Post haec vero omnia ad ultimum dicit, sicut ipse senior scripsit: cum manifestam fecerit eius imaginem, tunc ipse Homoforus extra se terram derelinquit, et ita dimittitur magnus ille ignis qui mundum consumat universum; deinde iterum demittunt animam, quae obicitar inter medium nuvi saeculi, ut omnes animae peccatorum vinciantur in aeternum. Tunc autem haec fient, cum statua veuerit Prolationes autem onmes Jesus est in modica navi, et mater vitae et duodecim gubematores et virgo lucis et senior tertius. Unde et maiori in navi vivens spiritus adhibetur, et murus ignis illius magni, et murus ventd et ëris et aquae et interioris ignis vivi, quae omnia in luna habitabunt, usquequo totum mundum ignis absumat; in quot autem ACM und Epiph. 17 mogsen Α | 18 quoniam Μ | 21 feceris AM Ι humoforus C bomoforus M Ι 22 derelinquet Α rdiqoid M | 28 consummat A | dimittur anima Α | statt auimam βῶλον Epiphanius | 23/24 quae obicitur] fehlt bri Epiphanius ’ 24 niuciintur AM | 25 fiet A Ι atatua venerit] Beausobre, ista tota nenerit Α stututa uenerit dies C statuta uenerit probatio Μ Ι prolatoines] probationes AM Ι 26/80 eine xiemlich ungenaue Paraphrase | 26 modica] od a. Ras. C Ι uita C 27/28 maiori in nani] maior in naui Α maiori naui CM Ι 28 navi vivens] a. Ras. M Ι ignis illius ∾ C I 29 et aquae] ea quae C Ι et #x003C; Α Ι ignis vivi qaae] ignis uiuensque Α uiui quae C | 80 habitabant Μ Ι obsumat Α Ι qnod AC annis numerum non didici. Et post haec restitutio erit duorum luminarium et principes babitabunt in inferioribus partibus suis, pater autem in superioribus, quae sua sunt recipiens. Haec est omnis doctriua quam tradidit tribus discipulis suis et iussit eos in tres mundi plages proficisci; ex quibus Adda partes sortitus est Orieatis, Thomas vero Syrorum terras accepit; Hermas vero ad Aegyptum profectus est; et usque in hodiernum ibi degunt dogmatis huius gratia praedicandi.

XIV (XII). Haec cum Turbo dixisset, vebementer accendebatur Arcbelaus; Marcellus vero non monebatur, deum expectans auxilio veritati suae futurum: Archelao autem erat cura pro populo, tamquam pastori pro ovibus, cum luporum parantur insidiae. Igitur Marcellus Turbonem muneribus plurimis donavit et in Archelai domum residere praecepit Eadem autem ipsa die adventavit Manes , adducens aecum iuvenes et virgines electos ad viginti duo simul; et primo omnium Turbonem requirit pro foribus Marcelli, quem cum non inrenisset, ad Marcellum ingreditur salutandum. Quo ille viso, admiratns est primo habitus indumenta; babebat enim calciamenti genus, quod trisolium vulgo appellari solet; pallium autem varium, tamquam ërina specie; in manu vero validissimum baculnm tenebat ex ligno ebelino; Babylonium vero librum portabat sub sinistra ala; crara etiam bracis obtexerat colore diverso, quarum una rufa, alia velut prasini coloris erat; vultus

(XIII). Ego, viri fratres, Christi quidem aum diacipulns, apostolus vero lesu: pro nimia autem humanitate Marcelli adesse festinavi, ut qualiter oporteat obaervare modum divinae religionis eum edoceam; ne sicut muta animalia, quae intellectu carent nec quod agunt advertunt, ita etiam Marcellus, qui nunc se velut dediticium doctrinae Archelai subiugavit, ad ultimum damno animae ferriatur, cum praeparandae divini cultus observantiae ultra non habuerit facultatem. Scio autem et certus sum quod, emendato Marcello, etiam vos omnes salvi esse poteritis; ipsius enim iudicio suspensa pendet urbs vestra: quod si ab Α (bis 17) CM 1 vero] erat C Ι 8 invehi . . urgebatur] inuehi in eo animo urguebatur Α inuenit eum animo in superioribus. Vrgebatur M Ι ac] ad Α Ι 4 qnidem #x003C; Α Ι quae] qae xu quae durch übergesch. a corr. Α Ι 7 audiri Α Ι cernit C | inuitatis] inuita aus inuitis corr. C2 Ι uiris #x003C; M | 8 nomina iudicum (rot) M Ι religione gentiles ∾ Α Ι 9 nomina] aus omnia corr. C 2 Ι menippus CM, vgl. 1, 3 Ι grammaticae artis] grammaticus Α Ι nach rbetoricae + artis Α | nach peritissimus + et 1 I 10 elzialeos M, vgl. 1 4 | eruditur Α Ι 11 cleobus A | vgl. Epirhanius Cap. 10 εἰς τὴν αὐτῶν ἀντιβολὴν τοῦ ζητήματος αἱρησάμενοι δροῦ κριτάς, Μάρσιπόν τινα ὀνόματι. καὶ Κλαύδιον καὶ Αἰγιαλέα καὶ Κλεύβουλον, τὸν μὲν τῶν ἐκτὸς λόγων φιλύσοφον, τὺν δὲ ἰατροσοφιστὴν, τὸν δὲ φύσει γραμματικὸν καὶ τὸν ἄλλον σοφιστήν 12 reple(?)ur C Ι 18 uocati C Ι 14 bii AC hi M | aduersus Α | proponebant] das übergesch. A | tunc A | 15 atque mune dicendi] ad qnem amen dicendi Α atque manne dicendi C atque naneti M; dir Form dcs Dativs bei Epiphanius ist Μάνῃ Ι 16 plurimum Α Plurima C | hoc #x003C; Α | nach modo folgt EXPL.T. das das Ende des ersten Auskugs aus den Acta bexeichnet Α Ι 17 locutio maledicti a deo manetis (rot) M Ι sum #x003C; M | 19 nach oporteat + eum Μ | enm #x003C; M Ι 21 uelut daliticium se M corr. M 2 | 22 reparaade M Ι 25 nach si + ergo M unoquoque vestrum abiciatur vana praesumptio et ea quae dicentur a me veri amore audiantur, futuri saeculi hereditatem, caelorum regna, eapietis. Sum quidem ego paracletus qui ab lesu mitti praedictus sam, ad arguendum mundum de peccato et de iudicio et de iustitia, sicut et qui ante me missus est Paulus ex parte scire et ex parte prophetare se dixit, mihi reservans quod perfectum est, ut hoc quod ex parte est destruam. Tertium ergo testimonium accipite , apostolum me esse Christi electum; et si vultis mea verba suscipere, invenietis salutem; noleotes autem vos aeternus ignis absumere habet. Sicut enim Hymenaeus et Alexander traditi sunt Satanae ut discerent non blasphemare. ita et vos omnes poeuarum principi trademini, pro eo quod manus iniecistis in patrem Christi, cum eum dicitia causam esse omnium malorum et conditorem iniustitiae et totius iniquitatis creatorem, ex eodem fonte dulcem et omaram produceutea aquam; quod fieri aut intellegi nulla ratione possibile est. Cui enim oportet credi? magistris vestris istis, qui carnibus vescuntur et afluentissimis deliciis perfruuntur, aut salvatori lesu Christo dicenti, sicut scriptum est in euaugelionim libro: Non polest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos friuctus facere? Et alio in Ιοcο, patrem diaboli mendacem et homicidam ab initio esse confirmat; rursum desiderium fuisse tenebris ut insequerentur illnd quod de luce initio fuerat prolatum verbum, et inimicum homiuem, zizaniorum seminatorem et principem saeculi mundi huius deum, qui hominum mentes excaecat ut non euaogelio Christi deserriant. Bonus est ieste deus, qui suos homines salvari non vultT Et, ut ne multa alia revolvam et spatium temporis obteram, verae doctrinae differena tempus, haec dixisse sufficiat et ad propositum redeain, ut conpetenter osteadam istorum absurdam esse doctrinam, nec quicquam deo et patri domini nostri salvatoris adacribendum, sed malorum nostrorum causam accipere Satanam: in ipsum etenim reiciendum est, quod omnia huiuscemodi mala ab ipso generentur. Sed et ea quae in prophetis et lege scripta sunt ipsi nihilominus adscnbenda sunt; ipse est enim qui in prophetis tunc locutus est, plurimas eis de deo ignorantias 4 Joh. 16,8 — 5 I Kor. 13,9 — 10 I Tim. 1,20 — 18 Matth. 7,18. Luk. 6,43 — 19 Joh. 8, 44 — 20 vgl. Joh. 1,10 — 21 Matth. 13, 25 — 22 II Kor. 4,4—23 I Thess. 1,8 CM 1 dicuntur Μ | 8 praedictia C | 4 et de iudicio < C | imastitia C 5 ex parte scire et < M scire aus scise eorr. C 2 | 7 accipe M | 9 absumere habet] absamet M | ymeneus Μ | 10 discant Μ | 12 patrem] trem a. Ras. w. e. sch. Μ | 16 istis < M | affluentissimis M | 17 iesu christo ~ c | 18 fructus malos Μ ~ Μ 2 | 19 alio in ~ Μ | 23 non] in C | 25 multa alia] talia M | 26 nach nostri + et Μ | 29 causa Μ suggerens et temptationes et concupiscentias. Sed et devoratorem eum sanguinis et carnis ostendunt; quae omnia ad ipsam pertinent Satanan et ad prophetas eius, quae transformare vqluit in patrem Christi et scribere pauca quaedam vera, ut per baec etiam cetera, qnae sunt falsa, crederentur. Unde bonum vobis est ex omnibas qnae usque ad lobanoem scripta sunt nihil omnino suscipere, a diebus vero eius euangelizatum regnum caelorum solum amplecti; semet ipsos enim inriserunt, ridicula et ludicra introdaceotes, eiiguis quibusdam verbis in lege adumbratis, ignoraotes quia malia, si admisceantur bona, malorum corruptione etiam qnae bona sunt exterminantur. Et si quidem est quisquam, qui possit ostendere legem recti tenacem esse, debet custodiri; sin autem malam ostendero, interimenda est et abicienda, quippe quae mortis ministerium continet informatum, quae vultus Moysi gloriem contegens destruxit Non est igitur sine periculo cuiqnam vestmm pariter cum lege et prophetis novum adinngere testameutum, tamquam unins sint utraque doctoris, quippe cum renovetur de die in diem salvatoris nostri eruditio, illa vero veterascens et senescens prope extermiuium fiet. Quod manifestum est bis qui discretionem habere possunt; quia sicut arboris cum senuerint rami vel truncus fmctum ultra non adfert, sed absciduntur, et membra corpomm, cum cormpta fuerint, amputantur; corruptionis enim virus ex membris per omne corpus infunditur, et nisi artificis diligentia remedium morbus acceperit, corpus omne vitiatur; ita ergo et recipientes legem, nisi agnoyeritis cuius sit, animas cum salute perdetis. Lex enim et prophetae usque ad lohannem Baptistam, a lohanne vero lex veritatis, lex promissionum, lex caelorum, lex adnuntiatur humano generi nova. Et quidem donec non erat qui verissimam scientiam domiai nostri lesu Christi vobis ostenderet, peccatum non habebatis: nunc autem et videtis et auditis et in infitias ire vultis, ut legem quae destructa est et relicta, sicut Paulus, qui apud vos probatissimus habetur, ait in quadam epistula sua hoc modo: Si enim guae destruxi, haec iterum reaedifico, 12 II Kor, 3,7 — 16 II Kor. 4,16 — 17 Hebr. 8,13 — 28 Luk. 16, 16 ~ 80 Gal. 218 CM 1 eum nach ostendunt Μ der richtigen Stelle durch Striche zugeuiesen M 2 | 2 iptam] eum C | ad < M | 4 uera quedam Μ ~ M 2 | cetera etiam Μ | 5 nobis C | 6/7 regnum caelorum euangelizatum Μ | 8 verbis] uiris Μ ueris Zitticitz | 9 amtuiscentur M 11 si M | 12 Mtendero] esse ostenderit M | intermittenda Μ | 18 mosey M | gloria M | 16 renouet C | 17 fit Μ | 18 nach sicut + si M | arbores M | 19 afferunt M | 21 effunditur Μ | 22 remedia M | 28 nach animas + pariter Μ | 25 humano] o aus i corr, M 2 | 26 et qnidem] eqoidem C | nostri ieni] i(??)u xpi Μ | 28 auditie] odistis Routh vgl. Job. 15, 24 | in infitias ( ci über fi übergesch.) ire C in iniustitin atare Μ, die Stelle ist unsicher | ut legeni] vielleicht eine falsche Übersetzung, Zacagni erg:anzt observetis | 80 reaedificio C aedifico Μ praevaricatorem me constituo. Hoc autem dicit, gentiles eos iudicans, propter quod sub elementis mundi essent, priusquun veniret pleuitudo fidei, credentes in lege et propbetis.

(XIV). Iudices dixerunt: Si quid adbuc manifestins habes, dic de doctrinae tuae modo et fidei titulo. Makes dixit: Ego duas naturas esse dico, unam bonam et alteram malam, et eam quidem quae bona est in quibusdam partibus babitare; malam vero esse tam mundum hunc quam omnia quae in eo sunt, qnae quasi ergastula in parte maligni posita snnt, sicut ait lohannes: Totus mundus in maligno est positus, et non in deo. Propterea duo loca esse diximus, unum bonum et alium malum, qui extra eum est, ut in his spatium habens posset in se suscipere creataram mundi. Si enim dicimus monarchiam unius naturae et omnia deum replere et nullum esse extraneum locum, quis erit creaturae susoeptor? ubi gebenna ignis? ubi tenebrae exteriores? ubi fletus? In ipso dicam? Absit; alioquin etiam ipse in his pariter cruciabitur. Non ista sentiatis quicumque salutis vestrae curam geritis? exemplum enim vobis dicam, ut plenius intellegatis. Unum vas est mundus; quod si dei substantia totum hoc vas replevit, quomodo iam potest in ipso vase aliquid amplius reponi? Si repletam est, quomodo suecipiet quod ponitur, nisi eracuetar de rase pars aliqua? Aut quo proficiet quod evacuabitur, cum locus non sit? Ubi terra? ubi caelum? ubi abyssus? ubi stellae? ubi sedes? ubi potestates? ubi principes? ubi tenebrae ezteriores? quis est qui horum posuit fundamenta, et ubi? Non potest aliquis dicere, nisi forte blasphemet Quomodo autem et condere potuit creatoras, non subsisteute materia? Si enim de non extantibus, conaequatur has visibiles creaturas meliores esse et omnibus virtatibus plenas. Quod si malitia est, et mors in eis et corruptio et si quid bono contrarium est, quomodo ex alia natura factas esse eas dicimus? Si vero consideretis quomodo generentur filii hominum, invenietis non esse deum hominis creatorem; sed alium, qni et ipse ingeuitae est naturae, cuius oonditor nullus nec creator nec 2 vgl. Gal. 4, 3 — 9 I loh. 5, 19 CM 8 fidei credentea] fidentes M | 4 dixenint] aus dixit corr. C 3 | adbuo] hoc M | 6 doctrinae tuae] doctrina tua Μ | 6 unam . . alteram] et non nnua bonam et Μ | 10 est positus et] poaitua est M | 11 malum < vielleicht mit Recht | in < Μ | nach his + qni extra bonum est Μ | 12 possit M | 13 extra eum C | 16 cruciab*tur (a ist ausradiert) C | 18 si < C | 19 repletus C | 21 locus] solus Μ | 28 nach principes + mondi M | 24 aliqnis] aliquid Μ | blasphemet forte Μ ~ M 2 | 26 consequenter C | viaibiles] uile sibi M | 27 esse < Μ | 28 nach quomodo + non Μ | 29 factas . . . . dicimus] facta esse dicemus Μ | 80 creatorem] conditorem M factor est, sed sola malitia sua talem eum protulit. Est igitur vobis hominibua commixtio cum uxoribus vestris de huiuscemodi occasione deacendens: cum quis vestrum carnibus aliisque cibis fuerit satiatus, tunc ei concupiscentiae oboritur incitatio, et ita generandi filii fructus augetur, ut non ex virtute aliqua nec ex philosophia nec ex alio ullo intellectu, sed ex sola ciborum satietate et libidine et fomicatione. Et quomodo mihi quisquam dicet qoia ad imaginem dei factus est pater noster Adam et ad similitudinem, et similis est ei qni fecit eum? Quomodo omnes qui ex eo generati sumus similes ei sumus? Immo vero e contrario plurimae nobis sunt formae, diversi vultus ferentes effigiem. Qnod quam verum sit demonstrabo vobis in parabotis. Intuemini mihi aliqnem rolentem thesauram aut aliqnid aliud signare, et accepta cera vel luto, velle vultus sui signaculum quod gerit, exprimere; quod si alius quoque vultus sui figuram similiter expresserit, numquid simile signaculum adparebit? Nequaquam, etiam si vos nolitis quod verum est confiteri Quod si non sumus similes in signaculo, sed est in nobis differentia, quomodo non probatur principum nos et materiae esse facturam? Secundum enim ipsorum formam et similitudinem et imaginem etiam nos existimus formae diversae. Quod si eam quae ex initio facta commixtio est et qualiter facta sit vultis addiscere, edicam.

(XV). Iudices dixerunt: Non prius quaeritur quomodo facta sit prima commixtio, nisi prius detur ratio duo esse principia naturalia. Cum enim claruerit duo esse ingenita, tunc etiam reliqua fidem capient, etiam si pars aliqua non accommodaverit adsensum; iudicandi enim nobis potestate permissa, dicemus quod nostrae opinioni claruerit Demus tamen et Archelao episcopo dicendi facultatem ad baec, ut quae ab utroque dicta fuerint conparantes, pro veritate possimus ferre sententiam. Abchelaus dixit: Tametsi ingentis audaciae et blasphemiae plena est intentio adrersarii. — Manes dixit: Audite, iudices, quid dixerit, ‘adversarii’? Ergo duae res sunt. Archelus dexit: Insaniae magis quam prudentiae videtur mihi plenus iste, qui mihi hodie controversiam movet, quia dixero ‘adversarius’; sed ablata tibi est in modico sermone CM 3 carnalibus C | 6 ex (nach philosophia nec) < Μ | 6 vielleicht <sit> sed | 1 dicit Μ | 8 nach quomodo + non Μ | 10 nobis sunt] sunt in nobis Μ | effigiem] aut efficem oder efficiem corr. C 2 | 11 mihi < M | 12 nolentem C | aliud < Μ | 18 nach sui + figuram M später getilgt | 15 noletis M | 16 in (nach similes) < M | 17 principium M | materia Μ | facturos Μ | 19 eam] etiam Μ | 20 commixtio] commotia Μ | dicam Μ | 21 dixenint] aus dixit corr. C 2 | 22 commotio Μ | 28 duorum Μ | fide capiente reliqua M corr. M 2 | 24 aliqua] altera M | accomodarit M | 25 dicimus C | quodcumque M | 26 episcopo < C | ad haec facultatem Μ | 28 tametsi] tam Μ | 30 aduerstiriat M | 82 aduersarii Zacagni | ablata tibi] ablatioi Μ obiectio tua, si quidem ex hoc arbitratos es te adfinnaturum duas esse naturas. Ingentem doctrinam ferens adee; neatrum enim eorum quae adaeris stat. Potest enim is qui non natura sed proposito adversarios est, amicns affectus, non esse adversarius, et ita cum alter e nobis alteri adquieverit, unum atque idem uterque adparebit; quae causa indicat creaturas rationabiles libero arbitrio esse permissas, unde et conversiones recipiunt et ideo ingenitae naturae esse non possunt. Quid ergo ais? duae istae naturae inconrertibiles sunt an couvertibiles, aut una earum convertitur ? At vero Manes remoratus est non inveniendo responsum; intuebatur enim quod ex utroque concluderetur, retractans: quia si dicam converti eas, respondebit mihi illud quod in euangelio scriptum est de arboribus; quod si negem eaae convertibiles, permixtionis statum et causam necessario expetet. Interea aliquando respondit Manes: loconvertibiles quidem sunt utraeque, quantum spectat ad contraria, convertibiles vero, quod spectat ad propria. Abchelaug dixit: Videris mihi delirus esse et obliviscens propositionum tuarum, sed ne eorum quidem quae didicisti verborum virtutes vel qualitates agnoscere. Neque enim conversio qnid sit agnoscis, neque quid sit ingenitum aut quid dualitas, non quid praeteritum vel quid praesens quidve futurum sit, sicut ex his quae a te nunc dicta sunt, adverti. Inconvertbilem enim esse adfirmasti utramque naturam, quantum ad contraria spectat; convertibilem vero, quantum ad propria. Ego vero dico, quia qui in propriis vertitur non excedit a se, sed est in eisdem quibus semper est inconvertibilis; qui vero recipit convertibilitatem, hic extra propria effectus, devenit in aliena.

(XVI). Iudices dixerunt: Convertibilitas illum, cui accidit, transfert in alium; ut si dicamus, ludaeus, si velit fieri Christianus, aut si Christianus velit esse gentilis, haec species est convertibilitatis et caasa. Neque vero si gentilis, cum in omnibus propriis suis maneat ac diis suis hostias offerat templisque ex more deserriat, donec perse- CM 1 tua si] tam si C | es] est CM | te < M me Zacagni | 2 ingentem] inscieutem Routh | 2/8 adseris stat] resirtat Μ | 3 his M | 4 adquieverit] aus adquieuit corr. C 2 | 6 atqae] at M | 6 recipiant M | 7 ais] hee M | 8 harum Μ | 11 conuersibilem M | 12 et (iiber die Z. geschrieben) causam statutum M die Worffolge corr. Μ’ | necesariam M | ezpetit CM | 18 inconvertibiles] conuertibile a. Ras. Μ | utraque M | 11 expectat CM | contrariam M | expectat CM | propriam Μ | 16 ne] neque M | 17 neque . . agnoscis < M | 18 non] neque Μ | vel] aut M | 19 a te] ante Μ | 20 aduertis M | inconuersibilem M | 21 contraiam M | exspectat C expectat M | conuersibilem M | propriam M | 22 excidit M | 28 inconvertibilis] c aus e corr. C 2 inconuersibilis M | 25 accedit M | 26 transfert in alium] a se transfertur in aliud M | 27 si christianus ~ M | eat < M | 28 gentilis cum] gentilifacum corr. w. e. sch. aus gentilitarum M2 verat in propriis ac proficit, numquid dici potest esse conversus? Quid igitar dicis? recipiunt conversibilitatem an non? Et inmorante Mane, Archelaus ait: Si quidem inconversibiles esse dicit utrasqae naturaa, quid est quod inpediat, uti ne unum atque idem eas esse opinemur? Si enim inconversibiles sunt, non est in his naturis, quae similiter inconversibiles sunt et similiter ingenitae, ulla diacretio, neqne altera ez his bona agnoscitur aut mala. Quod si conversibiles sunt, scilicet provenire potest et bonum effici malum et malum bonum. Si enim hoc provenire possibile est, quare non unum dicamus ingenitum, qnod intellegere magis dignum est iuxta rationem veritatis? Intneri enim oportet, quomodo malus ille fuerit ab initio, aut in quos malitiam exercuerit ante mandi constitutionem. Cum caelum nondum extitisset et nondum terra subsisteret, non homo, non animal, in quos ezercebat malitiam? qaem opprimebat iniuate? quem spotians occidit? Quod si suis eum dicas extitisse malum, sine dubio ergo ostenditur illum bonae esse naturae. Si vero et illi omnes mali sunt, quomodo potest Satanas Satanan eicere? Sed conclusus sermonem convertis, ut dicas quia bonus vim passus est a malo. Sed nec hoc quidem est tibi sine periculo dicere, ut lucem victam esse confirmes; quod enim vincitur vicinum habet interitum. Quid enim ait sermo divinus? Quis enim potest introire in domum fortis et diripere vasa eius, nisi illo sit fortior? Qnod si hominibus eum malum extitisse dixeris et ex eo malitiae suae indicia demonstrasse, ergo ante hoc bonus fuit et conversibilitatem recipit ex eo, quod creatio hominis causa invenitur extitisse malitiae. Sed postremo dicat quid est malum, ne forte nomen solum defendat ant adstruat Quod si non nomen mali, sed substantia, fructus nobis malitiae et nequitiae huius exponat, quoniam non agnoscitnr umquam arboris natura sine fructu.

(XVII). Manes dixit: Constet apud te prius, quia est radix alia malitiae, quam non plantavit deus, et tunc tibi dicam fructus eius. Abcbelaus dixit: Non hoc veri expetit ratio; neque enim adsentiar tibi radicem esse malae arboris illius, de cuius fructibus numquam ullus 16 Mark. 3,23 – 20 Mark.3,27 – 27 Matth. 7,16ff. 12.33. Luk. 6,43. 44 CM 1 numquid < M | 8 an] ant M | 3 inconversibiles] Routh conuersibiles CM | esse < M | utrasque naturas dicis M | 4 eas] eius M | 5 nach naturis + materia M | 7 agnoscetur M | sint M | 8 enim] ergo M | 11 malitia M | 12/13 nondum . . nondum . . non . . non] non . . nondum . . nondom . . nondum M | 14 molitla M | 15 illud C | 16/17 satanan et satanas C | 17 sermone C | quia < C | 18 ne . . quidem M | tibi sine periculo est M | 20 enim < M | 21 in < M | 23 recipiet M | 84 creati C | 25 affuat M | 26 nach mali + asserit M | 29/30 radix alia ~ M | 82 numquam ullus] nemo unquam Μ gustaverit. Tamquam si vetit aliquid quis emere, nisi priua gustando discat utrum arida sit species ant liqnida, pecaniam non profert; ita neque ego tibi adsentiar esse arborem malam et pesaimam, nisi prius qualitas fructuum eius fuerit manifestata; scriptum est enim quia de fructibus arbor cognoscitur. Dic ergo nobis, ο Manes, arbor quae dicitur mala quem adferat froctum, ant cuina naturae sit, quam virtutem habeat, ut tibi credamus etiam radicem arboris ipsius esse talem. Manes dixit: Radix quidem mala, arbor autem pessima, incrementum vero non ex deo, fructus autem fornicationes, adnlteria, homicidia, avaritia et omnes mali actua malae illius radicis. Archelaus dixit: Ut tibi credamus quia isti sunt fructus malae illius radicis, gustum nobis eorum profer; aubstantiam enim ingenitam esse prommtiasti huius arboris, cuius fructus secundum sui similitudinem proferuntur. Manes dixit: Haec ipsa iniustitia quae in hominibus est testimoninm reddit, et avaritia, de gustu malae illius radicis. Abchelaub dixit: Ergo, ut dixisti, fructus sunt arboris huius iniquitates istae quae geruntur ab bominibus. Manes dixit: Ita plane. Archelaus dixit: Si fructus isti sunt, id est actus hominum mali, ipsi ergo homines radicis locum atque arboris obtinebant; ipsos enim pronnntiasti fructum ferre huiuscemodi Manes dixit: Ita dico. Archelaus dixit: Male dicis, ‘ita dico’; non enim ita dicis, alioquin cum homines peccare cessaverint, arbor malitiae infryctuosa adparebit. Manes dixit: Inpossibile est quod dicis; si enim unus cessaverit aut alius aut plures, alii tamen hoc agent. Archelaus dixit : Si omnino possibile est unum et alium et plures, sicut ais, non peccare, possibile est etiam hoc omnes agere; unius enim conditoris sunt et unius massae omnes homines, et ne te otiose per ineptias sequar, ea quae incondite protulisti certis praescriptionibus exludcam. Ais fructus malae radicis atque malae arboris esse actus hominum, id est fornicationes, adulteria, periuria, homicidia et reliqua his similia? Makes dixit: Ita. Archelaus dixit: Ergo si humanum genus interire provenerit a facie terrae, ita ut ultra iam peccare non possint, periet et arboris huius substantia, fructum ultra non adferens. Manes dixit: Et quando quod dicia fiet? Archelaus dixit: Quoniam quod futurum est nescio, homo enim sum, 4 Matth. 7, 16. 12, 33. Luk. 6, 44 CM 1 quis emere aliquid Μ | 2 pecunia C | proferat M | 4 eius] huius M | 5 fructu Μ ο manes nobis Μ corr. M 2 | 6 naturae] nate (Strich ausgelassen) M | 10 malae illiius radicis < M | 11 profers Μ | 12 esse pronuntiasti ~ Μ | 15 malae illius ~ C | 19 fructum ferre ~ M | 21 cum] si M | 28 alii. tamen M alii autem C | agent] agerent C | 26 nach seqnai + et M | 28 fornicationis adulteria ~ M | 81 periet] peribit Μ | et < C | 32 fructum ultra ~ M | 33 quoniam] quonam Routh non tamen aermonem istum indiscussum relinquam. Quid dicis de humano genere, ingenitum est aut factura? Makes dixit: Factura est Archelaus dixit: Si factura est homo, quis est adulterii et fornicationis et reliquorum talium pater, cuius hic est fructus? Priusquam fieret homo, quis erat qni fornicaretur aut adulteraret aut homicidia perpetraret? Manes dixit: Sed homo a mala natura plasmatus manifestum est, quia ipse sit fructus, etiam si peccet, etiam si non peccet; unde semel absolute nomen hominum et genus tale est, etiam si iusta gesserit aut iniusta. Archelaus dixit: Sed et illius rei faciamus mentionem. Si ipse, ut ais, hominem fecit malignus, quare malitiam exercet adversus eum?

