Text encoded in accordance with the latest EpiDoc standards
Περὶ τοῦ κόσμου καὶ τοῦ ἔξα αὐτοῦ κενοῦ, καὶ ὅτι τὸ μέσον
τοῦ κόσμου ἅμα καὶ κάτω ἐστίν.
Τοῦ κόσμου πολλαχῶς λεγομένου ὁ νῦν ἡμῖν λόγος
ἐνεστηκὼς περὶ τοῦ κατὰ τὴν διακόσμησίν ἐστιν, ὃν
ὁρίζονται οὕτω. Κόσμος ἐστὶ σύστημα ἐξ οὐρανοῦ καὶ
γῆς καὶ τῶν ἐν τούτοις φύσεων. Οὗτος δὲ πάντα μὲν
τὰ σώματα ἐμπεριέχει, οὐδενὸς ἀπλῶς ἐκτὸς αὐτοῦ ὑπάρχοντος,
ὡς ἐν ἑτέροις δείκνυται· οὐ μὴν ἄπειρός γε,
ἀλλὰ πεπερασμένος ἐστίν, ὡς τοῦτο δῆλον ἐκ τοῦ ὑπὸ
φύσεως αὐτὸν διοικεῖσθαι. Ἀπείρου μὲν γὰρ οὐδενὸς
φύσιν εἶναι δυνατόν· δεῖ γὰρ κατακρατεῖν τὴν φύσιν,
οὗτινός ἐστιν· ὅτι δὲ φύσιν ἔχει τὴν διοικοῦσαν αὐτόν,
γνώριμον πρῶτον μὲν ἐκ τῆς τάξεως τῶν ἐν
αὐτῷ μερῶν, ἔπειτα ἐκ τῆς τῶν γινομένων τάξεως,
ἀναγκαίως· τὸ δὲ ἐκτὸς αὐτοῦ κενόν ἐστιν ἀπὸ
παντὸς μέρους εἰς ἄπειρον διῆκον· τούτου δὲ τὸ μὲν
ὑπὸ σώματος κατεχόμενον τόπος καλεῖται, τὸ δὲ μὴ
κατεχόμενον κενὸν ἂν εἴη.
Ὅτι δὲ ἔστι κενόν, διὰ βραχέων ὑπομνήσομεν.
Πᾶν σῶμα ἔν τινι εἶναι ἀναγκαῖον. Τοῦτο δὲ ἐν
ἐστι, τοῦ κατέχοντος αὐτὸ καὶ πεπληρωκότος ἕτερον
εἶναι δεῖ, ἀσώματον ὂν καὶ οἷον ἀναφές. Τὴν οὖν
τοιαύτην ὑπόστασιν, οἵαν τε οὖσαν δέχεσθαι σῶμα
καὶ κατέχεσθαι, κενὸν εἶναί φαμεν. Ὅτι δὲ ἔν τινι
τοιούτῳ τὰ σώματά ἐστι, μάλιστα ἐπὶ τῶν ὑδάτων καὶ
πάσης τῆς ὑγρᾶς οὐσίας πάρεστιν ὁρᾶν. Ὁπόταν γὰρ
ἐκ σκεύους ὑγρὸν ἔχοντος καὶ στερεόν τι ἐν αὐτῷ
σῶμα ἄρωμεν τὸ στερεόν, συμπίπτει τὸ ὕδωρ ἐπὶ τὸν
τοῦ ἐξηρμένου τόπον, καὶ οὐκέτι ἡ αὐτὴ ἔξαρσις αὐτοῦ
φαίνεται, ἀλλὰ τοσούτῳ ἐλάττων, ὅσον τὸ τοῦ
ἐξαρθέντος μέγεθος ἦν. Καὶ πάλιν, ἂν εἰς πεπληρωμένον
ὑγροῦ σκεῦος στερεόν τι ἐμβληθῇ, τοσοῦτον
ὑπερχεῖται τοῦ ὑγροῦ, ὅσος ἐστὶν ὁ τοῦ ἐμβληθέντος
στερεοῦ ὄγκος, οὐκ ἂν τούτου συμβαίνοντος, εἰ μὴ ἔν
τινι τὸ ὑγρὸν ὑπῆρχε πεπληρωμένῳ ὑπʼ αὐτοῦ καὶ οἵῳ
τε ὄντι ὑπὸ σώματος κατέχεσθαι. Τ δὲ ὅμοιον καὶ
Καὶ μὴν καὶ τὸν κόσμον αὐτὸν δυνάμεθα ἐπινοῆσαι
κινούμενον ἐκ τοῦ τόπου, ὃν νῦν τυγχάνει κατειληφώς.
Ταύτῃ δὲ αὐτοῦ τῇ μεταβάσει συνεπινοήσομεν τόν τε
ἀπολειφθέντα τόπον κενὸν ὄντα, καὶ εἰς ὃν μετέστη,
κατειλημμένον καὶ κατεχόμενον ὑπʼ αὐτοῦ· οὗτος δʼ ἂν
εἴη κενὸν πεπληρωμένον. Εἰ δὲ καὶ εἰς πῦρ ἀναλύεται
ἡ πᾶσα οὐσία, ὡς τοῖς χαριεστάτοις τῶν φυσικῶν δοκεῖ,
ἀνάγκη πλέον ἢ μυριοπλασίονα τόπον αὐτὴν καταλαμιβάνειν,
ὥσπερ καὶ τὰ εἰς ἀτμὸν ἐκθυμιώμενα τῶν στερεῶν
σωμάτων. Ὁ τοίνυν ἐν τῇ ἐκπυρώσει ὑπὸ τῆς
οὐσίας χεομένης καταλαμβανόμενος τόπος νῦν κενός
ἐστιν, οὐδενός γε σώματος αὐτὸν πεπληρωκότος. Εἰ δὲ
φήσει τις, μὴ γίνεσθαι ἐκπύρωσιν, οὐδὲν πρὸς τὸ μὴ
εἶναι κενὸν ἐναντιοῦται τὸ τοιοῦτον. Καὶ γὰρ εἰ μόνον
ἐπινοήσαιμεν χεομένην τὴν οὐσίαν καὶ ἐπὶ πλέον
ἐκτεινομένην, οὐθενὸς αὐτῇ πρὸς τὴν τοιαύτην ἔκτασιν
ἐμποδὼν γενέσθαι δυναμένου, αὐτὸ τοῦτο, εἰς ὃ τῇ
ἐπινοίᾳ χωροίη κατὰ τὴν ἔκτασιν, κενὸν ἂν εἴη· ὥσπερ
ἀμέλει καὶ τὸ νῦν κατεχόμενον ὑπʼ αὐτῆς κενόν ἐστι
πεπληρωμένον.
Ὅθεν οἱ λέγοντες ἔξω τοῦ κόσμου μηδὲν εἶναι
φλυαροῦσιν. Αὐτὸ γὰρ τοῦτο, ὃ μηθὲν καλοῦσιν, οὐδήπου
χεομένῃ τῇ οὐσίᾳ ἐμποδὼν δύναται στῆναι·
τῆς οὐσίας καὶ εἰς ἐλάττονα ὄγκον συναγομένης,
κενὸν γενήσεται. Ὥσπερ τοίνυν ἔστι τι τὸ σῶμα δεξάμενον,
οὕτω καὶ τὸ οἷόν τε δέξασθαι σῶμα. Τοῦτο δʼ
ὅπερ καὶ πληρωθῆναι καὶ ἀπολειφθῆναι ὑπὸ σώματος
οἷόν τε, κενόν ἐστιν. Ἀναγκαῖον τοίνυν εἶναί τινα
ὑπόστασιν κενοῦ. Ἔστι δὲ ἁπλουστάτη αὐτοῦ ἡ ἐπίνοια,
ἀσωμάτου τε καὶ ἀναφοῦς ὄντος, καὶ οὔτε σχῆμα ἔχοντος
οὔτε σχηματιζομένου, καὶ οὔτε τι πάσχοντος οὔτε
ποιοῦντος, ἁπλῶς δὲ σῶμα δέχεσθαι οἵου τε ὄντος.
Τοιοῦτον δὲ ὑπάρχον τὸ κενὸν ἐν μὲν κόσμῳ οὐδʼ
ὅλως ἔστι. Δῆλον δὲ ἐκ τῶν φαινομένων. Εἰ γὰρ
μὴ διʼ ὅλου συμφυὴς ὑπῆρχεν ἡ τῶν ὅλων οὐσία, οὔτʼ
ἂν ὑπὸ φύσεως οἷόν τʼ ἦν συνέχεσθαι καὶ διοικεῖσθαι
τὸν κόσμον, οὔτε τῶν μερῶν αὐτοῦ συμπάθειά τις ἂν
ἦν πρὸς ἄλληλα, οὔτε, μὴ ὑφʼ ἑνὸς τόπου συνεχομένου
αὐτοῦ καὶ τοῦ πνεύματος μὴ διʼ ὅλου ὄντος συμφυοῦς,
οἷόν τʼ ἂν ἦν ἡμῖν ὁρᾶν ἢ ἀκούειν. Μεταξὺ γὰρ ὄντων
κενωμάτων ἐνεποδίζοντο ἂν ὑπʼ αὐτῶν αἱ αἰσθήσεις.
ὕδατος παρεμπίπτοντος. Νυνὶ δὲ οὐ γίνεται τοῦτο διὰ
Ἀριστοτέλης δὲ καὶ οἱ ἀπὸ τῆς αἱρέσεως οὐδʼ ἔξω
τοῦ κόσμου κενὸν ἀπολείπουσι. Δεῖ γάρ, φασίν, τὸ
κενὸν ἀγγεῖον εἶναι σώματος· ἔξω δὲ τοῦ κόσμου σῶμα
οὐδὲν ἔστιν, ὥστε οὐδὲ κενόν. Τοῦτο δʼ ἐστὶν εὔηθες
καὶ ὁμοιότατον ὡς εἴ τις λέγοι, ἐπεὶ ἐν τοῖς ξηροῖς
καὶ ἀνύδροις τῶν τόπων ὕδωρ εἶναι οὐχ οἷόν τε, ἁδύ.
νότον εἶναι καὶ σκεῦος ὕδωρ δέξασθαι δυνάμενον.
Εἰδέναι οὖν χρή, ὅτι ἀγγεῖον σώματος διχῶς λέγεται,
τὸ μὲν ἔχον σῶμα καὶ πεπληρωμένον ὑπʼ αὐτοῦ, τὸ
δʼ οἷόν τε δέξασθαι σῶμα. Ἀλλά, φασίν, εἰ ἦν ἔξω
τοῦ κόσμου κενόν, ἐφέρετο ἂν διʼ αὐτοῦ ὁ κόσμος,
οὐδὲν ἔχων τὸ συνέχειν τε καὶ ὑπερείδειν αὐτὸν δυνάμενον.
Φήσομεν δέ, ὅτι ἀδύνατον αὐτῷ φέρεσθαι
διὰ τοῦ κενοῦ· νένευκε γὰρ ἐπὶ τὸ ἑαυτοῦ μέσον καὶ
τοῦτο ἔχει κάτω, ὅπου νένευκεν Εἰ γὰρ μὴ τὸ αὐτὸ
μέσον εἶχεν ὁ κόσμος καὶ κάτω, ἐφέρετο ἂν ὁ κόσμος
κάτω διὰ τοῦ κενοῦ, ὡς δειχθήσεται ἐν τῷ λόγῳ τῷ
περὶ τῆς ἐπὶ τὸ μέσον φορᾶς.
Λέγεται κἀκεῖνο ὑπʼ αὐτῶν, ὡς εἰ ἦν ἔξω τοῦ
κόσμου κενόν, χεομένη διʼ αὐτοῦ ἡ οὐσία ἐπʼ ἄπειρον
διεσκεδάσθη ἂν καὶ διεσκορπίσθη. Ἀλλὰ φήσομεν, ὡς
μηδὲ τοῦτο δύναται παθεῖν· ἕξιν γὰρ ἔχει τὴν συνἐχουσαν
αὐτὴν καὶ συντηροῦσαν. Καὶ τὸ μὲν περιέχον
Εὔηθες δὲ καὶ τὸ λέγειν αὐτούς, ὅτι, εἴπερ ἔξω
τοῦ κόσμου κενὸν ἔστι, τοῦτο ἄπειρον εἶναι δεήσει· εἰ
δὲ ἄπειρόν ἐστι τὸ ἔξω τοῦ κόσμου κενόν, καὶ σῶμα
ἄπειρον εἶναι δεήσει. Οὐ γὰρ ἀκολουθεῖ τῇ τοῦ κενοῦ
ἀπειρίᾳ καὶ σῶμα ἄπειρον εἶναι. μὲν γὰρ τοῦ κενοῦ
ἐπίνοια οὐδαμοῦ καταλήγει· ἐν δὲ τῇ τοῦ σώματος
ἐπινοίᾳ εὐθύς καὶ τὸ πεπερασμένον περιέχεται.
Καὶ οὐδὲ δύναται ἕξεως ἀπείρου εἶναι. Πῶς γὰρ ἂν
δύναιτό τι ἄπειρον ὄν ὑπό τινος ἔχεσθαι; Λέγεται δὲ
καὶ ἕτερά τινα ὑπʼ αὐτῶν ὅμοια.
Ὅτι δὲ ἔξω τοῦ κόσμου κενὸν εἶναι ἀναγκαῖον,
γνώριμον διὰ τῶν προαποδεδειγμένων· ὅτι δὲ τοῦτο
ἀπὸ παντὸς μέρους αὐτοῦ εἰς ἄπειρον διήκειν ἀναγκαιότατόν
ἐστι, διὰ τούτων ἂν καταμάθοιμεν. Πᾶν τὸ
πεπερασμένον εἰς ἑτερογενὲς περατοῦται καὶ ὅ ἐστιν . Οἷον εὐθὺς ἐν τοῖς ὅλοις
ὁ ἀὴρ περατούμενος εἰς ἑτερογενῆ καταλήγει, τόν τε
αἰθέρα καὶ τὸ ὕδωρ· καὶ ὁμοίως ὁ αἰθὴρ εἴς τε τὸν
ἀέρα
καὶ τὸν οὐρανόν, καὶ ὁ οὐρανὸς εἴς τε τὸν αἰθέρα
καὶ τὸ κενόν, καὶ τὸ ὕδωρ εἴς τε τὴν γῆν καὶ
τὸν ἀέρα, καὶ ἡ γῆ εἰς τὸ ὕδωρ
ὅ καταλήγει· ἄπειρον ἄρα ἐστίν. Εἰ γὰρ καὶ ἐπινοήσαιμέν
τι ἑτερογενὲς τοῦ κενοῦ, εἰς ὃ περατωθήσεται,
δεήσει τοῦτο πεπληρωμένον εἶναι, καὶ τὸ πεπληρωκὸς
γενήσεται σῶμα. Καὶ οὕτως ἔξω τοῦ κόσμου σῶμα
εἶναι δεήσει· ὅπερ ὁ φυσικὸς οὐχ ὑπαγορεύει λόγος,
πάντων γε σωμάτων ὑπὸ τοῦ κόσμου περιεχομένων.
Ἀφʼ ὧν γνώριμον, ὡς οὐκ ἐνδέχεταί που περατοῦσθαι
τὸ ἔξω κενόν· ἄπειρον ἄρα ἐστίν. Καὶ μὴν ὥσπερ
πᾶν τὸ πεπερασμένον ὑπό τινος περιεχόμενον ὑπονοεῖται,
εἰ δὲ μή, οὐδʼ ἂν εἴη πεπερασμένον, οὕτω καί,
εἰ τὸ κενὸν πεπέρανται, ὑπό τινος αὐτὸ περιέχεσθαι
ἀναγκαῖον. Τί ἂν οὖνεἴη τοῦτο; Σῶμα; Οὐ δύναται· ἐπεὶ
σώματος ἂν περιέχοιτο· ὅπερ καὶ αὐτὸ πάλιν ὑπὸ
ἑτέρου κενοῦ περιέχοιτο ἄν, καὶ αὐτό γε πέρατα ἔχειν
ὀφεῖλον. Καὶ τοῦτο μέχρις ἀπείρου. Καὶ οὕτω σώματα
γενήσεται καὶ κατὰ πλῆθος καὶ κατὰ μέγεθος
ἄπειρα· ὧν οὐδέν ἐστι δυνατόν. Ὥστε εἰ πεπέρανται
τὸ ἔξω τοῦ κόσμου κενὸν καὶ πάντως ὑπό τινος περιέχεται,
τοῦτο ὑφʼ ἑτέρου περιέχεσθαι δεήσει, οὐκ ὂν ἄπειρον·
καὶ τοῦτο ὑφʼ ἑτέρου μέχρις ἀπείρου. Καὶ οὕτω μὴ
θέλοντες ἄπειρον ἀπολιπεῖν τὸ ἔξω τοῦ κόσμου κενόν,
εἰς ἀνάγκην περιστησόμεθα τοῦ ἀπείρους ἑτερότητας
ὑπολαβεῖν κενῶν· ὅπερ ἐσχάτης ἀτοπίας ἐχόμενόν ἐστιν.
Ἀναγκαῖον τοίνυν ὁμολογεῖν ἡμᾶς, ἄπειρον εἶναι τὸ
ἔξω τοῦ κόσμου κενόν.
Ἄπειρον τοίνυν ἄμα καὶ ἀσώματον ὄν, οὔτε ἄνω
τι ἂν ἔχοι οὔτε κάτω, οὔτε ἔμπροσθεν οὔτε ὄπισθεν,
οὔτε ἐκ δεξιῶν οὔτε ἐξ εὐωνύμων οὔτε μέσον· αὗται
γὰρ αἰ σχέσεις ἑπτὰ οὖσαι περὶ σώματα θεωροῦνται.
ἐπὶ δύσιν ἔχει τὴν ὁρμήν, ὀπίσθια δὲ τὰ πρὸς τῇ
ἀνατολῇ· ἀπὸ τούτων γὰρ ἐπὶ τὰ ἔμπροσθεν πρόεισιν.
Ὅθεν δεξιὰ μὲν αὐτοῦ τὰ πρὸς ἄρκτον, εὐώνυμα δὲ
τὰ πρὸς μεσημβρίαν γενήσεται. Καὶ αὗται μὲν αἱ
σχέσεις αὐτοῦ οὐδὲν ἔχουσιν ἀσαφές. Αἱ δὲ λοιπαὶ
σχέσεις πολλὴν παρέσχον ταραχὴν τοῖς παλαιοτέροις
αὐτὴν τῆς σφαίρας διῆκον, συμπιπτουσῶν τῶν
δύο σχέσεων ἐν ταὐτῷ, καὶ τοῦ αὐτοῦ μέσου τε καὶ
κάτω ὑπάρχοντος, ἐπὶ μὲν τῶν ἀπομεμηκυσμένων κατὰ
τὸ σχῆμα σωμάτων διισταμένων τούτων, ἐπὶ δὲ τῶν
σφαιρικῶν οὐδαμῶς, ἀλλὰ συμπιπτουσῶν τῶν δύο σχέσεων.
Νεύειν γὰρ ἀναγκαῖον ἀπὸ τῆς ἐπιφανείας ἐπὶ
τὸ ἑαυτῶν μέσον ταῖς σφαιρικαῖς τῶν ἕξεων, καὶ οὕτω
ταὐτὸν τῶν σχέσεων τούτων συμπιπτουσῶν ἐν αὐτῷ.
Τοῦτο δὲ προηγουμένως μὲν ἐπιδειχθήσεται ἐν τῷ
περὶ τῆς ἐπὶ τὸ μέσον φορᾶς λόγῳ· νῦν δʼ ἀπʼ αὐτῶν
τῶν κατὰ τὴν αἴσθησιν φανταζομένων ἡμῖν ἁπλούστερον
ἐπιδείξομεν. Πάντες τοίνυν σαφῶς ὁρῶμεν, ἐν
ἂν κλίματι ὦμεν τῆς γῆς, ὑπερκείμενον τῆς κορυφῆς
ἡμῶν τὸν οὐρανόν· τὰ δὲ κύκλῳ αὐτοῦ πάντα ἡμῖν
ἀποκεκλιμένα φαντάζεται. Ἔπειτα προϊοῦσιν ἐφʼ ὁποῖα
δηποτοῦν τῶν κλιμάτων τῆς γῆς τὰ τέως ἐν ἀποκλίσει
φανταζόμενα κατὰ κορυφὴν γίνεται ἡμῶν, οὐκ ἂν
τούτου συμβαίνοντος, εἰ μὴ ἀπὸ παντὸς μέρους ὑπερἐκειτο
τῆς γῆς ὁ οὐρανός, καὶ αὐτὸ τὸ μεσαίτατον τοῦ
τῆς θαλάττης ὁ οὐρανὸς ἡμῖν φαντάζεται, πάλιν ὑπερκείμενος
ὁρᾶται. Καὶ προϊόντων ἑκάστοτε κατὰ τὸν
πλοῦν τοῦτο συμβαίνει. Ὥστε καὶ εἰ οἷόν τε ἦν κύκλῳ
πᾶσαν ἐκπεριπλεῦσαι ἢ ἄλλως περιελθεῖν τὴν γῆν,
μηθενὸς αὐτῆς ἀοικήτου ὄντος, κατεμάθομεν ἂν σαφῶς,
Περὶ τῶν κύκλων τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶν τῆς γῆς μερῶν καὶ
οἰκήσεων.
Γράφονται δὲ ἐν τῷ οὐρανῷ κύκλοι παράλληλοι
πέντε, εἷς μὲν ὁ εἰς δύο ἴσα τέμνων τὸν οὐρανόν,
ὃν καλοῦμεν ἰσημερινόν, τούτου δὲ ἑκατέρωθεν δύο,
αὐτοῦ μὲν μείονες, ἴσοι δʼ ἀλλήλοις· καλοῦνται δὲ τροπικοί,
ἐπεὶ διὰ τῶν τροπικῶν τοῦ ἡλίου σημείων γράφομεν
αὐτούς. Καθʼ ἑκάτερον δὲ τούτων πάλιν ἕτεροι
γράφονται δύο, ὧν ὁ μὲν βόρειος καλεῖται ἀρκτικός, ὁ
δὲ ἐναντίος αὐτῷ ἀνταρκτικός. Οὗτοι δὲ κατὰ τὰς
τῶν κλιμάτων διαφορὰς ἄλλοι παρʼ ἄλλοις εἰσί, μείζους
καὶ ἐλάττους γινόμενοι καὶ τέλεον ἀφανιζόμενοι. Καὶ
τῷ μεταξὒ ἀρκτικοῦ καὶ θερινοῦ τροπικοῦ,
Ταύτας τοίνυν τὰς μοίρας τῆς γῆς οἱ φυσικοὶ ζώνας
καλοῦσι· καὶ ἑκατέραν μὲν τῶν ἄκρων ἀοίκητον
ὑπὸ κρύους εἶναί φασι, τὴν δὲ μεσαιτάτην ὑπὸ φλογμοῦ·
τὰς δὲ ταύτης ἑκατέρωθεν εὐκράτους εἶναι, ἐπειδὴ
κέκραται αὐτῶν ἑκατέρα ὑπό τε τῆς διακεκαυμένης καὶ
τῆς ἑκατέρᾳ αὐτῶν παρακειμένης κατεψυγμένης. Πά.
λιν οὖν τούτων τῶν εὐκράτων ἑκατέραν εἰς δύο διαιροῦντες
κατά τε τὸ ὑπὲρ γῆς καὶ ὑπὸ γῆς δοκοῦν ἡμισφαίριον,
τέσσαρας οἰκουμένας εἶναί φασιν, ὧν μίαν
μὲν ἔχειν ἡμᾶς τοὺς ἱστορουμένους ἀνθρώπους, μίαν
δὲ τοὺς καλουμένους περιοίκους, οἳ ἐν τῇ αὐτῇ εὐκράτῳ
ὑπάρχοντες ἡμῖν τὸ δοκοῦν ὑπὸ γῆς οἰκοῦσι
κλίμα, τρίτην δὲ τοὺς ἀντοίκους, τετάρτην δὲ τοὺς ἀντίποδας
ἡμῖν, οἵτινες ἔχουσι μὲν τὴν ἀντεύκρατον, εἰσὶ
δὲ αὐτῶν οἱ μὲν τὸ ὑπὲρ γῆς ἔχοντες κλίμα ἄντοικοι
ἡμῶν, οὓς καὶ ἀντώμους καλοῦσιν, οἱ δὲ τὸ ὑπὸ
τῇ ἀντευκράτῳ τὸ ὑπὸ γῆς ἔχοντες κλίμα, οἱ κατὰ διάμετρον
κείμενοι ἡμῶν· τὰ γὰρ τούτων ἴχνη ἀντικρὺ
τῶν ἡμετέρων ἰχνῶν ἐστι. Τὰ δὲ τῶν ἡμετέρων περιοίκων
οὐ πρὸς τὰ ἡμέτερα ἴχνη ὁρᾷ ὀρθά, ἀλλὰ πρὸς
τὰ τῶν ἀντοίκων, ὥστε πάλιν οὗτοι ἀντίποδες γίνονται
ἀλλήλων· οἱ δὲ ἡμέτεροι ἀντίποδες ἄντοικοι γίνονται
τῶν περιοίκων ἡμῶν, τῶν τοιούτων σχέσεων
ὁμοίων γενομένων ταῖς τῶν φίλων καὶ ἀδελφῶν, ἀλλʼ
οὐ ταῖς τῶν πατέρων καὶ παίδων, οὐδὲ ταῖς τῶν δούλων
καὶ δεσποτῶν· ἀντιστρέφονται γὰρ ἐκεῖναι. Καὶ
γὰρ τῶν ἡμετέρων περιοίκων καὶ ἡμεῖς περίοικοι γινόμεθα,
καὶ τῶν ἀντιπόδων ἀντίποδες, καὶ ὁμοίως ἄντοικοι
τῶν ἀντοίκων.
Ἔστι δὲ ἡμῖν καὶ κοινά τινα πρὸς ἑκάστους αὐτῶν
καὶ κεχωρισμένα. Πρὸς μὲν τοὺς περιοίκους κοινὰ
ἡμῖν ἐστι, πρῶτον μὲν τὸ τὴν αὐτὴν οἰκεῖν εὔκρατον,
ἔπειτα τὸ κατὰ ταὐτὸν ἔχειν χειμῶνα καὶ θέρος καὶ
τὰς ἄλλας ὥρας καὶ αὐξήσεις καὶ μειώσεις τῶν ἡμερῶν
τε καὶ νυκτῶν. Διαφέρομεν δὲ κατὰ τὰς ἡμέρας
καὶ τὰς νύκτας. Παρʼ ἡμῖν γὰρ ἡμέρας οὔσης παρʼ
ἐκείνοις νύκτα εἶναι δεῖ καὶ ἔμπαλιν, πλατύτερον τούτου
λεγομένου· οὐ γὰρ ἀκριβεῖ λόγῳ, ὁπόταν καταδύηταί
δὲ Φσφαιρικὴν οὖσαν τὴν γῆν περιιὼν καὶ κυκλεύων ὁ
ἥλιος, οἷς ἑκάστοτε ἐπιβάλλει τὰς ἀκτῖνας, ὑπερτιθέμενος
κατὰ τὴν πορείαν τὰ κυρτώματα τῆς γῆς, ταῦτα
λαμπρύνει τε καὶ φωτίζει. Ὅθεν ἔτι παρʼ ἡμῖν ὑπὲρ
γῆς ὁρώμενος, ἐκείνοις ἀνίσχων φαίνεται ἀναγκαίως,
σφαιρικήν γε τῷ σχήματι ὑπάρχουσαν περιερχόμενος
τὴν γῆν καὶ κατὰ τὴν τῶν κυρτωμάτων ὑπέρθεσιν
ἄλλοτε παρʼ ἄλλοις ἀνίσχων.
Πρὸς δὲ τοὺς ἀντοίκους κοινὰ ἡμῖν ἐστιν, ἓν μὲν
τὸ κἀκείνους καὶ ἡμᾶς τὸ ὑπὲρ γῆς ἔχειν ἡμισφαίριον,
δεύτερον δὲ τὸ κατὰ ταὐτὸν ἔχειν ἡμᾶς τάς τε ἡμέρας
καὶ τὰς νύκτας, καὶ τούτου πλατύτερον λεγομένου·
παρʼ ἡμῖν γὰρ μεγίστης ἡμέρας οὔσης παρʼ ἐκείνοις
ἐλαχίστη ἐστὶ καὶ ἔμπαλιν· ἐνήλλακται γὰρ ἡμῖν πρὸς
αὐτοὺς τὰ κατὰ τὰς ὥρας καὶ
καὶ μειώσεις τῶν ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν.
Πρὸς δὲ τοὺς ἀντίποδας οὐδὲν ἡμῖν κοινόν ἐστιν,
ἀλλὰ πάντα ἀντέστραπται. Καὶ γὰρ τὰ ὑπὸ γῆν ἀλλήλων
ἔχομεν κλίματα, καὶ τὰ κατὰ τὰς ὥρας ἡμῖν ἔμπαλιν
ἔχει, καὶ τὰ κατὰ τὰς ἡμέρας καὶ νύκτας καὶ τὰ
κατὰ τὰς αὐξήσεις καὶ μειώσεις τῶν ἡμερῶν τε καὶ
νυκτῶν.
Ὅτι δὲ εἶναι δεῖ καὶ περιοίκους καὶ ἀντίποδας καὶ
ἡμῖν τὴν διακεκαυμένην ὑπερβῆναι. Τὰ δʼ ἐπίσης
εὔκρατα κλίματα τῆς γῆς καὶ οἰκεῖσθαι ἐπίσης
ἀναγκαῖον· φιλόζῳος γὰρ ἡ φύσις, καὶ ὅπου δυνατόν,
τῆς γῆς πάντα ἐμπεπλῆσθαι καὶ λογικῶν ζῴων καὶ
ἀλόγων, λόγος αἱρεῖ.
Ἐξῆς ἐπιδεικτέον τὴν αἰτίαν, διʼ ἣν τὰ μὲν κατέψυκται,
τὰ δὲ διακέκαυται τῆς γῆς, τὰ δὲ εὐκράτως ἔχει·
καὶ διὰ τί ἀντέστραπται τὰ κατὰ τὰς ὥρας καὶ
Περὶ τῆς τῶν ἄστρων κινήσεως καὶ περὶ πλανήτων.
Ὀ τοίνυν οὐρανός, κύκλῳ εἰλούμενος ὑπὲρ τὸν ἀέρα
καὶ τὴν γῆν καὶ ταύτην τὴν κίνησιν προνοητικὴν οὖσαν
ἐπὶ σωτηρίᾳ καὶ διαμονῇ τῶν ὅλων ποιούμενος,
ἀναγκαίως καὶ πάντα τὰ ἐμπεριεχόμενα αὐτῷ τῶν
ἄστρων περιάγει. Τούτων τοίνυν τὰ μὲν ἁπλουστάτην
περιαγόμενά γε ὑπʼ αὐτοῦ διὰ τὴν ἐμπεριοχήν,
καὶ ἄλλοτε
ἄλλα μέρη τοῦ οὐρανοῦ καταλαμβάνει. Αὕτη δὲ
ἡ κίνησις αὐτῶν σχολαιοτέρα ἐστὶ τῆς τοῦ κόσμου
κινήσεως· δοκεῖ δὲ καὶ τὴν ἐναντίαν κινεῖσθαι τῷ
οὐρανῷ, ὡς ἀπὸ τῆς δύσεως ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν φερόμενα.
Τὰ μὲν οὖν πρῶτα αὐτῶν καλεῖται ἀπλανῆ,
ταῦτα δὲ πλανώμενα, ἐπειδὴ ἄλλοτε ἐν ἄλλοις μέρεσι
τοῦ κόσμου φαντάζεται. Τὰ μὲν οὖν ἀπλανῆ ἀπεικάσειεν
ἄν τις ἐπιβάταις ἐπὶ νεὼς φερομένοις, ἐν τόποις
οἰκείοις κατὰ χώραν μένουσι, τὰ δὲ πλανώμενα τὴν
ἐναντίαν τῇ νηῒ φερομένοις ὡς ἐπὶ τὴν πρύμναν ἀπὸ
τῶν κατὰ τὴν πρώραν τόπων, ταύτης τῆς κινήσεως
σχολαιοτέρας γινομένης. Κἰκασθείη δʼ ἂν καὶ μύρμηξιν
ἐπὶ κεραμεικοῦ τροχοῦ τὴν ἐναντίαν τῷ τροχῷ
προαιρετικῶς ἕρπουσιν.
