Homiliae In Lucam

ORIGEΝES HOMILIEN ZU LUKAS

Incipit prologiis beati Hieronymi presbyteri in Omelias Origenis super Lucam evangelistam.

HIERONYMUS PAULAE ET EUSTOCHIO.

Ante paiicos dies quorundam in Matthaeum et Lucam commentarios vos legisse dixistis, e quibus alter et sensibus hebes esset et verbis, alter in verbis luderet, in sententiis dormitaret. Quamobrem petistis, ut contemptis istiusmodi nugis saltem triginta et novem Adamantii nostri in Lucam omelias, sicut in graeco interpreter — molestam rem et tormento similem alieno, ut ait TulUus, stomacho et non suo scribere; quam tamen idcirco nunc faciam, quia subhmiora non poscitis. Siquidem illud quod ohm Romae sancta Blaesilla efflagitaverat, ut viginti sex tomos ilhus in Matthaeum et quinque ahos in Lucam et triginta duos in Johannem nostrae hnguae traderem, nec virium mearum nec otii nec laboris esse perspicitis. En quantum apud nie et auctoritas vestra et voluntas valet! Praetermisi pauluhim Hebraicarum Quaestionum 9f. bezielit sich vielleicht auf Cicero ad famil. VII, 1 (S. 169, 23ff. Mueller) 1—2 > CE 1 Incipit > FIK prologus ADGH] prefacium L praefatioBFIKL > FIL] sancti D beati — 2 evang.] Incipit omeha K Hieronimi IL] Ilieronimi AFG, leronimi BD presbyteri + ad Paulam et Eustochiimi L beati — Omehas] Rufini presbyteii Aquilegiensis in expositionem H in — 2 evang. > D] in secjuens opus G in + triginta novem I in] super A Omehis F] expositionem HL Omehas + AdamantiiAE super] in A Origenis > I 2 Lucam evang.] Lucae evangehum H evangehstam > AFIL Lucam + XXX et VIIII A evang. + cjuas de graeco vertit in latinum (hctae dominicis diebus A, + extractae de graeco in latinum incipit I + ex graeco in latinum (+ traducto! (!) H) HL 3 — Eustochio > BDHIL Iheronimus AG, Hieronymus E Eustochiae(!) F 4 Matthaeo De et + in De Luca De 6 verbis1 > R 7 ~ istiusmodi contemptis nugis R istiusmodi] huiusmodi A tiiginta — novem > De et novem > K 9 Molestam R 10 quam] quod B, quam (alii quod) R 12 flagitaverat CDKe ut] et E XXXVI De 13 quinque] duos B duos] novem Dmnr Joannem e 14 otii + et D nec > K laboris] temporis B 15 esse perspicitis] est. Perspicitis De En CE] In ABK, Sed R, enim De 16 valet ! Praeteimisi CDER] valet, praetermisi ABKe libros, ut ad arbitrium vestrum lucrativi operis haec, qualiacunque sunt, non mea, sed aliena dictarem, praesertim cum a sinistro oscinem corvum audiam crocitantem, ct mirum in modum de cunctarum avium ridcrc coloribus, cum totus ipse tenebrosus sit. Fateoritaque, o antequam ille objiciat, in his Origenem tractatibus quasi puerum talis ludere. Alia sunt virilia eius et senectutis seria; quae si libuerit, si potuero, si Dominus, ut in latimim sermonem vertam, dederit commeatum, et praetermissum prius opus explevero, tunc videre poteritis, immo per vos Romana lingua cognoscet, quantum boni et ante nescierit et scire nunc coeperit. Praeterea commentarios viri eloquentissimi Hilarii et beati martyris Victorini, quos in Matthaeo diverso sermone, sed una gratia Spiritus ediderunt, post paucos dies ad vosmittere disposui, ne ignoretis, quantum in nostris quoque hominibus sanctarum scripturarum quondam studium fuerit.

ExpUcit prologus. Incipiunt omeUae Origenis in Lucam numero triginta novem versae ab Eusebio Hieronymo in latinum, dictae in diebus dominicis.

Incipit omelia prima.

1 lucrativi] lucrati De, lucrativis (alii: lucrativi) R, lucrantis K 2 sunt > C 3 crocitantem] groccientemc D, groccinantem B, croccinantem E, croccientem C, atrocitantem K 5 ille > K abiciat A Origenem + et E puerum] iterum De 6 talis] tabulis BE > K luderem D et + alia B si + vobis R 7 si 1] et R potuero + et B ut > E ut — vertam > B ~ vertam sermonem R dederit] vires dederit BE + et B 8 commeatum + in latinum sermonem vertam B ~ prius praetermissum opus B. ~ opus prius ADe explevero. Tunc E 10 Praeter ea E Praeterea etc. > R 13 in quantum D in > De 15 Expl. — 18] Omelie Origenis in Lucam L 15 Explicit praefatio > BCE prologus ADGH] praefatio FIK + sancti Iheronimi presbiteri D 15 Incip. — 17 > AB 15 Incipiunt] sequuntur H, ordiuntur G > E Incipiunt — Lucam] translatio hieronymi super omelias Origenis in Lucam incipit I omeliae + Adamantii F omeliae Origenis] Origenis presbiteri omehae G in] super FH in Lucam > G 15 nmxiero — 17 dominicis > HI numero] nimierum E > DGK numero — 16 novem > F 16 novem > K] sex CG, + in Lucam evangehstam G versae — dom. > G versae nach latinum C versae] vertae E, translatae DF ab Eusebio] a sancto D Iheronimo C, leronimo K Hieronymo + de graeco F, + presbitero Bethleem; qui legis, ora in spiritu et mente, ut quae legis, intelUgas D, + Ieronimus presbiter natus vico Eusebio et pater eius Eusebius nomen K in latinum > EK dictae — ITdominicis > CEFK 18 Incipit > FH Incipit — prima > DEIK omeha > B prima + Origenis super Lucam A

HOMILIA I. In exordium Lucae usque acl eum locum, ubi ait: >scribere tibi, optime Theophile<

Sicut olim in populo Judaeorum multi prophetiam pollicebantur, et quidam erant pseudoprophetae — e quibus unus fuit Ananias, filius Azor —, alii vero prophetae, et erat gratia in populo discernendorum spirituum, per quam alii inter prophetas recipiebantur, nonnulli quasi ab >exercitaissimis trapezitis< reprobabantur, ita et nunc in novo instrumento >multi conati sunt< scribere evangelia, sed non omnes

Ἐπειδὴ ὑπέρογκον ἦν τὸ ἐπιχείρημα ἄνθρωπον ὄντα θεοῦ διδακαλίαν καὶ ῥήματα συγγράφειν, εἰκότως ἀπολογεῖται ἐν τῷ προοιμίῳ.

Ὢσπερ δὲ ἐν τῷ πάλαι λαῷ πολλοὶ προφητείαν ἐπηγγέλλοντο, ἀλλὰ τούτων τινὲς μέν ἦσαν φεδοπροφῆται,

τινὲς δὲ ἀληθῶς προφῆται, καὶ ἦν χάρισμα τῷ λαῷ διάκρισις πνευμάτων, ἀφ' οὖ ἐκρίνετο ὅ τε ἀληθὴς προφήτης καὶ ὁ ψευδώνυμος·

οὕτω καὶ νῦν ἐν τῇ καινῇ διαθήκῃ τὰ εὐαγγέλια >πολλοἰ< ἠθέλησαν γράψαι, ἀλλ᾿ >οἱ δόκιμοι τραπεζῖται<

2—3 Luk. 1, 1—4 8ff. vgl. 2 Petr. 2, 1; vgl. Ambros. in Lucaml, 1. 2 (S. 10, 6ff. Schenkl); Hieron. Praef. comm. super Matth.; A. Harnack, Geschichte der altchristl. Literatur bis Eusebius 1. Teil (Leipzig 1893), 4f. u. Th. Zahn, Geschichte d. ntl. Kanons 2. 2 (Erlangen 1892), 624ff. 12 vgl. Jer. 28ff. 13f. vgl. 1 Kor. 12, 10 17 lat., 20 gr. zu d. Agraphon δόκιμοιτραπεζῖται vgl. A. Resch, Agrapha, AuBercanonische Schriftfragmente. (TuU NF. XV 3/4 Leipzig 1906 2) 112—128 (Agraphon 87 [L 43]) 2 In exordium CDEFGHIL] De exordio ABe, In exordio K tibi + ex ordine A Theophile + dictae omeliae in diebus dominicis DEHIK 11 e > E 12 Azor] Agor Dn, Agot mr, Asor 1 vero + veri B 15 quam] quem Drz 16 quasi > BC quasi + nummi falsi In 17 trapezetis ACDK 17/18 reprobanturB 19 instrumento] testamento De 20 ~ omnes non A omnes + sunt K 3, 4—5, 19 + 6, 23—26, + 7, 5—11 dCLγλ (Ε1 *) 3, 4—5, 19 + 6, 6—7, 11 X 3, 4—7 7 aber in Κ2 Anfang eines Schol.: τοῦ Ἱεροσο λύμων 3, 8 — 5, 19 κ* UV*Y 4 τὸ > δ 6 καὶ ῥήματα > Χ S ἐν] οἱ γ (Carn), οὖν λ > D3γ (Reg) δὲ dCX > κV} UY πάλαι CD4D5D6VXΔδ] πάλαιῷ κDD1D3UYλ λαῷ > XY 10 ~ μέν τινες λ 13 τῷ λαῷ > dy τῷ λαῷ χάρισμα dkC] χάρισμα τῷ λαῷ UNXY διακρίσεως D5D6E4δλγ (Reg) 14 οὖ + χαρίσματος D6E1UVY > dkCX 14/15 ἀγ'—ψευδ. > λ ὅ τε kCUVXY] ὁ d, > DD3D6 γ (Carn. Reg) 15 προφήτης>UY ψεθδώνυμος kCUVY] ψευδοπροφήτης dy, ψευδόμενος Χ ὁ2 > D5D6δγ (Carn. Reg) 18 νῦν > Χ 18/19 διαθήχῃ· Χ

recepti. Et ut sciatis non solum quatuor evangelia, sed plurima esse conscripta, e quibus haec, quae habemus, electa sunt et tradita ecclesiis, ex ipso prooemio Lucae, quod ita contexitur, cognoscamus: > Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem<. Hoc quod ait: >conati sunt<, latentem habet accusationem eorum, qui absque gratia Spiritus sancti ad scribenda evangelia prosiluerunt. Matthaeus quippe et Marcus et Joannes et Lucas non sunt >conati< scribere, sed Spiritu sancto pleni scripserunt evangelia. >Multi< igitur >conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae manifestissime cognitae sunt in nobis<. Ecclesia quatuor habet evangelia, οὐ πάντα ἐνέκριναν, ἀλλα τινα αὐτῶν ἐξελέξαντο.

Τάχα δὲ καὶ τὸ >ἐπεχείρησαν < λεληθυῖαν ἔχει κατηγορίαν τῶν προπετῶς καὶ χωρὶς χαρίσματος ἐλθόντων ἐπὶ τὴν ἀναγραφὴν τῶν εὐαγγελίων. Ματθαῖος γὰρ οὐκ >ἐπεχείρησεν< ἀλλ᾿ ἔγραφεν ἀπὸ ἁγίου πνεύματος, ὁμοίως καὶ Μᾶρκος καὶ Ἰωάννης, παραπλησίως δὲ καὶ Λουκᾶς.

1 scias ABEK 5 ecclesiae A ecclesiis + et n 8/9 narrat. + et K 9 ait] dicit A 10 accus.] excusationenit D, occasionem AEK 13 ~ prosil. evangel. C prosilierunt ADKe 14 ~ Johannes et Marcus B 16/17 sed — scripserimt > B 4, 9 — 5, 19 a Τίτου καὶ Ὠριγένους) διὰ — 10, 1 ἀνάβασις R 4, 9 —17 ST 4, 13 —5, 19 + 920 1 ἐνέκρινον] εὖ ἔκριναν dCy (Reg), ἀνέκριναν λ, ἔκριναν D4D5D6δ dCUVXYγ + ἐξ gD4D5D6δ τινὰ αὐτῶν] τὰ τέσσαρα μόνον κλ 2 ἐπελέξαντο κλ 9 Τάχα — καὶ > ST δὲ καὶ] οὖν κλ τὸ ἐπεχείρ. + ἐνταῦθα ST 9 — 12 εὐαγγ.] τὸ ἐπεχείρησαν ἐνταῦθα ἀντὶ τοῦ ὅτι χωρὶς χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀνγραφὴν τῶν εὐαγγελίων τινές, χρῆ νοεῖν a τοῦ > a1b/ vor τὸ ἐπεχ.: ἐπειδήπερ κτλ. — διήγησιν Α) 10 ἔχει + τὴν D6 10/11 προπετῶς καὶ λ > dCE3E4STYVXYγ 11 χαρισμάτων S 12/13 τοῦ V 13 Ματθ. — 17 Λουκ.] Ματθ. καὶ Μᾶρκ. καὶ Ἰωάνν. οὐκ ἐπεχείρησαν, ἀλλ᾿ ἐξ ἁγίου πνεύματος . . . . . . . . . . R 14 ἀπὸ aUYXYλ ] ἐξ dCγ ἀπὸ + τοῦ λΧ 14 ἀλλ᾿ — 17 Λουκᾶς] οὐδὲ Μᾶρκος οὐδὲ Λουκᾶς οὐδὲ Ἰωάννης· ἀλλ᾿ ἔκαστος τούτων ἀπὸ πνεύματος ἁγίου ἔγραψεν k 15 πνεύματος + κινούμενος dC, κινούμ. πνεύμ. D3D6E1E4λ καὶ1 > α ὁ Μᾶρκος ST 16 ὁ Ἰωάννης Τ > Τ δὲ > Ε1Ε4 (nach παραπλ. Komma) 17 ὁ Λουκᾶς DD1D6γδ Λουκᾶς + ὁ τὸ πάρὸν εὐαγγέλιον συγγραψάμενος, προτραπεὶς παρὰ τοῦ κορυφαίου Πέτοου ST

haeresis plurima, e quibus quoddam scribitur secundum Aegyptios, aliud juxta Duodecim Apostolos. Ausus fuit et Basilides scribere evangelium et suo illud nomine titulare. >Multi conati sunt< scribere, sed quatuor tantum evangelia sunt probata, e quibus super persona Domini et Salvatoris nostri proferenda sunt dogmata. Scio quoddam evangelium, quod appellatur secundum Thomam, et juxta Mathiam; et alia plura legimus, ne quid ignorare videremur propter eos, qui se putant aliquid scire, si ista cognoverint. Sed in his omnibus nihil aliud probamus, nisi quod ecclesia, id est quatuor tantum evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in principio lectum est: >multi conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae

Τὸ μέντοι ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δώδεκα εὐαγγέλιον οἱ συγγράψαντες >ἐπεχείρησαν<. Ἤδη δὲ ἐτόλμησε καὶ Βασιλείδης γράψαι κατὰ Βασιλείδην εὐαγγέλιον. >Πολλοὶ μὲν οὖν ἐπεχείγησαν<.

φέρεται γὰρ καὶ τὸ κατὰ Θωμῶν εὐαγγέλιον καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα.

Ταῦτά ἐστι τῶν ἐπιχειρησάντων· τὰ δὲ τέσσαρα μόνα προκρίνει ἡ τοῦ θεοῦ ἐκκλησία.

| Λόγος ἐστὶ παραγραπτέος Ἰωάννην ἔτι περιόντα βίῳ ἐπὶ Νέρωνος τὰ συγγεγραμμένα εὐαγγέλια συναγαγεῖν·

zu 5,21—6,5 vgl. Euseb. Hist. eccl. III 24. 7 (S. 246, 13ff. E. Sehwaitz) 1 haereses De plurimas mr e >E 1/2 quoddam] unum A 3 iuxta] secundum B 5 ~evang. scribere CK 7 sed + et multi conati sunt ordinare De 8 probata] prolata n 9 super] sub De 11 Et scio B 13 iuxta]secundum A 14 plurima BEK 16~scire aliquid BE 18 aliud >Ζ 19 ecclesiae K id est] sint K 22~sunt conati B 5,21 — 6,5 Y [τοῦ αὐτοῦ (Orig.)] 1 κατὰ — 2 ἐπιγεγρ.>AU κατ᾿ akX 2/3 ἐπιγεγρ.] συνγεγρ. Ε3 ἐπιγεγρ. >Χ 3/4 εὐαγγέλιον >Χ εὐαγγ. — 15 πλείονα] καὶ τὰ κατὰ Βασιλείδην καὶ τὸ κατὰ Θωμᾶν καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα οἱ συγγράψαντες ἐπεχείρησαν k εὐαγγ. — 4 ἐπεχείρ. > Υ 5 Ἤδη dCU >X Ἤδη —7 ἐπεχείρ. > Υ Ἤδη—15 πλείονα] πολλὰ δὲ καὶ ἕτερα φέρονται a (ἐπιφέρονται Α) ~ἐτόλμησε δὲ Χ 5/6 Βασιλίδης, Βασιλίδην DD1D3UVλ 6 συγγράψαι e 13 Φέρεται—14 εὐαγγ. UVXY] zwichen 4 ἐπεχ. u. 5 Ἤδη dCγ γὰρ] δὲ dCUγ 13 τὸ>δ 14 τὸ>DD1D3λ 15 πλείονα >Χ καὶ —ολείονα >Υ 17 Ταῦτά—ἐπιχειρ. nur Y (>auch V) 18 τὰ δὲ] ἀλλὰ τὰa E1E3 μόνα >CUVXY ἐγκρίνει Χ, ἀποκρίνει γ (Reg)] >a1 18/19 ~ἐκκλησ. τοῦ θεοῦ a (Aα) τοῦ >λ τοῦ θεοῦ >Χ θεοῦ] Χριστοῦ β(ggα1) U 19 ἐκκλησία + προσδέχεται α1 + ἀνατάξασθαι ἀντὶ τοῦ συντάξαι γραφῇ καὶ φανερῶσαι τὸν λόγον Υ 21 παραγραπταῖος Y

confirmatae sunt in nobis<. Illi tentaverunt atque >conati sunt< de his rebus scriber, quae nobis manifestissime sunt compertae. Affectum suum Lucas indicat ex sermone, quo ait: >in nobis manifestissime sunt ostensae<, id est >πεπληροφορημένων<, quod uno verbo latinus sermo non explicat. Certa enim fide et ratione cognoverat neque in aliquot fluctuabat, utrum ita esset an aliter. Hoc autem illis evenit, qui fidelissime crediderunt et id, quod propheta obsecrat, consecuti sunt et dicunt: >confirma me in sermonibus tuis<. Unde et Apostolus de his, qui errant firmi atque robusti, ait: >ut sitis radicati et fundati in fide<. Si quis enim radicatus in fide est atque fundatus, licet tempestas fuerit exorta, licet venti flaverint, licet se imber effuderit, non convelletur, non corruet, quia >super petram< aedificium solida mole fundatum est. Nec putemus oculis istis carnalibus firmitatem fidei dari, quam mens et ratio

καὶ τὰ μὲν ἐγκρῖναι καὶ ἀποδέξασθαι, ὧν οὐδὲν ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ καθήψατο, τὰ δὲ ἀπολέξασθαι καὶ καταργῆσαι, ὅσα μὴ τῆς ἀληθείας ἐχόμενα συνέγνω. |

Ὅ γε μὴν Λουκᾶς εἴπών· >περὶ τῶν πεπληροφορημένων ἐν ἡμῖν πραγμάτων< τὴν διάθεσιν ἑαυτοῦ ἐμφαίνει, ὅτι οὐδὲν ἀμφιβάλλων οὐδὲ εἰκάζων, ἀλλὰ πάντα μετὰ παῤῥησίας ἐβεβαίωσεν ὡς εὖ εἰδώς. Πεπληροφόρητο γὰρ καὶ ἐν οὐδενὶ ἐδίσταζεν, πότερον οὕτως ἔχει ἢ οὔ. Τοῦτο δὲ γίνεται περὶ τοὺς βεβαίως πιστεύοντας καὶ εὐχομένους καὶ ἐπιτυχόντας καὶ εἰπόντας· >βεβαίωσόν με ἐν τοῖς λόγοις σου<. Καὶ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ τῶν βεβαίων φησίν· >ἵνα ᾖτε ἐῤῥιζωμένοι καὶ τεθεμελιωμένοι τῇ πίστει.<

| Οὐ γὰρ ἁπλῶς <πεπιστευμένων> εἶπεν, ἀλλὰ >πεπληροφορημένων<, τὸ ἀπαράβατον τοῖς λεγομενοις μαρτυρῶν. |

Οὐδὲν γὰρ οὕτως πληροφορεῖ ὡς νοῦς καὶ λόγος·

16 Ps. 119 (118), 28 18f. Ephes. 3, 17; Kol. 2, 7; 1, 23 21f. vgl. Matth. 7, 25; Luk. 6, 48 1 nobis] nos A 3 ~ scriber de his rebus B quae + in e 5 Affectum] effectum De 8 πεπληρ. > A (Lücke)] pepamo. on. me na. m C (ähnlich E) et mopolonemon (!) K quod] in quo E 11 in < AE 12 aliter] Ende von z 13 qui] quid B 15 obsecr.] observant K 17 Apost.] Paulus C 18 infirmi K ait] errant K 19 ~ in fide fund. K 23/24 convellitur AK 24 non] nec De super] supra A 28 fidei dari] federari C, fidei dare K 6,6—11 k 6,6—13 dCLγλ 6,6—20 + 27—7, 11eUV* 6,6—17Y 6,23—26S 3 ἀπολεξάσαι Υ 6—8 Ὅ γε— πραγμ. >eUV Ὅ γε μὴν—πραγμάτ. k] περὶ τῶν πεπληρ. δὲ εἰπὼν dCXγλ (δὲ τῶν πεπληρ. D3D6γλ) 8 ἑαυτοῦ ekUY] αὐτοῦ dCE3E4K2(ggK) Vγλ ἑαυτοῦ + ὁ Λουκᾶς eUVY 9—11 ὅτι—εἰδὼς nurk 11 καὶ βεβαίως K 12 ἐν>dE4 γ(Reg) ἐν οὐδ.] οὐδὲν E1λ 13 οὔ + alia d 14 Τοῦτο δὲ]ὃ Χ 15 καὶ1—17 σου>eY 17 γὰρ+καὶU 17 Καὶ—20 > X 23 γὰρ>dCE4Sγλ ἁπλῶς + δὲ dCE3E4S γλ + τῷ λόγῳ παραδιδομένων λέγειν καὶ Ε3 23/24~εἶπεν πεπιστ. Ε1 24 εἶπεν > dCE4Sγλ 25 λεγομ.] λόγοις γ (Carn) 27 γὰρ] δὲ UVX

tribuit. Infideles quique credant signis atque portentis, quae humana acies contuetur. Fidelis vero et prudens atque robustus rationem sequaturet verbum et sic dijudicet, quid verum quidve falsum sit.

>Sicut tradiderunt nobis, qui ab initio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis< In Exodo scriptum est populus videbat vocem Dei< . Et certe vox auditur potius quam videtur, sed propterea ita scriptum est, ut ostenderetur nobis aliis oculis >videre vocem Dei<, quibus illi adspiciunt, qui merentur. Porro in evangelio non vox cernitur, sed sermo, qui voce praestantior est. Unde nunc dicitur: > sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi ὄφις γαρ οὐ πΔηροφορει, επει οὐκ ἀπὸ σημείων καὶ τεράτων ὁρατῶν κρίνεται τὰ πράγματα, ἀλλὰ λόγῳ κρίνεται, ποῖα τὰ ἀληλθῆ καὶ ποῖα τὰ ψευδῆ. | >Πραγμάτων< δέ φησιν, ἐπειδήπερ οὐ κατὰ φαντασίαν κατὰ τοὺς τῶν αἱρετικῶν παῖδας ἐδραματούργησεν Ἰησοῦς τὴν ἔνσαρκον αὐτοῦ παρουσίαν, ἀλλὰ τυγχάνων ἀλήθεια πρὸς ἀλήθειαν τὰ πράγματα. |

>Οἱ αὐτόπται<, φησι, > καὶ ὑπηρέται τοῦ λόγου < . Ἐν μέν τῇ Ἐξόδῳ γέγραπται, ὅτι > ὁ λαὸς ἑώρα τὴν φωνὴν τοῦ κυρίου <. Καίτοι γε φωνὴ οὐ βλέΠεται, ἀλλ' ἀκούεται, ἵνα δηλωθῇ παραδόξως, ὅτι ἡ τοῦ θεοῦ φωνὴ βλέπεται, οἶς βλέπεται. Ἐν δὲ τῷ εὐαγγελίῳ οὐχ ἡ φωνὴ βλέπεται, ἀλλ᾿ ὁ κρείττων 2 vgl. Akt. 2, 22 u. ö. 3f. vgl. Matth. 24, 45 7 ff . vgl. Ambros. in Luc. I, 5 (S. 12, 22 ff. Schenkl) 10 f. 14f. Exod. 20, 18 1 qmque] ergo B vero E credunt C 3 et] magis De 4 ratione K 5 verbo K 6 verum + et C quidve] quid CK 10 est + Cunctus autem A 11 Dei] Doixiini CK 12 potius quam] priusquam r 13 ita ABEK > CDe 14/15 ~ videre oculis K 15 videri AB Dei] Domini K illi] illam De 16 aspiciunt ADCEK 17/18 sed sermo > A 18 qui] quia K ~praest. voce A 19 sicut + ab initio DEe 20 qui a] quia in C 7,12 —8,15X` 7,13 —9,20 εἶπεν + 10,1 –4 μαθ. eUVΞ* 7, 13 ’Ev—15 u. 15 Καίτοι κτλ. 2 Schol. in E (7, 13EE1: Ἀνεπιγρ.) 7,5 –11 aekm STY 5 δέ > γ φησιν aeSUVY] εἶπεν dkmE4TXλ 6 ἐΠειδή amX, ὅτι 6 ἐπειδήπερ — 9 παρουσ.] ἀναιρῶν τὴν αἴρεσιν τῶν κατὰ φαντασίαν λεγόντων τὰ διὰ τοῦ σωτῆρος γεγενῆσθαι καὶ τὴν σάρκωσιν αὐτοῦ γλ λεγομένων λ κοὶ — αὐτοῦ > S, κοὶ] κατὰ γ(Reg)λ] 7 κατὰ — 9 παρουσ. > Υ τῶν — παῖδας] αἰρετικοὺς Χ τῶν > α1 8 ἐθαυματούργησεν β(a?), ἐδραματούργει m + ὁ am, + κύριος Ἰησ.] κατὰ Ε 3 9 ~ αὐτοῦ ἔνσαρκ. α αὐτοῦ παρουσ.] οἰκονομίαν Α 1 (vgl. Sickenberger, Titus 143) ἀλλὰ — 10 ἀλήθειαν] καὶ δηλῶν ὅτι οὐ φαντασίᾳ, ἀλλ' ἀληθείᾳ ST 9/10 τυγχ. ἀλ.] ἀλήθεια ὢν X 9/10 τυγχ. — πρὸς] ἐναργῶς καὶ κατὰ Υ 9 ἀλλὰ — 11 πράγμ. > eCγλ 10 ἀλήθειαν] ἀληθῶς a ἀλήθειαν + Ἰησοῦσ Y 10/11 ἑνέργησε V 10 ἐνήργ. — 11 πράγμ.] τὴν οἰκονομίαν (+ αὐτοῦ mλ) ἐνήργησε κm λ 11 τὰ πράγμ. > 12 Οἱ 13 λόγου > eV 13 μὲν Χ > eUV 14 ὅτι > Χ ἑώρακε Ε 1 15 τοῦ > E3 16 γε] γὰρ 19 δὲ Ε1 Ε2 VX] γὰρ E viderunt et iniuistri fuerunt sermonis< . Igitur apostoli ipsi viderunt sermonem, non quia adspexerant corpus Domini Salvatoris, sed quia Verbum viderant. Si enim juxta corpus vidisse Jesum hoc est: Dei vidisse sermonem, ergo et Pilatus, qui condemnavit Jesum, sermonem Dei vidit, et Judas proditor et omnes, qui clamaverunt: > crucifige, crucifige eum, tolle de terra talem< , Dei viderunt sermonem. Sed absit, ut quisquam incredulus sermonem Dei videat. Videre sermonem Dei tale est, quale Salvator ait: >Qui vidit me, vidit et Patrem, qui misit me< .

> Sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis < Clam Lucae sermonibus edocemur, quod cujusdam doctrinae finis sit ipsa doctrina,

τῆς φωνῆς λόγος. Διὰ τοῦτο· Καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἁπ' ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< Οὐκοῦν οἱ ἀπόστολοι >αὐτόπται τοῦ λόγου< ἦσαν οὐ μόνον ἑωρακότες τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα, ἀλλὰ καὶ τὸν θεοῦ λόγον. Εἰ γὰρ τὸ ἑωρακέναι τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα >αὐτόπτην τοῦ λόγου< γίνεσθαι ἦν, καὶ Πιλᾶτος >αὐτόπτης< ἦν >τοῦ λόγου< καταδικάξων αὐτὸν καὶ Ἰούδας ὁ προδότης καὶ πάντες οἱ λέγοντες· >σταύρου, σταύρου αὐτόν<. Ἀλλ' ἀπείη λέγειν, ὄτι ἐκεῖνοι ἦσαν >αὐτόπται τοῦ λόγου< Τὸ οὖν ἰδεῖν τὸν λόγον ἐκεῖ ἐννοεῖται, ὅπου ἔλεγεν ὁ σωτήρ· >Ὁ ἑωρακὼς ἐμέ ἑώρακε τὸν πατέρα τὸν πέμψαντά με<.

Καὶ λεληθότως δέ τι καλὸν μάθημα διδάσκει ἡμᾶς ὁ Λουκᾶς ἐνταῦθα,

11 f. Joh. 19. 15 s. A. Resch. AuBercanou. Paralleltexte (zu Luk. 23. 18 a) (TuU Χ, 3, 710) [auch Akt. 22, 22 ?, vgl. E. Hautsch, D. Evv. zitate d. Orig. (TuU 3. R. IV, 2a, 116)] 16 f. Joh. 14. 9 4 aspexerant ADEK] aspexerunt C 5 viderant ABK] viderunt CDEe 6 vidisse] vidissent lr 7 ~ vidisse Dei A vidisse] vidissent lr 8/9 condempnavit alle Hss 9 Jesum > De 12 terra talem ABCDEn] terra, talem Klmr 13 videre ABEK Sed] Quod C 15 videat ABEK] viderit CDe 1 15/16 Videre sermonem Dei > ABCEK 16 est > K quale ] quod BC 17 vidit (2 Χ) ACE] videt BDKe 23 sit > A 8,8 —9, 20 εἶπεν Cy 8, 15 Τὸ— 9. 20 εἶπεν + 10,1 —4 μαθηταί Χ 2 ἡμῖν — 4 λόγου] οἱ αὐτόπιμ τοῦ λόγου Χ 3 γινόμενοι E 4 Οὐκ — 7 λόγον > eUV 8 ἄλλος δέ φησιν. εἰ Cy γὰρ > Cy 8 Ἰησοῦν Χ] γύριον eCUγ 9 τοῦ λόγου] τούτου eV, τοῦιο CU 9/10 γίνεσθαι] CE1 E2UV x > Χ. 11 καταδικάξων αὐτὸν > Χ 12 πάντες > Χ 13 σταύρου, σταύρου Ε 2 UVXγ] σταύρωσον, σταύρω σον e αὐτόν > Κ 14 ἀπείη Kl.] ἀπῄει Χ 14 Ἀλλ' — 15 λόγου > eCUVy 16 ἰδεῖν Χ] eCUVγ ἐκεῖ — 17 ἔλεγεν] οὐτῶς νοητέον καθώς φησν Cy ἐνοεῖται eX, τὸ V, ἐνοεῖτο Ε2 18/19 τὸν — με > Cy 22 Καὶ > Χ λεληθότως eCUy] λεληθὸς Χ, λεληθῶς V τι CUVX > e 23 ἠμᾶς > Χ ὁ Δουκᾶς > Cγ ~ ἐνταῦθα ὁ Δουκᾶς

alterius vero doctrinae finis in opere computetur. Verbi gratia: scientia geometriae finem habet ipsam tantum scientiam atque doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus exigit, velut medicina. Oportet me rationem et dogmata scire medicinae, non ut tantummodo noverim, quid debeam facere, sed ut faciani. id est, ut secem vulnera. victum moderatum castigatumque disponam, aestus febrium impulsu venarum sentiam, ut curationibus cyclicis humorum abundantiani siccem, temperem atque restringam. Quae si quis tantum scierit et non opere fuerit subsecutus, cassa erit eius scientia. Simile quid scientiae medicinae et operi etiam in notitia ministerioque sermonis est. Unde scribitur: <sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis>, ut ex eo, quod dixit: <ipsi viderunt>, doctrinam et scientiam significari, ex eo vero, quod ait: >ministri fuerunt sermonis<, demonstrari opera cognoscamus. <Visum est et mihi subsecuto ab initio>. Inculcat ac replicat, quoniam ea, quae scripturus est, non rumore cognoverit, sed ab initio ipse fuerit consecutus.

ὅτι τινῶν μὲν θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ θεωρία ἐστίν, τινῶν δέ θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ πρᾶξις. Ἵνα μὲν οὖν διὰ τοῦ αὐτόπται> δηλώσῃ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ >ὑπηρέται< τὸ πρακτικὸν αὐτῶν παραστήσῃ, > αὐτόπται καὶ ὑπηρέται> εἶπεν |διὰ τὸ βέβαιον καὶ ἀδιάστατον. διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται> τὸ θεωρητικὸν τῆς τοῦ σαρκωθέντος λόγου θεότητος, ἥν ἑώρακεν > ὁ ἑωρακὸς> τὸν Χριστὸν τῇ πίστει καὶ δι’ αὐτοῦ >τὸν πατέρα<, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται> τὸ πρακτικόν· πρᾶξις γὰρ

2 computatur A 4 irsa E 4/5 scientia atque doctrina E 5 velut AB + in CDe 5/6 medicina. Oportet ABEK] medicina oportet CDe 6 me > Ar ~ ut non A 8 moderatum] salubrem C 9 impulsu] in pulsu DKe 10 cyclicis] siccis D tic lici somorum K siccem CDe] sic ABEK 12 ~ ejus erit ACEK quid] quod C + in K scientiae] scientia CK 12/13 operi etiam] experientia C opere K 13 etiam] et K Unde scribitur > De 14 ~ vider. ipsi K 14 et — 16 viderunt > r 17 ex — 18 ait] et ex eo quod dixit De 19 sermonis > ABEK 20 cognoscamus + Assecuto a principio De Et visimi C subsecuto] assecuto De 22 inculc. ac] inculcate AEK, Inculcata C ac] et AB 24 est > B 25 ~ fuerit ipse K 4,13 —5, 19 + 9, 20 διὰ — 10, 1 ἀνάβασις R (das 2. Stiick vielleicht Paraphrase von 8. 1 — 9, 3?) 2 ἡ θεωρία — 3 τέλος > Cy 3 πρᾶξίς + ἐστιν eUV 16 — 20 εἶπεν] διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται δηλοῖ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται τὸ πραγματικὸν eCUVy πρακτικὸν CE2UVγ) + αὐτῶν παρέστησεν

θεωρίας ἀνάβασις. Δύνασαι δὲ καὶ ἑτέρως ἐκλαβεῖν τό· ὑπνρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< ἥτοι τοῦ διδασκαλικοῦ λόγου, ὅν παρεδίδου ὁ σωτήρ, ἢ καὶ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου, ᾧ καὶ ἐξυπηρέτησαν παρόντες οἱ μαθηταί. | Τὸ δέ· >ἔδοξε κἁμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν> δηλοῖ ὡσανεὶ ὅτι λέγει, ὅτι· τάχα ἂν καὶ κινδυνεύσαιμι, εἰ παρηκολουθηκὼς πᾶσιν ἀκριβῶς ἤμελλον σιωπῇ παραδιδόναι τηλικαῦτα πράγματα. γράφω δὲ οὐ ψιλὴν ἀκοήν, φησίν, παραλαβών, ἀλλ' ἀκριβῶς παρηκολουθηκὼς ἄνωθεν πᾶσιν. Ἐπαινεῖ δὲ τὸν μακάριον Λουκᾶν καὶ ὁ ἀπόστολος λέγων· οὖ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ εὐαγγελίῳ>. | Ἔδοξε κἀμοὶ ἄνωθεν παρηχολουθηκότι> διαβεβαιοῦται, ὅτι >ἄνωθεν παρηκολούθησεν<, οὕ τισι τῶν εἰρημένων,

Unde et ab apostolo Paulo merito collaudatur dicente : <cujus laus in evangelio per omnes > Hoc enim de nullo alio dicitur, nisi de Luca dictum traditur.

ἀλλὰ >πᾶσιν< τοῖς αὐτόπταις καὶ ὑπηρέταις, ἵνα μὴ τῇδε κἀκεῖσε περιφερόμενος ἀποτραπῇς τῆς εὐθείας ὁδοῦ· οὐ γὰρ ἔτερα κατηχηθείς, ἔτερα νῦν παρὰ τῆσδε τῆς γραφῆς ἐνηχηθήσῃ, ἀλλὰ περὶ ὧν τὴν γνῶσιν εἴληφας τελεωτέραν δόξῃ >τὴν ἀσφάλειαν>. |

10 f. 2Kor. 8, 18 9 Paulo > CDe 10 laus + est B 11 evangelio + est De 12 alio > K, alio dicitur > AB dicitur + et mr, + nec In 13 ~traditur dictum K 10,1 –4 μαθηταί a D8 ST 10,4—6 D7 10,4 –8ST 10,4 – 11 εὐαγγ. a 10,11 –15 ὑπηρ. Y 10,11 –15 + 11,4 –12, 7 εὐαγγ. Χ 10,11 –15 + 10,8 Ἐπαινεῖ— 11 εὐαγγ. Ξ* 10,11 –15 + 10,8 Ἐπ.— 11 εὐαγγ. + 114 + 11,11 —12, 13 UV* 10,11 –15 + 11,4 –13 dC*Lγλ (dLλ anschl. an ὅτι δὲ παρὰ—γενόμ. τοῦ λόγου) τοῦ λόγου) 10, 15 ἵνα — 18 Y (anschlieBend 10,11 —15)~ 1 Δύνασαι] δυνατὸν a D 8 δὲ > eD8U καὶ ἑτέρως > a D8 Δύνασαι — 3 λόγου] Λόγον δὲ δυνατὸν ἐκλαβεῖν τὸν διδασκαλικὸν ST 1 — 4 μαθηταί] ἢ τοῦτό φησιν· ὑπηρέται τοῦ λόγου γεγόνασιν οἱ ἀπόστολοι, ὡς τὸν λόγον τῆς ἀληθείας παραδιδόντι τῷ Ἰησοῦ· Cy (wohl nicht Orig.) 1 τὸ — γενομ.] τοὺς ὑπηρέτας a τὸ ὐπηρ. A) D8 x > X 2 ἤτοι — 3 λόγου] εἴ τε τὸν διδασκαλ. λόγον aD8, εἴ τε τοῦ διδασκαλικοῦ x > ) Α λόγου > Χ 3 ἢ] εἴτε a D 8 αὐτοῦ — λόγου] αὐτὸν τὸν θεὸν λόγον a D8, αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου A, αὐτὸν τὸν θεοῦ λόγον Α 2 ST ᾦ —4 x > a D8 ST ἐξυπηρετήσαντο Ε 2 VXΞ 4 τὸ — 5 ὄτι 1] ἢ καὶ οὕτως D7 κἀμοὶ — δηλοῖ] τοιοῦτόν τι σημαίνει ST 5 ὡσ. — λέγει > Α 2 ὅτι λέγει] λέγει Α 1, λέγων S λέγ. Τ) κινδυνεύομαι a x > S 6 ἀκριβῶς + καθεξῆς σοι γράψαι S ἔμελλον alle Hss σιωπῇ] σιγῇ S 7~ φησιν ἀκοὴν S 8 Ἐπαινεῖ — 10 ἀπόστολος] καὶ παῦλος δὲ ἐπαινεῖ τὸν Δουκᾶν UV 10 ἀπόστ. + Παῦλος α 11 ταῖς εὐαγγελίαις (!) α Ἔδοξε — 12 παρηκολ. > dCLUVXγλ 1213 UVY + δὲ dCy, + γὰρ λ 13 ἄνωθεν > Y οὔ τισι τῶν εἰρημ. παρηκ. Υ 15 τοῖς — ὑπηρ. Υ > dCUVXγλ 16 τῆς] τὴν Y

<Visum est et mihi assecuto a principio omnia diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theophile>. Putet aliquis, quod ad Theophilum quempiam evangelium scripserit.

Omnes qui nos auditis loquentes, si tales fueritis, ut diligamini a Deo, et vos >theophili< estis et ad vos evangelium scribitur. Si quis >theophilus< est, iste et optimus et fortissimus est, hoc quippe significantius graeco sermone dicitur: >κράτιστος<. Nemo >theophilus< infirmus est. Et quomodo scriptum est de populo Israhel, quando egrediebatur ex Aegypto, quod <non fuerit in tri-

Εἰκὸς δέ ὑπολαμβάνειν τινός, ὅτι Θεοφίλῳ τινὶ ἔγραψε τὸ εὐαγγέλιον, ὃς εἶς ἦν τῶν πιστευσάντων καὶ ζέων τῷ πνεύματι καὶ ἀπλήστως ἔχων περὶ τὰς τοῦ κυρίου πράξεις τε καὶ λόγους, ὅνπερ ἐποίει ἀσφαλέστερον καὶ τὰ νῦν γραφόμενα. Ἀλλὰ καὶ πάντες, ἐὰν τοιοῦτοι ὦμεν ὡς ἀγαπᾶσθαι ὑπὸ τοῦ θεοῦ καὶ φιλεῖσθαι, >θεόφιλοί< ἐσμεν. Εἰ δέ τις >θεόφιλος<, οὗτος καὶ >κράτιστος<· οὐδεὶς γὰρ >θεόφιλος< ἀσθενής. Καὶ ὥσπερ γέγραπται ἐπὶ τοῦ λαοῦ ἐξερχομένου ἐκ τῆς Αἰγύπτου. ὅτι >οὐκ ἦν ἐν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν

7 gr. vgl. Akt. 18,25 7ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 12 (S. 18, 9ff. Schenkl) 18 f. Ps. 104 (105), 37 2 omnibus CD 4 putat ADe + et EK 7 audistis E 10 et — p. 14, 21 principio > K (SchluB d. Hom. I u. Anfang von II) 12 et 1 > Be 17 egrediebantur C 11,4 —13 ST 11,4 –10 vgl. a + 12,5 —12 a 11,4 –5 + 11 13 + 12,5 –6 Y 11,4 –13 d 11,11 –12, 12 e 11, 13 Εἰ— 12 12 Cy 11,4 –5 + 11 –12, 12 UV 11,4 –? Ξ (Lemma?) 4 —5] Θεόφιλον δὲ ὁνομάξει πρὸς ὅντινα προσφωνεῖ τὸ παρὸν εὐαγγέλιον aST προσφωνεῖ S, παρὸν > Τ) 4 Εἰκὸς > ε τινάς dCUVγλ] ἡμᾶς Χ > Ε 1UV 6 ὅς — πιστεθσ.] ἄνδρα πεπιστευκότα, Θεόφιλον φερωνύμως καλούμενον aST (das übrige fehlta) ἦν > D 4 X 7 καὶ] οὕτως DD1D6ε, οὗτος D3D4D5δγ καὶ] ὃς ST πιστευσάντων D3Xγελ] 7/8 ἀπλείστως DD1D6γ(Carn)ε 9 τε > Χ καὶ + τοὺςC x > ε λόγους+ ἔγγραφον ᾔτησεν ἔχειν τὸ εὐαγγέλιον ST(echt? Kl.) 10/11 γραφ.] γεγραμμένα D4λ 11 Ἀλλὰ καὶ] ἄλλος δέφησιν ὅτι dyyC x > eUVYγε δὲ Υ ~ ἐὰν πάντες Cλ ὅτι πάντες x > D3 Ἀλλὰ — πάντες] τινὲς δέ φασιν ὅτι ST 12 ἀγαπ.] φιλεῖσθαι STXY ὑπὸ] ἀπὸ U τοῦ x > D4D5D6STδ θεοῦ + πάντες ST 12/13 καὶ φιλεῖσθαι x > STXY 13 θεοῦ φίλοι D4, θεοφιλεῖς D1 ἐσμεν + ἀληθῶς Y ἐσμεν] καί ἐσμεν κοὶ ὀνομαζόμεθα D6 + Ζήτει τὰ λοιπὰ πάντα ἐν ἑρμηνείᾳ ἐπισκόπου Βόστρων Ly (Reg) (librarius!) 13 Εἰ — 15 γὰρ] καὶ οὐκ ἄν τις εἴη eUV, οὐκ δέ δέ τις εἴη Cy 15 Καὶ — 18 ὅτι > γ Καὶ ὥοπερ] ὥσπερ γὰρ eUV γὰρ x > Ε3) 17 ἐκ τῆς] ἐξ Χ. ἐκ γῆς Ε 2 18 ὅτι x > eUV

bubus eorum infirmus< : sic audacter loquar, quod omnis, qui >theophilus< est, sit robustus, habens fortitudinem et robur tam a Deo quam a sermone ejus, ut cognoscere possit eorum verborum, quibus eruditus est, veritatem, intellegens sermonem evangelii in Christo: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ὁ ἀσθενῶον<, οὕτως εἴποιμι ἄν, ὅτι πᾶς >θεόφιλος< κράτιστός ἐστιν ἔχων τὸ κράτος καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἀπὸ τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ λόγου αὐτοῦ· καὶ οὕτως ἐπιγνώσεταί τις, >περὶ ὧν κατηχήθη λόγων τὴν ἀσφάλειαν<, συνεὶς τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου· ἐπαγγέλλεται τοίνυν τῆς γνώσεως τὸ βέβαιον, ἵνα, ἅπερ ἐκεῖνος ἀκοῇ παρέλαβε, ταῦτα καὶ γράμμασιν ἐντυγχάνων ἀσφαλέστερον κατέχῃ καὶ τὴν πίστιν διατηρῇ.

1 eorum] eius A sie + ut De 2 loquor BE loquar + dicam e 3 liabens + et D 4 et robur BCJ lobustani ADEe (et x > E, in D getilgt) 4 tam — 5 quani] a deo tanquam ADe tam x > E 7 eruditus] conditus e 9 est AB > CDEe 9/10 et imperium > De 11 Araen > C Explicit omelia prima AC 1 ὁ x > Ε 1 3 καὶ — τὴν2 x > Χ εἴποιμι ἄν, ὅτι] κοὶ Χ 4 τοῦ2 x > Ε1 3 πᾶς + γὰρ Cy 2 ἐστιν x > X αὐτοῦ x > Χ 5 κοὶ — τις] ἴνα γινώσκῃ a, ἴνα ἐπίγνως Y 5 καὶ] κἂν U τις + τὴν Cy, + τῶν V 6 ὧν κατ. Schluß des Schol. bei Y κατηχ·ήθης λέγων α τὴν x > 7 συνεὶς eV] συνιεὶς Ε2 Ε3 UX τῶν λόγων U συνεὶς — εὐαγγελίου x > aCy 8 ἐπαγγ. — 9 βέβ. x > a 9 ἵνα — 10 ἐκεῖνος] ἐπειδὴ γὰρ a 10 ἀκοῇ] ἄκων 10 κοὶ –12 διατηρῇ] ἀσφαλ. αὐτὸν καὶ διὰ γραμμάτων ἐντυγχάνοντα α1 + ἐν) τῇ πίστει διατηρεῖ a ἐν x > Αα) 11 ἀσωαλεστέραν Ε2 Ε3 12 κατέχῃ καὶ x > CE2UVγ καὶ x > Ε3 διατηρεῖ Ε3 V Ζ (nach ζ, Auszug aus I. Hom.): >Ἐπειδὴ πολλοὶ ἐπεχείρησαν ἀνατάξασθαι x < ἀντὶ τοῦ ὅτι χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀναγραφὴν τοῦ εὐαγγελίου. τί οὖν ἐστιν ὃ λἐγει; τὸ ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δὠδεκα εὐαγγέλιον ἀναγράψαντες ἀναγράψαντες x > ἀλλὰ ψευδῶς εἰς ἄλλων ὄνομα. οἱ δὲ εὐαγγελισταὶ οὐκ x > καὶ ἀτέλεστα κατέλιπον, διὰ τὸ μὴ καλῶς γράψαι. ἔγραψαν γὰρ ἀληθῶς. ὅτι ὃ λέγει ὁ παῦλος. x > ὁ ἔπαινος ἐν τῷ x < , τὸν Δουκᾶν λέγει τὸν ἀπόστολον.

De eo, quod scriptum est: x > autem justi ambo in conspectu Dei, ambulantes in omnibus manclatis et justificationibus Domini sine x <

Qui volunt peccatis suis obtendere aliquam excusationera, existimant nullum esse absque peccato et utuntur testimonio, quod in Job scriptum est : x <nemo mundus a sorde, nec si unius quidem diei fuerit vita ejus super terram ; numerabiles autem menses x <ejus Cujus sonum tantummodo proferunt, interpretationem penitus ignorantes. Adversus quos breviter respondebimus, quoniam absque peccato esse in scripturis dupliciter intellegatur, ut sit alterum nunquam omnino peccasse, alterum peccare desiise. Si igitur aiunt eum absque peccato dici, qui nunquam peccaverit, et nos assentimus nullum esse absque peccato, quia omnes homines aliquando peccavimus. licet postea virtem secuti

> Ἦσαν δέ x <, φησίν, x > Οἱ θέλοντες συναγορεύειν ἑαυτῶν ταῖς ἁμαρτίαις οἴονται ἀδύνατον εἶναι Πάντῃ ἀναμάρτητον εἶναί τινα, καὶ χρῶνται τὰ τοῦ Ἰώβ. x > καθαρὸς ἀπὸ x <

Τὸ δέ ἀναμάρτητον δισσῶς νοεῖται. τὸ μέν ἐν τῷ μηδέΠοτε ἡμαρτηκέναι, τὸ δέ ἐν τῷ μηκέτι ἁμαρτάνειν. Ἐκ μὲν οὖν τοῦ μηδέποτε peccato clici, qui imnquam pec- | ἁμαρτῆσαι οὐδεὶς ὄν εἴη ἀναμάρ- canerit, et nos assentimus nuUum | τητος. πάντες γὰρ ἄνθρωποί ποτε esse absque peccato, quia omnes | ἥμαρτον, καὶ x > ὕστερον x >

2 —4 Luk. 1, 6 9 ff. Hiob 14, 4. 5; vgl. Ambros. in Lucam I, 17 (S. 21, 3ff. Schenkl) Incipit secunda de . . . AC 2 — Ρ. 14, 21 piincipio x > K (Versehen des Schreibers, da einfach Fortsetzung von Hom. I) autem > B 3 Dei] Domini EB 5/6 ostendere C 6/7 exist.] aestimant E, estmant ABCD (so immer) 10 nec] ne e 10/11 ~ fuerit unius quidem diei A 15 ignorat B, ignorant AE 15/16 Adversum ABE 18 intelligitur De 19 ut > AE ut sit] id est B 20/21 desisse BDE 22/23 peccaverit + non assentimus. Peccavit enim Origines Hcet non actu. Si vero dicunt neminem esse sine peccato post peccatum F 26 virtutes assecuti A 13, 5 — 20 ἁμαρτάνειν Χ* ξ 13. 21 Ἐκ—25 γέν. Χξ 9 τὰ] τῷ 1. 24 x > x > Χ

simus. Si vero sic intellegunt hominem non esse absque peccato, ut negent quempiam post vitia ita se ad virtutes referre, ut nunquam omnino peccet, falsa eorum sententia est. Potest enim fieri, ut, qui ante peccaverit, peccare desinens sine peccato esse dicatur. Sic et Dominus noster Jesus Christus x >exhibuit sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam x < non quia ecclesiasticus vir nunquam habuerit maculam, sed quia nequaquam ultra maculetur ; x >non habentem x <, non quod ruga x >veteris x < in eo aliquando non fuerit, sed quod eam habere desierit. In hmic modum et illud, quod sequitur, est intellegendum: >ut sit sancta et x < non quod a principio immaculata fuerit — hoc enim suspicari quidem de homine non potest, quod anima ejus maculosa culosa non fuerit — sed quod reputetur pura atque sincera, quae maculari ultra desierit. Haec idcirco dicimus, ut doceremus posse hominem ob id.

Δυνατὸν δὲ ἐκ τοῦ μηκέτι ἀμαρτάνειν χρηματίσαι ἀναμάρτητον.

οὕτω γὰρ καὶ ὁ χριστὸς παρέστησεν ἑαυτῷ τὴν ἐκκλησίαν μὴ ἔχουσαν σπῖλον ἢ ῥυτίδα(, οὐχ ὅτι οὑδέποτε ἐσπίλωται ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἢ γέγονεν ἐν ῥυτίδι τοῦ παλαιοῦ x < ἀλλὰ ὅτι οὐκ ἔχει x <.

Παράδειγμα δὲ τοῦ δύνασθαι ἄνθρωπον παρὰ τὸ 10ff., 15, 20f. Ephes 5, 27 14, 16 vgl. Ephes 4,22; Kol. 39 1 simus] svxmus e 6 sententiae A] opinio B est x > B 7 pecca- verit BEe] peccavit ACD pecc.1 + et BDEe 8 desinens] desiverit D desierit e sine] absque B 15 quod] quo DE 17 quod] quo ADE 18 desiverit C 19/20 intellegendum et illud quod sequitur C 19 est x > BCE ~ intell. est A 21 quod] quia A, quo BE 22 immaculata Wiederbeginn bei K 22 fuerat K 23 enim + nunc A + ne CEK + nec B quidem x > B 24 non x > EK 24/25 inmacu- losa K 28 dicimtis D] diximus e x > ABCEK 28/29 docemur A 29 ~ hom. posse C 14, 6 Δυνατὸν — 15 ῥυτίδα Χξ 14, 28 — 15, 6 ἄμεμπτοι Χξ quod peccare desivit, vocari abs- que peccato et <immaculatum > Unde et manif estissime de Zacharia et Elisabeth scribitur : erant >justi ambo in conspectu Dei am- bulantes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela <. Diligentius laudes Zacha- riae et Elisabeth, quas sanctus Lucas in sua scribit historia, con- templemur, non tantum ut scia- mus illos fuisse laudabiles, sed ut sanctum zelum assumentes etiam ipsi laude digni efficiamur. Potuerat erat simphciter scribere : >erant justi ambo, ambulantes in omni- bus mandatis < nunc autem neces- sario additur: >erant justi ambo in conspectu Dei < Potest quippe. fieri, ut sit aliquis justus in con- spectu hominum, sed >in con- spectu Dei < non sit. Verbi gratia: quando non habet homo, quod de me mali loquatur, et in me universa considerans nihil , cui detrahat, reperit, justus sum > conspectu < hominum. Finge om- nes de me aequalem habere sen- tentiam, et quaerere, quid detrahant, hant, et tamen invenire non posse, sed consono me ore laudare, justus sum >in conspectur < homi-

μηκέτι ἁμαρτάνειν χρηματίζειν ἀνα- μάρτητον

τὰ κατὰ τὸν Ζαχαρίαν καὶ τὴν Ἐλισάβετ. <Ἦσαν > γὰρ φησι, >δίκαιοι καὶ πορευόμενοι ἄμεμπτοι <

Ἐδύνατο δὲ γεγράθαι τό· >Ἦσαν δίκαιοι ἐν νῦν δὲ ἡ προσθήκη ἀναγκαία τοῦ ἐνώπιον > τοῦ θεοῦ < γεγράφθαι τό· ταῖς ἐντολαῖς <

Ὅταν γὰρ ἄνθρωπος μηδὲν ἔχη φαῦλον λέγειν περὶ ἐμοῦ, ἀλλὰ τὰ βλεπόμενά μου κατανοῶν ἐπαινεῖ, δίκαιός εἰμι <ἐνώπιον > ἀνθρώπων.

19 ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 18. 19 (S. 22, Iff. Schenkl) 3 et1 > ABEK 5 Dei] Domini CK 5/6 ambul. — 8 qvierela] ambu- lantes. In omnibus autem erant justi ambo ante Dominum, incedentes in mandatis et justificationibus Doniini sine querela De 9 quas] quia C 10 scripsit ABK 17 autem] enim B 18 erant > De 19 Dei] Domini C 20 sit aliquis] scit aliciuid K 22 Dei] Domini C sit > CDe 24 mali Dmn] male Clr > ABEK 26 repperit ADEK(immer) 27/28 omnes] homines 29 quid] cui BE 29/30 detra- hant + mihi De 31 ~ ore me BE ore] hore K 15, 14 Ἐδύν. — 27 ἀνθρ. Κε 24 ἔχει Χ 26 δικαιος — 27 ἀνθρ. > ζ

num pluiiniorum. Verum ho- minum non est certum judicium; nesciunt enim, utrum in abscondito cordis mei aliquando peccaverim, utrum viderim mulierem ad concupiscendum eam, et adulterium mihi in corde sit natum. Ignorant homines, cum me viderint secundum vires meas eleemosynam facere, utrum propter mandatum Dei fecerim an hominum laudem favoremque quaesierim. | Difficilis res est x >in conspectu x < | Ἐνδέχεται γàρ κατὰ μὲν τὸ φαινό- justum esse, ut non ob aliam | τῶν causam quid boni facias, nisi propter ipsum bonum, et Deum tantum quaeras boni operis retri Initorem. Tale quid et Apostokis loquitur : x >quorum laus non ex hominibus, minibus, sed ex x < Beatus atque laudabiUs. Homines x <.

Οὐκ οἴδασι δὲ οἱ ἄνθρωποι τὸ κρυπτόν μου, πότε ἥμαρτον ἐμβλεψας γυναῖκα εἰς τὸ ἐπιθυμῆσαι, ὥστε λογισθῆναί μοι τὴν ἐν καρδίᾳ μοιχείαν. Ι Ναί, ἔπαινός ἐστι τέλειος τὸ εἶναι δίκαιον x > ὅτι, ὡς πρὸς αὐτὸν τὸν ἔπαινον, τοῦ θεοῦ ἔπαινός ἐστιν, ὥστε τὸν θεὸν ἀποδοῦναι τὸν ἔπαινον τῷ ἐπαινετῷ. αὐτὸς γὰρ ἐπίσταται καὶ τῶν ἀνθρώπον τὰς καρθίας μονώτατος.

Ἐνδέχεται γὰρ κατὰ μὲν τὸ φαινό μενον δίκαιτον εἶναί τινα>ἐνώτιον<τῶν ἀνθρώπων, κατὰ δὲ τὸ κρυπτὸν τῆς διανοίας μὴ εἶναι τοιοῦτον ἐμφω- λεύοντας κεκτημένον λογισμοὺς πο-

Τοιοῦτόν τι καὶ ὁ Παῦλος δηλοῖ, ὅταν λέγῃ περί τινων· ὦν ὁ ἔπαινος qui x >in conspectu x < justus est I οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ' ἐκ τοῦ Οἱ γὰρ ἄνθρωποι

3f. vgl. Math. 5.28 9f vgl. Math 6,2 ff. 19ff Rom. 2.29 3 iitium] iteram K laudem 1112 esse justum A 3f. vgl. Matth. 5,28 9f. vgl. Mattli. 6,2ff. 1 Veium K 1/2 hominum +. Et hoc C 8 me x > A 9 meas x > C 10/11 mandata CK hominum C 13 est x > ABCEK 14 iustus K 20 Deo + est BDe Beatus] habeatur C 22 enim De x > ABCEK 16,2 –12 Χ ξ 16, 6 Ναὶ—17, 10 V* 16, 6 Ναὶ–17, 10 τι 18, 8 Ἴσως—19, 3 + 19, 9 — 14U 16, 6 –18 ad(E1*) CS 16, 6 –12 k*m*LYλ 16,19 –17, 3 ὁρῶντ. + 17,8 –10 e D6 D7 D9X 13 —18 vor 2 —12 ? Kl. 6 αί] Ἦσαν δέ δίκαιοι ἀμφότεροι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ. Ναί λ Ναί x > adC SUVXY] καὶ K 2 6 ἔπαινός ἐστι τέλειος nach 7 θεοῦ adCSUVY εἶναι + δέ Α1 α1, τὸ + δὲ Aa 7 ὅτι — 10 ἐπαινετῷ nur Χ 10 αὐτὸς — 12 x > Χ 11 ἐπίσταται + μόνος Α1α1 καὶ x > ΚmA1VYa1λ 11/12 τὰς καρδ. τῶν καρδίας ἀνθρ. λ, τὰς τῶν ἀνθρ. καρδ. a, καρδίας km x > Α1α1λ] μόνος A 13 καὶ γὰρ ἑνδέχεται a κατὰ — 15 ἀνθρ.] ἐνώπιον μὲν τῶν ἀνθρ. δίκαιόν τινα φαίνεσθαι S 16 διανοίας] καρδίας dC 17 κεκτ.] ἔχοντα S ~ πονηρ. λογισμ. U 19 Τοιοῦτον] Τοιοῦτον] UV + ἀκούσῃ UV κλ x > eD6 D7 D9 UVX 19/20 ὁ — τινων κλ] τὸ ( x > UV, τῷ e) παρὰ τῷ ἀποστόλῳ eD6 D7 D9 UVX τοῦ ἀποστόλου D9) Παύλῳ λέγοντι U + ἐπ' ἄν λέγει (!) V 20 ὦν] οὖ X 21 x > e 22 ἱ — ἄνθρωποι] ἄνθρωποι δέ Κλ

quamvis certum judicium habere videantur, tamen non possunt ad liquidum pronuntiare. Evenit quippe interdum, ut laudent eum, qui non est laudabilis, et ei detrahant, qui minime detractione dignus est. Solus Deus et in laude et in vituperatione justus est judex. Unde digne et nunc additur ij in laude justorum: x > erant justi ambo in conspectu x < Ad tale quid et Salomon nos in Proverbiis cohortatur, dicens: x >provide bona in conspectu Dei et x <. Sequitur Zachariae et Ehsabeth aha laudatio: >ambulantes in omnibus mandatis et justificationibus x <. Quando bene et recte de ahquibus judicamus, x >in justificationibus x < gradimur; quando hoc aut

οὐκ οἴδασι κατ’ ἀξίαν ἐπαινεῖν, Ι πρὸς τὸ φαινόμενον μόνον ὁρῶντες, ἀγνοοῦντες δὲ τὰ κεκρυμμένα, παρ’ οἶς Πρὸ τῆς ἀπλανοῦς ἡ πεπλανημένη δόξα πολλάκις εὐημερεῖ, καὶ ἑτέρως μέν αὐτοί, ἑτέρως δέ τὸ θεῖον τοὺς βίους | Μόνος δέ ὁ θεὸς οἶδεν ἀξίως καὶ ἐπαινέσαι τὸν ἐπαινετὸν καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν κρίσιν ἀξίως ποιῆσαι, Ι ἐπειδὴ βλέπει ἐν τῷ x < καὶ οὐ μόνον τὰς πράξεις, ἀλλὰ καὶ τοὺς λογισμούς· γυμνὴ γὰρ αὐτῷ τῶν πραγμάτων ἡ φύοις θεωρεῖται καὶ ὁ σκοπὸς κατανοεῖται. Ι Ἀναγκαίως πρόσκειται τό· ἦσαν δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ὁ Σολομῶν.

προνοοῦ x < λέγων, ἐνώπιον κυρίου καὶ x < Ἴδωμεν δέ τῶν μακρίων τούτων τὸν ἔπαινον· x > ἐν ταῖς ἐντολαῖς φησί, καὶ δικατώμασι τοῦ x <. Ὅταν μέν κρίνωμεν περὶ τῶν ἑτέρων καλῶς, x > δικαιώμασι x < πορευόμεθα, 11 Matth. 6, 4 19f. Prov. 3, 4 15 laudem K 16 Dei] Domini C Ad x > De 18 hortatur C dicens + fili De 19 Dei et x > A bene B 26 aut] vel ABE 17 nos x > De 24 ~ recte et 17, 15 Ἀναγκ.– 19, 3 γίνηται + 19,9 –12 Χξ 17, 7 + 16,13 –12 λ 17,8 –15 + 16,22 – 1 οἴδασι κοτ’ ἀξίαν ἐπαινεῖν κUVXλ ἐπαινέσαι Κλ)] ἀξίως ἐπαινοῦσι eD6 D7 D9 2/3 πρὸς — ὁρ.] τὸ φαινόμενον (+ μόνον D7 D9 E3) βλέποντες e πρὸς] ἅτε δὴ πρὸς λ 3 μόνον x > κUYλ 3/4 ἀγν. — κεκρ. κVYλ x > eD6 D7 D9 X 4 Παρ’ — 7 δοκιμ. κλ x > eD6 D7 D9 UVXY 8 Μόνος δέ ὁ UX] ὁ δὲ eD6 D7 D9, ὃς μόνος κλ ὁ θεὸς x > κλ οἶδεν — 10 ποιῆσαι κUXλ] καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν κρίσιν καὶ τοῦ ἐπαινετοῦ τὸν ἔπαινον ἀξίως ποιεῖ eD6 D7 D9 9 καὶ 1 x > λ ~ τὸν ἐπασινετὸν ἐπαινέσαι Χ ἐπαινετὸν] ἐπαινούμενον U, ἔπαινον Y 15 x > ἀναγκαίως Kr. 17 προσκαλεῖται Χξ 25 x > Ha. Kr. x > X Origenes IX. 2 illud facimus, x <in x > illius ambulamus. Unde puto et sanctum Lucam, volentem eos praedicare laude perfecta, dixisse: x >erant justi ambo, ambulantes in omnibus mandatis et justificationibus x < Dicat mihi quispiam: si laus ista peiiecta est, quid sibi vult hoc, quod dicitur: x >sine x < ? Sufficiebat enim dicere: x >ambulantes in omnibus viis et justificationibus x < nisi posset fieri, ut ambulet quis in omnibus mandatis Dei, et tamen x >sine x < non ambulet. Et quomodo potest evenire, ut x >in omnibus mandatis et justificationibus x < ambulans sub quercla sit ? Cui breviter dicam: nisi hoc ita esset, nunquam in aho loco nosceremus scriptum

ὅταν δὲ ποιῶμεν τάδε ἤ τάδε, x > ἐντολαῖς x < πορευόμεθα. Μήποτε οὖν ταύτην τὴν διαφορὰν ἐπιστάμενος ὁ Λουκπᾶς, ὡς κατ' τούτους βιοῦντας, τὸν ἔπαινον τοῦτον ἀπέδωκεν. πορευόμενοι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ γυρίου x < . Ἴσως ἐρεῖ τις· διὰ τί πρόσκειται τούτοις τό· x >

Ἤρκει γὰρ αὐτοῖς πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς τοῦ θεοῦ καὶ x < εἰ μὴ ἄρα ἔστιν ποοεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ x < οὑκ x > δέ.

Πῶς τοίνυν φησίν, x > ἔστι πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς x < οὐκ x > δέ; Φημὶ δὲ οὖν πρὸς αὐτόν, ὅτι, εἰ μὴ ἦν τοῦτο, οὐκ 3 eos] eo C 4 lauclem perfectam C 13 possit ΑΚ 14 > B 16 quomodo > C] cui B, quod E 17 ut + quis C 18 Dei] Domini BC 19 sub] sine B breviter] preter C 21 nosceremus x > ABEK] cognosceremus C 18, 8 Ἴσως– 19, 3 γίνηται τι 19, 9 — 14 e(E1*) Ξ*λ Ε3 m. Zusatz). 18, 6 πορ.–16 dY 18, 8 —19, 8 D6 D7 D9 18, 8 –16 + 19, 9 –14 aS 1 > Ha. Kr. x > Χ, ἐν ταῖς ξ 6 πορ. — 8 ἄμ. nur Y 8 Ἴσως — D x > dk CSXYA 9 διὰ τί] καλῶς δὲ Χ, τίνος χάριν κλ, τίνος δὲ ἔνεκεν a, x >dCSY πρόσκ. + δὲ D6 S τούτοις τι καὶ D6 τούτοις dCSY x > κXλ] ἐντολαῖς κοὶ τοῖς δικαιώμασιν τοῦ x > A) κυρίου a τό· ἄμεμπτοι κVYl] τὸ ἄμεμπτον adCSX, τὸ ἀμέμπτως Χ 11 Ἤρκει — 13 δικαιώμ. x > adkCSXλ αὐτοῖς + τὸ Υ 12 ὁδοῖς — 13 δικαιώμ.] ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι κυρίου 13 εἰ μὴ ἄρα x > dCX] διότι κλ, ἐπειδὴ S εἰ — 16 δέ x > αΥ ἔστιν + γὰρ dCX, + καὶ κλ 14 πάσαις x > Χ ~ ἐν π. τ. ἐντολ. πορ. κλ 15 καὶ δικαιώμασιν nur Χ οὐκ ἀμέμπτως δέ dSUV] μὴ ἀμ. δέ Χ, κοὶ μὴ ἀμέμπτους εἶναι κλ 17 Πῶς — 19 δέ nur V x > ἔστι πορεύεσθαι Κr.] ἐπιπορεύεσθαι V 19 Φημὶ — p. 19, 3 γίνηται x > aS 19 Φημὶ — 20 ὄτι x > 19/20 Φημὶ —τοῦτο x > D6 D7 D9 20 αὐτόν] ἐαυτόν U μὴ + γὰρ κλ] γὰρ Χ οὐ + γαρ D6 D7 D9 referri: x >juste id, quod justiim est, x < Msi enim esset justum aliquid, quod non juste sequeremur, nequaquam nobis praecieretur, ut juste id, quod justum tum est, sequeremur. Quando enim facimus mandatum Dei et in conscientia nostra vanae gloriae sorde respergimur, ut placeamus hominibus, aut alia, quaecunque non placet Deo, boni operis causa praecedit, quamvis faciamus praeceptum Dei, tamen et injuste id, quod justum est, sequimur. Difficile ergo est, am- bulare x >in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine x < secundum testimonium et laudem Dei in Christo Jesu, quae reddenda est in die judicii ab eo, cui x >omnes nos mani-

ἂν ἐλέγετο· x > τὸ δίκαιον x < ἐπεὶ καὶ τὸ καλὸν οὐ καλόν, ὅταν μὴ καλῶς γίνηται. Ἐκεῖνος δὲ x > ποιεῖ ὁ μηδενὶ ποιῶν πρὸς ἐπίδειξιν, τὴν τῶν ἀνθρώπων θηρώμενος δόξαν, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἔν μόνον βλέπων καὶ Πρὸς αὐτὸ τὸν σκοπὸν ἰθύνων. |

Ἐπὰν γὰρ ποιῶμεν τὰς ἐντολάς, ὥστε ἐν τῷ συνειδότι ῥύπον κενοδοξίας ἢ ἀνθρωπαρεσκείας ἢ ἑτέρου τινος τοιουτου εχειν, κἂν δοκῶμεν ποιεῖν τὴν ἐντολήν, οὐκ illud x > non facimus | x > ποιοῦμεν

Ἔργον οὖν ἐστιν πορεύεσθαι x > ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ κυρίου x < κατ' ἔπαινον ἀποδοθησόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ θείῳ δικαστηρίῳ.

1f. Deut. 16, 20; vgl. Orig. in Joh. XXVIII. 13 (S. 405, 1 ff. Preuschen), Ambros. in Lucam I, 18 (S. 23, 5ff. Schenkl) 6ff. vgl. Matth. 6, 2 9ff. vgl. 1 Kor. 4,5 22ff. 2 Kor. 510 1 referretur K 2 ~ justum esset Clr 3 ahquod B non juste] injuste K 4/5 reciperetur K 9 sordes respergimus BDKe utj et ut A 10 aut — quaecunque x > A] aut aHcui pio B, aut aHquapiam E (richtig ?), aHquapiam K 11 non — Deo x > AK] non placent Deo Dmn (placens n), non placent E, non placemus B 11 boni — 12 praecedit x > ABEK 12 quamvis x > ABEK 13 facimus AK tamen] tantum K 14 fa- ciamus E 16 ergo x > ABEK Ergo hoc diff. est C 21 quae + laus De 19, 9— 14C 19,9 κ τ λ. D6 and. Text 19, 9— 14 + 19,1 δικαίως — 2 διώξῃ Y 1 δικαίως] δίκαιος U, εἴρηται γάρ. δικαίως Y 2 διώξῃ V] διώξει U, διώξεις ekD6D7D9LXλ 2 ἐπεὶ — 3 γίνηται nur κλ 4 μηδενὶ D6] μηδέν 5 τὴν — 8 ἰθύνων x > D7 D9 9 Ἐπὰν] ἀλλ' ἐστὶ εἰπεῖν ὅτι ἐπὰν Y Ἐπὰν — ἐντολάς x > aS γὰρ C] οὖν aekLSUVXYλ 10 ὥστε] οὖτοι δὲ S, ἐπειδήπερ ὥστε + μὴ ekCUVXY ῥύπον + εἶναι κλ 11 ἢ ἀνθρωπαρεσκείας x > Χ 11/12 ἑτέρου — τοιούτου] τοιούτου] ἕτερόν τι φαῦλον S, τινὸς ἄλλου Χ, ἑτέρου τοιούτου 1 12 ἔχειν eCX] οὐκ εἶχον aS, x > κUVYλ 13/14 x > aS] τότε x > eCVY) ποιοῦμεν τὰς ἐντολὰς ἀμέμπτως ekCUVYλ + 1 δικαίως κτλ.Υ 14 ἀμέμπτως + ἴσως δὲ ἄμεμπτοι ἦσαν, ἐπεὶ καὶ δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ Κ3 19

festari oportet ante tribunal ejus, ut recipiat unusquisque, quae per corpus gessit, sive bona, sive x < x >Omnes enim stabimus ante tribunal Dek, ut recipiamus, quod meremur in Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA III.

De eo, quod scriptum est: >apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris incensi<

Quae corporalia sunt et sensu carent, ut videantur ab alio, ipsa lu nihil efficiunt, sed tantummodo oculus alterius intentus in ea, sive vohierint illa sive noluerint, videt, quo aciem contemplationemque direxit. Quid enim potest est homo aut alia res, quae crasso circumdatur corpore, cum in praesenti fuerit, facere, ne cernatur? E contrario ea, quae superna sunt et divina, etiam cum in praesenti fuerint, non videntur, nisi ipsa voluerint; et in voluntate eorum est videri vel non videri. Gratia Dei fuit, ut appareret Abrahae vel ceteris prophetis, non quod oculus tantum cordis Τὰ αἰσθητά, ἵνα βλέπηται, οὐδέν ἐνεργεῖ, ἀλλ' ὁ ὑγιὴς ὁφθαλμὸς ταθείς, εἴτε βούλεται τὸ αἰσθητὸν βλέπεσθαι εἴτε μή, βλέπει αὐτό. Οὑ τοιαῦτα δὲ τὰ θεῖα, οὐδ’ ἐν τῷ παρόντι, ὁρώμενα χωρὶς τῆς ἐαυτῶν ἐνεργείας. Καὶ γοῦν χάριτι θεὸς >ὢφθη< τῷ Ἀβραὰμ ἤ τινι τῶν ἁγίων, οὐ τοῦ ὀφθαλμοῦ τῆς ψυχῆς τοῦ Ἀβραὰμ 2f. Röm. 6—7 Luk. 11 1 tmusquisque x > mn per x > B 3 Dei] Christi C recipiat A + unusquisque A meretur A cui — 4 saeculorum x > B 4 et imperium x > C Amen x > C Explicit omelia secunda AC] Explicit K 6 Incipit tertia de . . ACD (Inc. + omelia D) 6 De — est x > K ei x > K 9 ut] ne B 10 nihil] mihi AEK + non A sed] si B 11 oculis A intentus + fuerit B 13 videt] videri A quo] quando CDe, quodc K aciem contempl.] in ea contemplationem CDe 14 direxit] dirigit A, direxerit CDe 16 ~ circumd. corp. crasso De 17 in x > B 17/18 cernantur D 18/19 ~ sunt superna CDe 19 etiam] ea De 20 in x > B 23 gratiae AC (richtig ?) 24 Abraham BCDe ceteris + et K 25 quod] quo EK 20, 8 –21, 25 δεῖνι ξ Abraham in causa fuerit, ut cerneret Deum, sed quod gratia Dei ultro se adspiciendam praebuerit viro justo. Hoc autem non solum super Deo Patre intellegas, sed etiam super Domino Salvatore et super Spiritu sancto et, ut ad minora perveniam, super Cherubim et Seraphim. Fieri enim potest, ut et nunc loquentibus nobis assistat angelus, et tamen, quia non meremur, eum videre nequeamus. Quamvis enim oculus sive corporis sive animae nostrae se ad contemplandum intendat, nisi sponte apparuerit angelus et se videndum praebuerit, ille, qui videre desiderat, non videbit. Itaque ubicunque scriptum fuerit: >apparuit Deus< illi vel illi, et ut nunc: >apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris incensi< ita ut dixi intellege. Sive Deus sive angelus Abrahae vel Zachariae, cum noluerit vel voluerit, aut non videbitur aut videbitur. Et hoc non tantum in >praesenti saeculo< dicimus, sed etiam in futuro, cum migraverimus e mundo, quod non omnibus vel Deus vel angeli

μόνου αἰτίου γενομένου τοῦ βλέπεσθαι αὐτῷ τὸν θεόν, ἀλλὰ τοῦ θεοῦ παρασχόντος ἑαυτὸν εἰς ἐμφανιςτὸν τῷ δικαίῳ, ἀξίῳ γενομένῳ τῆς ὀπτασίας αὐτοῦ. Ἀλλὰ γὰρ καὶ ἄγγελος, ὅσον οὐ βούλεται βλέπεσθαί τινι ἡμῶν, παρὼν οὐ βλέπεται. Καὶ μὴ θαυμάσῃς ἐπὶ τοῦ παρόντος, εἰ ὁ θεὸς θέλων >ὤφθη< τῷ Ἀβραάμ, μὴ θέλων δὲ οὐκ >ὤφθη< τῷ δεῖνι, καὶ >ἄγγελος ὤφθη< τῷ Ζαχαρίᾳ, καὶ μὴ θέλων οὐκ ἂν >ὤφθη< αὐτῷ.

Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸν >ἐνεστῶτα< >αἰῶνα<, ἐὰν ἐξέλθωμεν, ἴσθι, ὅτι οὐ παντὶ φαίνεται ὁ θεὸς ἢ οἱ ἄγγελοι, 27 lat., 28 f. gr. Gal. I, 4 1 causam CD fuit B 2 quo EK 3/4 viro sancto praebiierit B 6 Domino] Deo A + et C 8 veniam ABE 9 Seraphin et Cherubin BE, Cherubin et Seraphin De, Cherubin et Seraphim A 10 ~ nobis loqu. CDe 11 quia] quod B 12 nequeam.] mereamur B 14 se x > CDe 17 praebuerit + et Dlmr videre] vere Dhnr 19 fueratc C 20 ~ ut et De ut x > Iv 21 apparuerit K ei x > K 22 a — altar. x > K 24 Abrahami (so immer, auch Abrahamo) 1 25 noluerint vel voluerint K ~vol. vel nol. e 26 ~ vid. aut non vid. CK 29 e mundo x >BE 21, 25 καὶ — 22, 25 αὐτοῦ Χξ 21, 29 ἴσθι— 22, 8 θεόν aW 21, 29 –22, 8 + 23,11 –14 e(E1*)U*V* 29 ἴσθι — 30 παντὶ]. Καὶ ἐπειδὴ οὐ πᾶσιν a 30 ἢ] καὶ U οἱ + ἄγιοι V ἄγγελοι + αὐτοῦ aV appareant, quo scilicet et angelos et Spiritum sanctum et Dominimum Salvatorem et ipsum Deum Patrem is, qui de corpore exierit, statim mereatur videre; sed ille tantum videbit, qui mundum habuerit cor et talem se praebuerit, ut Dei sit dignus adspectu. Et quamvis in eodem loco sint, qui mundo corde est, et is, qui adhuc aliqua sorde respergitur, unus locus nec nocere quem poterit nec juvare, quia, qui mundum cor habuerit, Deum videbit, qui autem non talis fuerit, id quod alii cernitur non videbit. Tale quid mihi intellegendum et de Christo, quando in corpore videbatur, quod non, quicunque eum videbant, poterant videre. Videbant quippe tantum corpus illius, secundum vero quod Christus erat, eum videre non poterant. Porro discipuli eum videbant et magnitudinem divinitatis illius contem-

ἀλλὰ ἔκαστος τῶν βλεπόντων τῷ καθαρὰν ἔχειν καρδίαν καὶ παρεσκευάσθαι πρὸς τὸ βλέπειν τὸν θεὸν ὅψεται τὸν θεόν. Kαὶ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ δύο, ὁ μὲν καθαρὰν ἔχων καρδίαν, ὁ δὲ ἐβδελυγμένην·

ὁ μὲν ὄψεται, ἐπεὶ οὐκ ἐν τόπῳ βλέπεται ὁ θεός, ἀλλὰ καθαρᾷ καρδίᾳ, ὁ δὲ οὐκ ὄψεται αὐτόν. Οὕτω νοητέον καὶ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ.

Μὴ γὰρ οἴου, ὅτι πάντες οἱ βλέποντες χριστὸν ἔβλεπον.

Ἔβλεπον Χριστοῦ σῶμα, Χρι- στὸν δέ, καθ’ ὅ Χριστός ἐστιν, οὐκ ἔβλεπον. Ἐβλέπετο δὲ ὑπὸ μόνων τῶν ἀξίων βλέπειν τὸ μέγεθος αὐτου.

6f. 14f. vgl. Matth. 5, 8 8ff. vgl. Matth. 24, 40 1 quo] quod BCDEe, quos K et > K 4 qui > D 5 videre > E ~ vid. mer. B 6 sed ABEKn] et CDhnr 8 ~ dignus Dei sit e, Dei dignus sit D 9 Et DEe > ABCDK 10 sint] sit De sint + is AB, + his K 11 his K 13 quempiam De potuerit E mundum A 15 ~ videbit Deum BEK Deum > A 16 alii CDEKe] aliis A, ab aho B cernitur ABCE] cermmt DKe - et E 17/18 inteUege ABEK 18 >Ar Christo quando] quondam CDe 19 ~ videb. in eorp. K non] nunc K + hoc CDe, hoc vero K ~ ilhus divin. C 14 ~ cor non > r 17 mihi] + qui De 23 vero 25 ~ videbant eum BEK 26 ilhus] ejus BE 5 ἀλλὰ] εἰ μὴ a ἔκαστος — 8 θεόν] τοῖς καθαρὰν ἔχουσι τὴν καρδίαν καὶ ἀξίοις τοῦ βλέπειν aeUVW (καὶ — βλέπειν > αa Ι τὴν > Aα| ἁμίοις V, ἀξίως U) 6 καρδίαν + ἦν δὲ ὁ Ζαχαρίας τοιοῦτος, διὰ τοῦτο ὥφθη αὐτῷ ἄγγελος κυρίου a (ὁ ἄγγελος a)

plabantur. Propter quod puto et ad Philippum, deprecantem atque dicentem: >ostende nobis Patrem, et sufficit nobis<, respondisse Salvatorem: >tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Patrem<. Neque enim Pilatus, qui videbat Jesum, intuebatur Patrem nec proditor Judas, quia nec ipse Pilatus nec Judas Christum, secundum hoc quod erat Christus, videbant, nec multitudo, quae coartabat eum. Illi tantum videbant Jesum, quos adspectu suo dignos arbitrabatur. Laboremus ergo et nos, ut et impraesentiarum nobis Deus appareat — sanctus quippe scripturarum sermo promisit: >quoniam invenietur ab his, qui non tentant eum, apparet autem his, qui non sunt increduli in eum< — et in futuro saeculo non abscondatur a nobis, sed videamus eum >facie ad faciem< et habeamus fiduciam bonae vitae fruamurque conspectu omnipotentis Dei in Christo Jesu et Spiritu sancto: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Ἐπηγγείλατο δέ καὶ ἡ γραφή· >ὅτι εὑρίσκεται τοῖς μὴ πειράξουσιν αὐτόν, ἐμφανίξεται δέ τοῖς μὴ απιστουσιν αὐτῷ<.

2ff. Joh. 14, 8. 9 4ff. vgl. Hom. I (p. 8, 6ff.) 5,24,31 11 ff. Weish. Sal. 1, 2 16f. 1 Kor. 1312 7 vgl. Mark. 1/2 ~ atque deprec. C 3/4 me me? Philippe] me, PhiUppe ? AK 4 vidit (2 Χ ) CE 5 intuebantur K intueb. patrem] et patrem videbat C 7 coartabat] cohortabatur K 8 aibitrabatur] esse sciebat De 9 Deus] Dominus C 10/11 ~ sermo script. B 11 quoniam] quod e 11/12 inveniatur ABEK 12 ab x > E 13 eum] illum C appareat ABEK 15 saeculo x > De 18 ~ vitae bonae C 20 Jesu + Domino (nostro A) AK et] cum A 22 Amen x < C Explicit omeUa tertia AC, Exphcit K 23, 11 –14 + (Hom. IV) 24, 6 ἐκ—8 προαγγ. Χξ 11 Ἐπηγγ. — 12 ὅτι x > eUV 12 εὑρίσκ. + γὰρ eUV 14 αὐτῷ eUV, αὐτὸν Χ

De eo, quod scriptum est: x >Ne timeas, Zachariar, usque ad eum locum, ubi ait de Joanne: x >praecedet coram ipso in spiritu et virtute Heliae <.

Διὰ συγκαταβάσεως > ὤφθη ὁ x < τῷ Ζαχαρίᾳ, οὐδὲ γὰρ φθαρτοῦ σώματος ὁφθαλμοῖς δύναταί τις ἰδεῖν ἄφθαρτον σῶμα· ἐκ x < δὲ > ὤφθη ἑστὼς ὁ ἄγγελος τοῦ x < ὅτι αἴσια αὐτῷ ἤμελλε προαγγεῖλαι. >τοῦ x < δὲ τοῦ x <

Zacharias, cum angelum vidisset, expavit. Nova quippe facies humanis obtutibus se praebens turbat mentem animumque consternat. Unde angelus, sciens hanc humanam esse naturam, primum perturbationi medetur, dicens: x >noli timere, Zacharia <, et trepidantem refocillat novo-

ἐπειδὴ ἦν καὶ ἕτερον θυσιαστήριον χαλκοῦν τὸ τῶν ὁλοκαρπωμάτων. x < δέ φησιν, > Ζαχαθρώπῳ x <. ξενίζουσα γὰρ ὄφις ἀνθρώπῳ φαινομένη οὐκ ἔστιν αὐτῷ ὑπομονητή. ὅμως ἐπιστρέφει αὐτὸν ἀπὸ τῆς ταραχῆς ὁ ἄγγελος εἰπών. μὴ φοβοῦ, x < καὶ ἀνακτᾶται αὐτὸν διὰ τοῦ εὐαγγελίξεσθαι τὴν γέννησιν Ἰωάννου λέγων· ἠκούσθη ἡ δέησίς x <.

2—4 Luk. 1, 13 –17 6 —8 vgl. Ambros. im Lucam I, 28 (S. 28, 9 ff. Schenkl) 9 f. vgl. Lev. 5, 10 1 Incipit omelia IV. de . . ACD (omelia > CD) 2 eum > Ar 3 de — ipso > ABEK praeced. — ipso > C 4 Eliae K 11 ~ cum ang. Zach.A 13 ~se obtut. BEK 16 ~ esse human. CDe 17 perturbationem D 19 trepidantem] trepiditatem mn

24, 5 —19 dCW 24, 5 –19 + 25, 19 –25 S (Hom. III) 23, 11 14 + (Hom. IV) 24. 6 ἐκ—8 προαγγ. Χ ξ 24, 8 τοῦ- 10 D 9 Z 8 τοῦ— 19 a 24, 11 –19 19U*VX

5 ὁ > eS 7 δέ + φηοιν S ὤφθη — 8 θυσιαστ.] ἑστὼς τοῦ θυσ. ὥφθη ὁ ἄγγ. Χ > S τοῦ > S ὅτι] ἐπεὶ X 8 ἔμελλε SX προαγγέλλειν Χ 8 τοῦ 1 — 10 > dC τοῦ 1 — τοῦ 2] δὲ D 9 τοῦ 1 — εἶπεν] διὰ τί εἶπεν τοῦ θυσ. ιοῦ θυμ. Ζ 9 ἐπεὶ D 9 ~ αὶ ἕτερον ἦν D 9 θυσαστ. > D 9 10 χαλκοῦν > S χαλκ. θυσιαστ. τὸ > aD 9 Z καρπωμάτων a D 9 Z 11 Ἐταρ. — 12 ἰδών x >UV δὲ x > W δὲ + ὁ α φησιν x > aeCSW Ζαχ. + κοὶ xa ἐξῆς a 11/12 Ζαχ. ἱδών] κοὶ ἐφοβήθη S 12 ἰδών x > aX ἰδών + ἐπειδὴ W, + διότι S ἰδό,ν + καὶ ὁ φόβος ἐπέπεσεν ἐπ' x < a ( x > Α 1 α 1) + ἐπειδὴ a, + διότι Α 1 α 1 γὰρ x > aSW 13 αὐτῷ x > adCSUVW 14 ὑπομονητικὴ U] φορητὴ W ἀλλ' ὅμως adCSUWV] ὅθεν Κr.? αὐτὸν x > adCSUV, dafiir 15 ταραχῆς + τὸν Ζαχαρίαν adCSV 15 τῶν ταραχῶν aS ὁ ἄγγελος x > Χ εἰπών — 16 Ζαχαρία nach 17 αὐτὸν dW εἰπών + αὐτῷ aUV 16 Ζαχαρία x > SWX 17 διὰ— 19 σου x > adCSLWW 18 γένεσιν X

que laetificat nuntio inferens: x >exaudita est oratio tua, et uxor tua Elisabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem; et erit tilai gaudium et exultatioc. Quando justus quis oritur in mundo et stadium hujus vitae ingreditur, ministri nativitatis ejus laetantur et se in sublime efferunt. Quando vero ille nascitur, qui malae vitae praeparatus est, et quasi ob poenas in ergastulum relegatur, minister consternatur et concidit. Vis exemplum accipere sancti viri, cujus omnis fructus in laude sit ? Vide Jacob duodecim genuisse mares, qui omnes populi Dei et partis ilhus patriarchae et principes exstiterunt : in his omnibus Jacob laetabatur pater, sicut et nunc de Joannis nativitate cunctis gaudium nuntiatur; et qui semel ob utilitatem aliorum ad liberorum opera descenderit et se volu- erit huic ministerio mancipare, obsecret Deum, ut talis e fihis suis ingrediatur saeculum, super cujus nativitate laetior sit.

Ἐπειδὴ πάντες οἱ ὁρῶντες ἀγγέλους ἐφοβοῦντο, μήπως ὡς μέλλοντες λαβεῖν αὐτῶν τὰς ψυχὰς παρεληλύθεισαν, ὡς καὶ ὁ Μανῶέ φησιν, διὰ τοῦτο λύων αὐτοῦ τὴν ἀγωνίαν ὁ ἄγγελος εἶπεν τό· >μὴ x < μόνον οὐ τελευτᾷς, φησίν, ἔνθα λύπη καὶ δάκρυα, ἀλλὰ καὶ ζῇς καὶ τεκνοποιεῖς καὶ >χαρὰ μεγάλη ἔσται x <. x > γάρ >σοι υἱὸν ἡ x < οὗ οὐ γέγονε μείζων ἐν γεννητοῖς x <. Εἶτά φησιν· > Πολλοὶ ἐπὶ τῇ γεννήσει αὐτοῦ x <. Εἰ γὰρ καὶ μὴ πάντες Ἰουδαῖοι, ἀλλὰ x > ἐχάρησαν ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ προδρόμου διαγγέλλοντος τὴν τοῦ σωτῆρος ἐπιδημίαν, τὴν πόντων ἡμῖν γεγονυῖαν τῶν ἀγαθῶν πρόξενον. |

10 Ri. 13, 22 14 f. vgl. Deut. 329 17 f. Luk. 7, 28 2 JohannemK 3 ~ gaudium tibi BCE in x > e stad.] gaudiumcD (spate Korr. ) 5/6 ~ efferimt in sublime De 8 poenas] pennas D 9 relegatus CDe 1 2 omnes . . . sint K 1 4 et — 15 illius x > B 14 partis] patres AK, fratresE iSprincepsA 16/17~laetab. Jacob ABEK 17sicut] sic ABK 1 9 nimtianturc K 23 Deum] Domimmi A 23 talis — filiis taliis K (!) e filiis suis] ei filius De, de se Β ilius B 24 ingred. + in K, 25 nativitatem EK laetior] laetus AB laetior sit] laeti sunt omnes K, laeti sint E 25,7 –25 d (E 1 τοῦ αὐτοῦ = Orig.) S 25, 7 –26, 6 W 25, 7 18 und 18 Εἶτα– 25 C: 2 Scholien 25, 18 Εἶτα–27, 3 Χ ξ 7 Ἐπειδὴ + γὰρ S 8 ὡς — 10 παρεληλ.] ἀποθάνωσιν S 9/10 παρεληλύθασιν d 11 διὰ τοῦτον S 13 φησίν C x > dSW λύπαι C 14 ξήσῃ S 14/15 τεκνοποιήσεις S 16 ἡ x > S 18 γυναικῶν τι ἄλλο)ς τε· οὐκ ἀνακο λούθως — τέξῃ υἱόν C 18 Εἶτá φησιν dCW] αὶ Χ Εἶτά— χαρήσ. x > S 19 Πολλοί + φησιν Χ 20 γὰρ] δὲ S πάντες + οἱ CS 21 ἀλλὰ πολλοὶ x > S 22 παρουσίᾳ] γεννήσει S 22/23 διαγγ.] διαγγέλλειν μέλλοντος S 23 τὴν — ἐπιδημ.] ἐπιδημεῖν τὸν σωτῆρα X ἐπιδ. + ἀλλά γε οὐκ ὀλίγοι ἐχάρησαν S, + ἐμφαίνων δὲ — κυρίου W (auch α 1) 24/25 τὴν 2 — πρόξενον nur C

Scribitur crgo de Joanne: x >erit niagnus in conspectu x < Hoc, quod dicitur: x >erit magnus in conspectu < magnitudinem animae Joannisostendit, quae oculis Dei pateat ; x > est aliquid minus, quod proprie in animae virtute conspicitur. Ego ita intellego et illud, quod in evangelio dicitur: x >nolite contemnere unum de minimis x < qui in ecclesia sunt. x > ibi ad distinctionem majoris intellegitur. Non mihi praecipitur, ut eum, qui grandis est, non contemnam, quia non potest contemni ille, qui grandis est, sed dicitur mihi : >ne contemnas unum ex x < Ut autem scias, quod x < et x < non fortuito dicatur, sed cum ea ratione, Ciuam posuimus, scriptum est: x >quicunque scandalizaverit unum de minimis x <.

Τὸ δὲ εἰπεῖν. ἔσται x < μέγεθος ἐμφαίνει τῆς Ἰωάννου ψυχῆς, καὶ μέγεθος βλεπόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ. Ἔστι γάρ τι μέγεθος ψυχῆς κατ' ἀρετήν, ὅ ἐστιν ὁρώμενον κυρίῳ, καὶ ἔστι τις σμικρότης ψυχῆς.

Ἐγὼ οὕτως ἀκούω τοῦ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ. >μὴ καταφρονήσητε τῶν μικρῶν x <, τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ.

<Μικρὸν γὰρ ἐκεῖτὸν ἐναντίον τοῦ μεγάλου λέγει, οὐ χρείαν ἔχων ἐντολῆς περὶ τοῦ μεγάλου, ἵνα καὶ τοῦτο εἴπῃ. οὐδὲ γὰρ καταφρονεῖται ὁ μεγας.

Ὅτι δὲ ὁ x < οὐ τυχόν ἐστι, δῆλον ἐκ τοῦ· > ὃς ἂν σκανδαλίσῃ ἔνα τῶν μικρων x <.

9f. Matth. 18, 10. 22 f. Matth. 18, 6. 1 ~ ergo de Jo. scrib. A ergo x > K 3 Hoc — 4 Domini x > CDe erit BEK 6 Dei] Domini C pateat] postea ABE et e x > alle Hss est x > e 8 Ego ADEKr] Ergo BClmn 10 unum x > K 12 ibi x > A] vero K 13 Non] si K 15 non x > CDe 18 ex] de ABK ailtem] enim B 19 quod] quo E 26, 1 –27, 3 b*ekmLU*Vλ 26, 1 –6 + 27, 4 –6 d Ε 1 τοῦ χρυσοστ.) vor 1: Τὸ μέγας ἐπὶ Ἰσαὰκ καὶ Μωσέως εὑρόντες (+ καὶ d) νῦν ἐπὶ Ἰωάννου φαμὲν dC Τὸ — μέγας Χ] x > ἐν τούτοις λ) Τὸ — μέγεθος x > dC 2 ἐμφαίνει — 4 θεοῦ] ὅτι ἐμφαίνει οὐ τὸ βλεπόμενον dC 3 καὶ μέγεθος x > Χ βλεπόμενον] μεγαλυνόμενον Κ 3 4 Ἔστι — 5 ἀρετήν] ἀλλὰ τὸ τῆς ψυχῆς τὸ κατ' ἀρετὴν dC τι x > b μέγεθος + καὶ Χ 5 ὅ — κυρίῳ nur dC 6 καὶ — ψυχῆς x > dC 8 Ἐγὼ — 22 δῆλον x > km Ἐγὼ — ἀκούω] οὕτως ἀκουστέον Χ 10 μικρῶν eUVX] σμικρῶν b τούτων > Uα1λ x > bλ 13 οὐ — 16 μέγας x > beUVλ 21 ὁ μικρὸς] σμικρὸς V, οὐ οὑ τυχὸν Kl. Kr.] ὁ τυχὼν alle Hss (richtig ?) ~ ὁ τυχ. ὁ μικρὸς (od. Variant.) bekmLVλ 22 22 ἐκ τοῦ] κατὰ τὸ km 23 μικρῶν emUVX] σμικρῶν C τούτων + ἤγουν τῶν τυχόντων km

>Μinimus < scandalizatur, grandis scandalum non potest sustinere. Sequitur de Joanne: >et Spiritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae <. Et nativitas Jo- annis plena miraculo est. Quo- modo enim Domini nostri et Sal- vatoris adventitm Archangelus nuntiavit, ita et Joannis ortum Archangekis nuntiat. >Spiritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae <. Popuhis Jvidae- orum facientem Dominum nostrum <signa atque portenta < et curantem infirmitates eorum ne- quaquam videbat; Joannes vero adhuc in matris utero constitutus exsultat et teneri non potest, et ad adventum matris Jesu de utero gestit erumpere. >Ecce enim <

Μέγας γὰρ οὐ σκανδαλίζεται. ἀλλ' ὁ μέγας παντὸς σκανδάλου κρείττων ἐστίν.

|Οὑ πᾶς δὲ μέγας εὐδόκιμος, ἀλλ' ὁ >ἐνώπιον κυρίου μέγας < τοῦτ' ἔστιν ὁ δίκαιος καὶ πιστός. |

Ὁ μέν οὖν λαὸς οὐκ οἶδε τὸν σωτῆρα ἤδη ποιοῦντα >σημεῖα καὶ τέρατα < ὁ δέ Ἰωάννης ἔτι ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὢν σκιρτᾷ, ἡνίκα ἦλθεν ἡ μήτηρ Ἰησοῦ. > Ἰδοὺ γὰρ < φησίν, >ὡς ἐγένετο ὁ ἀσπασμός σου εἱς τὰ ὦτά μου, ἐσκίρτησε τὸ βρέ- φος ἐν ἀγαλλαιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ μου < Πνεῦμα οὖν ἅμιον εἶχεν ἔτι ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὢν ὁ Ἰωάννης.

10 ff. gr., 12 ff. lat. vffl. Joh. 4, 48; Liik. 5, 15 Luk. 1, 44 14 ff. 20 ff. lat. 1 Minim.] minus K 1/2 ~ scandalum grandis C 2 ~ non pot. scand. e 4 de] ex A 6 miraculo est] miraculis B 7 et] ac mn 9 nun- tiat BE et > K 10 nuntiat + et A 16 videbat] ciedebat BE 17 ~ utero matris De 18 et 1] nec C et teneri] etenim De non > C 19 Jesii] Domini A 20 gestit] seticienti (sevincienti ?) (marg. + quaerit) K 27, 4 — 20 + 28, 9–16 Χ ξ 27, 4 — 6 dW [in e. zusammengesetzten Scholion Ε1: τοῦ Χρυσοστόμου)] 27, 10–18 μου e 27, 10–20 E 2V 27, 10–20 + 28, 9–16 U 27, 12 ὁ–18 18 μου αCLWλ 1 Μέγας — σκανδαλίζεται > Χ 2 ἀλλ' ὁ] ὁ γὰρ X 2/3 ἀλλ' — ἐστίν > km παντὸς > Χ ~ κρείττ. σκανδ. Χ 3 ἐστίν + ἐνώπιον τοῦ κυρίου. ἰδοὺ καὶ > ἐνώπιον κυρίου < λέγει, ὥσπερ καὶ περὶ τῶν τεκόντων αὐτῶν εἴρηται L 4 πᾶς δὲ] γὰρ πᾶς dW, + λεγόμενος D 6 εὐδόκιμος + εἰ καὶ φαίνεταί τισι τοιοῦτος D 6 5 μέγας > Χ 6 καὶ Πιστός > Κ, πιστὸς + 3 Zeilen D6(0rig. ?) 10 οὖν > eV 11 ἤδη > eUV 11/12 καὶ τέρατα > Χ 12 ἔτι + γὰρ C τῇ > Χ ὁ — 16 μου] ἐπλήσθη δὲ ( > Wλ) πνεύματος ἁγίου ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς αὐτοῦ (+ ὑπάρχων ὁ Ἰωάννης Ἰωάννης αλ), ἡνίκα ἐ λθούσης τῆς μητρὸς τοῦ κυρίου πρὸς τὴν Ἐλισάβετ ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει a Wλ 13 τῆς μητρὸς nur C ὢν + πνεῦμα ἅγιον ἔσψχεν. διὸ κοὶ C ἡνίκα — 14 Ἰησοῦ] ἐλθούσης τῆς μητρὸς Ἰησοῦ Χ 14 Ἰησοῦ + ἀσπάσασθαι τὴν Ἐλισάβετ C Ἰδοὺ–16 μου > Χ 16/17 ~ ἐν ἀγαλλ. τὸ βρέφ. CWUY 18 ἔσχεν V ἔτι > E 1 UV ἔτι τι ὢν X τῆς — 19/20 Ἰωάνης > Χ 19 ὢν >

ait Elisabeth, >ut facta est saluta- tio tiia in aures meas, exsultavit in gauclio infans in utero meo < Ad- huc in utero matris erat Joannes et jam Spiritum sanctumhabebat. Non enim illud principium erat substantiae ejus atque naturae,

Deinde scriptura loquitur, quod >plurimos fihorum Israhel con- >ἐπιστρέψαι <. Ὁ μὲν Ἰωάννης <πολ- vertct ad Dominum Deum ipso- | δοὺς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐπέστρεψε rum <. Joannes >plurimos < conver- tit, Dominus autem non plures, sed omnes, Hoc opus illius est, ut omnes convertatadDeum Patrem.

