ἡμέρα δευτέρα καὶ πληγαὶ περὶ τοὺς ἄρτους καὶ τοῦ πρίασθαι δυνηθέντος τὸ μὴ δυνηθὲν πλέον. τρίτη καὶ τὸ κακὸν R II 329 χαλεπώτερον, | ὥσθ’ ἡμῖν λελουμένοις ἀπιοῦσι τοὺς πεινῶντας παρακολουθοῦντας λέγειν, ὡς οὐ ροντες δειπνήσομεν· εἶναι γὰρ πῦρ. ἡ τετάρτη λόγον 7 Icarius 5 ἐν νόμοις Μ εὐνόμοις Μο | τῆς om Ι 7 λέγοντες Patm sed γρ λέγοντος in marg m2 | μὲν οὖν CMo 11 ἐνουθέτει V 12 δ’ (1) edd 13 ἄρτων scripsi ὄντων libri edd 14 ὀλίγος scripsi auctore Re ὀλίγους libri edd | μὲν scripsi ἢ CA sed in hoc inser m1, PVaV in quo schol. m2 τὸ ἢ ζητεῖ καὶ ἕτερον κῶλον διὰ τοῦ ῆ ἐκφερόμενον, U ἦ Ι οἲ ΒΜ Bong om Μο Re 15 ἐπ’ ὠνῆσι Μο | δόντες Μο 17 ἡμέρᾳ δευτέρα Bong 19 τρίτῃ Bong 21 παρακολουθεῖν καὶ V | οὐ om Ι εἶχεν ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς οὐκ ὀλίγον τεθνάναι μὲν γέρον- τας, τεθνάναι δὲ παιδία. καὶ γραῦν δὲ ἑώρων παιδίον φέρουσαν αὐτὸ τοῦτο βοῶσαν, ὡς εἰ μή τις ἄρτου μεταδοίη, τεθνήξεται, καὶ ἅμα προὔτεινε τὴν τιμήν.

ὁ δὲ ἄρτος ἦν περιμάχητος, καὶ ἀλλήλους ἐώθουν καί που καὶ ἔπληττον καὶ ἦν πολλοῦ τότε τὸ ἰσχύειν ἄξιον. ὁ δὲ ἀσθενέστερος ἄρτον μὲν οὐκ ἔφερεν οἴ- καδε, τραύματα δὲ καὶ κατερρωγυῖαν ἐσθῆτα. τοῦτο τῶν πολιτευομένων ἐκένωσε τὴν πόλιν καὶ ἦσαν ἐν ἀγροῖς τὸ μὴ συγκατακαυθῆναι ταῖς αὑτῶν οἰκίαις ἐν κέρδει ποιούμενοι· ταῦτα γὰρ ἠλπίζετο.

5. Ἐν τούτῳ τῷ κλύδωνι κινεῖ μέ τις θεῶν, οὐ γὰρ ἐμόν γε τὸ ἔργον, εἰπεῖν τι πρὸς τὸν ἄρχοντα περὶ τοῦ κατειληφότος πάθους, καὶ κομισθεὶς οἰκετῶν χερσίν, ὁ γὰρ ἵππος ἔτυχεν ἀπών, τὰ μὲν ἐπιτιμήσας, τὰ δὲ παραινέσας, τὰ δὲ φοβήσας, ἔστ·ι δὲ ὅπου καὶ δεηθεὶς μόλις ἀπέστησα τῆς πολλῆς φιλονεικίας ἣν εἶχεν ὑπὲρ τῶν ἀδυνάτων.

οὐ μὴν ἐξήρκει γε τοῦτο πρὸς τὴν ἐπανόρθωσιν, ἀλλ’ ἔδει καὶ τοὺς ἀρτοποιοὺς 16 cf. t. I 182, 12 17 cf. t. I 182, 20 19 λέγεται καὶ ἀρτοποιὸς (corr ἀρτοπόπος) ἀπὸ τοῦ πέτ- τειν καὶ ἀρτοκόπος ἀπὸ τοῦ κόπτειν, ἀρχαιότερον δὲ τὸ διὰ τοῦ π B cf. not. ad. p. 28, 13. schol. ad t. II 209, 15 R. Phryn. p. 222 cum nota Lobeckii, p. 22 ed. Bekker Anecd. et lex. Seg. ib. p. 447,25. 1 εἶχε περὶ Ι 3 αὐτὸ — 4 τεθνήξεται citat Plan fol. 104 3 βοῶν Plan 3 εἰ — 4 τεθνήξεται citat praemisso Λιβά- νιος Thom. Mag. s. ν. τεθνήξεται p. 364, 2 R 4 τεθνήξει Α sed in marg γρ τεθνήσει, Ρ sed ξ in ras m3, Va sed τεθνήξε- ται in marg, UMo Thom Plan τεθνήσει C (et Patm sed γρ τε- ος θνήξεται in marg m2) 5 ἄρτι V | καὶ — ἐώθουν et 7 ἄρτον — 8 ἐσθῆτα citat Plan l. l. 8 τραύματα δὲ] ἀλλὰ λιμὸν Plan 10 αὐτῶν VaBMUIMo Bong ἑαυτῶν Re 12 τίς BMI 13 τί Μο om V | τὸν om I 15 ἐτύγχανεν C et γρ in marg Μο κατάγειν ἀπό τε τῶν ὁρῶν καὶ τῶν ἄντρων ἐν οἷς αὑτοὺς κατακρύψαντες εἶχον. τοῦτο δὲ οὐκ ἦν εὔ- πορον ἀπιστουμένων μὲν ὑποσχέσεων, ἀπιστουμένων δὲ ὅρκων. ὡς δὲ ἐμαυτὸν ἔδωκα τῷ πράγματι καὶ δι’ ὧν ἐξῆν αὐτοῖς διελέχθην, ἀξιόπιστον ἔχειν ἐγγυητὴν ἡγησάμενοι καὶ ἅμα μεμνῆσθαι παλαιᾶς εἰπόντες χάριτος, ἡνίκα αὐτοὺς ἐξήρπασα πληγῶν R II 330 καὶ βασανιστῶν μακρῶν μὲν πρὸς τὸν | ἔμ- φρονα Φιλάγριον λόγων οὐ δεηθείς, τοῦ δὲ κινῆ- σᾶι τὴν κεφαλὴν ὡς ἐπὶ σκληροῖς ἀρκέσαντος, ἀντὶ τοίνυν ἐκείνων ἔφασαν οὐδὲν ὅ τι οὐ ποιή- σομεν, οὔδει τὰ σώματα τῶν τέκνων προσθεῖ- ναι δέοι τοῖς φρυγάνοις.