(XVIII). Iudices dixerunt: Hoc volumus scire a te, Manichaee, quomodo illum adfirmasti malum esse? Ex eo quo homines facti sunt ant antea? Quia enim necesse est te malitiae eius opus ostendere ex eo tempore ex quo malum eum fuisse adseris, certus esto; quia neque agnoscitur vini qualitas, nisi prius gustaverit quis, sicut et ex fractu omnis arbor dinoscitur. Quid ergo dids? ex quo tempore malus est hie? necessaria enim nobis videtur haec ratio. Manes dixit, Semper. Archelaus dixit: Ostendam etiam hoc apud vos, optimi viri et prudentssimi auditores, quoniam sermo eins omnino non constat; nam et ferrum non est semper malum, nisi ex quo homo est, et artificium eius in malo conversum, utendo ex eo perverse; et omne peccatum extitit ex quo homo est. Sed nec ille quidem ipse magnus serpens malus ante hominem fuit, sed post bominem, in quo malitiae suae ostendit fructum, quia ipse voluit. Si eigo nobis post hominem adparet secundum scripturas malitiae pater, quomodo ingenitus erit qui post hominem, qui factura est, malus effectus est? Sed et ex hominis tempore a se creati, cur malus ostendatur? Quid in eo concupivit, si omne corpus suae facturae erat, quid zelatus est? Qui enim zelatur aut concupiscit, meliora et aliena concupiscit. Si ergo ex quo homo est, ex eo mala natura demonstratur, quomodo suus fuit, sicut frequenter ostendi, homo? Si enim suus erat homo, malus erat etiam ipse tamqaam talis arboris fructus; mala enim arbor, sicut ais, malos fructos facit. Cum omnes enim mali eesent, quid desideravit aut unde initium malitiae ostendit, CM 2 nach factura + est M | 3 si . . est] factus est homo qui esset M | 3 sit] est M | etiam si non peccet < M | 8 hominum] humanum M | 9 et < M | 10 facit M | 12 a te scrie M | 15 ex < M nach malum + esse M spater getilgt | quia neque] neqne enim M | 16 agnoscetur M | vini qualitas] inequalitas M | 19 qpud vos < C | 21 homo ert ~ M | 22 in malo . . perverse < Μ | 23 nec] ne M | 25 scripturam M | 28 qnod M | 29 gelatus C | 30 quo] eo C | ex eo < C | 82 erat (nach malus) zueimal geschrieben C | 34 enim] ergo M | quis Μ si ex tempore plasmati hominis malitiae eius homo causa est? Lege autem ac praecepto sibi dato, homo poterat nequaquam obtemperare serpenti et bis quae ab eo dicebantur; cui si non obtemperasset homo, qua ex causa malus fuisset? Quod si ingenitum est malum, etquomodo interdum homo fortior illo invenitur? Obtemperans enim mandato dei frequenter vincit omnem malitiae radicem; et ridiculum est, si iste qui factura est fortior inveniatur ingenito. Cuius autem est lex et mandatum? illud dico quod homini datum est. Sine dubio confitebitur dei esse. Et quomodo potest dari lex alieno? aut inimico quis potest dare praeceptum? Aut ille qui accipit praeceptum, quomodo potest adversns diabolum, it est, adversus creatorem suum pugnare, tamquam si filius patri, cum beneficiorum debitor sit, inrogare velit iniurias? Ita in hac parte inutilitatem hominis designas, si per legem et mandatum adversum eum qui se plasmaverit, dimicet atque eum vincere conetut. In tantum enim stoliditatis progressum esse ipsum diabolum putabimus, quod adversum se hominem se fecisse non senserit, nec animadverterit quod futurum esset, nec providerit quod sequebatur; cum etiam in nobis, qui factura sumus, sit aliqua vel parva scientia, inest et aliquid providentiae et existimationis nonnumquam certae? Et quomodo ingenito ne exiguum qaidem providentiae fuisse credimus neque existimationis aut intellectus? Sed brutissimus sensu et obtusissimi cordis et naturae pecoris invenitur secundum adsertionem, videlicet, tuam. Quod si ita est, quomodo homo, qui ingenio atque scientia non parum pollet, ab eo, qui ignarus omnium atque hebes sensu est, potuit accepisse substantiam? Quomodo huiuscemodi auctoris opus esse hominem audebit aliqnis confiteri?

Quod si homo anima est et corpus, et non solum corpus sine anima, quae sine se invicem subsistere non possunt, quare ea incimica aibimet dices et contraria? Videtur enim mihi dominna noster lesus Christus de his dixisse per parabolas: Nemo potest vinum novum in utres veleres mittere alioquin rumpentur utres et vinum. effundetur. Sed vinum novum in utres novos mittendum est, quoniam quidem idem dominus 30 Matth. 9, 17. Mark. 2, 22. Luk. 5, 37 CM 1 homo < Μ | lege] aus legem corr. | 2 homo dato Μ | 3 dicebantur] praecipiebatur Μ | 6 uincet C | omne M | 7 mandatum] praeceptum Μ | 9 qui Μ | 18 inutilitatem . . . designas] inuenientem hominis designasse Μ | aduersus C | 14 se < C | dimicet] dicet C | 15 enim] antem M | soliditatis Μ | 16 se (nach hominem) < C | 17 eeset] eat M | preaiderit M | 18 et < Μ | 19 et existimationis] ex his temptationes M | et < Μ | 81 brutissimi sensus M 23 homo < Μ | 28 se invicem] inuicem hominem M | 20 dicis M | 80 nemo] n aus m eorr. C | nach potest + mittere Μ | 81 mittere < M | rumpuntur M est utris et vini; nam etsi diversa sabstantia sit, sed dominatione et observantia et usu ex his duabus una persona subsistit. Non enim animam dicimus substantiae unius esse cum corpore, sed habere unumquodque qualitatem suam; et tamquam ad unum genus atque unam speciem hominum uter ac vinum conparatur, ita ab uno deo, qui omnia tam in caelis quam etiam in terra creavit, hominem condiqui ratio expetit veritatis; gaudet enim anima corpore et diligit et colit illud, nihilominus etiam corpus gaudet ab anima se vivificatum. Quod si maligni opus dicat esse quis corpus, cum sit et corruptibile ac vetustum atque deterrimum, non potest ferre spiritus virtutem nec animae commotionem et eins splendidissimam creaturam. Sicut enim adsnmentum panni rudis adsuat quis vestimento veteri, maior scissura fit, ita etiam corpus, si praeclarissimo operi, animae, adsociatum fuerit, interiet. Similiter et si quis inferat lucernae lumen in locum tenebrosum, fugantur continuo tenebrae nec adparent; ita intellegendum est, anima corpori inserta, continuo tenebras effugatas et enam iam effectam esse naturam atque unum hominem in unam speciem constitutum; et ita conveniet consonanter tinum novum esse missum in utres novos et adsumentum panni rudis adsntum non esse veteri vestimento, sed novo. Sed et ex hoc ostendere possumus consonantiam esse virtutum in utraque, id est corporis atque animae, substantia, in qua ait scripturarum doctor maximus Paulus, deum in corpore, sicut voluit, unumquodque membrum posuisse.

(XIX). Quod si id tibi difficile videtur intellectu nee adquiescis his dictis, saltem exemplis tibi adfirmabo. Intuere hominem templum esse quoddam, sicut et scriptum est; spiritnm autem qui in ipso est, refer ad eins formam qui inhabitat templum; neque ergo templum construi potest, non agnito prius habitatore templi, neque inhabitator conlocatur, si templum non sit extructum. Cum ergo utrumque una ac pariter dedicetur, quomodo in his inimicum aliquid aut con- 11 Matth. 9, 16. Mark. 2, 21. Luk. 5, 36 — 22 I Kor. 12, 18 — 25 vgl. 1 Kor. 3, 16 und II Kor. 6, 16 CM 1 est M | 3 observantia et] obaeruantiae C | nach duabus + tarnen M | 4 ad unum] dad uinum iam M | 5 unum M | hominis Μ | ac vinum < M | C qui . . creavit < C vielleicht mit Recht | nach creavit + tarn M | 7 corpori C | 8 etiam] et M | te < Μ | 9 quis < M | 10 uirtutum M | 11 nach sicut enim + si Zacagni, aber derselbe Gebrauch kommt auch 42, 33 vor, und Parallelen sind in der klassischen Latinität zu finden | 14 interibit M | 19 sed novo < | 21 nach est + in M | qna] quo M | 22 nach paulus + apostolus Μ | membrum] membrorum M | 25 saltim Μ | 28 et < C | epiritua C | 27 refer ad) refert C | nach neque + enim M trarium inveniri potest, et non potius ab amicis atque idem rolentibus utrumque videtur effectum? Et ut scias quoniam et; amicitia ei genere coniuncti sunt, qui seit et audit, Faciamus hominem et reliqua respondit. Hic enim qui templum extruit interrogat illum qui informat simulacrum, mensurasque etiam magnitudinis ac latitudinis vastitatisque perquirit, ut ita fundameiitorum spatia describat; neque enim in vanum quis templum extruit, nisi mensuras coolocandi didicerit simulacri. Similiter igitur perquiritur modus corporis atque mensura, ut possit apte in eo anima conlocari ab artifice omnium deo. Quod si dicat quis inimicum esse eum, qui plasmaverit corpus, domini, qui creator est ammae meae, quomodo non, dum alteri invidet, alterius operi inrogavit infamiam, at aut ille qui templum extruit angustum faeiat, ita ut capere non possit quod coulocatur; aut ille qui simulacrum fecit, quomodo non grave aliquid protulit et ponderosum, quo iutromisso, templum continuo concideret? Secundum hoc, quod novimus esse inimicorum studia, coutemplemur haec, si non ita se babent; sin autem oportet omnia isdem mensuris eadem aequitate disponi similique gloria efferri, quid adhuc de hoc dubitamus? Addimus tarnen, si placet, etiam illud exemplum: similis videtur esse homo navi, quae instnicta ab artifice atque in mare deducta est quamque navigare inpossibile est sine gubemaculis, quibus regi et flecti possit in quaecumque loca voluerit gubernator eius. Et quia eodem artifice indigeat corpus gubernaculorum quo et totius navis, nulli dubium est; sine gubemaculis enim otiosum erit omne navis opus, corpus illud inmensum. Ita ergo animam corporis gubernacula dicimus, reguntur autem utraque arbitrii atque animae libertate, quo velut gubematore utimur; quae cum coniunctione unum effecta consonantiam officii sui continent ad omne opus, quodcumque ex semet ipsis efflciunt, uni suctori et conditori testimonium ferunt.

(XX). His auditis, turbae quae aderant vehementer gavisae sunt, ita ut paeue manus inicerent in Manen, quos vix Archelaus cohibens et reprimens conquiescere fecit Iudices dixerunt: Sufficienter ostendit Archelaus hominis et corpus et animam unius esse facturis, eo 3 Gen. 1, 26 CM 8 Ecit] dicit M | 4 extruis C | symulacrum wic immer M | 6 magnitudini C | 6 discriba C | 8 apte < M | 10 auimi C | 11 meae < M | altero CM | infamia C | 15 concideret] oonderet M | 17 hisdem Μ | gloria] zweimal geschrieben M | 22 gubernator] gubernatore C gubernatione N | eodem arti a. Ras. Μ | 26 coniunctionem C | 28 eiemet C | efficiuntur M | uni anotori < Μ | 80 aderunt C | 81 mane CM | 33 factoris] ο aus u w. e. sch. corr. C2 quod consonare in coniunctione non possit opus unius, si propositum artificis a se dissentiret alterius. Quod si dicatur unum esplicare utrumque minime valuisse, iufirmitatem ostendit artificis; quia et si dicat quis animam boni dei esse, otiosum opus invenitur hominis, nisi etiam corpus acceperit. Quod si rursum corpus mali dei dicatur esse figmentum, otiosum nihilominus erit, si animam non acceperit; quae utique nisi cummista atque sibi invicem fuerit iaserta cum corpore, homo nec erit nec dicetur. Unde multis esemplis adprobavit Arcbelaus totius hominis unum atque eundem esse factorem. Archelaus dixit: Scire te non dubito, Manes, hoc, quod generantis aut creantis filius dicitur ille qui natus est <aut> creatus; quod si malignus homioem finxit, pater eius esse debet secundum naturam. Et cui ergo dicebat dominus lesus, docens orare homioes: Sic dicile cum oralis, Pater noster, qui es in caelis? Et iteram: Orale palrem veslrum, qui est in occulto? De Satana autem dixit vidisse se eum, sicut fulgur cadentem de caelo; uti ne quisquam audeat dicere quod ipsum nos docebat orare; neque enim descenderat lesua, ut homines coniungeret et reeonciliaret Satanae, quin potius conterendum eum sub pedibus fidelium suonun tradidit. Sed ego iam beatiores istos dicam esse gentilee qui multos quidem introducunt deos, unanimos tarnen atque amicos eos confitentur; hic vero duos introducens, inimicitias inter eos discordemque sententiam non erubescit adstruere. Quod si multos sub huiuscemodi condiciooe introduceret deos, ludum iam gladiatorium inter eos erat videre, innumeras babentes naturas diversasque sententias.

(XXI). Iam vero de interiori atque exteriori homine quid me necesse est dicere, cum salvatoris voce dicatur ad eos qui camelum glutiunt et deforis hypocritae sunt, blandimentis atque adulationibus circumdati; ad quod lesus ait: Vae vobis scribae et Phatisaei hypoeritae, quare quod deforis est catini et calicis lavatis; quod autem intus est inmunditia plenum est? Aut neseitis quia qui fecit quod foris est et quod de intus est freit? Numquid de catino et de calice loquebatur? Numquid vitriarius erat, qui haec dicebat, aut figulus, ex luto fingena vasa? Nonne de corpore atque anima evidentissime loquebatur? Quoniam 18 Matth. 6, 9. Luk. 11, 2 — 14 Matth. 6, 6 — 16 Luk. 10, 18 — 26 Matth. 23, 24 — 28 Matth. 23, 25f. Luk. 11, 39f. CM 10 mane M | 11 nach est + aut Harnack | 18 est C | 14 occolto] abscoadito M | satanan (zu satana corr. M 2) CM | 17 homines] aus hominem ohne Ras. corr. C 2 | 19 esse < M | 20 unanimes M | 21 introducent C | setetiam C | 2; adnlationi C | 28 iesua < Μ | 30 est (nach foris)] übergesch. M 2 | 32 figulus] ig w. e. sch. corr. C2 quidem Pharisaei aneti et cimini decimas expetentes quae erant graviora legis relinquebant et his quae extrinsecus erant adbibentes diligentiam contemnebant ea, quae ad salutem animae pertinebant; expetebant etiam ealutationes in foro et primos discubitos in cenis; quod sciens dominus Iesus perditos esse dicebat eos, quia bis solis rebus quae deforis erant adhiberent diligentiam et ea quae intrinsecns erant contemnerent velut aliena, ignorantes quoniam qui corpus fecerat, ipse fecit et auimam. Et quis ita lapideus est et stolidus, ut non ad omuia ei iste sermo sufficiat? Cui sermoni consonans Paubis ait, ioterpretans. ea quae in lege scripta sunt hoc modo: Non infrenabis os bovi trituranti Numquid de bubus cura est deo? Aut propter nos utique dicit? Sed quid inmoramur ulterius? adiciam tarnen pauca de pluribns. Si duo sunt ingenita et his loca certa decernimus, dividitur deus; si intra certum locum est et non ubique diffunditur, et erit multo inferior loco, in quo est (maius enim quod continet semper eo quem continet) et efficitur deus eius magnitudinis cuius est locus in quo continetur, sicut bomo, si sit in domo. Deinde ratio requirit quis est qui inter eos diviserit aut quis eis certos terminos statuerit, et invenitur iam uterque multo inferior virtutis humanae. Lysimachus enim et Alexander totius mundi ioperium tenuerunt omnesque nationes barbaras atque omne genus hominum subicere potuerunt, ita ut non esset alins inperator per illud tempus praeter ipsos sub caelo. Et quomodo audebit quisqnam dicere non ubique esse deum, qui est lumen verum indeficiens, cuius est regnum sanctum et sempitemum? Heu nequissimi istius inpietas, qui nec aequalem quidem cum hominibus potestatem omnipotenti deo tribuit!

(XXII). Iudices dixerunt: Lumen in toto mundo lucere scimus et non in una aliqua parte; sicut et Jesus dicit quia nemo lucernam accendens ponit sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Si ergo lumen est, necesse est illud (si tamen Iesus creditur) mundo universo lucere et non per partes; a quo si universum obtinet mundum, ubi iam ingenitae tenebrae, nisi forte accidentes intellegantur? Archelaus dixit: Quoniam quidem multo melius a 1 vgl. Matth. 23 23. Luk. 11, 42 — 8 Luk. 20, 46; 11. 43. Matlh. 23, 6, 7. Mark. 12, 38. 39 — 10 1 Kor. 9, 9, 10 — 27 Matth. 5, 15. Mark. 4, 21. Luk. 8, 16 und 11 33 CM 2 eitrinsecus] ubtrubsecys CM | 8 eipectabant C | 4 discubitus] diacipulo subitos C discubitos M | 6 scientes C | eos] eis C | 6 adbiberent M | 9 interpretant C | 10 bobi C | 11 aut] an non M | 14 loco inferior M ~ M 2 | 15 et < M | 19 lysomacus C lysomachus Μ | 22 praeter ipsos < M | 24 eu C | 24/25 nec aequalem] nec que uellem C | 25 qnidem < M | 26 mundo] domo C | 81 accidentes] Zacajni, accedentes CM | 32 intellegitur C Vobis intelligitur sermo euangelicus quam ab isto, qui se paracletum esse profitetur, quem ego magis parasitum quam paracletum dixerim, dicam ego quomodo acciderint tenebrae. Cum lux esset ubique diffusa, mundom coepit deus condere initium a caelo et terra sumens, in quo ita ratio eveoit, ut medietas, qui est terrae locus timbra obtectus, obiectu videlicet earum quae factae sunt creaturarum, inveuiretur obscurus, ita ut res expeteret introduci lucem huic ipsi in medietate posito loco. Uade et in Genesi Moyses enarrans facturam mundi nequaquam facit tenebrarum mentionem, aut quasi factae sint aut non factae; sed ipse tacuit, his, qui possint advertere, derelinquens rationem buius intellectus; quae quidem nec satis est ardua atque difficilis. Cui enim non fiat manifestum, solem istum risibilem, cum ab oriente fuerit exortus et tetenderit iter suum ad occidentem, cum sub terra ierit et interior effectus fuerit ea quae apud Graecos sphera vocatur, quod nunc obiectu corporum obumbratus non adpareat? Sed obtecto eo, obstante terrae corpore, superducitur umbra, quae ex se efGcit tenebras. usquequo mrsam, inferioris spatii cursu per noctem transacto, ad orientem revolutus atque in locis solitis obortus adpareat. Est ergo umbrae atque noctis causa corporis terrae soliditas, quod etiam ex sui ipsins untbra homo intellegere potest. Ante caelam enim et terram atque omnes istas corporeas creaturas indeficiens lux manebat, com nullum corpus existeret quod umbram sui obiectione generaret; et ideo nusquam tenebras, nusqnam noctem fuisse profitendum est Kam si, rerbi gratia, placeat ei cui potestas est omnium, plagam quae ad occasnm est auferre de medio, non agente sole ad illam partem cursum, nusquam fiet vespera aut tenebrae; sed erit sol semper in cursu nee umquam occidet, et medium caeli azis paene semper tenebit nee aliquando desinat adparere; et per hoc erit unirersus orbis terrarum clarissimo lumine lumine ex quo nee nlla eins pars obumbrabitur, sed manebit ubique unius luminis aequalitas. Occidentali autem plaga statum suum servante et sole cursum anum tribus mundi partibus ministrante, bi quidem qui sub sole ’int clarius videntur inluminari; ita ut paene dixerim, dormientibns adhuc eis qui e diversa plaga consistunt, isti priores diei exordium siimant. Sicut autem ante eos qui in parte occidua iacent illis lumen exoritur, ita velocius obscuratur; et soli omnium qui in orbis medietate CM 2 ego] ergo M ] 4 coepit deus ~ Μ | 5 obeictu] Zacagni, obtectu CM | 7 lacem < M | 8 genesi] aus geoeiim eorr. C | moai (mo a. Ras.) C | iter Baum] iteranm C I iterit C | 14 fera C | 15 obiecto Μ | 16 eupeiducit M | 19 eui] snet suet C | 81 nach cum + et M | Dullnm] ata nnllus eorr. C C 2 | 23 ei] et C | 27 axee CM | desinit C | 80 occidentali] occident alii C | servante < M | 88 adhac eis] adfancia C consistunt aequalitatem sempor sentiunt lucis. Cum enim medium sol tenuerit caelum, duIIus est locns qui ant lucidior aut obscurior esse Tideatur, sed omnes mimdi partes ex aequo et iusto solis fnlgore lutninantur. Si ergo, ut superius diximus, occiduae plagae pars aoferatur e medio, ultra iam noa obseurabitur pars quae ei adiacet Et haec quidem mihi simplicius dicta sint, cum possim et zodiacum circtdum describere; sed non in tuto nunc fieri ratus sum, propter quod de his silebo et ad illud caput recarram quod obiecit adTersarius, adfirmans omni nisu tenebras esse ingenitas, quod et ipsum quantum valuimus iam confutatum est.

(XXIII). Iudices dixerunt: Si consideremus lueem fuisse ante conditionem creatiirarum et nihil fiiisse obiectum quod ex se umbram generaret, oecesse est lucem ubique fuiEse diffusam et omnia loca fulgore lucis inluminata, sicnt ostensum est ex his quae a te nuper dicta sunt; in quibus reram esse rationem videntes damus palmam allegationibus Archelai. Si enim divisionem accipiat universus mundns, Telut muro quodam per medium inatrueto, et ex una parte habitent tenebrae, ex alia vero lux, intellegitur nihilorainus quia ex eo quod inatnictum est aedificium, umbra generata, acciderint tenebrae. Et rursum nobis quaerendnm est quis aedificarerit mumm in medio duorum, si tarnen aedificatum fateris, ο Manichaee. Si vero illa ratio consideretur, quasi mnrus non sit iostmctus, rursus sine aliqua exceptione unus esse universus intellegitur locus ac sub una potestate positus; imde ex omni parte tenebris ex accidentibus esse demonstratis ingeni- tarn naturam habere non possnnt. Aechelaus dixit: Dicat mifai etiam hoc ad ea quae proposita sunt. Deo in regno suo posito et maligno similiter in suo regno, quia inter medium ipsorum construxerit mumm? Non enim potest dividere quid duas substantias, nisi quod sit utroque maius, sicut dicit in Genesi libro quia divisit deiis inter lucem et tene- bras. Talem esse aliquem necesee est et muri istius iustructorem, murus enim terminos uniuscuiusque demonstrat, sicut inter eos qui rura incolunt lapis solet portionem uniuscuiusque dividere; quae tarnen res niagis intellectum dat, quo huiuscemodi divisio fratemae potius heredi- 29 Gem. 1, 4 CM 1 equitatem Μ | 8 nequo] ea quo Caeq Μ | 7 in tuto] intD) C | 9 nisu] niei C | nach ipsum + in M | 10 confitatum C | 12 creatnranim] c a. Rag. C | et < C | 15 veram] uerum CM | 22 motos C 1 24 ex accidentibus demonstratis < C | 28 utroque] utrumqne CM | 29 dicit] nach libro Μ | 81 demonetraat CM | qui] aus quo con: Μ’ | 88 quo] rielleicht ist quod zu lesen, quando Zaaigni | divisio] Zacagni, uisio CM tstia sit ratio. Verum nunc non est mihi de his dicendum, quamquam aecessarium videatur, nam illad est quod petimus: quis est qui extruxerit murum ad designandum nniuscuiusque terminum regni? Non differat; nolo moretur hic perfidus, sed iam confiteatur dualitatis suae in unum refusam esse substantiam. Dic age quemquam qui medium extruxerit murum. Quid agebat alter, altero instrueute? Dormiebat aut ignorabat aut resistere non valuit aut pretio coacessit? Dic quid faciebat vel quis est omnino qui extruxit Vos deprecor, iudices, quos deus plenissime repletos intellectu misit, vobis dicat qnis ex duobus extruxerit et quid agebat unus cum alter extmseriti.

(XXIV). Iudices dixbsdnt: Dic nobis, ο Manes, quis designaverit fines utriusque regni, quis murum fecerit medium? Pro magno enim Archelaus interrogationem haberi buius sermonis exposcit. Manes Dixit: Bonus deus et nihil habens commune cum malo, firmamentam posnit in medio, quo alienum a se et separatum faceret malignum. Archelaus DIXIT: Usquequo dignitate nominis mentiris? Deum etenim solommodo nomine appellas et deitatem ipsius humanis infirmitatibus conparas. Aliquando ex non extantibus, aliquando ex subiecta materia quae quidem ante se fuerit, adseris extruxisse, ut homines solent extructores. Interdum etiam eum timidum, interdum et conversibilem dicis; dei est enim agere quae dei sunt, hominis vero quae humana sunt. Si ergo deus, ut ais, murum construxit, timidum se hic et nihil fortitudinis se habere designat. Scimus enim semper eos qui suspieantur ab extraneis sibi dolos intendi atque bostium verentur insidias ipsi aolent urbea suas muris circumdare; in quo et ignorantiam babent pariter atque inbeccillitatem sui ostendunt. Sed na illud quidem a nobis reticendum est, quin potius in medium proferendum, ut ex mnlta adsertiouum copia maehinationum adversarii diversitas destruatur, auxilium nobis ferente veritate. Concedamus stmcturam factam esse muri, quae ad discretionem esset uniuscuiusque regni: inpossibile enim eat sine hoc udo habere unumqnemque proprium regnum: eodem vero modo inpossibile est et malignum egreaaum propriis finibus boni partes invadere, muri interdictione eonstante, nisi forte prius deiciatur; sicut andivimus ab hostibus fieri atque etiam oculis nostris nuper adspeximus. CM 2 nam] seqaendum Μ | est illud M ~ Μ2 | 3 differat] dixerat C rielleicht mit Recht | 5 quemquam] quis est M | 6 alter . . dormiebat < C iiber die Zeile geschrieben C2 | extruente M | 9 plenissime] me übergesch. C1 | dicat] iudicate a. Ras. von etiea fünf Buchst. gaebrteien C2 | 11 quis] 8 aus Corr. rielleicht aus b; C | 15 et separatum] esse partum C | 16 dignitate . . mentiris] tate nominis m a. Ras. M | 18 exubiecta C | 21 enim est Μ ~ M2 | ho mines C | 22 hic < M | 25 muri C | 27 multas C | 31 uno] muro Routh Cum rex aliquis obpugnat turrem valido muro circumdatam, adhibet primo ballistas et iacula, securibus deinde portas excidere atque arietibus muros couatur evertere; et cum obtinuerit, tum demum ingreasus quae libuerit agit, sive captivos placet cives abducere sive cuocta subvertere aut etiatu, si placuerit, rogatus iudulget Quid ergo dicit iste? Non substantia, id est proposito, adversarius quis deiecit, quod interiectum fuerat munimentum? in praecedentibus enim professus est quia supervenerint tenebrae ex propriis finibus in regnum dei boni Quis prius deiecit munitionem? Inpossibile enim erat ingredi malum, munitione constante. Quid taces? Quid moraris tu, Manichaee? Etiam si tu differas, adgrediar mea sponte. Si enim dixeris quia deus destruserit, requiram quid eum moverit ad deatrueudum hoc quod prius propter inportunitatem maligni et separationem ipse extruxerat Quid iratus aut quid damni perpessus adversum se ipse pagnare contendit? Aut numqnid de maligni facultatibus aliquid concupivit? Quod si horum nihil in causa est deo destruendi ea quae iamdudum ad alienandum a se et separandum malum ipse constmxerat, illud nec mirum putandum est, quod societate eius deus et consortio fuerit delectatus; mnnitio enim quae missa fuerat propter hoc, ne eius molestiam pateretur, idcirco destructa videbitur, quoniam non iam molestus, sed amicus fore putabitur. Quod si a maligno murum dicas esse destructum, quomodo possunt boni dei Opera a maligno superari? alioquin fortior deo invenietur maligna natura. Quomodo et ipse, cum sit omnino totus tenebrae, luci supervenit et conprehendit, euangelista testimonium ferente quia lux lucet in tenebris et tenebrae eam non conprehendentnl? Quomodo caecus armatur? Quomodo tenebrae adversus lucis regnum dimicant? Sicut enim inbeccilli oculi solis radios in se recipere non possunt, ita et hic ferre non valet regni lncis intuitum, sed manet semper extraneus et alienus.