Ι Ὁ λόγος αἰνίττεται, ὅτι σχεδὸν εἰπεῖν οἱ Ἰουδαῖοι πάντες ἦσαν ἐκ τῆς ὁδοῦ πλανηθέντες τοῦ νόμου καὶ ῥεμ- βόμενοι περὶ >ἐντάλματα καὶ διδα- σκαλίας ἀνθρώπων < , ἐξ ὧν >πολλοὺς < ἐπέστρεψεν ἡ διδασκαλία Ἰωάννου ἐπὶ τὸν Χριστὸν τὸν κύριον καὶ θεὸν τῶν ὅλο,ν, ὅς ἐστιν ἡ ἀληθὴς ὁδός. Ι Αὐτὸς μὲν οὖν >πολλοὺς <λέγεται πρὸς γύριον τὸν θεὸν αὐτῶν <, γατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ὁ δὲ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς πάντας ἐφώτι- σεν εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας. Τοῦτο γàρ αὐτοῦ τὸ ἔργον ἐστίν.

| Δέγεται >δυνάμει < Ἡλίας ὁ Ἰωάννης καὶ ὡς πρόδρομος γεγονὼς τῆς πρώ- της τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, ὡς καὶ ὁ Θεσβίτης τῆς δευτέρας, καὶ ὡς ἀσκητὴς καὶ ὡς παρθένος καὶ ὡς ἐν ἐρήμοις τὰ πολλὰ διάγων καὶ ὡς πεπαῤῥη- 2f. gr.vgl. Weish. Sal. 5,6 4f. gr.Mark. 7, 7; Jes. 29, 13 6ff.vgl.Rufin v. Aqui- leja, Apologia in Hieron. II, 27 a (PL21,606): ubidicis, quod >non erat hoc principium substantiae eius <, de tuo addidisti : >atque naturae < 8gr. vgl. Joh. 14, 6 2 auribus meis BK 3 in 1 > De infans > C 4 ~matris utero CDe 5 habebatj acceperat CDe 7 substantia E natura E 9 Deindej De hinc B, Unde K, De quo C, De qua De quod > ABEK 10 converteret CD 14 est > CDe 15 Deum] Dominum K 28, 1–16 dC 28, 10 Ὁ–13 + 1–8 + 13–16 S 28, 9–16 aLV*λ 28, 17–29, 16 + 21–30, 5 Κε 28, 17–29, 16 dCS 5 ἐξ– 8 ὁδός > S 7 τὸν– 8 ὁδός nur C > d 9 Αὐτὸς– 10 ἐπιστρέψαι nur Χ 10 Καὶ Ἰωάννης μὲν a Καὶ ὁ adCS Ὁ μὲν — 13 φω- νήν > X Ὁ — Ἰωανν.] Ἰωάννης μὲν U, Ὁ Ἰωάννης μὲν οὖν V S zuerst 10 Ὁ — 13 φωνήν, dann (1 — 3 καὶ 1) 3 ῥεμβομένους — 5 ἀνθρώπων 11 τῶν — 13 φωνήν > UV τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ > dC υἱῶν Ἰσραὴλ] Ἰουδαίων S ἐπέστρ.] ἐπιστρέψαι φησὶν dC 12 πρὸς — 13 φωνήν > dC αὐτῶν] ἡμῶν b κατὰ — 13 φωνὴν > S 13 ἀγγέλου] εὐαγγελίου α 1 ὁ — 15 ἀληθ.] ὁ δὲ κύριός μου πάντας UVX 14 ἡμῶν — Xριστὸς > dCS ὁ Χριστὸς α 1 14 ἐφώτ. — 15 ἀληθείας > dCS 16 ~ τὸ ἔργον αὐτοῦ dCSUV τὸ > UVX ~ ἐστιν αὐτοῦ τὸ ἔργον S ἐστίν > ἐστίν· + >καὶ πολλοὺς τῶν Ἰσραὴλ ἐπιστρέψει πρὸς κύριον τὸν θεὸν αὐτῶν > U 17 Λέγεται — καὶ] Οὑ μόνον δὲ Χ, ἡ ἐν τῷ Ἰωάννῃ καὶ τοῖς ἀποστόλοις οὖσα ἦν. λέγεται δὲ κοὶ Ἰωάννης δυνάμει Ἡλίας S πρόδρ. — 18 τοῦ] γεγ. τοῦ πρώ- της πρόδρομος S γεγονὼς > X 18 τοῦ Χριστοῦ > Χ 17 — Ρ. 29, 7] Ζ τοῦ αὐτοῦ: Συμεῶνος?): ὥσπερ ὁ θεσβίης Ἡλίας τῆς δευτέρας ἔσται παρουσίας Χριστοῦ πρόδρομος, οὕτω καὶ Ἰωάννης τῆς πρώτης γέγονεν 18 ὡς καὶ] καθὼς Χ δευτέρας + λέγεται ἐν δυνάμει Ἡλίου ὁ Ἰωάννης Χ δευτέρας + ἀλλὰ Χ 18 καὶ 2 — 29, 3 Ἡλίας > S 19 ως > Χ πεπαῤῥησιασμ. > >Et praecedet coram Christo in spiritu et virtute Heliae Non ait: in anima Heliae, sed: >in spiritu et virtute Heliae Fuit in Helia virtus et spiritus, sicut in omnibus prophetis, et secundum dispensationem corporis in ipso quoque Domino Salvatore, de quo post paululum ad Mariam lodicitur: >Spiritus sanctus superneniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi qui fuerat in Heha, venit in Joannem, et virtus, quae in illo erat, in hoc quoque apparuit. Ille translatus est, hic vero praecursor Domini fuit et mortuus est ante eum, ut et ad inferna descendens ilHus praedicaret adventum. Ego puto, quod sacramentum Joannis usque hodie expleatur in mundo. Quicunque crediturus est in Christum Jesum, ante spiritus et virtus Joannis ad animam illius σιασμένως ἐλέγχο)ν τοὺς ἁμαρτάνοντας βασιλεῖς τε καὶ ἰδιώτας. Διό καὶ εἰκότως ἐκλήθη >δυνάμει Ἡλίας· οὐ γὰρ ἐναργεῖ πράγματι ἦν Ἡλίας ὁ Ἰωάννης, ὥς φασιν οἱ μετεμψύχωσιν δοξάζοντας, λέγοντες, ὅτι ἡ ψυχὴ Ἡλίου εἰς Ἰωάννην ἦλθεν.| Οὐ γὰρ >ἐν ψυχῇ Ἡλίου φησίν — οὐ γὰρ ἦν μετεμψύχωσις — ἀλλ' >ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἡλίου Ἦν γὰρ ἐπὶ τὸν Ἡλίαν πνεῦμα καὶ δύναμις, εἴτ' οὖν πνευματικὸν χάρισμα, ὥσπερ καὶ ἐπὶ ἕκαστον τῶν προφητῶν. Τὸ οὖν Πνεῦμα, ὅπερ ἦν ἐν Ἡλίᾳ, γέγονεν ἐν ἰωάννῃ. Πλὴν καὶ ὁ Ἠλίας οὔπω ἀπέθανεν, καὶ οὐ δυνατόν, οὐδὲ κατὰ τὸν ἐκείνων λόγον, μίαν φυχὴν ἐν ἑνὶ καιρῷ ἐν δύο σώμασιν ἐνεγεῖν. | Ἐκεῖνος ἀναλήφθη, οὗτος δέ πρόδρομος γέγονε τοῦ σωτῆρος. | Ἀλλ' οὐδὲ τοῖς πρὸς μετεμψύχωσιν βουλομένοις τὸ ῥῆμα βιάζε

1ff. vgl. Comm.inMatth.tom.XIII (III, 213, 2ff. Lomm.) 10 ff. Luk. 135 1 praeeedat K Christo] ipso e 3 ait] ut C Heliae] illius c K 10/11 superven. — te] veniet super te AC 12 obumbravit EK 13 qui — venit] fuit in Helya venitque B in — venit > De 14 Iohannem BEK, Joanne ACDe 16 vero > EK 18 et AEK > BCDe 19 — praedic. illius C 21 hodie] nunc K expletur A 23 ~ Jesum Chr. AK Jesum + praecurrit De ante -f eum n 24 anima K 29, 8–16 + 21–22 + 30, 11–14 UVY 1 τοὺς > 2 Διὸ — δυνάμει] Δυνάμει οὖν ἐκλήθη X 4 ἐναργ. πραγμ.] ἐνεργείᾳ dCS 5 ὁ Ἰωάννης > SX 5/6 ~ δοξάζ. μετεμψ. X 7 Ἡλία dCS ~ ἦλθεν εἰς Ἰωάνν. C 8 Ἡλίου–10 πνεύματι >V ~ φησιν Ἡλίου Χ Ἡλίου > SUV φησί > UVY 9 οὐ — μετεμψ. nur X 11 γὰρ > UVY τὸν Ἡλίαν] αὐτὸν X 12 εἴτ' — 13 χάρισμα > dCSUVY 13 ἕκαστον C] ἑκάστου dY 15 ἐν Ἡλίᾳ] ἐΠὶ Ἡλίαν V 18 οὐδὲ > S 19 ἐκείνων > S λόγον + τῶν ἑτεροδόξων S 21 Ἐκεῖνος — p. 30, 14 Χριστοῦ] ἐκεῖνος πρόδρομος τῆς δευτέρας παρουσίας Χριστοῦ, οὗτος προτέρας· ἐκεῖνος ἡρπάγη, οὗτος καὶ ἐν ᾅδῃ κῆρυξ γέγονεν Y 21/22 ~ γεγ. προδρ. U

venit et >praeparat Domino perfectum < et in asperitatibus planas facit vias et dirigit semitas. Non illo tantum tempore praeparatae sunt viae et directae semitae, sed usque hodie adventum Domini Salvatoris spiritus Joannis virtusque praecedit. O magna mysteria Domini et dispensationis ejus! Angeli praecurrunt Jesum, angeli cotidie aut adscendunt aut descendunt super salutem hominum in Christo Jesu : cui est gloria et irnperium in saecula saeculorum. Amen.

σθαι χώραν δίδωσιν ἡ ἱστορία. Ἐτόλμησαν γὰρ πολλοὶ ταύτην ἐπιῤῥῖφαι τὴν θεωρίαν τῇ τοῦ κυρίου φωνῇ, Καὶ εἰ μέν ἐν Ἡλίας ἀποθανών, ἐδίδοτο Πρὸς τοῦτο χ·ώρα αὐτοῖς, εἰ δὲ μετὰ σώματος ἀνελήφθη, πῶς ψυχὴ ἡ ἐνσώματος εἰς ἕτερον σῶμα μετεκομίσθη; Ἀλλὰ τό· ἐν πνεύματι > ὡς ἀποδέδοται, ἐν προφητικῷ λέγει χαρίσματι. Ι

’Απέθανε πρὸ τοῦσωτῆρος, ἴνα καὶ τοῖς ἐν ᾅδῃ πρόδρομος γεγονὼς τοῦ σωτῆρος κηρύξῃ τὴν κατάβασιν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

HOMILIA V. De eo, quod Zacharias obmutuit.

Zacharias sacerdos, cum in templo offert incensum, silentio conclemnatur et reticet, immo tantum nutibus loquitur, et mutus usque ad ortum Joannis fihi perseverat. Quo haec tendit historia? Silentium Zachariae

Καταδικάζεται σιωπᾶν Ζαχαρίας ὁ ἱερεύς, ὁ λειτουργὸς τοῦ θεοῦ ὁ τὰς θυσίας προσφέρων, καὶ σιωπᾷκαῖσιωπῶν μόνον διένευεν, καὶ διέμεινε κωφὸς μέχρι τῆς γεννήσεως Ἰωάννου. Τί οὖν ταῦτα; Ἡ τοῦ Ζαχαρίου σιωπὴ <σιωπὴ > τῶν προφητῶν

If. lat. vgl. Luk. 1, 17 3f. lat. vgl. Luk. 3. 4 lOf. vgl. Joh. 1, 51 17 Luk. 1, 20. 22 23ff. vgL Ambros. in Lucam I, 40 (35, loff. Schenkl) I venit] ibit c B, > De 1/2 pop. perf.] plebem perfectam 4 semitas + parare Domino plebem perfectam De dirigat E tantum > K 5 tempore + quo AEK 8 praecedit + eius B, ei E 9 et > B A, dispensationibus E dispens. — 10 Angel.] Dispensationibus eius angeh B 10 Angeh > K praecurritur K 11 Jesu C 14 — 15 Amen > BE 15 Amen > AC Explicit omeha quarta omeha K 17 Incipit quintade. . . .AC De — K (richtig ?) 20 reticetj retinetur De 22 usque > C 23 Quo] Quid 30, 6—10 Χ ξ (neues Schol. nach 30, 5) 30, –31, 9 UV 30 31,2 θεοῦ dC 30, 23—31, 7 σεσιώπ. Χ*ξ 30, 23—33,6 km λ 11 Ἀπέθ. — σωτῆρος nur V 12 γεγονὼς] γενόμενος V 23 Τί — ταῦτα; > λ ἡ] κατὰ δὲ θεωρίαν km, κατὰ τὴν θεωρ. λ 24 — p. 31 θεοῦ] ἢ καὶ οὕτως· ἡ τοῦ Προφήτου Ζαχαρίου σιωπὴ τὴν τῶν προφητῶν ἐν τῷ πάλαι λαῷ σιωπὴν δηλοῖ τοῦ θεοῦ dC κοὶ — σιωπὴ d) τοῦ Ζαχαρίου > 24 >σιωπὴ < ; konj. nach lat. alle

silentium prophetarum est in populo Israhel. Nequaquam loquitur eis Deus, et <sermo, qui principio erat apud Patrem Deus<, ad nos transiit, nobisque non tacet Christus, apud illos usque hodie silet: quamobrem et Zacharias propheta tacuit. Manifestissime etenim ex sermonibus ipsius comprobatur, quod et propheta fuerit et sacerdos. Quid sibi vult autem hoc, quod sequitur: >annuebat eis< et damnum nutibus compensabat? Ego puto talia esse opera, quae absque sermone atque ratione nihil nutibus differunt. Ubi vero ratio et sermo praecesserit et ita opus fuerit subsecutum, non debent existimari simplices nutus, qui ornantur sermone atque ratione. Si igitur videris conversationem Judaeorum sine ratione atque sermone,

ἐστιν ἐν τῶ πάλαι λαῶ τοῦ θεοῦ. Οὐκέτι γὰρ θεὸς λαλεῖ αὐτοῖς, ἀλλὰ μεταβέβηκεν <ὁ ἐν λόγος — ὁ λόγος, ὁ πρὸς τὸν θεόν, ὁ θεὸς λόγος< — πρὸς ἡμᾶς καὶ παρ’ ἡμῖν οὐ σιωπᾷ, παρ' ἐγείνοις δὲ σεσιώπηκεν. Διὰ τοῦτο σιωπᾷ ὁ προφήτης Ζαχαρίας· καὶ γὰρ προφήτης γεγονέναι λέγεται.

Τί δέ· >καὶ διένεθεν αὐτοις<; Τὸ >διανεύειν < διαμένοντα κωφὸν τοιοῦτόν ἐστιν· αἱ χωρὶς λόγου πράξεις οὐδέν διαφέρουσι νεύσεων, αἱ δέ μετὰ λόγου πράξεις οὐκ εἰσὶ νεύσεις· κοσμοῦνται γὰρ ὑπὸ τοῦ λόγου.

Ἐὰν οὖν ἴδῃς Ἰουδαίων τὴν πολιτείαν ἄλογον, ὡς μὴ δύνασθαι αὐτοὺς διδόναι λόγον, περὶ ὧν πράτ

3ff. Joh. 1, 1 3 a] 11 > E 9 > vult C 12 hoc > A innuebat A 14 compensabatur 15 quae > DKe absque > AE 16 atque] et absque K, atque ratione > C ratione + que K 17 ratio] oratio et sermo] ex sermone C 18 processerit C 19 existimari] exphcari C 20 ordinantur ABK, ordinatur E 21 atque] aut e 23 ~ sermone atque ratione C –9 X Σευήρου) ξ 31, 11—16 Χ*ξ 31, 31, 1133 –33,6 Κε 21—32, 3 + 32, –33,6 + 32, 8—10) 1 παλαιῷ m 2 οὐκ ἔτι Χ 2/3 ~ αὐτοῖς ὁ θεὸς λαλεῖ m 4 ὁ1 — θεὸν] ὁ πρὸς τὸν θεόν C ὁ1 — 5 λόγος] πρὸς τὸν θεόν· θεὸς λόγος Χ 4 πρὸς — 5 λόγος > λ 5 πρὸς] ὅς πρὸς U Καὶ λ 6 παρ'2] Παρ’ Χ 1 δὲ σεσιώπ. > Χ σεσιώπ. + alia C Διὰ 11 > C 8 προφήτης > Χ καὶ — 9 λέγεται > λ 89 UV] προφ. γὰρ Χ 11 Τί—αὐτοῖς > λ 12 Τὸ + δὲ μένοντα λ διανεύειν + καὶ U, + τὸν Zay. C 13 ἐστιν] τι δηλοῖ C λόγων V 14 νεύσεως e νεύσεων Ε2?) 21 Ἐἀν — ἴδῃς] ἔστι οὖν ἰδεῖν τῶν C εἴδῃς Χ 22 ὡς — 23 αὐτοὺς] νῦν οὐκ ἔτι γὰρ δύνανται C

ita ut non queant eorum, quae agunt, rationem reddere, intellege id, quod tunc in Zacharia processit, in imagine in illis hucusque compleri. Circumcisio eorum nutibus similis est. Nisi enim circumcisionis ratio reddatur, nutus est circumcisio et opus mutum. Pascha et aliae sollemnitates nutus magis sunt, quam veritas. Usque hodie populus Israhel surdus et <mutus> est ; neque poterat fieri, ut non surdus esset et <mutus> qui a se sermonem abjecerat. Et olim quidem Moyses loquebatur: >ego autem ἄλογος sum< — quod licet aliter latinus expresserit, tamen proprie transferri potest: >absque sermone sive ratione < —, et postquam hoc ait, accepit rationem sive sermonum quem confessus fuerat se antea non habere. Populus autem Israhel in Aegypto, priusquam legem acciperet, absque sermone atque ratione quodammodo < erat; deinde accepit sermonem, cujus imago fuit Moyses. Iste igitur non confitetur modo, quod tunc confessus

τουσι, βλέπε τὸν τύπον τὸν γεγενημένον ἐπὶ Ζαχαρίου διαμένοντος κωφοῦ καὶ διανεύοντος αὐτοῖς.

Κατὰ τοῦτο αὐτοῖς περιτομὴ χωρὶς λόγου νεύματα, καὶ Πάσχα καὶ προσευχαί.

Ἔστι γὰρ κωφὸς νῦν ὁ λαὸς καὶ ἄλαλος· καὶ πῶς γὰρ οὐκ ἤμελλεν κωφὸς καὶ ἄλογος καὶ ἄλαλος εἶναι, ἐκβαλὼν τόν λόγον ἀφ' ἑαυτοῦ

16 Exod. 4, 10 1 ita > C non queant] nequeant BC 3 id > De BCDKe 4 ini > C in illis] ipsius De illis + hic C 89 K 10 ~ sunt magis C 12 Israhel >Ar enim > 14 qui] quia E 15 Et olim quidem > ABEK 16 ego autem > C ἄλογος CE, fehlerhaft ABK, ücke D ~ latinus aliter Ce 17 sive] sine K 18 hoc] non K accipit E sive] et e 19 quam K ~ antea se AC 20 in. Aegypto > De acciperet] acceperat De atque D sermone sive ratione K, ratione atque sermone De (et e) 21 quod admodo E ~ serm. accep. K 21/22 ~ Moyses imago fuit BE, fuit imago Moyses C 22 igitur] ergo B modo > C 1 βλέπε — τὸν2] τὸ γὰρ ἐπὶ Ζαχαρίου C 1/2 τῶν γεγενημένων λ, τὸν γενόμενον Χ τὸν — 2 Ζαχαρ.] ἐν τῷ Ζαχαρίᾳ km 2 ἐπὶ Ζαχ. > C διὰ μὲν τοῦ( ?) C διαμέν. — 13 εἶναι > km 3 αὐτοῖς τι αὐτῶν ἐστιν· C 8 — 10 nur Χ 11 ~ νῦν κωφὸς λ 12 κοὶ > 12 ἄλαλος + 33, 4—6 C ἔμελλεν b(?) λ 13 κωφὸς κοὶ nur ~ ἄλαλος καὶ ἄλογος beCV 14 ἐκβ. — ἑαυτοῦ] ἐκβαλόντες γὰρ τὸν λόγον ἀφ' ἐφ’ Κ3) ἑαυτῶν km ἀφ' ἑαυτοῦ] ἀπ' αὐτοῦ λ

est in Moyse, eo quod sit >mutus < et ἄλογος, sed nutibus et indicat se non habere sermonem et non habere rationem. Nonne tibi videtur confessio esse stulti καὶ μὴ δυνάμενος περὶ μηδενὸς λόγον ἀποδοῦναι νομικοῦ ἢ προφητικοῦ λόγου; tiae, quando nullus eorum potest legalium praeceptorum et prophetici vaticinii rationem reddere? Cessavit esse Christus in

eis, reliquit eos sermo, completum est iliud, quod in Isaia scribitur: >relinquetur filia Sion sicut tabernaculum in vinea, et ut custodia in cucumerario, ut civitas, quae expugnatur<. Quibus relictis salus translata est ad nationes, ut ilii concitentur ad zelum. Intuentes ergo dispensationem et arcanum Dei, quomodo Israhel abjectus sit in salutem nostram, cavere debemus, ne forte et ilii nostri causa ejecti sint, et nos majori supplicio digni simus, propter quos et alii derelicti sunt, et nos nihil dignum adoptione Dei et ejus clementia fecerimus, qui adoptavit nos et in suos filios reputavit in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

9f. Jes. 1, 8 10 f. vgl. Rom. 11, 11 1 in Moyse] Moyses CDe sit] fuit B mutus et > B falsch A, alogos BDr, vmleserlich K 2 serm. — hab. > C et ABDEK non > Dmn Nonne] non B, Hic nonne K 5 K 7 cessabit C ~ Christus esse De 8 Rehnquit C sermo + et C Isaia C, Ysaia A, Esaya B, Esaia DEK scribitur] scriptum est AC, scribitur D (spater eingef.) 9 sicut] secuti AK + simt K ut] sicut De custodia Ce, cistodiarum c D, custodiarum ABEK 10 expugnantvir B 11 concit.] continentur C 12 archanima ACDK 13 salute nostra De nostra2 A nostri causa] in pena nostra C 14 et1] ut C maiore B qvios] nos BE simus + cumB K 15 sunt] sint et] si A dignum adoptione] ad optime dignum B, dign. ad optionem K clementiae K 16 qui] qua De et > KE reputavit > K 17 saeculorum > > CE Explicit omelia V. AC, Exphcit omelia 4—6 nach 32, 12 ἄλαλος C 4 κοὶ >C δυνάμενοι km 6 λόγου] λόγον ἀποδοῦναι περὶ μηδενὸς λόγου νομικοῦ ἢ προφητικοῦ ελ(~περὶ μηδὲ. λόγ. λόγον ἀποδ. e) περὶ μηδενὸς > C 6 λόγου + κωφοὶ ἄλογοι μένουσιν km ἄλογ.] ἄλαλοι m) Origenes IX.

HOMILA VI.

De eo, quod scriptum est : Com autem concepisset Elisabeth, abscondebat , usque ad eum locum, ubi ait: Hic erit . magnus<.

>Quando concepit abscondebat se mensibus quinque, dicens: quia sic mihi fecit Dominus in diebus, quibus respexit auferre obprobrium meum in hominibus < Quaero quam ob causam, postquam intellexit se esse praegnantem, decUnarit ? Nisi faUor, haec est : Etiam hi, qui nuptiis copulati sunt, non omne tempus coitus Uberum inter se habent, sed est tempus, quando recedunt ab opere nuptiarum. Si enim vir senex fuerit et mulier anus, pudoris est maximi servire

Ι Τῷ Ζαχαρίᾶ μὲν ἐπῆλθεν ἡ ἐπιτίμησις, ἐπληροῦτο δὲ ὁ λόγος καὶ ἐπαύετο ἡ κόλασις· >συνέλαβε < γὰρ ἡ στεῖρα, ὅτε ἀπῆλθεν εἰς τὸν οὶκον < ὁ ἱερεύς· καὶ μὲν ἡ γυνή· σώφρων γὰρ ἦν· αἰδεῖται, ὅτι ἐπὶ γήρως ἀνδρὶ συνήφθη· τοῦτο δὲ ἐγένετο διὰ τὴν ἐπαγγελίαν καὶ διὰ τὴν τῶν ἐπαγγελιῶν πλήρωσιν. |

<Οὑ > πᾶς καιρὸς δέδοται ἐν γάμῳ οὖσι τῆς κοινωνίας τῆς γαμικῆς, ἀλλ' ἔστιν, ὅτε δεῖ ταύτης ἀφιστᾶν ἤδη γεγηρακότας καὶ ὑπὸ τῆς προνοίας ἀποκεκλεισμένους πρὸς τὸ συλλαμβάνειν τὰ ἔργα τοῦ γάμου. 2–3 Luk. 1, –33 9 ff. vgl. Ambros. in Lucam 1, 43 (S. 38, 6ff. Schenkl) 2 Incipit VI. de . . . AC 1—3 > K 6 ~ fecit mihi BC C 8/9 homin.] onanibus K 9 ob quam B 10 ~ se intell. C 11 dechnaverit A, dechnaret BEK Ni De 12 haec] hoc Ae Etiam + quod De hi > ΑΚ 14 hberimi] hberorum inter se > B 18 pudor K est + eos K maxime AK ~ est B 18 — p. 35, servire eos maxime A 34, –12 τι 35, 8—36,6 κυρίου U ἐξ ἀνεπιγρ.) (nach 10 συνήφθη kl. 34,4 — 12 C (darauf folgt mit ἄλλως τε Kyrill)ae ἀνεπιγρ.)S 34, 13—18 Χ 34, 8—10 vgl. p. 36 4/5 ἡ ἐπιτίμησις ἡ εἰρημένη e 4 — 6 κόλ. > C 4 — 8 ἱερεύς > 6 συνέλ. — 8 ἱερεύς] εἶτά φησιν· ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ καὶ συνέλαβεν ἡ στεῖρα C 7 ὅτε] ὅταν U 8 καὶ—9 γυνή] αἰδεῖται δὲ ἡ Ἑλισάβετ ἢ οἰδουμένη περιέκρυβεν ἑαυτήν S 9 σώφρων — 10 συνήφθη] διὰ τὸ ἐν γήρᾳ γήρει β) συλλαβεῖν· σώφρων γὰρ ἦν ἡ γυνή aS 9 αἰδεῖται — 12 πλήρωσιν e > 9/10 αἰδεῖται > C 10 γήρως C] γῆρος U σύνεστιν 11 τοῦτο] τὸ U τοῦτο — 12 πλήρωσιν > aS ἐγίνετο C 12 τῆς C 13 >Οὑ < durch Beschneiden weggefallen Χ 18 nach vielleicht καὶ <καὶ πληροῦν > zu änzen ? Kr. eos libidini, servire conjugio, quae carie corporis et senecta et Dei videntur voluntate sublata. Haec autem, quia ad sermonem angeli et dispensationem Dei rursum viro fuerat copulata, erubescebat, quod anus et pene decrepita ad opus juvenum revertisset. Unde et >abscondebat se mensibus quinque non usque ad nonum mensem, donec partus ingrueret, sed usque quo conciperet et Maria. Quando enim illa concepit et venit ad eam et >facta est salutatio in ejus, >exsultavit in gaudio infans in utero Elisabeth, etprophetavit. Et> Spiritu sanctoper plena ea locuta est, quae evan gelicus cermo describit. Et dif- famata sunt per omnem montanam verba haec. Quando

’ Επεὶ οὖν αὕτη κατ' οἰκονομίαν διὰ τὸν τοῦ ἀγγέλου λόγον >συνέλαβεν ἠ̣σχύνετο, εἰ μὴ] πρεσβῦτις <οὖσα > μετ' ἀνδρὸς κοιμᾶται, πτεν ἑαυτὴν ἐπὶ μῆνας πέντε καὶ Καρία συλλάβῃ. Ὅτε γὰρ Μαρία συνέλαβε καὶ ἦλθε πρὸς αὐτήν,

καὶ >ὅτε ἐγένετο ὁ ἀσπασμὸςἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς Ἐλισάβετ, καὶ προεφήτευσεν ἡ Ἐλισάβετ καὶ ἐκ >πνεύματος ἁγίου ἐλάλησε τὰ ἀναγεγραμμενα.

Καὶ >ἐλαλήθη ἐν τῇ ὀρεινῇ πάντα τὰ ῥήματα ταῦτα<. Λαληθέντων οὖν αὐτῶν ὡς περὶ θείας συλλή

14ff. Luk. 1, 44 19 ff. Luk. 1 καὶ >εκρυ–, 65 1 eos > K quae + vel Dlmr 2 earie] curae De corporis] vi torporis In senecta et] senectae De 2/3 esse Dei videntur Dmnr Dei videntur > A 3 videntur + esse De sublatae In 4 quia] quae r, quod B 5 rursus A 6 ~ fuerat viro e 9 et De > ABCEK 10 novum A 12 quo > AEK] dum B conciperet] concepit A et ABCE > DKe 13 ~ illa enim K 14 et — est > C 14/15 salut.] vox salutationis AB 16 gaudium D 17 Et2 ACEK > BDe in Spir. B 18 ea ACK] eo B, et De 20 omnem + regionem B per] super e 20/21 omnia montana CK 35, 1 Ἐπεὶ—10 συλλάβῃ Κε 35, 8–36, 6 κυρίου BCY* 35, 8–36. 9 ἔχαιρ. kLλ 35, 10 Ὅτε— 18 Κε 35, 19–36, 6 κυρίου + 36, 9 Εἶτα — 16 Ἰωσήφ Χξ 2 συνέλαβεν] συ <λλαβοῦ > σαΧ 4 > Kr. > Χ 8 καὶ nur Χ ἔκρυπτεν bVX] περιέκρυβεν κλ, ἔκρυβε U, + δὲ kU, ἔτι μήποτε δὲ περιέκρυβεν C 9 ἐπὶ > CX ἐπὶ — πέντε κλ 10 συλλάβῃ] συλλήφθῃ CU Ὅτε — 13 2 > κ 11 ~ συνέλαβε Μαρία UX 12 ὅτε > b(ggβ)CUVXλ ἐγέν. — 13 αὐτῆς] ἀσπάσατο Χ 13 αὐτῆς 1 + τότε ὡς λ + καὶ C 13/14 ἐσκίρτησεν] τότε γὰρ ὡς ἐσκίρτησεν k 14 ἐν — 18] ἐν αὐτῇ τὸ βρέφος ἐν ἀγαλλιάσει, προφητεύουσα kλ 15/16 καὶ — Ἐλισάβετ nur V 15 καὶ — 18 > C 16 προεφήτευσεν V (vgl. p. 75, 10) 19 Καὶ — p. 36, 3 kλ Καὶ — 20 ταῦτα > Χ Καὶ] Τότε C 20 Λαληθ. — 21 αὐτῶν] Ὧν λαληθέντων ἐν τῇ ὀρεινῇ Χ 3

enim in populo rumor egressus est habere eam in utero prophetam et majus esse homine, quod gestabat, tunc non absconditur, sed tota hbertate se prodit et exsultat habere se in utero praecursorem Salvatoris.

Deinde scriptura commemorat, quod mense conceptus Ehsabeth >missus< sit Gabriel a Deo in civitatem Galilaeae, laeae, cujus nomen Xazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen Joseph de domo David; et nomen virginis >. Rursum mea mente volvens quaero, quare Deus, cum semel Salvatorem judicaret nasci ex , non elegerit puellam absque sponso, sed eam potissimum, quae jam fuerat >desponsata < Et nisi faUor, causa est: Debuit de ea virgine nasci, quae non solum sponsum haberet, sed, ut Matthaeus scribit, jam viro tradita fuerat, hcet eam

ψεως καὶ ὡς περὶ προφήτου μέλλοντος γεννᾶσθαι ἐν τῷ λαῷ, οὐκ ἐτι ἑαυτὴν περιέκρυβεν(, ἀλλ’ , εἰ δεῖ οὕτο)ς εἰπεῖν, καὶ ἐπαῤῥησιάσατο, ὅτι ἄρα γέννημα εἴη αὐτῆς ὁ πρόδρομος τοῦ κυρίου. Τέως μέντοι εἰ καὶ ὡς σώφρων ᾐδεῖτο, ὅτι ἐπὶ γήρως ἀνδρὶ συνέστη, ἀλλ' οἶν διὰ τὸ παράδοξον ἔχαιρεν.

Εἶτα μετὰ ταῦτα γέγραπται, ὅτι τῷ μηνὶ τῷ , τῆς συλλήψεως Ἐλισάβετ δηλαδή, ἀπεστάλη ἄγγελος Γαβριὴλ ἀπὸ τοῦ θεοῦ πρὸς παρθένον μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα . Τί δήποτε κρίνας ὁ θεὸς ἐκ παρθένου γεννῆσαι τὸν σωτῆρα οὐκ ἐπελέξατο >παρθένον < ἀμνήστευτον ;

Μήποτε οὖν οἰκονομία ἦν καὶ τὸ μνηστῆρα αὐτὴν ἔχουσαν συλλαβεῖν, ὡς μὴ δοκεῖν αἰσχύνην φἐρειν ἐπὶ τοῦ σώματος

24 f. lat. laff. vgl. Ambros. in Lucain II, 1 (8. 41, 2ff. Schenkl) vgl. Matth. 1, 24 1 populos BE, populis C 3 et aliquid e homine CDEK] Joanne A, hominem Be quod] qm e 4 gestabat] gestabatur e + a virgine e non > B abscondit B 6 ~ se habere ~ praecurs. in utejo DKe 9/10 concepta E 11 gabrihel (immer) AD 12 cuius] cui AK 15 Rursus A mea] ea K 16 meam mentem E 18 ex virgine > B ex] de K 18/19 elegit DKe 20 eam] etiam K iam > B 21 ni A 21/22 haec causa est] hac causa C 24 scripsit ABE, ait K K f uerit K 25 — p. 37, 1~vir eam A 36, 16 Τί—39, 15 ἀποβαλεῖν Χξ 36, 6—8 vgl. p. 34, 810 1 καὶ > C 2 γεννᾶσθαι C] γενέσθαι UV 3 ἑαυτὴν] αὐτὴν ἀλλ' — 6 κυρίου > C 4 ἐπαῤῥησίαστο U 5 ἄρα + ἅγιον Χ ἧν κUλ εἴη αὐτῆς] εἰ ἐν αὐτῇ Χ ὁ U 5/6 τοῦ κυρίου πρόδρ. κ λ 6 κυρίου + ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ bUV + ἐΞ οἴκου Δαβίδ U 9 ἔδαιρεν + λέγουσα· θαυμαστά μοι ἐποίησεν ὁ θεός( λ [was bei ΚΚ2 aber schon Αnfang d. nachsten Scholions (Chrysostomus) ist]

vir necdum nosset, ne turpitudinem virginis habitus ipse monstraret, si virgo videretur utero tumenti. Unde eleganter in cujusdam martyris epistola scriptum repperi, Ignatium dico, episcopum Antiochiae post Petrum secundum, qui in persecutione Romae pugnavit ad bestias: principem saeculi hujus latuit virginitas Mariae< ; latuit propter latuit propter nuptias, latuit quia habere virum putabatur. Si enim non habuisset sponsum et, ut putabatur, virum, nequaquam potuisset <principi mundi hujus> abscondi. Statim enim cogitatio diabolo tacita subrepsisset : quomodo ista, quae non concubuit cum viro, praegnans est ? debet iste conceptus esse divinus, debet ahquid humana natura esse sublimius. E contrario disposuerat Ἐβούλετο δὲ ὁ σωτὴρ καθ’ ὅλην Salvator dispensationem suam τὴν οἰκονομίαν λανθάνειν τὸν διά et assumptionem corporis igno- αὐτῆς τὸ σύλλημμα; Δἰ ὁ καλῶς ἐν μιᾷ, τῶν μάρτυρός τινος ἐπιστολῶν γέγραπται — τὸν ’ Ιγνάτιον λέγω, τὸν μετὰ τὸν μακάριον Πέτρον τῆς Ἀντιοχείας δεύτερον ἐπίσκοπον, τὸν ἐν τῷ διωγμῷ ἐν Ῥώμῃ θηρίοις μαχησάμενον — · >καὶ ἔλαθε τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος τούτου ἡ παρθενία Μαρίας<.

Ὡς, εἰ μὴ ἐγεγόνει ὁ δοκῶν γάμος, οὐκ ἄν αὐτὸν ἔλαθεν, ἀλλ' ἔγνω ὁ ἄρχων τοῦ αἰῶνος τούτου<, ὅτι μηδέποτε μετὰ ἀνδρὸς κοιμηθεῖσα ἡ Μαρία συνέλαβεν καὶ ὀφείλει τὸ σύλλημα τοῦτο θεῖον εἶναι.

Ἐβούλετο δὲ ὁ σωτὴρ καθ᾿ ὅλην τὴν οἰκονομίαν λανθάωειν τὸν διάβολον, καὶ γοὗν ἐνετέλλετο τοῖς 7ff. Ignat. Ant. ad Ephes. 19, 1 9ff. vgl. Anibros. in Lncam II, 3 (S. 42, 4ff. Schenkl) 15 f. Joh. 12, 31 ; 1 Kor. 2, 6 25ff. vgl. Matth. 12, 16 1 nonduni K ne] nec K 2/3 demonstraret BE 4 tumente K Unde] ut inde C 5 mart. — 7 Petrum] mart. Ignatii episcopi Antiochiae post Petrum epistola K 5/6 epist. — rep. nach 7 Petrum AE 6 Ignat. — 7 secund. > B lEgnacium D 7/8 secundimi > sec, qui] secundum quod K 8 persecutionem E 10 huius > huius saec. K 12 quia] quae C 13 ~ virum hab. C et > 14/15 ~ ut et B 16 principem ABK, princeps E ~ huius mundi C huius > E 16/17 hujus absc. > K 18 ~ tacita diabolo ABC] diaboU De, diabolum EK 19 accuuit K, cubuit E 20 praegn. est] praegnasset AK 22 ~ esse human. nat. B, human. esse natura E 24 Salv. + per ( ? ) K dispensatione B, dispositionem CK sua B 25 et > EK et assumpt.] assumptionemque 37, 1 Δι' ὅ — 8 Μαρίας λ (aus welcher Hs des Grabius, ist mir unbekannt) 1 Δι’ ὅ > λ καλῶς] θαυμαστῶς Χ 2 ἐν — 7 μαχησ. λ] Q γέγραπται ἔν τινι > ρος ἐπιστολῇ Χ 7 Καὶ — 8 τούτου] τὸν τοῦ αἰῶνος τούτου ἔλαθεν Χ rare diabolum ; unde et in generatione sua celavit eum et discipulis posteapraecipiebat, <ne manifestum eum facerent >Et cum ab ipso diabolo tentaretur, nusquam conf essus est Dei se esse filium, sed tantummodo respondebat: non oportet, ut adorem te, nec ut lapides istos panes faciam, nec ut me de alto praecipitem. Et cum ista diceret, tacuit semper se esse filium Dei. Quaere et in alia scriptura, et reperies voluntatis Christi fuisse, ut adventum filii Dei diabolus ignoraret. Apostolus eiiim passionem ejus asserens nescisse contrarias fortitudines ait: >sapientiam loquimur inter perfectos, sapientiam autem non saeculi hujus, neque principum saecuK hujus, qui destruuntur; sed loquimurDei sapientiara in mysterio absconditam, quam nulhis principum hujus saeculi cognovit. Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent < igitur fuit a principibus hujus saecuh mysterium Salvatoris. Quod autem e contrario objici potest, solvendum mihi videtur, antequam ab aho proponatur, qua ratione, quod principes hujus μαθηταῖς μὴ φανερὸν ποιεῖν αὐτόν. Ἀλλὰ καὶ ἡνίκα ἐπειράζετο ὑπὸ τοῦ διαβόλου, οὐδαμοῦ ἀπεφήνατο γυμνῶς, ὅτι υἱός ἐστιν τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ μόνον ἔλεγεν·

οὐ δεῖ μέ σοι προσκυνεῖν, οὐ δεῖ με τοὺς λίθους ποιεῖν ἄρτους, οὐ δεῖ με ῥίπτειν ἐμαυτὸν ἄνωθεν κάτω.

Ἀλλὰ καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν τοῦ πάθους οἰκονομίαν κατὰ λήδην φησὶ γεγονέναι τῆς ἀντικειμένης ἐνεργείας·

<ἥν οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωκεν. Εἰ γὰρ ἔγνωσαν, οὐκ ἄν τὸν κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν>.

4ff. vgl. Luk. 4, 3ff. 18 ff. IKor. 2, 6ff. 2 eum] eam De 6 ~ se Dei BK 9 ut] aut AB 10 nec ut ACDEK] aut Be 11 dicere K 12 se > B ~ esse se D ~ Dei filium 13 alias scripturas A, aliis scripturis EK 14 voluntates K 17 nescisse] ne fecisse K 20 ~ hujus saec. C 21 saeeuli hujus > 22 destruitur r 23 absconditi B 24/25 ~ saeculi hujus AEK 25 Si — 27 crucifix. > K 28 igit. fuit] fuit ergo K hujus > 28/29 ~ saeculi hujus A 32 aho] illo A

saeculi latuit, daemonem non latuit, qui in evangelio loquebatur: >venisti huc ante torquere nos ? scimus te, quis sis, filius Dei <. Sed considera, minor in malitia noverit Salvatorem; qui vero major est in scelere et versipellis et nequam, ex eo ipso, quod in malo major est, impeditur nosse filium Dei. Nos quoque ipsi, si minus habuerimus mali, facilius possumus ad virtutem procedere ; si vero majus fuerit in nobis mali, ingenti labore sudandum est, ut majori malitia liberemur. Haec de eo, quod sponsum habuerit Maria. Quia vero angelus novo sermone Mariam salutavit, quem in omni scriptura invenire non potui, et de hoc pauca dicenda sunt. Id enim quod ait: >Ave, plena <, quod graece

Εἰ δὲ τὸ δαιμόνιον οὐκ ἔλαθεν — εἶπεν γάρ· Οἴδαμέν σε, τίς εἶ, ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ <

ὅρα, ὅτι ὁ ἐλάττων ἐν τῇ κακίᾳ ᾔδει τὸν σωτῆρα, ὁ δὲ χαίρων ἐν αὐτῇ

ἀπὸ τοῦ μεγέθους τῆς κακίας ἐνεποδίζετο < θεωρεῖν. Καὶ ἡμῶν δὲ ἡ κακία, ἐὰν μὲν ἐλάττων ᾖ, βοηθούμεθα διὰ τὸ ἔλαττον πρὸς τὸ βιῶσαι · ἐὰν δὲ κακία ἡμῖν πλείων εὑρεθῇ, πλείων ἀγὼν αὐτὴν ἀποβαλεῖν.

Ξένον αὐτῇ τινα ἀσπασμὸν εἰπεν, ὅν οὐχ εὗρον ἐν οὐδεμίᾳ γραφῆ· φέρε δὴ περὶ τούτου ἐξετάσωμεν. Τὸ χαῖρε εἴρηται οὐδαμοῦ· ἀλλ’ οὐδ’ ἀνδρί που εἴρηται τοῦτο, ταύτῃ δὲ ἐτηρεῖτο

3ff. Matth. 8, 29 1 latuit + eum CDe + praesertim e 3 hue ACDEK > Be 4 te > AB quis ΑΒ] qui CDEKr, quia Imn 5 quia] quod 7 in > (Lücke) K 9 quod] quo BE in malo > K 910 est in malo A major est] majore C 13 virtut.] veritatem ABE majus] magis e 14 ~ in nobis fuerit Ce 15 sudandum] studendum A, utendum K ut + a A 17 habuit B Quia] quod B 18~novo serm. angehisB 18/19 Mar. salut.] salutat Mariam A 20 potui] possum ABEK 21 pauca > C 22 Ave] habere E 23 quod > 39, 18 Ξένον — 4.0, 1 οὗτος λ 39, –40, 5 σοῦ Υξ 10 τῆς — ἐνεποδ. unleserlich in Χ, erganzt durch ξ 15 ἀποβαλεῖν X] anoxalelv ξ 18 — p. 40, 1] Νῦν δέ φησιν ὁ ἄγγελος· χοῖρε κεχ. ὁ κ. μ. σου. m) Ξένος ὁ ἀσπασμὸς τῇ παρθένῳ, οὐδαμοῦ τῆς γραφῆς εὑρισκόμενος, ταύτῃ δὲ μόνῃ τηρούμενος· (+ χαῖρε κεχ. ὁ κ. μ. σ. nur κλ, bei m schon Anfang d. nachsten Schol.) kmA 18 Ξένον — 20 ἐξετάσ. Χ τινα > 19 εὗρον] εὗρεν UVY 20 φέρε — 21 κεχαρ. > Y δὴ + καὶ V 21 Τὸ δὲ (aus γὰρ corr.) X εἴρηται UV] εὕρηται XY 21/22 εἴρ. οὐδ.] οὐδαμοῦ γὰρ εὗρον Y 22 ἀλλ' — 23 τοῦτο > UVY 23 τηρεῖτο

>κεχαριτωμένη<, ubi in alibi legerim, non recordor; sed neque ad virum istiusmodi sermo est >salve gratia plene<, Mariae haec salutatio servabatur. Si enim scisset Maria et ad alium quempiam similem factum esse sermonem — habebat quippe legis scientiam et erat sancta et prophetarum vaticinia cotidiana meditatione cognoverat — nunquam quasi peregrina eam salutatio terruisset. Propter quod loquitur ei angelus: >ne Maria ! invenisti enim gratiam coram Domino. Ecce concipies in utero, et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus et Fihus Altissimi . tur<

ὁ ἀσπασμὸς οὗτος. Ι Ἐπειδὴ γὰρ εἶπεν ὁ θεὸς τῇ Εὔᾳ· >ἐν λύπαις τέκνα<, λύεται ἡ λύπη τῆς διὰ ταύτης τῆς χαρᾶς. >Ὁ μετὰ σοῦ<· ἰστέον ὅτι ἅμα τῷ εὐθὺς συνέλαβεν ἡ παρθένος πάραδόξως. Ι

Ἐπεὶ >ἐταράχθη< ξένην τὴν τοῦ ἀγγέλου ὄψιν, ἐπιστρέφει ἀπὸ τῆς ταραχῆς καὶ ἀνακτᾶται αὐτὴν εἰπών· >μὴ φοβοῦ Μαριάμ· γὰρ Χάριν παρὰ τῷ θεῷ<.

| Τὸ μὲν οὖν >εὖρες χάριν< ἦν, εὗρον γὰρ πρὸ αὐτῆς καὶ ἄλλαι χάριν· τὸ δ’ εἰπεῖν· >συλλήφῃ< οὐκέτι κοινὸν ἧν ἀλλ᾿ ἰδιάζον εἰς ἐπαγγελίαν παρθένῳ [ξένον πρᾶγμα]. >Εὖρες γὰρ χάριν παρα τῷ θεῷ#x003C;, διὸ > μὴ φοβοῦ>· παντὸς γὰρ φόβου ἀφαίρεσις ἡ τοῦ σωτῆρος ἐπιδημία. |

2ff AB Maria > CDE 20 ait + et A 21 quae + et C dicta] scripta A, edita E 44, 11 — 15 γραφέτω Χ 44, 13 ἰδού — 17 πιστ. aU (Lemma zerstort; d. ächste Schol. [Anfang v. Hom. 7] ist Orig. : τοῦ αὐτοῦ) 44, καὶ — 17 C 44, 22—45, 4 ξ1 (in Χ folgt 45 11 — 13 πεισθεῖσα > aU 13 x > > Χ ἰδού, φησίν] εἰποῦσα ἡ Παναγία παρθένος· ἰδού a ἰδού — 14 κυρίου] δούλη εἰμὶ κυρίου U 14 γυρίου + κτἑξ a 14 ὡσεὶ ἔλεγεν > U] τοῦτο ἐδήλωσε a εἰμί + φησί 15 ποιείτω — 17 πίστεως > Χ 15 καὶ — 17 πίστ.] δεξάμενος δὲ ὁ τῆς Παναγίας παρθένου τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως, ἀπῆλθεν ἀπ’ αὐτῆς a, ὁ δὲ δεξάμενος τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως τῆς παρθένου ἀπῆλθεν ἀπ' αὐτῆς C 22 Ἐπειδὴ — λσυνειλ. > Χ Ἐπειδὴ + καὶ αὐτὴ d Ἐπειδὴ] ἢ διὰ τὸ τῇ Ἐλισάβετ· ἐπειδὴ S εἰς — p. 45, 1 ἀγγέλου >

Dicitur et de Joanne: >erit magnus< et hoc ipsum Gabriel angelus contestatur; sed quando venit Jesus vere magnus, vere sublimis, ille, qui prius >magnus< fuerat, minor effectus est. >Ille> enim, inquit, >fuit lucerne ardens et lucens, et vos voluistis ad horam exsultare in lumine ejus<. Magnitudo Salvatoris nostril non tunc apparuit, quando natus est, sed nunc, postquam oppressa ab adversariis videbatur. emicuit.

Vide magnitudinem Domini: <in omnem terram exivit sonus doctrinae ejus, et in fines orbis terrarium verba illius<. Dominus noster Jesus, quia virtus est Dei, in imnem diffuses est orbem, et impraesentiarum nobiscum est juxta illud, quod in Apostolo le-

>Οὗτος ἔσται μέγας<, φησίν. Τοῦτο εἴρηται καὶ περὶ Ἰωάννοῦ· ἀλλ᾿ ὅτε ἦλθεν ὁ ἀληθῶς >μέγας<, ἐκεῖνος ἦν μικρός.

>Ἐκεῖνος< γὰρ >ἦν ὁ λύχνος ὁ καιόμενος καὶ φαίνων<, οὐχ ὡς Ἰωάννης οὖν >μέγας<, ἀλλ᾿ ὡς δεσπότης καὶ δημιουργὸς καὶ κύριος τοῦ παντὸς ἀληθῶς <μέγας>. Τὸ δὲ μέγεθος αὐτοῦ οὐ τότε οὕτως ἐδηλοῦτο, ὅσον νῦν φαίνεται.

Ὅρα γὰρ <τὸ> μέγεθος δυνάμεως αὐτοῦ· <ὅτι εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτοῦ>.

1f. Luk. 1, 15; vgl. Ambros. in Lucam II, 10 (S. 46, 10 ff. Schenkl) 6f. Joh. 5, 35 15 ff. Ps. 19, 5 (Röm. 10, 18) 18 lat. vgl. l Kor. 1, 24 1 et > A 5 prius] primus C magnus] magis K 6 fuerat] pervenit E 7 inquit > A] qui KE 8 vos] nos K voluisti K 8/9 ~ exult. ad horam B 12 nunc] tunc B 14 magnitudo K 15 exiit BCDE 17 illius] eius A 18 Jesus + Christus B quia] qui r 20 impraes.] in praesentiarum ACDK 41, 1—42, 21 καταχθ. Χξ 41, 7 οὐχ—10 μέγας aCS 41, 7 οὐχ—10 μέγας + 43, 5 ὄψει—9 kmLλ 41, 7 οὐχ—43, 9 UV 7 οὐχ—8 μέγας] ἔσται δὲ μέγας οὐχ ὡς Ἰωάννης C, καὶ (> L) μέγας οὐχ ὡς Ἰωάννης (+ δουλικῶς mλ) Lkmλ οὐχ—8 ἀλλ᾿] τὸ δὲ ἔσται μέγας aS + ἀντὶ S, + δηλοῖ a (δηλονότι Α) 8 οὖν > UV ὡς — 9 κύριος CUV δεσπ. — 9 καὶ2 > kmλ 9 καὶ κύριος > aS 10 τοῦ παντὸς — μέγας] καὶ οὐχ ὡς ὁ (> S) Ἰωάννης aS + τὸ γὰρ ἐπαγόμενος ὅτι οὑὸς ὑψίστου κληθήσεται, τοῦτο σημαίνει a (σημ.] ἐμφαίνει β), + alia S ἀληθῶς μέγας] καὶ ὡς διήκων (διήκ.] κύριος λ) πανταχοῦ kmλ, <μέγας>, γὰρ φησι Δαυίδ, >ὁ κύριος ἡμῶν· καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ<· οὗτος γὰρ μέγας ἀληθῶς [Ps. 146 (147), 5] C 10 Τὸ—12 φαίν. > UV 14 <τὸ> > alle Hss <τὸ>—17 αὐτοῦ] αὐτὸ διὰ τῆς διδασκαλίας εἰς ἅπασαν τὴν γῆν ἐξεληλυθός Χ 16 τῆς διδασκαλίας > U 17 καὶ — 18 αὐτοῦ > Χ

gitur: >congregates vobis et spiritu meo cum virtute Domini Jesu<. Virtus Domini Salvatoris et cum his est, qui ab orbe nostro in Britannia dividuntur, et cum his, qui in Mauritania, et cum universis, qui sub sole in nomine illius crediderunt. Vide ergo magnitudinem Salvatoris, quomodo in toto orbe diffusa sit, et certe necdum ejus veram magnitudinem exposui. Adscende in caelos et vide eum. quomodo caelestia repleverit: >apparuit< siquidem >angelis<. Descende cogitatione in abyssos, et videbis eum etiam illuc descendisse. >Qui< enim >descendit, ipse est et qui adscendit, ut impleret omnia<, >ut in nomine Jesu omne genu flectatur caelestium et terrestrium et infernorum<. Considera virtutem Domini, quomodo impleverit mundum, id est caelestia et terrestrial et inferna, quomodo et caelum

καὶ μετὰ τῶν ἐν <Βριττανίᾳ . . . . . . . > καὶ μετὰ τῶν ἐν Μαυριττανίᾳ καὶ μετὰ τῶν πανταχοῦ πιστευόντων καὶ καθόλου διῆκον.

Ἀνάβα γὰρ τῷ λόγῳ εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἴδε αὐτὸν τὰ ἐκεῖ πληροῦντα· >ὤφθη< γὰρ >ἀγγέλοις<. Κατάβα τῷ λόγῳ εἰς τὴν ἄβυσσον [καὶ ὡσαύτως]· κατέβη γὰρ κἀκεῖ. >Καταβὰς γὰρ αὐτός ἐστιν καὶ ὁ ἀναβάς, ἵναπληρώσῃ τὰ πάντα<, >ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων<, Ἴδε ταύτην τὴν δύναμιν· διέβη γὰρ ὅλον τὸν κόσμον·

1 ff. l Kor. 5, 4 12 ff. vgl. Ps. 138, 8 (LXX), Röm. 10, 6.7 14 f. l Tim. 3, 16 17 ff. Ephes 4, 10 19 ff. Phil. 2, 10 2 Domini + nostril De 3 Jesu + Christi De 4 est > K ab] in BE (durchgestrichen) > AK 5 Brittania BE, Brittannia C 6 Mauritania] maritime mn 8 illius] eius Ce > K credid. + manet K 11 ~ veram ejus BC 12 in] ad ACEK 18 ~ qui et A 21 et > ABDe 23 quomodo] quod CDe implevit AB 24 et > ADKe 25 infernalia e, infernorum D et2 > K 21 Ἴδε — 43, 17 Χξ 4 καὶ — 8 διῆκον] τηλικοῦτός ἐστιν ὡς διήκειν πανταχοῦ UV 6 Μαυρετανίᾳ ξ 12 Ἀναβὰς U 13 καὶ > U αὐτὸν] καὶ Χ 14 ὤφθη — ἀγγέλοις > UV 15 λόγῳ + καὶ U 16 καὶ ὡσαύτως > UV κατέβη — κἀκεῖ > Χ 17 Καταβὰς — 18 ἀναβάς > UV 18 πληρωθῇ UV σύμπαντα UV ἵνα] καὶ ἵνα erg. ξ (für καὶ kein Platz!) 19 ἐν— αὐτοῦ > Χ πᾶν + αὐτῷ Χ 20 ἐπουρ. — 21 καταχθ. > Χ 21 Ἴδε — 22 δύναμιν > UV 22 διέβη — κόσμον UV] καὶ ὑπὲρ τὸν κόσμον ὅλον Χ

ipsum penetraverit et superna conscenderit. Legimus enim, quod pertransierit caelos Filius Dei. Si haec videris, partier intueberis non transitory dictum: >magnus erit,< sed verbum opera completum. Magnus est Dominus noster Jesus et praesens et absens tribuitque consortium fortitudinis suae etiam huic coetui nostro atque conventui; quod ut et singuli mereamur accipere, deprecemur Dominum Jesum: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

διεληλυθότα γάρ φησι τοὺς οὐρανοὺς Ἰησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ. Ἐὰν οὖν ταῦτα ἴδῃς, ὄψει, ὅτι οὐχὶ ῥημάτιόν ἐστι τό· >ἔσται μέγας<, ἀλλ᾿ ἔργῳ δείκνυται, ὅτι >μέγας< ἐστὶν ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς καὶ ἀπὼν καὶ παρών.

Τὸ οὖν ὑπέρβατον οὕτως ἔχει· >ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος πρὸς παρθένον ἐξ οἴκου Δαβίδ, καὶ τὸ ὄνομα τῆς παρθένου Μαριάμ, μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα Ἰωσήφ<. Οὐκ >ἀπεστάλη< δὲ πρὸς τὸν Ἰωσὴφ >ὁ ἄγγελος< ἐπειδὴ οὐδὲν ἦν κοινὸν τῷ Ἰωσὴφ πρὰς τὴν τοῦ κυρίου γέννησιν· οὐ γὰρ διὰ τὸ εἶναι αὐτῆς μνηστὴρ ὠνομάσθη ἀνήρ, ἀλλ᾿ οἰκονομήσαντος τοῦτο διὰ πολλὰ τοῦ θεοῦ, πρῶτον μέν, ἵνα ὑποπτευθῇ παρά τισιν, ὅτι ἐξ αὐτοῦ ἐκύησεν ἡ Μαρία, καὶ μὴ λιθοβοληθῇ ὡς ἐκπαρθενεύσασα, ἔπειτα δὲ καὶ διὰ τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος, ἵνα ἀπατηθεὶς καὶ αὐτὸ οἰηθῇ τὸν Ἰησοῦν ἐκ τοῦ Ἰωσὴφ ὄντα καὶ ὡς ἀνθρώπῳ ἐπίθηται καὶ ἡττηθεὶς πέσῃ, καὶ ἀνακληθῇ τὸ πτῶμα τῆς ἀνθρωπότητος ἐν Χριστῷ καὶ καταβληθῇ ὁ διάβολος.

2 f. Hebr. 4, 14 12 ff. Luk. 1,26. 27 21 vgl. 1 Kor. 2, 6 1 penetravit Kr et + in De 2 conscend.] adscenderit De 2/3~ quod enim K 3 quod] quia B pertrans.] penetraverit A, transierit C 8 noster > B 10 etiam > e huic — 11 nostro] huic nostro coetui A 12 et > AKn 13 Domin. + nostrum BE Jesum] Deum De Jesum + Christum B 15 saeculorum > BE Amen > E Explicit omelia VI. A (> C) Schluß der Hs K 43, 11—17 S 43, 11—44, 10 + (Hom. VIII) 55, 1—4 ἤρξ. C 43, 11—17 + (Hom. VIII) 55, 1—4 ἤρξατο d (E1 τοῦ αὐτοῦ[ἀνεπ]) 2 διεληλυθό<τα> Χ γάρ > U Ἰησοῦν] τὸν κύριον Ἰησοῦν U 4 Ἐὰν VX] Ἐπὰν U ταῦτα VX] τὰ αὐτὰ U 5 εἰδῇς Χ ὄψει — 6 μέγας] ὥστε οὐχὶ ῥήματι (διὰ ῥημάτων mλ) μόνον kmLλ ὅτι > U ῥημάτιόν VX] ῥήματι μέγας U 7 ἐστὶν > Χ ὁ — 9 παρών > kmLλ 8 Ἰησοῦς Χριστὸς UV] > Χ καὶ — 9 παρών > UV 11 οὖν > eX οὕτως ἔχει] ἦν οὕτως Χ 13 καὶ — 17 γέννησιν > Χ 16 δὲ] γὰρ S 16/17 ὁ ἄγγελος > S 17 ~ κοινὸν ἦν S

Ὅτι δὲ οὕτως ἔχει καὶ οὐκ ἐκ σπέρματος ἀνδρός, ἀλλ᾿ >ἐξ ἁγίου πνεύματος< συνέστη τῷ Χριστῷ ἡ ἔνσαρκος γένεσις, ἐν ῥθ’ ψαλμῷ κατὰ τὴν πέμπτην ἔκδοσιν εὑρήσεις, ἔνθα τῆς ἐνσάρκου γενέσεως τοῦ Χριστοῦ τὴν οἰκονομίαν σημαίνει· οἵα γὰρ >δρόσος ἄνωθεν ἐξ οὐρανοῦ< φαινομένη, οὕτω πως καὶ ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς κυοφορούσης αὐτὸν μητρὸς ἡ τῆς σαρκὸς ὑπέστη σύστασις ἐν τῇ παιδιότητι αὐτοῦ· ἀντὶ δὲ τοῦ >ἐκ γαστρὸς< ἢ >ἀπὸ μήτρας< τὸ Ἑβραϊκὸν ἔχει >μαριάμ<· οἶδα δὲ εἰς τοῦτό τινος ἀκούσας ὡς τῆς ἑβραϊκῆς φωνῆς ἐνταῦθα τῆς Μαρίας μνημονευσάσης· τὸ γὰρ >μαριάμ< τὸ Μαρίας ὄνομα σημαίνει, ὡς ὀνομαστὶ διὰ τούτων τῆς θεοτόκου μνημονευθείσης.

Καὶ ἐπεὶ εἶπεν αὐτῇ ὁ ἄγγελος· >ἰδοὺ ἡ συγγενής σου συνείληφεν<, ἐπῆλθεν αὐτῇ συγχαρῆναι, ἐπεὶ καὶ αὐτὴ παρὰ προσδοκίαν συνειλήφει· δι᾿ ὃ καὶ ἐκ τοῦ τῆς Ἐλισάβετ <ἀσπασμοῦ> οἷον πεισθεῖσα· >ἰδού<, φησίν, >ἡ δούλη κυρίου<, ὡσεὶ ἔλεγεν· πίναξ εἰμὶ γραφόμενος, ὃ βούλεται ὁ γραφεὺς γραφέτων, ποιείτω ὃ θέλει ὁ τοῦ παντὸς κύριος· >καὶ ἀπῆλθεν ἀπ᾿ αὐτῆς ὁ ἄγγελος<, δεξάμενος τῆς παρθένου τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως.

HOMILIA VII.

De eo, quod scriptum est; >Exsurgens autem Maria cum festinatione venit in montana<, usque ad eum locum, ubi ait: >erit consummatio eorum, quae dicta sunt<.

Ἐπειδὴ παρὰ προσδοκίαν συνειλήφει, εἰς πάντα δὲ οὖσα ἐπιεικὴς ἡ παρθένος οὐ μόνον ἀπῆλθεν πρὸς τὴν Ἐλισάβετ, μὴ τυφωθεῖσα ἐκ

1 f. Matth. 1, 18 4 Gen. 27, 39, vgl. Ps. 132 (133), 3 7 Ps. 109 (110), 3. Dazu vgl. F. Field, Origenis hexaplorum, quae supersunt (Oxford 1871—75) II, 266: μηρὲμ μεσσαὰρ λακτὰλ ἰελεδεχέθ (ἰελεθεθέχ). 11 ff. Luk. 1, 36. 38 19—21 Luk. 1, 39—45; zur ganzen Hom.vgl. Th. Zahn, D. Predigten d. Orig. üb. d. Ev. d. Lukas [Neue kirchl. Zeitschr. 22 (1911) 258—267] 22 ff vgl. Ambros. in Lucam II 22 (S. 53, 4 ff. Schenkl) 18 Incipit VII. de eo . . . AC 19 autem > AB Maria > CDE 20 ait + et A 21 quae + et C dicta] scripta A, edita E 44, 11—15 γραφέτω Χ 44, 13 ἰδού — 17 πιστ. aU (Lemma zerstört; d. nächste Schol. [Anfang v. Hom. 7] ist Orig.: τοῦ αὐτοῦ) 44, 15 καὶ — 17 C 44, 22—45, 4 dCSXξ1 (in X folgt 45, 5—16) 11—13 πεισθεῖσα > aU 13 <ἀσπασμοῦ> > Χ ἰδού, φησίν] εἰποῦσα δὲ ἡ παναγία παρθένος· ἰδού a ἰδού — 14 κυρίου] δούλη εἰμὶ κυρίου U 14 κυρίου + κτἑξ a 14 ὡσεὶ ἔλεγεν > U] τοῦτο ἐδήλωσε a εἰμί + φησί a 15 ποιείτω — 17 πίστεως > Χ 15 καὶ — 17 πίστ.] δεξάμενος δὲ ὁ ἄγγελος τῆς παναγίας παρθένου τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως, ἀπῆλθεν ἀπ᾿ αὐτῆς a, ὁ δὲ δεξάσυνειλ. > Χ Ἐπειδὴ + καὶ αὐτὴ d Ἐπειδὴ] ἢ διὰ τὸ συγχαρῆναι τῇ Ἐλισάβετ· ἐπειδὴ S εἰς — p. 45, 1 ἀγγέλου > dSX

τῶν λόγων τοῦ ἀγγέλου, ἀλλὰ καὶ προλαμβάνει ἐν τῷ ἀσπασμῶ̣ τὴν Ἐλισάβετ, τὸ σέβας αὐτῇ ὡς παλαιοτέρᾳ καὶ τάξιν ἐπεχούσῃ μητρὸς ἀπονέμουσα. Οὐ γὰρ ἡ Ἐλισάβετ πρώτη, ἀλλ' ἡ Μαρία τὴν Ἐλισάβετ<.

Meliores ad deteriores veniunt, ut eis ex adventu suo aliquid tribuant emolumenti. Sic et Salvator venit ad Joannem, ut sanctificaret baptisma illius ; et Maria statim ut audivit angelum nuntiantem, quod conceperit Salvatorem et quod cognata illius Elisabeth haberet in utero, >consurgens cum festinatione venit in montana, et ingressa est domum Elisabeth<. Jesus enim, in utero illius erat, festinabat adhuc in ventre matris Joannem positum sanctificare. Denique antequam veniret Maria et salutaret Elisabeth, non >exsultavit infans in utero<; sed statim Maria locuta est verbum, quod Filius Dei in ventre matris suggesserat, >exsultavit infans in gaudio<, et tunc primum praecursorem suum prophetam fecit Jesus.

Οἱ κρείττονες πρὸς τοὺς ἐλάττονας ἔρχονται, ἵνα αὐτοὺς εὐεργετήσωσιν. Οὕτω καὶ ὁ σωτὴρ ἦλθεν πρὸς τὸν Ἰωάννην, ἵνα τὸ βάπτισμα αὐτοῦ ἁγιάσῃ· οὕτως ἡ Μαριὰμ ἀκούσασα τοῦ ἀγγέλου τέξεσθαι τὸν σωτῆρα καὶ μεμαθηκυῖα, ὅτι ἡ συγγενὴς αὐτῆς συνέλαβεν Ἐλισάβετ, ἦλθεν πρὸς αὐτήν.

Ὁ γὰρ ἐν αὐτῇ ’ Ιησοῦς ἤδη ἤμελλεν εὐεργετεῖν τὸν ἤδη ἐν τῇ Ἐλισάβετ Ἰωάννην.

Καὶ τοῦτο δῆλον ἐκ τοῦ μὴ σκιρτᾶν μὲν τὸν Ἰωάννην, πρὶν ἔλθῃ Μαριὰμ καὶ τὴν Ἐλισάβετ ἀσπάσηται, ἅμα δέ τῷ λόγῳ τοῦ ἀσπασμοῦ Μαρίας, ὅν ὑπέλαβεν ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ὁ Χριστός, ἤκουσεν ὁ πρόδρομος τῇ ἐνεργείᾳ τοῦ ἁγίου πνεύματος κινούμενος τὸν ἀσπασμὸν τῆς

5 deterioia B ciperet ABE tum > B 20 > B 7 Sic] Sed C 10 enimjvero De ~ Maria venir. B matris ventre C 9 baptismum ABE 11 conmatris 18 ventrem E 19 posiutero] 22 gaudio B sed — 25 gaudio 27 prophetam > B 45, 5 — 16 Ἰωάννην X (anschl. an 44, 22 — 45, 4, aber eigenes Schol.) 1 45, 5—9 dy. τι + 4 Ἔδει — 8 ὀρεινήν + 12 ὅτε — 18 αὐτῆ + 45, 1446 τοῦ αὐτοῦ) 45, 25 ἤκ. — 46, 4 dC 45, 19 — 24 + 46, 1 καὶ — 2 1 47, 15 ’Yn. — 21 Χριοτόν + 45, 25 ἤκ. — 46, 4 S 1 ἀλλὰ κοὶ] κοὶ d, ὅθεν S, > Χ 2 καὶ — μητρὸς > S 3 — 4 Ἐλισάβετ nur C, > dSX 5 Οἱ > Χ (Blatt Οἱ] Πρὸς τὴν συγγενίδα· οἱ U κρείττ. + δὲ Χ 9 ἁγιάσῃ] ἀκούση (?) · + ἦλθον εἰς τὸν κόσμον, ἵνα σώσω τὸν < (Joh. 12, 47) U 15 ἔμελλεν alle Hss τῇ U] > Χ 20 μὲν — 21 Ἰωάνν. U] αὐτόν Χ 21 ἔλθῃ — ἀσπασ.] ἐλθεῖν Μορίαν καὶ πρὶν ἀσπάσασθαι τὴν Ἐλισάβετ U 23 τοῦ ἀσπασμοῦ corr. ξ1] τῷ ἀσπασμῷ Χ 24 ὑπέλ.] ὑπέβαλεν C 25 ἤκουσεν — 46, 1 κοὶ dCS > UX 25 ἤκ. — πρόδρ. dC] ὅθεν S 27 κινούμενος + ἤκουσεν S τῆς CS >

Oportebat quoque Mariam Dei prole dignissimam post alloquium angeli ad montana conscendere et in sublimioribus commorari. Unde scriptum est: >Consurgens Maria in diebus illis, venit in montana<. Debuerat etiam, esset sollicitudine non pigra, properare sollicite et Spiritu sancto plena ad sublimiora perduci et virtute Dei protegi, a qua jam fuerat obumbrata. Venit ergo >in civitatem Juda et in domum Zachariae, et salutavit Elisabeth. Et factum est, cum audisset salutationem Mariae Elisabeth, exultavit infans in utero ejus, et repleta est Spiritu sancto<.

Μαρίας καὶ >ἐσκίρτησεν ἐν τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ< οἱονεὶ ἤτξατο ἔκτοτε προφήτην αὐτὸν ποιεῖν ὁ Ἰησοῦς. Ἔδει δὲ τὴν μακαρίαν ταύτην Μαρίαν μετὰ τὴν τοῦ Γαβριὴλ πρὸς αὐτὴν ἐπιδημίαν καὶ τὸν εὐαγγελισμὸν ἀναβαίνουσαν ἀναβῆναι ἐπὶ τὴν ὀρεινήν< — δὲ ἐκάλεσεν ὁ εὐαγγελιστὴς τοὺς περὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ τόπους τῆς Γαλιλαιάς ἐπὶ πεδίῳ κειμένης, ἐν ᾗπερ ἡ Ναζαρὲτ ἵδρυται — , ἅτε δὲ τῇ σπουδῇ μὴ ὀκνηρὰν σπουδαίως πορευθῆναι· μετὰ σπουδῆς δὲ ἐπορεύετο ἀγομένη ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος τοῦ ἐπελθόντος αὐτῇ καὶ ὑπὸ τῆς δυνάμεως τοῦ ὑψίστου τῆς ἐπισκιασάσης αὐτῇ. >Πόλιν< δὲ >Ἰούδα<

15ff. gr. vgl. Luk. 1, 35 1 quoque > A Maria B Mariam + cum De 2 dignissima 3 angeli ABE] Dei De > C 4 et > AB 5 Unde + et De ad e 8 sollicitudine] sollicita De 9 sollicite] sollicitudine De 10 plena > B sublim.] summa C 12 iam > e 13 et + intravit A > C audiret B > 15 Et > Et — 16 Elisabeth 18 est > 52, 7—11 + 46, 1 καὶ — 4 Ἰησ. + 52, 13—53, 15 λ 46, 2 8 ἅτε — 14 πορευθ. Χξ1 46, 4 Ἔδει — 8 + 12—18 ἀυτῇ eV 46, 447 46, μετἁ — 18 αὐτῇ + 47, 9—19 αὐτῆς Χξ1 1 ἐσκίρτ. + γὰρ λ] ἐσκίρτα dCS ἐσκίρτησεν — 2 κοιλίᾳ] τό τε ἐν τῇ κοιλίᾳ σκιρτᾶν εἰς ἔμφασιν χαρᾶς κοὶ προφητείας δήλωσιν Χ 1/2 ἐν > 2 τὸ βρέφος > dCS ἐν τῇ κοιλίᾳ > + τῆς μητρὸς dCS καὶ λ] οἱονεὶ γὰρ dCSX 3 ~ αὐτ. ἐκτ. προφ. UY, ~ ἐκτ. προφ. ἤρξ. S, ~ ἔκτ. αὐτ. ἤρξ. προφ. dC, ~ ἔκτοτε ἤρξ. L 3/4 αὐτὸν Ποιεῖν] ποιεῖν δεικνύειν λ) τὸν > L) Ἰωάννην λ 4 κύριος λ δὲ > eUVY 5 ταύτην eUVY > Χ Μαριὰμ τὴν — 7 καὶ > XY 6 πρὸς αὐτὴν > e 7 τὸν + τοιοῦτον X καὶ εὐαγγ. > e ἀναβαίνουσαν > Y 8 ἀναβῆναι eUVY] 1 ἅτε— 14 Πορευθῆναι > eUYY 14/15 ἐπορεύθη ξ1 15 ἁγίου] ἐν αὐτῇ 16 τοῦ — αὐτῇ > Y τοῦ ἐπελθ. > Y] ὁ ὑπὸ > e 18 αὐτῇ] αὐτὴν

<ἐκάλεσε> τὴν Ἱερουσαλήμ, ἐν ὁ Ζαχαρίας κατῴκει διὰ τὸ πλησιάζειν τῷ ἱερῷ. >Εἰσῆλθεν δὲ εἰς τὸν οἶκον Ζαχαρίου<, τὰ κατὰ τὴν Ἐλισάβετ μαθεῖν ἐπειγομένη τὴν <τῶν> πρὸς αὐτὴν εὐαγγελίων βεβαιωθῆναι πίστωσιν. Τί δὲ τό· >ἠσπάσατο τὴν Ἐλισάβετ< Ἰστέον, ὅτι οὐ φιλήματι, ἀλλὰ φωνῇ· δῆλον, ὅτι τῇ συνήθει τοῖς φίλοις προσεφθέγξατο τὴν εἰρήνην ἐπιφωνήσασα τῇ συγγενίδι, ὅπερ ἔθος Ἑβραίοις ἀνέκαθεν, ἢ χαριέστερόν τινα λόγον ἐπιφθεγξαμένη, ὡς εἰώθει τῇ τῶν συνήθων φίλων θέᾳ χαριέντως ἐπιλέγεσθαι.

Non est itaque dubium, quin quae tunc >repleta est Spiritu propter filium sit >repleta<! Neque enim mater primum Spiritum sanctum meruit, sed cum Joannes adhuc clausus in utero Spiritum sanctum recepisset, tunc et illa post sanctificationem filii >repleta est Spiritu sancto<. Poteris hoc credere, si simile quid etiam de Salvatore cognoveris. Invenitur beata Maria, sicut in aliquantis exemplaribus repperimus,

Οὐκοῦν ἐν τῷ ἀσπασμῷ >ἐπλήσθη< διὰ τὸν υἱὸν >πνεύματος ἁγίου ἡ Ἐλισάβετ<· οὐ γὰρ ἡ μήτηρ ἐπλήσθη πνεύματος ἁγίου<πρῶτον, ἀλλὰπρονγουμένως πλησθέντος Ἰωάννου δευτέρως ἡ μήτηρ, ἅτε ἔχουσα τὸν πλησθέντα >πνεύματος ἁγίου<. Ὑπῆρξε δἐ τοῦτο Ἰωάννῃ, ὅπερ οὐδενὶ τῶν προφητῶν, διὰ τὸ πλησιάζειν αὐτὸν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ καὶ προτρέχειν αὐτῆς· οὐ γὰρ πρότερον τοῦ> ἁγίου πνεύματος ἐπλήσθη<, πρὶν ἐπιστῆναι τὴν κυοφοροῦσαν τὸν Χριστόν.

19 — 48, 3 lat. ist wohl Zusatz des Ηιερον.; vgl. dazuTh. Zahn, D. Evang. d. Lukas ausgelegt (Komm. z. NTIII) 1913, Exkurs III (745—751) 9 ~ dubium itaque B 14/15 ~ sanct. Spir. ADmn 15 recep.] accepisset n 18 si > E 47, 15 Ὑπ. —48, 19UV 47, 15—21 Χριστόν + 45, 25 ἤκ. — 46, 4 S –48, 19 + 50. –9 + 51, 22—52, 3 + 53, 10—15 a 47, 15—48, 19 —52, 3 + 50, 20 τί—51, 51, 2 με + 52, 4—6 + 50, 3 καλῶς — 7 καρποί λL 47, 19 οὐ—48, 48, 19 + 50, 3 καλῶς—7 καρποί + 51, 22—52, 3 + 50, 51 + 52, 4—53, 15 dC 1 x > > U 3 > Kr. > U ὡς] ὃς Kr. ? 7/8 τῇ . τὴν . . . θέαν U 15 Υπῆρξε — 17 προφητῶν] ὅπερ (+ γὰρ ml) οὐδενὶ οὐδεὶς λ) τῶν προφητῶν ὑπῆρξε ἐξεγένετο S), τοῦτο ὑπῆρξεν τῷ L) Ἰωάννῃ Ἰωάννης λ) λ, ὅπερ δὲ οὐδενὶ τῶν προφ. ὑπῆρξε ὑπῆρχεν α, ἐξεγένετο S), τοῦτο εἰς Ἰωάννην γέγονεν ὑπῆρξεν S) aS 17 πλησιάζειν — 18 καὶ > Χ 18 αὐτὸν kmUVA τῇ + τοῦ S τὴν . . . παρουσίαν U 19 αὐτῆς] αὐτὸν τῆς Χριστοῦ Χριστοῦ Χ οὐ γὰρ] διὸ οὐδὲ aS 20 τοῦ > dC ~ ἁγςίου d ἐπλήσθη τοῦ πν. λ ἐνεπλήσθη dC 20 πρὶν — 21 Χριστὸν] ἕως οὗ (> S) επέστη αὐτῷ ἡ κυοφοροῦσα κυοφορήσασαδ S) τὸν Χριστόν aS 21 κυοφορήσασαν dC τὸν >

prophetare. Non enim ignoramus, quod secundum alios codices et haec verba Elisabeth vaticinetur. Spiritu itaque sancto tunc repleta est Maria, quando coepit in utero habere Salvatorem. Statim enim ut Spiritum sanctum accepit Dominici corporis conditorem, et Filius Dei esse coepit in utero, etiam ipsa completa est Spiritu sancto.

|Πρῶτον δὲ τὸ βρέφος ἐπλήροῦτο πνεύματος καὶ ἐσκίρτα καὶ οὕτως τῇ μητρὶ μετεδίδου, καὶ ἀνεβόα προφητικὰ ἡ Ἐλισόβετ διὰ τὸ κυοφορούμενον ἐν αὑτὴ βρέφος — ἡ ὄντως γὰρ τεκνογονία καὶ ταύτην ἐποίει τιμίαν, ὥσπερ ἡ θεία τεκνογονία τὴν Μαρέαν καὶ τὸ σύμπαν δι' ἐκείνην γυναικῶν γένος, ὡς λέγει καθ’ ὅλου περὶ γυναικῶν ὁ Παῦλος, ὅτι >σωθήσεται ἡ διὰ τῆς τεκνογονίας< τοῦτ’ γυνὴ τὸν Χριστὸν ἐπεκνογόνησεν — καὶ ἔλεγε τῇ παρθένῳ· εὐλογημένη σὺ ἐν · οὐδεμία γὰρ τῆς τοιαύτης χάριτος κοινωνὸς οὔτε γέγονεν οὔτε γενέσθαι δύναται. Ἒν γὰρ τὸ θεῖον κύημα, εἷς ὁ θεῖος τοκετός, καὶ μία ἡ γεννήσασα τὸν θεάνθρωπον. Τί μοι τοίνυν πρώτη προσαγορεύεις ; Μὴ γὰρ ἐγώ εἰμι ἡ τὸν σωτῆρα τίκτουσα; Ἐμὲ ἐχρῆν ἐλθεῖν πρὸς σέ· σὺ γὰρ ὑπὲρ πάσας τὰς γυναῖκας εὐλογημένη· σὺ μήτηρ τοῦ κυρίου μου, σὺ ἐμὴ κυρία ἡ τῆς κατάρας τὴν λύσιν βαστάζουσα.|

11 f . 1 Tim. 2, 15 4 Et Spiritu C ~ sancto itaqvie BE 6 ~ habere in utero ACE 7 Spiritu sanoto D 9 ~ cepit esse B 48, 1—19 ΧΖξ1 48, 1 – 19 + 50, 1—9 + 51, 22—52, 3 + 50, 20 51 + 52, 4—53, 15 1 — 5] Ὅτι τότε ἐπλήσθη πνεύματος ἁγίου ὁ ἐν γαστρὶ ὢν Ἰωάννης καὶ μετεδίδου τῆς χάριτος τῇ μητρί, καὶ ἐπροφήτευε λοιπὸν ἡ Ἐλισάβετ Ζ 1 Πρῶτον — καὶ1] Πρῶτον οὖν αὐτὸς ἐπληροῦτο πνεύματος χ, Τότε δὲ καὶ ἐπληροῦτο πνεύματος κοὶ λ τότε] τοῦτε U τοῦτοV), Τότε δὲ πλησθεὶς πνεύματος + ἁγίου b) a 2 καὶ ἐσκίρτα καὶ] σκιρτῶν, εἶθ' Χ ἐσκίρτα + καὶ ἀντὶ λόγου τὸ σκίρτημα προελάλλετο S 3 > UV κοὶ — 4 προφ.] Δι' ὅ Διὸ ξ1) καὶ προφητικὰ Χ, τοῦ ἀναβοᾶν προφητικὰ καὶ θαυμαστὰ ῥήματα S 4 προφητικὰ aCUV] προφητικῶς λ ἡ — 5 > S Ἐλισάβετ + ῥήματα διὰ — .5 βρέφος > 6 ἡ ὄντως — 13 ἐτεκνογόνησεν λ ὄντως X 8 Μαριὰμ UV 9 ἐκείνον ( ?) U ἐκείνην V) 10 καθόλου ξ1 13 γυνή + x > Kr. ? 13 καὶ— 19 adkmC SZ λ > UVX κοὶ — παρθένῳ > aZ] ταῦθτα οἱονεὶ πρὸς αὐτὴν λέγει γὰρ τοῦτό φησιν ἡ Ἐλισάβετ πρὸς τὴν παρθένον dC ἔλεγε — παρθένῳ] ἐβόα πρὸς τὴν παρθένον kL 13/14 εὐλογ. — γυν. > S 13 εὐλογουμένη — 16 θεάνθρ. > 14 οὐδεμ. — 19 > Ζ γυναιξὶν + λέγυσα aZ + καὶ εὐλογημένος bZa τι ὁ τῆς κοιλίας σου Za σου > Ζ) + καὶ τὰ ἑξῆς a > a) οὐδ. — 15 δύν. nach 18 aS τοσαύτης m κοινωνὸς + ἄλλη S γενέσθ. δύν.] γενήσεται +πλὴν σοῦ· εὐ λογημένος γὰρ ὁ καρπὸς τ. κ. σ. S Ἕν — S Ἕν — βαστάζ. α 16 τόκος λ τὸν θεάθρ. > kL μοι]με dC τοίνυν > dCS πρώτη προαγορεύεις Μὴ Μὴ — τίκτουσα > dCS 17 Ἐμὲ ἐχρῆν ἐχρῆν πρὸς dlcCLS] ἐχρῆν ἐμὲ πρὸς σὲ παραγενέσθαι mX + εὐλογ. γὰρ σὺ ἐν γυν. καὶ εὐλογ. ὁ καρπὸς καρπὸς τῆς κοιλίας < dC 18 οὺ — 19 βαστ. > dCS ὑπὲρ]

>Exsultavit< ergo >infans in utero Elisabeth, et repleta est Spiritu sancto et clamavit voce magna et dixit: Benedicta tu inter mulieres<. Debemus in hoc loco, ne simplices quique decipiantur, ea, quae solent haeretici opponere, confutare. In tantum quippe nescio quis prorupit insaniae, ut assereret negatam fuisse Mariam a Salvatore, eo quod post nativitatem illius juncta fuerit Joseph, et locutus est, quae, quali mente dixerit, ipse noverit, qui locutus est. Si quando igitur haeretici vobis tale quid objecerint, respondete eis et dicite: Certe >Spiritu sancto< plena Elisabeth ait: >benedicta tu inter mulieres<. Si a Spiritu sancto benedicta canitur Maria, quomodo eam Salvator negavit? Porro quod asserunt eam nupsisse post partum, unde approbent, non habent; hi enim filii, qui Joseph dicebantur, non erant orti de Maria, neque est ulla scriptura, quae ista commemoret.

Οὐκ ὀκνητέον δὲ εἰπεῖν, ἵνα μὴ ἐπαπατηθῇ τις ὑπὸ τῶν πιθανόθητι χρωμένων καὶ διδασκόντων ψευδῶς, ὅτι ἐτόλμησέ τις εἰπεῖν κατὰ τῆς Μαρίας, ὡς ἄρα ὁ σωτὴρ αὐτὴν ἠρνήσατο, ἐπεί, φησίν, συνήφθη μετὰ τὴν τὴν ἀπότεξιν τοῦ σωτῆρος τῷ Ἰωσήφ.

Εἴ ποτε οὖν τοιοῦτοι λόγοι ὑπὸ αἱρετικῶν προαχθῶσιν, οὕτως ἀποκριτέον, ὅτι >πνεύματος ἀγίου πλησθεῖσα ἡ Ἐλισάβετ φησίν· >εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξίν<. Εἰ δὲ εὐλόγηται ὑπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, πῶς ἠρνήσατο αὐτὴν ὁ σωτήρ; Ἀλλ' οὐδὲ ἔχουσιν αὐτὴν ἀποδεῖξαι, ὅτι συνουσίᾳ ἐχρήσατο μετὰ τὴν ἀπότεξιν τοῦ σωτῆρος· οἱ γὰρ υἱοὶ Ἰωσὴφ οὐκ ἦσαν ἄπὸ τῆς Μαρίας. οὐδὲ ἔχει τις τοῦτο παραστῆσαι ἀπὸ τῆς γραφῆς.

zu 5ff. vgl. Th. Zahn, Briider u. Vettern Jesu (Forschimgen z. Gesch. d. neutest. Kanons VI), S. 313 Anm. I 25f. vgl. Matth. 13, 55 3 exclamavit A 5/6 in hunc locum AE 7 ea] et BE 7/8 ~oppon. haeret. De 8/10 tantam .... insaniam CDe 9 quis] qui BE 9/10 insaniam] infamiam mn 16 ~ haeretici igitur D 17 obicerint C respondere r 18 dicite + Et ABE 19 plena > C 20 Aiuheribus(!) E a > CDe 20/21 ~ sancto Spiritu De 22 ~ negavit Salv. A 28 quae + et n 49, 5 — 10 ἠρνήσ. Χ 1 49, 10 ἐπεί — 28 γραφῆς Χ 6 πιθανόθητι Kl. Kr.] πιθανόθησι Χ 20 ηὐλόγηται X Origenes IX.

>Καρπὸν< δὲ >κοιλίας< εἶπεν κατὰ τὴν παρὰ τοῦ θεοῦ πρὸς τὸν Δαβὶδ ἐπαγγελιάν τὴν λέγουσαν· >ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι ἐπὶ τὸν θρόνον σου<· καλῶς δὲ >καρπὸν κοιλίας< τῆς παωαγίας παρθένου ἡ Ἐλισάβετ ὠνόμασε διὰ τὸ μὴ ἐξ ἀνδρὸς εἶναι τὸ κυοφορούμενον, ἀλλ' ἐκ μόνης τῆς Μαρίας πνεύματος ἁγίου ἐνοικήσαντος ἐν αὐτῇ καὶ τῆς τοῦ ὑψίστου δυνάμεως ἐπισκιασάσης αὐτῇ· οἱ γὰρ ἐκ τῶν πατέρων τὴν σπορὰν ἔχοντες ἐκείνων εἰσὶ καρποί, καθὼς καὶ τῷ Δαβὶδ ἐρρήθη· ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου<, τοῦτ’ ἔστιν οἱ πρόγονοι τῆς παναγίας θεοτόκου καὶ αὐτοὶ ἐκ σπορᾶς ἀνδρῶν γεννηθέντες.

>Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. Et unde mihi hoc, ut veniat mater Domini mei ad me?< Hoc, ait: >unde mihi hoc?< non ignorans dicit, et maxime Spiritu sancto plena, quasi nesciat, quod juxta Dei voluntatem mater Domini venerit ad eam; sed isto sensu loquitur: quid boni feci? quae opera mea tanta sunt, ut mater Domini ad me veniat? per quam

Τὸ δέ· >πόθεν μοι τοῦτο;< οὐκ ἀγνοοῦσα λέγει ἡ Ἐλισάβετ ἡ πνεύματος πλησθεῖσα ἁγίου, ὅτι· οὐκ οἶδα, ὅτι ἀπὸ θεοῦ γεγένηται τὸ ἐλθεῖν τὴν μητέρα >τοῦ κυρίου μου πρός με<, ἀλλὰ τό· >πόθεν μοι τοῦτο< τοιοῦτόν ἐστιν· τί γάρ μοι, φησίν, τηλικοῦτον πέπρακται ἀγαθόν, >ἵνα

2f. 8 Ps. 131 (132), 11 5f. vgl. Luk. 1, 35. > C ut — ABCE 13 50, 1 — 7 καρποί (neues Schol. nach 49, 27) ξ1 50, 3 καλῶς — 7 καρποί U (L ?) VZ 50, 3 — 7 + 53,16—25 Y 50, –20 ἐστιν Χ ξ1 50; 20 τί — 52, 3 Χ ξ1 50, 20 τί — 51, 2 με + 52, 4—6 a 50, 20 τί—51, 2 4—53, 7 V. 1 εἶπεν + ἢ S παρὰ] παλαιὰν β > a 2 σου θήσομαι] σωθήσομαι 3 τοῦ θρόνου S 3 καλῶς — 7] Ὅτι καλῶς καρπὸς κοιλίας ὠνόμασε τὸ ἐν αὐτῇ, ὅτι χωρὶς ἀνδρὸς ἦν· οἱ γὰρ ἐκ πατέρων ἐκείνων εἰσὶ καρποί, ἀλλ' οὐχὶ μητρός Ζ 3 καλῶς — 4 διὰ] καρπὸς κοιλίας ὠνόμασται UVY καλῶς δὲ] ἢ dCX, καὶ λ καρπὸν — 4 ὠνόμ. > S τῆς — παρθένου b] τὸ κύημα τῆς a τῆς — 4 Ἐλισ. > dCX 4 ὠνόμασε] ὀνομασασα dCX, λ + τὸν σωτῆρα λ τὸ] τῷ λ τὸ κυοφορ. > λ 5 τῆς + παναγίας b) θεοτόκου a Μαρίας] παρθένου α1 (HsM) Μαρίας + ἐκ dCVX πνεύμ. — 6 αὐτῇ > kmLA καὶ — 6 ἀυτῇ > 6 δυνάμεως + ὡς d ( ? ) αὐτῇ] αὐτὴν CUVY τῶν > dCXY πατέρων) ἀνδρῶν Y 7 καθὼς] ὡς L 8 κοιλίας + σου β) + θήσομαι ἐπὶ τοῦ θρόνου σου S παναγ. — 9 αὐτοὶ] παρθένου καὶ ἡ παρθένος S ἀνδρῶν + τοῦ γένους σου S 20 τι] ὠσανεὶ λέγουσα· τί aS γάρ adCSUV > kmA 21 ἀγαθόν φησι πέπρακται τη λιδοῦτον Χ] φησίν bSV), τηλικοῦτον τηλικοῦτο V) πέπρακται ἀγαθόν adkmCSUVYA τηλικοῦτον ἀγαθὸν πέπρακται U)

justitiam, ex quibus bonis, de qua fidelitate mentis hoc merui, ut mater Domini mei veniat ad me? >Ecce enim ut facta est tua in aures meas, exsultavit in exsultatione infans in utero<. Sancta erat anima beati Joannis, et adhuc in matris utero clausa venturaque in mundum sciebat, quem Israhel ignorabat; unde >exsilivit<, et non simpliciter >exsilivit< sed >in gaudio<. Senserat enim venisse Dominum suum, ut sanctificaret servum, antequam de matris ventre procederet. Utinam mihi eveniat, ut ab infidelibus stultus dicar, qui talibus credidi. Ipsum opus ostendit et veritas non me stultitiae, sed sapientiae credidisse, quia hoc, quod stultum apud illos putatur, mihi salutis occasio fit. Nisi enim fuisset caelestis et beata nativitas Salvatoris, nisi habuisset divini aliquid et humanitatem hominum supergredientis, nunquam in toto orbe illius doctrina penetrasset. Si tantum homo fuisset in Mariae utero et non Dei Filius, quomodo poterat fieri,

ἡ μήτηρ τοῦ κυρίου μου ἔλθῃ πρός με<; πόθεν, ἀπὸ ποίας δικαιοσύνης ἢ πράξεων ἀγαθῶν ἐπέτυχον τούτου; ἰδοὺ γὰρ ἐσκίρτησε τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ μου<. Τεράστιος ἦν ἡ ψυχὴ τοῦ Ἰωάννου, καὶ ἔτι ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς μητρὸς ὑπάρχουσα καὶ μέλλουσα εἰς γένεσιν ἥκειν ἔγνω, ὅν οὐκ ἔγνω Ἰσραήλ. Οὐχ απλῶς δὲ >ἐσκίρτησεν<, ἐν ἀγαλλιάσει<· ἤσθετο γάρ, κύριος ἦλθεν ἐν τῇ μητρί, ἵνα αὐτὸν παραλαβὼν ἁγιάσῃ.

| Σύμφωνα δὲ φθέγγεται τῷ υἱῷ ἡ Ἐλισάβετ· κἀκεῖνος γὰρ ἀντάξιον ἑαυτὸν τῆς πρὸς τὸν Χριστὸν παραστάσεως

3 mei > BC ~ ad me veniat C 5 auribus meis BE 8 in > 9 venturaque] venturum AE, venturumque C mimdvim + quasi per experientiae sensum D (spat. Einfvigixng) e 10 quem ACE] quae BDe 10/11 exilit C 11 et > C 14 servum + suum De 15 ~ matris A ventre ACD] utero Be 17 meae D quia] qua B et quia CDe 18 illum C fit] sit De nisi] nostri B 20 human.] humanitatis C, hmiiilitatem AB superegrediens r, supergredientem D, supergrediens Imn, supragradiens C 20/21 nunquam] nusquam A 21 in toto orbe] totmn orbem De ~doctrina ilUus A 22 tantum homo] tantummodo De 51, 2252, 3 + 50, 2 τί — 51, 2 με + 52, –53, 7 U ἐξ ἀνεπ.) 6 ἦν] οὖν Χ 11 ᾔσθετο Kr.] ᾐσθάνθη Χ 22 δὲ > kmUA φθέγγ. τῷ υἱῷ Χ] τῷ υἱῷ (+ καὶ καὶ C) φθέγγ. λ, τῷ Ἰωάννῃ φθ. U φθεγγ. — Ἐλισ.] τῶν μελλόντων ὑπὸ Ἰωάννου λέγεσθαι καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ ἀποφθέγγεται aS μελλ. + τῶν S, καὶ > a(gga)] 23 ἡ ξ1 > Χ ἡ Ἐλισόβετ κἀκεῖνος γὰρ Χ] καὶ γὰρ ὁ (> U) Ἰωάννης λ, ὥσΠερ γὰρ ἐκεῖνος aS, καὶ ὁ Ἰωάννης (nach 52,3 παρθ.) dC ἀνάξ. ἑωυτὸν > dC 23 κὐκεῖνος p. 52, 1 ἔλεγεν nach 3 παρθ. dC 24 τῆς — παραστ.] τῆς παρουσίας τῆς Πρὸς τὸν Χριστὸν τῆς — p. 52, 2 ἑαυτὴν > β 24 παραβάσεως

ut et illo tempore et nunc non solum corporum, sed etiam animarum morbi multiplices curarentur? Quis nostrum non insipiens fuit, qui nunc propter misericordiam Dei habemus intellegentiam et scimus Deum? Quis non incredulus justitiae, qui nunc propter Christum justitiam habemus sequimurque justitiam? Quis nostrum non errabundus et vagus, qui nunc propter adventum Salvatoris non fluctuamus atque turbamur, sed sumus in via, in illo videlicet, qui ait: Ego sum via<? Possumus et congregantes videre, quoniam omnia, quae scripta sunt de eo,

ἔλεγεν, οὕτως καὶ αὐτὴ ἀναξίαν ἑαυτὴν τῆς παρουσία τῆς πάρθένου.

>Μμητέρα< δὲ καλεῖ τὴν ἔτι παρθένον, φθάνουσα προφητικῷ λόγῳ τὴν ἔκβασιν.

Θεία μὲν οὖν οἰκονομία τὴν Μαρίαν ἤγαγε πρὸς τὴν Ἐλισάβετ, ἶνα ἡ μαρτυρία Ἰωάννου ἐκ μήτρας εἰς τὸν κύριον πληρωθῇ διὰ τῆς ἰδίας μητρός. |

| Εἶχε δὲ καὶ ἡ πορεία τῆς παρθένου τὴν οἰκείαν αὐτῆς σπουδήν· ἦλθε γὰρ ὀψομένη τὴν Ἐλισάβετ καὶ τὸ ἐν ἀυτῇ παράδοδον κύημα καὶ ἰδεῖν καὶ πιστεύσασθαι, κατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ἵνα διὰ

15 f. Joh. 14, 6 2 corpora ABE 5 fuisset C (wohl corr. aus fuit) G Dei > 7 scimus] sitimus De Quis] Qui E Quis + nostrvun > (spater) 15 in > BE videlicet] scilicet 52, 7—11 + 46, 1—46, + 52, 1353, 15 λ 52, 4—11 Χ 52, –53, 15 (nach 52, 4—11) 1 ἔλεγεν > dC ἔλεγεν] γέγονεν U(?) οὕτως — 2 ἑαυτὴν a α, αὐτὴ b)] καὶ αὕτη αὐτὴ λ) ἑαυτὴν ἀναξίαν λ, ἀναξίαν ἑαυτὴν dC, καὶ ἡ Ἐλισάβετ ἀναξίαν ἑαυτὴν U, ὥσπερ κἀκείνη Χ, οὕτως καὶ αὐτὴ S ἀναξ. — 3 παρθ. > S 3 παρθ. + λέγουσα τι 51, 23 κἀκ. — 52, 1 ἔλεγ.) dC + λέγουσα· τί κτλ 20) S παρθένου kmA] θεοτόκου dC, παρθένου θεοτόκου a, θεοτόκου παρθένου U 4 καὶ μητέρα λ δὲ Χ > λ Μητ. καλεῖ] καλεῖ δὲ αὐτὴν μητέρα aS 4/5 παρθένον] κυοφοροῦσαν aS 5 ~ προφ. λόγῳ φθαν. aSV προφθάνουσα aS) προφητικῶς rnV λ + τῷ λ διὰ προφητικῶν λόγων α 6 ἔκβασιν] κύησιν aS 7 μὲν οὖν λ] δὲ SX 7/8 Μαρίαν] παρθένον S, μαρτυρίαν ε ~ ἤγαγε τὴν Μαρίαν V 9 ἵνα + καὶ dCS μαρτυρία + ἡ U Ἰωάννου + καὶ λ ἐκ μήτρας > S 10 πληρωθῇ — 11 μητρός] διὰ τῆς ἰδίας μητρὸς Ἐ λισάβετ πληρωθῇ C, πληροφορηθῇ d, πληρωθῇ, μᾶλλον Se πληροφορηθῇ 8 διὰ — μητρὸς > kmUVA 13 Εἶχε 14 σπουδὴν] Καὶ ἡ Μαρία δὲ τὴν πρὸς τὴν Ἐλισάβετ μετὰ σπουδῆς ἐποιεῖτο πορείαν Χ Εἶχε — 14 σπουδὴν > dCS 15 ἦλθεδ — Ἐλισ.] ὥστε ὄψεσθαι αὐτὴν ἦλθε γὰρ] καὶ ἵνα κατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φο)νὴν dCS τὴν — 16 καὶ > 16 καὶ — 17 πιστεύσ. > dCLSUVX τὸ — κύημα] διὰ τοῦ . . . κυήματος Χ αὐτῇ] τῇ Ἐλισάβετ S 17 πιστεύσ.] πιστώσασθαιδ λ κατὰ — 18 φωνήν] vor 15 ὀψομ. dC 18 ἀγγέλου dkCUV] εὐαγγελίου λ 18 — p. 53, 1 διὰ x > VX] διὰ τοῦτο SU, + καὶ λ

divina admiratione digna referantur, quod et nativitas illius et nutrimenta et virtus et passio et resurrectio non solum illo tempore, sed etiam nunc operentur in nobis. Quis vos, Ο catechumeni, in ecclesiam congregavit? quis stimulus impulit, ut relictis domibus in hunc coetum coeatis? Neque enim nos domus vestras singillatim circuimus, sed omnipotens Pater virtute invisibili subjicit cordibus vestris, quos scit esse dignos, hunc ardorem, ut quasi inviti et retractantes veniatis ad fidem, maxime in exordio religionis, cum veluti trepidi et paventes salutis fidem cum timore suscipitis. Obsecro vos, Ο catechumeni: nolite retractare, nemo vestrum formidet et paveat, sed sequimini praeeuntem Jesum. Ille vos trahit ad salutem, tem, congregat in ecclesiam nunc quidem super terram, si autem

τούτου ὁ κατ' αὐτὴν μείζων πιστευθῇ τοκετός, ὁ ἐξ αὐτῆς, φημί, τῆς παρθένου· καὶ συντρέχει πρὸς τὴν πίστιν ταύτην ὁ λόγος τῆς Ἐλισάβετ λεγούσης· >καὶ μακαρία ἡ πιστεύσασα, ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρὰ κυρίου<.|

Ι Βεβαιοτέρα γὰρ πρὸς τὴν πίστιν ταύτην ἐκ τούτων ἐγίνετο τῶν ῥημάτων ἡ παρθένος μακαριζομένη, ὅτι ἐπίστευσεν ἀγγέλου τε προσημαίνοντος καὶ τῆς συγγενίδος τὰ παραπλήσια προφητευούσας. [>Μακαρία ἡ πιστεύσασα κτλ..<]

Ὁ λόγος οὗτος τὴν τοῦ Ζαχαρίου αἰνίττεται σιωπήν, ὅτι ἀπιστήσας τοῖς λελαλημένοις ἔλαβε Ποινὴν τὴν σιγήν· μακαρία , ὅτι τοιούτου ἐξέφυγες πόθους· καὶ ἄλλως· ἐπειδὴ >τοῖς λελαλημένοις< μακαρία εἶ. Διὰ τι; Ἔσται γὰρ τελείωσις, καὶ οὐ μάτην παρὰ τοῦ ἀγγέλου λελάληται. |

1/2 referuntur De fi ο > ABE 7 cathecumini ABDE, C ecclesia CDe 9 himc] hoc E 10 enim > domos A 11 sigillatim AB, singulatim C circuivimus Clmn 15 retractores A 17 vehit BE 19 Ο > ABE 23 trahit > 23/24 sakitem + qui A 24 congregati E 50, 3 καλῶς — 7 καρποί + 53, –25 Y 1/2 ὁ . . μείζων . . . τοκετός] τὸ μεῖζον dCS κατ' αὐτὴν > λ πιστευθῇ] πιστεύσῃ dCS 2 ὁ > UV ὁ — Παρθένου > X. ὁ τοῦτ' ἔστιν τὸν ἐξ αὐτῆς, φημί, τῆς παρθένου ἄσπορον τοκετόν dCS φημί, τῆς παρθ. > S) 3 καὶ — 4 λεγούσης] διὸ καὶ ὁ λόγος τῆς Ἐλισάβετ S 4 ταύτην + καὶ dC λόγος + ὁ dCUV 5 καὶ > 6 ὅτι — 7 > 10 γὰρ] οὖν ἐγένετο λ, δὲ S τὴν > 11 ταύτην κτλ.] ἐκ τούτων ἡ θεοτόκος ἐγένετο· διὸ καὶ λέγει· μεγαλύνει . . . . . . κύριον S dC ταύτην — 12 παρθένος] ὧν ἤκουσε παρὰ τοῦ ἀγγέλου ἡ Μαρία λ ἡ Μαρία > kL) 12/13 τῶν ῥημάτων ἐγένετο d 13 ἐπίστ.] ἐὰν πιστεύσῃ λ 13/14 προσημαίνοντος] προφητεύοντος dX. 14 τὰ > dC 15 παραπλησίως Ε > Χ 22 25 λελάληνται Y

dignos fructus feceritis, in >ecclesiam primitivorum, qui scripti sunt in caelestibus<. >Beata credidit<, et beatus qui credidit, quia erit perfectio his, >quae dicta sunt< ei >a Domino<. Super quibus et Maria >magnificat< Dominum Jesum. >Magnificat< autem Dominum, spiritus Deum<. Quae quam habeant interpretationem, si concesserit Dominus, ut rursus in ecclesiam congregemur, ut festivi veniatis ad domum Dei, et divinae lectioni praebeatis aures, quaeremus, ventilabimus, disseremus in Christo Jesu: cui est gloria, et imperium in saecula saeculorum. Amen.

| Πρῶτον δείκνυσιν, ὅτι πιστεύει τοῖς λεχθῶσιν αὐτῇ διὰ τοῦ·>μακαρία ἡ πιστεύσασα, ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λαληθεῖσιν αὐτῇ παρὰ κυρίου<, φάσκουσα· >μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν κύριον<. Ἐπειδὴ γὰρ παρθένος οὖσα ἐν γαστρὶ σωματικῶς παρὰ τὴν κοινὴν συνελάμβανε φύσιν, σωματικῶς μὲν ὡς ἐν σώματι, πνευματικῶς δὲ ὅτι ἄνευ κοινωνίας, ὅμως ἐπειδὴ ἐν σώματι ἐγένετο τὸ παραδόξως οἰκονομούμενον, φησίν · >μεγαλύνει ἡ ψυχή μου κύριον<.

HOMILIA VIII.

De eo, quod scriptum est: Magnificat anima mea Dominum< usque ad illum locum, ubi ait: timentibus se fecit virtutem<.

Ante Joannem prophetat Elisabeth, ante ortum Domini Salvatoris prophetat Maria. Et quo-

Πρὸ Ἰωάννου ’ Ελισάβετ προφητεύει, πρὸ τῆς γενέσεως τοῦ σω τῆρος ἡμῶν ἡ Μαρία προφητεύει.

1 vgl. Luk. 3, 8 1 ff. Hebr., 12, 23 20—21 Luk. 1 Ambros. in Lucam II, 28 (S. 56, 7ff. Schenkl) 24 ff. vgL 1 fecerimus C ~ fecer. fructus A, fecer. fruct. dign. B, fruct. fec. dign. E 1/2 ecclesia CDE 2 conscripti B 3 sunt > E 4 credit C et — credidit > r 6 ei > ABE 7 et + et > AB magnificabat A 8 anima + mea C 9 spiritu spiritrun B 11 rursum C 12 eeclesia E 13 fstini BDE fest. + ut B 14 divini BE 15 quaerimus E 16 disserimus E in — 18 Amen > BE 18 Amen > C Explicit omelia 19 Incipit VIII. de eo . . . AC 21 illum] eum AC se fecit ABCE] efficit De 54, 3—16 + (Hom. VIII) 55, 12 Ἐπειδὴ — 19 Q*d (in C and. Text) (54, —16 ört vielleicht zwischen 55, 7 u. 9) 54, –24 Χ* 12 ὅτι D5 Q > d 14 τὸ >

modo peccatum coepit a muliere et deinceps ad virum usque pervenit, sic et principium salutis a mulieribus habuit exordium, ut ceterae quoque mulieres, sexus fragilitate deposita, imitarentur vitam conversationemque sanctarum earumque vel maxime, quae nunc in evangelio describuntur. Videamus ergo vaticinium vorginale. >Magnificat<, ait, mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari . Duae res, >anima< et duplici laude funguntur. Anima Dominum praedicat, spiritus Deum: non quod alia laus Domini, alia Dei sit, sed quia, qui Deus est, idem et Dominus est,

Καὶ ὥσπερ ἤρξατο ἡ ἁμαρτία ἀπὸ τῆς γυναικὸς καὶ μετὰ τοῦτο ἔφθασεν ἐπὶ τὸν ἄνδρα, οὕτω καὶ τὰ ἀγαθὰ ἀπὸ τῶν γυναικῶν ἤρξατο, ἶνα προτραπῶσιν αἱ γυναῖκες, τὴν ἀσθένειαν καὶ τὰ γυναικεῖα ἀποθέμεναι, ζηλῶσαι τοὺς βίους τῶν μακαρίων τούτων.