τοιαῦτα εἰπόντες προσέθεσαν τὸ ἔργον καὶ πρὸς τοσοῦτον ἧκε προθυ- μίας ἕκαστος, ὥστ’ ἀποχρῆσαι νύκτα μίαν πρὸς τηλι- καύτην μεταβολήν. καὶ οὔπω μὲν ἡμέρα, πάντα δὲ ἄρτων ἔμπλεα, ὥσθ’ οἱ μὲν ἐξέκειντο, οἱ δ’ ἄνθρωποι παρῄεσαν τὰς περὶ τὴν ὠνὴν σπουδὰς τοῦ ’κείνων πλήθους ἀνελόντος δόντος θαρρεῖν ἅπασιν, ὡς ὁπόταν τις ἔλθῃ, λαβεῖν ἐξείη.

οἵαν δὲ ἡδονὴν ἥδονται 3 cf. t. Ι 182, 22 6 cf. t. I 175, –177, 3 18 cf. t. Ι 183, 4 1 τε om Β | τῶν (2) om Ι 2 αὐτοὺς IMMo 3 μὲν] δὲ διελέχθην in marg, U 7 αὐτοῖς Mo 9 τὸ Ι 11 ὅτι ΒΜ 13 δέοι τοῖς] δέοιτο Ι 14 ἧκεν Α 15 ἀποχρῆναι Bong | τηλικαύτην Patm sed γρ τὴν τοιαύτην in marg m2 τὴν τοιαύ- την V 17 ἔμπλεα ἄρτων Re | ἐξέκειντο scripsi coll. p. 54, 19 et loco Damascii apud Suidam s. ν. χυτρόπους ὥσπερ ἐν πρὸς ὠνὴν ἐκκειμένους) ἐλέλυντο libri edd 18 τοῦ ’κείνων Ρ sed ’ 19 ὁπότ’ ἂν ΑΜΙ 20 τις Β | ἔλθῃ scripsi e C sed η ex o corr, Ρ sed η in ras m5, VI ἔλθοι reliqui libri edd num ὁπόσ’ ἄν τις ἐθέλῃ? | οἴονται Μ Bong ναυαγίαν ἐγγὺς οὖσαν ἄνθρωποι διαφυγόντες τῇ τῶν Τυνδαριδῶν ἐπικουρίᾳ, ἢ οἵαν λυθείσης πολιορκίας οἱ τέως καθειργμένοι, τοιαύτην ἡμεῖς ἐπὶ τὴν προτέ- ραν μορφὴν τῆς ἀγορᾶς ἡκούσης, ὥστε περιβάλλοντες ἀλλήλους ἐφιλοῦμεν τῶν ἀπὸ τοῦ πεινῆν κινδύνων ἐκβεβλημένων.

9. Ἐπαινουμένων δὲ τῶν τε ἄλλων θεῶν καὶ τῆς Τύχης καὶ τῶν ἐκείνοις ὑπηρετηκότων ἀνθρώπων ἐφίστησι τῇ πράσει τῇ τῶν ἄρτων Κάνδιδον τὸν ἡμι- μανῆ τοὺς ὑπ’ ἐκείνου παρασκευασθέντας ἐπαγγεῖλαι τοῦτο νομίσας εἶναι τὴν πόλιν. οἱ δὲ ἦσαν | οἵ R II 331 τε οἰκέται τοῦ Κανδίδου καί τινες ἄλλοι τῶν τὰ νου φαγόντων. ὁ οὖν Κάνδιδος εὑρὼν ἀφορμὴν πτῃ λυσιτελοῦσαν φύλαξ μὲν ὧν ἐπιστεύθη κακὸς ἦν, ἐχθροὺς δὲ ἐχθροῖς προὔπινεν ἀρτοποιοὺς πωλῶν τοῖς ἐχθροῖς τούς τι λελυπηκότας, οἶα τὰ τῶν ἐν τῇ αὐτῇ τέχνῃ.

