De situ Hierusalem nunc quaedam scribenda sunt pauca ex his, quae mihi sanctus dictauit Arculfus, ea uero, quae in aliorum libris de eiusdem ciuitatis positione repperiuntur, a nobis praetermittenda sunt. In cuius magno murorum ambitu idem Arculfus octoginta quattuor numerauit turres et portas bis ternas, quarum per circuitum ciuitatis ordo sic ponitur: Porta Dauid ad occidentalem partem montis Sion prima numeratur, secunda porta uillae Fullonis, tertia porta sancti Stephani, quarta porta Beniamin, quinta portula, hoc est paruula porta; ab hac per gradus ad uallem Iosaphat descenditur; sexta porta Tecuitis. Hic itaque ordo per earundem portarum et turrium intercapidines a porta Dauid supra memorata per circuitum septemtrionem uersus, exinde ad orientem dirigitur. Sed quamlibet sex portae in muris numerentur, celebriores tamen ex eis < tres > portarum introitus frequentantur, unus ab occidentali, alter a septemtrionali, tertius ab orientali parte. Ea uero pars murorum cum interpositis turribus, quae a supra descripta Dauid porta per aquilonale montis Sion supercilium, quod a 2 meridie supereminet ciuitati, usque ad eam eiusdem montis frontem dirigitur, quae praerupta rupe orientalem respicit plagam, nullas habere portas conprobatur. 2 Omnes tituli singulorum capitulorum desunt in Z, plerique in P et Y 4 mihi id est adamnano Br sanctus dictauit arculfus om. Br 7 arculfus ex ab arculfo corr. 2. m. Br om. Z 8 quarum-ponitur in marg. inf. add. Y ponitur id est Br 9 montis sion partem YBr primal/numeraljtur Br 11 quinta porta YBr ante est rasttra wntus h litterae Br 12 grados P iosafad Y iosaphat littera h 2. m. super- h scripta Br discenditur PZ 13 decuitis Z t ecuitis corr. 2. m. Br per eadem Br 14 inter capidines Z intercapidines corr. 2. m. in inter- capedines Br 15 septentrionem YBr quaelibet YBr 16 caelebrioresP 17 tres addidi cum editoribus ceteris coll. Baeda de locia sanctis frequenn ta tur corr. 2. m. Br ad occidentalem etc. partem Z ab ex ad corr. BA 2. m. Br 19 scripta Z dicta Br 20 aquilonalem ZBr aquiloalem Z quae Br 21 eam om. Br eiudem corr. 1. m. Z 22 qui a Br

Sed et hoc etiam non esse praetereundum uidetur, quod nobis sanctus Arculfus de huius ciuitatis in Christo honorificentia praefatus narrauit inquiens: Diuersarum gentium undique prope innumera multitudo quindecima die mensis Septembris anniuersario more in Hierosolymis conuenire solet ad commercia mutuis uenditionibus et emptionibus peragenda. Unde fieri necesse est, ut per aliquot dies in eadem hospita ciuitate diuersorum hospitentur turbae populorum, quorum plurima camelorum et equorum asinorumque numerositas, mulorum nec non et boum masculorum, diuersarum uectorum rerum, per illas politanas plateas stercorum abominationes propriorum passim sternit, quorum nidor non mediocriter ciuibus inuehit molestiam, quae et ambulandi inpeditionem praebent. Mirum dictu, post diem supra memoratarum recessionis cum diuersis turmarum iumentis nocte subsequente inmensa pluuiarum copia de nubibus effusa super eandem descendit ciuitatem, quae totas abstergens abominabiles de plateis sordes ablutam ab inmunditiis fieri facit eam. Nam Hierosolymitanus ipse situs a supercilio aquilonali montis Sion incipiens ita est molli a conditore deo dispositus decliuio e 1 hoc opus Br 2 nobis] noster Br honorificantia corr. 2. m. Br 3 praefatus om. Y profatus Br 4 prope om. Z innumera prope Br daodecimo die mensis septimi Y haud scio an \'duodecimo\' pracferendum sit, cum encaeniarum festus XIII0 die mensis Septembris r.elebraretur 5 septembrio P anno uersario P more om. P nomen urbis in omnibm codicibus semper non littera y sed i scribitur in hierusolimis PYZ 6 motuis P 7 aliquod corr. 2. m. ex aliquot Br 10 mulorum om. YZBr boum corr. ex bouum Z boum mulorum masculorum Z pro masculorum habet Y iumentorumque uectores Y 11 abhominationes P, in Z h expuncto 12 nitor in rasura Y nidor herentum Br 13 ciuibus] quibus Br 14 memoratorum P 17 discendit PZ quae totas abominationes et sordes de plateis abstergens Y abhominabiles PBr abstergat ab h-ominabiles littera h expuncta Z 18 ablatas Br ab inmundis P 19 hierusolimitanus PZ a om. Jir aquilonari Br aquilonalis Z 20 ita est .1. slemon molli P molli id est sclemon Z, de quo uocabulo celtico cf. Gildemeister, Antonini Plac. Itin. p. IV ante conditore rasura unius litterae in Br cliuo YBr XXXVIIII Ittn. Hleroiol. 15 usque ad humiliora aquilonalium orientaliumque murorum loca, ut illa pluuialis exuberantia nullo modo in plateis stagnantium aquarum in similitudinem supersedere possit, sed instar fluuiorum de superioribus ad inferiora decurrat. Quae scilicet caelestium aquarum inundatio per orientales interfluens portas et omnia secum stercoralia auferens abominamenta uallem Iosaphat intrans torrentem Cedron auget et post talem Hierosolymitanam baptizationem continuatim eadem fluminalis exuberatio cessat. Hinc ergo non neglegenter annotandum est, quanti uel qualis honoris haec electa et praedicabilis ciuitas in conspectu aeterni genitoris habeatur, qui eam sordidatam diutius remanere non patitur, sed ob eius unigeniti honorificentiam citius eam emundat, qui intra murorum eius ambitum sanctae crucis et resurrectionis ipsius loca habet honorifica.

Ceterum in illo famoso loco, ubi quondam templum magnifice constructum fuerat, in uicinia muri ab oriente locatum nunc Saraceni quadrangulam orationis domum, quam subrectis tabulis et magnis trabibus super quasdam ruinarum reliquias construentes uili fabricati sunt opere, ipsi frequentant, quae 1 humiora P aquilonarium Br que om. Z 4 ad in inferiora corr. Z decurrit PZ 5 influens Br 6 stercuralia PY abhomih namenta PZBr 7 iosafhat corr. 2. m. Br credro naget Z ob talem Br hierusolimitanam ZBr 8 continuatum Z pluuialia Br uerba eadem-quanti l. 10 supra omissa minoribus litteris in inferiore margine scripta sunt in Br 9 cesset Br 11 iudicis et genitoris Br ne sorditatam Z sordidam Br 12 remare corr. 2. m. Br honorificentiam corr. ex honorificantiam Br solus 13 quae Br 14 ipsi Z 15 honorificata Rr post honorifica in Z rasura trium uel quattuor litterarum; in margine scriptura saeculi XIII: De templo salomonis 16 ceterum corr. 2. m. ex ceterorum Br formoso Br quondam om. Y templum] tempore Br 17 uicina PY corr. in uicinia Z muri] nuper Z 18 saracini P sarraceni ZBr quadrangulum YP quadrana gulum corr. 2. m. Br subnexis Y 19 trauibus P quosdam Br te solus 20 construens corr. 2. m. Br frequentantur Z utique domus tria hominum milia simul, ut fertur, capere potest.

Arculfus itaque de ipsius ciuitatis habitaculis a nobis interrogatus respondens ait: Memini me et uidisse et frequentasse multa ciuitatis eiusdem aedificia plurimasque domus grandes lapideas per totam magnam ciuitatem intra moenia circumdata mira fabricatas arte saepius considerasse, quae omnia nunc a nobis sunt praetermittenda, ut aestimo, exceptis eorum aedificiorum structuris, quae in locis sanctis, crucis uidelicet et resurrectionis, mirifice fabricata sunt, de quibus diligentius sanctum interrogauimus Arculfum, praecipue de sepulchro Domini et ecclesia super illud constructa, cuius mihi formam in tabula cerata ipse Arculfus depinxit.

Quae utique ualde grandis ecclesia tota lapidea mira rotunditate ex omni parte conlocata a fundamentis in tribus consurgens parietibus inter unumquemque parietem et alterum latum habens spatium uiae, tria quoque altaria in tribus locis parietis medii artifice fabricatis: hanc rotundam et summam ecclesiam supra memorata habentem altaria, unum ad meridiem respiciens, alterum ad aquilonem, tertium ad occasum uersus, duodecim mirae magnitudinis lapideae sustentant columnae. Haec bis 1 ut fertur III hominum simul Y 8 Initium II. cap. Z noua linea in Y II De ecclesia rotandae formnlae super sepulchrum domini aedificata Br de ipsius ciuitatis habitaculis om. Z abitaculis P m 5 atfficia corr. 1. m. Br domos Br 9 sanctis om. Br 10 mirifice corr. Br fabricatae P 11 diligenter Br interrogauimus sanctum Br 12 sepnlcro PYBr, sed plerumque alias sepulchrum n scribitur 13 formnlam Br arculfus om. P depixit Z Initium noui capituli in margine numero II adscripto significatur l, 10 ante verba: De quibus etc. P 14 II nouum capitulum hic incipit solummodo Z, titulus deest 21 medio Z fabricata Y 23 tertium occasum aersns Y 15* quaternales portas habet, hoc est quattuor introitus, per tres e regione interiectis uiarum spatiis stabilitos parietes, ex quibus quattuor exitus ad uulturnum spectant, qui et caecias dicitur uentus, alii uero quattuor ad eurum respiciunt.

In medio spatio huius interioris rotundae domus rotundum inest in una eademque petra excisum tegurium, in quo possunt ter terni homines stantes orare, et a uertice alicuius non breuis staturae stantis hominis usque ad illius domunculae camaram pes et semipes mensura in altum extenditur. Huius tegurioli introitus ad orientem respicit, quod totum extrinsecus electo tegitur marmore, cuius exterius summum culmen auro ornatum auream non paruam sustentat crucem. In huius tegurii aquilonea parte sepulchrum Domini in eadem petra interius excisum habetur, sed eiusdem tegurii pauimentum humilius est loco sepulchri. Nam a pauimento eius usque ad sepulchri marginem lateris quasi trium mensura altitudinis palmorum haberi dignoscitur. Sic mihi Arculfus, qui saepe sepulchrum Domini frequentabat, indubitanter emensus pronuntiauit.

Hoc in loco proprietas siue discrepantia nominum notanda 1 tris P 2 e regione :.litos parietes, uerba omissa interiectis uiarum spatiis stabi jpallidiorc atramento superscripta sunt Z interdictis Br a 3 spectant ad ulternum Y adulterum P alternum Br spectat, corr. t 1. m. Br calcias PYZ caltias Br caecias Gretser 4 ali quatuor corr. 2. m. Br eurum] eorum Y 5 initium capituli III De ipsius sepulchri figura et eius tegurioli in Br, deinde titulus in textum inrepsit, cum ipsum ▼ capitulum ordiatur: De eius sepulchri petra et tegurioli rotund$in corr. 1.. m. Br 6 tegorium sic semper PY 7 ter om. ZBr 9 carner ram Y 10 tegorioli PY sic semper 11 erterioris Br 12 onatum corr. h 2. m. Br auream non parua sustentata crux Br sustentant P (nins corr. 2. m. Br 13 aquilonali a Br parte sepulcri P 15 usque om. Z p ad sepulchrum Y 16 post mensura Br haec habet: a pplite (corr. 2. m.) usque ad auriculam altitudinis palmorum habere dinoscitur 17 denoscitur PZ dinoscitur YBr. Post hoc uerbum est in Br initium cap. IIII, cuius titulus supra omissus litt. unc. rubris in inferiore margine scriptus est: De illo lapide, qui ad ostium monumenti eius aduolutus est. saepe om. Br 19 Hoc in-sepulchrum om. Y per prophetas Z sine PZ uel Br inter monumentum et sepulchrum. Nam illud saepe supra memoratum rotundum tegurium alio nomine euangelistae monumentum uocant, ad cuius hostium aduolutum et ab eius hostio reuolutum lapidem resurgente Domino pronuntiant; sepulchrum uero proprie dicitur ille locus in tegurio, hoc est in aquilonali parte monumenti, in quo dominicum corpus linteaminibus inuolutum conditum quieuit, cuius longitudinem Arculfus in septem pedum mensura propria mensus est manu, quod uidelicet sepulchrum non, ut quidam falso opinantur, duplex et quandam de ipsa maceriolam petra habens excisam duo crura et femora duo intercidentem et separantem, sed totum simplex a uertice usque ad plantas lectum unius hominis capacem super dorsum iacentis praebens in modum speluncae, introitum a latere habens ad australem monumenti partem e regione respicientem culmenque humile desuper eminens fabrefactum, in quo utique sepulchro duodenae lampades iuxta numerum XII sanctorum apostolorum semper die ac nocte ardentes lucent, ex quibus quattuor in imo illius lectuli sepulchralis loco inferius positae, aliae uero bis quaternales super marginem eius superius conlocatae ad latus dexterum oleo nutriente praefulgent.

Sed et hoc etiam notandum esse uidetur, quod mausoleum Saluatoris, hoc est saepe supra memoratum tegurium, speleum siue spelunca recte uocitari possit, de quo uidelicet Domino 1 inter mona semper Br supra saepe YZ 2 notatum P alio monumentum, uerbis nomine euangelistae pallidiore atramento, sed eadem manu superscripiis Z 3 hostium et hostio erasa littera h YBr 5 propriae corr. 1. m. ex proprium Z 8 quatuor Y 10 maceriola petram Z petra maceriolam Y 11 intercedentem PZ interi T c$dentem corr. 2. m. Br seperantem P 13 spelpncae corr. 2. m. Br 14 partem monumenti sed lineolis suprascriptis ordo restitutus est P 15 fabricatum Br 16 dudenae Y 17 et nocte Br 19 su- Y per eius marginem Br 20 dextro corr. 2. m. Br 21 praefulgentes Y 22 sed et hoc etiam-uidebitia p. 230, 4 om. Y etiam om. P magis oleum _, U .P maius oleum, sed corr. Z qui ama soleum corr. 2. m. Br 24 siue spelunca—domino om. Z; solum habet: speleum si ihQ xpo spelonca corr. Br Iesu Christo in ea sepulto propheta uaticinatur dicens: Hic habitabit in excelsa spelunca petrae fortissimae, et paulo post de ipsius Domini resurrectione ad apostolos laetificandos subinfertur: Regem cum gloria uidebitis.

Supradictae igitur rotundae ecclesiae formulam cum rotundo teguriolo in medio eius collocato, in cuius aquilonali parte dominicum habetur sepulchrum, subiecta declarat pictura nec non et trium aliarum figuras ecclesiarum, de quibus inferius intimabitur.

Has itaque quaternalium figuras ecclesiarum iuxta exemplar, quod mihi, ut superius dictum est, sanctus Arculfus in paginula figurauit cerata, depinximus, non quod possit earum similitudo formari in pictura, sed ut dominicum monumentum, licet tali uili figuratione, in medietate rotundae ecclesiae constitutum monstretur aut quae huic propior ecclesia uel quae eminus posita declaretur.

Sed inter haec de illo supra memorato lapide, qui ad hostium monumenti dominici post ipsius Domini sepultionem 1 Isai. 33, 16 4 Isai. 33, 17 1 prophaaa 2 habitauitPZhabitabit corr. ex habitauit Br 4 subinfertBr 5 initium capitis V. in Br cum hoc titulo: De ecclesia sanctae Mariae semper uirginis, quae rotundae coheret ecclesiae rotundae om. P 6 in eius medio Br 6 aquilonari Br 7 preclarat Br 8 quibus om. Br 9 post uocem intimabitur PYZ collocant, quae infra sequuntur p. 233, 12-17: In eadem ecclesia—mysteria. Hic totus locus deest in Br, ad locum idoneum transposuit Delpit probante Toblero 10 initium cap. III in Y, cuius titulus est: De reuoluto lapide 11 est dictum Br paginola P 12 figura cerata Br depinxit corr. ex depinximus Br non quia Y 15 monstaretur Z aut quae propius ecclesia Y aut quae huic proprior P utique huic propriora Z aut qug huic proprior ecclesiae constitutum mon. Br 17 III PZ in cod. Y non est nouum capitulum; titulus deest in Br, in Z superscribitur CAPITVLA 20 inter hoc P 21 hostium Z, erasa littera h Z ipsius post Z domini crucifixi sepultionem YZBr

Ceterum de sanctorum structuris locorum pauca addenda sunt aliqua. Illi rotundae ecclesiae supra saepius memoratae, 1 trahentibus, sed h in rasiira pro d posita Br 4 descripta Br 5 haec est P monumenti dominici Z mon. ex munumenti corr. Br, in margine2. ?n. adscriptum est nominati 7 circumdolota P eius eius ecclesia, alterum eius uncis inclusuJn. ecclesia 2. m. in ecclesiae correctum est Br 8 exconstat P 9 illud om. Z \' 10 cauatum habetur Br 12 quae et h PZ 14 usq: odie corr. 2. m. Br 15 camaraturam Br 16 sine Z eicissoree P excisores ex excisorum corr. pallidiore atramento Z nisi P usi corr. ex uisi Br 18 duo et Z praemixti Br rubeus Y rubor Br h inde P 19 deis corr. 2. 111. Br ita Br sufficiunt P 20 nullum initium noui capituli Br 22 caeteram corr. ex caeterorum Br locorum structuris sanctorum Y quae et Anastasis, hoc est resurrectio, uocitatur, quae in loco dominicae resurrectionis fabricata est, a dextera cohaeret parte sanctae Mariae matris Domini quadrangulata ecclesia.

Alia uero pergrandis ecclesia orientem uersus in illo fabricata est loco, qui hebraice Golgotha uocitatur, cuius in superioribus grandis quaedam aerea cum lampadibus rota in funibus pendet, infra quam magna argentea crux infixa statuta est eodem in loco, ubi quondam lignea crux, in qua passus est humani generis Saluator, infixa stetit.

In eadem uero ecclesia quaedam in petra habetur excisa spelunca infra locum dominicae crucis, ubi super altare pro quorundam honoratorum animabus sacrificium offertur, quorum corpora interim in platea iacentia ponuntur ante ianuam eiusdem Golgothanae ecclesiae, usquequo finiantur illa pro ipsis defunctis sacrosancta mysteria.