Ἴδωμεν λοιπὸν τὴν προφητείαν τὴν παρθενικήν, ἤ φησιν· >Μεγαλύνει ψυχή μου τὸν κύριον< οὐ μόνον σῶμα, ἀλλάκαὶ ἡψυχή . | Ἐπειδὴ τοιαύτης μεγάλης καὶ θαυμασίας χάριτος παρὰ θεοῦ ἠξίωμαι, ἀξιοχρέως >μεγαλύνει ἡ ψυχή τὸν κύριον<· ὅλον γὰρ μεγάλῳ θαύματι καὶ κατορθώματι, τοσοῦτον ὀφείλω πρώτη δοξάζειν τὸν ἐν ἐμοὶ τὰ παράδοξα ἐνεργοῦντα. |

8 earumque] earum quae De quae > De 14 anima + scilicet 17 quod] quo BDE 17/18 Domini + et BCE 18 alia + laus C ~ sit Dei A (Hom. VI) 43, — 17 —44, 10 C) + (Hom. VIII) 55, — 4 ἤρξ. dC 55 1—7 m Χ 55, 1—12 + 56, 3—4 καταν. + 56, 29—58, 8 αὐτῆς ἐμῷ σώματι — προσενέγκαι + 55,12 Ἐπειδὴ — 19 P2) ekp [P*P1*P2 Εὐδοξίου) P3*] LQ1* λ π* 55, 9—12 + 56, 3—6 Χ 55, 12 Ἐπ. — alia S (Hom. VII) 54, –16 + (Hom. VIII) 55, 12—19 Q* d (in C Text) Ἐν τῷ ἐμῷ σώματι — προσενέγκαι + 55, 12 — 1 9 U ( ἐξ ἀνεπ. ) p (P P1P3P4, alle ἀνεπιγρ.) 55, –19 + 58, 11 Τῆς— 17 a (2 Zeilen vorher Ἰσιδ. Πηλ.) LQ1 Ἰδιδ. Πηλ.) Y* τοῦ αὐτοῦ) π* 1 Καὶ > λ ὥσπερ ἤρξ. ἡ ἀμαρτία] ὡς δὲ δὴ e) ἀρξαμένη ἁμαρτία dC, ὡς δὲ ἀρξαμένης τῆς ἁμαρτίας edX 2 τῆς > eCQ1 κοὶ τοῦτο > C καὶ — 3 dvdQa > dX 3 ἐπὶ] εἰς K ( ?) λ 3/4 οὕτω . ἤρξατο] ἔδει . . . ἄρξασθαι dX 4 τῶν γυναικῶν] γυναικὸς dCX ἄρξατο] ἤρξαντο CU 4/5 ἶν’ ἀπεντραπῶσιν eU, ἵνα προτραπῶσαι m 5 οἱ > τὴν — 6 ἀποθ.] ἀποθέμεναι τὴν ἀσθένειαν Χ ἀσθ.] παρθενείαν V ζηλώσωσι eU 7 τοὺς — τούτων] τὸν βίον τῶν πασῶν μακαρίων γυναικῶν Χ 9 Ἴδ — 11 κύρ. > k λοιπὸν] δὲ λ, > Χ, δὲ λοιπὸν p τὴν — παρθ. προφ. epUVA 10 ἥ φησιν > λ 10 Μεγ. — 11 κύρ. > 11/12 οὐ μόνον τὸ σῶμαι ἀλλὰ κοὶ ἡ μυχή μου nur Q 12 Ἐπ. — 15 ἀξιοχρ. > dQ 12 Ἐπειδὴ — 16 κύριον > apCLQ1SU 16 γάρ + φησιν a καὶ a > β) ὑπηρετῶ P2 ὑπηρ. φησίν S 17 κοὶ κατορθ. > 18 πρώτη > aSP1 ~ δοξ. πρώτη P1 19 τὰ > adP1QS > p ~ ἐνεργ. παράδοξα αP1 παράδοξα + διὸ καὶ ἡγαλλιάσατο τὸ μου, τοῦτ’ ἔστιν ἐτέρφθη καὶ ἡδύνθη ἐπὶ τῷ θεῷ τῷ σωτῆρί μου a

et qui Dominus est, idem et Deus est. Quaeritur, quomodo >anima magnificet Dominum Dominus nec augmentum nec detrimentum recipere potest et, quod est, est, qua ratione nunc Maria loquitur: >Magnificat anima mea Dominum ? Si considerem Dominum Salvatorem >imaginem esse invisibilis Dei et videam animam meam factam >ad imaginem conditoris esset imaginis — neque enim anima mea specialiter imago est Dei, sed ad similitudinem imaginis prioris effecta est — tunc videbo, quoniam in exemplum eorum, qui solent imagines pingere, et uno, verbi causa, vultu regis accepto ad principalem similitudinem exprimendam artis industriam commodare, unusquisque nostrum, ad imaginem Christi formans animam suam, aut majorem ei aut minorem ponit imaginem, vel obsoletam vel sordidam, aut claram atque lucentem et respondentem ad effigiem imaginis principalis. Quando igitur

Πῶς .ἡ ψυχὴ μεγαλύνει τὸν κύριον κατανοητέον. Ἐρεῖ γάρ τις· ὁ κύριος οὔτε μείζων γίνεται οὔτε ἐλάττων, ἀλλ' ὅ ἐστιν, ἐστίν· πῶς οὖν δύναται ψυχὴ μεγαλῦναι τὸν γύριον; Ὅτι >εἰκών ἐστι τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου ἀλλὰ >κατ' εἰκόνα προυπάρχουσαν αὐτῆς.

Ἕκαστος δὲ ἡμῶν τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν τελειῶν καὶ προάγων ἐπὶ μακαριότητα οἶον εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ἀνατίθησιν, ἤτοι μιμουμένην τὸν πρωτότυπον, τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, τὴν εἰκόνα τοῦ θεοῦ.

Ὁταν οὖν μεγάλην ποιήσω τὴν 8ff. Kol. 1, 15 10. 12 Gen. 1. 27 ABE 2 sit ABDEe anima> De 3 magnificat ABC 4nec] nonC 5 detrim.] decrementum De et> B 6 quod] quidABCE est2 De> C] exAE,etB 7~loqu. MariaC 22 commendarer Unusquisque Ar 26 obsolet.] absolutamAE 28 respondentem ABCE] resplendentem D, splendentem e 56, πῶς — IIX 56, 23–57, 4 X 56, 29 Ὅταν — 58, 12 + 58, 17 τινὲς — 18 + 60,2 Ἰδοὺ— 5 C 3 Ἀλλὰ Πῶς ekpλ, Καὶ πῶς Q1 ἡ — μεγ] μεγ. ψυχ. p χυχή + μου V 4 ἐΠινοητέον P1 29 Ὅταν — p. 57, 2 ψυχήν X] Ἐὰν ἀξίως πολιτευώμεθα κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς καὶ ἐξομοιωθῶμεν τῷ πρωτοτύπῳ κατὰ τὸ δυνατὸν δι’ ἀγαθῶν ἔργων· ekpCL Q1UVλ (mit folgenden Varianten: Ἐὰν] μεγαλύνει τὶς τὸν κύριον· ἐὰν C κατ’ εἰκόνα] κατ' ἀξίαν Ρ1 | κτίσαντος] ποιήσαντος λ πολιτεύηται C ἡμᾶς] αὐτὸν C | ἐξομοιωθῇ C, ἐξωμοιωθῶμεν V, ὁμοιωθῶμεν eU ~ ἔργ(ον ἀγαθ. C | δι’] δ’ e, διὰ + τῶν Q1) grandeiii fecero imaginem ima- ginis, id est animam meam, et magnificavero illam opere, cogitatione, sermone, tunc imago Dei grandis efficitur, et ipse Dominus, cujus imago est, in nostra anima magnificatur. Et quomodo crescit Dominus in nostra imagine, sic si peccatores fuerimus, minuitur atque decrescit. Vel certe Dominus nec minuitur nec decrescit, sed nos pro imagine Salvatoris alias nobis imagines induimus, pro imagine verbi, sapientiae, justitiae ceterarumque virtutum diaboli forniam assumimus, ut dicatur de nobis: >serpentes, generatio virerarum<. Sed et persona induimur et draconis et vulpium, quando venenati, crudeles, callidi sumus, nec non et hirci, quando ad libidinem proniores. Memini quondam Deuteronomium disserentem in eo loco, ubi scriptum est: >ne faciatis omnem similitudinem maris aut feminae, similitudinem oninis animalis<, dixisse me, quoniam >lex spiritalis< est alios facere imaginem masculi, alios feminae, illum similitudinem habere volucrum, istum reptilium atque serpentium et alium facere similitudinem Dei. Haec quomodo

εἰκόνα τῆς εἰκόνος, λέγω δὲ αὐτὴν τὴν φυχήν, μεγαλύνων λόγοις, ἔργοις, νοήμασιν, τότε μεγαλύνειν λέγεται.

Ὥσπερ δὲ >μεγαλύνει ἡ ψυχὴ< τοῦ δικαίου >τὸν κύριον< κατὰ τὸ μέγεθος τοῦ βίου καὶ τοῦ λόγου, οὕτω καὶ σμικρύνει τις αὐτὸν ἀναλόγως κατὰ τὴν κακίαν τὴν ἐνυπάρχουσαν αὐτῷ.

16 Matth. 23, 33 20f. Deut. 4, 16. 17; die Hom. zu Deut. sind nicht erhalten 22 Rom. 7, 14 3 illam] eam CDe 6 nostram animam C 8 nostram imaginem AE 10 Vel — 11 decrescit > De Vel > Ce 11 nec min.] imminuitur B decrescit C] crescit ABE 13 induimus] inducimus A 16 de] e C Sed > r 17 persona induimur] personam induimus CDe 17/18 crudeles, venenati A 18 irci D hirci + vel porci nur e promptiores De 19 proniores + efficimur C 20/21 similitud. maris aut feminae > De 21 feminae + aut B 22 lex > De spiritalis + in e + etB masculi + in e alios + imaginem B ~ femin. alios C 23 istum] ihum De 24 aliam e Haec > 57, 6 — 58, 5 σωτῆρι Χ 2 μεγαλύνωμεν ΡΡ1] μεγαλύνομεν λ, μεγαλύνει μέν CP2Q1 + τις C 2/3 καὶ λόγ. καὶ ἔργ. καὶ νοήμ. C ~ ἔργοις, λόγοις Q1 4 λέγεται] λέγομαι ? Kr. 7/9 Ὥσπερ — λόγου > λ 9 οὕτω καὶ > λ 910 de λ + καὶ P1 10 τις αὐτὸν ekX] ἡψυχὴ τὸν κύριον λ > 2 11 κακίον] ἰσχὺν τῆς κακίας V xax. — ἀυτῷ e] ἐνυπ. ἀυτῷ κακίαν kXA συνυπάρχουσαν V ἀυτῷ] αὐτῇ p

intellegantur, sciet qui et illa legerit. >Anima< itaque Mariae primum >magnificat Dominum>, et postea <>spiritus> exsultat in Deo<; nisi enim antea crediderimus, exsultare non possumus. >Quia respexit<, inquit, >in humilitatem ancillae suae<. In quam humilitatem Mariae respexit Dominus? Quid habebat mater Salvatoris humile atque dejectum, quae Dei Filium gestabat in utero ? Quod ergo dicit : ώrespexit in humilitatem ancillae suae<, tale est, quasi dixerit: >respexit< in justitiam ancillae suae, >respexit< in temperantiam, >respexit< in fortitudinem atque sapientiam. Dignum quippe est, ut virtutes respiciat Deus. Respondeat aliquis et dicat: intellego, quomodo Deus justitiam ancillae suae sapientiamque respiciat; quomodo autem intendat humili-

Τῆς οὖν Μαρίας >ἡ φυχὴ< πρῶτον ἐμεγάλυνεν >τὸν κύριον<, εἶτα >τὸ πνεῦμα< αὐτῆς >ἠγαλλιάσατο ἐπὶ τῷ θεῷ τῷ σωτῆρι·

|| Καλῶς δὲ ἀναβαίνει ταῖς προκοπαῖς τῶν ἔργων· πρῶτον ἐμεγάλυνεν ἡ ψυχὴ αὐτῆς, εἶτα ἠγαλλιάσατο τὸ πνεῦμα αὐτῆς. Ἀγαλλιᾶ γάρ τις πνεύματι ἐπὶ θεῷ σωτῆρι ἐν προκοπῇ βιῶν, ἀπὸ τοῦ μεγαλύνειν ἐπὶ τοῦτο ἐρχόμενος. Τῆς οὖν Μαρίας ἡ ψυχὴ ἐμεγάλυνεν τὸν κύριον, τὸ δὲ πνεῦμα αὐτῆς ἀγαλλιάσατο ἐπὶ τῷ θεῷ· σωτὴρ γάρ μου ἐστὶν ὁ θεὸς σωτηρίαν ἐξ ἐμοῦ χαριζόμενος τῷ κόσμῳ· τινὲς δὲ >πνεῦμα< καὶ >ψυχὴν< τὸ αὐτό φασιν.||

1 intelligatur? A sciet] sic ABE ~ et qui ABE et > De 2 primum] prius C, prima E 3 et] ut A 4 <spiritus> Kl. > alle Hss exultet AE 5 crederemus De, credideremus E, creverimus C exaltare C 6 possumus] possemus De 7 in > AB 8 qua humilitate DE 9 habet E 10 mater Salv. > B 14 quasi dixerit < ABCE 15/16 ancillae suae > C 16 respexit in temper. > A in temper.] in ista B, instat (?) E 17 in > E 19 Deus > De 58, 6—9 αὐτῆς (neues Sch. nach 58, 5; darauf 59, 1 ff.) X 58, 12 Τῆς — 17 κόσμῳ C 58, 12 Τῆς — 18 + 59, 16—60, 2 p1* 58, 12 Τῆς — 18 p (P4*P τοῦ αὐτοῦ) U (ἐξ ἀνεπ.) 2 Μαρίας] μακαρίας U ἡ ψυχὴ > P1 πρῶτον > epCVλ 3 εἶτα τὸ] τὸ δὲ epCUVλ 4 ἠγαλλαιάσατο > P1 ἐπὶ — 5 σωτῆρι > X 6 Καλῶς — 7 ἔργων > epCUVλ 8 αὐτῆς + ὅθεν ἐπιφέρει· καὶ ἠγαλλίασεν κτλ. Lπ 12 Τῆς — 15 θεῷ > pLUZ] ἠγγαλλίασε τοίνυν τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ θεῷ τῷ σωτῆρί μου C 15 σωτὴρ — 15 θεὸς > P4 ~ μου γάρ Q1Uβ 15 σωτὴρ — 17 κόσμῳ > Y 16 ὁ] καὶ a σωτηρίαν] σωτῆρα CP4 16/17 δι᾿ ἐμοῦ τῷ κόσμῳ χαριζ. Αα, τῷ κόσμῳ δι᾿ ἐμοῦ χαριζ. a 17 ~ τῷ κόσμῳ χαριζ. P1π τινὲς δὲ > apLUYZ 18 πνεῦμα + δὲ apLQ1U, + γὰρ Y καὶ + τὴν α ψυχὴ (!)Q1 18 φασιν] λέγει aZ, φησίν pLQ1UY

tatem, iion satis liquet. Consideret, qui quaerit talia, quoniam proprie in scripturis una de virtutibus .humilitas praedicetur. Ait quippe Salvator: >discite a me, quia mansuetus sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris nomen hujus audire virtutis, quomodo etiam a philosophis appelletur, ausculta eandem esse >humilitatem quam respiciat Deus, quae ab illis ἀτυφία sive μετριότης dicitur. Sed et nos quodam eam possumus appellare circuitu, cum aUquis non est inflatus, sed ipse se dejicit. Qui enim inflatur, cadit secundum Apostolum >in judicium diaboli — siquidem et iUe ab inflatione coepit atque superbia — ; ut non >inflatus in judicium incidat diaboli

>Respexit super humilitatem ancillae suae et mansuetudinis sectantem dejectionisque virtutem respexit Deus. Ecce enim amodo beatam me

>Ὅτι ἐπέβλεψεἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ(· ἡ >ταπείνωσις οὐδὲν διαφέρει τῆς ατυφίας· ἐπεὶ οὖν πρέπον θεῷ ἐπιβλέπειν ἐπὶ ταῖς ἀρεταῖς, ἀρετὴ δὲ ἡ ταπεινοφροσύνη, >ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αυτου

Εἶτα καὶ τὴν αἰτίαν λέγει τοῦ δεῖν μεγαλύνειν τὸν κύριον καὶ τοῦ ἀγαλλιᾶσθαι ἐπ' αὐτῷ, ἐπαγαγοῦσα, ὅτι· >ἐπέβλεψεν δέ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ γαρ ειμι εγω προς τοσουτον εργον; αὐτὸς ἐπέβλεψεν, οὐκ ἐγὼ προσεδόκησα· ταπεινὴ γὰρ ἤμην καὶ ἀπεῤῥιμμένη, καὶ νῦν ἀπὸ γῆς εἰς

5ff. Matth. 1129 14 f., 16 ff. 1 Tim. 3. 6 1 liquet] lucet AB, licet E 2 talia]alia E 3 propria C 6 quia] quoniam C 9 ~ audire huius B 10 appellatur E 11 ἀτυφία] ACIA C 12 quodammodo A eam] eo D appell. > C circuitum A circ. + nominare C 13 aliqu. + quis C sed — dejicit] de se ipso dicit C 15 ~ cepit ab inflat. B coepit] cecidit (aus cepit corr.) C atque] et BC 17 inflatus] elatus E ~ incidat in judicimn AE 20 me inquit > ABE 59, 1–8, Χ 59, 16–60,5 ak[K (ἀνεπ.) Κ1 (Ἰσιδ.) Κ2 (Ἰσιδ.)] Ρ5Q1 (Ἰσιδ. Ὠριγ.) SY*x 59, 16–60, 11 d 59, 16–60, 2 p[P*P3 τοῦ αὐτοῦ ἀνεπ.) Ρ4 (τοῦ αὐτοῦ: Ὠριγ.)] L Q*U τοῦ αὐτοῦ: ἐξ ἀνεπιγρ.) Χ (ἐξ ἀνεπ.) π* 16 — 20 nur k 20 Τίς] ἢ τὸ ἐπέβλεψεν ἀντὶ τοῦ Χ Τίς — 21 ἔργον > aSY 21 γὰρ > kX φησιν ἐγὼ k, ἐγώ φησιν Χ τοσοῦτον] τοῦτο τὸ d 22 αὐτὸς] Κοὶ a > S ἐπέβλεψέ + φησιν ἐπ' ἐμὲ aS δέ φησιν β) οὐκ] οὐδὲ γὰρ aS 22/23 προσεδόκ. + τοῦτο a 23 γὰρ>aS 23/24 ἤμην καὶ ἀπερρ.] οὖσα καὶ ἀναξία aS κοὶ > kpUY 23/24 καὶ ἀπερριμ. > Χ] ἀπορημένη (!) U 24 ἀπερρ. + ἀντὶ ἀνδρὸς ἐπέρχεταί μοι πνεῦμα ἅγιον dPQQ1 καὶ — p. 60, 2 ἕλκομαι > α καὶ νῦν > dQ ἀπὸ γῆς > DSU 24 — p. 60, 1 ~ εἰς οὐρ. ἀπὸ γῆς a εἰς οὐρανοὺς S, ἐν οὐρανοῖς Q1

dicent omnes gemeratopmes< simpliciter intellegam >omnes super credentibus illud intcrpretor. Si autem altius aliquid fuero perscrutatus, animadvertam, quanti profectus sit dicere: >quia fecit mihi qui potens est< ; quoniam omnis qui se humiliat, , tur< autem Deus humilitatem< beataeMariae, >fecot< illi magna is, qui est, et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejus generationes rationes Dei non in unam generationem, nec in duas, neque in tres, sed nec in quinque, verum in

οὐρανὸν μεταβαίνω καὶ εἰς ἄῤῥητον οἰκονομίαν ἕλκομαι. > Ἴδοὺ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με<, >πᾶσαι αἱ γενεαί(· δηλονότι αἱ πιστευόντων, οὐ δὺ μόνη ἡ Ἑλισάβετ. Οὐκ ἀπὸ γλώττης δὲ λέγει, ὅτι μακαρισθήσεται, ἀλλὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπελθόντος αὐτῇ· προέλαβεν οὖν ἡ προφητεία, ἠλήθευσε δὲ ἡ ἔκβασις τοῦ λόγου. Ποῖα γὰρ γενεὰ ἐξ ἐκείνου τὴν μαρίαν οὐ μακαρίζει;

9 Luk. U. 11 1 dicunt De 2 intelligatur AE, intelligamus C 5 scnitatus De 5/6 anima advertam E 7 mihi > B 8~est potens De > De 9 hum., exalt.] exaltat, humiliabitur C 10 Deus] BCE in > B 12 illi > C is > De 16 Dei] Domini C 16 una generatione AE 17 nec] neque AC ini > AE in2 > ABE 18 nec (in ) + quatuor vel > 60, 210 -Titus Bostr.) X 60, 2 — 5 pLU τοῦ αὐτοῦ: ἀνεπ.) λν 60, 10 Ποῖα— 11 1 μεταβαίνω] ἀναβαίνω Q1 καὶ εἰς > aS καὶ — 2 ἔλκ. > Υ 2 ελκ.] >σα< ?) S, ἐκπληροῦσα a ἔλκομαι + διὰ τοῦτο, ὅτι ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ dPP1Q Ἰδοὺ γὰρ > C Ἰδοὺ 3 νῦν nur dkC Ἰδοὺ] Εἶτά φησιν· ἰδοὺ d Ἰδοὺ — 4 γεν. > pU Ἰδοὺ — 5 Ἐλισ.] ἀλλὰ γὰρ καὶ πᾶσαι τῶν πιστευόντων μακαριοῦσί με γενεαί Q1, καὶ οὐχὶ σὺ μόνη ἡ (> Αα) Ἐλισάβετ, ἀλλὰ καὶ πᾶσαι πάντων β) τῶν όντων μακαριοῦσί με ( + πᾶσαι β) αἱ γενεαί aS τι ὅτι παρθένος οὖσα συνέλαβον S 3 > dkCPS λ τι 5 οὐ — Ἐλισ.C τι ἀλλὰ C 4 at > Ρλ 5 Ἐλισάβετ > d δῆλον ὅτι CP2U 5 πιστ. + γενεαί U οὐ — Ἐλισ. > pLU λν σὺ + δὲ pUA μόνη] μόνον p7. ἡ Ἐλισάβετ > k οὐ — Ἐλισ. schon 60, 3 C > Q1 6 Οὐκ] καὶ > d) ἑαυτὴν μακαρίζει οὐκ dQ δὲ — 17 μακαρ.] λαλοῦσα dQ 8 προέλ. — 10 λόγου nach 11 μακαρίζει dQ 11 μακαρίζει τι ἀπειρόγαμον μὲν κατὰ ἄνδρα, θεοτόκον δὲ κατὰ πνεῦμα· καὶ τι 8 προέλ. — 10 λόγου dQ οὖν] μὲν dQ)

sempiternum extenditui a generatione in generationem<. eum fecit virtutem in brachio suo,. Licet infirmus ad Dominum accesseris, si timueris eum, audire poteris repromissionem, quam tibi ob timorem suum Dominus pollicetur. Quae est ista repromissio ? >Timentibus<, inquit, se fecit virtutem<. sive imperium potestas est regia. Etenim κρότος, quod nos >imperium< possumus appellare, ab eo dicitur, quod imperet, sive sub se universa contineat. Si ergo timueris Dominum, dat tibi forti tudinem sive imperium, dat regnum, ut factus sub >rege regum< possideas regnum Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

| >Ἐποίησε δὲ κράτος κτἑξ<, τῆς τοῦ θεοῦ χειρός, οὐκ ἀνθρώπου τὸ ἔργον· καὶ βραχίων τοῦ πατρὸς ὁ υἱὸς κατὰ τό· ἐλυτρώσω

ἐν τῷ βραχίονί σου τὸν λαόν .

Ἐνταῦθακαὶπρὸς τὸν >κατὰ Ἰσραὴλ< ἁρμόζει· πολλαὶ γὰρ ἐξ τῶν μυριάδες πιστεύσασαι τῷ κυρίῳ ἐσώθησαν· δύναται δὲ καὶ πρὸς τὸν νοητὸν ’ Ισραὴλ νοηθῆναι, τὸν ἐν τῷ νοΐ ὁρῶντα θεόν — τοῦτο γὰρ >Ἰσραὴλ< ἑρμηνεύεται — , οἵτινές ἐσμεν οἱ ἐξ ἐθνῶν πιστεύσαντες. Ι

6f.gr.Ps. 76(77), 16 9f.gr. 1 Kor. 10, 18 14 gr. vgl. Orig. Hom. in Num. ll,4(S.83,21Baehrens); Wutz, Onom.sacr.21 18 Apok. 19, 16; Matth.3,2u.ö. 1 a — 2 gen.] a generationibus in generationem BC, in generationes generationum De 3 eum AC] potentiam eius De, enim BE virtutem] potentiam C 5 Domin.] Deum CE 6 audire pot.] mereberis audire C, audis A, audieris B, audire E 6 repromiss.] promissionem CD, permissionem BE 8 Dominus] Deus B pollicetur] repreomittit A Quae — 9 Timent.] ista reprom. timentibus B est > 10 inquit > AE ~ se inquit C facit B 12 quod nos > 16 Dominum] Deum A tibi > C 18/19 in Christo] Christi Explicit omeha VIII. AC 61, 3 — 7 ἀνεπιγρ.) Ρ3 ἀνεπιγρ.)] Q*Q1 ἄλλως) ἐν βραχ. — φύντα λόγον) + 61, 3 — 7 + ὑπερηφ. κτλ Χ 61, 9 — 16 aQ*Q1 m (in e. Kyr. Schol., mit dessen Anfang es im Widerspruche steht) 3/4 Ἐποίησε δέ κράτος κτἐξ nur a ἐπειδὴ > X 4 τοῦ θεοῦ] aX + φησι Χ 5 καὶ + γὰρ a καὶ — 7 σου > pX 6 ὡς καὶ A 7 τῷ > β τῶ λαῷ Q1 σου + δι’ αὐτοῦ οὖν εἰργάσατο καὶ τρόπαιον ἔστησε, κατὰ τῶν πάλαι τυραννούντων νοητῶν ἐχθρῶν (+ Kyrill) a 9 ’ Ενταῦθa] δύναται δὲ m 9 Ἐντ. — 10 ἀρμ.] Τὸ δέ· ἀντελάβετο Ἰσραὴλ παιδὸς δύναται μὲν καὶ πρὸς τὸν κατὰ σάρκα Ἰσραήλ< ( 1 Kor. 10, 18) τοῦτο ἁρμόσαι a παιδὸς > α0 10 Ἰοραὴλ + τοῦτο Q1 10 Q1 ἁρμ.] τοῦτο ἁρμόσαι m 10/11 ~ μυρ. ἐξ αὐτ. Aa 11 πιστ. — 12 ἐσώθ.] ἐπίουρον τῷ χριστῷ mQQ1 τῷ > m) κυρίω̣ 12 ἐσώθ. ἑνώθησαν α τὸν] τὸ Q δύναται — 16 πιστεύσ. > m 13 νοηθῆναι > a τὸν — 16 πιστεύσ. > QQ1 15 ἐσμεν] εἰσιν β οἱ > α ἐξ] ἐκ τῶν β

De eo, quod scriptum est: Manebat cum ea mensibus tribus< usque ad eum locum, ubi ait: >et loquebatur Deum<.

Tam eorum, quae dicta sunt, quam illorum, quae facta referuntur, debet ratio esse sancto Spiritu digna et Christi fide, ad quam credentes rocamur. Unde et nunc causa quaerenda, quare Maria post conceptum venerit ad Elisabeth et manserit cum ea mensibus tribus< ; aut quid causae fuerit, ut Lucas, qui scribebat historiam, etiam hoc insereret, quod manserit cum ea mensibus tribus, et postea regressa sit in domum suam<. debet aliqua esse ratio, quam, si Dominus aperuerit cor nostrum, sequens sermo monstrabit. Si enim ex eo, quod tantum venit Maria ad EUsabethet salutavit eam,>exsultavit infans in gaudio< et Spiritu sancto plena Elisabeth< prophetavit ea, quae in scripta sunt, et in una hora tantos profectus habuit, nostrae conjecturae rehnquitur, quid in tribus mensibus Joannes profecerti, assidente Maria Ehsabeth. Valde quippe indignum in puncto horae atque momento exsultasse infantem et quodammodo gaudio lascivisse repletamque fuisse Spiritu sancto Elisabteh, per tres vero menses nec Joannem nec Ehsabeth ex vicinia matris Domini et ipsius Salvatoris praesentia profecisse. Exercebatur ergo et quodammodo in athletico scammate per tres menses unguebatur Joannes et praeparabatur in matris utero, ut mirabihter natus mirabihus nutriretur. Quia enim extra consuetudinem nutritus est, non refertur scriptum, quomodo matris fuerit lactatus uberibus, quomodo in sinu gerulae constitutus, sed statim sequitur: et erat in desertis usque ad diem

2—4 Luk. 1,56—64 14 f. Luk. 1, 41 ff. 16 ff. vgL Ambros. Lucam II, 29 (S. 56. 16 ff. Schenkl) 28 f. Luk. L 80 2 Incipit IX. de . . . AC 4 Deum] Deo ABE, Dominum De 6 ~ Spir. sancto BC fidem BE 7 quaerenda -f estDe 8 veniret D 9 quid causae] quae causa ABE 10 inseieret] scriberet DEe 11 in > ad C 13 ex > De 14 gaudio] utero 1 17 ~ mensibus tribus 17/18 ~ profecerit loh. C profecit r 18 assistente De indignum + est De 19 exultare De 20 lacivisseA fuisse] esse De ~ sancto Spir. B 23 athletico + a hi scammate ABCEJ sancta matre De 24 unguebatur] iungebatur A, urgebatur De 25 mirabilius] mirabihter ABE Quia] Quod e 26 ~ est nutritus B > E est + innuitur quia In 27 ~ lactatus fuerit B

ostensionis suae ad Israhek. Deinde legimus : >Elisabeth autem completum est tempus,ut pareret, et peperit filium superflue dici : >Elisabeth autem completum est tempus,ut pareret, et peperit fihum-r. Quae enim muher potest parere, nisi tempus pariendi ante compleverit ? Sed qui scripturas dihgentissime contemplatur et audit Paulum loquentem: >attende lectioni tam in veteri, quam in novo instrumento, sicubi scriptum in ortu peccatoris inveniat : >completum est tempus ut pareret nunquam omnino reperiet. Sed ubicumque justus nascitur, ibi complentur dies, illic in mundum completur adventus. Ortus justi plenitudinem habet, peccatoris vero nativitas, ut ita dicam,

ὅτι] πολλοῖς δοκεῖ περισσὸν εἶναι τό· >ἐπλήσθη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν καὶ ἐγέννησεν υἱόν(. Ποία γὰρ γυνὴ δύναται τεκεῖν υἱόν, μὴ πληρωθέντος τοῦ τῆς συλλήψεως χρόνου;

Παρατηρήσασθαι δεῖ ἐν ὅλη τῇ παλαιᾷ καὶ τῇ καινῇ γραφῆ, εἴ που ἔστιν εὑρεῖν ἐπὶ ἀμαρτωλοῦ γενέσεως εἰρημένον τό· >ἐπλήσθη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν τις εὕροι ὡς οἶμαι, ἀλλ' ὅπου ἀωόμασται τὸ τοιοῦτο, δίκαιός ἐστιν ὁ γεννώμενος· πληροῦνται οὖν αἱ ἡμέραι τῆς γεννήσεως τοῦ δικαίου καὶ τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ. Καὶ πληρότητα μὲν ἡ τοῦ δικαίου, κενότητα δὲ ἡ τοῦ φαύλου ἐπιδημία ἔχει· οὕτω καὶ νῦν εἴρηται, ὅτι >τῇ Ἔλι

12 1 Tim. 4, 13 3 completum] impletum BC 4 Multi — 7 filium > BE 11 Paulum ABE] Apostolum C, populum De 12 attende] attendatDe 14 instrumento] testamento e 15 ortum C inveniatur B 17 Nusquam B repperit B 19 completur C 19/20 mundo ABE 20 adventus + eius n, + sui Dlmr 22 vero > De dicam] dicamus De 63, 10–14 + 4–9 + 14–21 + 64, 15–65, 14 + 66, 2 ἐλύθη—9 Χ 63 10–17 γενν. Υ 63, 10–17 γενν. + 64,2 καὶ— 14 d CSW* 63, 10 — 64, 2 akLA 4 ὅτι — 9 χρόνου Χ zwischen 14 τεκεῖν u. οὐκ (daher ὅτι) 10 — 12 εὑρεῖν] ὅρα ὅτι οὐδαμοῦ ἐν τῇ γραφῇ εὕρηται S 10 Παρατηρ.] παρασημήνασθαι W Παρατ. δεῖ] Χρὴ δὲ παρατηρ. a(ggb) 11 παλαιᾷ + διαθήκῃ β τῇ > Wa εἴ ποι U, ἐάν που a 12 εὑρεῖν ἐστιν A εὑρεῖν > Χ ἁμαρτωλοῦ] ἁμαρτωλῶν dW, τινος ἑτέρου A 14 οὐκ — γὰρ] καὶ οὐκ ἄν Χ 14 οὐκ— 15 οἶμαι) οἶμαι δὲ ὅτι οὐκ ἄν τις εὕροι a, > S 15 ὡς οἶμαι] τοῦτο ἐπὶ ἁμαρτωλοῦ Χ ἀλλ'] εἰ μὴ μόνον aS ὅπου] ἐν οἷς a 15/16 ὠνόμασται] λέγεται W 16 τὸ τοιοῦτο] ὅτι adkCSUWA ἐστιν] ἦν kA 17 πληροῦνται — 21 > adkCUWA 22 οὕτος, — p. 64, 2 ἔτικτεν > dCWX] καθὼς ὡς α) καὶ ἐνταῦθά φησιν ἔφη α) ὁ εὐαγγελιστής· >Τῇ δὲ Ἐλισάβετ ἐπλήσθη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν αὐτήν α) a

vacuitatem atque iiianitatem. Haec de eo, quod scriptnm est: >completum est tempus, ut pareret

σάβετ ὁ τοῦ τεκεῖν χρόνος ἐπλήσθη ἐπειδὴ ἅγιον ἔτικτεν. Καὶ τοῦτο δὲ δεῖ εἰδέναι, ὅτι ἐπὶ μὲν τοῦ Ἰωάννου ἀναγέγραπται· >τῇ | δὲ Ἐλισάβετ ἐπλήσθη 6 χρόνος τοῦ τεκεῖν αὐτήνἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι ταὐτόν ἐστι πάντῃ τό· >ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι( τῷ· >ἐπλήσθη ὁ χρόνος Ὁ μέν γὰρ χρόνος ἔχει καὶ νύκτας, ἐπὶ δὲ τοῦ Ἰησοῦ οὐδαμοῦ νύκτες, ἀλλὰ μόναι ἡμέραι πληροῦνται, ἵνα ἀποτεχθῇ. Ἔτι ἡ μέν ’ Ελισάβετ >υἱὸν γεννᾷ, ἡ δὲ Καρία >τὸν υἱὸν μετὰ τοῦ ἄρθρου, ἵνα ἐμφατικῶς ὁ λόγος διδάξῃ, ὅτι αὕτη μὲν ψιλὸν ἄνθρωπον >υἱὸν ἐγέννησεν, ἐκείνη δὲ οὐ ψιλὸν μόνον, ἀλλὰ σαρκωθέντα >τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ τοῦ ἄρθρου ὡς ἐπιδήμου τινὸς καὶ ἐνηλλαγμένου παρὰ τοὺς λοιπούς, ᾧδε δέ οὔ.

Deinde sequitur, quod nato oanne >congratulabantur matri ejus >vicini et cognati et volebant in honorem patris puero nomen imponere, ut vocaretur

| Εἰς τιμὴν δέ τοῦ πατρὸς βουλομέ- νων τῶν συγγενῶν ὄνομα θέσθαι τῷ παιδὶ Ζαχαρίαν ἡ ’ Ελισάβετ προφῆτις οὖσα καὶ ὑπὸ πνεύματος ἁγίου κινουμένη, καίτοι τὴν γενομένην τῷ

6 Luk. 2, 6 15ff. vgl. Ambros. in Lucam II, 32 (S. 58, 17 ff. Schenkl) 1 inanitatem] vanitatem C 15 Deinde] Denique A Deinde — 16 loanne > De 19 imponere] ponere De 64, 2 Καὶ — 14 Χ (zu Hom. XI) 65, 4 καὶ — 5 -f 64, 17 ἡ — 65, 4 aSZ 64, 17 ἡ — 65,4 + (Hom.X) 68.7 δύο— 15 + — 6 U 64, 17 ἡ—65. 5 Y 64,17 ἡ — 66, 9 dC[+ (Hom. Χ) 68,7 δύο— 69,1 C] 2 Kαὶ — 3 ὅτι > X Καὶ — 4 ἀναγέγρ.] ἔτι ἐπίστησον ὅτι W Καὶ — 3 εἰδέναι] ὡς κοὶ ἐνταῦθα εἰδ. δεῖ καὶ τοῦτο S 3 μὲν + οὖν Χ 4 τοῦ > dW 5 δὲ] μὲν W, > Χ 6 αὐτήν > S Μαρίας] θεοτόκου S Οὐ — 7 χρόνος > S] ἅπερ οὐ ταῦτα δοκεῖ Χ 7 παντὶ d τό] τῷ W τῷ] τὸ W 8 Ἰησοῦ] κυρίου S οὐδαμῶς C νύκτες + φωτὸς ἀδύτου ὑπάρχοντος S νύκτας] νύκτες Χ 9 ἀλλὰ] καὶ διὰ τοῦτο S μόναι + αἱ dSW Ἔτι — 12 θεοῦ] τῷ εἰπεῖν δὲ υἱὸν χωρὶς ἄρθρου ἔδειξεν, ὅτι ψιλὸν ἄνθρωπον ἐγέννησεν ἡ Ἐλισάβετ· ἐπὶ δὲ τῆς θεοτόκου τὸν υἱὸν μετὰ ἄρθρου. ὅτι οὐ ψιλὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ σαρκωθέντα S 10 γεννᾷ] λέγεται γεννῆσαι X 12 μόνον > Χ] ἄνθρωπον C τὸν > Χ Διὸ — 14 οὔ > SX 13 λοιΠούς] πολλούς W 15 Εἰς —17 Ζαχαρ, > adCUY 17 ἡ Ἐλισ. — 65,5 ὀνομάζ.] ὅτι οὐχ ἁπλῶς εἶπεν ἡ Ἐλισάβετ· Ἰωάννης κληθήτω Ζ ἡ] οὐχ ἁπλῶς δὲ ἡ a Ἐλισ. + ἀλλ' ὡς aZ 17/18 προφ. — 19 κινουμένη > Χ (s. tmten) ~ προφ. οὖσα ἡ Ἐλισ. S 18 οὖσα > Ζ καὶ > aS ~ ἁγίου πνεύμ. S καὶ — 19 κινουμ. > dCUYZ 19 κινηθεῖσα S + Ἰωάν- νην εἶπε καλεῖσθαι τὸν Πρόδρομον S κινουμένη + οὐδὲ γὰρ ἐγίνωσκε τὰ χρηματισθέντα τῷ Ζαχαρίᾳ aSZ καίτοι — p. 65, 4 προσηγ. > aZ καίτοι X] κοὶ dCUY, > a

Zacharias. Porro Elisabeth sancto Spiritu suggerente aiebat: Joannes est nomen ejus<. cum illi causas justas quaererent, cur Joannes potissimum vocaretur, cum in genere ilUus nullus haberet hoc nomen, interrogant patrem, qui non valens respondere manu et hteris est locutus. >Scripsit < enim in pugillari: Joannes est nomen ejus<

ἀνδρὶ τοῦ ὀνόματος τοῦ παιδὸς ἀποκάλυψιν μὴ ἀκούσασα, τῷ πνεύματι ἔγνω τὴν παρὰ τοῦ ἀγγέλου ῥηθεῖσαν προσηγορίαν καὶ ’ Ιωάννην ἔφασκε τὸ παιδίον ὀνομάζεσθαι. Ὡς δέ καὶ παρὰ τοῦ πατρὸς ἠξίουν μαθεῖν καὶ >διένευον< αὐτῷ ὡς ἀκούοντι ἢ λαλῆσαι δυναμένῳ, καὶ Ζαχαρίας δὲ τῇ χειρὶ καὶ τοῖς γράμμασι σύμφωνα ἐλάλησε τῇ γυναικί· λαβὼν δελτίον ἔγραφε τοῦ παιδὸς τὴν Προσηγορίαν , ὡς πάντας ἐπὶ τοῦτο ἐκπλήττεσθαι καί· τί τὸ παιδίον στοχάζεσθαι.

Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰωάννης · διὸ καὶ μετὰ τοῦ γράψαι τόν Ζαχαρίαν ἐν δέλτῳ, ὅτι>Ἰωάννης Ἰωάννης

13 f. Luk. 1, 66 15 f. vgl. Orig. in Joh. II, 33 (27) (S. 90, 1719 εὕρομεν τοίνυν ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τῶν ὀνομάτων Ἰωάννης] τὸ >Ἰωὰ>v<< χωρὶς τοῦ >ης< μεταλαμβανόμενον, ὅπερ ταὐτὸν οἰόμεθα εἷναι τῷ ; Wutz, Onomastica sacra 37 2 ~ Spir. sancto BCE 5/6 vocaretur] nominaretur C 6 illius] ipsius De nullus] non ABE 7 habeiet] haberetur AE inveniretur B 65, 4 καὶ—5 + 64, 17 ἡ— 65, 4 aSZ 65, –10 + 12 ὡς—14 Υ 65, –5 + 12 ὡς — 14U ἐξ ἀνεπ.) 65,7 καὶ — 12 προσηγ. k (Kr in einem SchoL: Τοῦ καταφρονητοῦ κοὶ Βίκτορος) 65, 12 — 66, 10 + (Hom. Χ) 68, 7 δύο — 15 aS 65, 15—66, 4 Y 65, –66, 10 + (Hom. Χ) 68, 7 δύο—15 + 69, 15 1 τοῦ1 — ποιδὸς > dCUY 3 ἔγνω — 4 προσηγορίαν] τὴν προσηγορίαν ἔγνω + ὑφ’ οὗ κινουμένη ἅτε καὶ προφήτης Χ 4 καὶ dCUY > aX καὶ 5 ὄνομ. > S 4/5 Ἰωάννην — ὀνομάζ.] Ἰωάννην εἶπε κληθῆναι τὸν πρόδρομον [nach 64, 17 Ἐλισάβετ] 5 ~ τὸ παιδίον ἔφασκε Χ ὀνομ. + ὡς κοὶ Ζαχαρίας ὕστερον τῇ γραφῇ ἐδήλωσε Y 6 Ὡς — 8 συναμ. > Χ 7 διὸ καὶ 8 ἤ — 11 δελτίον > U 8 καὶ — 10 γυναικί > k 8 κοὶ — 9 γράμμ. 10 ούμφ. — 11 ἔγραψε] λαβὼν δελτίον ἔγραψε συμφώνως τῇ ἐαυτοῦ γυναικὶ dkCU 11 λαβὼν] ὅς κοὶ k. λαβὼν — 12 προσηγ. > Χ δέλτον k 1213 τοῦτο] ἐπὶ τούτω̣ U, > Χ 13 ε'κπήττ. + alia C (Orig. ?) 14 dCU 15 — p. 66, 3 στόμα] ἅμα δὲ τῇ γραφῇ Χ 15 Ἑρμ. — 16 χάρις dCUY δὲ] γὰρ U 15/16 ~ χάρις θεοῦ U 16statt διὸ καὶ steht 66,2 ἀνεδῴχυγ — 3 στόμα am Anfang in dCY: εἶτά φησιν· dC) ἀνεῴχθη δὲ τὸ στόμα αὐτοῦ dCY ( + παραχρῆμα Y) διὸ κοὶ > U μετὰ τὸ] ἅμα τῷ A, ἅμα τοῦ μετὰ + γὰρ Y τοῦ dCU] τὸ aSY γράψαι + δηλονότι d > C) 1617 Ζαχ. > d] αὐτὸν a 17 ἐν δέλτῳ > aSY ὅτι — p. 66, 1 αὐτοῦ] τὸ 15 — p. 66, 1 vgl.] Ὁμοῦ τοίνυν γράφων ὠνόμαζε k Origenes IX. 5

Statimque ut stilus impressus est cerae, >lingua<, quae prius vincta, >laxata est< eloquium non humanum. Quamdiu ligata fuit lingua ejus, humana fuit; vinxerat enim eam incredulitas. Statim ut soluta est, humana esse desivit, et loquebatur benedicens Deum< et ea, quae scripta sunt in evangeho, de quibus praebente Domino Jesu Christo, cum tempus fuerit, disseremus: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ἐστὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ(, εὐθέως τῇ τοῦ θεοῦ χάριτι ἀνεῴχθη αὐτοῦ τὸ στόμα< > ἐλύθη δεδεμένη καὶ ἀπέλαβε τὴν ἑαυτοῦ γλῶσσαν, οὐκέτι καθὰ πάλαι δεδεμένην τῇ ἀπιστίᾳ· ὅτε μὲν γὰρ ἐδέδετο τῇ ἀπιστίᾳ ἡ γλῶσσα, ἀνθρωπίνη ἦν, ὅτε δὲ λέλυται, οὐκέτι· >λαλεῖ< εὐλογῶν τὸν θεὸν< καὶ τὰ ἀναγεγραμμένα.

Τίνος χάριν οὐκ ἀλλαχοῦ τὸ σημεῖον, ἀλλ' ἐν τῇ τοῦ αἰδοίου περιτομῇ; Ἐπειδὴ δι’ οὗπερ ὀργάνου τὴν εὐπαιδίαν ἔδει γενέσθαι, δι' αὐτοῦ καὶ τὴν τῆς εὐπαιδίας σημείωσιν ἔδει φαίνεσθαι· ἄλλως τε καὶ οὐδὲν ἕτερον τῶν ἐν μορίοις ἄχρηστον, ὅτι μὴ ἀκροβυστία ἐλογίζετο.

’Επειδὴ γὰρ ἑρμηνεύεται Ζαχαρίας μὲν μνήμη , Ἰωάννης δὲ ὁ δεικνύς(, μέμνηται δέ τις τοῦ ἀπόντος, δείκνυσι δὲ τὸν παρόντα, διὰ τοῦτο οἱ τοῦ παιδὸς τούτου γεννήτορες οὐκ ἠνέσχοντο αὐτὸν καλεῖν Ζαχαρίαν, ἀλλὰ μᾶλλον Ἰωάννην ὀνομάζειν ἤθελον, διότι ἤμελλεν οὐχὶ μνημονεύειν θεοῦ ὡς ἀπόντος, ἀλλ' αὐτὸν ἐκεῖνον μονονουχὶ τῷ δακτύλῳ δεικνύειν παρόντα καὶ λέγειν· ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ .

18 f. zur Etymologie von Zacharias vgl. p. 67 Apparat; die obige Deutung des Namens Johannes (von ABBREV δεικνύναι) fehlt bei Wutz, der es aber (brieflich) fiir moghch halt, daß Ο. verschiedene Erklarungen gab, vgl. die doppelte Namens Elisabeth (p. 67 App.); vielleicht stammt dieses Scholion aus spaterer Zeit und gehort nicht zu den LukashomiUen. 23 Joh. 1, 29 2 prius > B 3 vincta] juncta B est + et BE Recipit 4/5 Quamdiu] quoniam De 5 himiana + tamen non De 6 enim > eam > E 7 Statim + vero B 8 desivit ABEln] desinit Cmr Et 9 Deo BE 11 praebente] praeveniente A, praestante B, praevenit E 12 Christo lesu A 13 gloria > A 13 Amen > omeHa IX. AC έλὐθη — 10 τι (Hom. Χ) 68, 8—15 k τοῦ αὐτοῦ: Τοῦ Μεταφρ. Βίκτ.) 66, 14 — 17 Y* 66,18—23 μκ(Γρηγορίου) 3 — 8 > aX 5 οὐκέτι — 6 ἀπιστίᾳ dCU > Y 3 — 10] καὶ γλώσσῃ δεσμὰ διελύετο καὶ λέγειν ἤρχετο k ἡ — 4 γλῶσσαν] ὁ δεσμὸς τῆς γλώσσησ αὐτοῦ Y 8 λαλεῖ — 9 προφητ.] καὶ εὐλογῶν τὸν θεὸν ἑπροφήτευεν Χ, καὶ ἐλάλει εὐλογῶν τὸν θεὸν καὶ προφητεύων a, ἀλλ' εὐλογοῦσαν τὸν θεὸν καὶ προφητεύουσαν dCU 10 ἀναγεγρ. + πρῶτον μὲν κτλ. (68, 9ff). akU 8 ἀναγεγραμμένα + alia C 18 μὲν > L 19 τὸν] τὰ Κ2 20 ἤνεσχον αὐτὸν L] τὸ mA 21 οὐχὶ]μονονουχὶ Κ8 ἐκεῖνον + θόνον 8

Ἐγὼ νομίζω, ὅτι κατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν πληρωθέντος τοῦ χρόνου τοῦ τεκεῖν< τὴν Ἐλισάβετ ἡ Μαρία εἰς τὸν οἶκον ἀνεχώρησεν· εἰ γὰρ τῷ ἕκτῳ τῆς Ἐλισάβετ ἀπεστάλη ὁ Γαβριὴλ πρὸς τὴν παρθένον εἰς εὐαγγελιζόμενος αὐτῇ, ἔδραμε δὲ εἰς τὴν πρὸς τὴν ἑαυτῆς συγγενίδα ἡ παρθένος καὶ ἐκεῖ ὡσεὶ μῆνας , δῆλον ὅτι πληρωθέντος τοῦ χρόνου τῆς συλλήψεως εἰς τὸν οἶκον ἑαυτῆς< ἀνεχώρησεν· ἔθος δὲ καὶ τὰς παρθένους τίκτειν μελλουσῶν τῶν ἐγκύων.

Τίνος δὲ χάριν ; Ἴσως καὶ ἐκεῖ τοῦ παραδόξου θεωρῆσαι τὴν ἔκβασιν καὶ ἐπὶ τοῖς καθ’ ἑαυτὴν ἀποροῦσά τε καὶ ἐκπληττομένη καὶ τί δεήσει γενέσθαι βουλευομένη.

1f. Luk. 1,56. 57 3f. Luk. 1,26 4f. Luk. 1,39. 67, 1 — 11 + (Hom. X) 68, 5 — 7 + Comm. in Joh. SU [Lemma ört; d. 2. Teil (68, 5ff.) ist Orig. , das nachste Schol. τοῦ αὐτοῦ) ebenfalls] Ἰστυέονδέ, ὅτι Ἰωάννης μὲν ὡς > θεοῦ χάρις< Ζαχαρίας δὲ μνήμη , ἡ δὲ Ἐλισάβετ θεοῦ μου ὅρκος< ἢ >θεοῦ Ἀπὸ θεοῦ οἶν ἡ χάρις ἐκ τῆς περὶ θεοῦ μνήμης κατὰ θεοῦ ὅρκον τὸν πρὸς τοὺς πατέρος ἐγεννήθη Ἰωάννης ἐπὶ τέλει ἑβδομάδος τῆς παλαιᾶς διαθήκης τοῦ θεοῦ τὴν μετὰ σάββατον ἀνάπαυσιν δι’ ἀναστάσεως Χριστοῦ τοῖς συμμόρφοις τῷ θανάτῳ καὶ τῇ ἀναστάσει αὐτοῦ διδόντος Ἰησοῦ = Comm. in Joh. II, 33 (27) (90, 22 — 91, 6 Preusehen): Ζαχαρίας δὲ εἶναι λέγεται, ἡ δὲ Ἐλισάβετ θεοῦ μου β) ἕως οὗ τίκτειν ἔμελλεν ἡ Ἐλισάβετ aS ἐν τῷ εἰπεῖν β, δέ· Ἔμεινε — κτἑξ] τοῦτο S) 2 ἡ — Χ 3 τῆς Ἐλισ.] αὐτῆς Χ Ἐλισ.] συλλήψεως αὐτῆς aS Γαβριὴλ] ἄγγελος aS τὴν + παναγίαν a 4 εἰς — αὐτῇ > aSX ἔδραμε δὲ] ἐκείνη δὲ δραμοῦσα Χ — 5 καὶ] ἀπελθοῦσα δὲ aS, ἡ δὲ ἀπελθοῦσα α 5 πρὸς] εἰς U ἑαυτῆς > X ἡ παρθένος > Χ καὶ — 6 τρεῖς] τρεῖς μῆνας παρ' αὐτῇ ἔμεινεν Χ — 6 τρεῖς] μῆνας τρεῖς αὐτῇ συνῆν α 5/6 ἐκεῖ ὡσεὶ] σὺν αὐτῇ, aS 6 δῆλον — 7 ἀνεχώρ.] καὶ ὑπέστρεψεν· τοῦτο οἶμαι τὸν λόγον δηλοῦν δῆλον] πρόδηλον a, εὔδηλον S συλλήψ. + τῆς Ἐλισάβετ aS τῆς > S) 7 — ἀνεχ.] ἡ παρθ. ὑπέστρεψεν εἰς τ. οἰκ. αὐτῆς S τὸν — ἑαυτῆς] τὰ οἰκεῖα α ἑαυτῆς] αὐτῆς a ἀνεχώρ.] ὑπέστρεχεν a + ἡ παναγία παρθένος β + ἡ θεοτόκοσ a + διὰ τὸ μέλλον συνεισέρχεσθαι συνέρχεσθαι α1αS) Πλῆθος εἰς τὸν οἶκον Ζαχαρίου ἐν τῇ τῆς Ἐλισάβετ γεννήσει· ἦν γὰρ αἰδὼς ἐν τῇ παναγίᾳ παρθένῳ παρθενική aS ἐν τῇ — παρθενική > S) + τοὺς θορύβους ἐκφεύγουσα δι’ ἀιδῶ τὴν πρέπουσαν αὐτῇ a 7 ἔθος — 8 ἐγκύων > aSU 9 Τινος] τούτου Τίνος — χάριν > X Τίνος — κοὶ] Ὅτι τὸ ἔμεινε δὲ Ζ ἔμεινεν τι S ἐκεῖ > aSXZ παραδόξου] παρόδου U θεωρεῖν 10 ἀποροῦσά τε καὶ > Χ τε — ἐκπλήττ. > SZ 11 τί — βουλ.] βουλ. τί γενέσθαι δεήσοι Χ βουλευομένη U( ?) Χ] βουλομένη SZ 5

HOMILIA X

De eo, quod scriptuni est : plenus Spiritu sancto , usque ad eum locum, ubi ait praeparare vias ejus<

Plenus Spiritu sancto Zacharias duas prophetias generaliter nuntiat, primam de Christo, lateram de Joanne. Quod manifeste de verbis iUius approbatur, in quibus quasi de praesente jam, et qui versaretur in mundo, loquitur Salvatore, ac deinde de Joanne. enim Spiritu sancto prophetavit dicens : Benedictus Deuslsrahel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis . Visitante enim Deo et volente redimere populum

Ιωάννης μὲν οὖν χάρις θεοῦ< Ζαχαρίας δὲ μνήμη , Ἐλισάβετ θεοῦ μου · δύο δὲ γενικὰς προφητείας προφητεύει Ζαχαρίας, τὴν προηγουμένην περὶ Χριστοῦ, τὴν δὲ ἑξῆς περὶ ’ ιωάννου· καὶ ἔστιν ἀπὸ τῶν λέξεων τηρῆσαι τῶν μὲν προτέρων, ὅτι περὶ Χριστοῦ ὡς ἤδη παρόντος καὶ ἐπιδεδημηκότος τῷ βίῳ, , ὕστερον περὶ ’ Ιωάννου ὡς πρὸς παρόντα λέγει.

Τάχα δὲ ἐν τοῖς τρισὶ μησίν, οἶς συνῆν αὐτῷ Μαριά, δι' ἀπορρήτου δυνάμεως ὠφελούμενος κατὰ βραχύ, ἦλθεν ἐπὶ τὸ πληρωθῆναι πνεύματοςς

2—4 Luk. 1 antecedes enim coram Domino, 2 Incipit Χ. de ... AC ACn Domino] Deo C 3 antecedes 1] antecedit BDEmr, antecedet 4 praeparare] parare De 11 illius] ipsius De in + Christo C 12 — 14 praesente jam . . . Salvatore] praesentia . . . Salvatoris De 14 de > B 17 Dominus > A 19 plebis suo BE, plebi suae C, populo suo (dariiber plebis suae) D 19/20 Deo et] et Deo e, Domino et Deo C 68, 5—7 Ζ (Hom. IX) 67, 1—11 + (Hom. Χ) 68, 5—7 + II, 33 (27)] (s. Ρ. 67 Apparat) SU 68, 5—15 + 69, 2—26 Χ (Hom. IX) ἡ— 65, 9 + (Hom. X) 68, 8 — 69, 1 C (Hom. IX) 65, 12 — 66, 10 + (Hom. Χ) 68, 8—15, aS (Hom. IX) 65, 15—66, 10 + (Hom. Χ) 68, 8—15 + (Hom. IX) 66, 3 ἐλύθη— 10 + (Hom. Χ) 68, 8—15 k 68, 17—69, 1 5 Ἰωάνν.] ἰστέον δὲ ὅτι Ἰωάννης SU ὅτι Ἰωάννης Ζ μὲν + ὡς εἴρηται S μὲν οὖν > Ζ οὖν > SU 5/6 ἑρμην. + ἀπὸ γλώττης εἰς τὴν ἑλληνίδα μεταβα λλόμενος Ζ ἑρμ θεοῦ χάρις SU + παρ' Ἑβραίοις S 6 Ζαχ. — ὅρκος > Ζ 7 θεοῦ τι ἡ δὲ SU 7 ὅρκος + in Joh. SU 8 δύο — 9 Ζαχαρ. > akSU] κοὶ προφητεύει (zugleich Text v. Hom. 9) C 9 τὴν προηγ.] πρῶτον μὲν akCSU + τὰ β τὴν — 10 Χριστοῦ > akCSU 10 περὶ] παρὰ κβ περὶ + τοῦ akCSU 13 παρόντος καὶ akCSU 13/14 ἐπιδημήσαντος akS 14 τῷ βίῳ ἐπιδεδημηκότος Χ βίῳ] υἱῷ k βίῶ + καὶ φησίν· εὐλογμτὸς κύριος ὁ θεὸς τοῦ Ἰσραήλ, ὅτι ἐπεσκέψατο καὶ ἐποίησε λύτρωσιν τῷ λαῷ U εῖθ' ὕστερον U] ὕστερον δὲ akS + καὶ a, τὴν δὲ ἑξῆς C περὶ + τοῦ β 15 ὡς — λέγει > akSU λέγει Κ r.] λέγων

suum, mansit Mariac cum Elisabeth, postquam ei locutus est angelus, mensibus , ut per ineffabilem quandam virtutem non solum Joannem, sicut dudum diximus, sed etiam Zachariam, ut nunc evangeUcus sermo declarat, praesens Salvator instrueret. Paulatim quippe et hic per tres menses sancti Spiritus augmenta capiebat et, dum nescit, erudiebatur et de Christo prophetavit dicens: qui dedit redemptionem populo suo, et suscitavit cornu salutis nobis in domo David< >de semine David secundum natus est Christus.

Et vere fuit cornu salutis in domo , quia prophetia ista concinitur : > Vinea enim facta

καἰ προφητευσαι τα ἀναγεγραμμένας. Ὡς γὰρ γεγονὸς λέγει τὸ ἐσόμενον, ἤμελλεν γὰρ τῇ σαρκώσει τοῦ μονομενοῦς ἐπακολουθεῖν τὰ ἀγαθά· , γάρ φησι, κύριος, ὅτι ἐπεσκέφατο<. ’ γὰρ τοῦ θεοῦ καὶ βουλομένου λυτρώσασθαι τὸν λαὸν αὐτοῦ ἤγειρε κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴκῳ Δ αβίδ . Τὸ δέ κέρας ἢ ἀντὶ βασιλείας ἢ ἀντὶ δυνάμεως παρείληπται· ἀμφότερα δὲ ὁ Χριστός, αὐτὸς γὰρ >βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ τῶν κυριευόντων< . Ἐπεὶγὰρ ἐκσπέρματος Δαβὶδ γέγονεν τὸ κατὰ < ὁ Χριστὸς καὶ ἦν οὗτος κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴκῳ Δαβὶδ παιδὸς αὐτοῦ<, διὰ ταῦτα προφητεύει. Ὅτι δέ κέρας ὁ Χριστός, παριστᾷ ἡ προφητεία·

13 f. gr. ITim. 6, 15 14 ff. Rom. 13 2 ~ locutus est ei AB 2/3 ~ angel. locut. est C 5 ~ sicut — diximus nach Zach. C 7 ut nvmc] et C 11 dum] cum De nesciret e 12 prophetabat CE 15/16 quia de semine David ABCE (sermone marg. semine C)] quia de domo David D, in qua e 18 vere > C 19 De > ABCE proph. — concin. > A proph.] 20 concinitur + ilh B concinetur C B 69, 6 Ἐπισκ. - 69, –14 + 70, 4 14 τι 70, 4—18 p τοῦ αὐτοῦ: Viktor) Q Βίκτορος) 18 dC (14 ἐχθρ.— 18 > d) 69, 2—14 + (70, 6 ἡ —11 > Α) 69, –14 + 70, –6 k (K: Βίκτ. κοὶ 2 Ὡς — 4 > U Ὡς — 6 ἐπεσκέψ. > pQSV ~ Ὡς — τὸ ἐσόμ. dC γὰρ > dC 3 ἤμελλεν — 4 ἀγαθά > Χ ἤμελλον dC 4 ἐπακολουθήσειν CD5 5 εὐλογ. — 6 ἐπεσκέψ. > dC εὐλογ. — φησι] καί φησιν·ς εὐλογητὸν γὰρ U κύριος + ὁ θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ U 6 ἐπεσκέψατο + καὶ ἐποίησε λύτρωσιν τῷ ταῷ αὐτοῦ U + 68, 14 εἶθ' — 15 U 8 ἤγειρε] πῶς δὲ ἤγειρε a 9 ἐν οἴκω̣ Δαβίδ > Χ] καὶ τὰ ἑξῆς β, ἐν τῷ κοὶ τὰ ἑξῆς ἐν τῷ οἴκῳ Δαβίδ a Δαβὶδ + τοῦ παιδὸς αὐτοῦ aQ1 10 Τὸ — 11 παρείλ.] λαμβάνεται δὲ τὸ κέρας οὐ μόνον ἀντὶ δυνάμεως, ἀλλὰ καὶ ἀντὶ βασιλείας k δὲ > β 11 παρείληπται + τῇ θείᾳ γραφῇ aS 12 Χριστός + ἐστιν ὁ ἐκ τῆς πατριᾶς καὶ τοῦ γένους καὶ — γένους > aS) τοῦ (> k) Δαβὶδ + ἡμῖν Σωτὴρ k γάρ + ἐστιν adkpS 13 ὁ βασιλεὺς akpSV τῶν > Χ καὶ — 13 κυριευόντων > akS 14 τῶν > X Ἐπεὶ — ἡμῖν >

in cornu< . In quo comu ? in Jesu, in illo, de quo nunc scribitur : suscitavit cornu salutis nobis, in domo David, pueri sui, sicut locutus est per os sanctorum prophetarum suorumc.

Salutem de inimicis . Xon putemus nunc de corporalibus inimicis dici, sed de spiritalibus. Venit enimDominus Jesus, fortis in , destruere omnes inimicos nostros, ut nos de insidiis eorum liberaret : de manu omnium iriimicorum nostrorum et de manu omnium, qui oderunt nos< Facere misericordiam cum patribus ego puto, quod in ad

Ἀμπελὼν γὰρ ἐγεννήθη ἐν . Τίνι κέρατι; Τῷ Χριστῷ τούτῳ, περὶ οὗ λέγει· ἤγειρεν κέρας . Κέρας οὖν ὁ Χριστὸς ὡς βασιλεὺς καὶ ἡ ἀκαταμάχητος δύναμις τοῦ πατρὸς καὶ δεξιά, ἡ πάντας τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν τροπωσαμένη κατὰ τὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν προαγόρευσιν — πᾶσι γὰρ τοῖς προφήταις τὸ περὶ τοῦ Χριστοῦ κατήγγελται μυστήριον — καὶ ῥυσαμένη ἡμᾶς ἐκ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν καὶ ἐκ χειρὸς πάντων τῶν μισούντων , ἐχθρῶν δὲ οὐκ αἰσθητῶν, ἀλλὰ νοητῶν. Ἦλθε γὰρ Χριστὸς κύριος, δυνατὸς ἐν , καταργῆσαι πάντας τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν.

Τὸ δέ· ποιῆσαι ἔλεος μετὰ τῶν πατέρων ἡμῶν( τοῦτο οἶμαι δηλοῦν, ὡς τάχα ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ

1 Jes. 5, 1 2 de] in CDe 15 ff. Ps. 23(24), 8 4 nobis] nostrae AE 6 rum e 11 de] ex De > spiritualibus CEhnn 14 enim > — 17 eorum] ~ de eorum nos insid. A 16/17 ~ Et de C 19 omnium ABDE] eorum Ce 21 nostris. Ego alle Hss ’suorum proph.D suospiritablibus 13/14 ABDr] 15 praelium E 16 nos ~ eorum insid. BCE 17 de] ~ nos oderimt De 70, 1—6 + 12 — 71, Χ 70, — 71,5 θεοῦ – 72, 14dCS 71, 6 θεοῦ + –71, 6 p (P*P4*) λ 70, 18 ἡμῶν + alia C (Orig. ?) 4 Κέρας — 5 βασιλεύς > adkpCSV 5 ἡ ἀκαταμάχ. > Χ ἡ ~ δύν. ἀκατ. A 5/6 δύναμις + τε V 6 καὶ δεξιά > akS ἡ] ὁ 7 προαπωσαμένη a 9 προσαγόρευσιν β πᾶσι — 11 μυστήριον > 10 α 6 — 15] vgl. k Βίκτωρος): Ἤγειρε, φησίν, ἡμῖν ὁ θεὸς καὶ πατὴρ κέρας σωτηρίας τὸν Χριστόν, κατὰ τὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν προαγόρευσιν· πᾶσι γὰρ τοῖς προφήταις τὸπερὶ Χριστοῦ κατεπήγγελται μυστήριον· ὅς ἐῤῥύσατο ἡμᾶς ἐξ ἐχθρῶν οὐκ αἰσθητῶν, ἀλλὰ νοητῶν, τῶν ἀλειτηρίων φημὶ δαιμόνων τῶν μισούντων ἡμᾶς. 12 — 15 νοητῶν] ὁ κατὰ τὰς προφητείας ἐκ χειρὸς τῶν μισούντων ἡμᾶς καὶ ἐχθραινόντων, μάλιστα τῶν ἀοράτων δυσμενῶν ῥυσάμενος ἡμᾶς A 12 κοὶ] ἡ Χ ἐκρυσαμένη a 13 ἡμῶν — 14 τῶν > Χ 14 ἡμᾶς > ἐχθρῶν δὲ > Χ δὲ > a 15 ’’HMe — 18 ἡμῶν > Χ 16 ἐν 19 Τὸ — 20 ἡμῶν nur Χ 20 τοῦτο Χ] ὡς alle übrigen + γὰρ λ οἶμαι] οἴομαι PUVY δηλοῦν —21 ἐπιδημ. >

ventu Domini Salvatoris et Abraham et Isaac et Jacob fruiti sint misericordia Dei. Neque enim credibile est, ut qui prius viderunt diem illius et laetati sunt, postea in adventu ipsius et nativitate de virgine nihil utilitatis acceperint. Et quid de patriarchis loquor ? Ad altiora scripturarum auctoritatem sequens audacter adscendam, quoniam praesentia Domini Jesu et dispensatio illius non solum terrena, sed etiam caelestia juverit. Unde et Apostolus ait : >pacem faciens per crucis suae, sive super terram, sive in . Si autem in caeUs et in terra praesentia Domini profuit, cur paveas dicere, quod adventus illius etiam majoribus profuerit, ut impleatur hoc,

καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν Ἀβραὰμ καὶ ’ Ισαὰκ καὶ ’ Ιακὼβ καὶ ὅλος ὁ χορὸς τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν καὶ δικαίων ἀπέλαυσαν τοῦ ἐλέους τοῦ θεοῦ. Οὐ γὰρ λέγω, ὅτι πρότερον μὲν ὠφέληντο, ἐν δὲ τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ οὐκ ὠφέληντο. Τί δὲ λέγω τοῦτο περὶ τῶν πατέρων; ἀναβήσομαι γὰρ τῷ λόγῳ καὶ ἐρῶπεισθεὶς ταῖς γραφαῖς, ὅτι ἐν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾶ οὐ μόνον τὰ ἐπὶ γῆς ὤνατο αὐτοῦ τῆς ἐπιδημίας καὶ τῆς οἰκονομίας, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Ὁ ἀπόστολος γοῦν φησιν· εἰρηνοποιήσας διὰ τοῦ αἵματος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ εἴτε τὰ ἐπὶ γῆς, εἴτε τὰ ἐν τοῖς · εἰδὲ εἰρηνοποίησεν, τέ ὀκνεῖς παραδέξασθαι, ὅτι καὶ πρὸς τοὺς πατέρας ἡ ἐπισκοπὴ γέγονε ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ καὶ τοῦτο ἡ εἰς τὸν ᾅδην

4f. lat. vgl. Joh. 8, 56 15 ff. Kol. 120 1 et > C 2 sint] sunt E 5 illius] Domini B 6 + inC 7 utilitas A 9 loquor E 12 et > BE 14 pacificaverit A, sociaverit B, habuerit E 16 curcis marg. carnis C 18/19 Domini] ejus A 20 iUius] Domini B, ipsius E 21 profuit Cr hoc > Ar 71, 7 Τί—l4 οὐρανοῖς Χ 71, 14—76, 17 λ οἱ — Χ 2 χορὸς + χορὸς + ἅπας Υ ἁγίων > SXY αὐτοῦ > QSWXYA 3/4 καὶ δικαίων > nur Χ τοῦ θεοῦ Χ] τῆς παρουσίας τοῦ χριστοῦ λ ἀπέλαυσαν UXY] ἀπή λαυσαν dpCQSVWλ 14 ὁ— 18 εἰρην.] εἰ γὰρ εἰρηνοποίησε διὰ τοῦ αἵματος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ τό τε ἐν τῇ γῇ καὶ τὰ ἐν τοῖς > d) οὐρανοῖς κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον dpCQSUVWYA (Y: εἰ — αὐτοῦ dann τό τε ἐν οὐρανῷ τά τε ἐπὶ τῆς γῆς, das übrige > Ι Q: τοῦ σταυροῦ , τό τε1] τοῦτ’ ἔστιν Ι S: αἵματός + 18 — p. 72, 1 ἐπραγμ.] οἵδα καὶ ἄλλο γεγονὸς μετὰ τῶν πατέρων ἔλεος, ὅτι καὶ πρὸς αὐτοὺς ἡ τοῦ Χριστοῦ ἐπισκοπὴ γέγονε καὶ τοῦτο ἡ εἰς τὸν ᾅδην αὐτοῦ ἄφιξις ἐπραγματεύσατο k (2. Teil] eines Βίκτ. Schohons) 18 τί — 20 γέγονε] δῆλον ὅτι Υ 20 ἡ > QWX ἐν — 21 ἐπιδημίᾳ > λ 21 nach p. 72, 1 ἄφιξις Q

quod dicitur: >facere misericordiam cum patribus nostris, et recordari testamenti sancti sui, juramenti, quod juravit ad Abraham patrem nostrum nobis >absque timore de manu inimicorum liberari ?

Crebro de hostium manu aliqui liberantur, sed non> Cum enim metus et discrimen ante praecesserint et ita de inimi-

αὐτοῦ ἄφιξις ἐπραγματεύσατο, ἵνα πληρωθῇ τό· >ποιῆσαι ἔλεος μετὰ τῶν πατέρων ἡμῶν· μνησθῆναι δὲ διαθήκης τῆς πρὸς τὸν Ἀβραὰμ γενομένης τοῦ· >ἐνευλογηθήσονται τῷ σπέρματί σου πάντα τὰ ἔθνη Κἄν γὰρ νῦν τοῦτο γέγονεν, ἀλλ' ἔκπαλαι προανεγωνήθη — τοῦτο γάρ ἐστιν τὸ >μνησθῆναι διαθήκης — καὶ ἀδύνατον ἦν μὴ ἐκβῆναι τοὺς λόγους εἰς ἔργον· ὅρκῳ γὰρ ἐβεβαίωσε τὰς ἐπαγγελίας διὰ τὸ ἀπαράβατον, ὅτι πάντως ἔσται· καὶ νῦν οἱ πιστοὶ ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶννοητῶν ῥύονται. >Τοῦ δοῦναι ἡμῖν(, φησίν, >ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν ῥυσθῆναι Πολλάκις ῥύονταί τινες ἐκ χειρὸς ἐχθρῶν, μετὰ φόβου δέ. Νυνὶ δέ ἡμᾶς ἡ Χριστοῦ ἐπιδημία πεποίηκεν >ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ῥυσθῆναι· οὐ γὰρ ᾐσθάνθη

4f. gr. Gen. 28, 14 lOff. vgl. Hebr. 6, 17 f. 3 ~ sui sancti BC (Sancti C) 4 ad > E 7 inimic. + nostrorum C 17 Crebro] Credo 1 18 manibus C 20 et > r 21 praecesserit Ar 72, 15–73, 7 ekmp*LUV 72, 15–73, 2 Y 72, 15–73, 10 αὐτοῦ C 72, 15–73, 14 ἡμῶν aSW 1 ~ ἄφιξις αὐτοῦ Q ἄφιξις dpCQUWYλ] ἄφηξις SVX ἐπραγματ. + διὰ τὸ ἀνεξιχνίαστον αὐτοῦ ἔλεος dCS ἵνα — 3 ἡμῶν > pQSW ἵνα — 4 γενομ. > dCUYA 3 μνησθ. — 14] ποίας δὲ διαθήκης ἐμνήσθη κοὶ ποίου ὅρκου πρὸς τὸν Ἀβραὰρ γενομένου, ἤ πάντως τοῦ ἐνευ λογισθήσονται ἐν τῷ σπέρματί σου πάντα τὰ ἔθνη k (2. Teil eines Viktor-Schol,, dessen Anfang aber Orig. ist). 3 μνησθῆναι — 6 ἔθνη nur W 7 Κἄν — τοῦτο] τοῦτο δὲ εἰ καὶ νῦν dCS δὲ > S) dUd S 8 τοῦτο— 9 διαθήκης > dCS 13 ὅτι — 14 ῥύονται >Χ καὶ—14ῥύονται>S 15/16 > epCSUVY 15/16 nach 18 δὲ akmLW: διὰ τοῦτό φησιν· τοῦ δοῦναι ἡμῖν ἀφόβως (+ καὶ τὰ ἑξῆς W) + ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν ῥυσθῆναι a τοῦ κτλ. > km) 17 Πολλάκις] ἐπειδὴ πολλάκις kmW, καὶ ἐπειδὴ (+ δὲ α) πολλ. aS πολλάκις + γὰρ C 18 χειρὸς + τῶν SY ἐκδρῶν + ἡμῶν ῥυσθέντας S μετὰ — δὲ > S μετὰ — 21 ἐχθρῶν > Χ (Homoiotel.). 19 Νυνὶ — 21 ῥυσθῆναι >Α (Homoiot.) Νυνὶ — 21 ῥυσθῆναι] ὅτι ἡ Χριοτοῦ ἐπιδημία ἡμᾶς ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ῥυσθῆναι πεποίηκεν km Νυνὶ δὲ] κοὶ γὰρ aSWA ~ ἡμᾶς nach 20 πεποίηκεν aSWYA ἡ + τοῦ S 20 τῶν > aCP1 UVWYλ 21 ἐναρῶν + ἡμῶν K2Wλ οὐ — p. 73, 7 αὐτοῦ > S 21 — p. 73, 1 ᾐσθάνθημεν bekmpCU] ᾐσθαίθημεν P1Wλ, ᾐσθόμεθα a

corum rnanu quis fuerit erutus, liberatur quidem, sed non >sine Porro adventus Domini Jesu >de manu inimicorum timore< nos eruit. Non enim inimicos nostros nec eos vidimus repugnantes, sed, dum nescimus, repente de faucibus eorum et insidiis erepti sumus. >In atque momento< nos in haereditatem partemque justorum< et liberati de manu inimicorum sine metu, ut serviamusDeo in sanctitate et justitia coram eo omnibus diebus diebus nostris<. >Et tu, propheta Excelsi Vocaberis<. Apud meipsum quaerens rationem, quare non quasi de Joanne, sed ad Joannem ipsum

μεν τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχθρῶν, ἀλλ' ὥσπερ αἰφνίδιον ἡμᾶς ἔλαβεν οὐκ αἰσθανθέντας τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχθρῶν· καὶ εἰ δεῖ οὕτως εἰπεῖν, ἀναισθητο ῦντας μετέστησεν ἀλλ' ἐκείνων ἐπὶ τὸν κλῆρον καὶ τὴν μερίδα< αυτου.

Δ ιὸ καὶ ημεῖς ὀφείλομεν >λατρεύειν αὐτῷ ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ ἐνώπιον , ὅπερ γίνεται διὰ τῆς ἐκπληρώσεως πασῶν τῶν ἁγίων αὐτοῦ ἐντολῶν, οὐ πρὸς ὀλίγον μόνον καιρόν, ἀλλὰ>πάσας >πάσας τὰς τῆς ζωῆς ἡμῶν< >Καὶ φησίν· ἐζήτουν κατ' ἐμαυτόν, διὰ τί τὴν περὶ Ἰωάννου προφητείαν οὐκ εἶπεν ὡς περὶ αὐτοῦ, ἀλλ' ὡς πρὸς αὐτόν· λέγει γάρ· καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου . Περισσὸν γάρ ἐστι τὸ λέγειν

6gr., 10ff. lat. vgl. Kol. 1, 12. 13 9f. lat. 1 Kor. 15, 52 2 liberatur] liberatus est B 5 nos] non A 7 videmus E dum > De 8 nesc. + quomodo De 9 In C 10 momento + et De 11 nos > A 15 eo] ipso C 17 Exelsi C] Altissimi ABDEe 18 memetipsum CDe quaero B 73, 18 κοὶ— 74, 10 ἀρχῆς aS 73,20—75, 14 km 73,20—75, 1 ep (P τοῦ αὐτοῦ: Ὠριγ.) Q*UV 73, –75, 75, 17 C 73, 20—75, 1 + 75 (ein Schol.) λ 1 τῆς ἐπιβουλῆς > epCUv Χ ὥσπερ > akmWA ἔλαβεν ἡμᾶς e, ἥρπασεν ἡμεῖς λ, ἡμᾶς λαβὼν ἀπ' αὐτοῦ Χ 3 οὐκ — 5 ἀναισθητ. > 4 καὶ konj.] ἀλλ' epCLUV 5 μεταναστήσας akmWA 6 τὸν — καὶ > 7 αὐτοῦ] ἁγίων αὐτοῦ ἐν τῷ φωτὶ (alia manus) P 8 Διὸ — ὀφείλ. > τοῦ λατρεύειν Χ 9 αὐτῷ] τῷ θεῷ Χ καὶ δικαιοσύνῃ > Χ 10 αὐτοῦ nur CX ὅπερ — - 12 ἐντολῶν] ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς Χ γίνεται — 12 μόνον] οὐ γίνεταί διά τινα bWA τῆς > A 11 πασῶν — τῶν θείων AS 11/12 αὐτοῦ > S 12 ἐντολ. + καὶ S οὐ — 14 ἡμῶν > Χ 13 καιρόν — 14 ἡμῶν > S τὰς > λ 19 προφ. — κληθήση̣ nur a] κοὶ τὰ ἑξῆς S 20 — p. 74,10 ἀρχῆς] ὄτι παράδοξον ὡς γέννησιν ἔσχεν ὁ Ἰωάννης, οὕτω καὶ παράδοξον αἴσθησιν· ὅταν γὰρ λέγῃ· καὶ σύ, παιδίον, ὡς πρὸς ἀκούοντα λέγει καὶ ἐνωτιζόμενοι Ζ 20 περισοὸν — p. 74, 1 ἀκούοντι > A Περιοσὸν] ἴσως περισσὸν λ, ἴσως δὲ περισσὸν m, περιέργον α Περισσὸν γάρ] κοὶ γὰρ περισσὸν aS γὰρ a (vorher!) Χ > dieiibrigen > Χ] τὸ] ταῦτα aS λέγειν > km λ

dicens prophetet : et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis< et — superfluum enim fuit ad non audientem loqui et ad parvulum atque lactentem apostropham facere — hanc puto posse me reperire, quod quomodo mirabihter Joannes natus est et angelo praedicante venit in mundum et tribus mensibus Maria juxta Ehsabeth commorante fusus est in terram, sic etiam cuncta, quae super eo scripta sunt, mirabihter facta referuntur. Quod si dubitas statim de utero matris effusum posse verba patris

τῷ μὴ ἀκούοντι· τί δήποτε οὖν ὡς πρὸς ἀκούοντα ταὐτά φησιν; Μήποτε οὖν παράδοξον γένεσιν ἀναλαβὼν ὁ Ἰωάννης — ἅτε ἀρχαγγέλου ταύτην κηρύξαντος καὶ ἅτε τῆς Μαρίας μετὰ τὸ συνειληφέναι τὸν κύριον παρούσης τῇ Ἐλισάβετ καὶ αὐτῷ ἤδη γεννωμένῳ — παράδοξον ἤδη καὶ τὴν παρακο λούθησιν εἶχεν ἐξ ἀρχῆς. Εἰ δὲ ἀπιστεῖς, εἰ παρακολουθεῖ ὁ Ἰωάννης ἅμα τῷ γεννηθῆναι τῇ προφητείᾳ καὶ ἤκουεν τοῦ· Καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ< ἴδε τὸ ὅτι ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ, ὡς ἐγένετο ἡ

1/2 prophetet > De, prophetat E 2 Excelsi] Altissimi De 5 AEr 6 Hanc] Hinc B 6/7 posse me] rationem A 7 me reperire] reperiri B 7/8 quomodo mirabil.] modo mirabih C 12 terra BCE ~in terram est A, in terra est C 13 eo] ea E 15 statim] ad sit C 74, 10 — 75, 9 > km 74,10—14 παραδοξ. > 1 τί — 2 φησι vor p. 73, 18 Καὶ σύ aS X ἀκούοντι] νοοῦντι παιδίῳ a, νοοῦντι παιδὶ παιδίῳ Κ3) λ + λέγειν τὸν Ζαχαρίαν· καὶ σύ, ὦ παιδίον λ λ] δὲ β οὖν + γὰρ m 2 πρὸς τι οὐκ epQU ἀκούοντα] νοοῦντα Κ3 ταῦτα > aSV] δὲ a 3 Μήποτε — 4 λαβὼν] χρὴ οὖν ὅτι μήποτε ἄρα ὥσπερ παράδοξον ἴσχε τὴν γέννησιν λ οὖν > ὑπολ.] νοεῖν A, ὅτι > a, τὴν > a, γένεσιν ἔσχε a γέννησιν β) ) > Q, + ὡς P (al. manus) γένεσιν + συνίει τῶν λεγομένων πρὸς αὐτὸν (al. manus) P παράδοξον γένεσιν > UV 4 ὁ > km 7 Ἐλισ. > km ἅτε + τοῦ UV 5 ταύτην aS > α κηρύξ. + αὐτοῦ τὴν γέννησιν epCQA + αὐτοῦ τὴν γένεσιν UV καὶ — 8 γεννωμ.] ἅτε β) αὐτοῦ τε > β) σκιρτήσαντος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς αὐτοῦ S) aS + ὑπὲρ φύσιν ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τῆς παναγίας παρθένου τῇ πρὸς τὴν β) Ἐλισάβετ β τῆς + παναγίας θεοτόκου add. man. rec. P 6 συλληφθῆναι Q 7 παρούσης] συμπαρούσης λ, παραβαλούσης πρὸς add. man. rec. P τῇ > ep] τῆς CUV καὶ — 8 γεννωμ. > km 8 γεννωμένῳ + οὕτω καὶ γεννηθεὶς λ, οὕτω καὶ γεννηθέντι aS αὐτοῦ ἤδη γεννωμένου (aus ... cp . . . ῳ korr.) P 8/9 ἤδη — ειΜεν] ἔδει κ. τ. π. ἔχειν CV ἔδει] ἤδη(?) V), ἤδη κ. τ. π. ἔχει epQUA ἤδη corr. in ἔδει P) τῆς αἰσθήσεως λ, ἤδη κ. τ. π. ἴσχε β + τῆς αἰσθήσεως κβ + τῶν αἰσθήσεων m ἤδη τῆς αἰσθήσεως ἔσχε παρ. a ἤδη — 10 ἀρχῆς] ἔσχε τὴν ἀκοὴν τῆς αἰσθήσεως καὶ τὴν παρακ. S 10 ἐξ ἀρχῆς > aekmpCQUVA 15 ὅτι] οὖν κοὶ epCQU] καὶ λ 15/16 ~ ἐν τῇ κοιλίᾳ ἐν ἀγαλλιάσει C 16 ὡς — Ρ. 75, 1 ἀσπασμοῦ > QX

audire et scire, quid sit hoc, quod ad se dicitur: et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis< multo fuisse mirabilius, quod praecessit > ecce ut facta est salutationis tuae in aures meas, exultavit infans in gaudio in utero meo<. Si enim adhuc matris ventre conclusus audivit Jesum et audiens exihvit atque laetatus est, quare non credas eum jam genitum prophetiam patris et audire et intellegere potuisse dicentem ad se: >et puer, propheta Excelsi vocaberis ; antecedes enim coram Domino, praeparare vias ejus< ? Ideo Zachariam festinasse, ut loqueretur ad parvulum, quia sciebat eum post paululum in eremo moraturum, nec se ejus habere posse praesentiam. Puerenimerat

φωνὴ τοῦ ἀσπασμοῦ< Εἰ δὲ ἐν κοιλίᾳ ὤν ἐσκίρτησεν καὶ ἠγαλλίασεν, τί ἀπιστεῖς, εἰ γεγεννημένος ἅμα τῷ γεννηθῆναι ἤκουεν τοῦ πατρὸς προφητεύοντος καὶ λέγοντος αὐτῷ· καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ· προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς ; Διὰ τοῦτο τάχιον αὐτῷ παρόντι ὁ πατὴρ προεφήτευσεν, ἐπειδήπερ ἤ̣δει ὡς προφήτης, ὅτι μετ’ ὀλίγον οὐ μέλλει ἔχειν αὐτὸν παρ’ ἑαυτῷ τρεφόμενον, ἀλλ' ἐν ταῖς ἐρήμοις< διαιτώμενον. γὰρ>παιδίον ἐν ταῖς ἐρήμοις ἦν ἕως ἡμέρας ἀναδείξεως αὐτοῦ πρὸς τὸν .

5ff. lat. Luk. 144 1 hoc> C 2 se] eum n 3 Excelsi] Altissimi 1 4 multos C 6 auribus meis B 7 exult. inf.] exultans E ~ in gaudio infans B 8 utero] ventre C in > C 9 ventre] utero A, ventrem E ~ matris De audit De 10 et > De 13 et audire] exaudire 14 et > A 17 praeparare] parare De 21/22 ~posse praes. habere 22 posse > 75, 7—17 ap (P τοῦ αὐτοῦ Orig.)SUV 1 Εἰ — 7 κληθήσ. λ Εἰ — 9 αὐτοῦ C 7 Προπͅ. — 14] προφητεύει δὲ ἐν τῷ λέγειν· προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου Κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς . τοῦτο δὲ σημαίνει ὅτι μετ’ ὀλίγον οὐ μέλλει ἔχειν αὐτὸν παρ' ἑαυτῷ τρεφόμενον Ζ Προπ. — 9 p(ggP1)UVX] nach 11 λέγων aS 8 πρὸ — 9 ὁδοὺς] καὶ τὰ ἑξῆς S 9 Διὰ] καὶ διὰ Χ, ἤτοι διὰ C Διὰ — τάχιον] τάχιον δὲ akmS τάχειον P 10 παρόντι > S ὁ πατὴρ > pCUVX προεφήτευσεν ~ προεφ. ὁ πατὴρ aS + aS λέγων λέγων aS 11 ἐπειδήπερ ἤ̣δει] ἤ̣δει γὰρ pCUVXd ὡς προφήτης > kmpCUVX 12 οὐ μέλλει] ἤμελλεν UV 13 αὐτὸν] υἱὸν pCUVX παρ’ ἑαυτῷ] παρ' αὐτῷ Χ, μεθ' ἑαυτοῦ a(ggb) τρεφόμ. + ὁ πατήρ pCUVX ἀλλ'— 14 διαιτώμ. > ap CSUV ἀλλ'] ἦν γὰρ 14 ἐρήμοις + ἅμα τῇ γενέσει Χ Τὸ — 15 ἦν] φησὶ γὰρ ὁ εὐαγγελιστής, ὅτι ἦν τὸ παιδ. ἐν τ. ἐρήμ. aS Τὸ — 17 Ἰσραήλ > kmX 15 ~ ἦν ἐν τ. ἐρήμ. CUVPl P 16/17 πρὸς τὸν] ἐν PP1

in desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhek<. Et Moyses in deserto moratus est, sed postquam expletis quadraginta aetatis suae annis fugit ex Aegypto et per alios quadraginta annos Jethro pecora custodivit; Joannes vero, statim ut natus est, transiit ad deserta, et qui >major fuit inter natos mulierum<, majori nutrimento dignus apparuit. De quo propheta loquitur: >ecce mitto angelummeum ante faciem tuam<. Recte angelus dicitur, qui missus fuerat coram Domino et prophetantem patrem, statim ut natus est, audire potuit et intellegere. Quamobrem nos, qui tantis mirabilibus credimus, credamus pariter resurrectioni, credamus et repromissionibus, quae venturae sunt, regni caelorum, quod nobis cotidie Spiritus sanctus pollicetur. Quae omnia ut scripta sunt mirabiliter, plus quam sentire possumus, accipiemus in Christo Jesu: eui est gloria et imperium in saecula sacculorum. Amen.

Παράδοξον γάρ τι χρῆμα ἦν Ἰωάννης, περὶ οὗ καὶ ἐλέχθη· >ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου<· ὡς οὖν ἄγγελος ἀποσταλεὶς ἤκουεν τοῦ πατρὸς προφητεύοντος τὰ ἀναγεγραμμένα. || Πῶς δέ· >ἑτοιμάσαι τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ< φησιν; Τὸ ποιῆσαι γνῶναι τοὺς ἀνθρώπους, ὅτι παραγέγονεν ὁ τοῖς πιστοῖς συγχωρῶν τὰ ἁμαρτήματα αὐτῶν. ||

2 f vgl. Akt. 7, 23. 30 5 f. Matth. 11, 11 8 f. Exod. 23, 20 1 dies ABE (corr. aus diem?) 2 desertis De quadrag.] iam De postquam] post et De 2/3 expletis . . ann.] expleti sunt . . . anni B 3 quadrag. > De Jetro ABC > De 4 transivit ABE 12 est — 13 intell.] et audivit et intelligere potuit A est + et BCE 15/16 resurrectionem ABCE 16/17 promissionibus BE 17 regnoque CDe 18 ~ cotidie nobis C 18/19 Spiritus] spiritualiter C 19 sanctus > r sunt > A 20 possimus BE accipiamus De Jesu + Domino nostro C 21 Amen > CE Explicit omelia X. AC 76, 13—17 dCS 13 ἑτοιμάσει S αὐτοῦ > Χ 14 φησιν] ἢ S Τὸ] τῷ SX 15/16 τοῖς πιστοῖς > X 16 ~ τὰ ἁμαρτ. συγχ. SX 17 αὐτῶν > SX

HOMILIA XI.

De eo quod scriptum est : Puer autem crescebat et conf ortabatur usque ad eum locum, ubi ait: Haec est descriptio prima. quae facta est sub praeside Syriae.

Οἰκονομικώτατα τῆς ἀπογραφῆς ὁ καιρὸς πέπομφεν εἰς Βηθλεὲμ τὴν ἁγίαν παρθένον, ἵν ἑτέραν ἴδωμεν προφητείαν ἐκτετελεσμένην· γέγραπται γάρ· >καὶ σύ, Βηθλεὲμ οἶκος τοῦ Ἐφραθά, ὀλιγοστὸς εἶ εἶναι ἐν χιλιάσιν Ἰούδα· ἐξ οὗ μοι ἐξελεύσεται τοῦ εἶναι εἰς ἄρχοντα ἐν τῷ .

Bifariam in scripturis sanctis >crescere< quid dicitur, unum ubi voluntas humana nihil prodest, alterum spiritaliter, ubi causa crescendi in studio consistit humano. De hoc ergo, quod secundum posuimus, id est spiritah, nunc evangehsta narrat : >puer autem crescebat et . Quod dicit, tale est : crescebat , nec in eadem permanebat mensura, qua coeperat, sed semper crescebat in eo spiritus, et per singulas

Διττὸν γὰρ τὸ >αὐξάνειν<· τὸ σωματικόν, ἔνθα οὐδέ προαίρεσις ἀνθρώπου συνεργεῖ, τὸ δέ πνευματικόν, ὅπου προαίρεσις αἰτία τῇ ἀυξήσει κεῖται.

Τὸ οὖν κρεῖττον αὐξάνειν ἀνέγραψεν· <λ> ον γὰρ τὸ λεγόμενον ηὔξανεν · οὐ γὰρ αὐξανόμενον τὸ πνεῦμα ἐν ἑαυτῷ ἔμειναν, ὁποῖον ἦν ἀπ' ἀρχῆς, ἀλλὰ ηὔξανεν τὸ πνεῦμα ἑαυτῷ, οὗ ἀυτξάνοντος καὶ ὁσημέραι πλείονος γενομένου καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἀκολούθως τῷ πνεύματι συνηύξανεν.

2—4 Luk. 1, 802 7ff. Mich. 5, 2 1 Incipit ΧΙ. de ... AC 3 discriptio D Quirino E 10 Bifarie De sanctis > > A ~ quid crescere B unus E 13 nil 1 6 id est] idem E 17 spirituale BCD evangelium B prima > 11 quid 14 in > 23 spiritu CD 77,5 — 9 adk (als letzter Teil eines Kyr. Scholions) SU* 77,10 — 78, 15 ἐπιτυγχ.δ Χ 5 Οἰκον. + δὲ dkS τῆς — 6 παρδένον] κοὶ > S) Ἰωσὴφ τὴν ἀπογραφὴν εἰς τὴν ἰδίαν πατρίδα Βηθ λεὲμ πέπονθεν σὺν τῇ ἀγίᾳ παρθένῳ dS πέπ. Βηθλ. S) Οἰκον. — 7 γάρ] κοὶ διὰ τοῦτο δὲ γίνεται τοῦτο, ἐπειδὴ ἡ ἀπογραφὴ αὕτη χρησίμως τὴν παναγίαν παρθένον ἐξέπεμπεν εἰς Βηθλεὲμ τεκεῖν, ἵνα πληρωθῇ ἡ λέγουσα προφητεία a καὶ > α, αὕτη ἡ ἀπογρ. α) 6 ἵν' — ἴνα καὶ ἑτέραν προφητείαν ἴδωμεν ἐκτετελεσμένην dS 7 γάρ + ὡς ἔφημεν k Βηθλ. > α μὴ ὀλιγοστὸς β ὀλιγ. — 9 Ἰσραήλ] οὐδαμῶς εἶ τοῦ εἶναι ἐν χιλιάσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ γὰρ μοι ἐξελεύσεται ἡγούμενος· ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ· καὶ αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ' ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος (Mich. 5, 2; 1 Chron. 11, 2) dS τοῦ — χιλιάσιν] ἐν τοῖς ἡγεμόσιν vS, ἐλεύσεται S, αἱ > S, ἀπαρχὴ S) 8 ἐξ οὗ] ἐκ σοῦ β) οὗ + γάρ

horas atque momenta spiritu erementa capiebat. Et non solum augmenta spiritus sequebantur. Illud quod praecipit Deus: crescite et multiplicamini<, simpliciter et juxta litteram accipiunt, quomodo possint exponere nescio, Esto enim >multiplicamini< referatur ad numerum, ut, dum plures fiunt, quam prius fuerant, multiplicatio habeat locum: hoc vero quod sequitur : >crescite< est in nostra potestate. Quis enim hominum non veht ad staturam suam adjicere< , ut longior fiat ? ergo propterea quid praecipitur, ut fiat — stultum est quippe praecipere, quod is, cui praecipias, facere non possit — et praecipitur nobis, ut crescamus, utique id praecipitur, quod facere possumus. Vis scire, quomodo intellegatur: >crescite< ? Ausculta, Isaac fecerit, de quo dicitur: Isaac proficiebat et major fiebat, donec factus est magnus, vel vehementer nimis<. Semper voluntas illius ad meliora se tendens habebat profectus suos, mens divinius aUquid contemsuccrescente anima quoque sua in- anima, sed etiam sensus et mens

Καὶ ἐὰν ἐντέλληται ὁ θεὸς προστακτικῶς λέγων· αὐξάνεσθε καὶ , οἱ μὲν κατὰ σάρκα ἀκούοντες τοῦ λόγου οὐκ οἶδα πῶς δύναντυαι αὐξάνεσθαι. Ἔστω γὰρ τὸ >πηλθύνεσθαι<, ἐπειδὴ ὁ ἀριθμὸν πλείονα προσάγει τῶν πληθυνομένων — πῶς οὖν ἐπὶ τοῦ ῥητοῦ προστάσσει ὁ θεὸς τὸ >αὐξάνειν< Πᾶς ἄνθρωπος βούλεται ἐις τὸ μέγεθος ἐπιδιδόναι, ἀλλ' οὐ πάντες ἐπιτυγχάνουσιν· εἰ τοίνυν τὸ προστακτικὸν ἔστιν καὶ δυνατὸν ποιῆσαι τὸ προστασσόμενον, ἐφ’ ἡμῖν ἐστιν τὸ >αὐξάνειν<.

Καὶ παράδειγμα περὶ οὗ γέγραπται· καὶ Ἰσαὰκ προέκοπτεν καὶ μείζων ἐγένετο, ἕως οὗ ἐγένετο μέγας σφόδρα(· ὅπερ ἐστὶν ἐπιδιδοὺς τῇ αὐξήσει τῆς προαιρέσεως ἐπὶ τὸ ἀγαθόν, τῇ αὐξήσει τῆς ψυχῆς ἐπὶ τὸ βέλτιστον, τῇ αὐξήσει τοῦ νοῦ ἐπὶ τὸ διορατικόν, τῇ αὐξήσει

4f. Gen. 1, 22 14 lat. Matth. 6, 27 24ff. Gen. 26, 13 23ff. vgl. Orig. in Genes. Hom. XII, 5 (S. 111, 20 f. Baehrens) 2 Et > r 3 spiritu sequebatur E 4 quod > CDe 7 potuerint De ~ expon. potuerint e 8/9 Esto enim mult. referatur CDe] Multiplicamini enim refertur ABE B] et r 10 fuerant + ut B 11 habet r 13 ~ in nostra potest. est B 14 homin. + qui B non velit] valet (aus non velit corr.) C 15 adjicere + (marg.) cubitum unumC 16 quid] quod B 17 ~ quippe estAB 19 et + cumA 21 facere + non Dlmn, + nos r 22/23 intelhgiturDe 26 ABE 28 ilhus] ejus A 29 suos + et De 30 divinitus C 78, 15 εἰ—18 Χ 78,23—79, 32 Χ

plabatur et exercebat se memoria, ut plura in thesauro suo conderet et firmius retineret. Atque que in hunc modum evenit, ut qui omnes virtutes suas in animae agro excoluerit, impleret manda- tumpraecipiens: < Quamobrem et Joannes adhuc parvulus crescebat et multiplicabatur; diff iciUimum autem est parvulum spiritu crescere et inter mortales perrarum. <Puer autem crescebat et confortabatur spiritu. > Aliud est <, aliud >confortabatur < . Infirma est humana natura et, ut fieri possit fortior, divino auxilio indiget. Legimus : >caro infirma < Quo igitur auxilio confortanda est ? Utique spiritus ; >spiritus enim promptus, caro autem > Qui vult fortior fieri, non debet nisi spiritu confortari. Multi confortantur carne, corpore roborantur ; athleta autem Dei spiritu roborandus est et, cum sic fuerit confortatus, sapientiam carnis elidet et spiritalis effectus subdet corpus animi imperio. Non putemus ergo simpUcem de Joanne historiam esse conscriptam, et quae nihil

τῆς μνήμης ἐπὶ τὸ δραστικώτερον, ὥστε πλειόνων μνημονεύειν. Οὕτως ό πασας τàς δυνάμεις τῆς φυχῆς αὐτοῦ γεωρηῶν πληροῖ τὴν λέγουσαν ἐντολήν· >αὐξάνεσθαεហ< Ἱωάννης οὖν ὡς μακάριος καὶ ἔτι παιδίον ὢν ἠύξανεν· σπάνιον δἐ ἐν ἡμῖν εὑρεθῆναι παιδίον αὐξανόμενον πνευματι.

Ἄλλο δἐ τὸ > αὐξάνειν < καὶ ἄλλο τὸ x <. Ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ἀσθενής ἐστι καί, ἶνα γένηται ἰσχυρά, χρείαν ἔχει βοηθείας κρείττονος. Τίνος οὖν χρεία, ἴνα κραταιωθῇ; Πνεύματος.

Ὁ οὖν μέλλων ἀληθῶς κραταιοῦσθαι κραταιοῦται πνεύματι· οἱ μέν γὰρ πολλοὶ κατὰ σάρκα κραταιοῦνται σαρκί, οἱ δἐ θεοπῦ ἀθ ληταὶ > κραταιοῦνται πνεύματι καὶ διὰ τὸ ἐν αὐτῷ κραταιοῦσθαι ἰσχυροὶ γίνονται πρὸς >τὸ τῆς · παλαιόντος γὰρ τοῦ πνεύματος τῇ σαρκὶ ωικᾷ τὸ πνεῦμα ἐν ἐκείνῳ, ἐν ᾧ ἡ κραταίωσις γίνετοαι του πνευματος.

18. 20 ff. Matth. ι 41 25 zu athleta Dei vgl. 2 Tim. 2, 5 28 26 Rom. 8, 7 3 et] ut De firmusAC 6 excolueratB impleatACE 8/9 ~ crescebat parvuhis D 10 Per difficillimum CD, Vel diff. est autem E ~ est autem B 12 perr.] petrariuxi r, per parum AE 19 confortanda] confirmanda De 20 spiritus ABC] spiritu De > E 20/21 Spiritus enim] Sanctus enim Spiritus CDe 23 nisi + in De 26 Dei] Domini BE 27 Et C > C 28 et — 30 imperio > C 29 subdit BED (in subdet corr. D) 29/30 ~ animi corpus B 25/26 <οἱ—ἀθ ληταὶ > Kl. Kr. > Χ

ad nos pertineat, in eo quod dicitur: > crescebat et confortabatur <sed ad ad imitationem nostram, ut multiplicati juxta eum, quem diximus, sensum incrementa capiamus.

> Et erat in desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhek. Dixi nuper, quod et conceptus Joannis stupendum quid habuerit, quando >exultavit infans in < et suum necdum genitus Dominum recognovit, et nativitas non impar miraculum, quando ad eum velut audientem Zachariae prophetantis sermo convertitur, dicens : >et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis > . Digne igitur, qui sic conceptus fuerat et natus, non exspectavit, ut a patre nutriretur et matre >usque ad diem ostensionis suae ad Israhek, sed recessit, fugiens tumultum urbium, popuU frequentiam, vitia civitatum , et abiit in deserta, ubi purior aer est et caehim apertius et famiUarior Deus , ut quia necdum sacramentum baptismi nec praedicationis tempus advenerat, va- caret orationibus et cum angehs conversaretur, appellaret Domimum et illum audiret respondentem atque dicentem: >ecce <. Sicut enim >Moyses loquebatur et Deus respondebat ei <, puto, quod Joannes locutus fuerit in deserto et Dominus responderit ei.

>Καὶ ἦν ἐν ταῖς <, Ὥσπερ ἡ γένεσις αὐτοῦ παράδοξος — ἐσκίρτησε γàρ ἐν ἀγαλλιάσει ἐπιγινώσκων τὸν Χριστόν — καὶ ὡς ἐλαλεῖτο πρὸς αὐτὸν κατ᾿ αὐτὴν] ὡς ἀκούοντα τὸ ὑπὸ τοῦπτρός, ὅτι· καὶ σύ , παιδίον , προφήτης < , οὕτως οὐδὲ εμεινεν μετὰ τοῦ πατρὸς καὶ τῆς μητρός, ἀλλ᾿ ἀνεχωρησεν φεύγων τὸν ἐν πόλεσι θόρυβον καὶ τὴν ἐν τοῖς ὄχλοις ἀηδίαν, ἵνα ἐν ταῖς ἐρημίαις τυγχάνων, ἐπεὶ μηδέπω ἐβούλετο αὐτὸν ὁ θεὸς ὑπηρετεῖν τῷ μυστηρίῳ τοῦ βαπτίσματος, εὐχαῖς σχολάζῃ παραδόξως ἀνατρεφόμενος.

28 Exod. 3, 4 29 Exod. 19, 19 6 dies ABE 8 Joannes De 16 Exeelsi ABE] Altissimi CDe 7ff. Luk. 1, 44 2 ad] in AE, > B 13 velut + ad ABE pectavit non D 19 a > D et matre > De (aus vicia corr.) D, viciniam e 24 desertum B erat De > ABE apertum B > A 27 appellaret + que e 28/29 assvim B 30/31 respondit A 9 infans > C 18 ~ ex- 23 vitia] vicinia 25 est > C] ut > C] et A 30 fuerit] sit C 80, —81, 20 Χ 19 σχολάζει Κ

Hoc autem arbitror certa de scripturis ratione commotus. Si enim >major in natis mulierum Joanne Baptista fuit nemo < , Moysi autem respondit Deus, consequenter respondit et Joanni, qui major Moyse fuit, qui est nutritus in eremo, cujus nativitatem idem Archangelus, qui et Domini, nuntiavit, cujus pater, qui eum nasci non credebat, obmutuit. >Erat < igitur >in deserto < Joannes et novo et extra humanam consuetudinem modo, idipsum Matthaeo memorante : >cibus autem ejus erant locustae et mel silvestre < . Quia enim minister fuit primi Salvatoris adventus et tantummodo de dispensatione car- nis Dominicae loquebatur ac prophetia ilhus eum, qui natus fuerat ex virgine, praecinebat, non habuit domesticum mel et humana diligentia percolatum, sed >silvestre mel < et volucre, quod ejus erat, volucre non grande, non in sublime se elevans, verum vo- lucre parvum et vix a terra consurgens et saliens potius quam volans. Quid plura ? Manifestissime dicitur, quod >locustae < cibus ejus, parvum animal et mundum. Considerate ergo, fratres carissimi, quod, qui nove natus fuerat, nove et nutritus est.

Post quae scriptura subjicit: >Factum est in diebus ilUs, exivit edictum a Caesare Augusto, ut profiteretur omnis orbis. Haec fuit descriptio prima, sub praeside Syriae Cyrino > . Dicat aliquis : evangelista, quid me juvat ista narratio, quoniam descriptio > universi orbis sub Caesare Augusto fuerit

>Ἧν < γὰρ >ἡ < κατà τὸν Ματθαῖον > ἀκρίδες καὶ μέλι < ἐπεὶ γàρ διάκονος ἦν <τῆς > πρώτης Χριστοῦ διὰ τοῦτο ἡ τροφὴ αὐτοῦ οὐκ ἦν μέλι ἥμερον — ἐτηρεῖτο γὰρ τό ἥμερον μέλι καὶ ἐξειργασμένον τῷ κυρίῳ — καὶ ἐπεὶ πρὸ τῆς παρουσίας προεφήτευεν καὶ ᾠκονόμει τὰ πρὸ τῆς παρουσίας, διὰ τοῦτο ἦν αὐτῷ τροφὴ πτηνὸν ὁλίγον αἰρόμενον ἀπὸ τῆς γῆς, ἀκρίδες, βραχὺ ζῶον καὶ καθαρόν.