ἄνθρωπον οὖν συλλαβὼν ἐπιεικῆ γέροντα 9 cf. t. I 183, 9 10 ἐπαγγεῖλαι ἤτοι ζητῆσαι, αἴτησαι V 1 inter ναυαγίαν et ἐγγὺς ras 4 litt Ρ 3 τὴν αὐτὴν Μο 6 post ἐκβεβλημένων colon PBMV, comma Ι 8 ἐκείνης Ι 9 ἐφίστησι Ρ sed στησι in ras m4 10 ἐπαγγεῖλαι· CAVa η ε ἐπαγγεῖλαι, BM Bong 11 τὴν πολιν Μ τῆ πόλει Ι 12 τὰ κείνου ΑΡ sed in hoc ` in ras m3 τἀκείνου ΒΜΙ 13 λῃστῆ Re 15 ἐχθροὺς — ἀρτοποιοὺς praemisso Λιβάνιος ἐν τῷ κατὰ Ἰκαρίου citat Thom. Μ. s. ν. ἀρτοπόπος p. 4, 8 | προύπινεν Α sed γρ προύτεινεν in marg προὔτεινεν CP sed in ᾿ m3, (Patm) VaUMo, γρ V2 in marg, Thom πρου cum lacuna 4 litt Β | ἀρτοποιούς ΑΒ sed ambo γρ ἀρτοπόπους in marg, V (et Patm) ποιουσ sed γρ ἀρτοπόπους in marg m2 ἀρτοπόπουσ Ρ sed ποιούσ eras οιους et γρ ἀρτοποιούς in marg m3 ἀρτοπόπους Va ἀρτοπόπους BU Thom ἀρτοποιοῖς post ἀρτοποιοὺς inser coni Re γυναικί τε συνοικοῦντα καὶ παιδία τρέφοντα καὶ πυ- ροὺς καθ’ ἡμέραν οὐκ ὀλίγους εἰς ἄρτον ἄγοντα καὶ τῆς πανταχόθεν παρὰ τοῖς ὁμοτέχνοις αἰδοῦς ἠξιω- μένον ἐσυκοφάντει λέγων ἀδικίᾳ χρήσασθαι περὶ τὸν ἄρτον. καὶ λόγοις παροξυντικοῖς εἰς ὀργὴν τὸν ἄρ- χοντα ἐμβαλὼν γυμνώσας τὸν ἄθλιον ἐν τοῖς τῶν ἐχθρῶν ὀφθαλμοῖς ξαίνει. καὶ τὸ πρᾶγμα τοσαύτην εἶχεν ὑπερβολήν, ὥστ’ οὐδὲν ὁ Κόκκος εἶναι ἐδόκει.

Κανδίδῳ δὲ μικρὸν τοῦτ’ ἐφαίνετο καὶ προσέθηκε τὸ καὶ περιάγεσθαι τὸν ταλαίπωρον διὰ τῆς πόλεως ὅλης τό τε ἀπὸ τῶν πληγῶν ἐπιτείνων κακὸν τῇ τῶν φαρμάκων ἀναβολῇ καὶ δευτέραν ἐπάγων δίκην τὴν ἀπὸ τῆς αἰσχύνης. ὡς δ’ ἥλιος μὲν ἦν περὶ δύσιν, ὁ δ’ ὑπὸ τῶν ἀγόντων τοῖς ἑαυτοῦ γείτοσιν ἔμελλεν ὀφθή- σεσθαι, προσπεσοῦσα πρὸς τὰ γόνατα αὐτοῖς ἡ γυνὴ δεῖται τοῦτο γοῦν αὐτῷ χαρίσασθαι τὸ καλύψαι τὰ νῶτα. οἱ δὲ οὐ χαρίζονται μέν, ἀποδίδονται δέ. καὶ παρῆν ἰατρὸς καὶ φόβος περὶ τῇ ψυχῇ.

πολλοῦ R II 332 δὲ ὄντος τούτου τοῦ λόγου πέμπω τινὰ | τὸν εἰσόμενον, εἰ ταῦτά τε οὕτως ἔχοι καὶ εἰ μισθὸς τοῦ τυχεῖν τῆς κλίνης τὸν ἄνθρωπον δέδοται. ὡς δ’ ἧκεν ὁ πεμφθεὶς ἀγγέλλων ἀμφότερα, τὸ μὲν ὡς ἀηδέστατά τε ἐλουσάμην δειπνῆσαί τε οὐκ ἐδυνήθην ἔν τε ὀνεί- 8 cf. ad p. 16, 10 10 cf. t. Ι 183, 13 2 καθημέραν VaVMo χρήσεσθαι Μο 7 ξένει ΜΜο Bong | τοιαύτην Μο 9 τοῦτο Μο Bong | φαίνεται Μο ἀνεφαίνετο Bong 13 ὃ δ’ Α ὅδ’ BMV ὁδ᾿ Re 16 γ’ οὖν Α | αὐτὸ VI 20 γε V 21 δὲ Re 22 ἀγγέλων Α sed alterum λ inser m2, Ι 23 ἠδυνήθην Μο ρασι <διετέλεσα> θεώμενος τὰς πληγάς, ταυτὶ ἐάσω· τὰ δ’ ἅμα ἡμέρᾳ δάκρυα τῆς ἐκείνου γυναικὸς τίς οὐκ ἂν ἠλέησεν ἐρριμμένης τε χαμαὶ καὶ κοπτο- μένης αἰτούσης συμμαχίαν εἰς τὸ πρὸς τὸν ἄρχοντα ταῦτα εἰπεῖν; ἐγὼ δὲ τούτου μὲν αὐτὴν ἀπῆγον ἀδι- κῶν ἴσως οὐκ ἐῶν δίκην ὅσην ἄξιον λαβεῖν, ἐπὶ δὲ τὸν σύνδικον μεθίστην τῆς πόλεως· οὐ γὰρ δὴ καὶ ταύτης αὐτὴν ἔδει τῆς παραμυθίας στερεῖσθαι. ἐν τοίνυν τῇ περὶ τούτων ἐξετάσει παρεῖναί τε ὁμολογῶ καὶ τῇ γυναικὶ οὐ πολλὰ μέν, ὅμως δὲ ῥήματά τινα συνεισενεγκεῖν.

