The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
legi, quod uenit ad eum Nathan propheta, cum intrauit
ad Betsabee. simul etiam non mediocre scrupulum
mouere potuit inperitis euangelii lectio, quae decursa
est, in quo aduertistis adulteram Christo oblatam eandemque
sine damnatione dimissam. nam profecto si quis ea auribus
accipiat otiosis, incentiuum erroris incurrit, cum legit sancti
uiri adulterium et adulterae absolutionem, humano propemodum
diuinoque lapsus exemplo, quod et homo putauerit
adulterium esse faciendum et deus censuerit adulterium non
esse damnandum. lubrica igitur ad lapsum uia uel ueniae
uel concupiscentiae.
accedit illud, quod ipsas faces iuuenilis
lasciuiae uidetur accendere, quia adulterium suum non erubuerit,
non celauerit, sed quadam diuini carminis praedicatione
uulgarit. quid ergo? tam inpudens et inprouidus sanctus
D INCIPIT LIBER SECUNDUS EIUSDEM OPERIS T (in ras. m3,
in mg. m2 INCIPIT. II. DE EOD\') EXPLICIT LIBER DE NABUTHE
ET ACHAB INCIP LiB II\' DE APOLLOGIA DD AD THKODOSIU
A --
AUGUSTUM N EXPL TCTATUS SCI AMBROSII AD THEODOSIU
AUGTU DE APOLLOGIA DD LIB\' PM\' INCIPIT EIUSDE OPERIS
LIB\' SCDS B\' EXPLICIT LIB PRIMUS SANCTI AMBROSII AD THE-
ODOSIU AUGUSTU. DE APOLOGIA DAUID. INCIPIT Litl SECUN-
DUS P LIBER SECUNDUS M (supra in marginibus foliorum LIBER
SECUNDUS DE APOLOGIA DD AD THEODOSU AUGUSTU). deest
inscriptio in TP4 et spatio relicto in B 1 offendit PM 3 betsabee
T bethsabee uel -bee DTNP* bcthsabee (h 8. u.) B\' bersabee B (r in
ras.) cet. mediocre T mediocrem cet. 5 audistis B\'1x 7 incurret
(e ex i) T\' legerit BD et (m3 ex legent) 11 leget NB\' 8 propemodo
TRIP..,l 11 ad lapsum om. PM 12 accidit TN ipsa facies
TN 15 uulgauerit BI P:.ll et TBN tam cet.
ipse in alio quoque, qui hodie decursus est, psalmo dixerit:
usquequo peccatores, domine, usquequo peccatores
gloriabuntur? alios de peccato gloriari prohibet,
et ipse etiam sacrato carmine gloriatur? quomodo igitur ista
distinguimus ?
Esto tamen, Dauid petulanter errauerit: numquid et
Christus errauit, ut putemus eum non rectum habuisse
iudicium ? bene ergo quasi ad eos Dauid hodie prophetauit
dicens: intellegite insipientes et stulti aliquando 10\'
sapite. quomodo enim Christus potuit errare? fas non est
ut hoc in sensus nostros ueniat. qui plantauit aurem
non audit aut qui finxit oculum non considerat?
qui corripit gentes non arguet, qui docet hominem
scientiam? Christus ergo interrogare culpam et accusationem
iustam audire nescius? Christus petulantiam potuit
adprobare ? Christus, qui corripit gentes, arguendam adulteram
non putauit? Christus, qui nouit uniuscuiusque cordis interna,
scientiam docet legis, aut falli potuit errato aut contra legis
seriem iudicare? et quomodo ipse dixit: non ueni legem
soluere, sed adimplere? Christus, qui condemnat
occulta, potuit dissimulare uulgata? Christus, qui fecit tempora,
potest nescire tempora? qui nouit cogitationes uanas
hominum, non nouit etiam criminosas?
et ideo satis illis
responsum sit, qui cum creatorem negare non possint, negant
tamen potentiam creatoris, qui cum sapientiam fateantur,
insipientiam adserunt, obiciendo ei inprudentiam futurorum.
LXXXXIII 9 sq. 20 Matth. 5, 17 BDB\'P\' psalmo (0 in ras. m3) T\' 3 domine] de T
5 igitur om. X 7 errauit XN 12 ueniat in sensus nostros X
16 nescius TN nesciuit cet. 19 scientiam 2W et scientiam cet., fort.