2 Luk. 7, 28 2f. vgl. Exod. 3, 13.14 8ff. Matth. 3, 4 I autem > De 2 ~ nemo fuit A 5 Arcangelus C qui2] quia ABE 8 consiietudinem] naturam De 9 commemorante B 10 erat AC locusta CE 14 ac] et ut B 15 eum > B 16 > BE 18 per colatum C 19 quod — 20 volucre > De quod] quid BE (richtig ? Kl.) 20 ejus] ei C 21 in > BE 22 vix a] juxta C 23 locvista fuerit C 24 parvulum De 25 ka- rissimi ABD quod] quia B et > De 26 subjecit C est + autem De 27 profiteretur] describeretur De ~ orbis onmis C 28 sub] a De, sub (aus a corr.) E Quirino E 29 evangelista — ista] o evangelica De narratio] narrando C 11 <τῆς > πρώτης Kl. Kr.] πρὸ τῆς Χ 18/19 πτηνῶν ὀλίγον αἰρομένων Origenes IX. 6

inter omnes etiam > Joseph cum Maria desponsata sibi atque praegnantec nomen retulerit in censum ac, priusquam descriptio completur, ortus f uerit Jesus ? Diligentius intuenti sacramentum quoddam videtur significari, quia in totius orbis professione describi oportuerit et Christum, ut cum omnibus scriptus sanctificaret omnes et cum orbe relatus in censum communionem sui prae- beret orbi, ut post hanc descrip- tionem describeret quoque ex orbe secum >in librum viventium > , ut, quicunque credidissent in eo, postea cum sanctis illius >scriberentur in caelis > : cui est gloria imperium in saecula saeculorum. Amen.

Μυστήριόν τι μέγα βούλεται ὁ λόγος παραστῆσαι, ὅτι εἰς τὴν τῆς οἰκουμένης ὅλης ἀναγραφὴν ἔδει ἀναγραφῆναι Χριστὸν Ἰησοῦν, ἶνα συναναγραφεὶς τοῖς ἐν τῇ οἰκουμένῃ ἁγιάσῃ τὴν οἰκουμένην καὶ μεταθῇ τὴν ἀπογραφὴν ταύτην εἰς βίβλον < ἵνα τὰ < τῶν συγγραφέντων αὐτῷ καὶ πιστευσάντων αὐτῷ ἐγγραφῇ ἐν τοῖς <.

2f. gr., 13 lat. Apok. 20, 15 11 ff. gr., 15 f. 2f. Luk. 25 lat. Luk. 10, 20 2 retulit C 5 videris D significare De quia] quod e 6 professionem C 11 > BE 12 quoque] quosque AB, quodqueE 12/13 ex orbe > E 13 libro ACDe 14 ut] et ABCE eo] eum A 15 postea] profecto B 18 Amen > C Explicit omelia undecima AC 82, —13 ξ —7 Ἰησοῦν] διὰ τοῦτο καὶ ό Χριστὸς σὺν τῇ τεκούσῃ καὶ τῷ Ἰωσὴφ ἀναγράφεται S 4 Μυστ. — 5 ὅτι] Ἔδει γὰρ dC τι bUVW] δὲ Χ μέγα + ἐνταῦθα V βούλ. — 5 παραστ. bUVW] παριστᾷ ὁ λόγος Χ ὁ λόγος βούλ. W, παραοιῆναι Y] 6 ἔδει > dC 6/7 ἀναγραφῆναι bUVW] γραφῆναι dCX ’ 7 Ἰησοῦν dCUVW > bX 8 τοῖς ἐν > d (gg C) 9 ἁυιάσοι S μεταθῇ — 11 ἵνα unleserlich Χ 11 ἵνα — 13 οὐραν. > dS τὸ ὄνομα C 11/12 συναναγραφέντων C 12 καὶ — 13 auTw > C πιστευόντων bUVW 13 ἐγγραφῇ > Χ] ἑγγράψῃ CV ( ?)

De eo, quod scriptum est angelum venisse de caelo et ortum Domini nuntiasse pastoribus.

Natus est Dominus meus Jesus, et angelus descendit de caelo annuntians nativitatem ejus. Videamus itaque, quem quaesierit, ut ejus nuntiaret adventum. Non venit Hierosolymam, non quaesivit scribas et Pharisaeos, non synagogam ingressus est Judeaorm, sed >pastores < repperit >supergregessuosvigiliasexcubantes < eisque loquitur: > natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus >.

Τί δήποτε ὁ ἄγγελος οὐκ ἀπῆλθεν εἰς ’Ιεροοόλυμα, οὐκ ἐζήτησε τοὺς γραμματεῖς καὶ τοὺς Φαρισαί- ους, οὐκ εἰσῆλθεν εἰς τὴν τῶν Ἰουδαίων συναγωγήν, ἀλλὰ >ποιμένας < εὗρεν ἀγραυλοῦντας καὶ φυλάσσοντας τὰς φυλακὰς τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν ποίμνην αὐτῶν > κἀκείνους ΙΙ Ὅτι ἐκεῖνοι μέν ἦσαν διε- φθαρμένοι καὶ φθόνῳ ἤμελλον ἤμελλον

2–3 Luk. – 12 1 Incipit XII. de . . . AC 2 angelos C 3 Domini + Sal- vatoris C 4 ~ Jesus meus D 5 de] e C 7 itaque] igitur C quem + quem (!) A 8 ejus] eis r annuntiaret C 9 Hieru- solimara E, Iherosolimam (immer) AC 11 est > E 13 grege suo ABCE 14 eisque] eis BE vobis > De – 84,4 ürzt) Y – 4 + – 84, dC – 15 εὐηγγ. Κε 83,8 — 15 -f 8 Τί — ἀπῆλθεν] διὰ τοῦτο οἶν S) οὐκ εἰς τὴν τῶν Ἰουδαίων συναγωγὴν dCS δήποτε + δὲ Y 9 Ἱερουσσαλήμ Χ οὐκ — 10 γραμμ.] πρὸς τοὺς ἱερεῖς καὶ dC οὐκ ἐζήτησε] πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ἤτοι τοὺς ἱερεῖς καὶ S 10 τοὺς > dCXY 11 οὐκ — 12 συναγωγ.] ἀπέρχεται ὁ ἄγγελος dCS (+ 16 ὅτι — p. 84, 1 διοπρ.) οὐκ — 15 αὐτῶν] ἀλλὰ πρὸς ποιμένας Y τῶν X 12 ἀλλὰ + πρὸς τοὺς S ποιμένας — 15 κἀκείνους > Χ 13 εὑρίσκει εὗρεν — 15 ἀπελθὼν ἀπελθὼν ἐκείνοις εὐηγγ. S 14 rdg > dCUV 15 τούτοις ydQ dC 15/16 εὐαγγελίζεται dC + τοῦ σωτῆρος τὴν γέννησιν dSC τ. γενν. τ. σωτ. C) 16 ὅτι > dCS ἐκεῖνοι > S > ἦσαν — 17 κοὶ] διεφθαρμένοι (+ γὰρ ’ ὄντες dCS 17 ἔμελλον dC

Putasne iiihil aliud divinius scripturarum sernio significat, sed tantum hoc dicit, quod ad pastores venerit angelus et eis locutus sit ? Audite pastores ecclesiarum, pastores Dei, quod semper angelus ejus descendat e caelo et annuntiet vobis, quoniam >natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus Etenim pastores ecclesiarum, nisi ille pastor advenerit, per se bene gregem servare non poterunt: infirma est eorum custodia, nisi Christus cum eis paverit atque servaverit. Dudum in Apostolo lectum est: >Dei cooperatores sumus pastorem bonum, cooperator est Dei et Christi ; et propterea pastor bonus est, qui habet secum pastorem optimum compas sibi. >Posuit enim Deisom ecclesia apostolos, prophetas, evangelistas, pastores, doctores, om- nia in perf ectionem sanctorum

δαπρεσθαι, οὗτοι δὲ ἄπλαστοι ἦσαν, τὴν παλαιὰν πολιτείαν ζηλοῦν- τες τῶν πατριαρχῶν καὶ αὐτοῦ Μωύσέως· ποιμένες γὰρ ησαν καὶ οὗτοι. | Ἆρ ὁ λόγος οὐδὲν αἰνίσσεται, ἀλλ’ ὄντως τὸ προκείμενον ἦν, ποι- μέσι προβατίων τοιούτων αἰσθητῶν τὸν ἄγγελον ἐπιστάντα λελαληκέναι, καὶ οὐδὲν ἄλλο ἐμφαίνει παρὰ τοῦτο; Ἀλλὰ τοῖς τῶν ἐκκλησιῶν ποιμέσιν ὁ ἄγγελος εὐαγγελίζεται τὸν Χριστόν. Οὗτοι γάρ, ἐὰν μὴ ἐκεῖνος ὁ ποιμὴν ἔλθῃ, οὐ δύνανται ποιμαίνειν ἀφ’ ἑαυτῶν καλῶς· ἐλλι- πὴς αὐτῶν ἡ ποιμαντική, ἐὰν μὴ Χριστὸς αὐτοῖς συνεργῆ. >Θεοῦ γάρ

Καὶ γὰρ ἔταξεν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἀποστόλους, προφήτας, διδασκάλους, εὐαγγελιστὰς, ποιμένας, πάντα[ς] εἰς τὸν καταρτισμὸν τῶν̔γίων(

17 f. 1 Kor.3,9 19vgl. Joh. 10, 11 24ff. iKor. 12,28;Ephes. 4, 11. 12 1 divinus ACr 1/2 divinae scripturae B, divinis scripturis E 3 dicit ACDE] dicitur B, > e quo D 4 evenerit E 7 e] de B 9 vobis] nobis C 12 advenerit] venerit e 13 gregem + suum C servare] salvare A 15 Christi E 20 ~ Christi et Dei C 21 est > BE qui] quia BC 22/23 compasc.] non parcentem B 24 proph. + et BE 25 pastores + et B 26 omnia+que C perfectionem] profectionem D 84, 1 – 4 auch aS (also doppelt in b) 84, 5 – 16 Χ * ξ 84. 17 – 85, 2 Χξ 1 διαπρίεσθαι] κρύπτειν τὸ τῆς τοῦ κόσμου σωτηρίας μυστήριον dCS 1 οὗτοι — 4] ἔτι δὲ διὰ διὰ τὸ ἀπλάστους αὐτοὺς εἶναι· ἐζήλουν γὰρ τὴν παλαιὰν πολιτείαν ποιμαίνοντες ὥσπερ οἱ πατριάρχαι Ἰακὼβ > b) καὶ αὐτὸς Μωϋσῆς aS δὲ] μὲν γὰρ dC ἄπλαστοι + τε V 3 τῶν πατριαρχῶν > dC 3/4 κοὶ — Μωὑσ. > dCY 4 οὖτοι + οἳ καὶ δραμόντες τοῖς ἑτέροις 0ἑταίροις C) ἀπήγγελλον dC (wahrsch. Kyrill

’Ως οὖν τύπον ἐπέχουσι τῶν τὰς ἐκκλησίας μελλόντων ποιμαίνειν αὐτοῖς εὐηγγελίσθην τοῖς ποιμέσιν. Καὶ μάλα εἰκότως.

Αὐτοὺς γὰρ ἔδει τὸ < Ἐπὶ γῆς < κατὰ τὴν πρώτην οἵτινες ἤμελλον τὴν εἰρήνην ἐπιφωνεῖν παντὶ τῷ τῆς ἐκκλησίας πληρώματι. Τὸ δὲ τῶν ποιμένων πρόσωπον καὶ ἡ δι’ ἀποκαλύψεως αὐτοῖς γενομένη χαρὰ σημαίνει σαφῶς, ὡς ἐπὶ >τὸ πλανεύμενον πρόβατον< ἦλθεν ὁ ποιμὴν ὁ .

Ποιμένας γὰρ οὐδὲν οὕτο,ς εὐφραίνει, ὅς ἡ τοῦ ἀπολωλότος βοσκή- ματος εὕρεσις, ὅπερ οὐκ ἦν ἑτέρου τινὸς εὑρεῖν ἢ τοῦ ἀρχιποίμενος Χριστοῦ< .

Et haec quidem sint dicta simplicius. Ceterum si ad secretiorem oportet adscendere intellegentiam, dicam quosdam fuisse pastores angelos, qui res humanas regerent, et, cum horum unusquisque suam custodiam conservaret et diebus ac noctibus vigilans jam laborem ferre non posset et hoc ageret industrie, ut gentes, quae sibi creditae fuerant, gubernaret, venisse angelum nato Domino et annuntiasse pastoribus, quod verus esset pastor exortus. Verbi gratia, ut ad exemplum veniam, erat quidam pastor Macedoniae, hic necessarium habebat auxihum Domini ; propterea apparuit in somnis vir Macedo Paulo, >dicens:

Ταῦτα μέν ἐπὶ τὸ εὐχε- ρέστερον. Εἰ δὲ δεῖ ἀναβῆναι καὶ ἐπὶ λόγον μυστικώτερον, λέγω, ὅτι ἦσάν τινες ποιμένες ἅγγελοι Πεπι- στευμένοι, εἰ δεῖεἰπεῖν, τοὺς ἀνθρώπους· καὶ τούτων ἑκάστου ἀγραυλοῦντος ἐπὶ τὴν φυλακὴν τὴν ἑαυτοῦ καὶ κάμνοντος καὶ δεομένων πόντων βοηθείας, ἵνα τὰ ἔθνη τὰ ἐπ’ αὐτοῖς οἰκονομηθῇ καλῶς, ἦλθεν ὁ ἄγγελος ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ Ἰησοῦ

6 Matth. 18, 12 7 Joh. 10, 11 9f. 1 Petr. 5, 4 26f. Akt. 16, 9 11 sunt De 11/12 ~ dicta sint C 12 simpliciter ABE 13 secretio- rem A] sacratiorem BCDEe 14 intelligentia B 15 ~ pastores fuisse A 16 horum] eorxmi C 1 7 ~ custod. suam C 18 observaret C 20 possit B ABE agereAB 22 fuerant + Dominus B BCE quod] quia B 23/24 ~ pastor esset B 25 Machedoniae D 26 Machedo D 85, — 10 dCSV τοῦ Χρυοοοτόμου) 85, – 10 + (Hom. XIII) 92, 28 διέλθ. — 93, 13 W (2. Teil eines Kyrill-Schol.) 85, — Χξ 85, – 87, 24 Χξ Ὡς οὖν] ποιμέσι δὲ SW) πρῶτον ajioxalvrerai τὸ διά ὑπὸW) τῶν ἀγγέλων ὑμνούμενον (+ μυστήριον W), οἵτινες οἵτ.] ἐΠειδὴ S) dCSW ἐΠεῖχον dSW τῆς ἐκκλησίας C 2 αὐτοῖς — ποιμέσιν > dCSW Καὶ — εἰκότως > μάλα > S 3 Αὐτοὺς — ἔδει] εἰς γὰρ αὐτὸ ἥρμοττε S τὸ — 4 καὶ πρώτους ἀκούειν τὸ >ἐπὶ γῆς εἰρήνη<, διότι καὶ οἱ πνευματικοὶ ποιμένες W τὴν > dCS 3/4 ἀκούειν > S 4 ἔμελλον VX 5 Τὸ δὲ] ἔτι δὲ διὰ + τῆς ~ γενομένη δι’ αὐτοῖς dCSW 6 ὡς] ὅτι S 6/7 ~ ἦλθεν προβ. SW 8 εὐφραίνειν οἶδεν dCW, εὐφραίνειν εἴωθεν S

iens in Macedoniam adjuva . Quid de Paulo loquar, cum haec non Paulo, sed, qui in Paulo erat, locutus sit Jesu ? Indigent itaque pastores praesentia Christi. Quamobrem angelus descendit de caelo et ait: nolite timere; ecce enim amiuntio vobis gaudium magnum <. Vere gaudium his, quibus hominum fuerat et provinciarum cura permissa, Christum venisse in mundum. Multum utiUtatis accepit angelus, qui dispensabat Aegyptias res, postquam Dominus descendit e caelo, ut Aegyptii christiani fierent. Profuit cunctis, qui diversas provincias obtinebant, verbi causa praesidi Macedoniae, praesidi Achaiae rehquarumque regionum. Neque enim fas est credere malos angelos singuUs praeesse provinciis et bonos non easdem provincias atque regiones habere permissas. Hoc autem, quod de singuhs provinciis dicit, puto et de universis hominibus generahter debere credi. Unicuique duo assistunt angeh, alter justitiae, alter iniquitatis, Si bonae cogitationes in corde nostro fuerint et in animo justitia pullulaverit, haud dubium, quin nobis loquatur angelus Domini. Si vero malae fuerint in nostro corde versatae, loquitur nobis angelus diaboli. Quomodo igitur per sigulos homines bini sunt angeh, sic opinor et in singuhs dispares

λέγων· >Μὴ φοβεῖσθε· εὐαγγελίζομαι γὰρ ὑμῖν . Ἀληθῶς γὰρ χαρὰ μεγάλη τοῖς οἰκονομοῦσι τοὺς ἀνθρώπους γέγονεν, ὅτι Χρι- στὸς Ἰησοῦς ἐπιδεδήμηκεν.

Ὡς γὰρ] ἑκάστῳ τῶν ἀνθρώπων πάρεισι δύο ἄγγελοι, ὁ μέν τῆς δι- καιοσύνης, ὁ δὲ τῆς ἀδικίας, καὶ ἐὰν μὲν ἀνατείλῃ ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν τὰ ἀγαθά, δηλονότι ὁμιλεῖ ἡμῖν ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ· ὅταν δὲ ἀναβῇ ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν τὰ φαῦλα, ὁμιλεῖ ἡμῖν ὁ ἄγγελος τοῦ διαβόλου. Ὡς οὖν καθ’ ἕκαστον δύο ἄγγελοί εἰσιν, οὕτως οἶμαι, ὅτι καὶ κατὰ ἔθνη ἄγγελοί εἰσιν, οἱ μὲν κρείττονες, οἱ δὲ ἐναντίοι.

2 vgl. Gal. 2, 20 1 Macedonia BE, Machedoniam D 2 sed] fidei E B + ei C qui] fidei quae A Jesu > A] Jesus 3 de] e ACD 6 vere — > BE Verum rum E permissa] commissa AB 9 Christ. 11 Dominus > BE e] de C 12 ut + etiam B Profuit + et 1 3 provincias] pronuncias A obtinebant + Christum venisse in mundum B causa] gratia C Macedone, Achiae E 15 singuhs] suis De pronumtiis E bonis A 16 atque regiones > De permiss.] B 17 dicitur ABE 18 et] etiam e 19 generaUter > credi] credere De 23 anima C 23/24 puUularit De, poUuerit C 24 haut ABE quin] quid E 26 mala CDe ~ corde nostro AC 26/27 versata CDe 29 homines > BE 30 in >

esse provinciis, ut sint et boni, sint et mali. Verbi gratia, in Epheso propter eos, qui in illa urbe peccatores erant, pessimi angeK praesidebant. Rursum quia multi erant credentes in ea, erat et angelus ecclesiae Ephesiorum utique bonus. Hoc autem, quod de Epheso diximus, super omnibus provinciis cognoscendum. Ante adventum Domini Salvatoris isti angeli parum poterant creditis sibi utiUtatis afferre et conatus eorum sequi non valebat effectus. Quodnam est signum, quia parum poterant prodesse subjectis ? Ausculta, quod dicimus: Quando angelus Aegyptiorum Aegyptios adjuvabat, vix unus proselytus credebat in Deum; et hoc fiebat Aegyptios angelo dispensante. Denique quia plerique de Aegyptiis et Idumaeis proselyti accipiebant f idem Dei, propterea scriptura dicit : non abominaberis Aegyptium, quoniam advenae eratis in terra Aegypti, et Idumaeum, quia fratcr tuus est. Filii si nati fuerint eis, in generatione tertia intrabunt ecclesiam Dei < . Atque ita fiebat, ut de omnibus gentibus nonnuUi proselyti fierent, et hoc ipsum angeUs, qui gentes habebant subditas, adnitentibus. Nunc autem popuU credentium accedunt ad fidem Jesu, et angeU, quibus creditae fuerant ecclesiae, roborati praesentia Salvatoris multos adducunt proselytos, ut

Οἶον ἐν Ἐφέσῳ εἰκός, ὅτι διὰ μὲν τοὺς ἁμαρτάνοντας ἄγγελός τις ἦν ἐγκεχειρισμένος τοὺς ἁμαρτάνοντας, διὰ δὲ τοὺς πιστεύοντας, ὅτι ἄγγελός τις ἦν τῆς Ἐφeσίων ἐκκλησίας, οὕτω δὴ καὶ πανταχοῦ καὶ πρὸ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας.

Οἷον οὖν ἐνδυναμοῦνται οἱ ἄγγελοι συνιστᾶν πανταχοῦ ἐκκλησίας ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἐκ τοῦ εὐαγγελισμοῦ τοῦ ἀγγέλου περὶ τοῦ Χριστοῦ.

1ff. vgl. Apok. 3, Iff. 17 ff Deut. 23, 7. 8 1 ut sint boni et sint et mali C 2 sint > ABE 2/3 in > C 3 Effeso AE illa > BE 5 Rursus De 7 et eeclesiarum B, ecclesiorvim (!) E Effesiorum AE, Efesiorum C 8 autem > ABE 9 Effeso AE 9 omnes provintias 9 provinc. + est A cognosc.] intellegendum C 12 Quodnam] Quoddam Dmr, Quod nam A quia] quod B, quam e ~ prodesse poterant e subiectus A 14 unus + aliquis ABE proselytus] e proselytis ACE (e > E, ex C) Deum] DominumABE et 1 5 Aegypti ABE Angelo Aegypti BE dispensate B de] ex C 16 proselytis ACE accipiebant] accedebant ad AC, credebant conversi ad B, credebant ad E Dei] Christi De 17 abhomineris B, abhominaberis AE Aegyptios E eratis] fuistis A 18 et] nec A fuerint + exB 19/20 introibimtB intrab. + in e 22 nonn. -f aliqui C 23/24 ~ subd. habeb. BC 24 subditis D anniten- tibus ABC 26 fuerint De 27 ut] et BE

congregentnr in omni orbe conventicula christianorum. Quapropter consurgentes laudemus Dominum et fiamus jjro carnali 4 Israhel spiritaUs Israhel. Benedicamus omnipotenti Deo opere, cogitatione, sermone, in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XIII. De eo, quod scriptum est : >et facta est multitudo exercitus usque ad eum locum, ubi ait: invenerunt Mariam et Je- sum positum in praesepi <.

Dominus noster atque Salvator nascitur in Bethleem, et multitudo caelestis exercitus < laudat Deum et dicit: >Gloria excelsis Deo, et super terrani pax in hominibus bonae voluntatis <. Haec autem loquitur >multitudo caelestis exercitus < , quia jam defecerat praebere hominibus auxilium et videbat se opus, quod sibi creditum fuerat, implere non posse absque eo, qui vere salvare poterat et praesules quoque ipsos juvare, ut homines salvarentur. Quomodo igitur scriptum est in evangeUo, quod quidam remis sulcantes mare adversus contrarios ventos jam fessi erant et viginti quinque sive triginta stadiis laborantes portum tenere non poterant, et postea Dominus supervenit et quiescere fecit fluctus tumentes navemque, cujus hinc inde latera fundebantur, ab imminenti discrimine liberavit, sic intellege, quoniam et angeli volebant quidem hominibus praebere auxilium et eis ab aegrotationibus suis tribuere sanitatem, quia omnes sunt apparitores spiritus, in ministerium missi prop-

Ἐπισυνάπτει δέ τῷ ὕμνω ἡ ἀγγελκὴ στρατιὰ τῷ· Δόξα ἐν ὑψίστοις τό· καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις , ἐπειδήπερ κεκμήκει βοηθοῦσα τοῖς ἀνθρώποις καὶ ἑώρα, ὅτι οὐκ ἠδύνατο τελειῶσαι το εργον, ὁ ην εγκεχειρισμενη, χωρις του σωτηρος.

2f. vgl. 1 Kor. 10, 18 – 9 Luk. 2, – 16 23 ff. vgl. Joh. 6 18—21 30 f. Hebr. 1 1 congreganturB 2 Domin.] DeumBE 3 spiritales B Israhel 2 > BE 4 Jesu + Domino C 5 Amen > C Explicit omeha 6 Incipit XIII. de . . . AC ~ exerc. multit. E 9 praesepe De, praesepio ABE 11 Bethleem (immer) ACD, Bethlem E 13 et dicit > 14 in > De 17/18 ~ def. iam BCE 22 adjuvare BE 24 quinque] duobus B 26 et B navi > C (que ) 27 tundebantur B 128 liberavit ? SicAr 28 ~ hom. quidem B BE E 88, – 19 Κε 15 εὐδοκία Χξ, vgl. dazu u. zu p. 90. 9; 91, 1 Th. Zahn, D. Evang. des Lukas S. 143 Anm. 47

ter eos, qui consecuturi sunt salutem <, et, quantum in suis viribus, homines adjuvabant; videbant autem multo inferiorem suam esse medicinam, quam illorum cura poscebat. Porro ut de exemplo jjossis intellegere, quod dicimus, vide mihi urbem, in qua aegrotent plurimi et medicorum frequens adhibeatur manus; sint diversa vulnera et cotidie in emortuam carnem serpens putredo penetret, et tamen medici, qui adhibiti sunt ad curandum, nequeant aha ultra invenire medicamina et artis suae scientia magnitudinem mah vincere: cum haec in tah statu sint, eveniat ahquis archiater, qui habeat summam in arte notitiam, et illi, qui prius sanare nequiverant, cernentes ma- gistri manu putredines cessare vulnerura non invideant, non hvore crucientur, sed in laudes erumpant archiatri et praedicent Deum, qui et sibi et aegrotantibus tantae scientiaehomi- miserit. In hanc ergo similitudinem et multitudo exercitus < angelorum audita est, dicens: >Gloria in excelsis Deo, et terram pax in hominibus bonae voluntatis < . Postquam enim Dominus venit ad terram, pacemfecit per sanguinem crucis suae, sive eorum, quae in terra erant, sive eorum, quae in .caelis.

| Οὐδενὸς γὰρ ἔστιν τῶν ἐπὶ γῆς < ἀναπέμπειν τὴν ἐπὶ τῇ καταβόσκει τοῦ ὑψίστου δοξολογίαν, μόλις δὲ τῶν <ἐν ὕψει < δυνάμεων, τοῦ ἀνυμνεῖν τὸν ὕψιστον μᾶλλον ὑλοῦνται· διὰ μέν γὰρ τοῦ εἰπεῖν μετ’ ἐπιτάσεως· >ἐν τοῖς ἐνέφηναν τὴν πασῶν ὑψηλοτέραν δόξαν ὀφειλομένην ἀναπέμπεσθαι τῷ Χριστῷ καὶ ὡς, ὅτι αἱ ἐν ὕψει < παγῶν τῶν δυνάμεων, δύνανται πο- σῶς ὑμνολογῆσαι τὸν χριστόν· ] | διὰ δὲ τοῦ· ἐπὶ γῆς τὸ εἰρηνοποιηθῆναι διὰ τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ, >εἴτε τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ < , <ταται >.

24 ff. Kol. 1, 20 1 consecuti De et] Qui e, quod (qd) D ~ erat in suis A. in suis viribvis erat De 2 ~ adjuv. homin. e 3 cura > E] infirmitas ut + et C] et E 4 vide] ostende C urbem] orbem E 6 ετ < De in < Β 7 sint C 7/8 non queant AC 8 scientiam C 9 haec B taU statu] taUbus nacti De eveniat] veniat AC > Β B aliquis > Β B 10 notit. + adveniens curaverit B et — 11 sanare > E] quos illi curare B 11 quieverant ACE cernentes + ad ABCE 12 manus BCE 13 noni > 14 lavidem B, laude E 19 multitudo] mviltimodo C 22 > B B 23 > BE 23/24 ~ venit Dominus AE 25 per sang.] sanguine C 26 qui BE erant] sunt 27 quae] qui B 89, 12 — 23 dC 89, 11 — 21 Χριστῷ + – 17 + 24 — 90, 8 Χξ 12 Οὐδενὸς — γῆς > Χ 13 avan. nach 14 ὑψ. Χ 14 τοῦ ὑψίστου > δὲ] γὰρ τῶν ἐστι Χ 15 οἵτινες C αἵτινες — 17 ὡψοῦνται > Χ, 13 ἀναπ. — 14 δοξολ. Χ 11 dia + μὲν Χ γὰρ] οὖν 18 ἐπιτάσ. + τὸ Χ 19 ἐνέφηνε X 21 καὶ — 23 Χριστόν (Text korrumpiert >

Siquidem volentes angeli, ut recordarentur homines creatoris sui, cum fecissent omnia, quae in suis viribus erant, ut sanarentur, et noluissent illi recipere sanitatem, cemunt eum, qui sanare potuit, et glorificantes dicunt: Gloria in excelsis Deo, et super terram pax >.

Diligens scripturae lector inquirat, quomodo Salvator loquatur: > Non veni pacem super terram, sed gladium > , et nunc angeli in ejus nativitate decantent: super terram pax >. Siquidem et in alio loco ex persona ipsius dicitur : Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis: ’non sicut mundus iste dat pacem, ego do pacem > . Videat ergo, quod inferimus, an possit solvere quaestionem. Si scriptum esset: super terram > et esset finita sententia, recte quaestio nasceretur. Nunc vero id, quod additum est, lioc est, quod post <pacem > dicitur:

Ἐπεὶ γὰρ ἐζήτουν οἱ τοῦ θεοῦ ἄγγελοι, ἐχθροὺς βλέποντες τοὺς ἀνθρώπους διὰ τὰς ἁμαρτίας, φίλους αὐτοὺς ποιῆσαι καὶ πεποιήκασι τὰ παρ’ ἑαυτοῖς, ἵνα αὐτοὺς θεραπεύσωσιν, οἱ δὲ οὐδὲν ἧττον οὐκ ἰάθησαν, τὸν ἰασόμενον δοξάζουσι καὶ ἐπὶ γῆς >

Τὸ δὲ >ἐν ἀνθρώποις φασὶν ἀντὶ τοῦ· ἐπιθυμητικῶς ἔσχεν ὁ θεὸς τοῦ εὐεργετῆσαι τοὺς ἀνθρώπους· >εὐδοκεῖν < γάρ ἐστιν; τό· ρα επιθυμητικῶς πρός τι ἔχειν. Ἀλλὰ ζητήσει τις ἄν ἐν ῷ x > πῳ· εἰ ὁ σωτὴρ λέγει· Οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν, άλλὰ , πῶς <οἱ > ἄγγελοι ἐπὶ αὐτοῦ λέγουσιν· ἐπὶ γῆς εἰ- ρήνη(; Αὐτὸς δὲ ἀλλαχοῦ λέγει· εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν >.

Ἀλλ’ εἰ έγραπτο μόνον τό· ἐπὶ γῆς < καὶ μέχρι στᾶσα ἦν ἡ γραφή, εἶχεν ὄν τινα λόγον τὸ ἀπορούμενον. Νῦν δὲ ἡ προ- σθήκη λύει τὸ ζητούμενον, ἥτις καὶ μετὰ τό· ἐπὶ γῆς < ἔστιν·

15 ff. Matth. 10, 34 21 ff. Joh 14, 27 4 ut san. > BE 5 recipeie] rescipere CDe 9 super + inE 1516 quitur De 16 ~ mitt. pac. BE 19 decantant A (?) De 20 in > 22 pacem + meam BCE 23 pacem + et C 24 ego do pacem > A Videant C, Vide B, Unde et E 24/25 Vide ut quod est inferius A 26 est E + Et E 30 id] in eo De 31 post pacem] pax C 90, – 13 dCSXI (X mu- sehr luckenhaft leserhch) 90, – 20 Χξ 90, – 92, 11 Κε 1 Ἐπει] Κοὶ Χ, Εἰ conj. Kl. 9 εὐδοκίας ξ + εἰκότως ἐπάγουσιν· ἐπειδὴ ἤμελλεν ἀρέσκειν ἀνθρώποις τὸ ποιεῖν καλὰ κοὶ εὐσεβεῖν· ἢ τοῦτό dCS ἤμελλεν] ἔμελ- λεν 8 Ι ἀνθρώποις] τοῖς πιστεύουσι S Ι τὸ] τῷ S i > S) 10 φασὶν ἀντὶ του] ὅτι 13 ἐπιθυμ. — εχειν] θελειν S 14 ῷ πῳ· Εἰ conj. KL] τούτοις, nwqt Kr.

hominibus bonae voluntatis quaestionem. Pax quoque, quam non dat Dominus >super terramc, non est >pax bonae voluntatis Neque enim ait simpliciter : >non veni pacem mittere additamento : >super terram ; neque e contrario dixit: non veni pacem mittere super terram bonae voluntatis . Haec locuti sunt angeli ad pastores, qui non solum eo tempore loquebantur; sed usque hodie, nisi locuti fuerint ad pastores et sua eis opera copularint, dicitur ad eos: >nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt, qui aedif icant eam ; nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilat, qui custodit eam expedit loqui scripturarum sensum sequenti, per singulas ecclesias bini sunt episcopi: alius visibihs, ahus invisibihs, ille visui carnis, hic sensui patens. Et quomodo homo, si commissam sibi dispensationem bene egerit, laudatur a Domino, si male, culpae et vitio subjacet, sic et angelus. Scriptum est enim in Apocalypsi Joannis: >sed habes ibi nomina pauca, quae non polluerunt vel

ἀνθρώποις εὐδοξίας εἰρήνηνἐπὶ γῆς οὐκ ἔστιν >εὐδοκίας εἰρήνη ἀρνεῖται διδόναι τὴν εἰρήνην, ἀλλ ἁπλῶς λέγει· >οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν

οὐκ εἶπε δέ >εὐδοκίας εἰρήνην ἀλλὰ ταῦτό γε εἶπον παρὰ τοῖς ποι- μέσιν οἱ ἄγγελοι.

Καὶ ἅγιοι ποιμένες ἐάν μὴ ἔχωσι καὶ ἀγγέλους συμποιμαίνοντας, λεχ- θήσεται τό· >ἐὰν μὴ κύριος φυλάξη πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων

Ἔστι δὲ εἰπεῖν τῆς γραφῆς, ὅτι δύο εἰσὶν ἑκάστης ἐκκλησίας ἐπίσκοποι, ὁ μέν τις αἰσθητὸς καὶ βλεπόμενος, ὁ <δέ > τις νοητός· γα ὥσπερ <ὁ ἄνθρωπος > ἐπαινεῖται κα- λῶς οἰκονομήσας, οὕτω καὶ ὁ <ἄγγελος.

Γέγε >απται γοῦν ἐν <τῇ Ἀποκαλύψει > Ἰωάννου· > <ἀλλ >ὰ ἔχετε

3 vgl. Luck. 12,51; zu εἰρήνη εὐδοκίας s. zuletzt J. Jeremias in Ζ ntl W 16 ff. Ps. 126 (127), 1 30 ff . Apok. XXVIII (1929), 15 5ff. Matth. 10, 34 3, 4; 2, 15 — 1 εὐδικία Χξ 1 solvet E 2 quoque] enim De — 7 addit. > BE 8 econtrario r hominibus C 13 sed + et A] et BE laverintAB, contulerintC diceturAC 20 vigilat] vigilant BE, vigilavit C, laborabit De 22 sensus C sequentes B 23 bini] boni C 2829 3 Dominus] Deus AC 6 sed dixit] ait C 9 terram -f sed in 14/15 suam eis operani B 15 copuvano 17 laborant BE 19 vano BE custodixmt BE vitio et culpae B 29 et 2 > ABE 32 quae + se B 30 ApocaUpsin D 31 Johannis AC sed > A non B > ACDEe polluerunt + illud ADe vel > B

illud et rursus: >habes ibi, qui doctrinam Nicolaitarum doceant<, ac deinde: >habes illa< vel illa >peccata facientes<, et accusantur angeli, quibus creditae sunt ecclesiae. Si autem angelis sollicitudo est, quomodo ecclesiae gubernentur, quid necesse est de hominibus dicere, quantum metum habeant, ut possint cum angelis laborantibus laborantes salutem consequi ? Ego puto inveniri simul posse et angelum et hominem bonos ecclesiae episcopos, et quodammodo unius operis esse participes. Quod cum ita sit, petamus omnipotentem Deum, ut angeli et homines ecclesiarum episcopi adjumento sint nobis, et sciamus, quoniam utrique pro nobis a Domino judicentur. Quod si illi fuerint judicati, et vitium atque peccatum non in eorum incuria, sed in nostra neglegentia fuerit inventum, nos arguemur atque plectemur. Illis enim universa facientibus et pro nostra salute nitentibus nos nihilominus peccatis vacabimus. Porro frequenter evenit, ut nobis laborantibus illi suum officium non expleant et in culpa sint.

ὀνόματα ὀλίγα, ἅτινα <οὐκ> ἐμόλυναν<. <καὶ πάλιν·> >ἔχεις ἐκεῖ τάδε ἁμαρτήματα ποιοῦντας< καὶ μέμφεται τοῖς ἀγγέλοις. Εἰ δὲ τοῖς ἀγγέλοις μέμφεται τοῖς πεπιστευμένοις τὰς ἐκκλησίας καὶ φροντίζουσιν, ὧν πεπιστευμένοι εἰσὶν ἄγγελοι, τί χρὴ λέγειν περὶ ἀνθρώπων, ὅσον δεῖ φόβον ἔχειν, ἵνα δυνηθῶσι συμπλέοντες τοῖς ἀγγέλοις συνσωθῆναι τοῖς ἀγγέλοις;

Οἷον γὰρ κοινωνοί εἰσι τοῦ ἔργου ἀμφότεροι ἐπίσκοποι, ὁ νοητὸς λέγω δὴ ὁ ἄγγελος ὁ πεπιστευμένος τὴν ἐκκλησίαν καὶ ὁ αἰσθητός.

|Θεἰᾳ δόξῃ καὶ οὐρανίῳ περιαστραφέντες οἱ ποιμένες καὶ ἀγγελικὴν στρατιὰν θεασάμενοι καὶ ὑμνολογούσης ἀκούσαντες, ἐπιζητοῦσι θερμῶς τὴν Βηθλεέμ, ἥτις >οἶκος ἄρτου< μεθερμηνεύεται, [>διέλθωμεν

8ff. vgl. Apok. 18, 17 ? vgl. p. 88, 22 ff. 27 f. zu Βηθλεέμ vgl. Wutz, Onom. sacra 676 (Namenliste zu Gen. 46, 8ff. aus Okt. 28 b ff.) 1 illud > BC et] ut C rursum BE qui > ABE 2 Nieholaitarum AC, Nicolaitanorum E 2/3 doceant > A, docentes B 3 deinde A, inde E. 6 autem] haec B 10 cum>BE 11 collaborantes B 15 esse > C 17 adjumentum AE et] ut A 19 ~ judicati fuerint A 20 arguimur A 21 plectimur A 22 enim] autem B 24 a pecc. De vacabamus A, vacavimus C 27 et + illi B culpis De 92, 12—15 Χξ (Hom.XII) 85,l—10 + (Hom.XIII) 92,27 διέλθ.—93,13 W (2. Teil eines Kyrill-Schol.) 92, 22—93, 3 ἱερεῖς + 93, 11—13 ak (Κ:Σευήρου) 92, 26 Βηθ λ. — 93, 7 ὲπείγ. + 14—94, 2 Κξ 92, 26 Βηθ λ. — 93, 10 V 92, 26 Βηθ λ. — 93. 13 dC 92, 27—93. 13: die eingeklammerten Stellen vielleicht nicht von Orig. 1 <οὐκ> > X (vgl. lat.) συμπλέοντες] συμπονοῦντες? Kl. 23 Θείᾳ—26 θερμὼς >DCWX] ἔνθεν οἱ ποιμένες ἐλλαμφθέντες θερμῶς ἐπιζητοῦσιν Α 24/25 ἀγγελικὴν στρατιὰν α] ἀγγε λικῆς στρατιᾶς β 27 τὴν > DCWX Βηθ λ.] εἶταἐπειδὴ βηθ λ. dCW, ὤ τύπου (?) μυστηρίου θεοπρεποῦς· Βηθ λ. V ἥτις > dCWX] γὰρ V 28 ἑρμηνεύεται dCWX, διερμηνεύεται V διέλθωμεν—p. 93, 3 ἱερεῖς > dCVWX

Et factum est > , inquit, <cum abiissent ab eis angeli in caelum, pastores dixerunt ad invicem: Transeamus usque Bethleem, et videamus verbum hoc, quod factum est, quod Dominus ostendit nobis. Et venerunt festinantes, et invenerunt Mariam et Joseph et puerum <

Quia festinantes venerant, et non pedetentim, neque fesso gradu, ideo invenerunt Joseph dispensatorem ortus Dominici et Mariam, quae Jesum fudit in partum, et ipsum Salvatorem jacentem in praesepi < . Praesepe illud erat, de quo propheta vaticinatus est dicens: cognovit bos possessorem suam, et asinus praesepe Domini sui < . Bos animal mundum est, asinus animal immundum. Cognovit asinus praesepe Domini sui < . Non popuhis

δὴ ἕως εἰς < τοὺς τῆς ἐκκλησίας προτυποῦντες ποιμένας τε καὶ ἱερεῖς.] Ποῦ δέ ἤμελ- λον οἱ ποιμένες μετὰ τὸ κήρυγμα τῆς εἰρήνης ἢ ἐπὶ τὸν πνευματικὸν οἶκον τοῦ οὐρανίου ἄρτου Χριστοῦ, τοῦτ’ ἔστιν τὴν ἐκκλησίαν ἐπείγε- σθαι — Χριστὸς δέ ἐστιν ὁ ἄδαρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς καὶ δοθεὶς ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς — οἷς ἔργον ἐστὶ τὸν οὐράνιον ἄρτον ἐπιζητεῖν τὸν ἀμνὸν τοῦ θεοῦ, τὸν αἴροντα τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου< καὶ] μυστικῶς καθ’ ἑκάστην ἱερουργού- μενον κατὰ τὸ μέγα ἔλεος αὐτοῦ];| Σπεύοαντες δέ ἦλθον καὶ οὐ βάδην οὐδέ ἐκλελυμένως· διὰ τοῦτο εὗρον αὐτὸν ἐν γάτνῃ.

Αὕτη δέ ἦν, περὶ ἧς ὁ προφήτης ἔλεγεν· Ἔγνω βοῦς καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ γυρίου , ὁ μυ- στήριόν ἐστι δηλούμενον· βοῦς κα- θαρὸν ζῷον, ὄνος ἀκάθαρτον. Οὐχ ὁ λαὸς ἔγνω τὴν φάτνην τοῦ κυρίου αὐτοῦ, ἤγουν ὁ ἐξ Ἰσραήλ,

8ff. Joh. 6, 51 11 f. Joh. 1, 29 22 ff., 26 f. Jes. 1, 3 24ff. vgl. Hieron. in Isaiam I, 1 (PL 24, 27 AB): Bos juxta anagogen refertur ad Israel; qui legis portavit jugum, et mundum animal est. Asinus peccatorum onere praegravatus gentium populus accipitur. 1 inquit > ABE 3 caelos e 3 dicebant B 5 et > 5 ~ hoc verbum e hoc > C 7 Et > Dmnr 8 et runtque C 15 pedetemptim AE 17 Dominici] Dominimei C 19 partu E 20 praesepe C, praesepio ABEe Praesepe > De 21 illud + ABCE (D korr.) 25 ~ animal asinus D 26 asinus > 1 Α 2 τυποῦντες A 3 δὲ > W 3 ἔμελλον VWX 4 οἱ + dC 5 πνευματικὸν > C 6 Χριστόν Χ > dCVW 7 5 εἰρήνης W 8 — 10 ζωῆς] ἐν ᾗ μυστικῶς καθ’ ἑκάστην ἱερουργεῖται ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς ἄρτος καὶ ζωὴν διδοὺς τῷ κόσμῳ W 10 ζωῆς + ὡς αὐτὸς ἐν εὐαγγελίοις φησίν V 11 — 13 > VX 11 — 13] ἐν ᾗ μυστικῶς καθ’ ἑκάστην (vor 8 Χριοτὸς) W 11 τὸν 2 — 12 καὶ > dCW 11 τοῦ θεοῦ > 12 τὰς ἁμαρτίας a καὶ μυστικῶς > A 12/13 ἱερουργῇ. + κοὶ πάντας A 13 κατὰ — αὐτοῦ > dCW] τῷ ἐλέει αὐτοῦ A μέγα >

Israhel cognovit praesepe Domini sui, sed immiindum animal ex gentibus: Israhel vero < , ait, me non cognovit, et populus meus me non intellexit > . Intellegentes hoc praesepe nitamur cognoscere dominum et digni fieri scientia ejus, assumere quoque non tantum nativitatem et resurrectionem camis ejus, sed et inclytum secundae majestatis adventum: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ἀλλὰ τὸ ἀκάθαρτον ζῷον, τὸ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν.

HOMILIA XIV. De eo, quod scriptum est: Cum autem impleti essent dies circumcisionis < usque ad eum locum, ubi ait: par aut duos pullos columbarum <.

Quod mortuus est < reccato mortuus est < , non quia ipse peccaverit — neque enim peccatum fecit, nec inventus est dolus in ore ejus > — sed est, ut nos, qui mortui sumus, illo moriente >peccatis < , nequaquam >peccato < et vitiis Unde scribitur: Si commortui sumus, et ; sicut igitur >commortui sumus<

> <Ὅ > ἀπέθανεν < . Χριστός, ἁμαρτίᾳ ἀπέθανεν >, οὐχ ὅτι τεν — οὐδὲ γὰρ ἁμαρτίαν ἐποίησεν οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ< — ἀλλ’ ὅτι] ἀπέθενεν, ἶνα ἡμεῖς οἱ συναποθανόντες αὐτῷ, αὐτοῦ ἀποθανόντος τῇ , μη- κέτι ζῶμεν τῇ . Δι’ ὃ λέγεται· εἰ συναπεθάνομεν, καὶ συν- ήσομεν(· ὥσπερ οὖν συναπεθάνομεν αὐτῷ ἀποθνήσκοντι τότε, οὕ-

3f. Jes. 1, 3 — 12 Luk. 2, — 24 13 öm. 10 15 ff 15 ff. 1 Petr. 2, 22 17ff. vgl. öm. 6, 2 21 f. öm. 6, 8 3 ~ non me A vero autem B ait > De 4 A (B marg!) me > BC 5 et > BE 6 non tantum > De 7 et > secundaejac secundum e majest. + ejus De cujus E 8 est > Explicit omelia XIII. AC 9 Incipit XIIII. de . . . AC 10 Cum] post- quam C essentj sunt C 11 ad — locimi > C 12 aut] et 13 Christus > E + pro De 14 quia] quod ABE 21 Si] Sicut Si — 22 conviv. > Ce 23 sicut igitur] Si 94, – 95, 21 (PG 72) Κυρίλλου, aber letzter Teil d. Schol.) (Reihenf olge : 95, – 21; 94, 17 ἀλλ’ — 95, 7; 94, – 17) 94, – 95, 31 Χ* 13 Ἀπέθ. Χριστός] Ἀποθανεῖν δὲ λέγεται k 14 ἀπέθ. > k 17 + ἀλλὰ διὰ τὴν ἐμὴν ἁμαρτίαν. Ὣσπερ οἶν συναπεθάνομεν αὐτῷ ἀποθνήσκοντι καὶ συναναστῶμεν αὐτῷ k ἀλλ’ — ἀπέθ.] ἀπέθ. γὰρ k ὅτι] kr. 20 ζῶμεν] ζή. σωμεν k Δι’ — λέγεται] Διὸ εἴρηται k 22 ὥσπερ — p. 95, 7 γεγέν. > (22 ὥσπερ — 23 ἀποθνήσκ. vorher nach 17 ἀπέθ.)

tunc illo moriente et consurreximus resurgenti, sic cum eo circumcisi sumus et post circumcisionem sollemni purgatione mundati. Unde nequaquam jam indigemus circumcisione carnali. Et ut scias propter nos illum fuisse circumcisum, audi Paulum manifestissime praedicantem : >in quo habitatomnis plenitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo repleti, qui est caput omnis principatus et potestatis; in quo et circumcisi estis circumcisione sine manibus, in exspoliatione corporis carnis, in circumcisione Christi, consepulti ei in baptismate, in quo et consurreximus per fidem operationis Dei, qui suscitavit eum a mortuis igitur et resurrectio etcircum- ejus pro nobis factae sunt.

>Cum impletiessent dies circumcidendi puerum, vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum fuerat ab angelo, antequam concipereturc. Vocabulum Jesu gloriosum omni adoratu cultuque dignissimum, >nomen, quod est super omne nomen hominibus appellari neque ab eis

τω περιετμήθημεν αὐτῷ περιτμηθέντι τότε· καὶ μετὰ τὴν περι- τομὴν αὐτὴν γέγονεν οἰκονομία ἡ διὰ τοῦ προτέρου καθαρισμοῦ. Διὰ τοῦτο ἡμεῖς οὐκέτι περιτεμνόμεθα, ὅτι ἡ περιτομὴ αὐτοῦ δι’ ἡμᾶς γεγενηται· ἐν ᾧ περιετμήθητε λος, >περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός,

ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριοτοῦ, συν- ταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτίσματι, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως Οὐκοῦν καὶ ὁ θάνατος αὐτοῦ ὑπέρ ἡμῶν γέγονεν, καὶ ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ περιτομή.

Ἀναγκαίως δὲ ἐπεση- μήνατο ὁ εὐαγγελιστὴς λέγων· >ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς τὸ κληθέν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου. Οὐκ ἔδει γὰρ ἀπ’ ἀνθρώπων πρῶτον κλη- θῆναι οὐδέ ἀπ’ <αὐτῶν > δοξασθῆναι, ἀλλ’ ἀπὸ κρειττόνων παρὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν καὶ κληθῆναι τὸ προσκυνητὸν ὄνομα καὶ ἔντιμον καὶ >ὑπὲρ πᾶν ὄνομα

9ff. Kol. 2, 9 – 12 30 Phil. 2, 9 1/2 consurr. + illo A conxesurreximus D (corr. E) 2 resurgente AC eo] illo C 4 purgatione + sumus B 5 nequaquam] non De ~ jam nequaqu. A 7 sciamus C ~ fuisse illum DEe 10 ~ inquit, habitat A inquit > BCE 13 et > C 18 resurreximus B, conresurreximus DE 22 ejus] Dei B 23 inquit > ABE 25 est] fuerat De Jesum D 26 fuerat] est De 28 Jesum E 29 adoratum E 29 dign. — 32 homin.] dignum, non debuit a parentibus aut aho homine In > mr 13 (5 + γὰρ k ~ φησί, περιετμ. k 13/14 ὁ Παῦλος > k 18/19 Sid — πίστεως > k 19 καὶ > k 26 ἀπ’ — <αὐτῶ > ἀπατηθῆναι οὐδἐ ἀπὸ ἀνθρώπων Χ

efferri in mundum, se dab excellentiori quadam majorique na- tura. Unde signanter evangelista addidit, dicens: > et vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum fuerat ab angelo, antequam conciperetur in utero<.

Deinde sequitur: >cum impleti essent dies purgationis eorum, secundum legem Moysi, duxerunt eum in Hierosolymam<. Propter purgationem, inquit, >eorum< Quorum >eorum<? Si scriptum esset: propter purgationem ejuns, id est Mariae, quae pepererat, nihil quaestionis oriretur, et audacter diceremus Mariam, quae homo erat, purgationem indiguisse post partum. Nune vero in eo, quod ait: >dies pur- gationis eorum <, non videtur unum significare, sed alterum sive plures. Ergo Jesus purgatione indiguit et immundus fuit aut aliqua sorde pollutus? Temerarie forsitan videor dicere, sed scrip- turarum auctoritate commotus, | Vide, quid in Job scriptum sit: >nemo mundus a sorde,nec signanter unius quidem diei fuerit vita ejus<. Non dixit:>nemo mundus a peccato<, sed:>nemo mundus a sorde<. Neque enim id ipsum sig- nificant sordes atque peccata; et ut scias aliud sordem, aliud sonare peccatum, Isaias manifestissime docet, dicens: >lavabit Domi- nus sordem filiorum et filiarum Sion, et sanguinem mundabit

Εἰ δὲ ἔκειτο ὑπὲρ >τοῦ καθαρισ- μοῦ< Μαρίας μόνης, οὐδὲν ἐζητοῦμεν· νυνὶ δὲ >τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῶν< φη- σίν. Ἆλλ' ὅρα τὸ τόλμημα

τοῦ λόγου· μνήσθητι τῶν εἰρημένων ἐν τῷ Ἰὼβ μυστικῶς· >οὐδεὶς καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ' ἂν μία ἡμέρα ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς>· οὐκ εἶπεν· ἀπὸ ἁμαρτίας, ἀλλ'·>ἀπὸ ῥύπου<. Ὅτι καὶ οὐ ταύτά, λέγει Ἡσαίας· >ἐκπλυνεῖ κύριος τὸν ῥύπον τῶν υἱῶν καὶ τῶν θυγατέρων Σιών, καὶ τὸ αἷμα ἀκκαθαριεῖ ἐκ μέσου αὐτῶν<·

21ff. Job 14,4 29ff. Jes. 4,4 1 offerri C ab >C 4~in utero concip. e 5 Deinde] Dehinc De, Dein E cum + jam De completi B 6 Moysis Imm dux. eum.] tulerunt illum B eum >E in > CDe 6 Thero- solimam A, Hierusolimam E 7 inquit > ABE 12 et > ABE 16 sive] vel A 18 Temerarie] Temere A 20 Sit]est De 21 nec] ne C 23 dixit] ait B 25 enim >C 26 peccatum A 27/28~peccat. son. A 28 Ysaias A, Esaias E manifeste CDe 29 lavitC, laudabit c E 31 mundavit CE 96, 9—97, 30 X* (Lemma 3 Zeilen vorher, die aber noeh zum vorhergeh. Schol. gehören)

de medio eorum, spiritu judicii sordem et spiritu combustionis sanguinem<. Omnis anima, quae humano corpore fuerit induta, habet >sordes< suas. Ut autem scias Jesum quoque sordidatum propria voluntate, quia pro salute nostra humanum corpus assumpserat, Zachariam prophetam ausculta dicentem: >Jesus erat indutus vestibus sordidis<. Quod quidem adversus eos facit, qui negant Dominum nostrum humanum habuisse corpus, sed de caelestibus et spiritalibus fuisse contextum. Si enim de caelestibus et, ut illi falso asserunt, de sideribus et alia quadam sublimiori spiritalique natura corpus ejus fuit, respondeant, quare potuerit spiritale corpus esse sordidum aut quomodo hoc interpretentur, quod posuimus:>Jesus erat indutus vestibus sordidis<. Si autem fuerint necessitate compulsi, ut suscipiant spiritale corpus sordidum intellegi vestimentum, debent consequenter dicere, quoniam illud, quod in repromissionibus ponitur, completum sit, id est: >seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale>, [et] quod polluti et sordidi resurgamus, quod etiam cogitare piaculum est, maxime cum quis sciat scrip-

ἐῤῥύπωται οὖν πᾶσα ψυχὴ ἐνδεδυμένη σῶμα ἀνθρώπινον.

Ἄκουε Ζαχαρίου· >Ἰησοῦς ἦν ἐνδεδυμένος ἱμάτια ῥυπαρά<. Τὸ δὲ ῥητὸν χρήσιμον καὶ πρὸς τοὺς λέγοντας, ὅτι ὁ σωτὴρ οὐκ ἔλαβε σάρκα ἀνθρωπίνην, ἀλλ᾿ ἤνεγκεν ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ πνευματικὸν σῶμα, τὸ πνευματι<κὸν σῶμα> ἐῤῥυπωμένον <νομίζοντας.

Ἐπεὶ> γὰρ λέγειν δυνήσονται <ταῦτα καὶ> τοῦτο παραδέξονται, ὅρα αὐτοὺς λέγειν, ὅτι ἐν ταῖς ἐπαγγελίαις, ὅταν πληρωθῇ τό· >σπείρεται σῶμα ψυχικόν, ἐγείρεται σῶμα πνευματικόν<, ἐγειρόμεθα ἐῤῥυπωμένοι, ὅπερ καὶ λέγειν <ἄτοπον>.

10f., 20f. lat. Zach. 3,3 27f. 1 Kor. 15, 44 1 spir.—3 sang.] et spiritu judicii et spiritu combustionis. Spiritu judicii sordes et spiritu combustionis sanguinem B 2 et > A 4 fuit C 5/6~suas sordes B 6 quoque > C sordidatum + sentiendum secundum ignominaim crucis, non secundum ipsam, quam assumpsit, sanctam carnem, — de qua Apostolus ait >in similitudine carnis peceati< (Röm.8,3) fuisse De 11/12 quidem + et CDe 12 adversum AE 14 de > De 16 et>C 18 fuerit De, fuerat C 19 quare] quod A, qui BCE poterunt (corr. aus potuerunt) B, potuerint E 20~interpret. hoc AC 24/25 quoniam] quomodo B, quod E 26 ponatur C complendum B 28 surget A 29 et] vel Dln 31 cum quis] si quis B, eum qui CDe scit De 29 καὶ λέγειν <ἄτοπον> Kr.] ἤει λέγειν Χ

tum ese: >seminatur in corruptine, surget in incorruptione; seminatur in ignobilitate, surget in gloria; seminatur in infirmitate, surget in fortitudine; seminatur corpus animale, surget corpus spiritale<. Oportuit ergo, ut pro Domino et Salvatore nostro, qui >sordidis vestimentis< fuerat >indutus< et terrenum corpus assumpserat, offerentur ea, quae purgare sordes ex lege consueverant. Quod frequenter inter fratres quaeritur, loci occasione commotus retracto. Parvuli baptizantur >in remissionem peccatorum<. Quorum >peccatorum< ? vel quo tempore peccaverunt? aut quomodo potest illa lavacri in parvulis ratio subsistere, nisi juxta illum sensum, de quo Paulo ante diximus: >nullus mundus a sorde, nec si unius quidem diei fuerit vita ejus super terram<? Et quia per baptismi sacramentum natinitatis >sordes< depionuntur, propterea baptizantur et parvuli: >nisi> enim >quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non poterit intrare in regnum caelorum<

>Cum<, inquit, >expleti essent dies purgationis eorum<. Explentur >dies< et muystice. Neque enim statim, ut nata fuerit anima, purgatur, nec potest perfectam in ipso ortu consequi puritatem; sed sicut scriptum est in lege: >Si masculum pepererit, septem diebus sedebit mater in sanguine

Ἐδεήθη οὖν ὁ σωτήρ, ὡς >ἐνεδυμένος ἰμάτια ῥυπαρὰ< τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπινον καὶ γήϊνον, τοῦ προσενεχθὴναι καὶ περὶ αὐιτοῦ καθαρισμόν.

Τὰ παιδία βαπτίζεται >εἰς ἄφεσιν ἁμαρτημάτων<. Ποίων; Πότε γὰρ ἥμαρτον; Ἀλλὰ μήποτε, ἐπεὶ >οὐδεὶς καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου<, τὸν ῥύπν δὲ ἀποτίθεταί τις διὰ τοῦ μυστηρίου τοῦ βαπτίσματος, διὰ τοῦτο καὶ τὰ παιδία βαπτίζεται.

Μυστικῶς δὲ >ἡμέραι< πληρούμεναι· οὐ γὰρ ἅμα τῇ γενέσει ὁ καθαρισμός,

ἀλλ᾿ ὥσπερ γέγραπται ἐν τῷ νόμῳ· >ὅτι ἐὰν τεχθῇ ἄρσεν, ἑπτὰ ἡμέρας καθιεῖται ἐν αἵματι ἀκαθάρτῳ, εἶτα τριάκοντα

1 ff. l. Kor. 15, 42–44 5 ff. Zach. 3,3 13 f. Akt. 2, 38 15 ff. Hiob 14, 4 22ff. Joh. 3, 5 30 ff. Levit. 12, 2–4 1, 2,3 (2mal) surgit DEe 3 resurget2 B, resurgit E corpus > B 4 Oportet De 8 ~ ea offerrentu De 9/10 consueverat (!) C 11/12 commontus] commonitus A, commota BDe 13 remissione ACD 15 peccaverint E 16 illa] ulla De lavachri A 20 ~ diei quidem De 21/22 deponantur C 22 et > A 23 potest C introire B 23 regno BE, regna C 24 inquit > ABE 26 mystice] justitiae e, mysticae E 27 ut nata > BE 28 purgata B 31 peperit BEe 32 mater > C ~ mater sedbit lr 98, 5–100, 10 σύμβιος Χ 25 Μυστικῶν Χ 27 τόν καθαρισμὸν Χ

immundo, ac deinde triginta tribus in sanguine puro, et ad extremum ipsa et infans sedebunt in sanguine purissimo<, sic quia lex spiritalis est et >umbram habet futurorum bonorum<, possumus intellegere purgationem veram nobis evenire post tempus. Ego puto, quod et post resurrectionem ex mortuis indigeamus sacramento eluente nos atque purgnte — nemo enim absque sordibus resurgere poterit —, nec ullam posse animam reperiri, quae universis statim vitiis careat. Unde in regeneration baptismi assumitur sacramentum, ut, quomodo Jeus secundum dispensationem carnis oblatione purgatus est, ita etiam nos spiritali regeneration purgemur. >Duxerunt eum secundum legem Moysi in Hierosolymam, offerre ante conspectum Domini<. Ubi sunt, qui Deum legis negant, qui aiunt non istum, sed alium a Christo fuisse in evangelio praedicatum: >Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege<? Ergo putandum est, quod Filium suum bonus Deus sub lege fecerit Creatoris et sub inimici jure, quod ipse non dederat? Quin potius ideo sub lege factus est, >ut redimeret eos, qui sub lege errant<, et aliae legi subjiceret, de qua dudum lectum est: >Attendite, populous meus, legem meam<, et reliqua. >Adduxerunt< ergo >eum, ut statuerent ante conspectum Domini< Cujus scripturae praecepta complentes? Nempe illius: >sicut scriptum est<, inquit, >in lege Moysi, quia omne masculinum, quod aperit vulvam, sanc-

τρεῖς ἐπὶ αἵ8ματι καθαρῷ< καὶ αὐτὴ καὶ τὸ παιδίον,

Οὔτως, ἐπεὶ >ὁ νόμος σκιὰν ἔχει τῶν μελλόντων ἀγαθῶν< ἔστιν ἰδεῖν καθαρισμὸν γινόμενον ὕστερόν ποτε· τάχα δὲ ἐὰν ἀναστῶμεν ἐκ νεκρῶν, <δεόμεθα τοῦ> μυστηρίου <τοῦ> καθαίροντος ἡμᾶς ... θαυμάζω, εἴ τις ἀνίσταται παν<τὸς> ῥύπου καθαρεύων· ἐν <τῇ> παλιγγενείᾳ οὖν τα<ύτῃ> τοιοῦτόν τι ἔσται μυστήριον καθαρισμοῦ, ὅπερ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς ἐπὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ.

5 f. Hebr. 10, 1 22.25 Gal. 4, 4. 5 26 f. Ps 77 (78), 1 29 ff. vgl. Exod. 13,2: Num. 8, 16 1 trig. tribus] XXXa et tres dies C, tres AB 3 ipsa et] et ipse De sedebit De 7 intellegere BE(immer) 9 et > A] ut E 11 eluente]elevante B, elevente E 15 universis] diversis BE 17 oblat.] ablutione C 18 spiritale r 19 eum] illum De 20 Domini] Deiv BE 21~ in evang. fuisse B 22 Misit — suum >ABE factum1 > BE factum2] facto B 23 quod] ut De bonum AE 24 quod—dederat] non dederit C, condiderit B, non dederat E non > De 25~sub lege ideo C 26 alii 1 subjecerit BE, subjaceret C dudum lectum] dictum B Attendite DEe] Attende ABC popule e 27 meus + in D et reliqua > AC eum] illum C 27/28 ut statuer.] et statuerunt De, stat. + eum BE 28 Domini] Dei A 29 Nempe AB 4 ἐπεὶ — 5 ἔστιν Kl.] εἶπεν ὁ νόμος σχιὰν ἔχων τῶν μελλόντων ἀγαθῶν· ἔστιν Χ

tum Domino vocabitur<, et: >ter per annum apparebit omne masculinum in conspectus Domini Dei<. Masculina, quae ex eo, quod vulvam matris aperuerunt, sancta errant, offerebantur ante altare Domini: >omne<, inquit, >masculinum, quod aperit vulvam<, sacratum quippiam sonat. Quemcunque enim de utero effusum marem dixeris, non sic aperit vulvam matris suae ut Dominus Jesus, quia omnium mulierum non partus infantis, sed viri coitus vulvam reserat. Matris vero Domini eo tempore vulva reserata est, quo et partus editus, quia sanctum uterum et omni dignatione venerandum ante nativitatem Christi masculus omnino non tetigit. Audeo quid loqui, quia et in eo, quod scriptum est: <Spiritus Dei veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit te>, principium seminis et conceptus fuerit, et sine vulvae

Τὰ οὖν ἀρσενικὰ ἅγια ὄντα <ἅτε> μήτραν ἀνοίγοντα ἔδει ἀναφέρεσθαι κυρίῳ παρὰ τῷ θυσιαστηρίῳ, μόνος δὲ Χριστὸς διήνοιξεν μήτραν ἐκ παρθένου τεχθείς· οὐδὲν γὰρ ἄλλο πρὸ τοῦ Χριστοῦ τῆς μήτρας ἐκείνης τῆς ἱε<ρᾶς> ἥψατο· πάντων δὲ τὰ πρωτότοκα, εἰ καὶ πρωτότοκά ἐστιν, ἀλλ᾿ οὐ διανοίγουσιν αὐτὰ πρῶτα τὴν μήτραν, ἀλλ᾿ ὁ σύμβιος. | Ἀλλὰ τίνα τὰ τῶν ἀντι<λε> γόντων; Εἰ εὶς τ<ὸν Χριστὸν > ἔχει τὴν ἀναφορὰν τό· < >πᾶν> ἄρσεν διανοῖγον <μήτραν> ἅγιον τῷ κυρίῳ κλη<θήσεται<>, οὐκ ἔμ<μινεν ἡ Μαρία> παρθ <ένος· τέκνον γὰρ ἥ <ψατο. . . . . . . .> διανοῖγ<οναῦτήν. Ἀνέ>ῳκτο οὖν ἄν<ευ ἀνδρὸς ἡ παρ-> θενικὴ μή<τρα. Πρὸς τοῦτ᾿> ἔστιν ἀπαντῆσ<αι· ἐτήρει> μὲν τὴν παρθεν <ικὴν> φύσιν, οὐδ᾿ ὅλως αἱ π<αρ-> θενικαὶ πύλαι ἀνεῴ<χθη>σαν βουλήσει τοῦ κυοφ<ο>ρουμένου κατὰ τὸ φα<νερῶς> ῥητόν· >Ἡπύληαὕτη <κεκ> λεισμένη ἔσται· οὐδεὶς <μὴ δι> έλθῃ δι᾿ αὐτῆς εἰ μὴ κύριος· καὶ ἔσταικεκλεισμένη<, ὥστε πρὸς τὴν δύναμιν τοῦ

7ff. Exod. 34,23 10ff. vgl. Ambros. in Lucam II 56 (S. 72, 11 ff. Schenkl) 23ff. lat. Luk. 1, 35; gr. Ezech. 44, 2. 2/3 masculum E 5 apperuerant AC 9 quidpiam De 10 Quae cumque B enim > B 11~marem] matris ABE 12 apperuitC 13 quia] quod B 15 vulvam > A 16 Domini > E] ejus B eo tempore >C 18 quia] quae B 19 dignatione + venerationis De 21 Audeo — 22 loqui > BE 22 quid] aliquid C et > BE 23 Dei] Domini C 25 te] tibi BE et > E 26 fuit B 100, 3 μόνος — 10 σύμβιος dCS 100, 10 Ἀλλὰ — 101, 11 (neues Schol. nach 100, 10) X 1 Τὰ — 3 θυσ.] Καὶ ὁ μὲν νόμος πᾶν ἀρσενικὸν (ἄρσεν d) πρωτότοκον ἅγιον καλεῖ· οὐ μὴν γυναῖκα· οὐδὲ γὰρ γυνῃ ἤμελλε τῷ κόσμῳ σωτὴρ ἀναφαίνεσθαι ὁ Χριστός· διὰ γ᾿οὖν — ἐτέθη > dS) <ἅτε> Kr. > Χ 3 δὲ] γὰρ dC + ὁ C 4 Χριστὸς] οὗτος dS διήνυξε S 5 ἄλλο > dCS πρὸς — 6 Χριστοῦ nach 7

reseratione novus in utero foetus adoleverit. Unde et ipse Salvator loquitur : ego autem sum vermis et non homo, opprobrium hominum et abjeetio plebis > . Videbat in matris utero immunditiam corporum, visceribus ejus hinc inde vallatus terrenae faecis patiebatur angustias; unde assimilat se vermi et dicit : ego sum vermis et non homo > . Ex mare quippe ac femina homo nasci solet, ego vero non ex masculo et femina, secundum ritum hominum atque naturam, sed in exemplum >vermis < natus sum, cujus non semen, sed in ipsis et ex ipsis, in quibus coalescit corporibus, origo est. Propter quod, quia >omne masculinum, quod aperit sanctum Domino vocabitur > , ductus est >in Hierosolymam > , ut appareret ante conspectum Dei, et propter illud, quod sequitur: ut daretur munus pro eo, quod in lege Domini scriptum est: par turturum aut duo pulli columbarum > . Turturum par et duos pullos columbarum pro Salvatore videmus oblatos. Ego et aves istas beatas puto, quae pro ortu Domini oblatae sunt ; et quomodo asinam Balaam miror et felicitate accumulo, quia digna fuerit non solum videre angelum Dei, sed etiam ore reserato in humanum sermonem erumpere, sic multo amplius has volucres praedico atque sustoUo, quod pro Domino nostro et Salvatore ante altare oblatae sunt. Ut offerrent pro eo par turturum aut duos pullos

τεχθέντος οὐδὲν κέκλεισται αὐτῷ ὡς δεσπότῃ, ἀλλὰ πάντα ἀνέῳκται. Καίτοι οὐκ ἀνάγκην εἶχεν ἡ παρ- θένος, ἀλλ’ ὅμως οὖν νόμος ἐπλη- ροῦτο κατὰ τὸν νόμον Μωϋσέως, οὐχ ὅτι ὁ νόμος Μωϋσέως κυρίου οὐκ ἦν νόμος· ὅσα γὰρ λαλεῖ προ- φήτης πνεύματι ἁγίῳ, οὐκ αὐτὸς λαλεῖ, ἀλλ’ ὁ κύριος ὑποβάλλει· ὅμως δὲ ὁ καθαρισμὸς τύπον εἶχε σωματικόν. |

3ff. Ps. 21 (22), 7 23ff. vgl. Num. 22, 25ff. 27f. vgl. Levit. 12, 8 2 adolevit B ipse > CDe 3 autem > De 4 opprob. — > C 6 immundicias B, inmunditia E 6/7 corporum -f et A 9 ut BE, et A assimilet BE 10 ego + autem B 11 mari C 12 ac] et A 13 hominum] humanum CDe ~ hum. rit. C 14 non + est CD 15 et] ut BE 17 vocatur A 18 ante consp.] in con- spectu B Dei] Domini C illud > A 19 ~ scriptimi est Domini est > C 20 aut] et B duos puUosi BDEe et] aut C 23 citatis ABCDE quia] quod B 24 fuerat BE 26 atque] eas- que De quod] quae A nostro > BE ante altare > 27 offerr. -f inquit A aut] vel BE, et C 101, 3 — 11 U τοῦ ἁγίου ἐπισκόπου Τίτου) (bei Sickenberger, Titus, nur in d. App. aufgenommen) 3 Καίτοι — 5 Μωϋσέως > Χ 6 ὅτι + δὲ Χ Μωσέως 7 ὅσα — 8 ἁγίῳ > U 10 ὅμως — 11 σωματικόν >

columbarum<. Xovum quid forsitan videar inferre, sed pro majestate rei panim dignum. Sicut nova fuit generatio Salvatoris non ex viro et muliere, sed ex sola tantum virgine, sic et partuturum et duo pulli < isti >columbarum < non fuerunt o oculis camis adspicimus, sed qualis Spiritus sanctus est, qui in specie columbae descendit et venit > super Salvatorem, in Jordane baptizatus est. Tale fuit et par turturum > : : non erant illae volucres, ut istae, quae per aerem volitant, sed divinum quiddam et humana contemplatione augustius sub specie columbae et turturis apparebat, ut non talibus victimis, qualibus omnes homines, ille, qui pro toto mundo nascebatur et pati habebat, coram Domino mundaretur, sed, ut dispensatio ejus nova omnia, ita novas quoque haberet hostias, secundum voluntatem omnipotentis Dei in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XV. De Simeone, quod in spiritu ad templum venerit, usque ad eum locum, ubi ait: Nunc dimittis servum tuum, Domine, in pacec.

Digna Dei munere quaerenda est ratio, quomodo Simeon vir sanctus et Deo , sicut in evangeho scriptum est, exspectans consolationem Israhel, responsum acceperit a Spiritu sancto non se prius niorte obiturum, quam videret Christum . Quid ei profuit videre Christum ? Utrum hoc tantum in repromissione habuit, ut videret illum nihilque ex visu ejus consequeretur utihtatis, an latet aliquod donum dignum Deo, quod beatus vSimeon et meruit et accepit ? Fimbriam vestimenti Jesu mulier tetigit et sanata . Si illa ad extremam partem vesti- menti tantum emolumenti habuit, quid putandum est de

5ff. vgl. Luk. .3, 21. 22 u. Par. 17ff. Luk. 2, – 29 26f. Luk. 8, 44 1 videat A 2 rei > r 3 ~ et sic D 4 et] vel BE isti (C iiber d. Zeile) E > ADe 5 quale E 7 baptizatur E 7 non 8 istae] Xon ille volucres ut istae A 8 aera C 8/9 quiddam > 9 humana > C 10 appar.] appellabat BE 11 nasceretur C 12 + et A 13 haberet + et ABE 14 Jesu > BE 15 Amen > plicit omelia XIIII. AC 16 Incipit XV. de . . . AC 17 Symeone (immer) ACE ad] in C venerit ad templ. B 18 ait] dicitur B Domine + secvmdum verbum tuumC 19 quomodo > De 20 Deo] Domino 21 acceperat De 22 mortem e videre D 23 Dominum C videre] ut videret De 24 promissione BDe 25 doniun > B] bonum 26 et meruit > E] expectavit B 28 quid] quod E est >

Simeone, qui in suas ulnas accepit < infantem et in tenens laetabatur atque gaudebat, viclens parvulum a se gestari, qui ad vinctos venerat resolvendos seque ipsum nodis corporis liberandum, sciens neminem posse de claustro corporis quempiam emittere cum spe futurae vitae, nisi eum, quem in brachiis continebat ? Unde et ad eum loquitur: >numc Domine, servum tuum in pace < ; quamdiu enim Christum non tenebam, quamdiu illum meis brachiis non artabam, clausus eram et de vincuHs exire non poteram. Hoc autem non solum de Simeone, sed de omni humano genere sentiendum est. Si quis egreditur e mundo, si quis e carcere et vinctorum domo dimittitur, ut ad regnandum vadat, sumat Jesum in manibus suis et circumdet eum brachiis suis, totum habeat in sinu suo, et tunc exsultans ire poterit, quo desiderat. Considerate, quanta dispensatio praecesserit, ut Fihum Dei Simeon mereretur tenere. Primum responsum a sancto Spiritu ac- ceperat non eum videre mortem, nisi prius vidisset Christum . Deinde non fortuito ac simphciter ingressus est templum, sed venit ad templum in spiritu Dei < ; ; quotquot enim spiritu Dei ducuntur, hi fihi Dei sunt < . Spiritus igitur sanctus eum duxit in templum. Tu quoque si vis tenere Jesum et amplexari manibus et dignus fieri exire de carcere, omni labore nitere, ut ducem habeas spiritum veniasque ad temphim Dei. Ecce nunc stas in templo Domini Jesu, hoc est in ecclesia ejus: hoc est templum e vivis lapidibus < exstructum. Stas autem in Domini, quando vita tua et conversatio ecclesiae fuerit appel-

Ὡς ἐν δεσμωτηρίῳ ὢν τοῦ σώ- ματος καὶ ὁρῶν, ὅτι οὐδεὶς αὐτὸν λύει ἀπ’ αὐτοῦ, ὥστε μετ’ ς πολυθῆναι τοῦ κόσμου, ἢ ἐκεῖνος, ὅν αὐτὸς κατέσχεν εἰς τὰς ἀγκάλας < αὐτοῦ, φησίν· νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου κατὰ τὸ ῥῆμα σου(.

23f. Rom. 8, 14 29 vgl. 1 Petr. 2, 5 1 Symone A ~ ulnas suas A in > De 5 corporalibus 5/6 neminem + in eum E 6 clauso D 7 quemquam B 9 et > 11 ~ serv. tuum Dom. BE 13 arctabam e 14 sed + et C 15 sentiendum] sciendimi De 16 et > De 17 et > ABE eum + 18 suo > e 20 ~ Spir. sancto C 20/21 ~ accep. a Spir. sancto 21 vidisset] videret A 22 est + in A 23 ad] in De 24 ducimtur] aguntur CDe filii simt Dei CDmn, sunt filii Dei Ir eum > 25 amplexare Dlnr 26 fieri] fueris ABE enitere C 27 veruesque B Ecce + et AE 28 est 2 + in B, + enim C 28/29 ~ templum est A 29 e > BCE] de De 30 et > 103, 4 —10 Χ* S ὃν αὐτὸς Κl.] ὃς αὐτὸν x 9 αὐτοῦ] αὐτόν x

latione dignissima. Si veneris in spiritu ad templum < , invenies parvulum Jesum, levabis illum brachiis tuis et dices: Nunc dimittis servum tuum, Domine, in pace secundum verbum tuum. < Simulque attende, quod solutioni et dimissioni >pax < sit. Non enim ait: dimitti volo, sed cum additamento: in pace > dimitti. Nam et beato Abrahae hoc idem promissum est: tu autem vades ad patres tuos in pace, enutritus in senectute bona < .

Quis est, qm moriatur in pace < , nisi ille, qui habet pacem Dei, quae omnem sensum superat custoditque cor < sui? Quis est, qui de saeeulo isto recedit in pace < , nisi is, qui intellegit, quod Deus erat in Christomundumreconcilians sibi < nihilque inimicum habet et adversarium Deo, sed omnem pacem atque concordiam bonis in se operibus assumpsit et sic in pace < dimittitur pergere ad patres, ad quos et Abraham profectus est ? Quid de patribus loquar ? Ad ipsum quoque patriarcharum principem et dominum est ire, Jesum, de quo dicitur: >melius est resolvi esse cum . Ille habet Jesum, qui audet loqui: vivo, jam nen ego, vivit autem in me Christus < . Ut igitur et nos stan- tes in templo et tenentes Dei Filium amplexantesque eum digni remissione et profectione ad meHora simus, oremus omnnipotentem Deum, oremus et ipsum parvulum Jesum, quem alloqui

Καὶ ἴδε τὴν προσθήκην, τὸ ἐν · οὐχ ἁπλῶς φησιν· ἀπολυθῆναι θέλω[ν], ἀλλ’ ἐν εἰρήνῃ < κατὰ τὸ λεχθὲν τῷ Ἀβραάμ· ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου μετ εἰρήνης < ,

Τίς δέ ἐστιν μετ’ ἀπαλλασσόμενος ἢ ὁ νοήσας, ὅτι >θεὸς ἐν Χριστῷ > καταλλάσ <σων ἑαυτῷ < καὶ > μηκέτι ἔργον τι ἔχρας <ἔχων > πρὸς τὸν θεόν, εἰρήνην ἀναλαβὼν δι’ ἔργων ἀγαθῶν.

9ff. Gen. 1.5, 15 13ff. lat. Phil. 4, 7 15ff. gr., 18ff. lat. 2 Kor. 5, 19 17f. gr., 20f. lat. vgl. Rom. 8, 7 25f. Phil. 1, 23 26f. Gal. 2, 20 1 in > De ~ ad templ. Spir. D ad] in B 5 dismissioni demissioni C 10/11 in pace > A 11 nutritus CDe tute] senecta De 12 moratur B 13 ille > e 14/15 ~ sup. sens. C 14/15 superat] exuperat A 15 corpos sessoris A, corpus sessoris BE 16 est > A (radiert?) est -f iste Imn qui > 17 recedit] redit n 18 intellegat E 20 et > CDe 21 Dei atque > B 23 et + sanctus De 24 patr. — Dom.] qui princeps et Dominus CDe 25 ire + dimittitur C ’ dissovi (!) C 27 autem] vero e 104, – 19 X*

et tenere desideramus in brachiis: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Οὗτος ἦν κεχρηματισμένος ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος μὴ πρότερον τελέσαι τὸν βίον, ἕως ἄν ἴδῃ τὸν Χριστόν· ἐξεδέχετο οὖν ἰδεῖν τὸν Χριστὸν κυρίου πρὶν τελευτῆσαι, ἐνεδέχετο τὴν ἐπαγγελίαν, ἔμενεν ἐν τῷ ναῷ ἔσω ἐκεῖνο λέγων ἐν ἑαυτῷ· ὅπου ἂν γένηται, πάντως ἐνταῦθα ἀπαντᾷ, καὶ >δεξάμενος εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ < τὸν Ἰησοῦν τὸν θεὸν< λέγων· >νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα<. Πόθεν ἀπολύεις; Ἐκ τοῦ βιωτικοῦ σκάμματος· λύτρα γὰρ καὶ δεσμωτήριον Ὁ βίος.

Ὁ γὰρ μέλλων εἰρηνοποιεῖν τὸν κόσμον παρεγένετο, ὁ συνάπτων τὸν οὐρανὸν τῇ γῇ, ὁ κατασκευάζων τὴν γῆν οὐρανὸν διὰ τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας.

>Ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου<· πρότερον μὲν γάρ, φησίν, ἐπίστευον ἐν διανοίᾳ, τῷ λογισμῷ ἐγίνωσκον, νῦν δέ καὶ τοῖς τῆς σαρκὸς ὀφθαλμοῖς μου τεθέαμαι, ὡς τετελείωμαι· >εἶδον< γὰρ >τὸ σωτήριόν σου<, ὅς ἐστι Χριστός· τοῦτο δὲ ὅ >εἶδον < οὐ μόνον σωτηρία ἐστὶν Ἰουδαίων, ἀλλὰ καὶ παντὸς τοῦ κόσμου. Τέ δὲ εἶδον; >Τὸ σωτήριόν 11 vgl. Kol. 120 2 Amen > C Explicit omelia XV. AC 105, 3–10 Q* 105, 3–7 απαντᾷ P* 105, 3–7 vgl. (im. Apparat) + Kyrill + 105, 7 καὶ—106, 2 (105,–13 > d) + Kyrill dC 105, 7 καὶ — 10 Ρ τοῦ αὐτοῦ: Orig.) 105, 7 καὶ 11—13 Ρ2ν [PG 72 in e. Kyrill- Schol. als Einschub (nicht in k)] 105, 8—10 ν (PG 72 aus P1) 105, 11–13 P (τοῦ οὐτοῦ: Orig.) Q* 105,14–106,3 P (τοῦ αὐοτῦ: Orig.) Q* 105, 14–106, 14 (+ Kyrill) Q* 3—7 ἀπαντᾷ.] οὗτος ὁ Συμέων πολλάκις μὲν ἤρχετο εἰς τὸ ἱερόν, ἀλλὰ κατ᾿ ἰδίαν πρόθεσιν· τότε δὲ ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος χειραγωγηθεὶς εὐκαίρως πρὸς τὴν ἀποπλήρωσιν τῆς ἐπαγγελίας dC (als Anfang des aus Orig. u. Kyrill gebildeten Scholions) (1 οὖτος—2 δὲ C > d | 3 ἐπαγγελίας + ἦλθεν εἰς τὸ ἱερόν d) 5 ἐξεδέχετο] ἔξε (!) Q τὴν ἐπαγγελίαν > Q, 7 καὶ — 8 λέγων] δέχεται μὲν εἰς ἀγκάλας αὐτὸν καὶ εὐλογεῖ τὸν θεὸν καὶ λέγει (= auch Kyrill-Text) dC αὐτοῦ > P 7/8 εὐλογεῖ P 8 Πόθεν ἀπολύεις] τοῦτ᾿ ἔστιν d 9 Ἐκ — 10 βίος] ἀπὸ τοῦ πορόντος αἰῶνος dC + τῆς στενῆς καὶ τεθλιμμένης πύλης (Matth. 7, 14), ἧς ἔχαιρε ἐξιὼν ὡς τέλειος ἐν θεοσεβεία d C(τῆς στεν. — πύλης > d | ἧς] ἐν εἰρήνῃ d | ἔχαιρε + γὰρ d) 11 Ὁ] ἐν εἰρήνῃ δέ φησιν· ἐπεὶ ὁ C γὰρ > C εἰρήνην ποιεῖν ν, ἐν εἰρήνῃ ποιεῖν C τὸν κόσμον C] τῷ κόσμῳ ΡΡ2Q 11 ὁ συνάπτ. — 13 > dC 14 Ὅτι — σου > PQQ 1 πρότερον — 15 φησιν] ὅπερ γὰρ πρότερον d μὲν γὰρ > PQ 15 ~ ἐν διανοίᾳ ἐπίστ. d τῷ — ἐγίνωσκ. > dC ἐγίν.] γινώσκων Ρ 1 νῦν — καὶ > d δὲ > Q καὶ — 16 τεθέαμαι] ἴδον (Q, εἰδὼν Q1 ἰδὼν Ρ) τοῖς ὀφθαλμ. μου PQQ1 16 μου > C] νῦν d ὡς > PQQ1 ὡς τετελ. > d εἶδον — 18 κόσμου > PQQ1 17 ὅς — Χριοτός] τοῦτ᾿ ἔστιν Χριστόν d τοῦτο — εἶδον > d οὐ — 18 κόσμου erst nach d. 1. Kyrill-Stück d σωτηρ. ἐστὶν] εἰς σωτηρίαν d 18 Τί — p. 106, 1 λαῶν > dC εἶδον Q1] ἴδον PQ σου( , φησίν, >ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον οὐ τοῦ λαοῦ τοῦ ἑνὸς οὔτε τοῦ Ἰσραὴλ μόνον οὔτε τῶν Ἰουδαίων, ἀλλὰ >κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν

>Φῶς εἰς ἀπονόσφιν ἐθνῶν τὰ ἐσκοτισμένα ἔθνη ἤμελλεν φωτίσαιrfj διδασκαλίᾳ· νῦν γὰρ εἰσεδέξατο ὁ πατὴρ τοὺς ἐξ ἐθνῶν σύνθημα δοὺς αὐτοῖς εἰρήνης, τὴν σω- τηρίαν τὴν διὰ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως.

Καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ τοῖς ἔθνεσι διδασκαλίας ἀρχή, ἐνταῦθα δὲ τῷ Ἰσραὴλ ἀκόλουθος ἡ μάθησις· εἴ τις τοίνυν οἶδεν τὸν Χριστόν, οὗτος Ἰσραηλίτης, εἴ τις μὴ οἶδεν, οὔκ ἐστιν Ἰσραηλίτης· Ἰσραῆλ γὰρ ἑρμηνεύεται >νοῦς ὁρῶν ὁρῶν θεόν δέ Ἰουδαίων ἐστὶν τὸ εἰς Χριστὸν πιστεῦσαι τὸν κηρυχθέντα ὑπὸ τῶν προφητῶν· >δόξα γὰρ τῶν προσδοκώντων ἡ ἀπάντησις τοῦ προσδοκουμενου.

HOMILIA XVI. De eo quod scriptum est : >Erant pater ejus et mater admirantes super his, quae dicebantur de eoecceiste positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhek.

Et erant pater illius et mater admirantes super his, quae dicebantur de eo ortu Jesu dicta scriptaque sunt de eo, et tunc scire poterimus singula quaeque digna esse miraculo. Quamobrem mirabatur et pater 11 vgl. inNum. Hom. 11 (S. 83, 21 Baehrens): mens vidensDeum; in Gen. Hom. 15, 3 (S. 130, 1 Baehrens); Wutz, Onom. sacra 745 16 – 18 Luk. 2 33. 34 15 Incipit omelia XVI. de . . . AC (omelia > A) 15 — 20 eo > Ο 16 ejus > C ammirantes AB mirantes CDe 17 eo] illo C ad + eum D 18 iste] hic B et + in C et resurrect. > A 19 — 20 eo > A 19 erat B, erat c D mirantes C 21 ortu + Domini B et scripta A tunc] nunc e 22 miratur Ο et > C 106, 4 – 7 P τοῦ αὐτοῦ Orig.) Q * 106, 8 – 14 P τοῦ οὐτοῦ: Orig.) Q* 1 ὃ ἡτοίμ. > Q 1 οὐ — 2 πρόκωπον > Q 1 4 δέ] γάρ d Χριστός] διὰ τι φῶς PQQ 1 ἐπειδὴ — 5 διδασκ.] τῶν ἐσκοτισμένων τῇ διανοίᾳ d 5 ἐσκοτισμ. > PQQ 1 ἤμελλεν — διδασκ.] ἐν σκότει ὑπῆρχον καὶ δι’ αὐτοῦ ἐφωτίζετο PQQ 1 νῦν — 7 πίστεως > PQ 1] καὶ + 2 Zeilen verwischt Q (mit ἐφωτίζετο schlielBt P) νῦν — 7 τὴν] εἰσεδέξατο γὰρ τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου d 8 Καὶ — Ἰσρ. > PQQ 1 ὧδε — 11 θεόν > dC 9 δὲ > Q 10 εἶ τις — 11 Ἰσραηλίτης > Q 1 οἶδεν 2 PQ] ἴδε Q 1 11 γὰρ Q 1] de PQ 12 τὸ — πι στεῦσαι] ὁ Χριστός· τὸ εἰς αὐτὸν πιστεπυσαι d 13 δόξα — προσδοκ. > d γὰρ + ἦν Q προσδοκούντων C ἀπάντησις C] ἀπαντὴ PQ, ἀπαρχὴ Q 1 13/14 τῶν προσδοκουμένων C — sic enim appellatus est et Josepli, quia nutricius fuit — , mirabatur et mater super omnibus, >quae dicebantur de eo <. ergo sunt, quae de parvulo Jesu fama disperserat ? Pastores erant in regione illa, vigilantes et observantes custodias noctis super gregem suum. < Venit angelus sub ipsa hora nativitatis Jesu et ad eos : Annuntio Annuntio vobis gaudium magnum : ite et invenietis in- fantem involutum pannis et positum in . Necdum angelus verba finierat, et ecce > multitudo caelestis exercitus < laudare coepit et benedicere Deum. Cum hoc pastores trepidi perspexissent et angelus recessisset ab eis, dixerunt ad se invicem : Eamus Bethleem et videamus factum, quod Dominus ostendit nobis < . Venerunt et invenerunt parvulum. Tam iUi quam parentes super haec, quae facta fuerant, mirabantur. Et de Simeone scribitur, quod rumorem auxerit et miraculi vel magna pars fuerit. Tenuit enim puerum in brachiis suis et ait: >Nunc Domine, servum tuum in pace, secundum verbum tuum, quia viderunt oculi mei salutare tuum < . Fastigium et, ut ita dicam, culmen super his, quae jactabantur de Jesu et pater et mater ilUus mirabantur, sermo Simeonis fuit. Non enim suffecit ei tenere parvulum et ea, quae de semetipso scripta sunt, pro- loqui, sed >benedixit < patri illius et matri, et de ipso quoque infante dicens : Ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel, et in signuni, cui contradicetur. Tuam quoque ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur

Ἐπὶ ποίοις δὲ λαλουμένοις περὶ α'υτο[υ < ἐθαύμαζον Ἰωσὴφ καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ; Ἐπὶ τοῖς ὑπὸ τῶν ποι- μένων, ὑφ’ ὧν ἡ φήμη διέτρεχεν, ὅτι ὁ Χριστὸς γεγέννηται, <κα]ι > ὑπὸ Συμεῶνος ἀπ’ αὐτῷ τῷ εἰπεῖν· νῦν ἀπολύεις , ὃ ἦν ἡ κορωνὶς τῶν λαλου- μένων περὶ αὐτοῦ.

Ἐἰς π·ατέρα δὲ τὸν Ἰωσὴφ θαυ- <μαστῶς τίθησι, οὐ πατέρα > τοῦτο εἰπ > ών, φητεύει περὶ τοῦ παιδίου, εὐλογήσας τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καὶ φησιν· Ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς πτῶ- σιν καὶ ἀνάστασιν < .

4– 16 vgl. Luk. 2, – 18 1 et > ADe quiaj qvii C 4 super] supra DO 5 grege suo 6 eos] illos C 7 praesepio C 8 ~ finierat verba A et > 10 recess.] discessit E se > Ae 12 et > C 13 illi 13/14 parent. + videntes DOe 14 super haec C > ABDEOe — 15 fuerant > B 15 mirab. + super hoc ABDEOe De, mirantur E 17 et > De 18 Tenuit enim] tenuitque 18/19 ~ puer. in brach. suis Ο 25/26 ~ illius et mater C 29 sufficit DOe 29 quoque > B 30 et + in AC 32 pertransiet 107, – 20 Χ 107, – 111, 6 Χ 14 Ἰωσὴφ Συμεὼν Χ 16 ὅτι — 18 Συμεῶνος] ὑπὸ τοῦ Συμεών, ὅτι ὁ Χριστὸς γεγέννηται Χ

de multis cordibus cogitationes < . Quid sibi vult hoc quodait: ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Is- rahel < ? Huic quid simile in evangelio secundum Joannem scriptum repperi: >in judicium ego mundum istum veni, ut qui non vident, videant et, qui vident, caeci fiant < . Quomodo ergo in judicium venit. ut non videntes < de nationibus >viderent < et, prius videbant de Israhel, caeci fierent < , sic venit in ruinam et resurrectionem multorum < . In adventu enim Domini Salvatoris, qui prius steterant, corruerunt et, qui ceciderant, surrexerunt. Una haec est interpretatio de eo, quod dictum est : ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhek. Est autem et altius quid intellegendum adversus eos vel maxime, qui contra Conditorem latrant, et hinc inde de veteri testamento, quae non intellegunt, testimonia congregantes simplicium corda decipiunt < . Aiunt enim: ecce, Deus legis et prophetarum, videte qualis sit. >Ego < , inquit, occidam, et ego vivificabo, percutiam et sanabo, et non est, qui eruat de manibus . Audiunt: <occidam > , et non audiunt: >vivificabo < , audiunt: >percutiam < et audire contemnunt: ego . Istiusmodi occasionibus Creatorem calumniantur. Igitur antequam interpreter, quem sensum habeat: egointerficiam et vivificabo, percutiam et , opponam eis testimonium evangelii dicamque adversus haereticos — innumerabiles quippe haereses sunt, quae evangeUum secundum Lucam recipiimt — : Si propterea cruentus et tantum judex et cru-

Ὁμοιον de αὐτῷ ἐστιν ἐν τῷ, κατὰ Ἰωάννην τό· εἰς κρίμα ἐγὼ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον ἦλθον, ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέπωσι καὶ οἱ βλέπον- τες τυφλοὶ γένωνται<· ὥσπερ οὖν >οἱ μὴ βλέποντες< ἀπὸ τῶν Μνῶν >βλέπουσι < , καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ Ἰσραὴλ >τυφλοὶ γίνονται < , οὕτως ἦλθεν εἰς πτῶσιν καὶ άνάστασιν < ἡμῶν. Οἱ ἑστηκότες πεπτώκασι καὶ οἱ πεπτω- κότες ἀνέστησαν Χριστοῦ ἐπιδημήσαντος. Ἐχει δὲ τοῦτο καὶ βαθυτέραν διήγησιν·

5ff. Joh. 9, 39 22 Rom. 16, 18 23 ff. Deut. 32, 39 1 de] ex C hoc > De 2 hic] isto EO positus est > 4/5 — reperi scriptum e 8 ergo > A 13 mult.] mortuonmi 16 resurrexerunt B 17 haec] hoc A > BE 18 ecce — est > hic] iste ACO positus est iste C 18 multorvim > E 19 et > altius] aliud B 20 eos > E latrantes C 22 simplicum D, simplicia Or 24 ego > Dmn vivificabo] vivere faciam De et 2 + ego De 25 nachmeisC 26 et 2 > E 28 interpretem AB, interpretetiu-De ABEO SOadversumDe 31 haereses > BE quae] qui BE (aus quae corr. 31/32 Lucam J- non C 32 et 1 + in Oe judex] saevus De et 2 > C (richtig?)

delis est Conditor, quia dicit: >ego interficiam et vivificabo, percutiam et sanabo<, manifestissimum est et Jesum ipsius esse filium; eadem siquidem de eo scripta sunt: >ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel<, non >in resurrectionem< tantum, sed et >in ruinam<. Si malum est interficere, malum sit et >in ruinam< venire. Quid respondebunt? Utrumne recedent a cultu ejus, an quaerent aliquam interpretationem et ad tropologias confugient, ut, quod >in ruinam< venerit, benignitatem magis quam austeritatem sonnet? Et quomodo justum erit, quando quid in evangelio tale reperitur, ad allegorias et novas intellegentias confugere, quando vero in veteri instrument, statim accure et nullam explanationem, quamvis probabilis sit, recipere? Sed et hoc, quod sequitur: >in judicium ego veni in mundum istum, ut non videntes videant et, qui vident, caeca fiant<, quamvis quaerant, ut edisserant, implore non poterunt. Ego vero, qui opto esse ecclesiasticus et non ab haeresiarchae aliquot, sed a Christi vocabulo nuncupari et habere nomen, quod benedicitur super terram, et cupio tam opera, quam sensu et esse et dici christianus, aequalem et in veteri et in nova lege quaero rationem. Loquitur Deus: >ego interficiam<; libenter habeo, ut interficiat Deus. Quando enim vetus in me homo est et vivo adhuc quasi homo, cupio, ut occidat in me Deus veterem hominem et vivificet me ex mortuis. >Primus< enim, ait, >homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Sicut portavimus imagem terreni, portemus et imaginem caelestis<. Secundum hunc sensum intellegitur et illud: >in judicium ego veni in mundum istum, ut qui non vident, videant et, qui vident, caeca fiant<. Habemus in nobis omnes homines et adspectum et caecitatem. Adam et videbat, et non videbat. Eva quoque, antequam aperirentur oculi ejus, vidisse describitur: <vidit>, inquit, >mulier lignum, quia bonum ad comedendum et optimum oculis ad

13f., 26f. Joh. 9, 39 20 Deut. 32, 39 21 vgl. Röm. 6, 6 23ff. 1 Kor. 15, 47. 49 30ff. Gen. 3, 6. 7 2 manifestum B, manifestissime e et > E 4 in3 > DE 5 et > E 7 recedant D aliquam] aliam C 10 ~ tale in evang. C alligatorias E 13 ego > C 15 disserant C poterant C vero > A 16 qui] quia De haeresiarcha lr 17 benedicatur B 18 ~ dici et esse B 20 libenter — habeo] Habeo in me quod libenter volo B habeo — Deus] ab eo interficiar O 20/21 interfic. + me DOe 21 ~ in me vetus C ~ homo in me B 22 cupio > A 23 ait > C ait + Apostolus B 24 Sicut — 25 caelestis > A 25 portavimus O 31 bonum + erat BO, + est A

videdum; et tollens de fructu ligni comedit et dedit viro suo, et comederunt< Igitur non erant caecik sed videbant. Deinde sequitur: et aperti sunt oculi eorum<. Ergo caeci fuerant nec videbant, quorum oculi postea sunt aperti; sed qui bene ante viderant, postquam mandatum Domini praetergressi sunt, coeperunt videre male et adspectum oboedientiae subrepente delicto postea perdiderunt. Ego sic intellego et illud, quod dicit Deus: > Quis fecit mutuni et surdum, videntem et caecum ? Xonne ego. Dominus Deus ? Est oculus corporis, quo terrena ista conspicilomus. oculus secundum sensum camis, de quo scriptura dicit: >frustra incedens inflatus sensu carnis trarium meliorem et divina sapientem; qui quia caecus in nobis erat, venit Jesus, ut faceret eumvidere, ut, qui non videbant, viderent, qui autem videbant, caeci fierent. Juxta hunc ergo sensum et hoc, quod nunc habemus in manibus, intellegendum : >ecce, iste positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Is rahek. Habeo aUquid in me, quod male stat et peccati superbia se erigit : hoc cadat, hoc subruatur, quod si ceciderit, id quod ante corruerat, surgens stabit. >Inerior homo meus quondam jacebat elisus, et exterior stabat erectus. Antequam crederem in Jesum, j διε- bonum in me jacebat, | stabat. Postquam ille venit, tunc I quod in me malum fuit, corruit, et expletum est illud: >semper mortificationem Jesu in corpore circumferentesmortificate membra vestra super ter-

εχω τι εστος εν εμοι· τουτο πεσετω,

>ὁ ἔσω ἄνθρωπος πεπτωκώς μου χειρον· ἦν, ὁ ἔξω ἄνθρωπός μου εἱστήκει. Πρὸ τῆς πίστεως τίνα εἴχομεν; τὸ κρεῖττον πεπτωκός, τὸ χεῖρον γηγερμένον. δὲ ἦλθεν Χριστός, τότε τὸ ἑστηκὸς πέπτωκέ μου τὸ >χεῖρον·

νεκρώσατε, φησίν, τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς πορνείαν, ἀκαθαρσίαν καὶ τὰ ἑξῆς.

E 15 hoc B manibus + et ABOe (~ intell. est BO) 16 et + inCDmn 17 in > D 21id > De 22 ruerat CDe 29 illud > ABOE 32 vestra + quae simt BO

tiam, luxuriam, idolatriam, veneficia utilis ruina facta est. Et fuerit cadaver, illuc congregabuntur aquilae casu nomen accepit. Bona est haec ruina, ad quam primuni venit Jesus, nec potest facere resurrectionem, nisi ruina praecesserit. Veniat ante destruere, quod in me malum fuit, ut illo destructo et mortificato consurgat in me et vivificetur id, quod bonum est, ut consequatur in eo regnum caelorum: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Ἐπεὶ δὲ πτῶμα γέγονεν — ὅπου γὰρ πτῶμα, ἐκεῖ καὶ οἱ ἀετοί —, καλὸν τοῦτο τὸ πτῶμα, ἐφ᾿ ὂ ἦλθεν πρῶτος ὁ Ἰησοῦς.

HOMILIA XVII. De eo, quod scriptum est: >Erat pater ejus et mater admirantes super his, quae dicebantur de eo locum, ubi de Anna scribitur.

Lucas, qui scripsit : >Spiritus sanctus veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit te; propter hoc et quod natuni fuerit sanctum, vocabitur Filius Dei qui manifeste nobis tradidit, quoniam virginis fiHus fuit Jesus nec de humano conceptus est semine, iste patrem ejus Joseph testatus est dicens : >Et erat pater

Ὁ μακάριος Λουκᾶς, ὁ σαφῶς ἡμῖν παραστήσας, ὅτι παρθένου υἱὸς ὁ σωτὴρ ἦν, οὐκ ἐξ ἀνδρός, οὗτος πατέρα αὐτοῦ τὸν Ἰωσὴφ νῦν ἀνηγορευσεν.

3ff. Matth. 24, 28 15 – 17 Luk. 2, 35 – 38 18 ff. Luk. 1, 3.5 1 idololatriam DEOe 2 utilis] ut illis Dmn 4 fvierit] erit Dlr illue] ibi C, illic e 6 Bona] Una De 6/7 ~ ruina est haec B 9 Venit ABDEe 10/11 conresurgat C consequamiu- ADEe, consequar BO ~ in eo consequ. BO in eo > De 9/10 regnum caelorum] vitam aeternam A 12 caelorum + per Dominum nostrum Jesum Christum CDe cui — Schluß , sofort anschl. Hom. XVII Ο est > C 13 Amen > C ExpHcit omelia XVI. AC Incipit XVII. de . . . AC 15 De — 16 rursum] unde supra C 15 quod — 16 eoj unde svipra A 15 erant e eo + et De (D hineinkorr.) rursum > B 18 Lucas anschl. an Hom. XVI SchluB Ο qui > Ο veniet — te] superveniet in te AB 19 te] tibi Bl 22 ~filius virginis A ~ fuit fihus CE fuerit B Jesus est De 23 est > BO 25 Et erat] erat D, erant Ce 111, 21 – 112, 15 b *dCSV λ (+ Hom. XIX, 129,6 dia — γεγενν. S) 6 ὁ Kr.] ᾧ X Ἰησοῦς + 3 Zeilen zerstort Χ 21 — p. 112, 4 γενέο. > λ 23 — 23 ἀνδρός > dCS μακάριος + οὗτος V ὅσαφῶς 23 οὗτος — 24 ἀνηγόρ. V > b] τιμᾷ τὸν μνηστευσόμενον ἡ παρθένος καὶ πατέρα καλεῖ τοῦ Ἰησοῦ dCS

illius et mater admirantes super his, quae dicebantur de eo < . Quae igitur causa exstitit, ut eum, qui pater non fuit, patrem esse memmoraret? Qui simplici expositione contentus est, dicet: honoravit eum Spiritus sanctus patris vocabulo, quia nutrierat Salvatorem. Qui autem altius aliquid inquirit, potest dicere : quoniam generationis ordo a David usque ad Joseph deducitur, ne vidretur frustra Joseph nominari, qui pater non fuerat Salvatoris, ut generationis ordo haberet locum, >pater < appellatus est >Admirabantur < igitur pater illius et mater super his, quae de eo < tam ab angelo, quam a multitudine caelestis nec non et a pastoribus. Omnia quippe haec audientes nehemen-

Πρὸς τί οὖν πατέ·ρα εἶπε τὸν μὴ σΠείραντα μηδέ αἴτιον αὐτῷ γενόμενον τῆς γενέσεως; Ἁπλούστερον μὲν λέγοιτο ἄν, ὅτι ἐτίμησεν αὐτὸν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγοιν τῇ τοῦ πατρὸς προσηγορίᾳ, ἐπειδήπερ ἀνεθρέψατο αὐτόν. Εἰ δέ δεῖ τι εἰπεῖν βαθύτερον, ἐ·ροῦμεν· ἐπεὶ ἡ γενεαλογία ἐγενεαλόγησε τὸν Ἰωσὴφ ἀπὸ Δαβίδ, ἴνα μὴ δόξῃ περιττὴ εἶναι ἡ γενεαλογία ἐρχομένη ἐπὶ τὸν Ἰωσὴφ μὴ γεννήσαντα τὸν σωτῆρα, ἶνα ἡ γενεαλογία λόγον ἔχῃ ἐπιτή- δειον, πατὴρ ἀνηγορεύθη τοῦ κυρίου.