Huic ecclesiae in loco Caluariae quadrangulata fabricatae structura lapidea illa uicina orientali in parte cohaeret basilica 1 anatbasis P anastallsis una l. s erasa Y anaathasis Z quod Z 3 domini om. Br quadrangula Z 4 VI De illa ecclesia quae in Caluariae loco constructa est. VII Et de basilica Constantini Br. Sohis h numerus V exstat PZ 7 est om. Br que Br ebraice Z ebraice ori corr. 2. m. Br superibus eorr. 2. m. Br 8 lapidibus Z 9 pendit PY corr. ex pendet Br quem Br crux infixa-Hgnea om. Z 10 in eodem loco Y est passus Br 12-17 de transpositione huius loci cf. ad p. 230, 9; deest in Br 12 uero om. Z 16 golgothaneae P 18 in Y et Br nullo spatio interposito pergitur; numerus sine titulo exstat in PZ 22 ecclesia Br Pccfae P fabricata Y 23 lapidea structura Y orientale Z orientali ex orientale corr. Br magno cultu a rege Constantino constructa, quae et Martyrium appellatur, in eo, ut fertur fabricatum loco, ubi crux Domini cum aliis latronum binis crucibus sub terra abscondita post ducentorum XXXIII cyclos annorum ipso Domino donante reperta est.

Inter has itaque duales ecclesias ille famosus occurrit locus, in quo Abraham patriarcha altare conposuit super illud inponens lignorum struem, et ut Isaac suum immolaret filium, euaginatum arripuit gladium, ubi nunc mensa habetur lignea non parua, super quam pauperum eleemosynae a populo offeruntur. Sed et hoc mihi diligentius interroganti sanctus addidit Arculfus inquiens: Inter Anastasim, hoc est illam saepe supra memoratam rotundam ecclesiam, et basilicam Constantini quaedam patet plateola usque ad ecclesiam Golgothanam, in qua uidelicet plateola die et nocte semper lampades ardent.

Inter illam quoque Golgothanam basilicam et Martyrium quaedam inest exedra, in qua est calix Domini, quem a se benedictum propria manu in cena pridie quam pateretur ipse conuiua apostolis tradidit conuiuantibus, qui argenteus calix 1 magna PZ martirium ZBr monasterium P 2 fabricata Y domini om. Br 3 ducentorum et XXXIII» Br 4 cicloe PZBr circulos Y annorum ciclos P est om. PZ 5 Inter has itaque initium noui capituli YZ (VII Z) itaque 1. m. tsuperscr. P 6 h-abraham sed expuncta l. h Z com patriarca Br posuit corr. 2. m. Z 7 isaac immolaret filium sutun P isaac imm. suum Z 8 gladium om., sed eadem m. superscripsit P 9 quam ex quem corr. 2. m. Br elimosinae YP corr. in elem. Br eleemosinae Z 10 haec P Sed et hoc initium cap. VI Y 11 anathasim P anasthasim supra scripta l. h Z anata//aim l. s erasa Y sta in rasura Br haec est P hec 12 ecclesiam rotundam Y 13 et 14 platiola Br ad ecclesiam corr. 2. m. Br 14 die ac nocte P 16 VIII Br, qui codex solus titulwn exhibet inter-sita om. Br 18 de om. Br 19 acoetum Br et uinum om. Br 20 nullum initium noui capituli in Z golgotham Br et testimonium Br 21 est om. YBr 22 pridiae Z 23 argenteus corr. 1. 1n. ex argentibus Br sextarii Gallici mensuram habens duasque ansulas in se ex utraque parte continens conpositas, in quo utique calice illa inest spongia, quam aceto plenam hysopo circumponentes Dominum crucifigentes obtulerunt ori eius: de hoc eodem calice, ut fertur, Dominus post resurrectionem cum apostolis conuiuans bibit, quem sanctus Arculfus uidit et per illius scrinioli, ubi reconditus habetur, operculi foramen pertusi manu tetigit propria osculatus; quem uidelicet calicem uniuersus ciuitatis populus cum ingenti ueneratione frequentat.

Idem Arculfus nihilominus et illam conspexit lanceam militis, qua latus Domini in cruce pendentis ipse percusserat. Haec eadem lancea in porticu illius Constantini basilicae inserta habetur in cruce lignea, cuius hastile in duas intercisum est partes, quam similiter tota Hierosolymitana frequentans osculatur et ueneratur ciuitas.

De illo quoque sacrosancto Domini sudario, quod in sepulchro super caput ipsius fuerat positum, sancti Arculfi relatione cognouimus, qui illud propriis conspexit obtutibus, hanc, quam nunc craxamus, narrationem, quam totus Hierosolymitanus ueram esse protestatur populus; plurimorum namque testimonio fidelium Hierosolymitanorum ciuium hanc 2 contenens P 3 spungia Z hisopo Y 4 eodem 1. m. superscripsit P 6 per om. Z 7 scrinuli Br pertusi] perforatu Br 8 calicem om. Br 9 frequentabat Br 10 VIIII Br titulus tantum in Br conpunxit Br f 11 Item P 13 constantinianae Y 14 hassale P astile YZBr scisum partes corr. 2. m. Br 15 que Br hierusolimitana PYflr 17 X Br titulus tantum in Br 19 sudario domini Y 20 capud PBr 21 cognoscimus Z hancque Br omisso quam 22 caraxamus Z quia totus Br quam om. Y 23 populus om. Br populus protestatur Z propter plurimorum Br esse testimonium Z testimonium PBr om. Y testimonio scripsi cum Mabillonio 24 hierusolimorum Z pronuntiationem sanctus Arculfus didicit, qui sic ipso intentius audiente saepius pronuntiarunt dicentes:

Ante annos ferme ternos sacrosanctum linteolum, quod quidam satis idoneus credulus Iudaeus de sepulchro Domini statim post eius resurrectionem furatus multis diebus apud se occultauit, ipso donante Domino post multorum circulos annorum repertum in notitiam totius populi uenit. Ille igitur felix et fidelis furax illud dominicum sudarium, quod inprimis furanter abstulit, in extremis constitutus duobus filiis manifestans accersitis detulit dicens: 40 filioli mei, nunc optio uobis datur. Dicat ergo quisquis e duobus, quid potius optare desideret unus, ut et ego indubitanter scire possim, quis ex uobis erit, cui iuxta propriam optionem aut omnem substantiam meam, quam habeo, commendare debeo, aut hoc solummodo sacrum Domini sudarium.\' Quibus auditis ex ore patris uerbis unus, qui optauit genitoris diuitias accipere uniuersas, suscepit eas a fratre iuxta promissionem a patre sub testamento commendatas. Mirum dictu, ex illa die omnes eius diuitiae et patrimonia omnia, propter quae sudarium Domini uendidit, decrescere coeperunt et uniuersa, quae habuit, diuersis casibus perdita ad nihilum redacta sunt, alter uero supradicti beati furacis filius beatus, qui sudarium Domini omnibus praetulit patrimoniis, ex qua die illud de manu morientis accepit genitoris, magis ac magis crescens donante deo terrenis etiam opibus est ditatus nec fraudatus caelestibus. Et ita hoc dominicum d i 1 dedit corr. 1. m. P dadicit corr. 2. m. Z sanctus didicit arcnlfas Br 2 pronunciauerunt Br 3 sacrum sanctum Br 4 post uocem domini lacuna extat in P uno folio absciso 8 illum Br quae inprimis Br 9 arcersitis Z 10 filii Br optio ex obtio corr. 2. m. Br obtio corr. Y 11 quisque Br oDtare YBr 13 obtionem Y, 1 corr. 2. m. Br 16 obtauit Y, om. Br sasceptt corr. 1. m. Z 17 permissionem Br 18 eius om. Z et ad patrimonia Y patrimonia rasura l. e ex patrimoniae corr. Br 19 propter quas YZ 21 beati om. Br 23 morientis manu Br accepit corr. ex accipit Br 24 crescens om. Br donante donante corr. in deo donante Z 25 ditatns est Y sudarium patres filiis de eiusdem ter beati hominis semine nati quasi hereditario iure fideles fidelibus secundum eorum prosapiae seriem fideliter usque ad quintam commendabant generationem. Sed post quintae generationis tempora annorum multis processibus transactis eiusdem cognationis deficientibus hereditariis fidelibus sacrum linteum in manus aliquorum infidelium Iudaeorum deuenit, qui et ipsi, quamlibet indigni tali munere, tamen illud honorifice amplexi diuina donante largitione nimis diuersis locupletati opibus diuites facti sunt. Iudaei uero credentes orta in populo de sudario Domini certa narratione coeperunt cum infidelibus Iudaeis de sacro illo linteamine fortiter contendere, totis uiribus illud appetentes in manus accipere. Quae subnixa contentio Hierosolymitanam plebem in duas diremit partes, hoc est fideles credulos contra infideles incredulos. Unde et Saracenorum rex nomine Mauias ab utrisque interpellatus partibus ad eos incredulos Iudaeos, qui sudarium Domini pertinaciter retinebant, coram praesentibus Iudaeis Christianis inter utrosque diiudicans dixit: \'Sacrum quod habetis linteolum date in meam manum*. Qui regis uerbo obtemperantes illud de scrinio proferentes regnatoris in sinum deponunt. Quod cum magna reuerentia suscipiens rex in platea coram omni populo rogum fieri iussit, quo nimia inflammatione ardente surgens ipse et ad ipsum accedens rogum eleuata uoce ad utrasque discordes dixit partes: \'Nunc Christus mundi saluator passus pro humano genere, qui hoc, 1 seminati Br 2 fidelis Y fidelibus suis Y secundum om. Y 4 tempora generationis Br 6 linteolum Z manibus Z corr. in manus Y aliquorum manus Y 7 deuenit iudaeorum Br quamuislibet Y t 9 diuersi Y locupleti Y dites Br 13 hierusolimitanam YBr 14 duos Z dirimit YBr disrupit Z partes om. Z contra in- • fideles incredulos om. Br 15 saracinorum Y sarracenorum Br nauias \'Br 17 pertiuatiter corr. eadem m. Z 18 deiudicans YZ 19 maeam aou łoęę.m corr. eadem m. Z mea manu Br 20 in regnatoris sinum Y regnatoris in sinu Br 24 a verbis dixit partes denuo incipit P partes dixit Z 25 christi P quod nunc in sinu contineo, sudarium in sepulchro suum super caput habuit positum, inter uos de hoc eodem linteo contendentes per flammam iudicet ignis, ut sciamus, cui parti horum duum exercituum contentiosorum hoc tale donum condonare dignetur\'. Et haec dicens sacrum Domini sudarium proiecit in flammas. Quod nullo modo ignis tangere potuit, sed integrum et incolume de rogo surgens quasi auis expansis alis coepit in sublime uolare et utrasque dissidentes contra se populi partes et quasi in procinctu belli consertas sedentes acies de summis prospiciens duas in uacuo aere per aliquorum interuallum momentorum circumuolans, proinde paulatim descendens, deo gubernante ad partem Christianorum interim Christum iudicem exorantium declinans in eorum sinu consedit. Qui deo gratias leuatis ad caelum manibus agentes cum ingenti laetatione ingeniculantes sudarium Domini magna cum honorificentia suscipiunt ad se de caelo uenerabile emissum donum hymnificasque laudes Christo eius donatori referunt et in scrinio ecclesiae in alio inuolutum linteamine recondunt. Quod noster frater Arculfus alia die de scrinio eleuatum uidit et inter populi multitudinem illud osculantis et ipse osculatus est in ecclesiae conuentu, mensuram longitudinis quasi octenos habens pedes. De quo haec dicta sufficiant. i 1 in sinum teneo Br conteneo P cont?neo corr. Z super caput suum Y 2 capud PBr 4 duorum Y contendentium Y tale] tollere Y 5 sacri domini Z 6 flammam Y 7 incolome PYBr ezspansis P 8 utrosque Br desidentes PY 9 populi] positas Br l\' procinct, corr. 2. m. Br 10 prospicientes Y 11 disccndens PZ, corr. in descendens Br 12 ad partem] et patre Y 18 christo iudice Y conseditsinuBreinAcorr.eademm.Z15laetificationeP leticia Z geniculantes Y 16 emisum P 17 ymnificansque P ymni- • n ficasque Z nimnificasque corr. 2. m. Br datori Y refferunt P 19 alio P 22 octenus P octonos YBr cubitos habens Z haec ita Y sufficiunt P

Aliud quoque linteamen maius Arculfus in eadem Hierosolymitana ciuitate uidit, quod, ut fertur, sancta Maria contexuit et ob id magna reuerentia in ecclesia habitum totus ueneratur populus. In quo uidelicet linteo duodecim apostolorum formulae habentur intextae et ipsius Domini imago figurata. Cuius linteaminis una pars rubei coloris et altera e regione in altero latere uiridis habetur.

De aliqua ualde summa columna, quae a locis sanctis ad septemtrionem in medio ciuitatis stans pergentibus obuia habetur, breuiter dicendum est. Haec eadem columna, in eo statuta loco, ubi mortuus iuuenis cruce Domini superposita reuixit, mirum in modum in aestiuo solstitio meridiano tempore ad centrum caeli sole perueniente umbram non facit, solstitio autem transmisso, quod est VIII kal. Iul., ternis diebus interiectis paulatim decrescente die umbram primum facit breuem, deinde processu dierum longiorem. Haec itaque columna, quam solis claritas in aestiuo solstitio meridianis horis stantis in centro caeli e regione desuper circumfulgens ex omni parte circumfusa 10 Sulp. Seu. Chron. II, 34 .. 1 XI Rr titulus exstat in PY. De linteo quod ut fertur sancta contexjt Maria uirgo Br titulo rubro colore scripto l. v atramento superscripta est 2 contexerat PY 3 solimitana-sancta maria con hanc lineam librarius omiserat, sed litteris minoribus superscripsit Z hierusolimitana PZBr T 4 contex maria corr. 2. m. Br contexit PYZ 5 habaum P 6 linte XII P 7 ymago P 8 robei corr. Br 9 habetur in modum uiridium herbarum Br 10 XII Br titulus tantum extat in Br ubi cruce do- X / y mini om. Br 11 ubi mortuus Br 12 alia Z ualde summa columna qug P a sanctis locis Y 13 septemtrionalem partem YBr obuiam Br 16 celi centrum Br centrum ,. solatitio uerbis omissis: caeli sole-non facit eadem manu suprascriptis Z 19 primam P 20 ita Br 21 caeli] poli Br 22 circumfulgentis Y circumfusa] circumfulsa Y perlustrat, Hierosolymam orbis in medio terrae sitam esse protestatur. Unde et psalmographus propter sancta passionis et resurrectionis loca, quae intra ipsam Heliam continentur, uaticinans canit: Deus autem rex noster ante saeculum operatus est salutem in medio terrae, hoc est Hierusalem, quae mediterranea et umbilicus terrae dicitur.

Sanctorum locorum sedulus frequentator, sanctus Arculfus, sanctae Mariae ecclesiam in ualle Iosaphat frequentabat, cuius dupliciter fabricatae inferior pars sub lapideo tabulato mirabili rotunda structura est fabricata, in cuius orientali parte altarium habetur, ad dexteram uero eius partem sanctae Mariae saxeum inest uacuum sepulchrum, in quo aliquando sepulta pausauit. Sed de eodem sepulchro quomodo uel quo tempore aut a quibus personis sanctum corpusculum eius sit sublatum, uel quo loco resurrectionem exspectat, nullus, ut fertur, pro certo scire potest. Hanc inferiorem rotundam sanctae Mariae ecclesiam intrantes illam uident petram ad dexteram parieti insertam, supra quam Dominus in agro Gethsamani illa nocte, qua tradebatur a Iuda in manus hominum peccatorum, flexis orauit genibus ante horam traditionis eius, in qua uidelicet petra duorum uestigia genuum eius quasi in cera mollissima 4 Psalm. 73, 12 5 Hieron. in Ezech. 5, 5 17 Hieron. ep. ad Paulam et Eustochium de resurrectione beatae Mariae 1 hierttsolimara Br 2 psalmigraphus ZBr psalmografus Y resurn rectionis ... continętur, verba omissa loca-heliam eadem manus suprascripsit Z 5 id est Br 6 mediaterranea, sed corr. Br mediteranea P 1 XIII Br titulus deest in Z, in PY tantum: De ecclesia sanctae mariae mariae semper uirginis Br 9 Et sanctorum Z 10 sanctae om. Z 11 fabricata Y 12 structura rotunda Y 13 partem eius Y eiusdem partem Br sanctae om. PZBr 14 inest saxeum P cauum sepulchrum PZ sepulta requieuit et sanctis pertinet Br 16 in quo loco YBr h 17 ut refert Br 19 parietis Br 20 super Z ga samani P getsamani Y gezamani Br 21 flexis genibus orauit sanctis Br 22 petre corr. Z 23 uestigia duorum Br caera P profundius inpressa cernuntur. Ita nobis noster frater Arculfus pronuntiauit, sanctorum uisitator locorum, qui haec, quae nos describimus, propriis conspexit oculis. In superiore igitur aeque rotunda ecclesia sanctae Mariae IIII altaria inesse monstrantur.

In eadem supra memorata ualle non longe ab ecclesia sanctae Mariae turris Iosaphat monstratur, in qua ipsius sepulchrum cernitur.

Cui uidelicet turriculae quaedam lapidea domus a dextera cohaeret parte de rupe excisa et separata montis Oliueti, in qua intrinsecus ferramentis cauata duo monstrantur sepulchra sine aliquo ornatu,. quorum unum illius Symeonis iusti uiri est, qui infantulum dominum Iesum in templo ambis amplexus manibus de ipso prophetauit, alterum uero aeque iusti Ioseph, sanctae Mariae sponsi et domini Iesu nutritoris.

In latere montis Oliueti quaedam inest spelunca haut procul ab ecclesia sanctae Mariae in eminentiore loco posita contra ■ 1 inpresa corr. 1. m. Z noster sanctus frater arculfus Y noster sanctus arculfus frater Br alculfus Z 2 hoc quod Y 3 discribimus Y tor sapere corr. pallidiore atramento Z 4 aecclesiae P tria Y 6 XIV Br titulus deest YZ De turre Iosaphath in marg. sup. P iosafath semper Br; continuo sequitur: XV. Et de monumentis symeon et ioseph 8 iosaphath P iosaphad Y iosafath Br 9 sepulchri cernitur locus Z cernitur sine ornatu aliquo Y 10 titulus ubique deest 11 ad dextera P Y 14 iusti om. Z 15 ambabus YZ amplexjs P conplexans Y compler xus Br 16 profetauit Y prophetafl corr. 2. m. Br alter Br iusti om. Br 18 XVII Br de apelunca duorum puteorum P titulus deest in h YZ 20 quandam inesse speluncam Y haud Z aut corr. 2. m. Br procul abest Y 21 posita] est Br XXXVIIII Itin. Blerolol. 16 uallem Iosaphat, in qua duo profundissimi habentur putei, quorum unus sub monte in altum infinita profunditate productus extenditur, alter uero in speluncae pauimento, cuius uastissima, ut fertur, cauitas in profundum dimersa discendens recto tractu dirigitur, qui duo putei semper supercluduntur. In eadem ergo spelunca quatuor insunt lapideae mensae, quarum una est iuxta introitum speluncae ab intus sita domini Iesu, cui procul dubio mensulae sedes ipsius adhaeret, ubi cum duodenis apostolis simul ad alias mensas ibidem habitas sedentibus et ipse conuiua aliquando recumbere saepe solitus erat. Illius putei os conclusum, quem in pauimento speluncae inesse supra descripsimus, apostolorum mensis propius haberi monstratur. Huius speluncae portula ligneo, ut refert sanctus Arculfus, concluditur hostio, qui eandem Domini speluncam saepius frequentauit.