(XXV). Manes dixit: Non omnes capiant verbum dei, sed qaibus datum est scire mysteria regai caelorum. Et iam quidem scio qui sint nostri; meae enim, inquit, oves vocem meam audiunL Propter nostros ergo, quibus datus est veritatis intellectus, per similitudines dicam. Similis est malignua leoni, qui iurepere vult gregi boni pastoris; quod cum pastor viderit, fodit foTeam isgentem et de grege tulit unum hedum et iactavit in foveam, quem leo invadere desiderans, cum ingenti 24 Joh. 1, 5 — 29 Mattb. 19, 11 und 13, 11 – 31 Joh. 10, 27 CM 5 nach dicit Ras. von einem Buchst. C | 6 eobstuntiam CM | 7 pmedentibus C | 10 taces] e aus i corr. C2 | manea Μ | 18 maligni] alieni M | 14 perfessus C | 16 qaaeam dndum C | 17 nach illud + enim Μ später getilgt | 18 qood .. et < C | societatem M | 20 videbitur] aus uideuitur corr. C2 | 26 inbeccilli] inbec illiua (b aus u corr.) C | 27 oculis C | 31 meae] me M | 34 gregem C indignatione voluit eum absorbere, et adcurrens ad foveam, decidit in eam, ascendeodi inde sursum non habens vires; quem pastor adprehensum pro prudentia sua in caveam concludit, atque hedam qui cum ipso fuerit in foTea incolumem conseirabit. En hoc ergo infirmatus est malignus, ultra iam leone non babente potestatem faciendi aliquid, et saWabitur omne animarum genus ac restituetur quod perierat proprio suo gregi. Archelaus DIXIT: Si leonem maligno conparas, denm rero pastori, oveB atque hedam, dic, cuinam conparabimusV Makes dixit: Oves et hedua unios mihi videntur esse naturae; in similitudinem antem ponuntur animarum. Archelaus DIXIT: Animam ergo perditum dedit deus, obiciens eam leoni in foveam? Manes dixit: Nequaquam, absit hoc; sed adprehensus est hoc ingenio, in futurum vero salvabit eam. Archelaus dixit: Ridiculum iam istud est, ο viri auditores, si agnum quem retinebat in ainiboa, pastor extimescens leonis ingressum proiecit eum devorandum et dicitur quia in futurum salvabit eum. Quomodo non totum hoc ridiculo plennm est? Kam et in hoc etiam iudicium adimitur. Deus enim Satanae animam tradidit in perditionem, ab eo adsumendam Quando enim pastor de ore leonis aut de ventre eius potest educere quod iam ille devoravit? Sed dices mihi: deus est et omnia potest Audi ergo ad haec: cur igitur quod possit, non illud potius adseris, quod poterit propria virtute vincere leonem, si est pura dei potentia, et numquam machinis quibusdam et foveae hedo sive agno tradito? Dic mihi etiam itlud: si pastori superreniat leo non habenti oves, quid fiet? Ingenitus enim est qui dicitur pastor, ingenitus quoque etiam leo. Cum ergo nondum esset homo, priuaquam pastor haberet gregem, si superreoiBset leo, quid fiebat, quia non erat leonis esca priusquam hedus esset? Manes dixit: Leo quidem nihil manducabat, exercebat tamen malitiam suam per quaecumque poterat invenire, discurrens lier vertices montium; quod si aliquando ei etiam esca erat neoessaria. capiebat ex bestiis quae erant sub regno suo. Archelaus dixit: Ergo unius substantiae sunt bestiae quae sunt in regno maligni et hedi qui sunt in regno boni dei. Manes dixit: Absit, nequaquam; nihil commune est neque ipsis ad invicem neque his quae sua sunt. Archelaus dixit; Unus atque idem est usus in esca leonis. Si enim ex propriis CM 4 fuerat Μ | foueam CM | conseruauit CM | 7 mulignum CM | 8 comparauimus C | 9 similitadine C | 12 futurum] aus futnro w. e. sch, corr. C2 | saluauit CM; so auch Z.15 unten | 18 nach paetor hat C nonne dauid de ore leonis uel ursi eruit ouem. hoc dicimus propter ore leonis quod ait, eine Randbemerkung, die sich in den Text einqfsdtlichen hat | 21 leonem] aus leonis corr. C2 | est] Zacagni, et CM | 22 hedosiue C das ο aus u corr. | 31 sabstnotiae sunt ~ C | quae] qui C | 34 enim < M aliquando bestiis capiebat cibum, aliquando ex hedis boni dei, nulla est in his differentia, quantum ad escas pertinet, et ex hoc adparet unius eas esse substantiae. Sed alium alio longe differre ignorantiam pastori adscribimus, quia non aptam escam, quin potius alienam obtulit vel proiecit leoni. Aut forte rursus dissimulare volens dices mihi quia nihil leo ille comedebat? Illumne igitur qui oomedere nesciebat ipse ad comedendum animam provocavit nec sola fovea ad decipiendum eum uti voluit? si tarnen hoc dignum est facere deum et dolos exqnirere. Et sicut rex aliquis, bello sibi inlato, nequaquam propria virtute confisus, sed inbeccillitatis suae timore pertemtus, muris ipse urbis inclusus vallos aliaque munimenta circumdat ac praeparat, manu ac viribus nibil fidens; si vero vir fortis sit, etiam porro a suis finibus in occuraum bosti procedit et agit omnia usquequo vincat et obtineat adversarium.

(XXVI). Iudices DIXERUNT: Si ais paatorem hedum sive agnum leoni proiecisae, cum ille inrueret adversum ingenitum, actum eat. Quem enim potest iudicare pastor bedorum atque agnorum, cum ipse inveniatur eis causa in delictis? Traditus enim agnus per infirmitatem pastoris reaistere non valuit leoni et conaeqoens est ut quocumque fuerit leoni libitum gerat; tamquam si dominus unum e servis suis electum vel per metum tradat adversario suo, quem rursus recipere suis viribus non valeat. Si vero casu aliquo provenerit eum recipi, qua tandem ratione tormenta ei poterit inrogare, si ad omnia quae ei inperabat inimicus parebat, cum eum ipse tradiderit inimieo, sicut leoni hedum? praenoscentem enim adseris esse pastorem. Verberatus enim agnus et interroganti se pastori cur in his leoni pamerit respondet: Tu me leoni tradidisti nec restitisti adversus eum, sciens et praevidens quae mihi gerenda forent, cum eius me necesse esset obtemperare praeceptis. Et ne multa dicamus, neque deus perfectus pastor ostenditur neque leo alienos cibos percepisse demonstratur; et ideo ipsa veritate edocente damit his quae ab Arcbelao dicta sunt palmam nos debere conferre.

Archelaus DIXIT: Quoniam quidem de omnibus quibus disceptavimus prudentia iudicum plenissimum terminum posuit, tacendum est de reliquis et in tempus aliud reaerrandum. Sicut enim quis serpentis conterat caput, in nullum iam reliqua corporis eius membra deputanda sunt, ita dualitatis quaestionc reiecta, sicut pro viribus osten- CM 1 ex hedis] ex do his C | S eaa aus eseas corr. C2 | 3/4 sed . . adscribimus] eine Liicke ist anxunehmen; nach differre + si dicamns Zacagni | 4 escas C | 14 ais pastorem] ut ais pastor M | 15 proiecisse] proiecit M | 17 caosa in delictis] in delicti si causa C | 18 qaodcumqae Μ | 24 enim (nach verberatus)] aatem M | 26 qua C | 29 docente M | 33 nach enim + si Ziieagni, vgl. 33, 11 dimus, reliqna quae per hauc adserebantur cum ipsa pariter explosa sunt. Sed in ipsum qui adest adgertor horum paucis dicam, nt omnibus innotescat quis et unde et qualts est; dixerat enim se esse paracletum illum quem lesus proficiscens humano generi missornm se esse promiserat ad salutem fidelium aninlarum et non longe possit ei Paulus vas electionis et vocatus apostolua, unde et praedicans veram doctrinam aiebat: Aut documentum quaeritis eins qui in me loquitur Christus? Et quidem quod dico tali exemplo fiet clarius. Homo quidam conlusit in thesanro frumenti plurimum, ita ut refertus esset locus, quem locum clausam atque signatum sufficientibus signaculis custodiri praecepit; ipse dominus vero cessit; alius autem quidam post multum temporis advenit ad thesanrnm, dicens se ab eo qui signaculis locum concluserat missum ad hoc, ut etiam ipse in eundem thesaurum triticum congregaret Quem cum vidissent custodes, poscebant ab eo aignaculi fidem, quo possent ei videlicet aperire thesaurum et parere ei tamquam ab illo qui signsverat misso; qui cum neque claves ostenderet neque gignaculorum fidem deferret (neque enim habebat ius), a custodibus eiectus est et fugatus; fur enim potius et latro ab eis esse deprehenditur, convictus et confugatus etiam ex hoc, quod post multum tempus quam promissum fuerat, adesse deaideret, neque claves neque signacula neque ullum omnino custodibus indicium deferens, non quantitatem frumenti reconditi sciens; quae omnia manifesta indicia sunt nequaquam eum ab illo esse transmissum, et ideo consequenter a custodibus refutatus est.

(XXVII). Aliud etiam, si videtur, dicimus exemplum. Homo quidam paterfamiliaa dives plunmum, ad tempus peregre afuturus, filiis suis pollicitus est missunim se esse alium qui pro se distribueret eis ex aequo substantiam. Et quidem non multu post misit beatum virum quendam iustum et verum, qui cum venisset, suscepta universa substanfia, primo omnium instruere eam ac regere studuit, laboraus plurimum in itineribus, sedens ipse per se suis manibus opus fariens et ministrans. Deinde diem obiturus testamentum scribit, propinquis suis et proximis omoibus hereditatem derelinquens, et signacula dedit eis et nominatim singulos convocans praecepit eis serrare hereditatem et 7 II Kor. 13, 3 CM 5 et . . possit] die Stelle ist verdorben; etca tamquam si not) longe praecesserit Traube, ot non longe post sit Zacagni | 7 agebat C | 11 dominus] Zacagni, deus CM | 16 possint C | 16 qni cam neque] qoicumque C | 19 confugatus] confutatus Zacagni | 30 deaideret] se diceret M | 22 sciens] sicens C | 23 nach consequenter + erat C | 24 si nidetur etiam M Corr M2 | 25 futurus M | 27 beatum] tntum C | 28 verum] uirom C | 30 sedens] sed et Zacagni 32/33 signacula . . nominatim zueimal gesch. C | 33 singula C custodire ac regere substantiam, sicut susceperant, et perfrui bonis et fructibus ipsi domini heredesque derelicti. Si qui verum ex agri huius fructibus percipere rogaret, iudulgenter praeberent; sin autem coheredem se dicens exposceret, devitarent persequi <atque> alieuum esse pronuntiarent; opus autem magis facere debere eum qui recipi velit. Quomodo ergo, bis omnibus beoe recteque diepositis et statutis ac plurimo tempore in eo statu perseverantibus, eum qui post treceutos ferme annos venerit et heredem esse se confirmet non abiciemus? Non iuate alienum proountiabimus qui nee de propinquis se esse osteodit, qui defuncto nostro nou adfuerit aegrotanti, qui in esequias non ierit crucifixo, qui sepulchro non adstiterit, qui omnino nesciat quomodo aut qualiter defunctus est, qui denique thesaurum frumenti ingredi eupiat, nullo indicio delato ab eo qui obsignaverit? Nonne eum tarnquam latronem et farem abiciemus ac modis omnibus expellemus? Haec igitur signa quae in praedietb conprebendimus exemplis iste non deferens adest, dicens se esse paracletum qui ab leau praesignatus est mitti, in quo mendacem ignorans fortasse adseret lesum; qui enim dixerat se non multo post missurum esse paracletum inventtur post trecentos et eo amplius annos misisse bunc, sicut ipse sibi testimonium perhibet. Quid dicent lesu in die iudicii illi qui iam vita excesserunt ex illo tempore usque nunc? Nonne haec apud eum allegabunt: Noli dos cruciare si opera tua non fecimus? Cur enim, cum promiseris sub Tiberio Caesare missurum te esse paracletum, qui argueret nos de peccato et de iudicio et de iustitia, sub Probo demum Romano inperatore misisti? <Cur> orphanos dereliquisti, cum ipse dixeris, non derelinquam vos orphanos, cum ipse dixeris te, mox ires, missurum esse paracletum? Quid poteramus orphani facere, non habentes tutorem? Nihil nos deliquimus, tu nos fefellisti Sed absit hoc a domino nostro lesu Christo salvatore omnis animae. Non enim moratus est in promissionibus suis, sed cum dixisset, uado ad patrem meum ei mitto uobis paraeletum, statim misit, dividens dona discipulis suis, abundantius vero conferens Paulo.

(XXVIII). MANES DIXIT: Tuomet ipsius indicio conprehensus es, haec enim adversum te locutus ignoras quia dum <in> me vis probra couicere, maiori culpae ipse subcumbis. Dic age mihi istud, si omnes qui a Tiberio usqae ad Probum defuncti sunt dicent ad Iesum: Nolito nos iudicare quia opera tua non fecimus, non enim misisti nobis paracletum, cum dixeris te, mox ires, missurum esse, non multo magis illi haec dicent, qui a Moyse usque ad adventum ipsius Iesu Christi vitam excesserunt, et eo rectius dicent: Noli nos tradere tormentis, quoniam agnitionem tui non accepimus? Et non solum ii qui ante ipsius adventum decesserunt iure haec allegare videbuntur, verum etiam illi qui ab Adam usque ad adventum Iesu obierunt; neque paracleti euim scientinm cousecuti sunt neque lesu doctrina eruditi sunt. Sed hoc solum ultimum genus hominum, ut ais, quod a Tiberio est Salvabitur; ipse enim eos Christus de maledicto legis redemit, sicut Paulus testimonium dedit: Quia littera occidit nec quemquam vivificat et Quod lex ministerium mortis est virtusque peccati. ARCHELAUS DIXIT: Erras nesciens scripluras neque nrtuletn dei; multi enim etiam post adventum Christi usque nunc perierunt et pereunt, ii scilicet, qui operibus iustitiae deservire uoluerunt; illi vero soli qui susceperunt eum et suscipiunt potestatem acceperunt filii dei fieri. Non enim omnes dixit, sed neque tempus terminavit, quieumque enim, inquit, accepetvnt eum. Adest autem semper instis viris a creatura muudi nee cessat inqoirere sanguinem ipsorum ex sanguine Abel iusti usque ad sanguinem Zachariae. Unde ergo Abel iustus et illi omnes reliqui per ordinem inter iustos enumerantur, cum lex non esset Moysi, cum prophetae oborti non essent nec prophetiae munus inplessent? Nonne iusti effecti sunt ex eo quod legem inplebant, ostendens unusquisque eorum opus legis scriptum in cordibus suis, teslimonium reddente eis conscientia sua? Cum enim quis legem non habens naturaliter quae legis sunt facit, hie legem non habens ipse sibi est 14 Gal. 3, 13 — 15 16 II Kor. 3, 6.7 — 16 I Kor. 15, 56 – Matth. 22, 29 — 20/21 Joh. 1, 12 — 23 rgl. Matth.23,35 — 27 Röm. 2, 15 — 28 Röm. 2, 14 CM 1 manes dixit a. Ras. M1 | tuomet] tuum et C | 2 adversum] uersum C I ignoras] Zacagni, ignorans CM | in] Zacagni | 3 ipse se C | 3,4 istud . . a] studias qua C | 4 tyberio CM | ihn C | 5 nolite C | 6 mox . . esse < C nach accepimus (Z. 9) in M geschrieben, aber durch ein Zeichen de richtigen Stelle zugeuiesen | mnlto] übergesch. C1 | 7 illi < M | ad < C | 8 noli nos tradere] noli nostra de. C | 9 hii CM | 10 uidebantur C | 11 euentum C | 18 ut ais] Zaeagni, ut eas C < Μ | tyberio CM | 14 saluentur C | 16 errans C | 18 hii CM | 19 noluerint Μ | 20 fili C | 22 nec cessant] ne cessat C | 23 exanguine C | 24 nach ordinem + qni C | 25 mose C | 27 scriptum] scriptura C | 28 reddent C lex. Et intaere multitudinem legum per siagulos iustos, qui bene agebant vitam suam, nunc ex semet ipsis proferentes in cordibus suis insitam dei legem, nunc a propriis parentibus inquirentes, aliquando etiam ab antiquioribus et seoioribus addiscentes. Verum quia pauci per hunc modum poterant ad iustitiae culmen ascendere, id est per parentum traditiones, nulla in litteris lege conscripta, miseratus est deus humanum genus et scriptam legem per Moysen Toluit bomioibus dare, quoniam quidem non adprime in cordibus eorum naturalis legis aequitas retinebatur. Consona igitur primae cieationis humanae fit in litteris legislatio, quae per Moysen datur salutis cansa plurimorum. Si enim aestimamus homiuem sine operibus legis iustificari et. Abraham reputatus est iustus, quauto magis ii, qui adinpleverint legem continentem ea quae hominibus expediunt, iustitiam consequentur? Et quoniam tritim solummodo sermonum mentionem fecisti, de quibus apostolus dixit, ministerium mortis esse legem et Christum redemisse nos de maledicio legis, et quoniam virtus peccati est lex, adde adhuc, et die quantacumque tibi videntur adversum legem esse conscripta.

(XXIX). MANES DIXIT: An non idem est, quod Iesus ad discipulos aiebat incredulos eos esse demonstrans: Vos ex patre diabolo estis et desideria patris vestri facere vultis? Hoc utique dicit, quia quauta voluerit malignus princeps huius mundi et quanta desideraverit, per Moysen scripserit et dederit hominibus facienda. Ille enim homicida est ab initio et in veritate non stetit, quoniam veritas in eo non est; cum loquitur mendacium, de suis propriis loquilur, quoniam mendax est sicut et pater eius. ARCHELAUS DIXIT: Sufficientia tibi haec sunt, an habes et alia quae dicas? MANES DIXIT: Habeo quidem multa et horum maiora; sed his contentus ero. ARCHELAUS DIXIT: Exemplum scilicet accipiamus ex bis eorum quae habere te dicis, ut cum haec recte posita fuerint inventa, etiam reliqua cum bis adnumerentur; sin minus, ero ego obnoxius sententiae iudicum, id est victi ignominiam feram. Ais ergo ministerium mortis esse legem, et principem huius mundi mortem regnare ab Adam usque ad Moysen, scriptum est enim: Regnavit mors 10 Wie es scheint denkt Archelaus an Röm. 3, 28ff — 15 II Kor. 3, 7 — Gal. 3, 13 — 16 I Kor. 15, 56 — 19 Joh. 8, 44 — 22 Joh. 8, 44 — 82 Röm. 5, 14 CM 2 semet] emet C | 5 modum] Zacagni, mundum CM | 7 mosen wie immer beim Accusatiu C | 11 habraam C | 12 hii CM | 19 aiebat] agebat C | vos] uox C | 20 e mit cinem Strich darüber gleich in estis corr. C1 | 22 et dederit < Μ | 28 ueritatem C | non (nach eo)] übergesch. M2 | nach cum + non (später ausradiert) C | 26 eufficientia] Routh, sufficit CM vielleicht sufficiunt tibi haec an usw. | 28 cum < C | 31 nach mundi + per M | 32/47, 1 regnavit . . moysen < C ab Adam uaque ad Moysen in eos qui non peccaverunt. MANES DIXIT: Ergo mors regnavit aine dubio, quia dualitas est, nec aliter, nisi esset ingenita. ARCHELAUS DIXIT: Et quomodo ingeoita mors certo ei tempore regni sumpsit ezordium? ab Adam enim, inquit, et non dixit ante Adam. MAMES DIXIT: Quomodo vero et iustoram et peccatorum obtinuerit regnam dicito. ARCHELAUS DIXIT: Cum prius confessus fueris quia ex tempore et non ex aeternitate regnavit, tum dicam. Manss dixit: Scriptum est hoc, quia ab Adam usquc ad Moysen regnavit. ARCHELAUS DIXIT: Ergo et finem habet quod coepit ex tempore et verum est illud quod dictum est, quia absorta est mors in victoria. Etiam ingenita non erit quae et initium habere monstratur et finem. MAMES DIXIT: Deus ergo eam fecit. AREChELAUS DIXIT: Nequaquam, absit; deus enim mortem non fecit, nec laetalur in perditione vivorum. MAMES DIXIT: Deus eam non fecit, facta tamen est, ut ais; a quo acceperit inperium vel a quo creata sit dicito. ARCHELAUS DIXIT: Si hoc plenissime ostendero, quod substontiam ingenitae naturae mors habere non possit, nonne confiteberis unum deum esse et hunc ingenitum? MAMES DIXIT: Loquere, subtiliter enim vis discernere. ARCHELAUS DIXIT: Quia tu verba illa ita protulisti, tsmquam tibi proficerent ad ostensionem ingenitae radicis; sufficiunt tamen nobis ea quae supra tractata sunt, in quibus plenissime ostendimus inpossibile esse duarum naturarum ingenitsrum existere posse substantias.

(XXX). IUDICES DIXERUNT: Dic ad ea quae nuper proposuit, o Archelae. ARCHELAUS DIXIT: Principem mundi et malignum et tenebras et mortem unum eundemque esse dicit legemque ab eo datam, propter hoc quod scriptum est, ministerium mortis, et reliqua quae obiecit Quoniam inique, sicut superius diximus, maiorum memoriae lex non diligenter haerebat, scripta naturaliter in cordibus eorum, neque apud seniores erat satis firma traditio, cum eos inimica semper memoriae inrepsiseet oblivio, et aliter quis eruditur a magiatro, aliter a semet ipso, proveniebat facile legis naturaliter scriptae transgressio et ex praevarieatione mandatorum regnum mors in hominibus obtinebat; huiuscemodi est enim genus hominum quod virga ferrea regi indigeat 8 Röm. 5, 14 - 10 I Kor. IG, 54 — 12 Weish. Sal. 1, 13 — 26 Gal. 3, 13. II Kor. 3, 7 CM 2 esset] Routh, esaent CM | 4 sumit C | 6/7 quia ex] qui a C | 7 ex < C | tum < M | 9 ex tempore] exemplo re C | 11 habere monstratur ~ Μ | 16 ingeniae C | 18 discernere] Traub, discere CM | 19 tibi] zacagni, sibi CM | 20 ea] et a C | 22 substantias] aus substantiam corr. M2 | 24 arcbele Ras. von einem Buchst. C | 27 iniqae] iniquam C | 28 herebas cripta C | 30 inrepsisset] ineresis set C a deo. Exultabat ergo mors et cum omni potestate regnabat usque ad Moysen, etiam id eos qui non peccaverant, hoc modo quo diximus; super peccatores quidem velut proprios sibique subiectoa, sicnt fuit Cain et Iudas; super iustos vero propter hoc, quod non consentirent ei, quin potius resisterent, abscidentes a se libidinum vitia et concupiscentias, velut ii qui fuerant ab Abel et usque ad Zaohariam; in Cain ergo positus malignus ioteremit Abel iustum et usque ad Zachariam transferens <se> semper usque ad tempus in similes illius. Cum vero adfuisset Moyses et legem dedisset filiis Istrahel et revocasset eis in memoriam omnes iustificationes legis quaecumque observare oportebat et facere, eos vero solos qui praevaricarentur legem morti traderet, intercisa est mors ne super omnes regnaret; regnabat enim super peccatores solos, dicente sibi lege ne contigeris hos qui mea praecepta custodiunt. Huius ergo verbi ministerium Moyses detulit morti, reliquos omnes praevaricatores legis interitui tradens; non enim pro eo, ut omnino mors nulla ex parte regnaret, Moyses advenit, cum utique plurirai etiam post Moysen sub mortis dicione tenerentur. Ex hoc ministerium mortis appellatum est, quoniam soli transgressores legis puniebantur, non etiam conservatores, sicnt Abel faciens ea quae legis sunt et custodiens, quem Cain, vas maligni effectus, interemit Verum etiam post baec voluit mors pactum quod fuerat per Moysen positum rescindere, et regnare denuo super iustos; et inruit quidem in prophetas, interficiens et lapidans eos qui missi erant a deo usque ad Zachariam. Dominus autem meus Iesns, iustitiam Moysi legis eustodiens, indignatus adversus mortem pro praevaricatione pacti et totius illius ministerii, advenire dignatus est in hominis corpore, vindicaturus non semet ipsum, sed Moysen et eos qui ex ordine post ipsum fueniut violentia mortis oppressi. Malignus vero ignorans huiuscemodi dispensationem ingressus est ludam ut per ipsum interfieeret eum, sicnt antea Abel interfecerat iustum. Sed cum intrasset in Indam, poenitentia ductus se ipse suspendit; propter quod ait sermo divinus: Ubi est mors vicloria tua, ubi est mors acudeus tuus? Et 1 Röm. 5, 12—14 — 8 Matth. 23, 35 — 18 Psal. 104, 15 — 31 I Kor. 15, 55 CM 2 quo] quod C | 4 cayn uie immer Μ | iuda CM | 5 vitia] Zacagni, uita CM | 6 hii CM | 7 transferens] tiansiens Routh | 8 se < CM | in < M | 8 moses uie geuöhnlich C | filiis] filii C < Μ am Rand M2 | 10 obseruari zueimal geschrieben, dal ersfe Wort später getilgt Μ | 11 traderet] t a. Ras. M | 16 interitui] interit ut C | 16 utique < Μ | nach etiam + sub Μ später getilgt | 17 moysen (n übergesch.) post M ~ M2 | 20 effectum Μ | 24 moysi] moses C | moysi legis M ~ M2 | 25 pacti] Zaeagni, acti CM |. 27 post ipsum ex ordine Μ corr. M2 | fuerant] n übergesch. C2 | uiolentiam mit m-Zeichen durchstrichen C absorta est mors in victoria. Hao ergo ex causa minislerium mortis appellata est lex, qnia peccantea et praevaricantes morti tradebat, serrantes autem se defendebat a morte et constituebat in gloria, ope atque auxilio domini nostri Iesu Christi.

(XXXI). Audi etiam et de eo quod dictum est: Qui redemit nos de maledicto legis Christus. Hoc in loco pervideo magnificum dei famulum Moysen imaginariam legem his qui recte velint videre tradidisse et legem veram. Sicut enim dens, cum fecisset mundum et omnia quae in eo sunt in sex diebus, requievit in die septima ab omnibus operibus suis — non dico quia requieverit fatigatus, sed quoniam ad perfectum adduxerat omnem quam facere disposuerat creaturam — denique ait: Pater meus usque modo operatur et ego operor. Numquidnam caelum facit aut solem aut hominem aut animalia aut virgulta aut tale aliquid? Sed bis quidem visibilibus perfectis, a tali opere conquievit; invisibilia autem et intrinsecus usque modo operans salvat. Ita ergo etiam unumquemque nostrum, sieut ipse deus est, indesinenter huic operi legislator vult esse devinctum et a saecularibus iubet protinus conquiescere et omnino nullum opus gerere mundannm, et hoc appellatur sabbatum. Addidit etiam hoc in lege, nihil absurdum fieri debere, sed observare nos et dirigere vitam nostram ex aequo et insto. Et inminebat haec lex, acerrime maledictum inferens bis qui eam fuissent transgressi; sed quoniam homines erant et illi et, sicut etiam nobis frequenter sccidit, controversiae oriebantnr et inrogabantur iniuriae et lex statim districtissimam ultionem peccati retorquebat, ita ut si qui pauperum voluisset in sabbato fascem ligni colligere, sub maledicto legis effectua morti continuo anbiceretur. Artabantur ergo cohercitione legis homines qui cum Aegyptiis fuerant educati nec poterat poenas legis et maledicta tolerare. Rursum autem ille, qui semper salvator est, lesus dominus noster adveniens liberavit eos ex huiuscemodi cruciatibus legis atque maledictis, donans eis iniurias. Nec sicut Moyses severitate usus est legis nulli indulgendo iniuriam, sed hic dixit, si quis passas fuerit a proximo suo iniuriam, in- 1 I Kor. 15, 54 — 5 Gal. 3, 13 — 12 Joh. 5, 17 – 26 Num. 15, 32—36 31/50, 1 Matth. 18, 22 CM 1 haee C | 2 lex] a. Ras. M | et < C | 4 ihu] aus Corr. M | christi < Μ | 6 dictum] zueimal geschrieben Μ | 10 requieverit] requiare qnieuerit C | 14 inuiaibili CM | 15 et intrinsecus] Zacagni, et triusecus C extrinsecus M | 17 et (nach derinctum)] est C | protinus] protenus C prorsus M | 18 appellatur] aus appellatue corr. C1 | 24 peccati] fecerat CM | 25 fascem] facere M | ligni] dafür eine Lücke von etua sechs Buchst. M | 86 qui cum] quicumque M | 29 ex] et C dulgeat non semel tantum, sed et nec secundo nec tertio nec solum septies, sed sepluagiea septies; quod si post haec in iniuriam permanserit inrogando, tunc demnm legi eum debere subcumbere Moysi nec ultra veniam dari ei qui in iniuriis perseverat, cum eibi septuagies septies fuerit iudultum. Non solum autem huic, sed etiam si quis filio hominis intulisset iniuriam, veniam dedit. Si vero spiritui sancto, duobua eum subdidit maledictis, id est Moysi legis et suae; Moysi quidem in piaesenti, suae vero in iudicii tempore, ait enim ita: Neque in loc saeculo neque in futuro remittetur et. Moysi ergo lex est quae in piaesenti saeculo nulli veniam tribuit, Christi vero est quae vindicat in futuro. Ex hoc intuere quemadmodum confirmat legem, non eolum non solvens eam, sed inplens. Redimet ergo eos ab eo quod in praesenti positam erat maledicto legis, ex quo maledictum legis appellatum est Haec omni huius sermoni est ratio. Cur autem virtus peccati dicta sit lex, pro viribus nostris breviter exponimus. Scriptum est enim: Quia iusto lex non est posita, sed iniualis et non subditis, inpiis et scelestis. Non ergo erat tunc lex litterae posita delinquentibus ante Moysen, unde et Pharao ignorans virtutem peccati deliuquebat adfligens iniustis oneribus filios Istrahel, divinitate neglecta; non solum ipse, sed et omnes qui cum eo erant. Verum ne utar longiori circuitu, brevius dicam. Erant quidam Aegyptiorum admixti cum populo Moysi, cum ab eo regeretur populus in deserto; et cum Moyses positus esset in monte pro eo ut acciperet legem, inpatiens populus, non ille qui vere erat Istrahelita, sed qui ex Aegyptiis fuerat admixtas, vitulnm sibi constituit deum secundum pristinum morem, quo coluerat simulacra, in quo nec scelerum poenas aliquando rependeret; et ideo virtutem peccati sui penitus igoorabant; quae cum regressus agnovisset Moyses, praecepit eos gladio trucidant, ex quo initium factum est sentire eos virtutem peccati per legem Moysi et propterea virlus peccati appelata est lex.