Τὸ μὲν οὖν τῶν ἀπλανῶν πλῆθος ἄπλετόν ἐστι·
τὰ δὲ πλανώμενα ἄδηλον μὲν εἰ καὶ πλείω ἐστίν, ἑπτὰ
δὲ ὑπὸ τὴν ἡμετέραν γνῶσιν ἐλήλυθεν. Ὧν ὑψηλότατος
μὲν εἶναι δοκεῖ ὁ φαίνων καλούμενος, ὁ τοῦ Κρόνου
ἀστήρ, τριακονταετεῖ χρόνῳ τὸν οἰκεῖον κύκλον ἀπαρτίζων
οἰκεῖον ἀνύειν κύκλον. Ὑπὸ τοῦτον ὁ ἥλιος ὑπονοεἴται,
μέσος ὑπάρχων τῶν ἄλλων. Οὗτος ἐνιαυτῷ
περιερχόμενος τὸν οἰκεῖον κύκλον κατὰ ταύτην μὲν
τινὲς δὲ τὸν αὐτὸν τοῦτον καὶ Φωσφόρον καλεῖν εἰώθασιν.
Ὑπὸ δὲ τὴν Ἀφροδίτην ἐστὶν ὁ τοῦ Ἑρμοῦ,
στίλβων καλούμενος· καὶ τοῦτον ἐνιαυτῷ περιιέναι
τὸν οἰκεῖον κύκλον φασίν. Ὑπὸ τοῦτόν ἐστιν ἡ σελήνη,
προσγειοτάτη πάντων τῶν ἄστρων ὑπάρχουσα.
Κατὰ τὴν συναφὴν γὰρ τοῦ ἀέρος πρὸς τὸν αἰθέρα
εἶναι λέγεται. Ὅθεν καὶ ζοφῶδες αὐτῆς τὸ οἰκεῖον
ὁρᾶται σῶμια· τὸ δὲ λαμπρυνόμενον αὐτῆς ἀπὸ τοῦ
ἡλίου ἔχει τὴν λαμπηδόνα, ἀεὶ τοῦ πρὸς αὐτὸν τετραμμένου
αὐτῆς ἡμισφαιρίου καταλαμπομένου. Αὕτη τὸν
ἴδιον ἀπαρτίζει κύκλον ἐν ἑπτὰ καὶ εἴκοσιν ἡμέραις
καὶ ἡμίσει· συνοδεύει δὲ τῷ ἡλίῳ διὰ τριάκοντα.
Οὗτοι πάντες τὴν ἐναντίαν τῷ οὐρανῷ κινούμενοι
καὶ ἄλλοτε ἐν ἄλλοις ὁρώμενοι οὔτε ἄτακτον τὴν
πορείαν ποιοῦμται, οὔτε διʼ ὧν ἔτυχε τοῦ κόσμου μερῶν
ἴασιν, ἀλὰ διὰ τοῦ καλουμένου ζῳδιακοῦ κινοῦνται,
μὴ ὑπερβαίνοντες αὐτόν.
Περὶ τοῦ ζῳδιακοῦ κύκλου, καὶ τίνων αἴτιος ὁ ἐν αὐτῷ
κινούμενος ἥλιος.
Ἔστι δὲ ὁ ζῳδιακὸς κύκλος λοξός, διά τε τῶν τροπικῶν
καὶ τοῦ ἰσημερινοῦ βεβλημένος καὶ ἑκατέρου
ἑκατέρωθεν ὁ μὲν βόρειος, ὁ δὲ νότιος. Διὰ τούτου
δὴ τοῦ ζῳδιακοῦ οἱ μὲν ἄλλοι \πλάνητες κατὰ τὴν
προαιρετικὴν κίνησιν ἄλλοτε μὲν τῷ βορείῳ, ἄλλοτε
δὲ τῷ νοτίῳ προσπελάζουσι, μόνος δʼ ὁ ἥλιος διὰ μόνου
τοῦ μέσου κινεῖται, οὔτε τῷ βορείῳ οὔτε τῷ νοτίῳ
πελάζων. Τοῦ μὲν γὰρ κόσμου αὐτοῦ καὶ τοῖς
βορείοις καὶ τοῖς νοτίοις προσέρχεται μέρεσιν, ἀπὸ
τροπῶν ἐπὶ τροπὰς ἰών, αὐτοῦ δὲ τοῦ ζῳδιακοῦ οὐδετέροις,
ἀλλὰ τὸν μεσαίτατον αὐτοῦ τέμνει κύκλον
κατὰ τὴν πορείαν, ὅθεν καὶ ἡλιακὸς οὗτος κέκληται.
καθάπερ ὁ ἥλιος, ἀλλʼ ἑλικοειδῆ τὴν διʼ αὐτοῦ ποιοῦνται
κίνησιν. Καὶ ὁπότε μὲν ἀπὸ τοῦ βορείου ὡς
ἐπὶ τὸν διὰ μέσου φέρονται, λέγονται ὕψος ταπεινοῦσθαι·
ὁπότε δὲ τὸν διὰ μέσου διελθόντες τῷ νοτίῳ
προσχωροῦσι, λέγονται ταπείνωμα ταπεινοῦσθαι. Ἀνατρέχοντες
δὲ πάλιν ἐντεῦθεν ἐπὶ τὸν διὰ μέσου, ταπείνωμα
ὑψοῦσθαι λέγονται· ἐπειδὰν δὲ ἀμείψαντες
Οὕτω δὲ κινουμένων ἐν τῷ ζῳδιακῷ τῶν πλανήτων,
ὁ ἥλιος, τὸ μεταξὺ τῶν τροπικῶν πλάτος κινούμενος
ἐν τῷ κόσμῳ, ἀναγκαίως διακαίει τὸ ὑποκείμενον
πλάτος τῆς γῆς τῷ προειρημένῳ τῶν τροπικῶν διαστήματι.
Ἐπεὶ δὲ πάλιν οὔτε ἀπὸ τῶν νοτίων ὡς ἐπὶ τὰ
εὐκράτους εἶναι.
Καὶ αὕτη μέν ἐστιν ἡ αἰτία τοῦ τὰ μὲν κατεψῦχθαι,
τὰ δὲ διακεκαῦσθαι, τὰ δὲ εὔκρατα τῆς γῆς
εἶναι· τοῦ δὲ ἐνηλλάχθαι τὰ κατὰ τὰς ὥρας ἐν ταῖς
εὐκράτοις καὶ τὰ κατὰ τὰς αὐξήσεις καὶ μειώσεις τῶν
ἡμερῶν
ὅθεν καὶ διάφορα ταῖς κράσεσίν ἐστιν, ὡς ἐπιδέδεικται.
Ἐν μὲν οὖν τῇ διακεκαυμένῃ, αὐτὸ τὸ
καταδυομένων καὶ πάλιν ἀνισχόντων, μηδενὸς ἀπλῶς
ἀειφανοῦς ἐνταῦθα εἶναι δυναμένου. Ἀπὸ δὲ τοῦ κλίματος
τούτου ὡς ἐπὶ τὰς εὐκράτους ἰόντων ἀλλοιοτέρα
ἀπὸ τοῦ ὁρίζοντος. Κἰ μὲν οὖν τις ἐκεῖθεν ὡς ἐπὶ
τὴν ἡμετέραν εὔκρατον ἴοι, ὁ μὲν νότιος ἂν αὐτῷ
πόλος ἀφανὴς γίνοιτο, ἐπιπροσθούμενος κατὰ τὴν πορείαν
ὑπὸ τοῦ περὶ τὴν γῆν κυρτώματος, ὁ δὲ βόρειος
εἰς ὕψος ἀπὸ τοῦ ὁρίζοντος ἐξαίροιτο. Κἰ δʼ ἐπὶ τὴν
ἀντεύκρατον ἀπὸ τῆς διακεκαυμένης ὑποθοίμεθά τινα
πορευόμενον, τοὐναντίον ἂν γίνοιτο, ὑψουμένου μὲν
ἀπὸ τοῦ ὁρίζοντος τοῦ νοτίου πόλου, ἀφανοῦς δὲ τοῦ
βορείου γινομένου.
Περὶ τοῦ ἐγκλίνεσθαι τὸν κόσμον, καὶ ὅτι ἐν ταῖς ἀντευκράτοις
τῶν αὐτῶν κύκλων παραλλήλων ἄνισα τμήματά ἐστι, καὶ ὅτι
αὕτη ἐστὶν ἡ αἰτία τοῦ ἀντεστράφθαι τὰ κατὰ τὰς ὥρας καὶ
αὐξήσεις καὶ μειώσεις τῶν ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν.
Ὑποκείσθω τοίνυν τις ἐκ τῆς διακεκαυμένης εἰς τὴν
ἡμετέραν εὔκρατον ἰών. Οὐκοῦν ἔτι μὲν ὄντι αὐτῷ
ὑπὸ τὸν ἰσημερινὸν ἑκάτερος τῶν πόλων ἐπὶ τοῦ ὁρίζοντος
δὲ ἀρχὴν λάβῃ τοῦ ἐκεῖθεν ἐνταῦθα παραγίνεσθαι, ὁ
μὲν νότιος αὐτῷ πόλος ἀποκρυφθήσεται ἀναγκαίως ὑπὸ
τοῦ κατὰ τὴν γῆν κυρτώματος, ὁ δὲ βόρειος ἐκ τοῦ
ἐπὶ τὰ νότια· καὶ τὰ μὲν ἀφανῆ, τὰ δʼ ἀειφανῆ γένοιτʼ
ἂν αὐτῷ τῶν περὶ τοὺς πόλους ἄστρων· καὶ οἱ
ταῦτα περιέχοντες ἀρκτικοὶ ὑφίσταιντʼ ἂν ἀναγκαίως
κατὰ τὴν προκοπὴν τῆς πορείας μετεγκλινόμενοι· καὶ
τοῦ κόσμου ἀεὶ μᾶλλον κατὰ τὴν πορείαν ἐγκλινομένην
τὴν θέσιν λαμβάνοντος, τὰ μὲν βόρεια τοῦ ζῳδιακοῦ
ὑψηλὰ καὶ ἐπὶ πλεῖστον ἐξηρμένα ἀπὸ τοῦ ὁρίζοντος
ὀφθήσεται, τὰ δὲ νότια ταπεινὰ καὶ μᾶλλον τῷ ὁρίζοντι
πελάζοντα.
Καὶ ἂν τοῦτον τὸν τρόπον ἀπὸ μεσημβρίας πρὸς
ἄρκτον ἰὼν εἰς τὸ Ἑλληνικὸν τῆς γῆς ἀφίκηται κλίμα,
πρὸς ὃ καὶ τὰ Φαινόμενα τῷ Ἀράτῳ πεποίηται, ἐφάψεται
αὐτῷ τοῦ ὁρίζοντος ἡ τοῦ δράκοντος κεφαλὴ
καὶ οἱ τῆς ἑλίκης πόδες. Καὶ τούτῳ τῷ μεγέθει τοῦ
ἀρκτικοῦ ἴσος γενήσεται ἀναγκαίως καὶ ὁ τὰ κεκρυμμένα
περιέχων τῶν ἄστρων. Οὕτω δὲ τοῦ κόσμου
ἐγκεκλιμένου ἑξῆς νοῆσαι δεῖ, ὡς ἕκαστος τῶν ἀπλανῶν
ἀστέρων, σὺν τῷ κόσμῳ εἰλούμενος περὶ τὸ οἰκεῖον
κέντρον, κύκλον περιγράφει. Οὗτοι τοίνυν πάντες
γραφόμενοι μείζους πρὸς λόγον τῆς
ἀπὸ τῶν πόλων ἀποστάσεως γενήσονται, οἱ δʼ ἀπὸ τοῦ
δʼ ἐνταῦθα ἀφικνουμένῳ, ὥσπερ ὁ πόλος ἐξαίρεται
καὶ ὁ κόσμος ἐγκλίνεται, οὕτω καὶ οἱ κύκλοι
οὐκέτι τὴν αὐτὴν σχέσιν διατηροῦσιν, ἀλλὰ τοῦ μὲν
ἰσημερινοῦ, μεγίστου ὄντος καὶ εἰς δύο ἴσα τέμνοντος
τὸν κόσμον, μένει ἀκριβῶς τὸ ἥμισυ ὑπὲρ γῆς καὶ τὸ
ἥμισυ ὑπὸ γῆς. Πᾶς γὰρ κύκλος εἰς δύο ἴσα τέμνων
τὸν κόσμον ἢ ὁρίζων ἐστίν, ἢ εἰς δύο ἴσα ὑπὸ τοῦ
ὁρίζοντος διαιρεῖται, ὡς τὸ μὲν ἥμισυ ἔχειν ὑπὲρ γῆς
φαινόμενον ἀεί, τὸ δὲ ἥμισυ κεκρυμμένον. Ὥστε καὶ
ὁ ἰσημερινός, μέγιστος ὤν, μένει τὴν αὐτὴν σχέσιν
διαφυλάττων καὶ ἐν ταῖς εὐκράτοις, οἱ δὲ ἀπʼ αὐτοῦ
πρὸς τοὺς πόλους ἰόντες κύκλοι οὐκέτι· ἀλλʼ ὁπόσοι
μὲν αὐτῶν ὡς πρὸς τὸν βόρειον ἴασι πόλον, τούτων
τὰ μὲν μείζονα τμήματα ὑπὲρ γῆς γίνεται ἀναγκαίως,
τούτων ὑψηλοτέρων ὄντων ἐν τῇ ἡμετέρᾳ εὐκράτῳ, τὰ
δὲ μείονα ὑπὸ γῆς· ὁπόσοι δὲ ὡς πρὸς τὸν νότιον,
Καὶ κατὰ μὲν τὴν ἡμετέραν εὔκρατον οὕτως ἔχει,
κατὰ δὲ τὴν ἀντεύκρατον ἀντεστραμμένως. Τὰ γὰρ ἡμῖν
ταπεινὰ ἐκείνοις ὑψηλὰ γίνεται, καὶ ἔμπαλιν, ὡς ἀπὸ
τῶν νοτίων ἐπὶ τὰ βόρεια τοῦ κόσμου ἐκείνοις ἐγκεκλιμένο.
Ἀπὸ γὰρ τῶν ὑπὸ τὸν ἰσημερινὸν ἐκεῖσε
πορευομένων ὁ μὲν βόρειος πόλος ἀφανὴς γίνεται, ὁ
δὲ νότιος ἐξαίρεται· καὶ οὕτω τὰ ἐκείνοις ὑψηλὰ ἡμῖν
ταπεινὰ γίνεται, καὶ ἔμπαλιν· ὥστε καὶ ὁ ἀρκτικὸς
αὐτοῖς κέκρυπται κύκλος, ὁ δʼ ἐναντίος ἴσον ἐξῆρται.
Τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, ὁ ἥλιος, ἀπὸ τροπῶν
ἐπὶ τροπὰς τὴν διὰ τοῦ ζῳδιακοῦ πορείαν ποιούμενος
φανερὸς ὤν, ἐφάπτεται τῶν κύκλων πάντων, οἳ μεταξὺ
τῶν τροπικῶν εἰσιν. Ὁπόταν μὲν οὖν ἀπὸ τῶν βορείων
ἐπὶ τὰ νότια ἰὼν τοῦ χειμερινοῦ τροπικοῦ ἐφάψηται,
βραχυτάτην ἡμῖν τὴν ἡμέραν ποιεῖ. Ὁ γὰρ κύκλος
οὗτος πάντων, ὧν ψαύει ὁ ἥλιος, ὑπὸ γῆς μὲν μέγιστον
τμῆμα ἔχει, ἐλάχιστον δὲ ὑπὲρ γῆς, καὶ οὕτω
τὴν μὲν ἡμέραν ἐλαχίστην, μεγίστην δὲ τὴν νύκτα ποιεῖ
ἀναγκαίως ἐν τῇ ἡμετέρᾳ εὐκράτῳ. Ὁπότον δʼ ἐφαψάμενος
τοῦ χειμερινοῦ πρὸς ἡμᾶς πάλιν ὑποστρέφῃ,
ἐπὶ τὰ ὑψηλότερα τοῦ κόσμου ἀνατρέχων ἀεὶ κύκλοις
ὑπὲρ γῆς καὶ ὑπὸ γῆς ἐστιν, ἰσημερίαν ποιεῖ. Καὶ
λοιπόν, ἐντεῦθεν ἐπὶ τὸν θερινὸν ἀνατρέχων, ἐπεὶ κύκλοις
ἐντυγχάνει μείζονα τὰ ὑπὲρ γῆς ἔχουσι τμιήματα,
μείζους ἀναγκαίως καὶ τὰς ἡμέρας παρέχεται τῶν
νυκτῶν, τῆς τοιαύτης αὐξήσεως προιούσης, μέχρις ἂν
πελάσῃ τῷ θερινῷ κύκλῳ, ὃς μέγιστον ὑπὲρ γῆς καθʼ
ἡμᾶς ἔχει τμῆμα πάντων ὧν ἐφάπτεται κύκλων ὁ
ἥλιος. Καὶ διὰ τοῦτο τὴν ἐν τῇ θερινῇ τροπῇ ἡμέραν
μεγίστην παρέχεται. Ἐντεῦθεν δʼ ὡς ἐπὶ τὰ νότια
κατιὼν ἐλάττονα τοῦ θερινοῦ ὑπὲρ γῆς τμήματα ἐκ
τοῦ πρὸς λόγον ἔχουσι κύκλοις ἐντυγχάνων, μειουμένην
παρέχεται τὴν ἡμέραν, μείζονα μέντοι τῆς νυκτός,
μέχρι πελάσῃ τῷ ἰσημερινῷ, διαμένουσαν. Ἐπὰν δὲ
τούτου ἐφαψάμενος φθινοπωρινὴν ἰσημερίαν ποιήσῃ,
εὐθέως διελθὼν αὐτὸν ἐφάπτεται κύκλων, οἵ ἐλάττονα
τὰ ὑπὲρ γῆς τμήματα ἔχουσι· καὶ οὕτως ἀπὸ φθινοπωρινῆς
ἰσημερίας μείζους αἱ νύκτες τῶν ἡμερῶν γίνονται.
Καὶ μένει μὲν ἡ ἡμέρα μειουμένη, μέχρις ἄν
πελάσῃ τῷ χειμερινῷ, ἡ δὲ νύξ τῆς ἡμέρας μένει μείζων,
μέχρις ὅτου κατὰ τὴν ἀπὸ τοῦ χειμερινοῦ τροπήν,
Οὕτωο δὲ τῶν κατὰ τοὺς προειρημένους κύκλους
ἐχόντων, ἐπεὶ οἱ ἡμῖν ὄντες ταπεινοὶ τοῖς ἔχουσι τὴν
ἀντεύκρατον ὑψηλοὶ καὶ ἐξηρμένοι γίνονται, καὶ ἔμπαλιν,
οὕτω καὶ ὁ μὲν ἡμέτερος θερινὸς κύκλος ἐκείνοις
χειμερινὸς γίνεται, ἐλάχιστον ἔχων ὑπὲρ γῆς τμῆμα,
ὁ δʼ ἐκείνων θερινὸς ἡμῖν χειμερινός ἐστι. Καὶ αὕτη
ἐστὶν ἡ αἰτία τοῦ ἀντεστράφθαι τὰ κατὰ τὰς ὥρας
καὶ αὐξήσεις καὶ μειώσεις τῶν ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν
ἐν ταῖς ἀντευκράτοις, καὶ τὸ σύνολον τῆς καθολικῆς
αὐξήσεως καὶ μειώσεως τῶν ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν,
ἐν τῇ διακεκαυμένῃ οὐδενὸς τοιούτου γινομένου, ἀλλὰ
διὰ παντὸς ἰσημερίας οὔσης, ἐπεὶ πάντων τῶν παραλλήλων
ἴσα μέρη ὑπὲρ γῆς καὶ ὑπὸ γῆς ἐστι.
Διὰ δὲ τοῦ ζῳδιακοῦ τὴν προαιρετικὴν κίνησιν
ποιούμενος ὁ ἥλιος καὶ ἄλλοτε ἄλλα μέρη αὐτοῦ καταλαμβάνων
καὶ οὕτως τὰς ὥρας ἐπιτελῶν, τροπὴν μὲν
θερινὴν ποιεῖ, ὅταν ἔγγιστα τῆς οἰκήσεως ἡμῶν γενόμενος
βορειότατον κύκλον γράψῃ καὶ μεγίστην ἡμέραν
ποιήσῃ, ἐλαχίστην δὲ νύκτα· τροπὴν δὲ χειμερινὴν
ποιεῖ, ὅταν πορρωτάτω τῆς οἰκήσεως ἡμῶν γενόμενος
καὶ ταπεινότατος ὡς πρὸς τὸν ὁρίζοντα νοτιώτατον
γράψῃ κύκλον, μεγίστην μὲν τῶν ἐν τῷ ἐνιαυτῷ νύκτα
κατὰ τὴν πορείαν γενόμενος, εἰς δύο ἴσα διαιροῦντα
κύκλον. Αὐξανομένας δὲ παρέχεται τὰς ἡμέρας, ἀπὸ
τοῦ χειμερινοῦ τροπικοῦ ἐπὶ τὰ βόρεια τοῦ κόσμου
ὑποστρέφων, μειουμένας δέ, ἐκ τῶν ἐναντίων ἀπὸ τοῦ
θερινοῦ τροπικοῦ ἐπὶ τὰ νότια κατιὼν καὶ τὸν χειμερινὸν
τροπικόν.
Περὶ τῆς αὐξήσεως τῶν ἡμερῶν ἀνίσως γινομένης, καὶ διὰ τί
τὰ νυχθήμερα ἄνισά ἐστι ταῖς τοῦ κόσμου περιστροφαῖς, καὶ
περὶ τῆς διακεκαυμένης, εἰ οἰκήσιμός ἐστιν.
Αἱ δὲ αὐξήσεις
νυκτῶν οὐ τὸ ἴσον ἑκάστης ἡμέρας προστιθέασι καὶ
ὑφαιροῦσιν, ἀλλʼ ὁπότε ἀρχὴν τοῦ αὔξεσθαι ἡ ἡμέρα
λαμβάνει, τῷ μὲν πρώτῳ μηνὶ δωδέκατον αὔξεται τῆς
ὅλης ὑπεροχῆς, ᾗ ὑπερέχει ἡ μεγίστη τὴν ἐλαχίστην
ἡμέραν, τῷ δὲ δευτέρῳ ἕκιον, τῷ δὲ τρίτῳ τέταρτον,
καὶ τῷ τετάρτῳ ὁμοίως τέταρτον, τῷ δὲ πέμπτῳ ἕκιον,
τῷ δὲ ἕκτῳ δωδέκατον. Ὥστε εἰ ὥραις ἓξ ὑπερέχει ἡ
ὡρῶν γίνεσθαι τὴν προσθήκην· καὶ τῷ τετάρτῳ ὁμοίως
ὥρα καὶ ἥμισυ προστεθήσεται, τῷ πέμπτῳ ὥρα, τῷ
Ἡ δὲ αἰτία τοῦ μὴ ἴσας γίνεσθαι τὰς προσθήκας
τοιάδε τίς ἐστιν. Ὁ ζῳδιακός, διʼ οὗ τὴν πορείαν
ποιεῖται ὁ ἥλιος, λοξὸς ὢν καὶ τέμνων τὸν ἰσημερινὸν
κατὰ δύο σημεῖα, τῶν δὲ τροπικῶν ἑκατέρου καθʼ ἵν
σημεῖον ψαύων, τὸν μὲν ἰσημερινὸν καὶ τοὺς πλησίον
αὐτοῦ παραλλήλους ὀρθότερος τέμνει, καὶ ὀλίγου
δεῖν πρὸς ὀρθὰς γωνίας· τοῖς δὲ τροπικοῖς πλαγιώτερος
καὶ ἐπὶ πλέον ἐγκεκλιμένος παράκειται, καὶ οὕτως
ὀξείας ποιῶν τὰς γωνίας αἴτιος γίνεται τοῦ σχολαιότερον
αὐτοῖς καὶ προσιέναι καὶ ἀφίστασθαι
καὶ τὰς προσόδους τὰς πρὸς αὐτὸν καὶ τὰς ἀπʼ αὐτοῦ
ἀναχωρήσεις ποιεῖται, δαιμονίως τῆς προνοίας τοιαύτην
τὴν σχέσιν τοῦ ζῳδιακοῦ πρὸς τοὺς τροπικοὺς
ἐργασαμένης ὑπὲρ τοῦ λεληθυίας, ἀλλὰ μὴ ἀθρόας
γίνεσθαι τὰς τῶν ὡρῶν μεταβολάς.
Οὐδὲ οἱ μεταξὑ τῶν τροπικῶν καὶ ἰσημερινοῦ χρόνοι
ἱσοι εἰσίν. Ἀπὸ μὲν γὰρ ἐαρινῆς ἰσημερίας μέχρι
θερινῶν τροπῶν ἡμέραι εἰσὶν ??δʹ καὶ ἥμισυ, ἀπὸ δὲ
θερινῆς τροπῆς μέχρι φθινοπωρινῆς ἰσημερίας ἡμέραι
??βʹ καὶ ῆμισυ, ἀπὸ δὲ ταύτης τῆς ἰσημερίας ἄχρι χειμερινῆς
τροπῆς πη, ἀπὸ δὲ χειμερινῆς τροπῆς ἐπὶ
ἐαρινὴν ἰσημερίαν ??ʹ καὶ τέταρτον.
Ἐπιζητεῖται οὖν, πῶς ἴσων ὄντων τῶν τοῦ ζῳδιακοῦ
τεταρτημορίων οὐκ ἐν ἴσῳ χρόνῳ ὁ ἥλιος αὐτὰ
διέξεισι. Ῥητέον οὖν, ὅτι, εἰ διʼ αὐτοῦ τοῦ ζῳδιακοῦ
τὴν πορείαν ὁ ἥλιος ἐποιεῖτο, ἐν ἴσῳ ἄν χρόνῳ πάντα
τὰ μέρη αὐτοῦ διῄει· νῦν δὲ ὑπόκειται ὁ ἡλιακὸς κύκλος
τῷ μέσῳ τοῦ ζῳδιακοῦ πολὑ προσγειότερος ὢν
αὐτοῦ. Ἀλλὰ εἰ καὶ ὑποκείμενος ὁ ἡλιακὸς τῷ ζῳδιακῷ
τὸ αὐτὸ εἶχεν αὐτῷ κέντρον, καὶ ὡς ἐν ἴσῳ ἂν
χρόνῳ τὰ τέσσαρα μέρη τοῦ οἰκείου κύκλου ὁ ῆλιος
διῄει· αἰ γὰρ ἀπὸ τῶν τροπικῶν τε καὶ ἰσημερινῶν
ἑλκόμεναι διάμετροι εἰς ἴσα ἔτεμνον ἂν τέσσαρα καὶ
τὸν ἡλιακὸν κύκλον· νυνὶ δὲ οὐ τὸ αὐτὸ κέντρον ἔχειν
αὐτοὺς συμβέβηκεν, ἀλλʼ ἔκκεντρός ἐστιν ὁ ἡλιακὸς
κύκλος. Καὶ διὰ τοῦτο οὐ τέμνεται εἰς τέσσαρα ἴσα
ὑπὸ τῶν προειρημένων διαμέτρων, ἀλλʼ εἰσὶν ἄνισοι
αὐτοῦ αἱ περιφέρειαι. Μόνοι γὰρ οἱ τοῖς αὐτοῖς κέντροις
κεχρημένοι κύκλοι εἰς ἴσα ἔχουσι τεμνομένας τὰς
περιφερείας ὑπὸ τῶν διαμέτρων, οἱ δὲ ἔκκεντροι οὐκέτι.
τοῦ ζῳδιακοῦ ἄνισα τμήματα ὑποκείσεται τοῦ
ἡλιακοῦ. Καὶ μέγιστον μὲν ἔσται αὐτοῦ τμῆμα τὸ
ὑποκείμενον τοῖς διδύμοις, ἐλάχιστον δὲ τὸ τῷ τοξότῃ.
Ὅθεν καὶ τοῦτον μὲν ἐν ἐλαχίστῳ διέρχεται χρόνῳ,
τοὺς δὲ διδύμους ἐν μηκίστῳ, ἐνταῦθα μὲν ὑψηλότατος
ὤν, ἐν δὲ τῷ τοξότῃ προσγειότατος, ἐν δὲ τοῖς
ἄλλοις ἀναλόγως. Ὅθεν καὶ τὸν κύκλον αὐτοῦ ἔκκεντρον
εἶναι συμβέβηκεν, οὐ κατὰ τὸ αὐτὸ ὕψος ἀεὶ
κινουμένου, ἀλλὰ καὶ ὑψουμένου κατὰ τὴν πορείαν
καὶ πάλιν ἐπὶ τὰ προσγειότερα φερομένου.
Οὐδὲ τὰ νυχθήμερα δὲ πάντα λόγῳ ἀκριβεῖ ἴσα
ἐστὶν ἀλλήλοις, ὡς ὑπονοεῖται, ἀλλὰ μόνον πρὸς αἴσθησιν.
μὲν γὰρ αὐτοῦ τοῦ κόσμου περιφορὰ μείων
ἐστὶ παντὸς νυχθημέρου· ἀναγκαίως, παντὶ τῷ δρόμῳ
τοῦ κόσμου θᾶττον τοῦ νυχθημερινοῦ διαστήματος τὸν
ἑαυτοῦ κύκλον διεξάγοντος, ὅ τὴν ἐναντίαν ἰὼν τῷ
κόσμῳ ὁ ἥλιος πρόεισιν. Ἐκπεριελθόντος γὰρ τοῦ
κόσμου ἐπὶ τὸ αὐτὸ σημεῖον, οὔπω ἐπὶ τῇ ἀνατολῇ ὁ
ῆλιος θεωρεῖται, ἀλλʼ ὁπόταν ἡ περιφέρεια τοῦ κύκλου
ἀνενεχθῇ, ἥν διήνυσε τῷ νυχθημέρῳ κατὰ τὴν προαιρετικὴν
κίνησιν ὁ ἥλιος, τότε καὶ αὐτὸς ἐπὶ τῇ ἀνατολῇ
τοῦ ζῳδιακοῦ ἴσα ὄντα ἐν ἴσῳ καὶ ἀνέτελλε χρόνῳ,
συνέβαινεν ἂν καὶ τὰ νυχθήμερα πάντα ἴσα εἶναι·
νυνὶ δὲ τὰ μὲν θερινὰ ζῴδια ὀρθὰ μὲν ἀναφέρεται,
λοξὰ δὲ καταδύεται. Καὶ ὀρθίοις ἀναφερομένοις αὐτοῖς
μακρότερος ὁ τῆς ἀνατολῆς γίνεται χρόνος· καὶ
τὰ μέρη οὖν αὐτῶν, ἅ τῷ νυχθημέρῳ διέρχεται ὁ ῆλιος,
ἀναλόγως βραδίονα τὴν ἀνατολὴν ποιεῖται. Τὸ δʼ
ἔμπαλιν τούτων ἐπὶ τῶν χειμερινῶν γίνεται ζῳδίων.
Καὶ οὕτως αἰ μὲν τοῦ αἰθέρος περιστροφαὶ ἴσαι εἰσί,
τὰ δὲ νυχθήμερα οὐκέτι, πρός γε τὸν ἀκριβέστατον
λόγον.