Porta Dauid montis Sion molli cliuo ab occidentali adhaeret parte. Per eandem de ciuitate egredientibus portam et montem Sion proximum ad sinistram habentibus pons lapideus occurrit eminus per uallem in austrum recto tramite directus arcibus suffultus.

Ad cuius medietatem ab occasu ille uicinus habetur locus, ubi ludas Scariothis disperatione coactus laqueo se suspendens 2 perductua Z om. Y . 3 uastiB P 4 ciuitas P descendens Y II 5 diregitur P cluduntur Y 6 spelunca om. Br sunt Y 8 mesalae corr. eadem m. Z mense Br dudenis Y 9 memsas Z habaas P 10 solitus sepe Br iliuB P clausum Br 11 descripsimus supra Y describsimus P scripsimus Z 12 proprius PBr, corr. Z 13 sanctus om. PZ hostio, sed l. h erasa Y 14 frequentauit sepius, sed signis transpositionis additis P 15 titulus deest Z XVII De porta Dauid. XViII Et de loco, in quo Iudas Scarioth se suspendit br 16 cliuio P octidentali P 18 fons ZBr 19 directus tramite Br arcubus Z 21 titulus deest in codd.; nullum capituli initium in Z i 23 locus om. Br 24 scariothes P scariothes YZ disperierat. Ibidem et grandis hodieque monstratur ficus, de cuius, ut fertur, uertice inlaqueatus pependit, ut de ipso Iuda Iuuencus presbyter uersificus cecinit: Informem rapuit ficus de uertice mortem.

Et quia paulo superius montis Sion mentio intercessit, de quadam pergrandi basilica in eo constructa quaedam breuiter succincteque intimanda sunt, cuius sic describitur formula: Hic petra monstratur, super quam Stephanus lapidatus extra ciuitatem obdormiuit. Extra hanc supra descriptam grandem basilicam, quae intrinsecus talia sancta conplectitur loca, alia memorabilis exstat ad occidentalem partem eius petra, super quam, ut fertur, flagellatus est Dominus. Haec itaque apostolica ecclesia, ut supra dictum est, in montis Sion superiore campestri planitie lapidea est fabricata structura.

Hunc paruum agellulum ad australem montis Sion partem situm noster Arculfus saepe frequentans uisitabat, lapidum maceriam habentem, in quo diligentius plurimi humantur 4 Iuuenc. IV 631 1 Ibidem hic demum initium cap. XVII in Z 2 uertice ut fertur Y iudas ut ipse iuuencus presbiter Br omissisuerbis: de ipso Iuda 3 uersir dicus Br sapiens uersificus Y 4 montem Y moyta corr. 2. m. Br 5 De baailica montis sion P De forma grandis basilice in monte Sion Y XX De forma-fabricatae. XXI De ipsius montis situ Br 9 succinteque Z sunt om. YBr discribitur P scribitur Br 10 super quem P 11 ex hanc Br discriptam Y disscriptam Z 13 eius om. PZ superquem corr. 2. m. Z supra Br 14 dominus flagellatus est YBr 16 planitiae YBr 17 titulus exstat in PYBr, deest in Z agello Y agellulo illo Br que P ebraice P acheldemag Y 18 uocatur P dicitur Br 19 montis Sion plagam Y sion plagam montis Br 20 alculfus sed corr. eadem m. Z uisitauit Y 21 macheriam Z habentem om. Z 16*

Ab Helia septemtrionem uersus usque ad Samuhelis ciuitatem, quae Armathem nominatur, terra petrosa et aspera per quaedam monstratur interualla, ualles quoque spinosae usque ad Tamniticam regionem patentes. Aliter uero a supradicta Helia et monte Sion qualitas regionum monstratur usque ad Caesaream Palaestinae occasum uersus; nam quamuis aliqua repperiantur angusta et breuia aspera loca interposita, praecipue tamen latiores plani monstrantur campi interpositis oliuetis laetiores.

Aliarum arborum genera exceptis uitibus et oliuis in monte Oliueti, ut refert sanctus Arculfus, raro repperiri possunt, segetes uero frumenti et ordei in eo ualde laete consurgunt; non enim brucosa, sed herbosa. et florida illius terrae qualitas demonstratur. 2 inhumati post iacentes Y inhumiti P faciei corr. 1. m. Br 4 titvlus deest in YZ De asperis et petroais locis hucusque in P XXII De aapeńs-Hamuhelis. XXIII De late-auccedentibna XXllII De latitudine et qualitate terrae illius Br 5 et usque] eiusque Br 7 VII trionem Z ad om. Y 8 armathea corr. 2. m. in ramathea Br post nominatur haec addit Br: terra ab hierusalem usque ad ciuitatem samuhelis lata (corr. in late 2. m.) patentibus et usque ad cesaream palestine occasum uersus succedentibus 9 per quem monstratur corr. eadem m. in per quae monstrantur Z pinosae PBr 10 tamnicam Y alter corr. ex aliter Z 12 cesariam P 13 respiciantur Y reperiantur Z asperaque Y 14 letiores oliuetis Br 15 latiores Y 16 titulm exstat in fY, deest in Z oliueti P XXV De monte Oliuarum. XXVI De loco dominicae ascensionis. XXVII Et de ecclesia in eo aedificata Br 17 in oliueti monte Br i 18 sanctus ille Br segates corr. eadem m. P 19 in ea ualle ZBr laetae YZ lateque Br 20 bruchosa Br

Altitudo autem eius aequalis esse altitudini Sionei montis uidetur, quamuis mons Sion ad montis Oliueti conparationem in geometricae demensionibus, latitudine uidelicet et longitudine, paruus et angustus esse uideatur. Inter hos duos montes uallis Iosaphat, de qua superius dictum est, media interiacet a septemtrionali plaga in australem porrecta partem.

In toto monte Oliueti nullus alius locus altior esse uidetur illo, de quo Dominus ad caelos ascendisse traditur, ubi grandis ecclesia stat rotunda ternas per circuitum cameratas habens porticus desuper tectas. Cuius uidelicet rotundae ecclesiae interior domus sine tecto et sine camera ad caelum sub aere nudo aperta patet, in cuius orientali parte altare sub angusto protectum tecto constructum extat. Ideo itaque interior illa domus cameram supra collocatam non habet, ut de illo loco, in quo postremum diuina institerant uestigia, cum in caelum Dominus in nube subleuatus est, uia semper aperta et ad aethera caelorum directa oculis in eodem loco exorantium pateat.

Nam cum haec, de qua nunc pauca commemorantur, basilica fabricaretur, idem locus uestigiorum Domini, ut alibi scriptum 23 Sulp. Seuer. Chron. II c. 83, 5 cf. Paulin. Nol. ep. XXXI ad Seoerum 2 Altitudo initium cap. XXII in YZ; non solum titulum, sed etiam numerum om. P altitudinis ionei montis Z montis sion altitudini llr 3 quamnis uidetur Br 4 geometriae PZ dimenBionibus Z 5 esse om. Z uidetflr P esse aequalis uideatur Br 7 recta Z 8 XXIII PYZ; tiiulus exstat in PY, numerus in Z, titulus et numerus deest in P aecclesiae P 9 in eo aedif.] eius PY 11 Ubi in PZ initium capituli XXIIII, cuius numerus ium argine scriptus est 12 stat ecclesia Br 13 porticos P 14 et camara omisso sine Br 17 camaram Br 18 postremo Z institerunt Y 19 sublatus Br seper P arta Br 20 exorantium in eodem loco Y 22 commemoraui partim in rasura ex commemoranda coir. Br 23 id est P repertum est, continuari pauimento cum reliqua stratorum parte non potuit, siquidem quaecumque adplicabantur, insolens humana suscipere terra respueret in ora adponentium excussis marmoribus. Quin etiam calcati deo pulueris adeo perenne documentum est, ut uestigia cernantur inpressa, et cum cotidie confluentium fides a Domino calcata diripiat, damnum tamen arena non sentit et eandem adhuc sui speciem ueluti inpressis signata uestigiis terra custodit.

In eodem igitur loco, ut sanctus refert Arculfus, sedulus eiusdem frequentator, aerea grandis per circuitum rota desuper explanata collocata est, cuius altitudo usque ad ceruicem haberi monstratur mensurata. In cuius medietate non parua patet pertusura, per quam desuper apertam uestigia pedum Domini plane et lucide inpressa in puluere demonstrantur. Illa quoque in rota ab occidentali parte quasi quaedam semper patet porta, ut per eam intrantes facile adire locum sacrati pulueris possint et per apertam desuper eiusdem rotae foramen de sacro puluere porrectis manibus particulas sumant.

Igitur nostri Arculfi de loco uestigiorum Domini narratio cum aliorum scriptis recte concordat, quod nec culmine domus nec aliquo speciali inferiore et uiciniore tegmine ullo quoque modo protegi potuerit, ut semper manifeste ab uniuersis eius frequentatoribus conspiciatur et dominicorum uestigia pedum in eiusdem loci puluere depicta clare demonstrentur. Haec enim eadem dominica uestigia ingentis claritudine lampadis r 1 est om. Br contenuam P stytorum CON. 1. m. Z 2 in solemniiB Z 3 adponentium reiecit Br excussis marm. om. Br 4 quin etiam] quo Z calcati littera a 2. m. superscnpta Br calcati a deo YZ, sed eonf. Sulp. Seu. I. c. 5 est documentum Br cernantur ex cernentur corr. 2. m. Br 6 domino omisso a Sulp. Seu. 7 area PYZ harena Br cf. Sulp. Seu. speciem sui Br inpraesis, sed corr. Z hinc presais Br 9 sanctus ut refert Br 10 per circuitum grandis Br pota, sed corr. Z 11 explananata Y uerticem Z 13 pertussura YBr per que Br 15 in rota] rotunda Br qua (in rasura) quedam Y 17 posint P 20 scribtis P quia Y que Br 21 speciale Y interiore Br quoque om. Z 22 poterit Z eius om. Z 24 eiusdem loci-uestigia om. Y 25 lampades Br supra eandem rotam in trocleis pendentis die et nocte flammantis inluminantur.

Illius itaque supra memoratae ecclesiae rotundae in occidentali parte bis quaternales superne fabrefactae habentur fenestrae ualuas habentes uitreas, quibus utique fenestris eiusdem numeri uicinae lampades intrinsecus e regione positae in funibus pendentes ardent, quae uidelicet lampades sic collocatae, ut unaquaeque lampas nec superius nec inferius pendeat, sed quasi adhaerens eidem fenestrae uideatur, cui interius e regione propinqua specialiter cernitur. Quarum utique lampadum in tantum claritas refulget, ut earum lumine quasi de superiore montis Oliueti loco coruscantium per uitrum habundanter effuso non tantum ea eiusdem montis pars, quae ad occasum uersus eidem adhaeret rotundae et lapideae basilicae, sed etiam ciuitatis Hierosolymae de ualle Iosaphat ascensus per quosdam gradus in altum sublimatus clare quamlibet in tenebrosis noctibus mirabiliter inlustretur et maior eiusdem pars urbis anterior e regione positae similiter eadem inluminetur claritudine. Haec fulgida et praedicabilis octenalium magnarum coruscatio lucernarum de monte sancto et de loco dominicae ascensionis noctu refulgentium maiorem, ut Arculfus refert, diuini amoris alacritatem credulorum respicientium cordibus infundit quendamque pauorem mentis cum ingenti interna conpunctione incutit.

Sed et hoc nobis non esse tacendum uidetur, quod saepe memoratus Arculfus de hac eadem rotunda ecclesia mihi 1 flammantes Br 3 rotundae ecclesiae YBr ocidentali Z 4 supernae Z fabricate Br 5 uitriaa P finistris P 9 eiusdem Hr finistrae P e regione posite Br 12 olineti montis YBr uitreum lY nitri Z habundanter codd. effuso ex effusio corr. 2. m. Br 13 non tamen YZ pars M rasura pro pars is Br ad om. YZBr 15 iosaphathP 16 grados P 18 anterius Y claritate P 19 choruscatio Br 20 de ante loco om. Br 21 ut sanctus refert Arculfus Br 22 alacritatem uel claritatem Br 22 respicitientium corr. 2. m. Z 25 haec P nobis om. Br 26 rotunda sancta Br diligentius interroganti retulit dicens: In anniuersaria diei dominicae ascensionis sollemnitate per omnes annos ualidissimi flaminis procella meridianis horis post peracta in eadem basilica sacrosancta missarum sollemnia forti impetu inruere in tantum solet, ut nullus hominum stare uel etiam sedere in illa ecclesia et uicinis ei locis quoquo possit modo, sed omnes tamdiu in terra prostratis uultibus superstrati iacent, donec illa terribilis procella pertranseat. Huius terrifici flatus causa facit, ut illa pars domus habere cameram non possit, quae supra locum inpressorum Domini uestigiorum, qui intra supradictae rotae medium foramen apertae monstratur, ad caelum semper patefacta appareat; nam quascunque materias desuper ad cameram conponendam, si quando humanae manus ars aedificare conabatur, supra memorati diuinitus emissa uenti ualiditas distruebat. De hac itaque formidabili procella sanctus Arculfus taliter nobis enarrauit, qui eadem hora, qua in die dominicae ascensionis ille ualidissimus inruit flatus, et ipse praesens in eadem ecclesia Oliueti interfuit montis. Cuius uidelicet rotundae ecclesiae figura uili quamuis pictura sic depicta declaratur, aereae nec non in eius medietate collocatae rotae formula hac discriptiuncula monstratur subiecta.

Sed et hoc etiam sancti Arculfi relatione didicimus, quod in eadem rotunda ecclesia ad consuetum octo supra memoratarum noctu intrinsecus refulgentium lucernarum prope innumerabiles in nocte festiua dominicae ascensionis aliae adici soleant lampades, quarum terribili et ammirabili coruscatione 1 diligenter Y interrogantis, sed corr. Z retullit, sed corr. Z anniuersarii P anniuersario Y 2 solemnitate Y per omne (corr. 2. m.) annum Br uallidissimi Z 3 flaminis Y eandem Z 5 post stare rasura unius litterae in Br 6 quoque (e in rasura) Br 9 camaram Br 10 intra] in terra Br 11 per medium aperte foramen Br 12 camaram Br 13 componendam, sed corr. P 14 emisa P destruebat Br 16 qui-ascensionis om. Br 20 aere nec non in equis Br formule rote Br 22 relatione arculfi P 23 VIII lampadarum supra memoratarum Y 25 festiua] uestigia Z 26 solent Y admirabili PZ cboruscatione Br

Arculfus sanctorum supra memoratorum frequentator locorum quendam Bethaniae campulum magna oliuarum silua circumdatum uisitauit.

Ubi grande inest monasterium et grandis basilica supra illam aedificata speluncam, de qua Dominus quadriduanum mortuum suscitauit Lazarum.

De alia celebriore ecclesia ad australem Bethaniae partem in eo montis Oliueti loco fundata, in quo Dominus ad discipulos habuisse sermonem dicitur, breuiter scribendum arbitramur. Hinc non neglegenter inquirendum est, qualem sermonem et quo tempore uel ad quas speciales personas discipulorum Dominus sit locutus. Quae tria, si trium euangelia scriptorum aperire uoluerimus, Matthaei, Marci, Lucae, nobis manifeste clarebunt, qui de sermonis qualitate concinentes loquuntur; de loco ipsius conuentionis nemo dubitare poterit 1 fenestrarum om. Br finistrarum P ualbas P uallas Z habundanter expuncta 2. m. I. h Z 3 uicina Br loca corr. 2. m. ex loco Br ■ 4 XXIV Y XXVIII et XXVIIII Br titulus deest Z de sepulchro Lazari hucusque titulus in PY XXVIII De sepulchro Lazari et ecclesia super illud constructa. XXVIIII De monasterio eidem adherente Br 9 titulus deest in codicibus, sed PBr initium capitis numero in margine ascripto signauerunt 11 quatriduanum YBr 13 XXV Y XXVI Z XXX Br titulus tantum in Br 17 discipulos suos Br 20 euangeliorum scriptores Y 21 mathei (sic semper) codd. matheum marcum lucam YBr 22 clarebit Br concinnentes PY continentes Br 23 locuntur Br et de sermonis forma, qui Matthaei euangelium legit, ubi de Domino ipse commemorat euangelista dicens: Sedente autem eo super montem Oliueti accesserunt ad eum discipuli secreto dicentes: Dic nobis, quando haec erunt? Et quod signum aduentus tui et consummationis saeculi? De personis interrogantium hic Matthaeus tacuit, sed Marcus non tacet, qui ita scribit dicens: Interrogabant eum separatim- 1\'atim Petrus et Iacobus et Iohannes et Andreas. Quibus interrogantibus respondens qualitatem habiti sermonis iuxta tres superius commemoratos euangelistas ostendit ita dicendo: Videte, ne quis uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo dicentes, quia ego sum Christus, et cetera sequentia de nouissimis temporibus et saeculi consummatione, quae Matthaeus prolixo sermone prosequitur usque ad eum locum, quo et de tempore huius manifeste idem euangelista ex uerbis Domini protracti sermonis ostendit ita dicens: Et factum est, cum consummasset Iesus sermones hos omnes, dixit discipulis suis: Scitis, quia post biduum pascha fiet et filius hominis tradetur, ut crucifigatur et cetera. Aperte ergo ostenditur Dominum in die quartae feriae biduo restante usque ad primam azymorum diem, quae dicitur pascha, supra commemoratum sermonem prolixum ad interrogantes fuisse locutum quatuor supradictos discipulos. In loco itaque habiti illius sermonis superius memorata 2 Matth. 24, 3 7 Marc. 13,3 11 Marc. 18,6.6 17 Matth. 26,1.2 ro 1 de ante sermonis om. Br forma] styma P 6 intergantiam corr. 2. m. Z 7 tacuit Z scribens dicit P 8 iacob iohannes Y 9 qui interrogantibus Br habaiP 10 supra YZBr inemoratoa ZBr 12Christus om. YBr 14 quod mathens Y 15 et tempus Br huius protracti sermonis sxc posuit YBr 16 ita om. Br 17 scribens YBr 18 discipulis-cetera om. Br 19 et ante filius om. Z tratf Y crucificatnr P 20 quarta feria Br 21 feriae biduo om. P primum Br azimoram codd. diem om. ZBr 22 qus P dicitur pascha om. P memoratum Z prolixum sermonem YBr 23 ad om. P rogantes P ad quattuor uoce ad 2. m. superscripta Br apostolos P 24 itaque ab illius; post ab lacuna nonnullarum litteraru m P memoratae Y ob recordationem fundata ecclesia in magna habetur honorificentia.

Hucusque de locis sanctis Hierosolymitanae ciuitatis et montis Sion montisque Oliueti et uallis Iosaphat interiacentis iuxta sancti Arculfi eorundem frequentatoris locorum certam narrationem sufficiat descripsisse.