10 ff. vgl. Luk. 3, 23 ff. 18 Luk. 2, 13 1 illius] ejus C mirantes C 4/5 commemoraret B 6 con- temptus A dicit De 6/7 honorificavit B 9/10 ~ inqu. aliqu. 10 quoniam] quia De 11/12 ~ ad Jos. usque ABEO 12 deducitur -f et De 13 nominari + pater C 14 qui] quia ABEO 18 eo] illo C a > B 19 nec > C et > Ce omnia — Ρ. 113, 1 ~ haec quippe D (Hom. XIX), 129, – 9 φησίν + (Hom. XVII) 112, 4 Ἁπλούστ. — 15 + (Hom. XIX) – 10 + 128, οὕτως — 6 + 129, — 130,2 kmL (127, 20 — 128, 5 Χριστοῦ > L) (Hom, XIX) 129, – 9 φησίν + (Hom. XVII) 112 προσηγ. ε (aus K) 112, 4 — 15 λ 2 — 4 γενέο. > dCS 3 αὐτοῦ V 4 Ἁπλούστ. — 7 ἐπειδήΠερ] οἶμαι δὲ αἰτίαις, ἢ ὅτι S 5 μέν + οὖν km λ λέγοιτό — 7 προσηγ. > dC ὅτι + εἰ 6 τὸ 2 > Κ 3 7 ἐπειδὴ Β λ ἐπειδήπερ β) 7/8 ἀνεθρέψ. αὐτόν] τὸ παιδίον ἀνεθρ. λ 8 εἰ — καὶ > km λ εἰ — βαθύτ. > S δεῖ] 9 ἐροῦμεν] δέ km λ, εἰποῦμεν V ἐροῦμεν — 10 Δαβίδ > dCS ἐπειδὴ 10 ἐγενεαλ. nach δαβὶδ λ 11 ἵνα — δόξῃ] ἔδοξε δὲ bV ἵνα — 12 γενεαλ. > dCS 11 εἶναι — 12 γενεαλ. > km λ 12 ἐρχ. nach 13 σωτῆρα 12/13 λ 14 ἶνα — ἐπιτήδ. + 12 ἐρχ. — Ἰωσῆφ + ὡς μνηστῆρα τοῦ παρθένου· διὸ καὶ Πατὴρ ἀνηγόρευται τοῦ κυρίου· εἰ καὶ Πρὶν ἢ συνελθεῖν αὐτοὺς εὑρέθη ἔγκυος (11 περιττ. — 12 γενεαλ., 13 μὴ — σωτῆρα ) dCS (14 ἔχει C | μνήστορα CS Ι διὸ — ἔγκυος] ἔθος γὰρ rfj γραφῇ γυναῖκα μὴ γενεαλογεῖν· ἢ δαὶ τὴν ὑποψίαν τῶν Ἰουδαίων κομιζόντων ἐκ πορνείας αὐτὸν γεγεννῆσθαι S, vgl. 129,6 — 8) ἶνα — ἔχῃ] ἀλλ’ ἔχῃ ἔχει K) λόγον km λ ἵνα] ἤ ἵνα S ἐπιτήδ. + διὰ τοῦτο km λ + Ἰωσὴφ m 15 ἀνηγ. + Ἰωσῆφ bV τοῦ > β κυρίου + ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ

tissime mirabantiir. Deinde scriptura ait: > Benedixit eis Simeon et dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce, iste positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israhel, et in signum, cui contradicetr. Et tuam ipsius animani pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes < . Quomodo Salvator in ruinam et in resurrectionem multorum < . venerit, est contemplan- dum. Qui simpliciter exponit, potest dicere in ruinam < eum infidelium et in resurrectionem < credentium. Qui vero interpres est, dicit nequaquam eum cadere, qui ante non steterit. Da mihi igitur, qui fuerit ille, qui steterit, et in cujus >ruinam < Salvator advenerit, nec non et eum, qui consurgat. Nam utique ille consurgit, qui ante corruerat. Videndum est itaque, ne forte Salvator non aliis atque aliis in ruinam < venerit et in sed eisdem et in ruinam et in resurrectionem < In Judicium < , ait, ego veni, ut, qui noii videbant, videant et, qui videbant, caeci fiant < . Est enim in nobis aliud, quod videbat prius et postea videre desivit, et ahud, quod non videbat et

Ἡγονικά >είς πτώσιν και ανά- σταση^ είναι τον κύριο ν ουκ ά?.λων πΐ7ΐτόντ(»ν και άλλοη> άνισταμένων, αλλά το Λ α ίτο ν, >εις πτώση* τ οϋχεί- ρονος >καϊ ανάστασιν τον βελτίονος, I ?ναζάνασ}τη μου το κρεϊττον καΟ- αιρετικη μεν γ ίο παθημάτων )] ί.τ ι- 9 όνεια τον κυρίου, διεργετική δε τθν της ψ ν/η ζ ιδιωμάτων. Οταν λίγη Παύλος· >οταν άσεχκο, τότε δυνατός εἰμκ —ό α ντός άσϋενεϊ, ει και δυνατός

5 ruina E venerit > B] aus erit corr. E r 15/16 resurrect. + torum De + venerit E 16 eisdem] hisdem ADE et > AC 1718 nit Ο 18 veni + in mondum C 21 aliud > De 21/22 ~ videbatC 22 desivit] defuit(?) Ο 113, 13 — 115, 5 adCSUV (d > 114, 12 — C > 114, 12 — 113, 18 — 115, 4 ἀνθήσει Χ (was vorher in Χ stand, ist zerstort) 13 Ἡγ — 14 κύριον] Τὸ δὲ εἰς πτῶσιν καὶ ἀνάσττασιν εἶναι τὸν κύριον Πολλῶν ἐν τῷ Ἰσραὴλ ἡγοῦμαι adCS (dS πολλῶν nach ἀνάστασιν Ι ἐν τῷ Ἰσραῆ λ d | ~ πολλῶν τὸν κύρ. C I S) 16 ἀλλὰ — 17 βελτίονος > aS 16 εἰς — 17 τίονος > U εἰς — 17 βελτίονος] βελτίονος διανισταμένου V 17 + τοῦ χείρονος Πίπτοντος καὶ τοῦ βελτίονος διορισαμένου C 18 ἵνα — κρεῖττον nur Χ 18 — p. 114, 2 > aS 18/19 καθαιρετικὴ dVX] C, ὀλλυτικὴ U 19 μὲν dCV > UX καθημ.] τῶν τοῦ σώματος παθῶν ἐστι τῶν σωματικῶν παθῶν dCV 19/20 ~ τοῦ κυρίου ἐπιφάνεια dCVX 21 ἰδιωμάτων τι ὡς V Ὅταν — 114, 5 ἀνίστ. > dC Ὅταν — Παῦλος] τὸ Χ λέγει U 23 ἀσθενεῖ] ἀσθενής εἰ > Origenes IX. 8

postea coepit videre, Verbi gra- tia, volo videre illis oculis, qui- bus antea non videbam et qui τως καὶ mihi postea reserati sunt, quo- Ttmreiv rdg ἀφορμὰς Tiaoeyei, rolg niampostinoboedientiametAdam Αδαμ | δὲ dviaraadai. I etEvae oculi sunt aperti < , de qui bus superiori sermone tractavimus. Xunc autem interpertandum, quid sibi velit hoc, quod ait: Ecce, hic positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israhek. Me oportet primum cadere et, cum cecidero, postea bene surgere, ne Salvator mihi causa fuerit malae ruinae. Sed propterea cadere me fecit, ut consurgam, et multo mihi ruina utihor fuerit, quam illud tempus, quo videbar stare. Stabam enim peccato eo tempore, quo peccato vivebam; et quia peccato stabam, prima mihi utilitas fuit, ut caderem et peccato morerer. Denique et sancti prophetae, quando augustius ahquid contemplabantur, cadebant in faciem suam; propterea autem cadebant, ut peccata per ruinam

ἐστιν, ἀλλ’ ἀσθενεῖ μὲν τῇ σαρκί, δυνατὸς δέ ἐστι τῷ πνεύματι — οὕ- τως καὶ ὁ κύριος οὐχὶ τοῖς μὲν τοῦ πίττειν τὰς ἀφορμὰς παρέχει, τοῖς δὲ τοῦ ἀνίστασθαι.|

Οἱ γὰρ πίπτοντες ἀπὸ τῆς στάσεως, ἐν ᾗ ποτε ἦσαν, καταπίπτουσι δη- λονότι· οὐδέποτε δὲ εἱστήκει ὁ ἄπιστος χαμαὶ συρόμενος μετὰ τοῦ ὄφεως, ᾧ συνέπεσεν· οὐκ ἔχει οὖν, ὅθεν πέσῃ διὰ τὸ καταβεβλῆσθαι τῇ ἀπιστίᾳ. Πρώτη δὲ εὐεργεσία τὸν στήκοντα τῇ ἁμαρτίᾳ πεσεῖν καὶ ἀποθανεῖν τῇ ἁμαρτίᾳ, εἶτα ζῆσαι τῇ δικαιοσύνη̣ καὶ ἀναστῆναι, τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως ἑκάτερον ἡμῖν χαριζομένης· πιπτέτω τὰ χείρονα, ἶνα λάβῃ καιρὸν τὰ βελτίω εἰς τὴν ἀνάστασιν. Ἐὰν

6 Gen. 3, 7 7 vgl. p. 109, 27 ff. 19f. vgl. Rom. 6, 2 2 volo] Nolo AE oculis > Ο 3 ante E non > BE 5 post] et > B 6 de — 7 tractav. > C 7 superiore ABO 78 + est B 8 ait] dixit C ~ positus est hic A hic] iste C 9 in > 10 siirgere] facere C, resurgere e 11 mihi >De ~ causa fuerit mihi A, ~ causa mihi COE 13 multum C 16 enim + in De eo > AB 21 angustius (C:n aus u corr?) CO 22 in] ante A 24 peccato AE 1 ἐστιν > VX 2 δυνατὸς δ’ εστί 2/3 οὕτως — οὐχὶ] οὐδὲ γὰρ aS στάσεως Sβ] πίστεως Β – 18 ἀπιστίᾳ > C –22 ’ 1314 ότι > Χ 14/15 ἄπιστος + ἀεὶ aSVK 15 χαμαὶ > Χ] κάτω μετὰ — 17 ἀπιστίᾳ > aS 16 συνέπειαν U (!) 16 οὐκ — 17 ἀπιστίᾳ > οἶν ὅθεν V] ὧν U 18 Πρώτη — 19 ἀποθαν.] ἀλλ’ οὕτως χρὴ νοεῖν ὅτι ὁ ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ἱστάμενος διὰ τῆς μετανοίας πάτει καὶ ἀποθνήσκει ἐξ αὐτῆς aS Πρώτη δὲ CX] ὡς πρώτη UV 20 τῇ ἀμαρτίᾳ C > UVX εἶται ζῆσαι] καὶ ζῇ aS 21 τῇ . . . πίστει aS 20 τῇ — 21 πίστεως] in Χ nur kl. ücke: καὶ ἀναστῆναι? 21 ἀνίσταται aS, ἀναστῆσαι V 22 ἑκάτ. — χαριζ. > aS ἑκάτ. — 24 ἀνάστασιν > X ἡμῖν] ücke Χ > U 23 πιπτ. + γὰρ τι οὖν d 23 λάβῃ — 24 ἀνάστασιν] ἀναστῇ τὰ βελτίονα aS Ἐὰν + γὰρ aS, + οὖν Χ

plenius purgarentur. Hoc ipsum et Salvator tibi primum concedit, ut corruas. Ethnicus eras, cadat in te ethnicus; diligebas scorta, primum in te scortator intereat ; peccator eras, cadat in te peccator, ut possis dehinc resurgere et dicere: si commortui sumus, et convivemus < , et: si conformes facti sumus mortis, conformes et resurrectionis erimus < . Iste igitur in ruinam et in resurrectionem multorum positus est in Israhek, hoc est in his, qui plena possunt acie et ratione conspicere, et in signum, cui contradicetur < . Omnibus, quae narrat historia de Salvatore, contradicitur. Virgo mater est, signum est, cui contradicitur : Marcionitae contradicunt huic signo et aiunt penitus eum de muhere non esse generatum ; Hebionitae contradicunt signo, dicentes ex viro et muhere ita natum esse, ut nos quoque nascimur. Habuit corpus humanum, et hoc signum est, cui contradicitur : alii enim dicunt eum venisse de caehs, alii tale, quale nos, corpus habuisse, ut per simihtudinem corporis etiam nostra corpora redimeret a peccatis et daret nobis spem resurrectionis. Resurrexit a mortuis, et hoc signum est, cui contradicitur : quomodo resurrexerit, utrum ipse et tahs, quahs mortuus est, an certe in mehoris substantiae corpus resurrexerit ; et est infinita contentio, aliis dicentibus: fixuram clavorum Thomae monstrayit in manibus suis,

μη πέσῃ η πορνεια, η σωφροσυνη οὐκ ἀνίπταται, ἐὰν μὴ ἡ ἀλογία συντριβῆ̣, τὸ λογικὸν τὸ ἐν ἡμῖν οὐκ ἀνθήσει· οὕτως οὖν >ἡ πτῶσις ἡ ἀνάστασις πολλῶν < .

7f. 2 Tim. 2, 11 8f. Rom. 6, 5 24f. vgl. Joh. 20, 27 1 Hoc -i- et A 2 et > Ο 3 cadit D 4 Diligebat B scortimi scortam D 5 scortator] scorta D, scortimi e 7 si] siciit E 8 et 3 > conform. 1 — conform. 2] mortis conformes, simiis De conformes 2 > 11 ratione + Deum C 13 est 1 > Ο Marcionistae Ο, Martionistae 14 ~ eum penitus C 15 Ebionetae De contradicunt + huicAB 16 ita > C 1 7 ~ est signum A Alii enim > E 1 17/18 8 ~ eum dicunt enim dic. B alii > E 18 ~ abuisse corpus C ut] et E 21 ~ signum C est > A contradicetur Ο resurrexit Or resurr. + et 22 et > CDlr in meliori substantia C 23 Et — contentio > 23/24 dicent. + quomodo C 24 fixuram] figuram ACO ~ Thomae cla- vorum D monstravit] ostendit De ~ in man. suis monstr. E 1 μὴ — 2 οὐκ Liicke in X ἡ 1 > C πορνεία] ἀκολασία A 2 + καὶ S ἐὰν κτλ. in Χ zerstort (letztes Schol.) ἐὰν — 4 ἀνθήσ.] καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως dC ἡ] Tcdoa β) > S 3 τὸ ἐν ἡμῖν β), τὸ ἐν ὑμῖν λογικὸν S 4 ἀνθήσει aSV] ἀνι'ξσεταο UX οὗτος V οὕτως οἶν] τοῦτο A οὖν + ἐστιν β οὖν + καὶ a ἡ — 5 dvdoraoiz] τὸ εἰς πτῶσίν καὶ ἀνάστασιν aSV τὸ > V) statt 4 — 5 hat dC Zusatz: τινὲς δὲ εἰς φασι τῶν ἀπίστων, ἀνάστασιν δὲ τῶν πιστευόντων, πολλῶν ὄντων ἑκατέρων 8

aliis e regione tractantibus : si idem corpus habuit, quomodo clausis ingressus est ostiis et stetit < ? ? Vides igitur, quemadmodum argumentis variis etiam resurrectionis ejus quaestio concitetur, et sit >signum, cui contradicitur < . Ego et hoc, quod ore praedictum est, puto signum esse, cui contradicitur; sunt enim plures haeretici, qui asserunt eum a prophetis penitus non fuisse praedicatum. Et quid me necesse est multa prosequi? Omnia, quae de eo narrat historia, signum est, cui contradicitur, non quo contradicant hi, qui credunt in eum — nos quippe omnia scimus vera esse, quae scripta sunt — sed quia apud incredulos universa, quae de eo scripta sunt, signum sit, cui contradicitur.

Deinde Simeon ait : et tuam ip- | >καὶ Quis est iste gladius, qui non aliorum tantum, sed etiam Mariae cor pertransiit ? Aperte scribitur, quod in tempore passionis omnes sint apostoh scandaUzati, ipso

>καὶ <σοῦ δὲ αὐτῆς > τὴν . | λεύσεται διε <λεύσεται ῥομφ >αία <.

|Ῥομφαίαν λέγει τὸν λόγον τὸν πειραστικόν, τὸν κριτικὸν τῶν ἐνθυμήσεων, τόν διϊκνούμενον ἄχρι μερισμοῦ Ψυχῆς καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸν ἐνθυ-

2 Joh. 20, 26 17 ff. gr. Hebr. 4, 12 1 si + inquid C 2 hostiis A, ianuis C 2/3 quemadmodum] ixt ABOE 3 resurrectioni DOe ejus > BC 4 sit] fit Dr, est C 5 orej more praedictus B 6 asserant C 7 praedicatum] praedictum COE me > 8 persequi C eo] Deo C 9 quo] quod BCEe contradicunt E hi > E 10 ~ scimus omnia AB quae -f de eo B scripta] dicta 2 sit] sint n contradicatur ABOE 13 Deinde] Et E 14 pertransiit A 18 omnes > ABE 19 sunt 14 Quis — p. 118, 8 gladius > OP, ersetzt durch Sondergut: Nulla historia beatam Mariam ex hac vita gladii occisione migrasse, praesertim cum non anima, sed coipns ferro soleat interfici. Unde restat intellegi gladium illum, de quo dicitur: et gladius est in labiis eorum < (Ps. 58 (59), hoc est, dolorem tlominicae passionis eius animam pertransisse, quae etsi Clu-istum utpote Dei filium sponte propria mori mortemque ipsam non dubitaret esse devicturum, ex sua tamen carne procreatum non sine doloris affectu potuit videre crucifigi. Nam et ferrum, quod animam Joseph pertransisse canitur, nullum mehus quam dura tribulatio mentis intellegitur. 28 — 36 findet sich schon in o mit dem Lemma Origenes 28 — 30 vgl. Ambros. II 61 (S. 74, 7 — 10 Schenkl): nec httera nec historia docet ex hac vita Mariam corporaUs necis passione migrasse ; non enim anima, sed corpus mate- riaU gladio transverberatur 30 ~ soleat ferro P 31 P 33 mortemque] morte quam P ipsum P 34 non > P 35 Joseph > 116, – 14 -f 117, 1 Φαίνεται — 5 τι 11 Zeilen (zerstort) Χ 116, 15 —117, 5 + 12 — 118, 4 V 116, – 16 ἐνθυμ. aS 15 Ῥομφ. + δὲ aS 16 τὸν] καὶ a τὸν κριτ. > b τῶν > a 16/17 ἐνθυμηθέτων α

quoque Domino dicente: omnes.| vos scandalizabimini in nocte <. Ergo scandalizati sunt uni- > versi in tantum, ut Petrus < que, apostolorum princeps, tertio denegarit. Quid putamus, quod scandalizatis apostolis mater Domini a scandalo fuerit immunis ? Si scandalum in Domini passione non passa est, non est mortuus Jesus pro peccatis ejus. Si autem omnes peccaverunt et indigent gloria Dei, justificati gratia ejus et redempti < . utique et Maria illo tempore scandalizata est. Et hoc est, quod nunc Simeon prophetat dicens : x >et tuam ipsius x >, quae scis absque viro peperisse te virginem, quae audisti a Gabriele: x >Spiritus sanctus veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit x >, > infidelitatis >gladius < et ambiguitatis mucrone ferieris, et cogitationes tuae te in diversa lacerabunt, cum videris illum, quem Filium Dei audieras et sciebas absque semine viri esse Iff. Mark. 14, 27 9f. Rom. 323

quoque Domino dicente: omnes . | Φαίνεται, ὅτι περὶ τὸν > καιρὸν τοῦ θους x > ἐογαν- | δαλί <σθησαν· καὶ γὰρ x ὅτι· >πάντες < δακθσυλγσεσυε ἐν ἐμοί <. >

Προφητεύει οὖν ὁ Συμεὼν καὶ περὶ αὐτῆς τῆς ἁγίας παρθένου Μαρίας, ὅτι· παρεστῶσα τῷ σταυρῷ καὶ βλέπουσα τὰ γενόμενα καὶ ἀκούουσα τῶν φο)νῶν τῶν φονευτῶν, μετὰ τὴν τοῦ Γαβριὴλ μαρτυρίαν, μετὰ τὴν ἀπόῤῥτον γνῶσιν τῆς θείας συλλήψεως, μετὰ τὴν μεγάλην τῶν θαυμάτων ἐπίδειξιν, γενήσεταί τις περὶ τὴν σὴν Ψυχὴν σόλος ἐν διακρίσει· ἔδει δὲ τὸν κύριον ὑπὲρ παντὸς γεύσασθαι x > καὶ >ἱλαστήριον < γενόμενον τοῦ κόσμου πάντας δι-

16 ff . Luk. 1, 35 22 f . gr. Hebr. 2, 9 23 gr. Rom. 3, 25 2 scandal. + in me AC (me rad. C) 3 hac] ista A 6 Quid ? Putamus De 7 Domini x > C 7 fuit C 8 ~ Domini in A ~ est passa A 9 autem x > B 10 egent De ejus] Dei C 14 animam + pertrasibit (!) gladius, videlicet te C 16 Gabrihele A 17 superveniet in te BCE 18 tibij te ADE 19 ~ gladius infidehtatis A 21 tuae x > C te] et E 22 Cum C 23 audieris E 24 ~ viri semine C 117, – 21 σάλος aS β: Ἄλλως) 117. 12 (verstiimmelt, sicher 17 μετὰ) — 21 + 118 5 – 119, 7 Χ 117, — 118, 4 dC 1 – 5] ἐπειδὴ τοίνυν πᾶσα ψυχὴ περὶ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους οἱονεὶ δια- κρίσει τινὶ ὑπεβάλλετο, κατὰ τὴν τοῦ κυρίου φωνὴν ἐπόντος, ὅτι πάντες σκανδαλισθήσεσθε ἐν x < V Nach 5 ἐμοί in Χ noch 11 Zeilen, wovon nur einzelne Silben lesbar, anfangs: ἆρ’ οἰόμεθα, ὅτι x > ἀπὸ σκανδάλου καθαρὰ ἦν ἡ ρία; Kr. 12 – 17 μαρτυρίαν in Χ zerstort 12 οὖν a 1 S] δὲ Aa x > βV x > S 13 αὐτῆς x > S dy. παρθ. x > V dy. — Μαρ.] θεοτόκου a 13/14 Μαρίας x > S H παρεστ. — τῷ] παρεστήσατο α 15 καὶ – 21 σάλος] Πάθη τὴν ψυχήν S 16 τῶν φονευτῶν x > β)V 19 μετὰ — μεγάλην] τῶν μελάλων a fierd — 20 ἐπίδειξιν x > Χ 21 ἐν διακρίσει x > V, dafiir 22 — Ρ. 118, 4 22 — p. 118, 1 αἵματι x > dC

generatum, crucifigi et mori et suppliciis humanis esse subjectum et ad postremum lacrimabiliter conquerentem atque dicentem : > Pater, si possibile est, pertranseat calix iste a x >. > Et x < ergo >animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multorum cordibus cogitationes < . Cogitationes erant malae in hominibus, quae propterea revelatae sunt, ut prolatae in medium perderentur et interfectae atque emortuae esse desinerent, et occideret eas ille, qui pro nobis mortuus est. Quamdiu enim absconditae erant cogitationes nec prolatae in medium, impossibile erat eas penitus interfici. Unde et nos si peccaverimus, debemus dicere : x >paccatum meum notum feci tibi, et iniquitatem meam non abscondi. Dixi: amiuntiabo in-

δαιωσαι ἐν τῷ αὐτου · καὶ σοῦ οὖν αὐτῆς τῆς ἄνωθεν δεδι- δαγμένης τὰ περὶ κυρίου ἅψεταί τις διάκρισις, τοῦτ’ ἔστιν ἡ >ῥομφαία < , | ἐπὰν ἴδης τὸν τηλικοῦτον σταυρούμενον καὶ θάπτον ἀνθρώπινον ἀναδεχόμενον. Ὅπως ἂν ἀποκα λυφθῶσιν · διαλογισμοὶ ἦσανπονηροὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις· τότε ἀπεκαλύγθησαν, ἵνα ἀποκαλυφθέντας αὐτοὺς ἀφανίσῃ ὁ ὑπὲρ τῶν ἀνθρωπίνων ἁμαρτημάτων ἀποθνήσκων. Ὅσον γὰρ ἦσαν κεκρυμμένοι, οὐχ οἶόν τε ἐν αὐτοὺς ἀφανισθῆναι τέλεον·

διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς ἐὰν ἁμαρτήσωμεν, κελευόμεθα λέγειν· τὴν ἀνομίαν μου <ἐγνώρισα, τὴν ἁμαρτίαν μου > οὐκ· Ι Αἰνίττεται δέ, ὅτι μετὰ τὸν σκανδαλισμὸν τὸν ἐπὶ τῷ σταυρῷ γενό- justitiam meam contra me Do- | μενον τοῖς μαθηταῖς καὶ τῇ Μαρίᾳ

5f. Matth. 26, 39 20ff. Ps. 31(32), 5 3 ad x > ABE postremo B 4 conqiiirentem D atque] ac C 5 si — est x > C transeat C ~ a me calix iste C 7 ergo x > A 8 ut beginnt wieder Ο 9 multisBCO 14 mortuae E 19 peni- tus] posse C 19/20 ~ si nos A 24 contra me x > ABO] ante te C 24 Doinine C 118, – 119, 7 adCVZ 1 καὶ] εἶτά φησιν καὶ σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται · καὶ ῥομφαίαν φησὶ C) τὴν ἀμφιβολίαν καὶ τὸ πειρατήριον, ἥτις ἥτις τὴν ψυχὴν αὐτὰ fjg ἐν τῷ καιρῷ τοῦ σταυροῦ· ἀντὶ τοῦ καὶ dC 2/3 δεδειδαγμένης V 3 περὶ] παρὰ τοῦ d, περὶ τοῦ C κυρίου + γενήσεταί τις σάλος· καὶ dC τις + περὶ τὴν ψυχὴν C) ἅψηται CV 4 τοῦτ ἔστιν ἡ ῥομφ. x < dC 20 ἐγνώρ. — 21 μου wohl durch Homoiotel. ausgefallen (Kl.) — p. 119, 7 A anderer Text: Αἰνίττ. δὲ ὅτι εἰ ἡ νεκροῦσα . . . . . 22 Vor Αἰν.] Ὅτι τὸ σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται x < περὶ τοῦ πάθους λέγει τοῦ Χριοτοῦ Ζ Αἰνίττ.] Τὸ δὲ ὅπως ἂν ἀποκαλυφθῶσιν ἐκ πολλῶν x < τοῦτο αἰνίττ. adCZ τοῦτο] δια- λογισμοὶ bCZ Ι αἲνίττ.] δηλοῖ Ζ) x < adCVZ 23 τοῦ σταυροῦ Ζ σταυρῷ + τοῦ Χριοτοῦ adCV 24 τοῖς + τε dCVZa καὶ + αὐτῇ adVZ Μαρίᾳ] παναγίᾳ παρθένῳ α, θεοτόκῳ Ζ

minoc. Si enim hoc fecerimus et revelaverimiis peccata nostra non solum Deo, sed et liis, qui possunt mederi vulneribus nostris atque peccatis, delebuntur peccata nostra ab eo, qui ait: x <ecce, delebo ut nubem iniquitates tuas et sicut caliginem peccata tua < .

Post Simeonis propbetiam, quia necesse erat, ut mulieres etiam salvarentur, venit prophetes mulier, de qua scribitur: x <et erat Anna prophetes, filia Phanuel, de tribu Aser < . Quam pulcher ordo ! Non venit ante virum mulier, sed primus venit Simeon, qui apprehendit infantem et tenuit in brachiis suis, deinde muher, cujus non sunt quidem verba digesta, sed dictum est generahter, quod x <confessa sit Domino et locuta de eo omnibus, qui exspectabant redemptionem Hierusalem < . Et juste sancta muHer spiritum prophetandi meruit accipere, quia

ταχεῖά τις ἴασις ἐπακολουθήσει, βεβαιοῦσα αὐτῶν τὴν καρδίαν εἰς τὴν ἐπ’ αὐτὸν πίστιν· οὕτως γὰρ καὶ Πέτρον ἀντισχόμενον εἴδομεν τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως. Τὸ ἀνθρώπινον οὖν σαθρὸν διη λέγχθη, ἕνα τὸ ἰσχυρὸν τοῦ κυρίου δειχθῇ. |

Ὡς ἀπαραλείπτοις ὑποσχόμενος ὁ εὐαγγελιστὴς πάντα εἰπεῖν οὐδὲ τὸ τῆς Ἄννης παρεσιώπησε πρόσ- ωπον, Ι ἀπὸ δύο προφητῶν τὸ ἀληθὲς συνιστῶν τῶν λαληθέντων περὶ Χρι- στοῦ· καὶ γὰρ καὶ αὐτὴ ὡς προφῆ- τις πᾶσιν ἔλεγεν, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Χριστὸς ἡ μέλλων λυτρώσασθαι τὴν Ἱερουσαλήμ, τοῦτ’ ἔστι τὴν τῶν ἐν θεοσεβείαι διαπρεπόντων καὶ ἐν γνώσει γραφῶν πόλιν· Ἱερουσαλὴμ γὰρ ὅρασις x < ἑρμηνεύεται.| Καὶ ἡ τάξις δέ · οὐ πρώτη γὰρ τοῦ ἀνδρὸς ἡ γυνή, ἀλλὰ πρῶτος ὁ Συμέων <παρ >εισάγεται. Οὔκουν ἐγέγ <ραπτο > δέ] αὐτῆς τὰ <τὰ λ >έξιν ὁ λόγος, ἀλλ’ τι ἐξωμολόγει τῷ θεῷ καὶ ἐλάλει >

6ff. Jes. 44, 22 18 zu Ἱερουσαλήμ vgl. in Jerem. Hom. IX (S. 65, 21 f. Klostermann) : Ὅρασις τῆς εἰρήνης; Comm. in Joh. Fragm. LXXX (S. 547, 19 f. Preuschen); in Jesu Nave Hom. 21 (S. 431, 5 Baehrens): visio pacis; u. a. ; Wutz, Onom. sacr. 745 3 his] iis n 7 deleo AE iniqu. — 8 calig. x > C 9 quia] qua C 1 ut -f et C x > C 11 prophetis E Inm, prophetissa B 13 prophetissa BDEe Fanuel EO, Phanuhel C 14 pulchre E 15 Anna ante virum A, mulier] Anna A 16 primum e, prius ABO 19 non — digesta] quidem verba non sunt digesta A 23 Hierusalem] Israel ADe (aus Jerus. corr. D) 25 quia] quae A 119, – 19 dCS 119, – 10 πρόκωπον + – 22 Χ 119, – 120, 15 Χ 1 τάχιστα Ζ ἐπακο λουθεῖ β ἐπακ. + παρὰ τοῦ κυρίου adCV 2 βεβ. — 3 πίστιν] εἰς τὴν πίστιν τοῦ Χριοτοῦ Ζ 3 οὕτως — 7 δειχθῇ x > aCZ 4 καὶ — 5 πίστεως] εἴδομεν εἴδωμεν V) καὶ Πέτρον τῆς εἰς Χρ. πίστεως ἀντισχ. aV 6 τὸ — 7 δειχθῇ x > X 8 ἀπαραλ. ὑποοχ.] εἰπὼν δὲ Χ ἀπαραλ. + δὲ S 9 ὁ εὐαγγ. x > dC πάντα εἰπεῖν] πᾶσι παρηκολουθηκέναι X εἰπεῖν] ποιεῖν d οὐδὲ Kr.] οὔτε Χ 12 λαληθ.] λαλουμένων dS 13 γὰρ καὶ αὐτὴ] αὕτη γὰρ S 16 τὴν Ἱερουσ.] τὸν Ἰσράηλ S τοῦτ’ ἔστι — 18 πόλιν x > dS 18 Ἱερουσ. — 19 ἑρμην.] ἥτις ἑρμηνεύεται ὅρασις εἰρήνης S 19 γὰρ] δὲ d ἐρμην. ὅρασις ὑψίστου d 20 — p. 120, 2 conj. Kr.

longa castitate longisque jejuniis ad hoc culmen adscenderat. Videte, mulieres, testimoniura Armae, et imitamini illud! Si quando vobis evenerit, ut perdatis viros, considerate, quid de ea scriptum sit: > septem annis vixit a virginitate sua cum viro < et reliqua ; propterea >prophetes < f uit ; neque enim ut libet et fortuito Spiritus sanctus habitavit in ea. Bonum est et primum, si qua potest virginitatis gratiam possidere; si autem hoc non potuerit, sed evenerit ei. ut perdat virum, vidua perseveret. Quod quidem non solum post mortem viri, sed etiam, cum ille vivit, debet habere in animo, ut etiam, si non evenerit voluntas ipsius et propositum, a Domino coronetur et dicat: hoc voveo atque promitto, si mihi humanum aUquid, quod non opto, contigerit, nihil aUud faciam, quam incontaminata et vidua perseverem. Nunc vero et secundae et tertiae et quartae nuptiae, ut de

αὐτοῦ(. <Ἔοι >κε δὲ γε δικαίως προφῆτις, τοῦ ἁγίου πνεύματος χώραν δυνηθέντος εὑρεῖν ἐν αὐτῇ διὰ τὴν ἁγνείαν καὶ τὴν καθαρότητα· >ἔτη < γὰρ > ζήσασα ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς μετὰ ἀνδρός(, διὰ τοῦτο γέγονε προφῆτις οὐ γὰρ ὡς ἔτυχεν τὸ ἄγιον πνεῦμα ᾤκησαν ἐν αὐτῇ. Καλὸν μὲν γὰρ εἴ τις δύναται παρθενεύειν· εἰ δὲ μὴ δύνα- ται τοῦτο, χηρευσάτω, ἐὰν συμβῇ τι ἀνθρώπινον, καὶ ἐχέτω τοῦτο πρὸ ὀφθαλμῶν καὶ μετὰ ἀνδρὸς οὖσα, ὥστε τὴν παρθενίαν αὐτῆς δικαιω- θῆναι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ.

8 vixerat B viro + suo DOe 9 prophetis Olm, prophetissa BE 11 fortuita Ο, fortuitu C x > 16 perdatur E 18 evenerit] venerit DeE 19 ipsius] ejus C Domino] Deo Ο Et C 20 atque] hoc C opto] volo C 21 viduaque e

22 Nunc — x >OP, ür Sondergut: Et utperfeceruntomniasecun- dum legem Domini, reversi sunt in Gahlaeam in civitatem suam Nazareth, Praetermisit hoc loco Lucas, quae a Matthaeo satis exposita noverat Dominum videhcet post haec, ne ab Herode necandus inveniretur, Aegyptum a parentibus esse delatum defunctoque Herode sic demum GaUlaeam reversuxn Nazareth civitatem suam inhabitare coepisse. Solent enim evange- Hstae singuH sic omittere quaedam, quae vel ab aliis commemorata viderint, vel ab aliis commemoranda in spiritu praeviderint, ut continuata suae narrationis serie quasi nuHa praetermisisse videantvir, quae tamen alterius evangeHstae considerata scriptura quo loco transiHta fuerint, dihgens lector inveniat. x >Puer autem crescebat et confortabatur plenus sapientia, et gratia Dei erat in illo < . Notanda distinctio verborum, quia Dominus Jesus Christus in eo, quod puer erat, idem habitum humanae fragihtatis induerat crescere et coufortari habebat, in eo vero, quod etiam

29 exposita] explorata P 29/30 Dom. — haec] jiost haec Dom. P 30 invenir. + in P 31 esse x > P sic demum x > P 32 suam P habitare P enim] autem P 33 vel] vehit P 33/34 viderint — commem. x > P 35 ~ narrat. suae P 37 invenerit P 5 ἔτη] ἔτι Χ 6, 14 παρθενείας Χ

pluribus taceam, in ecclesia reperiuntur, et non ignoramus, quod tale conjugium ejiciet nos de regno Dei. Sicut enim ab ecclesiasticis dignitatibus non solum fornicatio, sed et secundae nuptiae repellunt — neque enim episcopus nec presbyter nec diaconus nec vidua possunt esse digami — , sic forsitan et de coetu x >primitinorum immaculatorumquec, x >, >ecclesia, quae non habet maculam neque rugam < , ejicietur digamus; non quo in aeternum mittatur incendium, sed quo partem non habeat in regno Dei. Memini, cum interpretarer illud, quod ad Corinthios scribitur : x >ecclesiae Dei, quae est Corinthi, cum omnibus, qui invocant x >, dixisse me diversetatem esse x < et eorum, x >qui invocant < nomen Domini. enim monogamum et virginem et eum, qui in castimonia perseverte, esse de ecclesia Dei, eum vero, qui sit digamus, licet bonam habuerit conversationem et ceteris virtutibus polleat, tamen non esse de x < et de eo numero, qui x >non habet rugam aut maculam, aut quid istiusmodi < , sed esse de secundo gradu et de his, x >qui invocant < nomen Domini, et qui salvantur in nomine Jesu Christi, nequaquam tamen coronantur ab eo: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

5f. Hebr. 12, 23 6f. Ephes. 5, 27 9f. I Kor. I, 2; vgl. Ὠριγένους. Εἰ πάντες ἦσαν ἐκκλησία, τίς ἔτι χρεία προ <σ >κεῖσθαι σὺν πᾶσι τοῖς εἰ πάντες Ὁμοίως ἐπεκαλοῦντο , τίς χρεία μὴ πᾶσιν ἐπικαλουμένοις γεγράφθαι μόνον, ἀλλὰ x > αὐτῶν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ x >; [Catena in 1 Cor. ed. Cramer (V, 7, 9 — 12); Journ. of Theol. Stud. IX (1908) 232, – 4 Cl. Jenkms] 15f. Ephes. 5, 27 1 in ecclesia x > e non x > ABE 2 eiciat B, eicit ACE 3 se- cundae x > De 3 repelhmtur AC 4 enim + aut C nec 1] aut C nec 2 — vidua x > C 5 sic] si B 6 que] quae est A ecclesiae E habent C neque] aut BC 7 eicitur A 8 Memini + enim C 11 esse x > ACDe 11 nomen Domini] Deum C Domini] Dei AE 12/13 perseverat ABDEe 14 habeat e 15 qui] quae A habent Dlmr 15/16 ~ maculam aut rugam BC 16 aUquid ADe 17 his] eis C quidem + et E 18 nomine + Domini C tamen x > (rad.) C 19 et imper. x > C Amen x > E Exphcit omeha XVII. AC

verbum Dei et Deus aeternus erat, nec confortari indigebat nec habebat augeri. Unde rectissime x >plenus < perhibetur x >et <. Sapientia quidem, x >quia in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis < (Kol. 2, 9); gratia autem, quia > eidem mediatori Dei et hominum Jesu < (1 Tim. 2, 5) magna gratia donatum est, ut ex quo homo fieri coepisset, perfectus esset et Deus. Cui simile est, quod Johannes scribit eum > plenum gratia et < (Joh. 1, 14), eandem ipse divinitatis excel- lentiam veritatis quam Lucas sapientiae nomine commendans.

32 ~ erat aeternus P nec + et P haberi Ο 33 ~ sapientia plenus P ~ et gratia perhib. P 34 mediator (?) OP 36 — grat. et verit. plenum P 37 sapienti P

HOMILIA XVIII. De eo, quod scriptum est: >Puer autem crescebat et <, usque ad eum locum, ubi ait: >Nescitis, quoniam in patris mei oportet me esse <

Natus est Dominus meus Jesus, et adscenderunt parentes ejus Hierosolymam, ut complerent ea, quae fuerant in lege praecepta, et offerrent pro eo > par turturum aut duos pullos <. Tenuit eum brachiis suis Simeon, ut dudum lectum est, et prophetavit de eo, quae narrat historia. Et postquam omnia ex more completa sunt, revertuntur parentes. Quotum Jesus tunc agebat amium ? Utique adhuc parvulus erat et tamen > crescebat et conf ortabatur et replebatur < et gratia ; necdum quadraginta dies purgationis impleverat, necdum Nazareth venerat, et jam totam sapientiam recipiebat. Potuit scriptura dicere : > crescebat et conf ortabatur, et accipiebat spiritum <; sed quia > evacuaveratse, se, formam servi <, statim ut pro mundatione ejus sacrificium oblatum est, id quod vacuefecerat, adimplevit, non quo corpus ejus illico majus fuerit effectum, sed quod sacratius quir-

Ἐδύνατο δὲ εἰπεῖν· προέκοπτε λαμ- βάνων σοφίαν, ἀλλ’ ἐπεί, ὅτε ἤρχατο, ἐκένωσεν x <, εἶπεν x <, ἵνα δείξῃ, ὅτι ὃ ἐκένωσεν ἐπλήρωσε καὶ ἐλάμβανε πόλιν ταῦτα, ἀφ’ ὧν ἑλών κεκένωτο· x > δὲ οὐ τῇ σώματος, ἐν ᾗ x < οὐκ ἐφ’ ἡμῖν οὔσῃ, ἀλλ’ ἐπὶ τῇ φύσει· τῇ δὲ ψυχῆς, ἥτις ἐφ’ ἡμῖν,

2– 4 Luk. 2, – 49 5ff. vgl. Luk. 2. – 39 7 Luk. 2, 24 16ff. Phil. 2, 7 1 Licipit XVIII. de . . . AC 2 et conf ortabatur x > C 3 an nescitis B, nesciebatis De quoniam] quia De 3 in — 4 mei] in his qiiae patris mei sunt ADe 5 ejus + in De 6 complerentur A in x > BDEmn, lege fuerantBE, inlegefuerant A offemmtE 7 aut Cl] et ABDEmnr eum + in BC 8 et x > BE 9 ex] in Dmr, de In 10 Quotima — erat] quo Jesus tunc agebat De (nunc e) ~ aimum Jesus tunc agebat B 1 adhuc x > B 1 1 et replebatur x > CDe 1 3 et j am] etiam DE et + tamen C respiciebat De 16 spir. + sanctumB quia] qui De 18 emun- datione AB 20 evacuaverat C, vacuefuerat A 21 quo] quod e majus] magnum B 22 quod] quo ABCD Kyrill + τι 122, – 19 κεκέν. + Kyrill + 123, – 10 (vielleicht auch Kyrill?) X 122, – 123, 2 C ἄλλως τε) ( 19, ἡλικία 123, 2 gehort zu Hom. ΧΧ, Ρ. 135) 14 vor Ἐδύνατο] διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν· τὸ δὲ παιδίον x < καὶ τὰ ἑξῆς Χ τὰ γὰρ ἀνθρωπίνως περὶ αὐτοῦ γεγραμμένα ν) + τὸν τῆς κενώσεως διαδείκνυσι ταῦτα x > ν) τρόπον Χν (PG 72 in e. Kyrill- Schol.) Ἐδύν. δὲ εἰπεῖν x > C προέκοπτε x > X λαμβ. — 15 x > C 15 ὅτε ἤρχετο x > C 16 ἑαυτὸν + καταβαίνων ἐνταῦθα C εἶπεν — 18 καἰ] καὶ κενώσας ἑαυτὸν C 18 ταῦτα — 19 κεκένωτο] ἀπὸ τοῦ πληρώματος X 22 ψυχῂ C

piam demonstraretur, scriptura referente: x >puer autem crescebat et confortabatur et replebatur x <. Quaeramus, sicubi alibi de parvulo scriptum sit x > crescebat et confortabatur < , ut ex collatione multorum, quid plus in Domino nostro dicatur, intellegere valeamus. Legimus de Joanne: x >puer autem crescebat et x <, et tamen non additur : x >et replebatur x <, sed: x >confortabatur spiritu < . Hic vero de Domino : <crescebat < , inquit, x >et confortabatur et replebatur sapientia, et gratia Dei erat super eum < . Haec omnia de puero, qui necdum duodecim annos impleverat, dicta sunt. Cum autem duodecim esset annorum, remanet Ηieru- salem. Parentes ejus ignorantes quaermit eum sollicite et non inveniunt. Quaerunt x >inter x <, quaerunt x >in x <, quaerunt x >inter notos < , et in his omnibus non reperiunt. Quaeritur ergo Jesus a parentibus suis, a patre, qui nutricius et comes fuerat Aegyptum descendentis, et tamen non statim, ut quaeritur, invenitur. Non enim inter cognatos et carnis propinquos ’ Jesus, non in his, qui ei corporaliter juncti sunt. In multorum comitatu Jesus meus non potest inveniri. Disce, ubi eum quaerentes reperiant, ut et tu quaerens cum Joseph Mariaque reperias. Et quaerentes, inquit, x >invenerunt illum in x >. Non ubicunque in aUo loco, sed x >in templo <

ἦν ἐνίσχυεν ο καταργησας τὰ τοῦ x <.] Ι Οὐχ ᾗ λόγος ἐστὶ καὶ θεός, προκόπτειν ἔρηταί, ἀλλ’ ὅτι μεζόνως ἀεὶ θαυμαζόμενος χαριέστερος παρὰ τοῖς ὁρῶσι διὰ τῶν ἀποτελεσμάτων ἀνεδείκνυτο· προκοπτούσης, ὡς ἐστὶν μᾶλλον εἰπεῖν, ἀλληθέστερον τῆς τῶν θαυμαζόντων ἕξεως ἤπερ αὐτοῦ τοῦ τελείου Πρὸς χάριν θεοῦν

1 f. gr. 1 Kor. 13, 11 10 f. Liik. 1, 80 1 ’ A 2 referentej dicente C 7 in] de A 9 Legimus x >De De 11 tamen x > C 13 vero] autem A inquid (!) (so sehr oft) C 15 duodecim] quindecim C 16 duod. — ann.] XII amios implevisset C reman. + in e 19 notos] cognatos C in x > A Jesus x > C 20 a C x > BE] et a A, cum De fuerat + in Dln 21 tamen x > B enim x > C 23 ~ corpor. ei Ce 24 ~ quaer. eum C reperiunt B, repperint A, repe- rerint C, repperunt E 25 et Maria A 26 illum] eum C ~ in templo illum D 123, – 10 auch als Teil eines Kyrill-Schol. bei ν (PG 72), vielleicht also nicht Origenes. 3 3 Οὐχ — 4 εἴρηται x > Χ Οὐχ] ἄλλως τε· οὐχ C Οὐχ ᾗ] Οὐκοῦν οὐ καθ’ ὁ ν 4 ἀλλ’ ὅτι] ἢ ἀντὶ τοῦ Χ (vorher Kyrill) 5 ἀεὶ θαυμαζ.] ἐκ τοῦ δὲ ἐθαυμάζετο X 7 ἀνεδείκν.] δεικνύμενος Χ, ἀπεδείκνυτο ν 8 μᾶλλον Schluss der Hs Χ 9 θαυμαζ. ἕξεως]θαυμάτων ἕξεως ν + ἐν τοῖς τῶν ὁρώντων διανοίας ν 10 χάριν + ὡς ν

x >in templo < simpliciter, sed x >in medio doctorum, audientem et rogantem eos < . Et tu ergo quaere Jesum x >in templo < Dei, quaere ecclesia, quaere eum apud magistros, qui x >in templo < sunt et non ex eo; si enim ita quaesieris, invenies eum. Porro si quispiam se dicit magistrum esse et Jesum non habet, iste nomine tantum magister est, et ideo apud eum non potest inveniri Jesus, verbum Dei et sapientia. Inventus est, inquit, x >in medio x <. Quomodo in alio loco de prophetis scriptum est, sic et nunc intellege x >in medio doctorum < <Si >, inquit, x >alteri revelatum fuerit x <. x >in medio doctorum x < inveniunt eum, et non solum x > sedet x <, sed et x >sciscitantem et udientem <. Etnunc prae- sens est Jesus, interrogat nos et audit loquentes. > Et x <, > inquit, x <. Super quo >mirabantur < ? Non super interrogationibus ejus, Ucet et ipsae mirabiles erant, sed > super x <. AHud est enim interrogare, aUud respondere. Interrogabat magistros et, quia interdum respondere non poterant, ipse illis, de quibus interroganerat, respondebat. Quod autem responsio non vicissitudinem sermo- cinandi, sed doctrinam in scripturis sanctis sOTiet, lex divina te doceat. x >Moyses loquebatur, Deus autem respondebat ei x <. Responsio illa eorum erat, super quibus ignorantem Moysen Dominus instruebat. Interdum interrogat Jesus, interdum respondet, et sicut supra diximus, quamquam mirabilis ejus interrogatio sit, tamen multo mirabilior est responsio. Ut igitur et nos audiamus eum et proponat nobis quaestiones, quas ipse dissolvat, obsecremus illum et cum labore nimio et dolore quaeramus, et tunc poterimus invenire, quem quaerimus. Non enim frustra scriptum est: x >ego et pater tuus dolentes quaerebamus x <. Oportet eum, qui quaerit Jesum, non neglegenter, non dissolute, non transitorie quaerere, sicut quaerunt nomiuUi et ideo invenire non possunt. Nos autem dicamus : x >dolentes quaerimus x <. Et cum hoc dixerimus, ad laborantem animam nostram et cum dolore quaerentem respondebit et dicet: x >nescitis, quia in patris 6f. vgl. 1 Kor. 1, 24 9f. 1 Kor. 14, 30 19 f. vgl. Exod. 19, 19 3 eum x > C] et A 4 invenis C 5 ~ dicit se e 6 poterit C 7 est x > B 8 scriptum] dictimi BC et x > C 9 primus] prior ABE 1 tacet r ~ inv. eum sed. C 11 solum sed. | sed. tantum B 11 et 1] etiam BC et 2 — eos] eos et interrogantem C 12 inquit x > ABE 14 respons. + ejus e 16 interdum x > De illis] his CDe illis, de quibus] de his, quae C interrogabat C 17 Quod] Quia DE viciss. + designet A 18 sonet x > AE] significet B + et BE 19 ei. Voce illa eorum responsio erat C 20 ignorant. x > C 21 respondit E et x > De superius B 22 Quamquam De interrogatio + JesusB 26 Non] Nec C 27 eum] enim e 30 cum] dum E 31 dicit E in — p. 125, 1 mei] in his, quae patris mei sunt Ae mei oportet me esse x < Ubi simt haeretioi, ubi impii atque ve- sani, qui asserunt non esse patris Jesu Christi legem et prophetas ? Certe Jesus x >in templo < erat, quod a Salomone constructum est, confitetur temphim illud patris sui esse, quem nobis revelavit, cujus filium esse se dixit. Respondeant, quomodo alter bonus et alter sit justus Deus. Quia igitur Salvator Creatoris est fihus, in commune Patrem Fihumque laudemus, cujus lex, cujus et templum est: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XIX. Rursum de eo, quod scriptum est : x >Puer autem crescebat et x <, usque ad eum locum, ubi seniores in templo interrogat.

Quia nonnulh, qui sanctae scripturae videntur credere, quasi in gloriam omnipotentis Dei divinitatem Salvatoris negant, justum mihi videtur, ut ipsarum scripturarum auctoritate doceantur in humanum corpus quiddam venisse divinum, et non solum in humanum corpus, sed in humanam quoque animam. Quamquam, si dihgenter sensum intendimus scripturarum, plus aliquid anima illa habuit, quam ceterae hominum animae. Omnis quippe anima hominis, antequam ad virtutem veniat, vitiis sordidatur. Porro anima Jesu nunquam peccati sorde maculata est. Siquidem antequam ad duodecimum aetatis pervenerit annum, Spiritus sanctus de eo in Lucae scribit evangelio : x >Puer autem crescebat et confortabatur et replebatur sapientia < . Hoc hominum natura non recipit, ut ante duodecim annos sapientia compleatur. Ahud est partem habere sapientiae, aliud sapientia esse completum. Non ambigamus ergo divinum aliquid in Jesu carne 10– 11 Luk. 2, – 46 1 mei] meis D ~ me oportet BCDEmn x > DE 4 quem] quo D 5 ~ se esse A 6 filius -f- et E 7 communem E et x > C 8 est x > C Amen x > E et imperium x > C Explicit omelia XVIII. AC 9 — 11] Incipit XVIIII. de zeadem rursus lectione C 9 Incipit XIX. rursum de . . . A Rursum x > De 11 ubi + ait CDe ~ intferrogat in templo A 12 qui] quoniam C ~ script. sanct. C 13 gloria AE 15 quiddam x > C 16 sed + et C 17 intend.] intellegimus C 18 habuit — quippe C ~ animae hominum A 18/19 ~ hominis quippe anima B 19 anima + enim C virtutes De 21 duodec. perv. ann. aetat. B pervenisset A, perveniret E 22 scripsit A 23 sapientia] spiritu ABCE + sancto A 24 recepit E 26 ambigi- mus De ~ carne Jesu e apparuisse, et non solum super hominem, sed super omnem quoque rationabilem creaturam. Et >crescebat < inquit. enim x >se formam servi accipens < , et eadem virtute, qua x >se x <, crescit. Apparuerat infirmus, quia infirmum corpus assumpserat, et ob id iterum confortatur. x >Evacuaverat x < Filius Dei, et propterea rursum completur sapientia, x >Et gratia Dei erat super eum < . Xon quando venit ad adolescentiam, non quando manifeste docebat, sed adhuc cum esset parvulus, habebat gratiam Dei; et quomodo omnia in illo mirabiHa fuerant, ita et pueritia mirabilis fuit, ut Dei sapientia compleretur. x >Ibant itaque parentes ejus juxtacon- in Hierusalem ad sollemnem diem Paschae. Et cum factus esset annorum duodecim < . Dihgenter observa, quia, priusquam duodecim esset annorum, sapientia Dei et ceteris, quae de eo scripta sunt, complebatur. Cum ergo, ut diximus, duodecim esset annorum et juxta morem dies , sollemnitatis expleti essent et reverterentur parentes, x >remansit puer in Hierusalem et nesciebant parentes ejus < . Et hic subhmius quiddam, quam humana natura patitur, intellege. Non enim simpUciter x < et parentes ejus, ubi esset, ignorabant, sed quomodo in Joannis evangeUo scriptum est, quando insidiabantur ei Judaei et elapsus est de medio eorimi et non apparuit, sic et nunc puto remansisse puerum in Hierusalem et parentes ejus, ubi remanserit, ignorasse. Xec miremur parentes vocatos, quorum

Ομως, ὅτε δώδεκα x < γεγονὼς ἐν, ἄνεισιν μὲν ἅμα τοῖς γονεῦσιν εἰς Ἱερουσαλήμ, τὴν ἑορτὴν τοῦ Πάσχα τελεσόμενος. Ὡς δὲ ἐκείνη πέρας εἶχεν ἐν ἡμέραις ἑπτὰ τελουμένη, αὐτοὶ μὲν ὑπέστρεφον, Ἰησοῦς δὲ ὑπομένει, τούτους λαθών· καὶ οἱ μὲν ἐζήτουν, ὁ δὲ τριῶν ἡμερῶν ἄδηλος ἦν.

2 f. 5 Phil. 2, 7 f. 27 ff. vgl. Joh. 8, 59; 10, 39 1 pamisse AE 2 rationalem De creatiiram excrescebat B, creat. crescebat A inquit x >ABE Umiliaverat C ὁ ob — itenim] ideo C 6 compleatur E 7 x >A adolescentia A 8 ~ cum adhuc Be 9 illo] eo C ~ mirab. in illo B 10 pueritia + in eo C 14 esset] fuisset De 22 parentes + cvim infantulo Jesu ADEe 24 nescierunt C quiddam] ahquid C 25 ~ patitur natura B potest intellegi C 26 ubi esset x > C esset + tantvun B ignorabat B quom.] quemadmodum C 27 quando] quoniam e 28 et 1 x > C 126, 13 — 21 k κ (K in einem Scholion τοῦ Μεταφρ. καὶ τοῦ Γεωμέτρου, abgedruckt Mai, Scr. v. n. c. IX)

alter ob partum, alter ob obse- qiiium matris et patris meru- erunt vocabula. Sequitur: > dolentes quaerebamus te < Non puto eos idcirco doluisse, quia putarent errasse puerum vel periisse; nec poterat accidere, ut Maria, quae sciebat se de Spiritu sancto concepisse, quae et angelum loquentem et currentes pastores et Simeonem audierat prophetantem, timeret, ne pvierum perderet oberrantem. Amove hanc opinionem maxime de Joseph, cui ab angelo praeceptum fuerat, ut toUeret puerum et Aegyptum pergeret, qui audierat: > timeas timeas toUere Mariam uxorem tuam; quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est < Nunquam fieri poterat, ut perditum formidaret infantem, quem divinum esse cognoverat. AHud quid- dam dolor et quaestio parentum, quam simplex lector intellegit, sonat. Quomodo tu, si quando scripturas legis, quaeris in eis sensum cum dolore quodam atque tormento, non quo scrip-

Τέ δέ καὶ > ἐζήτουν αὐτόν < Ἆρα ὅτι ἀπόλωνλεν ὡς παῖς ἢ ὅτι πεπλάνηται; Ἄπαγε· οὔτε γὰρ τῆς πανσόφου Μαρίας ἦν τοῦτο, τῆς μυρίας περὶ αὐτοῦ δεξαμένης θείας ἀποκαλύψεις, οὔτε τοῦ Ἰωσήφ.

Ἀλλ᾿ ὥσπερ σὺ ἐὰν ζητῇς γραφήν, ὀδυνώμενος αὐτὴν ζητεῖς, οὐχ ὡς πεπλανημένην οὐδὲ ὡς ἐοφα>-λ

13 f. vgl. Matth. 2, 13 15 f. Matth. 1, 20 1 alter1] altera Cln ob2 > > E 2 ˜ patris et matris De + inquit CDe 8/9 ~ sancto spir. A 10 concurrentes B 12 Amove] abige AB, apage E 14 puerum — 15 tollere > C et + 15 uxorem] conjugem De tuam] suam C 17 formid,] crederet C quoddam E 18 quaestio de dolore B, dolore quaestio E 19 Quomodo + enim CDe quando + tu E 20 legeris D 22 atque] ac e quo] quod AB 129, 3 –9 φησίν + (Hom. XVII) 112, 4 Ἁπλοστ. — 15 + (Hom. XIX) 127, 5 – 10 + 128, 3 οὕτως —6 + 129, 11 — 130, 2 kmL (127, 20 — 128, 5 Χριστόν > L) 127, 5 — 6 + 128, 3– 23 εἶναι Ζ 127, — 128, 6 λ 127 –128,6 + 129, –16 a 127,4 — 128,6 + 24 καὶ — 129, 2 + 11 ὁ— 130,2 S 5 Τί—καὶ] Ἆρα V Τί — αὐτόν; > a] Πῶς ἐνόμιζον αὐτὸν Ζ Τί — Ἆρα] ἐζήτουν οὖν οὐχ dCS δὲ + δὴ km Ἆρα + δὲ μὴ a μὴ > β) 5/6 Ἆρα ὅτι > V 6/7 ὅτι — πεπλάν.] ὡς ὅτι ἀπόλωλε; οὐχὶ Ζ 6 ἀπόλωλ. — ὅτι] μήπως ὡς παιδίον ἀπόλωνλεν ἢ ( + ὅτι S) dCS ἀπώλωλεν dC), μὴ ἀπόλωλεν ὡςπαιδίον ἢV ὡς] ὁmλ παῖς + κατεζήτουν a 7 οὔτε] οὐ m γὰρ — πανσόφου > V 7/8 πανσόφου + aS 8 τοῦτο > S μυρίας] κυρίας m (!) Μαρίας K3V (?), πολλάκις 9 ˜ δεξαμ. περὶ αὐτοῦ aSV 10 οὔτε] ἀλλ᾿ οὐδὲ α, οὐδὲ S 20 σὺ ἐὰν ζητῇς V] ἐόν τις ζητῇ λ 21 ὀδυνωμένως b ζητεῖς V] ζητεῖ λ 22 ὡς + τὴν α ὡς πεπλαν.] ὥσπερ πλανημένην β οὐδὲ ὡς] οὐχ ὡς V, ἢ A 22 σφαλλόμενον α

turas errasse aut perperam quid habere arbitreris, sed quod illae intrinsecus habeant veritatis sermonem atque rationem, et tu nequeas invenire, quod verum est: ita et illi quaerebant Jesum, ne forte recessisset ab eis, ne relinquens eos ad alia transmigrasset et, quod magis puto, ne revertisset ad caelos, cum illi placuisset, iterum descensurus. > Dolentes < ergo quaerebant Filium Dei. Et cum quaererent, non invenerunt > inter cognatos < Neque enim poterat humana cognatio Dei FiUum continere. Non inve- nerunt > inter notos >, quia divina virtus major erat notitia scientiaque mortali. Ubi igitur inveniunt eum ? < In templo <; ; ibi enim invenitur Filius Dei. Si quando et tu quaesieris Filium Dei, quaere primum templum, illuc propera, ibi Christum, sermonem atque sapientiam, id est

μένην, ἀλλ᾿ ὡς ἔχουσαν μὲν τὸν ἀληθῆ καὶ μυστικὸν λόγον, μήπω δέ σοι πεφανερωμένην, οὕτως κἀκεῖνοι ἐζήτουν τὸν κύριον ἡμῶν Ιησοῦν Χριστόν, μήπως ἀπέστη ἀπ᾿ αὐτῶν, μήπως καταλέλοιπεν αὐτούς.

Διὸ καὶ αὐτὴ ὡς ἐκείνου πατέρα τὸν Ἰωσὴφ ὠνόμασε διὰ τοὺς Ἰουδαίους. Αὐτὸς τὴν ὑπόνοιαν ἐκκόπτων ταύτην πόλιν ἔλεγεν· > οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με <, πατέρα αὐτοῦ δηλῶν τὸν θεόν, ἀλλ᾿ οὐ τὸν Ἰωσήφ· > ἐν τοῖς τοῦ x < δὲ εἶπεν διὰ τὸν ναόν, ἐν ᾧ ἦν, ὅπου καὶ εὑρέθη ζητοςυμενος. Πῶς λέγει ἡ παναγία παρθένος· > ἰδοὺ ἐγὼ καὶ ὁ πατήρ σου ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν σε <, ἐπιστα- μένη, ὅτι ἐκ παρθενίας ἐστὶν ἀμολύντου; Διὰτοὺς ἀκούοντας διδασκάλους, ἐπειδὴ ἐνόμιζον αὐτὸν ἐκ πορνείας εἶναι.| > Ὀδυνώμενοι < οὖν ἐζήτουν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, καὶ ζητοῦντες αὐτὸν οὐχ ευρον > εν τοις συγ-

22 f. gr. vgl. Joh. 8, 41 24 f. lat. vgl. 1 Kor. 1, 24 3 veritatem sermonem DcE, veritatem sermonis B, veritatem sermonum C 4/5 et tu nequeas] et ut queras A, non possis autem C 6 ille quaerebat E Jesum > De 8 alia] alta ABE 8/9 transmigr.] transvolasset 9 et — 11 placuiss. > C 15 eogitatio (!) C 17 inter notos > notos] cognatos CDe divina virtus > ABE virtus > De 18 erant De 19 invenerunt C 20 Ibi] ubi AE enim > C 21 Filium Dei] eum A 23 temiolum] in templum AC, in templo (aus in templum corr.) e 24 ibi] ubi E 128, 17 πῶς — 23 εἶναι neues Schol. Z 1 μὲν — 2 λόγον] ἐν ἀπορρήτων λόγον τινὰ μυστικὸν A 2 ~ λόγον καὶ μυοτικ. S μήπω] μηδέποτε α, μηδέπω α1 3 σοι V > λ α οὕτως — 6 αὐτούς] ἀλλ᾿ ὡς νομίζοντες, ὅτι κατέλιπεν αὐτοὺς ἢ ἀπέστη ἀπ᾿ αὐτῶν Ζ 3/4 οὕτως κἀκεῖνοι] ἀλλ᾿ km 4 τὸν — 5 Χριστόν x > km κύριον — 5 Χριστόν] Ἰησοῦν V 5 ἀποστῇ a 6 ~ αὐτοὺς καταλελοιπ. km αὐτὸς k3) 17 ὅτι πῶς Ζ 24 κοὶ — 25 εὗρον] οὐχ εὑρέθη δὲ S

Filium Dei, reperies. Quoniam vero parvulus erat, invenitur > in medio praeceptorum < sanctificans et erudiens eos. Quia parvulus erat, invenitur > in non eos docens, sed < interrogans >, et hoc pro aetatis officio, ut nos doceret, quid pueris, quamvis sapientes et eruditi sint, conveniret, ut sudiant potius magistros, quam docere desiderent, et se vana ostemtatione non jactent. Interrogabat, inquam, magistros, non ut aliquid disceret, sed ut interrogans

·γὰρ τὴν συγγένειαν αὐτῶν ἦν.

| Ἤιδει μὲν ἡ παναγία παρθένος μὴ τέκνον αὐτὸν εἶναι τοῦ Ἰωσήφ, ἀλλ᾿ εἰς πατέρα τούτῳ τὸν ἑαυτῆς ἐγκρίνει μνηστῆρα <καὶ > διὰ τὴν τῶν Ιουδαίων ὑποψίαν, οἰομένων αὐτὸν ἐκ πορνείας γεγεννῆσθαι, τοῦτό φησιν. Καὶ ἐπειδὴ εἶπεν, ὅτι· > ὁ πατήρ σου κἀγὼ ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν x >, ὁ κύριος, ἀφεὶς ἀνθρωπίνην δοῦναι ἀπόκρισιν, θείαν δίδωσι παρεμφαίνων, ὅτι θεὸς εἴη σεσαρκωμένος. Διὰ τοῦτο καί φησιν· τί ὅτι

6–8 gr. vgl. Orig. eontra Celsvim I, 32 (S. 83, 17 f. östchau); vgl. auch p. 128, 9– 11 11 u. 21 23 1 repperias E 3 praecept.] doctorum C 8/9 ˜ sint et erud. A 9 sunt E conveniat A 11 desiderant E H disceret] doceret C 129, –9 φησίν + (Hom. XVII) 112, 4 Ἁπλουστ. — 15 + (Hom. XIX) 127, 5 — 10 + 128, 3 οὕτως — 6 + 129, 11 — 130, 2 Μ (127, 20 — 128, 5 χριστόν > L) 129, 3 –9 φησίν + (Hom. XVII) 112, 4 — 7 προσηγ. ε (aus 129, 3 — 11 σε + 14 — 130, 2 W (Hom. XVII) — 112,5 + (Hom. XIX) 129, 6 διά — 8 γεγενν. S 1 ὑπὲρ γὰρ] ὅτι ὑπὲρ S 2 αὐτῶν > S ἦν dC + Zusatz : διὸ κοὶ αὐτοὺς ἔλεγεν· διὰ τί ἐζητεῖτέ με; vgl. 14 — 130,2) μὴ γὰρ ( > dS) σύναται ἀπολέσθαι; οὐκ ἐνταῦθα καταλελοίπατέ με; dCS ἔλεγεν] ἔφη S | διὰ τί] τί ὅτι S | με + οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρὸς δεῖ εἶναί με S | οὐκ — με > S, + 11 —130, 2 S) 3 καὶ ᾔδει a μὲν + γὰρ W παναγία x > β)m navayia παρθ.] μήτηρ αὐτοῦ W 4 ˜ εἶναι αὐτὸν W 5 εἰς] εἰ m εἰς — 6 μνηστῆρα > aW πατέρα τούτῳ] πρόσωπα τούτων ε 6/7 ˜ ὑποψίαν τῶν Ἰουδ. 7 οἰομένων] νομιζόντων aS οἰομένων — 8 γεγεν. > mW 7/8 ˜ ἐκ αὐτὸν aS 8 τοῦτο — 9 εἶπεν] φησὶ πρὸς αὐτόν a τοῦτο — 11 σε nur aW > km 9 ὅτι + ἰδοὺ a ὅτι > a 11 ὁ — 13 σεσαρκ. > 11 ὁ + δὲ akmL ὁ — 12 ἀπόκρισιν] διὸ καὶ αφεὶς ἀνθρωπίνην δοῦναι ἀπολογίαν S κύριος + ἡμῶν καὶ θεὸς aL 12 θείαν διδωσι] θείας ἅπτεται ἀποκρίσεως aLS 13/14 σεσαρδωμένος + ἐπειδὴ γὰρ ἡ παρθένος καὶ θεοτόκος τὸν ἐπικληθέντα αὐτοῦ πατέρα ἰωσὴφ ἔλεγεν αὐτοῦ πατέρα (+ διὰ τὰς εἰρημένας αἰτίας S), αὐτός φησιν, ὅτι ἐμὸς πατὴρ οὐχ ὁ Ἰωσήφ, ἀλλ᾿ ὁ θεός ἐστιν, ὁ τοῦ νοοῦ δεσπότης· εἰς τὸν ναὸν γᾶρ τοῦ ὤν ὤν aS [παρθένος καὶ > Α | καὶ θεοτόκος > S τὸν — πατέρα2] τὸν Ἰωσὴφ ἐκάλει πατέρα αὐτοῦ A | ἐμὸς] ἐμοῦ aS + ὁ S | ˜ πατὴρ ἐμὸς A Ι ἀλλ᾿ ὁ θεὸς > A | ἐστὶν] ὅτι β | ~ ὢν τοῦ θεοῦ aS(ggb)] 14 — φησιν] καὶ εἶπε πρὸς αὐτοὺς K3, ὁ σωτὴρ πρὸς τοῦτο λέγει W, ἔφη aLS + τὸS Διὰ— p. 130, 1 με > Κε τί — p. 130, 1 με > Origenes IX. 9

erudiret. Ex uno quippe doctrinae fonte manat et interrogare et respondere sapienter; et ejusdem scientiae est scire, quid interroges quidve respondeas. Oportuit primum Salvatorem eruditae interrogationis magistrum fieri, ut postea interrogationibus responderet juxta rationem Dei atque sermonem : cui est gloria et imperium in saecula seaculorum Amen.

ἐζητεῖτέ με; οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί <

Πρετόντως δὲ παιδίῳ, ὅτε < διδασκάλων ἐν μέσῳ < Ἰησοῦς· οὐκ ἐδίδασκε μέν, ἀλλ᾿ > ἤκουεν καὶ ἐπηρώται < ρώτα(, ὅπερ καὶ ὁ Ἰησοῦς ἐποίει τοῖς νέοις τύπον διδοὺς καὶ ὑπο- γραμμὸν μὴ προπετεύεσθαι, καλῶς διεγείρων πρὸς ἐπαπορήσεις.

HOMILIA ΧΧ. De eo, quod scriptum est: > Quid quoniam quaerebatis me ? < usque ad eum locum, ubi ait: > conservabat Maria omnia verba in corde suo <.

Quaerebant Maria et veniebant, quaerebant Quaesierunt > in templo < magistros, et > in medio magistri fuerint, ibi > in tantum magister sedeat Profuit Jesus magistris

14– 16 Luk. 2. 49– 51 1 Ex] et E 2 manante E manant fonte doctrinae B 7 inter- rogantibus BC 12 Explicit omelia XVIIII. AC 13 IncipitXX. de . . . AC 14 quoniam > A] est quod e ~ me quaereb. B 15 conservat ~ Mar. conserv. AC Maria x > BE verba + haec A 17 Quaerebat ABE inveniebat B 18 quaerebant > De 19 et — templo2 > De x > CDe 22 tantum] tamen CDe nunquam] non C 130, 3 — 9 dCS (8 καλῶς—9 ört zu Hom. XX?) 1 με + οὐ συνῆκον δὲ τὸ ῥῆμα οἱ περὶ τὴν ἁγίαν θεοτόκον, ὁ ἐλάλησεν αὐτοῖς ὁ κύριος, ἐπειδὴ οὐκ ἦν ἀνθρωπίνης διανοίας τὸ οὕτω λεπτὸν συνιδεῖν μυστήριον aLS οἱ — > S | ἁγίαν > a(ggb) | ἀνθρωπ. + τῆς α] 2 με + κοὶ συνῆκαν τὸ ῥῆμα 8 ἐλάλησεν αὐτοῖς Κ3 3 πρέπον S δὲ + ἐν d ὅτε] τὸ μὴ διδάσκειν S 3/4 ἐν μέσῳ τῶν διδασκάλων S 4 μέσῳ + ὁ d 4 Ἰησοῦς — 5 μέν > S 5 μέν > d ἤκ — ἐπηρ.] ἀκούειν S 6 ὅπερ — 8 προπετ. > dC 8 καλῶς — 9 ἐπαπορ. >

docuit > in medio < eorum loquens, et quodammodo concitabat eos ad quaerenda, quae ignorabant, et investiganda, quae usque ad id locorum, utrum scirent an ignorarent, nosse non poterant.

Invenitur ergo Jesus > magistrorum < et inventus dicit quaesitoribus suis : > Quid quoniam quaerebatis me ? Nesciebatis, quia in patris mei oportet me esse ? < Primum simpliciter sentientes armemur adversus impios haereticos, qui dicunt non esse Conditorem patrem Christi Jesu neque Deum legis et prophetarum. Ecce pater Christi Deus temph asseritur. ErubescantValentiniani audientes Jesum dicentem: > in patris mei oportet me esse < Erubescant omnes haeretici, qui evangelium recipiunt secundum Lucam et, quae in eo sunt scripta, contemnunt. Haec, ut dixi, sint intellecta simphcius. Quoniam vero infertur: > ipsi autem non

intellexerunt sermonem < sensum scripturae dihgentius ventilemus. [καλῶς διεγείρων σεις] επαπορή-

> Οὐκ ᾔδειτε, ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατός μου μου εἶναί με; < Ὡς πρὸς τὸ ῥητόν, ὁπλισώμεθα κατὰ τῶν ἀθέων αἱρέσεων λεγουσῶν, ὅτι οὐχ ὁ Δημιουργὸς πατὴρ Ἰησοῦ Χριστοῦ οὐδὲ ὁ θεὸς τοῦ νόμου, οὐδὲ ὁ θεὸς τοῦ ναοῦ οὗτός ἐστιν ὁ πατὴρ τοῦ Χριστοῦ. Τῆς γὰρ φωνῆς αὐτοῦ ἀκούοντες οἱ ἀπὸ Οὐαλεντίνου αἰδείσθωσν λέγοντος· λέγοντος· τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με <, εἰ προσίενται τὸ ῥητόν.

3 quae — 4 investig. > De 6 ignorent D poterat B 7 < CDe CDe 9 quoniam > AC] est quia De 10 ~ me 11 quia] quoniam B 11 in — mei] in his quae patris mei sunt Ae (~e) 13 adversum B 15 > ABr ~ Jesu Christi C 16 legis + sedDe et] nec e 17 patri B Christi > CDEe Dei Deo B templo B 18 asseritur] adscribitur AB, adscribetur E Valentiani E 19 dicentem > E] inquientem e 19/20 in mei] in his quae patris mei sunt AB < D äter ügt) e] 20 ~ oportet B 21/22 evang. + non C 22 recip. — Lucam] sec. Luc. non recip. B 24 simpl.] ut (!) C Quoniam] quem B 25 diligenter C ventilemus, utrum n 131, 2– 3 Schlufi des vorhergeh. Schohom 131, 10 –21 e ελ Κυρίλλου καὶ Ὠριγ.) –11 με > λ 10 ᾔδειτε] οἴδατε V 11 μου δεῖ V] ἔδει e ε — 21 ῥητόν] Ἐνταῦτα οἱ ἀπὸ Οὐαλεντίνου ἀκούοντες, ὅτι θεοῦ ἦν ὁ ναὸς καὶ ἦν ἐν ἰδίοις ὁ Χριστός, ὁ καὶ πάλαι διὰ τοῦ νόμου γραφόμενος, καὶ ὡς ἐν σκιαῖς καὶ τύποις μορφούμενος, αἰδείσθωσιν λέγοντες, ὅτι οὐχ ὁ δημιουργὸς οὐδὲ Ζ. 15) — Χριστοὺ Ζ 1 7) kmL λ τὸ > ε 14 Χριστοῦ > V 20 μου > 9

Sic erant stulti et insipientes, ut nescirent, quid diceret, quia hoc, quod ait: > in patris mei me esse oportet < significaret > in templo < an aliud quiddam altius significet, et quod magis aedificet audientes. Unusquisque nostrum si bonus fuerit atque perfectus, possessio Dei Patris est. Generaliter igitur de omnibus Salvator docuit, quod non debeat esse alibi nisi in his, qui patris sunt. Si quis vestrum Dei Patris est, habet in medio sui Jesum. Credamus quippe dicenti: > quoniam in patris mei me oportet esse <. Et magis rationabile atque vivens et verum tempkmi Dei hoc esse suspicor, quam illud, quod typice terreno opere con- structum est. Unde in illo templo ut typice fuit, uit, ita recessit et typice. > Egressus est < enim > de templo < terreno dicens : > ecce, relinquetur vobis domus vestra deserta < et relinquens illam domum venit ad possessionem Dei Patris, ecclesias in toto orbe dispersas, et dicit: > in patris mei me oportet esse < Tunc ergo > non intellexerunt verbum, quod locutus est eis < Simul et illud attendite, quod, quamdiu in possessione patris

Ἆρα γὰρ οὕτως ἦσαν ἀσύνετοι, ὡς μὴ συνιέναι, ὅτι ἔλεγεν· > ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖεἶναί με < ἀντὶ τοῦ· ἐν τῷ ναῷ; Ἢ μήποτέ τι μυστήριον αἰνίττεται· εἴ τις ὑμῶν τοῦ πατρός ἐστιν, ἔχει τὸν Χριστὸν εν εαυτῳ;

Μᾶλλον γὰρ τοῦ πατρὸς ὁρῶ ἔμψυχον ναόν, τὸν καλόν τε καὶ ἀγαθόν, ἢ τὸν ναὸν ἐκεῖνον· x < γὰρ > ἀπὸ τοῦ ναοῦ < ἐκείνου εἰπών· > ἀθίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν(, καὶ ἀπῆλθεν ἐπὶ τὸν ναὸν τοῦ πατρός, τὰς ἐκκλησίας τὰς πανταχοῦ.

18f. Matth. 24, 1 19f. Matth. 23, 38 22 f. vgl. 1 Kor. 4, 17 1 Sic] si Dhnr 2 dicerent E quia] quoniam B, quid C hoc + esset C 3 ait] dixit C 3, 13, 24 in mei] in his quae patris mei sunt Ae ˜ e) 3 mei > D 3/4 ˜ oportet me esse AC 4 utrum signif. 5 An C quoddam BE significat BCE 7 Unusqu. + enim B 9 ˜ est Dei patris C 9 Et generaliter C General. — 12 est x > De 10 edocuit C 11 esse > C aUbi esse A qui] quae ABC patris + ejus 12 est + et De Credimus BC 13~oportet me A Et > 14 Dei > C suspicor] susceperixnt C 16 Unde + sicut C in De 17 ut > C 17/18 ˜ et typ. rec. C 19 ecce > A 21 illam De 22 Patris + ad De Patris + scilicet A 24 mei > D ~ oportet me A 25 eis] illis B 26 in + divina 132, –22, e (E1 τοῦ αὐτοῦ) V ἄλλως) ε 132, 1 inc. Ξ 2 συνιέναι τι μέ E 3 μου δεῖ εἶναί με nur V 17 τε > V 21 ἀπῆλθεν e] ἦλθεν V ναὸν > E1V, τὸν τὸν >

sui fuit, sursum erat. Et quia necdum plenam fidem Joseph et Maria habebant, propterea sursum cum eo permanere non pote- rant, sed dicitur descendisse cum eis. Crebro Jesus descendit cum discipuhs suis, nec semper versatur in monte nec absque fine subhmia tenet. In monte cum Petro est, cum Jacobo, cum Joanne, et rursum in aho loco cum ceteris discipuhs. Porro quia non valebant hi, qui variis aegrotationibus laborabant, in montem conscendere, idcirco > descendit et venit < ad eos, qui deorsum erant. Nunc quoque scribitur: > descendit cum eis et venit Nazareth et subjiciebatur eis <. Discamus, fihi, subjecti esse parentibus nostris: major minori subjicitur, qui, quia majorem Joseph videbat aetate, propterea eum parentis honore coluit, omnibus fihis exemplum tribuens, ut subjiciantur patribus et, si patres non fuerint, subjiciantur his, qui patrum aetatem habent . Quid loquor de parentibus et fihis ? Si Jesus Fihus Dei subjicitur Joseph et Mariae, ego non subjiciar epi- scopo, qui mihi a Deo constitutus est pater ? Non subjiciar pres- bytero, qui mihi Domini dignatione praepositus est ? Puto, quod inteUegebat Joseph, quia major se erat Jesus, qui subjiciebatur sibi, et sciens majorem esse subjectum trepidus moderabatur im-

Παράδειμγα διδοὺς πᾶσιν υἱοῖς, ἵνα τιμῶσι τοὺς γονεῖς, μὴ μόνον τοὺς φύσει, ἀλλὰ καὶ τοὺς θέσει, καὶ ποιῶσιν, ὅσα ἐπιτάσσουσι πλὴν ἐκείνων, ὅσα εἰς θεοσέβειαν βλάπτει· διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἔμεινεν ἐν τῷ ναῷ ἴνα προτιμήσῃ τὴν θεοσέβειαν καὶ τὸν ἀληθῆ πατέρα αὐτοῦ καὶ θεὸν τῶν κατὰ σάρκα συγγενῶν.

5f. vgl. Liik. 9, 28 Par. 6ff. vgl. Matth. 5, 1; 8, 1 1 sui > C Et > r 2 habebat B sursum] manere De 4 nec2 — 5 tenet > A nec2 + ferme B moratur C fine — 5 tenet] sublimitate BE, + sed B, + nec E 7 valeb.] habebant C monte CE 9 venit + in E 10 Dicamus fihis E 11 maior + enim In qui] quid C, quod D, nam e ~ Jos. maior. C 12 aetatem E eum -f lacob C parentis > A 14 tribuens] bens B 15 patribus] parentibus De et konj.] Quod alle Hss. patres + iis e 16 fuervmt E his] iis r 17 aetat.] honorem C ˜ habent aetat. B habeant C 18 parent.] patribus B > 20 Ego 21 constit.] ordinatus De 23 ˜ dign. Dom. A 24 qui] quod e 133, 13 –21 dCW 133, 13 –16 ἐπιτάσσ. λ 13 Παράδ.]. Διὰ τοῦτο δὲ ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς, παράδ. λ πᾶσι + τοῖς λ 14 τοὺς + ἑαυτῶν λ τοὺς — 16 ἐπιτάσσ.] καὶ ὑποτάσσωντοι τοῖς γονεῦσι S γονεῖς] πατέρας 16 ποιῶσιν — ἐπιτάσσ.] ὑποτάσσων. ται αὐτοῖς siV , ὑποτάσσονται αὐτοῖς Χ, ὑποτάσσεσθαι αὐτοῖς β 13 — 16 ἐπιτάσσ.] Τοῦτο ποιήσας ἐδίδαξεν ἡμᾶς τιμᾶν τοὺς γονεῖς καὶ ποιεῖν ὅσα ἡμῖν ἐπιτάττουσι dC 14 μὴ— 15 > a SV λ 16 πλὴν—21 > aSVA 20 ἀπληθινὸν

perium. Videat ergo unusquisque, quod saepe melioribus prae- positus sit inferior et nonnunquam accidat, ut ille, qui sub- jectus est, melior sit eo, qui sibi videtur esse praepositus. Quod cum intellexerit dignitate sublimior, non elevabitur superbia ex eo, quod major est, sed sciet ita sibi meliorem esse subjectum, quomodo et Jesus subjectus fuit Joseph. Deinde sequitur: > Maria autem conservabat omnia verba haec in corde suo < Plus aUquid quam de homine suspicabatur ; unde et > custodiebat omnia verba ejus in corde suo <, non quasi pueri, qui duodecim esset annorum, sed ejus, qui de Spiritu sancto conceptus fuerat, quem videbat > proficere sapientia et gratia apud Deum et homines < Jesus > proficiebat sapientia < et sapientior per singulas videbatur aetates. Nunquid sapiens non erat, ut sapientior fieret ? An

| Οὐχ ὡς παιδίου ἤκουε δωδεκαετοῦς, ἀλλ᾿ ἐτήρει τὰ x < ὡς τελείου, ὅσα ὁ ἄγγελος εἶπε πρὸς αὐτήν, ὅσα οἱ ποιμένες, ὅσα ὁ Συμεὼν καὶ ἡ Ἄννα καὶ ὅσα νῦν αὐτὸς πρὸς αὐτούς· > <οὖν > πάντα < θησαυρὸν ὡς τῶν πραγμάτων ἐπιστήμων· οὐδὲν οὐδὲν ὡς ἔτυχεν ἢ λαλούμενον ἢ γινόμενον ἐδέχετο, ἀλλ᾿ εἶχε πάντα ἐν ἑαυτῇ, τὰ μέν νοοῦσα, τὰ δέ περιεργαζομένη, εἰδυῖα, ὅτι

15f. Luk. 2, 52 1 quod] quo D saepe] sibi C 3 melior] major ABE eo] eis B, illo C qui sibi] quibus BE esse praepos.] subpositus B ˜ praep. esse vid. A 4 cum] quicimque C dignitate > 5 major — sed] majorem et B sciet ita] scientia BE esse] habet B ita > A majoremA 7 observabat AD 9 suspicatur A 10 unde] Inde AE 11 ejus > B 12 duod.] quindecim C 13 ejus > B + autem A et x > De 134, –135, 2 dCW (+ καὶ Ἰησοῦς προέκοπτε κτλ W) 134, –12 τελείου V 134, –16 ἐπιστ. aLS –12 τελείου nach αὐτούς (+ Zusatz) a –12 τελείου x > S —12 τελείου nach 16 ἐπιστήμων dC 10 Οὐχ — 12 τελείου] οὐ γὰρ ὡς δωδεκαετοῦς παιδίου ἤκουεν, ἀλλ᾿ ὡς τελείου ἐτήρει πάντα τὰ ῥήματα αὐτοῦ dC 10 Οὐχ] οὐδὲ γὰρ a, οὐ γὰρ B ἤκουεν a] ἤκουσε aL 12 ὅσα — 15 αὐτούς x > dC 12/13 πρὸς αὐτήν > a 13 ὁ > β 14 καὶ] ὅσα S 15 αὐτούς + γὰρ καὶ μὴ τελείως ἔγνωσαν τὰ εἰρημένα παρ’ αὐτοῦ, πλὴν συνῆκεν ἡ παναγία θεοτόκος, ὅτι θεῖα ὑπῆρχε καὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον. a πλὴν + τέως τοῦτο A | παναγία > A | ὑπῆρχε] ὑπῆρχον αβ, ἦν BL | καὶ] μὲν B | ἄνδρωπον] αὐτῶν αὐτοὺς BL, ἀνθρώπων α1] ἐτήρει — 16 θησ.] ἡ οὖν Μαρία ὡς θησαυροῦς θησαυρὸς CD5) ἐτήρει πάντα dC ἐτήρει — 16 ἐπιστήμων vor 12 ὅσα aLS: διετήρει δὲ ἡ μήτηρ αὐτοῦ ἡ παναγία παρθένος καὶ θεοτόκος ποῖα ῤήματα ab διετήρει πάντα τὰ ῥήματα ταῦτα L, ἡ δὲ θεοτόκος διετήρει τὰ ῥήματά φησιν ποῖα; A, ποῖα δὲ ῥήματα συνετήρει ἡ παρθένος ἢ S 17 οὐδὲν γὰρ] καὶ οὐδὲν CD5 οὐδὲν — ἔτυχεν] καὶ ὡς ἔτυχεν οὐδὲν d 19 ἑαυτῇ] αὐτῇ d 20 περιεργ.] οὐ περιργάζουσα dC

quoniam > evacuaverat se, formam serviaccipiens < id, quod amiserat, | resumebat et replebatur virtutibus, quas paulo ante assumpto corpore visus fuerat relinquere ? > Proficiebat < ergo non solum > sapientia, sed > eatate <. Est et aetatis profectus. Duae in scripturis feruntur aetates, altera corporis. quae non est in potestate nostra, sed in lege naturae; altera animae, quae proprie in nobis sita est, juxta quam, si volumus, cotidie crescimus et ad summitatem ejus venimus, x >ut non simus ultra parvuli et fluctuantes et qui circumferamur omrti vento doctrinae <, sed esse > parvuli < desidestrucxi incipiamus esse > viri < atque dicamus : > quando factus sum vir, destruxi ea, quae erant parvuli < Hujus, ut dixi, aetatis qui incrementum habet animae, in nostra est potestate. Si autem hoc non sufficit testimonium, etiam ahud de Paulo sumamus exemplum : > donec x <, perveniamus <, inquit, > omnes in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis corporis Christi <. In nobis ergo est, ut > ad mensuram perveniamus aetatis corporis Christi < et, si in nobis est, omni labore nitamur deponere parvulum et destruere illum et ad aetates rehquas pervenire, ut nos quoque audire possimus: > tu autem ibis ad patres tuos cum pace, nutritus in senectute bona <, utique spiritali, quae est vere senectus bona, canescens et ad finem usque perveniens in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

μένον ἔσται καιρός, καθ᾿ ὃν τὸ κεδρυμ- μένον ἐν αὐτῷ φανερωθήσεται.|

> Ἡλικίᾳ] δέ οὐ τῇ σώματος, ἐν ᾖ προέκοΠτεν οὐκ ἐφ’ ἡμῖν οὔσῃ, ἀλλ᾿ ἐπὶ τῇ φύσει· τῇ δέ ψυχῆς, ἥτις ἐφ’ ἡμῖν, ἥν ἐνίσχυεν ὁ καταργήσας τὰ τοῦ x <.

1f. lat. Phil. 2,1; 1f. gr. vgl. Mark. 4, 22 12 f. gr. 16 f. 1 Kor. 13, 11 13 ff. Ephes. 4, 14 20 f. Ephes. 4, 13 25 f. Gen. 15, 15 1 evacuavit A se + forma Dei B 5 reliquisse A 6 sed + et C Est > B et > De profectibus B 7 altera] aha B, una A 8 ιin 13 ejus x > BDe 14 et1 > De De 16 atque] et A quando + autem 17 ea > A aetatis + qui A 18 qui > A habeat A, est > E 19 hoc > De aHud] illud B 20 22 Christi + Jesu AB (~ B) aetat. + et BCE Et C 24 aetatis rehquias B (aetatis rehquas E) 25 cum — nutrit. > C 26 senecta1 27 et > C ad] in e pervenias C 28 gloria > B gloria + et imper. > C Explicit omelia XX. (Hom. XVIII) 122, 14— 19 + 135, 8– 13 C 2 αὐτῷ] αὐτῇ dC 11 ψυχῇ C

HOMILIA XXI. De eo, qiiod scriptum est: > Quintodecimo anno imperii Tiberii Caesaris <, usque ad eum locum, ubi ait: > rectas facite semitas ejus <.

Quando ad Judaeos tantum sermo propheticusmittebatur, Ju- daici reges ponebantur in titulo. Verbi gratia, > vVisio, quam vidit Isaias filius Amos adversus Judaeam et adversus Hierusalem, in regno Oziae et Joatham et Achaz et Ezechiae <; nec ahum quemquam, exceptis Judaeae regibus, Isaiae video tempore designatum. In quibusdam prophetis et Israhel reges legimus, sicut ibi: > et in diebus Hieroboam fihi Joas regis Israhek. Quando vero sacramentum evangelii praedicandum erat et in toto orbe evangehum disseminan-

Ἐπὶ μὲν τῷ παρὰ Ἰουδαίοις μόνοις κηρυσσομένῳ λόγῳ προφητικῷ ἀναγράφεται βασιλεία μόνον Ἰουδαίων. > Ὅρασις < γὰρ φησιν, > ἣν εἶδεν Ἡσαΐας κατὰ τῆς Ἰουδαίας καὶ κατὰ τῆς Ἱερουσαλήμ, ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καὶ Ἰωαθὰμ καὶ Ἀχὰζ καὶ Ἐζεκίου < καὶ οὐδένα αλλον οἶδα βασιλέα ἀναγεγραμμένον ἐν τῷ χρόνῳ τῆς προφητείας, ἢ τὸν τῆς Ἰουδαίας, ἐπί τινων δὲ προφητειῶν καὶ τὸν βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ. Ὅτε δὲ ἤμελλε τό μυστήριον τοῦ εὐαγγελίου ὁ Ἰωάννης κηρύσσειν, ἀναγέγραπται οὐχὶ Ἰουδαίων μόνος βασιλεὺς Ἡρώδης οὐδὲ Ῥωμαίων μόνος Τιβέριος· ἐπειδὴ δὲ μυστήριον

2–4 Luk. 3, 1– 4 8ff. Jes. 1 1 Incipit XXI. de . . . . . AC Ysaias AC 9 adversum BE ABC, Joathan D, Jotliam E Ezechiae + regiun Juda C corr.) D > C] vides 1 17 f. Amos 1, 1 3 eum > r 9 Esayas B, Esaias 10 adversum B > C 11 12 Achat D, Achath A x > C nec] et E 13 Judae BE 14 Ysaye (aus Esaye 15 quibusdam + etiam C 16 et > C C 17 et > A diebus + inquit CDe 17/18 Jeroboam CD, Iheroboam 18 Johas E 19 sacram. + etiam C 136, Ἐζεκ. + 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. λ 136, –21 Τιβ. e* 136, —137, 17 V 136, 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. dCS 5 μὲν + οὖν k τῷ] τὸ Κ3 τῷ + πεντεκαιδεκάτῳ λ παρ᾿ K 5/6 μόνοις > Κ2λ] μόνῳ K 7 ἀναγρ. — Ἰουδ.] βασιλεία μόνον Ἰουδαίων Κλ 9 εἶδεν + ὁ Κ8ε κατὰ— 10 βασιλείᾳ] ἐν ἡμέραις κλ 10 τῆς x > V 11 Ἰωάθαν e, Ἰωνάθαν Κ2ε, Ἰωάθαμ k Ἄχαζ Κ2V 12 κοὶ Ἐζεκ. > 12 Ἐζεχίου λ + Ἀχὰζ k + οἳ ἐβασιλευσαν τῆς Ἰουδαίας κλ) 13 ˜βασιλ. οἶδα V 14 τὸν] τῶν V 16 τὸν E] τῶν Ε1 16 Ὅτε] ὅτι Ε1 18 x >e x >V ἀναγέγραπται] ἀναγράφεταιE, ἀναγράφεσθαιV 19 Ἰουδαίας 1 20 Ἡρώδης — 21 Τιβέριος] οὐδὲ βασιλέως Ἰουδαίων μόνον Ἡρώδης V 21 ἐπειδὴ — p. 137, 6 ἀναγέγρ.] ἐπὶ δὲ τῷ μυστηρίῶ τοῦ εὐγγελίου μέλλοντι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῶ κηρύσσεσθαι ἡγεμονία Τιβερίου Καίσαρος ἀναγράφεται, ὃς ἐδόκει ὅλου τοῦ κόσμον εἶναι βασιλεύς Κλ (ὅλῳ κόσμῳ εΚ8, τοῦ κόσμου ὅλου Κ2) ἐπειδὴ δὲ] ἀλλ᾿ ἐπεὶ ἐπειδὴ καὶ S

dum, cujus princeps Joannes in eremo fuit, et orbem terrarum Tiberii regebat imperium, tunc > in quintodecimo <ejus > ejus > anno verbum Domini ad Joamiem factum < esse describitur. Et si tantum his, qui de nationibus credituri erat, annuntianda salus fuisset et penitus excludendus Israhel, suffecerat dicere : > In quintodecimo anno Tiberii Caesaris, praeside Judaeae Pontio Pilato <. Quia vero et de Judaea et de Galilaea multi credituri erant, idcirco et haec regna ponuntur in titulo diciturque : > tetracha Galilaeae Herode, et PhiUppo fratre ejus tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, et Lysania tetrarcha Abilenae, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini ad Joannem, fihum Zachariae, in deserto <. Olim > verbum Dei fiebat ad Hieremiam, fihum Chelciae, qui erat de saccerdotibus > tempore illius vel

τοῦ εὐαγγελίου ἔδει κηρύσσεσθαι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ καὶ ὅλου τοῦ κόσμου ἐδόκει Τιβέριος εἶναι βασιλεύς, διὰ τοῦτο· > ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτω τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου x < καὶ τὰ ἑξῆς ἀναγέγραπται. Καὶ εἰ μέν οἱ ἀΠὸ τῶν ἐθνῶν μόνοι ἤμελλον σώζεσθαι, πάντῃ δὲ ἀπεκέκελειστο ἡ σωτηρία τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, ἤρκει τό· ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος <. Ἐπειδὴ δὲ ἔδει καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Ἰτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος καὶ Ἀβιληνῆς πιστεύειν, διὰ τοῦτο ἀναγράφονται καὶ αὗται αἱ βασιλεὶαι ἤγουν τετραρχίαι.

21 f. Jerem. 1, 1 2 terrarum] Romaniim BCDe 3 et tunc r 4 quintodec.] duodecimo C ejus > BDe 7 de > E 8 ~ fuiss. salus A 10 dicere] In > A quintodec.] duodecimo C 11 praesidente A 12 Judae 13 de2 > C 16 diciturque + et BE diciturque] et dicitur C tetrarca C (so immer) 17 eJTis] suo B 18 et > Traconit. BCD 19 regionum B tetrarcha > B ~ Abil. tetr. Abilennes E 20 Chaipha C 21 ~ Zachar. fil. B Olim — p. 138, 9 deserto x > C 21/22 Iheremiam (immer) A, Jeremiam D ElchiaeADe 22 qui erat > B qui — sacerdot. > e sacerdot. + in tempore > AE] in diebus 137, 6 Καὶ— 17 dk* Cλ 1 τοῦ εὐαγγ. > 2 καὶ ὅλου] ὅλου δὲ S 3 ~ Καίσαρος] Τιβερίου βασιλείας ill. — 138, 1 ill.] Josiae e ἔδει] ἔμελλε V ἐν — κόσμῳ nur V Τιβέρ. ἐδόκει S εἶναι > S 5 S 6 καὶ — ἑξῆς > V καὶ > 7 μὲν + οὖν S ἔμελλον λ 8 πάντῃ δὲ] καὶ πάντῃ S ἀποκέκλεισται ε, ἀποκέκλειστο D 9 τῶν υἱῶν] τοῦ S ἐν — 12 Καισ.] μνησθῆναι μόνον Τιβερίου Κλ(ggΚ8) 12 Ἐπεὶ λ ἔδει] δεῖ λ καὶ SA 13 τοὺς— 14 Ἀβιλ.] τῶν λοιπῶν χωρῶν S 14/15 καὶ Αβιλ. > k(ggK8) Vγ Ἀβιλινῆς dC 15 διὰ τοῦτο] εἰκότως S 16 καῖ — 17 τετραρχ.] καὶ ἡ ἡγεμονία τοῦ Πιλάτου καὶ αἱ τῶν ἑξῆς S ἤγουν Mr.] εἴτουν λ, ἤτουν 8 ἤτοι ε) 16/17 εἴτουν τετραρχ. > dCV 17 τετραρχίαι] παπαρχίαι

illius regis Judae; nunc > sermo | Dei fit ad Joannem, filium εἰ chariae <,quinunquam factus est ad prophetas > in deserto < ded | θεωρίαν. Ἐπειδὴ δὲ > πολλὰ quia > plures filii < credituri erant > desertae quam ejus, quae habet virum <, idcirco > factum est verbum Dei ad Joannem, fiUum Zachariae, x <. Simulque considera, quod magis rationem habeat, si mystice intellegatur desertum et non secundum simplicem litteram. Quienim x < praedicat, superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nuUus exaudiat. Praecursor ergo Christi et > vox clamantis in deserto < praedicat > in deserto <animae, quae non habet pacem. Non solum autem tunc, sed etiam in praesenti primum > lucerna ardens et lucens

Οὐδέποτε > γέγονε ῥῆμα θεοῦ μὴ νῦν μόνον διά τινα μυστικὴν < ἐπί τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον < εἶναι, τοῦτ’ ἔστι τῆς ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίας, > ἤπερ τῆς ἐχούσης( ὡς > ἄνδρα < τὸν νόμον, τῆς Ἰουδαίων φημὶ συναγωγῆς, διὰ τοῦτο > ἐγένετο ῥῆμα θεοῦ πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ x <.

Εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, ἐκ περισσοῦ ἐποίει κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ <

Ἀλλ᾿ ἦν πρόδρομος Χριστοῦ ἡ φο)νὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < ψυχῇ τῇ μὴ] ἐχούσῃ πόλεμον· καὶ οὐ τότε δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶνῦν πρῶτος >ὁ λύχνος < | ὁ καιόμενος καὶ φαίνων < ἔρχεται κη-

5ff. Gal. 4, 27; Jes. 54, 1 21 Joh. 5, 35 1 Judaeae B 1/2 ~ Dei sermo A 9 Simiilque] simul etiam B 10/11 habet r 15 loqu.] clamantem C 18 praedicat + id estB bat De 20 etiam] et r 6 desertae + magis De 14 facit] videtur B 19 Non >B habe- 138, 1– 14 adkCL γ 138, 1– 10 S, im Auszug Z 138, 4–14 V 138,17–138,5 V 1 Οὐδέποτε + δὲ k Οὐδέποτε] Διὰ τί δὲ a, διὰ τί γὰρ α γέγονε — 2 ἐρήμῳ] ἐγένετο ῥ. θ. πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ ἐρ. β, γέγονε τὸ ῥ. τοῦ θ. πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ ἐρ. α, καὶ ἐν τῇ ἐρήμῳ τὸ ῥ. τοῦ θ. πρὸς Ἰωάννην γέγονεν A 1 — 4 θεωρ.] διὰ τοῦτο δὲ γέγονε τὸ ῥῆμα πρὸς αὐτὸν S 2 εἰ — 3 μόνον x > a 2 εἰ— 4 > dC 4 δὲ > S] S] γὰρ λ ἐπειδὴ — ἔμελλε γὰρ A ἔμελλε λ 5 ~ μᾶλλον τῆς ἐρήμου V τῆς ἐρήμου] τῆς ἐρήμης Κ3, αὐτῆς ἐρημωθείσης β εἶναι > a 6 τοῦτ’ ἔστι — σίας > adCV ἐκκλησ. + ἐρήμης οὔσης θείου λόγου S 7 ἤπερ] ἤ dAS, ἢ περὶ β ὡς k] τὸν adCSV ἄνδρα + τούτου χάριν τοῦτο γέγονε a ( > A) τὸν — 8 συναγ. > dCVJ τοῦτ’ ἔστιν τῆς συναγ. τῶν Ἰουδαίων ἐγκαυχωμένης τῷ νόμῳ S 1 τὸν — 10 > α 8 ~ συναγ. φημι 3 9– 10 x > S (vgl. 1 –4) 9 διὰ τοῦτο] τὸ δὲ εἰπεῖν ὅτι Κ8 9/10 ~ πρὸς Ἰωάννην ἐγέν. ῥ. θ. λ 10 πρὸς Ἰωάννην] ἐπὶ Ἰωάννῃ dV, ἐπὶ Ἰωάννην C Ἰωάννην + τοῦτ’ ἐστιν πρόσταγμα Κ8 τῇ > λ 13 β 14 τῂ >

enit et > praedicat baptisma paenitentiae in remissionem peccatorum catorum <; ; deinde > lux vera < subsequitur, quando > lucerna < ipsa loquitur: > illum oportet crescere, me autem minui <. Fit verbum Dei > in deserto < et > venit ad omnem circaregionem Jordanis <. Quae alia loca debuit circuire Baptista, nisi vicina Jordani, ut quicunque voluisset agere paenitentiam, praesto esset ad lavacrum aquae ? Porro Jordanis > descendebs < interpretatur. > Descendens < autem et largo impetu currens fluvius Dei Salvator noster Dominus est, in quem baptizamur aqua vera, aqua salutari. > In remissionem < quoque > peccatorum < baptisma praedicatur : Venite catechumeni, agite paenitentiam, ut > in remissionem sionem < peccatorum baptisma consequamini. > In remissionem peccatorum < ille accipit baptisma, qui

ρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν <, εἶτα μετὰ ἔρχεται τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν < περὶ οὗ φησιν ὁ λύχνος· ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμέ δέ ἐλαττοῦσθαι <

#x003E; Καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου <. Ποῦ γὰρ ἔδει τὸν βαπτιστὴν περιέρχεσθαι ἢ > εἰς τὴν περίχωρον τοῦ Ἰοράνου < ἵν ἐόν τις βούληται μετανοεῖν, εὐθέως εὐπορήσῃ τοῦ ποταμοῦ; Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰορδάνης >καταβαίων < Καταβαίνων γάρ ἐστιν ἀληθῶς ὁ ποταμὸς τοῦ θεοῦ, τὸ ὕδωρ τὸ ἀληδινόν, τὸ ὕδωρ τὸ σωτήριον.

Καὶ κηρύσσει εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν x <.

3 Joh. 1, 9 5f. Joh. 3, 30 13 zu Ἰορδάνης vgl. Comm. in Joh. VI, 42 (S. 151, 11 Preuschen); Wutz, Onom. sacra 745 1 et > B praedicabat r, praedicans B 2 remissione C 4 Quando 5 illum + autem E 6 Fit] Fuit C Dei > ADe 8 regionem > regionem circa Jordanem A 9 circumire E 10 vicinia e Jordanis CDe 12 essent AD lavacr. aquae] lavandum aqua AB 15 largo] arguto B 16 Domin. > C est et Dominus B noster + et E 17 quem] quo ADE 17/18 aquam veram, aquam salutarem C, quam veram aquam salutarem De, aqua veram aquam salvatorem E vera — salutari > B 18 remissione A 19 peccat. + in De baptisma > 20 praedicat e Venite C cathecumini BA, catecumini CD 21 ut] et E 21/22 u. 23 remissione C 24 accepit B 139, –15kmLλ 139, 6– 140, 15 ἐρήμῳ 139, 7 Ποῦ — 140, 4 SV* > λ Καὶ — 7 Ἰορδ. > k(ggK8)mV 6 τὴν > λ 7 δὲ S 8 περιέρχ.] κηρύσσειν S 9 ἵνα S 10 τις] τι λ βούλοιτο 8 βούλητε S εὐθέως > λ 11 εὐπορήσει C] εὐπορῇ S ποταμοῦ πρὸς τὸ βαπτίζεσθαι S Ἑρμ. — 12 Ἰορδ.] ἄλλως τε Ἰορδ. ἑρμ. S 12 .2 ταβ.2 –13 ἀληθῶς] ἐφ’ ὁ κατέβη S 13 ~ ἀληθῶς ἐστιν CV 14 1 — 15 σωτήρ.] τὸ ἀληθινὸν πόμα, τὸ τῆς ζωῆς ὕδωρ ὁ χριστός S 23 Καὶ — 24 ἁμαρτ.] κηρύσσει δὲ S κηρύσσει + φησὶν λ

peccare desistit. Si quis eiiim peccans ad lavacrum venit, ei non fit remissio peccatorum. Propter- ea obsecro vos, ne absque cau- tela et diligenti circumspectione veniatis ad baptismum, sed ostendatis primum x >fructus dignos paenitentiaec < ! Facite aliquid temporis in conversatione bona, mundos vos a cunctis sordibus vitiisque servate, et tunc vobis remission peccatorum fiet, quando coeperitis et ipsi propria peccata contemnere. Dimittite delicta vestra, et dimittentur vobis. Hoc autem ipsum, quod nunc de veteri instrumento ponitur, in Isaia propheta scriptum legimus. Ibi enim dicitur: > Vox clamantis in deserto: parate viam Domini, rectas facite semitas ejus < Vult Dominus in vobis reperire vias, qui, ut possit in vestris animabus ingredi et iter suum facere, praeparate ei semitam, de qua dicitur: > rectas facite semitas ejus <. > Vox clamantis in deserto <. > Vox < clamat > Praeparate praeparate viam < ; primo

> Εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν < τίνι ἢ τῷ μηκέτι ἀμαρτάνοντι ; τῷ γὰρ ἔτι ὑμαρτάνοντι ἄφεσις ἁμαρτιῶν οὐ δίδοται.