Σχολαιότερον δέ, καθάπερ ἔφαμεν, τοῦ ἡλίου προσιόντος
τοῖς τροπικοῖς καὶ ἀποχωροῦντος, καὶ διὰ τοῦτο
κλίμα εὔκρατον εἶναι ὑπέλαβε. Καὶ πέντε
ζώνας εἶναι τῆς γῆς τῶν εὐδοκίμων φυσικῶν ἀποφηναμένων,
αὐτὸς τὴν ὑπʼ ἐκείνων διακεκαῦσθαι λεγομένην
οἰκουμένην καὶ εὔκρατον εἶναι ἀπεφήνατο. που
γάρ, φησίν, ἐπὶ πλέον τοῦ ἡλίου περὶ τοὺς τροπικοὺς
διατρίβοντος, οὐκ ἔστιν ἀοίκητα τὰ ὑπʼ αὐτοῖς, οὐδὲ
καὶ μὴν διὰ παντός, φησίν, ἴσης τῆς νυκτὸς τῇ ἡμέρᾳ
οὔσης ἐνταῦθα καὶ διὰ τοῦτο σύμμετρον ἐχούσης
πρὸς ἀνάψυξιν τὸ διάστημα; Καὶ τοῦ ἀέρος τούτου
ἐν τῷ μεσαιτάτῳ καὶ βαθυτάτῳ τῆς σκιᾶς ὄντος, καὶ
ὄμβροι γενήσονται καὶ πνεύματα δυνάμενα ἀναψύχειν
τὸν ἀέρα· ἐπεὶ καὶ περὶ τὴν Αἰθιοπίαν ὄμβροι συνεχεῖς
καταφέρεσθαι ίστοροῦνται περὶ τὸ θέρος καὶ μάλιστα
τὴν ἀκμὴν αὐτοῦ· ἀφʼ ὡν καὶ ὁ Νεῖλος πληθύειν τοῦ
θέρους ὑπονοεῖται.
Ὁ μὲν οὖν Ποσειδώνιος οὕτω φέρεται. Καὶ δεήσει,
ἄν οὕτως ἔχῃ τὰ ὑπὸ τῷ ἰσημερινῷ, δὶς τοῦ ἔτους
γίνεσθαι τὰς ὥρας παρʼ αὐτοῖς, ἐπειδὴ καὶ ὁ ἥλιος
δὶς αὐτοῖς κατὰ κορυφὴν γίνεται, δύο γε ἰσημερίας
οὕτω καὶ ὁ ὑπʼ αὐτοῖς ἀὴρ ἐπὶ πλέον ἀναψύχεται, καὶ
δύναται ταῦτα τὰ κλίματα οἰκεῖσθαι· τοῦ δὲ ἰσημερινοῦ
μέσου τῶν τροπικῶν ὄντος καὶ πρὸς ὀλίγον ἀφίσταται
καὶ ταχεῖαν τὴν ἐπʼ αὐτὸν ὑποστροφὴν ποιεῖται.
τῶν κατεψυγμένων ζωνῶν ἐτήσια πνεύματα, καὶ παραμυθούμενα
τὸν ἀπὸ τοῦ ἡλίου φλογμὸν καὶ ἀναψύχοντα
τὸν ἀέρα· μέχρι δὲ τοῦ ἰσημερινοῦ ταῦτα οὐχ οἷά τε
διῖκνεῖσθαι· εἰ δὲ διίξεται, θερμὰ καὶ φλογώδη τῷ
μήκει τῆς πορείας ὑπὸ τοῦ ἡλίου γενήσεται. Τῳ τε
ἴσην εἶναι τὴν νύκτα τῇ ἡμέρᾳ οὐδὲν ἂν καθʼ αὐτὸ
δύναιτο πρὸς ἀνάψυξιν τοῦ ἐκεῖ ἀέρος, ἀφάτῳ τε τῇ
δυνάμει τοῦ ἡλίου κεχρημένου καὶ ὀρθὴν καὶ ἔντονον
ἐπὶ τοῦτο τὸ κλίμα διὰ παντὸς ἀποπέμποντος τὴν
ἀκτῖνα, ἐπεί γε μὴ ἀξιόλογον ἀπʼ αὐτοῦ τὴν ἀπόκλισιν
ποιεῖται. Τπονοεῖται δὲ ὑπὸ τῶν φυσικῶν, τὸ πλεῖστον
τῆς μεγάλης θαλάσσης κατὰ τοῦτο τὸ κλίμα ὑποβεβλῆσθαι,
εἰς τροφὴν τοῖς ἄστροις μεσαίτατον ὑπάρχον.
στε οὐκ ὀρθῶς ἔοικεν ἐνταῦθα φέρεσθαι ὁ
Ποσειδώνιος.
Περὶ τῶν τῆς γῆς οἰκήσεων.
Ὅλης δὲ τῆς γῆς καθʼ ὑπόθεσιν οἰκουμένης, τῶν
οἰκήσεων αἱ μὲν περίσκιοι, αἰ δὲ ἑτερόσκιοι, αἱ δὲ ἀμφίσκιοι
γενήσονται. Περίσκιοι μὲν αἱ ὑπὸ τοῖς πόλοις,
ἐν αἷς καὶ εἰς ἡμέραν καὶ νύκτα ὁ ἐνιαυτὸς διαιρεθήσεται,
ὁρίζοντος μὲν γινομένου παρʼ αὐτοῖς τοῦ
ἰσημερινοῦ, ζῳδίωον δὲ ἕξ διὰ παντὸς τῶν αὐτῶν ὑπὲρ
γῆς ὄντων καὶ ἕξ ὑπὸ γῆν. Κύκλον οὖν περιγράφουσαι
παραπλησίως τοῖς μύλοις ἐν τοῖς ὑπὸ τοὺς πόλους κλίμασι
στρεφομένου τοῦ κόσμου. Ἑτερόσκιοι δέ εἰσιν αἱ
εὔκρατοι, ἐπεί, ὅταν περὶ μεσημβρίαν γένηται ὁ ῆλιος,
τῶν μὲν τὴν βορείαν ἐχόντων ζώνην πρὸς βοῤῥᾶν
ἀποκλίνουσιν αἱ σκιαί, τῶν δὲ τὴν ἀντεύκρατον ἡμῖν
πρὸς νότον. Ἀμφίσκιοι δὲ οἱ ὑπὸ τῷ ἰσημερινῷ γενήσονται.
Πρὸς νότον μὲν γὰρ ἀπιόντος καὶ ὡς πρὸς
τὸν χειμερινὸν ἀπὸ τοῦ ἰσημερινοῦ κύκλου τοῦ ἡλίου,
πρὸς βορρᾶν ἀποκλίνουσιν αὐτῶν αἱ σκιαί, πρὸς δὲ
τὸν θερινὸν ἀπὸ τοῦ ἰσημερινοῦ πορευομένου, πρὸς
νότον ἂν τρέποιντο. Καὶ τοιαύτη μέν ἐστιν ἡ περὶ
τὰς ζώνας τῆς γῆς διαφορά.
Ἔτι δὲ δεῖ κἀκεῖνο ἐγνωκέναι ἐνταῦθα, ὅτι κατἀ
ταὐτὸν αὔξεται ἡ νὑξ καὶ μειοῦται ἡ ἡμέρα πᾶσι τοῖς
ἔχουσι τὴν ἡμετέραν εὔκρατον· οὐ μὴν ἡ ἴση γε προσθήκη
καὶ ὑφαίρεσις παρὰ πᾶσίν ἐστιν, ἀλλὰ πολλή
ἐστιν ἡ ἐν τούτοις παραλλαγή, τοῖς μὲν ἐλαχίστης
ἰσημερινὸν γῇ ἑκάτερος τῶν πόλων ἐπὶ τοῦ ὁρίζοντος
θεωρεῖται, καὶ πάντων τῶν παραλλήλων ἴσα ὑπὲρ γῆν
καὶ ὑπὸ γῆν τμήματά ἐστιν, ὡς εἴρηται. Καὶ τοῦ
παρʼ αὐτοῖς ὁρίζοντος ὁ ἄξων διάμετρος γίνεται, καὶ
οὔτε ἀειφανὲς οὔτε ἀφανές τι τῶν ἄστρων παῤ αὐτοῖς
ἐστιν. Ἐκεῖθεν δὲ πρὸς ἡμᾶς ἰοῦσιν ἐν σφαιρικῷ
σχήματι τῆς γῆς ὅ τε πόλος ἐξαίρεται ὁ παῤ ἡμῖν,
καὶ οἱ ὁρίζοντες μεταπίπτουσι, καὶ ὁ ἄξων οὐδενὸς ἔτι
διάμετρος γίνεται αὐτῶν διὰ τὴν γινομένην ἔγκλισιν,
τοῦ κόσμου ἀπὸ τοῦ ἐπιπέδου ἐξαιρομένου κατὰ τὸ
τοῦ πόλου ὕψωμα, καὶ κύκλοι ἀρκτικοὶ ἄλλοι παῤ ἄλλοις
γίνονται κατὰ τὰς τῶν ὁριζόντων μεταπτώσεις.
Δεῖ γὰρ τοὺς ἀρκτικοὺς τὰ παῤ ἑκάστοις ἀειφανῆ τῶν
ἄστρων περιέχοντας γράφεσθαι πόλου διαστήματι ἀπὸ
τοῦ παῤ ἑκάστοις ὁρίζοντος. Τοῖς μὲν οὖν πλησίον
τῆς διακεκαυμένης καὶ πρὸς μεσημβρίαν οἰκοῦσιν ἐλάχιστοι
γίνονται οἱ ἀρκτικοὶ διὰ τὸ καὶ τὴν ἔγκλισιν
κόσμον ἀκολούθως ἐπὶ πλεῖστον ἐγκεκλίσθαι· ὅσοι δὲ
τὸ μεσαίτατον ἔχουσιν ἄρκτου καὶ μεσημβρίας, ὧν καὶ
οἱ Ἔλληνές εἰσι καὶ πάντες οἱ τὸν αὐτὸν ἔχοντες
παράλληλον
τῶν παῤ ἑκάστοις ὁριζόντων τεμνόμενοι ἐν μὲν τῇ
διακεκαυμένῃ εἰς ἴσα, ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις κλίμασιν εἰς
ἄνισα τέμνονται· σύμμετρα δὲ ἕξει παρὰ τούτοις τά τε
ὑπὲρ γῆν καὶ ὑπὸ γῆν μείζω καὶ ἐλάττω τμήματα.
Καὶ οὕτω καὶ τὰ κατὰ τὰς αὐξήσεις καὶ μειώσεις τῶν
ἡμερῶν
τῆς περὶ τοὺς παραλλήλους τομῆς, καθʼ ἣν εἰς
ἄνισα ὑπὸ τῶν ὁριζόντων τέμνονται. Τοῖς δὲ τῇ
κατεψυγμένῃ τὸ κλίμα παρακείμενον ἔχουσι πάνυ πολλή
ἐστιν ἡ κατὰ τὰς αὐξήσεις τῶν ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν
παραλλαγή, τοῦ τε κόσμου ἐπὶ πλεῖστον παῤ αὐτοῖς
ἐγκεκλιμένου καὶ τοῦ πόλου ἀξιόλογον ἔχοντος τὸ ἀπὸ
τοῦ ὁρίζοντος ὕψος καὶ διὰ τοῦτο μέγιστον τὸν παῤ
Λέγεται γοῦν ἐν Βρεττανίᾳ, περὶ καρκίνον τοῦ
ἡλίου γινομένου καὶ τὴν μεγίστην ἡμέραν ποιοῦντος,
ὡς ὀκτὼ καὶ δέκα ὡρῶν ἰσημερινῶν γίνεται ἡ ἡμέρα,
ἓξ δὲ ἡ νύξ. Ὅθεν καὶ φῶς εἶναι παῤ αὐτοῖς νυκτὸς
κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον, αὐτοῦ παρὰ τὸν ὁρίζοντα τοῦ
ἡλίου παρατρέχοντος καὶ ἀποπέμποντος τὰς αὐγὰς ὑπὲρ
γῆν· ὅπερ ἀμέλει καὶ παῤ ἡμῖν γίνεται, ὅταν πελάσῃ
τῷ ὁρίζοντι, πολὺ τοῦ φωτὸς τὴν ἀνατολὴν αὐτοῦ
προλαμβάνοντος· ὅθεν καὶ ἐν Βρεττανίᾳ νυκτὸς εἶναι
φῶς, ὡς καὶ ἀναγινώσκειν δύνασθαι. Καὶ γὰρ τοῦτό
φασιν ἀναγκαιότατον εἶναι, παρὰ τὸν ὁρίζοντα τοῦ
ἡλίου τότε τὴν πορείαν ποιουμένου καὶ οὐ διὰ τῶν
βαθυτέρων τῆς γῆς ἰόντος, διὰ τὸ ἐλάχιστον εἶναι παῤ
αὐτοῖς τμῆμα ὑπὸ γῆν τοῦ θερινοῦ κύκλου. Περὶ δὲ
τὴν Θούλην καλουμένην νῆσον, ἐν γεγονέναι φασὶ
Πυθέαν τὸν Μασσαλιώτην φιλόσοφον, ὅλον τὸν θερινὸν
ὑπὲρ γῆς εἶναι λόγος, αὐτὸν καὶ ἀρκτικὸν γινόμενον
αὐτοῖς. Παρὰ τούτοις, ὁπόταν ἐν καρκίνῳ ὁ
ἥλιος ᾖ, μηνιαία γενήσεται ἡ ἡμέρα, εἴγε καὶ τὰ μέρη
πάντα τοῦ καρκίνου ἀειφανῆ ἐστι παῤ αὐτοῖς· εἰ δὲ
μή, ἐφʼ ὅσον ἐν τοῖς ἀειφανέσιν αὐτοῦ ὁ ἥλιός ἐστιν.
γίνεται ἡ ἡμέρα καὶ τεσσάρων καὶ πέντε μηνῶν. Ὑπὸ
δὲ τὸν πόλον αὐτὸν ἓξ ζῳδίων ὑπὲρ γῆς ὄντων, ἐφʼ
ὅσον ταῦτα διέρχεται ὁ ἥλιος ἀειφανῆ ὄντα, ἡμέρα
γενήσεται, τοῦ αὐτοῦ κύκλου καὶ ὁρίζοντος καὶ ἀρκτικοῦ
γινομένου αὐτοῖς καὶ ἰσημερινοῦ. Τοῖς μὲν γὰρ
ἐν Θούλη συμπίπτει ὁ θερινὸς τροπικὸς τῷ ἀρκτικῷ,
τοῖς δὲ ἔτι ἐνδοτέρω ὑπερβαίνει ὁ ἀρκτικὸς τὸν θερινὸν
εἰς τὰ πρὸς τὸν ἰσημερινὸν μέρη, ἐκ τοῦ πρὸς
λόγον τούτου γινομένου· τοῖς δʼ ὑπʼ αὐτῷ τῷ πόλῳ
ὁ ἰσημερινὸς τὰς τρεῖς λαμβάνει σχέσεις, ἀρκτικὸς μὲν
γινόμενος, ὅτι περιλαμβάνει τὰ ἀειφανῆ τῶν ἄστρων,
μηθενὸς ἀπλῶς παρὰ τούτοις ἢ δυομένου ἢ ἀνίσχοντος·
ὁρίζων δὲ γίνεται, ὅτι χωρίζει τὸ ὑπὲρ γῆς τοῦ κόσμου
ἡμισφαίριον ἀπὸ τοῦ ὑπὸ γῆν, ἰσημερινὸς δέ, ὅτι αὐτός
ἐστιν ὁ διαιρῶν αὐτοῖς εἰς ἴσα τὴν ἡμέραν καὶ
τὴν νύκτα, ὅς καὶ τοῖς ἄλλοις μὲν πᾶσιν ἐπίσης ἰσημερινός
ἐστιν, οὐκέτι δὲ οὔτε ὁρίζων οὔτε ἀρκτικός.
Καὶ τὰ μὲν κατὰ τὰς διαφορὰς τῶν κατὰ τὰς ἡμέρας
καὶ τὰς νύκτας αὐξήσεών τε καὶ μειώσεων τοιαῦτά
ἐστι, παρὰ πᾶσιν ἐπίσης ἐξισουμένων τῶν σκοτισμῶν
τε καὶ φωτισμῶν τοῦ ἀέρος. Ἐν μὲν γὰρ τῇ διακεκαυμένῃ
ἴσαι διὰ παντὸς αἱ νύκτες ταῖς ἡμέραις, ἐν
Αἴτιον δὲ πάσης τῆς περὶ τὰ προειρημένα διαφορᾶς
ἐστι τὸ τῆς γῆς σχῆμα σφαιρικὸν ὑπάρχον καὶ αὐτὸς
πολὺ πρότερον ὁ σύμπας κόσμος. Ἐν ἑτέραις γὰρ σχημάτων
ἰδέαις οὐδὲν ἂν δύναιτο εἶναι τῶν προειρημένων.
Ἐπιδείξομεν δʼ ἐξῆς, ὅτι τούτῳ τῷ σχήματι
καὶ ὁ σύμπας κέχρηται κόσμος καὶ τὰ ἀξιολογώτατα
τῶν μερῶν αὐτοῦ.
Ὅτι ὁ κόσμος σφαῖρα.
Δοκεῖ μὲν οὖν καὶ αὐτὴ ἡ ὄψις ὑπαγορεύειν, ὅτι
σφαῖρά ἐστιν ὁ κόσμος. Οὐ μὴν τοῦτό γε κριτήριον
δεῖ ποιεῖσθαι τοῦ περὶ αὐτὸν σχήματος· οὐ γὰρ πάντα
ἡμῖν, ᾗ ἔχει, φαντάζεσθαι εἴωθεν. Ὅθεν ἀπὸ τῶν
παραγίνεσθαι προσήκει. Ἂν τοίνυν ἐπιδείξωμεν,
ὅτι τὸ στερεώτατον αὐτοῦ καὶ πυκνότατον μέρος, ἡ γῆ,
σφαιρικῷ κέχρηται τῷ σχήματι, ῥᾳδίως ἂν ἀπὸ τούτου
ἐπὶ τὰ λοιπὰ τῶν μερῶν αὐτοῦ προϊόντες καταμάθοιμεν,
ὅτι πάντα σφαιρικά ἐστι. Καὶ οὕτως καὶ ὁ σύμπας
κόσμος τοιοῦτον ἔχει τὸ σχῆμα.
Πλείους τοίνυν διαφοραὶ περὶ τοῦ κατὰ τὴν γῆν
σχήματος παρὰ τοῖς παλαιοτέροις τῶν φυσικῶν γεγόνασιν.
Οί μὲν γὰρ αὐτῶν αὐτῇ τῇ κατὰ τὴν ὄψιν
φαντασίᾳ ἀκολουθήσαντες πλατεῖ καὶ ἐπιπέδῳ τῷ σχήματι
κεχρῆσθαι αὐτὴν ἀπεφήναντο. Ἕτεροι δὲ ὑπονοήσαντες,
ὅτι μὴ ἄν διέμενε τὸ ὕδωρ ἐπʼ αὐτῆς, εἰ
μὴ βαθεῖα καὶ κοίλη τὸ σχῆμα ἦν, αὐτῷ τούτῳ κεχρῆσθαι
τῷ σχήματι ἔφασαν αὐτήν. Ἄλλοί δὲ κυβοειδῆ
καὶ τετράγωνον εἶναι αὐτὴν ἀπεφήναντο, τινὲς
δὲ πυραμοειδῆ. Οί δὲ ἡμέτεροι καὶ οἱ ἀπὸ τῶν μαθημάτων
πάντες καὶ οἱ πλείους τῶν ἀπὸ τοῦ Σωκρατικοῦ
διδασκαλείου σφαιρικὸν εἶναι τὸ σχῆμα τῆς γῆς
ἀπεφήναντο. Κτέρου τοίνυν σχήματος παρὰ τὰ προειρημένα
οὐκ ἂν εὐφυῶς προσαφθέντος αὐτῇ, ἀναγκαίως
ἂν τὸ τοιοῦτον διεζευγμένον ἀληθὲς γένοιτο·
ἤτοι πλατεῖα καὶ ἐπίπεδός ἐστιν ἡ γῆ, ἢ κοίλη καὶ
βαθεῖα, ἢ τετράγωνος ἢ πυραμοειδὴς ἢ σφαιρικὴ τὸ
σχῆμα.
Τθέντες οὖν ὡς ἀληθὲς τοῦτο τὸ διεζευγμένον,
κατὰ τὸν καλούμενον παρὰ τοῖς διαλεκτικοῖς διὰ πλειόνων
πέμπτον ἀναπόδεικτον προιόντες δείξομεν, ὅτι
σφαιρικὸν ἔχει τὸ σχῆμα ἡ γῆ. ἴήσομεν γάρ, ὅτι
ἀλλὰ μὴν οὔτε πλατεῖά ἐστιν οὔτε κοίλη, οὔτε τετράγωνος
οὔτε πυραμοειδής, ὡς δείξομεν ταῦτα· ἔπειτα
ἐποίσομεν, ὡς σφαιρικὴν εἶναι αὐτὴν ἀναγκαιότατᾷν
ἐστιν. Ὅτι τοίνυν μή ἐστιν ἐπίπεδος, οὕτως ἄν καταμάθοιμεν.
Κἰ πλατεῖ καὶ ἐπιπέδῳ τῷ σχήματι ἐκέχρητο,
εἶς ἂν ἦν ὁρίζων παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις. Οὐ γὰρ
ἐν τοῖς εἰρημένοις παραλλαγὴ ἐν τοῖς κλίμασι τῆς γῆς,
ἄλλοτε παρʼ ἄλλοις καὶ δυομένου καὶ ἀνίσχοντος τοῦ
ἡλίου. Οί γοῦν Πέρσαι, πρὸς τῇ ἀνατολῇ οἰκοῦντες,
τέσσαρσιν ὥραις πρῶτοι λέγονται ἐντυγχάνειν τῇ ἐκβολῇ
τοῦ ἡλίου τῶν Ἰβήρων, πρὸς δυσμαῖς οἰκούντων.
Ἐλέγχεται δὲ ταῦτα καὶ ἐξ ἑτέρων καὶ ἐκ τῶν περὶ
τὰ ἄστρα γινομένων ἐκλείψεων, κατὰ ταὐτὸν μὲν παρὰ
πᾶσιν ἐκλειπόντων, οὐ μὴν τῆς αὐτῆς ὥρας εὑρισκομένης·
πεποιημένον, παρὰ δὲ τοῖς ἄλλοις ἀναλόγως. Καὶ
μὴν ἐν πλατεῖ καὶ ἐπιπέδῳ τῆς γῆς σχήματι τὸ ἴσον
ἂν παρὰ πᾶσιν ὁ πόλος τοῦ ὁρίζοντος ἐφαίνετο ἀφεστὼς
καὶ ὁ αὐτὸς κύκλος ἀρκτικός. Ὧν οὐδὲν ἐν τοῖς
φαινομένοις ἐστίν, ἀλλὰ παρὰ μὲν Συηνίταις καὶ Αἐθίοψψιν
ἐλάχιστον φαίνεται τὸ τοῦ πόλου ὕψος, μέγιστον
δὲ ἐν Βρεττανοῖς, ἐν δὲ τοῖς διὰ μέσου κλίμασιν
ἀναλόγως. Ἀπιόντων τε ὡς πρὸς ἄρκτον ἀπὸ μεσημβρίας,
ἀποκρύπτεταί τινα τῶν ὁρωμένων πρὸς μεσημβρίᾳ
ἄστρων, καὶ πρὸς ἄρκτῳ τινὰ ὁρᾶται τέως ἀφανῆ
ὄντα· καὶ εἴ τις ἀπʼ ἄρκτων ὡς πρὸς μεσημβρίαν ἴοι,
τὸ ἔμπαλιν γίνεται. Ὧν οὐδὲν ἂν συνέβαινε πλατεῖ
τῷ σχήματι τῆς γῆς κεχρημένης καὶ διὰ τοῦτο ἑνὸς
ἂν τοῦ κόσμου διάμετρος ἦν. Τοῖς μὲν γὰρ ἐν Αυσιμαχίᾳ
κατὰ κορυφήν ἐστιν ἡ τοῦ δράκοντος κεφαλή,
τῶν δὲ ἐν Συήνῃ τόπων ὑπέρκειται ὁ καρκίνος. Τοῦ
δὲ διὰ Αυσιμαχίας καὶ Συήνης ἥκοντος μεσημβρινοῦ
πεντεκαιδέκατον μέρος ἐστὶν ἡ ἀπὸ τοῦ δράκοντος μέχρι
ἐπὶ καρκίνον ἡκούσης, ἐφάψονται τῆς διαμέτρου,
ἢ διαμετρεῖ τὸν διὰ Συήνης καὶ Αυσιμαχίας μεσημβρινόν.
Ἐστιν οὖν τὸ μεταξὑ τῶν καθέτων μυριάδων
δύο· δισμύριοι γὰρ ἀπὸ Συήνης εἰς Αυσιμαχίαν στάδιοι.
Ἐπεὶ οὖν πέμπτον τῆς ὅλης διαμέτρου τοῦτο
τὸ διάστημα, δέκα μυριάδων ἡ ὅλη τοῦ μεσημβρινοῦ
διάμετρος γενήσεται. Δέκα δὲ μυριάδων τὴν διάμετρον
ἔχων ὁ κόσμος τὸν μέγιστον ἔξει κύκλον μυριάδων λ΄.
Πρὸς ὅν ἡ γῆ μὲν στιγμιαία οὗσα πέντε καὶ εἴκοσι
μυριάδων ἐστίν· ὁ δὲ ἥλιος ταύτης πολυπλασίων ἐστίν,
Ὅτι δὲ οὐδὲ βαθεῖ καὶ κοίλῳ τῷ σχήματι κέχρηται,
ἀπὸ τούτων ἂν συνοφθείη. Εί γὰρ οὕτως εἶχε τὰ
κατὰ τὸ σχῆμα αὐτῇ, πρώτοις ἂν τοῖς βηρσι τῶν Περσῶν
ἐγίνετο ἡμέρα, τῆς κατὰ τὴν γῆν ἐξοχῆς ἐπιπροσθούσης
τοῖς πλησιάζουσι, τοῖς δʼ ἀφεστῶσιν ἐπὶ πλέον
οὐδὲν ἐμποδιζούσης πρὸς τὴν ὄψιν. Καὶ γὰρ ὅταν κοῖλόν
τι ἐν ἡλίῳ ᾖ, τὸ μὲν πρὸς τῷ ἡλίῳ μέρος αὐτοῦ
ἐστί. Καὶ μὴν καὶ ὁ πόλος ὁ ἀρκτικὸς πλέον
ἂν ἐφαίνετο τοῦ ὁρίζοντος ἀφεστὼς τοῖς πρὸς μεσημβρίαν
ἐν τοιούτῳ τῆς γῆς σχήματι, ἐπιπροσθούμενος
ὑπὸ τῆς ἐξοχῆς τῆς πρὸς ἄρκτοις. Καὶ ὁμοίως πλείονα
ἄστρα ἐφαίνετʼ ἂν ἀειφανῆ ἐν τῷδε τῷ σχήματι τοῖς
πρὸς νότῳ, καὶ μείζων ὁ κύκλος ὁ ἀρκτικὸς ἀκολούθως·
ὡν πάντα τὰ ἐναντία ἐν τοῖς φαινομένοις ἐστίν.
Οἵ τε ἐν τῷ βαθυτάτῳ τοῦ κοιλώματος οἰκοῦντες οὐκ
ἄν οἷοί τε ἐγίνοντο τὰ ἓξ ζῴδια ὑπὲρ γῆς ὁρᾶν, ὅθεν
οὐδὲ τοῦ ἰσημερινοῦ τὸ ἥμισυ. Καὶ γὰρ ἡμεῖς, ὅταν
εἰς βαθύτερόν τι κατελθόντες ἀπίδωμεν πρὸς τὸν οὐρανόν,
βραχὺ μέρος αὐτοῦ, ἀλλʼ οὐ τὸ πᾶν ἡμισφαίριον
Εί δὲ ἦν κυβοειδὴς καὶ τετράγωνος ἡ γῆ, συνέβαινεν
ἂν ἓξ μὲν ὡρῶν γίνεσθαι τὴν ἡμέραν, δέκα δὲ
καὶ ὀκτὼ τὴν νύκτα, ἑκάστης πλευρᾶς τοῦ κύβου ἓξ
καὶ πυραμοειδὴς ἦν ἡ
γῆ, ὀκτὼ ἂν ὥρας ἑκάστη πλευρὰ κατελάμπετο αὐτῆς.
Εί οὖν μηδὲν εἶναι τούτων τῶν σχημάτων περὶ
αὐτὴν τὰ φαινόμενα δείκνυσιν, ἀναγκαῖον σφαιροειδῆ
εἶναι αὐτὴν κατὰ τὸν διὰ πλειόνων πέμπτον
Ἔνεστι δὲ καὶ προηγουμένως δεῖξαι, ὅτι σφαιρική
ἐστιν, ὁμοίως ἀπὸ τῶν φαινομένων ὁρμωμένους. Διʼ
ὧν γὰρ ἐδείκνυτο μηθὲν τῶν προειρημένων σχημάτων
εἶναι περὶ αὐτήν, διὰ τούτων δείκνυται, ὅτι σφαιρική
ἐστι. Πρῶτον μὲν γὰρ μεταπίπτουσιν ἐπʼ αὐτῆς οἱ
ὁρίζοντες, ἔπειτα οὐ τὰ αὐτὰ παρὰ πᾶσιν ὁρᾶται ἄστρα
πρὸς ἄρκτῳ καὶ μεσημβρίᾳ, οὐδὲ τὸ τοῦ πόλου ὕψος
οὐδὲ τὸ μέγεθος τοῦ ἀρκτικοῦ οὐδὲ τὰ μεγέθη τῶν
ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν· ἅπερ ἅπόντα δείκνυσι σαφῶς,
ὅτι σφαιρικόν ἐστι τὸ περὶ τὴν γῆν σχῆμα. Ἐν ἑτέρῳ
γὰρ σχήματι οὐδὲν
δυνατόν, ἀλλʼ ἐπὶ μόνης τῆς σφαίρας ἐπιφαίνεσθαι τὰ
τοιαῦτα τῶν συμπτωμάτων δυνατόν. Καὶ μὴν ὁπόταν
αὐτοῖς δὲ τοῖς πλοίοις ὁπόσα μέρη οὐχ ὁρᾶται ἀπὸ
τῶν καταστρωμάτων καὶ ἐκ κοίλης νεῶς, ταῦτα ἐπὶ
τοῦ ἱστοῦ ἀνιόντες καὶ τὰ ἐπιπροσθοῦντα τῶν κυρτωμάτων
ὑπερτιθέμενοι πολλάκις ὁρᾶν εἰώθαμεν. Καὶ
νεὼς δὲ ἀπὸ γῆς ἰούσης πρῶτον τὰ σκάφη ἀποκρύπτεται,
ἔτι τῶν περὶ τὸν ίστὸν ὁρωμένων· καὶ ὁπότε ἐκ
θαλάττης γῇ πελάζει, ὁμοίως πρῶτον ὁρᾶται τὰ ἱστία,
τὰ δὲ σκάφη ἔτι ἐπιπροσθεῖται ὑπὸ τῆς περὶ τὸ ὕδωρ
κυρτότητος. Ἅπερ ἀπόντα μονονοὺ γραμμικαῖς ἀποδείξεσιν
ἐμφαίνει, διότι σφαιρικόν ἐστι τὸ τῆς γῆς
σχῆμα.
Ἀναγκαιότατον οὖν καὶ τὸν περιέχοντα αὐτὴν ἀέρα
σφαῖραν εἶναι, ἀπὸ ὅλης αὐτῆς τῶν ἀναθυμιάσεων
αἰρομένων καὶ ἐπισυβῥεουσῶν καὶ οὕτω καὶ τὸ τοῦ
ἀέρος σχῆμα ὅμοιον ἀπεργαζομένων. Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ
τὰ στερεὰ τῶν σωμάτων οἷά τέ ἐστι πολλαχῶς σχηματίζεσθαι,
ἐπὶ δὲ πνευματικῆς ἢ πυρώδους οὐσίας, ὁπότε
καθʼ αὐτὰς εἶεν, οὐδὲν ἐγχωρεῖ τοιοῦτον γίνεσθαι.