τῶν μὲν οὖν εἰς ἐμὲ τετολμημένων οἶδα μὴ λαβεῖν δίκην, ἑτέρου δέ τι παθόντος οὐ φέρω. εἰ δὲ καλὸν τὸ μηδένα πώποτε διῶξαι, οὐδὲ ἐνταῦθα κατηγόρουν, ἀλλὰ τὴν τῆς γυναικὸς ἐρημίαν ἠλέουν, ἣν ἡ μὲν φιλανδρία κατήγορον ἐποίει, τὸ δ’ ἀπορεῖν συμ- μάχων ἔπειθέ με βοηθεῖν. πότε γὰρ ἂν ἐτόλμησεν ἐκείνη ῥῆξαι φωνὴν ἢ φανῆναι τὸ πρῶτον ἐν μέσῳ μὴ τοῖς παρ’ ἡμῶν ἀφαιρεθεῖσα τὸν φόβον; ὑπὸ γὰρ δὴ τῶν τῷ Κανδίδῳ συνεστηκότων οὐκ ἄν ποτε αὐ- τοὺς λαθοῦσα ῥᾳδίως ἀπώλλυτ’ ἄν, ἃ καλῶς εἰδυῖα στένουσα ἂν οἴκοι καθῆτο.

τὸ θαρρῆσαι τοίνυν αὐτῇ παρ’ ἡμῶν γεγένηται τῇ ἠδικημένη κατὰ τῶν ἠδικηκότων. ἀλλ’ ὅμως ἤδη τίς με συγκαθήμενος τοῖς αὑτοῦ φίλοις ἐκάλεσε κακοπράγμονα. πῶς, ὦ φίλτατε; εἰ γὰρ ὁ τοῖς κακόν τι πεποιηκόσι χαλεπαίνων τοῦτο ἂν εἰκότως καλοῖτο, τί τοῖς δεδρακόσι καλεῖσθαι προσ- ήκειν φήσομεν;

καὶ οὐκ ἂν μὲν φαίην, ὡς κατειλήμμην συνθήκαις ἦ μὴν εἰ κακὸν ἐπίοι, βοη- θήσειν, ὥσπερ ὑπὸ τοῦ μάντεως Ἀχιλλεύς, αὐτὸ δὲ τοῦτο τὸ μηδενὸς αὐτοὺς δεδεῆσθαι τοιούτου μᾶλλον αἰδεῖσθαι δεῖν ἡγούμην ἢ τὰς μετ’ ἰσχυρο- τάτων πίστεων ὁμολογίας. αὐτὸς μὲν οὖν ὁ τὰς πληγὰς εἰληφὼς οὔτ᾿ εἶπεν οὔτε ἐρεῖν ἔμελλεν, ὅτι ταῦτα μέντοι δι’ ἐκεῖνον ὃς οἷς ἔπεισεν ἡ- σθεὶς τῶν πεπεισμένων ὀλιγωρεῖ. καὶ Κάνδι- δος μὲν ἡμᾶς ἀπόλλυσιν, ὁ δ’ εἰδὼς οὐκ ἐπι- στρέφεται.

ἐκεῖνος μὲν οὖν ἀπείχετό μου καὶ στένων, ἐγὼ δὲ ᾐσχυνόμην ἂν προδότης καὶ ὢν καὶ 1 cf. t. I 182, 14 sq. 9 cf. t. II 282, 12 sq. 10 II. α 86 sq. 2 ἐπὶ — 3 ἀνήγαγεν praemissis verbis καὶ πάλιν ἐν τῷ αὐτῷ Thom. M. s. ν. ἀρτοπόπος p. 4,9 (cf. ad p. 67, 15 2 ὀρῶν V Re cf. p. 28, 19; 66, 1; t. II 290, 8; ὁρέων reliqui libri Thom Bong | ἀρτοποιοὺς Μο sed ἀρτοπόπους in marg ἀρτοπώλους I et γρ in marg Μ ἀρτοπόπους reliqui libri Thom 3 ἀνή- γαγεν I | σωτηρία C | τε om Μο 4 κᾴειν V Re | δὲ οὐδα- μόθεν P sed δὲ οὐδαμ in ras m2 6 τῶν λεγόντων cancel- lavi cum Re, qui ἐχόντων τῶν λεγόντων ἐλθόντων coni Anim 7 ἐγὼ] αὐτὸς I 9 κατειλημμένην Μ sed ἡμμένην in ras m1 et κατειλήμμην in marg m2, Μο | ἦ ex ἢ corr P3 et Β ἢ AVaMo εἰ V | μή V 10 ὑπὲρ Patm sed γρ ὑπὸ in marg m2 14 οὔτε scripsi ex APBVMo οὔτ᾿ reliqui libri edd 15 ἡσθεὶς Μο sed καθείς in marg καθεὶς Patm sed γρ ἡσθεὶς in marg m2 17 ὅ Ρ sed m3, ὃ A | δὲ Re δοκῶν ἀνθρώπων, δι’ ὧν οἰχομένην ἤδη τὴν πόλιν ἀνέσωσα. τίνα γὰρ ἔδει πρὸ ἐμοῦ τοῖς γενομένοις πληγῆναι; τίνα ἀλγῆσαι; τίνα ἀγανακτῆσαι; ποῖον πα- τέρα; τίνα μητέρα; ποίους ἀδελφούς; ποίαν συγγέ- νειαν; τὴν ἐμὴν λύπην ὁ καιρὸς ἀπῄτει, τὴν ἐμὴν φωνήν, τὴν ἐμὴν ἀγανάκτησιν· ὥστ’ εἰ καὶ παρὰ τῆς γυναικὸς ὁ ἀνὴρ ἠμέλητο, τῆς γε παρ’ ἐμοῦ προνοίας δίκαιος ἦν τυγχάνειν, ἄλλως θ’ ὅτ’ εἰ μὴ τοῦτο ἐποί- ουν, καὶ ἐμαυτὸν ἂν ἠδίκουν ἐν οἷς ἐκεῖνον. πῶς γὰρ ἂν ἦλθον εἰς ἱερόν; πῶς δ’ ἂν ηὐξάμην; τίσι δ’ ὀφθαλμοῖς ἔβλεψα πρὸς τὰ ἀγάλματα τοσοῦτον ἐμαυτῷ συνειδὼς κακόν; πῶς δ’ ἂν οὐκ ἐν ἐνὶ τούτω πᾶς ὁ παρεληλυθὼς ἐβλάπτετό μοι βίος; κακὸς οὖν ἦν ἐν οἷς ἐφοβούμην μὴ κακὸς ἐλεγχθείην καὶ ἐνειχόμην τούτοις ἃ μάλιστα ἔφευγον. καὶ τίνα τοῦτο ἔχει φύσιν;