Εἶτα τὸν Ἡσαΐαν παρίστησι τοῦτο αὐτὸ φωνοῦντα. Τί γὰρ φησίν; φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < Βούλεται δὲ τὴν ὁδὸν κυρίου εὑρεῖν ἐν ὑμῖν, ἴνα συνοδεύσῃ ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν τοῦ λόγου, εἰκότως >φωνὴ < ὠνόμασται, οὐ λόγος· προλαμβάνει γὰρ ἡ >φωνὴ < τὸν λόγον· πρώτη γὰρ ἡ >φωνὴ < φθάνει ἐπὶ τὰς ἀκοάς, εἶτα

10 vgl. Luk. 11. 4 13 ff. Jes. 40, 3 1 desinit n 10 Dimitte A 12 scriptum > 14 Domino AE 2 ei > B] et E 6 ~ ad bapt. veniatis Ir 7 Mundos delicta] peccata C dimittimtiir ABE 11 quo E Ibi — 1 3 dicitiir > A Ibi] ubi E 13 dicitur > 16 nobis E viam CDe qui > De 17 animas e 22 Prima BCE 140, –21 λόγον adW Τίτου ?) 140, 18– 141, 5 + 140, 15 Βούλ—18 ὑμῶν + 141, 9– 11 C 140, 18– 20 λόγος + 13– 15 (vgl.) S 1 ἄφεσιν + δὲ C 2 τῷ — 4nur V, > dC] τὸ μὲν γὰρ Χριστοῦ βάπτισμα τελείως ἔχει ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἐξ αὐτοῦ τοῦ βαπτίξεσθαι· τὸ δὲ Ἰωάννου, εἰ καὶ εἶχεν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ἀλλὰ διὰ μετανοίας· ἀτελὲς γὰρ ἦν, εἰ καὶ τῶν Ἰουδαϊκῶν βαπτισμάτων τελειότερον ὑπῆρχεν S 13 — 15 vgl] παράγει γὰρ τὸν‘ Ἡσαΐαν τὸν λόγον βεβαιῶν καὶ φησίν· ὡς γέγραπται . . . . . S (nach 18 — 20!) 15 ερήμῳ + τοῦτο δέ φησιν ὡς ὄν Ἡσαίου αὐτοῦ ἀκούοντος τῶν λόγων Ἰωάννου· ἀπόλεκτος γὰρ ἦν εἰς ἀποστολὴν Ἰωάννης καὶ τέλειος τῶν προφητῶν = Kyrill ?] dC ἐπίλεκτος dC x > d) zu 18: Ἐπειδὴ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν expl. σκιῶν ἀφιστάμενοι L 18 — 20 vgl. καὶ ὅτι φο)νὴ ἦν, οὐ λόγος, προτρέχων τοῦ Ἰησοῦ ὡς φωνὴ τοῦ λόγου als Schlufi ’s Schol.: Χρυσοστόμου κατὰ Ἰωάννην κοὶ Κυρίλλου ὁμιλίά K (PG 72 512 A) 18 δὲ] γὰρ a δὲ ὁ > W 19 τοῦ] ἐτέρου S λόγου] Χριστοῦ εἰκότ. — 20 ὠνόμ.] φωνὴ ἦν a 20 οὐ λόγος bCD5] τοῦ λόγου β, εὐλόγως Α προέλαβε a, προέδραμεν β 21 γὰρ >

enim >vox <ad aures pervenit, dinde post vocem, immo cum voce, auditum sermo penetrat. Juxta hunc sensum a Joanne annuntiatus est Christus. Videamus ergo, quid x < de verbo amiuntiet. > Praeparate < inquit, x >viam Domino <. Quam < viam Domino <praeparemus? ? Numquid corpoream ? Aut potest sermo Dei tali itinere pergere ? Anintrinsecus via praeparanda est Domino, et in | corde nostro rectae et aquales semitae componendae ? Haec est via, per quam ingressus est sermo Dei, qui in humani cordis capacitate consistit. Magnum est cor hominis et spatiosum et capax, si tamen mundum fuerit. Vis ejus magnitudinem latitudinemque cognoscere ? Vide, quantam divinorum sensuum magnitudinem capiat. Ipse ait: >dedit > dedit mihi eorum, quae veram: scire rationem mundi et opera elementorum, principium et finem et medietatem saeculorum, temporum varietates et translationes mensium, annorum circulos et siderum sedes, natu- ras animaUum et furores bestiarum, spirituum violentias et cogitationes hominum, diversitates arborum et vim radicum <. Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta capiat. Neque in corporis quantitate, sed in fortitudine sensus magnitudinem ejus intellege, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut autem et simphces quosque de cotidianis exemphs ad credendum adducam, quod grande sit cor hominis, videamus sequentia. Quascunque urbes transivimus, habemus iUas in animo, et quaUtates et situs platearum murorumque et aedificiorum in corde nostro versan-

ὁ ἀκουόμενος ὑπὸ τῆς φωνῆς λόγος. > Ἑν Ἐν τῇ ἐρήμῳ < δὲ εἰκότως, ὅτι ἡ ἤμελλεν ὑπακούειν, ἡ δὲ πόλις ἀπειθεῖν· > ἔρημον < δὲ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν φησίν.

Οὐ γὰρ αἰσθητὴν λέγει > ὁδόν, ἀλλὰ τὴν ἔνδον ἐν καρδίά, ἧν ὁδεύει ἐμπεριπατῶν καρδίαις ἁγίων.

18 ff. Weish. Sal. 7, 17– 20 1 dein DE 4/5 annuntiatur Christus C 5 quod E 7 Praeparate + ergo D inquit > C 8/9 praeparamus ABDE 11 via > 13 recta et aequalis semita componenda De et aequal.] aequalesque C est x > ABE 14 cordis] corporis De 16 ejus] et B 17 quantum r, quantimi . . . sensum E 19 veram > De veram + et C ~ mmidi scire De elem. + et scire C 21 translationem De et > sedes] dies C 23 hominum] nominum n 24 Vides — x > C 25 sensus magnit. > De 26 quae] quodB Ut autem] Et ut de hoc 27 de > BDe 28 videmus AE sequentia > quasque CD 29 habeamrLS C illas > C] illam r anima et1] Πla et C quahtas AC 30 versatur E

tur. Viam, quam ingressi sumus, in memoriae pictura ac descriptione retinemus; mare, quod navigavimus, tacita cogitatione amplectimur. plectimur. Non est parvum, ut dixi, cor hominis, quod potest tanta capere. Si autem non est parvum tanta capiens, consequenter in illo via Domini praeparatur et recta fit semita, ut ambulet in illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per conversationem bonam, et egregiis operibus tere semitam, ut absque offensa ulla deambulet in te verbum Dei et donet tibi mysteriorum suorum adventusque notitiam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XXII. De eo, quod scriptum est: > Omnis vallis implebitur <, usque ad eum locum, ubi ait: > potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham <.

Videamus, quae in Christi praedicentur adventu, inter quae primum de Joanne scribitur : > Vox clamantis in deserto : parate viam Domini, rectas facite semitas ejus <. Et quod sequitur, proprie de Domino Salvatore est. Neque enim a Joanne > omnis vallis impleta < est, sed a Domino Salvatore. Se ipsum unusquisque consideret, quis erat, antequam crederet, et tunc animadvertet vallem humilem, vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. Quando vero venit Dominus Jesus et misit Spiritum sanctum | ἐστὶν καὶ κοιλὴ vicarium suum, x >vallis omnis ex- πᾶς ἄπιστος, ὃς πιστεύσας εἰς Χρι-

6 vgl. 1 Kor. 1. 24 12 –14 Luk. 3, 5– 8 16 f. Lvik. 3, 4 1 quaBC memoria picturaeBmn (memoriae pictmae E) 1/2 ae descript. > C 2 retinemur E navigamus B 2/3 complectimur C 3 BE 4 est > C 5 in1 > D Domino A 6 atque] 7 operibiis (marg. corr. aus omnibus) B, moribus C tere] tene Dce ut > 8 off ensione BC vdla] aliqua C ambulat BC deambulet + et E Verbum] sermo C 9 suorum] Dei C Explicit omelia XXI. AC 11 Incipit XXII. de . . . AC 14 Abraham (immer) ABCE] Abrahae Dr 15 praedicvmtur n 15/16 primo C 16 Johannis + adventu C 17 Domino A 18 est > B 20 et > De avertet C 21 se > ABE dimersam B, depressam A 22 vero > dominus + meus A 24 ~ suum vicar. C 142, 23– 144, 1 ἀγαθ. d 142, 23– 143, 5 λαός S 142, 23– 143 12 + 144 7– 145, 4 κηρυσσ. + 143, 18– 144, 1 ἀγαθ. C 142, 23– 143 12 + 144, 24– 145 1 143, 18— 144, Ι ἀγαθ. W 23 φάραυξ + δὲ S ~ κοιλὴ καὶ βαθεῖα W ~ βαθ. κ. κοιλή ἐστιν S 24 ἄπιστος + κοὶ ἐθνικός W ὃς] ὡς W

pleta <est. est. >Expleta < est autem operibus bonis et fructibus Spiritus sancti. Caritas non sinit permanere in te vallem, quod, si pacem habueris et patientiam et bonitatem, non solum > vallis < esse desistes, sed etiam > mons < esse incipies Dei. Tara de gentibus cotidie fieri videmus atque compleri: > omnis vallis implebitur <, quam de populo Israhel, qui de excelso depositus est: > omnis mons et colhs humiliabitur <. > Mons < erat quondam ille populus et > collis <, qui depositus est atque destructus. > Illorum delicto salus gentibus data est, ad aemulandum eos <. . Quod si et contrarias fortitudines, quae adversus mortales erigebantur, dixeris montes et colles esse depositos, non peccabis. Ut enim impleantur hujus-

στὸν πληροῦται τῶν τοῦ πνεύματος καρπων, τουτ εστι των αρετων· ὄρος( δὲ καὶ βουνὸς( ταπεινωθείς ἐστιν ὁ τῶν Ἰουδαίων ὑψηλόφρων λαός· ταπεινοῦται τῶν Ἰουδαίων τὸ ὕφος διὰ τὴν ἄγνοιαν τὴν περὶ Χριστόν, ἡ δέ τῶν Μνῶν ταπείνωσις ὐψοῦται διὰ τὴν ἐπίγνωσιν, καὶ x > τὰ σκολιὰ εἰς < γίνεται καὶ > αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας < διὰ τὴν πρότερον ἐν τοῖς ἔθνεσι σκολιότητα καὶ τραχύτητα.||

Ἢ τοίνυν οὕτω νοήσεις, ὅτι > ὄρη <μὲν καὶ >βουνοὶ < > αἱ αἴ διὰ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας ἐταπεινώθησαν, αἱ δὲ > φάραγγες < οἱ ἄνθρωποι, οἳ πεπλήρωνται ἐπ᾿ ἔργοις

16 ff. Rom. 11, 11 18ff. vgl. Phil. 1, 28 1 Expl. — autem > BE 2/3 fructibus. Spir. . . . sancti caritas B 3 E 4 in > CDe 5 patient.] sapientiam De 7 desistesj desines desistis CD 7/8 incipiens r 8 Tam] Quod tamen CDe cotidie -f magis De 12 depos.] positus A onanis + inquit CDe 14 et > Ε 15 qui > C atque] et C destr. + et B 17 data] facta ~ data est gentibus B 18 si] et si De et contr.] contr. ADe, etiam contr. B, econtr. E 19 adversum ABE 22 enim] etiam ABE 143,5 ταπειν. — 12 km (nach Skbgr, Titus 153 als 2. Teil e. Titus-Scholions, denaber e durch anderen Text ersetzt!). 143, 18 — 144, 1 ἀγαθ S 143, 18 —144, 2 V 143, —145, 1 kL 1 τοῦ + ἁγίου S 5 ταπειν. + μὲν γὰρ dC 9 ἀκόλουθον dC τὰ] τοῦ rd dC εὐθείας d γενέσθαι dC 10 τὰς τραχείας dC εἰς x > C λίας C 11 προτέραν οὖσαν dC τοῖς > dC 18 Ἢ — ὅτι > — ὅτι > dCSW 19 μὲν > dCSVW βουνοί + εἰσιν S ai + τε V > kmLV διὰ — ἐπιδημ. > W 21 αἱ δὲ > dCSW] καὶ αἱ V dCSW 22 ἄνθρ. > S οἳ x > kmLSV] αἳ W πεπλ.—144, 1 ἀγαθ.] ἔργων ἀγαθῶν πιστοὶ S ἐπληρώθησαν W ἐπ’ dCV] ἐπ᾿ > dCV] ἐν W

cemodi valles, contrariae fortitudines, montes et colles, humiliandae sunt, Sed et hoc, quod in adventu Christi prophetatum est, utrum expletum sit, contemplemur. Sequitur enim: > et omnia prava erunt in directa <. Unusquisque nostrum pravus erat, si tamen erat et non usque hodie perseverat, et per adventum Christi, qui factus est ad animam nostram, > prava < quaeque > sunt. Quid enim tibi prodest, si Christus quondam venit in carne, nisi ad tuam quoque animam venerit ? Oremus, ut iUius cotidie nobis adventus fiat et possimus dicere: > Vivo autem, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Si enim Christus vivit in Paulo et non vivit in me, quid mihi proderit? Cum autem et ad me venerit et fruitus illo fuero, sicut fruitus est Pauhis, tunc et ego Paulo simiHter loquar: > Vivo, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Consideremus ergo et cetera, quae in Christi praedicentur adventu. Nihil te asperius erat: vide pristinos motus tuos, vide iram et cetera vitia, si tamen cessaverunt esse, quae fuerant, et intelleges nihil te asperius et, ut significantius loquar, nihil fuisse inaequahus. Conversatio tua inaequalis erat et sermo,

ὰγαθοῖς. Γεγένηται δὲ καὶ> πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν<.

Ἕκαστος γὰρ ἡμῶν σκολὼς ἦν ἐν μὲν τοίνυν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ τῇ γενομένῃ εῖς τὴν φυχὴν γίνεται >τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν>.

Καὶ πάλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ

15, 18f. Gal. 2, 20 1 contrariae — 2 colles > De 1/2 fortitudinisB 2/3 humiliandi 4 proph. est] prophetatur AE, prophetatxmi B, praedicatum C 9 erat x > De ~ non et e (in D corr.) 10 et] sed C > A per adv.] ad adventum inadventuB, adventuE 11 ad] inBE 12 quaeque] quoque Dmn ~ tibi enim E 13 carnem De ~ quoque ad tuam De 14 cotidie + in A adventus in nobis C 15 autem] enim C 15 ~ non jam E vero Christus in me B 16 ~ vivit Christus A et > mr 17 et1 > C + illo C ego + possum ABE loqui ABE Vivo + autem C 19 ~ non jam E autem] vero Ce ergo > A 20 et > De in praedicantur C 21 motus] moves C 22 -- te B quae] quod A intellegis ACDmr 144, 24– 145, 1+4 Καὶ — 9 e ( Ε1*Ε2*) 1 καὶ > dK8 1/2 ~ τὰ σκο λιὰ πάντα 8 ἦν + καὶ ἀνώμαλος C τοίνυν] τοίγε CK2V πιστῶν C 10 τὰ — εὐθεῖαν] εὐθὴς καὶ λίος Καὶ — ἡμῶν] ἦν γὰρ ἡμῶν τῶν ἐθνικῶν καὶ W Καὶ πόλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ esse cessav. C ~ te nihil A esse] in 7 Ἕκαστος — 11 εὐδ. > K2 9 γινομένῃ CV τὴν + τῶν C 24 Κοὶ πόλιν πάλιν > ekC ὁ > Κ3 τραχὺς + γὰρ 25 ~ ὁ λόγος ἀνώμ. k ἀνώμ. — λόγος] ὁ λόγος τραχὺς καὶ ἀνώμαλος W

et opera inaequalia. Veiiit ergo Dominus meus Jesus et exaequavit asperitates tuas et incomposita quaeque vertit > in vias planas < ut fieret in te iter sine offensione et leve atque purissimum, gradereturque in te Deus Pater, et Christus Dominus mansionem apud te faceret diceretque: > ego et pater meus veniemus et mansionem apud eum faciemus < Sequitur: quitur: >et videbit omnis caro salutare Dei <. Tu quondam > caro < eras, et qui quondam > caro < eras immo, ut mirabilius loquar, cum adhuc in carne sis, vides > salutare Dei <. . Quid sibi autem veht, quod dicitur: > omnis caro < eo quod nulla excipiatur, quae non videat > salutare Dei < relinquo intellegtendum his, qui sciunt scripturarum mysteria venasque rimari. Sed et hoc, quod > populis egredientibus < ad baptismum Joannes loquitur, attendendum. Si quis vult baptizari, egrediatur; manens enim in pristino statu et mores suos et consuetudinem non reUnquens nequaquam rite ad baptismum venit. Ut autem intellegas, quid

κυριος ημων λεια παντα πεποικκεν· τὰ γὰρ ἄνισα ἴσα γέγονεν· ἐπ᾿ ἴδης γὰρ μία Πίστις καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης κηρύσσεται. Καὶ ἐπὶ μὲν τῶν ἐθνῶν ταῦτα γεγένηται, ἐπὶ δὲ τοῦ λαοῦ καθαιρεθέντος τό· πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται < · > ὄρος < γὰρ ἦν ποτε καὶ >βουνός < καθῃρέθησαν δέ καὶ τεταπείνωνται.

Οἵ ποτε > σάρκες < τῷ φρονήματι, νῦν πνεύματι βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <· ἢ ἔτι σαμκοφοροῦντες παραδόξως βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <. Περὶ δέ τοῦ >πᾶσα < καὶ >πᾶν <ζητήσεις, καὶπότε συντελεσθήσεται ταῦτα ἀρξάμενα καὶ καθολικῶς καὶ καθ’ ἕκαστον. Μόνος δέ οὗτος παρὰ τοὺς τρεῖς προσέθηκεν τῇ προφητείᾳ τὰ ἀπὸ τοῦ· > καὶ ἔσται πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν <, τὸ μέν >πάντα < παραλιπών, πληθυντικῶς δὲ >εὐθείας < εἰπών· εἰπών· καὶ ἀνττοῦ· τοῦ· >ἡ τραχεῖα εἰς πεδία < , > ἡ τραὶ χεῖα εἰς ὁδοὺς λείας <· δὲ καὶ τό· > ὀφθήσεται ἡ δόφξα κυρίου < εἶπεν· > καὶ ὅψεται πᾶσα σάρξ <, οἶς χρηστέον πρὸς δεῖξιν τοῦ

9ff. Joh. 14, 23 20 Μόνος — 146, 2 stammt aus d. Joh. Komm. VI,26 (S. 136, 17– 30 Preusehen) 1 opera + tua C 3 et > De 6 leve] lene A 7 gradereturque gaudereturque r, et graderetur C, gauderetque A 10 meus > 13 quondam > C 14 eras] fueras BE et — eras > De B (mirabili E) 16 salutare] Salvatorem E 17 ~ autem sibi e (D corr.) 19 excipiantur r 22 vensaque — 23 popvilis] Quaenam De 23 quod + Joharmes > C 30 intell.] scias 145, 13– 146, 2 C 1 ἡμῶν > Origenes IX. λία C 24. 27 παραλειπῶν C 27 λίας C 10

sit egredi acl baptismiim, accipe testimonium et ausculta verba, quibus Deus loquitur ad Abraham : > egredere de terra tua < et reliqua.

Egredientibus itaque ad lavacrum turbis, non egressis, sed tantum egredi nitentibus Joannes loquitur, quae sequuntur. Si enim jam egressi fuissent, nunquam ad eos diceret: > generatio viperarum <. Quaecunque igitur ad illos loquitur, et ad vos, Ο catechumeni et catechumenae, loquitur, qui disponitis venire ad baptismum. Considerate, ne forsitan et vobis possitdici : > generatop viperarum < si enim et vos habueritis aUquam simihtudinem sensuahum viperarum et invisibihum serpentium, et vobis dicetur: > generation viperarum <. Sed et iUud, quod sequitur, nisi pravitatem venenaque serpentium de corde vestro expuleritis, dicetur ad vos: > quis ostendit vobis fugere ab ira ventura ? < Magna huic saeculo im- pendet ira, omnis iram Dei passurus est mundus. Tantam vastitatem caeh et latitudinem terrae et steUarum choros, splendorem sohs et lunae nocturna solatia Dei > ira < subvertet; haec

ἐπιτέμνεσθαι τὰ προφητικὰ τοὺς εὐαγγελιστάς. ||

|φασὶ δὲ τὴν ἔχιδναν ἐν ω; συλλαμβάνειν ἀναιρεῖν τὸν ἐξ οὗ συλλαμβάνει ἄῤῥενα, οὗ ἡ σπορὰ αὐξάνουσα τὴν συλλαβοῦσαν ἀναιρεῖ, καὶ οὕτως εἰς φῶς ἐξέρχεται, διαῤῥήξασα τῆς μητρὸς τὴν γαστέρα, ποινὴν ὥσπερ τοῦ διαφθαρέντος πατρός· πατρολῶον οὖν καὶ μητρολῶον τῆς ἐχίδνης τὸ γέννημα· τοιοῦτοι καὶ οἱ Ἰουδαῖοι τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν πατέρας καὶ διδασκάλους διαφθείροντες χερσίν.|

4 Gen. 12, 1 1 accipito A 2 absculta (immer) A] audi C 2/3 verba quib.] quid C 3 Abraam C 4 tua + et de cognatione tua C 5/6 lavacrum] baptismum C 6 turbis > ( Lücke) C egressi C + autem C 7 nitentibus] egredientibus De Joannes > ABE 9 fuissent > 11 Quaec. — 16 viperar. > C 12 loqu. + et BD ο catechumini catechuminae n, o cathecum. et cathec. m, catecimiini (d. iibrig. > ) B, cathecumini et cathecuminae ADE 15 ne] num r et > De 16 x > De — ~ possitCe 17– 19 > De > > AC serpentum BE diceretm- E 20 serpentimi BDEe 21 bis > B ~ ventura ira BC 22 ira — Dei] omnis ira Dei AE, ira Dei quam omnis B Passmus A est] et e 23 et2 > B stell. nach 24 limae B 24 nocturnae De ~ ira Dei A subvertit A 146, 4 — 15 k Ὠριγ. καὶ Γρηγ. θεολόγ.) ε 9 ποίνην am Rande (v. Matthaei ?) corr. in τοίνυν Κ3 10 πατρολ. — 12 γέννημα] in ε Lücke 10/11 πατρολῶον . . . μητρολῶον k, vgl. Preisigke, d. griech. Papyrusurkunden 12 οἱ > K3 15 χερσίν + δὲ περὶ τούτων ἐν τῷ Ματθαίῶ πλατύτερον k

enim omnia propter hominum peccata transibmit. Et olim qui- dem super unam tantum terram venit >ira < Dei, > quia omnis caro reliquerat viam suam super terram <; nunc autem et super caelum et super terram ventura est >ira < Dei: > caeli pertransibunt, tu autem permanebis < ad Deum dicitur, > et omnes sicut vestimentum veterascent <. Videte, qualis et quanta >ira < sit, quae mundum omnem consumptura est et puniet eos, qui poena digni sunt, invenietque materiam, in qua se exerceat. Unusquisque nostrum ex eo, quod gessit, irae materiam praeparavit: > secundum duritiam enim tuam et impaenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei <, dicitur ad Romanos. Deinde sequitur: > Quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite ergo fructus dignos paenitentiae <. Et vobis, qui venitis ad baptismum, dicitur : x >facite fructus dignos paenitentiae <. Vultis scire, qui sint fructus digni paenitentiae ? > Caritas f ructus est spiritus, gaudium fructus est Spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia < et et reUqua hujuscemodi. Si haec omnia habuerimus, feci-

Ὅρα, πηλίκη ἐστὶν ἠ > μέλλουσα ὀργή < ; Καταστρέφει τὸν κόσμον, κολάζει τοὺς δεηθέντας παιδεύσεως· καὶ ὕλην αὐτῇ ἕκαστος ποιεῖ, ἐξ ὧν ἔπραξεν.

> Ποιήσατε οὖν καρπουὺς ἀξίους τῆς μετανοίας <. Τινες δὲ οἱ καρποί; > Εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτια < καὶ τὰ σύμφωνα τούτων, οἵ καὶ > καρποὶ < λέγονται. || Οἱ μέντοι κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ πλήθους καὶ τοῦ μεγέθους τῶν προημαρτημένων ἐρ-

2f.Gen.6,12 27 f. gr. vgl. Gal 1 hominis peecatum ABE 4ff. Ps. 101 (102), 13 ff. Röm. 2,5 21 ff. Gal. 5, 22.23 27 6, 10 1 hominis imam tantum terram ABE] huma- nam tantum terram C, omnia tantum in terra De 5 manebis C 8 ira + Dei BC ~ est ira C 9 ~ omn. mund. AC consummatura C 10 est] sit e 13 gessit] peccavit C praeparabit AE 14 ~ cor impaen. A 16 Dein DEe (de rad. ? E) qviis — ventura > A — 20 paenit. > 21 simt De digni > De 26 huiusmodi n > C — p. 148, 1 paenit. > 147, —24 τούτων V 147, 19– 148, 6 C 147, 25 Οἱ— 148, 6 + 147 21 — 24 τοῦτων k*L 7 Ὅρα Kl.] Ἆρα (?) V 8 κολάζη V 19 Ποιήσ.] πλήν· ποιήσ. C οὖν > C 21 Τίνες — καρποί;] τίνας δέ φησι καρποὺς τῆς μετανοίας; C 21 μακροθυμίαν· χρηστότητα· ἀγαθωσύνην· πίστιν· πραότητα· ἐγκράτειαν C 22 ἀγαθοσύνη Κ3V4 23 πραύτης V 24 τούτοις CV 24 οἳ — 25 λέγονται > 25 μέντοι k] οὖν C 26 κατ᾿ k] xard τὴν C

mus > fructus dignos paenitentiae <. Rursum dicitur ad eos, qui ad Joaimis baptismum veniebant : > et ne incipiatis dicere intra vos- metipsos: patrem habemus Abra- ham; dico enim vobis, quia pot- est Deus de lapidibus istis suscitare filios AbrahanK. Prophetat Joannes novissimus prophetarum expulsionem prioris populi et vocationem gentium. Illisenim, ’ qui de Abraham gloriabantur, dicit: > et ne incipiatis dicere in vobismetipsis : patrem habemus Abraham < Et de gentibus rur- sum loquitur: x >dico enim rohis, quia potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham < . De quibus lapidibus ? Non utique lapides irrationabiles corporeosque monstrabat, sed homines insensibiles et quondam duros, qui quia lapides aut hgna adorabant. γαζόμενοι τὸ ἀγαθὸν ποιοῦσι > καρ- ποὺς τοῦ πνεύματος ἀξίουσ τῆς μεταμπόας <, δἰ οὓς οἱ πρότερον γε- νόμενοι > γεννήματα ἐχιδνῶν( μεταβα- λόντες γίνονται > υἱοὶ τοῦ ἐν οὐρανοῖς πατρός <. |

Προφητεύει τοίνυν τὴν καθαίρεσιν ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ τὴν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν· ἐκείνοις τὴν αὐχοῦσι τὸν Ἀβραὰμ φησίν· μὴ ἄρξησθε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· πατέρα ἔχομεν Ἀβραάμ <, εἶτα περὶ τῶν ἐθνῶν λέγει· λέγω γὰρ ὑμῖν, ὅτι δύ- ναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ x <. φησὶ γὰρ πρὸς τὸν Ἀβραάμ· > πατέρα πολ- λῶν Μῶν τέθεικά σε(, τῶν διὰ πίστεως δηλονότι τῆς ἐν Χριστῷ. Ποίων λίθων; Οὐ λίθους ἐδείκνυεν ἀψύχους, ἀλλ᾿ ἀνρώπους ἀναισθήτους ὄντας λίθους, ἐπειδήπερ λίθοις καὶ ξύλοις προσεκύνουν, καὶ ἐγένετο 4 incip.] ceperitis C 5/6 Habraham A 6/7 potest] potens est C 8 Abrahae AC 10 expulsione B 11 gentiHum BE 12 gloriantur C 14 habemus > E 15 Habraham C 15/16 nirsum] sursum r 17 potest] potens est BC 18 Abrahae r, Habrahae C 19 utique + hos C 20 corporeos C 21 demonstrabat C 22 Qm A 23 ~ ligna et lap. C aut] et CDe 148, 8– 19 dCS 148, 8– 10 ἐθνῶν λ 148, 8– 16 +20 Ποίων— 149, 27 k (zus. m. Greg. Nyss.) L Ὠριγένους καὶ Γρηγορίου Κυπρίου) 148, 10 εκείν. — 20 λίθων > k 148, 20 Ποίων— 23 προσεκύν. Υ 148, 20 Ποίων— 149, 27 λ 1 τὸ ἀγαθὸν k] τὴν δικαιοσύνην C ποιοῦσι — 2 ἀξίους k] ἀξίους δέχονται καρποὺς τοῦ πνεύματος C 3 οἱ k > C 8 — 16 Ἀβραάμ] εἰπόντων τῶν Ἰουδαίων ὅτι πατ. ἔχ. τ. Ἀβρ. S 8 — 10 ἐθνῶν] τῶν μὲν οὖν Ἰουδαίων οὕτω τὴν καθαίρεσιν προφητεύει, ἐισάγει δὲ τῶν τῶν τὴν κλῆσιν, οὗς καὶ λίθοθυς ἀνομάζει Κλ 8 τοίνυν] δὲ V 10 ἐκείν. — 20 λίθων > k (dafür 11 φησι] λέγει V 12 ἐν εαυτοῖς > CV 13 εἶτα — 16 ἐγεῖραι V] τὰ δέ ἔθην δύνασθαι τὸν θεὸν ποιῆσαι dC 13 εἶτα — 16 Ἀβραάμ > S 16 τῷ V] τοῦ φησὶ — 17 Ἀβρ.] κατὰ τό· S 19 πίστεως — Χριστῷ] τῆς ἐν Χριστῷ πίστεως δηλονότι S 20 Ποίων λίθων > λ 20/21 ἀψύχους δεικνὺς 21 > λ 22 ὄντας + ὡς Y ὄντας — p. 19, 1 γεγραμμ.] παρειστήκεισαν k) γὰρ καὶ ἐθνικοὶ τῷ βαπτίσματι, οὗς καὶ λίθους καλεῖ, ἐξομοιῶν αὐτοὺς τοῖς προσκυνουμένοις κατὰ τό· Κλ 23 κοὶ ξύλοις VY > ek λ impletum est illud, quod in psalmo de talibus cantabatur: > similes illis fiant, qui faciunt ea, Vere qui faciunt idola et confidunt in eis, similes diis suis sunt: absque sensu, sine ulla ratione in lapides lignaque conversi sunt. Cum enim tantum videant creaturarum, ordinem, decorem, officium, tantam mundi pulchritu- dinem, nolunt de creaturis intellegere creatorem, neque considerant tantae dispensationis aliquam providentiam, aliquem esse rectorem; sed ’ caeci his tantum ocuUs mundum videntes, quibus irrationabilia jumenta et bestiae vident. Non enim animadvertunt in his, quae vident ratione regi, aUquam inesse rationem. Haec propterea, quia Joannes dixerat: > potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham <. Et nos igitur obsecremus Deum, ut etiam, si quando fuimus lapides, vertamur in > filios Abrahae < pro his fiUis, qui ejecti sunt et repromissionem adoptionemque suo vitio perdiderunt. Unum testimonium adhuc de lapidibus ponam, si quidem in cantico Exodi scribitur: > vertantur in lapides, donec pertranseat populus tuus, Domine, donec pertranseat populus tuus iste, quem possedisti <. Rogatur itaqueDeus, ut pauUsper gentes convertantur in lapides — hoc enim graecus

ἐπ᾿ αυτοις τὸ γεγραμμεννον· > ομοιοι αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ αὐτοῖς < et omnes, qui confidimt in eis <

Ἔτι δὲ καὶ περὶ τῶν λίθων γέγραπται ἐν τῇ ᾠδῇ τῇ ἐν τῇ Ἐξόδῳ· < τὰ ἔθνη, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ λαὸς οὗτος, ἃν ἐκτήσω <, ὡς δηλονότι μετὰ τὸ παρελθεῖν τὸν λαὸν μηκέτι ἀπολιθωθείησαν, ἀλλ᾿ ἀπολαβέτωσαν καὶ ψυχὴν λογικὴν ἀνθρωπίνην.

1 ff. Ps. 113 (115), 16 5ff. vgl. Ambros. in Lucam II 75 (S. 81, 22 ff. Schenkl) 21 Exod. 15, 16 2 de talibus > e cantatur A 3 fiunt Dmn ~ illis fiant + omnes BE (in marg. E) 5 et + qui C 6~ sunt diis sviis e ulla >C ratione + et A 12 anima advertimt E 13 videant E regi] regali D 1 4 potest] potens est BE 1 5 susc. — Abrah.] et cetera BE Abrahae CDr Et — 17 Abrah. > A 16 etiam > e 17 Abraham remissionem B 18 vitio] judicio B 20 Si C 21 Exodi > describitur B, discribitur E 23 populus — pertranseat > Ir BDmn 25 Deus + pater A 26 paulipper C gentes > 149, 20–27 e(E1*) ελ 1 αὐτοῖς ΚVλ] αὐτῶν e 3 πάντες > λ 20 κοὶ > kA ΚVλ ἂν > λ] οὗ eV 24 δηλονότι k] δῆλον ὅτι eV 26 — 27 ἀνθρ. > ε καὶ > Κλ λογικὴν > λ 27 ἀνθρωπ. (wahrseh. Gregor Nyss.) k

sermo significantius sonat > ἀπολιθοόντωσαν <— > donec populusc Judaeorum. Haud dubium, quin postquam illi transierint, gentes lapideae esse cessabunt et pro duro corde recipient humanam in Christo rationabilemque naturam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XXIII. De 60, quod scriiitum est: > Ecce, securis ad radicem arborum posita est <, usque ad eum locum, ubi ait: > venerunt autem et publicani, ut baptizarentur ab eo <.

Joannes illo jam tempore loquebatur: > ecce. securis ad radicem arborum posita est <. Et si quidem jam ingrueret consummatio et temporum finis instaret, nuUa mihi quaestio nasceretur. Dicerem enim hoc, quod ait: > ecce, securis ad radicem arborum posita est < et illud: > omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, praecidetur et in ignem mittetur < propterea prophetatum, quia iUo tempore complebatur. Cum autem tanta post saecula fluxerint et tam innumerabiles aimi ab illo tempore usque ad praesentem diem transierint, quomodo Spiritus sanctus in propheta dicat: > ecce, securis ad radicem arborum posita est < debemus inquirere. Ego puto Israhehtico populo prophetari, quod praecisio ejus vicina sit. > His < enim, > qui egrediebantur < ad eum, > ut baptizarentur <, inter cetera loquebatur: > facite fructus dignos paenitentiae <, et quasi Judaeis dicebat: > ne incipiatis dicere in vobismetipsis: patrem habemus Abraham. Dico enim vobis, quia 7– 9 Luk. 3, 9– 12 22 ff. Luk. 3, 8 1 ἁπολιθοόντωσαν ABDE (A: ΑΠΟΛΘΗΤΩ, ΒΕ: ΑΠΟΛΝΤΩ) > ἀναλιθοόντωσαν mn, ἀναλιθοούθωσαν r, ἀπολιθωθείησαν (nach p. 149, 25) 1, ἀπολιθωθήτωσαν? Kl. 2 pop. + tuus ABE x > Β transierunt Dmn 3 humanum ABE 4 Christo + Jesu BE ~ ration. natviram in Cliristo A + Jesu A ration.] honorabilemque C 5 Exphcit omeha XXII. AC 6 Incipit XXIII. de . . . AC 7 radices De arborum > BE, arboris 10 ecce > B radices De 11 arbortun > BE, arboris A ~ A 13 radices BDEe arboris ADe 14 ergo] enim e, > 15 excidetur AC proph. + esse C 16 quia + in De 16/17 ~ tanta nach flux. A 17 illo + verbo vel C usque — > 19 De arboris AB, arborem (!) E 20 prophet.] praedicare C 21 ingre- diebantur Imn 22 ~ dign. fruct. C 23 Et C in vobismetipsis > C 24 Habraham potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham < Hoc ergo, quod ait: > ecce, securis ad radicem arborum posita est <, Judaeis loquitur.

Cui sensui et Apostolicum illud congruit fractos esse ab hac securi infidehtatis ramos atque succisos, ut amputaret ex arbore non radicem, sed ea, quae de radice pullulaverant, ut in radicem pristinae arboris rami possint oleastri inseri. > Omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, praecidetur et in ignem mittetur <. Hunc enim finem habet, ut incenclio concre- metur.

Deinde tres ordines inducuntur sciscitantium Joannem quem super salute sua : unus scriptura appellavit > populos exeuntes ad baptisma <, ahus, quem > publicanos < nominat, tertius, qui > militum < appelatiione censetur. > Interrogabant eum turbae dicentes : Quid faciemus ? Qui respondens ait eis : Qui habet duas > Ἀξίνην < ἐν τούτοις ὀνομάζρι τὴν τομωτάτην ὀργήν, ἣν τοῖς Ἰουδαίοις ἐπήνεγκεν ὁ θεὸς καὶ πατὴρ τῆς εἰς Χριστὸν δυσσεβείας ἕνεκα· τοῦτο καὶ ὁ προφήτης Ζαχαρίας εἴρηκεν· > ἔσται ὁ κοπετὸς τῆς Ἱερουσαλὴμ ὡς κοπετὸς ῥοῶνος ἐν πεδίῳ ἐκκοπτομένου <

Τρία τάγματα εἰσήγαγε πυνθανομένων τοῦ Ἰωάννου· ἔν μὲν ὠνόμασεν μασεν >ὄχλους ἐκπορευομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα <, ἄλλο δὲ ὠνόμασε >τελώνας < x < τρίτον δέ ὠνόμασε στρατιώτας <

Τι οὖν φησιν πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰωάννης; νης; > Ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω 7 Zach. 12, 11 10 ff. vgl. Rom. 11, 17 1 de] ex DEe 2 Abrahae C 4 radices BDEe arboris A > 13 sed + amputaret C de] ex C pulluradice 14 ACDe possent A 15 excidetur A populum exeuntem A 22 baptismum A 24 milieum] 25 enim DE 27 ait x > r eis x > A 151, 18– 23 b*e(E1*)K(Κυρίλλου) LV(L expl. κοὶ δικαίως 151, 26– 152, 6 ἁρμ. dS 151, – 152, 6 + 10 ἀλλ᾿ — 1535 22 ἁμαρτ. + 5 οὐ— 10 C 2 ἐν — ὀνομ.] δὲ λέγει S 4/5 μετὰ ταῦτα > SV 6 ἕνεκα + γὰρ αὐτοῖς ὡς πέλεκυς ἡ ὀργή· V (echt ?) ~ καὶ τοῦτο V, ἡμῖν τοῦτο κτλ. > D 7 φανερὸν φανερὸν ἐποίει λέγων 8 ῥοῶν ὡς 18 τάγματα] πράγματα Ε1(ggE) τάγματα + Λουκᾶς ὁ μακάριος k 18/19 πυνθανομένου, b, πυνθανόμενα ekL 19 ἐν — 22 στρατιώτας] ὄχλους, τελώνας, στρατιώτας τὸ τρίτον kA (die kiirzere Fassung als Anfang eines Kyrillscholions) 21 ἄλλω (!) V 26 Τί οὖν] Διὸ S 26/27 ὁ Ἰωάννης x > S 12 ~ ramos infidel. A larvmt De 21 appellat C tum] tumultus C 151,2 —9 SVY πολιτευόμενον) μεταδιδ. + 17[ἀλλ᾿] tuiiicas, det ei, qui non habet, et qui habet cibos, similiter faciat <, quod quidem nescio, si turbae conveniat praecipi. Magis enim apostoUs quam vulgo congruit, ut qui duas tunicas habet, unam tribuat non habenti. Et ut scias magis hoc apostolis convenire quam popuhs, audi, quid a Salvatore dicatur ad eos : > neque duas tunicas tollatis in via <. Duplex itaque vestimentum, quo unusquisque vestitur, et praecipitur, ut alterum tribuat > non habenti <, aham intellegentiam sonat. Vult enim nos Salvator, quomodo non debemus > duobus dominis servire <, sic nec duas habere tunicas nec duphci veste circumdari, ne sit unum indumentum veteris hominis et alterum novi. E contrario autem

cupit, ut > exspolimus nos veterem hominem et induamus novum <. Hucusque faciHs expositio est. Porro quaeritur, quomodo juxta hanc interpretationem jubeatur nobis > non habenti < tribuere vesti- τῷ μὴ ἔχοντι <. Γενόμενος ἐγὼ κατὰ τὸν τόπον τοῦτον ἐζήτουν, εἰ αὕτη ἡ ἐντολή, ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ, τῷ ὄχλῳ ἁρμόζει· > ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι <· ὅτι γὰρ τοῖς ἀποστόλοις ἁρμόζει, δῆλον ἐκ τῶν ἀναγραφέντων ὡς ὑπὸ τοῦ σωτῆρος πρὸς αὐτοὺς εἰρημένων, ἐν οἷς ἔλεγεν αὐτοῖς > μηδὲ δύο χιτῶνας εἰς ὁδὸν x <, ἀλλ᾿ ὅρα, εἰ τὰ εἰρημένα περὶ ἐνδύματος ἐν τῷ λόγῳ τῷ Περὶ τῆς γυμνότητος δύνασαι παραλαβεῖν εἰς τό· ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι < Ἐρχόμενος δὲ καὶ ἐπὶ βαθύτερον λέγω· θέλει γὰρ ἡμᾶς μὴ δύο χιτῶνας ἔχειν καὶ ἐνδεδύσθαι, πῆ μέν τὸν παλαιόν, πῆ δὲ τὸν νέον, ἀλλ᾿ ἐκδύσασθαι μὲν τὸν ἕτερον, τὸν δὲ ἕτερον ἔχειν.

10f. Matth. 10, 10 Pdar. 16ff. gr., 18ff. lat. vgl. Luk. 16, 13 17f.lat. vgl. Matth. 6, 24 17ff. gr., 20 ff. lat. vgl. Kol. 3, 9. 10 23 Kol. 3 9. 10 1 habet > B et—2 — habet >E 5 apostol. + convenit C congiuit > C 6 ut > A unam > C 7 tribuat] det C pop. conv. e 12 itaque] namque C quo] quod C 14 alteri C, alteram E 15 alia . . . sonant E 17 debemus] habemus De 18 ~ serv. dom. CDe 19 ~ timic. hab. AC 23 spoHemus B 152, 1 Γενόμ. — 153,9 b*V 152, 14 Ἔρχ. — 20 ἔχειν (zw. 153, 11 u. λ 1 γενόμ. — 2 εἰ > dCS 2 ἐζήτουν B] ἐπῄτουν β αὕτη] αὐτὴ bV + δὲ 3 ὅσον] ἅσα S, + μὲν dC τῶν ῥητῶν β ῥητῷ + οὐ dC τῷ > 4 ἁρμόζει ὄχλῳ B1 4 ἁρμόζει + ἀλλὰ τοῖς ἀποστόλοις dCS ὁ ἕχων — 6 ἁρμ. > dCS 7 ἀναγραφόντων bdC 8 εἰρημένων V] εἰρημένον 11 τῷ2] τοῦ C 13 εἰς — 14 ἔχοντι > C 14 Ἐρχ. — 15 λέγω > 15 καὶ > m ἐπὶ + τὸ km 16 θέλει] ὅτι λ γὰρ > τι ὁ λόγος λ μὴ] ὡς, μηδὲ C (nach ὡς ist lat. 17 non — 18 sic zu änzen) ganzen) 18 τὸν (2mal) λ] τὸ b 19 τὸν (2mal) λ] τὸ b 19/20 ~ ἔτερον δὲ kλ

mentum. Quisnam est ille, qui ne unum quidem super carnem suam indumentum habet, qui nudus est, qui omnino nuUa veste coopertus ? Neque vero hoc dico, quo non praecipiatur hberahtas et in pauperes misericordia et hyperbolica clementia, ut etiam nudos altera tunica protegamus. Sed oc aio, quod et profundiorem locus iste recipiat intellectum et oporteat nos dare ei tunicam, qui omnino non habeat. Quis est ergo iste, qui tunicam non habet ? Nempe ille, qui penitus Deum non habet. Debemus igitur exuere nos et ei dare, qui nudus est. Ahus habet Deum, aliuss omnino non habet, contraria videhcet fortitudo. Et quomodo scriptum est, ut > in profundo maris praecipitemus delicta nostra <, sic projici oportet a nobis vitia atque peccata et jacere super eum, qui eorum nobis

Ἅμα δὲ ἐζήτουν τό· μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι <. Τις δέ ἐστιν ὁ μη <δὲ ἓν > ἔνδυμα ἔχων περὶ τὸν χρῶτα καὶ μὴ ἐσκεπασμένος μένος ὥστε αὐτῷ μεταδιδόναι; — οὐ τοῦτο λέγω, ὅτι οὐ δύναται καὶ καθ’ υπερβολὴν τοῦτο προτρεπτικὸν εἶναι πρὸς τὸ δεῖν ἐνδύειν τοὺς πένητας καὶ μὴ ἀμελεῖν τῆς ἐντολῆς, ἀλλ᾿ ὅτι δύναται καὶ οὕτως εἰρῆσθαι μυστικώτερον·

[ἀλλ᾿] ἢ ὁ διάβολος ὁ μηδὲν ἔχων ἀγαθόν, ὁ τὸν θεὸν μὴ ἔχων. < Καὶ ὥσπερ γέγραπται, > ὅτι δεῖ ἡμᾶς ἀποδυσαμένους ὥσπερ εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης καταποντίσαι τὰς ἁμαρτίας <, <οὕτως > δεῖ ἐπιῤῥίπτειν τὰς ἁμαρτίας <αὐτῷ > ὡς αἰτίῳ 19 ff. Mich. 7, 19 2 ne] nec BE 2/3 ~ indum. sup. carn. siiam. e 3 indum.] vestimentun C qui] Quis C 5 coopertus + est B, cooperitur? C hoc dico > > Β 6 quo] quod C 7 hjrperbol. clementia] clementiam B (hii perpoHca clementia E) 8 ut] et C, ut et E 9 tega- mus C 10 aio] agi B (agio E) 11 respiciat De 12 nos > ~ ei dare De 12 habebat De, habet C 13 ~ ergo est B ~ ergo isto est A qui + omnino C 14 igitvir] ergo C ~ nos exuere C 15 Alius + enim A 17 fortitudo] servitute C 17/18 quomodo] quoniam C 18/19 profundum A 20/21 ~ a nobis oportet Alr 153, 5 οὐ— 11 + 152, 14 Ἔρχ. — 20 ἔχειν + 153, 17 — 154, 6 λ 1 ἐζήτουν] ζητητέον καὶ C 2 ἔχοντι + τί δηλοῖ C 3 μη <δὲ ἕν > Kr.] μὴ bCV 4/5 ἐσκεπ. C] εὐσκεπ. V, εὐσκεπασμένον b 5 μεταδιδόναι + 17 ’] etc. C 5/6 οὐ τοῦτο λέγω bV] τοῦτο δὲ λέγω οὐχ C 5 οὐ — 6 οὐ x > λ 6 λέγων V καὶ] μὲν kmλ, μὲν καὶ K3, > C λ ἀμελεῖν] μέλλειν C ἐντολ. + 152, 14 Ἐρχ. — 20 ἔχειν λ 10 ἀλλ᾿ 11 μυστικ. x > λ ὄτι]καὶ ὅτι km λ 17 [ἀλλ᾿] — ἔχων u. 22 <οὕτως > — p. 154 ἁμαρτάνειν] anschl. an 22 ἁμαρτίας: καὶ τῷ αἰτίῳ γενομένῳ τῶν ἁμαρτημάτων ἐπιῤῥῖψαι αὐτά, τῷ μὴ ἔχοντι θεόν, τοῦτ᾿ ἔστι τῷ διαβόλῳ λ 18 <Καὶ > — 22 ἀμαρτίας > C 18 <Καὶ—19 > > kmλ 21 τῆς θαλάσσης > Κ2 λ ᾦ (anschl. an ἔχων) C 23 <αὐτῷ > > C 23/p. 154, 1 αἰτίου γενομένου C causa exstitit. > Et qui habet < inquit, > cibum, similiter faciat <. Qui habet cibos, tribuat non habenti, ut non solum ei vestimentum, sed etiam id, quod possit comedere, largiatur. > Venerunt autem et publicani baptizari ab eo < Hoc et juxta simphcem intellegentiam doceat pubhcanos > nihil amplius < quaerere, quam in lege praeceptum est; qui enim plus exegerint, non fToannis mandatum praevaricantur, sed Spiritus sancti, qui locutus est in Joanne. Nescio autem, utrum et secundum ἀναγωγὴν aliud quiddam excellentius sermo significet, et an debeamus in tah auditorio res tam mysticas prodere, maxime inter eos, qui scripturarum medullas non introspiciunt, sed tantum superficie delectantur. Periculosum quidem est, sed tamen strictim breviterque tangendum. Cum exierimus e saeculo et haec vita nostra fuerit commutata, erunt quidam in finibus mundi γενομένῳ ἡμῖν τοῦ ἁμαρτάνειν. Τό αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῶν βρωμάτων· κατὰ μὲν τὸ πρόχειρον μεταδοτέον τῷ μὴ ἔχοντι τροφήν, κατὰ δὲ τὸ κρυπτόμενον τὰ φαῦλα τοῖς δαίμοσιν απορριπτεον

> Ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι <. Τοῦτο τοὺς τελώνας πεισάτω > πλέον < τῆς διατάξεως τῆς κατὰ τοὺς τελώνας μὴ λαμβάνειν ἀπὸ τῶν τελωνουμένων· ὁ γὰρ τοῦτο παραβαίνων καὶ πλέον ὑπὲρ τὸ x < ἀπαιτῶν παραβαίνει ἐντολήν, οὐκ Ἰωάννου, ἀλλὰ τοῦ ἐν αὐτῷ ἁγίου πνευματος.

Οἶδα καὶ ἄλλους τελώνας, οἴ μετὰ τὴν ἐντεῦθεν ἡμῶν ἀπαλλαγὴν ἐπὶ τοῖς τέρμασι τοῦ κόσμου καθεζό- 25 ff. über δαιμόνια = τελῶνες in der profanen Literatur vgl. Wilh. Kroll in Rhein Museiun f. Philologie NF 50 (1895), 637 Anm. 1 2 inquit > C cibos C 3 id > C 6 largiamur ABE De 10 in > CD 13 mandat.] praeceptum C praevaricant D 14/15 ~ qui in lohanne loquutus est C 15 Nescio] Scio AE 16 et] ut BDe anagogen BC, anagogem A 18 auditorio] adiutorio An, auctorum defectu C 25 e] a De (ae E) 154, 7— 156, 5 KL λ 22 superficie] superfkie A 26 nostra > 23 quidem > 154, 7 — 15 mV τοῦ αὐτοῦ) 154, 25 — 155, 2 C 7 > Ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι < nur Κ3 8 τελώνας + μὴ λ 9 Πλέον Kl. Kr.] πλὴν kLA διατ.] διαλέξεως Κ3 10 μὴ > τε λωνουμ.] τε λουμένων V λ 12 κοὶ — 13 ἀπαιτῶν > V 13 Κ3 οὐκ] οὐχὶ V 25 Οἶδα — 26 ἀπαλλ.] νόει δὲ καὶ τε λώνας τὰς ἀντικειμένας δυνάμεις αἵτινες C ἡμῶν > λ ἐπὶ ἐν Κ3 ἐπὶ — καθεζ. | καθέζονται ἐν τοις τερμ. τοῦ βίου ἡμῶν C sedentes, velut publicanorum offi- cio diligentissime perscrutantes, ne quid sui in nobis reperiant. Videtur mihi > princeps saeculi hujus < quasi publicanus esse, unde scriptum est de eo: > venit princeps mundi istius, et in me habet nihik, Ilhid quoque, quod in Apostolo legimus: > reddite omnibus debita ; cui tributum, tributum; cui vectigal, vectigal; cui honorem, honorem; nemini quid debeatis, nisi ut invicem diligtis <, sacrate intehegendum est. Quamobrem consideremus, quantis pericuhs subjaceamus, ne forte, cum non habuerimus, quod pro vectigah queamus reddere, ipsi trahamur ob debitum, ut solet apud saecuh quoque fieri vectigales, quando quis pro debito ipse rei pubhcae serviturus includitur. Quamplures e nobis ab istiusmodi publicanis tenendi sunt, quos Jacob iUe vir sanctus non magnopere formidabat nec verebatur, ut de pubhcanorum vectigahbus in eo ahquid reperiretur. Unde audacter ad pu- bhcanum ihum loquebatur Laban : μενοι οἱονεὶ τελωνοῦσι ἡμᾶς καὶ κατεχουσι, μη τι αυτων εν ημιν εστιν.

Διὸ γέγραπται· > ἔρχεται ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου, καὶ ἐν ἐμοὶ εὑρήσει οὐδέν <.

Ποῖα οὖν μέλλομεν πράγματα ἔχειν ὐπ ἐκείνων των τελωνων των ἐρευνώντων τὰ πάντα, ὅταν τις αὐτὸς ὅλος λαμβάνηται ἀντὶ τέλους;

Ἀλλ᾿ οὐ τοιοῦτος ἦν Ἰακώβ· θαρρῶν γὰρ λέγει τῷ οἱονεὶ τελώνῃ Λα- 4f., 6ff. Joh. 14, 30 9ff. öm. 13, 7. 8 . 1 sedent. + sedentes et C 1/2 officio] officionim A, more C 2 dilligentissimi A 3 reper.] inveniant De 4/ .5 ~ huius saec. B 5 quasi] velut C Unde C 7 istius] huius AB 7/8 ~ nihil hab. BE hab. nihil] non habet quicqviam AC 12 quid] quicquam C 13 est > BCE quantis — subjac. > DE subjac.] subiciamur ne] nec B 14 quod] quid C 17 quoque > C 19 ipsi 20 QuamplOTes BD, Quam plvires AC, Complxires e 21 istismodi B 22 Quos AC ille > C 23 magno opere E formidavit 24 ut] cum B (ut de] Uncle E) 25 eoj se In reper.] requireretur B 26 Unde + et De 1 οἱονεὶ — ἡμᾶς > C ἡμᾶς > λ καὶ + ἐὰν εὔρωσί τινα τῶν αὐτοῖς προσηκόντων ὅ ἐστιν ἁμαρτίαν αὐτὸν C (echt ?) 2 μή — ἐστιν] ὅλον εἰς τὸ τιμωρηθῆναι Μ’ ὧν ἔπραξεν C 8 εὑρήσει] οὐκ ἔχει λ 16 Ποῖα Kr.] Οἶα KL λ > cognosce, si quid tuarum rerum est apud me <. SujDer quod agit testimonium scriptura dicens: < et non cognovit Laban apud Jacob quidquanK. Docet igitur Salvator noster et Spiritus sanctus, qui locutus est in prophetis, non solum homines, sed etiam angelos et virtutes invisibiles. Quid loquar de Salvatore ? Prophetae quoque ipsi et apostoh omne, quod resonant, non solum hominibus, sed et angelis praedicant. Quod ut scias verum, > x <, inquit, > caelum, et loquar < et: > in conspectu angelorum psallam tibi < et: > laudate Dominum, caeh caelorum, et aquae, quae super caelos sunt, laudent nomen Dimini < et: > laudent eum angeli <, et: > in omni loco potestatis ejus benedic, anima mea, Domino < Invenies pluribus in locis, et maxime in Psalmis, et ad angelos sermonem fieri, data homini potestate, ei tamen, qui Spiritum sanctum habet, ut et angelos alloquatur. E quibus unum exemplum ponam, ut sciamus angelos quoque humanis vocibus erudiri, Scriptum est in Apocalypsi Joannis: > Angelo Ephesiorum ecclesiae scribe: habeo ahquid contra te <. Etrursum: > Angelo ecclesiae Pergami scribe: habeo quidpiam contra te <. homo est, qui scribit angehs et ahquid praecipit. Ego non ambigo et in coetu nostro adesse angelos, non solum generaliter omni ecclesiae, sed etiam singillatim, de quibus Salvator ait: > angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in caelis est <. Duplex hic adest ecclesia, una hominum, altera angelorum. Si quid juxta rationem et juxta scripturarum dicimus voluntatem, laetantur angeli et orant nobiscum. Et quia praesentes angeh sunt in ecclesia, in illa dumtaxat, quae meretur et Christi est, propterea orantibus βάν· > Ἐπίγνωθι, εἴ τι τῶν σῶν ἐστι παρ᾿ ἐμοί( . Καὶ μαρτυρεῖ γε ἡ γραφὴ περὶ τοῦ Ἱακὼρ λέγουσα· καὶ οὐκ ἐπέγων Λαβὰν παρὰ τῷ Ἰακὼβ οὐδέν <

1 f., 3 ff. Gen. 31, 32 10 f. Deut. 32, 1 11 f. Ps. 137 (138), 1 12f. Ps. 148,4.5 13 Ps. 148, 2 14 Ps. 102 (103), 22 19 f. Apok. 2, 1. 4 20 f. Apok. 2, 12. 14 24f. Matth. 18. 10 1 cogn. + inqviid C 2 quod agit] quo ait C agit > 3 testim. + ei dat A 4 recognovit A 5 igitur] ergo C 8 loquor A 9 quoque + et C apostoli + per A reson.] renovant C 10 vervun + esse B 11 et2 > r 14 ~ omni in BDE potest.] dominationis ejus > B (ad >B) Dominum 15 ~ in plurimis BDe ad ang.] ange. lorum B ad x > E 17 et > A 19 Johanni C 20/21 ~ eccles. BC 23 angel, + et A omnis B, omnes E 24 sigillatim A 25 adest] eadem C 27 dicemus E 29 in > A dumtaxat] scilicet 4 τῷ Ἰακὼρ] τῲ κακῶς L

feminis praecipitur, ut habeant x >super caput velamen propter angelos < Quosnam angelos ? Utique illos, qui assistunt sanctis et laetantur in ecclesia, quos quidem nos, quia peccatorum sordibus oculi nostri obliti sunt, non videmus, sed vident apostoli Jesu, ad quos loquitur: > Amen, amen dico vobis, videbitis caelum apertum et angelos Dei adscendentes et descendentes super filium hominis < Quod si haberem hanc gratiam, ut quomodo apostoU sic viderem et, sicut Paulus adspexit, intuerer, cernerem nunc multitudinem angelorum, quos videbat Helisaeus, et Giezi, qui cum eo steterat, non videbat. In metu erat Giezi, ne ab hostibus caperetur, solum Hehsaeum videns. Sed Hehsaeus ut propheta Domini deprecatur et dicit: > ο Domine, aperi oculos pueri istius, et videat, quoniam multo plures nobiscum sunt quam cum illis < Et statim ad preces sancti viri angelos, quos Giezi privis non videbat, intuitus est. Haec idcirco diximus, ut ostenderemus publicanos doceri a Joanne, non solum eos, qui rei publicae vectigalibus serviunt, sed etiam illos, qui veniebant ad paenitentiam et alii erant a corporahbus pubhcani, sicut et alii milites, qui egrediebantur ad baptismum paenitentiae. Venit enim non Joannes et prophetae tantum, sed etiam ipse Salvator et hominibus et angehs et virtutibus ceteris salutarem paenitentiam praedicare, ut > in nomine Jesu omne genu flectatur, caelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Partris < cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

1 f. 1 Kor. 11, 10 5ff. Joh. 1, 51 9 ff. vgl. 4 Kon. 6, 17 ff. 12 f. 4 Kon. 6, 17 22 ff. Phil. 2, 10. 11 1 ~ velam, super cap. De 2 Quosnam angelos ? x > De sanctis + et laetantur sanctis B 3 laetant.] sunt C nos > C 4 ~ obliti B obliniti D Sed C Jesu > C 5 quos + Jesus 6 Dei > AB 7 quomodo r 8 et] ut BCE 9 -- angel. mult. quos] quodr Helisaeus BCDmn] Elisaeus AElr Iezi B (immer) 10 erat + et BE ~ Giezi erat C 11 solus De Helisaeua BCDe Sed + et De prophetes DEe 12 et2] ut C 13 quoniam — x > C x > B] multi D 14 ~ prius Giezi CDe Giezi x > C 15 diximus x > ABCE > Ε ostend. + et BCDEe 16 Joaixne + et De ~ vectig. rei publ. C 17 iUos] eosC venieb.] erant C ~ ad paenit. venieb. A 18 a corpor.] corporales A publicanis BE 20 iDropheta De 20/21 ~ et angel. et hom. C 21 et — ceteris > C 22 > A flectant 22 caelest. + et BDEe 24 est1 > BE BE 24/25 et imper. > 25 Amen > E Explicit omeHa XXIII.

HOMILIA XXIV. De eo, quod scriptum est: > Ego quidem baptizo vos aqua < usque ad eum locum, ubi ait: > ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et x <.

Joannem, qui minor erat Christo, suscepit populus, reputans et cogitans, > ne forte ipse esset Christus < ; eum vero, qui >major > illo venerat, non suscepit. Vis causam scire ? Cognosce : Joannis baptisma videbatur, Christi baptLsmus invLsibihs erat. > Ego enim <, inquit, > baptizo vos in aqua; qui autem post me venit, major me est, ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et <. Quando baptizat Jesus > Spiritu sancto < et rursum, quando >igni < baptizat ? Numquid uno atque eodem tempore et > Spiritu et igni < baptizat, an vario atque diverso ? > Vos autem < ait, > baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies <. Baptizati sunt apostoh post adscensionem ejus ad caelos > Spiritu sancto < quod autem > igni > fuerint baptizati, scriptura non memorat. Sed quomodo Joannes juxta Jordanem fhivium venientes ad baptismum praestolabatur, et ahos abigebat dicens > generatio viperarum > et rehqua, porro eos, qui confitebantur vitia sua atque peccata, suscipiebat, sic stabit in igneo fhimine Dominus Jesus Christus juxta > flammeam romphaeam > ut quicunque post exitum vitae hujus ad paradisum transire desiderat et purgatione indiget, hoc eum amne baptizet et ad cupita transmittat, eum vero, qui non habet signum pri- orum baptismatum, lavacro igneo non baptizet. Oportet enim prius ahquem baptizari > aqua et Spiritu < ut, cum ad igneum fluvium venerit, ostendat se et aquae et Spiritus lavacra servasse et tunc mereatur etiam ignis accipere baptismum in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

2 –4 Luk. 3, 16 6 Liok. 3, 1.5 13f. Akt. L 5 18 Luk. 3, 7 20 f. Gen. 3, 24 25 Joh. 3. 5 1 Hom. 24 > in C, dafür 25 als 24 gezalilt usw. 2 de . . . A 3 ubi] in quo A Ipse — baptiz. > BE ~ bapt. vos in > CDe 4 igne ACDe 5 Johannem B erat] est r 6 ~ cogitans nach Christus BE 8 baptizma2 A invisibile A 9 in > me > r 10 in > CDe igne AClmn 11 igni nur B — 13 diverso? > B 12 et1 > CDe igni nur Dr 13autem ait > De ~ sancto Spiritu E 15 igni nur Br ~ baptiz. fuer. 19 sua > De 20 Christus > De 20/21 rumpheam D, 21 quemcumque De hujus] istius BE hujus + qui e 22 amne] lavamine AB, lavamen E 25 aqua > E 25/26 pervenerit 26 et1 > A 28 Explicit omelia XXIIII.

Οὐκ ἄκαιρον παραθέσθαι καὶ τὰς τῶν λοιπῶν εὐαγγελιστῶν περὶ τούτου λέξεις καὶ συγκρῖναι τῇ προκειμένῃ. Ματθαῖος μὲν οὖν· οὖν· οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα <, φησίν, ὁ δέ Μᾶρκος· > οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ < ὁ δὲ δὲ Ἰωάννης· > οὗ οὐκ εἰμὶ ἄξιος, ἔνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος <. Ἴδωμεν οὖν ἑκάστης τῶν λέξεων τὸν νοῦν καὶ τὰς διαφορὰς αὐτῶν καὶ πρῶτον τῆς παρὰ Ματθαίῳ, ὃς καὶ πρῶτος τῶν λοιπῶν παραδέδοται τὸ εὐαγγέλιον ἐκδεδωκέναι τοῖς ἐκ περιτομῆς πιστεύσασι· τοσοῦτον, φησίν, ἐστὶν ἐμοῦ ἰσχυρότερος ὁ μετ᾿ ἐμὲ ἐρχόμενος, ὡς μηδὲ τὰ τῆς περιβολῆς τῶν περὶ αὐτῷ δυνάμεων ἐσχάτων, οὐχὶ γυμνῶν ἐκκειμένων, ὥστε καὶ τοὺς τυχόντας νοεῖν αὐτὰ δύνασθαι, ἱκανόν με τυγχάνειν βαστάσαι, μηδὲ ταῦτα ὑπομένοντα φέρειν· εἰ δὲ ἐγὼ ὁ ὑπὸ τοῦ κυρίου μαρτυρηθείς, ὡς ἄρα μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν < οὐδεὶς ἐμοῦ τυγχάνει, οὐδὲ τὰ ὑποδήματα βαστάσαι ἱκανός εἰμι, τί λεκτέον περὶ τῶν ἐνδυμάτων αὐτοῦ; Τίς τοιοῦτος, ἃς ὁλόκληρον αὐτοῦ τὸ ἱμάτιον τηρῆσαι δυνήσεται; τίς, ὂς νοήσει > τὸν ἐκ τῦν ἄνωθεν χιτῶνα ἄραφον δὰ τὸ δι ὅλου ὑφαντὸν( τυγχάνειν καταλαβεῖν, ὃν ἔχει λόγον; Ἔτερον μέν οὖν τό· βαστάζειν τὰ δήματα <, δηλονότι ἤδη λελυμένα απὸ τῶν τοῦ ὑποδεδεμένου ποδῶν, τὸ παρὰ τῷ Ματθαίῳ, ἕτερον δέ τό· κύψαντα λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων < τὸ παρὰ Μάρκῳ· καὶ ἀκόλουθον, μηδενὸς συαλλομένου τῶν εὐαγγελιστῶν μηδὲ ψευδομένου, ἀμφότερα κατὰ διαφόρους καιροὺς εἰρηκέναι τὸν βαπτιστὴν καθ’ ἕτερον καὶ ἕτερον κινούμενον νοῦν. Μέγα μὲν οὖν τὸ βαστάσαι τὰ Ἰησοῦ ὑποδήματα, μέγα δέ καὶ τὸ ἐπὶ τὰ σωματικὰ αὐτοῦ κάτω που γινόμενα κύψαντα, ὑπέρ τοῦ τὴν εἰκόνα τῶν ἄνω κάτω θεάσασθαι, λῦσαι ἕκαστον τῶν περὶ τοῦ μυστηρίου τῆς ἐνδωματώσεως ἀσφῶν, οἰονεὶ τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων τυγχάνοντα — εἷς γὰρ ὁ τῆς ἀσαφείας δεσμός, ὥσπερ καὶ μία ἡ τῆς γνώσε- ως καλείς — ἅτινα οὐδ’ ὁ > μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν < καθ’ αὑτὸν ἱκανὸς λῦσαι ἢ ἀνοῖξαι, τοῦ δήσαντος καὶ κλείσαντος μόνου δωρουμένου, οἶς βούλεται, τὸ λῦσαι καὶ ἀνοῖξαι τὸν οἷον ὁμάντα τῶν ὑποδημάτων καὶ τὰ κεκλεισμένα. Μηδὲ τὸν περὶ τῶν ὑποδημάτων μυστικὸν λόγον παρέλθωμεν. Οἶμαι τοίνυν τὴν μὲν ἐνανθρώπησιν, ὅτε > σάρκα καὶ ὀστέα < ἀναλαμβάνει ὁ τοῦ θεοῦ υἱός, τὸ ἕτερον εἶναι τῶν ὑποδημάτων, τὴν δὲ εἰς ᾅδου κατάβασιν, ὅστις ποτέ ἐστιν ὁ ᾅδης, καὶ τὴν εἰς τὴν φυλακὴν μετὰ πνεύματος πορείαν τὸ λοιπόν, περὶ ἧς εἰς ᾅδου καταβάσε- 2f. Matth. 3, 11 3f. Mark. 1,7 5 Joh. 1, 27 13 Lxak. 7, 28 16f. Joh. 19, 23 28 Luk. 7, 28 32 Luk. 24, 39 34 f. vgl. 1 Petr. 3, 19 159, 1 —160, 15 W* [Exzerpt aus dem Joh. Kom. VI, 31/32 u. 34/35 (S. 140 31 —142, 17 u. 143, 23 —144, 35 Preuschen)] 4 ὁ — 5 > Joh. Komm. 9/10 τὸ . . . ἔσχατον konj. Kr. 10 αὐτὸν Joh. Komm. 25 τῶν > Joh. ως εἴρηται τό. > οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην <. . Ὁ τοίνυν κατ' ἀξίαν ἀμφοτέρων τῶν ἐπιδημιῶν τοὺς λόγους παραστῆσαι δυνάμενος τὸν ἱμάντα λύειν τῶν Ἰησοῦ ἱκανός ἐστιν ὑποδημάτων, καὶ αὐτὸς τῷ νῷ κύπτων καὶ συγκαταβαίνων τῷ καταβεβηκότι εἰς ᾅδην, καὶ ἀπὸ οὐρανοῦ καὶ τῶν περὶ τῆς θεότητος Χριστοῦ μυστηρίων καταβαίνων ἐπὶ τὴν ἀναγκαίως γεγενημένην παρ' ἡμῖν αὐτοῦ ἐπιδημίαν, ὅτε τόν ἄνθρωπον ὑπεδήσατο· ὁ δὲ τὸν ἄνθρωπον ὑποδησάμενος καὶ τὸν νεκρὸν ὑπεδήσατο· > εἰς τοῦτο γὰρ Ἰησοῦς ἀπέθανε καὶ ἀνέστη, ἵνα καὶ νεκρῶν καὶ ζώντων κυριεύσῃ <. . Τίς οὖν ἄρα < ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν x < τῶν τοιούτων ὑποδημάτων καὶ λύσας μὴ ἐᾶσαι, ἀλλὰ κατὰ δευτέραν ἱκανότητα ἀναλαβεῖν αὐτὰ καὶ >βαστάσαι > διὰ τοῦ ἐν τῇ μνήμη περιφέρειν τὰ νενοημένα; Μὴ ἀνεξέτστον δὲ ἐάσθω τὸ χωρὶς τοῦ x < ὁμοίως παρὰ τῷ Λουκᾷ καὶ Ἰωάννῃ εἰρημένον· καὶ τάχα ἐνδέχεται μὲν κύψαντα λύσαι, δυνατὸν δὲ καὶ τὸ ἀνάστημα τοῦ ἀπὸ τοῦ λόγου ἐπάρματος φυλάττοντα εὑρεῖν τὴν λύσιν τῶν ἐν τῷ ζητεῖσθαι δεδεμένων ὑποδημάτων, ἵνα ταῦτά τις λύσας τὸν χωρὶς τῶν ὑποδημάτων ἴδη λόγον γυμνὸν τῶν ὑποδεεστέρων καθ' ἑαυτόν, υἱὸν τοῦ θεοῦ.

HOMILIA XXV. De suspicione, quam habebat populus de Joaime, x > forte ipse esset Christus <.

Habet periculum et dilectio, si modum transeat. Debet enim, qui aliquem diligit, naturam et causas considerare diligendi et non eum plus diligere, quam meretur. Nam si mensuram caritatis modumque transcenderit, et qui diligit et qui diligitur in peccato erunt. Quod ut manifestius fiat, ponamus exemplum. Joannem populus mirabatur et diligebat eum, et revera erat dignum miraculum, ut plus ei quam ceteris hominibus deferretur, qui aUter quam cuncti mortales vixerat. Xos omnes non sumus simphci contenti cibo, sed varietate delectamur escarum, imum nobis ad potandum vmum non sufficit, varii gustus vina mercamur ; Joannes vero semper > locustis < semper vescebatur > melle silvestri < et contentus erat simphci et tenui cibo, ne corpus iUius crassioribus pulmentis puiguesceret et exquisitis da- 1 Ps. 15 (16), 10; Akt. 2, 27 8 f. Rom. 14, 9 19 —20 Luk. 3, 1.5 30 f. vgl. Matth. 2, 4 18 IncipitXXV. de . . . AC (XXIV. C) 21 Habet + quandoqueC ~ transeat eatmodumB 22 diligit + etC naturasDe causamC diligendi] di- lectiCDe 2.3mensur.]modumC > A modumque miraculo CDe 27homin.]mortalibusC qui]quiaDe 28 Now omnes non]NonomnesDe 29adpotand. > potand. > C > r suff. + sedAB 30 variaC mercatur C 31 ~ tenui et simpl. A 32ne]necB pulmentis] cibisA 2 ἐπιδμα. τῶν W 3 τῶν] τοῦ W 12 κύψαι W pibus gravaretur. Hujuscemodi quippe naturae corpora nostra sunt, ut escis superfluis aggraventur et, cum corpus fuerit aggravatum, anima quoqu oneretur, quae per totum diffusa corpus passionibus illius subjacet. Quamobrem recte praecipitur eis, qui observare possunt: sunt: >Bonum est non manducare carnem neque bibere vinum, neque in quo frater tuus scandalizatur <. Erat igitur Joannis vita mirabilis et multum ab aliorum hominum conversatione diversa. Non habebat sacculum, non famulum, non saltem vile tugurium. Morabatur in deserto, non solum usque > da diem ostensionis suae ad Israhek, verum et eo tempore, quo paenitentiam populo praedicabat, erat in solitudine Judaeae et aqua simpUci irrigabatur, ut et in potu esset diversus a ceteris. Nos qui versamur in urbibus, qui in medio populorum sumus, vestes quaerimus lautiores et cibos et habita- cula; ille vero, qui in eremo morabatur, videte quah vestimento indutus fuerit : > de pihs camelorum > sibi tunicam fecerat et > zona pellicea < cingebatur. Omnia ergo in iUo nova erant, et propter dissi- mUitudinem vitae universi, qui videbant, admirabantur eum et mirantes studiosissime colebant super omnia, quod paenitentes > in remissionem peccatorum < baptizabat. Quas ob causas dUigebant quidem eum justissime, sed non servabant in caritate modum: cogitabant enim, > nr ne forte ipse esset Christus < Quam inordinatam et caritatem cavens apostolus Paulus de semetipso loquebatur: > Timeo autem, ne quis de me cogitet supra id, quod videt aut audit ex me; et ne magnitudo revelationum extoUat me < et cetera. Quod metuens, ne etiam ipse incurrat, nolebat omnia de se indicare, quae noverat, ne quis de eo plus arbitraretur esse, quam 5 f Rom. 14, 21 15 f. Matth. 3, 4 23 f 2 Kor. 12, 6. 7 1 Huiusmodi quippe natura r 3 honeretur C corpus > ; C 4 C praecip. > A 4/5 possint C 5 est > B 6 scandalizetur De Johannis ABCE Joannes vitae De 7 conversationis D diversus e, diversae D 9 ostensione B ~ ostens. suae diem A 10 populorum C praedic.] docebat C 11 solitud.] deserto A Judaeae > B] Judae E et1 > AE et 2] unum 12 diversis versamus C ISpopuliB siimus + et ADEe latiores C 13/14 habitac.] habilia De 14 vestimentum B 15 fuerit] est C tunic.] vestimentum C 16 illo] eo C nova erant] noverant Dmn erunt E 17 ammirab. AD eum > C 18 omnia + eo A paenit.] petentes 19 remissione C ~ peccat. remiss. ABE 20 quidem] eimi r observabant B 23 de > B ~ cogitet de me C super] supra + id De quod] quam ABE videt + in me De 24 magnitudine B magn. — me] magnitudinem revelationem et cetera E ~ revel. magn. A extollat me > B 25 ne] nec ABE ne etiam incurreret metuens C incurrat] in corpore ABE nolebat] volebat AB 26 indicare] judicare mr norat CD de > e arbitretur cerneret, et mensuram honoris excedens diceret, quod dictum fuerat de Joanne, quia > ipse esset Christus < Quod quidem nonnuUi etiam de Dositheo Samaritanorum haeresiarchadixerunt, alii vero etiam de Juda Gahlaeo. Denique in tantam quidam dilectionis audaciam proruperunt, ut nova quaedam et inaudita super Paulo monstra confingerent. Ahi enim aiunt hoc, quodscriptum est > sedere a dextris Salvatoris et sinistris <, de Paulo et de Marcione dici, quod Paulus sedeat sedeat >a dextris <, Marcion sedeat > a sinistris < Porro alii, legentes : > mittam vobis advocatum, Spiritum veritatis <, nolunt intellegere tertiam personam a Patre et Fiho <diversam > et divinam subhmemque naturam, sed apostolum Paulum. Nonne tibi hi omnes videntur plus amasse, quam expedit, et dum virtutem uniuscujusque mirantur, dilectionis perdidisse mensuram ? Quod quidem et nos in ecclesia patimur ; plerique enim, dum plus nos dihgunt, quam meremur, haec jactitant et loquuntur sermones nostros doctrinamque laudantes, quae conscientia nostra non recipit. Ahi vero tractatus nostros calumniantes ea sentire nos criminantur, quae nunquam sensisse nos novimus. Sed neque hi, qui plus dihgunt, neque illi, qui oderunt, veritatis regulam tenent, et alii per dilectionem, alii per odium mentiuntur. Unde oportet caritati quoque frena imponere et tantum ei va- gandi permittere hbertatem, quantum in praerupta non corruat. Scriptum est in Ecclesiaste: > ne sis justus multum neque amphora te cogites, ne forte obstupescas <. Quod exemplum sequens possum simile quid dicere, ne dihgas hominem > ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute tua <, ne ames angelum > ex toto corde, 3 zu Dositheus vgl. Comm. in Joh. XIII, 27 (S. 251, 15 ff. Preuschen); Hamack, Gesch. d. altchr. Lit. I, lolf. ; zu Jvidas vgl. Akt. 5, 37; Joseph. Antiqu. 18, 1, 1 —6; Bell. jud. 2, 8, 1 6 ff vgl. Matth. 20, 21 8 f Joh. 14,16.17 22 f. Pred. Sal. 7, 17 (16) 2 quia] ne forte C etiam > C etiam — 3 Samar.] etiam de eo B 3 Dositheo] eo ABE, Dositeo C Samaritarum De heresiarche ABE. heresiarcho D, heresiarce C 3 alii] illi E etiam > 4 quidem D audaciam + usque C 5 uti BE monstrata D, mostra C 6 aiimt] dicuntB SalvatoremA, SalvatoriB. SalvatoreE, -fdiciB 7 et 1 + aBC > DE de2 >ACE MartioneC dictumB sedeat >ABE] sedet r ~ a dextris sedeat C 8 Marcio Dmn, Martion C sedeat > C 8/9 x > C 10 <diversam > konj. 11 hi > De] De] isti A omnes] A (~ hom. isti A, ~ hom. hii C) amare A 13 et nos > De ~ ecclesia et nos C 14 nos > r ~ nos plus B jactant De 16 nostr.] obtrectatores nos B 17 ~ nos sentire C ~ nos sensisse A 18 hii C qui oderunt] quod erunt E metixmtur A 20 quoque > 21 tantam BE 22 est + et BE > obtupescas D 24 ABE ex1 —et > De et — 25 tua1 >C 25 ex 2] et B, de ADEe + tuo BC ex tota anima, ex tota virtute < sed praeceptum hoc juxta eloquium Salvatoris soli serva Deo. > Diliges < enim, inquit, > Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute tua <. Respondeat mihi ahquis et dicat: Salvator praecepit: > Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute tua, et proximum tuum tanquam te ipsum <. Volo diligere et Christum: doce ergo me, quomodo eum chhgam. Si enim dilexero eum > ex toto corde meo et ex tota anima mea et ex tota virtute mea > contra praeceptum facio, ut alterum absque uno Deo dihgam. Sin autem minus eum dilexero quam omnipotentem Patrem, timeo, ne in > primogenitum universae creaturae < impius et profanus inveniar. Doce me et ostende rationem, quomodo inter utrumque medius incedens dihgere debeam Christum. Vis scire, qua caritate Christus dihgendus sit ? Breviter ausculta ! Dihge Dominum Deum tuum in Christo nec te putes diversam habere posse in Patre et Fiho caritatem. Simul dihge Deum et Christum; dihge Patrem in Fiho, Fihum in Patre > ex toto corde et ex tota anima et ex tota virtute <. Quod si ahquis sciscitatur et dicit: hoc, quod asseris, de scripturis proba, audiat apostolum Paulum, qui habebat rationabilem caritatem, loquentem: > Certus enim sum, quia neque mors, neque vita, neque angeh, neque potestates, nec praesentia, nec futura, nec fortitudo, nec altitudo, nec profundum, neque aha creatura poterit nos separare a caritate Dei, quae est in Christo Jesu Domino et Salvatore nostro <: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

1 ff. Luk. 10, 27 10 KoL 1, 15 19 ff. Rom. 8, 38. 39 1 ex 1] B, de ADEe anima + tuaBC ex 2] et ex B, de ADEe virtute + tua BC hoc > De ~ ’hoc praeceptum E 2 Salv. + id enim > C 4 Respond. — fi tua > C Respondet A aliquis dicet A praecipit AE 7 et > De ~ diligam emn B 9 > BDEe unum Deum E 10 Sin] Si C 11 creatiu-ae] terrae C impius et > C C 12 Doce + ergo B 13 ~ inced. med. A 11 absculta obscultac D DiHges De 15 nec > De] ne A te > CDe haberi C 16 diligite 1 C Deum et] eum et B, Dominum De ~ Chri- stum et Deum A Diligite 2 C 16/17 in FiHo] et BE, et FiHum A 17 Patre + Patrem in Filio A corde + vestro C et 1. 2 > A 18 + tua ABE 19 scriptura C 19/20 rationalem B 20 loqu.] dicentem C 21 angeius C potestas C nec 2] neque B 22 nec altit. > neque] nec e ~ creatura aHa C 23 nos > E] me B Jesu > et > CDe 24 Salvat. > C est + honor A 25 Explicit AC (XXIIII. C)

HOMILIA XXVI. De eo, quod scriptum est: > cujus ventilabrum in manu ejus, et mundabit aream suamc, usque ad eum locum, ubi ait: > et congrtegabit triticum in horreum suum <.

> Spiritus Deus est, et qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare <. Deus quoque noster > ignis consumens est <. Dupliciter igitur appellatur Deus: et > spiritus < et > ignis <: justis spiritus, ignis peccatoribus. Sed et angeli spiritus ignisque dicuntur: x >qui facit <, inquit, > angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem <; angeli sanctis quibusque sunt spiritus, his vero, qui merentur supplicia, ignem et incendium subministrant. Juxta quem sensum et Dominus noster atque Salvator, cum sit >spiritus <, > ignem venit mittere super terram < ; > spiritus < secundum illud, quod scribitur: > cum autem conversus fueris ad Dominum, auferetur velamen <, et : > Dominus spiritus est < . >Ignem <autem > venit mittere < non caelum, sed > super terram <, ut ipse demonstrat dicens: > ignem veni mittere super terram, et quem volo ut jam ardeat <. Si enim > conversus fueris ad Dominum <, qui est >spiritus < Christus tibi > spiritus < erit et non x >venti ignem mittere super x < Quod si non converteris ad eum, sed habes terram et fructus ejus, x >ignem venit mittere super terram < tuam. Huic quid simile etiam de Deo scriptum est: > ignis accensus est furoris mei <, non usque ad caelum, sed > usque ad infernum deorsum <, et > devorabit < non caelum, sed > ter- 2— 4 4 Luk. 3, 17 5 f. Joh. 4, 24 6 Deut. 4, 24 8 f. Ps. 103 (104), 4 Hebr. 1, 7 12 f. Luk. 12, 49 14.17 2 Kor. 3, 16 15 Joh. 4, 24; 2 Kor; 3,17 16 f. 20 f. Luk. 12, 49 22 ff. Deut. 32, 22 1 Incipit XXVI. de . . . AC (XXV. C) 2 ejus > r 3 et — suam > 4 trit. + suum BCE orreum C suum > BCDEe 5 Spiritus — Christus (D: XPS) est Deus ABDe, Spiritus Dei E et 1 > E adorat 6 quoquej enim C 7 igitur > CDe et 1] > A spir. + et B + dum De angelici A ignisque] ignis quidem A 9 inquit > 10 sancti ABE 11 supplicia] addictum D, addicunt e incenditma] incendia C, in edium(?) D, fervorem e ministrant BE 12 Dominxis] Deus ABDe x >BE 13 super] in BC illud] David C Quod C + autem C 14 autem > C Domimmi] Deum B 17 super] in quem] quam E, quid De volo + nisi De jam] etiam C 18 Domin.] Deum C 19 ~ mittere ignem A 20 eimi] Deum r fructum mn 21 tuam > C 22 mei] eins De caelum + sm-sum e 23 et — noii devorabit E devor.] ardebit A non > ram et germina ejus <. Quorsum ista memoravi ? Quia et baptismus, quo baptizat Jesus, > in Spiritu sancto sancto < est > et igni <. eorum, quae nuper locutus sum, nec me praeteriit explanatio superior, sed volo et novum aliquid inferre. Si sanctus fueris, Spiritu sancto baptizaberis , si peccator, in ignem mergeris ; et unum atque idem baptisma indignis et peccatoribus in condemnationem ignemque vertetur, his vero, qui sancti sunt et tota fide ad Dominum convertuntur, Spiritussancti gratia salusque tribuenda est. Is ergo, qui > Spiritu sancto et igni < dicitur baptizare, habet > ventilabrum in manu sua et mundabit aream suam ; et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inexstinguibil i < Volo invenire rationem, quare Dominus noster habeat > ventilabrum <, et quo flante vento ΙΙ Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσ ει <. Θεοπρεπὲς ἀξίωμα μεμαρτύρηκε τῷ Χριστῷ· τίς γὰρ ὁ >εἰς εἰς ἅγιον πενῦμα < βαπτίζων τοὺς ἀνθρώπους, τις δὲ ὁ τοὺς ἀπειθήσαντας τῷ εὐαγγελίῳ βαπτίσων ὡς κριτὴς > τῷ πυρὶ < τῆς γεέννης; Ἆραοὐχ ὡς θεὸς ὁ Χριστός; ΙΙ Ἐὰν ἅγιος ἦς, βαπτίζῃ > τῷ ἁγίῳ δὲ ἁμαρτωλὸς ἦς, βαπτίζῃ τούτῳ >τῷ πυρί <· τὸ γὰρ αὐτὸ βάπτισμα τοῖς μὲν ἀναξίοις καὶ κακοῖς βαπτιζομένοις εἰς >πῦρ < καὶ εἰς κρίμα γίνεται, τοῖς δὲ καλῶς καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ καταβαίνουσιν εἰς > πνεῦμα ἅγιον < καὶ σωτηρίαν γίνεται. Οὗτος δὲ ὁ βαπτιστὴς > ἐν πνεύματι ἁγίῶ καὶ x > λέγεται > πτύον ἔχειν ἐν τῇ χειρὶ καὶ διακαθαίρειν τὴν ἅλωνα, καὶ τὸν μὲν σῖτον εἰς τὴν ἀποθήκην συνάγειν, τὸ δέ ἄχυρου κατακαίειν πυρὶ ἀσβέστῳ <. Καὶ βούλομαι ἰδεῖν, τινα τρόπον ὁ κύριός μου Ἰησοῦς > πτύον <, καὶ τίνος ἀνέμου πνέοντος, καὶ ταῦτα σφοδροῦ — ἐν γὰρ νηνεμίᾳ ἄχρησ- 3 f. Lxik. 3, 16 5 vgl. Hom. XXIV (p. 158) 1 germ.] genimina C Quorsum] Quo sursum E 2 et > 2/3 baptismtim ACE 3 quo] quod BC 4 est > B igne 5 eorum] eorumque B 6 me > De praeterit CDe 7 ~ et novum A 10 igne BCE 11 indignis et] indigni consequimtur et digni C et] Sed C, atque A 13 convertetur C, vertitvu- ABE 14 sint E 14/15 Dom.] Deum C 16 salusque > C 17 vero AC in > CDe igne ABDEe 21 suima > A 22 24 quare + enim E habet ABE 25 et] eo (aus et corr.) D quo C] cur A, quod De, qui E, quae B + sint paleae quae B flante] blando De 165, 2–16 γίνεται W (anschl. an p. 160, 15) 165, 8 Ἐὰν– 11 Y τοῦ αὐτοῦ) 165, 8 Ἐὰν–166, 19 V 165, 16 Οὗτος– 166, 19 W 165, –166, 19 κ λ 9 βαπτίζει V 10 ἦς > W τούτῳ > W 11 πυρί + οἶμαι ἀνταποδόσεως Y 12 καὶ κακοῖς βαπτιζ. > W 13 εἰς πῦρ ἐν πυρὶ 16 Οὗτος — 17 πυρὶ > W 18 λέγεται + κοὶ W πτύον + ὁ Χριστὸς καὶ — 21 ἀσβέστῳ > W 22 Καὶ > λ βούλομαι + οὖν εἰδέναι W 23 ἰησοῦς > W πτύον + ἐν τῇ χειρί W 24 καὶ 25 σφοδροῦ > W 25 ἐν] εἰ λ ἐν— Ρ. 166, 1 leves paleae huc illucque rapiantur, grave vero triticum in unum deferatur locum; neque enim absque vento possunt triticum et paleae separari. Existimo tentationes pro vento intellegi, quae de confuso credentium acervo alios paleas, alios triticum esse demonstrant. Cum enim anima tua fuerit aliqua tentatione superata, non tentatio te vertit in paleas, sed cum esses palea, levis videlicet et incredulus, ostendit te esse tentatio, quod latebas. E contrario autem cum fortiter tentamenta toleras, non te facit f idelem tentatio atque patientem, sed virtutem, quae in te erat patientiae et fortitudinis, sed late- τόν ἐστι τὸ πτύον — τὸ μὲν >ἄχυρον < χωρίζεται εἰς οἰκεῖον τόπον, ὁ δὲ >δῖτος < νικήσας τὸν ἄνεμον καταφέρεται ἐπὶ τὸ αὐτό.

Καὶ ὅρα, μήποτε οἱ πειρασμοὶ οἱ > τὸ ἄχυρον < χωρίζοντες ὁ ἄνεμός ἐστιν ὁ ἀποδεικνὺς > τὸν σῖτον < ὅτι ἐστὶ σῖτος.

Ὅταν μὲν οὖν πειραζομένης σου τῆς ψυχῆς ἡττηθῇς, οὐχ ὁ πειρασμὸς >ἄχυρόν < σε πεποίηκεν, ἀλλ' ὄντα σε > ἄχυρον < ἤτοι κοῦφον καὶ ἄπιστον ἤλεγξεν.

Ὅταν δὲ πειρασμοῦ γενομένου ὑπομείνῃς τὸν πειρασμόν, οὐχ ὁ πειρασμός σε πιστὸν πεποίηκε καὶ ὑπομονητικόν, ἀλλὰ τὴν ἐν σοὶ οὖσαν ὑπομονητικὴν δύναμιν ἐφανέρωσεν. 1 leves] lenes C paleae > B 1/2 raptantur A 2 grave quod vero grave B trit. + quod B 7 de > De acervo] C 9 demonstrat D 12 paleam AC esses — levis] esse paleae leves E 14 te > ABE ~ tempt. esse A latebat B 15 > Α 16 toleraveris C, toleraris BE et ABDEe 18 virtus BC 19 sed] 166, 1 τὸ 2– 19 (gektirzt) dC 166, 5 —19 Y 1 πτύον + σφοδροῦ δὲ ἀνέμου πνέοντος W τὸ 2] καὶ τὸ d 2 χωρίζ.] εἰσοικίζεται d 5 Καὶ > d ὅρα + δέ d Καὶ — 6 χωριζ.] διακαθαίρων Y πειρασμοί + εἰσιν d 6 χωρίζ. + ἀπὸ τοῦ σίτου dC ὁ ἄνεμός — 8 σῖτος > d ὁ ἄν. —-7 ἀποδεικν.] καὶ ἀποδεικνύντες ἔστι C 8 σῖτος + καὶ ἀποχωρίζων τὸ ἄχυρον Y 9 μὲν οὖν > 10 ἡττηθῇς] νικηθεὶς W, νικηθῇς V 10/11 πειρασμος + οὐχ ὁ ἄνεμος W 11 ~ σε ἄχυρ. W 12 ἤτοι] καὶ V W 15 γινομένου V 16 τὸν πειρασμόν] αὐτόν W 17 ~ πεποίησε πιστὸν W 18 ἀλλὰ — οὖσαν] ἀλλ' οὖσαν ἐν σοὶ W 9– 19 hat bei λ folgenden Text: κλ: Οὐ γὰρ ὁ ἄνεμος, εἴτουν ὁ πειρασμὸς νικήσας τινὰ ἄχυρον αὐτὸν noiei, τοῦτ’ ἔστιν κοῦφον καὶ ἄπιστον, ἀλλ' ὄντα τοιοῦτον ἐλέγχει. Κἂν πειρασμόν τις ὑπομέινῃ, οὐχ ὁ πειρασμὸς αὐτὸν πεποίηκε πιστὸν καὶ ὑπομονητικόν, ἀλλ' οὖσαν ἐν αὐτῷ δύναμιν ὑπομονητικὴν ἐφανέρωσεν. d: οὗτοι γὰρ ἐλέγχουσι τὸν γνήσιον ἐν πίστει κοὶ τὸν ἄλλως ἔχοντα. C: οὐχὶ ποιοῦντες πιστὸν ἢ ἄπιστιον τὸν πειραζόμενον, ἀλλ' ἐλέγχοντες. 38 ὁ 2 > λ 39 πειρασμόν λ] πειρασμός k 40 ~ πιστὸν πεποίηκεν bat, profert in medium. > Putas enim < ait Dominus, > aliter me tibi locutum fuisse, quam ut appareres justus? < Et alibi: > afflixi te et affeci penuria, ut manifesta fierent, quae erant in corde tuo < In hunc modum et tempestas non facit super arenam aedificium consistere, sed, si vis aedificare, > super petram < quae cum fuerit exorta, id quod > super petram < fundatum est, non evertet, quod vero > super arenam < fluctuat, probat illico non bene fuisse fundatum. Quapropter antequam oriatur tempestas, antequam ventorum flabra consurgant, priusquam intumescant flumina, dum adhuc silent universa, omne studium nostrum ad aedificiorum fundamenta vertamus, aedificemus domum nostram variis firmisque lapidibus praeceptorum Dei, ut, cum persecutio saevierit et adversus christianos dirus turbo surrexerit, ostenda- mus nos habere aedificium > super pertram < Christum Jesum. Si quis autem — quod procul absit a nobis — negaverit, iste sciat non se illo tempore, quo negasse visus est, Christum negasse, sed semina et radices habuisse negandi jam veteres, tunc vero fuisse agnitum, quod habebat, et in medium esse productum. Oremus igitur Dominum, ut simus firmum aedificium, quod tempestas nulla subvertat, > fundatum super pertram < Dominum nostrum Jesum Christum : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Iff. Hiob 40, 3 LXX 3 f. Deut. 8. 3. 5 4 ff. vgl. Matth. 7, 24. 25 Luk. 6, 48. 49 14. 20 vgl. 1 Kor. 10, 4 1 profertur C 2 fuisse > C 3 afflixit BCE affecit BE, fecit 4 modum] mundum E et > C harenam BCDE + nostram 5 sed > BE si — aedificare > CDe] sive BE supra A Be quae > A] sed BE 6 supra ADE petram] terram Be f aedificimn C, fundamentima E 6/7 evertit A 7 ilico ABCD 8 fondatum C 10 omnes E 11 aedificemus > C 12 firmisque > Dei + muniamus C 13 et > De adversum ABE dirus] durus durusque De surrexit B 1 5 ~ sciat iste A 16 negare B 17 ’--’neg. hab. ABE veteres] veterascentes A argutum ABE 18/19 Dominum] Deum BE > De subvertet D 20 fundat. > fimdati B, fundamentum C supra AElmr petram + per De Dom. nostrum > C nostrum > B ~ Christum Jesum C 21 est + honor ExpHcit omelia XXVI. AC (XXV. C)

HOMILIA XXVII. De eo, quod scriptum est: > Multa quidem et alia exhortans annuntiabat < usque ad eum locum, ubi ait: > Spiritus sanctus descendit super eum <.

Qui evangelii sermonem docet, non unam rem annuntiat, sed plurimas. Hoc quippe scriptura significat dicens: > multa quidem et alia exhortans annuntiabat <. Itaque etiam >alia <, quae scripta non sunt, Joamies populo praedicabat; quae autem scripta sunt, considerate, quanta fuerint. Annuntiavit Christum, monstravit eum, baptismum Spiritus sancti praedicavit; publicanos salutem docuit, mihtes disciplinam, aream purgari, succidi arbores et cetera, quae evangehi narrat historia. Exceptis ergo his, quaescriptasunt, etiam aha, quae scripta non sunt, annuntiasse monstratur in eo, quod dicitur: > multa quidem et alia exhortans annuntiabat populo <. Et quomodo in evangeho secundum Joannem de Christo refertur, quia multa et aha locutus est, > quae non sunt scripta in hbro isto <, > quae si scriberentur, neque ipsum puto mundum pere potuisse hbros, qui scribendi x <: sic et in praesenti loco in-

Ὁ τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου διδάσκων οὐχ ἔν πρᾶγμα εὐαγγελίζεται, ἀλλὰ πλείονα· νοῦν γὰρ ἔχει <τὸ > ἐπαγγελλόμενον, ὅτι > πολλά < ἐστιν ἃ εὐαγγελίζεται· εὐαγγελίζεται μὲν οὖν ὁ Ἰωάννης > πολλὰ καὶ ἔτερας· 2— 4 Luk. 3, 18— 22 13 f. vgl. Mark. 1, 7. 8 Par. ; Joh. 1, 29. 33 u. 6. 20 f. Joh. 20, 30 21 ff. Joh. 21, 25 1 Incipit XXVII. de . . . AC (XXVI. C) 2 et > n hortans 3 ad — ait > A 4 descendet A 6 adnuntiet E 7 + non B, + nunc AE 10 Itaque] Ita B Itaque — 11 praed. > alia] iUa B A sunt > r 13 fuerint — 15 fuerint quae annunciant Christum. Monstravit enim baptismum Spiritus sancti, praedicavit publicanis salutem, docuit milites De 14 baptisma AC ~ sancti Spir. B sancti > C 15 ~ arb. succ. C 18 Ula De annunt.] evangelizabat C 20 et > C 21 scribantur 168, 5 –10 a 168, 5 –169, 3 CV 168, 9— 169, 3 d 168, 9 — 169, 3 + 168, 5 —8 S 5 Ὁ — 10 ἕτερα] εἰπὼν δὲ ὅτι πολλὰ μὲν οὖν κοὶ ἕτερα παρακα λῶν εὐηγγελίζετο τὸν λαόν, ἔδειξεν ὅτ ὁ τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου διδάσκων πολλὰ σωτήρια εὐαγγελίζεται διδάγματα α ὁ τὸν λόγον — διδάγμ.] καὶ ἄλλα πλεῖστα περὶ τοῦ Χριστοῦ εἰρήκει ὁ Ἰωάννης A) Ὁ > ν] ὁ γὰρ C, ἢ ὅτι ὁ S — 8 εὐαγγ.] σωτήρια πολλὰ εὐαγγελίζεται διδάγματα S 9 εὐαγγ. — 10 ἕτερα] πολλὰ μὲν μὲν οὖν κοὶ ἕτερα κοὶ ὁ Ἰωάννης εὐηγγελίζετο C, ἐπάγει δὲ ὁ εὐαγγελιστής, ὅτι καὶ ἕτερα πολλὰ παρακαλῶν εὐηγγελίζετο τὸν λαόν dS ὁ εὐαγγ. x > S Ι εὐαγγελίζεται S) tellege, quod forsitan Lucas, quoniam majora quaedam a Joanne annuntiabantur, quam ut deberent litteris credi, noluerit ea nominatim dicere, sed tantum significaverit, quod dicta sint, et idcirco dixisse: > multa quidem et alia exhortans annuntiabat populo <. Miremur Joannem et ex his quidem, quae sequuntur, maxime quod > inter natos mulierum major Joanne Baptista nemo < fuerit et in tantam opinionem merito virtutis adscenderit, ut a plerisque > Christus putaretur. Sed illud multo mirabihus : Herodes tararcha habebat regiam potestatem et poterat eum, cum voluisset, occidere ; et cum rem fecisset injustam et contra legem Moysi, ut uxorem fratris sui acciperet, quae habebat filiam de priori viro, non eum timuit, non accepit personam, non cogitavit, ut dixi, regiam potestatem, non formidavit interitum — sciebat enim, etiam si propheta non esset, quod lacessitus eum posset occidere — haec igitur universa cum nosset, libertate prophetica corripuit Herodem et incestas nuptias ar- καὶ οὐ γέγραπται, ὅτι, ἐπειδὴ εἰκὸς μείζονά τινα ἦν τῆς γραφῆς, ἐσιώπησεν ὁ Λουκᾶς.

Οὗτος παρανόμως ἔγημε τὴν γυ- ναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ παρὰ τὸν Μωϋσέως νόμον.

|| Ὅτι δὲ τοῦτό ἐστιν, ἔνθεν ἐστὶν σημειώσασθαι· ἐν γὰρ τῷ αὐτῷ ἔτει, καθ’ ὁ ὁ Ἰωάννης ἦλθε βαπτίσων, ἐν ᾧ καὶ ἀπετμήθη ὑπὸ Ἡρώδου, ἀμφότεροι ἦσαν ἄρχοντες τετράρχαι, ὁ μέν Ἡρώδης τῆς Γαλιλαίας, ὁ δὲ Φίλιππος τῆς Ἰτουραίς καὶ Τραχωνίτιδος χώρας. Ι Ἀλλ’ ὁ ἀκατάπληκτος Ἰωάννης ὁ μηδενὸς πρόσωπον λαμβάνων, 8 Luk. 7, 28 9f. vgl. Luk. 3, 15 1/2 quoniamj quando B 3/4 deberet CD 5 quae dicta sunt AB sunt E 7 Miremus C et > BDe quidem > C] vor 9 tantum ilHus opinio B, tantimi opinionis A, tantum (+ marg. illud) oppinionem E 10 illud] aliud Dlr ~ raulto illud C 12 et > poterat > ABE cum — 13 occid. > B voluiss. + eum A Α 16 priore A 18 dixi] dictum est C 19 non — 21 esset > C 21 non > AB 22 eum] 169, 13 —15 + 24 — 170, 7 λ 169, 13 —23 dCS + 170, 3 ἤλεγξε — 7 dC (169, 16 — 23 statt 24 —170, 3 παρρησ. in dCS) 1 x > dC] ἀλλ᾿ C γέγρ. + de dS δὲ > dCS 2 ἦν] εἶναι 2/3 ὅθεν ἐσιώπησεν S, διὸ καὶ ἐσιώπησεν d + αὐτὰ dS (+ P 168,5 — 8 S) 3 ὁ Λουκᾶς > dS 13 Οὗτος + ὁ Ἡρώδης dCS Οὗτος] αὐτὸς 13/14 yvvalxa + Φιλίππου dC 14 αὐτοῦ + ἔτι ζῶντος αὐτοῦ dCS 15 Μωσεώς CD 5 S νόμον + τοῦτο ποιήσας S 18 καθ’ ὁ] ἐν cb S, καθ’ ᾯ d 5 βαπτίζων S 19 ἐν — Ἡρώδου] ὅτε καὶ ὑπ’ αὐτοῦ ἀπετμήθη S 20 ἄρχοντες > S 24 ἀκατάληπτος guit, et ob id clausus > in carcere <, non de morte sollicitus, non de incerto judicio judicis, sed in vinculis de Christo, quem annuntiaverat, cogitabat. Et quia ipse ad eum ire non poterat, mittit discipulos suos sciscitans: > tu es, qui ven- turus es, an alium exspectamus ? < Animadvertite, quod > et in carcere < docuerit, Unde enim et in illo loco discipulos habebat, et quam ob causam ibidem perseverantes, nisi quod et in carcere magistri fungebatur officio et eos divinis sermonibus erudiebat ? Inter quae etiam, cum de Jesu orta esset quaestio, mittit ex discipulis et interrogat: > tu es, qui venturus es, an alium exspectamus ? < Revertuntur discipuli et nuntiant magistro, quae Salvator jussemat nuntiari: cujus verbis Joannes armatus ad praelium confidenter emoritur et libenter capite truncatur ipsius Domini voce firmatus verum esse Dei Filium, quem credebat. Haec de Joanne et libertate ejus, et de Herodis insania, qui super multa scelera etiam hoc addidit, ut Joannem primum carcere clauderet et postea decollaret. Quia vero Dominus baptizatus est et caeli aperti sunt et > Spiritus sanctus descendit < super eum voxque de caelis intonuit dicens: x >hic est Fihus meus dilectus, in quo mihi complacui <, dicendum est in baptismo Jesu caelum esse reseratum, et ad dispensationem remissionis peccatorum, non iUius, > qui peccatum non fecerat, neque inventus est dolus in ore ejus <, sed ad totius mundi apertos esse οὐ φοβηθεὶς τὴν βασιλικὴν ἐξουσίαν, οὐδὲν ἧττον πληρῶν προφητι- κὴν παῤῥησίαν, ἤλεγξε τὸν Ἡρώ- δην ἐπὶ τῇ παρανομίᾳ τοῦ γάμου· διὸ καὶ κατεκλείσθη > εἰς φυλακήν <, καὶ μὴ μεριμνῶν θάνατον ἐμερίμνα περὶ Χριστοῦ. 7f., 13f. Matth. 11, 2 Par. 19 f. vgl. Luk. 3, 20 25f. 1 Petr. 2, 22 1 non] sed C 2 incerto] incesto C 3 judicio] judicii De, indicio C judicis x > CDEe sed] et A, set C sed + et E 5 ire] venire C 6 potuit B mittit + ad eum C 7 suos > A sciscitantes 9 Animadverte ABE, Animadvertes De docuerit. Unde enim] docuerit, videns eiim In, docuerit: vides eum r et] ei C 10 discipuli B habebat > BCE] habere De ob + hanc E persever.] per se persever. + erudiebat Be 11 nisi — 12 erudiebat > e 11 et 1 x > fungebantur AB 13 ex disc.] discipulos C + suos C 14 et > 16 moritur B 17 ipsa De + vox De ~ Domini voce A 18 de 2 > De 19 qui] que C scelera + sua B ut > E deret] cluderet Dr 21 sunt > A 22 voxque] vox quoque C caelo + super eum C 23 dilectus > C in 2 > BCDE sionis] remissionemque De 26 ad > 2 οὐδέν V] οὐδὲ λ 3 ἤλεγξε] ὁ οὖν Ἰωάννης ἤλεγξε, φησίν dC 3/4 Ἡρώδη β 4 t?] > λ παρανόμῳ β 5 διὸ > h ω] θανάτου λ 7 περὶ] παρὰ B 1 περὶ + τοῦ d ( > D 5) caelos et Spiritum sanctum descendisse, ut, postquam Dominus > adscendisset in excelsum captivam ducens captivitatem <, tri- bueret nobis Spiritum, qui ad se venerat, quem quidem et dedit resurrectionis suae tempore dicens : > Accipite Spiritum sanctum ! cui dimiseritis peccata, dimittentur ei; si cui tenueritis, tenebuntur <.΄ > Descendit <autem > Spiritus sanctus < Salvatorem columbae <, avismansuetae, in- nocentis et simplicis. Unde et nobis praecipitur, ut imitemur innocentiam columbarum. Talis est Spiritus sanctus, mundus et volucris et in sublime consurgens. Quamobrem orantes dicimus : > quis dabit milii pennas ut columbae, et volabo et requiescam? < id est : quis dabit mihi pennas Spiritus sancti? Et in alio loco sermo propheticus pollicetur : > si dormieritis inter medios cleros, pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in virore auri <. Si enim > inter medios cleros < veteris et novi testamenti re- quieverimus, dabuntur nobis > pennae columbae deargentatae <, id est, sermones Dei, et > posteriora ejus auro < fulgore et > virore < ραδιαντια, tia, ut sensus noster Spiritus sancti sensibus compleatur, id est, ut sermo et mens illius compleatur adventu et nec loquamur aliquid nec intellegamus , nisi quod ille suggesserit, omnisque sanctificatio tam in corde, quam in verbis et in opere, a sancto Sprritu veniat in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

[ἤτοι] διὰ τὸ πρᾶον καὶ ἕνα καὶ ἡμεῖς τὸ πρᾶον καὶ ἀκέραιον τῆς περιστερᾶς μιμησώμεθα καὶ τὸ πέτασθαι τῷ τῷ ὑπέρ τὰ γήϊνα.