Ἐπὶ τὸ οἰκεῖον οὖν τῇ φύσει αὐτῶν παραγίνονται
σχῆμα τετονωμέναι καὶ τὸ ἴσον ἀπὸ τοῦ μεσαιτάτου
πάντη ἀποτεινόμεναι, μαλακῆς αὐτῶν τῆς οὐσίας οὔσης
καὶ μηδενὸς ὄντος στερεοῦ, ὅ ἄλλως σχηματίζοι ἂν
αὐτάς. Τοῦ δὲ ἀέρος ὄντος σφαιρικοῦ, οὕτω καὶ ὁ
αἰθήρ, πάλιν τούτου περιεκτικὸς ὢν καὶ οὔτε εἰς γωνίας
τελεώτατον τῶν σωμάτων τῷ τελεωτάτῳ τῶν σχημάτων
κεχρῆσθαι. Καὶ ἔστι πάντων μὲν σωμάτων τελεώτατον
ὁ κόσμος, πάντων δὲ σχημάτων ἡ σφαῖρα.
Αὕτη μὲν γὰρ οἵα τέ ἐστι περιλαμβάνειν πάντα τὰ τῇ
αὐτῇ διαμέτρῳ κεχρημένα τῶν σχημάτων· τῶν δὲ ἄλλων
σχημάτων οὐδὲν οἷόν τε περιλαμβάνειν τὴν σφαῖραν
τῇ ἴσῃ διαμέτρῳ κεχρημένην αὐτῷ. Ἀναγκαιότατον
τοιγαροῦν σφαῖραν εἶναι τὸν κόσμον.
Μέσον τοῦ κόσμου εἶναι τὴν γῆν.
Ὅτι δʼ ἡ γῆ ὑπὸ τοῦ κόσμου περιεχομένη αὐτὸ τὸ
μεσαίτατον ἐπέχει αὐτοῦ, πάλιν ἀπὸ τῆς ἐφόδου τῆς
κατὰ τὸν διὰ πλειόνων πέμπτον ἀναπόδεικτον ὁρμώμενοι
παραστήσομεν. Τὸ γὰρ τοιοῦτον διεζευγμένον
καὶ ἀληθὲς καὶ ἀναγκαῖον. Ἡ γῆ ἐμπεριεχομένη τῷ
κόσμῳ ἤτοι πρὸς ἀνατολῇ ἐστιν ἢ πρὸς δύσει ἢ πρὸς
ἄρκτῳ ἢ πρὸς μεσημβρίᾳ, ἢ ὑψηλοτέρα ἢ ταπεινοτέρα
τοῦ μέσου, ἢ αὐτὸ τὸ μεσαίτατον ἐπέχει αὐτοῦ· οὐδὲν
δὲ τῶν πρώτων· τὸ τελευταῖον οὖν ἀληθές ἐστιν, ὡς
αὐτήν.
Ὅτι τοίνυν μή ἐστι πρὸς ἀνατολῇ, δῆλον ἐκ τούτων.
Κί γὰρ ἦν πρὸς ἀνατολῇ, ἀνίσχοντος μὲν τοῦ
ἡλίου βραχύτεραι ἂν ἐγίνοντο αἱ τῶν φωτιζομένων
σκιαί, δυομένου δὲ μείζους ἂν ἀπεπέμποντο. Πλησίον
μὲν γὰρ ὄντων τῶν φωτιζόντων, μικραὶ γίνονται
αἱ σκιαί, ἀφισταμένων δὲ ἐπὶ πλέον, πρὸς λόγον τῆς
ἀποστάσεως μεγεθύνεσθαι εἰώθασι. Καὶ μὴν καὶ τὰ
ἀνατέλλοντα πάντα μείζονα ἐφαίνετʼ ἂν ἡμῖν πλησιαίτερον
τῆς ἀνατολῆς οὗσι, δυόμενα δὲ ἀεὶ ὡς προσωτάτω
ἀπόντα βραχύτερα. Αἵ τε πρῶται τῆς ἡμέρας
ἕξ ὡραι βραχύταται ἄν ἐγίνοντο, ταχέως ἡμῖν κατὰ
κορυφὴν τοῦ ἡλίου γινομένου, αἱ δὲ ἀπὸ τῆς ἕκτης
μακραί, ἄτε τοῦ ἀπὸ κορυφῆς διαστήματος ὡς ἐπὶ τὴν
δύσιν μείζονος ὄντος. Ὧν οὐδὲν ἐν τοῖς φαινομένοις
ἐστίν· οὐκ ἄρα πρὸς ἀνατολῇ μᾶλλον ἡ γῆ ἐστιν. Ἀλλὰ
μὴν οὐδὲ πρὸς δύσει μᾶλλον· πάντα γὰρ τἀναντία τοῖς
ῶροειρημένοις συνέβαινεν ἄν.
Κί δὲ πρὸς ἄρκτῳ ἦν μᾶλλον ἡ γῆ, συνέβαινεν ἄν
κατὰ πάσας τὰς ἀνατολὰς πρὸς τοῦτο τὸ κλίμα ἀποκλίνειν
τὰς τῶν φωτιζομένων σκιάς. Καὶ εἰ πρὸς μεσημβρίᾳ
ἦν, πρὸς μεσημβρίαν καὶ αἱ σκιαὶ ἀπέκλινον
ἂν καὶ ἀνίσχοντος καὶ δυομένου τοῦ ἡλίου. ἔυνὶ δὲ
οὐδὲν γίνεται τούτων· ἀλλʼ ἐν μὲν ταῖς ἰσημερίαις
ἀνατέλλοντος
Eἰ δὲ ἦν ὑψηλοτέρα τοῦ μέσου, οὔτʼ ἄν τὸ ἡμικόσμιον
ὑπὲρ γῆς ἐφαίνετο οὔτε τὰ ἕξ ζῴδια καὶ αἱ
ρπ΄ μοῖραι οὔτε τὸ τοῦ ἰσημερινοῦ ἥμισυ, ἀλλὰ μείονα
τούτων πάντα. Ὅθεν καὶ τὰς ἡμέρας τῶν νυκτῶν
διὰ παντὸς ἂν συνέβαινε μείονας εἶναι. Κἐ δὲ ταπεινοτέρα
τοῦ μέσου ἦν, τἀναντία πάντα συνέβαινε
τῶν προειρημένων, μείζονος ὄντος τοῦ ὑπὲρ γῆς ἡμισφαιρίου.
ἕστε οὔτʼ ἐν ὕψει οὔτʼ ἐν ταπεινώματί ἐστι.
Δέδεικται δέ, ὅτι μηδὲ πρὸς τῶν τεσσάρων κλιμάτων
τινί· αὐτὸ ἄρα τὸ μεσαίτατον τοῦ κόσμου ἐπέχειν
αὐτὴν ἀναγκαῖον, καὶ πρὸς τούτοις καὶ βαρυτάτην
τῶν ἐν τῷ κόσμῳ σωμάτων οὖσαν καὶ τὸ κατωτάτω
ἐπέχειν ὀφείλουσαν, ὅπερ ταὐτὸν τῷ μεσαιτάτῳ ἐστίν.
Περὶ τοῦ μεγέθους τῆς γῆς.
Περὶ δὲ τοῦ μεγέθους τῆς γῆς πλείους μὲν γεγόνασι
δόξαι παρὰ τοῖς φυσικοῖς, βελτίους δὲ τῶν ἄλλων
εἰσὶν ἥ τε Ποσειδωνίου καὶ ἡ Ἐρατοσθένους, αὕτη
μὲν διὰ γεωμετρικῆς ἐφόδου δεικνύουσα τὸ μέγεθος
αὐτῆς· ἡ δὲ τοῦ Ποσειδωνίου ἐστὶν ἁπλουστέρα. Ἑκάτερος
δὲ αὐτῶν ὑποθέσεις τινὰς λαμβάνων διὰ τῶν
Φησὶν ὑπὸ τῷ αὐτῷ μεσημβρινῷ κεῖσθαι Ῥύδον
καὶ Ἀλεξάνδρειαν. Mεσημβρινοὶ δὲ κύκλοι εἰσὶν οἱ
διά τε τῶν πόλων γραφόμενοι τοῦ κόσμου καὶ διὰ σημείου,
ὅ ἑκάστου τῶν ἐπὶ γῆς βεβηκότων τῆς κορυφῆς
ὑπέρκειται. Πόλοι μὲν οὖν οἱ αὐτοὶ πάντων, τὸ δὲ
κατὰ κορυφὴν σημεῖον ἄλλο ἄλλων. Ὧθεν ἄπειροι
δύνανται γράφεσθαι μεσημβρινοί. οὖν Ῥόδος καὶ
ἡ Ἀλεξάνδρεια ὑπὸ τῷ αὐτῷ κεῖνται μεσημβρινῷ, καὶ
τὸ διάστημα τὸ μεταξὑ τῶν πόλεων πεντακισχιλίων
σταδίων εἶναι δοκεῖ. Καὶ ὑποκείσθω οὕτως ἔχειν.
Κίσὶ δὲ καὶ πάντες οἱ μεσημβρινοὶ τῶν μεγίστων ἐν
κόσμῳ κύκλων, εἰς δύο ἴσα τέμνοντες αὐτὸν καὶ διἀ
τῶν πόλων αὐτοῦ γραφόμενοι. Τούτων τοίνυν οὕτως
ἔχειν ὑποκειμένων ἐξῆς ὁ Ποσειδώνιος ἴσον ὄντα τὸν
ζῳδιακὸν τοῖς μεσημβρινοῖς, ἐπεὶ καὶ αὐτὸς εἰς δύο ἴσα
τέμνει τὸν κόσμον, εἰς ὀκτὼ καὶ τεσσαράκοντα μέρη
διαιρεῖ, ἕκαστον τῶν δωδεκατημορίων αὐτοῦ εἰς τέσσαρα
τέμνων. Ἄν τοίνυν καὶ ὁ διὰ Ῥύδου καὶ Ἀλεξανδρείας
μεσημβρινὸς εἰς τὰ αὐτὰ τῷ ζῳδιακῷ τεσσαράκοντα
Τούτων οὕτως ἐχόντων ἐξῆς φησιν ὁ Ποσειδώνιος,
ὅτι
καταδύεται. Ὀπόταν δὲ τοὺς ἀπὸ Ῥύδου πεντακισχιλίους
σταδίους διαπλεύσαντες ἐν Ἀλεξανδρείᾳ γενώμεθα,
εὑρίσκεται ὁ ἀστὴρ οὐτος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὕψος
ἀπέχων τοῦ ὁρίζοντος, ἐπειδὰν ἀκριβῶς μεσουρανήσῃ,
τέταρτον ζῳδίου, ὅ ἐστι τεσσαρακοστὸν ὄγδοον τοῦ
ζῳδιακοῦ. Ἀνάγκη τοίνυν καὶ τὸ ὑπερκείμενον τοῦ
αὐτοῦ μεσημβρινοῦ τμῆμα τοῦ διαστήματος τοῦ μεταξὑ
Ῥδου καὶ Ἀλεξανδρείας τεσσαρακοστὸν ὄγδοον μέρος
αὐτοῦ εἶναι διὰ τὸ καὶ τὸν ὁρίζοντα τῶν Ῥοδίων τοῦ
ὁρίζοντος τῶν Ἀλεξανδρέων ἀφίστασθαι τεσσαρακοστὸν
ὄγδοον τοῦ ζῳδιακοῦ κύκλου. Ἐπεὶ οὖν τὸ τούτῳ τῷ
τμήματι ὑποκείμενον μέρος τῆς γῆς πεντακισχιλίων
καὶ εἴκοσιν, ἐἀν ὦσιν οἱ ἀπὸ Ῥόδου εἰς Ἀλεξάνδρειαν
πεντακισχίλιοι· εἰ δὲ μή, πρὸς λόγον τοῦ διαστήματος.
Καὶ ἡ μὲν τοῦ Ποσειδωνίου ἔφοδος περὶ τοῦ κατὰ
τὴν γῆν μεγέθους τοιαύτη, ἡ δὲ τοῦ Ἐρατοσθένους
γεωμετρικῆς ἐφόδου ἐχομένη, καὶ δοκοῦσά τι ἀσαφέστερον
καὶ τρίτον, τὰς καταπεμπομένας ἀκτῖνας ἀπὸ διαφόρων
μερῶν τοῦ ἡλίου ἐπὶ διάφορα τῆς γῆς μέρη παραλλήλους
εἶναι· οὕτως γὰρ ἔχειν αὐτὰς οἱ γεωμέτραι ὑποτίθενται.
Τέταρτον ἐκεῖνο ὑποκείσθω, δεικνύμενον
παρὰ τοῖς γεωμέτραις, τὰς εἰς παραλλήλους ἐμπιπτούσας
εὐθείας τὰς ἐναλλὰξ γωνίας ἴσας ποιεῖν, πέμπτον,
τὰς ἐπὶ ἴσων γωνιῶν βεβηκυίας περιφερείας ὁμοίας
εἶναι, τουτέστι τὴν αὐτὴν ἀναλογίαν καὶ τὸν αὐτὸν
λόγον ἔχειν πρὸς τοὺς οἰκείους κύκλους, δεικνυμένου
καὶ τούτου παρὰ τοῖς γεωμέτραις. Ὁπόταν γὰρ περιφέρειαι
ἐπὶ ἴσων γωνιῶν ὦσι βεβηκυῖαι, ἂν μία ἡτισοῦν
Τούτων ὁ κατακρατήσας οὐκ ἂν χαλεπῶς τὴν ἔφοδον
τοῦ Ἐρατοσθένους καταμάθοι ἔχουσαν οὕτως. Ὑπὸ
τῷ αὐτῷ κεῖσθαι μεσημβρινῷ φησι Συήνην καὶ Ἀλεξάνδρειαν.
Ἐπεὶ οὖν μέγιστοι τῶν ἐν τῷ κόσμῳ οἱ
μεσημβρινοί, δεῖ καὶ τοὺς ὑποκειμένους τούτοις τῆς
γῆς κύκλους μεγίστους εἶναι ἀναγκαίως. Ὥστε ἡλίκον
ἂν τὸν διὰ Συήνης καὶ Ἀλεξανδρείας ἥκοντα κύκλον
τῆς γῆς ἡ ἔφοδος ἀποδείξει αὕτη, τηλικοῦτος καὶ ὁ
μέγιστος ἔσται τῆς γῆς κύκλος. Φησὶ τοίνυν, καὶ ἔχει
οὕτως, τὴν Συήνην ὑπὸ τῷ θερινῷ τροπικῷ κεῖσθαι
Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ δὲ τῇ αὐτῇ ὥρᾳ ἀποβάλλουσιν οἱ τῶν
ὡρολογίων γνώμονες σκιάν, ἅτε πρὸς ἄρκτῳ μᾶλλον
τῆς Συήνης ταύτης τῆς πόλεως κειμένης. Ὑπὸ τῷ
αὐτῷ μεσημβρινῷ τοίνυν καὶ μεγίστῳ κύκλῳ τῶν πόλεων
κειμένων, ἂν περιαγάγωμεν περιφέρειαν ἀπὸ τοῦ
ἄκρου τῆς τοῦ γνώμονος σκιᾶς ἐπὶ τὴν βάσιν αὐτὴν
τοῦ γνώμονος τοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὡρολογίου, αὕτη ἡ
τῆς γῆς ἐκβαλλομένας ἀφʼ ἑκατέρου τῶν γνωμόνων,
πρὸς τῷ κέντρῳ τῆς γῆς συμπεσοῦνται. Ἐπεὶ οὖν τὸ
ἐν Συήνῃ ὡρολόγιον κατὰ κάθετον ὑπόκειται τῷ ἡλίῳ,
ἂν ἐπινοήσωμεν εὐθεῖαν ἀπὸ τοῦ ἡλίου ἥκουσαν ἐπʼ
ἄκρον τὸν τοῦ ὡρολογίου γνώμονα, μία γενήσεται
εὐθεῖα ἡ ἀπὸ τοῦ ἡλίου μέχρι τοῦ κέντρου τῆς γῆς
ἥκουσα. Ἐὰν οὖν ἑτέραν εὐθεῖαν νοήσωμεν ἀπὸ τοῦ
ἄκρου τῆς σκιᾶς τοῦ γνώμονος διʼ ἄκρου τοῦ γνώμονος
ἐπὶ τὸν ἥλιον ἀναγομένην ἀπὸ τῆς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ
σκάφης, αὕτη καὶ ἡ προειρημένη εὐθεῖα παράλληλοι
γενήσονται ἀπὸ διαφόρων γε τοῦ ἡλίου μερῶν ἐπὶ
αἳ ἀπὸ τῶν ὡρολογίων ἤχθησαν ἐπὶ τὸ κέντρον τῆς
γῆς, γινομένη, ἡ δὲ κατὰ σύμπτωσιν ἄκρου τοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ
γνώμονος καὶ τῆς ἀπʼ ἄκρου τῆς σκιᾶς αὐτοῦ
ἐπὶ τὸν ἥλιον διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ψαύσεως ἀναχθείσης
γεγενημένη. Καὶ ἐπὶ μὲν ταύτης βέβηκε περιφέρεια ἡ
ἀπʼ ἄκρου τῆς σκιᾶς τοῦ γνώμονος ἐπὶ τὴν βάσιν
αὐτοῦ περιαχθεῖσα, ἐπὶ δὲ τῆς πρὸς τῷ κέντρῳ τῆς
πρὸς τὸν οἰκεῖον κύκλον, τοῦτον ἔχει τὸν λόγον καὶ ἡ
ἀπὸ Συήνης εἰς Ἀλεξάνδρειαν ἥκουσα. Ἡ δέ γε ἐν
τῇ σκάφῃ πεντηκοστὸν μέρος εὑρίσκεται τοῦ οἰκείου
κύκλου. Δεῖ οὖν ἀναγκαίως καὶ τὸ ἀπὸ Συήνης εἰς
Ἀλεξάνδρειαν διάστημα πεντηκοστὸν εἶναι μέρος τοῦ
μεγίστου τῆς γῆς κύκλου· καὶ ἔστι τοῦτο σταδίων πεντακισχιλίων.
Ὁ ἄρα σύμπας κύκλος γίνεται μυριάδων
εἴκοσι πέντε. Καὶ ἡ μὲν Ἐρατοσθένους ἔφοδος τοιαύτη.
Τίθεται δὲ καὶ χειμεριναῖς τροπαῖς ὡρολόγια εἰς
ἑκατέραν τῶν πόλεων, καὶ ἑκατέρων σκιὰς ἀποβαλλόντων
μείζων μὲν ἡ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ εὑρίσκεται ἀναγκαίως
διὰ τὸ πλέον ἀφεστάναι τοῦ χειμερινοῦ τροπικοῦ
τὴν πόλιν ταύτην. Λαμβάνοντες οὖν τὴν ὑπεροχὴν
Ἔσται οὖν ἡ διάμετρος τῆς γῆς ὑπὲρ τὰς ὀκτὼ μυριάδας,
τρίτον γε τοῦ μεγίστου τῶν ἐν αὐτῇ κύκλων
ἔχειν ὀφείλουσα.
Οἱ οὖν λέγοντες, μὴ δύνασθαι τὴν γῆν σφαιρικὴν
ὀρῶν ἐξοχάς, πάνυ ἀλόγως τοῦτο δοξάζουσιν. Οὔτε
γὰρ ὄρος ὑψηλότερον πεντεκαίδεκα σταδίων κατὰ τὴν
κάθετον εὑρίσκεται οὔτε θαλάσσης βάθος. Τριάκοντα
δὲ στάδιοι πρὸς πλεῖον ἢ μυριάδας ὀκτὼ σταδίων οὐδένα
λόγον ἔχουσιν· ἀλλʼ ὅμοιόν ἐστι τοῦτο, ὡς εἰ καὶ
κονιορτός τις ἐπὶ σφαίρας εἴη. Αἵ τε ἐξοχαὶ αἱ περὶ
τὰ σφαιρία τῶν πλατάνων οὐ κωλύουσιν αὐτὰ σφαιρία
εἶναι· καίτοι αὗται πλείονα λόγον ἔχουσι πρὸς τὰ ὅλα
τῶν σφαιρίων μεγέθη ἢ αἱ κοιλότητες τῆς θαλάσσης
καὶ αἱ τῶν ὁρῶν ὑπεροχαὶ πρὸς τὸ πᾶν τῆς γῆς μέγεθος.
Ὅτι ἡ γῆ σημείου λόγον ἐπέχει πρὸς τὸν οὐρανόν.
Οὖσα δὲ τὸ μέγεθος ἡ γῆ, ἡλίκη διὰ τῶν προειρημένων
ἐφόδων ἐπιδέδεικται, οὐ μόνον πρὸς τὸ σύμπαν
τοῦ κόσμου μέγεθος σημείου λόγον ἐπέχουσα διὰ πολλῶν
ἐλέγχεται, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸ ἡλιακὸν ὕψος, οὗ
τοῦ κόσμου μέγεθος. Λόγον γὰρ ὀφείλει ἔχειν
μέγεθος πρὸς μέγεθος, ὁπόταν τὸ μεῖζον ὑπὸ τοῦ ἐλάττονος
οἷόν τε καταμετρηθῆναι, ἢ δεκαπλάσιον, φέρε
εἰπεῖν, ἢ εἰ βούλει, καὶ μυριοπλάσιον ὄν. Ὁ δὲ τοῦ
ὕδατος ἀμφορεὺς οὐκ ἂν καταμετρήσειε τὴν θάλατταν,
ἀλλʼ οὐδὲ τὸν Νεῖλον. Ὥσπερ οὖν ὁ ἀμφορεὺς οὐδένα
λόγον ἔχει πρὸς τὰ εἰρημένα, οὕτως οὐδὲ τὸ
μέγεθος τῆς γῆς λόγον τινὰ πρὸς τὸ τοῦ κόσμου μέγεθος
ἔχει. Τοῦτο δὲ ἐκ πάνυ πολλῶν ἐλέγχεται μονονουχὶ
γραμμικὰς ἐχόντων τὰς ἀποδείξεις.
Πρῶτον μὲν γὰρ ὁ ἥλιος κατὰ πολὺ μείζων ὢν
πάσης τῆς γῆς καὶ θαλάσσης, ὡς διὰ τῶν ἑξῆς ἐπιδειχθήσεται,
ὅσον ποδιαίου ἡμῖν φαντασίαν ἀποπέμπει,
καὶ ταῦτα λαμπρότατος ὤν. Πάρεστιν οὖν ἐννοεῖν, ὡς,
εἰ ἀπὸ τοῦ ἡλιακοῦ ὕψους ὁρῴημεν εἰς τὴν γῆν, ἤτοι
οὐδʼ ὅλῶς ἂν ἡμῖν ὀφθείη ἢ ὡς ἀστέρος τοῦ βραχυτάτου
τὸ μέγεθος ἔχουσα. Εί δὲ ἐπὶ τὰ ὑψηλότερα μέρη
τοῦ ἡλίου μετεωρισθείημεν καθʼ ὑπόθεσιν καὶ ἐπʼ αὐτὴν
τὴν τῶν ἀπλανῶν σφαῖραν, οὐδʼ ὅλως ἂν ἡμῖν
ἐλάττων ὑπάρχουσα· ἐπεὶ τάχα καὶ αὐτὸς ὁ ἥλιος
ἐν τῷ ὕψει τῶν ἀπλανῶν ἐπινοηθεὶς ἀστεριαῖος τὸ
μέγεθος φανήσεται.
Ινώριμον δὲ καὶ ἀπὸ τῆς κατὰ τὰ ἄστρα θέας,
ὅτι ἡ γῆ στιγμιαία ἐστὶ πρὸς τὸ μέγεθος τοῦ κόσμου.
Ἀπὸ παντὸς γὰρ μέρους αὐτῆς οὐ μόνον ἴσα ὁρᾶται,
ἀλλὰ καὶ ὅμοια τῷ σχήματι· ὧν οὐδέτερον ἂν συνέβαινεν,
εἰ μὴ αἰ προσπίπτουσαι εὐθεῖαι ἀπὸ παντὸς μέρους
αὐτῆς πρὸς πάντα τὰ μέρη τοῦ οὐρανοῦ ἴσαι
ἦσαν ἀλλήλαις. Ὅθεν κέντρου λόγον ἐπέχειν αὐτὴν
πρὸς τὰ ὅλα ἀναγκαῖον. Τοῦτο δὲ καὶ τὰ τοῦ ζῳδιακοῦ
δωδεκατημόρια συνίστησι. Τὰ γὰρ ἓξ αὐτῶν ὑπὲρ
γῆς φαίνεται ἀκριβῶς, μηδεμίαν μοῖραν τοῦ κατὰ τὴν
γῆν βάθους ἀποκρύπτοντος, ἀλλὰ μηδὲ πολλοστὸν μοίρας.
Ἀεὶ γὰρ ἀκριβῶς αἱ π΄ καὶ ρ΄ μοῖραι ὑπὲρ γῆς
εὑρίσκονται. Καὶ τὸ τοῦ ἰσημερινοῦ δὲ ἥμισυ μέρος
ἀεὶ ὑπὲρ γῆς ἐστιν, ὡς τοῦτο γνώριμον ἐκ τῶν ἰσημεριῶν,
ὐδὲ ἀκαριαίῳ τῆς ἡμέρας ὑπὸ τῆς νυκτὸς
πλεονεκτουμένης. Ὅπερ οὐκ ἂν συνέβαινεν, εἰ τὸ βάθος
τῆς γῆς ἀπελάμβανέ τι τοῦ ἰσημερινοῦ κύκλου,
εἰ μέρει τινὶ τοῦ ζῳδιακοῦ τὸ βάθος τῆς γῆς ἐπιπροσθεῖν
οἷόν τʼ ἦν. Κατὰ ταὐτὸν γὰρ τοῦ μὲν ἀνατέλλοντος,
οῦ δὲ καταδύνοντος, προελάμβανεν ἂν ἡ
τοῦ ἀνατέλλοντος δύσις τὴν τοῦ καταδύνοντος ἀνατολὴν
παντὶ τῷ χρόνῳ, τὸ ἐπιπροσθούμενον ὑπὸ τοῦ
βάθους τῆς γῆς μέρος τοῦ οὐρανοῦ ἀναγκαῖον ἦν
αὐτῷ ἀνελθόντι ἐπὶ τοῦ ὁρίζοντος ὀφθῆναι.
Οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ ἀπὸ τῶν ὡρολογίων ἐλέγχεται.
ἡ γῆ κέντρου λόγον ἐπέχουσα πρὸς τὴν ἡλιακὴν σφαῖραν.
Συμπεριέρχεται μὲν γὰρ ἡ σκιὰ τῆς γῆς τῷ ἡλίῳ,
ὡς καὶ Ὅμηρος ἐναργῶς δηλοῖ λέγων οὕτως·
Διαμετροῦσα δὲ ἀεὶ τὸν ἥλιον καὶ κωνοειδὴς ὑπάρχουσα
αὐτὸ τὸ ἄκρον τῆς σκιᾶς τὸ κέντρον τοῦ ἡλίου κατὰ
μηδέν ἐστιν ὡρολόγιον δυνάμενον καταγράφεσθαι ἐν
αὐτῷ τῷ μεσαιτάτῳ αὐτῆς, ἀλλʼ ἐν παντὶ μέρει αὐτῆς
δυνατὸν ὡρολόγιον καταγράφεσθαι, φανερὸν ὡς πᾶσα
ἡ γῆ κέντρου λόγον ἐπέχει πρὸς τὸ ἡλιακὸν ὕψος καὶ
ἡλιακὴν σφαῖραν. Φανερὸν
γὰρ ὅτι μὴ δύναται μιᾶς σφαίρας πολλὰ εἶναι κέντρα.
Τοῦτον οὖν τὸν λόγον ἔχουσιν οἱ πάντων τῶν δυναμένων
ἐπὶ τῆς γῆς καταγράφεσθαι ὡρολογίων γνώμονες,
ἃν ἂν καὶ εἰς ἓν σημεῖον συναχθέντες σχοῖεν.
Ἐπεὶ οὖν μηδὲν μέρος ἐστὶ τῆς γῆς, ἐν ᾧ οὐκ ἂν
ἐγχωροίη ὡρολόγιον ἱδρυθῆναι, ὅλη ἡ γῆ κέντρου λόγον
ἐπέχει πρὸς τὸ ἡλιακὸν ὕψος καὶ τὴν ἀπὸ τούτου
νοουμένην σφαῖραν.
Οὐ χρὴ δὲ ἀπορεῖν ἐνταῦθα, πῶς ἡ γῆ στιγμιαία
οὖσα πρὸς τὸ μέγεθος τοῦ κόσμου ἀναπέμπει τροφὴν
τῷ τε οὐρανῷ καὶ τοῖς ἐμπεριεχομένοις ἐν αὐτῷ ἄστροις,
τοσούτοις καὶ τὸ πλῆθος καὶ τὸ μέγεθος οὖσι. Τῷ
μὲν γὰρ ὄγκῳ βραχεῖά ἐστιν ἡ γῆ, τῇ δὲ δυνάμει μεγίστη,
σχεδὸν αὐτὴ τὸ πλεῖστον τῆς οὐσίας ὑπάρχουσα.
ἀναλυόμενα τῶν ξύλων σχεδὸν ἐπʼ ἄπειρον χεῖται, καὶ.
ὁ ἐκθυμιώμενος λιβανωτός, καὶ ὁπόσα ἕτερα τῶν στερεῶν
σωμάτων εἰς ἀτμὸν ἀναλύεται. Καὶ εἰ τὸν οὐρανὸν
δὲ σὺν τῷ ἀέρι καὶ τοῖς ἄστροις ἐπινοήσαιμεν
συναγόμενον εἰς τὸ τῆς γῆς πύκνωμα, εἰς ἐλάττονα
ὄγκον αὐτῆς συσταλείη ἄν. Ὥστε τῷ μὲν ὄγκῳ ἡ γῆ
στιγμιαία ὡς πρὸς τὸν κόσμον οὖσα, ἀφάτῳ δὲ τῇ
δυνάμει κεχρημένη καὶ σχεδὸν ἐπʼ ἄπειρον χεῖσθαι
φύσιν ἔχουσα, οὐκ ἔστιν ἀδύνατος ἀναπέμπειν τροφὴν
εἰς τὴν τῶν ὅλων διοίκησιν καὶ διαμονήν.
Πρὸς μὲν οὖν τὸ ἡλιακὸν ὕψος σημείου λόγον ἐπέχει
ἡ γῆ· πρὸς δὲ τὴν σεληνιακὴν σφαῖραν ὅτι μὴ σημείου
λόγον ἐπέχει, κατασκευάζοντές τινες τοιούτοις χρῶνται
ἐπιχειρήμασιν. Οὐ φαίνεται, φασί, τὰ διαστήματα
δὲ καὶ τὴν τοῦ ἡλίου ἔκλειψιν τούτου σημεῖον, οὐ
παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐπίσης ἐκλείποντος αὐτοῦ, ἀλλὰ
πολλάκις παῤ οἷς μὲν ὅλου, παῤ οἷς δὲ ἀπὸ μέρους,
παῤ οἷς δὲ οὐδʼ ὅλως, οὐδὲ τούτου ἂν συμβαίνοντος,
εἰ στιγμιαία ἦν ἡ γῆ πρὸς τὸ ὕψος αὐτῆς, ἀλλὰ μὴ
ἀξιόλογον εἶχε τὸ μέγεθος. Καὶ οὕτως οἷς μὲν τελέως,
οἷς δὲ ἀπὸ μέρους, οἷς δὲ οὐδʼ ὅλως ἐπισκοτεῖ
ἡ σελήνη.
Ἔνιοι δὲ λέγοντες μὴ ἐπέχειν σημείου λόγον τὴν
γῆν, τοιούτοις χρῶνται ἐπιχειρήμασι. Φασὶ γάρ, ὅτι
ἡ ὄψις εἰς ὕψος ἐπαιρομένη τὰ ἐν τοῖς ἐπιπέδοις οὐ
σχῆμα τῆς γῆς περιφερὲς ὂν τούτου αἴτιον γίνεται·
ὥστε καὶ εἰ σταδιαία τὸ μέγεθος ἦν ἡ γῆ, μέση κειμένη
ὁμοίως καὶ περιφερὴς οἦσα, τὸ ὅμοιον ἂν συνέβαινε.