In huius nostri secundi libelli exordio de situ Bethlem ciuitatis, in qua noster Saluator ex uirgine sancta nasci dignatus est, pauca breuiter craxanda sunt aliqua. Quae ciuitas non tam situ grandis, sicuti nobis Arculfus retulit, qui eam frequentauit, quam fama praedicabilis per uniuersarum gentium ecclesias diffamata, in dorso sita <est> angusto undique ex omni parte uallibus circumdato, quod utique terrae dorsum ab occidentali plaga in orientalem partem quasi mille passibus porrigitur. In cuius campestri planitie superiore humilis sine turribus murus in circuitu per eiusdem monticuli extremitatis supercilium constructus ualliculis hinc et inde circumiacentibus supereminet mediaque intercapidine intra muros per longiorem tramitem habitacula ciuium sternuntur. 6 Hieron. Onoin. ed. Lagarde p. 101, 5 1 XXVII P XXVI Z 2 XXVIII P XXVII Z 3 XXVIIU P XXVIII Z o 0 nili corr. 2. m. Br curcodrillis corr. 2. m. Br 4 INCIPIT LIBER SECVNDVS PZBr HINC AD ALIA IN SECVNDO TRANSIBIMVS Y 5 I De situ Bethlem P De Bethleem situ Br. Titulus deest in P 6 exordio libelli Y post exordio addit Br: de situ Hierusalem parrochiae id est Bethlem ciuitatis bethleem semper Z 7 in om. P dignatus et nasci Y 8 caraxanda Z raxandas Br, priores quinque litterae in rasura l quae bethleem ciuitaa Br 10 qu§m corr. 2. m. Br quae fama Y 11 defamata PY est add. Baeda hist. eccl. V 16 angulo Br 12 circumdata Br quae utique YBr 13 porregitur P porrigitur ex porrigetis corr. Z 14 planicię P planitie Y planitiae Br planitiae Z 15 extremitates Y 17 inter capidine Z intercapidiae Br inter Z murum ZBr 18 habitacula om. P

In eiusdem uero ciuitatis orientali et extremo angulo quasi quaedam naturalis dimidia inest spelunca, cuius interior ultima pars praesepe Domini nominatur, in quo natum puerum reclinauit mater, alius uero supradicto contiguus praesepio introeuntibus propior locus propriae natiuitatis dominicae traditur fuisse. Illa ergo Bethlemitica spelunca praesepis dominici tota intrinsecus ob ipsius Saluatoris honorificentiam marmore adornata est pretioso; cui utique semiantro super lapideum cenaculum sanctae Mariae ecclesia supra ipsum locum, ubi Dominus natus specialius traditur, grandi structura fabricata, fundata est.

De illa petra extra murum posita, super quam aqua primae post natiuitatem dominici ablutionis corpusculi de muri summitate inclinato, in quo fuit, effusa est uasculo, breuiter commemorandum aestimo. Quae sacri lauacri aqua de muro effusa in petra inferius iacente quasi quandam natura cauatam inuenit fossam; quae eadem undula in primo dominico repleta natalicio ex eadem die ad nostra usque tempora per multos saeculorum circuitus purissima plena monstratur limpha sine ulla defectione uel diminutione, nostro Saluatore hoc miraculum a die natiuitatis suae peragente, de quo propheta canit: 1 titulus tantum extat in Br 2 uero om. Z orientali et extremo om. P quaedam quasi Z 3 dimedia PBr 4 domini est Z in quo-mater om. Z 5 conticuus Br praesepio contiguus Y 6 proprior Z, sed littera r postea erasa loci Z propriae Br dominice natiuitatis Br traditus P 8 honorificantiam Br 9 precisioso Br semiandro P 10 s. mariae semper uirginis Br super ipsum Y 12 et fundata Z 13 titulus deest in PYZ supra quam Br 14 post natiuitatem-eifusa est om. Br 15 exposita supra quam Br 16 domie nicae Br 17 breuiter om. Z 19 quadam Z 21 natalitio Z natalico Y ex om. Y diae Br nostra] nam P tempf Br 22 limfa Z 23 demunitione Y 24 prophetes P profeta Y Qui eduxit aquam de petra et apostolus Paulus: Petra autem erat Christus, qui de durissima contra naturam petra in deserto sitienti populo consolatoriam produxit undam. Idem ipse est dei uirtus et dei sapientia, qui et de Bethlemitica? illa petra aquam eduxit eiusque lacunam plenam semper limphis conseruat. Quam noster Arculfus propriis obtutibus inspexit et in ea faciem lauit.

Arculfus de sepulchro Dauid regis a me interrogatus hoc nobis responsum dedit inquiens: Sepulchrum Dauid regis in terra humati ego ipse non neglegenter inquirens frequentabam, quod in parte media pauimenti ecclesiae sine aliquo habetur superposito ornamento, humilem lapideam habens pyramidem illud supra circumdantem lampademque semper superpositam clare lucentem. Haec ergo ecclesia extra ciuitatis muros in ualle contigua est fundata, quae Bethlemitico in parte aquilonali monticulo cohaeret.

De sepulchro quoque sancti Hieronymi simili sollicitudine nobis inquirentibus Arculfus si ait: Sepulchrum sancti Hieronymi, de quo inquiritis, ego conspexi, quod in alia habetur ecclesia, quae extra eandem ciuitatulam in ualle est. fabricata, quae in 1 Psalm. 77, 16 I Cor. 10, 4 ftqde 1 edui paratiI P 3 consulatoriara P pduxit Z proueiit aquam uel undam Br 4 Item Z est om. Br de om. Br 5 eduč Y que om. Br laconam Br 1. m., corr. 2. m. 6 liinfis Z 7 conspexit Z p inserit obtutibus Br lauauit Br 8 IIII De sepulchro dauid PY 10 de dauid sepulchro regis Br 11 dedit responaum Br regis om. Z 14 ornamento om. P lapidem Y lapideum Z 15 illud 8. circamd. om. P 16 clare lucentem om. P murum YZBr 18 monticulo cm. P 19 titulus deest in PZ De sepulchro hieronimi Y 21 nobis bi soll. Y 22 noa 2. m. corr. Br 23 ipse conspexi arculfas Br illa Z 24 cinitaculam PY ciuitatem Br XXXYIlll Itim. Hleroiol. 17 meridiano latere sita supra memorati dorso monticelli est contermina Bethlemitici. Quod uidelicet Hieronymi sepulchrum simili opere ut Dauiticum monumentum conpositum nullum ornatum habet.

De monumentis illorum pastorum, quos nocte dominicae natiuitatis caelestis circumfulsit claritudo, Arculfus nobis breuem contulit relatiunculam inquiens: Trium illorum in ecclesia pastorum tria frequentaui monumenta iuxta turrem Gader humatorum, quae mille circiter passibus contra orientalem plagam distant Bethlem. Quos in eodem loco nascente Domino, hoc est prope turrem gregis, angelicae lucis claritas circumdedit, in quo eadem ecclesia est fundata eorundem pastorum continens sepulchra.

Rachel in Effrata, hoc est in regione Bethlem, et liber Geneseos sepultam narrat, sed et Locorum liber in eadem regione iuxta uiam humatam refert Rachel. De qua uia Arculfus mihi percunctanti respondens ait: Est quaedam uia regia, quae ab Helia contra meridianam plagam Chebron ducit, cui uiae Bethlem uicina VI milibus distans ab Hierusolyma ab orientali plaga adhaeret. Sepulchrum uero Rachel in eadem 11 Hieron. Onom. p. 101, 8 13 Luc. 2, 9 17 Hieron. Onom. p. 117, 16 20 Hieron. Onom. p. 101, 6 1 monti celli Z conterminata Br 2 betlemitici littera h erasa P bethlemitica Z 3 dauidicum ZBr 5 VI titulus deest in PYZ trium om. Br 8 breuiter Br 10 trea Y gaęer Y sader Br 11 humatorum om. Z quod Y 12 distat ZBr ta bethlem YBr 13 gygregis P nocia Br 15 contenens P 16 VII titulxp deest in YZ 17 effratba Y in ante regione om. Z et om. Z 1H ita uiam Br, h \\ corr. 2. m. arculfus uia Br 20 quidem Y 21 elia coVr. 2. m. Br cebron sic semper Z chebron ex cebron hic et p. 259, 2. 7 ciirr. 2. m. Br 22 quinque Br ad orientali P 23 eiusdem YBr. uiae extremitate ab occidentali parte, hoc est in dextro latere, habetur pergentibus Chebron cohaerens, uili operatione collocatum et nullam habens adornationem, lapidea circumdatum pyramide. Ibidem et nominis eius titulus hodieque monstratur, quem Iacob maritus super illud erexit.

Chebron, quae et Mambre, olim Philistinorum metropolis et habitaculum gigantum fuerat, et in qua Dauid septem regnauit annis, nunc, sicut sanctus refert Arculfus, murorum non habet ambitum, quaedam solummodo dirutae olim ciuitatis in reliquiis uestigia ostendit ruinarum, uicos tamen quosdam uili opere constructos et uillas, alias intra et alias extra illas muralium reliquias distructionum, per campestrem collocatos planitiem, in quibus uidelicet uicis et uillis multitudo populi inhabitat.

Ab orientali uero plaga eiusdem Chebron ager occurrit speluncae duplicis respiciens Mambre, quem emit Abraham ab Effron Hethaeo in possessionem duplicis sepulchri. 7 Hieron. Onom. p. 84, 14 17 Gen. 23, 17-19 X 1 dętro Z dextero Br 2 uili opere uel operatione Br 3 ornationem Y de lapidea Br circumdatus, sed corr. 2. m. Br 4 demonstratur Br 5 maritus eius Br direxit Z 6 VIII titulus deest in Z DE HE- BRON Y 7 quoque et Z quod et Y filistinorum Y 8 gvgantum Y ti 9 sanctua om. Br arculfus dicit Br 10 ciuitaa corr. 2. m. Br 11 reliquis PBr quosdam tamen Br 12 agellos et uillas llr alios intra et alios extra YBr 13 reliquas P reliquis Y distinctionum Br habet collocatos Br 15 habitat Z 16 VIIII titulus tantum extat in Br VIIII De ualle Mambre. X Et de sepulcris IIII patriarcharum. 17 ager ille YBr ager] ate P 18 spelunce duplici Br habraham Br 19 aet theo Y cedheo Z corr. 1. m. getheo Br littera c erasa. Post sepulchri addit Br: que non uidetur super terram, sed sub terra putantur bina sepulchra. 17*

In huius agelli ualle sanctus Arculfus locum sepulchrorum Arbe uisitauit, hoc est quatuor patriarcharum, Abraham et Isaac et Iacob et Adam primi hominis, quorum plantae non sicut in aliis orbis regionibus ad orientem humatorum conuerti moris est, sed ad meridiem uersae et capita contra septemtrionalem plagam conuersa. Horum locus sepulchrorum quadrato humili circumuenitur muro. Adam protoplastus, cui peccanti continuo post perpetratum peccatum a deo creatore dictum est: Terra es et in terram ibis, separatus a ceteris tribus haut longe ad borealem illius extremam quadrangulati lapidei ualli partem non in saxeo in petra exciso sepulchro super terram, ut ceteri de semine eius honorati quiescunt, sed in terra humatus humo tectus et ipse puluis in puluerem uersus expectans resurrectionem cum uniuerso semine suo pausat. Et sic de tali sepulchro eius ad ipsum de se ipso prolata expletur diuina sententia. Et iuxta exemplum primi parentis sepulchri ceteri tres patriarchae et ipsi uili puluere tecti dormientes pausant. Quorum quatuor sepulchra habent circumcisas et dolatas de singulis lapidibus superpositas quasi ad formam alicuius basilicae paruas memorias fabricatas iuxta . mensuram longitudinis et latitudinis uniuscuiusque sepulchri formatas. Abraham et Isaac et Iacob tria sepulchra uicina tribus superpositis candidis lapidibus, ad hanc, de qua 2 Hieron. quaest. hebr. t. III p. 840 ed. Vall. 10 Gen. 3, 19 1 titulus deest in omnibus codicibus 2 agelli om. P sanctus ille arculfus Br locum om. Z 3 habraham P abraham, isaac, iacob et adam Br 4 isac Y 5 urbis Z 7 locum Z 8 circumuenit Z h proptoplaustus PYZBr 11 haud Z aut corr. 2. m. Br aborialem Br, 2. m. i in e corr. extremum Y 12 uali PZ uili Y saieo petra Y non infra ex ea in petra Br excisa Y exciso ex excisa 1. m. corr. Br 13 de om. Z 14 sed intra humatas in Br 16 pausauit Br talis de sepulchro Y eius quod in terra sepultus est, absque dubio glossema Br 17 diuina expletur Br 18 patriarce Br 19 habentur Br 22 in uniuscuiusqae Br 28 abraham. isaac et iacob Br isac Y. 24 conditis PZ scribsimus P scribimus Br scripsimus, figuram formatis, ut superius dictum est. proteguntur. Adam uero sepulchrum superposito quidem, sed obscurioris lapide coloris et uilioris operis protegitur. Trium quoque feminarum uiliores et minores memorias ibidem conspexit Arculfus, Sarrae uidelicet et Rebeccae et Liae, humatarum in terra. Illorum itaque patriarcharum sepulcralis agellus a muro illius antiquissimae Chebron in unius stadii spatio orientem uersus distare dinoscitur. Quae utique Chebron, ut fertur, ante omnes non solum Palaestinae ciuitates condita fuerat, sed etiam uniuersas Aegyptiuas urbes in sua praecessit conditione, quae nunc misere monstratur distructa.

Hucusque de sepulchris patriarcharum sufficiat craxasse. Nunc de Mambre colle.

Mambre collis mille passibus a monumentis supra descriptis ad boream separatus distat, herbosus ualde et floridus, respiciens Chebron ab Affrico sibi occurrentem. Idem itaque monticellus Mambre nominatus habet in cacumine campestrem planitiem, ubi ad aquilonalem eiusdem cacuminis partem lapidea magna fundata est ecclesia, in cuius dextrali parte inter duos grandis eiusdem basilicae parietes, mirum dictu, quercus Mambre extat in terra radicata, quae et quercus Abraham dicitur, eo quod sub ea quondam angelos hospitio receperit. Quam sanctus 8 Hegea. IV c. 23 p. 258, 24, cf. Hieron. Onom. p. 112, 5 21 Hieron. Onom. p. 84, 16 et 114, 17, cf. etiam Heges. IV c. 23 p. 258, 30 1 formatas Y 2 sepulchram uero adam Y 3 lapideae Br 4 aspezit P 5 et ante Rebeccae om. YBr in terra humatarum Z 7 cebron Z et sic semper 10 uniuersarum aegyptias Br 12 de patriarcaram sepulcra sufficiat craxare Br caraxare Z 13 Nunc de manbre colle P, De mambre colle Y ut titulus capiti XI praeponitur. Hinc numeri cap. desuntin Y XI De monte et quercu mambre Br Capitulum ipaum (X Z) incipit: Nunc de mambre colle ZBr 16 ab boream Br, corr. 2. m. et Borea habens Br 17 africo Br 18 caspestrem Br solus 19 aquilonem PBr 20 in duos Br grandes YBr 21 exiatit Z 28 reciperit PYZ, in Z correctum in reciperet quod Br Hieronymus alibi narrat ab exordio mundi usque ad Constantini regis imperium permansisse, et fortassis ideo non dixit penitus defecisse, quia eadem aetate, quamuis non tota illa, sicuti prius fuerat, grandissima quercus monstrabatur, tamen aliqua pars eius permansit in suo stabilita loco. Ex qua, ut refert Arculfus, qui eam propriis conspexit oculis, adhuc quoddam truncatum remanet spurium radicatum in terra, sub ecclesiae protectum tegmine, mensuram quasi duum longitudinis uirorum habens; de quo uidelicet conroso spurio et ex omni parte securibus circumciso astellarum ad diuersas orbis prouincias particulae asportantur ob eiusdem quercus uenerationem et recordationem, sub qua, ut superius conmemoratum est, angelorum quondam conuentio ad Abraham patriarcham famosa et praedicabilis fuerat condonata. In circuitu eiusdem ecclesiae, quae ibidem ob loci illius honorificentiam constructa habetur, pauca quaedam religiosarum habitacula fabricata monstrantur. Sed de his ista sufficiant dixisse; ad alia pergamus.

Egredientibus de Chebron in campi latitudine sita ad aquilonalem plagam haut procul a margine uiae ad sinistram occurrit pinosus non grandis mons tribus milibus a Chebron distans, a cuius pineto pinea ad Hierosolymam usque in camelis 1 alibi om. Z 3 quod Z 5 tamen] sed 2. m. superscr. Br remanuitBr in suae stabilitatis loco Y 6 ut refert sanctus artulfus Z ut sanctus . refert arculfus Br propriis tamen Br 7 truncum Z 8 quasi duum om. P duorum Z 9 conso P conruso Br 10 et om. Z aut stellarum Br 1. m„ 2. m. corr. 11 ansportantur P 13 habraham patriarcam Br 15 honorificantiam Br 16 religiosorum Y 17 Bufficiat Br ad alia pergamus om. Y 19 XII = XI Z titulus deest in PYZ 21 Ad alia pergamus incipit Br decebron ZBr aquib lonem plagam Br 22 aut corr. 2. m. Br marginetenę P margine h. uenae Z sinistrum Y 23 escurrit Z acebron P acebron Z 24 pinea] pineta Y hierusolimam Br cameSlis P, una littera 1 eraM uehuntur ligna ad focos nutriendos. In camelis inquam, nam in omni Iudaea, ut Arculfus refert, plaustra uel etiam currus raro repperiri possunt.

Hiericho urbis, quam Iesus Iordane transmisso subuertit rege illius interfecto, sanctus noster Arculfus conspexit locum, pro qua Oza de Bethel ex tribu Effraim aliam extruxit, quam noster saluator sua praesentia uisitare dignatus est. Quae eodem tempore, quo Hierusalem Romani obpugnantes obsedebant, propter ciuium perfidiam capta et distructa est. Pro qua tertia condita est, quae post multa temporum interualla et ipsa subuersa est, cuius nunc quaedam, ut Arculfus refert, ruinarum uestigia monstrantur. Mirum dictu, sola domus Raab post tres in eodem loco distructas ciuitates remansit, quae duos exploratores, quos Iesu Ben Nun transmisit, in solario eiusdem domus suae lini stipula abscondit, cuius lapidei parietes sine culmine permanent. Locus uero totius urbis ab humana desertus habitatione nullam domum habens commorationis segetes et uineta recipit. Inter locum eiusdem distructae ciuitatis et Iordanen fluuium grandia insunt palmeta, in 5 Hieron. Onom. p. 131, 31 13 Ios. 2, 1-6 1 uechuntar Y flcoa Y in camelis om. Br in camelis inquam om. Z inquam om. Y 3 possunt sanctus noster arculfus conspexit Br 4 XIII = XII Z numerus est etwms in I, titulus deest in Z 5 Hierico urbae, littera i erasa Br urbis om. Z quam ex quod 2. m. corr. Br 6 interfecto, posteriores quattuor litterae in rasura sunt, qttas sequitur rasura trium litterarum Br sanctus-locum om. Br 7 Oza] contra Y aliam 1 alicui P 8 nostra salus Br 1. tn.. corr. 2. m. Quae om. Br 9 temporeque eodem Br obpugnantes om. P obpugnantea romani Z 10 propter in Z pallidiore atramento superscriptum est peruidiam P 11 tempora corr. 2. m. Br 13 raab meretricis Br 15 duos, om. Z iosue Br filius nun Y misit Br 16 lapideae P 18 habitatione corr. 2. m: ex -nis Br domus Z, sed corr. eadem manu commemorationis Z, syllaba me erasa est in Br 19 uineas recepit Br destructe corr. 2. m. ex distructe Br 20 Iordanem YZ palmita Br 1, corr. 2. m. quorum medio campuli interpositi habentur, in quibus quorundam Cananeae stirpis homuncionum prope innumerae sunt fabricatae habitantium domus.

