˈux. Xubij cˈu chque: Pa jun tinimit cˈo wi jun kˈatal tzij ri man cuxej tä rib cho ri Dios, man nim tä cˈu queril wi ri winak. Xukujeˈ cˈo jun chichuˈ malcaˈn pa ri tinimit riˈ, ri amakˈel copan rucˈ, cutzˈonoj che: Chintoˈ la pu kˈab ri nu cˈulel, ―cächa che. Xqueˈ qˈuia ri kˈij ri kˈatal tzij man craj taj cutoˈ ri chichuˈ. Te cˈu riˈ xchoman pa ranimaˈ, xubij: “Pune man quinxej tä wib cho ri Dios, man nim tä cˈu quinwil wi jun winak, quintoˈ na we chichuˈ malcaˈn riˈ rumal chi sibalaj cuya latzˈ chwe. We man quinban kˈatow tzij puwiˈ rucˈ jicomal, cäpe na ri chichuˈ amakˈel ronojel kˈij, sibalaj quinucos na,” ―xcha riˈ. Xubij cˈu ri Kajaw Jesús: Chitatabej baˈ jas ri xubij ri kˈatal tzij ri man jicom tä ranimaˈ, ―cächaˈ. ¿A mat ri Dios cuban na kˈatow tzij rucˈ jicomal pa qui wiˈ ri winak ri xeuchaˈ che qui toˈic, ri quebochiˈn che chi pakˈij chi chakˈab? ¿A mat chanim queutoˈ na waˈ? ―cächaˈ. Jeˈ, quinbij chiwe chi chanim cätoban na chque, ―cächaˈ. Aretak cˈut ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quintzelej na lok, ¿a queinrik ne lo winak ri kas quecojon chwe? ―xcha chque. Xutzijoj cˈu we cˈutbal rech tijonic riˈ chque jujun winak ri quechoman chquij chbil quib chi sibalaj e utz na, ri cäquetzelaj cˈu qui wäch ri juleˈ chic. Xubij chque: E cˈo quieb achijab. Jun chque are jun tataˈ fariseo. Ri jun chic are tokˈil alcabal. Xeboc cˈu bi pa ri nimalaj rachoch Dios rech cäcaˈn orar. Tacˈal cˈu ri fariseo, xuban orar chbil rib, xubij: “O Dios, maltiox che la chi ri in man in tä junam cucˈ ri niqˈuiaj winak chic, ri elakˈomab, ri winak ri man cäquibij tä jicomal tzij, ri cäcaˈn nimalaj mac, man in junam tä cˈu rucˈ we jun tokˈil alcabal riˈ. Ri in quinban ayunar camul ronojel semana. Quinya cˈu ru lajujil joropaˈ ri quinriko,” ―xcha ri tataˈ fariseo. Are cˈu ri tokˈil alcabal, tacˈal chinaj, man craj tä cˈu cäcaˈy chicaj, xane cutˈoc u wo u cˈux chucˈutic chi cäbisonic, cubij: “¡Ay, Dios! We ne cäpax cˈux la chwe in, in waˈ sibalaj in ajmac,” ―xchaˈ. Kas tzij quinbij chiwe chi we achi riˈ xeˈ cho rachoch jicom chic ri ranimaˈ cho ri Dios. Man jeˈ tä cˈu ri jun chic, ri tataˈ fariseo. Are cˈu ri winak ri cunimarisaj rib cho ri Dios, cäkasax na u kˈij. Apachin cˈu ri cuban che chbil rib chi man nim tä u banic, cänimarisax na u kˈij waˈ, ―xcha ri Jesús chque. Xecˈam cˈu bi ri acˈalab cho ri Jesús rech cuya ru kˈab pa qui wiˈ. Ru tijoxelab xquilo, xequiyaj ri winak. Ri Jesús xeusiqˈuij ru tijoxelab, xubij chque: Chiya chque ri acˈalab chi quepe wucˈ, meikˈatej, ―cächaˈ. Xak xuwi chque ri winak ri e jeˈ jas ri acˈalab riˈ cäyiˈ wi chi cätakan ri Dios pa qui wiˈ. Kas tzij ri quinbij chiwe chi ri winak ri man cäquinaˈ tä pa canimaˈ chi ri e areˈ jeˈ ta ne acˈalab cho ri Dios, man cäquicˈulaj tä cˈu ru takanic ri Dios, man cäyiˈ tä chque chi queboquic, ―xcha ri Jesús chque. Cˈo cˈu jun chque ri qui nimakil ri winak xutaˈ che ri Jesús, xubij: Utzalaj Ajtij, ¿jas quinban in rech quinrik ri cˈaslemal ri man cäqˈuistaj taj? ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús: ¿Jas che cabij utz chwe? Man cˈo tä jun ri kas utz, xane xak xuwi ri Dios, ―cächa riˈ. Awetam cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Matcämisanic, maban ri nimalaj mac ri äwas u banic rucˈ ri rixokil jun winak chic, maban elakˈ, maban tzij chrij jun winak chic, nim cheawila wi ra tat, ra nan,” ―cächa ri Pixab, ―xcha ri Jesús che. Xubij ri achi che ri Jesús: Ronojel waˈ nu nimam tzpa ri wacˈalal, ―xcha che. Xuta waˈ ri Jesús, xubij che: Cˈo na ri mäjaˈ cabano. Jaqˈuiyij conojel ri jastak awe, chaya ri rajil chque ri mebaˈib. Cäcˈoji cˈu na ra kˈinomal chilaˈ chicaj, ―cächaˈ. Te cˈu riˈ cuyaˈ catteri wucˈ. Joˈ baˈ, ―xcha che. Aretak ri achi xuta waˈ, sibalaj xqˈuextaj ru wäch pa bis, xcˈäxcˈob ri ranimaˈ rumal chi sibalaj nim ru kˈinomal cˈolic. Ri Jesús xrilo chi sibalaj cäbisonic, xubij: ¡Sibalaj cˈäx ri queboquic ri kˈinomab rucˈ ri Dios rech cätakan pa qui wiˈ! ―cächaˈ. Are man cˈäx taj ri rocˈowisaxic jun quiej camello pa ri u julil jun tˈisombal bak chuwäch ri roquic jun winak kˈinom rucˈ ri Dios rech cätakan puwiˈ, ―xcha chque. Ri winak ri xetowic xquibij che ri Jesús: We je riˈ, ¿jachin ta cˈu lo ri cäcowin churikic ru tobanic ri Dios? ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri man quecowin tä ri winak chubanic, are cˈu waˈ cäcowin ri Dios che, ―xcha chque. Xubij ri tat Pedro: Kajaw, chilampe la chi ri uj ka yoˈm can ri jastak ke rech cujcˈoji ucˈ la, ―xcha riˈ. Ri Jesús xubij che: Kas tzij ri quinbij chiwe chi we cˈo jun winak ri u yoˈm can ri rachoch, ri rixokil, ri rachalal, ru tat, u nan, ri ralcˈual rech quinutoˈ chutzijoxic ru takanic ri Dios, curik na qˈuia chuwäch waˈ pa tak we kˈij junab riˈ. Curik cˈu na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic pa tak ri junab ri quepe na, ―xcha chque. Ri Jesús xeucˈam bi ri cablajuj u takoˈn pa qui tuquiel wi, xubij cˈu chque: Cujpaki na bic, cujeˈ na pa ri tinimit Jerusalén. Ronojel cˈu ri tzˈibam can cumal ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios chwij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cäbantaj na waˈ chwe, ―cächaˈ. Quinquijach cˈu na bic pa qui kˈab ri niqˈuiaj winak chic. Cäquetzˈbej na nu wäch, quinquiyokˈ na, xukujeˈ cäquichubaj na nu palaj. Quinquirapuj na, te cˈu riˈ quinquicämisaj. Churox kˈij cˈut quincˈastaj na chquixol ri cäminakib, ―xcha ri Jesús chque. Ri tijoxelab man cˈo tä cˈu jun chque ri cuchˈob ri u tzij ri Jesús. Xban cˈu chque chi man quekˈalajin tä waˈ we tzij riˈ chquiwäch. Are cˈu ri xbix chque man cuyaˈ taj cäquichˈobo. Benam re ri Jesús, tajin cänakajin che ri tinimit Jericó. Cˈo cˈu jun moy achi tˈuyul chuchiˈ ri be ri tajin cämolonic. Aretak xuto chi qˈuia winak tajin queocˈowic, xutaˈ jas tajin cäbanic, xubij: ¿Jas riˈ? ―xchaˈ. Xquibij che: Are ri tat Jesús aj Nazaret ri tajin cocˈowic, ―xecha che. Co xchˈaw ri moy achi, xubij: ¡Tat Jesús! ―cächaˈ. ¡Lal riˈ ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la nu wäch! ―xcha che. Ri winak ri e tacˈatoj chuwäch xeyajon che, xquibij chi mächˈaw chic. Ri areˈ cˈut co na xurak u chiˈ, xubij: ¡Tat, ri lal ralcˈual can ri ka mam David, tokˈobisaj la nu wäch! ―xcha che. Xtaqˈui cˈu ri Jesús, xtakan chucˈamic lok ri tataˈ rucˈ. Aretak ri moy achi cˈo chi rucˈ ri Jesús, xubij ri Areˈ che: ¿Jas caj la chi quinban che la? ―xcha che. Xubij cˈu ri moy achi: Tat, cwaj quincaˈy chic, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: ¡Caˈy baˈ la! ―cächa che. Rumal chi cäcojon la, xcunataj la canok, ―xcha che. Chanim cˈut ri moy achi xcaˈyic, xteri bi chrij ri Jesús, cunimarisaj u kˈij ri Dios. Xukujeˈ conojel ri winak xquinimarisaj u kˈij ri Dios aretak xquilo ri xban che ri moy achi. Opaninak chi cˈu ri Jesús pa Jericó, ocˈowem tajin cuban chupam ri tinimit. Cˈo jun achi, Zaqueo u biˈ, jun chque ri qui nimakil ri tokˈil tak alcabal. Kˈinom cˈu waˈ we achi riˈ. Xutzucuj rilic u wäch ri Jesús che retamaxic jachin riˈ. Man cäcowin tä cˈut rumal chi e qˈuia ri winak, xak cˈu coˈl rakan ri tat Zaqueo. Xutic anim, xnabej bi chquiwäch ri winak, xpaki cˈu puwiˈ jun cheˈ sicómoro che rilic ri Jesús, rumal chi chilaˈ cocˈow wi na ri areˈ. Xopan cˈu ri Jesús pa ri cˈolibal riˈ, xcaˈy akˈan ajsic, xril ri tat Zaqueo, xubij che: Chanej la, kaj la lok. Rajwaxic chi cämic quincanaj can cho achoch la, ―xcha che. Te cˈu riˈ xkaj lok ri tat Zaqueo puwiˈ ri cheˈ. Xucˈulaj ri Jesús, sibalaj xquicotic. Xilitaj cˈu waˈ cumal conojel ri winak, xewixwitic, xquibij: Ulaˈm ri tat Jesús rumal jun achi sibalaj ajmac, xeˈ cˈu rucˈ, ―xecha riˈ. Xtaqˈui cˈu ri tat Zaqueo, xubij che ri Jesús: Tampe la ri quinbano. Pa niqˈuiaj ri jastak we quinya na chque ri mebaˈib. Xukujeˈ we cˈo jas nu kˈipom chrij jun winak, quincajmulij na u tzelexic waˈ che, ―xchaˈ. Xubij ri Jesús che: Cämic xrik la ru tobanic ri Dios, xukujeˈ ri winak ri e cˈo cho achoch la, rumal chi cäkˈalajinic chi lal riˈ are kas rachalal ri ka mam Abraham, ―cächaˈ. Ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, in petinak che qui tzucuxic ri winak ri e tzakinak, xukujeˈ che qui toˈic, ―xcha ri Jesús. Ri winak qui tatabem we tzij riˈ, ri Jesús xuchaplej u tzijoxic jun cˈutbal chic re tijonic chque rumal chi quenakajin chic che ri tinimit Jerusalén. Xquichomaj ri winak chi ri Dios cucˈut na rib chquiwäch chanim, cuchaplej cˈu takanic pa qui wiˈ. Xubij cˈu ri Jesús chque: Cˈo jun achi, nim u banic, ri xeˈ naj pa jun tinimit chic rech coc che nim takanel pa qui wiˈ ri winak re ri tinimit riˈ. Cuchomaj ri tataˈ chi aretak cätoˈtaj chilaˈ, cätzelej chi na lok cho ja. Ri achi cˈut xeusiqˈuij lajuj chque ri patänil re, xeuya juwinak quetzales chque chquijujunal. Xubij cˈu chque: “Chicojo waˈ we puak riˈ rech cˈo quichˈac na chrij. Chibana waˈ cˈä copan na ri kˈij ri quintzelej lok,” ―xcha chque. Are cˈu ri winak re ri tinimit ri queˈ wi, sibalaj cäquetzelaj u wäch, xequitak cˈu bi nimak tataˈib chrij chubixic: “Man cäkaj tä waˈ we achi riˈ che nim takanel pa ka wiˈ,” ―xecha che. Pune je riˈ xoc cˈu na che nim takanel. Aretak xtzelej lok cho ja, xtakanic chi quesiqˈuix lok ri patäninel tak re, ri xecˈamow ri puak, rech cäretamaj na jas ri qui chˈacom chquijujunal. Xopan cˈu ri nabe patänil re rucˈ, xubij: “Tat, ri rajil la xuchˈac chi lajuj mul jeˈ jas ri xya la chwe,” ―xchaˈ. Xubij cˈu ru patrón che: “Utz a banom, utzalaj patänil we,” ―cächaˈ. “Catincoj na che takanel pa qui wiˈ lajuj tinimit rumal chi utz a banom at chrij ri jun alaj chac,” ―xcha che. Xopan cˈu rucab patänil re, xubij che: “Tat, ri rajil la u chˈacom chi job mul jeˈ jas ri yoˈm la chwe,” ―xcha che. Xubij cˈu ru patrón che: “Ri at cˈut catcoj na che takanel pa qui wiˈ job tinimit,” ―xcha che. Xopan chi cˈu jun chic patänil re, xubij: “Tat, riˈ ri rajil la ri cˈo wucˈ, nu cˈolom cˈu waˈ pa jun suˈt,” ―cächaˈ. “Jeˈ nu banom waˈ rumal chi quinxej wib chuwäch la. Ri lal cˈut sibalaj cˈaˈn la. Cäcˈam la ri man ech tä la, cäkˈat cˈu la ri man ticom tä la,” ―xcha che. Xubij cˈu ri nim takanel che: “¡Ay, patänil we ri sibalaj man utz taj! Quinkˈat na tzij pa wiˈ rucˈ ri tzij ri a bim chwe. Awetam cˈut chi ri in sibalaj in cˈaˈn, chi quincˈam ri man wech taj, quinkˈat cˈu ri man nu ticom taj,” ―cächaˈ. “¿Jas che man xaya tä ri nu rajil rucˈ jun winak ri cäyoˈw pa jalomal rech quintokˈij rucˈ ral aretak quinulic?” ―xcha che. Xubij cˈu chque ri e tacˈatoj chunakaj: “Chiwesaj ri puak ri cˈo rucˈ, chiya che ri patänil we ri cˈo ri lajuj cientos quetzales rucˈ,” ―xcha chque. Xquibij cˈu che: “Tat, ya cˈo chic lajuj cientos quetzales rucˈ,” ―xecha che. Xubij cˈu chque: “Quinbij chiwe chi ronojel jachin ri cˈo cˈo rucˈ, cäyataj na más che. Apachin cˈu ri man cˈo tä cˈo rucˈ, quesax na che ri jubikˈ ri cˈolic,” ―cächa chque. “Are cˈu ri nu cˈulel, ri man xcaj taj chi quintakan pa qui wiˈ, chicˈama lok, chicämisaj waˈ chnuwäch,” ―xcha chque, ―xcha ri Jesús chque ri winak. Aretak xbitaj waˈ rumal ri Jesús, xnabej chquiwäch, xutakej ru be, xeˈ cˈu pa ri tinimit Jerusalén. Nakaj chi cˈu e cˈo wi che ri tinimit Betfagé, xukujeˈ ri tinimit Betania chuwäch ri juyub u biˈam Ujuyubal Olivos, xeutak bic quieb chque ru tijoxelab. Xubij cˈu chque: Jix pa ri alaj tinimit ri cˈo apan chkawäch. Aretak ix opaninak chi chilaˈ, quirika na jun burro yukulic, ri man cˈo tä jumul jun winak quiejeninak chrij. Chiquira waˈ, chicˈama lok, ―cächa chque. We cˈo jun cutaˈ chiwe: ¿Jas che quiquiro? ―cächa ne. Jeˈ quibij waˈ che: Xa cajwataj waˈ che ri Kajaw Jesús, ―quixcha che, ―xcha ri Jesús chque. Xebeˈ cˈu ri tijoxelab ri xeutak bic, jeˈ xequirika jas ri xubij ri Jesús chque. Tajin cäquiquir ri burro aretak ri ajchakˈel xquitaˈ chque, xquibij: ¿Jas che tajin quiquir ri burro? ―xecha chque. Ri e areˈ xquibij: Xa cajwataj waˈ che ri Kajaw Jesús, ―xecha chque. Xquicˈam cˈu bic, xquiya cˈu che ri Jesús. Xquicoj ri qui kˈuˈ chrij, xquiya cˈu ri Jesús chrij. Quiejeninak ri Jesús, tajin cäbinic. Xquilicˈ ri qui kˈuˈ pa ri be. Nakaj chi cˈu e cˈo wi che ri Jerusalén, xeopan pa ri xulanic re ri Ujuyubal Olivos. Conojel ri qˈuialaj tak u tijoxelab xquichaplej quicotem, co xechˈawic, xquinimarisaj u kˈij ri Dios rumal conojel ri nimak tak cajmabal ri quilom. Cäquibij cˈut: ¡Tewchim baˈ ri Nim Takanel ri petinak pa ru biˈ ri Kajaw Dios! ―quechaˈ. Cuxlan na kanimaˈ rumal ri Dios chicaj. ¡Chnimarisax baˈ u kˈij ri Dios ajchicaj! ―xecha ri winak. Jujun chque ri tataˈib fariseos ri e cˈo chquixol ri qˈuialaj winak xquibij che ri Jesús: Ajtij, cheyaja la ri tijoxelab la, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Kas tzij, we ta mat quechˈaw waˈ we winak riˈ, are co quechˈaw na ri abaj, ―xcha chque. Aretak xenakajin che ri tinimit, ri Jesús xokˈ pa qui wiˈ ri winak aj Jerusalén. Xubij: Cwaj ta ne chi pa we kˈij riˈ quiwetamaj jachin riˈ ri cäcowinic cuya utzil chixol. Cˈuˈtal cˈu waˈ cämic chiwäch, ―cächaˈ. Quepe cˈu na ri kˈij chiwij aretak ri qˈuialaj i cˈulel cäcaˈn na jun cˈotom chrij ri tinimit, cäquisutij na rij, sibalaj cˈu cäquilatzˈobisaj na waˈ, ―cächaˈ. Quequiwulij na can ri iwachoch cho ulew, quixquicämisaj na. Man cäcanaj tä cˈu na can jun abaj puwiˈ jun abaj chic, ―cächaˈ. Are cˈu rumal waˈ chi man iwetam taj chi pa we kˈij riˈ ri Dios xixusolij, ―xcha chque. Xoc cˈu bic ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, xuchaplej quesaxic bic ri ajcˈayib, xukujeˈ ri lokˈomanelab. Xubij cˈu chque: Tzˈibam cˈut pa ru Lokˈ Pixab ri Dios: “Ri wachoch in are ja ri cäban wi orar,” ―cächa ri Tzˈibtalic. Ri alak cˈut, cachoch elakˈomab banom alak che, ―xcha ri Jesús chque. Ronojel kˈij ri Jesús xuya tijonic pa ri nimalaj rachoch Dios. Are cˈu ri qui nimakil sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak re ri tinimit xquitzucuj u cämisaxic. Man xquirik tä cˈut jas cäcaˈn che, rumal chi conojel ri winak qui jiquibam canimaˈ chutatabexic ri cubij chque. Pa jun kˈij ri Jesús tajin queutijoj ri winak pa ri nimalaj rachoch Dios, tajin cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. Xeopan cˈu ri qui nimakil tak sacerdotes cucˈ ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri qui nimakil ri winak. Xquibij cˈu che: ¿Jachin xtakow la chi ri lal cäban la waˈ we riˈ? ¿Jachin lo ri yoˈwinak takanic pa kˈab la chi jeˈ cäban la waˈ? ―xecha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: Ri in xukujeˈ cˈo jas quintaˈ chech alak, ―cächaˈ. Bij alak chwe: ¿Jachin xtakow ri tat Juan chubanic kasnaˈ? ¿A are ri Dios, o are ri winak? ¿Jachin xyoˈw che chi jeˈ cuban waˈ? ―xcha chque. Xquitzijobela quib, xquibij: We cäkabij chi are ri Dios, ri areˈ cubij na chke chi jas che man xkacoj tä waˈ, ―quechaˈ. We cˈu cäkabij chi xa are ri winak, conojel ri winak cujcaˈn na che abaj. Elinak cˈu chi sak chquiwäch ri winak chi ri tat Juan are kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xecha riˈ. Xechˈaw chic, xquibij che ri Jesús chi man cäquichˈob tä waˈ chi jachin riˈ ri xyoˈw che ri tat Juan chi cuban kasnaˈ. Xubij cˈu ri Jesús chque: Xukujeˈ ri in man quinbij tä in chech alak jachin ri yoˈwinak chwe chi in quinban waˈ we riˈ, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xuchaplej u tzijoxic waˈ we cˈutbal riˈ re tijonic chque ri winak: Cˈo jun achi ri xuban jun ticbal uvas. Xticonijic, xuya cˈu can ri ulew pa kajomal chque jujun tajinelab. Te cˈu riˈ xeˈ naj pa jun tinimit chic, naj xsachic. Xopan cˈu ri kˈij re ru yaquic ri wächinic, xutak bi jun patänil re cucˈ ri ajchaquib rech cäquiya bi niqˈuiaj re ri u wäch ri ticbal uvas. Are cˈu ri ajchaquib xquichˈayo, xquitak bic, man cˈo tä xquiya bi che, ―cächaˈ. Xutak cˈu bi jun u patäninel chic. Xukujeˈ waˈ xquichˈayo, xquetzelaj u wäch, xquitak bic, man cˈo tä xquiya bi che, ―cächaˈ. Churox mul xutak bic jun patänil re cucˈ. Xquisoc waˈ, xukujeˈ xquesaj bi pa ri ticbal uvas, ―cächaˈ. Te cˈu riˈ xuchomaj ri rajaw ri ticbal uvas, xubij: “¿Jas ta cˈu lo quinbano?” ―cächaˈ. “Quintak na bic ri lokˈalaj nu cˈojol. Craj ne nim cäquil wi ri areˈ aretak cäquilo,” ―xcha riˈ. Ri ajchaquib, aretak xquilo, xquichˈabej quib, xquibij: “¡Chawilampeˈ! Are waˈ ri quechben na ronojel,” ―quechaˈ. “Chixsaˈj, kacämisaj ri achi rech cäkechbej na waˈ we ulew riˈ,” ―xecha riˈ. Xquesaj cˈu bi ru cˈojol ri ajchakˈel ri ticbal uvas, xquicämisaj cˈut, ―xcha ri Jesús chque. Te riˈ xutaˈ ri Jesús chque, xubij: ¿Jas cˈu cuban na ri rajaw ri ticbal uvas chque? ―cächa riˈ. Cäpe na ri areˈ, queucämisaj na ri ajchaquib riˈ, cuya na ri rulew chque juleˈ chic, ―xcha ri Jesús chque. Aretak xquita waˈ, xquibij ri winak: ¡Ay, mäbantaj waˈ! ―xecha che. Xcaˈy cˈu ri Jesús chque, xubij: ¿Jas quel cubij waˈ ri tzˈibam canok pa ru Lokˈ Pixab ri Dios? cubij: Ri abaj ri man xcaj tä ri yacal tak ja, we abaj riˈ are xcoj che tokˈebal re ri ja, ―cächa ri Tzˈibtalic, ―xcha ri Jesús. Ronojel winak jachin ri cätzak puwiˈ ri abaj riˈ, cäsoctaj na. We cˈu cätzak we abaj riˈ chrij jun, cucˈäjij na, ―xcha chque. Ri tijonelab re ri Pixab cucˈ ri qui nimakil sacerdotes aj Israel xquichaplej u tzucuxic jas cäcaˈn chuchapic ri Jesús pa ri hora riˈ, xquixej cˈu quib chquiwäch ri winak. Xquichˈob cˈut chi ri cˈutbal riˈ, xtzijox waˈ chquij ri e areˈ. Xcaluchij ri Jesús, xequitak bi winak chuyuxlexic. Ri winak riˈ xcaˈn che quib chi e utzalaj tak winak rech cäquirik jun tzij pu chiˈ ri Jesús rech cäquijach bi ri Areˈ pu kˈab ri kˈatal tzij, cäkˈat cˈu na tzij puwiˈ. Rumal waˈ xquicˈot u chiˈ ri Jesús, xquibij: Ajtij, ketam chi utz waˈ ri cätzijon la xukujeˈ rucˈ jicomal cätijon la. Ketam cˈut chi man nim tä quil la jun winak chuwäch jun chic. Xane cäcˈut la ri kas u rayinic ri Dios, ―quecha che. ¿A rajwaxic cäkatoj alcabal che ri nimalaj takanel aj Roma? We ne man rajwaxic taj, ―xecha che. Xretamaxtaj cˈu ri Jesús ri qui chomanic, xubij chque: ¿Jas che cätaˈ alak waˈ chwe? Cˈutu baˈ alak jun puak chnuwäch, ―cächa chque. ¿Jachin cˈu rech we caˈyebal riˈ xukujeˈ ri biˈaj riˈ ri cˈo chuwäch ri puak? ―xcha ri Jesús. Xechˈaw chi na ri winak, xquibij che: Are rech ri César ri nimalaj takanel, ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ya alak che ri tat César ri rech ri César. Ya baˈ alak che ri Dios ri rech ri Dios, ―xcha chque. Man cˈo tä cˈu jun tzij xecowin churikic pu chiˈ ri Jesús ri xkaj ta wi pa qui kˈab chquiwäch ri winak. Xane xquicajmaj ri xubij ri Jesús chque, man xechˈaw tä cˈu chic. Xeopan cˈu jujun chque ri tataˈib saduceos, ri cäquibij chi man quecˈastaj tä chi na ri cäminakib. Ri tataˈib riˈ xquicˈot u chiˈ ri Jesús. Xquibij che: Ajtij, tzˈibam can chke rumal ri ka mam Moisés chi we cäcäm jun achi, cˈo cˈu can rixokil, man e cˈo tä cˈu can ralcˈual chrij areˈ, rajwaxic chi ri rachalal ri cäminak cäcˈuli rucˈ ri ixok malcaˈn riˈ rech quecˈoji can ralcˈual rucˈ. Ri acˈalab ri quil qui wäch jeˈ ta ne e rech ri cäminak, ―quechaˈ. Xquibij cˈut: E cˈo wukub achijab cachalal quib. Ri nabeal xcˈuliˈc, xcäm cˈut, man xcˈoji tä can ralcˈual rucˈ ri rixokil. Ri ucab xcˈuli rucˈ ri rixnam malcaˈn, xukujeˈ xcäm bic, man xcˈoji tä can ralcˈual rucˈ. Ri urox xukujeˈ xcˈuli rucˈ ri malcaˈn. Je cˈu riˈ xcaˈn ri wukub achijab chquijujunal, xecämic, man xecˈoji tä can calcˈual. Qˈuisbal cˈut xcäm ri ixok, ―quechaˈ. Aretak cˈut quecˈastaj chi ri cäminakib, ¿jachin lo chque ri wukub achijab riˈ cäcˈoji na che rachajil ri chichuˈ? Xoc cˈu che quixokil ri wukub, ―xecha che ri Jesús. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque: Ri winak ajuwächulew quecˈuliˈc, cäquiya ri calcˈual pa cˈulanem. Ri winak ri yaˈtal chque chi quecˈastaj bic chquixol ri cäminakib, xukujeˈ chi cäcˈoji qui cˈaslemal ri man cäqˈuis taj, man quecˈuli tä chic, man queyiˈ tä cˈu che cˈulanem, ―cächaˈ. E junam chic jas ri ángeles. Man quecowin tä chic quecämic. E are cˈu ralcˈual ri Dios waˈ, ri e cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib, ―cächaˈ. Ri ka mam Moisés xutzijoj chi ri cäminakib quecˈastaj na, ―cächaˈ. Are waˈ ri cukˈalajisaj ri tzij ri xutzˈibaj chrij ri qˈuix ri cäcˈatic. Chilaˈ cˈut cubij wi xukujeˈ chi ri Kajaw Dios are ri u Dios ri ka mam Abraham, u Dios ri ka mam Isaac, u Dios ri ka mam Jacob, ―cächaˈ. Ri Dios cˈut, man are tä Dios quech cäminakib, xane quech ri winak ri e cˈascˈoj. Ri e cˈaslic, e cˈascˈoj cˈu waˈ rumal ri Dios, ―xcha ri Jesús chque. Xechˈaw chi na jujun chque ri tijonelab re ri Pixab, xquibij: Ajtij, kas utz ri bim la, ―xecha che. Man xquichajij tä chi cˈu animaˈ chucˈotic u chiˈ ri Jesús jumul chic. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿Jas che cäbixic chi ri Cristo are ralcˈual can ri ka mam David? Are cˈu ri ka mam David cubij pa ri wuj Salmos: Xubij ri Kajaw Dios che ri Wajaw: “Chattˈuyul pa nu wiquiäkˈab cˈä quinya na chawe chi catchˈacanic, cattakan cˈu na pa qui wiˈ ri cäcaˈn qui cˈulel chawe,” ―cächaˈ. We ri ka mam David cubij Wajaw che, ¿jas ta cˈu che cäbij alak chi are xa ralcˈual can ri ka mam David? ―xcha ri Jesús chque. Conojel ri winak xetowic aretak xubij waˈ chque ru tijoxelab. Je waˈ xubij: Chichajij iwib chquiwäch ri tijonelab re ri Pixab. Cäkaj chquiwäch quebinicat pa chärchäk tak catzˈiak. Xukujeˈ jeˈl cäquilo, nim cˈu queil wi ri cäyiˈ rutzil qui wäch pa tak ri cˈayibal. Cäquitzucuj cˈu ri tˈuyulibal ri nim qui banic pa tak ri rachoch Dios, xukujeˈ ri tˈuyulibal ri nim queil wi pa tak ulaˈnem, ―cächa chque. Xukujeˈ cäquitokij tak ri cachoch ri ixokib malcaˈnib. Te riˈ cäquiyuk rakan ri qui tzij aretak cäcaˈn orar rech man kˈalaj tä ri etzelal ri cäcaˈno. Kas nim na ri cˈäx cäquirik na ri tijonelab re ri Pixab aretak cäkˈat tzij pa qui wiˈ, ―xcha ri Jesús. Pa ri nimalaj rachoch Dios ri Jesús xeril ri kˈinomab ri tajin cäquiya ri qui rajil pa ri cˈolibal ri cäyiˈ wi ri cuchuj. Xril xukujeˈ jun chichuˈ malcaˈn ri sibalaj mebaˈ. Xeuya cˈu quieb puak ri man nim tä rajil pa ri cˈolibal cuchuj, craj ne xa jun centavo rajil ri quieb puak riˈ. Xubij cˈu ri Jesús: Kas tzij ri quinbij chiwe chi we mebaˈlaj chichuˈ malcaˈn riˈ, are nim na waˈ ri xuya ri areˈ chquiwäch conojel ri juleˈ winak ri qui yoˈm que. Ri juleˈ winak chic qui yoˈm jubikˈ che ri qˈuia ri cˈo cucˈ. Are cˈu we chichuˈ malcaˈn riˈ, pune sibalaj mebaˈ, u yoˈm ronojel ri tzukubal re, ―xcha chque. E cˈo cˈu jujun chque ri winak tajin quetzijon chrij ri nimalaj rachoch Dios chi wiktal cucˈ jeˈlalaj taj abaj, xukujeˈ cucˈ lokˈalaj tak sipanic. Xubij cˈu ri Jesús: Copan na ri kˈij ri man cäcanaj tä na can jun abaj puwiˈ jun abaj chic re we ja riˈ ri quiwilo. Conojel quewulix na, ―xcha chque. Xquitaˈ cˈu che ri Jesús, xquibij: Kajtij, ¿jampaˈ cäbantaj na waˈ? ¿A cˈo etal ri cukˈalajisaj chkawäch chi are kˈij riˈ ri cäban na ri xbij la chke? ―xecha che. Xubij ri Jesús: Chichajij iwib rech mixsubtajic. E qˈuia ri quepe na ri cäquicoj na ri nu biˈ, cäquibij: “In riˈ ri Cristo,” ―quecha na. Xukujeˈ cäquibij: “Ketetinak chi lok ri kˈij,” ―quecha riˈ, ―cächa ri Jesús. Mixeˈ cˈu cucˈ ri e areˈ, ―cächa ri Jesús chque. Aretak quita u tzijol nimalaj chˈoj xukujeˈ chi cäquiwalijisaj quib ri winak chquij kˈatal tak tzij, mixej iwib. Rajwaxic chi nabe cäbantaj na waˈ we riˈ, ―cächa chque. Cˈä mäjok ri qˈuisbal re we kˈij junab riˈ, ―xcha ri Jesús. Te riˈ xubij chi ri Jesús chque: Quechˈojin na ri winak, ri juchˈob winak cucˈ ri juchˈob chic. Xukujeˈ cächˈojin na jun tinimit rucˈ jun tinimit chic, ―cächaˈ. Cäpe na nimalaj wiˈjal pa tak jujun tinimit. Pa tak niqˈuiaj tinimit chic quepe na lawalo tak yabil. Quepe cˈu na nimak tak cäbrakan. Queilitaj na xibibalalaj tak jastak xukujeˈ nimalaj tak etal chicaj, ―xcha chque. Nabe cˈut chquiwäch waˈ we jastak riˈ quixquichap na ri winak, quixquijach na pa qui kˈab ri qui nimakil ri winak, xukujeˈ quixquicoj na pa cheˈ. Quixquicˈam na bi chquiwäch nimak tak tataˈib ri quetakan pa qui wiˈ ri winak, xukujeˈ chquiwäch kˈatal tak tzij rumal wech in, ―xcha chque. Are kˈij waˈ rech quinikˈalajisaj na in chquiwäch, ―cächaˈ. Cˈol baˈ pa iwanimaˈ chi michomaj na bic jas riˈ ri quibij na chutoˈic iwib. Ri in quinya na chiwe ri rajwaxic u tzijoxic, xukujeˈ quinya ri i noˈj. Ri i cˈulel man cäquirik tä chi na jas cäquibij chiwe, man quechˈacan tä pi wiˈ, ―cächaˈ. Cäban na tzijtal chiwij cumal ri i tat, i nan, ri iwachalal, ri iwachiˈl rech quixjach bic. Quecämisax na jujun chiwe. Conojel cäquetzelaj na i wäch xa rumal wech in, ―cächaˈ. Man cäsach tä cˈu na u wäch jun chiwe. We quichˈij waˈ, quixtoˈtaj na, cˈo na ri i cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ―xcha ri Jesús chque. Aretak quiwil ri tinimit Jerusalén sutim rij cumal soldados, chichˈoboˈ chi cäsach na u wäch ri tinimit chanim. Pa ri kˈij riˈ ri winak ri e cˈo pa Judea cheanimaj bi pa tak ri juyub. Ri e cˈo pa ri tinimit, chebel bic. Ri e cˈo pa tak ri juyub, meboc chi bi pa ri tinimit, ―cächaˈ. Are cˈu waˈ ri kˈij ri cätoj na u qˈuexel ri qui mac ri winak aj Jerusalén cho ri Dios. Cäbantaj na ronojel ri tzˈibam chrij we tinimit riˈ, ―cächaˈ. ¡Tokˈob cˈu qui wäch ri ixokib ri yawab tak winak chic, xukujeˈ ri e cˈo alaj tak cal ri cˈä tajin quetuˈnic pa ri kˈij riˈ! Cäcˈoji cˈu na nimalaj cˈäxcˈol cho ruwächulew. Are cäpe na ri nimalaj royowal ri Dios pa qui wiˈ ri winak re ri tinimit riˈ, ―cächaˈ. E qˈuia ri quecämisax na cucˈ tak chˈichˈ. Quechap cˈu niqˈuiaj, quecˈam cˈu na bi naj pa tak ronojel tinimit. Ri tinimit Jerusalén cäban na pa tak akan cumal ri winak ri man e aj Israel taj, cˈä cätzˈakat na ri kˈij ri yoˈm chque we winak riˈ chi jeˈ cäcaˈn waˈ, ―xcha ri Jesús chque. Quecˈoji na etal ajsic chrij ri kˈij, chrij ri icˈ, chquij tak ri chˈimil. Sibalaj cˈäx cäquirik na ri winak ri e cˈo cho ruwächulew. Man cäquirik tä chic jas cäcaˈno, xane sibalaj cäquixej na quib rumal ri nimalaj rokˈebal ri cuban ruwojaˈ re ri mar, ―cächaˈ. Cäbirbit na ri canimaˈ ri winak rumal ri xibriquil xukujeˈ rumal ru chomaxic waˈ ri cäbantaj na cho ruwächulew. Queyicopisax na ri u chukˈab ri caj, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ quilitaj na chi quinpetic, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, pa jun sutzˈ rucˈ nimalaj nu chukˈab, cänimarisax cˈu na nu kˈij, ―cächaˈ. Aretak quechap qui banic waˈ we riˈ ri nu bim chiwe, chiwilampeˈ, chixcaˈy chicaj. Cäketet chi cˈu lok ri kˈij ri quixutor na ri Dios, ―xcha chque. Xutzijoj cˈu jun cˈutbal chic re tijonic chque, xubij: Chiwilampe ri u cheˈal higos, xukujeˈ ronojel u wäch cheˈ. Aretak quiwilo chi quetux ri qui xak, quichˈob pa iwe wi chi ketetinak chi lok ri kˈalaj. Je riˈ xukujeˈ ri ix aretak quiwilo chi cäbantaj waˈ ri nu tzijom chiwe, chichˈoboˈ chi xak jubikˈ craj chi cäpe ri Dios che takanic pa qui wiˈ ri winak, ―xcha chque. Kas tzij quinbij chiwe chi man cocˈow tä na we kˈij junab riˈ cˈä cäbantaj na ronojel. Cäsach cˈu na u wäch ri caj, xukujeˈ ruwächulew, are cˈu ri nu tzij ri nu bim chiwe, quebantaj na waˈ, ―xcha ri Jesús chque. Chichajij baˈ iwib rech man queˈ tä iwanimaˈ cucˈ tak nimakˈij, kˈabaric, rech man queˈ tä ne cucˈ niqˈuiaj jastak chic ajuwächulew pune are ri i chac, pune are ri qui tzukic iwalcˈual. Teˈtalic cˈut cäpe na ri kˈij riˈ chiwij jas jun awanel. Jeˈ u petic waˈ ri kˈij riˈ pa qui wiˈ conojel winak ri e cˈo cho ruwächulew, ―cächaˈ. Chiwila baˈ iwib amakˈel ronojel kˈij jas ri quibano, chibana orar amakˈel che ri Dios rech cäyiˈ na chiwe chi quixresaj na chuwäch ronojel waˈ ri cäpe na cho ruwächulew. Chibana waˈ rech cuyaˈ quixtaqˈui na chnuwäch in pa utzil, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―xcha ri Jesús chque. Ri Jesús xuya tijonic ronojel kˈij pa ri nimalaj rachoch Dios. Chakˈab cˈut xel bic, xcanaj can pa ri juyub ri cojom Ujuyubal Olivos che ru biˈ. Sibalaj akˈab cäquimulij quib ri winak chuwäch ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios chutatabexic ru tzij. Xketet chic ri nimakˈij re ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ. “Pascua” u biˈ ri nimakˈij riˈ. Ri qui nimakil ri sacerdotes aj Israel, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab tajin cäquitzucuj jas cäcaˈn chucämisaxic ri Jesús. Cäquixej cˈu quib chquiwäch ri winak. Xoc cˈu ri Satanás pa ranimaˈ ri tat Judas ri xukujeˈ cäcoj Iscariote che ru biˈ. Are jun chque ri cablajuj apóstoles. Xeˈ ri tat Judas, xeutzijobej cˈu ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ ri qui nimakil soldados rech cärilo jas cuban na chujachic ri Jesús pa qui kˈab. Xequicot cˈut, xquiya qui tzij chi cäquiya na puak che ri tat Judas chutojic waˈ. Xuchiˈj cˈu ri tat Judas u jachic ri Jesús aretak man e cˈo tä qˈuia winak. Xopan cˈu ri nimakˈij re ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ. Pa ri kˈij riˈ rajwaxic u cämisaxic ri alaj chij re ri Pascua rech cäquitijo. Ri Jesús xeutak bi ri tat Pedro, ri tat Juan, xubij chque: Jibana u banic ri wiˈm re ri Pascua rech cäkatijo. Xquitaˈ cˈu che ri Jesús, xquibij: ¿Jawijeˈ caj wi la chi cäkaˈn wi ri wiˈm? ―xecha che. Xubij ri Jesús chque: Aretak quixopan pa ri tinimit, quirika na jun achi rucˈam jun kˈebal joron. Chiterenej bic cˈä quixopan na pa ri ja ri coc wi. Chibij che ri rajaw ja: “Cutaˈ ri Kajtij che la: ¿Jawijeˈ cˈo wi ri cuarto ri quintij wi ri wiˈm re ri Pascua cucˈ ri nu tijoxelab?” ―quixcha che. Cucˈut na chiwäch jun nimalaj cuarto sucˈumatal chic pa ri cawik ja. Chibana u banic ri wiˈm re ri Pascua chilaˈ, ―xcha chque. Xebeˈ cˈut, xequirika ronojel jeˈ jas ri u bim bi ri Jesús chque. Xquichap u banic ri wiˈm re ri Pascua. Aretak xopan ri hora, xtˈuyi ri Jesús chiˈ ri mesa. E cˈo ri cablajuj apóstoles rucˈ. Xubij chque: Sibalaj nu rayim u tijic waˈ we wiˈm riˈ re ri Pascua iwucˈ cˈä mäjaˈ quinrik cˈäx. Quinbij cˈu chiwe chi man cˈo tä chi na jumul ri quintij na waˈ cˈä cäbantaj na waˈ pa ru takanic ri Dios, ―xcha chque. Xucˈam cˈu ri vaso, xumaltioxij waˈ che ri Dios, xubij chque ru tijoxelab: Chicˈama waˈ. Chijacha waˈ chiwäch, chitija baˈ. Quinbij cˈu chiwe chi man quintij tä chi na we ri u waˈl uvas cˈä cäpe na ri Dios che takanic pa qui wiˈ ri winak, ―xcha chque. Aretak ri Jesús xucˈam ri wa, xumaltioxij waˈ che ri Dios. Xupiro, xuya chque ru tijoxelab, xubij: Are jeˈ jas ri nu cuerpo ri cäjach na rumal iwech ix. Chitija waˈ che natabal we, ―xchaˈ. Aretak e wokinak chic, xucˈam xukujeˈ ri vaso junam jas ri xuban che ri wa, xubij: Ri cˈo chupam we vaso quinjunamaj rucˈ ri nu quiqˈuel ri cäturuwisax na rumal iwech ix. Cäban cˈu na ri cˈacˈ trato rumal we nu quiqˈuel riˈ, ―cächa ri Jesús chque. ¡Chiwilampeˈ! Ri jachal we tajin cäwiˈ wucˈ chiˈ we mesa riˈ. Kas tzij quincäm na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, jeˈ jas u beyal ru chomanic ri Dios. ¡Cˈäx cˈu re ri achi ri quinjachowic! ―xcha chque. Te riˈ xquichap u cˈotic qui chiˈ chbil quib chrij jachin chque ri cäbanow na waˈ. Te cˈu riˈ ri tijoxelab xquichaplej u chomalaxic quib chrij jachin chque ri nim na u banic. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri kˈatal tak tzij quetakan waˈ pa qui wiˈ ri winak. Ri e cˈo pa qui wiˈ ri winak cäbix “Banal tak Utzil” chque. Man jeˈ tä cˈu waˈ ri ix. Xane ri nabeal chiwe are jeˈ ta ne ri más acˈal. Are cˈu ri nim u banic chixol are junam jas ri patänil iwe. ¿Jachin cˈu ri nim na u banic? ¿A are ri cätˈuyi chiˈ ri mesa, o are ri patänil iwe? ¿A mat are ri cätˈuyi chiˈ ri mesa? Are cˈu ri in, in cˈo iwucˈ jeˈ jas ri patänil iwe, ―xcha chque. Ri ix cˈut, ronojel kˈij xixcˈoji wucˈ in. I rikom cˈäx junam wucˈ in. Rumal waˈ quinya na chiwe chi quixtakan na jeˈ jas ri xuya ri Dios ri nu Tat chwe in chi ri in quintakanic. Quinban na waˈ rech quixwiˈ wucˈ in chiˈ ri nu mesa pa ri nu takanic in. Ri ix cˈut cäyiˈ na chiwe chi quikˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak re ri cablajuj juchˈob winak re ri tinimit Israel, ―xcha chque. Xukujeˈ xubij ri Kajaw Jesús: Simón, Simón, chawilaˈ chi ix iwonojel ix u tzˈonom ri Satanás rech quixutakchiˈj che mac che rilic we kas tzij quichˈij waˈ. Junam cuban na ri areˈ chiwe jas ri cuban jun winak cuseysaˈ ri trico rech cätzak na canok ri man utz taj, ―cächaˈ. In bochiˈm cˈu ri Dios pa wiˈ at rech catcojon na, rech man cattzak taj. Ri at cˈut, aretak caqˈuex awanimaˈ, catzelej awib, queatoˈ baˈ ri awachalal, ―xcha che. Xubij ri Simón Pedro che: Kajaw, nu jiquibam ri wanimaˈ in chi quineˈ ucˈ la, pune baˈ pa cheˈ, pune baˈ quincäm ucˈ la, ―xcha che. Xubij ri Jesús che: Pedro, kas tzij quinbij chawe chi cˈä mäjok cätzintzirikin ri amaˈ äcˈ cämic, cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch, ―xcha che. Xubij ri Jesús chque conojel: Aretak xixintak bic, man cˈo tä i bolsa re puak, man cˈo tä i chim, man xicˈam tä bic i xajäb. ¿A cˈo lo jas xajwataj chiwe? ―xcha chque. Man cˈo taj, ―xecha che. Xubij cˈu chque: Cämic cˈut, apachin ri cˈo u bolsa re puak, chucˈama bic, xukujeˈ chucˈama bi ru chim. We man cˈo tä u machete, chuqˈuiyij ru kˈuˈ chulokˈic jun re, ―cächa chque. Quinbij cˈu chiwe chi tzrajwaxic wi chi cäbantaj ri tzˈibam chwij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―cächaˈ. Are waˈ ri cubij: “Xbix che chi are jun chque ri itzel tak winak,” ―cächaˈ. Ronojel cˈu ri tzˈibtal chwij, rajwaxic chi cäbantaj na waˈ, ―xcha ri Jesús chque. Xquibij ru tijoxelab che: Kajaw, ¡chilampe la! E cˈo quieb machetes waral, ―xecha che. Rucˈ waˈ, ―xcha chque. Xel bi ri Jesús, xeˈ pa ri Ujuyubal Olivos jeˈ jas ru nakˈatisam wi rib. Xukujeˈ ru tijoxelab xeteri bi chrij. Aretak xeopan jelaˈ, xubij chque ru tijoxelab: Chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchiˈx che mac, ―xcha chque. Ri Jesús cˈut xutas apan rib chque. Jeˈ xecˈol wi apanok jas ru najil jun abaj ri cusirirej apan jun. Xxuquiˈc, xuban orar. Xubij: Tat, we caj la, bana baˈ la chi man rajwaxic taj chi quinrik we nimalaj cˈäx ri cäpetic, ―cächaˈ. Mäban cˈu la ri nu rayibal in, xane ri rayibal la, ―xcha ri Kajaw Jesús. Xucˈut cˈu rib jun ángel ajchicaj chuwäch ri xyoˈw u chukˈab. Ri Jesús, rumal chi sibalaj nim ri cˈäx ri tajin cunoˈ, sibalaj xucoj u chukˈab chubanic orar. Sibalaj xubok jaˈ jeˈ ta ne chi are nimak tak tzˈuj re quicˈ ri cäkaj cho rulew. Aretak xtoˈtaj ri Jesús chubanic orar, xeˈ cucˈ ru tijoxelab. Xeurikaˈ. Tajin quewar rumal ri qui bis. Xubij ri Jesús chque: ¿Jas che quixwaric? Chixwalijok, chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchiˈx che mac, ―xcha chque. Tajin cätzijon ri Jesús aretak xeopan qˈuia winak. Ri tat Judas, jun chque ri cablajuj u tijoxelab ri Jesús u cˈamom ri qui be. Xnakajin ri tat Judas che ri Jesús chutzˈumaxic. Xubij cˈu ri Jesús che: Judas, ―cächaˈ. ¿A quinatzˈumaj che nu jachic bic? ¿A jeˈ caban chwe in, in riˈ ri Ralcˈual Dios ri Kas Winak? ―xcha ri Jesús che. Ri e sutininak rij ri Jesús, aretak xquil ri xucˈulmaj, xquibij che: Kajaw, ¿a quekachˈay na che machete? ―xecha che. Jun chque ri tijoxelab xusoc jun achi ri patänil re ri qui nimal sacerdotes aj Israel, xresaj cˈu ru xiquin re u wiquiäkˈab. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij: Rucˈ waˈ, ―xchaˈ. Chiya can ri chˈoj, ―xcha chque. Xuchap cˈu cok ru xiquin ri achi, xucunaj. Te riˈ xchˈaw ri Jesús jumul chic, xubij chque ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ chque ri qui nimakil soldados ri chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios, xukujeˈ chque ri qui nimakil ri winak, e areˈ cˈu tak waˈ ri e petinak chrij chuchapic: Jeˈ ta ne chrij jun elakˈom ri elinak wi lok alak cucˈ machetes, cucˈ cheˈ, ―cächaˈ. In cˈo cˈu ucˈ alak ronojel kˈij pa ri nimalaj rachoch Dios, man xinchap tä alak. Are cˈu hora waˈ ri yoˈm chech alak chi cäban alak waˈ. Ri chukˈab alak are re ri Itzel waˈ ri cätakan pa ri kˈekum, ―xcha ri Jesús chque. Xquichap cˈu ri Jesús, xquicˈam bi cho rachoch ri qui nimal sacerdotes aj Israel. Ri tat Pedro u terenem chinaj. Aretak xquinucˈ kˈakˈ pu niqˈuiajal ruwoja, conojel xquimulij quib chrij, xetˈuyiˈc. Xukujeˈ ri tat Pedro xtˈuyi chquixol. Te riˈ jun ali ajicˈ xril ri tat Pedro tˈuyul chrij ri kˈakˈ. Co xcaˈy che, xubij: Ri achi riˈ are jun rucˈ ri Jesús xukujeˈ, ―xcha ri ali. Ri tat Pedro xresaj rib chupam, xubij: Man jeˈ taj, ali, ―xchaˈ. Man wetam tä u wäch, ―xcha riˈ. Man naj tä chi cˈut, cˈo jun chic xilow ri tat Pedro, xubij che: Ri at xukujeˈ, at jun chque ri e cˈo rucˈ ri tat Jesús, ―xcha che. Xubij ri tat Pedro: Man in tä riˈ, tat, ―xcha che. Craj ocˈowinak jun hora chic, cˈo chi jun xujiquiba u bixic, xubij: Kas tzij ri areˈ jun rucˈ rumal chi are aj Galilea, ―xchaˈ. Xubij cˈu ri tat Pedro: Tat, man quinchˈob taj jas ri cäbij la, ―xcha che. Cˈä tajin cätzijon ri tat Pedro aretak xtzintzirikin jun amaˈ äcˈ. Te riˈ xutzolkˈomij rib ri Kajaw Jesús, xcaˈy che ri tat Pedro. Xnaˈtaj cˈu ri tzij ri u bim ri Kajaw Jesús che: “Cˈä mäjok cätzintzirikin ri amaˈ äcˈ, cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch,” ―xcha ri Jesús. Xel cˈu apan ri tat Pedro chrij ri ja, xuqˈuis rib che okˈej. Ri achijab cˈut, ri e chajininak ri Jesús, cäquetzˈbej u wäch, xukujeˈ cäquichˈayo. Xquichˈuk ru wakˈäch, xquibij cˈu che: ¡Chachˈoboˈ! ¿Jachin riˈ ri xatchˈayowic? ―xecha che. Qˈuia ri mälom tak tzij ri xquibij che, sibalaj xquiyokˈo. Aretak xsakiric, xquimulij quib ri qui nimakil ri winak aj Israel, ri qui nimakil sacerdotes aj Israel, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Xcˈam bi ri Jesús chquiwäch. Xquibij cˈu che: ¿A lal riˈ ri Cristo? Bij baˈ la chke, ―xecha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque: Pune ta ne quinbij chech alak, man cäcoj tä alak ri nu tzij, ―cächaˈ. We ta cˈu cˈo jas quintaˈ chech alak, man cäbij tä alak chwe jas ri quintaˈ chech alak. Man quintzokopij tä bi alak, ―cächaˈ. Tzcämic riˈ, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quintˈuyi na pu wiquiäkˈab ri Dios ri sibalaj cˈo u chukˈab, ―xcha chque. Chanim cˈut xquitaˈ che, xquibij conojel: ¿A lal ne lo riˈ ru Cˈojol ri Dios? ―xecha che. Xchˈaw chi ri Jesús, xubij chque: Je riˈ jas ri cäbij alak chwe chi in riˈ, ―xcha chque. Xquibij cˈut: ¿A cajwataj ta cˈu lo jun kˈalajisanel chic chkawäch? ¡Man rajwaxic taj! Ri uj cˈut, uj xujtow pu chiˈ jas ri cubij chbil rib, ―xecha ri tataˈib. Te cˈu riˈ xewalij conojel ri winak ri xquimulij quib. Xquicˈam bi ri Jesús cho ri kˈatal tzij Pilato. Xquichaplej u banic tzij chrij ri Jesús, xquibij: Ka rikom chi we achi riˈ tajin cusach qui cˈux ri winak, xukujeˈ xujutijoj chi man rajwaxic taj cäkaya alcabal che ri tat César. Cubij cˈu chbil rib chi ri areˈ, are ri Cristo, jun nim takanel. Xutaˈ cˈu ri tat Pilato che: ¿A at riˈ ri cattakan pa qui wiˈ ri winak aj Israel? ―xcha riˈ. Xchˈaw ri Jesús, xubij: Je riˈ jas ri cäbij la, ―xcha che. Xubij cˈu ri tat Pilato chque ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ chque ri niqˈuiaj winak chic: Man cˈo tä mac quinrik chrij we achi riˈ, ―xcha chque. Co cˈut xquijiquiba u bixic waˈ conojel, xquibij: Xa cusach qui cˈux ri winak, cuya tijonic pa ronojel tinimit rech Judea. Xuchaplej lok tijonic pa Galilea, u takem u banic waˈ, xul waral pa Jerusalén, ―xecha che. Aretak ri tat Pilato xuta waˈ, xutaˈ we ri achi riˈ are aj Galilea. Aretak xretamaj chi jelaˈ quel wi lok ri Jesús jawijeˈ cätakan wi ri tat Herodes, xutak bi ri Jesús cho ri areˈ. Ri tat Herodes cˈo apan pa Jerusalén pa tak ri kˈij riˈ. Aretak ri tat Herodes xril ri Jesús, sibalaj xquicotic. Xqueˈ cˈu qˈuia kˈij u rayim rilic u wäch. Craj ta cˈu na cäril jun cajmabal rumal ri Jesús, rumal chi qˈuia tak tzijobelil u tom chrij. Ri tat Herodes sibalaj xucˈot u chiˈ ri Jesús. Man cˈo tä cˈu jas xubij ri Jesús che. Ri qui nimakil sacerdotes aj Israel xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab sibalaj xquitzucuj jas cäcaˈn chubanic tzij chrij. Are cˈu ri tat Herodes xukujeˈ ru soldados xquetzelaj u wäch ri Jesús. Xquetzˈbej cˈu u wäch xukujeˈ. Xquicoj jun jeˈlalaj atzˈiak che jeˈ jas ri cucoj jun nim takanel. Te riˈ ri tat Herodes xutak chi bi ri Jesús rucˈ ri tat Pilato. Xutzir cˈu ri qui chˈoj ri tat Herodes rucˈ ri tat Pilato pa we kˈij riˈ. Xjunamataj cˈu qui wäch. Xebux cachiˈl quib. Te riˈ ri tat Pilato xeusiqˈuij ri qui nimakil sacerdotes, ri qui nimakil ri winak, xukujeˈ conojel ri winak rech cäquimulij quib chuwäch. Xubij cˈu chque: Ri ix, i cˈamom lok ri achi riˈ chnuwäch. Xibij chi xa cusach qui cˈux ri winak. Aretak xincˈot u chiˈ chiwäch, man cˈo tä mac xinrik chrij we achi riˈ jas ri quibij ix. Xukujeˈ ri tat Herodes man xurik tä mac chrij. U takom chi cˈu lok kucˈ. Chiwilampeˈ chi man cˈo tä jas u banom we achi riˈ ri takal u cämisaxic. Quincˈäjisaj baˈ u wäch. Te cˈu riˈ quintzokopij bic, ―xcha chque. Ri kˈatal tzij, jas ri qui nakˈatisam wi ri winak, ronojel nimakˈij rajwaxic cutzokopij bi jun ajpacheˈ. Conojel ri winak juntir xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Chesaj la bi waˈ! ¡Tzokopij baˈ la ri tat Barrabás chke! ―xecha che. Are cˈu ri tat Barrabás cˈo pa cheˈ rumal chi u cämisam jun winak, xukujeˈ xeumulij ri winak re ri tinimit rech cäquiyac quib chrij ri kˈatal tzij. Ri tat Pilato xeuchˈabej ri winak jumul chic. Are cˈu ri areˈ craj cutzokopij ri Jesús. Ri winak xquirak qui chiˈ jumul chic, xquibij: ¡Chripok! ¡Chripok! ―xechaˈ. Churox mul xubij chque: ¿Jas etzelal u banom waˈ we achi riˈ? Man cˈo tä jun mac nu rikom chrij rech cäcämisaxic. Quincˈäjisaj baˈ u wäch, quintzokopij cˈu bic, ―xcha chque. Ri winak cˈut xquicoj qui chukˈab junam cucˈ ri qui nimakil sacerdotes aj Israel. Sibalaj xquirak qui chiˈ chubixic chi cärip ri Jesús. Xecowinic, xechˈacan che ri tat Pilato. Xyiˈ cˈu chque jas ri xquirayij. Te cˈu riˈ ri tat Pilato xukˈat tzij chi cäbantaj na jas ri xquitaˈ che. Xutzokopij cˈu ri tataˈ ri xquitaˈ, are ri ajpacheˈ, ri achi cämisanel ri xeumulij ri winak re ri tinimit rech cäquiyac quib chrij ri kˈatal tzij. Are cˈu ri Jesús xujach pa qui kˈab. Aretak tajin cäcˈam bi ri Jesús churipic, xquichap apan jun achi aj Cirene, Simón u biˈ, ri petinak pa juyub. Xquiya cˈu ri cruz chrij rech cutelej bic, cuterenej bi ri Jesús. Xeteri cˈu bic qˈuialaj winak, xukujeˈ jujun tak ixokib ri cäquiqˈuis quib che okˈej, cäcokˈej u wäch ri Jesús. Xutzolkˈomij rib ri Jesús, xerilo, xubij cˈu chque: Ixokib aj Jerusalén, ―cächaˈ. Mokˈej chi alak nu wäch in, are cˈu chokˈej ib alak, xukujeˈ cheokˈej alak qui wäch ri al alak, ―cächa chque. Copan cˈu na ri kˈij aretak cäbixic: “Utz que ri chuchuib ri man quealcˈualan taj, ri man quecowin tä che alcˈualanic. Utz que ri chuchuib ri man cˈo tä cal ri quetuˈnic,” ―cächa na. Pa ri kˈij riˈ cäquibij na ri winak chque ri nimak tak juyub: “Chixtzak lok pa ka wiˈ,” ―quecha na riˈ. Xukujeˈ cäquibij chque ri juyub: “Chujichˈuku,” ―quecha na chque. We cäban waˈ we cˈäx riˈ aretak räx ri cheˈ, ¿jas ta ne ri cäcaˈn na aretak chakiˈj chic ri cheˈ? ―xcha chque. Xukujeˈ xequicˈam bi rucˈ ri Jesús quieb banal tak etzelal rech quecämisaxic. Aretak xeopan pa ri cˈolibal ri cojom U Bakil Jolomaj che ru biˈ, chilaˈ xquirip wi ri Jesús, xukujeˈ ri quieb banal tak etzelal junam rucˈ, jun pu wiquiäkˈab, ri jun chic pu moxkˈab ri Jesús. Xubij cˈu ri Jesús: Tat, sacha la qui mac. Xa man cäquichˈob tä riˈ jas ri tajin cäcaˈno, ―xchaˈ. Ri soldados cˈut xquesaj qui suerte chrij ri ratzˈiak ri Jesús, xquijach cˈu waˈ chquiwäch. E tacˈatoj cˈu ri winak, tajin quecaˈy che ri Jesús. Ri qui nimakil ri winak xquetzˈbej u wäch, xquibij: Xutoˈ ri juleˈ winak chic. We kas tzij are ri Cristo ri chaˈtal rumal ri Dios, chutoˈ baˈ rib, ―xechaˈ. Xukujeˈ ri soldados xquetzˈbej u wäch. Xekeb rucˈ ri Jesús, xquiya chˈäm vino chuwäch. Xquibij che: ¡We at riˈ ri cattakan pa qui wiˈ ri winak aj Israel chatoˈ baˈ awib! ―xecha che. Cojom cˈu jun tzˈibtalic puwiˈ ri cruz ri xrip wi ri Jesús. Are tzˈibam waˈ pa qui chˈabal ri winak aj Israel, ri winak latinos, xukujeˈ ri winak griegos, cubij: ARE NIM TAKANEL PA QUI WIˈ RI WINAK AJ ISRAEL, ―cächaˈ. Jun chque ri banal tak etzelal, ri e tzäyebam rucˈ, xuyokˈo, xubij: We kas tzij lal riˈ ri Cristo, chtoˈ ib la. Chujtoˈ la uj xukujeˈ, ―xcha riˈ. Xchˈaw ri jun achi chic, xuyaj ri rachiˈl. Xubij che: ¿A mat caxej awib at cho ri Dios, at cˈut junam tajin carik cˈäx rucˈ? Ri uj takal chke chi jeˈ cäban waˈ chke. Tajin cäkatoj u qˈuexel ri kaˈnom. Are cˈu waˈ we achi riˈ, man cˈo tä etzelal u banom, ―xcha che ri rachiˈl. Xubij che ri Jesús: Tat, chinnataj che la aretak cächaplej la takanic, ―xcha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij: Kas tzij ri quinbij chawe chi cämic riˈ catcˈoji na wucˈ in pa ri jeˈlalaj cˈolibal “paraíso” u biˈ, ―xcha che. Craj pa ri cablajuj hora xkˈekumar ruwächulew cˈä pa ri urox hora re benak kˈij. Xatin cˈu ri kˈij, xukujeˈ xjisjob ri tasbal u pam ri nimalaj rachoch Dios. Te riˈ xurakakej u chiˈ ri Jesús, co xchˈawic, xubij: ¡Tat! ―xchaˈ. Quinjach ri wanimaˈ pa kˈab la, ―xchaˈ. U bim waˈ, xel ranimaˈ. Aretak ri qui nimal soldados xril ri xbantajic, xunimarisaj u kˈij ri Dios, xubij: Kas utzalaj achi waˈ we achi riˈ, ―xchaˈ. Conojel ri winak xquimulij quib che rilic. Aretak xquil ri xbantajic, xetzelejic, sibalaj quebisonic, quebokˈic. Conojel ri etamaninak u wäch ri Jesús, xukujeˈ ri ixokib ri tereninak u lok pa Galilea xecanaj can chinaj che rilic ri xban che. Te riˈ xopan jun achi, José u biˈ. Are jun chque ri qui nimakil ri winak, utzalaj achi cˈu waˈ ri jicom ranimaˈ. Ri areˈ are aj Arimatea, jun tinimit re Judea. Are jun achi ri cuˈl na u cˈux che reyexic ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Man xucˈul tä cˈu re ri areˈ ri caˈnom ri niqˈuiaj qui nimakil ri winak chic. Xopan cˈu ri areˈ cho ri tat Pilato chutaˈic chi cäyiˈ ru cuerpo ri Jesús che. Aretak xukajsaj, xubolkˈotij pa jun manta. Xuya cˈu pa jun mukubal ri mäjaˈ cˈo jun winak yoˈm chupam. Ri mukubal riˈ are jun pec cˈotom cok cho ri abaj. We kˈij riˈ are ri víspera waˈ re ri Pascua. Xak jubikˈ craj chi cächaplex ri kˈij re uxlanem. Ri ixokib ri xeteri lok rucˈ ri Jesús pa Galilea, xquiterenej bic, xquil ri mukubal. Xquilo jas ri xban can chuyaˈic ri cäminak chupam. Aretak xetzelej bi cho ja, xcaˈn u banic cˈocˈalaj tak cunabal. Xeuxlan cˈu pa ri kˈij re uxlanem, jeˈ jas ri cubij ri Pixab. Pa ri nabe kˈij re ri semana, sibalaj akˈab xebeˈ ri ixokib, xeopan cˈu chuchiˈ ri mukubal. Xquicˈam bi ri cˈocˈalaj tak cunabal ri caˈnom. Xquirik ri abaj wolkotim chi apan jelaˈ chuchiˈ ri mukubal. Xeboc bic, man xquirik tä cˈu ru cuerpo ri Kajaw Jesús. Xquixej cˈu quib, man xquirik taj jas cäcaˈno rumal ri xbantajic. Xak teˈtalic cˈut xetaqˈui quieb achijab chquinakaj, ri sibalaj cäjuluw ri catzˈiak. Xquixej cˈu quib ri ixokib, xquipachba quib pulew. Xquibij cˈu ri achijab chque: ¿Jas che quitzucuj ri cˈaslic chquixol ri cäminakib? Man cˈo tä waral, xcˈastaj bi riˈ, ―quecha chque. Chnaˈtaj chiwe jas ri xutzijoj can ri Jesús chiwe aretak cˈä cˈo ri Areˈ pa Galilea, ―quechaˈ. Jeˈ xubij waˈ chiwe: “Rajwaxic chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na pa qui kˈab ajmaquib, quinrip na cho ri cruz, quincˈastaj cˈu na bi chquixol ri cäminakib churox kˈij,” ―xcha riˈ, ―xecha chque ri ixokib. Te cˈu riˈ xnaˈtaj ru tzij ri Jesús chque ri ixokib. Aretak tzelejem lok que, qui petic pa ri mukubal, xquitzijoj chque ri tijoxelab, xukujeˈ chque ri niqˈuiaj cachiˈl chic ronojel ri xquicˈulmaj. Ri xquitzijoj ri tzij riˈ chque ri apóstoles, ru takoˈn ri Jesús, e areˈ ri nan María Magdalena, ri nan Juana, ri nan María ru nan ri Jacobo, xukujeˈ ri juleˈ ixokib chic. Ri apóstoles man xquicoj tä ri qui tzij ri ixokib. Xel chquiwäch chi xak con tak tzij ri cäquibij. Pune ta ne je riˈ, ri tat Pedro xwalij bic. Xutic anim, xeˈ chuchiˈ ri mukubal. Xpachiˈc, xcaˈy cok chupam. Xuwi ri manta xrilo. Xucajmaj cˈu ri xcˈulmatajic. Pa we kˈij riˈ e benak pa ri be quieb chque ri tijoxelab. Benam que pa jun alaj tinimit, Emaús u biˈ. Craj julajuj kilómetros u xol rucˈ ri tinimit Jerusalén. Cäquitzijobela quib chrij ri xbantaj pa Jerusalén. Tajin cˈu cäquichˈabej quib, cäquicˈotola tak qui chiˈ aretak ri Jesús xurik bi rib cucˈ, xerachiˈlaj bi junam. Xban cˈut chi man xquichˈob tä u wäch. Xubij cˈu chque: ¿Jas ri quitzijobela chbil tak iwib pa we be riˈ? ―cächaˈ. ¿Jas che quixbisonic? ―xcha chque. Jun chque ri achijab, Cleofas u biˈ, xchˈawic, xubij che: ¿A xak lal jun ocˈowel pa Jerusalén? Craj ne xak xuwi ri lal man etam tä la ri xbantaj jelaˈ pa tak ri kˈij riˈ, ―xcha che. Xubij cˈu chque: ¿Jas riˈ ri xbanic? ―xcha ri Jesús chque. Xquibij che: Are ri xban che ri Jesús aj Nazaret. We achi riˈ are jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ri sibalaj cˈo u chukˈab ru tzij ri xukujeˈ cuban cajmabal. Nim cˈu u banic cho ri Dios, xukujeˈ chquiwäch ri winak, ―quecha che. Xjach cˈu bic, xkˈat tzij puwiˈ chi cäcämisaxic ri Areˈ cumal ri qui nimakil sacerdotes aj Israel, xukujeˈ cumal ri qui nimakil ri ka winak uj. ¡Xquirip cˈu cho ri cruz! ―quechaˈ. Are cˈu ri uj xkachomaj chi are waˈ ri cutor na ri ka tinimit Israel. Ya xqueˈ oxib kˈij cämic ri xban waˈ, ―quecha che. Xkacajmaj cˈut jas ri xquitzijoj jujun tak ixokib chkaxol. Akˈab xebeˈ chuchiˈ ru mukubal ri Jesús. Man xquirik tä chi cˈu ru cuerpo, ―quechaˈ. Aretak xetzelej bic, xquitzijoj chke chi xequil ángeles ri xquibij chi xcˈastaj bi ri Jesús, ―quechaˈ. Te riˈ xebeˈ jujun chque ri kachiˈl chuchiˈ ri mukubal, jeˈ xquilo jas ri xquibij ri ixokib. Man xquil tä chi u wäch ri Jesús, ―xecha che. Te riˈ xubij ri Jesús chque: ¡Ay, con tak achijab! ¡Man quixcojon tä che ri qui tzijom can ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios! ¿A mat iwetam ix chi rajwaxic chi ri Cristo curik waˈ we cˈäx riˈ cˈä mäjok cänimarisax u kˈij? ―xcha chque. Xuchaplej cˈu u kˈalajisaxic chquiwäch ri u tzij ri mam Moisés xukujeˈ ri qui tzij ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios jas ri qui tzˈibam can chrij ri Cristo. Xenakajin cˈu che ri alaj tinimit jawijeˈ e benam wi que. Ri Jesús xubano chi jeˈ ta ne chi naj ri queˈ wi na, man xtaqˈui taj. Ri tijoxelab xquicoj qui chukˈab rech cäcanaj can cucˈ, xquibij che: Canaj can la kucˈ. Kajem cˈu cuban ri kˈij, coc cˈu na ri akˈab, ―xecha che. Xoc cˈu bi ri Jesús, xcanaj can cucˈ. Aretak xtˈuyi cucˈ chiˈ ri mesa, xucˈam ri wa. Xutewchij, xupiro, xuya chque. Te cˈu riˈ xyiˈ chque chi xecowinic xquichˈob u wäch. Xak teˈtalic cˈut xsach ri Jesús chquiwäch. Xquibila cˈu ri jun che ri jun chic: ¿A mat cˈo jas xkanaˈ pa kanimaˈ aretak xujuchˈabej pa ri be, aretak xukˈalajisaj ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chkawäch? ―xechaˈ. Pa ri hora riˈ xewalijic, xetzelej bi pa Jerusalén. Xequirika ri julajuj tijoxelab qui mulim quib xukujeˈ ri niqˈuiaj cachiˈl chic. Xquibij cˈu chque: Kas tzij xcˈastaj ri Kajaw Jesús, u cˈutum cˈu rib chuwäch ri tat Simón, ―xecha chque. Te riˈ xquitzijoj ri xquicˈulmaj pa ri be, xukujeˈ xquitzijoj jas xquetamabej u wäch ri Jesús aretak xupir ri wa. Aretak tajin cäquitzijobela quib chrij ri xquicˈulmaj, xucˈut rib ri Jesús chquiwäch, xtaqˈui cˈu chquixol. Xubij chque: Chuxlan baˈ ri iwanimaˈ, ―xcha chque. ¡Sibalaj cˈu xquixej quib! Xquichomaj chi are jun xibinel ri tajin cäquilo. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿Jas che quixbirbit pa iwanimaˈ, cuban cˈu quieb i cˈux? ―cächaˈ. Chiwila ri wakan xukujeˈ ri nu kˈab chi kas in riˈ ri Jesús. Chininaˈ, chiniwilaˈ, ―cächaˈ. Jun xibinel man cˈo tä u tijal, man cˈo tä cˈu u bakil jeˈ jas ri wech in ri quicaˈyej, ―xcha chque. Aretak xubij waˈ xucˈut ru kˈab xukujeˈ ri rakan chquiwäch. Cäcaj cäquicojo, cäcaj man cäquicoj taj rumal chi quicajmam quib. Jubikˈ quequicotic, jubikˈ cˈu cäquixej quib. Xubij cˈu ri Jesús chque: ¿A cˈo waral jas quintijo? ―xcha chque. Xquiya cˈu jun chˈäkap bolom cär che. Xucˈamo, xutij chquiwäch. Xubij cˈu chque: Aretak ri in xincˈoji iwucˈ, xintzijoj chiwe chi rajwaxic quebantaj conojel ri tzˈibam chwij pa ru Pixab ri ka mam Moisés, xukujeˈ ri tzˈibam cumal ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ pa tak ri salmos, ―xcha ri Jesús chque. Te cˈu riˈ xuya chque chi xquichˈob na ri Tzˈibtalic. Xubij chque: Jeˈ tzˈibam waˈ chi curik na cˈäx ri Cristo, cäcˈastaj cˈu na bi chquixol ri cäminakib churox kˈij, ―cächaˈ. Xukujeˈ tzˈibam chi rajwaxic u tzijoxic ru Tzij ri Dios chque conojel tinimit pa ri u biˈ ri Cristo chubixic chque chi rajwaxic cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic ri winak rech quesachtaj na ri qui mac. Are cächapletaj na bi u tzijoxic waˈ pa ri tinimit Jerusalén, ―cächa chque. Ri ix cˈut, ix kˈalajisanelab chrij ronojel waˈ we riˈ. Quintaka na lok pi wiˈ jas ri xubij ri Dios ri nu Tat chi cuya na chiwe. Chixcanaj baˈ can pa ri tinimit Jerusalén cˈä cäyiˈ na chiwe ri i chukˈab ajchicaj. Te cˈu riˈ ri Jesús xeucˈam bi apan chrij ri tinimit Betania. Chilaˈ xuwalijisaj ru kˈab, xeutewchij. Aretak tajin queutewchij, xel bi chquiwäch, xcˈam bi chicaj. Xnimarisax na u kˈij cumal chilaˈ. Te riˈ xetzelej lok pa Jerusalén, sibalaj cˈu quequicotic. Amakˈel ronojel kˈij e cˈo pa ri nimalaj rachoch Dios, tajin cäquiya cˈu u kˈij ri Dios. Amén. Aretak mäjok cäban ri cajulew, ri Cristo, ri cäbix “u Tzij ri Dios” che, ya cˈo chic ri Areˈ. Ri Areˈ ri cäbix “u Tzij ri Dios” che cˈo chic rucˈ ri Dios, are cˈu kas Dios waˈ. Ri Areˈ cˈut cˈo rucˈ ri Dios ojer tzaretak xchaptaj lok u banic ronojel. Rumal ri Areˈ ri Dios xuban ronojel ri cˈolic. Man cˈo tä cˈu jas ri cˈolic ri mat xban rumal ri Areˈ. Rucˈ ri Areˈ cˈo wi ri kas cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. We cˈaslemal riˈ are waˈ ri kas sakil chque conojel ri winak cho ruwächulew. Ri sakil riˈ cäjuluw pa ri kˈekum, man cäcowin tä cˈu ri kˈekum chusachic u wäch. Cˈo jun tataˈ ri xtak lok rumal ri Dios. Ri tataˈ riˈ are Juan u biˈ. Xpe cˈu ri areˈ chukˈalajisaxic ri sakil chquiwäch ri winak rech conojel quecojon ta che ri sakil rumal ri u tzij ri areˈ. Ri tat Juan man are tä ri sakil, xane xa takom lok rech cukˈalajisaj ri kas tzij chrij ri sakil. Ri kas sakil cˈut, ri cäjuluw pa qui wiˈ conojel ri winak, tajin cäpe cho ruwächulew. Ri Jun ri cäbix “u Tzij ri Dios” che cˈo chic cho ruwächulew. Pune cˈu rumal ri Areˈ ri Dios xuban ruwächulew, ri winak cˈut ri e cˈo cho ruwächulew man kas xquichˈob tä u wäch. Xopan pa ru tinimit, ru winakil cˈut man xquicˈulaj taj. Pune je riˈ e cˈo cˈu jujun ri utz u cˈulaxic xcaˈno, xecojon che ri Areˈ. E are cˈu tak waˈ ri xyiˈ chque chi queboc che ralcˈual ri Dios. Ri xecojonic, ri xeboc che ralcˈual ri Dios, man jeˈ tä xban che calcˈualaxic jas ri calcˈual ri winak ri xak quil qui wäch rumal chi je waˈ xquichomaj ri qui nan qui tat, o rumal ru rayibal jun winak. Xane ri Dios are ri kas qui Tat ri e areˈ. Ri Jun ri cäbix “u Tzij ri Dios” che xuban winak, xcˈoji cˈu chkaxol waral cho ruwächulew. Lokˈ xeril wi conojel winak, xubij cˈu ri kas tzij chque. Xkil ri quelic, kˈalaj chi kas are ru Cˈojol ri ka Tat ri sibalaj nim u kˈij, ri xuwi waˈ u Cˈojol cˈolic. Ri tat Juan xukˈalajisaj ri kas tzij chrij ri Areˈ, xubij: Are waˈ ri xinbij, chi ri Jun chic ri cäpe na, are nim na u kˈij chnuwäch in rumal chi ri Areˈ cˈo chic aretak ri in mäjaˈ quil nu wäch, ―xchaˈ. Konojel ka cˈamom ke ri nimalaj u kˈinomal, ka rikom cˈu tewchibal kˈij chi kˈij. Ri ka mam Moisés xutzˈibaj can ri Pixab ri xuya ri Dios che. Are cˈu ri Jesucristo xucˈut can chkawäch chi kas cujraj ri Dios, xukˈalajisaj ri kas tzij chkawäch. Man cˈo tä wi jun winak ilowinak u wäch ri Dios. Xane xak xuwi ru Cˈojol ri Dios ri cˈo rucˈ ri ka Tat, ri xak xuwi waˈ u Cˈojol cˈolic, are ri Areˈ xulkˈalajisan chkawäch ru banic ri Dios. Ri winak aj Israel pa Jerusalén xequitak bi sacerdotes xukujeˈ levitas rucˈ ri tat Juan chutaˈic che jachin ri areˈ. Ri areˈ kas xukˈalajisaj chquiwäch chi sakil, xubij: Ri in, man in tä ri Cristo, ―xcha chque. Xquitaˈ chi cˈu jumul che, xquibij: ¿Jachin cˈu ri lal? ¿A lal riˈ ri ka mam Elías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios? ―xecha che. Ri tat Juan xubij: Man in tä riˈ, ―xcha chque. Jumul chic xquitaˈ che, xquibij: ¿A man lal cˈu riˈ ri kˈalajisal u Tzij ri Dios ri cäbixic chi cäpe na? ―xecha che. Ri areˈ xchˈawic, xubij: Man in tä riˈ, ―xcha chque. Xquibij cˈu che: ¿Jachin cˈu ri lal? Rajwaxic chi cujeˈc, cˈo jas ri queˈkabij chque ri xujtakow lok. ¿Jas ri cäbij la chke chij ib la? ―xecha che. Ri tat Juan xchˈawic, xubij: In riˈ ri jun ri co cächˈaw pa tak ri juyub ri cätzˈinowic, cubij: “Chibana u banic ri nim be ri cäbin wi ri Kajaw, chibana jicom che,” ―cächaˈ. Jeˈ jas ri xubij lok ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha chque. Ri achijab riˈ ri xeopan rucˈ ri tat Juan chuchˈabexic, e areˈ qui takoˈn ri tataˈib fariseos waˈ. Xquitaˈ cˈu che ri tat Juan: We ri lal, man lal tä riˈ ri Cristo, man lal tä riˈ ri ka mam Elías, man lal tä cˈu riˈ ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ¿jas che cäban la kasnaˈ? ―xecha che. Ri tat Juan xubij chque: Ri in quinban kasnaˈ rucˈ joron. Cˈo cˈu Jun chxol alak ri man etam tä alak u wäch ri Areˈ. Are cˈu waˈ ri Jun ri teren lok chwij, pune nim cˈu na u banic chnuwäch in. Man takal tä cˈu chwe in quinquir ru cˈamal u xajäb, ―xcha chque. Ronojel waˈ we riˈ xcˈulmataj pa Betábara ri cˈo chrelbal kˈij che ri nimaˈ Jordán jawijeˈ ri tajin cuban wi kasnaˈ ri tat Juan. Chucab kˈij ri tat Juan xril ri Jesús tajin cänakajin lok rucˈ, xubij: ¡Chilampe alak! ―cächaˈ. Are waˈ ri Jun ri cäcämisax na cho ri Dios jeˈ ta ne jun alaj chij che resaxic bi ri qui mac ri winak ri e cˈo cho ruwächulew, ―cächaˈ. Chrij cˈu ri Areˈ xintzijon wi aretak xinbij: Cäpe chi na Jun ri nim na u banic chnuwäch in. Je riˈ, rumal chi ri Areˈ ya cˈo chic mäjok quil nu wäch in. Ri in xukujeˈ man wetam tä u wäch nabe, tajin cˈu quinban qui kasnaˈ ri winak rech conojel ri winak aj Israel cäquetamaj u wäch, ―xcha ri tat Juan. Xukujeˈ xubij ri tat Juan: Xinwil ri Lokˈalaj Espíritu xkaj lok chicaj jeˈ u banic jun palomäx, xcanaj cˈu can puwiˈ ri Jesús. Ri in nabe man wetam taj jachin ri Areˈ, ri Dios cˈut ri xintakowic chi quinban kasnaˈ rucˈ joron, are xubij chwe: “Jachin ri cawilo chi cäkaj ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ, cäcanajic, are riˈ ri Jun ri cuban na kasnaˈ rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu,” ―xcha chwe. Ri in wilom ri xucˈulmaj, quinkˈalajisaj cˈut jas ri xinwilo chi are waˈ ru Cˈojol ri Dios, ―xcha ri tat Juan chque ri winak. Chucab kˈij ri tat Juan cˈo chilaˈ jumul chic e rachiˈl quieb chque ru tijoxelab. Aretak ri tat Juan xrilo chi tajin cocˈow ri Jesús, xubij: ¡Chiwilampeˈ! ―cächaˈ. Are waˈ ri Jun ri cäcämisax na cho ri Dios jeˈ ta ne jun alaj chij, ―xcha chque. Ri quieb u tijoxelab ri tat Juan, aretak xquita ri xubij, xebeˈ rucˈ ri Jesús. Ri Jesús xcaˈy can chrij, xrilo chi terenem ri Areˈ cumal ri quieb tijoxelab, xubij chque: ¿Jas tajin quitzucuj? ―xchaˈ. Ri e areˈ xquibij che: Ajtij, ¿jawijeˈ jekel wi la? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: ¡Chixsajmpeˈ! Joˈ baˈ, quiwila cˈu na, ―xcha riˈ chque. Xebeˈ cˈu rucˈ ri Areˈ, xquil na jawijeˈ ri jekel wi. Chilaˈ cˈut xecanaj wi can pa ri kˈij riˈ, rumal chi craj are ucaj hora riˈ re ri benak kˈij. Jun cˈu chque ri quieb achijab ri xquita ri xubij ri tat Juan, ri xebeˈ rucˈ ri Jesús, are ri tat Andrés ri ratz ri tat Simón Pedro. Xeˈ ri tat Andrés chanim chutzucuxic ri tat Simón ru chakˈ, xubij cˈu che: Xkarik ri Mesías, ―xcha che. (Ri tzij riˈ quel cubij “Cristo”.) Te cˈu riˈ ri tat Andrés xucˈam bi ri tat Simón rucˈ ri Jesús. Ri Jesús cˈut, aretak xrilo, xubij che: At riˈ ri tat Simón ru cˈojol ri Jonás. Cefas chic cäbix na chawe (ri quel cubij Pedro), ―xcha che. Chucab kˈij chic ri Jesús xuchomaj chi queˈ pa Galilea. Xurik cˈu ri tat Felipe, xubij che: Tasaˈj wucˈ, ―xcha che. Ri tat Felipe jelaˈ cäpe wi pa ri tinimit Betsaida ri qui tinimit ri tat Andrés, ri tat Pedro. Ri tat Felipe xeˈ chutzucuxic ri tat Natanael, xubij che: Xkil u wäch ri achi ri cˈo xutzˈibaj ri ka mam Moisés chrij pa tak ri wuj re ri Pixab, xukujeˈ ri cˈo xquitzˈibaj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij pa ri qui wuj. Are waˈ ri Jesús ru cˈojol ri tat José aj Nazaret, ―xcha che. Ri tat Natanael xubij che: ¿A cˈo pu lo jun winak nim u banic ri cäpe pa Nazaret? ―xcha che. Ri tat Felipe xubij che: Tasaˈj baˈ, cawil cˈu na at, ―xcha che. Ri Jesús, aretak xrilo chi petinak ri tat Natanael, xubij: Xpe jun achi ri kas aj Israel, ri man cˈo tä subunic pa ranimaˈ, ―xchaˈ. Te riˈ ri tat Natanael xutaˈ che ri Jesús: ¿Jas xban la che retamaxic nu wäch? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Xatinwilo aretak mäjaˈ catsiqˈuix rumal ri tat Felipe, aretak at cˈo chuxeˈ ri jun u cheˈal higos, ―xcha che. Ri tat Natanael xubij che: Ajtij, lal riˈ ri u Cˈojol ri Dios, ri Nim Takanel pa qui wiˈ ri winak aj Israel, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: E ri at, ¿a cacoj waˈ xa rumal chi xinbij chawe chi xatinwilo aretak ri at cˈo chuxeˈ ru cheˈal higos? Cawil cˈu na nimak tak cajmabal chuwäch waˈ we riˈ, ―xcha che. Xukujeˈ xubij ri Jesús: Kas tzij ri quinbij chiwe chi quiwil na ri caj jaktalic. Quiwil cˈu na ri ángeles rech ri Dios quepakiˈc, quexuli pa nu wiˈ in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―xcha ri Jesús chque. Churox kˈij xban jun cˈulanem pa ri tinimit Caná re Galilea. Ru nan ri Jesús cˈo pa ri cˈulanem. Xukujeˈ ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab xesiqˈuix pa ri cˈulanem. Xqˈuis cˈu ri vino. Xpe ru nan ri Jesús, xubij che ri Areˈ: Man cˈo tä chi vino, ―xcha che. Ri Jesús cˈut xchˈawic, xubij che: Nan, ¿jas che cabij waˈ chwe in? Mäjaˈ curik ri kˈij chwe, ―xcha che ru nan. Xubij cˈu ru nan chque ri tajin quecojow ri vino: Chibana ronojel ri cubij na chiwe, ―xcha chque. Cˈo cˈu wakib nimak tak kˈebal re abaj chilaˈ, cˈolibal joron ri cäquicoj ri winak aj Israel che chˈajbal quib aretak cäquesaj ri äwas chquij. Chquijujunal ri kˈebal cäquichˈij jumuchˈ o cien litros joron. Ri Jesús xubij chque ri tajin quepatänin chque ri winak: Nojisaj alak we kˈebal riˈ che joron, ―xcha chque. Xquichap cˈu qui nojisaxic ri nimak tak kˈebal cˈä xenoj na. Xubij cˈu ri Jesús chque: Chesaj alak bi jubikˈ, cˈama bi alak che ri cˈamal be pa ri nimakˈij, ―xcha chque. Jeˈ cˈu xcaˈno. Aretak ri cˈamal be pa ri nimakˈij xunaˈ ri joron ri qˈuextajinak chi pa vino, man retam tä cˈut jawijeˈ xeˈcˈam wi. Xak xuwi ri patäninelab cˈo quetam chic che ri vino jawijeˈ quesam wi bic. Ri cˈamal be xusiqˈuij ri ala (ri novio). Xubij cˈu che: Conojel ri winak are cäquicoj nabe ri utzalaj vino. Aretak cˈut e nojinak chi ri ulaˈ, te cˈu riˈ coc ri vino ri man kas tä pakal rajil. Are cˈu ri at a cˈolom can ri utzalaj vino rech cˈä teˈ coc waˈ qˈuisbal, ―xcha che. Ri xuban ri Jesús pa Caná re Galilea, are waˈ ri nabe cajmabal etal. Rucˈ waˈ xucˈutu chi sibalaj nim u kˈij ri Areˈ. Xecojon cˈu ru tijoxelab che. Te cˈu riˈ xel bi chilaˈ, xeˈ pa ri tinimit Capernaum, rachiˈl ru nan, ru tijoxelab, xukujeˈ tak ru chakˈ. Xecanaj cˈu na can quieb oxib kˈij chilaˈ. Xa jubikˈ craj man curik ri Pascua, jun chque ri qui nimakˈij ri winak aj Israel. Rumal riˈ ri Jesús xeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Chilaˈ pa ri nimalaj rachoch Dios xeurik ajcˈay tak wacäx, ajcˈay tak chij, xukujeˈ ajcˈay tak palomäx. Xukujeˈ xeurik ri qˈuexel tak qui rajil ri winak tˈuyutˈoj pa tak ri qui tem. Ri Jesús aretak xeril waˈ, xuban u banic jun colob che u chˈayibal, xuchaplej quesaxic bi conojel ri winak riˈ pa ri nimalaj rachoch Dios, junam cucˈ ri qui chij, ri qui wacäx. Xujabuj ri qui rajil ri qˈuexel tak puak, xupakchij apan ri qui mesa. Xubij chque ri ajcˈay tak palomäx: ¡Chesaj bi alak ronojel waˈ waral! Mäban alak jun cˈayibal che ri rachoch ri nu Tat, ―xcha chque. Are cˈu ru tijoxelab, xnaˈtaj chque ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, ri cubij: “Jeˈ ta ne tajin cäcˈat ri wanimaˈ rumal ri u lokˈal ri achoch la,” ―cächaˈ. Te riˈ ri winak aj Israel xquitaˈ che ri Jesús: ¿Jas etal cäcˈut la chkawäch rech cäkilo chi cˈo takanic pa kˈab la chubanic ronojel waˈ? ―xecha che. Xchˈaw ri Jesús, xubij chque: We ta ri alak cäwulij alak ri nimalaj rachoch Dios riˈ, xa oxib kˈij quinsachi na chuyaquic waˈ jumul chic, ―xcha chque. Xquibij cˈu ri winak aj Israel che: Cawinak wakib junab xbeytaj u banic waˈ we nimalaj rachoch Dios riˈ, te cˈu riˈ cäbij la chi xa choxib kˈij cäyac ta chi la jumul, ―xecha che. Are cˈu ri nimalaj rachoch Dios ri xubij ri Jesús, are ru cuerpo ri Areˈ. Rumal riˈ aretak xcˈastaj ri Jesús chquixol ri cäminakib, xnaˈtaj waˈ we tzij riˈ ri xubij ri Jesús chque ru tijoxelab, xquicoj cˈut ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, xukujeˈ xecojon che ru tzij ri Jesús. Aretak ri Jesús xcˈoji pa Jerusalén pa ri nimakˈij re ri Pascua, e qˈuia xecojon che aretak xquil ri cajmabal tak etal ri xubano. Ri Jesús cˈut man xcuˈbi tä u cˈux chquij rumal chi ri Areˈ retam ri cˈo pa canimaˈ conojel winak. Man rajwaxic taj chi cˈo jachin jun cäbin che ri cäquichomaj ri winak rumal chi ri Areˈ retam ri cˈo pa tak ri canimaˈ. Cˈo jun tataˈ fariseo, Nicodemo u biˈ. Ri tataˈ riˈ nim u banic chquixol ri winak aj Israel. Ri tat Nicodemo xopan rucˈ ri Jesús chakˈab chuchˈabexic, xubij che: Ajtij, ―xcha che. Ketam chi are ri Dios takowinak la lok che ka tijoxic rumal chi man cˈo tä jun cäcowin chucˈutic ri u chukˈab cucˈ cajmabal tak etal jas ri tajin cäban la we ta mat cˈo ri Dios rucˈ, ―xcha che ri Jesús. Te riˈ ri Jesús xubij che: Kas tzij quinbij che la chi we jun winak man quil chi na u wäch jumul chic, man cuyaˈ taj queˈrilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, ―xcha che. Ri tat Nicodemo xutaˈ che, xubij: ¿Jas ta cˈu lo cuban jun achi ri riˈj chic rech quil chi na u wäch jumul chic? ¿A cäcowin ta cˈu lo coc ri areˈ jumul chic chupam ru nan rech quil chi na u wäch chucamul? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Kas tzij quinbij che la chi ri winak ri man quil tä na u wäch rucˈ joron, xukujeˈ rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu, man cuyaˈ taj copan chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios, ―cächa che. Ri winak ri calcˈualax cumal ru nan u tat, xak winak riˈ. Are cˈu ri winak ri calcˈualax rumal ri Lokˈalaj Espíritu, ralcˈual ri Dios riˈ. Mäcajmaj baˈ la chi quinbij che la: “Rajwaxic chi quil chi na u wäch jun winak jumul chic,” ―cächa che. Jeˈ jas ri quiäkikˈ xa apawijeˈ cäjichˈichˈ wi, cätataj ru jininem, man kˈalaj tä cˈut jawijeˈ ri cäpe wi, o jawijeˈ ri queˈ wi. Are cˈu je riˈ ri winak ri quil u wäch rumal ri Lokˈalaj Espíritu, ―xcha ri Jesús che. Ri tat Nicodemo xutaˈ chi jumul che ri Jesús, xubij: ¿Jas cˈu ru banic waˈ? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Ri lal, lal jun nimalaj ajtij pa Israel. ¿A mat cächˈob la waˈ ri tajin quinbij? ―cächa che. Kas tzij quinbij che la, chi ri uj cäkabij ri ketam, cäkakˈalajisaj cˈu ri kilom. Are cˈu ri alak man cäcoj tä alak ri cäkabij chech alak. We man cäcoj alak ri quinbij chrij ri cäcˈulmataj waral cho ruwächulew, ¿a are ta cˈu lo cäcoj alak riˈ we quintzijon chrij ri cäcˈulmataj pa ri caj? ―cächa che. Man cˈo tä jun winak pakalinak bi chilaˈ chicaj, xane xak xuwi ri kajinak lok chicaj. Are cˈu ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, ―cächa ri Jesús. Jas ri xbantaj pa ri juyub ri cätzˈinowic aretak ri ka mam Moisés xuyac ri jun cumätz re chˈichˈ bronce puwiˈ jun cheˈ chquiwäch ri winak, je cˈu riˈ cäban na chwe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Quinyac na in chquiwäch ri winak. Je riˈ rech apachin ri cäcojon chwe in man cäsach tä u wäch, xane curik ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ―xcha ri Jesús che ri tat Nicodemo. Ri Dios cˈut sibalaj queraj ri winak cho ruwächulew chi xusipaj lok ru Cˈojol ri xak xuwi waˈ u Cˈojol cˈolic, rech apachin ri cäcojon che ri Areˈ man cäsach tä u wäch, xane curik ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri Dios man xutak tä lok ru Cˈojol cho ruwächulew chukˈatic tzij pa qui wiˈ ri winak chi cˈäjisaxic qui wäch, xane che qui toˈic. Jachin ri cäcojon che ru Cˈojol ri Dios, man cäkˈat tä tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch. Jachin cˈu ri man cäcojon tä che, ya kˈatom chi tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch rumal chi man cäcojon tä che ru Cˈojol ri Dios ri xak xuwi u Cˈojol waˈ cˈolic. Ri man quecojon taj kˈatom chi tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch rumal chi aretak ri sakil xpe cho ruwächulew, ri winak are utz xquil wi ri kˈekum rumal chi man utz taj ri tajin cäcaˈno. Conojel ri cäcaˈn etzelal cäquetzelaj u wäch ri sakil. Man cäcaj tä cˈu quekeb cho ri sakil rumal chi man cäcaj taj chi cäkˈalajin ri etzelal ri tajin cäcaˈno. Jachin cˈu tak ri cäcaˈn ri kas tzij, quekeb riˈ cho ri sakil rech cäkˈalajinic chi ronojel ri tajin cäcaˈno are waˈ ri craj ri Dios. Te cˈu riˈ ri Jesús xel bi chilaˈ, xeˈ pa Judea junam cucˈ ru tijoxelab. Naj cˈut xcanaj na chilaˈ cucˈ ri e areˈ, xuban cˈu kasnaˈ. Ri tat Juan xukujeˈ tajin cuban kasnaˈ pa Enón, chunakaj ri Salim, jawijeˈ cˈo wi qˈuia joron. Xeopan ri winak rucˈ, xuban cˈu qui kasnaˈ. Mäjaˈ cˈu coc ri tat Juan pa cheˈ aretak xbantaj waˈ. Te riˈ xchaptaj jun chˈoj chquixol ru tijoxelab ri tat Juan cucˈ jujun aj Israel chrij ri resaxic ri äwas chquij. Xeˈquibij cˈu che ri tat Juan: Ajtij, chilampe la chi ri Jun ri xcˈoji ucˈ la chrelbal kˈij che ri nimaˈ Jordán, ri Jun ri xkˈalajisaj la chkawäch, ri Areˈ tajin cuban kasnaˈ cämic, conojel cˈu ri winak tajin quebeˈ rucˈ, ―xecha che. Ri tat Juan xubij chque: Man cˈo tä jun winak cˈo jas cäcowin chubanic, we man yoˈm che rumal ri Dios. Ri ix, kas xita riˈ jas ri xinbij, chi man in taj ri Cristo, xane xa in takom lok nabe chuwäch ri Areˈ. Pa jun cˈulanem, ri cˈamowinak bi ri ali are ri ala. Are cˈu ri rachiˈl ri ala ri cˈo chilaˈ cutatabej ri ala cätzijonic, cäquicot cˈu rucˈ aretak cuto. Je cˈu riˈ ri in cämic sibalaj quinquicotic. Ri Areˈ rajwaxic are cänimar na u kˈij, are cˈu ri in, rajwaxic chi nojim man nim tä chic quinil wi, ―xcha ri tat Juan chque ru tijoxelab. Ri Jun ri cäpe chilaˈ chicaj are cˈo pa qui wiˈ conojel. Are cˈu ri jun ri xak ajuwächulew, xuwi cutzijoj ri cäbantaj waral cho ruwächulew. Are cˈu ri Jun ri cäpe chilaˈ chicaj are cˈo pa qui wiˈ conojel. Ri Areˈ cˈut, are cutzijoj ri rilom, ri u tom. Man cˈo tä cˈu jun cucojo jas ri cubij. Jachin cˈu ri cucojo, rucˈ waˈ cujiquiba u bixic chi ri Dios cubij ri kas tzij. Ri Jun ri takom lok rumal ri Dios, cutzijoj ru Tzij ri Dios, rumal chi ri Dios man xak tä jubikˈ ri Espíritu rech Areˈ u yoˈm che. Ri Dios ka Tat lokˈ ru Cˈojol chuwäch, u yoˈm cˈu ronojel pu kˈab. Jachin ri cäcojon che ru Cˈojol ri Dios cˈo u cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Jachin cˈu ri man craj taj cäcojon che ru Cˈojol ri Dios, man cˈo tä u cˈaslemal riˈ, xane ri nimalaj royowal ri Dios cäpe na puwiˈ, cäcˈäjisax cˈu na u wäch. Ri tataˈib fariseos xquetamaj chi ri Jesús e qˈuia na ru tijoxelab ri Areˈ, xukujeˈ e qˈuia na ri xban qui kasnaˈ rumal ri Areˈ chuwäch ri xban qui kasnaˈ rumal ri tat Juan. Kas tzij cˈut, man are tä ri Jesús ri xbanow ri kasnaˈ, xane e are ru tijoxelab xebanowic. Aretak ri Jesús xuta waˈ, ri tajin cäbixic, xel bi pa Judea, xtzelej chic pa Galilea. Pa ru tzelejic cˈut rajwaxic chi cocˈow pa tak ri juyub re Samaria. Xopan cˈu pa jun tinimit re Samaria, Sicar u biˈ, chunakaj ri ulew ri u yoˈm ri Jacob che rechbal ri José ru cˈojol. Chilaˈ cˈut cˈo wi ri cˈuaˈ ri cäbix “ru cˈuaˈ ri Jacob” che. Ri Jesús cosinak chic che ri binem, xtˈuyi chuchiˈ ri cˈuaˈ. Xa cˈu jubikˈ man curik ri niqˈuiaj kˈij. E benak cˈu ru tijoxelab pa ri tinimit chulokˈic ri cäquitijo, aretak xopan jun ixok aj Samaria chuchiˈ ri cˈuaˈ chucˈamic u joron. Ri Jesús xubij che: Ya la jubikˈ nu joron, ―xcha che. Man cäquichˈabej tä cˈu quib ri winak aj Israel cucˈ ri winak aj Samaria, rumal riˈ ri ixok xubij che ri Jesús: ¿Jas che ri lal cätaˈ la joron la chwe in? Ri lal cˈut, lal aj Israel. Ri in, in aj Samaria, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: We ta etam la jas ri cusipaj ri Dios, xukujeˈ we ta etam la jachin ri in ri tajin quintaˈ nu joron che la, ri lal kas tzij cätaˈ la joron la riˈ chwe in, quinya cˈu na cˈaslic joron che la, ―xcha che. Ri ixok xubij che: Tat, man cˈo tä ne jas cäcoj la che resaxic ri joron, sibalaj naj cˈut kajinak ri cˈuaˈ. ¿Jawijeˈ ta cˈu ne queˈcˈama wi la ri cˈaslic joron ri cäya la chwe? ―cächa che. Ri Jacob ri ka mam ojer are yoˈwinak can waˈ we cˈuaˈ riˈ chke, ri xresaj wi u joron ri areˈ, ri ralcˈual, xukujeˈ ri xresaj wi qui joron ri rawaj. ¿A lal ta cˈut ri nim na banic la chuwäch ri areˈ? ―xcha ri ixok che ri Jesús. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Conojel ri cäquitij que we joron riˈ cächakiˈj chi na qui chiˈ jumul chic. Jachin cˈu ri cutij re ri joron ri quinya in, man cˈo tä chi na jumul cächakiˈj chi u chiˈ. Je riˈ, rumal chi ri joron ri quinya in che cäbulbut na pa ranimaˈ jeˈ jas jun u qˈuiyibal jaˈ ri cuya cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ―xcha che. Ri ixok xubij che: Tat, ya la we ri joron riˈ rech man cächakiˈj tä chi nu chiˈ, rech man rajwaxic tä chi quinpe chi waral chucˈamic nu joron, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Oj baˈ la, jesiqˈuij la lok ri achajil la, cäpe chi cˈu na la waral, ―xcha che. Ri ixok xchˈawic, xubij: Man cˈo tä wachajil, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: Tzij ri cäbij la chi man cˈo tä achajil la. E job cˈu ne ri achajil la e cˈolinak. Are cˈu ri jun ri cˈo ucˈ la cämic, man are tä kas achajil la. Kas tzij baˈ ri bim la, ―xcha ri Jesús che ri ixok. Aretak xuta ri ixok waˈ, xubij che ri Jesús: Tat, quinwilo chi lal jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri ka mam uj ojer, ri uj aj Samaria, xquikˈijilaj ri Dios waral pa we juyub riˈ. Are cˈu ri alak, ri alak aj Israel, cäbij alak chi pa ri tinimit Jerusalén rajwaxic cäkˈijilax wi ri Dios, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij: Nan, cojo baˈ la ri quinbij chi copan na ri kˈij aretak ri alak cäkˈijilaj na alak ri ka Tat, man rajwaxic tä cˈu na chi cäpe alak waral pa we juyub riˈ o chi queˈ alak pa Jerusalén chukˈijilaxic ri ka Tat, ―xcha che. Ri alak, alak aj Samaria man kas etam alak jachin ri cäkˈijilaj alak. Are cˈu ri uj ketam jachin ri cäkakˈijilaj, rumal chi ru tobanic ri Dios cäpetic cumal ri winak aj Israel. Curik cˈu na ri kˈij, are cämic cˈut, aretak ri winak ri kas tzij cäquikˈijilaj ri ka Tat, kas cäquikˈijilaj na ri Areˈ rucˈ ru takanic ri Lokˈalaj Espíritu pa canimaˈ. Ri ka Tat cˈut, craj chi jeˈ cäban waˈ cumal ri winak ri quekˈijilan che. Ri Dios are Espíritu, jachin cˈu tak ri quekˈijilan che, rajwaxic kas tzij cäquikˈijilaj na rucˈ ru takanic ri Lokˈalaj Espíritu pa canimaˈ. Ri ixok xubij che: Ri in wetam chi cäpe na ri Mesías ri xukujeˈ cäbix Cristo che. Aretak cäpe ri Areˈ, cukˈalajisaj na ronojel chkawäch, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: In riˈ, ri tajin quintzijon ucˈ la, ―xcha che. Kas jeˈ tajin cubij waˈ ri Jesús aretak xeopan ru tijoxelab. Xquicajmaj cˈut chi tajin cätzijon rucˈ jun ixok. Man cˈo tä cˈu jun xucochˈo xutaˈ che ri Jesús jas ri craj ri ixok o jas ri tajin cubij che. Ri ixok cˈut xuya can ru kˈebal, xeˈ pa ri tinimit, xubij chque ri winak: Chixsajmpeˈ, jiliwila cˈu jun achi ri u bim chwe ronojel ri nu banom. ¿A mat are waˈ ri Cristo? ―xcha chque ri winak. Xebel cˈu bi ri winak pa ri tinimit, xebeˈ jelaˈ jawijeˈ cˈo wi ri Jesús. Are cˈu ri tijoxelab tajin cäquibij che ri Jesús: Ajtij, wok baˈ la, ―xecha che. Ri Jesús cˈut xubij chque: Ri in cˈo ri nu wa ri quintijo ri man iwetam tä ix jasach, ―xcha chque. Ri tijoxelab xquichaplej u taˈic chbil tak quib, xquibij: ¿A xa ta cˈu lo cˈo jachin xcˈamow lok ri cutijo? ―xechaˈ. Ri Jesús xubij chque: Ri nu wa are ru banic ru rayibal ri Jun ri xintakow lok, ru qˈuisic cˈut ru chaplem lok u banic. Ri ix quibij: “Craj na quiejeb icˈ ri cosecha.” Ri in cˈut quinbij chiwe: Chicaˈyej tak ri ticoˈn, e chakiˈj chi cˈut, e utz chic che ri cosecha. Ri cächacun pa ri cosecha, cäyiˈ na ri tojbal re. Are cˈu ri cosecha ri cuyaco are re cˈaslemal waˈ ri man cˈo tä u qˈuisic, rech ri queticoˈnijic, xukujeˈ ri queyacowic, junam quequicotic. Kas tzij cˈut ri cäbixic: “Jun winak cäticoˈnijic, are cˈu jun winak chic ri cäyacowic,” ―cächaˈ. Ri in xixintak bic rech quiyac u wäch ri ticoˈn ri man xirik tä cˈäx chutiquic. Juleˈ winak chic ri xechacunic, are cˈu ri ix xak xuwi quixquicot chuyaquic u wäch ri qui ticoˈn, ―xcha chque ru tijoxelab. E qˈuia cˈu chque ri winak pa ri alaj tinimit riˈ re Samaria ri xecojon che ri Jesús rumal ri xuban ri ixok, xujiquiba cˈu u bixic chque: “U bim chwe ronojel ri nu banom,” ―xcha riˈ. Je riˈ chi aretak xeopan ri winak aj Samaria rucˈ ri Jesús, xquibochiˈj chi cäcanaj na can cucˈ. Xcanaj cˈu na can quieb kˈij cucˈ. E qˈuia cˈu na ri xecojonic aretak xquita ri tzij ri xubij ri Jesús. Xquibij cˈu che ri ixok: Cämic cäkacojo, man xuwi tä rumal ri xabij at chke, xane rumal chi ka tom uj ri cubij. Ketam cˈut chi kas tzij are waˈ ri Cristo ri Toˈl Que ri winak cho ruwächulew, ―xecha che. Churox kˈij ri Jesús xel bi pa Samaria, xutakej ru be, xeˈ pa Galilea. Je riˈ, rumal chi jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios man nim tä quil wi ri areˈ pa ri kas u tinimit jeˈ jas ri xubij ri Jesús. Aretak xopan pa Galilea ri winak chilaˈ utz u cˈulaxic xcaˈno. Ri e areˈ cˈut e petinak pa ri nimakˈij Pascua ri cäban pa ri tinimit Jerusalén, quilom cˈu ronojel ri u banom ri Areˈ chilaˈ pa ri nimakˈij. Te riˈ ri Jesús xeˈ chi jumul pa ri tinimit Caná pa Galilea jawijeˈ ri xuqˈuex wi ri joron pa vino. Cˈo cˈu jun tataˈ chilaˈ ri nim u banic pa ri tinimit Capernaum. Jun toˈl re ri nim takanel waˈ. Yawab cˈu ri u cˈojol. Aretak ri tataˈ riˈ xuto chi ri Jesús xpe pa Judea, xopan cˈu pa Galilea, xeˈ ri areˈ che rilic. Xutaˈ tokˈob che chi queˈ cho rachoch chucunaxic ri u cˈojol, ri xa jubikˈ man cäcämic. Ri Jesús cˈut xubij che: Ri alak man cäcojon tä alak we ta mat quil alak cajmabal, xukujeˈ etal, ―xcha ri Jesús. Xubij cˈu ri tataˈ ri nim u banic che: Tat, saˈj la chanim cho wachoch mäjaˈ cˈu cäcäm ri nu cˈojol, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: ¡Oj la cho ja, cäcˈasi cˈu na ri cˈojol la! ―xcha che. Xucoj cˈu ri tataˈ ri xbix che rumal ri Jesús, xeˈ cˈut. Aretak xa jubikˈ man copan ri tataˈ cho rachoch, xepe ri patänil tak re chucˈulaxic, xquibij cˈu che: ¡Cˈasal ri cˈojol la! ―xecha che. Ri tataˈ xutaˈ chque jas hora xuchap rutziric ri u cˈojol. Ri e areˈ xquibij che: Iwir pa ri nabe hora re ri benak kˈij xel ri kˈakˈ chrij, ―xecha che. Ru tat ri ala xuchˈobo chi pa ri hora riˈ xubij ri Jesús che: “Ri cˈojol la cäcˈasi na,” ―xcha ri Jesús. Xcojon cˈu ri tataˈ che ri Jesús, xukujeˈ conojel ri e cˈo pa rachoch. Are waˈ ri ucab cajmabal etal ri xuban ri Jesús aretak xtzelej lok pa Judea, xopan cˈu pa Galilea. Te cˈu riˈ ri winak aj Israel xcaˈn jun qui nimakˈij chic pa Jerusalén. Ri Jesús cˈut xeˈ chi na jumul jelaˈ. Pa ri tinimit Jerusalén chunakaj ri uchibe ri cäbix “Uchibe ri Queboc wi Chij” che, cˈo jun atinibal ri cäbix Betesda che ru biˈ pa ri chˈabal hebreo. E cˈo job rakan ja chrij. Pa tak ri rakan ja riˈ e kˈoyokˈoj qˈuia yawabib. E cˈo moyab, chˈocojib, xukujeˈ winak ri cäminak qui cuerpo. Tajin cäqueyej chi cäslab ri joron. Jun tak paˈ cˈut cäkaj lok jun ángel pa ri atinibal, cuslabisaj cˈu ri joron. Jachin ri nabe cäkaj pa ri joron aretak cäslabtaj can rumal ri ángel cäcunataj che apachique u wäch yabil ri cˈo che. Cˈo cˈu jun achi chilaˈ ri xqueˈ juwinak lajuj rucˈ wajxakib junab yawab. Aretak ri Jesús xrilo kˈoyol cho ri ulew, xukujeˈ xretamaj chi qˈuia junab chic yawab, xutaˈ che: ¿A caj la cutzir la? ―xcha che. Ri yawab xchˈawic, xubij che: Tat, man cˈo tä jun quinkasan pa ri atinibal aretak cäslab ri joron. Amakˈel aretak cwaj quinkajic, jun chic cäkaj bi nabe chnuwäch in, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: ¡Walij baˈ la, yaca la bi ri soc la, bin yaˈ la! ―xcha ri Jesús che. Chanim xutzir ri achi. Xuyac bi ru soc, xuchaplej binem. Are cˈu kˈij re uxlanem aretak xbantaj waˈ. Ri winak aj Israel xquibij che ri achi ri xutziric: Cämic cˈut are kˈij re uxlanem. Man yaˈtal taj cawekaj bi ra soc, ―xecha che. Ri achi xchˈawic, xubij chque: Ri jun ri xincunanic xubij chwe: “¡Yaca la bi ri soc la, bin yaˈ la!” ―xcha riˈ chwe, ―xcha ri achi chque ri winak. Ri e areˈ xquitaˈ che, xquibij: ¿Jachin riˈ ri xbin chawe: “¡Yaca la bi ri soc la, bin yaˈ la!”? ―xecha che. Are cˈu ri achi man xuchˈob tä chi u wäch jachin ri xcunanic rumal chi ri Jesús xsach chquixol ri qˈuialaj winak ri e cˈo chilaˈ. Te riˈ ri Jesús xurik ri achi pa ri nimalaj rachoch Dios, xubij che: ¡Chilampe la! ―xchaˈ. Cämic ri lal utz chic. Mämacun chi baˈ la, mäpe chi ne jun cˈäx chic chij la ri más nim na, ―xcha ri Jesús che. Xeˈ cˈu ri achi, xubij chque ri winak aj Israel chi ri xcunanic are ri Jesús. Rumal riˈ ri winak aj Israel xquitzucuj u chapic ri Jesús rech cäquicämisaj, rumal chi cuban tak waˈ we riˈ pa ri kˈij re uxlanem. Xubij cˈu ri Jesús chque: Ri nu Tat amakˈel chacuninak petinak lok. Rajwaxic cˈut chi ri in xukujeˈ quinchacunic, ―xcha chque. Rumal riˈ ri winak aj Israel xa sibalaj xpe na coyowal, xcaj xquicämisaj ri Jesús rumal chi man nim tä xril wi ri cubij ri Pixab chrij ri kˈij re uxlanem. Man xuwi tä cˈu riˈ, xane xukujeˈ xujunamaj rib rucˈ ri Dios aretak xubij chi ri Dios Are ru Tat. Te riˈ ri Jesús xubij chque: Kas tzij quinbij chech alak chi ri u Cˈojol ri Dios man cäcowin taj cˈo jas cubano xak pa re wi. Xuwi cubano jachique ri cärilo chi cuban ri u Tat. Ronojel ri cuban ri u Tat, cuban cˈu ri u Cˈojol xukujeˈ. Ri ka Tat sibalaj lokˈ ri u Cˈojol chuwäch, cucˈut cˈu chuwäch jachique ri cuban ri Areˈ. Cucˈut cˈu na nimak tak cajmabal chuwäch ru Cˈojol, ri sibalaj cäcajmaj na alak. Jeˈ jas ri ka Tat queucˈastajisaj ri cäminakib, cuya cˈu qui cˈaslemal, je riˈ xukujeˈ ri u Cˈojol cuya cˈaslemal chque jachin tak ri craj cuya wi. Ri ka Tat man cukˈat tä tzij puwiˈ jachin jun, xane u yoˈm ronojel u wäch takanic pu kˈab ru Cˈojol rech ri Areˈ cäkˈatow tzij. Je riˈ rech conojel ri winak cäquiya u kˈij ri u Cˈojol ri Dios junam jas ri cäcaˈn chuyaˈic u kˈij ri ka Tat. Jachin ri man cuya tä u kˈij ri u Cˈojol ri Dios, man cuya tä riˈ u kˈij ri ka Tat ri xutak lok ri Areˈ. Kas tzij quinbij chech alak chi jachin ri cutatabej ri nu tzij, cäcojon cˈu che ri Dios ri xintakow lok, curik na riˈ ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Man cäkˈat tä cˈu tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch rumal chi elinak chic pa ri cämical re ri ojer cˈaslemal, cˈo chic ri kas u cˈaslemal. Kas tzij quinbij chech alak chi cäpe na ri kˈij, cämic cˈut ri kˈij riˈ aretak ri cäminakib cäquita na chi quinchˈawic, in riˈ ri u Cˈojol ri Dios. Jachin tak ri cäquinimaj ri quinbij quecˈasi na. Ri ka Tat cˈo cuinem pu kˈab pa re wi chuyaˈic cˈaslemal, xukujeˈ u yoˈm pa nu kˈab in, in riˈ ri u Cˈojol, chi quincowinic quinya cˈaslemal. Xukujeˈ u yoˈm takanic pa nu kˈab rech quinkˈat tzij rumal chi ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Mäcajmaj alak waˈ rumal chi copan na ri kˈij aretak conojel ri cäminakib cäquita na chi quinchˈawic. Quebel na lok pa tak ri mukubal. Ri caˈnom ri utzil quecˈastajic rech cäcˈoji na qui cˈaslemal. Are cˈu ri caˈnom ri man utz taj quecˈastajic rech cäkˈat na tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax na qui wäch. Ri in man cˈo tä jas quincowin chubanic xak pa we wi. Ri in quinkˈat tzij xa jas ri quintak wi. Jicom cˈu quinban in chukˈatic tzij. Man are tä cˈu quinban xa jas ri cwaj in, xane are quinban jas ri craj ri nu Tat ri xintakow lok. We ri in quinkˈalajisaj ri kas tzij chwij chbil wib, man cˈo tä u patän riˈ ri quinbij. Cˈo cˈu Jun chic ri cˈo jas cukˈalajisaj chwij, wetam cˈut chi ri cubij ri Areˈ chwij are kas tzij. Ri alak xtak alak u taˈic che ri tat Juan. Ri xubij cˈu ri areˈ chech alak are kas tzij. Ri in cˈut man are tä cuˈl nu cˈux chrij ri cukˈalajisaj jun winak chwij. Xuwi quinbij waˈ rech ri alak cärik na alak ru tobanic ri Dios. Ri tat Juan are junam rucˈ jun chäj o jun candela ri cäcˈatic, ri cäjuluwic. Ri alak cˈut xquicot alak quieb oxib kˈij rucˈ ri sakil riˈ. Cˈo cˈu na ri cäcˈutuwic chi kas tzij ri quinbij. Are utz na waˈ chuwäch ri xukˈalajisaj ri tat Juan chwij. Ri tajin quinbano, are waˈ ri xinutak ri nu Tat chubanic. Are cˈu waˈ ri cäcˈutuwic chi kas tzij are ri nu Tat ri in takowinak lok. Xukujeˈ ri nu Tat ri xintakow lok cukˈalajisaj ri kas tzij chwij, pune ta ne ri alak man tom tä alak ri Areˈ cächˈawic, man ilom tä cˈu alak u wäch. Man kajinak tä cˈu ru Tzij ri Dios pa animaˈ alak rumal chi man cäcojon tä alak che ri Jun ri takom lok rumal ri ka Tat. Ri alak naˈl cäsiqˈuij alak u wäch ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic rumal chi cächomaj alak chi chilaˈ cärik wi alak ri cäyoˈw ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Are cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic ri cukˈalajisaj ri kas tzij chwij in. Pune je riˈ, ri alak man caj tä alak cäpe alak wucˈ rech cärik alak we cˈaslemal riˈ ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri in man cwaj taj chi cäyiˈ nu kˈij cumal ri winak. Wetam cˈu in ri animaˈ alak, wetam chi man caj tä alak ri Dios. Ri in, in petinak chuqˈuexwäch ri nu Tat. Ri alak cˈut man xincˈulaj tä alak. Are cˈu we ta cäpe jachin jun chic xak pa re wi, ¡are ri areˈ cäcˈulaj na alak! ¿A cäcowin lo alak riˈ cäcojon alak chwe we xa cätzucuj alak u yaˈic kˈij alak chbil tak ib alak, man are tä cätzucuj alak chi cäyiˈ kˈij alak rumal ri Dios ri xak xuwi Dios waˈ cˈolic? Mächomaj alak chi ri in quinchap u bixic ri man utz taj chij alak cho ri nu Tat. Ri cäbin na waˈ chij alak are ri ka mam Moisés, ri cuˈbam cˈux alak chrij. We ta ri alak kas xcojon alak che ri xubij ri ka mam Moisés, cäcojon ta cˈu alak riˈ chwe in rumal chi ri ka mam Moisés cˈo ri u tzˈibam chwij in. We cˈu man xcojon alak che ri xutzˈibaj ri areˈ, ¿jas ta cˈu lo cäban alak chucojic ri quinbij in? ―xcha ri Jesús chque. Te cˈu riˈ ri Jesús xkˈax chˈäkäp che ri mar ri cäbix “Mar re Galilea” che, ri xukujeˈ cäcoj “Mar re Tiberias” che ru biˈ. E qˈuia winak cˈut xeteri bi chrij ri Jesús rumal chi quilom ri cajmabal tak etal ri xubano aretak xeucunaj tak ri yawabib. Te riˈ xpaki ri Jesús puwiˈ jun juyub, chilaˈ cˈut xtˈuyi wi junam cucˈ ru tijoxelab. Xa cˈu jubikˈ craj man curik ri nimakˈij ri cäbix “Pascua” che, jun chque ri qui nimakˈij ri winak aj Israel. Aretak ri Jesús xeril ri qˈuialaj winak ri e benak rucˈ, xubij che ri tat Felipe: ¿Jawijeˈ ta ne quekalokˈ wi ri wa ri cäkaya chque ri qˈuialaj winak riˈ? ―xcha che. Xubij waˈ ri Jesús xa rech cärilo jas cubij ri tat Felipe. Kas retam cˈu ri Areˈ jas ri cuban na. Xchˈaw cˈu ri tat Felipe, xubij: Quieb cientos quetzales caxlan wa man cuban tä riˈ rech cˈo ju tak bikˈ que conojel chquijujunal, ―xcha che. Are cˈu ri tat Andrés, ratz ri tat Simón Pedro, jun chque ru tijoxelab ri Jesús, xubij che: Waral cˈo wi jun ala rucˈam job caxlan wa re cebada rucˈ quieb cär. ¿Jas ta cˈu lo u patän waˈ che qui tzukic ri qˈuialaj winak ri e cˈolic? ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús chque ru tijoxelab: Chibij chque conojel ri winak chi quetˈuyiˈc, ―xcha chque. Sibalaj qˈuia cˈu ri räx kˈayes cˈo cho ri juyub riˈ, xetˈuyi cˈut. Craj e cˈo job mil achijab. Te riˈ ri Jesús xeucˈam ri caxlan wa. Aretak xetewchitaj waˈ rumal, xeuya chque ru tijoxelab, ri tijoxelab chic xequijach waˈ chquiwäch conojel ri winak ri e tˈuyutˈoj. Xukujeˈ jeˈ xuban chque ri cär, xeuya chque jampaˈ ri xcaj. Aretak e nojinak chic, ri Jesús xubij chque ru tijoxelab: Cheiyaca ri chˈäkatak ri xecanaj canok rech man xak tä quebeˈ pa mes, ―xcha chque. Xequiyac cˈut, xequinojisaj cablajuj chicäch cucˈ ri chˈäkatak ri xecanaj can chque ri job caxlan wa re cebada. Ri winak, aretak xquil we cajmabal etal riˈ ri xuban ri Jesús, xquibij: Kas tzij are waˈ ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäbixic chi cäpe na cho ruwächulew, ―xecha riˈ. Ri Jesús cˈut xrilo chi cäcaj cäquicoj qui chukˈab chucˈamic bic rech cäquicoj che nim takanel pa qui wiˈ, rumal cˈu riˈ xa xel bi chquiwäch, xeˈ chi jumul puwiˈ ri juyub rech cäcˈoji chilaˈ u tuquiel. Aretak chakˈab chic, ru tijoxelab ri Jesús xekaj bi chuchiˈ ri mar. Xeboc cˈu pa jun barco, xquichaplej binem puwiˈ ri mar rech quekˈax pa Capernaum. Sibalaj kˈekum chic, ri Jesús cˈut mäjaˈ cätzelej lok pa ri juyub. Xak teˈtalic xpe jun nimalaj quiäkikˈ. Xewalij cˈu nimak tak uwojaˈ puwiˈ ri mar rumal. Aretak qui binibem chi job o wakib kilómetros, xquil ri Jesús petinak tajin cäbin puwiˈ ri jaˈ. Nakaj chic cˈo wi che ri barco, xquixej cˈu quib che. Are cˈu ri Jesús xubij chque: ¡In riˈ, mixej baˈ iwib! ―xcha riˈ chque. Te riˈ ri e areˈ xequicotic, xquibij che ri Jesús chi cäpaki cucˈ pa ri barco. Chanim cˈut xeopan pa ri tinimit jawijeˈ ri benam wi que. Chucab kˈij ri winak ri xecanaj can chˈäkäp che ri mar xquilo chi ri tijoxelab xebeˈ pa ri jun barco ri xuwi barco waˈ cˈo chilaˈ, man xeˈ tä cˈu ri Jesús cucˈ. Xurika cˈut chi xeopan niqˈuiaj barcos chic ri qui petic pa ri tinimit Tiberias. Xeopan chilaˈ chunakaj ri uwosak jawijeˈ ri winak xquitij wi ri caxlan wa aretak xmaltioxitaj waˈ rumal ri Kajaw Jesús. Je riˈ chi ri winak aretak xquilo chi man cˈo tä chi ri Jesús chilaˈ, xukujeˈ chi man e cˈo tä chi ru tijoxelab, xeboc pa tak ri barcos, xebeˈ cˈu pa ri tinimit Capernaum chutzucuxic ri Jesús. Aretak ri winak xeopan chˈäkäp che ri mar, xquirik ri Jesús, xquitaˈ cˈu che, xquibij: Ajtij, ¿jampaˈ xul la waral? ―xecha che. Xubij cˈu ri Jesús chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi ri alak quintzucuj alak xa rumal chi xwiˈ alak, xnoj cˈu alak. Man quintzucuj tä alak rumal chi cächˈob alak u beyal ri cajmabal tak etal ri quinbano. Moc il alak chutzucuxic ri wa ri xa cäsach u wäch, xane are rajwaxic chi coc il alak chutzucuxic ri wa ri man cäsach tä u wäch, ri cuya chech alak ri kas cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Are waˈ ri wa ri quinya na in chech alak, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Rumal waˈ u cˈutum ri Dios ka Tat chi rucˈ Areˈ in petinak wi, ―xcha ri Jesús chque. Te riˈ ri winak xquitaˈ che ri Jesús, xquibij: ¿Jas cˈu riˈ ri rajwaxic cäkaˈno rech cujcowinic cäkaˈno jachique ri craj ri Dios? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri craj ri Dios chi cäban alak are laˈ chi cäcojon alak che ri Jun ri u takom lok, ―xcha chque. Xquitaˈ chi che ri Jesús, xquibij che: ¿Jas u wäch etal cäban la chkawäch rech cäkilo, cujcojon cˈu che la? ¿Jas ri cäcowin la chubanic? ―quecha che. Ri ka nan ka tat ojer xquitij ri maná pa ri juyub ri cätzˈinowic, jeˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri Dios xuya chutijic ri qui wa ri xpe chilaˈ chicaj,” ―xecha che ri Jesús. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi man are tä ri ka mam Moisés ri xyoˈw ri wa chque ri cäpe chilaˈ chicaj, xane are ri nu Tat ri cäyoˈw ri kas wa ri cäpe chilaˈ chicaj. Ri wa ri cuya ri Dios are waˈ ri kajinak lok chicaj, ri cuya ri kas cˈaslemal chque conojel winak, ―xcha ri Jesús chque. Xquibij cˈu che ri Jesús: Tat, ya la ke ri wa riˈ amakˈel ronojel kˈij, ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: In riˈ ri wa ri cuya ri kas cˈaslemal. Jachin ri cäpe wucˈ, man cˈo tä jumul ri cänum chic. Jachin ri cäcojon chwe man cˈo tä jumul ri cächakiˈj chi u chiˈ. Nu bim chi cˈu chech alak chi ri alak man cäcojon tä alak chwe pune ilom alak nu wäch. Conojel ri queyiˈ chwe rumal ri nu tat quepe na wucˈ in. Apachin cˈu ri quepe wucˈ man queintzelejisaj tä bic. Ri in cˈut man xinpe tä chilaˈ chicaj xa chubanic jachique ri cwaj in, xane chubanic ru rayibal ri xintakow lok. Ri u rayibal ri nu Tat ri xintakow lok are laˈ chi man cˈo tä jun chque ri xeuya chwe ri quintzako, xane chi queincˈastajisaj na chquixol ri cäminakib pa ri qˈuisbal kˈij. Ri u rayibal ri xintakow lok are laˈ chi conojel ri cäquil nu wäch in, in riˈ ri u Cˈojol ri Dios, quecojon cˈu chwe, cäquirik ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Queincˈastajisaj cˈu na in chquixol ri cäminakib pa ri qˈuisbal kˈij, ―xcha ri Jesús chque. Ri winak aj Israel, aretak xquita waˈ we tzij riˈ, xquichap u bixic cˈäx tak tzij chrij ri Jesús rumal ri xubij: “In riˈ ri wa ri cäpe chilaˈ chicaj,” ―xcha chque. Xquibij cˈut: ¿A mat are waˈ ri Jesús ru cˈojol ri tat José? Ri uj ketam qui wäch ru nan u tat. ¿Jas lo waˈ ri cubij chi petinak chilaˈ chicaj? ―xecha riˈ. Are cˈu ri Jesús xubij chque: ¡Tanal alak che ri yokˈonic! ―cächaˈ. Man cˈo tä jun ri cuyaˈ cäpe wucˈ in we ta mat cäcˈam lok rumal ri nu Tat ri xintakow lok. Ri in cˈut quincˈastajisaj na chquixol ri cäminakib pa ri qˈuisbal kˈij, ―cächaˈ. Cubij pa tak ri wuj ri xquitzˈibaj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ojer: “Ri Dios cuya na tijonic chque conojel,” ―cächa riˈ. Rumal riˈ conojel ri cäquitatabej ri cubij ri ka Tat, cˈo cˈu ri cäquetamaj na rucˈ, quepe na ri e areˈ wucˈ in, ―cächa chque. Are kas tzij chi man cˈo tä jun winak ilowinak u wäch ri ka Tat. Ri Jun ri ilowinak u wäch are xak xuwi ri petinak rucˈ ri Dios, ―cächaˈ. Kas tzij ri quinbij chech alak chi jachin ri cäcojon chwe in cˈo na ru cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. In riˈ ri wa ri kas cuya cˈaslemal, ―cächa chque. Ri nan tat alak ojer xquitij ri wa ri cäbix “maná” che pa ri juyub ri cätzˈinowic, conojel cˈut xecämic. Are cˈu ri in tajin quintzijoj chech alak jas riˈ ri kas wa ri petinak chilaˈ chicaj. Jachin cˈu ri cutij re we wa riˈ, man cäcäm tä riˈ, ―cächaˈ. In cˈu riˈ ri cˈaslic wa, ri kajinak lok chicaj. Jachin ri cutij re we wa riˈ, cäcˈasi na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Ri wa ri quinya in are ri nu cuerpo. Quinya waˈ rech cˈo ri qui cˈaslemal conojel winak cho ruwächulew, ―xcha ri Jesús chque. Ri winak aj Israel xquichaplej u tzijobexic quib chquixol, xquibij: ¿Jas ta cˈu lo cuban we achi riˈ chuyaˈic ru tijal chke pa tijic? ―xechaˈ. Ri Jesús xubij chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi we ri alak man cätij tä alak ri nu cuerpo, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, man cätij tä alak ri nu quiqˈuel, te cˈu riˈ man cäcˈoji tä na ri cˈaslemal alak riˈ. Jachin ri cutij ri nu cuerpo xukujeˈ cutij ri nu quiqˈuel, cˈo cˈu u cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri in cˈut quincˈastajisaj na chquixol ri cäminakib pa ri qˈuisbal kˈij. Ri nu cuerpo cˈut are ri kas wa, ri nu quiqˈuel are kas jeˈ jas ri vino ri cätijowic. Jachin ri cutij ri nu cuerpo, xukujeˈ cutij ri nu quiqˈuel kas cäcˈoji ri areˈ wucˈ in, ri in xukujeˈ kas quincˈoji rucˈ areˈ. Ri nu Tat ri xintakow lok cˈo u cˈaslemal. Ri in xukujeˈ in cˈasal rumal ri Areˈ. Je riˈ xukujeˈ jachin ri cutzuk rib chwe in, cäcˈasi na wumal in. Are tajin quintzijon chrij ri wa ri petinak chilaˈ chicaj. We wa riˈ man junam tä rucˈ ri maná ri xquitij ri nan tat alak ojer, xecäm cˈu ri e areˈ. Are cˈu ri cutij re we wa riˈ cäcˈasi na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic, ―xcha ri Jesús chque ri winak aj Israel. Ri Jesús xubij waˈ we tzij riˈ chque ri winak ri qui mulim quib pa ri rachoch Dios pa Capernaum che qui tijoxic. Aretak xquita waˈ we tijonic riˈ, e qˈuia chque ri winak ri e cˈo rucˈ xquibij: Sibalaj cˈäx waˈ ri tzij ri xubij. ¿Jachin ta lo ri cäcowinic cutatabej? ―xechaˈ. Ri Jesús cˈut xretamaj chi cˈäx tajin quechˈaw chrij rumal ri tzij ri xubij, xutaˈ cˈu chque: ¿A tzel cäta alak ri xinbij? ―xcha chque. ¿Jas cˈu ri cäcˈulmataj riˈ we ta quinil alak in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quintzelejic quinpaki cˈu chicaj jawijeˈ ri in cˈo wi nabe? Ri Lokˈalaj Espíritu are ri cäyoˈw ri cˈaslemal. Ri cuerpo xak u tuquiel man cˈo tä u patän. Ri tzij cˈut ri nu bim chech alak e areˈ kas tzij ri quepe rucˈ ri Dios, xukujeˈ cäquiya cˈaslemal. E cˈo cˈu jujun chech alak ri man quecojon taj, ―xcha chque. Kas cˈu retam ri Jesús petinak lok jachin tak ri man quecojon tä che, xukujeˈ jachin riˈ ri cäjachow na. Xubij cˈut: Rumal riˈ nu bim chech alak chi man cˈo tä jun ri cuyaˈ cäpe wucˈ in we ta mat cäcˈam lok rumal ri nu Tat. Tzare chiˈ cˈut e qˈuia chque ri e cˈo rucˈ ri Jesús xquiya canok, man xecˈoji tä cˈu rucˈ. Te riˈ ri Jesús xutaˈ chque ri cablajuj u tijoxelab, xubij: ¿A quiwaj ix xukujeˈ quixeˈ cucˈ? ―xcha chque. Xchˈaw cˈu ri tat Simón Pedro, xubij: Kajaw, ¿jachin chi rucˈ cujeˈ wi? Ri tzij la e are tzij ri cäquiya cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri uj, uj cojoninak che la, ketam chi lal riˈ ri Cristo, ru Cˈojol ri cˈaslic Dios, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij: ¿A mat ix cablajuj xixinchaˈ rech quixcˈoji wucˈ? Pune je riˈ jun chiwe are cˈo ri Itzel pa ranimaˈ, ―xcha chque. Ri Jesús aretak xubij waˈ are tajin cächˈaw chrij ri Judas Iscariote ru cˈojol ri tat Simón. Je riˈ, rumal chi ri tat Judas are ri cäjachow na, pune are jun chque ri cablajuj u tijoxelab. Te cˈu riˈ ri Jesús xubinibej ri Galilea. Man craj taj cäcˈoji pa Judea rumal chi ri winak aj Israel cäcaj cäquicämisaj. Xa cˈu jubikˈ craj man curik ri nimakˈij que ri Cäbal, jun chque ri qui nimakˈij ri winak aj Israel. Ru chakˈ ri Jesús xquibij che: Mat canaj waral. Jat pa Judea rech xukujeˈ ra tijoxelab ri e cˈo chilaˈ cäquil na ri cajmabal ri cabano. We jun winak craj chi kas quetamax u wäch, man cuban tä riˈ chicˈuyal ri cubano. We ri at caban tak ri cajmabal riˈ, chabana waˈ chquiwäch conojel ri winak, ―xecha che. Kˈalaj cˈut chi ru chakˈ ri Jesús xa man xecojon tä che. Te riˈ xubij ri Jesús chque: Ri in mäjaˈ curik ri kˈij chwe, are cˈu ri ix apachique kˈij utz chiwe cuyaˈ quixeˈc. Ri winak ajuwächulew man quecowin taj cäquetzelaj i wäch ix. Are cˈu ri in cäquetzelaj nu wäch rumal chi quinkˈalajisaj chquiwäch chi man utz tä ri cäcaˈno. Ri ix cˈut, jix pa ri nimakˈij. Ri in man quineˈ taj, rumal chi mäjaˈ curik ri kˈij chwe. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ chque, xcanaj ri Areˈ pa Galilea. Aretak cˈut e benak chi ru chakˈ ri Jesús pa ri nimakˈij, ri Areˈ xukujeˈ xeˈ na pa ri nimakˈij, pune man xucˈut tä rib chquiwäch ri winak. Xane xak chicˈuyal xeˈ ri Areˈ. Ri winak aj Israel xquitij u tzucuxic pa ri nimakˈij, xquibij: ¿Jawijeˈ cˈo wi ri achi riˈ? ―xechaˈ. Chquixol cˈu ri winak, qˈuia ri cäbix chrij ri Jesús. Jujun cäquibij: “Are jun utzalaj achi,” ―quechaˈ. Niqˈuiaj chic cäquibij: “Man are tä utzalaj achi, rumal chi queusub ri winak,” ―quechaˈ. Man cˈo tä cˈu jun ri cucochˈo cäresaj u tzijol ri Jesús rumal chi cäquixej quib chquiwäch ri qui nimakil ri winak aj Israel. Niqˈuiajirinak chi cˈu ri nimakˈij aretak ri Jesús xoc bi pa ri nimalaj rachoch Dios, xuchaplej cˈu qui tijoxic ri winak. Are cˈu ri winak aj Israel sibalaj tajin cäquicajmaj waˈ, xquibij: ¿Jas lo waˈ chi sibalaj qˈuia retam we achi riˈ, man cˈo tä cˈu jawijeˈ u tijom wi rib? ―xechaˈ. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri tijonic ri quinya man wech tä in, xane rech ri Jun ri xintakow lok. We cˈo jun kas curayij u banic ri craj ri Dios, cäretamaj na we ri nu tijonic kas cäpe rucˈ ri Dios, o xak pa we wi quintzijonic. Ri winak ri xak pa re wi cätzijonic, xa are craj riˈ chi cänimarisax u kˈij cumal ri winak. Jachin cˈu ri craj chi are cänimarisax u kˈij ri xtakow lok, cubij riˈ ri kas tzij, man are tä jun banal tzij, ―xcha chque. ¿A mat kas tzij chi ri ka mam Moisés xuya ri Pixab chech alak? Pune je riˈ, man cˈo tä cˈu jun chech alak ri cunimaj ri Pixab riˈ. ¿Jas che caj alak quincämisaj alak? ―xcha chque. Ri winak xechˈawic, xquibij: ¡Xa cˈo jun itzel espíritu chawe! ¿Jachin lo ri craj catcämisanic? ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Xa rucˈ jun cajmabal ri xinban pa ri kˈij re uxlanem, ri alak sibalaj cäcajman alak che. Ri ka mam Moisés xunakˈatajisaj alak chucojic retal ri ojer trato. Pune ta ne man are tä ri areˈ xchapow lok u banic waˈ, xane are qui tijonic can ri nan tat alak ojer. Ri alak cˈut cäcoj alak retal ri ojer trato che jun alaj ala pune pa ri kˈij re uxlanem. We cˈu ri alak rumal ri u nimaxic ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés cäcoj alak retal ri ojer trato che ri ala pune pa ri kˈij re uxlanem, ¿jas cˈu che xpe oyowal alak chwe in aretak xincunaj ronojel ru cuerpo jun achi pa ri kˈij re uxlanem? ―cächaˈ. Cˈo jas mäbij alak chrij ri winak we utz cäpetic o man utz tä cäpetic. Aretak cˈo jas cäbij alak chrij jun winak chic, kas chomaj na alak jas ri cäban alak, bana cˈu alak waˈ rucˈ jicomal. Te cˈu riˈ jujun chque ri winak aj Jerusalén xquichapla u taˈic, xquibij: ¿A mat are waˈ we achi riˈ ri tajin cätzucuxic rech cäcämisaxic? ―quechaˈ. Chiwilampeˈ, cätzijon cucˈ ri winak, man cˈo tä cˈu jun cˈo jas cubij che. ¿A xa ta cˈu lo kas cäquicoj ri kˈatal tak tzij chi we achi riˈ are ri Cristo? ―quechaˈ. Ri uj cˈut ketam jawijeˈ petinak wi waˈ we achi riˈ. Aretak cˈut cäpe riˈ ri Cristo, man cˈo tä jun riˈ etamaninak jawijeˈ cäpe wi, ―xecha ri winak. Aretak ri Jesús, ri tajin cuya tijonic pa ri nimalaj rachoch Dios, xuta waˈ co xchˈawic, xubij: Cäbij alak chi etam alak nu wäch, xukujeˈ chi etam alak jawijeˈ chiˈ quinpe wi. Man in petinak tä cˈut xak pa we wi, xane in takom lok rumal ri Jun ri kas jicom ranimaˈ. Ri alak cˈut man etam tä alak u wäch. Ri in wetam u wäch rumal chi in petinak rucˈ, xukujeˈ are ri Areˈ in takowinak lok, ―xcha chque. Xcaj cˈut xquicˈam bi pa cheˈ, man cˈo tä cˈu jun xchapowic rumal chi mäjaˈ curik ru kˈij. E qˈuia cˈut xecojon che, xquibij cˈut: Aretak cäpe ri Cristo, ¿a cuban ta cˈu lo más cajmabal tak etal chic chuwäch ri u banom we achi riˈ? ―xechaˈ. Ri tataˈib fariseos xquita ri cäquibij ri winak chrij ri Jesús. Xa je riˈ ri e areˈ cucˈ ri qui nimakil sacerdotes xequitak bi jujun chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios chucˈamic bi ri Jesús pa cheˈ. Te riˈ xubij ri Jesús: Xak quieb oxib kˈij chic quincˈoji na ucˈ alak, te cˈu riˈ quintzelej na rucˈ ri xintakow lok. Ri alak quintzucuj na alak, man quinrik tä chi cˈu alak rumal chi man cäcowin tä alak copan alak chilaˈ jawijeˈ ri quinecˈol wi in, ―xcha chque. Ri qui nimakil ri winak aj Israel cˈut, xquichaplej u taˈic chbil tak quib, xquibij: ¿Jawijeˈ ta cˈu queˈ wi waˈ we achi riˈ chi man cujcowin tä uj quekarikaˈ? ¿A xa ta cˈu lo queˈ cucˈ ri winak aj Israel ri e jabuninak chquixol ri winak aj Grecia che qui tijoxic ri winak aj Grecia? ¿Jas quel cubij waˈ ri xubij chke: “Quintzucuj na alak, man quinrik tä chi cˈu alak rumal chi man cäcowin tä alak copan alak chilaˈ jawijeˈ ri quinecˈol wi”? ―xcha riˈ, ―xechaˈ. Pa ri qˈuisbal kˈij re ri nimakˈij, ri kˈij ri sibalaj nim na u banic, ri Jesús xtaqˈui akˈanok chquixol ri winak, co xchˈawic, xubij: We cˈo jun cächakiˈj u chiˈ, chpet wucˈ, chutija u joron. Jeˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Jachin ri cäcojon chwe, cäqˈuiy na lok pa ranimaˈ joron ri cuya ri kas cˈaslemal, ―cächaˈ, ―xcha ri Jesús chque ri winak. Ri Jesús cˈut, are tajin cächˈaw chrij ri Lokˈalaj Espíritu ri cäquicˈam na ri winak ri quecojon che ri Areˈ. Mäjaˈ cˈu cäyiˈ lok ri Lokˈalaj Espíritu rumal chi mäjaˈ cätzelej ri Jesús chilaˈ chicaj rech cänimarisax u kˈij. Jujun chque ri winak, aretak xquita ri xubij ri Jesús, xquibij: Kas tzij we achi riˈ are waˈ ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäbixic chi cäpe na, ―xechaˈ. Niqˈuiaj chic xquibij: Are waˈ ri Cristo, ―xechaˈ. Niqˈuiaj chi cˈut xquibij: ¿A xa ta cˈu lo pa Galilea cäpe wi ri Cristo? Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij chi ri Cristo rajwaxic chquixol ri rachalaxic ri ka mam David ri nim takanel cäpe wi na. Pa Belén cˈut cäpe wi na, ri tinimit ri xcˈoji wi ri ka mam David, ―xechaˈ. Je cˈu riˈ ri winak xquitasala quib rumal rech ri Jesús. E cˈo jujun ri xcaj xquicˈam bi pa cheˈ, man cˈo tä cˈu jun xchapowic. Xetzelej cˈu ri chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios, xeopan chilaˈ jawijeˈ e cˈo wi ri tataˈib fariseos xukujeˈ ri qui nimakil ri sacerdotes. Ri e areˈ cˈut xquitaˈ chque: ¿Jas che man xicˈam tä lok ri Jesús? ―xechaˈ. Ri chajinelab xechˈawic, xquibij: ¡Man cˈo tä jun achi ka tom jeˈ cätzijonic jas ri cätzijon ri achi riˈ! ―xechaˈ. Are cˈu ri tataˈib fariseos xquibij chque: Ri ix xukujeˈ xa xiya iwib pa subic. ¿A cˈo pu lo jun chque ri ka nimakil ri cojoninak che, o jun ne chque ri tataˈib fariseos? ¡Man cˈo taj! ―xechaˈ. Xquiqˈuiäk itzel tzij pa qui wiˈ, xquibij: ¡We winak riˈ man quetam tä ri Pixab! ―xecha chque. Are cˈu ri tat Nicodemo ri xopan rucˈ ri Jesús chakˈab, are jun chque ri tataˈib fariseos. Xubij cˈu chque: Ri ka Pixab cubij chi man cuyaˈ taj cäkakˈat tzij puwiˈ jun winak chi cäcˈäjisax u wäch we ta mat nabe cäkata na jas ri cubij che retamaxic jas ri u banom, ―xcha chque. Te riˈ xechˈaw ri e areˈ, xquibij che ri tat Nicodemo: E cˈu ri lal, ¿a lal aj Galilea xukujeˈ? ―xecha che. Naˈl siqˈuij la ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, quil cˈu na la chi man cˈo tä jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri petinak pa Galilea, ―xecha che. Chquijujunal cˈut xebeˈ cho tak cachoch. Are cˈu ri Jesús xeˈ pa ri nimalaj juyub ri cäbix “Olivos” che. Aretak xsakir chucab kˈij, ri Jesús xtzelej lok, xeˈ pa ri nimalaj rachoch Dios. Conojel ri winak xquimulij quib rucˈ. Ri Areˈ cˈut xtˈuyiˈc, xuchaplej qui tijoxic. Te riˈ ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri tataˈib fariseos xquicˈam lok jun ixok ri xquiriko tajin cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri rachajil. Xquiya cˈu chquixol ri winak ri e cˈo chilaˈ. Xquibij cˈu che ri Jesús: Ajtij, we ixok riˈ xriktajic tajin cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri rachajil. Ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés cubij chi rajwaxic cäkacämisaj chabaj jun ixok ri jeˈ cuban waˈ. E ri lal, ¿jas cˈu cäbij la? ―xecha che. Xquibij waˈ che xak rech cäkaj pa qui kˈab, je cˈu riˈ quecowinic cäquibij chi cˈo u mac ri Jesús. Are cˈu ri Jesús xa xpachiˈc, xuchaplej tzˈibanic cho ri ulew rucˈ ri u wiˈ u kˈab. Xquitakej cˈu u cˈotic u chiˈ ri Jesús. Xa je riˈ ri Areˈ xujicomaj rib, xubij cˈu chque: Apachin chech alak ri man cˈo tä u mac, chuqˈuiäka ri nabe abaj chrij we ixok riˈ, ―xcha chque. Xpachi chi jumul ri Jesús, xutakej tzˈibanic cho ri ulew. Aretak cˈut xquita ri xubij ri Jesús, xquinaˈ quib pa canimaˈ chi cˈo qui mac. Chquijujunal cˈut xquichap elem bic. Nabe xebel bi ri riˈjab. Aretak conojel e elinak chi bic, xak xuwi chi ri Jesús cˈo canok rucˈ ri ixok ri canajinak can chilaˈ. Te riˈ ri Jesús xujicomaj rib. Man cˈo tä cˈu jun xrilo, xane xak xuwi ri ixok. Ri Areˈ xubij che: Nan, ¿jawijeˈ e cˈo wi ri cäquibij chi cˈo mac la? ¿A mat cˈo jun xcanaj can chukˈatic tzij puwiˈ la chi cäcˈäjisax wäch la? ―xcha che. Ri ixok xubij che ri Jesús: Man cˈo tä jun, Tat, ―xcha che. Are cˈu ri Jesús xubij che: Ri in xukujeˈ man quinkˈat tä tzij puwiˈ la chi cäcˈäjisax wäch la. ¡Oj baˈ la chanim, mämacun chi cˈu la! ―xcha che. Xtzijon chi jumul ri Jesús cucˈ ri winak, xubij chque: In riˈ, ri in quinya sakil chque ri winak cho ruwächulew. Jachin ri cäpe wucˈ, cäcˈoji na ri sakil rucˈ ri cuya cˈaslemal, man cäbin tä chi cˈu pa ri kˈekum, ―xcha chque. Te riˈ ri tataˈib fariseos xquibij che ri Jesús: Ri lal xak tuquiel la tajin cäkˈalajisaj la ri utz chij ib la. Rumal riˈ ri tajin cäkˈalajisaj la man cˈo tä u patän, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri tajin quinkˈalajisaj chwij in, kas tzij cˈo u patän, pune xak nu tuquiel quinkˈalajisaj ri utz chwij chbil wib. Wetam cˈut jawijeˈ ri in petinak wi, xukujeˈ jawijeˈ ri quineˈ wi. Ri alak cˈut man etam tä alak jawijeˈ ri quinpe wi, man etam tä cˈu alak jawijeˈ ri quineˈ wi. Ri alak jeˈ cäkˈatow tzij alak jas ri quekˈatow tzij ri winak ajuwächulew. Ri in cˈut man quinkˈat tä tzij puwiˈ jachin jun. We cˈu quinkˈat tzij, jicom quinban chukˈatic tzij. Je riˈ, rumal chi man xak tä nu tuquiel quinkˈat tzij, xane ri nu Tat ri xintakow lok Are cukˈat tzij junam wucˈ. Pa ri Pixab alak tzˈibtal wi chi aretak quieb winak junam ri cäquibij chrij ri xquilo o chrij ri xquito, rajwaxic riˈ cäcojic chi kas tzij ri cäquibij. Ri in cˈut quinkˈalajisaj ri kas tzij chwij chbil wib, xukujeˈ ri nu Tat ri xintakow lok cukˈalajisaj ri kas tzij chwij, ―xcha ri Jesús chque. Te riˈ ri tataˈib fariseos xquitaˈ che ri Jesús: ¿Jawijeˈ cˈo wi ri tat la? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ri alak man kas tä etam alak nu wäch, xukujeˈ man etam tä alak u wäch ri nu Tat. We ta kas etam alak nu wäch in, etam ta alak u wäch riˈ ri nu Tat xukujeˈ, ―xcha chque. Ri Jesús xubij waˈ we tzij riˈ aretak tajin cuya tijonic pa ri nimalaj rachoch Dios chunakaj ri cˈolibal re tak ri cuchuj. Man cˈo tä cˈu jun xcˈamow bi pa cheˈ rumal chi mäjaˈ curik ru kˈij. Ri Jesús xchˈaw chi jumul, xubij chque: Ri in quineˈc. Ri alak cˈut quintzucuj na alak. Pa ri mac alak cˈut cäcäm wi alak, rumal chi man cäcowin tä alak queˈ alak chilaˈ jawijeˈ ri quineˈ wi, ―xcha chque. Te riˈ ri winak aj Israel xquibij: ¿A xa ta lo cucämisaj rib, rumal cˈu riˈ cubij chi man cujcowin taj cujeˈ chilaˈ jawijeˈ ri queˈ wi? ―xecha ri e areˈ. Te riˈ xubij ri Jesús chque: Ri alak, xak alak ajwaral, are cˈu ri in chilaˈ chicaj quinpe wi. Ri alak, xak alak ajuwächulew. Are cˈu ri in man in ajuwächulew taj. Rumal riˈ xinbij chech alak chi pa ri mac alak cäcäm wi alak. Rumal chi we man cäcoj tä alak chi in riˈ ri tajin quinbij, pa ri mac alak cäcäm wi na alak, ―xcha chque. Te riˈ xquitaˈ che ri Jesús, xquibij: ¿Jachin cˈu ri lal? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ojer riˈ nu bim chech alak jachin ri in, ―xcha chque. Qˈuia ri cwaj quinbij chech alak chrij ri tajin quinwilo chukˈatic tzij chrij ri cäban alak. Are cˈu ri xintakow lok cubij ri kas tzij. Ri in cˈut, jachique ri nu tom chuchiˈ ri Areˈ, are waˈ ri quinbij chque ri winak ajuwächulew, ―xcha chque. Ri e areˈ cˈut man xquichˈob taj chi ri Jesús are tajin cächˈaw chrij ri ka Tat chilaˈ chicaj. Rumal riˈ xubij chque: Aretak ri in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, quinyac na chicaj umal alak chquiwäch ri winak, quetamaj cˈu na alak chi In Riˈ. Man cˈo tä cˈu jas quinbano xak pa we wi, xane xak xuwi quinbij ri u cˈutum ri ka Tat chnuwäch, ―xcha chque. Are cˈu ri xintakow lok cˈo wucˈ in. Ri nu Tat man in u yoˈm tä can nu tuquiel rumal chi amakˈel ronojel kˈij are quinban ri utz cäril wi ri Areˈ, ―xcha chque ri winak aj Israel. Aretak ri Jesús xubij waˈ we tzij riˈ, e qˈuia xecojon che ri Areˈ. Xubij cˈu ri Jesús chque ri winak aj Israel ri xecojon che: We ri alak cätakej alak u banic ri nu bim chech alak, kas tzij alak nu tijoxelab, ―xcha chque. Quetamaj cˈu na alak ri kas tzij, ri kas tzij cˈut cubano chi tzokopital chi alak, ―xcha chque. Ri winak aj Israel xechˈawic, xquibij: Ri uj are ka mam ri Abraham ojer, man uj cojom tä cˈu xak che patänil re jun winak. ¿Jas lo waˈ chi cäbij la chke chi cujtzokopitaj na? ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Kas tzij quinbij chech alak chi conojel ri quemacunic e cojom riˈ che patänil tak re ri mac. Jun ri cojom che patäninel man are tä kas ajpaja. Are cˈu ri u cˈojol ri rajaw ja kas ajpaja riˈ amakˈel ronojel kˈij. Je cˈu riˈ, we ri in, in u Cˈojol ri Dios quintzokopin chech alak, kas tzij riˈ chi tzokopital chi alak, ―xcha chque. Ri in wetam chi ri mam alak are ri Abraham ojer. Caj cˈu alak quincämisaj alak rumal chi man cäcoj tä alak ri quinbij chech alak. Ri in are quinbij ri u cˈutum ri nu Tat chnuwäch. Are cˈu ri alak are cäban alak jachique ri bim chech alak rumal ri tat alak, ―xcha ri Jesús chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij: Ri ka tat uj are ri ka mam Abraham ojer, ―xechaˈ. Ri Jesús xubij chque: We ta kas tzij are tat alak ri ka mam Abraham, are ta cäban alak riˈ jas ri xuban ri areˈ. Pune nu bim ri kas tzij chech alak ri u cˈutum ri Dios chnuwäch, ri alak caj alak quincämisaj alak. Ri ka mam Abraham man cˈo tä jumul ri jeˈ xuban waˈ. Ri alak cˈut jeˈ cäban alak jas ri cuban ri tat alak, ―xcha ri Jesús chque. Ri e areˈ cˈut xquibij che: Ri uj, man uj alcˈualaxelab taj ri mat kˈalaj u wäch ka tat. Ri ka Tat xa jun cˈolic, are cˈu ri Dios, ―xechaˈ. Ri Jesús cˈut xubij chque: We ta kas tzij chi ri Dios are Tat alak, quinaj ta alak riˈ rumal chi ri in rucˈ ri Dios in petinak wi, waral cˈut in cˈo wi. Man in petinak taj xak pa we wi, xane are ri Dios xintakow lok. ¿Jas che ri alak man cäcowin tä alak chuchˈobic ri quinbij? Xa rumal chi man caj tä alak cätatabej alak ri nu tzij. Ri tat alak are ri Itzel. Ri alak, alak rech ri areˈ, are cˈu caj alak cäban alak jachique ri craj ri areˈ. Ri Itzel are jun cämisanel ojer lok. Ri areˈ man cuban tä ri kas tzij, man cubij tä cˈu ri kas tzij. Aretak cuban tzij, are cubij ri u banic ri areˈ. Are jun banal tzij, qui tat cˈut ri banal tak tzij. Ri in cˈut quinbij ri kas tzij, rumal cˈu riˈ ri alak man cäcoj tä alak ri nu tzij. ¿Jachin chech alak cäcowinic cukˈalajisaj chi kas tzij cˈo mac nu banom? We cˈu quinbij ri kas tzij, ¿jas cˈu che man cäcoj tä alak ri quinbij? Apachin ri rech ri Dios cutatabej riˈ ru Tzij ri Dios. Are cˈu ri alak man alak tä rech ri Dios. Rumal riˈ man caj tä alak cätatabej alak ru Tzij ri Dios, ―xcha ri Jesús chque ri winak aj Israel. Ri winak aj Israel xquibij che ri Jesús: Kas tzij ri xkabij aretak xkabij chi ri lal, xa lal aj Samaria, xukujeˈ chi ri lal cˈo jun itzel espíritu che la, ―xecha che ri Jesús. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Man cˈo tä jun itzel espíritu chwe. Ri tajin quinbano, xa tajin quinya u kˈij ri nu Tat, are cˈu ri alak xa quesaj alak nu qˈuixbal. Ri in cˈut man cwaj taj chi cäyiˈ nu kˈij, pune ta ne cˈo Jun ri craj chi cäyiˈ nu kˈij, cukˈat cˈu na tzij ri Areˈ pa qui wiˈ ri cäquetzelaj nu wäch. Kas tzij quinbij chech alak chi jachin ri cunimaj ri quinbij, man cäcäm tä na ri areˈ, ―xcha chque. Te riˈ ri winak aj Israel xechˈawic, xquibij: Cämic kas xel chi sak chkawäch chi xa cˈo jun itzel espíritu che la, ―xecha che ri Jesús. Ri ka mam Abraham, xukujeˈ conojel ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios xecämic, te cˈu riˈ cäbij la: “Jachin ri cunimaj ri quinbij man cäcäm taj,” ―cächa la. ¿A lal ta cˈut nim na ri kˈij la chuwäch ri ka mam Abraham? Ri areˈ xcämic, xukujeˈ xecäm ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. ¿Jachin ta cˈu ri lal ri cäban che ib la? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: We ta xak in quinya nu kˈij chbil wib, man cˈo tä u patän riˈ. Are cˈu ri cäyoˈw nu kˈij are ri nu Tat, ri cäbij alak chi are Dios alak. Ri alak cˈut man etamam tä alak u wäch. Ri in kas tzij wetam u wäch. We ta quinbij chi man wetam tä u wäch, in banal tzij ta riˈ jeˈ jas ri alak. Ri in cˈut kas tzij wetam u wäch, quinnimaj cˈut ri cubij. Ri Abraham ri mam alak xquicotic aretak xuto chi cäril na ri nu kˈij. Xril cˈut, kas cˈu xquicotic, ―xcha chque. Ri winak aj Israel xquibij che ri Jesús: Mäjaˈ ne niqˈuiaj ciento junab la, te cˈu riˈ cäbij la chi xil la u wäch ri ka mam Abraham, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij: Kas tzij quinbij chech alak chi ri in, in cˈo chic ojer, cˈä mäjok cäcˈoji ri Abraham, ―xcha chque ri winak aj Israel. Xepe cˈu ri winak aj Israel, xquicˈam abaj rech cäquiqˈuiäk chrij ri Jesús. Ri Areˈ cˈut, xucˈuˈ rib chquiwäch, xel lok pa ri nimalaj rachoch Dios, xocˈow chquixol ri winak, xeˈc. Ri Jesús benak pa ri be aretak xril jun achi ri moy tzaretak xil u wäch. Ru tijoxelab xquitaˈ che ri Jesús: Ajtij, ―xecha che. ¿Jas che moy we achi riˈ tzaretak xil u wäch? ¿A xa rumal ri qui mac ru nan u tat o xa rumal ru mac ri areˈ? ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: Man rumal tä rech ru mac ri areˈ, man rumal tä cˈu rech ri qui mac ru nan u tat, xane rech rumal ri areˈ cäkˈalajin ri cäcowin ri Dios chubanic, ―xcha chque. Chanim riˈ ri cˈo na ri kˈij, rajwaxic chi quinban na ri xintak chubanic rumal ri xintakow lok. Coc cˈu na ri akˈab aretak man cˈo tä chi jun cäcowinic cächacunic. Pa tak we kˈij riˈ aretak in cˈo cho ruwächulew, ri in quinya sakil chque ri winak ajuwächulew, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri Jesús, xutzak u chub pulew, xuban jubikˈ xokˈol rucˈ ru chub, xubil cˈu chrij tak ru wakˈäch ri moy. Te cˈu riˈ xubij che: ¡Oj la! Chˈaja la ri wäch la pa ri atinibal ri cäbix “Siloé” che. (We biˈaj riˈ quel cubij “Takom”.) Ri moy achi xeˈc, xuchˈaj ru wäch. Aretak xtzelej lok, xcowinic xcaˈy chic. Are cˈu ri u cˈul tak ja, xukujeˈ ri winak ri quetamam u wäch chi moy nabe, xquibij: ¿A mat are waˈ we achi riˈ ri cätˈuyi chiˈ tak ri be chutaˈic u limosna? ―xechaˈ. Jujun xquibij: Jeˈ, are waˈ, ―xechaˈ. Niqˈuiaj chic xquibij: Man are taj. Xak cˈu junam quel rucˈ, ―xechaˈ. Are cˈu ri achi ri moy can nabe xubij: Jeˈ, in riˈ, ―xcha chque ri winak. Te riˈ ri winak xquitaˈ che ri achi: ¿Jas lo waˈ chi catcowin chic catcaˈyic? ―xecha che. Ri areˈ xchˈawic, xubij chque: Ri achi ri Jesús u biˈ xuban jubikˈ xokˈol, xubil chrij tak ri nu wakˈäch, te cˈu riˈ xubij chwe: “Oj la chiˈ ri atinibal ri cäbix “Siloé” che, chˈaja la ri wäch la chilaˈ,” ―xcha chwe. Xineˈ cˈut. Aretak xchˈajtaj ri nu wäch, xincowinic xincaˈyic, ―xcha chque. Te riˈ ri winak xquibij: ¿Jawijeˈ cˈo wi ri achi riˈ? ―xecha che. Ri areˈ xubij chque: Man wetam taj, ―xcha chque. Te riˈ xquicˈam bi ri achi ri moy can nabe, xequiya chquiwäch ri tataˈib fariseos. Are cˈu jun kˈij re uxlanem aretak ri Jesús xuban ri jubikˈ xokˈol, xucunaj ri achi ri moy. Ri tataˈib fariseos xukujeˈ xquitaˈ che ri achi chi jas lo waˈ chi cäcowin chic cäcaˈyic. Ri areˈ xubij chque: Xubil xokˈol chrij tak ri nu wakˈäch, te cˈu riˈ xinchˈaj ri nu wäch. Quincaˈy chi cˈu cämic, ―xcha chque. Te riˈ jujun chque ri tataˈib fariseos xquibij: Ri achi ri xbanow waˈ we cunanic riˈ man rech tä ri Dios, rumal chi man nim tä cäril wi ri kˈij re uxlanem, ―xechaˈ. Niqˈuiaj chi cˈut xquibij: ¿Jas ta cˈu lo waˈ chi cäcowinic cuban tak we cajmabal etal riˈ we ta kas tzij ajmac? ―xechaˈ. Je riˈ chi man xjunamataj tä ri qui chomanic, xquitasala cˈu quib. Xquitaˈ chi cˈu jumul che ri achi ri moy can nabe: E ri at, ¿jas cabij at chrij ri achi ri xcunan ra wakˈäch? ―xecha che. Ri areˈ cˈut xubij: Ri in quinbij chi are jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xcha chque. Are cˈu ri winak aj Israel man xquicoj taj chi ri achi riˈ are waˈ ri moy can nabe, cämic cˈut cäcaˈy chic. Cˈä teˈ xquicojo aretak xesiqˈuix na lok ru nan u tat ri achi ri xcunatajic. Xquitaˈ cˈu chque: ¿A are waˈ ri alcˈual alak ri cäbij alak chi moy xil u wäch? ¿Jas lo waˈ chi cämic cäcowin chic cäcaˈyic? ―xecha chque. Ru nan u tat xechˈawic, xquibij: Ketam chi are waˈ ri kalcˈual ri moy xil u wäch. Man ketam tä cˈut jas waˈ chi cämic cäcowin chic cäcaˈyic, man ketam tä cˈu jachin ri xcunan ru wakˈäch. Taˈ alak che ri areˈ. Achi chi yaˈ, cubij cˈu na chech alak jas waˈ chi cäcowin chic cäcaˈyic, ―xecha chque. Je waˈ xquibij ru nan u tat rumal chi xa xquixej quib chquiwäch ri winak aj Israel. Ri e areˈ cˈut qui chomam chic junam chi jachin ri cucojo chi ri Jesús are ri Cristo cäquesaj na bi pa ri rachoch Dios. Rumal riˈ ru nan u tat ri achi ri xcunax ru wakˈäch xquibij: “Taˈ alak che ri areˈ. Achi chi yaˈ,” ―xecha riˈ. Te cˈu riˈ ri winak aj Israel xquisiqˈuij chi jumul ri achi ri moy can nabe, xquibij che: Chabij baˈ ri kas tzij chke chuwäch ri Dios. Ri uj ketam chi ri achi riˈ are jun ajmac, ―xecha che. Ri achi xchˈawic, xubij chque: Ri in man wetam taj we are jun ajmac o man are taj, xuwi wetam chi nabe canok in moy, cämic cˈut quincaˈy chic, ―xcha chque. Xquitaˈ chi cˈu jumul che: ¿Jas xuban chawe? ¿Jas xuban chucunaxic ri a wakˈäch? ―xecha che. Xchˈaw ri achi, xubij chque: Xinbij chech alak, ri alak cˈut xa man cäta tä alak. ¿Jas che caj alak chi quinbij waˈ jumul chic? ¿A xa caj alak coc alak che u tijoxel? ―xcha chque. Te riˈ ri e areˈ xquitzeˈj u wäch, xquibij cˈu che: Ri at, at jun rucˈ we achi riˈ, are cˈu ri uj, uj jun rucˈ ri ka mam Moisés. Ri uj ketam chi ri Dios xchˈaw rucˈ ri ka mam Moisés. Are cˈu we achi riˈ man ketam taj jawijeˈ ri cäpe wi, ―xecha che. Ri achi cˈut xchˈawic, xubij chque: ¡Coˈl ta ne riˈ! Ri alak man etam tä alak jawijeˈ cäpe wi, ri in cˈut xucunaj ri nu wakˈäch. Kas ketam chi ri Dios man cuta tä ri qui tzˈonobal tokˈob ri ajmaquib, xuwi cuta ri qui tzˈonobal tokˈob ri winak ri quekˈijilan che, ri cäcaˈn ru rayibal. Man cˈo tä jumul ka tom cäbixic chi cˈo jun cäcowin chucunaxic ru wakˈäch jun achi ri moy xil u wäch. We ta ri achi riˈ mat rucˈ ri Dios petinak wi, mat cˈo jas cäcowin riˈ chubanic, ―xcha chque. Te riˈ xquibij che: Ri at, xa at ajmac xil a wäch. ¿A are cawaj cujatijoj? ―xecha che. Xquesaj cˈu bic pa ri rachoch Dios. Ri Jesús xretamaj chi xesax bic ri achi ri moy can nabe. Aretak ri Jesús xuriko, xubij che: ¿A cäcojon la che ru Cˈojol ri Dios? ―xcha che. Ri achi xubij che: Tat, bij la chwe jachin riˈ rech ri in quincojon che, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Ilom chi la u wäch waˈ. In riˈ, ri tajin quintzijon ucˈ la, ―xcha che. Te cˈu riˈ ri achi xxuqui chuwäch ri Jesús, xubij che: Quincojon che la, Kajaw, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús: Ri in, in petinak cho ruwächulew chukˈatic tzij, rech ri moyab cäjaktaj ri qui wakˈäch, xukujeˈ rech ri quecaˈyic quecanaj moy, ―xchaˈ. Te riˈ jujun chque ri tataˈib fariseos ri e cˈo chilaˈ rucˈ ri Areˈ, aretak xquita ri xubij ri Jesús, xquibij che: ¿A uj moy ta cˈu lo uj xukujeˈ? ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: We ta alak moy, mat cˈo mac alak riˈ. Rumal cˈu rech chi cäbij alak chi cäcaˈy alak, cˈo mac alak, ―xcha ri Jesús chque. Kas tzij quinbij chech alak chi jachin ri man coc tä bi chuchiˈ ri qui corral ri chij, xane xa cutzucuj jawijeˈ cunim wi bi rib, ri achi riˈ xa jun elakˈom, jun tˈorinel. Are cˈu ri coc bi chuchiˈ ri corral are ajyukˈ riˈ, ri chajil que ri chij. Ri chajil u chiˈ ri corral cujak riˈ chuwäch rech coquic. Ri chij cˈut cäquichˈob u wäch aretak cächˈawic. Ri ajyukˈ queusiqˈuij ru chij chquijujunal rucˈ ri qui biˈ, queresaj cˈu bi pa ri corral. Aretak e resam chi bic conojel ri chij pa ri corral, cänabej bi chquiwäch, are cˈu ri chij queteri bi chrij rumal chi cäquichˈob u wäch aretak cächˈawic. Man queteri tä cˈu chrij jun winak ri man quetam tä u wäch, xane xa queanimaj chuwäch rumal chi man cäquichˈob taj aretak cächˈaw jun winak ri man quetam tä u wäch, ―xcha ri Jesús chque ri winak aj Israel. Ri Jesús xucoj waˈ we cˈutbal riˈ chquiwäch, ri e areˈ cˈut man xquichˈob taj jas ri xraj xubij chque. Te riˈ ri Jesús xubij chi jumul chque: Kas tzij quinbij chech alak. Ri in, in ru chiˈ ri corral ri queboc wi bi ri chij. Conojel ri nabe xebul chnuwäch in, e elakˈomab riˈ, e tˈorinelab. Ri chij cˈut man xquitatabej taj ri xquibij. Ri in, in ru chiˈ ri corral. Jachin ri wumal in coc pa ri corral curik ru tobanic ri Dios. Ri winak riˈ junam rucˈ jun chij ri coc pa ri corral, te cˈu riˈ quel bic, curik utzalaj echaˈ. Ri elakˈom xuwi petinak rech querelakˈaj bi ri chij, queucämisaj, cusach qui wäch. Ri in cˈut in petinak chuyaˈic qui cˈaslemal, rech cˈo qui cˈaslemal ri kas utz na. In riˈ ri utzalaj ajyukˈ. Ri utzalaj ajyukˈ cuya ru cˈaslemal pa cämical rumal quech ri chij. Are cˈu ri ajyukˈ ri xuwi cuchomaj ri tojbal re, aretak cärilo cäpe ri utiw, queuya can ri chij, canimajic. Je riˈ cubano rumal chi man are tä kas cajyukˈ ri chij, xukujeˈ ri chij man e rech tä ri areˈ. Cäpe cˈu ri utiw queuchap ri chij, queujabuj. Ri achi riˈ canimajic rumal chi xuwi cuchomaj ri tojbal re. Man querilij tä ri chij. In riˈ ri utzalaj ajyukˈ, wetam qui wäch ri nu chij, xukujeˈ ri e areˈ quetam nu wäch in. Jeˈ jas ri nu Tat retam nu wäch in, ri in xukujeˈ wetam u wäch ri nu Tat. Quinya cˈu ri nu cˈaslemal pa cämical rumal quech ri chij. Xukujeˈ e cˈo chi niqˈuiaj nu chij ri man e cˈo tä pa we corral riˈ. Rajwaxic cˈut queincˈama na lok xukujeˈ. Ri chij riˈ cäquinimaj na ri quinbij. Xa cˈu jumulaj chij cäcˈoji na, xukujeˈ xa jun ri cajyukˈ. Ri ka Tat quinraj in rumal chi quinya ri nu cˈaslemal pa cämical, quincˈastaj chi cˈu na rech cäcˈoji chic ri nu cˈaslemal. Man cˈo tä jun quesan ri nu cˈaslemal chwe, xane ri in pa wanimaˈ cäpe wi quinya ri nu cˈaslemal. Pa nu kˈab cˈo wi ru yaˈic ri nu cˈaslemal, xukujeˈ pa nu kˈab cˈo wi ru cˈamic jumul chic. Are waˈ ri xintak wi rumal ri nu Tat, ―xcha ri Jesús. Aretak ri winak aj Israel xquita waˈ we tzij riˈ, xquichapla u tasic quib jumul chic. E qˈuia chque xquibij: ¿Jas che cätatabej alak ri cubij? We achi riˈ cˈo jun itzel espíritu che, xukujeˈ chˈujarinak waˈ, ―xechaˈ. Niqˈuiaj chi cˈut xquibij: Man cˈo tä jun winak ri cˈo jun itzel espíritu che ri jeˈ cätzijon waˈ we riˈ. ¿A cäcowin pu lo jun itzel espíritu cujak ri qui wakˈäch ri moyab? ―xechaˈ. ¡Man cuyaˈ taj! ―xecha riˈ. Pa tak ri kˈij riˈ xurik ri kˈalaj. Are chiˈ tajin cäban ri nimakˈij pa ri tinimit Jerusalén, natabal re ri kˈij ri xqˈuis u yaquic ri nimalaj rachoch Dios, xjach cˈu pu kˈab ri Dios. Ri Jesús tajin cäwacat pa ri nimalaj rachoch Dios, pa ri rakan ja re Salomón. Xepe cˈu ri winak aj Israel xquimulij quib chrij, xquibij che: ¿Cˈä jampaˈ cujya la pa sak? We lal riˈ ri Cristo, bij baˈ la ri kas tzij cämic, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: Ya nu bim chic. Ri alak cˈut man cäcoj tä alak ri xinbij. Ronojel ri u takom ri nu Tat chwe chi quinbano, are cäcˈutuw na rucˈ sakil. Ri alak cˈut man cäcojon tä alak rumal chi ri alak man jun tä cucˈ ri nu chij, jas ri xinbij chech alak nabe. Ri nu chij quetam nu wäch aretak quinchˈawic. Ri in xukujeˈ wetam qui wäch, queteri cˈu chwij. Ri in quinya cˈaslemal chque ri man cˈo tä u qˈuisic. Man cäsach tä qui wäch, man cˈo tä cˈu jachin queesan pa nu kˈab. Ri nu Tat, ri nim na u kˈij chquiwäch conojel, are ri xeyoˈw chwe. Man cˈo tä cˈu jachin jun queesan pu kˈab ri Areˈ. Ri in, xukujeˈ ri nu Tat, xa uj jun, ―xcha chque. Te riˈ ri winak aj Israel jumul chic xquicˈam abaj rech cäquiqˈuiäk chrij ri Jesús. Ri Jesús xubij chque: Qˈuia u wäch utzil nu banom chuwäch alak rumal ru chukˈab ri nu Tat. ¿Rumal cˈu jachique chque we utzil ri nu banom quinqˈuiäk alak chabaj? ―xcha chque. Ri winak aj Israel xechˈawic, xquibij: Man cäkaqˈuiäk tä la chabaj rumal jun chque ri utzil ri banom la, xane rumal chi bim la ri äwas u bixic chrij ri Dios. Ri lal xak lal jun achi, banom cˈu ib la chi lal Dios, ―xecha che. Ri Jesús cˈut xubij chque: Pa ri Pixab alak tzˈibtal wi ri xubij ri Dios: “Ri ix, ix dioses,” ―cächaˈ, ―xcha ri Areˈ. Ketam chi ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, man cuyaˈ taj cäsach u wäch. Ri Dios xubij “dios” chque ri winak ri xecojon che ru Lokˈ Pixab. We ri Dios xinuchaˈ in, te cˈu riˈ xinutak lok cho we uwächulew, ¿jas lo waˈ ri cäbij alak chi nu bim ri äwas u bixic chrij ri Dios rumal chi xinbij chi in u Cˈojol ri Dios? We man quinbano jachique ri cuban ri nu Tat, ri alak man rajwaxic taj cäcojon alak chwe. We cˈu quinbano, pune baˈ man cäcojon tä alak chwe, cojon baˈ alak che ri quinbano rech je riˈ kas quetamaj alak, xukujeˈ cäcoj alak chi ri ka Tat cˈo pa wanimaˈ in, xukujeˈ ri in, in cˈo pa ranimaˈ ri ka Tat. Jumul chic are ta xcaj xquicˈam bi pa cheˈ. Ri Jesús cˈut xresaj rib pa qui kˈab. Te riˈ ri Jesús xeˈ jumul chic chˈäkäp che ri nimaˈ Jordán chrelbal kˈij jawijeˈ ri xuban wi kasnaˈ ri tat Juan nabe, xcanaj cˈu chilaˈ. E qˈuia winak cˈut xebeˈ che rilic, xquibij cˈut: Kas tzij ri tat Juan, pune man xuban tä cajmabal tak etal, ronojel ri xubij chrij we achi riˈ are kas tzij, ―xechaˈ. E qˈuia winak cˈut xecojon che ri Jesús chilaˈ. Cˈo jun achi yawab, Lázaro u biˈ, ri cäpe pa ri tinimit Betania, ri tinimit ri e jekel wi ri nan María xukujeˈ ri nan Marta ri ratz. We nan María riˈ, ri ranab ri tat Lázaro ri yawab, are waˈ ri xkˈijow ri cˈocˈalaj aceite chrij ri rakan ri Kajaw Jesús, ri xusuˈ cˈu rucˈ ru wiˈ. We quieb ixokib riˈ ri cachalal quib, xquitak u bixic che ri Jesús: Kajaw, ri Lázaro ri sibalaj utz la rucˈ, yawab ri areˈ, ―xecha bic. Aretak xuta ri Jesús waˈ, xubij: Ri cämical ri cucˈam lok we yabil riˈ man are tä qˈuisbal re ru cˈaslemal, xane xa rech cäkˈalajinic chi nim u kˈij ri Dios, xukujeˈ rech rumal we yabil riˈ cäcˈutunic chi nim u kˈij ru Cˈojol ri Dios, ―xchaˈ. Ri Jesús, pune sibalaj lokˈ ri nan Marta chuwäch, xukujeˈ ru chakˈ, xukujeˈ ri tat Lázaro, aretak xbix che chi yawab ri tat Lázaro, xcanaj na can quieb kˈij chilaˈ jawijeˈ ri cˈo wi. Te cˈu riˈ xubij chque ru tijoxelab: Joˈ chi jumul pa Judea, ―xcha chque. Xquibij cˈu ru tijoxelab che: Ajtij, mäjaˈ naj riˈ ri winak aj Israel ri e cˈo chilaˈ xcaj xquicämisaj la che abaj. ¿Te riˈ are caj la queˈ chi la jumul jelaˈ? ―xecha che. Ri Jesús xubij chque: ¿A mat cablajuj hora u pam ri jun kˈij? We jun winak cäbin pakˈij, man cätzak taj, rumal chi cäril ru sakil ri kˈij ri cäcaˈy puwiˈ ruwächulew. We cˈu ri winak chakˈab cäbinic, cätzakic, rumal chi man cˈo tä ri sakil pa ru be, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xubij chi ri Jesús chque: Ri tat Lázaro, ri sibalaj uj utz rucˈ, xwaric, quineˈ cˈut quincˈasuj na, ―xcha chque. Te riˈ ri tijoxelab xquibij che ri Jesús: Kajaw, we cäwaric quel cubij waˈ chi cutzir na, ―xecha che. Ri Jesús cˈut are tajin cubij chi ri tat Lázaro xcämic. Are cˈu ri tijoxelab xquichomaj e areˈ chi are tajin cubij ri waram ri cuban jun winak. Te riˈ xubij ri Jesús chque chi sakil: Ri tat Lázaro ya xcämic, ―xchaˈ. Ri in quinquicotic chi man in cˈo tä chilaˈ. Are cˈu utz na waˈ chiwe ix rech quixcojonic. Joˈ baˈ jekilaˈ, ―xcha chque. Are cˈu ri tat Tomás ri “Gemelo” cuchixic, xubij chque ri niqˈuiaj tijoxelab chic ri e rachiˈl: Joˈ uj xukujeˈ rech cujecäm rucˈ, ―xcha chque. Aretak xopan ri Jesús, teˈ xuto chi xqueˈ quiejeb kˈij mukutal chi ri tat Lázaro. Ri alaj tinimit Betania nakaj cˈo wi che ri tinimit Jerusalén. Craj cˈo niqˈuiaj legua u najal. E qˈuia cˈu chque ri winak aj Israel e opaninak cho rachoch ri nan Marta, ri nan María, chucuˈbisaxic qui cˈux rumal ru cämical ri qui xibal. Aretak ri nan Marta xretamaj chi opanem cuban ri Jesús, xeˈ chucˈulaxic, are cˈu ri nan María xcanaj can cho ja. Ri nan Marta xubij che ri Jesús: Kajaw, we ta cˈo la waral, mat xcäm ri nu xibal, ―xcha che. Wetam cˈut chi ronojel ri cätaˈ la che ri Dios, ri Areˈ cuya na waˈ che la, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Ri a xibal cäcˈastaj na chquixol ri cäminakib, ―xcha che. Ri nan Marta xubij che ri Jesús: Jeˈ, wetam chi cäcˈastaj na chquixol ri cäminakib pa ri qˈuisbal kˈij, ―xcha che. Te riˈ xubij ri Jesús che: Ri in, in riˈ quincˈastajisaj ri cäminakib xukujeˈ quinya qui cˈaslemal. Jachin ri cäcojon chwe in, pune cäcämic, cäcˈasi chi cˈu na. Conojel cˈu ri cˈä e cˈaslic ri quecojon chwe, man quecäm tä wi. ¿A cacoj waˈ? ―xcha che ri nan Marta. Ri nan Marta xubij che: Jeˈ, Wajaw, ri in quincojo chi lal riˈ ri Cristo, ru Cˈojol ri Dios, ri ulinak la waral cho ri uwächulew, ―xcha che. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri nan Marta, xeˈc, xusiqˈuij lok ri nan María ru chakˈ. Xak chcˈuyal xubij che: Ri Ajtij cˈo waral, catusiqˈuij, ―xcha che. Ri nan María, xuwi xuto ri xbix che, chanim cˈu xwalijic, xeˈ chuchˈabexic ri Jesús. Mäjaˈ cˈu kas copan ri Jesús pa ri tinimit. Cˈä cˈo chilaˈ jawijeˈ ri xcˈulax wi rumal ri nan Marta. Ri winak aj Israel, ri e cˈo cucˈ pa ja chucuˈbisaxic qui cˈux, aretak xquilo chi aninak xwalij bi ri nan María, xebeˈ ri e areˈ rucˈ. Xquichomaj chi jelaˈ queˈ chuchiˈ ri mukubal che okˈej. Aretak cˈut xopan ri nan María rucˈ ri Jesús, xxuqui chuwäch, xubij che: Wajaw, we ta cˈo la waral, mat xcäm ri nu xibal, ―xcha che. Ri Jesús, aretak xrilo chi xuchap okˈej ri nan María, xukujeˈ ri winak aj Israel ri e petinak rucˈ, sibalaj xbisonic, cˈäx xunaˈ pa ranimaˈ. Xutaˈ cˈu chque: ¿Jawijeˈ ri mukutal wi? ―xcha chque. Ri e areˈ xquibij che: Kajaw, saˈjmpe la, jeˈila la, ―xecha che. Ri Jesús cˈut xokˈic. Xquibij cˈu ri winak aj Israel: Chiwilampeˈ chi sibalaj lokˈ chuwäch, ―xechaˈ. Jujun cˈu chque xquibij: We achi riˈ ri xjakow ru wakˈäch ri moy, ¿a mat xcowin ta waˈ chubanic jun tokˈob che ri tat Lázaro rech mat xcämic? ―xechaˈ. Ri Jesús, jumul chic sibalaj cˈäx tajin cunaˈ pa ranimaˈ, xnakajin chuchiˈ ri jul ri mukutal wi ri tat Lázaro. Are jun pec, cojom cˈu jun abaj che tzˈapibal re ru chiˈ. Ri Jesús xubij: Chesaj alak ri abaj, ―xcha chque ri winak. Are cˈu ri nan Marta, ri ranab can ri cäminak, xubij che ri Jesús: Kajaw, cˈo chi ruxlab riˈ rumal chi xqueˈ quiejeb kˈij waˈ cäminak chic, ―xcha che. Xubij cˈu ri Jesús che: ¿A mat nu bim chawe chi we catcojonic cawil na u nimarisaxic u kˈij ri Dios? ―xcha che. Te riˈ xquesaj ri abaj. Ri Jesús xcaˈy chicaj, xuban orar, xubij: Tat, quinmaltioxij che la chi xintatabej la. Wetam chi amakˈel ronojel kˈij quintatabej la. Xa cˈu rumal quech we winak riˈ ri e cˈo waral, quinbij waˈ rech cäquicojo chi are ri lal in takowinak la lok, ―xchaˈ. Aretak xbitaj waˈ rumal, co xchˈawic, xubij: ¡Lázaro, chatel lok! ―xchaˈ. Xel cˈu lok ri cäminak, botzˈom ri rakan u kˈab rucˈ tak atzˈiak. Ru palaj pistal rucˈ jun suˈt. Ri Jesús xubij chque ri winak: Soloˈ alak, tzokopij alak bic, ―xcha chque. Rucˈ waˈ ri xbantajic, e qˈuia chque ri winak aj Israel ri e opaninak chucuˈbisaxic u cˈux ri nan María, xecojon che ri Jesús. Xquil cˈu ri cajmabal ri xubano. E cˈo cˈu jujun chque xebeˈ cucˈ ri tataˈib fariseos chubixic chque ri u banom ri Jesús. Are cˈu ri tataˈib fariseos, xukujeˈ ri qui nimakil ri sacerdotes xeˈquimulij quib cucˈ ri qui nimakil ri winak, xquibij: ¿Jas cäkaˈno? We achi riˈ tajin cuban qˈuia cajmabal tak etal, ―quechaˈ. We cäkaya can xak chi je riˈ, conojel ri winak quecojon na che ri Areˈ. Quepe cˈu na ri kˈatal tak tzij aj Roma, cäquiwulij na ri nimalaj rachoch Dios ri cäkamulij wi kib, cäquisach na u wäch ri ka tinimit, ―xechaˈ. Are cˈu ri tat Caifás, ri qui nimal ri sacerdotes pa ri junab riˈ, xubij chque: Ri ix, xa man cˈo tä iwetam, ―cächaˈ. ¿A mat quichˈobo chi are utz na chke uj chi cäcäm xa jun achi che qui qˈuexwäch ri winak, chuwäch ri cäsach u wäch ronojel ri tinimit? ―xcha chque. Man xak tä cˈu pa ru chomanic ri tat Caifás xpe wi waˈ we tzij riˈ ri xubij, xane rumal chi are qui nimal ri sacerdotes pa ri junab riˈ ri Dios xyoˈw waˈ pa ranimaˈ chi cubij chi ri Jesús cäcäm na rumal quech ri winak aj Israel. Man xuwi tä cˈu rumal quech ri winak aj Israel cäcäm na ri Jesús, xane che qui mulixic conojel ri ralcˈual ri Dios ri e jabuninak cho ronojel ruwächulew. Xa je riˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel tzpa ri kˈij riˈ xquichap u chomaxic jas cäcaˈn chucämisaxic ri Jesús. Rumal riˈ ri Jesús ya man xucˈut tä chi rib chquiwäch ri winak aj Israel. Xel bi pa Judea, xeˈ jelaˈ chunakaj ri juyub ri cätzˈinowic, pa jun tinimit Efraín u biˈ. Chilaˈ xcˈoji wi cucˈ ru tijoxelab. Xa cˈu jubikˈ craj man curik ri Pascua, jun chque ri qui nimakˈij ri winak aj Israel. E qˈuia winak cˈut pa tak ri niqˈuiaj tak tinimit chic xebeˈ pa ri tinimit Jerusalén, mäjok ri Pascua, chuchˈajic quib che resaxic ri äwas chquij. Tajin cˈu cäquitzucuj ri Jesús. Aretak e cˈo pa ri nimalaj rachoch Dios cäquitala u tzijol chbil tak quib, cäquibij: ¿Jas cäbij alak? ¿A cäpe riˈ pa we nimakˈij o man cäpe taj? ―quechaˈ. Ri tataˈib fariseos, xukujeˈ ri qui nimakil ri sacerdotes, qui yoˈm takanic chi we cˈo jun winak retam jawijeˈ cˈo wi ri Jesús, chubij waˈ chque rech quecowinic quequichapa lok. Wakib kˈij craj na che ri nimakˈij Pascua aretak ri Jesús xeˈ pa Betania, ri tinimit ri jekel wi ri tat Lázaro ri xcˈastajisax rumal ri Jesús chquixol ri cäminakib. Chilaˈ cˈut xcaˈn u banic jun wiˈm re benak kˈij chuyaˈic u kˈij ri Jesús. Ri nan Marta tajin cucoj ri wa puwiˈ ri mesa, are cˈu ri tat Lázaro jun ri areˈ tˈuyul chiˈ ri mesa rucˈ ri Jesús. Te riˈ xpe ri nan María rucˈam niqˈuiaj litro cˈocˈalaj cunabal re kas nardo. Sibalaj cˈu pakal rajil waˈ we cunabal riˈ. Xukˈij chrij ri rakan ri Jesús, te cˈu riˈ xusuˈ rucˈ ru wiˈ. Ronojel cˈu ru pam ri ja xnoj che ru cˈocˈal ri cunabal. Te riˈ jun chque ru tijoxelab ri Jesús, ri jun ri cäjachow na, ri Judas Iscariote ru cˈojol ri tat Simón, xubij: ¿Jas che man xqˈuiyix ta waˈ we cˈocˈalaj cunabal riˈ che oxib cientos quetzales, xyiˈ ta cˈu ri puak chque ri mebaˈib? ―xchaˈ. Man kas tzij tä cˈut chi ri tat Judas xa cutokˈobisaj qui wäch ri mebaˈib chi jeˈ xubij waˈ, xane rumal chi are jun elakˈom. Pu kˈab cˈu ri areˈ cˈo wi ri cˈolibal puak. Xa je riˈ xcowinic xrelakˈaj ri puak ri cˈo rucˈ. Te riˈ xubij ri Jesús che: ¡Maban waˈ che ri ixok! U cˈolom cˈu bi ri cˈocˈalaj cunabal riˈ cˈä mäjok quinmukic. Amakˈel cˈut e cˈo ri mebaˈib iwucˈ, are cˈu ri in man in cˈo tä iwucˈ amakˈel ronojel kˈij, ―xcha chque. E qˈuia cˈu chque ri winak aj Israel xquito chi ri Jesús cˈo pa ri alaj tinimit Betania, xebeˈ cˈu jelaˈ man xuwi tä che rilic ri Jesús, xane xukujeˈ che rilic ri tat Lázaro ri xcˈastajisax rumal ri Jesús chquixol ri cäminakib. Are cˈu ri qui nimakil sacerdotes xjunamataj ri qui chomanic chucämisaxic ri tat Lázaro xukujeˈ. Rumal cˈu rech ri areˈ e qˈuia chque ri winak aj Israel tajin cäquitas quib chquij ri qui nimakil sacerdotes rech quecojon che ri Jesús. E qˈuia winak e benak pa ri tinimit Jerusalén che ri nimakˈij Pascua. Chucab kˈij xquito chi ri Jesús copan na pa ri tinimit. Te riˈ xquijol u xak tak palmas, xquicˈam bic, xebeˈ cˈu chucˈulaxic ri Jesús. Co xechˈawic, xquibij: ¡Chnimarisax u kˈij ri Dios! ¡Utz re ri petinak pa ru biˈ ri Kajaw Dios! ¡Tewchital baˈ ri nim takanel pa qui wiˈ ri winak aj Israel! ―xechaˈ. Ri Jesús xurik jun burro, xquiejen cˈu chrij, jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Mixej iwib, winak aj Sión. ¡Chiwilampeˈ! Petinak ri Jun ri cätakan na pi wiˈ, quiejeninak chrij jun burro, ―cächaˈ. Pa tak ri kˈij riˈ ru tijoxelab ri Jesús man xquichˈob tä ri tajin cäbantajic. Te cˈu riˈ aretak xnimarisax u kˈij ri Jesús, xnaˈtaj chque chi ronojel waˈ ri quilom are tzˈibtal lok chrij ri Areˈ, ronojel cˈut bantajinak. Ri winak ri e cˈo rucˈ ri Jesús aretak xusiqˈuij lok ri tat Lázaro pa ri mukubal, xucˈastajisaj cˈu chquixol ri cäminakib, xquitzijoj waˈ ri xquilo. Rumal riˈ ri winak xebel lok chucˈulaxic ri Jesús, rumal chi xquetamaj we cajmabal etal riˈ ri xubano. Are cˈu ri tataˈib fariseos xquibij chbil tak quib: Quil baˈ alak chi man cˈo tä jas cujcowin chubanic. ¡Chilampe alak! Conojel ri winak quebeˈ rucˈ, ―xechaˈ. Chquixol ri winak ri e benak pa ri tinimit Jerusalén che kˈijilanic pa ri nimakˈij, e cˈo jujun winak aj Grecia. We winak riˈ xeopan rucˈ ri tat Felipe ri aj Betsaida re Galilea, xquibochiˈj, xquibij che: Tat, cäkaj cäkil u wäch ri Jesús, ―xecha che. Ri tat Felipe xeˈc, xubij che ri tat Andrés. Te cˈu riˈ ri quieb chic xebeˈc, xeˈquibij che ri Jesús. Te riˈ ri Jesús xubij chque: Xurik ri kˈij ri cänimarisax nu kˈij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Kas tzij quinbij chiwe, chi we man cäkaj ri jun u wakˈäch trico pa ri ulew rech cäkˈayic, tajin wi riˈ xak jun u wakˈäch trico. We cˈu cäkˈayic, cätux na riˈ, cuya cˈu na qˈuia u wäch. Apachin ta ne ri lokˈ cäril wi ru cˈaslemal, cäcäm na waˈ ri winak riˈ, cutzak na ronojel. Apachin cˈu ri man lokˈ taj cäril wi ru cˈaslemal cho we uwächulew, cutoˈ na u wiˈ riˈ, curik cˈu na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. We cˈo jun ri craj cäpatänin chwe, chpet wucˈ. Jawijeˈ cˈu ri quincˈoji wi, chilaˈ xukujeˈ cäcˈoji wi na ri patänil we. We cˈo jun ri cäpatänin chwe, cäyiˈ na u kˈij rumal ri nu Tat, ―xcha chque. Sibalaj cˈäx quinnaˈ pa wanimaˈ cämic. ¿Jas ta cˈu lo ri quinbij na? ¿A quinbij ta cˈut: “Tat, chintoˈ la chuwäch ri cäpe na pa nu wiˈ cämic”? Are cˈu waˈ nu patän in petinak, ―xcha ri Jesús. Tat, nimarisaj baˈ la u kˈij ri biˈ la, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ cˈo Jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij: Nu nimarisam u kˈij, quinnimarisaj cˈu na u kˈij jumul chic, ―xchaˈ. Are cˈu ri winak ri e cˈo chilaˈ ri tajin quetatabenic xquibij chi are jun quiäkulja ri xtatajic. Niqˈuiaj chic xquibij: Are jun ángel ri xchˈaw rucˈ, ―xechaˈ. Te riˈ ri Jesús xubij chque: Man rumal tä wech in xtatajic chi cˈo Jun ri xchˈaw lok chicaj, xane rumal iwech ix. Cämic waˈ ri kˈij ri cäkˈat tzij puwiˈ we uwächulew riˈ. Cämic ri kˈij ri cäpakchix apan ri jun ri cätakan puwiˈ we uwächulew. Aretak cˈut ri in quinwalijisax chicaj, conojel quecaˈy na chwe, sibalaj cäquicajmaj cˈu na nu wäch, ―xcha ri Jesús chque. Xubij waˈ we tzij riˈ chukˈalajisaxic jas u wäch cämical curik na. Xechˈaw cˈu ri winak, xquibij che: Ri uj ka tom u siqˈuixic pa tak ri ka wuj re ri Pixab chi ri Cristo cäcˈasi na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. ¿Jas cˈu che cäbij la chi ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak cäwalijisax na chicaj? ¿Jachin chi cˈu riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak? ―xecha che. Te riˈ ri Jesús xubij chque: Cämic riˈ cˈä cˈo na ri sakil iwucˈ, xa cˈu quieb oxib kˈij chic cˈolic. Chixbin baˈ chanim ri cˈä cˈo ri sakil iwucˈ, rech man quixcanaj tä can pa kˈekum. Jachin cˈu ri cäbin pa kˈekum, man cuchˈob tä riˈ jawijeˈ ri queˈ wi. Chixcojon che ri sakil cämic, ri cˈä cˈo na ri sakil iwucˈ. Je riˈ rech ri ix, ix winak chic rech ri sakil, ―xcha ri Jesús chque. Xuwi xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri Jesús, xeˈ ri Areˈ, xucˈuˈ rib chquiwäch. Ri Jesús, pune xuban qˈuia cajmabal tak etal chquiwäch ri winak aj Israel, ri e areˈ man xecojon tä che. Rajwaxic cˈut chi cäbantaj na waˈ jas ri u tzˈibam can ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: Kajaw Dios, ¿jachin ta lo ri cojoninak che ru Lokˈ Pixab ri Dios ri ka bim? ¿Jachin ta lo chuwäch u cˈutum wi ri Kajaw Dios ru chukˈab? ―cächa riˈ. Rumal riˈ man xecowin taj xecojonic, rumal chi xukujeˈ xutzˈibaj can ri ka mam Isaías: Ri Dios xuban moy chque, xukujeˈ xubano chi xeabajir ri canimaˈ, rech man cäquil tä rucˈ ri qui wakˈäch, man cäquichˈob tä rucˈ ri qui chomabal, man quetzelej tä cˈu wucˈ in rech quecunatajic, ―cächa ri Dios, ―cächaˈ. Ri ka mam Isaías xubij waˈ we tzij riˈ rumal chi ri areˈ xrilo xnimarisax u kˈij ri Jesús, xchˈaw cˈu chrij. Pune je riˈ, e qˈuia chque ri winak aj Israel xecojon na che ri Jesús, xukujeˈ ne jujun chque ri nimak qui banic. Man xquikˈalajisaj tä cˈu quib chquiwäch ri winak rumal chi xquixej quib chquiwäch ri tataˈib fariseos, rech man queesax tä bi pa ri rachoch Dios. Ri e areˈ cˈut are utz xquil na chi cäyiˈ qui kˈij cumal ri winak chuwäch ri cäyiˈ qui kˈij rumal ri Dios. Ri Jesús sibalaj co xchˈawic, xubij: Jachin ri cäcojon chwe in, man xuwi tä chwe in cäcojon wi, xane xukujeˈ cäcojon riˈ che ri ka Tat ri xintakow lok. Jachin cˈu ri quinril in, cäril riˈ xukujeˈ ri xintakow lok. In riˈ ri quinya sakil, in petinak cho ruwächulew rech jachin tak ri quecojon chwe, man quecanaj tä can pa ri kˈekum. Jachin cˈu ri cuta ri nu tzij, te cˈu riˈ man cunimaj taj, man in tä riˈ ri quinkˈatow tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch. Je riˈ, rumal chi ri in man in petinak tä chukˈatic tzij pa qui wiˈ ri winak ajuwächulew, xane in petinak che qui toˈic. Jachin ri xa cäretzelaj nu wäch, man cunimaj tä cˈu ri nu tzij, cˈo ri cäkˈatow na tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch. Ri tzij ri nu bim e are riˈ ri quekˈatow na tzij puwiˈ pa ri qˈuisbal kˈij. Man xak tä cˈu pa we wi in quinchˈawic. Ri ka Tat ri xintakow lok, are ri Areˈ u bim chwe jachique ri quinbij xukujeˈ jachique ri quincˈutu. Wetam cˈut chi ru takanic ri nu Tat are re cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Xa je riˈ, ri quinbij, are quinbij jas ri in takom wi rumal ri ka Tat. Xa cˈu jun kˈij chic craj che ri nimakˈij, Pascua u biˈ. Retam chi cˈu ri Jesús chi xurik ri kˈij ri cuya na can ruwächulew, cätzelej cˈu rucˈ ru Tat. Ri Areˈ amakˈel ronojel kˈij sibalaj lokˈ xeril wi ru tijoxelab cho ruwächulew. Pa ri kˈij riˈ tajin cucˈut chquiwäch chi sibalaj lokˈ querilo, chi man cˈo tä u qˈuisic ri qui lokˈal chuwäch. Tajin cäcaˈn ri wiˈm re benak kˈij. Ri Itzel cˈut u yoˈm chi pa ranimaˈ ri tat Judas Iscariote ru cˈojol ri tat Simón chi pa ri akˈab riˈ cujach na ri Jesús. Retam cˈu ri Jesús chi ronojel takanic yoˈm pu kˈab rumal ru Tat. Retam chi rucˈ ri Dios petinak wi ri Areˈ, xukujeˈ chi rucˈ ri Dios cätzelej wi. Xwalij cˈu ri Jesús chiˈ ri mesa, xresaj ru kˈuˈ, xucˈam jun toalla, xuxim cˈu waˈ xeˈ ru pam. Te riˈ xuya joron pa jun palangana, xuchap u chˈajic cakan ru tijoxelab, xusuˈ cˈu rucˈ ri toalla ri ximital xeˈ ru pam. Aretak craj cuchˈaj rakan ri tat Pedro, ri areˈ xubij che ri Jesús: Wajaw, ¿a cächˈaj cˈu la ri wakan in? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Cämic riˈ man cachˈob taj jas ri tajin quinbano, cˈä teˈ baˈ pa jun kˈij chic cachˈob na, ―xcha che. Are cˈu ri tat Pedro xubij che: Ri in, man cˈo tä jumul quinya che la chi cächˈaj la ri wakan in, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: We man quinchˈaj tä ri awakan, man cuyaˈ taj catcˈoji wucˈ, ―xcha che. Ri tat Simón Pedro xubij che: Wajaw, man xuwi tä baˈ ri wakan, xane chˈaja la ri nu kˈab xukujeˈ ri nu jolom, ―xcha che. Are cˈu ri Jesús xubij che: Jachin ri teˈ xtoˈtaj che ri atinem man rajwaxic tä chic cuchˈaj rib, xane xak xuwi chi ri rakan, rumal chi ronojel ru cuerpo chˈajchˈoj chic. Ri ix, ix chˈajchˈoj chic, pune man iwonojel taj, ―xcha che. Ri Jesús ya retam chic jachin ri cäjachow na. Rumal riˈ xubij: “Man iwonojel tä ri ix, ix chˈajchˈoj,” ―xcha chque. Aretak ri Jesús xtoˈtaj chuchˈajic ri cakan ru tijoxelab, xucˈam ru kˈuˈ, xucoj chrij, xtˈuyi chi cˈu jumul chiˈ ri mesa. Xubij cˈu chque: ¿A quichˈobo jas quel cubij waˈ ri xinban chiwe? ―xcha chque. Ri ix quibij Kajtij, xukujeˈ Kajaw, ―quixcha chwe. Kas tzij ri quibij, rumal chi in cˈu riˈ. We in, ri in Iwajtij, ri in Iwajaw nu chˈajom ri iwakan, ri ix xukujeˈ rajwaxic baˈ quichˈaj ri iwakan chbil tak iwib. Ri in nu yoˈm jun cˈutbal chiwäch rech ri ix xukujeˈ jeˈ quibano jas ri nu banom in chiwe. Kas tzij quinbij chiwe chi man cˈo tä jun patäninel ri nim na u banic chuwäch ru patrón, xukujeˈ man cˈo tä jun takoˈn ri nim na u banic chuwäch ri takowinak bic. We quichˈob waˈ we riˈ, quitakej cˈu u banic, utz cˈu iwe riˈ, ―xcha chque. Ri tajin quinbij chanim, man quinbij tä waˈ chiwij iwonojel ri ix. Ri in wetam jachin tak ri e chaˈtal wumal. Rajwaxic cˈut jeˈ cäbantaj na jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri jun ri cäwiˈ junam wucˈ u banom u cˈulel chwe,” ―cächa riˈ. Quinbij waˈ chiwe chanim cˈä mäjaˈ cäbantajic, rech aretak cäbantaj waˈ, ri ix quicojo chi In Riˈ. Kas tzij quinbij chiwe, chi jachin ri cucˈulaj ri quintak bic, in riˈ quinucˈulaj. Jachin cˈu ri quinucˈulaj in, cucˈulaj riˈ ri xintakow lok, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri Jesús, sibalaj xunaˈ cˈäx pa ranimaˈ. Kas chi sakil xubij chquiwäch ru tijoxelab: Kas tzij quinbij chiwe chi jun chiwe are quinjachow na, ―xcha chque. Te riˈ ri tijoxelab xquichap u caˈyexic quib ri jun rucˈ ri jun chic, man xquichˈob tä cˈu jachin ri tajin cubij ri Jesús. Jun chque ru tijoxelab ri Jesús, ri jun ri sibalaj lokˈ chuwäch tajin cäwiˈ chuxcut chiˈ ri mesa. Ri tat Simón Pedro xubij che rareˈ pa memal chi cutaˈ che ri Jesús jachin ri tajin cubij. Te riˈ ri areˈ xkeb rucˈ ri Jesús, xutaˈ che: Wajaw, ¿jachin riˈ ri cäbij la? ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij che: Quinrub na jun chˈäkap caxlan wa. Jachin cˈu che ri quinya wi waˈ, are ri areˈ, ―xcha che. Xurub cˈu ri chˈäkap caxlan wa, xuya che ri tat Judas Iscariote, u cˈojol ri tat Simón. Xuwi xcˈamtaj ri chˈäkap caxlan wa rumal ri tat Judas, xoc ri Satanás pa ranimaˈ. Xubij cˈu ri Jesús che: Ri cachomaj cabano, chabana waˈ chanim, ―xcha che. Man cˈo tä cˈu jun chque ri tajin quewiˈ chiˈ ri mesa ri xuchˈobo jas che ri Jesús xubij waˈ we tzij riˈ che. Quetam cˈut chi ri tat Judas pu kˈab cˈo wi ri cˈolibal puak, rumal riˈ jujun xquichomaj chi ri Jesús are tajin cubij che chi culokˈ ri rajwaxic chque che ri nimakˈij o cuya jubikˈ puak che qui toˈic ri mebaˈib. Xuwi cˈu xcˈamtaj ri chˈäkap caxlan wa rumal ri tat Judas, xel bi ri areˈ. Chakˈab chi cˈu riˈ. Aretak elinak chi bi ri tat Judas, xubij ri Jesús: Cämic cäkˈalajin na chi kas nim nu kˈij in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Rumal cˈu wech in cänimarisax na u kˈij ri Dios. We rumal wech in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, cänimarisax na u kˈij ri Dios, xukujeˈ ri Dios cunimarisaj na nu kˈij in. Chanim cˈut cuban na waˈ. Ix riˈ, ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, man naj tä chic in cˈo iwucˈ. Ri ix quinitzucuj na. Jas cˈu ri xinbij chque ri winak aj Israel, jeˈ xukujeˈ quinbij chiwe ix: Man quixcowin taj quixeˈ chilaˈ jawijeˈ ri quineˈ wi in. Quinya cˈu can we cˈacˈ takanic riˈ chiwe: Chiwaj iwib chbil tak iwib. Jeˈ jas ri in quixwaj, jeˈ baˈ chibana ix, chiwaj iwib chbil tak iwib. We quiwaj iwib chbil tak iwib, conojel ri winak cäquetamaj na chi ri ix, ix nu tijoxelab, ―xcha ri Jesús chque. Ri tat Simón Pedro xutaˈ che ri Jesús: Kajaw, ¿jawijeˈ queˈ wi la? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Jawijeˈ ri quineˈ wi, ri at man catcowin taj cateˈ wucˈ cämic. Cˈä te cˈu riˈ cateˈ na wucˈ, ―xcha che. Xubij cˈu ri tat Pedro che: Wajaw, ¿jas che man quincowin taj quineˈ ucˈ la cämic? Ri in quinya nu tzij chi quincäm rumal ech la, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: ¿A kas tzij caya a tzij chi catcäm rumal wech in? ―xcha che. Kas tzij quinbij chawe chi cabij na oxmul chi man awetam tä nu wäch mäjok cokˈ ri amaˈ äcˈ, ―xcha che. Xak mäkˈoxow iwanimaˈ. Chicuˈba i cˈux chrij ri Dios, xukujeˈ chicuˈba i cˈux chwij in. Cho rachoch ri nu Tat cˈo qˈuia ri jeˈl tak ja ri cuyaˈ quixcˈoji wi. We ta mat je riˈ, nu bim ta riˈ chiwe. Quineˈ baˈ, quinbana u banic jun ja ri cuyaˈ quixcˈoji wi. Aretak in benak chic, bantajinak chi u banic ri ja ri quixcˈoji wi, quinpe chi na che i cˈamic bi wucˈ rech ri ix quixecˈol chilaˈ jawijeˈ ri in cˈo wi. Ri ix iwetam jawijeˈ ri quineˈ wi, xukujeˈ iwetam ri be ri copan chilaˈ, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Ri tat Tomás xubij che: Kajaw, man ketam taj jawijeˈ ri queˈ wi la. ¿Jas ta cˈu cäkaˈn che retamaxic ri be? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: In riˈ quincˈut ri be, ri in quincˈut ri kas tzij, xukujeˈ ri in quinya na ri cˈaslemal. Xak xuwi rumal wech in jun winak cäcowinic copan rucˈ ri ka Tat. We ta ri ix kas iwetam nu wäch, iwetam ta u wäch riˈ ri nu Tat xukujeˈ. Iwetam chi cˈu u wäch riˈ cämic rumal chi amakˈel tajin quiwil u wäch ri Areˈ, ―xcha che ri tat Tomás. Te riˈ xubij ri tat Felipe che: Kajaw, cˈutu baˈ la ri ka Tat chkawäch, xuwi waˈ rajwaxic chke, ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Felipe, ojer chi riˈ in cˈo iwucˈ, ¿te cˈu riˈ man awetam tä nu wäch? Jachin ri rilom nu wäch in, rilom u wäch riˈ ri nu Tat. ¿Jas che cataˈ chwe chi quincˈut ri ka Tat chiwäch? ¿A mat quicojo chi ri in, in cˈo rucˈ ri ka Tat, xukujeˈ chi ri ka Tat cˈo wucˈ in? Ri tzij ri quinbij chiwe man xak tä in quinbinic. Ri ka Tat ri cäjeki wucˈ in, are ri Areˈ ri cäbanow ri chac. Chicojoˈ chi ri in, in cˈo rucˈ ri ka Tat, xukujeˈ chi ri ka Tat, Are cˈo wucˈ in. We man je riˈ, chixcojon baˈ chwe rumal ri quinbano. Kas tzij quinbij chiwe, chi jachin ri cäcojon chwe, cuban na re xukujeˈ ri cajmabal ri quinban in. Nimak tak cajmabal cˈut chuwäch waˈ cuban na rumal chi ri in quineˈc jawijeˈ ri cˈo wi ri ka Tat. Ronojel cˈu ri quitaˈ che ri ka Tat pa ri nu biˈ, ri in quinban na rech ri in u Cˈojol ri Dios quinkˈalajisaj chi nim na u kˈij ri ka Tat. Ri in quinban na apachique ri quitaˈ chwe pa ri nu biˈ. We ri ix kas quiniwaj, quinimaj na riˈ ri nu takanic. Ri in cˈut quinbochiˈj na ri nu Tat chi cutak lok Jun ri quixutoˈ, ri cuwalijisaj na iwanimaˈ, rech cäcˈoji iwucˈ amakˈel ronojel kˈij. Are waˈ ri Lokˈalaj Espíritu ri cubij ri kas tzij. Ri winak ajuwächulew man quecowin taj cäquicˈamo rumal chi man quilom tä u wäch, xukujeˈ man quetam tä u wäch. Are cˈu ri ix iwetam u wäch rumal chi ri Areˈ cˈo iwucˈ, cäjeki cˈu na pa ri iwanimaˈ amakˈel ronojel kˈij. Man quixinya tä canok xak i tuquiel. Quintzelej na lok rech quincˈoji iwucˈ. Xak quieb oxib kˈij chic, ri winak man cäquil tä chi na nu wäch. Are cˈu ri ix, ix quiwil na nu wäch. Ri ix cˈut quixcˈasi na rumal chi ri in, in cˈaslic. Pa ri kˈij riˈ ri ix quiwetamaj na chi ri in, in cˈo rucˈ ri nu Tat, xukujeˈ chi ri ix, ix cˈo wucˈ in. Quiwetamaj na chi ri in, in cˈo iwucˈ ix. Jachin ri retam ri nu takanic xukujeˈ cunimaj waˈ, cucˈut riˈ chi kas tzij quinraj. Lokˈ cˈut quil wi na rumal ri nu Tat jachin ri quinraj. Ri in xukujeˈ lokˈ quinwil wi, quincˈut cˈu na wib chuwäch. Ri tat Judas (man are tä ri Judas Iscariote) xutaˈ che ri Jesús, xubij: Kajaw, ¿jas lo waˈ chi chkawäch uj cäcˈut wi ib la, man chquiwäch tä cˈu ri winak ajuwächulew? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Jachin ri quinraj cunimaj riˈ ri quinbij. Lokˈ cˈut quil wi na ri areˈ rumal ri nu Tat. Ri nu Tat, xukujeˈ ri in cujpe na, cujjekiˈ na rucˈ. Jachin ri man quinraj taj man cunimaj tä riˈ ri quinbij. Ri tzij ri tajin quitatabej man are tä nu tzij in, xane u tzij ri nu Tat ri xintakow lok. Tajin quinbij ronojel waˈ we tzij riˈ chiwe che tak ri kˈij riˈ ri cˈä in cˈo iwucˈ. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu ri cutak na lok ri nu Tat pa ri nu biˈ rech quixutoˈ, rech cucuˈbisaj i cˈux, ri Areˈ cˈut cucˈut na ronojel chiwäch. Cunaˈtaj cˈu na chiwäch ronojel ri nu bim chiwe. Rucˈ utzil quixinya canok. Quinya chiwe chi cuxlan ri iwanimaˈ, man junam tä cˈu waˈ rucˈ ri cäquiya ri winak ajuwächulew. Mäkˈoxow baˈ iwanimaˈ, mixej cˈu iwib. Ri ix xito aretak xinbij chi quineˈc, quinpe chi cˈu na jumul chic rech quincˈoji iwucˈ. We ta kas tzij quiniwaj, xixquicot ta riˈ aretak xinbij chi quineˈ rucˈ ri nu Tat. Je riˈ, rumal chi ri nu Tat are nim na u kˈij chnuwäch in. Quinbij apan waˈ we riˈ chiwe cˈä mäjaˈ cäbantajic, rech aretak cäbantaj waˈ, quixcojon na. Man cˈo tä chi qˈuia tzij quinbij chiwe. Cäpe cˈu ri jun ri cˈo u takanic puwiˈ we uwächulew. Man cäcowin tä cˈu ri areˈ cätakan pa nu wiˈ in. Rajwaxic wi chi jeˈ cäbantaj na waˈ, rech ri winak cäquetamaj chi lokˈ ri nu Tat chnuwäch, quinban cˈut jas ri in u takom wi. ¡Chixwalijok! Chujel bi waral, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. In riˈ ri juwiˈ uvas, ri kas utzalaj ticoˈn. Ri nu Tat cˈut, Are ri ajchac ri queilow ri juwiˈ tak uvas. Conojel ri alaj tak u kˈab ri juwiˈ uvas ri man cäquiya tä qui wäch queˈresaj na apanok. Are cˈu ri cäquiya qui wäch querilo queuban qui banic rech sibalaj quewächin na. Ri ix chˈajchˈoj chi ri iwanimaˈ rumal ri tijonic ri nu yoˈm chiwe. Chibana baˈ xa jun wucˈ in, jas ri in nu banom xa jun iwucˈ ix. Jeˈ jas jun alaj u kˈab ri juwiˈ uvas man cäcowin taj cuya u wäch xak u tuquiel we man tikil che ri rakan, je riˈ xukujeˈ ri ix, ix jeˈ jas jun ticoˈn ri man cäwächin taj we man quiban xa jun wucˈ in. In riˈ ri juwiˈ uvas. Are cˈu ri ix, ix ri alaj tak u kˈab ri juwiˈ uvas. Jachin ri cuban xa jun wucˈ in, quinban cˈu xa jun in rucˈ ri areˈ, are riˈ sibalaj cäwächin na. Man cˈo tä cˈu jas quixcowin ix chubanic we man in cˈo in iwucˈ. Jachin ri man cuban tä xa jun wucˈ in, cäqˈuiäk na apanok, cächakiˈj cˈu na jeˈ jas ru kˈab tak ri cheˈ ri quemolic, queporox pa kˈakˈ. We ri ix xa ix jun wucˈ in, man cäsach tä cˈu ri nu tijonic chiwe, cuyaˈ quitaˈ jachique ri quiwaj, cäyaˈtaj cˈu na waˈ chiwe. Ri nu Tat cänimarisax na u kˈij aretak ri ix jeˈ quiban waˈ jas juwiˈ uvas ri sibalaj cäwächinic. Je waˈ riˈ kas tzij quixoc che nu tijoxelab. Ri in quixwaj ix jas ri nu Tat quinraj in. Chitakej baˈ quiwaj iwib jas ri nu banom in chiwe. We quinimaj ri nu takanic, quitakej na riˈ quiwaj iwib jas ri nu banom in chiwe jeˈ jas ri in quinnimaj ru takanic ri nu Tat, ri Areˈ cˈut tajin wi lokˈ quinrilo. Jeˈ quintzijoj waˈ chiwe rech quixquicot wucˈ, je cˈu riˈ kas cäquicot na ri iwanimaˈ. Ri nu takanic are waˈ: Chiwaj iwib chbil tak iwib, jeˈ jas ri in quixwaj ix. Ri rutzil ranimaˈ jun winak ri más nim ri cuyaˈ cäcˈoji pa ranimaˈ are laˈ chi cuya riˈ ru cˈaslemal che qui qˈuexwäch ri e utz rucˈ. Ri ix kas ix utz wucˈ in we quibano jas ri quixintak wi. Ya man quinbij tä patänil tak we chiwe, rumal chi ri patäninel man retam tä riˈ jas ri cuban ru patrón. Xane quinbij chiwe chi kas ix utz wucˈ in rumal chi nu cˈutum chiwäch ronojel ri u bim ri nu Tat chwe. Ri ix man xinichaˈ tä in, xane in riˈ ri xixinchaˈ ix. Xinya cˈu pi kˈab chi jeˈ quibano jas juwiˈ uvas ri sibalaj cäwächinic. Ri wächinic ri quiya man cäsach tä u wäch. Je cˈu riˈ ri nu Tat cuya na chiwe jachique ri quitaˈ che pa ri nu biˈ. Are baˈ waˈ ri quixintak wi: Chiwaj iwib chbil tak iwib ri jun rucˈ ri jun chic, ―xcha chque. We ri winak ajuwächulew cäquetzelaj i wäch, chiwetamaj chi in riˈ xquetzelaj nu wäch nabe. We ta ri ix, ix rech ruwächulew, ri winak ajuwächulew quixcaj ta riˈ, jeˈ jas ri e areˈ sibalaj quecaj ri cachiˈl. Ri in cˈut xixinchaˈ chquixol ri winak ajuwächulew, rumal cˈu riˈ ri winak ajuwächulew cäquetzelaj i wäch rumal chi man ix jun tä chi cucˈ. Chnaˈtaj baˈ chiwe jas ri xinbij chiwe: “Man cˈo tä jun patäninel ri nim na u banic chuwäch ru patrón.” We ri in cäban cˈäx chwe cumal ri winak, ri ix xukujeˈ cäban na cˈäx chiwe cumal. We cˈu qui nimam ri nu tijonic in, xukujeˈ cäquinimaj na ri i tijonic ix. Ronojel waˈ we cˈäx riˈ cäban na chiwe cumal ri winak rumal wech in, rumal chi man quetam tä u wäch ri xintakow lok. Mat cˈo qui mac we winak riˈ we ta mat xinpe che qui tzijobexic. Cämic cˈut man cuyaˈ taj cäquibij chi man cˈo tä qui mac. Jachin cˈu tak ri cäquetzelaj nu wäch in, cäquetzelaj u wäch riˈ ri nu Tat xukujeˈ. Mat cˈo qui mac riˈ we ta mat cˈo ri nu banom chquixol ri man cˈo tä chi jun banowinak. Ri e areˈ cˈut quilom ronojel ri nu banom. Pune je riˈ cäquetzelaj nu wäch in, xukujeˈ cäquetzelaj u wäch ri nu Tat. Rajwaxic cˈut chi jeˈ cäbantaj na waˈ rumal chi kas jeˈ quel na jas ri tzˈibtal can pa ri qui Pixab: “Xquetzelaj nu wäch, man cˈo tä cˈu mac xinban chquij,” ―cächaˈ. Aretak cˈut cäpe ri Jun ri cätoban chiwe, ri cuwalijisaj iwanimaˈ, ri Lokˈalaj Espíritu ri cubij ri kas tzij, ri quintak na lok aretak in cˈo chi rucˈ ri ka Tat, ri Areˈ cukˈalajisaj na ri kas tzij chwij. Ri ix xukujeˈ quikˈalajisaj na ri kas tzij chwij, rumal chi ri ix cˈolinak wucˈ petinak lok, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Quinbij waˈ we tzij riˈ chiwe rech man cuban tä quieb i cˈux, quixtzak cˈut. Quixesax cˈu na lok pa tak ri rachoch Dios. Je riˈ chi copan na ri kˈij aretak apachin ri quixcämisanic cuchomaj na chi tajin cäpatänin che ri Dios. Jeˈ cäcaˈn na waˈ rumal chi man cˈo tä jumul ri kas xquetamaj u wäch ri nu Tat, man cˈo tä cˈu jumul ri xquetamaj nu wäch in. Quinbij apan ronojel waˈ chiwe, rech aretak curik ri kˈij riˈ, cänaˈtaj chiwe chi ri in nu bim chi waˈ chiwe, ―xcha ri Jesús. Man xinbij tä waˈ chiwe petinak lok rumal chi ri in, in cˈo iwucˈ. Cämic cˈut quineˈc rech quinecˈol rucˈ ri Jun ri xintakow lok. Man cˈo tä cˈu jun chiwe cutaˈ chwe jawijeˈ ri quineˈ wi. Xa cˈu xixbisonic rumal chi xinbij waˈ we tzij riˈ chiwe. Quinbij cˈu ri kas tzij chiwe: Are utz na chiwe ix chi quineˈc. We ta cˈu man quineˈc, man cäpe tä riˈ ri Jun ri cäcˈoji iwucˈ che i toˈic, ri cuwalijisaj iwanimaˈ. We cˈu quineˈc, quintak na lok. Aretak cäpe ri Areˈ cuya na pa canimaˈ ri winak chi cäquichˈobo chi cˈo qui mac, chi rajwaxic cäcaˈn ri jicomal pa ri qui cˈaslemal, xukujeˈ chi ri Dios cukˈat na tzij pa qui wiˈ. Cˈo qui mac rumal chi man quecojon tä chwe. Cäquetamaj cˈu na chi rajwaxic u banic ri jicomal pa ri qui cˈaslemal rumal chi ri in quineˈ rucˈ ri nu Tat, ri ix cˈut man quiwil tä chi na nu wäch. Cäquetamaj na chi ri Dios cukˈat na tzij pa qui wiˈ rumal chi ri jun ri cätakan puwiˈ ruwächulew kˈatom chi tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch. Qˈuia na ri cwaj quinbij chiwe, man quixcowin tä cˈu chuchˈobic waˈ cämic. Aretak cˈut cäpe ri Lokˈalaj Espíritu ri cubij ri kas tzij, cucˈut na ronojel ri kas tzij chiwäch. Man xak tä cˈu pa re wi cächˈawic, xane are cubij ronojel ri cuto, cucˈut cˈu na chiwäch jas ri cäbantaj na. Ri Areˈ cunimarisaj na nu kˈij in rumal chi cucˈam na ri wech in, cucˈut cˈu na waˈ chiwäch ix. Ronojel ri cˈo rucˈ ri nu Tat are wech in xukujeˈ. Rumal riˈ xinbij chi ri Lokˈalaj Espíritu cucˈam na ri wech in, cucˈut cˈu na waˈ chiwäch ix. Xak jubikˈ chic, te cˈu riˈ ri ix man quiwil tä chi na nu wäch. Cˈä te cˈu riˈ quiwil chi na jumul nu wäch pa quieb oxib kˈij, rumal chi quineˈc rech quinecˈol chilaˈ jawijeˈ ri cˈo wi ri ka Tat, ―xcha chque ru tijoxelab. Te riˈ jujun chque ru tijoxelab xquitala chbil tak quib, xquibij: ¿Jas quel cubij waˈ? Cubij chke chi xak jubikˈ chic, te cˈu riˈ man cäkil tä chi u wäch. Cˈä te cˈu cäkil chi na u wäch jumul chic pa quieb oxib kˈij rumal chi queˈ jelaˈ jawijeˈ ri cˈo wi ri ka Tat. ¿Jas lo waˈ ri craj cubij chi “xak jubikˈ chic”? Man cäkachˈob taj jas ri tajin cubij, ―xechaˈ. Ri Jesús xuchˈobo chi cˈo jas ri cäcaj cäquitaˈ che, xubij cˈu chque: Ri in xinbij chiwe chi xak jubikˈ chic, te cˈu riˈ man quiwil tä chi nu wäch. Cˈä te cˈu quiwil chi na jumul nu wäch pa quieb oxib kˈij. ¿A are waˈ ri tajin quitala chixol chbil tak iwib? Kas tzij quinbij chiwe chi ri ix quixokˈ na, quixbison na, are cˈu ri winak ajuwächulew quequicot na. Pune cˈu je riˈ, chi ri ix quixbison na, ri i bis cujala na pa quicotem. Aretak cäpe ri kˈij ri quil na u wäch ri ral jun ixok, cäbisonic rumal chi xurik ri kˈij re ri kˈoxom. Aretak cˈut rilom chi u wäch ri ral, man cänaˈtaj tä chi ri kˈoxom che rumal ri quicotemal ri cunaˈ chi ilom u wäch jun alaj acˈal cho ruwächulew. Je cˈu riˈ ri ix, cämic quixbisonic. Ri in cˈut quinwil chi na i wäch jumul chic, te cˈu riˈ cäquicot cˈu na ri iwanimaˈ. Are jun quicotemal waˈ ri man cˈo tä jun cäcowinic quesan chiwe. Pa ri kˈij riˈ man cˈo tä chi jas quitaˈ na chwe. Kas tzij quinbij chiwe chi ri ka Tat cuya na chiwe ronojel ri quitaˈ che pa ri nu biˈ. Cˈä we cämic riˈ ri ix man cˈo tä jas ri i tom pa ri nu biˈ. Chitaˈ baˈ, cäyaˈtaj cˈu na chiwe rech kas cäquicot ri iwanimaˈ, ―xcha chque. Nu bim waˈ we tzij riˈ chiwe cucˈ tak cˈutbal. Curik cˈu na ri kˈij aretak man quintzijon tä chi iwucˈ cucˈ tak cˈutbal. Xane chi sakil chic quintzijon na iwucˈ chrij ri ka Tat. Pa ri kˈij riˈ cˈo ri quitaˈ na che ri Areˈ pa ri nu biˈ. Man quinbij tä cˈu chiwe chi quinbochiˈj ri nu Tat pi wiˈ. Je riˈ, rumal chi ri ix, ix lokˈ chuwäch ri nu Tat. Ix lokˈ chuwäch rumal chi ri in, in lokˈ chiwäch ix, quicoj cˈut chi rucˈ ri Dios in petinak wi. Xinel lok rucˈ ri ka Tat rech quinpe waral cho we uwächulew, cämic chi cˈut tajin quinya can ruwächulew rech quintzelej rucˈ ri ka Tat, ―xcha ri Jesús chque. Te riˈ xquibij ru tijoxelab ri Jesús: Cämic kas chi sakil tajin cätzijon la, man tajin tä cäcoj la cˈutbal. Cämic ketam chic chi etam la ronojel. Man rajwaxic taj chi cˈo jun cˈo jas cutaˈ che la. Rumal riˈ cäkacojo chi rucˈ ri Dios petinak wi la, ―xecha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij chque: ¿A tzij riˈ chi cämic kas quixcojonic? ―cächaˈ. Petinak cˈu ri kˈij, cämic cˈu riˈ aretak ri ix quixjabun na. Chijujunal quitzucuj na jawijeˈ quixeˈ wi, quiniya cˈu na can nu tuquiel. Man quincanaj tä cˈu na can nu tuquiel rumal chi ri ka Tat are cˈo wucˈ. Quinbij waˈ we tzij riˈ chiwe rech cuxlan ri iwanimaˈ rumal chi xa ix jun wucˈ. Cho ruwächulew quirik na cˈäx. ¡Mixej baˈ iwib! Ri in cˈut, in chˈacaninak puwiˈ ruwächulew. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri Jesús, xcaˈy chicaj, xubij: Tat, xurik ri kˈij. Nimarisaj baˈ la u kˈij ri Cˈojol la, rech xukujeˈ ri Cˈojol la cunimarisaj ri kˈij la. Yoˈm cˈu la takanic pu kˈab ri Cˈojol la pa qui wiˈ conojel winak rech cuya ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic chque ri xeya la che. Ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic are waˈ chi cäquetamaj wäch la chi xuwi ri lal, lal kas Dios, xukujeˈ chi cäquetamaj u wäch ri Jesucristo ri xtak la lok. Ri in, nu nimarisam kˈij la waral cho ruwächulew xukujeˈ nu qˈuisom u banic ri xintak la chubanic. Cämic cˈut, Tat, ya la chwe chi cänimarisax nu kˈij ucˈ la jas ri nu banom nabe aretak mäjok xban ruwächulew. Ri winak ri xechaˈ la chquixol ri winak cho ruwächulew rech queya la chwe, nu bim chque jachin ri lal. E ech la waˈ, xeya cˈu la chwe. Ri e areˈ cˈut qui nimam ri tzij la. Cämic ri e areˈ quetam chi ronojel ri xya la chwe ucˈ la petinak wi. Nu yoˈm cˈu ri tzij la chque ri xya la chwe, xquicoj cˈu pa canimaˈ. Xquichˈobo chi kas tzij ucˈ la in petinak wi, xukujeˈ xquicojo chi ri lal xintakow la lok. Quinbochiˈn che la pa qui wiˈ. Man quinbochiˈn tä che la pa qui wiˈ ri winak ajuwächulew, xane pa qui wiˈ ri winak ri xeya la chwe, rumal chi e ech la waˈ. Ronojel ri wech in ech la waˈ, are cˈu ri ech la wech in waˈ. Cumal cˈu ri e areˈ cäkˈalajinic chi sibalaj nim na nu kˈij. Ri in man quincanaj tä chic cho ruwächulew. Ri e areˈ cˈut quecanaj na can cho ruwächulew. Ri in quineˈc rech quincˈoji ucˈ la. Lokˈalaj ka Tat, chechajij baˈ la rucˈ ri chukˈab la ri winak ri xeya la chwe, rech kas cäcaˈn xa jun, jas ri in, ri lal xa uj jun. Aretak xincˈoji cucˈ ri e areˈ waral cho we uwächulew, xeinchajij xukujeˈ xeintoˈ rucˈ ri chukˈab la conojel ri xeya la chwe. Man cˈo tä jun chque ri xsachic, xane xak xuwi ri jun ri yoˈm chrij chi cäsachic rech jeˈ cäbantajic jas ri cubij ri Lokˈ Pixab la ri Tzˈibtalic. Cämic cˈut quineˈ chilaˈ jawijeˈ ri cˈo wi la. Che cˈu we chanim riˈ ri in cˈo na cho ruwächulew, quinbij can waˈ we tzij riˈ chque rech ri e areˈ kas cäquinaˈ pa canimaˈ ri quicotemal ri quinnaˈ in pa ri wanimaˈ. Nu yoˈm ri tzij la chque. Quetzelax cˈu qui wäch ri e areˈ cumal ri winak ajuwächulew, rumal chi ri e areˈ man e rech tä ruwächulew jeˈ jas ri in man in rech tä ruwächulew. Man quintaˈ tä che la chi queesaj la bi cho ruwächulew, xane quinbochiˈn che la chi quetoˈ la chuwäch ri Itzel. Jeˈ jas ri in man in rech tä ruwächulew, ri e areˈ xukujeˈ man e rech tä ruwächulew. Chetasa la chrij ronojel u wäch mac rucˈ ri kas tzij rech cäquijach quib pa kˈab la. Ri Lokˈ Pixab la are ri kas tzij. Jas ri lal xintak la lok chquixol ri winak ajuwächulew, ri in xukujeˈ queintak na bi ri e areˈ chquixol ri winak ajuwächulew. Rumal cˈu quech ri e areˈ ri in quinjach wib pa kˈab la, rech ri e areˈ xukujeˈ cäquijach quib pa kˈab la rumal ri kas tzij, cäquitas cˈu quib chrij ronojel u wäch mac. Man quinbochiˈn tä cˈu che la xak xuwi pa qui wiˈ ri e areˈ, xane xukujeˈ pa qui wiˈ ri cˈä teˈ quecojon na chwe, aretak cäquita ri tzij ri cäquitzijoj na ri e areˈ. Quinbochiˈn che la chi conojel ri e areˈ kas cäcaˈn na xa jun, chi kas cäcaˈn ta na xa jun junam kucˈ uj, Tat, jeˈ jas ri lal cˈo la wucˈ in, xukujeˈ ri in, in cˈo ucˈ la. Kas tzij ta baˈ cäcaˈn xa jun rech ri winak ajuwächulew cäquicojo chi lal xintakow la lok. Ri in nu nimarisam qui kˈij jas ri u nimarisaxic nu kˈij in banom la, rech xa e jun, jeˈ jas ri lal ri in xa uj jun. Ri in, in cˈo cucˈ, ri lal cˈut cˈo la wucˈ in, rech ri e areˈ kas cäcaˈn na xa e jun, rech je riˈ ri winak ajuwächulew cäquichˈobo chi lal xintakow la lok, xukujeˈ chi e lokˈ chuwäch la jas ri in, in lokˈ chuwäch la. Tat, lal xeyoˈw la chwe, cwaj cˈut chi quecˈol na wucˈ in jawijeˈ ri quincˈoji wi na in rech cäquilo chi yoˈm la chwe chi sibalaj nim nu kˈij in. Ojer cˈut in lokˈ chuwäch la tzaretak mäjok cäban ruwächulew. Tat, lal ri jicom animaˈ la, ri winak ajuwächulew man kas quetam tä wäch la, ri in cˈut wetam wäch la. Ri winak cˈut ri e yoˈm la chwe quetam chi lal riˈ xintakow la lok. Nu bim chque jachin ri lal, quintakej cˈu na u bixic waˈ chque, rech jas ri nu lokˈal in chuwäch la, jeˈ qui lokˈal ri e areˈ chuwäch la. Je riˈ rech ri in kas quincˈoji na cucˈ, ―xcha ri Jesús che ri ka Tat. Aretak xbitaj we tzij riˈ rumal ri Jesús, xel bi ri Areˈ. Junam cucˈ ru tijoxelab xeˈ ri Areˈ chˈäkäp che ri binel jaˈ, Cedrón u biˈ. Chilaˈ cˈo wi jun chˈäkap ulew ri e tictal wi ri cheˈ, chilaˈ cˈut xoc wi ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab. Ri tat Judas ri tajin cäjachow ri Jesús xukujeˈ retam areˈ ri chˈäkap ulew riˈ rumal chi ri Jesús qˈuia mul cˈolinak chilaˈ cucˈ ru tijoxelab. Je riˈ ri tat Judas xopan chilaˈ e rachiˈl jumulaj soldados, xukujeˈ jujun chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios ri e takom bi cumal ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ ri tataˈib fariseos. We winak riˈ cucˈam qui machetes, cucˈam qui lámpara, cucˈam cˈu qui chäj. Retam chi cˈu ri Jesús ronojel ri cäban na che. Rumal riˈ xel apan chquiwäch ri winak, xutaˈ chque: ¿Jachin ri cätzucuj alak? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij che: Ri Jesús ri aj Nazaret, ―xechaˈ. Ri Jesús xubij: In riˈ, ―xcha chque. Ri tat Judas ri tajin cäjachowic cˈo chilaˈ chquixol. Aretak ri Jesús xubij: “In riˈ”, pacˈalic xebeˈc, xetzak cˈu pulew. Te riˈ ri Jesús xutaˈ chi jumul chque: ¿Jachin ri cätzucuj alak? ―xcha chque. Xquibij cˈu ri e areˈ: Ri Jesús ri aj Nazaret, ―xechaˈ. Te riˈ xubij ri Jesús chque: Nu bim chi chech alak chi in riˈ, ―cächa chque. We are ri in ri quintzucuj alak, ya alak chque we niqˈuiaj riˈ chi quebeˈc, ―xcha chque. Jeˈ xubij waˈ ri Jesús rech jeˈ cäbantajic jas ri xubij ri Areˈ: “Ri xeuya ri nu Tat chwe, man cˈo tä jun chque xsachic,” ―xchaˈ. Te riˈ ri tat Simón Pedro ri cˈo ru machete xucˈamo, xukˈat cˈu apan ru xiquin ri tat Malco ri patänil re ri qui nimal sacerdotes. Xubij cˈu ri Jesús che ri tat Pedro: Chaya chi jumul ri a machete pa ri cˈolibal re. We ri nu Tat cuban chwe chi quintij ri cˈa ri cˈo pa ri vaso, ¿a mat rajwaxic wi chi cäpe waˈ we cˈäx riˈ chwij? ―xcha che. Xepe cˈu ri jumulaj soldados cachiˈl ri qui nimal ri e areˈ, xukujeˈ ri chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios ri aj Israel, xquichap ri Jesús, xquiyutu. Te riˈ xquicˈam bi cho rachoch ri tat Anás. Ri tat Anás are u jiˈ ri tat Caifás ri qui nimal sacerdotes pa ri junab riˈ. Are ri tat Caifás waˈ ri u bim can nabe chque ri winak aj Israel chi are utz na chque ri e areˈ chi cäcäm xa jun achi che qui qˈuexwäch conojel ri winak. Ri tat Simón Pedro, rachiˈl jun tijoxel chic, e benak rucˈ ri Jesús. Ri jun tijoxel chic riˈ etamtal u wäch rumal ri qui nimal sacerdotes, rumal cˈu riˈ xoc bi ri areˈ rucˈ ri Jesús pa ri uwoja rech ri rachoch ri qui nimal sacerdotes. Are cˈu ri tat Pedro xcanaj can chrij ri ja chiˈ ri uchibe. Xa je riˈ xel lok ri tijoxel ri etamtal u wäch rumal ri qui nimal sacerdotes, xchˈaw rucˈ ri chajil uchibe, xrocsaj cˈu bi ri tat Pedro. Ri chajil uchibe xutaˈ che ri tat Pedro, xubij: ¿A mat lal jun chque ru tijoxelab we achi riˈ? ―xcha che. Ri tat Pedro xchˈawic, xubij: No, man in jun tä chque, ―xcha che. Sibalaj cˈäx tew tajin cubano. Rumal riˈ ri patäninelab xukujeˈ ri chajinelab qui nucˈum jun kˈakˈ. E tacˈatoj cˈu chilaˈ, tajin cäquimikˈ quib. Ri tat Pedro xukujeˈ cˈo cucˈ, tajin cˈu cumikˈ rib chrij ri kˈakˈ. Ri qui nimal sacerdotes xuchap u taˈic che ri Jesús jachin tak ru tijoxelab, xukujeˈ jas ri tajin cucˈut chquiwäch ri winak. Ri Jesús xubij che: Ri in, in tzijoninak chquiwäch conojel ri winak chi sakil. Amakˈel nu yoˈm tijonic pa tak ri rachoch Dios xukujeˈ pa ri nimalaj rachoch Dios jawijeˈ ri cäquimulij wi quib conojel ri winak aj Israel. Je riˈ chi man cˈo tä jun tzij nu bim xak chi cˈuyal, ―cächa che. ¿Jas che cätaˈ la chwe in? Taˈ la chque ri winak ri qui tom ri nu tzij, chquibij cˈut jas chrij in tzijoninak wi. Ri e areˈ quetam jas ri nu bim, ―xcha che. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri Jesús, jun chque ri chajinelab rech ri nimalaj rachoch Dios ri cˈo chilaˈ xuya jun kˈab chupalaj ri Jesús, te cˈu riˈ xubij che: ¿A jeˈ u chˈabexic waˈ ri qui nimal sacerdotes cabano? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: We cˈo jun tzij xinbij ri man utz taj, bij la chwe jachique ri tzij ri man utz taj. We cˈu utz ri xinbij, ¿jas che quinchˈay la? ―xcha che. Yutum cˈu ri Jesús, xpe ri tat Anás, xutak bi rucˈ ri tat Caifás, ri qui nimal ri sacerdotes. Are cˈu ri tat Pedro tacˈalic tajin cumikˈ na rib chrij ri kˈakˈ. Xquitaˈ cˈu che, xquibij: ¿A mat at jun chque ru tijoxelab we achi riˈ? ―xecha che. Ri tat Pedro cˈut xresaj rib chupam, xubij: ¡No, man in jun tä chque! ―xcha chque. Te riˈ xtaˈ che rumal jun chque ri patänil tak re ri qui nimal sacerdotes, ri alaxic rucˈ ri achi ri xkˈat apan u xiquin rumal ri tat Pedro, xubij che: ¿A mat xinwilo chi at cˈo rucˈ ri Areˈ pa ri chˈäkap ulew ri e tictal wi ri cheˈ? ―xcha che. Ri tat Pedro xresaj chi jumul rib chupam, tzare chiˈ cˈut xokˈ ri amaˈ äcˈ. Te cˈu riˈ xquicˈam bi ri Jesús cho rachoch ri tat Caifás, xebeˈ cho ri nimalaj ja re ri nim kˈatal tzij. Xak jubikˈ chic craj man cäsakiric, ri winak aj Israel cˈut man xeboc tä pa ri nimalaj ja rech man cäcaˈn tä ri äwas u banic. We je riˈ man cuyaˈ tä riˈ cäquitij ri wiˈm rech ri Pascua. Rumal riˈ ri tat Pilato xel lok che qui tzijobexic, xubij chque: ¿Jas u mac we achi riˈ ri quibij ix? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij: We ta mat are jun banal etzelal mat xkajach waˈ pa kˈab la, ―xecha che. Xubij cˈu ri tat Pilato chque: Chicˈama bi ix, chikˈata tzij puwiˈ. Chibanaˈ jas ri cubij ri i pixab ix, ―xcha chque. Ri winak aj Israel xechˈawic, xquibij: Ri uj, ri uj aj Israel, man yaˈtal tä chke chi cäkacämisaj jun winak, ―xecha che. Je riˈ xbantajic jas ru bim can ri Jesús chrij ri cäban na che chucämisaxic. Ri tat Pilato xoc chi bi jumul pa ri nimalaj ja, xusiqˈuij ri Jesús, te cˈu riˈ xutaˈ che: ¿A at riˈ ri cattakan pa qui wiˈ ri winak aj Israel? ―xcha che. Ri Jesús xubij che: ¿A xak lal cäbin la waˈ o niqˈuiaj chic xebin che la chwij in? ―xcha che. Ri tat Pilato xchˈawic, xubij: ¿A in pu lo jun aj Israel? Ri awinakil at, xukujeˈ ri qui nimakil ri sacerdotes e are tak waˈ ri xatjachow pa nu kˈab. ¿Jas cˈu ri a banom? ―xcha che. Te riˈ xchˈaw ri Jesús, xubij che: Ri nu takanic man rech tä we uwächulew riˈ. We ta rech ruwächulew, ri nu tijoxelab xechˈojin ta riˈ rech mat xinjach pa qui kˈab ri winak aj Israel. Ri nu takanic cˈut man ajwaral taj, ―xcha che. Xubij cˈu ri tat Pilato che: Je riˈ chi ri at, ¿a at nim takanel? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij: In nim takanel, jas ri cäbij la, ―xcha che. Ri in xil nu wäch waral cho ruwächulew chubixic jas riˈ ri kas tzij. Conojel cˈu ri queniman che ri kas tzij cäquitatabej ri quinbij, ―xcha che. Ri tat Pilato xubij che: ¿Jas cˈu riˈ ri kas tzij? ―xcha che. Xuwi xtaˈtaj waˈ che ri Jesús rumal ri tat Pilato, ri areˈ xel chi lok jumul che qui tzijobexic ri winak aj Israel, xubij chque: Ri in, man cˈo tä jun mac quinrik chrij we achi riˈ, ―cächa chque. Ri ix cˈut ix nakˈatalic chi quinban tokˈob chiwe, quintzokopij bi jun ajpacheˈ pa ri nimakˈij re ri Pascua. ¿A quiwaj chi quintzokopij bi ri tataˈ riˈ ri cˈo u takanic pi wiˈ ix, ix winak aj Israel? ―xcha chque. Te riˈ conojel co xechˈawic, xquibij: ¡Mätzokopij la bi ri areˈ! ¡Are tzokopij la bi ri Barrabás! ―xechaˈ. Areˈ cˈu jun elakˈom waˈ ri Barrabás. Te riˈ ri tat Pilato xucˈam bi ri Jesús, xtakan cˈu chuchˈayic. Ri soldados xquicoj jun corona re quemom qˈuix chujolom ri Jesús, xquicoj cˈu jun atzˈiak morada chrij. Te cˈu riˈ xekeb rucˈ, xquibij cˈut: Lal riˈ ri cätakan la pa qui wiˈ ri winak aj Israel, ¡chnimarisax kˈij la! ―xecha che. Xquichˈay cˈu chupalaj. Ri tat Pilato xel lok jumul chic, xubij cˈu chque ri winak: Chiwilampeˈ, quinwesaj lok we achi riˈ chiwäch rech quiwetamaj chi man cˈo tä jubikˈ mac quinrik in chrij, ―xcha chque. Xel cˈu lok ri Jesús, cojom cˈu ri corona re quemom qˈuix chujolom, cojom xukujeˈ ri atzˈiak morada chrij. Te cˈu riˈ xubij ri tat Pilato chque: ¡Waral cˈo wi ri achi! ―xcha chque. Aretak ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ ri chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios xquilo, co xechˈawic, xquibij: ¡Chripok! ¡Chripok! ―xechaˈ. Ri tat Pilato xubij chque: ¡Chicˈama bi ix, chiripaˈ! Ri in man cˈo tä jubikˈ mac quinrik in chrij, ―xcha chque. Ri winak aj Israel xechˈawic, xquibij: Ri uj cˈo jun ka pixab, ri ka pixab cˈut cubij chi rajwaxic cäcämisaxic rumal chi xuban che rib chi are u Cˈojol ri Dios, ―xechaˈ. Ri tat Pilato, aretak xuta waˈ ri xquibij, sibalaj xuxej na rib. Xoc chi bi jumul pa ri nimalaj ja, xutaˈ che ri Jesús: ¿Jawijeˈ ri catpe wi? ―xcha che. Are cˈu ri Jesús man xchˈaw taj, man cˈo tä cˈu jas xubij che. Xubij cˈu ri tat Pilato che: ¿Jas che man quinachˈabej taj? ¿A mat awetam chi cˈo takanic pa nu kˈab che a ripic cho ri cruz o che a tzokopixic bic? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: Man cˈo tä jubikˈ takanic la pa nu wiˈ we ta mat yoˈm che la rumal ri Dios. Rumal riˈ, jachin ri xinjachow pa kˈab la nim na u mac riˈ chuwäch la, ―xcha che. Tzare chiˈ cˈut ri tat Pilato xutzucuj jas xubano rech cutzokopij bi ri Jesús. Are cˈu ri winak aj Israel co xechˈawic, xquibij: ¡We cätzokopij la bic, man utz tä animaˈ la riˈ rucˈ ri nimalaj takanel! ¡Jachin ri cuban che rib chi are nim takanel, u cˈulel riˈ ri nimalaj takanel! ―xecha che. Ri tat Pilato aretak xuta ri xquibij, xtakan che resaxic lok ri Jesús. Ri areˈ cˈut xtˈuyi cho ri kˈatbal tzij pa ri cˈolibal ri cäbix “Gabata” che pa hebreo, ri quel cubij “Lajom Abaj”. Xa cˈu chuwek chic ri nimakˈij Pascua. Craj are ri niqˈuiaj kˈij. Ri tat Pilato cˈut xubij chque ri winak aj Israel: ¡Waral cˈo wi ri tataˈ ri cˈo u takanic pi wiˈ! ―xcha chque. Ri e areˈ cˈut co xechˈawic, xquibij: ¡Chcämisaxok! ¡Chcämisaxok! ¡Chripok! ―xechaˈ. Ri tat Pilato xubij chque: ¿A quinrip ta cˈu cho ri cruz ri tataˈ ri cˈo u takanic pi wi? ―xcha chque. Are cˈu ri qui nimakil ri sacerdotes xechˈawic, xquibij che: Ri uj man cˈo tä chi jun achi chic ri cätakan pa ka wiˈ, xane xak xuwi ri nimalaj takanel, ―xechaˈ. Ri tat Pilato xuwi xuta waˈ, xujach bi ri Jesús pa qui kˈab rech cäquirip cho ri cruz. Xquicˈam cˈu bic. Xel cˈu bi ri Jesús, xucˈam bi ru cruz, xeˈ pa ri juyub ri cäbix U Bakil Jolomaj che. (Pa ri chˈabal hebreo are cäbix Gólgota che.) Chilaˈ xquirip wi cho ri cruz junam cucˈ quieb achijab chic, jujun pa tak u xcut. Ri Jesús xcanaj pa qui niqˈuiajal. Ri tat Pilato xtakan chucojic jun tzˈibtalic puwiˈ ri cruz ri cubij: JESÚS AJ NAZARET RI NIM TAKANEL PA QUI WIˈ RI WINAK AJ ISRAEL. E qˈuia chque ri winak aj Israel xquisiqˈuij u wäch ri tzˈibtalic riˈ rumal chi ri juyub ri xrip wi ri Jesús nakaj cˈo wi che ri tinimit Jerusalén. Ri tzˈibtalic, tzˈibtal waˈ pa ri hebreo, griego, xukujeˈ pa ri latín. Rumal riˈ ri qui nimakil sacerdotes quech ri winak aj Israel xquibij che ri tat Pilato: Mätzˈibaj la: “Ri Nim Takanel quech ri winak aj Israel.” Xane tzˈibaj la: “Ri cubij che rib chi are Nim Takanel quech ri winak aj Israel,” ―xecha che. Are cˈu ri tat Pilato xchˈawic, xubij chque: Ri xintzˈibaj, xak je waˈ cäcanajic, ―xcha chque. Te riˈ, aretak xetoˈtaj ri soldados churipic ri Jesús cho ri cruz, xquicˈam ri ratzˈiak, xcaˈn cˈu quiejeb che, jujun que ri jujun soldados. Xukujeˈ xquicˈam ri camixaˈ. Man tˈisom tä cˈu waˈ, xane xa jun u banom, quemom petinak ajsic cˈä iquim. Ri soldados xquibij chbil tak quib: Man cäkarakˈatij taj. Chkesaj suerte chrij rech cäkilo jachin cächˈacowic, ―xechaˈ. Je riˈ xbantajic jas ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Xquijach ri watzˈiak chquiwäch, xquesaj suerte chrij,” ―cächaˈ. Are waˈ ri xcaˈn ri soldados. Chunakaj ri cruz ri ripom wi ri Jesús cˈo ru nan, cˈo ru chakˈ ru nan, cˈo ri nan María ri rixokil ri tat Cleofas, xukujeˈ cˈo ri nan María ri aj Magdala. Aretak ri Jesús xril ru nan xukujeˈ ri tijoxel ri sibalaj lokˈ chuwäch tacˈal chuxcut, xubij che ru nan: Nan, chabana awal che we achi riˈ, ―xcha che. Te cˈu riˈ xubij che ru tijoxel: Chabana a nan che ri nu nan, ―xcha che. Tzare chiˈ cˈut ri tijoxel riˈ xucˈam bi ru nan ri Jesús cho rachoch. Te cˈu riˈ rumal chi ri Jesús retam chi ronojel ri tzˈibtal chrij bantajinak chic, xukujeˈ rech kas cäbantajic jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios, xubij: Cächakiˈj nu chiˈ, ―xchaˈ. Cˈo cˈu apan jun lak nojinak che chˈäm vino. Xquirub cˈu jun estropajo chupam ri vino riˈ, xquiya puwiˈ jun aj, te cˈu riˈ xquiya akˈan chuchiˈ ri Jesús. Ri Jesús xutij ri chˈäm vino, te cˈu riˈ xubij: Ronojel xbantajic, ―xchaˈ. Xupachba cˈu ru jolom, xel ranimaˈ. Xa cˈu chuwek chic ri nimakˈij Pascua. Man cäcaj tä cˈu ri winak aj Israel chi ri qui cuerpo ri winak quecanaj can cho tak ri cruz pa ri kˈij re uxlanem. Ri kˈij re uxlanem riˈ are jun kˈij waˈ nim u banic. Rumal riˈ xquitaˈ che ri tat Pilato chi cätakan chukˈajisaxic ri cakan ri e ripil cho tak ri cruz, xukujeˈ chi cäkasax ri qui cuerpo cho ri cruz. Te riˈ xebeˈ ri soldados, xquikˈajisaj ri rakan ri nabe xukujeˈ ri jun chic ri e ripom rucˈ ri Jesús. Aretak cˈut xekeb rucˈ ri Jesús, xquilo chi cäminak chic, xa je riˈ man xquikˈajisaj tä ri rakan ri Areˈ. Pune je riˈ jun chque ri soldados xujak ru cˈalcˈax ri Jesús rucˈ jun lanza, chanim cˈut xel lok quicˈ xukujeˈ joron. Ri cäbin waˈ we tzij riˈ, are jun ri kas xrilo, kas tzij cˈu ri cubij. Ri areˈ cubij ri kas tzij ri retam rech ri ix xukujeˈ quixcojonic. Je cˈu xcˈulmataj waˈ rech cäbantajic jas ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Man cˈo tä jun bak xquikˈajisaj che,” ―cächaˈ. Cubij xukujeˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios pa jun u xak chic: “Cäquil na ri xquisoco,” ―cächaˈ. Te cˈu riˈ xpe ri tat José ri quel pa ri tinimit Arimatea, xutaˈ che ri tat Pilato chi cäyiˈ che chi cukasaj ru cuerpo ri Jesús. Ri tat José are jun u tijoxel ri Jesús, xa cˈu chi cˈuyal rumal chi cuxej rib chquiwäch ri winak aj Israel. Xyiˈ cˈu che rumal ri tat Pilato. Xa je riˈ xeˈ ri tat José, xukasaj ru cuerpo ri Jesús, xucˈam cˈu bi pa mukic. Xpe xukujeˈ ri tat Nicodemo ri nabe canok xopan rucˈ ri Jesús chakˈab chutzijobexic. Ri areˈ rucˈam jun cunabal, are mirra ri yujtal rucˈ áloes, ri cäpajan cien libras. Je riˈ ri tat José rachiˈl ri tat Nicodemo xquicˈam bi ru cuerpo ri Jesús, xquipis cˈu pa tak manta re lino ri yoˈm ri cˈocˈalaj tak cunabal chrij. Jeˈ xcaˈn che jas ri e nakˈatal wi ri winak aj Israel che qui mukic ri cäminakib. Pa ri juyub ri xrip wi ri Jesús cho ri cruz, cˈo jun chˈäkap ulew ri e tictal wi ri cheˈ. Pa ri ulew riˈ cˈo jun cˈacˈ mukubal ri mäjaˈ yoˈm jun cäminak chupam. Chupam cˈut xquiya wi ru cuerpo ri Jesús, rumal chi ri mukubal riˈ nakaj cˈo wi, xukujeˈ rumal chi xa jubikˈ craj man cächaptaj ri kˈij re uxlanem chque ri winak aj Israel. Pa ri nabe kˈij re ri semana, sibalaj akˈab, kˈekum na, ri nan María ri aj Magdala xeˈ chuchiˈ ri mukubal. Xril cˈut chi esam chi apan ri abaj ri tzˈapibem u chiˈ ri mukubal. Xa je riˈ xutic anim, xeˈc, xurika ri tat Simón Pedro, xukujeˈ ri jun tijoxel chic ri sibalaj lokˈ chuwäch ri Jesús, xubij chque: Ri Kajaw Jesús xesax bi pa ri mukubal, xcˈam bic, man ketam tä cˈut jawijeˈ ri xyiˈ wi, ―xcha chque. Te riˈ ri tat Pedro rachiˈl ri jun tijoxel chic xebel bic, xebeˈ chuchiˈ ri mukubal. Ri quieb xquitic anim, junam e benak. Are cˈu ri jun chic sibalaj xutic na anim chuwäch ri tat Pedro. Ri areˈ xopan nabe chiˈ ri mukubal. Man xoc tä cˈu pa ri mukubal, xane xak xuwi xpachi cok che rilic. Teˈ xrilo chi e cˈo can ri manta chilaˈ. Te cˈu riˈ xopan chi ri tat Simón Pedro, ri teren lok chrij. Ri areˈ cˈut xoc bi pa ri mukubal. Xukujeˈ xeril ri manta ri e cˈo can chilaˈ. Xukujeˈ xrilo chi ri manta ri xpispex u jolom ri Jesús man junam taj cˈo cucˈ ri niqˈuiaj manta chic, xane botom waˈ, yoˈm cˈu apan jelaˈ. Te cˈu riˈ xoc chi bi ri jun tijoxel chic ri xopan nabe chuchiˈ ri mukubal. Xrilo ri bantajinak, xcojon cˈu ri areˈ. Mäjaˈ cˈu cäquichˈobo jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chi are rajwaxic chi ri Jesús cäcˈastaj na chquixol ri cäminakib. Te riˈ xetzelej we quieb tijoxelab riˈ cho cachoch. Are cˈu ri nan María xcanaj can chuchiˈ ri mukubal, tajin cokˈic. Cˈä tajin cokˈic aretak xpachiˈc rech cäcaˈy cok chupam ri mukubal. Teˈ xrilo chi e cˈo quieb ángeles, ri e tˈuyutˈoj jawijeˈ ri xyiˈ wi ru cuerpo ri Jesús, sakloloj cˈu ri catzˈiak. Ri jun tˈuyul pu jolom, ri jun chi cˈut tˈuyul pa rakan. Ri ángeles xquitaˈ che ri nan María, xquibij: Nan, ¿jas che tajin cokˈ la? ―xecha che. Ri nan María xubij chque: Rumal chi xquicˈam bi ri Wajaw Jesús, man wetam tä cˈut jawijeˈ ri xyiˈ wi, ―xcha chque. Teˈ xbitaj waˈ rumal, aretak xcaˈy chrij, xrilo chi cˈo ri Jesús chilaˈ. Man xuchˈob tä cˈut chi are ri Jesús. Xpe cˈu ri Jesús, xutaˈ che, xubij: Nan, ¿jas che tajin catokˈic? ¿Jachin cˈu ri tajin catzucuj? ―xcha che. Ri nan María xuchomaj chi are ri chajinel re ri ulew riˈ, xubij che: Tat, we lal xcˈamow la bic, bij la chwe jawijeˈ ri xya wi la rech ri in quincˈam bic, ―xcha che. Te riˈ xubij ri Jesús che: ¡María! ―xcha che. Ri areˈ xcaˈy chrij, te cˈu riˈ xubij che pa hebreo: ¡Raboni! ―xcha che. Ri tzij riˈ quel cubij “Ajtij”. Ri Jesús xubij che: Minachapo rumal chi cˈä mäjaˈ quinpaki chilaˈ jawijeˈ ri cˈo wi ri nu Tat, ―xchaˈ. Jat baˈ, jabij cˈu chque ri wachalal chi quinpaki chilaˈ jawijeˈ cˈo wi ri nu Tat, ri xukujeˈ ri i Tat ix, ri nu Dios cˈut, ri xukujeˈ are ri i Dios ix, ―xcha che. Te riˈ xeˈ ri nan María ri aj Magdala, xubij cˈu chque ri tijoxelab chi ri areˈ xril u wäch ri Kajaw Jesús, xukujeˈ chi ri Jesús xubij waˈ we tzij riˈ che. Kas pa ri kˈij riˈ, ri nabe kˈij re ri semana, chakˈab chic qui mulim quib ri tijoxelab. Qui tzˈapim cˈu ri u chiˈ tak ja rumal chi xquixej quib chquiwäch ri winak aj Israel. Xoc bi ri Jesús, xtaqˈui cˈu chquixol. Xuya rutzil qui wäch, xubij chque: Chuxlan baˈ ri iwanimaˈ, ―xcha chque. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal, xucˈut ru kˈab chquiwäch xukujeˈ ru cˈalcˈax. Ri tijoxelab xequicotic aretak xquil u wäch ri Kajaw Jesús. Te cˈu riˈ ri Jesús xubij chi jumul chque: Chuxlan baˈ ri iwanimaˈ, ―xchaˈ. Jeˈ jas ri nu Tat xinutak lok in, je riˈ ri in xukujeˈ quixintak bi ix, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xuya ri ruxlab pa qui wiˈ, xubij: Chicˈama ri Lokˈalaj Espíritu, ―xcha chque. Jachin tak ri quisach ri qui mac, cäsachtaj na ri qui mac. Jachin tak ri man quisach tä ri qui mac, man cäsachtaj tä na ri qui mac, ―xcha chque. Ri tat Tomás, jun chque ri cablajuj u tijoxelab ri Jesús ri cäbix Gemelo che, man cˈo tä ri areˈ aretak xopan ri Jesús. Te cˈu riˈ ri niqˈuiaj tijoxelab chic xquibij che ri tat Tomás: Xkil u wäch ri Kajaw Jesús, ―xecha che. Are cˈu ri tat Tomás xubij chque: We man quinwil ri soctajinak ri xuban ri clawux pu kˈab, te cˈu riˈ quinnim ru wiˈ nu kˈab pa tak ri jul, xukujeˈ quinnim ri nu kˈab pa ru cˈalcˈax, man quincoj taj, ―xcha chque. Ocˈowinak chi wajxakib kˈij. Ri tijoxelab qui mulim quib jumul chic pa jun ja, cˈo chi cˈu ri tat Tomás cucˈ ri e areˈ. Te riˈ, pune e tzˈapil ru chiˈ tak ja, ri Jesús xoc bic, xtaqˈui cˈu chquixol. Xuya rutzil qui wäch, xubij: Chuxlan baˈ ri iwanimaˈ, ―xcha chque. Te cˈu riˈ xubij che ri tat Tomás: Chawilampe ri nu kˈab, chanima cˈu bi ru wiˈ a kˈab waral. Chayuku ra kˈab, chanima cˈu bi pa ri nu cˈalcˈax. Muban chi quieb a cˈux, xane chatcojon chwe, ―xcha che. Te riˈ xchˈaw ri tat Tomás, xubij che: ¡Wajaw, nu Dios! ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Tomás, ri at cämic xatcojon chwe rumal chi xawil nu wäch. Utz cˈu que ri quecojon chwe pune man cäquil nu wäch, ―xcha che. Qˈuia cˈu cajmabal tak etal xuban na ri Jesús chquiwäch ru tijoxelab ri man xetzˈibax tä pa we wuj riˈ. Xetzˈibax cˈu waˈ ri cˈo waral rech ri ix quicojo chi ri Jesús are ri Cristo, ru Cˈojol ri Dios, rech aretak quixcojon che ri Areˈ, quirik na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ―xcha chque. Te cˈu riˈ ri Jesús xucˈut rib jumul chic chquiwäch ru tijoxelab chiˈ ri mar re Tiberias. Je waˈ xuban chucˈutic rib: Conojel waˈ junam e cˈolic. Ri tat Simón Pedro, ri tat Tomás ri cäbix Gemelo che, ri tat Natanael ri aj Caná re Galilea, ri quieb u cˈojol ri tat Zebedeo, xukujeˈ quieb chic chque ru tijoxelab ri Jesús. Ri tat Simón Pedro xubij chque: Quineˈ chuchapic cär, ―xcha chque. Ri e areˈ xquibij che: Ri uj xukujeˈ cujeˈ awucˈ, ―xecha che. Xebeˈ cˈut, xeboc pa jun barco, man cˈo tä cˈu cär xquichap pa ronojel ri jun akˈab riˈ. Aretak tajin cäpe ru sakiric, ri Jesús xucˈut rib chquiwäch chiˈ ri mar, are cˈu ru tijoxelab man xquichˈob taj chi are ri Areˈ. Te riˈ xubij chque: ¡Ix achijab! ¿A mat cˈo ri i chapom? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij: Man cˈo taj, ―xechaˈ. Te riˈ xubij ri Jesús chque: Chiqˈuiäka ri cˈat pa ru wiquiäkˈab ri barco, cˈo cˈu na ri quichapo, ―xcha riˈ chque. Jeˈ cˈu xcaˈno. Te riˈ man xecowin tä chi cˈu che resaxic lok ri cˈat chapäbal cär pa ri jaˈ rumal chi sibalaj xnoj ri cˈat che tak cär. Te riˈ ri tijoxel ri sibalaj lokˈ chuwäch ri Jesús xubij che ri tat Pedro: ¡Are ri Kajaw Jesús! ―xcha che. Xuwi xuta waˈ ri tat Simón Pedro chi are ri Kajaw Jesús, xucoj ri ratzˈiak rumal chi resam waˈ. Xuqˈuiäk cˈu bi rib pa ri jaˈ. Ri niqˈuiaj tijoxelab chic xeopan chiˈ ri ulew chupam ri barco, qui jururem ri cˈat nojinak che tak cär. Xa cˈu cien metros xecˈoji wi che ru chiˈ ri ulew. Aretak xebel pa ri barco, teˈ xquilo cˈo jun kˈakˈ nucˈum, cˈo cˈu jun cär pa ri rachak kˈakˈ, xukujeˈ e cˈo jujun caxlan wa. Ri Jesús xubij chque: Cheicˈama lok jujun chque ri cär ri cˈä teˈ xechaptaj iwumal, ―xcha chque. Xpaki cˈu ri tat Simón Pedro pa ri barco, xresaj cˈu lok ri jun cˈat chapäbal cär nojinak che tak cär. Xujururej cˈu lok waˈ chiˈ ri ulew. ¡Nojinak cˈu ri cˈat! E cˈo jun ciento rucˈ cawinak oxlajuj nimak tak cär chupam. Pune sibalaj e qˈuia ri cär, ri cˈat man xtˈokopin taj. Te riˈ xubij ri Jesús chque: Chixsaˈj, chixwok baˈ, ―xcha chque. Man cˈo tä cˈu jun chque ru tijoxelab xuchajij animaˈ xutaˈ che jachin ri Areˈ rumal chi conojel quetam chi are ri Kajaw Jesús. Te cˈu riˈ ri Jesús xkeb cucˈ, xucˈam cˈu ri caxlan wa, xuya chque. Jeˈ xukujeˈ xuban rucˈ ri cär. Are urox mul waˈ ri xucˈut rib ri Jesús chquiwäch ru tijoxelab aretak ya cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib. Aretak xtijtaj ri qui wa re akˈabil, ri Jesús xutaˈ che ri tat Simón Pedro, xubij che: Simón, u cˈojol ri tat Jonás, ¿a kas lokˈ na quinawil in chquiwäch conojel tak waˈ? ―xcha che. Ri tat Pedro xchˈawic, xubij: Jeˈ, je riˈ, Wajaw. Etam yaˈ la chi cwaj la, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Cheayukˈuj baˈ ri alaj tak nu chij, ―xcha che. Chucamul chic xutaˈ che: Simón, u cˈojol ri tat Jonás, ¿a kas lokˈ na quinawilo? ―xcha che. Ri tat Pedro xchˈawic, xubij che: Jeˈ, Wajaw. Etam yaˈ la chi cwaj la, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Cheayukˈuj baˈ ri nu chij, ―xcha che. Churox mul chic xutaˈ che: Simón, u cˈojol ri tat Jonás, ¿a kas quinawaj? ―xcha che. Ri tat Pedro xbisonic rumal chi xutaˈ che churox mul we kas lokˈ chuwäch, xubij cˈu che: Wajaw, etam la ronojel. Etam yaˈ la chi kas cwaj la, ―xcha che. Ri Jesús xubij che: Cheayukˈuj baˈ ri nu chij, ―xcha che. Kas tzij quinbij chawe, chi aretak at ala na, ri at xacoj ri awatzˈiak, xateˈc jawijeˈ ri xawaj xateˈ wi. Aretak cˈut catrijobic, cayuk na ri a kˈab, jun chi cˈut cäcojow na ri awatzˈiak chawij, catucˈam cˈu na bi chilaˈ jawijeˈ ri man cawaj tä wi, ―xcha che. Ri Jesús xubij waˈ we tzij riˈ chubixic che jas u wäch cämical ri curik na ri tat Pedro, cunimarisaj cˈu na u kˈij ri Dios. Te cˈu riˈ xubij che: ¡Tasaˈj wucˈ! ―xcha che. Aretak xcaˈy ri tat Pedro chrij, xrilo chi teren ri tijoxel chquij ri sibalaj lokˈ chuwäch ri Jesús, ri xtˈuyi chuxcut ri Jesús chiˈ ri mesa aretak xcaˈn ri qˈuisbal wiˈm re benak kˈij, ri xutaˈ che ri Jesús, xubij: “Wajaw, ¿jachin riˈ ri cäjachow na la?” ―xcha riˈ. Aretak ri tat Pedro xrilo, xubij che ri Jesús: Kajaw, waˈ we jun riˈ, ¿jas ri cucˈulmaj na ri areˈ? ―xcha che. Ri Jesús xchˈawic, xubij che: We ri in cwaj chi cäcˈasi na ri areˈ cˈä quintzelej na lok, ¿jas awe at che? Ri at tasaˈj wucˈ, ―xcha che. Xel cˈu u tzijol waˈ chquixol ri kachalal chi ri tijoxel riˈ man cäcäm taj. Man xubij tä cˈu ri Jesús che chi man cäcäm taj, xane xubij: “We cwaj chi cäcˈasi na ri areˈ cˈä quintzelej na lok, ¿jas awe at che?” ―xcha ri Jesús che ri tat Pedro. Are cˈu waˈ ri tijoxel ri xukˈalajisaj chi kas tzij waˈ ri xutzˈibaj canok. Ketam cˈut chi cubij ri kas tzij. Sibalaj qˈuia chi cˈu na ri xuban ri Jesús. We ta quetzˈibax waˈ chquijujunal, quinchomaj chi man cubana tä ronojel ruwächulew che cˈolibal que ri wuj ri quetzˈibax na. Amén. Lokˈalaj tat Teófilo: Pa ri nabe nu wuj ri xintzˈibaj che la, xintzijon chrij ronojel ri xuban ri Jesús, xukujeˈ chrij ronojel ri xucˈut canok chquiwäch ri winak aretak xuchaplej u patänixic ri Dios waral chkaxol. Pa ri nabe nu wuj xintzijon chrij nimalaj ronojel ri xuban ri Areˈ cˈä xcˈam na bi chicaj. Aretak mäjaˈ queˈ chicaj, xuya takanic, xeupixbaj can ri apóstoles ri xeuchaˈ. Rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri cˈo rucˈ, xubij can chque jas ri rajwaxic cäcaˈno. Xurik cˈäx ri Jesús, xcämisaxic, te cˈu riˈ xucˈut rib chquiwäch ri apóstoles chwinakil rech kˈalaj chi cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib. Qˈuia ri xuban chquiwäch rech cäquicojo chi kas tzij cˈasal chic ri Areˈ. Cawinak kˈij riˈ xucˈut na rib chquiwäch amakˈel. Xukujeˈ xtzijon cucˈ chrij ri cuban na ri Dios aretak cätakan pa qui wiˈ ri winak. Aretak ri Jesús cˈä cˈo cucˈ ri apóstoles, xubij chque chi mebel bic pa ri tinimit Jerusalén chanim, xane chi queyeˈnic. Je waˈ xubij: Chiweyej na chi cäyataj chiwe ri bim lok rumal ri nu Tat, jas ri xinbij chiwe, ―xcha chque. Kas tzij, ri tat Juan xuban qui kasnaˈ ri winak rucˈ jaˈ, are cˈu ri ix xa pa quieb oxib kˈij cäban na i kasnaˈ rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu, ―xcha chque. Are cˈu ri apóstoles qui mulim quib rucˈ ri Jesús, xquitaˈ cˈu che ri Areˈ, xquibij: Kajaw, ¿a mat xopan ri kˈij ri cäya la chque ri ka winakil chi quetakan chi na jumul puwiˈ ri ka tinimit Israel rech man cäquitakej tä takanic ri niqˈuiaj winak chic pa ka wiˈ? ―xecha che. Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: Ri kˈij, ri ajilabal, man yaˈtal tä chiwe ix chi quiwetamaj, xane xak xuwi pu kˈab ri ka Tat cˈo wi ronojel waˈ. Aretak cˈut cäpe ri Lokˈalaj Espíritu pi wiˈ, cäcˈoji na i chukˈab. Te cˈu riˈ quixeˈc, quitzijoj na jas ri i wilom chi xinban che qui toˈic ri winak, jas ri xincˈulmaj aretak xincämisaxic, xukujeˈ aretak xincˈastaj chquixol ri cäminakib. Ronojel waˈ quitzijoj na pa Jerusalén, pa tak conojel ri tinimit re Judea, re Samaria, xukujeˈ cˈä pa tak ri qui tinimit ri winak ri sibalaj naj e cˈo wi cho ruwächulew, ―xcha chque. Aretak ri Jesús xtoˈtaj chubixic waˈ we tzij riˈ chque ri apóstoles, xyac bi chicaj chquiwäch. Ri e areˈ tajin quecaˈy che aretak xpaki chicaj, xchˈuktaj cˈu rumal jun sutzˈ, man xecowin tä chic xquilo. Ri e areˈ tajin quecaˈy chicaj che ri Jesús, xak cˈu teˈtalic xquicˈut quib quieb achijab pa qui xcut ri sibalaj sak ri catzˈiak. We achijab riˈ xechˈawic, xquibij chque ri apóstoles: Tataˈib, alak riˈ ri aj Galilea, ¿jas che xak cˈo alak chiˈ, tajin cäcaˈy alak chicaj? ―quecha chque. We Jesús riˈ ri xyac bi chxol alak, xpaki chicaj, cäpe chi na ri Areˈ jumul chic. Je cˈu waˈ ru petic jas ri xubano, xeˈ chicaj, ―xecha ri achijab chque ri apóstoles. Te cˈu riˈ xekaj lok ri apóstoles cho ri juyub ri xecˈoji wi, ri cäbix Ujuyubal Olivos che. Xetzelejic, xebeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Nakaj cˈo wi ri juyub riˈ che ri Jerusalén, man naj tä cˈu ri cäbinibaxic, xuwi ri yaˈtalic chi cäbin jun pa ri kˈij re uxlanem (craj are jun kilómetro waˈ). Aretak xeopan pa ri tinimit, xepaki pa ru cawik ja re ri ja ri e jekel wi. Ri e cˈolic e areˈ ri tat Pedro, ri tat Jacobo, ri tat Juan, ri tat Andrés, ri tat Felipe, ri tat Tomás, ri tat Bartolomé, ri tat Mateo, ri tat Jacobo u cˈojol ri tat Alfeo, ri tat Simón ri cäbix “U Nimal Tinimit” che, rachiˈl ri tat Judas, rachalal ri tat Jacobo. Conojel waˈ we apóstoles riˈ junam ri qui chomanic xquimulij quib amakˈel rech cäcaˈn orar junam cucˈ jujun ixokib cojonelab, cachiˈl ri nan María ru nan ri Jesús, xukujeˈ tak ri rachalal. Pa tak ri kˈij riˈ qui mulim quib ri cojonelab. Craj e areˈ jun ciento rucˈ juwinak riˈ ri qui mulim quib. Xwalij cˈu ri tat Pedro, xtaqˈui chquiwäch ri kachalal che qui chˈabexic, xubij chque: Kachalal, tzrajwaxic wi chi cäbantajic jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, ri xubij lok ri Lokˈalaj Espíritu chuchiˈ ri ka mam David ojer, ―cächaˈ. Ri ka mam David xchˈaw chrij ri Judas ri xcˈamow qui be ri jumulaj winak ri xechapow ri Kajaw Jesús. Ri Judas jun ri areˈ chkaxol nabe, xyiˈ che chi cächacun junam kucˈ. Are cˈu ri areˈ xulokˈ jun rulew rucˈ ri puak, ri tojbal re ri etzelal ri xubano. Chˈiquilic xkajic, xtzak pulew, xrakˈatin ru pam, xel lok juntir ri rixcoˈl, ―cächaˈ. Xel cˈu u tzijol waˈ ri xucˈulmaj ri Judas chquixol conojel ri winak pa ri tinimit Jerusalén. Xa je riˈ ri winak xquicoj ri tzij Acéldama che ru biˈ ri ulew riˈ. Ri tzij riˈ pa ri qui chˈabal ri winak quel cubij Ulew re Quicˈ. Tzˈibtal cˈu pa ri wuj Salmos, cubij: Chtoliˈ can u pam ri rachoch, chwonobax canok, mat cˈo chi na jun cäcˈoji chupam, ―cächaˈ. Xukujeˈ cubij: Ri rekleˈn ri areˈ, chyoˈk che jun winak chic, ―cächaˈ, ―xcha ri tat Pedro chque. E cˈo cˈu achijab chkaxol ri xujcachiˈlaj amakˈel aretak xcˈoji ri Kajaw Jesús kucˈ. Tzaretak ri xban u kasnaˈ ri Jesús rumal ri tat Juan, cˈä aretak xcˈam bi ri Areˈ chicaj chkaxol, e cˈolinak we achijab riˈ kucˈ. Tzrajwaxic cˈut chi jun chque ri e areˈ coc kucˈ chutzijoxic chi kas tzij xcˈastaj bi ri Kajaw Jesús chquixol ri cäminakib, ―xcha ri tat Pedro chque. Xquichomaj cˈu quij quieb achijab: E areˈ ri tat José ri cäbix Barsabás che, ri xukujeˈ cäbix Justo che, rachiˈl ri tat Matías. Xcaˈn orar, xquibij: Kajaw, etam la ri canimaˈ conojel ri winak, cˈutu baˈ la chkawäch jachin chque we quieb achijab riˈ are chaˈtal umal la, rech coc riˈ che apóstol, cucˈam cˈu ri ekleˈn ri xuya can ri Judas aretak xkaj pa mac, xeˈ cˈu chilaˈ jawijeˈ ri yaˈtal wi che, ―xecha che ri Dios. Xquesaj cˈu suerte che rilic jachin ri cäcanajic. Are cˈu ri suerte xkaj chrij ri tat Matías. Xoc cˈu ri areˈ cucˈ ri julajuj apóstoles. Aretak xurik ri nimakˈij ri cäbix Pentecostés che, conojel ri cojonelab junam qui wäch qui mulim quib pa jun ja. Xak teˈtalic xquita jun nimalaj jininem ri xpe chicaj, jeˈ jas jun nimalaj quiäkikˈ ri xjinin pa ronojel ri ja jawijeˈ ri e tˈuyul wi ri cojonelab. Te riˈ cˈo ri xquilo, jeˈ ta ne jas jujun u xak kˈakˈ ri xkaj pa qui jolom chquijujunal. Je riˈ ri Lokˈalaj Espíritu xuchap canimaˈ conojel, xquichaplej chˈawem pa juleˈ tak chˈabal chic ri xeuya ri Lokˈalaj Espíritu chque. Pa tak ri kˈij riˈ e jekel pa ri tinimit Jerusalén achijab aj Israel ri queniman che ri Dios, ri e petinak pa conojel tak ri tinimit cho ruwächulew. Aretak xquita waˈ jas ri xquicˈulmaj ri cojonelab, xquimulij quib qˈuia winak. Man xquirik taj jas cäcaˈno rumal chi chquijujunal ri winak xquito chi ri cojonelab quechˈaw pa ri jalajoj tak qui chˈabal ri e areˈ. Xquixej cˈu quib, sibalaj xquicajmaj ri tajin cäbanic. Xquitzijobela quib, xquibij: ¡Chiwilampeˈ! ¿A mat aj Galilea conojel waˈ we winak riˈ ri tajin quechˈawic? ¿Jas lo u banic waˈ chi quechˈaw pa ri ka chˈabal uj ri ketamam lok tzpa ri ka chˈutinal? ―quecha riˈ. Qˈuia u wäch ri tinimit ri uj petinak wi. Chkaxol uj, ri uj cˈo waral, e cˈo winak ri aj Partia, aj Media, aj Elam, aj Mesopotamia, aj Judea, aj Capadocia, aj Ponto, aj Asia. Xukujeˈ e cˈo kucˈ ri aj Frigia, aj Panfilia, aj Egipto. E cˈo cˈu niqˈuiaj chic ri ajchilaˈ pa África, ri e petinak jelaˈ chrij ri tinimit Cirene. E cˈo xukujeˈ winak aj Roma chkaxol. Jujun chque ri e areˈ e kas aj Israel, ri kas winak aj Israel ri qui nan qui tat. Jujun chic cˈut xa e oquinak cucˈ ri aj Israel winak, junam ri qui chomanic chrij ri Dios. Xukujeˈ e cˈo winak aj Creta, xukujeˈ aj Arabia, ―quechaˈ. Konojel cˈut quekato chi cäquitzijoj tzpa ri ka chˈabal uj chkajujunal ri nimak tak cajmabal ri u banom ri Dios, ―xechaˈ. Sibalaj qui cajmam quib conojel ri winak, man xquirik tä cˈu jas cäcaˈno. Xquitzijobela quib, xquitala chbil tak quib, xquibij: ¿Jas lo u banic waˈ? ―xechaˈ. E cˈo jujun ri xa xquitzeˈj qui wäch ri cojonelab, xquibij cˈut: ¡Waˈ we winak riˈ xa e kˈabarelab! ―xecha riˈ. Te cˈu riˈ ri tat Pedro, junam cucˈ ri julajuj apóstoles chic, xwalijic, xtaqˈui chquiwäch ri winak che qui chˈabexic. Co xchˈawic, xubij cˈu chque conojel ri e cˈolic: Tataˈib, alak aj Judea, xukujeˈ onojel alak ri jekel alak waral pa Jerusalén, tatabej na alak ri quinbij, chetamaj alak waˈ, ―cächa chque. Konojel ri uj ri ka mulim kib waral, man uj kˈabarelab taj jas ri cächomaj alak. Cˈä te ne u belej hora rech ri akˈabil chanim riˈ. Xane ri tajin quil alak cämic riˈ are waˈ ru bim lok ri ka mam Joel ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Are cˈu waˈ ri xubij: Ri Dios cubij: Pa ri qˈuisbal tak kˈij quintak na bi ri Lokˈalaj Espíritu wech in pa qui wiˈ conojel winak, ―cächaˈ. Ri i cˈojol xukujeˈ ri i miaˈl cäquikˈalajisaj na ri tzij ri quinya chque. Ri alabom ri e cˈo chixol cˈo ri cäquil na ri quincˈut chquiwäch, ri tataˈib cˈut ri cˈo chi ri qui junab cˈo ri cäquil na pa ri cachicˈ, ―cächaˈ. Xukujeˈ pa tak ri kˈij riˈ quintak na bi ri Espíritu wech in pa qui wiˈ ri patänil tak we, chi achijab chi ixokib, cäquikˈalajisaj cˈu na ri tzij ri quinya chque, ―cächaˈ. Quinban tak na cajmabal cho ri caj xukujeˈ cho ruwächulew. Ri quinbano e areˈ etal waˈ chiwe. Xak apawijeˈ quilitaj wi na ri quicˈ, ri kˈakˈ, xukujeˈ nimak tak sib jeˈ jas ri sutzˈ, ―cächaˈ. Ri kˈij cäkˈekumar na, ri icˈ cäquiäkar na jeˈ jas ri quicˈ, cäcˈulmataj cˈu waˈ cˈä mäjok curika na ri nimalaj u kˈij ri Kajaw Dios. Ri kˈij riˈ kas tzij sibalaj nim u banic. Conojel cˈu ri cäquitaˈ na tokˈob che ri Kajaw Dios, cäquirik na ru tobanic ri Areˈ, ―cächaˈ, ―xcha ri apóstol Pedro chque ri winak. Xutakej tzij ri tat Pedro, xubij: Tataˈib, alak aj Israel, tatabej na alak ri quinbij, ―cächa chque. Ri alak, etam alak chi ri Jesús aj Nazaret are waˈ ri achi ri xyiˈ u kˈij rumal ri Dios chucˈutic chi are ri Areˈ takowinak lok. Kˈalaj waˈ chuwäch alak cumal tak conojel ri cajmabal ri xubano, ri nimak tak cˈutbal, xukujeˈ ri etal ri xeuban ri Dios chxol alak rumal ri Areˈ, ―cächaˈ. Pune ta ne je riˈ, aretak xjach ri Jesús pa kˈab alak, xchap alak, xya alak pa qui kˈab itzel tak achijab chucämisaxic, xquirip cˈu cho ri cruz. Jeˈ xban alak waˈ che rumal chi je waˈ ru chomam lok ri Dios chrij ojer, ―cächa ri tat Pedro chque. Pune cˈu je waˈ ri xbantajic, xpe ri Dios, xresaj pu kˈab ri cämical, xucˈastajisaj chi na ri Jesús chquixol ri cäminakib, rumal chi man cˈo tä jas cäcowin ri cämical chubanic che. Kas ojer cˈut chˈawinak lok ri ka mam David chrij ri Kajaw Jesús, xubij: Ri in amakˈel quinwil ri Kajaw cˈo wucˈ. Cˈo pa nu wiquiäkˈab rech man cˈo tä jas ri cäcowin jun chubanic chwe chi quinxej wib, ―cächaˈ. Rumal riˈ sibalaj cäquicot ri wanimaˈ, amakˈel quintzijoj tzij re quicotemal, cuˈl cˈu nu cˈux chrij ri Dios chi man cˈo tä jun kas cˈäxcˈol quinriko, cuxlan cˈu ri wanimaˈ. Man quinya tä la can chquixol ri cäminakib, man cäya tä la chi cäkˈay ri nu cuerpo in, in riˈ ri lokˈalaj patänil e la. Cˈutum la ri be chnuwäch ri cäcˈaman bi pa ri kas cˈaslemal, cˈo cˈu na nimalaj nu quicotemal aretak ri in cˈo chi ucˈ la, ―cächaˈ, ―xcha ri tat Pedro. Kachalal, ri alak aj Israel, tampe alak ri quinbij: Kˈalaj riˈ chi ri ka mam David xcäm riˈ ri areˈ, xmuktajic. Ri jul ri xmuk wi xak are cˈo waral kucˈ uj cämic, ―cächaˈ. Ketam cˈut chi ri ka mam David are jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ri are cˈut xucoj ri tzij ri xubij ri Dios che rucˈ juramento, chi jun chque ri rachalaxic ri quil na u wäch pa tak ri kˈij ri quepe na, are ri Cristo ri cäyiˈ na takanic pu kˈab. Coc che Nim Takanel jeˈ jas ri ka mam David. Ri ka mam David jeˈ ta ne chi ojer tajin cäril lok ri cucˈulmaj ri Cristo, xchˈaw chrij ru cˈastajibal. Xubij cˈut chi man cäcanaj tä can chquixol ri cäminakib, man cäkˈay tä na ru cuerpo, ―cächaˈ. Are cˈu waˈ we Jesús riˈ ri xcˈastajisax rumal ri Dios, ri uj konojel kas xkilo chi xcˈastaj waˈ chquixol ri cäminakib. Xwalijisax rumal ri Dios, xnimarisax u kˈij aretak xutˈuyuba pa ru wiquiäkˈab. Aretak cˈut u cˈamom chic pu kˈab ru Tat ri Lokˈalaj Espíritu ri xuchiˈj canok, xutak lok pa ka wiˈ, are cˈu waˈ ronojel ri tajin quil alak, ri tajin cäta alak, ―cächaˈ. Pune cˈu man xpaki ri ka mam David chicaj, jas ri xuban ri Kajaw Jesús, tzare cˈut xbinic: Xubij ri Kajaw ri ka Dios che ri Wajaw: “Chattˈuyul pa ri nu wiquiäkˈab, cˈä quinya na chawe chi catchˈacanic, cattakan pa qui wiˈ conojel ri cäcaˈn qui cˈulel chawe,” ―cächa ri Dios, ―xcha ri ka mam David. Kas rajwaxic chi conojel ri winak aj Israel chquetamaj chi we Jesús riˈ ri xcämisaj alak cho ri cruz, are waˈ xchaˈic, xban Cristo che rumal ri Dios, xoc cˈu che Rajaw ronojel, ―xcha ri tat Pedro chque. Aretak ri winak xquita waˈ we tzij riˈ, sibalaj cˈäx xquinaˈ pa canimaˈ, xquitaˈ cˈu che ri tat Pedro xukujeˈ chque ri niqˈuiaj apóstoles chic, xquibij: Kachalal, ¿jas rajwaxic cäkaˈno? ―xecha chque. Ri tat Pedro xubij chque: Chqˈuexa ri animaˈ alak, xukujeˈ ri chomanic alak. Rajwaxic chi cäban kasnaˈ alak chjujunal alak pa ru biˈ ri Jesucristo, xa je riˈ cäsach mac alak rumal ri Dios, ri Areˈ cˈut cusipaj ri Lokˈalaj Espíritu chech alak. Are chech alak ri Dios xuchiˈj wi waˈ, chque ri alcˈual alak, xukujeˈ chque ri winak ri naj e cˈo wi, chque cˈu conojel ri quesiqˈuix na rumal ri Dios ri Kajaw rech quecˈoji na rucˈ, ―xcha chque. Ri tat Pedro qˈuia xubij chque. Cucˈ tak waˈ we tzij riˈ xeuchˈabej, xeupixbaj, xubij chque: Chtoˈ ib alak, yaˈ alak can ri itzel tak winak re we kˈij junab riˈ, ri man jicom tä ri qui cˈaslemal, ―xcha ri tat Pedro chque. Conojel cˈu ri xquicˈam pa canimaˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xutzijoj ri tat Pedro, xban cˈu qui kasnaˈ. Craj e oxib mil riˈ ri xeboc cucˈ ri cojonelab pa ri kˈij riˈ. Conojel cˈu ri xecojonic, xquitakej u banic jas ri xquicˈut ri apóstoles chquiwäch, xquimulij quib rucˈ quicotemal, junam xcaˈn orar, junam cˈut xquitij ri qui wa. Sibalaj xquixej quib conojel ri winak, rumal chi qˈuia u wäch cajmabal xukujeˈ tak etal xeban cumal ri apóstoles. Conojel ri e cojoninak che ri Cristo xa jun qui chomanic, xquijachala ri jastak que chbil tak quib. Xquiqˈuiyij ri culew, xukujeˈ ri jastak que. Are cˈu ri rajil xquijachala chquiwäch ri cˈo qui rajwaxic. Ronojel kˈij xquimulij quib pa ri nimalaj rachoch Dios, xukujeˈ xquimulij quib cho tak cachoch ri cojonelab, xquijach ri wa chquiwäch conojel. Junam cˈut xewiˈc, xequicotic, man cˈo tä jun cunaˈ pa ranimaˈ chi nim u banic. Xquiya cˈu u kˈij ri Dios, nim xeˈil wi cumal conojel ri winak. Ri Dios xubano chi ronojel kˈij e cˈo niqˈuiaj winak chic ri cäquirik ru tobanic ri Areˈ. Xeuya cˈu ri winak riˈ cucˈ ri kachalal cojonelab. Jun kˈij xepakiˈc, xebeˈ ri tat Pedro rachiˈl ri tat Juan pa ri nimalaj rachoch Dios pa ri u rox hora re ri benak kˈij, ri hora ri cäban ri oración. Chilaˈ cˈut cˈo jun achi ri man xcowin taj xbinic rumal ri cˈäx ri cˈo che ri rakan tzpa tak ri kˈij ri xil u wäch. Xyiˈ cˈu waˈ chuchiˈ ri nimalaj rachoch Dios chiˈ ri uchibe ri cojom Sibalaj Jeˈlic che ru biˈ. Jeˈ cˈu xban waˈ che ri achi ronojel kˈij rech cutaˈ u limosna chque ri winak ri queboc bi pa ri nimalaj rachoch Dios. Aretak ri achi xeril ri quieb apóstoles, ri tat Pedro, ri tat Juan oquem que pa ri rachoch Dios, xutaˈ jun u limosna chque. Ri e areˈ cˈut co xecaˈy che, xubij cˈu ri tat Pedro: Chatcaˈy chke, ―xcha che. Ri achi co xcaˈy chque, xuchomaj areˈ chi cˈo jas cäyiˈ can che cumal. Are cˈu ri tat Pedro xubij che: Man cˈo tä nu rajil, man cˈo tä sak puak, man cˈo tä kˈän puak. Are cˈu ri cˈo wucˈ quinya na chawe. Rumal ri Jesucristo aj Nazaret, pa ru biˈ ri Areˈ, chatwalijok, chatbinok, ―xcha che. Ri tat Pedro xuchap che ru wiquiäkˈab, xuyaco. Chanim cˈut xecowir ri rakan ri achi, xukujeˈ ru kul tak rakan. Xa je riˈ ri achi ri u banom cˈäx ri rakan xuqˈuiäk rib, xtaqˈuic, xuchaplej binem. Xoc cˈu bi junam cucˈ ri apóstoles pa ri nimalaj rachoch Dios, xbinic, xuqˈuiäk rib, xuya u kˈij ri Dios. Conojel cˈu ri winak xquilo chi tajin cäbinic, xukujeˈ chi tajin cuya u kˈij ri Dios. Sibalaj cˈu xquicajmaj waˈ ri xucˈulmaj ri achi, man xquirik tä cˈut jas cäcaˈno rumal chi xquetamaj u wäch ri achi chi are ri cätˈuyi ronojel kˈij chutaˈic u limosna chuwäch ri nimalaj rachoch Dios pa ri porta ri cojom Sibalaj Jeˈlic che ru biˈ. Ri achi ri u banom cˈäx ri rakan nabe, ri xcunatajic, ri areˈ man xutzokopij tä ri tat Pedro, ri tat Juan. Conojel cˈu ri winak sibalaj qui cajmam quib, xquitij anim, xquimulij quib chquij ri quieb apóstoles pa ri rakan ja ru biˈ Rakan Ja re Salomón ri e cˈo wi ri e areˈ. Aretak ri tat Pedro xrilo chi xquimulij quib ri winak, xubij chque: Kachalal, alak aj Israel, ¿jas che cäcajmaj alak waˈ ri xbantajic? ¿Jas che co cujcaˈyej alak? ¿A xa cächomaj alak chi rucˈ ri ka chukˈab uj o xa rumal chi sibalaj uj nimanelab che ri Dios xkaˈno chi cäbin we achi riˈ? Man jeˈ tä riˈ, xane are ru Dios ri ka mam Abraham, ri ka mam Isaac, xukujeˈ ri ka mam Jacob, are Dios waˈ xa xunimarisaj u kˈij ri Jesús, ri lokˈalaj u Cˈojol ri xjach alak pa qui kˈab ri kˈatal tak tzij. Aretak ri tat Pilato xuchomaj u tzokopixic bic, ri alak man xaj tä alak. Man xaj tä alak chi cätzokopix ri lokˈalaj u Cˈojol ri Dios ri kas jicom ranimaˈ, xane xbij alak chi are utz cätzokopix jun cämisanel chuqˈuexwäch ri Areˈ. Xak je riˈ xcämisaj alak ri Jesús, ri jun ri cäyoˈw ri kas cˈaslemal chque ri winak. Ri Dios cˈut xucˈastajisaj ri Areˈ chquixol ri cäminakib. Ri uj cˈut xkilo chi kas tzij xcˈastajic. Rumal cˈu ri cojonic che ru biˈ ri Jesús xutzir we achi riˈ ri quil alak, ri etam alak u wäch. Ri cojonic riˈ che ri Jesús, are waˈ xbanowic chi xutzir canok we achi riˈ chuwäch onojel alak, ―cächa ri tat Pedro. Wetam cˈu in, kachalal, chi ri alak, xukujeˈ ri cˈamal tak be alak, xcämisaj alak ri Jesús rumal chi man kas cächˈob alak ri tajin cäban alak. Ri Dios cˈut xuyaˈ chi je waˈ xbanic, rech jeˈ quel wi ri u bim lok ri Areˈ cumal conojel ri ojer tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab, chi ri Cristo ri chaˈtal rumal ri Dios curik na cˈäx. Rumal riˈ chqˈuexa animaˈ alak, tzelej baˈ alak rucˈ ri Dios rech quesachtaj ri mac alak, ―cächaˈ. We jeˈ cäban alak waˈ, ri Dios cubano chi quepe na kˈij re jororemal rech cuxlan animaˈ alak. Xukujeˈ cutak na lok ri Jesús ri ojer riˈ chaˈtalic rech coc che Cristo che toˈic alak. Che we chanim riˈ rajwaxic chi ri Jesucristo cäcˈoji na can pa ri caj cˈä cutzirisax cˈu na ronojel rumal ri Dios, cäban na u banic ronojel waˈ jas ri u banom nabe, jeˈ jas ri xubij lok ri Dios chquichiˈ ri lokˈalaj tak kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ojer, ―cächa ri tat Pedro. Rumal riˈ ri ka mam Moisés xubij chque ri ka nan ka tat ojer: “Ri Kajaw ri ka Dios cuchaˈ na jun chque ri i winakil, cutak cˈu na rech coc che kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab, jeˈ jas ri xinutak in. Rajwaxic cˈut chi quinimaj ronojel ri cubij chiwe,” ―cächaˈ. “Apachin cˈu ri man cuta tä ri cubij ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios riˈ, quesax na bi pa ri tinimit Israel, cäsachisax cˈu na u wäch,” ―xcha ri ka mam Moisés, ―cächa ri tat Pedro. Conojel cˈu ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, cächapletaj lok rucˈ ri ka mam Samuel, xukujeˈ ri cˈä te xepe chic, conojel waˈ ri xekˈalajisanic, xquiya lok u bixic waˈ ri tajin cäcˈulmataj cämic, ―cächaˈ. Ronojel ri xuchiˈj lok ri Dios cumal tak ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Areˈ, ech alak waˈ. Ri Dios cˈut xuban jun trato cucˈ ri ka mam ojer chubanic utzil chech alak, aretak xubij che ri ka mam Abraham: “Conojel ri winak cho ruwächulew quetewchitaj cˈu na cumal ri awachalaxic ri quil na qui wäch,” ―xcha ri Dios. Aretak ri Dios xucˈastajisaj ru Cˈojol chquixol ri cäminakib, nabe xutak bi ucˈ alak, alak riˈ ri winak aj Israel, rech cätewchix na alak, rumal chi ri Areˈ cubano chi chjujunal alak cätas ib alak chrij ri etzelal, ―xcha ri tat Pedro chque. Ri tat Pedro rachiˈl ri tat Juan cˈä tajin cäquitzijobej ri winak aretak xepe ri sacerdotes aj Israel, cachiˈl ri qui nimakil ri chajil tak re ri nimalaj rachoch Dios, xukujeˈ ri tataˈib saduceos, xeopan cˈu cucˈ. Sibalaj yactajinak coyowal, rumal chi ri tat Pedro, ri tat Juan tajin quequitijoj ri winak, cäquibij chi kas tzij quecˈastaj chi na ri cäminakib. Cäquibij cˈut chi are cˈutbal waˈ chque conojel chi xcˈastaj ri Jesús chquixol ri cäminakib. Xequichapo, xequicˈam bic, xequicoj cˈu pa cheˈ cˈä chucab kˈij, rumal chi ya naˈtam chic. E qˈuia chque ri xquita ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xecojonic. We queajilax xak xuwi ri achijab, craj e job mil ri e areˈ. Chucab kˈij cˈut xquimulij quib pa Jerusalén ri cˈamal tak qui be ri winak aj Israel, ri qui nimakil ri winak, xukujeˈ ri tijonelab re ri Pixab. Xquirik quib cucˈ ri tat Anás rachiˈl ri tat Caifás, ri kas qui nimakil sacerdotes. E cˈo ri tat Juan, ri tat Alejandro, xukujeˈ conojel ri cachalal ri qui nimakil sacerdotes. Xquitacˈaba cˈu ri tat Pedro, ri tat Juan chquiwäch, xquicˈot qui chiˈ, xquibij chque: ¿Jachin ri yoˈwinak pa i kˈab chi quiban ri tajin cäkilo? ¿Jas u biˈ ri quicojo rech quixcowinic quiban waˈ? ―xecha chque. Ri tat Pedro, kajinak ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ, xubij chque: Tataˈib, alak ri cˈamal tak qui be ri winak, alak riˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel, cämic cäcˈot alak ka chiˈ rumal ri utzil ri xbantaj che jun achi yawab che retamaxic jas ri xban chucunaxic. Chetamaj baˈ alak xukujeˈ conojel ri winak aj Israel chi rumal ri Jesucristo aj Nazaret, pa ru biˈ ri Areˈ, xcunataj waˈ we achi riˈ ri cˈo chuwäch alak. Ri Jesús ri xcämisaj alak cho ri cruz, ri xcˈastajisax rumal ri Dios chquixol ri cäminakib, are ri Areˈ xcunan we achi riˈ. We Jesús riˈ are waˈ ri abaj ri man xaj tä alak, alak riˈ ri yacal tak ja, are abaj waˈ xcoj che tokˈebal re ri ja. Man cäriktaj tä ru tobanic ri Dios rucˈ jachin jun winak, xane xak xuwi rucˈ ri Jesús. Je riˈ, rumal chi ri Dios man u yoˈm tä chke ru biˈ jachin jun chic cho ronojel ruwächulew, ri yaˈtal che chi rumal ri areˈ cuyaˈ cäkarik na ru tobanic ri Dios, ―xchaˈ. Aretak ri kˈatal tak tzij xquilo chi ri tat Pedro, ri tat Juan man cäquixej tä quib quechˈawic, xukujeˈ xquilo chi xak e winak ri man cˈo tä ri qˈuia quetamam chrij wuj, sibalaj xquicajmaj waˈ. Te cˈu riˈ xquichˈobo chi e areˈ tak waˈ jujun chque ri xerachiˈlaj ri Jesús. Xukujeˈ xquilo chi cˈo ri achi ri xcunatajic tacˈal cucˈ ri apóstoles, xa je riˈ man xquirik tä chic jas cäquibij. Xquibij cˈu chque ri apóstoles chi quebel bi chquiwäch, are cˈu ri e areˈ xecanajic, xquitzijobela cˈu quib. Xquibij: ¿Jas cäkaˈn chque we achijab riˈ? Kas tzij cˈut etamtal chic cumal conojel ri winak pa ri tinimit Jerusalén ri cajmabal etal ri caˈnom. Man cuyaˈ tä cˈut cäkabij chi man kas tzij taj. Je baˈ kaˈna waˈ, rech man cäbin tä más u tzijol ri xbantajic. Chekaxibij rech man quetzijon tä chic chuwek cäbij chrij ri Jesús che jachin jun, ―xechaˈ. Xequisiqˈuij cˈut, xetakan chque chi man cˈo tä chi jumul cäquitzijoj chic ri Jesús, man cäquiya tä chi cˈu tijonic pa ru biˈ chque ri winak. Xechˈaw cˈu ri tat Pedro rachiˈl ri tat Juan, xquibij: Kas chomaj alak riˈ, ¿a are utz lo cäril ri Dios chi are cujniman chech alak chuqˈuexwäch ri cäkanimaj ri Areˈ? Ri uj cˈut man cujcowin taj ri mat cäkabij chi na ri kilom xukujeˈ ri ka tom, ―xecha chque. Ri kˈatal tak tzij xcaj xequixibij ri apóstoles, qˈuia ri xquibij chque, xequitzokopij cˈu bic. Man xquirik taj jas cäcaˈn chucˈäjisaxic qui wäch, rumal chi conojel ri winak tajin cäquiya u kˈij ri Dios rumal ri xbantajic. Ri achi ri xbantaj wi ri cajmabal cunanic cˈo chi na cawinak u junab rucˈ u wiˈ. Aretak ri tat Pedro, ri tat Juan e tzokopital chic, xebeˈ cucˈ ri niqˈuiaj cojonelab chic, xquitzijoj ronojel ri xbix chque cumal ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ conojel ri qui nimakil ri winak. Aretak xquita waˈ, junam xcaˈn orar, xquibij che ri Dios: Nimalaj Kajaw, lal riˈ ri kas Dios ri xbanow ri caj, ri ulew, ri mar. Ronojel ri cˈolic, xbantaj cˈu waˈ umal la. Tzojer cˈut bim la lok rumal ri Lokˈalaj Espíritu chuchiˈ ri ka mam David ri patänil e la, xbij la: ¿Jas lo waˈ chi ri winak cho ruwächulew yactajinak coyowal, xak quetontiric, cäcaˈn cˈu nimal? ¿Jas che waˈ chi ri winak cäquichomaj u banic chˈoj ri man cˈo tä u beyal? Ri nimak tak takanelab cho ri uwächulew junam xquiwalijisaj quib, ri qui nimakil ri winak xquimulij quib rech cäquiyac quib chrij ri Kajaw Dios, xukujeˈ chrij ri Cristo ri chaˈtal rumal ri Dios, ―xcha la, ―quecha ri cojonelab. Xquitakej oración, xquibij: Kas cˈu tzij wi xquirik quib ri nim takanel Herodes rucˈ ri tat Poncio Pilato waral riˈ pa we tinimit junam cucˈ ri niqˈuiaj winak chic cachiˈl ri winak aj Israel, xquimulij cˈu quib chrij ri lokˈalaj Cˈojol la, ri Jesús, ri chaˈtal umal la. Jeˈ xcaˈn waˈ rech jeˈ cäbantajic jas ri chomam la lok chi rajwaxic cäbanic. Kajaw, chilampe la cämic riˈ chi qˈuia ri tajin cäquibij we winak riˈ chkij. Ya la chke uj, ri uj patänil tak e la, chi cujcowinic cäkatzijoj ri Lokˈ Pixab la, man cˈo tä cäkaxej wi kib. Xukujeˈ cäkataˈ che la chi cäcˈoji ke ri chukˈab la chubanic cunanic chque ri yawabib, xukujeˈ che qui banic ri cajmabal tak etal, xukujeˈ nimak tak cˈutbal pa ru biˈ ri lokˈalaj Cˈojol la, ri Jesús, ―xecha che ri Dios. Aretak xetoˈtaj chubanic orar, ri ja ri e cˈo wi xslabisaxic, conojel cˈut xkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ, man xquixej tä quib xquitzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri qˈuia winak ri e cojoninak che ri Cristo, xa jun qui chomanic conojel, cäquinaˈ pa canimaˈ chi xa e jun. Man cˈo tä jun cubij chi xak xuwi rech areˈ ri cˈo rucˈ, xane conojel ri jastak que, are quech conojel waˈ. Ri apóstoles rucˈ nimalaj chukˈab xquitakej u tzijoxic chi kas tzij xcˈastaj ri Kajaw Jesús chquixol ri cäminakib. Ri Dios cˈut cuya nimalaj tak tewchibal pa qui wiˈ conojel ri cojonelab. Xa je riˈ man cˈo tä jun chquixol ri cˈo u rajwaxic, rumal chi conojel ri cˈo culew o ri cˈo cachoch xquiqˈuiyij waˈ. Are cˈu ri rajil xquicˈam bi cucˈ ri apóstoles. Cäquiya waˈ we puak riˈ pa qui kˈab, ri e areˈ cˈut cäquijach waˈ chquiwäch ri cˈo qui rajwaxic. Xak je riˈ, cˈo jun tataˈ, jun chque ri levitas, José u biˈ, ri xil u wäch pa Chipre, jun chˈäkap ulew waˈ ri cˈo pa ri mar. Ri tataˈ riˈ xukujeˈ cäbix Bernabé che cumal ri apóstoles. Quel cubij waˈ chi are jun ri cucuˈbisaj qui cˈux ri winak. We achi riˈ cˈo jun chˈäkap rulew xuqˈuiyij, xucˈam cˈu bi ri rajil, xujach pa qui kˈab ri apóstoles. Cˈo cˈu jun achi chic u biˈ Ananías, ri rixokil are Safira u biˈ. Junam xquichomaj u qˈuiyixic jun chˈäkap culew. Ri achi xresaj can jubikˈ che ri puak ri rajil ri ulew, retam cˈu waˈ ri rixokil. Je riˈ xa niqˈuiaj ri puak xucˈam bic, xujach pa qui kˈab ri apóstoles, jeˈ ta ne chi are tzˈakat ri puak ri xyiˈ cumal. Xpe cˈu ri tat Pedro, xubij che ri tat Ananías: Ananías, ¿jas che xya la che ri Satanás chi coc pa ri animaˈ la, xban la tzij che ri Lokˈalaj Espíritu rucˈ ri subunic ri xban la, xesaj cˈu la can niqˈuiaj che ri rajil ri ulew ri xqˈuiyij la? ¿A mat ech la ri ulew aretak mäjok cäqˈuiyij la? Aretak xqˈuiyij la ri ulew, ¿a mat ech la ri puak? ―cächaˈ. ¿Jas cˈu che xchomaj la waˈ pa animaˈ la? Man are tä chque ri winak ri xban wi la tzij rucˈ ri subunic, xane are che ri Dios ri xban wi la, ―xcha ri tat Pedro che. Aretak ri tat Ananías xuta waˈ we tzij riˈ, xtzak pulew, xcämic. Conojel cˈu ri xetow ri xbantajic sibalaj xquixej quib. Xepe cˈu ri alabom, xquipis ru cuerpo pa jun payuˈ, xquicˈam bic, xeˈquimuku canok. Craj ocˈowinak chi oxib horas xopan ri rixokil ri tat Ananías. Man retam tä cˈut jas ri xbantajic. Xubij cˈu ri tat Pedro che: Bij la chwe, ¿a jeˈ puak waˈ ri xbij alak chi xyiˈ che ri ulew ri xqˈuiyij alak? ―cächaˈ. Xubij cˈu ri ixok: Jeˈ, jelaˈ ri puak, ―xcha che ri tat Pedro. Ri tat Pedro xubij che ri ixok: ¿Jas che xchomaj alak junam chi cäcowin alak chubanic ri subunic che ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Kajaw? ―cächaˈ. Chilampe la, xak chiˈ ri porta chic e cˈo wi ri alabom ri xeˈquimuku can ri achajil la, cäcˈam na bi la xukujeˈ cumal ri e areˈ, ―xcha ri tat Pedro che. Chanim xtzak ri nan Safira pulew chuwäch ri tat Pedro, xcämic. Aretak xeboc bi ri alabom, cˈä te xquilo cäminak ri nan Safira. Xquicˈam cˈu bic, xeˈquimuku can chuxcut ri rachajil. Conojel ri kachalal cojonelab, xukujeˈ conojel ri xquita waˈ ri xbantajic, sibalaj xquixej quib. Sibalaj cˈu qˈuia u wäch tak cajmabal, xukujeˈ nimak tak cˈutbal tajin quebantaj chquixol ri winak cumal ri apóstoles. Conojel ri cojonelab cˈut tajin cäquimulij quib amakˈel pa ri rakan ja re ri nimalaj rachoch Dios, ri cäbix Rakan Ja re Salomón che. Man cˈo tä jun chque ri niqˈuiaj winak chic cucochˈo coc cucˈ ri cojonelab, pune sibalaj nim queˈil wi cumal ri winak re ri tinimit. E qˈuia cˈu ri xecojon che ri Kajaw Jesús, chi achijab chi ixokib, je riˈ chi sibalaj xeqˈuiar ri cojonelab. Xa cumal ri cajmabal ri tajin cäcaˈn ri apóstoles, ri winak xequesaj lok ri qui yawab pa tak ri be, xequiya pa tak chˈat, cho tak pop rech aretak cocˈow ri tat Pedro chquixcut, xuwi ta ne ru nanochˈ cäkaj pa qui wiˈ rech queutziric. Xukujeˈ ne ri winak ri quebel pa tak ri tinimit ri e cˈo chunakaj ri Jerusalén, xquicˈam lok ri qui yawab cachiˈl ri tajin cäquirik cˈäx cumal ri itzelalaj tak espíritus ri e cˈo chque. Conojel cˈut xecunatajic. Are cˈu ri qui nimal sacerdotes, xukujeˈ conojel ri rachiˈl, ri winak ri cäbix saduceos chque, sibalaj cˈäx cäquinaˈ chquij ri apóstoles rumal chi sibalaj nim queˈil wi cumal ri winak. Xequichapo, xequicoj pa cheˈ jawijeˈ e cˈo wi ronojel u wäch ajpacheˈ. Xpe cˈu jun ángel ri xtak lok rumal ri Kajaw Dios, chakˈab cˈut xujak ri porta rech ri cheˈ, xeresaj lok, xubij chque: Jix pa ri nimalaj rachoch Dios, chixtacˈal chilaˈ che qui tzijobexic ri winak chrij waˈ we cˈacˈ cˈaslemal riˈ, ―xcha ri ángel chque. Xquita ri xbix chque rumal ri ángel. Je cˈu riˈ chucab kˈij xeboc pa ri nimalaj rachoch Dios, xquichap cˈu qui tijoxic ri winak. E cˈo ri apóstoles chilaˈ aretak ri qui nimal sacerdotes cucˈ ri rachiˈl xequisiqˈuij conojel ri qui nimakil ri winak aj Israel xukujeˈ conojel ri nimak tak tataˈib rech cäquimulij quib. E areˈ tak waˈ xetakan bi che qui cˈamic lok ri apóstoles pa cheˈ. Aretak cˈut xeopan ri takoˈn pa cheˈ, man xequirik tä cˈu ri apóstoles. Xetzelejic, xequiya u bixic waˈ. Je waˈ xquibij: Aretak ri uj xujopanic xkilo chi ri cheˈ utz banom che u tzˈapixic, xukujeˈ chi ri chajinelab e cˈo chiˈ tak ri porta. Aretak cˈut xkajako, cˈä te xkilo chi man cˈo tä jun chupam, ―xecha chque. Aretak xquita waˈ we tzij riˈ, ri kas qui nimal sacerdotes, xukujeˈ ri cˈamal qui be ri chajil tak re ri nimalaj rachoch Dios, xukujeˈ ri qui nimakil ri sacerdotes xquitaˈla chbil tak quib, xquibij: ¿Jas ta lo ri cäcˈulmataj chi na? ―xechaˈ. Chanim cˈut xopan jun achi, xubij chque: Ri achijab ri xcoj alak pa cheˈ, chanim e cˈo pa ri nimalaj rachoch Dios, tajin quequitijoj ri winak, ―xcha chque. Chanim ri cˈamal qui be ri chajil tak re ri nimalaj rachoch Dios, xeˈ che quilic ri apóstoles, xeucˈam cˈu bi ri chajinelab che rachiˈl. Xeucˈam lok ri tat Pedro, ri tat Juan rucˈ utzil, man cˈo tä cˈu jas xuban chque rumal chi cuxej rib chquiwäch ri winak, we ne ri areˈ cäban che abaj cumal. Aretak xecˈamtaj lok, xequiya chquiwäch ri qui nimakil ri winak ri qui mulim quib. Xpe ri qui nimal sacerdotes, xucˈot qui chiˈ, xubij: ¿A mat xkabij chiwe rucˈ pixbenic chi man queitijoj tä chic ri winak chrij ri Jesús? ¡Chiwilampe ri i banom! Cämic cˈut i jabum ri i tijonic pa ronojel we tinimit Jerusalén. Xukujeˈ quibij chi uj ri uj ajchakˈ mac che ru cämical we achi riˈ ri Jesús, ―xcha chque. Ri tat Pedro, xukujeˈ ri niqˈuiaj apóstoles chic xechˈawic, xquibij che: Tzrajwaxic wi are cäkanimaj ri cubij ri Dios nabe chuwäch ri cäquibij ri winak. Ri qui Dios ri ka mam ojer xucˈastajisaj ri Jesús ri xcämisaj alak, ri xrip alak cho ri cruz. Tzare waˈ we Dios riˈ xunimarisaj u kˈij ri Jesús, xutˈuyuba pa ru wiquiäkˈab, xucoj che Cˈamal Be chque ri winak, xukujeˈ xucoj che Toˈl Que. Jeˈ xuban waˈ rech ri winak aj Israel cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex qui chomanic, cäquirik cˈu ri sachbal qui mac. Ri uj xkilo chi xcˈastaj ri Jesús, rumal riˈ ri Dios uj u cojom che kˈalajisal tak re chquiwäch ri winak junam rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu ri u yoˈm ri Dios chque ri queniman che, ―xecha chque. Ri qui nimakil ri winak, aretak xquita waˈ sibalaj xpe coyowal. Are cäcaj quequicämisaj ri apóstoles. Cˈo cˈu jun tataˈ chquixol ri qui nimakil ri winak, Gamaliel u biˈ, are tijonel re ri Pixab, jun fariseo. Nim quil wi ri areˈ cumal ri winak. Ri areˈ xtaqˈui akˈanok, xubij chi queˈesax na bi jun rat ri apóstoles. Te cˈu riˈ xubij chque ri qui nimakil ri winak: Kachalal, alak aj Israel, kas chomaj na alak jas ri cäban alak chque we achijab riˈ. Chnaˈtaj chech alak chi xqueˈ quieb oxib junab waˈ, xwalij jun achi, Teudas u biˈ, ri xuban che rib chi nim u banic. E quiejeb ciento achijab ri xeboc rucˈ. Xcämisax cˈu ri areˈ, xa je riˈ conojel ri e cˈo rucˈ xejabunic, xqˈuis cˈu u wäch juntir. Bantajinak chi waˈ, xwalij chi jun tataˈ, Judas u biˈ, aj Galilea, aretak tajin cäban ri censo, queajilax cˈu ri winak. E qˈuia cˈut ri xeboc rucˈ. Xcämisax cˈu ri areˈ xukujeˈ. Xa je riˈ conojel ri e cˈo rucˈ xejabunic. Rumal riˈ quinbij chech alak chi are utz na we cäya can alak we achijab riˈ, mänim ib alak cucˈ. We ri tajin cäquitzijoj o ri tajin cäcaˈno are quech ri winak, cäsach na u wäch waˈ. We cˈu ne rech ri Dios, man cäcowin tä alak cäsach alak u wäch. Chilampe alak chi mäyac ne ib alak chrij ri Dios, mächˈojin alak rucˈ ri Areˈ, ―xcha chque. Conojel ri qui nimakil ri winak xquinimaj ri xubij ri tat Gamaliel. Xequisiqˈuij cˈu ri apóstoles, xequichˈayo, xequirapuj. Te cˈu riˈ xquiya takanic chque chi man cˈo tä chi jumul cäquitzijobej ri winak pa ru biˈ ri Jesús. Te cˈu riˈ xequitzokopij bic. Ri apóstoles cˈut xebel bi chquiwäch ri qui nimakil ri winak, xequicotic rumal chi ri Dios xuya chque chi cäquirik qˈuixbalalaj cˈäxcˈol rumal ri Jesús. Man xquitanaba tä cˈu u tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Jesucristo ronojel kˈij. Xequitijoj cˈu ri winak pa ri nimalaj rachoch Dios, xukujeˈ cho tak ja. Pa tak ri kˈij riˈ sibalaj xeqˈuiar ri cojonelab. Are cˈu ri cojonelab ri quechˈaw pa griego xquichap u yaquic tzij chquij ri cojonelab ri quechˈaw pa hebreo. Ri winak ri quechˈaw pa griego cäquibij chi ri malcaˈnib ri e cˈo cucˈ man junam tä cäban che quilic aretak cäjach ri wa. Are cˈu ri apóstoles xequimulij conojel ri cojonelab, xquibij cˈu chque: Uj riˈ, ri uj apóstoles, man utz taj chi mat cäkatakej u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios mac rech uj cujjachow ri wa. Kachalal, tzucuj baˈ alak wukub achijab chxol alak. We achijab riˈ rajwaxic chi utz ri qui cˈaslemal, kˈalaj chi cätakan ri Lokˈalaj Espíritu pa canimaˈ, cˈo quetambal, cäkaya cˈu pa qui kˈab ru jachic ri wa. Are cˈu ri uj cäkatakej u banic orar, xukujeˈ cäkatakej u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, ―xecha ri apóstoles chque ri cojonelab. Conojel cˈut utz xquita ri xquibij ri apóstoles. Xquichaˈ cˈu ri tat Esteban. Ri areˈ are jun tataˈ ri sibalaj cäcojon che ri Dios, xukujeˈ kˈalaj chi ri Lokˈalaj Espíritu cätakan pa ranimaˈ. Xukujeˈ xquichaˈ ri tat Felipe, ri tat Prócoro, ri tat Nicanor, ri tat Timón, ri tat Parmenas, xukujeˈ ri tat Nicolás ri aj Antioquía ri ojer oquinak cucˈ ri winak aj Israel, junam ru chomanic chrij ri Dios. Te cˈu riˈ xequiya we achijab riˈ chquiwäch ri apóstoles. Ri e areˈ cˈut xquiya qui kˈab pa qui wiˈ, xcaˈn orar. Are cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios xjabun u wäch, sibalaj xeqˈuiar ri cojonelab pa ri tinimit Jerusalén. Xukujeˈ sibalaj e qˈuia chque ri sacerdotes aj Israel xeniman che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Sibalaj nim cˈu ru tokˈob ri Dios cˈo puwiˈ ri tat Esteban, xukujeˈ yoˈm nimalaj u chukˈab rech cuban nimak tak etal chquixol ri winak, xukujeˈ nimak tak cajmabal. Xewalij cˈu jujun achijab ri quepe pa jun rachoch Dios ri cojom “Quech Tzokopim Achijab” che ru biˈ, xquichap cˈu tzij rucˈ ri tat Esteban. Xepe chi cˈu niqˈuiaj achijab chic chrij. E cˈo ri aj Cirene, aj Alejandría, aj Cilicia, xukujeˈ niqˈuiaj chic ri e petinak pa tak ri tinimit re Asia. Man xecowin tä cˈut xquikˈatej u wäch ru tzij ri tat Esteban, rumal chi ri areˈ cˈo u noˈj, cächˈaw cˈu rucˈ ri etamanic ri yoˈm che rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Xequitoj cˈu jujun achijab rech cäquibij chi kas tzij qui tom ri tat Esteban cubij ri äwas u bixic chrij ri ka mam Moisés xukujeˈ chrij ri Dios. Je riˈ xcaˈno, xquicojola qui cˈux ri winak xukujeˈ ri nimak tak tataˈib cachiˈl ri tijonelab re ri Pixab rech cäpe coyowal chrij ri tat Esteban. Xquimajij cˈu ri tat Esteban, xquichapo, xquicˈam bi chquiwäch ri qui nimakil ri winak. Xukujeˈ xequitzucuj achijab rech cäquibij ri man kas tzij taj chrij ri tat Esteban. We winak riˈ cäquibij: We achi riˈ man cäcos tä chubixic ri äwas u bixic chrij we lokˈalaj rachoch Dios riˈ ri kech uj, xukujeˈ chrij ru Pixab ri ka mam Moisés. Ka tom cˈut ri areˈ cubij chi we Jesús riˈ ri aj Nazaret cusach na u wäch we nimalaj rachoch Dios riˈ, xukujeˈ cuqˈuex na ronojel ri uj u nakˈatajisam wi can ri ka mam Moisés, ―xecha riˈ. Te cˈu riˈ ri qui nimakil ri winak xukujeˈ conojel ri e tˈuyul pa ri kˈatbal tzij, aretak xecaˈy che ri tat Esteban, xquilo chi ru palaj are jeˈ jas ru palaj jun ángel. Xpe ri qui nimal sacerdotes, xutaˈ cˈu che ri tat Esteban, xubij: ¿A kas tzij waˈ ri tajin cäbix chawij? ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri tat Esteban, xubij chque conojel: Lokˈalaj tak kachalal, alak cˈamal tak ka be, tampe alak ri quinbij, ―cächaˈ. Ri ka Dios, ri sibalaj nim u kˈij, xucˈut rib chuwäch ri ka mam Abraham ojer aretak cˈo pa tak ri juyub re Mesopotamia, cˈä mäjok cäkˈax areˈ pa ri tinimit Harán. Xubij che: “Chaya can ra tinimit, xukujeˈ conojel ri awachalaxic, rech cateˈ pa ri ulew ri quincˈut na chawäch,” ―xcha che. Xel cˈu bi ri ka mam Abraham pa ri qui tinimit ri winak aj Caldea, xeˈc, xcˈoji pa Harán. Te cˈu riˈ, aretak cäminak chi ru tat, xcˈam lok rumal ri Dios waral pa we tinimit ri cˈo wi alak cämic. Man xyiˈ tä cˈu chˈäkap ulew che rechbal ri ka mam Abraham pa we tinimit riˈ rumal ri Dios, man cˈo tä cˈu ne jun alaj chˈäkap ri cuyaˈ cäcˈoji wi. Xubij cˈu ri Dios che chi cäpe na ri kˈij aretak ri areˈ cärechbej na ri ulew, cäcanaj can waˈ we ulew riˈ chque ri ralcˈual aretak cäcäm ri areˈ, pune ta ne mäjaˈ cˈo ralcˈual ri ka mam Abraham pa tak ri kˈij riˈ. Xukujeˈ xubij ri Dios che chi ri ralcˈual ri quil na qui wäch quecˈoji na pa jun tinimit chic, ri man qui tinimit taj. Quecˈoji na pa qui kˈab ri winak jelaˈ, quepatänin na chque. Are quiejeb ciento junab cäquirik na cˈäx chilaˈ, ―xcha ri Dios. Xukujeˈ xubij ri Dios che: “Ri in quinkˈat na tzij pa qui wiˈ ri niqˈuiaj winak chic ri quecojow na che patänil tak que. Quebel cˈu na lok chilaˈ, quinquipatänij na waral riˈ,” ―xcha ri Dios che. Xukujeˈ xuban jun trato ri Dios rucˈ ri ka mam Abraham. Che retal ri trato xtakan ri Dios chi cäkˈat ru cuerpo jun achi o jun ala. Rumal riˈ ri ka mam Abraham, aretak ilom chi u wäch ri alaj a Isaac ru cˈojol, chuwajxak kˈij xucoj ri etal che ru cuerpo. Xukujeˈ jeˈ xuban ri tat Isaac che ri a Jacob ru cˈojol, ri tat Jacob xukujeˈ xucoj ri retal ri trato chque ru cˈojol ri areˈ, xkˈat ri qui cuerpo. Ri cablajuj u cˈojol ri tat Jacob e are waˈ ri ojer tak qui mam conojel ri winak aj Israel cämic, ―cächaˈ. Ri ralcˈual ri tat Jacob, ri ka mam ojer, cˈäx xquinaˈ che ri a José ri qui chakˈ, xquiqˈuiyij cˈut rech cäcˈam bi pa Egipto. Ri Dios cˈut, cˈo ri Areˈ rucˈ ri a José. Xutoˈ cˈut pa conojel tak ri cˈäxcˈol ri xuriko. Xuya u noˈj, xuya che chi utz quil wi rumal ri Faraón ri nim takanel puwiˈ ri Egipto. Aretak achi chic ri a José, ri Faraón xucoj ri areˈ che kˈatal tzij puwiˈ ronojel ri Egipto, xukujeˈ xucoj ri areˈ che takanel puwiˈ ri rachoch. Ronojel cˈut xuya pu kˈab, ―cächaˈ. Xpe cˈu wiˈjal xukujeˈ nimalaj cˈäxcˈol puwiˈ ronojel ri Egipto, xukujeˈ puwiˈ ronojel ri Canaán. Ri ka nan ka tat ojer man cˈo tä chi ri cäquitijo. Are cˈu ri tat Jacob, aretak xuto chi cˈo trico pa Egipto, xeutak bi ri u cˈojol jelaˈ. Ri cablajuj u cˈojol ri tat Jacob, e are cˈu waˈ ri ka mam ojer. Are cˈu nabe mul waˈ ri xebeˈ pa Egipto. Chucamul chic ri xebeˈc, are chiˈ ri tat José xucˈut rib chquiwäch ri rachalal, xretamaj cˈu ri nim takanel, ri Faraón, jachin tak ri rachalaxic ri tat José. Xtakan cˈu ri tat José chucˈamic ri Jacob ru tat, xukujeˈ conojel ri niqˈuiaj rachalaxic. E oxcˈal olajuj winak cˈu waˈ chconojel. Jeˈ u kˈaxic waˈ ri tat Jacob pa Egipto junam cucˈ ri rachalaxic, chilaˈ cˈut xcäm wi. Xukujeˈ chilaˈ xecäm wi ri cablajuj u cˈojol, ri ojer tak ka mam. Xcˈam cˈu lok ri qui cuerpo pa Siquem rech quemuk pa ri mukubal ri xulokˈ ri ka mam Abraham chque ru cˈojol ri tat Hamor aj Siquem rucˈ ru rajil ri areˈ, ―cächaˈ. Aretak cˈut xa jubikˈ craj man copan ri kˈij ri cäbantajic jas ru bim ri Dios rucˈ juramento che ri ka mam Abraham, ri tinimit Israel xnimaric, sibalaj xeqˈuiar cˈu ri ka winakil pa Egipto. Are chiˈ cˈut xoc chi na jun takanel chic puwiˈ ri Egipto ri man retam tä u wäch ri tat José. We nim takanel riˈ xnaˈw che qui subic ri ka winakil, xuban cˈu etzelal chque ri ka nan ka tat ojer. Xuban cˈäx chque, xeutako rech quequiwonoba can ri alaj tak calcˈual ri teˈ xil qui wäch rech xak quecämic. Pa tak cˈu ri kˈij riˈ xil u wäch ri alaj a Moisés. Are sibalaj utz xil wi rumal ri Dios. Ru nan u tat xecowinic xquiqˈuiyisaj na oxib icˈ cho cachoch. Aretak cˈut xajwatajic chi xquiya canok, xriktaj rumal ru miaˈl ri Faraón ri takanel puwiˈ ri Egipto, xucˈam bi cho rachoch, xuqˈuiyisaj, xuban ralbal che. Je riˈ ri a Moisés xcˈut ronojel u wäch etambal re Egipto chuwäch, xukujeˈ ronojel u wäch noˈj. Rumal waˈ ri a Moisés xcˈoji nimalaj u noˈj. Nim chi cˈu u kˈij ri areˈ. Xkˈalajin cˈu waˈ aretak xchˈawic, xukujeˈ pa ronojel ri xubano, ―cächaˈ. Aretak tzˈakat chic cawinak u junab, xpe pa ranimaˈ ri qui solixic ru winakil, ri winak aj Israel. Chilaˈ xril jun chque ru winakil ri tajin cäban cˈäx che rumal jun aj Egipto. Xeˈ cˈut, xutoˈ, xucämisaj cˈu ri aj Egipto chutojic u qˈuexel ri cˈäx ri xuban che ri aj Israel. Xuchomaj cˈu ri tat Moisés chi ru winakil cäquichˈob na chi ri Dios cucoj na ri areˈ che qui tzokopixic. Ri e areˈ cˈut man xquichˈob tä waˈ. Chucab kˈij chic ri tat Moisés xeurik quieb winak aj Israel ri tajin quechˈojinic, craj cˈut cujach qui wäch, cuya utzil chquixol, xubij chque: “Ri alak achalal ib alak. ¿Jas che cˈäx cäban alak chbil tak ib alak?” ―xcha chque. Are cˈu ri jun ri tajin cuban cˈäx che ri rachiˈl, xupakchij apan ri tat Moisés jelaˈ, xubij che: “¿Jachin xatcojow che takanel xukujeˈ che kˈatal tzij pa ka wiˈ? ¿A cawaj quinacämisaj jas ri xaban che ri jun aj Egipto iwir?” ―xcha che. Aretak ri tat Moisés xuta waˈ we tzij riˈ, xanimaj bic, xel bi pa Egipto, xeˈ pa Madián. Xcˈoji cˈu chquixol winak ri man u winakil taj. Chilaˈ cˈut xcˈuliˈc. Xil qui wäch quieb u cˈojol, ―cächaˈ. Ocˈowinak chi cˈu cawinak junab, xucˈut rib jun ángel chuwäch pa ri juyub ri cätzˈinowic, nakaj che ri nim juyub, Sinaí u biˈ. Ri ángel cˈo pa ri kˈakˈ rech ri juwiˈ qˈuix ri tajin cäcˈatic. Sibalaj cˈu xucajmaj waˈ ri tat Moisés aretak xrilo. Aretak xkeb rucˈ rech kas cärilo, xuto chi xchˈaw lok ri Kajaw Dios, xubij: “In riˈ ri qui Dios ri a mam ojer, ru Dios ri a mam Abraham, ru Dios ri a mam Isaac, ru Dios ri a mam Jacob,” ―xchaˈ. Are cˈu ri tat Moisés xuxej rib, xbirbitic, man xucochˈ tä chic xrilo. Xubij cˈu ri Kajaw Dios che: “Chewesaj ra xajäb, rumal chi ri chˈäkap ulew ri at cˈo wi are lokˈalaj ulew waˈ. Kas tzij wilom ri cˈäx ri tajin cäquirik ri nu winak pa Egipto. Nu tom ri cokˈej ri winak, rumal cˈu riˈ in kajinak lok che qui toˈic, rech quetzokopitajic. ¡Tasaˈjmpeˈ! Catintak na bi pa Egipto,” ―xcha ri Kajaw Dios che, ―cächa ri tat Esteban. Are ri tat Moisés xetzelax u wäch cumal ri winak aj Israel. Xquibij che: “¿Jachin xatcojow pa ka wiˈ che takanel, xukujeˈ che kˈatal tzij?” ―xecha che. Pune je riˈ, are ri areˈ ri xutak bi ri Dios che takanel pa qui wiˈ xukujeˈ che toˈl que. Jeˈ xuban ri Dios rumal ri ángel ri xucˈut rib chuwäch pa ri juwiˈ qˈuix. Ri tat Moisés are ri areˈ ri xeresaj lok ri ka nan ka tat ojer pa Egipto. Xuban nimak tak cˈutbal xukujeˈ tak cajmabal pa Egipto, pa ri Quiäk Mar, xukujeˈ pa tak ri juyub ri cätzˈinowic. Cawinak junab cˈut xuban waˈ. Are waˈ ri tat Moisés ri xubij chque ri winak aj Israel: “Ri Dios cuchaˈ na jun chque ri i winakil, cutak cˈu na rech coc che kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab, jeˈ jas ri xinutak in. Rajwaxic cˈut chi quinimaj ronojel ri cubij chiwe,” ―xcha chque. Tzare cˈu riˈ ri tat Moisés ri xcˈoji chquixol ri winak aj Israel ri qui mulim quib pa ri juyub ri cätzˈinowic, xukujeˈ xcˈoji ri areˈ rucˈ ri ángel ri xchˈaw rucˈ puwiˈ ri nim juyub, Sinaí u biˈ, xukujeˈ cucˈ ri ka nan ka tat ojer. Xukujeˈ xuta ri tzij ri cuya ri kas cˈaslemal, xucˈam cˈut, xuya lok waˈ chke uj, ―cächa ri tat Esteban chque. Ri ka mam ojer cˈut, man xcaj taj xeniman che, xane xa xquetzelaj u wäch. Xquipakchij ri ka mam Moisés, xquirayij pa canimaˈ ri qui tzelejic jumul chic pa Egipto. Xquibij che ri tat Aarón: “Cheabana jujun ka tiox ri quenabej na chkawäch, rumal chi man ketam taj jas xucˈulmaj we tat Moisés ri xujesan lok pa Egipto,” ―xecha che. Xcaˈn cˈu jun qui tiox ri jeˈ cäpe jun alaj amaˈ wacäx, xequicämisaj tak awaj, xequisipaj cˈu cho ri qui tiox ri xcaˈno. Xcaˈn cˈu jun nimakˈij, xequicot rucˈ ri jun tiox ri xak e areˈ xebanowic. Rumal riˈ ri Dios xutas rib chquij, xeutzokopij canok rech quequikˈijilaj ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil, jeˈ jas ri cäbix pa ri qui wuj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios: Winak aj Israel, pa tak ri cawinak junab ri xixcˈoji pa ri juyub ri cätzˈinowic, ¿a xeicämisaj lo awaj che quisipaxic waˈ chnuwäch in? Man jeˈ taj xibano, xane are xeikˈijilaj niqˈuiaj tak dioses. Are xitelej ri rachoch ri dios, Moloc u biˈ (are jun carpa waˈ ri rachoch ri qui dios Moloc), xukujeˈ ru caˈyebal ru chˈimil ri i dios, Renfán u biˈ. Xak e tiox riˈ ri ix xixbanowic rech queikˈijilaj. Xa rumal waˈ quixinwesaj na bi pa ri i tinimit ix, quixintak cˈu na bi pa jun tinimit chic ri naj cˈo wi, cˈä jelaˈ chˈäkäp che ri tinimit Babilonia, ―xcha ri Dios chque. Ri ka nan ka tat ojer, aretak xquibinibej ri juyub ri cätzˈinowic, cˈo ri rachoch Dios cucˈ. Are waˈ ri banom rucˈ manta, ri cˈo wi ri tzˈalam tak abaj re ri Pixab. Jeˈ cˈu u banic waˈ jas ri xubij ri Dios che ri ka mam Moisés, aretak xubij che chi cuban jun rachoch Dios ri jeˈ u banic jas ri cˈutum chuwäch. Ri ka nan ka tat ojer xquechbej waˈ we rachoch Dios riˈ pa qui kˈab ri qui nan qui tat ri e areˈ. Aretak cˈut ri winak riˈ rachiˈl ri tat Josué xeboquic, xecˈoji pa ri culew ri niqˈuiaj winak chic ri esam bi chquiwäch rumal ri Dios, xquicˈam bi ri rachoch Dios cucˈ. Xekˈijilan cˈu chupam cˈä pa ru kˈijol ri ka mam David ojer. Ri nim takanel David nim xil wi rumal ri Dios, je riˈ chi xurik nimalaj utzil pa ru cˈaslemal. Rumal riˈ are u rayinic cuyac jun kas rachoch ri Dios. Are Dios waˈ ru Dios ri ka mam Jacob ojer xukujeˈ. Are cˈu ri tat Salomón ru cˈojol ri tat David xyacow waˈ we ja riˈ che ri Dios aretak xoc che takanel. Pune ri Nimalaj Dios aj Chicaj man cäcˈoji tä pa jun ja ri xa banom cumal winak, jas ri xubij ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios: Ri caj are nu tˈuyulibal ri quintakan wi puwiˈ ronojel, are cˈu ri ulew jeˈ ta ne ruxlanibal ri wakan. ¿Jas cˈu u wäch ri ja ri quiwaj quiyac chwe? ―cächa ri Kajaw Dios, ¿o jawijeˈ cˈo wi ri uxlanibal ri quinuxlan wi? ¿A mat are ri in ri xinbanow ronojel ri cˈolic? ―xcha ri Dios, ―xcha ri tat Esteban. Ri tat Esteban xutakej u bixic chque ri qui nimakil ri winak: Ri alak sibalaj abajarinak ri animaˈ alak. Ri animaˈ alak man queniman tä che ri Dios, man coc tä cˈu ru tzij pa jolom alak. Alak xak junam cucˈ ri man e cojonelab taj. Ri alak amakˈel cäkˈatej alak u wäch ri Lokˈalaj Espíritu. Junam alak cucˈ ri mam alak ojer, ―cächaˈ. ¿A cˈo lo jun chque ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri mat xban cˈäx che cumal ri mam alak ojer? Man cˈo tä jun, xane xequicämisaj ri xeyoˈw lok u bixic chi cäpe na ri Cristo ri Jicomalaj Patänil re ri Dios. Are cˈu waˈ ri xjach alak pa qui kˈab ri winak, xcämisaj alak. Ru Pixab ri Dios ri xyiˈ nabe canok cumal ri ángeles che ri ka mam Moisés, are Pixab waˈ ri xyiˈ chech alak. Pune je riˈ, ri xuban ri Dios rech cäyataj ri Pixab pa kˈab alak, man cänimaj tä alak waˈ, ―xcha ri tat Esteban chque. Ri winak, aretak xquita waˈ we tzij riˈ, sibalaj xpe coyowal che ri tat Esteban, xquimutˈutˈej ri qui ware chrij chucˈutic ri nimalaj coyowal. Are cˈu ri areˈ kajinak ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ, xcaˈy chicaj, xril cˈu ri jeˈlalaj u juluwem ri Dios, xukujeˈ xril ri Jesús, tacˈal pa ru wiquiäkˈab ri Dios. Xubij cˈut: ¡Chilampe alak! ―xchaˈ. Quinwil ri caj jaktalic, xukujeˈ quinwil ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak cˈo pa ru wiquiäkˈab ri Dios, ―xcha chque. Ri nimak tak tataˈib xquitzˈapij ri qui xiquin, sibalaj co xquirakakej qui chiˈ. Xak jun xquiyoˈ xebeˈ chrij ri tat Esteban. Xquesaj bi chrij ri tinimit, xquiqˈuiäk cˈu che abaj. Ri achijab cˈut ri xebanow tzij chrij ri areˈ xquiya can ri catzˈiak rucˈ jun achi, Saulo u biˈ. Aretak tajin cäquiqˈuiäk che abaj, ri tat Esteban xuban orar, xutaˈ tokˈob che ri Kajaw Jesús, xubij: Kajaw Jesús, cˈama la ri wanimaˈ, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ xxuquiˈc, co xurak u chiˈ, xubij: Tat, mäya la waˈ we mac riˈ chquij, ―xcha ri tat Esteban. Xuwi xbitaj waˈ rumal, xel ranimaˈ. Ri tat Saulo utz xrilo chi xcämisax ri tat Esteban. Kas cˈu pa ri kˈij ri xcäm ri areˈ xchaptaj u banic nimalaj cˈäx chque ri kachalal cojonelab pa ri tinimit Jerusalén. Conojel cˈut xejabux bic. E cˈo xebeˈ pa tak ri tinimit re Judea, e cˈo niqˈuiaj chic xebeˈ pa tak ri tinimit re Samaria. Xuwi ri apóstoles xecanaj canok. Xepe cˈu jujun achijab ri kas queniman che ri Dios, xquicˈam bi ri tat Esteban, xeˈquimuku canok. Sibalaj xebokˈ cˈu chrij. Are cˈu ri tat Saulo xutakej u banic cˈäx chque ri kachalal cojonelab. Xoc cho tak ja, xeucharchatej bi achijab, ixokib, xeucoj cˈu pa cheˈ. Are cˈu ri cojonelab ri xebel bi pa ri tinimit Jerusalén, xquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio apawijeˈ chiˈ ri xebeˈ wi. Ri tat Felipe xeˈ pa jun tinimit re Samaria, chilaˈ cˈut xuchaplej qui tzijobexic ri winak chrij ri Cristo. Ri winak xquimulij quib chrij ri tat Felipe. Sibalaj xquitatabej ri tzij ri xubij. Xukujeˈ xquil ri cajmabal tak etal ri tajin cubano. E qˈuia cˈu ri winak ri e cˈo itzelalaj tak espíritus chque. Xeutzir cˈu waˈ we winak riˈ. Ri itzelalaj tak espíritus, aretak xebel chque ri winak, xquirak qui chiˈ, xebeˈc. E qˈuia cˈu ri cäminak qui cuerpo ri xecunatajic, xukujeˈ e qˈuia ri u banom cˈäx ri cakan, ri man xecowin taj xebinic. Ri e areˈ xukujeˈ xecunatajic. Je riˈ chi conojel ri winak pa ri tinimit riˈ sibalaj xequicotic. Cˈo cˈu jun tataˈ pa ri tinimit riˈ, Simón u biˈ, ri nabe canok xuban ri itzinic, xesub ri winak aj Samaria rumal. Xuban che rib chi ri areˈ sibalaj nim u banic pa ri tinimit. Conojel cˈu ri winak chi acˈalab chi riˈjab sibalaj xquitatabej ri cubij ri achi riˈ, xquibij: We achi riˈ are cˈo ri nimalaj u chukˈab ri Dios rucˈ, ―xechaˈ. Ri Nimalaj u Chukˈab ri Dios, ―xuchix che ri areˈ. Ojer chi cˈu riˈ e subum lok ri winak rumal ri itzinic ri tajin cubano. Rumal cˈu riˈ sibalaj xquicoj ri xubij. Aretak cˈut ri winak xquinimaj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xutzijoj ri tat Felipe chque chrij ru takanic ri Dios, xukujeˈ chrij ri Jesucristo, xa je riˈ e qˈuia chque xban qui kasnaˈ, chi achijab chi ixokib. Xukujeˈ ne ri tat Simón xcojonic, xban u kasnaˈ, xuchaplej cˈu rachiˈlaxic ri tat Felipe. Sibalaj xucajmaj ri nimak tak cajmabal, xukujeˈ ri nimak tak etal ri xebantajic. Aretak ri apóstoles ri e cˈo pa ri tinimit Jerusalén xquito chi ri winak pa Samaria xquinimaj ru Lokˈ Pixab ri Dios, xequitak bi ri tat Pedro rachiˈl ri tat Juan jelaˈ. Aretak xeopanic, xcaˈn orar pa qui wiˈ ri cojonelab aj Samaria rech cäkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ. Je riˈ, rumal chi man cˈo tä jun chque kajinak ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ. Xuwi banom qui kasnaˈ pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Te riˈ ri tat Pedro, ri tat Juan xquiya ri qui kˈab pa qui wiˈ ri cojonelab, xkaj cˈu ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ. Ri tat Simón xrilo chi aretak ri apóstoles xquiya ri qui kˈab pa qui wiˈ ri cojonelab, xkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ, xpe cˈu ri areˈ, xuchiˈj puak chque. Xubij: Ya alak we chukˈab riˈ chwe in xukujeˈ, rech apachin ri quinya ri nu kˈab puwiˈ cäkaj ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ, ―xcha chque. Xubij cˈu ri tat Pedro che: Utz na we ta ri rajil la cäsach u wäch waˈ ucˈ la, rumal chi cächomaj la chi ri cusipaj ri Dios cuyaˈ cälokˈ waˈ rucˈ puak. Man cˈo tä e la kucˈ pa we chac riˈ, man yaˈtal tä cˈu waˈ che la, rumal chi man jicom tä ri animaˈ la chuwäch ri Dios. Ya la can waˈ we etzelal riˈ ri chomam la. Bochiˈj baˈ la ri Dios, taˈ la tokˈob che chi cäsachtaj ri mac la, are cˈu riˈ ri itzel chomanic ri xqˈuiy pa animaˈ la. Kˈalaj cˈut chi cˈo ri cˈäx ri tˈuyul pa ri animaˈ la. Are waˈ ru xeraˈ ri etzelal. Jeˈ ta ne chi ri lal chaptajinak la rumal we etzelal riˈ, ―xcha ri tat Pedro che ri tat Simón. Xchˈaw cˈu ri tat Simón, xubij che ri tat Pedro: Bana baˈ alak orar pa nu wiˈ chuwäch ri Kajaw Dios, rech man quinrik tä ne jubikˈ ri cˈäx ri xbij la chwe, ―xcha che. Aretak ri quieb apóstoles xetoˈtaj chubixic ru banom ri Dios pa ri qui cˈaslemal, xukujeˈ chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, xetzelej bi pa Jerusalén. Xquitzijoj can ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio pa tak ri alaj tak tinimit re Samaria ri xeocˈow wi. Te cˈu riˈ jun ángel xuchˈabej ri tat Felipe, xubij che: Chatwalij baˈ, jat pa ru mox ri relbal kˈij pa ri be ri quel bi pa ri tinimit Jerusalén, cäxuli pa Gaza, ―xcha che. We be riˈ are waˈ ri cäkˈatan pa ri juyub ri cätzˈinowic. Xwalij cˈu bi ri tat Felipe, xeˈc. Xurik cˈu jun tataˈ aj Etiopía pa ri be. Are jun tataˈ eunuco, ―cuchixic. We achi riˈ sibalaj nim u banic, are quilow ronojel ri jastak re ri chichuˈ ri cäcoj Candace che ru biˈ. Ri ixok riˈ are ri nim takanel pa qui wiˈ conojel ri aj Etiopía. Ri tataˈ riˈ u petic pa ri tinimit Jerusalén ri xukˈijilaj wi ri Dios. Tzelejem cˈu re pa ru tinimit, tˈuyul pa ru carreta, tajin cusiqˈuij ri wuj ri xutzˈibaj ri ka mam Isaías, kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Ri Espíritu rech ri Dios xubij che ri tat Felipe: Chatkeb rucˈ we jun carreta riˈ, chawachiˈlaj bic, ―xcha che. Aretak xkeb ri tat Felipe, xuto chi ri tataˈ tajin cusiqˈuij ri wuj ri u tzˈibam ri ka mam Isaías, xutaˈ cˈu che: ¿A cächˈob la jas quel cubij ri tajin cäsiqˈuij la? ―xcha che. Ri tataˈ xubij che: ¿Jas ta quinban in chuchˈobic waˈ we man cˈo jachin ri cäbin chwe jas quel cubij ri tajin quinsiqˈuij? ―xcha che. Xubij cˈu che ri tat Felipe chi cäpaki lok pa ri carreta, cätˈuyi bi rucˈ areˈ. Jawijeˈ ri tajin cusiqˈuij wi ri tataˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, je waˈ cubij: Jeˈ jas ri cäban che jun chij ri cäcˈam bi pa pilic, jeˈ xban che ri areˈ. Jeˈ jas jun alaj chij ri man curak tä u chiˈ aretak cäsocax ri rismal, jeˈ xuban ri areˈ, man cˈo tä jas xubij. Xkasax u kˈij ri areˈ. Pune man cˈo tä u mac, xkˈat tzij puwiˈ. Man jicom tä cˈut ri xban che, man cˈo tä cˈu jun ri xtoˈwic. ¿Jachin ta cˈu ri cäcowin che qui tzijoxic jas qui banic ri winak ri xil ta ne qui wäch rumal ri areˈ? Man cˈo tä jun, rumal chi xesax bi pa ri tinimit, xcˈam cˈu bic pa cämisaxic, ―cächa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri tajin cusiqˈuij ri tataˈ. Xubij ri tataˈ ri nim u banic che ri tat Felipe: Bana baˈ la tokˈob, bij la chwe, ¿jachin chrij tajin cächˈaw ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios? ¿A are ri areˈ ri tajin cächˈaw chrij chbil rib, o are jun chic ri cubij? ―cächa che. Xchˈaw cˈu ri tat Felipe. Rucˈ we tzij riˈ ri tajin cusiqˈuij ri aj Etiopía, xuchaplej u tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Jesús. E benak pa ri be, ocˈowem cäcaˈn chuchiˈ jun jaˈ, ri tataˈ aj Etiopía xubij che ri tat Felipe: Cˈo joron waral, ¿a mat cuyaˈ cäban nu kasnaˈ chiˈ? ―xcha riˈ. Ri tat Felipe xubij che: We kas tzij cäcojon la, cuyaˈ cäban ri kasnaˈ la, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri areˈ, xubij: Quincojo chi ri Jesucristo are ru Cˈojol ri Dios, ―xchaˈ. Xtakan cˈu chutacˈbaxic ri carreta. Ri quieb xekaj pa ri jaˈ, xban cˈu u kasnaˈ ri tataˈ rumal ri tat Felipe. Aretak xebel lok pa ri jaˈ, ri Espíritu rech ri Kajaw Dios xucˈam bi ri tat Felipe. Ri tataˈ ri nim u banic aj Etiopía man xril tä chi u wäch. Xutakej cˈu ru be ri areˈ, sibalaj xquicot ranimaˈ. Are cˈu ri tat Felipe teˈ cärilo chi cˈo ri areˈ pa ri tinimit Azoto. Xel bic jelaˈ, benam re pa ri tinimit Cesarea. Pa ronojel tinimit ri xocˈow wi xutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri winak cˈä xopan na pa Cesarea. Are cˈu ri tat Saulo sibalaj royowal chquij ri winak ri e cojoninak che ri Kajaw Jesús. Ri areˈ craj queucämisaj. ¡Xeuxibij cˈut! Rumal riˈ xeˈ ri areˈ, xtzijon rucˈ ri qui nimal sacerdotes ri cˈo pa ri tinimit Jerusalén. Xutaˈ che chi cuya bi jujun tak wuj che, ri cubij wi chi yoˈm takanic pu kˈab rech coc pa tak ri rachoch Dios pa ri tinimit Damasco. Je riˈ rech queutzucuj ri queniman che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, chi achijab chi ixokib, che qui chapic rech queucˈam lok che cocsaxic pa cheˈ pa ri tinimit Jerusalén. Benak cˈu pa ri be, cˈo ri areˈ chunakaj ri tinimit Damasco, xak teˈtalic cˈut xtunun jun nimalaj sakil chrij ri xpe chicaj. Xtzak cˈu pulew, teˈ xuto chi cˈo jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij: Saulo, Saulo, ¿jas che tajin caban we nimalaj cˈäx riˈ chwe? ―xcha riˈ. Ri tat Saulo xubij: ¿Jachin ri lal, Tat? ―xcha che. Ri Jun ri xchˈawic xubij: ¡In riˈ ri Jesús! Ri cˈäx ri tajin cabano, are chwe In ri tajin caban wi waˈ. Xak je riˈ ri at tajin carik cˈäx jas ri cuban ri wacäx ri cucoj akan che ri jun cheˈ tˈistˈic u wiˈ, ―xcha che. Ri tat Saulo xuxej rib, xbirbitic, xubij: Tat, ¿jas caj la chi quinbano? ―xchaˈ. Xubij cˈu ri Kajaw Jesús che: Chatwalijok, jat pa ri tinimit, cäbix cˈu na chawe jas ri rajwaxic cabano, ―xcha che. Ri achijab ri e benak pa ri be rucˈ ri tat Saulo sibalaj xquixej quib rumal chi xquita ri chˈabal, man cˈo tä cˈu jachin xquilo. Xwalij cˈu ri tat Saulo, xujak ru wakˈäch, man xcowin tä cˈut xcaˈyic. Rumal riˈ xa xyukex bi che ru kˈab, xcˈam bi pa ri tinimit Damasco. Chilaˈ cˈut xcˈoji wi oxib kˈij, man xcowin taj xcaˈyic. Man cˈo tä cˈu jas xutijo. Cˈo cˈu jun cojonel pa ri tinimit Damasco, Ananías u biˈ. Xucˈut rib ri Kajaw Jesús chuwäch, xubij che: ¡Ananías! ―xcha che. Ri areˈ xchˈawic, xubij: In cˈolic riˈ, Wajaw, ―xcha che. Ri Kajaw Jesús xubij che: Chatwalij baˈ, jat pa ri jun be ri cäbix “Jicom” che. Aretak catopan pa rachoch ri tat Judas, chataˈ che we cˈo ri jun achi chilaˈ aj Tarso, Saulo u biˈ. Chanim riˈ tajin cuban orar. Cˈo ri xucˈut ri Dios chuwäch. Xril jun achi, Ananías u biˈ, ri xoc bi rucˈ, xuya ru kˈab puwiˈ rech cäcowinic cäcaˈy jumul chic, ―xcha ri Kajaw Jesús che. Xchˈaw cˈu ri tat Ananías, xubij: Kajaw, e qˈuia ri qui bim chwe chrij we achi riˈ chi u banom qˈuia u wäch cˈäx chque ri winak pa ri tinimit Jerusalén ri e cojoninak che la. Ulinak cˈu waral, yoˈm lok takanic pu kˈab cumal ri qui nimakil sacerdotes che qui chapic bi conojel ri cäquicoj ri biˈ la aretak cäcaˈn orar, ―xcha che. Xubij cˈu ri Kajaw Jesús che: ¡Jat baˈ! Are rumal chi we achi riˈ chaˈtal wumal rech cutzijoj ri Utzalaj Tzij chwij In chque ri winak re ri niqˈuiaj tak tinimit chic, chque ri quetakan pa qui wiˈ, xukujeˈ chque ri winak aj Israel. Quincˈut cˈu na chuwäch jas ri nimalaj cˈäx ri rajwaxic curik na ri areˈ rumal wech in, ―xcha ri Kajaw Jesús che ri tat Ananías. Xeˈ cˈu ri tat Ananías. Xoc bi pa ri ja ri cˈo wi ri tat Saulo, xuya ru kˈab puwiˈ, xubij cˈu che: Wachalal Saulo, ri Kajaw Jesús, ri xucˈut rib chuwäch la pa ri be ri petinak wi la, xinutak lok ucˈ la rech cäcowin la cäcaˈy chi na la, xukujeˈ rech cäkaj ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ la, ―xcha che. Chanim cˈut xetzak lok jeˈ ta ne jujun solot pu wakˈäch ri tat Saulo. Je riˈ xcowinic xcaˈy jumul chic ri areˈ. Xwalij cˈut, xban u kasnaˈ. Te cˈu riˈ xwiˈc, xpe chi jumul ru chukˈab. Xcˈoji cˈu na quieb oxib kˈij cucˈ ri cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Damasco. Te cˈu riˈ ri tat Saulo xuchaplej u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios pa tak ri rachoch Dios, cubij cˈu chque ri winak chi ri Jesús are ri u Cˈojol ri Dios. Conojel cˈu ri xquita ru tzij sibalaj xquicajmaj waˈ, xquibij: ¿A mat are waˈ ri achi ri cuban cˈäx chque ri winak pa Jerusalén ri cäquicoj ru biˈ ri Jesús aretak cäcaˈn orar? ¿A mat are ulinak waral che qui chapic bic, che qui jachic pa qui kˈab ri qui nimakil sacerdotes? ―xecha riˈ. Are cˈu ri tat Saulo rucˈ nimalaj chukˈab xchˈawic, xukˈalajisaj cˈut chi ri Jesús kas tzij Are ri Cristo, ri Toˈl Ke, je riˈ chi ri winak aj Israel ri e cˈo pa ri tinimit Damasco man xquirik tä chic jas cäcaˈno. Ocˈowinak chi cˈu qˈuialaj tak kˈij, ri winak aj Israel xquichomaj jas cäcaˈn chucämisaxic ri tat Saulo. Ri areˈ cˈut xretamaj jas ri qui chomam u banic chucämisaxic. Pakˈij chi chakˈab ri e areˈ xquiyuxlej ri tat Saulo chuchiˈ tak ri porta re ri tinimit chucämisaxic. Are cˈu ri cojonelab xquicˈam ri tat Saulo, xquiya pa jun nim chicäch. Chakˈab xquikasaj bi chrij ri tapya ri cˈo chrij ri tinimit. Jeˈ ri xcaˈn chutoˈic ri tat Saulo. Aretak xopan ri tat Saulo pa ri tinimit Jerusalén, xraj xcˈoji cucˈ ri cojonelab. Conojel cˈut xquixej quib che ri areˈ rumal chi man xquicoj taj chi are jun kas cojonel. Xpe cˈu ri tat Bernabé, xucˈam bi ri tat Saulo chquiwäch ri apóstoles rech cäquetamaj u wäch. Xutzijoj cˈu chque jas xuban ri tat Saulo, xril ri Kajaw Jesús pa ri be, xukujeˈ chi xchˈaw ri Kajaw Jesús rucˈ. Xubij cˈu chque chi ri tat Saulo man xuxej tä rib che qui tzijobexic ri winak chrij ri Cristo pa ri tinimit Damasco. Je riˈ ri tat Saulo xcanaj can cucˈ ri cojonelab pa ri tinimit Jerusalén, xerachiˈlaj jawijeˈ ri xebeˈ wi. Man xuxej tä rib che qui tzijobexic ri winak chrij ri Cristo. Xuchap tzij cucˈ ri winak aj Israel ri quechˈaw pa griego. Are cˈu ri e areˈ xa xquitzucuj jas cäcaˈn na chucämisaxic. Aretak xquetamaj waˈ ri kachalal, xquicˈam bi ri tat Saulo pa ri tinimit Cesarea, xquitak cˈu bi pa ri tinimit Tarso. Xak je riˈ conojel ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa Judea, pa Galilea, xukujeˈ pa Samaria, xuxlan ri canimaˈ. Tajin quecowiric, cˈo cˈu na qui chukˈab. Xquixej quib chuwäch ri Dios, xeniman cˈu che. Are ri Lokˈalaj Espíritu ri tajin cäbanowic chi sibalaj queqˈuiaric, chi cäcˈoji na qui chukˈab. Pa jun kˈij ri tat Pedro tajin queusolij ri kachalal, xukujeˈ xeˈ che quilic ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Lida. Chilaˈ xurik wi jun achi, Eneas u biˈ. We achi riˈ wajxakib junab chic cˈo pa chˈat, cäminak cˈu ru cuerpo. Ri tat Pedro xubij che: Tat Eneas, ri Jesucristo catcunanic. Chatwalijok, chabana can u banic ra chˈat, ―xcha che. Chanim cˈut xwalijic. Aretak cˈut ri winak ri e cˈo pa ri tinimit Lida, xukujeˈ ri e cˈo pa ri takˈaj re Sarón ri cˈo wi ri Lida, xquilo chi ri tat Eneas xwalijic, xquiya can ri ojer qui cˈaslemal. Rumal ri xbantajic xecojon che ri Kajaw Jesús. Pa tak ri kˈij riˈ cˈo jun chichuˈ cojonel pa ri tinimit Jope, Tabita u biˈ, ri cäbix Dorcas che pa ri chˈabal griego. We chichuˈ riˈ amakˈel xuban ronojel u wäch utzil chque ri winak, xeutoˈ cˈu ri cˈo qui rajwaxic. Pa tak ri kˈij riˈ xyawaj ri nan Dorcas, xcämic. Aretak xchˈajtaj ru cuerpo, xyiˈ pa ru cawik ja. Nakaj cˈut cˈo wi ri tinimit Jope che ri tinimit Lida ri cˈo wi ri tat Pedro. Ri cojonelab xquito chi ri tat Pedro cˈo pa Lida, xequitak bi quieb achijab chubixic che: Bana baˈ la jun tokˈob, saˈj la kucˈ chanim, ―xecha bic. Ri tat Pedro xuban cˈu u banic rib, xeˈ cucˈ ri achijab. Aretak xeopanic, xquicˈam bi ri tat Pedro pa ri cawik ja ri cˈo wi ri cäminak. Xepe cˈu conojel ri malcaˈnib ixokib, xemuli chrij ri tat Pedro, tajin quebokˈic, xquicˈut tak ri camixaˈ xukujeˈ niqˈuiaj atzˈiak chic ri xuban ri nan Dorcas aretak cˈaslic. Ri tat Pedro xubij chque chi quebel na bi conojel, te cˈu riˈ xxuquiˈc, xuban orar. Xcaˈy cˈu che ri chichuˈ ri cäminak, xubij: Nan Dorcas, walij baˈ la, ―xcha che. Ri nan Dorcas xcaˈyic, aretak cˈut xril ri tat Pedro, xwalijic, xcuˈbic. Ri tat Pedro xuchap che ru kˈab, xuyaco. Xeusiqˈuij ri malcaˈnib ixokib, xukujeˈ conojel ri niqˈuiaj cojonelab chic. Cˈasal chic xuya chquiwäch rech cäquilo. Xel cˈu u tzijol waˈ pa ronojel ri tinimit Jope. E qˈuia cˈut xecojon che ri Kajaw Jesús. Naj cˈut xcˈoji na ri tat Pedro pa ri tinimit Jope cho rachoch jun tataˈ joskˈil tzˈum, Simón u biˈ. Cˈo cˈu jun tataˈ, Cornelio u biˈ, pa ri tinimit Cesarea. Ri tataˈ riˈ are jun qui nimal soldados ri cˈo cien achijab pu kˈab. Ri soldados riˈ cäbix “Aj Italiano” chque. Ri areˈ xkˈijilan che ri Dios, junam cucˈ conojel ri e cˈo pa rachoch. Xniman che ri Dios, xuxej rib chuwäch. Qˈuia ri u banom che qui toˈic ri mebaˈib winak aj Israel, amakˈel cˈut xuban orar chuwäch ri Dios. Pa jun kˈij, craj pa ri rox hora re ri benak kˈij, cˈo ri xucˈut ri Dios chuwäch ri tat Cornelio. Are jun ángel ri takom lok rumal ri ka Tat. Kas xrilo xoc bi ri ángel rucˈ, te cˈu riˈ ri ángel xubij che: ¡Tat Cornelio! ―xcha che. Ri areˈ sibalaj xuxej rib, co xcaˈy che ri ángel, xutaˈ che: ¿Jas caj la, tat? ―xcha che. Are cˈu ri ángel xubij che: Ri Dios retam jas a banom, chi sibalaj caban orar chuwäch, xukujeˈ rilom ri utzil ri caban chque ri winak. Man sachinak tä waˈ che ri Areˈ. Cheataka bi jujun achijab pa ri tinimit Jope chusiqˈuixic lok jun tataˈ, Simón u biˈ, ri xukujeˈ cäbix Pedro che, ―cächaˈ. Ri areˈ cˈo pa rachoch jun tataˈ ri xukujeˈ cäcoj Simón che ru biˈ. We tataˈ riˈ are joskˈil tzˈum, ri cˈo rachoch chuchiˈ ri mar, ―cächaˈ. Ri tat Pedro cubij cˈu na chawe jas ri rajwaxic cabano, ―xcha ri ángel che ri tat Cornelio. Aretak benak chi ri ángel ri xtzijon rucˈ ri tat Cornelio, ri areˈ xeusiqˈuij quieb chque ri patänil tak re, xukujeˈ jun soldado ri sibalaj cuˈl u cˈux ri tat Cornelio chrij rumal kas tzij cäcojon ri soldado riˈ che ri Dios. Xutzijoj chque ronojel ri xrilo, te cˈu riˈ xeutak bi pa ri tinimit Jope. Chucab kˈij e benak ri achijab pa ri be, nakaj chic e cˈo wi che ri tinimit Jope. Ri tat Pedro cˈut xpaki puwiˈ ri ja ri cˈo wi chubanic orar, craj are ri u cablajuj hora chic. Sibalaj cänum chi ri tat Pedro, craj cäwiˈc, mäjaˈ cˈu cutzir ru wa re pakˈij. Ri Dios xuban che ri tat Pedro chi xsachiˈc, cˈo cˈu ri xucˈut ri Dios chuwäch. Xril ri caj tajin cäjakjobic, te cˈu riˈ xrilo chi tajin cäkaj lok cho ruwächulew jun liqˈuilic manta ri sibalaj nim, ri ximital chque ri quiejeb u tzaˈm. E cˈo cˈu ronojel u wäch awaj chupam ri manta. E cˈo chicop ri cajcaj cakan, xukujeˈ e cˈo chicop ri cäquijuruj quib, xukujeˈ niqˈuiaj chicop ri querapapic. Xuta cˈu Jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij che: Chatwalijok, Pedro, chacämisaj apachique chicop, chatwok, ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri tat Pedro, xubij che: ¡No, Wajaw! Man cˈo tä cˈu jumul nu tijom ri man yaˈtal tä u tijic, ri äwas chwe quintijo, ―xcha che. Xchˈaw jumul chic ri Jun ri xchˈaw nabe, xubij che ri tat Pedro: Ri cubij ri Dios chi yaˈtal u tijic, mabij at che chi äwas u tijic waˈ, ―xcha che. Oxmul cˈut xbantaj waˈ. Te cˈu riˈ ri manta xpaki chi jumul chicaj. Ri tat Pedro tajin cuchomaj jas quel cubij waˈ ri xrilo aretak ri achijab ri e takom bi rumal ri tat Cornelio xeopan chiˈ ri uchibe chutaˈic we chilaˈ ri rachoch ri tat Simón. Co xechˈawic chutaˈic we chilaˈ jekel wi jun tataˈ, Simón u biˈ, ri xukujeˈ cäbix Pedro che. Tajin cächoman cˈu na ri tat Pedro chrij ri xucˈut ri Dios chuwäch aretak ri Lokˈalaj Espíritu xubij che: Chawilampeˈ, e cˈo oxib achijab tajin catquitzucuj. Chatwalij baˈ, chatkaj cˈu na bic. Jat cucˈ, muban cˈu quieb a cˈux. Are ri in xinyoˈw takanic chque chi quepe che a chˈabexic, ―xcha ri Lokˈalaj Espíritu che ri tat Pedro. Xkaj cˈu lok ri tat Pedro, xopan chilaˈ jawijeˈ e cˈo wi ri achijab ri e takom bi rumal ri tat Cornelio, xubij chque: In riˈ ri quintzucuj alak. ¿Jas tajquil alak wucˈ? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij: Uj takom lok rumal ri tat Cornelio, ri qui nimal jun ciento soldados. Are jun tataˈ ri jicom ranimaˈ, ri cäniman che ri Dios. Ri areˈ sibalaj nim quil wi, xukujeˈ sibalaj lokˈ chquiwäch conojel ri winak aj Israel. Xbix cˈu che rumal jun ángel ri xtak lok rumal ri Dios, chi cutak siqˈuixic la rech queˈ la cho rachoch, cuta cˈu na ri tzij ri cäbij la, ―xecha che. Xeocsax cˈu pa ja rumal ri tat Pedro, xecanaj chilaˈ che ri jun akˈab. Chucab kˈij xewalijic, xeˈ cˈu ri tat Pedro cucˈ ri tataˈib. E rachiˈl jujun kachalal aj Jope. Chucab kˈij xeopan pa ri tinimit Cesarea. Eyeninak cˈu ri tat Cornelio chque junam cucˈ jujun chque ri rachalaxic, xukujeˈ ri winak ri sibalaj e utz rucˈ ri areˈ. Aretak xopan ri tat Pedro, xel lok ri tat Cornelio chucˈulaxic, xxuqui cˈu chuwäch chukˈijilaxic. Xpe cˈu ri tat Pedro, xuyaco, xubij che: ¡Walij la, tat Cornelio! Ri in, xak in achi jas ri lal, ―xcha che. Tajin quetzijonic, xeboc apan chiˈ ja. Xoc cˈu bi ri tat Pedro, teˈ xrilo qˈuia winak qui mulim quib. Xubij ri tat Pedro chque ri winak: Ri alak etam alak chi man yaˈtal tä che jun aj Israel cärachiˈlaj o coc pa rachoch jun winak ri man aj Israel taj. Ri Dios cˈut xucˈut chnuwäch chi man cuyaˈ taj quinbij chi are äwas ri quincˈoji rucˈ jun winak ri man aj Israel o quinbij chi man chˈajchˈoj tä ri ranimaˈ ri areˈ cho ri Dios. Rumal riˈ aretak xtakan alak che nu siqˈuixic, man cˈo tä jas xincoj pa nu tzij, xinpe chanim. Cwaj cˈut quinwetamaj jas che xtakan alak che nu siqˈuixic, ―xcha ri tat Pedro chque ri winak. Xchˈaw cˈu ri tat Cornelio, xubij: Xqueˈ ne lo quiejeb kˈij, jeˈ tak hora riˈ tajin quinban ri ayuno. Pa ri u rox hora re ri benak kˈij in cˈo pa ja, tajin quinban orar. Xak cˈu teˈtalic xtacˈatob jun achi chnuwäch ri sibalaj cäjuluw ri ratzˈiak. Xubij cˈu chwe: “Tat Cornelio, ri oración ri xabano xtataj rumal ri Dios, ri utzil ri tajin caban chque ri winak ri cˈo qui rajwaxic sibalaj utz cäril wi ri Dios. Chattakan baˈ chusiqˈuixic lok ri tat Simón ri xukujeˈ cäbix Pedro che, ri cˈo pa rachoch jun tataˈ, Simón u biˈ, ri cˈo pa ri tinimit Jope. We tataˈ riˈ are joskˈil tzˈum ri cˈo rachoch chiˈ ri mar. Aretak cäpetic cubij na chawe jas ri rajwaxic cabano,” ―xcha chwe. Rumal riˈ chanim xintakan che siqˈuixic la, cˈamow cˈut chi xpe la. Che cˈu we chanim konojel ka mulim kib chuwäch ri Dios. Cäkaj cˈut cäkatatabej ronojel ri takom la rumal ri Dios chubixic chke, ―xcha ri tat Cornelio che ri tat Pedro. Xuchaplej cˈu tzijonem ri tat Pedro, je waˈ xubij: Cämic kas xinwetamaj chi ri Dios xak junam queril conojel ri winak. Xa apachique tinimit ri quepe wi, ri Dios utz queril ri winak ri cäquixej quib chuwäch, ri queniman cˈu che, ri cäcaˈn ronojel u wäch utzil. Ri Dios xchˈaw cucˈ ri winak aj Israel rech cuya u bixic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. Ri Evangelio riˈ cubano chi queutzir ri winak rucˈ ri Dios, cuxlan cˈu ri canimaˈ. Xuban waˈ rumal ri Jesucristo, ri Kajaw nimalaj konojel. Ri alak kas etam alak ri xbantaj pa ronojel ri Judea, xchaptaj bi pa Galilea aretak ri tat Juan xutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque ri winak, xuban cˈu qui kasnaˈ. Etam alak chi ri Dios xuya u chukˈab ri Jesús aj Nazaret rumal ri Lokˈalaj Espíritu, xbin cˈu pa tak ri tinimit, xuban ronojel u wäch utzil chque ri winak, xeucunaj conojel ri qui rikom cˈäx pu kˈab ri Itzel. Jeˈ xuban waˈ rumal chi ri Dios are ri Areˈ cˈo rucˈ. Ri uj cˈut kas xkil waˈ ronojel ri xuban ri Jesús pa tak ri juyub re Judea xukujeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Te cˈu riˈ xcämisaxic, xrip cho ri cruz. Ri Dios cˈut xucˈastajisaj churox kˈij chquixol ri cäminakib, xubano chi xucˈut rib chkawäch uj. Man xucˈut tä cˈu rib chquiwäch conojel ri winak, xane xuwi chkawäch uj, ri ojer riˈ uj chaˈtal rumal ri Dios rech cäkakˈalajisaj ru Tzij. Uj cˈu riˈ ri junam xujwiˈ rucˈ ri Jesús aretak cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib. Xujutak cˈut rech cäkatzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque ri winak, xukujeˈ rech cäkakˈalajisaj chi are waˈ ri Jesús ri xocsax rumal ri Dios che Kˈatal Tzij pa qui wiˈ ri e cˈascˈoj, xukujeˈ pa qui wiˈ ri cäminakib. Xukujeˈ conojel ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer qui bim lok chi conojel ri quecojon che ri Jesús, rumal ri Areˈ cäsachtaj na ri qui mac, ―xcha chque. Cˈä tajin cätzijon ri tat Pedro aretak xkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ conojel ri tajin cäquitatabej ru Lokˈ Pixab ri Dios. Are cˈu ri cojonelab aj Israel ri e petinak rucˈ ri tat Pedro, sibalaj xquicajmaj chi xukujeˈ xkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Xquita cˈut chi quechˈaw pa juleˈ tak chˈabal chic, xukujeˈ cäquiya u kˈij ri Dios. Xubij cˈu ri tat Pedro: ¿A cˈo ne lo jun ri cuyaˈ cubij chi man cuyaˈ taj cäban qui kasnaˈ we winak riˈ, ri qui cˈamom ri Lokˈalaj Espíritu, jas ri ka cˈamom uj? Man cˈo taj, ―xcha chque. Xtakan cˈu ri tat Pedro chi cäban qui kasnaˈ pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Ri cojonelab cˈut xquibochiˈj ri tat Pedro chi cäcanaj na can quieb oxib kˈij chic cucˈ. Xquita cˈu ri apóstoles, xukujeˈ ri cojonelab ri e cˈo pa Judea, chi ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj xquicˈamowaj ru Lokˈ Pixab ri Dios. Aretak xtzelej ri tat Pedro pa Jerusalén, ri cojonelab aj Israel ri xak cäquichomaj ri retal ri ojer trato, xquichap yokˈonic chrij ri areˈ. Xquitaˈ cˈu che: ¿Jas che xoc la cucˈ ri winak ri man aj Israel taj, te cˈu riˈ xwiˈ la cucˈ? ―xecha che. Are cˈu ri tat Pedro xuchap u tzijoxic ronojel ri xbantajic, xubij chque: Pa jun kˈij in cˈo pa ri tinimit Jope. Aretak tajin quinban orar, cˈo ri xucˈut ri Dios chnuwäch. Xinwil jun nimalaj manta ri tajin cäkaj lok chicaj, chapom che ri quiejeb u tzaˈm, kajem cubano jawijeˈ ri in cˈo wi. Aretak kas xincaˈy che, te riˈ xinwilo e cˈo awaj cajcaj cakan chupam, nimak tak awaj, chicop ri cäquijuruj quib, xukujeˈ chicop ri cˈo qui xicˈ. Cˈo cˈu Jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij chwe: “Chatwalijok, Pedro, chacämisaj apachique chicop, chatwok,” ―xcha chwe. Ri in cˈut xinbij: “¡No, Wajaw! Man cˈo tä jumul nu tijom ri man yaˈtal tä u tijic, ri äwas chwe quintijo,” ―xincha che. Xinuchˈabej chi jumul, xubij: “Ri cubij ri Dios chi yaˈtal u tijic, mabij cˈu che chi äwas u tijic waˈ,” ―xcha chwe. Oxmul waˈ xucˈut rib chnuwäch, te cˈu riˈ ri manta ri e cˈo wi ri awaj xpaki chi jumul chicaj. Che we chanim riˈ xeopan oxib achijab che nu tzucuxic, ri qui petic pa ri tinimit Cesarea. Xeboc cˈu pa ri ja jawijeˈ ri in cˈo wi. Ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios xubij chwe chi muban quieb nu cˈux quineˈ cucˈ. Xebeˈ we wakib kachalal riˈ wucˈ. Konojel cˈut xujoc bi pa rachoch jun tataˈ. Ri tataˈ riˈ xutzijoj chke chi xril jun ángel ri xtaqˈui chuwäch pa ri ja, ri xubij che: “Cheataka bi jujun achijab pa ri tinimit Jope chusiqˈuixic lok jun tataˈ, Simón u biˈ, ri xukujeˈ cäbix Pedro che. Ri areˈ cubij na chawe jas ri rajwaxic cabano rech carik ru tobanic ri Dios, ri at xukujeˈ conojel ri awachalaxic,” ―xcha che. Aretak cˈut tajin quinkˈalajisaj ru Lokˈ Pixab ri Dios chquiwäch ri winak ri qui mulim quib chilaˈ, xkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ, jeˈ jas ri xkaj pa ka wiˈ uj nabe. Xnaˈtaj cˈu chwe ri tzij ri xubij ri Kajaw Jesús: “Ri tat Juan kas tzij xuban kasnaˈ rucˈ jaˈ, ri ix cˈut cäban na i kasnaˈ rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu,” ―xchaˈ. Je cˈu riˈ, we ri Dios xusipaj chque ri e areˈ jeˈ jas ri xusipaj chke uj ri uj cojoninak che ri Kajaw Jesucristo, ¿jas ta ne nu banic in chi quinkˈatej ri cuban ri Dios? ―xcha ri tat Pedro chque. Aretak ri kachalal cojonelab aj Jerusalén xquita ri xubij ri apóstol Pedro, man cˈo tä chi jas xquibij, xquiya cˈu u kˈij ri Dios, xquibij: ¡Xukujeˈ baˈ ri niqˈuiaj winak chic xyiˈ chque rumal ri Dios chi cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic rech cäquirik que ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic! ―xecha riˈ. Conojel cˈu ri cojonelab xeanimaj chuwäch ri cˈäxcˈol ri xwalij chquij pa Jerusalén pa ru kˈijol ri tat Esteban. E cˈo ri xebeˈ pa Fenicia, pa Chipre, xukujeˈ pa ri tinimit Antioquía. Chilaˈ cˈut xak xuwi chque ri winak aj Israel xquitzijoj wi ru Lokˈ Pixab ri Dios. Man xquitzijoj tä waˈ chque ri niqˈuiaj winak chic. E cˈo cˈu jujun cojonelab aj Chipre, aj Cirene ri xeopan pa Antioquía, e are cˈu tak waˈ xquitzijoj ri Evangelio rech ri Kajaw Jesús chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Xyiˈ cˈu qui chukˈab rumal ri Dios, je riˈ chi e qˈuia xecojonic, xquiya can ri ojer qui cˈaslemal, xquicˈamowaj ri Kajaw Jesús pa canimaˈ. Aretak cˈut xopan u tzijol waˈ cucˈ ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Jerusalén, xquitak cˈu bi ri tat Bernabé pa ri tinimit Antioquía. Aretak xopan ri tat Bernabé, xrilo cˈu chi conojel qui rikom ru tokˈob ri Dios, sibalaj xquicot ri areˈ. Xeupixbaj cˈu conojel chi cäquitakej ri cojonic chrij ri Kajaw Jesús, jicom cˈu ri canimaˈ. Ri tat Bernabé are jun utzalaj tataˈ, yoˈm u chukˈab rumal ri Lokˈalaj Espíritu, xukujeˈ sibalaj nim ru cojonic. Xa je riˈ e qˈuia ri xecojon che ri Kajaw Jesús rumal ri areˈ. Te cˈu riˈ xeˈ ri tat Bernabé pa ri tinimit Tarso chutzucuxic ri tat Saulo. Aretak xuriko, xucˈam bi pa ri tinimit Antioquía. Jun junab cˈut xecˈoji chilaˈ cucˈ ri kachalal cojonelab, xeˈquitijoj qˈuia winak. Are pa ri tinimit Antioquía ri xcoj wi Cristianos che qui biˈ ri cojonelab nabe mul. Pa tak cˈu ri kˈij riˈ e cˈo jujun kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xebel bi pa ri tinimit Jerusalén, xebeˈ pa ri tinimit Antioquía. Jun chque ri e areˈ, are Agabo u biˈ. Xtaqˈui cˈu akˈan chquixol ri kachalal. Xyiˈ che rumal ri Lokˈalaj Espíritu chi cuya u bixic chi cäpe na jun nimalaj wiˈjal pa ronojel ri ulew ri e cˈo wi winak. Xuban cˈu ri nimalaj wiˈjal riˈ aretak cˈo ri tat Claudio César che nimalaj takanel puwiˈ ri Roma. Are cˈu ri cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Antioquía xquichomaj u mulixic jujun tak quetzal rech cäquitak bi chque ri cojonelab ri e cˈo pa Judea che qui toˈic. Xquiya cˈut jampaˈ ri xecowin chuyaˈic. Xquimulij cˈu ri cuchuj, xquijach bi pa qui kˈab ri tat Bernabé, ri tat Saulo rech cäquicˈam bi chque ri cˈamal tak qui be ri cojonelab aj Judea. Pa tak cˈu ri kˈij riˈ ri tat Herodes ri nim takanel xuchap u banic cˈäx chque jujun chque ri kachalal cojonelab. Xutak cˈu u cämisaxic ri tat Jacobo ratz ri tat Juan rucˈ machete. Aretak xrilo chi xkaj waˈ ri xubano chquiwäch ri winak aj Israel, xtakan chuchapic ri tat Pedro. Xcˈulmataj waˈ aretak tajin ri nimakˈij re ri caxlan wa ri man co tä chˈäm rucˈ. Aretak u chapom chic, ri tat Herodes xucoj pa cheˈ, xujach pa qui kˈab quiejeb mulaj soldados rech cäquichajij. E cajcaj ri soldados e cˈo pa ri jujun mulaj. Are cˈu u chomanic ri tat Herodes cuya ri tat Pedro chquiwäch ri winak aretak ocˈowinak chi ri nimakˈij. Xa je riˈ xchajix ri tat Pedro cumal ri soldados pa ri cheˈ. Are cˈu ri kachalal cojonelab rucˈ chukˈab xquitakej u banic orar puwiˈ ri tat Pedro. Aretak ri tat Herodes xraj xresaj lok rech cuya chquiwäch ri winak, pa ri akˈab riˈ ri tat Pedro warinak chquixol quieb soldados, ximom rucˈ quieb ximibal re chˈichˈ. E cˈo chi cˈu niqˈuiaj soldados chic qui chajim ru chiˈ ri cheˈ. Xak teˈtalic xtacˈatob jun ángel takom rumal ri Dios chuxcut ri tat Pedro, te cˈu riˈ xuban sak che ru pam ronojel ri cheˈ, jeˈ ta ne chi xetzij quieb oxib chäj. Ri ángel xuchap ri tat Pedro pu tolocˈ, xucˈasuj, xubij che: ¡Chatwalijok chanim! ―xcha che. Chanim xetˈokopin ri ximibal re chˈichˈ ri cojom che ru kˈab. Xubij cˈu ri ángel che: Chacojo ri awatzˈiak, chaxima ri a xajäb, ―xcha che. Ri tat Pedro jeˈ xubano. Te cˈu riˈ ri ángel xubij chi che: ¡Chacojo ra kˈuˈ! ¡Joˈ baˈ! Chinaterenej, ―xcha che. Xel cˈu bic, xteri bi ri tat Pedro chrij ri ángel. Man cuchˈob tä cˈut we kas tzij chi are jun ángel ri tajin cärilo. Cuchomaj ri areˈ chi xa achicˈ waˈ ri tajin cubano. Xeocˈow chquiwäch ri nabe tak chajinelab, chquiwäch ri ucab xukujeˈ. Aretak xeopan rucˈ ri porta re chˈichˈ ri cˈo chiˈ ri be, xujak cˈu rib u tuquiel. Xebel bic, xquikˈaxaj jun be, xyiˈ cˈu can ri tat Pedro u tuquiel rumal ri ángel. Are cˈu ri tat Pedro xul pa sak, xubij: Cämic quinchˈobo chi kas tzij ri Kajaw Dios u takom lok jun ángel rech ri Areˈ che wesaxic pu kˈab ri tat Herodes, xukujeˈ pa qui kˈab ri winak aj Israel ri e eyeninak rech cäcaˈn cˈäx chwe, ―xchaˈ. Jeˈ tajin cuchomaj waˈ, xeˈ cho rachoch ri nan María ru nan ri tat Juan ri xukujeˈ cäbix Marcos che. Chilaˈ cˈut e cˈo wi qˈuia cojonelab ri junam tajin cäcaˈn orar. Aretak ri tat Pedro xchˈaw chiˈ ri porta re uchibe, xel lok jun ali u biˈ Rode che rilic. Aretak cˈut xuchˈob ru chˈabal ri tat Pedro, xa rumal ri nimalaj u quicotemal xsach che chi rajwaxic u jakic na ri uchibe. Man xujak tä cˈut, xane aninak xeˈ chubixic chque ri e cˈo pa ja chi ri tat Pedro cˈo chiˈ ri be. Ri e areˈ cˈut xquibij che: ¡Xa xatchˈujar riˈ! ―xechaˈ. Are cˈu ri ali xujiquiba u bixic chque chi kas tzij are ri tat Pedro. Xquibij cˈut: ¡Man are taj! Xane are waˈ ri ángel ri chajil re, ―xechaˈ. Are cˈu ri tat Pedro xutakej tzijonem chiˈ ri be. Aretak xquijak ri porta re ri uchibe, teˈ xquilo chi kas areˈ, xquixej cˈu quib. Xubij cˈu chque rucˈ ru kˈab chi mechˈaw chic. Te riˈ xubij chque jas xuban ri Dios che resaxic lok pa cheˈ. Xubij cˈu chque chi cäquibij waˈ che ri tat Jacobo xukujeˈ chque ri niqˈuiaj kachalal chic. Te cˈu riˈ xel bic, xeˈ pa jun cˈolibal chic. Aretak cˈut xsakiric, conojel ri soldados xetontiric rumal chi man quetam taj jas xuban ri tat Pedro. Are cˈu ri tat Herodes xtakan chutzucuxic, man xurik tä cˈut. Are xuya waˈ chquij ri chajinelab, xutak cˈu qui cämisaxic. Te cˈu riˈ ri tat Herodes xel bi pa Judea, xeˈ pa ri tinimit Cesarea, chilaˈ cˈut xcanaj wi. Sibalaj xpe royowal ri nim takanel Herodes chque ri winak ri e cˈo pa ri tinimit Tiro, xukujeˈ ri e cˈo pa ri tinimit Sidón. Xa je riˈ xquichomaj conojel ri winak re tak ri tinimit riˈ xebeˈ rucˈ ri tat Herodes. Xecowin cˈut xcaˈn utz rucˈ ri tat Blasto, jun tataˈ ri nim u banic, patänil re ri tat Herodes ri cätakan puwiˈ ri rachoch ri areˈ. Rumal ri tat Blasto xquibij che ri tat Herodes chi cutzir cucˈ. Conojel cˈu ri winak ri e cˈo pa ri tinimit Tiro, ri tinimit Sidón xquesaj ri tzukubal que pa rulew ri tat Herodes. Cˈo cˈu jun kˈij ri tat Herodes xeusiqˈuij conojel. Ri areˈ xucoj ri jeˈlalaj ratzˈiak ri nim quilic, xtˈuyi pa ru tˈuyulibal ri cätˈuyi wi aretak cuya takanic, te cˈu riˈ xuya jun tzijonem chquiwäch. Ri winak cˈut xquichap u rakic qui chiˈ, xquibij: ¡Are jun dios waˈ ri tajin cächˈawic, man are tä jun achi! ―xechaˈ. Chanim cˈut xpe jun ángel rech ri Dios, xusoc ri tat Herodes rumal chi man xuya tä u kˈij ri Dios. Xtij cˈu cumal ixjut, xcämic. Are cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios xjabunic, pa ronojel tinimit cˈut cätzijox wi. Ri tat Bernabé rachiˈl ri tat Saulo xbantaj can ri qui chac pa Jerusalén, xetzelej pa Antioquía, xquicˈam cˈu bi ri a Juan cucˈ, ri xukujeˈ cäbix Marcos che. E cˈo cˈu kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios chquixol ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Antioquía, xukujeˈ e cˈo tijonelab. E areˈ ri tat Bernabé, ri tat Simón ri xukujeˈ cäbix Negro che, ri tat Lucio ri aj Cirene, ri tat Manaén ri junam xqˈuiyisax rucˈ ri tat Herodes ri nim kˈatal tzij re Galilea, xukujeˈ cˈo ri tat Saulo. Pa jun kˈij tajin quekˈijilan che ri Kajaw Dios, xukujeˈ tajin cäcaˈn ayunar, xchˈaw cˈu ri Lokˈalaj Espíritu, xubij: Chitasa ri tat Bernabé rachiˈl ri tat Saulo chubanic ri chac ri e nu siqˈuim wi, ―xcha chque. Aretak xetoˈtaj che ri ayuno, xcaˈn orar, xquiya ri qui kˈab pa qui wiˈ, te cˈu riˈ xequitak bic. Xetak cˈu bi ri tat Bernabé, ri tat Saulo rumal ri Lokˈalaj Espíritu, xa je riˈ xebeˈ pa ri tinimit Seleucia, quelic chi bi chilaˈ pa barco, xekˈax pa Chipre, jun chˈäkap ulew waˈ ri cˈo pa ri mar. Aretak xeopan pa ri tinimit Salamina ri cˈo chiˈ ri mar, xquitzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel. Cachiˈl cˈu ri a Juan ri xukujeˈ cäbix Marcos che, cätoban ri areˈ cucˈ chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xquibinibej cˈu ronojel ri chˈäkap ulew riˈ, xeopan pa ri tinimit Pafos. Chilaˈ xquirik wi jun ajkˈij aj Israel, ri Barjesús u biˈ. Ri areˈ cuban che rib chi kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, man kas tzij tä cˈu ri cubij. Ri ajkˈij riˈ cˈo rucˈ ri nim kˈatal tzij, Sergio Paulo u biˈ, jun tataˈ waˈ ri sibalaj cˈo u noˈj. Xtakan cˈu ri areˈ chusiqˈuixic ri tat Bernabé rachiˈl ri tat Saulo, rumal chi craj cuta ru Lokˈ Pixab ri Dios. Are cˈu ri ajkˈij ri cäbix Elimas che pa ri chˈabal griego, xukˈatej qui wäch ri tat Bernabé, ri tat Saulo. Man craj tä ri areˈ chi cäcojon ri nim kˈatal tzij. Are cˈu ri tat Saulo ri xukujeˈ cäbix Pablo che, kajinak ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ, co xcaˈy che ri ajkˈij. Te cˈu riˈ xubij che: ¡Lal riˈ jun nimalaj banal tzij, lal banal etzelal, lal ralcˈual ri Itzel, are cˈulel la ru banic ronojel u wäch utzil! ¿Jas che man cätäni tä la chujechˈbexic ri jicomalaj u beyal ri kas u Tzij ri Dios? Cheyej baˈ na la, ¡ri Dios cucˈäjisaj na wäch la! Che quieb oxib kˈij man cäcaˈy tä chi na la, man quil tä chi na la ru sakil ri kˈij, ―xcha che. ¡Chanim cˈut xmoyiric! Xak cämalal chic pa tak u xcut, cutzucuj jachin cäyuken bic rumal chi man cäcaˈy tä chic. Aretak cˈut ri nim kˈatal tzij xril ri xbantajic, xcojon cˈu ri areˈ. Sibalaj cucajmaj ri tijonic chrij ri Kajaw Jesús. Xebel cˈu bi pa ri tinimit Pafos, ri tat Pablo xukujeˈ tak ri rachiˈl xeopan pa ri tinimit Perge ri cˈo pa Panfilia. Xcanaj cˈu can ri a Juan (ri xukujeˈ cucoj Marcos che ru biˈ), xtzelej can pa Jerusalén. Xebel chi bi ri e areˈ pa Perge, xeopan pa ri tinimit Antioquía re Pisidia. Pa jun kˈij cˈut re uxlanem, xeboc pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel, xetˈuyi cˈut. Aretak xsiqˈuitaj chupam tak ri wuj re ru Pixab ri Moisés, xukujeˈ chupam tak ri qui wuj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ri tataˈib cˈamal tak qui be ri winak xequisiqˈuij ri tat Pablo, ri tat Bernabé, xquibij chque: Kachalal, we cˈo jas caj alak cäbij alak che qui pixbexic ri winak, cuyaˈ cächˈaw alak, ―xecha chque. Xwalij cˈu ri tat Pablo, xucˈut rucˈ ru kˈab chi mechˈaw ri winak, te cˈu riˈ xubij chque: Alak tataˈib aj Israel, xukujeˈ ri alak ri nim quil wi alak ri Dios, ¡tampe alak! ―cächaˈ. Ru Dios ri tinimit Israel xeuchaˈ ri ka mam ojer, cumal cˈu ri e areˈ xuban jun nimalaj tinimit, pune xa cokxaˈnim quib pa Egipto. Ri Dios cˈut xucoj ri nimalaj u chukˈab che quesaxic lok chilaˈ. Ri Dios cawinak junab xucochˈ u wäch che ri qui cˈaslemal ri winak aj Israel pa ri juyub ri cätzˈinowic. Xusach qui wäch wukub tinimit ri e cˈo pa Canaán, xujach cˈu ri culew ri winak riˈ chque ri ka mam ojer. Te cˈu riˈ quiejeb ciento junab rucˈ cawinak lajuj chic xkˈat tzij pa qui wiˈ cumal kˈatal tak tzij. Ri ka mam Samuel cˈut, jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, are qˈuisbal que ri kˈatal tak tzij riˈ. Xquitaˈ cˈu ri winak che ri Dios chi cucoj jun nim takanel ri cätakan pa qui wiˈ. Xucoj cˈu ri tat Saúl ru cˈojol ri tat Cis che nim takanel pa qui wiˈ. Ri tataˈ riˈ are re ri rachalaxic ri ka mam Benjamín ojer. Cawinak junab cˈut xtakan ri areˈ pa qui wiˈ. Te cˈu riˈ ri Dios xresaj ri tat Saúl che takanel, xucoj chi ri ka mam David che takanel pa qui wiˈ. Chrij cˈu waˈ xubij wi: “Nu rikom ri a David ru cˈojol ri tat Isaí. Cäquicot cˈu ri wanimaˈ rumal waˈ we achi riˈ. Cuban cˈu na ri areˈ ronojel ri cwaj,” ―xcha ri Dios. Ri Jesús cˈut are jun chque ri rachalaxic ri ka mam David, are cˈu waˈ ri xwalijisax rumal ri Dios rech queutoˈ ri winak aj Israel, jeˈ jas ri xuchiˈj lok ojer. Mäjok cˈu cul ri Jesús, ri tat Juan xutzijoj chque conojel ri winak aj Israel chi rajwaxic cäquiqˈuex qui chomanic, cäquiquˈex canimaˈ, cäban cˈu qui kasnaˈ. Aretak cˈut xa coˈl man copan ru cämical ri tat Juan, xubij ri areˈ chque ri winak: “¿Jachin ri in quichomaj ix? Man in tä riˈ ri Cristo, ri Toˈl Ke ri tajin queyej alak. Cˈä te cäpe na ri Areˈ. Sibalaj nim u kˈij, man takal tä cˈu chwe quinquir u cˈamal ru xajäb,” ―xcha chque, ―cächa ri tat Pablo. Je cˈu riˈ, kachalal, ri alak rachalaxic ri ka mam Abraham, xukujeˈ alak ri cäpe alak pa niqˈuiaj tak tinimit chic ri nim quil wi alak ri Dios: Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cutzijoj ru tobanic ri Areˈ are xtzijox chke nimalaj konojel ri uj. Conojel cˈu ri winak pa ri tinimit Jerusalén, xukujeˈ ri cˈamal tak qui be, man xquetamaj taj jachin riˈ ri Jesús. Man xquicoj tä cˈu pa cuenta ri tzij ri tzˈibtal can cumal ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäsiqˈuix pa ri rachoch Dios pa tak ri kˈij re uxlanem. Ri e areˈ xquicämisaj ri Jesús, jeˈ cˈu xel wi jas ri qui bim can ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Pune man cˈo tä jas xquirik chrij ri Jesús ri takal wi cäcämisaxic, ri e areˈ cˈut xquibij che ri tat Pilato chi cutak u cämisaxic. Aretak bantajinak cumal ronojel ri tzˈibtal ojer chrij ri Jesús, xquikasaj cho ri cruz, xquicˈam bi pa mukic. Ri Dios cˈut xucˈastajisaj ri Jesús chquixol ri cäminakib. Pa tak ri kˈij riˈ qˈuia mul xucˈut rib ri Jesús chquiwäch ri tijoxelab ri xebeˈ rucˈ aretak xel bi pa Galilea, xeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Cämic cˈut are ri e areˈ ri tajin cäquitzijoj chque ri winak chrij ri Jesús jas ri u banom, ―cächa chque. Xak je riˈ ri uj xukujeˈ cäkatzijoj chech alak ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio: Are waˈ ri xuchiˈj ri Dios chque ri ka mam ojer, ri ya u yoˈm chic chke uj konojel, ri uj cachalaxic can ri ojer tak winak. Je waˈ xubano aretak xucˈastajisaj ri Jesús chquixol ri cäminakib. Jeˈ xcˈulmatajic jas ri tzˈibtal pa ri ucab salmo, cubij: “Cämic riˈ at nu yoˈm chquiwäch ri winak rech cäquetamaj chi at riˈ ri kas nu Cˈojol,” ―cächaˈ. Ri Dios cˈut xubij chi cucˈastajisaj na chquixol ri cäminakib rech man cäkˈay tä ru cuerpo. Je riˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios jawijeˈ ri tzˈibtal wi: “Quintokˈobisaj na i wäch jas ri xinchiˈj che ri i mam David,” ―cächaˈ. Rumal riˈ cubij pa jun salmo chic: “Mäya la che ri Lokˈalaj Patänil ech la chi cäkˈay ru cuerpo,” ―cächa riˈ. Kas tzij cˈut ri ka mam David xeupatänij ri winak ri e cˈo pa tak ri kˈij ri cˈasal ri areˈ. Xeupatänij jeˈ jas ri xtakan wi ri Dios. Xcäm cˈut, xmuk cucˈ ru mam, are cˈu ru cuerpo xkˈayic. Are cˈu ri Jesús ri xucˈastajisaj ri Dios chquixol ri cäminakib, man xkˈay tä ru cuerpo. Chetamaj baˈ alak, kachalal, chi rumal ri Jesús cätzijox ri sachbal mac chech alak. Rumal ri Jesús conojel ri quecojonic cäsachtaj ri qui mac, ri qui mac ri man cuyaˈ taj cäsachic rumal ru Pixab ri Moisés. Chila baˈ ib alak, mäkaj ne chij alak ri xquitzˈibaj can pa ri qui wuj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: Chiwilampe ix ri xa quitzeˈj u wäch ri kas tzij, chixcajmanok, chsach baˈ i wäch. Je riˈ, rumal chi ri in quinban na nimak tak cajmabal pa tak ri i kˈijol ri man quicoj tä cˈu na we ta cˈo jun winak cutzijoj waˈ chiwe, ―cächaˈ, ―xcha ri tat Pablo chque. Aretak ri tat Pablo, ri tat Bernabé xebel lok pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel, xepe ri winak, xquitaˈ tokˈob chque chi quetzelej chi jumul chilaˈ wukubix pa ri kˈij re uxlanem, rech cäquitzijoj na ru Lokˈ Pixab ri Dios. Aretak xetoˈtaj ri winak che ri mulin ib, e qˈuia chque ri winak aj Israel, xukujeˈ ri niqˈuiaj winak chic ri quekˈijilan che ri Dios, xebeˈ cucˈ ri tat Pablo, ri tat Bernabé. Ri e areˈ cˈut xequipixbaj chi cäquitakej ri cojonic chrij ri Dios, ru banom tokˈob chque nimalaj conojel. Wukubix chic, aretak xurika ri kˈij re uxlanem, conojel ri winak pa ri tinimit xquimulij quib chutatabexic ru Tzij ri Dios. Ri winak aj Israel, aretak xquil ri qˈuialaj winak, cˈäx xquinaˈ pa canimaˈ, xquitzeˈj u wäch ri tat Pablo, xquicˈulelaj u wäch ru tzij. Are cˈu ri tat Pablo rachiˈl ri tat Bernabé co xechˈawic, man xquixej tä quib, xquibij: Chech alak, ri winak aj Israel, rajwaxic cätzijox wi nabe ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Rumal cˈu chi man cäcˈamowaj tä alak, cänaˈ ib alak chi man takal tä chech alak ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, rumal riˈ cämic cujeˈ cucˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Rumal chi jeˈ uj u takom wi ri Kajaw Dios, xubij cˈut: At nu cojom rech caya sakil chque conojel ri winak cho ruwächulew, chi rumal awech at cuyaˈ cäquirik na ru tobanic ri Dios, nimalaj conojel ri winak cˈä chuqˈuisbal ruwächulew, ―xcha ri Dios, ―xecha chque ri winak. Ri niqˈuiaj winak chic, aretak xquita waˈ we tzij riˈ, sibalaj xequicotic. ¡Xquichap u bixic chi ru Lokˈ Pixab ri Kajaw Dios are sibalaj utz! Conojel cˈu ri e siqˈuim churikic ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic xecojon che ri Cristo. Je riˈ xtzijox ru Lokˈ Pixab ri Dios pa conojel tak ri tinimit re ri cˈolibal riˈ. Are cˈu ri winak aj Israel xquicoj qui cˈux jujun ixokib ri quekˈijilan che ri Dios, ri nimak qui banic, xukujeˈ xquicoj qui cˈux ri tataˈib ri nimak qui banic ri e cˈo pa ri tinimit. Je waˈ xcaˈno rech cäquiyac quib chquij ri tat Pablo, ri tat Bernabé. Xequesaj cˈu na bi pa ri qui tinimit. Ri tat Pablo, ri tat Bernabé xquitotaˈ can ri ulew che ri cakan chquiwäch ri winak chukˈalajisaxic chi man utz taj ri qui banom, cˈo qui mac. Te cˈu riˈ xebeˈ pa ri tinimit Iconio. Are cˈu ri cojonelab chilaˈ pa ri tinimit Antioquía sibalaj xequicotic, kˈalaj cˈut chi ri Lokˈalaj Espíritu tajin cätakan pa canimaˈ. Aretak xeopan pa ri tinimit Iconio, ri tat Pablo, ri tat Bernabé xeboc pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xquitzijoj xubano chi e qˈuia chque ri winak aj Israel xecojonic, xukujeˈ e qˈuia chque ri niqˈuiaj winak chic. Are cˈu ri winak aj Israel ri man quecojon tä che ru Lokˈ Pixab ri Dios xquicoj qui cˈux ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, rech cäquetzelaj qui wäch ri cojonelab. Rumal riˈ ri tat Pablo, ri tat Bernabé naj xecˈoji na chilaˈ. Man xquixej tä quib chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, cuˈl cˈu qui cˈux chrij ri Kajaw Jesús. Are ri Kajaw Jesús xucˈut chquiwäch ri winak chi are ri Areˈ yoˈwinak ri tzij riˈ chque. Are tzij waˈ ri tajin cäquitzijoj ri apóstoles chrij ru tokˈob ri Dios. Xuya cˈu qui chukˈab rech cäcaˈn nimak tak etal, xukujeˈ nimak tak cajmabal chquiwäch ri winak. Are cˈu ri winak ri e cˈo pa ri tinimit xuban quieb qui cˈux chquij ri apóstoles. Niqˈuiaj xquicoj quib cucˈ ri winak aj Israel, niqˈuiaj chic xquicoj quib cucˈ ri apóstoles. Te cˈu riˈ ri winak aj Israel cucˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj xjunamataj qui tzij cucˈ ri cˈamal tak qui be, xewalij cˈu chquij ri apóstoles che qui cˈulelaxic, chi cäquitzeˈj qui wäch, quequiban cˈu che abaj. Aretak cˈut ri tat Pablo, ri tat Bernabé xquetamaj waˈ, xeanimaj bic, xebeˈ pa Listra, pa Derbe. E areˈ tinimit waˈ ri e cˈo pa Licaonia. Xukujeˈ xebeˈ pa tak ri cˈolibal chquij tak we tinimit riˈ. Chilaˈ cˈut xukujeˈ xquitzijoj wi ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Cˈo cˈu jun achi pa Listra ri man cäcowin taj cäbinic. Xa tˈuyul kajok chilaˈ. Ri achi riˈ man cˈo tä jumul bininak rumal chi cˈäx u banom ri rakan tzpa tak ri kˈij ri xil u wäch. We achi riˈ u tatabem ri tajin cutzijoj ri tat Pablo. Ri tat Pablo cˈut co xcaˈy che, xrilo chi cˈo u cojonic rech cutziric. Co cˈu xuchˈabej, xubij che: ¡Chatwalijok, chattacˈalok! ―xcha che. Ri achi cˈut xak jun xuyaˈ, xtaqˈuic, xuchap binem. Aretak ri winak xquil ri xuban ri tat Pablo, xquirak qui chiˈ, xquibij pa ri qui chˈabal ri aj Licaonia: ¡E areˈ ri ka dios waˈ ri jeˈ quepe winak ri e ulinak kucˈ! ―xechaˈ. Xquibij chi ri tat Bernabé are ri qui dios u biˈ Júpiter, are cˈu ri tat Pablo are ri qui dios u biˈ Mercurio, rumal chi are ri areˈ ri sibalaj cätzijonic. Ri sacerdote ri cäpatänin pa ri rachoch ri qui dios Júpiter ri cˈo chuchiˈ ri tinimit, xeucˈam lok amaˈib tak wacäx, xukujeˈ wikobal re cotzˈij. Ri sacerdote riˈ junam cucˈ ri winak, e areˈ ta xcaj xequikˈijilaj ri apóstoles, xukujeˈ xequicämisaj ta ri wacäx chuyaˈic chquiwäch. Aretak cˈut ri quieb apóstoles, ri tat Bernabé rachiˈl ri tat Pablo, xquil ri tajin cäcaˈno, xquijis ri catzˈiak chquij. (Ri xcaˈn ri apóstoles, are cucˈut chquiwäch ri winak chi sibalaj äwas ri tajin cäcaˈno.) Xquinim quib chquixol ri winak, xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Tataˈib! ¿Jas che jeˈ tajin cäban alak waˈ? Ri uj xak uj winak jeˈ jas ri alak. Ri uj cˈut, uj petinak chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chech alak, rech cäya can alak u banic waˈ ri nakˈatal wi alak ri man cˈo tä qui patän, rech cäcojon alak che ri cˈaslic Dios. Are Dios waˈ ri banowinak ri caj, ri ulew, ri mar, xukujeˈ conojel ri jastak ri e cˈo cho ri caj, ri e cˈo cho ri ulew, xukujeˈ ri e cˈo pa ri mar. Pa ri ojer tak kˈij ri Dios xuya chque ri winak chi cäcaˈno jachique ri cäcaj. Amakˈel cˈut xucˈut chquiwäch ri winak jachin riˈ ri Areˈ rucˈ ri u banic utzil chque. Are ri Areˈ cäyoˈw ri jäb, cubano chi sibalaj cäwächin ri ka ticoˈn, cuya ronojel ri cäkatijo, cuya cˈu quicotemal pa kanimaˈ, ―xecha chque. Pune jeˈ xquibij waˈ ri apóstoles, xajwataj chi xquicoj qui chukˈab chukˈatexic chi ri winak mat xequicämisaj ri wacäx chuyaˈic chquiwäch che qui kˈijilaxic. Xeopan cˈu jujun winak aj Israel ri e petinak pa ri tinimit Antioquía, xukujeˈ pa ri tinimit Iconio ri xquicoj qui cˈux ri winak, xcaˈn cˈu ri tat Pablo che abaj. Xquichomaj cˈut chi ya cäminak chic, xquichararej bic, xequiya cˈu can chutzaˈm ja. Aretak cˈut xquimulij quib ri cojonelab chrij ri tat Pablo, ri areˈ xwalijic, xoc chi na bic pa ri tinimit. Chucab kˈij, rachiˈl ri tat Bernabé, xeˈ pa ri tinimit Derbe. Aretak xetoˈtaj chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio pa ri tinimit Derbe ri xecojon wi qˈuia winak, xetzelej chi jumul pa Listra, pa Iconio, xukujeˈ pa Antioquía. Pa tak we tinimit riˈ xquiya cˈu animaˈ chque ri cojonelab, xequipixbaj cˈut chi cäquitakej ri cojonic che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Xukujeˈ xquibij chque chi rajwaxic cujocˈow na pa tak qˈuia u wäch cˈäxcˈol cˈä mäjok cujopan rucˈ ri Dios rech cätakan ri Areˈ pa ka wiˈ. Xequicoj cˈu cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab pa ronojel tinimit. Xcaˈn orar, xcaˈn ri ayuno, te cˈu riˈ xequijach pu kˈab ri Kajaw Dios ri e cojoninak che. Pa ri qui tzelejic, xeocˈow pa Pisidia, xeopan cˈu pa Panfilia. Xquitzijoj na ru Lokˈ Pixab ri Dios pa ri tinimit Perge, te cˈu riˈ xekˈax pa Atalia. Quelic chilaˈ xquiya bi quib pa ri barco, xebeˈ pa Antioquía. Are tinimit waˈ ri xejach wi pu kˈab ri Dios rech cuban tokˈob chque che qui toˈic chubanic ri chac ri cˈä te xqˈuis cumal. Aretak xeopan pa Antioquía, xequimulij ri kachalal cojonelab. Xquitzijoj cˈu chque ri nimak tak cajmabal ru banom ri Dios cucˈ, xquitzijoj xukujeˈ jas xuban ri Dios chuyaˈic chque ri niqˈuiaj winak chic ri man aj Israel taj chi ri e areˈ xukujeˈ quecojonic. Naj cˈut xecˈoji na ri tat Pablo, ri tat Bernabé chilaˈ cucˈ ri cojonelab. Pa tak ri kˈij riˈ xeopan jujun achijab pa ri tinimit Antioquía ri e petinak pa Judea. Xquichap cˈu qui tijoxic ri cojonelab chilaˈ, xquibij cˈu chque chi we cäcaj cäquirik ru tobanic ri Dios rajwaxic cäcoj ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo ri alabom, xukujeˈ ri achijab, jeˈ jas ri takaninak wi ri ka mam Moisés. Are cˈu ri tat Pablo, ri tat Bernabé xequicˈulelaj ri achijab riˈ. Je riˈ xchomaxic chi utz na quebeˈ ri tat Pablo, ri tat Bernabé pa ri tinimit Jerusalén cachiˈl niqˈuiaj cojonelab chic rech cäquichomaj waˈ cucˈ ri apóstoles, xukujeˈ cucˈ tak ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab pa ri tinimit riˈ. Ri kachalal cojonelab aj Antioquía xequitak bi ri tat Pablo, ri tat Bernabé cachiˈl ri niqˈuiaj cojonelab chic. Benam que pa Jerusalén, xeocˈow pa Fenicia, pa Samaria, cäquitzijoj cˈu chque ri cojonelab chi ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj tajin cäquiya can ri ojer qui cˈaslemal, tajin cäquipatänij ri Dios. Ri cojonelab pa tak ri cˈolibal riˈ sibalaj xequicotic aretak xquita u bixic waˈ. Aretak ri tat Pablo, ri tat Bernabé xeopan pa Jerusalén, utz qui cˈulaxic xban cumal ri kachalal cojonelab, ri apóstoles, xukujeˈ ri cˈamal tak qui be ri cojonelab. Xquitzijoj cˈut ronojel ru banom ri Dios cucˈ. E cˈo cˈu jujun tataˈib fariseos ri e cojoninak chic che ri Cristo, xetaqˈui akˈanok, xquibij: Rajwaxic cäcoj ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo ri achijab, ri alabom ri man e aj Israel taj, cäbix cˈu chque chi rajwaxic cäquitakej u banic jas ri cubij ru Pixab ri ka mam Moisés, ―xechaˈ. Xquimulij cˈu quib ri apóstoles xukujeˈ ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab chuchomaxic rij we tijonic riˈ. Naj cˈut xquichomala quib, te cˈu riˈ xwalij akˈan ri tat Pedro, xubij chque: Kachalal, etam alak chi xqueˈ quieb oxib junab waˈ, ri Dios xinuchaˈ in chxol alak chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, rech ri e areˈ xukujeˈ cäquita ri Evangelio, quecojonic. Ri Dios cˈut, ri retam ri cˈo pa tak canimaˈ ri winak, xukˈalajisaj chi queucˈamowaj ri e areˈ xukujeˈ, aretak xuya ri Lokˈalaj Espíritu chque, jeˈ jas ri u yoˈm chke uj. Ri Dios man jalan tä xeril wi ri e areˈ rucˈ ri uj, xane junam xuban chke. Xuchˈaj cˈu ri canimaˈ ri e areˈ xukujeˈ, aretak xecojon che ri Cristo. Ri alak cˈut, ¿jas che cuban quieb cˈux alak chrij ru banom ri Dios, cäya cˈu alak jun ekaˈn chquij we cojonelab riˈ, jun ekaˈn chi ri ka mam ojer man xecowin tä che rekaxic, junam kucˈ ri uj? Ri uj cˈut cäkacojo chi cäkarik ru tobanic ri Dios rumal ru tokˈob ri Kajaw Jesucristo, xak junam jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, ―xcha ri tat Pedro chque. Xa je riˈ conojel ri winak man cˈo tä jas xquibij. Are xquitatabej na ri qui tzij ri tat Bernabé, ri tat Pablo. Xquitzijoj cˈut ri nimak tak etal, xukujeˈ nimak tak cajmabal ru banom ri Dios chquixol ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj rumal quech ri e areˈ. Aretak xetoˈtaj ri e areˈ che ri qui tzij, xchˈaw chi ri tat Jacobo, xubij: Kachalal, tampe alak ri quinbij: Ri kachalal Simón Pedro u bim chke ri xuban ri Dios aretak nabe mul xutokˈobisaj qui wäch ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, xeuchaˈ cˈu jumulaj winak chquixol ri e rech ri Areˈ. Are cˈu waˈ jeˈ jas ri xquitzˈibaj can ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer ri cubij: Aretak cäbantaj na waˈ, quintzelej lok, quintoban na chiwe, quincoj chi na jun nim takanel pi wiˈ, jeˈ jas ri i mam David, ―cubij ri Kajaw Dios. Ri Areˈ cuban na u banic ronojel, cuban chi na utzil chiwe. Je riˈ quinbano rech conojel ri niqˈuiaj winak chic cäquitzucuj ri Kajaw Dios, conojel qui wäch winak cho ruwächulew ri cäquinaˈtaj ri nu biˈ, cäquitaˈ ri nu tobanic. Are waˈ ri cubij ri Kajaw Dios ri u yoˈm lok u bixic ronojel waˈ we tzij riˈ, ri u bim canok pa tak ri ojer tak kˈij, ―xcha riˈ. Ri tat Jacobo xutakej tzijonem, xubij: Rumal riˈ ri in quinchomaj chi man cuyaˈ taj cäkabij chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, ri tajin cäquiya can ri ojer qui cˈaslemal rech queniman che ri Dios, chi rajwaxic cäcoj ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo. Xuwi cäkatzˈibaj bi jun wuj, cäkatak cˈu bi chque. Cäkabij bic chi mäquitij chi ri tiˈj ri yoˈm chquiwäch tak tiox ri xa e banom cumal winak, chi man cäcaˈn taj jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Cäkabij cˈut chi man cäquitij tä chi u tiˈjol awaj ri xa jitzˈam waˈ chucämisaxic, xukujeˈ chi man cäquitij tä quicˈ. Tzojer cˈu lok waˈ e cˈo winak pa ronojel tinimit ri cäquitzijoj ri Pixab ri xutzˈibaj can ri ka mam Moisés. (Ronojel waˈ ri cäkatzˈibaj bi pa we carta, are tzˈibtal pa ru Pixab ri Moisés.) We Pixab riˈ cäsiqˈuix pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel pa tak ri kˈij re uxlanem, ―xcha ri tat Jacobo chque. Xquichomaj cˈu ri apóstoles, xukujeˈ ri cˈamal tak qui be ri cojonelab, xukujeˈ conojel ri kachalal cojonelab chi quequichaˈ jujun achijab rech quequitak bi pa ri tinimit Antioquía junam rucˈ ri tat Pablo, ri tat Bernabé. Xquichaˈ cˈu ri tat Judas ri xukujeˈ cäbix Barsabás che, xukujeˈ ri tat Silas, ri nim qui banic chquixol ri cojonelab. Xquiya cˈu bi we wuj riˈ pa qui kˈab, cubij: “Uj, ri uj apóstoles, xukujeˈ ri uj ri cˈamal tak qui be ri cojonelab, xukujeˈ ri uj, uj riˈ ri cojonelab ri cˈo pa ri tinimit Jerusalén, ri uj konojel cäkaya apan rutzil wäch alak, kachalal, alak riˈ ri man aj Israel taj, ri cˈo alak pa ri tinimit Antioquía, pa Siria, xukujeˈ pa Cilicia. Ka tom chi e cˈo jujun ri elinak bi chkaxol ri e opaninak ucˈ alak, ri man uj taj uj takowinak bic. Qui cojom cˈux alak rucˈ ri qui tzij, qui cˈäxcˈobisam animaˈ alak, je riˈ chi xuban quieb cˈux alak. Qui bim chech alak chi rajwaxic cäcoj alak ri retal ri ojer trato, chi cäkˈat ru cuerpo jun achi o jun ala, xukujeˈ chi cäban alak jas ri cubij ru Pixab ri Moisés. Rumal riˈ xkachomaj, xjunamataj cˈu ri ka chomanic chi quekatzucuj jujun achijab chkaxol rech quekatak bi ucˈ alak junam cucˈ ri lokˈalaj tak kachalal, ri tat Bernabé, ri tat Pablo. Ri kachalal Pablo, ri kachalal Bernabé qui yoˈm ri qui cˈaslemal chupatänixic ri Kajaw Jesucristo, xak cˈu coˈl man xecäm tä rumal. Xak je riˈ cäkatak bi ri kachalal Judas, xukujeˈ ri kachalal Silas, rech cäquibij na chech alak ri xchomaxic. Ri Lokˈalaj Espíritu, xukujeˈ ri uj, utz xkilo chi man cˈo tä chi jun ekaˈn cäkaya chij alak, xane xuwi we takanic riˈ ri rajwaxic: Are waˈ chi mätij chi alak ri tiˈj ri yoˈm chquiwäch tak tiox ri xa e banom cumal winak, chi man cäcaˈn tä alak jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, chi man cätij tä alak ri u tiˈjol jun awaj ri xa jitzˈam waˈ chucämisaxic, xukujeˈ chi man cätij tä chi alak ri quicˈ. We cänimaj alak waˈ, utz riˈ ri cäban alak. Ri Dios baˈ cächajin alak. Chˈabej chi alak,” ―cächa riˈ chupam ri wuj. Ri achijab ri xetak bic, xebeˈc. Xquitakej bi ri qui be, xebeˈ pa Antioquía. Aretak xeopanic xequimulij ri kachalal cojonelab, xquijach cˈu ri wuj pa qui kˈab. Aretak xsiqˈuix u wäch ri wuj chquiwäch, sibalaj xequicot ri kachalal, rumal chi sibalaj xucuˈbisaj qui cˈux. Ri tat Judas xukujeˈ ri tat Silas, xukujeˈ e kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xquicuˈbisaj cˈu qui cˈux ri cojonelab, xukujeˈ xquiya animaˈ chque cucˈ tak ri tzij ri xquibij. Naj cˈut xetzijonic. Xecˈoji cˈu na quieb oxib kˈij chilaˈ, te cˈu riˈ xejach bi rucˈ utzil cumal ri kachalal cojonelab. Xetzelej cˈu cucˈ ri kachalal ri e cˈo pa Jerusalén ri e takowinak bic. Are cˈu ri tat Silas xuchomaj chi cäcanaj can pa Antioquía. Jeˈ cˈut xubano. Xukujeˈ ri tat Pablo rachiˈl ri tat Bernabé xecanaj can pa Antioquía. Junam cucˈ qˈuia kachalal chic, xquitakej qui tijoxic ri cojonelab, xukujeˈ xquitzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ocˈowinak chi quieb oxib kˈij aretak ri tat Pablo xubij che ri tat Bernabé: Jekasolij jumul chic ri kachalal pa tak ri tinimit jawijeˈ ka tzijom wi ru Lokˈ Pixab ri Kajaw Jesús, che quilic jas ri caˈnom, ―xcha che. Are cˈu ri tat Bernabé are craj cucˈam bi ri a Juan cucˈ, ri xukujeˈ cäbix Marcos che. Are cˈu ri tat Pablo man utz taj xrilo, rumal chi are waˈ ri xutas can rib chquij ri e areˈ pa Panfilia. Man xutakej tä ri chac cucˈ chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri tat Pablo, ri tat Bernabé naj xquichomala quib, man xjunamataj tä cˈu ri qui chomanic. Xa je riˈ xquitas quib. Ri tat Bernabé xucˈam bi ri a Marcos che rachiˈl, xeˈ pa Chipre. Are cˈu ri tat Pablo, are xuchaˈ ri tat Silas che rachiˈl. Xejach cˈu bi pu kˈab ri Dios cumal ri cojonelab rech cuban tokˈob chque che qui toˈic chubanic ri chac. Xocˈow ri areˈ pa Siria, pa Cilicia, xuya cˈu animaˈ chque ri kachalal cojonelab. Ri tat Pablo, ri tat Silas xeopan pa tak ri tinimit Derbe rucˈ ri tinimit Listra. Chilaˈ cˈut xquirik wi jun ala cojonel, Timoteo u biˈ, ral jun ixok cojonel aj Israel, are cˈu ru tat are aj Grecia. Ri kachalal ri e cˈo pa ri tinimit Listra, xukujeˈ pa Iconio, xquibij chi ri a Timoteo sibalaj utz ru cˈaslemal. Ri tat Pablo xubij che ri a Timoteo chi queˈ rucˈ, nabe cˈut xucoj na ri retal ri ojer trato che ru cuerpo rech man cäpe tä coyowal ri winak aj Israel ri e cˈo pa tak ri tinimit riˈ. Conojel cˈut quetam chi ru tat ri a Timoteo are aj Grecia. Pa conojel tak ri tinimit ri xeocˈow wi xquiya u bixic chque ri cojonelab ri xchomax pa Jerusalén cumal ri apóstoles, xukujeˈ cumal ri cˈamal tak qui be ri cojonelab. Je riˈ ri kachalal cojonelab xquijiquiba canimaˈ chrij ri Dios, xnimar na ri qui cojonic. Ronojel kˈij cˈut tajin queqˈuiaric. Ri tat Pablo, ri rachiˈl xquitakej ri qui be, xekˈax pa Frigia, xukujeˈ pa Galacia. Opaninak cˈut pa Asia, man xyiˈ tä chque rumal ri Lokˈalaj Espíritu chi cäquitzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chilaˈ. Aretak xeopan pa ri cˈulbat re Misia, xquichomaj chi quebeˈ pa Bitinia, man xyiˈ tä cˈu waˈ chque rumal ri Lokˈalaj Espíritu re ri Jesús. Xak cˈu xeocˈow pa Misia, xebeˈ pa ri tinimit Troas ri cˈo chiˈ ri mar. Chilaˈ cˈut cˈo ri xucˈut ri Dios chuwäch ri tat Pablo chakˈab pa ri rachicˈ. Are jun achi aj Macedonia ri tacˈal chuwäch, cutaˈ cˈu tokˈob che ri tat Pablo, cubij: “Chocˈow la pa Macedonia, chujtoˈ baˈ la,” ―xcha che. Aretak ri tat Pablo xril waˈ we achi riˈ, chanim xujwalijic, xujeˈ pa Macedonia. Xketamaj chi kas tzij chi ri Dios tajin cujusiqˈuij chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri winak ri e cˈo chilaˈ. Kelic bi pa ri tinimit Troas, xujoc pa jun barco, jicom xujeˈc cˈä xujopan pa ri chˈäkap ulew ri cˈo pa ri mar, Samotracia u biˈ. Chucab kˈij chic xujkˈax pa ri tinimit Neápolis. Kelic chi bi chilaˈ xujeˈ pa Filipos, ri nabe tinimit re Macedonia. Jun tinimit waˈ ri qui mulim wi quib winak ri e petinak pa ri tinimit Roma xukujeˈ niqˈuiaj tinimit chic. Quieb oxib kˈij xujcˈoji na chilaˈ. Pa jun kˈij re uxlanem xujel bi chrij ri tinimit, xujeˈ chuchiˈ ri nimaˈ ri e nakˈatal wi ri winak cäcaˈn orar. Xujtˈuyi chilaˈ, xkatzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri ixokib ri qui mulim quib jelaˈ. Jun chque ri ixokib ri e cˈo chilaˈ, are Lidia u biˈ, ri cäpe pa ri tinimit Tiatira. Cuqˈuiyij jun u wäch atzˈiak morada cäcaˈyic. Pakal rajil waˈ. We ixok riˈ cäkˈijilan che ri Dios. U tatabem cˈu ri tajin cubij ri tat Pablo, xak je riˈ xkaj ru Tzij ri Dios pa ranimaˈ, je riˈ chi sibalaj craj cutatabej ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xban cˈu u kasnaˈ ri areˈ xukujeˈ conojel ri e cˈo pa rachoch. Te cˈu riˈ xujubochiˈj, xubij chke: We ilom alak chi kas tzij in cojoninak che ri Kajaw Jesús, joˈ cho ja wucˈ, cäcanaj can alak cho wachoch, ―xcha chke. Sibalaj cˈut xucoj u chukˈab chke rech cujcanaj can cho rachoch. Cˈo jumul, benam ke chubanic orar, xkarik jun ali ri cˈo jun itzel espíritu re chˈobonic che. We ali riˈ are jun ajicˈ, cuchˈac cˈu nim puak rumal ri chˈobonic ri cubano. Are cˈu ri puak cuya chque ru patrón. We ali riˈ xteri bi chkij ri tat Pablo xukujeˈ ri uj. Co xurak u chiˈ, xubij: We achijab riˈ cäquipatänij ri Dios ri cˈo chicaj, are cˈu cäquitzijoj chiwe jas rajwaxic quibano rech quirik na ru tobanic ri Dios, ―xcha riˈ. Qˈuia kˈij cˈut jeˈ xuban waˈ. Xa je riˈ xqˈuistaj u cˈux ri tat Pablo rucˈ, xcaˈy cˈu chrij, xubij che ri itzel espíritu ri cˈo che ri ali: Quintakan chawe pa ru biˈ ri Jesucristo chi catel che we ali riˈ, ―xcha che. Chanim cˈut xel ri itzel espíritu che ri ali. Aretak cˈut xquil ru patrón ri ali chi man quecowin tä chic cäquichˈac puak chrij ri ali, xquichap ri tat Pablo xukujeˈ ri tat Silas. Xequicˈam bi pa ri cˈayibal chquiwäch ri tataˈib ri cˈo takanic pa qui kˈab. Xequiya chquiwäch ri kˈatal tak tzij, xquibij: We achijab riˈ ri aj Israel, tajin cäcaˈn cˈäx che ri ka tinimit, je riˈ chi cäsach qui cˈux ri winak. Cujquitijoj chubanic ri man uj nakˈatal tä wi. Ri qui tijonic man cuyaˈ taj cäkacˈamo rumal chi ri uj, uj aj Roma, ―xechaˈ. Xquiyac cˈu quib ri winak chquij ri tat Pablo, ri tat Silas. Ri kˈatal tak tzij xetakan che resaxic ri catzˈiak xukujeˈ chi quechˈay cucˈ tak cheˈ. Aretak xechˈaytaj qˈuia mul, xecocsaj pa cheˈ. Xbix cˈu che ri chajinel re ri cheˈ chi utz cuban che qui chajixic. Ri chajinel, aretak xyaˈtaj we takanic riˈ che, chanim xeucoj bi cˈä chupam ri cheˈ. Te cˈu riˈ xucoj cojbal akanaj che cakan. Pa niqˈuiaj akˈab cˈut, ri tat Pablo, ri tat Silas tajin cäcaˈn orar, xukujeˈ tajin quebixon che ri Dios. Are cˈu ri niqˈuiaj ajpacheˈ chic tajin cäquitatabej. Xak cˈu teˈtalic xpe jun nimalaj cäbrakan ri xuslabisaj ru tacˈalibal ri cheˈ. Chanim xejaktaj conojel ri porta, ri ximibal re chˈichˈ ri ximibem que conojel ri ajpacheˈ xetˈokopinic. Ri chajinel re ri cheˈ xcˈastajic. Aretak xrilo chi e jaktal chi ri porta, xucˈam ru machete, xraj xucämisaj rib. Xuchomaj ri areˈ chi xeanimaj bi conojel ri ajpacheˈ. Are cˈu ri tat Pablo co xurak u chiˈ, xubij che: Mäban cˈäx che ib la, uj konojel ri uj, uj cˈo waral, ―xcha che. Ri chajinel re ri cheˈ xutaˈ jun chäj, aninak xoc bic pa ri cheˈ. Xbirbitic, xxuqui chquiwäch ri tat Pablo, ri tat Silas. Te cˈu riˈ xeresaj lok chrij ri cheˈ, xubij chque: Tataˈib, ¿jas rajwaxic quinbano rech quintoˈ wib? ―xcha chque. Ri tat Pablo, ri tat Silas xquibij che: Chcojon la che ri Kajaw Jesucristo, cärik cˈu na la ru tobanic ri Dios, ri lal xukujeˈ conojel ri e cˈo pa ri achoch la, ―xecha che. Xquitzijoj cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios che, xukujeˈ chque conojel ri e cˈo pa rachoch. Tzpa ri akˈab riˈ ri chajinel re ri cheˈ xuchˈaj ri soctajinak che ri tat Pablo, ri tat Silas. Xban cˈu u kasnaˈ ri areˈ xukujeˈ xban qui kasnaˈ conojel ri e cˈo pa rachoch. Te cˈu riˈ xeucˈam bi ri tat Pablo, ri tat Silas cho rachoch, xuya ri qui wa. Ri chajinel re ri cheˈ sibalaj xquicotic, xukujeˈ xquicot canimaˈ conojel ri e cˈo pa rachoch rumal chi xecojon che ri Dios. Aretak xsakiric ri kˈatal tak tzij xequitak bi jujun mayorib chubixic che ri chajinel chi queutzokopij bi ri tat Pablo, ri tat Silas. Ri chajinel re ri cheˈ xubij che ri tat Pablo: Ri kˈatal tak tzij xquitak lok u bixic chwe chi cuyaˈ quintzokopin bi chech alak. Chel baˈ bi alak, oj alak rucˈ utzil, ―xcha chque. Are cˈu ri tat Pablo xubij chque ri mayorib: Ri alak xujchˈay alak chquiwäch ri winak, man xil tä na alak we cˈo ka mac o man cˈo taj. Te cˈu riˈ xujcoj alak pa cheˈ, ri uj cˈut, uj jun cucˈ ri winak aj Roma. Cämic cˈut chcˈuyal cujesaj bi alak. Man utz taj jeˈ cäban alak waˈ, xane are chepet na ri kˈatal tak tzij che kesaxic bic, ―xcha ri tat Pablo chque ri mayorib. Ri mayorib xequiya u bixic waˈ we tzij riˈ chque ri kˈatal tak tzij. Xquixej cˈu quib aretak xquito chi ri tat Pablo, ri tat Silas e jun cucˈ ri winak aj Roma. Xepe cˈu ri kˈatal tak tzij, xquitaˈ sachbal qui mac chque ri tat Pablo rachiˈl ri tat Silas, xequesaj cˈu bic. Te cˈu riˈ xquitaˈ tokˈob chque chi quebel bi pa ri tinimit. Aretak xebel bi pa cheˈ, xebeˈ cho rachoch ri nan Lidia. Xuwi xequichˈabej can ri kachalal, xquicuˈbisaj can qui cˈux, te cˈu riˈ xebel bi chilaˈ. Ri tat Pablo, ri tat Silas xquitakej ri qui be, xeocˈow pa Anfípolis xukujeˈ pa Apolonia, xeopan cˈu pa ri tinimit Tesalónica ri cˈo wi jun rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel. Ri tat Pablo, jas ri nakˈatal wi, xoc bi pa ri rachoch Dios riˈ. Oxib semana cˈut xtzijon cucˈ ri winak, xquichomala quib chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic pa tak ri kˈij re uxlanem. Ri tat Pablo xukˈalajisaj chquiwäch ri cubij ri Tzˈibtalic riˈ, chi ri Cristo tzrajwaxic wi curik cˈäx, cäcämisaxic, chi aretak cäminak chic cäcˈastaj na chquixol ri cäminakib. Xubij cˈu chque: We Jesús riˈ ri quintzijoj chech alak, are waˈ ri Cristo, ri Toˈl Ke, ―xcha chque. E cˈo cˈu jujun chque ri winak aj Israel xecojonic, xeboc cˈu cucˈ ri tat Pablo, ri tat Silas. Xukujeˈ e qˈuia chque ri winak aj Grecia ri quekˈijilan che ri Dios, xecojonic, cachiˈl qˈuia ixokib ri nimak qui banic. Are cˈu ri winak aj Israel ri man xecojon taj, xquinaˈ cˈäx pa canimaˈ, xpe coyowal. Xequimulij jujun itzel tak achijab ri xak quewacatic, xcaˈn cˈu jun comon rech cäquiyac chˈoj, xquisach qui cˈux ri winak pa ri tinimit. Xeboc pa rachoch ri tat Jasón che quesaxic ri tat Pablo, ri tat Silas, rech quequijach pa qui kˈab ri winak. Man xequirik tä cˈu chilaˈ. Xa je riˈ are xquicharchatej bi ri tat Jasón, xukujeˈ jujun cojonelab chic, xequiya cˈu chquiwäch ri kˈatal tak tzij re ri tinimit. Xquirak qui chiˈ, xquibij: We achijab riˈ ri qui sachom qui cˈux ri winak cho ronojel ruwächulew, e ulinak chic waral. Xecˈulax cˈu rumal ri tat Jasón cho rachoch. Conojel waˈ we winak riˈ cäquicˈulelaj u wäch ru pixab ri César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma. Cäquibij cˈut chi cˈo jun nim takanel chic, Jesús u biˈ, ―quechaˈ, ―xecha ri winak chque ri kˈatal tak tzij. Aretak xquita waˈ, ri winak xukujeˈ ri kˈatal tak tzij xebel chˈuj. Are cˈu ri tat Jasón xukujeˈ ri e cˈo rucˈ xquiya ri puak ri rajwaxic u tojic rech quetzokopixic. Xa je riˈ xequitzokopij bic. Aretak chakˈab chic, ri cojonelab pa ri tinimit Tesalónica xequitak bi ri tat Pablo, ri tat Silas pa ri tinimit Berea. Xuwi cˈu xeopanic, xeboc pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel. Are cˈu ri winak aj Israel ri e cˈo pa Berea, are utz na xetow tzij chquiwäch ri winak aj Israel ri e cˈo pa Tesalónica. Xcaj xquita ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xtzijox chque. Ronojel kˈij cˈut xquisiqˈuij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic che rilic we kas tzij ri cubij ri tat Pablo. E qˈuia cˈu chque ri winak aj Israel ri e cˈo pa ri tinimit Berea xecojonic. Y e qˈuia chque ri winak aj Grecia ri nimak qui banic ri xukujeˈ xecojonic, chi ixokib chi achijab. Aretak cˈut xquetamaj waˈ ri winak aj Israel ri e cˈo pa Tesalónica, chi tajin cätzijox ru Lokˈ Pixab ri Dios pa Berea rumal ri tat Pablo, xebeˈ jelaˈ, xquisach cˈu qui cˈux ri winak. Chanim cˈut ri kachalal xquitak bi ri tat Pablo rech queˈ pa ri takˈaj chiˈ ri mar. Ri tat Silas rachiˈl ri a Timoteo xecanaj can ri e areˈ pa ri tinimit Berea. Ri e benak rucˈ ri tat Pablo, xcachiˈlaj cˈu na bic cˈä pa ri tinimit Atenas. Xetzelej cˈu chanim, xquibij ri u bim ri tat Pablo chque. Are waˈ chi cäquibij che ri tat Silas, ri a Timoteo chi cäquicowij bic rech cäquirik quib pa ri tinimit Atenas. Aretak ri tat Pablo tajin queyeˈn chque ri tat Silas, ri a Timoteo pa Atenas, sibalaj xbisonic rumal chi xrilo chi qˈuia qui wäch tak tiox ri xa e banom cumal winak e cˈo pa ri tinimit. Xak je riˈ ri tat Pablo xukˈalajisaj ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios chquiwäch ri winak aj Israel pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib. Sibalaj xquichomala quib, xukujeˈ cucˈ ri niqˈuiaj winak chic ri e cˈo chilaˈ ri quekˈijilan che ri Dios. Jeˈ xukujeˈ xuban ronojel kˈij cucˈ ri winak pa ri cˈayibal. Jujun chque ri achijab ri e cˈo chilaˈ xa qui yoˈm quib che retamaxic ri qui tijonic ri winak ri cäbix Epicúreos chque, xukujeˈ ri juleˈ chic ri cäbix Estoicos chque. Ri e areˈ xquichap tzij rucˈ ri tat Pablo. Jujun xquibij: ¿Jas lo waˈ ri cubij we achi riˈ? Sibalaj cächˈawic pune man cˈo tä retam, ―xechaˈ. Jujun chic xquibij: Jeˈ ta ne chi are u tzijol waˈ juleˈ tak dios chic, ―xechaˈ. Jeˈ xquibij rumal chi ri tat Pablo xutzijoj chque ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Jesús, xukujeˈ jas xubano xcˈastaj bi chquixol ri cäminakib. Xquicˈam cˈu bi ri tat Pablo pa ri Areópago, ri e nakˈatal wi cäquimulij quib che chomanic, xquitaˈ cˈu che, xquibij: ¿A cuyaˈ cäketamaj uj jas waˈ we cˈacˈ tijonic riˈ ri tajin cätzijoj la? Are cˈu cätzijoj la juleˈ tak tzij chke ri man ketam taj, cäkaj cˈut cäketamaj jas quel cubij ronojel waˈ ri tajin cätzijoj la, ―xecha che. Jeˈ xquibij waˈ rumal chi ri winak aj Atenas, xukujeˈ ri winak re niqˈuiaj tinimit chic ri e cˈo chilaˈ, xuwi xquitzucuj u taic jun cˈacˈ tzij, xukujeˈ u bixic jun chic ri xquita jawijeˈ chiˈ. Ri tat Pablo xtaqˈui akˈanok chquiwäch pa ri Areópago, xubij chque ri winak: Tataˈib aj Atenas, quinwilo chi sibalaj cäkˈijilan alak chque tak dios. Je riˈ, rumal chi aretak tajin quinbinic, xinocˈow chquiwäch tak ri cˈolibal ri cäkˈijilan wi alak, xinrik cˈu jun taˈbal tokˈob ri tzˈibtal wi we tzij riˈ chuwäch: “Che ri Dios ri man etamtal tä u wäch,” ―cächa riˈ. We Dios riˈ ri cäkˈijilaj alak, ri man etam tä alak u wäch, are ri Areˈ ri quintzijoj in chech alak, ―cächa chque. Ri Dios ri banowinak ruwächulew, xukujeˈ ronojel ri cˈo chuwäch, are waˈ Rajaw ri cajulew. Man cäcˈoji tä ri Areˈ pa jun ja ri xa banom cumal winak. Man rajwaxic tä u toˈic cumal ri winak, man cˈo tä cˈu jas jun rajwaxic che. Are cˈut yoˈwinak ri ka cˈaslemal nimalaj konojel, u yoˈm ri cuxlab conojel ri cˈo qui cˈaslemal. Xukujeˈ u yoˈm juntir ri cajwataj chke, ―cächaˈ. Chrij xa jun winak ri Dios xeresaj wi conojel qui wäch winak rech quecˈoji cho ronojel ruwächulew. Xukujeˈ xuchomaj janipaˈ junab ri quecˈasiˈc, xukujeˈ jawijeˈ ri quejeki wi, u cˈutum cˈu ronojel waˈ chquiwäch. Jeˈ u banom waˈ rech quetzucun che, pune xa cäquimalmaˈ u rikic. Kas tzij cˈut man naj taj cˈo wi ri Dios chke chkajujunal. Rumal cˈu ri Dios uj cˈaslic, uj cˈolic, cujxulic, cujpakic. Xquibij cˈu jujun chque ri achijab ri e cˈo ucˈ alak ri quebanow tak ri bix: “Konojel ri uj, uj ralcˈual ri Dios,” ―xecha riˈ. We uj ralcˈual ri Dios, mäkachomaj baˈ chi ri Dios are junam cucˈ ri tiox re kˈän puak, re sak puak, re abaj, ri xa e banom cumal winak ri xak e areˈ e chomaninak waˈ. Ojer canok ri Dios xak xucuy ri qui mac ri winak rumal chi man xquichˈob taj jas ri tajin cäcaˈno. Are cˈu ri cämic cuya u bixic chque conojel ri winak pa ronojel tinimit chi cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic. Je riˈ, rumal chi ri Dios u chomam jun kˈij aretak cukˈat na tzij pa qui wiˈ conojel ri winak cho ruwächulew, jicom cˈut cuban na chque. Cuban cˈu na waˈ rumal ri Achi ri chaˈtal rumal. Xukˈalajisaj cˈu waˈ chkawäch konojel aretak xucˈastajisaj waˈ we Achi riˈ chquixol ri cäminakib, ―xcha ri tat Pablo chque. Aretak ri winak xquito chi ri tat Pablo cutzijoj chi quecˈastaj na ri cäminakib, jujun xa xquitzeˈj u wäch, niqˈuiaj chic xquibij: Cäkaj cäkata chi na jumul ri xbitaj umal la pa jun kˈij chic, ―xecha che. Xel cˈu bi ri tat Pablo chquixol. E cˈo cˈu jujun winak ri xecojonic, xebeˈ cˈu rucˈ ri tat Pablo. Chquixol ri xecojonic cˈo wi ri tat Dionisio. Are jun cucˈ ri tataˈib ri cäquimulij quib pa ri Areópago. Xukujeˈ cˈo jun ixok, Dámaris u biˈ. E cˈo chi cˈu niqˈuiaj chic ri xecojonic. Xel chi cˈu bi ri tat Pablo pa ri tinimit Atenas, xeˈ pa ri tinimit Corinto. Chilaˈ cˈut xurik jun achi aj Israel, Aquila u biˈ, ri cäpe pa Ponto. Ri tat Aquila rachiˈl ri nan Priscila, ri rixokil, teˈ quieb oxib kˈij e elinak lok pa Italia, rumal chi ri tat Claudio César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma, xtakan chque conojel ri winak aj Israel chi quebel bi pa ri tinimit Roma. Xopan cˈu ri tat Pablo cucˈ che qui chˈabexic. Junam cˈu ru chac ri tat Pablo cucˈ ri qui chac ri e areˈ, xa je riˈ xcanaj can na cucˈ. Junam cˈut xechacunic, rumal chi ri qui chac ri tat Aquila, ri nan Priscila are qui banic carpa. Ronojel kˈij cˈut re uxlanem xeˈ ri tat Pablo pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel. Rucˈ chukˈab cˈut xutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque conojel ri e cˈo chilaˈ. E cˈo winak aj Israel xukujeˈ winak ri man aj Israel taj ri xquicojo chi kas tzij ri cubij ri tat Pablo chque. Aretak cˈut xeopan ri tat Silas rachiˈl ri a Timoteo pa ri tinimit Corinto, quelic lok pa Macedonia, ri tat Pablo kas xuya ru kˈij, xutij cˈu u chukˈab chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xukˈalajisaj cˈu chquiwäch ri winak aj Israel chi kas tzij ri Jesús are waˈ ri Cristo ri queyeˈm. Are cˈu ri e areˈ xa xquicˈulelaj u wäch ru tzij ri tat Pablo, xquibij tak tzij ri man utz taj chrij. Ri tat Pablo xutotaˈ ri ratzˈiak chquiwäch chucˈutic chi quel bic, te cˈu riˈ xubij chque: Alak ajchakˈ mac we cäsach wäch alak. Ri in man cˈo tä nu mac chech alak. Tzcämic riˈ quineˈ cucˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios chque, ―xcha ri tat Pablo. Xel cˈu bi ri tat Pablo pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel, xeˈ cho rachoch jun tataˈ ri man aj Israel taj, Justo u biˈ, ri cäkˈijilan che ri Dios. Ri areˈ xa chuxcut ri rachoch Dios quel wi. Ri tat Crispo, ri cˈamal qui be ri winak pa ri rachoch Dios riˈ, xcojon ri areˈ che ri Kajaw Jesucristo, junam cucˈ conojel ri e cˈo pa rachoch. Xukujeˈ qˈuia chque ri niqˈuiaj winak chic aj Corinto, aretak xquita ru Lokˈ Pixab ri Dios, xecojonic, xban cˈu qui kasnaˈ. Xchˈaw cˈu ri Kajaw Jesucristo rucˈ ri tat Pablo chakˈab pa jun achicˈ, xubij che: ¡Maxej baˈ awib! Chatakej u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, maya can u banic waˈ. In cˈut, in cˈo awucˈ, man cˈo tä cˈu jun winak ri cäcowinic catuchapo, cuban cˈäx chawe rumal chi e qˈuia winak ri quecojon na chwe waral pa we tinimit riˈ, ―xcha ri Jesús che ri tat Pablo. Xa je riˈ ri tat Pablo xcanaj na can jun junab rucˈ niqˈuiaj pa ri tinimit Corinto. Xeutijoj cˈu ri winak che ru Lokˈ Pixab ri Dios. Pa tak ri kˈij ri cätakan ri nim kˈatal tzij Galión puwiˈ ri Acaya, ri winak aj Israel xquiyac quib chrij ri tat Pablo, xquicˈam cˈu bi pa ri kˈatbal tzij. Xquibij cˈu che ri kˈatal tzij: We achi riˈ tajin cubij chque ri winak chi rajwaxic u kˈijilaxic ri Dios, ri man jeˈ tä cˈu u banic jas ri cubij ri ka pixab, ―xecha che. Xa jubikˈ man xchˈaw tä ri tat Pablo aretak ri tat Galión xubij chque ri winak aj Israel: We ta are jun cˈäx o jun nimalaj mac ri xuban we achi riˈ, ri in quintatabej na jas ri cäbij alak, alak aj Israel. Xa baˈ chquij tak tzij cächˈojin wi alak, xa chquij tak winak, xa cˈu chrij ri pixab alak. Chila baˈ alak jas cäban alak che. Man cwaj taj quinkˈat tzij puwiˈ waˈ we tajin cäbij alak riˈ, ―xcha ri tat Galión chque ri winak aj Israel. Xeresaj cˈu bi pa ri kˈatbal tzij. Xepe cˈu conojel ri winak aj Grecia, xquichap ri tat Sóstenes, ri cˈamal qui be ri winak pa ri rachoch Dios, chilaˈ cˈut sibalaj xquichˈay wi chuwäch ri nim kˈatal tzij. Man xoc tä cˈu il ri tat Galión pune je waˈ xcaˈno. Qˈuia kˈij cˈut xcˈoji na ri tat Pablo pa ri tinimit Corinto. Te cˈu riˈ xeuya can ri kachalal, xuya bi rib pa barco, xeˈ pa Siria, rachiˈl ri nan Priscila, xukujeˈ ri tat Aquila. Cˈo pa ri tinimit Cencrea. Mäjok quel bi pa ri barco, ri areˈ xresaj ronojel ru wiˈ. Retal cˈu waˈ chi cˈo ri xuchiˈj che ri Dios ri tzrajwaxic cuban na. Aretak xeopan pa ri tinimit Éfeso, ri tat Pablo xeuya can ri nan Priscila, ri tat Aquila, xeˈ ri areˈ pa ri rachoch Dios, xuchap cˈu tzij cucˈ ri winak aj Israel ri cäquimulij wi quib chilaˈ. Ri e areˈ xquibochiˈj ri tat Pablo chi cäcanaj can na cucˈ quieb oxib kˈij. Are cˈu ri areˈ man xraj taj. Xeuya cˈu canok, xubij can chque: Rajwaxic quincˈoji na pa ri tinimit Jerusalén che rocˈowisaxic ri nimakˈij ri cäpetic. Quintzelej chi cˈu na lok che ilic alak we are u rayinic ri Dios, ―xcha can chque. Xoc cˈu bi pa jun barco, xel bi pa ri tinimit Éfeso. Aretak xopan pa ri tinimit Cesarea, xeˈ pa Jerusalén, xuchˈabej can ri kachalal cojonelab ri e cˈo chilaˈ. Te cˈu riˈ xeˈ pa ri tinimit Antioquía. Xcˈoji cˈu na quieb oxib kˈij pa Antioquía, te cˈu riˈ xel bic, xeusolij tak ri tinimit re Galacia, re Frigia, xuya can animaˈ chque conojel ri cojonelab. Pa tak ri kˈij riˈ xopan jun tataˈ aj Israel pa ri tinimit Éfeso. Ri tataˈ riˈ Apolos u biˈ. Ri areˈ jelaˈ quel pa ri tinimit Alejandría. Sibalaj cänaˈwic cächˈawic, xukujeˈ sibalaj retam ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Ri areˈ cˈut yoˈm tijonic che chrij ri Kajaw Jesucristo chi rajwaxic ri cojonic che. Rucˈ ronojel ranimaˈ cätzijonic, jicom cˈu cuban chutzijoxic jas ri xuban ri Jesús, pune ta ne xak xuwi retam ri kasnaˈ ri xuban ri tat Juan. Ri tat Apolos xuchaplej u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios pa ri rachoch Dios, man cuxej tä rib. Aretak cˈut xquitatabej ri nan Priscila, ri tat Aquila, xquicˈam bi pa u tuquiel wi, xquikˈalajisaj cˈu chuwäch jas ri kas tzij chrij ru beyal ri cojonic chrij ri Dios. Aretak ri tat Apolos xuchomaj chi queˈ pa Acaya, ri cojonelab xetoban bi che, xquitzˈibaj bi jun wuj chque ri cojonelab ri e cˈo pa Acaya rech utz u cˈulaxic cäcaˈno. Aretak xopan ri tat Apolos pa Acaya, sibalaj xeutoˈ ri winak ri e cojoninak chic rumal ru tokˈob ri Dios pa qui wiˈ. Rucˈ nimalaj chukˈab ri tat Apolos xukˈalajisaj chquiwäch conojel ri winak chi man kas tzij taj ri cäquibij ri winak aj Israel. Ri e areˈ man jubikˈ taj xecowin che ri tat Apolos, rumal chi xucˈut chquiwäch ri winak jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, chi ri Jesús are waˈ ri Cristo ri queyeˈm. Aretak ri tat Apolos cˈo pa ri tinimit Corinto, ri tat Pablo xocˈow pa tak ri alaj tak tinimit ri e cˈo puwiˈ tak ri juyub, xopan cˈu pa ri tinimit Éfeso. Chilaˈ xeurik wi jujun cojonelab. Xutaˈ cˈu chque we cojonelab riˈ, xubij: ¿A xkaj ri Lokˈalaj Espíritu puwiˈ alak aretak xcojon alak? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij che: Man jubikˈ taj ka tom u tzijol waˈ chi cˈo jun Lokˈalaj Espíritu, ―xecha che. Ri tat Pablo xutaˈ chque, xubij: ¿Jas cˈu u wäch kasnaˈ ri banom chech alak? ―xcha chque. Ri e areˈ xechˈawic, xquibij che: Are ri kasnaˈ ri xuban ri tat Juan, ―xecha che. Ri tat Pablo xubij chque: Kas tzij ri tat Juan xuban qui kasnaˈ ri winak ri xquiqˈuex canimaˈ, xquiqˈuex cˈu qui chomanic. Xubij cˈu chque ri winak chi rajwaxic quecojon na che ri Jun chic ri cäpetic, are cˈu ri Jesús waˈ, ri Cristo, ―xcha ri tat Pablo chque. Aretak xquita ri xubij, xban qui kasnaˈ pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Aretak ri tat Pablo xuya u kˈab pa qui wiˈ, xkaj ri Lokˈalaj Espíritu pa qui wiˈ, xechˈaw pa juleˈ tak chˈabal chic, xquitzijoj cˈu ri tzij ri xeyiˈ chque rumal ri Dios. Craj e cablajuj achijab waˈ chconojel. Ri tat Pablo, oxib icˈ xutakej opanem pa ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel, ri xutzijoj wi ru Lokˈ Pixab ri Dios, man cuxej tä cˈu rib. Xucoj u chukˈab che qui tzijobexic ri winak chrij ru takanic ri Dios, xukujeˈ chucˈutic chquiwäch chi are kas tzij ri tajin cubij chque. E cˈo cˈu jujun ri man xquita tä ri xubij rumal chi xa abajarinak ri canimaˈ. Man xcaj taj xecojonic, xane xa cˈäx xechˈaw chrij ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chquiwäch conojel ri winak. Xutas cˈu rib ri tat Pablo chquij we winak riˈ, xeucˈam bi ri cojonelab pa jun escuela rech jun tataˈ, Tiranno u biˈ. Chilaˈ cˈut xeutijoj wi ronojel kˈij. Quieb junab jeˈ xutakej u banic waˈ. Je riˈ chi conojel ri e cˈo pa Asia, winak aj Israel xukujeˈ winak ri man e aj Israel taj, xquita ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij ri Kajaw Jesucristo. Ri Dios cˈut xuban nimak tak cajmabal rumal ri tat Pablo. Je riˈ chi ri suˈt, ri atzˈiak ri cojom rumal ri tat Pablo, xequiya chquij ri qui cuerpo ri yawabib, xecunatajic, xukujeˈ e cˈo yawabib ri xebel itzel tak espíritus chque. E cˈo cˈu jujun winak aj Israel ri xak xebinic, xequesaj itzel tak espíritus chque ri winak. Ri e areˈ xcaj xquicoj ru biˈ ri Kajaw Jesús chubanic waˈ, xquibij cˈu chque ri itzel tak espíritus: Pa ru biˈ ri Jesús ri cutzijoj ri tat Pablo, cujtakan chiwe chi quixel bic, ―xecha chque. Jujun ri xebanow waˈ e areˈ ri wukub u cˈojol jun tataˈ, Esceva u biˈ. Ri tataˈ riˈ are jun aj Israel, jun chque ri qui nimal sacerdotes. Aretak cˈut jeˈ xcaˈno, ri itzel espíritu xubij chque: Wetam u wäch ri Jesús, xukujeˈ wetam jachin riˈ ri tat Pablo, are cˈu ri ix, ¿jachin cˈu ri ix? ―xcha chque. Ri achi cˈut ri cˈo ri itzel espíritu che, rucˈ nimalaj chukˈab xuqˈuiäk rib chquij. Xcowin cˈu che qui chˈaquic conojel. Co xeuchapo, xuban qˈuia u wäch cˈäx chque, je riˈ chi man cˈo tä chi catzˈiak chquij. Soctajinak chic xebel bi pa ri ja, xeanimaj cˈu bic. Xquetamaj cˈu waˈ conojel ri winak ri e cˈo pa ri tinimit Éfeso, winak aj Israel, xukujeˈ winak ri man aj Israel taj, je riˈ chi xquixej quib conojel. Are cˈu xquinimarisaj na u kˈij ri Kajaw Jesús. Xukujeˈ e qˈuia chque ri winak ri xecojonic, xepetic, xquikˈalajisaj jachique ri man utz taj ri caˈnom nabe. Xukujeˈ e qˈuia chque ri winak ri nabe canok cäcaˈn ri itzinic, xquicˈam lok ri qui wuj ri xquicojo, xequiporoj cˈu chquiwäch conojel ri winak. Aretak xcajilaj ri rajil tak ri wuj, xquilo chi are cawinak lajuj mil quetzales chronojel. Rumal conojel tak waˈ we cajmabal riˈ, xel u tzijol ru Lokˈ Pixab ri Dios pa ronojel tinimit, e qˈuia cˈu ri winak ri xecojonic. Te cˈu riˈ ri tat Pablo xuchomaj chi utz laˈ we queˈ che qui solixic tak ri tinimit re Macedonia, re Acaya, cutakej cˈu ru be, copan pa ri tinimit Jerusalén. Xubij cˈut chi aretak cätoˈtaj pa Jerusalén, rajwaxic xukujeˈ chi queˈ pa ri tinimit Roma. Xeutak cˈu bi ri a Timoteo rachiˈl ri tat Erasto, quieb chque ri quetoban rucˈ, rech quebeˈ pa Macedonia. Are cˈu ri areˈ xcˈoji na can quieb oxib kˈij pa Asia. Pa tak ri kˈij riˈ xchaptaj jun chˈoj chquixol ri winak pa ri tinimit Éfeso rumal ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Are xchaptaj waˈ rumal jun tataˈ, Demetrio u biˈ. We tataˈ riˈ are jun chˈayal chˈichˈ ri cuban alaj tak ja re sak puak ri cäquesaj u wäch ri rachoch ri qui dios ri winak aj Éfeso, Diana u biˈ. Cäquichˈac cˈu nim puak ri achijab ri quechacun rucˈ. Ri tat Demetrio xeumulij cˈu ri ajchaquib, xukujeˈ niqˈuiaj achijab chic ri junam qui chac rucˈ, xubij chque: Etam alak chi nim jubikˈ ri tajin cäkachˈac chrij we chac riˈ. Quil baˈ alak xukujeˈ cäta alak chi we achi riˈ, Pablo u biˈ, cubij chi ri tiox ri xa e banom cumal winak man e dios tä riˈ. Man xuwi tä cˈu ri winak pa Éfeso u cojom qui cˈux, xane xukujeˈ ne ri winak pa tak conojel ri tinimit ri e cˈo pa Asia. We ne man nim tä chi quil wi ri rachoch ri nimalaj dios Diana, cäsach cˈu u wäch ri ka cˈay, are sibalaj cˈäx waˈ. Je riˈ man cäyiˈ tä chi u kˈij we nimalaj dios riˈ ri cäkˈijilax cumal conojel ri winak aj Asia, xukujeˈ cumal conojel ri winak cho ruwächulew, ―xcha chque. Aretak xquita waˈ we tzij riˈ, sibalaj xpe coyowal, xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Nim u kˈij ri Diana ri qui dios ri aj Éfeso! ―xechaˈ. Conojel cˈu ri winak pa ri tinimit xa xsach qui cˈux. Xak jun xquiyoˈ, xebeˈ chquij ri tat Gayo, ri tat Aristarco. Quieb tataˈib waˈ aj Macedonia e rachiˈl ri tat Pablo. Xequicharchatej cˈu bi pa ri cˈolibal ri e nakˈatal wi ri winak cäquimulij wi quib. Ri tat Pablo, are ta xraj xoc bi cucˈ rech queutzijobej ri winak, are cˈu ri cojonelab xquikˈatej. Xukujeˈ jujun tataˈib ri cˈo qui takanic pa ri kˈatbal tzij re Asia, ri e utz rucˈ ri tat Pablo, xquitak u bixic che chi moc bi jelaˈ chquixol ri winak. Ri winak ri qui mulim quib xak xquirak qui chiˈ, jun wi ri xquibij ri niqˈuiaj, jun chi wi ri xquibij ri niqˈuiaj chic, rumal chi xak xebel chˈuj. E qˈuia chque ri man quetam taj jas che qui mulim quib. Cˈo cˈu jun achi aj Israel chilaˈ, Alejandro u biˈ. Xesax cˈu lok ri tataˈ riˈ chquixol ri winak. Are ri chˈiquimim lok cumal ri winak aj Israel. E cˈo cˈu jujun xquibij che jas ri tajin cäbanic. Ri tat Alejandro xuyac ru kˈab chubixic chque chi mechˈaw chic. Are cˈu craj cäquitzijobej ri winak che qui toˈic ri quieb tataˈib. Aretak cˈut xquichˈob ri winak chi ri are jun achi aj Israel, conojel xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Nim u kˈij ri Diana, ri qui dios ri aj Éfeso! ―xecha riˈ. Xpe cˈu ri ajtzˈib re ri tinimit. Aretak xcowinic xubano chi ri winak cäquitatabej ri cubij, xubij chque: Alak riˈ, alak tataˈib aj Éfeso, conojel ri winak quetam chi we tinimit Éfeso cˈo rekleˈn chuchajixic ri rachoch ri nimalaj ka dios Diana, xukujeˈ ri abaj, ru wächbal ri areˈ ri xtzak lok chicaj. Ketam cˈut chi man cˈo tä jun ri mat retam waˈ. ¡Xak jun cˈol wi alak! Cˈo jas mäban alak ri mat cächomaj na alak rucˈ utzil. We achijab riˈ ri cˈamom alak lok, man cˈo tä jas jun äwas ri caˈnom, man e yokˈoninak tä cˈu che ri ka dios ri Diana. We ri tat Demetrio xukujeˈ ri quechacun rucˈ quetam chi cˈo jun cˈäx ri u banom jun chque ri achijab riˈ, are qui patän ri kˈatal tak tzij xukujeˈ ri kˈatbal tak tzij ri e cˈolic. Chilaˈ jeˈquibij wi chquijujunal chubixic jachique ri cˈo pa canimaˈ. We are jun chi wi ri caj alak, cuyaˈ cäbij alak waˈ aretak cäkamulij kib rech cäkachomaj waˈ chnojimal. Xibibal cˈu waˈ we cäbix chke chi xa cäkayac kib chquij ri quetakan pa ka wiˈ xa rumal ri xbantaj waral cämic. Man cˈo tä cˈu jas cuyaˈ cäkabij chque we cätaˈ chke jas u banic ri chˈoj riˈ ri xbanic, ―xchaˈ. Xuwi xbitaj waˈ rumal ri ajtzˈib re ri tinimit, xubij chque ri winak: ¡Xujtoˈtaj baˈ! ―cächaˈ. Oj alak cho ja, ―xcha chque ri winak. Aretak xtäni waˈ we chˈoj riˈ, ri tat Pablo xeusiqˈuij ri cojonelab rech queupixbaj, cucuˈbisaj qui cˈux. Te cˈu riˈ xeuchˈabej canok, xeˈ cˈu pa Macedonia. Xeuchˈabej cˈu ri kachalal ri e cˈo pa tak ri tinimit ri xocˈow wi. Xak je riˈ sibalaj xuya animaˈ chque ri cojonelab. Te cˈu riˈ xopan ri areˈ pa Grecia. Oxib icˈ xcˈoji na chilaˈ. Xak jubikˈ man xoc tä ri areˈ pa barco rech queˈ pa Siria aretak xuto chi ri winak aj Israel tajin cäquichomaj u banic cˈäx che. Rumal waˈ xuchomaj chi utz na cätzelej chrakan, cocˈow chi na jumul pa Macedonia. Xachiˈlax cˈu bi rumal ri tat Sópater aj Berea, ri tat Aristarco, ri tat Segundo aj Tesalónica, ri tat Gayo aj Derbe, ri a Timoteo, xukujeˈ niqˈuiaj cojonelab aj Asia, ri tat Tíquico, xukujeˈ ri tat Trófimo. We kachalal riˈ xenabejic, xujqueyej cˈu pa ri tinimit Troas. Are cˈu ri uj, aretak xocˈow ri nimakˈij re ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ, xujel bi pa ri tinimit Filipos pa barco. Ocˈowinak chi cˈu job kˈij, xekarika pa ri tinimit Troas. Wukub kˈij cˈut xujcanaj na can chilaˈ. Pa ri nabe kˈij re ri semana xkamulij kib rech cujwiˈ junam, cäkatij cˈu ri wa natabal re ru cämical ri Kajaw Jesús. Are cˈu ri tat Pablo xeutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chque ri cojonelab. Rajwaxic cˈut chi ri tat Pablo quel bi chilaˈ chucab kˈij. Rumal riˈ naj xtzijon na cˈä xurik na ri niqˈuiaj akˈab. Are pa ri u rox wik ja ka mulim wi kib. Chilaˈ cˈut e cˈo qˈuia chäj tzijtalic. Cˈo cˈu jun ala, Eutico u biˈ, tˈuyul pa ri wentaˈn. Ri ala sibalaj cˈäx u waram, xtzak cˈu lok pulew tzpa ru rox wik ja, cäminak chic xyaquic. Xkaj cˈu lok ri tat Pablo, xjupiˈ puwiˈ ri ala, xulakˈpuj, te cˈu riˈ xubij chque ri kachalal: Mäxej ib alak, kachalal, are cˈasal chic ri ala, ―xcha chque. Ri tat Pablo xpaki chi jumul pa ri ja, xupir ri wa, junam xwiˈ ri areˈ cucˈ ri cojonelab. Xutakej cˈu tzijonem cˈä xsakir na. Te cˈu riˈ xel bi chilaˈ. Are cˈu ri ala cˈasal chic xquicˈam bic. Conojel cˈut sibalaj quequicot chic. Ri uj xujnabejic, xujeˈ pa barco, xujopan pa ri tinimit Asón. Jelaˈ xujeˈ wi rech cäkarik ri tat Pablo, xoc cˈu bi kucˈ pa ri barco chilaˈ. Je riˈ xkaˈno rumal chi ri tat Pablo xuchomaj chi queˈ chrakan pa Asón. Aretak xkarik kib rucˈ ri tat Pablo, xoc ri areˈ kucˈ pa ri barco. Junam chic xujeˈ pa ri tinimit Mitilene. Pa barco xujel chi na bi chilaˈ, xkatakej cˈu ri ka be. Chucab kˈij cˈut xujopan chuwäch ri Quío. Che ri jun kˈij chic xujopan pa ri tinimit Samos chiˈ ri mar. Xujuxlan cˈu pa ri tinimit Trogilio, te cˈu riˈ, chucab kˈij, xujopan pa ri tinimit Mileto. Je riˈ xkaˈno rumal chi ri tat Pablo xuchomaj chi man cocˈow tä pa ri tinimit Éfeso rech man cäbeytaj tä pa Asia. Are cˈu craj copan chanim pa ri tinimit Jerusalén we cäcowinic rech cärocˈowisaj ri nimakˈij re Pentecostés chilaˈ. Aretak uj cˈo chi pa ri tinimit Mileto, ri tat Pablo xtakan che qui siqˈuixic ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Éfeso. Aretak xeopanic, xubij chque: Kachalal, etam alak jas ri nu cˈaslemal kas pa ri nabe kˈij ri xinul ucˈ alak waral pa Asia. Ronojel kˈij ri xincˈoji ucˈ alak xinpatänij ri Kajaw Jesús, man xinnimarisaj tä wib. Rucˈ tak okˈej xinban ri nu chac ucˈ alak, xukujeˈ xinrik qˈuia u wäch cˈäxcˈol ri xepe chwij rumal ronojel ri xcaˈn ri winak aj Israel chwe. Pune je riˈ, man xinya tä can u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios chech alak, xukujeˈ ronojel u wäch tijonic ri cajwataj chech alak rech cärik alak ri utzil. Xane xintzijoj waˈ chuwäch alak cho tak ri achoch alak, xukujeˈ chquiwäch conojel ri niqˈuiaj winak. Xinbij chque ri winak aj Israel, xukujeˈ ri niqˈuiaj winak chic chi rajwaxic cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic cho ri Dios, xukujeˈ cäquiya can ri qui mac, quecojon cˈu che ri Kajaw Jesucristo. Cämic cˈut quineˈ pa ri tinimit Jerusalén. Rajwaxic cˈut quinniman che ri Lokˈalaj Espíritu ri takowinak waˈ chwe. Man wetam tä cˈut jas ri cäban na chwe chilaˈ. Xuwi wetam jas ri u bim ri Lokˈalaj Espíritu chwe pa tak conojel ri tinimit ri quineˈ wi, chi quinocsax na pa cheˈ, sibalaj quinrik na cˈäx. Man cˈo tä cˈu jun chque we cˈäxcˈol riˈ ri quinoc il rumal. Xukujeˈ ne ri nu cˈaslemal man are tä kas nim quinwil wi. Are cwaj quinqˈuis ri nu chac ri nu takem rech quinopan pa ri qˈuisbal re ri nu cˈaslemal rucˈ quicotem. Cwaj cˈut quinqˈuis u banic ri yoˈm pa nu kˈab rumal ri Kajaw Jesús. Are waˈ ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri winak, quinbij chque chi ri Dios sibalaj curayij cutokˈobisaj na qui wäch nimalaj conojel, ―cächa ri tat Pablo. Cämic cˈut kas wetam chi man cˈo tä jun chech alak, ri nu tzijom ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio che chrij ru takanic ri Dios, ri cäril chi na jumul nu wäch. Rumal riˈ quinbij chech alak pa we kˈij cämic chi ri in man cˈo tä nu mac che jachin jun chech alak we cäsach u wäch. Je riˈ, rumal chi xinya u bixic chech alak ronojel ri u chomam ri Dios pa ka wiˈ. Man cˈo tä jas jun u wäch tijonic ri mat xinya chech alak. Chajij baˈ ib alak, chechajij cˈu alak ri kachalal cojonelab. Cojom cˈu alak che cˈamal tak qui be rech quechajij alak conojel ri kachalal ri e cojoninak che ri Kajaw Jesús. Xcäm cˈu ri Areˈ cho ri cruz, xuya cˈu ru quiqˈuel rech cäquirik ru tobanic ri Dios. Wetam cˈut chi aretak in elinak chi bi ucˈ alak, quepe na achijab ri cäcaˈn na cˈäx chque ri kachalal cojonelab, jeˈ ta ne e cˈaˈnalaj tak utiw waˈ ri quequitij tak ri chij. Quecˈoji cˈu na jujun achijab, banal tak tzij, xol alak, ri quequitijoj ri winak che ri man kas tzij taj chuqˈuexwäch ri kas tzij rech quebeˈ ri cojonelab cucˈ. ¡Chila baˈ alak waˈ, chcˈascˈat alak! Chnaˈtaj chech alak chi oxib junab, chi pakˈij chi chakˈab, man xintäni tä che pixbexic alak chjujunal alak rucˈ tak okˈej, ―cächa chque. Are cˈu ri cämic, kachalal, quinjach can alak pu kˈab ri Dios rech man cäsach tä chech alak ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cucˈut chkawäch chi sibalaj nim ru tokˈob ri Areˈ pa ka wiˈ. We tzij riˈ cäcowinic cubano chi cäcˈoji chukˈab alak, xukujeˈ cubano chi cärik alak ri echbal alak junam cucˈ conojel ri e rech ri Dios. Man are tä sak puak, man are tä kˈän puak, man are tä atzˈiak rech jachin chech alak nu rayim u wäch. Kas etam alak chi xinchacun chuchˈaquic ronojel ri xajwataj chwe, xukujeˈ ri xajwataj chque ri e cˈo wucˈ. Pa ronojel ri nu tijonic nu cˈutum chuwäch alak chi rajwaxic cujchacunic chuchˈaquic ri cajwataj chke, rech xukujeˈ cujcowinic quekatoˈ ri cˈo qui rajwaxic. Xinnaˈtaj chech alak ru tzij ri Kajaw Jesús ri cubij: “Are utz na re ri winak ri cˈo cusipaj che jun chic chuwäch ri jun ri xak xuwi cucˈamo,” ―cächaˈ, ―xcha ri tat Pablo chque. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri tat Pablo, xxuquiˈc, xuban orar junam cucˈ conojel. Conojel cˈut xebokˈic, xquiqˈuiäk quib chukul ri tat Pablo, xquitzˈumaj. Sibalaj xebisonic rumal ri xubij chque chi man cˈo tä chi jumul ri cäquil na u wäch. Xcachiˈlaj cˈu bic, xequijacha can chiˈ ri mar jawijeˈ cˈo wi ri barco. Aretak xekaya can ri kachalal, xujoc pa ri barco, jicom xujeˈ pa Cos. Chucab kˈij chic xujkˈax pa Rodas, te cˈu riˈ xujeˈ pa ri tinimit Pátara. Xkarik cˈu jun barco pa Pátara ri queˈ pa Fenicia, xujoc cˈu chupam, xkatakej cˈu ri ka be. Aretak xujkˈax pa ri mar, xkil apan ri Chipre, xkaya cˈu can pa ri ka mox, xkatakej ri ka be, xujopan pa Siria. Xujocˈow cˈu na pa ri tinimit Tiro rumal chi ri barco xuya na can ekaˈn chilaˈ. Xekarik jujun cojonelab chilaˈ, xa je riˈ xujcanaj can wukub kˈij cucˈ. Cˈo cˈu ri xkˈalajisax chquiwäch ri cojonelab rumal ri Lokˈalaj Espíritu rech cäquibij che ri tat Pablo chi meˈ pa ri tinimit Jerusalén. Aretak xtzˈakat ri wukub kˈij cucˈ ri cojonelab, xujel bi pa ri tinimit Tiro. Conojel ri cojonelab, ri achijab cachiˈl ri quixokil, xukujeˈ ri calcˈual xujeˈquijacha canok. Aretak xujopan chiˈ ri mar xujxuquiˈc, xkaˈn orar. Te cˈu riˈ xkajach kib. Xekachˈabej can ri kachalal, te riˈ xujoc pa ri barco, are cˈu ri e areˈ xetzelej can cho cachoch. Ri uj xkatakej ri ka be pa ri mar, kelic lok pa ri tinimit Tiro, xujopan pa ri tinimit Tolemaida. Xkayala rutzil qui wäch ri kachalal ri e cˈo chilaˈ, xujcanaj cˈu na jun kˈij cucˈ. Chucab kˈij chic xujel bi pa Tolemaida, ri tat Pablo xukujeˈ ri uj, ri uj rachiˈl, xujeˈ pa ri tinimit Cesarea. Chilaˈ cˈut xujeˈ cho rachoch ri tat Felipe, tzijol re ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Ri areˈ cˈut are jun chque ri wukub diáconos ri xechaˈ nabe pa Jerusalén. Ri tat Felipe, e cˈo quiejeb u miaˈl ri man e cˈulan taj. We alitomab riˈ tajin cäquikˈalajisaj ri tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios. Ya xqueˈ quieb oxib kˈij ri uj cˈo chilaˈ, aretak xopan jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri petinak pa Judea, Agabo u biˈ. Ri areˈ xopan che ka chˈabexic, xucˈam cˈu ru pas ri tat Pablo, xuxim ri rakan xukujeˈ ru kˈab chbil rib, xubij: Ri Lokˈalaj Espíritu cubij chi aretak copan ri ajchakˈel we pas riˈ pa ri tinimit Jerusalén, je waˈ cäcaˈn na ri winak aj Israel chuyutic. Te riˈ cäquijach na pa qui kˈab ri niqˈuiaj winak chic, ri man e aj Israel taj, ―xcha ri tat Agabo. Aretak xkata waˈ we tzij riˈ, ri uj xukujeˈ ri winak aj Cesarea ri e cˈo kucˈ xkabochiˈj ri tat Pablo chi man queˈ tä riˈ pa Jerusalén. Are cˈu ri tat Pablo xchˈawic, xubij chke: ¿Jas che cokˈ alak, cäya alak nimalaj bis che ri wanimaˈ? Ri in nu yoˈm wib, man xuwi taj chi quinyutic, xane xukujeˈ chi quincämisax chilaˈ pa ri tinimit Jerusalén rumal rech ri Kajaw Jesús, ―xcha chque. Rumal cˈu chi man xujcowin taj xkakˈatej, xak xkaya can chi je riˈ, xkabij cˈut: ¡Chubana baˈ ru rayinic ri Dios puwiˈ la! ―xujcha che. Ocˈowinak cˈu quieb oxib kˈij, xkaˈn cˈu u banic ri jastak ke. Te cˈu riˈ xujeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Xujcachiˈlaj cˈu bi jujun cojonelab aj Cesarea. Jun chque ri cojonelab are jun tataˈ aj Chipre, Mnasón u biˈ. Tzojer lok we tataˈ riˈ are cojonel. Rucˈ cˈu ri areˈ ka chomam cujcanaj wi canok. Aretak xujopan pa ri tinimit Jerusalén, xujquicˈulaj ri kachalal, sibalaj xequicot kucˈ. Chucab kˈij xeˈ ri tat Pablo kucˈ, xujeˈ cˈu chuchˈabexic ri tat Jacobo. Qui mulim cˈu quib conojel ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab chilaˈ. Ri tat Pablo xuya rutzil qui wäch conojel, te cˈu riˈ xutzijoj na ronojel jas ru banom ri Dios chquixol ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj rumal ri chac ru banom cucˈ. Aretak ri e areˈ xquita ri xubij, xquiya u kˈij ri Dios. Xquibij cˈu che ri tat Pablo: Jeˈ, kachalal. Pune ta ne je riˈ, e qˈuia mil winak aj Israel ri e cojoninak. Ri e areˈ cˈut cäquibij chi tzrajwaxic wi cäkatakej u banic ri cubij ru Pixab ri Moisés, ―quechaˈ. Bim cˈu chque we winak riˈ chi ri lal tajin quetijoj la conojel ri winak aj Israel ri e cˈo chquixol ri niqˈuiaj winak chic chi ya man rajwaxic tä chic queniman che ri xtakan wi ri ka mam Moisés. Xukujeˈ cäquibij chi cäbij la chque chi man rajwaxic taj coc ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo ri qui cˈojol, xukujeˈ chi man rajwaxic tä cäcaˈno jas ri uj nakˈatal wi. ¿Jas ta cˈu lo cäkaˈno? Cäquimulij cˈu na quib ri winak aretak cäquito chi lal ulinak. Are utz na we cäban la ri cäkabij che la: E cˈo kucˈ uj quiejeb achijab ri cäcaˈn na jas ri xquichiˈj u banic cho ri Dios. Checˈama bi la we achijab riˈ ucˈ la, aretak cäquesaj ri äwas chquij ri e areˈ, bana la ri e la junam cucˈ. Chya la ri puak ri rajwaxic chque rech quecowinic cäquisocaj na ri qui wiˈ. Je riˈ conojel cäquil na chi man kas tzij tä riˈ ri cäbix chij la, xane ri lal xukujeˈ cänimaj la ri cubij ru Pixab ri Moisés. Are cˈu ri winak ri man e aj Israel taj ri e cojoninak, cˈo wuj ka tzˈibam bi chque, ka bim bic chi man queboc tä il, xane xak xuwi rajwaxic chi man cäquitij tä ri tiˈj ri yoˈm chquiwäch tak tiox ri xa e banom cumal winak, chi man cäquitij tä quicˈ, chi man cäquitij tä ri qui tiˈjol awaj ri e jitzˈam che qui cämisaxic, xukujeˈ chi man cäcaˈn tä que jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, ―xecha che ri tat Pablo. Xpe cˈu ri tat Pablo, xeucˈam bi ri quiejeb achijab rucˈ. Chucab kˈij xresaj ri äwas chrij junam cucˈ, te cˈu riˈ xoc pa ri nimalaj rachoch Dios chubixic chque janipaˈ kˈij craj na che resaxic ri äwas chquij, aretak chquijujunal cäquiya ri rajwaxic cäsipax cho ri Dios. Aretak cˈut xa jubikˈ craj chi cätzˈakat ri wukub kˈij, e cˈo jujun winak aj Israel ri e petinak pa Asia ri xquil ri tat Pablo cˈo pa ri nimalaj rachoch Dios. Xequimulij ri winak, xquisach qui cˈux, xak jun xquiyoˈ xebeˈ chrij ri areˈ. Xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Tataˈib aj Israel! ¡Chujtoˈ alak! Are achi waˈ ri cäbin pa conojel tak ri tinimit. Cuya tijonic chque ri winak, cubij ri man utz taj chquij ri ka winakil, chrij ru Pixab ri Moisés, xukujeˈ chrij we lokˈalaj ja riˈ. E u cˈamom cˈu bi jujun winak aj Grecia ri man e ka winakil taj pa ri nimalaj rachoch Dios, u banom ri äwas u banic pa we lokˈalaj cˈolibal riˈ, ―xechaˈ. Jeˈ xquibij waˈ rumal chi quilom ri tat Pablo cˈo pa ri tinimit Jerusalén, rachiˈl ri tat Trófimo aj Éfeso. Xquichomaj cˈut chi xucˈam bi ri areˈ pa ri nimalaj rachoch Dios. Conojel ri winak pa ri tinimit Jerusalén xebel chˈuj. Aninak xquimulij quib, xquichap ri tat Pablo, xquicharchatej lok chupam ri nimalaj rachoch Dios, xequitzˈapij cˈu can ri porta. Tajin cäquitzucuj jas cäcaˈno chucämisaxic aretak xyiˈ u bixic che ri tataˈ, ri qui nimal ri soldados aj Roma, chi conojel ri winak pa ri tinimit Jerusalén tajin quebel chˈuj, sachinak cˈu qui cˈux. Ri nim takanel riˈ xeumulij jujun u soldados, xukujeˈ jujun chque ri qui nimal tak ri soldados, sibalaj aninak xebeˈ jelaˈ jawijeˈ e cˈo wi ri winak. Aretak ri winak xquil ri nim takanel e rachiˈl ru soldados, xquitanabaˈ u chˈayic ri tat Pablo. Xpe cˈu ri tataˈ riˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, xeˈc, xuchap ri tat Pablo. Te cˈu riˈ xtakan chuyutic rucˈ quieb ximibal re chˈichˈ. Xutaˈ cˈu chque ri winak jachin ri tat Pablo, xukujeˈ jas ru mac. Are cˈu ri winak cäquirak qui chiˈ, jun wi ri cäquibij ri niqˈuiaj, jun chi wi ri cäquibij ri niqˈuiaj chic. Ri tataˈ man xcowin tä chuchˈobic jas ri xcˈulmatajic rumal chi ri winak xak cäquirak qui chiˈ. Je riˈ xtakan chucˈamic bi ri tat Pablo pa ri ja ri e jekel wi ri soldados. Aretak xeopan cho ri gradas rech ri ja, ri soldados ri qui cˈamom bi ri tat Pablo xajwataj na xquitelej, xquipakabaˈ, rumal chi conojel ri winak sibalaj quechˈiquimij quib. Conojel cˈu ri winak ri e teren chquij cäquirak qui chiˈ, cäquibij: ¡Chcämisaxok! ―quechaˈ. Aretak tajin cäcˈam bi ri tat Pablo chupam ri ja ri e jekel wi ri soldados, ri areˈ xutaˈ che ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ, xubij che: ¿A cuyaˈ quintzijon jun rat ucˈ la? ―xcha che. Ri tataˈ xutaˈ che, xubij: ¿A awetam catchˈaw pa chˈabal griego? ―cächaˈ. ¿A mat at riˈ ri jun achi aj Egipto, ri xqueˈ quieb oxib kˈij waˈ xuyac rib chrij ri kˈatbal tzij, te cˈu riˈ xeumulij quiejeb mil achijab cämisanelab, xeucˈam cˈu bi pa ri juyub ri cätzˈinowic? ―xcha che. Xubij cˈu ri tat Pablo che: Ri in, in jun chque ri winak aj Israel, xil cˈu nu wäch pa Tarso, jun tinimit waˈ re Cilicia ri nim u banic. Jelaˈ cˈut quinel wi. Quintaˈ jun tokˈob che la chi cäya la chwe chi queinchˈabej ri winak, ―xcha ri tat Pablo che. Ri tataˈ xuyaˈ che chi cächˈawic. Ri tat Pablo xtaqˈui puwiˈ tak ri gradas, xuyac ru kˈab chquiwäch ri winak chubixic chque chi mechˈaw chic. Aretak xetäni ri winak, ri tat Pablo xeuchˈabej pa ri chˈabal hebreo, xubij: Lokˈalaj tak kachalal, alak cˈamal tak ka be, tampe alak ri quinbij chuwäch alak chutoˈic wib, ―cächa chque ri winak. Aretak ri winak xquito chi ri tat Pablo queuchˈabej pa chˈabal hebreo, xak jun xecˈoji wi, xquitatabej na ri cubij. Cubij cˈu ri tat Pablo chque: Ri in, in winakil alak, in aj Israel. Xil nu wäch pa Tarso, tinimit waˈ re Cilicia. Waral cˈut pa Jerusalén xinqˈuiy wi. Kas utz nu tijoxic xban rumal ri nim tataˈ Gamaliel che ri qui pixab ri ka mam ojer. Amakˈel ronojel kˈij xintij nu chukˈab chupatänixic ri Dios, jas ri cäban alak, onojel alak cämic. Nabe canok ri in xinban na cˈäx chque conojel ri e cojoninak che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, xintzucuj cˈu qui cämisaxic. Xeinchap achijab, ixokib, xeincoj cˈu pa cheˈ. Ri qui nimal sacerdotes xukujeˈ conojel ri qui nimakil ri winak quecowinic cäquikˈalajisaj chi are ri kas tzij. Ri e areˈ xquiya bi jujun tak wuj chwe, tzˈibam waˈ chque ri kachalal aj Israel ri e cˈo pa ri tinimit Damasco. Xak je riˈ xineˈ pa Damasco che qui tzucuxic ri cojonelab rech queinchapo, queincˈam lok waral pa Jerusalén, chucˈäjisaxic qui wäch, ―xcha ri tat Pablo chque. Benam cˈu we pa ri be, opanem quinban pa ri tinimit Damasco, kas pa ri niqˈuiaj kˈij, xak teˈtalic cˈut xtunun jun nimalaj sakil chwij ri xpe chicaj. Xintzak pulew, te cˈu riˈ xinto cˈo Jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij chwe: “Saulo, Saulo, ¿jas che caban we nimalaj cˈäx riˈ chwe?” ―xchaˈ. Ri in cˈut xinbij che: “¿Jachin ri lal, Tat?” ―xincha che. Ri Areˈ xubij chwe: “In riˈ ri Jesús aj Nazaret. Ri cˈäx ri tajin cabano, are chwe In tajin caban wi waˈ,” ―xchaˈ. Ri e cˈo wucˈ xquil ri sakil, sibalaj cˈu xquixej quib. Man xquita tä cˈu ru chˈabal ri Jun ri tajin cächˈaw wucˈ. Ri in cˈut xinbij: “Tat, ¿jas caj la chi quinbano?” ―xincha che. Xubij cˈu ri Kajaw Jesús chwe: “Chatwalijok, chatakej ri a be pa ri tinimit Damasco. Chilaˈ cˈut cäbix wi na chawe jas ri rajwaxic cabano,” ―xcha chwe. Man xincowin tä cˈut xincaˈyic rumal ri sakil, ri sibalaj cäjuluwic. Rumal riˈ xa xinyukex bi che ri nu kˈab cumal ri wachiˈl, xinquicˈam bi pa Damasco, ―cächaˈ. Cˈo cˈu jun tataˈ chilaˈ, Ananías u biˈ. Ri areˈ sibalaj cäcojon che ri Dios, cunimaj cˈu ru Pixab ri Moisés. Conojel ri winak aj Israel ri e cˈo chilaˈ pa Damasco cäquibij chi sibalaj utz we tataˈ riˈ. We tataˈ riˈ xopan che nu chˈabexic, xubij cˈu chwe: “Wachalal Saulo, chcaˈy chi na la jumul chic,” ―xcha chwe. Chanim cˈut xutzir ri nu wakˈäch, xincowinic xincaˈyic, xinwil cˈu ri tataˈ. Xubij cˈu ri tataˈ chwe: “Chaˈtal la rumal ri qui Dios ri ka mam ojer rech quetamaj la jas ru rayinic, xukujeˈ rech quetamaj la u wäch ri Jicomalaj Patänil re ri Dios, xukujeˈ rech cäta la ri kas u chˈabal ri Areˈ. Coc cˈu na la che kˈalajisal re ri Areˈ chquiwäch ri winak, cätzijoj na la ronojel ri tom la, xukujeˈ ri ilom la. ¿Jas ta ne ri queyej na la? ¡Joˈ baˈ! Walij la, chban kasnaˈ la, cuˈba cˈux la chrij ri Kajaw Jesús, taˈ la tokˈob che rech cäsachtaj ri mac la, cuban cˈu chˈajchˈoj ri animaˈ la,” ―xcha chwe, ―xcha ri apóstol Pablo. Ri tat Pablo xutakej tzijonem, cubij: Aretak xintzelej lok pa we tinimit Jerusalén, xineˈ cˈu pa ri nimalaj rachoch Dios. Tajin quinban orar chilaˈ, cˈo cˈu ri xucˈut ri Dios chnuwäch. Xinwil ri Kajaw Jesús, xubij cˈu chwe: “Chacowij, chatel bi chanim waral pa Jerusalén, rumal chi ri winak ri e cˈo waral man cäquicoj tä na ri cabij chwij in,” ―xcha chwe. Ri in cˈut xinbij che: “Kajaw, ri e areˈ quetam chi nabe canok ri in xineˈ pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel, xeinchap conojel ri quecojon che la, xeincoj pa cheˈ, xukujeˈ xeinchˈayo. Aretak cˈut tajin cäquicämisaj ri tat Esteban ri patänil e la, ri cäkˈalajisan chij la, ri in, in cˈo cucˈ. Sibalaj utz cˈut xinwilo chi cäcämisaxic, xinchajij cˈu ri qui kˈuˈ ri tajin quecämisan che,” ―xincha che. Ri Kajaw Jesús xubij chwe: “Jat, rumal chi rajwaxic catintak bi naj cucˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj,” ―xcha ri Areˈ chwe, ―xcha ri tat Pablo chque ri winak. Xuwi chi cˈu waˈ we tzij riˈ xquita ri winak chuchiˈ ri tat Pablo, xquichap cˈu u rakic qui chiˈ, xquibij: ¡Chcämisax we achi riˈ! ¡Man yaˈtal tä che chi cäcˈasi na! ―xecha ri winak. Xquitakej cˈu u rakic qui chiˈ, xquirokij ri qui kˈuˈ cho ri ulew, xquijopij ulew chicaj. (Jeˈ xkaˈno chucˈutic chi sibalaj nim ri coyowal, man cäkaj tä cˈu chquiwäch ri tajin cubij ri tat Pablo.) Ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados xuya takanic chi cocsax ri tat Pablo pa ri ja ri e jekel wi ri soldados, xukujeˈ xuya takanic chi co cächˈayic, te cˈu riˈ cäcˈot u chiˈ rech cubij jas che ri winak cäquirak qui chiˈ chrij. Aretak cˈut yutum chic ri areˈ rech cäquichˈayo, xubij ri tat Pablo che ri qui nimal soldados ri tacˈal chilaˈ che quilic: ¿A yaˈtal chech alak cächˈay alak jun achi ri jun cucˈ ri winak aj Roma we ta mat kˈatom tzij puwiˈ nabe? ―xcha che. Aretak ri tataˈ riˈ xuta ri xubij ri tat Pablo, xeˈc, xubij che ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados: ¿Jas ta cˈu lo ri tajin cäban la che we achi riˈ? Ri areˈ are jun cucˈ ri winak aj Roma, ―xcha che. Ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados xeˈ rucˈ ri tat Pablo, xutaˈ che, xubij: ¿A kas tzij chi at jun cucˈ ri winak aj Roma? ―xcha che. Ri tat Pablo xubij: Jeˈ, kas tzij, ―xcha che. Ri nim takanel xubij che ri tat Pablo: Ri in xintoj nimalaj puak rech quinoc che jun chque ri winak aj Roma, ―xcha che. Ri tat Pablo xchˈawic, xubij: Ri in, in jun chque rumal chi jeˈ nu banic waˈ xil nu wäch, ―xcha che. Chanim ri soldados ri xa jubikˈ man xquichˈay ri tat Pablo xebel rucˈ, xquiya canok. Are cˈu ri nim tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, aretak xretamaj chi ri tat Pablo are jun cucˈ ri winak aj Roma, sibalaj xuxej rib chi xtakan chuyutic rech cächˈayic. Ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados xraj xretamaj jas ri kas u mac ri tat Pablo ri tajin cäquibij ri winak aj Israel chrij. Xak je riˈ chucab kˈij xresaj ri ximibal re chˈichˈ che ri tat Pablo, te cˈu riˈ xtakan che qui mulixic ri qui nimakil ri sacerdotes aj Israel, xukujeˈ conojel ri qui nimakil ri winak. Xresaj cˈu lok ri tat Pablo, xutacˈaba chquiwäch. Ri tat Pablo co xcaˈy chque ri qui nimakil ri winak, xubij: Kachalal, ri in quinnaˈ pa ri wanimaˈ chi man cˈo tä etzelal nu banom pa ri nu cˈaslemal cho ri Dios petinak lok, ―xcha chque. Are cˈu ri tat Ananías, ri qui nimal sacerdotes, xuya takanic chque ri winak ri e cˈo chuxcut ri tat Pablo chi cäquichˈay pu chiˈ rucˈ ri qui kˈab. Ri tat Pablo xchˈawic, xubij che ri tat Ananías: ¡Kas tzij are ri Dios cächˈayow na la! ¡Ri lal xak quieb wäch la! Ri lal tˈuyul la chilaˈ rech cäkˈat la tzij jeˈ jas ri cubij ri Pixab. ¿Jas lo waˈ ri cäban la, cätakan cˈu la che nu chˈayic? ¿A mat cäniman la che ri cubij ri Pixab? ―xcha che. Ri achijab ri e cˈo chunakaj ri tat Pablo xquibij che: ¿A jeˈ cabano chuchˈabexic ri qui nimal sacerdotes rech ri Dios? ―xecha che. Ri tat Pablo xubij: Kachalal, man wetam taj chi are ri qui nimal sacerdotes. Cubij cˈu pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Mabij ri man utz taj chrij ri jun ri cätakan puwiˈ ra tinimit,” ―cächaˈ, ―xcha chque. Ri tat Pablo xrilo chi jujun chque ri qui nimakil ri winak ri e cˈolic, e areˈ jun cucˈ ri tataˈib saduceos, ri niqˈuiaj chic e areˈ jun cucˈ ri tataˈib fariseos. Rumal riˈ co xchˈawic, xubij chquiwäch ri qui nimakil ri winak: Kachalal, ri in, in fariseo, in u cˈojol jun fariseo. Tajin cˈu cäkˈat tzij pa nu wiˈ rumal chi quincojo chi quecˈastaj na ri cäminakib, cuˈl cˈu nu cˈux chrij waˈ, ―xcha chque. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri tat Pablo, ri tataˈib fariseos, ri tataˈib saduceos xquichap u chomalaxic quib, xechˈojinic. Je riˈ chi ri winak ri qui mulim quib xuban quieb qui chomanic, xquitasala quib. Jeˈ xcaˈn waˈ rumal chi ri tataˈib saduceos man cäquicoj taj chi quecˈastaj na ri cäminakib, man cäquicoj taj chi e cˈo ángeles, chi e cˈo espíritus. Je waˈ ri qui tijonic ri e areˈ. Are cˈu ri tataˈib fariseos cäquicojo chi quecˈastaj na ri cäminakib, xukujeˈ chi e cˈo ángeles, chi e cˈo espíritus. Je riˈ ri qui tijonic ri e areˈ. Conojel cˈut, co na xquirak qui chiˈ. Xewalij cˈu jujun chque ri tijonelab re ri Pixab ri e jun cucˈ ri tataˈib fariseos, xquibij: We achi riˈ man cˈo tä jun mac u banom. We ne jun espíritu, we ne jun ángel xuchˈabej, mäkakˈatej ne u wäch ri cuban ri Dios, ―xechaˈ. Sibalaj cˈu nim ri chˈoj chquixol ri tataˈib. Rumal riˈ ri tataˈ ri qui nimal soldados aj Roma xuxej rib we ne cäban chˈäkatak che ri tat Pablo cumal ri e areˈ. Xa je riˈ xtakan chque ru soldados chi quebeˈc, cäquesaj bi ri tat Pablo chquixol rech cäquicˈam bi jumul chic pa ri ja ri e jekel wi ri soldados. Chucab akˈab xucˈut rib ri Kajaw Jesús chuwäch ri tat Pablo, xubij che: ¡Pablo, chachajij animaˈ! Rumal ri a banom, rumal chi a kˈalajisam waral pa ri tinimit Jerusalén jachin ri in, jas cˈu ri nu banom, xukujeˈ are jeˈ rajwaxic caban na che nu kˈalajisaxic pa ri tinimit Roma, ―xcha che. Chucab kˈij chi cˈut jujun chque ri winak aj Israel xjunamataj qui tzij chi cäquicämisaj ri tat Pablo. Xcaˈn juramento chi cäpe na cˈäx pa qui wiˈ we man cäcaˈno jas ri xquichomaj, chi man cˈo tä jas cäquitij na we ta mat nabe cäquicämisaj ri tat Pablo. E cˈo na más chquiwäch cawinak achijab ri xcaˈn waˈ we juramento riˈ. Xebeˈ cˈu waˈ cucˈ ri qui nimakil ri sacerdotes xukujeˈ cucˈ ri niqˈuiaj tataˈib chic, ri qui nimakil ri winak aj Israel, xquibij cˈu chque: Ri uj xkaˈn juramento chi cäpe na cˈäx pa ka wiˈ we man cäkaˈno jas ri xkachomaj, chi man cˈo tä jas cäkatij na we ta mat nabe cäkacämisaj na ri tat Pablo. Ri alak cˈut, xukujeˈ ri niqˈuiaj qui nimakil ri winak, bij alak che ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados chi cucˈam lok ri tat Pablo chuwäch alak chuwek, bij alak chi xa cäcˈot alak u chiˈ che retamaxic jas ri kas xubano. Are cˈu ri uj, cˈä mäjok cäpe ri areˈ, cujcˈoji na apan chuyuxlexic rech cäkacämisaj, ―xecha chque. Are cˈu jun ala, ri ral ri ranab ri tat Pablo, xuta waˈ, jas ri xquichomaj u banic, xeˈ cˈu ri areˈ pa ri ja ri e jekel wi ri soldados, xubij waˈ che ri tat Pablo. Xa je riˈ ri tat Pablo xusiqˈuij jun chque ri tataˈib ri qui nimal ri soldados, xubij che: Cˈama la bi we ala riˈ chuwäch ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ conojel ri soldados, cˈo cˈu ri craj cubij che, ―xcha che. Ri qui nimal ri soldados xucˈam bi ri ala chuwäch ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, xubij che: Ri tat Pablo ri ajpacheˈ xinusiqˈuij, te cˈu riˈ xutaˈ tokˈob chwe chi quincˈam lok we ala riˈ chuwäch la, cˈo cˈu ri craj cubij che la, ―xcha che. Ri tataˈ, ri nim takanel, xucˈam bi ri ala pu tuquiel wi, xutaˈ cˈu che: ¿Jas ri cawaj cabij chwe? ―xcha che. Te riˈ ri ala xubij che: Ri qui nimakil ri winak aj Israel xjunamataj qui tzij chi cäquibij che la chi cäcˈam la bi ri tat Pablo chquiwäch ri qui nimakil ri winak chuwek, cäquibij cˈu na chi xa cäquicˈot u chiˈ che retamaxic jas ri kas xubano. Mäcoj baˈ la ri cäquibij, rumal chi e cˈo na más chquiwäch cawinak achijab ri e yuxleninak ri tat Pablo. Ri e areˈ caˈnom juramento chi cäpe na cˈäx pa qui wiˈ we ta mat cäcaˈno jas ri qui chomam, chi man cˈo tä jas cäquitijo we ta mat nabe cäquicämisaj na ri tat Pablo. Ri e areˈ cˈut chanim riˈ e cˈo chic, xak queyeˈm chi cäya la chque jas ri cäquibij, ―xcha che. Ri tataˈ cˈut ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados xubij che ri ala chi quel bic, xubij cˈu che chi cˈo jun mubij wi chi xubij waˈ che. Te cˈu riˈ ri nim tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados xeusiqˈuij quieb chque ri tataˈib qui nimakil soldados, xuya cˈu takanic chque chi quequimulij quieb cientos soldados chcakan, oxcˈal lajuj chic ri quequiejenic, xukujeˈ quieb cientos ri quequicˈam bi qui lanzas. Rajwaxic cˈut cäcaˈn u banic ri jastak que, xak quecˈoji na chilaˈ pa ri u belej hora chakˈab, rech quebel bic, quebeˈ pa ri tinimit Cesarea. Xukujeˈ xuya takanic chi quequichaˈ jujun quiej, cäban u banic jun rech cˈo cuquiejej bi ri tat Pablo, rech cäquicˈam bic, man cˈo tä jas jun cˈäx curiko, xane utz u wäch copan rucˈ ri kˈatal tzij ri tat Félix. Te cˈu riˈ ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ conojel ri soldados xutzˈibaj bi jun wuj, xuya bi chque. Je waˈ xubij ri wuj: “In waˈ, ri in Claudio Lisias. Quintak bi rutzil wäch la, tat Félix, lal riˈ ri nimalaj kˈatal tzij. We achi riˈ xchap na cumal ri winak aj Israel, xak cˈu jubikˈ man xquicämisaj. Aretak cˈut xinwetamaj in chi are jun aj Roma, xeinsiqˈuij ri nu soldados, xeintak cˈu che resaxic pa qui kˈab ri winak aj Israel. Xwaj cˈut xinwetamaj jas ri mac xubano, ri cäquibij chrij. Rumal riˈ xincˈam bi chquiwäch ri qui nimakil ri winak aj Israel. Xinwetamaj cˈut chi ru mac are waˈ chi man cuban taj jas ri cubij ri qui pixab ri e areˈ. Man yaˈtal tä cˈut chi cäcämisaxic, man yaˈtal taj chi coc pa cheˈ rumal waˈ. Xinta cˈut chi xjunamataj qui tzij ri winak aj Israel, qui chomam chi cˈut jas cäcaˈn chucämisaxic we achi riˈ. Xa rumal riˈ xintak bic ucˈ la, xinbij cˈu bi chque ri winak ri cäquibij chrij chi cˈo u mac, chi rajwaxic cäquikˈalajisaj chuwäch la jas ri mac u banom ri cäquibij chrij. Xuwi baˈ waˈ ri xinbij che la. ¡Chˈabej chi la!” ―xcha bi pa ri wuj. Ri soldados xquinimaj ri takanic ri xyiˈ chque, xquicˈam cˈu bi ri tat Pablo, xebeˈ chakˈab pa ri tinimit Antípatris. Chucab kˈij chic ri soldados ri e benak chcakan xetzelej lok jawijeˈ cˈo wi ri ja ri e jekel wi. Are cˈu ri soldados ri e benak chrij quiej xquitakej ri qui be rucˈ ri tat Pablo. Aretak cˈut xeopan pa ri tinimit Cesarea, xquiya ri wuj che ri nim kˈatal tzij, xukujeˈ xquiya ri tat Pablo chuwäch, xquijach cˈu pu kˈab. Ri kˈatal tzij xusiqˈuij ri wuj, te cˈu riˈ xutaˈ che ri tat Pablo jawijeˈ quel wi ri areˈ. Aretak xretamaj chi are aj Cilicia, xubij che: Quinta na ri tzij la aretak quepe ri winak ri cäquibij ri mac chij la, ―xcha che. Xeutak cˈu soldados chuchajixic ri tat Pablo pa ri nim ja ri sibalaj jeˈlic, rachoch ri tat Herodes. Xqueˈ job kˈij ri tat Pablo cˈo pa ri tinimit Cesarea aretak xopan ri tat Ananías ri qui nimal sacerdotes, e rachiˈl jujun chque ri nimak tak tataˈib aj Israel, xukujeˈ jun cojol tzij ri xukujeˈ cächˈaw pa qui wiˈ ri winak. Ri tataˈ riˈ, Tértulo u biˈ. Xeboc cˈu bi chuwäch ri nim kˈatal tzij chubixic ri mac chrij ri tat Pablo. Aretak xcˈam lok ri tat Pablo, ri tat Tértulo xuchap u bixic tzij chrij chuwäch ri nim kˈatal tzij, je cˈu riˈ xubij che ri tat Félix: ¡Chäjin la, tat Félix, lal ka nan, lal ka tat! Sibalaj maltiox che la chi rumal ech la cˈo nimalaj utzil pa we ka tinimit, man cˈo tä cˈu je waˈ je riˈ. Rumal cˈu ri nimalaj noˈj la, sibalaj utz banom la chukˈatic tzij puwiˈ ronojel. Ronojel ri banom la cäkil pa tak conojel ri tinimit, sibalaj cäkamaltioxij waˈ che la, tat Félix. Man cäkaj tä cˈut cäkaya nimalaj latzˈ che la. Xuwi cäkaj cäkabochiˈj la rech cäban la tokˈob, cujtatabej na la jun rat. We achi riˈ, xketamaj chi jawijeˈ chiˈ ri copan wi, xak cˈäx cuban chquixol ri winak, jeˈ jas jun nimalaj yabil. Pa ronojel ruwächulew cuyac chˈoj chquixol ri winak aj Israel, je riˈ chi xak cäquitasala quib. Ri areˈ cˈut are jun cˈamal qui be ri juleˈ winak ri qui takem ru tijonic ri Jesús aj Nazaret ri cäbix Nazarenos chque. Xukujeˈ xuban ri äwas u banic pa ri nimalaj rachoch Dios. Ri uj cˈut xkachapo. Are ta xkaj xkakˈat tzij puwiˈ, jas ri cubij ri ka pixab. Are cˈu ri tataˈ, Lisias u biˈ, ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, xunim rib ri areˈ. Rucˈ nimalaj chukˈab xresaj ri tat Pablo pa ka kˈab. Xubij cˈut chi ri winak ri cäquibij chrij ri tat Pablo chi cˈo u mac, rajwaxic queopan ucˈ la. Ri lal cˈut cuyaˈ cäcˈot la u chiˈ, cätaˈ la che, rech quetamaj la chi kas tzij waˈ ronojel ri tajin cäkabij chrij, ―xcha che ri tat Félix. Xukujeˈ ri winak aj Israel ri e cˈo rucˈ ri tat Tértulo xquibij chi ronojel waˈ are kas tzij. Ri nim kˈatal tzij xucˈut rucˈ ru kˈab chi cuyaˈ cächˈaw ri tat Pablo. Ri areˈ cˈut xubij: Wetam chi qˈuia junab chic cˈo la che kˈatal tzij pa qui wiˈ we winak riˈ, rumal riˈ cäquicot wanimaˈ quinbij quieb oxib tzij chuwäch la chutoˈic wib. Cäcowin cˈu la quetamaj la chi cˈä teˈ cablajuj kˈij waˈ in opaninak pa ri tinimit Jerusalén chukˈijilaxic ri Dios. Man cˈo tä cˈu chˈoj nu banom, man tajin tä quinchomala tzij rucˈ jachin jun aretak xinquirik pa ri nimalaj rachoch Dios. Man tajin tä quinsach qui cˈux ri winak pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel, o jawijeˈ chiˈ ri xinquirik wi pa ri tinimit. Waˈ we winak riˈ man quecowin taj cäquicˈut chuwäch la chi kas tzij ri tajin cäquibij chwij. Quinkˈalajisaj cˈu chuwäch la, chi ri in are tajin quinpatänij ri qui Dios ri ka nan ka tat ojer. Jeˈ tajin quinbano jas ri cubij ru tzij ri Jesús ri kas Cˈamal ka Be, ri cäquibij ri winak aj Israel chi areˈ juleˈ tijonic waˈ ri man kas tzij taj. Quincoj in xukujeˈ ronojel ri tzˈibtal pa tak ri wuj re ru Pixab ri Moisés, xukujeˈ ri tzˈibtal pa tak ri qui wuj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Jas ri e areˈ, jeˈ cˈu ri in. Cuˈl nu cˈux chrij ri Dios chi quecˈastaj na conojel ri cäminakib ri caˈnom utzil pa ri qui cˈaslemal, xukujeˈ ri caˈnom etzelal. Rumal riˈ amakˈel ronojel kˈij quincoj nu chukˈab rech man cˈo tä etzelal quinnaˈ pa ri wanimaˈ chuwäch ri Dios, o chquiwäch ri winak, ―cächa ri tat Pablo. Ocˈowinak chi quieb oxib junab ri in bininak pa tak niqˈuiaj tinimit chic, te cˈu riˈ xintzelej lok jumul chic pa ri nu tinimit, xineˈ pa Jerusalén chuyaˈic ri puak, tobanic chque ri mebaˈib chilaˈ, xukujeˈ chuyaˈic sipanic cho ri Dios. Tajin cˈu quinya ri nu sipanic pa ri nimalaj rachoch Dios, wesam chi ri äwas chwij, aretak xinquirik jujun winak aj Israel ri quepe pa Asia. Xa quieb oxib ri winak cˈolic, man cˈo tä cˈu cˈäx tajin quinban cucˈ. Ri winak ri quepe pa Asia, ri xinquirik pa ri nimalaj rachoch Dios, e are waˈ ri rajwaxic quepe chuwäch la, cäquibij cˈut jas u wäch ri mac nu banom, we kas tzij cˈo cˈäx pa qui cˈux chwij. We man je riˈ, chquibij baˈ ri winak ri e cˈo waral chanim, we cˈo jas jun mac xquirik chwij aretak xinoc chquiwäch ri qui nimakil ri winak aj Israel. We cˈu ne are nu mac ri tajin cäquibij chi aretak in cˈo chquixol, co xinchˈawic, xinbij: “Cämic tajin cäkˈat alak tzij pa nu wiˈ rumal chi quincojo chi quecˈastaj na ri cäminakib,” ―xinchaˈ, ―xcha ri tat Pablo che ri tat Félix. Ri tat Félix, aretak xuta ri xubij ri tat Pablo, kas cˈo retam chic chquij ri winak ri qui takem ru tijonic ri Jesús ri kas Cˈamal qui Be. Xuya na can ru chomaxic waˈ pa jun kˈij chic, xubij cˈu chque ri winak: Aretak cäpe ri tat Lisias, ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, te cˈu riˈ kas quinwetamaj na jas u banic ronojel waˈ, ―xcha chque. Xtakan cˈu ri tat Félix che ri qui nimal soldados, chajil re ri tat Pablo chi cutakej u chajixic. Xukujeˈ xubij che chi cuya che ri tat Pablo chi cuyaˈ queopan ri e utz rucˈ chuchˈabexic, xukujeˈ chuyaˈic ri rajwaxic che, man queukˈatej tä ri e areˈ. Ocˈowinak chi quieb oxib kˈij, xopan chi jumul ri tat Félix rachiˈl ri nan Drusila ri rixokil. Ri areˈ are jun aj Israel. Xtakan cˈu chusiqˈuixic ri tat Pablo rech cätzijon cucˈ chrij ri cojonic che ri Jesucristo. Aretak cˈut ri tat Pablo xuchap u tzijoxic chi rajwaxic cuban jicom jun che ru cˈaslemal, man cuban tä jun xak jas ri craj ri areˈ, xukujeˈ xutzijoj chi ri Dios cukˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak pa ri qˈuisbal kˈij, xuxej rib ri tat Félix, xubij cˈu che ri tat Pablo: Xak jeˈ na laˈ, cuyaˈ cateˈc. Aretak cˈut cäbantaj ri jastak we, quintakan chi na jumul che a siqˈuixic, ―xcha che. Are cˈu craj ri tat Félix chi ri tat Pablo cuya puak che rech cutzokopij bic. Rumal riˈ amakˈel cätakan chusiqˈuixic rech cätzijon rucˈ. E ocˈowinak chi cˈu quieb junab, xak je riˈ ri xcaˈno. Te cˈu riˈ xqˈuextaj ri tat Félix che nim kˈatal tzij. Are xcanaj can ri tat Porcio Festo chuqˈuexel. Are cˈu ri tat Félix, are craj cuban canok jachique ri cäkaj chquiwäch ri winak aj Israel. Rumal riˈ xuya na can ri tat Pablo pa cheˈ. Xqueˈ oxib kˈij ri oquinak ri tat Festo che nim kˈatal tzij. Te cˈu riˈ xel bic pa ri tinimit Cesarea, xeˈ cˈu pa Jerusalén. Chilaˈ cˈut ri qui nimakil sacerdotes xukujeˈ ri winak aj Israel ri más nimak na qui banic xeboc chuwäch ri tat Festo chubixic jas u wäch mac ri xuban ri tat Pablo, jas ri tajin cäquibij chrij. Xquibochiˈj ri tat Festo, xquitaˈ cˈu tokˈob che chi cätakan chucˈamic lok ri tat Pablo pa ri tinimit Jerusalén. Ri winak aj Israel xjunamataj qui tzij, xquichomaj chi cäquicämisaj na ri tat Pablo pa ri be. Xpe cˈu ri tat Festo, xubij chque chi ri tat Pablo cˈo pa cheˈ jelaˈ pa ri tinimit Cesarea. Xubij cˈu chque chi cätzelej na ri areˈ jelaˈ pa quieb oxib kˈij. Xukujeˈ xubij chque: Jachin tak ri cˈo chxol alak, ri cˈo takanic pa qui kˈab, rajwaxic quebeˈ wucˈ pa Cesarea. We cˈu cˈo u mac ri achi riˈ, cuyaˈ cäbij alak waˈ chwe jelaˈ, ―xcha ri tat Festo chque. Xa cˈu wajxakib kˈij, we cˈu ne lajuj kˈij, xcˈoji ri tat Festo pa ri tinimit Jerusalén, te cˈu riˈ xtzelej pa ri tinimit Cesarea. Chucab kˈij xtˈuyi pa ru tˈuyulibal pa ri kˈatbal tzij, te cˈu riˈ xtakan chusiqˈuixic ri tat Pablo. Aretak xopan ri tat Pablo chuwäch ri tat Festo, xepe ri winak aj Israel ri e petinak pa Jerusalén, xquimulij quib chrij ri areˈ. Qˈuia u wäch cˈäx ri xquibij chi u banom, man xecowin tä cˈut xquicˈutu chi kas tzij ri xquibij chrij. Are cˈu ri tat Pablo xubij we tzij riˈ chutoˈic rib: Ri in man cˈo tä jubikˈ mac nu banom. Man in macuninak tä chrij ri qui pixab ri winak aj Israel, chrij ta ne ri nimalaj rachoch Dios, o chrij ri César ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma, ―xcha che ri tat Festo. Are cˈu ri tat Festo, are craj cubano jachique ri cäkaj chquiwäch ri winak aj Israel, xa rumal riˈ xutaˈ che ri tat Pablo, xubij: ¿A cawaj cateˈ pa ri tinimit Jerusalén rech chilaˈ quinkˈat wi tzij pa wiˈ? ―xcha che. Xchˈaw cˈu ri tat Pablo, xubij che: Chuwäch ru kˈatbal tzij ri César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma, in cˈo wi. Are waral rajwaxic cäkˈat wi tzij pa nu wiˈ. Kas etam cˈu la chi man cˈo tä jun cˈäx nu banom chquij ri winak aj Israel. We cˈu ne nu banom jun cˈäx, we ne nu banom jun mac ri takal wi chi quincämisaxic, man quinwesaj tä wib chupam, cuyaˈ quincämisaxic. We cˈu man cˈo jas ri nu banom ri cäquibij chwij, man cˈo tä jun yaˈtal che chi quinujach pa qui kˈab. Quintaˈ baˈ chi ri César, ri nimalaj takanel, chi ri areˈ cäkˈatow tzij pa nu wiˈ, ―xcha ri tat Pablo. Xtzijon cˈu ri tat Festo cucˈ ri yaˈl tak u noˈj ri quetoban rucˈ, xubij che ri tat Pablo: Xabij chi are ri César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma, cäkˈatow na tzij pa wiˈ. Cateˈ baˈ na rucˈ ri nimalaj takanel riˈ, ―xcha che. Ocˈowinak chi quieb oxib kˈij, ri nim takanel Agripa rachiˈl ri nan Berenice xebeˈ pa ri tinimit Cesarea chuchˈabexic ri tat Festo. Qˈuia kˈij xecˈoji na chilaˈ, are cˈu ri tat Festo xubij che ri tat Agripa jas ri xban che ri tat Pablo. Je waˈ xubij che: Cˈo jun achi waral ri yoˈm can pa cheˈ rumal ri tat Félix aretak xel bic. Aretak xincˈoji pa ri tinimit Jerusalén, xepe ri qui nimakil sacerdotes, xukujeˈ ri qui nimakil ri winak aj Israel, xquibij chi cˈo mac u banom we achi riˈ. Xquibij chwe chi quinkˈat na tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch we achi riˈ. Xinbij cˈu chque ri e areˈ chi ri kˈatbal tzij re Roma, man u yoˈm tä takanic chi cäcämisax jun winak we man nabe copan na chquiwäch ri cäquibij chrij chi cˈo u mac rech cutoˈ rib chuwäch ri cäbix chrij. Rumal riˈ aretak xepe ri e areˈ junam wucˈ waral, man xinbeytaj taj, xane chanim chucab kˈij xintˈuyi pa ri tˈuyulibal pa ri kˈatbal tzij, te cˈu riˈ xintakan chusiqˈuixic ri achi riˈ. Aretak cˈut xepe ri winak ri cäquibij chi cˈo u mac xubano, man cˈo tä jun etzelal ri xquibij chrij junam rucˈ ri tajin quinchomaj in. Xane xak xuwi xquibij chi ri tat Pablo man cuban tä ronojel ri e nakˈatal wi ri winak aj Israel, ri e cojoninak wi che, xukujeˈ xquibij chi cutzijoj ru banic jun achi, Jesús u biˈ, ri xcämic, cubij cˈu ri areˈ chi cˈasal chic. Man quinrik tä cˈu in jas quinbano, rumal cˈu riˈ xintaˈ che ri tat Pablo we craj queˈ ri areˈ pa ri tinimit Jerusalén, rech chilaˈ cäkˈat wi tzij puwiˈ. Are cˈu ri areˈ xubij chi rajwaxic cäkˈat tzij puwiˈ rumal ri tat Augusto César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma. Rumal riˈ xintakan chuchajixic na pa cheˈ cˈä quintak na bi rucˈ ri nimalaj takanel, ―xchaˈ. Xubij cˈu ri tat Agripa che ri tat Festo: Ri in xukujeˈ cwaj quinta ru tzij ri achi riˈ, ―xchaˈ. Ri tat Festo xubij che: Chuwek cäta na la jas ri cubij we achi riˈ, ―xcha che ri nim takanel Agripa. Chucab kˈij, aretak xeopan ri tat Agripa rachiˈl ri nan Berenice, sibalaj nimak caˈnom che quib, rucˈ nimal xeboc bi pa ri nimalaj ja ri cäquimulij wi quib ri winak, cachiˈl ri tataˈib ri quetakan pa qui wiˈ ri soldados, xukujeˈ cachiˈl ri tataˈib ri nimak qui banic pa ri tinimit. Xtakan cˈu ri tat Festo ri nim kˈatal tzij chusiqˈuixic lok ri tat Pablo. Te cˈu riˈ xubij ri tat Festo: Nim takanel Agripa, xukujeˈ alak onojel alak ri e cˈo kucˈ waral, cˈo we achi riˈ chuwäch alak, chrij cˈu waˈ ri xquirak wi qui chiˈ qˈuia ri winak aj Israel pa Jerusalén, xukujeˈ waral pa Cesarea. Cäquibij chi cˈo mac u banom we achi riˈ, chi rumal cˈu riˈ rajwaxic cäcämisaxic, ―quecha riˈ. Ri in cˈut quinwilo chi man cˈo tä jun mac u banom ri takal ta wi cäcämisaxic. Ri areˈ cˈut u bim chi rajwaxic cäkˈat tzij puwiˈ rumal ri tat Augusto César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma. Rumal riˈ nu chomam chi quintak na bi rucˈ areˈ. Man cˈo tä cˈu jas ri quincowinic quintzˈibaj bi che ri nimalaj takanel ri cätakan pa nu wiˈ. Rumal riˈ xincˈam lok ri achi chuwäch alak, más na chuwäch la, nim takanel Agripa, rech cäcˈot na u chiˈ. Je riˈ cˈo ri quincowinic quintzˈibaj bic. Quinchomaj cˈut chi xak lokˈ quintak bi jun ajpacheˈ we man quinbij bic jas ri mac u banom, ―xcha chque. Ri tat Agripa xubij che ri tat Pablo: Cuyaˈ catchˈawic chutoˈic awib, ―xcha che. Ri tat Pablo xuyac ru kˈab, te cˈu riˈ xuchap chˈawem, xubij: Nim takanel Agripa, sibalaj cäquicot wanimaˈ chi cuyaˈ quinchˈaw chuwäch la cämic chutoˈic wib chuwäch ronojel ri cäquibij ri winak aj Israel chwij. Wetam cˈut chi kas etam la ronojel ri uj nakˈatal wi, uj ri winak aj Israel, xukujeˈ jachique tak ri tzij cujchˈojin chrij. Rumal riˈ quintaˈ jun tokˈob che la chi cächajij la paciencia wucˈ che nu tatabexic, ―xcha ri tat Pablo che ri nim takanel Agripa. Xutakej tzijonem ri tat Pablo, xubij: Conojel ri winak aj Israel quetam ri nu banom pa ri nu cˈaslemal chquixol petinak lok, rumal chi cucˈ ri e areˈ xil wi nu wäch. Pa ri nu tinimit cˈut xinqˈuiyisax wi, xukujeˈ pa ri tinimit Jerusalén. Ri e areˈ xukujeˈ quetam waˈ, quecowinic cäquikˈalajisaj waˈ we cäcaj, chi ri in tzojer lok in jun cucˈ ri winak fariseos. E areˈ cˈu waˈ ri winak aj Israel ri sibalaj cäquicoj na qui chukˈab chubanic ri cubij ru Pixab ri Moisés. Cämic cˈut tajin cäkˈat tzij pa nu wiˈ rumal chi cuˈl nu cˈux chrij ri xuchiˈj can ri Dios chque ri ka mam ojer, chi queucˈastajisaj na ri cäminakib. Are cˈu waˈ ri queyeˈm ri winak aj Israel ri e cˈo che ri qui mam ojer ri cablajuj u cˈojol ri tat Jacob, chi jeˈ cäbantaj na. Rumal riˈ quekˈijilan che ri Dios. Chi pakˈij chi chakˈab quepatänin che. Tat Agripa, are cˈu rumal rech waˈ chi cuˈl nu cˈux chi quecˈastaj na ri cäminakib, xa cˈu rumal riˈ cˈo ri cäquibij ri winak aj Israel chwij cämic. ¿A mat cäcoj alak chi ri Dios queucˈastajisaj ri cäminakib? ―cächa ri tat Pablo chque. Ri in, in xukujeˈ nabe xinchomaj in chi rajwaxic quinban qˈuia u wäch cˈäx chque ri winak ri qui takem ru tijonic ri Jesús aj Nazaret. Je cˈu riˈ xinban in pa ri tinimit Jerusalén. E qˈuia chque ri cojonelab xeincoj pa cheˈ rumal ri takanic ri xyiˈ pa nu kˈab cumal ri qui nimakil sacerdotes chi jeˈ quinban waˈ. Aretak cˈut tajin quecämisax ri cojonelab, ri in sibalaj utz xinwilo. Qˈuia mul xincˈäjisaj qui wäch ri cojonelab pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Israel. Je waˈ xinbano rech cäquiya can ri qui cojonic. Sibalaj cˈu xyactaj woyowal chquij, jeˈ ta ne chi xinchˈujaric. Xineˈc, xinban cˈäx chque cˈä pa tak ri niqˈuiaj tinimit chic, ―cächaˈ. Ri in benak pa ri be, benam we chubanic cˈäx chque ri cojonelab pa ri tinimit Damasco. Ri in takom bic, xukujeˈ yoˈm bi takanic pa nu kˈab cumal ri qui nimakil sacerdotes. Nim takanel Agripa, are kas pa ru niqˈuiaj kˈij riˈ, uj cˈo pa ri be aretak xak teˈtalic xinwil jun sakil ri xpe chicaj, ri sibalaj cäjuluw na chuwäch ri kˈij, xtunun cˈu chkij, ri in xukujeˈ conojel ri e benak wucˈ. Ri uj konojel cˈut xujtzak cho ri ulew, te cˈu riˈ xinta jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij chwe pa chˈabal hebreo: “Saulo, Saulo, ¿jas che tajin caban we nimalaj cˈäx riˈ chwe?” ―cächaˈ. “Ri at cˈut tajin carik cˈäx, jas ri cuban ri wacäx ri cucoj akan che ri jun cheˈ ri tˈistˈic u wiˈ,” ―xcha chwe. Ri in cˈut xinbij: “¿Jachin ri lal, Tat?” ―xincha che. Ri Areˈ xubij chwe: “In riˈ ri Jesús ri tajin caban waˈ we cˈäx riˈ chwe,” ―cächa riˈ. “¡Chatwalij baˈ! Nu cˈutum cˈu wib chawäch rech catoc che patänil we, xukujeˈ rech catoc che kˈalajisal re ri awilom cämic chi are ri In, in awilom. Xukujeˈ cakˈalajisaj ri quincˈut na chawäch. Catintoˈ na pa qui kˈab ri a winakil, ri aj Israel, xukujeˈ pa qui kˈab ri niqˈuiaj winak chic ri catintak wi bi cämic. Catintak bi cucˈ rech cabano chi ri e areˈ kas quecaˈyic, rech quebel bi pa ri kˈekum re ri mac, quekˈax na pa ri sakil rech ri kas tzij, xukujeˈ rech man cäquitakej tä cˈolem pu kˈab ri Satanás, xane quekˈax na pu kˈab ri Dios, quecojon cˈu chwe In. Xak je riˈ cäquirik na ri sachbal qui mac, xukujeˈ quecˈoji na junam cucˈ ri e rech ri Dios,” ―xcha ri Jesús chwe, ―cächa ri tat Pablo. Tat Agripa, nim takanel, rumal riˈ ri in xinnimaj ri xucˈut ri Dios chnuwäch, man xinban tä cˈu negar. Xane xinchap u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios nabe pa ri tinimit Damasco, te cˈu riˈ pa ri tinimit Jerusalén, pa ronojel ri Judea, xukujeˈ chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Xinkˈalajisaj chquiwäch chi rajwaxic cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex qui chomanic, queniman cˈu che ri Dios. Xukujeˈ xinbij chque chi rajwaxic cäcaˈn ronojel u wäch utzil rech kˈalaj chi qˈuextajinak ri canimaˈ, qˈuextajinak cˈu ri qui chomanic. Xa cˈu rumal waˈ ri winak aj Israel xinquichapa lok pa ri nimalaj rachoch Dios, are ta xcaj xinquicämisaj. Rumal cˈu ru tobanic ri Dios nu takem u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Areˈ cämic. Nu tzijom ru Lokˈ Pixab ri Dios chque nimalaj conojel ri winak, chque ri man nim tä queil wi, xukujeˈ chque ri nimak qui banic. Man cˈo tä jun tzij ri nu bim ri mat jeˈ jas ri qui bim can ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ jas ru bim can ri ka mam Moisés chi cäbantaj na. Are jeˈ chi ri Cristo curik cˈäx, cäcämisax cˈu na. Te cˈu riˈ are ri Areˈ ri nabe chquiwäch conojel ri quecˈastaj na chquixol ri cäminakib rech cutzijoj na chi sak ri kas tzij chrij ru tobanic ri Dios chque ri ka winakil, xukujeˈ chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, ―xcha ri tat Pablo chque. Ri tat Pablo tajin cubij tak we tzij riˈ chutoˈic rib aretak ri tat Festo co xurak u chiˈ, xubij: ¡Pablo, xak at elinak chˈuj! Rumal ri qui siqˈuixic qˈuia tak wuj, catijoj cˈu awib chquij, xatchˈujaric, ―xcha che. Ri tat Pablo xchˈawic, xubij: Man in chˈujarinak taj jas ri cächomaj la, tat Festo. Ri tajin quinbij are kas tzij. Rucˈ utzalaj nu chomanic tajin quinbij ronojel waˈ. Waral cˈo wi we nim takanel Agripa. Kas retam ri areˈ ronojel waˈ ri tajin quinbij, rumal cˈu riˈ man quinxej tä wib quintzijon chuwäch ri areˈ. Quincojo chi ronojel waˈ retam ri areˈ, rumal chi ri tajin quinbij man banom tä waˈ chi cˈuyal. ¿A mat cäcoj la, tat Agripa, lal riˈ ri nim takanel, ri xquibij can ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios? ¡Kas wetam chi cäcoj la! ―xcha che. Ri tat Agripa xubij che ri tat Pablo: Xa jubikˈ man catcowinic caban chanim chi ri in quincojon na che ri Cristo, ―xcha che. Ri tat Pablo xubij: We chanim, we naˈtam, are ri nu rayinic chi man xuwi tä ri lal, xane xukujeˈ conojel ri tajin cäquitatabej ri nu tzij cämic, cäcaˈn ta cˈu na jas ri nu banom in. Man cwaj tä cˈut chi are cucˈ we ximibal re chˈichˈ riˈ, ―xcha chque. Xuwi xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri tat Pablo, xwalij ri nim takanel, xukujeˈ ri nim kˈatal tzij rachiˈl ri nan Berenice, xukujeˈ conojel ri e tˈuyul chilaˈ. Xebeˈ chuchomaxic rij waˈ pa qui tuquiel wi. Xquitzijobela quib, xquibij: We achi riˈ, man cˈo tä jun mac u banom ri takal wi cäcämisaxic, o chi cäcˈoji ri areˈ pa cheˈ, ―xechaˈ. Xpe ri tat Agripa, xubij che ri tat Festo: We achi riˈ, xkatzokopij ta bi waˈ we ta mat xubij chi cäkˈat tzij puwiˈ rumal ri César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma, ―xcha ri tat Agripa che ri tat Festo. Aretak xchomatajic chi cujtak bi pa Italia ri cˈo wi ri nimalaj tinimit Roma, ri tat Pablo cucˈ niqˈuiaj chic ajpacheˈ xejach bi pu kˈab jun qui nimal ri soldados, ri cˈo pa qui wiˈ cien achijab. Julio u biˈ ri tataˈ riˈ. We tataˈ riˈ are ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados ri cäbix chque: “Rech ri Nimalaj Takanel Augusto”, ―cuchixic. Xujoc bi pa jun barco pa Adramitio, jun tinimit ri cˈo chiˈ ri mar. We barco riˈ benam re pa tak ri tinimit re Asia. Kachiˈl cˈu ri tat Aristarco ri quel pa ri tinimit Tesalónica, jun tinimit waˈ re Macedonia. Chucab kˈij xujopan pa ri tinimit Sidón ri cˈo chiˈ ri mar. Ri tat Julio sibalaj utz xuban rucˈ ri tat Pablo, xuya che chi queˈ che qui chˈabexic ri e utz rucˈ rech cäyiˈ ri cajwataj che. Xujel chi bi pa ri tinimit Sidón, xkatakej ri ka be puwiˈ ri mar, xkaya can ri Chipre pa ri ka mox, rumal chi ri quiäkikˈ xa chkawäch cäpe wi. Xujkˈax pa ri mar chuwäch ri takˈaj re Cilicia, xukujeˈ re Panfilia, xujopan cˈu pa Mira, jun tinimit waˈ re Licia. Ri tat Julio, ri qui nimal ri soldados, xurik jun barco chilaˈ aj Alejandría ri benam re pa Italia, xujroquisaj chupam rech cäkatakej ri ka be. Qˈuia kˈij riˈ xak nojimal ri ka binem pa ri barco, xa rucˈ tak cˈäx xujopan chuwäch ri tinimit Gnido. Rumal cˈu rech chi cujukˈatej ri quiäkikˈ, xa je riˈ xujocˈow chuwäch ri Salmón, xujocˈow chrij ri Creta, jun chˈäkap ulew ri cˈo pa ri mar. Xkatakej ri ka be chuchiˈ ri takˈaj, rucˈ tak cˈäx xujopan pa ri alaj tinimit ri cäbix Buenos Puertos che, chunakaj cˈu waˈ cˈo wi ri tinimit Lasea. Qˈuia kˈij chic uj beytajinak. Sibalaj xibibal chi cˈut ri binem pa ri mar rumal chi cuchap ri kˈalaj (ocˈowinak chi cˈu ri ayuno). Xa je riˈ ri tat Pablo xuchap qui pixbexic ri achijab. Xubij chque: Tataˈib, quinwilo chi we binem riˈ sibalaj xibibal, man xuwi taj cuban na cˈäx ri barco, xane xukujeˈ ri ekaˈn ri cˈo chupam, xukujeˈ ne ri uj, we ne cujcäm na, ―xcha chque. Are cˈu ri tataˈ, ri qui nimal ri soldados, areˈ xunimaj ri cubij ri tataˈ ri cäbinisan ri barco, xukujeˈ ri ajchakˈel ri barco. Man xucoj tä pa cuenta ri xubij ri tat Pablo. Are cˈu ri tinimit ri e cˈo wi man utz tä waˈ rech cäcocˈowisaj ri kˈalaj chilaˈ, rumal riˈ ri más achijab xquichomaj chi are utz na chi quebel bi chilaˈ, quebeˈ pa ri tinimit Fenice, we quecowinic. Are jun tinimit waˈ pa Creta ri cˈo chiˈ ri mar, chusiqˈuel ru wiquiäkˈab u kajbal ri kˈij, xukujeˈ chusiqˈuel ru mox u kajbal ri kˈij. Je riˈ xcaj xcaˈno rech chilaˈ cäcocˈowisaj wi ri kˈalaj. Xpe cˈu jubikˈ quiäkikˈ pa ru mox ri relbal kˈij, ri man kas nim u chukˈab, rumal riˈ xquichomaj chi quecowinic cäquitakej ri qui be. Xebel cˈu bic, xquitakej ri qui be puwiˈ ri mar chunakaj ri takˈaj re Creta. Man naj tä más uj benak pa ri mar aretak xak teˈtalic xpe jun nimalaj quiäkikˈ, ri cäbix Nordeste che, ri petinak pa Creta, xuchap cˈu u slabisaxic ri barco. Rumal chi man xujcowin taj xujbin chkawäch rumal ri quiäkikˈ, xa je riˈ xak xkaya che ri quiäkikˈ chi cujcˈam bi rumal. Xujocˈow chrij jun alaj chˈäkap ulew ri cˈo pa ri mar, Clauda u biˈ, ri man cˈo tä wi más quiäkikˈ. Rucˈ tak cˈäx xujcowin chuyaquic ri alaj barco ri ka chererem bic che toˈbal kib. Aretak cˈo chi ri alaj barco chupam ri nim barco, xquixim ri nim barco rucˈ colob chrij rech man cäjakˈin taj. Cäquixej cˈu quib we ne cunim rib ri nim barco pa ri senyäb ri cäbix Sirte che, rumal cˈu riˈ xquikasaj ri manta ri cˈo puwiˈ ri barco. Chucab kˈij, rumal chi sibalaj nim u chukˈab ri quiäkikˈ chupam ri kˈekal jäb, xquichap resaxic ri ekaˈn pa ri barco, xquiqˈuiäk bi pa ri mar. Churox kˈij chic xekaqˈuiäk bi ri chacubal tak jastak rech ri barco pa ri jaˈ. Qˈuia kˈij chic man xkil tä chi u wäch ri kˈij o ri chˈimil, ka rikom cˈu cˈäx rumal ri nimalaj kˈekal jäb. Xkachomaj cˈut chi cujcäm na, man cuˈl tä chi ka cˈux chi cujcˈasiˈc. Xqueˈ cˈu qˈuia ri kˈij man cˈo tä ka wa xkatijo, rumal riˈ ri tat Pablo xtaqˈui akˈan chkaxol, xubij: Tataˈib, sibalaj utz na we ta xta alak ri xinbij, mat xujel lok pa Creta, rech mat xkarik waˈ we cˈäx riˈ, we tzakic riˈ. Cämic cˈut chajij alak animaˈ, man cˈo tä jun chech alak ri cäcäm na, xane xuwi ri barco cäyojyob na, cäsach cˈu u wäch. Mier cˈut chakˈab xucˈut rib jun ángel chnuwäch ri takom lok rumal ri Dios ri in ajchakˈel, xukujeˈ ri quinkˈijilan che. Xubij cˈu ri ángel chwe: “Pablo, maxej awib, rajwaxic catopan na rucˈ ri César ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma. Rumal cˈu awech at ri Dios queutoˈ na chuwäch ri cämical conojel ri e benak awucˈ pa ri barco,” ―xcha chwe. Rumal riˈ, tataˈib, chajij alak animaˈ. Ri in nu cuˈbisam nu cˈux chrij ri Dios, quincoj cˈu na chi kas tzij. Jeˈ cäbantaj na jas ri xbix chwe rumal ri ángel. Cäkatoˈ cˈu na kib pa jun chˈäkap ulew ri cˈo pa ri mar aretak ri quiäkikˈ cujuya can chilaˈ, ―xcha chque. Pa jun akˈab cˈut, chucab semana re ri ka binem pa ri mar Adria, xujeˈ je riˈ, xujeˈ je waˈ rumal ri quiäkikˈ. Are niqˈuiaj akˈab riˈ, aretak ri achijab ri e cˈamowinak bi ri barco xquilo chi cujnakajin chic che ri ulew. Xquetaj ru najal ru pam ri mar, xquilo chi are juwinak waklajuj metros kajinak. Xujbin chi apan jubikˈ, te cˈu riˈ xquetaj chi jumul, xquil cˈut chi are juwinak wukub metros. Cäquixej cˈu quib we ne cäjeki ri barco cho tak ri abaj, rumal riˈ xquikasaj bi quiejeb nimak tak chˈichˈ ri cäbix anclas chque chrij ri barco. Conojel are cäcaj chi cäsakir chanim, rumal chi sibalaj cäquixej quib. Ri achijab ri e cˈamowinak bi ri barco xquichomaj quebel bi pa ri barco chutoˈic quib. Rumal riˈ xquichap u kasaxic ri alaj barco pa ri mar, jeˈ ta ne chi quequikasaj ri niqˈuiaj anclas chic chuwäch ri nim barco. ¡Man jeˈ tä cˈu riˈ ri tajin cäcaˈno! Are cˈu ri tat Pablo xubij che ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, xukujeˈ chque ri soldados: We ri achijab ri e cˈamowinak bi ri barco man quecanaj tä can chupam ri barco, man cäcowin tä alak cätoˈ ib alak, ―xcha chque. Xepe cˈu ri soldados, xequikupij tak ri colob ri ximibem re ri alaj barco, xquitzokopij cˈu bi pa ri mar. Aretak xsakiric ri tat Pablo xubij chque conojel chi utz we cˈo jas cäquitijo, xubij cˈu chque: Ya xqueˈ quieb semanas waˈ man warinak tä alak, man cˈo tä jas tijom alak. Quintaˈ tokˈob chech alak chi cäwiˈ alak. Are rajwaxic waˈ rech cˈo chukˈab alak chutoˈic ib alak. Man cˈo tä cˈu ne jun u wiˈ jun chech alak ri cäsach na u wäch, ―xcha chque. Aretak xbitaj waˈ rumal ri tat Pablo, xucˈam ri wa, xumaltioxij waˈ che ri Dios chquiwäch conojel, te cˈu riˈ xupiro, xuchaplej cˈu wiˈm. Te cˈu riˈ conojel xquichajij animaˈ, xewiˈ cˈut. Ri uj, uj quieb cientos rucˈ oxcˈal waklajuj chkonojel ri uj cˈo pa ri barco. Te cˈu riˈ, aretak quelem chic, xquesaj ri trico pa ri barco, xquiqˈuiäk cˈu can pa ri mar rech man al tä más ri barco. Aretak xsakiric man xquichˈob tä u biˈ ri ulew ri xquil apanok, xquil cˈu apan jun u kˈab mar ri oquinak bi chupam ri ulew, senyäb u chiˈ. Xquichomaj resaxic bi ri barco jelaˈ pa ri ulew we quecowinic. Xquikupij ri colob ri ximibem que ri anclas, xquiya can pa ri mar, xukujeˈ xequiquir tak ri pala ri quetob chubinisaxic ri barco. Xquiyac akˈan ri manta ri cˈo chuwäch ri barco rech curik ri quiäkikˈ, xquikebsaj cˈu ri barco chunakaj ri senyäb chiˈ ri mar. Are cˈu ri barco xopan jelaˈ jawijeˈ e cˈo wi quieb binel jaˈ, xchˈapi ri barco pa ri jutanaj senyäb. Ru tzaˈm ri barco co xunim rib pa ri senyäb, are cˈu ri rij ri barco xuchap u banic chˈäkatak rumal ru chukˈab ru wojaˈ ri cuban sibalaj cˈäx che. Ri soldados xquichomaj qui cämisaxic ri ajpacheˈ, rech man cˈo tä jun cämuˈxanic, canimaj bic. Are cˈu ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, are craj cutoˈ can ri tat Pablo, rumal riˈ man xraj taj chi jeˈ xcaˈno jas ri xquichomaj ri soldados. Xtakan cˈut chi conojel ri achijab ri quecowinic quemuˈxanic, chquiqˈuiäka bi quib nabe pa ri mar rech quebel bi cho ri ulew. Xtakanic chi ri niqˈuiaj chic quebeˈ chrij tak tzˈalam, chrij u chˈäkapil tak barco. Je riˈ xcaˈn conojel, xebel bi cho ri ulew, man xecäm taj. Aretak konojel utz ka wäch uj cˈo chi cho rulew, xketamaj chi ri chˈäkap ulew riˈ ri cˈo pa ri mar, are Malta u biˈ. Ri winak ri e cˈo chilaˈ sibalaj utz ka chˈabexic xcaˈno. Xcaˈn jun kˈakˈ, te cˈu riˈ xujquisiqˈuij konojel rech cäkamikˈ kib rumal chi nim ri tew cˈolic, xukujeˈ tajin cäkaj ri jäb. Xpe ri tat Pablo, xucˈam apan quieb oxib chakiˈj siˈ, tajin cˈu cuya pa ri kˈakˈ aretak xel lok chquixol ri siˈ jun cumätz. Xanimaj lok cho ri kˈakˈ, xtzuyiˈ cˈu che ru kˈab ri tat Pablo. Aretak ri winak ajchilaˈ xquil ri cumätz tzayal che ru kˈab ri tat Pablo, xquibij chquibil tak quib: Waˈ we achi riˈ are jun cämisanel, pune man xcäm tä can pa ri mar, cämic cˈut cutoj na ri etzelal u banom, cäcäm cˈu na, ―xechaˈ. Are cˈu ri tat Pablo xutotaˈ ru kˈab, xkaj cˈu ri cumätz pa ri kˈakˈ, are cˈu ri areˈ man cˈo tä jas xubano. Conojel ri winak queyeˈm chi ri tat Pablo cäsipojic, we ne xak teˈtalic cätzakic, cäcäm cˈut. Naj riˈ xak xqueyej na jas cubano. Aretak cˈut xquilo chi man cˈo tä jas jun cˈäx xuriko, xquiqˈuex qui chomanic, xquibij chi ri tat Pablo are jun dios. Chunakaj ri cˈolibal riˈ cˈo ri rulew ri tataˈ ri qui nimal ri winak ri e cˈo chilaˈ pa ri tinimit riˈ. Ri tataˈ riˈ, Publio u biˈ. Are cˈu waˈ sibalaj utz xuban che ka cˈulaxic pa rachoch, oxib kˈij cˈut xujrilij rucˈ utzil. Yawab cˈu ru tat ri tat Publio, cˈo pa chˈat. Cˈo kˈakˈ chrij, xukujeˈ sibalaj cˈo pamaj che. Xeˈ cˈu ri tat Pablo che rilic, xuban orar rucˈ. Te cˈu riˈ xuya ru kˈab puwiˈ, xucunaj cˈu ri tataˈ. Rumal waˈ we xbantajic riˈ, xepe conojel ri yawabib ri e cˈo chilaˈ pa ri tinimit riˈ, xecunataj cˈut. Conojel ri winak sibalaj nim xujquil wi, qˈuia ri xquisipaj chke. Te cˈu riˈ, aretak xujel bi chilaˈ pa jun barco chic, ri winak xquiya bi ronojel ri rajwaxic chke che ri ka binem. Oxib icˈ xujcˈoji na chilaˈ pa Malta, te cˈu riˈ xujoc pa jun barco aj Alejandría ri xrocˈowisaj ri kˈalaj chilaˈ. We barco riˈ cˈo retal cojom che, are cˈu ri qui wächbal ri qui dios Cástor, ri qui dios Pólux. Xujopan cˈu pa ri tinimit Siracusa ri cˈo chiˈ ri mar. Chilaˈ xujcanaj wi na can oxib kˈij. Xujel chi bi chilaˈ, xkatakej cˈu ri ka be pa ri mar chunakaj ri takˈaj cˈä xujopan na pa ri tinimit Regio. Che ri jun kˈij chic xpe jun quiäkikˈ chkij pa ru mox ri relbal kˈij, chucab kˈij cˈut xujopan pa ri tinimit Puteoli. Chilaˈ cˈut pa Puteoli xekarik wi jujun kachalal cojonelab. Xquibij cˈu chke chi cujcanaj jun semana cucˈ. Jeˈ xkaˈno, te cˈu riˈ xujeˈ pa ri tinimit Roma. Ri kachalal pa Roma qui tom chic chi cujopanic, xepe che ka cˈulaxic pa be, xkarik cˈu kib pa ri alaj tinimit Foro de Apio, xukujeˈ jun cˈolibal ri cäbix Tres Tabernas che. Aretak ri tat Pablo xeril ri kachalal, xuya maltioxinic che ri Dios, sibalaj xuchajij animaˈ. Aretak xujopan pa ri tinimit Roma, ri tat Julio ri tataˈ ri cätakan pa qui wiˈ ri soldados, xeujach ri ajpacheˈ pu kˈab ri tataˈ ri qui nimal ri soldados ri e cˈo chilaˈ. Are cˈu ri tat Pablo xyiˈ che chi cäcˈoji pa jun ja u tuquiel wi, xchajix cˈu rumal jun soldado. Oxib kˈij chic cˈo ri tat Pablo pa Roma aretak xtakan che qui siqˈuixic ri qui nimakil ri winak aj Israel ri e cˈo pa Roma. Aretak cˈut qui mulim chi quib, ri tat Pablo xubij chque: Kachalal, ri in man cˈo tä jas jun cˈäx xinban chque ri ka winakil aj Israel, man cˈo tä cˈu nu bim chrij ri e nakˈatal wi ri ka mam ojer. Pune je riˈ xinoquisax cˈu pa cheˈ pa ri tinimit Jerusalén, te cˈu riˈ xinjach lok pa qui kˈab ri winak aj Roma. Aretak xquicˈot nu chiˈ ri e areˈ, are ta xcaj xinquitzokopij rumal chi man cˈo tä jas xquirik chwij ri yaˈtal ta wi quincämisaxic. Are cˈu ri winak aj Israel man xcaj taj chi xintzokopixic. Rumal riˈ rajwaxic wi xinbij chi are ri César, ri nimalaj takanel puwiˈ ri Roma, cäkˈatow na tzij pa nu wiˈ. Rumal waˈ in cˈo waral, man are tä chi cˈo qui mac ri nu winakil ri quinbij chquij. Rumal cˈu riˈ xintakan che siqˈuixic alak, rech quinwil wäch alak, xukujeˈ rech quintzijon ucˈ alak. Rumal cˈu rech ri cuˈlbal ka cˈux konojel uj ri uj aj Israel, ri in, in ximital cucˈ we ximibal riˈ re chˈichˈ, ―xcha ri tat Pablo chque. Ri e areˈ cˈut xquibij: Man cˈo tä jun wuj ri petinak pa Judea ka cˈamom ri cˈo jas cubij chij la. Xukujeˈ man cˈo tä jun chque ri kachalal ri e petinak jelaˈ, ri e ulinak waral, ri u bim ta ri man utz taj chij la. Cäkaj cˈut cäkato jas ri cächomaj la, rumal chi ketam chi pa ronojel tinimit cˈäx quechˈaw ri winak chrij we cˈacˈ tijonic riˈ, ―xecha che ri tat Pablo. Xquichaˈ cˈu jun kˈij rech quetzelej rucˈ ri tat Pablo. E qˈuia cˈut xeopan rucˈ pa ja jawijeˈ ri jekel wi. Ri areˈ cˈut xtzijon cucˈ chrij ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak. Xuwi xuchap akˈab, are chakˈab chic aretak xtoˈtajic. Xucoj u chukˈab chque ri winak rech quecojon che ri Jesús. Xusiqˈuij chquiwäch ri cubij chrij ri Jesús pa tak ri wuj re ru Pixab ri Moisés, xukujeˈ ri cubij chupam ri qui wuj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Jujun xquicˈamo jas ri xubij ri tat Pablo, xquicojo, jujun chic cˈut man xquicoj taj. Man xjunamataj tä cˈu ri qui chomanic conojel, xa je riˈ nojim xquichaplej elem bic. Are cˈu ri tat Pablo xubij chque: Kas tzij ri xubij ri Lokˈalaj Espíritu chque ri ka mam ojer chuchiˈ ri ka mam Isaías ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Je waˈ xubij: Jat, jabij chque we winak riˈ: Ri ix, pune kas tzij quitatabej, man quichˈob tä riˈ ri quito. Pune kas tzij quixcaˈyic, man quixcowin tä chuchˈobic ri quiwilo. Je riˈ, rumal chi ri canimaˈ we winak riˈ abajarinak chic. Qui tzˈapim ri qui xiquin, qui chˈukum cˈu ri qui wakˈäch rech man quecaˈy taj, man coc tä tzij pa qui jolom, man cäquichˈob tä cˈut. Je riˈ rech man cäquitzelej tä quib wucˈ, queutziric, cäsach ta cˈu na ri qui mac, ―cächaˈ, ―xcha ri tat Pablo. Chetamaj baˈ alak chi ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri queutoˈ ri winak, cätzijox na chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Ri e areˈ cˈut cäquitatabej na, ―xcha ri tat Pablo chque. Aretak xbitaj waˈ we tzij riˈ rumal ri tat Pablo, conojel ri winak aj Israel xebel bic, sibalaj xquichomala quib chrij ri xubij ri tat Pablo chque. Quieb junab cˈut xcˈoji na ri tat Pablo pa Roma pa jun kajomal ja. Utz xuban che qui cˈulaxic conojel ri xeopan chuchˈabexic. Aretak xcˈoji chilaˈ man xuxej tä rib chutzijoxic ru takanic ri Dios pa qui wiˈ ri winak, xukujeˈ xeutijoj ri winak chrij ri Kajaw Jesucristo, man cˈo tä cˈu jun ri xyoˈw latzˈ che. In waˈ, ri Pablo, in patänil re ri Jesucristo. Ri Dios xinusiqˈuij, xinuchaˈ rech quinoc che apóstol, jun chque ru takoˈn ri Areˈ, rech quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Ojer cˈut xubij lok ri Dios waˈ we Utzalaj Tzij riˈ chupam ri Lokˈalaj u Tzij ri Tzˈibtal cumal ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Are cˈu waˈ ri Utzalaj Tzij chrij ri Kajaw Jesucristo ru Cˈojol ri Dios, ri xil u wäch waral cho we uwächulew. Ri u mam cˈut, are ri nim takanel David ojer. Rucˈ nimalaj chukˈab cˈut, aretak xcˈastaj chquixol ri cäminakib, xkˈalajisaxic chi are u Cˈojol ri Dios rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Rumal ri Jesucristo ri Dios xutokˈobisaj ka wäch, xuya chke chi cujoc che apóstoles, u takoˈn ri Areˈ, rech e cˈo winak ri quecojon che ri Areˈ, ri xukujeˈ queniman che pa conojel tak ri tinimit cho ruwächulew. Ri ix cˈut, ix jun chquixol ri winak riˈ ri quecojonic ri e siqˈuim rumal ri Dios rech queboc che rechbal ri Jesucristo. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix, iwonojel ri ix cojonelab, ri ix cˈo pa ri tinimit Roma. Sibalaj ix lokˈ chuwäch ri Dios. Ix u siqˈuim cˈut rech cäban chˈajchˈoj che ri iwanimaˈ, quixkˈax cˈu pu kˈab ri Areˈ. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cuban cˈut chi cuxlan ri iwanimaˈ. Nabe quinya maltioxinic che ri nu Dios rumal iwech ix iwonojel pa ru biˈ ri Jesucristo. Je riˈ quinbano rumal chi pa conojel tak ri tinimit cätzijox wi chi kas tzij ix cojoninak. Are cˈu ri Dios ri tajin quinpatänij rucˈ ronojel wanimaˈ, tajin cˈu quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri u Cˈojol. Retam cˈu ri Areˈ chi kas tzij amakˈel cänaˈtaj chwe quinban orar pi wiˈ. Amakˈel quintaˈ che ri Dios chi we are ru rayibal cuya chwe chi quinopan na iwucˈ pa jun kˈij. Are laˈ chi sibalaj cwaj quinwil i wäch, cwaj cˈut quinya jun tobanic chiwe che ri i cˈaslemal rucˈ ri Dios, rech kas cäcˈoji u chukˈab ri i cojonic. Are cˈu cwaj chi cäkawalijisaj ri kanimaˈ ri jun rucˈ ri jun chic rucˈ we cojonic riˈ ri ix cojoninak wi ix. Are cˈu waˈ ri nu cojonic in xukujeˈ. Kachalal, cwaj chi quiwetamaj chi qˈuia mul nu rayim quinopan iwucˈ, man xyiˈ tä cˈu chwe chi jeˈ quinban waˈ. Are cwaj quinbano chi jujun chiwe kas cäquijach na quib pu kˈab ri Cristo, jeˈ jas ri nu banom cucˈ ri winak ri man e aj Israel taj pa niqˈuiaj tinimit chic. Quinnaˈ in chi jeˈ ta ne cˈo nu cˈas cucˈ conojel ri winak. Rajwaxic wi quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri winak ri yoˈm tijonic chque, xukujeˈ ri man yoˈm tä tijonic chque, chque ri cˈo quetam, xukujeˈ chque ri man cˈo tä quetam. Rumal riˈ sibalaj cwaj in quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe ix xukujeˈ, ri ix cˈo pa Roma. Ri in man quinqˈuix tä chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, rumal chi cˈo ri nimalaj u chukˈab ri Dios rucˈ che qui toˈic conojel ri winak ri quecojonic, ri winak aj Israel nabe, te cˈu riˈ ri winak ri man e aj Israel taj. Ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio cukˈalajisaj chkawäch chi xak xuwi rumal ri cojonic che ri Cristo cuyaˈ cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios. Jeˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri winak ri jicom ri ranimaˈ cho ri Dios, cäcˈasi na riˈ rumal ri cojonic,” ―cächaˈ. Kˈalaj cˈut chi ri nimalaj royowal ri Dios cäpe ajchicaj pa qui wiˈ ri winak chucˈäjisaxic qui wäch conojel ri cäcaˈn etzelal, ri man cäcaˈn tä ri jicomal. Rumal cˈu ri etzelal ri cäcaˈno e qˈuia winak ri man cäquetamaj tä ri Kas Tzij. Ri e areˈ kas cˈo quetam chrij ri Dios rumal chi ri Areˈ u kˈalajisam waˈ chquiwäch. Pune ri Dios man quilitaj taj, etamtal cˈut chi cˈolic. Kˈalaj waˈ cumal conojel ri jastak ri e u banom. Etamtal lok waˈ tzaretak xban ruwächulew chi are Dios, chi ri nimalaj u chukˈab man cˈo tä u qˈuisic. Rumal riˈ ri winak man cuyaˈ taj cäquibij chi man cˈo tä qui mac. Ri e areˈ, pune quetam chi cˈo ri Dios, man xquinimarisaj tä u kˈij jas ri yaˈtal che ri Dios, man xemaltioxin tä cˈu che. Xane xa xquijach quib chuchomaxic ri man cˈo tä u patän. Jun wi ri qui chomanic, jeˈ ta ne chi e sachinak pa ri kˈekum. Man xquichˈob tä chic jas tajin cäcaˈno. Pune ta ne cäquibij chi cˈo qui noˈj, xak cˈu e con tak winak waˈ. Man cäquinimarisaj tä u kˈij ri Dios ri man cäcäm taj, xane are cäquinimarisaj qui kˈij ri qui wächbal winak ri xa quecämic, xukujeˈ ri qui wächbal tak chicop ri cˈo qui xicˈ, ri qui wächbal tak cumätz, xukujeˈ ri niqˈuiaj awaj chic. Rumal riˈ ri Dios xeujach chubanic ronojel ri itzel tak qui rayinic ri benak canimaˈ cucˈ, ri äwas u banic cho ri Areˈ xukujeˈ chquiwäch ri winak. Xcaˈn cˈu ri sibalaj qˈuixbal u banic ri jun rucˈ ri jun chic. Je riˈ, rumal chi xquicoj ri man kas tzij taj chuqˈuexwäch ri kas tzij chrij ri Dios. Are xequikˈijilaj, xequipatänij ronojel ri banom rumal ri Dios. Man are tä xquikˈijilaj ri Dios ri xbanow ronojel, ri xak xuwi che ri Areˈ yaˈtal wi chi cänimarisax u kˈij. Amén. Rumal riˈ ri Dios xeujach chubanic ri qˈuixbal u banic ri benak canimaˈ rucˈ. Xukujeˈ ne ri ixokib are cäcaˈn chi ri man takal tä u banic chuqˈuexwäch ri kas takal u banic. Xukujeˈ ri achijab man cäcaˈn tä chi ri takal u banic cucˈ ixokib, xane xa cäcaˈn ri itzel tak qui rayinic ri jun rucˈ ri jun chic. Cäcaˈn cˈu ri qˈuixbal u banic, achijab cucˈ achijab. Tajin cˈu cäcˈäjisax qui wäch, are cˈu waˈ ri tojbal re ri etzelal ri cäcaˈno. Rumal cˈu rech chi man cäcaj taj cäquicoj ri Dios pa cuenta, ri Dios xeuya canok rech cäquichomaj ri man utz taj, rech cäcaˈn que ri man takal tä u banic. Qui yoˈm quib chubanic ronojel u wäch etzelal. Cäcaˈn ri man jicom taj, cäcaˈn cˈu que jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Cäquirayij ri quech niqˈuiaj winak chic, e banal tak etzelal. Cˈäx cäquinaˈ chrij jun chic, quecämisanic, xak chˈoj cäcaj, quequisub ri winak, cäquiyac cˈu tzij chquij. Xa tzel u banic ri qui cˈaslemal. Cäquibij ri man utz taj chquij niqˈuiaj winak chic. Cäquetzelaj u wäch ri Dios, man cˈo tä cˈu qui qˈuixbal. Cäcaˈn nimal, cäquinimarisaj quib, cäquichomaj u banic ri man utz taj, man queniman tä cˈu chque ri qui nan qui tat. Man coc tä tzij pa qui jolom, man cäcaˈn taj jas ri cäquibij chi cäcaˈno, man cäquitokˈobisaj tä qui wäch niqˈuiaj chic, man cˈo tä sachbal mac cucˈ, man quel tä cˈu qui cˈux chque ri winak. Quetam cˈut ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios, chi ri winak ri quebanow tak we mac riˈ, are yaˈtal chque chi quecämisaxic. Pune ta ne je riˈ, man xuwi taj cäcaˈn ri mac, xane jeˈl cäquilo chi ri niqˈuiaj chic cäcaˈn que. Rumal riˈ man cuyaˈ taj cabij chi man cˈo tä a mac, at riˈ ri cakˈat tzij puwiˈ jun winak chic, apachin ta ne ri at. Je riˈ, rumal chi aretak cakˈat tzij puwiˈ jun winak chic, xa tajin cakˈat tzij pa wiˈ chbil awib chi cäcˈäjisax a wäch at. Caban cˈu awe ri man utz taj ri tajin cuban ri winak ri cakˈat tzij puwiˈ. Ketam cˈut chi ri Dios kas jicom cubano aretak cukˈat tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch ri winak ri jeˈ cäcaˈn waˈ. Ri at cˈut ri cakˈat tzij pa qui wiˈ niqˈuiaj winak chic, te cˈu riˈ caban at jas ri cäcaˈn ri e areˈ, ¿a cachomaj chi ri Dios man cukˈat tä tzij pa wiˈ at chi cäcˈäjisax a wäch? ¡Man jeˈ taj! Xa cawetzelaj u wäch ri nimalaj rutzil ri Dios. Awetam cˈut chi u chajim paciencia awucˈ, u cochˈom cˈu u wäch chawe. ¿A mat cachˈobo chi ri Dios u banom utzil chawe rech ri at caqˈuex rawanimaˈ xukujeˈ ra chomanic? Ri at cˈut abajarinak ri awanimaˈ, man a qˈuexom tä waˈ, man a qˈuexom tä cˈu ra chomanic. Rumal riˈ xa tajin caban más nim che ri cˈäjisabal a wäch ri cäpe na chawij. Jeˈ cäcˈulmataj waˈ pa ri kˈij ri cucˈut rib ri Dios chucˈäjisaxic qui wäch ri winak, cukˈat cˈu na tzij pa qui wiˈ rucˈ jicomal. Cuya cˈu na ri tojbal que ri winak chquijujunal jeˈ jas ri takal chque rumal ri caˈnom. Ri winak ri cäquitzucuj ri u nimarisaxic qui kˈij rumal ri Dios, xukujeˈ ri u yaˈic qui kˈij rumal, xukujeˈ ri jastak ri man cäsach tä qui wäch, amakˈel cˈut cäcaˈn ri utzil. Chque ri e areˈ ri Dios cuya na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Are cˈu ri winak ri xak xuwi cäquichomaj ri quech ri e areˈ, ri man cäcaj taj cäquinimaj ri kas tzij, xane are cäquitakej ri etzelal, ri Dios cˈut cucˈäjisaj na qui wäch rucˈ nimalaj oyowal. Nimalaj bis, cˈäxcˈol quepe na pa qui wiˈ conojel ri winak ri cäcaˈn etzelal. Cuchap na cucˈ ri winak aj Israel, te cˈu riˈ cäpe na pa qui wiˈ ri winak ri man e aj Israel taj. Are cˈu ri winak ri cäcaˈn ri utz, cänimarisax na qui kˈij conojel, cäyiˈ na qui kˈij, cäban na chi cuxlan ri canimaˈ rumal ri Dios. Cuchap na waˈ cucˈ ri winak aj Israel, te cˈu riˈ cucˈ ri winak ri man e aj Israel taj. Je riˈ, rumal chi ri Dios junam queril wi conojel ri winak. Conojel ri quemacunic ri man cˈo tä que ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, cäsach na qui wäch pune man cˈo tä ri Pixab riˈ cucˈ. Conojel cˈu ri quemacunic pune cˈo ri Pixab cucˈ ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, cäkˈat na tzij pa qui wiˈ rumal we Pixab riˈ. Ri xuwi cäquitatabej ri Pixab, man e are tä riˈ ri jicom ri canimaˈ cho ri Dios, xane ri cäcaˈno jas ri cubij ri Pixab, e are riˈ ri jicom ri canimaˈ cho ri Dios. Aretak ri winak ri man e aj Israel taj cäcaˈn jas ri cubij ri Pixab, pune man cˈo ri Pixab cucˈ, pa canimaˈ cˈut cäpe wi ri cäcaˈno. Ri e areˈ cˈut quebanow ri qui pixab. Rumal ri cäcaˈno kˈalaj chi tzˈibtal ri Pixab pa ri canimaˈ. Ri cäquinaˈ pa canimaˈ are cäkˈalajisanic chi kas tzij waˈ. Ri qui chomanic chquijujunal are cäkˈalajisan na we utz o man utz taj ri tajin cäcaˈno. Cäkˈalajin cˈu na waˈ pa ri kˈij aretak ri Dios cukˈat na tzij rumal ri Jesucristo puwiˈ ronojel ri man etamtal taj ri cˈo pa canimaˈ ri winak, jeˈ jas ri cubij ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri quintzijoj. Ri at cˈut cabij chi at aj Israel, are catoˈbej awib ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, caban a nimal che ri a Dios. Ri at awetam jachique ru rayibal ri Dios, ri Pixab cˈut cucˈut chawäch jachique ri utz na. Canaˈ pa rawanimaˈ chi kas awetam cacˈam qui be ri moyab, chi catcowinic cˈut caya sakil chque ri e cˈo pa kˈekum. Cachomaj chi catcowinic queatijoj ri man cˈo tä quetam, xukujeˈ chi catcowinic caya qui noˈj ri man nimak tä qui banic rumal chi pa ri Pixab cachomaj chi carik wi ronojel u wäch etamanic xukujeˈ kas tzij. We ri at queatijoj niqˈuiaj chic, ¿jas che man catijoj awib at? We ri at catzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chi man cuyaˈ taj cäban elakˈ, ¿jas che caban elakˈ at? We ri at cabij chi man cuyaˈ taj cuban jun ri mac ri sibalaj äwas u banic rucˈ ri rixokil o ri rachajil jun winak chic, ¿jas che jeˈ caban at? We ri at cawetzelaj qui wäch ri tiox ri xa e banom cumal winak, ¿jas che cawelakˈaj ri jastak ri e cˈo pa tak cachoch ri tiox riˈ? Pune ri at caban a nimal che ri Pixab, ri at cˈut man nim tä cawil wi ri Dios aretak man canimaj tä ri cubij ri Pixab. Rumal riˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri winak ri man e aj Israel taj cäquibij ri sibalaj äwas u bixic chrij ri Dios xa rumal iwech ix ri aj Israel,” ―cächa ri Tzˈibtal canok. Ri retal ri ojer trato ri cäbix circuncisión che ri cojom che ra cuerpo, kas tzij cˈo u patän waˈ chawe we canimaj ri cubij ri Pixab. We cˈu man canimaj ri cubij ri Pixab, man cˈo tä u patän riˈ ri retal ri ojer trato ri cojom chawe. We ri winak ri man cojom tä ri retal ri ojer trato che, cunimaj ri cätakan wi ri Pixab, ri winak riˈ jeˈ ta ne cojom ri retal ri ojer trato che, pune man cojom taj. Ri winak ri man cojom tä ri retal ri ojer trato che, ri cunimaj ri cubij ri Pixab, are riˈ cäkˈatow na tzij pa wiˈ at ri man canimaj tä ri cubij ri Pixab, pune cˈo awe ri Pixab ri Tzˈibtalic, pune cojom ri retal ri ojer trato che ra cuerpo. Ri kas winak aj Israel man are tä riˈ ri xa chrij quilitaj wi chi aj Israel. Ri cojom ri retal ri ojer trato che man are tä riˈ ri xa cäban chrij ru cuerpo. Xane ri winak ri kas aj Israel are riˈ ri aj Israel wi pa ranimaˈ. Ri kas retal ri ojer trato are riˈ ri banom pa ranimaˈ ri winak, man rumal tä jun takanic ri tzˈibtalic, xane rumal ri u banom ri Lokˈalaj Espíritu. Ri winak ri jeˈ u banic waˈ, man cäyiˈ tä u kˈij cumal ri winak, xane rumal ri Dios. We je riˈ, ¿jas ri utz na ri curik jun winak we are winak aj Israel? ¿A nim lo u patän ri u cojic ri retal ri ojer trato che ru cuerpo jun winak? Kas tzij nim qui banic ri winak aj Israel, qˈuia ri cuyaˈ cäkabij chquij rumal chi chque ri e areˈ xuya wi ri Dios ru Lokˈ Pixab nabe. ¿Jas cˈu cäbantaj na we cˈo jujun chque ri winak aj Israel ri man jicom tä chi ri canimaˈ chrij ri Dios? ¿A rumal lo riˈ ri Dios man jicom tä chi ri ranimaˈ ri Areˈ? ¡Man jeˈ tä riˈ! Xane ri Dios cuban na ronojel rucˈ kas tzij, pune conojel winak e areˈ banal tak tzij. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Rumal ri tzij la kˈalaj wi chi jicom ri animaˈ la. Aretak cäkˈat tzij puwiˈ la, cäkˈalajin cˈu na chi utz ri cäban la, ―cächa ri Tzˈibtalic. We ri ketzelal cucˈutu chi ri Dios kas cuban ri jicomal, ¿jas cäkabij? ¿A xa lo man jicom tä ranimaˈ ri Dios rumal chi cucˈäjisaj ka wäch? (Jeˈ quinchˈawic jeˈ jas ri quechˈaw ri winak.) ¡Man jeˈ tä riˈ! We ta ri Dios man jicom tä ranimaˈ, ¿jas lo cuban ri Areˈ chukˈatic tzij pa qui wiˈ ri winak cho ruwächulew? ¡Man cuyaˈ taj! We cˈu ri banow tzij ri quinbano cubano chi cänimarisax u kˈij ru kas tzij ri Dios, ¿jas che cäkˈat tzij pa nu wiˈ chi ri in, in ajmac? We je riˈ, ¿jas che man are tä cäkaˈn ri man utz taj rech cäpe ri utzil? Are cˈu waˈ ri cäquibij jujun rumal ri etzelal ri cˈo pa canimaˈ chi are waˈ ri quekatijoj ri winak che. Takal cˈu waˈ chque we winak riˈ cäkˈat tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch. ¿Jas cˈu cujcanaj wi? ¿A uj ri uj aj Israel uj utz na chquiwäch ri niqˈuiaj winak chic? ¡Man jeˈ tä riˈ! Ka kˈalajisam cˈut chi ri winak aj Israel xukujeˈ ri winak ri man aj Israel taj, conojel e cˈo pu kˈab ri mac. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: Man cˈo tä jun winak ri kas utz, man cˈo tä wi jun. Man cˈo tä jun winak ri kas craj cuchˈob ri kas utz, man cˈo tä jun ri cutzucuj ri Dios. Conojel qui jalom qui be, conojel benam que jawijeˈ ri xa cäsach wi qui wäch. Man cˈo tä jun ri cuban ri kas utz, man cˈo tä wi jun. Ru pa qui kul jeˈ ta ne ru jul cäminak ri jaktalic. Rucˈ ri qui tzij quequisub ri winak. Jeˈ ta ne ri u tiabal cumätz cˈo pa qui chiˈ. Xak xuwi ri yokˈonic cäcaˈno, cˈäx tak tzij quel pa qui chiˈ. Cäquitij anim chubanic ri cämisanic. Ri cäcaˈn pa ri qui cˈaslemal cusach can u wäch ronojel, cäquiya can bis pa canimaˈ ri winak. Man quetam taj jas cäcaˈno chuyaˈic utzil chquixol ri winak. Man quetamam tä cˈut chi rajwaxic cäquixej quib cho ri Dios, ―cächa ri Tzˈibtalic. Ketam cˈut chi ronojel ri cubij ri ojer Pixab, cubij waˈ chque ri e cˈo pu kˈab we Pixab riˈ rech man cˈo tä jun cˈo jas cubij, rech conojel ri winak cho ruwächulew cäkˈat na tzij pa qui wiˈ rumal ri Dios. Man cˈo tä cˈu jun winak ri cäjicomataj ranimaˈ cho ri Dios rumal ru nimaxic ri cubij ri Pixab, rumal chi ri Pixab xuwi u patän waˈ cucˈut chkawäch chi ri uj, uj ajmaquib. Cämic cˈut ri Dios u kˈalajisam chkawäch jas ri cuban chujicomaxic ri kanimaˈ chuwäch ri Areˈ man rucˈ tä ri Pixab. Kˈalaj waˈ chi kas tzij aretak cusiqˈuij jun ri wuj re ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés xukujeˈ ri wuj ri xquitzˈibaj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Cäjicomataj cˈu ri kanimaˈ cho ri Dios rumal chi cujcojon che ri Jesucristo. Ri Dios cˈut cuban waˈ chque conojel ri quecojonic, man jalan tä wi cuban cucˈ niqˈuiaj chic. Conojel winak e macuninak, naj cˈu e cˈo wi che ri Dios ri craj quetoˈwic. Xa cˈu rumal ri nimalaj u tokˈob cuban jicom che ri canimaˈ ri winak. Man cˈo tä cäquitoj che, rumal chi ri Cristo Jesús xeutoro. Ri Dios xucoj ri Cristo che sachbal qui mac conojel ri winak rumal ru cämical cho ri cruz. Cäquirik cˈu ri sachbal qui mac we quecojon che ri Cristo. Jeˈ xbantaj waˈ rech kˈalaj chi ri Dios are kas jicom ranimaˈ. Xril ri qui mac ri winak ri caˈnom canok, man cˈo tä cˈu jas xuban chque rumal ri nimalaj u paciencia. Jeˈ xbantaj waˈ xukujeˈ chucˈutic pa tak we kˈij cämic chi ri Dios are kas jicom ranimaˈ, cutakej cˈu u banic ri jicomal aretak cuban jicom che ri canimaˈ conojel ri quecojon che ri Jesús. ¿Jas cˈu rumal cäcaˈn wi nimal ri winak? ¡Man cˈo taj! ¿Jas che? Rumal chi we ta ri winak quecowinic cäcaˈno jas ri cubij ri Pixab, cuyaˈ riˈ cäquinimarisaj quib. Are cˈu ri winak ri cäcojonic man cuyaˈ taj cunimarisaj rib. Xkil baˈ chi ri Dios cuban jicom che ri ranimaˈ ri winak ri cäcojonic, man are tä cärilo we u banom ri cubij ri Pixab o man u banom taj. E ri Dios, ¿a xuwi lo qui Dios ri winak aj Israel? ¿A mat xukujeˈ are qui Dios ri winak ri man e aj Israel taj? Kas tzij chi are xukujeˈ qui Dios ri winak ri man e aj Israel taj. Xa cˈu jun ri Dios cˈolic. Are cˈut cäbanow jicom che ri canimaˈ ri winak aj Israel xukujeˈ ri winak ri man e aj Israel taj ri quecojonic. Man cäril tä ri Areˈ we cojom retal ri ojer trato che ri qui cuerpo o man cojom taj. ¿A cäkabij lo chi man cˈo tä chi u patän ri Pixab rumal chi xujcojonic? ¡Man jeˈ tä riˈ! Xane cäkabij chi cˈo na u patän ri Pixab. ¿Jas cˈu cäkabij chi xurik ri ka mam Abraham ojer? Kas tzij we ta rumal ri utzil ri xuban ri ka mam Abraham xjicomataj ri ranimaˈ cho ri Dios, cuyaˈ riˈ cunimarisaj rib. Man cuyaˈ tä cˈut cunimarisaj rib cho ri Dios. ¿Jas pu cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic? Cubij cˈut: “Ri Abraham xcojon che ri Dios, rumal cˈu riˈ xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ,” ―cächaˈ. ¡Kachomajmpeˈ! Jun winak ri cuban jun chac, ri tojbal re ri cäyiˈc man are tä sipanic riˈ che, xane are cˈasaj rucˈ. Are cˈu ri winak ri man cˈo tä jas cubano, cäcojon cˈu che ri Dios ri cucˈamowaj ri ajmac, ri winak riˈ rumal ru cojonic cäkˈalajisax rumal ri Dios chi kas jicom ranimaˈ. Tzare cˈu ri ka mam David xubij chi utz re ri winak ri cäkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ, man rumal tä cˈu ri utzil ri xuban ri winak riˈ. Ri ka mam David je waˈ xubij: Utz que ri winak ri sachtajinak rumal ri Dios ri etzelal ri caˈnom, ri xril ri qui mac, man cˈo tä cˈu cˈäx xuban chque. Utz re ri winak ri man cˈo tä mac cäyiˈ chrij rumal ri Kajaw Dios, ―cächaˈ. ¿A xak xuwi ta cˈu lo utz que ri winak ri cojom retal ri ojer trato che ri qui cuerpo? ¡Man jeˈ taj! Xukujeˈ utz que ri man cojom taj. Ka bim cˈut chi ri ka mam Abraham xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ rumal chi xcojonic. ¿Jampaˈ xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ? ¿A xuban waˈ aretak cojom chi ri retal ri ojer trato che o aretak mäjaˈ xcojic? Man cˈä te tä xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ aretak cojom chi retal ri ojer trato che, xane aretak mäjaˈ cäcojic. Te cˈu riˈ ri ka mam Abraham xoc ri retal ri ojer trato che ru cuerpo ri areˈ. Are cˈu waˈ retal ri cäcˈutuwic chi kˈalajisam chi rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ rumal chi xcojonic. Je riˈ ri Abraham xoc che qui tat conojel ri cojonelab ri man cojom tä ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo. Je wa riˈ ri e areˈ xukujeˈ quekˈalajisax rumal ri Dios chi jicom canimaˈ. Kas tzij ri ka mam Abraham are xoc che qui tat ri cojom retal ri ojer trato che ri qui cuerpo, man xuwi tä cˈu rumal waˈ, xane xukujeˈ rumal chi xecojonic junam jas ri ka mam Abraham xcojonic aretak mäjok coc ri retal ri ojer trato che ru cuerpo. Ri Dios xuchiˈj che ri ka mam Abraham xukujeˈ chque ri rachalaxic ri quil na qui wäch chi cäquechbej na ruwächulew, man rumal tä cˈu rech chi xniman ri ka mam Abraham che ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, xane rumal chi xcojonic, xkˈalajisax cˈu rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ. We ta xak xuwi ri queniman che ri Pixab cäquicˈam na que ri echbal, man cˈo tä baˈ u patän riˈ chi cujcojonic. Xukujeˈ ri xuchiˈj lok ri Dios chi cuya na man cˈo tä chi u patän riˈ. Je riˈ, rumal chi ri Dios cucˈäjisaj qui wäch ri man queniman tä che ri Pixab. Jawijeˈ cˈu ri man cˈo tä wi pixab, man cˈo tä mac riˈ chrij ri pixab. Rech ri xuchiˈj ri Dios che ri ka mam Abraham kas cäquechbej na conojel ri rachalaxic ri quil na qui wäch, rajwaxic chi are jun sipanic ri cuya ri Dios chque ri quecojonic. Quel cubij chi ri xuchiˈj ri Dios man xuwi tä chque ri queniman che ri Pixab, xane xukujeˈ chque conojel ri quecojonic jas ri xuban ri ka mam Abraham. Ri areˈ cˈut are xoc che ka tat uj konojel ri uj cojonelab chuwäch ri Dios, ri xukujeˈ xcojon ri ka mam Abraham che. Jeˈ jas ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios: “At nu cojom che qui tat qˈuia u wäch winak”, ―cächaˈ. Ri Dios cˈut are cäyoˈw qui cˈaslemal ri cäminakib, xukujeˈ queuban ri jastak ri cˈä mäjaˈ quecˈojiˈc. Ri ka mam Abraham, pune man cäcowin tä chic cäcˈoji ralcˈual, xucoj chi cäcˈoji na jun u cˈojol. Xcuˈbi cˈu u cˈux chrij ri Dios, je riˈ xoc che “qui tat qˈuia u wäch winak”, jas ri bim che rumal ri Dios: “Are je waˈ qui qˈuial ri awachalaxic ri quil na qui wäch,” ―xuchixic. Ri ka mam Abraham man xuban tä quieb u cˈux, pune xa jubikˈ man cätzˈakat tä cien u junab. Retam chi ri areˈ rachiˈl ri Sara ri rixokil xak cämem chi que, e nimak tak winak chic, man quecowin tä chic cäcˈoji calcˈual. Man xuban tä quieb u cˈux chrij ri xbix che rumal ri Dios, xane xa sibalaj xcojonic, xcuˈbi u cˈux, xuya cˈu u kˈij ri Dios. Xujiquiba u cˈux chi ri Dios cäcowin chubanic ronojel ri cubij. Rumal riˈ xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ, rumal chi xcojonic. Man xak xuwi tä ri ka mam Abraham xtzˈibax chrij chi xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ. Ri uj xukujeˈ xtzˈibax chkij chi ri Dios cukˈalajisaj chi jicom kanimaˈ rumal chi cujcojonic, konojel ri uj, uj cojoninak che ri Dios ri xcˈastajisan ri Kajaw Jesús chquixol ri cäminakib. Ri Kajaw Jesús xjach pa cämisaxic rumal rech ri ka mac, xcˈastaj cˈu chquixol ri cäminakib rech cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios. Cämic cˈut ri xjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios rumal chi xujcojonic, cˈo chi cˈu utzil chkaxol rucˈ Areˈ rumal ri Kajaw Jesucristo. Rumal cˈu ri Cristo xtokˈobisax ka wäch rumal ri Dios rumal chi xujcojonic. Ri tokˈob ri xkariko man cˈo tä quesan chke, rumal riˈ cujquicotic, cuˈl ka cˈux chi cäkarik na ke uj ri u nimarisaxic u kˈij ri Dios. Man xuwi tä waˈ cujquicot wi, xane xukujeˈ cujquicot chupam ri cˈäxcˈol, rumal chi ri cˈäxcˈol cuban chke chi cäkachajij paciencia. Ri paciencia cuban chke chi utz cujel na cho ri Dios. Aretak utz chic uj cˈolic, cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Dios. Aretak cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Dios man cˈo tä bis cäkariko rumal chi ri rutzil ranimaˈ ri Dios cˈo pa kanimaˈ rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri u yoˈm chke. Ri uj, aretak man xujcowin taj xkatoˈ kib ka tuquiel wi, kas pa ru kˈijol xpe ri Cristo, xcäm cˈu rumal kech uj ri uj ajmaquib. Man cˈo tä jun winak cuya u tzij cäcämisax chuqˈuexwäch jun winak chic, pune are jun winak ri kas jicom ranimaˈ. Craj cˈu ne cˈo jun ri cuya u tzij cäcämisax chuqˈuexwäch jun winak ri sibalaj utz. Ri Dios cˈut xucˈut chkawäch chi sibalaj cujraj aretak ri Cristo xcäm rumal kech, pune cˈu uj ajmaquib. Cämic cˈut ri ya jicom chi kanimaˈ cho ri Dios rumal ru cämical ri Cristo, kas cujutoˈ na ri Cristo chuwäch ri cˈäjisabal wächaj ri cäpe na chuqˈuisbal. Ri uj nabe canok aretak ka cˈulel na ri Dios, xujrutzirisaj rucˈ Areˈ rumal ru cämical ru Cˈojol, rumal riˈ cämic ri ya uj utz chi rucˈ ri Dios, kas cäkarik wi na ru tobanic ri Dios rumal ru cˈaslemal ri Cristo. Man xuwi tä waˈ, xane xukujeˈ cujquicot rucˈ ri Areˈ rumal ri Kajaw Jesucristo. Rumal cˈu ri Cristo uj utz chi rucˈ ri Dios. Je cˈu riˈ, ri mac xoc cho we uwächulew xa rumal jun winak. Rumal cˈu ri mac xpe ri cämical pa qui wiˈ conojel ri winak rumal chi conojel xemacunic. Aretak mäjok cäpe ri Pixab, ri mac ya cˈo chic cho ruwächulew. Man cäcoj tä cˈu ri mac pa cuenta aretak man cˈo tä pixab. Pune je riˈ, xtakan cˈu ri mac pa qui wiˈ ri winak ri xemacunic xchaptaj lok rucˈ ri Adán cˈä xopan ru kˈij ri Moisés, pune man jeˈ tä qui mac jas ru mac ri Adán ri man xunimaj tä ru Pixab ri Dios. Ri Adán cˈut are jun cˈutbal chrij ri Cristo ri cäpe na. Man cuyaˈ taj cäjunamataj ri mac ri xuban ri Adán rucˈ ri sipanic ri cuya ri Dios. Rumal cˈu ri mac ri xuban xa jun winak e qˈuia xecämic. Are cˈu ri tobanic ri cusipaj ri Dios chke rumal ri nimalaj u tokˈob pa ka wiˈ, sibalaj nim na u banic waˈ. Xuya waˈ chke rumal xa jun winak, ri Jesucristo, chubanic utzil chque qˈuia winak. Ri mac ri xuban xa jun winak man cuyaˈ taj cäjunamataj waˈ rucˈ ri tobanic ri cusipaj ri Dios. Je riˈ, rumal chi ri mac ri xuban xa jun winak xubano chi cäkˈat tzij pa qui wiˈ ri winak chi cäcˈäjisax qui wäch. Are cˈu ru tobanic ri Dios xpetic rech cäjicomataj ri canimaˈ ri winak cho ri Dios, pune sibalaj qˈuia ri qui mac caˈnom. We ri cämical xcˈoji u takanic pa qui wiˈ ri winak rumal ri mac ri xuban xa jun winak, sibalaj nim cˈu na u banic waˈ chi ri winak ri cäjicomataj canimaˈ cho ri Dios rumal ru tokˈob quetakan na pa ri cˈacˈ qui cˈaslemal rumal xa jun winak, ri Jesucristo. Jeˈ jas ru mac ri Adán xubano chi cäkˈat tzij pa qui wiˈ conojel ri winak chi cäcˈäjisax qui wäch, je cˈu riˈ xukujeˈ ri jicomal ri xuban ri Jesucristo cubano chi conojel ri winak cäquirik na qui cˈaslemal, man cäkˈat tä cˈu tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch. Quel cubij chi rumal ri jun winak ri man xniman tä che ri Dios e qˈuia winak xeboc che ajmaquib, je riˈ xukujeˈ, rumal ri Jun ri xniman che ri Dios e qˈuia winak cäjicomataj ri canimaˈ cho ri Dios. Xpe cˈu ri Pixab rech quel na ri mac chi sak. Aretak cˈut xnimar u wäch ri mac, ru tokˈob ri Dios xukujeˈ xnimar na u wäch waˈ. Je cˈu riˈ jas ri mac xcowinic xucˈam lok ri cämical pa qui wiˈ ri winak, je riˈ xukujeˈ aretak ri uj cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios, ri nimalaj u tokˈob ri Areˈ cäcowinic cuya ka cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic rumal ri Jesucristo ri Kajaw. ¿Jas cˈu ri cäkabij? ¿A cäkatakej u banic ri mac rech ri Dios sibalaj cucˈut na ri nimalaj u tokˈob? ¡Man jeˈ tä riˈ! Ri uj, jeˈ ta ne chi uj cäminak chuwäch ri mac. Man cˈo tä chi u chukˈab ri mac pa ka wiˈ. We je riˈ, ¿a cuyaˈ ta cˈu lo cäkatakej u banic ri mac? ¿A mat iwetam chi ri uj ri banom ka kasnaˈ rech xa uj jun chic rucˈ ri Jesucristo, jeˈ ta ne ri junam xujcäm rucˈ ri Areˈ? Rumal ri kasnaˈ jeˈ ta ne junam xujmuk rucˈ ri Cristo, jeˈ ta ne xujcämic rech cujcˈastajisaxic, cäcˈoji cˈu jun cˈacˈ ka cˈaslemal jeˈ jas ru cˈaslemal ri Cristo aretak xcˈastaj chquixol ri cäminakib rumal ri nimalaj u chukˈab ri ka Tat. We cˈu xkaˈn jun rucˈ ri Cristo rumal ri cämical ri xuriko, je riˈ xukujeˈ cäkaˈn na jun rucˈ Areˈ rumal chi xcˈastaj chquixol ri cäminakib. Ketam chi ri ojer ka cˈaslemal xrip cho ri cruz junam rucˈ ri Cristo, rech cäsach u wäch ri u chukˈab ri ka rayibal ajuwächulew ri man utz taj. Je riˈ man uj cˈo tä chi pu kˈab ri mac, man cujpatänin tä chi che ri mac jeˈ ta ne che jun patrón. Je riˈ, rumal chi ri winak ri cäminak chic, man chaptal tä chi riˈ rumal ri mac. We ri uj, uj cäminak chic junam rucˈ ri Cristo, cäcuˈbi ka cˈux chi cujecˈasal na rucˈ ri Areˈ. Je riˈ, rumal chi ketam chi ri Cristo cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib, man cäcäm tä chi wi. Ri cämical man cätakan tä chi puwiˈ. Ri Cristo aretak xcämic, xa jumul xcäm chusachic u wäch ri mac, man xak tä tajin wi cäcämic. Aretak cˈu xcˈastajic, xcˈasi chunimarisaxic u kˈij ri Dios. Je cˈu riˈ ri ix, chichomaj chi ix cäminak chic chuwäch ri mac. Man cˈo tä chi u chukˈab ri mac pi wiˈ. Ix cˈasal cˈu cämic chunimarisaxic u kˈij ri Dios junam rucˈ ri Cristo Jesús ri Kajaw. Rumal riˈ miya baˈ chi ri mac cutakej takanic puwiˈ ri i cuerpo ri xa cäcämic, mixutak cˈu ne chunimaxic ri i rayibal ri man utz taj. Mijach baˈ iwib pu kˈab ri mac chubanic ri man utz taj. Xane chijacha iwib pu kˈab ri Dios, jeˈ ta ne chi xixcäm na, ix cˈastajinak chi cˈut. Chijacha iwib pu kˈab ri Dios chubanic ri utzil. Je riˈ, rumal chi ri mac man cätakan tä chi pi wiˈ. Man ix cˈo tä chi cˈu pu kˈab ri Pixab, xane ix cˈo pu kˈab ri Dios rumal ru tokˈob pa ka wiˈ. ¿Jas cˈu cujcanaj wi? ¿A cujmacunic rumal chi man uj cˈo tä chi pu kˈab ri Pixab, xane pu kˈab ri Dios rumal ru tokˈob pa ka wiˈ? ¡Man jeˈ tä riˈ! Ri ix kas iwetam chi we quijach iwib chupatänixic jun patrón rech quixniman che, quixoc cˈu che patänil tak re ri patrón riˈ, tzrajwaxic cˈu wi chi quixniman che. Are je riˈ, we are quixpatänin che ri mac jeˈ ta ne are jun i patrón ri cucˈam lok cämical pi wiˈ, o are quixniman che ri Dios rech cäjicomataj ri iwanimaˈ chuwäch ri Areˈ, quiban cˈu na ri utzil. Maltiox cˈu che ri Dios chi ri ix ri nabe canok xipatänij na ri mac, cämic cˈut pa iwanimaˈ xpe wi ru nimaxic ri kas tzij re ri tijonic ri xijach iwib che retamaxic. Aretak xixel lok pu kˈab ri mac ri ix chapowinak, ri ix xijach iwib chupatänixic ri Dios rech quiban ri jicom pa ri i cˈaslemal. Quinbij waˈ chiwe pa qui tzij winak, rumal chi ri ix i tuquiel wi man kas quixcowin tä chuchˈobic waˈ we chomanic riˈ. Man jeˈ tä quibano jas ri xiban can nabe aretak xijach iwib chupatänixic ri mac rech quiban ri äwas u banic cho ri Dios xukujeˈ ri etzelal. Xane che we cämic, chijacha iwib pu kˈab ri Dios chubanic ri jicom pa ri i cˈaslemal rech quixcˈoji chuwäch ri Areˈ chˈajchˈoj ri iwanimaˈ. Ri ix nabe, aretak tajin quipatänij na ri mac, man i yoˈm tä iwib chubanic ri jicom pa ri i cˈaslemal. ¿Jas cˈu xichˈac che ri xiban can nabe ri quiqˈuix chi che cämic? Xuwi cˈu ri cämical xiriko. Cämic cˈu ri ix, ix elinak chi pu kˈab ri mac, ix oquinak chi che patänil tak re ri Dios. Cˈo cˈu xichˈac waˈ che. Ri xichˈaco are ru jachic iwib pu kˈab ri Dios, chuqˈuisbal cˈut quirik na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri tojbal ri cuya ri mac are xak xuwi ri cämical, are cˈu ri Dios cusipaj ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic rumal ri Cristo Jesús, ri Kajaw. Kachalal, ri ix ri iwetam ri Pixab quichˈobo chi ri Pixab xuwi cˈo chukˈab pu kˈab puwiˈ jun winak aretak cˈasal na. Quincoj na jun cˈutbal chiwäch: Ri ixok ri cˈulanic rajwaxic chi cänim riˈ che ri pixab re ri cˈulanem aretak cˈä cˈasal na ri rachajil. We cˈu cäcäm ri rachajil, cˈä te riˈ man rajwaxic tä chic cäniman che we pixab riˈ. Rumal riˈ, we ri ixok cäcˈuli rucˈ jun achi chic aretak cˈasal na ri rachajil, cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri rachajil. We cˈu cäcäm ri rachajil, man rajwaxic tä chic cäniman che ri pixab re ru cˈulanem. Pune cäcˈuli rucˈ jun achi chic, man cuban tä riˈ ri nimalaj mac ri äwas u banic. Je cˈu riˈ ri ix, kachalal, ri ix u tzˈakatil ru cuerpo ri Cristo, man cˈo tä chic ri Pixab pi wiˈ rumal chi ix jeˈ ta ne ix cˈulan chic rucˈ ri Cristo. Ix rech chi ri Cristo ri xcˈastaj chquixol ri cäminakib. Je riˈ rech ri ka cˈaslemal coc waˈ chupatänixic ri Dios. Nabe canok, aretak ri ka cˈaslemal are ru banic xak jas ri cäkaj uj, ri itzel tak ka rayinic xecˈastaj rumal ri Pixab. Ri riˈ cˈut xa xujucˈam bi pa ri cämical. Cämic cˈut uj cäminak chic chuwäch ri Pixab ri xtakan pa ka wiˈ nabe. Je riˈ man cˈo tä chi ri Pixab pa ka wiˈ. Cämic cäkapatänij ri Dios pa ri cˈacˈ ka cˈaslemal ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu. Ri ojer Pixab ri tzˈibtalic man cˈo tä chi pa ka wiˈ. ¿Jas cˈu ri cäkabij? ¿A cäkabij lo chi mac riˈ ri Pixab? ¡Man jeˈ taj! Rumal cˈu ri cubij ri Pixab xinwetamaj jas riˈ ri mac. ¡Kachomajmpeˈ! Mat xinwetamaj riˈ chi ru rayixic ri jastak que niqˈuiaj winak chic are mac, we ta mat xubij ri Pixab: “Marayij u wäch ri jastak que niqˈuiaj winak chic,” ―cächaˈ. Ri mac cˈut xnimar u wäch rumal ri takanic, xucˈasuj cˈu pa ri wanimaˈ ronojel u wäch itzel tak rayinic. Je riˈ, rumal chi we ta mat cˈo ri Pixab, man kˈalaj tä riˈ chi cˈo ri mac. Ri in nabe canok aretak mäjaˈ cˈo wetam chrij ri Pixab xinchomaj chi kas utz ri tajin quinban pa ri nu cˈaslemal. Aretak cˈut xpe ri takanic, xinchˈob jas ri cubij ri Pixab. Te riˈ xcˈastaj ri mac ri cˈo pa wanimaˈ, are cˈu ri in xinwetamaj chi in cäminak chuwäch ri Dios. Je riˈ ri takanic ri xpe chuyaˈic cˈaslemal, chwe in cˈut xa xuya cämical. Rumal ri Pixab ri mac xucoj u chukˈab chwe, xinusub cˈut. Xucoj ri takanic che nu cämisaxic. Kas tzij cˈut, ri Pixab rucˈ ri takanic man cˈo tä qui mac, xane jicom xukujeˈ utz ri cäquibij. ¿A are ta cˈu lo ri u banic utzil ri xbanow chwe chi quincämic? ¡Man are taj! Xane are ri mac ri quincämisanic. Je riˈ xubano rech cäkˈalajinic jas riˈ ri mac. Are cˈu xucoj ri utz chubanic waˈ. Je riˈ ri takanic xukˈalajisaj chi ri mac are sibalaj man utz taj. Ketam chi ri Pixab rucˈ ri Dios cäpe wi, ri in cˈut xak in winak. In cˈo pu kˈab ri mac. Man quinchˈob tä cˈut jas ri tajin quinbano. Man are tä cˈu quinban ri cwaj, xane ri tzel quinwilo are waˈ ri tajin quinbano. We cˈu are quinban ri man cwaj taj quinbano, je riˈ quinchˈobo chi utz ri Pixab. Rumal cˈu riˈ man in tä chi riˈ ri tajin quinbanowic, xane are ri mac ri cˈo pa ri wanimaˈ ri tajin cuban waˈ. Ri in wetam chi man cˈo tä jubikˈ ri utz pa ri wanimaˈ rumal chi xak in winak ajuwächulew. Cˈo nu rayinic chubanic ri utz, xa cˈu man quincowin tä quinban waˈ. Man quinban tä ri utz ri cwaj quinbano, xane are quintakej u banic ri man utz taj ri man cwaj taj quinbano. We cˈu are quinban ri man cwaj taj quinbano, man in tä chi riˈ quinbanowic, xane are ri mac ri cˈo pa wanimaˈ. Ri quincˈulmaj cˈut are waˈ: Aretak cwaj quinban ri utz, xuwi ri etzelal cucˈut rib chnuwäch. Ri wanimaˈ cˈut cäquicot rucˈ ru Pixab ri Dios. Quinwil cˈut chi pa ri nu cuerpo cˈo jun pixab ri xa cucˈulelaj u wäch ri pixab ri cˈo pa ri nu chomabal. Are cˈu waˈ ri pixab re ri mac ri cˈo pa ri nu cuerpo, are waˈ ri in chapowinak. ¡Cˈäx waˈ ri nu banic! ¿Jachin ta ri quinesan na pu kˈab waˈ we cuerpo riˈ ri xa quinucˈam bi pa ri cämical? Xuwi ri Dios cäcowin che nu toˈic rumal ri Kajaw Jesucristo. ¡Maltiox baˈ che ri Dios! Rumal riˈ ri in quinchˈobo chi rajwaxic quinnimaj ru Pixab ri Dios, are cˈu ri nu cuerpo cuya rib pu kˈab ri mac. Cämic cˈut, ri winak ri xa e jun chic rucˈ ri Cristo Jesús, man cäkˈat tä na tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch. E are cˈu tak waˈ ri man cäcaˈn tä ri qui rayibal ri man utz taj, xane are cäcaˈno jas ri craj ri Lokˈalaj Espíritu. Ri pixab cˈut ri rech ri Lokˈalaj Espíritu ri cuya cˈaslemal rumal ri Cristo Jesús, are xinesan pu kˈab ri pixab re ri mac xukujeˈ re ri cämical. Ri Dios xubano jachique ri man xcowin tä chubanic ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Ri Pixab riˈ man cˈo tä u chukˈab chuqˈuexic ri qui cˈaslemal ri winak. Ri Dios cˈut xutak lok ru Cˈojol ri ya winak chic, xucoj cˈu che sipanic chutojic ri ka mac. Xutak lok jeˈ ta ne are xa jun winak ajmac. Je riˈ ri Dios xucˈäjisaj u wäch ri mac rumal ru cämical ri Jesús. Jeˈ xuban waˈ ri Dios rech ri uj cujcowin chubanic jas ri cätakan wi ri Pixab, man cäkaˈn tä chi cˈut xa jas ri cäkaj uj, xane are cäkaˈno jas ri craj ri Lokˈalaj Espíritu. Ri winak cˈut ri cäcaˈno xak jas ri cäcaj ri e areˈ, are queboc il chubanic ri qui rayibal ajuwächulew. Are cˈu ri cäcaˈno jas ri craj ri Lokˈalaj Espíritu, are queboc il chubanic jas ri craj ri Areˈ. Ri coc il jun chubanic ri ka rayibal ajuwächulew cäcˈaman bi waˈ pa ri cämical. Are cˈu ri coc il jun chubanic jas ri craj ri Lokˈalaj Espíritu cuban chi curik na cˈaslemal, xukujeˈ cubano chi cuxlan ri ranimaˈ. Ri winak ri xa cäquichomaj u banic ri qui rayibal ajuwächulew cäcaˈn qui cˈulel che ri Dios rumal chi man quecowin taj queniman che ru Pixab ri Dios, xukujeˈ man cäcaj taj. Rumal riˈ ri winak ri cäcaˈno xak jas ri cäcaj ri e areˈ, man cuyaˈ taj cäkaj ri qui cˈaslemal chuwäch ri Dios. Ri ix cˈut man benak tä iwanimaˈ chubanic xak jas ri quiwaj ix, xane are quibano jas ri craj ri Lokˈalaj Espíritu, we kas cˈo ri Espíritu rech ri Dios pa ri iwanimaˈ. Jachin cˈu ri man cˈo tä ri Espíritu rech ri Cristo pa ranimaˈ, man rech tä ri Cristo riˈ. We ri Cristo cˈo pa iwanimaˈ, pune baˈ cäcäm na ri i cuerpo rumal ri mac, cäcˈasi cˈu ri iwespíritu rumal chi xjicomataj ri iwanimaˈ cho ri Dios. We pa ri iwanimaˈ ix cˈo wi ri Espíritu rech ri Dios ri xcˈastajisan ri Jesús chquixol ri cäminakib, ri Dios are cäyoˈw na cˈacˈ u cˈaslemal ri i cuerpo ri xa cäcämic. Jeˈ cuban waˈ rumal ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Areˈ ri cˈo pa iwanimaˈ. Je cˈu riˈ, kachalal, cˈo ri rajwaxic cäkaˈno, man are tä cˈu ru banic xak jas ri cäkaj uj. We cˈu ri ix quiban xak jas ri quiwaj ix, quixcäm na. We cˈu rumal ri Lokˈalaj Espíritu quicämisaj ri i rayibal ri man utz taj, quixcˈasi na. Conojel cˈu ri cˈamom qui be rumal ri Espíritu rech ri Dios, e are waˈ ralcˈual ri Dios. Ri Espíritu ri yoˈm chiwe rumal ri Dios man are tä jun espíritu ri xak ix u cojom che tak patäninelab ri xukujeˈ cuban chiwe chi quixej iwib, xane are ri Lokˈalaj Espíritu ri xubano chi ix ralcˈual ri Dios. Ri Espíritu riˈ cuya chke chi cäkabij: “¡Ka Tat!” che ri Dios. Tzare cˈu we Espíritu riˈ cubij pa ri kanimaˈ chi uj ralcˈual chi ri Dios. Rumal chi uj ralcˈual ri Dios, yaˈtalic chi cäyiˈ ke ri echbal ri xuchiˈj ri Dios, cäkacˈam cˈu na waˈ junam rucˈ ri Cristo. Je riˈ we junam cäkarik cˈäx rucˈ ri Cristo, rech junam rucˈ ri Areˈ cänimarisax na ka kˈij. Ri in cˈut quinchomaj chi ri cˈäx ri tajin cäkarik pa tak we kˈij cämic, man cäjunamataj tä waˈ rucˈ ri nimarisabal ka kˈij ri cäyiˈ na chke pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na. Ronojel cˈu ri banom rumal ri Dios xak reyeˈm chi cäpe ri kˈij aretak quekˈalajisax na jachin tak ri e ralcˈual ri Dios. Je riˈ, rumal chi ronojel ri banom rumal ri Dios, xkˈat tzij puwiˈ chi man cˈo tä u patän. Man are tä cˈu waˈ ri u rayibal, xane are ri Dios xbanow che. Pune je riˈ, cˈo jas ri cäreyej na. Are laˈ chi cäpe na ri kˈij aretak ronojel ri banom rumal ri Dios cätzokopitaj na, man cäcanaj tä chi can pu kˈab ri cämical, cänimarisax cˈu na u kˈij junam cucˈ ri e ralcˈual ri Dios. Cämic riˈ, ketam chi ronojel ri banom rumal ri Dios quel chˈuj, cˈo pa kˈoxom, jeˈ jas ru kˈoxom jun yawab ixok. Man xuwi tä cˈu ri banom rumal ri Dios quel chˈuj, xane ri uj xukujeˈ ri yoˈm ri Lokˈalaj Espíritu chke, ri nabe kechbal ri xuya ri Dios. Ri uj xukujeˈ cäkˈoxow kanimaˈ, keyeˈm cˈut jampaˈ cujkˈalajisax chi uj kas ralcˈual ri Dios, rech quel ri ka cuerpo pu kˈab ri cämical. Xkarik ru tobanic ri Dios rumal chi cˈo ri xcuˈbi wi ka cˈux. We cäcuˈbi u cˈux jun chrij ri tajin cäril chic, man cuˈlbal cˈux tä riˈ. Ri tajin cäril chic man rajwaxic tä riˈ chi cäreyej na. We cˈu ri keyeˈm are ri mäjaˈ cäkilo, rajwaxic chi rucˈ paciencia cujeyen na che. Ri uj man cˈo tä ka chukˈab. Tzare cˈu ri Lokˈalaj Espíritu cujtoˈwic. Man ketam taj cäkaˈn orar, man cäkachˈob tä cˈut jas ri rajwaxic cäkataˈ che ri Dios, tzare cˈu ri Lokˈalaj Espíritu cäbochiˈn che ri Dios pa ka wiˈ rucˈ okˈej ri man cujcowin tä uj cäkabij rucˈ ri ka tzij. Are cˈu ri Dios ri cäcaˈy pa tak kanimaˈ, ri Areˈ retam jas ri craj cubij ri Lokˈalaj Espíritu, rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu cubochiˈj ri Dios jas ru rayibal ri Areˈ pa qui wiˈ ri winak ri e rech. Ketam cˈut chi ri Dios cubano chi utz quel na ronojel ri cäpe pa qui wiˈ ri winak ri lokˈ cäquil wi ri Areˈ. E are cˈu tak waˈ ri winak ri e siqˈuim rumal ri Areˈ jas ri u chomam lok. Conojel cˈu ri xetamax qui wäch rumal ri Dios ojer, e are tak waˈ xeuchaˈ rech quejunamataj na rucˈ ru Cˈojol. Je riˈ xubano rech ru Cˈojol coc che nabeal chquixol qˈuia winak ri cachalal quib. Ri xechaˈtaj rumal ri Dios ojer e areˈ tak waˈ xeusiqˈuij, ri xeusiqˈuij e areˈ tak waˈ ri xujicomaj canimaˈ, ri xujicomaj canimaˈ cˈut, e areˈ tak waˈ xunimarisaj qui kˈij junam rucˈ ri Areˈ. ¿Jas cˈu ri cäkabij chrij waˈ? Cäkabij cˈut: We ri Dios are cˈo pa ka wiˈ, man cˈo tä jun ri cuyaˈ cuyac rib chkij. Ri Dios man xukˈil tä rib chuyaˈic ri u Cˈojol, xane xujach pa ri cämical rumal kech uj nimalaj konojel. ¿A mat cˈu cuya ri Areˈ junam rucˈ ri u Cˈojol ronojel ri cajwataj chke? ¡Jeˈ, je riˈ! ¿Jachin ta ri cäcowinic cumol ka mac uj, ri uj chaˈtal rumal ri Dios? Ri Dios cˈut u bim chkij chi jicom kanimaˈ. ¿Jachin ta lo ri cuyaˈ cukˈat tzij pa ka wiˈ chi cäcˈäjisax ka wäch? Are cˈu ri Cristo xcäm che ka qˈuexwäch. Man xuwi tä waˈ, xane xukujeˈ xcˈastaj chquixol ri cäminakib. Tˈuyul ri Areˈ cämic pa ru wiquiäkˈab ri Dios, tajin cˈu cäbochiˈn pa ka wiˈ cho ri Dios. ¿Jachin ta lo ri cäcowinic cujtasow chrij ri rutzil ranimaˈ ri Cristo? ¡Man cˈo taj! Pune cˈu cäkarik ri cˈäx, pune cäpe ri bis, pune cˈo winak ri cäquetzelaj ka wäch, pune cäkarik numic, pune man cˈo tä chi katzˈiak ri cäkajalbej, pune xa jubikˈ man cujcämic, pune cˈu cujcämisaxic, man cˈo tä ri cäcowinic cujtasow chrij ri rutzil ranimaˈ ri Cristo. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Rumal ech la uj cˈo cho ri cämical amakˈel ronojel kˈij. Jeˈ cäban chke jas ri cäban chque ri chij ri quecˈam bi pa pilic, ―cächaˈ. Pa ronojel cˈu tak waˈ ri cˈäx ri cäkariko, cujchˈacan na, rumal ru tobanic ri Jun ri cujraj. Rumal riˈ nu jiquibam nu cˈux chi man cˈo tä jas ri cäcowinic cujtasow chrij ri rutzil ranimaˈ ri Dios. Man are tä ri cämical, man are tä ri cˈaslemal, man are tä ri ángeles, man are tä cˈu niqˈuiaj ri cˈo takanic pa qui kˈab, xukujeˈ ri cˈo qui chukˈab ri man queilitaj taj. Man are tä ri cˈo pa tak ri kˈij cämic, o ri cäcˈoji na pa tak ri kˈij ri quepetic. Man cˈo tä jas ri cˈo chicaj, man cˈo tä jas ri cˈo pulew, man cˈo tä cˈu jun jasach chic ri banom rumal ri Dios ri cäcowinic cujutas chrij ri rutzil ranimaˈ ri Dios ri u cˈutum chkawäch rumal ri Cristo Jesús ri Kajaw. Tajin quinbij ri kas tzij rumal chi in cojoninak che ri Cristo. Man quinban tä cˈu tzij. Quinnaˈ pa wanimaˈ chi kas tzij ri tajin quinbij rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri cätakan pa wanimaˈ. Sibalaj quinbisonic, amakˈel cˈut cäkˈoxow ri wanimaˈ rumal ri cˈäx ri qui rikom ri nu winakil. Cwaj ta ne in, pune baˈ cäpe cˈäx pa nu wiˈ rumal ri Dios chi quintastaj in chrij ri Cristo we rajwaxic che qui toˈic ri nu winakil. Ri e areˈ e aj Israel, ri Dios cˈut xuban ralcˈual chque. Ri Dios ri sibalaj nim u kˈij xcˈoji cucˈ, xukujeˈ xeuban tak tratos cucˈ. Xuya ru Pixab chque rumal ri Moisés, xubij cˈu chque jas u banic ri kˈijilanic pa ri nimalaj rachoch Dios. Cˈo qˈuia ri xuchiˈj chque. Conojel waˈ we winak riˈ e calcˈual can ri ka mam aj Israel ojer, chquixol cˈu ri e areˈ xil wi u wäch ri Cristo ri xcˈoji cho ruwächulew. Ri Areˈ are Dios ri cätakan puwiˈ ronojel. ¡Amakˈel ronojel kˈij cˈut chyoˈk u kˈij! Amén. Man xa tä cˈu mat jeˈ xel wi ri xuchiˈj lok ri Dios chque ri winak aj Israel, xane rumal chi man conojel tä ri calcˈual can ri ojer ka mam aj Israel kas e rech ri Israel ru tinimit ri Dios. Man conojel tä ri rachalaxic ri ka mam Abraham ri xil qui wäch kas e ralcˈual ri Dios. Xubij cˈu ri Dios che: “Rumal ri Isaac quecˈoji na uwiˈ tak a mam,” ―xuchixic. Quel cubij waˈ chi man conojel taj e ralcˈual ri Dios, pune cäquibij chi e areˈ aj Israel. Xane jachin tak ri cäquicoj pa canimaˈ ri xuchiˈj lok ri Dios, e are waˈ kas e ralcˈual ri Dios rumal ri xubij ri Dios che ri ka mam Abraham. Ri xuchiˈj ri Dios che ri ka mam Abraham are waˈ, xubij cˈu che: “Pa ri kˈij riˈ pa ri jun junab chic quintzelej na lok. Are chiˈ cˈut ri Sara cäril na u wäch jun ral ala,” ―xcha che. Man xuwi tä cˈu waˈ. Ri quieb ral ala ri Rebeca xa jun ri qui tat, are ri Isaac ri ka mam ojer. Aretak mäjok quil qui wäch we quieb acˈalab riˈ, mäjok cäcaˈn jun utzil o jun etzelal, ri Dios xubij che ri Rebeca: “Ri nabeal coc na che patänil re ru chakˈ,” ―xcha che. Junam waˈ rucˈ ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Lokˈ xinwil wi ri Jacob, are cˈu xinwetzelaj u wäch ri Esaú,” ―cächaˈ. Je riˈ xujiquiba u bixic chi ri Dios cächomanic jachin ri craj cuchaˈ. Queusiqˈuij jachin tak ri craj, man rumal tä cˈu ri quecowin chubanic. *** *** ¿Jas cˈu ri cäkabij? ¿A cäkabij chi ri Dios man cuban tä ri jicomal? ¡Man jeˈ taj! Xubij cˈu ri Dios che ri ka mam Moisés: “Quel na nu cˈux che jachin ri cwaj quel wi nu cˈux, quintokˈobisaj cˈu na u wäch jachin ri cwaj quintokˈobisaj u wäch,” ―xcha che. Rumal riˈ man are tä cächaˈ ri jun ri sibalaj craj cächaˈic, o ri jun ri sibalaj cucoj u chukˈab, xane ri Dios are quilowic jachin ri craj cutokˈobisaj u wäch. Cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chi ri Dios xubij che ri tat Faraón ri nim takanel puwiˈ ri Egipto: “Xatincoj che nim takanel rech awumal at quincˈut ri nu chukˈab chquiwäch ri winak, rech quetamax nu wäch cho ronojel ruwächulew,” ―xchaˈ. Je riˈ ri Dios cutokˈobisaj u wäch jachin ri craj cutokˈobisaj u wäch, xukujeˈ cucowirisaj ri ranimaˈ jachin ri craj jeˈ jas ri xuban che ri tat Faraón. Jun chiwe cubij cˈu chwe: “We je riˈ, ¿jas che ri Dios cubij chi are qui mac ri winak? ¿Jachin ta cˈu lo ri cäcowinic cukˈatej u wäch ri Dios?” ―cächa na. E ri at, ¿jachin lo ri at chi ri at cacˈulelaj u wäch ri Dios? ¿A cubij lo ri boˈj che ri xbanowic: “¿Jas che jeˈ xban la waˈ chwe?” ―¿a cächa lo che? ¡Man jeˈ taj! ¿A mat are cäban re ri banal boˈj jas ri craj cuban che ri ulew? We craj cuban jun lak ri cäcoj pa tak nimakˈij, o we craj cuban jun lak ri cäcoj ronojel kˈij, are riˈ cäban re. Ri Dios cˈut xraj xuya jun cˈutbal chrij ri royowal xukujeˈ ru chukˈab. Rumal riˈ xuchajij nimalaj paciencia cucˈ ri winak ri yaˈtal chque chi cäcˈäjisax qui wäch, ri xa cäsach na qui wäch. Jeˈ xuban ri Dios waˈ rech kumal uj cucˈut chquiwäch conojel chi sibalaj nim u kˈij ri Areˈ, kumal uj ri winak ri xel u cˈux chke, ri uj ri chaˈtal rumal ojer lok rech cänimarisax ka kˈij junam rucˈ ri Areˈ. Ri Dios cˈut xujusiqˈuij, jujun chquixol ri winak aj Israel, jujun chic chquixol ri winak ri man e aj Israel taj. Jeˈ jas ri cubij chupam ri wuj ri xutzˈibaj ri Oseas, jun kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios: Ri winak ri man aj nu tinimit taj, quinbij na “nu tinimit” chque. Ri winak ri nabe man lokˈ taj xeinwil wi, quinbij na chque: “¡Ix riˈ ix nu lokˈ!” ―quincha na. Jawijeˈ ri xubij wi chque: “Ri ix man ix nu tinimit taj”, chilaˈ cäbix wi na chque chi e ralcˈual ri cˈaslic Dios, ―cächa na chque. Ri Isaías cˈut ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios xchˈaw chquij ri winak aj Israel, xubij: “Pune ta ne ri qui qˈuial ri winak aj Israel are junam rucˈ ru qˈuial ri senyäb ri cˈo chiˈ ri mar, xak cˈu e quieb oxib chque ri cäquirik na ru tobanic ri Dios. Je riˈ, rumal chi ri Dios cuban na chanim jas ri xubij, cuban cˈu na waˈ pa qui wiˈ conojel ri winak ri e cˈo cho ruwächulew,” ―xchaˈ. Jeˈ jas ri u bim canok ri ka mam Isaías ojer: We ta ri Nimalaj ka Dios ri cˈo u takanic puwiˈ ronojel mat xujutoˈ rech e cˈo can kalcˈual, xsach ta ka wäch riˈ jas ri tinimit Sodoma, uj junam ta riˈ rucˈ ri tinimit Gomorra, ―xchaˈ. ¿Jas cˈu ri cäkabij chrij waˈ? Cäkabij chi ri winak ri man e aj Israel taj, ri man xquitzucuj taj chi xjicomataj ri canimaˈ cho ri Dios, e areˈ xjicomataj ri canimaˈ cho ri Dios rumal ri cojonic. Are cˈu ri winak aj Israel ri xcuˈbi qui cˈux chrij jun pixab rech rumal ri pixab riˈ cäjicomataj ri canimaˈ cho ri Dios, man e cowininak tä cˈut chubanic ri cubij ri pixab. ¿Jas che? Rumal chi ri e areˈ man xecojon taj. Xane xquichomaj chi rumal ru banic ri cubij ri Pixab cäjicomataj ri canimaˈ cho ri Dios. Rumal riˈ xa xetzak puwiˈ ri “abaj ri cäquichakˈij quib ri winak chrij.” Are cˈu waˈ ri abaj ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Ri in quinya na pa ri nu tinimit Sión Jun ri jeˈ jas jun abaj ri cäquichakˈij quib ri winak chrij, jun nimalaj abaj waˈ ri xa quetzak rumal, ―cächaˈ. Jachin ri cäcojon che ri Areˈ man cäkˈoxow tä na ri ranimaˈ, *** Quinbij chi cˈu che we chanim: Ri Dios cˈut, ¿a xa retzelam qui wäch ri winak rech ru tinimit Israel? ¡Man jeˈ taj! Ri in cˈut, in aj Israel. Are nu mam ri Abraham. In riˈ, in re ri rachalaxic ri ka mam Benjamín ojer. Ri Dios tzojer lok xequichaˈ ri winak rech ru tinimit Israel, man retzelam tä cˈu qui wäch waˈ cämic. ¿A mat cänaˈtaj chiwe jas cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chrij ri ka mam Elías? Ri areˈ aretak xuban orar, xchˈaw chquij ri winak aj Israel, xubij: “Kajaw Dios, qui cämisam ri kˈalajisal tak re ri Lokˈ Pixab la, qui wulim cˈu tak ri taˈbal tokˈob ri cäkˈijilax wi la. Xuwi ri in chic in canajinak canok, are cˈu cäcaj quinquicämisaj in xukujeˈ,” ―xchaˈ. Ri Dios cˈut xubij che: “E nu tasom can wukub mil achijab ri man xexuqui tä chuwäch ri tiox Baal,” ―xcha ri Dios. Je cˈu waˈ ri cämic, e canajinak can quieb oxib chque ri aj Israel ri xeuchaˈ can ri Dios rumal ri u tokˈob pa qui wiˈ. We xa rumal ru tokˈob ri Dios xechaˈtajic, man are tä rumal ri cäcowinic ri winak chubanic. We ta rumal ri cäcowin jun chubanic, ru tokˈob ri Dios man tokˈob tä cˈu riˈ. ¿Jas cˈut? Ri xquitzucuj ri winak aj Israel, man xquirik taj. Are xerikow ri winak ri xechaˈ rumal ri Dios. Are cˈu ri niqˈuiaj winak chic xa xcowirisax ri canimaˈ. Jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri Dios xuban chque chi man cäquinaˈ tä chic. Pune cˈo qui xiquin, xuban chque chi man cäquita taj. Pune cˈo qui wakˈäch, xuban chque chi man quecaˈy taj. Je cˈu waˈ caˈnom pa tak we kˈij cämic,” ―cächaˈ. Ri ka mam David ojer xukujeˈ xubij: Ri nimak tak wiˈm ri cäcaˈno chuban ta na chque chi areˈ chapäbal, chi areˈ xukujeˈ cˈambal, rech cäquichakˈij quib, quetzakic, cäcˈäjisax cˈu qui wäch, ―cächaˈ. Chemoyir ta na ri e areˈ rech man quecaˈy tä chic, xukujeˈ chumej ta rib ri quij, mat chjicomataj chic, ―cächaˈ. Quinbij cˈut: ¿A tzij lo chi ri winak aj Israel aretak xquichakˈij quib, xetzakic, man xewalij tä chic? ¿A xa xetzak canok? ¡Man jeˈ taj! Xane aretak ri winak aj Israel man xeniman taj, ri niqˈuiaj winak chic, ri man e aj Israel taj, xquirik ru tobanic ri Dios, rech ri winak aj Israel cäquicoj ta qui chukˈab chubanic que jas ri xcaˈn ri niqˈuiaj winak chic. Rumal cˈu ri qui mac ri winak aj Israel ri winak cho ruwächulew xquirik nimalaj utzil. Rumal ri qui tzakic ri e areˈ xquirik utzil ri winak ri man e aj Israel taj. E ta cˈu lo aretak quetzelej chi lok jumul ri winak aj Israel, ¿a mat sibalaj nim na ri utzil ri cäriktajic? ¡Jeˈ, je riˈ! Cˈo cˈu ri cwaj quinbij chiwe ix ri man ix aj Israel taj. Rumal chi in apóstol ri takom bi rumal ri Dios cucˈ ri winak ri man e aj Israel taj, nim na quinwil wi ri nu chac. Cwaj chi jujun chque ri nu winak in, ri e aj Israel, chquirayij ta u banic que jas ri i banom ix, rech cäquirik ru tobanic ri Dios. We cˈu aretak xetzelax qui wäch ri winak aj Israel rumal ri Dios, xcˈoji utzil chquixol ri niqˈuiaj winak chic rucˈ ri Dios, ¿jas ri cäcˈulmataj na aretak ri winak aj Israel quecˈamowax chi na jumul rumal ri Dios? Are jeˈ ta ne jun cäminak waˈ cäcˈastaj chquixol ri cäminakib. We ri nabe caxlan wa ri cäban che ri kˈor are jachom cho ri Dios, ronojel ri kˈor jachom riˈ che ri Dios. We ru xeraˈ ri cheˈ jachom che ri Dios, xukujeˈ ru kˈab tak ri cheˈ e jachom riˈ che ri Dios. Jujun cˈu chque ri winak aj Israel e areˈ jeˈ ta ne ri kas u kˈab ru cheˈal olivo. Pune je riˈ, xeesax cˈu apanok. Ri at cˈut, at jeˈ jas ru kˈab ru cheˈal olivo re juyub, xatcoj cˈu che qui qˈuexwäch ri xeesaxic. Catcˈasi cˈu na rumal ru xeraˈ ri kas cheˈ, xukujeˈ rumal ru raxal. Machomaj cˈut chi nim na a banic at chquiwäch ri kas u kˈab ri cheˈ. We cachomaj chi nim na a banic, chnaˈtaj chawe chi man at taj ri tokˈaninak ru xeraˈ ri cheˈ, xane ru xeraˈ ri cheˈ are at tokˈaninak at. Craj ne cabij: “Xeesax cˈu apan ru kˈab ri cheˈ rech quinnacˈ cok in che ru cheˈal olivo,” ―catchaˈ. Kas tzij, xa cˈu rumal chi man xecojon taj xeesax apanok, are cˈu ri at xa rumal chi xatcojonic xatnacˈ cok. Manimarisaj baˈ awib, xane xa chaxej awib cho ri Dios. We ri Dios man xusach tä qui mac ri winak aj Israel ri jeˈ ta ne e kas u kˈab ri cheˈ, ri at xukujeˈ man cäsach tä na a mac riˈ. Chawila baˈ chi ri Dios sibalaj utz na, xukujeˈ cˈut sibalaj cˈaˈn. Are cˈaˈn chque ri winak ri xetzakic, utz cˈu chawe at. Rajwaxic cˈut chi ri at catakej ri rutzil ranimaˈ, rech mäjiˈ ri at xukujeˈ catresaj na apanok. Ri winak aj Israel cˈut, we quecojon na ri e areˈ, quetzelej na rucˈ ri Dios, quenacˈ chi na cok jumul chic che ri cheˈ rumal chi ri Dios cäcowinic queunacˈ chi na cok jumul chic. Ri at cˈut ri man at aj Israel taj, xa at jeˈ ta ne u kˈab olivo re juyub xatesax cˈu apanok. Te cˈu riˈ xatnacˈ che ru cheˈal ri kas olivo ri man are tä a cheˈal at. We je riˈ ri winak aj Israel ri jeˈ ta ne e u kˈab ri kas olivo, man cˈäx taj quenacˈ cok che ri kas qui cheˈal jumul chic. Kachalal, cwaj in chi quiwetamaj ru chomam lok ri Dios ojer ri man esam tä chi sak, rech man quichomaj taj chi ri ix nim na i banic. Are waˈ: Ri winak aj Israel xcowir jubikˈ ri canimaˈ. Ri Dios cˈut jeˈ xuban waˈ chque rech cäqˈuis na coquic conojel ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj ru chomam lok ri Areˈ ojer. Aretak cäbantaj waˈ, conojel ri winak aj Israel cäquirik na ru tobanic ri Dios. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Pa ri tinimit Sión quel wi na lok ri Torol Que ri winak, cäresaj cˈu na ri etzelal chquij ri ralcˈual can ri ka mam Jacob, ―cächaˈ. Are waˈ ri trato ri quinban na cucˈ, aretak ri in quinwesaj ri qui mac, ―xchaˈ. Ri winak aj Israel, rumal chi man xecojon tä che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, ri Dios xuban u cˈulel chque. Je riˈ xyaˈtaj chiwe ix chi quixcojonic. Ri Dios cˈut queraj na ri winak aj Israel rumal chi xeuchaˈ ri qui mam ojer. Je riˈ, rumal chi ri Dios man cäresaj tä chic ri cusipaj. Aretak cusiqˈuij jun winak, man cuqˈuex tä ru chomanic chrij. Ri ix nabe canok man xixniman tä che ri Dios. Cämic riˈ rumal chi man xeniman tä ri winak aj Israel, ri Dios xutokˈobisaj i wäch ix. Jeˈ xukujeˈ cämic ri winak aj Israel man e nimaninak taj, xak cˈu rech ri Dios cutokˈobisaj qui wäch jas ri xuban chiwe ix, ri ix man aj Israel taj. Ri Dios cˈut junam xuban chque conojel winak chi man queniman taj, rech xukujeˈ junam cutokˈobisaj qui wäch nimalaj conojel. ¡Sibalaj cajmabal waˈ ru bantajic ri ka Dios! ¡Sibalaj nim na ru noˈj, ri retambal! Man cujcowin tä chuchˈobic ru chomanic, man cujcowin tä che retamaxic ri cuchomaj u banic. Jeˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: “¿Jachin u chˈobom ru chomanic ri Dios? ¿Jachin lo ri yaˈtal che chi cuya ru noˈj ri Areˈ? ¡Man cˈo tä jun! ¿Jachin ri cˈo jas xuya che ri Dios rech cäyiˈ rajil u qˈuexel che? ¡Man cˈo tä jun!” ―cächa ri Tzˈibtalic. Ronojel cˈut ri cˈolic cäpe rucˈ ri Dios. Ri Areˈ cˈut xebanow conojel rech cˈo cupatänij che. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Dios amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic! Amén. Je cˈu riˈ, kachalal, rumal chi ri Dios sibalaj quel u cˈux chke, quixinbochiˈj chi quijach iwib che ri Dios, jeˈ jas jun sipanic ri cˈaslic, ri jachom cho ri Dios, ri utz cäril wi ri Areˈ. We sipanic riˈ are waˈ ri kas kˈijilanic ri rajwaxic quiban cho ri Dios. Miban chi iwe ix jas ri cäcaˈn ri winak cho ruwächulew. Xane chiqˈuexa ri i chomabal rech cuban cˈacˈ ri i cˈaslemal. Je riˈ kas quiwetamaj na jas ru rayibal ri Dios. Are cˈu waˈ ri kas utz, ri cäkaj chuwäch, xukujeˈ ri jicom cho ri Dios. Rumal ri xsipax chwe rumal ri Dios aretak xutokˈobisaj nu wäch, cˈo ri quinbij chiwe ix iwonojel: Cˈo jun chiwe muchomaj chi nim u banic, xane rajwaxic quichomaj iwib chnojimal jas u beyal ri cojonic ri xuya ri Dios chiwe chijujunal. Ri ka cuerpo e qˈuia ru tzˈakatil cˈolic, man conojel tä cˈut xa junam u wäch ri qui chac. Je cˈu riˈ ri uj xukujeˈ. Pune uj qˈuia, xa uj jun cuerpo rumal ri Cristo. Konojel ka nucˈum kib jeˈ jas ru tzˈakatil ri ka cuerpo. Ri Dios u yoˈm jalajoj tak cuinem chke, xa jas ri xraj ri Areˈ xuya chke. Rajwaxic baˈ utz qui cojic tak we cuinem riˈ cäkaˈno. We yoˈm chke chi cäcowinic cäkakˈalajisaj tzij ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu, kaˈna waˈ rucˈ ri ka cojonic ri cˈolic. We yoˈm chke chi cupatänin chque niqˈuiaj winak chic, utz kaˈna che qui patänixic. We yoˈm che jun chi cäcowinic queutijoj niqˈuiaj chic, chutzaka u kˈij chubanic waˈ. We yoˈm che jun chi cäcowinic cuwalijisaj canimaˈ niqˈuiaj chic, chutzak u kˈij chubanic waˈ. We yoˈm che jun chi cäsipanic, muya xa rumal chi cˈo ri craj. We yoˈm che jun chi cucˈam qui be niqˈuiaj chic, chunaˈ na jas ri cubano. We cˈu yoˈm che jun chi queutoˈ ri cˈo qui rajwaxic, chubana waˈ rucˈ quicotemal. Kas chiwaj iwib ri jun rucˈ ri jun chic, man cuban tä cˈu quieb i cˈux. Chiwetzelaj u wäch ri man utz taj, chitakej cˈu u banic ri utz. Rajwaxic chi quiwaj iwib ri jun rucˈ ri jun chic jeˈ ta ne chi kas iwachalal iwib. Chiya i kˈij chbil tak iwib, nim cˈut chiwila wi iwib, ri jun rucˈ ri jun chic. Chicojo i chukˈab pa ronojel, xak mixsakˈorinic. Chipatänij ri Kajaw Jesús rucˈ nimalaj quicotemal. Chixquicot chrij ri cuˈl wi i cˈux. Chichajij paciencia pa tak ri cˈäx ri quiriko. Chibana orar amakˈel ronojel kˈij. Cheitoˈ ri kachalal cojonelab pa tak ri qui rajwaxic. Utz chibana che qui cˈulaxic ri queopan iwucˈ. Chibochiˈj ri Dios pa qui wiˈ ri queyokˈon chiwe. Chitaˈ tokˈob pa qui wiˈ, mitaˈ cˈu pa qui wiˈ chi xa cˈäx cäquiriko. Chixquicot cucˈ ri quequicotic. Chixokˈ cˈut cucˈ ri quebokˈic. Chixoc il chbil tak iwib ri jun che ri jun chic. Miban i nimal, xane chiwachilaj iwib cucˈ ri man nimak tä qui banic. Michomaj chi cˈo na iwetambal ix chquiwäch niqˈuiaj chic. Miya rajil u qˈuexel ri cˈäx ri cäban chiwe. Chicojo i chukˈab chubanic ri utz chquiwäch conojel ri winak. Chibana ronojel ri quixcowin chubanic rech cäcˈoji utzil chixol cucˈ conojel ri winak. Lokˈalaj tak kachalal, miyac iwib ix chquij ri i cˈulel, xane chiya can che ri Dios chi cucˈäjisaj qui wäch. Cubij yaˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “In quincˈäjisan na qui wäch, quintoj na rajil u qˈuexel ri cˈäx ri cäban chiwe,” ―cächa ri Kajaw Dios. Xukujeˈ cubij: “We cänum ri a cˈulel, chaya u wa. We cächakiˈj u chiˈ, chaya baˈ ri cutijo. We jeˈ caban waˈ, ri a cˈulel sibalaj cäqˈuix na chawäch, cunaˈ cˈut chi cˈäx ri xuban chawe,” ―cächaˈ. Maya che ri etzelal chi cächˈacan pa wiˈ, xane are chatchˈacan at puwiˈ ri etzelal rumal ri utzil ri cabano. *** We cˈo jun kachalal ri mäjaˈ cˈo u chukˈab ru cojonic, chicˈulaj. Xak cˈu mixchˈojin rucˈ we man junam ri u chomanic iwucˈ. Quinbij jun cˈutbal: Kabij na chi e cˈo jujun kachalal ri cäquichomaj chi ronojel cuyaˈ cätijic, e cˈo cˈu jujun chic ri mäjaˈ cˈo u chukˈab ri qui cojonic, ri xa ichaj cäquitijo. Ri jun ri ronojel u wäch cutijo, tzel baˈ märil wi ri jun chic ri xak kˈalaj u wäch cutijo. Ri jun ri xak kˈalaj u wäch cutijo, mukˈat tzij puwiˈ ri jun ri ronojel u wäch cutijo. Je riˈ, rumal chi ri Dios u cˈamowam waˈ we winak riˈ. ¿Jachin lo ri at chi ri at cakˈat tzij puwiˈ ri patänil re jun winak chic? We utz quel na ri cubano o man utz taj are ru patrón riˈ quilowic. Utz cˈu quel na ru chac rumal chi ri Dios cäcowinic cubano chi utz quelic. Jun cˈutbal chic: E cˈo jujun kachalal ri nim cäquil wi jun kˈij chuwäch ri jun chic. E cˈo cˈu jujun kachalal ri xak e junam tak ri kˈij chquiwäch. Chkajujunal cˈut rajwaxic ketam jas ri kas ka chomanic. Ri jun ri nim cäril wi jun kˈij, jeˈ cuban waˈ chuyaˈic u kˈij ri Kajaw Dios. Ri jun ri man nim tä cäril wi ri jun kˈij, xukujeˈ cuban waˈ chuyaˈic u kˈij ri Kajaw Dios. Ri jun ri ronojel u wäch cutijo, cutij riˈ chuyaˈic u kˈij ri Kajaw Dios rumal chi cumaltioxij waˈ che ri Dios. Ri jun ri xak kˈalaj u wäch cutijo, cuban riˈ chuyaˈic u kˈij ri Kajaw Dios, xukujeˈ cämaltioxin riˈ che ri Dios. Man cˈo tä jun chke ri cˈasal xak chi je riˈ, man cˈo tä cˈu jun chke ri cäcäm xak chi je riˈ. We cujcˈasiˈc, cujcˈasi riˈ chupatänixic ri Kajaw Jesús, we cˈu cujcämic cˈo u patän waˈ cho ri Kajaw Jesús. Je riˈ, we cujcˈasiˈc o we cujcämic, uj rech ri Kajaw Jesús. Rumal cˈu riˈ ri Cristo xcämic, xcˈastaj cˈu chquixol ri cäminakib rech coc che Cajaw ri e cˈaslic xukujeˈ ri e cäminak chic. Ri at cˈut, ¿jachin lo ri at chi ri at cakˈat tzij puwiˈ ri awachalal? ¿Jas che tzel cawil wi? ¡Konojel cˈut cujetacˈal na chuwäch ri Cristo rech cukˈat tzij pa ka wiˈ! Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Cubij ri Kajwal Dios: Jeˈ jas ri in kas tzij chi in cˈasal in, jeˈ xukujeˈ are kas tzij chi conojel ri winak quexuqui na chnuwäch. Conojel cˈut cäquiya nu kˈij, cäquibij chquiwäch conojel chi xuwi ri in, in Dios, ―cächa na ri Kajaw Dios. Je cˈu riˈ konojel ri uj chkajujunal cäkabij na cho ri Dios jas ri kaˈnom. Rumal riˈ, mäkakˈat baˈ tzij chbil tak kib ri jun rucˈ ri jun chic. Xane chicojo i chukˈab rech man cˈo tä jas cˈo pa ri i cˈaslemal ri cubano chi cätzak ri iwachalal o cakaj ne pa mac. Ri in wetam, rumal chi in cojoninak che ri Kajaw Jesús, chi man cˈo tä jun jasach ri äwas pa re wi. We cˈu cˈo jun cuchomaj chi äwas jun jasach, che ri are riˈ tzäwas wi. We cˈu rumal ri catijo cuban cˈäx ri ranimaˈ ri awachalal, man lokˈ tä cawil riˈ ri awachalal. Maban baˈ chi jun winak chic cäkaj pa mac xa rumal chi ri at cˈo jas cawaj catijo. Musach chawe chi rumal rech ri areˈ xukujeˈ xcäm ri Cristo. Cˈo baˈ jas mibano ri cuya chque ri winak chi cäquibij ri man utz taj chrij ri utzil ri tajin quibano. Je riˈ, rumal chi pa ru takanic ri Dios man are tä nim u banic riˈ ri cutij jun, xane are ru banic ri jicomal pa ri ka cˈaslemal, chi cuxlan kanimaˈ, chi cujquicot cˈu rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Jachin ri jeˈ cuban waˈ chupatänixic ri Cristo, cäkaj riˈ chuwäch ri Dios xukujeˈ utz quil wi cumal ri winak. Katakej baˈ u banic ronojel ri cubano chi cuxlan ri kanimaˈ. Je riˈ cujcowinic cäkatoˈla kib ri jun rucˈ ri jun chic rech cˈo u chukˈab ri ka cojonic. Mäsach u wäch ru banom ri Dios pa ranimaˈ jun kachalal xa rumal ri catijo. Kas tzij ronojel ri cˈolic yaˈtal u tijic, are cˈu man utz taj aretak cˈo jas cutij jun ri cubano chi niqˈuiaj chic quekaj pa mac. Are utz na riˈ man catij tä tiˈj, man catij tä vino, man cˈo tä cˈu jas cabano ri cubano chi cätzak ri awachalal o cäkaj pa mac. Cˈo baˈ jas mabano ri cubano chi man cˈo tä chi u chukˈab ru cojonic ri awachalal. We cacojo chi utz ri tajin caban cho ri Dios, at wi riˈ. Utz re ri winak ri utz cäril wi ri tajin cubano, we man cunaˈ tä cˈäx pa ranimaˈ. Jachin cˈu ri xak cuban quieb u cˈux che ri cutijo, we äwas o man äwas taj ru tijic, cämacun riˈ aretak cutijo. Ronojel cˈu ri cuban jun, we cuban quieb u cˈux che, are mac riˈ. Ri uj, ri cˈo chi u chukˈab ri ka cojonic, rajwaxic cäkachajij paciencia cucˈ ri kachalal ri mäjaˈ cˈo u chukˈab ri qui cojonic, quekatoˈ cˈut. Man are tä cäkatzucuj xuwi ri utz cäkil wi uj. Xane chkajujunal rajwaxic cäkaˈn ri cäkaj chquiwäch ri kachalal pa ronojel ri cuban utzil chque. Je riˈ cäkaˈno jachique ri cuya u chukˈab ri qui cojonic. Are cˈu ri Cristo man are tä xutzucuj ri utz cäril wi ri Areˈ. Xane jeˈ xucˈulmaj jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri qui yokˈonic ri winak ri queyokˈon che la, pa nu wiˈ in xkaj wi,” ―cächaˈ. Ronojel ri xtzˈibax can ojer pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic xtzˈibax canok che ka tijoxic rech cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Dios rumal ri paciencia, xukujeˈ rumal ri cuˈlbal ka cˈux ri cucˈut ru Lokˈ Pixab ri Dios chkawäch. Ri Dios cˈut ri cuya ka chukˈab rech cäkachˈij ri cˈäx, cucuˈbisaj cˈu ka cˈux, are ta quixtoˈw ix iwonojel rech quinaˈ pa iwanimaˈ chi xa ix jun chic jas ri xucˈut can ri Cristo Jesús chkawäch. Je riˈ rech iwonojel junam, jeˈ ta ne chi xa jun i chˈabal, quinimarisaj ta u kˈij ri Dios, ru Tat ri Kajaw Jesucristo. Chicˈamowaj baˈ iwib, ri jun rucˈ ri jun chic chunimarisaxic u kˈij ri Dios, jeˈ jas ri xuban ri Cristo xujucˈamowaj uj. Jeˈ quinbij chiwe rumal chi ri Cristo xpe che qui patänixic ri winak aj Israel, rech jeˈ quelic jas ri xubij can ri Dios chque ri ka mam ojer, xukujeˈ chucˈutic chi kas jicom ranimaˈ ri Dios chubanic ri cubij. Xukujeˈ ri Cristo xpetic rech ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj cäquiya u kˈij ri Dios rumal chi xel u cˈux chque. Jeˈ jas ri cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Rumal riˈ quinnimarisaj na kˈij la chquixol ri niqˈuiaj winak ri man e aj Israel taj, xukujeˈ quinbixoj na bix chuyaˈic kˈij la, ―cächaˈ. Xukujeˈ cubij ri Tzˈibtalic pa jun u xak wuj chic: Ix riˈ ri xak ix winak ri man aj Israel taj, chixquicot na cucˈ ri winak ri e chaˈtal rumal ri Dios, ―cächaˈ. Pa jun u xak wuj chic cubij: Ix riˈ, iwonojel ix ri xak ix winak, ri man aj Israel taj, chiya u kˈij ri Kajaw Dios. Nimalaj iwonojel cˈu ri ix, ix winak ajuwächulew, chiya u kˈij ri Dios, ―cächaˈ. Ri Isaías, ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ xubij: Cäwalij na jun chquixol ri rachalaxic can ri ka mam Isaí, ru tat ri ka mam David, ri coc na che takanel pa qui wiˈ conojel qui wäch winak. Conojel cˈut cäcuˈbi na qui cˈux chrij ri Areˈ, ―xchaˈ. Are ta baˈ ri Dios ri cäcuˈbi na ka cˈux chrij cuya ta nimalaj quicotemal chiwe, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ rumal chi ix cojoninak che ri Cristo. Je riˈ sibalaj cäcuˈbi na i cˈux chrij ri Dios rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Kachalal, ri in wetam chi ri ix sibalaj cˈo utzil pa iwanimaˈ, xukujeˈ sibalaj cˈo ronojel u wäch etambal iwucˈ. Je riˈ chi iwetam quipixbela iwib chbil tak iwib. Man quinxej tä cˈu wib quintzˈibaj bi we wuj riˈ chiwe. Cwaj chi man cäsach tä waˈ pa i jolom. Je waˈ quinbano rumal chi ri Dios u tokˈobisam nu wäch, u yoˈm cˈu we chac riˈ pa nu kˈab. Are ru patänixic ri Jesucristo chquixol ri winak ri man e aj Israel taj. Ri chac ri quinbano are ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xuya ri Dios, rech queinya cho ri Dios ri winak ri man e aj Israel taj, jun sipanic ri cäcˈamowax rumal ri Areˈ, tastal cˈu waˈ rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Rumal cˈu rech in cojoninak che ri Cristo Jesús, cäquicot ri wanimaˈ chi tajin quinpatänij ri Dios. Man quincochˈ tä cˈut quintzijoj ri u Tzij ri Dios we man are tä quintzijoj ru banom ri Cristo rumal wech in rech ri winak ri man e aj Israel taj queniman che ri Dios. Ronojel waˈ xbantajic rumal ru Tzij ri Dios ri xintzijoj chque xukujeˈ rumal chi xquilo jas ri nu chac ri xinban chquixol. Xbantaj waˈ cucˈ tak etal xukujeˈ cajmabal ri xebantajic rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Je riˈ xintzˈakatisaj u tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo ri xinchap lok pa ri tinimit Jerusalén, xintakej u tzijoxic pa tak ri niqˈuiaj tinimit chic, xinqˈuis cˈu u tzijoxic pa Ilírico. Je waˈ nu banom, nu cojom nu chukˈab chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio jawijeˈ ri man cˈo tä jas qui tom chrij ri Cristo. Je riˈ rech man quinban tä jun chac ri chaplem chi can cumal niqˈuiaj chic. Xane jeˈ nu banom jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Ri winak ri man cˈo tä jumul qui tom u tzijol ri Cristo cäquita na. Ri man cˈo tä jumul cˈo jas qui tom chrij ri Areˈ, cˈo ri cäquetamaj na, ―cächaˈ. Xa rumal ri chac ri tajin quinbano man in cowininak taj quineˈ che iwilic, pune qˈuia mul nu rayim ri benam iwucˈ. Are cˈu ri cämic in toˈtajinak chic che ri nu chac pa tak we tinimit riˈ, cuyaˈ chic quineˈ iwucˈ. Je riˈ, rumal chi qˈuia junab cˈut xak nu rayim quinopan iwucˈ. Quinchomaj quinocˈow iwucˈ che iwilic aretak quineˈ pa España, quinquicot cˈut che rilic i wäch. Quinweyej chi quinitoˈ bic rech quincowinic quintakej ri nu binem pa España. Are cˈu riˈ cämic quineˈ pa ri tinimit Jerusalén chucˈamic bi jun tobanic chque ri kachalal jelaˈ. Je riˈ, rumal chi ri kachalal aj Macedonia, xukujeˈ ri aj Acaya xpe pa canimaˈ xquimulij jun cuchuj chque ri kachalal mebaˈib ri e cˈo pa ri tinimit Jerusalén. Xquichomaj chi takal u banic waˈ rumal chi cäquinaˈ pa canimaˈ chi cˈo qui cˈas cucˈ ri kachalal aj Jerusalén. Je riˈ, rumal chi ri cojonelab aj Israel qui yoˈm ri tewchibal re ru Tzij ri Dios chque ri man e aj Israel taj. Utz cˈut we ri e areˈ quequitoˈ ri cojonelab aj Israel che ri qui rajwaxic rucˈ jachique ri cˈo cucˈ. Aretak cˈut bantajinak chic ri nu tajquil, yaˈtajinak chi can ri cuchuj chque ri kachalal pa ri tinimit Jerusalén, quineˈ na pa España, quinocˈow cˈu iwucˈ che iwilic. Kas wetam cˈut chi aretak quinopan iwucˈ, cäpe na ri nimalaj u tewchibal ri Cristo pa ka wiˈ junam iwucˈ. Kachalal, quixinbochiˈj chi quinitoˈ chupam ri chac ri tajin quintij nu chukˈab chubanic, chibana orar pa nu wiˈ cho ri Dios. Quinbij waˈ chiwe rumal rech ri Kajaw Jesucristo, xukujeˈ rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu cuya pa kanimaˈ chi cäkaj kib ri jun rucˈ ri jun chic. Chibana baˈ orar cho ri Dios chi quinutoˈ pa qui kˈab ri winak ri e cˈo pa Judea ri man quecojon tä che ri Areˈ, xukujeˈ rech ri cuchuj ri quincˈam bi chque ri kachalal pa ri tinimit Jerusalén cäquicˈam waˈ rucˈ quicotemal. Chibana baˈ orar xukujeˈ rech quinopan iwucˈ rucˈ quicotemal we are u rayibal ri Dios, quinuxlan cˈu na quieb oxib kˈij aretak in cˈo iwucˈ. Are ta baˈ ri Dios, ri cubano chi cuxlan ri kanimaˈ cäcˈoji pi wiˈ nimalaj iwonojel. Amén. Cwaj chi quiwetamaj u wäch ri kachalal Febe. Ri areˈ are jun chichuˈ diaconisa ri tajin cätoban cucˈ ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa Cencrea. Cwaj cˈut chi aretak copan iwucˈ quicˈulaj rucˈ utzil pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Jeˈ u cˈulaxic quibano jas ri rajwaxic cäban amakˈel che qui cˈulaxic ri kachalal cojonelab. Chitoˈ che ru rajwaxic, rumal chi ri areˈ e qˈuia e u toˈm, xukujeˈ ne ri in, in u toˈm. Chiya rutzil u wäch ri Priscila xukujeˈ ri Aquila, ri e wach tak ajchac chupatänixic ri Cristo Jesús. Ri e areˈ xa jubikˈ man xecämic rumal ri nu toˈic in. Rumal riˈ quinmaltioxin chque, man xuwi tä ri in, xane xukujeˈ conojel ri kachalal cojonelab ri man e aj Israel taj. Chiya rutzil qui wäch xukujeˈ ri kachalal cojonelab ri cäquimulij quib pa cachoch ri Priscila, ri Aquila. Chiya rutzil u wäch ri Epeneto, ri lokˈalaj wachiˈl, ri nabe cojonel che ri Cristo pa Acaya. Chiya cˈu rutzil u wäch ri María, ri sibalaj chacuninak che i toˈic. Chiya rutzil qui wäch ri wach tak aj Israel, ri Andrónico rucˈ ri Junias ri xukujeˈ e wach ajpacheˈ. Ri e areˈ sibalaj etamtal qui wäch chquixol ri apóstoles, e are cˈu nabe xecojon che ri Cristo chnuwäch in. Chiya rutzil u wäch ri Amplias, ri lokˈalaj wachiˈl rumal ri Kajaw Jesús. Chiya rutzil u wäch ri Urbano ri kachiˈl pa ri chac chupatänixic ri Cristo Jesús. Chiya rutzil u wäch xukujeˈ ri Estaquis ri lokˈalaj wachiˈl. Chiya rutzil u wäch ri Apeles ri qˈuia mul u kˈalajisam chi kas tzij cojoninak che ri Cristo. Xukujeˈ chiya rutzil qui wäch ri e cˈo pa rachoch ri Aristóbulo. Chiya rutzil u wäch ri Herodión ri wach aj Israel. Chiya rutzil qui wäch ri e cˈo pa rachoch ri Narciso, ri e cojoninak che ri Kajaw Jesús. Chiya rutzil qui wäch ri Trifena, xukujeˈ ri Trifosa. We quieb ixokib riˈ quepatänin che ri Kajaw Jesús. Xukujeˈ chiya rutzil u wäch ri lokˈalaj kachalal chichuˈ Pérsida, ri sibalaj chacuninak chupatänixic ri Kajaw Jesús. Chiya rutzil u wäch ri Rufo, jun cojonel che ri Kajaw Jesús ri nim u banic chquiwäch ri kachalal cojonelab. Xukujeˈ ru nan chiya rutzil u wäch. We chichuˈ riˈ are jeˈ ta ne nu nan in. Chiya rutzil u wäch ri Asíncrito, ri Flegonte, ri Hermas, ri Patrobas, ri Hermes xukujeˈ conojel ri kachalal ri e cˈo cucˈ. Chiya cˈu rutzil u wäch ri Filólogo, ri Julia, ri Nereo rucˈ ri ranab, xukujeˈ ri Olimpas, xukujeˈ conojel ri kachalal cojonelab ri e cˈo cucˈ. Chiyalaˈ rutzil i wäch chbil tak iwib ri jun rucˈ ri jun chic. Aretak jeˈ quiban waˈ, chitzˈumaj iwib chuwäch ri Dios chucˈutic chi kas quiwaj iwib. Conojel ri kachalal cojonelab che ri Cristo cäquiya rutzil i wäch. Kachalal, quixinbochiˈj chi queiwil ri winak ri xak quequitasala tak ri cojonelab, ri cäcaˈno chi quetzakic. Man jeˈ tä cˈu waˈ ri tijonic xiwetamaj. Chitasa baˈ iwib chquij ri e jeˈ tak waˈ. We winak riˈ man are tä cäquipatänij ri Kajaw Jesucristo, xane xak cäcaj cäcaˈn ri itzel tak qui rayinic. Quequisub cˈu tak ri winak ri man cˈo tä quetam, cäquicoj cˈu qui cˈux cucˈ jeˈl tak tzij. Conojel cˈut quetam chi ri ix sibalaj quixnimanic, rumal cˈu riˈ quinquicotic. Cwaj cˈut chi cäcˈoji na i noˈj chubanic ri utz, man are tä cˈu quiwetamaj u banic ri man utz taj. Ri Dios cˈut ri cubano chi cuxlan ri kanimaˈ, cuxakˈlej na ri Satanás chanim xeˈ ri iwakan jas ri cäban che jun cumätz ri cätioˈnic. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan i wäch nimalaj iwonojel. Cuya rutzil i wäch ri Timoteo ri junam cächacun wucˈ, xukujeˈ ri Lucio, ri Jasón, ri Sosípater ri wach tak aj Israel cäquiya rutzil i wäch. In waˈ, ri Tercio, ri tajin quintzˈibaj bi we wuj riˈ, quinya rutzil i wäch in xukujeˈ pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Cuya rutzil i wäch ri Gayo ri u yoˈm nu cˈolibal pa rachoch, jawijeˈ ri cäquimulij wi quib ri kachalal cojonelab. Cäquiya rutzil i wäch ri Erasto ri cˈolol puak re ri tinimit, xukujeˈ ri kachalal Cuarto cuya rutzil i wäch. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan i wäch nimalaj iwonojel. Amén. Are cˈu ri cämic, kaya baˈ u kˈij ri Dios. Ri Areˈ cäcowinic cubano chi cˈo na más u chukˈab ri i cojonic jas ri cubij ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri quintzijoj, xukujeˈ jas ri cubij ri tijonic ri nu yoˈm chrij ri Jesucristo. Je waˈ jas ru kˈalajisam lok ri Dios chrij ru chomam lok, ri man etamtal tä can ojer tzaretak mäjok cäban ruwächulew. Cämic cˈut esam chi sak ru chomanic pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xquitzˈibaj can ri kˈalajisal tak re ru Tzij ri Dios. Are cˈu waˈ ri xtakan wi ri Dios ri man cˈo tä u qˈuisic ru cˈaslemal. Ri u chomam lok ri Dios ri man etamtal taj ojer esam waˈ chi sak cämic chquiwäch conojel winak cho ruwächulew rech quecojon ta na, xukujeˈ quenimanic. ¡Ri Dios ri xuwi waˈ Dios cˈolic, ri xukujeˈ cˈo u noˈj che ronojel, chnimarisax baˈ u kˈij amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic rumal ri u banom ri Jesucristo! Amén. In waˈ, ri Pablo, in siqˈuim rumal ri Dios rech quinoc che apóstol, jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Je waˈ nu banic rumal chi are u rayibal ri Dios. Ri in, wachiˈl ri kachalal Sóstenes, quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chque ri kachalal cojonelab che ri Dios ri e cˈo pa ri tinimit Corinto, ri e rech ri Dios rumal chi xa e jun rucˈ ri Cristo Jesús. Ri Dios e u siqˈuim rech cäban chˈajchˈoj che ri canimaˈ, quekˈax cˈu pu kˈab ri Areˈ junam cucˈ conojel ri cäquibij chi e cojoninak che ri Kajaw Jesucristo ri e cˈo pa ronojel tinimit. Ri Jesús are Cajaw ri e areˈ, xukujeˈ ri Kajaw uj. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Ronojel kˈij quinya maltioxinic che ri Dios rumal iwech, rumal chi sibalaj nim ri tokˈob u yoˈm ri Areˈ chiwe xa rumal ri Cristo Jesús. Rumal cˈu rech chi xa ix jun rucˈ ri Cristo, ri Dios u yoˈm chiwe ronojel u wäch jeˈlalaj tak tewchibal ajchicaj. Ri Areˈ xuya chiwe ronojel u wäch etamanic, xukujeˈ xuya chiwe chi quixcowinic quitzijoj waˈ we etamanic riˈ. Rumal riˈ, ri ka tzijom chiwe chrij ri Cristo, kas kˈalaj waˈ pa ri i cˈaslemal cämic. Je riˈ man cˈo tä jun u wäch tewchibal ajchicaj ri mat yoˈm chiwe rumal ri Dios, ix riˈ, ri ix eyeninak che ri kˈij ri cäpe na ri Kajaw Jesucristo, cucˈut cˈu rib chkawäch. Ri Areˈ cuban na chi kas quijiquiba ri iwanimaˈ pa ri i cojonic cˈä cäqˈuis na ronojel, rech man cˈo tä mac cäriktaj chiwij pa ri kˈij ri cäpe na ri Kajaw Jesucristo. Ri Dios amakˈel ronojel kˈij cuban ri cuchiˈj u banic. Are cˈu ri Areˈ xixsiqˈuinic rech xa junam i wäch rucˈ ri u Cˈojol Jesucristo ri Kajaw. Kachalal, quixinbochiˈj pa ru biˈ ri Kajaw Jesucristo chi quiban utzil chixol. Chijunamaj baˈ i wäch, xa cˈu mitasala iwib. Xane rajwaxic chi junam ix cˈo wi, chi quijunamaj ri i chomanic, rech xa junam ri i rayibal. Kachalal, quinbij waˈ chiwe rumal chi jujun chque ri rachalaxic ri nan Cloé qui bim chwe chi cˈo chˈoj chixol. Ri cwaj quinbij chiwe, are laˈ chi ri ix chijujunal jalan wi ri quibij. Cˈo jun ri cubij: “Ri in, in cˈo rucˈ ri Pablo,” ―cächa riˈ. Jun chic cubij: “E ri in, in cˈo rucˈ ri Apolos,” ―cächaˈ. Jun chic cubij: “In riˈ, in cˈo rucˈ ri Pedro,” ―cächa baˈ ri jun. E cˈu ri jun chic cubij: “¡Ri in cˈut, in cˈo rucˈ ri Cristo!” ―cächa ri jun chic. ¿A xa pu lo banom chˈäkatak che ri Cristo? ¿A are lo ri in Pablo ri xinrip cho ri cruz, xincäm cˈu rumal iwech? ¡Man jeˈ taj! ¿A xban ne lo i kasnaˈ pa nu biˈ in ri Pablo? ¡Man jeˈ taj! Xa maltiox che ri Dios chi man cˈo tä jun chiwe nu banom u kasnaˈ, xane xak xuwi ri Crispo, xukujeˈ ri Gayo. Xak je riˈ, man cuyaˈ taj cubij jun chi xban u kasnaˈ pa nu biˈ in. Jeˈ, ya cänaˈtaj chwe chi xinban qui kasnaˈ ri e cˈo pa rachoch ri Estéfanas, man cänataj tä cˈu chwe we cˈo chi na jun ri xinban u kasnaˈ. Man in takom tä cˈu rumal ri Cristo chubanic qui kasnaˈ ri winak, xane chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Jesucristo. Man xincoj tä cˈu jeˈlalaj tak tzij re nimak tak etambal xa che qui chˈaquic ri winak. Je riˈ rech man quinban tä che ru cämical ri Cristo chi mat cˈo u patän. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cätzijox chrij ru cämical ri Cristo, are jeˈ ta ne tzij waˈ ri man cˈo tä qui patän chque ri winak ri cäsach na qui wäch. Chke uj cˈut ri ka rikom chi ru tobanic ri Dios, waˈ we Tzij riˈ cˈo ri nimalaj u chukˈab ri Dios rucˈ che ka toˈic. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Quinsach na u wäch ri qui noˈj ri ajnoˈjab, quinwesaj cˈu na apan ri quetambal ri winak ri sibalaj cˈo quetam, ―cächa riˈ. ¿A nim lo u banic ri cˈo u noˈj cämic? E ri winak ri xa e oquinak che retamaxic ronojel u wäch chomanic, ¿a cˈo ne lo qui patän riˈ? ¡Man cˈo taj! E cˈo xukujeˈ ri quetam u chomaxic qˈuia u wäch etambal chrij ri cˈo cho ruwächulew. ¡Man kas tä cˈo u patän waˈ! ¿A mat iwetam chi ri Dios u banom chi man cˈo tä u patän ri etambal ri xa ajuwächulew? ¡Jeˈ, je riˈ! Are cˈu ri Dios ri cˈo u noˈj retam jas ri tajin cubano. Xubano chi ri winak ajuwächulew man quecowin taj kas cäquetamaj u wäch ri Areˈ xak rucˈ ri quetambal. Xuchomaj cˈu ri Dios chi quetoˈ na jachin tak ri quecojon che ri Areˈ rumal ri Lokˈalaj u Tzij ri cätzijox chque, pune cˈu we tzij riˈ jeˈ ta ne u tzij jun winak ri man cˈo tä retam chque ri juleˈ winak chic. Ri winak aj Israel are cäcaj cäquil cajmabal tak etal ri cäban chquiwäch. Are cˈu ri winak aj Grecia xa cäquitzucuj nimalaj etambal. Ri uj cˈut are cäkatzijoj ri Cristo ri xripic, xcämisax cho ri cruz. Ri winak aj Israel xa tzel cäquita waˈ we tzij riˈ. Ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj cäquibij chi we tzij riˈ are ru tzij jun ri man cˈo tä retam. Chquiwäch cˈu conojel ri e siqˈuital rumal ri Dios, we aj Israel o man e aj Israel taj, rumal ri Cristo cäkˈalajin na ru chukˈab ri Dios, xukujeˈ ru noˈj ri Dios. Cˈo cˈu ri cuban ri Dios ri cäquichomaj ri winak chi xa man cˈo tä u patän. Pune je riˈ, ri cuban ri Dios nim na u noˈj waˈ chuwäch ri qui noˈj winak. Xukujeˈ cˈo ri cuban ri Dios ri cäquichomaj ri winak chi are waˈ cäcˈutuwic chi xa man cˈo tä ri nimalaj u chukˈab ri Areˈ. Pune jeˈ ri qui chomanic ri winak, ri cuban ri Dios are nim na u chukˈab waˈ chuwäch ri qui chukˈab winak. Kachalal, rajwaxic baˈ quichˈobo chi ri Dios xixusiqˈuij ix, pune man e qˈuia tä chiwe ri cˈo iwetambal jas ri quetambal ri niqˈuiaj winak ajuwächulew, man ix qˈuia taj ri cˈo takanic pa i kˈab, man ix qˈuia tä cˈut ri nimak i banic. Xane ri man cˈo tä quetambal chquiwäch ri winak, e are cˈu waˈ ri xeuchaˈ ri Dios che resaxic qui qˈuixbal ri cˈo qui noˈj. Ri winak ri queilitajic chi xak tokˈob qui wäch, e are waˈ ri xeuchaˈ ri Dios che resaxic qui qˈuixbal ri cˈo takanic pa qui kˈab. Xukujeˈ ri man cˈo tä qui patän chquiwäch ri winak, ri etzelam qui wäch, ri man cˈo tä qui banic, e are waˈ xeuchaˈ ri Dios chusachic qui wäch ri nimak qui banic cho ruwächulew. Je riˈ rech man cˈo tä jun cunimarisaj rib chuwäch ri Dios. Tzare cˈu ri Dios u banom chiwe chi xa ix jun chic rucˈ ri Cristo Jesús. U banom chi rumal ri Cristo cˈo chi ri ka noˈj, xukujeˈ chi rumal ri Areˈ cäjicomataj ri kanimaˈ chuwäch ri Dios, uj jachom pu kˈab, ka rikom cˈu ru tobanic. Je baˈ riˈ, rech kas jeˈ quelic jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “We cˈo jas ri craj jun cuya u kˈij, are chuya u kˈij ri Kajaw Jesús,” ―cächaˈ. Kachalal, aretak xinopan iwucˈ chukˈalajisaxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, man xincoj tä tzij ri nimak qui banic, man xincoj tä cˈu tzij re nimak tak noˈj. Aretak xincˈoji iwucˈ, man cˈo tä chi jas ri xinchomaj u tzijoxic chiwe, xane xak xuwi xinchomaj ri Jesucristo ri xcämisax cho ri cruz. Aretak xincˈoji iwucˈ man cˈo tä nu chukˈab, xane sibalaj xinxej wib, xinbirbitic. Aretak xixintzijobej, xintzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chiwe, man xincoj tä tzij ri xak re qui noˈj winak che i chˈaquic, xane xixinchˈac rucˈ ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Are waˈ ri xcˈutuwic chi ri tzij ri xinbij are rech ri Dios. Je riˈ xinbano rech man cäcuˈbi tä i cˈux chrij ri quetambal ri winak, xane chrij ru chukˈab ri Dios. Pune je riˈ, cäkaya tijonic rucˈ nojibal chque ri cojonelab ri cˈo na más quetam. Are cˈu we nojibal riˈ man ajuwächulew taj, man are tä cˈu qui nojibal winak ri cˈo qui takanic puwiˈ ruwächulew, ri xa tajin cäsach qui wäch. Are cäkatzijoj ri nojibal ri cäpe rucˈ ri Dios, ri cˈuˈtal chquiwäch ri winak. Are waˈ ru chomam lok ri Dios tzaretak mäjaˈ cuban ruwächulew, rech ri uj cäkarik ru tobanic ri man cˈo tä u qˈuisic. Man etamtal tä cˈu waˈ nabe pa ri ojer tak kˈij. We etamanic riˈ man cˈo tä jun chque ri cˈo qui takanic cho ruwächulew ri xquichˈobo. We ta xquichˈobo, mat xquirip riˈ cho ri cruz ri Kajaw Jesús ri sibalaj nim u kˈij. Are jeˈ ri cubij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Ri Dios cˈo ri u banom u banic ri cˈolotal rech cäyiˈ chque ri lokˈ cäquil wi ri Areˈ. Man cˈo tä jun ilowinak waˈ, man cˈo tä jun ri towinak u tzijol, man cˈo tä cˈu jun u chomam riˈ, ―cächa riˈ. Ri Dios cˈut xucˈut waˈ chkawäch uj rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Je riˈ, rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu cäcowinic cäretamaj ronojel, xukujeˈ ne ri cˈo pa ranimaˈ ri Dios. ¿A cˈo pu lo jun chquixol ri winak ri cuchˈobo jas ri cˈo pa ranimaˈ jun winak chic? ¡Man cˈo taj! Xane xuwi ri espíritu rech ri areˈ retam ronojel waˈ. Je cˈu riˈ, xak xuwi ri Espíritu rech ri Dios retam ri cˈo pa ranimaˈ ri Dios. Ri uj cˈut man are tä ka cˈamom ri espíritu quech ri winak ajuwächulew, xane are ka cˈamom ri Espíritu ri cäpe rucˈ ri Dios, rech cäketamaj ronojel ru yoˈm ri Dios chke rumal ri nimalaj u tokˈob. Ru yoˈm ri Dios chke man cäkatzijoj tä waˈ rucˈ ri noˈj ajuwächulew ri xa ka tijom kib che rucˈ ri qui tzij winak, xane rucˈ ri tzij ri cˈutum chkawäch rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Je cˈu riˈ cäkatzijoj ri kas tzij rech ri Dios chque ri cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa canimaˈ. Ri winak ri man cˈo tä ri Lokˈalaj Espíritu pa ranimaˈ man cucˈamowaj tä ru Lokˈ Pixab ri Dios. Che ri areˈ xa man cˈo tä u beyal waˈ rumal chi man cäcowin taj cuchˈobo. Rajwaxic cˈut chi cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa ranimaˈ chuchˈobic waˈ. Are cˈu ri winak ri cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa ranimaˈ cäcowin chuchˈobic ronojel, jachique ri utz, jachique ri man utz taj. Ri areˈ cˈut man cˈo tä jun cäcowin chuchˈobic jas ri kas cˈo pa ranimaˈ ri areˈ. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “¿Jachin lo etamaninak ru chomanic ri Kajaw Dios? ¿Jachin ta cˈu lo ri cäcowinic cuya u noˈj ri Areˈ?” ―cächaˈ. Pune ta ne je riˈ, ri uj cˈo ru chomabal ri Cristo kucˈ. Kachalal, ri in, aretak xincˈoji iwucˈ, man xincowin taj xixintzijobej jeˈ jas ri winak ri cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa canimaˈ, xane xixintzijobej jeˈ ta ne ix winak ri mäjaˈ quixcojonic, jeˈ ta ne chi ix acˈalab ri mäjaˈ kas quichˈob ri cojonic che ri Cristo. Man xinya tä tijonic chiwe ri man quichˈob taj, xane xixintijoj jeˈ ta ne chi cˈä ix acˈalab ri cäyiˈ ri tuˈ chiwe chuqˈuexwäch ri kas wa, rumal chi jeˈ ta ne ix acˈalab ri man xixcowin tä chutijic ri kas wa. Mäjaˈ cˈu ne quixcowin che cämic. Je riˈ, rumal chi ri ix are quibano xak jas ri quiwaj jeˈ ta ne ix winak ri mäjaˈ quixcojonic. We ri ix cˈäx quinaˈ aretak curik utzil jun winak, aretak xak chˈoj quiwaj, quitasala tak iwib, ri ix jeˈ ta ne ix winak ri mäjaˈ quixcojonic. Jeˈ quibano jas ri cäcaˈn conojel ri winak ri man quecojon taj. Aretak jun cubij: “Ri in, in cˈo rucˈ ri Pablo,” ―cächaˈ. Ri jun chic cubij: “Ri in, in cˈo rucˈ ri Apolos,” ―cächa riˈ. Are jeˈ ta ne ix winak ri mäjaˈ quecojonic. ¿Jas pu lo u banic ri Pablo? ¿Jas u banic ri Apolos? Ri uj xak uj patänil tak re ri Dios, rumal cˈu ri ka tzij ri ix xixcojonic. Chkajujunal ri uj xkaˈno jas ri xuya ri Dios pa ka kˈab. Ri in xintic ri ijaˈ pa ri iwanimaˈ, ri Apolos xujaˈj, are cˈu ri Dios xqˈuiyisanic. Ri xticowic rachiˈl ri xjaˈnic man are tä nim qui banic chuwäch ri Dios ri xqˈuiyisanic. Ri cäticow ri ijaˈ xukujeˈ ri cäjaˈnic xak e junam chuwäch ri Dios. Chquijujunal cˈut cäyiˈ na chque rumal ri Dios ri tojbal re ri caˈnom rucˈ ri xjach pa qui kˈab. Je riˈ, rumal chi ri uj, uj kachiˈl kib chupam ri chac chupatänixic ri Dios. Are cˈu ri ix, ix jeˈ ta ne ulew ri cätic u wäch rumal ri Dios. Xukujeˈ ri ix, ix junam rucˈ jun ja ri tajin cuyac ri Dios. Ri in, in jeˈ jas jun yacal ja ri kas retam ru chac. Ri Dios xuya pa nu kˈab ri u cojic ru tacˈalibal ri ja. Cˈo cˈu jun chic ri culem ri xan puwiˈ. Chquijujunal cˈu ri niqˈuiaj chic rajwaxic chi kas cäquil na jas u lemic cäcaˈno. Man cˈo tä chi jun ri cuyaˈ cucoj jun tacˈalibal chic, rumal chi ri ya cojom rumal ri Dios, tzare ri Jesucristo. E cˈo cˈu winak ri utz cäcaˈn na chulemic puwiˈ we tacˈalibal riˈ, jeˈ ta ne chi cäquicoj kˈän puak, sak puak, xukujeˈ jeˈlalaj tak abaj. E cˈo chi niqˈuiaj chic ri jeˈ ta ne cheˈ, qˈuim, xukujeˈ patzˈän ri cäquicojo. Curika cˈu na jun kˈij aretak cukˈat tzij ri Cristo, cäkˈalajin cˈu na jas u wäch riˈ ri xquilemo chquijujunal rumal chi ri kˈij riˈ cäpe na rucˈ kˈakˈ. We kˈakˈ riˈ are cäkˈalajisan na jas u wäch ri xcaˈn chquijujunal. We ru chac ri winak ri xuyac puwiˈ ri tacˈalibal man cäsach tä u wäch rumal ri kˈakˈ, cäyiˈ na ri tojbal re. We cˈu ru chac ri winak cäsach u wäch rumal ri kˈakˈ, cutzak na riˈ ronojel ri xubano. Ri areˈ cˈut cutoˈ na rib jas jun winak ri xa jubikˈ man xcˈatic, xcowin cˈut xresaj rib pa ri kˈakˈ. ¿A mat iwetam chi ri ix, ix rachoch ri Dios, xukujeˈ chi ri Espíritu rech ri Dios cˈo pa ri iwanimaˈ? We cˈo jun cusach u wäch ri rachoch ri Dios, xukujeˈ ri Dios cusach na u wäch ri winak riˈ. Je riˈ, rumal chi ri rachoch ri Dios tastal waˈ chrij ronojel u wäch etzelal, ix cˈu riˈ we rachoch ri Dios riˈ. Cˈo baˈ jun musub rib. We cˈo jachin jun ri cuchomaj chi retam ronojel ri etamanic ri quetam ri winak ajuwächulew, chubana che rib chi man cˈo tä retam, rech je riˈ kas cäcˈoji na retambal. Ri etambal ri xak ajuwächulew, man cˈo tä u patän waˈ cho ri Dios, cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri Dios queuchap na ri cˈo quetambal, queukasaj na chupam ri cˈäx pune cˈo ri qui noˈj,” ―cächaˈ. Xukujeˈ cubij: “Ri Dios retam chi man cˈo tä u patän ri qui chomanic ri cˈo quetambal,” ―cächa riˈ. Rumal riˈ cˈo baˈ jun munimarisaj rib xa rumal rech jun winak. Ronojel cˈu ri cˈolic are iwech ix: Ri Pablo, ri Apolos, ri Pedro, ruwächulew, ri cˈaslemal, ri cämical, ri kˈij cämic, ri kˈij ri quepe na, ronojel waˈ are iwech ix. Ri ix cˈut, ix rech ri Cristo. Ri Cristo cˈut Are rech ri Dios. Chichˈobo baˈ chi ri uj, xak uj patänil tak re ri Cristo. Yoˈm cˈu chke ru kˈalajisaxic ru chomam lok ri Dios ri man etamtal tä can nabe. Rajwaxic cˈut chi jachin ri yoˈm jun ekleˈn pu kˈab, chucˈutu chi jicom ranimaˈ. Are cˈu ri in man kas tä quinoc il we utz ri quibij chwij o man utz taj. Pune quincˈam bi pa kˈatbal tzij, cäkˈat tzij pa nu wiˈ, man quinoc tä il chbil wib. Pune cˈu quinnaˈ pa ri wanimaˈ chi man cˈo tä etzelal nu banom, man rucˈ tä riˈ quinbij chi man cˈo tä nu mac. Ri Kajaw Jesús cˈut are cäkˈatow na tzij pa nu wiˈ. Mikˈat baˈ tzij ix puwiˈ jachin jun cˈä mäjaˈ cˈu curik ri kˈij. Chiweyej na chi cäpe ri Kajaw Jesús, cäresaj cˈu na chi sak ri cˈuˈtal pa kˈekum. Cukˈalajisaj na ri man etamtal taj ri cˈo pa tak ri canimaˈ ri winak. Chquijujunal cˈut cäyiˈ na chque ru nimarisaxic qui kˈij rumal ri Dios xa jas ri takal chque. Kachalal, quinbij waˈ we tzij riˈ chiwe rech quirik utzil. Xincoj cˈu wib in, xukujeˈ ri Apolos che jun cˈutbal chiwäch. Quinbij waˈ chiwe rech quiwetamaj iwe kucˈ uj chi man cuyaˈ taj quiya u wiˈ ri i chomanic chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, rech man cˈo tä jun cunimarisaj rib che jun chke uj, cäretzelaj cˈu u wäch ri jun chic. ¿Jachin pu ri cäbanow utz chawe chquiwäch niqˈuiaj winak chic? ¿Jas ri cˈo awucˈ ri mat yoˈm chawe rumal ri Dios? We cˈu are ri Dios ru yoˈm waˈ chawe, ¿jas che canimarisaj awib jeˈ ta ne ri xak a tuquiel a rikom waˈ ri cˈo awucˈ? Ri ix quichomaj chi ronojel chic cˈo iwucˈ, jeˈ ta ne chi ya ix kˈinomab chic. Quinaˈ iwib chi ix nimak tak takanelab chic. Are cˈu ri uj xak uj yoˈm can jelaˈ iwumal. Cwaj ta cˈut chi kas tzij ix nimak tak takanelab rech ri uj xukujeˈ cujtakan junam iwucˈ. Ri in quinchomaj chi ri uj, ri uj apóstoles, ri Dios uj u yoˈm can qˈuisbal chque conojel ri winak. Jeˈ ta ne uj winak ri kˈatom tzij pa ka wiˈ chi cujcämisaxic. Uj yoˈm chi sak che caˈyibal rech conojel ri winak ri e cˈo cho ruwächulew, xukujeˈ ri ángeles cujquilo. Ri uj, chquiwäch ri winak, man cˈo tä ka patän xa rumal ru patänixic ri Cristo. Are cˈu ri ix quinaˈ chi cˈo na i noˈj chkawäch uj, cˈo cˈu ri kas iwetam chrij ri Cristo. Ri uj man cˈo tä ka chukˈab, are cˈu ri ix quibano chi cˈo na i chukˈab chkawäch uj. Ri uj quetzelax ka wäch cumal ri winak, are cˈu ri ix nim quixil wi. Cämic riˈ xak are tajin cäkarik numic, cächakiˈj ka chiˈ, sibalaj rajwaxic katzˈiak. Cujyokˈ cˈu cumal ri winak, xak cujbinicatic jeˈ ta ne man cˈo tä kachoch. Sibalaj cäkacos kib che ri chac ri rajwaxic cäkaˈno. Cujquiyokˈ ri winak, are cˈu ri uj man cäkatzelej tä u qˈuexel ri qui tzij rucˈ yokˈonic, xane rucˈ tak tzij re utzil. Aretak cäcaˈn cˈäx chke xak cäkacuyu. Cˈäx quechˈaw ri winak chkij. Are cˈu ri uj rucˈ utzalaj tak tzij cäkakasaj u wäch ri coyowal. Cämic xak are caˈnom chke chi ri uj jeˈ ta ne uj mes, jeˈ ta ne chi ri uj, uj winak ri sibalaj cˈäx cujbantajic, man cˈo tä ka patän. Man quintzˈibaj tä waˈ we tzij riˈ chiwe che resaxic i qˈuixbal, xane che i pixbexic, jeˈ ta ne chi ri ix, ix lokˈalaj tak walcˈual. Pune e cˈo lajuj mil winak ri quixquitijoj chrij ri Cristo, xa jun ri i tat cˈolic. In cˈut jeˈ ta ne ri i tat, rumal chi xixcojon che ri Kajaw Jesús aretak xintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe. Rumal riˈ quixinbochiˈj chi quiban iwe jas ri quinban in. Rumal waˈ tajin quintak bi ri Timoteo iwucˈ. Ri areˈ, rumal ri Kajaw Jesús, jeˈ ta ne lokˈalaj nu cˈojol waˈ ri jicom ranimaˈ. Cunaˈtaj cˈu na chiwe jas ri nu banom pa ri nu cˈaslemal, in cojoninak che ri Cristo. Cucˈut na chiwäch jas ri quincˈutu jawijeˈ tak quineˈ wi chquixol ri kachalal cojonelab. E cˈo cˈu jujun chiwe ri qui nimarisam quib, cäquichomaj cˈut chi man cˈo tä jumul quinopan iwucˈ. Quinweyej chi quinopan na iwucˈ chanim, we je riˈ craj ri Kajaw Jesús. Quinwil cˈu na jas ri kas quecowin chubanic we banal tak nimal riˈ, man xuwi tä cˈu quinta ri cäquibij. Je riˈ, rumal chi ru takanic ri Dios man xak tä rucˈ tzij cäkˈalajinic, xane rucˈ ru chukˈab ri Dios. ¿Jas cˈu quiwaj? ¿A quiwaj chi yajanic quinbanaˈ aretak quinopanic? ¿O a quiwaj chi aretak quinopanic lokˈ quixinwil wi, rucˈ utzil cˈut quixinchˈabej? Elinak u tzijol chi cˈo jun chiwe ri u banom rixokil che ru nanabal. Waˈ we xbanic riˈ, are jeˈ jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. ¡Sibalaj äwas u banic waˈ! Man cäcaˈn tä ne riˈ chquixol ri niqˈuiaj winak chic ri man kas quetam tä u wäch ri Dios. ¿Jas lo waˈ chi ri ix quinimarisaj iwib? ¿A mat rajwaxic chi xa quixbisonic? ¡Jeˈ, je riˈ! Rajwaxic baˈ chi quiwesaj bi chixol ri achi ri xbanow we mac riˈ. Pune man in cˈo tä iwucˈ chwinakil, cˈo cˈu ri wanimaˈ iwucˈ. Nu kˈatom chi tzij puwiˈ ri xbanow ri mac jeˈ ta ne ri in cˈo iwucˈ chwinakil. Aretak quimulij iwib pa ru biˈ ri Kajaw Jesús, pune ta ne man in cˈo tä iwucˈ chwinakil, cäcˈoji cˈu na ri wanimaˈ iwucˈ, xukujeˈ cäcˈoji ru chukˈab ri Kajaw Jesucristo. Ri achi riˈ rajwaxic cäjach pu kˈab ri Satanás rech cäsach u wäch ru cuerpo. Je riˈ rech ri ranimaˈ curik ru tobanic ri Dios pa ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús. Man utz taj chi quinimarisaj iwib che ri tajin quibano. ¿A mat iwetam ri tzij ri cäbixic: “Ri jubikˈ chˈäm cuban chˈäm che ronojel ri kˈor?” ―cächaˈ. Chiwesaj baˈ apan ri ojer chˈäm ri cäretzelaj i wäch, rech ix jeˈ jas ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ, ri banom rucˈ cˈacˈ kˈor, ri cätijow pa ri nimakˈij Pascua u biˈ. Kas tzij cˈut jeˈ i banic waˈ. Je riˈ, rumal chi ri Cristo are xcämisax che sipanic cho ri Dios rumal kech, jeˈ jas ri alaj chij ri cäcämisax pa ri nimakˈij re ri Pascua. Kaˈna baˈ ri nimakˈij re ri Pascua rucˈ ri kas tzij, xukujeˈ rucˈ jun kanimaˈ chˈajchˈoj, jas ri caxlan wa ri man cäyiˈ tä chˈäm rucˈ. Mäkaˈn ri ka nimakˈij rucˈ ru banic ronojel u wäch mac, rucˈ ru banic etzelal. Junam cˈu waˈ rucˈ ri ojer chˈäm. Pa ri jun wuj chic ri xintzˈibaj bi chiwe xinbij chi mixeˈ chi cucˈ ri niqˈuiaj winak ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Man quinbij taj chi mat quixchˈaw chi chque ri winak ri jeˈ cäcaˈn waˈ ri e cˈo cho ruwächulew, ri cäquitzucuj xak xuwi ri quech ri e areˈ, ri elakˈomab, o ri quequikˈijilaj tak tiox. We ta je riˈ, rajwaxic riˈ chi quixel bi cho ruwächulew. Xane xintzˈibaj bi waˈ chiwe rech man quiwachiˈlaj tä chi ri winak ri cäquibij chi e areˈ kachalal, cäcaˈn cˈu que jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, o cäquirayij qˈuia u wäch jastak, o quequikˈijilaj tak tiox, o cäquiyac tzijtal, o quekˈabaric, o cäcaˈn ri elakˈ. Jun ri jeˈ u banic waˈ man cuyaˈ taj quiwachiˈlaj, man quixwiˈ tä cˈu rucˈ jun ri cubij chi are kachalal, cuban cˈu we mac riˈ. Ri in man cuyaˈ taj quinkˈat tzij pa qui wiˈ ri winak ajuwächulew. Are ri Dios ri cäkˈatow na tzij pa qui wiˈ. Are cˈu ri ix, rajwaxic quikˈat tzij pa qui wiˈ ri kachalal cojonelab. Rumal riˈ rajwaxic quiwesaj bi ri jun banal etzelal riˈ ri cˈo iwucˈ. Ri ix, aretak jun chiwe cˈo u chˈoj rucˈ jun kachalal chic, ¿jas che quicˈam bi waˈ chquiwäch ri kˈatal tak tzij ri man e cojonelab taj? ¿Jas che man quicˈam tä bi waˈ chquiwäch ri winak ri e rech ri Dios? ¿A mat iwetam chi ri winak ri e rech ri Dios cäquikˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak ajuwächulew? We cˈu ri ix quikˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak riˈ, ¿a mat takal chiwe quikˈat tzij pa tak ri chˈoj riˈ ri man nim tä qui banic? ¿A mat iwetam chi cäkakˈat na tzij uj pa qui wiˈ ri ángeles? We je riˈ, ¿a mat cˈu lo cujcowinic cäkakˈat tzij puwiˈ ri cäcˈulmataj pa ri ka cˈaslemal waral cho ruwächulew? ¡Jeˈ, kas tzij! We cˈo i chˈoj xa chrij ri cäcˈulmataj waral pa ri i cˈaslemal, ¿jas che quixeˈ chquiwäch ri kˈatal tak tzij ri man e jun tä cucˈ ri kachalal cojonelab? Quinbij waˈ chiwe rech quixqˈuixic. ¿A xa man cˈo tä jun chiwe ri cˈo u noˈj chukˈatic tzij pa jun chˈoj chquixol ri kachalal? We ri kachalal cˈo u chˈoj rucˈ jun kachalal chic, ¿a rajwaxic lo riˈ quebeˈ chquiwäch ri kˈatal tak tzij ri man e cojonelab taj? Kas tzij quinbij chiwe chi are jun nimalaj tzakic waˈ chi cˈo u chˈoj ri jun rucˈ ri jun chic. ¿A mat are utz na we xak quicuyu ri cˈäx ri cäban chiwe? ¿A mat are utz na we xak quicuyu we quelakˈax ri jastak iwe? Ri ix cˈut man jeˈ tä waˈ quibano. Man quiban tä ri jicomal, xane xa quiwelakˈaj ri jastak quech tak ri kas iwachalal, ri cojonelab. ¿A mat iwetam chi ri winak ri man jicom tä canimaˈ man cˈo tä que ri e areˈ cucˈ ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ? ¡Misub iwib! Ri winak ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, ri winak ri quequikˈijilaj tak tiox, ri winak ri cäcaˈn ri nimalaj mac ri äwas u banic rucˈ ri rixokil o rachajil jun winak chic, ri achijab ri cäcaˈn ixok che jun cach achi, xukujeˈ ri elakˈomab, ri winak ri cäquirayij qˈuia u wäch jastak, ri quekˈabaric, ri queyokˈonic, ri cäcaˈn tak cˈäx chubanic elakˈ, man cˈo tä que ri e areˈ cucˈ ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ. Jujun chiwe jeˈ i banic waˈ nabe, cämic cˈut chˈajchˈoj chi ri iwanimaˈ, i jachom chi iwib pu kˈab ri Dios, banom chi jicom che ri iwanimaˈ cho ri Dios rumal ri Kajaw Jesús, xukujeˈ rumal ri Espíritu rech ri ka Dios. Craj ne cubij jun: “Jachique ri cwaj quinbano, cuyaˈ quinban waˈ,” ―cächa ne lo. Pune kas tzij, man ronojel tä cˈut curik utzil jun rumal. Jun winak cuyaˈ cubano jachique ri craj, man yaˈtal tä cˈut chi jun winak coc che patänil re ri cubano. Kas tzij ri cäbixic chi ri wa are waˈ che ri ka pam, ri ka pam cˈut are che ri wa. Cäsach cˈu na qui wäch waˈ we quieb riˈ rumal ri Dios. Are cˈu ri ka cuerpo man are tä u patän ri u banic jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, xane ri u patän ri ka cuerpo are u patänixic ri Kajaw Jesús. Ri Kajaw Jesús cˈut rajwaxic ri Areˈ chutoˈic ri ka cuerpo. Jas ri xuban ri Dios xucˈastajisaj ri Kajaw Jesús chquixol ri cäminakib, jeˈ cuban na chke uj, cujucˈastajisaj na uj rucˈ ru chukˈab. ¿A mat iwetam chi ri i cuerpo quetoban chubanic tzˈakat che ru cuerpo ri Cristo? ¿A quicˈam lo chˈäkap che ru cuerpo ri Cristo chucojic waˈ che u tzˈakatil ru cuerpo jun ixok ri queuchˈabej achijab? ¡Man cuyaˈ tä riˈ! ¿A xa man quichˈob taj chi jachin ri curik rib rucˈ jun ixok ri queuchˈabej tak achijab, are jun chi riˈ rucˈ ri ixok? Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri quieb xa e jun chic,” ―cächaˈ. Jachin cˈu ri cuban xa jun rucˈ ri Kajaw Jesús, xa jun chi ri espíritu riˈ rucˈ. Chitasa baˈ iwib chrij ri mac ri jeˈ u banic jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Apachique jun mac chic ri cuban ri winak man cuban tä cˈäx riˈ che ru cuerpo. Are cˈu ri winak ri cuban ri mac jeˈ jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, cuban ri äwas riˈ chrij ru cuerpo. ¿A mat quichˈobo chi ri i cuerpo are rachoch ri Lokˈalaj Espíritu ri cˈo pa ri iwanimaˈ, ri yoˈm chiwe rumal ri Dios, chi ri ix man iwech tä iwib? Pakal cˈu ru lokˈobem iwe rumal ri Dios. Rumal riˈ rajwaxic chi quiya u kˈij ri Dios rucˈ ri i cuerpo xukujeˈ rucˈ ri espíritu iwech rumal chi e rech ri Dios waˈ. Are cˈu che we chanim, quinbij bi chiwe ri xitaˈ lok chwe chupam ri wuj ri xitzˈibaj lok. Kas tzij are utz we ri achi man cäcˈuli taj. Rech cˈut man quixtzak tä pa ri mac ri jeˈ u banic jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, rajwaxic chi chquijujunal ri achijab cˈo ri quixokil, xukujeˈ chquijujunal ri ixokib cˈo ri cachajil. Rajwaxic cˈut chi ri achi cuban rucˈ ri rixokil jas ri rajwaxic u banic, xukujeˈ ri ixok cuban rucˈ ri rachajil jas ri rajwaxic u banic. Man yaˈtal tä che ri ixok ru banic xa jas ri craj ri areˈ rucˈ ru cuerpo, xane rajwaxic cuchomaj riˈ ri yaˈtal che ri rachajil. Xukujeˈ ri achi man yaˈtal tä che ri areˈ ru banic xa jas ri craj rucˈ ru cuerpo, xane rajwaxic cuchomaj riˈ ri yaˈtal che ri rixokil. Mikˈatej baˈ i rayibal chbil iwib. Xuwi we junam quichomaj chi man quirik tä na iwib quieb oxib kˈij rumal ru jachic iwib chubanic orar. Te cˈu riˈ are utz we quirik chi iwib, muban ne ri Satanás chiwe chi quixkaj pa mac rumal chi man quichˈij tä chic ri mat quibano xa jas ri quiwaj ix. Quinbij we tzij riˈ chiwe xa rumal chi yaˈtalic quinbij waˈ. Man are tä cˈu jun takanic ri quinya chiwe. Cwaj ta ne in chi conojel jeˈ cäcaˈno jas ri in. Chquijujunal cˈut cˈo wi ri sipam chque rumal ru tokˈob ri Dios. Ri jun, jun wi ri sipam che, ri jun chic jun chi wi ri sipam che ri areˈ. Quinbij chque ri achijab ri man e cˈulan taj, xukujeˈ chque ri malcaˈnib ixokib chi utz we ta mat quixcˈuliˈc jeˈ jas ri in. We cˈu man quichˈij tä chic ri mat quibano xa jas ri quiwaj ix, are utz na quixcˈuliˈc chuwäch ri xa quiqˈuis iwib rumal ri i rayibal. Are cˈu ri e cˈulan chic, quinya we takanic riˈ chque, man xak tä cˈu in ri quinbinic, xane are ri Kajaw Jesús. Are chi ri ixok mujach can ri rachajil. We cˈu ri ixok cujach can ri rachajil, mäcˈuli chic. We ta mat je riˈ, are utz na we xa cutzir rucˈ ri rachajil. Je riˈ xukujeˈ ri achi mujach can ri rixokil. Cwaj cˈut quinbij jun nu chomanic in chque ri niqˈuiaj chic, man are tä cˈu u takanic ri Kajaw Jesús. We cˈo jun kachalal ri cˈo rixokil ri man cojonel taj, craj cˈu ri ixok cäcˈoji rucˈ, ri achi riˈ man utz tä riˈ we cujach can ri rixokil. We cˈo jun ixok cojonel ri cˈo rachajil ri man cojonel taj, craj cˈu ri achi cäcˈoji rucˈ, ri ixok riˈ man utz tä riˈ we cujach can ri rachajil. Je riˈ, rumal chi ri achi ri man cojonel taj jachom chi riˈ pu kˈab ri Dios rumal chi cˈulan rucˈ ri rixokil cojonel, xukujeˈ ri ixok ri man cojonel taj jachom chi riˈ pu kˈab ri Dios rumal chi cˈulan rucˈ ri rachajil cojonel. We ta mat je riˈ ri iwalcˈual e jeˈ ta riˈ jas ri calcˈual ri man e cojonelab taj. Rumal cˈu riˈ ri iwalcˈual e jachom riˈ pu kˈab ri Dios. We cˈu ri achi ri man cojonel taj craj cujach can ri rixokil, o ri ixok ri man cojonel taj craj cujach can ri rachajil, chquijacha baˈ quib. Ri kachalal achi o ri kachalal ixok cuyaˈ cubano jachique ri craj. Ri Dios cˈut xujusiqˈuij rech cˈo utzil chkaxol. Ri at, ixok, ri at cˈulanic, ¿a mat awetam at chi awumal at ri awachajil cuyaˈ curik ru tobanic ri Dios? Xukujeˈ ri at, achi, ri at cˈulanic, ¿a mat awetam chi awumal at ri awixokil cuyaˈ curik ru tobanic ri Dios? ¡Jeˈ, je riˈ! Chijujunal cˈut jeˈ chibana pa ri i cˈaslemal jas ri sipam chiwe rumal ri Dios, xukujeˈ jas ri i banic aretak xixsiqˈuix rumal ri Dios. Are waˈ ri takanic ri quinya chque conojel ri kachalal cojonelab. We cˈo jun chiwe ix ri cäsiqˈuix rumal ri Dios, ri cojom retal ri ojer trato che, jeˈ chcanajok. We cˈo jun ri cäsiqˈuix rumal ri Dios ri man cojom tä retal ri ojer trato che, mäcoj waˈ che. We cojom retal ri ojer trato che ri ka cuerpo o man cojom taj, man are tä riˈ ri nim u banic, xane are laˈ chi cujniman chque tak ru takanic ri Dios. Chijujunal jas ri i banic aretak xixusiqˈuij ri Dios, jeˈ chixcanajok. We at cˈo pu kˈab jun patrón aretak xatsiqˈuixic, matoc il rumal. We cˈu cäyiˈ chawe chi cawesaj awib pu kˈab ri a patrón, chabana waˈ. Je riˈ, rumal chi ri winak ri cˈo pu kˈab jun patrón aretak xsiqˈuix rumal ri Dios rech cäcojon che, cämic are jun winak ri kas tzokopital chic, cˈo chi pu kˈab ri Kajaw Jesús. Xukujeˈ ri winak ri man cˈo tä pu kˈab jun u patrón aretak xsiqˈuixic, cämic chic cˈo chi pu kˈab jun patrón, are cˈu ri Cristo. Pakal xlokˈbex iwe rumal ri Dios. Miya baˈ iwib chi quixkaj pa qui kˈab niqˈuiaj winak chic rech quetakan ri e areˈ pi wiˈ chuqˈuexwäch ri Cristo. Je riˈ, kachalal, chijujunal baˈ jas ri i banic aretak xixusiqˈuij ri Dios, jeˈ chixcanaj waˈ chuwäch ri Areˈ. Are cˈu ri mäjaˈ quecˈuliˈc, man cˈo tä jun takanic chque ri yoˈm chwe rumal ri Kajaw Jesús. Cwaj cˈut quinbij ri quinchomaj in, in riˈ jun winak ri cäcuˈbi qui cˈux ri niqˈuiaj winak chwij rumal chi ri Kajaw Jesús xel u cˈux chwe. In quinchomaj chi utz na chi ri achi xak jeˈ chcanaj riˈ jas ri u banic rumal rech ri cˈäx tak kˈij ri tajin cäkil cämic. We cˈo awixokil, matzucuj u jachic canok. We ta mat cˈo awixokil, matzucuj chi cˈut. We cˈu catcˈuliˈc, man mac tä waˈ. We jun kˈapoj ali cäcˈuliˈc, man mac tä cˈu riˈ ri cubano. Are cˈu ri quecˈuliˈc cäquirik na cˈäx pa ri qui cˈaslemal cho ruwächulew. Ri in cˈut cwaj quixintoˈ rech man quirik tä waˈ we cˈäx riˈ. Kachalal, ri cwaj quinbij chiwe are waˈ: Ri kˈij ri cˈo chkawäch xak kˈatatal kˈij chic. Rumal riˈ ri achijab ri e cˈulan chic rajwaxic cäcaˈno chi jeˈ ta ne man cˈo tä quixokil rech quecowinic quepatänin che ri Dios. Ri quebisonic, rajwaxic cäcaˈno chi jeˈ ta ne quequicotic. Ri quequicotic rajwaxic cäcaˈno chi jeˈ ta ne quebisonic. Ri quelokˈomic rajwaxic cäcaˈno chi jeˈ ta ne man kas quech taj ri qui lokˈom. Ri quechacun cucˈ ri jastak rech ruwächulew, rajwaxic chi man xuwi tä cäquichomaj waˈ we jastak riˈ. Je riˈ, rumal chi ruwächulew ri cäkilo xa tajin cäqˈuis u wäch waˈ. Cwaj cˈu in chi man cˈo tä jas ri quixoc wi il. Ri achi ri man cˈulan taj are coc na il riˈ che ru patänixic ri Kajaw Dios chubanic jachique ri utz cäril wi ri Areˈ. Are cˈu ri achi ri cˈulan chic, are coc na il chque ri jastak rech ruwächulew chubanic jachique ri cäkaj chuwäch ri rixokil. Xukujeˈ ri ixok ri cˈulan chic rucˈ ri man cˈulan taj, man junam tä ri qui cˈaslemal. Ri man cˈulan taj are coc il chupatänixic ri Kajaw Dios, rumal chi u jachom rib pu kˈab ri Dios, ru cuerpo xukujeˈ ri espíritu rech ri areˈ. Are cˈu ri ixok ri cˈulanic are coc il che ri jastak rech ruwächulew, chubanic jachique ri cäkaj chuwäch ri rachajil. Ronojel waˈ quinbij chiwe rech utz quixelic. Man xa tä quincoj kˈatebal iwe, xane rech quiban ri takal u banic pa ri i cˈaslemal, kas quijach cˈu iwib chupatänixic ri Kajaw Dios. We cˈo jun cuchomaj chi man utz taj xak cärijob ri kˈapoj u miaˈl, xane chi utz we cäcˈuliˈc, chubanaˈ jachique ri takal u banic. Man cämacun tä riˈ we cäcˈuliˈc. We cˈo jun chic ri man cunaˈ tä pa ranimaˈ chi rajwaxic cäcˈuli ri u miaˈl, cuyaˈ cubano jachique ri craj. We cuchomaj chi kas utz chi ri kˈapoj u miaˈl man cuya tä cˈu che cˈulanem, utz riˈ ri cubano. Je cˈu riˈ jachin ri cuya ri u miaˈl che cˈulanem, are utz riˈ. Jachin cˈu ri man cuya tä ri u miaˈl che cˈulanem, are utz na ri cubano. Ri ixok ri cˈulanic cˈo riˈ pu kˈab ri rachajil rumal ri pixab we cˈasal na ri areˈ. We cˈu cäcäm ri rachajil, cˈä te riˈ cuyaˈ cäcˈuli rucˈ jachin ri craj ri areˈ, xak xuwi cˈut we cojonel riˈ che ri Kajaw Jesús. Sibalaj utz cˈu na re ri ixok riˈ we man cäcˈuli tä chic. Are waˈ ri quinchomaj in, xukujeˈ chi are ri Espíritu rech ri Dios cäyoˈw waˈ pa wanimaˈ. Che we chanim are quintzijon chi chrij ri wa ri yoˈm chquiwäch ri tiox ri xa e banom cumal winak. Are kas tzij cˈut chi konojel cˈo ri ketam chrij waˈ. Are cˈu ri ketambal cubano chi xa cäkanimarisaj kib, are cˈu we cäkaj kib cäcˈoji na u chukˈab ri ka cojonic. We cˈo jun winak cuchomaj chi cˈo ri retam, xa mäjaˈ cäretamaj riˈ ri rajwaxic cäretamaj. Jachin cˈu ri lokˈ cäril wi ri Dios, etamtal u wäch riˈ rumal ri Dios. Are cˈu ri u tijic ri wa ri yoˈm chquiwäch ri tiox ri xa e banom cumal winak, quinbij chiwe chi jun tiox man kas cˈo tä u banic waˈ cho ruwächulew. Ketam cˈut chi xa jun kas Dios cˈolic. Pune ta ne e cˈo jujun ri cäbix dios chque pa ri caj xukujeˈ cho ruwächulew, pune ta cˈu e qˈuia ri dios riˈ e cˈolic, xukujeˈ e qˈuia ri cˈo takanic pa qui kˈab. Chke uj xa jun Dios cˈolic, are cˈu ri ka Tat. Ri Areˈ, are xbanow conojel ri jastak. Ri uj cˈut, uj cˈolic xa chupatänixic ri Areˈ. Xukujeˈ xa jun kas Kajaw cˈolic, ri Jesucristo. Rumal cˈu ri Areˈ e cˈo conojel ri jastak, xukujeˈ ne ri uj. Man conojel tä cˈut quetam waˈ. E cˈo jujun cojonelab ri nabe canok e nakˈatalic quequikˈijilaj tak tiox. Cˈä cäquitij cˈu ri riquil ri yoˈm chquiwäch tak tiox. Ri riˈ cubano chi cäquinaˈ pa canimaˈ chi cˈo äwas ri caˈnom rumal chi mäjaˈ cˈo u chukˈab ri qui cojonic. Kas tzij cˈut chi ri cäkatijo man are tä riˈ ri cäbanow chke chi utz cujilitaj rumal ri Dios. We cujwiˈc man cuban tä chke chi uj utz na. We man cujwiˈ taj, man cuban tä riˈ chke chi man uj utz taj. Kas chiwilaˈ chi mäkaj ne jun kachalal pa mac ri mäjaˈ cˈo u chukˈab ru cojonic xa rumal chi cuyaˈ quibano jachique ri quiwaj. We ne ri at ri awetam ronojel waˈ ri xinbij, cattˈuyi chiˈ ri mesa pa rachoch jun tiox, cäpe cˈu jun kachalal ri mäjaˈ cˈo u chukˈab ru cojonic, catril chilaˈ, cuyaˈ cunaˈ ri areˈ pa ranimaˈ chi utz laˈ we cutij re ri wa ri yoˈm chquiwäch ri tiox ri xa e banom cumal winak. Je riˈ ri at ri awetam ronojel waˈ we riˈ cabano chi cätzak ri kachalal ri man cˈo tä u chukˈab ru cojonic ri xukujeˈ rumal ri areˈ xcäm ri Cristo. Je riˈ, aretak ri ix quibano chi cäquirik cˈäx ri kachalal ri man cˈo tä u chukˈab ri qui cojonic, pune cäquinaˈ pa canimaˈ chi tajin cäban ri äwas u banic, cäcaˈn cˈu que ri e areˈ, are chrij ri Cristo tajin quixmacun wi. Rumal riˈ, we ri quintijo cubano chi cäkaj ri wachalal pa mac, are utz na we man cˈo tä jumul quintij tiˈj, rech man quinban taj chi cätzak ri wachalal pa mac. Ri in, yaˈtal chwe ri cuyaˈ cuban apachique cojonel, xukujeˈ pa nu kˈab cˈo wi ri takal u banic rumal jun apóstol. Ri in wilom u wäch ri Kajaw Jesús. Ix cˈut ix cojonelab chic rumal ri chac ri xinban chupatänixic ri Kajaw Jesús. Craj ne niqˈuiaj winak chic man cäquicoj taj chi in apóstol, jun chque ru takoˈn ri Cristo. Are cˈu ri ix rajwaxic quichˈobo chi in apóstol, rumal chi ix, ix cˈutbal re ri nu chac. Rumal cˈu wech in xixcojon che ri Kajaw Jesús. Are waˈ ri quinbij chquiwäch ri winak ri tajin cäquikˈat tzij pa nu wiˈ: Ri in kas yaˈtal chwe chi quintijo jachique ri cäyiˈ chnuwäch. Yaˈtal cˈu chwe in chi quincˈam jun kachalal ixok che wixokil jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj apóstoles chic, xukujeˈ tak ru chakˈ ri Kajaw Jesús, xukujeˈ ri Pedro. ¿A quichomaj ix chi xak xuwi ri in xukujeˈ ri Bernabé man yaˈtal taj cäkaya can ri ka chac chutzijoxic ri Evangelio? ¿A cˈo lo jun soldado ri tzare ri areˈ cätojowic ri cutijo? ¿A cˈo lo jun winak cutic uva ri mat cutij re ri qui wäch? ¿A cˈo lo jun ajyukˈ ri mat cutij re ri qui leche ru chij? ¡Man cˈo taj! Michomaj cˈut chi xak qui chomanic winak ri tajin quinbij. Xane are jeˈ cubij ru Pixab ri Moisés. Tzˈibtal cˈu pa ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, cubij: “Macoj chim chutzaˈm ri wacäx ri tajin cuyakˈ ri trico,” ―cächaˈ. ¿A xa lo e lokˈ ri wacäx cho ri Dios chi jeˈ xubij waˈ? ¡Man are taj! Xane xa jun cˈutbal waˈ chkawäch uj. Rumal cˈu kech uj xtzˈibax ri Pixab riˈ, rumal chi ri winak ri cutajij ri ulew, xukujeˈ ri cäyakˈow ri trico, yaˈtal chque chi cuˈl qui cˈux chi cäyiˈ que ri kˈatoj. We ri uj xkatic ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäpe chicaj pa tak ri iwanimaˈ, ¿a nim ta cˈu lo u banic we cäkacˈam uj chiwe ri cajwataj chke? We e cˈo niqˈuiaj chic ri cäquicˈam ri tzukubal que chiwe, ¿a mat yaˈtal na chke uj chi jeˈ cäkaˈno? ¡Jeˈ, je riˈ! Pune cˈu yaˈtal waˈ chke, man jeˈ tä kaˈnom waˈ, xane xa ka chˈijom ronojel. Je riˈ rech man cäkakˈatej tä u wäch ru tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij ri Cristo. Ri ix iwetam chi ri quepatänin pa ri nimalaj rachoch Dios cäquitij que ri wa ri cˈo chilaˈ. Are laˈ chi ri quepatänin cho ri taˈbal tokˈob jawijeˈ ri cäyiˈ wi ri sipanic cäquicˈam que ri cäyiˈ che sipanic cho ri Dios. Je cˈu waˈ ri takanic ru yoˈm ri Kajaw Jesús, chi ri cäquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, che waˈ we chac riˈ cäquesaj wi ri tzukubal quib. Ri in cˈut pune yaˈtal chwe, man cˈo tä jas nu toˈm chiwe, man nu tzˈibam tä we wuj riˈ chiwe rech quichap u yaˈic chwe ri rajwaxic, xane are utz chwe in quincämic chuwäch ri quesax chwe ri quicotem ri quinnaˈ pa ri wanimaˈ rumal chi je waˈ nu banom. Man yaˈtal tä chwe in quinban nimal rumal chi quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio rumal chi in takom chutzijoxic waˈ. ¡Cˈäx cˈu we in we man quintzijoj tä riˈ! Rumal riˈ, we pa wanimaˈ cäpe wi chi jeˈ quinbano, cäyiˈ na riˈ ri tojbal we. We cˈu xa in takom chubanic waˈ, jun ekleˈn cˈu riˈ ri yoˈm pa nu kˈab rumal ri Dios. Ri tojbal we are laˈ ri quicotemal ri quinnaˈ pa ri wanimaˈ chi aretak quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, man cˈo tä cˈu rajil quintaˈ che jachin jun. Are laˈ chi man quintokˈij tä ri yaˈtal chwe rumal ru tzijoxic ri Evangelio. Je cˈu riˈ, pune man cˈo jun patrón ri cätakan pa nu wiˈ, nu cojom cˈu wib che qui patänixic conojel, rech e qˈuia ri queinchˈac na rech quecojon na che ri Cristo. Quinban che wib chi in aj Israel aretak in cˈo chquixol ri winak aj Israel che qui chˈaquic ri e areˈ. Pune man in cˈo pu kˈab ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, quinban cˈut chi in cˈo pu kˈab rech queinchˈac ri e cˈo pu kˈab ri Pixab. Xukujeˈ quinbano chi man in cˈo tä pu kˈab ru Pixab ri ka mam Moisés che qui chˈaquic ri winak ri man e cˈo tä pu kˈab we Pixab riˈ. Pune kas tzij in cˈo pu kˈab ru Pixab ri Dios, quinniman cˈu che ru Pixab ri Cristo. Aretak in cˈo chquixol ri man cˈo tä u chukˈab ri qui cojonic, quinban che wib chi man cˈo tä u chukˈab ri nu cojonic in che qui chˈaquic ri e areˈ xukujeˈ. Je riˈ quinbano chi in junam cucˈ chquijujunal ri winak, rech quincowinic quinbano chi jujun chque cäquirik ru tobanic ri Dios. Ronojel waˈ quinbano rumal ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, rech quinrik we ri utzil ri cucˈam lok ri Utzalaj Tzij riˈ. Ri ix iwetam chi pa jun etzˈenem re ticow anim, conojel cäquitic anim, xa cˈu jun ri cächˈacanic, cucˈam ri tojbal. Chitica baˈ anim ix rech quixchˈacanic, quirik ri tojbal. Ronojel ajdeporte cäresaj ronojel ri cuya latzˈ che, man cuban tä cˈu xa jas ri craj ri areˈ. Ri e areˈ cˈut cäcaˈn waˈ chuchˈaquic jun tojbal ri xa jun corona ri banom rucˈ u xak cheˈ ri xa cäsach u wäch. Are cˈu ri uj cäkacoj ka chukˈab chuchˈaquic jun tojbal ri man cäsach tä u wäch. Je cˈu riˈ, ri in man in jeˈ taj jas jun ajdeporte ri xak quieb u cˈux cutic anim. Man in jeˈ taj jas jun ajdeporte ri man retam taj cächˈojinic, ri man maˈn tä ri u kˈab. Xane quinya chi cäban cˈäx che ri nu cuerpo, quinchˈij cˈut. Xukujeˈ quintakan puwiˈ ri nu cuerpo rech ri in ri nu cˈamom qui be qˈuia winak, man cˈä te tä quilitajic chi man cˈo tä chi nu banic, quinesax cˈu apanok. Kachalal, cwaj in chi cänaˈtaj chiwe chi conojel ri ka mam ojer xecˈoji pa ri u muˈjal ri sutzˈ ri xuya ri Dios, conojel cˈut xekˈax pa ri “Quiäk Mar”. Je riˈ conojel xban qui kasnaˈ pa ri sutzˈ xukujeˈ pa ri mar chucˈutic chi e jun chic rucˈ ri ka mam Moisés. Conojel junam xquitij que ri wa ri xyiˈ rumal ri Dios. Xukujeˈ conojel xquitij que ri joron ri xuya ri Dios ri xel lok pa ri abaj ri xyiˈ pa ri qui be rumal ri Dios. Ri abaj riˈ are u qˈuexwäch ri Cristo ri xeachiˈlan pa ri qui binem. Pune je riˈ, e qˈuia chque ri winak riˈ ri man utz tä xeilitaj wi rumal ri Dios, rumal cˈu riˈ xecäm can pa ri juyub ri cätzˈinowic. Ronojel waˈ xcˈulmatajic che jun cˈutbal chkawäch uj, rech man cäkarayij tä ri man utz taj jas ri xcaˈn ri e areˈ. Rumal riˈ meikˈijilaj tak tiox jas ri xcaˈn jujun chque ri e areˈ, ri tzˈibtal pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij: “Xecuˈbi ri winak, xekaj che wiˈm. Aretak cˈut xetoˈtaj che ri wiˈm, xewalijic, xquichaplej cˈu u banic nimakˈij,” ―cächaˈ. Mäkaˈn cˈu ke jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Je cˈu waˈ xcaˈn jujun chque ri e areˈ. Xa pa jun kˈij cˈut xecäm juwinak oxib mil winak. Mäkayac ne royowal ri Dios jas ri xcaˈn jujun chque ri e areˈ, xecäm cˈut rumal chi xetiaˈ cumal ri cumätz. Mibij cˈäx tak tzij chrij ri Dios jas ri xcaˈn jujun chque ri e areˈ, xecämisax cˈu rumal ri ángel re ri cämical. Ronojel waˈ xquicˈulmaj ri ka mam ojer. Xtzˈibax cˈu can waˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios che jun cˈutbal chkawäch che ka pixbexic uj ri uj cˈo cämic pa ri qˈuisbal tak kˈij. Rumal riˈ, jachin ri cunaˈ pa ranimaˈ chi kas utz u banom pa ru cˈaslemal, chrilaˈ baˈ chi mätzak pa ri mac. Ri cˈäxcˈol ri tajin quirik ix, xa junam waˈ rucˈ ri tajin cäquirik conojel. Cuyaˈ cˈut cäcuˈbi i cˈux chrij ri Dios chi ri Areˈ man cuya tä chiwe chi quirik na jun cˈäx ri mat quixcowin chuchˈijic. Xane aretak cäpe ri cˈäx chiwij, ri Dios quixutoˈ na rech quixel chupam. Xa je riˈ quixcowin chuchˈijic waˈ. Rumal cˈu riˈ, lokˈalaj tak kachalal, chitasa iwib chrij ru kˈijilaxic tak tiox ri xa e banom cumal winak. Quintzijon iwucˈ ix, ix winak cˈut ri cäquichˈobo. Ri ix quixcowinic quichomaj we utz o man utz taj ri tajin quinbij. Aretak cäkatij ke ri cˈo chupam ri vaso ri tewchitalic ri cäkayabej maltioxinic che ri Dios, are jeˈ ta ne ru quiqˈuel ri Cristo ri junam ka wäch tajin cäkatijo. Aretak cäkapir ri caxlan wa, cäkatij cˈu ke, are jeˈ ta ne ru cuerpo ri Cristo ri junam ka wäch tajin cäkatijo. Rumal chi xa jun u banic ri caxlan wa ri cˈolic, konojel ri uj, pune uj qˈuia, xa uj jun cuerpo rumal chi cäkatij ke ri jun u wäch caxlan wa. Chichomajmpeˈ ri cäcaˈn ri winak aj Israel: Ri cäquitij que ri sipanic ri yoˈm cho ri Dios, conojel riˈ junam qui wäch cäquitij que ri sipanic ri yoˈm cho ri Dios. Man quinbij tä chi ri tiox ri xa e banom cumal winak cˈo qui banic, o ri tiˈj ri cäyiˈ chquiwäch ri tiox cˈo ta na u banic chuwäch apachique u wäch tiˈj. Ri quinbij are laˈ chi aretak ri winak ri man quetam tä u wäch ri Dios cäquiya ri qui sipanic chuwäch jun tiox, chquiwäch ri itzel tak espíritus cäquiya wi waˈ, man chuwäch tä cˈu ri Dios. Ri in cˈut man cwaj taj chi ri ix, ix jun cucˈ ri itzel tak espíritus. Man cuyaˈ taj quitij iwe ri cˈo chupam ri vaso ri cuban xa jun chke rucˈ ri Kajaw Jesús, te cˈu riˈ quitij iwe ri cˈo chupam ri qui vaso ri itzel tak espíritus. Man cuyaˈ taj quitij iwe ri wa ri cuban xa jun chke rucˈ ri Kajaw Jesús, te cˈu riˈ quitij iwe ri qui wa ri itzel tak espíritus. ¿A are lo xa quiwaj quiyac royowal ri Kajaw Dios rumal ru kˈijilaxic jun tiox? ¿A cˈo lo i chukˈab ix chuwäch ri Areˈ? ¡Man cˈo taj! Kas tzij ri cäbixic: “Jachique ri cwaj quinbano, cuyaˈ quinbano,” ―quecha ri winak. Man ronojel tä cˈut curik utzil rumal. Jun winak cuyaˈ cubano jachique ri craj, man ronojel tä cˈut cuya u chukˈab ri ka cojonic. Rajwaxic are cäkatzucuj ri u banic utzil chque niqˈuiaj chic, man xuwi tä ru banic utzil chke uj chbil kib. Ronojel ri cäqˈuiyix pa ri cˈayibal cuyaˈ quitijo, mitaˈ cˈu che jachin jun we yoˈm chquiwäch ri tiox rech man cˈo tä jun chiwe cunaˈ pa ranimaˈ chi mac riˈ ri tajin cubano. Je riˈ, rumal chi ronojel ruwächulew, xukujeˈ ronojel ri cˈo chuwäch rech ri Kajaw Dios waˈ. We cˈu ne cˈo jun ri man cojonel taj cubij chiwe chi quixwiˈ rucˈ, quiwaj cˈut quixeˈc. Chitija ronojel ri cuya chiwäch, mitaˈ cˈu che we yoˈm chquiwäch ri tiox rech man cˈo tä jun chiwe cunaˈ pa ri ranimaˈ chi mac riˈ ri tajin cubano. We cˈu cˈo jachin jun cubij chiwe: “Ri tiˈj riˈ yoˈm waˈ chquiwäch ri tiox,” ―cächaˈ, mitijo, rech man quiban tä cˈäx che ri jun ri xbinic, xukujeˈ rech man cˈo tä jun chiwe cunaˈ pa ri ranimaˈ chi mac riˈ ri tajin cubano. Are tajin quinbij ri cunaˈ jun winak chic pa ranimaˈ, man are tä cˈu ri canaˈ at pa ri awanimaˈ. Craj cˈu ne cˈo jun cubij: “¿Jas che cubij jun winak chic chi cˈo ri man cuyaˈ taj quinbano xa rumal rech ri cunaˈ ri areˈ pa ranimaˈ? We quinmaltioxij na che ri Dios jachique ri quintijo, ¿jas che cäbixic chi tajin quinban cˈäx rumal rech ri quintijo?” ―cächa ne lo. Je baˈ riˈ jachique ri quibano, we quixwiˈc, we cˈo jas quitijo, chibana ronojel waˈ chunimarisaxic u kˈij ri Dios. Mibano chi quetzak niqˈuiaj chic, we ne e areˈ ri winak aj Israel, we ne e areˈ niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, o e areˈ ri kachalal cojonelab che ri Dios. Ri in cˈut, quintij nu chukˈab rech utz quinilitaj cumal conojel pa ronojel ri quinbano. Man xak xuwi tä quintzucuj chi cäban utzil chwe in, xane ri u banic utzil chque conojel rech e qˈuia chque cäquirik na ru tobanic ri Dios. Chibana baˈ iwe ri quinban in pa ri nu cˈaslemal, jeˈ jas ri in quinban we ri cuban ri Cristo. Sibalaj quinquicot iwucˈ, kachalal, rumal chi amakˈel ronojel kˈij quinnaˈtaj chiwe, quitakej cˈu ri tijonic ri nu cˈutum can chiwäch. Cwaj cˈut quichˈobo chi ri Cristo are cˈamal u be ri achi jeˈ jas ri cuban ri ka jolom cˈo puwiˈ ri ka cuerpo. Ri achi cˈut are cˈamal u be ri ixok, jeˈ jas ri Dios are cˈamal u be ri Cristo. We ri achi cuchˈuk ru jolom aretak cuban orar, o aretak cukˈalajisaj ri tzij ri yoˈm che rumal ri Dios, xa qˈuixbal riˈ che ri Cristo ri achi riˈ. Are cˈu we ri ixok man cuchˈuk tä ru jolom aretak cuban orar o aretak cukˈalajisaj ri tzij ri yoˈm che rumal ri Dios, xa qˈuixbal riˈ ri ixok riˈ che ri jun ri cätakan puwiˈ. Xak junam riˈ we ta cusocaj ru wiˈ. We ri ixok man cuchˈuk tä ru jolom, are utz na riˈ cukupij ru wiˈ. We cˈu qˈuixbal riˈ chi ri ixok cukupij ru wiˈ o cusocaj, are utz na cuchˈuk ru jolom. Are cˈu ri achi man utz tä riˈ we cuchˈuk ru jolom, rumal chi are u wächbal ri Dios xukujeˈ rumal ri areˈ cäkˈalajinic chi nim u kˈij ri Dios. Are cˈu rumal ri ixok cäkˈalajinic chi nim u kˈij ri achi. Aretak cˈut ri Dios xuban ri achi, man xresaj tä ri areˈ che ri ixok, xane are ri ixok xesax che ri achi. Ri ixok xbanic che rachiˈl ri achi, man are tä cˈu ri achi xbanic che rachiˈl ri ixok. Rumal cˈu quech ri ángeles, ri ixok rajwaxic cäcˈoji jun chˈukbal u jolom. Etal cˈu waˈ chi cˈo jun ri cätakan puwiˈ. Pa ri ka cˈaslemal uj, ri uj cojonelab che ri Cristo, ri achi man cˈo tä u banic we man cˈo tä ri ixok, xukujeˈ ri ixok man cˈo tä u banic we man cˈo tä ri achi. Pune kas tzij chi ri ixok xesax che ri achi, xukujeˈ are kas tzij chi ri achi quil u wäch rumal ri ixok. Ronojel cˈut petinak waˈ rucˈ ri Dios. Chichomaj baˈ ix we takal che ri ixok chi man cuchˈuk tä ru jolom aretak cuban orar cho ri Dios. Ketam cˈu waˈ pa ke wi chi qˈuixbal che ri achi we nimak ru wiˈ. Are cˈu ri ixok sibalaj cäyiˈ u kˈij we nimak ru wiˈ, yoˈm cˈu ri nimak u wiˈ che ri areˈ rumal ri Dios che chˈukbal re ru jolom. We cˈu cˈo jachin jun craj cächˈojin chrij waˈ we tijonic riˈ, chretamaj chi ri uj, xukujeˈ ri kachalal cojonelab che ri Dios, man cˈo tä chi jun tijonic chic ri uj nakˈatal wi. Pa we wuj riˈ ri quintzˈibaj chi bi chiwe, man quinbij taj chi sibalaj utz i banom. Aretak cˈut quimulij iwib man are tä chubanic utzil chbil tak iwib, xane xa cˈäx quiriko. Ri nabe are waˈ: Xbix chwe chi aretak quimulij iwib che tak ri i kˈijilanic, xa quitasala tak iwib. Ri in cˈut quincoj ne lo jubikˈ chi kas tzij je waˈ quibano. Kas cˈu tzij ne lo chi rajwaxic quitasala tak iwib pa tak mulaj rech quekˈalajinic jachin tak ri kas tzij e cojonelab. Ri cäbantajic rumal ri tasow ib ri quibano, are laˈ chi aretak quimulij iwib che ri i wiˈm, man are tä chic ri wiˈm quibano ri xucˈut can ri Kajaw Jesús. Rumal chi aretak quixwiˈc, chijujunal quixnabej chutijic ri i wa. Niqˈuiaj quecanaj can pa numic. Are cˈu ri niqˈuiaj chic cäquiya u wiˈ cˈä quekˈabar na pa ri wiˈm. ¿A xa lo man cˈo tä iwachoch ri quixwiˈ wi? Aretak jeˈ quiban waˈ, quiwetzelaj qui wäch ri kachalal cojonelab che ri Dios. Xa cˈu quiwesaj qui qˈuixbal ri man cˈo tä qui wa. ¿Jas ta cˈu lo quichomaj chi quinbij na chiwe? ¿A utz lo riˈ xa quinya i kˈij rumal ri quibano? ¡Man utz taj! Tzare cˈu ri Kajaw Jesús xyoˈw waˈ we tijonic chwe ri xinya in chiwe: Chi pa ri akˈab riˈ ri xjach can ri Kajaw Jesús, xucˈam ri caxlan wa. Aretak xmaltioxitaj rumal, xupiro, xuya cˈu chquiwäch. Te cˈu riˈ xubij: “Chicˈama iwe, chitijaˈ. Jeˈ ta ne are nu cuerpo waˈ ri cäban na cˈäx che rech quirik utzil rumal. Amakˈel cˈut aretak quitijo chibana waˈ che naˈtabal we,” ―xchaˈ. Xukujeˈ aretak xquelej xucˈam ri vaso, xubij: “We vaso riˈ are cˈutbal re ri cˈacˈ trato ri cäjiquibax na rumal ri nu quiqˈuel. Ronojel mul ri quitij ri cˈo chupam ri vaso, chibana waˈ che naˈtabal we,” ―xcha ri Areˈ. Je cˈu riˈ, ronojel mul ri quitij we caxlan wa riˈ, xukujeˈ ronojel mul ri quitij ri cˈo pa ri vaso, are ru cämical ri Kajaw Jesús tajin quitzijoj apanok cˈä cäpe na ri Areˈ jumul chic. Je cˈu riˈ, apachin ri cutij ri caxlan wa, xukujeˈ cutij ri cˈo pa ri vaso, we man chˈajchˈoj tä ri ranimaˈ cho ri Dios, cuban ri äwas riˈ chrij ru cuerpo ri Kajaw Jesús, xukujeˈ chrij ru quiqˈuel. Rumal riˈ chijujunal rajwaxic chiwila iwib jas i banom pa ri i cˈaslemal, xukujeˈ jas ri cˈo pa ri iwanimaˈ. Te cˈu riˈ cuyaˈ quitij ri caxlan wa, xukujeˈ ri cˈo pa ri vaso. We cˈo jun cutij ri caxlan wa xukujeˈ ri cˈo pa ri vaso, man cuchomaj tä cˈu na chi are jeˈ ta ne ru cuerpo ri Kajaw Jesús ri cutijo, xukujeˈ jeˈ ta ne are u quiqˈuel cutijo, xa cutzucuj riˈ chi cäkˈat na tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax na u wäch. Rumal riˈ e qˈuia ri yawabib chixol, e qˈuia cˈu ri man cˈo tä qui chukˈab, xukujeˈ e cˈo jujun ri ya xecämic. We ta cˈu kas cäkachomaj na jas ri tajin cäkaˈno, mat cäkˈat na tzij riˈ pa ka wiˈ rumal ri Kajaw Dios. Aretak cˈut cäkˈat tzij pa ka wiˈ rumal ri Kajaw Dios, cucˈäjisaj ka wäch riˈ rech man cäkˈat tä tzij pa ka wiˈ chi cäsachisax ka wäch junam cucˈ ri winak ajuwächulew. Rumal riˈ, kachalal, aretak quimulij iwib che ri wiˈm, chiweyej na iwib rech junam quixwiˈc. We cˈo jun cänumic, utz cäwiˈ lok cho rachoch, rech man cäcˈäjisax tä i wäch rumal ri Dios rumal chi man utz tä ri quibano aretak quimulij iwib. Ri niqˈuiaj chic ri cwaj chi cäbanic, cˈä teˈ quinban u banic waˈ aretak quinopan iwucˈ. Kachalal, cˈo ri cwaj chi quiwetamaj chrij tak ri cuinem ri cusipaj ri Lokˈalaj Espíritu chke chkajujunal. Ri ix kas iwetam chi aretak mäjaˈ quixcojonic xak utz chiwe quixcˈam bi je waˈ je riˈ cumal tak ri tiox ri man quechˈaw taj ri xa e banom cumal winak. Rumal riˈ cwaj chi quiwetamaj chi man cˈo tä jun ri cuyaˈ cubij ri äwas u bixic chrij ri Jesús rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios. Xukujeˈ man cˈo tä jun ri cuyaˈ cubij chi ri Jesús are ri Kajaw we ta mat rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Cˈo jalajoj tak cuinem ri cusipaj ri Lokˈalaj Espíritu che jun winak, xa cˈu jun ri Espíritu ri cäyoˈwic. Cˈo jalajoj tak u wäch patäninic, xa cˈu jun ri Kajaw Jesús ri cäkapatänij. Xukujeˈ cˈo jalajoj u wäch qui banic tak ri chac, xa cˈu jun ri Dios cˈolic. Tzare cˈu waˈ ri cäyoˈw qui noˈj ri winak chquijujunal chubanic waˈ we chac riˈ. Ri Dios cuya chque ri cojonelab chquijujunal jas ri cäcˈutuwic chi cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa canimaˈ. Yoˈm cˈu waˈ chque rech conojel cäquirik utzil. Rumal ri Lokˈalaj Espíritu jujun cojonelab sipam chque chi quechˈaw rucˈ noˈj, jujun chi cˈut sipam chque rumal ri Espíritu riˈ chi quechˈaw rucˈ nimalaj etambal. Jujun chic sipam chque rumal ri Lokˈalaj Espíritu chi sibalaj quecojon na, jujun chi cˈut sipam chque chi quecowinic che qui cunaxic ri yawabib. Jujun chic sipam chque chi quecowinic cäcaˈn tak cajmabal, jujun chic sipam chque chi cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios. Jujun chi cˈut sipam chque chi quecowinic cäquichˈobo jachique ri Espíritu ri kas rech ri Dios, jachique cˈut ri man e areˈ taj. Niqˈuiaj chic sipam chque chi quecowinic quechˈaw pa jalajoj tak chˈabal, niqˈuiaj chi cˈut sipam chque chi quecowinic cäquikˈalajisaj ri cäbix pa ri juleˈ tak chˈabal riˈ. Ronojel cˈu waˈ xa Jun cäbanowic, tzare ri Lokˈalaj Espíritu. Are cˈu ri Areˈ ri cäsipan chque ri cojonelab chquijujunal ri jalajoj tak cuinem xa jas ri craj cuya chque. Ri Cristo are jeˈ jas jun cuerpo ri qˈuia ru tzˈakatil cˈolic. Pune cˈu qˈuia ru tzˈakatil cˈolic, cäquinucˈ xa jun cuerpo. Konojel ri uj, we aj Israel, we man aj Israel taj, we cˈo ka patrón, we man cˈo tä ka patrón, aretak xban ka kasnaˈ xkanucˈ xa jun cuerpo rumal ri jun Espíritu. Konojel cˈut ka cˈamom ke che ri jun Espíritu riˈ. Ri ka cuerpo man xa tä jun u wäch, xane qˈuia ru tzˈakatil cˈolic. We ta cäcowinic cächˈaw ri kakan cubij: “Ri in man in rech tä ri cuerpo rumal chi man in kˈabaj taj,” ―cächa ta ne. Man rucˈ tä riˈ mat rech ri cuerpo. We ta cäcowinic cächˈaw ri ka xiquin cubij: “Ri in man in rech tä ri cuerpo rumal chi man in wakˈächaj taj,” ―cächa ta ne. Man rucˈ tä riˈ mat rech ri cuerpo. We ta ronojel ri ka cuerpo are wakˈächaj, ¿jas ta cäkaˈn riˈ rech cujtatabenic? We ta ronojel ri ka cuerpo are xiquinaj, ¿jas ta cäkaˈn riˈ rech cujsikonic? Ri Dios cˈut u cojom ru tzˈakatil ri ka cuerpo jawijeˈ chiˈ ri xraj xucoj wi. We ta ronojel ri ka cuerpo xa jun u wäch, ¿jas ta lo ri ka banic riˈ? Man xa tä cˈu jun u wäch ronojel ri ka cuerpo, xane qˈuia u tzˈakatil cˈolic. Pune je riˈ, xa cˈu jun ri ka cuerpo. We ta cäcowinic cächˈaw ri ka wakˈäch, man cuyaˈ taj cubij che ri ka kˈab: “Man at rajwaxic tä chwe,” ―cächa ne. Xukujeˈ ri ka jolom, we ta cäcowinic cächˈawic, man cuyaˈ taj cubij che ri kakan: “Man ix rajwaxic tä chwe,” ―cächa ta ne. Xane ru tzˈakatil ri ka cuerpo ri jeˈ ta ne chi sibalaj man cˈo tä qui chukˈab, e are waˈ ri sibalaj rajwaxic na chke. Ru tzˈakatil ri ka cuerpo ri man kas tä nim quekil wi, are sibalaj utz cäkaˈn na che qui chajixic. Ru tzˈakatil ri ka cuerpo ri cäkilo chi man kas tä e jeˈlic, are sibalaj lokˈ na quekil wi pune quechˈukic. Are cˈu ru tzˈakatil ri ka cuerpo ri e jeˈlic, man rajwaxic taj quechˈukic. Ri Dios cˈut je waˈ xuban che ri ka cuerpo, rech ru tzˈakatil ri ka cuerpo ri man kas tä nim quekil wi, are nim na qui banic waˈ. Je riˈ xuban ri Dios chke rech man cutas tä rib ri ka cuerpo, xane ru tzˈakatil ri ka cuerpo quechacun junam che qui toˈic quib ri jun rucˈ ri jun chic. We jun u tzˈakatil ri ka cuerpo curik cˈäx, conojel cäquirik cˈäx junam rucˈ. We jun u tzˈakatil ri ka cuerpo nim quil wi, are jeˈ ta ne chi conojel quequicot rucˈ. Ix cˈu riˈ i nucˈum ru cuerpo ri Cristo waral cho ruwächulew. Chijujunal ix, ix u tzˈakatil ru cuerpo ri Areˈ. Ri Dios cˈut u yoˈm quekleˈn jujun chque ri kachalal cojonelab. Ri nabe e areˈ ri apóstoles, ri u cab cˈut e areˈ ri cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios. Ri u rox e areˈ ri cäquiya tijonic, te cˈu riˈ ri winak ri cäcaˈn tak cajmabal, te cˈu riˈ ri quequicunaj yawabib, xukujeˈ ri kas quetoban chque niqˈuiaj chic, ri cˈamal tak be, xukujeˈ ri sipam chque chi quecowinic quechˈaw pa juleˈ tak chˈabal chic. ¿A conojel cˈut e apóstoles? ¿A conojel cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios? ¿A conojel cäquiya tijonic? ¿A conojel cäcaˈn tak cajmabal? ¿A conojel sipam chque ri cuinem chi quecunanic? ¿A conojel quechˈaw pa juleˈ tak chˈabal? ¿A conojel quecowin chukˈalajisaxic ru bim pa juleˈ tak chˈabal? ¡Man jeˈ tä riˈ! Chicojo baˈ i chukˈab che qui rikic ri cuinem ri queusipaj ri Dios ri kas e utz na. Cˈo cˈu ri quincˈut in chiwäch ri nim na u banic chuwäch ronojel. We ta ri in quincowinic quinchˈaw pa ri jalajoj tak qui chˈabal ri winak cho ruwächulew, xukujeˈ pa ri qui chˈabal ri ángeles, te cˈu riˈ man queinwaj tä ri winak, in jeˈ jas jun tambor ri cätanlajic. In jeˈ jas jun campana ri xa cächˈarnajic. We ta quinkˈalajisaj tzij ri yoˈm chwe rumal ri Dios, we ta wetam ronojel ri man etamtal tä cumal ri niqˈuiaj winak chic, xukujeˈ wetam ronojel u wäch noˈj, we ta cˈo nimalaj nu cojonic chi quincowinic queinslabisaj tak ri juyub, te cˈu riˈ man queinwaj tä ri winak, man kas cˈo tä nu banic riˈ. We ta quinjach conojel ri jastak we chque ri mebaˈib, we ta xukujeˈ quinjach ri nu cuerpo rech cäporoxic xa rumal ri nu cojonic che ri Cristo, te cˈu riˈ man queinwaj tä ri winak, man kas cˈo tä u patän riˈ chwe. Ri winak ri queraj niqˈuiaj winak chic, cuchajij paciencia, cächˈawic, man cˈäx tä cunaˈ chrij jun winak chic xa rumal ri jastak re, man cunaˈ tä rib chi nim u banic, man cuban tä cˈu nimal. Man cuban tä riˈ ri man takal tä u banic, ri xa cuya cˈäx chque niqˈuiaj chic. Man cutzucuj tä xuwi ri utz che ri areˈ, man xak tä rucˈ jubikˈ cäyactaj royowal, man cucˈol tä cˈu pa ranimaˈ ri cˈäx ri cäban che. Man cäquicot tä riˈ aretak cäril ri etzelal cäbanic, xane are cäquicot riˈ rucˈ ru banic ri kas tzij. Ronojel u wäch cˈäx cuchˈijo, cäcojon che ri Dios, cuˈl u cˈux chrij, cuchajij cˈu paciencia pa ronojel. Ri rutzil kanimaˈ chbil tak kib man cäqˈuis tä u wäch. Cäpe cˈu na ri kˈij aretak man cˈo tä chi jun cukˈalajisaj tzij ri cäyiˈ che rumal ri Dios, man cˈo tä chi jun cächˈaw pa juleˈ tak chˈabal chic, xukujeˈ ri etamanic xa cäqˈuis na u wäch waˈ. Ri ketam uj xa jubikˈ waˈ, xukujeˈ we cäkakˈalajisaj tzij ri cäyiˈ chke rumal ri Dios, xa jubikˈ waˈ cujcowin chukˈalajisaxic. Aretak cˈut cäpe ri kˈij ri cäketamaj na ronojel, ri jubikˈ ri ketam uj cäsach na u wäch waˈ. Ri in aretak in acˈal na, jeˈ xinchˈawic jas jun acˈal, jeˈ ri nu chomanic jas jun acˈal, jeˈ xukujeˈ nu noˈj are noˈj rech acˈal. Aretak cˈut in achi chic, xinya can riˈ ri cuban jun acˈal. Je cˈu riˈ cämic riˈ jeˈ ta ne ri xak pa jun espejo tajin cujcaˈy wi, xak jubikˈ kˈalaj, man kˈalaj tä ronojel chkawäch. Cäpe cˈu na ri kˈij aretak kas cäkil na ronojel chi sak. Cämic riˈ xak jubikˈ wetam, cäpe cˈu na ri kˈij aretak kas quinwetamaj na ronojel jeˈ jas ri Dios retamam nu wäch in. Je baˈ riˈ ri ka cojonic, ri cuˈlbal ka cˈux, xukujeˈ ri rutzil kanimaˈ chbil tak kib man cˈo tä qui qˈuisic waˈ. Are cˈu ri nim na u banic chque we oxib riˈ, are ri rutzil kanimaˈ chbil tak kib. Chicojo baˈ i chukˈab rech quiwaj iwib, xukujeˈ chirayij chi ri Dios queuya na ri cuinem chiwe ri queusipaj ri Lokˈalaj Espíritu. Are cˈu sibalaj utz na chi cäyaˈtaj chiwe chi quikˈalajisaj tzij ri yoˈm rumal ri Dios. Ri winak ri cächˈaw pa juleˈ tak chˈabal chic, are rucˈ ri Dios ri cächˈaw wi, man cucˈ tä ri winak, rumal chi man cˈo tä jun cächˈobow ri cubij. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu riˈ cäyoˈw ri tzij ri cubij, ri man etamtal tä cumal ri winak. Are cˈu ri jun ri cukˈalajisaj tzij ri yoˈm che rumal ri Dios, cucˈ ri winak riˈ cächˈaw wi. Ri areˈ cuya u chukˈab ri qui cojonic, cuwalijisaj ri canimaˈ, cucuˈbisaj cˈu qui cˈux. Ri winak ri cächˈaw pa juleˈ tak chˈabal, xak u tuquiel riˈ cutoˈ rib pa ru cojonic. Are cˈu ri jun ri cukˈalajisaj tzij ri cäyiˈ che rumal ri Dios, are cuya u chukˈab ri qui cojonic ri kachalal cojonelab. Cwaj ta ne in chi iwonojel sipam chiwe chi quixcowinic quixchˈaw pa juleˈ tak chˈabal. Are cˈu sibalaj cwaj chi iwonojel quixcowinic quikˈalajisaj tzij ri cäyiˈ chiwe rumal ri Dios. Je riˈ, rumal chi are nim na u banic waˈ chuwäch ri cächˈaw jun pa juleˈ tak chˈabal. Are utz cˈu na riˈ we cˈo jun cäkˈalajisan pa ka chˈabal ri cubij pa juleˈ chˈabal rech cuya u chukˈab ri qui cojonic ri kachalal cojonelab. Rumal riˈ, kachalal, we quinopan in iwucˈ, te cˈu riˈ quixinchˈabej pa juleˈ tak chˈabal, ¿a cˈo lo cupatänij riˈ chiwe ri quinbij? Man cˈo tä riˈ we man quinbij tä chiwe ri cubij ri Dios, we man quinbij tä jun tzij chiwe ri rajwaxic quiwetamaj. We man quinkˈalajisaj tä chiwäch ri tzij ri yoˈm chwe rumal ri Dios, we man quinya jun tijonic chiwe, man cˈo tä cupatänij waˈ chiwe. Kesajmpeˈ ka noˈj chquij tak ri kˈojom ri man e cˈasal taj, we ne are ri suˈ, we ne are jun arpa. We man cˈo u beyal ri kˈojom ri quesax chupam, ¿a cächˈobtaj lo riˈ jas u wäch bix? ¡Man cächˈobtaj tä riˈ! Aretak cokˈsax ri trompeta che qui siqˈuixic ri winak che ri chˈoj, we man cˈo u beyal cäban che, ¿a cˈo lo jun winak riˈ cuyac rib che ri chˈoj? ¡Man cˈo taj! Jeˈ cˈu cäcˈulmataj waˈ iwucˈ ix. We man quicoj ri iwakˈ che qui bixic tzij ri quechˈobtajic, ¿a cächˈobtaj lo riˈ ri quibij? ¡Man cächˈobtaj taj! Xane xak pa ri quiäkikˈ riˈ cäsach wi ri i tzij. Cho ruwächulew, kas tzij qˈuia u wäch ri quechˈaw wi ri winak, chquijujunal cˈut cˈo ri quel cubij ri qui tzij. We cˈu ri in man quinchˈob tä ru chˈabal jachin ri tajin cätzijon wucˈ, man junam tä ri ka tinimit riˈ rucˈ. Jun wi riˈ ru tinimit ri areˈ, xukujeˈ jun wi riˈ ri nu tinimit in. Je cˈu riˈ we ri ix sibalaj quel i cˈux che tak ri cuinem ri queusipaj ri Lokˈalaj Espíritu, chicojo baˈ i chukˈab rech cäyaˈtaj chiwe ri cuinem ri cäquiya u chukˈab ri qui cojonic ri kachalal cojonelab. Rumal riˈ jachin ri cächˈaw pa juleˈ tak chˈabal chutaˈ che ri Dios chi cäyiˈ ri cuinem che ri areˈ chukˈalajisaxic ri quel cubij ri tzij. We ri in quinban orar pa juleˈ chˈabal, are ri wanimaˈ riˈ cächˈaw rucˈ ri Dios. Are cˈu ri tzij ri tajin quinbij man cuchˈob tä nu jolom. ¿Jas cˈu ri rajwaxic quinbano? Rajwaxic quinban orar rucˈ ri wanimaˈ xukujeˈ quinban orar rucˈ ri nu chomabal. Rajwaxic quinbixon rucˈ ri wanimaˈ xukujeˈ quinbixon rucˈ ri nu chomabal. We ri at tajin caya u kˈij ri Dios xak rucˈ ri awanimaˈ, ri jun chic ri man cˈo tä retam ri tajin cutatabej man cäcowin tä riˈ cuya maltioxinic junam awucˈ rumal chi man cuchˈob tä ri cabij. Pune ta ne kas utz tajin caban chuyaˈic ri maltioxinic, are ru cojonic ri jun chic man curik tä chukˈab. Quinmaltioxij che ri Dios chi quincowin na quinchˈaw pa juleˈ tak chˈabal chiwäch ix iwonojel. Are cˈu chquiwäch ri kachalal cojonelab, are utz na chwe quinbij quieb oxib tzij ri cächˈobtajic rech qui tijoxic niqˈuiaj chic, chuwäch ri quinbij lajuj mil tzij pa jun chˈabal ri man cächˈobtaj taj. Kachalal, mixchomanic jeˈ jas ri quechoman ri acˈalab ri man cˈo tä quetam. Are cˈu chibana iwe jas ri cäcaˈn ri acˈalab ri man quetam taj cäcaˈn ri etzelal. Chixchoman cˈut jas ri riˈjab chubanic ri utzil. Cubij cˈu pa ru Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: “Pa juleˈ tak chˈabal queinchˈabej na we winak riˈ, queincoj cˈu na winak ri man qui winakil taj che qui tzijobexic. Pune cˈu je riˈ man cäquita tä wi ri quinbij, cubij ri Kajaw Dios,” ―cächaˈ. Je cˈu riˈ ri chˈawem pa juleˈ tak chˈabal are jun cˈutbal chque ri man e cojonelab taj, man are tä riˈ chque ri cojonelab. Are cˈu ru kˈalajisaxic tzij ri yoˈm rumal ri Dios are jun cˈutbal waˈ chque ri cojonelab, man are tä riˈ chque ri man e cojonelab taj. Aretak qui mulim quib conojel ri kachalal cojonelab, we cˈu conojel tajin quechˈaw pa juleˈ tak chˈabal, queboc cˈu bi jujun ri man cˈo tä quetam, we ne jujun ri man e cojonelab taj, ¿a mat cäquibij na ri e areˈ chi xa ix chˈujarinak chic? ¡Jeˈ, je riˈ! We cˈu conojel tajin cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios, aretak coc bi jun ri man cojonel taj, we ne jun ri man cˈo tä retam, cuchˈob rib riˈ chi ajmac, cunaˈ riˈ pa ranimaˈ ri mac ru banom aretak cutatabej ri tajin cäquibij conojel. Je riˈ ri cˈo pa ranimaˈ ri man quetam tä niqˈuiaj winak chic quel na waˈ chi sak. Cäxuqui cˈu na, cäkˈijilan na che ri Dios, cubij cˈu na chi kas tzij cˈo ri Dios iwucˈ. Je cˈu riˈ, kachalal, ri u beyal are je waˈ: Aretak quimulij iwib e cˈo jujun chiwe ri cäquibixoj salmos, niqˈuiaj chic cäquiya tijonic, e cˈo cˈu jujun cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios. Jujun chic cäquiya tzijonem pa juleˈ chˈabal, jujun chi cˈut cäquikˈalajisaj ri bim pa ri juleˈ chˈabal riˈ. Ronojel baˈ ri quibano, chibana waˈ chuyaˈic u chukˈab ri qui cojonic ri kachalal cojonelab. Aretak quixchˈaw pa juleˈ tak chˈabal, rucˈ quieb quechˈawic, we ne oxib, xak xuwi riˈ. Rajwaxic cˈut chijujunal quixchˈawic, te cˈu riˈ rajwaxic chi jun chic cukˈalajisaj ri quibij. We cˈu man cˈo tä jun ri cäcowin chukˈalajisaxic ri tzij ri quibij pa juleˈ tak chˈabal, cˈo jas mibij pa juleˈ tak chˈabal chquixol ri qui mulim quib, xane chijujunal chitzijobej iwib, xukujeˈ chixchˈaw rucˈ ri Dios. Je riˈ xukujeˈ ri cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios, xa quieb, we ne oxib quechˈawic, are cˈu ri niqˈuiaj chic quitatabej we utz ri cäbixic. We cˈu cˈo jas ri cukˈalajisaj ri Dios chuwäch jun chic ri tˈuyulic, ri jun ri tajin cächˈawic rajwaxic riˈ cutänaba chˈawem. Je riˈ iwonojel ix ri quikˈalajisaj tzij ri yoˈm chiwe rumal ri Dios, quixcowinic quixchˈaw chijujunal rech conojel cˈo cäquetamaj xukujeˈ cäwalijisax ri canimaˈ. Ri cäquikˈalajisaj tzij ri yoˈm chque rumal ri Dios rajwaxic chi quenimanic, man cäcaˈn tä cˈu xa jas ri cäcaj ri e areˈ. Je riˈ, rumal chi ri Dios are cuban ronojel pa ru cholajil, man xa tä cuban jechˈ che. Chitakej u banic jas ri cäcaˈn ri kachalal cojonelab pa conojel tak ri tinimit. Ri ixokib, mechˈaw riˈ pa ri kˈijilanic aretak cäquimulij quib ri kachalal cojonelab rumal chi man yaˈtal tä chque. Rajwaxic quenimanic jas ri cätakan wi ru Pixab ri Dios. Ri ixok we cˈo jas craj cäretamaj, chutaˈ waˈ che ri rachajil cho ja, rumal chi qˈuixbal waˈ chi cächˈaw jun ixok pa ri kˈijilanic. Rajwaxic quichˈobo chi ru Lokˈ Pixab ri Dios man iwucˈ ix taj xchaptaj wi u tzijoxic, xukujeˈ man xak xuwi tä ri ix ri i cˈamom waˈ. We cˈo jun cuchomaj chi cäcowinic cukˈalajisaj tzij ri yoˈm che rumal ri Dios, o cuchomaj chi are ri Lokˈalaj Espíritu ri cächˈaw rucˈ pa ranimaˈ, rajwaxic cuchˈobo chi ri tajin quintzˈibaj bic chiwe are u takanic ri Kajaw Jesús. We cˈu man cuchˈob tä riˈ chi are u takanic ri Kajaw Jesús, utz laˈ we man cätatabex tä ri cubij ri areˈ. Je cˈu riˈ, kachalal, chicojo i chukˈab chukˈalajisaxic tzij ri yoˈm chiwe rumal ri Dios, meikˈatej cˈu ri quechˈaw pa juleˈ tak chˈabal chic. Ronojel cˈu ri quibano, chibana waˈ pa cholajil, utz cˈu u banic quibano. Kachalal, che we chanim are cwaj chi cänaˈtaj chiwe ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri nu tzijom chiwe. Are cˈu waˈ ri tzij ri i cˈamom pa ri iwanimaˈ, ri kas i takem u banic. Xukujeˈ rumal we Tzij riˈ ri ix i rikom ru tobanic ri Dios, we quitakej u banic ri nu tzijom chiwe, we man xak tä lokˈ ix cojoninak che rumal chi man kas tä xichˈobo. Ri nu yoˈm chiwe are ri tijonic ri nim na u banic ri yoˈm chwe in. Xincˈut chiwäch chi ri Cristo xcämisax cho ri cruz rumal rech ri ka mac, jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Xinbij chi xmuktajic, te cˈu riˈ xcˈastaj churox kˈij chquixol ri cäminakib, jas ri xukujeˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Xucˈut cˈu rib chuwäch ri Pedro, te cˈu riˈ chquiwäch conojel ri cablajuj apóstoles. Te cˈu riˈ xucˈut rib chquiwäch más na chquiwäch job cientos kachalal ri qui mulim quib. E qˈuia cˈu chque waˈ e cˈasal na cämic, pune niqˈuiaj chi cˈut e cäminak chic. Te cˈu riˈ xucˈut rib chuwäch ri Jacobo, te cˈu riˈ chquiwäch conojel ri apóstoles. Qˈuisbal re, aretak u cˈutum chi rib chquiwäch conojel ri niqˈuiaj chic, xucˈut rib chnuwäch in jeˈ ta ne in jun acˈal ri jun chi wi rilic nu wäch xbanic. Je riˈ, rumal chi ri in man nim tä nu banic chquixol ri apóstoles, man takal tä cˈut cäbix apóstol chwe rumal chi xinban cˈäx chque ri kachalal cojonelab rech ri Dios. Xa cˈu rumal ru tokˈob ri Dios pa nu wiˈ je waˈ nu banic. Man xak tä cˈu lokˈ u tokˈobisam nu wäch ri Dios, xane utz xelic rumal chi sibalaj in chacuninak na chquiwäch conojel. Man in tä cˈut nu tuquiel wi xinbanow ronojel waˈ, xane are ri Dios ru tokˈobisam nu wäch are cˈolinak wucˈ. Man cˈo tä cˈu we in che, we rumal ri nu tzij in ix cojoninak, we cˈu ne rumal ri qui tzij ri niqˈuiaj chic. Are waˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäkatzijoj, are cˈu waˈ ri ix cojoninak che. We cˈu ri cäkatzijoj are laˈ chi ri Cristo xcˈastaj chquixol ri cäminakib, ¿jas che e cˈo jujun chiwe cäquibij chi man quecˈastaj tä chi ri cäminakib? We cˈu man quecˈastaj ri cäminakib, mat baˈ xcˈastaj riˈ ri Cristo chquixol ri cäminakib. We ta cˈu mat xcˈastaj ri Cristo chquixol ri cäminakib, mat baˈ cˈo u patän riˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäkatzijoj, xukujeˈ mat cˈo u patän riˈ chi ix cojoninak che ri Cristo. We ta kas tzij je riˈ, kˈalaj riˈ chi xak uj banal tak tzij chrij ri Dios, rumal chi ka bim chi ri Dios xucˈastajisaj ri Cristo chquixol ri cäminakib. We man kas tzij chi quecˈastaj na ri cäminakib, man kas tzij tä riˈ chi ri Dios xucˈastajisaj ri Cristo chquixol ri cäminakib. We cˈu man quecˈastaj tä chi ri cäminakib, mat cˈu xcˈastaj riˈ ri Cristo chquixol ri cäminakib. We ta cˈu mat xcˈastaj ri Cristo chquixol ri cäminakib, man cˈo tä u patän riˈ chi ix cojoninak. Cˈä ix sachinak riˈ rumal ri i mac. We ta cˈu je riˈ, xukujeˈ quel cubij chi ri cojonelab che ri Cristo ri e cäminak chic, xukujeˈ xsach ta qui wäch riˈ. We ta xak xuwi pa ri ka cˈaslemal cho ruwächulew cˈo u patän chi cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Cristo, uj ta riˈ ri sibalaj bisobal ka wäch chquiwäch conojel ri winak. Cämic cˈut ketam chi kas tzij xcˈastaj ri Cristo chquixol ri cäminakib. Are cˈutbal re waˈ chi kas tzij quecˈastaj na ri cäminakib. Xa cˈu rumal jun winak xpe ri cämical pa qui wiˈ conojel ri winak, je riˈ xukujeˈ rumal jun winak quecˈastaj na conojel ri cäminakib. Rumal cˈu ri Adán conojel ri winak quecämic, je riˈ xukujeˈ conojel ri e rech ri Cristo cäquirik na ri kas cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ronojel cˈu waˈ cäcˈulmataj na pa ru cholajil: Nabe xcˈastaj ri Cristo chquixol ri cäminakib. Te cˈu riˈ ri e rech ri Cristo quecˈastaj na aretak cäpetic. Aretak bantajinak chi waˈ, cäpe na ru qˈuisbal ronojel. Are chiˈ ri Cristo cusach na qui wäch ri cˈo qui takanic, ri kˈatal tak tzij, xukujeˈ ri niqˈuiaj takanelab ajchicaj. Cujach cˈu na ronojel u wäch takanic pu kˈab ri Dios ka Tat. Tzrajwaxic cˈut chi cätakan na ri Cristo, cˈä cäyiˈ na che rumal ri Dios chi cächˈacanic, kas cˈu cätakan pa qui wiˈ conojel ri cäcaˈn qui cˈulel che. Ri qˈuisbal cˈulel ri cäsach na u wäch, are ri cämical. Ronojel cˈut u jachom ri Dios pu kˈab ri Cristo rech cätakan puwiˈ. Aretak cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chi ronojel jachom pu kˈab ri Cristo, kˈalaj chi man coc tä ri Dios pa cuenta rumal chi are ri Areˈ ri xjachow ronojel pu kˈab. Aretak ronojel jachom chi pu kˈab ri Cristo rech cätakan puwiˈ, te cˈu riˈ ri Areˈ cˈut, ri u Cˈojol ri Dios, cujach na rib pu kˈab ru Tat ri xjachow ronojel pu kˈab ri Areˈ. Je riˈ ri Dios are ri Areˈ ri cätakan na puwiˈ ronojel ri cˈolic. We ta mat cˈo ri cˈastajibal chquixol ri cäminakib, ¿jas che e cˈo jujun ri cäban qui kasnaˈ che qui qˈuexwäch ri ya e cäminak chic? ¿Jas che jeˈ cäcaˈn waˈ? We man quecˈastaj tä chi ri cäminakib, ¿jas u patän waˈ chi cäban qui kasnaˈ che qui qˈuexwäch ri cäminakib? ¡Man cˈo taj! ¿Jas cˈu che ri uj ronojel kˈij xa uj cˈo cho ronojel u wäch cˈäx? Ri in ronojel kˈij xak in cˈo cho ri cämical. Are kas tzij ri quinbij, kachalal, pune je riˈ nim cˈu ri quicotemal ri quinnaˈ pa ri wanimaˈ iwumal ix rumal chi ix cojoninak chic che ri Kajaw Jesucristo. Ri in je waˈ ri quinbij chi xintij nu chukˈab cucˈ ri winak aj Éfeso. Jeˈ ta ne cucˈ awaj aj pa tak juyub xinchˈojin wi. ¿Jas cˈu xinchˈac che waˈ? We kas tzij chi man quecˈastaj tä chi ri cäminakib, kas tzij ta riˈ ri cäquibij ri winak: “Chujwok, katijaˈ cˈu jachique ri cäkaj rumal chi chuwek cujcämic,” ―quecha riˈ. Cˈo jachin jun winak mixsubuwic. Jeˈ jas ri cubij ri tzij: “Ri jun ri querachiˈlaj ri itzel tak winak, quetzeletaj na ri utzalaj u noˈj cumal,” ―cächaˈ. Chiqˈuexa ri i chomanic, chibana cˈu ri jicom pa ri i cˈaslemal, mixmacunic. E cˈo cˈu jujun chiwe ri man kas quetam tä u wäch ri Dios. Quinbij waˈ chiwe rech quixqˈuixic. We cˈu ne cˈo jun cutaˈ chke, cubij: “¿Jas cäbantaj na rech ri cäminakib quecˈastajic? ¿Jas lo u banic riˈ ri qui cuerpo?” ―cächa riˈ. Jachin ri jeˈ cutaˈ waˈ xa con riˈ. Rumal chi aretak jun ijaˈ cätiquic, ri ijaˈ riˈ rajwaxic cäkˈay ri rij rech cätuxic, cäqˈuiy cˈu ri ticoˈn. Ri cämuk can pa rulew man are tä ri ticoˈn ri qˈuiyinak chi lok, xane xa are ri ijaˈ, we are trico, o we ne are jun u wäch ijaˈ chic jas ri ixim. Ri Dios cˈut cuban na che ri ijaˈ riˈ jas ru banic ri craj, chquijujunal cˈut queuqˈuiyisaj jas ri craj cuban chque. Man conojel tä ri cuerpos xak junam qui wäch. Xane jun wi ri qui cuerpo ri winak, jun wi ri que ri awaj, jun wi ri que ri cär, xukujeˈ jun chi wi ri que ri chicop ajuwocaj. Je riˈ xukujeˈ e cˈo cuerpos ajchicaj, e cˈo cˈu cuerpos ajuwächulew. Jun chi wi ri qui jeˈlal ri cuerpos ajchicaj, jun chi wi cˈut ri qui jeˈlal ri cuerpos ajuwächulew. Ru juluwem ri kˈij man junam tä rucˈ ru juluwem ri icˈ, xukujeˈ man junam tä rucˈ ri qui juluwem ri chˈimil. Chquixol ri chˈimil cˈut jalajoj wi ri qui juluwem ri jun rucˈ ri jun chic. Are cˈu je waˈ cäcˈulmataj na aretak quecˈastaj ri cäminakib. Cämuk can jun cuerpo ri cäkˈayic, cäcˈastaj cˈu na jun cuerpo ri man cäkˈay tä chic, ri man cäcäm taj. Cämuk can jun cuerpo ri tzel quilitajic, cäcˈastaj cˈu na jun cuerpo ri jeˈlic, ri nim na u kˈij. Cämuk jun cuerpo ri man kas cˈo u chukˈab, cäcˈastaj cˈu na jun cuerpo ri kas cˈo u chukˈab. Cämuk can jun cuerpo ajuwächulew, cäcˈastaj cˈu na jun cuerpo ajchicaj. We cˈo riˈ ri cuerpo ajuwächulew, xukujeˈ cˈo riˈ ri cuerpo ajchicaj. Jeˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri nabe achi, ri Adán, xban che chi are jun winak ri cˈo u cˈaslemal,” ―cächaˈ. Are cˈu ri qˈuisbal Adán are ri Espíritu ri cuya cˈaslemal. Man are tä cˈu xpe ri ajchicaj nabe, xane are nabe xpe ri ajuwächulew. Te cˈu riˈ xpe chi ri ajchicaj. Ri nabe achi ri xban rucˈ ulew are jun ajuwächulew. Ri ucab achi, ri Kajaw Jesús, pa ri caj xpe wi. Ri cuerpos ajuwächulew, e are jeˈ jas ru cuerpo ri nabe winak ri xban rucˈ ulew. Are cˈu ri cuerpos ajchicaj e are jeˈ jas ru cuerpo ri Jun ri xpe chicaj. Ri ka banic cämic are jeˈ jas ri achi ri xban rucˈ ulew, copan cˈu na ri kˈij aretak jeˈ cujbantaj na jas ri Jun ri ajchicaj. Ri quel cubij ri tajin quinbij chiwe, kachalal, are laˈ chi uj rucˈ ri ka cuerpo riˈ ri xa re tiˈj, re bak man cuyaˈ taj cujopan chilaˈ chicaj jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios pa ka wiˈ. Ri xa cäkˈayic man cuyaˈ taj chi mat cˈo u qˈuisic. Cwaj cˈut chi quiwetamaj ri man etamtal taj. Man konojel tä ri uj cujcäm na, konojel cˈut cäqˈuextaj na ri ka banic. Xa cˈu pa jun rat cäcˈulmataj waˈ, jeˈ jas ri cuban jun winak cuyubaˈ u wakˈäch, aretak cäban ri qˈuisbal trompeta. Cätataj cˈu na chi cokˈsax ri trompeta. Te cˈu riˈ quecˈastaj na ri cäminakib rech man quecäm tä chic. Are cˈu ri uj, konojel cäqˈuextaj na ri ka banic. Rajwaxic cˈut chi we ka cˈaslemal riˈ ri xa cäqˈuis u wäch, are cäqˈuextaj waˈ, cäcˈoji cˈu na ri ka cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. We ka cuerpo riˈ ri xa cäcämic cäqˈuextaj na waˈ rech cäcˈoji na jun ka cuerpo ri man cäcäm taj. Aretak we ka cˈaslemal riˈ ri xa cäqˈuis u wäch are qˈuextajinak chic, cäcˈoji cˈu ri ka cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Aretak we cuerpo riˈ ri xa cäcämic qˈuextajinak chic rech cäcˈoji na jun cuerpo ri man cäcäm taj, jeˈ quel na waˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “¡Sachinak u wäch ri cämical, tzˈakat cˈu ri chˈacanic!” ―cächaˈ. “Ri at, cämical, ¡man yaˈtal tä chic chawe ru banic cˈäx chke! Cämical, cabij chi catcowinic catchˈacan pa ka wiˈ, man catchˈacan tä cˈu na,” ―cächa riˈ. Ri cäyoˈw u chukˈab ri cämical chubanic cˈäx chke, tzare ri mac. Are cˈu ri cäyoˈw u chukˈab ri mac tzare ri ojer Pixab. Maltiox cˈu che ri Dios chi cuya chke chi cujchˈacan na rumal ri Kajaw Jesucristo. Rumal cˈu riˈ, lokˈalaj tak kachalal, chibana jicom che ri iwanimaˈ, chijiquiba cˈu i cˈux rech quitakej na u patänixic ri Kajaw Jesús amakˈel ronojel kˈij. Je riˈ, rumal chi ri ix iwetam chi ri chac ri quiban chupatänixic ri Kajaw Jesús, man xak tä lokˈ quiban waˈ. Aretak quimulij ri puak che qui toˈic ri kachalal cojonelab, chibana ix jas ri xinbij chque ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa tak ri tinimit re Galacia. Pa tak ri nabe kˈij rech ronojel semana chijujunal rajwaxic quitas can jubikˈ che ri xichˈaco. Jampaˈ ri quixutoˈ wi ri Dios chutasic are riˈ quicˈol canok, rech aretak quinopan in iwucˈ man rajwaxic taj chi cˈo puak cämulic. Aretak in cˈo chi iwucˈ, queintak na bi pa Jerusalén jachin tak ri e chaˈtal chi iwumal. E are waˈ quecˈamow na bi ri puak ri i mulim rucˈ ri wuj ri quinya bi pa qui kˈab. We cˈu cäkachomaj chi rajwaxic quineˈ in, quebeˈ na junam wucˈ. Aretak quinopan iwucˈ chilaˈ pa Corinto, rajwaxic chi nabe quinocˈow pa Macedonia. Te cˈu riˈ quinopan iwucˈ ix. We ne quincˈoji na quieb oxib icˈ iwucˈ, we cˈu ne quincˈoji na chilaˈ ronojel ri sakˈij. We je riˈ quinbano, ri ix quixcowinic quinitoˈ che ri nu binem jawijeˈ ri rajwaxic quineˈ chi wi na. Man cwaj tä cˈut chi xak jun rat quinwil i wäch, xane are cwaj quincˈoji na quieb oxib icˈ iwucˈ, we are waˈ craj ri Dios. Quincanaj cˈu na pa ri tinimit Éfeso cˈä curika na ri nimakˈij re Pentecostés. Je riˈ quinban na rumal chi quinwilo chi yoˈm chwe chi cuyaˈ quintzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios rech qˈuia quecojon na, pune cˈu e qˈuia xukujeˈ ri cäcaˈn qui cˈulel chwe. We copan ri Timoteo iwucˈ, chitoˈ pa ronojel rech cäquicot na iwucˈ, man cˈo tä cˈu jas cubisoj. Jeˈ chibana waˈ che rumal chi ri areˈ cächacun chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios jeˈ jas ri quinban in. Cˈo jun chiwe märetzelaj u wäch. Xane chitoˈ rech cäcowinic cutakej ru be rucˈ utzil, rech cätzelej chi na lok wucˈ rumal chi ri in weyeˈm ri areˈ junam cucˈ ri niqˈuiaj kachalal chic. Ri in sibalaj xinbochiˈj ri kachalal Apolos chi queˈ ri areˈ junam cucˈ ri niqˈuiaj kachalal che rilic jas i banom. Ri areˈ cˈut man xraj taj xeˈ cämic. Queˈ cˈu na ri areˈ aretak cäcowinic. Chcˈastaj baˈ ri i chomanic, chijiquiba ri iwanimaˈ rech quitakej ri cojonic chrij ri Cristo. Mixej cˈu iwib, xane chiwilaˈ chi cˈo i chukˈab. Ronojel ri quibano, chibana waˈ rumal chi queiwaj conojel. Kachalal, ri ix iwetam chi ri rachalaxic ri Estéfanas, e areˈ ri nabe chque ri winak chilaˈ pa Acaya ri xecojon che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Ri e areˈ cˈut qui jachom quib che qui patänixic ri kachalal cojonelab. Cwaj cˈut chi ri ix queinimaj ri winak ri jeˈ cäcaˈno jas ri e areˈ, xukujeˈ chi queinimaj conojel ri quetobanic, ri quechacunic jas ri e areˈ. Quinquicotic rumal chi xepe ri Estéfanas, ri Fortunato, xukujeˈ ri Acaico. Ri e areˈ xcaˈno jachique ri man xixcowin tä ix chubanic rumal chi man ix cˈo tä waral. Ri e areˈ xquiwalijisaj ri wanimaˈ in xukujeˈ ri iwanimaˈ ix. Nim baˈ cheiwila wi ri winak ri e jeˈ jas ri e areˈ. Ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa tak ri tinimit re Asia cäquiya bi rutzil i wäch. Ri Aquila rucˈ ri Priscila, xukujeˈ ri cojonelab ri cäquimulij quib cho cachoch, cäquiya bi nimalaj rutzil i wäch pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Conojel ri kachalal cäquiya bi rutzil i wäch. Chiya baˈ rutzil i wäch ix chbil tak iwib. Chitzˈumaj iwib chuwäch ri Dios. Retal cˈu waˈ chi kas quiwaj iwib. In waˈ, ri Pablo, quintzˈibaj bi waˈ we rutzil i wäch riˈ rucˈ ri nu kˈab in. Jachin ri man lokˈ tä cäril wi ri Kajaw Jesucristo, chpe ta na cˈäx puwiˈ rumal ri Dios. ¡Chpeta na la, Kajaw Jesús! Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan i wäch. Pa ru biˈ ri Kajaw Jesús, quintak bi u bixic chiwe chi quixwaj ix nimalaj iwonojel. Amén. In waˈ, ri Pablo, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Je waˈ nu banic rumal chi are u rayibal ri Dios. Ri in, wachiˈl ri kachalal Timoteo, quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chque ri kachalal cojonelab che ri Dios ri e cˈo pa ri tinimit Corinto, xukujeˈ chque conojel ri e rech ri Dios ri e cˈo pa tak ri tinimit re Acaya. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Kaya baˈ u kˈij ri Dios ru Tat ri Kajaw Jesucristo. Ri Areˈ are ka Tat ri quel u cˈux chke, are ri ka Dios ri amakˈel cucuˈbisaj ka cˈux. Ri Dios cucuˈbisaj ka cˈux chupam ronojel ri cˈäx ri cäkariko rech ri uj xukujeˈ cujcowinic cäkacuˈbisaj qui cˈux ri tajin cäquirik cˈäx. Jas ru cuˈbisaxic ka cˈux uj u banom ri Dios, jeˈ cäkaˈn uj chucuˈbisaxic qui cˈux ri e areˈ. Jeˈ jas ri uj sibalaj tajin cäkarik ke ri cˈäx ri xurik ri Cristo, are cˈu rumal ri Cristo xukujeˈ sibalaj cäcuˈbisax na ka cˈux uj. Rumal riˈ we ri uj cäkarik cˈäx, cäkarik waˈ rech ri ix cäcuˈbisax i cˈux, xukujeˈ quirik ru tobanic ri Dios. We cˈu cäcuˈbisax ka cˈux rumal ri Dios, je cˈu riˈ cäban chke rech ri ix xukujeˈ cäcuˈbisax i cˈux, quirik cˈu na ru tobanic ri Dios. Je riˈ quixcowinic quichˈij ri cˈäxcˈol rucˈ paciencia junam jas ri cˈäxcˈol ri tajin cäkarik uj. Sibalaj cuˈl ka cˈux chiwij rumal chi ketam chi jas ri ix tajin quirik iwe ri cˈäxcˈol, je riˈ xukujeˈ quirik na iwe ri cuˈlbal cˈux ri cuya ri Dios. Kachalal, cäkaj chi quiwetamaj chi sibalaj nim ri cˈäx ri xkarik pa Asia. Sibalaj nim cˈut ri cˈäx ri xkariko chi man cˈo tä chi ka chukˈab chuchˈijic waˈ. Ri uj man cuˈl tä chi ka cˈux chi cujcˈasiˈc, xane xkachomaj chi cujcäm wi na. Xkanaˈ chi jeˈ ta ne kˈatom tzij chkij chi cujcämisaxic. Xkacˈulmaj cˈu waˈ we cˈäx riˈ rech cäketamaj cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Dios ri queucˈastajisaj ri cäminakib. Man cäcuˈbi tä cˈu ka cˈux chbil kib uj. Ri Dios xujutoˈ chuwäch ri cˈäxalaj cämical, xukujeˈ cujutoˈ na. Ka cuˈbam ka cˈux chrij ri Areˈ chi cutakej na ka toˈic. Je waˈ cuban na chke we ri ix cujitoˈ rucˈ ri oración ri quiban pa ka wiˈ. We e qˈuia ri cäcaˈn orar pa ka wiˈ, e qˈuia riˈ xukujeˈ ri quemaltioxin na che ri Dios rumal ri nimak tak u tewchibal pa ka wiˈ. Cˈo ri sibalaj cuya quicotemal chke. Are laˈ chi cäkanaˈ pa kanimaˈ chi chˈajchˈoj ri ka cˈaslemal xukujeˈ chi kas utz ri ka chomanic waral cho we uwächulew. Más cˈu na jeˈ ri ka banic waˈ chixol ix xukujeˈ. Man xak tä cˈu rucˈ ri ka noˈj uj jeˈ kaˈnom waˈ, xane are ri Dios uj u toˈm rucˈ ri nimalaj u tokˈob. Ri ka tzˈibam bi chiwe chupam tak ri ka wuj are xak xuwi ri quixcowinic quisiqˈuij, ri quixcowinic quichˈobo. Cuˈl cˈu nu cˈux chi kas quixcowinic quichˈob na ronojel ri ka tzˈibam bic, jeˈ jas ri i chˈobom jubikˈ cämic, rech pa ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús, ri ix quixcowinic quixquicot na kumal uj, jeˈ jas ri uj cujquicot na iwumal ix. Xcuˈbi cˈu nu cˈux chrij ronojel waˈ, je riˈ chi ri in nabe canok xinchomaj quinopan iwucˈ ix, rech je riˈ kas quixquicotic rumal chi camul quinopan iwucˈ. Xinchomaj chi quinopan iwucˈ aretak quineˈ pa Macedonia. Xinchomaj cˈut chi aretak quintzelej lok pa Macedonia quinopan chi na iwucˈ jumul chic. Je riˈ ri ix xixcowin ta xinutoˈ rech quintakej chi ri nu be, quineˈ pa Judea. ¿A xa lo man kas utz tä u chomaxic xinbano aretak xinchomaj u banic waˈ? ¿A quichomaj ix chi xak quinban ri nu chomanic jas ri cuban jun winak ajuwächulew ri cubij: “Je riˈ quinbano,” te cˈu riˈ cubij chic: “Man jeˈ taj”? ―cächa riˈ. Ri Dios cˈut quilowic chi ri uj man cäkabij tä chiwe: “Je riˈ cäkaˈno,” te cˈu riˈ cäkabij chic: “Man jeˈ taj,” ―mujcha ne lo. Je riˈ, rumal rech ri Cristo Jesús ru Cˈojol ri Dios ri cäkatzijoj uj chiwe, ri in, ri Silvano xukujeˈ ri Timoteo. Ri Areˈ cˈut man cˈo tä jumul ri cubij: “Jeˈ,” te cˈu riˈ cubij chic: “Man jeˈ taj,” ―man cächa tä riˈ. Ru Lokˈ Pixab ri Dios rumal ri Cristo amakˈel ronojel kˈij are ri kas tzij. Ronojel cˈu ri u bim ri Dios, jeˈ quel na rumal ri Cristo. Rumal riˈ aretak cäkaya u kˈij ri Dios cäkabij: “¡Amén!” ―cujchaˈ, rumal ri Cristo Jesús. Tzare cˈu ri Dios ri xbanow chke chi ri ix xukujeˈ ri uj ka jiquibam ri kanimaˈ chrij ri Cristo, xukujeˈ xujutaso rech cäkajach kib pu kˈab ri Areˈ. Xucoj ketal chi ri uj rech ri Areˈ. Ri Lokˈalaj Espíritu cˈut ri xuya pa kanimaˈ, are cˈutbal waˈ chi kas tzij cuya na ronojel ri xuchiˈj chke. Cˈä mäjaˈ cˈu quinopan iwucˈ pa Corinto jas ri xinchomaj nabe. Are ri Dios ri quilowic, retam cˈu ri Areˈ ri kas cˈo pa wanimaˈ, chi xa rumal chi quintokˈobisaj i wäch man xinopan taj. Man xa tä cˈu cäkaj cujtakan pi wiˈ rech quicojo jachique ri cäkaj uj. Kilom cˈut chi i jiquibam iwanimaˈ, kas ix cojoninak. Xane ri uj xa cäkaj cujtoban iwucˈ rech kas quixquicotic. Rumal riˈ xinchomaj in chi man quinopan tä iwucˈ jumul chic ri xa ta bis quinya chiwe aretak quinopanic. We cˈu ri in quinya bis chiwe, ¿jachin ta chic ri cuya quicotemal chwe in? Xak xuwi ri ix riˈ ri xa nu yoˈm bis chiwe quixcowin chubanic waˈ. Rumal riˈ xintzˈibaj bi ri jun wuj chic chiwe. Are laˈ chi man cwaj taj quineˈc rech xa quinrika bis iwumal, xane rajwaxic quibano chi cäquicot wanimaˈ. Cuˈl cˈu nu cˈux chi aretak quinquicot na in, ri ix xukujeˈ quixquicot na wucˈ. Aretak cˈut xintzˈibaj bi ri jun wuj chic chiwe, sibalaj in oquinak il, sibalaj xinbisonic, tajin cˈu quinokˈic. Man xintzˈibaj tä cˈu bic rech xa quixbisonic, xane are cwaj chi quiwetamaj chi sibalaj quixwaj nimalaj iwonojel. We cˈo jun chiwe u yoˈm bis chwe, man xuwi tä chwe in riˈ u yoˈm wi, xane u yoˈm jubikˈ riˈ chiwe ix iwonojel. “Jubikˈ,” ―quinchaˈ. Jeˈ quinbij waˈ rech man quinban tä sibalaj nim ri cˈäx che ri ajmac. Ri cˈäjisabal u wäch ri achi riˈ ri xiya che aretak ximulij iwib, xak rucˈ baˈ laˈ. Cämic cˈut, xa chisacha u mac, chicuˈbisaj cˈu u cˈux. We ne man cuchˈij tä chic, cuya cˈu can ronojel rumal ri nimalaj u bis. Rumal riˈ quixinbochiˈj chi quicˈut chi jumul ri utzil iwanimaˈ che ri areˈ jas ri i banom petinak lok. Xa cˈu rumal waˈ xintzˈibaj bi ri nabe wuj chiwe chrij waˈ. Je riˈ xinbano che rilic, xukujeˈ che retamaxic we ri ix kas tzij quinimaj ronojel ri quinbij chiwe. Jachin cˈu ri quisach u mac ix, che apachique mac ru banom, ri in xukujeˈ quinsach u mac. We cˈo jun nu sachom u mac, nu sachom u mac riˈ chuwäch ri Cristo rumal chi quintokˈobisaj i wäch ix, we kas tzij cˈo mac ri rajwaxic quinsacho. Jeˈ kaˈna waˈ rech ri Satanás man cujuchˈac taj. Kas ketam cˈut jas ri tajin cuchomaj u banic ri areˈ. Aretak xinopan pa ri tinimit Troas chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo, xyiˈ chwe chi cuyaˈ quintzijoj na ru Lokˈ Pixab ri Dios chilaˈ. Pune je riˈ, sibalaj xinoc il rumal chi man xinrik tä ri kachalal Tito. Rumal riˈ xinel bi cucˈ ri kachalal cojonelab chilaˈ, xineˈ cˈu pa Macedonia. Maltiox baˈ che ri Dios ri cuya chke chi amakˈel ronojel kˈij cujchˈacan na rumal ri Cristo Jesús. Rumal cˈu kech uj quel u tzijol ru Lokˈ Pixab ri Areˈ jeˈ jas jun cˈocˈalaj cunabal ri cäjabun ri ruxlab. Je riˈ, rumal chi ri uj jeˈ ka banic jas u cˈocˈal ri incienso ri cäyiˈ che sipanic cho ri Dios rumal ri Cristo. Cäjabun cˈu ri ruxlab chquixol ri winak ri cäquirik ru tobanic ri Dios, xukujeˈ chquixol ri winak ri xa cäsach na qui wäch. Chque ri winak ri xa cäsach na qui wäch we incienso riˈ are jeˈ jas ri ruxlab jun cunabal ri cäcämisanic. Chque cˈu ri winak ri cäquirik ru tobanic ri Dios are jeˈ jas ri ruxlab jun cˈocˈalaj cunabal ri cuya cˈaslemal. ¿Jachin ta cˈu lo ri kas cäcowin chubanic waˈ we chac riˈ chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios? Ri uj man xa tä chˈacoj tajin cäkaˈn chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios, jas ri cäcaˈn qˈuia winak, cäquiyuj cˈut rucˈ ri man kas tzij taj. Xane rucˈ ri jicomal kanimaˈ cäkatzijoj ri kas tzij chuwäch ri Dios rumal chi uj u takoˈn ri Areˈ, uj patänil tak re ri Cristo. Aretak jeˈ cäkabij waˈ, ¿a quichomaj ix chi xa tajin cäkachaplej chi jumul u yaˈic ka kˈij chbil kib? ¿A rajwaxic ne lo cäkaya jujun tak wuj chiwe ri cubij wi chi uj utz? ¿A rajwaxic chi cäkataˈ bi jujun tak ka wuj chiwe ri cubij wi chi uj utz, junam jas ri cäcaˈn jujun winak chic? Man jeˈ tä riˈ, rumal chi xak xuwi ix riˈ ri ix ri wuj ri cajwataj chke. Ix jeˈ ta ne jun wuj ri tzˈibtal pa tak ri kanimaˈ. Conojel cˈu ri winak quecowinic cäquetamaj waˈ, cäquisiqˈuij cˈu u wäch. Ri ix, ix jeˈ jas jun wuj ri tzˈibam rumal ri Cristo ri jachom kumal uj. We wuj riˈ man tzˈibam tä u wäch rucˈ tinta, xane rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu rech ri cˈaslic Dios. Man e are tä tzˈib ri xa cho tzˈalam tak abaj e tzˈibam wi, xane pa tak ri canimaˈ winak. Cuˈl cˈu ka cˈux chrij ri Dios rumal ri Cristo chi kas tzij waˈ ri cäkabij. Man xak tä cˈu uj pa ke wi cujcowin chubanic ri cäkaˈno, xane ronojel ri cujcowin chubanic, are ri Dios ri cäyoˈw chke chi cujcowinic chubanic waˈ. Tzare cˈu ri Dios xyoˈw chke chi cujcowinic cujpatänin che ri Areˈ rucˈ jun cˈacˈ trato. Man are tä ru nimaxic jun takanic ri xa tzˈibtalic, xane jun cˈaslemal waˈ ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu chke. Ri Pixab ri Tzˈibtalic cukˈat tzij puwiˈ jun chi cäcämisaxic. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu cuya cˈaslemal. We Pixab riˈ ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, xtzˈibax waˈ cho tzˈalam tak abaj. Xpe cˈu rucˈ ri jeˈlalaj u juluwem ri Dios ri sibalaj cˈo u chukˈab, je riˈ chi ri winak aj Israel man xecowin tä chic xecaˈy chupalaj ri ka mam Moisés, rumal chi sibalaj cäjuluw ru palaj. Pune je riˈ, nojim cˈut xtäni waˈ we juluwem riˈ. We ri Pixab riˈ ri cukˈat tzij puwiˈ jun chi cäcämisaxic, sibalaj nim u kˈij waˈ xpetic, ¿a mat cˈu sibalaj nim chi na u kˈij waˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu chke? ¡Jeˈ, je riˈ! Quel cubij waˈ: We ri Pixab ri xa xucˈam lok cämical pa ka wiˈ sibalaj xnimar u kˈij, ¿a mat sibalaj nim chi na u kˈij waˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cubij chi cuyaˈ cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios? Je riˈ, rumal chi ri Pixab ri sibalaj xnimar u kˈij nabe, cämic man nim tä chi u kˈij waˈ. Are sibalaj nim chi na u kˈij we jun chic riˈ chuwäch ri jun ri cˈo nabe. We cˈu sibalaj xnimar u kˈij ri ojer trato ri xa quieb oxib kˈij xuban u patän, sibalaj nim chi baˈ na u kˈij waˈ ri cˈacˈ trato ri man cäqˈuis tä na u wäch. Rumal cˈu rech chi chrij waˈ cuˈl wi ka cˈux, xa je riˈ man cäkaxej tä kib cujchˈawic. Man jeˈ taj cäkaˈno jas ri xuban ri ka mam Moisés ri xucoj jun chˈukbal u palaj rech ri winak aj Israel man cäquil taj aretak cätäni ri juluwem ri sibalaj cätunun chupalaj, ri juluwem ri xa tajin cäsach u wäch. Are cˈu ri winak aj Israel man xquichˈob taj. Mäjaˈ cˈu cäquichˈob waˈ cämic. Rumal riˈ aretak cäquisiqˈuij ri ojer trato, ri chˈukbal ri xucoj ri ka mam Moisés are banowinak chque chi man cäquichˈob taj, man esam tä cˈu ri chˈukbal riˈ chquiwäch. Xuwi cˈu rumal ri Cristo are quesax na waˈ. Cˈä pa we kˈij cämic riˈ, aretak cäquisiqˈuij tak ri wuj ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, jeˈ ta ne cˈo jun chˈukbal ri cuban jechˈ che ri qui chomanic. Aretak cˈut jun winak cätzelej rucˈ ri Kajaw Jesús, are jeˈ ta ne quesax ri chˈukbal riˈ, cul cˈu ru chomanic pa sak. Ri Kajaw Jesús cˈut, are ri Espíritu. Jachin cˈu ri cˈo ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Kajaw Jesús pa ranimaˈ man cˈo tä chi riˈ pu kˈab ri ojer Pixab. Rumal cˈu riˈ konojel ri uj man chˈuktal tä chi ri ka palaj, xane uj jeˈ jas jun espejo ri cäkˈalajin wi ri jeˈlalaj u juluwem ri Kajaw Jesús. Je riˈ ri uj nojim jeˈ tajin cujel na jas ri Cristo, rumal chi ronojel kˈij cäkˈalajin na jubikˈ chic che ri jeˈlalaj u juluwem pa ri ka cˈaslemal. Are waˈ ri cuban ri Lokˈalaj Espíritu re ri Kajaw Dios. Man cäqˈuistaj tä baˈ ka cˈux rumal chi ri Dios u yoˈm pa ka kˈab chi cäkatzijoj ru Lokˈ Pixab ri Areˈ chrij ri cˈacˈ trato rumal chi xel u cˈux chke. Ketzelam u wäch ri qˈuixbal u banic xukujeˈ ri xa cäban chi cˈuyal. Man quekasub tä ri winak, man cäkaqˈuex tä ru Lokˈ Pixab ri Dios, xane xuwi cäkabij ri kas tzij. Je riˈ cäkaˈno rech conojel ri winak cuyaˈ cäquinaˈ na pa canimaˈ chi utz ri cäkaˈn cho ri Dios. We cˈu ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cäkatzijoj are chˈuktalic, xak xuwi chquiwäch ri winak ri xa cäsach na qui wäch are chˈuktal wi. Rumal chi man quecojon taj, ri dios re we uwächulew riˈ are banowinak chque chi sachinak ri qui chomabal, jeˈ ta ne chi man quecowin taj quecaˈyic. Je riˈ u banom chque rech man cäquil tä ri sakil re ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo ri sibalaj nim u kˈij. Are cˈu ri Cristo, are ri kas u wächbal ri Dios. Aretak cäkatzijoj ru Tzij ri Dios, man uj taj cäkatzijoj kib, xane are cäkatzijoj ri Jesucristo chi are Kajaw. Are cˈu ri uj xuwi cäkakˈalajisaj kib chi uj patänil tak iwe rumal chi lokˈ cäkil wi ri Jesús. Ri Dios cˈut ri xtakanic chi cätunun ri sakil pa ri kˈekum, are cˈu waˈ ri xubano chi cätunun ru sakil ri Areˈ pa tak ri kanimaˈ rech rucˈ we sakil riˈ cäketamaj chi sibalaj cänimarisax u kˈij ri Dios. Kˈalaj waˈ chupalaj ri Jesucristo. We kˈinomal riˈ ajchicaj cˈo pa ri ka cuerpo ri jeˈ ta ne e boˈj banom rucˈ ulew. Je riˈ rech kˈalaj chi we nimalaj chukˈab riˈ ri cˈo kucˈ, rucˈ ri Dios cäpe wi, man kech tä cˈu uj. Pune cäkarik cˈäx je waˈ je riˈ, amakˈel cujel chupam. Pune sibalaj cujoc il, man cäqˈuistaj tä can ka cˈux. Pune cäban cˈäx chke cumal ri winak, man uj wonobam tä canok. Pune cujkasax cho rulew, cujsoctaj cˈut, man cäsach tä ka wäch. Apawijeˈ ta ne ri cujeˈ wi cˈo ri retal ru cämical ri Jesús che ri ka cuerpo, are waˈ ri cˈäx ri tajin cäkariko. Je riˈ rech xukujeˈ kˈalaj ru cˈaslemal ri Jesús pa tak ri ka cˈaslemal uj. Ri uj ri cˈä uj cˈasal na, ronojel kˈij uj cˈo cho ri cämical rumal rech ri Jesús, rech ru cˈaslemal ri Jesús cäkˈalajin pa tak ri ka cuerpo uj ri xa cäsach qui wäch. Ri uj, rumal ru tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, xa jubikˈ man cäpe ri cämical pa ka wiˈ. Are cˈu ri ix xa tajin quirik na ri cˈaslemal. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: “Xincojon che ri Dios. Rumal cˈu riˈ xintzijonic,” ―cächaˈ. Ri uj xukujeˈ jeˈ cäkaˈno. Cujcojon che ri Dios, rumal cˈu riˈ cujtzijonic. Ketam cˈut chi ri Dios ri xucˈastajisaj ri Kajaw Jesús chquixol ri cäminakib, ri uj xukujeˈ cujucˈastajisaj na chquixol ri cäminakib junam rucˈ ri Jesús. Cujucˈam cˈu na bi chuwäch ri Areˈ junam iwucˈ ix. Ronojel waˈ xbantajic chubanic utzil chiwe. Je riˈ rech we e qˈuia ri cäquirik ri nimalaj u tokˈob ri Dios, e qˈuia xukujeˈ ri cäquiya na maltioxinic che ri Areˈ rech cänimarisax cˈu na u kˈij ri Dios. Rumal riˈ man cäqˈuistaj tä ka cˈux. Pune we ka cuerpo riˈ xa tajin cärijobic, ri kanimaˈ cˈut tajin cuban na cˈacˈ ronojel kˈij. Ri cˈäxcˈol ri cäkarik pa we cˈaslemal riˈ man nim tä waˈ, xane xa re quieb oxib kˈij. Cuya cˈu chke chi cäkarik na ke ri nimarisabal u kˈij ri Dios ri man cˈo tä u qˈuisic, ri sibalaj nim na chuwäch ri cˈäxcˈol. Mäcuˈbi baˈ ka cˈux chquij ri jastak ri queilitajic, xane are cuˈl ka cˈux chquij ri man queilitaj taj, rumal chi ri jastak ri queilitajic xa cäsach qui wäch, are cˈu ri man queilitaj taj man cˈo tä qui qˈuisic. Ketam cˈut chi we cäsach u wäch ri ka cuerpo ri jeˈ jas jun ja ri man naj taj cuchˈijo, cˈo chi na jun kachoch ri u banom u banic ri Dios pa ri caj ri man cäsach tä u wäch. Are jun ja ri man xa tä banom cumal winak. Kas tzij ri uj, ri cˈä uj cˈo na pa ri ka cuerpo riˈ, cujel chˈuj rumal chi are sibalaj cäkaj cujkˈax pa ri kachoch ri cˈo chilaˈ chicaj. Ri kachoch jelaˈ are jun cˈacˈ cuerpo waˈ ri jeˈ ta ne jun atzˈiak ri cujuchˈuk na rech man cujchˈani tä canok. Ri uj, ri cˈä uj cˈasal na pa we ka cuerpo ri jeˈ ta ne jun ja, cujel chˈuj, cäkanaˈ cˈu cˈäx pa kanimaˈ. Man are tä chi cäkaj chi cäsach u wäch ri ka cuerpo ajuwächulew, xane are cäkaj jun ka cuerpo chic ri cujuchˈuku jeˈ jas jun cˈacˈ atzˈiak rech ri ka cuerpo ri xa cäsach u wäch cäquˈextaj na waˈ rumal ri jun cˈaslemal chic ri man cˈo tä u qˈuisic. Are cˈu ri Dios xbanow chke chi jeˈ ka banic waˈ. U yoˈm cˈu ri Lokˈalaj Espíritu pa kanimaˈ. Are cˈutbal waˈ chi kas tzij cuya na ronojel ri xuchiˈj chke. Rumal riˈ amakˈel ronojel kˈij cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Dios. Ketam chi ri uj, ri cˈä uj cˈo pa we cuerpo riˈ, jeˈ ta ne man uj cˈo tä cho kachoch rumal chi mäjaˈ uj cˈo rucˈ ri Kajaw Jesús. Ri cäkaˈn ronojel kˈij, cäkaˈn waˈ rucˈ cojonic. Man are tä cäcuˈbi ka cˈux chrij ri cäkilo. Sibalaj cäcuˈbi cˈu ka cˈux chrij ri Dios. Cäkaj ta ne chi mat uj cˈo chi waral pa we ka cuerpo riˈ rech cuyaˈ cujecˈol cho ja rucˈ ri Kajaw Jesús. Rumal riˈ are cäkaj cäkaˈn ronojel kˈij jachique ri utz cäril wi ri Kajaw Jesús, we uj cˈo waral pa ri ka cuerpo o man uj cˈo tä chi waral. Konojel cˈut rajwaxic cujetacˈal na chuwäch ri Cristo rech cukˈat tzij pa ka wiˈ. Chkajujunal cˈut cäkacˈam na ri tojbal re ri xkaˈn pa ri ka cˈaslemal waral cho we uwächulew, we are utz o man utz tä riˈ ri xkaˈno. Rumal cˈu riˈ ri uj ri ketam chi rajwaxic cäkaxej kib cho ri Dios, cäkacoj ka chukˈab rech cäquicoj ri winak chi kas tzij ri cäkabij. Ri Dios cˈut retam jas ri ka banic. Cwaj ta na chi ri ix xukujeˈ quinaˈ pa iwanimaˈ chi utz ka banic. Man xa tä tajin cäkaya ka kˈij chbil kib jumul chic, xane tajin cäkaya chiwe ix chi cˈo jas che cuyaˈ cäcuˈbi i cˈux chkij pa ronojel. Je riˈ rech cˈo ri quibij chutoˈic iwib chquiwäch ri cäcaˈn nimal xa rumal ri qui banic ri winak, man rumal tä ri cˈo pa ri canimaˈ. We quichomaj ix chi xa cujel chˈuj chupam ri cäkaˈno, are chuyaˈic u kˈij ri Dios riˈ. We cˈu quichomaj chi man cujel tä chˈuj, utz ri ka chomanic, are chubanic utzil riˈ chiwe ix. Are cˈu ri rutzil ranimaˈ ri Cristo cätakan pa kanimaˈ. Ketam cˈut chi xa jun ri xcäm che ka qˈuexwäch konojel. Rumal riˈ are jeˈ ta ne chi ri uj konojel xujcämic aretak xcäm ri Areˈ rumal kech. Ri Cristo xcäm rumal quech conojel ri winak, rech ri e cˈaslic man cäcaˈn tä chic xa jas ri cäcaj ri e areˈ, xane are cäcaˈno jas ri craj ri Cristo ri xcämic, ri xukujeˈ xcˈastaj chquixol ri cäminakib rumal quech. Rumal riˈ ri ka chomanic uj cämic chquij ri winak man junam tä chi rucˈ ri qui chomanic ri winak ajuwächulew. Pune nabe canok jeˈ ka chomanic waˈ chrij ri Cristo jas ri qui chomanic ri winak ajuwächulew, man jeˈ tä chi cˈu ka chomanic waˈ chrij ri Areˈ cämic. Je cˈu riˈ ri winak ri xa jun chic rucˈ ri Cristo, jeˈ ta ne chi xil na u wäch jumul chic. Jun chi wi ru cˈaslemal. Ri ojer u cˈaslemal xsach u wäch, cämic cˈut ronojel are cˈacˈ chic. Ronojel waˈ are ri Dios cäbanowic, ri xuya utzil chkaxol rucˈ Areˈ rumal ri Cristo. Xuya cˈu pa ka kˈab ru tzijoxic chi cuyaˈ queutzir ri winak rucˈ ri Areˈ. Quel cubij chi rumal ri Cristo ri Dios tajin querutzirisaj conojel ri winak rucˈ ri Areˈ rech man cucoj tä chi pa cuenta ri qui mac. Xuya cˈu pa ka kˈab uj ru tzijoxic ru Lokˈ Pixab chque ri winak rech queutzir rucˈ ri Dios. Rumal riˈ uj petinak, uj u takoˈn ri Cristo, jeˈ ta ne chi are ri Dios tajin cäbochiˈn chiwe rumal kech uj. Quixkabochiˈj baˈ rumal ri Cristo: ¡Chixutzir rucˈ ri Dios! ―cujchaˈ. Ri Cristo man cˈo tä jun mac xubano. Xa cˈu rumal kech uj xban che rumal ri Dios chi jeˈ ta ne ajmac, rech ri uj rumal chi xa uj jun chic rucˈ ri Cristo cäjicomataj na ri kanimaˈ cho ri Dios. Je cˈu riˈ ri ix ri junam quixchacun kucˈ chupatänixic ri Dios, quixkabochiˈj chi nim chiwila wi ri tokˈob ri xuban ri Dios chiwe, miwetzelaj cˈu u wäch waˈ. Cubij cˈu ri Areˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: Xinto aretak xaban orar pa jun kˈij ri kas utz chubanic waˈ. Pa ri kˈij ri xacˈam ri nu tobanic xinto ri xabij, xatintoˈ cˈut, ―cächaˈ. Cämic cˈut are waˈ ri utzalaj kˈij riˈ, cämic cˈu riˈ ri kˈij ri quixcowinic quirik ru tobanic ri Dios. Cˈo baˈ jas mäkaˈno ri xa cubano chi jun chic cätzakic, rech man cäbix tä ri man utz taj chrij ri cäkaˈno chupatänixic ri Dios. Xane cäkaj cäkakˈalajisaj kib pa ronojel chi uj patänil tak re ri Dios. Kˈalaj waˈ aretak sibalaj cäkachajij paciencia chuchˈijic ri cˈäx, ri mebaˈil, xukujeˈ qˈuia u wäch cˈäxcˈol. Uj chˈayom, xukujeˈ uj cojom pa cheˈ. Qui walijisam quib ri winak chkij, xukujeˈ kaˈnom cˈäx tak chac. Qˈuia mul elinak ka waram, xukujeˈ ka rikom numic. Xukujeˈ ka kˈalajisam chi uj patänil re ri Dios rumal chi chˈajchˈoj ri ka cˈaslemal, rumal chi ketam ri kas tzij, cˈo ka paciencia, cäkaˈn utzil, xukujeˈ rumal chi cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa kanimaˈ, kas cˈu quekaj nimalaj conojel. Xukujeˈ kˈalaj waˈ aretak cäkatzijoj ri kas tzij, cˈo cˈu ru chukˈab ri Dios pa kanimaˈ. Ri kanimaˈ ri jicom ru yoˈm ri Dios chke are waˈ cäkacoj pa ri chˈoj rucˈ ri Itzel, xukujeˈ che ka toˈic kib. Cˈo jutak mul ri cäyiˈ ka kˈij, cˈo cˈu jutak mul ri xa tzel cujil wi. Cˈo jutak mul ri utz ka tzijoxic cäbanic, cˈo cˈu jutak mul ri xa cujyokˈic. Xukujeˈ cˈo jutak mul ri cäbix chke chi xa uj banal tak tzij, cˈo cˈu jutak mul ri cäbix chke chi cäkabij ri kas tzij. Cˈo jutak mul ri cäbix chke chi man etamtal tä ka wäch, pune kas tzij etamtal ka wäch. Cˈo jutak mul ri cujopan cho ri cämical, xak cˈu are uj cˈasal na. Pune cäcˈäjisax ka wäch, man uj cämisam tä cˈut. Pune cˈo ri cuya bis chke, cujquicot amakˈel ronojel kˈij. Pune uj mebaˈ, e qˈuia cˈut ri e kˈinomarinak kumal. Pune are jeˈ ta ne chi man cˈo tä ri jastak ke, ronojel cˈut tzˈakat u wäch cˈo kucˈ. Kachalal aj Corinto, ka bim ronojel chiwe chi sakil. Kas ka kˈalajisam chiwäch ix ronojel ri cˈo pa kanimaˈ. Ri uj man cˈo tä chi jas ri mat ka bim chiwe ri cˈo pa kanimaˈ. Ix cˈu riˈ cˈo na jas ri man i bim tä chke ri cˈo pa iwanimaˈ. Quixinbochiˈj, jeˈ jas ri cuban jun tataˈ chque ri ralcˈual. Chikˈalajisaj chnuwäch ri kas cˈo pa ri iwanimaˈ jeˈ jas ri xinban in iwucˈ ix. Miban iwachiˈl chque winak ri man e cojonelab taj, mixcˈuli cˈu cucˈ. We je riˈ quibano, man junam tä i wäch riˈ quixcˈojiˈc. ¿A cärachiˈlaj lo rib ri jicomal rucˈ ri etzelal? ¿A rachiˈl lo rib ri sakil rucˈ ri kˈekumal? ¡Man jeˈ tä riˈ! ¿A cäjunamataj lo u wäch ri Cristo rucˈ ri Satanás? ¿A cäjunamataj lo u wäch ri cojonel rucˈ ri man cojonel taj? ¡Man jeˈ taj! ¿A cuyaˈ lo cucˈulaj rib ri nimalaj rachoch Dios cucˈ ri tiox ri xa e banom cumal winak? ¡Man cuyaˈ taj! Ix cˈu riˈ ri ix nimalaj rachoch ri cˈaslic Dios, jeˈ jas ri xubij ri Areˈ: Quincˈoji na cucˈ, quinwacat cˈu na chquixol. Quinoc na che ri qui Dios, ri e areˈ cˈut queboc na che ri nu winak in, ―cächaˈ. Rumal riˈ xukujeˈ cubij ri Kajaw Dios: Chixel cucˈ we winak riˈ, chitasa cˈu iwib chquij. Cˈo jas michapo ri äwas u chapic chiwe, quixincˈulaj cˈu na. Quinoc cˈu na che ri i Tat, ri ix cˈut quixoc na che tak ri nu cˈojol, nu miaˈl, ―cächa ri Kajaw Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ. Je cˈu riˈ, lokˈalaj tak kachalal, are waˈ ri cuchiˈj ri Dios chke. Rumal riˈ rajwaxic cäkatas kib chrij ronojel äwas ri cutzˈiloj ri ka cuerpo, xukujeˈ ri kanimaˈ. Kas kajacha ri ka cˈaslemal pu kˈab ri Dios, nim kila wi ri Areˈ, kaxej cˈu kib chuwäch. ¡Kas chujcˈol baˈ pa iwanimaˈ! Man cˈo tä yaˈ jun ri kaˈnom cˈäx che, man cˈo tä jun ri mat kaˈnom ri utz rucˈ, man cˈo tä cˈu jun ri ka subum. Man quinbij tä waˈ chiwe chubixic chi cˈo i mac. Nu bim cˈu chiwe nabe canok chi ix cˈäx pa wanimaˈ. We cujcˈasiˈc, junam cujcˈasiˈc, we cˈu cujcämic, junam cujcämic. Cäcuˈbi nu cˈux chiwij. Sibalaj quinquicot iwumal. Chupam ronojel ri cˈäx ri cäkariko xa sibalaj cäwalijisax ri wanimaˈ, nim cˈu ri quicotemal quinnaˈ iwumal. Tzaretak xujopan pa Macedonia man cˈo tä jubikˈ uxlanem ka rikom, xane ka rikom cˈäx pa ronojel. Cˈäxcˈol je riˈ, cˈäxcˈol je waˈ, xukujeˈ xpe chˈoj cucˈ niqˈuiaj chic. Xak cˈu ka xeˈm kib. Are cˈu ri ka Dios ri cuwalijisaj canimaˈ ri quebisonic, xuwalijisaj ri kanimaˈ uj rumal ri ropanic ri Tito. Man xuwi tä cˈu rumal ri ropanic ri areˈ, xane xukujeˈ rumal chi ri ix iwalijisam ri ranimaˈ ri areˈ. Ri areˈ xutzijoj chke chi sibalaj quiwaj quiwil ka wäch. Xukujeˈ xubij chke chi sibalaj quixbisonic, chi sibalaj quixoc il wumal in. Rumal cˈu riˈ sibalaj xinquicot na. Pune cˈu ri wuj ri xintzˈibaj bic xuya bis chiwe, man quinbison tä cˈu in cämic chi xintzˈibaj waˈ chiwe. We cˈu xinbison jubikˈ, man naj tä riˈ, rumal chi xinwilo chi man naj taj xixbison ix rumal ri wuj. Cämic cˈut quinquicotic, man rumal tä rech chi xinya bis chiwe, xane rumal chi ri bis ri xinaˈ xubano chi xiqˈuex ri i chomanic, xiqˈuex cˈu ri iwanimaˈ. Ri ix xichˈij ri bis, je riˈ chi utz xilitaj waˈ cho ri Dios. Je riˈ man xa tä are jun cˈäx ri xkaˈn uj chiwe. Ri bis ri cuchˈij jun ri utz quilitaj cho ri Dios cubano chi jun winak cuqˈuex ru chomanic, cuqˈuex ri ranimaˈ, curik cˈu ru tobanic ri Dios. Man cuyaˈ tä cˈu cäkabisoj waˈ. Are cˈu ri bis ri cuya ruwächulew xa cucˈam lok ri cämical. Ri ix xichˈij ri bis je riˈ chi utz xilitaj waˈ cho ri Dios. ¡Chiwilampe cˈut ri xucˈam lok waˈ pa ri i cˈaslemal! Xubano chi xichomaj rij ri xbanic, xikˈalajisaj cˈut jas ri i banom. Xubano chi xpe iwoyowal che ri ajmac, xukujeˈ xixej iwib. Xubano chi quiwaj quiwil nu wäch. Xiya cˈu i tzij chucˈäjisaxic u wäch ri xbanow ri mac. Pa ronojel waˈ xikˈalajisaj chi man cˈo tä i mac ix che ronojel ri xbantajic. Je cˈu riˈ, aretak xintzˈibaj bi ri wuj chiwe, man kas tä are tajin quinchomaj ri winak ri xmacunic, man are tä cˈu ri xurik cˈäx rumal, xane are cwaj chi kas quiwetamaj chuwäch ri Dios chi sibalaj quixoc il chke. Rumal riˈ cuˈl ka cˈux cämic. Man xuwi tä waˈ ri cuˈl wi ka cˈux, xane sibalaj cujquicot na aretak cäkilo chi nim ri quicotemal ri cˈo pa ranimaˈ ri Tito. Ri ix iwonojel sibalaj xitoˈ rech man cˈo tä bis xunaˈ aretak xcˈoji iwucˈ. Man xak tä cˈu lokˈ ri xinbij che ri Tito chi sibalaj quinquicot iwumal. Xane ronojel ri ka bim chiwe ix are kas tzij, jeˈ cˈut xukujeˈ ri xkabij chiwij che ri Tito are kas tzij. Are laˈ chi sibalaj cujquicot iwumal. Más ix lokˈ cˈu na chuwäch ri Tito aretak cänaˈtaj che chi iwonojel ix xibano jas ri xixutak wi, xukujeˈ chi nim xiwil wi aretak xopan iwucˈ, xicˈulaj, man xiban tä cˈu nimal chuwäch. Sibalaj quinquicot na rumal chi cuyaˈ kas cäcuˈbi nu cˈux chiwij. Cämic cˈut, kachalal, cäkaj cäkabij chiwe jas u banom ri nimalaj u tokˈob ri Dios pa qui wiˈ ri kachalal cojonelab pa tak ri tinimit re Macedonia. Ri e areˈ, pune sibalaj qui rikom cˈäx, sibalaj cˈut xeboc il rumal, nim ri quicotemal cˈo pa canimaˈ. Pune sibalaj e mebaˈ, qui yoˈm qˈuia sipanic ri xpe pa canimaˈ jeˈ ta ne e kˈinomab. Quinbij ri xinwilo, chi ronojel ri xecowin chuyaˈic, are pa canimaˈ xpe wi. Man xuwi tä cˈu xquiya jampaˈ ri xecowin che, xane xquicoj qui chukˈab chuyaˈic jubikˈ chic. Sibalaj xujquibochiˈj chi cäkaya chque chi ri e areˈ xukujeˈ quetob chque ri kachalal ri cˈo qui rajwaxic. ¡Nim na ri xcaˈno chuwäch ri xkachomaj uj chi quecowin che! Nabe xquijach quib pu kˈab ri Kajaw Dios, te cˈu riˈ xquijach quib chke uj chunimaxic ri xkabij chque junam jas ru rayibal ri Dios. Rumal riˈ xkataˈ tokˈob che ri Tito chi cutakej u banic ru chaplem lok, are ru mulixic chixol ri tobanic ri cäpe pa iwanimaˈ. Ri ix cˈut nim ri i banom pa ronojel: sibalaj quixcojonic, sibalaj quixnaˈwic queitijoj ri winak, sibalaj cˈo iwetambal, sibalaj quixoc il che ronojel, xukujeˈ sibalaj cujiwaj. Rumal riˈ rajwaxic baˈ xukujeˈ chi nim chibana che qui toˈic ri kachalal ri cˈo qui rajwaxic. Man are tä jun takanic waˈ ri tajin quinya chiwe. Xuwi cwaj chi quiwetamaj ri tajin cäcaˈn niqˈuiaj cojonelab chic ri sibalaj cäcaj quetobanic rech cäkˈalajinic we kas tzij queiwaj ix ri kachalal. Iwetam chi cˈu ix ri nimalaj tokˈob ri xuban ri Kajaw Jesucristo chiwe. Ri Areˈ kˈinom, xuban cˈu mebaˈ che rib chubanic utzil chiwe, rech rumal ru mebaˈil ri Areˈ ri ix quixkˈinomaric. Chubanic utzil chiwe quinya ri nu chomanic chrij ronojel waˈ. Ri ix junabir utz xibano xichap lok u banic we utzil riˈ. Man xak tä cˈu xichap u banic waˈ, xane rucˈ nimalaj quicotemal xiban waˈ. Cämic cˈut chitakej u banic waˈ cˈä quiqˈuis na u wäch rucˈ nimalaj quicotemal jas ri i banom petinak lok. Chiya baˈ jas ri quixcowin che, jas ri cˈo iwucˈ. We jun winak kas cˈo ru rayibal chuyaˈic ri tobanic, ri Dios cucˈamowaj riˈ ri sipanic joropaˈ ri cˈo rucˈ. Ri Areˈ man cutaˈ tä ri man cˈo tä rucˈ jun. Man are tä cwaj chi xa ix quixcanaj can pa mebaˈil rumal ri qui toˈic niqˈuiaj chic. Ri cwaj in are laˈ chi junam ri jastak iwe cˈolic. Cämic ri ix cˈo ri jastak iwe che qui toˈic niqˈuiaj chic chupam ri qui rajwaxic. Cäpe cˈu na ri kˈij aretak cˈo na ri i rajwaxic ix. Ri e areˈ cˈut quixquitoˈ na ix aretak cˈo i rajwaxic. Je riˈ junam ri tewchibal quiriko. Are je waˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri jun ri qˈuia xuriko, man xocˈow tä u wiˈ ri xcanaj rucˈ. E cˈu ri jun ri man qˈuia taj xuriko, xak are xubana che,” ―cächaˈ. Maltiox che ri Dios rumal chi xuya pa ranimaˈ ri Tito chi sibalaj coc il chiwe jas ri quinban in. Ri are cˈut xunimaj jas ri xintak wi. Rumal chi ri areˈ xukujeˈ sibalaj coc il chiwe, are craj cäril chi na i wäch. Rumal riˈ cämic pa ranimaˈ cäpe wi ri queˈc, copan na iwucˈ. Junam rucˈ ri Tito tajin cäkatak bi jun kachalal chic. Ri kachalal riˈ sibalaj utz quechˈaw conojel ri kachalal cojonelab chrij rumal chi sibalaj utz u banom chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Man xuwi tä waˈ, xane xukujeˈ are ri areˈ ri xquichaˈ ri kachalal cojonelab che kachiˈl pa ri ka binem che ka toˈic pa we chac riˈ ri tajin cäkaˈno chunimarisaxic u kˈij ri Dios xukujeˈ chucˈutic chi sibalaj quixquicot chubanic ri utzil. Waˈ we chac riˈ are ru yaˈic ri cäpe pa ranimaˈ jun che qui toˈic ri cˈo qui rajwaxic. Je riˈ tajin cäkaˈno rech man cˈo tä jun cubij tzij chkij rumal rech we nimalaj sipanic riˈ ri tajin cäkamulij. Tajin cäkacoj ka chukˈab chubanic ri kas takal u banic, man xuwi tä chuwäch ri Dios, xane xukujeˈ chquiwäch ri winak. Cucˈ ri e areˈ tajin cäkatak bi jun kachalal chic ri kilom chi sibalaj coc il chubanic ronojel. Cämic cˈut sibalaj cäquicotic rumal chi kas cäcuˈbi u cˈux chiwij. We cˈo jachin jun cˈo jas cutaˈ chrij ri Tito, chibij che chi are wachiˈl ri junam cächacun wucˈ che i patänixic ix. We cˈo jun cˈo jas cutaˈ chquij tak ri niqˈuiaj kachalal chic, chibij che chi ri e areˈ e takowinak bi ri kachalal cojonelab, xukujeˈ chi cäquinimarisaj u kˈij ri Cristo. Rumal riˈ, chicˈutu baˈ chi kas tzij queiwaj ri e areˈ. Je riˈ rech cäquetamaj conojel ri kachalal cojonelab. Xukujeˈ rech quetam chi man xak tä lokˈ cäkabij chi cujquicot uj iwucˈ. Chrij cˈu ri puak ri cämulix che qui toˈic ri kachalal cojonelab, kas tzij chi man rajwaxic tä chi cˈo na ri quintzˈibaj bi chiwe. Je riˈ, rumal chi wetam chic chi cˈo ri utzalaj i rayinic che qui toˈic. Amakˈel cˈut quinquicot chubixic waˈ chque ri cojonelab aj Macedonia chi ri ix, ri ix aj Acaya, sibalaj quiwaj quixtobanic. Junabir cˈut i chaplem lok u banic waˈ. E qˈuia cˈut chque ri aj Macedonia ri sibalaj xyactaj canimaˈ rumal ri nimalaj quicotemal ri cˈo pa iwanimaˈ ix. Pune je riˈ, e nu takom cˈu bi ri kachalal riˈ iwucˈ rech kas jeˈ quelic jas ri utz ri nu bim chiwij chrij we tobanic riˈ. Quel cubij chi kas tzij quiban u banic iwib che qui toˈic ri kachalal jas ri nu bim canok. We ne e cˈo jujun aj Macedonia quebeˈ wucˈ in, te cˈu riˈ aretak cujopanic mäjaˈ quimulij we tobanic riˈ. We je riˈ, xa quel na ka qˈuixbal uj riˈ rumal chi sibalaj ka cuˈbam ka cˈux chiwij. E ta cˈu lo ri ix, ¿a mat quel na i qˈuixbal riˈ? Rumal riˈ tzrajwaxic wi xintaˈ tokˈob chque ri kachalal chi queopan iwucˈ nabe rech quixquitoˈ chumulixic apan ri sipanic ri i bim chi quiya petinak lok. Je riˈ ri sipanic ri quimulij cˈo chic aretak cujopanic, kˈalaj cˈut chi xpe pa ri iwanimaˈ, man xa tä cäkatokˈij na chiwe. Chnaˈtaj waˈ chiwe: Jachin ri man nim taj cutico, man nim tä riˈ ri cuyaco. Jachin cˈu ri nim cutico, nim na riˈ ri cuyaco. Chijujunal baˈ chiya jampaˈ ri cäpe pa iwanimaˈ, man rucˈ tä bis, man xa tä cätokˈix chiwe, rumal chi ri Dios lokˈ cäril wi jachin ri cuya rucˈ quicotemal. Ri Dios cäcowinic cuya ronojel u wäch nimak tak tewchibal chiwe rech je riˈ amakˈel cˈo ronojel ri cajwataj chiwe, xukujeˈ rech sibalaj cˈo na iwe ronojel ri rajwaxic chubanic ronojel u wäch utzil. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: U yoˈm qˈuia u wäch tobanic chque ri mebaˈib. Ri utzil ri cubano man cˈo tä u qˈuisic, ―cächaˈ. Ri Dios ri cuya ri ijaˈ ri cätiquic, ri cuya ronojel u wäch ri cätijic, cuya na ronojel ri cajwataj chiwe che tak ri i ticoˈn, xukujeˈ queuqˈuiyisaj na rech sibalaj quewächinic. Je riˈ rech quixcowinic quiban ronojel u wäch utzil. Je riˈ ri ix cˈo na ronojel u wäch kˈinomal iwucˈ rech quixcowinic quisipaj ri cäpe pa iwanimaˈ. Rumal cˈu kech uj ri cujcˈamow bi ri puak, ri kachalal ri cäquicˈam na ri sipanic ri quitak bic sibalaj cäquiya na maltioxinic che ri Dios. Je riˈ, rumal chi aretak cäkaya we tobanic riˈ chque ri kachalal man xuwi taj cäkaya ri rajwaxic chque, xane rumal waˈ tajin cäkaˈno chi ri e areˈ sibalaj cäquiya na maltioxinic che ri Dios. Ri e areˈ cäquiya na u kˈij ri Dios. We tobanic riˈ cucˈut chquiwäch ri e areˈ chi ri ix sibalaj quixniman che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cätzijox chrij ri Cristo. Xukujeˈ cäquinimarisaj na u kˈij ri Dios rumal ri tobanic ri xpe pa iwanimaˈ chque ri e areˈ, xukujeˈ chque conojel. Cäcaˈn cˈu na orar pi wiˈ, sibalaj lokˈ cˈut quixquil na rumal chi kˈalaj ri nimalaj u tokˈob ri Dios ri i rikom. Kamaltioxij baˈ che ri Dios ri u sipam chke, ri sibalaj lokˈ, ri man cˈo tä jeˈ wi, ri man cäkarik tä tzij chumaltioxixic. In waˈ, ri Pablo, quixinbochiˈj rumal ri nimalaj u tokˈob ri Cristo, xukujeˈ rumal ri nimalaj rutzil ranimaˈ. Cäbixic chi aretak in cˈo iwucˈ sibalaj man quinban tä nimal. Cäbix cˈut chi aretak man in cˈo tä iwucˈ co quixinchˈabej bi pa tak ri nu wuj ri quintzˈibaj bi chiwe. Quixinbochiˈj baˈ chi aretak quinopan iwucˈ, micoj i chukˈab chwe rech cˈäx quinchˈaw chque jujun chiwe ix ri cäquibij chi man utz tä ri cäkaˈn pa ri ka cˈaslemal. Cäquibij chi xa are cäkaˈno jas ri cäcaˈn ri winak ajuwächulew. Quinya cˈu nu tzij in chi quintacˈaba wib chquiwäch waˈ we winak riˈ. Kas tzij chi ri uj xak uj winak. Man cujchˈojin tä cˈut jas ri winak ajuwächulew. Je riˈ, rumal chi aretak cujchˈojinic man jeˈ tä cujchˈojinic jas ri quechˈojin ri winak, xane are cäkacoj ri chukˈab ri u yoˈm ri Dios chke chusachic u wäch apachique ri cäquicoj ri winak che qui toˈic quib. Je riˈ cujcowinic cäkasach u wäch apachique tzijtal ri cäquiyac ri winak chkij, xukujeˈ apachique u wäch kˈatebal ri rucˈ nimal cäquicojo rech ri winak man kas tä cäquetamaj u wäch ri Dios. Cäkachap na ronojel ri qui chomanic ri winak, cäkaya cˈu pu kˈab ri Cristo rech queniman che ri Areˈ. Aretak cˈut ri ix iwetam chic jas riˈ ri kas cojonic, cäkaya ka tzij chucˈäjisaxic qui wäch ri man queniman taj. Ri ix are queiwil ri winak jas ri qui bantajic. We cˈo jun cunaˈ pa ranimaˈ chi kas rech ri Cristo, kas cuchomaj baˈ chi jas ri areˈ rech ri Cristo ri uj xukujeˈ uj rech ri Cristo. Pune baˈ quinya jubikˈ u wiˈ ri takanic ri cˈo pa ka kˈab, man quinqˈuix taj. Yoˈm cˈu we takanic riˈ pa ka kˈab rumal ri Kajaw Dios rech cäcˈoji u chukˈab ri i cojonic. Man are tä cˈu chusachic i wäch. Man cwaj taj chi quichomaj chi xa quixinxibij cumal tak ri nu wuj. Cäbixic chi sibalaj cˈäx quinchˈaw chiwe pa tak ri nu wuj, chi sibalaj cˈäx cätak ri tzij ri cˈo chupam. Cäbix cˈut chi aretak in cˈo iwucˈ man cˈo tä nu chukˈab, xukujeˈ ri nu tzij xa tzel cätatajic. Jachin cˈu ri cäbin waˈ we tzij riˈ rajwaxic cäretamaj chi jas ri cujchˈaw pa tak ri ka wuj ri ka takom bi chiwe aretak naj uj cˈo wi, je riˈ xukujeˈ cujchˈaw na aretak uj cˈo iwucˈ chwinakil. Man cucochˈ tä kanimaˈ cäkajunamaj kib cucˈ jujun ri xa cäquiya qui kˈij chbil quib o cäkaˈn ke jas ri cäcaˈn ri e areˈ. We winak riˈ xa qui conil cäcaˈno aretak xak e areˈ quebinic chi utz ri tajin cäcaˈno, aretak cäquijunamaj quib ri jun rucˈ ri jun chic. Ri uj man cäkaˈn tä nimal che jachique ri man yaˈtal tä chke. Ri Dios are cäcˈutuw na chkawäch jawijeˈ rajwaxic cujtäni wi chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Are cˈu yoˈwinak chke chi cujopan iwucˈ ix pa Corinto. Rumal riˈ man xujel tä chrij ri yaˈtal chke. Are ta je riˈ, we ta mat uj riˈ ri uj cˈolinak chic iwucˈ. Are cˈu ri uj ri xujopan iwucˈ nabe chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo. Man cäkaˈn tä nimal che ri chac ri caˈnom niqˈuiaj chic, ri jeˈ ta ne ri uj, uj banowinak waˈ. Xane cäkayej chi ri ix quixcojon na más. Rumal chi we je riˈ quibano, cujcowinic cujchacun na más chixol. Man cujel tä cˈu chrij ri yaˈtal wi chke. Te cˈu riˈ cäkachomaj cujel chi na apan rech cäkatzijoj na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio pa tak ri niqˈuiaj tinimit chic ri e cˈo apan jelaˈ chiwe ix. Man cäkaˈn tä cˈu nimal che ri chac ri u banom jun chic. Jachin ri kas craj cunimarisaj rib, are chunimarisaj rib rumal ri u banom ri Kajaw Dios. Je riˈ, rumal chi ri winak ri utz quilitaj wi man are tä riˈ ri utz cächˈaw chrij chbil rib, xane are ri cäyiˈ u kˈij rumal ri Dios. ¡Cwaj ta ne in chi quinicuy na jubikˈ, pune baˈ jeˈ quinchˈawic jas jun conalaj winak! Chibana baˈ tokˈob, chinicuyu baˈ. Sibalaj quinnaˈ cˈäx pa wanimaˈ chiwe. Are cˈu ri Dios yoˈwinak waˈ we cˈäx riˈ pa wanimaˈ. Je riˈ, rumal chi ri ix, ix nu yoˈm chi che cˈulanem rucˈ ri Cristo. Are cˈu cwaj quixintacˈaba chuwäch ri Areˈ jeˈ jas jun kˈapoj ali ri xuwi rucˈ Areˈ cäcˈuli wi. Quinxej cˈu wib we ne jeˈ quibano jas ri xuban ri Eva ri xsub rumal ri cumätz rucˈ ri itzel u noˈj. We ne rucˈ jubikˈ quiya iwib pa subic, man rucˈ tä cˈu ri i chomanic, man rucˈ tä ronojel iwanimaˈ quixpatänin che ri Cristo. Ri ix cˈut sibalaj utz quiban che qui cˈulaxic ri winak ri cäquitzijoj jun Jesús chic ri man junam tä rucˈ ri cäkatzijoj uj chiwe. Xukujeˈ sibalaj utz u cˈamic jun espíritu chic quibano ri man junam tä rucˈ ri i cˈamowam chic. Xukujeˈ quixcojon che jun evangelio chic ri man junam tä rucˈ ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru tobanic ri Dios ri ka tzijom uj chiwe. Quinchomaj cˈut chi man are tä nim na qui banic chnuwäch in we juleˈ apóstoles riˈ ri man kas e apóstoles, ri ix teren chquij. Pune baˈ ri in man kas tä rucˈ utzil quinchˈawic, ri wetamanic cˈut man jeˈ tä riˈ. Ka cˈutum cˈu waˈ chiwäch ix amakˈel pa ronojel ri kaˈnom. ¿A xa ta cˈu lo man utz tä xinbano aretak xintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe, man cˈo tä jas xintokˈij chiwe? ¡Man jeˈ taj! Xinkasaj cˈu nu kˈij in chbil wib chubanic utzil chiwe, rech cänimar i kˈij ix. Xincˈam puak chque niqˈuiaj kachalal cojonelab chic aretak xintoj cumal rech quincoj waˈ che i patänixic ix. Aretak xincˈoji iwucˈ, man cˈo tä latzˈ xinya che jachin jun chiwe aretak cˈo nu rajwaxic. Ri xajwataj chwe are cˈu xeyoˈw ri kachalal ri xepe pa Macedonia. Je riˈ xinchajij wib rech man cˈo tä latzˈ xinya chiwe. Jeˈ cˈu quintakej na u banic waˈ. Kas jiquil ri wanimaˈ, jeˈ jas ri kas tzij chrij Cristo ri wetamam, chi pa tak ri tinimit re ri Acaya man cˈo tä jun ri cäcowinic quesan na chwe ri quicotemal riˈ ri quinnaˈ pa ri wanimaˈ. ¿Jas che jeˈ quinbij waˈ? ¿A xa lo man quixwaj taj? ¡Man jeˈ tä riˈ! Ri Dios retam chi sibalaj quixwaj. Ri tajin quinbano, quintakej cˈu na u banic waˈ, rech man quinya tä chque ri niqˈuiaj winak chic ri teˈ xinbij chiwe chi cäcaˈn que jas ri cäkaˈn uj. Je riˈ rech man cˈo tä cäcaˈn wi nimal, rech man quequicot tä na jas ri cujquicot wi uj. E areˈ cˈu tak waˈ ri xak cäquibij chi e apóstoles, winak ri xak quequisub niqˈuiaj chic, ri cäcaˈn che quib chi e apóstoles, chi e areˈ u takoˈn ri Cristo. Man cajmabal tä cˈu waˈ, rumal chi ri Satanás cuban che rib chi are jun ángel re sakil. Rumal riˈ man cajmabal tä riˈ chi ri patänil tak re ri Satanás xukujeˈ cäcaˈn che quib chi e banal tak utzil. Aretak cˈut cäpe ri qˈuisbal re ri qui cˈaslemal we winak riˈ, ri tojbal re ri cäcaˈno are coc na chquij. Jumul chic quinbij chiwe: Cˈo jun muchomaj chi xa in elinak chˈuj. We cˈu je waˈ quichomaj, chiya baˈ chwe chi quinchˈaw iwucˈ jeˈ jas jun chˈuj achi, rech ri in cuyaˈ quinnimarisaj jubikˈ wib. Ri tajin quinbij chanim riˈ man are tä ri Dios in takowinak chubixic, xane rucˈ nu chˈujlal tajin quinbij waˈ, jeˈ ta ne chi kas tzij xa tajin quinnimarisaj wib. Rumal chi e qˈuia ri cäquinimarisaj quib che ri jastak rech ruwächulew, ri in xukujeˈ quinnimarisaj na wib. Rumal chi ri ix sibalaj cˈo ri i noˈj, utz cˈu quiban che qui cˈulaxic ri winak ri xa e chˈuj. Ri ix sibalaj utz quiban che qui cˈulaxic ri winak ri quixquitak che qui patänixic, ri xak cäquichˈac puak chiwij, ri quesubun chiwe rucˈ nimal rech cäcaˈn que chiwe, ri tzel quixquil wi, ri xukujeˈ quixquichˈay chipalaj. Pune baˈ quinqˈuixic, quinbij chi ri uj man cˈo tä ri ka cˈaˈnal chubanic waˈ. Apachique cˈu ri man cäquixej tä wi quib ri e areˈ che, ri in xukujeˈ man quinxej tä wib che. Xa baˈ quinchˈaw jas jun chˈuj. ¿A hebreos ri e areˈ? Ri in xukujeˈ in hebreo. ¿A e winak aj Israel ri e areˈ? Ri in xukujeˈ in aj Israel. ¿A are ri Abraham qui mam ri e areˈ? Ri in xukujeˈ are nu mam ri Abraham. ¿A e patänil tak re ri Cristo ri e areˈ? Ri in sibalaj quinpatänij na ri Cristo chquiwäch ri e areˈ, pune baˈ jeˈ quinchˈaw jas jun chˈuj aretak jeˈ quinbij waˈ. Nim na ri chac nu banom chquiwäch ri e areˈ, qˈuia mul cˈut nu rikom chˈayic chquiwäch ri e areˈ, qˈuia mul in cojom pa cheˈ chquiwäch ri e areˈ, qˈuia mul cˈut tzucum nu cämisaxic cumal ri winak. Job mul xintij ri juwinak belejlajuj chˈayic cumal ri winak aj Israel. Oxmul in chˈayom rucˈ cheˈ cumal ri romanos, jumul cˈut xinban chabaj. Oxmul xkaj ri barco ri in benak wi chuxeˈ ri jaˈ. Jumul riˈ xincˈoji jun kˈij rucˈ jun akˈab puwiˈ ri nimalaj uwojaˈ re ri mar. Qˈuia mul nu banom binem. Xa jubikˈ cˈut man in cäminak pa tak nimak tak jaˈ, xa jubikˈ man in cäminak cumal tak elakˈomab, cumal ri nu winakil in o cumal estranjerab. Xa jubikˈ man in cäminak pa tak tinimit, pa tak juyub, pa ri mar, xukujeˈ cumal ri winak ri xak cäquibij chi e kachalal. Sibalaj nu rikom cˈäx pa tak chac ri cuya nimalaj cosic, qˈuia mul cˈut elinak nu waram. Nu rikom numic, xukujeˈ chakiˈj chiˈ. Qˈuia mul man cˈo tä nu wa. Nu rikom cˈäx rumal ri tew, man xuban tä cˈu ri watzˈiak. Man xuwi tä cˈu waˈ ri cˈäx ri nu rikom, xane ronojel kˈij sibalaj quinoc il chque tak conojel ri kachalal cojonelab. We cˈo jachin jun ri man cˈo tä u chukˈab, quinnaˈ waˈ pa wanimaˈ chi jeˈ ta ne in riˈ man cˈo tä nu chukˈab. We cˈo jachin jun ri xban che chi cätzakic xa rumal ri cuban jun chic, ri in quinqˈuixic, xukujeˈ cäpe woyowal. We rajwaxic quinnimarisaj wib, quinnimarisaj na wib rumal ri cäcˈutuwic chi man cˈo tä nu chukˈab. Ri Dios, ru Tat ri Kajaw Jesucristo, ri takal che chi cäyiˈ u kˈij amakˈel ronojel kˈij pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic, ri Areˈ retam chi kas tzij ri quinbij. Aretak xincˈoji pa ri tinimit Damasco, ri kˈatal tzij ri cäpatänin che ri tat Aretas ri nim takanel xeucoj chajinelab chiˈ ri u chiˈ tak be re ri tinimit Damasco che nu cˈamic bi pa cheˈ. Xinkasax cˈu bi pa jun chicäch rucˈ jun colob pa jun wentana ri cˈo pa ri tapya ri cˈo chrij ri tinimit. Xa je riˈ man xinkaj tä pa qui kˈab. Man cˈo tä cuchˈac jun we cunimarisaj rib. Pune je riˈ, rajwaxic wi chi quintzijon chrij ri xucˈut ri Kajaw Jesús chnuwäch, ri xkˈalajisax rumal. Wetam u wäch jun achi ri cojonel che ri Cristo, xqueˈ cajlajuj junab waˈ xcˈam bi cˈä pa ri urox caj. Man wetam tä cˈut we xcˈam bi chwinakil o man chwinakil taj. Xuwi ri Dios retam. Wetam cˈut chi ri achi riˈ xcˈam bi chicaj. We chwinakil xcˈam bic o man chwinakil taj, man wetam tä waˈ. Xuwi ri Dios retam. Xcˈam cˈu bi we achi riˈ pa ri jeˈlalaj cˈolibal “paraíso” u biˈ, jawijeˈ xeuta wi tzij ri man etamtal taj, ri man yaˈtal tä che jun winak cubij. Ri in quincowinic quinnimarisaj wib che jun achi jas ri achi riˈ, ri in cˈut man quinnimarisaj tä wib, xane xak xuwi quinnimarisaj wib che ronojel ri cäcˈutuwic chi man cˈo tä nu chukˈab. Pune ta cˈu ri in cwaj quinnimarisaj wib, man xa tä cˈu jun conil riˈ rumal chi xuwi are tajin quinbij ri kas tzij. Man quinban tä cˈut rech man cˈo tä jun cuchomaj chi sibalaj nim na nu banic chuwäch ri cärilo quinbano o ri cuto chi quinbij. Rech man quinnimarisaj tä wib che ri xukˈalajisaj ri Dios chnuwäch, ri sibalaj e cajmabal waˈ, xyaˈtaj jun cˈäxalaj yabil chwe ri jeˈ ta ne jun qˈuix ri chˈiquil che ri nu cuerpo. Jun yabil waˈ, ru takom lok ri Satanás chubanic cˈäx chwe. Oxmul nu bochiˈm ri Dios. Xintaˈ che chi cäresaj waˈ we cˈäx riˈ pa ri nu cuerpo. U bim cˈu ri Dios chwe: “Ri nu tokˈob ri cˈo pa wiˈ xuwi waˈ ri rajwaxic chawe. Kas kˈalaj cˈu na ri nu chukˈab aretak ri winak man cˈo tä u chukˈab ri areˈ,” ―xcha chwe. Rumal riˈ quinquicotic chi man cˈo tä nu chukˈab, rech cäkˈalajin ru chukˈab ri Cristo pa ri nu cˈaslemal. Rumal riˈ quinquicotic chi man cˈo tä nu chukˈab, quinquicotic pune quinyokˈic, pune man cˈo ri cajwataj chwe, pune cäban cˈäx chwe cumal ri winak, pune quinrik cˈäxcˈol rumal ru patänixic ri Cristo. Je riˈ, rumal chi aretak man cˈo tä nu chukˈab are chiˈ quinnaˈ chi kas cˈo nu chukˈab. Jeˈ xinbantaj jun chˈuj aretak xinnimarisaj wib chbil wib. Ix cˈut xinitakchiˈj chi jeˈ quinbano. Are cˈu ix riˈ ri rajwaxic quinimarisaj nu kˈij. Man are tä cˈu nim na qui banic chnuwäch in ri juleˈ tak apóstoles riˈ ri i terenem ix, pune baˈ man nim tä nu banic in chiwäch ix. Ri chac ri xinban iwucˈ rucˈ nimalaj paciencia, are xbantaj waˈ cucˈ nimak tak cˈutbal, etal, xukujeˈ cajmabal ri xcˈutuwic chi kas tzij in apóstol. Man are tä cˈu nim na xeinwil wi ri niqˈuiaj tak kachalal cojonelab chic chiwäch ix. ¿A xa cˈäx quinaˈ ix chwe rumal chi man xintaˈ tä ri nu rajwaxic chiwe? We cˈu are je riˈ, xa baˈ chisacha nu mac che ri cˈäx ri xinban chiwe. Cämic cˈut nu banom chi u banic wib rech quinopan iwucˈ churoxmul. Man quinya tä cˈu latzˈ chiwe. Man are tä cˈu quintzucuj ri cˈo iwucˈ, xane ix riˈ ri quintzucuj. Are cˈu ri nan tat ri rajwaxic cäquichˈac puak che qui tzukic ri calcˈual, man are tä ri alcˈualaxelab ri rajwaxic cäquichˈac puak che ri qui nan qui tat. Ri in rucˈ quicotemal quinsach na ri cˈo wucˈ. Quinya cˈu nu tzij, quinrik na in apachique u wäch cˈäx chubanic utzil chiwe. Pune baˈ quinwilo chi aretak sibalaj quixwaj na, ri ix man kas tä quiniwaj in. E cˈo cˈu jujun ri pune cäquichˈobo chi man xinya tä latzˈ chiwe, cäquibij chi xa xixinsubu rech quixkaj pa nu kˈab. ¿A xa ta cˈu xixinsub rumal jun chque ri xeintak bi iwucˈ? ¡Man jeˈ taj! Xintaˈ tokˈob che ri Tito chi copan na iwucˈ, xukujeˈ xintak bi ri jun kachalal chic rucˈ. ¿A xa ta cˈu xixusub ri Tito? ¿A mat kas tzij chi junam ka noˈj ri uj quieb, xukujeˈ junam ri kanimaˈ? ¡Jeˈ, je riˈ! We ne ri ix quichomaj chi xa tajin cäkatoˈ kib chiwäch. ¡Man jeˈ tä cˈu riˈ! Xane chuwäch ri Dios tajin cujtzijon wi pa ru biˈ ri Cristo. Lokˈalaj tak kachalal, ronojel cˈu waˈ ri cäkaˈno, cäkaˈn waˈ rech ri ix cäcˈoji u chukˈab ri i cojonic. Quinoc il chiwe chi aretak quinopan iwucˈ quinriko chi man jeˈ tä i banom jas ri cwaj in, xukujeˈ chi ri in man jeˈ tä nu banic in jas ri quiwaj ix. Quinoc il chiwe chi quinrik ne chi cˈo chˈoj chixol, chi cˈäx quinaˈ chbil tak iwib, chi cˈo iwoyowal, chi quinrik ne chi xuwi quitzucuj ri utz chiwe ix, man quitzucuj tä cˈu ri utz chque niqˈuiaj chic, chi quiyac tzijtal, chi quibij tzij chbil tak iwib, chi quiban i nimal, chi i tuquim cˈu iwib. Quinoc il chiwe chi aretak quinopan chi jumul iwucˈ, ri nu Dios cäresaj nu qˈuixbal rumal iwech, quinokˈ cˈu riˈ rumal chi e qˈuia chiwe ri tzojer lok e macuninak, man qui yoˈm tä cˈu can u banic ronojel u wäch mac ri äwas u banic cho ri Dios xukujeˈ chquiwäch ri winak, xane xak are cäcaˈn na jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, cäcaˈn cˈu que ronojel u wäch etzelal jachique ri utz cäquil wi. Are baˈ urox mul waˈ ri quinopan iwucˈ. Ronojel ri cächomax rij rajwaxic cächomax waˈ rucˈ ri qui tzij quieb o we ne oxib kachalal ri cäquikˈalajisaj ri xbanic (jeˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic). Chque ri e macuninak can nabe, xukujeˈ chque conojel, cämic ri naj in cˈo wi, quinbij chi na jumul ri pixab ri xinya chiwe aretak xinopan iwucˈ chucamul, chi we quinopan chi jumul iwucˈ man quintokˈobisaj tä na i wäch. Te cˈu riˈ quiwil na ri tajin quitzucuj, chi ri Cristo, are cächˈaw iwucˈ rumal wech in. Ri Cristo cˈut man are tä jun winak ri man cˈo tä u chukˈab aretak cächˈaw iwucˈ, xane ri Areˈ cucˈut na ru chukˈab chixol. Pune kas tzij chi ri Cristo xcämisax cho ri cruz jeˈ ta ne chi man cˈo tä u chukˈab, cˈasal ri Areˈ cämic rumal ru chukˈab ri Dios. Ri uj xukujeˈ, pune ta ne man cˈo tä ka chukˈab junam jas ru banic ri Cristo, uj cˈasal cˈut junam rucˈ ri Areˈ rumal ru chukˈab ri Dios rech cujcowinic cujpatänin chiwe ix. Chichomaj baˈ pa ri iwanimaˈ we kas ix cojoninak che ri Cristo. Kas chinaˈ iwib jas ri i banic. ¿A mat quichˈobo chi ri Jesucristo cˈo pa ri iwanimaˈ, o we ne xak quibij chi ix cojoninak? Cwaj cˈut chi quiwetamaj chi ri uj man xak tä cäkabij chi uj cojoninak. Cäkaˈn cˈu orar pi wiˈ cho ri Dios rech ri ix man quiban tä ri man utz taj. Man are tä cˈu cäkaj cujilitajic chi ri uj cˈo ka noˈj, xane xak are cäkaj chi ri ix quiban ri kas utz, pune cäbixic chi xa man cˈo tä ka noˈj uj. Man cˈo tä cˈu jas cujcowinic cäkaˈn chrij ri kas tzij, xane xuwi are cäkatoˈ u wiˈ ri kas tzij. Rumal riˈ ri uj cujquicotic aretak man cˈo tä ka chukˈab, rech ri ix cäcˈoji i chukˈab. Cäkatakej cˈu u banic orar pi wiˈ rech kas jeˈ quixel na jas ri craj ri Dios. Quintzˈibaj cˈu bi we wuj riˈ chiwe mäjok quinopan iwucˈ, rech aretak quinopanic man rajwaxic taj quinyajan chiwe aretak quincoj ri takanic ri cˈo pa nu kˈab. Are takanic waˈ ru yoˈm ri Kajaw Dios chwe chuyaˈic u chukˈab ri i cojonic, man are tä chusachic i wäch ix. ¡Chˈabej chic, kachalal! Chuqˈuisbal ronojel quinbij chiwe chi chicojo i chukˈab rech kas jeˈ quixel na jas ri craj ri Dios, chicuˈbisala i cˈux, xa jun chixchomanok, cˈol utzil chixol. We je riˈ quibano, ri Dios ri cuya uxlanem che ri iwanimaˈ, ri xukujeˈ sibalaj quixraj, cäcˈoji na iwucˈ. Chiyala rutzil i wäch chijujunal. Chitzˈumaj iwib chuwäch ri Dios chucˈutic chi quiwaj iwib. Conojel ri kachalal cojonelab cäquiya bi rutzil i wäch. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch. Chcˈol ta na ri rutzil ranimaˈ ri Dios iwucˈ, chcuˈbisax ta cˈu i cˈux iwonojel rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri cˈo iwucˈ amakˈel ronojel kˈij. Amén. In waˈ, ri Pablo, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Man in cojom tä cumal winak, man in takom tä cumal winak, xane rumal ri Jesucristo, xukujeˈ rumal ri Dios ka Tat ri xcˈastajisan ri Jesucristo chquixol ri cäminakib. Ri in, wachiˈl conojel ri kachalal ri e cˈo wucˈ, quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix, ix riˈ ri kachalal cojonelab ri ix cˈo pa tak ri tinimit re Galacia. Are ta baˈ ri Dios ka Tat, xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Ri Kajaw Jesucristo xujach rib rech cäcämisax rumal kech chutojic ri ka mac, che ka toric pu kˈab we uwächulew riˈ re etzelal. Jeˈ xuban waˈ rumal chi are waˈ u rayibal ri Dios ka Tat. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Dios cämic, xukujeˈ pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na! Amén. Sibalaj quincajmaj waˈ chi chanim tajin quiya can ri Dios, ri xixusiqˈuij rumal ri tokˈob ri xuban Cristo chke, tajin cˈu quitakej u tzijoxic jun “evangelio” chic ri jun chi wi. Man quinbij taj chi kas tzij cˈo chi jun kas “evangelio” chic, xane xa e cˈo jujun ri quixquisacho. E areˈ cäcaj cäquiqˈuex ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo. Pune ta ne jun chke uj, we ne jun ángel ri cäpe chicaj ri cutzijoj chiwe jun evangelio chic ri man junam tä rucˈ ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri ka tzijom uj chiwe, cäkˈat ta na tzij puwiˈ rumal ri Dios chi cäcˈäjisax u wäch ri areˈ. Jas ri ka bim nabe, xukujeˈ cämic quinbij chi jumul: We cˈo jun cutzijoj jun evangelio chic chiwe ri man junam tä rucˈ ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri ix cojoninak wi, cäkˈat na tzij puwiˈ rumal ri Dios chi cäcˈäjisax u wäch ri areˈ. ¿A are lo cwaj chi utz quinil wi cumal ri winak chi jeˈ quinbij wa? ¡Man are taj! Ri cwaj in are laˈ chi utz quinil wi rumal ri Dios. ¡We ta kas tzij waˈ chi are cwaj chi nim quinil wi cumal ri winak, man in tä baˈ jun kas patänil re ri Cristo! Chiwetamaj baˈ, kachalal, chi ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri quintzijoj chiwe, man are tä qui chomanic winak. Man xa tä jun winak xyoˈw waˈ chwe, man xa tä xintijox che rumal jachin jun, xane are ri Jesucristo xkˈalajisan waˈ chnuwäch. Ri ix i tom jas jeˈ ri xinban pa ri nu cˈaslemal nabe canok, aretak xintakej na ri e cojoninak wi ri winak aj Israel. Iwetam chi sibalaj xinban cˈäx chque ri winak ri e rech ri Dios, e are cˈu waˈ ri kachalal cojonelab. Are ta xwaj xinsach qui wäch. Aretak xintakej na ri e cojoninak wi ri winak aj Israel, ri in cˈo na más nu noˈj chrij waˈ we cojonic riˈ chquiwäch qˈuia chque ri nu winakil ri junam qui junab wucˈ pa tak ri kˈij riˈ. Je riˈ, rumal chi sibalaj xincoj nu chukˈab in chubanic ri qui nakˈatisam wi quib ri nu mam ojer. Are cˈu ri Dios xinuchaˈ tzaretak mäjok quil nu wäch, xinusiqˈuij chupatänixic rumal chi xutokˈobisaj nu wäch. Aretak xuchomaj chi utz jeˈ cubano, xubano chi quinwetamaj u wäch ri u Cˈojol pa wanimaˈ, rech quintzijoj ru Lokˈ Pixab chrij ru tobanic ri Areˈ chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Aretak jeˈ xbantaj waˈ, man xintaˈ tä u noˈj jachin jun winak chic. Man xineˈ tä pa Jerusalén chutaˈic qui noˈj ri xeboc che tak apóstoles nabe chnuwäch in, xane chanim xineˈ pa Arabia, te cˈu riˈ xintzelej chi jumul pa ri tinimit Damasco. Ocˈowinak chi oxib junab, te cˈu riˈ xineˈ pa ri tinimit Jerusalén. Are chiˈ xinwetamaj u wäch ri Pedro, olajuj kˈij cˈut xincˈoji na rucˈ ri areˈ. Man cˈo tä cˈu jun apóstol chic xinwil u wäch chilaˈ, xane xuwi ri Jacobo ru chakˈ ri Kajaw Jesús. Quinjiquibaˈ u bixic cho ri Dios chi ri tajin quintzˈibaj bi chiwe are ri kas tzij. Aretak xinel bi pa Jerusalén, xineˈ pa tak ri juyub re Siria xukujeˈ re Cilicia. Man etamtal tä cˈu nu wäch cumal ri kachalal cojonelab che ri Cristo ri e cˈo pa tak ri tinimit re Judea pa tak ri kˈij riˈ. Ri e areˈ xuwi qui tom u tzijol: “Ri achi ri xuban cˈäx chke nabe, cämic cutzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chrij ri cojonic ri xraj xusach u wäch nabe,” ―xecha riˈ. Xquiya cˈu u kˈij ri Dios rumal wech in. Ocˈowinak chi cajlajuj junab, te cˈu riˈ xineˈ chi jumul pa ri tinimit Jerusalén, wachiˈl ri Bernabé. Xukujeˈ xincˈam bi ri Tito wucˈ. Xineˈ pa Jerusalén rumal chi ri Dios xucˈut chnuwäch chi rajwaxic quineˈ jelaˈ. Chilaˈ pa Jerusalén xeintzijobej ri cˈamal tak qui be ri cojonelab pa qui tuquiel wi, xincˈut cˈu ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chquiwäch jas ri quintzijoj in chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Je waˈ xinbano rech cäquilo chi man xak tä lokˈ ri chac nu banom o ri quinban na chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. ¡Utz baˈ xquita ri xinbij! Che ri Tito ri cˈo wucˈ man xquicoj tä qui chukˈab chubixic chi rajwaxic coc retal ri ojer trato che ru cuerpo, pune ri areˈ man aj Israel taj. E cˈo cˈu jujun ri cäcaˈn che quib chi e cojonelab ri xak chcˈuyal xeboc chkaxol. Are ta xcaj chi xoc retal ri ojer trato che ri Tito. Ri e areˈ xeboc chkaxol xak che rilic jas cäkaˈn uj, ri uj tzokopital chi rumal ri Cristo pu kˈab ri ojer Pixab. Are cˈu cäcaj chi cujkˈax chi jumul pu kˈab waˈ. Man jubikˈ tä xkaya kib pa subic chque, rech ri ix cuyaˈ quitakej ri Kas Tzij re ri Evangelio. Ri tataˈib cˈamal tak qui be ri cojonelab ri e cˈo pa Jerusalén, man cˈo tä jun tijonic chic ri xquiya chwe in. Ri e areˈ, pune nimak qui banic, man cˈo tä we in chque. Ri Dios cˈut xak junam queril wi conojel ri winak. Man cˈo tä jun tijonic chic ri xquiya chwe, xane xquichˈobo chi kas tzij yoˈm pa nu kˈab ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, jeˈ jas ri Pedro yoˈm pu kˈab ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri winak aj Israel. Are cˈu ri Dios ri xtakow bi ri Pedro rech coc che apóstol chquixol ri winak aj Israel, are ri Areˈ xintakow bi in xukujeˈ rech quinoc che apóstol chquixol ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Ri Jacobo, ri Pedro, ri Juan, ri qui nimakil ri kachalal cojonelab, aretak xquichˈobo chi kas tzij ri Dios u yoˈm waˈ pa nu kˈab we chac riˈ ri nim u banic, xquichap ri ka kˈab, ri in wachiˈl ri Bernabé, chucˈutic chi cujcaj, xukujeˈ chucˈutic chi utz cäquilo chi ri uj cäkatzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Are cˈu ri e areˈ cäquitzijoj na waˈ we Evangelio riˈ chque ri winak aj Israel. Xuwi xquibij chi rajwaxic quenaˈtaj ri mebaˈib chke. Are cˈu waˈ xukujeˈ ri nu cojom nu chukˈab chubanic. Aretak cˈut xopan ri Pedro pa Antioquía, xajwataj na chi xinyaj chquiwäch conojel rumal chi kas tzij man utz tä ri tajin cubano. Ri areˈ cäwiˈ cucˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj. Aretak xeopan jujun winak aj Israel ri e takom bi rumal ri Jacobo, ri apóstol Pedro xutas rib chquij ri niqˈuiaj winak, man xwiˈ tä chi cucˈ. Jeˈ xubano rumal chi xuxej rib chquiwäch ri winak aj Israel ri e nakˈatalic chi coc retal ri ojer trato che ri qui cuerpo. Xukujeˈ ri niqˈuiaj cojonelab chic aj Israel xcaˈn que ri xuban ri Pedro, xak quieb chi qui wäch xcaˈno. Xukujeˈ ne ri Bernabé xuta ri xquibij, xuban re ri xcaˈn ri e areˈ. Aretak cˈut xinwilo chi ri Pedro cucˈ ri niqˈuiaj cojonelab chic man kas tä utz cäcaˈno, chi man jeˈ tä cäcaˈno jas ri cubij ri Kas Tzij re ri Evangelio, xinbij che ri Pedro chquiwäch conojel ri e cˈolic: “We ri at, at riˈ kas at jun winak aj Israel, caban awe jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj, ri man jeˈ taj jas ri cäcaˈn ri winak aj Israel, ¿jas che cacoj a chukˈab chubixic chque ri niqˈuiaj winak chic chi cäcaˈn que jas ri e nakˈatal wi ri winak aj Israel?” ―xincha che. Ri uj, uj winak aj Israel rumal chi jeˈ ka banic waˈ xil ka wäch. Ri uj, pune ta ne uj ajmaquib, man uj ajmaquib taj jeˈ jas ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj ri quepe pa niqˈuiaj tinimit chic. Pune ta ne je riˈ, ketam chi jun winak man jicom tä ri ranimaˈ riˈ cho ri Dios rumal ru banic ri cubij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, xane xuwi cäjicomataj ri ranimaˈ rumal chi cäcojon che ri Jesucristo. Rumal riˈ ri uj xukujeˈ uj cojoninak che ri Jesucristo rech cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios xa rumal chi uj cojoninak che ri Cristo, man rumal tä ru banic ri cubij ri Pixab. Man cˈo tä cˈu jun winak ri cäjicomataj ri ranimaˈ cho ri Dios rumal ru banic ri cubij ri Pixab. We cˈu aretak cäkaj chi cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios rumal ri Cristo, quel cˈu chi sak chi ri uj, uj ajmaquib, ¿a quel cubij lo riˈ chi ri Cristo are cäbanow ajmaquib chke? ¡Man jeˈ tä cˈu riˈ! We cˈu ri in quinyac chi lok jumul ri tijonic ri xinsach u wäch, queintijoj chi jumul ri winak che, mac riˈ ri quinbano. Ri in cˈut, jeˈ ta ne in cäminak chic chuwäch ri u Pixab ri Moisés. ¡Tzare ri Pixab xincämisanic! Jeˈ xincˈulmaj rech kas quincˈasi na chupatänixic ri Dios. Jeˈ ta ne in cäminak chic, in ripil cho ri cruz junam rucˈ ri Cristo. We je riˈ, man in tä chic in cˈaslic, xane are ri Cristo cˈasal chi pa ri wanimaˈ. Ri nu cˈaslemal cämic cho we uwächulew, are waˈ ri cˈaslemal ri xinriko rumal chi xincojon che ri Cristo ru Cˈojol ri Dios, ri xinraj, ri xujach rib pa ri cämical rumal wech. Ri in sibalaj nim quinwil wi chi ri Dios xutokˈobisaj ka wäch. Kas tzij man cwaj taj quinwetzelaj waˈ. We ta cuyaˈ cäjicomataj ri kanimaˈ cho ri Dios rumal ru banic ri cubij ri Pixab, xak ta baˈ lokˈ riˈ xcämisax ri Cristo. Ri ix, ix aj Galacia, ¡sibalaj man quita tä tzij! ¿Jachin lo ri xuban subunic chiwe, ri xixsubuwic rech man quinimaj tä ri Kas Tzij? Aretak xkatzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chiwe, kas utz xkaˈn chukˈalajisaxic waˈ chiwäch jas ri xuban ri Jesucristo, jas ri xcämisax ri Areˈ cho ri cruz. Xuwi baˈ cwaj chi quibij chwe: ¿A cˈo ri Lokˈalaj Espíritu pa iwanimaˈ rumal ru banic ri cubij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés? ¡Man jeˈ tä riˈ! ¿A mat rumal chi xicoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xito? ¡Jeˈ, je riˈ! ¿A are cˈu quichomaj u qˈuisic xak rucˈ ri i chukˈab ix ri xichaplej u banic rucˈ ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu? ¡Sibalaj baˈ man coc tä tzij riˈ pa i jolom! ¿A xak lokˈ i chˈijom qˈuia cˈäxcˈol pa ri i cˈaslemal? Cwaj baˈ chi kas tzij cˈo u patän waˈ chiwe. Aretak ri Dios cuya ri Lokˈalaj Espíritu chiwe xukujeˈ cuban tak cajmabal chixol, ¿jas che jeˈ cuban waˈ? Man cuban tä riˈ xa rumal chi quibano jas ri cubij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, xane rumal chi quita ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, xukujeˈ quicojo. Ri ka mam Abraham xcojon che ri Dios, rumal cˈu riˈ xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ ri areˈ. Kas rajwaxic baˈ chi quiwetamaj chi ri kas ralcˈual ri ka mam Abraham, e areˈ waˈ conojel ri quecojonic. Chupam ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic u bim lok ri Dios ojer chi cuban na jicom che ri canimaˈ ri niqˈuiaj winak chic ri man e aj Israel taj we quecojonic. Rumal riˈ xuya u bixic we utzalaj tzij riˈ che ri ka mam Abraham: “Ronojel qui wäch winak ri e cˈo cho ruwächulew quetewchitaj na rumal awech,” ―xcha che. Ri ka mam Abraham xcojonic, xurik cˈu ru tewchibal ri Dios. Xak je riˈ conojel ri quecojonic quetewchitaj na junam jas ri xban che ri areˈ. Conojel ri qui jiquibam qui cˈux chrij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, cäkˈat na tzij waˈ pa qui wiˈ rumal ri Dios chi cäcˈäjisax qui wäch. Tzˈibtal cˈu pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: “Jachin ri man cuban tä ronojel ri tzˈibtal chupam ri wuj re ri Pixab amakˈel ronojel kˈij, cäcˈäjisax na u wäch waˈ,” ―cächaˈ. Kas elinak cˈu chi sak chi man cˈo tä jun winak ri cäjicomataj ri ranimaˈ cho ri Dios rumal ru banic ri cubij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Cubij cˈu pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri winak ri jicom ranimaˈ cho ri Dios curik na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic rumal chi cäcojonic,” ―cächa riˈ. Are cˈu ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés man cubij taj chi rajwaxic cäcojon jun, xane cubij: “Jachin ri cunimaj ronojel we Pixab riˈ cäcˈoji na riˈ ru cˈaslemal rumal waˈ,” ―cächaˈ. Ri Cristo xujutoro, xujutoˈ rech man cuyaˈ taj cäkˈat tzij pa ka wiˈ chi cäcˈäjisax ka wäch xa rumal rech ri Pixab. Ri Areˈ xurik waˈ we cˈäx riˈ rumal kech uj. Tzˈibtal cˈu pa ru Lokˈ Pixab ri Dios, cubij: “Cäcˈäjisax na u wäch ronojel winak ri cäxecbax cho jun cheˈ,” ―cächaˈ. Je riˈ xuban ri Dios rech rumal ri Cristo Jesús cäyaˈtaj chque ri winak ri man aj Israel taj ri tewchibal ri xuchiˈj ri Dios che ri ka mam Abraham. Je riˈ rech konojel ri cujcojonic cäcˈoji pa kanimaˈ ri Lokˈalaj Espíritu ri xuchiˈj ri Dios. Kachalal, kesajmpe ka noˈj chrij ri cäcaˈn ri winak: Aretak jun winak cuban jun trato o jun testamento, cutzˈibaj can ru biˈ chupam, man cˈo tä cˈu jun winak chic ri cäcowinic cäturuwic, o cuya u wiˈ. Je cˈu riˈ ri Dios xubij chi cutewchij na ri ka mam Abraham xukujeˈ jun rachalaxic ri quil na u wäch pa tak ri kˈij ri quepe na. Man cubij tä ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Queutewchij na xukujeˈ ri rachalaxic ri quil na qui wäch,” jeˈ tä ne e qˈuia ri tajin cubij, xane cubij: “Jun rachalaxic ri quil na u wäch,” ri quel cubij waˈ chi are “xa jun”. Are cˈu ri Cristo waˈ. Ri cwaj quinbij are waˈ: Ri Dios xuban jun trato rucˈ ri ka mam Abraham, xujiquiba cˈu u bixic waˈ. Rumal waˈ ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés ri cˈä te xpe waˈ ocˈowinak chi quiejeb cientos rucˈ juwinak lajuj junab, man cäcowin tä chusachic u wäch waˈ we trato riˈ. Man cäcowin tä cˈu waˈ cubano chi mat cˈo chi u patän ri xuchiˈj lok ri Dios. We ta je riˈ ri cuya ri Dios chke, Are cuya waˈ xa rumal chi cujniman che ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, man xa tä baˈ are rumal chi ri Dios xuchiˈj lok waˈ. Ri Dios cˈut xa rumal chi xuchiˈj waˈ che ri ka mam Abraham, Are xusipaj waˈ che. We je riˈ, ¿jas cˈu u patän ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés? Are xyiˈ waˈ chucˈutic ri qui mac ri winak. Xuwi cˈu cˈo xupatänij waˈ cˈä xpe na ri Cristo ri rachalaxic ri ka mam Abraham ri xbixic chi quil na u wäch rumal chi che ri Areˈ xyiˈ wi ri xuchiˈj ri Dios. Ri Dios cˈut xtakan chuyaˈic ri Pixab cumal ri ángeles pu kˈab jun ri cächˈaw pa qui wiˈ ri winak rucˈ ri Areˈ. Are waˈ ri ka mam Moisés. Aretak ri Dios cˈo ri xuchiˈj che ri ka mam Abraham, xak xuwi che ri areˈ xubij wi waˈ. Man cˈo tä jun kˈaxal tzij xucojo, man cˈo tä jun ángel, man cˈo tä cˈu jun winak. ¿A quel lo cubij waˈ chi ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés cucˈulelaj ri xuchiˈj lok ri Dios? ¡Man jeˈ tä riˈ! We ta ri Pixab ri xyiˈc cäcowinic cuya cˈaslemal, te cˈu riˈ kas cäjicomataj na riˈ ri kanimaˈ cho ri Dios rumal ru banic ri cubij ri Pixab. Are cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij chi conojel ri e cˈo cho ruwächulew jeˈ ta ne e tzˈaptal pa cheˈ xa rumal ri qui mac. (Quel cubij waˈ chi e cˈo pu kˈab ri qui mac.) Je riˈ rech ri winak ri quecojon che ri Jesucristo cuyaˈ cäyiˈ na chque ronojel ri xuchiˈj ri Dios xa rumal ri qui cojonic. Aretak mäjaˈ cäpe ri Jun ri cujcojon na che, jeˈ ta ne chi uj tzˈaptal pa cheˈ rumal ri Pixab, keyeˈm cˈut chi cäpe ri Areˈ, cucˈut rib chkawäch. Je riˈ ri Pixab are chajil ke petinak lok chucˈamic ka be cˈä xpe na ri Cristo, rech aretak cujcojon che ri Areˈ cäjicomataj na ri kanimaˈ cho ri Dios. Cämic cˈut rumal chi petinak ri Jun ri cujcojon na che, ya man uj cˈo tä chi pu kˈab ri Pixab ri chajil ke ri xucˈam ka be. Iwonojel cˈut, ix ralcˈual ri Dios rumal chi ix cojoninak che ri Cristo Jesús. Iwonojel ri ix banom i kasnaˈ rech xa ix jun chic rucˈ ri Cristo, chˈuktal cˈu iwij rumal ri Areˈ jeˈ jas ri quibano quichˈuk iwib rucˈ ri i kˈuˈ. Man nim tä u banic cämic we jun winak are aj Israel, o are jun u wäch winak chic, we cächacunic, cˈo pu kˈab jun u patrón o we ne man cˈo tä u patrón. Man nim tä u banic we are achi o are ixok, rumal chi iwonojel xa ix jun chic rucˈ ri Cristo Jesús. We ri ix, ix rech ri Cristo, kas tzij baˈ riˈ ix rachalaxic can ri ka mam Abraham, quiwechbej cˈu na ru bim ri Dios chi cuya na. Ri cwaj quinbij are waˈ: Aretak ri ralcˈual jun winak cˈä acˈal na, cäyiˈ cˈu can rechbal, xak junam riˈ rucˈ jun chque ri patäninelab ri e cˈo pa ri ja, pune cˈu are rajaw conojel ri jastak. We acˈal riˈ, e cˈo winak ri quechajinic, ri xukujeˈ queilow ri jastak re ri areˈ cˈä quel na pa qui kˈab ri chajil tak re pa ri kˈij ru bim can ru tat ri acˈal. Je cˈu riˈ ri uj xukujeˈ. Aretak jeˈ ta ne uj acˈalab, uj cˈo pu kˈab ri qui takanic ri winak ajuwächulew, jas ri xquichomaj ri e areˈ. Aretak cˈut xopan ri kˈij, ri Dios xutak lok ru Cˈojol ri xil u wäch rumal jun ixok. Are ri Areˈ jun aj Israel xqˈuiyic, xunimaj cˈu ri qui Pixab ri winak riˈ. Je riˈ xubano rech ri uj, ri uj cˈo pu kˈab ri Pixab riˈ, cujtzokopitajic, cujoc cˈu che ralcˈual ri Dios. Chucˈutic cˈut chi ix ralcˈual chi ri Dios, ri Areˈ xutak lok ri Espíritu rech ri u Cˈojol pa ri iwanimaˈ. Ri Lokˈalaj Espíritu co curak u chiˈ, cubij: “¡Abba!” ri quel cubij: “¡Nu Tat!” ―cächaˈ. Rumal cˈu riˈ ri ix, ix ralcˈual chi ri Dios, man xak tä ix patäninel chic. Rumal chi ix ralcˈual ri Dios, ri Areˈ cuya na ri iwechbal rumal ri Cristo. Ri ix nabe canok aretak man kas tä iwetam u wäch ri Dios, xa i cojom iwib che qui patänixic tak tiox ri man kas e dios taj. Are cˈu ri cämic kas iwetam chi u wäch ri Dios, o ri jicom na u bixic are chi ri ix kas etamtal chi i wäch rumal ri Dios. ¿Jas cˈu che quiwaj quixtzelej chi jumul rucˈ ri ojer tak i chomanic ri man cˈo tä qui patän, ri man cˈo tä cächˈac chquij? ¿Jas cˈu che quiwaj quiya chi jumul iwib chunimaxic ri ojer tak i chomanic, jeˈ ta ne chi ix patänil tak que? Ri ix xak are quiban nimakˈij, quichajij jujun tak kˈij, jujun tak icˈ, jujun tak ajilabal, xukujeˈ jujun tak junab. (Quichomaj chi are waˈ cubano chi ix utz quixil wi rumal ri Dios.) Quinxej wib we ne xak lokˈ in chacuninak chixol chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Kachalal, quixinbochiˈj chi quiban iwe jas ri nu banom in, miya cˈu iwib pu kˈab ri Pixab. Ri in xukujeˈ nu banom we jas ri ix (ri man ix aj Israel taj, man ix cˈo tä cˈu pu kˈab ri Pixab). Ri ix, man cˈo tä jumul i banom cˈäx chwe. Ri ix cˈut iwetam chi xa rumal jun yabil xincanaj iwucˈ, xintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe nabe mul. Sibalaj cˈäx cˈu ri yabil ri xinriko. Man rucˈ tä cˈu riˈ chi cˈo cˈäx chwe xiwetzelaj ta nu wäch, xinipakchij ta apanok. Xane xinicˈulaj jeˈ ta ne in jun ángel rech ri Dios, jeˈ ta ne chi in, in riˈ ri Jesucristo. ¿Jas xibano chi man cˈo tä chic ri quicotemal ri xinaˈ nabe? Cuyaˈ quinbij chi kas tzij xinwilo jas ri rutzil iwanimaˈ chwe aretak xincˈoji iwucˈ. We ta xixcowinic xiwesaj ta riˈ ri i wakˈäch, xiya ta riˈ chwe che nu toˈic. ¿A xa ta cˈu xinban nu cˈulel chiwe rumal chi xinbij ri kas tzij? E cˈo juleˈ winak ri jeˈ ta ne sibalaj quixcaj, man utzil tä cˈut ri cäcaj chiwe. Are cäcaj quixquitas chkij, rech ri ix queˈ iwanimaˈ cucˈ ri e areˈ. Utz cˈut aretak e cˈo ri cäcaj cäcaˈn utzil chiwe rucˈ ri rutzil canimaˈ, man xuwi tä cˈu aretak in cˈo iwucˈ, xane rajwaxic waˈ amakˈel. Ix, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, jumul chic quinnaˈ cˈäx iwumal, jeˈ jas ri cˈäx ri curik jun yawab ixok. Quintakej cˈu na u chˈijic ri cˈäx riˈ rech jeˈ quixel na jas ri Cristo, kas cätakan cˈu na ri Areˈ pa iwanimaˈ. Cwaj ta na chi in cˈo iwucˈ chanim riˈ rech jun chi wi ri i chˈabexic cuyaˈ quinbano. ¡Sibalaj cˈu quinoc il rumal ri tajin quibano! Chibijmpe chwe, ix ri quiwaj quixcˈoji pu kˈab ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, ¿a mat cˈo jumul ri xoc pa i jolom jas ri cubij ri Pixab riˈ? Tzˈibtal chupam chi ri ka mam Abraham xecˈoji quieb u cˈojol, jun rucˈ ri ajicˈ, ri ixok ri u cojom che patänil re, ri jun chic rucˈ ri kas rixokil ri man xak tä patänil re. Ri ral ala ri ajicˈ xil u wäch ri areˈ jeˈ jas ri quil u wäch apachique acˈal. Are cˈu ri ral ala ri kas rixokil ri ka mam Abraham xil u wäch ri areˈ rech jeˈ quelic jas ri xuchiˈj lok ri Dios. Are cˈu jun cˈutbal waˈ chkawäch uj cämic. We quieb ixokib riˈ quinjunamaj cucˈ quieb trato. Ri nan Agar, ri ajicˈ, quinjunamaj rucˈ ri trato ri xuban ri Dios rucˈ ri ka mam Moisés puwiˈ ri nim juyub, Sinaí u biˈ. Ri winak ri quil qui wäch chupam we trato riˈ, jeˈ ta ne chi xa e cojom che patäninelab jas ri nan Agar. Ri nan Agar quinjunamaj rucˈ ri ojer trato ri xbantaj chilaˈ puwiˈ ri nim juyub Sinaí ri cˈo pa Arabia. Ri winak ri e cˈo pu kˈab waˈ we trato riˈ, e are jeˈ jas ri caˈnom ri winak aj Jerusalén cämic. Ri e areˈ cachiˈl ri calcˈual jeˈ ta ne e cojom che patäninelab rumal chi e cˈo pu kˈab ru Pixab ri Moisés. Are cˈu ri uj, uj riˈ rech ri cˈacˈ Jerusalén ajchicaj, man uj cˈo tä chi pu kˈab ri ojer Pixab riˈ. Are cˈu ri kas ka tinimit waˈ. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Chatquicotok, nan, at riˈ ri man catalcˈualan taj, ri man cˈo tä awal. Sibalaj chatquicotok, co carak a chiˈ rumal ri a quicotemal, pune man cˈo tä jumul a rikom ri cˈäx ri curik jun yawab ixok. Je riˈ, rumal chi queqˈuiar na ri ral ri ixok ri xjach canok chuwäch ri ixok ri cˈo rachajil, ―cächa ri tzˈibtal canok. Je cˈu riˈ, kachalal, jeˈ jas ri ka mam Isaac ri xuchiˈj ri Dios chi quil na u wäch, je riˈ ri uj, uj riˈ ri ralcˈual ri Dios rumal ri xuchiˈj ri Areˈ. Jeˈ jas ri xcˈulmataj ojer, ri ala ri xil u wäch jeˈ jas ri quil u wäch apachique acˈal cuban cˈäx che ri jun ri xil u wäch rumal ru chukˈab ri Espíritu rech ri Dios. Are cˈu je waˈ tajin cäcˈulmataj cämic. ¿Jas cˈu cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic? Cubij: “Chawesaj bi ri ajicˈ ri cojom che patäninel rachiˈl ri ral, rumal chi ri ral ri ixok ajicˈ riˈ man cäyiˈ tä rechbal junam rucˈ ri ral ri ixok ri kas cˈo rachajil,” ―cächaˈ. Je riˈ, kachalal, man uj jeˈ taj jas ri ral ri ixok ajicˈ ri xak cojom che patäninel, xane uj junam jas ri ral ri kas rixokil ri ka mam Abraham ri man xak tä patänil re. Man uj cˈo tä chi pu kˈab ri ojer Pixab. Ri Cristo cˈut Are xujesan pu kˈab waˈ. Chitakej baˈ ri u banom ri Jesucristo chiwe. Chiwila baˈ chi miya chi iwib jumul chic pu kˈab ri ojer Pixab jeˈ ta ne chi xak ix cojom chic che patäninelab. ¡Chitampe ri quinbij! In waˈ, ri Pablo, quintzijon iwucˈ. Quinbij chiwe chi we ri ix quiya iwib chi coc retal ri ojer trato che ri i cuerpo jas ri cäcaˈn ri winak aj Israel, man cˈo tä u patän riˈ chi ix cojoninak che ri Cristo. Jumul chic cwaj quinbij chque conojel ri achijab, chi we cäquiya quib chi coc ri retal ri ojer trato chque, tzrajwaxic wi riˈ cäcaˈn ronojel ri cubij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Ix ri quicojo chi rumal ru banic ri cubij ri Pixab cäjicomataj ri iwanimaˈ cho ri Dios, i tasom chi iwib chrij ri Cristo. I yoˈm can ri nimalaj u tokˈob ri Dios. Ri uj cˈut, rumal ri Lokˈalaj Espíritu ka cuˈbam ka cˈux chi ri Dios cuban na jicom che ri kanimaˈ rumal chi uj cojoninak che ri Cristo. We cˈu xa uj jun chic rucˈ ri Cristo Jesús, man cˈo tä u patän riˈ we cäcoj ri retal ri ojer trato che ri ka cuerpo o we man cäcoj tä riˈ. Ri cˈo u patän are laˈ chi uj cojoninak che ri Cristo. Are cˈu waˈ cäbanow chke chi kas quekaj conojel ri winak. Ri ix utz i banom petinak lok. ¿Jachin lo ri xcojow i cˈux rech man quinimaj tä chi ri kas tzij? Man are tä ri Dios ri xbanow waˈ rumal chi are ri Areˈ ri xixusiqˈuij rech quixcˈoji rucˈ. Iwetam cˈut chi “xa rucˈ jubikˈ chˈäm cächˈämirisax juntir ri kˈor re caxlan wa, cäwalij cˈu u wäch,” ―cächaˈ. (Je riˈ xukujeˈ ri jubikˈ tijonic ri man utz taj cäretzelaj na u wäch ronojel ri utzalaj tijonic.) Ri in cˈut cuˈl nu cˈux chrij ri Kajaw Jesús, chi ri ix man quiqˈuex tä ri i chomanic. Are cäcˈäjisax cˈu na u wäch rumal ri Dios jachin riˈ ri tajin cubano chi cäsach i cˈux, apachin ta ne ri areˈ. Ri in, kachalal, we ta xak are tajin quintakej u tzijoxic chi rajwaxic coc ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo ri achijab, mat cätzucux u banic cˈäx chwe in cumal ri winak aj Israel. We ta je riˈ, mat tzel cäquita ri winak riˈ ri u tzijoxic ru cämical ri Cristo cho ri cruz. Jachin cˈu tak ri cäquicoj qui chukˈab chiwe rech coc ri retal ri ojer trato che ri i cuerpo, banom ta wi chi cäquikˈat apan ri qui cuerpo ri e areˈ. Ri ix cˈut, kachalal, ix siqˈuim rech quixtzokopitaj pu kˈab ri ojer Pixab. We je riˈ, xuwi baˈ michomaj chi cuyaˈ quiban ri xak i rayibal ix, xane chitoˈla iwib rumal chi quiwaj iwib. Je riˈ, rumal chi ronojel ri cubij ri Pixab cuban tzˈakat waˈ rumal we takanic riˈ: “Chawaj ri awach winak jas ri at cawaj awib,” ―cächaˈ. We cˈu jeˈ quibano jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ xa cäquipakˈ quib, chiwila baˈ iwib chi miqˈuis ne iwib pa tak ri chˈoj. Ri cwaj quinbij in chiwe, are waˈ: Chiya che ri Lokˈalaj Espíritu chi cätakan ri Areˈ pa ri iwanimaˈ rech man quiban tä ri i rayibal ri man utz taj. Ri ka rayibal ri man utz taj cucˈulelaj u wäch ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios. Ri Lokˈalaj Espíritu cˈut cucˈulelaj u wäch ri ka rayibal ri man utz taj. We quieb riˈ cäquicˈulelaj quib. Rumal riˈ ri ix man quixcowin taj quibano jachique ri quiwaj. We cˈu are ri Lokˈalaj Espíritu cätakan pa ri iwanimaˈ, man ix cˈo tä riˈ pu kˈab ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Kˈalaj ri cäcaˈn ri winak ri qui jachom quib chubanic xak jas ri qui rayibal ri e areˈ. Jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Cäcaˈn cˈu ri etzelal ri sibalaj äwas u banic cho ri Dios xukujeˈ chquiwäch ri winak. Cäcaˈn cˈu ronojel u wäch ri man utz taj ri cäquirayij, ri xa qˈuixbal u banic. Man xuwi tä waˈ, xane cäquikˈijilaj tak tiox, xukujeˈ cäcaˈn itzinic. Cäcaˈn qui cˈulel chbil tak quib, amakˈel cˈut cäquiyac tak chˈoj. Cˈäx cäquinaˈ chquij niqˈuiaj winak chic, chanim cäpe coyowal. Xuwi cäquitzucuj ri quech ri e areˈ, man cäquichomaj tä ri quech niqˈuiaj chic. Man curik tä rib ri qui chomanic, xane xak cäquitasala quib chbil tak quib. Xukujeˈ cäquirayij ri quech niqˈuiaj winak chic, quecämisanic, quekˈabaric, cäquiya u wiˈ ri cäquitijo. Xukujeˈ cˈo niqˈuiaj chic ri junam rucˈ waˈ ri cäcaˈno. Quinbij chi cˈu apan chiwe jas ri nu bim can nabe, chi ri quebanow waˈ we riˈ man queopan tä na rucˈ ri Dios rech cätakan ri Areˈ pa qui wiˈ. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu cubano chi cäkaj kib, chi kas cujquicotic, chi cuxlan na ri kanimaˈ, chi cäkachajij paciencia, chi cujchˈawic, cäkaˈn utzil chque niqˈuiaj, chi utz ri ka cˈaslemal, chi jicom ri kanimaˈ, man xak tä quieb ka chomanic. Ri Lokˈalaj Espíritu xukujeˈ cubano chi man cäkanimarisaj tä kib, chi man cäkaˈn tä xa jas ri cäkaj uj. Man cˈo tä cˈu jun pixab ri cubij chi man cuyaˈ taj queban waˈ we riˈ. Ri e rech ri Cristo, jeˈ ta ne qui ripom cho ri cruz ronojel ri qui rayinic ri man utz taj, ronojel ri man utz taj ri craj ri canimaˈ. We yoˈm ri ka cˈaslemal rumal ri Lokˈalaj Espíritu, kaya baˈ chi ri Areˈ cätakan pa ka wiˈ pa ronojel ri cäkaˈno. Man cuyaˈ taj cäkanimarisaj kib, rumal chi we je riˈ cäkaˈno, xa cäkayac koyowal chbil tak kib. Mäkanaˈ cˈu cˈäx chrij jun cojonel chic aretak curik utzil pa ru cˈaslemal. Kachalal, we cˈo jun cojonel cäriktaj pa mac, ix riˈ ri kas cätakan ri Lokˈalaj Espíritu pa ri iwanimaˈ, rajwaxic quitoˈ waˈ we cojonel riˈ rucˈ jun utzalaj iwanimaˈ rech cuban chi na ri kas utz pa ru cˈaslemal. Aretak quiban waˈ, are minimarisaj baˈ iwib, xane chinaˈ pa iwanimaˈ chi man nim tä i banic. Chiwila cˈu iwib chijujunal chi mixkaj ne ix pa mac xukujeˈ. Chitoˈla iwib ri jun rucˈ ri jun chic jeˈ jas ri cuban jun winak cutoˈ ri rachiˈl che ri rekaˈn. We jeˈ quiban ix, quinimaj riˈ ru Pixab ri Cristo. We cˈo jun cuchomaj chi kas nim u banic, ketam chi man kas tzij tä cˈu riˈ. Ri winak riˈ xa tajin cusub rib. Rumal riˈ rajwaxic chi chiwila iwib chijujunal jas ri i banom pa ri i cˈaslemal. We i banom ri kas utz, te cˈu riˈ cäcuˈbi na i cˈux rumal ri i banom ix. Man are tä quiwilo jas ri caˈnom niqˈuiaj chic. Chijujunal cˈut rajwaxic quichˈokobej ronojel ri cäpe na pa ri i cˈaslemal. Ri tajin cätijox che ru Lokˈ Pixab ri Dios, rajwaxic riˈ cuya jubikˈ re jas ri cˈo rucˈ, cuban cˈu ronojel u wäch utzil che ri tajin cuya ri tijonic. ¡Misub iwib! Ri Dios man cuya tä chque ri winak chi xa cäquetzˈbej u wäch ri Areˈ. Ronojel cˈu ri cutic jun winak, cäyac na ru wäch waˈ rumal. We jun winak xa are cuban ri etzelal ri cˈo pa ri ranimaˈ, are jeˈ ta ne ri tajin cutic jun itzel ticoˈn ri man utz tä u wäch, cuyac cˈu na riˈ jun cosecha re cämical. We cˈu jun winak are cubano jachique ri craj ri Espíritu rech ri Dios, are jeˈ ta ne chi tajin cutic jun utzalaj ticoˈn riˈ. Ri Lokˈalaj Espíritu cubano chi cuyac na jun cosecha ri man cäsach tä u wäch, are waˈ ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Mujcos baˈ chubanic ri utzil. Curik cˈu na jun kˈij ri cäkayac na ru wäch ri kaˈnom we man cäqˈuistaj tä ka cˈux rucˈ, cäkaya cˈu can u banic waˈ. Rumal riˈ, joropaˈ mul ri cujcowinic, kaˈna utzil chque conojel winak, más cˈu na chque ri kach tak cojonelab. Chiwilampe ri nimak tak tzˈib ri quinbano aretak quincoj ri nu kˈab in chutzˈibaxic waˈ we tzij riˈ chiwe. Conojel ri cäquicoj qui chukˈab chiwe rech coc ri retal ri ojer trato che ri i cuerpo, cäcaˈn waˈ xa rumal chi are cäcaj chi utz queil wi cumal ri winak, rech man cˈo tä jun cˈäx cäban chque pune cäquitzijoj ru cämical ri Cristo cho ri cruz. Xukujeˈ ne ri winak ri cojom ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo, man quecowin taj cäcaˈn ronojel ri cubij ri Pixab. Are xa cäcaj chi coc ri retal ri ojer trato chiwe rech cäquinimarisaj quib chiwij chubixic chi xecowinic xcaˈno chi xixniman che ri cäquibij. Are cˈu ri in, man cwaj taj quinnimarisaj wib xak pa we wi, xane xuwi rumal ru cämical ri Kajaw Jesucristo. Rumal cˈu ru cämical ri Areˈ cho ri cruz, jeˈ ta ne cäminak chi ruwächulew chwe in, xukujeˈ ri in, jeˈ ta ne in cäminak chic chuwäch ruwächulew. We kas tzij xa uj jun chic rucˈ ri Cristo Jesús, pune cojom retal ri ojer trato che ri ka cuerpo o man cojom taj, man are tä riˈ ri nim u banic, xane ri kas nim u banic are we banom cˈacˈ tak winak chke rumal ri Dios. Conojel baˈ ri cäcaˈno jas ri cubij we takanic riˈ, chuban ta ri Dios chque chi cuxlan ri canimaˈ, xukujeˈ chi quel ta u cˈux chque ri e areˈ, xukujeˈ chque conojel ri kas e rech ri Areˈ. Xuwi chi baˈ waˈ we cämic, are cˈu ri chuwek cäbij man cwaj tä chic chi cˈo jun cuya latzˈ chwe, o cuban jun u wäch cˈäx chwe, rumal chi ri yuc ri e cˈo che ri nu cuerpo kas cäquicˈutu chi in patänil re ri Kajaw Jesús. Kachalal, are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan na i wäch ix nimalaj iwonojel. Amén. In waˈ, ri Pablo, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Je waˈ nu banic rumal chi are u rayibal ri Dios. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chque ri winak ri e rech ri Dios, ri e cˈo pa ri tinimit Éfeso, ri cojonelab ri kas jicom ri canimaˈ, ri xa e jun rucˈ ri Cristo Jesús. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Kaya baˈ u kˈij ri Dios, ru Tat ri Kajaw Jesucristo, rumal chi uj u tewchim. U banom qˈuia u wäch tokˈob chke rumal chi xa uj jun rucˈ ri Cristo. U yoˈm chke ronojel u wäch utzil ri cäpe chilaˈ chicaj. Tzojer lok uj chaˈtal rumal ri Dios, uj ri uj cˈo pu kˈab ri Cristo, cˈä mäjok cäban ruwächulew rumal. Xujuchaˈ rech chˈajchˈoj ri kanimaˈ chuwäch ri Areˈ, rech man cˈo tä etzelal pa ri ka cˈaslemal. Xa cˈu rumal chi uj lokˈ chuwäch, rumal riˈ xuchomaj lok ojer chi cujucoj che ralcˈual rumal ri Jesucristo. Pa ranimaˈ cˈut xpe wi chi jeˈ cubano, rumal chi are ru rayinic. Rumal cˈu riˈ cämic cäkaya u kˈij ri Dios rumal ru tokˈob ri sibalaj nim u kˈij ri xuban chke. Rumal cˈu we nimalaj tokˈob riˈ, ri uj, xa uj jun chic rucˈ ri lokˈalaj u Cˈojol. ¡Ri Dios sibalaj nim ri tokˈob ri xuban chke aretak xujutoro, xujutzokopij pu kˈab ri Itzel! Are cˈu xa rumal ru cämical ru Cˈojol chi ri Dios xcowinic xusach ri ka mac. Sibalaj man cˈo tä cˈu jeˈ ri tokˈob ri xuban ri Dios chke, xuya cˈu ronojel u wäch ketambal, xukujeˈ xuya ri ka noˈj. Xukˈalajisaj chkawäch jas ri cˈo pa ranimaˈ ojer, ri u chomam lok pa re wi, ri man cˈo tä jun retam nabe. U chomam lok chi aretak copan ri kˈij, cuban na ri xuchiˈj lok. Are laˈ chi cuban na xa jun che ronojel, are ronojel ri cˈo chilaˈ chicaj xukujeˈ ri cˈo cho ruwächulew, cuya cˈu na pu kˈab ri Cristo rech cätakan ri Areˈ puwiˈ. Tzojer lok uj chaˈtal rumal ri Dios, uj ri uj cˈo pu kˈab ri Cristo rech cäkarik ke ri echbal junam rucˈ ri Areˈ. Are ri u chomam lok chi cuya na chke. Je waˈ xuban ri Dios ri cuban ronojel. Are jeˈ jas ru chomam petinak lok, ri utz cärilo. Je riˈ xuban ri Areˈ rech ri uj, ri xkajiquiba ri kanimaˈ chrij ri Cristo nabe, cäkaya na u kˈij ri Dios rech sibalaj cänimarisax na u kˈij. Ri ix xukujeˈ, aretak xita ri Kas Tzij, ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xtzijox chiwe rech rumal waˈ quirik na ru tobanic ri Dios, xixcojon che ri Cristo. Are chiˈ xcoj iwetal chi ix rech ri Dios rucˈ ri Lokˈalaj Espíritu ri xuchiˈj lok nabe. Aretak ri Lokˈalaj Espíritu cätakan pa ranimaˈ jun cojonel, are cˈutbal chi kas tzij cuya na ri Dios ronojel ri xuchiˈj chque ri winak ri e rech ri Areˈ aretak kas cätzˈakat qui toric. Je riˈ rech cäkaya na u kˈij ri Dios, rumal chi sibalaj nim u kˈij ri Areˈ. Ri in xinta u tzijol chi sibalaj quixcojon che ri Kajaw Jesús, xukujeˈ chi sibalaj queiwaj conojel ri winak ri e rech ri Dios. Rumal cˈu riˈ, aretak xinta waˈ, xintakej u yaˈic maltioxinic che ri Dios iwumal. Amakˈel ronojel kˈij quixnaˈtaj chwe, quinban cˈu orar pi wiˈ. Je riˈ quinbano rech ru Dios ri Kajaw Jesucristo, ri ka Tat ri sibalaj nim u kˈij, cuban ta na chiwe chi ri Lokˈalaj Espíritu cuya na ri i noˈj, xukujeˈ cukˈalajisaj ri Dios chiwäch rech kas quiwetamaj na u wäch ri Areˈ. Quintaˈ che ri Dios chi cuya na sakil pa ri i chomabal rech kas quiwetamaj jas riˈ ri quicuˈba wi i cˈux ri xixusiqˈuij wi. Jeˈ quintaˈ che rech quiwetamaj chi sibalaj nim, sibalaj jeˈlic ri cäquechbej na conojel ri winak ri e rech ri Areˈ. Xukujeˈ quintaˈ waˈ che ri Dios rech quiwetamaj chi sibalaj nim ru chukˈab ri Areˈ, man cˈo tä cˈu cäjunamataj wi waˈ. Are waˈ ri chukˈab ri u yoˈm chke uj ri uj cojoninak che. ¡Waˈ we riˈ are ri nimalaj u chukˈab ri kas cajmabal! Kas are cˈu waˈ ri chukˈab ri xucˈut ri Areˈ aretak xucˈastajisaj ri Cristo chquixol ri cäminakib, xutˈuyuba cˈu pa ru wiquiäkˈab chilaˈ chicaj. Are ri Cristo, ri xyiˈ che chi cätakan pa qui wiˈ conojel ri cˈo takanic pa qui kˈab, pune ta ne e ángeles. Xukujeˈ xyiˈ che chi cätakan pa qui wiˈ conojel ri takanelab ri sibalaj cˈo qui chukˈab, ri kˈatal tak tzij, ri cˈamal tak qui be ri winak, xukujeˈ puwiˈ ronojel u wäch takanic, man xuwi tä pa tak we kˈij riˈ, xane pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na. Ri Dios xubano chi ri Cristo cätakan puwiˈ nimalaj ronojel ri cˈolic, xukujeˈ xucoj ri Areˈ pa qui wiˈ ri kachalal cojonelab che Cajaw ri e areˈ, junam jas ri ka jolom cˈo puwiˈ ri ka cuerpo. Conojel ri kachalal cojonelab e areˈ quenucˈuw ru cuerpo ri Cristo waral cho we uwächulew. Je riˈ chi cumal ri cojonelab ri Cristo kas tzˈakat chic. Ri Areˈ cˈut kas cuban tzˈakat che ronojel ri cˈolic. Ri ix nabe canok jeˈ ta ne ix cäminak rumal ri iwetzelal, rumal ri i mac. Xpe cˈu ri Dios, xuya ri kas cˈaslemal chiwe junam rucˈ ri Cristo. Nabe canok xiban iwe ri mac jas ri cäcaˈn ri winak cho ruwächulew, xiban cˈu u rayibal ri jun ri cäbin pa ri sutzˈ mayul, ri cˈo u takanic pa qui wiˈ ri itzel tak espíritus. Are waˈ ri Itzel ri xa cuban u rayibal pa canimaˈ ri winak ri man queniman tä che ri Dios. Konojel ri uj xukujeˈ jeˈ xkaˈn waˈ nabe canok, xkaˈno jachique ri xkaj, xkanimaj ronojel ri xraj ri kanimaˈ rech cäkaˈn ri man utz taj, xukujeˈ xkaˈn apachique ri xkachomaj u banic. Rumal riˈ nabe canok are yaˈtal chke uj chi cäpe ri nimalaj royowal ri Dios pa ka wiˈ, cäcˈäjisax na ka wäch jas ri yaˈtal chque ri niqˈuiaj winak chic. Are cˈu ri Dios, rumal ri nimalaj rutzil ranimaˈ, sibalaj xel u cˈux chke. Sibalaj lokˈ xujrilo, pune ta ne nabe canok ri uj jeˈ ta ne uj cäminakib chuwäch ri Dios rumal ri ka mac. Xuya chke ri kas cˈaslemal junam rucˈ ri Cristo. Xa rumal ri nimalaj u tokˈob ri Dios ka rikom ru tobanic ri Areˈ. Man xuwi tä cˈu waˈ ru banom ri Dios chke, xane xukujeˈ xujucˈastajisaj junam rucˈ ri Cristo Jesús, xukujeˈ xuya chke chi cujtakan junam rucˈ Areˈ chilaˈ chicaj. Je riˈ xuban chke rech pa tak ri kˈij ri quepe na cuyaˈ cucˈutu chi sibalaj nim ru tokˈob pa ka wiˈ. Cuban cˈu na ronojel waˈ rucˈ ri nimalaj rutzil ranimaˈ ri xucˈut chkawäch rumal ri Cristo Jesús. Xa rumal ru tokˈob ri Dios ix toˈtajinak, rumal chi xixcojon che ri Cristo. Man rumal tä ri utzil ri i banom ix, xane xa u sipam ri Dios waˈ chiwe. Man are tä rumal ri utzil ri quibano chi ri Dios xuban tokˈob chiwe. Je riˈ rech man cˈo tä jun ri cuyaˈ cunimarisaj rib. Ri Dios cˈut, Are xujbanowic. Rumal ri Cristo Jesús xuban cˈacˈ che ri ka cˈaslemal rech cäkaˈn ronojel u wäch utzil. Ojer cˈu waˈ xuchomaj lok chi jeˈ cäkaˈno. Chnaˈtaj baˈ chiwe jas ri i banic nabe. Ri ix man ix aj Israel taj, rumal cˈu riˈ ri winak aj Israel ri cojom ri retal ri ojer trato chque cäquibij chbil quib: “Uj waˈ, uj rech ri circuncisión,” ―quechaˈ. Cäquibij cˈu chiwe chi ri ix man ix jun tä cucˈ, man cojom tä ri retal ri ojer trato chiwe, ―quecha riˈ. Nabe canok man ix cojoninak tä che ri Cristo. Man ix jun tä cucˈ ri winak aj Israel. Man cˈo tä iwetam chrij ri xuchiˈj ri Dios chque ri winak ri e chaˈtal rumal ri Areˈ, man cˈo tä cˈu iwe che ri xubij ri Dios pa tak ri ojer tak tratos ri xuban cucˈ. Man naˈtal tä ri Dios chiwe, man cˈo tä ri cuˈl wi i cˈux waral cho we uwächulew. Cämic cˈut ri ix xa ix jun rucˈ ri Cristo Jesús, ix ri nabe naj ix cˈo wi che ri Dios. Banom chiwe chi nakaj chic ix cˈo wi che ri Areˈ cämic xa rumal ru cämical ri Cristo. Ri Cristo Are cäyoˈw utzil chkaxol. Xuban xa jun tinimit chque ri quieb tinimit, ri winak aj Israel cachiˈl ri winak ri man e aj Israel taj. Xresaj ri kˈatebal ri tasowinak qui xoˈl, jeˈ ta ne jun tapya. Aretak xuya rib pa cämical cho ri cruz are chiˈ xusach u wäch ri cujcˈulelanic. Ri cujcˈulelanic are ri qui Pixab ri winak aj Israel ri cujutak chubanic qˈuia jastak. Ri Areˈ cˈut xuya utzil chquixol ri quieb tinimit. Xuban xa jun tinimit chque, jun cˈacˈ tinimit ri xa jun rucˈ ri Cristo Jesús. Rumal ru cämical cho ri cruz xerutzirisaj ri quieb tinimit rucˈ ri Dios, xuban chque chi xa e jun chic, xusach cˈu u wäch ri chˈoj chquixol. Xpe cˈu ri Cristo, xutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cubano chi cˈo utzil, cuban cˈut chi cuxlan ri canimaˈ conojel. Xutzijoj waˈ chiwe ix ri man ix aj Israel taj ri naj xixcˈoji wi che ri Dios nabe, xukujeˈ xutzijoj waˈ chque ri winak aj Israel ri más nakaj xecˈoji wi che. Rumal cˈu ri Cristo ri uj nimalaj konojel, we uj aj Israel o man uj aj Israel taj, junam cuyaˈ cujoc cho ri Dios ka Tat xa rumal ri Espíritu rech ri Areˈ. Rumal riˈ, ri ix ri man ix aj Israel taj, cämic ix ajtinimit chic, man xak tä ix aj que niqˈuiaj tinimit, man ix estranjerab tä chic, xane ix ajtinimit junam cucˈ conojel ri e rech ri Dios. Ri ix, nimalaj iwonojel ri ix, ix achalaxic chic rech ri Dios. Ix jeˈ jas jun ja. Ix yacom puwiˈ ri tacˈalibal ri xquicoj ri apóstoles xukujeˈ ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri abaj ri xcoj rumal ri Dios che tokˈebal re ri esquina rech ri ja, are ri Jesucristo. Are waˈ we abaj riˈ sibalaj nim u banic. Puwiˈ cˈu waˈ we tacˈalibal riˈ, ri Cristo, tajin cäyac wi waˈ we ja riˈ rumal ri Dios. Utz cˈu u banic tajin cäban che qui nutic ru tzˈakatil. Rumal ri Cristo conojel ri cojonelab, jeˈ ta ne e xan, tajin cäquinucˈ quib chubanic jun nimalaj ja ri tastalic rech chilaˈ cuyaˈ cäkˈijilax wi ri Kajaw Jesús. Ri ix xukujeˈ, ri xa ix jun rucˈ ri Cristo, tajin quinucˈ iwib cucˈ ri niqˈuiaj cojonelab chic chubanic jun ja jawijeˈ cäjeki wi na ri Dios rumal ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Areˈ. Xa rumal waˈ, ri in Pablo, chanim riˈ in cˈo pa cheˈ xa rumal chi xintzijoj ri Utzalaj Tzij chrij ri Cristo Jesús chiwe ix, ri man ix aj Israel taj. Tajin cˈu quinban orar pi wiˈ cho ri Dios. Ri ix iwetam chi waˈ chi ri Dios xel u cˈux chwe, xutokˈobisaj nu wäch, xuya cˈu pa nu kˈab rutzijoxic ru Lokˈ Pixab chiwe. Ri Dios xucˈut chnuwäch ri u chomam lok, ri man etamtal tä nabe. Nu tzˈibam chi cˈu waˈ chiwe rucˈ quieb oxib tzij. Aretak quisiqˈuij u wäch ri xintzˈibaj chiwe, quiwetamaj na riˈ jas ru chomanic ri Dios chrij ri Cristo ri man etamtal tä nabe, ri teˈ xkˈalajisax chnuwäch. Are cˈu waˈ, ri man xyiˈ tä can retamaxic waˈ chque ri winak ojer, cämic cˈut kˈalajisam chic rumal ri Dios chquiwäch ri lokˈalaj tak apóstoles, ri u takoˈn ri Areˈ, xukujeˈ chquiwäch ri lokˈalaj tak kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab rumal ri Espíritu rech ri Dios. Are cˈu waˈ ri man etamtal taj nabe: Rumal ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, ri winak ri man e aj Israel taj junam cäquechbej que ri cuya ri Dios chque ri winak aj Israel. Xukujeˈ xa e jun chi cucˈ, cäquicˈam cˈu na que ri xuchiˈj ri Dios rumal ri Cristo Jesús. Pune man takal tä chwe, xel u cˈux ri Dios chwe. Rumal ri nimalaj u tokˈob ri Areˈ, xuya pa nu kˈab chi quinpatänin che, quintzijoj ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Je riˈ ri xuban chwe rumal ri nimalaj u chukˈab. Ri in kas man nim tä nu banic chuwäch apachique cojonel ri man nim tä u kˈij chquixol conojel ri winak ri e chaˈtal rumal ri Dios. Pune ta ne je riˈ, ri Dios xutokˈobisaj nu wäch, xuya chwe chi quintzijoj chque ri winak ri man e aj Israel taj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cubij ri nimak tak utzil ri sibalaj cajmabal na ri queriktaj na rucˈ ri Cristo. Yoˈm cˈu chwe chi quinkˈalajisaj chquiwäch conojel ri winak ru chomam lok ri Dios ri banowinak conojel ri jastak. Man etamtal tä cˈu waˈ nabe pa ri ojer tak kˈij. Je riˈ xbantajic rech cämic cumal ri kachalal cojonelab quetamax ri qˈuia u wäch u noˈj, u chomabal ri Dios. Rumal riˈ conojel ri cˈo takanic pa qui kˈab pune ta ne e ángeles, xukujeˈ conojel ri kˈatal tak tzij ri cˈo qui takanic chicaj cäquetamaj na waˈ. Petinak lok ri Dios xuchomaj waˈ rech jeˈ cäban na riˈ rumal ri Cristo Jesús ri Kajaw. Rumal chi xa uj jun rucˈ ri Cristo cuyaˈ cujoc cho ri Dios, man cäkaxej tä kib, cuˈl cˈu ka cˈux chi je riˈ rumal chi uj cojoninak che ri Areˈ. Rumal riˈ quinbij chiwe chi mixbison rumal ri cˈäx ri tajin quinrik rumal iwech. Are tajin quinrik waˈ xa rech ri ix quirik utzil, rumal chi cänimar na i kˈij rumal. Rumal cˈu riˈ quinxuqui chubanic orar chuwäch ru Tat ri Kajaw Jesucristo. Chrij cˈu ri ka Tat esam wi qui biˈ conojel ri e cˈo pa ri caj, xukujeˈ ronojel achalaxic ri cˈo cho ruwächulew. Quintaˈ che ri Dios chi rucˈ ri qˈuialaj u wäch tewchibal ri cˈo rucˈ ri Areˈ ri quenimarisan u kˈij, cuya ta na ri nimalaj i chukˈab, cuwalijisaj ta cˈu na ri iwanimaˈ rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Je riˈ rech kas cäjeki na ri Cristo pa tak ri iwanimaˈ rumal chi quixcojon che, rech ri ix kas jicom ri iwanimaˈ quiwaj iwib nimalaj iwonojel, quitakej cˈu na u banic waˈ. We je riˈ quibano, kas quixcowin na quichˈobo junam cucˈ conojel ri cojonelab chi ri Cristo sibalaj cujraj, chi sibalaj nim ri rutzil ranimaˈ ri Areˈ. Man cˈo tä jeˈ wi, rumal chi sibalaj jeˈlic. Man cˈo tä jun chic ri junam rucˈ, man cuyaˈ taj cächˈobtaj waˈ kumal uj ri xa uj winak. Cwaj ta baˈ chi kas quiwetamaj ri rutzil ranimaˈ ri Cristo ri sibalaj nim na waˈ chuwäch ronojel ri cujcowinic cäkachomaj. Je riˈ rech are ri Dios ri kas cätakan pa ri iwanimaˈ, man cˈo tä chi jun chic. Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Dios ri cˈo nimalaj u chukˈab chubanic ronojel ri cäkataˈ che. Man xuwi tä cˈu waˈ ri cäkataˈ che cäcowin ri Areˈ chubanic, xane xukujeˈ cäcowin ri Areˈ chubanic más na chuwäch ri cujcowin uj cäkachomaj. Rumal ri nimalaj u chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu ri cˈo pa ri kanimaˈ cuban na ronojel waˈ. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Dios cumal ri kachalal cojonelab amakˈel ronojel kˈij, kumal uj nimalaj konojel ri ya uj jun rucˈ ri Cristo Jesús, man xak xuwi tä cämic, xane xukujeˈ pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na! Amén. Rumal waˈ in cˈo pa cheˈ rumal chi tajin quintzijoj ri Utzalaj Tzij chrij ri Kajaw Jesús. Quixinbochiˈj chi quiban ri utzil ri takal u banic pa ri i cˈaslemal jas ri rajwaxic cäcaˈn ri winak ri e siqˈuim rumal ri Dios jeˈ jas ri ix. Minimarisaj iwib, xane quixchˈawic, utz cˈu iwanimaˈ cucˈ conojel. Chichajij paciencia, chisacha cˈu i mac chbil tak iwib. Chicˈutuˈ chi quiwaj iwib rucˈ ru toˈic ri jun rucˈ ri jun chic. Chicojo i chukˈab rech cˈo utzil chixol, rech xa ix jun chic rumal ru tobanic ri Lokˈalaj Espíritu. Xa uj jun nimalaj konojel, xa cˈu jun ri Lokˈalaj Espíritu. Je riˈ xukujeˈ are xa jun ri cäcuˈbi ka cˈux chrij, ri uj siqˈuim wi rumal ri Dios. Xa jun ri Kajaw cˈolic, xa cˈu jun ri cujcojon che, xukujeˈ xa jun ri ka kasnaˈ. Xa jun ri ka Dios cˈolic, are cˈu ka Tat nimalaj konojel. Ronojel cˈo pu kˈab ri Areˈ. Cujucoj cˈu chubanic ronojel ri craj ri Areˈ, xukujeˈ ri Areˈ cˈo pa kanimaˈ nimalaj konojel. Yoˈm chke rumal ri Cristo jas ri cujcowin chubanic. Are jeˈ jas ri u chomam ri Areˈ pa ka wiˈ uj chkajujunal. Rumal riˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Aretak xpaki chicaj, xeucˈam bi rucˈ Areˈ ri xeutoro, xeuya cˈu can sipanic chque ri winak waral, ―cächaˈ. ¿Jas quel cubij waˈ chi xpaki chicaj? Quel cubij chi nabe xkaj bi cˈä chuxeˈ ri ulew ri sibalaj naj kajinak. Ri xkaj bi xeˈ ri ulew, are waˈ ri xpaki bi sibalaj chicaj, más jelaˈ puwiˈ ronojel ri caj chucˈutic chquiwäch conojel chi ri Areˈ, man cˈo tä cˈolibal ri mat cäriktaj wi. Tzare cˈut xyoˈw ri qui chac ri cojonelab chquijujunal. Jujun xeucoj che apóstoles, jujun chic xeucoj che kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, jujun chic xuya chque chi cäquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Niqˈuiaj chic xeucoj che cˈamal tak qui be ri cojonelab, jujun chi cˈut xeucoj che ajtijab. Je riˈ xuban chque ri cojonelab rech e cˈo ri quepatänin che ri Dios rucˈ ri quecowin chubanic. E are waˈ ri quebanow ri chac che qui qˈuiyisaxic ri cojonelab ri quenucˈuw ru cuerpo ri Cristo waral cho we uwächulew. Je riˈ rech nimalaj konojel cäjunamataj ka wäch rumal ri ka cojonic, kas cäketamaj cˈu na u wäch ri Cristo ru Cˈojol ri Dios. Kas cätzˈakat na ri ka chomabal, utz quel na ri ka cˈaslemal cho ri Dios, rech cujel ta na junam rucˈ ri Cristo. Man uj jeˈ tä chic jas ri acˈalab ri man xak tä jun quecˈoji wi, quebeˈ je waˈ je riˈ. Man cäkaj tä riˈ chi xak cujcˈam bi jawijeˈ chiˈ cumal niqˈuiaj winak ri quecˈutuw juleˈ tak tijonic chic ri xak quech achijab. We winak riˈ xak cäcaˈn subunic, cˈo ri itzel tak qui noˈj, cäquitzucuj jas cäcaˈno chi ri winak cäquicoj ri qui tijonic ri man kas tzij taj. Chuqˈuexwäch waˈ are rajwaxic chi cäkatzijoj ri kas tzij, cäkaj kib nimalaj konojel. Jas ri acˈalab queqˈuiyic, jeˈ rajwaxic cäkaˈn uj pa ronojel. Cätzˈakat cˈu na ri ka chomabal cho ri Dios, rech cujel ta na jas ri Cristo ri xa uj jun rucˈ. Are cˈu ri Areˈ cätakan pa ka wiˈ jeˈ jas ri ka jolom cˈo puwiˈ ri ka cuerpo. Rumal ri Cristo utz cäcaˈn conojel ru tzˈakatil ru cuerpo che qui rikic quib. Conojel cäquitoˈla quib, cäcaˈn cˈu ri qui chac chquijujunal. Je riˈ chquijujunal ru tzˈakatil ri cuerpo queqˈuiyic, conojel cäcaj quib, cäquitoˈla quib. (E are waˈ ri kachalal cojonelab ri quenucˈuw ru cuerpo ri Cristo waral cho we uwächulew.) Pa ru biˈ ri Kajaw Jesús are quinbij waˈ chiwe, quixinpixbaj cˈut chi miban chi iwe jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic ri man e cojoninak tä che ri Dios. Ri e areˈ xa cäquichomaj u banic ri man cˈo tä u patän. Jun wi ri qui chomabal, jeˈ ta ne chi e sachinak pa ri kˈekum. Man cˈo tä cˈu que ri cˈaslemal ri cuya ri Dios rumal chi man cˈo tä quetam. Abajarinak ri canimaˈ, man coc tä cˈu tzij pa qui jolom. We winak riˈ man cˈo tä chi qui qˈuixbal chquipalaj, qui jachom quib chubanic ronojel u wäch etzelal, jachique ri utz cäquil wi. Rucˈ sacˈajil xekaj chubanic ronojel u wäch mac, pune äwas u banic waˈ cho ri Dios, xukujeˈ chquiwäch ri winak. Ri ix cˈut man jeˈ tä waˈ ri xiwetamaj rucˈ ri Cristo. We kas xita ri xbix chiwe chrij ri Areˈ, iwetam cˈu ri kas tijonic. Are waˈ ri tijonic chrij ri kas tzij ri cäriktaj xak xuwi rucˈ ri Cristo. Miban chi baˈ jas ri xiban can ojer. Chiya can ri ojer i cˈaslemal, ronojel ri man utz taj ri ix nakˈatal wi nabe aretak ix sachinak rumal ru banic ri itzel tak i rayinic. Chiya baˈ chi cäban cˈacˈ che ri iwanimaˈ, xukujeˈ ri i chomabal. Chiqˈuexa ri i cˈaslemal jeˈ ta ne ri quicoj jun cˈacˈ atzˈiak. Are waˈ ri cˈacˈ i cˈaslemal ri yoˈm chiwe rumal ri Dios rumal chi are u rayibal ri Areˈ. Jun cˈaslemal waˈ ri kas jicom, xukujeˈ chˈajchˈoj. Chiya baˈ can u banic ri banow tzij, chibij ri kas tzij chbil tak iwib rumal chi ri uj nimalaj konojel, uj cojonelab ri cujnucˈuw ru cuerpo ri Cristo, cämic cˈut xa uj jun chic. We cäpe iwoyowal, miyaˈ chi cuban chiwe chi quixmacunic. Chocˈow ri iwoyowal chanim, cˈä mäjaˈ queˈ ri kˈij. Miya che ri Itzel chi cˈo jas ri cäcowin chubanic chiwe. Quinbij chque ri cäcaˈn ri elakˈ chi mäquiban chi waˈ, xane chquitzucuj qui chac. Chquicojo ri qui kˈab, ri quetambal chubanic jun chac rech cäquichˈac ri cäquitijo, xukujeˈ rech cˈo ri cäquiya chque ri cˈo qui rajwaxic. Mibij tzij ri man utz taj, xane chicojo ri tzij ri utz cätatajic, ri quetob chque jachin tak ri quetowic, xukujeˈ cuya utzil pa ri qui cˈaslemal. Miya bis che ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu, are ri cˈutbal chi ri ix kas tzij ix rech ri Dios, chi cätzˈakat cˈu na ri kˈij aretak quixtor na rumal ri Areˈ. Chiwesaj ronojel ri cˈäx ri cˈo pa tak ri iwanimaˈ, ronojel ri oyowal, ri cˈaˈnal, ri yajanic, ri yokˈonic, xukujeˈ ronojel u wäch etzelal. Xane chichˈabej iwib rucˈ utzil, chel i cˈux chbil tak iwib, chusachala rib i mac chbil tak iwib, jas ri Dios xusach i mac ix rumal ri Cristo. Rumal chi ri ix, ix ralcˈual ri Dios, ix lokˈ chuwäch, rajwaxic chi quitij i chukˈab chubanic iwe jas ri cuban ri Areˈ. Chiwaj baˈ iwib jas ri Cristo cujraj uj, xujach cˈu rib pa ri cämical che ka qˈuexwäch, jas jun alaj chij ri cäcämisax cho ri Dios che sipanic, ri sibalaj jeˈl cunaˈ wi ri Areˈ, jas ri ruxlab ri cˈocˈalaj cunabal ri cäporox chuwäch. Miban iwe jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Miban apachique u wäch mac ri äwas u banic cho ri Dios, o chquiwäch ri winak, mirayij qˈuia u wäch jastak ajuwächulew. Moc waˈ we chomanic riˈ pa ri i jolom. Man takal tä waˈ chiwe rumal chi ri ix, ix ralcˈual ri Dios. Micoj itzel tak tzij ri qˈuixbal qui bixic, mibij tzij ri man cˈo tä qui patän, o ri tzij ri man utz taj ri yacbal tzeˈ. Man yaˈtal tä cˈu waˈ chiwe, xane are utz na ri quibij tzij re maltioxinic che ri Dios. Iwetam cˈut chi conojel ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik kib, man cˈo tä qui pixab, conojel ri cäcaˈn ri etzelal ri xa cuban tzˈil che ri qui cˈaslemal, xukujeˈ conojel ri cäquirayij qˈuia u wäch jastak ajuwächulew ri e junam cucˈ ri juleˈ winak chic ri quekˈijilaj ri tiox ri xa e banom cumal winak, waˈ we winak riˈ man cuyaˈ taj queopan rucˈ ri Dios rech cätakan ri Cristo, ri Dios pa qui wiˈ. Cˈo baˈ jun mixsubuwic rucˈ tak tzij ri man cˈo tä qui patän. Rumal cˈu waˈ cäpe na ri nimalaj royowal ri Dios pa qui wiˈ ri winak ri man queniman tä che, cäcˈäjisax cˈu na qui wäch ri e areˈ. Miban baˈ iwe jas ri cäcaˈn waˈ we winak riˈ. Nabe canok jun wi ri i chomabal, jeˈ ta ne chi ix sachinak pa ri kˈekum. Cämic chi cˈut ix rech ri Kajaw Jesús. Rumal waˈ i qˈuexom ri i chomanic, quixcowin chic quixcaˈyic. Jeˈ ta ne chi xsakiric, ix cˈo chi pa ri sakil. Chibana baˈ jas ri takal u banic cumal ri winak ri e cˈo chic pa ri sakil. Jeˈ jas ri kˈij cuya ri sakil, cuban sak che ronojel, xukujeˈ ri ranimaˈ jun winak ri ya qˈuexom chic, cuban riˈ ri utzil, ri jicomal, ri kas tzij. Chicojo i chukˈab che retamaxic jachique ri utz cäril wi ri Kajaw Jesús. Miban iwe ri man cˈo tä u patän, jas ri cäcaˈn ri winak ri jeˈ ta ne e sachinak pa ri kˈekum, ri jun wi ri qui chomabal. Cheipixbaj cˈu ri winak ri jeˈ cäcaˈn waˈ, chikˈalajisaj chquiwäch chi man utz taj ri tajin cäcaˈno. Qˈuixbal cˈu u bixic chi sak ri cäcaˈn we winak riˈ chicˈuyal. Aretak cˈut quesax chi sak ronojel, kas cäkˈalajin na waˈ. Je riˈ, rumal chi ri sakil cukˈalajisaj na ronojel. Rumal riˈ cäbixic: At riˈ ri jeˈ ta ne catwaric, chatcˈastajok, chatwalij chquixol ri winak ri jeˈ ta ne e cäminakib rumal ri qui mac, ri Cristo cˈut cuya na sakil chawe, ―cächaˈ. Rumal riˈ kas chiwila na jas ri quibano. Miban iwe jas ri cäcaˈn ri winak ri man cˈo tä quetam, xane kas quichomaj na jas quibano, jeˈ jas ri cäcaˈn ri ajnoˈjab. Xak mitzak ri i kˈij, rumal chi cˈäx tak kˈij chic uj cˈolic. Man xak tä ix con, mäsach cˈu ri i chomanic, xane kas chitzucuj u chˈobic jas ru rayibal ri Dios. Mixkˈabaric rumal chi xak quixucˈam bi waˈ pa ri cˈäx. Xane chiya che ri Lokˈalaj Espíritu chi cätakan pa ri iwanimaˈ. Chitzijobela iwib rucˈ tak tzij ri e cˈo pa tak ri salmos, ri e cˈo pa tak himnos, ri cäquiya u kˈij ri Dios, xukujeˈ rucˈ tak ronojel u wäch tak bix ri cuya ri Dios chiwe. ¡Chixbixon che ri Dios! Chiya baˈ u kˈij ri Kajaw Jesús pa tak ri iwanimaˈ. Amakˈel chimaltioxij ronojel che ri Dios ka Tat pa ru biˈ ri Kajaw Jesucristo. Chixniman chbil tak iwib rumal chi nim quiwil wi ri Cristo. Ri ixokib ri e cˈulan chic cheniman baˈ chque ri cachajil, junam jas ri cäcaˈno, queniman che ri Kajaw Jesús. Je riˈ, rumal chi ri achi are cˈamal u be ri ixok, jeˈ jas ri ka jolom cˈo puwiˈ ri ka cuerpo, cucˈam cˈu ri ka be. Ri Cristo are cˈo pa qui wiˈ conojel ri cojonelab ri quenucˈuw ru cuerpo waral cho we uwächulew. Are Toˈl Ke nimalaj konojel ri uj cojonelab ri cujnucˈuw ru cuerpo. Jeˈ jas ri kachalal cojonelab queniman che ri Cristo, je riˈ xukujeˈ ri ixokib ri e cˈulan chic rajwaxic queniman chque ri cachajil pa ronojel. Ri achijab ri e cˈulan chic lokˈ chquila wi ri quixokil jeˈ jas ri Cristo lokˈ queril wi ri kachalal cojonelab, xujach cˈu rib pa ri cämical rumal quech. Je riˈ xubano rech cuban chˈajchˈoj che ri qui cˈaslemal, queutas cˈut rech queuya pu kˈab ri Dios. Jeˈ ta ne rucˈ joron xeuchˈaj wi aretak xuban sak che ri qui cˈaslemal rucˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios. Je riˈ rech queuya ri kachalal cojonelab chuwäch ri Areˈ chbil tak quib, sibalaj jeˈl na quebelic, chˈajchˈoj ri canimaˈ, man cˈo tä qui mac, man cˈo tä jas jun u wäch etzelal, xane sibalaj jeˈl ri qui cˈaslemal. Je cˈu waˈ ri rajwaxic cäcaˈn ri achijab ri e cˈulanic, lokˈ cäquil ri quixokil, jas ri cuban jun winak lokˈ cäril rib. Jachin ri lokˈ cäril wi ri rixokil, lokˈ cˈu cäril rib ri areˈ chbil rib. Man cˈo tä cˈu jun winak ri tzel cäril wi ru cuerpo, xane cutzuku, cärilij. Je cˈu waˈ cuban ri Cristo chque ri kachalal cojonelab. Je riˈ, rumal chi ri uj cujnucˈuw ru cuerpo ri Areˈ waral cho we uwächulew. Jeˈ ta ne uj u tiˈjal, uj u bakil. Jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Rumal waˈ jun achi queuya can ru nan u tat, cätuni cˈu rucˈ ri rixokil. Ri quieb riˈ xa e jun chic,” ―cächaˈ. Ri tajin quinbij sibalaj nim u banic waˈ. Man cˈo tä jun etamaninak waˈ nabe. Are cˈu ri quinbij, are quinbij chrij ri Cristo xukujeˈ ri kachalal cojonelab. Xukujeˈ quel cubij waˈ chi chijujunal ix rajwaxic lokˈ chiwila wi ri iwixokil jas ri quiban che iwib. Xukujeˈ baˈ ri ixok nim chrila wi ri rachajil. Ri ix, acˈalab, chixniman chque ri i nan i tat rumal chi ix cojoninak che ri Kajaw Jesús. Takal cˈu waˈ chi jeˈ quibano. Ri nabe takanic ri cubij ri Dios chi cˈo cuya chke we cäkanimaj are waˈ: “Nim cheawila wi ra nan a tat, rech carik utzil, xukujeˈ naj catcˈasi na cho we uwächulew,” ―cächa riˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Xukujeˈ ri ix, nan tat, xak miyac coyowal ri iwalcˈual, xane cheipixbaj lok pa ri qui nuchˈal, chicˈutu utzalaj noˈj chquiwäch rech quecojon che ri Kajaw Jesús. Ri ix, ajchaquib, chixniman chque ri i patrón waral cho we uwächulew. Nim cheiwila wi junam jas ri quibano, quixej iwib cho ri Dios. Muban quieb ri iwanimaˈ chubanic ri i chac, xane chibanaˈ jas ri quiban chupatänixic ri Cristo. Man xuwi tä utz quiban che qui patänixic aretak quixquilo rech utz quixquil wi, xane chichˈoboˈ chi ix patänil re ri Cristo. Chibana ru rayibal ri Dios ri cäpe pa iwanimaˈ. Cheipatänij cˈu ri i patrón rucˈ quicotemal, man xak tä quiqˈueyo. Chibana waˈ jeˈ ta ne are quipatänij ri Kajaw Jesús, man are tä ri winak. Iwetam cˈut chi ri Kajaw Jesús cuya na ru qˈuexel ri utzil ri cuban jun winak, we ri areˈ cuban ru chac, cˈo pu kˈab jun patrón, o cächacun jawijeˈ ri craj wi, rucˈ apachinok. Ri ix xukujeˈ, ri ix patrón, chibana ri utz cucˈ ri patänil tak iwe. Xak miban cˈäx chque. Chnaˈtaj chiwe chi ri Cajaw ri e areˈ xukujeˈ Are ri Iwajaw ix. Cˈo chilaˈ chicaj, cätakan cˈu pa ka wiˈ uj nimalaj konojel. Ri Areˈ cˈut junam queril wi conojel ri winak. Cämic, kachalal, are chitzucuj ri i chukˈab rucˈ ri Kajaw Jesús rech cˈo iwe ri nimalaj u chukˈab ri Areˈ. Chicojo ri toˈbal iwib ri cuya ri Dios, junam jas ri quicoj jun atzˈiak, rech man quixtzak tä rumal ri subunic ri cuban ri Itzel chiwe. Man uj cˈo tä che chˈoj chquij winak, xane are chquij itzel tak espíritus ajuwocaj ri quebin pa ri sutzˈ mayul, ri cˈo takanic pa qui kˈab. E areˈ ri nimak tak kˈatal tak tzij, ri nimak tak takanelab, ri quetakan puwiˈ ruwächulew. E areˈ itzel tak espíritus waˈ ri tajin quetakan pa tak we kˈij riˈ re kˈekum. Rumal riˈ chicˈama baˈ ronojel ri toˈbal iwib ri cuya ri Dios cämic, jas ri cuban jun soldado cucoj ri atzˈiak re chˈichˈ chutoˈic rib pa ri chˈoj. Je riˈ rech quixcowinic quitoˈ iwib chuwäch ri ka cˈulel pa ri cˈäxalaj tak kˈij aretak cäpe ri chˈoj. Je wa riˈ, aretak cocˈow ronojel co quixjeki na canok. ¡Co baˈ chixjekelok! Chicojo ri Kas Tzij jeˈ ta ne chi are ri pas ri ximibal i pam. Chibana ri jicomal pa ri i cˈaslemal jeˈ ta ne jun toˈbal uwo i cˈux waˈ quicojo. Chibana baˈ u banic iwib chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cuya utzil, jeˈ ta ne jun chic u wäch i xajäb ri quicojo. Rajwaxic baˈ xukujeˈ chi sibalaj quixcojonic, rumal chi are waˈ jeˈ ta ne jun nimalaj perepic chˈichˈ ri toˈbal iwib ri quiwucˈaj. Rucˈ waˈ quixcowinic quichup na ronojel ri qˈuiäkbal ri quenicowic ri cuqˈuiäk ri Itzel chiwij. Ru tobanic ri Dios are waˈ chicojo che toˈbal i jolom. Ru Lokˈ Pixab ri Dios are chicojo jeˈ ta ne are jun espada (machete) ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu chiwe. Chibana ronojel waˈ rucˈ oración. Chitaˈ ru tobanic ri Dios, chibochiˈj cˈu ri Dios amakˈel ronojel kˈij, junam jas ri u cˈamic i be ri cuban ri Lokˈalaj Espíritu. Rech quixcowin chubanic waˈ, chixcˈascˈatok, mixej baˈ iwib. Chitakej cˈu u banic oración. Chibana orar pa qui wiˈ ri winak ri e rech ri Dios, ri cojonelab. Chibana orar pa nu wiˈ in xukujeˈ, rech aretak quinchˈawic ri Dios cuya ru tzij pa ri wanimaˈ, man quinxej tä cˈu wib quinkˈalajisaj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri man etamtal tä can nabe. In takom rumal ri Dios, in petinak chuqˈuexel ri Areˈ rech quintzijoj ri Evangelio, pune ta ne in cˈo pa cheˈ cämic riˈ xa rumal waˈ. Chibana baˈ orar rech man quinxej tä wib quintzijoj waˈ we tzij riˈ jas ri rajwaxic quinbano. Ronojel ri nu banom xukujeˈ ri tajin quinbano, are ri kachalal Tíquico cubij na waˈ chiwe. Ri areˈ, are jun lokˈalaj kachalal, utz cuban chupatänixic ri Kajaw Jesús pa ru chac ri Areˈ. Rumal riˈ tajin quintak bi ri areˈ iwucˈ rech cukˈalajisaj na ronojel chiwe. Je riˈ kas quiwetamaj jas ri kaˈnom uj waral, cäwalijisax ta cˈu na ri iwanimaˈ ix rumal waˈ. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cäyoˈw uxlanem che ri canimaˈ ri kachalal, cubano chi cäcaj quib, chi kas tzij quecojonic. Are ta baˈ ri Dios cätokˈobisan qui wäch conojel ri kas cäcaj ri Kajaw Jesucristo rucˈ ri rutzil ranimaˈ ri man cäqˈuextaj taj, are laˈ chi sibalaj lokˈ cujril wi ri Areˈ. Amén. In waˈ, ri Pablo, wachiˈl ri Timoteo, uj patänil tak re ri Jesucristo. Cäkatzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chque conojel ri kachalal ri e rech ri Dios ri e cˈo pa ri tinimit Filipos, ri xa e jun rucˈ ri Cristo Jesús. Cäkatzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix iwonojel junam cucˈ ri cˈamal tak i be, ri obispos xukujeˈ ri diáconos. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Amakˈel aretak quixnaˈtaj chwe, quinya maltioxinic che ri Dios. Aretak quinban orar, amakˈel quinbochiˈj ri Dios pi wiˈ ix nimalaj iwonojel rucˈ quicotemal. Je riˈ quinbano rumal chi ri ix, ix chacuninak wucˈ chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio tzpa ri kˈij ri xinchap u banic waˈ cˈä xopan na we cämic riˈ. Kas wetam in chi ri Dios ri xuchap u banic we kas utzil riˈ pa ri iwanimaˈ cutakej na u banic waˈ cˈä copan na ri kˈij ri cätzelej lok ri Kajaw Jesucristo. Yaˈtalic chi je waˈ ri nu chomanic chiwij rumal chi sibalaj ix lokˈ chnuwäch in, xukujeˈ rumal chi junam tajin cäkacochij ronojel u wäch u tokˈob ri Dios pa ka wiˈ. Je riˈ pune ta ne in cˈo pa cheˈ, pune ta ne in cˈo chquiwäch ri kˈatal tak tzij chukˈalajisaxic chi ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio are ri kas tzij. Cho ri Dios cˈo wi waˈ chi sibalaj quixwaj nimalaj iwonojel, jeˈ jas ri Jesucristo cujraj uj. Aretak quinban orar pi wiˈ quintaˈ che ri Dios chi sibalaj quiwaj na más iwib, xukujeˈ chi cäcˈoji na nimalaj i noˈj, nimalaj iwetambal, rech quixnaˈw chubanic ronojel. Je riˈ ri quintaˈ che ri Dios rech quixcowin chuchaˈic jachique ri utz na u banic cho ri Dios. We je riˈ quibano, utz na ri i cˈaslemal, chˈajchˈoj riˈ, man cˈo tä etzelal chupam. Aretak cˈut cäpe ri Cristo, man cˈo tä mac riˈ cäriktaj na chiwij. We je riˈ quibano, ri Jesucristo cuban na chi ri i cˈaslemal are jeˈ ta ne jun utzalaj jachˈ ri sibalaj qˈuia chomak tak jal queyac na chrij. Je riˈ ri i cˈaslemal we cˈo qˈuia u wäch utzil i banom. Cänimarisax baˈ u kˈij ri Dios, cäyiˈ cˈu na u kˈij iwumal. Kachalal, cwaj chi quiwetamaj chi ri cˈäx ri nu rikom in, kas tobaninak waˈ chukˈalajisaxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chquiwäch ri niqˈuiaj winak chic. Je riˈ, rumal chi conojel ri soldados re ri nimalaj kˈatbal tzij, xukujeˈ ri niqˈuiaj winak chic ri e cˈo waral quetam chi in cˈo pa cheˈ xa rumal chi quinpatänin che ri Cristo. Rumal cˈu rech waˈ xa jubikˈ man conojel ri kachalal qui jiquibam qui cˈux chrij ri Kajaw Jesús rech man cäquixej tä chi quib, xane cäquicoj qui chukˈab chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Kas tzij e cˈo jujun ri cäquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo xa rumal chi cˈäx cäquinaˈ chwe, cäcaj cäquinimarisaj quib chnuwäch. Xa chˈoj cäcaj ri e areˈ. Juleˈ chic cäcaˈn waˈ rucˈ utzalaj qui chomanic. E cˈo jujun chic ri cäquitzijoj ri Utzalaj Tzij chrij ri Cristo xa rumal chi qui tasom quib chkij, xa cˈu cˈo ri cäcaj ri e areˈ chbil tak quib, man utz tä cˈu ri qui chomanic. Xak are cäcaj chi quinrik chi na niqˈuiaj bis chic waral pa cheˈ. Are cˈu ri juleˈ kachalal chic sibalaj quincaj, cäquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio rumal chi quetam chi ri in, in cˈo waral pa cheˈ chukˈalajisaxic chi ri Evangelio are ri kas tzij. ¿Jas ta cˈu ne ri cäbanic? Ri in quinbij: Utz laˈ chi cätzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Cristo chquiwäch ri winak, ―quinchaˈ. We utz ri qui chomanic, we man utz taj, ¡quinquicot cˈu rumal waˈ, chi cätzijox ri Evangelio! Xukujeˈ sibalaj quintakej na quicotemal. Je riˈ, rumal chi wetam in chi utz quinel na pa ronojel, xukujeˈ chi quintzokopix na. Je riˈ, rumal chi tajin quiban orar pa nu wiˈ, xukujeˈ rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Kajaw Jesús quinutoˈ na pa ronojel. Je riˈ, rech cäbantaj ri quinweyej, ri kas nu rayinic. Are laˈ chi man quinqˈuix tä che ri Cristo, xane chi quintzijoj ru banic ri Areˈ waral junam jas ri nu banom amakˈel, man quinxej tä wib. Je riˈ cwaj quinbano rech cänimarisax na u kˈij ri Cristo wumal in. Je riˈ we ri Dios cuya na ri nu cˈaslemal, we cˈu ne xa quincämic. Ri nu cˈaslemal cämic, are quincoj che ru patänixic ri Jesucristo. We quincämic, man cˈäx tä riˈ rumal chi xa utzil quinriko. We cˈu cˈo na ri nu cˈaslemal waral cho we uwächulew, are utz riˈ rech quincoj waˈ che ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Man wetam taj jachique ri utz na u chaˈic, we are ri quincämic, we cˈu ne are ri quincˈasiˈc. Cˈäx chwe ru chaˈic jachique ri utz na. Cwaj quincˈoji na iwucˈ, xukujeˈ cwaj quincämic, quinel cho ruwächulew rech quinecˈol rucˈ ri Cristo. ¡Are sibalaj utz na quinwil waˈ! Pune ta ne je riˈ, are utz na chiwe ix we cˈo na nu cˈaslemal waral, quincanaj cˈu na iwucˈ. Wetam in chi kas tzij quincanaj na canok, quincˈoji na iwucˈ cho we uwächulew che i toˈic rech quitakej na ri i cojonic che ri Cristo, xukujeˈ rech quixquicot na rumal waˈ. Aretak quinopan na iwucˈ jumul chic, cuyaˈ quinimarisaj na u kˈij ri Cristo Jesús rumal wech in. Chiwila baˈ iwib rech ri i cˈaslemal ronojel kˈij kas cukˈalajisaj chi i cojom ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, rech yaˈtalic chi cäbix chiwe chi ix cojoninak che ri Cristo. Je riˈ, we quinopan na iwucˈ jelaˈ che iwilic, we ne naj in cˈo wi chiwe, cwaj quinta u tzijol chi jicom ri iwanimaˈ chrij ri Cristo, man cuban tä quieb i cˈux, man cˈo tä cˈu chˈoj chixol. Cwaj quinta u tzijol chi ri ix junam tajin quixchacunic chutzijoxic ri Kas Tzij re ri Evangelio. Xukujeˈ cwaj chi man quixej tä iwib chquiwäch ri winak ri cäcaˈn qui cˈulel chiwe. Je riˈ quikˈalajisaj chquiwäch ri e areˈ chi xa cäsach na qui wäch. We je riˈ quibano, man quixej tä iwib, are etal waˈ chiwe rumal ri Dios chi quirik na ru tobanic ri Areˈ. Yaˈtal cˈu chiwe ix rumal ri Cristo chi quixcojon che ri Areˈ, quixpatänin che. Man xuwi tä cˈu waˈ, xane xukujeˈ chi quirik cˈäx rumal rech ri Areˈ. Ri ix, ri in, junam tajin cujchacunic, tajin cujchˈojin rucˈ ri Itzel. Iwilom ix petinak lok jas ri nu banom, nu tijom nu chukˈab quinchacunic, quinchˈojinic. Cämic cˈut tajin quitatabej u tzijol chi cˈä tajin quinrik cˈäx pa we chˈoj riˈ ri in cˈo wi. Je cˈu riˈ iwetamam baˈ jas ri cuban ri Cristo cuwalijisaj ri iwanimaˈ, cucuˈbisaj i cˈux, rumal chi ix lokˈ chuwäch. Iwetam xukujeˈ chi ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Cristo cˈo pi wiˈ. We kas iwetamam chi kas cäpax u cˈux ri Cristo chiwe, cutokˈobisaj i wäch, chibana baˈ chi sibalaj quinquicotic. Chiwaj baˈ iwib. Chixchacun junam rech man cˈo tä chˈoj chixol, rech quinaˈ pa ri iwanimaˈ chi xa ix jun, xa jun ri i chomanic. Xa je riˈ quiya quicotemal chwe. Mitzucuj xak xuwi ri iwe ix, minimarisaj baˈ iwib. Nim cˈu cheiwila wi ri niqˈuiaj chic. Chibana ix chi man nim taj quiwil wi iwib. Cˈo jun chiwe mutzucuj xak xuwi ri utz che ri areˈ, xane are chutzucuj u banic utzil chque ri niqˈuiaj chic. Chcˈol ta iwucˈ ri chomanic ri xcˈoji rucˈ ri Kajaw Jesucristo. Ri Areˈ man xuchomaj tä u banic che rib chi junam rucˈ ri Dios, pune jeˈ kas tzij chi ri Areˈ junam rucˈ. Xane xuya can ri kas u banic, xil u wäch junam jas jun winak ajwaral, xoc che patänil que ri winak ajuwächulew. Aretak kas winak chi ri Areˈ, ri Jesús man nim tä xril rib. Xniman che ri Dios ru Tat pa ronojel, xurik cˈu ri qˈuixbal cämical cho ri cruz jeˈ ta ne chi are jun banal etzelal. Rumal waˈ ri Dios xuya che ri Jesús chi nim na u kˈij chquiwäch conojel, xukujeˈ xuya che chi nim quil wi na ru biˈ ri Areˈ chuwäch ri qui biˈ conojel. Jeˈ xubano rech aretak cäquito chi cäbix ru biˈ ri Jesús, conojel quexuquiˈc, conojel ri e cˈo chilaˈ chicaj, conojel ri e cˈo cho ruwächulew, xukujeˈ conojel ri e cˈo chuxeˈ rulew. Je riˈ rech conojel cäquichˈobo, cäquibij chi ri Jesucristo are ri Kajaw, je riˈ cˈut cänimarisax na u kˈij ri Dios ka Tat. Je riˈ, lokˈalaj tak kachalal, jas ri i banom amakˈel aretak in cˈo iwucˈ, chixniman chwe pa ronojel, pune naj in cˈo wi chiwe cämic. Chibana baˈ ri cukˈalajisaj chi kas tzij i rikom ru tobanic ri Dios. Jeˈ chibana waˈ, nim chiwila wi ri Dios, chixej iwib chuwäch. ¡Minimarisaj baˈ iwib! Je riˈ, rumal chi are ri Dios ri tajin cuya ri lokˈalaj u rayibal pa ri iwanimaˈ. Tajin cubano chi quiwaj quiban utzil, quixutoˈ cˈu na rech quixcowin chubanic jas ri u chomam lok. Chibana ronojel rucˈ utzil, man rucˈ tä chˈoj, man rucˈ tä oyowal. Je riˈ rech ri winak man xa tä ne jubikˈ mac cäquirik chiwij. We je riˈ quibano, kˈalaj chquiwäch chi kas tzij ix ralcˈual ri Dios ri quiban utzil chquixol ri winak ri cäcaˈn etzelal, ri man queniman tä che ri Dios. We quiban ronojel rucˈ utzil, quiya na sakil chque ri winak jas ri chˈimil ri quejuluw chakˈab pa ri kˈekum. Je wa riˈ quicˈut na chquiwäch ri winak ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cuya qui cˈaslemal. We jeˈ quibano, quincowinic quinquicot na in iwumal pa ri kˈij ri cäpe na ri Kajaw Jesucristo. Je riˈ quinwetamaj na chi man xak tä lokˈ xinchacun iwucˈ, man xak tä cˈu lokˈ xinya ri tijonic re ri evangelio chiwe. Pune quincämisaxic, cäturuwisax ne ri nu quiqˈuel cho ri Dios, quinquicot na. Quinquicot iwucˈ ix iwonojel we ri nu cˈaslemal cäcoj na chubanic tzˈakat che ri patäninic ri tajin quiban ix cho ri Dios jeˈ ta ne chi are jun sipanic ri quiya che rumal chi quixcojonic. Cwaj cˈut chi xukujeˈ quixquicot ix wucˈ in we ri Dios cuya chwe chi je riˈ nu cämisaxic cäbanic. We are ru rayinic ri Kajaw Jesús, cwaj quintak bi ri Timoteo iwucˈ cämic riˈ. Quinquicot cˈu na aretak ri areˈ cutzijoj chwe ronojel ri i banom jelaˈ. Cwaj quintak bi ri Timoteo rumal chi man cˈo tä chi jun ri junam u chomanic wucˈ in, ri kas coc il chiwe. Conojel ri niqˈuiaj chic xak xuwi cäquitzucuj ri quech ri e areˈ, man cäquichomaj tä riˈ ru rayinic ri Kajaw Jesucristo. Iwetam cˈut ri utzalaj chac ri u banom ri Timoteo. Ri areˈ chacuninak wucˈ in chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Kas cächacun ri areˈ wucˈ jas ri cuban ri u cˈojol jun tataˈ cätob che ru tat. Rumal waˈ cwaj quintak bi ri areˈ iwucˈ aretak quinwetamaj jas ri cäbantaj na wucˈ in waral pa ri cheˈ. Nu jiquibam cˈu nu cˈux chrij ri Kajaw Jesús chi cuya chwe chi kas quineˈ in, quinopan iwucˈ jelaˈ. Craj xa quieb oxib kˈij chic quinban in waral. Quinchomaj in chi xukujeˈ rajwaxic quintak bi ri kachalal Epafrodito iwucˈ. Are ri areˈ cächacun wucˈ jas jun wachiˈl pa ri chˈoj, ri xitak lok rech cätob wucˈ chupam ri nu rajwaxic. Ri areˈ cˈut sibalaj cäbison chiwe, craj cäril i wäch ix iwonojel. Coc il chiwe rumal chi xito chi xyawajic. Tzij riˈ chi sibalaj xyawajic, xak jubikˈ xraj man xcämic. Ri Dios cˈut xel u cˈux che, xutokˈobisaj u wäch. Xel u cˈux ri Dios chwe in xukujeˈ, rech man rajwaxic taj quinrik niqˈuiaj bis chic rucˈ ri cˈäx ri nu rikom in waral. Rumal waˈ cwaj quintak bi ri Epafrodito iwucˈ, rech quixquicot na che rilic u wäch jumul chic. Quinutoˈ waˈ che ri nu bis in xukujeˈ aretak ri in wetam chi quixquicot chic. Chicˈamowaj ri areˈ rucˈ nimalaj quicotemal pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Nim chiwila wi ri areˈ, xukujeˈ conojel ri kachalal ri cuban junam jas ri cuban ri areˈ. Je riˈ, rumal chi xa jubikˈ xraj man xcäm ri Epafrodito. Xurik cˈäx chupatänixic ri Cristo. Xuya ranimaˈ churikic cˈäx chuyaˈic ri tobanic chwe ri man xixcowin tä ix chubanic. Cämic cˈut, wachalal, chixquicot rumal ri Kajaw Jesús. Man quincos tä in chubixic waˈ chiwe jumul chic, jas ri nu tzˈibam, rumal chi xak are utz chiwe ru tatabexic waˈ. Chichajij iwib chquiwäch ri lawalo tak winak, ri jeˈ quepe “chˈuj tzˈiˈ”, ri cäcaj cäquisoc ri kachalal, cäquicoj ri retal ri ojer trato che ri qui cuerpo. (Are waˈ ri cäbix “circuncisión” che.) Uj riˈ ka banom ri kas “circuncisión”, rumal chi cujkˈijilan che ri Dios pa kanimaˈ rucˈ ri chukˈab ri cäyiˈ chke rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Uj riˈ cujquicotic rumal chi uj rech ri Cristo, man cäcuˈbi tä ka cˈux chrij ri cäkaˈn uj pa ri ka cˈaslemal. We cˈo jun ri kas takal che chi cäcuˈbi u cˈux chrij ri u banom pa ru cˈaslemal, in riˈ ri winak ri takal chwe. Man cˈo tä jun winak chic ri más u banom tzˈakat che ri ojer Pixab chnuwäch in. Aretak xil nu wäch, chuwajxak kˈij xcoj ri retal ri ojer trato che ri nu cuerpo. In kas winak aj Israel re ri juchˈob winak ri xcˈoji ri ka mam Benjamín che qui nimal pa ojer tak kˈij. In riˈ jun kas hebreo rumal chi ri nu tat, nu nan e areˈ hebreos. Xintijox chrij ri qui Pixab ri winak aj Israel jeˈ jas ri cäcaˈn ri tataˈib fariseos. Xinya ri wanimaˈ che ri tijonic chrij ri Pixab, je riˈ chi sibalaj cˈäx xinban nabe chque ri kachalal cojonelab. Xinniman che ronojel ri Pixab, man cˈo tä jun ri cuyaˈ cubij chi man xinniman taj. Ronojel cˈu waˈ ri xinbano, man utz tä chic quinwil cämic, rumal chi lokˈ na quinwil ri Cristo chuwäch ronojel waˈ. Je waˈ quinwil ronojel ri nu banom, conojel ri jastak we xukujeˈ, chi man cˈo tä chi cˈu qui patän chnuwäch rumal chi kas xinwetamaj u wäch ri Kajaw Jesucristo. Rumal ri Cristo nu tzakom can ronojel. Quinwil in chi xa mes chic ri jastak we ri xecˈoji nabe, xukujeˈ ronojel ri ojer nu cˈaslemal. Je riˈ ri nu chomanic rumal chi ri Cristo Are wech in, lokˈ cˈu na quinwil wi ri Areˈ chuwäch ronojel. Cwaj quincˈoji junam rucˈ ri Cristo. Man cwaj taj chi cäbix chwe chi in utz, chi jicom ri wanimaˈ xa rumal ri nu banom in, o rumal chi nu nimam ri Pixab. Xane cwaj ri kas utzil, ri kas jicomal ri cuya ri Dios chwe rumal chi quincojon che ri Kajaw Jesucristo. Are ri Dios ri cubij na chi in utz, chi jicom ri wanimaˈ rumal chi quincojon che. Ri cwaj in cämic, are chi kas tzij quinwetamaj na u wäch ri Cristo, xukujeˈ chi cäcˈoji na ri nu chukˈab junam jas ri xucoj ri Dios aretak xucˈastajisaj ri Jesucristo chquixol ri cäminakib. Cwaj quinrik cˈäx junam rucˈ ri Cristo. Cwaj chi junam ri wanimaˈ in rucˈ ri ranimaˈ ri Cristo aretak xcäm ri Areˈ rumal wech. Cuˈl nu cˈux chi quincˈastaj na bi chquixol ri cäminakib, jas ri xuban ri Cristo. Man quinbij taj chi ya nu rikom chi ronojel, chi ya in tzˈakat chic, chi man cˈo tä chi ri rajwaxic chwe. Cˈo ri craj na chwe. Quintakej cˈu na u ternexic ri Cristo rumal chi cuˈl nu cˈux chi jeˈ quinel na jas ri utzalaj achi ri xuchomaj ri Cristo Jesús aretak xinutoˈ pu kˈab ri Itzel. Kachalal, man quinbij taj chi ya nu banom chic ronojel ri craj ri Dios chwe. Ri quinban cämic are ru sachic can ronojel waˈ ri ya xocˈowic, quintij nu chukˈab chubanic ri cˈä cˈo na chnuwäch, ri mäjaˈ quinbano. Jeˈ quinbano, quintij nu chukˈab rech quinrika ri cˈä cˈo na chnuwäch, quinchˈacanic. Ri Dios cusipaj na chwe ri cäyiˈ chque ri quechˈacanic, ri cˈaslemal pa ri caj ri man cˈo tä u qˈuisic. Are laˈ ri cäyiˈ chke uj, ri uj rech ri Cristo Jesús. Konojel ri uj, ri uj cojonelab ri cˈo chi ri ka noˈj ri yoˈm rumal ri Cristo, rajwaxic chi jeˈ cäkachomaj waˈ. We jun chi wi ri i chomanic ix, ri Dios cuban na chiwe chi cäkˈalajin na ri kas tzij chiwäch. We cˈo qˈuia ri ketam, we cˈu ne xa jubikˈ ri ka noˈj, tzrajwaxic wi chi cujniman che ri Dios pa ronojel jas ri u cˈutum chkawäch, ri ya ketam chic. Kachalal, chibanaˈ jas ri quinban in. Chitakej u banic xak xuwi ri cäcaˈn ri winak ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäkaˈn uj, jas ri ka cˈutum chiwäch. Jas ri nu bim chiwe qˈuia mul, quinbij chi na jumul cämic, rumal cˈu waˈ sibalaj quinbisonic quinbij chi e cˈo qˈuia winak ri xa cäcaˈn qui cˈulel che ri Cristo, tzel cˈut cäquil wi ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri cutzijoj wi ru cämical ri Cristo cho ri cruz. Chuqˈuisbal ronojel cäsach na qui wäch waˈ we winak riˈ. Nim cˈu cäquil wi ri itzel qui rayinic, cäquicoj waˈ che ri qui dios. Cäquinimarisaj quib rumal ri qˈuixbal ri qui banom, jeˈl cˈu cäquilo. Cäquichomaj xak xuwi ri ajuwächulew. Ri uj cˈut, jelaˈ pa ri caj cˈo wi ri kas ka tinimit. Rumal waˈ tajin cujeyen che ri Toˈl Ke, ri Kajaw Jesucristo, ri cäpe na pa ri caj. Ri Jesucristo cuqˈuex na ri ka cuerpo ri cäkarik wi cˈäx amakˈel. Cuban na che ri ka cuerpo chi sibalaj jeˈl na quelic junam jas ri rech ri Areˈ. Jeˈ cuban na rucˈ ri nimalaj u chukˈab ri yoˈm che rech cätakan na pa qui wiˈ conojel, cˈo cˈu ri cajulew pu kˈab. Je riˈ, lokˈalaj tak wachalal, ri sibalaj cwaj quinwil i wäch, chijiquiba i cˈux chrij ri Kajaw Jesús. Sibalaj quinquicot iwumal. Ix riˈ ri tojbal re ri nu chac. Mäsach chiwe chi sibalaj ix lokˈ chnuwäch. Quinbochiˈn che ri nan Evodia xukujeˈ che ri nan Síntique chi xak jun e cˈol wi pa ri qui chomanic, man cˈo tä cˈu chˈoj chquixol, rumal chi e cachalal quib rumal ri Kajaw Jesús. Xukujeˈ quintaˈ tokˈob chawe, wach ajchac, rumal chi jicom ri awanimaˈ pa ronojel, chi cattob chque we kachalal ixokib riˈ. Xechacun wucˈ, xinquitoˈ chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio junam rucˈ ri Clemente, xukujeˈ ri niqˈuiaj chic ri xechacun wucˈ. Tzˈibam cˈu ri qui biˈ pa ri wuj re cˈaslemal rumal ri Dios. Chixquicot amakˈel ronojel kˈij rumal ri Kajaw Jesús. Quinbij chi na waˈ jumul chic chiwe: ¡Chixquicotok! ―quinchaˈ. Chibanaˈ chi conojel quetam chi quixchˈawic, chi lokˈ queiwil wi conojel ri winak. Mäsach pa iwanimaˈ chi xa jubikˈ man cäpe ri Kajaw Jesús. Mixej baˈ iwib chuwäch apachique ri cäpetic. Xane xa chibana orar, chibij ronojel waˈ che ri Dios. Chixbochiˈn che ri Dios amakˈel rucˈ maltioxinic. We jeˈ quibano, ri Dios cuban na chi cuxlan ri iwanimaˈ. Je riˈ chi ri winak cäquicajmaj na waˈ chi man quixej tä iwib. Ri uxlanem riˈ ri cuya ri Dios chiwe cuchajij na ri iwanimaˈ xukujeˈ ri i chomanic, rumal chi cäcuˈbi na i cˈux chrij ri Cristo Jesús. Kachalal, chuqˈuisbalil ronojel cwaj quinbij chiwe chi pa ronojel ri quichomaj, chixchoman chrij ri kas tzij, xukujeˈ chrij ri kas utzil. Chixchoman chrij ri kas jicom, xukujeˈ chrij ri man äwas tä u banic. Chixchoman na chrij ri jeˈlic xukujeˈ chrij ri utz cäquita wi ri winak, ri utz u banic, ri nim quil wi cumal. Chibana ri nu cˈutum chiwäch, ri nu bim chiwe chi rajwaxic quibano. Chibana ronojel ri i tom pa nu chiˈ, xukujeˈ ri iwilom chi quinbano. We quiban ronojel waˈ ri ka Dios ri cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ cäcˈoji na iwucˈ. Sibalaj quinquicot rumal ri Kajaw Jesús chi ya xixchoman chi na jumul chic chwij. Man quinbij taj chi xa xinsach chiwe. Wetam chi xa man xixcowin tä che nu toˈic, pune xixoc il wumal. Man are tä rumal chi cˈo rajwaxic chwe chi quinbij waˈ chiwe. Quincowinic quinquicot rucˈ ri jubikˈ ri cˈo wucˈ. Wetam in ri mebaˈil, ri xak jubikˈ cˈolic. Wetam xukujeˈ ri kˈinomal, ri cˈo qˈuia jastak we. Ri in wetamam ronojel u wäch cˈaslemal, we are cˈo ri nu wa, we ne are laˈ chi quinnumic, man cˈo tä nu wa. Xinwetamaj jas quinbano we cˈo qˈuia ri jastak we, xukujeˈ we cˈo mebaˈil, cˈo cˈu ri cajwataj chwe. Quincowin chuchˈijic ronojel rumal ri Cristo ri cuya nu chukˈab. Pune je riˈ, utz i banom che nu toˈic pa ri cˈäx ri nu rikom. Jeˈ jas ri iwetam ix, ri ix aj Filipos, xak xuwi ri ix cˈo ri xitak bi chwe chumaltioxixic ri tobanic ri xinya chiwe. Man cˈo tä xquiya ri niqˈuiaj cojonelab chic. Are waˈ ri xiban chwe aretak xinchap u tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, xineˈ pa ri tinimit Macedonia. Xukujeˈ aretak in cˈo pa ri tinimit Tesalónica, cˈo ri xitak bi che nu toˈic. Man xak xuwi tä jumul xitak bi ri rajwaxic chwe. Ri in cˈut man xa tä quintzucuj ri cäsipax chwe, xane quintzucuj ru banic utzil chiwe, rech cˈo na ri cutzˈibaj ri Dios pa ri i cuenta chicaj. Nu cochim baˈ ronojel. Man kas tä rajwaxic ronojel waˈ ri xitak lok chwe rumal ri Epafrodito. Tzij riˈ chi qˈuia waˈ ri xiya ix chwe. Quinnaˈ in chi jeˈ ta ne are jun cˈocˈalaj cunabal sipam cho ri Dios. Wetam chi ri Dios sibalaj jeˈl cäril waˈ. Ri Kajaw Dios cˈut cuya na ronojel ri rajwaxic chiwe, rumal chi qˈuia ri jeˈlalaj u kˈinomal cˈolic rumal ri Cristo Jesús. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Dios ka Tat cämic, xukujeˈ pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na! Amén. Chiya rutzil qui wäch conojel ri quecojon che ri Kajaw Jesucristo, ri e rech ri Dios. Ri kachalal ri e cˈo wucˈ in waral cäquitak bi rutzil i wäch ix nimalaj iwonojel. Conojel ri niqˈuiaj cojonelab chic ri e cˈo waral, ri e rech ri Dios, xukujeˈ cäquitak bi rutzil i wäch, más na ri e cˈo pa rachoch ri César, ri nimalaj takanel. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätewchin chiwe, cutokˈobisaj ta na i wäch ix nimalaj iwonojel. Amén. In waˈ, ri Pablo, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Je waˈ nu banic rumal chi are u rayibal ri Dios. Ri in, wachiˈl ri kachalal Timoteo, quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chque ri winak ri jicom canimaˈ, ri e rech ri Dios, ri kachalal rumal ri Cristo ri e cˈo pa ri tinimit Colosas. Are ta baˈ ri Dios ka Tat cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Amakˈel aretak cäkaˈn orar pi wiˈ, cäkaya maltioxinic che ri Dios ru Tat ri Kajaw Jesucristo. Je riˈ cäkaˈno rumal chi ka tom u tzijol chi kas ix cojoninak che ri Cristo Jesús, xukujeˈ chi kas queiwaj conojel ri e rech ri Dios. Jeˈ quiban waˈ rumal chi cuˈl i cˈux chi cˈo ri cˈolotal chiwe chilaˈ chicaj. Are xcuˈbi i cˈux chrij waˈ aretak xita ri kas tzij. Are waˈ ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xtzijox chiwe. We Utzalaj Tzij riˈ re ri Evangelio tajin cubano jas ri cuban jun cheˈ cäqˈuiyic, ri cuya u wäch pa ronojel ruwächulew jeˈ jas ri xbantaj na iwucˈ ix, tzpa ri kˈij ri xita u tzijol waˈ, xiwetamaj cˈut chi kas tzij ri Dios cutokˈobisaj qui wäch conojel. Are cˈu waˈ ri xucˈut ri lokˈalaj kachalal Epafras chiwäch. Ri areˈ, are jun kach ajchac ri cˈo kucˈ, jun patänil re ri Cristo ri kas jicom ranimaˈ. Ri areˈ u yoˈm u tzijol chke chi kas quiwaj iwib rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Rumal riˈ ri uj, tzpa ri kˈij ri xkata u tzijol ri tajin quibano, man cujtäni tä chubanic orar pi wiˈ. Cäkataˈ che ri Dios chi cukˈalajisaj ru rayibal chiwäch, chi cuya ronojel u wäch noˈj chiwe, xukujeˈ ronojel u wäch etamanic ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu. Je riˈ rech jeˈ quiban na pa ri i cˈaslemal jas ri takal u banic cumal ri e cojoninak che ri Kajaw Jesús, xukujeˈ rech amakˈel quiban na ri utz cäril wi ri Areˈ pa ronojel, chi quiban na ronojel u wäch utzil, rech xukujeˈ cäcˈoji na más ri iwetambal chrij ri Dios. Cäkataˈ che ri Dios chi cuya na iwe ru chukˈab ri Areˈ, ri sibalaj nim u kˈij. Je riˈ rech rucˈ paciencia quichˈij na ronojel u wäch cˈäx ri cäpe pi wiˈ, quixquicotic, xukujeˈ quixmaltioxin ta na che ri Dios rumal chi u yoˈm chke chi cäkacˈam ke ri cuya na chque conojel ri e rech ri Areˈ ri e cˈo pa ri sakil re ru takanic. Ri Dios xujutoˈ pu kˈab ri Satanás ri cätakan pa ri kˈekum, xujukˈaxaj cˈu jawijeˈ ri cätakan wi ri lokˈalaj u Cˈojol. Rumal cˈu ru cämical ru Cˈojol xujutoro, xusach cˈu ronojel ri ka mac. Ru Cˈojol ri Dios ri xpe waral cho we uwächulew, are jeˈ u banic waˈ jas ri Dios ri man quilitaj taj. Ri Areˈ, cˈä mäjok cäban ronojel ri cˈolic, nabe cˈo ri Areˈ. Rumal cˈu ri Areˈ ri Dios xuban ronojel ri cˈo chicaj xukujeˈ ronojel ri cˈo cho ruwächulew. Xban cˈu ronojel ri quilitajic, xukujeˈ ri man quilitaj taj. Conojel ri cˈo takanic pa qui kˈab, pune ta ne e ángeles, ronojel u wäch takanic ri nim u banic, conojel ri kˈatal tak tzij, nimalaj conojel ri xyiˈ chque chi cˈo qui takanic, conojel tak waˈ xeban rumal ri Cristo. Xeban cˈu waˈ che ri Areˈ rech cänimarisax u kˈij. Ri Cristo, tzcˈo wi ri Areˈ cˈä mäjok cäban ronojel ri cˈolic. Rumal cˈu ri Areˈ ronojel ri xbanic cˈo qui cˈolibal, cˈo qui cholajil. Xukujeˈ ri Cristo are Cajaw conojel ri kachalal cojonelab ri quenucˈuw ru cuerpo waral cho we uwächulew, junam jas ri cuban ri ka jolom cˈo puwiˈ ri ka cuerpo. Are ri Areˈ cäyoˈw ri ka cˈaslemal. Are cˈu waˈ ri nabe chquixol conojel ri cäminakib ri xecˈastajic, rech nim na u kˈij ri Areˈ pa ronojel. Are cˈu waˈ ru rayibal ri Dios ri xuchomaj ri Areˈ, chi are xak junam ri Cristo rucˈ ri Areˈ pa ronojel. Xukujeˈ xuchomaj ri Dios chi rumal ri Cristo cärutzirisaj ta na ronojel ri cˈolic, ronojel ri cˈo cho ruwächulew, xukujeˈ ronojel ri cˈo chicaj. Ri Dios cˈut xrutzirisaj ronojel ri cˈolic rucˈ ri Areˈ rumal ru cämical ri Cristo cho ri cruz. Ri ix nabe canok i xutum can ri Dios, i banom cˈu i cˈulel che pa ri iwanimaˈ rumal ri man utz taj ri xiban na, xukujeˈ ri xichomaj. Cämic cˈut ri Dios ix rutzirisam chic rucˈ ri Areˈ. Xixrutzirisaj rucˈ ri Areˈ rumal ri cämical ri xurik ri Cristo cho ri cruz waral cho we uwächulew. Jeˈ xuban waˈ ri Cristo rech quixuya chuwäch ri Dios, chˈajchˈoj ri i cˈaslemal, man cˈo tä chi etzelal quibano, man cˈo tä cˈu i mac chuwäch ri Areˈ. Rajwaxic cˈut chi kas tzij quixcojonic. Ri ix jeˈ jas jun ja ri utz banom chuyaquic, ri man cäslabtaj taj, ri co jekelic. Man quiya tä cˈu can ri cuˈl wi i cˈux. Are cˈu waˈ ri Tzij ri xito aretak xtzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe. Are cˈu waˈ we Tzij riˈ ri tajin cätzijox cämic cho ronojel ruwächulew. In waˈ, ri Pablo, in jun chque ri quetoban chutzijoxic waˈ we Utzalaj Tzij riˈ. Cämic cˈut quinquicotic rumal ri cˈäx ri tajin quinriko rumal iwech. Xak je riˈ ri in quintoban chubanic tzˈakat che ri cˈäx ri rajwaxic cäquirik na ri kachalal cojonelab ri quenucˈuw ru cuerpo ri Cristo waral cho we uwächulew. Ri in, in jun chque ri e cojom che patänil tak que ri kachalal cojonelab. Are ri Dios ri xyoˈw waˈ pa nu kˈab, ru banic waˈ we chac riˈ che i patänixic ix, rech kas tzˈakat quinban chukˈalajisaxic ru Lokˈ Pixab ri Dios chiwäch. Are cˈu waˈ ri man etamtal tä can nabe, ri man u yoˈm tä retamaxic ri Dios pa tak ri kˈij ri junab ri e ocˈowinak, aretak e cˈasal ri ojer tak winak. Cämic cˈut kˈalajisam chi waˈ chquiwäch ri e rech ri Dios, e areˈ conojel ri quecojon che. Utz cˈu xril wi ri Dios chi chquiwäch ri e rech ri Areˈ cukˈalajisaj wi ri man etamtal tä can nabe, ri sibalaj nim u kˈij, ri xukujeˈ sibalaj jeˈlic. Are cˈu waˈ ru chomam lok chi cuya na chque conojel winak, ri winak aj Israel xukujeˈ ri winak ri man e aj Israel taj. Ri man etamtal taj are waˈ chi ri Cristo cäcˈoji na pa ri iwanimaˈ. Tzare cˈu waˈ ri jeˈlalaj cuˈlbal i cˈux ri sibalaj nim u kˈij. Ri uj cäkatzijoj ri Utzalaj Tzij chrij ri Cristo. Quekapixbaj conojel winak, xukujeˈ quekatijoj rech kas cäquichˈobo, rech kas tzˈakat ri qui chomanic ri cojonelab ri xa e jun chic rucˈ ri Cristo. Rumal cˈu riˈ quinchacunic, quintij nu kˈij, quincoj ronojel ri nu chukˈab ri yoˈm chwe rumal ri Cristo. Cwaj cˈut chi quiwetamaj chi sibalaj quintij nu kˈij rumal iwech, sibalaj quinoc il chiwe, xukujeˈ chque ri e cˈo pa ri tinimit Laodicea, xukujeˈ chque conojel ri mäjaˈ quetam nu wäch. Je riˈ quinbano rech ri e areˈ cäwalijisax ri canimaˈ, xukujeˈ rech cäcaj quib nimalaj conojel, xa e jun chic ri e areˈ. Are quinban waˈ rech kas cäquichˈob na ri cuban ri Dios, je riˈ chi kas cäcuˈbi qui cˈux chrij ri Areˈ. Are más utz na waˈ chuwäch apachique kˈinomal ri cˈolic. Quintij nu kˈij rech kas cäquetamaj u wäch ri Cristo. Are cˈu waˈ ri man etamtal tä can nabe, ri mäjaˈ cäkˈalajisax rumal ri Dios. Rucˈ cˈu ri Areˈ sibalaj cˈo wi ronojel u wäch etamanic xukujeˈ ronojel u wäch noˈj ri sibalaj jeˈlic. Quinbij waˈ chiwe rech man cˈo tä jun cäcowin che i subic rucˈ jeˈlalaj tak tzij ri xak cäquibij chiwe rech quixkaj pa qui kˈab. Pune ta ne man in cˈo iwucˈ chwinakil, ri ix cˈut ix cˈo pa wanimaˈ jeˈ ta ne kas tzij in cˈo iwucˈ. Quinquicotic aretak quinwilo chi utz quibano, quiban ronojel pa cholajil, chi kas tzij ix cojoninak che ri Cristo, man i tasom tä cˈu iwib chrij ri Areˈ. Je cˈu riˈ, jas ri xibano, xicˈamowaj ri Jesucristo che Iwajaw, xa jun chixcˈol rucˈ ri Areˈ. Jeˈ chibanaˈ jas jun cheˈ ri co tiquil pa ri ulew, man cˈo tä jas quixslabisanic. Rajwaxic chi kas quixcojon che ri Kajaw Jesús jas ri cˈutum chiwäch. Jeˈ chibana waˈ, xukujeˈ sibalaj chiya maltioxinic che ri Dios amakˈel ronojel kˈij. Chiwila iwib mixkaj pa qui kˈab ri winak ri cäcaj quixquisub rucˈ ri jeˈlalaj tak qui tzij chquij ri qui nakˈatisam wi quib ri e areˈ, rucˈ cˈu ri qui chomanic ri man cˈo tä u patän chrij ri cajulew. Man are tä ru tijonic ri Cristo, xane are ri qui tijonic winak, ri xak ajuwächulew waˈ. Ronojel cˈu ru banic ri Dios cäriktaj waˈ rucˈ ri Cristo ri xil u wäch waral cho we uwächulew, rumal chi ri Cristo, are kas Dios. Ri ix cˈut cˈo ri Dios pa ri iwanimaˈ rumal chi xa ix jun rucˈ ri Cristo. Ri Areˈ cˈut cätakan pa qui wiˈ conojel ri cˈo qui takanic, pa qui wiˈ conojel ri ángeles, xukujeˈ cätakan pa qui wiˈ conojel ri nimak qui banic ri yoˈm chque chi cˈo takanic pa qui kˈab. Xukujeˈ rumal chi xa ix jun rucˈ ri Cristo, cojom ri retal ri cˈacˈ trato pa tak ri iwanimaˈ. Man are tä cˈu waˈ ri cäban che ru cuerpo jun winak, xane are waˈ ri xuban ri Cristo aretak xixutoˈ pa ri ojer i cˈaslemal, ri cˈaslemal rech etzelal. Je riˈ xubano rech man quiban tä chic ri man utz taj ri craj ri iwanimaˈ. Aretak xban i kasnaˈ, jeˈ ta ne ri xixmuk junam rucˈ ri Cristo, xukujeˈ junam xixcˈastaj rucˈ. Je riˈ, rumal chi xixcojon che ri nimalaj u chukˈab ri Dios ri xcˈastajisan ri Cristo chquixol ri cäminakib. Ri ix nabe canok jeˈ ta ne ri ix cäminak rumal ri i mac, xukujeˈ rumal chi ri ix man ix aj Israel taj, man i nimam tä cˈu ri ojer Pixab. Xpe cˈu ri Dios, xuya ri kas i cˈaslemal junam rucˈ ri Cristo, xusach ronojel ri i mac. Ri Dios xusach ri nimalaj ka cˈas ri cˈo chkij, ri u kˈatom tzij pa ka wiˈ chi cäcˈäjisax ka wäch, rachiˈl cˈu ri pixab ri cujutak chubanic qˈuia jastak. Xresaj chkij, xusach u wäch waˈ rumal ru cämical ri Cristo cho ri cruz. Ri Cristo, aretak xcäm cho ri cruz, xchˈacan ri Areˈ puwiˈ ri jun ri cäbin pa ri sutzˈ mayul, xukujeˈ pa qui wiˈ conojel ri nimak qui banic, ri cˈo qui takanic. Xresaj ri qui chukˈab, xukasaj qui kˈij chquiwäch conojel, xekaj cˈu pu kˈab ri Cristo. Cˈo baˈ jun mucoj jun pixab chrij ri quitijo, o chrij apachique u wäch nimakˈij. Muban waˈ chrij ri nimakˈij rech ri cˈacˈ icˈ. Muban cˈu waˈ chrij ri kˈij re uxlanem. Conojel tak waˈ e areˈ xa jujun cˈutbal re ri kas cäpe na, jas ri u nanochˈ jun winak ri cäsachic. Ri kas xucˈut lok, ri kas quilitajic, are cˈu waˈ ri Cristo. Chiwila baˈ chi mämaj ri tojbal iwe cumal ri winak ri cäcaˈn che quib chi man cäcaˈn tä nimal. Xak are subunic waˈ. Are winak waˈ ri xukujeˈ quequikˈijilaj tak ri ángeles. We winak riˈ xak cäquinim quib chupam ri man quetam taj, chupam ri man cäkˈalajin taj. Cäcaˈn cˈu nimal xa rumal ri qˈuia u wäch qui chomanic ri e areˈ. We winak riˈ qui tasom quib chrij ri Cristo. Ri Cristo cätakan pa ka wiˈ jeˈ jas ri cuban ri ka jolom cˈo puwiˈ ri ka cuerpo. Are ri Areˈ ri cäyoˈw qui chukˈab ri kachalal cojonelab ri quenucˈuw ru cuerpo waral cho we uwächulew, are cˈu ri Areˈ ri xukujeˈ queqˈuiyisanic. Je riˈ chquijujunal ru tzˈakatil ru cuerpo queqˈuiyic, utz cäcaˈn conojel che qui rikic quib, jeˈ jas ru chomam ri Dios pa qui wiˈ. Ri ix, ix cäminak chic junam rucˈ ri Cristo. Quel cubij waˈ chi man junam tä chic ri i noˈj jas ri qui noˈj ri niqˈuiaj winak chic ri xak ajuwächulew. ¿Jas cˈu che quiban na ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic ajuwächulew jeˈ ta ne chi ri ix cˈä ix jun cucˈ ri e areˈ? ¿Jas che quinimaj na ri qui pixab ri e areˈ ri man utz taj? Ri winak riˈ cäquibij: “¡Michap waˈ!” ―quechaˈ. “¡Mitij waˈ, miwucˈaj waˈ pa i kˈab!” ―quecha riˈ. Ronojel waˈ we pixab riˈ xa are qui takanic, qui tijonic ri winak chquij jastak ri xa cäsach na qui wäch. Kas tzij cˈut, jeˈ ta ne chi nim u banic waˈ we cänimax ri cäquibij, xa rumal chi quekˈijilan chque tak ri ángeles. Cäcaˈn che quib chi man cäcaˈn tä nimal, man kas tzij tä cˈut. Xukujeˈ cäcaˈn cˈäx che ri qui cuerpo. Are cˈu ri qui tijonic man cäcowin tä che resaxic ri itzel tak qui rayinic ri winak. Ri ix, ix cˈastajinak chic chquixol ri cäminakib junam rucˈ ri Cristo. (Quel cubij waˈ chi banom cˈacˈ che ri i cˈaslemal rumal ri Areˈ.) We je riˈ, rajwaxic chi quitzucuj ri utzil ri cäpe chilaˈ chicaj ri tˈuyul wi ri Cristo pa ru wiquiäkˈab ri Dios. Chichomaj apan ri cˈo chilaˈ chicaj, man xak xuwi tä cˈu ri cˈo cho ruwächulew. Ri ix, ix cäminak junam rucˈ ri Cristo. (Quel cubij waˈ chi ri i cˈaslemal cämic man junam tä rucˈ ri ojer i cˈaslemal.) Ri i cˈaslemal cämic cˈolotal rucˈ ri Cristo pu kˈab ri Dios. Cˈo ri kas ka cˈaslemal rumal ri Cristo ri cˈo pa kanimaˈ. Aretak cˈut cäpe chi ri Areˈ, are chiˈ ri quilitaj na i wäch rucˈ ri Areˈ, cänimarisax cˈu na i kˈij junam rucˈ. Chisacha baˈ u wäch ronojel ri man utz taj rech ruwächulew ri cˈo pa ri iwanimaˈ. Miban iwe jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Miban ri etzelal ri sibalaj äwas u banic cho ri Dios, meˈ cˈu iwanimaˈ chubanic ri man utz taj, ri itzel tak i rayinic. Mirayij qˈuia u wäch jastak ri xak rech ruwächulew rumal chi junam waˈ rucˈ ri qui kˈijilaxic tak tiox ri xa e banom cumal winak. Rumal cˈu waˈ cäpe na ri nimalaj royowal ri Dios pa qui wiˈ ri winak ri man queniman tä che. Ri ix cˈut nabe canok xiban conojel tak waˈ we mac riˈ pa ri ojer i cˈaslemal. Are cˈu ri cämic chiya can u banic ronojel waˈ we riˈ. Xak mäpe iwoyowal, meˈ iwanimaˈ chubanic ri man utz taj, ri itzel tak i rayinic, miban cˈu ri etzelal. Mixyokˈonic, mibij ri itzel tak tzij ri qˈuixbal qui bixic. Miban tzij chixol, ri jun rucˈ ri jun chic, rumal chi i yoˈm can ri ojer i cˈaslemal, xukujeˈ ronojel ri man utz taj ri xiban nabe. Cämic riˈ are jun chi wi ri i cˈaslemal, jeˈ ta ne i cojom jun cˈacˈ atzˈiak. Tajin cuban na cˈacˈ waˈ we i cˈaslemal riˈ ronojel kˈij rumal ri Dios ri tajin cuqˈuex ri i noˈj, tajin cuqˈuex ri iwanimaˈ rech quixel na junam rucˈ ri Areˈ. Je riˈ kas quiwetamaj na u wäch ri Dios pa ri iwanimaˈ. Man nim tä u banic cämic we aj Israel jun winak o we man aj Israel taj, we cojom retal ri ojer trato che jun o we man cojom taj. Man nim tä u banic we estranjer jun winak o we man estranjer taj, we cˈo retam jun o we man cˈo tä retam, we cuban ri u chac cˈo pu kˈab jun u patrón o we ne man cˈo tä u patrón. Ri kas nim u banic cämic, are ri Cristo. Rajwaxic chi ri Cristo nim na u banic ri Areˈ chuwäch ronojel, cätakan cˈu ri Areˈ pa kanimaˈ nimalaj konojel. Ri ix, ix u lokˈ ri Dios, ix chaˈtal cˈu rumal, rech ix rech ri Areˈ. Rumal riˈ chibana ronojel u wäch utzil pa ri i cˈaslemal. Chitokˈobisaj qui wäch niqˈuiaj winak chic, chibana utzil cucˈ conojel. Miban nimal, xane rajwaxic quixchˈawic. Micoj i cˈaˈnal, xane chichajij paciencia. We rucˈ jubikˈ cˈo cˈäx ri cuban jun che ri jun chic, chicuyu waˈ, xukujeˈ chitaˈ ri sachbal i mac we cˈo jun chiwe cˈo jas cˈo pa ranimaˈ chrij jun chic. Jas xuban ri Cristo chiwe xusach ri i mac, jeˈ chibana ix xukujeˈ. Man xuwi tä waˈ, xane rajwaxic sibalaj quiwaj iwib. Are cˈu waˈ ri kas cäbanow chiwe chi xa ix jun. Cuban cˈu tzˈakat che ronojel. Ri utzil ri cuya ri Dios chixol, are chtakan waˈ pa ri iwanimaˈ. Are cˈu waˈ ri ix siqˈuim wi rumal ri Dios rech xa ix jun chic, ix ri quinucˈ ru cuerpo ri Cristo waral cho we uwächulew. Chiya baˈ maltioxinic pa ronojel. Chiya che ru Lokˈ Pixab ri Cristo chi kas cäjeki pa ri iwanimaˈ, chtakan cˈu waˈ pa ronojel ri quibano. Chitijola iwib rucˈ ronojel u wäch utzalaj noˈj, chiwalijisaj cˈu ri iwanimaˈ chbil tak iwib. Chibixoj salmos, himnos, xukujeˈ ronojel u wäch bix ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu chiwe. Chibixoj waˈ che ri Dios rucˈ ri maltioxinic ri cäpe pa ri iwanimaˈ. Ronojel ri quibano, ronojel cˈu ri quibij, chibana waˈ pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. Rumal cˈu ri Areˈ chiya baˈ maltioxinic che ri Dios ka Tat. Ri ix ixokib, ri ix cˈulan chic, chixniman chque ri iwachajil rumal chi are rajwaxic chi jeˈ quiban ix, ri ix cojoninak che ri Kajaw Jesús. Ri ix achijab, ri ix cˈulan chic, lokˈ cheiwila ri iwixokil, xak mäqˈuistaj i cˈux cucˈ. Ri ix alabom, alitomab, chixniman chque ri i nan i tat pa ronojel, utz cˈu cäril waˈ ri Kajaw Jesús aretak jeˈ quibano. Ri ix, tat nan, xak miyac coyowal ri iwalcˈual rech man quebison taj. Ri ix ajchaquib, chixniman chque ri i patrón waral cho we uwächulew pa ronojel. Man xuwi tä utz quiban che qui patänixic aretak quixquilo rech utz quixquil wi, xane chibana ri cäpe pa ri iwanimaˈ, muban quieb i cˈux. Je riˈ chiban na rumal chi quixej iwib cho ri Dios. Ronojel ri quibano, chibana waˈ rucˈ quicotemal jeˈ ta ne are tajin quipatänij ri Kajaw Jesús, man are tä cˈu ri winak. Iwetam cˈut chi ri Kajaw Jesús cuya na chiwe chi quiwechbej ru tobanic ri Areˈ che tojbal iwe, rumal chi are ri Cristo ri kas i Patrón ri tajin quipatänij. Jachin cˈu ri cuban ri man utz taj, cucˈam na ri rajil u qˈuexel ri man utz taj ri cubano, rumal chi ri Dios junam queril wi conojel ri winak. Ri ix xukujeˈ ri ix patrón, chibana ri takal u banic, ri jicomal cucˈ ri patänil tak iwe. Chnaˈtaj chiwe chi ri ix xukujeˈ cˈo jun i Patrón ri cˈo chilaˈ chicaj. Amakˈel ronojel kˈij chibana orar, chixoc il chubanic waˈ, chiya cˈu maltioxinic che ri Dios. Aretak quiban orar, chibana orar pa ka wiˈ uj xukujeˈ, rech ri Dios cuya na chke chi cuyaˈ cäkatzijoj ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Je riˈ cujcowinic cäkaya u bixic ri xuban ri Cristo ri man etamtal tä can nabe. Rumal cˈu rech ru tzijoxic waˈ in cˈo pa cheˈ. Chibana orar rech kas utz quinban chukˈalajisaxic waˈ we tzij riˈ jas ri takal u banic wumal. Kas chiwila na jas ri quiban cucˈ ri man e cojonelab taj, xak mitzak ri i kˈij. Utz chixtzijon cucˈ ri winak, chibij ri kas cˈo u patän chque. Kas chichomaj na riˈ ri quibij aretak cˈo jas ri cäquitaˈ ri winak chiwe. Ronojel ri nu banom cubij na ri lokˈalaj kachalal Tíquico chiwe. Ri areˈ are jun kachalal ri jicom ranimaˈ ri cätoban wucˈ chupatänixic ri Kajaw Jesús. Nu takom cˈu bi iwucˈ chubixic chiwe jas ri kaˈnom uj waral, xukujeˈ rech cuwalijisaj na ri iwanimaˈ ix. Xukujeˈ nu takom bi ri Onésimo junam rucˈ. Ri areˈ are jun lokˈalaj kachalal ri jicom ranimaˈ, xukujeˈ are jun waˈ iwucˈ. Cäquitzijoj cˈu na chiwe ronojel ri tajin cäcˈulmataj waral. Ri Aristarco, ri wach ajpacheˈ, rachiˈl ri Marcos ru primo ri Bernabé, cäquiya bi rutzil i wäch. Ri in, ya nu bim chic chiwe chrij ri Marcos, chi we copan iwucˈ rajwaxic quicˈulaj rucˈ utzil. Xukujeˈ ri Jesús, ri cäbix Justo che, cuya bi rutzil i wäch. Xuwi cˈu tak waˈ chquixol ri winak aj Israel ri e cojoninak che ri Kajaw Jesús tajin quinquitoˈ chutzijoxic ru takanic ri Dios, sibalaj cˈu qui cuˈbisam nu cˈux. Ri Epafras cuya bi rutzil i wäch. Areˈ patänil re ri Cristo, xukujeˈ are jun waˈ iwucˈ. Ri areˈ amakˈel cuban orar pi wiˈ, cubochiˈj ri Dios rech kas jicom ri iwanimaˈ quixcojonic, kas cˈu quijach iwib chubanic ru rayibal ri Dios. Kas tzij wilom in chi ri Epafras sibalaj coc il chiwe, xukujeˈ chque ri cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Laodicea, cachiˈl ri cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Hierápolis. Ri Lucas ri lokˈalaj cunanel xukujeˈ cuya bi rutzil i wäch, rachiˈl ri Demas. Chibana tokˈob, chiya rutzil qui wäch ri kachalal ri e cˈo pa ri tinimit Laodicea, xukujeˈ ri Ninfas cucˈ conojel ri kachalal cojonelab ri cäquimulij quib cho rachoch. Aretak cäsiqˈuitaj u wäch waˈ we wuj riˈ chiwäch ix, chitaka bi cucˈ ri kachalal cojonelab aj Laodicea rech cäsiqˈuix u wäch waˈ chquiwäch ri e areˈ chilaˈ xukujeˈ. Are cˈu ri wuj ri qui cˈamom ri cojonelab aj Laodicea, ri cäquitak na bi iwucˈ, ri ix quisiqˈuij na u wäch waˈ we wuj riˈ xukujeˈ. Chibij waˈ we tzij riˈ che ri Arquipo: “Chawilaˈ chi kas utz caban chubanic ri chac ri xyiˈ chawe chupatänixic ri Kajaw Jesús,” ―chixchoˈk che. In waˈ, ri Pablo, quintzˈibaj bi waˈ we rutzil i wäch riˈ rucˈ ri nu kˈab in. Chnaˈtaj chiwe chi ri in, in cˈo pa cheˈ. Are ta baˈ ri Dios cätokˈobisan i wäch. Amén. In waˈ, ri Pablo, wachiˈl ri Silvano rucˈ ri Timoteo, tajin quintzˈibaj bi we wuj riˈ chiwe ix, kachalal, ix riˈ ri cojonelab ri cˈo pa ri tinimit Tesalónica, ri xa ix jun rucˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Amakˈel aretak cujxuquiˈc quixnaˈtaj chke cäkaˈn orar pi wiˈ, cäkaya maltioxinic che ri Dios rumal iwech ix iwonojel. Jeˈ cäkaˈn waˈ rumal chi amakˈel cänaˈtaj chke chuwäch ri Dios ka Tat chi kas tzij ix cojoninak che ri Cristo. Kˈalaj waˈ rumal ri chac ri tajin quibano. Cänaˈtaj chke xukujeˈ ri rutzil iwanimaˈ chque nimalaj conojel. Kˈalaj waˈ rumal chi i yoˈm iwib chupatänixic ri Dios. Xukujeˈ cänaˈtaj chke chi man elinak tä ri cuˈlbal i cˈux chrij ri Kajaw Jesucristo pune cˈäx quiriko. Ketam cˈut, kachalal, chi quixraj ri Dios, xukujeˈ chi ix chaˈtal rumal. Aretak xkatzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe, man xuwi tä ri uj xujtzijonic, xane xukujeˈ are ri Lokˈalaj Espíritu xucˈut ru chukˈab chiwäch rumal ri ka tzij. Kas ketam chi ri cäkatzijoj are ri kas tzij. Ri ix iwetam chi aretak xujcˈoji iwucˈ, man are tä xkatzucuj jachique ri utz chke uj, xane are xkatzucuj jachique ri utz chiwe ix. Ri ix cˈut xibano jas ri xkaˈn uj, xukujeˈ jas ri xuban ri Kajaw Jesucristo. Xukujeˈ, pune sibalaj xirik cˈäx aretak xixcojonic, xicˈamowaj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio rucˈ ri quicotemal ri xuya ri Lokˈalaj Espíritu pa ri iwanimaˈ. Je riˈ xicˈut chquiwäch conojel ri cojonelab aj Macedonia, xukujeˈ ri cojonelab aj Acaya, jas ri rajwaxic cäcaˈn ri e areˈ. Chilaˈ cˈut xchapletaj wi bi u tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Kajaw Dios iwumal, man xuwi tä chque ri aj Macedonia, ri aj Acaya, xane xukujeˈ chque ri winak pa ronojel tinimit. Xukujeˈ conojel qui tom u tzijol chi xixcojon che ri Dios. Je riˈ chi ri uj man cˈo tä chic jas rajwaxic cäkabij. Xane ri winak ri qui tom u tzijol chi xixcojonic, cäquitzijoj jas ri xiban che ka cˈulaxic aretak xujopan iwucˈ. Cäquitzijoj jas ri xibano, xiya can ri juleˈ tak dios chic ri banom cumal winak, xixcojon che ri Dios ka Tat. Xichaplej cˈu u patänixic ri kas Dios ri cˈaslic. Xukujeˈ cäquitzijoj chi sibalaj cuˈl i cˈux che reyexic ri Jesús, ri cätzelej lok pa ri caj. Are cˈu waˈ ru Cˈojol ri Dios ri xcˈastajisax bi chquixol ri cäminakib rumal ri Dios. Are Jesús waˈ ri cujtoˈw chuwäch ri nimalaj royowal ri Dios ri cäpe na pa qui wiˈ ri winak. *** Ri ix, kachalal, kas iwetam chi man xak tä lokˈ xujcˈoji iwucˈ, xane nim xixkatoˈ wi. Pune cˈu xkarik cˈäx aretak uj cˈo pa ri tinimit Filipos, xukujeˈ xujyokˈic, jeˈ jas ri iwetam ix, ri Dios xuya ka chukˈab rech man cäkaxej tä kib chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chiwe, pune e cˈo ri sibalaj quecˈulelan chke, ri cäquikˈatej ka wäch. Je riˈ, rumal chi kas jicom ri cäkatzijoj, man cˈo tä etzelal chupam, man xkatzijoj tä cˈu jastak che qui subic ri winak. Ri Dios cˈut kas utz xril na ri kanimaˈ, rumal riˈ xuya pa ka kˈab ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, jeˈ jas ri cäkatzijoj. Man cˈo tä cäkesaj che, man cäkaya tä cˈu u wiˈ. Man are tä cäkatzijoj jachique ri utz cäquita wi ri winak, xane jachique ri cäkaj chuwäch ri Dios ri cäcaˈy pa kanimaˈ. Ri ix iwetam chi man rucˈ tä jeˈlalaj tak tzij xixkachˈaco, man xkatzucuj taj jas xkabij chiwe rech cäkachˈac puak chiwij. Chuwäch ri Dios cˈo wi chi man jeˈ tä waˈ xkaˈno. Man ka tzucum taj chi cäyiˈ ka kˈij cumal ri winak, we are iwumal ix, o are rumal jachin jun chic, pune takal chke chi cˈo jas cäkataˈ chiwe. We je riˈ cäkaˈno, rajwaxic chi quinimaj ri cäkabij rumal chi uj apóstoles, uj takom rumal ri Cristo. Man jeˈ tä cˈu waˈ xkachomaj, xane jeˈ xkaˈn chiwe jas ri cuban jun chichuˈ che qui chajixic ri ral, sibalaj uj utz iwucˈ. Sibalaj nim na ri rutzil kanimaˈ chiwe chi man xuwi tä ru Lokˈ Pixab ri Dios xkaj xkaya chiwe, xane xukujeˈ, we ta rajwaxic, xkaya ta ri ka cˈaslemal rumal chi sibalaj ix lokˈ chkawäch. Kachalal, ¿a mat cänaˈtaj riˈ chiwe chi aretak xujcˈoji iwucˈ, xujchacunic, sibalaj xujcosic? Xujchacunic chi pakˈij chi chakˈab chuchˈaquic ri ka wa rech man cäkaya tä latzˈ che jachin jun chiwe. Jeˈ xkaˈn waˈ aretak xkatzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio rech ri Dios chilaˈ iwucˈ. Ri ix kas xiwilo, xukujeˈ ri Dios kas xrilo chi xkaˈn ri jicomal iwucˈ, man cˈo tä etzelal xriktaj chkij, chˈajchˈoj ri ka cˈaslemal aretak xujcˈoji chilaˈ iwucˈ ix ri ix cojonelab. Kas iwetam cˈut chi ka walijisam iwanimaˈ chijujunal, ka cuˈbisam i cˈux, xukujeˈ ka yoˈm pixbenic chiwe. Jeˈ xkaˈn chiwe jas ri cuban jun tataˈ chque ri ralcˈual. Xixkabochiˈj chi jeˈ quibano jas ri yaˈtal chque ri e rech ri Dios ri xixusiqˈuij rech quixcˈoji rucˈ, cätakan cˈu ri Areˈ pi wiˈ, xukujeˈ rech cuya ri jeˈlalaj juluwem chiwe. Ri uj man cujtäni tä chuyaˈic maltioxinic che ri Dios rumal chi aretak xitatabej ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xkatzijoj chiwe, kas xicˈamowaj, xicoj pa kas tzij, man xichomaj taj chi xak u tzij jun achi, xane are ru Lokˈ Pixab ri Dios. Tzij cˈu riˈ chi are ru Lokˈ Pixab ri Dios ri cäcowin chuqˈuexic ri i cˈaslemal ix ri ix cojonelab. Ri cˈäx ri xicˈulmaj ix, kachalal, are jeˈ jas ri xquicˈulmaj ri e cojoninak che ri Dios ri e cˈo pa Judea ri xa e jun rucˈ ri Cristo Jesús. Xban cˈäx chiwe cumal ri iwinakil, jeˈ xban chiwe jas ri xban chque ri cojonelab aj Judea cumal ri qui winakil aj Israel. E are cˈu waˈ ri winak aj Israel ri xecämisan ri Kajaw Jesús, jas ri xcaˈn chque ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xetak bi cucˈ nabe. Are cˈu ri uj xukujeˈ xujquesaj lok. We winak riˈ man cäcaˈn tä ri cäkaj chuwäch ri Dios, xane cäcaˈn qui cˈulel chque conojel winak. Aretak ri uj cäkaj cäkatzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri man e aj Israel taj, rech ri e areˈ xukujeˈ cäquirik ru tobanic ri Dios, ri winak aj Israel xa cäquikˈatej ka wäch. Je riˈ qui banom, qui nimarisam ri qui mac cho ri Dios. Cämic cˈut petinak chic ri nimalaj royowal ri Dios pa qui wiˈ conojel. Kachalal, pune xqueˈ quieb oxib kˈij ri uj elinak lok iwucˈ, pune ta ne man cäkil tä i wäch, man ix sachinak tä chke, ix cˈo pa kanimaˈ. Sibalaj cäkaj cäkil i wäch jumul chic. Rumal riˈ xkatzucuj jas xkaˈno rech cujopan iwucˈ che iwilic. In waˈ, ri Pablo, qˈuia mul xintzucuj jas quinbano rech cujopan iwucˈ. Are cˈu ri Satanás xujukˈatej. ¿Jas cˈu chrij cuˈl wi ka cˈux, cujquicotic? ¿Jas riˈ ri cubano chi cäcuˈbisax ka cˈux, cuya quicotemal chke? Ix riˈ, kachalal, rumal chi jicom ri iwanimaˈ cho ri Dios. Are ri ix ri quixbanowic chi cujquicot na cho ri Kajaw Jesús aretak cäpetic rumal chi xujchˈacanic. Are jeˈ iwumal ix chi cäcuˈbisax ka cˈux, cujquicotic. Je cˈu riˈ, kachalal, quixkabochiˈj, quixkapixbaj rumal ri Kajaw Jesús chi quitakej u banic pa ri i cˈaslemal jas ri xkacˈut can chiwäch, jeˈ jas ri tajin quiban cämic. Rumal chi are waˈ ri cäkaj chuwäch ri Dios, cäkataˈ chiwe chi cänimar u banic waˈ iwumal. Iwetam chi cˈut ri tijonic ri ka yoˈm chiwe, ri xujtak chuyaˈic rumal ri Kajaw Jesús. Are cˈu waˈ ri craj ri Dios: chi quitas iwib chrij ronojel u wäch etzelal, chˈajchˈoj cˈu ri i cˈaslemal, chi man quiban tä iwe xa jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Xane ri Dios craj chi ri ix, ri ix achijab chijujunal utz chibana chuchaˈic jun iwixokil, quixcˈoji rucˈ, nim chiwila wi, jeˈ jas ri takal chiwe ix, ix cˈut rech ri Dios. Mibana xa jas ri quiwaj ix rucˈ ri itzel i rayinic jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic ri man e cojoninak tä che ri Dios. Cˈo baˈ jun muban cˈäx, man cusub tä jun kachalal, man cusub tä cˈu na jun winak chic che waˈ we riˈ ri nu bim chiwe, rumal chi ri Dios sibalaj cucˈäjisaj na u wäch jachin ri jeˈ cuban waˈ. ¡Chiwilampeˈ! Ka bim chi cˈu waˈ chiwe, ka kˈalajisam chi waˈ chiwäch. Man uj u siqˈuim tä cˈu ri Dios rech cäkatzˈiloj ri ka cˈaslemal, xane rech cäkatas kib chrij ronojel u wäch etzelal, cäkajach kib pu kˈab ri Areˈ. Je cˈu riˈ jachin ri cäretzelaj u wäch we tijonic riˈ, man cäretzelaj tä u wäch jun winak, xane are cäretzelaj u wäch ri Dios ri u yoˈm ru Lokˈalaj Espíritu pa kanimaˈ. Man rajwaxic tä cˈut quintzˈibaj jun wuj chiwe, kachalal, chubixic chi rajwaxic sibalaj quiwaj iwib, rumal chi are ri Dios u cˈutum waˈ chiwäch chi rajwaxic quiwaj iwib chbil tak iwib. Xukujeˈ ketam chi amakˈel queiwaj conojel ri kachalal ri e cˈo pa ronojel ri Macedonia. Quixkabochiˈj cˈut, kachalal, chi sibalaj quiwaj ta na más iwib. Chibana xukujeˈ chi cäjoror ri i cˈaslemal, chibana tak ri i rajwaxic chijujunal, xak minim iwib pa tak ri quech niqˈuiaj chic. Chixchacun rucˈ ri i kˈab, chitoˈ baˈ iwib, jeˈ jas ri takanic ri ka yoˈm chiwe. Je riˈ rech ri man e cojonelab taj utz cäquil wi ri i cˈaslemal, nim quixquilo, xukujeˈ rech cˈo ronojel ri cajwataj chiwe. Man cäkaj tä cˈut, kachalal, chi mat quiwetamaj ri cäquicˈulmaj na ri cäminakib, rech man jeˈ tä ri i bis jas ri qui bis ri niqˈuiaj winak chic ri man cˈo tä cuˈl wi qui cˈux. Rumal chi cäkacojo chi ri Jesús xcämic xukujeˈ xcˈastaj bi chquixol ri cäminakib, cäkacoj riˈ chi pa ri cˈastajibal quech ri cäminakib, aretak cäpe ri Jesús, queucˈam na lok junam rucˈ ri canimaˈ ri winak ri e cojoninak che, xecämic. Rumal riˈ cäkaya waˈ we tijonic riˈ chiwe, ri yoˈm chke rumal ri Kajaw Jesús, chi ri uj ri cˈä uj cˈasal na, ri cˈä uj canajinak waral aretak cäpe ri Areˈ, man cujnabej tä cˈu na chquiwäch ri kachalal ri e cäminak chic. Tzare cˈu ri Kajaw Jesús cäkaj na lok chicaj, cätataj jun ri co cächˈawic, cuya takanic, jeˈ jas ri cächˈaw jun arcángel, xukujeˈ cätataj na ru chˈabal ri trompeta re ri Dios. Are cˈu ri e cojoninak che ri Cristo, ri e cäminak chic, e areˈ quecˈastaj na bic nabe. Cˈä te riˈ ri uj ri cˈä uj cˈaslic, ri uj canajinak canok, cujyac na, cujcˈam na bic junam cucˈ ri e areˈ pa ri sutzˈ churikic ri Kajaw Jesús chilaˈ chicaj. Cujcˈoji cˈu na rucˈ ri Kajaw Jesucristo amakˈel ronojel kˈij. Chiwalijisaj baˈ iwanimaˈ chbil tak iwib rucˈ we tzij riˈ ri nu bim chiwe. Are cˈu ri kˈij, kachalal, ri ajilabal ri cäbantaj na ronojel waˈ, man rajwaxic taj chi quintzˈibaj bi chiwe. Je riˈ, rumal chi ri ix kas quichˈobo chi man cˈo tä jun retam ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús, xane jeˈ cäcˈulmataj waˈ jas ri cuban jun elakˈom coc pa jun ja chakˈab, man cunaˈ tä jun. Aretak ri winak cäquibij: “Ronojel xak cäjoror chic, man cˈo tä chi je waˈ je riˈ,” ―quecha riˈ. Are chiˈ cˈut cäpe na ri nimalaj cˈäx pa qui wiˈ ri xak cˈä teˈ cäpetic, jas ri kˈoxom ri cunaˈ jun yawab ixok aretak cäril u wäch ri ral. Man quecowin tä cˈu ri winak cäquitoˈ quib. Are cˈu ri ix, kachalal, man ix cˈo tä pa ri kˈekum ri e sachinak wi ri man queniman tä che ri Dios. Ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús man jeˈ taj cuban riˈ chiwe jas ri cuban jun elakˈom ri man quinaˈ taj coc pa ja, rumal chi ri ix tajin quiweyej ru petbal ri Jesús. Iwonojel ix cˈo pa ri sakilal, ix rech ri pakˈij, jeˈ jas ri uj xukujeˈ. Man uj rech tä ri chakˈab, man uj sachinak tä cˈu pa ri kˈekum. Rumal riˈ mäkaˈn baˈ jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic, jeˈ ta ne chi xa e warinak, xane chujcˈascˈatok. Mäkaˈn xak jas ri cäkaj uj, xane nabe kas cäkachomaj na ri cäkaˈno. Ri quewaric, chakˈab riˈ quewaric. Ri quekˈabaric, chakˈab riˈ quekˈabaric. Are cˈu ri uj, ri uj rech ri pakˈij, mäkaˈn xak jas ri cäkaj uj, xane nabe kas utz u chomaxic na ri cäkaˈno. Rajwaxic chi cäkacoj na ri cojonic xukujeˈ ri rutzil kanimaˈ, jeˈ jas jun atzˈiak re chˈichˈ ri cucoj jun soldado chutoˈic rib pa ri chˈoj. Xukujeˈ rajwaxic chi cäcuˈbi ka cˈux chi cäkarik na ru tobanic ri Dios, jeˈ ta ne chi are jun casco ri cucoj jun soldado che toˈbal u jolom. Ri Dios cˈut man xujuchaˈ taj rech xa cucˈäjisaj ka wäch, xane rech cujcojon che ri Kajaw Jesucristo, cäkarik na ru tobanic ri Areˈ. Ri Jesucristo xcäm rumal kech, rech amakˈel cujcˈasi na junam rucˈ Areˈ. We cˈä uj cˈaslic aretak cäpetic, we ne uj cäminak chic, xak junam. Rumal riˈ chiwalijisaj iwanimaˈ chbil tak iwib, xukujeˈ chitoˈla iwib ri jun rucˈ ri jun chic jas ri tajin quibano. Kachalal, cäkabij na chiwe chi nim queiwil wi ri quechacun iwucˈ, ri quecˈamow i be, xukujeˈ cäquiya i noˈj ri yoˈm chque ri e areˈ rumal ri Kajaw Dios. Jeˈ, kachalal, sibalaj nim cheiwila wi, lokˈ cheiwila xukujeˈ, rumal ri utzil ri tajin cäcaˈno. Chcˈol baˈ utzil chixol iwonojel, ri jun rucˈ ri jun chic. Kachalal, xukujeˈ quixkabochiˈj chi cheipixbaj ri man cäcaj taj quechacunic, chiwalijisaj ri canimaˈ ri xak quebisonic, ri cäquixej quib, cheitokˈaj ri man cˈo tä chi qui chukˈab, chichajij paciencia cucˈ conojel. Chichajij iwib, cˈo jun muya cˈäx che rajil u qˈuexel jun cˈäx ri banom che, xane amakˈel chitakej u banic ri utzil chbil tak iwib, xukujeˈ chque conojel winak. Amakˈel chixquicotok. Mitänaba u banic orar. Chiya maltioxinic che ri Dios pa ronojel, rumal chi are waˈ ri craj ri Dios chi jeˈ quiban ix, ri ix cojoninak che ri Cristo Jesús. Mikˈatej u wäch ri Lokˈalaj Espíritu che ri craj cuban iwucˈ. Miwetzelaj u wäch ri tzij ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu chque ri kachalal ri quekˈalajisan chiwäch. Naˈl quiban che rilic ronojel, jachique ri utz, ri kas tzij, jachique ri man utz taj. Chitakej baˈ ri utz. Chitasa iwib chrij ronojel u wäch etzelal. Tzare ta baˈ ri Dios, ri xuwi ri Areˈ cäcowinic cuya utzil chquixol ri winak, cuban chˈajchˈoj che ri i cˈaslemal pa ronojel, cuchajij ta na ri iwespíritu, ri iwanimaˈ, xukujeˈ ri i cuerpo, rech man cˈo tä etzelal cäriktaj chiwij aretak cäpe ri Kajaw Jesucristo. Ri Dios cˈut ri xixusiqˈuij, jicom ri ranimaˈ, kas cuban na jas ru bim chiwe. Kachalal, chibana orar pa ka wiˈ. Chiya rutzil qui wäch conojel ri kachalal je waˈ. Chitzˈumaj iwib chbil tak iwib chuwäch ri Dios. Retal cˈu waˈ chi kas lokˈ quiwil iwib. Quinbij chiwe chuwäch ri Kajaw Jesús chi quisiqˈuij u wäch we wuj riˈ chquiwäch conojel ri kachalal cojonelab. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan i wäch. Amén. In waˈ, ri Pablo, wachiˈl ri Silvano rucˈ ri Timoteo, tajin quintzˈibaj bi we wuj riˈ chiwe ix, kachalal, ix riˈ ri cojonelab ri cˈo pa ri tinimit Tesalónica, ri xa ix jun rucˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch, cuban cˈut chi cuxlan ri iwanimaˈ. Kachalal, rajwaxic baˈ chi amakˈel cujmaltioxin che ri Dios rumal iwech. Yaˈtalic chi jeˈ cäkaˈn waˈ rumal chi kas tzij tajin cäqˈuiy ri i cojonic, xukujeˈ rumal chi ri ix chijujunal sibalaj lokˈ na quiwil wi iwib nimalaj iwonojel, ronojel kˈij cˈut tajin cänimar ri rutzil iwanimaˈ chbil tak iwib. Je riˈ chi ri uj sibalaj cujquicotic, cäkatzijoj ri i banic jawijeˈ ri queriktaj wi ri e cojoninak che ri Dios. Cujquicot chubixic jas ri tajin quibano, quichˈij ri cˈäx ri cäban chiwe cumal niqˈuiaj winak chic, xukujeˈ quichˈij ri bis ri quiriko. Cäkatzijoj cˈut chi sibalaj cˈo ri i cojonic che ri Dios, jicom cˈu iwanimaˈ pa ronojel ri quicˈulmaj. Ronojel waˈ we cˈäx riˈ ri tajin quiriko cucˈut chkawäch chi jicom cuban ri Dios chukˈatic tzij. Je riˈ, rech takal chiwe quixcˈoji rucˈ ri Dios, cätakan cˈu ri Areˈ pi wiˈ. Rumal cˈu rech waˈ tajin quirik cˈäx. We winak riˈ ri tajin quebanow cˈäx chiwe, takal cˈut chi cäcˈäjisax na qui wäch waˈ rumal ri Dios. Cuban cˈu na ri Areˈ chi cäquirik cˈäx chuqˈuexel ri xcaˈn chiwe. Are cˈu ri ix ri i rikom cˈäx, cuban na ri Dios chi cuxlan ri iwanimaˈ junam jas ri cuban chke uj. Aretak cucˈut na rib ri Kajaw Jesús, sutim rij rucˈ u xak kˈakˈ cäkaj lok chicaj, e rachiˈl ri ángeles rech Areˈ ri sibalaj cˈo qui chukˈab. Aretak cäpetic, cuya na ri tojbal que ri winak ri man xecojon tä che ri Dios, ri man xeniman tä che ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ri Kajaw Jesucristo. We winak riˈ cäquitoj na ru qˈuexel ri qui mac, cäsach na qui wäch, sibalaj nim ri cˈäx ri cäquiriko, man cˈo tä cˈu u qˈuisic. Quesax bi ri e areˈ chuwäch ri Kajaw Jesús, naj queyiˈ wi na che ri Areˈ. Xukujeˈ naj quecˈoji wi che ri jeˈlalaj juluwem rech ri nimalaj u chukˈab ri Jesús. Jeˈ cäquicˈulmaj na waˈ pa ri kˈij ri cäpe ri Jesús rech cänimarisax u kˈij cumal ri e rech ri Areˈ, xukujeˈ cäcajmax na u wäch cumal ri e cojoninak che, cäyiˈ cˈu u kˈij. Ri ix xukujeˈ, rumal chi ix cojoninak che ri tzij ri ka kˈalajisam chiwäch, quixcˈoji na cucˈ ri niqˈuiaj cojonelab. Xa cˈu rumal waˈ amakˈel cäkaˈn orar pi wiˈ, cäkataˈ che ri ka Dios chi cubano chi kas takal chiwe chi ix siqˈuim rumal ri Areˈ. Xukujeˈ cäkataˈ che ri Dios chi ru chukˈab cuya ta na chiwe chi quixcowinic quiban ronojel u wäch utzil ri i chomam u banic, xukujeˈ ronojel utzalaj chac ri tajin quibano rumal chi kas quixcojon che ri Dios. Je riˈ, rech rumal iwech ix cäyiˈ na u kˈij ri Kajaw Jesucristo, xukujeˈ ri ix cäyiˈ na i kˈij rumal ri Areˈ. Jeˈ cäban na waˈ chiwe rumal chi tokˈobisam i wäch rumal ri ka Dios, rumal ri Kajaw Jesucristo. Kachalal, cäkaj cäkabij chiwe ri cäcˈulmataj na aretak curik ru petbal ri Kajaw Jesucristo, aretak cäpe che ka mulixic bi rucˈ. Quixkabochiˈj chi mat rucˈ jubikˈ quiqˈuex i chomanic, cuban quieb i cˈux, quixej iwib rumal jun winak ri cubij chi cächˈaw ri Lokˈalaj Espíritu pa ranimaˈ, cˈo cˈu jas cubij chiwe, o rumal ri quito chi cätzijoxic, o rumal jun wuj ri jeˈ ta ne uj ri uj takowinak bic, ri cubij chi ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús petinak chic pa ka wiˈ. Cˈo baˈ jachin jun winak mubano chi quixsubtajic. Nabe cˈut chuwäch ru petbal ri Jesús cäquiyac na quib ri winak chrij ri Dios, cucˈut na rib ri achi ri banal etzelal ri cuban u cˈulel che ri Dios. We achi riˈ kˈatom tzij puwiˈ chi cäsach na u wäch. Ri achi riˈ cuyac na rib, cuban na cˈulel che ronojel ri cänaˈtabex wi ri Dios, o cäkˈijilax wi. Cäcuˈbi na pa ri nimalaj rachoch Dios, jeˈ ta ne chi are Dios. Cuban na chbil rib chi are Dios. ¿A mat cänaˈtaj chiwe chi aretak xincˈoji iwucˈ xinbij waˈ chiwe? Cämic cˈut iwetam jas riˈ ri kˈateninak, je riˈ chi man kas u cˈutum tä rib we itzelalaj achi cämic riˈ. Cˈä te cˈu riˈ kas cucˈut na rib ri banal etzelal aretak curik ru kˈijol. Kˈalaj chi cˈut chi ri itzelalaj u chomanic ri itzel ri cˈuˈtalic tajin cächacun chic pa tak ri canimaˈ ri winak cämic. Xuwi reyeˈm chi quesax ri kˈateninak rech kas cucˈut rib. Aretak cˈut esam chic ri kˈateninak, cucˈut na rib ri achi ri banal etzelal ri cuyac na rib chrij ri Dios. Cäcämisax na rumal ri Kajaw Jesús rucˈ ri ruxlab, cäsachisax na u wäch rucˈ ru cˈutic rib ri Jesús aretak cäpetic. We achi riˈ, are ri Satanás cätakow na lok. Cäpe na rucˈ nimalaj chukˈab, cuban na nimak tak cˈutbal, xukujeˈ cajmabal. Man kas tzij tä cˈut ri cubano. Cucoj na ronojel u wäch itzel tak subunic che qui subic ri winak ri cäsach na qui wäch. Cäsach na qui wäch rumal chi man xcaj tä ri kas tzij, man xquicˈamowaj tä cˈu waˈ rech cäquirik ru tobanic ri Dios. Rumal riˈ ri Dios cuya na chque chi quesubtaj rumal ri man kas tzij taj, chi ri e areˈ quecojon chque ri banow tzij. Je riˈ rech cäkˈat na tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax na qui wäch conojel ri man e cojoninak tä che ri kas tzij, xane are benak canimaˈ rucˈ ru banic ri etzelal. Kachalal, ri ix sibalaj quixraj ri Kajaw Jesucristo. Ri uj cˈut cäkanaˈ pa kanimaˈ chi rajwaxic cäkaya maltioxinic amakˈel che ri Dios rumal iwech, rumal chi tzojer lok ix cˈo chquixol ri xechaˈ nabe rumal ri Dios rech quirik ru tobanic. Quirik cˈu ru tobanic ri Dios rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri xuban chˈajchˈoj che ri iwanimaˈ, xukujeˈ rumal chi xixcojon che ri kas tzij. Ri Dios cˈut xixusiqˈuij rech quirik ru tobanic ri Areˈ rumal ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xkatzijoj chiwe, rech quixcˈoji junam rucˈ ri Kajaw Jesucristo aretak cänimarisax u kˈij ri Areˈ, quirik cˈu na iwe ix we nimarisabal kˈij riˈ. Rumal riˈ, kachalal, jicom chibanaˈ chitakej ri tijonic ri ka cˈutum chiwe petinak lok. Are waˈ ri ka tzijom chiwe, xukujeˈ ri ka tzˈibam bi pa tak wuj. Tzare ta baˈ ri Kajaw Jesucristo, junam rucˈ ri Dios ka Tat, ru cˈutum ri rutzil ranimaˈ chke, quixutoˈ pa ronojel. Ri Areˈ xukujeˈ xuya cuˈlbal ka cˈux ri man cˈo tä u qˈuisic, xuya xukujeˈ chke chi cäcuˈbi ka cˈux chrij ri Jesús rumal ri tokˈob ri cuban pa ka wiˈ. Tzare ta baˈ ri Areˈ chuwalijisaj ri iwanimaˈ, xukujeˈ chubana ta na jicom chiwe, rech xa utz ronojel ri quibij, xukujeˈ ronojel ri quibano. Je cˈu riˈ, kachalal, chibana orar pa ka wiˈ rech ru Lokˈ Pixab ri Dios aninak cäjabun u wäch pa ronojel tinimit, cäyiˈ cˈu u kˈij cumal ri winak jas ri xcˈulmataj iwucˈ ix. Xukujeˈ chibana orar pa ka wiˈ chi ri Dios cujutoˈ pa qui kˈab ri itzel tak winak, ri e banal tak etzelal, rumal chi man conojel taj quecojon che ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri Dios cˈut, kas jicom ranimaˈ. Cuban na chiwe chi cˈo na i chukˈab rech kas jicom ri iwanimaˈ ix xukujeˈ. Quixuchajij na chuwäch ri Itzel. Cäcuˈbi cˈu ka cˈux chrij ri Kajaw Jesús chi tajin quiban ri xixkatak wi, xukujeˈ amakˈel quitakej na u banic waˈ. Are ta baˈ ri Kajaw Jesús cäyoˈw pa ri iwanimaˈ chi queiwaj conojel, jeˈ jas ri Dios queraj conojel ri winak. Xukujeˈ chuya ta chiwe chi quichˈij ronojel ri cäpe chiwij, chi cˈo iwe ri paciencia ri cˈo rucˈ ri Cristo. Cäkaya cˈu takanic chiwe, kachalal, rumal ri Kajaw Jesucristo, chi quitas iwib chrij apachin jun kachalal ri cubano xa jachique ri craj, man cächacun taj, ri man cunimaj tä ri tijonic ri ka yoˈm chiwe petinak lok. Ri ix iwetam chic jas ri rajwaxic quibano rech quiban iwe jas ri xkaˈn uj aretak xujcˈoji iwucˈ. Aretak xujcˈoji iwucˈ man are tä xkaˈno xa jachique ri xkaj, xane xujchacunic. Man xkabij tä che jachin jun chi chusipaj ri ka wa, xane xkatojo. Sibalaj xkatij ka chukˈab che ri ka chac, xujcosic. Chi pakˈij chi chakˈab xujchacunic rech man cäkaya tä latzˈ che jachin jun chiwe. Pune ta ne yaˈtal chke cäkataˈ ri ka wa chiwe, man jeˈ taj xkaˈno, xane xujchacunic rech quiwesaj i noˈj chkij, quiban cˈu iwe jas ri xkaˈn uj. Xukujeˈ xkabij waˈ chiwe aretak xujcˈoji iwucˈ: “Jachin jun ri man craj taj cächacunic, mäyiˈ che chi cäwiˈc,” ―xujcha chiwe. Ka tom cˈu u tzijol chi e cˈo jujun chiwe ri tajin cäcaˈno xa jachique ri cäcaj, ri man cˈo tä jubikˈ chac cäcaˈno, xane xa quebeˈ je waˈ je riˈ, cäquinim quib pa tak ri tajin cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic. Are cˈu tak waˈ cäkabij chque ri cojonelab ri jeˈ cäcaˈno, quekapixbaj rumal ri Kajaw Jesucristo chi chechacunok, mäcaˈn chic ri cˈäx chquixol ri winak rech cäjoror na ronojel, chquichˈaca que ri cäquitijo. Ri ix cˈut, kachalal, mixkˈiytaj chubanic ronojel u wäch utzil. We cˈo jachin jun ri man cunimaj tä ri xkabij pa we wuj riˈ, chicojo retal jachinok, miwachiˈlaj chic rech cäqˈuixic. Miban cˈu i cˈulel che, xane chipixbaj jeˈ jas ri quiban che jun iwachalal. Tzare ta baˈ ri Kajaw ri xuwi ri Areˈ cäcowinic cuya utzil chquixol ri winak, chuya ta chiwe chi amakˈel cˈo utzil iwucˈ ix, xukujeˈ chi cuxlan ri iwanimaˈ pa ronojel. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cˈo iwucˈ ix nimalaj iwonojel. In waˈ, ri Pablo, quintzˈibaj bi waˈ, quintak cˈu bi rutzil i wäch. Chiwilampeˈ chi are waˈ ri nu tzˈib. Je waˈ ri quinban chutzˈibaxic ri nu biˈ pa tak conojel ri nu wuj ri quintak bic. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan i wäch ix nimalaj iwonojel. Amén. In waˈ, ri Pablo, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Je waˈ nu banic rumal chi je riˈ ru takanic ri Dios ri Toˈl Ke, xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo ri cuˈl wi ka cˈux. Ri at, Timoteo, quintzˈibaj bi we wuj riˈ chawe, jeˈ ta ne chi kas at nu cˈojol rumal chi rumal ri nu tzij xatcojonic. Are ta ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo quel u cˈux chawe, cutokˈobisaj a wäch, cubano chi cuxlan rawanimaˈ. Quinnaˈtaj chawe jas ri xinbij aretak xineˈ pa Macedonia. Xinbij chawe chi catcanaj can pa ri tinimit Éfeso. Xinya we takanic riˈ chawe chi cabij chque ri juleˈ winak, ri tajin cäquiya tijonic ri man tzij taj chque ri cojonelab, chi mäquiya chic we tijonic riˈ. Chabij chque chi mäquitzijoj chic ri xak puc, xukujeˈ ri tzijobelil ri cätzijox chquij ri ka nan ka tat ojer. Ronojel waˈ cucˈam lok chˈoj. Man cˈo tä cˈu qui patän waˈ we riˈ, man cujquitoˈ tä chuchˈobic ru chomanic ri Dios ri xuwi quetamax rumal ri cojonic che ri Cristo. Ru patän we takanic riˈ ri quinya chawe, are waˈ chi ri uj, ri uj cojonelab kas quekaj conojel. Rajwaxic chi cäqˈuiy lok waˈ pa kanimaˈ ri chˈajchˈoj, ri cäkanaˈ wi chi man cˈo tä etzelal kaˈnom, ri kˈalaj wi chi kas tzij cujcojonic. E cˈo cˈu jujun ri xquisach ru beyal we takanic riˈ, xetzak cˈut. Xquijach quib chubixic tzij chbil tak quib ri man cˈo tä qui patän. Ri winak riˈ cäcaj queboc che ajtijab, quequitijoj ri winak chrij ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Man cäquichˈob tä cˈut ri tzij ri cäquibij, man cäquichˈob tä cˈu ri cäquicˈutu. Xak cäquibij chi are ri kas tzij. Tzij laˈ chi utz ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. Rajwaxic cˈut chi cäcojic jas ri kas yaˈtal wi. Etamtal waˈ chi ri Pixab man xyiˈ tä chque ri winak ri tajin cäcaˈn ri utzil, xane chque ri man cäquiya tä quib pa takic, chque ri man queniman taj, chque ri man quecojon tä che ri Dios, chque ri ajmaquib, chque ri man nim tä cäquil wi ri Dios, ri man cˈo tä äwas chquiwäch, chque ri quequicämisaj qui nan qui tat, chque ronojel qui wäch cämisanelab. Xukujeˈ ri Pixab xyiˈ chque ri winak ri xak cäquirik quib jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ, man cˈo tä qui pixab. Are cˈu xyiˈ ri Pixab chque ri cäcaˈn ixok che jun cach achi, xukujeˈ chque ri ixokib ri cäcaˈn achi che jun cach ixok, chque ri quequelakˈaj tak winak, chque ri banal tak tzij, xukujeˈ chque ri cäcaˈn juramento, man kas tzij tä cˈut ri cäquibij, rech cäcaˈn cˈäx che jun winak chic. Are cˈu ri Pixab xyiˈ chque conojel winak ri cäquicˈulelaj u wäch ri utzalaj tijonic ri man cˈo tä etzelal chupam. We utzalaj tijonic riˈ cäriktaj chupam ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri sibalaj nim u kˈij. Ri ka Dios ri yaˈtal che chi cänimarisax u kˈij, are ri Areˈ yoˈwinak waˈ pa nu kˈab rech quintzijoj chque ri winak. Quinmaltioxin che ri Kajaw Jesucristo ri u yoˈm nu chukˈab, rumal chi nim xrilo chi jicom ri wanimaˈ, xinucoj che patänil re chutzijoxic ru Lokˈ Pixab. Je waˈ xuban chwe pune ri in nabe xinyokˈon che ri Jesús, xintzeˈj u wäch, xinban cˈäx chque ri e cojoninak che. Ri Dios cˈut xel u cˈux chwe rumal chi aretak xinban waˈ cˈä mäjaˈ quincojon che ri Cristo, man quinchˈob tä cˈut chi man utz taj ri quinbano. Sibalaj nim cˈu riˈ ri tokˈob ri xincochij che ri Kajaw Jesús. Xuya nu cojonic, xuya pa wanimaˈ chi quinwaj ri Dios, xukujeˈ chi quewaj ri winak xa rumal ri Cristo Jesús. Ri quinbij chanim are kas tzij. Rajwaxic cˈut chi conojel winak cäquicoj waˈ: chi ri Cristo Jesús xpe cho we uwächulew che qui toˈic ri ajmaquib. Ri in cˈut, sibalaj in ajmac na chquiwäch conojel. Pune jeˈ nu banic waˈ, xel u cˈux ri Dios chwe, xutokˈobisaj nu wäch rech ri Jesucristo cucˈut na jas modo cuchajij nimalaj paciencia wucˈ in, in ri nabe ajmac chquiwäch conojel. Je riˈ quincˈoji che cˈutbal chquiwäch ri mäjaˈ quecojonic, cäquetamaj na chi ri Cristo cutokˈobisaj qui wäch ri winak. Cäcuˈbi cˈu na qui cˈux chi cäquirik na ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic we quecojonic. Rumal riˈ kaya baˈ u kˈij ri Jun ri cätakan pa ka wiˈ, ri man cäqˈuextaj taj, ri man cäcäm taj, ri man quilitaj tä u wäch, ri xuwi waˈ Dios cˈolic. Cˈo cˈu u noˈj che ronojel. Kanimarisaj baˈ u kˈij amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Amén. Ri at, Timoteo, jeˈ ta ne chi at nu cˈojol. Quinya waˈ we takanic riˈ chawe. Chatija a kˈij pa ri chac chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ chupatänixic pa ronojel. Jeˈ chabanaˈ jas ri xquikˈalajisaj lok ri kachalal chawij rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Chatakej ri cojonic, rajwaxic chi canaˈ pa rawanimaˈ chi man cˈo tä etzelal a banom. E cˈo cˈu jujun ri man xeniman taj aretak xchˈaw ri Dios pa ri canimaˈ, rumal riˈ xetzakic, man quecojon tä chic. Kesajmpeˈ ka noˈj chrij ri xucˈulmaj ri Himeneo xukujeˈ ri Alejandro, ri xeinjach pu kˈab ri Satanás rech cäquetamaj chi man utz tä riˈ ri cäquibij ri äwas u bixic chrij ri Dios. Nabe cwaj quinbij chawe chi caya we tijonic riˈ chque ri cojonelab: Rajwaxic u banic orar pa qui wiˈ conojel ri winak. Rajwaxic cätaˈ tokˈob pa qui wiˈ, xukujeˈ cäbochiˈx ri Dios pa qui wiˈ. Xukujeˈ rajwaxic u banic maltioxinic che ri Dios aretak cäbantaj orar. Rajwaxic u banic orar pa qui wiˈ ri kˈatal tak tzij, pa qui wiˈ conojel ri cˈo qui takanic pa ka wiˈ, rech man cˈo tä chˈoj, utz ri ka cˈaslemal. Je riˈ rech cäkapatänij ri Dios, xukujeˈ nim cäkil wi kib pa ronojel. Sibalaj utz cˈu u banic waˈ, xukujeˈ cäkaj waˈ chuwäch ri Dios ri Toˈl Ke. Are cˈu craj ri Dios chi conojel ri winak cäquirik ru tobanic, xukujeˈ cäquetamaj jas riˈ ri kas tzij. Xa jun ri Dios cˈolic, xukujeˈ xa Jun ri cächˈaw pa ka wiˈ rucˈ ri Dios. Are ri Jesucristo ri xuban kach winak. Ri Jesucristo xuya rib pa cämisaxic chutojic ri ka mac, rech ri uj nimalaj konojel cujel pu kˈab ri Itzel. Pa ri kas u kˈijol cˈut, ri Dios xucˈut waˈ chquiwäch conojel winak chi kas tzij craj queutoˈ. Rumal waˈ xinocsax che apóstol, jun chque ru takoˈn ri Jesucristo, rech quintzijoj we sakalaj tzij riˈ chrij ri kas tzij, chrij ri cojonic. Je riˈ queintijoj ri man e aj Israel taj, rech quecojon ri e areˈ. Ri in, in cojoninak che ri Cristo, kas tzij ri quinbij, man xak tä cˈu quinban tzij. Cwaj chi ri achijab pa ronojel tinimit cäcaˈn orar, achijab ri kas jicom ri canimaˈ che ri Dios. Are achijab waˈ ri cuyaˈ cäquiyac ri qui kˈab cho ri Dios, man cˈo tä chˈoj, man cˈo tä oyowal, man cˈo tä cˈu jun cˈäx chic pa canimaˈ. Xukujeˈ cwaj chi ri ixokib cäquicoj atzˈiak ri kas takal chque, utz u cojic cäcaˈno, man cäcaˈn tä nimal rucˈ. Rajwaxic utz u banic ri qui wiˈ cäcaˈno jas ri kas takalic. Man xak tä cäquiwik quib rucˈ kˈän puak, rucˈ chachal ri pakal rajil, o rucˈ atzˈiak ri sibalaj pakalic. Ri ixok cojonel man cuwik tä rib xa cucˈ tak jastak, xane rucˈ ru banic ri utzil. Are waˈ ri rajwaxic cäcaˈn ri ixokib ri qui jachom quib pu kˈab ri Dios. Rajwaxic chi ri ixokib cäquitatabej ri tijonic ri tajin cätzijoxic, xak jun checˈol wi, chquiya quib pa nimanic. Ri in man quinya tä che jun ixok chi queutijoj achijab, chi cätakan pa qui wiˈ, xane rajwaxic xak jun quecˈoji wi ri ixokib. Are cˈu rumal chi nabe xban ri Adán rumal ri Dios, cˈä te riˈ xban chi ri Eva. Xukujeˈ man are tä ri Adán ri xsub rumal ri Itzel, xane are ri Eva. Aretak xsubic xkaj pa ri mac. Ri ixokib cojonelab cäquirik cˈu na ru tobanic ri Dios, we utz cäcaˈn che qui qˈuiyisaxic ri cal, we cäquitakej ri cojonic, we quecaj ri winak, we utz ri qui cˈaslemal, man cˈo tä etzelal cäcaˈno, xukujeˈ we utz quechomanic. Kas tzij waˈ: jachin jun ri craj coc che obispo, utzalaj patäninic riˈ ri craj cubano. Rajwaxic cˈut chi we cojonel riˈ utz ru cˈaslemal rech man cuyaˈ taj cäyac tzijtal chrij. Rajwaxic xa jun ri rixokil, muya u wiˈ ri cutijo, o apachique ri cubano, xane utz ri cächomanic, man cuban taj xa jas ri craj ri areˈ, xukujeˈ nim quil wi cumal ri winak. Rajwaxic utz cuban che qui cˈulaxic ri winak ri queopan cho rachoch. Rajwaxic cänaˈw che qui tijoxic ri winak che ru Lokˈ Pixab ri Dios. Mäkˈabaric, mächˈojinic, man curayij tä u chˈaquic puak ri qˈuixbal u cˈamic, xane rajwaxic utz cucˈ ri winak, man cuyac tä chˈoj, xukujeˈ man lokˈ tä cäril wi ri puak. Rajwaxic querilij conojel ri e cˈo pa rachoch, queupixbaj ri ralcˈual rech quenimanic, nim quequil wi ri winak. We jun cojonel man retam taj querilij conojel ri e cˈo pa rachoch ¿a cäcowin lo riˈ cucˈam qui be ri e cojoninak che ri Dios? Man cäcowin taj. Man cuyaˈ taj jun cˈacˈ cojonel coc che obispo, rech man cunimarisaj tä rib. We je riˈ, cäkˈat na tzij riˈ puwiˈ chi queˈ pa ri kˈakˈ jas ri xban che ri Itzel. Jun obispo rajwaxic utz cuban pa ru cˈaslemal chquixol ri winak ri man e cojonelab taj, rech man cˈo tä yokˈbal re. Je riˈ man quel tä u qˈuixbal, man cäkaj tä cˈu pa ru chapäbal ri Itzel. Ri diáconos xukujeˈ, rajwaxic man xak tä quexiˈninic, rech nim queˈil wi, cäquibij ri kas tzij, man quekˈabar taj, man cäquirayij tä cˈu u chˈaquic puak ri qˈuixbal u cˈamic. Rajwaxic kas jicom ri canimaˈ chrij ri kas tzij re ri Evangelio ri uj cojoninak wi, ri kˈalajisam chkawäch. Xukujeˈ rajwaxic cäquinaˈ pa canimaˈ chi man cˈo tä etzelal ri caˈnom. Nabe rajwaxic queˈil na we utz ri qui cˈaslemal. We cˈu man cˈo tä jas cäriktaj chquij, cuyaˈ riˈ queboc che diáconos. Xukujeˈ ri diaconisas rajwaxic man xak tä quexiˈninic, rech nim queˈil wi, man e yacal tä tzijtal, mäquiya u wiˈ ri cäquitijo, o apachique ri cäcaˈno, jicom cˈu ri canimaˈ pa ronojel. Ri coc che diácono rajwaxic xa jun ri rixokil. Xukujeˈ rajwaxic chi utz cuban che quilixic conojel ri e cˈo pa rachoch, queupixbaj ri ralcˈual rech quenimanic. Ri diáconos ri utz quepatäninic, nim queˈil wi riˈ. Man xuwi taj nim queˈil wi, xane xukujeˈ man cäquixej tä quib chutzijoxic ri qui cojonic chrij ri Cristo Jesús. Timoteo, cuˈl nu cˈux chi xak pa quieb oxib kˈij quinopan na awucˈ. We cˈu ne rucˈ jubikˈ quinbeytajic, quintzˈibaj bi we tzij riˈ chawe nabe. Je waˈ xinchomaj rech awetam chic jas ri utz cuban jun cojonel chquixol ri kachalal. E are waˈ ri winak rech ri cˈaslic Dios. We winak riˈ e are waˈ ri cäquijekebaˈ, xukujeˈ cäquitoˈ u wiˈ ri kas tzij. Kas kˈalaj waˈ chi nim u banic ri kas tzij re ri Evangelio ri uj cojoninak wi, jas ri cubij we tzij riˈ: Ri Dios xul cho we uwächulew jeˈ jas jun winak, xkˈalajisax rumal ri Lokˈalaj Espíritu chi jicom ru cˈaslemal, xilitaj cˈu ri Areˈ cumal ri ángeles. Xtzijox waˈ chque ri winak, xecojon ri winak che cho ruwächulew, xcˈam chi na bic pa ri caj, xnimarisax u kˈij, ―cächaˈ. Ri Lokˈalaj Espíritu kas chi sakil cubij chi pa ri qˈuisbal tak kˈij jujun cojonelab cäquitas na quib chrij ri kas cojonic. Queˈ na canimaˈ rucˈ ri itzel noˈj ri quesubtaj rumal. Ronojel waˈ xak areˈ qui tijonic itzel tak espíritus. Cäquitatabej na ri qui tijonic achijab ri e banal tak tzij, ri xak cäquesaj qui wäch ri quetzijon ru Lokˈ Pixab ri Dios. We winak riˈ man cäquinaˈ tä chic pa canimaˈ ri etzelal ri cäcaˈno, jeˈ ta ne chi abajarinak chi ri canimaˈ. Cäquibij na chque ri winak chi man cuyaˈ taj quecˈuliˈc, cäquibij na xukujeˈ chi e cˈo jujun tak u wäch ri cäkatijo ri äwas u tijic, pune ri Dios u qˈuiyisam ronojel waˈ rech cäkatijo. Ri uj, ri uj cojonelab, ri ketam ri kas tzij cuyaˈ cäkatij waˈ rucˈ maltioxinic. Je riˈ, rumal chi utz ronojel ru qˈuiyisam ri Dios, man cuyaˈ tä cˈut cäketzelaj u wäch, xane rajwaxic cäkacˈamo, cäkamaltioxij waˈ che ri Dios. Cätewchitaj cˈu waˈ rumal ru Tzij ri Dios, xukujeˈ rumal ri oración ri cäkaˈno. Je riˈ ri cäkatijo man äwas taj. Ri at, Timoteo, we cacˈut waˈ we nu bim chawe chquiwäch ri kachalal, at jun utzalaj patänil re ri Jesucristo. Cäcˈoji cˈu na a chukˈab rumal ru Lokˈ Pixab ri Dios ri at cojoninak wi, rumal ri utzalaj tijonic ri a takem. Meˈ awanimaˈ cucˈ tak ri puc ri man cˈo tä qui patän ri cäquitzijoj ri winak. Are chacojo a chukˈab chupatänixic ri Dios. Ru cojic ka chukˈab rucˈ ri ka cuerpo xak jubikˈ cujutoˈ wi. Are cˈu ru patänixic ri Dios cujutoˈ na pa ronojel. Cˈo utzil cäkarik rumal waˈ pa we cˈaslemal riˈ cho ruwächulew, xukujeˈ pa ri cˈaslemal ri cäpe na. Kas tzij waˈ ri quinbij, rajwaxic cˈut chi conojel winak cäquicojo. Xa rumal waˈ sibalaj cäkatij ka kˈij cujchacunic, cäkarik yokˈbal ke, rumal chi cuˈl ka cˈux chrij ri cˈaslic Dios, ri Toˈl Que conojel winak. Jachin cˈu tak ri quecojon che, e areˈ ri kas cäquirik ru tobanic. Chacˈutu baˈ ri nu bim chawe chquiwäch ri kachalal cojonelab. Chabij chque chi chquetamaj. Metzelax a wäch cumal ri winak rumal chi at acˈal na. Rech man quetzelax tä a wäch, chacˈutu jun utzalaj cˈaslemal chquiwäch ri cojonelab, rech cäquito chi utz catchˈawic, cäquilo chi utz ri caban pa ronojel, queawaj ri winak, utz awanimaˈ chque conojel, kˈalaj chi kas tzij at cojoninak che ri Cristo, utz ra cˈaslemal. Chasiqˈuij apan ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chquiwäch ri kachalal cˈä quinopan na iwucˈ. Cheapixbaj, cheatijoj. Nim chawila wi ri cuinem ri xsipax chawe rumal ri Dios aretak ri Lokˈalaj Espíritu xchˈaw pa canimaˈ ri cˈamal tak qui be ri cojonelab. Xquikˈalajisaj cˈu waˈ aretak xquiya ri qui kˈab pa wiˈ. Chacojo waˈ we cuinem riˈ, maya cˈu canok. Chacojo a chukˈab chubanic ri nu bim chawe. Chatija a kˈij chubanic waˈ rech conojel cäquilo chi utz na ri tajin cabano. Chachajij awib. Xukujeˈ kas cawil na jas u wäch tijonic ri cayaˈ. Chatakej u banic ronojel waˈ, jicom rawanimaˈ. We jeˈ caban waˈ, catoˈ na awib at xukujeˈ ri quetataben ri a tzij. Mayaj jun tataˈ ri nim winak chic, xane chapixbaj jeˈ ta ne chi are ra tat. Cheapixbaj ri alabom jeˈ ta ne chi e areˈ ra chakˈ. Ri chuchuib cheapixbaj jeˈ ta ne chi are ra nan ri capixbaj. Ri alitomab cheapixbaj jeˈ ta ne chi e areˈ ra wanab, utz ra chomanic chquij. Nim cheawila wi ri malcaˈnib ixokib, chabana cˈu tokˈob chque ri kas cˈo qui rajwaxic. Are cˈu ri malcaˈn ixok ri e cˈo ral, xukujeˈ we ne e cˈo u wiˈ tak u mam, nabe riˈ rajwaxic chi ri acˈalab nim quequil wi ri qui nan xukujeˈ ri catiˈt. Ri alcˈualaxelab rajwaxic cäquetamaj u tojic u qˈuexel chque ri qui nan qui tat ri utzil ri xban chque aretak xeqˈuiyisaxic, rumal chi utz cäril wi ri Dios waˈ, xukujeˈ cäkaj waˈ chuwäch. Are cˈu ri ixok ri kas tzij malcaˈn, ri canajinak can u tuquiel, ri man cˈo tä cächˈaw u cˈux che, cuˈl cˈu u cˈux waˈ chrij ri Dios. Cuban orar riˈ, cutaˈ ru tobanic ri Dios pa ru cˈaslemal ronojel kˈij chi pakˈij chi chakˈab. Are cˈu ri malcaˈn ixok ri cujach rib chubanic xak jachique ri utz cäril wi, pune cˈaslic, chuwäch cˈu ri Dios are jas jun cäminak, rumal chi man cˈo tä chic ru rayinic chupatänixic ri Dios. Cheataka we kachalal riˈ chunimaxic waˈ we nu bim chawe rech man cˈo tä tzij cäbix chquij chi kas tzij cˈo ri man utz taj ri cäcaˈno. We cˈu cˈo jun cojonel ri man coc tä il che qui toˈic ri rachalaxic, o ri ralcˈual, man kas tzij tä riˈ chi cojonel. Nim na ru mac riˈ chuwäch jun ri man cˈo tä jumul ri cojoninak. Xuwi ri malcaˈn ixok ri cˈo chi oxcˈal u junab, ri xa jun ri rachajil cˈolinak, xuwi riˈ cuyaˈ cätzˈibax u biˈ pa ri wuj ri tzˈibtal wi qui biˈ ri malcaˈnib. Rajwaxic chi we chichuˈ riˈ etamtalic chi u banom utzil, utz qui qˈuiyisaxic ri ral u banom, utz u banom che qui cˈulaxic ri queopan cho rachoch, u chˈajom cakan ri e rech ri Dios, e are waˈ ri cojonelab. Xukujeˈ u banom tokˈob chque ri cäquirik cˈäx, u banom cˈu ronojel u wäch utzil. Are cˈu ri malcaˈnib ixokib ri cˈä e acˈalab na, matzˈibaj ri qui biˈ pa ri wuj ri tzˈibtal wi qui biˈ ri malcaˈnib rumal chi aretak quetakchiˈx rumal ri qui rayinic, cäquitas quib chrij ri Cristo, man cäquinimaj tä chic, cäcaj quecˈuli chi na jumul chic. Quemacun cˈu riˈ rumal chi man xcaˈn taj jas ri xquichiˈj u banic, xquiya cˈu can ri qui cojonic. Man xuwi tä waˈ cäcaˈn ri malcaˈnib ixokib ri cˈä e acˈalab na, xane xukujeˈ xak quesakˈorinic, xak quewacatalob chi tak ja. Man xuwi taj quesakˈorinic, xane xukujeˈ cäquiyac tak tzijtal, cäquinim quib pa ronojel, cäquibij tak tzij ri man yaˈtal tä qui bixic. Rumal riˈ cwaj chi ri malcaˈnib ixokib ri cˈä e acˈalab na quecˈuli chi na jumul chic, quequiqˈuiyisaj cal, cäquilij ri cachoch, rech ri winak ri cujquicˈulelaj man cäquirik taj jas cäquibij chkij. E cˈo cˈu jujun malcaˈnib ri qui tasom chi quib chrij ri Cristo, xebeˈ rucˈ ri Satanás. We cˈo jun cojonel, we achi we ixok, ri e cˈo malcaˈnib ixokib chquixol ri rachalaxic, rajwaxic cuya ri cajwataj chque, man cuya tä waˈ chquij ri niqˈuiaj cojonelab chic, rech ri kachalal cojonelab quecowinic quequitoˈ ri malcaˈnib ixokib ri kas tzij cˈo rajwaxic chque. Ri cˈamal tak qui be ri cojonelab ri utz cäcaˈn chucˈamic qui be ri kachalal, takal riˈ chque chi sibalaj nim queˈil wi. Are cˈu más nim queˈil wi na ri cäquitzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios, cäquiya tijonic chque ri kachalal. Je riˈ, rumal chi cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Macoj chim chutzaˈm ri wacäx aretak tajin cuyakˈ ri trico,” ―cächa riˈ. Xukujeˈ cubij: “Takal che ri ajchac chi cätojic,” ―cächaˈ. Matatabej ri tzij ri cäbix chrij jun cˈamal qui be ri cojonelab we man e cˈo quieb, we man e cˈo oxib ri quekˈalajisanic chi cˈo jas ri man utz taj ri xubano. Are cˈu ri cäquitakej macunic, cheayajaˈ chquiwäch conojel ri cojonelab, rech xukujeˈ ri niqˈuiaj chic cäquinaˈ quib. Chuwäch ri Dios, chuwäch ri Kajaw Jesucristo, xukujeˈ chquiwäch ri ángeles rech ri Dios ri e chaˈtalic, catinpixbaj chi catakej ri nu bim chawe. Aretak caban waˈ, junam cheawila wi ri winak, cˈo jun más lokˈ mawil wi. Aretak caya ra kˈab puwiˈ jun ri coc che cˈamal qui be ri cojonelab, maban waˈ xak rucˈ aninakil. Maban ne awe ri mac ri cuban jun chic. Chachajij awib, matkaj pa mac. Xuwi joron matijo, xane xukujeˈ chatija jubikˈ vino, rumal rech ri a pam ri amakˈel cayawajij. E cˈo jujun ri kas kˈalaj chic ri qui mac cˈä mäjok quebeˈ pa kˈatbal tzij. E cˈo jujun chic ri man kˈalaj tä ri qui mac chanim, xane cˈä te cäkˈalajin waˈ. Je cˈu waˈ ru banic ri utzil. Kˈalaj waˈ chanim chquiwäch conojel. Pune ta ne man kˈalaj chanim ri utzil ri cäkaˈno, kas copan na ri kˈij ri cäkˈalajinic. Conojel ri patäninelab cojonelab, rajwaxic nim quequil wi ri qui patrón rech man cäbix tä ri äwas chrij ri Dios, o chrij ri ka tijonic. We e cojonelab ri qui patrón ri patäninelab, man rumal tä riˈ chi e kachalal mat nim quequil wi. Xane rajwaxic utz na cäcaˈn che qui patänixic rumal chi ri quequipatänij e cojonelab, e lokˈalaj tak kachalal. Chacˈutu we tijonic riˈ chquiwäch ri cojonelab, chabij chque chi cäquinimaj waˈ. We cˈo jachin jun queutijoj ri cojonelab che jun tijonic chic ri man junam tä rucˈ ri utzalaj u tzij ri Kajaw Jesucristo, ri tijonic ri uj cojoninak wi, ri cucˈut chkawäch chi rajwaxic cujniman che ri Dios, ri winak riˈ xa nimal riˈ cubano, man cˈo tä retam. Cˈamaninak che we winak riˈ amakˈel cˈo jas cucoj pu tzij, xukujeˈ cächˈojin chquij tak tzij. Rumal cˈu waˈ ri cojonelab cäquirayij jastak ri man quech taj, quechˈojinic, cäquibij tzij ri äwas u bixic chbil tak quib, xak quieb qui cˈux chic cäquichˈabela quib. Ri winak riˈ xak chˈoj cäquilij cucˈ winak ri cˈo itzel tak qui chomanic, ri man quetam tä chi ri kas tzij. Cäquichomaj chi ri winak quecojonic xak rech cäquichˈac puak. Timoteo, chatasa awib chquij ri winak ri jeˈ qui noˈj waˈ. Kas tzij cˈut, ri cojonic are jun nimalaj kˈinomal che ri winak ri cäquicot rucˈ jampaˈ ri cˈo rucˈ. Man cˈo tä jas kucˈam lok aretak xujul cho we uwächulew, man cˈo tä cˈu jas cäkacˈam bic aretak cujcämic. Xuwi ta cˈu ne we cˈo ka wa, we cˈo katzˈiak, chujquicot rucˈ waˈ. Are cˈu ri cäcaj quekˈinomaric, quetakchiˈx na pa ri mac. Quekaj pa ru chapäbal ri Itzel. Cäquichaplej qui rayixic jastak ri man cˈo tä qui patän, ri xa queuya pa cˈäx, cäretzelaj u wäch ri qui cˈaslemal, cusach cˈu qui wäch. Are cˈu ri winak ri queˈ canimaˈ rucˈ ri puak cäqˈuiy na ronojel u wäch etzelal pa ri qui cˈaslemal. E cˈo cˈu jujun ri xquirayij u wäch ri puak, xa je riˈ xquiya can ri qui cojonic, xquiya cˈu quib pa cˈäxcˈol. Ri at cˈut, Timoteo, at rech ri Dios. Chatasa awib chquij we itzel tak noˈj riˈ. Are chatakej jun cˈaslemal ri jicom. Chapatänij ri Dios, chatcojon che, cheawaj conojel ri winak, chcˈol a paciencia, maya cˈolibal che ri cˈaˈnal. Chacojo a chukˈab pa ri chˈoj chrij ri Itzel rech kˈalaj chi a takem ri cojonic. Chacˈutuˈ chi a rikom chic jun a cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Are cˈu waˈ ri xatsiqˈuix wi rumal ri Dios. Utz cˈu xaban chukˈalajisaxic ri kas tzij ri at cojoninak che chquiwäch qˈuia winak ri xquita ra tzij. Cämic cˈut, chuwäch ri Dios ri qˈuiyisaninak conojel ri jastak, xukujeˈ chuwäch ri Kajaw Jesucristo ri utz xuban chukˈalajisaxic ri kas tzij chuwäch ri Poncio Pilato, quinya we pixbenic riˈ chawe. Chanimaj baˈ ri catintak wi, cˈo jubikˈ maqˈuex che, rech man cuyuj tä rib rucˈ ri man utz taj, xukujeˈ rech man cˈo tä jas cäriktaj chawij ri catyaj wi. Je waˈ catakej u banic cˈä cäpe na ri Kajaw Jesucristo. Ru petbal ri Jesús cäbantaj na rumal ri Dios aretak copan ri kas u kˈijol. Ri ka Dios, ri yaˈtal che chi cänimarisax u kˈij, xak xuwi ri Areˈ cˈo u chukˈab che takanic pa qui wiˈ conojel. Are Kˈatal Tzij pa qui wiˈ ri kˈatal tak tzij, xukujeˈ are Cajaw conojel ri quetakan pa qui wiˈ ri winak. Xak xuwi ri Areˈ ri ka Dios man cäcäm taj, jekel cˈut pa sakil jawijeˈ ri man cuyaˈ taj copan wi jun winak. Man cˈo tä jun winak ri ilowinak u wäch, man cäcowinic tä cˈu cäril u wäch. Chnimarisax baˈ u kˈij, amakˈel cˈut chtakan ri Areˈ puwiˈ ronojel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Amén. Ri winak ri e kˈinomab pa tak we kˈij riˈ, chabij chque chi mäcaˈn nimal, xukujeˈ mäcuˈbi qui cˈux chrij ri kˈinomal ri xa cäsach na u wäch. Xane are cäcuˈbi qui cˈux chrij ri cˈaslic Dios, ri cäyoˈw ronojel ri jastak ri cajwataj chke rech cujquicot na cucˈ. Man xa tä jubikˈ cuyaˈ, xane qˈuia. Chabij chque ri kˈinomab chi cäcaˈn ronojel u wäch utzil. Chabij chque chi jas ru qˈuiyal ri jastak que, are ta cˈu jeˈ u qˈuiyal ri tokˈob ri cäcaˈno. Chesipanok, chequijacha jutak bikˈ ri jastak que chquiwäch ri cˈo rajwaxic chque. Je riˈ tajin cäquimulij jun qui kˈinomal pa ri caj ri man cäsach tä u wäch, rech cäquirik que ri kas cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic che tak ri kˈij ri quepe na. We kˈinomal riˈ are jeˈ jas jun ja ri co jekelic. Ri at, Timoteo, chacˈoloˈ, chachajij ri okxanim pa ra kˈab at rumal ri Dios. Matatabej tak ri puc, ri tzijobelil ri man cˈo tä cächˈac che, man canim tä cˈu awib pa tak chˈoj chrij tijonic ri cäbix che chi are kas etamanic, man kas tzij tä cˈut. E cˈo cˈu jujun ri xeˈ canimaˈ rucˈ we etamanic riˈ, qui yoˈm cˈu can ri kas cojonic. Are ta baˈ ri Dios cätokˈobisan a wäch at, Timoteo. Amén. In waˈ, ri Pablo, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Je waˈ nu banic rumal chi are u rayinic ri Dios chi quintzijoj ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, ri xuchiˈj lok chke. Ri cˈaslemal riˈ cäkarik na rumal chi xa uj jun rucˈ ri Cristo Jesús. Lokˈalaj Timoteo, quintzˈibaj bi we wuj riˈ chawe, jeˈ ta ne chi at nu cˈojol. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo quel u cˈux chawe, cutokˈobisaj a wäch, cubano chi cuxlan rawanimaˈ. Ri in quinya maltioxinic che ri Dios ri tajin quinpatänij jas ri xcaˈn ri ka nan ka tat ojer, quinnaˈ pa wanimaˈ chi man cˈo tä etzelal nu banom. Amakˈel aretak catnaˈtaj chwe, wachalal, chi pakˈij chi chakˈab quinban orar pa wiˈ rucˈ maltioxinic. Aretak cänaˈtaj chwe ri okˈej ri xabano, aretak xatinya can a tuquiel, sibalaj quinrayij quinwil a wäch rech cäquicot chi na más ri wanimaˈ. Cänaˈtaj chwe chi kas tzij at cojoninak, man cuban tä cˈu quieb a cˈux. Je riˈ ri qui cojonic ri nan Loida ri awatiˈt, xukujeˈ ri Eunice ra nan ri xecojon nabe chawäch at. Tzij laˈ in quincojo chi jeˈ cabano jas ri xcaˈn ri e areˈ, xecojonic, jeˈ caban at xukujeˈ, catcojonic. Rumal waˈ ri in cwaj quinnaˈtaj chawe chi rajwaxic cacˈasuj ri cuinem ri sipam chawe rumal ri Dios aretak xinya ri nu kˈab pa wiˈ. Jeˈ quinbij waˈ chawe rumal chi ri Espíritu ri u yoˈm ri Dios chke man cuban taj chi cuxej rib ri kanimaˈ. Xane ri Espíritu ru yoˈm chke cuya u chukˈab ri kanimaˈ, cubano chi cäkaj kib, xukujeˈ cubano chi utz ri cujchomanic, man cäkaˈn taj xa jas ri cäkaj uj. Rumal waˈ matqˈuix baˈ chutzijoxic ronojel ri utzil ru banom ri Kajaw Jesús pa ri ka cˈaslemal. Matqˈuix chwe in xukujeˈ chi in cˈo pa cheˈ rumal chi tajin quintzijoj ri utzalaj tzij chrij ri Kajaw Jesús. Chachˈija baˈ awe ri cˈäxcˈol ri cäriktaj rumal ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Chabana waˈ rucˈ ri chukˈab ri yoˈm chawe rumal ri Dios. Ri Dios are xujtoˈwic xukujeˈ xujusiqˈuij rech cujcˈoji rucˈ ri Areˈ, utz cˈu ri ka cˈaslemal chuwäch. Jeˈ u banom ri Dios waˈ chke, man rumal tä ri utzil ri kaˈnom, xane rumal chi u chomam ri Areˈ chi cutokˈobisaj ka wäch. Je riˈ ru chomanic ri Dios pa ka wiˈ pa ri ojer tak kˈij, aretak mäjok cäbantaj ri cajulew rumal, chi cutokˈobisaj ka wäch rumal ri Cristo Jesús. Cämic cˈut cˈutum chkawäch chi ri Dios cuban tokˈob rumal ru petic ri Cristo Jesús ri Toˈl Ke. Ri Cristo xresaj u chukˈab ri cämical, xukˈalajisaj cˈu chkawäch ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Jeˈ xuban waˈ rumal ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Are ri Dios xincojow chutzijoxic we Utzalaj Tzij riˈ rech ri Evangelio, xukujeˈ xinucoj che apóstol, jun chque ru takoˈn ri Jesucristo, rech quinya we tijonic riˈ chque ri niqˈuiaj winak chic. Tzrumal waˈ tajin quinrik ronojel waˈ we cˈäx riˈ. Jicom cˈut ri wanimaˈ chrij ri Dios, man quinqˈuix taj rumal chi ri in wetam jachin che in cojoninak wi. Kas tzij cˈut wetam chi cˈo u chukˈab ri Dios chuchajixic ri okxan ru yoˈm chwe, xukujeˈ ri okxan ri xinjach in pu kˈab ri Areˈ cˈä copan na ri kˈij aretak cätzelej lok ri Jesús. Ri at, Timoteo, aretak caya tijonic, chatzijoj ri utzalaj tijonic ri man cˈo tä etzelal chupam, junam jas ri a tatabem wumal. Chacˈutu pa ra cˈaslemal chi kas at cojoninak che ri Evangelio, lokˈ chawila wi ri Dios, xukujeˈ conojel winak rumal chi xa uj jun rucˈ ri Cristo Jesús. Rucˈ ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu ru yoˈm ri Dios pa kanimaˈ, chachajij cˈu ri okxan ri nim u banic, ri yoˈm chawe rumal ri Dios. Jeˈ jas ri awetam, in wonobam canok cumal conojel ri cojonelab ri e cˈo pa tak ri tinimit re Asia. Ri Figelo xukujeˈ ri Hermógenes e areˈ jujun chque ri xcaˈn waˈ chwe. Are ta baˈ ri Kajaw Jesús chetewchun na ri e cˈo pa rachoch ri Onesíforo, chutokˈobisaj ta na qui wäch rumal chi qˈuialaj mul ri areˈ u banom utzil chwe, u yoˈm jororemal che ri wanimaˈ. Man xqˈuix tä cˈu chwe chi ri in, in cˈo pa cheˈ, in ximom rucˈ ximibal re chˈichˈ. Xane aretak ri areˈ xul pa ri tinimit Roma, xel chˈuj che nu tzucuxic, cˈä xinurik na. Ri at awetam chi sibalaj xujutoˈ pa ri tinimit Éfeso. Chuya ta baˈ ri Kajaw Jesús che ri Onesíforo chi quel u cˈux ri Dios che, chutokˈobisaj ta na u wäch pa ri kˈij ri cukˈat tzij. Ri at cˈut, Timoteo, at jeˈ ta ne nu cˈojol. Rumal waˈ quinbij chawe: Chacojo ri chukˈab ri yoˈm chawe rumal ru tokˈob ri Dios ri xarik rucˈ ri Cristo Jesús. Ri tijonic ri a tom aretak quintzijon chquiwäch qˈuialaj winak, chaya waˈ pa qui kˈab achijab cojonelab ri jicom canimaˈ, ri quecowin che qui tijoxic niqˈuiaj chic. Timoteo, chachˈija awe ri cˈäxcˈol junam wucˈ in jas ri rajwaxic cuban jun utzalaj soldado rech ri Jesucristo. Man cˈo tä jun utzalaj soldado cunim rib chubanic jas ri cäcaˈn ri niqˈuiaj winak chic ri man e soldados taj we kas tzij craj cuban ru rayinic ri qui nimal soldados ri cätakan puwiˈ. Je riˈ xukujeˈ ri jun ajdeporte. Man cuchˈac tä riˈ ri premio we man cubano jas ri cätakan wi ri cˈamal be rech ri deporte. Xukujeˈ ri jun ajchac pa juyub ri sibalaj cutij u kˈij che ru chac, che ri areˈ yaˈtal wi chi cuyac nimalaj cosecha chquiwäch conojel ri niqˈuiaj chic. Chatchoman baˈ chrij ri tajin quinbij chawe. Are cˈu ri Kajaw Jesucristo cuya na utzalaj a chomanic chuchˈobic ronojel. Amakˈel chnaˈtaj ri Jesucristo chawe. (Ri nim takanel David are u mam ri Areˈ ojer.) Ri Jesucristo xcˈastaj chquixol ri cäminakib. Are waˈ ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri quintzijoj in. Rumal ru tzijoxic ri Evangelio nu rikom cˈäx. In ximom rucˈ ximibal re chˈichˈ. Jeˈ qui banom chwe jas jun banal etzelal. Pune in ximom in, in tzˈaptalic, are ru Lokˈ Pixab ri Dios man tzˈaptal taj, quel u tzijol pa ronojel tinimit. Rumal cˈu waˈ quinchˈij ronojel u wäch cˈäx xa rumal quech ri e chaˈtal rumal ri Dios, rech xukujeˈ ri e areˈ cäquirik ru tobanic ri Dios, ri cäquiriko we xa e jun rucˈ ri Cristo Jesús. Cäquirik cˈu na ri jeˈlalaj juluwem rachiˈl ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Kas tzij we tzij riˈ ri quebixoxic: We ri uj jeˈ ta ne uj cäminak junam rucˈ ri Cristo, man uj cˈo tä cˈu pa ri ojer ka cˈaslemal, cäkarik na ri utzalaj ka cˈaslemal rucˈ ri Areˈ. We cäkachˈij ri cˈäx ri petinak chkij, cujtakan na rucˈ ri Areˈ. We cäkabij chi ri uj, man uj cojoninak tä che ri Cristo, xukujeˈ cubij na ri Areˈ chi kas tzij man uj cojoninak tä che. Pune ta ne man jicom ri kanimaˈ, are kas tzij chi jicom ri ranimaˈ ri Jesús, rumal chi ri Areˈ man cuyaˈ taj chi mat cubij rib chi kas tzij Are ri Dios. Timoteo, cˈo ri rajwaxic canaˈtaj chque ri kachalal cojonelab. Cheapixbaj cho ri Dios chi mechˈojin chquij tak tzij, chquij tak tijonic, chquij ri qui chomanic ri winak rumal chi we chˈoj riˈ man cˈo tä cächˈac che, xane xa quetzak ri kachalal rumal. Chacojo a chukˈab rech utz quel ra chac cho ri Dios. Chabana jun utzalaj ajchac chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, ri man cˈo tä jas catqˈuix wi rumal chi jicom caban chucˈutic ri kas tzij chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios. Mabij awe ri qˈuialaj tak tzij ri man cˈo tä qui patän, ri man e rech tä ri Dios. Chabij chque ri cojonelab chi mäquibij que waˈ rumal chi we jeˈ cäcaˈno, man queniman tä chi che ru Lokˈ Pixab ri Dios, xane quetzak na. We quequicoj ri tzij ri man e utz taj che qui tijoxic niqˈuiaj chic, man utz tä cˈu riˈ. Xa queqˈuiyar waˈ chquixol ri cojonelab jeˈ jas jun cˈäxalaj yabil ri sibalaj cusipaj rib, jas ri cuban ri itzel tak chˈaˈc ri man queutzir taj. Jujun chque ri winak ri tajin cäquicˈut ri itzel tak tzij riˈ, e areˈ ri Himeneo rachiˈl ri Fileto. We tataˈib riˈ, e tzakinak, qui yoˈm can ri kas tzij rech ru Lokˈ Pixab ri Dios, cäquibij chi ya xcˈulmataj ri qui cˈastajibal ri cäminakib. Rumal cˈu waˈ jujun chque ri cojonelab tajin cuban quieb qui cˈux, jun chi wi ri qui chomanic. Pune cˈu cäcˈulmataj waˈ, ri Dios u banom chi ri cojonelab e jeˈ ta ne jun tacˈalibal o jun cimiento ri sibalaj co cˈolic, ri man cˈo tä jun ri cäcowinic cuslabisaj. Ketam chi ru banom ri Dios are kas tzij, rumal waˈ u cojom we tˈikbal riˈ chrij ri cimiento. Are waˈ we tzij riˈ: “Ri Kajaw Dios cuchˈob qui wäch ri winak ri e rech ri Areˈ,” ―cächa riˈ. Cˈo jun chic ri cubij: “Ronojel winak ri cubij chi cojoninak che ri Kajaw Dios, chuya can u banic ri etzelal,” ―cächaˈ. Pa jun nimalaj ja e cˈo qˈuia jastak ri cˈo qui patän che ri ajchakˈel ja. E cˈo jastak ri e banom re kˈän puak xukujeˈ ri e banom re sak puak. E cˈo cˈu niqˈuiaj chic ri e banom xa rucˈ cheˈ, xukujeˈ ri e banom xa rucˈ ulew. Ri jastak ri nimak na qui kˈij e tasom waˈ rumal ri ajchakˈel ja rech quecoj xak xuwi pa tak nimakˈij. Are cˈu ri niqˈuiaj chic ri man nimak tä más qui kˈij, e are waˈ ri quecoj ronojel kˈij. We cˈo jun winak craj chi nim quil wi rumal ri Dios rech cˈo u patän chque conojel ri utzalaj tak chac ri cuban ri ka Tat, ri winak riˈ rajwaxic chi chˈajchˈoj ri ranimaˈ, man cuban tä ri etzelal. Je riˈ cˈo u patän chubanic apachique u wäch utzil. Ri at, Timoteo, chaya baˈ can ri man utz taj ri cäcaj cäcaˈn ri alabom, ri alitomab ri mäjaˈ cäcˈoji qui chomanic. Ri at cˈut, chatakej u banic ri utz pa ra cˈaslemal cho ri Dios. Chatcojon che ri Dios, cheawaj ri winak, chabana ri utzil cucˈ conojel. Matchˈojin cucˈ rech cuxlan rawanimaˈ. Chabana waˈ junam cucˈ conojel ri cojonelab ri tajin cäquitaˈ tokˈob che ri Kajaw Jesús, chˈajchˈoj cˈu ri canimaˈ. Maya cˈolibal chque tak ri tzij, ri chomanic ri man cˈo tä qui patän, cucˈ winak ri man coc tä tzij pa qui jolom. Awetam cˈut chi ru banic waˈ cuwalijisaj chˈoj. Ri patänil re ri Kajaw Jesús, man yaˈtal tä che chi cächˈojinic, xane rajwaxic cächˈawic, cuban utzil chque conojel ri winak. Xukujeˈ rajwaxic cänaˈw che qui tijoxic, cuchajij paciencia cucˈ. Rajwaxic chi ri areˈ man cunimarisaj tä rib aretak cusucˈubaˈ ri qui chomanic ri xa quecˈulelanic. Craj ne ri Dios cuya pa canimaˈ chi cäquichˈob ri kas tzij, cäquiqˈuex cˈu na ri qui chomanic. We je riˈ cäcaˈno, quebul na pa sak, cäquichˈob na. Quebel na chupam ri chapäbal ru cojom ri Itzel chque. Are waˈ ri diablo ri e u chapom, u banom cˈu chque chi are cäcaˈn ronojel jas ri craj ri areˈ. Timoteo, chachˈobo waˈ xukujeˈ, chi pa ri qˈuisbal tak kˈij quepe na kˈij ri sibalaj cäquirik cˈäx ri winak. Ri winak xa cäcaj na quib chbil quib, man quel tä qui cˈux chque ri cach winak. Más lokˈ na cäquil wi ri puak, xukujeˈ ri kˈinomal. Cäcaˈn nimal, nim cäquinaˈ quib pa canimaˈ. Cäquitzeˈj u wäch ri Dios, xukujeˈ cäquitzeˈj qui wäch ri winak. We itzel tak winak riˈ man queniman tä chic chque ri qui tat qui nan, man cˈo tä ne jubikˈ ri maltioxinic pa canimaˈ. Man nim tä cäquil wi ri Dios, man nim tä cˈu cäquil wi ri takaninak ri Areˈ. Tzare waˈ ri qui banic ri winak pa we qˈuisbal tak kˈij riˈ. Man quel tä na qui cˈux, man cäquitokˈobisaj tä u wäch jachin jun, xane xak xuwi cäcaˈno jas ri cäcaj ri e areˈ. Cäquiyac tzijtal, man quecowin taj cäquikˈil quib che ri itzel tak rayinic ri cˈo pa canimaˈ. Sibalaj e cˈaˈn, xukujeˈ tzel cäquil wi ronojel u wäch utzil, quecˈulelan na che. Cäcaˈn na cˈäx chque tak ri cachiˈl, quequijach na can pa qui kˈab ri qui cˈulel. Man cäquichomaj tä na jas ri tajin cäcaˈno, xa cäcaˈn ri cäcaj ri e areˈ. Sibalaj cäquinimarisaj na quib, cäquichomaj chi xuwi ri e areˈ cˈo quetambal. Queˈ na canimaˈ cucˈ ri jastak rech ri uwächulew. Are cˈu ri Dios, man cäcaj taj. We winak riˈ cäquesaj na qui wäch ri kas e cojonelab che ri Cristo. Xak chquichiˈ cäcaˈno chi e cojonelab. Tzpa ri canimaˈ cˈut cäquibij wi chi man cˈo tä u patän ri cojonic, man cˈo tä cˈu u chukˈab. Chatasa baˈ awib chquij we winak riˈ, matcˈoji cucˈ. Quinbij waˈ chawe rumal chi jujun chque we winak riˈ queboc na pa tak ja che subunic, quecowin cˈu na che qui subic ri ixokib ri man e jicom taj, ri cˈäx canimaˈ rumal chi qˈuia ri qui mac. Tzare cˈu ri itzel tak qui rayinic cˈamowinak qui be. We ixokib riˈ ronojel kˈij cäquitzucuj qui noˈj chucuˈbisaxic qui cˈux, rumal cˈu waˈ xa cäquitatabej ri qui tzij apachinok. Man quecowin tä cˈu jubikˈ cäquetamaj na ri kas tzij. We winak riˈ ri xinbij, ri e areˈ jeˈ cäcaˈno jas ri xcaˈn ri ajkˈijab ri Janes rachiˈl ri Jambres ri xquikˈatej u wäch ri ka mam Moisés. Je riˈ xukujeˈ we winak riˈ cäquikˈatej na u wäch ri kas tzij rumal chi sachinak ri qui noˈj, ri qui chomanic. Man cˈo tä cˈu qui patän we winak riˈ, rumal chi man jicom tä chi ri canimaˈ chrij ri Dios, man cˈo tä qui cojonic. Man utz tä cˈut quel wi ri cäcaˈno rumal chi conojel ri winak cäquetamaj na chi xa e conab, man cˈo tä cäquichˈobo. Jeˈ cäquicˈulmaj na jas ri xquicˈulmaj ri tataˈib ri xquikˈatej u wäch ri ka mam Moisés. Ri at cˈut, Timoteo, kas a takem u banic ri nu cˈutum chawäch, xukujeˈ ronojel jas ri nu banom pa ri nu cˈaslemal. Awetam ri nu chomanic, xukujeˈ jas ri nu cojonic. Awetamam ri nu banic, chi quinchajij paciencia cucˈ ri winak, xukujeˈ chi lokˈ quewilo. Awetam xukujeˈ chi jicom ri wanimaˈ chuchˈijic ronojel u wäch cˈäx. We cˈäx riˈ are ri nu rikom cumal ri winak, xukujeˈ cˈo chi niqˈuiaj cˈäxcˈol chic nu rikom in. Awetam ronojel ri cˈäx ri xinrik pa ri tinimit Antioquía, ri xinrik pa ri tinimit Iconio, xukujeˈ ri xinrik pa ri tinimit Listra. Xinchˈij na ronojel we nimalaj cˈäx riˈ ri xcaˈn ri winak chwe. Ri Kajaw Jesús cˈut xinresaj pa qui kˈab conojel. Kas tzij baˈ chi conojel winak ri e cojoninak che ri Cristo Jesús, conojel ri kas cäcaj cäcaˈn ru rayinic, queniman che, cäban na cˈäx chque ri e areˈ xukujeˈ. Are cˈu ri itzel tak winak ri quequisub ri niqˈuiaj winak chic, quebux na más lawalo, xa quenimataj na pa ri etzelal. Cäcaˈn na más ri subunic chque ri winak, quesubtaj cˈu na ri e areˈ xukujeˈ. Ri at cˈut, Timoteo, chatakej ri utzalaj tijonic ri awetamam, ri kas tzij at cojoninak che. Tzawetam cˈut jachin tak riˈ ri xquiya we tijonic riˈ chawe. Xukujeˈ cänaˈtaj chawe chi cˈä at nuˈch na aretak tajin cawetamaj ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Are cˈu waˈ ri cˈä tajin cawetamaj cämic, ri cäcowin chucˈutic chawäch jas modo ri winak cäquirik ru tobanic ri Dios aretak quecojon che ri Cristo Jesús. Ronojel ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic, yoˈm waˈ chke uj, ri uj winak, rumal ri Dios. Ru Lokˈ Pixab ri Dios cujutijoj che ri kas tzij, cucˈut chkawäch ri ka mac, cujusucˈubaˈ che ri tajin cäkaˈno, xukujeˈ cuya ka noˈj chubanic ri jicom pa ri ka cˈaslemal rech utz cäkaˈno. Je riˈ rech cˈo ronojel ri rajwaxic chque ri winak ri quepatänin che ri Dios, rech cäcˈoji na qui noˈj chubanic ronojel u wäch utzil. Timoteo, ri in catinpixbaj cho ri Dios, xukujeˈ cho ri Cristo Jesús ri cukˈat na tzij pa qui wiˈ conojel winak, ri e cˈascˈoj xukujeˈ ri e cäminak, aretak cätzelej lok, cätakan cˈu na pa ka wiˈ nimalaj konojel. Chatzijoj baˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios. Apawijeˈ ta ne ri rajwaxic cätzijox wi, jatzijoj baˈ chilaˈ. We are jun utzalaj kˈij chubanic tzijonem, we ne man are tä jun utzalaj kˈij, chatzijoj waˈ. Chacˈutu chquiwäch ri winak chi kas tzij ri cabij, chatyajon chque we man utz ri cäcaˈno. Cheatijoj conojel, chachajij paciencia cucˈ. Matcos baˈ chubanic ronojel waˈ. Chabana waˈ rumal chi cäpe na ri kˈij aretak ri winak man cäcaj tä chic cäquita ri utzalaj tijonic ri man cˈo tä etzelal chupam, xane quequitzucuj na qˈuia achijab ri quetijox cumal. We achijab riˈ cäquiya na tijonic ri utz cäquita ri winak, xa jas ri cäkaj chquiwäch, jas u beyal ri qui rayinic. Cäquiya cˈu na can ri kas tzij. Are cäquitzucuj na u tatabexic ri qui tzij ri achijab ri xak quepucanic. Ri at cˈut, Timoteo, chachajij baˈ awib, kas chachomaj na jas ri cabano, chachˈija na ri cˈäxcˈol. Chatzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque conojel winak, utz chabana chupatänixic ri Dios, xukujeˈ chabana utzil chque conojel winak. Ri in cˈut, Timoteo, xa jubikˈ man cäpe tä ri kˈij ri quincämic. Jeˈ jas ri nu banom petinak lok, amakˈel tajin quinya ri nu cˈaslemal rumal quech niqˈuiaj winak chic. Jas ri cuban jun utzalaj ajdeporte, jeˈ nu banom in xukujeˈ. Nu tijom nu chukˈab pa ri chac chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, in opaninak cˈu pa ri qˈuisbal re ri nu cˈaslemal. Man xintzak taj, xane xinchajij wib pa ri nu cojonic. Cämic cˈut xuwi weyeˈm ri tojbal ri cˈolom chwe. Are ri kas jicomalil, ri kas utzil ri cäyiˈ na chwe rumal ri Kajaw Jesucristo, ri nimalaj Kˈatal Tzij ri jicom cuban na chukˈatic tzij pa qui wiˈ conojel winak. Are ri Areˈ cäyoˈw na we tojbal riˈ chwe pa ri kˈij ri cukˈat tzij. We tojbal riˈ cäyiˈ na man xuwi tä chwe in, xane xukujeˈ chque conojel ri kas cojonelab, rumal chi sibalaj cäquirayij ru petbal ri Jesús, sibalaj lokˈ cˈu waˈ chquiwäch. Timoteo, chacowij, chatpet wucˈ chanim. Ri Demas xinuya canok xa rumal chi más utz na cäril wi ri areˈ ri jastak rech ri uwächulew, xeˈ cˈu pa ri tinimit Tesalónica. Ri Crescente, benak ri areˈ pa Galacia. Are cˈu ri Tito benak ri areˈ pa Dalmacia. Xak xuwi ri Lucas cˈo wucˈ in cämic. Chatzucuj ri Marcos jawijeˈ cˈo wi, chacˈama lok che awachiˈl rumal chi ri areˈ cäcowin che nu toˈic pa ronojel. Are cˈu ri Tíquico, nu takom bi pa ri tinimit Éfeso. Aretak catpetic, chabana tokˈob, chacˈama lok ri nu kˈuˈ ri xinya can pa ri tinimit Troas cho rachoch ri Carpo. Cheacˈama lok ri nu wuj, más na ri ojer tak tzˈum ri tzˈibtal qui wäch, ri sibalaj nim queˈil wi. Ri tat Alejandro ri chˈayal chˈichˈ, sibalaj qˈuia u wäch cˈäx u banom chwe, nim cˈu ri tzijtal u yacom chwij. Ri Kajaw Dios cˈut, are cäyoˈw na che ri areˈ ri rajil u qˈuexel ri cˈäx u banom chwe. Ri at cˈut, chachajij awib chuwäch we tataˈ riˈ, rumal chi ri areˈ sibalaj u cˈulelam u wäch ru Lokˈ Pixab ri Dios ri ka tzijom. Aretak xinsiqˈuix pa kˈatal tzij che ri nabe mul, xa nu tuquiel xintoˈ wib. Man cˈo tä jun winak chic ri xcˈoji wucˈ che nu toˈic, xane conojel xinquiya canok. Cwaj cˈut chi ri Dios mat cuya waˈ we mac riˈ chquij. Are cˈu ri Kajaw Jesús xcˈoji wucˈ che nu toˈic. Are ri Areˈ xyoˈw ri nu chukˈab rech quincowinic quintzijoj na ronojel ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio je riˈ chi cäquita waˈ conojel ri niqˈuiaj winak chic ri man e are tä aj Israel. Je waˈ xuban ri Dios che nu toˈic pa qui kˈab ri nu cˈulel, jeˈ ta ne chi xinresaj pu chiˈ jun nimalaj coj. Ri Kajaw Jesús quinresaj na pa ronojel u wäch cˈäx ri cäpe chwij, quinuchajij na rech quinopan jawijeˈ ri cätakan wi ri Areˈ pa ri caj. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Kajaw Jesucristo amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na! Amén. Chaya rutzil qui wäch ri Aquila rucˈ ri Prisca, xukujeˈ conojel ri e cˈo pa rachoch ri Onesíforo. Ri Erasto xcanaj can pa ri tinimit Corinto. Are cˈu ri Trófimo, xinya can ri areˈ pa ri tinimit Mileto rumal chi yawab ri areˈ. Chacowij lok, Timoteo, rech catul waral cˈä mäjaˈ quepe ri kˈij ri sibalaj cˈo ri tew. Ri Eubulo, ri Pudente, ri Lino, ri Claudia xukujeˈ conojel ri niqˈuiaj kachalal chic cäquitak bi rutzil a wäch. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cˈo pa wiˈ, canaˈ ta cˈu waˈ pa rawanimaˈ ru cˈolem awucˈ. Are ta baˈ ri Dios cutokˈobisaj i wäch, cätewchin chiwe ix iwonojel. Amén. In waˈ, ri Pablo, in patänil re ri Dios. Xukujeˈ in apóstol, jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Ri Areˈ xintakowic rech quintoban chque ri winak ri e chaˈtal rumal ri Dios rech quecojonic. Je riˈ xukujeˈ rech cäquetamaj na ri kas u banic ri cojonic che ri Cristo, xukujeˈ rech quecowin che retamaxic jas ri kas u kˈijilaxic ri ka Dios. We cäquetamaj ri kas cojonic, cäcuˈbi na qui cˈux chi ya cˈo chic qui cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri Dios ri man cuban tä tzij xuchiˈj lok we cˈaslemal riˈ cˈä mäjaˈ cuchap u banic ri cajulew ojer. Cämic cˈut, are waˈ ri kas kˈij ri xuchomaj ri Dios chi cucˈut na ru Lokˈ Pixab chkawäch. Are cˈu ri Dios ri Toˈl Ke, are yoˈwinak waˈ pa nu kˈab. In u takom cˈu chutzijoxic we tzij riˈ. Quintzˈibaj bi we wuj riˈ chawe, Tito, jeˈ ta ne chi kas at nu cˈojol rumal chi ri uj junam uj cojoninak che ri Kajaw Jesucristo. Are ta ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo ri Toˈl Ke, cutokˈobisaj a wäch, cubano chi cuxlan rawanimaˈ. Ri in xatinya can pa Creta rech caqˈuis u banic ri cˈä craj na, caban u banic ronojel, xukujeˈ rech queacoj na cˈamal tak qui be ri cojonelab pa conojel tak ri tinimit, junam jas ri takanic ri nu yoˈm chawe. We jun craj coc che cˈamal qui be ri cojonelab, tzrajwaxic riˈ chi man cäriktaj tä etzelal chrij, xukujeˈ chi xa jun ri rixokil cˈolic. Rajwaxic chi conojel ri ralcˈual e cojonelab, queniman chque ri quetakan pa qui wiˈ, xukujeˈ man cˈo tä tzij cäbix chquij chi kas tzij cˈo ri man utz taj ri cäcaˈno. Apachin jun ri coc che obispo, tzrajwaxic wi chi jicom ru cˈaslemal, man cˈo tä etzelal cubano, rumal chi yoˈm pu kˈab ri rilic, xukujeˈ ru banic ri cätakan wi ri Dios. Munimarisaj rib, muban cˈaˈnal, mäkˈabaric, man cutzucuj tä u banic chˈoj, man curayij tä cˈu u chˈaquic puak ri qˈuixbal u cˈamic. Xane rajwaxic chi cächˈawic, utz cuban che qui cˈulaxic ri winak ri queopan rucˈ, amakˈel curayij u banic utzil. Xukujeˈ rajwaxic chi utz u chomanic, jicom ri ranimaˈ, xukujeˈ utz u cˈaslemal cho ri Dios. Rajwaxic chi cuchajij paciencia, man cuban taj xa jas ri craj ri areˈ. Rajwaxic chi kas jicom ranimaˈ ri areˈ chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios junam jas ri cˈutum chuwäch, rech ri areˈ cäcowinic cuwalijisaj ri canimaˈ ri kachalal, queupixbaj rucˈ ri utzalaj tijonic ri man cˈo tä etzelal chupam, xukujeˈ rajwaxic cänaˈw chucˈutic chi are ri kas tzij ri tajin cucˈut chquiwäch ri winak ri xa quecˈulelanic. Je waˈ quinbij rumal chi e qˈuia ri man queniman taj, más cˈu na chquixol ri cojonelab aj Israel, ri quetokˈin che qui banic jastak ri man cˈo tä qui patän. Qˈuia ri cäquibij, quesubtaj cˈu ri winak cumal. We winak riˈ rajwaxic cätzˈapix u pa qui chiˈ rumal chi tajin quequituquij ri ka nan ka tat cachiˈl ri calcˈual rucˈ tijonic ri man takal taj. Xa cäcaˈn waˈ rech cäquichˈac puak ri qˈuixbal u cˈamic. Cˈo jun chque ri winak aj Creta, jun achi ri cäbix che chi are kˈalajisanel, ri xubij chquij ru winakil aj Creta: “Ri e areˈ xak cäcaˈn tzij, e itzel tak winak, e jikˈab, xukujeˈ e sakˈorib,” ―xcha riˈ. Ri xubij ri achi riˈ are ri kas tzij. Rumal waˈ rajwaxic chi co queapixbaj, cheayajaˈ rech kas tzij quecojonic, jicom ri canimaˈ, rech man cäquicoj tä ri qui pucanic ri winak aj Israel ri xak pa qui jolom quepe wi, xukujeˈ rech man queniman tä che ri qui takanic ri winak ri qui yoˈm can ri kas tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Kas utz ronojel chque ri winak ri cäquichomaj xak xuwi ri utzil. Are cˈu ri winak ri man utz tä ri cäquichomaj, ri man e cojonelab taj, man cˈo tä jubikˈ ri kas utz chque ri e areˈ. Rumal chi man utz tä ri cäquichomaj, man utz tä cˈu ri cäquinaˈ pa canimaˈ. We winak riˈ cäquibij chi cˈo nimalaj quetambal chrij ri Dios. Are cˈu rumal ri qui cˈaslemal, xukujeˈ ronojel ri cäcaˈno, kˈalaj chi man cäquibij tä ri kas tzij. Etzeltajinak ri qui cˈaslemal chuwäch ri Dios. Man e nimanelab taj, man quecowin tä cˈut cäcaˈn ri utzil. Ri at cˈut, Tito, ronojel ri catzijoj, rajwaxic jeˈ jas ri cˈo chupam ri utzalaj tijonic ri man cˈo tä etzelal chupam. Cheatijoj ri achijab ri ya cˈo chi qui junab chi mäquiya u wiˈ ri cäquitijo, o apachique ri cäcaˈno, chi man xak tä quexiˈninic, rech nim queˈil wi, xukujeˈ utz ri quechomanic, man cäcaˈn taj xa jas ri cäcaj ri e areˈ. Rajwaxic chi jicom ri canimaˈ pa ronojel, chi e areˈ utzalaj tak cojonelab, quecaj ri winak, xukujeˈ nim ri qui paciencia chuchˈijic ronojel ri cäpe pa qui wiˈ. Xukujeˈ cheatijoj ri ixokib ri ya cˈo chi qui junab chi rajwaxic utz ri qui cˈaslemal cho ri Dios, chi mäquiyac tzijtal, mekˈabaric, xane rajwaxic cäquicˈut ri utzalaj noˈj chquiwäch ri niqˈuiaj chic. Rajwaxic cäquicˈut chquiwäch ri acˈal tak ixokib chi quecaj ri cachajil, xukujeˈ quecaj tak ri cal. Ri ixokib ri cˈo chi qui junab rajwaxic cäquiya qui noˈj ri acˈal tak ixokib rech utz ri quechomanic, man cäcaˈn taj xa jas ri cäcaj ri e areˈ, chˈajchˈoj cˈu ri canimaˈ, utz cäcaˈn che rilixic ri cachoch, cäcaˈn utzil chque conojel, xukujeˈ queniman chque ri cachajil. Je riˈ rech ri niqˈuiaj winak chic, pune cäquibij tzij ri man utz taj chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios, kˈalaj chi man tzij tä riˈ ri cäquibij. Cheapixbaj ri alabom xukujeˈ, rech utz ri qui chomanic, man cäcaˈn tä cˈu xa jas ri cäcaj ri e areˈ. Chacˈutu jun utzalaj noˈj chquiwäch ri kachalal pa ronojel ri cabano. Aretak queatijoj, xak xuwi utzalaj tijonic cacˈut chquiwäch, xak matxiˈninic. Cheatzijobej rucˈ utzalaj tak tzij rech man cˈo tä jun catyajowic. Je riˈ quel na u qˈuixbal apachin ri craj catucˈulelaj, rumal chi man cäriktaj tä ri man utz tä u bixic chquij ri cojonelab. Cheapixbaj ri patäninelab chi cäquinimaj ronojel ri quetak wi, mecˈulelanic, xane utz quechˈawic, rech utz queˈil wi rumal ri qui patrón. Man cuyaˈ taj cäcaˈn elakˈ, xane rajwaxic chi kas jicom ri canimaˈ pa ronojel. Rumal cˈu ri utzalaj qui cˈaslemal cäkˈalajin chquiwäch ri winak chi kas tzij jeˈl na u nimaxic ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Toˈl Ke. Ri Dios u cˈutum chi cujraj, u banom cˈu tokˈob chke che ka toˈic nimalaj konojel ri uj winak. Rumal chi ri Dios xutokˈobisaj ka wäch, je riˈ xketamaj chi rajwaxic cäkaya can ri ojer cˈaslemal ri xujcˈoji wi aretak man xujniman tä che ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ cäkaya can ri itzel tak ka rayinic. Je riˈ cujcowinic cäkaˈno jachique ri utz, ri jicom, man cäkaˈn tä xa jas ri cäkaj uj, xane cujpatänin che ri Dios pa ri ka cˈaslemal waral cho we uwächulew. Cujeyen cˈu che ri jeˈlalaj kˈij ri cuˈl wi ka cˈux, ri bim can chke, aretak cäpe ri nimalaj ka Dios, ri Jesucristo, ri xukujeˈ are Toˈl Ke. Cänimarisax cˈu na u kˈij aretak cäpetic. Ri Kajaw Jesús xuya rib rech cäcämisax rumal kech che kesaxic chupam ri etzelal, xukujeˈ rech cuban kas chˈajchˈoj che ri kanimaˈ, cujoc cˈu na che u winakil ri Dios, amakˈel cˈut cäkatij ka kˈij chubanic ronojel u wäch utzil. Are waˈ ri rajwaxic queatijoj ri cojonelab che, xukujeˈ rajwaxic cawalijisaj ri canimaˈ. Cheapixbaj rech kˈalaj ri man utz taj ri cäcaˈno. Chacˈutuˈ chi cˈo a takanic pa qui wiˈ rech man cˈo tä cˈu jun ri mat nim catril wi. Chanaˈtaj chque ri cojonelab chi cäquiya quib pa takic chque ri kˈatal tak tzij, xukujeˈ chque conojel ri winak ri yoˈm pa qui kˈab chi quetakan pa qui wiˈ. Chenimanok. Rajwaxic xukujeˈ chi amakˈel cˈo pa canimaˈ ri rayinic chubanic ronojel u wäch utzil. Chabij chque chi mäquiyac tzijtal chrij apachin jun winak. Rajwaxic chi quechˈawic, man cäquitzucuj tä chˈoj, xane utz canimaˈ chque conojel ri winak, cäquitokˈobisaj cˈu qui wäch. Je riˈ quinbij rumal chi ri uj nimalaj konojel, nabe canok ri uj xukujeˈ man xujniman tä che ri Dios, man xoc tä tzij pa ka jolom, jechˈ ri ka chomanic, man utz tä ri ka cˈaslemal. Xkaˈn ronojel u wäch ri man utz taj ri xkarayij, xa jas ri xkaj chkawäch. Aretak cˈä mäjaˈ uj cojonelab, xkaˈn ri etzelal, xkarayij jastak ri man kech taj. Tzel na xekil niqˈuiaj winak chic, xukujeˈ tzel xujquil uj ri e areˈ. Are cˈu ri Dios ri Toˈl Ke, xucˈut ri rutzil chkawäch, xukujeˈ xucˈut chkawäch chi sibalaj cujraj nimalaj konojel ri uj winak. Je riˈ ri Areˈ xujutoˈ. Man xuban tä cˈu waˈ rumal chi jicom kaˈnom chubanic jujun tak utzil, xane xak xuwi rumal chi xel u cˈux chke. Xuchˈaj ri kanimaˈ, xresaj ri etzelal, xuban cˈacˈ che ri ka cˈaslemal rumal ri Lokˈalaj Espíritu, jeˈ ta ne chi xil chi na ka wäch jumul chic. Ri Dios u yoˈm ri Lokˈalaj Espíritu pa kanimaˈ rumal ri Jesucristo ri Toˈl Ke. Sibalaj nim cˈu ri utzil ka rikom rumal. Je riˈ xubano, xutokˈobisaj ka wäch rech cäjicomataj na ri ka cˈaslemal cho ri Dios, cujutzir cˈu na rucˈ, rech cäkechbej na ke ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Are waˈ ri keyeˈm. Ri quinbij are waˈ ri kas tzij. Cwaj cˈut chi co queapixbaj ri winak rucˈ we tzij riˈ ri quinbij chawe, rech ri winak ri quecojon che ri Dios cäquitij na qui kˈij chubanic ronojel u wäch utzil. Ri utzil ri cäcaˈn ri kachalal, e utz na, cˈo qui patän chque conojel ri winak. Chaya can ri mox tak chomanic, xukujeˈ ri puc ri cätzijox chquij ri ka nan ka tat ojer. Chabij chque ri kachalal chi mechˈojin chrij ru Pixab ri Moisés. Waˈ we riˈ man cˈo tä qui beyal, man cˈo tä cˈu qui patän. We cˈo jun ri tajin cucoj qui cˈux ri kachalal rech cäquitasala quib, chayajaˈ, chabij che chucamul oxmul chi mubana waˈ. We cˈu man coc ri tzij pu jolom, man cäniman tä chawe, chawesaj bi ri winak riˈ. Aretak jun winak jeˈ cuban waˈ awetam chi kas tzij sachinak ri areˈ. Ri etzelal ri tajin cubano, are cäcˈutuwic chi are jun ajmac ri sachinak. Aretak quintak bi ri Artemas o ri Tíquico awucˈ, chatzucuj jas cabano rech catopan che wilic pa ri tinimit Nicópolis, rumal chi nu chomam quincanaj can chilaˈ pa tak ri kˈij ri sibalaj cˈo tew. Chabana ronojel ri catcowin che chutoˈic ri Zenas ri cojol tzij, xukujeˈ chutoˈic ri Apolos. Chaya ronojel ri rajwaxic chque rech cäquitakej ri qui be, xukujeˈ rech cˈo ronojel ri cajwataj na chque. Cheapixbaj ri kachalal chi chquetamaj u banic ronojel u wäch utzil, xukujeˈ rech cäquetamaj qui toˈic niqˈuiaj kachalal chic, rech cˈo u patän ri qui cˈaslemal, man xak tä lokˈ quecˈojiˈc. Conojel ri e cˈo wucˈ waral cäquitak bi rutzil a wäch. Chaya rutzil qui wäch conojel ri lokˈalaj tak kachiˈl cojonelab. Are ta baˈ ri Dios cätokˈobisan i wäch ix iwonojel. Amén. In waˈ, ri Pablo, in cˈo pa cheˈ rumal chi tajin quintzijoj ri utzalaj tzij chrij ri Cristo Jesús. Lokˈalaj Filemón, kach ajchac chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, quintzˈibaj bi we wuj riˈ chawe, wachiˈl ri kachalal Timoteo. Xukujeˈ quintzˈibaj bi we wuj riˈ chque ri kachalal cojonelab ri cäquimulij quib cho awachoch, che ri kachalal chichuˈ ri nan Apia, xukujeˈ che ri Arquipo ri jun kucˈ pa ri chac chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Are ta baˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj na i wäch, cubano chi cuxlan iwanimaˈ. Ri at, Filemón, amakˈel aretak quinxuquiˈc, catnaˈtaj chwe quinban orar pa wiˈ, quinya maltioxinic che ri ka Dios. Je riˈ quinbano rumal chi nu tom u tzijol chi kas tzij at cojoninak che ri Cristo Jesús, xukujeˈ chi sibalaj cawaj ri Areˈ, man xuwi tä cˈu ri Areˈ, xane xukujeˈ queawaj ri e rech ri Dios. E are waˈ ri e cojoninak che ri Cristo Jesús. Aretak quinban orar, quintaˈ che ri Dios chi ri e cojoninak che ri Jesús rumal ri a cojonic man xuwi tä cäquirik na que ri tewchibal ru yoˈm ri Cristo Jesús pa ri ka cˈaslemal, xane xukujeˈ kas cäquichˈob na más jas riˈ ri utzil ri yoˈm chke uj ri uj cojonelab. Lokˈalaj wachalal, sibalaj quinquicotic, sibalaj walijisam ri wanimaˈ rumal ri rutzil awanimaˈ at chque conojel, xukujeˈ rumal chi a yoˈm jororemal che ri canimaˈ ri cojonelab. Ri in, pune in apóstol, jun chque ru takoˈn ri Jesucristo, pune cˈo takanic pa nu kˈab che a takic che jachique ri rajwaxic cabano, xa cˈu jun tokˈob quintaˈ chawe rumal ri rutzil wanimaˈ chawe. In waˈ, ri Pablo, in nim winak chic, cämic cˈut in cˈo pa cheˈ rumal ru tzijoxic ri Cristo Jesús. Quintaˈ jun tokˈob chawe puwiˈ ri Onésimo. Ri Onésimo jeˈ ta ne chi are kas nu cˈojol. Je riˈ, rumal chi ri areˈ xcojon che ri Cristo waral pa cheˈ rumal ri xintzijoj che. Nabe canok ri Onésimo xcˈoji che patänil awe, man cˈo tä cˈu jas ri kas xatutoˈ wi. Cämic chi cˈut sibalaj nim cätob wi, man xuwi tä chawe at, xane xukujeˈ chwe in. Quintak chi bi jumul awucˈ. Chacˈulaj baˈ jeˈ ta ne chi are ri in quinacˈulaj rumal chi queˈ wanimaˈ rucˈ. Ri in cˈut, are ta cwaj chi cäcanaj can na wucˈ, rech quinupatänij na che a qˈuexwäch waral pa ri cheˈ jawijeˈ in tzˈaptal wi rumal ru tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio. Man cwaj tä cˈut quinbij chi rajwaxic quinatoˈ we ta mat junam ra chomanic wucˈ. Je riˈ rech ri tokˈob ri caban chwe, man xak tä at tokˈleˈm che, xane caban na ri tokˈob ri cäpe pa rawanimaˈ. Craj ne ri Onésimo xatuya na canok quieb oxib kˈij rech aretak cätzelej chi na bic, cäjeki na awucˈ amakˈel, man quel tä chi na bic. Man cäcˈoji tä chi na awucˈ xa jas jun patäninel, xane cäcˈoji awucˈ rech cˈo na ri catutoˈ wi chuwäch jun patäninel. Jeˈ cuban na jas jun lokˈalaj kachalal cojonel. Ri in, sibalaj lokˈ ri Onésimo chnuwäch, ri at cˈut xukujeˈ rajwaxic sibalaj lokˈ cawil wi. Man xak tä jun winak ri Onésimo, xane xukujeˈ jun kas kachalal rumal chi junam uj cojoninak che ri Kajaw Jesucristo. Je cˈu riˈ, ri at awetam yaˈ chi in awachiˈl. Rumal riˈ chacˈulaj baˈ ri Onésimo, jeˈ ta ne chi are ri in quinacˈulaj. We cˈo jun cˈäx u banom chawe, we ne cˈo u cˈas awucˈ, chatokˈij chwe in. Ri in quintoj na waˈ. In waˈ, ri Pablo, quintzˈibaj bi we wuj riˈ chawe. Chawilampeˈ chi are waˈ ri nu tzˈib. In quintojowic. Xukujeˈ cuyaˈ quinnaˈtaj chawe, chi ri at xukujeˈ cˈo a cˈas pa nu kˈab. Ri a cˈas are ra cˈaslemal rucˈ ri Dios, rumal chi xintzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chawe, xatcojonic. Jeˈ, wachalal, chabana we tokˈob riˈ chwe, at cojoninak cˈu che ri Kajaw Jesucristo. Chaya jororemal che ri wanimaˈ, at wachalal yaˈ rumal ri Cristo. Quintzˈibaj bi we wuj riˈ chawe, wetam cˈut chi catnimanic. Wetam chi nim na ri tokˈob cabano chuwäch ri nu bim chawe. Xukujeˈ quinbij apanok: Chabana tokˈob, chabana u banic jun cˈolibal ri quincˈoji wi. Cuˈl nu cˈux chrij ri Dios chi rumal ri oración ri quiban pa nu wiˈ, ri Areˈ cuya na chiwe chi quinopan chi na iwucˈ. Cutak bi rutzil a wäch ri Epafras, ri wach ajpacheˈ rumal chi tajin cutzijoj ri Utzalaj Tzij chrij ri Cristo Jesús. Xukujeˈ ri Marcos, ri Aristarco, ri Demas, ri Lucas cäquitak bi rutzil a wäch. E are tak waˈ quetob chwe chutzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios. Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cätokˈobisan i wäch ix iwonojel. Amén. Ri Dios qˈuia mul xeutzijobej ri ka mam ojer, qˈuia xuban che qui tzijobexic cumal ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab. Cämic cˈut pa we qˈuisbal tak kˈij riˈ ri uj cˈolic, uj u tzijobem uj rumal ri u Cˈojol. Rumal cˈu ri Areˈ ri Dios xuban we uwächulew, ri caj, ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil, pu kˈab cˈu ri u Cˈojol xujach wi ronojel waˈ. Che ri Cristo cäkil wi ri nimalaj u kˈij ri Dios. Ri Areˈ cˈut kas jeˈ u banic jas ri Dios. Are u cˈaninak ronojel ri cˈolic rucˈ ru Tzij ri cˈo u chukˈab. Aretak u chˈajom chic ri kanimaˈ che ronojel ri ka mac rumal ru quiqˈuel, xtˈuyi cˈu pa ru wiquiäkˈab ri Dios chilaˈ chicaj. Ri u Cˈojol ri Dios xnimar na u kˈij chquiwäch ri ángeles rumal chi cˈo ri xrechbej ri nim na u banic chquiwäch ri e areˈ. Are laˈ chi cäbix “u Cˈojol ri Dios” che. Man cˈo tä cˈu jumul ri xubij ri Dios che jun ángel: Ri at, at riˈ, at nu Cˈojol. Cämic xinoc che ra Tat, ―man xcha tä che. Man cˈo tä cˈu jumul ri xubij chrij jun ángel: Ri in quinoc na che ru Tat, ri areˈ cˈut coc na che nu Cˈojol, ―man xcha tä che jun ángel. Aretak cˈut xutak lok ri nabeal u Cˈojol cho we uwächulew, xubij: Chkˈijilax ta ri Areˈ cumal conojel ri ángeles rech ri Dios, ―xcha riˈ. Xubij cˈu ri Dios chquij ri ángeles: Ri Dios cuban chque ri ángeles rech chi jeˈ ta ne e quiäkikˈ. Cuban chque we patänil tak re chi e jeˈ ta ne u xak kˈakˈ, ―xcha riˈ. Are cˈu chrij ri u Cˈojol cubij: Nimalaj Dios, ri takanic la man cˈo tä u qˈuisic pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Ri takanic la are jun takanic ri kas jicom. Lokˈ quil wi la ri jicomal, etzelam cˈu la u wäch ri etzelal. Rumal cˈu riˈ ri Dios, ri Dios la, xuya nimalaj quicotemal pa animaˈ la, quicotemal cˈut ri nim na chuwäch ri quicotemal ri xyiˈ chque ri achiˈl la, ―cächa ri Dios. Xukujeˈ cubij ri Dios: Ri lal, Kajaw, tzaretak xchaptaj lok ronojel, xban la u banic we uwächulew, xjekba la canok. Rucˈ ri kˈab la xban la ri caj. Ronojel waˈ xa cäsach na u wäch. Are cˈu ri lal, man cˈo tä qˈuisic la. Ronojel waˈ xa cäkˈelob na jas ri cuban jun atzˈiak. Xa cäbus na la waˈ jeˈ jas jun atzˈiak, cäjal na la apanok jas ri cäban che jun camixaˈ. Are cˈu ri lal xak jeˈ wi la. Ri cˈaslemal la man cˈo tä u qˈuisic, ―cächa riˈ. Man cˈo tä cˈu jumul ri xubij ri Dios che jun chque ri ángeles: Chattˈuyul pa ri nu wiquiäkˈab, cˈä quinya na chawe chi catchˈacanic, cattakan cˈu na pa qui wiˈ ri cäcaˈn qui cˈulel chawe, ―man xcha tä che. Conojel ri ángeles e areˈ espíritus ri e cˈo chupatänixic ri Dios, ri e takom lok che qui toˈic ri cäquirik na ru tobanic ri Dios. Rumal cˈu riˈ, sibalaj rajwaxic cujoc il chunimaxic ru Lokˈ Pixab ri Dios ri ka tom rech man cäkatas tä kib chrij waˈ. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xtzijox nabe canok cumal ri ángeles xkˈalajinic chi are ri Kas Tzij. Conojel cˈu ri xemacunic, ri man xeniman tä waˈ, xcˈäjisax qui wäch jas ri takal chque. E cˈu ri uj, ¿a cujtoˈtaj lo riˈ we ta mat cujoc il chutzucuxic ri nimalaj u tobanic ri Dios? ¡Man jeˈ taj! Are cˈu xtzijox waˈ rumal ri Kajaw Dios nabe. Te cˈu riˈ xjiquibaˈ u bixic chi are ri Kas Tzij cumal ri xetowic, xquitzijoj chi cˈu waˈ chke uj. Ri Dios xukujeˈ xujiquibaˈ chi kas tzij ri tajin cäquitzijoj. Jeˈ xuban waˈ rucˈ nimak tak cˈutbal, etal, xukujeˈ qˈuialaj tak cajmabal ri xuban chquiwäch. Xukujeˈ xuban waˈ rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri xuya jalajoj tak cuinem chke chkajujunal jas ri xraj ri Areˈ. Ri Dios man xuya tä chque ri ángeles chi quetakan puwiˈ ri cˈacˈ uwächulew ri cäcˈoji na, ruwächulew ri tajin cäkatzijoj. Xane pa jun u xak wuj re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cˈo jun ri xukˈalajisaj, xubij: Kajaw Dios, ¿jas u banic jun winak chi ri lal coc la il che ri areˈ? ¿Jas lo u banic ri winak ri xa cäcämic chi cächajin la che? ―cächaˈ. Xa quieb oxib kˈij xkasaj la u kˈij ri areˈ chquiwäch ri ángeles. Pune ta ne je riˈ, xya chi na la u kˈij, nim xil wi la. Xya cˈu la takanic pu kˈab puwiˈ ronojel ri banom la. Xya la takanic pu kˈab puwiˈ nimalaj ronojel ri cˈolic, ―xcha riˈ. Je cˈu riˈ, aretak ri Dios xuya chque ri winak chi quetakan puwiˈ ronojel, man cˈo tä ri xutas canok ri mat quetakan puwiˈ. Pune cˈu je riˈ, cäkilo chi cˈä e cˈo na jastak ri mäjaˈ quetakan ri winak pa qui wiˈ cämic. Cäkil cˈu ri Jesús ri xkasax u kˈij chquiwäch ri ángeles quieb oxib kˈij rumal ri Dios. Je riˈ rech cäcämisax ri Areˈ rumal kech uj konojel. Te cˈu riˈ xyiˈ u kˈij, nim xil wi rumal chi xurik ri cämical. Je cˈu waˈ ri u rayibal ri Dios che rumal chi ri Dios sibalaj xutokˈobisaj ka wäch. Ronojel ri cˈolic are xban rumal ri Dios, xukujeˈ chuyaˈic u kˈij ri Areˈ cˈo ronojel ri cˈolic. Ri Dios cˈut craj chi conojel ri ralcˈual cänimarisax qui kˈij junam rucˈ ri Areˈ. Rumal waˈ xurik cˈäx ri Cristo ri Toˈl Que conojel ri winak, rech kas jeˈ quel ri Areˈ jas ri craj ri Dios. Je riˈ, rumal chi ri Jun ri cubano chi ri ralcˈual ri Dios cäquijach quib pu kˈab ri Areˈ, xukujeˈ ri qui jachom quib, xa jun ri qui Tat cˈolic. Rumal riˈ ri u Cˈojol ri Dios man cäqˈuix tä riˈ chubixic “¡Kachalal!” chque. Je waˈ cubij ri Areˈ pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Quintzijon na chij la chque tak ri wachalal, quinbixoj cˈu himnos chuyaˈic kˈij la chquiwäch conojel ri qui mulim quib, ―cächaˈ. Xukujeˈ cubij ri Areˈ: Ri in quinjiquibaˈ na ri wanimaˈ chrij ri Dios, ―cächaˈ. Cubij xukujeˈ: Waral in cˈo wi cucˈ ri alcˈualaxelab ri xuya ri Dios chwe, ―cächa ri Areˈ. Uj riˈ ri ralcˈual ri Dios, konojel ri uj, uj winak. Je riˈ xukujeˈ xuban ri Jesús. Ri Areˈ xil u wäch jas jun winak, junam cäcaˈyic. Ri Areˈ xoc che winak rech cuyaˈ cäcämic. Jeˈ xbanic rech cäcowin ri Areˈ chusachic u wäch ri Itzel ri cˈo takanic pu kˈab che ri cämisanic. Je riˈ xeutzokopij conojel ri jeˈ ta ne e chaptalic xa rumal chi pa ronojel ri qui cˈaslemal qui xem quib cho ri cämical. Kas tzij cˈut chi ri Cristo man xpe tä che qui toˈic ri ángeles, xane che qui toˈic ri winak ri cˈo ri ka mam Abraham che ri qui mam ojer. Rumal riˈ ri Cristo xjunamataj cucˈ ri rachalal pa ronojel. Je riˈ rech quel u cˈux chque ri winak. Cuyaˈ cˈut coc che qui nimal sacerdotes ri kas jicom ranimaˈ cho ri Dios rech cäsachtaj qui mac ri winak rumal chi xuya rib che jun sipanic cho ri Dios. Ri Areˈ cˈut xurik cˈäx, xtakchiˈx chubanic ri mac. Je riˈ cäcowin che qui toˈic ri winak ri quetakchiˈx chubanic ri mac. Je cˈu riˈ, kachalal, ix riˈ ix rech ri Dios, ix jun chquixol ri e siqˈuim rumal ri Dios. Kas chixchoman baˈ chrij ri Cristo Jesús ri kas apóstol, ri kas qui nimal sacerdotes re ri cojonic ri cäkatzijoj. Ri Cristo Jesús, Areˈ kas jicom ranimaˈ cho ri Dios, ri xcojow che we patäninic riˈ. Jeˈ cˈu xuban ri ka mam Moisés xukujeˈ, areˈ kas jicom ranimaˈ xpatänin cho ri Dios chquixol ri alcˈualaxelab rech ri Dios. Yaˈtal cˈu che ri Jesús chi cänimarisax na u kˈij chuwäch ri ka mam Moisés jeˈ jas jun yacal ja yaˈtalic chi cäyiˈ na u kˈij chuwäch ri ja ri xuyaco. Ronojel ja rajwaxic cäban na rumal jun winak. Are cˈu ri banowinak ronojel ri cˈolic are ri Dios. Kas tzij cˈut, ri ka mam Moisés kas jicom ranimaˈ xpatänin che ri Dios pa ronojel chquixol ri alcˈualaxelab rech ri Dios. Ri patäninic ri xubano are u kˈalajisaxic ri cuban na ri Dios. Are cˈu ri Cristo kas jicom ranimaˈ jeˈ jas jun alcˈualaxel ri kas cˈo u takanic pa qui wiˈ ri rachalaxic ri Dios. Uj cˈu riˈ ri achalaxic riˈ rech ri Dios, we cäkatakej ri cojonic che ri Cristo, man cuban tä cˈu quieb ka cˈux cˈä cäqˈuis na ronojel. Je riˈ we kas cujquicot amakˈel rucˈ ri cuˈl wi ka cˈux. Rumal cˈu riˈ jeˈ jas ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chupam ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Cämic, we quita ri cubij ri Dios, miban baˈ che ri iwanimaˈ chi xa cabajaric jas ri xcaˈn ri winak ri xquiwalijisaj quib chrij ri Dios, xquiyac cˈu royowal ri Areˈ pa ri juyub ri cätzˈinowic. Chilaˈ, pa ri juyub ri cätzˈinowic ri i nan tat ojer xa xquiyac woyowal, pune cawinak junab xquil ronojel tak ri xinbano, xukujeˈ tak ri cajmabal, ―cächa ri Dios. Rumal riˈ xyactaj woyowal chquij ri winak riˈ, xinbij cˈut: “We winak riˈ xak cuban quieb qui cˈux, man cäcaj tä cˈut queniman chque tak ri nu takanic,” ―xincha pa wanimaˈ. Rumal riˈ xyactaj woyowal chquij, xinban cˈu juramento, xinbij: “We winak riˈ man cäquirik tä na que ri uxlanem wucˈ in,” ―xincha riˈ. Chichajij baˈ iwib, kachalal, cˈo jun chiwe mäqˈuiy etzelal pa ranimaˈ, ri xa cutas can rib chrij ri cˈaslic Dios, ri mat cäcojon chi che ri Areˈ. Xane chiwalijisaj ri iwanimaˈ chbil tak iwib ronojel kˈij, cämic riˈ ri cˈä cˈo na ri kˈij. Je riˈ rech cˈo jun chiwe mäsubtaj rumal ri mac, cuwalijisaj ta cˈu rib chrij ri Dios. We cäkatakej ri ka cojonic chrij ri cuˈl wi ka cˈux petinak lok, cˈä cäqˈuis na ronojel, cäkarik na ke ronojel u wäch tewchibal junam rucˈ ri Cristo. Je riˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios: Cämic riˈ we quita ri cubij ri Dios, miban baˈ chi ri iwanimaˈ xa cabajaric jeˈ jas ri xcaˈn ri winak ri xquiwalijisaj quib chrij ri Dios, ―cächa riˈ. ¿Jachin cˈu tak riˈ ri winak ri xquita ru chˈabal ri Dios, te cˈu riˈ xa xquiwalijisaj quib chrij? E areˈ conojel ri winak ri xebel lok pa Egipto ri xcˈam qui be rumal ri ka mam Moisés. ¿Jachin tak chquij xyactaj wi royowal ri Dios cawinak junab? Chquij conojel ri xemacunic. Xecäm cˈu can ri e areˈ pa ri juyub ri cätzˈinowic. ¿Jachin tak chquij xuban wi juramento ri Dios chi man cäquirik tä na que ri uxlanem rucˈ? Chquij ri winak ri man xeniman taj. Cäkilo chi man xecowin taj xquirik que ri uxlanem rumal chi man xecojon taj. Cämic cˈut, ri tajin cäbix chke rumal ri Dios chi cäkarik ke ri uxlanem rucˈ, kila baˈ kib cˈo ne jun chiwe mel canok ri mat curik re ri uxlanem riˈ. Are xukujeˈ xtzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chke uj jeˈ jas ri xtzijox chque ri e areˈ. Man cˈo tä cˈu xupatänij ri Tzij ri xtzijox chque, rumal chi aretak xquito, man xecojon taj. Ri uj cˈut, ri uj cojoninak, uj riˈ ri cäkarik na ke ri uxlanem rucˈ ri Dios, jas ri u bim ri Areˈ: Xa je riˈ xyactaj woyowal chquij, xinban juramento, xinbij: We winak riˈ man cäquirik tä na que ri uxlanem wucˈ in, ―xchaˈ. Jeˈ xubij ri Dios waˈ pune ta ne xqˈuis na ru chac ri xubano tzaretak xbantaj we uwächulew. Pa jun u xak ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cäbix wi chrij ri uwuk kˈij: Ri Dios xuxlan che ronojel ru chac pa ri uwuk kˈij, ―cächaˈ. Jumul chic cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: We winak riˈ man cäquirik tä na que ri uxlanem wucˈ in, ―cächaˈ. E cˈo cˈu jujun ri mäjaˈ cäquirik que we uxlanem riˈ. Ri niqˈuiaj, ri nabe xtzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque, man xquirik tä que ri uxlanem rumal chi man xeniman taj. Rumal cˈu riˈ ri Dios xuchˈic jun kˈij chic, cämic cˈu riˈ. Ri Dios cujutzijobej rumal ri xubij ri ka mam David pa jun u xak ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic ri ya xkabij. Are waˈ ri xubij ri Dios ocˈowinak chi qˈuia junab: We quita ri cubij ri Dios cämic, miban baˈ chi ri iwanimaˈ xa cabajaric, ―cächaˈ. We ta ri ka mam Josué xuya ta ri kas uxlanem chque ri winak aj Israel, mat xchˈaw ri Dios riˈ chrij jun kˈij chic re uxlanem. Cämic cˈut cˈo na can jun jeˈlalaj uxlanem chic chque ru winakil ri Dios. Jachin cˈu ri curik re ri uxlanem ri cuya ri Dios, cuxlan riˈ che ronojel ru chac, jeˈ jas ri Dios xuxlan ojer che ronojel ru chac ri Areˈ. Kacojo baˈ ka chukˈab rech cäkarik na ke we uxlanem riˈ, cˈo ne jun chke muban re jas ri xcaˈn ri niqˈuiaj ri man xecojon taj. Ru Lokˈ Pixab ri Dios are cˈaslic, xukujeˈ cˈo u chukˈab. Are jeˈ ta ne jun espada ri sibalaj cäsocon na chuwäch apachique espada ri quieb u pu chiˈ. Cäjuchˈuchˈic copan pa ri ranimaˈ ri winak, curika ri respíritu, copan pa ri bak, queˈ pu cˈux ri winak. Cäresaj lok chisak ronojel ri cˈo pa ru chomabal, ri cˈo pa ranimaˈ ri winak. Man cˈo tä cˈu jun jasach ri cˈolic ri cuyaˈ cäcˈuˈtaj chuwäch ri Dios. Xane ronojel ri cˈolic are cäkˈalajinic, sak cˈu chuwäch ri Dios ri cäkajach wi na ka cuenta. Katakej baˈ ri ka cojonic, rumal chi ri Jesús, ru Cˈojol ri Dios, are ka sacerdote. Are cˈu qui nimal sacerdotes waˈ ri sibalaj nim u kˈij ri xopan chuwäch ri Dios chilaˈ chicaj. Ri nimalaj ka sacerdote cäcowinic quel u cˈux chke uj ri man cˈo tä ka chukˈab, rumal chi ri Areˈ xtakchiˈx che ronojel u wäch mac jas ri cäban chke uj, man xkaj tä cˈu pa mac. Rumal riˈ mäkaxej baˈ kib, chujkeb chuwäch ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri Dios ri cutokˈobisaj qui wäch conojel. Je riˈ rech quel u cˈux chke, cutokˈobisaj ka wäch uj, cujutoˈ pa ri kˈij ri cˈo ka rajwaxic. Ronojel qui nimal sacerdotes are chaˈtal chquixol ri winak. Cojom cˈu ri areˈ che qui qˈuexwäch ri winak chuwäch ri Dios, xukujeˈ che qui yaˈic sipanic, che qui cämisaxic awaj cho ri Dios rech cäsachtaj ri qui mac ri winak. Ri sacerdote cˈut are jun winak ri cuyaˈ cätakchiˈx che mac rech ri areˈ cäcowinic cutokˈobisaj qui wäch ri winak ri man cˈo tä quetam, ri qui sachom ri qui be. Rumal chi xa winak, rajwaxic queucämisaj awaj cho ri Dios rech cäsachtaj ru mac ri areˈ junam jas ri cubano rech cäsachtaj qui mac ri winak. Man cˈo tä cˈu jun ri cäcowinic cucoj rib che qui nimal sacerdotes xak pa re wi, xane are ri Dios cäsiqˈuinic, cuya cˈu ri rekleˈn riˈ ri nim u kˈij jas ri xuban che ri ka mam Aarón. Je cˈu riˈ ri Cristo, ri Areˈ man xa tä xucoj rib che qui nimal sacerdotes, xane are ri Dios xyoˈw ri rekleˈn riˈ ri nim u kˈij, jeˈ jas ri xubij che: Ri at riˈ, at nu Cˈojol, cämic xinoc che ra Tat, ―xuchixic. Xukujeˈ pa jun u xak ru Lokˈ Pixab ri Dios chic, cubij: Ri at riˈ, at sacerdote ri man cˈo tä awelic, jeˈ jas ru banic ri Melquisedec, ―cächaˈ. Ri Cristo aretak xcˈasi waral cho we uwächulew, ri Areˈ co xchˈawic, xuban orar, xel cˈu u waˈl u wäch aretak xutaˈ tokˈob che ri Dios ri cäcowin chutoˈic cho ri cämical. Ri Dios cˈut xutatabej ri xubij ri Cristo rumal chi xujach rib pu kˈab ri Areˈ. Je cˈu riˈ ri Cristo, pune Are u Cˈojol ri Dios, rumal cˈu ri cˈäx ri xuriko xretamaj ri nimanic. Je riˈ kas xujach rib chubanic ronojel ru rayibal ri Dios. Rumal cˈu ri Areˈ xpe ri tobanic ri man cˈo tä u qˈuisic ri cuya ri Dios chque conojel ri queniman che. Xocsax cˈu rumal ri Dios che qui nimal sacerdotes, jas ru banic ri Melquisedec. Sibalaj cˈo na ri cäkaj cäkabij chrij waˈ ri tajin cäkatzijoj. Cˈäx cˈu u kˈalajisaxic waˈ chiwe, rumal chi ri ix man quiwaj taj quichˈobo. Ri ix ya ojer chic ix cojoninak, rajwaxic cˈut chi ix chic queitijoj niqˈuiaj chic. Man jeˈ tä cˈu riˈ. Xane xa rajwaxic i tijoxic chi na ix che ri nabe tak tijonic ri man cˈäx tä u chˈobic rech ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xa man cˈo tä i chukˈab, jeˈ ta ne chi cˈä ix acˈalab na, rajwaxic cˈu na ri tuˈ chiwe chuqˈuexwäch ri wa. Conojel ri xak leche cäquitijo, e jeˈ ta ne acˈalab ri cˈä quetuˈn na. Mäjaˈ quecowin riˈ cäquichˈobo jas riˈ ri u banic ri jicomal pa ri qui cˈaslemal. Are cˈu ri wa are chque ri ya e riˈjab chic, ri quecowin chic quechomanic, ri quecowin chic cäquichˈobo jachique ri utz, jachique ri man utz taj. Je cˈu riˈ, kaya baˈ can ri nabe tak tijonic chrij ri Cristo rech cäkatakej qˈuiyem, cätzˈakat cˈu ri ka chomabal. Mäkatzijoj chic jas ri xkatzijoj can nabe, chi rajwaxic cäquiqˈuex canimaˈ ri winak, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic rech cäquiya can u banic ri etzelal ri cäcˈaman bi pa ri cämical. Mäkatzijoj chic xak xuwi ri cojonic chrij ri Dios. Mäkatzijoj chic xak xuwi ri tijonic chrij ri kasnaˈ, o chrij ru yaˈic kˈabaj pa qui jolom ri cojonelab, chrij ri qui cˈastajic ri cäminakib, xukujeˈ chrij ri kˈatow tzij, tojbal ri man cˈo tä u qˈuisic ri cuya ri Dios chque ri winak. Katakej baˈ qˈuiyem pa ri cojonic rucˈ ru tobanic ri Dios pa ka wiˈ. Je riˈ, rumal chi ri winak ri e cˈo chi pa ri sakil rech ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, man cuyaˈ tä chic quetzelej chquij we quetzak chi na pa mac, rumal chi qui cˈamowam chic ri tewchibal ri cuya ri Dios, cˈo chic ri Lokˈalaj Espíritu. Ri winak riˈ xukujeˈ qui cˈamowam ri jeˈlalaj u Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ ru chukˈab ru takanic ri Dios pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na. We winak riˈ, we quetzakic, man cuyaˈ tä chic cäbix chque chi cäquiqˈuex chic ri canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu qui chomanic, rumal chi ri e areˈ rucˈ ri tajin cäcaˈn pa ri qui cˈaslemal xa tajin cäquirip chi jumul ri u Cˈojol ri Dios, xa tajin cäquesaj u qˈuixbal chquiwäch conojel ri winak. E junam waˈ rucˈ ri ulew ri cubikˈ ri jäb ri cäkaj amakˈel. We ri ulew riˈ cuya utzalaj ticoˈn ri quewächinic chque ri quetajinic, cˈo ru tewchibal ri Dios puwiˈ. We cˈu xa qˈuix queqˈuiy chuwäch xukujeˈ kˈayes, man cˈo tä u patän riˈ. Cäpe na cˈäx puwiˈ rumal ri Dios, chuqˈuisbal cˈut cäporox na. Lokˈalaj tak kachalal, pune cˈu jeˈ cujtzijon waˈ, kas ketam chi ri ix quirik na ri nimalaj u tewchibal ri Dios rumal chi i rikom chic ru tobanic ri Areˈ. Je riˈ, rumal chi ri Dios kas cuban ri jicomal. Man cäsach tä na pu jolom ri i banom, ri rutzil iwanimaˈ ri i cˈutum che ri Areˈ aretak quiya tobanic chque ri kachalal cojonelab, are cˈu waˈ ri tajin quiban na cämic. Cäkaj cˈut chi chijujunal quitakej u banic waˈ rucˈ quicotemal ri cäpe pa iwanimaˈ cˈä quiqˈuis na u banic ronojel, rech kas jeˈ quel wi na ri iweyeˈm. Man cäkaj taj chi quixsakˈorinic, xane chi quiban iwe jas ri xcaˈn ri niqˈuiaj ri rumal chi xecojonic xukujeˈ xquichajij paciencia xquechbej ri echbal ri xuchiˈj ri Dios chque. Aretak ri Dios xuchiˈj che ri ka mam Abraham chi cutewchij na, xucoj rib ri Areˈ che u juramento rumal chi man cˈo tä chi jun ri nim na u kˈij chuwäch ri Areˈ. Xubij cˈu che ri ka mam Abraham: “Kas tzij sibalaj catintewchij na, quinban na chi e qˈuia ri awachalaxic ri quil na qui wäch pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic,” ―xchaˈ. Ri ka mam Abraham xuchajij paciencia, xreyej na. Je riˈ xucˈamo jas ri xchiˈx che rumal ri Dios. Ri winak, aretak cäcaˈn juramento, cäquicoj ru biˈ jun ri nim na u banic chquiwäch ri e areˈ chubanic ri qui juramento. Aretak cäquijiquiba qui tzij rucˈ juramento, man cˈo tä chi jas chrij quechˈojin wi. Rumal riˈ ri Dios xujiquiba u bixic ri xuchiˈj rucˈ juramento. Je riˈ, rumal chi xraj xukˈalajisaj chquiwäch ri queechben na ri xuchiˈj chi ri Areˈ man cuqˈuex tä ru chomanic, xane kas cuban na jas ri xubij. Je cˈu riˈ e cˈo quieb ri man cuyaˈ taj queqˈuexic, ri xuchiˈj ri Dios, xukujeˈ ri u juramento. Cumal cˈu waˈ ri Dios man cuyaˈ taj ri mat cuban ri xubij. Cumal cˈu waˈ xukujeˈ ri Dios kas xucuˈbisaj ka cˈux uj ri ka tzucum ru tobanic. Ka jiquibam cˈu ka cˈux chrij ri xuchiˈj ri Dios chke, chrij cˈu ri u yoˈm chkawäch. We cuˈlbal ka cˈux riˈ kas cuchap ri kanimaˈ, jeˈ jas ri cuban ri jun nimalaj chˈichˈ ri cäbix ancla che ri cuchap ri jun barco. Ri uj xukujeˈ cˈo jun ka ancla ri co ximital chrij ri tasbal u pam ri Lokˈalaj Cˈolibal rech ri nimalaj rachoch Dios ri cˈo chilaˈ chicaj. Chilaˈ xoc wi ri Jesús che ka qˈuexwäch chupaquic jun be chkawäch. Je riˈ ri Jesús xoc che ka nimal sacerdotes ri man cˈo tä relic jas ru banic ri Melquisedec. We Melquisedec riˈ are waˈ ri xcˈoji che nim takanel pa ri tinimit Salem, xukujeˈ are sacerdote rech ri nimalaj ka Dios aj Chicaj. Aretak ri ka mam Abraham xtzelej lok pa ri chˈoj ri xeuchˈac wi ri nimak tak takanelab, ri Melquisedec xel lok chucˈulaxic, xutewchij cˈut. Xuya cˈu ri ka mam Abraham che ri Melquisedec ru lajujil ronojel ri xutokij lok pa ri chˈoj. Ri biˈaj Melquisedec nabe quel cubij “nim takanel ri jicom ranimaˈ”. Xukujeˈ quel cubij “nim takanel ri cuya utzil chquixol ri winak”, rumal chi are nim takanel puwiˈ ri Salem. Ri Salem quel cubij “ri cuya utzil chquixol ri winak”. Man cˈo tä cäbixic chquij ru nan u tat ri Melquisedec, o chquij tak ru mam. Man cˈo tä cäbix chrij jampaˈ xil u wäch, xukujeˈ jampaˈ xcämic. Je riˈ are jun cˈutbal chrij ru Cˈojol ri Dios. Are jun sacerdote waˈ ri man cˈo tä relic. Kˈalaj baˈ chi ri Melquisedec are jun takanel ri nim u banic, rumal chi ri ka mam Abraham xuya che ru lajujil ronojel ri xutokij lok chque ri nimak tak takanelab pa ri chˈoj. Cubij ru Pixab ri Moisés chi ri rachalaxic ri Leví ri queboc che tak sacerdotes yoˈm takanic pa qui kˈab rech cäquitokˈij ru lajujil ronojel chque ri winak, pune ri winak e areˈ cachalal, pune ri e areˈ xukujeˈ e rachalaxic ri ka mam Abraham. Ri Melquisedec, pune man rachalaxic tä ri Leví, xutokˈij cˈu ru lajujil ronojel che ri ka mam Abraham, ru cˈamom ri xuchiˈj ri Dios. Xak je riˈ ri Melquisedec xutewchij ri ka mam Abraham. Man cˈo tä cˈu jun ri mat cucojo chi ri jun ri cätewchinic are nim na u kˈij chuwäch ri jun ri cätewchixic. Conojel ri quecˈamow ri lajujil waral chkaxol uj e winak waˈ ri xa quecämic. Are cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic man cubij tä chi ri Melquisedec xcämic. Cuyaˈ cäkabij chi ri Leví xukujeˈ ri rachalaxic ri areˈ ri queboc che sacerdotes, ri cäquitokˈij ru lajujil ronojel chque ri winak cämic, jeˈ ta ne chi ri e areˈ xukujeˈ xquiya riˈ ru lajujil ronojel che ri Melquisedec aretak xuya re ri ka mam Abraham. Je riˈ, rumal chi ri ka mam Abraham jeˈ ta ne e rucˈam na pa ru cuerpo ri rachalaxic ri mäjaˈ xil qui wäch aretak ri Melquisedec xel bic chucˈulaxic ri areˈ. Ri winak aj Israel xyiˈ ri Pixab chque cumal ri sacerdotes aj Leví ri e rachalaxic can ri ka mam Aarón. We ta ri sacerdotes riˈ rucˈ ri Pixab kas xecowinic xcaˈn utz che ri qui cˈaslemal ri winak cho ri Dios, mat rajwaxic riˈ chi xwalij jun sacerdote chic jas ru banic ri Melquisedec, ri mat junam rucˈ ri ka mam Aarón. Are cˈu we cäqˈuextaj ri sacerdote, rajwaxic riˈ xukujeˈ cäqˈuextaj ri Pixab. Are cˈu ri Kajaw Jesús, ri cächˈaw ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chrij, ri Areˈ are aj re jun tinimit chic re Israel. Man cˈo tä cˈu jumul oquinak jun re ri tinimit riˈ che sacerdote. Kas kˈalaj cˈut chi ri Kajaw Jesús are aj Judá, are cˈu ri ka mam Moisés, aretak xchˈaw chquij ri sacerdotes, man cˈo tä jas xubij chquij ri winak aj Judá. Kas kˈalaj cˈu waˈ rumal chi ri cˈacˈ sacerdote ri xwalijic are jeˈ jas ru banic ri Melquisedec. Man xoc tä cˈu waˈ che sacerdote rumal ri qui pixab winak ri cubij jachin tak ri rachalaxic, xane rumal ru chukˈab jun cˈaslemal ajchicaj ri man cäsach tä u wäch. Are cˈu waˈ ri xchˈaw ri Dios chrij aretak xubij: At riˈ, at sacerdote ri man cˈo tä awelic jeˈ jas ru banic ri Melquisedec, ―cächaˈ. Je cˈu riˈ ri ojer takanic xak xyiˈ canok rumal chi man cˈo tä u chukˈab, xukujeˈ man cäcowin tä riˈ che qui toˈic ri winak. Ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés man xcowin taj xuban utz che ru cˈaslemal ri winak cho ri Dios. Chuqˈuexwäch ri Pixab cˈo ri kas utz na ri cäcuˈbi ka cˈux chrij. Rumal cˈu waˈ cuyaˈ cujkeb rucˈ ri Dios. Ri Dios cˈut xuban ronojel waˈ rucˈ juramento. Ri niqˈuiaj sacerdotes chic man rucˈ tä juramento xecojic. Are cˈu rucˈ juramento xoc ri Jesús che sacerdote. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Ri Kajaw Dios xuban juramento, man cuqˈuex tä cˈu ru chomanic: “At riˈ, at sacerdote ri man cˈo tä awelic jeˈ jas ru banic ri Melquisedec,” ―cächaˈ. Rumal riˈ ri Jesús are jun cojol tzij ri kas cujiquiba ri jun trato, ri utz na chuwäch ri nabe. Ri niqˈuiaj sacerdotes chic xeqˈuiaric. Rumal chi xa xecämic man xecowin taj xquitakej u banic ri qui chac. Are cˈu ri Jesús man cäcäm taj. Rumal riˈ man cˈo tä relic che sacerdote. Man coc tä jun chic che u qˈuexel. Rumal cˈu riˈ ronojel kˈij cäcowinic queutoˈ ri winak ri queopan rucˈ ri Dios rumal ri Areˈ. Je riˈ, rumal chi man cäqˈuis tä ru cˈaslemal, xane cˈo ronojel kˈij chutaˈic tokˈob che ri Dios pa qui wiˈ. Je cˈu riˈ ri Jesús are waˈ ri qui nimal sacerdotes ri kas rajwaxic chke. Ri Areˈ tastal chrij ronojel u wäch etzelal, man cˈo tä cˈu jubikˈ ru mac. Man u banom tä etzelal, man xuban tä re ri cäcaˈn ri ajmaquib. Xcˈam bi sibalaj chicaj, nim cˈu na u kˈij chuwäch ronojel ri u banom ri Dios. Ri Areˈ man jeˈ taj jas ri niqˈuiaj tak qui nimal sacerdotes chic ri ronojel kˈij quequicämisaj awaj che qui sipaxic cho ri Dios. Cäcaˈn waˈ rech cäsach ri qui mac ri e areˈ nabe, te cˈu riˈ rech cäsach ri qui mac ri winak. Ri Jesús cˈut xa jumul riˈ xuya jun sipanic cho ri Dios aretak xujach rib pa ri cämical. Ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés cucoj tak achijab ri xa e ajmaquib che qui nimal sacerdotes. Are cˈu ri juramento ri xuban ri Dios aretak cˈo chi ri Pixab, are xucoj ru Cˈojol ri Dios che qui nimal sacerdotes. Are qui nimal sacerdotes waˈ ri jicom ranimaˈ, ri man cˈo tä u mac, ri cˈo ronojel kˈij. Are cˈu ri nim na u banic che ri tajin cäkabij, are waˈ: Ri Jesucristo, ri qui nimal sacerdotes ri cˈo pa ka wiˈ uj, tˈuyul ri Areˈ pa ru wiquiäkˈab ri Dios chilaˈ chicaj. Are sacerdote waˈ ri cäpatänin pa ri kas Lokˈalaj Ja ri xban rumal ri Kajaw Dios, man cumal tä ri winak. Ronojel qui nimal sacerdotes are cojom chuyaˈic sipanic xukujeˈ che qui cämisaxic awaj ri quesipax cho ri Dios, rumal cˈu riˈ ri Jesucristo rajwaxic chi ri Areˈ xukujeˈ cˈo jas cuya che sipanic cho ri Dios. We ta ri Cristo xak are cˈo waral cho we uwächulew, mat oquinak riˈ che sacerdote rumal chi cˈä e cˈo na sacerdotes ri cäquiya sipanic cho ri Dios jas ri cätakan wi ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. We sacerdotes riˈ, aretak quepatäninic quequicoj jastak ri e cˈutbal chquij ri jastak ri kas e cˈo chilaˈ chicaj. Ketam chi xa e cˈutbal, rumal chi ri Dios xubij che ri ka mam Moisés aretak xuchomaj u yaquic ri rachoch Dios: “Kas chawilaˈ, jeˈ caban na che ronojel jas ri xincˈut chawäch pa ri nimalaj juyub,” ―xcha che. Are cˈu ri ka sacerdote uj ri cojom che qui nimal sacerdotes, are utz na ri patäninic ri cubano rumal chi are cojol tzij ri xuban ri jun cˈacˈ trato ri utz na chuwäch ri nabe, rumal chi cuchiˈj wi ri Dios nimak tak tewchibal ri kas e utz na. We ta kas utz xel ri nabe trato, mat rajwaxic riˈ xban chi jun trato chic. Ri Dios cˈut xrilo chi man utz tä ri qui cˈaslemal ri winak aj Israel, jeˈ jas ri xubij pa ru Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: Ri Kajaw Dios cubij: Cäpe na ri kˈij aretak quinban na jun cˈacˈ trato cucˈ ri winak aj Israel, cucˈ ri winak aj Judá, ―cächa ri Kajaw Dios. Man junam tä cˈu riˈ rucˈ ri trato ri xinban cucˈ ri qui mam ojer pa ri kˈij ri xincˈam qui be rech queinwesaj lok pa ri nim tinimit Egipto. Man xcaˈn tä cˈut jas ri cubij ri trato ri xinban cucˈ, rumal cˈu riˈ xeinya canok, cubij ri Kajaw Dios, ―cächa riˈ. Ri trato ri quinban na cucˈ ri winak aj Israel pa tak ri kˈij ri quepetic are waˈ, cubij ri Kajaw Dios: Quinya na ri nu Pixab pa tak ri qui chomabal, quintzˈibaj cˈu na waˈ pa tak ri canimaˈ. Quinoc chi na che qui Dios, are cˈu ri e areˈ queboc na che ri nu winak in. Man cˈo tä na jun winak rajwaxic cuya tijonic che jun winak chic. Man cuya tä tijonic che ri rachiˈl, man cuya tä cˈu tijonic che ri rachalal rech kas cäretamaj u wäch ri Dios rumal chi conojel winak cäquetamaj na nu wäch, chi acˈalab, chi riˈjab. Quincuy na ri etzelal ri caˈnom, man cˈo tä cˈu jubikˈ ri qui mac ri cänaˈtaj chi na chwe, ―cächa ri Kajaw Dios. Aretak cubij ri Dios chi cˈo chi jun cˈacˈ trato, quel cubij chi ri nabe trato ya xocˈowic, man cˈo tä chi u patän. Ri ojer trato ri ya xocˈowic, cäsach na u wäch chanim. Ri nabe trato cˈo ri u takanic ri cubij jas ri rajwaxic chubanic tak ri kˈijilanic. Are cˈu jun kˈijilanic ri xa chupam jun rachoch Dios waral cho we uwächulew cäban wi. Ri rachoch Dios riˈ are je waˈ u banic: Pa ri nabe u tas ri cäbix Lokˈalaj Cˈolibal che, chilaˈ cˈo wi ri tacˈalibal cantela re kˈän puak xukujeˈ ri mesa ri cˈo wi ri wa ri yoˈm cho ri Dios. Ri ucab u tas ri rachoch Dios are ri cˈo chrij ri tasbal u pam, are cˈu waˈ ri cäbix che: Cˈolibal ri Sibalaj Lokˈ na, ―cuchixic. Chilaˈ cˈo wi ri taˈbal tokˈob re kˈän puak ri cäporox wi ri incienso, xukujeˈ ri caxa ri chˈukum rij che kˈän puak, ri cˈolotal wi ri trato. Chupam ri caxa riˈ cˈo jun xaro re kˈän puak ri cˈo maná chupam, cˈo cˈu ru chˈimiy ri ka mam Aarón ri xtuxic, xukujeˈ e cˈo ri tzˈalam tak abaj chupam ri xetzˈibax wi ri takanic re ri trato. Puwiˈ ri caxa e cˈo quieb ángeles ri cäbix querubines chque ri cäquiqˈuexwächij ru cˈolem ri Dios. E are cˈu waˈ qui licˈom ri qui xicˈ puwiˈ ri tzˈapibal u wiˈ ri caxa ri cäban wi ri sachbal mac. Man cujcowin tä cˈut cäkatzijoj chi na más chrij ronojel waˈ che we chanim riˈ. Je riˈ e banom ri jastak pa ri rachoch Dios. Ri sacerdotes cˈut ronojel kˈij queboc pa ri nabe u tas ri rachoch Dios chubanic ronojel ri cajwataj che ri kˈijilanic. Are cˈu pa ri ucab u tas ri rachoch Dios xuwi coc ri qui nimal sacerdotes xa jumul che ri jun junab. Aretak coquic rajwaxic cucˈam bi quicˈ quech awaj rech cuya cho ri Dios che sipanic che sachbal u mac ri areˈ xukujeˈ che sachbal qui mac ri winak aj Israel. Rucˈ waˈ we riˈ ri Lokˈalaj Espíritu cukˈalajisaj chkawäch chi aretak tajin cäcoj ri nabe u tas ri rachoch Dios che ri kˈijilanic, mäjaˈ cˈo ri ocbal chque ri winak rech queopan pa ri Cˈolibal ri Sibalaj Lokˈ na. Ronojel cˈu waˈ xa are jun cˈutbal chkawäch uj cämic. Ri sipanic cˈut, xukujeˈ tak ri awaj ri quecämisax che qui yaˈic cho ri Dios, man quecowin taj cäcaˈno chi ri winak ri quekˈijilanic chilaˈ utz cäquinaˈ pa canimaˈ cho ri Dios. Je riˈ, rumal chi ronojel waˈ xa e are jastak ri quetijowic, jeˈ jas ri wa, xukujeˈ jujun jastak ri e nakˈatal wi ri winak ri cäcaˈno che resaxic ri äwas chquij, are cˈu xak e takanic waˈ ri xuwi cˈo cäquipatänij cˈä cäqˈuex na ronojel rumal ri Dios. Cämic cˈut ya xul ri Cristo. Are qui nimal sacerdotes waˈ ri cuya chke chi quekarik nimak tak tewchibal cämic riˈ. Cäpatänin cˈu chupam ri kas Lokˈalaj Ja ri utz na, ri kas jeˈlic, ri man xa tä banom cumal winak, ri man rech tä cˈut we uwächulew riˈ. Xa jumul xoc ri Cristo pa ri Cˈolibal ri Sibalaj Lokˈ na chutojic ri ka mac. Man are tä chuyaˈic qui quiqˈuel tak qˈuisicˈ, qui quiqˈuel alaj tak wacäx cho ri Dios, xane tzare ru quiqˈuel ri Areˈ. Rucˈ waˈ xubano chi xkarik ru tobanic ri Dios ri man cˈo tä u qˈuisic. Kas tzij cˈut chi ri qui quiqˈuel tak ri amaˈib wacäx, ri qui quiqˈuel tak ri qˈuisicˈ, ru chajil ri alaj atiˈt wacäx ri cäporox puwiˈ ri taˈbal tokˈob, ri cächicox pa qui wiˈ ri winak ri cˈo ri äwas chquij, kas cäcowin waˈ che resaxic ri äwas chrij ri qui cuerpo. We je riˈ, ¿a mat cˈu sibalaj cˈo na u chukˈab ru quiqˈuel ri Cristo? ¡Jeˈ, je riˈ! Ri Cristo, rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri man cäcäm taj, xujach rib ri Areˈ cho ri Dios che jun sipanic chˈajchˈoj. Ru quiqˈuel cäresaj ri etzelal pa kanimaˈ. Te cˈu riˈ man cäkaˈn tä chic ri uj nakˈatal wi nabe ri man cˈo tä u patän. Je riˈ utz cäkanaˈ pa kanimaˈ cho ri Dios, rech cujcowinic cäkapatänij ri cˈaslic Dios. Rumal riˈ ri Jesucristo are cojol tzij re ri cˈacˈ trato. Ri Cristo xcämisaxic rech quesachtaj ri mac ri xcaˈn ri winak pa ru kˈijol ri nabe trato, xukujeˈ rech ri e siqˈuim rumal ri Dios cäquirik na ri echbal ri man cˈo tä u qˈuisic ri xuchiˈj lok ri Dios chque. Je riˈ, rumal chi we cäban jun wuj ri cäcˈutuw ru rayibal jun winak, rajwaxic riˈ cäkˈalajisaxic chi kas cäminak chic ri winak ri xbanow canok ri wuj riˈ rech kas cˈo u patän. Ri wuj riˈ xuwi cˈo u patän aretak cäminak chic ri xbanowic. We cˈä cˈasal na ri jun ri xbanow ri wuj, man cˈo tä u patän riˈ. Rumal riˈ aretak xban ri nabe trato, xecämisax na jujun awaj, xtix cˈu ri qui quiqˈuel. Ri ka mam Moisés xubij conojel tak ri takanic re ri Pixab chque conojel ri winak aj Israel. Te cˈu riˈ xucˈam jun chˈäkap rismal chij ri banom quiäk che, xukujeˈ jun u kˈab cheˈ, hisopo u biˈ, xurub pa ri qui quiqˈuel ri alaj tak wacäx xukujeˈ ri qui quiqˈuel ri qˈuisicˈ, yujaˈm cˈu joron rucˈ, xuchicoj puwiˈ ri wuj re ri Pixab xukujeˈ pa qui wiˈ ri winak. Te cˈu riˈ xubij chque: “Are waˈ ri quicˈ ri cujiquiba ri trato ri xuban ri Dios iwucˈ,” ―xcha chque. Xukujeˈ ri ka mam Moisés xuchicoj quicˈ chrij ri rachoch Dios, xukujeˈ chquij conojel ri jastak ri xecoj pa ri kˈijilanic. Jeˈ jas ri cubij ri Pixab: Are rajwaxic chi rucˈ quicˈ quesax ri äwas chrij ronojel. Man cäsachtaj tä riˈ ri mac ri banom cumal ri winak, we man cätix tä ri quicˈ. Rajwaxic cˈut chi xtix ri qui quiqˈuel tak ri awaj ri xesipax cho ri Dios che resaxic ri äwas chquij ri jastak riˈ ri xa e cˈutbal chquij ri jastak ri e cˈo chilaˈ chicaj. Are cˈu ri jastak ri e cˈo chilaˈ chicaj, rajwaxic chi cˈo ri utz na chuwäch ri qui quiqˈuel ri awaj ri cäsipax cho ri Dios chubanic kas chˈajchˈoj chque. Ri Cristo man xoc tä chupam ri rachoch Dios ri xa banom cumal winak, ri xa jun cˈutbal riˈ chrij ri kas rachoch Dios chicaj, xane kas chilaˈ pa ri caj xoc wi ri Areˈ. Chilaˈ cˈut cˈo wi cämic cho ri Dios chutaˈic tokˈob pa ka wiˈ. Ri qui nimal sacerdotes aj Israel rajwaxic chi coc ronojel junab pa ri Cˈolibal ri Sibalaj Lokˈ na chujachic quicˈ ri man rech tä ri areˈ cho ri Dios. Are cˈu ri Cristo man cujach tä rib qˈuia mul che sipanic cho ri Dios. We ta je riˈ, are qˈuia mul ta na chi ri Cristo cäminak petinak lok tzaretak xbantaj ruwächulew. Man jeˈ taj xubano, xane cämic, ri tajin quepe ri qˈuisbal tak kˈij pa ka wiˈ, ri Cristo xpetic. Ri Areˈ xa jumul riˈ xujach rib che sipanic cho ri Dios che resaxic ri ka mac. Rajwaxic chi conojel winak xa jumul quecäm na cho we uwächulew, te cˈu riˈ cäkˈat na tzij pa qui wiˈ rumal ri Dios. Je cˈu riˈ xukujeˈ ri Cristo xa jumul xcämisaxic che resaxic ri qui mac ri winak. Cäpe chi cˈu na jumul chic che qui toˈic conojel ri tajin queyeˈn che. Man cäpe tä chi cˈu che resaxic ri qui mac ri winak. Ri Pixab cˈut ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés man are tä jun kas cˈutbal que ri utzalaj tak tewchibal ri quepe na. Man are tä cˈu waˈ ri kas quilitaj na. Ri Pixab man cäcowin taj cuban utz che ri qui cˈaslemal ri winak ri queboc cho ri Dios rumal ri qui cämisaxic awaj che qui sipaxic cho ri Dios ronojel junab. We ta ri Pixab cäcowinic cuban utz che ri qui cˈaslemal ri winak cho ri Dios, mat rajwaxic cutakej qui cämisaxic awaj che qui sipaxic cho ri Dios. We ta je riˈ, aretak sachtajinak chi ri qui mac ri winak ri quejachow ri awaj cho ri Dios, cäquinaˈ ta na riˈ pa canimaˈ chi man cˈo tä chi qui mac. ¡Man jeˈ tä cˈu riˈ! Xane ri awaj ri quecämisax cho ri Dios xa e naˈtabal re ri qui mac ri winak ronojel junab. Je riˈ, rumal chi ri qui quiqˈuel tak ri amaˈ wacäx, ri qui quiqˈuel tak ri qˈuisicˈ man cäcowin tä wi cäresaj ri mac. Rumal riˈ ri Cristo, aretak xpe cho we uwächulew, xubij che ri Dios: Man caj tä la awaj ri quecämisax chuwäch la, man caj tä cˈu la sipanic quech awaj, xane xa xban la u banic jun nu cuerpo (rech quincämisax chuwäch la). Ri sipanic quech awaj ri queporoxic, ri awaj ri quecämisax chuwäch la che resaxic ri mac, man utz taj quil wi la, ―xcha riˈ. Te riˈ xinbij: “In cˈolic riˈ, nu Dios. In petinak chubanic ri rayibal la, jeˈ jas ri tzˈibtal chwij chupam ri wuj re ri Pixab,” ―xcha riˈ. Nabe cubij chi ri Dios man cäkaj tä cˈu chuwäch ri sipanic quech tak awaj, man craj tä cˈu ri awaj ri queporox chuwäch, ri quejach che resaxic ri mac, pune cˈu takaninak ri Pixab chi je waˈ cäbanic. Te cˈu riˈ cubij: “In cˈolic riˈ, nu Dios, in petinak chubanic ri rayibal la,” ―cächaˈ. Quel cubij waˈ chi ri Dios xresaj ri sipanic quech awaj, xucoj cˈu ru cämical ri Cristo che sipanic chuqˈuexwäch waˈ. Ri Dios xujutas chrij ronojel u wäch etzelal rumal chi ri Cristo xuban ru rayibal ri Areˈ aretak xa jumul xujach rib che sipanic cho ri Areˈ. Ronojel sacerdote aj Israel coc che patäninic ronojel kˈij. Qˈuia mul cˈut xak tajin wi queucämisaj awaj che qui sipaxic cho ri Dios, pune we riˈ man quecowin taj quequesaj ri mac. Are cˈu ri Jesucristo xa jumul xujach jun sipanic cho ri Dios ri xak xuwi waˈ rajwaxic che resaxic ri mac pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Te cˈu riˈ xtˈuyi pa ru wiquiäkˈab ri Dios. Xak reyeˈm chic chilaˈ chi cäyiˈ che chi cächˈacanic, cätakan cˈu pa qui wiˈ conojel ri cäcaˈn qui cˈulel che. Je riˈ, rumal chi rucˈ ri jun sipanic ri xyiˈ cho ri Dios xubano chi man cˈo tä chi jas rajwaxic chque ri winak ri tajin quesax chrij ronojel u wäch etzelal. Ri Lokˈalaj Espíritu cujiquiba u bixic waˈ chke. Nabe cˈut cubij: Ri trato ri quinban na cucˈ pa tak ri kˈij ri quepe na are waˈ, cubij ri Kajaw Dios: Quinya na ri nu pixab pa tak ri canimaˈ, quintzˈibaj na waˈ pa tak ri qui chomabal, ―cächaˈ. Te riˈ cubij: Man cˈo tä jubikˈ ri qui mac ri cänaˈtaj chi na chwe. Je riˈ xukujeˈ ri etzelal ri caˈnom, ―cächaˈ. Je cˈu riˈ, aretak e sachtajinak chi conojel tak ri ka mac, man rajwaxic tä chi riˈ queyiˈ niqˈuiaj sipanic chic cho ri Dios che resaxic ri mac. Rumal riˈ, kachalal, mäkaxej baˈ kib. Cämic cˈut cuyaˈ cujoc pa ri Cˈolibal ri Sibalaj Lokˈ na rumal ru quiqˈuel ri Jesucristo. Cäkacˈam bi ri cˈacˈ be, ri be ri cujucˈam bi pa ri cˈaslemal. Are waˈ ri xujak chkawäch aretak xjisjob ri tasbal u pam ri rachoch Dios. Are quel cubij waˈ chi rumal ru cuerpo ri Jesús cuyaˈ cujoquic. Ri Jesús are nimalaj ka sacerdote ri cätakan puwiˈ ri rachoch Dios. Rumal riˈ rajwaxic cujoc cho ri Dios rucˈ jicomalaj kanimaˈ ri man cˈo tä wi etzelal. Kas cˈu cujcojon che, man cuban tä quieb ka cˈux. Ri Areˈ cˈut u banom chˈajchˈoj che ri kanimaˈ rech man cäkanaˈ taj chi cˈo ka mac, chˈajom chi cˈut ri ka cuerpo rucˈ sak joron. Katakej baˈ ri ka cojonic chrij ri cuˈl wi ka cˈux, mäkaqˈuexo, rumal chi ri Dios kas cuban na ri xuchiˈj chke. Xukujeˈ rajwaxic cäkatzucuj u toˈic kib ri jun rucˈ ri jun chic rech lokˈ cäkil kib, cäkaˈn cˈu ri utzil chque conojel. Mäkaya baˈ can ru mulixic kib, jas ri cäcaˈn jujun ri xa cˈamaninak chque, xane kawalijisaj ri kanimaˈ chbil tak kib, más na cämic rumal chi ketam chi nakaj chic cˈo wi ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús. We cäkatzucuj u banic ri mac aretak ya ketam chi ri kas tzij, man cˈo tä chi jun sipanic chic ri cuyaˈ cäyiˈ cho ri Dios che resaxic ri ka mac. Xane xuwi cäkayej ri xibibalalaj kˈij aretak cäkˈat tzij pa qui wiˈ ri winak, xukujeˈ ri nimalaj kˈakˈ ri queuporoj na ri cäcaˈn qui cˈulel che ri Dios. Ri winak ri man cunimaj tä ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés, ri e cˈo cˈu quieb o we ne oxib ri quekˈalajisanic chi kas cˈo u mac, cäkˈat na tzij puwiˈ ri winak riˈ chi cäcämisaxic. Man cätokˈobisax tä cˈu na u wäch. We je riˈ, ¿a mat quichomaj ix chi sibalaj takalic cäcˈäjisax na qui wäch waˈ jachin tak ri xa cäquetzelaj u wäch ru Cˈojol ri Dios, tzel cˈu cäquil wi ru quiqˈuel, xukujeˈ cäquiyokˈ ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios ri cutokˈobisaj qui wäch? ¡Jeˈ, je riˈ! Ri quicˈ riˈ are waˈ ri cujiquiba ri cˈacˈ trato, rucˈ cˈu waˈ quetastaj ri winak chrij ronojel u wäch etzelal. Ketam cˈut chi ri Kajaw Dios u bim: “In quinyoˈw na ri cˈäjisabal wächaj, in quintojow na ri rajil u qˈuexel ri cˈäx ri xbanic,” ―xchaˈ. Xukujeˈ cubij pa ru Lokˈ Pixab: “Ri Kajaw Dios cukˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak ri e rech ri Areˈ,” ―cächaˈ. ¡Sibalaj cˈäx cˈut we jun winak cuyac royowal ri cˈaslic Dios, cäkaj cˈu pu kˈab ri Areˈ! Chenaˈtaj baˈ chiwe ri ojer tak kˈij aretak cˈä mäjaˈ naj xixcojon che ru Tzij ri Dios, ri jeˈ ta ne jun sakil waˈ pa ri i cˈaslemal. Rucˈ cˈu nimalaj paciencia xichˈij ri nimalaj cˈäx ri xpe pi wiˈ. Jujun cˈu chiwe xixyokˈic, xban cˈu cˈäx chiwe chquiwäch conojel ri winak. Jujun chic chiwe xeitoˈ ri tajin cäquirik cˈäx. Rumal cˈu riˈ xirik iwe ri cˈäx ri xquirik ri e areˈ. Ri ix xitokˈobisaj qui wäch ri xecˈoji pa tak cheˈ. Pune cˈu xmaj ri jastak iwe, rucˈ quicotemal xicuyu rumal chi iwetam chi cˈo jun iwechbal ri utz na chilaˈ chicaj ri man cˈo tä u qˈuisic. Mixbison baˈ, xane chicuˈba i cˈux chrij ri Dios rumal chi we je riˈ quibano, nim na ri tojbal ri cäyaˈtaj na chiwe. Ri ix rajwaxic quichajij paciencia chubanic ru rayibal ri Dios, xukujeˈ churikic ri xuchiˈj ri Areˈ chi cuya na chiwe. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij: Xa jubikˈ craj chi cäpe na ri Jun ri rajwaxic cäpetic, man cäbeytaj tä cˈu na, ―cächaˈ. Ri winak ri jicom ranimaˈ cho ri Dios cäcˈasi na rumal chi cäcojonic. We cˈu cätzelej chrij, man cäquicot tä ri wanimaˈ rucˈ, ―cächaˈ. Are cˈu ri uj man uj jun tä cucˈ ri niqˈuiaj ri xa quetzelej chquij, cäsach cˈu qui wäch, xane ri uj, uj jun cucˈ ri quecojonic. Je riˈ cäkarik ru tobanic ri Dios, cujcˈasi cˈu na. Ri cojonic are ri u jiquibaxic ka cˈux chi kas tzij cäyaˈtaj na chke jas ri keyeˈm. Xukujeˈ, pune man cäkil tä u wäch ri keyeˈm, cäkacoj pa kanimaˈ chi kas cˈolic. Ri ka mam ojer kas xecojonic. Rumal riˈ ri Dios utz xril wi ri qui cˈaslemal. Rumal ri cojonic ketam chi ri Dios rucˈ ru tzij xuban ri uwächulew, ri caj, ri kˈij, ri icˈ, xukujeˈ ri chˈimil. Je riˈ chi ri man queilitaj taj, are xbambex que conojel ri quekil cämic. Rumal ri cojonic ri ka mam Abel xuya jun sipanic cho ri Dios ri utz na chuwäch ri sipanic ri xuya ri Caín. Rumal riˈ xkˈalajisax rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ ri ka mam Abel, xucˈamowaj cˈu ru sipanic. Je riˈ, pune cäminak chic ri ka mam Abel, jeˈ ta ne chi tajin cätzijon na cämic rumal chi xcojonic. Rumal ri cojonic ri ka mam Enoc xcˈam bi chicaj, man xril tä cˈu u wäch ri cämical. Man xriktaj tä chic rumal chi xcˈam bi rumal ri Dios. Ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic cubij chi aretak mäjok cäcˈam bi ri ka mam Enoc, ri Dios xquicot rucˈ ru cˈaslemal ri areˈ. We man kas cujcojonic, ri ka cˈaslemal man cäkaj tä riˈ cho ri Dios. Je riˈ, rumal chi jachin ri craj coc cho ri Dios rajwaxic riˈ cucojo chi kas cˈolic, xukujeˈ chi ri Areˈ cuban ri utzil chque ri quetzucun che. Rumal ri cojonic ri ka mam Noé xniman che ri Dios aretak xbix che chi cˈo jas ri cäcˈulmataj na pune cˈu mäjaˈ quilitajic. Xkaj cˈu chubanic ri arca che qui toˈic ri e cˈo pa rachoch chuwäch ri cˈäx ri cäpe na. Rumal ru cojonic xukˈat tzij pa qui wiˈ ri niqˈuiaj winak chic chi cäcˈäjisax qui wäch. Xkˈalajisax cˈu rumal ri Dios chi jicom ranimaˈ rumal chi xcojonic. Rumal ri cojonic ri ka mam Abraham xnimanic aretak xsiqˈuix rumal ri Dios, xeˈ cˈu pa ri ulew ri xyiˈ che rumal ri Dios che rechbal. Xeˈc, xel bi pa ru tinimit, man retam tä cˈut jawijeˈ chiˈ copan wi. Rumal chi kas xcojon ri ka mam Abraham, xcˈoji chilaˈ pa ri ulew riˈ ri xchiˈx che rumal ri Dios, jeˈ ta ne chi are jun estranjer winak. Xak pa tak carpa xcˈoji wi. Jeˈ cˈu xuban ri ka mam Isaac, ri ka mam Jacob ri xukujeˈ xchiˈx chque rumal ri Dios jas ri xubij che ri ka mam Abraham. Je riˈ, rumal chi ri ka mam Abraham xcuˈbi u cˈux chi copan na pa ri jun tinimit ri man cäsach tä u wäch, ri xuchomaj u banic ri Dios, ri xukujeˈ Areˈ xyacowic. Rumal ri cojonic ri ka mam Sara, pune ri areˈ man cˈo tä ral quecˈojiˈc, xyiˈ cˈu u chukˈab rumal ri Dios rech cäcˈoji ral pune nim winak chic. Je riˈ xril u wäch jun ral ala, rumal chi xucojo chi ri Dios cubano jas ri xubij che. Je riˈ ri ka mam Abraham, pune xa jubikˈ man cäcämic, e qˈuia cˈu ri rachalaxic ri xil na qui wäch, ri jeˈ qui qˈuial jas ri chˈimil ri e cˈo chicaj, jeˈ jas ri senyäb ri cˈo chuchiˈ ri mar ri man cˈo tä jun cäcowin che cajilaxic. Conojel waˈ we winak riˈ xecämic. Man xquirik tä cˈu bic jas ri xuchiˈj ri Dios chque. Rumal cˈu rech chi kas xecojonic, jeˈ ta ne chi tajin cäquil apan waˈ chi naj, xquicojo chi cˈolic, xequicot cˈu chuchomaxic ri xchiˈx chque. Xquikˈalajisaj cˈut chi ri e areˈ xak e estranjerab, xak e ocˈowel cho we uwächulew. Ri winak ri cäquibij chi xak e ocˈowel cho we uwächulew, kas kˈalaj waˈ chi xa tajin cäquitzucuj na ri kas qui tinimit. We ta are tajin cäquichomaj apan ri ulew ri xebel wi lok, xecowin ta riˈ xetzelej jelaˈ. Man jeˈ tä cˈut, xane ri e areˈ cäcaj jun qui tinimit ri utz na, are cˈu waˈ ri tinimit ri cˈo chilaˈ chicaj. Rumal riˈ ri Dios man cäqˈuix taj aretak cäbix che chi are qui Dios ri winak riˈ, rumal chi u banom u banic jun tinimit ri cuya na chque. Rumal ri cojonic ri ka mam Abraham xucˈam bi ri Isaac ru cˈojol chuyaˈic che sipanic cho ri Dios aretak ri Dios xutaˈ waˈ che. Pune xak xuwi waˈ u cˈojol cˈolic man xuban tä quieb u cˈux chuyaˈic ri areˈ che sipanic, pune ta ne ri Dios xuchiˈj che: “Rumal ri a cˈojol, ri Isaac, quil na qui wäch ri awachalaxic,” ―xcha riˈ che. Ri ka mam Abraham kas xucojo chi ri Dios cäcowinic queucˈastajisaj ri cäminakib. Chuwäch ri areˈ cˈut, jeˈ ta ne xcäm na ru cˈojol, te cˈu riˈ xcˈastaj chic chquixol ri cäminakib, xcˈoji chi na rucˈ. Rumal ri cojonic ri ka mam Isaac xuchiˈj che ri a Jacob xukujeˈ che ri a Esaú chi quetewchix na pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na. Rumal ri cojonic ri ka mam Jacob aretak xa jubikˈ man cäcämic, xuchiˈj chque ri u cˈojol ri a José chquijujunal chi quetewchix na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Xukˈijilaj ri Dios xutokˈaj cˈu rib che ru tzaˈm ru chˈimiy. Rumal ri cojonic ri ka mam José aretak xa jubikˈ man cäcämic, xubij canok chi cäpe na ri kˈij aretak quebel na bi ri winak aj Israel pa Egipto. Xukujeˈ xubij canok jas ri cäban na che ru bakil. Rumal ri cojonic ri a Moisés, aretak xil u wäch, oxib icˈ xcˈuˈ na cumal ru nan u tat. Je riˈ, rumal chi xquilo chi are jun acˈal jeˈlic. Man xquixej tä cˈu quib, xane man xquinimaj tä ri takanic ri xuya ri nim takanel chi rajwaxic cäquicämisaj ri acˈal. Rumal ri cojonic ri a Moisés aretak nim ala chic, man xraj taj xuban u nan che ru miaˈl ri nim takanel pa Egipto. Xane ri areˈ más jeˈl na xril ru rikic cˈäx cucˈ ri winak ri e rech ri Dios chuqˈuexwäch ri cäquicot na quieb oxib kˈij chubanic ri mac ri jeˈl cäquil wi ri niqˈuiaj winak chic. Are xuban u kˈinomal che ri cˈäxcˈol ri xuriko rumal ru patänixic ri Cristo, chuqˈuexwäch ri qui kˈinomal ri winak aj Egipto. Je riˈ, rumal chi tajin cuchomaj apan ri tojbal ri cäyiˈ na che rumal ri Dios. Rumal ri cojonic ri ka mam Moisés xel bi pa Egipto. Man xuxej tä rib chuwäch ri royowal ri nim takanel, man xuban tä cˈu quieb u cˈux rumal chi jeˈ ta ne tajin cäril apan ri Dios ri man quilitaj taj. Rumal ri cojonic ri ka mam Moisés xuchap lok u banic ri nimakˈij Pascua, aretak xtakanic chi cächicox quicˈ chuchiˈ tak ri ja. Jeˈ xcaˈn ri winak aj Israel waˈ rech ri ángel re ri cämical man queucämisaj tä ri nabeal tak qui cˈojol. Rumal ri cojonic xekˈax ri winak aj Israel pa ri nimalaj jaˈ rech ri Quiäk Mar, jeˈ ta ne chi pa chakiˈj ulew xekˈax wi. Aretak cˈut ri winak aj Egipto jeˈ xcaj xekˈaxic, xejikˈ can ri e areˈ pa ri mar. Rumal ri cojonic xetzak ri pimak tak tapya ri e cˈo chrij ri tinimit Jericó, aretak e bininak chi wukub kˈij ri winak aj Israel chrij. Rumal ri cojonic ri Rahab ri ixok ri queuchˈabej achijab man xcäm tä junam cucˈ ri winak ri man xeniman tä che ri Dios, rumal chi utz xuban che qui cˈulaxic ri achijab aj Israel ri e takom bi che rilic ri tinimit. ¿Jas chi cˈu ri quinbij na? Xa cˈu man cuban tä ri kˈij chutzijoxic riˈ ri xuban ri ka mam Gedeón, ri ka mam Barac, ri ka mam Sansón, ri ka mam Jefté, ri ka mam David, ri ka mam Samuel xukujeˈ ri xcaˈn ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Rumal ri cojonic ri e areˈ xequichˈac tak tinimit, utz xcaˈn chukˈatic tzij, xyaˈtaj cˈu chque ri tobanic ri xuchiˈj ri Dios. Xquitzˈapij cˈu u pa qui chiˈ tak ri coj. Xquichup nimak tak kˈakˈ, xa jubikˈ cˈu man xecämisax tä cumal winak ri cˈo espada pa qui kˈab. Ri man cˈo tä qui chukˈab xyiˈ ri qui chukˈab. Te cˈu riˈ sibalaj xechˈacan pa ri chˈoj, xequichˈac cˈu ri soldados ri e takom bic cumal ri qui cˈulel. E cˈo cˈu ixokib ri xquil chi na qui wäch ri qui cäminakib rumal chi xecˈastaj chi na chquixol ri cäminakib. Niqˈuiaj winak chic xban cˈäx chque, xecämisaxic, man xquicˈam tä cˈu ri torbal que. Je riˈ xcaˈno rech cäquirik jun cˈaslemal ri utz na aretak quecˈastaj na chquixol ri cäminakib. Niqˈuiaj chic xesax qui qˈuixbal, xechˈay cˈut. Man xuwi tä waˈ, xane xukujeˈ xeyut rucˈ tikom tak chˈichˈ, xeocsax cˈu pa cheˈ. Xecämisax chabaj, xekˈat che sierra, xban quieb chque, xban cˈu qˈuia u wäch cˈäx chque che rilic we kas e cojonelab, xukujeˈ e cˈo ri xecämisax rucˈ machete. Xexulic, xepakic. Xa qui tzˈumal chij xukujeˈ qui tzˈumal qˈuisicˈ xquicoj che catzˈiak. E mebaˈ, xyac qui bis, xetzelax cˈu qui wäch cumal ri winak. Ri winak re ri uwächulew man takal tä chque chi quecˈoji we winak riˈ cucˈ. Xebeˈ cˈu je waˈ, xebeˈ je riˈ pa tak ri juyub ri quetzˈinowic, pa tak ri cˈacheˈlaj. Xak pa tak pec, xak pa tak ri jul ri e cˈo pa tak ri ulew xecˈoji wi. Conojel waˈ we winak riˈ, pune xilitajic chi utz xcaˈn pa ri qui cˈaslemal rumal ri qui cojonic, man xquirik tä cˈu bic ri xuchiˈj ri Dios chque. Je riˈ, rumal chi ri Dios xuchomaj jun tewchibal ri nim na chke uj, rech man xuwi tä ri e areˈ cäkarik ri utzil ri u chomam ri Areˈ, xane ri uj xukujeˈ junam cucˈ. Rumal cˈu rech chi ri uj sutim kij cumal qˈuialaj winak ri qui kˈalajisam ri qui cojonic, kaya baˈ apan jelaˈ ri cuya latzˈ chke, xukujeˈ ri mac ri cujukˈatej. Kachajij paciencia pa ri ka binem ri cˈo na chkawäch. Chujchoman chrij ri Jesús ri cäyoˈw chke chi cujcojonic, cuban cˈut chi kas jeˈ quel na. Ri Areˈ xuchˈij ri cämical cho ri cruz, man nim tä xril wi waˈ, pune xel u qˈuixbal. Je riˈ, rumal chi retam chi aretak cocˈow ri cˈäx, curik na nimalaj quicotemal. Xtˈuyi cˈu pa ru wiquiäkˈab ri Dios chilaˈ chicaj. Chixchoman baˈ chrij waˈ ri cˈutbal ri xuya can ri Jesús. Ri Areˈ xurik nimalaj cˈäx pa qui kˈab ri ajmaquib. Je riˈ chixchomanok rech man quixcos tä ix, man quixbison taj, cuban ta cˈu quieb i cˈux. Ri ix cˈut man ix opaninak tä cho ri cämical pa ri chˈoj ri tajin quiban chrij ri mac. ¿A sachinak pa i jolom ri pixbenic ri u yoˈm ri Dios chiwe rumal chi ix ralcˈual ri Areˈ? Je waˈ cubij pa ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Walcˈual, cˈäx manaˈ aretak cäcˈäjisax a wäch rumal ri Kajaw Dios. Xa cˈu che a tijoxic waˈ. Matbisonic aretak catuyajo. Je riˈ, rumal chi ri Kajaw Dios cucˈäjisaj u wäch jachin ri lokˈ cäril wi, cuyaj cˈu na jachin ri cucˈam che ralcˈual, ―cächaˈ. Chichˈija baˈ ix aretak ri Dios cucˈäjisaj i wäch, rumal chi are cˈutbal chi ri Areˈ u banom ralcˈual chiwe. Je riˈ, rumal chi man cˈo tä jun alcˈualaxel ri mat cäcˈäjisax u wäch rumal ru tat. Are cˈu we ri Dios man cucˈäjisaj tä i wäch, jeˈ jas ri cuban chque conojel ri ralcˈual, xa man kas ix alcˈualaxel tä riˈ, xane xa man kˈalaj tä u wäch riˈ jachin ri i tat. Nabe canok, aretak uj acˈalab na, ri ka nan ka tat waral cho we uwächulew xquicˈäjisaj ka wäch. Nim cˈut xekil wi. ¿A mat utz na riˈ we ta cäkaya kib pa nimaxic che ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj rech cˈo ri ka cˈaslemal? ¡Jeˈ, je riˈ! Ri ka nan ka tat waral cho ruwächulew xquicˈäjisaj ka wäch quieb oxib junab jas ri utz xquil wi ri e areˈ rech utz cujel pa we cˈaslemal riˈ ri xa cäqˈuisic. Are cˈu ri Dios cucˈäjisaj ka wäch rech kas utz cujelic, che ka tasic chrij ri etzelal, jeˈ jas ri Areˈ tastal chrij ronojel u wäch etzelal. Kas tzij cˈut chi aretak cäcˈäjisax ka wäch man cˈo tä jumul riˈ ri xa ta cujquicotic, xane xa cˈäx cäkanaˈ. Pune je riˈ, we cˈu rumal chi cäcˈäjisax ka wäch cäketamaj u banic ri jicomal pa ri ka cˈaslemal, cäkaˈn na ronojel u wäch utzil riˈ, cuxlan cˈu na ri kanimaˈ. Je cˈu riˈ, mixbison baˈ, muban quieb i cˈux jeˈ ta ne chi xa cosinak ri i kˈab, siquirinak cˈu ri iwakan. Are chitzucuj ri be ri jicom rech chilaˈ quixbin wi. Je riˈ rech ri jun ri cuban quieb u cˈux, ri xak cäbisonic, cäquicot na, junam jas ri jun winak ri u banom cˈäx ri rakan cutzir na, man cuban tä chi cˈäx. Chicojo i chukˈab rech cˈo utzil chixol nimalaj iwonojel. Chitasa iwib chrij ronojel u wäch etzelal, rumal chi we man chˈajchˈoj ru cˈaslemal jun cho ri Dios, man cäril tä riˈ u wäch ri Kajaw Jesús. Chiwila iwib rech cˈo ne jun chiwe ri mat curik ri nimalaj u tokˈob ri Dios. Cˈo ne jun chiwe mubano jeˈ jas jun itzel ticoˈn ri cuya latzˈ, ri cuban cˈäx chque conojel ri niqˈuiaj ticoˈn chic. Cˈo baˈ jun chiwe jeˈ mubano xa jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, o cuban na ri äwas u banic, jas ri xuban ri Esaú ri xa rumal jun riquil xucˈayij ri tewchibal ri yaˈtal che ri nabeal ala. Iwetam cˈu ix chi te riˈ aretak ri Esaú xraj xtewchixic, man xcowin tä chi ru tat xutewchij. Pune sibalaj xokˈ ri Esaú, man xurik tä chi ri areˈ jas xuban chuqˈuexic ri xbantaj rumal. Ri ix man ix opaninak taj cho ri juyub Sinaí u biˈ ri kas cˈo wi, ri sibalaj cänicowic, ri cˈo wi kˈekum, kˈekmuj, xukujeˈ nimalaj kˈekal jäb, jawijeˈ ri xeopan ri winak aj Israel ojer. Ri ix man i tom tä ru chˈabal ri trompeta, man i tom tä cˈu ru chˈabal ri Dios ri xchˈaw lok puwiˈ ri juyub cucˈ ri winak. Ri xetow ru chˈabal ri Dios xquitaˈ tokˈob chi mechˈabex chic. Je riˈ, rumal chi sibalaj xquixej quib aretak xquita ri takanic ri cubij: “Jachin ri cäpaki lok, pune ta ne xa jun awaj, we cäpaki lok puwiˈ we juyub riˈ, cäcämisax na chabaj o cäjut na che lanza,” ―cächaˈ. ¡Sibalaj xibibal ri xilitajic! Je riˈ chi ri ka mam Moisés xubij: “Quinbirbitic rumal chi sibalaj quinxej wib,” ―xchaˈ. Ri ix cˈut ix opaninak cho ri nimalaj juyub Sión, cho ru tinimit ri cˈaslic Dios, ri Jerusalén ri cˈo chilaˈ chicaj, jawijeˈ e cˈo wi qˈuia mil ángeles. We ángeles riˈ qui mulim quib chukˈijilaxic ri Dios. Ix opaninak cˈu ix cucˈ ri ralcˈual ri Dios ri tzˈibtal ri qui biˈ chilaˈ chicaj. Ri ix opaninak cho ri Dios ri Kˈatal Tzij ri cˈo pa qui wiˈ conojel. I mulim cˈu iwib cucˈ ri canimaˈ ri utzalaj tak winak ri banom utz che ri qui cˈaslemal rumal ri Dios. Ri ix cˈut, ix opaninak rucˈ ri Jesús ri cojol tzij ri xuban ri cˈacˈ trato. Are cuˈl i cˈux chrij ru quiqˈuel ri xuchicoj ri Areˈ. Are quiqˈuel waˈ ri cukˈalajisaj ri utz na chuwäch ri cukˈalajisaj ru quiqˈuel ri ka mam Abel. Chiwila baˈ iwib, miwetzelaj u wäch ri Jun ri tajin cächˈawic, xane chitatabej. Man cˈo tä jun chque ri winak aj Israel ri xcowinic xutoˈ rib aretak xquetzelaj u wäch ri Dios ri xeupixbaj waral cho we uwächulew rumal ri ka mam Moisés. We je riˈ, ¿a cujcowin ne lo uj cäkatoˈ kib we cäketzelaj u wäch ri Jun ri cujupixbaj lok chilaˈ chicaj? ¡Man cujcowin taj! Ru chˈabal ri Dios ri xtataj pa ri ojer tak kˈij xuyacyaˈ ruwächulew. Cämic cˈut cubij ri Dios: “Jumul chic man xuwi tä chi ruwächulew quinyacyaˈ, xane xukujeˈ ri caj,” ―cächaˈ. Aretak cubij “jumul chic”, quel cubij waˈ chi ri Dios cusach na qui wäch ri jastak ri e u banom ri cuyaˈ queslabic, cäcanaj cˈu na canok ri man cuyaˈ taj cäslabisaxic. Ru takanic ri Dios ri cäpe na pa ka wiˈ, man cˈo tä jun cäcowinic quelsanic. Rumal riˈ, kaya baˈ maltioxinic che ri Dios, kakˈijilaj cˈut. Kaxej baˈ kib chuwäch, nim cˈu kila wi. Are cˈu waˈ ri cäkaj chuwäch ri Areˈ. Je riˈ, rumal chi ri ka Dios are jeˈ jas jun kˈakˈ ri cusach u wäch ronojel. Kachalal, chitakej u banic ri tajin quibano, quiwaj iwib ri jun rucˈ ri jun chic rumal chi iwachalal iwib. Mäsach baˈ pa i jolom ru banic utzil chque ri winak ri queopan cho iwachoch. E cˈo cˈu jujun ri rumal ri u banic ri utzil riˈ, xequicˈulaj ángeles cho ri cachoch, man xquichˈob tä cˈut. Chenaˈtaj chiwe ri e cˈo pa tak cheˈ, jeˈ ta ne chi ri ix xukujeˈ ix cˈo pa cheˈ junam cucˈ. Chichomaj qui wäch ri tajin cäban cˈäx chque, jeˈ ta ne chi ix riˈ ri tajin quirik cˈäx junam jas ri e areˈ. Nim chiwila wi ri cˈulanem nimalaj iwonojel. Ri ixok meˈ chi rucˈ jun achi chic, ri achi cˈut meˈ chi rucˈ jun ixok chic. Ri Dios cˈut cukˈat na tzij pa qui wiˈ jachin tak ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, xukujeˈ cukˈat na tzij pa qui wiˈ ri cäcaˈn ri nimalaj mac ri äwas u banic rucˈ ri rixokil o ri rachajil jun winak chic. Mirayij u wäch ri puak, xane chixquicot rucˈ jampaˈ ri cˈo iwucˈ rumal chi ri Dios u bim: “Man catinya tä canok. Man catinwonoba tä cˈu canok,” ―xchaˈ. Je riˈ man rajwaxic taj cäkaxej kib, cuyaˈ cˈut cäkabij: Ri Kajaw Dios areˈ quintoˈwic, man quinxej tä cˈu wib chuwäch ri cäcowin jun winak cubano chubanic cˈäx chwe, ―cujcha na. Chenaˈtaj chiwe ri cˈamal tak i be ojer, ri xquitzijoj ru Lokˈ Pixab ri Dios chiwe. Chixchoman chrij ronojel ri utzil ri qui banom petinak lok pa ri qui cˈaslemal. Jas ri xcaˈn ri e areˈ xecojonic, jeˈ cˈu chibana ix. Ri Jesucristo xak jeˈ u wäch. Are cˈo ojer, are cˈo cämic, are cäcˈoji na pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na. Xak mixsubtaj cumal winak ri cäquicˈut juleˈ tak tijonic chic ri jalan chi wi. Are utz na we cäkajiquiba ri kanimaˈ chrij ri nimalaj u tokˈob ri Dios, man chrij tak tä ri takanic ri xuwi cäquibij jas u wäch ri cätijic. We jalajoj tak takanic riˈ man cˈo tä cätob wi chque ri tajin cäquinimaj waˈ. Ri uj cˈo jun ka sipanic ri jalan chi wi ri yoˈm cho ri Dios ri man yaˈtal taj cäquitij que ri sacerdotes ri quepatänin pa ri rachoch Dios. Ri qui nimal sacerdotes aj Israel cucˈam bi ri qui quiqˈuel ri awaj pa ri Cˈolibal ri Sibalaj Lokˈ na, cuya cˈu waˈ che sipanic cho ri Dios che resaxic ri mac. Are cˈu ri qui cuerpo ri awaj riˈ queporox chrij ri tinimit. Je cˈu riˈ xuban ri Jesús. Ri Areˈ xcämisax chrij ri tinimit chubanic chˈajchˈoj che ri canimaˈ ri winak cho ri Dios rucˈ ru quiqˈuel ri Areˈ. Chujel baˈ apan rucˈ ri Jesús chrij ri tinimit rech cäkarik ke uj ri qˈuixbal ri xurik ri Areˈ. Waral cˈut cho we uwächulew man cˈo tä jun ka tinimit ri man cäsach tä u wäch, xane are keyeˈm ri ka tinimit ri cäcˈoji na. Rumal riˈ rajwaxic baˈ kaya u kˈij ri Dios amakˈel rumal ri Jesucristo. Ri yaˈbal u kˈij ri Dios ri cäkayaˈ, are waˈ sipanic ri rajwaxic cäkaya cho ri Areˈ. ¡Kaya baˈ u kˈij rucˈ ri tzij ri cäpe pa kanimaˈ! Xukujeˈ mäsach pa i jolom ru banic ronojel u wäch utzil, xukujeˈ ri qui toˈic niqˈuiaj chic rucˈ jampaˈ ri cˈo iwucˈ. Are cˈu tak waˈ ri sipanic ri cäkaj cho ri Dios. Chixniman chque ri cˈamal tak i be, chiya iwib pa takic chque. Je riˈ, rumal chi ri e areˈ queboc il che ri iwanimaˈ, quetam cˈut chi cäquijach na cuenta cho ri Dios. Chibana waˈ rech ri e areˈ quechacun rucˈ quicotemal, man cˈo tä cˈäx cäquinaˈ pa canimaˈ chiwij. We man je riˈ, ri ix xukujeˈ man cˈo tä quichˈac na. Chibana orar pa ka wiˈ. Ri uj cˈut kas ketam chi man cˈo tä cˈäx cäkanaˈ pa kanimaˈ. Je riˈ, rumal chi cäkaj cäkaˈn ri utz pa ronojel ri cäkaˈno. Sibalaj quintaˈ tokˈob chiwe chi quiban orar pa nu wiˈ, rech ri Dios cuya chwe chi quinopan chi na iwucˈ jumul chic chanim. Ri Dios ri cubano chi cuxlan ri kanimaˈ xucˈastajisaj ri Kajaw Jesucristo chquixol ri cäminakib. Ri Jesucristo are ri nimalaj Ajyukˈ ri queuchajij ru chij. Xujiquiba cˈu ri trato ri man cˈo tä u qˈuisic rucˈ ru quiqˈuel. Are ta ri Dios cuya chiwe ronojel ri rajwaxic chubanic ri utz pa ri i cˈaslemal rech quixcowinic quiban ru rayibal. Chuban ta cˈu na pa ri ka cˈaslemal rumal ri Jesucristo jachique ri cubano chi cäquicot ri ranimaˈ ri Areˈ. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Cristo cämic, xukujeˈ pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic! Amén. Kachalal, quinbochiˈn chiwe chi quichajij paciencia chutatabexic we pixbenic riˈ, xak cˈu quieb oxib tzij nu tzˈibam bi chiwe pa we carta. Cwaj chi quiwetamaj chi ri kachalal Timoteo ya xel lok pa cheˈ. We cäpe chanim, queˈ na wucˈ aretak quineˈ che iwilic. Chiya rutzil qui wäch conojel ri cˈamal tak i be, xukujeˈ conojel ri kachalal cojonelab. Ri kachalal aj Italia cäquiya bi rutzil i wäch. Are ta baˈ ri Dios cätokˈobisan i wäch nimalaj iwonojel. Amén. In waˈ, ri Santiago, in patänil re ri Dios xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo. Quinya bi rutzil qui wäch ri cojonelab ri e rech ri tinimit Israel, ri e jabuninak cho ronojel ruwächulew. Ri ix, wachalal, rajwaxic chi xa sibalaj quixquicotic aretak quepe qˈuia u wäch cˈäxcˈol chiwij. Iwetam chi cˈut chi aretak cäpe cˈäxcˈol chiwij che rilic we kas tzij ix cojoninak che ri Dios, xa quiwetamaj na jas quibano rech kas jicom ri iwanimaˈ chuchˈijic ronojel. Chicojo baˈ i chukˈab rech kas tzij quiwetamaj jas quibano rech kas jicom ri iwanimaˈ chuchˈijic ronojel ri cäpe pi wiˈ. Xa je riˈ kas cätzˈakat na ri i chomabal, utz quiban na pa ronojel, man cˈo tä chi cˈu jas ri cajwataj chiwe chuwäch ri Dios. We cˈo jun chiwe ri cunaˈ chi cˈo ri craj na che ri u noˈj, chutaˈ waˈ che ri Dios. Are cˈu ri Dios cuya na ri rajwaxic che. Man xa tä jubikˈ cuya ri Areˈ, xane cuya chque conojel jas ri qui rajwaxic. Ri Areˈ man cˈo tä cubij, man cäpe tä royowal. Rajwaxic cˈut chi aretak cutaˈ ru noˈj che ri Dios, cucojo chi kas cäyaˈtaj na che, man cuban tä cˈu quieb u cˈux. Ri winak ri cuban quieb u cˈux junam riˈ rucˈ jun nimalaj uwojaˈ ri cäpe puwiˈ ri mar, ri cäcˈam bi je waˈ je riˈ rumal ri quiäkikˈ. Ri winak ri jeˈ u banic waˈ, muchomaj chi cˈo jas cäyiˈ che rumal ri Dios. Man cˈo tä jas cäyiˈ riˈ che rumal chi xa quieb u cˈux, man cäcowin tä cˈu riˈ chubanic jicom che ru cˈaslemal. Ri kachalal ri man nim tä u banic rajwaxic riˈ cäquicotic aretak cänimarisax na u kˈij rumal ri Dios. Xukujeˈ ri kachalal ri kˈinom rajwaxic riˈ cäquicotic aretak cäkasax u kˈij rumal ri Dios, rumal chi ri kˈinom xa jeˈ jas ru cotzˈijal ri kˈayes, man naj tä cˈut cuchˈijo. Are je riˈ ru cˈaslemal cho we uwächulew. Aretak quel lok ri kˈij, cäpe ru chukˈab, sibalaj cuban kˈakˈ, cächakiˈjar cˈu ri kˈayes. Cäpulpub ru cotzˈijal, cäsach cˈu u wäch ru jeˈlal. Je waˈ cucˈulmaj na ri kˈinom. Xak teˈtalic cäcäm na ri areˈ aretak tajin cuban ronojel u wäch chac chumulixic ru kˈinomal. Utz re ri winak ri jicom ranimaˈ chuchˈijic ri cˈäx. Je riˈ, rumal chi ri winak riˈ, aretak quilitajic chi je waˈ cubano chuchˈijic ri cˈäx, cäyiˈ cˈu na ri tojbal re. Are cˈu waˈ ri kas cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic ru bim ri Dios chi cuya na chque ri winak ri lokˈ cäquil wi ri Areˈ. Aretak jun winak cunaˈ pa ranimaˈ chi cätakchiˈx chubanic ri man utz taj, muchomaj riˈ chi are ri Dios tajin cätakchiˈnic. Ri Dios man cˈo tä jumul cutakchiˈj jun winak chubanic ri etzelal, man cätakchiˈx tä cˈu ri Areˈ chubanic waˈ. Xane ri winak cätakchiˈx che mac aretak cäniman che ri itzel tak u rayinic. Xak je riˈ, ri winak cäkaj na pa mac. Ri itzel tak u rayinic ri winak are riˈ ri cätakchiˈn chubanic ri mac. Aretak ri winak cutakej u banic ri mac, chuqˈuisbal curik na ri cämical. Lokˈalaj tak wachalal, ¡misub iwib! Ronojel ri kas utzil ri cäkariko, ronojel cˈu ri man cˈo tä etzelal rucˈ cäpe chilaˈ chicaj. Cäpe riˈ rucˈ ri Dios ri banowinak ronojel u wäch sakil. U banom cˈu ri kˈij, ri icˈ, xukujeˈ ri chˈimil. Man jeˈ tä ri Areˈ jas ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil, man cujuya tä cˈu pa ri kˈekum. Xak jeˈ wi ri Dios, man cäqˈuextaj tä cˈu ri Areˈ. Ri Dios xuya ri kas ka cˈaslemal, xuban cˈacˈ tak winak chke rumal ru Lokˈ Pixab ri cubij ri Kas Tzij. Jas ri quiban che ri ijaˈ, quichaˈ chquixol ri jal, ri nabe tak u wäch ri abix, are cˈu jeˈ xuban ri Dios chke uj. Xujuchaˈ chquixol conojel ri u banom ri Areˈ rumal chi are waˈ ru rayibal. Lokˈalaj tak kachalal, chnaˈtaj waˈ chiwe. Chijujunal baˈ rajwaxic chi kas ix sacˈaj chutatabexic na ri cäquibij niqˈuiaj chic. Man chanim taj quixchˈawic, xane utz quiban chuchomaxic ri quibij. Man xak tä chanim cäpe ri iwoyowal. Ri winak ri xak cäpe royowal, man cuban tä riˈ ri kas jicom, ri kas utz ri craj ri Dios. Chiya baˈ can ronojel u wäch etzelal rumal chi äwas u banic waˈ cho ri Dios xukujeˈ chquiwäch ri winak. Chiya can xukujeˈ ronojel u wäch ri sibalaj itzel u banic. Miban nimal, xane chixnimanok. Chicˈamowaj cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri u ticom ri Areˈ pa ri iwanimaˈ. Are cˈu waˈ ri cäcowinic cubano chi quirik ru tobanic ri Dios, man cäsach tä cˈu u wäch ri iwanimaˈ. Rajwaxic cˈut chi kas quibano jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios. Man xuwi taj quitatabej. We xak xuwi quitatabej, man quiban tä cˈu ri cubij, xak tajin quisub iwib riˈ. Jachin ri xak xuwi cutatabej ru Lokˈ Pixab ri Dios, man cunimaj tä cˈu ri cubij, junam riˈ rucˈ jun winak ri naˈl cucaˈyej rib pa jun espejo, cäril na jas ri kas u banic ri u wäch. Xuwi cärilo jas u banic ri areˈ, te cˈu riˈ queˈc, cäsach cˈu pu jolom jas ri xrilo, jas ri kas u banic ri areˈ. Ru Lokˈ Pixab ri Dios are jas jun espejo. Jachin jun ri cutakej cäcaˈy chupam, cusiqˈuij, man cäsach tä cˈu pu jolom ri cubij ri Lokˈ Pixab riˈ ri kas tzˈakat, ri xujresaj pa ri mac ri xujcˈoji wi nabe. Xane kas cunimaj waˈ, cuban cˈut jas ri cubij. Utz re ri winak riˈ, cätewchix na rumal ri Dios pa ronojel ri cubano. We cˈo jun cuchomaj chi are utzalaj cojonel, man retam tä cˈut cujicˈ ri rakˈ, waˈ we winak riˈ xak tajin cusub rib. Ri cojoninak wi ri areˈ, man cˈo tä cˈu u patän waˈ che. Ri kas cojonic ri chˈajchˈoj chuwäch ri Dios ka Tat, ri man cˈo tä etzelal rucˈ, are ru banic utzil chque ri menorib xukujeˈ chque ri malcaˈnib ri tajin cäquirik cˈäx, queriktaj cˈu pa bis. Xukujeˈ are ru chajixic rib jun chquiwäch ri itzel tak jastak ajuwächulew. Wachalal, ix ri ix cojoninak che ri Kajaw Jesucristo ri sibalaj nim u kˈij, man cuyaˈ taj ri mat junam queiwil wi ri winak. Kaˈna che chi coc bi chixol jun achi ri kˈinom, u cojom cˈu jun u mulkˈab re kˈän puak, xukujeˈ u cojom jun jeˈlalaj ratzˈiak ri pakal rajil. Xukujeˈ coc bi jun achi chic ri mebaˈ ri kˈel ri ratzˈiak u cojom. ¿Jas lo quel riˈ we are nim quiwil wi ri achi ru cojom jun jeˈlalaj ratzˈiak, quibij cˈu che: “Tˈuyul la waral pa we utzalaj tem,” ―quixcha che, are cˈu ri mebaˈ, quibij che: “Xak chattacˈal na at chilaˈ, o chattˈuyul kaj waral cho ri ulew?” ―quixcha che. We jeˈ quiban waˈ, man junam tä riˈ quiwil wi iwib, xane jun riˈ ri más nim quiwil wi, are cˈu ri jun chic xa quiwetzelaj u wäch. Ix jeˈ ta ne kˈatal tak tzij ri jeˈ quiban waˈ xa rumal ri itzel i chomanic. Lokˈalaj tak wachalal, chitampe waˈ: Ri mebaˈib cho we uwächulew, e chaˈtal rumal ri Dios rech kas quecojon na che ri Areˈ, xukujeˈ rech cäyiˈ na chque ri echbal ru bim ri Dios chi cuya chque ri lokˈ cäquil wi ri Areˈ. Are waˈ chi queopan rucˈ ri Dios rech cätakan ri Areˈ pa qui wiˈ. Are cˈu ri ix xa quiwetzelaj qui wäch ri mebaˈib, quiwesaj qui qˈuixbal. ¿A mat pu e areˈ ri kˈinomab ri quetakan pi wiˈ, quebanow cˈäx chiwe, quixquicˈam cˈu bi chquiwäch ri kˈatal tak tzij? ¡Jeˈ, je riˈ! ¿A mat pu are ri e areˈ ri cäquibij ri äwas u bixic chrij ri lokˈalaj u biˈ ri Cristo ri cojom chiwij chucˈutic chi ix rech ri Areˈ? ¡Jeˈ, je riˈ! We kas quibano jas ri cubij ri Pixab ri nim na u banic pa ru takanic ri Dios, jas ri cubij ri Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: “Chiwaj ri iwach winak jas ri ix quiwaj iwib,” ―cächaˈ, are utz riˈ ri quibano. We cˈu cˈo jun ri más nim quiwil wi, are cˈu ri jun chic quiwetzelaj na u wäch, mac riˈ ri quibano. Ru Pixab ri Dios cubij chi kas tzij ix macuninak chuwäch ri Areˈ. Jachin jun ri cubij chi u nimam ronojel ri cätakan wi ri Pixab, te cˈu riˈ cutzak jun chque ru takanic, quel riˈ chi man kas tzij tä ri cubij. Man u nimam tä riˈ ri Pixab rumal chi ri Pixab xa jun rucˈam rib. Are ri Dios cˈut ri u bim: “Maban ri nimalaj mac ri äwas u banic rucˈ ri rixokil o ri rachajil jun winak chic,” ―cächaˈ. Xukujeˈ u bim: “Matoc che cämisanel,” ―cächa riˈ. Je riˈ, pune ta ne jun winak man cuban tä ri nimalaj mac ri äwas u banic, cucämisaj ta cˈu jun rach winak, mac riˈ ri u banom. Man u nimam tä riˈ ru Pixab ri Dios. Chiwila baˈ iwib jas ri quibij, xukujeˈ jas ri quiban na pa ri i cˈaslemal amakˈel ronojel kˈij. Iwetam cˈut chi cäkˈat na tzij pa ka wiˈ junam jas ri cubij ru Pixab ri Cristo ri xujresaj pa ri mac ri xujcˈoji wi nabe. Jachin tak ri man xquitokˈobisaj tä qui wäch niqˈuiaj winak chic, man cätokˈobisax tä na qui wäch ri e areˈ rumal ri Dios aretak cäkˈat na tzij pa ka wiˈ. Are cˈu ri xquitokˈobisaj qui wäch niqˈuiaj winak chic, cätokˈobisax na qui wäch ri e areˈ rumal ri Dios. Utz cˈu quebel na pa ri kˈij ri cäkˈat na tzij pa ka wiˈ uj konojel. Wachalal, ¿jas lo u patän waˈ we jun cubij chi cojoninak che ri Cristo, te cˈu riˈ man cˈo tä utzil cubano? ¡Man cˈo taj! ¿A u rikom lo riˈ ri kas cojonic ri cubano chi curik na ru tobanic ri Dios? ¡Man jeˈ tä riˈ! Kaˈna che chi cˈo jun kachalal achi o jun kachalal ixok ri sibalaj rajwaxic ri ratzˈiak, man cˈo tä chi cˈu ri cutij che ri jun kˈij. Cäpe ta cˈu jun chiwe, cubij che: “¡Nojim cateˈc, are ta cˈu ri Dios cattoˈwic! ¡Chamikˈisaj baˈ awib, chatwok!” ―cächa riˈ che. We cˈu man cuya tä bic jachique ri cajwataj che, ¿a cˈo lo u patän waˈ ri cubij bi che? ¡Man cˈo taj! Je cˈu riˈ xukujeˈ ri cojonic. We ta ri winak man cucˈut tä rucˈ ri utzil ri cubano chi kas cojoninak, ri cojonic riˈ man are tä kas cojonic, rumal chi man cˈo tä utzil cubano. ¡Man cˈo tä cˈu u patän riˈ! ¡Jeˈ ta ne chi xa cäminak waˈ! Craj cˈu ne cˈo jun cubij: “Ri at cˈut cabij at chi at cojoninak, are cˈu ri in, xuwi quinban ri utzil,” ―cächaˈ. We catcowinic, chacˈutu chnuwäch chi at cojonel, pune man caban ri utzil. Ri in cˈut, quincˈut na chawäch chi in cojonel rucˈ ri utzil ri quinbano. Ri at sibalaj cˈo a cojonic, cacojo chi xa jun ri Dios, utz cˈu riˈ ri cabano. Xukujeˈ cˈu ne ri itzel tak espíritus cäquicoj waˈ, quebirbitic rumal chi cäquixej quib chuwäch ri Areˈ. ¡Xak at con! ¿A mat cachˈobo chi ri winak ri cubij chi cäcojonic, man cuban tä cˈu ri utzil, man are tä riˈ ri kas cojonic? ¡Man cˈo tä cˈu jubikˈ u patän we cojonic riˈ! ¡Jeˈ ta ne chi xa cäminak waˈ! ¡Kilampe ri ka mam Abraham ojer! Ri Dios xukˈalajisaj chi kas jicom ri ranimaˈ rumal ri xubano, xuya cˈu ru cˈojol rech cäcämisax che sipanic cho ri Dios. ¿A mat cawilo chi ri ka mam Abraham xkˈalajinic chi kas cäcojonic rucˈ ri xubano? Rumal ri xuban ri areˈ kas xuban tzˈakat ru cojonic. Jeˈ xbantajic jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic ri cubij: “Ri ka mam Abraham xcojon che ri Dios. Rumal cˈu ru cojonic xilitaj rumal ri Dios chi kas jicom ri ranimaˈ,” ―cächaˈ. Xbix cˈu chrij ri ka mam Abraham chi sibalaj utz ri areˈ rucˈ ri Dios. ¿A quichˈobo? Ri Dios cärilo chi jicom ranimaˈ jun winak rumal ri cubano, man xuwi tä rumal chi cäcojonic. Jeˈ xbantaj waˈ rucˈ ri Rahab xukujeˈ, ri ixok ri queuchˈabej achijab. Ri Dios cˈut xukˈalajisaj chi jicom ranimaˈ ri areˈ rumal ri utzil ri xubano aretak xeucˈulaj ri achijab aj Israel ri e takom bic, xuya chque chi quewiˈc, quewar chilaˈ. Te cˈu riˈ xeutoˈ churikic jun be chic rech queanimaj bi chquiwäch ri qui cˈulel. Jeˈ jas ri cuerpo ri elinak chi ranimaˈ, cäminak riˈ. Je riˈ xukujeˈ ri cojonic. We ta ri winak man cucˈut tä rucˈ ri utzil ri cubano chi kas cojoninak, man cˈo tä u patän we cojonic riˈ. ¡Jeˈ ta ne chi xa cäminak waˈ! Wachalal, mecˈoji qˈuia chiwe ri xak cäquicoj quib che qui tijoxic ri kachalal. Iwetam cˈut chi cˈäx na ri kˈatow tzij pa ka wiˈ uj ri cäkaya tijonic chuwäch ri kˈatow tzij pa qui wiˈ niqˈuiaj chic. Ri uj konojel cujmacunic. Qˈuia mul cujsach che ri cäkaˈno. We cˈu cˈo jun ri man cˈo tä jubikˈ cäsach wi che ri cubij, are jun winak riˈ ri kas tzˈakat ru chomanic. Cäcowin riˈ chukˈilic rib che ronojel ri craj ri ranimaˈ. Ri uj cujcowin che qui jiqˈuic ri quiej rucˈ jun alaj jicˈbal ri cäkacoj pa qui chiˈ. Pune ta ne sibalaj cˈo qui chukˈab, cujquinimaj cˈu na riˈ. Kesajmpe ka noˈj xukujeˈ chquij ri nimak tak barcos. Pune sibalaj cˈo u chukˈab ri quiäkikˈ ri cächˈicminic, ri achi ri cˈamowinak bic cäcowinic cucˈam u be ri barco rucˈ ri alaj u timón jawijeˈ chiˈ ri craj queˈ wi. Je cˈu riˈ xukujeˈ ri kakˈ. Ri kakˈ, pune are xa jun alaj tiˈj ri sibalaj chˈutin ri cˈo pa ka chiˈ, qˈuia cˈu ri cäcowin chubanic. ¡Sibalaj nim ri cˈacheˈlaj ri cäcowin jun alaj kˈakˈ chuporoxic! Ri kakˈ junam rucˈ jun u xak kˈakˈ. Jeˈ ta ne ri uwächulew rucˈ ronojel ri etzelal ri cˈo chupam cˈo pa ka cuerpo, cutzˈiloj cˈu ronojel. Ri kakˈ jeˈ ta ne tzijtal waˈ rumal ri kˈakˈ rech ri infierno. Ronojel kˈij cˈut cuban nimalaj cˈäx che ri ka cˈaslemal, jeˈ ta ne chi cujcˈatic. Ri winak cäcowinic cäresaj ri u cˈaˈnal apachique u wäch chicop cho ruwächulew, jeˈ cˈu u banom waˈ. Cäcowin ri areˈ chubanic waˈ chque tak awaj aj pa tak juyub, chque ri chicop ajuwocaj, chque ri cumätz, xukujeˈ chque ronojel qui wäch chicop ri e cˈo pa tak ri nimalaj jaˈ rech ri mar, pa tak ri nimaˈ. Man cˈo tä cˈu jun winak cäcowinic cujicˈ ri rakˈ, cäresaj ru cˈaˈnal. Ri kakˈ are sibalaj itzel waˈ ri man cuyaˈ taj kas cäjiqˈuic. Are jeˈ ta ne chi sibalaj cˈo u veneno ri cäcowinic cäcämisanic. Rucˈ ri kakˈ cäkaya u kˈij ri Kajaw Dios ri ka Tat. Rucˈ ri kakˈ xukujeˈ quekayokˈ ri winak ri e banom rumal ri Dios ri xak jubikˈ man e junam tä rucˈ. Jun winak rucˈ ru chiˈ cuya u kˈij jun, xukujeˈ cäyokˈonic. Wachalal, ¡man yaˈtal tä waˈ chi jeˈ cäkaˈno, man utz tä cˈu riˈ! ¿A quel lo lok utzalaj joron xukujeˈ cˈalaj joron xa pa jun u qˈuiyibal jaˈ? ¡Man jeˈ taj! Wachalal, ¿a cuya lo alanxäx jun u cheˈal oj? ¿A cuya lo oj jun u cˈamal quinakˈ? ¡Man jeˈ taj! Je cˈu riˈ man cuyaˈ taj quel lok joron ri tza, xukujeˈ joron ri kas utz xa pa jun u qˈuiyibal jaˈ. We cˈo jachin jun chixol ri sibalaj cˈo retam xukujeˈ cˈo u noˈj, chucˈutu ba waˈ rucˈ ri utzalaj u cˈaslemal, rucˈ cˈu ri utzil ri cubano ri man cˈo tä nimal rucˈ, xane kas rajwaxic cucoj ri utzalaj u noˈj chucˈutic waˈ. We cˈu ne cˈäx quinaˈ chrij jun winak chic pa ri iwanimaˈ, cˈo cˈu cˈäx pa i cˈux chrij, we pa ronojel ri quibano quiban waˈ xak rech utz quixil wi, man cuyaˈ tä riˈ quiban nimal che ri iwetam. We je riˈ quibano, xak quiban tzij riˈ, man quibij tä cˈu ri kas tzij. Waˈ we nojibal riˈ man are tä ri Dios cäyoˈwic, xane xak ajuwächulew. Cäpe waˈ xak pa ri qui chomanic ri winak, are cˈu ri Itzel ri cäyoˈwic. We cˈäx quinaˈ chbil tak iwib, we ri quibano, quiban waˈ xak rech utz quixil wi, are waˈ ri cubano chi cˈo chˈoj chixol, xukujeˈ chi cˈo ronojel u wäch etzelal chixol. Are cˈu ri noˈj ri cäpe chilaˈ chicaj rucˈ ri Dios, ri kas nabe ri cubano, are cuban chˈajchˈoj che ri ka cˈaslemal. Cuya utzil riˈ chkaxol, cubano chi cujchˈawic, chi utz cujchomanic. Xukujeˈ cubano chi uj nimanelab, chi cäkatokˈobisaj qui wäch niqˈuiaj chic, cäkaˈn cˈu ri utzil. Cubano chi junam quekil wi conojel, man xak tä quieb ka wäch. Ri winak ri cuxlan qui cˈux, ri cˈo utzil pa canimaˈ, cäquitic na riˈ ri utzil chquixol niqˈuiaj winak chic, cäquiyac cˈu na jun cosech rech utzil pa tak ri canimaˈ ri e areˈ, xukujeˈ pa ri qui cˈaslemal. ¿Jas che xak amakˈel quixchˈojinic? ¿Jas che quiban i cˈulel chbil tak iwib? ¿A mat cäpe waˈ rumal ri itzel tak rayinic ri cäquicoj qui chukˈab pa tak ri iwanimaˈ? ¡Jeˈ, rumal waˈ! Ri ix cˈo ri quiwaj, rumal cˈut chi man quirik taj, quixcämisanic. Ri ix cˈo ri quirayij, rumal cˈut chi man cäyaˈtaj tä chiwe, quixel chˈuj, xak quixchˈojinic. Man quirik taj jas ri quiwaj rumal chi man quitaˈ tä waˈ che ri Dios. We cˈu quitaˈ waˈ che ri Dios, ri Areˈ man cuya tä chiwe, rumal chi man kas utz ri iwanimaˈ chutaˈic ri quitaˈ che. Are cˈu quiwaj chi cäyiˈ chiwe ri xak quicoj chupam jachique ri quiwaj. ¡Ri ix, ix winak ri man jicom tä iwanimaˈ! ¿A mat quichˈobo chi we queˈ iwanimaˈ cucˈ ri jastak rech ri uwächulew, are quiban i cˈulel riˈ che ri Dios? Apachin ri cujach rib chubanic ronojel ri cäcaˈn ri winak ajuwächulew, cuban u cˈulel riˈ che ri Dios. Man xak tä cˈu lokˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Ri Lokˈalaj Espíritu ru yoˈm ri Dios pa kanimaˈ sibalaj coc il chke, sibalaj cujraj,” ―cächaˈ. Ri Dios cˈut sibalaj cujutoˈ na rucˈ ri nimalaj u tokˈob jeˈ jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Tzˈibtalic: “Ri Dios cukˈatej qui wäch ri winak ri xa cäquinimarisaj quib. Are cˈu ri man nim tä cäquil wi quib, queutoˈ na ri Areˈ, cutokˈobisaj qui wäch,” ―cächaˈ. Minimarisaj baˈ iwib, xane chixniman che ri Dios. Co baˈ quixjekelok, chikˈatej u wäch ri Itzel, canimaj cˈu na bi ri areˈ chiwäch. Chixkeb rucˈ ri Dios, ri Areˈ cˈut cäkeb na iwucˈ ix. Ri ix ajmaquib, chiya baˈ can u banic ri man utz taj, jeˈ ta ne ri quichˈaj ri i kˈab rumal ri tzˈil ri i chapom. Ri ix ri xak quieb cuban ri i chomanic ix, quiwaj quiban ri cäcaˈn ri winak ajuwächulew, xukujeˈ quiwaj quiban ri craj ri Dios. Rajwaxic baˈ quiban chˈajchˈoj che ri iwanimaˈ. Rajwaxic chi sibalaj quixbisonic, quirak i chiˈ che okˈej, quel cˈu na u waˈl i wäch rumal rech ri mac ri i banom. Chiqˈuexa ri i tzeˈ pa okˈej, chiqˈuexa cˈu ri i quicotemal pa bis. Chinaˈ iwib chi man nim tä i banic chuwäch ri Dios. Ri Areˈ cˈut cuya na i kˈij. Kachalal, mibij cˈäx tak tzij chbil tak iwib. Jachin ri cukˈat tzij puwiˈ jun rachalal, cubij ri man utz taj chrij chubanic cˈäx che, waˈ we winak riˈ xa cˈäx cubij riˈ chrij ru Pixab ri Dios, xa cˈu tajin cucoj rib riˈ che kˈatal tzij. We ri at jeˈ caban waˈ rucˈ ri Pixab, man canimaj tä cˈut jas ri cätakan wi, at riˈ xa tajin cacoj awib che kˈatal tzij, cabij cˈu ri man utz taj chrij ru Pixab ri Dios. Xa jun ri Dios cˈolic ri yoˈwinak ri Pixab, xuwi cˈu ri Areˈ are kas Kˈatal Tzij pa ka wiˈ. Xuwi ri Areˈ cäcowinic cujutoˈ, cäcowin cˈut chusachic ka wäch. Are cˈu ri at, ¿jachin lo ri at chi ri at cakˈat tzij puwiˈ ri awach winak? Chitampe ri quinbij, ix riˈ ri jeˈ quibij waˈ: “Cämic o chuwek cujeˈ na jelaˈ pa ri tinimit riˈ. Cujcanaj cˈu na can jun junab chilaˈ chubanic ri cˈayij, cäkachˈac cˈu na ka rajil,” ―quixcha na. ¡Man iwetam tä cˈut jas ri quicˈulmaj na chuwek! ¿Jas pu u banic ri ka cˈaslemal? Ri ka cˈaslemal are junam rucˈ ri jubikˈ sutzˈ ri xak jun rat cäkˈalajinic, chanim cˈut cäsachic. Ri quibij, rajwaxic are je waˈ: “We craj ri Dios, we cuya na ka cˈaslemal, cäkaˈn na riˈ, cäkaˈn na laˈ,” ―quixcha na. Are cˈu ri ix rucˈ nimal quixchˈawic, xak quinimarisaj iwib. Man utz tä riˈ ri quibano, quinimarisaj iwib. Jachin ri retam chi utz u banic ri utzil jas ri xinbij, te cˈu riˈ man cuban taj, we winak riˈ kas cˈo u mac. ¡Ri ix kˈinomab, chitampe waˈ! Chixokˈok, chiraka i chiˈ rumal ri nimalaj cˈäx ri cäpe na pi wiˈ. Ri i kˈinomal ri cˈo cämic ri xak i cˈolom, jeˈ ta ne kˈayinak chi waˈ. Ri jeˈlalaj tak iwatzˈiak, xak chicopirinak chi waˈ xukujeˈ. Ri kˈän puak, ri sak puak ri i cˈolom, xak u chulum chi rib. Ronojel cˈu waˈ cukˈalajisaj na chiwij ri cˈäx ri i banom. Cäsach na i wäch ix rumal ronojel waˈ, jeˈ ta ne jun kˈakˈ waˈ ri cuporoj ri i cuerpo. ¿Jas che xak i mulim qˈuia kˈinomal che tak we kˈij riˈ? ¡Iwetam chi are ri qˈuisbal tak kˈij waˈ! ¡Chitampeˈ! Ri ajchaquib ri xeyacow ri i cosech cäcokˈej ri qui rajil ri iwelakˈam can chque. Quel cubij waˈ chi man i yoˈm tä ri tojbal que. Opaninak cˈu ri cokˈej chuwäch ri Kajaw Dios ri cˈo u takanic puwiˈ ronojel. ¡Ri Areˈ cˈut u tom ri qui tzij! Waral cho we uwächulew xak i nimarisam iwib cucˈ tak ri qˈuialaj tak jastak iwe. I tzokopim iwib chubanic ronojel ri quiwaj, xak rech quixquicot ix. Xukujeˈ i chomarisam iwib jeˈ ta ne ix wacäx, xa cˈu jubikˈ man copan ri kˈij ri quixcˈam bi pa cämisaxic rech quixpilic. Ri ix i kˈatom tzij pa qui wiˈ ri winak ri man cˈo tä qui mac rech cäcˈäjisax qui wäch, i cämisam cˈu waˈ. Ri e areˈ cˈut man cˈo tä jas ri caˈnom chiwe, man cäquikˈatej tä i wäch. Kachalal, chichajij baˈ paciencia cˈä cäpe na ri Kajaw Jesús. Chibana iwe jas ri cuban ri ticol abix, rucˈ paciencia quereyej na ri nabe tak jäb xukujeˈ ri qˈuisbal tak jäb rech cäqˈuiy ru ticoˈn, cuyac cˈu na jun utzalaj cosech. Je waˈ xukujeˈ rajwaxic quiban ix, quichajij paciencia. Chiwalijisaj baˈ ri iwanimaˈ rumal chi man naj tä chic cˈo wi ri kˈij ri cäpe ri Kajaw Jesús. Wachalal, xak mixchˈojinic, ri jun rucˈ ri jun chic, rech man cäkˈat tä tzij pi wiˈ. Ri Dios cˈut, ri nimalaj Kˈatal Tzij, ya mero cuchaplej u kˈatic tzij pa qui wiˈ ri winak. Jeˈ ta ne chi ya tacˈal chic chiˈ ri ja. Kachalal, chiwesaj i noˈj chquij ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xecˈoji ojer. Ri e areˈ kas xcˈoji qui paciencia chuchˈijic ri cˈäx ri xquiriko. E takom cˈu rumal ri Kajaw Dios, xechˈaw pa ru biˈ ri Areˈ. Ri uj ketam chi sibalaj utz que ri xquichˈij ri cˈäx. Ri ix i tom chi ri tat Job sibalaj xuchajij paciencia chuchˈijic ri nimalaj cˈäx ri xuriko. Xukujeˈ iwetam jas ri xuban ri Kajaw Dios chutoˈic aretak xtoˈtaj chupam ronojel ri nimalaj cˈäx ri xuriko. Ri Kajaw Dios sibalaj quel u cˈux chke, xukujeˈ cutokˈobisaj ka wäch. Ri nim na u banic chque tak we tijonic riˈ, wachalal, are waˈ: Man xak tä amakˈel quicoj juramento pa tak ri i tzij. Man quicoj tä ru biˈ ri Dios, o ruwächulew, man quicoj tä cˈu jun u wäch juramento chic. We quibij: “¡Jeˈ!” ―quixcha na, man xak tä quieb i cˈux quibij waˈ. Xukujeˈ we quibij: “¡Man jeˈ taj!” ―quixchaˈ, man xak tä quieb i cˈux quibij rech man cäkˈat tä tzij pi wiˈ chi cäcˈäjisax na i wäch rumal ri Dios. We cˈo jun chiwe ri cäriktaj pa cˈäxcˈol, chubana orar. We cˈo jun chiwe ri cäquicotic, chbixonok, chuya u kˈij ri Dios. We cˈo jun chiwe ri cäyawajic, cheusiqˈuij ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab rech cäcaˈn orar puwiˈ. Cäquicoj cˈu na jubikˈ aceite puwiˈ ri yawab pa ru biˈ ri Kajaw Jesús. We aretak cäcaˈn orar ri cˈamal tak qui be ri cojonelab puwiˈ ri yawab, kas cäquicojo chi cäcunatajic, cäcunataj na riˈ, cäwalijisax cˈu na ri areˈ rumal ri Kajaw Dios. We macuninak ri yawab, cäsachtaj na u mac rumal ri Dios. Rumal riˈ rajwaxic chi quikˈalajisaj jas u wäch mac ri i banom chbil tak iwib. Te cˈu riˈ chibana orar pi wiˈ chbil tak iwib rech quixcunatajic. Ri oración ri cuban jun winak ri kas jicom ranimaˈ, sibalaj cˈo na u chukˈab waˈ chubanic utzil. Ri ka mam Elías, ri kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer, are xak jun winak jeˈ jas ri uj. Cˈo jumul ri xuban orar, xutaˈ che ri Dios chi man cäkaj tä na ri jäb. Oxib junab cˈut rucˈ niqˈuiaj man cˈo tä jäb xkajic. Aretak cˈut xuban orar jumul chic, xutaˈ che ri Dios chi cäkaj ri jäb. Xkaj cˈu ri jäb, ri ticoˈn cˈut xuya jun utzalaj cosech. Wachalal, kaˈna che chi jun chiwe cutas rib chrij ri Kas Tzij, cˈo cˈu jun chic ri cutij u chukˈab che rech cätzelej chi na jumul. Chiwetamaj baˈ chi jachin ri cäcowinic cubano chi jun ajmac cuya can ru be ri man utz taj, are jun winak riˈ ri xresaj ri ranimaˈ jun ajmac pu kˈab ri cämical. Ri jeˈ cuban waˈ cubano chi cäsachtaj na ri qˈuialaj u mac ri winak riˈ. In waˈ, ri Pedro, in apóstol. In jun chque ru takoˈn ri Jesucristo. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix, ix riˈ ri ix jabuninak cho ruwächulew, ri ix ri cˈo pa Ponto, pa Galacia, pa Capadocia, pa Asia, xukujeˈ ri ix ri cˈo pa Bitinia. Ix riˈ, ri ix chaˈtal rumal ri Dios ka Tat rumal chi je waˈ ru chomam ri Areˈ petinak lok. Ri ix siqˈuim rumal ri Lokˈalaj Espíritu rech cuban chˈajchˈoj che ri iwanimaˈ rucˈ ri u quiqˈuel ri Jesucristo rech quixoc chunimaxic ri Areˈ. Are ta baˈ ri Dios sibalaj cutokˈobisaj i wäch, cubano chi kas cuxlan ri iwanimaˈ. Kaya baˈ u kˈij ri Dios ru Tat ri Kajaw Jesucristo rumal chi sibalaj xel u cˈux chke, xuban cˈacˈ che ri ka cˈaslemal rumal chi xcˈastajisax ri Jesucristo chquixol ri cäminakib. Are cˈu waˈ ri cuˈl wi ka cˈux pa we cˈaslemal riˈ. Jeˈ xuban waˈ chke rech cäkechbej ri nimalaj utzil ri man cuyaˈ taj cäsach u wäch, ri man cätzˈilob taj, man jeˈ tä cubano jas ri cuban ri cotzˈij ri xa cächakiˈjic. Ronojel waˈ are cˈolotal chke chilaˈ chicaj rumal ri Dios. Rumal chi ri ix kas ix cojoninak che ri Dios, ri Areˈ quixuchajij na rucˈ ri nimalaj u chukˈab rech quirik na ru tobanic ri u chomam lok chi cukˈalajisaj na pa ri qˈuisbal tak kˈij. Rumal cˈu waˈ ri ix kas quixquicotic, pune ta ne rajwaxic chi quirik na cˈäx cämic riˈ, quixocˈow cˈu na pa jalajoj u wäch tak cˈäxcˈol. Xak cˈu kˈatetal kˈij quirik waˈ we cˈäx riˈ. Tajin quirik waˈ we cˈäx riˈ rech cäkˈalajinic chi kas tzij ix cojoninak. Jas ri cäban che ri kˈän puak cäyiˈ pa ri kˈakˈ che rilic we kas utz, je cˈu riˈ ri ix. We quixcowinic quichˈij ri cˈäx, kˈalaj riˈ chi kas tzij ix cojoninak. Más lokˈ cˈu waˈ ri i cojonic chuwäch ri kˈän puak ri xa cäsach u wäch. Utz cˈu quixil na chi kas ix cojoninak, cäyiˈ na i kˈij, nim quixil wi na aretak cäpe ri Jesucristo, cucˈut na rib chkawäch. Ri ix quiwaj ri Jesucristo, pune man iwilom tä u wäch. Cämic cˈu riˈ ri ix i cuˈbam i cˈux chrij, kas quixquicot cˈu na rucˈ nimalaj quicotemal ri man cˈo tä je wi, ri man quirik taj jas quiban chubixic. Je riˈ, rumal chi i rikom ru tobanic ri Dios. Are cˈu waˈ ri tajin quicˈamo rumal chi quixcojonic. Ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer, xechˈaw lok chrij ri nimalaj tokˈob ri cuban na ri Areˈ chiwe. Ri e areˈ sibalaj xquitzucuj retamaxic waˈ, xquitzucuj cˈu u chˈobic jas ri cuban na ri Dios che i toˈic. Xquitala u tzijol jachin ri cäpe na xukujeˈ jampaˈ cäpetic. Xkˈalajisax cˈu waˈ chquiwäch rumal ri Espíritu rech ri Cristo ri cˈo pa canimaˈ. Tzare cˈu waˈ xukujeˈ ri xyoˈw lok u bixic ri cˈäxcˈol ri curik na ri Cristo, xukujeˈ xubij lok chi cänimarisax na u kˈij aretak ocˈowinak chi ronojel. Xkˈalajisax cˈu chquiwäch rumal ri Dios chi ri tajin cäquiya u bixic man are tä chque ri e areˈ, xane chke uj cämic. Are cˈu waˈ ri tzijom chiwe ix cumal ri winak ri xquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio rucˈ ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu ri takom lok chicaj. Are sibalaj cäcaj ta na ri ángeles cäquetamaj ronojel waˈ. Rumal riˈ rajwaxic chi kas utz chixchomanok, chichomaj na jas ri quibano, chicojo cˈu ri utzalaj i chomabal. Kas chicuˈba i cˈux chrij ri nimalaj tokˈob ri cuya na ri Dios chiwe aretak cäpe na ri Jesucristo, cucˈut cˈu na rib chkawäch. Chixnimanok, miban chi cˈut ri xa i rayibal ix ri xiban can nabe aretak mäjaˈ kas quiwetamaj u wäch ri Dios. Xane jas ri Dios ri xixusiqˈuij Areˈ tastal chrij ronojel u wäch etzelal, jeˈ chibana ix xukujeˈ pa ronojel ri i cˈaslemal, chijacha cˈu iwib pu kˈab ri Dios. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: “Chijacha iwib pa nu kˈab, chitasa iwib chrij ronojel u wäch etzelal, rumal chi ri in, in tastal chrij ronojel u wäch etzelal,” ―cächa ri tzˈibtal canok. We quibij “ka Tat” che ri Dios ri junam cuban chukˈatic tzij pa qui wiˈ ri winak rumal ri qui banom chquijujunal, rajwaxic baˈ chi nim quiwil wi ri Areˈ, chixej cˈu iwib chuwäch amakˈel ronojel kˈij pa ri i cˈaslemal waral cho we uwächulew. Iwetam cˈut chi ri Dios xixutoro, xixresaj chupam ri cˈaslemal ri man utz taj, ri man cˈo tä u patän, ri cˈaslemal ri xicˈam can chque ri i nan i tat ojer. Iwetam xukujeˈ chi man are tä ri kˈän puak, man are tä cˈu ri sak puak ri xa cäsach qui wäch cuyaˈ cäyiˈ waˈ che rajil we tobanic riˈ ri xiriko. Xane ri xtorbex iwe are ri lokˈalaj u quiqˈuel ri Cristo ri xyiˈ che sipanic cho ri Dios jeˈ jas ru quiqˈuel jun alaj chij ri kas utz na, ri man cˈo tä u yab. Ri Cristo chaˈtal chi ri Areˈ rumal ri Dios tzaretak mäjaˈ cuban ruwächulew. Kˈalajisam cˈu waˈ pa tak we qˈuisbal tak kˈij riˈ rech cuban utzil chiwe. Rumal cˈu ri Cristo ri ix quixcojon che ri Dios ri xcˈastajisan ri Areˈ chquixol ri cäminakib, xunimarisaj cˈu u kˈij. Rumal cˈu riˈ ri ix quixcojon che ri Dios, chrij cˈu ri Areˈ cäcuˈbi wi i cˈux. Rumal ri nimanic che ri Kas Tzij i chˈajom ri iwanimaˈ rumal ri Lokˈalaj Espíritu rech kas tzij quiwaj iwib chbil tak iwib nimalaj iwonojel. Kas rajwaxic baˈ quiwaj iwib chbil tak iwib. Chijiquiba ri iwanimaˈ, chitija cˈu i chukˈab chubanic waˈ. Yoˈm cˈu jun cˈacˈ i cˈaslemal jeˈ ta ne chi xil chi na i wäch jumul chic. Are jeˈ i banic waˈ man cumal tä cˈu ri i nan i tat ri xa quecämic, xane rumal ru Lokˈ Pixab ri Dios ri kas cˈaslic, ri man cäsach tä u wäch pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Conojel ri winak e jeˈ jas ri kˈayes, ri qui jeˈlal cˈut are junam rucˈ ru cotzˈijal ri kˈayes. Ri kˈayes cuban chakiˈj, ru cotzˈijal xa cäpulpubic. Are cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios cäcˈoji na amakˈel, man cäsach tä u wäch waˈ, ―cächa ri tzˈibtal canok. Ri Tzij riˈ are ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri xtzijox chiwe. Rumal cˈu riˈ chiya baˈ can u banic ronojel u wäch etzelal, mixsubun chic, miban xak quieb i wäch, cˈäx minaˈ chquij niqˈuiaj winak chic aretak cäquirik utzil, man quiyac tä cˈu tzij. Chibanaˈ jas ri cuban jun alaj acˈal ri teˈ quil u wäch, cutzucuj ru tuˈ ru nan. Rajwaxic chi sibalaj queˈ iwanimaˈ rucˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri jeˈ ta ne kas leche ri man cˈo tä yujtal rucˈ, rech rumal waˈ quixqˈuiyic, quirik cˈu na ru tobanic ri Dios. Jeˈ chibana waˈ we kas xichˈobo chi kas tzij sibalaj utz ri Kajaw Jesús. ¡Chixsaˈj rucˈ ri Kajaw Jesús! Pune cˈasal ri Areˈ, are junam rucˈ jun cowilaj abaj. (Are utz na riˈ we cäcoj waˈ che tokˈebal re jun nim ja.) Kas tzij cˈut, ri Areˈ etzelam u wäch cumal ri winak. Chuwäch cˈu ri Dios are ri abaj ri más utz na, ri nim na u kˈij, chaˈtal cˈu rumal ri ka Tat. Ri ix xukujeˈ, pune ix cˈaslic, jeˈ ta ne ix abaj. Chiya baˈ che ri Dios chi quixucoj chuyaquic jun lokˈalaj ja ri cäkˈijilax wi ri Areˈ. Ri ix cˈut, ix juchˈob sacerdotes ri i jachom iwib pu kˈab ri Dios, ix tastal cˈu chrij ronojel u wäch etzelal. Rumal cˈu ri Jesucristo, ri ix quiya sipanic cho ri Dios xa jas ri cäkaj chuwäch ri Areˈ, ri cucˈamowaj, jas ri cuya ri Lokˈalaj Espíritu pa ri iwanimaˈ. Rumal riˈ xukujeˈ cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: ¡Chiwilampeˈ! Cˈo Jun ri quinya pa ri Sión, jeˈ ta ne chi quinchaˈ jun abaj ri sibalaj nim u kˈij, quincoj cˈu ri Areˈ che tokˈebal re ri ja. Jachin cˈu ri cäcojon che, man cäbison tä riˈ, xane cäquicot na ranimaˈ, ―cächa ri tzˈibtal canok. Sibalaj lokˈ cˈu na ri Areˈ chiwäch ix, ri ix cojoninak che. Are cˈu ri man quecojon taj, jeˈ cäbantaj na jas ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Ri abaj ri man xcaj tä ri yacal tak ja, are abaj waˈ xcoj che tokˈebal re ri ja, ―cächaˈ. Xukujeˈ jeˈ cäbantaj na jas ri cubij: Are jun abaj ri cäquichakˈij wi quib, jun nimalaj abaj ri xa quetzak rumal, ―cächa riˈ ri tzˈibtal canok. Quetzak cˈu ri winak we man queniman tä che ru Lokˈ Pixab ri Dios. Jeˈ cˈu u chomam lok ri Dios waˈ chquij. Ri ix cˈut, ix juchˈob winak ri chaˈtalic, ix juchˈob sacerdotes ri quixpatänin che ri Nim Takanel, ix winak ri i jachom iwib pu kˈab ri Dios, i tasom iwib chrij ronojel u wäch etzelal, ix cˈu riˈ ri u tinimit ri Dios. Je waˈ i banic rech quitzijoj ri nimak tak cajmabal ri tajin cuban ri Dios ri xixusiqˈuij rech quixel pa ri kˈekum ri ix sachinak wi, quixkˈax cˈu pa ri sakil ri sibalaj cajmabal ri cuya ri Dios. Ri ix nabe canok man kas ix tä jun tinimit, are cˈu ri cämic ix riˈ ri u tinimit ri Dios. Nabe canok man cˈo tä jun ri quel u cˈux chiwe. Cämic cˈut sibalaj quel u cˈux ri Dios chiwe. Lokˈalaj tak kachalal, quintzijon iwucˈ rumal chi ri ix, ix winak ri naj ix cˈo wi che ri i tinimit. Quixinbochiˈj chi man quiban tä chi ri man utz taj ri craj ri iwanimaˈ, ri itzel tak i rayinic ri quechˈojin chiwij rech quixtzak na pa mac. Chibana ri kas utz pa ri i cˈaslemal chquixol ri winak ri mäjaˈ kas quetam u wäch ri Dios. Je riˈ, pune ri e areˈ cämic quixquiyokˈo, cäquibij chiwij chi ix banal tak etzelal, cäquinimarisaj cˈu na u kˈij ri Dios rumal ri utzil ri quibano aretak cäpe ri Areˈ, cucˈut cˈu ri nimalaj u chukˈab pa qui wiˈ ri winak. Chiya baˈ iwib pa takic chque ri winak ri yoˈm pa qui kˈab chi quetakan pi wiˈ ix rech nim cäquil wi ri Kajaw Jesús. Jeˈ cˈu quiban waˈ che ri nimalaj takanel, ri tataˈ ri más cˈo na takanic pu kˈab chquiwäch conojel. Je riˈ quiban ix xukujeˈ chque ri winak, ri u takoˈn ri kˈatal tzij, ri e takom bi chucˈäjisaxic qui wäch ri banal tak etzelal, xukujeˈ chuyaˈic qui kˈij ri cäcaˈn utzil. Are cˈu u rayibal ri Dios chi quiban ri utzil rech quikˈatej u wäch ri conalaj tak qui tzij ri winak ri man cˈo tä quetam. Je riˈ man cäquirik tä chic jas cäquibij chiwij. Ri ix, ix winak ri ix tzokopital chi pu kˈab ri Itzel, man rumal tä cˈu rech chi ix tzokopitalic quiban ta ri man utz taj, xane chibanaˈ jas ri cuban jun ri cojom che patänil re jun winak chic, chipatänij ri Dios. Nim cheiwila wi conojel. Cheiwaj conojel ri kachalal cojonelab. Nim quiwil wi ri Dios, chixej cˈu iwib chuwäch. Nim chiwila wi ri nimalaj takanel xukujeˈ. Ix riˈ, ri ix cojom che patäninelab, chiya iwib pa takic chque ri i patrón, nim cˈut cheiwila wi. Man xuwi tä chque ri utz qui chomanic, ri quechˈawic, xane jeˈ xukujeˈ chibana chque ri e cˈaˈn. Utz cˈu na riˈ we jun cuchˈij cˈäx, pune man takal tä che chi curiko, we ri areˈ cunaˈ pa ranimaˈ cho ri Dios chi man cˈo tä etzelal u banom. We cˈu rumal ri u banic ri man utz taj cäcˈäjisax i wäch ix, ¿a nim cˈu lo u banic waˈ chi quichˈij ri cˈäx rucˈ paciencia? ¡Man jeˈ taj! We cˈu ne quirik cˈäx xa rumal ru banic utzil, quichˈij cˈu waˈ rucˈ paciencia, are utz quil na waˈ rumal ri Dios. Are cˈu waˈ ri ix siqˈuim wi rumal ri Dios rumal chi ri Cristo xurik cˈäx rumal kech uj, xuya cˈu can jun utzalaj cˈutbal chiwäch rech quiban iwe jas ri xuban ri Areˈ. Ri Cristo man cˈo tä mac xubano, man xuban tä cˈu tzij che qui subic ri winak. Ri Areˈ aretak xyokˈic, man xutzelej tä u qˈuexel ri qui tzij ri winak rucˈ yokˈonic. Aretak xban cˈäx che cumal ri winak, man xubij taj chi cäpe na cˈäx chquij ri e areˈ, xane xuya can ronojel pu kˈab ri Dios ri jicom cuban chukˈatic tzij. Ri Cristo xucˈam bi ri ka mac pa ri u cuerpo aretak xrip cho ri cruz rech ri uj, jeˈ ta ne uj cäminak chi rucˈ Areˈ, man cäkatakej tä chi macunic, xane cäkachap u banic ri kas jicom, ri kas utz. Xsoctaj cˈu ri Cristo rech ri ix quixutziric, quirik na ri cˈaslemal ri kas utz. Ri ix nabe canok ix sachinak, jeˈ ta ne ix chij ri i jabum iwib. Cämic cˈut ix tzelejinak chi lok rucˈ ri Cristo. Ri Areˈ quixuchajij junam jas jun ajyukˈ queuchajij ru chij. Cuchajij cˈu na ri iwanimaˈ. Ri ix ixokib, ri ix cˈulan chic, chixniman chque ri iwachajil. Je riˈ we ne e cˈo jujun chque ri iwachajil ri man cäquicoj tä ru Lokˈ Pixab ri Dios, quecojon ta cˈu ne rumal ri utzalaj i cˈaslemal ix, ri ix ixokib, pune ta ne man cätzijox tä ru Lokˈ Pixab ri Dios chque. Are cˈu ri ix quixquilo chi chˈajchˈoj ri iwanimaˈ, nim quiwil ri Dios, quixej cˈu iwib chuwäch. Ri ix ixokib rajwaxic quicoj atzˈiak ri kas takal chiwe, rajwaxic cˈut chi utz u banic ri i wiˈ quibano jas ri kas takalic. Man xuwi tä quiwik iwib rucˈ kˈän puak, rucˈ chachal ri pakal rajil, man rucˈ tä cˈu atzˈiak ri sibalaj pakalic. Xane ri kas wikobal iwib are ri cˈo pa ri iwanimaˈ. Ri kas jeˈlal ri man cäsach tä u wäch are ri utzalaj iwanimaˈ ri sibalaj cäjororic. We wikobal riˈ are sibalaj lokˈ na waˈ chuwäch ri Dios. Jeˈ cˈu wikobal waˈ xquicoj ri ixokib ojer ri xquijach quib pu kˈab ri Dios. Ri e areˈ xcuˈbi qui cˈux chrij ri Dios, xukujeˈ xeniman chque ri cachajil. Jeˈ jas ri nan Sara ojer xniman che ri ka mam Abraham, xubij cˈu che: “At wajaw,” ―xcha che. Ri ix, ix jeˈ jas ri nan Sara we quiban ri utzil, man cˈo tä cˈu jas quixej wi iwib. Ri ix xukujeˈ, ri ix achijab, ri ix cˈulan chic, rajwaxic kas quichomaj na jas quiban cucˈ ri iwixokil. Nim cheiwila wi, man xak xuwi tä rumal chi ri ixokib man junam tä qui chukˈab iwucˈ ix, xane rumal chi ri e areˈ xukujeˈ cäquechbej na ri cˈaslemal ri cuya ri Dios chiwe ix rumal ri nimalaj u tokˈob. Jeˈ chibana waˈ rech ri Dios cuto aretak quiban orar. Más cˈu na, chinaˈ pa iwanimaˈ chi xa ix jun, ri ix nimalaj iwonojel. Chel i cˈux chbil tak iwib, chiwaj iwib junam jas ri cäcaˈn ri winak ri kas e cachalal quib. Minimarisaj iwib, xane chichˈabela iwib rucˈ utzil. Mitzelej u qˈuexel ri cˈäx ri cäban chiwe, man quixyokˈon tä cˈu chque ri winak ri quixquiyokˈo. Xane jas ri Dios ri quixtewchinic, chixtewchin ix xukujeˈ chque ri quebanow cˈäx chiwe. Iwetam cˈut chi ix u siqˈuim ri Dios rech quirik tewchibal. Je riˈ ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Jachin ri craj jun utzalaj cˈaslemal, cäquicot na amakˈel ronojel kˈij, chujicˈa baˈ ri rakˈ, mubij ri cˈäx u bixic, xane chutzˈapij ru pu chiˈ rech man cuban tä tzij, ―cächaˈ. Chutasa rib chrij ri etzelal, chubana cˈu ri kas utz. Chutzucuj ru banic utzil chquixol ri winak, kas cˈu cutakej u banic waˈ. Je riˈ, rumal chi ri Kajaw Dios queuchajij ri winak ri jicom canimaˈ, xukujeˈ cuto aretak cäcaˈn orar, cutatabej ri cäquibij che. Are cˈu ri Dios cuban u cˈulel chque ri banal tak etzelal, ―cächa riˈ ri tzˈibtal canok. ¿Jachin ta cˈu ne cuban cˈäx chiwe we ri ix kas quitakej u banic ri utzil? ¡Craj man cˈo taj! Pune baˈ rumal ru banic ri utzil quirik cˈäx, utz cˈu iwe riˈ. Rumal riˈ mixej iwib chquiwäch ri quebanow cˈäx chiwe, mixoc il cumal. Xane nim chiwila wi ri Cristo ri Iwajaw pa tak ri iwanimaˈ. Jachin tak ri quetow chiwe jas che quicuˈba i cˈux chrij ri Cristo, rucˈ utzil chibij waˈ chque. Nim chiwila wi ri Dios, chixej baˈ iwib chuwäch, minimarisaj cˈu iwib. Chibana utz pa ronojel rech quinaˈ pa ri iwanimaˈ chi man cˈo tä etzelal i banom. Je riˈ ri winak ri queyokˈon chiwe, ri cäquibij chi ix banal tak etzelal, ri xa cäquitzeˈj i wäch rumal chi ri ix cojoninak che ri Cristo, xa quel na qui qˈuixbal rumal ri cäquibij. We je riˈ craj ri Dios chiwe, are utz na quirik cˈäx rumal ri u banic utzil chuwäch ri quirik cˈäx xa rumal ru banic etzelal. Are je waˈ rumal chi ri Cristo xukujeˈ xurik cˈäx. Rumal ri ka mac xcäm ri Areˈ xa jumul rech man cˈo tä chi rajwaxic. Ri Areˈ man cˈo tä u mac, xane xurik cˈäx rumal kech uj, ri uj itzel tak winak, che kocsaxic rucˈ ri Dios. Kas tzij xcäm ru cuerpo, are cˈu ri ranimaˈ man xcäm tä waˈ. Xeˈ cˈu chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri animaˈaj ri e tzˈapitzˈoj. E are tak waˈ ri animaˈaj quech ri winak ri man xeniman tä che ri Dios ojer pa ru kˈijol ri ka mam Noé. Ri Dios xuchajij paciencia, xereyej chi cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex qui chomanic aretak ri ka mam Noé tajin cuban ri nimalaj barco ri cäbix “arca” che. Man e qˈuia tä cˈut ri xquirik ru tobanic ri Dios, xane xa e wajxakib waˈ ri man xejikˈ tä pa ri jaˈ. Ri nimalaj kˈekal jäb ri xuban pa ri u kˈijol ri ka mam Noé, are cˈutbal chrij ri jaˈ re ri kasnaˈ cämic ri cäcˈutuwic chi ka rikom chi ru tobanic ri Dios. Ri jaˈ riˈ man cäresaj tä cˈu ru tzˈilol ri ka cuerpo, xane cubano chi cäkataˈ che ri Dios chi ri Areˈ cuban chke chi utz cäkanaˈ pa kanimaˈ chuwäch. Are waˈ cubano chi cäkarik ru tobanic ri Dios rumal chi xcˈastajisax ri Jesucristo chquixol ri cäminakib. Aretak xcˈastaj bic, ri Areˈ xpaki chicaj, xtˈuyi cˈu pa ru wiquiäkˈab ri Dios. Conojel ri ángeles, xukujeˈ conojel ri nimak tak kˈatal tak tzij ajuwocaj, conojel cˈu ri cˈo takanic pa qui kˈab rajwaxic queniman na che. Je cˈu riˈ, kachalal, we ri Cristo xurik cˈäx, ri ix xukujeˈ rajwaxic chi jeˈ i chomanic waˈ, chi quirik na cˈäx. Jachin cˈu ri kas u rikom cˈäx, man cutakej tä chi macunic riˈ. Ronojel cˈu ri kˈij ri cäcˈasi na cho ruwächulew, man cucoj tä chi ru cˈaslemal chubanic xak jas ri craj ri areˈ, xane chubanic ru rayibal ri Dios. Chubana cˈu riˈ chiwe ri xiban can pa ri ojer tak kˈij. Are cˈu xiban ri qui rayinic ri winak ri man e cojoninak tä che ri Dios. Pa tak ri kˈij riˈ xiban ronojel u wäch etzelal, xa jachique ri utz xiwil wi, pune äwas u banic waˈ cho ri Dios, xukujeˈ chquiwäch ri winak. Xiban ri itzel tak i rayinic, xiban nimalaj kˈabaric, xiban nimak tak wiˈm ri xixwojcoˈr wi, sibalaj xiya cˈu u wiˈ ru tijic ri jaˈ. Xukujeˈ xeikˈijilaj jujun tak tiox ri sibalaj tzel quebelic, ri man takal tä chiwe chi jeˈ quibano. Ri winak cˈut ri man e cojoninak taj, jun wi cäquilo chi ri ix ya man quirik tä chi iwib cucˈ chubanic ri cäcaˈn ri e areˈ pa ri itzelalaj qui cˈaslemal ri sibalaj man utz tä u banic. Xa rumal riˈ cäquetzelaj i wäch, quixquiyokˈo. We winak riˈ cäquijach cˈu na qui cuenta chuwäch ri Jun ri cäpe na chukˈatic tzij pa qui wiˈ ri e cˈascˈoj, xukujeˈ pa qui wiˈ ri cäminakib. Xa rumal waˈ xukujeˈ xtzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri cäminakib, rech pune xecˈasi waral cho ruwächulew, xkˈat cˈu tzij pa qui wiˈ junam jas ri cäban chque conojel ri winak, ri canimaˈ cˈut curik na ri kas cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic, junam jas ru cˈaslemal ri Dios. Xa jubikˈ craj chi man copan ri kˈij ri cujtoˈtajic, ri cäqˈuis na ronojel. Miban xak jas ri quiwaj ix, xane chichomaj baˈ jas ri quibano. Kas chixoc il chubanic orar. Man xuwi tä cˈu waˈ, xane xukujeˈ sibalaj chiwaj iwib chbil tak iwib rumal chi we je riˈ quibano, quiwaj iwib, quisachala na ri i mac chbil tak iwib pune sibalaj qˈuia ri i mac. Utz chibana che qui cˈulaxic ri queopan cho tak iwachoch. Cˈo baˈ jas mibij pa iwanimaˈ chquij. Chijujunal, jas ru sipam ri Dios chiwe, chicojo waˈ che qui toˈic ri kachalal. Utz chibana chucojic ri jalajoj tak tewchibal ru sipam ri Dios chiwe rumal ri nimalaj u tokˈob. Jachin ri cätzijonic, chutzijoj jas ri cubij ri Dios pa ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Jachin ri coc che qui toˈic niqˈuiaj chic, chubana waˈ rucˈ ri chukˈab ri yoˈm che rumal ri Dios. Ronojel ri quibano, chibana waˈ chuyaˈic u kˈij ri Dios rumal ri Jesucristo. Chnimarisax baˈ u kˈij ri Areˈ, chcˈol ta baˈ u takanic amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Amén. Lokˈalaj tak kachalal, micajmaj iwib aretak cäpe ri nimalaj cˈäx pi wiˈ jeˈ ta ne chi jun wi ri tajin quicˈulmaj. Xane chixquicotok aretak quirik iwe ri cˈäx junam jas ri xurik ri Cristo. Je riˈ rech sibalaj quixquicot na aretak cäpe ri Areˈ, cäkˈalajin ri jeˈlalaj u juluwem, cänimarisax cˈu na u kˈij. We xa rumal ri Cristo quetzelax na i wäch, quixyokˈic, utz cˈu iwe ix. Je riˈ, rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios kajinak pi wiˈ. Kas tzij chi ri Cristo cäyokˈ cumal ri winak, are cˈu ri ix xa quiya u kˈij ri Areˈ. Man utz tä riˈ we cˈo jun chiwe curik cˈäx rumal chi ri areˈ cäcämisanic, rumal chi cuban elakˈ, rumal chi cuxalkˈatij ri pixab, o rumal chi cunim rib chupam ri quech niqˈuiaj winak chic. We cˈu cˈo jun curik cˈäx xa rumal chi cojoninak che ri Cristo, cäbix “Cristiano” che, mäqˈuix riˈ ri areˈ, xane chuya u kˈij ri Dios rumal waˈ. Xurik cˈu ri kˈij ri cächapletaj ru kˈatic tzij pa ka wiˈ uj, kachalal, uj riˈ ri uj rech ri Dios. We cˈu ru kˈatic tzij cächapletaj nabe pa ka wiˈ uj, ¿jas lo ri cäquirik na ri winak ri man queniman tä che ri Utzalaj Tzij ri tzijom lok rumal ri Dios? We rucˈ cˈäx ri winak ri jicom canimaˈ cho ri Dios cäquirik ru tobanic ri Areˈ, ¿jas lo ri cäquirik na ri winak ri man quecojon tä che ri Dios, ri xak e ajmaquib? We cˈu e cˈo ri tajin cäquirik cˈäx rumal chi je waˈ craj ri Dios, chquitakej baˈ u banic ri utzil, xa chquiya cˈu na quib pu kˈab ri Dios ri xebanowic. Ri Areˈ cˈut jicom ranimaˈ, kas cuban na ri cubij. Queinpixbaj conojel ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab ri ix cˈo wi. Ri in xukujeˈ in cˈamal be junam cucˈ, xukujeˈ kas xinwil in ri cˈäxcˈol ri xurik ri Cristo. Ri in, jeˈ jas ri e areˈ junam quinrik na we ri u nimarisaxic u kˈij ri Cristo ri cäkˈalajinic aretak cäpetic. Cheichajij ri kachalal cojonelab ri e yoˈm pa i kˈab, junam jas ri cuban jun utzalaj ajyukˈ che qui chajixic ru chij. Chibana waˈ rucˈ jun utzalaj iwanimaˈ, xa jas ri craj ri Dios, man xak tä rumal chi ix takom chubanic waˈ. Man queichajij tä cˈu ri e areˈ xak xuwi rech quichˈac puak, xane chibana waˈ rumal chi are ri kas quiwaj quibano. Miban iwe chque ri queichajij, xa quixtakan pa qui wiˈ, xane chicojo i chukˈab rech ri i cˈaslemal are jun utzalaj cˈutbal chquiwäch. Je riˈ, aretak cäpe ri nimalaj Kajyukˈ, ri Kajaw Jesús, ri ix quicˈam na jun jeˈlalaj tojbal iwe ri man junam tä rucˈ ri corona re u xak cheˈ, re cotzˈij ri xa cächakiˈjic. Xukujeˈ ri ix, alabom, chinimaj ri qui takanic ri cˈamal tak i be. Chiyala iwib pa takic chbil tak iwib nimalaj iwonojel, minimarisaj cˈu iwib. Cubij cˈu ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic: Ri Dios cucˈulelaj qui wäch ri winak ri cäcaˈn nimal, queutoˈ cˈu ri man cäquinimarisaj tä quib rucˈ ri nimalaj u tokˈob ri Areˈ, ―cächa ri tzˈibtal canok. Kas chinaˈ pa iwanimaˈ chi man nim tä i banic, chiya cˈu iwib pu kˈab ri ka Dios ri cˈo nimalaj u chukˈab rech ri Areˈ cunimarisaj na i kˈij ix aretak curik ri kˈij. Ronojel ri xak quixoc wi il, chiya can waˈ pu kˈab ri Dios. Ri Are cˈut quel u cˈux chiwe, quixutoˈ cˈu na. ¡Chcˈol baˈ i noˈj, chixcˈascˈatok! Jeˈ chibana waˈ rumal chi ri i cˈulel ri Itzel, are jeˈ jas jun coj ri curak u chiˈ, ri sibalaj cätioˈnic, ri cutzucuj jachin ri cutijo. ¡Chikˈatej u wäch ri Itzel, kas chixcojonok! Iwetam cˈut chi ri cˈäxcˈol ri tajin quirik ix, jeˈ xukujeˈ tajin cäquirik conojel ri kachalal cho ronojel ruwächulew. Aretak cˈut i rikom chi quieb oxib kˈij cˈäxcˈol, ri Dios ri sibalaj cutokˈobisaj ka wäch, ri xujusiqˈuij rech cänimarisax ka kˈij junam rucˈ ri Jesucristo, cubano chi quijiquiba na ri iwanimaˈ chrij, cuban na tzˈakat chiwe. Cuya na ri i chukˈab, xukujeˈ cubano chi kas co quixjeki na pa ri i cojonic. Chnimarisax baˈ u kˈij ri Areˈ, chcˈol cˈu u takanic amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Amén. Nu tzˈibam bi we quieb oxib tzij riˈ chiwe rucˈ ru tobanic ri kachalal Silvano, ri wilom chi kas jicom ri ranimaˈ. Rucˈ cˈu we wuj riˈ quixinpixbaj, quinkˈalajisaj cˈu chiwäch chi kas tzij ri ix i rikom ri nimalaj u tokˈob ri Dios. ¡Chijiquiba baˈ i cˈux chrij waˈ! Ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Babilonia, ri e chaˈtal rumal ri Dios junam iwucˈ ix, cäquiya bi rutzil i wäch. Xukujeˈ ri kachalal Marcos, ri jeˈ ta ne nu cˈojol, cuya bi rutzil i wäch. Chitzˈumaj iwib chbil tak iwib aretak quiyala rutzil i wäch. Je riˈ quibano chucˈutic chi kas quiwaj iwib chbil tak iwib. Chuxlan ta baˈ ri iwanimaˈ nimalaj iwonojel ri ix, ix rech ri Jesucristo. Amén. In waˈ, ri Simón Pedro, in patänil re ri Jesucristo, xukujeˈ in apóstol, jun chque ru takoˈn ri Areˈ. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix iwonojel ri i rikom ri cojonic ri sibalaj lokˈ na ri ka rikom uj. Je riˈ, rumal chi ri ka Dios Jesucristo ri Toˈl Ke are jicom ranimaˈ kucˈ. Are ta baˈ ri Dios sibalaj cutokˈobisaj i wäch, xukujeˈ cuban ta na chi sibalaj cuxlan ri iwanimaˈ rumal chi iwetam u wäch ri Dios, iwetam cˈu u wäch ri Kajaw Jesús. Ri Dios rucˈ ri nimalaj u chukˈab u sipam chke ronojel ri rajwaxic pa ri ka cˈaslemal, xukujeˈ ri rajwaxic chke rech cujcowinic cäkatakej u patänixic ri Areˈ. Je riˈ xubano aretak xuya chke chi kas cäketamaj u wäch ri Jesús. Are ri Areˈ ri xujusiqˈuij rech cˈo jubikˈ ke ri kas rutzil ri Areˈ, xukujeˈ ri nimalaj u kˈij ri Areˈ. Rucˈ ronojel waˈ we riˈ u yoˈm chke chi cäkarik na conojel ri nimak tak u tewchibal ri sibalaj lokˈ na ri xuchiˈj canok, rech ri uj cujcowinic cujel chupam ri itzelalaj cˈaslemal ajuwächulew ri xa cusachisaj u wäch ronojel. Are cˈäx na waˈ we cˈaslemal riˈ rumal ri itzel tak qui rayibal ri winak. Je riˈ xuban chke rech cuyaˈ cäkarik ke ri kas cˈaslemal ri cˈo rucˈ ri Dios. Rumal waˈ rajwaxic chi ri ix quicoj i chukˈab rech man xuwi tä quixcojonic, xane xukujeˈ quiban ri kas utzil pa ri i cˈaslemal. Rucˈ ri kas utzil ri quibano rajwaxic xukujeˈ chi cäcˈoji na ri utzalaj iwetambal. Rucˈ ri utzalaj iwetambal rajwaxic xukujeˈ chi quiwilo chi man quiban tä xak xuwi jas ri quiwaj ix chiwe chbil tak iwib. Rajwaxic xukujeˈ chi quichajij paciencia chuchˈijic ronojel ri cäpe pi wiˈ. Rucˈ we paciencia riˈ rajwaxic xukujeˈ chi kas quixpatänin che ri Dios. Man rucˈ tä cˈu riˈ chi quixpatänin che ri Dios, xane rajwaxic xukujeˈ chi quiwaj iwib nimalaj iwonojel ri ix ri iwachalal iwib rumal ri Cristo. Man rucˈ tä cˈu waˈ chi quiwaj iwib, xane rajwaxic xukujeˈ chi lokˈ quiwil conojel winak. We cˈu quicoj i chukˈab rech cˈo ronojel waˈ pa ri i cˈaslemal amakˈel ronojel kˈij, kas cˈo u patän riˈ ri i cˈaslemal, man xak tä cˈu lokˈ riˈ iwetam u wäch ri Kajaw Jesucristo. Apachin cˈu ri man cˈo tä ronojel waˈ pa ru cˈaslemal, jeˈ ta ne moy ri areˈ, man cäcowin tä cˈut cäcaˈyic. Sachinak chic pa u jolom chi chˈajtajinak chi ri ranimaˈ che tak ru mac ri xuban can pa ru cˈaslemal ojer. Rumal riˈ, kachalal, chicojo na i chukˈab pa ronojel rech kas iwetam chi ix jun cucˈ ri e chaˈtal rumal ri Dios, ri e siqˈuim rumal ri Areˈ rech quecˈoji rucˈ. We jeˈ quiban waˈ, man quixtzak tä chic pa mac. Je riˈ kas cäyaˈtaj na chiwe chi quixopan na rucˈ ri Kajaw Jesucristo ri Toˈl Ke rech cätakan ri Areˈ pi wiˈ. Aretak cuchap takanic ri Kajaw Jesús, man cˈo tä u qˈuisic waˈ we takanic riˈ. Rumal cˈu riˈ quintakej na u naˈtaxic chiwe ronojel waˈ, ri ya nu bim chic, pune ta ne ri ix iwetam chi waˈ, kas cˈu tajin quitakej ri kas tzij ri cˈutum chiwäch. Ri in quinchomaj chi takal chwe chi quinwalijisaj ri iwanimaˈ rucˈ we pixbenic riˈ ri quinnaˈtaj chiwe chuwek cäbij ri in cˈasal na. Wetam cˈut chi xa jubikˈ craj chi quincämic, jeˈ jas ri cˈutum chnuwäch rumal ri Kajaw Jesucristo. Sibalaj cˈut quincoj na nu chukˈab rech aretak in cäminak chic, cˈo ri cäcˈoji na can iwucˈ ri cänaˈtan na chiwe ronojel waˈ we tzij riˈ. Man xak tä cˈu molom tak tzij re subunic ri pa qui jolom winak quepe wi ri ka tzijom chiwe chucˈutic chi kas tzij cäpe chi na jumul ri Kajaw Jesucristo rucˈ nimalaj u chukˈab. ¡Are ri uj, uj riˈ ri xujilowic! Are rucˈ ri ka wakˈäch uj ri xkil ri Kajaw Jesús chi sibalaj jeˈl ri Areˈ, sibalaj nim u kˈij. Ri uj, uj cˈo jelaˈ rucˈ ri Areˈ aretak xnimarisax u kˈij rumal ri Dios ka Tat, aretak ri Dios xuya u kˈij, xchˈaw lok chicaj, xubij: “¡Are lokˈalaj nu Cˈojol waˈ! Sibalaj cäquicot ri wanimaˈ rumal,” ―xcha ri Jun ri sibalaj nim u kˈij. Ri uj, uj riˈ kas xkata ri Jun ri xchˈaw lok chicaj aretak junam uj cˈo rucˈ ri Kajaw Jesús puwiˈ ri lokˈalaj juyub. Xukujeˈ ri qui tzij ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xquitzˈibaj can ojer cˈo can kucˈ uj. We tzij riˈ man cäqˈuextaj taj. Sibalaj utz we quixoc il chutatabexic we tzij riˈ, rumal chi are jeˈ jas jun chäj, jun candela ri cätununic, ri cäjuluw jawijeˈ ri sibalaj kˈekum wi cˈä cäsakir na, quel cˈu na lok ri nimalaj chˈimil re ri u sakiribal ri cätunun na chiwäch. Ri u kˈalajisaxic ri Kajaw Jesús pa ri iwanimaˈ are jeˈ jas ri cuban ri nimalaj chˈimil riˈ. Rajwaxic cˈut quiwetamaj chi man cˈo tä jun tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic ri cäcowin jun winak xak pa re wi cukˈalajisaj ri quel cubij. Je riˈ, rumal chi ri xekˈalajisan ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer man xquibij taj xak jas ri xcaj ri e areˈ. Xane ri Dios xyoˈw ri tzij, ri chomanic chque rumal rech chi xquijach quib pu kˈab ri Areˈ. Are cˈu ri Lokˈalaj Espíritu xtakan pa canimaˈ, xucˈam qui be. Xecˈoji cˈu banal tak tzij chquixol ri winak aj Israel ojer ri xquibij chi kas e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Xukujeˈ quecˈoji na winak ri e banal tak tzij chixol ix ri cäquicˈut na ri man kas tzij taj. Ri e areˈ chcˈuyal quequitijoj na ri winak che ri xak qui chomanic ri e areˈ ri man kas tzij taj. Xa cˈu cäsachisax qui wäch ri winak rumal waˈ we tijonic riˈ. Je riˈ, rumal chi ri e areˈ man quecojon tä che ri Kajaw Jesús ri xcäm cho ri cruz che qui toˈic. Rumal waˈ xak teˈtalic cäpe na cˈäx pa qui wiˈ, cäsach cˈu na qui wäch. Pune ta ne je riˈ, e qˈuia ri cäquitakej u banic ri cäcaˈn ri e areˈ pa ri itzelalaj qui cˈaslemal ri sibalaj man utz tä u banic. Rumal cˈu quech ri e areˈ ri winak cäquibij na ri äwas u bixic chrij ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, ri kas be ri copan rucˈ ri Dios. Xa rumal ru rayixic qˈuia u wäch jastak, ri banal tak tzij riˈ quixquisub na rucˈ tijonic ri man kas tzij taj che resaxic ri cˈo iwucˈ. Kas yaˈtalic chi cäsach na qui wäch we winak riˈ ri ojer cˈut kˈatom lok tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax na qui wäch. Ri Dios man xusach tä qui mac ri ángeles ri xemacunic, xane xeuqˈuiäk bi pa ri jul jawijeˈ cäcˈäjisax wi qui wäch. Chilaˈ cˈut e tzˈaptal wi cämic pa ri kˈekum. Sibalaj utz u banom che quichapic, cˈä copan na ri nimalaj kˈij aretak cäkˈat na tzij pa qui wiˈ. Ri Dios man xusach tä qui mac ri winak ri xecˈoji can ojer cho we uwächulew, xane xutak lok ri nimalaj kˈekal jäb pa qui wiˈ ri banal tak etzelal riˈ. Xuwi xutoˈ can ri ka mam Noé ri xutzijoj chi rajwaxic chi ri winak cäcaˈn jicom che ri qui cˈaslemal cho ri Dios. Xuwi ri areˈ rachiˈl wukub winak chic xetoˈ rumal ri Dios rech man quecäm taj. Ri Dios xukujeˈ xukˈat tzij chi cäcˈäjisax qui wäch ri winak ri e cˈo pa tak ri tinimit Sodoma, ri tinimit Gomorra. Xusach qui wäch we tinimit riˈ rucˈ ri kˈakˈ cˈä xechajir na. Waˈ we xbantajic riˈ are jun cˈutbal chquiwäch conojel ri itzel tak winak ri cˈä teˈ xepetic, xukujeˈ chquiwäch ri quecˈoji na chi kas tzij cäpe na ri kˈij aretak cäkˈat na tzij pa qui wiˈ. Xutoˈ cˈu can ri ka mam Lot, jun utzalaj tataˈ waˈ ri sibalaj xbisonic rumal ri tajin cäcaˈn ri itzel tak winak pa ri itzelalaj qui cˈaslemal. We utzalaj tataˈ riˈ ri xcˈoji chquixol ri itzelalaj tak winak sibalaj xbisonic. Ronojel kˈij cˈut xunaˈ cˈäx pa ri ranimaˈ rumal ri etzelal ri xuto, ri xukujeˈ xrilo chi tajin cäcaˈn ri winak. Ri Kajaw Dios retam jas cuban che qui toˈic ri winak ri qui jachom quib pu kˈab ri Areˈ. Queutoˈ cho ri cˈäx ri cäquirik na pa ri qui cˈaslemal, xukujeˈ aretak quetakchiˈx che mac. Are cˈu ri itzel tak winak xa e u cˈolom apanok, cucˈäjisaj cˈu na qui wäch pa ri kˈij ri cäpe na aretak cäkˈat tzij pa qui wiˈ. Ri Dios sibalaj cucˈäjisaj cˈu na qui wäch ri winak ri xa cäquitakej u banic ri qui rayibal ri sibalaj man utz taj, ri xa cäquetzˈbej u wäch ri Areˈ, cäquetzelaj cˈu u wäch ru Pixab. We winak riˈ man cäquixej tä quib cho ri Dios. Man queniman taj, xane xa cäquinimarisaj quib. Man cäquixej tä cˈu quib chubixic ri äwas u bixic chquij ri kas nimak qui kˈij ri cˈo takanic pa qui kˈab. Ri ángeles ri cˈo na qui chukˈab chquiwäch we itzel tak winak riˈ, ri xukujeˈ cˈo takanic pa qui kˈab, man cˈo tä ne jun chque ri e areˈ ri cäquicochˈo cäquibij cˈäx tak tzij cho ri Kajaw Dios chquij ri nimak qui kˈij chukˈatic tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax na qui wäch. Are cˈu we achijab riˈ cäquibij tzij ri äwas u bixic chrij ri man cäquichˈob taj. E jeˈ ta ne awaj aj pa tak juyub, rumal chi man cˈo tä qui chomabal. Chapic quij we awaj riˈ, cämisaxic quij, are cˈu waˈ qui patän e cˈolic. Jeˈ cˈu u sachic na qui wäch we itzel tak winak riˈ junam jas ri awaj. Cäquirik na cˈäx, tojbal re ri cˈäx ri qui banom chque niqˈuiaj winak chic. Quequicot ri e areˈ aretak quecowinic cäcaˈn ri itzelalaj tak qui rayibal chquiwäch conojel winak. We winak riˈ xak e esal tak qˈuixbal chixol pa tak ri i nimakˈij aretak quewiˈ iwucˈ rumal ri cäcaˈno ri cäkaj chquiwäch. Quequicot cˈu na chubanic ri itzel tak qui rayibal ri xa quesubtaj ri winak rumal. Amakˈel aretak cäquil jun ixok, cäquirayij u wäch. Man quecos tä chubanic ri mac. Quequisub ri winak ri man kas tä qui jiquibam ri canimaˈ chrij ri Dios, xukujeˈ cˈamaninak chque ru rayixic qˈuia u wäch jastak. E winak waˈ ri kˈatom tzij pa qui wiˈ rumal ri Dios chi cäcˈäjisax na qui wäch. E sachinak rumal chi qui yoˈm can ri kas be ri jicom. Xukujeˈ, xak rech cäquirik puak, cäcaˈn ri etzelal jeˈ jas ri xuban ri tat Balaam ru cˈojol ri tat Beor ojer. Jun bur cˈut ri man cächˈaw taj xyajow ri tat Balaam rumal ri mac ri tajin cubano. Xchˈaw cˈu ri bur jas ri cächˈaw jun winak, xukˈatej u wäch ri conil ri craj cuban ri tat Balaam ri jeˈ ta ne chˈujarinak chic. We achijab riˈ e junam rucˈ jun cˈuaˈ ri ya chakiˈj chic, man cˈo tä joron chupam, xukujeˈ e junam cucˈ ri sutzˈ ri quecˈam bi jawijeˈ chiˈ rumal ri quiäkikˈ. Kˈatom cˈu tzij pa qui wiˈ rumal ri Dios chi quebeˈ na pa ri kas kˈekum ri man coc tä wi jubikˈ ri sakil, jawijeˈ ri man cˈo tä chi quelic wi lok. Je riˈ, rumal chi rucˈ nimal cäquibij tak tzij ri man cˈo tä qui patän. Rucˈ ru banic ri itzel tak qui rayinic, ri etzelal ri cäcaˈn pa ri qui cˈaslemal, cäquicoj qui cˈux ri winak. Quequisub na ri winak ri kas qui tasom chi quib chquij ri niqˈuiaj winak ri e sachinak. Cäquibij chque ri winak chi cuyaˈ cäcaˈn xa jas ri cäcaj cäcaˈno, man rajwaxic tä cˈut queniman chic che ri Pixab. Jeˈ cäquibij pune ta ne ri e areˈ tajin queniman chque ri itzel tak qui rayinic ri cätakan pa canimaˈ. Ri e areˈ cˈut, jeˈ ta ne e cojom che patäninelab. Apachique ri chˈacaninak puwiˈ jun winak, waˈ we winak riˈ are patänil re ri chˈacaninak puwiˈ. Ri winak ri xquitoˈ quib, ri ya e elinak chic chupam ri etzelal re ri uwächulew rumal ri retamaxic u wäch ri Kajaw Jesucristo ri Toˈl Ke, ri xquetamaj u wäch pa canimaˈ, te cˈu riˈ quetzelej chi chupam ri etzelal, quechˈactaj cˈu rumal, ri qˈuisbal re ri qui cˈaslemal we winak riˈ sibalaj cˈäx na chuwäch ri nabe. Are cˈu utz na chque we ta mat xquetamaj jas ri kas u beyal ri cäjicomataj ri canimaˈ ri winak cho ri Dios chuwäch ri caˈnom ri e areˈ cämic. Are laˈ chi xquetamaj ri kas be, te cˈu riˈ xetzelej chi jumul chquij. Xquitas cˈu quib chrij ri Lokˈalaj Tzij, ru Lokˈ Pixab ri Dios ri yoˈm chque. Jeˈ xbantaj pa ri qui cˈaslemal ri kas tzij ri cäbixic: “Ri tzˈiˈ cätzelej chutijic ri cuxabaj. Are cˈu ri ak ri chˈajtajinak chic, cuwolkotij rib jumul chic pa ri xokˈol,” ―cächa riˈ. Lokˈalaj tak kachalal, are waˈ we wuj riˈ ri ucab wuj ri nu tzˈibam bi chiwe. Pa tak ri quieb wuj riˈ nu tijom nu chukˈab chubanic chi kas utz quixchomanic. Rumal riˈ quixinpixbaj, quintakej cˈu u naˈtaxic chiwe ronojel ri ya nu bim chic. Chnaˈtaj ri tzij chiwe ri bim can ojer cumal ri lokˈalaj tak kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ ru takanic ri Kajaw Jesús ri Toˈl Ke ri cˈutum can chiwäch kumal uj, ri uj apóstoles ru takoˈn ri Areˈ. Nabe cˈut kas rajwaxic chiwetamaj chi pa ri qˈuisbal tak kˈij quepe na winak ri xa cäquitzeˈj qui wäch conojel ri quekˈijilan che ri Dios, xukujeˈ ronojel ri kas utz, ri kas lokˈ cho ri Dios. We winak riˈ are xa cäquitakej na u banic ri itzel tak qui rayibal. Cäquitzeˈj na i wäch, cäquitaˈ na chiwe, cäquibij: “¿A mat xubij can ri Cristo chi cäpetic? We je riˈ, ¿jawijeˈ chiˈ cˈo wi ri Areˈ cämic?” ―quecha na. “Ri ka nan tat ojer e cäminak chi riˈ. Ronojel cˈu ri cˈolic are xak je wi petinak lok tzaretak ri xban u banic ruwächulew,” ―quecha na ri e areˈ. Kas tzij chi ri e areˈ xa man cäcaj taj cäquetamaj chi ojer riˈ xbantaj ri caj xukujeˈ ri ulew rumal ru takanic ri Dios. Cˈo ri chakiˈj ulew ri xel lok pa ri jaˈ, xukujeˈ cˈo ri ulew ri xcanaj can pa ri jaˈ. Xukujeˈ are rumal ri jaˈ re ri kˈekal jäb chi xsach qui wäch ri winak ojer cho ruwächulew. Are cˈu ri caj xukujeˈ ri ulew ri e cˈo cämic, are rumal ru takanic ri Dios e cˈolom waˈ rech xa queporoxic. Queporox cˈu na rumal ri kˈakˈ pa ri kˈij ri cäkˈat na tzij rumal ri Dios, aretak cäsachisax na qui wäch ri itzel tak winak ri man quecojon tä che ri Dios. Man xuwi tä cˈu waˈ, lokˈalaj tak kachalal, xane rajwaxic chi man cäsach tä pi jolom chi chuwäch ri Dios ri jun kˈij are junam jas ri jun mil junab, ri jun mil junab cˈut are junam jas ri jun kˈij chuwäch ri Areˈ. Ri Dios man xa tä cäbeytaj chubanic ri cuchiˈj, jeˈ jas ri cäquichomaj jujun winak, xane xa u chajim paciencia kucˈ uj nimalaj konojel. Man craj tä ri Areˈ chi cˈo jun cäsach u wäch, xane are craj chi conojel cäquiqˈuex canimaˈ, cäquiqˈuex cˈu ri qui chomanic. Man cˈo tä cˈu jun retam ri kas kˈij ri cäpe na ri Kajaw Jesús, xane jeˈ cäcˈulmataj na waˈ jas ri cuban jun elakˈom coc pa jun ja chakˈab, ri man cunaˈ tä jun. Pa ri kˈij riˈ cäsach u wäch ri caj, cäjinin cˈu na jas ru jininem jun nimalaj cäbrakan cäpetic. Ronojel cˈu ri cˈo chicaj, ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil, ronojel ri cˈolic queporox na, cäsach cˈu qui wäch rumal ri kˈakˈ. Ruwächulew, xukujeˈ ronojel ri cˈo cho ruwächulew queporox na, cäsach cˈu na qui wäch. We cˈu ronojel ri cˈolic jeˈ u sachic u wäch waˈ cäban na, ¡sibalaj baˈ rajwaxic chi quijach iwib pu kˈab ri Dios, quitas iwib chrij ronojel etzelal, quipatänij cˈu ri Dios pa ri i cˈaslemal cämic! Chixoc baˈ il che reyexic ru kˈij ri Dios, chibana cˈu ri quixcowin che chubanic chi cäpe chanim. Pa ri kˈij riˈ cäporox na ri caj, cäsach cˈu na u wäch waˈ rumal ri kˈakˈ. Ronojel ri cˈo chilaˈ cho ri caj quenicow na riˈ, quejaˈr cˈu na waˈ. Are cˈu ri uj, ri uj keyeˈm rilic ri cˈacˈ caj, ri cˈacˈ uwächulew jas ru bim can ri Dios chke. Chilaˈ cˈut cäcˈoji wi na xak xuwi ri utzil, ri jicomal. Je cˈu riˈ, lokˈalaj tak kachalal, ri ix ri tajin quiweyej chi ronojel waˈ cäbantaj na, chicojo baˈ i chukˈab rech cˈo utzil chixol ix rucˈ ri Dios, chˈajchˈoj ri iwanimaˈ, man cˈo tä cˈu i mac cho ri Dios aretak copan ri kˈij. Chichˈobo baˈ chi ri Dios u chajim paciencia kucˈ xa rumal chi craj chi konojel cäkarik na ru tobanic ri Areˈ. Jeˈ xukujeˈ ri lokˈalaj kachalal Pablo u tzˈibam bi waˈ chiwe rucˈ ri noˈj ri yoˈm che rumal ri Dios. Pa conojel tak ri wuj ri u tzˈibam are tzijoninak chrij ronojel waˈ ri nu bim chiwe. Kas tzij chi e cˈo jujun chque ru tzij ri cˈäx qui chˈobic. Are cˈu ri winak ri man cˈo tä quetam, xukujeˈ ri cojonelab ri xa quieb canimaˈ quecojonic, e areˈ cäquijechbaˈ ri cäquibij we wuj riˈ, junam jas ri cäcaˈn che ri niqˈuiaj chic re ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic. Aretak jeˈ cäcaˈn waˈ, xa cˈäx tajin cäquicˈam lok pa qui wiˈ, cäsach cˈu na qui wäch. Are cˈu ri ix, lokˈalaj tak kachalal, rumal chi iwetam chi ronojel waˈ, chichajij baˈ iwib. Mixchˈactaj ne rumal ri qui subunic ri banal tak etzelal, miya cˈu can ri kas tzij ri i takem, ri ix cojoninak wi, jeˈ ta ne chi quixtzak bi pa jun siwan. Xane are kas chiwetamaj na u wäch ri Kajaw Jesucristo, ri Toˈl Ke, cäcˈoji cˈu na i chukˈab rumal ri nimalaj u tokˈob ru yoˈm chiwe. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij ri Areˈ cämic xukujeˈ pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na, ri man cˈo tä qui qˈuisic! Amén. Cäkatzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe chrij ri Jun ri cäyoˈw ri Tzij ri cäcowin chuyaˈic ri kas cˈaslemal. Ri Areˈ ya cˈo chic aretak mäjok cäban ri cajulew. Ka tatabem ri xubij, kilom cˈu ri Areˈ chwinakil. Kas ka caˈyem ri Areˈ, kas cˈu ka chapom rucˈ ri ka kˈab. Ri uj kilom ri Jun ri cäyoˈw waˈ we cˈaslemal riˈ. Ri Areˈ xucˈut rib chkaxol. Ka kˈalajisam cˈu waˈ, xukujeˈ ka tzijom waˈ chiwe chi rucˈ Areˈ cˈo wi we cˈaslemal riˈ ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri cäyoˈw we cˈaslemal riˈ, rucˈ ri ka Tat cˈo wi ri Areˈ nabe, xulucˈutu cˈu rib chkawäch uj. Cäkatzijoj cˈu chiwe jachique ri kilom, jachique ri ka tom, rech ri ix xa ix jun chic kucˈ uj, jeˈ jas ri uj kas tzij xa uj jun rucˈ ri Dios ka Tat, xukujeˈ rucˈ ri Jesucristo ru Cˈojol. Cäkatzˈibaj bi waˈ we tzij riˈ chiwe rech kas cäquicot ri iwanimaˈ. Are waˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xucˈut ri Jesucristo chkawäch, ri cäkatzijoj uj chiwe ix: Jeˈ jas ri kˈij cuya sakil pa ka wiˈ, je riˈ ri Dios cuya ri sakil re ri Kas Tzij pa kanimaˈ. Rucˈ Areˈ man cˈo tä jubikˈ ri kˈekum ri cubano chi cäsach ri winak. Rumal riˈ we cäkabij chi xa uj jun rucˈ ri Dios, te cˈu riˈ jun wi ri ka chomabal jeˈ ta ne chi uj sachinak pa ri kˈekum, xak uj banal tak tzij riˈ, man cäkaˈn tä riˈ jas ri cäkabij. We kˈalaj pa ri ka cˈaslemal chi cujbin pa ri sakil, jeˈ jas ri Dios cˈo pa ri sakil, xa uj jun riˈ nimalaj konojel ri cäkanimaj ri Kas Tzij. Are cˈu ru quiqˈuel ri Jesucristo ru Cˈojol ri Dios cuchˈaj ri kanimaˈ, cäresaj ronojel ri ka mac. We cäkabij chi man cˈo tä ka mac, xa cäkasub kib riˈ, man kas tzij tä riˈ chi uj cojonelab. We cˈu cäkabij cho ri Dios chi ri uj, uj ajmaquib, xukujeˈ cäkabij jas u wäch mac kaˈnom, cuyaˈ cäkacojo chi kas jicom ri cuban na ri Dios kucˈ. Cusach cˈu ri ka mac, cuchˈaj ri kanimaˈ, cäresaj ronojel u wäch etzelal pa ri ka cˈaslemal. We cˈu cäkabij chi man cˈo tä mac kaˈnom, cäkaˈn riˈ chi ri Dios xak Are jun banal tzij, man kas ka cojom tä riˈ ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, quintzˈibaj bi waˈ we tzij riˈ chiwe che i pixbexic rech man quixmacun taj. We cˈu cˈo jun chiwe ri cämacunic, cˈo Jun ri cächˈaw pa ka wiˈ rucˈ ri Dios ka Tat. Are ri Jesucristo, ri jicom ranimaˈ pa ronojel. Ri Jesucristo are ri xcämisax rumal kech rech cäsachtaj ri ka mac, man xuwi tä cˈu ri ka mac uj, xane xukujeˈ ri qui mac conojel ri winak cho ruwächulew. Kˈalaj riˈ chi kas tzij ketam u wäch ri Dios, we cäkanimaj ru Pixab ri Areˈ. We cˈu ne cˈo jun cubij: “Kas wetam u wäch ri Dios,” ―cächa riˈ, man cunimaj tä cˈu ru Pixab, are banal tzij waˈ, man cˈo tä cˈu ri kas tzij pa ranimaˈ. Jachin cˈu ri cunimaj ru Pixab, tzij riˈ chi kas craj ri Dios. Xak je riˈ cujcowinic cäketamaj na chi xa uj jun rucˈ ri Areˈ. Jachin ri cubij chi xa jun ri areˈ rucˈ ri Dios, rajwaxic riˈ chi jeˈ ru cˈaslemal jas ru cˈaslemal ri Jesucristo. Kachalal, man cˈacˈ tä waˈ we takanic riˈ ri tajin quintzˈibaj bi chiwe, xane are waˈ ri xyiˈ chiwe petinak lok. We ojer takanic riˈ tzare waˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri ya i tom chic. Pune i tom chi waˈ ri quintzˈibaj bi chiwe, are jeˈ ta ne cˈacˈ waˈ we Pixab riˈ rumal chi kas bantajinak waˈ pa ru cˈaslemal ri Cristo, xukujeˈ pa ri i cˈaslemal ix. Tajin cocˈow ri kˈekum ri cubano chi cäsach ri winak. Jeˈ ta ne chi xsakiric, cäkˈalajin chi lok ri sakil re ri kas tzij. Jachin ri cubij chi cäbin pa ri sakil re ri kas tzij, cäretzelaj cˈu u wäch ri rachalal, cˈä sachinak waˈ we winak riˈ jeˈ ta ne chi cäbin pa ri kˈekum. Ri winak ri craj ri rachalal cˈo riˈ pa ri sakil re ri kas tzij. Man cˈo tä cˈu jas cˈo pa ranimaˈ ri cäcowin chubanic chi jun chic cätzak pa ri mac. Are cˈu ri jun ri cäretzelaj u wäch ri rachalal jeˈ ta ne chi cˈo riˈ pa ri kˈekum, xukujeˈ pa ri kˈekum cäbin wi. Man cuchˈob tä riˈ jawijeˈ queˈ wi rumal chi man cäril tä ru be rumal ri kˈekum. Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe rumal chi ri Dios u sachom ri i mac rumal ri Jesucristo. Nan tat, quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe rumal chi kas iwetam u wäch ri Cristo. Are ri Jun ri cˈolinak lok tzaretak xchaptaj lok ronojel. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix, ri cˈä ix acˈal na rumal chi ix chˈacaninak pa ri chˈoj chrij ri Itzel. Nu tzˈibam bi waˈ we wuj riˈ chiwe ix, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, rumal chi kas iwetam u wäch ri ka Tat ri cˈo chilaˈ chicaj. Nan tat, ri ya cˈo chi i junab, nu tzˈibam bi waˈ we wuj riˈ chiwe rumal chi kas iwetamam u wäch ri Cristo. Are waˈ ri Jun ri cˈolinak lok tzaretak xchaptaj lok ronojel. Nu tzˈibam waˈ we wuj riˈ chiwe ix, ri cˈä ix acˈal na, rumal chi cˈo i chukˈab ri cuya ri Dios, i cojom cˈu ru Tzij ri Areˈ pa ri iwanimaˈ, xukujeˈ rumal chi ix chˈacaninak pa ri chˈoj chrij ri Itzel. Meˈ iwanimaˈ rucˈ ruwächulew, cucˈ ri jastak ri e cˈo cho ruwächulew. Jachin ri queˈ ranimaˈ rucˈ ruwächulew, man kas craj tä riˈ ri Dios ka Tat. Ronojel cˈu ri xak ajuwächulew man rucˈ tä ri Dios ka Tat cäpe wi, xane xak ajwaral waˈ. Ri itzel tak u rayinic jun winak, ri qui rayixic qˈuia qui wäch jastak ri utz cäril wi jun, xukujeˈ ru banic nimal cucˈ ri jastak ajuwächulew, ronojel waˈ xak ajuwächulew waˈ. Man rucˈ tä ri Dios cäpe wi. Ri uwächulew xa tajin cäsach u wäch waˈ, xukujeˈ conojel ri jastak ri utz cäquil wi ri winak. Jachin cˈu ri cuban ru rayibal ri Dios, ri areˈ cˈo na u cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, uj cˈo chic pa ri qˈuisbal tak kˈij. Ri ix i tom chi cäpe na jun ri cuban u cˈulel che ri Cristo. Cämic cˈut qui cˈutum chi quib qˈuia ri cäcaˈn qui cˈulel che ri Cristo, rumal cˈu riˈ ketam chi uj cˈo chic pa ri qˈuisbal tak kˈij. We winak riˈ kucˈ uj xebel wi bic, man kas ajkucˈ tä cˈu waˈ. We ta kas tzij e ajkucˈ mat xebel bi riˈ chkaxol. Xebel cˈu bic rech kas cäkˈalajinic chi man jun tä chque are ajkucˈ. Ri ix cˈut, ri Cristo u yoˈm ri Lokˈalaj Espíritu pa ri iwanimaˈ. Rumal cˈu waˈ iwonojel ri ix quichˈobo jachique ri kas tzij. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe rumal chi iwetam ri kas tzij ri cubij ru Tzij ri Dios, man rumal tä chi mat iwetam, xane rumal chi iwetam chi man cäriktaj tä jun banal tzij ri cubij ri kas tzij. ¿Jachin cˈu ri banal tzij? Are riˈ ri cubij chi ri Jesús man are tä ri Cristo, ri Toˈl Ke. Are waˈ ri cuban u cˈulel che ri Cristo. Man cäcojon tä che ri Dios ka Tat, man cäcojon tä cˈu che ri Cristo ru Cˈojol. Jachin ri man cäcojon tä che ru Cˈojol ri Dios, man cäcojon tä riˈ che ri ka Tat. Jachin cˈu ri cukˈalajisaj rib chi cojoninak che ru Cˈojol ri Dios, cojoninak riˈ che ri ka Tat Dios xukujeˈ. Chicˈolo baˈ ix pa ri iwanimaˈ ri Tzij ri i tom petinak lok. We ri Tzij riˈ ri i tom petinak lok cäcˈoji can pa ri iwanimaˈ, kas quixcanaj na can xa jun rucˈ ri Dios ka Tat xukujeˈ rucˈ ru Cˈojol. Ri xuchiˈj ri Cristo chi cuya chke, are ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Tajin quintzˈibaj bi waˈ we tzij riˈ chiwe chquij ri winak ri cäcaj quixquisubu. Ri ix cˈut pa ri iwanimaˈ cˈo wi ri Lokˈalaj Espíritu ri xuya ri Jesucristo chiwe. Je riˈ man rajwaxic taj chi cˈo jun chic ri cucˈut waˈ we tzij riˈ chiwäch, rumal chi tzare ri Lokˈalaj Espíritu cucˈut na ronojel chiwäch. Ri tijonic ri cuya ri Areˈ chiwe tzare kas tzij rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu man cäcowin taj cuban tzij. Chitakej baˈ u banic jas ri i banom ix, ri xa ix jun rucˈ ri Cristo. Are waˈ ri tijonic ru yoˈm ri Lokˈalaj Espíritu chiwe. Je cˈu riˈ, ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, chitakej u banic jas ri i banom ix, xa ix jun rucˈ ri Cristo, rech cäcuˈbi i cˈux chrij ri Areˈ, man quixqˈuix tä cˈu chuwäch aretak cäpetic. Ri ix iwetam chi ri Jesucristo jicom ranimaˈ. We je riˈ xukujeˈ iwetam riˈ chi jachin ri cuban ri kas utz, jicom cˈu ri ranimaˈ, are riˈ ralcˈual ri Dios. ¡Chiwilampeˈ! Ri Dios ka Tat sibalaj cujraj je riˈ chi u yoˈm chke chi cäbix ralcˈual ri Dios chke. Are cˈu kas tzij waˈ. Rumal riˈ ri winak ajuwächulew man cäquichˈob taj jas ka banic rumal chi man kas quetam tä u wäch ri Dios. Lokˈalaj tak kachalal, ya uj ralcˈual ri Dios, mäjaˈ cˈu kˈalaj jas ri cujel na. Ketam cˈut chi aretak cäpe ri Jesucristo, cukˈalajisaj cˈu rib chkawäch, cujjunamataj na rucˈ ri Areˈ rumal chi cäkil na u wäch ri Jesús jas ri kas u banic. Jachin cˈu ri cuˈl u cˈux chrij ri Cristo chi je waˈ quel na aretak cäpe ri Areˈ, cuban na chˈajchˈoj che ri ranimaˈ, jeˈ jas ri Jesucristo kas chˈajchˈoj ranimaˈ ri Areˈ. Jachin cˈu ri cämacunic, man cäniman tä riˈ che ru Lokˈ Pixab ri Dios, are ajchakˈ mac riˈ rumal chi ri mac are ru xalkˈatixic ri Pixab. Ri ix iwetam chi ri Jesucristo xpe waral cho we uwächulew che resaxic ri ka mac. Ri Areˈ cˈut, man cˈo tä jubikˈ u mac. Apachin cˈu ri xa jun rucˈ ri Cristo, man cutakej tä macunic riˈ. Apachin jun ri cutakej macunic, man cojoninak tä riˈ che ri Cristo, man kas retam tä u wäch ri Areˈ. ¡Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, chiwilaˈ chi cˈo jun mixsubuwic! Jachin cˈu ri cuban ri kas jicom, ri kas utz pa ru cˈaslemal, kas jicom ranimaˈ ri winak riˈ, jeˈ jas ri Cristo, are jicom ranimaˈ ri Areˈ. Jachin cˈu ri cutakej cämacunic, ralcˈual ri Itzel waˈ. Macuninak cˈu ri Itzel petinak lok. Xa cˈu rumal waˈ xpe ri Cristo ru Cˈojol ri Dios cho we uwächulew chusachic u wäch ru banom ri Itzel. Ri kas ralcˈual ri Dios man cutakej tä riˈ ru banic ri mac rumal chi yoˈm u cˈaslemal rumal ri Dios. Man cäcowin tä riˈ cutakej u banic ri mac, rumal chi kas tzij are ralcˈual ri Dios. Kˈalaj riˈ jachin tak e ralcˈual ri Dios, jachin cˈu tak e ralcˈual ri Itzel. Ri winak ri man cuban tä ri kas utzil, ri man craj tä ri rachalal, man ralcˈual tä ri Dios riˈ. Are cˈu waˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri i tom petinak lok, chi cäkaj kib ri jun rucˈ ri jun chic. Jeˈ mäkaˈno jas ri xuban ri a Caín. Rumal chi are ralcˈual ri Itzel, xucämisaj ru chakˈ. ¿Jas cˈu che xucämisaj? Je riˈ xubano rumal chi are ri a Caín tajin cuban ri etzelal, are cˈu ru chakˈ tajin cuban ri utzil. Kachalal, micajmaj waˈ we quetzelax i wäch cumal ri winak ajuwächulew. Ri uj ketam chi uj elinak chic pa ri cämical re ri ojer ka cˈaslemal, uj cˈo chi cˈu pa ri kas cˈaslemal ri cuya ri Dios. Kˈalaj waˈ rumal chi kas tzij quekaj ri kachalal. Jachin cˈu ri man craj tä ri rachalal cˈä cˈo riˈ pa ri ojer u cˈaslemal, jeˈ ta ne cäminak riˈ. Apachin ri cäretzelaj u wäch ri rachalal, are jun cämisanel riˈ cho ri Dios. Ri ix cˈut iwetam chi man cˈo tä jun cämisanel cˈo ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic pa ranimaˈ. Ri uj ketam riˈ jas u banic aretak jun winak kas craj jun winak chic, rumal chi ri Cristo sibalaj xujraj, xuya cˈu rib pa cämical rumal kech uj. Je riˈ ri uj xukujeˈ rajwaxic cäkaya kib pa cämical rumal quech ri kachalal. Je cˈu riˈ, jachin ri cˈo ri cajwataj che ru cˈaslemal waral cho we uwächulew, cäril cˈu ri rachalal chi cˈo u rajwaxic, te cˈu riˈ man cuya tä jubikˈ re ri rajwaxic che, ¿a tzij lo riˈ chi kas craj ri Dios rucˈ ronojel ranimaˈ? ¡Man kas tzij tä riˈ! ¡Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, mekaj ri kachalal xak chkachiˈ! Xane rajwaxic cäkacˈut rucˈ ru banic utzil chi kas tzij quekaj ri kachalal. Je riˈ cuyaˈ cäketamaj chi ri uj kas tzij ri cäkatzijoj, xukujeˈ chi ri uj, uj rech ri Kas Tzij, man rajwaxic tä cˈut cäkaxej kib cujoc chuwäch ri Dios: We cäkanaˈ pa kanimaˈ chi cˈo mac ri kaˈnom, man rajwaxic taj cäkaxej kib rumal chi ri Dios cˈo na u chukˈab chuwäch ri kanimaˈ, retam cˈu ronojel ri ka chomanic, ronojel ri cäkaˈno. Je riˈ, lokˈalaj tak kachalal, we cäkanaˈ pa ri kanimaˈ chi man cˈo tä mac ri kaˈnom, man rajwaxic tä riˈ cäkaxej kib cujoc chuwäch ri Dios. Ri Areˈ cˈut cuya na chke apachique ri cäkaj cäkataˈ che, rumal chi tajin quekanimaj ru takanic, xukujeˈ tajin cäkaˈno jachique ri utz cäril wi ri Areˈ. Are cˈu waˈ ru takanic ri Dios, chi cujcojon che ri Jesucristo ru Cˈojol, xukujeˈ chi cäkaj kib ri jun rucˈ ri jun chic jas ri uj u takom wi. Jachin tak ri cäquinimaj ri cätakan wi ri Areˈ, xa e jun riˈ rucˈ ri Dios, xukujeˈ ri Dios kas cˈo pa canimaˈ ri e areˈ. Rumal cˈu ri Lokˈalaj Espíritu ru yoˈm chke, ketam chi ri Areˈ cˈo pa ri kanimaˈ. Lokˈalaj tak kachalal, micoj ri qui tzij conojel ri winak ri cäquibij chi ri espíritu ri cˈo cucˈ yoˈm chque rumal ri Dios, xane chiwila na we ri espíritu ri cˈo cucˈ kas rech ri Dios o man rech taj. Je riˈ, rumal chi tajin queqˈuiar cho ruwächulew ri banal tak tzij ri cäquibij chi kas e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Are cˈu waˈ quiwetamabej re jachin ri kas tzij cˈo ri Espíritu rech ri Dios rucˈ. Jachin ri cucojo, xukujeˈ ri cukˈalajisaj chi ri Jesucristo kas tzij xpe waral cho ruwächulew chwinakil, are riˈ ri cˈo ri Espíritu rech ri Dios rucˈ. Jachin cˈu ri man cäcojon taj, man cukˈalajisaj tä cˈut chi kas tzij xpe ri Jesús waral cho we uwächulew chwinakil, man are tä ri Espíritu rech ri Dios ri cˈo rucˈ ri winak riˈ, xane are ri espíritu ri cuban u cˈulel che ri Cristo. I tom cˈut chi cäpe na waˈ we espíritu riˈ, cˈo chi cˈu cämic cho ruwächulew. Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, ri ix, ix rech ri Dios. Ix chˈacaninak cˈu pa qui wiˈ we winak riˈ ri xak e banal tak tzij rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu ri cˈo pa ri iwanimaˈ cˈo na u chukˈab chuwäch ri espíritu ri cˈo pa canimaˈ ri winak ajuwächulew. We winak riˈ e ajuwächulew, rumal cˈu riˈ xuwi cäquitzijoj ri qui chomanic ri winak ajuwächulew. Ri winak cˈut ajuwächulew utz cäquita ri cäquibij. Ri uj, uj rech ri Dios. Apachique winak ri kas retam u wäch ri Dios cuta riˈ ri ka tzij. Jachin cˈu ri man rech tä ri Dios man cuta tä riˈ. Je riˈ cujcowinic cäketamaj jachin ri cˈo ri Espíritu pa ranimaˈ ri cubij ri Kas Tzij, cäketamaj cˈut jachin ri cˈo ri espíritu pa ranimaˈ ri cuban subunic. Lokˈalaj tak kachalal, rajwaxic chi cäkaj kib ri jun rucˈ ri jun chic, rumal chi ri Dios cujraj. Jachin ri craj ri rachalal, ralcˈual ri Dios riˈ, xukujeˈ kas retam u wäch riˈ ri Dios. Jachin cˈu ri man craj tä ri rachalal, man kas retam tä u wäch ri Dios riˈ. Je riˈ, rumal chi ri Dios cujraj nimalaj konojel. Ri Dios xucˈut chkawäch chi cujraj aretak xutak lok ru Cˈojol, ri xa jun cˈolic, cho ruwächulew rech rumal ri Areˈ cˈo ri ka cˈaslemal. Je riˈ cuyaˈ cäkilo chi kas tzij cujraj ri Dios. Man are tä chi ri uj cäkaj ri Dios, xane chi ri Areˈ cujraj uj, xutak cˈu lok ri u Cˈojol rech cäcämisax ri Areˈ rumal kech, rech cäsachtaj ri ka mac. Lokˈalaj tak kachalal, we je waˈ u banom ri Dios chke rumal chi sibalaj cujraj, ri uj xukujeˈ rajwaxic cäkaj kib ri jun rucˈ ri jun chic. Man cˈo tä jun winak ilowinak u wäch ri Dios. We cˈu ri uj cäkaj kib ri jun rucˈ ri jun chic, ri Dios kas cˈo riˈ pa kanimaˈ. Kas cuban cˈu na tzˈakat ri rutzil ranimaˈ ri Dios pa ri ka cˈaslemal. Kˈalaj chi xa uj jun rucˈ ri Dios, xukujeˈ chi ri Areˈ kas cˈo pa kanimaˈ uj rumal chi u yoˈm chke ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Areˈ. Ri uj cˈut kilom, xukujeˈ cäkakˈalajisaj chi ri Dios ka Tat xutak lok ru Cˈojol rech coc che Toˈl Que ri winak ri e cˈo cho ruwächulew. Apachin ri cucojo, xukujeˈ cukˈalajisaj chi ri Jesús are ru Cˈojol ri Dios, we winak riˈ xa jun riˈ rucˈ ri Dios. Xukujeˈ ri Dios kas cˈo pa ranimaˈ ri areˈ. Je riˈ ri uj ketamam, xukujeˈ ka cojom chi kas cujraj ri Dios. Ri Dios queraj conojel ri winak. Jachin cˈu ri amakˈel queraj ri winak, xa jun riˈ rucˈ ri Dios, xukujeˈ ri Dios kas cˈo riˈ pa ranimaˈ. Je riˈ kas cuban na tzˈakat ri rutzil ranimaˈ ri Dios pa ri kanimaˈ uj, man cˈo tä cˈu jas cäkaxej wi kib pa ri kˈij ri cäkˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak. Jas cˈu ri u banic ri Jesucristo waral cho we uwächulew, are jeˈ ri ka banic uj xukujeˈ. We ketam chi ri Dios cujraj, man cäkaxej tä kib riˈ. Xane ri rutzil ranimaˈ ri Dios cubano chi man cäkaxej tä kib. We jun cuxej rib, curik cˈäx jeˈ ta ne chi tajin cucˈäjisaj u wäch riˈ chbil rib. Xak je riˈ, we jun cuxej rib man kas craj tä riˈ ri Dios. Ri uj cäkaj ri Dios rumal chi ri Areˈ xujraj uj nabe. We cˈo jun cubij: “Ri in cwaj ri Dios,” ―cächa riˈ, te cˈu riˈ cäretzelaj u wäch ri rachalal, are jun banal tzij riˈ. We jun man craj tä ri rachalal ri rilom u wäch, man cäcowin tä riˈ craj ri Dios ri man rilom tä u wäch. Ri Areˈ u yoˈm we Pixab riˈ chke ri cubij: Jachin ri craj ri Dios, rajwaxic riˈ xukujeˈ chi craj ri rachalal, ―cächaˈ. Jachin ri cucojo chi ri Jesús are ri Cristo ri Toˈl Ke, ralcˈual ri Dios riˈ. Jachin ri lokˈ ri qui tat jujun acˈalab chuwäch, xukujeˈ e lokˈ riˈ chuwäch ri ralcˈual ri tataˈ. Aretak cäkaj ri Dios, xukujeˈ cäkanimaj ru Pixab, cäketamaj cˈu riˈ chi quekaj ri ralcˈual ri Dios. We jun winak craj ri Dios, quel cubij waˈ chi cunimaj ru Lokˈ Pixab ri Areˈ. Ru takanic ri Dios cˈut, man cˈäx tä qui nimaxic. Jachin cˈu ri kas ralcˈual ri Dios cächˈacan na puwiˈ ronojel ri man utz taj rech ruwächulew. We kas cujcojon che ri Dios, cujcowinic cujchˈacan na puwiˈ ronojel ri man utz taj ajuwächulew. Xak xuwi ri jun ri cucojo chi ri Jesús are u Cˈojol ri Dios, cäcowinic cächˈacan na puwiˈ ronojel ri man utz taj re ruwächulew. Ri Jesucristo xpe cho ruwächulew, xkˈalajin cˈu waˈ chi are u Cˈojol ri Dios aretak xban u kasnaˈ, xukujeˈ aretak xcämisaxic, xel cˈu u quiqˈuel. Man xuwi taj xkˈalajin waˈ aretak xban u kasnaˈ, xane rumal ri joron re ri kasnaˈ xukujeˈ rumal ru quiqˈuel ri xelic aretak xcämisaxic. Ri Lokˈalaj Espíritu are xkˈalajisan waˈ rumal chi ri Lokˈalaj Espíritu xak xuwi cubij ri kas tzij. E oxib ri e cˈo pa ri caj ri cäquikˈalajisaj ri kas tzij: ri ka Tat, ri u Tzij, xukujeˈ ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios. We oxib riˈ xa jun ri cäquikˈalajisaj. Xukujeˈ oxib ri e cˈo cho ruwächulew ri cäquikˈalajisaj ri kas tzij: ri Lokˈalaj Espíritu rech ri Dios, ri joron re ri kasnaˈ, xukujeˈ ru quiqˈuel ri Cristo. We oxib riˈ junam ri qui kˈalajisanic. Ri uj cäkacoj ri qui tzij ri winak chrij ri xquilo, xukujeˈ chrij ri xquito. Nim cˈu na u banic ri xukˈalajisaj ri Dios chrij ri Cristo ru Cˈojol. Jachin ri cäcojon che ru Cˈojol ri Dios, u cojom riˈ pa ranimaˈ jas ri xubij ri Dios chrij ri Cristo ri u Cˈojol. Jachin cˈu ri man cäcojon tä che ri Dios u banom riˈ chi ri Dios xak Areˈ banal tzij rumal chi man u cojom tä ri xukˈalajisaj ri Dios chrij ri Cristo ru Cˈojol. Are waˈ ri xukˈalajisaj ri Dios, chi ri Areˈ u yoˈm ka cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. We cˈaslemal riˈ cäkarik na waˈ rucˈ ri u Cˈojol ri Areˈ. Jachin ri cˈo ru Cˈojol ri Dios pa ranimaˈ cˈo u cˈaslemal riˈ. Jachin cˈu ri man cˈo tä ru Cˈojol ri Dios pa ranimaˈ man cˈo tä u cˈaslemal riˈ. Nu tzˈibam bi waˈ we wuj riˈ chiwe, ix riˈ ri ix cojoninak che ru Cˈojol ri Dios, rech kas quiwetamaj chi cˈo na i cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Cuˈl cˈu ka cˈux chrij ri Dios chi apachique ri cäkaj cäkataˈ che, cutatabej na waˈ ri cäkabij che, we are u rayibal ri Areˈ. We ketam chi ri Dios cujuto aretak cäkaˈn orar, ketam riˈ chi cuya chke ri cäkataˈ che. We cˈo jun cäril ri rachalal cäkaj pa jun mac ri man cäcˈaman tä bi pa ri cämical, rajwaxic riˈ cuban orar puwiˈ. Je riˈ ri Dios cuya na u cˈaslemal ri kachalal. Are waˈ ri cäban chque ri quekaj pa ri mac ri man cäcˈaman tä bi pa ri cämical. Cˈo cˈu mac ri cäcˈaman bi pa ri cämical, man quinbij tä cˈut chi quiban orar rech cäsachtaj waˈ we mac riˈ. Ronojel u wäch etzelal, are mac riˈ. Cˈo cˈu mac ri man cäcˈaman tä bi pa ri cämical. Ketam chi jun kas ralcˈual ri Dios man cutakej tä macunic, rumal chi ru Cˈojol ri Dios are cächajin che, man cäcowin tä ri Itzel chubanic cˈäx che. Ri uj ketam chi uj rech ri Dios, conojel cˈu ri winak ajuwächulew e cˈo pu kˈab ri Itzel. Ketam cˈut chi ri u Cˈojol ri Dios petinak cho ruwächulew, u yoˈm cˈu ri ka noˈj rech cäketamaj u wäch ri kas Dios. Ri uj, xa uj jun rucˈ ri Dios. Quel cubij waˈ chi xa uj jun rucˈ ri Jesucristo ru Cˈojol. Are cˈu waˈ ri kas Dios, cuya cˈu ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ix riˈ, ri ix jeˈ ta ne alaj tak walcˈual, ¡chitasa iwib chquij tak ri dioses ri man kas e Dios taj! Amén. In waˈ, in cˈamal qui be ri cojonelab, ri ya in nim winak chic. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chawe at, wachalal, at riˈ ri kachalal chichuˈ ri chaˈtal rumal ri Dios, xukujeˈ chque tak ri awal at. Kas tzij sibalaj ix lokˈ chnuwäch, man xuwi tä cˈu chnuwäch in, xane xukujeˈ chquiwäch conojel ri quetam ri Kas Tzij. Sibalaj quixwaj rumal rech ri Jun ri cäyoˈw ri Kas Tzij ri cˈo pa kanimaˈ uj nimalaj konojel. Cäcˈoji cˈu na waˈ pa kanimaˈ uj amakˈel ronojel kˈij. Are ta ri Dios ka Tat xukujeˈ ri Kajaw Jesucristo ru Cˈojol ri Areˈ quel u cˈux chiwe, cutokˈobisaj i wäch, cuban cˈut chi cuxlan ri iwanimaˈ rumal chi i takem ri Kas Tzij, amakˈel cˈut quiwaj iwib. Sibalaj cäquicot wanimaˈ rumal chi nu rikom jujun chque ri awal ri tajin cäquitakej ri Kas Tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios, junam jas ri takanic ri yoˈm chke rumal ri Areˈ. Cämic riˈ, wachalal, catinbochiˈj chi nimalaj konojel cäkaj kib chbil tak kib, ri jun rucˈ ri jun chic. Waˈ we takanic riˈ ri quintzˈibaj bi chawe, man cˈacˈ tä riˈ. Xane are waˈ ri yoˈm lok chke uj nabe canok. Waˈ we takanic riˈ chi cäkaj kib, are waˈ quel cubij chi rajwaxic chi cujniman che ri Dios pa ronojel ri cätakan wi ri Areˈ. Ru takanic ri Areˈ, jas ri i tom petinak lok, are chi cäkaj kib chbil tak kib ri jun rucˈ ri jun chic. E qˈuia chi cˈut ri winak ri quesubunic ri e cˈo cho ruwächulew, ri man cäquicoj taj chi ri Jesucristo xpe waral cho we uwächulew chwinakil, ri man cäquikˈalajisaj tä waˈ. Jachin jun winak ri jeˈ u banic waˈ, are kas cäsubunic, xukujeˈ are jun chque ri xinbij chi quepetic, ri kas cäcaˈn na qui cˈulel che ri Cristo. Chiwila baˈ iwib ix chi mat cäsach u wäch ronojel ri utzil ri i banom, xane kas quirik na tzˈakat ri rajil u qˈuexel waˈ. Apachin jun winak ri man cäcuˈbi tä u cˈux rucˈ ru tijonic ri Cristo, xane cutzucuj niqˈuiaj tijonic chic ri man are taj, man cˈo tä ri Dios rucˈ. Ri winak ri cutakej ru tijonic ri Cristo, are waˈ we winak riˈ cˈo ri Dios ka Tat rucˈ, xukujeˈ ri Cristo ru Cˈojol ri Dios. We cˈo jun winak ri copan iwucˈ, man are tä cˈu ru tijonic ri Cristo ri cucˈutu, micˈulaj waˈ we winak riˈ cho iwachoch, mibij ne che: “¡Are ta ri Dios queˈ ucˈ la!” ―mixcha che. Je riˈ, rumal chi ri cojonel ri jeˈ cubij waˈ, cuban re ri etzelal ri cuban we winak riˈ. Are ri in cˈut, cˈo qˈuia ri cwaj quinbij bi chiwe. Man cwaj tä cˈut xak quintzˈibaj bi waˈ cho jun wuj. Chuqˈuexwäch waˈ, quinweyej na chi quinopan iwucˈ che iwilic. Je riˈ cuyaˈ quintzijon na iwucˈ chwinakil rech kas cujquicot na junam. Ri ral ri lokˈalaj awachalal ri xukujeˈ e chaˈtal rumal ri Dios cäquiya bi rutzil a wäch. Amén. In waˈ, in cˈamal qui be ri cojonelab, ri ya in nim winak chic. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chawe at, lokˈalaj wachiˈl Gayo, rumal chi kas tzij at lokˈ chnuwäch. Lokˈalaj wachalal, tajin quinban orar, quintaˈ cˈu che ri Dios chi man xak tä catyawajic, xane chi utz caban na pa ronojel, junam jas ri utzalaj a cˈaslemal chuwäch ri Dios. Sibalaj xinquicotic aretak xebul jujun kachalal wucˈ waral, xquitzijoj cˈu chwe chi sibalaj jicom ri awanimaˈ chunimaxic ri Kas Tzij, chi kas catakej u banic ri cubij ru Lokˈ Pixab ri Dios pa ronojel ri cabano. Man cˈo tä cˈu jas ri cuya nimalaj quicotemal chwe jeˈ jas ri u tzijol ri quinto chi ri cojonelab, ri jeˈ ta ne e walcˈual in, tajin cäquitakej ri Kas Tzij pa ri qui cˈaslemal. Lokˈalaj wachalal, sibalaj utz riˈ ri tajin caban che qui toˈic ri kachalal, che qui patänixic pa ronojel, más cˈu na chque ri kachalal ri craj naj quepe wi, ri man awetam tä qui wäch. We kachalal riˈ qui bim chque ri kachalal cojonelab ri e cˈo waral chi sibalaj e lokˈ chawäch. Chabana baˈ tokˈob, chaya bi ronojel ri cajwataj chque che ri qui binem rumal chi utz cäril wi waˈ ri Dios. Je riˈ quecowinic cäquitakej ri qui be. Ri e areˈ cˈut e elinak bic chupatänixic ri Jesucristo. Man cˈo tä cˈu jas qui cˈamom chque ri winak ri man e cojonelab taj che qui toˈic quib. Rumal riˈ rajwaxic chi ri uj cäkaya ri rajwaxic chque. Je riˈ tajin quekatoˈ chutzijoxic ri Kas Tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Ri in xintzˈibaj bi jun wuj chque ri kachalal cojonelab chilaˈ iwucˈ, are cˈu ri Diótrefes man cunimaj tä ri cujtakan wi rumal chi ri areˈ cuban nimal, craj chi xak xuwi ri areˈ coc che cˈamal qui be ri kachalal cojonelab. Rumal riˈ, aretak quinopan iwucˈ, quinbij na ronojel ri tajin cuban ri areˈ chquiwäch ri kachalal cojonelab. Ri areˈ cubij ri man utz taj, xak banal tzij riˈ ri cuyac tzij chkij. Man cäcuˈbi tä u cˈux rucˈ waˈ, xane xukujeˈ man queucˈulaj tä ri kachalal ri queopan che qui solixic ri cojonelab. Jachin cˈu tak ri quecˈulanic, cubij chque chi man cuyaˈ taj quequicˈulaj ri kachalal, te cˈu riˈ queresaj bi chquixol ri kachalal cojonelab. Lokˈalaj wachalal, maban awe ri itzel tak qui noˈj niqˈuiaj chic, xane chabana awe ri utzalaj tak noˈj. Jachin ri cuban ri kas utzil, are rech ri Dios waˈ. Jachin cˈu ri cuban ri man utz taj, man kas retam tä u wäch ri Dios riˈ. Conojel cäquibij chi ri Demetrio are utzalaj winak. Je riˈ xukujeˈ ri Kas Tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios jeˈ cukˈalajisaj waˈ chrij. Ri uj xukujeˈ cäkakˈalajisaj chi kas tzij ronojel waˈ. ¡Ri ix cˈut iwetam chi ri cäkabij are ri kas tzij! Ri in cˈut, cˈo qˈuia ri cwaj quinbij chawe, man cwaj tä cˈut xak quintzˈibaj bi waˈ cho jun wuj. Je riˈ, rumal chi quinweyej na chi quinwil a wäch chanim. Aretak cäkarik kib cuyaˈ cujtzijon na chwinakil chrij ronojel. Chuxlan baˈ ra wanimaˈ. Ri awachiˈl ri e cˈo waral wucˈ in ri quetam a wäch cäquiya bi rutzil a wäch. Chabana baˈ tokˈob chwe, chaya rutzil qui wäch chquijujunal ri e cˈo chilaˈ ri kas e utz kucˈ. In waˈ, ri Judas, in patänil re ri Jesucristo, xukujeˈ in u chakˈ ri Jacobo. Quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chque conojel ri e siqˈuim rumal ri Dios ka Tat, ri cojonelab ri u banom rech chque, ri xukujeˈ e u chajim rumal chi xa e jun rucˈ ri Jesucristo. Are ta baˈ ri Dios sibalaj quel u cˈux chiwe, cutokˈobisaj na i wäch, cubano chi kas cuxlan ri iwanimaˈ, xukujeˈ cubano chi quinaˈ pa ri iwanimaˈ chi ri Areˈ sibalaj quixraj nimalaj iwonojel. Lokˈalaj tak kachalal, nim ri rayinic ri cˈo pa wanimaˈ petinak lok chi quintzˈibaj bi chiwe chrij ri xuban ri Dios che ka toˈic nimalaj konojel. Cämic cˈut quinchomaj chi sibalaj rajwaxic na quintzˈibaj bi waˈ we wuj riˈ chiwe che i pixbexic, rech quicoj i chukˈab chutoˈic u wiˈ ri ix cojoninak wi, ri xa jumul xyiˈ waˈ rumal ri Dios chque ri winak ri e rech ri Areˈ. Je riˈ, rumal chi e cˈo jujun achijab e oquinak chixol chcˈuyal. We achijab riˈ tzojer lok u bim ru Lokˈ Pixab ri Dios ri Tzˈibtalic chi yaˈtal chque chi cäkˈat na tzij pa qui wiˈ chi cäcˈäjisax qui wäch. Itzel tak achijab waˈ ri cäquibij chi we jun winak cäcojon che ru tokˈob ri Dios, cuyaˈ cubano jachique ri craj, we utz, we man utz taj. Man quecojon tä che ri Dios, man quecojon tä cˈu che ri Jesucristo ri xuwi ri Areˈ, are Kajaw ri cˈo u takanic pa ka wiˈ. Cwaj cˈut quinnaˈtaj chiwe ri xcˈulmataj ojer, pune iwetam chi waˈ. Are chi ri Kajaw Dios xeresaj lok ri winak aj Israel pa ri tinimit Egipto, te cˈu riˈ xusach qui wäch ri winak ri man xecojon tä che, ri e cˈo chquixol. Xukujeˈ tak ri ángeles ri xemacunic, ri xquitzucuj qui takanic ri man yaˈtal tä chque, xquiya cˈu can ri kas qui cˈolibal. We ángeles riˈ e tzˈaptal cämic rumal ri Dios pa ri kˈekum. Sibalaj utz u banom che quichapic, cˈä copan na ri nimalaj kˈij aretak cäkˈat na tzij pa qui wiˈ, man cˈo tä cˈu quitzokopitajic. Xukujeˈ ri winak ri xecˈoji ojer pa ri tinimit Sodoma, ri tinimit Gomorra cachiˈl ri winak ri xecˈoji pa tak ri tinimit chquinakaj, jeˈ xcaˈno jas ri xcaˈn ri ángeles ri xemacunic. Xukujeˈ xquijach quib chubanic ronojel u wäch etzelal. Jeˈ xcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä cˈu qui pixab. Xquiya cˈu quib chubanic ri itzel tak qui rayinic, xukujeˈ ronojel u wäch ri man utz taj ri man takal tä u banic. Conojel cˈu waˈ tajin cäcˈäjisax qui wäch, e cˈo can pa ri kˈakˈ ri man cächuptaj taj. Waˈ we xbantajic riˈ are jun cˈutbal waˈ chkawäch uj cämic nimalaj konojel, chi kas tzij cäpe na ri kˈij aretak cäcˈäjisax na qui wäch ri ajmaquib. Pune cˈo we cˈutbal riˈ chquiwäch ri achijab ri cäquicˈut jechˈ tak tijonic, are qui yoˈm u kˈij ri qui chicˈ, cäquitzˈiloj ri canimaˈ xukujeˈ ri qui cuerpo rucˈ ri qui mac, cäquetzelaj u wäch ru takanic ri Kajaw Dios, xukujeˈ quequiyokˈ ri cˈo takanic pa qui kˈab ri kas nimak qui kˈij, cäquibij cˈu ri äwas u bixic chquij ri e areˈ. Ri arcángel Miguel, aretak tajin cächˈojin rucˈ ri Itzel chrij ri u cuerpo ri ka mam Moisés, man xucochˈ taj chubixic cˈäx tak tzij che ri areˈ chukˈatic tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax na u wäch, xane xak xuwi xubij che: “¡Are ta ri Kajaw Dios catyajowic!” ―xcha che. Are cˈu we achijab riˈ ri e oquinak chixol chcˈuyal cäquibij ri äwas u bixic chrij apachique ri man cäquichˈob taj. Are cˈu ri xak quetam pa que wi, jeˈ jas ri xak quetam ri awaj aj pa tak juyub ri man cˈo tä qui chomabal, cäquicoj waˈ, je riˈ chi xa cäsach qui wäch rumal. ¡Tokˈob cˈu qui wäch waˈ we winak riˈ! Rumal chi cäcaˈn que jas ri xuban ri a Caín ojer ri xucämisaj ru chakˈ. Xukujeˈ ri e areˈ, xak rech cäquirik puak, qui jalom ri qui be jas ri xuban ri tat Balaam ojer, xuban subunic chque ri winak. Jeˈ cˈu cäcaˈn na we achijab riˈ, cäsach na qui wäch jas ri xuban ri tat Coré ojer, ri xcämisax rumal ri Dios rumal chi xuwalijisaj rib chrij ri ka mam Moisés. We achijab riˈ sibalaj cˈäx ri cäcaˈno. Xak e esal tak qˈuixbal pa tak ri i nimakˈij aretak quimulij iwib rucˈ quicotemal rumal chi quiwaj iwib, quixwiˈ cˈu rucˈ utzil. Ri e areˈ quewiˈ iwucˈ, cäquitij ronojel ri cäcaj, xak cˈu tzeˈ cäquilij. Man queqˈuix taj, man cˈo tä cˈu nim chquiwäch. Xuwi ri e areˈ cäquilij quib. E jeˈ ta ne ajyukˈab ri man quenaˈtaj tä ri qui chij chque. E junam rucˈ ri sutzˈ ri man cucˈam tä jäb, ri quecˈam bi rumal ri quiäkikˈ. E junam cucˈ ri cheˈ ri man quewächin taj, pune are u kˈijol ri cäquiya qui wäch. E jeˈ ta ne ri cheˈ ri xechakiˈjic, ri e bokom chi apanok, ri ya e cäminak chic. E junam rucˈ ri nimalaj jaˈ re ri mar aretak quepe ri nimak tak uwojaˈ ri quewokow puwiˈ. Ri quewokow cˈu ri achijab riˈ, are ri cäcaˈno, ri kas are qˈuixbal chquiwäch conojel. E jeˈ ta ne chˈimil ri qui sachom ri qui be cho ri caj. We achijab riˈ kˈatom tzij pa qui wiˈ rumal ri Dios chi quecˈäjisaxic, quebeˈ cˈu na pa ri kas kˈekum ri man cäcˈoji tä na sakil, jawijeˈ ri man cˈo tä chi quelic wi lok. Xukujeˈ ri ka mam Enoc, ri uwuk qui tat tinimit chquixol ri winak re ri uwächulew ri xechaptaj rucˈ ri ka mam Adán ojer, xubij ri bim che ri areˈ rumal ri Dios chrij ri cäcaˈn na we itzel tak winak riˈ. Are waˈ ri xubij: “¡Chiwilampeˈ!” ―cächaˈ. “Ri Kajaw Jesús cäpetic e rachiˈl jujun mil ri lokˈalaj tak ángeles rech ri Areˈ. Cäpe ri Areˈ rech culukˈata tzij pa qui wiˈ conojel ri winak. Cukˈat cˈu na tzij pa qui wiˈ ri banal tak etzelal chi cäcˈäjisax na qui wäch rumal ri itzel tak cˈäx ri caˈnom, xukujeˈ rumal ri qˈuia u wäch tak tzij ri äwas qui bixic ri qui bim chrij ri Dios,” ―xcha riˈ. We winak riˈ xak amakˈel cäquichˈaˈ quib, queyokˈon chquij niqˈuiaj chic, xuwi cˈu cäquitzucuj u banic ri itzel tak qui rayinic ri e areˈ. Cäquibij tak tzij xa chubanic nimal, utz cˈu qui chˈabexic ri winak cäcaˈno xak rech cˈo ri cäquicˈam na chquij. Are cˈu ri ix, lokˈalaj tak kachalal, chnaˈtaj chiwe ri tzij ri bim can ojer cumal ri apóstoles, ri u takoˈn ri Kajaw Jesucristo. Xquibij cˈu can chiwe: “Pa ri qˈuisbal tak kˈij quepe na winak ri xa cäquitzeˈj qui wäch conojel ri quekˈijilan ri Dios, xukujeˈ ronojel ri kas utz, ri kas lokˈ cho ri Dios. Ri e areˈ xuwi cäquilij na u banic ri itzel tak qui rayinic,” ―xecha riˈ. E are tak waˈ ri quecojow qui cˈux ri kachalal rech cäquitasala quib. Utz cäquil wi ri winak riˈ ru banic xak jas ri cäcaj ri e areˈ, man cˈo tä cˈu ri Espíritu rech ri Dios pa canimaˈ. Ri ix cˈut, lokˈalaj tak kachalal, ¡kas chixcojonok! Kas chixcojon che ru Lokˈ Pixab ri Dios. Chibana baˈ orar rucˈ ri chukˈab ri cäyiˈ chiwe rumal ri Lokˈalaj Espíritu. Chiwilij baˈ iwib rech kas quinaˈ pa ri iwanimaˈ, xukujeˈ kas quichˈobo chi ri Dios sibalaj quixraj. Chiweyej baˈ ri kˈij aretak ri Kajaw Jesucristo kas cutokˈobisaj na ka wäch, cuya chke ri cˈaslemal ri man cˈo tä u qˈuisic. Ri kachalal ri xak quieb qui cˈux quecojonic, chitokˈobisaj qui wäch, cheipixbaj cˈut rech kas jicom ri canimaˈ. Cheitoˈ baˈ, cheiwesaj chuwäch ru kˈakˈal ri cˈäjisabal qui wäch ri man queniman tä che ri Dios. Rajwaxic chi quel i cˈux chque ri juleˈ chic, pune cˈu kas rajwaxic chi quiwil na iwib chi man quixtzak tä ix chupam ri qui mac. ¡Tzel baˈ chiwila ri etzelal ri tajin cäcaˈno! Xa cˈu michap cok ri catzˈiak ri tzˈilobtajinak rumal ri itzelalaj qui cˈaslemal, xane chixej iwib chuwäch waˈ. Ri Dios are xa jun cˈolic, ri kas cˈo u noˈj che ronojel. Cäcowin cˈu ri Areˈ che ka toˈic. Are waˈ ri ka Dios ri cˈo u chukˈab che i chajixic rech man quixtzak tä pa mac. Ri Areˈ cuban na chi chˈajchˈoj ri iwanimaˈ ix, rech quixcowinic rucˈ nimalaj quicotemal quixopan chuwäch ri Areˈ ri sibalaj cänimarisax u kˈij, ri cˈo jeˈlalaj u juluwem. Che cˈu ri Dios ri xa jun cˈolic, ri cäcowin che ka toˈic, che ri Areˈ takal wi chi cänimarisax na u kˈij, takalic chi nim na u banic ri Areˈ chquiwäch conojel, chi cˈo na ri nimalaj u chukˈab pa qui wiˈ conojel, xukujeˈ chi xuwi ri Areˈ cˈo takanic pu kˈab rumal ri Kajaw Jesucristo tzpa ru chaplexic lok ronojel ri cˈolic cˈä we cämic riˈ, xukujeˈ pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na ri man cˈo tä qui qˈuisic. Amén. Are waˈ ri xukˈalajisaj ri Dios chuwäch ri Jesucristo rech ri Areˈ cukˈalajisaj chi chquiwäch ri patänil tak re chrij ri cäbantaj na chanim. Ri Jesucristo xukˈalajisaj waˈ chuwäch ri Juan ri patänil re rumal jun ángel ri xutak lok. Are cˈu ri Juan xubij ri kas tzij chrij ronojel ri xrilo. Xutzijoj can ri kas tzij chrij ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xukˈalajisaj ri Jesucristo. Utz re jachin ri cusiqˈuij u wäch we wuj riˈ, xukujeˈ utz que jachin tak ri cäquitatabej u siqˈuixic ri tzij ri yoˈm rumal ri Lokˈalaj Espíritu ri tzˈibtal chupam we wuj riˈ, cäquinimaj cˈu ri cubij rumal chi nakaj chic cˈo wi ri kˈij aretak cäbantaj na ronojel waˈ. In waˈ, ri Juan, quintzˈibaj bi we wuj riˈ chiwe ix, kachalal cojonelab, ri ix cˈo pa ri wukub tinimit re Asia. Are ta baˈ ri Dios xukujeˈ ri wukub espíritus ri e cˈo chuwäch ri jeˈlalaj u tˈuyulibal cätokˈobisan i wäch, cubano chi cuxlan ri iwanimaˈ. Are waˈ ri Dios ri cˈo cämic, ri cˈo ojer, ri cäpe na. Xukujeˈ ri Jesucristo cutokˈobisaj ta na i wäch, cuban ta na chi cuxlan iwanimaˈ. Ri Areˈ are ri kˈalajisal re ru Tzij ri Dios ri jicom ranimaˈ, ri nabe xcˈastaj chquixol ri cäminakib, ri cˈo u takanic pa qui wiˈ ri nimak tak takanelab cho we uwächulew. Ri Cristo cujraj, xujuchˈaj cˈu che ri ka mac rucˈ ru quiqˈuel. Xujucoj che nimak tak takanelab, xukujeˈ che sacerdotes chupatänixic ri Dios, ru Tat. ¡Chnimarisax ta baˈ u kˈij, chtakan ta cˈut amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic! Amén. ¡Chiwilampeˈ, ri Cristo petinak pa ri sutzˈ! Conojel winak cäquil na waˈ, xukujeˈ ri xebanow cˈäx che cäquil na u wäch. Ronojel qui wäch winak cho ruwächulew quebokˈ na aretak cäquil ri Areˈ cäpetic. Jeˈ, kas jeˈ quel wi na. “Ri in, in jeˈ jas ri nabe letra xukujeˈ ri qˈuisbal letra re ri alfabeto, ri “A” rucˈ ri “Z”. In cˈut ri chaplebal, in riˈ ri qˈuisbal re ronojel.” Je waˈ cubij ri Kajaw Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ, ri cˈo cämic, ri cˈo ojer, ri xukujeˈ cäpe na. In waˈ ri Juan, in iwachalal ri tajin quinrik cˈäx junam iwucˈ ix. Yoˈm cˈu chwe rumal ri Jesucristo chi quinchajij paciencia, jeˈ jas ri yoˈm chiwe ix. Je riˈ junam cujecˈol na chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Dios. Ri in, in ajpacheˈ, in cˈo pa jun alaj chˈäkap ulew, Patmos u biˈ, ri cˈo pa ri mar, xa rumal ru tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xukˈalajisaj ri Jesucristo. Xcˈulmataj pa jun kˈij domingo (ri cäbix “u kˈij ri Kajaw” che) chi xchaptaj ri wanimaˈ rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Teˈ xinto cˈo Jun ri sibalaj co xchˈaw lok chwij, jeˈ ta ne ru chˈabal jun tun. Ri xchˈawic, je waˈ xubij: Ri in, in jeˈ jas ri nabe letra xukujeˈ ri qˈuisbal letra re ri alfabeto, ri “A” rucˈ ri “Z”. In cˈut ri chaplebal, in riˈ ri qˈuisbal re ronojel. Chatzˈibaj pa jun wuj ri cawilo, te cˈu riˈ catak bi chque ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa tak ri wukub tinimit ri e cˈo pa Asia, ri tinimit Éfeso, ri Esmirna, ri Pérgamo, ri Tiatira, ri Sardis, ri Filadelfia, xukujeˈ ri tinimit Laodicea, ―xcha riˈ chwe. Xincaˈy cˈu chwij che rilic jachin ri xchˈawic. Aretak je waˈ xinbano, xinwil wukub u tacˈalibal cantela re kˈän puak. Te cˈu riˈ pa qui niqˈuiajal ri wukub u tacˈalibal cantela xinwil Jun ri junam rucˈ ru cˈojol jun winak. U cojom cˈu jun atzˈiak ri copan cˈä chukul rakan, ximital cho u cˈux rucˈ jun pas re kˈän puak. Ri u wiˈ are sibalaj sakloloj jeˈ jas ri chˈajchˈoj rismal chij, junam jas ri sak tew. Ri u wakˈäch cˈut, quenicowic jeˈ jas ri u xak kˈakˈ. Ri rakan quejuluwic junam jas ri chˈichˈ bronce ri porom pa horno, ri chˈajchˈobisam cˈut. Ri cächˈawic are junam rucˈ ri qui chojojem qˈuia nimak tak jaˈ. Rucˈam ri Areˈ wukub chˈimil pa ru wiquiäkˈab, elinak cˈu lok jun machete pu chiˈ ri tˈistˈic u wiˈ ri xukujeˈ quieb u pu chiˈ. Ru palaj sibalaj cäjuluwic jeˈ jas ru juluwem ri kˈij aretak man cˈo tä jubikˈ ri sutzˈ cho ri caj. Aretak xinwilo, xintzak chuwäch jeˈ ta ne ri xincämic. Ri Areˈ cˈut xuya ru wiquiäkˈab pa nu wiˈ, te cˈu riˈ xubij chwe: ¡Maxej awib! In riˈ ri nabe, in riˈ ri qˈuisbal re ronojel. Ri in, in cˈaslic. Pune xincämic, in cˈasal chic cämic, man cˈo tä cˈu u qˈuisic ri nu cˈaslemal. Pa nu kˈab cˈo wi ri lawe re ri cämical xukujeˈ ri lawe re ri cˈolibal ri e cˈo wi ri cäminakib. Chatzˈibaj baˈ ri awilom, xukujeˈ ri cˈo chanim ri tajin cawilo. Chatzˈibaj xukujeˈ ronojel ri cäbantaj na aretak e ocˈowinak chi waˈ we riˈ. Are waˈ ri quel cubij ri tijonic ri man etamtal taj chquij ri wukub chˈimil ri xawilo ri wucˈam pa ri nu wiquiäkˈab, xukujeˈ ri wukub u tacˈalibal cantela re kˈän puak: Ri wukub chˈimil e areˈ cäquiqˈuexwächij ri cˈamal tak qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri wukub tinimit re Asia. Are cˈu ri wukub u tacˈalibal cantela e are tak waˈ ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri wukub tinimit, ―xcha ri Areˈ chwe. Te cˈu riˈ xubij: Chatzˈibaj bi waˈ we tzij riˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Éfeso: “Ri Jun ri rucˈam ri wukub chˈimil pa ru wiquiäkˈab, ri cäbin chquixol ri wukub u tacˈalibal cantela re kˈän puak, jeˈ cubij waˈ: Ri in wetam ronojel ri tajin cabano, wetam chi sibalaj tajin catchacunic, xukujeˈ chi cachajij paciencia pa ronojel. Wetam chi man cacochˈ tä a wäch chque ri itzel tak winak. Wetam chi kas awilom ri qui cˈaslemal ri winak ri cäcaˈn che quib chi e apóstoles, man kas e areˈ tä cˈut. Awilom cˈut chi xak e banal tak tzij. Pune a rikom cˈäx, a chajim paciencia. Pune nim ri chac a banom rumal wech in, man at cosinak taj. Cˈo cˈu ri tajin quinwil chawij, chi man jeˈ tä chi ri nu lokˈal chawäch jas ri nabe. Chnaˈtaj baˈ chawe jawijeˈ ri at kajinak wi, chaqˈuexa cˈu ra chomanic, chaqˈuexa rawanimaˈ. Chachaplej chi na ri tajin caban nabe. We ta man jeˈ caban waˈ, chanim quineˈ che awilic, quinwesaj na ru tacˈalibal a cantela pa ru cˈolibal we ta mat at tzelejinak rucˈ ri Dios. Pune je riˈ, utz quinwil ri tajin cabano chi tzel cawil wi ri cäcaˈn ri juleˈ winak nicolaítas. Ri in xukujeˈ quinwetzelaj u wäch ri tajin cäcaˈno. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab: Jachin ri cächˈacan puwiˈ ri itzel, quinya na re ru wäch ri cheˈ re cˈaslemal ri cˈo pa ri jeˈlalaj cˈolibal jawijeˈ cˈo wi ri Dios ri cäbix “Paraíso” che,” ―cächa riˈ. Chatzˈibaj bi we tzij riˈ xukujeˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Esmirna: “Ri Jun ri cˈo nabe, ri xukujeˈ are ri qˈuisbal, ri xcäm na canok, te cˈu riˈ xcˈastaj chquixol ri cäminakib, jeˈ cubij waˈ: In wetam chi tajin carik cˈäx, wetam chi at mebaˈ, pune ta ne we ta cäbix ri kas tzij, at kˈinom. Wetam chi catyokˈ cumal ri winak ri cäquibij chi e aj Israel. Man e aj Israel tä cˈut, xane e jun comon winak ri e rech ri Satanás. Maxej awib rumal ri cˈäx ri carik na. ¡Tampeˈ! Ri Itzel cuban na chi e cˈo jujun chiwe ri queboc pa cheˈ che rilic we kas tzij iwonojel ix, ix cojonelab. Lajuj kˈij cäban na cˈäx chiwe. Chatakej baˈ ri cojonic cˈä catcäm na. Ri in cˈut quinya na ri cˈaslemal chawe che tojbal awe jeˈ ta ne are jun corona ri cacoj chajolom. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab: Jachin ri cächˈacan na puwiˈ ri itzel man curik tä na cˈäx rumal ri ucab cämical,” ―cächa ri Areˈ. Chatzˈibaj bi we tzij riˈ xukujeˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Pérgamo: “Ri Jun ri rucˈam ri machete tˈistˈic u wiˈ, ri quieb u pu chiˈ, jeˈ cubij waˈ: Ri in wetam ronojel ri tajin cabano, xukujeˈ wetam chi at cˈo chilaˈ jawijeˈ ri cätakan wi ri Satanás. Pune je riˈ tajin catakej nu patänixic, at cojoninak chwe, man xaya tä cˈu can ri a cojonic aretak xcämisax ri Antipas ri patänil we ri jicom ranimaˈ chilaˈ pa ri tinimit jawijeˈ cätakan wi ri Satanás. Cˈo cˈu ri man utz taj ri tajin quinwil chawij, chi e cˈo jujun winak awucˈ ri man cäcaj taj cäquiya can ru tijonic ri tat Balaam ri xucoj u cˈux ri tat Balac rech queutakchiˈj ri winak aj Israel che mac chutijic ri yoˈm chquiwäch tak tiox ri xa e banom cumal winak, xukujeˈ chubanic que jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Xukujeˈ e cˈo jujun winak awucˈ ri man cäcaj taj cäquiya can ri qui tijonic ri juleˈ winak nicolaítas, ri tzel quinwil wi. Rumal riˈ chaqˈuexa ri awanimaˈ, chaqˈuexa ri a chomanic. We ta mat jeˈ caban waˈ, chanim quinopan na iwucˈ, quinchˈojin na cucˈ ri winak riˈ rucˈ ri machete ri quel pa nu chiˈ. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab: Jachin ri cächˈacan puwiˈ ri itzel quinya na re ri maná ri cˈuˈtalic, xukujeˈ quinya na che ri areˈ jun alaj sak abaj ri tzˈibtal wi jun cˈacˈ biˈaj, ri man cˈo tä jun etamaninak, xane xak xuwi ri cäcˈamowic,” ―cächa riˈ. Chatzˈibaj bi we tzij riˈ xukujeˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Tiatira: “Ru Cˈojol ri Dios, ri cänicow ru wakˈäch jeˈ jas ri u xak kˈakˈ, ri xukujeˈ quejuluw ri rakan junam rucˈ ri chˈichˈ bronce ri chˈajchˈobisam, jeˈ cubij waˈ: Ri in wetam ronojel ri tajin cabano, wetam ri rutzil awanimaˈ, wetam cˈut chi cˈo a cojonic, chi cachajij paciencia, xukujeˈ chi tajin quinapatänij. Wetam cˈut chi ri tajin caban cämic nim na chuwäch ri xaban can nabe. Cˈo cˈu ri man utz taj ri tajin quinwil chawij: chi xak utz cawil wi cˈo ri ixok Jezabel awucˈ, ri cubij chi cukˈalajisaj tzij ri yoˈm che rumal ri Dios, ri queusub cˈu ri patänil tak we rucˈ ri tijonic ri cuya chque rech cäcaˈn que jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Ri areˈ cubij chque chi cuyaˈ cäquitij que ri wa ri yoˈm chquiwäch tak tiox ri xa e banom cumal winak. Ri in xak weyeˈm chi cuqˈuex u chomanic, cuqˈuex cˈu ranimaˈ we ixok riˈ. Man craj tä cˈut cuya can u banic ri nimalaj mac ri tajin cubano. Ri in quintak na bi jun cˈäxalaj yabil chrij we ixok riˈ, xukujeˈ quinban na chi sibalaj cäquirik na cˈäx ri tajin cäcaˈn ri nimalaj mac rucˈ we ixok riˈ we ri e areˈ man cäquiya tä can u banic ri mac ri tajin cuban ri ixok. Ri ral ri ixok queincämisaj na, je riˈ conojel ri kachalal cojonelab cäquetamaj na chi in wetam ri qui chomanic ri winak xukujeˈ ri cˈo pa canimaˈ. Quinya cˈu na chiwe chijujunal ri tojbal re ronojel ri i banom. Are cˈu ri niqˈuiaj iwachalal chic ri e cˈo pa Tiatira, ri ix ri man quitakej tä we tijonic riˈ, ri man cˈo tä iwetamam chrij ru tijonic ri Satanás ri man etamtal taj ri cäquibij ri niqˈuiaj chi sibalaj cˈäx u chˈobic waˈ, quinbij chiwe chi man cˈo tä chi na jas jun ekaˈn chic quinya na chiwij. Kas utz baˈ chibana chucˈolic ri cˈo iwucˈ cˈä quinopan na iwucˈ. Jachin tak ri quechˈacan na puwiˈ ri itzel, ri xukujeˈ cäquitakej u banic jachique ri cwaj chi cäbanic cˈä chuqˈuisbal ronojel, quinya na takanic pa qui kˈab pa qui wiˈ conojel qui wäch winak ri e cˈo cho ruwächulew. Jeˈ jas ri in yoˈm takanic pa nu kˈab rumal ri nu Tat, quetakan cˈu na pa qui wiˈ conojel qui wäch winak rucˈ jun vara re chˈichˈ, quequipaxij cˈu na jeˈ ta ne chi e tˈuy re ulew. Xukujeˈ quinya na ri chˈimil re ri u sakiribal chque. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab,” ―cächa ri Areˈ. Chatzˈibaj bi we tzij riˈ xukujeˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Sardis: “Ri Jun ri cˈo ri wukub espíritus rech ri Dios rucˈ, xukujeˈ ri rucˈam ri wukub chˈimil, jeˈ cubij waˈ: Ri in wetam ronojel ri tajin cabano. Pune elinak u tzijol chi at cˈaslic, at cäminak cˈut pa ri a mac. Chatcˈastajok, chabana ru banic ri cˈä cˈo awucˈ ri xa jubikˈ man cäsach u wäch. Wilom cˈut ri tajin cabano chi man jicom tä riˈ cho ri nu Dios. Chnaˈtaj chawe ri tijonic ri a tom. Chatakej jas ri cubij, chaqˈuexa ri awanimaˈ, chaqˈuexa cˈu ri a chomanic. We man catcˈastajic, quinopan na awucˈ jeˈ jas jun elakˈom, man awetam tä cˈut jachique hora quinopanic. Pune je riˈ e cˈo cˈu jujun winak chilaˈ pa Sardis ri man qui tzˈilom tä ri catzˈiak, xane chˈajchˈoj ri canimaˈ. E are tak waˈ quebin na junam wucˈ, qui cojom sak catzˈiak rumal chi takal waˈ chque. Jachin tak ri quechˈacan na puwiˈ ri itzel cäquicoj na sak catzˈiak. Man quinchup tä cˈu ri qui biˈ pa ri wuj re cˈaslemal, xane quinkˈalajisaj na ri qui biˈ chuwäch ri nu Tat, xukujeˈ chquiwäch ri ángeles ri e cˈo rucˈ. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab,” ―cächa riˈ. Chatzˈibaj bi we tzij riˈ xukujeˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Filadelfia: “Ri Jun ri sibalaj lokˈ ri cubij ri kas tzij, ri cˈo ri lawe rucˈ rech ri ka mam David ri nim takanel, ri aretak cujak ri porta man cˈo tä jun cäcowin chutzˈapixic, aretak cˈu cutzˈapij waˈ man cˈo tä jun cäcowin chujakic, jeˈ cubij waˈ: Ri in wetam ronojel ri tajin cabano. Nu yoˈm cˈu jun porta chawäch ri jaktalic, ri man cˈo tä jun cäcowinic cutzˈapij. Pune baˈ xa jubikˈ ri a chukˈab cˈolic, a nimam ri nu tzij, man catqˈuixtaj tä cˈu chubixic chi at cojoninak chwe. ¡Chatampeˈ! Are cˈu ri jun comon winak ri e rech ri Satanás, ri banal tak tzij riˈ ri cäquibij chi kas e aj Israel, pune man kas tzij tä riˈ, ri in quinbano chi ri e areˈ quebeˈ na, quexuqui cˈu na chawäch rech cäquetamaj chi at lokˈ chnuwäch. A nimam ri nu takanic chi rajwaxic cachajij paciencia, rumal cˈu riˈ catintoˈ na chuwäch ri nimalaj cˈäxcˈol ri cäpe na pa qui wiˈ conojel ri winak cho we uwächulew che rilic we utz o man utz taj ri cäcaˈno. Chanim quinopan na. Kas utz baˈ chabana chucˈolic ri cˈo awucˈ rech man cˈo tä jun cämajow ri tojbal awe. Jachin tak ri quechˈacan na puwiˈ ri itzel, queincoj na che rakan ja pa ri nimalaj rachoch ri nu Dios. Man cäpe tä cˈu ri kˈij ri quebel na chilaˈ. Quintzˈibaj cˈu na ru biˈ ri nu Dios chquij, xukujeˈ ru biˈ ru tinimit ri nu Dios, ri cˈacˈ Jerusalén ri cäkaj na lok chilaˈ chicaj rucˈ ri nu Dios. Xukujeˈ quintzˈibaj na ri cˈacˈ nu biˈ chquij. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab,” ―cächa ri Areˈ. Chatzˈibaj bi we tzij riˈ xukujeˈ che ri cˈamal qui be ri kachalal cojonelab ri e cˈo pa ri tinimit Laodicea: “Ri Jun ri ajchakˈel ri Kas Tzij, ri kˈalajisanel ri jicom ranimaˈ chubixic ri kas tzij, ri Jun ri xcoj rumal ri Dios chubanic ronojel ri cˈolic, jeˈ cubij waˈ: Ri in wetam ronojel ri tajin cabano, wetam chi man kas tä jorobinak ra wanimaˈ, xukujeˈ chi man kas tä mikˈinak. Are ta cwaj in chi kas ta at jorobinak o kas ta at mikˈinak. Rumal cˈu rech chi xak sakliˈl ri awanimaˈ, man are tä joron, man are tä cˈu cˈatän, xa catinwupij na lok pa nu chiˈ. Ri at cabij chi at kˈinom, chi a rikom utzil. Cabij chi man cˈo tä jas rajwaxic chawe. Man canaˈ tä cˈu pa rawanimaˈ chi sibalaj cˈäx ri a bantajic. ¡Tokˈob a wäch! Man cˈo tä ri catel wi, at mebaˈ, at moy, xukujeˈ at chˈanalic. Rumal riˈ catinpixbaj chi chalokˈo awe ri kˈän puak ri cˈo wucˈ, ri banom chˈajchˈoj che pa kˈakˈ rech kas tzij at kˈinom. Xukujeˈ chalokˈo awe ri sak atzˈiak ri cˈo wucˈ rech cacojo, je riˈ cächˈuktaj ri awij ri chˈanalic ri xa cäresaj a qˈuixbal. Xukujeˈ chalokˈo awe ri cunabal ri cˈo wucˈ ri cucunaj ri a wakˈäch rech catcowinic catcaˈyic. Ri in queinyajo xukujeˈ quincˈäjisaj qui wäch conojel ri e lokˈ chnuwäch. Chatoc baˈ il, chaqˈuexa ri awanimaˈ, chaqˈuexa cˈu ri a chomanic. ¡Chatampeˈ! Ri in tajin quinchˈaw chiˈ ri uchija, xak cˈu in tacˈal chilaˈ. Jachin ri cuto chi quinchˈawic, cujak cˈu ri uchija, quinoc na rucˈ pa ja, quinwiˈ na junam rucˈ, ri areˈ cˈut cäwiˈ na junam wucˈ in. Jachin tak ri quechˈacan na puwiˈ ri itzel, quinya na chque chi quetˈuyi wucˈ pa ri jeˈlalaj nu tˈuyulibal, jeˈ jas ri in xinchˈacan puwiˈ ri itzel, xintˈuyi cˈu rucˈ ri nu Tat pa ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri Areˈ. Apachin ri u jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej ri cubij ri Lokˈalaj Espíritu chque tak ri kachalal cojonelab,” ―xcha cˈu ri Areˈ. Aretak xbantaj ronojel waˈ, teˈ xinwilo cˈo jun porta jaktal pa ri caj, te cˈu riˈ xinta ri Jun ri xinuchˈabej lok nabe ri jeˈ ta ne u chˈabal jun nimalaj tun, xubij cˈu chwe: Chatpakal lok je waˈ, quincˈut cˈu na chawäch ri rajwaxic cäbantaj na aretak e bantajinak chi ronojel waˈ we riˈ, ―xcha chwe. Chanim cˈut xchaptaj ri wanimaˈ rumal ru chukˈab ri Lokˈalaj Espíritu. Teˈ xinwilo cˈo jun jeˈlalaj tˈuyulibal cojom pa ri caj. Cˈo cˈu Jun tˈuyul chilaˈ. Ri Jun ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal riˈ jeˈ u bantajic jas jun jeˈlalaj abaj re jaspe, o junam rucˈ jun abaj re cornalina ri sibalaj cäjuluwic. Cˈo jun räxquiäkˈab ri sibalaj cäjuluwic chrij ri jeˈlalaj tˈuyulibal jeˈ jas jun abaj re esmeralda. Xukujeˈ chrij ri jeˈlalaj tˈuyulibal riˈ e cˈo chi juwinak quiejeb jeˈlalaj tak tˈuyulibal chic ri e tˈuyutˈoj wi juwinak quiejeb cˈamal tak qui be ri cojonelab. Ri tataˈib qui cojom sak catzˈiak, cˈo jujun corona re kˈän puak chquijolom. Che ri nabe jeˈlalaj tˈuyulibal quel lok caypaˈ, wojojem, xukujeˈ quiäkulja. Chuwäch ri jeˈlalaj tˈuyulibal e cˈo wukub chäj ri quenicowic. E are cˈu waˈ ri wukub espíritus rech ri Dios. Chuwäch ri jeˈlalaj tˈuyulibal xukujeˈ cˈo jun mar ri jeˈ ta ne vidrio ri cuyaˈ cäcaˈy jun chupam. Pu niqˈuiajal ronojel, jawijeˈ cˈo wi ri jeˈlalaj tˈuyulibal xukujeˈ chrij ri tˈuyulibal e cˈo quiejeb ri jeˈ quepe ángeles, ri cˈo qˈuia qui wakˈäch chquiwäch xukujeˈ chquij. Ri nabe chque jeˈ cäpe jun coj. Ri ucab jeˈ cäpe jun amaˈ wacäx. Ri urox junam u caˈyebal rucˈ jun winak. Ri ucaj jeˈ cäpe jun nimalaj xic ri tajin cärapapic. Ri quiejeb awaj cˈo wakib qui xicˈ chquijujunal, nojinak cˈu ri rij xukujeˈ ri u xeˈ ri qui xicˈ che wakˈächaj. Pakˈij chi chakˈab man quetäni tä chubixic: Lokˈalaj Dios, lokˈalaj Dios, lokˈalaj Dios, ri Kajaw Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ, ri cˈo ojer, ri cˈo cämic, ri xukujeˈ cäpe na, ―quecha riˈ. Amakˈel aretak ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles cäquinimarisaj u kˈij, cäquiya u kˈij, cäquiya cˈu maltioxinic che ri Jun ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal ri xak tajin wi cˈasal pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic, are chiˈ quexuqui ri juwinak quiejeb cˈamal tak qui be ri cojonelab chuwäch ri Jun ri cˈo pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal, cäquesaj ri qui corona chuwäch ri tˈuyulibal, cäquikˈijilaj cˈut, cäquibij: Kajaw xukujeˈ ka Dios, takalic chi cänimarisax kˈij la, chi cäyiˈ kˈij la, chi cäbix che la chi cˈo nimalaj chukˈab la rumal chi lal banowinak la ronojel ri cˈolic, xak cˈu rumal ri rayibal la e cˈolic xukujeˈ xebanic, ―quecha ri e areˈ. Te cˈu riˈ xinwilo chi ri Jun ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal rucˈam jun botom wuj pa ru wiquiäkˈab, ri tzˈibtal rij xukujeˈ ru pam. Tzˈapim waˈ rucˈ wukub tˈikbal. Teˈ xinwil jun ángel ri sibalaj cˈo u chukˈab ri co xurak u chiˈ, xubij: ¿Jachin yaˈtal che chi cuchˈol apan ri tˈikbal chrij ri botom wuj, cusol cˈut? ―xchaˈ. Man cˈo tä cˈu jun. Man cˈo tä pa ri caj, man cˈo tä cho ruwächulew, man cˈo tä cˈu chuxeˈ ri ulew pa ri cˈolibal ri e cˈo wi ri cäminakib. Man cˈo tä jun ri cäcowinic cusol ri botom wuj che rilic ri cˈo chupam. Ri in cˈut sibalaj xinokˈic rumal chi man xriktaj tä jun ri yaˈtal che chi cusol ri botom wuj, cäril ri cˈo chupam, cusiqˈuij cˈu u wäch. Jun cˈu chque ri cˈamal tak qui be ri cojonelab xubij chwe: Matokˈ chic. Chawilampeˈ ri Coj rech ru tinimit ri Judá, jun chque ri rachalaxic ri ka mam David ri nim takanel ojer. Ri Areˈ chˈacaninak puwiˈ ronojel, rumal cˈu riˈ yaˈtal che chi cuchˈol apan ri wukub tˈikbal chrij ri botom wuj, cusol cˈu na waˈ, ―xcha chwe. Te cˈu riˈ xinwil jun Alaj Chij pu niqˈuiajal ronojel, jawijeˈ cˈo wi ri jeˈlalaj tˈuyulibal, chquixol ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles, xukujeˈ chquixol ri cˈamal tak qui be ri cojonelab. Ri Alaj Chij riˈ Are chacalic, pune cˈo etal chrij chi xcämisaxic, xyiˈ che sipanic cho ri Dios. Cˈo wukub ru cˈaˈ, xukujeˈ cˈo wukub u wakˈäch. Are cˈu waˈ ri wukub espíritus rech ri Dios ri e takom bi cho ronojel ruwächulew. Ri Alaj Chij cˈut, xkeb rucˈ ri Jun chic ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal ri rucˈam ri botom wuj pa ru wiquiäkˈab. Xucˈam cˈu ri botom wuj pu kˈab. Aretak xucˈam ri botom wuj, ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles xukujeˈ ri juwinak quiejeb cˈamal tak qui be ri cojonelab xexuqui chuwäch ri Alaj Chij. Conojel cˈo qui kˈojom, arpa u biˈ, xukujeˈ cucˈam jujun lak re kˈän puak nojinak che incienso. Ri incienso are ri oración ri cäcaˈn ri winak ri e rech ri Dios. Xquibixoj cˈu we cˈacˈ bix riˈ: Che la yaˈtal wi ru cˈamic ri botom wuj, quechˈol cˈu la ri tˈikbal chrij rumal chi xcämisax la, xyiˈ cˈu la che sipanic cho ri Dios. Xujlokˈ la rucˈ ri quiqˈuel la chquixol conojel qui wäch winak cho ronojel ruwächulew rech uj rech chi ri Dios, chquixol winak ri jalajoj quecaˈyic, ri jalajoj quechˈawic, chquixol cˈu winak ri jalajoj tak qui tinimit. Xujcoj la che nimak tak takanelab, che sacerdotes chupatänixic ri ka Dios. Cujtakan cˈu na puwiˈ ruwächulew. Te riˈ xincaˈyic, xinta cˈu ri qui chˈabal qˈuialaj tak ángeles ri qui sutim rij ri jeˈlalaj tˈuyulibal, qui sutim quij ri jeˈ quepe ángeles, xukujeˈ ri cˈamal tak qui be ri cojonelab. Sibalaj e qˈuia ri ángeles cˈolic chi man queajilitaj taj. Co xechˈawic, xquibij: Ri Alaj Chij ri xcämisaxic ri xyiˈ che sipanic cho ri Dios takalic cäbix che chi cˈo u takanic puwiˈ ronojel xukujeˈ chi cˈo nimalaj u kˈinomal, chi cˈo nimalaj u noˈj, xukujeˈ chi cˈo nimalaj u chukˈab. Takal cˈut chi nim quil wi, cäyiˈ u kˈij, xukujeˈ cäkˈijilaxic. Te cˈu riˈ xinto xechˈaw conojel ri e banom rumal ri Dios, ri e cˈo pa ri caj, ri e cˈo cho ruwächulew, ri e cˈo chuxeˈ ri ulew pa ri cˈolibal ri e cˈo wi ri cäminakib, ri e cˈo pa ri mar, conojel cˈu ri e cˈo pa ri cajulew, xquibij cˈut: Che ri Jun ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal xukujeˈ che ri Alaj Chij, chque ri e Areˈ takal wi chi cänimarisax qui kˈij, nim queil wi, cäyiˈ qui kˈij, takal cˈut cäbixic chi cˈo nimalaj qui chukˈab puwiˈ ronojel amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepe na, ―xechaˈ. Are cˈu ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles xquibij: ¡Jeˈ ta chel wi! ―xecha riˈ. Ri juwinak quiejeb cˈamal tak qui be ri cojonelab xexuquiˈc, xquikˈijilaj ri Jun ri man cˈo tä u cämic pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Te cˈu riˈ xinwil ri Alaj Chij xuchˈol apan ri nabe chque ri wukub tˈikbal. Xinta cˈut xchˈaw jun chque ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles. Ru chˈabal junam rucˈ jun quiäkulja, xubij cˈut: ¡Tasaˈj, chawilampeˈ! ―xcha chwe. Xincaˈyic, xinwil cˈu jun quiej sak rij, ri jun ri quiejeninak chrij rucˈam jun qˈuiäkbal chˈab pu kˈab. Te cˈu riˈ xyiˈ jun u corona. Xel cˈu bi chuchˈaquic ronojel, xutakej cˈu chˈacanic. Aretak ri Alaj Chij xuchˈol chi apan ri ucab tˈikbal, xinto xchˈaw ri ucab chque ri jeˈ quepe ángeles, xubij: ¡Tasaˈj, chawilampeˈ! ―xcha chwe. Xel lok jun quiej chic, quiäk rij. Are cˈu ri jun ri quiejeninak chrij xyiˈ takanic pu kˈab che resaxic ri utzil chquixol ri winak cho ruwächulew, rech cäquicämisala quib. Xyiˈ cˈu jun nimalaj machete che. Aretak ri Alaj Chij xuchˈol chi apan ri urox tˈikbal, xinto xchˈaw ri urox chque ri jeˈ quepe ángeles, xubij: ¡Tasaˈj, chawilampeˈ! ―xcha chwe. Xincaˈyic, xinwil cˈu jun quiej kˈek rij, ri jun ri quiejeninak chrij rucˈam jun pajbal pu kˈab. Te cˈu riˈ xinto cˈo jun ri xchˈaw lok chquixol ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles, xubij: Xa rajil quieb libra trico, xa rajil wakib libra cebada, ri puak ri cuchˈac jun ajchac che ri jun kˈij. Xak baˈ maban cˈäx che ri aceite o ri vino, ―xchaˈ. Aretak ri Alaj Chij xuchˈol chi apan ri ucaj tˈikbal, xinto xchˈaw ri ucaj chque ri jeˈ quepe ángeles, xubij: ¡Tasaˈj, chawilampeˈ! ―xcha chwe. Xincaˈyic, teˈ xinwil jun quiej kˈän rij, ri jun ri quiejeninak chrij, “Cämical” u biˈ, ternetal cˈu rumal jun ri cuqˈuexwächij ri qui cˈolibal ri cäminakib (ri cäbix “Hades” che). Te cˈu riˈ xyiˈ takanic pu kˈab puwiˈ ri ucaj u tzˈakatil ruwächulew rech queucämisaj ri winak rucˈ chˈoj, rucˈ wiˈjal, rucˈ yabil, xukujeˈ cucˈ cˈanalaj tak awaj aj pa tak juyub. Aretak ri Alaj Chij xuchˈol chi apan ri uroˈ tˈikbal, xinwil ri canimaˈ ri cojonelab ri xecämisax rumal ru tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios, e cˈolotal cˈu chuxeˈ ri taˈbal tokˈob. Ri e areˈ co xechˈawic, xquibij: Kajaw, lokˈalaj ka Dios ri jicom animaˈ la, ¿jampaˈ cäkˈat la tzij pa qui wiˈ ri winak ajuwächulew ri xujquicämisaj, cäya cˈu la rajil u qˈuexel ri ka cämical chque? ―xechaˈ. Te cˈu riˈ xyiˈ jujun sak qui kˈuˈ chquijujunal, xbix chque chi queuxlan chi na quieb oxib kˈij cˈä cätzˈakat na ri cajilbalil ri cachalal ri quecämisax na rumal ru patänixic ri Cristo, junam jas ri e areˈ. Aretak ri Alaj Chij xuchˈol chi apan ri uwak tˈikbal, xincaˈyic, teˈ xinwilo xuban jun nimalaj cäbrakan. Ri kˈij cˈut xuban kˈek ru wäch jeˈ jas jun kˈek atzˈiak, ri icˈ xuban quiäk ru wäch jeˈ ta ne quicˈ. Ri chˈimil cho ri caj xetzak lok puwiˈ ri ulew, jas cuban ri u cheˈal higos quetzak lok ri räx tak u wäch aretak cäslabisax rumal jun nimalaj quiäkikˈ. Ri caj xsach u wäch jas cuban jun wuj aretak cucˈol rib, conojel cˈu tak ri juyub, xukujeˈ conojel ri chˈakatak tak ulew ri e cˈo pa ri mar xqˈuextaj tak ri qui cˈolibal. Ri nimak tak takanelab cho ruwächulew, xukujeˈ ri nimak qui banic, ri kˈinomab, ri qui nimakil soldados, ri winak ri cˈo nimalaj quekleˈn, ri winak patäninelab xukujeˈ ri winak ri man e cˈo tä pu kˈab jun patrón, conojel xquicˈuˈ quib pa tak ri pec, xol tak ri nimak tak abaj ri e cˈo pa tak ri juyub. Xquibij cˈu chque tak ri juyub xukujeˈ chque ri nimak tak abaj: Chixtzak lok chkij, chujicˈuˈ chuwäch ri Jun ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal, xukujeˈ chuwäch ri nimalaj cˈäjisabal ka wäch ri cäpe rumal ri Alaj Chij, ―xechaˈ. Xopan cˈu ri nimalaj kˈij rech cäcˈäjisax ka wäch. ¿Jachin ta cˈu lo cäcowinic cuchˈijo? ―xechaˈ. Aretak xbantaj waˈ, teˈ xinwil quiejeb ángeles ri e tacˈatoj pa ri quiejeb u tzaˈm ruwächulew, ri qui kˈatem ri quiejeb quiäkikˈ rech man cˈo tä chi quiäkikˈ cuban puwiˈ ri ulew o puwiˈ ri mar o pa qui wiˈ tak ri cheˈ. Xukujeˈ xinwil jun ángel chic ri petinak chrelbal kˈij, rucˈam ri tˈikbal ri yoˈm che rumal ri cˈaslic Dios. We ángel riˈ co xchˈaw apan chque ri quiejeb ángeles ri yoˈm takanic pa qui kˈab chubanic cˈäx che ri ulew xukujeˈ che ri mar. Xubij chque: Miban na cˈäx che ri ulew, miban cˈäx che ri mar, miban cˈu cˈäx chque tak ri cheˈ cˈä cäcojtaj na quetal ri patänil tak re ri ka Dios rucˈ jun tˈikbal chucrusil ri qui palaj, ―xcha chque. Xinta cˈut jampaˈ ri xcoj quetal: E jun ciento rucˈ cawinak quiejeb mil ri xechaˈ chquixol conojel tak ri tinimit re Israel. E cablajuj mil xcoj quetal chque ri aj Judá, e cablajuj mil chque ri aj Rubén, e cablajuj mil chque ri aj Gad. E cablajuj mil chque ri aj Aser, e cablajuj mil chque ri aj Neftalí, e cablajuj mil chque ri aj Manasés. E cablajuj mil chque ri aj Simeón, e cablajuj mil chque ri aj Leví, e cablajuj mil chque ri aj Isacar. E cablajuj mil chque ri aj Zabulón, e cablajuj mil chque ri aj José, e cablajuj mil cˈut chque ri aj Benjamín. Aretak xbantaj waˈ, xincaˈyic, teˈ xeinwilo qˈuialaj winak qui cojom sak tak qui kˈuˈ e tacˈal cho ri jeˈlalaj tˈuyulibal chuwäch ri Alaj Chij, cucˈam cˈu jujun u xak tut pa qui kˈab. Sibalaj e qˈuia chi man cˈo tä jun cäcowin che cajilaxic, winak ri jalajoj quechˈawic, ri jalajoj quecaˈyic, ri jalajoj tak qui tinimit, conojel qui wäch winak ri e petinak cho ronojel ruwächulew. Conojel co quechˈawic, cäquibij: Rucˈ ri ka Dios ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj u tˈuyulibal, xukujeˈ rucˈ ri Alaj Chij ka rikom wi ri toˈbal kib, ―quechaˈ. Conojel cˈu ri ángeles e tacˈatoj qui sutim rij ri jeˈlalaj tˈuyulibal, qui sutim quij ri cˈamal tak qui be ri cojonelab xukujeˈ ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles. Xquimej quib cho ri jeˈlalaj tˈuyulibal, xquikˈijilaj cˈu ri Dios. Jeˈ xquibij waˈ: ¡Amén! Ri ka Dios takal che chi cänimarisax u kˈij, cäyiˈ u kˈij, cäyiˈ ri maltioxinic che, nim cˈu quil wi. Ru noˈj, ru takanic puwiˈ ronojel, ri nimalaj u chukˈab, man cˈo tä u qˈuisic ronojel waˈ amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Amén, ―xechaˈ. Te cˈu riˈ jun chque ri cˈamal tak qui be ri cojonelab xchˈawic, xutaˈ chwe: ¿Jachin tak waˈ we winak riˈ ri qui cojom sak tak qui kˈuˈ? ¿Jawijeˈ quepe wi? ―xcha chwe. Ri in xinbij che: Tat, lal etam la, ―xincha che. Ri areˈ cˈut xubij chwe: Waˈ we winak riˈ e are waˈ ri xeocˈow pa ri nimalaj cˈäxcˈol, qui chˈajom cˈu ri qui kˈuˈ, caˈnom sakloloj che pa ru quiqˈuel ri Alaj Chij. Rumal riˈ e cˈo chuwäch ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri Dios, quepatänin cˈu che ri Areˈ pakˈij chi chakˈab pa ri nimalaj rachoch Dios. Ri Jun ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj tˈuyulibal cäcˈoji na cucˈ che qui toˈic. Man cäpe tä chi na ri kˈij ri cäquirik ri numic, o ri chakiˈj chiˈ, man quecˈat tä rumal ri kˈij, man cäquinaˈ tä chi nimalaj kˈakˈ. Je riˈ, rumal chi quechajix na rumal ri Alaj Chij ri cˈo pu niqˈuiajal ri jeˈlalaj tˈuyulibal, cucˈam cˈu na qui be chiˈ u qˈuiyibal tak jaˈ ri quel wi lok joron ri cuya cˈaslemal jas ri cuban jun ajyukˈ chque ri u chij. Ri Dios cusuˈ cˈu na ronojel ri u waˈl qui wäch. Aretak ri Alaj Chij xuchˈol chi apan ri uwuk tˈikbal chrij ri wuj ri botom, craj niqˈuiaj hora riˈ man cˈo tä jas xtataj pa ri caj. Te riˈ xeinwil ri wukub ángeles ri e tacˈal chuwäch ri Dios, xyiˈ cˈu wukub tun chque. Xpe cˈu jun ángel chic ri u tzayem jun porobal incienso re kˈän puak, xtaqˈui cˈu chuwäch ri taˈbal tokˈob. Xyiˈ qˈuia incienso che rech cujach waˈ cho ri Dios junam cucˈ tak ri oración ri cäcaˈn ri winak ri e rech ri Dios puwiˈ ri taˈbal tokˈob re kˈän puak ri cˈo chuwäch ri jeˈlalaj tˈuyulibal. Xpaki cˈu ru sibel ri incienso chuwäch ri Dios ri xel bi pu kˈab ri ángel junam cucˈ tak ri oración ri cäcaˈn ri winak ri e rech ri Dios. Te cˈu riˈ xpe ri ángel, xucˈam ri porobal incienso, xunojisaj cˈu waˈ che rachak kˈakˈ ri cˈo puwiˈ ri taˈbal tokˈob, xuqˈuiäk cˈut puwiˈ ruwächulew. Xuban cˈu quiäkulja, nimalaj wojojem xtatajic, xuban caypaˈ, xukujeˈ xuban jun nimalaj cäbrakan. Te cˈu riˈ ri wukub ángeles ri cucˈam ri wukub tun xcaˈn u banic quib che rokˈisaxic ri qui tun. Aretak ri nabe ángel xrokˈisaj ru tun, cˈo sakbäch xukujeˈ kˈakˈ yujtal rucˈ quicˈ ri xeqˈuiäk puwiˈ ruwächulew. Ri urox u chˈakapil ruwächulew xcˈatic junam rucˈ ri urox mulaj chque tak ri cheˈ. Xukujeˈ ri urox mulaj che ri räx kˈayes ri e cˈo chuwäch xecˈatic. Aretak ri ucab ángel xrokˈisaj ru tun, jun jasach ri jeˈ u banic jun juyub ri cänicowic xqˈuiäk bi pa ri mar. Ri urox u tzˈakatil ri mar cˈut xuban quicˈ. Ri urox mulaj chque ri chicop ri e cˈo pa ri mar xecämic, ri urox mulaj cˈut chque ri barcos xeyojyobic. Aretak ri urox ángel xrokˈisaj ru tun, jun nimalaj chˈimil ri cänicowic jas jun nimalaj chäj xkaj lok chicaj puwiˈ ri urox mulaj chque tak ri nimaˈ, xukujeˈ ru qˈuiyibal tak jaˈ. Ri chˈimil Ajenjo u biˈ. Ri urox mulaj chque tak ri jaˈ xcaˈn cˈa. E qˈuia cˈu chque ri winak xecäm rumal ri joron rumal chi sibalaj cˈa chic. Aretak ri ucaj ángel xrokˈisaj ru tun, xuban cˈäx ri urox u tzˈakatil ri kˈij. Xukujeˈ ri icˈ xuban cˈäx ri urox u tzˈakatil. Ri urox u tzˈakatil ri chˈimil xukujeˈ xuban cˈäx. Je riˈ chi ri urox u tzˈakatil chque waˈ man xejuluw tä chic. Man xcaˈy tä ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil che ri urox u tzˈakatil ri jun kˈij rucˈ ri jun akˈab. Teˈ xinwil jun ángel cärapap pu niqˈuiajal ri caj, xukujeˈ xinto chi co cächˈawic, cubij: ¡Ay, ay, ay! ¡Tokˈob qui wäch ri winak ri e cˈo cho ruwächulew rumal ri cäquirik na aretak ri oxib ángeles chic cäcokˈisaj ri qui tun! ―xchaˈ. Ri uro' ángel xroq'isaj ru tun, xinwil k'u jun ch'imil ri tzaqinaq loq chikaj, qajinaq k'u puwi' ruwächulew. Xyi' k'u ri lawe che ri ch'imil ri', ri lawe ri jaqb'al re ri u chi' ri nimalaj jul ri sib'alaj naj u pam. Xpe ri ch'imil, xujaq ri u chi' ri nimalaj jul, xel k'u loq sib' chupam je' jas ru sib'el jun nimalaj horno. Ri sib' ri', ri xel loq pa ri nimalaj jul, xub'an q'equm che ronojel. Man q'alaj tä chi ri q'ij. Chupam ri sib' xeb'el loq sak' ri xejab'un cho ronojel ruwächulew. Ri sak' ri' xyi' ki kuinem junam jas ri ki kuinem ri ixterix ri e k'o cho ruwächulew. Xb'ix k'u chke chi mäka'n k'äx chke ri q'ayes ri k'o cho ruwächulew, chi mäka'n k'äx che jun räx tiko'n, chi mäka'n k'äx che taq ri che', xane xaq xuwi käka'n k'äx chke taq ri winaq ri man kojom tä t'iqb'al chke rumal ri Dios che ketal chukrusil ri ki palaj. Xb'ix k'u chke chi man kekikämisaj tä ri winaq, xane xaq xuwi käkiya q'axom chke job' ik'. Ri q'axom ri käkiya are junam ruk' ri q'axom ri kuna' jun winaq aretaq kätia' rumal jun ixterix. Pa taq ri q'ij ri' ri winaq qas käkitzukuj na ri kämikal, man käkiriq tä k'ut. Pune sib'alaj käkaj kekämik, ri kämikal xa kel chkiwäch. Ri sak' je' kepe kiej ri b'enam ke pa ch'oj. K'o jun jasach pa ki jolom chkijujunal ri je' jas jun corona re q'än puaq. Ri ki palaj k'ut je' käpe u palaj winaq. Ri ki wi' je' käpe u wi' ixoq. Ri ki ware k'ut je' käpe u ware koj. Ch'uqutal ri u wo ki k'ux ruk' to'b'al ib' ri je' ta ne ch'ich'. Ru jininem ri ki xik' je' jas ri ki jininem k'ia carruaje ri e chararem kumal kiej b'enam ke pa ch'oj. Ri ki je' junam ruk' ri ki je' ri ixterix, ri k'o u wi' t'ist'ik. Yo'm ki chuq'ab' chupam ri ki je' chub'anik k'äx chke ri winaq job' ik'. Ri sak' ri' k'o k'u jun ri kätaqan pa ki wi', are ri ángel ri kätaqan pa ri nimalaj jul. Ri u b'i' pa hebreo are Abadón, pa griego are Apolión. We b'i'aj ri' kel kub'ij “Sachal Wächaj”. Xok'ow ri nab'e nimalaj k'äxk'ol. Kraj chi k'u na kieb' chik. Ri uwaq ángel xroq'isaj ru tun, xinta k'u jun ri xch'aw loq chkixol ri kiejeb' ru k'a' ri ta'b'al toq'ob' re q'än puaq ri k'o chuwäch ri Dios. Xub'ij k'u che ri uwaq ángel ri ruk'am ri tun: Cheakira ri kiejeb' ángeles ri e yututal chuchi' ri nimalaj nima' Eufrates, —xcha'. Xekirtaj k'u ri kiejeb' ángeles, ri xaq keye'm jampa' kuriq ri hora, ri q'ij, ri ik', ri junab' rech kekikämisaj ri urox mulaj chke ri winaq cho ruwächulew. Xinta ri kajilab'al ri ki soldados ri e kiejeninaq chkij kiej, e are k'u kieb' ciento millones. Are je' kilik wa' ri kiej xeinwilo ri xuk'ut ri Dios chnuwäch. Ri e kiejeninaq chkij ki kojom to'b'al uwo ki k'ux re ch'ich' ri kiäq, räx, q'än käka'yik. Ri ki jolom ri kiej are je' jas ri ki jolom ri koj. Kel k'u loq q'aq', sib', xuquje' azufre pa ki chi'. Xekämisax ri urox mulaj chke ri winaq cho ruwächulew rumal we oxib' nimaq taq k'äxk'ol ri'. Are ri q'aq', ri sib', ri azufre ri xel loq pa ki chi' ri kiej. Je ri' rumal chi ri ki kuinem ri kiej ri' pa ki chi' k'o wi xuquje' chupam ri ki je'. Ri ki je' k'ut, je' kepe kumätz ri k'o ki jolom, ruk' k'u wa' käka'n k'äx chke ri winaq. Are k'u ri nik'iaj winaq chik ri man xekäm tä rumal ri nimaq taq k'äxk'ol ri', man xkiya tä kan u b'anik ri etzelal ri käka'no. Man xkiya tä k'u kan ki q'ijilaxik ri itzel taq espíritus, o ri tiox re q'än puaq, re saq puaq, re ri ch'ich' bronce, re ab'aj, o re che' ri man keka'y taj, ri man käkita taj, ri man kekowin taj keb'inik. Man xkiya tä k'u kan u b'anik ri kämisanik, ri itzinik, xuquje' ri elaq'. Man xkiya tä k'u kan u b'anik ke jas ri käka'n ri tz'i' ri xaq käkiriq kib', man k'o tä ki pixab'. Te cˈu riˈ xinwil jun ángel chic ri sibalaj cˈo u chukˈab ri xkaj lok chicaj, ri jeˈ ta ne cojom jun sutzˈ che ratzˈiak, cˈo cˈu jun räxquiäkˈab puwiˈ ru jolom. Ru palaj cäjuluwic junam rucˈ ri kˈij, ri rakan cˈut quenicowic jeˈ jas ri kˈakˈ. Rucˈam pu kˈab jun alaj botom wuj ri soltajinak. Xuya ri rakan re u wiquiäkˈab puwiˈ ri mar, are cˈu ri u mox xuya puwiˈ ri ulew. Te riˈ ri ángel co xchˈawic jas ri cuban jun coj aretak curak u chiˈ. Aretak co xchˈaw ri ángel xetataj wukub quiäkulja ri sibalaj xetililic. Te cˈu riˈ aretak xtataj ri wukub quiäkulja, xa jubikˈ man xintzˈibanic. Xinta cˈu jun ri xchˈaw lok chicaj, xubij chwe: Matzˈibaj ri xquibij ri wukub quiäkulja, man yaˈtal tä cˈu retamaxic waˈ, ―xcha chwe. Te riˈ ri ángel ri xinwilo ri tacˈal puwiˈ ri mar xukujeˈ puwiˈ ri ulew xuyac ru wiquiäkˈab chicaj. Te cˈu riˈ xuban jurar pa ru biˈ ri Jun ri man cäcäm taj, ri xbanow ri caj, ri ulew, ri mar, xukujeˈ ronojel ri cˈo chquipam, xubij cˈut: Ya xopan ri qˈuisbal kˈij, man cäbeytaj tä cˈu na, ―cächaˈ. Aretak copan ri kˈij ri cärokˈisaj ru tun ri uwuk ángel, bantajinak chi riˈ rumal ri Dios jas ru chomam u banic ri man etamtal taj, jeˈ jas ri xubij chque ri patänil tak re, ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab, ―xcha riˈ. Ri jun ri xchˈaw lok chicaj xchˈaw chi na jumul wucˈ, xubij chwe: Jat, jacˈama ri alaj botom wuj ri soltajinak, ri cˈo pu kˈab ri ángel ri tacˈal puwiˈ ri mar xukujeˈ puwiˈ ri ulew, ―xcha chwe. Xineˈ rucˈ ri ángel, xintaˈ cˈu che chi cuya ri alaj botom wuj chwe. Ri areˈ cˈut xubij chwe: Chacˈama, chatija cˈut. Sibalaj quiˈ cuban na pa ra chiˈ jeˈ jas ri u waˈl cheˈ. Aretak cˈut cäkaj bi chapam sibalaj cˈa chic cubano, ―xcha chwe. Xincˈam cˈu ri alaj botom wuj pu kˈab ri ángel, te cˈu riˈ xintijo. Aretak xintijo, sibalaj quiˈ xuban pa nu chiˈ jeˈ jas ri u waˈl cheˈ, aretak cˈut nu bikˈom chi bic sibalaj cˈa xuban chnupam. Te riˈ xbix chwe: Rajwaxic cabij chi na jumul ri cubij ri Dios chquij ri qˈuialaj tak tinimit, chquij qˈuia qui wäch winak, chquij qˈuia winak ri jalajoj quechˈawic, xukujeˈ chquij qˈuia nimak tak takanelab, ―xcha chwe. Te riˈ xyiˈ jun aj chwe ri junam rucˈ jun etäbal, xbix cˈu chwe: Chatwalijok, chawetaj cˈu ri retabalil ri nimalaj rachoch Dios, ri taˈbal tokˈob, xukujeˈ cheawajilaj janipaˈ ri quekˈijilan chilaˈ. Mawetaj cˈu ri uwoja ri cˈo chrij ri nimalaj rachoch Dios, rumal chi yoˈm waˈ chque ri winak re niqˈuiaj tinimit chic. Ri e areˈ cˈut cäquixakˈlej na ri lokˈalaj tinimit cawinak quieb icˈ. Ri in cˈut queintak na bi ri quieb nu kˈalajisanelab ri cäquitzijoj na ri nu Tzij. Mil quieb ciento rucˈ oxcˈal kˈij cäquitzijoj na ri nu Tzij, qui cojom cˈu atzˈiak re bis. We quieb kˈalajisanelab riˈ e areˈ ri quieb cheˈ re olivos, ri quieb u tacˈalibal cantela ri e yoˈm chuwäch ri Rajaw ruwächulew. We cˈo jun craj cuban cˈäx chque, ri e areˈ cäquesaj lok kˈakˈ pa qui chiˈ ri cusach qui wäch ri qui cˈulel. Je riˈ cäcämisax na apachin ri craj cuban cˈäx chque. We kˈalajisanelab riˈ cˈo takanic pa qui kˈab chutzˈapixic ri caj, rech man cäkaj tä jäb aretak tajin cäquitzijoj ru Tzij ri Dios. Xukujeˈ quecowin chubanic quicˈ che tak ri jaˈ, xukujeˈ chubanic cˈäx che ruwächulew rucˈ ronojel u wäch cˈäxcˈol janipaˈ mul ri cäcaj. Aretak cˈut quetoˈtaj chutzijoxic ru Tzij ri Dios, ri xibibalalaj awaj ri quel lok pa ri nimalaj jul ri sibalaj naj u pam cächˈojin na cucˈ, queuchˈac cˈu na, queucämisaj na. Ri qui cuerpo cäliyi na can pa tak ri be xol tak ri ja rech ri nimalaj tinimit ri xrip wi ri Kajaw Jesús, xcämisaxic. Cäbix Sodoma xukujeˈ Egipto che tak we tinimit riˈ rumal ri quetzalal ri winak. Oxib kˈij cˈut rucˈ niqˈuiaj quilitaj na ri qui cuerpos cumal winak ri jalajoj tak qui tinimit, winak ri jalajoj quecaˈyic, winak ri jalajoj quechˈawic, conojel cˈu qui wäch winak cho ronojel ruwächulew. Man cäyiˈ tä cˈu na chi quemuk ri qui cuerpo. Ri winak cho ruwächulew quequicot na rumal ri qui cämical. Cäcaˈn cˈu na nimakˈij, xukujeˈ cäquitakala na bi sipanic chbil tak quib. Je riˈ, rumal chi ri winak xquinaˈ nimalaj cˈäx rumal ri qui tzij we quieb kˈalajisanelab riˈ ri e takom lok rumal ri Dios. Aretak cˈut ocˈowinak chi ri oxib kˈij rucˈ niqˈuiaj, ri Dios xeucˈastajisaj chi na, xewalij chi cˈu na jumul. Conojel cˈu ri winak ri xeilowic sibalaj xquixej na quib. Te cˈu riˈ ri quieb kˈalajisanelab xquita Jun ri co xchˈaw lok chicaj ri xubij chque: Chixpakal lok je waˈ, ―xchaˈ. Ri e areˈ cˈut xepaki chicaj pa jun sutzˈ. Xeilitaj cˈu cumal ri qui cˈulel. Che we chanim riˈ xuban jun nimalaj cäbrakan. Are cˈu ri ulajujil ri ja re ri tinimit xewulijic, wukub mil winak cˈut xecäm rumal ri nimalaj cäbrakan. Ri winak ri xecˈasi canok sibalaj xquixej quib, xquinimarisaj cˈu u kˈij ri Dios ri cˈo chilaˈ chicaj. Xocˈow ri ucab nimalaj cˈäxcˈol, chanim cˈut cäpe na ri urox. Ri uwuk ángel xrokˈisaj ru tun, xetataj cˈut chi e cˈo ri sibalaj co xechˈaw lok chicaj ri xquibij: Ronojel takanic ri cˈo pa qui kˈab ri nimak tak takanelab ajuwächulew cˈo chic pu kˈab ri Kajaw Dios xukujeˈ pu kˈab ri u Cristo. Ri Areˈ cˈut cätakan na amakˈel pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic, ―xechaˈ. Ri juwinak quiejeb cˈamal tak qui be ri cojonelab ri e tˈuyul pa tak ri jeˈlalaj qui tˈuyulibal cho ri Dios xquimej quib chuwäch ri Areˈ, xquikˈijilaj cˈut. Xquibij: Cujmaltioxin che la, Kajaw Dios, lal riˈ ri Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ, lal riˈ ri cˈo la ojer, ri cˈo la cämic, ri xukujeˈ cäpe na la. Je riˈ, rumal chi cojom la ri nimalaj chukˈab la, cˈutum cˈu la cämic chi cˈo takanic pa kˈab la. Conojel qui wäch winak cho ronojel ruwächulew yactajinak coyowal. Xopan cˈu ri kˈij ri cäcˈäjisaj la qui wäch, xukujeˈ xopan ri kˈij ri cäkˈat la tzij pa qui wiˈ ri cäminakib. Cäya cˈu la ri tojbal que ri quepatänin che la, ri kˈalajisal tak re ri Lokˈ Pixab la, xukujeˈ ri winak ri qui jachom quib pa kˈab la, xukujeˈ ri nim cäquil wi ri biˈ la, chi nimak chi chˈutik. Xukujeˈ xopan ri kˈij ri cäsach la qui wäch ri quesachow qui wäch ri winak re ruwächulew, ―xecha riˈ. Te cˈu riˈ xjaktaj ri nimalaj rachoch Dios ri cˈo pa ri caj, xkˈalajin cˈu lok ri caxa ri cˈo pa ri rachoch Dios ri cˈolotal wi ru Trato ri Areˈ. Xuban caypaˈ, xtataj nimalaj wojojem, xuban quiäkulja. Xuban cˈu jun nimalaj cäbrakan, xukujeˈ xkaj nimalaj sakbäch. Te riˈ xilitaj jun nimalaj etal cho ri caj. Cˈo jun ixok ri chˈuktal rumal ri kˈij jeˈ ta ne ri u cojom che ratzˈiak. Cˈo ri icˈ chuxeˈ ri rakan, cojom cˈu jun corona chujolom ri e cˈo cablajuj chˈimil chrij. Ri ixok riˈ, are yawab winak chic, curak cˈu u chiˈ rumal ri kˈaxom. Rucˈ tak cˈäx cˈut tajin cäril u wäch ri ral. Te riˈ xilitaj jun cajmabal etal chic cho ri caj. Are jun nimalaj itzel cumätz quiäk rij, wukub u jolom, lajuj ru cˈaˈ cˈolic. Cˈo cˈu jujun corona pa qui wiˈ ri jujun u jolom. Rucˈ ru jeˈ xeujicˈ lok ri urox mulaj chque ri chˈimil cho ri caj, xeuqˈuiäk cˈu cho ri uwächulew. Ri nimalaj itzel cumätz riˈ xtaqˈui chuwäch ri ixok ri tajin cäril u wäch ri ral rech cutij ri ral ri ixok xuwi ta ne quilitaj u wäch. Xril cˈu u wäch jun ral ala ri ixok, ri cätakan na pa qui wiˈ conojel qui wäch winak cho ruwächulew rucˈ jun vara re chˈichˈ. Xesax cˈu bi ri ral ri ixok, xcˈam bi rucˈ ri Dios, rech cätˈuyi pa ri jeˈlalaj u tˈuyulibal. Are cˈu ri ixok xanimaj bic, xeˈ cˈu pa ri juyub ri cätzˈinowic jawijeˈ ri banom wi u banic jun cˈolibal che rumal ri Dios. Jelaˈ cˈut cätzuk wi na mil quieb cientos rucˈ oxcˈal kˈij. Te cˈu riˈ xban jun nimalaj chˈoj pa ri caj. Ri arcángel Miguel e rachiˈl ri ángeles rech ri areˈ xechˈojin rucˈ ri nimalaj itzel cumätz. Xchˈojin cˈu ri nimalaj itzel cumätz e rachiˈl ri ángeles rech ri areˈ. Man xecowin tä cˈut xechˈacan pa ri chˈoj, man xyiˈ tä cˈu chque chi quecˈoji chi pa ri caj. Xesax cˈu lok ri nimalaj itzel cumätz, ri ojer cumätz ri cäbix Itzel xukujeˈ Satanás che ru biˈ. Are cˈu waˈ ri queusub ri winak cho ronojel ruwächulew. Ri areˈ junam cucˈ ri ángeles rech ri areˈ xeqˈuiäk lok cho ruwächulew. Te cˈu riˈ xinta jun ri co xchˈaw lok chicaj ri xubij: Xopan ri kˈij ri cäkarik ru tobanic ri Dios, quetamax cˈu na chi ri ka Dios cˈo nimalaj u chukˈab, chi Areˈ cätakan na pa ka wiˈ. Cäyiˈ cˈu na takanic pu kˈab ri u Cristo. Je riˈ, rumal chi esam bi ri jun ri cuyac tzij chquij ri kachalal. Xuyac cˈu tzij chquij chuwäch ri ka Dios chi pakˈij chi chakˈab. Ri kachalal e chˈacaninak puwiˈ rumal ru quiqˈuel ri Alaj Chij, xukujeˈ rumal ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xquitzijoj. Man xquixej tä cˈu quib chuyaˈic ri qui cˈaslemal, xane xquijach quib cho ri cämical. Chixquicot baˈ iwonojel ix, ri ix cˈo pa tak ri caj. Tokˈob cˈu i wäch ix, ri ix cˈo cho ruwächulew xukujeˈ ri ix cˈo pa ri mar, rumal chi ri Itzel kajinak bi iwucˈ rucˈ nimalaj oyowal, retam cˈut chi xak quieb oxib kˈij chic cäcanaj che, ―xcha ri jun ri xchˈaw lok chicaj. Aretak ri nimalaj itzel cumätz xrilo chi xqˈuiäk lok cho ruwächulew, xuchap rokataxic ri ixok ri rilom u wäch ri ral ala. Are cˈu ri ixok xeyiˈ che quieb nimak tak u xicˈ jeˈ jas ri u xicˈ jun nimalaj xic rech cäcowinic cärapap bic, queˈ pa ri u cˈolibal pa tak juyub ri cätzˈinowic, naj che ri cumätz. Chilaˈ cˈut cätzuk wi na oxib junab rucˈ ri niqˈuiaj. Ri nimalaj itzel cumätz xresaj lok joron pu chiˈ chubanic jun nimaˈ rech cäcˈam bi ri ixok rumal ri jaˈ. Ri ulew cˈut xutoˈ ri ixok. Xujak rib ri ulew, xubikˈ cˈu bi ri joron ri xresaj lok ri nimalaj itzel cumätz pu chiˈ. Rumal riˈ ri nimalaj itzel cumätz xyactaj royowal chrij ri ixok. Xeˈ cˈut, xchˈojin cucˈ ri niqˈuiaj ralcˈual ri ral ri ixok, ri queniman chque ru takanic ri Dios, ri qui jiquibam canimaˈ chrij ri Kas Tzij ri xukˈalajisaj ri Jesucristo. Xintaqˈui in chuchiˈ ri mar, xinwil cˈut xel lok pa ri mar jun xibibalalaj awaj ri cˈo wukub u jolom, lajuj cˈu ru cˈaˈ. E cˈo jujun corona pa qui wiˈ ri jujun ru cˈaˈ. Chque tak ru jolom e cˈo jujun biˈaj ri sibalaj äwas qui bixic waˈ chuwäch ri Dios. Ri xibibalalaj awaj riˈ ri xinwilo jeˈ cäpe jun balam, ri rakan cˈut e junam rucˈ ri rakan jun oso, ri u chiˈ junam rucˈ ri u chiˈ jun coj. Ri nimalaj itzel cumätz xuya ru chukˈab che xukujeˈ ri jeˈlalaj u tˈuyulibal. Xukujeˈ xuya ri nimalaj u takanic pu kˈab. Jun chque ru jolom ri xibibalalaj awaj riˈ cˈo jun nimalaj soctajinak che jeˈ ta ne ri xa jubikˈ man cäcämic. Xcunataj cˈu ru soctajic ri cuya cämical, je riˈ chi conojel ri winak cho ruwächulew sibalaj xquicajmaj, xquiterenej cˈu ri xibibalalaj awaj. Ri winak xquikˈijilaj ri nimalaj itzel cumätz rumal chi u yoˈm takanic pu kˈab ri xibibalalaj awaj, xukujeˈ xquikˈijilaj ri xibibalalaj awaj, xquibij cˈut: ¿Jachin ta lo jun ri junam rucˈ we xibibalalaj awaj riˈ? ¿Jachin ta cˈu ri cäcowinic cächˈojin rucˈ? ¡Man cˈo taj! ―xechaˈ. Xukujeˈ xyiˈ che ri xibibalalaj awaj chi cubij tak tzij re nimal, ri äwas qui bixic chrij ri Dios. Xukujeˈ xyiˈ che chi cätakan cawinak quieb icˈ. Jeˈ cˈu xubano. Xubij cˈäxalaj tak tzij chrij ri Dios, xukujeˈ xubij ri äwas u bixic chrij ru biˈ, chrij ri lokˈalaj rachoch Dios, xukujeˈ chquij ri e cˈo chilaˈ chicaj. Xukujeˈ xyiˈ che chi cächˈojin cucˈ ri winak ri e rech ri Dios cˈä queuchˈac na. Xukujeˈ xyiˈ takanic pu kˈab chi cätakan pa qui wiˈ conojel qui wäch winak cho ruwächulew, winak ri jalajoj tak qui tinimit, winak ri jalajoj quechˈawic, xukujeˈ winak ri jalajoj quecaˈyic. We xibibalalaj awaj riˈ xkˈijilax cumal conojel ri winak ri e cˈo cho ruwächulew, conojel ri winak ri tzaretak xban ri cajulew man tzˈibtal tä ri qui biˈ pa ri wuj re cˈaslemal ri cˈo rucˈ ri Alaj Chij ri xcämisaxic. We cˈo jun ru jiquibam ranimaˈ chutatabexic ri nu tzij, chutatabej baˈ ri quinbij. Ri winak ri quequichap bi niqˈuiaj winak chic, ri e areˈ cˈut quechap na bic xukujeˈ. Ri winak ri cäquicämisaj niqˈuiaj winak chic rucˈ machete, ri e areˈ cˈut quecämisax na rucˈ machete xukujeˈ. Rumal riˈ ri winak ri e rech ri Dios rajwaxic cäquichajij paciencia xukujeˈ rajwaxic chi kas quecojon che ri Dios. Te riˈ xinwil jun xibibalalaj awaj chic ri xel lok pa ri ulew. Ri jun riˈ cˈo quieb ru cˈaˈ ri jeˈ cäpe ru cˈaˈ chij. Are cˈu ri cächˈawic jeˈ cächˈaw jun nimalaj itzel cumätz. Ri takanic ri cˈo pu kˈab ri xibibalalaj awaj riˈ are jeˈ jas ri cˈo rucˈ ri nabe awaj. Chuwäch cˈu ri nabe xibibalalaj awaj xubano chi ri uwächulew xukujeˈ conojel ri winak ri e cˈo cho ruwächulew cäquikˈijilaj ri nabe xibibalalaj awaj ri xcunataj che ru soctajic ri xa jubikˈ man xcäm tä rumal. Xukujeˈ xuban nimak tak etal ri cajmabal, je riˈ chi xcowinic xukasaj lok kˈakˈ chicaj cho ruwächulew chquiwäch ri winak. Rumal cˈu ri cajmabal tak etal ri xyiˈ che chi cuban chuwäch ri nabe xibibalalaj awaj, xeusub ri winak ri e cˈo cho ruwächulew. Xeutak cˈu chubanic jun u wächbal ri nabe xibibalalaj awaj ri pune xsoc che machete, xcˈasi cˈut. Xyiˈ che ri ucab xibibalalaj awaj chi cuya u cˈaslemal ru wächbal ri nabe xibibalalaj awaj, rech cäcowinic cächˈawic, xukujeˈ queucämisaj jachin tak ri man quekˈijilan tä che. Man xak xuwi tä waˈ, xane xukujeˈ xubano chi conojel ri winak coc quetal che ri qui kˈab re ru wiquiäkˈab o chucrusil ri qui palaj chi acˈalab, chi riˈjab, chi kˈinomab, chi mebaˈib, xukujeˈ ri winak ri e cˈo pu kˈab jun patrón o winak ri man cˈo tä qui patrón. Man cˈo tä cˈu jun winak cuyaˈ cälokˈomic o cäcˈayinic we man cojom retal o man cojom tä ru biˈ ri xibibalalaj awaj chrij o ri rajilbalil ru biˈ. Waral kˈalaj wi chi rajwaxic ri etamanic. Jachin ri cˈo u noˈj, chuchˈobo ri rajilbalil ri xibibalalaj awaj. Are rajilbalil jun winak. Ri rajilbalil are wakib ciento rucˈ oxcˈal wakib. Te riˈ xincaˈyic, xinwil ri Alaj Chij chacal puwiˈ ri juyub Sión. E rachiˈl jun ciento rucˈ cawinak quiejeb mil winak ri tzˈibtal ru biˈ ri Alaj Chij chucrusil ri qui palaj, xukujeˈ ru biˈ ru Tat ri Alaj Chij. Xinta cˈut cˈo jun wojojem ri xpe chicaj ri junam rucˈ ru chojojem qˈuia nimaˈ, jeˈ ta cˈu ne ru tililem jun nimalaj quiäkulja. Ri wojojem riˈ junam rucˈ ri rokˈebal qˈuia arpas ri tajin cäquikˈojomaj ri ajkˈojomab. Tajin cˈu cäquibixoj jun cˈacˈ bix chuwäch ri jeˈlalaj tˈuyulibal xukujeˈ chquiwäch ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles, xukujeˈ chquiwäch ri cˈamal tak qui be ri cojonelab. Man cˈo tä cˈu jun cäcowinic cäretamaj ri bix riˈ, xane xak xuwi ri jun ciento rucˈ cawinak quiejeb mil winak chquixol ri winak ajuwächulew ri xquirik ru tobanic ri Dios. E are tak waˈ ri man xcaˈn tä ri nimalaj mac ri äwas u banic cucˈ tak ixokib, chˈajchˈoj ri qui cˈaslemal, qui terenem cˈu ri Alaj Chij apawijeˈ chiˈ ri queˈ wi. Xquirik ru tobanic ri Dios chquixol ri winak rech quecˈoji che nabe tak sipanic ri cäyiˈ cho ri Dios jeˈ jas jun sipanic re cosech, xukujeˈ cho ri Alaj Chij. Man cäriktaj tä jun banal tzij chquixol, xane chˈajchˈoj ri canimaˈ cho ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri Dios. Te cˈu riˈ xinwil jun ángel chic ri tajin cärapap pu niqˈuiajal ri caj, rucˈam ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio ri man cˈo tä u qˈuisic rech cutzijoj waˈ chque ri winak ri e cˈo cho ruwächulew, conojel qui wäch winak, winak ri jalajoj quecaˈyic, ri jalajoj quechˈawic, xukujeˈ ri jalajoj tak qui tinimit. Co xchˈawic, xubij: Chixej iwib cho ri Dios, nim chiwila wi, chiya cˈu u kˈij, rumal chi xopan ri kˈij aretak ri Areˈ cukˈat tzij pa qui wiˈ ri winak. Chikˈijilaj ri xbanow ri caj, ri ulew, ri mar, xukujeˈ ru qˈuiyibal tak jaˈ. Te cˈu riˈ xteri chi lok jun ángel chic ri xubij: ¡Xwulijic, ya xwulij ri nimalaj tinimit Babilonia! Je riˈ, rumal chi u kˈabarisam conojel qui wäch winak cho ruwächulew rucˈ ru vino ri sibalaj cˈo u chukˈab re ri mac ri sibalaj äwas u banic ri sachinak u cˈux rumal, ―xcha ri ángel. Te cˈu riˈ xteri chi lok jun urox ángel chic ri co xchˈawic, xubij: We cˈo jun cukˈijilaj ri xibibalalaj awaj xukujeˈ ru wächbal, cuya cˈu rib chi coc ri retal ri xibibalalaj awaj chucrusil u palaj o che ru kˈab, ri winak riˈ cutij na re ri vino rech ri nimalaj cˈäjisabal wächaj ri cuya na ri Dios, ri man cˈo tä jas yujtal rucˈ, xane sibalaj cˈo u chukˈab, ri kˈijom pa ri vaso rech ri nimalaj royowal. Cäban na cˈäx che rucˈ kˈakˈ, xukujeˈ rucˈ azufre chquiwäch ri ángeles rech ri Dios xukujeˈ chuwäch ri Alaj Chij. Ru sibel ri cˈäxcˈol ri curiko cäbukuw na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Man cˈo tä cˈu uxlanem pakˈij o chakˈab chque ri winak ri quekˈijilan ri xibibalalaj awaj, xukujeˈ ru wächbal, o ri cäquiya quib chi coc ri retal ru biˈ chque. Rumal riˈ ri winak ri e rech ri Dios, ri quequinimaj tak ru takanic, xukujeˈ jicom ri canimaˈ chrij ri Jesús, rajwaxic cäquichajij paciencia. Te cˈu riˈ xinta jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij chwe: Chatzˈibaj we tzij riˈ: “Cämic cächaptaj bic, utz que ri quecämic, ri xecojon bi che ri Kajaw Jesús,” ―xchaˈ. Jeˈ, je riˈ, ―cächa ri Lokˈalaj Espíritu. Rumal chi queuxlan na che ri qui chac. Ronojel cˈu ri utzil ri caˈnom man cäsach tä riˈ, xane cäkˈalajin na waˈ cucˈ chilaˈ. Te cˈu riˈ xincaˈyic, xinwil jun sutzˈ ri sibalaj sak. Tˈuyul Jun puwiˈ ri sutzˈ ri junam rucˈ ru cˈojol jun winak. Cojom cˈu jun u corona re kˈän puak, rucˈam jun ixjos pu kˈab ri sibalaj cˈo u pu chiˈ. Xel cˈu lok jun ángel chic pa ri nimalaj rachoch Dios ri xurak u chiˈ chuchˈabexic ri Jun ri tˈuyul puwiˈ ri sutzˈ, xubij cˈu che: Cojo la ri ixjos la, mulij cˈu la ri cosech, rumal chi ya xopan ri kˈij. Ronojel qui wäch ri ticoˈn cho ruwächulew e areˈ utz chic, ―xcha che. Ri Jun cˈut ri tˈuyul puwiˈ ri sutzˈ xrocˈowisaj ri rixjos puwiˈ ruwächulew, xumulij ri cosech ri cˈo cho ruwächulew. Te cˈu riˈ xel chi lok jun ángel chic pa ri nimalaj rachoch Dios ri cˈo pa ri caj. Ri areˈ xukujeˈ rucˈam jun ixjos ri sibalaj cˈo u pu chiˈ. Xukujeˈ xel chi lok jun ángel chic rucˈ ri taˈbal tokˈob ri cˈo takanic pu kˈab puwiˈ ri kˈakˈ. Co xurak u chiˈ chuchˈabexic ri ángel ri rucˈam ri ixjos ri sibalaj cˈo u pu chiˈ, xubij che: Chacojo ri awixjos ri sibalaj cˈo u pu chiˈ. Cheakˈata ri jutak tzayaj uva che ri qui cheˈal, ri e tiquitoj cho ruwächulew, rumal chi e chakˈ chic, ―xcha che. Ri ángel cˈut xrocˈowisaj ri rixjos puwiˈ ruwächulew, xeumol cˈu ri uvas ri e cˈo cho ruwächulew, te cˈu riˈ xeuqˈuiäk pa jun nimalaj cˈolibal jawijeˈ ri quepitzˈ wi. Are waˈ quel cubij ri nimalaj cˈäjisabal wächaj ri cuya ri Dios. Ri uvas chrij ri tinimit xepitzˈ wi. Pa ri cˈolibal ri xepitzˈ wi xel lok nimalaj quicˈ ri xopan akˈan pa tak ri jicˈbal ri qui chiˈ ri quiej, xukajbej cˈu oxib ciento kilómetros. Xinwil chi jun nimalaj etal chic cho ri caj ri sibalaj cajmabal u banic. Xeinwil wukub ángeles ri cucˈam ri wukub qˈuisbal tak cˈäxcˈol. Rucˈ cˈu waˈ cäqˈuis u tzaˈm ri nimalaj royowal ri Dios. Xukujeˈ cˈo ri xinwilo ri jeˈ u banic jun mar re vidrio ri cäcowin cäcaˈy jun chupam ri yujtal rucˈ kˈakˈ. Chuchiˈ cˈu ri mar riˈ re vidrio e tacˈatoj wi ri e chˈacaninak puwiˈ ri xibibalalaj awaj, puwiˈ ru wächbal, xukujeˈ puwiˈ ri jun ri xyiˈ jun ajilabal che ru biˈ. Cucˈam cˈu jujun qui kˈojom arpas qui biˈ ri yoˈm chque rumal ri Dios. Cäquibixoj cˈu ru bix ri ka mam Moisés ri patänil re ri Dios, ru bix ri Alaj Chij ri cubij: Sibalaj nim, xukujeˈ cajmabal ronojel ri banom la, Kajaw Dios, ri cˈo ronojel u wäch chukˈab ucˈ la. E jicom xukujeˈ e kas tzij ru beyal ri chomanic la, lal riˈ Nimalaj Takanel pa qui wiˈ conojel qui wäch winak cho ruwächulew. ¿Jachin ta ri mat cuxej rib chuwäch la, nimalaj Kajaw? ¿Jachin ta ri mat cunimarisaj kˈij la? Xuwi cˈu ri lal, lal lokˈalaj ka Dios. Conojel qui wäch winak cho ruwächulew quepe na che kˈijilaxic la. Je riˈ, rumal chi quilom chi jicom animaˈ la chubanic ronojel, ―cächa ri bix. Te cˈu riˈ xincaˈyic, xinwil cˈut xjakjob ru chiˈ ri Lokˈalaj Rachoch Dios ri cˈo pa ri caj, ri Lokˈalaj Ja ri cˈolotal wi ri tzˈalam tak abaj re ru Pixab ri Dios. Chupam cˈu ri Lokˈalaj Rachoch Dios xebel wi lok ri wukub ángeles ri cucˈam ri wukub cˈäxcˈol. Qui cojom chˈajchˈoj atzˈiak re lino ri cäjuluwic, ximital jujun pas re kˈän puak cho qui cˈux. Te cˈu riˈ jun chque ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles xuya wukub lak re kˈän puak chque ri wukub ángeles chquijujunal. E nojinak cˈu ri lak che ri nimalaj cˈäjisabal wächaj ri cuya ri ka Dios ri man cäcäm taj ri cˈasal pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Xnoj cˈu ri Lokˈalaj Rachoch Dios che sib rumal ri nimalaj u kˈij ri Dios xukujeˈ rumal ri nimalaj u chukˈab. Man cˈo tä cˈu jun ri cuyaˈ coc bi chupam cˈä cäqˈuis na ri wukub cˈäxcˈol ri cucˈam ri wukub ángeles. Te cˈu riˈ xinta jun ri co xchˈaw lok pa ri Lokˈalaj Rachoch Dios, ri xubij chque ri wukub ángeles: ¡Jix baˈ! Jijamij puwiˈ ruwächulew ri nimalaj cˈäjisabal wächaj ri cuya ri Dios ri cˈo pa tak ri wukub lak, ―xchaˈ. Xeˈ ri nabe ángel, xujamij puwiˈ ruwächulew ri cˈo pa ru lak. Conojel cˈu ri winak ri cˈo ri retal ri xibibalalaj awaj chque, ri xukujeˈ cäquikˈijilaj ru wächbal, xel lok jun itzel chˈaˈc chquij ri sibalaj cäkˈakˈanic. Ri ucab ángel xujamij puwiˈ ri mar ri cˈo pa ru lak. Xuban cˈu quicˈ ri joron re ri mar, jeˈ ta ne ru quiqˈuel jun cäminak. Conojel cˈu ri e cˈaslic ri e cˈo pa ri mar xecämic. Ri urox ángel xujamij ri cˈo pa ru lak puwiˈ tak ri nimaˈ, xukujeˈ puwiˈ ru qˈuiyibal tak jaˈ, xuban cˈu quicˈ tak ri jaˈ. Te cˈu riˈ xinto xubij ri ángel rech tak ri jaˈ: Ri lal jicom animaˈ la rumal chi je waˈ banom la chukˈatic tzij, Kajaw, lokˈalaj ka Dios, lal riˈ ri cˈo la cämic, xukujeˈ xcˈoji la ojer. Je riˈ, rumal chi we winak riˈ qui cämisam ri winak ri qui jachom quib pa kˈab la, xukujeˈ qui cämisam ri kˈalajisal tak re ri Lokˈ Pixab la. Cämic cˈut yoˈm la quicˈ chque pa tijic rumal chi je waˈ ri takal chque, ―xchaˈ. Xukujeˈ xinta jun ri xchˈaw lok rucˈ ri taˈbal tokˈob ri xubij: Jeˈ, Kajaw, ka Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab ucˈ la, kas tzij xukujeˈ kas jicom banom la chukˈatic tzij pa qui wiˈ, ―xchaˈ. Ri ucaj ángel xujamij ri cˈo pa ru lak puwiˈ ri kˈij, xyiˈ cˈu u chukˈab ri kˈij che qui poroxic ri winak rucˈ ru kˈakˈal. Conojel cˈut sibalaj xecˈatic. Pune ta je riˈ, man xquiqˈuex tä ri canimaˈ, ri qui chomanic, man xquiya tä cˈu u kˈij ri Dios, xane xa xquibij tzij ri äwas u bixic chrij ri Dios ri cˈo u takanic pa qui wiˈ tak we cˈäxcˈol riˈ. Ri uroˈ ángel xujamij ri cˈo pa ru lak puwiˈ ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri xibibalalaj awaj, xkˈekumar cˈu ronojel ri tinimit ri cätakan wi. Ri winak cˈut xquitiaˈ ri cakˈ rumal ri kˈaxom. Pune je riˈ man xquiya tä can u banic ri etzelal ri tajin cäcaˈno, xane xa xquibij tzij ri äwas u bixic chrij ri ka Dios ri cˈo chilaˈ chicaj rumal ri qui kˈaxowem xukujeˈ rumal ri chˈaˈc ri cˈo chquij. Ri uwak ángel xujamij ri cˈo pa ru lak puwiˈ ri nimalaj nimaˈ Eufrates. Xtzaj cˈu ri joron re ri nimaˈ rech cuyaˈ cäban jun be chque ri nimak tak takanelab ri quepe pa ri relbal kˈij. Te cˈu riˈ xinwilo chi pu chiˈ ri nimalaj itzel cumätz, pu chiˈ ri xibibalalaj awaj, xukujeˈ pu chiˈ ri jun ri cuban che rib chi kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xebel lok oxib itzel tak espíritus ri jeˈ quepe ixtutzˈ. E are itzel tak espíritus waˈ ri cäcaˈn cajmabal tak etal, quebel cˈu bi che qui mulixic conojel tak ri nimak tak takanelab re ruwächulew che ri nimalaj chˈoj re ri nimalaj u kˈij ri ka Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ. “¡Chitampeˈ! Ri in quinpe na jeˈ jas ru petic jun elakˈom, man quinaˈ tä cˈut. Utz re ri man cäwar taj, ri coc il che ri ratzˈiak, rech man cächˈani tä canok, quel cˈu u qˈuixbal chquiwäch ri winak,” ―cächa ri Jesús. Ri itzel tak espíritus xequimulij cˈu ri nimak tak takanelab pa ri lianic ri u biˈ Armagedón pa ri chˈabal hebreo. Ri uwuk ángel xujamij ri cˈo pa ru lak pa ri quiäkikˈ, cˈo cˈu Jun ri co xchˈaw lok pa ri Lokˈalaj Rachoch Dios ri cˈo pa ri caj, kas rucˈ ri jeˈlalaj tˈuyulibal xchˈaw wi lok, xubij: Ya xbantajic, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ xuban tak caypaˈ, wojojem, xukujeˈ quiäkulja. Ruwächulew xslabisax rumal jun nimalaj cäbrakan. We cäbrakan riˈ sibalaj nim na chquiwäch ri niqˈuiaj cäbrakan ri u banom tzaretak e cˈo winak cho ruwächulew. Ri nimalaj tinimit Babilonia xutas rib, xuban oxib. Conojel cˈu ri tinimit ri e cˈo cho ruwächulew xewulijic. Man xsach tä cˈu ri nimalaj tinimit Babilonia che ri Dios, xane xubano chi xunaˈ ri nimalaj cˈäx re ri cˈäjisabal u wäch ri xutak lok chrij rumal ri nimalaj royowal ri Areˈ. Conojel ri chˈäkatak tak ulew ri e cˈo pa ri mar xukujeˈ tak ri juyub xsach qui wäch. Xukujeˈ xkaj lok chicaj pa qui wiˈ ri winak nimak tak sakbäch ri xa jubikˈ man quepajan jujun quintal chquijujunal, ri winak cˈut xquibij ri äwas u bixic chrij ri Dios rumal ri cˈäxcˈol re ri sakbäch, rumal chi are jun cˈäjisabal wächaj ri sibalaj nim na. Te cˈu riˈ xpe jun chque ri wukub ángeles ri cucˈam ri wukub lak, xubij cˈu chwe: Tasaˈjmpeˈ, quincˈut cˈu na chawäch ru cˈäjisaxic u wäch ri nimalaj itzel ixok, ri nimalaj tinimit ri tˈuyul pa qui wiˈ tak ri mar, ―xchaˈ. Ri nimak tak takanelab re ruwächulew caˈnom rucˈ ri ixok xa jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, xukujeˈ ri winak ri e cˈo cho ruwächulew e kˈabarinak rucˈ ru vino ri sibalaj cˈo u chukˈab re ri mac ri sibalaj äwas u banic ri sachinak qui cˈux rumal. Te cˈu riˈ, chupam ri xcˈut chnuwäch rumal ri Lokˈalaj Espíritu, ri ángel xinucˈam bi pa ri juyub ri cätzˈinowic. Chilaˈ cˈut xinwil wi jun ixok tˈuyul puwiˈ jun xibibalalaj awaj quiäk rij, ri tzˈibtal ronojel ri rij che tak biˈaj ri sibalaj äwas qui bixic chrij ri Dios. Ri awaj riˈ cˈo wukub u jolom, cˈo cˈu lajuj ru cˈaˈ. We ixok riˈ u cojom atzˈiak ri quieb u wäch cäcaˈyic, morada xukujeˈ quiäk. Wiktal rucˈ kˈän puak, cucˈ tak abaj ri pakal cajil, xukujeˈ cucˈ perlas. Rucˈam jun vaso re kˈän puak pu kˈab ri nojinak che ronojel u wäch ri man utz taj, xukujeˈ ri u tzˈilol ri nimalaj mac ri u banom ri sibalaj äwas u banic, jeˈ jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Tzˈibtal cˈu jun biˈaj chucrusil ru palaj ri ixok ri man cˈo tä jun cächˈobowic. Are waˈ ri biˈaj: “Ri nimalaj Babilonia, qui nan ri itzel tak ixokib, xukujeˈ conojel ri itzel tak winak ri e cˈo cho ruwächulew,” ―cuchixic. Te riˈ xinwilo chi ri ixok kˈabarinak rumal ru tijic ri qui quiqˈuel ri winak ri e rech ri Dios, xukujeˈ rumal ru tijic ri qui quiqˈuel ri e cämisam rumal chi xquitzijoj ronojel ri xuban ri Jesús. Aretak xinwilo, sibalaj xincajmaj waˈ. Te cˈu riˈ xubij ri ángel chwe: ¿Jas che sibalaj a cajmam awib? Quinkˈalajisaj na chawäch ri man etamtal taj chrij we ixok riˈ, xukujeˈ chrij ri xibibalalaj awaj ri cämowinak bic, ri cˈo wukub u jolom, ri xukujeˈ cˈo lajuj ru cˈaˈ. Ri xibibalalaj awaj ri xawilo are waˈ ri xcˈoji na, cämic cˈut man cˈo tä chic. Pune ta ne je riˈ quel cˈu na lok pa ri nimalaj jul ri sibalaj naj u pam aretak mäjok queˈ pa ri qˈuisbal cämical. Ri winak ri e cˈo cho ruwächulew, ri man tzˈibtal tä ri qui biˈ pa ri wuj re cˈaslemal tzaretak xban ruwächulew, cäquicajmaj na aretak cäquil ri xibibalalaj awaj ri xcˈoji na, ri man cˈo tä chi cˈut, ri cäpe chi cˈu na jumul chic, ―xcha chwe. Waral cˈo wi jun chomanic chque ri quecowinic quechˈobonic. Ri wukub jolomaj quel cubij wukub juyub. Pa qui wiˈ cˈu waˈ tˈuyul wi ri ixok. Ri wukub jolomaj xukujeˈ quel cubij wukub nimak tak takanelab. Job chque we takanelab riˈ xsach qui wäch waˈ. Jun chque tajin cätakan cämic, ri jun chi cˈut cˈä mäjaˈ cäpetic. Aretak cäpe ri qˈuisbal takanel, man naj tä cˈu na cätakanic. Ri xibibalalaj awaj ri xcˈoji na, ri man cˈo tä chic, are ri u wajxak takanel. Ri areˈ jun cucˈ ri wukub. Benam cˈu re waˈ pa ri qˈuisbal cämical. Ri lajuj u cˈaˈ ri xawilo, e are lajuj nimak tak takanelab waˈ ri cˈä mäjaˈ cäquichap takanic. Cäyiˈ cˈu na takanic pa qui kˈab rech quetakan pa qui wiˈ ri winak jun hora, junam rucˈ ri xibibalalaj awaj. We lajuj nimak tak takanelab riˈ junam ri qui chomanic, cäquiya cˈu na ri qui chukˈab xukujeˈ ri qui takanic che ri xibibalalaj awaj. Quechˈojin na rucˈ ri Alaj Chij, quechˈactaj cˈu na rumal ri Alaj Chij junam cucˈ ri e cˈo rucˈ. Je riˈ, rumal chi ri Alaj Chij are Cajaw ri ajawib, xukujeˈ are Nim Takanel pa qui wiˈ conojel ri nimak tak takanelab. Ri e cˈo rucˈ e siqˈuital waˈ rumal ri Dios, xukujeˈ e chaˈtalic, jicom cˈu ri canimaˈ. Xukujeˈ xubij ri ángel chwe: Ri nimak tak mar ri xeawilo, ri tˈuyul wi ri itzel ixok pa qui wiˈ, are quel cubij waˈ chi e conojel qui wäch winak, e winak ri jalajoj quecaˈyic, e winak ri jalajoj tak qui tinimit, e winak ri jalajoj quechˈawic. Ri lajuj u cˈaˈ ri e cˈo che ri xibibalalaj awaj ri xawilo, cäquetzelaj na u wäch ri itzel ixok, cäquiya cˈu na canok u tuquiel, cäquichˈanaba na canok. Cäquitij na ru tijol, cäquiporoj cˈu na ru bakil pa kˈakˈ. Ri Dios yoˈwinak pa canimaˈ ri lajuj takanelab riˈ chi cäcaˈno jachique ri craj ri Areˈ, chi cäjunamataj ri qui chomanic chuyaˈic takanic pu kˈab ri xibibalalaj awaj, cˈä cäbantaj na ronojel ru bim ri Dios. Ri ixok ri xawilo, are waˈ ri nimalaj tinimit ri cätakan pa qui wiˈ ri nimak tak takanelab ajuwächulew, ―xcha ri ángel chwe. Te cˈu riˈ xinwil jun ángel chic ri tajin cäkaj lok chicaj, cˈo cˈu nimalaj takanic pu kˈab. Ru juluwem xuya sakil cho ronojel ruwächulew. Co xchˈawic, xubij: ¡Xwulijic! Ya xwulij ri nimalaj tinimit Babilonia. Cojom chi waˈ che cachoch itzel tak espíritus. Are qui jul ronojel qui wäch itzelalaj tak espíritus chic, xukujeˈ are qui soc cˈäx tak chicop ajuwocaj ri tzel queilitajic. Je riˈ, rumal chi ronojel qui wäch winak cho ruwächulew e kˈabarinak rumal ru tijic ri vino re ri nimalaj mac ri cubano. Xukujeˈ ri nimak tak takanelab re ruwächulew jeˈ caˈnom rucˈ ri ixok jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab. Ri ajcˈayib cˈut ri e cˈo cho ruwächulew e kˈinomarinak rumal chi ri nimalaj tinimit Babilonia sibalaj ocˈowinak u wiˈ ri u rayibal chque ronojel u wäch tak jastak, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ xinta chi Jun ri xchˈaw lok chicaj ri xubij: Chixel lok pa we tinimit riˈ, winak ri ix wech in, rech man quiban tä iwe ri mac ri cäban pa we tinimit riˈ, rech man quirik tä cˈu iwe ri nimak tak cˈäx ri quepe na puwiˈ. Xak cˈu u mulim rib ru mac, opaninak cˈä chicaj, naˈtal cˈu ronojel waˈ ri retzelal che ri Dios. Chibana che ri areˈ jas ru banom ri areˈ chque niqˈuiaj chic, chiya u camul ri rajil u qˈuexel che ri areˈ jas ri u banom chiwe. Chiyujaj ri cutijo, ri sibalaj cˈäx na u tijic waˈ chuwäch ri xuya ri areˈ chque niqˈuiaj chic, chiya cˈu waˈ che. Chiya cˈäxcˈol che, xukujeˈ bis, jas ru nimal ri nimarisan ib ri xqˈuiy pa ranimaˈ, xukujeˈ jas ri nimalaj u rayibal chque qˈuia tak jastak. Xubij cˈu pa ranimaˈ: “Ri in, in tˈuyul waral jeˈ jas jun ixok nim takanel, man in malcaˈn taj, man cˈo tä cˈu cˈäx quinrik na,” ―cächaˈ. Rumal riˈ xa pa jun kˈij quepe na ronojel ru cˈäxcˈol puwiˈ. Cäpe na cämical, cäpe na bis, xukujeˈ wiˈjal. Cäporox cˈu na rucˈ kˈakˈ. Je riˈ, rumal chi ri Dios sibalaj cˈo u chukˈab, ri Kajaw Dios ri u kˈatom tzij puwiˈ chi cäcˈäjisax u wäch. Ri nimak tak takanelab re ruwächulew ri xcaˈn rucˈ areˈ jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, ri xquiya quib chutzucuxic rucˈ areˈ ri qˈuia jastak ri xquirayij, quebokˈ na, cäquirak cˈu qui chiˈ aretak cäquil ru sibel ri kˈakˈ re ru poroxic. Naj quetaqˈui wi na che rumal ri qui xibriquil. Sibalaj cäquixej na quib che ri nimalaj cˈäjisabal u wäch ri tajin curiko, cäquibij cˈu na: ¡Ay! ¡Tokˈob a wäch, nimalaj tinimit Babilonia, tinimit ri nim u kˈij! Xak teˈtalic xpe ri cˈäx pa wiˈ, xcˈäjisax cˈu a wäch, ―quecha na. Ri ajcˈayib ri e cˈo cho ruwächulew xukujeˈ quebokˈ na, cäquirak cˈu na qui chiˈ che we tinimit, rumal chi man cˈo tä chi na jachin ri cälokˈow ri jastak ri cäquiqˈuiyij. Ri cäquiqˈuiyij are ri kˈän puak, ri sak puak, ri abaj ri pakal rajil, ri perlas, ri manta re lino ri cocˈ u wäch, ri manta re xela, ri manta morada, xukujeˈ ri manta ri sibalaj quiäk u wäch. Cäquiqˈuiyij cˈu tak cheˈ ri quecˈocˈotic, jastak re marfil, re cheˈ ri pakal cajil, re ri chˈichˈ bronce, re xak chˈichˈ, xukujeˈ jastak re mármol. Xukujeˈ cäquiqˈuiyij ri canela, ri molom tak kˈayes ri quecˈocˈotic, ri incienso, ri mirra, cˈocˈalaj tak cunabal, vino, aceite, cocˈalaj cˈäj, ri trico cˈut. Cäquiqˈuiyij cˈu qˈuia qui wäch tak awaj, wacäx, awaj re tak ekaˈn, chij, xukujeˈ quiej rucˈ ri qui carruaje, xukujeˈ winak, e areˈ winak waˈ ri xa cäquicoj niqˈuiaj winak chic che patänil tak que. Cäquibij cˈu na che ri tinimit: ¡Conojel ri jeˈlalaj tak jastak ri sibalaj xarayij qui wäch, ri sibalaj xkaj chquiwäch ri winak, ya man cˈo tä chic! ¡Xsach cˈu u wäch ronojel ra kˈinomal, xukujeˈ ronojel ri a jeˈlal ri cˈo nabe! Ri ajcˈayib ri xcaˈn qui cˈay cucˈ tak we jastak riˈ, ri e kˈinomarinak rumal we tinimit riˈ, naj quetaqˈui wi na che ri tinimit rumal chi cäquixej quib we ne cäquirik que ri e areˈ ri nimalaj cˈäjisabal u wäch we tinimit riˈ. Quebokˈ na, cäkˈaxow cˈu na ri canimaˈ. Cäquibij cˈu na: ¡Ay! ¡Tokˈob u wäch ri nimalaj tinimit! Junam cˈu ri areˈ rucˈ jun ixok ri u cojom cocˈalaj lino che ratzˈiak, xukujeˈ u cojom manta morada xukujeˈ manta ri sibalaj quiäk u wäch, u wikom cˈu rib rucˈ kˈän puak, cucˈ tak abaj ri pakal cajil, xukujeˈ cucˈ perlas. ¡Xak teˈtalic cˈut xsach u wäch ronojel ri nimalaj u kˈinomal! ―quecha na. Conojel ri e cojom che caporal chque tak ri barcos, xukujeˈ ri winak ri quebeˈ pa tak barcos, ri e binisel tak barcos, conojel cˈu ri quechacun pa ri mar, naj xetaqˈui wi can che ri tinimit. Aretak xquil ru sibel ri tinimit ri tajin cäporoxic, xquirak qui chiˈ, xquibij: ¿A xcˈoji lo jumul jun tinimit junam rucˈ we nimalaj tinimit riˈ? ¡Man xcˈoji taj! ―xechaˈ. Xquiqˈuiäk ulew pa qui jolom (cˈutbal re ri qui bis). Xebokˈic, xkˈaxow cˈu ri canimaˈ, xquirak qui chiˈ, xquibij: ¡Ay! ¡Tokˈob u wäch ri nimalaj tinimit! Rucˈ cˈu ru kˈinomal e kˈinomarinak conojel ri cˈo qui barcos pa ri mar. ¡Xak teˈtalic cˈut xsach u wäch we nimalaj tinimit riˈ! ―xechaˈ. Chixquicot baˈ iwonojel ix, ri ix cˈo pa tak ri caj rumal ri xbantaj che we tinimit riˈ. Chixquicot ix xukujeˈ, ri ix rech ri Dios, xukujeˈ ri ix, ix apóstoles, ri ix xukujeˈ ri ix kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios rumal chi aretak ri Dios xukˈat tzij puwiˈ we tinimit riˈ chi cäcˈäjisax u wäch, xuya ri rajil u qˈuexel ri cˈäx ri u banom we tinimit riˈ chiwe, ―xcha ri Jun ri xchˈaw lok chicaj. Te cˈu riˈ jun ángel ri sibalaj cˈo u chukˈab xuwalijisaj jun abaj ri junam rucˈ jun nimalaj caˈ, xuqˈuiäk bi pa ri mar, xubij cˈut: Are je waˈ cäban na che ri nimalaj tinimit Babilonia, cäwulij na. ¡Rucˈ chukˈab cäwulixic! Man cˈo tä cˈu jumul ri quilitaj chi na u wäch. ¡Babilonia! Man cˈo tä chi na jumul ri cätataj chi awucˈ ri rokˈebal ri kˈojom arpa u biˈ, ri suˈ, o ri tun. Man cäriktaj tä chi na jun ajchac ri cuban apachique u wäch chac. Man cätataj tä chi na jun winak ri cäjuknaj ru caˈ pa ri tinimit. Man cätunun tä chi na pa tak ja ru sakil ri jun candela, man cätataj tä cˈut ri wojcorem pa tak ri cˈulanem. Nabe canok ri ajcˈayib ri e cˈo awucˈ e are nimak qui kˈij cho ruwächulew. Xesubtaj cˈu conojel qui wäch winak cho ruwächulew rucˈ ri itzinic ri xabano, ―xchaˈ. Chupam cˈu we tinimit riˈ xecämisax wi ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ ri winak ri e rech ri Dios. Xriktaj cˈu ri qui quiqˈuel conojel ri winak ri e cämisam cho ronojel ruwächulew chupam we tinimit riˈ, ―xcha ri ángel. Te cˈu riˈ xinta sibalaj qˈuia winak ri e cˈo pa ri caj ri co xechˈawic, xquibij: ¡Aleluya! Rucˈ ri ka Dios ka rikom wi ri toˈbal kib. Xuwi che ri Areˈ takal wi chi cänimarisax u kˈij. Xuwi ri Areˈ takalic cäbix che chi cˈo nimalaj u chukˈab rumal chi u banom ri jicomal, u banom cˈu ri kas tzij chukˈatic tzij. Xukˈat cˈu tzij puwiˈ ri nimalaj itzel ixok chi cäcˈäjisax u wäch. Are cˈu ri areˈ ri retzelam ruwächulew rucˈ ronojel ri man utz taj ri xubano. Xuya cˈu ri Dios che ri ixok ri rajil u qˈuexel ri qui cämical ri patänil tak re ri Areˈ, ―xecha riˈ. Te cˈu riˈ xechˈaw chic, xquibij: ¡Aleluya! Ru sibel ri nimalaj tinimit ri tajin cäporoxic, man cätäni taj, xane xak tajin wi cäbukuw na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic, ―xechaˈ. Ri juwinak quiejeb cˈamal tak qui be ri cojonelab xukujeˈ ri quiejeb ri jeˈ quepe ángeles xquimej quib, xquikˈijilaj cˈu ri Dios ri tˈuyul pa ri jeˈlalaj u tˈuyulibal, xquibij: ¡Amén! ¡Aleluya! ―xechaˈ. Te cˈu riˈ xtataj Jun ri xchˈaw lok rucˈ ri jeˈlalaj tˈuyulibal ri xubij: Chiya u kˈij ri ka Dios, iwonojel ix ri quixpatänin che, ri quixej iwib chuwäch, ri nim quiwil wi, chi acˈalab chi riˈjab, ―xchaˈ. Xukujeˈ xinta jun wojojem ri jeˈ ta ne e qˈuia winak tajin quechˈawic, ri jeˈ ta ne ru chojojem qˈuialaj nimak tak jaˈ, xukujeˈ jeˈ ta ne ru tililem cowilaj tak quiäkulja ri xquibij: ¡Aleluya! Ri Kajaw, ri ka Dios, ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ, u cˈutum chi Areˈ tajin cätakanic. Chujquicotok, kas chquicot kanimaˈ, kanimarisaj cˈu u kˈij ri Dios rumal chi xopan ri kˈij ri cäcˈuli ri Alaj Chij. Ri rixokil cˈut u banom u banic rib. Yoˈm che chi cucoj chˈajchˈoj atzˈiak re cocˈalaj lino ri cäjuluwic, ―xechaˈ. Ri cocˈalaj lino quel cubij ri jicomalaj qui cˈaslemal ri winak ri e rech ri Dios. Te cˈu riˈ xubij ri ángel chwe: Chatzˈibaj waˈ we tzij riˈ: “Utz que ri e siqˈuim che ri nimalaj wiˈm ri cäban pa ru cˈulanem ri Alaj Chij,” ―xchaˈ. Xubij chi cˈu chwe: We tzij riˈ, kas e are u Tzij ri Dios waˈ, ―xcha chwe. Xinxuqui cˈu chuwäch ri ángel chukˈijilaxic. Ri areˈ cˈut xubij chwe: ¡Maban waˈ! Ri in xukujeˈ xak in patänil re ri Dios jeˈ jas ri at, junam cucˈ ri awachalal ri jicom canimaˈ chrij ri kas tzij ri xukˈalajisaj ri Jesús. Are chakˈijilaj ri Dios, ―xcha chwe. Ri kas tzij ri xukˈalajisaj ri Jesús, are cˈu waˈ ri cäyoˈw qui chukˈab ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Te cˈu riˈ xinwil ri caj jaktalic, xucˈut cˈu rib jun sak rij quiej. Ru biˈ ri Jun ri quiejeninak chrij are waˈ: Jicom Ranimaˈ xukujeˈ Kas Tzij. Rucˈ cˈu jicomal cukˈat tzij xukujeˈ cuban ri chˈoj. Ru wakˈäch quejuluwic jeˈ jas ru xak kˈakˈ, e cojom cˈu qˈuia corona chujolom. Cˈo jun biˈaj tzˈibtal chrij ri xak xuwi ri Areˈ kas cächˈobowic. U cojom jun u kˈuˈ ri tzˈajom che quicˈ. Ru biˈ cˈut are “Ru Tzij ri Dios”. Ternetal cˈu cumal ri soldados ajchicaj ri qui cojom sak atzˈiak re cocˈalaj lino ri chˈajchˈoj. E quiejeninak cˈut chquij sak tak quiej. Pu chiˈ quel wi lok jun machete ri sibalaj cˈo u pu chiˈ, ri cucoj che qui soquic conojel qui wäch winak cho ruwächulew. Cätakan cˈu na pa qui wiˈ rucˈ jun vara re chˈichˈ. Cukˈat cˈu na tzij pa qui wiˈ. Jeˈ cuban na chque jas ri cuban jun winak che qui pitzˈic ri uvas rucˈ ri rakan, queutacˈalej. Xukujeˈ cuban na chi cäquinaˈ ri cˈäx re ri nimalaj cˈäjisabal qui wäch ri cäpe pa qui wiˈ rumal ri nimalaj royowal ri Dios, ri ka Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ. Tzˈibtal cˈu we biˈaj riˈ che ru kˈuˈ xukujeˈ che ri rakan ri cubij: Are “Nim Takanel pa qui wiˈ ri nimak tak takanelab, Cajaw cˈu conojel ri ajawib.” Te riˈ xinwil jun ángel ri tacˈal pa ri kˈij, ri xurak u chiˈ, co xchˈawic che qui chˈabexic conojel ri chicop ri querapap chicaj, xubij chque: ¡Chixsaˈj! Chimulij iwib che ri nimalaj wiˈm ri cuya ri Dios. Chixsaˈj rech quitij ri qui tiˈjol nimak tak takanelab, ri qui tiˈjol ri qui nimakil tak soldados, xukujeˈ ri qui tiˈjol achijab ri sibalaj cˈo qui chukˈab. Quitij cˈu na ri qui tiˈjol tak quiej, xukujeˈ ri qui tiˈjol tak ri ajquiejab, ri qui tiˈjol ronojel qui wäch winak, winak ri e cˈo pu kˈab jun patrón o ri man cˈo tä qui patrón, chi acˈalab, chi riˈjab, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ xinwil ri xibibalalaj awaj xukujeˈ ri nimak tak takanelab ajuwächulew cachiˈl ri qui soldados, ri qui mulim quib rech quechˈojin rucˈ ri Jun ri quiejeninak chrij ri quiej xukujeˈ cucˈ ru soldados ri Areˈ. Xchap cˈu ri xibibalalaj awaj junam rucˈ ri jun ri cuban che rib chi are kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, ri u banom cajmabal tak etal chuwäch ri xibibalalaj awaj. Cumal cˈu we cajmabal tak etal riˈ xeusub ri winak ri xquiya quib chi coc ri retal ri xibibalalaj awaj chque, ri xukujeˈ xquikˈijilaj ru wächbal. Ri xibibalalaj awaj xukujeˈ ri jun ri cuban che rib chi are kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios, e cˈaslic xeqˈuiäk bi pa ri kˈakˈ ri jeˈ jas jun nimalaj mar ri sibalaj cänicow rucˈ azufre. Are cˈu ri niqˈuiaj chic, xecämisax rucˈ ri machete ri quel lok pu chiˈ ri Jun ri quiejeninak chrij ri quiej, conojel cˈu tak ri chicop ajuwocaj xnoj qui pam rucˈ ri qui tiˈjol we winak riˈ. Te cˈu riˈ xinwil jun ángel ri tajin cäkaj lok chicaj, rucˈam pu kˈab ri lawe rech ri nimalaj jul ri sibalaj naj u pam, xukujeˈ rucˈam jun nimalaj ximibal re chˈichˈ. We ángel riˈ xuchap ri nimalaj itzel cumätz, ri ojer cumätz ri cäbix Itzel xukujeˈ Satanás che u biˈ. Mil junab cˈut xuxim na rucˈ ri ximibal re chˈichˈ. Xuqˈuiäk bi pa ri nimalaj jul, xutzˈapij can u chiˈ ri jul, xucoj jun tˈikbal che ri tzˈapibal re rech man queusub tä chi ri winak cho ruwächulew cˈä cätzˈakat na ri mil junab. Aretak cätzˈakat ri mil junab rajwaxic cˈut cätzokopix na quieb oxib kˈij. Te cˈu riˈ xinwil jujun jeˈlalaj tak tˈuyulibal. Chilaˈ cˈut e tˈuyul wi ri yoˈm takanic pa qui kˈab chukˈatic tzij. Xukujeˈ xinwil ri canimaˈ ri winak ri esam qui jolom rumal ru tzijoxic ru Lokˈ Pixab ri Dios ri xukˈalajisaj ri Jesús. Ri e areˈ man xquikˈijilaj tä ri xibibalalaj awaj. Man xquikˈijilaj tä ru wächbal, man xquiya tä cˈu quib chi coc ri retal ri areˈ chucrusil ri qui palaj o che ri qui kˈab. Xinwilo chi xecˈastaj chquixol ri cäminakib, xetakan cˈut junam rucˈ ri Cristo pa ri mil junab. Are waˈ ri nabe cˈastajibal. Are cˈu ri niqˈuiaj cäminakib chic man xecˈastaj tä che we chanim riˈ, xane cˈä teˈ xecˈastajic aretak xtzˈakat na ri mil junab. ¡Utz que ri xecˈastaj pa ri nabe cˈastajibal! E are waˈ ri qui jachom quib pu kˈab ri Dios. Ri ucab cämical man cäriktaj tä chi na cumal ri e areˈ, xane queboc na che sacerdotes rech ri Dios xukujeˈ rech ri Cristo. Quetakan cˈu na rucˈ ri Cristo pa ri mil junab. Aretak cätzˈakat ri mil junab, ri Satanás cätzokopix na, quel cˈu na lok jawijeˈ ri tzˈaptal wi. Quel cˈu na bi che qui subic ri winak cho ronojel ruwächulew. E are cˈu waˈ ri Gog, xukujeˈ ri Magog. Queumulij na ri qui soldados che ri chˈoj, ri sibalaj e qˈuia jeˈ jas ri senyäb ri cˈo chiˈ ri mar ri man cäcowin tä jun che cajilaxic. Xepaki cˈu lok cho ronojel ruwächulew, xquisutij rij ri cˈolibal ri e cˈo wi ri winak ri e rech ri Dios, xukujeˈ ri tinimit ri lokˈ chuwäch. Ri Dios cˈut xutak lok kˈakˈ chicaj, ri xeuporoj conojel. Ri Itzel cˈut, ri u banom subunic chque, xqˈuiäk bi pa ri nimalaj kˈakˈ ri jeˈ ta ne are jun mar ri sibalaj cänicow rucˈ azufre, jawijeˈ xqˈuiäk wi bi ri xibibalalaj awaj xukujeˈ ri jun ri cuban che rib chi are kˈalajisal re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Chilaˈ cˈut cäquirik wi na nimalaj cˈäx chi pakˈij chi chakˈab pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Xinwil cˈu jun nimalaj tˈuyulibal ri sakloloj, xukujeˈ xinwil ri Jun ri tˈuyul chilaˈ. Chuwäch cˈu ri Areˈ xsach u wäch ri ulew xukujeˈ ri caj, man cˈo tä jumul xilitaj chi qui wäch rumal chi man cˈo tä chi cˈu cˈolibal jawijeˈ chiˈ cuyaˈ quecˈoji wi. Te cˈu riˈ xeinwil ri cäminakib, chi riˈjab chi acˈalab e tacˈatoj chuwäch ri Dios. Xejaktaj cˈu tak ri wuj xukujeˈ xjaktaj jun wuj chic, ri wuj re cˈaslemal. Xkˈat cˈu tzij pa qui wiˈ ri cäminakib. Xilic jas ri xcaˈno aretak e cˈasal cho ruwächulew, ri tzˈibtal pa tak ri wuj. Ri mar xeujach ri cäminakib ri e cˈo chupam. Ri cämical xukujeˈ ri cˈolibal ri e cˈo wi ri cäminakib xequijach ri cäminakib ri e cˈo chupam. Conojel cˈut xkˈat tzij pa qui wiˈ chrij ronojel ri xcaˈn pa ri qui cˈaslemal. Te cˈu riˈ ri cämical xukujeˈ ri cˈolibal ri e cˈo wi ri cäminakib, xeqˈuiäk bi pa ri nimalaj kˈakˈ ri jeˈ ta ne jun mar tajin cäcˈatic. Are cˈu waˈ ri ucab cämical. Chilaˈ cˈut xeqˈuiäk wi bi ri man tzˈibtal tä ri qui biˈ pa ri wuj re cˈaslemal. Te cˈu riˈ xinwil jun cˈacˈ caj xukujeˈ jun cˈacˈ uwächulew, rumal chi ri nabe caj xukujeˈ ri nabe uwächulew xsach qui wäch, xukujeˈ ri mar man cˈo tä chic. In riˈ, ri Juan, xinwil ri lokˈalaj tinimit, ri cˈacˈ Jerusalén, tajin cäkaj lok chicaj rucˈ ri Dios. Banom cˈu u banic jeˈ jas jun ali ri u cojom chi ri ratzˈiak re cˈulanem rech cäcˈuli rucˈ ri ala ri coc che rachajil. Xinta cˈu jun ri co xchˈaw lok chicaj ri xubij: ¡Chawilampeˈ! Ri Dios u yacom chi ri rachoch cämic chquixol ri winak. Cäjeki na junam cucˈ, ri e areˈ cˈut queboc na che u winakil ri Areˈ. Tzare cˈu ri kas Dios cäcˈoji na cucˈ che qui Dios. Ri Dios cusuˈ na ri u waˈl qui wäch. Man cˈo tä chi cˈu cämical, man cˈo tä chi okˈej, man cäkˈaxow tä chi na ri canimaˈ, man cˈo tä chi cˈu kˈaxom. Je riˈ, rumal chi ronojel ri cˈo nabe ya man cˈo tä chic, xsach cˈu u wäch waˈ, ―xchaˈ. Are cˈu ri Jun ri tˈuyul pa ri nimalaj tˈuyulibal xubij chwe: Chawilampeˈ, ri in quinban cˈacˈ che ronojel ri cˈolic, ―xcha chwe. Xukujeˈ xubij: Chatzˈibaj waˈ rumal chi we tzij riˈ e kas tzij, cuyaˈ cˈut kas cäcuˈbi u cˈux jun chquij, ―xchaˈ. Te cˈu riˈ xubij chi chwe: ¡Ya xbantajic! In riˈ ri chaplebal xukujeˈ ri qˈuisbal, jeˈ jas ri nabe letra xukujeˈ ri qˈuisbal letra rech ri alfabeto, ri “A” rucˈ ri “Z”. Jachin ri cächakiˈj u chiˈ quinya na che ri areˈ chi cutij re ri joron re ri u qˈuiyibal jaˈ ri cuya cˈaslemal, ri xak cäsipaxic. Jachin ri cächˈacanic cärechbej na ronojel waˈ. Ri in quinoc na che u Dios, ri areˈ cˈut coc na che walcˈual in. Are cˈu ri winak ri e xibrib, ri man quecojon taj, ri winak ri etzeltajinak qui cˈaslemal cho ri Dios, ri cämisanelab, ri winak ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, ri winak ri cäcaˈn itzinic, ri quequikˈijilaj tak tiox ri xa e banom cumal winak, xukujeˈ conojel ri banal tak tzij, conojel waˈ quebeˈ na pa ri nimalaj kˈakˈ ri jeˈ ta ne jun mar ri tajin cäcˈatic rucˈ azufre. Are cˈu waˈ ri ucab cämical, ―xcha ri Dios chwe. Te cˈu riˈ xpe jun chque ri wukub ángeles ri cucˈam ri wukub lak ri nojinak che ri qˈuisbal tak cˈäxcˈol, xubij chwe: Tasaˈj, quincˈut ri ali chawäch, ri rixokil ri Alaj Chij, ―xcha chwe. Chupam ri xucˈut ri Lokˈalaj Espíritu chnuwäch xinwilo chi ri ángel xinucˈam bi puwiˈ jun nimalaj juyub ri sibalaj naj pakalinak, xucˈut cˈu ri nimalaj tinimit chnuwäch, ri lokˈalaj Jerusalén ri tajin cäkaj lok chicaj jawijeˈ xel wi lok chuwäch ri Dios. Ri tinimit cäjuluw rumal ru jeˈlalaj u juluwem ri Dios, ru juluwem are junam rucˈ jun abaj ri sibalaj pakal rajil, junam rucˈ jun abaj re jaspe, ri cuyaˈ cäcaˈy jun chupam jas ri vidrio. Ri tinimit sutim rij che jun nimalaj tapya ri naj pakalinak. E cˈo cablajuj uchibe che ri tapya, e cˈo cˈu jujun ángel chuchiˈ tak ri uchibe. Ri qui biˈ ri cablajuj tinimit re Israel e tzˈibtal cho ri jujun porta re ri uchibe. Oxib uchibe e cˈo chrelbal kˈij, oxib chic e cˈo chuwiquiäkˈab ri relbal kˈij, e cˈo oxib chumoxkˈab ri relbal kˈij, e cˈo cˈu oxib chic chukajbal kˈij. Ri tapya rech ri tinimit cojom cablajuj abaj che u tacˈalibal. Ri qui biˈ ri cablajuj apóstoles re ri Alaj Chij e tzˈibtal chquij tak ri abaj. Ri ángel ri tajin cätzijon wucˈ rucˈam jun aj re kˈän puak che retaxic ri tinimit, xukujeˈ cˈu tak ri uchibe rucˈ ri tapya. Ri tinimit xak junam retabalil ri pa tak u xcut. Ri rakan xak junam rucˈ ru wäch. Ri ángel xretaj ri tinimit rucˈ ri aj ri rucˈam. Quieb mil rucˈ quieb ciento kilómetros quetanic. Ri rakan, xukujeˈ ri u wäch ri pakalinak xak junam queetanic. Te cˈu riˈ xretaj chi ri tapya, quetan cˈu oxcˈal rucˈ quiejeb metros ru pimal, jas ri etabal ri cäquicoj ri winak are waˈ ri tajin cucoj ri ángel. Ri tapya are abaj re jaspe ri cojom che ri tapya. Are cˈu ri tinimit are kˈän puak ri man cˈo tä yujaˈm rucˈ cojom che, junam rucˈ ri vidrio ri chˈajchˈoj. Ri abaj ri e cojom che ru tacˈalibal ri tapya e wiktal cucˈ ronojel qui wäch abaj ri pakal cajil. Ri nabe abaj re ri tacˈalibal, wiktal rucˈ jaspe, ri ucab abaj wiktal rucˈ zafiro, ri urox abaj wiktal rucˈ ágata, ri ucaj abaj cˈut, are wiktal rucˈ esmeralda. Ri uroˈ abaj wiktal rucˈ ónice, ri uwak abaj wiktal rucˈ cornalina, ri uwuk abaj wiktal rucˈ crisólito, ri uwajxak abaj wiktal rucˈ berilo, ri ubelej abaj wiktal rucˈ topacio, ri ulajuj abaj wiktal rucˈ crisoprasa, ri ujulajuj abaj wiktal rucˈ jacinto, ri ucablajuj abaj cˈut, are wiktal rucˈ amatista. Ri cablajuj porta re ri u chiˈ tak be e cablajuj perlas waˈ. Chquijujunal ri porta e jujun perlas. Ri be ri cocˈow pu niqˈuiajal ri tinimit are re kˈän puak ri man cˈo tä yujaˈm rucˈ, jeˈ jas ri vidrio ri cäcowinic cäcaˈy jun chupam. Man xinwil tä jun Lokˈalaj Rachoch Dios pa ri tinimit riˈ, rumal chi ri Kajaw Dios ri cˈo ronojel u wäch chukˈab rucˈ, are ri Areˈ ri Lokˈalaj Rachoch Dios junam rucˈ ri Alaj Chij. Ri tinimit man rajwaxic taj chi cäcaˈy ri kˈij puwiˈ, man rajwaxic tä cˈu ri icˈ rumal chi ri jeˈlalaj u juluwem ri Dios are cäcaˈy puwiˈ. Ri Alaj Chij cˈut Are u sakil. Conojel qui wäch winak cho ruwächulew ri qui rikom ru tobanic ri Dios quebin na pa ru sakil ri tinimit riˈ. Are cˈu ri nimak tak takanelab re ri uwächulew cäquicˈam na bi ri jastak que ri nimak qui kˈij, ri nim queil wi, quequiya cˈu na can pa ri tinimit. Ru chiˈ tak be re ri tinimit man quetzˈapix tä pakˈij. Chilaˈ cˈut man cˈo tä chakˈab. Cäcˈam na bi jelaˈ ri kˈinomal ri sibalaj nimak qui kˈij, ri nim queil wi quech conojel qui wäch winak cho ruwächulew. Man cˈo tä cˈu jas ri man chˈajchˈoj taj coc bi pa ri tinimit. Man coc tä cˈu bi jun winak ri etzeltajinak ru cˈaslemal cho ri Dios, o jun ri u banom subunic. Xak xuwi queboc na bi ri winak ri tzˈibtal ri qui biˈ pa ri wuj re cˈaslemal ri cˈo rucˈ ri Alaj Chij. Te cˈu riˈ ri ángel xucˈut chnuwäch jun nimaˈ ri sakloloj re joron ri cuya cˈaslemal. Cäcowinic cäcaˈy jun chupam jeˈ jas ri cristal. Chilaˈ cˈut quel wi lok ri nimaˈ rucˈ ri jeˈlalaj tˈuyulibal ri e cˈo wi ri Dios xukujeˈ ri Alaj Chij. Pu niqˈuiajal ri be ri cocˈow pa ri tinimit xukujeˈ pa tak u xcut ri nimaˈ e qˈuiyinak wi ri cheˈ re cˈaslemal. Cablajuj mul cäwächin che ri jun junab. Chi icˈ cuya ru wäch. Are cˈu ru xak coc che cunabal que conojel qui wäch winak cho ruwächulew. Chilaˈ man cˈo tä jas ri etzelam u wäch rumal ri Dios. Are cˈu ri jeˈlalaj tˈuyulibal ri e cˈo wi ri Dios xukujeˈ ri Alaj Chij cäcˈoji na pa ri tinimit riˈ. Ri patänil tak re ri Dios cˈut, quekˈijilan na che ri Areˈ. Kas cäquil na rib qui wäch chbil quib, are cˈu ru biˈ cäcˈoji na chucrusil ri qui palaj. Chilaˈ man cˈo tä chi chakˈab. Ri winak ri quejeki chilaˈ man rajwaxic tä ru sakil jun candela chque. Man rajwaxic tä cˈut ru sakil ri kˈij rumal chi ri Dios ri Kajaw cuya na sakil pa qui wiˈ. Ri e areˈ cˈut quetakan na pa tak ri kˈij ri junab ri quepetic. Te cˈu riˈ xubij ri ángel chwe: We tzij riˈ e kas tzij, cuyaˈ cˈut kas cäcuˈbi u cˈux jun chquij. Ri Kajaw cˈut, ri tzare Dios waˈ, ri cäyoˈw qui chukˈab ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab, u takom lok ru ángel chucˈutic chquiwäch ri patänil tak re jas ri cäbantaj na chanim, ―xcha chwe. ¡Chitampeˈ! ¡Chanim quinopanic! ―xcha ri Jesús. ¡Utz re ri cunimaj ru Lokˈ Pixab ri Dios ri tzˈibtal pa we wuj riˈ! ―xcha chwe. In riˈ, ri Juan, xinto, xukujeˈ kas xinwil ronojel ri cätzijox waral. Aretak xtataj waˈ wumal xukujeˈ xilitaj wumal, xinxuqui chuwäch ri ángel ri xcˈutuw ronojel waˈ chnuwäch rech quinkˈijilaj. Ri ángel cˈut xubij chwe: ¡Maban waˈ! Ri in xak in patänil re ri Dios jeˈ jas ri at xukujeˈ tak ri awachalal ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xukujeˈ conojel ri queniman che ru Tzij ri Dios ri tzˈibtal pa we wuj riˈ. ¡Are chakˈijilaj ri Dios! ―xcha chwe. Xukujeˈ xubij chwe: Meacˈuˈ ru Lokˈ Pixab ri Dios ri tzˈibtal pa we wuj riˈ, rumal chi xa jubikˈ chic craj chi copan ri kˈij ri cäbantaj na ronojel waˈ. Xak baˈ chaya che ri banal etzelal chi cutakej u banic ri etzelal ri cubano, xukujeˈ ri winak ri man chˈajchˈoj tä ranimaˈ chutakej na u banic ri man chˈajchˈoj taj. Are cˈu ri utzalaj winak chutakej u banic ri utzil, ri winak cˈut ru jachom rib pu kˈab ri Dios chutakej u banic ri jicom cho ri Dios, ―xchaˈ. ¡Chitampeˈ! ―cächa ri Jesús. ¡Chanim quinopanic! Wucˈam bi ri tojbal ri quinya na chque ri winak chquijujunal, jas u wäch ri caˈnom. In riˈ, in ri nabe xukujeˈ in ri qˈuisbal, ru chaplebal xukujeˈ ru qˈuisic ronojel. Ri in, in jeˈ jas ri nabe letra xukujeˈ ri qˈuisbal letra rech ri alfabeto, ri “A” rucˈ ri “Z”, ―xcha ri Areˈ. Utz que ri qui chˈajom ri catzˈiak (quel cubij waˈ chi e nimaninak chwe), rech cuyaˈ cäquitij que ru wäch ri cheˈ ri cuya cˈaslemal. Xukujeˈ cuyaˈ queboc pa ri uchibe rech ri tinimit. Are cˈu ri itzel tak winak, xukujeˈ ri winak ri cäcaˈn itzinic, ri winak ri jeˈ cäcaˈno jas ri cäcaˈn ri tzˈiˈ ri xak cäquirik quib, man cˈo tä qui pixab, ri cämisanelab, ri winak ri cäquikˈijilaj tak tiox ri xa e banom cumal, xukujeˈ conojel ri utz cäquil wi ri banow tzij, ri cäcaˈn subunic quecanaj na can ri e areˈ chrij ri tinimit. In riˈ, ri Jesús, nu takom bi ri nu ángel chukˈalajisaxic ronojel waˈ chque tak ri kachalal cojonelab. Wucˈ in xel wi ri a mam David ri nim takanel, in cˈut ri rachalaxic can ri areˈ. In riˈ ri nimalaj chˈimil ri sibalaj cäjuluwic pa ru sakiribal, ―xcha ri Areˈ. Ri Lokˈalaj Espíritu xukujeˈ ri rixokil ri Alaj Chij cäquibij: ¡Chixsaˈj! ―quecha riˈ. Jachin ri cätowic, chubij: ¡Chixsaˈj! ―cächa na. Jachin ri cächakiˈj u chiˈ, ri craj re ri joron, chpetok, chutija re ri joron ri cuya cˈaslemal ri xak cäsipaxic. Conojel ri cäquitatabej ru Lokˈ Pixab ri Dios ri tzˈibtal pa we wuj riˈ, in riˈ, ri Juan, quinbij waˈ chque: We cˈo jun cuya u wiˈ tak we tzij riˈ, ri Dios cuya na u wiˈ ri cˈäxcˈol chrij ri areˈ ri e tzˈibtal pa we wuj riˈ ri quepe na chquij ri winak. Xukujeˈ we cˈo jun cˈo cäresaj che ru Lokˈ Pixab ri Dios ri tzˈibtal pa we wuj riˈ, ri Dios cäresaj na ru biˈ ri winak riˈ pa ri wuj re cˈaslemal, man cuya tä cˈu che chi coc pa ri lokˈalaj tinimit. Are cˈu waˈ ri e tzˈibtal chquij pa we wuj riˈ. Ri Jun ri cäkˈalajisan tak we tzij riˈ, cubij: ¡Jeˈ, je riˈ! ¡Quinopan na chanim! Amén. ¡Saˈj la, Kajaw Jesús! Are ta baˈ ri Kajaw Jesucristo cutokˈobisaj i wäch iwonojel. Amén.