Τὸ σχῆμα οὖν τούτου αἴτιον ἡγητέον. Καὶ εἴ τις ἀπὸ
παντὸς σημείου τῆς γῆς ἐπίπεδον ἐκβάλοι τῇ ἐπινοίᾳ,
οὐκ ἂν πλέον καὶ ἔλαττον τοῦ κόσμου ὑπὲρ γῆς ὀφθείη,
ἀλλὰ τὸ ἴσον καὶ ἀπὸ τοῦ ὕψους καὶ ἀπὸ τῶν χθαμαλῶν·
τὰ μέντοι μεγέθη τῶν ἄστρων ἴσα φαίνεται καὶ
ἀπὸ ὕψους καὶ ἐκ θαλάσσης. Τάχα δʼ ἄν τις κἀκεῖνο
φήσειεν ἐνταῦθα, διότι, ἐκ τῶν πεδίων καὶ τῆς θαλάσσης
εἰ μὴ ἐθεωρεῖτο τὸ ἡμικόσμιον ὑπὲρ γῆς, ἀπὸ
δὲ μόνων τῶν ὑψηλοτάτων, τάχʼ ἂν εἴχετό τινος λόγου
τὸ ὑπʼ αὐτῶν λεγόμενον, ἀπό γε τῶν ὑψηλοτάτων
εἰς δύο ἴσα διαιρουμένου τοῦ κόσμου, ἐκ δὲ τῶν χθαμαλῶν
οὐκέτι, ἀλλὰ μείονος τοῦ ὑπὲρ γῆς φαινομένου.
Νυνὶ δὲ οὐδὲν πρὸς λόγον ἐστίν, εἰ ὑψουμένης τῆς
ὄψεως τὸ πλέον ὑπὲρ γῆς θεωρεῖται, ἐν σφαιροειδεῖ
τῆς γῆς σχήματι τούτου γινομένου ἀναγκαίως. Τεκμήριον
γὰρ ποιεῖσθαι ἄρα δεῖ τοῦ μὴ εἶναι τὴν γῆν
πρὸς τὰ ὅλα στιγμιαίαν, οὐκ εἰ πλέον τοῦ κόσμου ἢ
τὸ ἥμισυ ἐπαιρομένης τῆς ὄψεως ὁρᾶσθαι δυνατόν,
Φασὶ δὲ πρὸς τοῖς εἰρημένοις, ὅτι μηδʼ ἂν τὰ μὲν
πάντων τὸ σχῆμα τῆς γῆς αἴτιόν ἐστι. Παρὰ γὰρ τὸ
πῶς ἀποπέμπεσθαι τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖνας ἐπὶ τὰ τῆς
γῆς κλίματα καὶ διακέκαυταί τινα καὶ κατέψυκται καὶ
εὐκρασίας ἐχόμενά ἐστι, τούτου καὶ ἐν τοῖς μερικωτέροις
καὶ πρὸς ὀλίγον ἀπʼ ἀλλήλων διεστῶσι θεωρουμένου.
Τινὰ γοῦν τῶν περὶ τὴν Ἦλιν καυσώδη ἐστί,
τῆς παρακειμένης Ἀχαΐας οὐκέτι τὸ πνιγῶδες ἐχούσης.
Ὥστε καὶ εἰ βραχεῖα ἦν ἡ γῆ, τὸ παραπλήσιον ἂν
συνέβαινε, μὴ ὁμοίως ἐπὶ πάντα τὰ κλίματα αὐτῆς
τῶν ἀκτίνων καταπεμπομένων, ἀλλὰ ἐφʼ ὧν μὲν τὸ
ὀρθὸν καὶ ἔντονον ἀπὸ τῆς ἀκτῖνος ἐχόντων, ἐφʼ
ὧν δὲ τὸ πλάγιον καὶ ἀνειμένον. Καὶ τὸ προσιέναι
δὲ ἡμῖν καὶ πάλιν ἀποχωρεῖν τὸν ἥλιον πρὸς τὴν
κατὰ κορυφὴν λέγεται σχέσιν· ἐπεὶ αἵ γε ἐκβαλλόμεναι
ἀπὸ τῆς γῆς εὐθεῖαι πρὸς καρκίνον καὶ αἰγόκερων ἴσαι
εἰσὶν ἀλλήλαις.
Καὶ ὅτι μὲν κέντρου λόγον ἐπέχει ἡ γῆ, διά τε
ἐστι καὶ Ποσειδώνιος.
Περὶ τοῦ μεγέθους τοῦ ἡλίου πρὸς Ἐπίκουρον, καὶ ὅτι ἐν
τοιούτοις οὐ ταῖς φαντασίαις κατακολουθεῖν δεῖ.
Ἐπίκουρος δὲ καὶ οἱ πολλοὶ τῶν ἀπὸ τῆς αἱρέσεως
τηλικοῦτον εἶναι τὸν ἥλιον ἀπεφήναντο, ἡλίκος φαίνεται,
αὐτῇ τῇ διὰ τῆς ὄψεως φαντασίᾳ ἀκολουθήσαντες
καὶ ταύτην τοῦ μεγέθους αὐτοῦ κριτήριον ποιησάμενοι.
Πάρεστιν οὖν ὁρᾶν τὸ ἀκόλουθον τῇ ἀποφάσει
αὐτῶν. Εἰ γὰρ τηλικοῦτός ἐστιν, ἡλίκος φαίνεται,
οὐκ ἄδηλον, ὡς πολλὰ ὁμοῦ μεγέθη περὶ αὐτὸν γενήσεται.
νατέλλων μὲν γὰρ καὶ καταδυόμενος μείζων
φαίνεται, μεσουρανῶν δὲ μικρότερος· ἀπὸ δὲ τῶν ὑψηλοτάτων
μείζων ἡμῖν ἀνίσχων καὶ δυόμενος φαντάζεται, πλατυνομένου
τοῦ πυρὸς αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ ἀέρος κατὰ τὴν τῆς
ὁ ἥλιος πελάζει τῷ ἀέρι. Ἀλλʼ οὐδὲ κατὰ ταὐτὸν παρὰ
πᾶσιν ἀνατέλλει, ἀλλὰ τῆς γῆς σφαιρικῷ τῷ σχήματι
κεχρημένης ἄλλοτε παρʼ ἄλλοις καὶ ἀνίσχει καὶ δύεται
καὶ μεσουρανεῖ. Ὥστε ἐπεὶ ἐγχωρεῖ παρʼ οἷς μὲν ἀνατέλλειν
αὐτόν, παῤ οἷς δὲ μεσουρανεῖν, ὁμοῦ καὶ μείζων
καὶ μικρότερος γενήσεται, μείζων μέν, οἷς ἀνατέλλει,
μικρότερος δέ, οἷς μεσουρανεῖ κατὰ τὴν αὐτὴν
ὥραν· ὧν οὐδέν ἐστιν ἀλογώτερον.
Τὰ μὲν οὖν τοιαῦτα τῶν ὑποφερομένων ἐσχάτως
ἐστὶ κενὰ καὶ κηφηνώδη. Μείζων δὲ ὁ ἥλιος ἡμῖν
ἀνίσχων καὶ δυόμενος φαντάζεται, ἐλάττων δὲ κατὰ τὸ
μεσουράνημα, ἐπειδὴ πρὸς μὲν τῷ ὁρίζοντι ὁρῶμεν
αὐτὸν διὰ παχυτέρου τοῦ ἀέρος καὶ νοτερωτέρου
μὲν ἡ ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν ἀναπεμπομένη ἐπʼ αὐτὸν
ἀκτὶς οὐ περικλᾶται, ἡ δʼ ἐπὶ τὸν ὁρίζοντα ἐκπεμπομένη,
ὁπότε ἀνίσχοι ἢ δύοιτο, περικλᾶται ἀναγκαίως
παχυτέρῳ καὶ νοτερωτέρῳ τῷ ἀέρι ἐντυχάνουσα. Καὶ
οὕτως μείζων ἡμῖν φαντάζεται ὁ ἥλιος· ὥσπερ ἀμέλει
καὶ τὰ καθʼ ὕδατος ὄντα ἀλλοιότερα ἢ ἔστι φαντάζεται
ἡμῖν διὰ τὸ μὴ κατʼ εὐθυωρίαν ὁρᾶσθαι. Πάντα
οὖν τὰ οὕτως ἔχοντα πάθη τῆς ἡμετέρας ὄψεως ἡγητέον,
ἀλλὰ μή, μὰ Δία, τῶν ὁρωμένων συμπτώματα.
ἄνωθεν εἰς αὐτὸν ἀφορῶσι σμικρύνεται· ἀλλʼ εὔδηλον,
ὡς τὸ σκοτεινὸν καὶ ἰκμάδος ἐχόμενον τοῦ ἐν τῷ φρέατι
ἀέρος μείζονα ποιεῖ αὐτὸν φαντάζεσθαι τοῖς ὁρῶσι.
Διάστημα δὲ αὐτοῦ μεῖζον καὶ ἔλαττον ἡμῖν φαντάζεται.
Μεσουρανῶν μὲν γὰρ ἔγγιστα φαντάζεται
ἡμῖν, ἀνατέλλων δὲ καὶ καταδυόμενος ποῤῥωτέρω, ἀπὸ
δὲ τῶν ὑψηλοτάτων ὁρῶν ἔτι πλέον ἀφεστὼς φαίνεται.
πάντων τῶν τοιούτων αἰτίας γινομένης. Διὰ μὲν
γὰρ νοτερωτέρου καὶ παχυτέρου τοῦ ἀέρος ὁρώμενος
μείζων ἡμῖν καὶ πλέον ἀφεστὼς φαίνεται, διὰ δὲ τοῦ
καθαροῦ ἐλάττων τῷ μεγέθει καὶ ἐγγίων κατὰ τὸ διάστημα.
Ὥστε εἰ δυνατὸν ἦν ἡμῖν, φησὶν ὁ Ποσειδώνιος,
διά τε τοίχων στερεῶν καὶ τῶν ἄλλων σωμάτων
ὁρᾶν, ὡς ὁ Λυγκεὺς μυθεύεται, κατὰ πολὺ μείζων
ἂν ἡμῖν ἐφαντάζετο ὁ ἥλιος διὰ τούτων ὁρώμενος καὶ
πολὺ μεῖζον διάστημα ἀφεστώς.
Μείζονος δὲ αὐτοῦ καὶ ἐλάττονος φαινομένου ἡμῖν,
καὶ ὁμοίως τῶν κατʼ αὐτὸν διαστημάτων μειζόνων τε
καὶ μειόνων, ὁ κατὰ ἀλήθειαν ἐπιβάλλων αὐτῷ κῶνος
φαντασίαν· ὧν κορυφὴ μὲν γενήσεται μία τὸ πρὸς τῇ
κόρῃ τῆς ὄψεως, βάσεις δὲ ἡ μὲν κατὰ ἀλήθειαν, ἡ δὲ κατὰ
φαντασίαν. Ὡς οὖν ἕξει ἡ κατὰ ἀλήθειαν ἀπόστασις
πρὸς τὴν φαινομένην, οὕτως ἕξει καὶ τὸ κατὰ ἀλήθειαν
μέγεθος πρὸς τὸ φανταζόμενον ἡμῖν. Αἱ δὲ βάσεις
τῶν κώνων ἴσαι ταῖς διαμέτροις εἰσίν, ἡ μὲν τῇ κατὰ
κατὰ φαντασίαν σχεδὸν ἀπείρῳ μεῖζόν ἐστι, σημείου
λόγον ἐπεχούσης τῆς γῆς πρὸς τὸ ἡλιακὸν ὕψος καὶ
τὴν ἀπʼ αὐτοῦ νοουμένην σφαῖραν. Καὶ τὸ κατὰ ἀλήθειαν
ἄρα μέγεθος τοῦ κατὰ φαντασίαν μεγέθους ἀπείρῳ
μεῖζον εἶναι ἀναγκαιότατόν ἐστιν. Οὐκ ἄρα τηλικοῦτός
ἐστιν ὁ ἥλιος, ἡλίκος φαίνεται.
Καὶ μὴν εἰ τηλικοῦτός ἐστιν ὁ ἥλιος, ἡλίκος φαίνεται,
ἂν ἐπινοήσωμεν αὐτὸν διπλασίονα γενόμενον,
εἰς δύο διαιρουμένου ἑκάτερον αὐτοῦ τῶν μερῶν ποδιαῖον
φανήσεται. Ὥστε εἰ καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἐπινοήσαιμεν
αὐξόμενον αὐτὸν ὡς ἐπὶ μυριάδων ἑκατὸν σταδίων
διάστημα ἐκτείνεσθαι, ἕκαστον αὐτοῦ τῶν ποδιαίων
μερῶν, ἡλίκον ἐστί, φανήσεται. Εί δὲ τοῦτο, ἀκόλουθον
ἂν εἴη καὶ αὐτόν, ἡλίκος ἐστί, φαίνεσθαι, τούτου
ἡμῖν φαντάζεται, δεήσειε ἂν καὶ τοῦτον τηλικοῦτον
εἶναι, ἡλίκος ἡμῖν φαντάζεται. Ἀλλὰ τοῦτο παντάπασίν
ἐστιν ἀλογώτατον. Οὐκ ἄρα οὔτε ὁ κόσμος αὐτὸς
οὔτε μὴν ὁ ἥλιος τηλικοῦτός ἐστιν, ἡλίκος ἡμῖν
φαντάζεται.
Ἐπεὶ τοίνυν τὰ ἀκολουθοῦντα τῷ ποδιαῖον εἶναι
ἔνια δὲ οὐχ οὕτως ἕξει. Τὰ γὰρ ἀπὸ τῆς γῆς διαστήματα
πρὸς πάντα τὰ μέρη αὐτοῦ ἴσα γενήσεται, κέντρου
γε λόγον ἐχούσης πρὸς τὴν ἡλιακὴν σφαῖραν. Ὥστε
πάντα δεήσει τὰ ποδιαῖα μέρη αὐτοῦ, ἡλίκα ἐστί, φαίνεσθαι,
καὶ οὐδὲν μᾶλλον τάδε τινὰ τῶνδέ τινων. Ὥστε
πάντων τῶν ποδιαίων μερῶν τηλικούτων φαινομένων,
ἡλίκα ἐστί, καὶ αὐτὸς ὅλος ἐπὶ τοσοῦτον ἐκταθείς, ἡλίκος
ἐστί, φανήσεται. Οὗ προδήλως ἀδυνάτου ὄντος
οὐδὲ τὰ ποδιαῖα μέρη αὐτοῦ, ἡλίκα ἐστί, φανήσεται,
ἀλλʼ οὐδʼ ὅλως φανήσεται. Ὅθεν οὐδὲ αὐτὸς ὁ ἥλιος
ποδιαῖος ὢν φανήσεται· φαίνεται δέ γε, οὐκ ἄρα ποδιαῖός
ἐστι. Δῆλον οὖν ἀπὸ τούτων, οἶμαι, διότι, εἰ
Εί γε μὴν τηλικοῦτός ἐστιν, ἡλίκος φαίνεται, καὶ
αὕτη ἡ ἀπὸ τῆς ὄψεως φαντασία τοῦ κατʼ αὐτὸν μεγέθους
κριτήριόν ἐστιν, ἀκόλουθον ἂν εἴη λέγειν, διότι
καὶ τῶν περὶ αὐτὸν φανταζομένων αὕτη ἂν ἡ φαντασία
κριτήριον γένοιτο. Ὅθεν εἰ τηλικοῦτός ἐστιν, ἡλίκος
σεληνοειδὴς καὶ μηδʼ ἡνωμένος· ἀδύνατον δὲ ταῦτα
πάντα περὶ αὐτὸν εἶναι Ψεῦδος οὖν καὶ ᾧ ταῦτα
ἀκολουθεῖ, τὸ ποδιαῖον εἶναι αὐτόν. Καὶ μὴν εἰ τηλικοῦτός
ἐστιν, ἡλίκος φαίνεται, καὶ τοιοῦτός ἐστιν, οἷος
φαίνεται, ἐπειδὴ καὶ ἑστὼς φαίνεται, εἴη ἂν ἀμετάβατος·
οὐκ ἔστι δʼ ἀκίνητος οὐδὲ ἀμετάβατος· ὅθεν
οὐδὲ τηλικοῦτός ἐστιν, ἡλίκος φαίνεται.
Ἐναργέστατα δʼ ἂν καὶ ἀπὸ τούτων ἡ ἀτοπία τοῦ
λόγου αὐτῶν ἐλέγχοιτο. Εἰ γὰρ ὁ ἥλιος τηλικοῦτός
ἐστιν, ἡλίκος φαίνεται, γνώριμον, οἶμαι, διότι καὶ ἡ
σελήνη τηλικαύτη ἐστίν, ἡλίκη φαίνεται· εἰ δὲ αὐτή,
καὶ τὰ σχήματα αὐτῆς. Ὥστε καί, ὅτε μηνοειδής ἐστι,
τὸ ἀπὸ τοῦ κέρως ἐπὶ τὸ κέρας αὐτῆς διάστημα τηλικοῦτόν
ἐστιν, ἡλίκον φαίνεται. Ὧι πάλιν ἀκολουθεῖ,
καὶ τὰ πρὸς τούς πλησίον αὐτῆς τῶν ἀστέρων διαστήματα
τηλικαῦτα εἶναι, ἡλίκα φαίνεται· τούτῳ δὲ πάλιν
τὸ καὶ πάντα ἀπλῶς τὰ διαστήματα τῶν ἀστέρων
τηλικαῦτα εἶναι, ἡλίκα φαντάζεται· ὅθεν καὶ ὅλον τὸ
ἐστιν, ἡλίκα φαίνεται· εἰ δὲ τοῦτο, καὶ τὰ ὄρη δεήσει
Ὁπότε μὲν οὖν καθαρὸς καὶ κατὰ φύσιν ἔχων εἴη
ὁ ἀήρ, οὐχ οἷόν τε ἡμῖν ἀντιβλέπειν τῷ ἡλίῳ· ὁπότε
δὲ παρέχοι ἡμῖν τὸ τοῦ ἀέρος κατάστημα ἀποβλέπειν
εἰς αὐτόν, ἄλλοτε ἀλλοῖος ἡμῖν φαντάζεται, ποτὲ μὲν
λευκός, ποτὲ δὲ ὠχριῶν, ἔστι δʼ ὅτε πυρωπός, πολλάκις
δὲ καὶ μίλτινος ἢ αἱματώδης ἢ ξανθὸς ὀφθῆναι, ἔστι
δʼ ὅτε καὶ ποικίλος ἢ χλωρός. Καὶ αἱ περὶ αὐτὸν δὲ
φαινόμενοι πολλάκις οἷον κνηκίδες νεφώδεις, σχεδὸν
ἀπείρους μυριάδας σταδίων ἀπέχουσαι αὐτοῦ, δοκοῦσιν
ἡμῖν περὶ αὐτὸν εἶναι. Καὶ κατὰ κορυφὴν δʼ
ὄρους πολλάκις δυόμενος ἢ ἀνατέλλων φαντασίαν ἡμῖν
ἀποπέμπει ὡς ψαύων τῆς κορυφῆς, τοσαύτας μυριάδας
ἀφεστὼς ἀπὸ παντὸς μέρους τῆς γῆς, ὅσας εἰκός
ἐστι, τῆς γῆς κέντρου λόγον ἐπεχούσης πρὸς τὸ ὕψος
αὐτοῦ. Πῶς οὖν οὐκ ἐσχάτως ἠλίθιον ταῖς τοιαύταις
τῶν φαντασιῶν κατακολουθεῖν, ἀλλὰ μὴ ἄλλο τι ποιεἴσθαι
κριτήριον τῶν γε τηλικούτων τὸ μέγεθος, ἐνθυμουμένους,
ὡς ἡ περὶ αὐτὰ ἀπάτη οὐ τὴν ἐπιτυχοῦσαν
βλάβην ἐπιφέρειν εἴωθε.
Σαφέστατα δὲ ἐλέγχεται τὸ ἄγαν ἀνόητον τοῦ λόγου
δὲ ὠκύτατος πολλαπλάσιον ἵππου, βέλος δὲ τῇ ὀξυτάτῃ
ῥύμῃ κεχρημένον πολὺ πλεῖον ὄρνιθος, ὡς μὴ
ἂν μείους διακοσίων ἀνύσαι σταδίων ἐν τοσούτῳ χρόνου
διαστήματι. Ἂν τοίνυν ἵππῳ ἰσοταχῆ τὴν τοῦ
κόσμου πορείαν ὑποθώμεθα, δέκα εὑρεθείη ἂν σταδίων
ἡ τοῦ ἡλίου διάμετρος, ἐὰν δὲ ὄρνιθι ὠκυτάτῳ,
πολὺ μείζων, ἐἀν δὲ βέλει, οὐ μείων διακοσίων σταδίων.
Κατὰ δὲ ταῦτα πάντα οὐκ ἔσται ποδιαῖος οὐδὲ
ἡλίκος φαίνεται.
Ὅτι τοίνυν ἀπειράκις τοῦ βέλους ὠκυτέρα ἐστὶν ἡ
τοῦ κόσμου φορά, ἀπὸ τῶν τοιούτων ἂν ἐφόδων ἐπινοήσαιμεν.
Ὁ Πέρσης ἡνίκα ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα ἐστράτευε,
λέγεται διαστῆσαι ἀνθρώπους ἀπὸ Σούσων μέχρις
Ἀθηνῶν, ὡς δύνασθαι διὰ φωνῆς δηλοῦσθαι τὰ γινόμενα
ὑπʼ αὐτοῦ ἐν Ἑλλάδι τοῖς ἐν Πέρσαις, διαδεχομένων
τῶν διεστώτων τὰς παῤ ἀλλήλων φωνάς.
Καὶ ἱστορεῖται ἡ φωνὴ κατὰ τοιαύτην διαδοχὴν προιοῦσα
διὰ δύο νυχθημέρων ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος εἰς Πέρσας
ἀφικνεῖσθαι. Εί τοίνυν τοιαύτη κίνησις ἀέρος καὶ
πληγὴ ὠκυτάτη ὑπάρχουσα ἐλάχιστον μέρος τῆς γῆς
δυσὶ νυχθημέροις διῄει, πάρεστιν, οἶμαι, ἐννοεῖν,
ποῖόν τι τὸ τάχος τοῦ κόσμου ἐστὶ καὶ ὡς ἀπειράκις
ἑνὶ διέρχεται ὁ οὐρανός. Ὥστε οὐδὲ ἐννοῆσαι τὸ τάχος
αὐτοῦ καὶ τὴν ὠκύτητα οἷόν τε οὐδὲ λόγῳ τὸ τοιοῦτον
ἑρμηνεῦσαι. Ἐμφαίνει δʼ ὁ ποιητής, ὅσον ἐστὶ τὸ
τάχος τῆς κατὰ τὸν κόσμον πορείας, διὰ τούτων·
τάχος τῆς κατʼ οὐρανὸν ὠκύτητος, ἀλλὰ καὶ ὕψος αὐτῷ
καὶ πέλαγος ὑποκείμενον προσθέντι· ἀπολείπεται δʼ
ὅμως καὶ οὗτος ὁ λόγος τοῦ ἀξίως δηλοῦν τὴν περὶ
τὸν οὐρανὸν ὠκύτητα. Ἀπεράντῳ δὲ καὶ ἀνεννοήτῳ
τῷ κατὰ τὴν ὠκύτητα τάχει κεχρημένου τοῦ κόσμου,
Ἐλέγχεται δὲ καὶ διὰ τῶν ὑδρολογίων τὸ εὔηθες
τοῦ λόγου. Δείκνυται γὰρ διʼ αὐτῶν, ὅτι, ἂν ᾖ ποδιαῖος
ὁ ἥλιος, δεήσει τὸν μέγιστον τοῦ οὐρανοῦ κύκλον
ἑπτακοσίων πεντήκοντα ποδῶν εἶναι. Διὰ γὰρ
τῶν ὑδρολογίων καταμετρούμενος εὑρίσκεται μέρος
ἑπτακοσιοστὸν καὶ πεντηκοστὸν τοῦ οἰκείου κύκλου.
Ἐλέγχεται δὲ ἡ δόξα καὶ ἀπὸ τῶν πρὸς μεσημβρίαν
τετραμμένων στοῶν. Αἱ γὰρ τῶν κιόνων σκιαὶ
παράλληλοι ἀποπέμπονται· ὅπερ οὐκ ἂν ἐγίνετο, εἰ μὴ
εὐθεῖαι καὶ κατὰ κάθετον πρὸς ἕκαστον αὐτῶν αἱ
ἀκτῖνες ἀπεπέμποντο. Οὐδʼ ἂν αἱ ἀκτῖνες πάλιν κατὰ
κάθετον ἀπεπέμποντο πρὸς ἕκαστον αὐτῶν, μὴ ὅλῃ τῇ
στοᾷ τῆς περὶ τὸν ἥλιον διαμέτρου συμπαρεκτεταμένης.
Λέγεται δʼ ὅτι καὶ τὰ ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ ἐῤῥυμοτομημένα
ἄμφοδα πρὸς τὴν ἰσημερινὴν ἀνατολὴν ἄσκια
γίνεται ἐν ταῖς ἰσημεριναῖς τοῦ ἡλίου ἀνατολαῖς, οὐδʼ
ἂν τούτου συμβαίνοντος, εἰ μὴ πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ
συμπαρεκτεταμένον ἦν τὸ μέγεθος τοῦ ἡλίου, τουτέστι
ἰσημερινὴν
μεσημβρίαν πάντα περιφωτίζεται τὰ ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ
ὥστε οὐ μόνον τῷ πλάτει, ἀλλὰ καὶ τῷ μήκει τῆς
ὅλης οἰκουμένης συμπαρεκτέταται τὸ μέγεθος τοῦ ἡλίου.
Μῆκος μὲν γὰρ τῆς ὅλης οἰκουμένης τὸ ἀπὸ ἀνατολῆς
πρὸς δύσιν ἐστί, πλάτος δὲ τὸ ἀπὸ τῶν ἀρκτικῶν ἐπὶ τὰ
μεσημβρινὰ διῆκον. Ὅθεν ἀνατέλλων μὲν ἐν ἰσημερίᾳ
ὁ ἥλιος καὶ ἄσκια ποιῶν τὰ πρὸς αὐτὸν ὁρῶντα τῶν
ὅτι πλατύτερον λέγεται τὸ τοιοῦτον.
Καὶ τὸ ἐν Συήνῃ δὲ ἄσκια τὰ φωτιζόμενα γίνεσθαι,
περὶ καρκίνον γενομένου τοῦ ἡλίου, περὶ μεσημβρίαν
ἀτρεκῆ ἐπὶ τριακοσίους τὴν διάμετρον σταδίους μηνύει
σαφῶς, ὅτι μή ἐστι ποδιαῖος ὁ ἥλιος. Οὐδὲν δʼ
ἂν τούτων συνέβαινεν, εἰ ποδιαῖος ἦν.
Σημειοῦται δὲ καὶ ἀπὸ τῶν σκιῶν, μὴ εἶναι ποδιαῖον
τὸν ἥλιον. Ὁπότον μὲν γὰρ τὴν ἴτυν ἐκφάνῃ
τοῦ ὁρίζοντος, μήκισται ἀποπέμπονται αἱ σκιαί, ὁπόταν
δὲ ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα γένηται, εἰς πολὺ βραχύτερον
συνάγονται μέγεθος, οὐκ ἂν τούτου συμβαίνοντος, εἰ
μὴ ὑψηλότεραι πάντων τῶν ἐπὶ γῆς σωμάτων αἱ ἀκτῖνες
αὐτοῦ ἐγίνοντο· ὅπερ οὐκ ἂν ποδιαίου αὐτοῦ ὄν
καὶ ἐξ ὑπερτέρου ἀποπέμπων τὰς ἀκτῖνας, ἐπειδὰν
ὅλος ἐκφανῇ τοῦ ὁρίζοντος.
Καὶ ἀπὸ τοιαύτης δὲ ἐφόδου δείκνυται ἀπʼ αὐτῶν
τῶν φαινομένων προϊούσης, οὐ μόνον ὅτι μή ἐστι ποδιαῖος
ὁ ἥλιος, ἀλλὰ καὶ ὅτι ὑπερφυεῖ κέχρηται τῷ
μεγέθει. Ὁπόταν γὰρ κατὰ κορυφὴν ὄρους ἀνίσχῃ ἢ
δύηται, ὁρᾶται ἡ ἴτυς αὐτοῦ τοῖς ἐπὶ πλέον τῆς κορυφῆς
ἀφεστῶσιν ἑκατέρωθεν θεωρουμένη τῆς κορυφῆς.
Τοῦτο δʼ οὐκ ἂν ἐγίνετο, εἰ μὴ μείζων ἦν ἡ
ὕψει μάλιστα κειμένη ἡ ὄψις ἡμῶν ἐκ πολλοῦ διαστήματος
ἐπιβάλλῃ τινὶ τῶν μεγίστων νήσων, οὕτω βραχεῖα
φαντάζεται, ὥστε καὶ ἐπὶ τούτων ὁ ἥλιος, ὁπόταν
κατʼ αὐτὰς ἀνατέλλῃ ἢ καταδύηται, ἑκατέρωθεν αὐτοῦ
ἡ ἴτυς ἐκφαίνεται. Καὶ δῆλον ἐκ τούτου γίνεται, ὅτι
ἡ διάμετρος ἡ τοῦ ἡλίου μείζων ἐστὶ καὶ τοῦ μήκους
τῶν μεγίστων νήσω. Τούτου δʼ ἐξ αὐτῶν τῶν φαινομένων
λαμβανομένου ἑξῆς ἐπιδείκνυται, διότι σχεδὸν
ἔφοδος, διʼ ἧς τοῦτο κατασκευάζεται, ὧδε ἔχει. Ἂν
τρίγωνον ἰσοσκελὲς σταδιαίαν, φέρε εἰπεῖν, ἔχον τὴν
βάσιν, καὶ προσεκβληθῶσιν ἴσαι πλευραὶ ταῖς τὴν σταδιαίαν
βάσιν περιεχούσαις, ἔστι διπλασίων ἡ τοῦδε
τοῦ τριγώνου βάσις τῆς σταδιαίας. Καὶ λοιπὸν ἂν
πάλιν ταῖς ὅλαις πλευραῖς ἴσας προσεκβάλωμεν, τετραπλασίων
ἡ βάσις γενήσεται τῆς βάσεως τοῦ πρώτου
ὑποτεθέντος τριγώνου· καὶ λοιπὸν ἡ αὐτὴ ἀναλογία
μέχρις ἀπείρου πρόεισιν. Ἔστω τοίνυν ὁρᾶν ἡμᾶς ἐκ
πάνυ πολλοῦ διαστήματος μίαν τῶν μεγίστων νήσων,
ἀνίσχοντος ἢ καταδυομένου τοῦ ἡλίου κατʼ αὐτὴν καὶ
ἑκατέρωθεν τὴν ἴτυν ἐκφαίνοντος, μέσης τῆς νήσου
ἡμῶν τε καὶ τοῦ ἡλίου κειμένης. Ἐὰν τοίνυν ἡ ὄψις
ἡμῶν ἡ νῆσος ἀπέχει. Ἐπεὶ οὖν ἑκατέρωθεν τῆς νήσου
ἡ ἴτυς αὐτοῦ ἐκφαίνεται, αἱ ἀκτῖνες αἱ ἀπερχόμεναι
ἀπὸ τῶν ὀμμάτων πρὸς αὐτὸν διπλασίους εἰσὶ
διαμέτρου· εἰ δὲ αὕτη χιλίων, ἡ διάμετρος τοῦ
ἡλίου δισχιλίων· αὕτη γὰρ βάσις ἐστὶ τοῦ μείζονος
τριγώνου. Τοσοῦτον μὲν οὖν ἀφεστῶτος τοῦ ἡλίου
τῆς νήσου, ὅσον καὶ ἡμεῖς κατὰ τὸ ἀντικρὺ ἀφεστήκαμεν
αὐτῆς, δισχιλίων γενήσεται σταδίων ἡ τοῦ ἡλίου
διάμετρος. Οὐκ ὄντος δʼ ἴσου τοῦ ἀποστήματος, ἀλλʼ
ἡμῶν μὲν ὀλίγον ἀφεστώτων τῆς νήσου, τοῦ δʼ ἡλίου
ἀπειράκις πλειόνως ἢ ἡμεῖς ἀφεστήκαμεν, ἀπειράκις
σχεδὸν καὶ ἡ τοῦ ἡλίου διάμετρος μείζων γενήσεται τῆς
περὶ τὴν νῆσον διαμέτρου. Πῶς ἂν οὖν ἐπὶ τοσοῦτον
ἐκτεταμένος ποδιαῖος εἴη τὸ μέγεθος;
Καὶ ἡ τοιαύτη ἔφοδος μάλιστα ἐκφαίνει τὸ ἀξίωμα
τοῦ κατʼ αὐτὸν μεγέθους. Ἡ Συήνη ὑπὸ τῷ καρκίνῳ
κεῖται. Ὁπόταν οὖν ὁ ἥλιος ἐν τούτῳ γενόμενος τῷ
ζῳδίῳ κατὰ ἀτρεκῆ μεσημβρίαν στῇ, ἄσκια γίνεται τὰ
φωτιζόμενα ὑπʼ αὐτοῦ ἐν τῇδε τῇ χώρᾳ ἐπὶ σταδίους
τριακοσίους τὴν διάμετρον. Ὧν οὕτως ἐν τοῖς φαινομένοις
ἐχόντων ὁ Ποσειδώνιος ὑποθέμενος μυριοπλασίονα
ἡλιακοῦ κύκλου, ὅπερ ἐπέχει τὸ τοῦ
ἡλίου μέγεθος, μυριοπλάσιον εἶναι δεῖ τούτου τοῦ τμήματος
τῆς γῆς, ὅπερ ὁ ἥλιος κατὰ κορυφὴν ὑπερκείμενος
ἄσκιον παρέχεται. Ἐπεὶ οὖν τοῦτο ἐπὶ τριακοσίους
τὴν διάμετρον ἐκτέταται σταδίους, τριακοσίων εἶναι
μυριάδων δεῖ, ὅπερ ἐπέχει ὁ ἥλιος ἑκάστοτε τοῦ οἰκείου
κύκλου. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν κατὰ τοιαύτην ὑπόθεσιν
εἴληπται· καὶ πιθανὸν μέν, μὴ ἐλάττονα ἢ μυριοπλασίονα
εἶναι τὸν ἡλιακὸν κύκλον τοῦ τῆς γῆς κύκλου
σημείου γε λόγον τῆς γῆς πρὸς αὐτὸν ἐχούσης· ἐνδέχεται
δὲ καὶ μείζονα αὐτὸν ὄντα ἢ πάλιν μείονα ἡμᾶς
ἀγνοεῖν.