19. Ἤρκει μὲν οὖν εἰς τὸ παρακαλέσαι με πρὸς τὸ τῷ τὰ δεινὰ πεπονθότι βοηθεῖν καὶ ὁ τοῦ δικαίου λογισμός, νῦν δ’ ἦν ἕτερόν τι πρὸς τούτῳ μεγάλην R II 335 ἔχον τὴν ἀνάγκην. τί τοῦτο; φόβος τῶν | ἴσων κακῶν. εἰ γὰρ μὴ ἐγὼ τότε χαλεπῶς ἔσχον τῷ πε- πραγμένῳ καὶ ταῦτα ἐφ’ οἷς οὗτοί με κακῶς λέγουσιν ἐπεποιήκειν καὶ τοῦτο ἔγνωσαν ἅπαντες, Κάνδιδός τε διὰ πάντων <ἂν> ᾔει ὥσπερ χειμάρρους τῶν ἀρτοπόπων 2 ἀνέσωσα Ρ sed σ (1) inser m3 ἀνέωσα VaU 5 ἀπῄ- τει; Re 8 ὅτι I | τοῦτ᾿ Re 10 δὲ (2) V 12 ἐν scripsi auctore Re ἂν libri edd 13 num βίος <καὶ> κακὸς ἂν — 15 ἔφευγον; ? | ἦν om Bong 14 ἐφαινόμην Patm sed γρ ἐφοβούμην in marg m2 | ἀνειχόμην Μο ἠνειχόμην V νειχόμην cum lacuna 1 litt ante ν Β 16 με om Bong 17 τὰ om ΒΜ | πεπονθότα Μο | βοηθεῖν om I 18 τοῦτο I 19 ἔχοντι Β 22 τοῦτ’ Va 23 διὰ — ἀρτοπόπων praemissis verbis καὶ ἐν τῷ αὐτῷ πάλιν (cf. ad p. 67, 15) citat Thom. Μ. s. ν. ἀρτοπόπος p. 4, 11 R | ἂν inserui | ἀρτοποιῶν Μο sed ἀρτοπόπων in marg ἀρτοπώλων I ἀρτοκόπων Re Anim νῦν μὲν μιμούμενος ἃ ἐδεδράκει, νῦν δὲ καὶ ὑπερ- βαλλόμενος, ἐκείνους τ’ ἂν αὖθις εἶχε τὰ ὄρη τήν τε πόλιν ὁ λιμός.

ἴσως δ’ ἂν οὐδὲ διὰ πάντων ἧκεν ὁ Κάνδιδος παίων· ἀπὸ γὰρ τοῦ πρώτου περιοφθέντος αὑτὸν ἂν ἕκαστος ἔσωζε φθάσαντος τοῦ δρασμοῦ τὴν αἰκίαν, καὶ ἦν πάλιν ἂν οἶαπερ καὶ πρότερον ἢ καὶ ἔτι δεινότερα τοῦ καλέσοντος ἐκείνους ἐπὶ τὴν αὐτῶν ἐργασίαν οὐκ ὄντος. οὐδὲ γὰρ αὐτὸς ἔτι πιστὸς ἂν ἦν ἀπὸ τῶν αὐτῶν λόγων τῶν προτέρων ἐξεληλεγ- μένων.

ταῦτα οὐκ ἐρῶ πρὸς Κάνδιδον, ἀλλ’ ἔστω τὸ πικρὸν τοῦτο δίκαιον, εἰ διαρρήδην ἤκουσεν, ὅτι δεῖ ταῦτα Ἀντίοχον ἅπαντα παθεῖν ἃ πέπονθεν. ἀλλ’ οὐκ ἂν δύναιτο. οὐκοῦν κύριος ἦν σαφῶς τοῦ γε ἐλάττονος καὶ οὐκ ἔμελλε δώσειν νῦν δίκην τοῦ μὴ ὅσην νῦν δίκην λαβεῖν οὐδ’ ἐρήσεσθαι τοὺς ὑπηρέτας ὁ ἄρχων· πόσαι δὲ αἱ πληγαί; οὐδ’ ὡς οὐ πολλαί, γνοὺς ἢ λόγῳ ἢ ἔργῳ λυπήσειν τὸν Κάνδιδον. καίτοι τὶ τὸ κωλῦον ἦν, εἰ πολλὰς οὕτω γενέσθαι τὰς πληγὰς ἐβούλετο, τὸν ἀριθ- μὸν εἰπεῖν καὶ τὸ τοὺς τύπτοντας εἶναι δεῖν τῶν ῥω- μαλεωτέρων, οἷον Κάνδιδος αὐτῷ τὸν υἱὸν ἐπέστησε τὸν αὑτοῦ;