XXXII). De eo vero quod in euangelio scriptum est, vos de patre diabolo estis et reliqua, breviter dioimus quia est diabolus inoperans in nobis, qui sui arbitrii potestate tales esse voluit. Deus 8 Matth. 12, 32 — 12 vgl. Gal. 3, 13 — 14 I Kor. 15, 56 — 15 I Tim. 1, 9 — 31 Joh. 8, 44 — 32/51, 1 vgl Gen. 1, 31 CM 2 in < C | 3 mosi C | 7 mosen C | mossiquidem C | 9 mosi C | 13 omnis M | sermonis huius M | 18 sceleatis] sceleratis M | 17 et] est C | farao C | 20 ne utar] neal utar C | longiore C | 21 mosei C | 23 nach sed + ille M | aegyptis C | 25 coluerat] 1 a. Ras. w. e. sch. C | 37 gladius C | 28 mosei C | 32 operans Μ enim omDia quae fecit bona Talde fecit, liberi orbitrii sensam nnicuique dedit, qna ratione etiam legem indicii posuit, ex eo quod in nostro sit arbitrio constdtutnm peccare rel noa peccare, sicot etiam ta sine dubio nosti, ο Manes, si tarnen congregas in nnum discipulos tuos et commones ne delioquant, ne aliquid iniuBte gerant, iudicii legem anuaquisque eorum possit evadere. Et certe qui Toluehnt observant mandata; qui Tero contempserint tempserint et in perrersum dedinaTerint sine dubio legem iudicii ferent. Ex hoc etiam angelomm quidam mandato dei non subditi voluntati eins restiterunt et aliquis quidem de caelo, tamquam fulgur ignis, cecidit super terram; alii rero in felicitate miserabili, hominum filiabus admixti, a dracone adfltcti, ignis aeterni poenam suscipere mernerunt. nie igibnr in terram decidens nee ultra caeli legionibus admissus inter homines Tolutatar, decipiens eos atque persaadens sibi similes eMci transgressores; et neqtie in hodiemum adversarius est mandatis dei. Sed noo omnes lapaom rninae eins seqaentar pro eo quod unicuique libertas arbitrii est; ex boc enim et appellatus est diabolus, eo quod transitum feoerit de caelestibus et quod in terris mandato dei obtrectator exiateret. Quia autem deus sit qui piias mandatum dedit, ipse dominus leaus ait ad diabolom: Vada poat me, Satana. Et sine dubio ire post denm servi est. Et iterum quod ait ad eum: Dominum deum itium adorabis et ipsi eoH servier. Quoniam ergo obtemperabaut quidam hominum voluntatibos ipaius, audienint a aalvatore: Vos ex patre diabolo estis et desideria patris veatri facere vultis. Denique, cum fiiciunt voluntateg eius, audiunt: Generatio viperarum, quis vobis ostendit fugere ab ira ventura? Facite ergo frueium dtgnum poenitenlitK. Es hoc ergo pervide quanta vis sit homi- nem liberi esse arbitrii Dieat tamen etiam ipse si est iudicium piorum et inpiorum. Manxs dixit: Est iudicium. Abchblads dixit: Pnto quae a nobia de diabolo dicta annt non pamm rationia et pietaiis obtineani Habet enim et unaquaeque creatnra ordinem suum et aliua qoldem ordo est homani generis et alius animalium est atque alius angelorum; una vero et sola inconversibilia eat divina aubstantia, aetema, invisibilia, sieat 9 Luk. 10, 18 — 19 Matth. 4, 10 — 20 Matth. 4, 10 - 22 Job, 8, 44 — 24 Hatth. 3, 7. 8 CM 1 liberii Jlf | 2 nach posuit + peccare nostrum est ut autem non peccemus dei donum est C | 3 sine dubio < M | 4 congregas] congregans (das letxte n getilgt M) CM | commones] commonit C commoiiia Jlf | i aliquid] a MM d gleich eorr. C1 | naek gerant + at M | 10 miserabili < C | 13 hominis C I 23 aadi nnt, nt aus ni w. e. sch oorr. C | 25 iractnm C | 26 pionun] p aus f (= pro) corr. C | 28 aobia C et omnibus notum est secundum illud qnod Bcriptum eat: Deum nemo vidil umqvam nisi unigeniius filius qui est in sinu patris. Reliquae ergo omnes creaturae Tigibilea sint nccesse est, caelum, terra, mare, homines, angeli, archangeli; deus vero, cum a nullo iimquam tIsus sit, quid ei potest ex iatis creaturis esse homousioD? Unde et siDgula quaeque seciindnm ordinem suum propriam dicimuB habere substantiam. Tu vero es uuo omue animal quod movetur factum dicis et substantiani a deo accepisse dicis similem et posse eam peccare atque ad iadicium veoire; et eum uon vis recipere sermonem diceotem diabolum angelum fuisse et in praeTaricatioaem decidisse et dod esse eiusdem cum deo snbstantiae; interimere debes iudicii rationem, ut qui nostrum fallat adpareat. Si enim non potest qui a deo creatus est angelus in transgressionem decidere, quomodo potest pars dei anima peccare? Si vero iudicium esse dicis peccantium animarum et unius eas cum deo dicis esse substantiae et tarnen, cum de diviaa eas adseras esse natura, diois nihilominus dei <non> servare maudata, etiam sie plurimnm mens sermo praecedit, dicens primo diabolum eo quod mandatum non servaTerit decidisse, non enim erat ex dei substantia; decidit non tam ut laederet humanum genus, sed ut ab eo potius inluderetur; dedit enim nobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones et omnem virtulem inimiei.

(XXXIII). loDiCES dixebunt: Sufficienter osteudit de origine diaboli. Cum enim utraque pars confiteretur ftittirum esse iudicium, necessario liberi arbitrii unusqiiisque monstratur; quo evidenter osteoso, nulli dubium est <quia sit> unusquisque in quamcumque elegerit partem propria usus arbitrii potestate. Manes dixit: Si a deo diabolus ut ais, mendacem esse dixisti lesum. Abchblacs sixit: Confitere primo quia Vera sit ratio eorum quae nunc adstruximus, et tunc ostendam tibi patrem eius. Manss dixit: Si mihi ostenderis patrem eius mendacem et hontm nihil adscripseris,tunc tibi de omnibua accommodabitur fides. Abchelaus dixit: Omni ratione de diabolo diligenter exposita ac prolata, si cui hominum viget sensus, etiam apud se ipsum potest diligenter advertere quis iste sit qui diaboli appellatua est pater. Sed cum te tu paracletum esse dicas, plurimum tibi etiam ab bumana deesi prudentia. Quoniam 1 Joh. 1, 18–19 vgl. Hiob 40, 14 — 19/20 Luk. 10, 19 CM 1 dominum C Ι 3 visibiles] e aus i corr. C 2 | 5 omousjon Μ | C | 11 ratione C | 12 tranegresskoneni] transsione C Ι 16 + non Zacagni | 20 calciindi super se a. Ras. Μ | 21 sutfocoemt C | uidenter C | 24 quia sit < CM | quacumqne C | 25 diabolus] CM | 26 ais] as C | ihs C | 29 ascripseri C | 30 ac] e C | 31 si cui; sicut C ergo prodidisti igDorantiam tuam, dicam ego quis ille sit pater diaboU. MANBS DIXIT: Die, et adiecit: Omnis qui conditor est vel Creator aliquorum pater eorum quae coodiderit appellatur. Abchelals dixit: Miror quomodo saltem hoc recta ratione responderis nee eelaveris sermonis huius intellegeDtiam vel naturam. Audi iam ex hoc qui sit pater eins Cum ex caelorum regno deeidisset, erat soper terraa intendens et inquirens cni aa possit adiiingere, quem ex consortio sui participem quoque Dequitiae auae valeret efficere. Et quidem donec hotoo non erat, neque ille appellabatur homicida neque cum patre mendax; post haec vero, cum factus esset homo ac mendacio eius fuisset et circumventione deceptus, cam sese inaeruisset corpori serpeotis sapientioris omnium bestiarum, tunc appellatue est mendax una cum patre suo et efFectum est non aolum super ipsum mendacii maledictam, sed et super patrem eius. Cum ergo serpena recepisset eum in sese et recepisset antversum, tamquam praegnans effectus eat, ingentis malitiae faacem portans, et erat aicnt puerpera quae partu urgetur, volena evomere malignae snggeetionia eius cogitata. Primi enim hominis gloriam graviter ferens serpens ingresaua paradisum et conceptis in se doloribus, mendaces coepit generare aermoues et mortem parere bominibua, qui a deo fuerant figurati et acceperant vitam. Verum non potuit totum se manifestum facere per serpentem; aed reservsTit perfectionem suam, quam demoDStraret in Cain, a quo generatus est totus. Et per serpentem quidem hypocrises et fallacias ad Evam demonatravit; per Cain vero homicidii exordinm dedit, inserens se in primitias frugum, qnas ille male distribuit. Ex hoc homicida appellatns est ab iaitio, mendax vero quoniam fefellit dicens: Eritis tamquam dit, eiecti sunt enim postea de paradiso illi qnos deos futuros eaae faJlebat EfGcitur ergo prior pater eins qui eum in utero concepit et genuit atque in lucem edidit serpena, secundos Tero Cain, qui iniquitates conceptas, dolores et parricidiam peperit; interfecto etenim fratre, iniquitatem, iuinatitiam atque inpietatem pariter perpetravit. Sed et quicumque eum auscipiunt et faciunt eius desideria fratrea eins efficinntur. Pater eins perfectus est Pharao; pater eius efficiuntur unusquisque inpiornm; pater eius effectns est ludas, quia 26 Gen. 3, 5 CM 1 quid C | 2 dico C Ι et adiecit (rot) aus archelaoB dixit (rot) corr. M conditor eet] conditorem C | 8 quae x003C; C | 1 ialtim M | sermonis] Bennonea < M | 6 tarrein M | 11 corporis C | 12 et] ut C | 13 saper ipsum solum 17 agitata C | 23 hypocrisis M | fallaciam M | ad evam] Buam M | M | 80 interfBctio C | fratre] Wtrem C patre (expungiert) fratro M | übergesch. C1 coQcepit quidem eum, aed aborsus est; non eoim perfectus ed(??)idit partaiu, quia maiorem personam adgressus est per ludam et ideo abo(??)rtum factum esse dico, quia, tamqiiam si mulier semen viri concipiat a(??)tque in sese cotidiaoos accipiat profectus, ita et ludas cotidie proficiebat inS peius, occasionibus sibi a maligno quasi seminihua datia. Et primam qjaidem fuit ei semen pecuniae cupiditas, incrementum vero furtum, fura(??)batur enim ea quae mittebantur in loculum; dolores vero partus faeruriii ei conloGutio com Pbarisaeis et pretii scelerata cotiTentio: aborans est vero, non partua, laqueus mortis ioformis. Sed et tu, si malignum ex te protuleris et facias eius concupisoentias, genuisti eum et pater eins esse diceris; si vero poenitentiam gesseris, et abieceris pondus Tclut parturiens. Ut enim in ludis scolaribus, si accipiena quia a magistro materiam, reliquum corpus orationis ex semet ipso generet ac procreet, eomm quae genuerit conditor ipse dicitur, ita et qui ex summa malitia parum quid fermenti acceperit, pater et genitor dicatur necesse est iUius qui ab initio restitit veritati. Quod aimili modo provenire potest etiam bis qui virtuti Student, nam audivi fortissimos viros dicere ad deum: Tropter Umorem tuum, domine, in utero concepimus et doltiimus et peperimus spiritum salutis; ita et qnicumque de timore maligni conoipiunt et pariunt spiritum iniquitatis opsi patres eius dicantur necesse est; filii enim dicnntur, dum adbuc ministerio eius parent, patres vero, qui ad perfectionem malitiae pervenerunt. Ita namque et dominus noster ait ad Pbarisaeos, vos de patre diaboh estis, filios eos taciens illius, doncc adbuc conturbari videbantur et eogitabant in cordibus suis mala pro bonis adveranm iustos; Ulis ergo apud se talia cogitantibus, translatis in ae malignis eomm cogitationibus, ludas, malorum caput et ad perfectnm perduceos iniqna conailia effectua est sceleris pater, inmanitatis suae praemio ab eia triginta argenteia honoratus; totus enim in eum post buccellam panis ingressus est diabolus. Sed, ut diximus, postea quam uterus intumuit et dolorum tempus advenit, aborsum fascem iniquae oonceptionis effudit et ideo nee perfecte pater appellabatur, nisi eo tautum tempore quo conceptum 17 Jes. 26, 18 — 22 Job. 8, 44 — 28 Job. 13, 27 CM 8 qui C | 7 loculos Μ | ei] et C | 8 est x003C; Μ | 12 in ludisj c durehatnehen C1 w. e. seh. | acceperie C | 13 quae] q; C | 17 deum] w. e. seh. xu dominum eorr. Μ | 18 domine] dominuiu C | 23 ilhergeaeh. M 2 | 24 et] ei C | 25 malignis] gn aus gi corr. C2 | M | et] übergesch. M | 28 per bucellam in eum M die Wortfolge corr. 30 iniq; C | 31 perfecto C gerebat in utero; postea vero quam confugit ad laqueum, non integnini videtor fdidisse partam, qaia poenitentia subsecuta est.

(XXXIV), Ignorare antem cos non arbitror quouiam pater ujiam qnidem sit nomen, diversoa tarnen habet intellectus: alias eDim, pater dicitur eorum quos naturaliter genuerit filionim, alias vero eorum qnos tantnmmodo euutrierit, nooDulli vero temporis atque aetatia pririlegio; onde et dominus mens lesus plurimos patres habere dicitur, nam et David pater eins appellatns est et loseph pater eins putatns est, oam nnllns homm pater eins fuerit yeritate naturae. Kam Darid pater eias dicitnr aetatis ac temporis pririlegio, loseph vero lege nntriendi, solus antem deos pater eins natura est, qni omnia per rerbum sunm velociter nobis manifeetare dignatus est Nee in aliquo remoratua dominus mens lesus, intra unius anni spatium languentinm multitndinea reddidit sanitati, mortuoa luci, qni verbi sui potestate unirersa conplexus est In quo tandem remoratns est, ut in paracleto mittendo tamdiu eum remoratum credamus? Quin potius adfuit statim sicut superius dictum est, plurimum difiFusus in Panlum, ouius etiam testimonio credidimus dicenti: Mihi aulem soli data est gratia haec. Qui prius quidem blasphemus fuit et perseculor ecciesiae dei, sed nirsnm manifestatns est omnibus quia esset fidelis paracleti minister; per quem universis innotnit singnlaris eioa dementia, quod et usqne ad nos, qui aliquaado sine spe eramus, dononim eius largitio pervenit. Quis enim nostrnm sperare poterat peraecutorem Paulum et inimicum ecclesiae defensorem eins ac tutorem futonim? et nou solum boo, verum etiam et magistrum, ecclesiamm condtturem et architectorem. Post hunc ergo et post eos qui cum ipso foerant, id est post discipulos, nnllum alium vemre secundum scripturas sperandnm est; ait enim dominus noster lesus de paracleto, quia et de meo dccipiet. Vas ergo probabile elegit hunc Timm quem misit ad nos Panlum in enius spiritu influxit spiritus sanotus; et sicut non super omnes bomines Spiritus habitare poterat, nisi super eum qni de Maria dei geni- 14 vgl. Hebr. 1, 3 — 18 Epbea. 3, 8 — 18/19 I Tim. 1, 13 — 25 I Kor, 3, 10 — 27 Job. 16. 14 CM 1 gerebatir (gereb gleich aus gener ohne Ras. corr.) C | 2 portuml patrum C | pemtentlam CM | 5 quos naturaliter] quostatur aliter C | flliomm corr. C 2 | enutrirerit das zweite r durchstrichen C | CM | 7 nach iesus + cbriBtus M | 16 credimus C | 16/17 superius dictum est vor adfdit itatim geschrieben C | 18/19 qai prina quideni] a. Ras. M | blaaphemna fuit (fuit übergesch.) et M] fuit C, vielleiehl hat M hier, wie auch sonst, eine Verbesserung aus dem Ν. T. versucht | 20 minister paracliti M | 29 in . . influxit] in spiritus influxit C | apirita cuiua M ~ M2 | aanctua < C trice natus est, ita et in nullum alium spiritus paracletus ve(??)nire poterat, nisi super apostolos et super beatum Paulam. Vas enim elecetionis, inquit, mihi est, ut portet nomen meum in conspectu regum et gentium Ipse quoque in prima epistula sua posuit dicens: Secundum gratiam q(??)ae data est mihi a deo, ut sim minister Christi in gentibus, consecrans euangelium dei. Verilatatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in spirilu sancto. Et rursum ait: Non enim audeo quicquam logui eorum, quae per me non efficit Christus verbo et faclis. Ego enim, sum novissimus omnium apostolorum, qui non sum dignus vocari apostolus. Gratia autem dei sum id quod sum. Et eos qni experimentum quaerebant eius qui in eo loquebatur Christus vult pro certo habere, quia esaet in ipso paracletus, cuius muneris gratiam conaecutus et magnifico honore ditatua ait: Pro quo ter dominum rogavi, ut discederet a me; et dixit mihi: Sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur. Rursum, quia vere ipse sit paracletas qui erat in Paulo, ait dominus noster lesus Christus in euangelio: Si diligitis me, mandala mea servale. Et ego rogabo patrem meum, et alium paracielum dabit vobis. In quo ostendit etiam se ipsum esse paracletum, cum dicit alium. Unde credentes Paulo audivimus eum dicentem: Aut experimentum quaeritia eius qui in me loquitur Christus? et horum similia, de quibus superius diximus; unde et tamquam fidelibus nobis heredibus suis consignat testamentum sua ad Corinthios epistula velut pater, dicens: Tradidi enim vobis in primis, quod et accepi, quia Christus moriuus est pro peccatis nostris secundum scripturas et quia sepultus est et guia resurrexit tertia die secundum scripturas et quia adparuit Cephae, deinde undecim apostolis, postea amplius quam quingentis fratribus de semel, ex quibus plurimi adhuc manent usque nunc; quidam autem et dormierunt. Postea autem visus est Iacobo, deinde omnibus bus apostolis; novissime autem omnium tamquam abortivo visus est et mihi, ego enim sum novissimus omnium apostolorum. Sive ergo ego sive illi ita adnuntiavimus. Et rursum tradeus heredibus eam quam ipse bereditatem promeruit dicit: Timeo autem ne forte, sicul serpens seduxit Evam astutia sua, ita corrumpantur sensus vestri a simplicitate et castitate 2 Act 9, 15 — 4 Röm. 15, 15. 16 — 6 Röm. 9, 1 — 7 Röm. 15. 18 — 8 | Kor. 15, 9. — 10 II Kor. 13, 3 — 13 II Kor. 12. 8. 9 — 16 Joh. 14,15.16 — 19 II Kor. 13, 3 — 22 I Kor. 15, 3—9 — 29 I Kor. 15,11 — 81 II Kor. 11, 3—5 CM 3 regum] regnum C | 4 epistula sua ~ M | 6 in christo] vielleicht a. Ras. C | perbibentes C | 11 eo] se M | 13 honore] hoc ore C | dominus C | 18 esse < C | 19 andimus M | aut] an M | quaeritis eius ~ M | 22 corinthios] c zu ch corr. C3 | 25 cefé C | 26 plurimis C | 27 autem (nach postea)] etiam M quae in Christo est. Si enim is qui venit alium Iesum praedicat quem non praoiieammus, aut spiritum alium aeceperitis quem non accepistis, aul aliud euangelium quod non accepistis, bene pateremini. Pulo enim quia nihil minus feci vobis a ceteris aposiolis.

(XXXV). Haec autem dixit, ostendens omnes reliquos qui venerint falsos apostolos, dolosos operarios, transfigurantea se in apostolos Christi. Et non mirum, ipse enim Satanas transfigurat se velut angelum lucis. Quid ergo magnum, si et mintstri eius transfigurentur in miniatros iustitiae? quorum finis erit secundum opera eorum. Indicat autem quales essent ii a quibus circumveniebantur. Volentibus autem Galatis ab euangelio transferri dicit: Miror quod sic tarn cito transferimini ab eo qui vocavit vos in aliud euangelium, quod non est aliud; nisi sunt qui vos conturbant et voiunt avertere vos ab euangelio Christi. Sed etiam si nos ipsi aut angelus de caelo vobis adnuntiauverit praeterguam quod tranitum est vobis, anathema sit. Et rursum ait: Mihi infimo omnium apostolorum data est gratia haec. Quae enim deerant tribulationum Christi in came mea adinpleo. Et in alio rursum loco profitetur, quia super ceteros Christi minister sit, tamquam si postea omnino non sit alius expectandus; iubet enim neque angelam de caelo suscipi. Et quomodo de Persida venientem Manen et dicentem se esse paracletum nos esse credamus? Ita enim agnosco ex hoc, quod unus iste sit ex illis qui transformantur, de quibus manifeste indicavit nobis vas electionis apostolus Paulus dicens: Quia in novissimis temporibus recedent quidam a fide, adtendentes spirotobus seductoribus et doctrinis daemoniorum, in hypocrisi mendacia, loquentes, cauteriatam habentes canscientiam, prohibentium nubere, abstinere se a cibis, quos deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus et his qui cognoverunt veritatem; quoniam omnis creatura dei bona est et nihil abiciendum quod cum gratiarum actione percipitur. Sed et sanctus euangelista Matheus diligenter significavit domioi nostri Iesu Christi sermonem; Videte ne quia vos seducat; multi enim 7 II Kor. 11, 14. 15 — 11 Gal. 1, 6—8 —15 Ephes. 3, 8. Kol. 1, 24 — 17 II Kor. 11, 23 — 23 I Tim. 4, 1—4 — 30 Matth. 24, 4. 5 CM 1 is] iis C his M | 1/2 praedicat quem non < C | 2 spiritum alium acceperitis] alium spiritum accipitie M | 3 alium C | accepietis bene] recepistis recte M | 8 magnum] mirum M | 9 ministros] ministri CM | eorum] ipsorum M | 10 ii a] ita C hii a M | autem] enim M | 11 galathis CM | traneferremini C | 16 deerat CM | 17 rursum] rurs a. Ras. C | 18 sit (nach minister) < C | 20 manen et] monet C | 21 ita] iam M | 22 indicavit nobis ~ C | 26 quos] quo C | percipiendum] perficiendum C | 29 sanctus] spiritus C venienl in nomine meo dicentes: Ego sum Ckriatua; et muli(??)os sedtiemi. Quod si etiam aliquis vobis dixerit, Ecce hie est Christus, au(??)t eeoe ibi, nolite credere. Exurgent enim falsi Christi et falai apostoli et (??)alsi prophetae, et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem ind(??)cant, si polest fieri, etiam electos. Eece praedixi vobis. Si dixerint uobis, ecce in deserlo est, nolite exire. Si dixerint uobis, in peneirabitibus, noHte oredere. Et post ista omoia mandata iste nec signum qaidem aliquod aut prodigium ullum ostendens neque adfinitatem aliquam habens, sed ne in numero quidem discipulorum positns neque defuncto nostro obsecatus, cuiua hereditate gaudemus; cum neque ei languenti adstiterit, non testis extiterit testamenti, immo potius cum ne in notitiam quidem venerit eomm, qui obsecuti sunt aegrotanti; postremo cum nullius prorsus accipiat testimonium, paracletum se esse vult credi: cum etiam si signa et prodigia faceres, lalsum Christum et falsum prophetam te reputari oporteret secundum scripturas; et ideo convenit nos cautius agere, secundum qnod beatus apostolns monet, dicens in epistula <quam> scripsit: Permanete in fide fundati. et radicaH et inmobHes ab spe euangeUi quod audivimus, quod praedicatum est in omni creatura quae sub caelo est. Et rursum: Sicul ergo accepisHs Christum Iesum dominum, in ipso ambulaie, radicaH et fundali super ipsum, confirmati fide sicut edoeti estis, abundantea in gratiarum actione. Videte ne quit vos expoliet per phitosopktam et inanem seducHojiem secufidum traditionem hominum, secundum elemetita mwuH, et non secundum Christum, quia in ipso habitat omnis plenitudo deitatis. Quibus omnibua ita diligenter ezpositis, beatos apostolns velut pater filiia addit tamqaam signacnlum qnoddam testamenti dicens: GertoTnen bonum certavi, circum eucurri, fidem servavi. De eetero reposita est mihi iustitiae corona, quam reddel mihi dominus in ill die iustus iudex; non aolum aulem mihi, sed et omnibus qui diligunt aduentum eius.

(XXXVl). Nullum ex nobia, o Manes, Galatam facies, ut cito nos tranaferaa a fide Christi. Etiam si signa et prodigia facias, etiam si 2 Matth. 24, 23—26, ugl. Mark. 13, 21 ff — 17 Kol. 1, 23 — 19 Kol. 2, 6—9 — 26 11 Tim. 4, 7. 8 CM 3 aliqnia vobis ~ M | 8 rophetae] abgekürzt a. Ras. uon sex C I 6 vobis < M | 7 signum] signo CM | 8 ullum] nullum C | adsteterit aus ad steserit w. e. sck. corr, C2 astiterit M | 16 signam corr. C2 | 14 facaree] faceret M. | 16 nach epiatala + quam Zaeagni | ipso] C | docti C | 21 nach eipoliet + et et C, das erste et später | 22 secundum . . hominum < C | 26 nach certavi + iustitiae Corona ~ M | 30 galatbam M | 30/31 ut cito noB uicit o nostras feras C mortuos suscites, etiam si imaginem nobis Pauli ipsius adferas, anathema es, Satana; praescriptum est enim de te; praemoniti et praestructi samus a sanctis scripturia. Vas es Anticbristi et neque bonum vas, sed sordidum et indignum, quod ille sicut aliquis barbarus vel tyrannus, com in eos qui sub legum iustitia degunt conatur inruere, praemisit prius tamquam morti destinatum, ad explorandum quanta et qualis sit legitimi regis virtus ac populi: ipse enim inopinatus inruere pertimuit, sed neque alium ex necessariia viris mittere ullum ausus est, ne quid pateretur adversl Talem te nobis sub bono et sancto rege positis veint morti destinatum rex tuus praemisit Antichristus. Et haec quidem non inexplorata proloquor, sed ex eo quod nullam te video facere virtutem ita de te sentio. Illum enim et in angelum lucis transformandum et miniatros eius tales adventuros praenoscimus et aigna et prodigia facturos, ita ut si possibile sit, etiam electi seducantur. Quis ergo es tu, qui neque necessarium aliquem locum sortitus es a patre tuo Satana? Nam quem mortuum suscitas, quod profluvium sanguinis sistis, quo luto caeci oculos inlinitos videre facis? Quando esurientem turbam paucis panibus reficis? Ubi super aquas incedis aut quis te vidit ex bis qui in lerusalem habitant? Persa barbare, non Graecorum linguae, non Aegyptiorum, non Romanorum, non ullius alterius linguae scientiam habere potuisti; sed Chaldaeorum solam, quae ne in numerum quidem aliquem ducitur; nullum alium loqueutem audire potes. Non ita spiritus sanctus, absit hoc malum; sed omnibus dividit et omnia lingnarum genera bene novit et agnoscit universa et omnibus omnia efficitur, ita ut eum etiam cordia cogitata non lateant Quid enim dicit scriptura? quia unusquisque propria sua lingua audiebat per paracletum apiritum loquentes apostotoa. Sed quid amplius dicam? barbare sacerdos Mithrae et conlusor, solem tantum coles Mithram locorum mysteriorun inluminatorem, ut opinaris, et conscium; hoc est quod apud eos Indes et tamquam elegantem mimum perages mysteria. Verum quid ego haec indignanter accipio? Nonne oportet te multiplicari tamquam zizania, usquequo ille ipse magnus pater tuus adveniat, suscitans mortuos, paene usque ad gehennam omnes persequens qui sibi obtemperare noinerint, 14 Matth. 24, 24. Mark. 13, 22 — 26 Act. 2, 6 CM 2 ea satana] esset ana C | 6 explorandam CM | 11 nullum C | 13 adventuros] aduentos M | 15 sortitus est C | 16 sistit C | 17 quo] quod C | 21 unmero M | 24 bene] ue C | 27 dicam o] dicabo C | barbare] barba CM | 28 mithrae] mitre CM | sibi] M | mitram CM | 29 ut < M | Iudis CM | 33 gehennam] geenna C | sibi] si ut C | noluerit C plarimos deterreng arrogantiae metu quo est ipse circumcteatus? Aliis adhibet minas vultus aui cooTersione, circumdatione ludificat; sed ultra non proficiet, insipientia enim eius omnibus pervulgata erit, siciit laooes et Mambres,

luDiCES dixebont: Sicut ex te comperimaB, tamquam a postolo Paulo dicente, insuper etiam ab euangelio praescribeDte, nulli alicui <in> posteram praebetur ingressus ad praedicandnin Tel doceadam vel ad euangelizandum Tel prophetandam, in hac vita dumtaxat, nisi forte falsus propheta habeatur aut falsua Christus, Unde cum dixeris in Panlo fuisse paracletiun et ipsum omnia consignasse, quare dixit: Ex parte scimus et ex parle prophetamus; cum autem venerit quod perfectum est, id. quod ex parle est destruetur? Quem alium espectans hoc dixit? Quod si ipse cQufitetur expectare se aliquem perfectum et si Tenire aliquem necesse est, ostende nobis de qno dicat, ne forte in bunc Tideatnr iste sermo recurrere aut in enm qui misit illum: Satanan, sicut tu dicis. Si enim coufiteris Tenturum esse quod perfectum est, non potest esse Satanas: si autem Satanam expectas, non potest esse perfectum. (XXXVll.) Archelaus dixit: Quoniam non sine deo dicta sunt quae a beato Paulo prolata sunt, certum est quod dominum nostmm lesum Christum dixerit expectandum esse perfectum, qui solus patrem novit, et cui Toluerit reTelare, sicut possum ex Terbis ipsius demonstrare. Sed quia, cum venerit quod perfectum est, destruetur id quod ex parte est, iste Tero sese adseverat esse perfectum, quid degtnixit ostendat; quod enim destruetur, ignorantia est quae in nobis est Dicat igitur quid destruxit, quid in notitiam pertulit Si quid facere potest, faciat, nt credi ei possit Sermo Tero iste qaantam habeat Tirtutem, ai potuerit diligenter intellegi, ita demum credi poterit his quae a me fuerint adserta. lgitur in prima ad Corintbios epistula baec dicit Paulus de perfecto qui Tentums est: Sive prophetiae, tiestruentur, sive linguae, cessabunt, sive scientia, destruetur; ex parte enim scimus et ex parle prophetamus. Cum autem venerit quod perfectum est, id quod ex parte est 3 II Tim. 3, 8. 9 — 10 I Kor. 13, 9. 10 — 20 Matth. 11, 27. Lnk. 10, 22 — 29 I Kor 13, 8—10 CM 1 quo] Zacagiii, quod CM | 2 adhibeli . . ludificat] die Stelle ist 8 insipientiHe C | nach sicut + fuit Μ | 4 iaiDDes CM | 6/7 alicui a qui pOBterum (p gleich aus b; corr.) C, alicui posterum M, alii aeque in poBtenim Zacagni | 11 autem venerit ~ M | 18 apectare C | Μ ~ M 2 | 15 Bfttanam C | tu] t vieileichl a. Ras. C | nach dicis eine elica fünfzehn Buchst., wahrscheinlich ist archelaui dixit ausradiert C | M Ι quid] qui C | 27 dUigenter] dil a. Ras. Μ | 29 sive (nach est)) si uero C desiruetur. Vide ergo quantam in sese habeat virtutem quod perfectnm est et cokis alt ordiais ipsa perfectio. Dicat autem iste quam destruxerit propbetiam ludaeomm an HebraeonuD, aeu linguas cesaare fedt Graecorum aut eonim qui idola coIuDt, Tel quae alia dogmata destruxit Valentjniani aut Marcionig ant Tattani aut Sabellii ceteronimque qui proprium sibimet ipsis scientiam conposnerant. Qaem honim destruxit dicat aut quando destruet quasi perfectus? Inducias fortassia aliquas quaerii Non place, non ita obscura et iguobiliter adveniet ille qui perfectna est, id est lesua Chriatus dominus noster. Sed sicut rex adveniens ad urbem suam praemittit primo protectores suos, signa, dracones, labaros, duces, principes, praefectos, et universa cootinuo commoventur, aliis vero metuentibus, aliis vero gaudentibus pro expectatione regis, ita et dominus meus Jesus, qui est vere perfectus, adveniens praemittit in primo gloriam suam, incontaminati atque inmaculati regni praedicatorea sacratos, et tunc universa creatura commovebitur et conturbabitur, supplicans atque obsecrans, usquequo eam a Servitute liberet. Uumanum vero genue metuat necesse est et conplurimum conturbetur, pro eo quod multa delicta commiserit; soH vero iusti laetabuntur, expectantes quae sibi promlssa sunt, neo ultra mundanarum rerom substantia permanebit; omnia destmentnr aive prophetiae sive horum libri sive linguae totiua generis: cessabunt, eo quod ultra non egeant solliciti esse homtnes et cogitare de bis quae ad vitam necessaria sunt, sive scientia quorumcumqne doctorum, etiam ipsa deetruetur: uihil enim horum sufferre poterit magni illius regia adventum. Sicut enim parva is scintilla ad splendorem sulis admota absumitur, ilico nee adparet; ita univeraa creatura, omnia prophetia, cuncta scientia, universae linguae, sicut superlua diximus, destiuentur. Sed quia caeleatis regis praesentiam paucis verbis et fragilibus et valde infimis exponere non valet humana natura, ut fortasse sanctorum debeat esse et valde dignorum de ipao aliquid enarrare, tamen necessitatis causa ista me sufficit protulisse huins inportnnitate coopulsum, uti istum vobis qualis esaet ostenderem.