Ἡ οὖν τοιαύτη ἔφοδος ἐναργεστέρου τινὸς μᾶλλον
ἔχεσθαι δοκεῖ. Λέγεται ἡ σελήνη δὶς καταμετρεῖν τὴν
σκιὰν τῆς γῆς ἐν ταῖς εἰλικρινέσι τῶν ἐκλείψεων. Ὅσῳ
γὰρ εἰσέρχεται εἰς τὴν σκιὰν χρόνῳ, τοσούτῳ καὶ ὑπὸ
τῆς σκιᾶς ἄλλῳ κρύπτεται, ὡς τρεῖς χρόνους ἴσους
γίνεσθαι, ἕνα μέν, ἐν ᾧ εἰσέρχεται, δεύτερον δέ, ἐν ᾧ
κρύπτεται, τρίτον δέ, ἐν ᾧ ἐξέρχεται τῆς σκιᾶς τὴν
πρώτην ἴτυν μετὰ τὸν δεύτερον χρόνον εὐθὺς ὑποδείξασα.
Ἐπεὶ οὖν δὶς καταμετρεῖται ἡ σκιὰ τῆς γῆς ὑπὸ
τοῦ σεληνιακοῦ μεγέθους, δοκεῖ πιθανὸν εἶναι, διπλασίονα
εἶναι τὴν γῆν τῆς σελήνης. Ἐπεὶ οὖν ἡ γῆ
πέντε καὶ εἴκοσι μυριάδων σταδίων κατὰ τὴν Ἐρατοσθένους
τούτου ἐκ τῶν ὑδρολογίων κατασκευαζομένου, ἕκτον
γίνεται τοῦ κύκλου μέρος αὐτῆς τὸ ἀπὸ τῆς γῆς διῆκον
πρὸς τὸ ὕψος αὐτῆς διάστημα· ἐστὶν ἄρα τοῦτο
ρκε΄ σεληνιακῶν μεγεθῶν· ἀλλὰ καὶ ἕκαστον αὐτῶν τεσσάρων
μυριάδων ἔχει τὴν διάμετρον· γίνονται οὖν
μυριάδες σταδίων πεντακόσιαι κατά γε τὴν ἔφοδον
ταύτην πρὸς τὸ σεληνιακὸν ὕψος. Πάλιν κατὰ λόγον
ἁπλούστερον ὑποτιθεμένης τῆς προαιρετικῆς τῶν πλανήτων
κινήσεως ἰσοταχοῦς εἶναι, ἐπειδὴ ἡ μὲν σελήνη
ἑπτὰ καὶ εἴκοσιν ἡμέραις καὶ ἡμίσει διέρχεται τὸν
οἰκεῖον κύκλον, ὁ δὲ ἥλιος ἐνιαυσιαίαν ἔχει τὴν περίοδον,
δεῖ τρισκαιδεκαπλασίονα εἶναι τὸν ἡλιακὸν κύκλον
τοῦ σεληνιακοῦ· ὥστε καὶ ὁ ἥλιος τῆς σελήνης
τρισκαιδεκαπλασίων γενήσεται, ἐπεὶ ἑκάτερος αὐτῶν
τοῦ οἰκείου κύκλου ἑπτακοσιοστὸν καὶ πεντηκοστὸν γίνεται
μέρος. Εὑρίσκεται οὖν κατὰ τὰς τοιαύτας τῶν
ὑποθέσεων ἡ διάμετρος τοῦ ἡλίου μυριάδων β΄ καὶ ν΄
τοῦ δὲ κύκλου αὐτοῦ παραπλησίως τῷ ζῳδιακῷ εἰς
δώδεκα τεμνομένου ἔκαστον τῶν δωδεκατημορίων γενήσεται
σταδίων μυριάδων τρισχιλίων διακοσίων πεντήκοντα·
ἀπὸ τῆς γῆς διάστημα πρὸς αὐτὸν ἕκτον τοῦ ὅλου
κύκλου γίνεται· τρίτον μὲν γὰρ ἡ ὅλη διάμετρος αὐτοῦ
γίνεται, ἕκτον δὲ τὸ ἀπὸ παντὸς μέρους τῆς γῆς
διῆκον πρὸς αὐτόν, ἐπειδὴ ὁ κύκλος κέντρον ἔχει τὴν
γῆν μεσαιτάτην αὐτοῦ κειμένην. Εὑρισκομένου οὖν
τοῦ ἡλιακοῦ κύκλου κατὰ τὴν ἔφοδον ταύτην σταδίων
μυριάδων τρισμυρίων καὶ ἐνακισχιλίων, ἕκαστον αὐτοῦ
τῶν δωδεκατημορίων γίνεται μυριάδων , καθάπερ
ἤδη ἔφαμεν, τρισχιλίων διακοσίων πεντήκοντα. Ἐὰν
οὖν καὶ ταῦτα εἰς τριάκοντα μοίρας διαιρεθῇ παραπλησίως
τοῖς τοῦ ζῳδιακοῦ δωδεκατημορίοις, ἑκάστη
γενήσεται μοῖρα μυριάδων ρη΄ τρίτου. Τὰ μὲν οὖν
ἡμιμοίρια τοῦ ὅλου κύκλου ἑπτακόσια εἴκοσιν· ὁ δὲ
ἥλιος ἑπτακοσιοστὸν καὶ πεντηκοστὸν μέρος αὐτοῦ,
ὥστε ἐλάττων ἡμιμοιρίου. Εἰκότως οὖν τοῦ ἡμιμοιρίου
μυριάδων ὄντος πεντήκοντα τεσσάρων ἕκτου αὐτὸς
δύο καὶ πεντήκοντα μυριάδων τὴν διάμετρον ἔχων
εὑρίσκεται κατὰ τὰς ὑποκειμένας τῶν ὑποθέσεων.
Οὐ μὴν πιθανόν γε εἶναι δοκεῖ ἰσοταχεῖς εἶναι
καὶ ὠκυτέραν εἶναι τὴν τῶν ὑψηλοτέρων ἅτε λεπτοτέρου
πυρὸς ὄντων. Πῶς γὰρ οὐκ ἀδύνατον, τὴν
σελήνην ἀερομιγὲς ἔχουσαν τὸ οἰκεῖον σῶμα ἰσοταχῆ
φασι καὶ χιλιοκαιπεντηκονταπλασίονα τῆς γῆς
ὄντα αὐτὸν ἐπιδεικνύναι. Πῶς ἂν οὖν ποδιαῖος εἴη
κατὰ πᾶσαν ἔφοδον σχεδὸν ἐμμεθόδως γινομένην ἀπειρομεγέθης
εὑρισκόμενος; Ἑκατὸν τοίνυν καὶ εἴκοσι
πέντε ἡλιακῶν μεγεθῶν ἀπὸ τοῦ ὕψους αὐτοῦ ἐπὶ τὴν
γῆν εἶναι ὀφειλόντων, ἂν ποδιαῖος καὶ τηλικοῦτος,
ἡλίκος φαίνεται, δεήσει εἴκοσι πέντε καὶ ἑκατὸν ποδῶν
εἶναι τὸ πρὸς αὐτὸν διάστημα· ὥστε πολὺ ὑποκάτω
τῶν ὑψηλοτάτων ὀρῶν γενήσεται ἐνίων γε καὶ
ὑπὲρ δέκα στάδια τὴν κάθετον ἐχόντων. Καὶ οὕτως
εὑρίσκεται κατὰ τὴν δόξαν αὐτῶν τοῦτο τὸ ὕψος, πρὸς
ὃ ἡ γῆ στιγμιαία ἐστὶ πέντε καὶ εἴκοσι μυριάδων οὖσα,
ἑκατὸν εἴκοσι πέντε πόδας ἀπέχον τῆς γῆς. Ταῦτα
γὰρ ἀκολουθεῖ τῇ δόξῃ τῆς ἱερᾶς κεφαλῆς τῆς μόνης
τὴν ἀλήθειαν εὑρούσης. Περὶ δὲ τοῦ κατὰ τὴν σελήνην
ὕψους τί ἄν τις καὶ φαίη; Εἰ γὰρ ὁ ἥλιος ἑκατὸν
Ἀλλʼ εἰ καὶ μὴ τούτοις ἐπιστῆσαι οἷός τ᾿ ἐγένετο
μηδʼ ἀνευρεῖν ταῦτα, ὧν μείζων ἡ ζήτησις ἦν ἀνθρώπου
ἡδονὴν τετιμηκότος, αὐτῇ γε τῇ δυνάμει τοῦ ἡλίου
καρποφορεῖν αὐτὴν καὶ ζῳογονεῖν· καὶ ὅτι αὐτός ἐστιν
αἴτιος τοῦ καὶ τὰ ζῷα ὑφεστάναι καὶ τοὺς καρποὺς
τρέφεσθαι καὶ αὔξεσθαι καὶ τελεσφορεῖσθαι· καὶ διότι
μὴ μόνον τὰς ἡμέρας καὶ νύκτας, ἀλλὰ καὶ θέρος καὶ
χειμῶνα καὶ τὰς ἄλλας ὥρας αὐτός ἐστιν ὁ ποιῶν, καὶ
μὴν καὶ τοῦ μέλανας εἶναι καὶ λευκοὺς ἀνθρώπους
καὶ ξανθοὺς καὶ κατὰ τὰς ἄλλας ἰδέας διαφέροντας
αὐτὸς αἴτιος γίνεται παρὰ τὸ πῶς ἀποπέμπειν τὰς
ἀκτῖνας ἐπὶ τὰ κλίματα τῆς γῆς· καὶ ὅτι οὐκ ἄλλη
τις εἰ μὴ ἡ τοῦ ἡλίου δύναμις τούς μὲν καθύγρους
καὶ πληθύνοντας ποταμοῖς παρέχεται τῶν ἐπὶ γῆς τόπων,
τοὺς δὲ ξηροὺς καὶ ἀνύδρους, καὶ τοὺς μὲν
ἀκάρπους, τοὺς δὲ καρποφορεῖν ἱκανούς, καὶ τοὺς μὲν
Ἀραβίαν, καὶ τοὺς μὲν τοιούσδε καρπούς, τοὺς δὲ
τοιούσδε ἐκφέρειν δυναμένους.
Καὶ καθόλου σχεδὸν ἀπάσης τῆς περὶ τὰ ἐπίγεια
διαφορᾶς αὐτός ἐστιν αἴτιος πολλὴν τὴν παραλλαγὴν
κατʼ ἔνια τῶν κλιμάτων τῆς γῆς ἐχούσης. Πάρεστι
γοῦν καταμανθάνειν τὴν διαφορὰν τῶν περὶ τὴν Λιβύην
ἱστορουμένων καὶ τὴν Σκυθικὴν χώραν καὶ τὴν
Μαιῶτιν λίμνην, καὶ ζῴων καὶ καρπῶν καὶ πάντων
ἁπλῶς πάμπολυ ἐξηλλαγμένων καὶ τῶν κατὰ τὸν ἀέρα
καὶ λοιπὸν ὅσαι ἕτεραι παῤ ἑκάστοις διαφοραὶ καὶ
ἰδιότητες θεωροῦνται, τούτων πάντων ἡ τοῦ ἡλίου δύναμις
αἰτία ἐστί.
Τοσαύτῃ δὲ πρὸς τοῖς εἰρημένοις κέχρηται περιουσίᾳ
δυνάμεως, ὥστε καὶ ἡ σελήνη ἀπ᾿ αὐτοῦ δεχομένη
τὸ φῶς αὐτὸ τοῦτο πάσης τῆς περὶ αὐτὴν δυνάμεως
αἴτιον ἔχει κατὰ τὰς τῶν σχημάτων διαφοράς·
οὐ μόνον ἐν τῷ ἀέρι μεγάλας ἐργαζομένη τροπὰς καὶ
κατακρατοῦσα αὐτοῦ καὶ μυρία ἐπιτήδεια ἐργαζομένη,
ἀμπώτεων αὕτη ἐστὶν αἰτία.
Κἀκεῖνο δ᾿ ἔτι πρόσεστιν ὁρᾶν αὐτοῦ τῇ δυνάμει.
Ἀπὸ μὲν γὰρ τοῦ παῤ ἡμῖν πυρὸς οὐκ ἔνεστι κατὰ
ἀνάκλασιν πῦρ λαβεῖν, ἀπὸ δὲ τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων
ἐπιτεχνώμενοι λαμβάνομεν πῦρ κατὰ ἀνάκλασιν τοσαύτας
μυριάδας ἀπὸ τῆς γῆς ἀφεστῶτος αὐτοῦ. Καὶ μὴν
διὰ τοῦ ζῳδιακοῦ ἰὼν καὶ τοιαύτην τὴν πορείαν ποιούμενος
αὐτὸς ὅλον ἁρμόζεται τὸν κόσμον καὶ συμφωνοτάτην
παρέχεται τὴν τῶν ὅλων διοίκησιν, αὐτὸς αἴτιος
γινόμενος τῆς περὶ τὴν διάταξιν τῶν ὅλων διαμονῆς.
Καὶ τούτου μεταστάντος ἢ καὶ τὸν οἰκεῖον τόπον ἀπολιπόντος
ἢ καὶ τέλεον ἀφανισθέντος οὕτε φύσεταί τι
οὔτε αὐξήσεται, ἀλλ᾿ οὐδὲ τὸ σύνολον ὑποστήσεται,
ἀλλὰ καὶ πάντα τὰ ὄντα τε καὶ φαινόμενα συγχυθήσεται
καὶ διαφθαρήσεται.
Ἐχρῆν οὖν αὐτὸν πᾶσι τούτοις ἐπιστήσαντα ἐνθυμηθῆναι,
εἰ οἷόν τε ποδιαῖον πῦρ τοσαύτης καὶ τηλικαύτης
τὸ μέγεθος καὶ οὕτως ὑπερφυοῦς δυνάμεως μετειληφέναι.
Ἀλλὰ γὰρ οἷος ἐν ταῖς τῶν ὅλων ἀρχαῖς
καὶ τῷ περὶ τέλους λόγῳ καὶ τὸ σύνολον ἐν τοῖς ἠθικοῖς,
τοιοῦτος καὶ ἐν τοῖς ἀστρολογουμένοις καὶ ἐν
τῷ κατὰ τὰς φαντασίας τόπῳ καὶ τὸ σύνολον ἐν παντὶ
σκέμματι κατὰ πολὺ τῶν σπαλάκων τυφλότερος. Καὶ
οὐδέν γε θαυμαστόν· οὐ γάρ, μὰ Δία, φιληδόνων
ἀνθρώπων ἐστὶν εὑρεῖν τὴν ἐν τοῖς οὖσιν ἀλήθειαν,
συγγραμμάτων, λύμην καὶ διαφθορὰν τῶν ἀνθρώπων
εἶναι ὑπολαμβάνοντες τὰ ἐπὶ τοσοῦτον καὶ τυφλότητος
καὶ κιναιδείας ἥκοντα τῶν δογμάτων. Οἱ δὲ νῦν, ἅτε,
οἶμαι, ὑπὸ τρυφῆς καὶ μαλακίας ἐκλελυμένοι, ἐπὶ τοσοῦτον
ἐκτετιμήκασι τοὺς ἀπὸ τῆς αἱρέσεως καὶ αὐτὰ
τὰ συγγράμματα, ὥστε καὶ κινδυνεύουσι μᾶλλον Ἐπίκουρον
καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς αἱρέσεως ἀληθῆ λέγειν βούλεσθαι
ἢ θεοὺς καὶ πρόνοιαν ἐν τοῖς ὅλοις εἶναι. Καὶ
ἔνιοί γε κἂν εὔξαιντο αὐτῶν μᾶλλον ἀπολέσθαι τὴν
πρόνοιαν ἢ Ἐπίκουρον ψευδῆ λέγοντα ἐλεγχθῆναι·
οὕτως ἀθλίως διάκεινται καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἐξήρτηνται
τῆς ἡδονῆς, ὡς καὶ τὸν συνήγορον αὐτῆς ὑπὲρ πάντα
τὰ κατὰ τὸν βίον μᾶλλον ἀσπάζεσθαι.
Καίτοι πρὸς ἅπασι τοῖς εἰρημένοις ἀτοπωτάτοις
οὖσιν ἔτι καὶ τὰ ἄστρα ἀπεφήνατο ἀνατέλλοντα μὲν
ἀναλογίαις γίνεσθαι ἀπλέτους φθορὰς φθειρομένων
τε καὶ πάλιν
τῶν κατὰ τὰ ἔθνη ἱστορουμένων περὶ τῶν ἐν ταῖς
τροπαῖς ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν. Κατὰ μὲν γὰρ Μερόην
τῆς Αἰθιοπίας ἕνδεκα ὡρῶν εἶναι ἡ θερινὴ νὺξ
ἱστορεῖται, κατὰ δὲ Ἀλεξάνδρειαν δέκα, κατὰ δὲ τὸν Ἑλλήσποντον
ἐννέα, κατὰ δὲ τὴν Ῥώμην ἐλάττων ἢ ἐννέα,
κατὰ δὲ τὴν Μασσαλίαν ὀκτὼ ἡμίσους, παρὰ δὲ Κελτοῖς
ὀκτώ, κατὰ δὲ τὴν Μαιῶτιν ἑπτά, ἐν δὲ τῇ Βρεττανίᾳ
ἕξ. Ἀφ᾿ ὧν δὴ καταφανές, ὡς ἄλλοτε παῤ ἄλλοις
δύεται καὶ ἀνατέλλει ὁ ἥλιος, καὶ
οὖσι καὶ ἴσας τὰς ὥρας ἔχουσι τούτου συμβαίνοντος
παρὰ τὸ ἢ πρὸς τῇ ἀνατολῇ μᾶλλον κεῖσθαι
καὶ τάχιον τῇ τοῦ ἡλίου ἐκβολῇ ἐντυγχάνειν ἢ πρὸς
τῇ δύσει καὶ βράδιον. Ὥστε μυρίων οὐσῶν τῶν κατὰ
οἱ τῆς σελήνης φωτισμοὶ φανερώτατοι ὄντες ἐπέχουσι
τοῦ μὴ οὕτως καταγέλαστα ἀποφαίνεσθαι. Πῶς γὰρ
σβεννυμένου τοῦ ἡλίου κατὰ τὴν δύσιν ἐλλάμπεται
καὶ φαίνει διὰ τῆς νυκτός; Ἢ πῶς ἐκλείπει περιπίπτουσα
τῇ σκιᾷ τῆς γῆς μηδ᾿ ἐλλαμπομένη τὴν
ἀρχήν; πῶς ἐξιοῦσα τῆς σκιᾶς πάλιν λαμπρύνεται
μὴ ὄντος ὑπὸ γῆν τοῦ ἡλίου; πῶς αὐτὸς ὁ ἥλιος
σβεννύμενος πάλιν ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν παραγίνεται;
Ἀλλὰ γὰρ μυθαρίῳ γραώδει πιστεύσας, ὡς τῶν Ἰβήρων
ἱστορούντων ἐμπίπτοντα τὸν ἥλιον τῷ ὠκεανῷ
ψόφον ποιεῖν σβεννύμενον ὡς διάπυρον σίδηρον ἐν
ὕδατι, ἐπὶ ταύτην ἦλθε τὴν δόξαν ὁ μόνος καὶ πρῶτος
ἀνθρώπων τὴν ἀλήθειαν ἐξευρών. Καὶ οὐδ᾿ ἐκεῖνο
συνῆκεν, ὅτι πᾶν μέρος τοῦ οὐρανοῦ τὸ ἴσον ἀπέχει
τῆς γῆς, ἀλλ᾿ εἰς τὴν
καταδύεσθαι ὑπέλαβε καὶ πάλιν ἐκ τῆς ἀνατολικῆς θαλάσσης
ἀνατέλλειν καὶ ἀπὸ μὲν τοῦ ἀνατολικοῦ ὕδατος
ἐξάπτεσθαι, ἀπὸ δὲ τοῦ πρὸς τῇ δύσει σβέννυσθαι.
Ταῦτα ἡ ἱερὰ Ἐπικούρου σοφία ἐξεῦρεν. Ἀλλά,
νὴ Δία, τῷ Ὁμηρικῷ Θερσίτῃ ἔπεισί μοι αὐτὸν ἀπεικάζειν.
Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος κάκιστος ἐν τῷ στρατεύματι
τῶν Ἀχαιῶν γενόμενος, (ὡς καὶ αὐτός φησιν
καὶ οὐ μόνον γε, ἀλλὰ καὶ τὰ πρωτεῖα φέρεσθαι διαβεβαιούμενος
καὶ ταύτῃ γε καὶ τοῦ Θερσίτου θρασύτερον
ἑαυτὸν ἀποφαίνων. Ἐκεῖνος μὲν γὰρ μόνον ὡς
ἀριστεὺς καὶ ἴσος τοῖς βασιλεῦσιν ἀλαζονεύεται, οὐκέτι
δὲ καὶ τὰ πρωτεῖα ἀπονέμει ἑαυτῷ, οὗτος δὲ ὑπὸ πολλῆς
τῆς σοφίας καὶ ἐπιστήμης μόνος ἀνευρηκέναι τὴν
ἀλήθειαν διαβεβαιοῦται καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὰ πρωτεῖα
φέρεσθαι ἀξιοῖ. Ὥστε πολὺ ἄν τις δικαιότερόν μοι
ἐδόκει πρὸς αὐτὸν εἰπεῖν·
Ἐπεί γε πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ τὰ κατὰ τὴν ἑρμηνείαν
αὐτῷ ποικίλως διεφθορότα ἐστί, σαρκὸς εὐσταθῆ
καταστήματα λέγοντι καὶ τὰ περὶ ταύτης
πιστὰ ἐλπίσματα καὶ λίπασμα ὀφθαλμῶν τὸ
δάκρυον ὀνομάζοντι καὶ ἱερὰ ἀνακραυγάσματα καὶ
γαργαλισμοὺς σώματος καὶ ληκήματα καὶ ἄλλας
τοιαύτας κακὰς ἄτας· ὧν τὰ μὲν ἐκ χαμαιτυπείων ἄν
τις εἶναι φήσειε, τὰ δὲ ὅμοια τοῖς λεγομένοις ἐν τοῖς
Δημητρίοις ὑπὸ τῶν Θεσμοφοριαζουσῶν γυναικῶν, τὰ
δὲ ἀπὸ μέσης τῆς προσευχῆς καὶ τῶν ἐπ᾿ αὐλαῖς προσαιτούντων,
Ἰουδαῖκά τινα καὶ παρακεχαραγμένα καὶ
κατὰ πολὺ τῶν ἑρπετῶν ταπεινότερα. Ἀλλ᾿ ὅμως τοιοῦτος
καὶ ἐν τοῖς λόγοις καὶ ἐν τοῖς δόγμασιν ὢν οὐκ
αἰσχύνεται ἑαυτὸν ἐντάσσειν εἰς τὴν Πυθαγόρου καὶ
Ἡρακλείτου καὶ Σωκράτους χώραν καὶ τὴν πρώτην ἐν
αὐτοῖς τάξιν ἔχειν ἀξιοῦν ὁμοιότατον, ὡς εἰ ἐν τοῖς
ἱεροφάνταις καὶ ἀρχιερεῦσιν οἱ ἱερόσυλοι ἑαυτοὺς κατατάσσειν
ἐπιχειροῖεν τὴν πρώτην ἐν αὐτοῖς τάξιν ἔχειν
ἀξιοῦντες, ἢ εἴ τις τὸν Σαρδανάπαλον ἐπινοήσειε τῷ
ἐφαπτόμενον τοῦ ῥοπάλου καὶ τῆς λεοντῆς καὶ λέγοντα
πρὸς αὐτόν, ὡς ἐγὼ τούτων ἀξιώτερος. Οὐκ ἀποφθερῇ,
κακὸν κάθαρμα, ἐπὶ τοὺς κροκωτοὺς καὶ τὰς παλλακίδας,
μεθ᾿ ὧν ἐπὶ ταῖς κλίναις διημερεύσεις, τοτὲ μὲν
πορφύραν ξαίνων, ἄλλοτε δὲ στεφάνοις ἀναδούμενος,
ἔστι δ᾿ ὅτε τὰ ὄμματα ἐντριβόμενος ἢ καὶ ἐν πολλῇ
καὶ ἀσχήμονι μέθῃ καταυλούμενος καὶ λοιπὸν τὰ τούτοις
ἑπόμενα πράσσων, καθάπερ τις σκώληξ ἐν πάνυ
πονηρῷ τε καὶ κοπρώδει βορβόρῳ καλινδούμενος; Οὐ
ὅτι ἡ φιλοσοφία Ἡρακλέα καὶ ἄνδρας Ἡρακλείους καλεῖ,
ἀλλ᾿ οὐχί, μὰ Δία, κιναίδους καὶ ἡδονήν; Ἀλλὰ
γὰρ ὅτι Ἐπικούρῳ μὲν οὔτε ἀστρολογίας οὔτε τῆς ἄλλης
φιλοσοφίας μέτεστί τι, γνώριμον, οἶμαι, τοῖς εὐφυέσι
τῶν ἀνθρώπων.
Ὅτι μείζων τῆς γῆς ὁ ἥλιος.
Ἡμεῖς δ᾿ ἐπιδείξαντες, διότι μὴ ποδιαῖός ἐστιν ὁ
Σχεδὸν μὲν οὖν καὶ ἤδη ἐπιδέδεικται τοῦτο· ἀλλὰ
ἕτερον ἦν τὸ ἐν τοῖς εἰρημένοις προηγουμένως κατασκευαζόμενον·
νῦν δὲ προσεχῶς περὶ αὐτοῦ τούτου
ἐροῦμεν ἀπ᾿ αὐτῶν τῶν φαινομένων ὁρμώμενοι.
Ἐπεδείχθη ἐν τῷ πρώτῳ τῶν σχολικῶν, ὅτι ἡ γῆ
σημείου λόγον ἐπέχουσα οὐδεμίαν ἀποκρύπτει τῶν
τριακοσίων ἑξήκοντα μοιρῶν, ἀλλ᾿ οὐδὲ πολλοστὸν μοίρας,
ἐπεί γε ἀκριβῶς αἱ ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατὸν μοῖραι
ὑπὲρ γῆς ἀεὶ δείκνυνται καὶ τὰ ἓξ ζῴδια καὶ τὸ τοῦ
ἰσημερινοῦ ἥμισυ, ὡς ἐκ τῶν ἰσημεριῶν δείκνυται
τοῦτο. Ἐπεὶ οὖν ἡ γῆ μὲν οὐδὲ πολλοστὸν ἀποκρύπτει
Ἔτι τοίνυν ἂν ὑποθώμεθα ἰσομέγεθές τι τῇ γῇ
ἀνατέλλον ἢ καταδυόμενον, οὐδένα χρόνον ἐφέξει ἐπὶ
τοῦ ὁρίζοντος. Ὥσπερ γὰρ μεσαιτάτη κειμένη ἡ γῆ
οὐδὲ πολλοστὸν ἀποκρύπτει μοίρας, οὕτως οὐδὲ ἰσομέγεθές
τι αὐτῇ ἀνίσχον ἢ καταδυόμενον χρόνον τινὰ
ἐφέξει ἐπὶ τοῦ ὁρίζοντος. Ὁ δέ γε ἥλιος συχνῷ διαστήματι
χρόνου καὶ ἀνατέλλει καὶ καταδύεται, ὥστε
μείζων ἂν εἴη τῆς γῆς.
Καὶ μὴν ὅταν σῶμα ὑπὸ σώματος φωτίζηται σφαιροειδοῦς
σφαιροειδές, ἐὰν μὲν ἴσα ἀλλήλοις, κυλινδροειδὴς
Ἐὰν δὲ μεῖζον ᾖ τὸ φωτίζον, ἀναγκαῖον τὴν
σκιὰν τοῦ φωτιζομένου κωνοειδῶς σχηματίζεσθαι. Ἐπεὶ
τοίνυν σφαιρικὰ σώματά ἐστιν ὅ τε ἥλιος καὶ ἡ γῆ,
καὶ ὁ μὲν φωτίζει, ἡ δὲ φωτίζεται, ἤτοι καλαθοειδῆ
ἢ κυλινδροειδῆ ἢ κωνοειδῆ ἀναγκαῖον ἀποπέμπεσθαι
τὴν τῆς γῆς σκιάν· οὔτε δὲ κυλινδροειδὴς οὔτε καλαθοειδής
ἐστι· κωνοειδὴς ἄρα· εἰ δὲ τοῦτο, μεῖζον αὑτῆς
ἔχει τὸ φωτίζον, τὸν ἥλιον. Ὅτι δὲ μήτε κυλινδροειδὴς
μήτε καλαθοειδής ἐστιν, ἀλλὰ κωνοειδὴς ἡ τῆς
γῆς σκιά, ἐν τῷ περὶ τῆς σελήνης ἐπιδείξομεν λόγῳ.
Καὶ περὶ μὲν τοῦ κατὰ τὸν ἥλιον μεγέθους ἐπὶ
τοσοῦτον.
Περὶ μεγέθους τῆς τε σελήνης καὶ τῶν ἀστέρων.