θαυμάζω δὲ ὅπως οὐδ’ αὐτοῦ τοῦ ματος ᾐσχύνθη τὴν φιλανθρωπίαν· οὐ γὰρ ἀγριαίνον- τος ἦν οὐδὲ ζέοντος, ἀλλ’ οἷον δεδοικότος μή τι σφο- 1 ἀλλ’ — ἀφείς citat Plan fol. 104 | ἐκεῖνο A sed o ex α corr | ἀφείς· PBMVI Bong | ἔχοι M Bong | τίς ΒΙΜο 2 εἰρημένον om V 3 τοσοῦτον Μο | ὃς Μο sed ὅσος in marg 5 γενόμενος scripsi e CP sed in hoc ε (1) ex Ι corr, I γινόμενος reliqui libri edd | πραότερος BMIMo 7 ὅτ᾿ ἂν Α 9 ἤδη — λελωφηκότος citat Plan l. l. | ταῦτα] „malim ἀλλὰ “ Re 13 τε U 14 δώσει Ι 17 κωλῦον? cf. ad t. I 166, 13 18 post οὕτω ras 4 litt M 20 num αὐτοῖς? | συνέστησε coni Re 21 αὐτοῦ V 23 δεδιότος V δρὸν γένηται, καὶ ᾧ πολλάκις πατέρες ὑπὲρ παίδων πρὸς παιδαγωγὸν ἐχρήσαντο. τὸ δὲ αἷμα ἐκεῖνο τὸ πολὺ καὶ τὸ διατμηθὲν δέρμα καὶ αἱ φανεῖσαι σάρκες, ταῦτα | ἦν σὰ καὶ τῆς σῆς κακίας.

25. Δῆλοί δὲ αὐτὸς ὁ ἄρχων οἷς εἰς ἕτερον ἔπρα- ξεν ἔξω ταῦτ’ εἶναι τῆς γνώμης τῆς ἑαυτοῦ. τῆς τῆς γὰρ αἰτίας ἐπ’ ἄλλον ἡκούσης λαβὼν τὸ σῶμα τοῦ κεκακουργηκέναι δοκοῦντος τοὺς ἡμερωτέρους τῶν τὰ γράμματα διδασκόντων μιμησάμενος ἀφῆκε δείξας οἷς περὶ ἕτερον ἐποίησεν, ἅπερ ἂν ἐποίησεν, εἰ καὶ τὸν πρότερον ἦν τις εἰσηχὼς αὐτῷ.

26. Ὃ δὲ μεῖζον εἰς ἔλεγχον τῆς Κανδίδου σκή- ψεως, εἰς τί γάρ, εἰπέ μοι, βλέπων, εἰς ποῖον λόγον, εἰς ποῖον ῥῆμα, εἰς ποίαν συλλαβήν, εἰς ποῖον νεῦμα τὰ πολλῷ βαρύτερα τῶν πληγῶν ἐκεῖνα προσέθηκας; ἐν οἷς ἦν ἰατρῶν τε ἐστερῆσθαι τὸν ἄνθρωπον καὶ θέαμα εἶναι τοῖς ἐν τῇ πόλει πᾶσιν ἐλεεινὸν ὥσπερ τι τῶν βοσκημάτων ἐλαυνόμενον. εἰ δ’ ἐν τῷ τῆς νουθεσίας ὀνόματι πάντα ταῦτα εἶναι φής, καὶ ἀπο- τυμπανίσας τὸν ἄνθρωπον εἰς ταὐτό μοι δοκεῖς ἂν καταφυγεῖν. ἀλλ᾿ οὔτε τότε οὐδεὶς ἠνέσχετ᾿ ἂν οὔτε νῦν. οὐ γὰρ ὁ ἄρχων οὐδ’ ἅπερ ἐκεῖνος ἔφησεν, ἀπώλλυ τὸν Ἀντίοχον, ἀλλὰ τό τε χρήματα ἐπ’ Ἀν- τιόχῳ παρὰ τῶν ἐχθρῶν τῶν Ἀντιόχου δεδόσθαι τό τε τὴν Ἀντιόχου γυναῖκα μὴ δυνηθῆναι πρὸ τῶν πλη- γῶν δοῦναι τούτῳ χρυσίον ὁπόσον ἐβούλετο, ἐπεὶ καὶ μετὰ τὰς πληγὰς οὐ τοσοῦτον μέν, ἐδόθη δ’ οὖν.

ἐποιούμην δὲ τότε οὐ πρὸ τοῦ Κανδίδου τὸν Ἀντίοχον, ἀλλὰ πρὸ τοῦ ἀδίκου τὸ δίκαιον· τοῦτο μὲν γὰρ ὑπῆρχεν Ἀντιόχῳ, τοῦ Κανδίδου δὲ ἦν ἐκεῖνο. οὐδεὶς δὲ οὐδὲ τῶν ἀδικωτάτων ἀνθρώπων τολμήσειεν ἂν εἰπεῖν, ὡς οὐκ αἰδέσιμον ἡ τοῦ δικαίου τάξις. διὰ τοῦτο κἀκ τῶν ἀπράτων δικαστηρίων ἀπιόντας ὁρῶμεν νενικηκότας οὐκ ἀεὶ τοὺς εὐπόρους, ἀλλά ποτε μὲν τούτους, ποτὲ δὲ τοὺς πενεστέρους τῶν δικαίων ποι- ούντων ἑκάτερον.