(XXXVIIl). Et ego qnidem beatifico Marcionem et Valentinianum ac Basilidem aliosque hereticos, sicut iatius conparatione, qui 15 Röm. 8, 21. 22 CM 1 sese] das letzte se übergesch. M 2 | 2 ipsa] aus ista corr. C2 | 3 seu] Zalllcagni, sed CM | 7 fortasses C Ι 8 non ita] notii C | 15 sacratos] sanctos Μ | tunc < M | universa] aus uniuerse ohne Rat. gleich corr. C1 | 24 horum < M | illius, a. Ras. M | 25 assumitur C | 29 ut aut M | 31 esset] esse C | 32 Valentinianum] die geuöhnliche Form dieses Namens findet sich im Anluang der Acta in M | 33 conparatione] paratione C velut intellecta allquo usi snnt, qui videreutur sibi in(??)em scripturam posse iatellegere, et ita se ductores statuerunt qui se aadire Toluissent; nullus tamea ipsorum auaus est deum se praed(??)care vel Christum vel paracletutn sicut iste, qui aliquando quidem de saeculis dispuat, aliqaando de sole, quomodo facta sint, tamquam maior ipae sit eorum; omnis eDim qui de aliquo eiponlt quomodo factos ait maiorem se et antiqaiorem ostendit esse quam est ille de quo dicit Quis autem et de substantia dei dicere andeat, nisi forte solus dominus noster lesus Christus? quae qaidem ego uon ex meis Terbia adetmo, sed scripturae quae nos edocuit anctoritate confirmo; qnoniam quidem et apostolas dicit ad nos: Ut siHs sicut ktminana in hoc mundo, verbutn vitae continentes ad gloriam mihi in diem Christi, quoniam non in vacuum cuourri nee in vacuum laboravi. Intellegere debemuB quae sit vis et ratio aermonis huius; verbum enim dncis obtinet locum, opera vero regis. Sicut ergo aliquis regi suo adventanti omnes qui sub cura sua sunt atudet oboedientes, paratos et caros hilaresque ostendere ae deTotos sed etiam innocentes ac bonis omnibus abundantes, ut ipse laudem consequatur a rege et maiore ab eo honore dignus habeatur, tamquam beue gubemata quae sibi est commissa proriucia, ita et beatns Paulus dicit ad nos: Ut sitis vehtt luminaria in hoc mundo, verbum votae continentes ad gtoriam ipsius in diem Christi. Scilicet quo dominus uoster leaua Christus Teniens videat profecisae doctrinam eins iu uobis; et quia non in racuum cucurrit nec in Tacuum laboravit, retribuat ei debitam coronam. Et rursus quoque in eadem epistula commonet nos, ne terrena sapiamus, sed conversationem nostram debere esse in caelis; unde et salvatorem expectamus dominum nostrum Iesum Christam, Et quoniam nobis non est tutum scire ultimum diem, designavit in epistula quam scribit ad Thessalonicenses: De iemporibus autem et momentis, fratres, non habetis opus ut aliquid vobis scribam; ipsi enim diligenler scitis quia dies domini, sicut fur in nocte, ila venieL Et quomodo dudc adatat iate, perauadens et rogans unumquemque Manichaeum effici et circumTenit et iogreditur domos, decipere quaerens animas oneratas peccatis? Sed ttos non ita sentimus; quin potius res ipsas proferamus in medium et conferamus, si plaoet, 11 Phil. 2,15. 16 — 19 Phil. 2,15. 16 — 25 Pbil. 3, 19. 20 — 28 I Thess. 5, 1. 2 — 82 II Tim. 3, 6 CM 1 aliqao] Zaeagni, aliqnod CM | 9 verbia] ueria C | 15 stndent C 27 nitimam C | thcBaloniceaue M | 28 nach non + iadigetie M, getilgt | 29 diea] d ma Corr. C1 | 30 ita in nocte M corr. M2 w. e. sch. aus ns corr. C2 astat M | 33 proferamus < M ad perfectom paracletum. VidetU enim quia iDterdum poenitet, interdum interrogat, uoniiamquam deprecatnr. Sed acriptum est io euangelio salvatoris nostri quia et illi qui a sinistris regis adsistunt dioant: Domine, quando te vidimus esurientem aut sitientem aut nudum aut peregrinum aut in carcere et tum minisiravimus tibi? rogantea ut sibi indulgeret; sed quid illis respondit rex iustus iudex? Dtscedite a me in ignem aeternum, operarii iniquitatis. Abiecit eos in aeternum igoem, cum rogare non cessent Videsne quid gib perfecti regis adventus? non talem qualem tu adseris perfectionem. Quod si post istum expectandus est magnus iudicii dies, multo utiqne hie illo inferior est Quod si inferior erit, perfectus non erit. Si perfectus non erit, non de ipso dicit apostolus. Quod si non de ipso dicit apostolus, iste aatem de se dictum esse mentitur, psendopropheta utique indicandus est Sed et multa alia horum similia dici possunt, quae si omnia persequi velimus, nnllum nobis tempas ad omnia explenda sufficiet. Uude abnndare existimavi de multis pauca dixisse, reliqnas partes tractatus huins plenius exeqni Tolentibns derelinquens.

(XXXIX). His anditis dedernnt gloriam deo inmensam et ipso dignam; Archelanm vero multis honoribns adfecerunt. Tunc Marcellus, adsnrgens et stola se exuens, circomdat Archetaum atque oscolis enm defixus amplectitnr et inhaeret. Tunc yero iofautes, qni forte convenerant primi, Manem pellere ac fugare coeperont, quos turba reliqua insecuta concitavit se ad efFugandom Manen. Quod cum perridisset Archelans, elevata in modam tubae Toee sua, multitudinem cupiens cohibere ait: Cessate, fratres dilecti, oe forte rei sanguinis inreniamur in die audicii; Bcriptnm est enim de talibus quia oportet et keresee esse ut qui probaU sunt manifesti fiant inter vos. Et bis dictis sedatae sunt torbae. Quoniam vero placuit Marcello disputationem hanc eicipi atqne describi, contradicere non potui, confisus de eniguitate legentiom quod Teniam dabunt, si quid inperitom aut rusticum eonabit oratio; boc enim tantom est qaod stndemas, nt rei gestae cognitio studiosum 2 Hottb. 25, 44 — 6 Lnk. 13, 27. Uatth. 26, 41 — 26 I Kor. 11, 19 CM 2 nonnDmqiiam] interdam M | 3 quia et illi naek dicant geschrieben, der richtigen Stelle durch Zeichen xugewiesen M | 5 carcerem C | 6 inetus C corr. C2 | 6/7 operarii iniqnitatis in ignem etenmm M corr. M2 | 9 asaeria (aa a. Bat) C | 11 nach de + illo M, äter getilgt | 19 arobelauB C Ι 20 adsurgent C | stola se exaena] stolas eiaena C | 22 im manem C, im zueimal Ι 23 fngandum M | 24 Dooem suam C | 26 et < M atqae] escipiat quae C | 30 dabant C | si quid] tieileieht a. Ras. C | sonanit C quemque non lateat. Tunc ergo, cum effugisset Manes, n(??)squam conparuit. Turbo vero minister Arcfaelao traditat a Marcello, quem cum diaconum Archelaus ordinasset, in Marcelli contabemio pe(??)severavit, Manes autem fugiens adveait ad quendam vicum longe ab urbe (??)ositum, qui appellabatur Diodoii. Erat autem preBbyter loci illius nomin e et ipse Diodorus, quietus et mitis, fidei ac famae bonae valde; et com quadam die Manes, congregata turba, contionaretur ac peregrina quaedam et aliena a patema traditione populo qui adstabat adsereret, nollum es his omnino formidans, quod sibi poasit obsistere, Diodorus videns proficere eius nequitiam deliberat Arcbelao mittere epistulam continentem haec.

(XL). Archeiao episcopo Diodorus salutem dicit. Scire te Tolo, religiosissime pater, quoniam adrenit quidam iu diebus istis nomine Manes ad loca nostra, qui novi testamenti doctrioam ae adinplere promittiL Et quidem eraot quaedam in bis quae ab eo dicebantur nostrae fidei, quaedam vero adserebat tonge diversa ab iis quae ad nos patema traditione desceudunt. Interpretabatur enim quaedam aliene, quibuB etiam ex propriis addebat, quae mihi valde peregrina visa sunt et inSda. Pro quibus etiam permotus sum scribere baec ad te, sciens doctrinae tuae perfectum et plenissimnm aensum, quoniam latere te horum nihil potest; et ideo confisus sum ad explananda nobiB haec invidia te non posse prohiberi. Quamvis nee ego quidem in alterum aliquem inclinari potuerim senanm, tamen propter simplices quosque tuae auctoritatis conpulaus sum inplorare sermouem. Re vera euim vir valde Tehemena tam aermone quam opere, sed et adspectu ipso atque habitu adparet. Sed et pauca quaedam, <quae> retinere possum ex iia quae ab eo dicta sunt, scribo tibi sciens quia ex iis etiam reliqua iatelleges. Nosti quia morem hunc babent qui dogma aliquod adaerere Toluut, ut quaecumque Toluerint de scripturis adsumere, haec propensius sui intellegentia depravent. Sed hos praevenieoa apostolicua sermo denotat dicens: Si quU rolns adnunliaverit praeterqvam quod accepistis, anathema 30 Gal. 1, 8 CM 2 archelaus C | 3 ordinaret C | perBeuerauerit C | 5 dyoderi C, bei Epiphanius heisst der Presbyter Τρύφων und seine Stadt Διοδωρίς | 7 continuaretur C quadam C | 11 salutem < C | 14 ab] a a. Ras. M; ein anderer h, ist vor a ausradiert | 16 iis] hie M | 15/18 ad noa] a nos (noa a. C | 16 discendunt C | aliena Μ | 17 iiisa Kunt mihi valde peregrina M corr. M 2 | 21 nach quidem + ad C; durchatrichat mit derselben Tinte | 24 tarn] C | 25 nach quaedam + quae Zacagni | iis] his M | 26 iis] his M habent] habet C | 29 hos] xu hoc ohne Ras. corr. C 2 | sermo denotat ~ C | 30 praeterquam] praeter C sit. Itaqne post baec quae semel ab npostolig tradita sunt ultra non oportet qnlcqaam aliud suscipere discipiilum Christi Verum ne sermonem longius protrabam, ad propositum redeo. Legem Moyei, at breviter difnm, dicebat bic Don esae dei boni, sed maligni principis nee habere eam qnicquam cognationis ad novam legem Christi, sed esse contrariam et inimicam, alteram alteri obsiatentem. Ego audiena dicebam ei sermonem euangelicum, qnomodo dixit dominus noster lesas Cbriatus: Non veni solvere legem, sed adtnplere. Ille Tero ait neqnaqnam eum hnnc dixisae sermonem; cum enim ipsam inveniamus enm resoWiase legem, necesse est nos hoc potius intellegere quod fecit. Deinde coepit liicere plurima ex lege, multa etiam de euaagelio et apustolo Paulo, quae sibi riderentiur esse contraria, quae etiam cum fiducia dicena nihil pertimesuit, credo quod habeat adiutorem draconem illum qni nobia semper iuimicus est. Dicebat ergo quod ibi dixerit deus: Ego divitem et pauperem facio; bic Tero Jesus beatos diceret pauperes. Addebat etiam quod nemo possit eins ease diacipulus, nisi renuntiaret omnibus quae haberet; ibi vero Moyses argentum et aurum ab Aegyptiis sumens cum populo fugisaet ex Aegypto; lesus autem nihil proiimi desiderandum esse praeceperit. Deinde quod ille oculum pro oculo, dtnlem pro dente in lege eavisset expendi; noster vero dominus percutienti unam maxillam iuberet etiam alteram praeparari. Quod ibi Mojses eum qui sabbato opus fecisset et non permansisset in omnibus quae scripta sunt in lege puniri lapidarique praeceperit, sicut factum est ei, qui adbuc igDorans in sabbato fascem ligni collegerat; lesus vero in sabbato etiam lectum portarc praecepit a se curato, aed et discipulos in die sabbati vellere spicas ac manibus confricare non profaibet, quod sabbatis utique fieri non licebat.

Et quid plura dicam? multis et variis adsertionibus huiuscemodi dogmata ab eo summo nisu atque summo studio adfirmabantur. Kam ex anctoritate apostoli Moysi legem legem esse mortis conabatur adserere; Jesu vero legem legem esse vitae, per id quod ait: In quo et idoneos nos fecit deua minisiros novi Icstamenti non liltera, sed spiriiu. 8 Matth. 5, 17 — 14 Prov. 22, 2, Matth. 5, 3. Lnk. 6, 20 — 16 Luck. 14, 33 — 17 Exod. 12, 35 — 19 Exod. 21, 24. Matth. 5, 38. Luk. 6, — 21 Num. 15, 32 — 24 Mark. 2, 11 — 85 Matth. 12, 1. Mark. 2, 23. Luk. 6, 1 — 31 11 Kor 3, 6—11 CM 9 mos; C | 7 ei eis C | 13 habest; h übergesch. C | 18 ex] ab M | 20 in lege x003C; M | 25 dieni CM | 26 uelleree C | 87 dod licebat fieri C | 30 moai C | esse mortis ~ Μ | 32 facit C | deus < M Littera enim occidit, spiritus autem vivifieat Quod si minisi(??)terium mortis in litteris formatum in lapidibus factum, est in gloria, tia ut non possent intendere filii Istrahel in faciem Moysi propter gloriam vultus eiu(??)s, quae destruitur quomodo non magis minislerium spiritus erit in gloria? si enim ministermm damnaOonis gloria est, multo magis abundabit mi(??)nisterium iusHHae ad gloriam. Neque enim glorificatum est quod gloriosum factum est in hae parte, propter cam quae supereminet gloriam; si enim quod destruitur per gloriam, multo magis quod manet in gloria est. Sed haec quidem, sicut ipse uoeti, in secuoda ad Corinthios epistnla. Addit autem ex prima epistuU, terrenos esse dicens discipulos veteris testametiti et animales et ideo carnem et sanguinem regnum dei posaidere non posse. Ipsum quoque Faulum ex propria siia persona dicebat adserere id quod ait: Si ea quae destruxi iterum aedifico, praevaricatorem mt constituo; sed et illud euodem ipsum evidentissime de carnis circumcisione dixisse; non esse ludaeum eum qui <in manifesto est oeque quae> manifesto in canie est circnmcisio neque secundum litteram legem quicquam utilitatis retinere. Et rursum quod Abraham habet gloriam. sed non apud deum; tantammodo agnitionem peccati per legem fieri. Sed et alia multa legi obtrectans inserebat, eo quod lex ipsa peccatum sit, in quibus simpUces quique, dicente eo, movebantur; et uaqve ad lohannem igitur aiebat lex et prrqiketae; aiebat autem lohanuem regnum caelorum praedicare, nam et abscisione capitis eins hoc esse indicatum quod, omnibuB prioribus et saperioribus eius abscisis, posteriora sola servanda sint Ad haec igitur nobis, ο religiosiBBime Archelae, paucis rescribe; audivi enim non mediocre tibi esse in talibus studium; dei enim donum est idcirco quod dognis et amicis suis sibiqne propositi societate coniunctis deus donat haec munera. Xostrum enim est propositum piaeparare et proximos fieri benignae ac diviti menti, et continuo ab ea largissima tuanera consequimur. Quoniam ergo in iis voto et proposito meo aermonis non sufScit eruditio (idiotam enim me esse confiteor) ad te misi, sicut saepius dixi, quaestionis buius exclutionem ple- 2 Exod. 34, 35 — 11 I Kor. 15, 50 — 18 Gal. 2, 18 — 15 öm. 2, 28 — 17 Röm. 4, 2 — 18 öm 3, 20 — 20 Matth. 11, 13. Lnk. 16, 16 CM 1 occidet C | 2 formatum] formamm C | 3 mosi C | destnietnr C | 7 deetraetur C Ι 14 illum gleich in illud corr. C1 | 15 in manifeeto . quae < CM, verbessert von Zaeagni | 16 circumcisione que C | 17 abraam C | 20 moDeantuT M | 22 abBciaiouem CM | 25 mediocre] laediocriter C | praeparare et proximos] prepararet proiimns C | ac] hac C Ι 29 iis] his 30 enim < C recepturus. Incolumis mihi eatio, pater inconparabilis et honorabilis.

(XLl). Accepta hoc epistula, Archelana adtoiratus est hominis audaciftm; sed ioterim Diodori allegatiocibus, ut res suadebat celerem dsre responsum, continuo scripsit hoc modo.

Archelaus Diodoro preabytero fitio bonorabili, salutem. Acceptis litteris tuis, valde gavisus snm, dilectissime. Agnovi autem quod vir iste, qui ante hos dies ad me venerat et scientiam aliam praeter eam quae apostolica est et ecclesiastica introducere cupiebat, ad te quoque Tenerit; quem quidem ego non admisi, in praeseoti enim oobia disputastibus confatatus est Et velim quidem omnia quae a me dicta sunt scribere tibi, ut ex bis agnosceres fidem eius; sed quia hoc de Tacanti fieri potent nunc quod instat paucis respondere tibi necessarium duxi ad ea qnae mihi scripsisti quod ab ill dicerentnr. Erat ergo ei summum studium legem Moysi ostendere non esse consonantem legi Christi et haec ex nostris scripturis adseverare temptabat. Noa vero ex eadem ipsa scriptura non solum confirmavimus legem Moysi et omnia quae in ea scripta sunt, verum etiam omne vetus testamentnm convenire novo testamento et consonare probavimus unumque esse testum, tamqoam ai nna vestis videatur ex subtemine atque stamine esse contexta. Hoc solum, quod velut purpnram videmus in veste, novum testamentum in textura veteris testamenti; gloriam enim domioi in eodem speculamur. Ifon ergo abiciendum est speculum, cum nobis ipsam imaginem rerum similem renunque demonstret; quin potius et eo amplius faonorandum est Sed et puerum qui ad doctores a pedagogo perducitur cum adhuc parrulus est, numquid, oum ad aetatem pervenerit, debonorare oportet pedagognm propter quod. iam opera eius non indiget et potest solus iom sine eins adminicnlo ad acolas pergere atque ad auditoria 26 vgl. Gal. 3, 23 ff. Α (von 6 an) CM 3 hac] haec CM | 10 uenerim gleich zu uenerit corr. C1 | 13 agnosceris Α | 12 hoc] nach poterit geschrieben C, durch Zeichen der richtigen Stelle C 2 | 18 potest Α | 14 ea quae] q, Α | 15 studium] das zveite eorr. Α | moay C | 17 nach legem + ei Α | mosy C | 18 scribta | onmeni CM | 20 nnam C | ex x003C; Α | eupiemine Α anbtjmine CM | adquae Α et qua C | 21 ueatem CM | 22 teituram ACM | gtoriam im xu gloria enim eorr. Α | 28 speculum com noble] Bpeculum qaod C nobia speculum quod M | 24 demonstraret Α | 25 doctoies] doctore iis dootorem M | 26 aetate Α | dehoneslare Α | 27 nach oportet + opera] ora CM | 28 ad nuditoriu] plauditoria C properare? Aut rarsom parvulns qui lacte natritus est, cum profecerit ad validiores cibos, cum iniuria debet abicere atqne exhorrescere nutricis mamillas? quin potius veneratur et colit et beneficii sui debitorem fatetur. Aliud etiam, si videtur, adbibeamus exemplum. Homo qoidam proieetnm in terram cmn vidisset infantem et iam vebementer adflictum, collegit enm et natrire apnd se coepit, nsqnequo ad aetatem adulescentiae perreniret toleraTitqne omnes qui eveaire aoleut nutritoribua labores. Accedit vero post tempus is qui naturalis ei fuerat pater requirere puenim et inTeait eum apud illum qui nutrierat. Quid faciat hic puer, patre oognitoP de iusto enim puero mihi senuo est. Nonoe multis donis munerato eo qui se educaverat, sequitur naturalem patrem prospectu hereditatis? Ita mibi intellegendum est magnificum dei famulum Moysen ioTenisse populum adflictum ab Aegyptiis, quem adsumptum Qutriebat in deserto tamquam pater, edocebat ut magister, regebat ut rector. Conserravit populum usquequo veniret cuiua est, et post aliquantum tempus adTeniens pater proprias oves recepit. Nonne per omnia honorabitur quidem ab eo cui tradidit gregem, gloriEcabitur vero ab iis ipsiB qui ab eo conservati sunt? QuJs igitur ita mentis insanae est, ο dilectissime Diodore, ut alienos a se dicat eos qui inter se coniuncti sunt, qui pro se inTicem propfaetarunt, qui aeqaalia et sibi similia atqne cognata, immo potius germana signa ac prodigia demoDstrarunt? Et primo quidem Mojses ad populum dixit: Prophetam, vobis suscitabit dominus deus veefer sicut me. Deinde lesus ait: De me enim Mojses locutus est Vide qnomodo dexteras sibi invicem tradunt, quam alter propbeta, alter vero filins sit dilectus; alter fidelis famulus, alter vero dominus agnoscatur. Sed et quondam dolens quis sine pedagogo ire ad seolas non suscipitur a magistro dicente: Non eum suscipiam, niai acce- perit pedagogum. Qui sit autem de quo dicimus breviter exponam. 22 Deot. 18, 15 — 88 Job. 5, 46 — 25 Hebr. 3, 5. ACM 1 aut] ut Α | 2 validiorefl] cenalidiores c | debeat Α | 3 colet A | debetoren Α | 5 terra CM | 6 colligit Α | ad] a übergesch. Α | que Α | uenire Α | 8 aocidit Α | tempos] t übergesch. Α | is] iis C | requireret Α | 9 inneniret Α | 10 patrem Α | mihi 11 edocanerat Α | 13 intellegendum eatj intellegi Α | 13 uenisse C edocebat] educabat Α docabat C | regebat ut] tegebatur Α | 15 nach + et Α | conseruabit Α | nach et + cum Α | 16 proprias < C | 18 iis ipsis] ipsis A his ipsis M | 20 inuice A | prophetaturi sunt C | qui] quia (a iibergesch.) A | et sibi similia < A | 21 atque] que C | cognita A | 22 dixit < A | suscitauit das xweite i iibergesch. A | 23 deinde iesus ~ CM | 24 vides A | dextras A | quam] quamuis A | 26 quid A | 27 dicentem A | accederit CM Homo quidam erat dives, gentiliUr viveas, in molta luxuria cotidie degens; alius Tero panper erat yicioiis eius, qui nee cotidianum quidem cibom poterat invenire. Accidit utnimqne vita discedere et io infemnm descendere et panperem mitti in locnm requiei et reliqua qaae nosti. Verum tarnen erant diviti fratres qoioque, ea qnae et ipse egerat agentes. sine dubio quae domi a toli magistro didicissent. Rogavit divee aitnul uno tempore ut ediscerent maiorem doctrioam; Abraham vero scietts quoniam adhnc indigent pedagogo, ait ei: Habent Mojsen et propfaetas. Si euim illos non susceperint, at ab eo velut pedagogo gubementur, non poteruat maioris magistri capere doctrinam.

(XLII). Sed et de aliis aermonibus, ntpotero, exponam; id est qaod non contraria Moyai locutns est Jesus aut fecit Primum quidem quod ait acutum pro oculo, dentem pro dente, hoc iustnm est; qnod antem caesum praestare iubet et atteram maxiUam, hoc bouitas est Numquid institia bonitati contraria estP Absit; profectus autem est de iustitia ad bonitatem. Et nirsua: Dignus est operarius menxde sua. Quod si Toluerit quia fraudem facere, exige ab eo illa quae firande interceperat: iustissimum est, masime com molta sit merces. Hoc autem dico, quando AegTptii adfligebant tilios Istrahel per operum conputsores in fingeudia tateribns, quod cum sappliciis Mooses totum pariter intra nnum momentum temporis exegit, numquid hoc iniquitas appellanda est? Absit. Ula saue bonitatis est abstinentia, cum utitur quis frngaliter, renuntians omnibns quae superflua sunt. Quod vero in veteri testameuto dictum est: Ego diritem facio et pauperem, lesus vero beatificat pauperes, non dixit saeculari substantia pauperes, aed pauperes spiritu, id est qui non 1 Luk. 16, 19 — 13 Exod. 21, 24. Mattb. 5. 38. 39. Lnk. 6, 29 — 16 Luk. 10, 7. Matth. 10, 10 — 24 Prov. 22, 2. Matth. 5, 3. Luk. 6, 20 ACM 1 cotidie e aus a corr C 2 | degens] delegena Α | 2 ne C Ι 3 potest Α | uitam A | 4 diacendeie Α | pauperum Α | 5 erat Α | quinque . . . ge a. Ras. Α | nach quinque + et Α | gerat quae . . tnagietr a. Ras. A | 7 ut ediscerent] discere Α ut ediaceret tiaeh doctrinam + ab Α | abnumt C | 8 adbuc] a tunc Α | a. Rat. C | pedagognm Α | moyses C Ι 9 illos] s übergesch. Α | M Ι ut < Α Ι 10 poterint Α Ι rotuores C Ι 12 contrariam C | autem C | quidem < CM | 13 dentem Α | praestare] re a. Ras. M praeatate C | et x003C; Α | bonita Α | Α Ι mercedem suam Α | 17 exige] et eiigi Α | 19 iirahel am iatrahel corr. Α | opnm M | 21 eiigit Α | hoc x003C; Α | 22 leuuntians] enuntiana Α x003C; M | SS yuto] ergo Α | 25 saeculari] secularis Mcularii corr. C2 | substantifl C | spirita] spm A superbia inflammantur, seil humilitate se mitigant et inclinant, non plus Bapientes qaam oportet sapere. Quam quidem adveraarins quaestionem non conpetenter aptarit Hie enim video et leaum libenter intuentem divitum muDera, cnm in gazophylacio offeruntur; et parotn hoc est, si a solis divitibuB in gszophylacio munera offernntar; immo vero etiam dio minuta pauperculae viduae libenter auscipiuntur, in qno smplins aliqoid quam quod Uojsea praeceperat de suscipienda pecunia demonstratur. Ille enim ab bis tantummodo qui habebant accipiebat; hie aiitem accipit etiam ab his qai non habent. Sed alt, scriptam est: Nisi quia renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest esse meus discipulus. Rursum Video centarionem valde divitem et saecalari praeditum potestate fidem habere plus quam omnem Istrahel; ut si quis fuerit, etiam qui renuntiaverat, a centurione superaretur in fide. Sed dicet nobis quis: Non est ergo bonum rennntiare divitiis? Bonum, inquam, his qui possuntj sed et abuti divitiis ad opus iustitiae atque misericordiae parem gratiam tribuit ac si universis pariter renuntietnr.