Arculfus saepe memoratus quandam grandem ecclesiam in Galgalis fundatam uidit eo in loco constructam, in quo filii Israel Iordane transgresso castra metati primam in terra Canaan mansionem habuere.

In qua uidelicet ecclesia idem sanctus Arculfus illos considerauit duodenos lapides, de quibus ad Iosue Dominus post transitum Iordanis locutus est dicens: Elege duodecim uiros, singulos per singulas tribus, et praecipe eis, ut tollant de medio Iordanis alueo, ubi sacerdotum steterunt pedes, duodecim durissimos lapides, quos ponetis in loco castrorum, ubi fixeritis hac nocte tentoria. Hos, inquam, Arculfus uiderat, e quibus senos in dextera ecclesiae parte in pauimento iacentes et alios eiusdem numeri in aquilonali omnes inpolitos et uiles conspexit; quorum unumquemque, ut ipse refert Arculfus, huius temporis duo iuuenes uiri fortes uix possunt de terra subleuare. Ex quibus unus, quo casu accidente nescitur, in duas 13 Ios. 4, 2. 3 Bft 2 channaneae P cannaneae Z caneae corr. eadem m. Br homun- C tionum PBr homuntiorum Z 3 inhab. ZBr 4 XIII Z titulus deest in Z XlIII De Galgalis XV Et de duodecim lapidibus, quos filii israhel transuadato iordanis fluuio siccato detulerunt Br 5 saepe om. Z aepe me- T moratoa P 6 uidit fundatam Y 7 israhel Z iordanne Br 8 channan P chanan Z habere mansionem corr. 2. m. Br mansionem habere P 9 numerus et titulus deest in codicibus 12 dudenoa Y et iosue Y ab iosue Br postransitum Br 13 elige tibi Br 17 deponetis Z 20 numero Br omnesque YBr conspicit Br J, corr. 2. m. huius tempr Br 23 aocedente PZ quo oasu accidente nescitu hoc loco deest in Br confractus partes iterum ferro condensatus manu artificis coniunctus est. Galgal itaque, ubi supra memorata fundata est ecclesia, ad orientalem antiquae Hiericho plagam cis Iordanen est in sorte tribus Iuda in quinto miliario ab Hiericho, ubi et tabernaculum fixum multo tempore fuit, in cuius loco, ut traditur, constructa supradicta ecclesia, in qua illi duodeni supra memorati habentur lapides, ab illius regionis mortalibus miro cultu et honorificentia habita honorificatur.

Ille sacrosanctus et honorabilis locus, in quo Dominus ab Iohanne baptizatus est, semper aquis fluminis tegitur Iordanis, et sicut Arculfus refert, qui ad eundem peruenerat locum hucque et illuc per eundem transnatauit fluuium, in eodem sacrosancto loco lignea crux summa infixa est, iuxta quam aqua usque ad collum longissimi uenit stantis uiri aut alio in tempore nimiae siccitatis ad mammillas usque; inundatione uero facta maiore illa tota crux aquarum adiectione protegitur. Locus itaque eiusdem crucis, in quo, ut superius dictum est, Dominus baptizatus est, citra alueum fluminis habetur, a quo usque in alteram ripam in parte Arabiae homo fortis iactare lapidem potest funda inpellente. Igitur a loco supra memoratae 2 Hieron. Onom. p. 126, 21 ss. 1 partes confractus Y ferro om. Br 2 galgalis uero Y est fnndata Y 3 iordanem Z 4 inter in et quinto verba supra omissa: quo casu acoidentc nescitur male inserit Br in q. ab H. m. Y 5 multo fuit tempore Br 6 est constructa Y ecclesia supradicta constrncta P est fundata vel constructa supra dicta ecclesia Br dudeni Y 7 ab] ad P ob Br 8 honorificantia Br honoratur Z honorificaa tur littera n erasa Y honorificantur Br 9 XVI = XV P — XIIII Z titulus deest in Z loco Iordanis Br a Y 10 babtizatus P 11 sanctus Y et om. Z locps corr. 1. m. Z 12 babtizatns P 14 hucque] hnc Z hucnsque Br natanit Y intrauit Z transinit Br 15 iuxta aquam quae Y 17 mamillas Y usque ad mamellas Br 19 in quo superius dictu est dominus Z 20 babtiiatus P cytra P 22 memorato Br crucis pons lapideus arcibus fultus ad aridam usque porrigitur, per quem ipsam adeuntes crucem per cliuum homines descendunt, ad aridam reuersi ascendunt. In extremitate uero fluminis quaedam habetur parua quadrata ecclesia in eo, sicut traditur, fundata loco, ubi dominica uestimenta hora illa custodita sunt, qua baptizatus est Dominus. Haec quatuor lapideis suffulta cancris stat super aquas inhabitabilis, quia sub ipsam hinc et inde subintrant aquae. Haec desuper coctili protegitur creta, inferius uero, ut dictum est, cancris et arcibus sustentata. Haec talis ecclesia in locis inferioribus illius uallis extat, per quam influit Iordanis fluuius, in superioribus uero locis quoddam inest grande monachorum monasterium, quod supra discriptae supereminet ecclesiae in supercilio monticuli e regione constructum; ibidemque et ecclesia in honorem sancti baptizatoris Iohannis fundata eodem monasterii circumdatur muro quadratis constructo lapidibus.

Iordanici color fluminis, sicut nobis Arculfus intimauit, albidus in superficie quasi lac uidetur; cuius talis color mare salinarum intrantis longo maris tramite a colore maris mortui per alueum eius facile discerni potest.

Quod uidelicet mortuum mare in magnis tempestatibus conlisione fluctuum ad terras sal efficit per illius circuitum maris habundanter haberi, quod non solum undique uicinis, sed 1 porregitur P 2 adeuntis Br solus cliuium PY diacendunt Z 3 reuersi descendant Br 6 babtizatus P lapidibus Y 7 cancbris Br quae Br sub ipsa Z R aquae] atque Z 9 canchris Br 10 in uallis Z 11 per que iordanis influit fluuius Br 12 quoddam grande monachorum est monasterium Y 13 descripte P monticulo, corr. 1. m. Z 14 et om. Z in honore PBr 15 babtizatoris P idem monasterium Y circumdatus P circum Br 17 XVII Br = XVI P = XV Z titulus deest in Z De iordanis colore Br 18 cbolor Z 19 cois Z 20 intrans Y longe, corr. 1. m. Z maria ante tramite om. YZBr 22 a uerbis: Quod uidelicet etc. nouum capitulum, XVI, exordium sumit in Z 24 seu etiam Br etiam longe positis nationibus ualde magnum profectum praebet solis calore satis sufficienter siccatum. Aliter uero sal in quodam Siculo monte haberi solet. Nam illius montis lapides de terra euulsi uerum naturaliter salsissimum sal esse gustu conprobantur, quod proprie nominatur sal terrae. Aliter ergo sal maris atque aliter sal terrae uocitari solet. Unde et Dominus in euangelio per similitudinem ad apostolos dixisse creditur: Vos estis sal terrae et cetera. De hoc itaque sale terrae in Siciliae monte reperto nobis sanctus intimauit Arculfus, qui illud per aliquot dies in Sicilia manens uisu et gustu atque tactu conprobauit esse uerum salsissimum sal.

Idem nobis et de maris mortui sale nan-auit, quod similiter hisdem tribus supradictis sensibus a se conprobatum nuntiauit. Qui etiam eiusdem superius memorati lacus maritimam frequentauit oram, cuius longitudo usque ad Zoaros Arabiae stadiis quingentis octuaginta dirigitur, latitudo stadiis centum quinquaginta usque ad uicina Sodomorum. 8 Matth. 5, 13 16 Heges. IV c. 18 p. 253, 29, cf. Pseudo-Eucher. in IV Reg. c. 25 2 colore P sal terrae Br 3 siçculo corr. 2.. m. Br habere, corr. eadem m. Z lapidea montis Br 5 conprobatur Z a uerbis: Aliter ergo etc. nouum capitulum exordium sumit in Br XVIII De mare mortuo ergo] uero Z 6 uocitare P, sed carr. inde et Z 8 et cetera om. YBr 10 per om. Z aliqd Br in Sicilia] ibidem Br uisu et tactu atque gustu Br 12 titulus deest in omnibus codicibus. Nouum capitulum (XVII P) solummodo hic inchoatur in YP 13 maris mortui] inosaui uel ortui Br sal enarrauit Z qui YP 14 isdem Y idem Br 1, corr. 2. m. narrauit Br 15 mar;tinam Z 16 usque om. Z, pro quo cuius, sed lineola perducta deletum 17 quincentis PBr, corr. 2. m. Br octnaginta hanc formam exhibent PZ centum quinquaginta stadiis Br i stadia Z 18 uicinam codices, uicina scripsi secutus uulgatam lectionem Hegesippi p. 253, 31 et Ps. Euch. in IV Beg. c. 25

Arculfus noster et ad illum peruenit locum in prouincia Foenicis, ubi Iordanis ad Libani radices de duobus uicinis fontibus emergere uidetur, quorum unum nomine Ior et alter Dan uocitatur. Qui simul mixti conpositum Iordanis accipiunt nomen. Sed notandum non esse in Panio exordium Iordanis, sed in Traconitide terra CXX interiectis stadiis usque ad Caesaream Philippi, quae nunc Panias a Panio monte tractum nomen accipiens uocitatur. Est ergo illius fontis nomen, qui est in Traconitide, Fiala plena aquarum semper, unde Iordanis subterraneis meatibus diriuatur et in Panio diuisis aquarum effusionibus ebullit, quae, ut supra dictum est, Ior et Dan nominari solent. Inde quoque emergentes et interiecto quodam interuallo in unum confluentes fluuium coeunt, qui exinde suum dirigens cursum CXX stadia sine ulla interfusione usque ad urbem, cui nomen est Iulias, progreditur. Postea lacum istum, qui Genezar dicitur, medio transit fluento. Quibus ex locis plurima circumuagatus deserta Asfaltio suscipitur lacu . atque in eum conditur. Itaque duos lacus uictor egressus in tertio haeret. 3 Hieron. (ed. Maurina) t. IV p. 78 Onom. p. 131, 25 Eucher. Instr. II p. 158 (ed. Wotke) Heges. III c. 26 p. 217, 12 ss. <1 XVIII P = XVII Z = XVIIII Br titulus deest in YZ; in P in extrema linea paginae est: De iordanis binis fontibus 3 fenicis YBr uicini Br soltts 4 uni nomen Z et dan alter Br 5 accepit Br 7 ante in Traconitide in Br repetitur accepit nomen, deleuit eadem manus intra conitide Z introconitide Br terrg P terre Br solus 8 cęsariam P qui P paneas, sed panio Y pannias et pannio Br 10 intrachonin tide P Sola Br 12 duabus effusionibus YBr 13 nominare sola P inde YBr et Heges. p. 218, 30 node PZ qctdam Br solus 14 deinde Z 15 diregens P 16 locum Br 17 situm codices, istum scripsi, cf. Heges. p. 218, 32 genesar Y geresar Br trans Br 1H per plurima Y ciroumfagatus corr. 1. m. Z asfaleo P lacu om. Br 19 lacoa Y

Noster saepe memoratus sanctus Arculfus mare Galileae, quod et lacus Cinereth et mare Tiberiadis nominatur, ex maiore circumiit parte, cui magnae finitimae adhaerent siluae. Lacus ipsius ueluti quodam maris ambitu < sinus > amplissimus in longitudinem CXL stadia extenditur, latitudine XL diffunditur; cuius aquae dulces et ad potandum habiles, siquidem nec palustris uliginis crassum aliquid aut turbidum recipit, quia harenoso undique litore circumuenitur, unde et purior haustus eius ac mollior est ad usum. Genera quoque piscium gustu et specie nusquam in alio lacu praestantiora repperiri possunt.

Haec breuia de Iordanis exordio et lacu Cinereth partim de tertio Iudaicae captiuitatis libro, partim de sancti Arculfi experientia excerpta detulimus, qui, ut ipse indubitanter refert, ab eo loco, quo de faucibus maris Galileae Iordanis egreditur, usque ad eum locum, ubi in mare mortuum intrat, VIII dierum iter habuit; quod scilicet idem mare salsissimum et de montis Oliueti specula saepius, sicut ipse narrat, sanctus prospexit Arculfus. 14 Heges. III c. 26 1 XI/Villi P = XVIII Z = XX Br titultus deest in Z 2 sanc- tus om. Y arculfus aanctu9 Z 3 cinnereth Z tyberiadis YZ ni 4 masore P circniuit Z 4 fitim<j corr. eadem m. P 5 quondam Y ambitu om. PZ sinus om. omnes codices, addidi ex Heges. III c. 26 p. 217, 1 amplissimis PZ 6 per CXL Br latitudinem Br e difunditur P 8 oiliginis Y turpidum Y turpidum corr. 2. m. Br solus recipitque Br, 2. m. corr. quę 9 quod YZ quia P et Heges. p. 217, 5 harenoso scripsi cttm YZ et Heges. I. c. arenoso PBr 10 aastoB PY; h 2. m. ascriptum est Y eius] est Y 11 Bpeciae fir et in Br loco, sed corr. in lacu P loco Z lacu etiam Heges. p. 217, 12 repperi P 13 de om. Br, sed eadem manu super Iordanis scriptum est cinnera Z cinera Br 15 excepta Y et ipse Z 16 de eo loco Z 17 in om. Y 18 itiner Br item Z 19 speculas Br sicuti YBr proSspexit, duabus litteris erasis Br

Arculfus sacerdos sanctus regionem Samariae peragrans ad eiusdem prouinciae peruenit ciuitatem, quae hebraice dicitur Sichem, graeca uero et latina consuetudine Sicima nominatur, quae, quamlibet uitiose, et Sichar uocitari solet. Itaque prope hanc eandem ciuitatem quandam extra murum uidit constructam ecclesiam, quae quadrifida in quatuor mundi cardines formata extenditur, quasi in similitudinem crucis, cuius figura inferius describitur.

In cuius medietate fons Iacob, qui et puteus dici solet, ad eius quatuor respiciens partes intrinsecus medius habetur, super quem Saluator itineris labore fatigatus cuiusdam diei hora sedebat sexta. et ad eundem puteum illa Samaritana mulier eodem meridiano tempore aquam haurire uenit. De quo uidelicet puteo eadem mulier inter cetera ad Dominum respondens dixit: Domine, neque in quo haurias habes et puteus altus est. Arculfus itaque, qui de eiusdem putei bibit aqua, de illius altitudine enarrat dicens: Ille, quem aspexi, puteus altitudinis habet bis uicenas orias, hoc est XL cubitos. Oria ergo siue cubitus est utriusque manus a latere extensio utroque.

Sichem ergo, quae et Sicima, quondam sacerdotalis ciuitas et fugitiuorum, habetur in tribu Manasse et in monte Effraim, ubi et ossa Ioseph sunt humata. 3 Hieron. Onom. p. 154, 30 Quaest. in Genes. c. 48, 22 16 Ioh. 4, 11 21 Hieron. Onom. p. 152, 5 1 XX P = XVIIII Z = XXI Br titulus deest in Z 2 sanctus sacerdos Y 3 hebraicae P ebraice Z dicitur dicitur, sed altero deleto Z 4 sethim Br 5 quequilebet uiciose Br uiti et P 7 qua quadrifica Y quadrificam Br, corr. 2. m. 8 in crucis similitudinem Br figura. om. Br post inferius 2. m. additum est forma Br 9 discribitnr P h 12 iteneris Br, corr. Z in cuiusdam Y 14 aurire PBr aurire corr. 2. m. Y 15 ad iesum Z 16 auries P aurias Y 18 altitudinem, sed littera m erasa Br enarrauit Y inquiens YBr 20 extensa Y 22 fugitiuam Br habebatur Br manase Y manesse P et monte Br

Arculfus saepe memoratus quendam in deserto lucidum aspexit fonticulum, de quo, quemadmodum traditur, sanctus Iohannes bibebat baptizator, lapideo protectum tecto calce perlito.

De eodem namque Iohanne euangelistae scribunt: Esca autem eius erat locustae et mel siluestre. Idem noster Arculfus in illa solitudine, ubi Iohannes habitabat, quoddam locustarum uidit minimum genus, quarum corpuscula in modum digiti manus exilia et breuia sunt; et quod earum breuia <est> ualde uolatus, similis leuium saltibus ranarum, facile in herbis capiuntur. Coctae-per oleum pauperem praebent uictum. De melle uero siluestri hanc ab Arculfo experientiam didicimus ita dicente: In eodem deserto quasdam uideram arbores, quarum folia lata et rotunda sunt lactei coloris et saporis mellei; quorum utique foliorum natura fragilis ualde est, et qui ea in escam sumere cupiunt, primum manibus confricant, deinde comedunt. Et hoc est siluestre mel in siluis sic repertum. 7 Matth. 3, 4 1 XXI P = XX Z = XXII Br titulus deest in Z De lucustig et mel siluestf Y solitudinis fonticulo Br 3 fonticulum aspexit P 4 bibebat iohannes Br iohannis PZ babtizator P 5 prplito P 6 XXII P = XXI Z titulus deest in YZBr siluestri mellae P 7 iohanne om. Y iohanne corr. ex iohannes Z 8 erant P erit corr. 2. m Br locusta Z 9 inhabitabat YBr 10 quorum YZ 11 quia P breuis euolatus P est om. codd. breuis est ualde uolatus scripsi 13 coctaeque Y pauperum Br De melle etc. est initium capitis XXIII in Br, quod inscribitur: De locustis et mel siluestre 15 eo ita Br eadem Z, sed corr. quosdam P, sed quarum 16 et ante saporis om. Br mellis Br 17 ea om. Br 18 confringunt YBr et Z m. 1., corr. 2. m. Z in confricant 19 melle siluis Br

Ad quem locum noster saepe memoratus peruenit Arculfus, cuius herbosus et planus campus, ex qua die in eo Saluator quinque milia quinque panibus et duobus piscibus saturauit, numquam aratus est. In quo nulla cernuntur aedificia; quasdam solummodo columnas paucas Arculfus aspexit lapideas super marginem illius fonticuli iacentes, de quo illi eadem biberunt, ut fertur, die, qua Dominus esurientes eos tali refectione recreauit. Qui uidelicet locus citra mare Galileae est, respiciens ciuitatem Tiberiadem ab australi plaga sibi occurrentem.