σὺ δὲ οἷος ἂν ἦσθα καὶ πρὸς ἐκείνους λέγων· οὐ καλῶς, ὦ ἄνθρωποι, πεποιή- κατε τοῦ μὲν ἡττωμένου παρ᾿ ὑμῖν τὴν δύνα- μιν ἀτιμάσαντες, τοῦ δὲ κεκρατηκότος τὴν ἀσθένειαν τιμήσαντες ἐξὸν πεποιηκέναι ναντίον; εἰ δ’ οὐκ ἂν πρὸς δικαστὴν τοῦτο ἐποίεις, διὰ τί πρὸς ἐμέ; πανταχοῦ γὰρ ἔγωγε νομίζω προσή- 2 γνωριμωτέρων I 3 ἀμφοῖν τῆς Β 6 καὶ inser Α2 8 ὁ inter ὡς et τῷ inser Μο τῶ Ι sed ῶ ex ὸ corr m2 | ἔξε- στιν Μο ἐστι Bong | τῶν Μο | δὲ edd 9 ποιεῖν C 15 δια- τοῦτο PBMIMo | ἀπράκτων VI sed in hoc κ eras 18 οἶ- σθα Β 19 λέγειν Re οἶος ἂν ἦσθα λέγειν idem significare statuens atque ἐδύνασο ἂν λέγειν | ἄνδρες Μο 20 ἡμῖν VaV sed in hoc η in u corr, U 24 διατί MVI | προσήκειν om Bong κεἰν μέγα δύνασθαι τὸ δίκαιον. εἰ δὲ τοῦτ’ ἦν, οὐχ ὅσῳπερ νῦν, ἐλείπετ’ ἂν τῶν θείων πραγμάτων τὰ ἀνθρώπεια. νῦν δὲ τοῦτ’ ἔστι τὸ μάλιστα πικρὸν ποιοῦν τὸν ἡμέτερον βίον, ὅτι πολλὰ μὲν τὰ τῶν μων γράμματα, τὰ μὲν παλαιά, τὰ δὲ νέα, καταπατεῖ- τᾶι δὲ ὑπὸ τῶν ἀδικούντων ἡδέως τῆς πλεονεξίας μᾶλλον ἐφ’ ἑαυτὴν ἑλκούσης ἢ τούτων ἀνειργόντων.

ἐγὼ δὲ οὔτ’ ἄλλοτε πώποτε προηκάμην τοῖς ἀδι- κοῦσι τοὺς ἀδικουμένους διὰ τὸ τοὺς μὲν εἶναι τῶν λαμπροτέρων, τοὺς δὲ τῶν καταδεεστέρων οὔτε νῦν τοῦτ’ ἔμελλον πείσεσθαι. μὴ γὰρ ὅτι Κάνδιδον, ἀλλ’ οὐδ’ ἂν τὸν ἐμαυτοῦ πατέρα ταὐτὰ Κανδίδῳ πεποιη- κότα πρότερον ἂν ἤγαγον τοῦ | τοιαῦτα παθόντος R II 339 σιτοποιοῦ, ἀλλ’ οὐδ’ ἂν ἄλλου τινὸς τῶν ἐν ἐλάττονι τέχνῃ οὐδ’ ἄν, μὰ τοὺς θεούς, τυροπώλου οὐδέ γε ὀξοπώλου οὐδὲ ἰσχαδοπώλου οὐδέ γε νευρορράφου. μὴ οὖν μοι λεγέτω τις ἅρματα ἢ ἀθλητὰς ἢ ἄρ- κτους ἢ κυνηγέτας· τούτοις γὰρ ἅπασιν ἀντιτεταγ- μένον τὸ δίκαιον μᾶλλον αὑτῷ πείθει προσέχειν ἢ ’κείνοις.

πείθει δὲ καὶ τὰ ἀπὸ τῆς ἔχθρας τῆς ἐσομένης φέρειν. ὅτι μὲν γὰρ δυσμενὴς ἐπὶ τού- τοις ἐκεῖνος καὶ πάντα ἐπιβουλεύσει τρόπον καὶ συν- εργῶν οὐκ ἀπορήσει, καὶ σφόδρα ἐπίσταμαι. οὐ μὴν φόβῳ γε τοῦ τοιούτου πολέμου προδότης ἂν εἱλόμην τῶν δικαίων καὶ γενέσθαι καὶ νομισθῆναι. οὐδὲ γὰρ 3 τἀνθρώπεια Re 7 μᾶλλον] om Bong 8 ἄλλοτέ ποτε Β 12 αὖ Β 13 πότερον Μο | ἦγον ΒΜ Bong | τοιαῦτα Ρ sed οι in ras m2 15 γε ὀξοπώλου οὐδὲ om V 16 οὐδ’ edd 19 ἀυτῶ ἁ αὐτὸ Μ αὐτῷ reliqui libri | προσέχειν πείθει ΒΜ 20 ’κείνοις Ρ sed ’ eras ἐκείνοις V κείνοις I | τὰ om τὰ | ἔχθρας Ρ sed θρ in ras m2 25 καὶ (1) om V τοῖς τὰς τάξεις λιποῦσι συγγνώμην ἔχομεν καὶ ταῦτα εἰδότες, ὅτι δέει τοῦτο ἁμαρτάνουσιν. αὐτὸ γὰρ δὴ τοῦτο καὶ τὸ ἔγκλημά ἐστιν, ὅτι φόβῳ διαφθείρουσι τὸ προσῆκον. διὰ τοῦτο ἀποθνήσκουσιν αἰσχρῶς οὐ βουληθέντες καλῶς.