De eo autem quod dicit, destructum esse sabbatnm, non plane destnixit; ipse enim dominns erat sabbati; tamquam si sponsi quis custodiens torum diligenter extructum, a nullo alio extraneo vexari Tel conttugi patiatur usquequo ipse sponsua adveniat, et cum advenerit, strato suo sicut libuerit utatur vel bi quos ipse secum iusserit introire. Testimonium etiam dedit his quae dicimns caeleati Toce ipse dominus lesus Christus dicens: Numquid potesUs fUios sponsi faecrc ieiunare, donec cum ipsis est sponmis? Sed circumcisionem non abiecit, quin potius ipse pro nobis in aemet ipsum causam circumcisionb excepit, labore noa relevans et pati nos frustra doloris aliquid non sinens. Quid enim prodest circumcidenti se quidem et adversam proxi- 1 öm. 12, 3 — 3 Mark. 12, 41 ff. Luk. 21, 1 ff — 9 Luk. 14, 33 — 11 Matth. 8, 10 — 18 Mutth, 12, 8 — 88 Mark. 2, 19, Lnk. 5, 34. Matth. 9, 15 ACM 1 superbiam Α Ι se x003C; Α | 2 adveraariuB qaaeBtionem ~ M | 4 offerentur CM I parutn] pauperum CM | 5 ofieruntur] das ersee u w, e. sch. aus e eorr. iDfenintur Α | 6 minata] manita Α | 7 eaEcipiendam pecnniam Α | 8 < CM | auscipiebat Α | acoipitur AC | 9 ab his q a. Ras. Μ | esse CM | 11 potestatem Α | 12 istrahel] israhelitam C ieraelitam Μ luifc CM | etiam < Μ | 13 dicit Α | 14 bonum ergo M ~ M2 15 et < CM | dioitia Α | 16 remmtieturj Zaeagni, enuntientur MC | 19 nach sponsi + si Α | extnictum] eitnixit C | 20 patitnt naquequod Α | 21 strato] rrato Α o a. Ras. vielleicht C | hi] hii Α si Μ | Buacepit Α | laborem Α | frustra] das xweile r vbergesck. Α | 27 prudeest circumcidenti se] circurocidentis ae Α circumcidente se C mum suam pessima cogitsnti? Voluit autem magis largissimae viae spatia coDpendioso nobis tramite demonstrare, ne fprte. dum longa apatia circuimus, ante nobis dies claudatur in noctem et dum deforia quidem spleodidi bomitiibus adparemus, intrinsecus lupis rapacibua conparemur aiit sepulchris conferamur dealbatis. Multo enim ille huic praefereodus est qui Teste squalida ac detrita circumdatus nihil mali in corde suo coDclusum retinet adversum proximum suum. Cordis enim circumcisio sola salutem confert; nihil praestat eis ista carnalis, nisi forte spirituali circumcisione muniaatur. Audi etiam quid dicit scriptura: Beati mundi corde, quid ipsi deutn videbunt. Quid ergo mihi opus est laborare, cum cognoveriiQ conpendia viae, si possum mundus esse corde sicnt et si quis praevaleat in duobus mandatis omnem legem inplere et prophetas? Post haec vero omnia edocet apostolorum maximus Paulus dicena: Aut ezpfnmentum quaeritis eius qui in me hquititr Christus? Quid ergo mihi opus est circumcisione, cum possim et in praeputio iustificari? Et scriptum est: Si quis circumeisus esl, non adducat praeputium, aut si quis in praeputio est non circumcidntur. Utrumque enim nihil est, nisi observatio maiulaterum dei. Cum ergo nullum possit salvare circumcisio, nee magno opere reqiiirenda est; maxime cum si quis in praeputio vocatus fuerit et circumcidi volnerit, continiio praevaricator legis effficiatur. Si enim circumcidor et mandata legis adinpleo, ut sahari posaim, incircumcisus et in praeputio positus, multo magis mandata custodiens. habebo vitam. In spiritu enim circumcisiunem cordis accepi, non iam litterae per atramentum, in quo laus non ex hominibus, sed ei deo est. Non ergo referatur ad me buiuscemodi incusatio. Sicut enim aliquis dives multis auri atque argenti talentis, ita ut omne domestici usus ministerinm ex buiuscemodi metallis babeat structum, in nullo vasis fictilis speciem requirit, sed non propterea tignli opus et ars aut fictilium vaso- 3 Matth. 23, 27 und 7, 15. Luk. 11, 30 — 7 Rom. 2, 29 – 9 Matth. 5, 8 — 12 Matth. 22, 40 — 13 ΙΙ Kor. 13, 3 — 16 Ι Kor. 7, 18. 19 — 28 Rom. 2, 29 ACM 2 sptitk x003C; Α | oonpendioaae Α | dum] cnm Α | 5 sepurclis Α | muttum Α | 6 veate] uere Α | oircDinddatur C Ι 7 enim) ergo Α | 8 praestat eis ista] praestn tenta Α | spiritali Α spiritualis C | 9 Α | scripta M | mundo Α | 11 conpendium Α | et] est M | 12 von einem Btichsf, C | 15 circumcisio Α | 17 praeputio] ο aus um 18 siilvura) salutare Α | circumcisio nec] circumcisio Α circumcirionem magnopere CM | 19 qui C | 20 praeraricator] praedicator Α | 21 salvari Militari Α | 22 in übergesch. C | 23 ciicumoitione Α | 25 aliquis] CM | 26 jtaeh talentia + repletus Α | nt x003C; A | omnea CM | 27 vasis] uas Α uasi C rum ab eo detestanda est: ita etiam ego gratia dei dives factus sum, et cordis circunicisionem coDsecntus nequaquam viUssimae illius circumcisionis indigeo; nee tarnen malam esse dico. Absit. Qnod si diligentius de bis Yoluerit aliquis edoeeri, inveniet baec in prima epistula apostoli plenissime pertractata.

(XLIII). De velamento vero Moysi et de ministerio mortis dicam sermone brevissimo. Non enim valde mibi baec insinuare aliquid adTersum legem videntur. Ait ergo sermo propositns: Quod si ministerium mortis in litteris formatum in lapidibus factum est in gloria, ita ut non poasent filii letrahel intendere in faeiem Mogsi propler gloriam vultus eius, qttae aboletur et reliqua; tamen gloriam esse confitetur in vultu Moysi, quod est amicum nobis. Quod si destruitur et Telamen babet lectio eins, hoc me non exacerbat neqne conturbat, si tantom in eo sit gloria. Neque vero omni genere in ignobilitatem redigitur quod destrultur. Comenim enim gloriadisputat Scriptum, scisse sedifferentiasgloriaetestatur; alia enim, inquit, gloria solis, alia gloria lunae, alia gloria stellarum; stella enim ab stella differt in gloria. Si enim sol maiorem habet gloriam quam luns, non continuo in ignobilitatem redigitur luna. Ita et si dominus meuB Jesus Christus praecellit in gloria Moysen tamquam dominus famulum, non continuo respuenda est gloria Mojsi; ita enim satis possumus facere auditoribus, sicut et verbi ipsius natura persuadet, ex scripturis quae dicimus adfirmantes vel certe etiam exemplis ea manifestius conprobantes. Si quis lucemam accenderit noctu, cum sol exortos S fuerit, parro lucernae igne non indiget propter splendorem solis ubique radiantis; sed non ideo abiecit lucemam velut contrariam soli; quin 8 II Kor. 3, 7 — 16 I Kor. 15 ACM 1 detestanda] te übergesch. Μ | sum < CM | 2 cordis < C ACM | nach circumcisione + ousto aiicr gleich getilgt u. e. seh. Μ | nec quenquam C neque iam M | 4 aliquis] aliie C | edocari Α edocere 4/5 prima epiatula ~ CM | 5 pertractata] praetractam Α tractata CM | uioHe C | 7 Bermonem Α | 8 propoEitue) profeticuB Α | 9 in x003C; Μ Ι C | formatum] firmatum Α fornumim C | 10 posaint Α | fili Α | in mosy C | 11/12 nulto mosy C | 13 ait x003C; A | 14 omni CM | in x003C; A | ignobilitato ACM | deatruetur C | corr. Α | Bcisse se] BCiB eaae Α | teatatur] teatat C x003C; Α | 18 inquit x003C; gloria (vor lunae)] glorie | 17 gloria] gloriam Α | soli C | redigitur Iuna ~ CM | 19 chrietus x003C; Α | praecellet C | gloriam AC | C | 20/21 satia poaaumua facere] possumus satJEfacere CM | 31 pereuadet] deuiODBtrat Α | 23 ortue GM | 24 lucerna Α | 25 radiantia] das e corr. Α | abicit M | contrariam] contra C contraria M potius, conperto eios uso, etdam diligetitins reservabit. Custodivit ergo cta Archelai — L. popnlum lex Moysi tamqnam lucenia, usqaequo sol nobis verua salvator Doater oriretur, sicut et ait: Et inluminabit tibi Christua. Sed quod dixit: Obscurati sunt senaua eorum; tisque in hodiemum enim ipsum velamen manet in lecttone veteris testamenti; non revelatur quia in Christo destruitur; usque in hodiernum enim, cum legitur Moyses, velamen est positum super cor eorum; cum autem conversus fuerit ad dominum, auferetur relamen; dominus aulem spiritus est quid iaquit? Usque in hodiernumne praeseiiB est Hojses, non dorrnivit, non requievit, non abscessit e vita? Quomodo ergo in hodiernum dicit? Sed iutnere velamen, abi dicit, positum supra cor eorum, in Ucivme eorum. Haec est vox quae arguit filios Istrahel legentes Moysen et non intellegentes neque convertentes se ad dominom, quoniam ipse est qui a Moyse prophetatus est venire.

Hoc est velamen quod erat positum super faciem Moysi, quod est testamentum eiua; ait enim in lege: Non defuiet prineeps ex luda neque dur de femoribus eius, uaquequo veniat euius est; ei ipse erit expectatio gentium. Qui adtigabit ad vilem pullum suum et opttmam vifem pullum asinae suae. Lavabit in vino stotatn auam et in eanguine uvae indumentum suum. Suffusi oculi eius a vino et candidi denies eius a lacte et reliqua. Qui etiam et nnde Teoturus esset designavit dicens: Praphetam vobis suscitabit dominus deus ex fratrihua veatris sicut me; ipsum audiie. Et quidem qaia non possit intellegi hoc de lesu Nave dictum esse manifestum est. Nihil enim buiiis circumcisionis in ipso invenitur; adhuc enim ex Inda reges fuemnt post ipsum et ideo aliena looge est ab eo haec prophetia. Et hoc est velamen quod est in Moysen; neqne enim, sicut fortasse aliqui inperitorum putant, linteum aliquod ant pellia fiiit, 8 Ephes. 5, 14 — 4 II Kor. 3, 14—17 — 15 Exod. 34, 33. II Kor. 3. 13 — 16 Gen. 49, 10—12 — 21 Deut. 18, 25 ACM 1 reserrabit] re übergesch. Α obaemamt C | 2 mosy C | 3 orietar A et (nack ricnt] < Α | inlominat Α | tibi < C te M | quod] quid Α | 5 manet] teaet et CM | destruetur C | 6 erat C | 7 supra Α | nach fuerit + quia A | aufertur C | 8 quod C | 10 e vitaj uitam Α | ergo x003C; CM | 11 lectinem Α | 12 argaet Α | U ipia C | mojHeu Α | 15 supra A | mosy C | quod] qua Α | 16 in lege] intellege A | ex] de Α | 17 eius < A | zuceimal geschrieben C | 18 qui] quia C | alligauit A | nach et + ad A | 19 uinum A | sanguinem A | 20 suum] sum A | suffulsi A | nach dentes eius + et A | 21 etiam] enim A | uenturm C | 22 suscitauit AC | nach deus + uester M, vgl, 68, 23 und 74, 26 | 23 et quidem] equidem A | intellegi < M | ihm A | 25 ex] post A | 26 hoc] haec C | 27 aut] uel A quae vultum eius operiret Sed apostolua diligenter ostendit, dicens velamen esse positum in lectiooe veteris testamenti, propter quod is qui appellatarantiquituslstraliel ezpectat adventare Gfaristnm, non intellegens quift defecerunt ex luda principes et ex femoribus eius ducee; eicut nunc videmas regibus eos principibusqae subiectos tributa pendere, nuUa sibi potestate vel iudicandi vel pimiendi concessa, sicut ludas habnit, quia Tbamar, postea quam condemnaverat, potuit instiiicare. Sed et videbitis vitam veslram petidentem ante ooulos vestros. (XLIV.) Habet etiam bic sermo velamen. Usque ad Herodem enim ex parte aliqua regnum teuere ridebantur-, ab Augusto autem prima adacriptio in eis facta est et coeperunt tributa pendere et censum dare. Ex quo autem dominus meus lesus coeptus est prophetari atque expectari, ex eo principes ex Inda esse coepernnt et duces populi, qui rursum defecerunt in adventu praesentiae eius. Si ergo auferatur velamen quod in illa lectione positum est, intellegent virtutem circumcisionis, iuTenient et generationem eius quem praedieamua et crucem et quaecumque de domino nostro gesta sunt ipsa esse quae de eo fuerant praedicta. Et velim quidem de scripturis discntere unumquemque sermouem et ostendere, ut intellegi dignum est; sed quoniam nunc aliud est quod urget, de vacanti nobis ista dicentur; haec enim dixisse nunc auffielt, ut ostendamus non sine causa velamen positum super cor quorundam in lectione veteris testamenti. Quicumque vero ad dominum convertuntur, ab bis velamen aufertur. Quae omnia quam vim habeant in sese bis qui sensu rigent intellegendum reliuquo.

YeniamuB etiam ad illum sermouem Moysi quod ait: Prophetam vobis suseitabit dominus deus vester ex fratribus vestris sicut me; in quo magnam video prophetiam famuli Moysi scientis eum qui venturus esset et amplius quidem se auctoritatis faabiturum, similia tamen esse passurum et similia signa ac prodigia ostensurum. Ibi enim Moyses 7 Gen. 38, 26 — Deut. ὁ 66 — 25 Deut. 18, 15 — 29 Exod. 2, 23 ACM 2 is] his Ac | 3 intellegeDtoti C | 4 et < A I 5 que] quae Α | < Μ | indicaadi vel puniendi] puDieodi uel iudicandi Μ | 7 et A übergesch. C2 | 10 agauato Α | abacribtio Α | 13 adueotum Α prAeaentiae eiue ~ M | 17 esae x003C; Α | 18 et otitendere x003C; Α | 19/20 sed quoniam . . haec enim < Α | 19 vacanti] Zaeogni, vacantibas CM, vgl. 67, 13 | poGito Α | 22 iis C | 28 qaam vim] quamuis C | aenGum Α | ο gleich zu u eorr. A | 26 mosy C | quo CM | 27 mojBei Α mosei C | scientie] Valesius, scientes Α scientibua Cm | et < CM | qnidem se ~ CM | simili C | 28/29 esse passurum ~ ostentarum Α natas, a matre sua in tibin positus, ezponitur ad ripas fluminis; hie dominus noater lexua Christus oatus ez matre sua Maria per angelum fugatur in Aegyptum. Ibi Mofses educens populum de medio Aegyptiorum salvavit; et hie lesos populum de medio Pharisaeomm educens neternae tradidit saluti. Ibi Moyses per orationem petens e caelo accepit pauem quo pasceret populum in deserto; hie dominus mens lesns rirtute propria ex quiuque panibus viros quinque milia satiavit in deserto. Ibi Mofses cum probaretur, positus in monte ieiunavit quadraginta dies; et hie dominus mens lesus ab spiritu actus in desertum, cum femptaretur a diabolo, quadraginta diebus similiter ieinnavit. Ibi in cODspeetu Mojsi propter infidelitatem Pharaonis omnia Aegyptiorum primogenita perienint; et faic lesu nasCente propter infidelitatem Herodis omne maaculinum ludaeonim subito periit. Ibi Moyses orat ut parcatur a plagis Pharaoui ac populo eius; et hie dominus noster lesns orat indulgeri Pharisaeis, dieens: Pater, ignosce eis, quoniam nesduni quid faciunl. Ibi Moysi Tultus resplenduit in gloria domini, ita ut non possent filii Istrahel intendere in faciem eius propter gloriam vultus eius; et faic lesus Christus dominus resplenduit sicut sol, et discipuli eius non poterant adspicere in faciem eius propter gloriam rultus ipsius et inmensum luminis splendorem. Ibi Moyses eos qui vitnlum statuerant gladio deieeit; et bic dominus lesus ait: Vent gladium mittere super terram et dtvidere komtnem a proximo suo et reliqua. Ibi Moyses in caliginem uubium aqnas ferentium sine metu incessit; et faic dominus lesus cum omni potestate super aquas ambulavit. Ibi Moyses inperavit man; et hio dominus lesns, cum esset in navi, surgens inperavit ventis et 1 MattL 2, 13 — 3 Exod. 14 — 4 Mark. 8, 15 — 5 Exod 16 — fl Matth. 14, 16—21 — 8 Exod. 34 — 9 Mattb. 4, 1. 2. Mark. 1, 12. 13. Lak. 4, 1. 2 10 Exod. 12 — 12 Matth. 2, 16 — 18 Exod. 8. Luk. 23, 34 — 16 Exod. 34, 35 — 17 Matth. 17, 2 — 20 Exod. 32 — 21 Matth. 10, 34. 35 — 22 Exod. 24 Matth. 14. 25. Mark. 6, 48. Job. 6, 19 — 24 Exod. 14. Matth. 8, 26. Mark. 4, 39. Luk. 8, 24 ACM 1 ripas) primitra Α | 2 christus x003C; Α | sua < Α | 4 salaabit m aus s gleich eorr. Α | 5 e] a. Α | 6 meus] noster Α | 7 sutamuit Α | S iaeiunabit Α | 9 mens] noater Α | dMortum] u aus corr Α | 10 iaeionabit Α | 11 mosei C | infidelitate A | 12 perierant a. Ras. Α | oaEcente) sce a. Rat. C | infidelitate Α | omuem CM | masculorum Α | perit CM | orat ut] oratur Α | pharaonis M | naek ac + pro Α | 16 fitcjant CM | mojeee Α gloriam A | 17 fili Α | 18 et < C | 19 respicere A | 20 ibi] ubi feoerant Α | 22 caltgine Α | 25 nenti CM mari. IM Mojses cum iupugnaretur extensis manibus certavit adversuiu Amalech; et hie dominus lesus, inpngnatis nobis et pereuntibus violentia erratici spiritus (qni nunc in istia operatur), extensis ia cruce manibus, salutem dedit. Sed et alia multa praetereo, dilecfcissime Diodore, dam festino ad te libellnm faunc velociter mittere, quae tu pro tna pradentia facile poteris reparare, Scribe autem mihi, canesime, quid postea egerit adTersariae partis minister. Incolumem te anima et spiritu cnstodiat deua omnipotens.

(XLV). Accepta bac epistula Diodorus et collecto es ea sensu conflixit adversum Manen, ita ut ab omnibns conlaudaretor, quod diligenter et conpetenter ostenderit duorum testamentorom atque utriusque legis inter sese cognationem. Flura etiam ex semet ipso inveniens, obiecit ei valida valde et fortia pro veritate. Conclnsit etiam adversarium Diodorus ex nominibus, dicens ita: Dixisti duo esse testamenta; die ergo duo esse retera aut duo nova. Eiusdem enim temporis vel potius aeternitatis duo adseris esse iugenita; et si duo Hunt, duo esse oportet vetera testamenta aut duo nova. Quod si hoc non dicis, sed unum esse vetus et alind noTum, rursum unus utriusque auctor ostenditur et eius esse vetus cuius et novnm consequentia ipsa edocent. Velut si quis dicat bomini diviti: Loca mihi veterem domuni tuam, nonne per hoc etiam novae domus dominum enm esse pronuntiat? Aut rursum si dicat ei: Kovam domum tuam praesta mihi, nonne eodem verbo etiam veterem eum habere designat? Deinde etiam illud pervidendum est quia ex quo duo sunt ingenitam babentes natnram, ex eo oecesse est etiam habere unumquemque ipsorum vetus testamentnm, et lient duo vetera testamenta, si tamen ambos antiqnos et sine initio esse dieis. Ego autem non ita didiei neque ita continent scripturae. Tu 1 Exod. 17 — 3 vielleicht Ephes. 2, 2 ACM 1 certabit Α | 2 amalehc Α | 3 istis] iaetis Zaeoffnt, iniustis Roulh | cracem M | 5 libellnm hone velociter) velociter (r übergesch.) libellum Α | 6 facilem potaerie Α | preparare M | 7 partes Α | animam Α Ι et] übergesch. Α spm Α | 8 omnipotens] omnium CM | 9 hac] hanc Α haec C Δ | coDclandaretnr Α | 12 inter sese] daa kixie se übergesch. Α in esse CM esemetipao Α | ueniens Α | 14 ita dixisti] ita dixit C qnia dixisti M | übergesch. Α Ι 15 aut duo uetera M corr. M 2 | temporibos Α | 16 esae ~ A | 17 nach oportet + et A | 17/18 hoc non ~ A | 18 ruraus Α Ι nnam Α onus über ο ein v übergeseh. C | 20 edocent] eduoet Α docent CM diviti < Α | 21 nonne] nou Α | eum] meum Α | esse] (??)u easet corr. C 1 | 28 etiam illud ~ CM | 24 dno sunt ~ M Α C | 24/25 ex eo . . unumquemque < Α | 25 vetus < Α ambo sancti quos C ambo sancti. qnos M | 27 nee Α | scriptum C vero, qui dicis legem Moysi esse maligni principis et non boni dei, die mihi, qni enut illi qni resistebaot in faciem Mofsi, laauem dico et Mambrem? Omne enim quod resistit Don sibimet ipsi resistit, aed alii aat meliori aut deteriori, sicut Paulos indicat ad Timotheum in secnnda epistola sua ita scribens: Quatnadmodum lannes et Mambrts restiterunt Moysi, ita et itti restiterunt veritati, hominea corrupti mente, reprM circa fidem; sed ultra non proficient. Insipientia enim eorum omnibus nota est siout et illorum fuit. Vides quomodo lannem et Mambrem hominibus cooparat corrnptis meote et reprobis circa fidem Moysen Tero veritati. Sed et sanctas lohannes mazimns euangelistarom ait gratiam gratia praestare et differre; ex plenitudine enim lesu legem Moyai accepisse dos dicit; aliam autem gratiam pro illa gratia per leaum Christum in nobis esse couptetam. Quod osteadeos etiam ipae dominus noster lesus aiebat: Non putetis quia ego vos accusabo apud patrem. Est qui vos accuset, Moyses, in qvem vos speratis; si enim creditis Moysi, crederitis utique forsitan et mihi; de me enim ille scripsit. Quod si litteris illius non creditis. quomodo verbis mds credetis? Sant etiam alia mnlta quae dici possint et de apostolo Paolo et de euangeliis, ex quibna ostendere posBumus veterem legem non esse altierius quam domini, cuius est et novum testamentum, quae nos conpetenter expouere et aptare conrenit lam vesper inpedit; dies enim clauditnr et finem nos disputandi facere par est; crastino autem nobis de quibus tibi ridetur quaestiones habeantur. Et his dictis discesserunt.

(XLVI). Com autem mane factum esset, subito adventarit 1 II Tim. 3, 8. 9 — 10 Joh. 1, 16. 17 — 14 Job. 5, 45—47 Α (bis 23) CM 1 quid A | mosy C | 2 reatitebsnt Α | mosy C | iamoe CM, im und bei Epiphanius Ἰαννῆς | nach dico + etiam C aber mit deraelben Tinte durchstrichen I 3 mambre CM, im Ν. T. Ἰαμβρῆς (v. l. Μαμβρῆς), bei Epiphanius Ἰαμβρῆς | Α Ι restitit (nach qnod) xweimal Α | 3/4 alii aut] alia ut Α | 1 didt M | ad tymotbeam nach sua (Z. 5) geschrieben M | 5 ita < CM | resiaterunt C, so auch Z. 6 | 6 moay C | comipti mente ~ M | eoram] illorum Α | omniboi . . est] manifeeta erit omnibus Α so auch in der rgl. 60,3 | 8 iannem) iamue C iamnem M | mambre C | 9 mentem x003C; Α | ueritatis C | 10 maximnm C | 11 differere Α inm C | mosei C | 12 alia Α | 13 OBtondens) d aus a gleich A | 15 in < C | creditie] credetis Α crederetis CM | crederettR CM | fonitan < CM | 16 creditis] credetia Α | 17 wulta] plnra iam C plurima M Ι poesiot] siat a. Ras. M Ι 18 et (nach paulo) x003C; C | 19 et < CM | 20 aptare] a patre Mt Α | 21 claudetur A | parene C | 82 uidentar Α | et] ex Α | 23 nach discessemnt folgt in Α Lage onm pace. Damit schliesst das zwcite Excerpt aus den Aeto Archelaus ad castellum hunc in quo demorabatur Diodorus, priusquam omnino quisquam ad publicum procederet. Manes vero ignorans praesentem esse Archelaum, rursum Diodorum provocabat ad publicum, ut cum eo disputatione contenderet, volens enm verbis opprimere, ex eo quod advertebat eum bominem esse simplicem et non satis scripturarum quaestionibus eruditum; Archelai enim doctrinae iam perceperat gustum. Cum ergo et turbae convenissent ad solitum diaputatioois locum et Manes iam verba facere coepisset, subito in medio eorum adparuit Archelaus ac Diodorum conplexus sancto osculo salutavit Diodorus vero et omnes qui praesentes erant admirati sunt opus divinae providentiae, ut in tempore ipso adventaiet Archelaus quo quaestio movebatur; re enim vera, quod fatendum est, quasi ex parte aliqua religiosus Diodorus pertimuerat conflictum. Cum autem vidisset Archelaum Manes, cessavit quidem continuo ab insultatione et supercilio noo parum deiecto manifeste intellegebatur quod conflictum vellet effugere. Multitudo vero auditonim adventum Arcbelai velut apostoli praesentiam opiuata est, pro eo quod ad verbi defensionem tam paratus et tarn promptus existeret. Et cum dextera silentium poposcisset a populo (tnmultus enim non mediocris extiterat), hoc modo coepit Archelaus, Tametsi prudentiae gloriam etiam nostrorum nonnulli adsecuti sunt, tamen hoc vos deprecor ut eorum quae ante me dicta sunt testimonium reservetis. Scio enim et certus sum, fratres, quoniam Diodoro non pro ipsius inpossibilitate successi, sed quoniam istum ego novi tunc cum ad loci mei partes inprobus advenisset Marcelli viri incliti gratia, volens eum devertere a nostra doctrina et a fide, videlicet, quo inpietatis huius idoneus efficeretur adsertor; et tamen omnibus suis verbis in nullo eum divertere et movere praevaluit. Similis enim inventus est religiosissimus Marcellus petrae, in qua aedificata est domus solidissimis fundamentis, et cum descendisset pluvia et inruissent flumina ac venti et inlisissent in domum illam, perstitit; fundata enim erat solidissimis et inmobilibus fundamentis: huic autem, qui praesens est, infamiam potius intulit conatus ipse quam laudem. Non enim mihi venia dignus videtar qui ignoraverit quod futurum est; oportebat enim eum praenoscere qui sunt proprii sui, si quidem spiritus paracletns habitat in eo. 28 Matth. 7, 24. 25. Lnk. 6, 48 CM 1 morabatur C | 5 eum < Μ | 6 perceperant C | 10 opus < M | 12 pertimuerat] Zacagni, pertenuerat CM | 19 prudentiae] prudentie w. e. sch. zu prudentiam und dann zu prudentia corr. C2 | 22 diodorus C | 24 incliti] in legis C | 27 est] es C | 34 paraclyti C Sed quoniam ignorantiae tenebris obcaecatus est, in vanum cucurrit cum iter faccret ad Marcellum, et similis facere astrologo describenti quidem caelestia, ignoranti vero quae domi suae geruntur. Sed ne videar per haec verba differre quaestiones, iam sileam; de iis vero dabo ipsi potestatem: sumat quodcomque vult propositionis et quaestionis initium. Vos tantummodo, sicut superius dixi, indeclinabiles iudices esse quaeso, ut vera dicenti honorem venun palmamque tradatis.

(XLVII). Tunc Manes, silentio ab onmibns facto, ita exorsus est: Tu quoque, Archelae, bene me de deo sentientem dignamque opinionem nionem de Christo retinentem verbis molestissimis obtundis, licet tale sit apostolorum genus, patiens et ferens omnia, etiam si eis conviciis quis aat maledictis obtrectet. Si persequi volueris, paratus sum, et si inferre supplicia, non refugiam. Si etiam interficere me vis, non reformido; illum enim solum oportet timeri qui potest animam et corpus perdere in gehennam. Archelaus DIXIT: Absit a me. Non est mihi tale propositum. Quid enim perpessus es a me vel a nostris? et quidem cum obtrectares atque iniuriam inrogares et cum detraheres de patemis nostris traditionibus et cum velles auimas hominnm bsne institutas ac diligenti cantela servatas interficere, quibus utique repensari non possunt universae mundi divitiae. Verum tamen propter quod adsumis, o Manichaee? Quid est quod indicas? Quae salutis signa ad nos deferas dicito. Verborum enim nuda iactatio non poterit praesenti multitudini satisfacere, ut agnoscant qui nostrum rectius obtinet scientiam veritatis. De quo ergo vis nos capite disputare, hoc prine dicito, cum 27) prius dicendi acceperis facultatem. Manes dixit: Si non iterum his quae a nobis recte dicuntur infideliter resiatis, dicam; si autem talis existis qualem te prins sensi, dicam adversus Diodorum, declinans inquietudinem tuam. Archelaus dixit: Praedixi iam quod abutimur inanitate verbomm. Si quis nostromm resiatere infideliter invenitur, iudicibus haec permitte discernere; tu autem quid adseras dicito. Manes DIXIT: Si non iterum resistis bis quae a me iterum recte dicuntur, incipiam Archelaus DIXIT: Si non hoc est, si non illud, sermo est 14 Matth, 10, 28 CM 1 obcecatum C | 2 fecere] factus est Zacagni; vielleicht liegt ein Irrtum des Übersetzers vor | 8 domui C | 4 quaestiones iam] quaestione M | iis] his M | 5 et quaestionis < M | 7 uere C | S archelae] queque archelaus M | deo] domino M | 12 volueris] Zacagni. voluerit CM | 18 nach inferre + uoluerit M | 16 nach enim + mali M | zu irrogares corr. C2 | 21 signas, das letzte s durchstrichen C hominis ignorantis. Ignoras ergo quod futarum est. Sed hoc quod futurum ais, resistere me aut non resistere, in mea est potestate. Quomodo ergo stabit sermo ille duarum arborum, in quo fidis velut scuto firmissimo? Si enim contrariae partis ego sum, quomodo oboedientiam meam requiris? Quod si oboedientiae in me est mens, quomodo pertimescis ne resistam? Ais enim quia malum semper permanet malum et bonum semper permanet bonum, vim verbi istius penitus ignorans. Manes DIXIT: Numquid te advocatum meorum adhibui sermonum, ut etiam meae scientiae intellegentiam disponas? quippe qui propria explanare non valeaa, quomodo aliena poteris explicare? Quod si victum iam se profitetur Diodorus, tunc mibi tecum sermo movebitur. Si autem stat ille et est idoneus ad dicendum, desine tu et noli perturbare substantiam reritatis. Es enim ovis aliena, efficieris tamen postea in numero eiusdem giegis, sicut vox lesu ostendit, eins qui adparuit quidem in hominis specie nec tamen fuit homo. Archelaus dixit: Ergo non patas eum ex Maria virgine esse? Manes dixit: Absit nt dominum nostrum lesum Christum per naturalia pudenda mulieris descendiase confitear; ipse enin testimonium dat quia de sinibus patris descendit. Et: Qui me recipit, re cipit cum qui me misit. Et: Non veni facere voluntatem meam sed eiusqui misit me. Et: Non aum missus nisi ad oves perditas domus Istrahel Sunt et alia innumera testimonia buiuscemodi, quae indicant eum venissel et non natum esse. Quod si potentior illo es et magis scire potes quod verum est, quomodo iam illi credimus? Archelaus dixit: Neque illo potentior som, servus enim sum, et neque aequalis domini mei esse possum; ego enim sum inutilis servus, verborum eius discipulus, credenis his quae ab ipso dicta sunt, et haec indeclinabilia esse confirmo.