Ὅτι δὲ μηδὲ ἡ σελήνη τηλικαύτη ἐστίν, ἡλίκη φαίνεται,
ἔνεστι μὲν καὶ ἐκ τῶν προειρημένωον περὶ τοῦ
ἡλίου ἐννοεῖν· τὰ γὰρ πλεῖστα τῶν εἰρημένων καὶ ἐπὶ
ταύτης δύναται προφέρεσθαι. Μάλιστα δὲ καὶ ἡ περὶ
τὸν ἥλιον ἔκλειψις δείκνυσι τοῦτο. Ἐκλείπει μὲν γὰρ
οὐκ ἄλλως ἢ τῆς σελήνης ὑποθεούσης αὐτὸν καὶ ἐπιπροσθούσης
Ὁπόταν οὖν συνοδεύουσα τῷ ἡλίῳ ἡ σελήνη καὶ κατὰ
τὴν πρὸς αὐτὸν σύνοδον ἐν τῷ διὰ μέσου εὑρεθεῖσα
ὑποδράμῃ αὐτόν, ἀποπέμπει σκιὰν κωνοειδῆ ἐπὶ τὴν
γῆν ἀναγκαίως. Αὕτη ἡ σκιὰ ἐπὶ πλέον ἢ τετρακισχιλίους
σταδίους λέγεται διήκειν. Πᾶς γὰρ ὁ τόπος,
ἐν ᾧ μὴ ὁρᾶται ὁ ἥλιος ὑποδραμούσης αὐτὸν τῆς σελήνης,
σκιὰ τῆς σελήνης ἐστίν. Εἰ οὖν ἐπὶ τοσοῦτον
τῆς γῆς ἢ καὶ ἐπὶ πλέον ἐκτέταται τὸ κωνοειδὲς αὐτῆς,
δῆλον ὅτι τὸ πρὸς τῇ βάσει, ὅπερ καὶ ἐξισοῦται
τῇ διαμέτρῳ αὐτῆς, πολλαπλάσιόν ἐστι. Γέγονε δὲ
καὶ τοιάδε τις τήρησις ἐπὶ τῆς κατὰ τὸν ἥλιον ἐκλείψεως.
Ὅλος ποτὲ ἐν Ἑλλησπόντῳ ἐκλείπων ἐτηρήθη
ἐν Ἀλεξανδρείᾳ παρὰ τὸ πέμπτον τῆς ἰδίας ἐκλείπων
διαμέτρου, ὅπερ ἐστὶ κατὰ τὴν φαντασίαν παρὰ δακτύλους
δύο καὶ βραχύ· δοκεῖ γὰρ δωδεκαδάκτυλον
εἶναι πρὸς φαντασίαν τὸ μέγεθος τοῦ ἡλίου καὶ τῆς
σελήνης ὁμοίως. Ἔστιν οὖν ἀπὸ τούτου δῆλον, ὅτι
πεντακισχίλιοι εἰς Ἑλλήσποντον, ἀναγκαίως ἐν Ῥόδῳ
δακτυλιαία γενήσεται ἡ ὁρωμένη τοῦ ἡλίου φάσις· καὶ
λοιπὸν ἐντεῦθεν εἰς Ἑλλήσποντον ἰοῦσιν ἐκ τοῦ πρὸς
λόγον καὶ αὕτη μειουμένη ἐν Ἑλλησπόντῳ γενομένοις
τέλεον ἀφανὴς ἔσται. Δῆλον οὖν ὅτι, εἰ διδακτυλιαία
φάσις σεληνιακοῦ καὶ ἡλιακοῦ μεγέθους τοσούτῳ διαστήματι
γῆς συμπαρεκτέταται, ἀναγκαῖον ὅλα τὰ σώματα
αὐτῶν ἑξάκις τοσούτῳ διαστήματι γῆς
συμπαρεκτετάσθαι.
Ἀπὸ ταύτης τῆς ἐφόδου πάρεστιν ἐννοεῖν, ὡς καὶ
οἱ ἀστέρες παμμεγέθεις εἰσίν, ἀλλ᾿ οὐχί, μὰ Δία,
τηλικοῦτοι, ἡλίκοι φαίνονται, καὶ μάλιστα οἱ ἀπλανεῖς
οἱ ὑψηλότατοι. Πολλῆς γὰρ τῆς ἐν τοῖς μεγέθεσιν
αὐτῶν διαφορᾶς θεωρουμένης οὐδεὶς δακτυλιαίου
ἐλάσσων φαντάζεται εἶναι. Ὁ δὲ φωσφόρος καὶ δύο
δακτύλων ἀποπέμπει τὴν φαντασίαν, ὥστε ἡ τούτου
διάμετρος ἕκτον γίνεται τῆς περὶ τὸν ἥλιον διαμέτρου,
ἂν ταὐτὸν ἀπέχωσιν ἀπὸ τῆς γῆς διάστημα, εἰ δὲ μή,
τινὲς ἐξισοῦνται ἢ καὶ ὑπεραίρουσιν αὐτὸν τῷ μεγέθει.
Εἰ γάρ τις ἐπὶ τοσοῦτον ἐξῆρται αὐτῶν, ἐφ᾿
ὅσον καὶ ὁ ἥλιος ἐπινοηθεὶς ἐξαίρεσθαι ἀστεριαῖον
μέγεθος ἔχων ὀφθήσεται, ἴσος ἂν εἴη τῷ ἡλίῳ· εἰ δὲ
καὶ ἐπὶ πλέον εἴη ἐξηρμένος, μείζων πρὸς λόγον τοῦ
ὕψους. Ἐπεὶ οὖν ὑψηλότατοι μέν
ὀφθείη ἀπὸ τοῦ ἡλιακοῦ ὕψους ὁρωμένη ἢ ὅσον
ἀστέρος βραχυτάτου τὸ μέγεθος ἔχουσα· ἀπὸ δέ γε
τῆς σφαίρας τῶν ἀπλανῶν οὐδ᾿ ἂν ὅλως ὀφθείη, οὐδ᾿
εἰ ἐπ᾿ ἴσης τῷ ἡλίῳ λαμπρὰ εἶναι ὑποτεθείη. Γνώριμον
οὖν ὅτι πάντες οἱ ἐν τούτῳ τῷ ὕψει ὁρώμενοι
ἀπ᾿ αὐτῆς ἀστέρες μείζους εἰσὶν αὐτῆς, ὥσπερ ἀμέλει
καὶ αὐτὸς ὁ ἥλιος, ᾧ εἰκὸς ἐξισοῦσθαι κατὰ τὸ μέγεθος
πολλοὺς τῶν ἀπλανῶν ἀστέρων ἢ καὶ ὑπεραίρειν αὐτὸν
τῷ μεγέθει. Καὶ τοιοῦτος μὲν ὁ περὶ τούτων λόγος.
Τῆς δὲ σελήνης τὸ μέγεθος καὶ ὅτι μή ἐστι ποδιαία,
Καὶ διότι μὲν οὔτε ὁ ἥλιος οὔτε ἡ σελήνη οὔτε τῶν
ἄλλων τι ἄστρων τηλικοῦτόν ἐστιν, ἡλίκον φαίνεται,
αὐταρκως προείρηται. Τῶν μὲν οὖν ἄλλων ἄστρων,
ὁπόσα γε φαίνεται ἡμῖν, οὐδὲν τῆς γῆς σμικρότερον
εἶναι δοκεῖ, τὴν δὲ σελήνην σμικροτέραν τῆς γῆς φασιν
οἱ ἀστρολόγοι εἶναι, τεκμαιρόμενοι πρῶτον μέν,
ὅτι ἡ διάμετρος αὐτῆς δὶς καταμετρεῖ τὸ τῆς γῆς σκίασμα·
ἔπειτα ἐν ταῖς ἡλιακαῖς τῶν ἐκλείψεων τετήρηται,
καθάπερ ἔφαμεν, οὐ πᾶς ἐκλείπων ἐν Ἀλεξανδρείᾳ
ὁ ἥλιος ἐν Ἑλλησπόντῳ τελείας ἐκλείψεως γενομένης·
ὅπερ οὐκ ἂν ἐγίνετο μὴ ἀξιόλογον τὸ μέγεθος τῆς
γῆς ὡς πρὸς τὴν σελήνην ἐχούσης. Ἐν γὰρ σταδίοις
μυρίοις τοσαύτης τῆς διαφορᾶς γινομένης γνώριμον
ὅτι μὴ πολὺ τῆς γῆς κατασκιάζει ἡ σελήνη. Εἰ δέ γε
ἴση ἦν ἡ σελήνη ἢ μείζων τῆς γῆς, πολὺ μέρος ἂν
αὐτῆς κατεσκίαζεν ἐν ταῖς γινομέναις αὐτῆς ὑπὸ τὸν
ἥλιον ὑποδρομαῖς. Νῦν δὲ καὶ μέρη γενήσεται τῆς
γῆς, ἐν οἷς ὅλος φανήσεται ὁ ἥλιος ἐν ἑτέροις αὐτῆς
μέρεσιν ὅλος ἐκλείπων. Φαίνεται δ᾿ ἡ σελήνη μεγάλη καὶ
κατὰ τὴν ἀλήθειαν αὐτῶν οὖσα, ἐπειδὴ πάντων τῶν
ἄστρων προσγειοτάτη ἐστί, κατὰ τὴν συναφὴν αὐτὴν
τοῦ ἀέρος καὶ αἰθέρος εἶναι ὑπονοουμένη. Καὶ ὅτι
γε πάντων προσγειοτάτη ἐστί, πρῶτον μὲν ἀπὸ τῆς
ἐστι διὰ τὸ μὴ εἶναι ἐν τῷ εἰλικρινεῖ τοῦ αἰθέρος,
καθάπερ τὰ λοιπὰ τῶν ἄστρων, ἀλλὰ κατὰ τὴν συναφὴν
τῶν δύο στοιχείων, ὡς εἴρηται. Πρὸς δὲ τούτοις
καὶ μόνη εἰς τὴν σκιὰν τῆς γῆς ἐμπίπτει, τῶν δὲ ἄλλων
οὐδέν. Εἰ δὲ μή, συνέβαινεν ἂν αὐτοῖς ποτὲ μὲν
λαμπροτέροις, ποτὲ δ᾿ ἀμαυροτέροις φαίνεσθαι. Πᾶν
γὰρ πύρινον σῶμα λαμπρότερον μὲν ἐν σκιᾷ, ἀμαυρότερον
δὲ ὑπὸ τὰς αὐγὰς τοῦ ἡλίου φαίνεται. Καὶ τὴν
συμπάθειαν τὴν πρὸς τὰ ἐπίγεια αὕτη παρὰ τὰ ἄλλα
τῶν ἄστρων ἐξαίρετον ἔχει δι᾿ αὐτὸ τὸ προσγειοτέρα
εἶναι. Τόν τε οἰκεῖον κύκλον αὕτη διέρχεται ἡμέραις
ἑπτὰ καὶ εἴκοσι καὶ ἡμίσει, οὐδ᾿ ἑνὸς τῶν ἄλλων ἐνιαυσιαίας
Περὶ τῶν τῆς σελήνης φωτισμῶν.
Περὶ δὲ τῶν φωτισμῶν αὐτῆς πλείους γεγόνασι
λόγοι. Βηρωσσὸς μὲν γὰρ ἡμίπυρον οὖσαν αὐτὴν πλείονας
κινήσεις κινεῖσθαι ἀπεφήνατο, μίαν μὲν τὴν κατὰ
μῆκος, ἣν σὺν τῷ κόσμῳ κινεῖται, ἑτέραν δὲ τὴν κατὰ
τὴν στροφὴν ἰσοχρόνιον αὐτῇ πρὸς τὴν σύνοδον
τοῦ ἡλίου γίνεσθαι. Ἐστὶ δ᾿ εὐέλεγκτος ἡ δόξα αὐτοῦ.
Πρῶτον μὲν γὰρ ἀδύνατόν ἐστι τὴν σελήνην ἐν τῷ
αἰθέρι οὖσαν ἡμίπυρον εἶναι, ἀλλὰ μὴ δι᾿ ὅλου ὁμοίαν
τῇ οὐσίᾳ, παραπλησίως τοῖς ἄλλοις τῶν ἄστρων. Ἔπειτα
καὶ τὰ κατὰ τὴν ἔκλειψιν προδήλως ἀντιμαρτυρεῖ τῷ
λόγῳ τούτῳ. Πῶς γὰρ ἀφανίζεται αὐτῆς τὸ φῶς ἐμπιπτούσης
εἰς τὴν σκιὰν τῆς γῆς ὅλον τὸ πρὸς ἡμᾶς
τετραμμένον, οὐκ ἔνεστιν αὐτῷ ἐπιδεῖξαι. Ἐχρῆν γάρ,
εἰ οὕτως εἶχε, λαμπρότερον αὐτὸ γίνεσθαι περιπίπτον
λέγουσα κιρνᾶσθαι αὐτῆς τὸ φῶς ἔκ τε τοῦ οἰκείου
καὶ τοῦ ἡλιακοῦ φωτὸς καὶ τοιοῦτον γίνεσθαι οὐκ
ἀπαθοῦς μενούσης αὐτῆς οὐδὲ παραπλησίως τοῖς στερεοῖς
τῶν λαμπρῶν σωμάτων ἀποπαλλομένας ἐχούσης
τὰς αὐγὰς καὶ κατὰ ἀνάκλασιν φωτιζούσης τὸν ἀέρα,
κατ᾿ ἀνταύγειαν δεχομένης ἀπὸ τοῦ ἡλίου τὰς ἀκτῖνας
καὶ οὕτως ἀποπεμπούσης πρὸς ἡμᾶς, ἀλλ᾿ ἀλλοιουμένης
ὑπὸ τοῦ ἡλιακοῦ φωτὸς καὶ κατὰ τοιαύτην τὴν κρᾶσιν
Αὕτη ἡ αἵρεσις ὑγιεστέρα τῆς λεγούσης κατὰ ἀνάκλασιν
φωτίζειν τὴν σελήνην ἀποπαλλομένων ἀπ᾿ αὐτῆς
τῶν αὐγῶν, ὅπερ ἐπὶ τῶν λαμπρῶν ὁρᾶται σωμάτων
γινόμενον, ὅταν στερεά. Ὅτι δὲ ἀδύνατόν ἐστιν
κατὰ ἀνάκλασιν ἀποπέμπειν τὸ φῶς τὴν σελήνην, ἀπὸ
τούτων ἂν μάλιστα συνοφθείη. Ἀπὸ μὲν τῶν στερεωτέρων
σωμάτων ἀνάκλασιν οὐκ ἀδύνατον γίνεσθαι· καὶ
ἀπὸ ὕδατος δὲ ὁρῶνται γινόμεναι ἀνακλάσεις· ἔχει γάρ
μόνην τὴν ἐπιφάνειαν λαμπρύνεσθαι ὑπ᾿ αὐτῶν, ἀλλὰ
οὕτω δι᾿ ὅλων δεχομένων τὰ οὕτως αὐτοῖς ἐπιβάλλοντα,
ὡς οἱ σπόγγοι τὸ ὕδωρ δέχεσθαι εἰώθασι; Καὶ
μὴν τῶν κατὰ ἀνάκλασιν φωτιζόντων πρὸς ὀλίγον
ἀποπέμπεται τὸ φῶς, ἡ δὲ σελήνη οὐ μόνον μέχρι γῆς
ἐκπέμπει τὴν ἀπ᾿ αὐτῆς λαμπηδόνα, ἀλλὰ καὶ τὸν
κόσμον ὅλον φωτίζει· τὰ δέ γε κατὰ ἀνάκλασιν φωτίζοντα
οὐδ᾿ ἐπὶ σταδίους δύο τὴν ἀκτῖνα ἐκπέμπει, ὡς
τοῦτο πάρεστιν ὁρᾶν ἐπί τε τῶν ἐσόπτρων γινόμενον
καὶ πάντων ἀπλῶς τῶν κατὰ ἀνάκλασιν φωτιζόντων.
Εἰ δέ τις ὑποίσει, ὡς κατὰ ἀνάκλασιν ἡ σελήνη φωτίζουσα
διὰ τοῦτο ἐπὶ πλέον τῶν προειρημένων ἐκπέμπει
τὸ φῶς, ἐπεὶ μεγίστη ἐστί, φήσομεν πρὸς αὐτόν, ὅτι
τὸ κατὰ ἀνάκλασιν φωτίζον, ἐπὶ τὸ ἴσον διάστημα κατὰ
βάθος ἐκπέμψει τὸ φῶς. Πρὸς δὲ τούτοις σχεδὸν
ὀρθὰς γωνίας ἐκπέμπει τὸ φῶς· καὶ οὕτως ἂν περιφεροῦς
οὔσης τῆς σελήνης πρὸς τὴν δύσιν καὶ ὡς ἐπ᾿
αὐτὸν τὸν ἥλιον ἀπεπέμπετο ἂν ἐν τοῖς προειρημένοις
σχήμασι τὸ φῶς. Καὶ μὴν οὐδ᾿ ἂν πλήρης ὑπάρχουσα
ὅλῳ ἂν τῷ κύκλῳ ἐφώτιζεν. Εἰ μὲν γὰρ ἐπίπεδος ἦν
τῷ σχήματι, ὅλῳ ἂν τῷ κύκλῳ ἐφώτιζεν· ἐπεὶ δὲ
σφαῖρά ἐστι καὶ περικλινῆ τὰ τοῦ φανταζομένου ἡμῖν
κύκλου πέρατα ἔχει, πρὸς ἴσας καὶ ὀρθὰς γωνίας οἱ
ἀπὸ τῶν περικλινῶν ἀποπεμφθήσονται φωτισμοί· ὥστε
μόνον τὸ μεσαίτατον τῆς σελήνης φωτίζει τὴν γῆν, ὁ
δὲ σύμπας αὐτῆς κύκλος οὐδαμῶς. Τὸ μὲν γὰρ ἀπὸ
τοῦ μεσαιτάτου αὐτῆς δύναται πρὸς ὀρθὰς γωνίας ἐπὶ
γῆν ἐκπέμπεσθαι φῶς, τὸ δὲ ἀπὸ τῶν περικλινῶν καὶ
μὴ ὁρώντων πρὸς τὴν γῆν οὐκέτι. Ὥστε οὐκ ἂν ὅλος
αὐτῆς ὁ κύκλος ἐφώτιζε τὴν γῆν κατὰ ἀνάκλασιν φωτιζούσης.
Ὅτι δὲ ἀπὸ παντὸς τοῦ κύκλου αὐτῆς φωτίζεται
ἡ γῆ, γνώριμον. Εὐθέως γὰρ ἅμα τῷ τὴν
πρώτην ἴτυν ἀνασχεῖν ἐκ τοῦ ὁρίζοντος φωτίζει τὴν
γῆν, τούτων τῶν μερῶν αὐτῆς περικλινῶν ὄντων καὶ
ἀπὸ τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων λαμπρυνομένη καὶ κεκραμένον
ἔχουσα τὸ φῶς οὕτω λαμπρύνει τὸν ἀέρα.
Τοῦτον τοίνυν τὸν τρόπον φωτιζούσης τῆς σελήνης
καὶ οὐ κατὰ ἀνάκλασιν, φανερὸν μέν ἐστιν, ὅτι κέκραται
αὐτῆς τὸ φῶς ἔκ τε τοῦ οἰκείου αὐτῆς σώματος καὶ
τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων, ἄπορον δ᾿ εἶναι δοκεῖ, πῶς ἅμα
τῷ ἐμπίπτειν εἰς τὸ σκίασμα τῆς γῆς ἀφανίζεται τοῦτο,
καὶ πάλιν ἅμα τῷ ἐξελθεῖν τὸ ὅμοιον ὁρᾶται περὶ
αὐτήν. Οὐ χρὴ δὲ τοῦτο ἀπορεῖν οὐδὲ θαυμάζειν.
Καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν τοῦ ἀέρος φωτισμῶν τὸ παραπλήσιον
ὁρᾶται. Εἰ γοῦν εἰς σκοτεινὸν οἴκημα φῶς εἰσενεχθείη,
εὐθέως λαμπρύνεται ὁ ἐν αὐτῷ ἀήρ, καὶ εἰ σβεσθείη
τὸ φῶς τὸ φωτίζον αὐτόν, εὐθέως ἅμα τῇ σβέσει σκοτίζεται.
Τοῦτο δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ ἡλίου γινόμενον ὁρᾶται.
Ἀνατείλαντος μὲν γὰρ εὐθὺ λαμπρύνεται ὁ ἀήρ,
ἅμα
ἐπὶ τῆς σελήνης, ὁπότε ἐμπίπτει εἰς τὴν σκιὰν τῆς
γῆς, οὐδέν, οἶμαι, θαυμαστόν· τοιαύτη γὰρ ἡ τῶν
λεπτομερῶν σωμάτων φύσις.
Ζητεῖται κἀκεῖνο κατὰ τὸν τόπον, πῶς ἐν ταῖς ἡλιακαῖς
λαμπρύνεται ὑπὸ τοῦ ἡλίου, καθάπερ καὶ τὰ στερεὰ
τῶν σωμάτων μόνην τὴν ἐπιφάνειαν ἔχει λαμπρυνομένην,
ἀλλ᾿ ἐπὶ πλεῖστον ἔχει τὰς ἀπὸ τοῦ ἡλίου ἀκτῖνας
διικνουμένας ἅτε μανὸν σῶμα ὑπάρχουσα, οὐ μὴν
μέχρι γε παντός· καὶ γὰρ βαθυτάτη ἐστὶ πάνυ μεγάλην
ἔχουσα τὴν διάμετρον, καὶ ὁ ἥλιος οὐκ ὀλίγον
ἀπ᾿ αὐτῆς διέστηκεν· ὁ δὲ νεφώδης ἀὴρ ῥᾳδίως διικνουμένας
ἔχει τὰς ἀκτῖνας ἅτε μηδὲν ἔχων βάθος.
Τάχα δὲ ἄν τις φαίη οὐκ ἀσκόπως, καὶ ἰδιοτροπίαν
τινὰ εἶναι τοῦ περὶ τὴν σελήνην πυκνώματος, δι᾿ οὗ οὐχ
οἷόν τε τὰς ἡλιακὰς ἐκπίπτειν ἀκτῖνας.
Κἀκεῖνο δὲ ζητεῖται, πῶς ἡ σελήνη σμικροτέρα οὖσα
ἐπισκοτεῖ τῷ ἡλίῳ παντὶ τῷ σώματι αὐτοῦ ἐπιπροσθοῦσα
καὶ τῇ ὅλῃ διαμέτρῳ συμπαρεκτεταμένη. Τῶν
μὲν οὖν παλαιοτέρων τινὲς ὑπέλαβον ἐν ταῖς τελείαις
τῶν ἐκλεάψεων, ὅτε ἐπὶ μιᾶς εὐθείας γίνεται τὰ κέντρα
τῶν θεῶν, κύκλῳ περιφαίνεσθαι πάντοθεν ἐξέχουσαν
τὴν ἴτυν τοῦ ἡλίου. Τοῦτο δ᾿ οὐ τῶν εὑρημένων
ἐστίν· ἑωρᾶτο γὰρ ἂν ἡμῖν τὰ ἐξέχοντα λαμπρότατά
γε ὄντα καὶ μὴ βραχεῖαν ἐκφαίνοντα τὴν ἐξοχήν, ἐπεί
πάσῃ τῇ διαμέτρῳ τῆς σελήνης ἐπισκοτήσῃ συμπαρεκταθὲν
τῷ ὅλῳ μεγέθει αὐτῆς, τοῦτο καὶ τῷ ἡλίῳ
ἐπισκοτεῖ. Καὶ ὅλως οὐδέν ἐστι τὸ κωλῦον μείζονα
σώματα ὑπὸ μικροτέρων ἐπισκοτεῖσθαι, κατὰ πολλὰς
αἰτίας τούτου γίνεσθαι δυναμένου· ἐπεὶ καὶ παρʼ ἡμῖν
βραχύτατα σώματα ὄρεσι καὶ πελάγεσιν ὅλοις ἐπισκοτεῖ,
καὶ οὐ πάντως τὸ ἐπισκοτοῦν τινι ἢ μεῖζον τοῦ
ἐπισκοτουμένου ἢ καὶ ἴσον αὐτῷ εἶναι ὀφείλει.
Ἐκλείπει μὲν οὖν ὁ ἥλιος ἐπιπροσθούσης τῆς σελήνης
αὐτῷ· ἐν γοῦν συνόδῳ μόνον γίνεται τοῦτο.
Καὶ ἔστιν ἡ ἔκλειψις ἡ ἡλιακὴ οὐκ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ
πάθος, ἀλλὰ τῆς ἡμετέρας ὄψεως. Μέσης γὰρ γινομένης
τῆς σελήνης ἡμῶν τε καὶ τοῦ ἡλίου, οὐ δύναται
ἡ ὄψις ἡμῶν ἐπιβάλλειν τῷ ἡλίῳ ὑπὸ τῆς σελήνης
ἐπιπροσθουμένῳ. δὲ σεληνιακὴ ἔκλειψις αὐτῆς τῆς
θεοῦ πάθος ἐστίν. Ὁπόταν γὰρ περιπέσῃ τῇ σκιᾷ τῆς
γῆς, στέρεται τοῦ ἡλιακοῦ φωτὸς ὑπὸ τῆς γῆς ἐπισκοτουμένη.
Τοῦτο δὲ συμβαίνει, ὁπόταν ἐπὶ μιᾶς εὐθείας
σκιὰν τῆς γῆς ἐμπίπτουσα, ἐπειδὰν τὸν περὶ τῶν μειώσεων
καὶ αὐξήσεων αὐτῆς πρότερον ποιησώμεθα λόγον.
Περὶ φάσεων τῆς σελήνης καὶ τῶν πρὸς τὸν ἥλιον συνόδων.
Πάντων τοίνυν τῶν ἄστρων ἡ σελήνη προσγειοτάτη
οὖσα ἀερομιγὲς καὶ ζοφωδέστερον ἔχει σῶμα.
Καὶ τοῦτο μάλιστα γίνεται καταφανὲς ἐν ταῖς εἰλικρινέσι
τῶν ἐκλείψεων αὐτῆς. Ὥσπερ οὖν καὶ τἄλλα
πάντα τῶν μὴ πάντη πυρίνων σωμάτων πέφυκεν ὁ
ἥλιος λαμπρύνειν, οὕτω καὶ τῇ σελήνῃ ἐπιβάλλων τὰς
ἀκτῖνας λαμπρύνει αὐτὴν ἅμα τε πεπιλημένην καὶ
ἀερομιγῆ ὑπάρχουσαν. Λαμπρύνεται οὖν αὐτῆς τὸ
πρὸς τὸν ἥλιον τετραμμένον. Εἰ οὖν διὰ παντὸς τὴν
αὐτὴν σχέσιν πρὸς τὸν ἥλιον διεφύλαττεν, ἓν ἂν αὐτῆς
μέρος ἦν τὸ διὰ παντὸς ὑπ᾿ αὐτοῦ πεφωτισμένον.
Ἐπεὶ δὲ ποτὲ μὲν κατὰ τὴν προαιρετικὴν αὐτῆς πορείαν
προσέρχεται τῷ ἡλίῳ, ποτὲ δὲ ἀποχωρεῖ, ἀπὸ μὲν συνόδου
ἐπὶ πανσέληνον ἰοῦσα, ἀπὸ δὲ πανσελήνου ἐπὶ
σύνοδον, οὕτω πᾶσαν αὐτὴν περιέρχεται περὶ καὶ ἡ σελήνη κινουμένη
πρὸς τὸν ἀπὸ τοῦ ἡλίου φωτισμόν. Ὥσπερ γὰρ ἡ
γῆ τὸ ἴσον ἀπὸ τοῦ ἡλίου φῶς ἔχουσα ἀεὶ ἄλλοτε ἄλλα
μέρη ὑπ᾿ αὐτοῦ καταλαμπόμενα ἔχει κατὰ τὴν τοῦ ἡλίου
περίοδον, συμπερινοστούσης αὐτῷ καὶ τῆς λαμπηδόνος
καὶ τῆς κατὰ τὴν γῆν σκιᾶς διαμετροῦντος τοῦ κατ᾿
αὐτὴν ἄκρου τὸ τοῦ ἡλίου κέντρον, οὕτω καὶ ἡ σελήνη
τὸ αὐτὸ μὲν φῶς ἔχει ἀεὶ ἀπὸ τοῦ ἡλίου, νὴ Δία, οὐ
ποτὲ μὲν πλείονος, ποτὲ δὲ μείονος ἐλλαμπομένου αὐτῆς,
τοῦτο γὰρ αὐτῆς τότε πρὸς τὸν ἥλιον ἀφορᾷ.
Παραμειβούσης δὲ τὸν ἥλιον αὐτῆς καὶ ἐκ τοῦ πρὸς
λόγον τῆς ἀποχωρήσεως τὸ πρὸς τὴν γῆν αὐτῆς βλέπον
ἡμισφαίριον ἐπιστρεφούσης πρὸς αὐτόν, οὕτω
πρῶτον μὲν ἐκ τῶν πλαγίων φωτιζομένη μηνοειδὲς
ποιεῖ τὸ σχῆμα, εἶτα ἐπὶ πλεῖον ἐπιστρεφομένη πρὸς
αὐτὸν διχότομον, εἶτα ἀμφίκυρτον καὶ μετὰ τοῦτο
πλῆρες, ὁπόταν διαμετρήσῃ αὐτόν. Ἐφʼ ὅσον μὲν οὖν
ἀπὸ συνόδου ἐπὶ διάμετρον παραγίνεται, ἐκ τοῦ πρὸς
πρὸς ἡμᾶς ὁρῶν κάτεισι τὸ ἀπὸ τοῦ ἡλίου φῶς· καὶ
οὕτω λέγεται αὔξεσθαι μέχρι πανσελήνου. Ἐπειδὰν δὲ
διαμετρήσασα παραμείψῃ τὴν διάμετρον, μειοῦται πάλιν
ἐκ τοῦ πρὸς ἡμᾶς αὐτῆς ὁρῶντος ἡμισφαιρίου εἰς
τὸ πρὸς τὸν οὐρανὸν ὁρῶν περιαγομένου τοῦ φωτὸς
μέχρι συνόδου. Κἰ μὲν οὖν ἐπιπέδῳ τῷ σχήματι ἐκέχρητο,
εὐθέως ἂν ἅμα τῷ παρελθεῖν ἀπὸ συνόδου τὸν
ἥλιον ἐπληροῦτο καὶ ἔμενεν ἂν μέχρι συνόδου πλήρης.
Νυνὶ δὲ σφαιρικὸν ἔχουσα τὸ σχῆμα οὕτω τὰς τῶν
σχημάτων ἰδέας ἀποτελεῖ.
Μᾶλλον δὲ ἂν συνοφθείησαν ἡμῖν αἱ αἰτίαι τῶν
περὶ τὰ σχήματα διαφορῶν αὐτῆς, εἰ διὰ τῆσδε τῆς
ἐφόδου τὸ περὶ αὐτὴν συμβαῖνον καταμάθοιμεν. Δύο
ἀπὸ τοῦ μὴ
ὁρωμένου. Τούτων ἑκάτερος μείων ἐστὶ τοῦ εἰς δύο ἴσα
δυναμένου τέμνειν αὐτήν, ὃς μέγιστος ἂν εἴη τῶν ἐν
αὐτῇ. τε γὰρ ἥλιος μείζων ὢν τῆς σελήνης πλέον
τοῦ ἡμίσους φωτίζει αὐτῆς, καὶ διὰ τοῦτο ὁ διείργων
τὸ σκιερὸν ἀπὸ τοῦ πεφωτισμένου κύκλος μείων τοῦ
μεγίστου τῶν ἐν τῇ σελήνῃ ἐστίν· ὅ τε ἀπὸ τῆς ἡμετέρας
ὄψεως ὁμοίως μικρότερος τοῦ μεγίστου ἐστὶ τῶν
ἐν αὐτῇ ἀναγκαίως, ἐπεὶ ἔλασσον τοῦ ἡμίσεος ὁρῶμεν
τέμνων εἰς ἴσα, ἀλλʼ εἰς ἄνισα τὴν σελήνην, μείων τοῦ
μεγίστου τῶν ἐν αὐτῇ ἐστιν. Ὡς μέντοι πρὸς αἴσθησιν
ἀμφότεροι μέγιστοι φαντάζονται οὗτοι οἱ κύκλοι
καὶ ἀεὶ μὲν τὸ αὐτὸ μέγεθος ἔχουσιν, οὐ μὴν τὴν αὐτήν
γε διαφυλάττουσι στάσιν, ἀλλὰ πολλὰς ἐναλλαγὰς
καὶ πολλὰ σχήματα πρὸς ἀλλήλους ποιοῦσι. Τοτὲ μὲν
γὰρ ἐφαρμόζουσιν ἀλλήλοις, ἄλλοτε δʼ εἰς τομὴν ἐγκλίνονται.