2 Ps. 67(68), 19; Ephes. 4, 8 4ff. Joh. 20, 22. 23 9 f. vgl. Matth. 10, 16 13 Ps. 54 (55) 7 15 ff. Ps. 67 (68), 14 2 in > A excels.] altum C et captivam duxit D, et duxisset e captivam > AE 2/3 tribuerit D 3 Spir. + tum B venerat + et AE et > A ~ ded. et De dederat 4 suae > BDe 5 dimituntur 2 Ar ei] eis DEe retinebuntur A 6 autem] enim r speciern E 11 est > et > B 12 in > Dmr 13/14 et volabo > ADe 14 16 dorsi > BE 18 id — 19 serm.] sermo ABE, sermone C 19 virore > C 20 nostri A ~ compleantur sens. A ut > + etBE 21 compleantm- CE et 2] ut C 21/22 intellig. aliquid nec loqu. A 22 sucgesserit C omnisque] sed omnis De, + illa C 23 quam] tam (avis quam corr.) C et] quam C 23/24 ~ Spir. sancto B 24 in > E] et B. et a A ’--’ Jesu Christo AE Jesu + Dominonostro 25 Explicit omeUa XXVII. AC (XXVI. C) 171, 8 — 11 dCS 8 ἤτοι] ἢ S ἀκέρ. + τῆς περιστερᾶς S 9 καὶ — 10 περιστ] αὐτὸ S 10 καὶ — 11 γήϊνα nur C

HOMILIA XXVIII. De genealogia Salvatoris, et quod in Matthaeo et in Luca diversi ejus ferantur auctores.

Dominus noster atque Salvator, qui multo Melchisedech, cujus generationem scriptura non docuit, melior fuit, nunc secundum patrum ordinem natus esse decribitur; et cum divinitas ejus humano non subjaceat exordio, propter te, qui ortus in came es, nasci voluit. Ettamen non aeque ab evangelistis nativitatis ejus ordo narratur, quae res nonnullos plurimumconturbavit. Matthaeus enim incipiens nativitatis illius seriem texere ab Abraham usque ad id pervenit, ut diceret : > Christi autem ’ generatio sic erat <, et describit non eum, qui baptizatus est, sed qui venit in mundum; Lucas vero exponens nativitatem ejus non a superioribus ad inferiora deducit, sed cum baptizatum ante dixisset, usque ad ipsum pervenit Deum. Nec

Γενεαλογεῖται ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἀγενεαλόγητος μὲν ὢν κατὰ τὴν θεότητα, εἰς γενεαλογίαν δὲ ἐμβαλὼν ἑαυτὸν διὰ σέ. Καὶ γενεαλογεῖται δὲ οὐχ ὁμοίως ὑπὸ τῶν εὐαγγελιστῶν, ὅπερ ἐτάρξε πολ- λοὺς τῶν ἐντυγχανόντων τῇ γραφῇ. Ματθαῖος μὲν γὰρ ἀρξάμενος ἀπὸ Ἀβραὰμ γενεαλογῶν αὐτὸν κατάγει, μέχρις εἴπῃ· > τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις οὕτως ἦν <. Καὶ ὁ μὲν Ματθαῖος οὐ τὸν βαπτιζόμενον γενεαλογεῖ, ἀλλὰ τὸν εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενον· Λουκᾶς δὲ γενεαλογῶν οὐ κατάγει τὴν γενεαλογίαν, ἀλλ ἀνάγει ἐπ’ αὐτὸν τὸν θεὸν τὸν βαπ- τιζόμενον. Καὶ οὐ διὰ τῶν αὐτῶν ἡ καταίβασις τῆς γενεαλογίας καὶ ἡ 2—3 Matth. 1, 1— 17; Luk. 3, 23 38 5ff. vgl. Hebr. 7, 3 18f. Matth. 1, 18 1 Incipit XXVIII. de . . . AC (XXVII. C) 2 et 1 > C] eo D in 2 > 3 fer.] feritmtiar A, referantur e ~auctores ferantur B 5 multo] multum A multo Melchisedech] multorimi Salvator e 6/7 docuit + quae e 7 nunc] non B 9 humano > De 11 ortus] natus 12 Et > A tamen > B 16 illius] ejus AC 17 ab > ; x > BE 22 vero] autem C 172, 9 —177, 2 μου C 172, 9 —177, 177, 16 VW 172, 12 Καὶ — 175, llo, 7 λ 10 μὲν > C 12 σέ] τὸ ἀνθρώπινον C Καὶ > ; λ + ὁ κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον d 13 δὲ kC > 14 ὅπερ — 15 γραφῇ > dW ἐτάραξαν C 15 τῆς γραφῆς 16 > Κ 3 ἀρχόμενος W ἀρξ. — 17 αὐτὸν] οὐ τὸν βαπτιζόμενον τὸν εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενον γενεαλογῶν ἀπὸ τοῦ Ἀβραὰμ κ λ ür 19 καὶ — 22 ἐρχ. > κ λ΄) ἀπὸ + τοῦ C 17 Ἀβρ. + αὐτὸν Κ 3 19 ὁ ἐγενεαλόγει ὁ CW, γενεαλογεῖ ὁ V 20/21 γενεαλ. > CVW 26 ἡ > eaedem personae sunt in generatione ejus, quando descendere dicitur et quando conscendere. Qui enim facit eum de caelestibus descendentem, et mulieres non quaslibet, sed peccatrices et, quas scriptura reprehenderat , introducit; qui vero baptizatum narrat, nullius facit mulieris mentionem. In Matthaeo ergo, ut diximus, nominatur Thamar, quae cum socero fraude concubuit, et Ruth Moabitis nec de genere Israhel, et Rachab, quae unde sumpta sit scire nequeo, et conjux Uriae, quae violavit mariti thorum. Quia enim Dominus noster atque Salvator ad hoc venerat, ut hominum peccata susciperet, et > eum, qui non fecerat peccatum, pro nobis peccatum fecit < Deus, propterea descendens in mundum assumpsit peccatorum hominum vitiosorumque personam et nasci voluit de stirpe Salomonis, cujus peccata conscripta sunt, et Roboam, cujus ἀνάβασις. Ὁ μέν γὰρ καταβιβάζων τῷ λόγῳ καταβιβάζει αὐτὸν καὶ διὰ γυναικῶν ἁμαρτωλῶν , μόνας ἀναγράψας τὰς ἐπιληψίμους, ὁ δὲ γε- νεαλογῶν τὸν βαπτιζόμενον γυναῖκα οὐκ ὀνομάζει ἐν τῇ γενεαλογίᾳ αὐτοῦ· τὴν Θάμαρ, οὐ νομίμως τῷ πενθερῷ συνελθοῦσαν, τὴν Μωαβίτιδα Ῥούθ, τὴν Ῥαχάβ, ἣν οὐδέ οἴδαμεν, καὶ τὴν τοῦ Οὐρίου.

Ἐπειδὴ γὰρ ἤρχετο λαβεῖν τὰς ἁμαρτίας τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὸν μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπέρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίει < ὁ θεός, διὰ τοῦτο καταβαίνων ἀνέλαβε τὰ ἁμαρτωλὰ πρόσωπα καὶ γεννᾶται διὰ Σολομῶντος, οὗ ἀναγέγραπται τὰ ἁμαρτήματα, καὶ Ῥοβοάμ, οὗ ἐν ταῖς Βα- σιλείαις λέγεται τὰ πταίσματα, καὶ τῶν λοιπῶ, ὧν οἱ πολλοὶ ἐποίησαν 20ff. 2 Kor. 5, 21 26f. 3 Kon. 11, 8 (6) u. Ö. 27f. 3 Kon. 14, 21 ff. 1 eodem (aus eadem corr.) D, eadem E 4 fecit De de caelest.] caelo tibi De 5 et > De 7 reprehenderet ABE, reprehendit 9 fecit ABE 10 ergo] enim r, igitur C 13 Ruht C Moabites A, Moabitidis D 14 Raab ABDEe 15/16 conjux] uxor B conjux Uriae, quae] cum luxuria equi A, cum luxoriae quae E 16 mariti] viri C 17 torum e 18 adhoc A 19 susceperit E 21/22 ~ fecit pecc. A 24/25 personas C 26 Salemonis (immer) B 26/27 scripta AB 2 7 sunt > ;; 1 γὰρ + Ματθαῖος W 2 tw λόγῳ alle Hss] τῷ οὐρανῷ (vgl. lat.) ? 3 μόνος — 4 ἐπιληψ. > d 4 ὁ — 6 αὐτοῦ] kA erst nach p. 174, 1 δὲ + Λουκᾶς 6 ἐν — αὐτοῦ > d 11 τὴν — 16 Οὐρίου > + ἐκεῖ W, τι δ’ ἐκείνου V (11 οὐ > V) τῷ πενθερῷ > VW > V Ρούθ + ἐκεῖ· Μωαβῖτις δὲ ἦν VW δὲ] γὰρ V) Ῥούθ + καὶ 16 Οὐρίου + τὴν ἐπι λήψιμον VW 18 ἤρχετο] ἦλθε d 19 κοὶ — 21 θεός > 24 οὗ — ὁμαρτ. > (s. Ζ. 26) οὗ] ὧν d 25 ταῖς x > κ λ 26 — πταίσμ.] ἀναγέγραπται τὰ ἀμαρτήματα (= Ζ. 24) d delicta referuntur, et ceterorum, e quibus rnulti fecerunt > malum in conspectu Dominic. Quando vero de lavacro conscendit et secundo ortus describitur, non per Salomonem, sed per Nathan nascitur, qui ejus arguit patrem super Uriae morte ortuque Salomonis. Sed in Matthaeo semper generationis nomen adjungitur; hic vero penitus siletur. Scriptum est enim ibi: > Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Jacob, Jacob genuit Judam et fratres ejus, Judas genuit Phares et Zaram de Thamar <, et usque ad finem > genuit < semper apponitur. In Luca vero, ubi de lavaco conscendit Jesus, > filius < dicitur, > sicut putabatur Joseph <; et in tam multa serie nominum nmiquam, excepto quod >putabaturfilius Joseph <, > generationis < nomen adscriptum est. In Matthaeo non est scriptum: > in- > τὸ πονηρὸν ἐνώπιον κυρίου( . Οὗτος δὲ ἀναβιβάζει ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος, καὶ τῇ γενεαλογίᾳ ἀναβαίνει οὐ διὰ Σολομπωντος, ἀλλὰ διὰ Ναθὰν τοῦ ἐλέγξαντος τὸν πατέρα ἐπὶ τῇ γενέσει Σολομῶντος καὶ τῇ τοῦ Οὐρίου ἀνιρέσει. Κἀκεῖ μὲν ἀεὶ τὰ τῆς γεννήσεως ὀνομάζεται, ἐνταῦθα δέ τὰ τῆς γεννήσεως σεσιώ- πηται.

> Ἀβραὰμ ἐγέννησε τὸν Ἰσαάκ. Ἰσαὰκ ἐγέννησε τὸν Ἰακώβ, Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησε τὸν ’Ιούδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, ’Ιούδας δὲ ἐγέν- νησε τὸν Φαρὲς καὶ τὸν Ζαρὰ ἐκ τῆς Θάμαρ <· καὶ μέχρι τέλους τό· > ἐγέννησε < ὁ δεῖνα τὸν δεῖνα. Ἐνθάδε δὲ ἀναβαίνει ὁ ’Ιησοῦς, υἱὸς ὤν, ὡς ἐνομίζετο, Ἰωσή φ <· καὶ οὐδαμοῦ ἐνταῦθα ταῦθα >γέννησις <, ἀλλὰ μόνον > νομίζεται <. Κἀκεῖ μὲν οὐδέποτε ἄρχεται εἰς γέννησιν, ἐνθάδε δέ, ἐπεὶ ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος ἀναβαίνει, > ἄρχεσθαι < 2f. vgl. 3 Kön. 15, 26. 34 u. 1 feruntur De et + de e ceteris De 2 e] ex C 3 Do- mini C] Dei ABDEe 3/4 de lavacro > ABE 4 consc.] descendit 4/5 secundo ortus] secvmdus ordo De + esse De 5 ortus + eius B descr.] eodem scribitur E 7 > ABE 9 Sed + et A 12 Ysaac A, B, Isac E 13 Isaak + autem C 14 ejus + et BE 15 Fares AE Zara B, Zare E 19 ~ dic. fil. B putabatur + filius Dlmr 20 tam multa] tanta ultra B, tota ultra A, tantum ultra E 21 mmquam > 23 nomen + ab eo B adscriptum] scriptum B, + non De 1 κυρίου + Ὁ δὲ — αὐτοῦ (= 173, 4 —6) κλ Οὗτος] ὅ τε V Οὗτος — - 2 ἀναβαίνων] καὶ ἀναβιβάζων κλ 2 ἀναβαίνων — του] ἀναβαίνοντα W 3 καὶ x > d τῇ γενεαλογίᾳ > dW 4 ἀναβαίνει KCV λ] αναβιβάζει 4 ~ ἀναβ. nach 6 Σολομ. d 5 τοῦ — 7 ἀναιρέσει > kA 6 Σολομὼν 7 ἀναιρέσει x > V Κἀκεῖ] ἐκεῖ λ 8 ἀεὶ > d τὰ] τὸ λ 9 — 17 > kA 12 — 20 Ἰωσήφ > d 13 Ἰσαὰκ — 17 Θάμαρ] ἐκεῖ καὶ τὰ 17 μέχρι + γὰρ k 18 ὁ — δεῖνα 2 > CVW 20 καὶ x > d 2021 KCVW λ 22 Κἀκεῖ — 23 γέννησιν > κλ 22 μὲν CW ἔνθ. — p. 175, 1 λέγεται] λέγεται δὲ κοὶ ἄρχεσθαι κλ 23 ἐπεὶ — 24 ἀναβαίνει > d 24 ἄρχεσθαι — p. 175, 1 λέγεται] ἄρχεται ἄγεσθαι CV cipiebat <; hic vero, quia de baptismate conscensurus erat, > incipiebat < legitur, scriptura referente: > et ipse erat Jesus incipiens <. Quando enim baptizatus est et mysterium secundae generationis assumpsit, ut tu quoque priorem nativitatem destruas et in secunda regeneratione nascaris, tunc dicitur >incepisse <. Et quomodo populus Judaeorum, quando erat in Aegypto, non Habebat initium mensium, quando vero egressus est ex Aegypto, tunc dicitur ad eum : > mensis iste, initium mensium, primus erit vobis de mensibus anni <. sic, qui necdum est baptizatus, nec > incepisse < narratur. Neque enim frustra additum putemus ad id, quod dicitur: > ipse erat Jesus <, quod sequitur: > incipiens <. Sed et hoc, quod ait : > quasi annorum triginta <, considerandum. > Joseph Joseph triginta annorum erat <, quando dimissus est e vincuhs et interpre- λέγεται· > καὶ αὐτός <, γάρ Ἰησοῦς ἀρχόμενος <· ὅτε γὰρ ἐβαπ- τίσατο καὶ τὸ μυστήριον ανέλαβετῆς ἀναγεννήσεως, ἵνα καὶ σὺ καταργησῃς τὴν προτεραν γεννησιν καὶ ἀναβῇς δευτέραν διὰ τῆς παλιγγενεσίας, τότε >ἄρχεσθαι < λέγεται.

Καὶ ὅσπερ οἶ ἐν Αἰγύπτῳ ὄντες οὐκ εἶχον ἀρχὴν μηνῶν οὐδὲ μῆνα ἑορτῶν, ὅτε δὲ ἤδη ἐξῂεσαν, νομοθε- τοῦνται λέγοντος τοῦ λόγου πρὸς αὐτούς· > ὁ μὴν οὗτος ἀρχὴ μηνῶν, πρῶτός ἐστιν ὑμῖν ἐν μησὶ τοῦ ἐνιαυτοῦ <, οὕτως ὁ μὲν μηδέπω βαπτισάμενος οὐδὲ > ἤρξατο <, ὁ δὲ βαπτισάμενος >ἤρ ξατο <. Οὐδὲ γὰρ εἰκῇ προσέθηκε τῷ > καὶ αὐτὸς ἦν Ἰησοῦς < τὸ > ἀρχόμενος <. Εἴπωμεν δὲ καὶ εἰς τὸ > ὢν ἐτῶν τριάκοντα <· τις ὢν ἐτῶν τριάκοντα ἤρξατο τῆς οἰκονομίας τῆς περὶ αὐτόν; Ἰωσήφ. Γέγραπται γὰρ, ὅτι > τριάκοντα ἐτῶν ἦν <, ἡνίκα ἐλύθη ἀπὸ τῶν δεσμῶν καὶ <συν > 15ff. Exod. 12, 2 24 ff. vgl. Gen. 41, 14ff. 24 f. Gen. 41, 46 1 hic vero > B 4~Jesus erat A Jesus > C 6 secundae > 7 ut > BE 8 nativ.] generationem C 9 in > A 13 14 egressus] ingresssus n, regressus CDlmn ~ est regressus C 15 tmic] nunc r 16 mensuiun DE 17 nobis E sic + nunc C 18 ~ baptiz. est AC 18/19 incepisse] cepisse CDe 19 Neque] Nec e 20 putem B, imputemus D 21 ~ Jesus erat AB 23 hoc > De ait] quitux C 26 est x > De ~ e vinc. est AB 1 γὰρ φησιν > CW ἦν + ὁ k ἦν > κ 2 λ) 2 Ἰησοῦς > ὅτι dV ὅτε — 4 ἀναγενν. > κλ 3 ἀνέλαβε] ἔλαβε W 4 ἵνα — 6 x > dC 4/5 καταργήσεις W 6 ἀναβῇς τι εἰς W 7 τότε — λέγεται > κλ] nach 4 ἀναγεννήσ. VW τότε ἄρχεται V) ἄρχ. ἄρχεται CV 11 Καὶ — 16 ενιαυτοῦ > C 16 ἐν + τοῖς V 17 οὕτως μὲν] ὁ μὲν γὰρ C μηδέπω W] μὴ CV 18 οὐδὲ W] οὐ μηδέπω οὐδὲ V, οὐδέπω οὐδὲν C 18/19 ὁ δὲ βαπτισάμενος ἤρξατο CV x > W 20 Ἰησοῦς + ἐτῶν ὠσεὶ τριάκοντα W 21 τὸ + κοὶ CV δὲ > W 22 τίς — 23 CV > W 23 τῆς οἰκονομίας CV] ἐκ τῆς ἱστορίας W 24 ἰωσήφ C] τὸν Ἰωσήφ VW tatus somnium Pharaonis Aegypti effectus est princeps ubertatisque tempore triticum congregavit, ut famis tempore haberet, quod clistribueret. Ego puto, quod triginta anni Joseph in typo triginta annorum praecesserint Salvatoris. Iste enim Joseph non tale triticum congregavit, quale in Aegypto ille Joseph, sed triticum verum atque caeleste, ut tempore ubertatis tritico congregato haberet, quod distribueret, cum fames esset missa in Aegyptum, > non fames panis neque sitis aquae, sed fames audiendi sermonem Dei < Congregat itaque de prophetis, de lege, de apostohs verba abundantiae, ut quando jam non scribuntur hbri nec novum ahquod conficitur instrumentum nec mittuntur apostoh, ea, quae ab Jesu in horrea apostolorum fuerant comportata, hoc est in animas eorum omniumque sanctorum, tunc distribuat et nutriat Aegyptum fame periclitantem maximeque fratres suos. τὸ ὄναρ Tw Φαραὼ καὶ ἐπιστεύθη τὴν Αἰγύπτου ἀρχὴν καὶ τὸν σῖτον τῆς εὐθηνίας συνήγαγε τῷ Φαραώ, ἵνα καὶ ἐν τῶ λιμῶ αὐτὸν διαδῶ. Τόχα ἐκεῖνα τὰ τριάκοντα τοῦ Ἰωσὴφ ἔτη τύπος ἦν τῶν τριάκοντα τοῦ Χριστοῦ μου ἐτῶν. Οὗτος γὰρ ὁ Ἰωσὴφ οὐχ ὅμοιον τῷ ’Ιωσὴφ ἐκείνῳ σῖτον συνάγει, ἀλλὰ σῖτον τὸν ἀληθινόν, ἶνα ἐν καιρῷ τῆς εὐθηνίας αὐτοῦ συναγαγὼν τὸν σῖτον ἔχῃ ἐπι- μετρῆσαι, ὅταν ἐξαποσταλῇ λιμὸς ἐπὶ τὴν γῆν, > οὐ λιμὸς ἄρτου οὐδὲ δίψος ὕδατος, ἀλλὰ λιμὸς τοῦ ἀκοῦσαι λόγον κυρίου(.

Συνάγεται γὰρ τὰ ἀπὸ τῶν προ- φητῶν, τὰ ἀπὸ τοῦ νόμου, τὰ ἀπὸ τῶν ἀποστόλων τῆς εὐθηνίας ῥή- ματα, ἴνα, ὅταν μηκέτι γράφηται γραφη,

τὰ ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ συναχθέντα εἰς τὰς ἀποθήκας τῶν ψυχῶν τῶν ἀποστολικῶν καὶ τῶν διαδεχομένων αὐτοὺς θρέψῃ τὴν Αἴ- γυπτον, τὸν κόσμον, μάλιστα δὲ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, περὶ ὧν γέ- 8ff. vgl. Gen. 41, 47 ff. 13 ff. gr., 15ff. lat. Amos 8, 11 1 Pharaoni AB > C Aegypti > A, Aegyptii E 6 typo 12 ubert.] necessitatis C triticum congregatum C 14. 15. 16 famis E 15 neque + stella (!) C 17 serm.] verbum C itaque > 18 de lege > C 19 habundantiae ACD ut] unde De 20 ~ jam C 21 aliquod > C 22 apost.] ab apostolis De 23 x > AB 24 comparata B 26 sanctarum E tmic > r 28 suos > 1 τῷ > C 2 Αίγύπτου CV] ἐκείνου W 3 τῆς — Φαραώ] τῷ Φ. τῆς εὐθηνίας CV 4 ἵνα > V καὶ > C 5 τριάκ. Χριστοῦ CV] Ἰησοῦ W 7 μου > C 7/8 ὁ Ἰωσὴφ > C 8 + σῖτον V 8/9 ἐκείνῳ > CV 9 σῖτον 1 > σῖτον 2 + 11 σῖτον· ἔχει C 11/12 ἐπιμετρῆσαι CV] ἀπομετρῆσαι W li οὐδὲ — 14 ὕδατος > C 14 δίψος] λίμὸς U τοῦ > V 20 ἵν’ V 23 ἢ ὑπὸ] ἀΠὸ W τοῦ > CV 27 μάλιστα C ] κάλιστα W 28 αὐτοῦ τοῦ Ἰωσὴφ VW de quibus scribitur: x >narrabo nomen tuum fratribus meis, in medio ecclesiae cantabo <. Habent et alii homines verba patientiae verbaque justitiae et reliquarum verba virtutum; hoc est triticum, quod Joseph Aegyptiis distribuit. Sed ahud est frumentum, quod dat fratribus, id est discipulis suis, de Gessen terra, de ea, quae ad orientem respicit : triticum evangehcum, triticum apostohcum. De hoc tritico debemus panes facere, ita tamen, ut non commisceantur x >veteri < , habeamusque panem novum de scripturarum tritico farinaque commohtum in Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. γραπται· διηγήσομαι τὸ ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς μου <. Ἔχουσι καὶ οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι λόγους περὶ σωφρο- σύνης, λόγους περὶ δικαιοσύνης, λόγους περὶ τῶν λοιπῶν ἀρετῶν· οὗτος ὁ σῖτός ἐστιν, ὃν Ἰωσὴφ ἔδωκe τοῖς Αἰγυπτίοις. Ἄλλος δὲ σῖτος, ὃν μερίζει τοῖς ἰδίοις ἀδελφοῖς τῆς Γεσέμ, ἀπὸ τῆς ἀνατολικῆς γῆς· οὗτός ἐστιν ὁ σῖτος, ὃν ὁ Ἰησοῦς ἔδωκε τοῖς ἰδίοις μαθηταῖς· σῖτος εὐαγγελικός τε καὶ ἀποστολικός. Διὰ τούτου ἀρτοποιῶμεν, >παλαιὰν < >ζύμην < μὴ παραλάβωμεν, καινὸν ἄρτον ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμμάτων ποιήσωμεν.

HOMILIA ΧΧIΧ. De eo, quod scriptum est: x >Jesus autem jDlenus Spiritu sancto reversus estc, et de tentatione ejus prima.

Quando legis in evangeho: x >Jesus autem plenus Spiritu sancto reversus estc, et in Actibus Apostolorum, ubi de eis scribitur, quod x < fuerint x >Spiritu x <, vide ne aequales putes 1 ff. Ps. 21 (22), 23 7 ff. vgl. Gen. 41, 56; 45, 10. 11 13ff. 1 Kor. 5, 7 22 22 – 23 Luk. 4, 1 –4 26 Akt. 2, 4 1 scrib.] dicitur B 3 cantabo] laudabo A 5 justitiaej judicii BDe 8 ~ est aliud C 9 dat x > De dat fratribus] fratribus suis dat A 10 suis x > A suis + distribuit De de Gessen] degens in BE Gessen ACr] Jessen Dlmn ~ terra Gessen A 11 de x > B 15 commisceatur De 16/17 ~ nov. panem BE 17/18 farinamque com- molitam CDe 19 Jesu + Domino nostro C Explicit omelia XXVIII. AC (XXVII. C) 22 Incipit (omelia C) ΧΧΙΧ. de . . . AC (XXVIII. C) 23 reversus] regressus ABE est + ab Jordane A temptatione (immer) ABCDE prima x > C prima + a diabolo sibi illata A 25 est + a Jordane A de eis x > e scribitur] dicitur De 26 vide . . . putes] unde . . . putas E 5 τῶν V x > W 9 Γεσέμ Γεσίμ W 10 ὁ2 x > V 11 μαθηταῖς V] ἀδελφοῖς W 12 ~ ἀποστ. τε καὶ εὐαγγ. V 15 ἀπὸ] διὰ V esse apostolos Salvatori, sed et Jesum et apostolos et alium quemlibet sanctorum plenos Spiritu sancto cognosce secundum raensuram vasculi sui; et quomodo, verbi gratia, si volueris dicere : haec vasa plena sunt vino vel oleo, non statim indicas, quod aequali mensura plena sint — siquidem aliud sextarium capere potest, aliud urnam, aliud amphoram — , eodem modo et Jesus et Paulus pleni erant Spiritu sancto ; sed multo vas Pauli minus erat vase Jesu, et tamen erat secundum mensuram suam utrum- que completum. Accepto itaque baptismo Salvator >plenus sancot <, qui super eum >in specie clumbae < >ducebatur a Spiritu <. Quia enim >quotquot hi filii sunt Dei <, iste autem extra omnes proprie Filius Dei ideo et ipsum oportebat Spiritu sancto duci. Scriptum est siquidem: >ducebatur autem in desertum a Spiritu quadraginta et tentabatur a diabolo <. Quadraginta diebus tentatur et, quae fuerint tentamenta, nescimus; quae ideo forsitan praetermissa sunt, quia majora erant, quam ut htteris crederentur. Et si sic oportet dicere: quomodo >mundus capere non poterat libros < >., si scripta fuissent, quae docuit et fecit Jesus, sic dierum tentationes, quibus tentatus est Dominus a diabolo, mundus ferre non poterat, si scriptura docuisset, sufficit nobis hoc tantum scire, quod >quadraginta diebus in deserto et tentabatur a diabolo et non comederit quidquam in diebus illis <, mortificabat enim sensum camis jugi continuoque >Et cum completi fuissent dies, esuriit. Dixit autem ei diabolus Si fihus Dei es, dic lapidi huic, ut panis fiat <. >Dic <, >lapidi huic <. x <. Cui lapidi ? utique quem monstrabat diabolus, quem vult panem fieri ? Quaenam est ista tentatio, ut rogato patre a fiho panem nec dante lapidem iste quasi adversarius versipeUis 10 Luk. 3. 22 11 ff. Rom. 8, 14 18 f. vgl. Joh. 21, 25 28 f. vgl. Luk. 11, 11 Par. 1 esse > C et 1 > r 2 recognosceA 4 vasa] vascula C statim + id C indicas] dicas ABE, judicas e 5 pleni D 6 omam E 7 ~ Spir. sancto erant C ~ vas Pauli multo C 8 tamen] non B tamen + utrumque A erat2 > C C suam] unamB 8/9 utrumque > A 9/10 ~ Spir. sancto plen. 11 dicebatur . . . dicuntiu- E quotquot] qui A ~ Dei spir. A 12 ’--’ Dei simt ABE ~ Dei Filius C 13/14 ~ Siquidem scriptum est De 14 deserto BCE 15 et — diebus > De temptabatur (immer) 16 temptamenta + ejus C 18 si > C dici B Quomodo] sicut 19 ~ fecit et docuit De Jesus > r 20 Dom. + meus Jesus A 21 docuisset] scripta fuissent C 24 sensusB 27 monstranit C quem 2 > De 28 ~ ista est C 29 dante > De iste + fallax C iste quasi] ne ipse quidem De adversarius + voluit De, + et A et fallax det lapidem pro pane ? Hoc est oinne, quod diabolus voluit, ut lapis panis fieret, et non panem homines, sed lapidem vescerentur, quem diabolus pro pane monstraverat ? Ego puto, quod usque liodie lapidem diabolus ostendat et hortetur singulos ad loquendum: >dic, ut lapis iste panis fiat <. Omni tentatione, qua tentandi erant homines, primus secundum assumptionem carnis tentatus est Dominus. Tentatur autem ob id, ut nos quoque illo vincente vincamus. Obscurum fit forte, quod dico, nisi mani- festius exemplo fiat. Si videris haereticos dogmatum suorum mendacium pro pane comedere, scito lapidem eorum esse sermo- nem, quem monstrat diabolus. Neque vero existimes unum eum habere lapidem; habet plures lapides, de quibus a Matthaeo in- troducitur loquens: >fic, ut lapides isti panes fiant <. Dixit Marcion, et lapis diaboh ei factus est panis. Dixit Valentinus, et ahus lapis ei versus est in panem, Habuit et Basihdes ejusmodi panem et ceteri haeretici. Unde sollicite providendum, ne forte diaboh lapidem comedentes pute- mus nos pane vesci Dei. Ahoquin quae erat tentatio de lapide panem fieri et a Salvatore comedi ? Fingamus enim, quod

>Εἰπὲ τῷ λίθῳ τούτῳ, ἶνα γένηται ἄρτος <. Πάνταπειρασμόν, πειρασμόν, ὃν ἤμελλον οἱ ἄνθρωποι πειράζεσθαι, πρῶτον ἐπειράσθη κατὰ τὸ ἀνθρώπινον ὁ σωτήρ· ὃ δὲ λέγω, τοιοῦτόν ἐστιν· ἐὰν ἴδῃς τοὺς ἀπὸ τῶν αἱρέσεων ἐσθίοντας ὡς ἄρτον τὸν λόγον τὸν ψευδῆς, ἴσθι, ὅτι ἐκεἶνος ὁ λόγος ὁ λίθος ἐστίν, ὃν ὁ διόβολος δείκνυσιν.

Ἐπεὶ ποῖος ἦν πειρασμὸς τὸν λίθον γενέσθαι ἄρτον καὶ τὸν σωτῆρα φαγεῖν;

19 Matth. 4, 3 1 >De omne] enim e 2 panes1 E pane2 . . . lapide E panem — 3 vescerenturj [potius ut non (viber d. Zeile) D] in panem lapidem, sed hominem in lapidem verterentur De (verteret e) 3 pane + esuriit C ~ monstr. pro pan. A 4 lapidem + pro pane C 6/7 lapides isti panes fiant C 8 primum B, primi C 9 ~ carnis assmnpt. C 10 est > A 13 fit] sit CE forte] certe C 16 comedere] man- ducare B esse > C 17 Neque] Ne A, Nec E eum > B 19 Dixit + et De 20 ~ diab. lap. BE 21 ~ est versus DEe panem > De 23 ~ lapid. diab. BE 24 nos > De 25 erit E 27 enim] hoc B 179, 6–27d 179, 25–27 λ 6 — 7 ἄρτος, > bdC 179, 6–14 λ 179, 6–180, 23 πειραζ. b*VC > b λ 10 ὃ — 11 ἴδῃς] ὅτον οὗν ἴδη τις dC γνώσεται dC 14 ἐστίν — δείκνυσιν > λ(ggk) 7 ἔμελλον bdCVλ 8 πρῶτος (b(ggβ)λ 9/10 ὁ σωτήρ 11 τοὺς > d 13 ἴσθι]γνώσεται dC 14 ἐστίν — δείκνυσιν > λ(ggx)

diabolo proponente Dominus lapiclem in panem verterit et id, quod viitute sua ipse fecerat, comederit et satiarit esuriem: quaenam· est ista tentatio, quae victoria diaboli, si haec scriberentur ? Quae, ut diximus, ratione perspecta et tentationem ostendunt fuisse, si fierent, et victoriam, quod cotempta sunt, fieri. Simulque monstratur istum panem, qui de lapide fiat, non esse verbum Dei, quod pascit hominem, de quo scriptum est : x >non in pane solo vivet homo, sed in omni verbo, quod egredietur per os Dei, vivet x <. Respondeo tibi, o versipellis et nequam, qui me tentare non metuis : ahus est panis sermonis Dei, qui vivificat hominem. Simulque videamus, quod haec loquatur non Fihus Dei, sed homo, quem FihUs Dei est dignatus assumere ; quasi de homine enim respondet et dicit : >Scriptum non in pane solo vivet homo <, quo manifestum est non Deum, sed hominem fuisse tentatum. Scripturae sensum dihgenter

Διδάσκει de διὰ τῆς λέξεως, ὅτι οὗτος μὲν οὐ ῥῆμα θεοῦ, τὸ δὲ τρέφον ῥῆμα θεοῦ καὶ τὸ ζωοποιοῦν. οῦν. Ἐπ’ ἐκείνῳ γὰρ τῷ ἄνθρωπος.

Ἅμα δὲ τήρει, ὅτι ταῦτα λέγει κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, οὐ καθὸ θεὸς ην.

Ὡς γὰρ περὶ ἀνθρώπου καὶ λέγει· γέγραπται, ὅτι οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνω̣ ζήσεται ἄνθρωπος < >, δῆλον, ὅτι ὡς ἄνθρωπός ἐστι πειραζόμενος. Γενόμενος δὲ ἐν τῷ τόπῳ ἔχω τὴν αἰτίαν εἰπεῖν, διὰ τί Ἰω- 10 ff. Deut. 8, 3; Matth. 4, 4 1 vertit Cr 2 ~ sua virt. C 3 quaenam esset De ista] ipsa B diaboli — 4 diximus] diaboli ? Quae ut diximus si exempliciter scriberentur C 4 scribuntur B, scribentur E perspecta] perfecta BE 5 quod] quia B 5/6 contempta] temptata C, contemptata E 6 SimulA (que x >) 9 quod] qui A pascat C 11 vivit CDe 12 quod — os x > C egreditur AB per os] de ore A vivet > B 12/13 vivet homo > A 14 quem B 15 sermo CDe 16/17 Simul A (que > 18 non > 19 ~ dign. est De 20 de hom.] homo BE (~ enim homo A) 21 respon- dit E 21/22 ~ non est A (non iiber d. Zeile) 22 ~ solo pane BCE vivit CDe homo + sed in omni verbo Dei C 23 est > Dmr non 24 tentat.] hominem fuisse temptatimi, non Deum C 180, –23 πειραζ. λ 182, 14 k 180, 24 Γενόμ. – 181, 17 λ 180, 24 Γενόμ. 7 λέξεως + εἰπὼν ὁ κύριος· οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνω̣ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ' ἐπὶ παντὶ ῥήματι θεοῦ > C 8 οὗτος bCV] αὐτὸς λ 9 θεοῦ > β > λ ὅτι > CV 23 δῆλον C] δηλῶν λ 24 δὲ > λ 25 τί eventilans reor invenire me causam, quare Joannes tentationem Domini non descripserit, sed tantum Matthaeus, Lucas et Marcus. Joannes enim, quia a Deo exordium fecerat, dicens: >In prineipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum <, nec poterat divinae generationis ordinem tantummodo, quod ex Deo et cum Deo esset, expresserat, adjecit: Jecit: >Et Verbum caro est <. Porro quia Deus tentari potest, de quo ei erat sermo, ideo tentari illum a diabolo non introducit. Quia vero > liber generationis Jesu Christi < de eo in evangeho narratur homine, qui natus fuerat ex Maria, et in Luca generatio ejus describitur, et in Marco homo est, qui tentatur, propterea ejus fertur simile responsum: >non in pane vivet homo <. Si igitur Fihus Deus pro te homo factus est et tentatur, tu, qui natura homo es, non debes indignari, si forte tenteris. Quod si tentatus illum imitatus fueris hominem, qui pro te tentatus est, et omne viceris αννης μεν ουκ ανεγραψε του πειρασμόν, Ματθαῖος δέ καὶ Μᾶρκος καὶ Λουκᾶς ἀνέγραψαν. Ἐπειδὴ γὰρ ’ Ιωάννης ἁπὸ θεοῦ ἤρξατο, οὐκ ἐγενεαλόγησεν αὐτὸν ὡς θεόν.

Διὰ τοῦτο, ἐΠειδὴ θεός, οὐκ ἐπειράζετο· οἱ δὲ ἄλλοι, ὡς τὰ ἀνθρώπινα διηγούμενοι τοῦ σωτῆρος, εἰσάγουσιν αὐτὸν καὶ πειραζόμενον.

| Τοιοῦτον δέ τι ἐστὶ νοεῖν ἐπὶ τῷ πειρασμῷ τοῦ κυρίου· μαθὼν γὰρ τοῦ πονηροῦ τὴν ἔννοιαν ἀνῆλθεν εἰς τὴν ἔρημον, ἐπείνασεν ἑκών, ἐκείνου νομίζοντος διὰ τροφῆς αὐ- τὸν δύνασθαι καθάπερ τὸν ’ Αδὰμ ἀπατᾶν, εἰ πεινάσειεν. Καὶ πρὸς τὴν ἔννοιαν ἐκείνου πόλιν ἀνῆλθεν εἰς τὸ Πτερύγιον· εἰ δὲ καὶ εἰς τὸ ὄρος, φησίν, ἀνήνεγκα x > αὐτῷ >πάσας τὰς βασιλείας τῆς γῆς >, ἀνῆλθεν ἑκών. Οὕτω καὶ πάλαι ὁ θεὸς ὁρῶν αὐτὸν σκοποῦντα ὡς· εἰ 2ff. vgl. Matth. 4, 1 ff.; Mark. 1, 12ff. 6ff. Joh. 1, 1 10 f. Joh. 1, 14 14f. Matth. 1, 1 16ff. gr. vgl. Orig. Πeρὶ ἀρχῶν III Kap. 2, 1 (S. 245 14ff., 246, Iff. Koetschau) 1 ~ me inven. AC 3 non scripserit Domini A sed] et C 4 ~ Marcus et Lucas A 5 quia] qui De a] de A 8 nec] non BE 9 et — > Deo > B Deo] eo Ο Deo] esset] esse quod E esset] erat C express.] cima expressisset B 11 ~tent. Deus BE 12 ~erat ei A ~sermoerat C 16 homine] homo est A homine — 17 Maria > De 21 ~ solo pane 22 vivit BCDEe igitur] legitur C 24 tu > CDe natura > C es] + tu n hominem > 3 ἀνέγραψαν K 3] ἀνέγραψεν ΚΚ2λ γὰρ > 28 Deus > 25/26 tentaris De solo > est] esse C 27 fueris 11 ἐπεὶ K 3 16 εστι τι voelv 2 28 ὡσεὶ 3 16/17 τῶν πειρασμῶν 3 24 ἔφη K 3 25 <ἂν > Kl. tentamentum, habebis spem cum eo. qui tunc homo fuit, nmic autem homo esse cessavit. Nam qui quondam homo erat, post- quam tentatus est et x >recessit ab eo diabolus usque ad x < mortis, >a mortuis resurgens ultra non x <. Omnis homo morti subjacet; iste ergo, qui nequaquam moritur, jam non est homo, sed deus est. Si autem deus est, qui quondam homo fuit, et oportet te illi similem fieri, quando >similes ejus fuerimus et viderimus eum, sicuti est <, te quoque necesse erit deum fieri in Christo Jesu : cui est et imperium in saecula saeculorum. Amen. δυνατὸν ἦν ὄφιν λαλλῆσαι, προσῆλθον ἂν δι' αὐτοῦ εἰς ἀπάτην τοῖς πρωτοπλάστοις, συνεχώρησε τοῦτο, πα- ρασκευάσας λαλῆσαι τὸ ἴδιον δη μιούργημα· ἐπειδὴ καὶ ἐπὶ τοῦ Ἰὼβ τὴν τῶν τοσούτων ἀναίρεσιν συνεχωρησεν εκεινου σκοπουντος ὡς· εἰ συνεχωρήθη, ἤλεγχον <ἂν > αὐτοῦ τὴν ἐπίπλαστον ἀρετήν, ἣν ἔχειν διὰ τὸν πλοῦτον δοκεῖ· ὁ γὰρ ἐκεῖ διάλογος τοιαύτην ἔχει τὴν δύναμιν σαφηνείας ἕνεκα, τῆς γραφῆς τῷ σχήματι τοῦ λόγου τὰς ἐννοίας λογοποιούσης. |

[Τήρει, ὅτι ταῦτα λέγει κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, οὐ καθ’ ὃ θεὸς ἦν· ὡς γὰρ Περὶ ἀνθρώπου ἀποκρίνεται καὶ λέγει· >οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνῳ x <, δηλῶν, ὅτι ὡς ἄνθρωπός ἐστι πειραζόμενος.] Ὁ μᾶρκος καὶ ὁ Λουκᾶς εἶπον, ὅτι > ἐν τεσσαράκοντα ἡμέραις ἦν πειραζόμενος <, εἶναι δῆλον, ὅτι ἐν ἐκείναις μὲν πόῤῥωθεν αὐτὸν ἐπείραζεν δι’ ὕπνου, δι’ ἀκηδίας, διὰ δειλίας καὶ τῶν τοιούτων. Ἐπεὶ δὲ ἔγνω λοιπὸν προσῆλθεν ἐγγὺς καὶ φανερῶς προσβάλλει. Καὶ σκόπει, τί ποιεῖ. Ἤκουσε καὶ παρὰ τοῦ Ἰωάννου καὶ παρὰ τῆς ἐνεχθείσης ἄνωθεν φο)νῆς, ὅτι οὖτός ἐστιν <υἱὸς > τοῦ καὶ ἀγνοῶν, ὅτι >ὁ ἐνηνθρώπησεν — ἔλαθε γὰρ αὐτὸν ἡ ἀπόῤῥητος ἐνανθρώπησις — ὑπέλαβεν, ὅτι ἄνθρωπος ὢν ηὐδοκήθη τῷ, θεῷ διὰ τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ, καὶ λοιπὸν ἐφθόνησεν αὐτῷ τῆς τηλικαύτης τιμῆς, ὤσπερ καὶ τῷ παλαιῷ Ἀδάμ, καὶ ἔσπευσεν ὥσπερ ἐκεῖνου ἐκβαλεῖν Λ·αὶ τοῦτον αὐτῆς. Διὸ καὶ προσελ- 1 ff. gr. vgl. Gen. 3, 1 ff. 5ff. gr. vgl. Hiob 1, llff. 5f. lat. Luk. 4, 13 7f. lat. Rom. 6, 9 14 f. 1 Joh. 3, 2 21 Mark. 1, 13; Luk. 4, 2 26 Joh. 1, 34 3 homo > C Nam + si De 8 morietur CDe Onmis + autem 9 ergo > ABE 10 est > A 11 homo > A 13 et > ei AB ~ fuerimus ejus C 15 videremus n sicut E 16 erit] est ABE Jesu -f Domino nostro C gloria + honor C 17 iVmen > E Explicit omelia XXIX. AC (XXVIII. 182, 18 – 183, 26 W* 2 δι’] δ’ Κ3 5 τοῦ Κ3 S (hr εἰ] ὡσεὶ Κ3 <ἂν > 18 – 20 πειραζ. = p. 180, 17 – 24 26 <υἱὸς > > W 28 W (?) θὼν ἐγγὺς πρώτην προσάγει πείραν τῆς γαστριμαργίας, δι’ ἧς εἷλε καὶ πρῶτον Ἀδάμ. Καὶ ἐπεὶ οὐδαμοῦ βρώσιμόν τι ἦν διὰ τὴν ἄγαν ἐρημίαν, ἐγίνωσκε δὲ τῇ πείνῃ τὸν ἄρτον εἷται κατάλληλον, αὐτὸς μέν οὐ προσφέρει, διότι οὐκ ἤμελλεν αὐτὸν παρὰ τοῦ πολεμουμένου λαβεῖν ὁ Χριστός, ἐπιτάσσει δὲ αὐτῶ̣ ποιῆσαι τοὺς ὑποδεικνυμένους λίθους ἄρτους. Καὶ ἵνα μὴ νοήσῃ τὴν ἐπιβουλὴν ὁ Χριοτός, ὅρα μηχανὴν καὶ πονηρίας ὑπερβολήν· οὐκ εἶπεν ἁπλῶς, ὅτι· ποίησον τοὺς λίθους ἄρτους, ἀλλὰ προσέταξε τό· >εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ <, ἵνα δείξῃ, ὅτι τοῦ εἶναι αὐτὸν υἱὸν θεοῦ ζητεῖ γενέσθαι τοῦτο· ᾤετο γάρ, ὅτι παρακνηθήσεται τῷ λόγῳ, καθάπερ ὀνειδισθεὶς ἐπὶ τῷ μὴ υἱὸς x <, καὶ ἀγνοῶν τὸν δόλον μεταβαλεῖ τοὺς λίθους εἰς ἄρτους, ὡς ἔχων ἐκ θεοῦ δύναμιν, καὶ λοιπὸν ἰδὼν αὐτοὺς πάνυ Πεινῶν ἡττηθήσεται τῆς γαστρός. Ἀλλ' οὐκ ἔλαθε τὸν >δρασσόμενον τοὺς σοφοὺς ἐν τῇ πανουργίᾳ · ὁ δέ ἀποκριθεὶς εἶπεν· >γέγραπται· οὐκ ἐπ’ ζήσεται ἄνθρωπος < καὶ τὰ ἑξὴς, συνεὶς τὴν πανουργίαν αὐτοῦ. μέν ἐπιζητηθὲν σημεῖον οὐκ ἐποίησεν, διότι τὰ σημεῖα δι’ ὠφέλειαν ὁρώντων εἴωθε γίνεσθαι, ὁ δὲ διόβολος οὐδέν ἤμελλεν ἐντεῦθεν ὠφε- ληθῆναι· καὶ γὰρ ὕστερον ἰδὼν πάντα, ὅσα ἐποίησεν ὁ Χριστός, οὐδὲν μετεβλήθη. Πρὸς δὲ τὸν κεκρυμμένον αὐτοῦ σκοπὸν ἀπολογεῖται καὶ ἀπὸ τῆς ἐν τῇ βίβλῳ τοῦ Δευτερονομίου γραφῆς ἐπιστομίζει αὐ- τὸν ὡσανεὶ λέγων· τί μοι ποιεῖν ἄρτους ἐκ λίθων ἐπιτάσσεις; πάντως διὰ τὴν συνέχουσάν με πεῖναν, ἵνα φανέντων δελεασθῶ· ἀλλ’ >οὐκ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρμπος < >. Ἀλλ’ ἔστι καὶ ἕτερος τρόπος τροφῆς· καὶ γὰρ >πᾶν ῥῆμα ἐκπορευόμενον διὰ στόματος θεοῦ < ἐπὶ δίκην τροφῆς συνέχει τὴν ζο)ὴν αὐτοῦ καὶ ἀρκεῖ αὐτῷ. Οὕτως μακροθύμως ἀπεκρούσατο τὴν τῆς γαστριμαργίας μηχανήν.

HOMILIA ΧΧΧ. De tentatione Salvatoris secunda.

Tam Filio Dei quam Antichristo regnandi studium est. Sed Antichristus regnare desiderat, ut occidat, quos sibi subjecerat ; Christus ad hoc regnat, ut salvet. Et unusquisquenostrum, sifidelis est, regnatur a Christo sermone, sapientia, justitia, veritate. Sin autem amatores voluptatis magis sumus quam amatores Dei, reg- 2 vgl. 1 Kor. 15, 45. 47 13f. 1 Kor. 3, 19 24 Matth. 4, 4 28 Luk. 4, 8 27 Incipit XXX. de . . . AC (XXVIIII. C) 28 De tent.] Tentatio De Salv.] Domini A 29 Sed + et nr 30 quos] quod Dmn sub- jecerit ABCDe 31 Et > ABE fidelis A] felix 33 ~ sumus magis De 1 εἶλε Kr.] εἶχε W 4. 17 ἔμελλεν W iiamur a peccato, de quo Apostolus loquitur: >non ergo peccatum in vestro mortali corpore <. Duo igitur reges regnare festinant: peccati rex peccatoribus diabolus, justitiae rex justis Christus. Sciensque diabolus ad hoc venisse Christum, ut regnum ilhus tolleret et hi, qui sub eo erant, inciperent esse sub Christo, >ostendit ei regna mundi < et hominum saecuh, quomodo alii regnentur a fornicatione, alii ab avaritia, illi populari rapiantur aura, hi formae capiantur illecebris. Neque vero arbitrandum est, quod regna ei mundi ostendens Persarum, verbi gratia , regnum Indorumque monstraverit, sed >ostendit ei omnia regna x <, id est, regnum suum, quomodo regnaret in mundo, ut cohortans eum facere, quod volebat, inciperet etiam Christum habere subjectum. Vis, inquit, in omnibus his regnare ? Ἔδειξεν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας τῆς οἰκουμένης(. Βασιλeίας κόσμου φησὶ τῶν κοσμικῶν ἀνθρώπων, τίνα τρόπον οἶ μὲν βασιλεύονται ὑπὸ πορνείας, οἱ δὲ βασιλεύονται ὑπὸ φιλ- αργυρίας, οἱ δὲ ὑπὸ κενοδοξίας καὶ ἑτέρων παθῶν. Εἰ μὴ γὰρ τοῦτό ἐστι, πῶς ἠδύνατο αὐτὸς τοὺς τῶν περάτων τόπους εἰς ἔνα τόπον πρὸς θεωρίαν σωματικὴν ἀγαγεῖν; Οὐκ ἐδείκυνε δέ αὐτῷ τὰς ασιλείας τοῦ κόσ- μου, οἶον φέρε εἰπεῖν τὴν Περσῶν οἰκονομίαν ἢ τὴν Ἰνδῶν, ἀλλ' ἐδείκνυεν αὐτῷ τὰς βασιλείας x <, τίνα τρόπον ἰσχύει αὐτῶν βασιλεύειν, ἵν αὐτὸν προτρέψηται ποιῆσαι, 1 f. Rom. 6, 12 1 non] ne E justitiae > 9 regnentur > 12 rapiantur C 16 ostendat r 2 ~ mortali vestro DE 3 peccati + et justitiae BE 4 diab. + et A 5 illius] ejus A 6 eo] ipso C 10 illi] alii B 11 aura] cura De 11/12 formis B 15 regnumque Indorum Dm 15/16 Judaeorumque C 18 regnet AC 22 omnibus] hominibus De 184, –186, 12 λ 184, 16 Οὐκ — 21 + 7 — 13 παθῶν + 22 — 186 ’ 19 dCVW 184, 13 Εἰ — 21 + 7 — 13 + 22 — 186, 19 S 184, Εἰ — 19 Ἰνδῶν aX (16 — 19 also in b doppelt) –8 8 οἰκουμ. > bdCSVW 8 βασιλ. — 9 φησὶ > dCS 9 γὰρ dCS 9/10 τίνα τρόπον > dCS 10 βασιλ. — 11 δὲ > Kl.] Πονηρίας bVW 11 οἱ — φιλαργ. nach 12 κενοδοξ. V 12 κενοδοξίας + οἱ δὲ ὑπὸ γαστριμαργίας S καὶ — 13 παθῶν > bVWA 13 Εἰ — 16 nuT aSA 14 Πῶς > a avzdg] αὐτοὺς aA, αὐτὸς (corr. aus αὐτοὺς) Aa τοὺς > λ τῶν περάτων x > aSA 15 ἔνα + τὸν a 16 Οὐκ κνυε — 21 βασιλεύειν] ravza ἐδείκνυεν W Οὐκ — 17 κόσμου > Οὐ + ydQ bV 17 δέ > bV 18 οἶον > CD5 οἶον — 19 Ἰνδῶν οἶον — 20 κόσμου > b (steht a) V 19 οἰκονομίαν] ἡγεμονίαν aSA τὴν] τῶν Ἰνδῶν + τοῦ κόσμου οὖν παντὸς τὴν δόξαν ἐδείκνυε καὶ καὶ πάσας τὰς βασιλείας S ἀλλ'] κοὶ γὰρ λ 21 αὐτῶν > bVA 22 ἵνα λ ἵν' + ἵνα — p. 185, 2 Χριστοῦ] ὅθεν ὡς ψιλὸν ἄνθρωπον προέτρεπεν ἐπὶ τοῦτο, βουλόμενος καὶ αὐτοῦ ὡς καὶ τῶν λοιπῶν περιγενέσθαι S Ostendit innumerabiles hominum multituclines, quae suo tenebantur imperio. Et revera, si miseriam et infelicitatem nostram simpliciter volumus confiteri, pene totius mundi rex diabolus est; unde et >princeps istius saeculi < a Salvatore ergo dicit, hoc est: vides hos homines, qui sub meo regno sunt? — et >ostendit ei in puncto temporis <, hoc est in cursu, qui ad comparationem aeternitatis puncti instar obtinet. Neque enim neccessarium habebat Salvator, ut ei diutius saecuU istius negotia monstrarentur : statim ut aciem luminum suorum ad contemplandum vertit, et peccata regnantia et eos, qui regnarentur a vitiis, conspexit et ipsum >principem saeculi < superbientem atque gaudentem in propriam perniciem, quia tantos sub suo habebat imperio. Dicit ergo ad Dominum diabolus : In eo venisti, ut adversum me dimices et toUas de imperio meo, quos nunc subjectos habeo ? Nolo contendas, nolo nitaris, ne habeas uUam in certando molestiam. Unum est, quod percor: >procidens adora me < regnum omne, quod teneo. Verum Dominus noster atque Salvator vult quidem regnare et omnes ὃ ἐνόμιζε ποιήσαντος περιγενήσεσθαι τοῦ Χριστοῦ.

Εἰ θέλεις, φησί, βασιλεῦσαι τού- των καὶ ἐπὶ τούτῳ ἐλήλυθας τοῦ ἀγωνίσασθαι καὶ ἀποστῆσαι τοὺς βασι- λευομένους ὑπ’ ἐμοῦ; μὴ ἔν ἀξιῶ· >πεσὼν προσκύνησ·όν καὶ παράλαβε πᾶσαν τὴν βασιλείαν τὴν ὑπ’ ἐμέ. Ἁλλ’ ὁ λεῦσαι μὲν θέλει καὶ ὑποτάξαι πάντα τὰ ἔθνη, ἵνα δοῦλα γένηται δικαιοσύνης καὶ ἀληθείας καὶ πάσης ἀρετῆς, βασιλεῦσαι δὲ οὐ μετὰ ἁμαρ- 6 vgl. Joh. 12, 31; 16, 11 1 Et ostendit A 5 simpl. > C ~ tot. paene C ~ rex B 6 istius] huius B vocatur ADe 7 hoc est > CDe omnes ABE e > 10 habuit De sibi Dln diutius] dignitates De, divitiae C 11 istius + et CDe 11/12 ut ad cont. lum. suor. aciem vertit C 12 et1 > C 13 A ipsum > C princ. saeculi > A supervenientem CDe in propriam] inproperia E, in propria B 15 quia] quod AB haberet ABE, habuit C 16/17 ~ diab. ad Dom. C Dominum diabolus] eum ABE 17 In eo] Ideo CDe 17/18 adversu De 18 et tollas > ABE 19 meo + in eos B, + et de his A 21 ne] nec 24 Verus D 25 noster > ABE Salvator -f raeus 1 ἐνόμισε dC ποιήσαντος W] ποιῆσαι bA, ποιήσας dCV 2 Χριστοῦ] σωτῆρος λ 16 Εἰ — φησι] καί φησιν· εἰ θέλεις S θέλῃς V τούτων > S 17 τούτω̣ bVW] τοῦτο CP. ἐλήλυθεν B1 τοῦ 19 ἐμοῦ > S 20 μοι dCA] με bVW 22 τὴν—p. 186, 17 alia S 24 γένηται + τῆς λ gentes sibi esse subjectas, ut serviant justitiae, veritati ceterisque virtutibus, sed vult regnare quasi justitia, ut absque peccato regnet, ut nihil faciat indecorum, et non vult absque labore subjectus diabolo coronari nec sic regnare ceteris, ut ipse regnetur a diabolo. Unde loquitur ad eum : >scriptum est : Deum tuum adorabis, et ipsi soli sevies <, Hos, inquit, omnes propterea volo mihi esse subjectos, ut >Dominum adorent et ipsi soli serviant <; est cupido regni mei. Tu autem a me vis incipere peccatum, quod ego dissoluturus huc veni, quod etiam a ceteris auferre desidero. Scito Scito atque cognosce me in hoc manere, quod dixi, ut adoretur Dominus Deus solus, et hos omnes sub meam faciam potestatem meoque regno subjiciam. Cui gaudemus nos quoque esse subjectos, et deprecemur Deum, ut >regnans peccatum in corpore < nostro mortificet et regnet nobis solus Christus Jesus : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

τίας, οὐδέ βούλεται ἀκμητὶ ὑποτάξας ἑαυτὸν ἐκείνῳ στεφανώσασθαι, οὐδέ ἀκμητὶ λαβεῖν πάσας τὰς βασι- λείας τοῦ κόσμου < καὶ τὴν αὐτῶν ὑποχείριον.

Διό φησι πρὸς αὐτόν· > γέγραπται· κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνω̣ λατρεύσεις <. τους, φησί, πάντας διὰ τοῦτο θέλω ἄρχεσθαι ὑπ' ἐμοῦ, ἴνα κύριον τὸν θεὸν προσκυνήσωσι καὶ αὐτῷ μό- νω λατρεύσωσιν <· τοῦτό ἐστι βούλημα τῆς ἐμῆς βασιλείας. Σὺ δέ θέλεις τὴν ἀμαρτίαν ἀπ‘ ἐμοῦ ἣν ἐγὼ καταργῆσαι θέλω.

10 ff. Deut. 6, 13 24 vgl. Rom. 6, 12 1 sibi > De ~ subjectas esse De 4 regnare] regna A jure B. jusa (!) E, justa A ut] aut E 5 peccato] labore De 6 et >ABCE 7 subjectos ACDLmn coronare A 8 ipse] sibi B a diab.] ab alio ACE 10 eum + Jesus De 11 > A 12 ipsi] illi BC 13 esse > C ~ esse mihi E 15 ipsi] illi C 16 regni mei] regiminis Tu] Cur r autem] hoc B 17 incipere] accipere r peccata, quae De 18 ego > De huc > De quod] quae De 20 Scito + 22 mea . . . . potestate ABE meoque] eoque E 23 gaudeamus De Deum] Dominum De 24 ~ nostro 25 ~ Jesus Christus E et imper. > et > Β corp. AC deprecamur C in2 > DEe Exphcit omeha XXX. AC (XXVIIII. A) βούλεται > W 2 ἐκείνῳ — 3 ἀκμητὶ > W στεφανώσασθαι ἐστεφανῶσθαι λ 10 γεγραπται· Κύριον > V 13 φησί > 16/17 ~ τὸ βούλημα nach βασιλ. d 17 βασιλ.] παρουσίας W σὺ W] νῦν dCSV 19 ἣν] ὃν S καταργῆσαι θέλω V] καταλῦσαι ἦλθον W, καταργῆσαι ἦλθον CS, καταργίσαι ἦλθον D ἐγὼ nach ἦλθον dS'

HOMILIA ΧΧΧI. De tertia tentatione Salvatoris.

Scrutaniini scriptiiras, ut et in his, quae ’ esse simplicia, reperiatis non minima sacramenta. Scrutemur principium evangelicae lectionis, quod hodie audivimus, et id, quod latebat, procedat in medium. >Adduxit <, ait, diabolus Jesum > in Hoc incredibile est, ut diabolus duceret Filium Dei et ille sequeretur. Sequebatur plane quasi athleta ad tentationem sponte proficiscens. Non formidabat tentantem neque insidias callidissimi pertimescebat inimici, et quodammodo loquebatur: duc quo vis, tenta ut placet, ad tentandum sponte me tribuo, sustineo quae suggesseris, praebeo me in quibuscunque tentaveris: invenies meinomnibusfortiorem. >Adduxit ergo eum et posuit super pinnam templi et dixit ei: si filius Dei es, mitte te hinc doeorsum < >. Adduxit eum in culmen ad summitatem templi hortatur, ut se inde praecipitet. Quod cum ille fraudulenter proroneret et sub ostentatione gloriae ahud niteretur, dicebat Salvator; >Scriptum est: non tentabis Dominum Deum Simulque considera, quomodo tentet diabolus, Non aliunde tentare audet, nisi de divinis libris, et de Psalmis sumens testimo- nium ait: > Si fihus Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim: quia angelis suis mandavit de te, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum <. Unde tibi, diabole, quod ista scripta sunt ? Nunquid legisti prophetas vel divina eloquia cognovisti ? Licet tu taceas, ego pro te respondebo. Legisti, non ut ipse ex lectione sanctorum melior fieres, sed ut de simplici littera eos, qui amici sunt litterae, interficias. Scis, 2 Luk. 4, 9–13 18 Deut. 6, 16 22 f. Ps. 90 (91), 11. 12 27 2 Kor. 3, 6 1 Incipit XXXI. (XXX. C) de temptatione Domini (Salvatoris C) tertia AC 3 ScrutareB Scrut. script. > A ut > B his] illis C quotquot De id > ABE latitabat A 6 procedit De autem De diabol. -f- Dominum A 7 incredibile] ne credibile AB, nec credibile A 9 profic.] proveniens BE tentantem] temptationem C 10 inimici] immo A duc — 11 vis] Dominum Deiun tuum BE 11 quo] quocumque C 12 sucgesseris C me > r 14 posuit] statuit supra Cm ei > r te > C 15 > De] de hinc A 16~inde se C illi A aliud > 17 dicebat — 18 est] sciebat scriptum esse Salvator ABCE 20 nisi > B 22 et] ut in — toUent] custodiant C toUant ABE 23 diabole + hoc e, + datum In 24 sint D 26 ut 2 > C 27 de simpl. littera] simplicitate De quia, si cle aliis ei voluminibus loqui volueris, non decipies, neque habere poterunt auctoritatem assertiones tuae, Sic legit scripturas Marcion ut diabolus, sic Basilides, sic Valentinus, ut cum diabolo dicerent Salvatori: >Scriptum est, quia angelis suis de te, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum <. Si quando testimonia de scripturis audieris, ne statim loquenti adquiescas, sed considera illum, cujus vitae, cujus sententiae, cujus sit voluntatis, ne forte simulet sanctum se esse, quod non est, et venenis infectus haereseos sub ovis pelle lupus latitet. ne forte loquatur in co diabolus dc scripturis. Quomodo autem diabolus pro occasione tcm]>orum dc scripturis loquitur, sic c contrario Paulus pro corum utilitatc, qui audiunt, non solum dc scripturis, scd ctiain dc saccularibus libris assumit tcsti- monium et ait: >Crctcnscs semper mendaccs, malac bestiae, ven- 1res pigri<, et rursum de alio: >ipsius cnim et genus sumus<-, nec non et de comico: >corrumpunt mores lionos colloquia mala'. Sed neque si diabolus dc scripturis locutus fuerit, poterit me hac occasione dccipere, neque si Paulus de gcntilibus litteris aliquod cxcmplum sumpserit, a suo me eloquio deterrebit. ldco enim assumit Paulus verba etiam dc his, quae foris sunt, ut sanctificet ea. \ idcamus orgo, quid de scripturis diabolus loqua- tur ad Dominum: >Scriptum est enirn, quia angclis suis inandavit de te, et in manibus tollent tc, ne forte offcndas ad lapidcm [>Γ*γοαπτ<ζι γαρ, οτι τοί* άγγέλοις α «τον ίττελεΐχαι τηοι αο ν, χαι ότι άτι γ/ιοωψ άηοϋοί σε, μήτπ/τε .τοοσ- κόψης .τρο; /ή?οι· τώ· Γτοόα σοι*.] 9f. vgl. Mattli. 7. 15 14f.Tit. 1. 12 (Zitat aue Epimenidee) 1» Akt. 17, 28 (aus Aratea Phaenom. 5) 1 β ι. 1 Kor. 15, 33 (aus Thais von Me· nander); zu den drci Stellen ,Vgl. dio Nacliweise im Hand bur h *um NT. (ed. EL Lie t ζ man η) 1 ei > K] eis AC 2 hab. pot.J habebunt A assertionis Β suae C 3 Mart ion C 5 et) ut ABE tollant ABE 6 testimonium Ir scripture Do 7 loquenti > A Sed C vitao] «it ac De 8 sententiae) scicntiac Β 8, · — so sanctum Β 9 so > C quod] quomodo Ir venenis] veneno C, veniens Β It lupus > C latitot] latcat B, -f et Β 11 per occasionem De loquatur C 12 ~ utilitate eorum e 14/15 ven- trisAE 1tot>An ~ bonoemores Β 17 mala]peesimaBE ~diabolu« si Do 18 ~PaulusaDe 19 a>A a suo] quoquo modo Do 2· quae] qui AC 21 ea > A] etiam Ε 22 de] ab C 24 enim> ABCE quia > De mandavit alio Hss (gg. gr. bitXrUat) 188. 23 189, 27 (+ 190, 22—24 iutakar C) + 191. 4 Ov 17 «ICS 188, 23 — 189. 9 όΐΟΊύτη; kV\\"( ) + 190, 1 19 ~ 24 ΙΊγοατται — 191.4 ara·/. k/. 188. 23 -26 nur X pedem tuum <. Vide quomodo iii ipsis testimoniis versipellis est. Vult enim imminuere gloriam Salvatoris, quasi angelorum indigeat auxilio offensurus pedem, nisi eorum manibus sublevetur. Assumit testimonium et inter- pretatur illud de Christo, quod non de Christo, sed de sanctis generaliter scriptum est. Libere quippe et tota confidentia contradico diabolo super Christi persona hoc non posse intellegi. Neque enim indiget angelorum auxiho, qui major angehs et melius ipsis haereditate consecutus est nomen. NuUi unquam angelorum dixit Deus: ,,Filius meus es tu, ego hodie genui te <. nuhum eorum quasi ad fihum locutus est, >qui facit angelos spiritus, et ministros suos ignem urentem <, sed ad fihum suum, de quo innumerabilia loquitur in prophetis.

Non indiget, inquam, angelorum auxiho Fihus Dei. Ὅρα δέ, πῶς κακούργως πειρᾶται διὰ τῆς χρήσεως τῶν γραφῶν. Θέλει καθελεῖν τὴν δόξαν τοῦ κυρίου, ὡς δεομένου ἀγγελικῆς βοηθείας, ὡς μέλλοντος προσκόπτειν, εἰ μὴ ἄγγελοι αὐτῷ βοηθοῖεν. Οὐ γὰρ περὶ τοῦ Χριστοῦ εἴρηται ἡ χρῆσις τοῦ φαλμοῦ, οὐδὲ γὰρ δεῖται ἀγγέλων ὁ τῶν ἀγγέλων δεσπότης. Ι Νομίζω δὲ αὐτόθεν καθαίρεσιν μᾶλλον εἶναι τῆς δόξης τοῦ Ἰησοῦ ἤπερ σύστασιν τῆς ἐν αὐτῷ θεότητος, τὸ δεῖσθαι αὐτὸν ἀγγέλων θεοῦ αἰρόντων αὐτὸν ἐπὶ τῶν χειρῶν ὑπὲρ τοῦ μὴ προσκόψαι πρὸς λίθον τὸν πόδα αὐτοῦ· ἐπεὶ δὲ εἰκός τινας πιστεύοντας τῷ διαβόλῳ κακῶς ἐξειληφότι τὴν προ- φητείαν οὐκ εἰς ἄλλον τινὰ ἢ εἰς Χριστὸν προφητευομένην ἀπειθήσειν τοῖς εἰρημένοις, γινωσκέτωσαν, ὅτι πάντα τὰ κατὰ τὸν ψαλμὸν εἰς ἀνθρώπου φύσιν ἀναφέρεται δεομένου πολλῆς βοηθείας καὶ σκέπης τοῦ θεοῦ καὶ τῆς ἀπ' αὐτοῦ ἀντιλήψεως, ἵνα ῥυσθῇ ἀπὸ πόσης τῆς τῶν θηρευόντων παγίδος καὶ παντὸς ταραχώδους καὶ ψευδοῦς λόγου. ||

15 ff. vgl. Hebr. 1,4. 7 17 ff vgl. Hebr. 1, 5. 7 18 f. Ps. 2, 7 21 ff. Ps. 103 (104), 4 23 ff. gr. vgl. Ps. 90 (91), 1. 3 4/5 indig.] inde egeat A 10 scriptum] dictum C 11 ~ et confid. tota B, confid. et tota E 14 ~ angel. indig. C 15 qui — 26 auxilio > B major] majus C major + est AE angelorum C 16 ipsius haereditatis A, haereditatem De 1 7 est > mn] et D, est et Ir 17/18 ~ imquam Bh eorum >C 21 est > e 26~angel. nacli 27 Dei 1 δέ > λ κοκούργως > dCSA πειρᾶται > λ 2 3 ὡς > d ὡς — 4 βοηθ. > S 6 ~ αὐτῷ avup dkCSV] βοηθεῖεν 6 Οὐ] οὐδὲ dC Οὐ — 9 δeσπ. > S 8 οὐ dCV ε ~ δεῖται γὰρ dC 9 ὁ — ἀγγέλ. > W δεσπότης] τής d 9 Νομίζω — 15 > S 16 ἐπεὶ — 20 εἰρημ.] ὅθεν τινὲς θέντες τῷ διαβόλῳ ἐξειλήφασιν τὸν ψαλμὸν ἁρμόζειν εἰς Χριοτόν· ἀλλὰ S 17 κακῶς Κl.] καλῶς dC 21 xard — ψαλμ.] ἐν τῷ ψαλμῷ τούτω̣ S 22 ἀνθρώπου + φιλοῦ S 24 καὶ — ἀντιλήψ. > S 25 πάσης > S τοῦ διαβόλου S 26 παντὸς — 27 λόγου] τῶν λοιπῶν κακῶν S

Quin potius disce, diabole, quod, nisi Jesiis adjuverit angelos, offendunt pedem suum. Et si quis angelorum visus est offendere, de quibus dudum lectum est: >quia angelos judicabimus <, ideo quia non extendfb manum suam ad Jesum, ut apprehensus ab eo non offenderet. Quando enim aliquis in propria virtute confidens non invocat praesidium Jesu, offendit et corruit. Et tu, diabole, propterea >quais fulgur de caelo < cecidisti, quia credere in Christum Filium Dei noluisti. Ut autem scias, quod male interpretatus es, et non de Christo, sed de sanctis intellegi, quae sequuntur, ausculta. >A ruina et daemonio x < non Jesum Christum liberat Deus, sed sanctos. Lege nonagesimum psalmum, cujus principium est: >Qui habitat in adjutorio in protectione Dei caeli commorabitur <, et invenies magis justo viro, quam Dei Filio convenire: cadent a latere tuo mille, et decem miha a dextris tuis , ad te autem non appropinquabit ; verum-

Ἐγὼ δὲ τὸ ἀνάπαλίν φημι πρὸς σέ, ὦ διάβολε· εἰ μὴ Ἰησοῦς βοηθήσῃ τοῖς ἀγγέλοις, προσκόπτουσι.

Καὶ σὺ διὰ τοῦτο πέπτωκας ἐξ οὐρανοῦ <, ἐπειδήπερ αὐτάρκη ἐνόμισας εἶναι καὶ μὴ δεῖσθαι τῆς τοῦ Ἰησοῦ βοηθείας.

Ἵνα δὲ γνῷς μὴ περὶ τοῦ Ἰησοῦ λελέχθαι τὰ ἀναγεγραμμένα, ἀλλ’ εἰς δίκαιον ἄνδρα ταῦτα ἀναφέρεσθαι, ἄκουε· ταῦτα δὲ τὰ ῥήματα ἐν ψαλμῷ ζ΄· λέγεΤαι δὲ οὐ περὶ Χριστοῦ, ἀλλὰ περὶ δικαίων. Γέγραπται γάρ· > Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ ὑψίστου ἐν σκέπη τοῦ θεοῦ τοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσεται <. Τοῦτο δικαίῳ μᾶλλον ἁρμόζει ἢ τῷ υἱῷ τοῦ θεοῦ. Καὶ αὖθις· >πεσεῖται τοῦ κλίτους σου χιλιὰς καὶ μυρίας ἐκ τῆς δεξιᾶς σου <·

20 f. Ps. 90 (91), 6 24 ff. Ps. 90 of. 1 Kor. 6, 3 13 f. Luk. 10, 18 (91), 1 28 ff. Ps. 90 (91), 7. 8. 2 adjuvaret BE 3 offendant ABDE, offendent e 6 offendit + iterum E 8 ut] et E 9 Quando] quoniam Ir 10 aliquis > 11 invocas De 12 offendis De 12 corr. — 14 quia > De 13 fulgor 14 cecid.] corruisti C 15 > B Filiiun Dei > C Dei] Domini B 17 es] est De et > ABE 18 sanctis + debere C 1819 Dlmn 19 abscultaAC > e 24 adjutorium E 24/25 Altissimi] ExcelsiABE ~ magis haec C 27 ~ justo viro magis B 27/28 ~Filio Dei A 31 propinquabit B 1 τὸ > λ 2/3 βοηθήσει k 13/14 ~ ἐνόμ. ἑαυτ. ε 2224 nur C x > κλ 26 σκέπει ε 27 δὲ > ε 29 ἐκ — 31 σου] καὶ τὰ ἑξῆς k

tamen oculis tuis videbis, et retributionem peccatorum adspicies < et reliqua, super personam justi interpretans. Sed et sic quoque perverse assumens diabolus testimonia, ut assereret ea, quae de justis dicebantur, super Salvatore intellegi, silet et transit versiculos, qui contra se scripti sunt. Cum enim dixisset : >angelis suis mandavit de te, et in manibus toUent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum <, illud, quod sequitur: >super et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem <. Quare ista, diabole, siles. nisi quod tu es >basiliscus <, tu omnium serpentium regulus, nocentiora habens venena quam ceteri, qui statim ut videris aliquem interficis ? Scis et aliam fortitudinem esse contrariam sociam tui, quae >aspis < et viro justo subjecta est, et idcirco omnia taces. Tu es >draco < tu es >leo <, de quibus scribitur: >super aspidem et et conculcabis leonem et draconem <. Sed licet tu taceas, qui scripturas rectius legimus, scimus habere nos potestatem conculcandi te et datam nobis hanc ditionem, dico enim non solum in veteri testamento, sicut nunc cantatur in psalmo, sed etiam in

ἃ καὶ αὐτὰ ἐπὶ τὸν δίκαιον ἀνάγεται. Οὐ γὰρ Χριστὸς φοβεῖται δαιμόνιον μεσημβρινὸν οὐδὲ νυκτερινόν, οὐδὲ δεῖται βοηθείας ἀγγέλων, αὐτὸς τηρῶν αὐτοὺς ἀπροσκόπους θεῷ· εἰ δὲ καὶ περὶ Χριστοῦ λέγοιτο, πανούργως παρῆκε τὰ με- ταξύ·

ἐπάγει γάρ· >ἐπὶ ἀσπίδα βασιλίσκον ἐπιβήσῃ καὶ καταπατή- σεις λέοντα καὶ δράκοντα <· γὰρ αὐτὸς ἦν. 4 ff. gr. vgl. Ps. 90(91), 5. 6 4 ff 23 ff. Ps. 90 (91), 13 1 videbis] considerabis AB 2/3 ~ adspic. pecc. De 3 super perso- nam] super persona C, sub persona ABE 4 interpretantur B, -tatur AE sic] si A 5 perverse] per se BE assumens] asserens Dmn, afferens Ir, assumit A, accipiens C 6 ea — 7 dicebantur > De 8 silet et > 11 et] ut ABE 12 tollant ABE 13 pedem > B 17 ista > 19 habes B 20 vides C Scis > De 20/21 et aliam . . . et talia . . . contraria E 21 esse > Ce sociam tui > similem A tui + assvunis De aspis] nomine aspidis B 23/24 cal- cabis] ambulabis AC 25 ~ nos habere C 26 dico enim > CDe > B 27 sicut] sic B cantatur] canitTu- 4 dvaydyerai λ 6 οὐδὲ] ἢ S 7 ἀγγελικῆς CS + ὁ τῶν ἀγγέλων δεσπότης S 7 αὐτὸς — 8 θεῷ > S 8 κοὶ > S 9 rct — τὸ ἐφ’ ἑξῆς ἤτοι τὸ S 14 ἐπάγει γάρ > C ἀσπίδα + γάρ φησιν 17 ἦν + διάβολος S novo, Salratore dicente: >ecce do vobis potestatem super serpentes et scorpiones et omnem virtutem inimici, et nihil vobis nocebit <. Sumamus arma tanta potestate firmati et versa faciamus, ut per conversationem nostram leonem conculcemus et draconem. Porro ut scias, quomodo >conculcetur et >conteratur draco <, Pauli epistolam lege, in qua a peccatore Filium Dei. Sicut ergo, qui peccator est, conculcat Filium Dei, sic e contrario, qui justus est, >conculcat leonem draconem <, >omnem virtutem inimici < conculcat Christi : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XXXII. De eo, quod scriptum est: >Reversus est Jesus in virtute usque ad eum locum, ubi ait: >et omnium ocuU erant synagoga intuentes in eum. <.

Primum quidem >jesus Spiritu sancto reversus est a Jordane et agebatur Spiritu in deserto diebus x <. Cum tentaretur a diabolo et quia adhuc certaturus erat adversum eum, et semel et bis absque addi- tamento aUquo >spiritus < ponitur.

’Επειδὴ ἤμελλεν ἀθλεῖν ἐν τῷ πειρασμῷ πρὸς τὸν διάβολον, δὶς ὀνομάζεται τὸ >πνεῦμα < χωρὶς προσθήκης· ὅτε δὲ ἀγωνισάμενος 1 ff. Luk. 10, 19 6 ff. vgl. Hebr. 10, 29 8 f. Ps. 90(91), 1.3 9 Luk. 10, 19 12 — 14 Luk. 4, 14 — 20 15 ff. Luk. 4, 1. 2 21 f. vgl. Luk. 4, 1 2 et 1 + super BE et 2 + super ABE 3 vos C nocebunt De firmata B 4/5 conculc. + sed C 5 dracon. + conteramus C sciamus A 7 a peccat. Filium] peccatores Filio De peccatoribus C Sicut] Sic B conculcat Filium] conculcatur Filio De 9 inimici + et > BCE conculcat > A nomine + Domini AC + nostri A 10 Explicit omeHa XXXI. AC (XXX. C) 12 Incipit XXXII. de . . . AC (XXXI. C) quod] loco in quo BE est > C Jesus > AE 13 ad — > A 13 ubi] in quo E ~ erant omn. ocul. A 14 in- tuentes] intendentes De in > C 16 est > AE 17 et > + in De 17/18 ~ diebus XL in deserto BE desertum C 18 ~ quadr. dieb. A 19 et > De quia > Bj qui CE adhuc + 20 adversus ACDr 21 absque] non cum De 22 spiritu AE –193,7 Ξ*λ 19 — 20 διάβολ.] ὅρα δὲ ὅτι πρὸ τοῦ πειρασμοῦ S 19 Ἐπειδὴ τι δὲ dC ἤμελλεν dCVΞ] ἔμελλεν bWλ 18/20 ~ ἐν — πειρ. nach διάβολον bλ τοῖς πειρασμοῖς W 20 πρὸς > Ε(?) 21 πάσης > S 22 ὅτε — p. ὑπέστρ.] ὅτε δὲ ἐνίκησε τοὺς πειρασμούς, προστέθειτο S Quando vero tres tentationes, quas scriptura commemorat, pugnando superavit, vide, quid de Spiritu signanter cauteque pona- tur. > Jesus <, ait, >reversus est in τῇ δυνάμει virtute Spiritus <. >Viruts < est, quia conculcaverat draconem et tentatorem comminus vicerat. Reversus est < ergo >Jesus Jesus in virtute Spiritus in Galilaeam fama exivit per omnem circaregionem de eo. Et ipse docebat in synagogis eorum et glorificabatur ab omnibus <. Quando legis: >docebat in synagogis eorum et glorificabatur ab omnibus <, cave, beatos tantum illos judices et te arbitreris privatum esse doctrina. Si vera sunt, quae scripta sunt, non solum tunc in congregationibus Judaeorum, sed et hodie in hac congregatione Dominus lo- quitur: et non solum in hac, sed etiam in alio coetu et in toto orbe docet Jesus, quaerens organa, per quae doceat. Orate, ut me quoque compositum ad canendum aptumque reperiat! Sicut enim quaerit omnipotens Deus prophetas eo tempore, quo prophetia niortales indigent, et invenit, verbi gratia, Isaiam, Hieremiam, Ezechiel, Daniel, sic quaerit Jesus organa, per quae doceat sermonem suum vel erudiat populos in synagogis et >glorificetur ab monibus <. Nunc magis >glorificatur ab omnibus < tempore, quo tantum in una provincia cognoscebatur. Deinde >venit in Nazareth, ubi nutritus fuerat, et ingressus juxta in synagogam die sabbatorum surrexit legere; et datus est ei liber prophetae Isaiae; et revolvens librum invenit locum, ubi ἐνίκησε τοὺς τρεῖς ἀναγεγραμμένους πειρασμούς, πρόσχες τῇ ἀκριβείᾳ τῆς γραφῆς, τί περὶ τοῦ πνεύματός φησιν, ὅτι > Ἰησοῦς ὑπέστρεφεν ἐν τοῦ πνεύματος <, προσέθηκεν ἐν τῇ δυνάμει < διὰ ἀθλητὴν τὸν νενικηκότα.

7 lat. vgl. Ps. 90 (91), 13 3 vide > Dmn] attende Ir 5 Jesus — est] Ait: et reversiis Jesus De 7 quia] quod B 8 temptationem A 9 ergo > B Spiritus > C terram > C C lOexiitDe eircaregionem] regionem De 11 omnibus] hominibus C Quando — 12 omnibus > CDe leges 12 glorificatur B 13 ~ illos tantum De privatum] primum r esse > B 19 prophetiam E 20 Ysaiam AC, Esaiam Hieremiam DE, Iheremiam A 21 Hiezechiel CD, Ihezechiel A Danihel AC Jesus] Deus r 22 populum B, populo E syn- agog. -f eorum De 23 omnibus1] hominibus C glorif.] clarifi- catur C omnibus 2] hominibus C Jesus > BE 24 Deinde] Sed inde C 25 in > ABDEe ABDEe 25/26 ~ in synag. juxta mor. BC 26 syna- goga CE sabbat. + et B Et De 27 invenit] et 1 τρεῖς + τοὺς d 2 πρόσσχες dC 3 τί > Β1λ τί — 4 > W] περὶ τοῦ πνεύματος τί φησιν; Ὅτι Β1λ 4 Ἰησοῦς + φησιν W . ~ Ἰησ. V 5 καὶ — 6 δυν. > SW 7 ἀθλ. — νεν.] νενικ. ἀθλ. S + οὐκ τὴν χάριν λαβόντα, ἀλλ' ὡς ὁμοουσίως συνόντα τῷ Πνεύματι S

erat scriptum: Spiritus Domini super me; propter quod unxit me <. Non fortuitu revolvit librum et caput de se reperit lectionis, sed et hoc providentiae Dei fuit. Sicut enim scriptum est : > In laqueum non cadit passer sine voluntate Patris <, et >capilli capitis < apostolorum >omnes forsitan et hoc, quod Isaiae potissimum liber inventus est et lectio non alia, sed haec, quae Christi mysterium loquebatur: >Spiritus Domini super me ; propter quod unxit me > Christus est enim, qui ista commemorat — non ut libet et casu evenisse arbitrandum est, sed providentia et dispositione Dei. Quae sint igitur, quae in propheta loquebatur et postea de se ipse in synagoga personet, con- Ἀπεστάλθαι δέ φησιν ἑαυτὸν >εὐαγγελίσασθαι τοῖς πτωχοῖς(. τοῦτ' ἔστι τοῖς ἐθνικοῖς τοῖς ἀπίστοις, τοῖς μὴ ἔχουσι τὸν πλοῦτον τὸν πνευματικὸν καὶ γυμνοῖς πάντων, προφητείας, ναοῦ καὶ τῶν ὁμοίων. Τούτοις οὖν εὐηγγελίσατο τὸν οὐράνιον πλοῦτον, τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν διὰ τὸ εἶναι >πτωχοὺς πνεύματι(· αὐτοὶ γὰρ ἦσαν >κτωχοὶ < μηδὲν ἔχοντες, μὴ θεὸν γνώσει, μὴ νόμον, μὴ προφήτας. templemur. >Evangelizare <, >pauperibus misit me <. nationes significat ; istae enim erant 003Epauperes < nihil omnino non Deum, non legem, non prophetas, non justitiam rehquasque virtutes. Ob quam causam misit eum Deus, ut pauperibus nuntiaret : >praedicare captivis remissionem <. nos fuimus, quos tantis annis vinxerat Satanas habens captivos sibique subjectos. Venit Jesus 003Epraedocare captivis et caecis, ut viderent <; sermone quippe et 1 ff. Jes. 61, 1. 2 4f. Luk. 12, 6. 7; vgl. Resch, Paralleltexte 304 f. 20 ff. Matth. 5, 3 23 f. vgl. Luk. 13, 16 1 scriptum est C 2 caput] capud B, apud De de se vaticinans] de se vaticinantis (iiber se vaticinansD) BD, se vaticinans e 3 lectiones De providentiaB 4 est + quia Ir cadetA 7 ~ myst. ChristiA 9 ~ enim est Bln est > 10 venisse r sed + et C et > AC]aut B dispensatione De 11 sunt ACEe loquitur A, loquatur C 12 ipso BC, ipsa E 15 significant ADe isti De > 19 reliquasque] 21 nuntiaret, praedicaret BCE 23/24 vinxerit C, vincxeratE 24 Sathanas AD 25 sibique] sibi r 26 et 2 > AB 26praedic. — p. 195, 1 ergo > 194, –21 πνεύματι dC 194, 18 Τούτοις — 23 ak (SchluB eines langen Kyrill-Schol.) κ 13 αὐτὸν C 15 τοῖς > d 16 ~ τὸν πνευμ. πλοῦτον d 17 πάντων — 18 ὁμοίων] παντὸς ἀγαθοῦ d 18 Τούτοις οῦν] αὐτὸς γὰρ a 19 τὸν — πλοῦτον > 20 βασιλ. + τοῖς ἀπὸ τῶν Μνῶν a 20 διὰ — 21 πνευμ. > a 22/23 ἐν γνώσει > 23 προφ. + ἤ kV) καὶ ἅπασι (+ ἁπλῶς k) τοῖς πλοῦτον οὐκ ἔχουσι πνευματικόν (vgl. Ζ. 15/16) akV τοῖς] τὸν k) doctrinae ejus caeci vident. Praedicatio ergo ἀπὸ κοινοῦ intelle- gatur non solum super captivis, sed etiam super caecis. >Emittere confractos in libertatem <. Quid ita fractum atque collisum fuit homo, qui a Jesu dimissus est et sanatus ? >Praedicare Domini acceptum <. Juxta simplicem intellegentiam aiunt anno Salvatorem in Judaea evangelium praedicasse, et hoc esse, quod dicitur: >praedicare annum Domini acceptum et diem nisi forte quiddam sacramenti in praedicatione anni Domini divinus sermo significat, Futuri sunt enim alii dies, non tales, quales nunc in mundo cernimus, et menses alii et Kalendarum ordo diversus. Sicut igitur ista alia, sic et annus Domini futurus est placens. Ista autem omnia praedicta sunt, ut post visionem ex caecitate, post libertatem ex vincuKs, post sanitatem a diversis vulneribus veniamus ad >annum Domini acceptum <. haec legisset Jesus, involvens >librum dedit ministro et sedit, omnium oculi erant in synagoga attendentes in eum <. Et si vultis, in hac synagoga coetuque possunt oculi vestri attendere Salvatorem. Cum enim principalem cordis tui direxeris aciem ad sapientiam et veritatem Deique Unigenitum contemplandum, oculi tui intuentur Jesum, Beata congregatio, de qua scrip- tura testatur, quod >omnium oculi erant attendentes eum < vellem istum coetum simile habere testimonium, ut omnium ocuh, et catechumenorum et fidelium, et muUerum et virorum et inefantium, non corporis oculi, sed animae adspicerent Jesum! Cum enim respexeritis ad eum, de lumine ejus et intuitu clariores vestri vultus erunt et dicere poteritis: >signatum est super lumen vultus tui, Domine <: cui est gloria et imperium in saeculorum. Amen.

26 f Ps. Ps. 4,7 6 praed. + vel >annus Domini acceptus < tempus ecclesiae, quo dum versatur in corpore, peregrinatur a Domino Ο 1 ἀπὸ κοινοῦ] ΑΒΒREVπορομορ BE, apokwnos A, remissionis Inr, > Cm 12 telligitur B 3 fracttmi] confractum C collis.] conclusixm C 4 Jesu] Deo B dimissus — sanatus] divisus est et oppressus a satana B et] ut C sanatus praedicaret C 5 Domini] Jesu B 6 in — praed,] praedic. in Ju- daeam C 7 quod] quia E 9 Futurae . . . aliae E 10 quales] quas E 11 diversus] divisus A igitur] enim C et > CDe 12 praedicata 13 a diversis] adversis E a] ex A 14 autem] enim CDe 15 reddidit De 16 ’--’ in synag. oculi erant C intendentes AB 17 attend. + ine 18 principale ABE direx.] duxeris B, dixeris AE aciem > ABE 19 > ABE 20congregatio! > 21 oculi > C ~ eimi] Jesum C 23 catecimiinorum BC, cathecuminorum A, eathicuminorvmi D, chaticuminorum E 23/24 infantmn BC 24 corp. — anim.] corpore, sed animo B corporeis oculis C oculi > AE respicerent C 26 ~ vestr. C 27 est > C Explicit omelia XXXII. AC (XXXI.

HOMILIA XXXIII. De eo, quod scriptum est: >Utique dicetis mihi parabolam istam<, et cetera, usque ad eum locum, ubi ait: >sed mundatus est nisi Naaman Syrus<.

In Capharnaum, quantum ad Lucae historiam pertinet, necdum moratus est Jesus nec aliquod in ea signum fecisse describitur, quippe in qua non fuit. Porro antequam veniret Capharnaum, in patria sua, hoc est in Nazareth, fuisse signatur et loquitur ad cives suos: >Utique dicetis mihi parabolam istam: Medice, cura te ipsum. Quaecunque audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua<. Unde puto aliquid in sermone praesenti latitare mysterii, et Nazareth in typo Judaeorum, Capharnaum in typo praecessisse gentilium. Sciens itaque Jesus, quod non haberet in patria sua honorem, nec ipse nec prophetae nec apostoli, noluit ibi praedicare, sed praedicavit in gentibus, ne sibi a patriae suae hominibus diceretur: >Utique dicetis mihi parabolam istam: Medice, cura te ipsum<. Erit enim tempus, quando dicturus est populus Judaeorum: >Quaecunque audivimus facta in Capharnaum< apud gentes signa atque portenta, >fac et apud nos in patria tua<; quae ostendisti universo orbi, ostende et nobis; praedica sermonem tuum populo tuo Israhel, ut saltem, >cum subintraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israhel salvus fiat<. Quamobrem videtur mihi consequenter et ordinate Nazarenis interrogantibus respondisse Salvator: >nemo propheta acceptus est in patria sua<. Et puto plus juxta sacramentum 2–4 4 Luk. 4, 23—27 22f. Röm. 11, 25. 26 1 Incipit XXXIII. de . . . AC (XXXII. C) 2 script. est] ait C dicitis ABDEe mihi] hanc A parab.—3 cetera > BE 3 istam > A et cetera > C] Medice, cura te ipsum A ad eum > E ad — ait > C 4 est > A Neman E 5 Capharnao n 5 u. 7 Capfarnaum C Lucae historiam A] lucem historiae BDe, Lucae evangelium C 6 aliquid C ~signum in ea ABE signum > C 7 veniret + inDe 8 et — 9 suos > De 9 dicitis ABDe 11 aliquid > C 12 latitare] latere C et] scilicet B Judaeorum + et C 14 propheta De 15 ne — 16 a] non scilicet B 16 diceretur > BE Utique — 17 istam > C dicitis ABDe 18 est] sit De Judaeorum > BE audivi De 20 apud nos] hic C quae] Quod C orbi] mundo C 21 tuo > e saltem > C 22 subintr.] sibi intraverit E, intraverit Blr 23 ~ mihi videtur De cons. — ord.] consequenter ex ordine C, consequenti ordine De, consequenter et ordine E 24 interrogationibus C ἡμεῖς δὲ οἱ ἀλλότριοι τῶν δια- quam juxta litteram verum esse, quod dicitur. Licet et Hieremias in Anathoth patria sua non fuerit acceptus et Isaias, quaecunque fuit patria iUius, et rehqui prohetae; sed magis mihi videtur sic inteUegi, ut dicamus patriam fuisse omnium prphetarum populum circumcisionis, et hunc non recepisse prophetas et eorum vaticinia: porro nationes, quae longe fuerant a prophetis et eorum notitiam non habebant, suscepisse vaticinium Jesu Christi. >Nemo est < ergo in patria sua < >, hoc est populo Judaeorum. Nos autem, qui eramus aUeni a testamento et peregrini a promissionibus toto prophetas corde suscepimus magisque >habemus Moysen prophetas < de Christo quam iUi, qui ex eo, quod non susceperunt Jesum, nec illos susceperunt, qui de eo anuntiaverunt. Unde ad id, quod dixerat: >nemo propheta acceptus est in patria suac, et aliud >in veritate enim dico vobis, quia multae viduae in diebus Ηeliae in Israhel, quando clausum est caelum annis tribus et mensibus sex <. Quod dicit, tale est: HeUas propheta erat et in populo Judaeorum; sed quando mirabile quid facturus erat,

Πατρὶς μέν γὰρ τῶν προφητῶν ὁ ἐκ περιτομῆς λαός, παρ’ οἶς οὔκ εἰσι δεκτοί·

θηκῶν καὶ ξένοι τῶν ἐπαγγελιῶν ἐδεξάμεθα τοὺς προφήτας ὅλῃ ψυχῇ προκηρύξαντας Χριστὸν ἤπερ ἐκεῖνοι,

1f. vgl. Jerem. 11, 21 9 f. vgl. Ephes. 2, 13 15 ff. vgl. Ephes. 2, 12 19 f. Luk. 16, 29 21 ff. vgl. Matth. 10, 40 1 et > CDe 2 Anathot ABr, Anathoht E, Anatoth CD 3 B 4 mihi > A 7 circomcisionis C hvmc] hanc 9 porro — 12 vaticin. > E] nec evangeUa B 12 ~ Christi Jesu 13 est nach accept, C 15 autem] ergo ABE 16 alieni] longe C 17 repromissionibus C 18 ~ corde proph. AB suscipimus A 20/21 praedic.] prophetantes C 22 susciperent1 E nec] neque BE 23 eo] illo e annunciaverant De 24 est > r et > 24/25 ~ adjungit ahud C 25 ~ viduae multae A 26 clusum E 27 dicitur B et2] sed CDe –198, 13 λ 5 Ἡ πατρὶς V μὲν γὰρ > bCV 16 ἐπαγγ. + οἱ ἐξ νῶν C 17 ἐδεξαίμεθα β ὅλῃ — p. 198, 5 Ἡλίαν > 1718 ὁλοψύχως λ

cum essent plures viduae in Israhel, reliquit eas et venit >ad in Sarepta Sidoniae <, ad gentilem mulierculam, figuram rei explicans, quia occupante populum Israhel >non fame neque siti aquae, sed fame audiendi sermonem Dei <, venit viduam, de qua et propheta testatur dicens >multi filii magis quam ejus, quae habet virum <, et, cum venisset, illius et alimenta multiplicat. Tu eras vidua in Sarepta Sidoniae, e cujus finibus >Chananaea egreditur < et cupit sanari filiam suam et propter fidem meruit quod petebat. >Multae ergo viduae erant in populo Israhel, ad nullam earum missus est Helias, nisi in Sareptis ad muherem viduam <. Sed et aliud ad eundem sensum pertinens loquitur: >multi erant leprosi in Israhel in diebus HeUsaei prophetae, et nemo eorum mundatus est, nisi Naaman Syrus <, qui utique non erat ex Considera usque ad praesentem diem multos leprosos in >Israhel carnem < ; vide e contrario leprae squalore perf usos a Helisaeo Domino nostro et Salvatore purgari baptismi sacramento et dici ad te : >surge et vade in Jordanem et lavare, et tibi caro tua <. Surrexit Naaman et abiit et lotus implevit baptismi, >et facta est caro ejus quasi caro pueri <. pueri ? Qui >in lavacro regenerationis < ortus fuerit Jesu: cui est gloria et imperium m saecula saeculorum. Amen. ὥσπερ καὶ ἡ ἐν Σαρέφθοις τῆς Σιδω- νίας χήρα τὸν Ἡλίαν >λιμοῦ γενομένου < ἐν τῷ Ἰσραὴλ >τοῦ ἀκοῦσαι γον θεοῦ <. Περὶ ταύτης τῆς χήρας προφήτης φησίν, ὅτι >πολλὰ τὰ τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα <, καὶ πόλιν ἡ ἑτέρα γραφή, στεῖρα ἔτεκεν ἑπτὰ καὶ ἡ πολλὴ ἐν τέκνοις ἠσθένησεν <.

1 f. vgl. 3 Kon. 17, 9 4 ff. Amos 8, 11 8 ff. Jes. 54, 1 11 f.gr. Kön 2,5 13 f. Matth. 15,22 20 f. 1 Kor. 10, 18 23 f. Kön. 5, 10 25 Kön. 5, 14 26 Tit. 35 1 ad viduam > C C 2 SareptamBe, reptam D (Sa radiert), Saraphta E 3 occup. + fame E 4 pop. Israhel > De Israhel > C ~ fame 7 > ABE 9 quae] qui E 12 Sareptis B 12. 17 Saraptis E 13 e] de B, a A 13/14 ~ egred. mul. CananeaC 14 sanare C 15 quod] quae C 16 est > E Sareptam A + Sidoniae A 17 pertines 19 ex] in C 20 ad] in C 21 sualore B, scalore D a] absque De spirituale e 22 Salvat. + te autem e ~ sacram. bapt. A 23 in] ad ABE Jordanen D 24 Neaman B, Neman E lotus] locutus r 25/26 Cujus pueri? > De 27 Explicit omelia XXXIII. AC (XXXII. 4 Σαρέφθοις BCV] Σαρέπτοις Β1λ, Σαρέφθαν β τῆς — 5 χήρα 1 4 Σιδονίας V 6 τοῦ > Κ3 λόγου C 7 θεοῦ] κυρίου bCK 7 Περὶ — 8 φησίν] καὶ περὶ ἡμῶν εἴρηται λ 8 rd > C 9 τὸν > λ 10 καὶ ἠσθέν. > C 10 ἡ — γραφή x > k ἡ x > Β1] ὅτι BVy? ὅτι > bV 11 >

HOMILIA XXXIV. De eo, quod scriptum est: >Magister, quid faciens aeternam possidebo? < usque ad eum locum, ubi ait: >Vade, fac similiter <.

Cum multa in lege praecepta sint, haec tantum in evangelio Salvator posuit, quae quodam compendio ad aeternam vitam oboedientes ducerent. Ad id enim respicit, quod legis doctor interogaverat eum dicens : >Magister, quid faciens vitam aetemam possidebo? <, quae lectio secundum Lucam hodie vobis recitata est. Respondit : >In lege quid est ? quomodo legis ? DiHges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua, et ex tota mente tua ; et proximum tuum quasi te ipsum < >. Ac inde: >bene<, ait, >respondisti; hoc fac, et vives<. Haud dubium,

Σαφῶς ἐν τούτοις παρίσταται, ὅτι ἡ κατὰ τὸν δημιουργὸν τοῦ κόσμου θεὸν καὶ τὰς ἀπ' αὐτοῦ γραφὰς παλαιὰς κηρυσσομένη ζωὴ ἡ αἰώνιός ἐστιν, ἣν καὶ ὁ σωτὴρ καταγγέλλει.

Πυθομένου γοῦν τοῦ νομικοῦ· τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω <, ἐπὶ τὸν νόμον αὐτὸν ἀναπέμπει, ἴν’ ἐκεῖθεν συναγάγῃ ἐντολὰς τὰς προσαγούσας τὸν ποιοῦντα αὐτὰς τῇ αἰωνίῳ ζωῇ.