Manes dixit: Similia tui quidam cum ei aliquando dixiss(?)et: Maria mater tua et fratres tui foris statu, non libenter aecipiens eum (??) qui dixerat, increpavit dicens: Quae est mater mea aut qui sunt fratres n(??)lei? et ostendit eos qui facerent voluntatem snam et matres sibi esse. et fratres. Sin autem vis matrem ipsius dicere Mariam, non est tibi sine periculo; sine dubio enim etiam fratres ex ea habuisse monstrabitur 18 Joh. 1, 18 und 3, 13 — Matth. 10, 40. Luk. 10, 16. Joh. 13, 20 — 19 Joh. 6, 38 — 20 Matth. 15, 24 — 28 Matth. 12, 47. Mark. 3, 32. Luk. 8, 20 CM 1 hominis < M | 3 duorum CM | fides C | CM | 11/12 et est idoneus] testi doneus C | 18 efficieris] Zacagni, | 14 nox leus] uos ihs CM | 16 esse nach eum (Z. 15] qeschrieben Μ | confitetur C | 21 indicat C | 24 nach enim + eins M | neque neque qualis C | 26 indeclinabili C | 28 foras C | 32 monstrantur C Et die utrum de loseph generati sunt aut ex eodem spiritu sancto. Ergo et multos Christos habuimus, si ex eodem spiritu sancto generatos dixeris. Quod si non ex eodem spiritu, sed tarnen dixeris eum fratres habuisse, sine dubio intellegendum est quia post spiritum, post Gabrihel, nupserit loseph virgo castissima et inmaculata ecclesia. Quod si etiam hoc absurdam est omoino eam quolibet modo concubuisse cum loseph, die an fratres hbuerit. Nomquidnam etiam moechiae ei crimen inpingis, o pradentissime Marcelle? Quod si borom nihil convenit incontaminatae virgini, unde ei fuisse fratres adstruis? Quod si fratres ei fuisse non potes edocere, quomodo Maria tnater eins erit, sicnt ait ille qui scribere ausns est: Ecce mater tua et fratres tui foris stant? Quod etiam si ille ausus est dicere, illo ipso potentior ant maior esse nemo potest qui ostendit nobis matrem aut fratres suos; sed et David lesse non digoatur audire. Apostolus Petrus discipulorum omnium eminentdasimus tone agnoHcere eum potuit, cum singuli opiniones suas quas de ipso habebant promerent, ait: Tu es Christus filius dei vivi, et statim beatificat eum dicens: Quoniam revelavit tibi pater meus caelestis. Vide quanta sit differentia eorum quae ab lesu dicta sunt Illi enim qui dixerat: Ecce mater tua foris stat, respondit: Quae mihi est maier aut fratres? Ei autem qui dixit: Tu es Christus filius dei vivi, beatitudinem benedictionemque restituit, Si ergo de Maria vis esse eum natum, mentitur ipse cum Petro; si autem verum dicit Petrus, sine dubio ille prior fefellit. Quod si prior fefellit, causa ad scriptorem reicienda est Unum igitur Christum nos scimus esse secuudum apostolum Paulum, cuins vocibus credimus consonantibus dumtaxat adventui eius.

(XLVIII). His auditis turbae permotae sunt, velut ratioaem veritatis continentibus et Archeiao nil habente quod bis posset opponere; hoc enim indicavit tumultus, qui inter eos fuerat exortus. Sed cum maltitudo conquievisset, Archelaus hoo modo respondit: Vocis quidem domini nostri lesu Christi nullus poterit esse potentior, si enim neque nomen aliquod aequale ei esse invenitur, propler quod deus eum exaltavit et donavit illi nomen quod est super omne nomen, neque in testimonio 18 Matth. 22, 42 — 16/17 Matth. 16, 16 — 81 Phil. 2, 9 CM 2 habuimus nach dixeris (Z. 3) geschrieben C | S dixerint C | quid C | 5 ecclesia] tilgt Oblasinski | 9 astrues C | 10 nach Zeile geschrieben) C2 | maria] aus mariam corr. C2 | 11 stant] stata. a. 18 dauidi esse M | 18 dixerant C | 22 cum] eam C | 23 causa] Zacagni, causam CM | 25 oonsonantibos] w, e. sch. aus consonantem corr. C2 | possit C | 28 exortus fuerant C | 30 potentior] potior M | 81 eum] illum M quis aequalis ei esse poterit; et; ideo ego vocis eius tibi testimonia proferam, primnm quidem diasolvens hoec quae a, te dicta sunt, ati ne dicas quoniam nec sibi ipsi consonant, ut est tibi consuetado dicendi. Ais enim quia eum qui nuntiaverat ei de matre aut de fratribus increpaverit Iesus quasi fallentem secundum id qnod scriptorem fefellit. Neque is qui adnuntiavit ei de matre et fratribus increpatus est neque Petrus supra illum solus beatificatus est; sed uterque ab eo dignam responsionem propria interrogatione percepit, sicut in consequentibus sermo monstrabit. Cum quis parvulus est, cofptat sicut parvulus, aapit ut parvulus; cum autem perfectus fiierit vir, destruit ea quae sunt parruli, id est, dum ad priora se quis extendit, obliviscatur quae post se sunt. Unde domino noatro lesu Christo docente et curante humanum genus, nti ne simul omnia deperirent, cumque in talibus studiis mens omnium auditorum esset intenta, non oportune ingressus bic nuntius de matre eius suggessit ac fratribus. Quid enim? debuit etiam te ipso iadicante derelinquere eos, quos curabat et quos enidiebat, et cum matre ac fratribus conloqui? Nonne continuo de hoc ipso detraheres? Cum enim peccati onus praegravatos ad discipulatnm deligit duodecim numero, quos et apostolos nominavit, dicens eis: Derelinquite matrem et patrem, ut | me digni efficiamini, ut ultra non poasit eis memoria patxis aut matris robustum pectus inflectere. Et iterum volente alio quodam dicere ei: Ibo et aepeliam patrem meum, ait: Dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Intuere ergo quomodo dominus meus leans ad necessaria discipulos aedificat et pro meritis nuicnique aancta verba committit. Ita et in eo tempore quo inportune adnuntiaverat qaidam ei de matre, non amplectitur pro matris praesentia paternum praeterire praeceptum.

Ut autem tibi ostendam haec ita esse: Petrus aliquando, cum iam beatificationem fuisset ab eo consecutus, ait ad lesum; Propitius esto, domine, non erit bibi istud, cum dixisset ei lesus quia oportet filium hominis ascendere lerosolymam et occidi et tertia die resurgere; 9 I Kor. 13, 11 — 11 Phil. 3, 13 — 19 Matth. 10, 37. Luk. 14, 26 — 22 Matth. 8, 22 Luk. 9, 60 — 28 Matth. 16, 21. 22. Mark, 8, 31 CM 2 haec] ea M | uti] i zweimal geschrieben, aber das zueite w. e. sch. liegt eine Correctur zu ligierten ti vor | 4 nuntiauerit C | his C | 6 nach et + de M | 7 nach soltis + n C, aber gleich durchstrichen w. e. sch. Ι S moustrabit] Zacagni, monstrauit CM | 9 nach ut parvulus eapit M, mit derselben Tinte getilgt | 10 deatruit] deatruetur C | 15 nach debuit + et C | 17 peccatis C | 18 onus praegravatos] honus et | deligit] diligit C | 20 memoriam C | 23 necessariam C | | 30 ierosolimam Μ respondens ait Petro: Vade retro, Satana, quia non sapis quae dei sunt, sed quae hominum sunt. Quoniam ergo existinias illom qui ei de matre renuntiaverat et fratribus increpatum esse ab lesu, istum vero qui ei paulo ante dixerat: Tu es filius dei vivi, beatitudinem consecutam, vide quia magis hunc praetulit lesas, cui et clemeatius et cum venia responsum dare dignatus est; Petro vero post illam benedictionem nullum iam veniae titulnm largitur, pro eo quod naturam rei sibi dictae non diligenter adverterit lllias enim nuntii error responsi ratione corrigitur; huius vero tarditas intellectus acerbiori increpatioae damnatur. Ex quu advertere potes quod dominus lesus, interrogationum sibi oportunitate servata, dignum promat singulis oportunumque responsum. Quod si, nt ais, ex eo quod verum dixerat, Petrus beatiticatnr et pro eo qood fefellit nuntius ille culpatur, die mihi quare, cum daemones eum confiterentur dicentes: Seimus te qui sis sanctus dei, increparit eos et sinere praecepit? Cur non (si quidem coofitentium se testimoniis delectatur) etiam istos, sicut Petrum vera dicentem, benedictionibus remuneratus est? Quod si hoc absurdum est, relinquitur ut pro loco, pro tempore, pro personis, pro rebns, pro accidentium salute ea quae dicta sunt intellegamus, uti ne temere pronuntiantes dugna cohercitione feriamur. Et ut te magis ac magis edoceam mnlto amplius illum qni de matre nuntiaverat honoratum (tu enim, oblitus rei quae nobis proposita est, in aliud conversus es), audi ergo breviter; si enim volueris diligentius intueri quae dicta sunt, inveniemus in illo priore multam dominum lesum ostendisse clementiam idque convenientibus te exemplis edoceam. Rex qnidam, cum adversns bostem processisset armatus et cogitaret atque disponeret quemadmodum posset manum sibi hostilem et barbaram subiugare cumque in multa esset cura et sollicitndine constitutus, in medio adversariorum positus ac postea iam captivos eos tenere incipiens, cum iam illa sollicitudo inmineret quemadmodam eos qui secum laboraverant ac pondus belli tolerarant procuraret, quidam ei nuntius inportunus occurrens de rebus domesticis suggerere aliqua coepit At ille admiratus est audsciam atque inportunam suggestionem et morti tradere huiuscemodi hominem cogitabat; quod nisi de carissimis adfectibua talis nun- 1 Matth. 16,23. Mark.8,33 — 4 Matth. 16,16 — 14 Mark. 1,24. Luk.4,34 CM 5 hunc] Zacagni, huic CM | 8 error] Zacagni, errore CM | reaponei] i aus Corr. vielleicht aus ο C2 | 9 acerbiori] ri aus r corr. C2 | 14 qui quis es C | dei] deus C | sinire CM | 16 ueram C | 17 ot pro loco] a. | 21 enim] autem C | est] es C | 23 dominus ihs C | 30 belli] bellico C tius extitisset, eo quod incolumes esse hos et recte ac prospere agentes omnia nuntiasset, dignum protinus potuit excepisse auppliciun. Quae enim erat cura alia regis, belli dumtaxat tempore, nisi provincialium Salus, nisi dispositio rei militaris? Ita et domino meo lesu Christo pugnanti adversum passiones quae profunda viscermn obsederant et curanti eos qui multo tempore variis infirmitatibus fuerant devincti et inclinato omni nisu pro salute universitatis, ille nuntius inportune adveniens de matre et fratribus nuntiavit Et potuit quidem similem Petro aut etiam graviorem excepisse sententiam; sed matris et fratrum interiectum iectum nomen clementiam domini provocavit.

(XLIX), Sed et ampliuss adhuc omnibus ostendere cupio, ut agnoscant universi adsertio tua quantum in se inpietatis obtineat. Si enim, secundum quod tu dicis, non est natus, sine dubio nec passus est; pati enim eum qui natus non est inpossibile est Quod si non est passus, crucis nomen aufertur. Cruce autem non suscepta, nec lesus ex mortuis resurrexit Quod si Iesus ex mortuis non resurrexit, nec alius aliquis resurget. Quod si nullus resurget, nec iudicium erit. Certum est enim quia, si non resurgam, nec iudicer. Quod si iudicium non erit, frustra erit observatio mandatorum dei; nullus abstinentiae locus est; manducemus et bibamus, cras enim moriemur, Haec autem omnia conectis, negans id quod de Maria natus est; si enim confessus eum fueris, de Maria natum, et passio subsequatur necesse est et passionem resurrectio et resurrectionem iudicium et salva iam nobis erunt seripturae praeeepta. Non ergo iam ana est quaestio, sed plurimae in hoc verbo. Sicut enim omnis lex et prophetiae in duobus sermonibus constant, ita, etiam nostra omnia spes in beatae Mariae partu suspensa est; et ideo responde mihi ad singula quae te interrogabo. Quo abiciemus tantas et tales apostoli voces, quae dicunt: Cum autem fuit dei voluntas in nobis, misit filium suum factum ex muliere? Et iterum: Pascha nostrum inmolatus est Christus. Et quia: Deus et dominum suseitavit et nos cum illo suscitabit per virtutem suam. Et alia mnlta his similia dicta sunt, ut est illud: Quomado dicunt quidam in vobis quia resurrectio mortuorum non est? Si enim resurrectio mortuorum non est, nec Christus re- 16 vgl. I Kor. 15 — 20 I Kor. 15, 32 — 28 Gal 4, 4 — 29 I Kor. 5, 7 — 30 I Kor. 6, 14 — 32 1 Kor. 15, 12—20 CM 4 christo < M | 5 aduersus Μ | 7 nisui C | 18 ei (nach quia) < C | 22 subsequatur] aub a. Ras. C Ι 24 una] uana G | plurima C | 25 constat M | 26 partus C | 31 auscitauit CM | 32 nobis C | 33 non est resurrectio mortuorutn M | nec] gleich aus non corr. C1 surrexit. Si autem Christus non resurrexit, inants est ergo praedicatio nostra. Inveniemur etiam falsi testes dei, gut testimonium perhibuimus adversus deum, quia suscitaverit Christum, quem non suscitavit. Si quidern mortui non resurgunt, nec Christus resurrexit. Si autem Christus non resurrexit, vana est fides vestra; adhuc estis in peccatis vestris; ergo et qui dormierunt in Christo, perierunt, Si in hac vita tantunimodo speramus in Christo, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Nunc autem Christus resurrexit α mortuis initium dormientium et reliqua. Quis rogo ita temerarius et inpudens invenitur, qui <his> tarn sacrosanctis vocibaa non fidem, in quibus nulla est distinctio, nulla dubitatio? Quisnam quaeso etiam te, O stulte Oalata, fascinavit, sicut et illos, quorum ante oculos lesus Christus praescriptua est crucifixus? Unde arbitror sufficere haec testimonia ad ostensionem iudicii et resurrectionis et passionis, qniboB consequenter et pariter etiam ex Maria partus osteuditur. Quid enim? si tu nolis adquiescere, sed evidentiasime scriptura proclamet. Verum tamen interrogabo te, tu autem mihi responde, quando lesus de lohanne testimoniam dabat et dicebat, qnia maior in natis mulierum nullus surremt Iohanne Baptista: qui autem minor est in regno caelorum maior est illo: die mihi qua ratione maior illo est in regno caelorum? Numquid lesns minor erat lobanne in regno caelorum? Dico, absit Die ergo in quo, ut vel te ipsum superare possis. Sine dubio minor erat Iohanne lesus inter natos mulierum; in regno antem caelorum maior illo erat. Die mibi illud etiam, ο Manichaee, si ais lesum non esse ex Maria natum, sed adparuisse quidem ut hominem, cum homo non esset, praestante boc et agente virtute quae in ipso est; dic mihi, super quem Spiritus sanctus sicut columba descendit? Quis est etiam, qui baptizatur a lobanne? Si perfectus erat, si filius erat, si virtus erat, non poterat spiritus ingredi, sicut nee regnum potest ingredi intra regnum. Cuius autem ei eaelitus emissa vox testimonium detulit dicens: Hic est filius meus dilectus, in quo bene conplacui? Die age, nihil remoreris quis ille est qui patrat haec omnia, qni agit universa. Reaponde, itane blasphemiam pro ratione inpudenter allegas et inferre conaris?

(L). Manes dixit: Nemo quidem, qui adversum haec quae a te dicta sunt respondere potuerit, blasphemiae crimen incurrit; quin potius est omni laude dignissimus. Oportet enim artificem rebus propositis responsione diligenter aptata, manifeata omnibus ea de quibna quaeritor vel dubitatar ostendere et maxime idiotis. Et quoniam tibi doctimiae nostrae non placet ratio, tamquam artifex bonus etiam hanc mihi quaestionem rationabiliter exsolve. Mihi enim pium videtur dicere quod nihil eguerit filius dei in eo quod adventus eius procuratur ad terras neque opus habuerit columba neque baptismate ueque matre neque fratribus, fortasse neque patre, qui ei secundum te fnit loseph; sed totus ille ipse descendens, semet ipsum in quocumque voluit transformavit in hominem eo pacto quo Paulus dicit, quia habitu repertus est ut homo. Cuius igitur rei indiguerit is qui semet ipsum in omuia transformarit, ostende. Quando enim voluit, hunc hominem rursus transformavit in speciem solis ac vultum. Quod si rursus resistis, mihi recte dicenti fidem nolens accommodare, audi definitionem tuam in qua stas. Si enim | hominem eum tantummodo es Maria esse dicis et in baptismate spiritum percepiase, ergo per profectum filius videbitur et non per naturam. Si tamen tibi concedam dicere secundum profectum esse filium quasi hominem factum hominem vere esse opinaris, id est qui caro et sangius sit? Necesae est ergo et spiritum, qui sicut columba adparuit, non aliud esse quam naturalem columbam; sicut homo enim dictum est et sicut columba et quaecumque opinari potest de eo sermone, quod dictum est, sicut homo, hac opinione concipe etiam de eo, quod dictum est, sicut columba. Necesae est et baec aequaliter recipere, ita enim in quae de eo scripta sunt inveniuntur. Archelaus dixit: Sicut tibi ipse non potea, tamquam bonus artifex, neque ego tibi hanc quaestionem diligenter aptarem tam manifestam atque manifeste dissolverem, nisi propter hos qui adsistunt et qui nos audiunt; et ideo, sicut convenit, quaestionis huius quoque exponam rationem. Tibi quidem non videtur pie dici matrem habuisse lesum Mariam et reliqua quae nunc prose- 12 Phil. 2, 7 — 22 Phil. 2, 7. Matth. 3, 16. Mark. 1, 10. Luk. 3. 22. Job. 1, 32 CM 4 responsione] nach aptata gesch. M | 12 homine CM | 13 is] iis C | rursus] s aus m corr. C2 | 16 nolis C | 18 filium C | 22 naturalem naturale columbam C naturalis columba Μ | 24 hac] ac CM | 26 C continetur M | 28 diffigenter C | aptarem tam] aptafe tam C aptare uitam M | manifestam] manifestarem CM | manifeste] manifesteq; (festeq; a. C manifesteq Μ Die Stelle ist nach Ζ. 3—7 ungefähr q wie im Texte corrigieren | 29 hos] s aus C ohne Ras. corr. C1 w. e. sch. cutus es, quae quidem omnia repetere perhorresco. Interdum quidem cogi solet artifex propter inperitiam reaistentis dicere et facere ea quae tempus recusat; et ideo quia mihi est inlata necessitas propter praesentem turbam, ad ea quae a te non recte dicta sunt paucis respondeam. Die ergo mihi: si Iesum hominem naturaliter factum intellexerimus ex Maria, habentem carnem et sanguinem, intellegamus necesse est etiam spiritum sanctum veram columbam fuisse et non spiritum? Et quomodo poterit vera columba verum hominem ingredi atque in eo permanere? caro enim carnem ingredi non potest; sed magia, si lesom hominem minem confiteamur, eum vero qui dicitur sicut columba spiritam sanctum, salva est nobis ratio in utroque. Spiritus enim secondum rectam rationem habitat in homine et descendit et permanet, et conpetenter hoc et factum est et fit semper, sicut tu te ipsnm ante hoc tempus profitebaris esse paraoletum dei, ut dicam: Delire, non homo, qui frequenter oblivisceris ea quae dicis. Spiritum enim venisse super te dixisti, quem promiserat lesus esse missurum; et unde nisi de caelo descendat? Et si descendit spiritus super hominem dignum se, super te autem veras columbas descendisse sentiendum est? ut te columbarum potius furem accipiamus, insidias eis ac laqueos molientem; dignus enim es qui verbis ridiculis inludaris; ego tarnen parco, ne auditores videar offendere haec dicens, et maxime qnia praeter propositum eat meum in te ingerere quae merearis audire.

Sed redeam ad rem. Memor stim enim tranaformationis suae, qua dicis quia dens transformaverit ae in hominem vel in aolem, ex hoc Τι volens ostendere lesum nostrum habitu solo et risn factum esse homi- nem, quod absit ab unoquoque fidelium dicere. Alioquin haec secundum te ad somnium nubia redeunt universa et figuras; non solum autem, sed et adventus nomen delebitur; poterat enim in caelo positus facere quae voluerat, ai spiritum eum esse non hominem dicis. Sed non ita est, quoniam exinanivtt lemet ipsum formam servi accipiens. Dico autem de eo qui ex Maria factus eat homo. Quid enim? non poteramus et nos multo facilius et lautius ista narrare? sed abait at a veritate declinemus iota unum aut unum apicem. Eat enim qui de Maria natus est filius, qui totum hoc quod magnum est voluit perferre certamen lesus. Hic 30 Phil. 2, 7 CM 8 ueram columbam C | 10 ean CM | 14 delire] dilere C, vgl. 28, 15 18 columbarium C | 19 eis] ei CM | q laqueo C | 20 est < C | 22 mereris Μ | 24 qua] aus que corr. C1 w. e. sch. | se ~ Μ | 26 alioquin haec ~ C | 34 quod] quo C est Christus dei, qui descendit super eum qui de Maria est. Quod si non credis neque voci quae caelitus facta est, temerarium aliqutd ipse pronuntias et, ai dixeris, nemo credei Statim enim in desertum ab spiritu ductus est lesns, ut temptaretur a diabolo; quem cum diabolus ignoraret, dicebat ei: Si filius es dei. Ignorabat autem propter qui genuisset filium dei. Praedicabat regna caelomm, qui erat habitaculum magnum nec ab ullo alio portari potuisset; unde et adfixus cruci, cum resurrexisset ab inferis, adaumptus est illac ubi Christus filius dei regmabat, ut cum iudicium habere coeperit, bi qui ignoraverunt eum videant quem conpunxerunt. Ut autem ciedas: cum discipuli eius per anuum integrum manserint cum eo, quare nullus ipsorum procidit super faciem suam, sicut paulo ante dicebas sed in una bora illa, quando sicnt sol resplenduit vnltus eins? Nonne propter habitaculum illud, quod ex Maria fuerat effectum? Sicut enim paracleti pondus nullus alius valuit sustinere nisi soli discipuli et Paulus beatns, ita etiam spiritum, qui de caelis deacenderat, per quem tox patema testatur dicens: Hic est filius meus dilectus, nullua aliua portare praevaluit niai qui ex Maria natus est, super omnes sanctos Jesus. Sed et ad haec quae obicio, respoude. Si habitu eum et specie dicis esse bominem, quomodo ab bis, qui ex viro et muliere nati sunt, Pfaarisaeis teneri potuit et ad iudicium pertrahi, cum spirituale corpus a crassioribns corporibna nou valeat conprehendiP Quod si habes aliquid qnod ad verbum atque ad propositum respondeas, qui numquam ad proposita respondisti, perge quaeso et pugillum plennm solis mihi adfer aut modium plenum. Ipse vero soI pro eo quod subtilioris est corporis, cooperire te et circnmdare potest, tu vero eum, etsi conculcaveris, nihil laedis. Dominus vero mens lesus, si tentus est, ut homo ab hominibus tentus est. Si non est homo, nec tentus est Si non est tentus. nec passus est nec baptizatua est. Si ille non est baptizatus, nee quisquam nostnim baptizatua est. Baptisma autem si non eat, nee erit remissio peccatorum, sed in suis peccatis unusquisque morietur. Manes DIXIT: Ergo baptisma propter remissionem peccatorum datnr? Archelaus BixiT: Etiam. Mabzb dixit: Ergo peccavit Christus, quia baptizatus est? Abchelaus ddut: Absit; quia potius pro nobis peccatum factus 3 Matth. 4, 1—3 Luk. 4, 1—3 — 9 Joh.19,37 — 16 Matth.3, 22 — 33 11 Kor. 5, 21 CM 1 dei] d aus Corr. C1 | 5 dicebat] d aus Corr. C1 | propter qui] Stelle tat verdorben; propter quid Zacagni | 6 qui] vielleicht eine unrichtige Ubersetzung | 8 ab] b a. Ras. C | 9 haberi M | hii M | uideant M corr. M2 | 11 manserunt C | 23 solis] solidis zu soli corr. 28 baptizatus neque C est, nostra peccata suscipieos, <propter> qaod ex moliere natus est propter quod ad baptisma venit, ut hnius partis perciperet purificationem, ut spiritum, qui descenderat in specie columbae, corpus quod susceperat portare posset.

(LI). Haec cum dixisset Arcbelaus, admiratae sunt turbae veritatem doctrinae eius et landes ei inmensas cum clamoribus reddiderunt, ita nt omni studio cooarentur ultra ei non sinere ad propria remeare. Et tunc qaidem discessemtit; postea vero cougregatis eis Archelaus adquiescere sibi atque audire verbum suadebat: non enim soli qui cum Diodoro erant audiebant eum, sed et omnea quicumqae ex provincia eius aderant atque ex vicinis locis; iactoque stlentio, hoc modo de Mane dicere adgressus est Qualiter quidem se babeat nostra doctrina audistis et fidei nostrae experimenta cepistis; prout potui euim intellegere scripturas coram omnibus vobis exposui. Sed nunc paucissime dicere volentem deprecor ut cum silentio audiatis, ut agnoscatis quis sit et unde et qoalis sit iste qui adTeoit, sicut Sisinnins quidam unus ex comitibus eius indicavit mihi, quem etiam ad testimoninm eorum quae a me dicentur si placet, vocare paratus sum. Sed ne ipse quidem me dicere recusabit eadem, quae nos dicimus, praesente Mane; credidit enim doctrinae nostrae snpradictns, sicnt et apud me alius Turbo nomine. Quaecumque ergo contestati sunt mihi, sed et ea quae nos ipsi deprebendimus in hoc viro, non fiiclam latere conscientiam vestram. Tunc Tero turbae eo amplius incitatae congregatae sunt ad audiendum Archelaum; etenim ea quae ab eo dicebantur plurimam eis oblectatiouem praebebant. Propter quod et certatim adhortabantur eum dicere quaecumque vellet, quaecumque sentiret; paratos se esse ad audiendum et usque ad resperum permanere, etiam accenais lominaribns, pollicebantur: quorum animositate incitatns Archelaus cum omni fiducia dicere exorsus est. Viri fratres, supertores qaidem causas domini mei lesu audistis, dico autem eas quae ex lege et prophetis indicantur; inferiores vero domini mei Christi lesu salvatoris nostri non iguoratis. Sed quid plura? Appellati sumus ex salvatoris desiderio Christiani, sicut universus orbis terrarum testimonium perhibet atque apostoli edocent; sed et CM 1 propter] Zacagni | 4 possit C | 7 sinerent C | 12 quidem se 13 potuit C | 15 qui C | 16 unus] Zacagni, nos C < M quae C | 19 me < M | recnsauit C | 24 ea < M | nach eis einem oder ͌uei Buchst. C | 27 luminibaG C Ι 28 aaimoBitate] aus animosi- tatem corr. C2 | 30 | 30 eas] ea M | 31 salvatoris] Zacagni, M optimus architectus et fundamentum nostrum, id est ecclesiae, Paulus posuit et legem tradidit, ordinatis ministris et presbyteris et episcopis in ea; describens per loca singula quomodo et qualiter oporteat ministros dei, quales et qualiter fieri presbyteros qualesque esse debeant qui episcopatum desiderant; quae omoia bene nobis et recte disposita usque in hodiernum statum suum custodiunt et permanent apud nos huius regulae disciplinae.