Qui ab Hierosolymis discendentes Capharnaum adire cupiunt, ut Arculfus refert, per Tiberiadem uia uadunt recta, deinde secus lacum Cinereth, quod est et mare Tiberiadis et mare Galileae, locumque superius memoratae benedictionis peruium habent, a quo per marginem eiusdem supra commemorati stagni non longo circuitu Capharnaum perueniunt maritimam in finibus Zabulon et Neptalim. Quae, ut Arculfus refert, qui eam de monte uicino prospexit, murum non habens angusto inter montem et stagnum coartata spatio per illam maritimam 19 Hieron. Onom. p. 111, 23 1 XXm P = XXII Z = XXIIII Br titulus deest in Z ubi Br dominus Br 2 duo P pisces benedizit Br 3 arculfus peruenit Z 4 erbosus Br saluator in eo Y 5 quinque om. Br., sed 2. m. V supra scriptum est saturauit hominum Br 6 numq Br in qua Br solus 7 solum modum ex solummodo corr. 2. tn. Z conspexit Br O 8 eadem ex earum corr. 2. m. Br 9 ut refert Br egtali corr 2. m. Br 10 contra Br gallI Z 11 plagaiji Br 12 XXIIII P = XXIII Z = XXV I r titulus deest in Z Cafarnaum Y 13 hierusolimis Y descendentes YBr cafarnaum YZ 14 uiam uadunt n rectam Br 15 cineret P cinerah corr. 2. tn. Z 16 locum namque Br U per ui;m corr. 1. m. Z 17 memorati YBr 18 stangni Z peruenerunt Br 19 ut refert arculfus Br 20 prospexit uicino Br 21 coljartata P co\'l\'artata Z spatia Y XXXVIIII. Itin. Hlerolol. 18 oram longo tramite protenditur, montem ab aquilonali plaga, lacum uero ab australi habens ab occasu in ortum extensa dirigitur.

Ciuitas Nazareth, ut Arculfus, qui in ea hospitatus est, narrat, et ipsa ut Capharnaum murorum ambitum non habet supra montem posita, grandia tamen lapidea habet aedificia ibidemque duae pergrandes habentur constructae ecclesiae, una in medio ciuitatis loco super duos fundata cancros, ubi quondam illa fuerat domus aedificata, Dominus in qua noster nutritus est saluator. Haec itaque eadem ecclesia duobus, ut superius dictum est, tumulis et interpositis arcibus subfulta habet inferius inter eosdem tumulos lucidissimum fontem conlocatum, quem totus ciuium frequentat populus de illo exhauriens aquam, et de latice eodem sursum in ecclesiam superaedificatam aqua in uasculis per trocleas subrigitur. Altera uero ecclesia in eo fabricata habetur loco, ubi illa fuerat domus constructa, in qua Gabrihel archangelus ad beatam Mariam ingressus ibidem eadem hora solam est locutus inuentam. Hanc de Nazareth experientiam a sancto didicimus Arculfo, qui in illa duabus hospitatus est noctibus et totidem diebus et idcirco in ea diutius hospitari non poterat, quia ipsum cogebat locorum peritus Christi miles festinare de Burgunnia 1 ab om. Br 2 locum Br australe Y 3 diregitur, sed corr. Z dir. extensa Br 4 XXV P = XXITI[ (cod. faho XII) Z = XXVI Br I titulus deest in Z. solum De nazareth PY ecclesiis Br 6 cafarnaum Y 8 grandes Br aecclesiae Br 9 duos om. Y canchros Br o do. 10 quandam P quandam corr. 2. m. Br dominus om. Y in qua nr P 11 itaque om. Br • duabus-tabulis Br 12 arcubus Z 8 13 eodem corr. 1. m. Z 14 exauriens PYBr 15 sursum eclesiam Z superaedificatam om. Br 16 aqua ex aq, corr. 2. m. Br solus cocleas Y eubregitur PY 17 eclesia deleta Ittera m Z 19 ibidem] ibi superedificatam Br solamen locutus Z locutus solam est inuentans Y sola locutus est inuenta Br 20 nazareht P nazaret Br dedicimua P 21 qui ibi Br 23 burgunia P bugania corr. 1. tn. ex gubunia Z ortus uitam ducens solitariam Petrus nomine, qui post eundem circuitum ad illum, in quo prius est commoratus, reuersus est solitarium locum.

Mons Thabor in Galilea tribus milibus a lacu Cinereth distat mira rotunditate ex omni parte collectus, a plaga boreali respiciens supradictum stagnum herbosus ualde et floridus. In cuius amoena summitate ampla planities silua pergrandi circumcincta habetur, cuius in medio campo monachorum inest grande monasterium et plurimae eorundem cellulae. Nam illius montis campestris uertex non in angustum coartatur cacumen, sed in latitudine dilatatur stadiorum XXIII, altitudo autem eius XXX stadiis sublimatur. In eadem quoque superiore planitie non parui aedificii ternae sunt fundatae celebres ecclesiae iuxta illorum tabernaculorum numerum, de quibus in eodem sancto monte Petrus caelesti laetificatus uisione et ualde pauefactus ad Dominum locutus ait: Bonum est nobis hic esse, et faciamus tria tabernacula, unum tibi et unum Moysi et unum Heliae. Itaque supra memorati monasterii et trium ecclesiarum aedificia cum cellulis monachorum lapideo omnia circumueniuntur muro; ubi sanctus Arculfus una hospitatus est nocte in eiusdem sancti montis celsitudine; nam 5 Hieron. Onom. p. 156, 33 10 Heges. IIII c. 4 p. 230, 63 17 Luc. 9, 33 1 qui iam Y 2 est om. PZ 3 est om. P solitarium sanctum locum Br Lacuna in P uno folio amisso 4 XXV Z = XXVII Br titulus deest in Z tabor littera h 2. m. inserta Br 6 collectus a 1 r om. Y collectus parte Br boreli Br 7 frodidus corr. 1. m. Z 8 siluae Y 10 erum diei corr. 2. m. in eorum 1ir cel- Y IQle corr. 2. m. Br 11 coartatus Br 12 latitudinem Br XXIII ex XXIIII corr. Y XX trium Z 13 autem om. Br eodem Br un 14 sunt ternae Y terna eşt Br, corr. 1. m., ut videtur 17 est om. Br 18 et ante faciamus om. Z 19 eliae Y monasteria Y et ante trium om. Br 20 lapidea Z 18* Petrus Burgunnio christicola in illis terris semitarum eius ductor non ipsum sinebat in uno eodemque hospitio diutius inmorari festinationis intuitu. Sed inter haec et hoc etiam notandum, quod illius famosi montis nomen graecis litteris sic oporteat scribi per d et w longum OABQV, latinis uero litterulis cum adspiratione Thabor producta o littera. Huius orthographia uocabuli in libris Graecitatis est reperta.

Damascus ciuitas regalis magna, ut Arculfus refert, qui in illa per aliquot hospitatus est dies, in campo posita lato, amplo murorum ambitu circumcincta, insuper etiam et crebris turribus communita, plurima extra muros habens in circuitu oliueta, quam et magna IIII flumina interfluentia gaudenter laetificant. In qua Saracenorum rex adeptus eius principatum regnat, et ibidem in honorem sancti Iohannis baptistae grandis fundata ecclesia est. Quaedam etiam Saracenorum ecclesia incredulorum et ipsa in eadem ciuitate, quam ipsi frequentant, fabricata est.

Plurimarum peragrator regionum noster Arculfus etiam Tyrum Foenicis prouinciae metropolim introiit, quae hebraico 20 Hieron. in Ezech. c. 26 (cf. in Amos c. 1, in Abacuc c. 1, Ouom. p. 30, 20. 63, 27. 71, 27) 1 burganio Z burgunio, corr. 2. m. in burgundio Br cristicola Z V in om. Y illius Br 2 dqctor corr. 1. m. Z 3 Sed inter om. Br 4 montis famosi Y gregorum Y 5 per e Z per t Br SAB2P] ea siuis litteris Z NABQP Br 6 or Br 7 ortografia Y ortographia c Z ortagrafio corr. 2. m. in ortografio Br gretitatis Z 8 XXVI Z titulus deest in Z XXVIII De damasco. XXVIIII Et de tyro. XXX Et de alexandria Br 9 deest littera initialis in Z qui refert Br in illa om. Br 10 aliquod Br dies ante hosp. Y 14 saracinorum YBr adeptus corr. ex adalpertus Z 15 in honore Br baptiste tega (lorum 2. m.) Br aeclesia Z est ecclesia Y 16 et quedam Br saracinorum YBr ecclesiam Br 17 post fabricata est rasura in Z 18 XXVII Z titulus deest in Br 20 thyrum Y tirum Br fenicis YBr hebreo Y ebreico Br et syro sermone Soar appellatur. Quae nullum habuisse de terra introitum in graecis et latinis barbarisque historiis legitur, sed postea a Nabuchodonosor rege Chaldaeorum iactos esse aggeres nonnulli adfirmant et ab obpugnatore iaculis et arietibus locum fuisse praeparatum ac de in<sula paen>insulam factam esse et campi planitiem. Haec pulchra et nobilis ualde erat, quae non inmerito latine interpretatur angustia; nam eandem terrae demensionem angusta habet insula et ciuitas. Haec in terra Canaan posita, de qua mulier Cananaea siue Tyrofinissa in euangelio fuerat commorata.

Notandum itaque est, quod sancti Arculfi de situ Tyri relatio per omnia concordat cum his, quae superius de sancti Hieronymi commentariis excerpta detulimus. Similiter et ea, quae supra de montis Thabor situ et forma iuxta sancti Arculfi narrationem descripsimus, nullo discrepant modo ab his, quae de situ eiusdem montis et mira rotunditate sanctus Hieronymus narrat. A quo uidelicet Thabor monte usque ad Damascum iter septem dierum Arculfus habuit. 1 siro ZBr soara Br qui Br 2 barbaricisque Br 3 nabocS Y nabucodonosor Z nabugodonosor corr. 2. m. in nabogodonosor Br caldeorum YZBr iactatos Br 5 anrietibua Y deinde insulam factam esse codicts omnes; emendaui ex commentariis Hieronymi in Ezech. c. 26 in programmate gymnasii Annaei Augustani 1895 p. 9 ▼ insplam corr. 2. m. Br 6 fuisse. Campi planities autem pulchra Y a uerbis: Haec pulchra denuo incipit P 7 iam angusta Y interpretatur ex praeter corr. 2. m. Br 8 dimensionem YZ angustam Z 9 haec om. Y channan P possita Br channanea P cananea Y 10 tiro finiasa PZ sirofinissa Y tiro fenissa Br commemorata fortasse recte Br 11 arculfi corr. ex arculfus Br relatione de situ tiri Y 12 super omnia Z post omnia Br concordet YBr superius] ipsius Br de om. Y 14 superius YZ 15 discripsimus Br descripta Y discrepat Y ab aliis Y 17 monte thabor Y 18 dierum ex diebus corr. 1. m. Z

Grandis illa ciuitas, quae quondam metropolis Aegypti fuerat, ebraice olim No uocitabatur, urbs ualde populosa, quae ab Alexandro rege Macedone eiusdem conditore famoso Alexandria noto per uniuersas gentes nominatur uocabulo, et magnitudinem urbis et nomen accipiens ab eodem reaedificatore. De cuius situ etiam Arculfus enarrans ab his, quae prius lectione didicimus, nullo discrepat modo, qui ab Hierosolymis discendens et ab Ioppe nauigare incipiens XL dierum iter usque ad Alexandriam habuit, de qua breuiter Naum prophetae sermo habetur ita dicentis: Aqua in circuitu eius, cuius diuitiae mare, aquae muri eius. Ab australi namque parte hostiis Nili fluminis cingitur, ab aquilonali uero plaga lacu Mareotico. Sic itaque discriptus aperte situs monstratur eius, quod super Nilum et mare posita hinc et inde aquis ambiatur. Quae quasi claustrum inter Aegyptum et mare magnum interiacet, ciuitas inportuosa et ab externo difficilis accessu. Cuius portus ceteris difficilior quasi ad formam humani corporis in capite ipso et . statione capacior, in faucibus angustior, qua meatus maris ac 2 Hieron. in Oseae c. 9, cf. in Nahura 3, 8 11 Nahum 3, 8 15 Heg. IV c. 27, p. 264, 1 s. 17 Heg. ib. p. 265, 24 ss. 1 XXVIIII P XXVIII rasura ex XXVIIII correctum Z titulus deest in Br, in Z litteris saeculi XIII in margine scriptum est: De allexandria egypti 2 quondam, 0 ex a corr. P 8 hebreorum Y hebreice Br No om. Z noua Y uocitatabatur Br solus urbis Br 4 alarandro Br macedonum Z, sed cf. Hier. in Oseae c. 9 conditorfi Br solus famoso corr. ex famosa Z alexandri Z alaxandria sic saepius Br 5 nato Br ei nominatur om. Br nominis Y uocam Br 6 aedificatore Br 7 didjmus corr. 1. m. Br 8 qui ex quasi cor)\'. 2. m. Br hierusalem Y descelldens Y discendens corr. 2. 7U. in descendens Br 9 iope P et ioppe Br 10 abuit P nouum Y profete YBr 11 in eius in circuitu diuitiae di 1 cuius mare Br uitiae corr. 1. m. Z 12 hostis Y hostis corr. 2. m. Br b 13 uero om. Br mare otico PZ 14 dicens descriptus Z 16 oclaustram corr. 2. m. Br egiptum P aegiptum Br 17 dificilis Br 18 difieilior PBr 19 capaftor corr. 1. m. Z capatior Br nauium suscipit, quibus quaedam spirandi subsidia portui subministrantur. Ubi quis angustias atque ora portus euaserit, tamquam reliqua corporis forma ita diffusio maris longe lateque extenditur. In eiusdem dextera portus parua insula habetur, in qua maxima turris eat, quam in commune Graeci ac Latini ex ipsius rei usu Farum uocitauerunt, eo quod longe a nauigantibus uideatur, ut, priusquam in portum adpropinquent, nocturno maxime tempore terram finitimam sibi esse flammarum incendio cognoscant, ne tenebris decepti in scopulos incidant aut ne uestibuli limitem non queant conprehendere. Sunt itaque illic ministratores, per quos subiectis facibus ceterisque lignorum struibus adoletur ignis quasi terrae praenuntius et index portensium faucium, demonstrans ingrediendi angustias, undarum sinus et uestibuli anfractus, ne tenuis carina praestringat cautes et in ipso ingressu offendat inter opertos fluctibus scopulos. Itaque directum cursum paulisper inflecti oportet, ne caecis inlisa saxis ibi incurrat nauis periculum, <ubi speratur effugium periculorum). 1 oauiam P 2 sabministratur Br hora, sed erasa littera h Z r portue ora euasserit Br 3 difusio Br difusio Z 4 portus parua om. P 5 turris est quam om. P est turris Br in cõ mone P 6 ex ipsius forad corr. 2. m. Br uocitarunt YBr 7 ut prius om. P 8 maxime om. P finitimam terram Z 9 flammarum om. P agnon acant P in om. Br 10 incedant PY incedat corr. 2. m. Br Post incedant magna lacuna est in P compluribus foliis absdssis. Cum in extrema pagina multa liquore superfuso legi non iam possent, maxime in inferiore parte, scriptura multis locis obscuriore atramento et erassioribus litteris renouata est, quae eQt causa, cur nonnulla uerba interciderint nequeant Z 11 utique Br illi codd. illic Heges. o 12 faycibus corr. 2. m. Rr adaletur corr. 1. tll. Br 13 pronuntiet index Z & pronuntius, sed & expunctum est Br praenuntius Y et Heges. C protensium facium Z 14 anfra.tus corr. eadem manus Z 15 perstringant Y perstringat Z praestringat Br et Hege*. in om. Br n offendant i.ter Z 16 apertos Z scopulos corr. ex scopulas Br 17 oporteat codd. oportet Heges. sibi Y 18 ubi speratur effugium periculorum addidi ex Heges. p. 266, 39 Angustior enim aditus in portu, qui a dextera parte laterali artatur; a laeua uero <rupibus, quibus obstructum est sinistrum> latus portus. Circa insulam quoque instructae ingentis magnitudinis moles deiciuntur, ne adsiduo adsurgentis inpetu maris conlisa insulae cedant fundamenta atque uetere iniuria soluantur. Unde procul dubio fit, ut <inlidentibus se in partem insulae fluctibus et recurrentibus) in aduersum inter scrupeas rupes molesque disruptas canalis ille medius semper sit inquietus atque exasperato transitu periculosus fiat nauigiis ingressus.

Amplitudo autem portus stadiorum triginta patet dimensione, et quamuis maxima tempestate intus tutissimus est portus compensatione, . quia supra memoratis angustiis atque obiectu insulae a se maris repellit undas, quod per easdem portuensis oris angustias totius portus defenditur sinus, summouetur a tempestatibus, placidatur a fragoribus, per quos ingressus exasperatur. Nec inmerito uel tutamen uel magnitudo est portus huiusmodi, cum in eum, quae ad usum totius orbis proficiant, conuectari necessarium sit. Nam et populi innumerabiles eorundem locorum ad usum sui totius orbis expetunt commercia, et frugum regio ferax ceterorumque terrae 1 quia dextera Z qd dextera Y qui dextera Br qui a Heges. Cassett. quia a Heges. uulgo oritur Z aptatur Br uero] ergo Y rupibus quibus obstructum est sinistrum om. codd., addidi ex Hegesippo latus est portus Br latus portus est Y 5 insula Y 6 inlidentibus se in partem insulae fluctibus et recurrentibus addidi ex Heges. 7 aduerso codd. scropeas Z 9 nauis codd., emendaui ex Hegestppo ingressis Y 11 maxime Br tempestate fit Y tempestate sit Br est om. YBr fortasse: ut, quauis maxima tempestate (maxima quauis tempestate Heg.), sit intus tutissimus portus 12 conuersatione eodd.; correxi ex Heges. p. 266, 48 qua Y quae Br, quia Z et Heg. memoratas Br i h angustis corr. 2. m. Br 13 quam per os easdem corr. 2. m. Br 14 ljoris corr. eadem m. Z suique portus Z 16 est huiu9 portus modicum in eum YBr est portus huius modicum in eum Z est portas huiusmodi, cum in eum scripsi coll. Heg. p. 266, 51 17 qui Y T 18 proficiunt Z conuentari Y populi] propter Br 19 Qrbis corr. 2. m. Br 20 commertia ZBr numerum Br solus munerum uel negotiorum abundans totum frumento alit atque instruit necessariis mercibus orbem terrarum. Cui scilicet tali regioni, quae procul dubio pluuiarum indiga est, Nili inrigua spontaneos imbres ministrant, ubi utrumque arua temperat, hoc est caeli ubertas et terrae fecunditas, et ubi t opime nautis et agricolis solum usui commodum habetur. Hi nauigant, illi serunt, isti circumuehuntur nauigiis, illi excolunt sine aratro serentes, uiantes sine carpento. Distinctam fluentis cernas regionem et quasi quibusdam excelsam moenibus nauigiorum. Totis domicilia terris <uagantur>, quae Nili fluminis riparum marginibus ex utraque cohaerent parte. Nauigabilis enim est usque ad urbem, ut appellant, Elefantorum; ulterius nauem procedere cataractae, hoc est fluminales aquarum tolli, non sinunt, non defectu gurgitis, sed totius fluminis praecipitio et quadam ruina currentium aquarum.