<qui> scientiam errando D erratu PM 23 nescire omnia t. B\' P
hominum uanas X 24 criminosas Zfy criminosos cet. illi TN
27 obic. et insipientiam x
uidetur esse tractatus. et licet diuersarum series decursa sit
lectionum, ad eandem tamen adsertionem proficiunt et maxime
psalmi titulus et euangelica lectio. sed quamuis una conueniat
adsertio, tamen iuxta ordinem lectionum sit ordo tractatus et
ideo de titulo prius psalmi tractandum uidetur.
nam ita repperimus in libro scriptum esse Regnorum,
quia Dauid rex, cum deambularet in domo sua, lauantem se
Uri uidit uxorem, amauit ilico et iussit accersiri. deinde
uirum eius innocentem, ut scriptura inducit, bellatoribus obici
iussit acerrimis, ut ui opprimeretur hostili. haec facta sunt
nec negantur. quomodo igitur defendentur? bene admonet
euangelica lectio, etiam cum peccatum appareat, sobrium
tamen debere iudicis esse iudicium ac memorem unumquemque-
. que esse oportere suae condicionis et meriti. saepe enim
etiam in iudicando maius peccatum iudicii est quam peccatum
ipsius de quo fuerit iudicatum. nam si praescriptum est a
quibusdam sapientibus mundi, ut in iudicando caueatur, ne
maior poena quam culpa sit, idque seruatur, quanto magis
id seruandum uidetur, ut unusquisque de alio iudicaturus de
se ipso prius iudicet nec minora in alio errata condemnet,
cum ipse grauiora commiserit. quis es igitur tu, qui Dauid
sanctum uirum iudicas? gentili dico, Iudaeo dico, Christiano
PPM possum D disserere scripsi diasere T dicere cet.
2 creatus BDB\'P tractatus (tract. in ras.) M 3 ad TN ut B in cet.
4 eaangelica Tm2 N euangelio T ml euangelii cet. conueniat una X
6 psalmi prius T\'B\'P, prius ante ideo transpontt D 8 reperimus TM
10 urie B (e add. m.2) urie P\' (e s. u.) urie uel uriae cet. amauit TN
amauit quam D amauitque cet. 13 defendentur TN defenduntur cet.
14 sobrium TN subreptum cet. 15 esse iudicis X 17 etiam TN et
P\' etiam et cet. peccatum om. X iudicium BT\' peccatam M
peccati cet. (iudicii... peccatum om. P) 18 ipsum PM 20 seruetur jr
21 inseruandum (om. id) D id om. PM 22 nec] ne N 24 sanctum
uirum dauid x Iudaeo dico, Christiano dico om. TN Iudaeo dico om. P
unus aduersus gentiles, alius aduersus Iudaeos, tertius
apud Christianos.
sequuntur, fidem praeferunt, religionem uenerantur,
castitatem docent, quorum principes et homicidia et adulteria
fecisse produntur? ipse Dauid, de cuius genere, ut dicitis,
nasci Christus elegit, ipse et homicidia sua et adulteria
decantauit. quales possunt esse discipuli, quorum tales
magistri sunt V quid igitur?
negamus factum an repudiamus
magistrum? nihil horum; sed qui speciem obicit communitatem
consideret. species facti est communitas naturae. nihil
igitur mirum si intra generalitatem species est. agnosco enim
hominem fuisse Dauid, et nihil mirum: agnosco commune,
ut homo peccet. nec enim noua infirmitas condicionis humanae
magisque mirum uidetur, si homo peccato careat quam si
peccatum incidat. fecit igitur peccatum sanctus Dauid — nullo
ambiguo uos tenebo —, fecit adulterium, commentus est
homicidium et commentus est et peregit. peccauit quod
solent reges, sed paenitentiam gessit et fleuit, quod non
solent reges. rogauit ueniam non adrogans potestatis, sed
infirmitatis suae conscius, prostratus in terram cilicio se
operuit, oblitus imperii et memor culpae.
J Quem mihi tu huiusce modi repperias uirum, qui in
constitutus non magis crimina sua diligat, culpam
TN tripertito mihi cet. distinguendus mihi B\'
esse uidetur B, esse om. P 2 gentes PP\'M 5 consueuerunt N
7 et pr. om. DM et homicidia om. BT\'P\' 8 semine B\'P\' post
dicitis add. in quo D inquit BB\'PM et ml, T\' inquiunt T\' m3 et in mg.
m2 xps TN xps se cet. 11 quid ergo DN 18 incidat. fecit TN
fecerit. fecit D fecerit P inquit affecit BB\' et (inquit del. m2) T1 aliquod
affectet PM peccatum TDN peccat B\'P peccauit T\' (ui 8. N.
m2) cet. 19 et comentus B\' nec contentus P\' 20 et pr. om. B\'P\'
25 repperis TN
non licere: qui se legibus obstringat suis et quod per iustitiam
non licet nec per potestatem licere cognoscat? non
enim soluit potestas iustitiam, sed iustitia. potestatem, non
legibus rex solutus est, sed leges suo soluit exemplo. an fieri
potest <ut>
qui de aliis iudicat suo ipse sit liber iudicio et in se
suscipiat in quo alios adstringat ? /bonus ergo Dauid et
multo admirabilior qui potestatem uicit quam qui amorem.
castitas enim corpori nonnumquam defertur, frequenter errore;
potestas deo subditur et facilius qui se in amore cohibeat
quam in potestate moderetur. non ergo ignoscis quod minus
est in quo maiora miraris? lubrica in omnibus hominibus et
prona natura peccandi, lubrica etiam in bonis moribus licentia
potestatis et oblatio facultatis. non enim distat ira regis ab
ira leonis; sed qui stimulat illum et admiscetur peccat in
animam suam. caueat ergo, ne stimulet aliquis potestatem, ne
cassibus anima inretita corporeis uitio se non possit exuere.
non igitur mirum si etiam Dauid specie lapsus est potestatis,
sed multo amplius admirandum quod fidei contemplatione
reuocatus.