ἦν οὖν κἀμοὶ καλὸν ταύτην φυλάξαι τὴν τάξιν. καὶ γὰρ εἰ μηδεὶς ἔμελλέ με μήτε γράφεσθαι μήτε κρίνειν, ἀλλ’ οἵ τε θεοὶ ταῦτ’ ἂν ᾐτιῶντο καὶ αὐτὸς ἂν ἐμαυτὸν κατήσθιον εἰδὼς ἅ μοι ἐπεπλημμέλητο. καὶ μὴν καὶ ἐλπίδες μοι παρ’ αὐτοῦ τοῦ τὰ δίκαια ποιεῖν ὑπῆρχον. τοὺς γὰρ ἅπερ αὐτὸς ἐπῄνουν ἐπαινοῦντας θεοὺς ἡγούμην καὶ κρείττω με ποιήσειν τῶν πολεμησόντων. λόχον τοίνυν ὁποῖόν τινα βούλεταί τε καὶ δύναται συστησάμενος λάθρα τε διορυττέτω καὶ φανερῶς μαχέσθω. τῆς γὰρ δὴ τῶν θεῶν μεθ’ ἡμῶν οὔσης ῥοπῆς γέλως ἔσται καὶ αὐτὸς καὶ οὕς συλλέγει.

33. Διὰ τί, φησί, τὴν ὀφειλομένην ἐπὶ τοῖς R II 340 ἐλέγχοις διεκώλυσας δίκην; ὅτι πρῶτον | μὲν αὐτὸν τὸν ἔλεγχον οὐ μικρὰν δίκην ἡγησάμην. ἔπειθ’ οἱ πεπονθότες αὐτοὶ κακῶς ἐδέοντό μου μηδὲν ζητῆσαι πλέον μηδ’ ἐκπολεμῶσαι σύνταγμα στρατιωτῶν τοσοῦ- τον ἐργαστηρίῳ. ὥσθ’ οἷς λογισμοῖς εἰς τὸν ἔλεγχον συνέπραττον, τοῖς αὐτοῖς τούτοις εἰς τὸ μὴ γενέσθαι τινὰ τιμωρίαν ἐχρώμην. ἐκεῖνό τε γὰρ ἦν τοὺς ἠδι- κημένους ἐλεοῦντος καὶ τοῦτο τοῖς αὐτοῖς χαριζομένου, ἄλλως θ’ ὅτε καὶ ἐξῆν αὐτοῖς τὰ αὑτῶν κομίσασθαι. 1 τὰς inser Β2 om PVaVUI | λείπουσι AVBong λει- πουσι I sed ει in ι corr, Μ sed in λείπουσι corr m2 | τοῦτο] ταῦτα Bong 4 διατοῦτο APBVIMo 5 οὖν om Μ Bong 9 ἐπεπλημέλητο PVaUIMo 12 λόχον Ρ sed χ in ras m4 16 τε ἱστᾶι Μο 17 διατί PBMVIMo 21 μὴ δ’ ΡΒΜΙ Μο μὴ δὲ V 24 τινὰ om V 26 ὅτι Β | αὐτῶν VIMo ὁ γὰρ ἀρνούμενος μὴ λαβεῖν παρὰ τοῦ τραπεζίτου καὶ λαβὼν οὐκ εἰλήφει. φέρειν γὰρ αὐτὰ πάλιν ἐπὶ τὴν τράπεζαν ἔδει.

οὕτως ἐν οἷς καὶ ἔπραττον καὶ οὐκ ἔπραττον οὐκ ἐμαχόμην ἐμαυτῷ. τοὺς μέντοι μεμφομένους μοι δυναίμην ἂν δεῖξαι μαχομένους ἑαυ- τοῖς, οἳ τῷ τε εἰς κρίσιν καταστῆσαί με τὸ πρᾶγμα κακῶς λέγουσι καὶ τῷ πάνυ σπουδάσαι περὶ τὸ μὴ δοῦναι τὸν στρατιώτην δίκην. εἰ μὲν γὰρ τἀπὸ τῆς ὀργῆς αἰτιῶνται, τὰ τῆς ἐπιεικείας ἐπαινούντων· εἰ δὲ τὰ τῆς ἐπιεικείας ἐν αἰτίᾳ ποιοῦνται, τί μὴ τὸ συνορ- γισθῆναι τῇ γυναικὶ τῷ καλῷ προσνέμουσι ;

35. Καὶ μὴν κἀκεῖνό γε τοῖς εἰρημένοις προσθείην ἄν, ὅτι καὶ εἰ σφόδρα τῆς τιμωρίας ἐπεθύμουν, | νικᾶν ἔδει τὸ δοκοῦν Αὐγάρῳ τῷ τοῦ στρατιώτου R II 341 μὲν ἀδελφῷ, φίλῳ δὲ ἡμετέρῳ καὶ συνήθει παῖδά τε ἐν ταῖς ἡμετέραις ἔχοντι διατριβαῖς οὐ τῶν πολλῶν, ἀλλ’ ὧν ἄν τις καὶ μακαρίσαι τοὺς γονεῖς τῆς τῶν υἱέων κατὰ τὴν φύσιν τύχης. τούτοιν τοίνυν ὁ μὲν εἶπέ τι περὶ τἀδελφοῦ, ὁ δ’ ἔλεγε μὲν οὐδέν, τῇ σιγῇ δὲ ταὐτὸν ἔπραττεν.