Μαρτυρεῖ γοῦν τῷ ἀπὸ τοῦ νόμου εἰληφότι ἀπὸ μέν τοῦ Δευτερονομίου τό· ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου < καὶ τὰ ἑξῆς, ἀπὸ δὲ τοῦ Λευϊτικοῦ τό· >τὸν πλησίον σου ὡς εἰπὼν αὐτῷ· >ὁρθῶς 2–4 Luk. 10, — 37 16 gr. vgl. Lev. 18, 5; Gal. 3,12 22 gr. Lev. 19, 18. 2 Incipit XXXIIII. de . . . AC (XXXIII. C) quid + boni De 3 eum — ait] id A 6/7 ~ Salvator in evangelio e 8 inpendio E aetemam vitam] aeterna De 9 Ad id] Ait C 10 respicit > ABCE 1011 terrogaverit C 13/14 nobis hodie sec. Luc. C 15 Resp. + JesusB 18 et — > ABEe 19 et2 — 20 tua > ABE > BE quasi] sicut tanquam De 22 ait > A] enim B 23 Haud] aut –200,3 διδάσκει C 199, 2–201,1 κρέμανται e* (E*E1*, E2 Κυρίλλου) k*m*V*λ 199, 14 ἐπὶ — 200, 3 διδάσκει d [W (ohne Lemma) hat Ahnhches] 5 ἤτοι σαφῶς C παρίστησιν C ὅτι > λ 6 τὸν — 7 καὶ > 7 6.71 ἀπ' > C 7/8 παλαιὰς > λ ~ παλαιὰς γραφ. C 8 ἡ 9 ἐστιν > λ ὁ σωτὴρ] αὐτὸς C σωτὴρ + καὶ κύριος e 12 Πυθομ.] θομένου m γοῦν] οὖν λ, γὰρ eC 14 αὐτὸν dC > λ + ὁ σωτήρ eV 15 ἵνα συνάγῃ λ, ἀναγάγῃ dC 16 προαγούσας dC 18 ἀπὸ τοῦ νόμου deCV > kmA ἀπὸ — 19 Δευτερ. > deCV 21 ἑξῆς deCV > kmA απὸ — 22 σεαυτόν > deCV 22 σεαυτόν λ] 23 εἰπὼν αὐτῷ > λ ἀπεκρίθης + καὶ προστίθησι quin sempiterna est vita, de qua et legis doctor interrogaverat et Salvatoris sermo fuerat. Simulque perspicue docemur in lege praeceptum, ut diligamus Deum. In Deuteronomio : >audi <, >Ισραηελ, Dominus Deus tuus unus est <, et: >Diliges Deum tuum ex tota mente tua < et reliqua, et >proximum te ipsum <. Et Salvator his testatus est dicens: >In duobus mandatis tota lex pendet et prophetae < >. >Volente doctore legis >justificare et ostendere, quod nemo sibi esset proximus, atque dicente: >quis est meus intulit Dominus parabolam, cujus exordium est: >Homo quidam descendebat de Hierusalem in HIericho <, et rehqua. docet nulhus fuisse proximum descendentem, nisi ejus, qui voluerit custodire praecepta et prae- τοῦτο ποίει καὶ ζήσῃ < >, δηλονότι ζο)ὴν τὴν αἰώνιον, περὶ ἧς κἀκεῖνος ἐπύθετο καὶ ὁ σωτὴρ διδάσκει.

| Ταῦτα δὲ εἴρηται πρὸς τοὺς ἀπὸ Οὐαλεντίνουκαὶ Βασιλείδου καὶ τοὺς ἀπὸ Μαρκίωνος — ἔχουσι γὰρ καὶ αὐτοὶ τὰς λέξεις ἐν καθ' καθ’ ἑαυτοὺς εὐαγγελίῳ — καὶ φήσομεν πρὸς αὐτούς· ὁ μαρτυρήσας τῷ· >ὅτι κύριον τὸν θεόν σου < τὴν τολὴν ἀπὸ τοῦ νόμου εἰρηκότι οὐ περὶ ἄλλου ἢ περὶ τοῦ δημιουργοῦ εἰρη- μένην καὶ φήσας ἐπὶ τούτοις αὐτῷ· >ὀρθῶς ἀπεκρίθης <, τί ἡμᾶς πράσσειν ὑπὲρ τοῦ ζῆσαι τὴν αἰώνιον ζωὴν ἢ ἀγαπᾶν τὸν θεὸν τὸν ἐν νόμῳ καὶ προφήταις ἐν ὅλη καρδίᾳ καὶ ἐν ὅλη τῇ ψυχῇ καὶ ἐν ὅλη τῇ ἰσχύϊ αὑτοῦ καὶ ἐν ὅλη̣ τῇ διανοίᾳ αὐτοῦ003Cδ;; Καὶ ὁ δὲ ἀπεφήνατο περὶ τῶν δύο ἐντολῶν τούτων λέγων, ὅτι ἐν αὐταῖς 003Eὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ 5 ff. lat. Deut. 6, 3. 5 8 ff. lat. Levit. 19, 18 13 f. lat. Matth. 22, 40 19 ff. gr. Mark. 12, 30 Par. 25 f. gr. Matth. 22, 40 1 quin] quia A sempiterna est vita] sempit. vita D, vita sempit. C, sempitemam vitam e + hoc faciendo accepturus sis e 2 et — 3 f uerat > De 4/5 legis praecepto De 6 Deuter. + scriptum est CDe 7 noster BE 8 Domiaum > A 9 mente] virtute A 10 et > A et proximum > E] usque B proximum + tuum sicut ABE 15 ~ legis doct. A 16 et] ut B ostenderet BE 18/19 ~ prox. meus DEe 19 Dom.] Jesus B 19/20 Domin. parab.] parab. Jesus A 21 de] ab C 21/22 Hieriisalem (immer) BE, Iherusalem ACD 22 in > E Iherico A, lerico D, Jericho 23 nullum A 24 ejus] iUius e. eum A 1 τὴν > dC 2 ζωὴν τὴν αἰώνιον] αἰώνιον ζωήν E1K4K6 κἀκεῖνος 3 διδάσκει] ἔφη dC 6 Ταῦτα — 22 αὐτοῦ > dC 7 Βασιλίδου 10 φήσωμεν e 11 αὐτούς + ὅτι e ὅτι > V 12 σου + καὶ ἑξῆς eV 12/13 τὴν ἐντο λὴν] ἐντολῇ V 13 > περὶ > παρά τινος mλ 14 εἰρημένῃ eV 15 αὐτῷ λ] αὐτοῖς eK4K6V 20 καὶ 1–22 αὐτοῦ eV > λ τῇ > V 22 Καὶ eV 23 δὲ > e δὲ τι γοῦν mX 24 τούτων > λ ὅτι] κοὶ λ 25 parare se, ut sit proximus omni homini, qui auxilio indiget. Hoc enim est, quod post parabolam in fine ponitur: >quis de tribus videtur tibi proximus esse ejus, qui in latrones incidit? < enim sacerdos nec levitesproximi ejus fuerunt, sed, ut ipse quoque legis doctor respondit, >ille, qui fecit proximus ejus fuit. Unde et a Salvatore dicitur: >Vade, et fac similiter <. Aiebat quidam presbyteris, volens parabolam interpretari, hominem, qui de- scenderit, esse Adam, Hierusalem paradisum , Hiericho mundum , latrones contrarias fortitudines, sacerdotem legem, Leviten prophetas, Samariten Christum, vulnera vero inoboedientiam, animal corpus Domini, pandochium, id est stabulum, quod universos volentes introire suscipiat, eccle- φῆται x <. Διδάσκει δέ ὁ λόγος· οὐ γὰρ ἄλλος τοῦ τηροῦν- τος τὴν ἐντολὴν ὁ γινόμενος πλη- σίον, ἕκαστος δὲ ἑαυτὸν ποιεῖ τοῦ δεομένου βοηθείας πλησίον. Τοῦτο γάρ ἐστιν τὸ ἐπιλεγόμενον τῇ πα- ραβολῇ, τό· τίς τούτων τῶν τριῶν δοκεῖ σοι γεγονέναι πλησίον τοῦ ἐμΠεσόντος εἰς τοὺς λῃστάς < >. γὰρ καὶ ὁ νομικὸς τοῦτό φησιν, ὅτι ὁ ποιήσας τὸ ἔλεος μετ' αὐτοῦ <, ἀκούει τό· πορεύου καὶ σὺ ποέει ὁμοίως(. Διαγράψωμεν τοίνυν ὡς ἐν βραχεῖ λόγῳ τὴν ἔννοιαν τῆς παραβολῆς· ἀνάγεται ὁ ἄνθρωπος εἰς τὸν ’ Αδὰμ ἤτοι εἰς τὸν περὶ ἀνθρώπου καὶ τῆς προηγουμένης αὐ- τοῦ ζωῆς καὶ τῆς διὰ παρακοῆς καθόδου λόγον· ἡ δέ ’ ιερουσαλὴμ εἰς τὸν παράδεισον <ἢ > εἰς τὴν Ἱερουσαλήμ <· ἡ δὲ Ἱεριχὼ εἰς κόσμον· οἱ δέ λῃσταὶ εἰς τὰς ἀντικειμένας ἐνεργείας ἤτοι τοὺς δαίμονας ἢ τοὺς πρὸ Χριστοῦ ἐλθόντας ψευ- 13–202, 28 gr. vgl. Ambros. in Lucam VII, –81 (S. 312, 16ff. Schenkl); vgl. auch Cat. ed. Cramer 87, 17 — 89, 19 20f. gr. Gal. 4, 26 22 f. gr. vgl. Phil. 1, 28 3 post parab.] parabula E post — 4 f ine] in fine parabolaeAB 4 po- netur E quis] qui E 5/6 esse ejus] fuisse ei C 6 ~ inc. in latr. A 7 ~ sacerdos enim C nec] ne e levita B 11 ~ ejus prox. C et] ei A 12 dic.] praecipitur C 15 descenderit] descenderat A, discenderet E, descendit e 19 levitasBCE, levitem r, levitam A 20 Samarithen D 21/22 animal > C 24 introire] intrare B suscipit vol. intr. 201, 13 Διαγραψ. — 202, 28 + 201,1 Διδάσκει–13 ὁμοίως dC 201, 1 Διδ. — 5 πλησ. d1C1 (in dC also doppelt) 201, –202, 28 vgl. a (Cramer 87, – 89, 19) 1 Διδόοκει — 2 λόγος nur d1C1 2 οὐ — 3 πλησίον > dC 4 ἕκαστος ποιεῖ d1C1] ὅτι ἕκαστον χρὴ ἑαυτὸν ποιεῖν (+ τῆς d) dC 5 βοηθείας > πλησίον + ὡς ὁ θεὸς τοῖς φύσει μακρὰν ἡμῖν ἐγγίζει· >θεὸς < γὰρ >ἐγγίζων (Jerem. 23, 23), φησὶν κύριος· καὶ Χριστὸς ἡμῖν ἐγγίζει ταπεινώσας ἑαυτόν C Τοῦτο C] Τοιοῦτον d 6/7 τῇ παραβο λῇ C] τῆς parabo λῆς d 10 τοῦτο] οὕτω C Διαγράψωμεν — 15 παραβ. C] ὡς ἐν βραχεῖ δὲ λόγῳ τὴν παραβο λὴν διαγράψομεν d 13 τοίνυν + καὶ C 20 <ἢ > > dC 20 εἰς — C > d ἡ δὲ C] καὶ ἡ d 22 ~ λ}ησταὶ δὲ d 23 ἤτοι — 24 ψευδοδ. C > siani interpretari. Porro duos denarios Patrem et Filium intellegi, stabularium ecclesiae praesidem, cui dispensatio credita sit. De eo vero, quod Samarites reversurum se esse promittit, secundum Salvatoris figurabat adventum.

Haec cum rationabiliter pulchreque dicantur, non est tamen existimandum, quod ad omnem hominem pertineant. Neque enim omnis homo >descendit de in Hiericho <, nec propterea in praesenti saeculo commorantur, licet ille, qui >missus est, propter perditas oves < >domus Israhek. Homo qui >de Hierusalem descendit Hiericho <, quia voluit ipse propterea >in latrones Latrones autem nulli sunt alii, nisi de quibus Salvator ait : >omnes, qui ante me venerunt, fures fuerunt et latrones <. non incidit in fures, sed δοδιδασκάλους· τὰ τραύματα εἰς τὴν παρακοὴν καὶ τὰς ἁμαρτίας· ἡ δὲ τῶν ἱματίων ἀφαίρεσις εἰς τὴν τῆς ἀφθαρσίας καὶ ἀθανασίας γύμνωσιν καὶ ἁπάσης ἀρετῆς στέρησιν· τὸ δὲ ἡμιθανῆ παταλιπεῖν τὸν ἄκωπον δηλοῖ τὸ εἰς ἥμισυ τῆς φύσεως προχωρῆσαι τὸν θάνατον — ἀθάνατος γὰρ ἡ ψυχή — ὁ ἱερεὺς εἰς τὸν νόμον· ὁ Λευΐτης εἰς τὸν προφητικὸν λόγον· ὁ Σαμαρείτης εἰς Χριστὸν τὸν ἐκ Μαρίας σάρκα φορέσαντα· τὸ κτῆνος εἰς τὸ σῶμα Χριστοῦ· ὁ οἶνος εἰς τὸν διδασκαλικὸν καὶ ἐπιστύφοντα λόγον· τὸ ἔλαιον εἰς τὸν τῆς φιλανθρωπίας καὶ ἐλέους ἤτοι εὐσπλαγχνίας λόγον· τὸ πανδοχεῖον εἰς τὴν ἐκκλησίαν· ὁ πανδοχεὺς εἰς αποστόλους καὶ τοὺς τούτων διαδόχους ἐπισκόπους καὶ διδασκάλους τῶν ἐκκλησιῶν ἢ τοὺς τῆς ἐκκλησίας ἐπιστατοῦντας ἀγγέλους· τὰ δύο δηνάρια εἰς τὰς δύο διαθήκας. τὴν παλαιὰν καὶ τὴν καινὴν ἤτοι τὴν εἰς θεὸν ἀγάπην καὶ τὴν εἰς τὸν πλησίον ἢ εἰς τὴν περὶ πατρὸς καὶ υἱοῦ γνῶσιν· ἡ ἐπάνοδος τοῦ Σαμαρέως ἡ δευτέρα Χριστοῦ ἐπιφάνεια. 19f. lat. Matth. 15, 24 25 ff. lat. Joh. 10, 8 1 interpr. > C 2/3 intell. > C 5 sit] est e 56 6 se > BC promittit in in ACE 7 figurari B 11 cum > 12 dicuntur C, dicatur r 13 omnem] solum ABE 13/14 ormies hominesC 14 pertineat B 15 de] ab C 16 in > AE universa 17 propterea] perdita B praesenti] hoc C 20 igitur] sit A 21 descendit — 22 Hiericho > E in > ABCDE 22 Hiericho quia] Imn, qui quia A ipse > A 23 ~ inc. in latr. A 27 et > 24/28 Verumt. + jam A 28 incidet A + homo A 5 πάσης C 6 καταλειπεῖν (!) C ἄνθρ. + τὴν τῆς ψυχῆς ἀθανασίαν C 7 δηλοῖ + τοῦτ᾿ ἔστιν C εἰς C > d 8 ἀθάνατος — 9 Ψυχή > C (vgl. 16/17 ἤτοι εὐσπλαγχνίας C > d 21 ἢ — 22 ἀγγέλους C > d τῆς] 24 ἤτοι C] ἢ d 25 ἀγάπην —26 πλησίον C] καὶ τὸν πλησίον ἀγάπην d 26 ἢ — 27 γνῶσιν C > d 27 Σαμαρέως von nom. in multo furibus nequiores >latrones <, qui clescendentem eum Hierusalem <. cum incidisset in illos, Ε;spolianerunt et imposerunt ei Quae suntplagae, quae vulnera, quibus vulneratus est homo ? Vitia atque peccata. Deinde quia latrones, qui nudaverant eum et vulneraverant, non assident nudo, sed plagis rursus impositis derelinquunt eum, idcirco scriptum est : > Ε;spoliantes eum et vulnera apponentes abierunt et dereliquerunt eum < non mortuum, sed Factum est autem, ut in eadem via primum >sacerdos <, >Levites < descenderent, qui forsitan aliis liominibus bona fecerant, non tamen huic, qui descenderat >de Hierusalem in Hunc enim vidit >sacerdos <, puto lex, vidit >Levites < >, sermo propheticus — et cum vidissent, transierunt et reliquerunt. Servabat quippe seminecem providentia ei, qui fortior erat lege et prophetis, Samaritano videlicet, qui interpretatur >custos < >. Iste est, qui >non dormitat neque dormit Propter seminecem profectus est iste Samarites, non >de Hierusalem in Hiericho < sicut sacerdos et Levita descendens, aut descendit, idcirco descendit, ut salvaret custodiretque moriturum, ad quem locuti sunt Judaei: >Samaritanus es tu et um habes <, et qui, cum negasset se habere daemonium, < negare se noluit; sciebat enim se esse >custodem <. >custodem < >. Itaque ad seminecem et vidisset eum in suo sanguine volutari, misertus accessit ad eum, ut fieret ejus proximus, >ligavit infudit oleum vino mixtuiiK neque dixit, quod in propheta legitur: >non est malagma imponere neque oleum neque Iste est >Samaritanus <, cujus cura et auxilio omnes, male habent, indigent, cujus vel maxime Samaritani indigebat 13 ff. vgl. Comm. in Joh. ΧΧ, 35 (S. 374, —375, 10 Preuschen) 14 f. Σαμαρείτης φύλαξ Comm. in Joh. ΧΧ, 35 (S. 375, 1 Preuschen); Wutz. Onom. sacra 747 15 f. Ps. 120 (121), 4 19 f. Joh. 8, 48 Joh. Jes. 1, 6 2 illos] latrones B ei] illi B 2/3 ~ ei plagas impos. A 4 peccata] delicta C Deinde > C] Denique A nudavermit C 45 vulner. > C 5 vuhieravervmt BE sed] et C rurstmi C De 7 et — seminecem] eo non mortuo, sed seminece De 8 primus CDEe 9 levita ABE 10 fecerunt C de] ab CDe AE 11 sacerd. + qui C levita B 12 pertransierunt A ~ reliqu. et transier. De 13 ei] Dei B, Dei ei A, eius C fortior] maior C 14 Samaritanus B 15 Iste est] idem B, id est AE ~ dormit neque dormitat C 16 Propter] Post B est > C Samaritanus e 17 in > ACE 19 ad qaem] Quem C alloquuti C tu > CDe negaret C Samaritammi B, Samaritanem E 21 denegare C negare se] se esse negare B se 1 > AE noluit] vohiit E esse > 22 eum] illum BE in > ABE 24 vino] et vinum B, vinum 26 auxilium E 27 cujus] Huius CDe vel > C indigebant2 E. auxilio, qui >de Hierusalem< descendens >inciderat in latrones< et vubieratus ab eis semianimis fuerat dereUctus. Ut autem scias, quod juxta providentiam Dei Samarites iste descenderit, ut curaret eum, qui >inciderat in latrones<, manifeste doceberis ex eo, quod secum habebat alligaturas, secum oleum, secum vinum, quae quidem ego puto non propter istum unum seminecem, sed Ijropter alios quoque, qui ob varias causas fuerant vulnerati et indigebant alligaturis et oleo et vino, secum portasse Samariten. Habebat >oleum<, de quo scrijjtum est: >ut exhilaret faciem in oleo<, haud dubium quin ejus, qui curatus fuerat. >Oleo<, ut tumores vulnerum sedarentur, sed et >vino< mundat vuhiera asperitatis aliquid admiscens, eumque, qui fuerat vulneratus, >imposuit suo<, id est proprio corpori, juxta id, quod est hominem dignatus assumere. Iste Samaritanus >peccata nostra portat< et pro nobis dolet, portat seminecem, inducit in >pandochium<, id est in ecclesiam, quae omnes suscipit et nulli auxihum suum denegat, ad quam cunctos provocat Jesus dicens : >Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos<. Et postquam induxit eum, non statim recedit, sed uno die in stabulo cum seminece perseverat et curat vulnera non solum in die, verum etiam in nocte, rehquam soUicitudinem suam et industriam tribuens. Cumque vellet mane proficisci, de probato argento suo, de probata pecunia sua >tollit duos denarios< et honorat stabularium, haud dubium quin angelum ecclesiae, cui praecipit, ut dihgenter curet eum et ad sanitatem usque perducat, quem pro angustia tem- poris etiam ipse curaverat. >Duo denarii< notitia mihi videtur esse 9f. Ps. 103 (104), 15 14 Matth. 8, 17 17 f. Matth. 11, 28 2 ~ fuerat semian, A seme animus E relictus BC 3 juxta] dixi ad ABE descend.] venerat B, descenderat A, inciderat E 4 incidit B manifesto De doceris C 5 ligaturas B ~ vinum secum oleum A quae] quem D 6 mium] virum C 8 secum + ea A 8/9 Samaritanum A, Samarithen D 9 exhilaret] exilaret ACEr 10 haud] aut E fuerit AE oleum, ut] oleo etiam De oleum2 ABE 13 suo > De corpore BE > C 14 dignatus + est C 15 ducit BE Pandochion n, pandochio BE 16 in > B onmem E ~ susc. omn. A ~ aux. suum De 16/17 ~ denegat auxil. A 17 ~ Jesus provoc. A 18 honerati AE 19 eos E una BCE in > E in stabulo] cum stabulario B 19/20 ~ cum seminece in stabulo A 20 cum — persev.] cui seminece praesentaverat B et] ejus B vulnera + et B diem B 21 in nocte] in noctem B, per noctem C 23 pecunia sua > B sua > E tollens ABE et > A honorat] onerat e 25 et > E usque > B] ut E 26 curaverit A Patris et Filii et scientia sacramenti, quomodo Pater in Filio et Filius in Patre sit, qua velut mercede donatur angelus, ut diligentius curet hominem sibi commendatum, et promittitur ei, quidquid de suo in medelam seminecis expenderit, illico esse reddendum. Vere lege et prophetis >custo < animarum iste >qui fecit misericordiam ei, qui inciderat in latrones <, ejus apjjaruit non tam sermone quam opere. Quia ergo possibile est juxta illud, quod dicitur: >Imitatores mei sicut et ego Christi <. imitari nos Christum et misereri eorum, Ε;inciderant in Latrones <, accedere ad eos, ligare vulnera, oleum et vinum, imponere super proprium jumentum et ferre onera ipsorum, propterea ad talia nos cohortans Filius Dei non tam doctori legis quam nobis quoque omnibus loquitur: >Vade, et tu fac similiter <. Quae si similiter fecerimus, vitam aeternam in Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA ΧΧΧV. De eo, quod scriptum est: >Quando vadis cum tuo <, usque ad eum locum, ubi ait: >et reddes <.

Nisi esset nobis natura insitum id, quod justum est, judicandi, nunquam Salvator diceret: >quare autem et a vobismetipsis quod justum est, judicatis judicatis? < Verum ne ad probationem sententiae longius evagemur, maxime cum multo difficiliora huic 1 f. vgl. Joh. 10, 38 11 f. vgl. Gal. 6, 2 —20 Luk. 12, 58. 59 22 f. Luk. 12, 57 2 qua] qui CDe velut] vult r raercedes De donentur r, donantur De angelis B, angelo CDe ’S ~ sibi homin. DEe ei + ut A 4 quicquid ABCD ~ semin. medel. B expenderet BE 5 lege et prophetia n, legis et prophetiae Dlmr ~ anim. cust. C 6 ~ miseric. fecit B incidit AC 7 ejus > B 8 ilkid] id dicitur] sequitur De 8 Imit. — 9 Christi > De 9 et1 > 10 inciderint ABE, incidunt C ad > E 13 doctori] docto C vobis E quoque] quamque C 14 Qui B si > E 1415 quimur D, consequeremur E 16 Amen > E ExpHcit XXXIIII. AC (XXXIII. C) 18 Incipit (omelia C) XXXV. de . . . AC (XXXIIII. C) Quando] Quomodo E 19 tuo + et cetera De, -f in via C evun — ait] id A ubi] in quo E 21 ~ esset nach insitum C judicare A, judicandi (aus judicatis corr.) E 22 a > 24 maximo E multa CDe capitulo subnexa sint, tantum super hoc significasse sufficiat, quin potius aniniarum nostrarum ad Deum vela pandamus deprecemurque adventum sermonis ejus, ut interpretetur parabolam, de qua scribitur: >Quando vadis cum adversario tuo principem iii via, da operam, ut libereris ab eo, ne forte tradat te judici, et judex tradat te exactori, et in carcerem mittaris. Amen dico tibi: non inde exies, donec novissimum minutum reddas <. Quatuor personas poni video, adversarii, principis, judicis, exactoris; et quia videtur evangelista Matthaeus simile quid locutus in eo, quod ait: >Esto benevolus adversario tuo, dum es in via cum eo <, quaero, idem sensus sit an aliqua sit vicinia, siquidem apud Matthaeum una persona praetermissa est et alia immutata. Praetermissus est < et pro >exactore < insertus, >adversarius < et >judex < similiter ab utroque positi. Imus itaque >cum nostro >ad principem < et oportet nos, dum adhuc sumus, fortiter laborare, ut liberemur ab eo. A quo ? Ambiguum quippe verbum est et potest tam ad principem, quam ad adversarium referri: >ne forte tradat te < sive princeps >judici, et judex tradat te exactori <, et : > non donec novissimum minutum reddas <, ; pro quo Matthaeus >donec reddas novissimum quadrantem <,

Σὺ δέ μοι ἐπισήμηναι, ὅτι ἐν τῷ κατὰ Ματθαῖον παραλέλειπται ἔν τῶν προσώπων καὶ ἐνήλλακται ἔν. Παραλέλειπται μὲν ὁ >ἄρχων < >, δὲ ἀντὶ τοῦ >πράκτορος < >ὑπηρέτης <· τετήρηται δὲ ὁ καὶ ὁ >κριτής <.

10ff. Matth. 5, 25 27 Matth. 5, 26 1 super hoc] superbos De significare A siifficiet De 3 interpretatur E 4 Quando] Quomodo E 5 Hbereris] Uberes te De trahat E 6 carcere A 7 ~ redd. min. ABE 8/9 ~ jud. princ. C 12 ~ cum eo in via BE 13 ~ sit sensus BC an > E sit2] ABE 13/14 vicina BE 15 est] sit De et — 16 est > 18 inseritur B insertus + est C 19 sint E 22 Hberemus C A quo > C] Quoniam ADEe 22/23 ~ Quippe amb. C 23 et > ad2 > An 24 referre A 25 exactori + et mittaris in carcerem exias A 27 novissimi C Verbum + vero De 206, —207, 11 Χριστός V* 206, —207, 14 λέγει + 210, 211 14 σου + 212, —214, 27 k* 206, —207, 19 + 210, —211, 14 σου + 210, —18 + 212, —213, 5 C 12 Σὺ — ὅτι > CV ἐν + μὲν οὖν

uterque servavit, discrepare autem sunt visi, quod hic >quadrantem <, ille >minutum < posuit. mihi sunt secretiora tangenda, ut intellegamus aUum esse adversarium, aUas tres personas, id est principem, judicem, exactorem. Legimus — si tamen cui placet hujuscemodi scripturam recipere — justitiae et iniquitatis angelos super Abrahae salute et interitu disceptantes, dum utraeque turmae suo eum volunt coetui vindicare. Quod si cui dispUcet, transeat ad volumen, quod titulo Pastoris inscribitur, et inveniet cunctis hominibus duos adesse angelos: malum, qui ad perversa exhortatur, et bonum, qui ad optima quaeque persuadeat. Scribitur et ahbi, quod assistant ho- mini sive in bonam, sive in malam partem duphces angeh. De bonis etiam Salvator meminit dicens: >Angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in caehs est<.

Καὶ >ἄρχων < μέν ἐστιν, ὥς τινες ὁ ἑκάστου ἔθνους ἡγούμενος, οἶον βασιλείας Περσῶν ἢ Μήδων, ὥς φησι Δανιήλ, ἤτοι >ἄρχων < εἷς ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου· >ἀντίδικος < δὲ εἶς τῶν ὑπ᾿ αὐτοὺς ἀγγέλων· >κριτὴς < δὲ καὶ >δικαστὴς < ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός· >πράκτωρ < καὶ >ὑπηρέτης < ὁ αφορισθεὶς ἀνθρώπῳ ἄγγελος ἤτοι δαίμων, ὃν τάχα καὶ >ἀντίδικον < εἶναι λέγειν.

>Δύο γάρ εἰσιν ἄγγελοι <, ὥς Ποιμήν, >μετὰ τοῦ ἀνθρώπου, τῆς δικαιοσύνης καὶ εἷς τῆς ἀδικίας <. 4 gr. vielleicht die Karpokratianer ? vgl. Iren. adv. haer. I 25, 4 lOff. lat. vielleicht aiis d. apokryph. jüd. Buch Ἀβραάμ, vgl, Gesch. d. altchr. Litt. I, 2, 857 f. 17 f. Hermas, Mand. VI 2, 1 vgl. auch TertuU. De anima cap. 39 (S. 366, 17 — 18 Reifferscheid-Wissowa) 24 Matth. 18, 10 1 servavit] scribit De discrep. — 2 visi] in hoc discrepant A, discrepare smit ut E, discrepaverunt ut B autem > C 5/6 adv.] (in marg. advers.) C 8 ~ cui tamen BCE 9 hujusmodi Ar 11 salutem et interitum E 12 discept.] discrepantes B utrique B, utraque C, utrumque E 12/13 tvirmae > B, turma C, timem (!) E 13 ~ vokmt B coetu CE + evun E 13/14 vindicare] addicere A, vendicare De 14 Quod si cui] Si cui vero A 16 scribitur De 17 esse BE 19 exortatur CE, cohortetur A > ABE 20 persuadet De 21 et > 24 ~ est in caelis AE + Et ABE 6 + 210, 27 — 214, 25 V ἄλλο) 22 — sive1 — bonam nach 23 partem 207, 11 πράκτωρ — 14 λέγει + 208, — 207, 17 Δύο — 19 nur C > 4 Καὶ + ὁ V ὥς — ἔφασαν C > λων C > kV 10 καὶ δικαστὴς CV > CV > k 13 ἀνθρώπῳ CV > λέγει] φησίν V 7 φησι + ὁ V ἤτοι — 9 ἀγγέἡμῶν 11 CV > k 14 λέγει kV > C 14 τάχα > V λέγει] φησίν V Simul quaere, iitrum parvulorum in ecclesia >semper videant faciem Patris < et aliorum non habeant libertatem vultum Patris attendere. Neque enim sperandum est omnium angelos semper videre >faciem Patris, in caelis est <. Sifuero de ecclesia, quamvis minimus sim, habet et fiduciam angelus meus semper videre >faciem Patris, in caelis est <. Si autem forinsecus nec de illa ecclesia, 003Equae habet maculam aut rugani vel quid istiusmodi <, et ipsa re alienus esse a tah congregatione, non habet fiduciam angelus meus respiciendi >viltum Patris, qui in caehs est <. Quam angeh pro bonis solhciti sunt, scientes quod, si nos bene gubernaverint et ad salutem usque perduxerint, habeant etiam ipsi fiduciam videndi >faciem Patirs < Quomodo enim, si per curam eorum et industriam salus hominibus comparatur, >faciem Patris < semper attendunt, sic, si per neglegentiam eorum homo corruerit, etiam sui pericuh rem esse non nesciunt. Et sicut bonus episcopus et optimus ecclesiae dispensator scit sui meriti esse atque virtutis, si oves gregis sibi crediti fuerint custoditae, ita intellege et de angehs. Ignominia angelo est, si homo sibi creditus fuerit, si peccaverit, ut e contrario gloria est angelo, si creditus sibi saltem minimus in ecclesia fuerit, si profecerit. Videbunt enim non ahquando, sed >semper faciem Patris, qui in caelis est <, cum alii non videant. Secundum meritum enim eorum, quorum angeh sunt, aut semper aut nunquam, vel parum vel plus, faciem Dei angeh contemplabuntur. Cujus rei notitiam ad hquidum Deus noverit, et si quis, hcet raro, fuerit inventus, quem Christus instruxerit. Videamus ergo primum, quis sit >adversarius <, cum quo iter Ἄλλοι μὲν τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ μιχρῶν ἄγγελοι Ε;θεωροῦσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρὸς τοῦ ἐν οὐρανοῖς(· οἱ δὲ τῶν ἔξω τῆς ἐκκλησίας οὐκ εἰσὶ ἄξιοι τούτου, ἑτέρῳ τινὶ ἐξυπηρε- τουμενοι.Ἄλλοι μὲν τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ μιχρῶν ἄγγελοι Ε;θεωροῦσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρὸς τοῦ ἐν οὐρανοῖς(· οἱ δὲ τῶν ἔξω τῆς ἐκκλησίας οὐκ εἰσὶ ἄξιοι τούτου, ἑτέρῳ τινὶ ἐξυπηρε- τουμενοι.

2f., 7f.,9f.,13,16,17,25Matth. 18,10 8. 24 vgl. Luk. 7, 28 10 f: Ephes. 5, 27 4 vultus B 5 Neque — 8 caelis est B 7 semper > BDe 7 qui — 8 est > 8 sit (in marg. sim) C 9 ~ ang. meus et fiduc. De Patris + mei e 11 vel] aut e quid istius modi] aliquid huiusmodi A ipsis rebus AC, ipse rebus BE probo ABE 12 alienum + me B 13 resp.] semper videre B Patris + mei e 14 bonis] nobis B 15 habent B 16 ~ patr. fac. + qui in caeHs est BE 18 > Β 19~peric. sui BE 20 opt. + et E scit] sit C 21 fuerimt E 22 homo] bonoA sibi] justus De crediturusE creditus + neghgensB si] et e 23 ut] et A sibi] ipsi lmn 24 ~ in eccl. min. C si profecerit > Videbit A 25 ~ est in caehs De 26 ~ enim mer. C 28 contemplantur AC ~ ad liqu. notit. BDEe Dei E novit A (richtig?) 29 instruxerit] illuminaverit n, illuxerit De 30 quis] qui AE facimus ABE (aus faciamus corr. A) 208, —6 KC

SemjDer iiobiscum est >adversariu <: infelices nos atque Quotiescunque peccamus, adversarius noster exsultat sciens, quoniam habet facultatem apud principem saeculi hujus, qui se miserat, exsultandi et gloriandi, eo quod adversarius, verbi gratia hujus vel illius, eum fecerit principi saeculi hujus esse subjectum per talia totque peccata, per hoc illudve dehctum. Evenit autem interdum, ut, si quis fuerit praeparatus armatura Dei et ex omni parte se texerit, conetur quidem >adversarius < vuhms inferre, facultatem non habeat percutiendi. Semper nobiscum >adver- sarius < graditur, nunquam nos deserit, quaerit occasionem insidiarum, si quomodo nos subvertere queat et in principah cordis nostri malam subjiciat cogitationem. >Quando vadis ad Quisnam iste princeps est ? 003EQuando clividebat gentes, quanclo chsseminabat fihos Adam, statuit terminos nationum secundum numerum angelorum Dei, et facta est pars Domini populus ejus Jacob, funiculus haereditatis ejus Israhel < Igitur principibus, id est angehs, ab exordio terra divisa est. Daneil quippe manifestius, quos Moyses 003Eangelos < nominarat, esse testatur dicens: 003Eprinceps regni Persarum < Graecorum < et >Μichael princeps vester < ; gentium. Et unusquisque nostrum secum habet adversarium cohaerentem, cujus opus est ducere nos ad principem et dicere: O princeps, verbi gratia regni Persarum, iste, qui sub te erat, tibi eum, ut fuerat, custodivi; nuUus eum de reliquis principibus ad se potuit transducere, ne ille quidem, qui ad hoc se venisse jactabat, ut de cunctis haereditatibus Persarum sive Graecorum omniumque nationum raperet homines et haerediditati Dei faceret esse subjectos. Christus Dominus noster omnes prmcipes vicit et terminos eorum transiens captivos populos ad se 13 ff, Deut. 32, 8. 9 19 f. Dan. 10, 20. 21 21 ff. vgl. Orig. in Numer. Hom. XI, 4 (S. 82, 16 ff. Baehrens) 1/2 miserab.] inseparabiles D 2 peccaverimus De 3 habeat AB, habebat E 4 miserit A eo > B] et ACE adversaritun ABE 5 > ABCE princeps ABE esse + ut ei A subjectimi + faciat ABCE illudve] illudque BDEe, illiusque C 7 quis] qui r praep.] armatus C 8 se texerit] circumdatus C conatiu- A 9 facult.] virtutem C habet C 11 > A queat] quaerat E et] ut De principaleA 12 Quando] Quomodo BCE 13 Quando] Quomodo C 15 pars] portio De 16 > B 19 testatus est C principi1 CE principes2 E 20 vester — prmcipes > De 23 dicere + ei ABE Ο > ABE subter De 24 ut + opus e custodivit C eum2] enim e 25 ne] nec A quidem > A 26 jactabat + Unde C de > C sive C 27/28 haereditate r 28 subject.] subditos BE 29 et > transtiilit in salutem. Et tu de parte alicujus principis eras: venit Jesus et rapuit te de potestate perversa et Deo Patri obtulit. >Adversarius < ergo noster ambulat ducens nos >ad suum. Unde ego credens omnia scripturarum verba habere rationem non puto frustra >judicem < apud Graecos cum positum, qui singularitatis significator est, >principem < vero articulo scriptum esse simpliciter, >Quando < inquit, >vadis adversario tou < Signanter ait: >tuo <. Neque enim sunt adversarii, sed singuli singulos habent, qui ubique eos sequantur et sint comites. >Quando Quando vadis cum tuo ad principem. < Non articulo >principem < posuit, certum videretur ostendere, sed sine articulo, ut e pluribus unum esse monstraret, quod apud Graecos magis intellegitur. Unusquisque enim nostrum non habet proprium principem; sed si quis Aegyptius est, habet Aegypti principem, qui Syrus, sub Syrorum principe est, et unusquisque sub suae gentis est principe, si tamen hucusque processisse me sufficit et non ab hac disputatione ad aliam transire majorem, ut ceteras quoque gentes esse commemorem. Unde dicitur: >videte Israhel secundum carnem <. dixisse est ; hcet et hoc ipsum temerarium sit super tali re in populo coepisse sermonem.

Τήρει δέ, ὅτι >ἄρχων < μὲν ἄρθρου ὡς ἂν εἷς τῶν πολλῶν, >ἀντίδικος < δὲ μετὰ τοῦ αρθρου, καὶ ὅτι ἔχει τὸ >δοῦ <· οὐ γὰρ ἀόριστοι ἀντίδικοι· ἕκαστος δ’ ἔχει τὸν συν- οντα.

>Ὡς τοίνυν(, φησίν, >ὑπάγεις τοῦ ἀντιδίκου σου(, ὅστις σε τῷ ἄρχοντι προσαγαγεῖν βούλεται τῷ Qui te vult, inquit, ducere ad principem suum et ab aho principe transducere, >quando 24 1 Kor. 10, 18 1 transtulit] traxit A 4 ego] ergo Dmn 5 puto] potui, in marg. poni C [7 articulo + 9 Singulos — 14 articulo (fehlt dafür nach 9 BE (9 in singulos E. habent] haberi aestimo B, 10 Quando] Quomodo E, 11 Non > BE, 12 principem -f non B, ne] nec E)] esse] est 7 Quando] Quomodo E inquit > e vades BE 9 sed singulisB, sed singulis E 10 Quando + inquit C 11 Non cum] sine A 13 videret D > A 18 Sed — 19 principem > CDe 20 qui] Syrus + est De SyriorumB 21 suae gentis est principe] suaeprineipe gentis est D, suo principe gentis est e 22 non > e 23 ut + et C esse > etiam e C ipsum — 26 De 26 ~ cepisse in populo A 27 ~ inquit vult AB 29 conducere De quando] quomodo E 210, —18 > kV, in C nach 211, 14 28 ὅστις] ὥς τις V cum adversario tuo acl principem in via, da operam, ut libereris ab eo <. Nisi Ε;omni studio ut >libereris <, dum adhuc antequam ingrediaris ad principem, priusquam princeps tradat te judici ab adversario praeparatum, postea frustra conaberis. >Da >ergo <operam, ergo libereris < ut adversario tuo sive a principe, ad quem te trahit adversarius. >Da operam <, ut habeas justitiam, fortitudinem, temperantiam, et tunc complebitur: >ecce homo et opera ante faciem suam <. Nisi >dederis operam <, non poteris pactum infringere, cujus >amicitia inimicitia est in Deum <. vadis cum adversario tuo ad principem in via, da operam. > Ltitat in hoc loco nescio quid, et secretum est : Ε;in via da <. Salvator ait : > Ego sum via et veritas et vita <. Si >dederis operam <, ab adversario, esto in via; et cum steteris in eo, qui dicit: > ego sum via <, stetisse non sufficit, sed Ε;da operam, ut libereris < ab adver- | sario. Nisi enim >dederis operam <. ἰδίω̣ καὶ ἀποστῆσαί σε ἐκείνου τοῦσοῦ ἄρχοντος — ἕως οἶν >ὑπάγεις τοῦ ἀντιδίκου σου ἐπ᾿ ἄρχοντα < ἀπελθεῖν >πρὸς τὸν κριτήν(, ἄξιον γενέσθαι τῆς φυλακῆς, ἕως ἔτι ὁδεύεις, >δὸς ἐργασίαν ἀπηλλάχθαι < > ἀπὸ τοῦ ἀντιδίκου ἢ ἀπὸ τοῦ χριτοῦ <, πρὸς ὃν σύρει σε ἀντίδικος·

τουτ εστιν ευποιιαν, σωφροσύνη, δικαιοσύνην, ἀνδρείαν, φρόνησιν, σοφίαν σοφίαν — >ἰδοὺ γὰρ καὶ τὰ ἔργα αὐτοῦ πρὸ προσώπου αὐτοῦ < — ἵνα δυνηθῇς τοῦ ἀντιδίκου ·

οἰκεῖος μὲν γίνῃ τούτου, ἀλλότριος δὲ τοῦ θεοῦ, συνθήκην ποιούμενος μετὰ τοῦ ἀντιδίκου.

Ἑστὼς οὖν ἐν τῇ ὁδῷ τῇ εἰπούσῃ· >Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός(, ἀπηλλάχθαι>.

15 f. Jes. 62, 11 18 f. lat. Jak. 4, 4 24 f. 27 f. Joh. 14, 6 1 ad principem > C 3 enim > BCDEe 3 4 ut > >libereris < Kl. > alle Hss. 4/5 carpis] carnis vadis judex C 6/7 te tradat AE 7 ab > BE ab — praepar. > A 7/8 praeparato B 8 frustra + cum E 9/10 adversario tuo] eo De 13 fortit. + atque De 14 et > De 19 inimicitia > De ~ in Deum est Quomodo E 20/21 ad princ. > A 22 quid] quod Imn 24 et1 > 26 advers. + tuo A 28 sufficiet A 29/30 advers. + tuo A 30 enim > 211, 18 οἰκεῖος — 29 ἀπηλλ. nur V > 1 σοῦ > V 2 ἕως — 3 ἄρχ. > C 3 σου > V 4 πρὶν] καὶ C 7 ἀπὸ — κριτοῦ alle Hss. 12 τοῦτ’ ἔστιν KV 13 δικαιοσ. — 14 σοφ] καὶ τὰς λοιπὰς ἀρετάς C ἀνδρίαν Κ1 σου >

ut ab adversario >libereris <, quae te sequantur, ausculta. >Trahit ad judicem < adversarius sive princeps, cum te susceperit ab >trahit te ad Quam elegans sermo >trahit <, ostendat quodammodo retractantes et nolentes ad condemnationem trahi et ire compelli! Quis enim homicida concito gradu pergit ad judicem ? Quis gaudens ad condemnationem suam ire festinat, et non invitus trahitur ac repugnans ? Scit enim se ad hoc ire, ut sententiam mortis accipiat. >Ne forte trahat te ad judicem <. Quis, putas, iste >judex < est ? Ego nescio aUum judicem nisi nostrum Jesum Christum, de quo et ahbi dicitur: >statuet oves a dextris, haedos autem a sinistris < et iterum: >qui fuerit me, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in caeUs est; qui autem negaverit me coram hominibus, negabo eum coram Patre meo, qui in caehs est <

>Trahat te ad judicem, et judex tradat te exactori <. nostrum per singula peccata damnum sustinet, et juxta qualitatem rationemque dehcti damni magnitudo reputatur. Debeo ahquod de scripturis afferre testimonium super danmo multaque pecuniae. Ahus damnum sustinet quingentorum denariorum et debet eos, ahus quinquaginta denarus condemnatur; quae summa ambobus a creditore conceditur. Porro ahus, sicut scriptura dicit: >oblatus est ei unus, qui debebat decem miha talenta <, mihum talentorum debito condemnatur. Et quid me necesse est plura persequi? Unusquisque pro quahtate et quantitate peccati Καλὴ δὲ ἡ λέξις ἡ· Ε;κατασύρῃ >κατασύρῃ σε <, ἵνα δείξῃ, ὅτι ἄκοντες ἑλκόμεθα, ὡς ἐπὶ καταδίκην μὴ θέλοντες πορεύεσθαι. εσθαι.

13f. Matth. 25, 33 14ff. Matth. 10, 32. 33 22ff. vgl. Luk. 7, 41. 42 25 Matth. 18, 24 1 quae — sequantur] qviis sit iste et quantus ABE 2 advers. — 3 judicem > 4 sermo] verbum Ir trahit + inquit B 5 ostendit B pertractantes D 6 contempnationem E 7 trahere E et > ire > 9 suam] sui Aln 10 et] ut BE trahatur B ~ ad hoc se A ~ ire adhocBE 11 > E excipiatAB tradat ACDE 12 > ABE 13 nostrum] meum DEe et > De dicitur + et De statues r, statuo B 15 me τι coram hominibus BCE B qui — 16 est > E 15/16 ~ est in caelis C 16 — 17 est > 16 homin. + et ego ABE 17 ~ est in caelis AB 18 Trahat] Ne f orte trahat ABE Trahat] aus tradat corr. AB, tradat E 19 per — damn.] pecc. persingula dum non peccata E damnum + peccati B damnum] dum non poenam A et > A 20 magnit.] magni B 21 aliqmd E ~ test. afferre A > 24 sicut] de quo B script.] scriptiom lmn 25 ei talenta + et A 26 milibus De, milia E debito > CDe 27 pecc.] delicti C 4 ἡ > V κατασύρει

diversam multae sententiam excipit. Si parum est, quod peccas, ferieris damno > minuti <, ut Lucas scribit, ut vero Matthaeus, >quadrantis < drantisr. Verumtamen etiam necesse est hoc ipsum, quo exstitisti debitor, solvere ; non enim exies de carcere, nisi et minima quaeque persolveris. Qui vero fidelis est, nullo damno percutitur, sed cotidie ditatur ; totus enim mundus divitiarum ejus est ; infidelis autem nec obolum habet. AUus condemnatur denario, ahus mna, ahus talento. Est quaesitor hujus negotii, qui mensuras universorum noverit peccatorum et dicat: Hoc dehctum talento condemnatur, illud peccatum multam istiusmodi meretur . Scriptum est enim: >cum autem coepisset facere rationem <. est omnibus nobis >ratio <. Non est ahud tempus faciendae nisi tempus judicii, quando hquido cognoscetur, quid nobis creditum sit et quid lucri quidve detrimenti fecerimus, quis nostrum acceperit mnam, quis unum talentum, quis duo, quis quinque. Quid necesse est plura rephcare, cum hoc in commune dixisse sufficiat reddituros nos esse rationem et, si debitores inventi fuerimus, trahi ad judicem et a judice exactori tradi ? Singuh exactores proprios habemus, omnis vero multitudo pluribus traditur, secundum id, quod in Isaia scriptum est: >populus meus, exactores vestri spohant vos et, qui potentes sunt, dominantur vestri < — dominantur exactores, si debuerimus ahquid. autem habuerimus fiduciam et fronte hbera dixerimus: Servavi

>Λεπτὸ < δέ ἐστι τὸ ἁμάρτημα, >κοδράντης < δέ, ὡς Ματθαῖός φησιν, τὸ πλῆθος τῶν ἁμαρτημάτων.

4f. Matth. 5, 26 5f. gr. vgl. Jak. 5, 20 14 Matth. 18, 24 18 vgl. Luk. 19, 13 ff.; Matth. 25, 15 ff. 23 ff. Jes. 3, 12 1 diversa E 1/2 excipit] expendit De 2 peccati C 3 ferieris] eris C, + et BE danmi C ut] quod BE 4 scribit] scripsit De 5 etiam > B, + sic C, + si E 5/6 necesse + te AE 6 est + etiam B, sic A quo] quod ADEe 8 exies de carcere] inde exies BDe 9 damno C 11 condemn.] damnatur De, contempnatur AB 12 mna] mina BE 12/13 ~ noverit univ. BC 13 et dicat > De 15 fac. rat.] rationem reddere C Supp.] Sed putanda C Supp. — 16 est2 > E, — 16 rationis B 16 ~ nobis omnibus A ratio] gratia De 18 ~ sit cred. C sit] est De quis] qui e 19 minam BE 20 Quid > De] Nec Necesse + non De repHcare] indicare De 21 nos] non r 22 trahi] tradi BDE 23 exauctores A propr.] singulos C 24 id > C 25 exauctores A (23 u. 26 ist exauct. corr. A!) vos] nos B 26 vestri] nostri B 27 dixer.] vixerimus De Servavi] servabo De 3 δ᾿ ἐστὶ C

praeceptum jubeiis: >reddite omnibus debita, cui tributum, cui timorem, timorem, cui vectigal, vectigal, cui honorem, honorem < — si omnibus universa reddidero, venio ad exactorem intrepida mente respondeo: Nihil tibi debeo. Venit exactor ad reposcendum — resisto ei ; scio enim, quia, si nihil debuero, in me non habet potestatem. Quod si debitor fuero, >mittet < me > exactor < meus >in illo ordine, qui praedictus est. >Adversarius < enim me ad principem, princeps ad judicem, judex tradet exactori, exactor >mittei in carcerem <. Quae est lex carceris istius ? Non eo, neque me exactor patitur exire, nisi debitum omne persolvero. Non habet exactor potestatem, ut mihi saltem >quadrantem < et portionem valeat concedere ; unus est, qui debitoribus non habentibus, unde persolvant, potest concedere. >Accessit <, inquit, eum unus, qui debebat quingentos denarios, et aUus quinquaginta ; et cum non haberent, unde redderent, ambobus donavit <. Qui dominus erat ; iste vero, qui exactor est, non est dominus, sed a domino ad exigenda debita praepositus. Non fuisti dignus, ut tibi quingenti sive quinquaginta denarii donarentur, nec audire meruisti: >disunt sunt tibi delicta tua <: mitteris in carcerem et ibi exigeris per laborem et opera sive per poenas atque supphcia, et non inde exies, nisi reddideris >quadrantem < vel >novissimu quod graece >tenue < dici potest. Peccata nostra aut sunt — scribitur enim: >incrasssatum est cor popuh — aut ad comparationem majorum tenuia atque subtilia. Beatus est igitur primum, qui non peccat, secundo, ut in collationem ahquis

Μακάριος δὲ ὁ μηδὲν ὀφείλων ἤγουν ὁ μικρὰ ὀφείλων καὶ συγγνώμης ἄξια.

1ff. öm. 13, 7 13ff. Luk. 7, 41. 42 18f. Luk. 7, 48 23 Jes. 6, 10 1 jubens] libens De debitum BE cui — tributum2 > ABE 2 ~ — timorem2 nach vectigal2 BC 4 exauctor A 4/5 reposcenduni] respondendum A, deposc. De, poscendum B 5 quia] quod e nichil + ei C debuero] habuero B 7 enim > BE ducet C 8 judicem et De tradit A tradet + me DEe, + te C exactori + et De 9 mittit A mittet + te C egrediar C 10 ~ patitur me exactor A patietur C persolvam B 11 et] vel e 12 valeat] liceat C 14 et2 > 15 ~ don. amb. C 16 erat] est De ~ Dominus non est ABE 19 tibi B delicta] peccata BC tua + sed e 19/20 exig.] exibis C 20 operam D atque] ad C 21 ~ inde non A exibis C 22 graece -f- et BE nostra aut] autem nostra ADe 23 scribitm-] scriptum est B est + enimDe 24 aut ad] avit De, ad ABE comparationem De comp. + quippeA 24/25 majoris De 25 tenue atque subtile De 26 ~ qui primum A 27 collat.] consolatione B, consolationem E, coUatione De aliquam C —27 ἄξια > C 26 ἤγουν — 27 ἄξια > V

saltem tenue peccatum habeat. Et iiiter ipsa quoque tenuia atque subtilia est diversitas peccatorum. Nisi enim inter tenue subtile peccatum esset aliud subtilius, nunquam diceretur: >non inde, donec reddas novissimum quadrantem <. Quomodo, si diceret >novissimum minutum < — minutum, quod est nummus sive obolus sive stater — ; quid, si magnam pecuniam debuerimus sicut qui scribitur decem milia talenta debuisse ; quanto tempore claudamur in carcere, donec reddamus debitum — non possum manifeste pronuntiare. Si enim, qui parum debet, non egreditur, nisi exsolvat >minutum quadrantem <, utique, qui tanto obnoxius, infinita ei ad reddendum debitum saecula numerabuntur. Quapropter >demus operam, ut liberemur ab dum sumus in via, et jungamur Domino Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XXXVI. De eo, quod scriptum est: >Qui voluerit animam suam perdet eam <, usque ad eum locum, ubi ait: >regnum vos est <.

>Qui inquit, >animam suam salvare, perdiderit eam, salvabit eam <. Martyres quaerunt >salvare suam < propterea perdunt, ut salvent eam. Qui vero >salvare animam suam < et non >perdunt < eam, hi >et perdunt < pariter >in gehennam <. Quamobrem >timere eos, qui possunt corpus occidere, sed timete magis eum, 3 f. Matth. 5, 26 —18 Luk. 17, 33. 20. 21 22 ff. Matth. 10, 28 1 tenue iiber leve C ~ habeat peccat. B, habet peccatum E Et ABE 2 suptiHa D (aus supphcia corr.) enim — 3 subtilius] esset pecunia subtihs De temie] subtile ABE, + quoque BE atque] et ABE 3 ahus B mmqu. dic.] non diceretvu- umquam C 4 si pecimiam] sine pecvinia De, si in pecunia C, si pecunia E 5 nimutum2 > CDe 6 sive] vel DEe statera De quid] qui E, quod CDe 7 sicut] quomodo C 7 talenta > BE quanto] tanto B 8 claudemur possumus C 9 egredietur De 10 nisi] donec C exsolv. min. quadr.] reddat novissimixm quadr. C, persolvat minimum quadrantem B minutimni -f- vel A 11 ~ ad redd. debitum nach saecula C 12 liberemus C 13 Jesu + Christo BE 14 Amen > E Exphcit omeha AC (XXXIIII. C) 16 Incipit XXXVI. de . . . AC (XXXV. C) 16/17 salvare] salvara facere ABE 17 eam] illam A ad — ait > A 21 > B volunt] vultA 22 et1] ut De perdit A, perdant et2 A 23 perdit A 23 gehemaaAE AE 23/24 ~ timere eos ait De qui potest ammam et corpus perdere in gehennam <. Hoc ad juxta vires ingenii nostri breviter dixerimus; >animalis autem homo non recipit ea, quae sunt spiritus <, et idcirco non potest. >Seminatur corpus animale, surgit corpus Porro >qui adhaeret Domino, spiritus unus < ; ergo, >qui Domino copulatur <, cum animalis esset, per id vertitur et >unus est spiritus <, nos quoque nostram, ut adhaerentes Domino in unum spiritum transformemur. Sed et de regno Dei interrogatus Salvator a Pharisaeis >quando venerit < respondit : >Non venit regnum neque dicunt: ecce hic, aut ecce ibi. Regnum enim Dei intra vos est <. Non omnibus Salvator dicit: >regnum Dei est <, siquidem in peccatoribus regnum peccati est et ulla ambiguitate aut regnum Dei in corde nostro imperat aut peccati. Unde sive quae facimus, sive quae loquimur, sive quae cogitamus, contemplemur attentius, et tunc videbimus, utrum Dei imperium regnet in nobis an imperium deUctorum. Quam diversitatem sciens esse Apostolus quosdam commonet, dicens: >non regnet peccatum m mortah vestro corpore < Si quis nostrum regnum Dei, regnatur ab eo; si quis avaritiae ardore cruciatur, regnatur ab avaritia. Porro qui justus est, justitiam reginam habet; qui vanae gloriae ambitione sustoUitur, regnat ei aura popularis. Qui moeret, qui aliquid reformidat, qui amat, qui desiderat, imperant ei singula, prout perturbationibus variis possidetur. Quae onmia cognoscentes, et quam multa sint genera regnorum, surgamus precemurque Deum, ut auferat a nobis regnum inimici, et possimus sub regno esse Dei omnipotentis, id 2f. 1 Kor. 2, 14 4f. 1 Kor. 15, 44 5ff. 1 Kor. 6, 17 18f. öm. 6, 12 1 ~ corpus et anim. C 2 anim.] malus C 3 homo > De ABE 4 Semin. + enim A resurgit BE, resurget C 5 ~ unus spirit. BC 6 qui + cum B cum anim.] coanimalis C est C + et C esset — id] esse perierit BE, in se perierit A 7/8 animas nostras ABE 9 interrog. + respondit De a > CDe Pharis. > C 10 respondit] inquit De 11 dicent C ibi] illic AC enim > r] vero 12 Non — 13 est > C 13 est > B (verwischt E) 14 aut1 > regnum peccati aut Inr 14/15 aut peccati e 15 sive > C 16 hinc C 18 esse > r] etiam In 19 ~ vestro mortali BC vestrum D justus est, justitiam] injustitiam De, justitiae A 22 reginam] regnum AB, regni E habet + regnatur ab ea e ambit.] aura C distoUitur B, substollitur C 23 aura popul.] avaritia popularis ABE Qui > ABE aliquod Imn formidat C 24 ImperatA + a ln perturb.] turbationibus BE, temptationibus C B 26 regnorum > C 27 et] vit C ~ esse sub regno est sub regno sapientiae, paeis, justitiae, veritatis, qiiae cuncta in unigenito Dei Filio intelleguntur : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA XXXVII. De eo, quod a discipulis puUus asinae solutus est.

Lectum est in evangelio secundum Lucam, quomodo, cum venisset Salvator >Bethphage et Bethaniam juxta montem miserit duos e discipuhs suis <, ; ut solverent >pullum asinae <, erat, >super quem nuUus hominum ahquando sederat <. quidem mihi videtur magis ad altiorem inteUegentiam quam ad simphcem historiam pertinere. Asinus vinctus erat. Ubinam? >Contra Bethphage et e quibus Bethania interpretatur >domus vero >domus maxillarum <, quidam locus; maxiUae enim sacerdotibus dabantur, sicut in lege praecipitur. lUuc ergo, ubi, >oboedientia <, mancipatus <, mittit discipulos suos, ut solvant

Ἡ μέν Βηθανία ἑρμηνεύεται >οἶκος ὑπακοῆς <, ἡ δὲ Βηθφαγὴ ἱερατικός τις ὢν τόπος· αἱ γὰρ σιαγόνες τοῖς ἱερεῦσι ἐδίδοντο, ὡς ἐν τῷ νομῳ αναγεγραπται·

ἅπου οὖν ὑπακοὴ καὶ ἱερὸς τόπος, ἐκεῖ ἀποστέλλει ὁ κύριος τοὺς ἀποστόλους λύσοντας >πῶλον 1 vgl. Rora. 14, 17 5 Luk. 19, —40; zur ganzen Hom. vgl. Orig. in Matth. tom. XVI (IV 43 ff. Lomm.), wo dieselbe Erklarung mit z. T. denselben Ausdriicken wiederkehrt 13 ff. Βηθανία οἶκος οἶκος ὑπακοῆς Comm. in Joh. VI, 40 (S. 149, 25 Preuschen) u. Fragm. LXXX in Joh. (S. 547, 19 Preuschen); Βηθφαγὴ οἶκος σιαγόνων Comm. in Joh. Χ, 30 (S. 204, 1 Preuschen); vgl. Wutz, Onom. sacra 741 f. 16ff. vgl. Deut. 183 1 cimcta] omnia A 2 ~ Filio Dei A Explicit omelia XXXVI. AC (XXXV. C) 5 Incipit XXXVII. de . . . AC (XXXVI. C) est] sit A 7 Bethfage ABCDE 8 e] de ABE ut > E 9 erat + et homin. > 10 10 magis > B (verwischt E) ~ ad alt. 11 historiao BE Ubinam] Ubi B, tibi E 12 u. 14 Betphage D 13 ex C 12 Bethtaniam B, Beth | thania A 13/14 ~ hobendientie dom. interpr. C 18 Illic C ergo] enim A 19 oboedientiae E locus + erat B 20 mancip. + est C 21 suos > 217, 13 — 219, 8 b*W 217, 13 — 220, 19 C 217, 19 ὅπου— 219, 8 dk* 15 τις b > dCW οἱ] καὶ b οἱ — 19 τόπος > W + ἐν τῷ νόμῳ d ὡς — 17 ἀναγέγρ. > d 19 οὖν] γὰρ ἱερὸς] ἱερατικὸς od. ἱερέων conj. Kl. 20 ὁ > d τοὺς > μαθητὰς d 21 λύσοντ. + τὸν k ἐν — p. 218, 12 ἐπεκάθ. Κ >pullum asinae, super quem hominum aliquando sederat <. Porro quid aliud super asinum sedere potest absque homine ? Volo paulisper exemplum sumere, ut, quod dicturus sum, possit intellegi. Scriptum est in Isaia: >visio quadrupedum in et angustia <, et reliqua usque ad eum locum, ubi >non proderunt eis divitiae aspidum <. Unusquisque quantas opes aspidum ante portaverit, quantas divitias bestiarum, et quomodo nunquam rationabilis homo sederit super asinum nostrum, non sermo Moysi, non Isaiae, non Hieremiae nec rehquorum omnium prophetarum, et videbit tunc sedisse super nos sermonem Dei atque rationem, quando venit Dominus Jesus et praecepit discipuUs suis, ut euntes solverent >pullum qui prius vinctus fuerat, ut liber incederet. Solutusitaque >pullus asinae < adducitur ad ad cujus solutionem mittens discipulos dixerat : >Si quis vos quare solvitis pullum ? dicite ei: quia Dominus necessa- rium illum habet <. Multi domini hujus puUi, antequam Salvator eum haberet necessa- νον, ἐν ᾧ οὐδεὶς πώποτe ἀνθρώπων ἐκάθισεν>·

ἀντὶ τοῦ· οὐδέποτε ἄνθρωπος λογικὸς ἐπεκάθισεν, ἢ Μωϋσέως λόγος ἢ Ἡσαΐου οὐδὲ ἄλλου τινὸς τῶν προφητῶν. Ὅτε δὲ ἦλθεν ὁ Χριστός, εἶπε τοῖς μαθηταῖς, ἵνα ἀπελθόντες λύσωσι τὸν πῶλον.

Εἶπε δὲ αὐτοῖς· >ἐάν τις ἐρωτᾷ· τί λύετε τὸν πῶλον, ἐρεῖτε, ὅτι ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει < >. Παρατηρητέον δέ, ὅτι ὁ μὲν Ἰησοῦς· >ἐάν τις < φησίν, >ὑμᾶς ἐρωτᾷ <, καὶ οὐκ ὠνόμασε κύριον, ὁ δὲ 6 f. Jes. 30, 6 1 quem] quo DE 4 potest — hom.] nisi homo potest A 5 exempla ABE 15 omn.] hominum C 20/21 asmae + ut AB 21 ut > 26 solvistis C 27/28 ~ illtmi habet necess. A 218, 25–219, 2 αὐτοῦ > 1 πώποτε bW] πω dC 11 ἀντὶ τοῦ > C ἀντὶ — οὐδέποτε] τοῦτ᾿ ἔστιν ἀντὶ — 12 ἐπεκάθ. > W 12 επεκάθισεν] ἐπέβη d ἢ] ἤτοι d ἢ ὃν οὐδέποτε k Μωοέως k λόγος > d 12/13 ἢ Ἡσαΐου λόγος 13 ἢ Ἡσαΐου > W οὐδὲ b] ἢ dkCW 14 προφητῶν + λόγος + ἐκάθισεν k Ὁτε — 27 ἔχει > dC 15 εἶπε — 16 πῶλον > 16 πῶλον + ὁ φύσει καὶ μόνος κύριος· k 25 — 27 > k 25 Εἶπε 26 ἐρωτῷ b] καὶ ἐόν τινες ἐρωτῶσι· W αὐτοῖς] ὅτι Β1 26 ἐρεῖτε b] ἐροῦσιν W 29 ~ ἡμᾶς ἐρωτᾷ φησίν W rium; postqnam vero ille coepit esse >dominus <, plures esse cessaverunt; nemo enim >potest Deo servire et mammonae <. malitiae servierimus, multis sumus passionibus vitiisque sub- jecti. Solvitur ergo pullus, >quia Dominus necessarium illum habet <. Etnunc Dominus >necessarium habet <. Vos estis asinae. Quid vestri Filius Dei >necessarium habet < ? quid a expetit ? Salutem vestram >necessariam habet <, cupit vos solvi peccatorum, Deinde mittunt discipuli >vestes suas super et sedere f aciunt Salvatorem. Assumunt Sermonem Dei et imponunt eum super animas audientium. Vestibus exuuntur, >substernunt < eas >in εὐαγγελιστής φησιν, ὅτι >εἶπον κύριοι αὐτοῦ <. Πολλοὶ γὰρ ἦσαν οἱ κύριοι του ὄνου προ του κυριευ θῆναι ὑπὸ τοῦ σωτῆρος, ἴσμεν δέ, ὅτι ὁ τοῦ κυρίου ἅπαξ γενόμενος οὐ δύναται πολλοὺς κυρίους ἔχειν· ὅταν γὰρ τῇ κακίᾳ δουλεύῃ τις ἄνθρωπος, πολλῶν παθῶν δοῦλός ἐστιν.

Λαμβάνουσι τοίνυν τὸν λόγον οἱ μαθηταὶ καὶ ἐπικαθίζουσιν αὐτὸν ταῖς φυχαῖς τῶν ἀκουόντων· εἶτα εκδύονται τὰ ἱμάτια ἑαυτῶν >καὶ ἐν τῇ ὁδῷ <.

3f. lat. Matth. 6, 24 1 illi A ~ coepit illi C 2 ~ domini esse De 3/4 ~ Deo serv. potest C 4 Deo] Domino B 5 serviremus AE, servieramus C 6 sumus] fuimus A 7 ergo] igitur C 8 ~ necess. illum Dom. habet C illum] eimi De 9 Et — 10 habet > De 9/10 ~ necess. pull. 11 ~ Dei FiUus A 11/12 ~ necess. Fil. Dei C 12 quid] Quia BE a > B 13 Salutem — necessariam] Salute vestra opus De BE nostram B 14 solvere C + a C 16 suas > B 19 eum > audientium] auditorum De 20 exuunt + se et B 21 eas > A + nostra B 219, 2 Πολλοι — 8 in folgender Ordnung: 2 — 4 σωτῆρος, 6 ὅταν — 8, 4 — 6 (+ 15 ff. C) kCW 219, 15 — 220, 19 dSW 219, 15 — 19 + 220 13–19 b* (fehlt β) 1/2 ~ αὐτοῦ οἱ κύριοι W 2 Πολλοὶ — 3 ὄνου] σιγῶσιν οἱ πολλοὶ k ἦσαν] πρὸ τούτου W 2/3 ~ οἱ κύριοι ἦσαν d 3 τοῦ ὄνου — 4 σωτῆρος > W] πρὸ τοῦ ἑνὸς κυρίου d, + τοῦ δεδεμένου πώλου dW 4 σωτῆρος + κύριοι k ἴσμεν — 5 ὅτι b > dkCW 5 ὁ τοῦ] τοῦ δὲ k ὁ — γενόμενος b] δὲ τοῦ κυρίου γενόμενος dC, ὁ δὲ ἅπαξ γενόμενος τοῦ κυρίου δοῦλος W 6 ~ ἔχειν κυρίους W 6 ὅταν — 8 > d 7 γὰρ > b, + τις δουλεύσῃ ὑποτάσσηται C τις > kCW ἄνθρωπος Β 1W > ὁ ἄνθρωπος nach 8 ἐστιν β 15 τοίνυν dC bSW] μέντοι Κ 16 αὐτὸν > 17 ἀκουόντων + διὰ τοῦ κηρύγματος S εἶτα — 19 > k 18 αὐτῶν 19 ἐν — ὁδῶ >

Super nos sunt vestimenta apostolorum, opera eorum bona omamenta nostra sunt : volunt apostoli indumenta sua calcari a nobis. Et revera solutus a discipulis asinus et portans Jesum incedit super vestimenta apostolorum, quando doctrinam eorum imitatur et vitam. Quis nostrum sic beatus est, ut sedeat super illum Jesus, qui quamdiu in monte fuit, cum solis apostolis morabatur, quando vero coepit vicinus esse descensui, tunc occur- rit ei turba populorum ? Si non venisset ad descensum, non ei poterat occurrere multitudo. Descendit seditque super pullum asinae, et omnis populus voce consona laudabat Deum. Quod Pharisaei videntes dicebant Domino: >increpa eos <; ; quibus ille respondit : >Si isti tacuerint,

Ἐργον γάρ ἐστι τῶν λυόντων τὸν δεδεμένον πῶλον μαθητῶν ἀγαγεῖν λελυμένον πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ τὰ ἑαυτῶν ἱμάτια, ἐν οἶς ἐκοσμοῦντο, τοῦτ’ ἔστι τὰς πράξεις Λ·αὶ τοὺς λόγους, τὰ πλείονα ἐπιῤῥῖψαι τῷ πώλῳ καὶ μετὰ ταῦτα ἐπιβιάσαι καὶ ἐνιδρύσαι αὐτῷ τὸν Ἰησοῦν καὶ πόλιν ὑποστρῶσαι τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ, ἴν ἱματίων μαθητικῶν ἐπιβαίνῃ ὁ λελυμένος πῶλος, ᾧ ἐπιβέβηκεν ὁ Ἰησοῦς. Ἐπίκειται οὖν ἡμῖν τὰ ἱμάτια τῶν ἀποστόλων, αἱ πράξεις αὐτῶν αἱ καλαὶ καὶ οἱ λόγοι κοσμοῦσι ἱμᾶς· θέλουσι δέ οἱ μαθηταί, Λ·αὶ ἶνα πατῶ- μεν αὐτῶν τὰ ἱμίτια, τοῦτ’ ἔστιν ἵνα ἐξετάζωμεν τοὺς ἀποστολικοὺς λόγους.

Τοῦ μὲν >πλήθους τῶν μαθητῶν < μεγάλῃ αἰνούντων φωνῇ τὸν θεὸν σιωπῶσιν οἱ λίθοι· σιωπώντων 3 Super — sunt > B 5 volunt + enim ABE 11 imitantur A, imitamur D 12 sic] ita De est > C 14 solis] suis e, solis aus suis corr. D 15/16 — ~ vicinus coepit B 16 — ~ esse vicinus A 18 C έ21 pull. as.] asimun C 21 asini A 23 Farissei E 23/24 ad Dominiun A 24 increpa eos > A eos] illos B Quibus — 25 resp. > C 220, 23 –221, 16 d (D: Ὠριγ.) C 1 vor Ἔργον] ἐν rcb πώλῳ dkCS 1 – 10 ὁδῷ > W Ἔργῳ S ἐστι] τι dS 5 τοῦτ’ ἔστι — 6 λόγους > C 6 rd πλείονα > S 8 καὶ ἐνιδρύουσι > dS 10/11 ἱματίων μαθητικῶν > dSW 11 ἐπιβαίνει (!) C 13 Ἐπίκειται β] ἐπίκεινται BW παράκεινται Β 1 Ἐπίκειται — 15 ἡμᾶς] κοσμοῦσι δὲ ἡμᾶς καὶ αἱ καλαὶ πράξεις τῶν ἀποστόλων ἐπικείμενοι (K κείμεναι) ἡμῖν k 14 ἀποστό λων + ἢ γοῦν W, + τοῦτ’ ἔστιν S 15 καὶ — κοσμοῦσι W] καὶ κοσμοῦσι b, κοσμοῦσαι dCS 16 δὲ > b δὲ — μαθηταί] γὰρ k καὶ > C ~ ἵνα καὶ bkW 17 αὐτῶν — ἱμάτια] τὰ ἐκείνων ἰμάτια S τοῦτ’ ἔστιν — 18 ἐξετάζ.] ἐξετάζοντες bkW 24 μεγάλην . . . φωνὴν C 25 σιωπώντων d] σιωπησάντων C lapides clamabunt < >. Quando loquimur, lapides silent, quando nos tacemus, lapides clamant; >potest enim Dominus de istis suscitare filios Abraham <. Quo tempore nos tacebimus? Quando >refrixerit multorum <, quando illud, a Salvatore praedicatum est, fuerit impletum : >putas, Filius hominis inveniet fidem super terram? < > Propterea misericordiam deprecemur, ne nobis tacentibus lapides clamitent, sed loquamur et laudemus Deum in Patre et Fiho et Spiritu sancto: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

δὲ τοῦ πλήθους τῶν μαθητῶν, ὅπερ, >ἐὰν ἔλθῃ ἡ ἀποστασία < >, λίθοι κράζουσι.

Πότε δὲ ἡμεῖς σιωπῶμεν; Ὅταν >ψυγῇ ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν <, γένηται τὸ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος εἰρημένον· >ἆρά γε ἐλθὼν ὁ υἱὸς ἀνθρώπου εὑρίσκει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς; < Τίνες δέ οἱ λίθοι, περὶ εἴρηται μὴ ἀδυνατεῖν τῷ θεῷ >ἐκ λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ <; Οἱ τοῖς λίθοις νοῦντες, τὰ ἔθνη τὰ πεπλανημένα.

2 gr. 2 Thess. 2, 3 4ff. Luk. 3, 8 7f. Matth. 24, 12 18, 8 13 ff. Luk. 3, 8; vgl. Hom. XXII (p. 148, 15 ff.) lOff. Luk. 3 nos > C 4 potest] Potens est AB, potens E 56 hamo 1, Abrahae Cr 6/7 tacemus C 7 Quando — 10 impletimi > 9 praedictum B 11 ~ hominis Fihus A 12/13 ~ miseric. Dom. C 14/15 clament ABE 16 ~ in Patre Deum B Explicit omelia XXXVII. A 221, – 16 V* 221, 12 Τίνες — 16 a (fehlt b) 3 κράζουσι d] κεκράξουσι C 7 Πότε] ὅτε (?) V Πότε — σιωπῶμεν > dC Ὅταν — 8 πολλῶν V] πληθυνούσης τῆς ἀνομίας καὶ ψυγομένης ἀγάπης dC Ὅταν — 12 γῆς > dC 12 Τίνες — 15 Ἀβρ. V] λίθοι Ποῖοι ἢ οἱ μὴ γενόμενοι τέκνα τοῦ Ἀβρ. dC ἢ > d) δέ + εἰσιν a Περὶ 15 Ἀβραάμ > α 15 Οἱ — 16 πεπλ. nur

HOMILIA XXXVIII. De eo, quod scriptum est : >Cum autem appropinquasset, vidit et flevit super eam <, usque ad eum locum, ubi >ejecit omnes vendentes columbas>.

Cum appropinquasset Hierusalem Dominus noster atque Salvator, videns eam flevit et dixit: >si cognovisses et tu in die quae ad pacem sunt tibi; nunc autem absconditum est ab oculis tuis : quoniam venient dies super te et circumdabunt te inimici tui vallo <. Sacramenta sunt, quae dicuntur, et speramus Deo aperiri posse, quod latitat. Primum ergo de fletu ejus videndum. Omnes beatitudines, quas locutus est in evangelio Jesus, suo firmat exemplo et, quod docuit, proprio testimonio probat. >Beati <, inquit, >mites <. Huic simile de semetipso: >Discite a >quoniam mitis sum <. >Beati pacitici <. Et quis alius ita Dominus meus Jesus, qui >est pax nostra <, qui >solvit >in sua < eam >carne destruxit <? >Beati, qui persecutionem tur propter justitiam < >. Nemo sic persecutionem passus est justitiam ut Dominus Jesus, qui pro peccatis nostris crucifixus est. Omnes igitur beatitudines in semetipso Dominus ostendit; ad quam similitudinem etiam illud, quod dixerat : >beati flentes < — ipse flevit, ut hujus quoque beatitudinis jaceret fundamenta. Flevit autem Hierusalem >dicens: si cognovisses et tu in die quae ad pacem sunt tibi; nunc autem absconditum est. ab oculis tuis <, et reUqua usque ad eum locum, ubi ait: >eo cognoveris tempus visitationis tuae <. Dicat aliquis Manifestasunt, quae dicuntur, etopere completa de Hierusalem: circumdedit enim eam Romanus exercitus et ad internecionem usque vastavit, tempusque veniet, quando lapis super lapidem 2 – 4 Luk. 19, 41–45 12 f. Matth. 5, 5 13 f. Matth. 11 14 Matth. 5, 9 15 f. Ephes. 2, 14 16 f. Matth. 5, 10 20 Matth. 5, 4 Hom. 38 fehlt in C 1 Incipit XXXVIII. de eo . . . A 2 scriptum] dictum A autem autem < appropinquaret A approp. + Hierusalem B videns B 3 et > ad — locum > A ait > A 5 atque Salvator > De 6 eam cognovisses] cognosceres De et > D tu + et A 7 ~ tibi sunt abscondita sunt BDe 8 super] in AB 9 Sacramento B 10 aperire Ae ejus + et B 12 proprio] pro De 13 simile -f est e, > quid B > De ~ ait a me E 14 quoniam] quia BE alius tam A 15 Jesus > B solvit] solum B 18 Dominus + meus nostris > E 19 in se ipso ABE 22 tu + et A 23 ~ tibi sunt abscondita sunt BDe 27 enim > B 28 venit non relinquetur super eam. Non nego et illam quidem Hierusalem propter habitatorum scelera fuisse destructam, sed quaero, ne forte et ad hanc nostram Hierusalem fletus iste pettineat. Nos enim sumus Hierusalem, quae defletur, qui nobis videmur intuitum habere majorem. Quod si post mysteria veritatis, post sermo nem evangelii, post doctrinam ecclesiae et post visionem sacramentorum Dei aliquis e nobis peccaverit, plangetur atque defiebitur. Nemo enim gentilis fletur, sed ille, qui fuit de Hierusalem et esse cessavit. Fletur autem haec nostra Hierusalem, quod post peccata >circumdent < eam contrariae videhcet fortitudines, spiritus nequam, et immittant in circuitu ejus >vallum < obsideant eam >et lapidem lapidem non reliquant <, si post multam continentiam, post ahquot annos castitatis vic-

Ζντῶ, μήποτε καὶ ἐνταῦθα ἐφ’ ἡμᾶς ὁ κλαυθμὸς τοῦ κυρίου φθάνῃ. Ἡμρῖε γάρ ἐσμεν ἡ ’Ιερουσαλὴμ ἡ κλαιομένη, οἱ διορατικώτεροι. Ἐὰνμετὰ τὸ ἀποκαλυφθῆναι ἡμῖν τὰ μυστήρια τῆς ἀληθείας καὶ κηρυχθῆναι τὸν λόγον τῆς σωτηρίας ἁμαρτάνωμεν, κλαιόμεθα.

Οὐδεὶς γὰρ ἐθνικὸς κλαίεται, κλαίεται δὲ ἡ τοιαύτη Ἰερουσαλήμ, ἐπειδήπερ >οἱ ἐχθροὶ < αὐτῆς ἁμαρτάνουσαν αὐτὴν περιέξουσι κυκλόθεν, αἱ ἀντικείμεναι δυνάμεις, καὶ περιβαλοῦσιν >χάρακα < καὶ συνέξουσιν αὐτὴν >καὶ ἐπὶ λίθον οὐκ ἀφήσουσιν < ἐν ἐὰν γὰρ μετὰ πολὺν χρόνον σωφρο- νήσας τις ἢ ἄλλην ἀρετὴν ἐπι- τηδεύσας νικηθῇ, καθαιρεῖται αὐ- τοῦ ἡ οἰκοδομή.

1 non — eam] non est relictvis in ea B 4 ne forte] si Dlmi-, an n 5 et >An hanc > A haec nostra E 12 et > De 13 e] a E 14 plangitur De 14/15 fletTor De 15 defletur A 16 et — 18 Hierusalem > De 17 Defletur A 19 circmndant 20 fortitudinis A 21 inmittmit Br, immittat E 23 obsident BE 24 relinqumit B 26 aliquod BE 223, 4 Ζητῶ — 224, 9 αὐτόν e* k* V* W* 4 Ζητῶ, μήποτε Τάχα φθάνει W ἐνταῦθα > kW] ἐνθάδε V 45 ἡμᾶς > e 5 ~ — φθάνει nach ἡμᾶς V φθάνῃ > W] φθάνει eV 6 — 7 διορατ. nach 11 κλαιόμ. W γὰρ] οὖν W ἡ 2 x > W 10/11 ἁμαρτἀνωεμ] μένωμεν ἁμαρτάνοντες W 11 κλαιόμεθα > W 16 δὲ + ἡ ψυχὴ ἡ — Ἱερουσ. > ekV 17 ἐπειδὴ Ε 1 Κ 1 19 δυνάμεις] VW 20 καὶ — 22 αὐτῇ > k καὶ > eV 22 λίθῳ W W 23 ἐὰν] κἂν k, ἂν eW γὰρ > kWV μετὰ χρόνον nach 24 ἐπιτηδ. W 26 οἰκοδομή] οἰκοδόμησις W

tus quis fuerit et blandimentis carnis illectus patientiam. pudicitiae amiserit. Si fueris fornicatus, >lapidem super non relinquent in te < >. Ait in alio loco: >non priorum justitiarum ejus; in peccato cato suo, in quo deprehensus fueritjin ipso judicabo eum <. est ergo, quae defletur, Ηierusalem. Post quae dicitur: >ingressus est in templum <, quod, fuisset ingressus, >ejecit eos, vendebant columbas <. Non ementes ; qui enim emit, quod emerit, possidet. Illos ejecit de templo patris Jesus, qui vendunt et abjiciunt, quod habuerant, in simihtudinem ilhus luxuriosi fihi, qui substantiam accepit a patre et universa perdidit nimie potando. Si quis ergo vendit, ejicitur, praecipue si vendebat >columbas < >. Quare ahas aves non posuit nisi columbas ? Hoc animal simplex est et decorum. Vereor, ne et in nobis istiusmodi vitium de- Οὐ γὰρ μὴ μνησθῶ <, φησί, προτέρων δικαιοσυνῶν αὐτοῦ· ἐν τῇ ἁμαρτᾳ αὐτοῦ, ἐν ᾗ καταλήψομαι αὐτόν, ἐν αὐτῇ κρινῶ αὐτόν <. Οὐκ ἐκβάλλει τοὺς ἀγοράζοντας — ὁ γὰρ ἀγοράζων συλλαμβάνει τὸ ἀγοραζόμενον — ἀλλὰ τοὺς διὰ τὸ πω- λεῖν ἀποδιδομένους τὰ ἴδια χρήσιμα καὶ λαμβάνοντας ἀντὶ αὐτῶν τὰ νενο- μισμένα εἶναι τίμια καὶ οὐ τὰ τίμια· ἴδιον δὲ πωλούντων τὸ μὲν ἀπὸ τῆς τέχνης τοῦ θεοῦ διδόναι ἢ καὶ τὰ ἄλλως εἰς τὸν βίον χρήσιμα, τὰ δὲ ἀνθρώπων καθ’ ἑαυτὰ εἰς οὐδὲν χρή- σιμα λαμβάνειν. Καὶ ἐπὶ τούτῳ ἐκ- βάλλει σε ἀπὸ τοῦ ναοῦ ὁ σωτήρ· ἐὰν γὰρ λῇς, ὅμοιος ἔσῃ τῷ ἀσώτῳ υἱῷ, ὃς ἔλαβε τὸν βίον τὸν πατρικὸν 6 ff. Ezech. 18, 24 13 ff. vgl. Luk. 19,45 Var. ; gegen lat. : et ementes 19 ff. lat., 26 ff. gr. vgl. Luk. 15, llff. 24 ff. vgl. Hom. XIV (p. 101, 20ff.) 1 et blandimentis] blandimentisque De 2 pudicitiamque De 2/3 ~ amis. pud. A 3 f uerit A 5 in] super De te] eo A 6 in > BE ~ alio in loco + Dominus A 10 ~Hierus., quae defletur A 11 dicitur + et A 12 in > DEe 15 emit] emimt De + et De 16 emerint De possident possideturE 1 7 Patris + meus A 18 et + qmB habuerintA 20 substantiam + suam De 21 universam A. vmiversum E nimie > B] ne A 21/22 putando A, pot. aus put. corr. E 22 vendat BE 25 ~ Animal hoc B 26 et decor.] de quo B, decormn E 27 istiusmodi] huiusmodi B (modi E) ~ vitium istius modi e deprehenditur E 224, – 15 ἀγοραζόμενον + 24 Καὶ — 225, 6 eV 224, – 24 λαμβάνειν dC 6 μὴ > kW μνησθῶ] μνησθήσομαι k 7 ~ αὐτοῦ δικαιοσ. 8 ἐν > ekV 9 ~ αὐτὸν κρινῶ W 14 Οὐκ — 15 ἀγοραζόμ.] ἐκβάλλει οὐ τοὺς διὰ τὸ ἀγοράζειν προσκτωμένους dC 18 ἀντὶ d] ἀντ’ C 20 ἴδιον — 24 λαμβάνει nur C > prehendatur. Si enim ea, quae niihi a sancto Spiritu revelata sunt et credita, ut in vulgus efferrem, pretio vendidero et absque mercede non docuero, quid aUud facio, nisi columbas, id est Spiritum sanctum, vendo ? Quem cum vendidero, ejicior de templo Dei. Quapropter rogemus Dominum, ut omnes emamus potius, quam vendamus. Si enim non vendiderimus, cognoscemus et intellegemus salutem nostram; alioquin inimici circumdabunt urbem nostram. Quod si semel nos hostilis exercitus cinxerit, lacrimas Domini non merebimur. Surgamus ergo cUluculo et obsecremus Deum, ut saltem micas, quae de mensa ejus cadunt, comedere possimus. Miratur scriptura reginma Saba venisse >ab extremo terrae, ut audiret Salomonis <; quae, cum vidisset prandium et supellectilem ministeria domus ejus, obstupuit et tota in miraculo fuit. Nos si tantas Domini nostri opes, tantam sermonis supellictilem et abundantiam doctrinarum non hbenter amplectimur, si non comedimus >penem vitae <, si non carnibus Jesu vescimur et cruore potamur, si contemnimus dapes Salvatoris nostri, scire debemus, quod habeat Deus et >benignitatem et severitatem <; benignitatem magis ejus nobis orare debemus, in Christo Jesu Domino nostro: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. καὶ πάντα ἀπώλεσε· φοβοῦμαι μή- ποτε περί τινα εὑρεθῇ ἡμῶν τὸ πρᾶγμα τοῦτο· ἐὰν γὰρ τὰ ἐξ ἁγίου πνεύ- ματος λελαλημένα μοι μισθοῦ πιπράσκω, τί ἄλλο ποιῶ ἢ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον μισθοῦ πιπράσκω;

13 f. vgl. Matth. 15, 27 loff. Luk. II, 31; vgl. 3 Kon. 10, 4. 5 20 Joh. 6, 35; vgl. 6, 53 22 Rom. 11, 22 2 Spiiitu sancto B 3 ut] aut ABE 4 efferens A, effero B + aut B 4 et > ABE 6 columban BE 8/9 Dominum] DexmiBE 10 cognoscimus BDEe intellegimiis BDEe 11 circumdabuntur E 11/12 ~ exerc. hostilis De 12 Domini] Dei De 13 Deum] Dominum De 15 ut audiret] audire De 19 doctrinae B, doctrinam E 20 JesuJ Christi De 23 ejus nobis > A ejus > D nobis > B orare 23/24 Dom. nostro > ABE Explicit omelia XXXVIII.

HOMILIA XXXIX. De quaestione Sadducaeonim, quam proposuerunt Domino, mulieris ejus, quae septem viros habuit, et rursuni de denario, quem sibi Salvator jussit ostendi.

Est haeresis Judaeis, quae dicitur Sadducaeorum : haec >resurrectionem mortuorum < negat et putat animam interire cum nec post mortem sensus ultra residere. Hi igitur quaestionem Domino proponentes composu erunt fabulam mulieris septem virorum, quae post primum virum, ad resuscitandum semen prioris, alterum duxerit, quo mortuo ter- tium quoque et rursum quartum, atque in hunc modum ad septimum usque pervenerit. Quaeritur ergo, >in resurrectione quis eam sibi e septem fratribus sit vindicaturus uxorem. Ι ἐμβαλεῖν Hoc autem problema insidiantes verbis Salvatoris eo tempore proposuerunt, quo eum viderunt de resurrectione docere discipulos. Quibus respondens Salvator ait : >Erratis, nescientes scripturas virtutem Dei. In resur- rectione enim mortuorum neque

Φασὶ γὰρ ἑπτὰ ἀδελφοὺς μιᾷ γυναικὶ γόμου νόμῳ συναφθῆναι, δηλονότι ἐνὶ ἑκάστω αὐτῶν τοῦ ἑτέρου ἀποβιοῦντος νομίμως συναπτομένῃ· ἔσχατον δέ φασι καὶ τὴν γυναῖκα ἀποθανεῖν. Ἐρωτῶσι τοίνυν· >ἐν τῇ ἀναστάσσει <, ἀνισταμένων, >τίνος αὐτῶν γυνή; < οἰόμενοι αὐτὸν εἰς

| Τὸ ὡς ἄγγελοι τοῦ θεοῦ ἐν οὐρανῷ < >φησιν <, οὐχ ὅτι τοὺς ἔσεσθαι ἐν οὐρανῷ λέγει, ἀλλ’ ὡς τοὺς οὐρανίους ἀγγέλους, καθὰ δὴ καὶ Μᾶρκος ἔφρασε λέγων· ἀλλ’ εἰσὶν ὡς Hom. 39 fehlt in C — 4 Luk. 20, — 40; — 26 21 f. gr. Matth. 22, 30 24 ff. lat. Matth. 22, 29. 30 25 f. gr. Mark. 12, 25 1 Incipit XXXIX. de . . . A 2 Saduceorum ABD 2 propo- suerant De 3 rursum > B] rursus De 5 haeresis + in De 7 ne B > De residere] resipire D, respirare e, sit BE(?) Hi > 9/10 sept. vir.] septemviraeA 10 viros 1 + habentis B 11 suscitandumB 15 pervenerat De Quaerehant A 17 e] deB 21 viderant De 24 nescitis E 26 ~ mortuor. enim A 226, 9 — 18 dC 226, 21 — 227, 4 + ὅτι δὴ γεννήσεται — φυσιολογίας (nach κν: Ἀπολιναρίου) + 227, – 27 συστῆναι V* 226, 21–227, 4 dC ( + ὅτι δὴ ἀνάστασις, worauf sich wohl das Lemma von D: Ἀπολιναρίου bezieht) 10 γόμου νομῳ] νομίμῳ γάμῳ d 10/12 τοῦ ἑτέρου ἀποβ. δηλονότι ἐνὶ ἑκάστῳ αὐτῶν d ἔνα ἕκαστον C 13 φασι — 14 γυναῖκα] καὶ τὴν γυν. αὐτήν φασιν d ἐν — ἀνισταμ. nach 16 αὐτῶν d 21 Τὸ — ἄγγ.] Ὁ δὲ Μᾶρκος ὡς ἄγγ. φησι C, Ὡς δὲ Μ. φησιν ὡς ἄγγ. d 21/22 οὐρανῷ + εἰσι d <φησιν > konj. (in dC 22/23 — ἐν οὐρανῷ ἔσεσθαι dC 24 ἀγγέλους + ἔσεσθαί φησι τοὺς ἀνθρώπους d 24 καθὰ — 26 > dC 26 γὰρ > nubent neque nubentur, sed erunt sicut angeli in caelis<. erunt sicut angeli, utique angeli erunt. Simulque discendum, quod angeli connubia non habeant. Hic vero, ubi mors, et nuptiae et liberi necessarii sunt; ubi autem immortalitas, nec conjugio opus est nec filiis. Proponam mihi quaestionem valde molestam et, quae non facile solvitur, ex persona eorum, qui studiosissimi scripturarum sunt et >die <die meditantur in lege domini<. inquiunt, scriptum est, quia >nequenubentnequenubentur> ? Tam vetus quam novum testamentum memoria ac mente perlustrans nusquam memini tale quid relatum. Quod si forte me fallit, qui plus novit, doceat, libenter disco, quod nescio; sed quantum ego existimo, nec in veteri nec in novo instrumento quidquam tale reperiet. Omnis ergo error eorum de prophetica, quam non intellegunt, lectione subrepsit — e quibus illud est in Isaia: >electi mei non τὸ ἀγγελικὸν πλῆθος πολὺ μὲν ὄν, οὐ μὴν ἐκ γενέσεως αὐξηθέν, ἀλλ᾿ ἐκ δημιουργίας ὑπάρχον, οὕτω δὴ καὶ τὸ ἀνιστάμενον πλῆθος. |

| Ἴσμεν δέ, ὅτι καὶ πρὸς τὴν λέξιν ταύτην οἱ ἀπὸ Μαρκίωνος καὶ Οὐαλεντίνου ἔτι διαμάχονται εἰς ψυχὰς ἀνάγοντες τὸν λόγον· ταύτας γὰρ ζῆν καὶ περὶ τούτων εἰρηκέναι τὸν κύριον ὡς τούτων ὄντος θεοῦ τοῦ θεοῦ. Οὐδέπω δὲ Σαδδουκαίοις περὶ ψυχῶν ἦν ἡ ἀντιλογία, ἀλλὰ περὶ σωμάτων, ὥστε περὶ τούτων ἡ ἀπόκρισις. Λέγεται δέ τότε ἀνίστασθαι ὁ νεκρός, ὅτε μετὰ σώματος ἡ φυχῆς διαλελυμένης, ἀλλ’ ὡς ἀπρακτούσης καὶ τὰ τῆς ζωῆς ἴδια, ὅσα μετὰ σώματος, οὐκ ἐχούσης· ἓν γάρ τι τὸ συναμφότερόν ἐστιν, ἄνθρωπος, καὶ ἡ ζωὴ κοινή, καὶ ἑκατέρων δεῖ πρὸς τὸ τὴν ἐκ θανάτου ζωὴν πόλιν συστῆναι. | Πρὸς τούτοις ἀναγινώσκοντές τινες τὰ προφητικὰ πλανῶνται περὶ τὸν νοῦν τῆς γρα- 13f. lat. Ps. 1, 2 29 f. Jes. 65, 23 4 discendum] dicendum B 7 sunt + illic In autem > BDEe 8 Dmr conjugii BE, conjugatio D 13 ac] et AE 16 Tam] Totum B 17 quam novum > BE ~ test. quam novum A 19 memini 20 relatum ABE 25 repperi + et ABE 26 ergo > A ~ error De 28 subrepsit] surrexit De est > BE 29 electi] lecti 227, 9—228, 30 k* [K8x: Τίτου, vgl. J. Sickenberger, Titus v. Bostra VI, 1) S. 235] 227, 27 Πρὸς — 228, 30 b*e*D*10*V* [E2 τοῦ αὐτοῦ Κυρίλλου ?)] (in b 2. Teil eines Chrys. Scholions) 2 μὴν > d γενέσεως] γεννήσεως d αὐξηθέν + εἰς πληθὺν γέγονεν d ἐκ + ἀρχῆς, ἐξ αὐτῆς τῆς d 3 ὑπάρχον] ἔχει τὸ ἄπειρον εἶναι τῷ ἀριθμῷ d 9 πρὸς k] ὑπὲρ V 11 μάχονται V ψυχὴν K 12 ταῦτα V 14 θεοῦ > K1 15 οὐδέπω δὲ] ἀλλ᾿ οὐδέπω K7 17 ὥστε — 20 ψυχή > 27 Πρὸς τούτοις k] Ὠριγένης δέ φησιν be D10V 28 τινες > libcros in maledictionem< et Deuteronomio in benedictionibus: >benedicti filii uteri tui< putant haec futura in resurrection, non intellegentes spiritales benedictiones esse praedictas. Paulus enim, >vas omnes has benedictiones, quae ponuntur in lege, spriitaliter interpretans et sciens non esse carnales, ad Ephesios loqui- tur: benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spiritali< Erunt hae omnes benedictiones spiritaliter, cum a mortuis resurgentes aeternam beatitudinem consequeremur. Sed et in Psalmis simile quid reperientes eodem labuntur errore: <uxor> >tua sicut vitis abundans in lateribus domus tuae, filii tui novella olivarum in circuitu mensae tuae< usque ad eum ubi ait: >benedicat te Dominus ex Sion, et videas, quae bona HierusalenK. Ergo cum instructa f uerit Hierusalem et mstaurata in antiquum statum, tunc visurus est sanctus bona, quae scriptura commemorat. Qui spiritaliter intellegunt Hierusalem et de ea dici sciunt: >quae caelestis est, quae sursum est, quae est nostra<, videbunt bona illius, de quibus saepe diximus, et quod nunc de psalmo posuimus: >uxor tua sicut vitis abundans lateribus domus tuae, filii tui sicut novella ohvarum in circuitu mensae tuae<. Quae omnia intellegentibus Sadducaeis, qui erant portio Judaeorum, dicit Salvator: >neseitis neque virtutem Dei<.

φῆς — φέρε εἰπεῖν ἐκ τοῦ Ἡσαΐπυ· οι εκλεκτοι μου οὐ τεκνοποιήσουσιν εἰς , καὶ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ ἐν ταῖς εὐλογίαις· εὐλογημένα τὰ ἔκγονα τῆς κοιλίας σου>· — >ἐν τῇ ἀναστάσει τῶν ἔσεσθαι ταῦτα, μὴ νοοῦντες τὰς πνευματικὰς εὐλογίας.

Διὰ τοῦτο σωματικῶς ἐκδεχομένοις τοῖς ἐκ τῶν Ἰουδαίων Σαδδουκαίοις ἔλεγεν ὁ σωτήρ· πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς .

Haec de quaestione, quam Sadducaei Domino proposuerunt, breviter dicta sint. Porro quia adjectum est de imagine Caesaris, etiam 3f. Deut. 7,13 7f. Akt. 9, 15 11f. Ephes. 1,3 15ff. Ps. 127 (128), 3. 5 22f. Gal. 4, 26 24 ff. Ps. 127 (128), 3 30 ff. Matth. 22, 29 1 maledictione BE 2 Deuteronomii AB in > ABE 6/7 praedicatas 10 et] ut B 12 Eriuit — 13 spiritaliter > De 13 ~ omn. ben. hae A haec E spiritaU + in caelustibus A 14 beatit.] benedictionem ABE consequemur ABE et > E 17 novellae e 18 18 ~ bona quae A ~ bona BE sunt + in A 20 sanctus > De 24 quod > E 26 27 mensae] domus D 33 suut A quia] quae r adjectum] lectum ABE 2 οἱ kV > be D10 5 ἔγγονα e, τέκνα D10 29 ἔλεγεν — σωτήρ > K] super hoc debemus pauca perstringere. Putant quidani a Salvatore dictum esse simpliciter: <reddite,> quae sunt Caesaris, id est: tributum reddite, quod debetis. Quis enim nostrum de tributis reddendis Caesari contradicit? Habet igitur locus quiddam mystici atque secreti. Duae sunt imagines in homine: una, quam accepit a Deo factus in principio, sicut in Genesi scriptum est: >juxta imaginem similitudinem Dei<, altera postea, quam propter inoboedientiam atque peccatum ejectus de paradiso assumpsit >principis saecuH hujus < suasus Sicut enim nummus sive denarius habet imaginem imperatorum niundi, sic qui facit opera >rectoris tenebrarum< portat imaginem ejus, cujus habet opera: quam praecepit hic Jesus esse reddendam et projiciendam de vultu nostro assumen- damque eam imaginem, juxta quam a principio ad simiUtudinem Dei conditi sumus. Atque ita fit, ut, quae Caesaris sunt, Caesari et, quae Dei, < <Ostendite>, inquit, >mihi nummum< pro scribitur <denarius>. Quem cum accepisset, ait: >cujus

Ὑψηλότερον δέ· ἐγένετο ἐν ἀρχῇ ὁ ἄνθρωπος, ὡς ἐν τῇ Γενέσει γέγραπται, <κατ᾿ δὲ διὰ τὴν αὐτοῦ παρακοὴν ἀνέλαβε καὶ εἰκόνα ·

ωσπερ γαρ το νομισμα εικονα ἔχει τοῦ βασιλεύοντος τῶν Μνῶν, οὕτως ὁ ποιῶν rd ἔργα τοῦ <κοσμοχράτορος> τὴν τὴν αὐτοῦ φορεῖ· ἣν παραινεῖ ὁ σωτὴρ ἀποδιδόναι καὶ ἀποτίθεσθαι καὶ φορεῖν τὴν ἐξ ἀρχῆς γενομένην εἰκόνα καθ᾿ ὁμοίωσιν τῷ θεῶ.

6ff. vgl. Orig. Comm. in Cant. Cantic. Prologus (S. 63, 31 ff. Baehrens) 10f. Gen. 1, 27; 1 Kor. 15, 49 14f. Joh. 12, 31 18f. Ephes. 6, 12 28 Matth. 22, 19 1 quidam] quidem r 5 igitur] ergo B 7 in homine > D] hominis 11 choici + id est terreni e 12 postea > A postea quam] postqtiam 14 assvimpsit] accepit A assiampsit + eam BDEe 14/15 principis B 15 suasam B 17 sive] atque De 21 hic> De 22 et>BE proiciendamque A 23 assum.] et assumendam 25a > E] in AB 26 quae2 + sunt A Deo > E ~ reddamus Deo e 28 denarium A inscriptionem 229, —230, μνᾶς k*V (K3 nur — 230, 10) 229. 6—230, 18 αὐτοῦ 229, 6—230, 10 6 Ὑψηλ. δέ > bdCSV ἐγέν. — ἀρχῇ > k ἐν ἀρχῇ > > bSV 8 θεοῦ + γέγονεν k, + κατ᾿ ἀρχήν S 9 διὰ] παρὰ αὐτοῦ > dK2S 10 εἰκόνα > b 16 γὰρ] δὲ k, καὶ S + εἰκόνα 17 ἔχει > S ~ τῶν ἐθνῶν βασιλ. S 18/19 κοσμοκράτ.] παντοκράτορος 8 19 φορεῖ > K 20 ~ ἀποδιδ. nach ἣν S 22 καθ᾿ — 23 θεῷ >

habet < Qui respondentes <Caesaris >. Ad quos <reddite >, inquit, >quae Caesaris, Caesari et, quae sunt Dei, Deo<. Quorum et Paulus locutus est dicens: >sicut portavimus choici, portemus et imaginem caelestis.<. Quod ergo ait: quae sunt Caesaris, Caesari<, hoc dicit: deponite personam <choici>, abjicite imaginem terrenam, ut possitis vobis caelestis imponentes reddere, >quae sunt Dei, Repetit nos Deus. Quidnam repetit ? Lege Moysen: et nunc quid Dominus Deus tuus repetit a te < et reUqua, quae Postulat igitur a nobis Deus et deprecatur, non quia necessarium habet ahquid, ut ei tribuamus, sed, postquam ei dederimus, nobis id ipsum tribuat in salutem. Quod ut manifestius fiat, ponam parabolam mnarum. Qui unam acceperat mnam et fecerat decem et obtuht Domino, a quo sibi credita mna fuerat, accepit et aliam,

Ἀκολούθως τούτοις καὶ ὁ Παῦλός φησιν· ὡς ἐφορέσαμεν τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ, οὕτως φορέσωμεν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ . Τοῦτο οὖν δηλοῖτό· >ἀπόδοτε τὰ Καίσαρι· καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῶ θεῶ>ῶ. Αἰτεῖ δὲ παρ᾿ ἡμῶν, οὐχ ὅτι χρείαν ἔχει τινός, ἀλλ’ ἵνα ἡμῖν ἀντιχαρίσηται τὰ αὐτοῦ. Ὁ γὰρ τὴν μνᾶν δεκαπλασιάσας καὶ προσενέγκας τῷ δεδωκότι κυρίῳ, ἀπολαμβάνει σὺν ταῖς τοσαύταις καὶ ἑτέραν· ἐκείνου γὰρ τοῦ μὴ πολυπλασιάσαντος τὴν μνᾶν κελεύει ἀφαιρεθῆναι καὶ δοθῆναι τῷ ἔχοντι τὰς δέκα μνᾶς. >Ἄρατε , φησὶν τοῖς παρεστῶσιν, ἀπ᾿ αὐ- 7ff. 1 Kor. 15, 49 12 1 Kor. 15, 49 14 f. Deut. 10, 12 22f. vgl. Lxik. 19, 1127 3 reddite + ergo De 4/5 ~ Dei sunt BE 5/6 consequentia BE 6 et > A 7 imaginem > D 12 person.] imaginem A 14 nos] A Deus — Lege] Deus quiddam secimdum legem B Legem E Moysi B 15 quid] quidem A Dominus > > De 17 et + Deus D 19 tribuamus + postulat 20 nobis >De 23 mnarimi, qm B 24 mnam > 26 ~ fuerat mna A ~ et accepit A 230, 24 Ἄρατε — 231, 22 dC 5 Ἀκολούθ. — 8 ἐπουρ. > dCS τούτοις] τούτων καὶ τοῦτο dS > b 10 καίσαρι + ὁ σωτὴρ λέγων d 18 τὰ αὐτοῦ > CV αὐτοῦ + Ἐκεῖνα δεῖ ἀποδιδόναι Καίσαρι, τὰ τὴν εὐσέβειαν παραβλάπτοντα· εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, οὐκ ἂν βασιλεῦον ὑποτάσσεσθαι προσετάγημεν καὶ πάσῃ ἀρχῇ ὑπερεχούσῃ S 21 ἑτέρας K 24 μνᾶς + Καὶ ἁπλῶς εἴ τι μέν ἀπάτης εἴδωλον, τοῦτο τῷ δημιουργῷ τῆς κακίας ἐπιρριπτέον· εἴ τι δὲ ἀρετῆς σύμβολον, τοῦτο θεῷ ἀναθετέον· τὸ δὲ ἐντελὲς ἐν τῷ Ματθαίῳ εἴρηται K1 Quidam E Deus tuus sed] ut De et2> A 8 Τοῦτο οὖν] 17 ἡμᾶς K1 quam antea non habebat. Illius enim mnam, qui non multiplicaverat, quod accepit, jubet Dominus auferri et dari ei, qui alias habet; <tollite>, inquit, >mnam date ei, qui habet decem mnas<. Atque in hunc modum, quae dederimus Deo, nobis ea ipsa restituet cum his, quae antea non habueramus. Exigit et postulat a nobis Deus, ut habeat occasionem donandi, ut ipse tribuat, qui erogavit. Ipsius enim gratia dupUcata est mna, et dignis quibusque plus datum est, quam sperabant. Quapropter surgentes oremus Deum, ut digni simus offerre ei munera, quae nobis restituat et pro terrenis caelestia largiatur, in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Exphciunt omehae triginta novem Adamantii Origenis in evangelium Lucae a beato Hieronymo presbytero de graeco in latinum translatae.

τοῦ τὴν , τοῦτ’ ἔστιν τὴν χάριν τοῦ ἁγίου πνεύματος, ἐπειδὴ οὐ δύναται ταύτην ἔχων κολασθῆναι, εἰ μὴ πρῶτον ταύτης γυμνωθῇ, καὶ δότε τῷ τὰς δέκα μνᾶς . Ἀντιχαρίζεται γὰρ ἡμῖν ὁ θεὸς τὰ ἀγαθὰ μετὰ προσθήκης· τῷ γὰρ ποιήσαντι τὴν μίαν μνᾶν δέκα ἀντεχαρίσατο τὰς δέκα μνᾶς, προσθεὶς αὐταῖς καὶ ἄλλην μνᾶν τὴν τοῦ μὴ ἐργαζομένου. | Ὁ μὲν γὰρ ἔχων, φησίν, ἀρετὴν ἐκ πόνων καὶ ἱδρώτων καὶ προσθήκην λαμβάνει παρὰ θεοῦ, οἷον πίστιν ἔχοντι τὴν ἐκ τοῦ ἐφ᾿ ἡμῖν δοθήσεται χάρισμα πίστεως, καὶ ἁπλῶς τῷ ἔχοντί > τῶν ἐκ κατασκευῆς φυσικῆς ἐνυπαρχόντων αὐτῷ βελτιωθὲν προσοχῇ καὶ ἐπιμελείᾳ τὸ ἐνδέον ἀπὸ θεοῦ δοθήσεται· ὁ δὲ πονηρὸς καὶ μὴ μεταδιδοὺς εἰς πολλοὺς λόγον, οὗτος ἀποστερεῖται, οὗ εἶχεν, καὶ τιμωρεῖται. |

3ff. Luk. 19, 24 —18 vgl. Comm. in Matth. vetus Interpr. 69 (IV 372, 21 — 25 Lomm.): Utputa, fidem habenti, quae est ex nobis, dabitvir gratia fidei, quae est per spiritum fidei et abimdabit; et quidquid habuerit quis ex naturaH creatione, cum exercuerit illud, accipit id ipsum et ex gratia Dei, ut abundet et firmior sit in eo ipso, quod habet. 15 gr. vgl. 1 Kor. 12, 9 3 acceperat A 4 aixferre BE 6 habebat AE 7 quae] quod A 8 ea ipsa > A 8/9 restituit E 9 ante De 10/11 ~ a nobis et post. 12 ipsi De 13 rogavit AB, rogabit E 14 publicata A, pupHcata E 15 datum est] donatumB 16 sperabunt E 18 mxmera] mnam A nobis] ipse B 23—25 C > ABDEe 23 novem] sex C 24 H: Omeliae Origenis XXXVIIII super Lucam a Hieronymo catholico traductae feliciter explicixmt. Laus Deo. I: Expliciimt triginta novem omeHae Origenis super Lucam a Yheronimo katholieo in latinum traductae. 11 φησίν > φυσικῶς dC 15 πίστις C 16 <τι> konj. > φυσικῆς Kr.]