Sancti igitur Arculfi relatio de Alexandriae situ et Nilo non discrepare conprobatur ab his, quae in aliorum libris scripta ex lectione cognouimus. De quibus quaedam breui textu excerpta in hac praesenti discriptione interposita inseruimus, hoc est de illius inportuositate urbis, de portuensi difficultate, 1 negotiatorum Br abnndans corr. ex abundant Z habundans Br uel alii atque, sed corr. 2. m. Br 2 necessaria Z mertibus Br 3 regioni corr. ex regione Z indigena Br nihil inrigua imbres ministrant spontaneos Z 4 temperet haec est Br 5 ubertas terrae Y upime Y opimene Br optime Z 6 usui] sui Br mirum in modum turbata et corrupta sunt uerba Hegesippi p. 265, 16: utrumque ei Nilus est, caeli ubertas terraeque fecnnditas. Arua temperat, solam opimat, nautis et agricolis iuxta nsui.\' hi corr. ex his Z om. Br i 7 fernnt Y circumuechuntur Y nauigis corr. 2. m. Br 8 carpentis Z distinatam Y distinctam ex -um corr. 2. m. Br 9 quasi Onl. Z eicelsa codd. 10 uagantur addidi coll.Heg.p. 265,21 niljili corr. 2.m.Br a fluminis corr. ex fluminili Z 11 utrgque corr. 2. m. Br parte coherent Y 12 appellent Br elefantorum corr. ex elifantorum Br on 13 katarecte Ykateracte Br 14 n;; defectu Z praecipiti YZ praecipitis Br praecipitio scripsi coli. Heg. p. 265, 23 18 de quibusdam Y 19 descriptione Y 20 inoportunitate Z uel portuensis deficultate Br de insula et turre in ea constructa, de Alexandriae inter mare et hostia fluminis Nili terminata positione et de ceteris.

Quae procul dubio causa facit, ut eiusdem ciuitatis locus, qui ita ex duabus coartatus partibus strangulatur, longo ualde et angusto tramitis spatio ab occasu in ortum protendatur, quod etiam Arculfi narratio demonstrat, qui, ut ipse refert, hora diei tertia coepit intrare ciuitatem mense octobri per longitudinem deambulans urbis et uix ante uespertinum tempus ad extremitatem longitudinis eius peruenire poterat. Haec longo ambitu murorum crebris insuper turribus conmunitorum per marginem fluminis et oram culpi maris ambitur conpositorum. Item de parte Aegypti aduentantibus et urbem intrantibus Alexandrinam ab aquilonali latere occurrit grandis ecclesia structurae, in qua Marcus euangelista in terra humatus iacet, cuius sepulchrum ante altare in orientali eiusdem quadrangulae loco ecclesiae memoria superposita marmoreis lapidibus constructa monstratur.

Haec itaque Alexandria, quae, priusquam ab Alexandro Magno in maius aucta aedificaretur, No, ut supra dictum est. uocitabatur, cui, ut superius descriptum est, hostium Nili fluminis cohaerens, quod Canopicum nominatur, Asiam cum Aegypto et Libyam disterminat. Ob cuius itaque Niloei fluminis inunda tionem Aegyptii excelsos aggeres circa ripas eius construunt, qui, si custodum neglegentia uel nimia aquarum eruptione du 1 turrae Y alaxandrie uel mare Br 2 possitione Br 3 proculbio corr. 2. m. Br facit] fuit Br 4 atran//gulatur Z longe Br 5 tramitis corr. ex transmitis Z ante occasu l. h erasa est Z orientem Y protenditur ZBr 6 quam etiam Br arculfi rasura corr. ex arculfus Br qui corr. ex quam Br 7 in mense Y octembri Z 9 uenire Br 11 oram corr. 2. m. ex oram Br conpositorum ambitur Y ambitu comp. Br 13 alexandriam Br ab propinquo latere Br 15 orientale Y 16 ecclesiae loco Y memoriae Z marmoreis, littera s 2. m. addita Br reliqua pars huius capituli deest Br, locus de crocodilis in fine tertii libri posiius est 19 No] nomen Ynon corr. ex nomen Z supra corr. ex super Z 20 descriptum est om. Y hostium, sed littera h erasa Z 21 canopecon Z canope cognominatur Y 22 libia Y libiam Z nili Br 23 aegyptiui Y 24 custodie Y rupti fuerint, subiacentes campos nequaquam rigant, sed obprimunt et populantur. Ob quam causam plurimi, qui plana Aegypti incolunt, ut sanctus refert Arculfus, qui eundem fluuium in Aegypto means saepe transmeauit, in domibus transuersis tabulis suffultis aquas supra inhabitant.

Corcodrilli, ut Arculfus refert, in Nilo fluuio aquaticae conmorantur quadrupedes bestiae non grandes, ualde edaces et in tantum ualidae, ut una etiam ex eis, si forte equum aut asinum uel bouem iuxta ripam fluminis herbas carpentem inuenire potuerit, subita inruptione emergens inuadat uel etiam animantis unum pedem mordens et sub aquas trahens penitus totum deuoret animal.

Arculfus saepe memoratus ab Alexandria reuersus per aliquot dies in Creta hospitatus est insula et ab ea nauigans 5 supra inhabitant aquas Y 6 nouum capitulum, quod inscribitur: De corcodrilis Y corcodrili Y corchodrylli Br refert sacerdos Br aquatice, e in e corr. 2. m. Br 7 ualle, sed corr. 2. m. Br 8 etiam una Br aequum Z fcequum corr. 2. m. Br 9 poterit Br 10 et uel etiam Z et uelut etiam Br animantibus Z 11 trahens om. Br poenitus Z totum om. Br FINIT Br EXPLICIT LIBElt SECVNDVS Z 13 TERTII LIBELLI CAPITVLATIONES Y INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI TERTII Z INCIPIT LIBER III Br. In omnibus codicibus tituli cap. II et III commutati sunt. XJnus librarius codicis Z errorem cognouit et signis ascriptis ordinem restituit 18 uulgano Y g in c corr. Z 19 INCIPIT LIBER TERTIVS ZBr 20 I De Constantinopolitana ciuitate. II Et de illa ecclesia in qua crux domini habetur. Ilt Seu de conditione eiusdem ciuitatis Br 21 ab om. Br aliquod Br 22 creta corr. 2. m. ex crepa Br est om. ZBr Constantinopolim appetiuit, in qua per aliquot demoratus est menses. Quae procul dubio Romani est metropolis imperii, undique mari circumdata excepta aquilonali parte illius, quod mare LX milibus passuum a mari magno erumpens ad murum usque ciuitatis extenditur. A muro uero Constantinopoleos usque ad hostia Danubii fluminis LX milibus hoc idem protenditur mare. Haec itaque imperatoria ciuitas non paruo murorum ambitu per XII milia passuum circumcincta angulos iuxta situm maris habens per maritimam, ut Alexandria siue Carthago, constructos oram et ad Tyri similitudinem crebris insuper turribus communitos muros, domus intra ciuitatis moenia numerosas, ex quibus plurimae mirae magnitudinis lapideae instar Romae habitaculorum fabricatae consurgunt.

De cuius conditione hanc traditionem ciues a maioribus promulgatam enarrant dicentes: Imperator Constantinus infinita hominum multitudine congregata et undique infinitis sumptibus paene nuditate omnium ciuitatum collectis urbem sui participem nominis in parte Asiae, hoc est in Cilicia, interiecto mari, quod in illis finibus inter Asiam et Europam disterminat, aedificare coepit. Quadam uero nocte, cum innumerabiles 1 qua ex quo corr. Br aliqd Br 3 undique] unde Z uidelicet Br 10 aquinali corr. 1. m. Z quoque mare Y quam mare sexaginta T milibus passym corr. 2. m. Br 4 ad murum om. Y 5 usque ciuitatem YBr constantinopoleo Br 6 danai Y dani corr. 2. m. m b danai Z danuyii corr. 2. m. Br XL Br 7 inpratoria ciuium Br n paruo ex parua corr. 2. m. Br 8 milibus passym corr. 2. m. Br angu- IOSOB Br 9 alaxandria Br kartago Br cartago YZ 10 constructuo- T sarum Y oram om. Y 11 comminutos Z commgnitos corr. 2. m. Br domos Z intra cium corr. 2. m. in intra cuius Br 13 fabricatae perator om. Y 14 titulus deest in codd. 16 imj) J1.Jr corr. 1. m. Br i 17 infinitus cvrr. Br 18 nuditate l. s erasa Br urbes corr. eadem i m. Z 19 in asiae parte Br Ç9D parte asiae curro Z 20 quod ex quam corr. 2. m. Br inter om. Z 21 quodam, sed corr. 2. m. Br uero] uel Br operariorum exercitus per inmensam castrorum latitudinem in papilionibus dormirent, omnia ferramentorum genera, quibus diuersorum operum artifices uti consueuerant, subito quomodo sunt sublata nescitur. De quorum subitanea et occulta sublatione cum primo mane ad ipsum imperatorem Constantinum plurimi operatores maestitia molestati querimonium detulissent, rex consequenter inquirit ab eis dicens: \'Si alias res de castris subtractas audistis?\' \'Nullas, aiunt, exceptis omnibus operum ferramentis.\' Tum deinde rex praecipit inquiens ad eos: \'Ite citius et circumeuntes ultra citra per maritimas regionum oras conterminarum lustrate. Et si in aliquo agrorum loco forte uestra reppereritis ferramenta, ibidem interim ea custodite et illa huc non reportetis, sed ad me aliquos ex uobis reuerti facite, ut pro certo scire possim de ferramentorum repertione.\' Quibus auditis operarii obsequuntur sermonibus a rege dictis et exeuntes, sicuti fuerant iussi, lustratis hinc et inde ponto uicinis agrorum terminis, et ecce in parte Europae ultra mare ferramentorum congeriem repperiunt inter duo maria in uno congregatam loco. Quo reperto ad regem ex eis aliqui ueniunt remissi et inuenta nuntiant ferramenta in tali loco. Quo conperto rex continuo tubicines per castrorum circuitum tubis iubet canere et exercitum mouere castra dicens: <Emigremus hinc ad aedificandam ciuitatem in loco nobis diuinitus designato.\' Simulque praeparatis cum uniuerso exercitu 1 longitudinem Br 2 papillionimonibus, sed expunx. moni Br 3 consuerant Z 4 sunt om. Br subiectanea Z 5 plurimum Z 6 mistitia Br querimoniam, sed corr. 1. m. Z 8 inquiunt Br 9 praecepit Y dicens Y 10 circumeuntis, sed corr. 2. m. Br 11 loco om. Z 12 repperiatis Y repperietis Z repperieritis Br ea om. Y ead. manu superscripsit Z 15 obsequenter Br discriptis uel dictis Br 16 exeuntis, sed corr. 2. m. Br secuti quae fuerant iussi, uoce quae suprascripta Z 17 uicinius Br in eurupe parte Br 18 reppererunt Z reaperint corr. 2. m. in reperunt Br 19 congregatum YZBr, sed corr. in ZBr quo om. Br aliqui om. Z 20 remisi Br 21 reperto Z circuitum castrorum Y 23 ciuium, sed corr. 2. m. Br o a nobis in loco Z 24 uniuersj§ exertu corr. 2. m. Z nauibus ad locum repertorum transfretauit ferramentorum, quem uidelicet locum in tali eorum translatione cognouit sibi a deo praeparatum designari. In quo continuo ciuitatem condidit, quae conposito nomine ex proprio eius uocabulo et appellatiua ciuitatis graeca nominatione Constantinopolis uocitatur, ut conditoris uocamen in priore talis inhaereat conpositionis parte. Haec de situ et conditione illius regiae urbis discripta sufficiant.

Ceterum de celeberrima eiusdem ciuitatis rotunda mirae magnitudinis lapidea ecclesia silere non debemus. Quae, ut sanctus refert Arculfus, qui eam non breui frequentauit tempore, ab imo fundamentorum in tribus consurgens parietibus triplex super illos altius sublimata rotundissima et nimis pulchra simplici consummatur culminata camara. Haec arcibus suffulta grandibus inter singulos supra memoratos parietes latum habet spatium uel ad inhabitandum uel etiam ad exorandum Dominum aptum et commodum. Interioris domus aquilonali in parte pergrande et ualde pulchrum monstratur armarium, in quo capsa habetur recondita lignea, quae similiter ligneo supercluditur operculo, in quo illud salutare habetur reconditum crucis lignum, in quo noster saluator pro salute humani generis suspensus passus est. Quae uidelicet praedicabilis capsa, ut sanctus refert Arculfus, in tribus continuis diebus post expletum annum super altare aureum cum tali pretioso eleuatur thesauro. Quod utique altarium in eadem 1 reportntorum Y reppertorum Br ferramentorum transfretauit Br 3 et ipse continuo Br ciuitatem corr. 2. m. ex ciuium Br 4 appelc latione Y 5 grega corr. 2. m. Br nominatur Y 9 II Y titulus deest in YZBr 11 ut sanctus arculfus refert Z 14 supra Y 15 camera Z arcibus] arculfus Br 17 uel inhabitandum omisso ad Y 18 deum Z interioribus Z 20 recondita-habetur l. 21 om. Br 21 in om. Z 22 ante reconditum rasura unius litterae in Br humani salute Br 23 passus om. Z quem Br 25 aereum Z aureum altare Br 26 quod ex q corr. 2. m. Br habetur rotunda ecclesia duos longitudinis habens cubitos et unum latitudinis. In ternis, inquam, tantummodo anniuersariis sibi succedentibus diebus dominica crux supra altare eleuata ponitur, hoc est in caena Domini, qua die imperator et exercitus militum ecclesiam intrantes et ad illud accedentes altare aperta illa sacrosancta capsella salutarem osculantur crucem. Primus ante omnes imperator orbis illam inclinato osculatur uultu, deinde iuxta condicionum uel aetatum ordinem unus post unum accedens honorabile osculatur patibulum. Proinde crastina die, hoc est sexta feria ante pascha, reginae, matronae et omnes populi mulieres supra obseruato memorato ordine accedunt cum omni ueneratione osculantes. Tertia die, hoc est sabbato paschali, episcopus et uniuersus post eum clerus cum timore et tremore et omni honorificentia accedunt ordinatim uictoriale osculantes lignum in sua positum capsa, finitisque sanctis et laetificis talibus sacrosanctae crucis osculationibus illa uenerabilis capsa supercluditur et ad suum cum tali honorifico thesauro reportatur armarium.

Sed et hoc non neglegenter intuendum, quod non duo, sed tria ibidem crucis habeantur breuia ligna, hoc est transuersum lignum et longum incisum et in duas aequas diuisum partes, e quibus tripertitis honorificabilibus lignis, quando illa aperitur capsa, miri odoris fragrantia ac si omnium florum inibi collectorum mirabili plena suauitate exoritur satians et laetificans omnes in propatulo intra illius ecclesiae parietes interiores 1 ecclesiam ad uos Br 2 a uoce inquam denuo incipit P 8 sibi a om. Y succidentibus Br super Br 6 aperte corr. obscuriore atramento Z 10 crastino PBr 11 ac mulieres Y obseruato om. Br o 0 obseruato supra memorato Y supra obseruata memoratę. corr. 2. m. Z supra memorata accedunt ordine Br 12 osculantur Z 13 paschali sabbato Br nniuersi Z 14 cum omni Y omnigena Br honorificancia P honorificantia Br ordinatim accedunt Br 15 uictorale Y posita Z 17 supra cluditur P et ad suum om. P cum tale Y 19 haec, sed corr. 2. m. Z 20 inter ante crucis add. Br cruces Y breui Br haec est Z 21 dinisus, sed corr. Z 22 aequibus Br honorabilibus Z apperitur Br 23 flagrantia sic codd. 24 saciens P 25 propatibnlo Br positos, qui eodem temporis spatio intrantes stant; nam de nodis eorundem trinalium lignorum liquor quidam odorifer quasi in similitudinem olei expressus talem facit uniuersos intrantes ex diuersis gentibus adgregatos supra memoratam sentire suauissimi odoris fragrantiam. Cuius uidelicet liquoris si etiam paruula quaedam stillula supra aegrotantes inponatur. qualicumque languore uel morbo molestati plenam recuperant sanitatem. Sed de his ista sufficiant discripsisse.

Arculfus homo sanctus, qui nobis haec omnia de dominica cruce narrauit, quam ipse propriis conspexit oculis et osculatus est, aliam nobis de aliquo confessore Georgio nomine relationem contulit, quam in Constantinopoli urbe a quibusdam expertis didicit ciuibus, qui hoc modo narrare soliti eidem dicebant: In Diospoli ciuitate cuiusdam confessoris Georgii in quadam domu statuta marmorea in columna, contra quam alligatus persecutionis tempore flagellatus est, formula depicta est; qui tamen post flagellationem e uinculis absolutus multis uixit annis. Quadam uero die, cum quidam duricors et incredulus homuncio in equo sedens eandem intrasset domum, eandemque uidens marmoream columnam ab his, qui ibidem inerant, interrogat dicens: (Cuius est haec imago in marmorea d 1 positos om. YBr qui] quasi Br 2 de nofois corr. 2. m. Z ei nobis Br, ex in rasura 2. m. 3 quasi] qui Y olei similitudinem Br eipBus P tale Br 5 flagrantiam codd. 6 stipula Br super YZ 7 plena recipientes recuperant Br recipiant Y 8 descripsisse Br scripsisse Z om. Y 9 solum: De geurgio Pam. Z confessore Br 10 quasi, corr. 2. m. Br 11 et ont. Z 12 alio PZ quodam F georgius Y geurgio Br 13 rationem Z post constantinop scisstira in P quibus Br 14 dedicit, sed corr. PZ ciuibus] quibus Y quasi Br 15 dicebant om. P 16 post domu denuo lacuna in P MQ scheda excisa statua Br 17 formola Br 18 quasi Br post om. Z absolutua om. Br 19 quasidam Br duri cordis Z 20 homo Y lioraontio Br post sedens verba eandem intrasset domum 2. m. superscripta sunt in Z 21 que om. Br quasi ibidem Br 22 erant Z interrogauit Y cuius hoc imago Br columna formata?\' Quibus respondentibus et dicentibus: , Georgii confessoris haec figura est, qui ad hanc uinculatus et mastigatus est columnam\': quo audito ille stolidissimus homunculus ualde iratus contra ing(ensibilem rem sancti confessoris formulam instigante diabolo lancea percussit. Quae uidelicet eiusdem aduersarii lancea quasi per globum niuis mollem mirum in modum facile penetrans lapideam illam perforauit columnam exteriore parte eius. Cuius ferrum interius haerens retentum est nec unquam quomodo retrahi potuit, hastile autem eius ad sancti confessoris conlisum marmoream imagunculam exterius confractum est. Illius quoque miselli homuncionis equus, in quo sedebat, eodem momento sub eo in pauimento domus cecidit mortuus, ipse autem simul misellus in terram cadens manus in illam marmoream misit columnam eiusque digiti quasi in polline uel luto intrantes in eadem inpressi inhaeserunt columna.