Καὶ τῶν τομῶν πλείους μέν εἰσιν, αἷς εἰς
βραχὺ παραλλαγαί· αἰ δὲ (οἷαι δὴ ἐν γένει πασῶν
δύο, ἥ τε πρὸς ὀρθὰς καὶ ἡ κατʼ ἔγκλισιν) τῆς πρὸς
ἀλλήλους ἀποτομῆς. Γίνονται δὲ καὶ αἱ ἐφαρμογαὶ
ἡμᾶς, πεφωτισμένον. Καὶ ἡ τοιαύτη ἀπὸ τῆς ἐφαρμογῆς
τῶν κύκλων τῶνδε εἰς τομὴν παράβασις τὸ μηνοειδὲς
τῆς σελήνης σχῆμα ἀποτελεῖ. Ἐπεὶ δὲ ἀεὶ
προάγουσιν εἰς τὸ πρὸς ὀρθὰς τέμνειν ἀλλήλους, καὶ
τὴν τοῦ φωτισμοῦ φάσιν προσαύξουσιν ἀεὶ τοῦ μέσου
ποιοῦσι, τῇ δὲ κατὰ τὴν διάμετρον πάλιν ἐφαρμογῇ
τὴν πανσέληνον ποιοῦσιν. Ἔπειτα ἀπὸ ταύτης ἐπὶ τὴν
ἑτέραν πάλιν ἐφαρμογὴν προϊόντες καὶ τὰ αὐτὰ σχήματα
κατὰ τὴν μείωσιν ἀποτελοῦντες μέχρις ἀφανισμοῦ
τῆς ὅλης λαμπηδόνος προΐασι τῇ ἀτρεκεῖ τῶν
κύκλων εἰς τὸ πρὸς τὸν κόσμον μέρος ἐφαρμογῇ. Καὶ
τοιοῦτος ὁ περὶ τὰς αὐξήσεις τε καὶ μειώσεις τῆς σελήνης
λόγος.
Ἤιδεσαν δὲ καὶ οἱ παλαιότατοι τῶν φυσικῶν τε
καὶ ἀστρολόγων, ὅτι ἀπὸ τοῦ ἡλίου ἡ σελήνη τὸ φῶς
ἔχει· ὡς δῆλόν ἐστι πρῶτον μὲν ἐκ τῆς ἐτυμολογίας
ἔφασαν, τὸ μηνοειδές, τὸ διχότομον, τὸ πεπληρωμένον,
ὅθεν καὶ τριπρόσωπον τὴν Ἄρτεμιν ποιεῖν
ἔθος ἐστίν. Οἱ δὲ νεώτεροι προσέθεσαν τοῖς τρισὶ τὸ
Μὴν δὲ καλεῖται κατὰ τέσσαρα σημαινόμενα. Καὶ
γὰρ ἡ θεός, ὁπόταν σιγμοειδὴς τῷ σχήματι, μὴν
καλεῖται, καὶ αὐτὸ τὸ κατάστημα τοῦ ἀέρος τὸ ἀπὸ
συνόδου ἐπὶ σύνοδον, ὡς εἰώθαμεν λέγειν, καυματώδης
γέγονεν ὁ μὴν ἢ εὔκρατος. Καλεῖται μὴν καὶ τὸ
ἀπὸ συνόδου ἐπὶ σύνοδον χρονικὸν διάστημα καὶ λοιπὸν
ὁ τριακονθήμερος χρόνος, ὡς λέγομεν μῆνα ἀποδεδημηκέναι
ἢ ἐπιδημεῖν, οὐ πάντως τὸ ἀπὸ συνόδου
ἐπὶ σύνοδον λέγοντες, ἀλλʼ ἀπλῶς τὸν τῶν τριάκοντα
ἡμερῶν ἀριθμόν. Δύο μὲν οὖν τὰ πρῶτα σώματά
ἐστιν, ἥ τε μηνοειδὴς θεὸς καὶ τὸ τοῦ ἀέρος κατάστημα,
τὰ δʼ ἐξῆς δύο ἀσώματα, ἐπεὶ καὶ αὐτὸς ὁ χρόνος
ἀσώματος.
Αἱ δὲ πρὸς τὸν ἤλιον σύνοδοι τῆς σελήνης οὐκ
ἀεὶ τὸ ἴσον τοῦ χρόνου διάστημα φυλάττουσι διʼ αἰτίαν
τοιαύτην. Ὁ ἥλιος, ὡς ἤδη εἴρηται, καὶ προσγειότερος
καὶ ὑψηλότερος κατὰ τὴν προαιρετικὴν γίνεται
τοίνυν ἡ γῆ κέντρον ἐστίν, ἴσαι γενήσονται αἰ πρὸς
πάντα τὰ ζῴδια ἀποχεόμεναι βάσεις τῶν κώνων. Εἱ
τοίνυν συνέβαινε μήτε ταπεινότερον μήτε ὑψηλότερον
φέρεσθαι τὸν ἥλιον, ἀλλὰ διὰ παντὸς τὸ αὐτὸ ὕψος
ἀπέχειν τῆς γῆς, πάντʼ ἂν τὰ ζῴδια ἐν ἴσῳ διεξῄει
χρόνῳ. Καὶ οὕτως ἂν αὐτῷ καὶ αἱ πρὸς τὴν σελήνην
σύνοδοι τὸ ἴσον τοῦ χρόνου διάστημα ἀπέσωζον. Ἐπεὶ
δὲ οὐχ οὕτως ἔχει, ἀλλʼ ἐν μὲν διδύμοις ὑψηλότατος,
ἐν δὲ τοξότῃ ταπεινότατος φέρεσθαι τετήρηται, οὕτως
ἐν μὲν διδύμοις τὴν τοῦ κώνου τῆς ὄψεως ἀποτομὴν
πλατυτέραν οὖσαν, ἐπεὶ μᾶλλον τῇ βάσει πελάζει, βράδιον
διέξεισι, τάχιον δὲ τὴν τοῦ τοξότου, ἐπεὶ πάλιν
ἐνταῦθα ἡ ἀποτομὴ τοῦ κώνου τῇ κορυφῇ μᾶλλον πελάζουσα
στενωτέρα ἐστίν. Ὁπότον μὲν οὖν ἐν ἀρχῇ
διδύμων σύνοδος γένηται, ἐνταῦθα τῆς μὲν σελήνης
προσγειοτέρας φερομένης, ὑψηλοτάτου δὲ τοῦ ἡλίου,
ἀναγκαίως σύντομος ὁ μὴν γενήσεται. Ἔτι γὰρ ἐν
διδύμοις ὄντα καταλήψεται τὸν ἥλιον δυσί γε καὶ
καὶ τοῦ ἡλίου ταχέως καὶ διὰ ταῦτα βραδέως
ὑπʼ αὐτῆς καταλαμβανομένου. Ἐν δὲ τοῖς μεταξὺ ζῳδίοις
τὸ ἀνάλογον συμβήσεται.
Οὕτω καὶ πάντων τῶν πλανήτων ἐν ἑκάστοις τῶν
ζῳδίων ὑψώματα καὶ ταπεινώματα ἐλέγχεται. Ὁπόταν
γὰρ εἰς τριάκοντα μοίρας πάντων νενεμημένων τὰ μὲν
θᾶττον, τὰ δὲ βράδιον αὐτῶν διέρχωνται, εὔδηλον ὅτι,
ἔνθα μὲν ταπεινότεροί εἰσι, στενωτέραις ταῖς τῶν κώνων
ἀποτομαῖς ἐντυγχάνοντες θᾶττον διέρχονται αὐτά,
ἔνθα δὲ διὰ τὸ ὕψος πλατύτεραι αἱ τῶν κώνων ἀποτομαί,
βράδιον καὶ ἡ διέξοδος αὐτῶν γίνεται. Ὑψουμένων
δὲ καὶ ταπεινουμένων πάντων τῶν πλανήτων
ἐπίσης ἔκκεντροι πάντων αὐτῶν εἰσὶν οἱ κύκλοι, ἐπεί
γε διὰ τὰ ὕψη καὶ τὰ ταπεινώματα μὴ πάντοθεν τὸ
ἴσον τῆς γῆς ἀφεστᾶσι. Τοιοῦτος οὖν καὶ ὁ τῆς σελήνης
ὢν ὑποβέβληται τῷ ζῳδιακῷ παρʼ ὅλον αὐτὸν
ἐγκεκλιμένος. Καὶ γὰρ τοῦ βορείου ἐφάπτεται, ἐφʼ
ὅσον καὶ ἡ σελήνη αὐτὴ τοῖς βορείοις πελάζειν εἴωθε,
καὶ τοῦ νοτίου ὁμοίως. Ὥστε οὕτως ἔχων τὸν διὰ
ὃς ἡλιακός . Ταύτας οὖν τὰς τομὰς
οἱ μὲν συναφάς, οἱ δὲ συνδέσμους καλοῦσιν.
τε καὶ ἐκλειπτικὸς καλεῖται
Ὥσπερ δʼ ὁ ἥλιος καλεῖται διχῶς, αὐτός τε καὶ τὸ
φέγγος αὐτοῦ, οὕτω καὶ τὴν σελήνην διχῶς καλεῖν
εἰώθαμεν. Τούτοις ἐξῆς τὸν περὶ τῆς ἐκλείψεως αὐτῆς
ποιησόμεθα λόγον, ὅπως μὴ παραπλησίως τοῖς γραϊδίοις
καὶ ἡμεῖς δοξάσωμεν, ὁπόταν ἐκλείπῃ ἡ σελήνη,
ὅτι φαρμακίδες εἰσὶν αἱ καθαιροῦσαι αὐτήν.
Περὶ σελήνης ἐκλείψεως.
Ἐκλείπει δʼ ἡ σελήνη τῇ σκιᾷ τῆς γῆς περιπίπτουσα,
ὁπόταν ἐπὶ μιᾶς εὐθείας τὰ τρία γένηται σώματα, ἥλιος,
γῆ, σελήνη, μέσης τῆς γῆς γινομένης· ὅπερ ἐν μόνῃ
τῇ πανσελήνῳ συμβαίνειν δυνατόν. Περιπίπτει δὲ τῇ
σκιᾷ τῆς γῆς τόνδε τὸν τρόπον. Ὁ ἥλιος τὴν κίνησιν
ποιεῖται, καθάπερ ἤδη ἔφαμεν, ὑπὸ τῷ μεσαιτάτῳ τοῦ
ζῳδιακοῦ τὸν οἰκεῖον κύκλον ἔχων ὑποκείμενον. Ἡ οὖν
γῆ φωτιζομένη ὑπʼ αὐτοῦ σκιὰν ἀποπέμπει ἀναγκαίως,
καθάπερ καὶ ἄλλα, ὁπόσα φωτίζεται τῶν στερεῶν σωμάτων.
Αὕτη τοίνυν κωνοειδῶς σχηματιζομένη ὅλον
μὲν οὐκ ἐπιλαμβάνει τὸν ζῳδιακὸν οὐδὲ παντὶ τῷ
πλάτει αὐτοῦ συμπαρεκτείνεται διὰ τὸ εἰς ὀξὺ ἀποκορυφοῦσθαι·
ἡ σελήνη διαμετροῦσα τὸν ἥλιον ἢ ἐν τοῖς δεξιοῖς καὶ
βορείοις ἢ ἐν τοῖς ἐναντίοις τοῦ ζῳδιακοῦ εὑρεθῇ,
τῇ σκιᾷ τῆς γῆς τελείαν ἔκλειψιν ποιεῖται. Φέρεται
μὲν γὰρ ἡ σκιὰ τῆς γῆς κατὰ διάμετρον τοῦ ἡλίου,
ἕλκεται δʼ ὥσπερ ὑπʼ αὐτοῦ· καθάπερ καὶ Ὅμηρός
φησιν·
ὕτως δὲ συμπεριφερομένης αὐτῆς τῷ ἡλίῳ καὶ
αὐτῷ τῷ ἄκρῳ τὸ κέντρον αὐτοῦ διαμετρούσης, ἡ σελήνη
κατὰ τὴν προαιρετικὴν κίνησιν ἰοῦσα ἀπαντᾶ
αὐτῇ, ἐκείνης μὲν ἀπʼ ἀνατολῆς πρὸς δύσιν, τῆς δὲ
σελήνης ἀπὸ τῶν δυτικῶν ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν φερομένης.
Καὶ οὕτως περιπίπτουσα αὐτῇ στέρεται τῶν ἀπὸ τοῦ
ἡλίου αὐγῶν, ὥσπερ καὶ ἡμεῖς, ὁπόταν τις ἡλιουμένοις
ἀλλʼ ἔστιν ὅτε καὶ ἀπὸ μέρους. Τοῦτο δὲ συμβαίνει,
ὁπόταν διαμετροῦσα τὸν ἤλιον ἐφάπτηται τοῦ
διὰ μέσου, μὴ μέντοι δὲ κατʼ αὐτὸ τὸ μεσαίτατον αὐτοῦ
τὸ κέντρον ἔχουσα εὑρεθῇ. Οὕτω γὰρ μέρος τι
αὐτῆς, ἀλλʼ οὐ πᾶσα περιπίπτει τῇ σκιᾷ.
Ὅτι δὲ τῇ σκιᾷ τῆς γῆς περιπίπτουσα, ἀλλʼ οὐχ
ἕτερον τρόπον ἐκλείπει, ἀπὸ τῶν φαινομένων αὐτῶν
πάρεστιν ὁρᾶν. Πρῶτον μὲν γὰρ ἐν μόνῃ
κίνησιν, τῆς δὲ σκιᾶς ὡς ἀπʼ ἀνατολῆς ἐπὶ δύσιν
ἀεὶ φερομένης. Πάλιν τε ἀρχομένη ἐκφαίνεσθαι
μετὰ τὴν ἔκλειψιν πρῶτα ἔχει ἐκφαινόμενα τὰ πρὸς
ἀνατολὴν τετραμμένα. Ἀναγκαιότατον γὰρ ἀπαντώσης
αὐτῆς τῇ σκιᾷ τὰ πρῶτα ἐντυγχάνοντα μέρη τῆς
σελήνης αὐτῇ καὶ κρυπτόμενα πάλιν πρῶτα μετὰ τὴν
κρύψιν ἐκφαίνεσθαι. Πάλιν, ὁπόταν ἀπὸ μέρους ἐκλείπῃ,
ἂν μὲν ἀπὸ τῶν βορείων ὡς ἐπὶ τὰ νότια κατιοῦσα
πάσχῃ τοῦτο, τὰ πρὸς μεσημβρίαν αὐτῆς τετραμμένα
καθόδῳ προηγούμενα περιπίπτει τῇ σκιᾷ, καὶ οὕτως
αὐτὰ κρύπτεται, τὰ δὲ πρὸς ἄρκτον τετραμμένα ἐκφεύγει
τὴν σκιάν. Ὁπόταν δὲ ἀπὸ τῶν νοτίων ὡς ἐπὶ
τὰ βόρεια ἀνερχομένη μερικὴν τὴν ἔκλειψιν ποιῆται,
διαμετρήσασα μὲν τὸν ἤλιον, οὔπω δὲ τὸ κέντρον
ἔχουσα κατὰ τὸ μεσαίτατον τοῦ ζῳδιακοῦ καὶ τὸ τοῦ
ἡλίου κέντρον, τὰ πρὸς ἄρκτον ὁρῶντα μέρη αὐτῆς
ἐκλείπει, ἐπεὶ ταῦτα προηγούμενα περιπίπτει τῇ σκιᾷ,
τὰ δὲ πρὸς μεσημβρίαν μέρη αὐτῆς φαίνεται.
Ταῦτα οὖν πάντα σχεδὸν ὀφθαλμοφανῶς ἡμῖν παρίστησιν,
ὅτι καὶ ἡ σελήνη μίαν ἔχει ταύτην τῆς ἐκλείψεως
αἰτίαν, τὴν περίπτωσιν, καθʼ ἣν περιπίπτουσα τῇ
σκιᾶ τῆς γῆς καὶ ἐπισκοτουμένη ὑπʼ αὐτῆς στέρεται τῆς
σκιᾶς σχήματι κωνοειδεῖ, καὶ οὕτως αἱ ἀποτομαὶ αἰ
γινόμεναι τοῦ φωτὸς αὐτῆς περιφερεῖς ὁρῶνται. Χφαιρικὸν
γὰρ σχῆμα κωνοειδεῖ σχήματι ἐντυγχάνον καὶ
ἀφανιζόμενον ἴσχον τὸ ψαῦον ἀεὶ τοῦ κωνοειδοῦς
ἀναγκαίως τὸ ὑπολειπόμενον καὶ μηδέπω ἠφανισμένον
περιφερὲς κατὰ τὴν ἀποτομὴν καὶ μηνοειδὲς ἴσχει τὸ
σχῆμα.
Τετήρηται δὲ κἀκεῖνο ἐπὶ τῆς κατʼ αὐτὴν ἐκλείψεως·
ὅτι τελείαν ἔκλειψιν ποιεῖται καὶ ὑψηλοτάτη καὶ προσγειοτάτη
καὶ μέσως ἔχουσα. Καὶ ὑψηλοτάτη μὲν ἐκλείπουσα
τάχιον ἐκφαίνεται, ταπεινοτάτη δέ, βραδέως,
μέση δέ, μέσον ἴσχει καὶ τὸν τῆς ἐκλείψεως χρόνον
τῶν προειρημένων. Τοῦτο δὲ σαφῶς καταμηνύει, ὅτι
μὴ ἄλλως ἢ τῇ σκιᾷ τῆς γῆς περιπίπτουσα ἐκλείπει.
Ὁπόταν μὲν γὰρ ὑψηλοτάτη ἐκλείπῃ, τῷ στενωτέρῳ
τῆς σκιᾶς ἐντυγχάνουσα θᾶσσον ἐκφαίνεται· ὁπόταν δὲ
προσγειοτάτη, πλατύτερον διάστημα τῆς σκιᾶς διελθεῖν
αὐτῇ ἀναγκαῖον, καὶ οὕτω πλείων ὁ τῆς ἐκλείψεως αὐτῇ
γίνεται χρόνος· ὁπόταν δὲ μέσον ὕψος ἔχουσα, τὸ ἀνάλογον
ἀπαντᾷ, μέσον καὶ τὸν τῆς ἐκλείψεως χρόνον
ἐχούσης αὐτῆς.
Ἐκ τούτου δείκνυται, ὡς καὶ ἡ τῆς γῆς σκιὰ κωνοειδής
ἐστι. Ταῦτα γὰρ ὑπʼ ἀλλήλων, ᾗ ἔχει, ἐλέγχεται.
τάχιον δὲ ἐκφαινομένης, ἐπειδὰν ἐκλείπῃ ἐν ταῖς ἀπογειοτέραις,
ἐν δὲ ταῖς μεταξὺ καὶ τὸν χρόνον τῆς
ἐκλείψεως μέσον΄ ἐχούσης. Καὶ αἱ μερικαὶ δὲ τῶν
μηνοειδὲς αὐτῆς τὸ σχῆμα γίνεσθαι, οὐκ ἂν τούτου
γινομένου, μὴ εἰς κωνοειδὲς σκίασμα ἐμπιπτούσης αὐτῆς.
Μάλιστα δʼ ἂν καὶ ἀπὸ τούτων ἐπιδειχθήσεται,
ὅτι κωνοειδής ἐστιν ἡ τῆς γῆς σκιά. Εἰ γὰρ ἦν κυλινδροειδὴς
ἢ καλαθοειδὴς ἡ σκιὰ αὐτῆς, ἴσον ἐχούσης
ἢ μικρότερον τῆς γῆς τὸ φωτίζον αὐτήν, τὸν ἥλιον, ἡ
μὲν καλαθοειδὴς σκιὰ πλεῖστον ἂν κατελάμβανε τοῦ
οὐρανοῦ εἰς πλατύ γε ἀποτελευτῶσα· καὶ οὕτως ἂν
οὐ μόνον ἑκάστου μηνὸς τὴν σελήνην ἐκλείπειν συνέβαινεν,
ἀλλὰ καὶ διὰ πάσης τῆς νυκτὸς μένειν ἐν τῇ
σκιᾷ. Εἰ δὲ κυλινδροειδὴς ἦν, ὅλον ἂν τὸ πλάτος
ἐπελάμβανε τοῦ ζῳδιακοῦ μὴ εἰς ὀξύ γε ἀποκορυφουμένη,
καὶ ὁμοίως ἑκάστου μηνὸς ἐμπίπτουσα ἂν ἡ σελήνη
εἰς αὐτὴν ἐξέλειπε. Νυνὶ δὲ διὰ τὸ κωνοειδῆ
εἶναι αὐτὴν καὶ εἰς στενὸν ἀποκορυφοῦσθαι οὕτως ἡ
σελήνη ἐκφεύγει αὐτήν, ὁπόταν τὰ βόρεια ἢ τὰ νότια
ἐπέχουσα τοῦ ζῳδιακοῦ ἐν ταῖς πανσελήνοις εὑρίσκηται.
Προῄει δʼ ἂν καὶ μέχρι τῶν ἄστρων κυλινδροειδὴς
ἢ καλαθοειδὴς οὖσα· καὶ οὕτως ἂν τὰ ἄστρα συνέβαινε
τὴν σκιὰν τῆς γῆς. Κἰ δὲ τοῦτο, γνώριμον ὡς μεῖζον
ἔχει τὸ φωτίζον αὐτήν, τὸν ἥλιον.
Τοιούτων δὲ τῶν περὶ τὴν ἔκλειψιν τῆς σελήνης
εἶναι ἐπιδεδειγμένων δοκεῖ ἐναντιοῦσθαι τῷ λόγῳ τῷ
κατασκευάζοντι ἐκλείπειν τὴν σελήνην εἰς τὴν σκιὰν
ἐμπίπτουσαν τῆς γῆς τὰ λεγόμενα κατὰ τὰς παραδόξους
τῶν ἐκλείψεων. Φασὶ γάρ τινες, ὅτι γίνεται
σελήνης ἔκλειψις καὶ ἀμφοτέρων τῶν φωτῶν ὑπὲρ τὸν
ὁρίζοντα θεωρουμένων. Τοῦτο δὲ δῆλον ποιεῖ, διότι
μὴ ἐκλείπει ἡ σελήνη τῇ σκιᾷ τῆς γῆς περιπίπτουσα,
ἀλλʼ ἕτερον τρόπον. Εἰ γὰρ ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα φαινομένων
τοῦ τε ἡλίου καὶ τῆς σελήνης ἔκλειψις γίνεται,
οὐ δύναται τότε ἡ σελήνη τῇ σκιᾷ τῆς γῆς περιπίπτουσα
ἐκλείπειν. Ἔτι γὰρ ἐλλάμπεται ὑπὸ τοῦ ἡλίου
ὁ τόπος, οὗ ἡ σελήνη ἐστὶν ἀμφοτέρων γε ὑπὲρ τὸν
ὁρίζοντα φαινομένων καὶ μηδέπω τῆς σκιᾶς εἶναι δυναμένης,
ἔνθα ἡ σελήνη ἐκλελοιπυῖα φαντάζεται. Ὥστε
δεήσει ἡμᾶς, ἂν ταῦτα οὕτως ἔχῃ, ἑτέραν εἶναι τὴν
αἰτίαν τῆς περὶ τὴν σελήνην ἐκλείψεως ἀποφαίνεσθαι.
Τοιούτων δὲ λεγομένων οἱ παλαιότεροι τῶν μαθηματικῶν
οὕτως ἐπεχείρουν λύειν τὴν ἀπορίαν ταύτην. Ἔφασαν
γάρ, ὅτι μή ἐστιν ἀδύνατον καὶ ἀμφοτέρων τῶν
γὰρ οὐκ ὄψονται διαμετροῦντες ἀλλήλους διὰ τὰς
ἐξοχὰς τῶν περὶ τὴν γῆν κυρτωμάτων· οἱ δʼ ἐπὶ γῆς
ἑστῶτες οὐδὲν ἂν κωλύοιντο ὁρᾶν ἀμφοτέρους αὐτοὺς
ἐπὶ τοῖς κυρτώμασι τῆς γῆς ἑστῶτες, ἃ τοῖς μὲν ἐφεστῶσιν
οὐκ ἐμποδίζει πρὸς τὸ ἀμφότερα ὁρᾶν τὰ σώματα
ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα, τοῖς δὲ διαμετροῦσιν ἀλλήλους
ἐπιπροσθήσει. Καὶ οὕτως ἐκεῖνοι μὲν οὐκ ὄψονται
ἀλλήλους· ἡμεῖς δʼ ἀμφοτέρους αὐτοὺς οὐ κωλυσόμεθα
ὁρᾶν τοῖς κυρτώμασι τῆς γῆς ἐφεστῶτες, ἃ ἐκείνοις
ἐπιπροσθεῖ ἐν ταπεινώμασι τοῖς περὶ τὸν ὁρίζοντα
οὖσιν, ὑψηλοτέρων δὲ τῶν κυρτωμάτων ὄντων, ἐφʼ ὧν
ἡμεῖς ἐφεστήκαμεν.
Τοιαύτην μὲν οὖν οἱ παλαιότεροι τῶν μαθηματικῶν
τὴν τῆς προσαγομένης ἀπορίας λύσιν ἐποιήσαντο.
Μή ποτε δʼ οὐχ ὑγιῶς εἰσιν ἐνηνεγμένοι. Ἐφʼ ὕψους
μὲν γὰρ ἡ ὄψις ἡμῶν γενομένη δύναιτʼ ἂν τοῦτο παθεῖν,
κωνοειδοῦς τοῦ ὁρίζοντος γινομένου πολὺ ἀπὸ
μεγέθους τῆς γῆς. Ὥστε τοῦτο μὲν οὐ λεκτέον οὐδὲ
ὑποληπτέον δυνατὸν εἶναι τὸ σύνολον, ἀμφοτέρων τῶν
Ἀλλὰ πρῶτον μὲν ἀπαντητέον λέγοντας, ὅτι πέπλασται
ὁ λόγος οὗτος ὑπό τινων ἀπορίαν βουλομένων
ἐμποιῆσαι τοῖς περὶ ταῦτα καταγινομένοις τῶν ἀστρολόγων
καὶ φιλοσόφων. Πολλῶν γὰρ ἐκλείψεων σεληνιακῶν
γεγενημένων, καὶ τελείων καὶ ἀπὸ μέρους, καὶ
ἀναγεγραμμένων πασῶν, οὐδεὶς τοιαύτην ἔκλειψιν μέχρι
γε τοῦ καθʼ ἡμᾶς βίου ἱστορεῖται ἀναγεγραφώς, οὐ
Χαλδαῖος, οὐκ Αἰγύπτιος, οὐχ ἕτερος μαθηματικὸς ἢ
φιλόσοφος, ἀλλὰ πλάσμα τὸ λεγόμενόν ἐστι. Δεύτερον,
εἰ ἕτερον τρόπον ἐξέλειπεν ἡ σελήνη, ἀλλὰ μὴ τῇ σκιᾷ
τῆς γῆς περιπίπτουσα, ἐξέλειπεν ἂν καὶ μὴ ἐν πανσελήνῳ
καὶ ὀλίγον καὶ πλέον προϊοῦσα ἀπὸ τοῦ ἡλίου,
καὶ πάλιν μετὰ πανσέληνον προσιοῦσα αὐτῷ καὶ μειουμένη.
Νυνὶ δὲ πλείστων ἐκλείψεων περὶ αὐτὴν γεγενημένων
(καὶ γὰρ οὐδὲ σπανίως ἐκλείπει) οὐδέποτε
μὴ πεπληρωμένη καὶ μὴ διαμετροῦσα τὸν ἥλιον ἐξέλιπεν,
ἀλλὰ μόνον, ὅτε δυνατὸν αὐτὴν τῇ σκιᾷ τῆς γῆς
Ἀδύνατον οὖν ἀμφοτέρων τῶν φωτῶν ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα
ὁρωμένων σεληνιακὴν γενέσθαι ἔκλειψιν.
Πολλῶν δὲ καὶ παντοδαπῶν περὶ τὸν ἀέρα παθῶν
ἡμῖν φαντασίαν ἀποπέμποντος ἢ ἀνθηλίου γενομένου.
Καὶ γὰρ τοιαῦτα πολλὰ φαντάζεται ἐν τῷ ἀέρι, καὶ
μάλιστα περὶ τὸν Πόντον. Δύναιτο δʼ ἂν καὶ ἡ ἀπὸ
τῶν ὀμμάτων ἀπερχομένη ἀκτὶς ἐνίκμῳ καὶ νοτερῷ τῷ
ἀέρι ἐντυγχάνουσα κατακλᾶσθαι καὶ ἐντυγχάνειν τῷ
ἡλίῳ ἤδη ὑπὸ τοῦ ὁρίζοντος κεκρυμμένῳ. Τούτῳ γάρ
τι ὅμοιον καὶ παρʼ ἡμῖν γίνεσθαι τετήρηται. Ἐὰν γὰρ
εἰς ποτήριον ἢ ἕτερόν τι σκεῦος χρυσοῦς δακτύλιος
ἐμβληθῇ, ἐὰν μὲν κενὸν τὸ σκεῦος, ἐκ συμμέτρου
διαστήματος οὐχ ὁρᾶται τὸ ἐγκείμενον ἅτε ἀκωλύτως
ἀλλʼ ἐφαπτομένου τοῦ ὕδατος κατὰ τὰ χείλη τοῦ πεπλησμένου
καὶ οὕτω κατακλωμένου καὶ εἰς τὸ βάθος
τοῦ σκεύους ἰόντος καὶ τῷ δακτυλίῳ ἐντυγχάνοντος.
Δύναιτʼ ἂν οὖν τι καὶ ἐπὶ νοτεροῦ καὶ διύγρου ἀέρος
παραπλήσιον ἀπαντῆσαι, ὡς κατακλασθεῖσαν τὴν ἀπὸ
τοῦ ὄμματος ἀκτῖνα ὑπὸ τὸν ὁρίζοντα νεῦσαι καὶ ἤδη
καταδεδυκότι τῷ ἡλίῳ ἐντυχεῖν, ὡς φαντασίαν ἐγγενέσθαι
ἔτι ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα εἶναι αὐτόν. Τάχα δʼ
Καὶ περὶ μὲν ἐκλείψεως ἐπὶ τοσοῦτον.
Περὶ πλανήτων
Λέγεται δʼ ἡ μὲν σελήνη πλέον ἀφίστασθαι ἐφʼ
ἑκάτερα τοῦ διὰ μέσων τῶν ζῳδίων τῶν ἄλλων πλανήτων.
Εἶτα μετʼ αὐτὴν ἡ Ἀφροδίτη, μοίρας πέντε
ἀλλʼ ὁ μὲν στίλβων τὰς πλείστας μοίρας εἴκοσιν,
ὁ δὲ Φωσφόρος τὰς πλείστας πεντήκοντα. Τρεῖς
δʼ οἱ ἄλλοι πᾶν διάστημα ἀφίστανται αὐτοῦ παραπλησίως
τῇ σελήνῃ. Σύνοδον δὲ πρὸς τὸν ἥλιον ποιεῖται
Ἑρμῆς μὲν διʼ ἡμερῶν ριϚ΄, μέσου τούτου γινομένου,
Ἀφροδίτη δὲ εἰς ταὐτὸν ἀποκαθίσταται αὐτῷ διʼ ἡμερῶν
φπδ´, Ἄρης δὲ διʼ ἡμερῶν ψψπ´, Ζεὺς δὲ διʼ ἡμερῶντ??η´τ??η´, Κρόνος δὲ διὰ τοη´.
Καὶ περὶ μὲν τούτων ἐπὶ τοσοῦτον πρός γε τὸ
Εἰσὶ δʼ αἱ σχολαὶ αὗται οὐ τοῦ
γράψαντος αὐτοῦ δόξας περιέχουσαι, ἀλλʼ ἐκ συγγραμμάτων
τινῶν ἠθροισμέναι καὶ παλαιῶν καὶ νεωτέρων.
Τὰ πολλὰ δὲ τῶν εἰρημένων ἐκ τῶν Ποσειδωνίου
εἴληπται.
Εἴληφε τέρμα Κλεομήδους βίβλος.