Istius vero qui nunc nobis ex Persarum provincia ebullivit, Manes nomine, adversum quem mihi disputatio iam secundo commota est, genus vobis dicam et actum; sed et doctrina eins unde deacendat lucidissime demonstrabo. Iste non est primus auctor huiuscemodi doctrinae nec solus; sed quidam Scythiansu nomine apostolonim tempore fuit sectae huius auctor et princeps, sicut fuemnt et multi alii apostatae, qui primatus sibi Tindicare cnpientes, falsa pro veris conscripserunt, simpliciores quosqae ad suam libidinem pervertentes, quorum nomina et perfidias dicere nunc tempns non sinit Hie ergo Scjtbianus dualitatem istam introducit contrariam sibi, quod ipse a Pythagora suscepit sicnt et alii omnes huius dogmatis sectatores, qui omnes dualitatem defendunt, declinantes scripturae viam directam; sed non in amplius proficient. (Lll.) Nullus tamen ita inpudenter praevalnit sicnt iste Scythianus. Inimicitias enim inter dnos ingenitos introduxit et omnia haec quae conaeqauntur haiuscemodi adsertionem. Quique Scythianus ipse ex genere Saracenorum fdit et captivam quandam accepit uxorem de superiore Thebaide, quae eum suasit habitare in Aegypto magis quam in desertis. Atque utinam numquam eum illa provincia suscepisset, in 1 I Kor. 3, 10 — 2 Act. 14, 23 — 4 I Tim. 3, 1 CMF (von 11 an) T (Auszüge von 22 an) 1 optimos architectos ei C | 6 regulae] aiis regula ohue Ras. corr C2 7 disciplina C | Am Rand archelaus episcopus (e aus s corr.) refert quis manes C | 9 iam secundo ~ Μ | 10 doctrina aus doctrinae ohne Ras. corr. w. e. seh. | 11 Hier beginnt das Excerpt aus den Acta, das in der F-Gruppe der HSS. sich findet. Die Überschrift (fehlt in Douai 275) lautet: Quod iste manes non sit auctor huius heresis sed potius quidam stutianus | 12 quidam] aus quidem corr. C2 | scythianus] scitianus T ex scythia scutianus (das letzte a. Ras.) C excytiamus Μ stutianus F | nomine] a. Ras. C | nach qui (am Rand Douai 275) F | 13 nach sicut + et C | 14 uendicare CM sinit] vielleicht a. Ras. M ainet C | scutianus C excytiamus Μ stutianus 17 pytagora C pithagora Μ pitagora F | 20 excutianus CM stutianus F | inimicitie Μ | 22 cum sequuntur C consecuntur F | Mit dem Folgenden Auszüge in der Turiner HS. (T) und den Bericht des Socrates I 22 | CM stutianus F | 23 sarracenorum T F | 24 thebaide] hatabat Μ thebaida F qua cum habitaret cum Aegyptiorum sapientiam didicisset; erat enim, ut quod verum est dicamus, valde dives ingenio et opibus, sicut hi qui sciebact eum per troditionem nobis quoque testifioati sunt. Discipulum autem habuit quendam, qui scripsit ei quattuor libros, ex quibus unum quidem appellavit Mysteriorum, alium vero Capitulorum, tertium autem Euangelium et noviasimum omnium librum Thesaurum appellavit; et erant ei isti quattuor libri et unus discipulua nomine Terebinthus. Quia ergo aliquantum temporis secum isti ambo decreverant, soli placuit Scythiano discurrere in ludaeam, ut ibi congrederetur cum omnibus, quicumque ibi videbantur esse doctores; et proveuit eum continuo vita defungi nec potuisse aliquid promovere.

nie Tero discipulos, omnibus quaecumque fuerant convasatis, in fugam versus est et Babyloniam petiit, quae nunc provincia habitatnr a Persis quaeqne abest nunc a locis nostris itinere dierum ac noctium ferme sex; quo cum venisset, talem de se famam pervulgavit ipse Terebinthus. dicens omni se sapientia Aegyptiorum repletum et vocari iam non Terebiothnm, sed Buddam nomine sibique hoc nomen inpositum; es qnadam autem Tiigine natum se esse simulavit et ab angelo in montibns enutritum. Parcus Tero quidam propheta et Labdacus Mithrae filius arguebant eum mendacii et erat eis cotidie satis animoaa certado de hninscemodi negotio. Sed quid plura? Licet frequen- CMF T (Auszüge) 1 nach cum + cum C cum ea habitaxet Routh Ι com (nach babitaret)] et F, vielleicht liegt ein Anakoluth vor | 2 nach dicamus + uir M | hi] hii (zu corr. C) CM | 4 nach quendam + nomine terebentum über die Zeile C2 | 5 mysterium T | autem) uero F | 6 thensaurum T | terebintus und terebinthus T tereuantue CM teribeneue F Τέρβινθος bei Episphanius Τερέβινθος bei Cyrill und Socratea | quia] cum F Ι 8 decreverant soli] soli habitare C esse decreueraot eoli F | 9 eicntiano C exutiauo M stutiano F | excurrere F | iudea CM | 10 uitam C | 12/13 omnibus . qui cum eo fuerant (tu fuerat corr.) conuersatue C omnibus qnaecumque fuerant magistri conuasatis Μ omnibus quaecumque fuerant con satis F | habitatur] habetur CM, vgl. Socrates a. a. Ο. ὅς τις ἐπὶ τὴν Βαβυλωνίαν χώραν ὁρμήσας ἥ τις ὑπὸ περσῶν οἰκεῖται Ι 15 ac] et C | 16 tereuentus CM F | 16 repletum] aus repletus corr. C2 | 17 iam non ~ C tereuentus M teribeneum F | buddam] alind cniosdam C luddani M | vgl. T mutato libi nomine baiddam se pro terebintho appellauit, vgl. Epiphanius 66,1 ἐκ Τερβίνθον τινὸς . . μετονομασθέντος δὲ βουδδὰ κατὰ τὴν τῶν Ἀσσυρίων λγῶτταν und 3 ἀλλάξας ἑαιτοῦ τὸ ὄνομα. ἀντὶ Τερβίνθου . . Βουδδᾶν ἑαυτῷ ἐπιθέμενος ὄνομα, Socrates 1,22 Βόυδδας πρότερον Τερέβινθος καλούμενος | 18 simulavit] simul C aimolabat F Ι 20 mitbraa] mitre CM metri F vgl, Epiphanius Cap. 3 | arguebat C | 20/21 satie auimoea certatio] animosa C tius obiurgaretur, tarnen adnuntiabat eis quae ante aaeculam essent, et de sphera et duobus luminaribus; sed et quo et quomodo animae discedant et qualiter iterum revertantur in corpore et alia multa huiuscemodi et bonun neqniora, id est: bellum Deo commotum esse in principiis, ut ipse propheta orederetur. Pro qoibus dum argueretur, ad viduam qaandam secessit cum suis qnattuor libris, nullo ibidem discipulo adquisito praeter anum solam quae eins particeps facta est Tone deinde mane primo ascendit sotarium quoddam excelsum,. nbi nomina quaedam invocare coepit quae nobis Turbo dixit solos Septem electos didicisse. Cum ergo aacendisset ritus nescio cuius vel artificii gratia, solos antem ascendit, uti ne ab aliquo convinci possit, quod si dissimulasset vel pro nihilo duxisset, cogitabat ae ab aeria principibua poenis esse subdendum; haec eo cogitante, iustissimua deus sub terras eum detrudi per spiritum iubet, et coatinuo de summo deiectus, exanime corpus deorsum praecipitatum est, quod anus illa miserata collectnm locis solitis sepeliit.

(LIII). Tunc omnia illa quae aecnm de Äegypto pertulerat manserunt apud eam et gavisa est valde moite eius duplici causa, primo quod non libenter adspiceret artes illius, aecundo pro bis quae de hereditate fiierat conaecuta; erat enim multum praescia. Q:uae cum sola esset, habere aliquem ad ministerium Toluit et conparavit sibi puerulum annorum ferme aeptem Corbicium nomine, quem statim manu misit ac litteris erudivit. Quique cum duodecim annorum esset effectus, anus illa diem obiit ipsique universa bona sna tradidit et cum reliquiis etiam quattuor illos libellos quos Scythianus scripaerat, non multorum versuum singulos. Tunc ergo Corbicius, sepulta domina, CMF T (Auszüge) 1 tamen adnuntiabat] tamen nuntiabat C annuntiabat tamen M tamen annuntiabat F | 2 spera CMF | nach sphera et + de F | nach luminaribus mysteria F | quo et < F | discedebaut F | 3 reuertebantur F | viduam quandam] a uidua quadam Μ | 6 cum suis ~ F — 7 tunc] nunc C F | 8 nomina quaedam ~ F | 9 invocare coepit ~ C | 11 uti ne] ut ut ne F | posset F | 12 ab aëris] a uerie C habere F | Hubdendom] CM | 13 eo] illo F | 14 deiectus] d übergesch. C2 | 15 CM | 16 protulerat F | 17 morte] de morte C in morte F pro motte . T | nach duplici + ex F | 18 quae pro his M, corr. M2 | de < F praescia] pretie C pecuiiiae auida F pecuniae cupiditate gauisa T | 20 am <m>anes ab infantia <uo>catur corbicius . . . . comparatur <a>uidua CMT παιδάριον Socrates | | corbicium] curbicus und curbicius T Cyrill, Epiphanius und Soeratea, Urbicius bei Augustin | quem] quemque F | 22 quique] qui F | 23 illa diem ~ F | 24 reliquis CM | excutianus stutianus F bonis sibi derelictis omnibus uti coepit et migravit ad medium civitatis locum in qno manebat rex Persarum et commutato sibi nomine Manen semet ipsum pro Corbicio appellavit, nec Manen, sed Manes; Persarum euim lingua tali utitur declinatione. Effectus igitar puer ille annorum prope sexaginta, eruditus secundum doctrinam qnae in locis illis est, et paene dixerim super omnem hominem, diligentins tamen ea didicit, quae in illis qnattuor libellis continebantur; adquisivit etiam ipse discipulos tres, quorum nomina sunt haec: Thomas, Addas et Hermas. Tunc adsumit illos libellos et transfert eos, ita ut multa alia ex semet ipso insereret eis, quae anilibus fabulis similia sunt Habebat ergo tres istos discipulos conscios malorum suorum; nomen vero libellis proprium adscribit, prioris nomine deleto, tamquam si eos solus ex semet ipso conscripserit, Tunc visum est ei mittere discipulos suos cum his quae conscripserat in libellis ad superiora ipsius provinciae loca et per diversas civitates et vicos, ut haberet aliquos se sequentes; et Thomas quidem partes Aegypti voluit occupare, Addas veto Scythiae, solua autem Hermas residere cum eo elegit Cum ergo illi essent profecti, regis filius aegritudine quadam adreptus eat, quem rex curare desiderans edictum proposuit, invitans, si quis eum curare posset, accederet, praemio multo proposito. Tunc iste, sicut illi qui cubum (qnod nomen est aleae) ludere solent, praesentiam sui Manes exhibet apnd regem, dicens se esse puerum curaturum; quae cum audisset rex, suscepit eum cum obsequio ac libenter habuit. Verum ne multa narrando quae gessit taedium auditoribus inferam, mortuus est puer in manibus eins vel potius extinctus Tunc rex in carcerem detrudi iubet Manen et ferri talento onerari. Illi vero duo discipuli eius qui missi fuerant ad docendnm per singulas civitates qoaerebantur ad poenam, qnique, fugientes licet, numquam CMF T (Auszüge) 2 manem CM | 3 am Rand mutat nomen C2 | 4 nach effectus + est F 5 est] easet M | et < MF | 6 ea didicit) haec didicit C edidicit M didicit ea F | 7 quatuor illis F | am Rand <disc>iplilos accquint C2 abda T abdas CF, Αδδᾶς bei Epiphanius | ermas C | assumpsit F | 9 et tranafert] ut tranaferret F | ex < C | 12 scripserit F | 14 am Rand praedicandum mittit C2 | ipsius] illius C | 16 aegypti] egyptiorum F | abdas CF | scythiae] scytie C scitie M syrie F, vgl. auch 69, 20 und Epiphanius, 12 17 illi] aus illic corr. C | 18 curari C | 19 invitans] in uita C inuitans ut M possit C | accederet] acciperet CM | praemium CM | 20 tum CM | cubum] cibum CM | aleae ludere] tale eludere CM | 21 sui] suam C, exhibet manes F 22 quod F | 23 gessit] geata sunt F | 24 nach extinctus + est M | 25 carcere F | manem M | am Rand nunc carcere trudetur C2 cessarunt alienam faanc et ab Antichristo inspiratam per loca singula iuserere doctrinam.

(LIV). Post haec ad magiatmm soiim redeont, referentes quae eis acciderint; audioot etiam ea qnae in ipsam conlata sunt mala. Accedentes ergo, at decebat, ad eum sui et suggerentes ei de bis malis quae per loca singula patiebantar, de reliquo conveiti se debere ad salutem suadebant; pertimuerant enim, verentes ne quid sibi ex bis malis quae illi inferebantur accideret. At ille suadens eos nibil vereri ad orationem consurgit. Tunc deinde iubet in carcere positus legis Christianorum libros conparari; valde enim bi qui missi ab eo faerant per civitatis siagulas ab omnibus bominibas execrationi habebantur, maxime apud quos Cbristianomm nomen venetationi erat Sumpto ergo aliquantalo auri modo, abienmt ad loca in quibns CbriBtianonim libri conscribebantur et simolantes se novicios esae Christianos rogabant praestari sibi libros ad conparandum; et, ut ue multa dicam, conparant universos libros scripturarum nostramm et deferunt ad enm in carcere constitutum, quibus ille acceptis homo aatutua coepit in nostris libris occasiones iuquirere dualitatia suae nee suae quidem, sed Scythiani, qui hoc ante plurimum temporis protulerat, et ex nostris libris, sicut etiam adversum me dispatann fecit, adsertionem suam proferre, quaedam in bis accusans, quaedam permutans, solo Christi nomine adieeto; quem se idcirco suscipere simulavit, ut per civitates singulas sanctum et divinum nomen audientes Christi, minime execrantes eos, discipulos istius non fugarent Inveniens autem etiam vocem de paracleto positam in scripturis, semet ipsum esse subiecit, qui non legerat diligenter quia paracletus iam tunc venisset com apostoli adhuc esaent super terram. His ergo tam scelerate conpositis, mittit et discipulos auos praedicaturos intrepide fictos simulatosque ecores et Dovas falsasqne voces adnuntiaturos per loca singula. Quod cum rex Persarum cognovisset, dignis 3(1 eum snppliciis subdere parat. Quo Manes agnito, admonitus in somnis, elapsus de carcere in fugam versus est, auro plurimo custodibus corruptis, et mansit in castello Arabionis. Unde scriptam epistnlam per CMF T (Auszüge) 1 cesBarent F | 4 nach acdderint + mala M | ea < M | ipao C | CM dicebam Zacagni | 6 converti] connenti C | 8 accederet C | C | 10/11 fuerant ab eo per singulas cluitaUa C | 13 nach ad + ea 15 ut < F | 16 referunt F | carcerem CM | 17 constituto CM CM stutiani F | 19 ex] in CM | 22 ciuitates] iu am Correctur C 21 fagarent] fatigarent CM | etiam vocem] uocem etiam C ~ C2 etiam F | positum f | 27 et < F | 28 simulatoque C | CM | 29 cum] mum C | dignus C Turbonem ad Marcellum nostrom misit, in qua se significavit esse venturum. Quo cum venisset, fuit nobis certamen tale quale et hie et andistis, in quo prout potuimus ostendimus eom pseudoprophetam ease manifeste. Sed custos quidem csrceris qui eum dimiserat punitus est; rex vero eum requiri iussit et in quibascumque locis repertum conprehendi. Haec cum ego cognovissem, necessariiun fait me etiam vobis indicare qnia reqniritur iste a rege Persamio usque in hodiernum diem.

(LV). His auditis, turbae volebant Manen conprehensum tradere potestati barbarum, qni erant vicini ultra Strangam fluvium, quoniam et ante tempus venerant quidam ad requirenduni eum., nusquam reperto diseesserant; erat enim tunc in fnga coDstitutus. Cam ergo haec ita Archelaus prodidisset, continno ae in fugam dedit Manes et evadere potuit, dum nemo eum insequeretur, cum populus Archelai quem libenter andiebant relatione teneretur, quidam tarnen crebre insecuti sunt post eum. Sed ille vias quibus venerat repetens transito fluvio ad Arabionis castellum rediit, ubi postea conprehensus, oblatus est regi; quique plurima adversus eum indignatione commotus, duas mortes in eum rindicare cupiens, unam filii, alteram carcerarii, iuasit eum ante portas civitatis excoriatum suspendi et pellem eins medicamentis infectam inflari, carnes vero volucribus dari iussit. Quibus postea agnitis, Arcbelaus adiecit ea priori disceptationi ut omnibus innotesceret, sicut ego, qui baec scripsi, in prioribus exposui. Congregatis igitur omnibua Christianis ferri adversus eum seatentiam placuit, velnt epylogum quendam morti eins transmittentes consonantem reliquae vitae eius negotiis.

Addidit ebiam boc Archelans dicens: Viri fratres, ne quis vestrum iucredulua sit bis quae a me dicta sunt, id est quod non ipse primus auctor scelerati huius dogmatis extiterit Manes, sed tantum quod per ipsum aliquibus terrae partibus manifestatum sit Sed non statim CMF (bis 20) T (Auszüge bis 1 se significavit ~ C | 2 aduenisset F | 5 eum requiri (tequirere 275 und Douai 280 von errster Hand) ~ F | reppertum C Ι 6 de morte manichei (rot) Μ | nach necessarium + duxi M, gleich getilgt w. e. sch. | 8 sum a. Ras. Μ | 9 potestatibus barbaorum F | strangam] strangum CM stracum F, ngl. 41, 23 | 10 nach quidam + hominum F | 11 reppertum C repertum Μ | discesserunt F | erant C | 18 nemo] ne F | cum archelai] sed populne cum archelai C is popolnB et (et < Douai 275 am geschrieben Douai 280) archelai F | 11 audiebat Μ | tenerentur F | crebro F | 10 ad rabionis F | 18 nach filii + et Μ | 19 portatn C | heresiarcha manycheorum manes excoria<tus> . . suspe . . C2 | 32 haec inscripsi C | 28 tantum] tantum CM | 29 sed möchte Gustafsson tilgen is qui aliquid quocumque portaverit auctor eins putandus est, sed qui invenerit. Sicut enim gabernator acceptam navem, quam aliua fecit, ad quaecumque loca voluerit perducere potest, alienus est tarnen omni genere a constractione eius, ita intellegendus est et iste. Non enim ex initio huic rei ipse originem dedit, sed tantum quae ab alio fuerant inventa per se detulit hominibuB, sicut certis testimoniis notiun est, quibus propositum est nobis ostendere: non ex Mane originem mali huius manasse, sed ab alio, et ante multum temporis a barbaro quodam exorta in silentio babita, ab isto vero ignota et latentia velut propria eius esse prolata, deleto conscriptoris titulo, sicut snperius exposui. Fuit praedicator apud Persas etiam Basilides quidam antiquior, non longo post nostrorum apostolorum tempore; qui et ipse cum esset versutus et vidisset quod eo tempore iam essent omnia praeoccupata, dnalitatem istam voluit adfirmare quae etiam apud Scythianum erat. Denique cum nihil haberet quod adsereret proprium, aliis dictis proposuit adversariis. Et omnes eius difficilia quaedam et asperrima continent. Extat tamen tertius decimus liber tractatuum eius, cuius initium tale est: ,,Tertium deci- „mum nobis tractatnnm scribentibos librum necessarimn sennonem ube- „remque salutaris sermo praestabit: per parabolam divitis et pauperis naturam sine radice et sine loco rebus supervenientem unde pullulaverit indicat“. Hoc autem solum Caput liber continet? Nonne continet et alium sermonem? At, sicut opinati sunt quidam, nonoe omnes offendamini ipso libro, cuius initium erat boof Sed ad rem rediens Basilides interiectis plus minusve quisgentis versibus ait; „Desinamns ab inani ,,et curiosa varietate; requiramus autem magis quae de bonis et „etiam barbari ioquisienint et in quaa opinioues de bis omnibus per- ,,venerunt. Quidam enim borum dixerunt initia omninm duo esse, qui- „bus bona et mala adsociaverunt, ipsa dicentes initia sine initio esse et „ingenita; id est in principiis lucem fnisse ac tenebras, quae ex semet CM 1 is] his CM | 3 potest < C | 4 constructionis C | 5 nach C | 7 manen C | 8 manasse] manes esse C | exhorta M | C | 11 basilidia C | 13 esset C | 14 scutianum C aliis dictis] die Stelle ist verdorben. Traube nimmt eine Lücke an, etwa: aliis dietis pro<pemodum eadem op>posuit adversariis mit quare als Beginn des nächsten Satxes; Schöne vermutet ab aliis diota, Gustafsson aliena dictia, Jacobi nach aasereret und schreibt de initiis statt dictia | 18 tractatum CM | 19 salutaribus C | praeatabit] Traube, peratauit C peretatuit M Ι parabolam] Routh, paruulam CM Ι 20 radioe] aus radicem eorr. C | 22 Jacobi alienum etatt alium und möchte den vorhergehenden Satz | at] Plenkers, et OM | nonne] ne Μ | offendamini) C offendam in Μ | 24 ve] uel C | desine C „ipsis erant, non quae <genitae> esse dicebantor. Haec cum apud semet „ipsa essent, proprium unumquodque eorum vitam agebant quam vellent „et qnale sibi conpeteret; omnibus enim amicnm est, quod est pro- ,,prium et nihil sibi ipsom malam videtur. Postquam autem ad alter- utrum agnitionem nterqae perrenit et tenebrae contemplatae aunt lucem, „tamquam melioris rei sumpta concupiscentia insectabantur ea et coadmis- ,,ceri ac participari de ea cupiebant Et tenebrae quidem haec agebant, ,,lux vero nequaquam ex tenebris qoicquam redpiebat in sese nec in ,,earum deBiderinm veniebat, tantummodo quod etiam ipaa spectandi libi- „dinem passa est Et quidem et respexit eas velut per speculum. En- „fasis igitnr, id et color quidam lucis, ad tenebras factus est solus, sed „lux ipsa respexit tantommodo et abscesait, nalla scilicet parte sumpta „de tenebris. Tenebrae vero ex loce Bompsernnt intuitum et yles enfasin ,,vel colorem, in quo ei displicuerant. Cum ergo neqniores de meliore „sumpsissent non reram Incem, sed speciem qoandam lucis atque en- ,,fasin, . . . boni raptira motatione traxenmt. Unde nee perfectom „est in hoc mundo, et quod est valde est exiguum, quia pamm fdit etiam ,,illud, quod initio conceptum est Verum tamen per hoc ipsum exiguum ,,lucis, immo potins per speciem quandam lucis, creaturae valuerunt geue- „rare aimilitudinem perferentem ad illam, qnam de luce oonceperant, per- „mixtionem. Et haec est ista, quam cernimus, creatnra." Sed et reliqua eomm similia in consequentibus executus eat Haec autem sufficere aestimavi ad ostendendam eiua in hac parte aententiam. In hia enim de mundi conditione oonscripait secnudum quod Scythianus senserat.

Hie Tero adaumpfcia eius litteris adiecit etiam nomina dae- monum et commotiones inquietas atque elementorum cursus non secundum illum ordinem, qui a veteribus scriptus est, sed ut sarcinam quandam verborum multorum et inutilium congregaret et permixtiones inmensas ac confusiones legentibns generaret Quia vero omnis eius dogma et inscientia Basilide illi cbversante conscripta in dualitate suapenaa sunt, nulli dubium eat. Si quis ergo subvertere potuerit ingenitam dualitatem, quam ipse adaerit, dico: universam eins verborum silvam pariter C (bis Z. 7) M 1 genitae] Routh | 2 uellet C | 6 meliores CM Worte in C | 9 eomm M | speetandi] Traube, eipectanti M | Traube, ylem M | 11 in] sine Schöne | 15 quandam lis atque M, von verbessert | nach enfasin fehlen einige Worte, etwa: apeciem quoque Traube oder, speciem qnoque atque enfasin Brambach, vielleicht genügt et | 18 initium M | 29/30 dogma et inscientie nam illi M, von Traube verbessert, dogma et inscientia etiam illo avereante Schöne | 30 suspensus eat M von Traube verbessert abscideret. Sicut enim quis draconis capat esecans reliqna corporis eius inntilia atque inania dereliriqaet, ita et nos, si dispositam non recte creaturam et commixtionem duornm ingenitorum, lucis ac tenebrae, sicnt Basilides praesnmit, ostenderimos, sine dnbio omoia reliqua, quae ipse scribit, inania et qnae nos scripsimus, vera esse signabimus. Hoc autem deprecor eos, qui his exemplis uti voluerint, ut snbtilius intueantnr unumquemque sermonem, quoniam qaidem argate et breviter Basilides locutus est ea, qnae apad Scythianum reppereiat definita; quae bic translata subtilius argumentis qnoqae violentdoribos communivit, nti verborum novitate propria sua ease puntarentur. Haec, ut potuimus, a nobis dicta sunt. Potenmt antem hi, qui nos sensn sublimiori praecellunt, plura borum ac meliora proferre atqne conscribere adversum eos libros, qni ab illo editi sunt Finita ergo disputatione ista, Arcbelaus turbas com pace dimisit ad propria. Qui benedieeutes eum Toce, qua dignom est, cum omni laetitia discesserunt.

Ego Egemonius scripsi disputationem istam exceptam ad describendum volentibus.

Veteres heretici propemodum omnes divinitatem duplicem simularunt, ut alium bonum deum, alium iustum esse confingerent et dicereut boni dei aubvenitoris atqus melioris filium dominum lesum Christum venisse in hunc mundnm, ut de iusti dei, quem tantum severum putant dominum, animas ad pristinas reduceret sedes, quae creatoris praecepto corporibus fuissent ligatae. Ex quibus est Cerdon atque Marcion et ceteri qui eomm sequuntur errorem. Valentinus vero et ipse duplicem esse simulavit divinitatem; is simul et aeonum numerum novum visus est introferre, quod triginta aeonas visus est dicere. Basilides quoque s de hac inpietate descendit, qui tot deos simulat esse, quot dies in anno sunt, et de bis quasi minutaUbus unam summam divinitatis effict et appellat Mitbram, siquidem iuxta conputatinem Graecarum litterarum Mithras anni numerum habet Hi non multum a gentilitate distant et eisdem paene mysteriis inbunntur, quibus a gentilibus initiatur. Hoc defuncto aliae rursum multae diversae hereses ebullierunt, quae divinitatem Christi negantes tantummodo confitentur humanitatem eius ex M 8 commotionem M, ron Traube verbessert | 5 signauimae M von Traube verbessert | 22 dominum] Mereati und Turner öchten dominio lesen, vielleicht mit Recht | 23 maron Μ | 25 simnlarunt. Ita diuinitatem ihs simulet conum M, von Traube verbessert | 27 deecendit] das erste e tielleickt a. Ras. Μ Ι 29 mytram M | 80 mytraa Μ | habent hii Μ. von Traube rerbessert Maria. Ex quibus est Cerinthus, Ebion et nunc Fotmos, qoi eonim beresim instauravit. Erupit et alia heresis, qaae Catafirigae appellatur ex promissione spiritus sancti, quam diminus salvator noster pollicitus est dicens: Vadam et alium paracletom mittam Tobis, adserens non in apostolis, sed in Montanmo, Priscillam et Maximillam. Post has erupit Manichsens, post donnitionem sancti martyris Cypriani, modicam ante Diocletianum, qui alium deum bonum, ailium malum indicant et omnium universa qase a corpore sunt dicont esse Satanoe. Huius heresis de Pythagorae fonte libatur et conunixta magicis artibus astrologia quoque utuntur, sicut et ipse Pythagoras de his exordium sumit. Et uti infinita praeteream, nunc de novis heresibus breviter increpandum est. Super funere Constantini erupit heresis Arriana apud Alexandriam, quae unum patrem deum esse, filium vero eiusdem dominum nostrum Iesum Christum et spiritum sanctum adoptioue esse filium non natura et quantum distare dicit filium a patre tantum rursus dicit a filio spiritum separari. Haeo in tria scinditur. Eunomins qoippe, a quo vocantur Eunomiani audaciter proclamant et libere, quod quorum diversa natura est, similes eos esse non posse, itaque filium et patrem, quooiam alterius substantiae essent, dissimiles esse. Macedonius vero, a quo rooantur Macedoniani, qui etiam Arriani nnocupantur, snb inpietate pietatem videntur inferre, nt dicant similem esse filium patri; et in eo differunt ab Arrianis, quod Arriani filium similem patri dicunt, Macedoniani vero, ut plus ei donare videantur, similem dicunt esse per omnia. Sed et eos dolos et lapsa qnaai pietas detegit, cum etiam bomo ad imaginem et similitndinem dei conditus sit. Extrema est beresis Apollinaris, quae quot homines habent tot paeue sententias. Necdnm eoim inter eos decretom est, in quae quasi pro certo et statato blaspbemabunt. Alii dicunt uec sensum nec animam humanam habuisse dominum nostrum lesum Christum. Qui vero audaciores sunt, etiam corpus illius sic de Maria confitentur, ut nihilominus etiam hoc de caelestibns vindicent. Nonnulli auimam et corpus tantummodo profitentes, sensnm, id est mentem, negant. Sed istos si discusseris, et animam et corpus incipiunt denegare et dicunt pro anima inbabitatorem fuisse rerbum deum; et dum volunt bomanitatem in Christo 4 Job. 14, 12ff. und 16, 28 1 cherintus M | 2 Mercati mochte nach appellatur interpungieren und nach adserens (Z. 4) usw. eitea eundem (paracletum) missurum esse änxen | 5 apostolis] vielleicht ℵu apostolos xu corr. | 7 dioclitianum Μ | omnum] operum öne | 9 pytagore M | astrologie Μ, von Plenkers verbesserl Ι 14 spiritum suum M, von Traube verbessert, Plenkers und Turner öchten diese Worte (et sp. su. Turner) tilgen | 16 exciditur M | 21 et] at öne | 27 procertum et statu Μ, ron Traube verbessert negare, id est: qnod et cogitatinibus humanis non subiectus fuerit, omnes passiones eius ad deitatem erferunt, si animain non habuit nec mentem. Flevit autem et contristatus est et ceteros pasaus est affectus, Haec enim per se corpus pati non potest. Superest, ut deitas in illo haec paesa fuerit. Inter Novatianos et Montenses hoc interest, quod Novatiani maiorum criminum poenitentiam non accipiunt, id est negationis, adulterii, homicidii, fomicationis et ceterorum his similium; Montenses vero dicunt nos scripturas sanctas exurendas tradidisae, simulantes suos episcopos ecciesiam gubemasse et quod feciunt Luciferiani monentibus nentibus sacerdotibus, hoc illi faciunt in omnibus ecclesiis, dicentea eorum aacerdotes esse non posse, qoi scriptoras tradidernnt, et super hoc addont, qnia nostram ecciesiam traditomm infamant quemcumue a nobis invenerint.