Quod uidens miser, qui retrahere denos duarum digitos manuum ad se non poterat in marmorea sancti confessoris inhaerentes formula conligatos et insertos, nomen dei aeterni eiusdemque confessoris agens paenitudinem inuocat et, ut ab eodem absolueretur uinculo, inlacrimatus precatur. Quam eius lacrimosam paenitentiam misericors deus suscipiens, qui non uult peccatoris mortem, sed ut conuertatur et uiuat, non solum ab illo praesenti marmoreo uisibili absoluit uinculo, sed etiam a 21 Ezech. 18, 23 1 quibus quibus Z priore deleto qui respond (in fine lineae) dicunt Y 2 quasi ad hanc uinculatus in a«tig\'atus columna Br qui ad hanc columnam uinculatus est (omisso et mastigatus) Y 3 homunculie Br homo Y 5 diabulo ZBr 6 aduersariis Br lancea aduersarii Y ñiuis] nimis YBr 7 penetrasBr 8 ex interiore eius parteBr 9 quoquo Br quomodo nec unquam Y astile Y 10 conlissum confessoris Br imaginem Y 11 misselli omuncionis Br homuncini corr. in liomuncii Z aequo sedebat Br in om.. Z 13 missellus Br misellus simul Z maius Br 15 poline YZBr in eandem Br columnam Br 16 tunc uidens Y quam uidens Br qui] quod Y qui ex quae corr. Z quasi Br 18 deum Br que om. ZBr 19 agiens Br poenitudinem Z solueretur Y abeeueretur Br 20 praecatur Z 21 qui] quasi Br 23 presentihus lir uinculos Br XXXVIIII Ilin. Hicrosol. 19 peccatorum inuisibilibus alligamentis fide saluatum subueniens misericorditer liberauit.

Hinc itaque manifeste ostenditur, quantae et qualis fuerit honorificentiae apud Dominum Georgius suus inter tormenta confessor, cuius thoracidam in re natura inpenetrabili penetrabilem potentia fecit lanceamque aduersarii aeque naturaliter inpenetrabilem mirabiliter effecit penetrabilem digitosque eiusdem homunculi infirmos in eadem natura inpenetrabili re potenter penetrales fecit, quos in marmore uinculatos primule et ipse durus retrahere non potuit, sed eodem momento ualde perterritus et exinde mitigatus paenitens deo miserante retraxit. Mirum dictu, usque in hodiernum diem eadem bis quinorum eius uestigia digitulorum apparent usque ad radices in marmorea insertorum columna, in quorum loco sanctus Arculfus suos denos proprios inseruit digitos similiter ad radices usque intrantes. Eiusdem quoque homulli sanguis equi, cuius coxa in pauimento mortui cadentis in duas confracta est partes, nullo modo ablui aut deleri potuit, sed indelebilis in pauimento domus usque ad nostra permanet tempora idem equinus cruor.

Aliam quoque de eodem Georgio confessore certam relationem nobis sanctus Arculfus intimauit, quam ab expertis quibusdam satis idoneis narratoribus in supra memorata 1 fidei Y 4 lionorificantiae Br deum Z 5 confessor om. Z torace clam Y toraclicam Z toracletam Br, cf. Du Cange, glossarium mediae et infimae latinitatis s. v. in se Y inrenatura, uirgula 2. III. adscripta separauit Z 6 poenitentia Z potentiam lanceam omisso fecit et que Br foecit, sed corr. Z 7 efficit YBr penetralem Z 8 infirmes ZBr, corr. Z penetrabili rem Br 9 penetrabiles Z prime Br 10 rethrahere Br sed in rasura Z 11 preterritus Br 12 ho//diernam Z a uoce eadem denuo incipit P quasinorum Br 13 digitorum P digitolorum YBr 14 loca Br 16 homuli P humiili Y humili, sed 2. m. in homuli corr. Z 17 constructae l. s expuncta P 18 delere, sed corr. Z 19 ad om. Br aequinus P aequibus Br 21 alia Z aliam quoque relationem certam de Y deor georgio, priore uoce deleta Z 22 quam ex peritis Br 23 insuper memorata constantinopoli Z stantinopolitana urbe indubitanter didicit, qui hoc modo de illo sancto confessore pronuntiare soliti erant dicentes: Quidam homunculus saecularis Diospolim ciuitatem in equo sedens ingressus eo in tempore, quo ad expeditionem faciendam multa populorum milia undique conueniebant collecta, illam accedens intrauit in domum, in qua supra memorata marmorea extat columna in se sancti confessoris Georgii habens depictam imaginem, ad quam quasi ad praesentem Georgium loqui coepit dicens: (Me tibi, Georgio confessori, et meum commendo equum, et ut per orationum uirtutem tuarum ab uniuersis bellorum atque morborum aquarumque periculis liberati ambo ad hanc usque urbem post expeditionis tempus incolumes reuersi perueniamus, et si tibi ita deus misericors nostram reuersionem donauerit prosperam secundum optionem nostrae paruitatis, ego hunc meum, quem ualde amo, ippum tibi pro munere donandum offeram in conspectu tuae adsignaturus formulae.\' Quis sermunculis ocius terminatis domum egressus inter exercitus multitudinem cum ceteris contubernalibus commeans idem homuncio in expeditionis comitatu emigrat, qui post multa et diuersa bellica pericula, inter quae misella plurimorum milia homunculorum constituta disperierant, ipse 1 dedicit, sed corr. Z qui] quasi Br 2 georgio confessore Br 3 homolulus P de diospolim Br 4 eo tempore omisso in Br ad om. Y 7 in se] in frem Br sancti otn. Z 8 ad quam] atque Br 9 georgi corr. ex georgii Br confessore P -i ex -e corr. Z r et mecum P 10 aequum Br per om. Z oratione P orationem Y uirtutem, sed corr. I. m erasa Z uirtutum Y ad uniuersis Br 12 urbem . om. Br post in rasvra; antea propter scriptum erat Z incolomesPYjBr a 13 peruenjmus corr. 2. m. Z sit ibi, sed corr. Z 14 oblationem ZBr prosperam faciens obtionem Y 15 equum ipsum PZ ipsum Y ipsum superscr. 1. m. equum Br ippum scripsi 17 qui Y quibus Z sermunculis corr. 2. n1. ex sermusculis Br terminatis ocius Y 18 cumtnbernalibus corr. 1. m. Br 19 homo Y homuntio Br comeatu Br qui] quasi, sed corr. Br 20 diuersas, sed corr. Br bella a pericnlosa Y belli pericula Br uel quae Y interq: corr. 2. m. Br 21 hominum Y 19* in eodem suo sedens dilecto equo ab omnibus infestis casibus iuxta supra memoratam talem exemptus commendationem christicolae Georgio deo condonante ad Diospolim prospere reuertitur illamque domum, in qua eiusdem sancti confessoris habebatur imago, secum deferens aurum in equi pretium sui gaudenter intrat sanctumque Georgium ac si praesentem adloquitur dicens: Sancte confessor. deo aeterno grates refero, qui me per tuae celsitudinis firmitudinem orationis sospitem reduxit. Propterea hos tibi uiginti solidos auri adfero equi pretium mei, quem tibi primule commendatum mihi usque in hodiernum conseruasti diem.\' Haec dicens supra discriptum auri pondus ante pedes sancti formulae confessoris deponit plus equum amans quam aurum et egressus foras ingeniculatione expleta tale iumentum supra sedens ad emigrandum instigat quidem, sed nullo modo moueri potuit. Quod ille homunculus uidens discendit de equo reuersusque domum intrat, alios decem adfert solidos inquiens: Sancte confessor, mansuetus quidem mihi equiti tutor in expeditione inter pericula fuisti, sed tamen, ut uideo, durus et auarus es in commercio equi.\' Haec dicens X super XX solidos adiciens ad sanctum dicit confessorem: Et hos tibi addo solidos, ut mihi placabilis fias et meum ad ambulandum resoluas equum.\' Hoc dicto egressus iterum ascendens equum ad meandum 1 aequo Br 2 exemtus P 3 christicola Y cristicole Z dospoim corr. 1. m. Br 5 habeatur ymago P habetur Y defferens, sed corr. Z prlłetium corr. Z 6 intrauit corr. ex intrant Br 7 acaP hic et l. 17 corr. 1. m. ZBr gratias Y gratis corr. in gratias Jir reffero PZ, sed corr. Z 8 qui ex quasi corr. 1. m. Br perpetuae ZBr, corr. 1. m. Br firmitudine erasa l. m Z 9 equasi, sed corr. Br 10 mei om. Br 11 diem conseruasti Br discriptum in descr. corr. Z 13 quam corr. ex quia Z ingenti locutione Y 14 supersedens Y 15 quod corr. ex quam Br 16 homo Y uidit P descendit YZ denscendit corr. 1. m. Br domus Z 17 soledos corr. Br 18 equique Yaequititii, corr. in aequitanti 2. m. Br equiti tutor] equitator Z in in priore expuncto Br 19 perricula corr. P sed nunc Z 20 commertio Br X solidos super XX adiciens Y adiciens solidos (corr. ex soledos) Br 23 hoc dictu P haec dictu corr. Z regressus P aequum corr. Br incitat, qui quasi infixus in eodem stabat loco nec etiam unum poterat mouere pedem. Quid plura? Post equum ascensum discensumque per quatuor singulas uices intrans domum decem secum solidos adferens et ad inmobilem reuersus equum iterum in domum regressus huc atque illuc currebat et tamdiu illius ippus nulla instigatione remoueri poterat, usquequo numerus solidorum LX adinpleretur congregatorum. Tum deinde supra commemoratum repetens sermonem de sancti confessoris mansueta humanitate et tuta in expeditione custodia et de eius quasi duritia uel etiam in commerciis auaritia commemorans, quae talia uerba, ut fertur, per quaternales singulas uices in domum reuersus repetebat, ad ultimum hoc modo sanctum adloquitur Georgium dicens: \'Sancte confessor, nunc tuam pro certo cognosco uoluntatem. Hoc itaque iuxta id, quod desideras, totum auri pondus, uidelicet LX solidos, tibi munus offero, ippum quoque meum; quem tibi prius promiseram post expeditionem condonandum, nunc tibi, licet inuisibilibus alligamentis uinculatum, condono, sed mox, ut credo, resoluendum per tuam in deo honorificentiam.J Hoc terminato sermone egressus domum eodem horae momento absolutum repperit ippum, quem 1 qui om., sed 2. m. superscripsit Br quasi quibus, deleto quibus Br 2 pedem poterat mouere pedem deleto priore pedem Br qui plura Y post] propter Z equi Y 3 descensum Y in domum YBr 4 secum X Br ad om. Y aequum corr. 2. m. Br 5 reuersus Br 6 ipsius PYZ equus Br ippus scripsi nulla om. Y signatione corr. in margine 2. m. Br numerum corr. 1. m. P 7 simul congregatorum YBr commemoratum supra Z 8 commemoratarum Y 9 humanitatis, sed corr. Z tota corr. 2. m. Br in om. Br 10 duritiaip corr. 2. m. Br in om. Br commercia Br, corr. Z commemoransque Br 11 quae tali corr. in qui talia Z et per singulas uices in domum quaternales Y pcr] et post Br 13 giorgium P scae, sed corr. ZBr 14 id q Br 15 uidi LX Y offel/ro litt. r erasa Z 16 ipsum quoque meum equum PZ et omisso equum Y ippum recte solum Br promil/seram una l. s erasa Z commiseram prius Br post] propter Z a 18 crao Br 19 in om. PZ honorificantiam PBr, corr. 2. pa. Br egrediens Y 20 reperiit Br ipsum PYZ, ippum solummodo Br secum deducens in domum sancto donatum adsignauit confessori in conspectu imaginis ipsius indeque laetabundus Christum magnificans discessit.

Hinc manifeste colligitur, quod omne, quodcunque Domino consecratur, siue homo erit siue animal, iuxta id quod in Leuitico scriptum est libro, nullo modo redimi possit aut mutari. Nam si quis mutauerit, et quod mutatum est et pro quo mutatum est, sanctificabitur Domino et non redimetur.

Arculfus saepe memoratus et de sanctae Mariae matris Domini thoracida certam nobis relationem, quam in Constantinopolitana urbe ab expertis quibusdam testibus didicit, indubitanter enarrauit inquiens: In eadem metropolitana ciuitate imago beatae Mariae in breui tabula figurata lignea in pariete cuiusdam domus suspensa pendebat, de qua cum quidam stolidus et duricors homo percunctaretur, cuius esset propria, a quodam respondente didicit, quod esset sanctae Mariae semper uirginis figura faciei. \'Quod audiens ille Iudaeus incredulus diabolo instigante eandem de pariete ualde iratus tulit imaginem et ad uicinam cucurrit domum, ubi humana stercora per longarum foramina tabularum egesta supra sedentium uentribus degeri solent, ibidemque ob Christi ex Maria nati dehonorationem imaginem eius per foramen super humanum 6 Leuit. 27, 20 1 ducens Z 2 ymaginis P 4 collegitur P corr. in collijjitur ZBr quia omne Y 5 id q Br 6 libro om. Z modo om. Z redemi PZBr, corr. Z 7 motari, motauerit, motatum P mutuari, mutuauerit Br motauerit, sed corr.Z pro quod Br SmotatumP est om.Z remittetur Y 9 titulus deest in YZ 10 et om. Y mariae om. Br 11 domini om. Br toracicla PYZ tolaclita Br 12 urbe-metropolitana om. Br dedicit P, corr. 2. m. Z 13 in eodem Z 14 ymago P 15 cum quibusdam Br 16 duri cordis Z procunctaretur corr. 1. m. Br proprię P proprie Y imago propriae Br 17 dedicit corr. 2. m. Z quod] quam Br esset om. Br 18 faciae Z incredulos P 19 diabulo ZBr ymaginem P (sic semper) imagionem, sed corr. Z 20 adq 2. q expuncta Br 21 longorum Br tabularum foramina Y 23 dehonerationem, sed corr. 1. m. Br stercus inferius iacens proiecit et ipse supersedens per idem foramen aluum purgans proprii stercus uentris super thoracidam beatae Mariae paulo ante inibi depositam dimittens stolidissime agens effudit et post turpissimam illam uentris purgationem ille infelicissimus discessit homo. Quid uero postea gessit aut quomodo uixit uel qualem uitae terminum habuit, inconpertum habetur. Igitur post illius discessum maligni alius de Christianorum plebe superuenit felix homo zelotypus dominicarum rerum; sciens, quod factum fuerat, imaginem sanctae Mariae requisiuit et inter humana stercora absconditam inueniens subleuauit et diligenter abstergens et lauans aquis emundauit mundissimis secumque in domo honorifice conlocatam habuit. Mirum dictu, ex eadem beatae Mariae imaginis tabula uerum ebulliens distillat semper oleum, quod Arculfus, ut referre solet, propriis conspexit oculis. Hoc mirabile oleum honorem protestatur Mariae matris domini Iesu, de quo pater ait: In oleo sancto meo liniui eum. Item psalmigraphus ad ipsum filium dei loquitur dicens: Unxit te deus deus tuus oleo laetitiae prae participibus tuis. Haec itaque, quae superius, de Constantinopoleos situ et conditione nec non et de illa rotunda ecclesia, in qua salutare lignum reconditum habetur, et cetera ab ore sancti sacerdotis Arculfi intente didicimus, qui in eadem primaria Romani imperii ciuitate a paschali solemnitate usque ad dominicum 17 Psalm. 88, 21 18 Psalm. 44, 8 2 album, sed corr. PZ toraciclam P torciclam Y toracidam Z toraclicam Br 4 et 7 post corr. ex propter Z uentris] uenit, sed corr. 2. m. Br 6 postea corr. ex propterea Z uel quomodo uixit uel quale aut terminum Br 8 maligni alius] magnilius Br 9 zelotipus codd. 10 in imagine Z 11 abBtergens et om. Z 12 domu YBr 13 dicta Br 14 oleum q Br 16 horem P domini nostri iesu christi YBr 17 ait per prophetam Y linui corr. 1. m. Br 18 unciit Y deus tus t r L Br 20 hoc Br quae om. Z constantinopoleo P 21 salutara\\ł\\t eaepunx. ull Br 23 inte, sed corr. 1. m., ut uidetur Br dedicimus, sed corr. Z quasi corr. 2. m. Br permaximaria, corr. 1. m. Br impii corr. 2. m. Br 24 a paschali solemnitate om. P pascali Z sollemnitate ZBr permansit natalicium, postea exinde Romam appetens enauigauit.

Quaedam insula in mari magno habetur ad orientalem plagam XII milibus a Sicilia distans, in qua Vulcanus mons quasi tonitruum totis diebus et noctibus in tantum intonat, ut Siciliae terra longius positae terrifico tremore submoueri putetur; sed maius sexta feria et sabbato intonare uidetur. Qui omni tempore noctibus flammare monstratur, diebus uero fumare. Haec mihi Arculfus scribenti de eodem dictauit monte, qui propriis illum oculorum aspexit obtutibus noctu ignitosum, die uero fumosum; eius quoque tonitrualem sonitum propriis aurium audiuit auditibus in Sicilia per aliquot hospitatus dies.

Obsecro itaque eos, quicumque hos breues legerint libellos, ut pro eodem sancto sacerdote Arculfo diuinam precentur clementiam, qui haec de sanctis experimenta locis eorum frequentator libentissime nobis dictauit, quae et ego, quamlibet inter laboriosas et prope insustentabiles tota die undique conglobatas ecclesiasticae sollicitudinis occupationes 1 nauigauit Y post haec uerba nulla interpunctione interposita pergitur in Z: de monte uulcano qui semper intonat S ualgano P qui semper intonat om. Br 5 silicia Br uulganus PYBr, corr. 2. m. Br 6 ut-putetur hoc loco om. Br, transposuit post: sed maius VI feria et sabbato, quae uerba post putetur repetuntur 7 terra ex terrę corr. % P terrg Y poaitę corr. 2. m. Br 8 magis Z tonare Y 9 quasi Br 10 hoc Br scribendi Y eodem corr. ex eo Z monte quasi corr. 2. m. Br 11 nocte in textu, noctu 1. m. in margine P ignotosum Br 12 diae Br 13 aliqd Br hospitatus est Z. In cod. Br sequitur capitulum supra omissum de corchodrylUs, quo finito extat FINIT. Verba: Obsecro-neglegat hie desunt, cum iam post capitulationes scripta sint hoc titulo praemisso: INCIPIT PROLOGVS. 15 hos om. P breuiter Br 18 quaslibet Br q ;alibet Z 19 laborioBoB, sed corr. 2. m. Br 20 sollicitudines P constitutas, sed corr. 2. m. Z constitutus, uili quamuis sermone, discribens declaraui. Horum ergo lectorem ammoneo experimentorum, ut pro me misello peccatore eorundem craxatore Christum iudicem saeculorum exorare non neglegat. 1 describens Br discripsi omisso declaraui Y 2 lectorum, sed corr. 2. m. ZBr mi//selo una l. s erasa Z 3 caraxatore Z LIBER TER- TIVS HIC TERMINATVR P FINIT Y EXPLICIT LIBER TERTIVS Z Finit prologus Br