J Uidetis igitur quod potestas haec aaecularis frequenter
nihil prosit et plerumque obsit; saepe enim culpae exitus in
auctoritate est potestatis. noli igitur tu, quicumque es rex,
de potentia et facultate praesumere / cor enim regis in
manu domini. noli tibi de populorum subiectione blandiri,
D licet N 4 soluit (e s. i) T soluet BB\'P\' non TN
nec cd. 5 sed si BTB\' etsi P\' soluet BT\' soluat B\' 6 ut addidit
Eraetnus iudicio liber X et om. B\'1x 7 suscipiat.. T
in quo] unde X constringat Bpi 9 errore TN errori cet. 10 quis
T\'M 12 lubrica enim D et 01,.. TN, quod fort. defendi potest
16 caueat PM cane cel. stimules P\' 17 cassibus (a pr. 8. u.) B
casibus TNB\'P\' corpore B corporis X uitia (ona. se) X se non
om. B (in quo est exuri) 18 ergo BD specie ona. B\'P 19 mirandum
BłP\' 20 reuocatus N (secundum Ballennium) reuocatur cet.
23 auctoritatem x potestate NP\'
suae nec gigans saluus erit in multitudine uirtutis
suae. non enim in altis tabernaculorum fastigiis pretiosoque
tectorum culmine, sed super timentibus eum bene
placitum est domino et his qui sperant super misericordia
eius.
lubricam igitur uidemus ad uitia potestatem, nec tamen
semper inflexam dixerim, quoniam regali potestate sublimem
et Dauid legimus cultus auxisse diuinos et Salomonem
templum domino consecrasse.
Nunc illud quod perstrinximus adseramus facultatem inperandi
incentiuum esse peccandi et secundum historiae seriem
prosequamur. non adulterasset Dauid alieni ius tori et foederati
pacta coniugii, nisi nudam et lauantem mulierem de
domo sua interiore uidisset. et ideo bene scriptum est: non
incidas in mulieris speciem et non concupiscas
mulierem et alibi: ab omnis inreuerentis oculis caue.
nihil de continentia tua et uirtute praesumas. etenim fornicatio
mulieris in extollentia oculorum et in palpebris
illius agnoscetur, et ideo causam primo peccati fuge;
nemo enim diu fortis est, neque fragili tantum, sed omni
homini dicitur: non te uincat concupiscentia formae
— si non uis uinci, non congrediare peccatis, ne de te uitia
coronentur — neque capiaris oculis neque abripiaris
21 (28) 16 Sir. 26, 11 (14) 17 Sir. 26, 9 (12) 21 Prouerb. 6, 25
23 Prouerb. 6, 25 T (n eras.) gigas cet. multitudinem N 3 in om. TN
6 igitur] enim B\'P\' 7 sublifli TD 8 legibus BB\' et (corr. ml) T
diuinos auxisse B 10 pstrinximus T asBłeramus T1 (e fort. ex c)
adsacramus BB\' 12 adulterasset TND adulterasse cet. thori libri
foedera D 14 domo sua interiore TN domus suae interioribus (interioris
P\' et s ei-as. BI, interiori PlJI) cet. 15 intendas X 16 et TN ait cet.
ab omnis inreuerentis oculis acripsi, cf. p. 365 u.21 et de exh. uirg. 10, 71
ab omni inreuerentis (s eras. N) oculis TN ab omni inreuerenti oculo
PlJ-I ad omnes inreuerentes oculos cet. 19 agnoscetur BD (•j-vwaaiQosTai
LXX) agnoscitur cet. 22 ne] nec XN
fortis ad uitium, quia mulier uirorum pretiosas
animas capit.
difficile est itaque ut quisquam libidinis
inretitus inlecebris inmunis euadat. nec mea tantum hoc
sententia difficile iudicatur, sed etiam sancti Salomonis
inpossibile iudicatum est, qui suo adductus exemplo
ait: ligabit quis in sinu suo ignem, uestimenta autem
non conburet? uel ambulabit quis super carbones
ignis, pedes autem non conburet? caue ergo et tu ne
intra sinum mentis tuae ignem libidinis et amoris accendas,
ne corporeum uestimentum illo animi consumatur incendio ac
perpetuitas resurrectionis uel certe uestigium tuae mentis
uratur, si per libidinum faces tibi putaueris esse gradiendum;
nam qui uritur corde conburitur corpore.
est. et ideo prudentiam discipulam adquire tibi inquit,
ut te custodiat ab uxore aliena et fornicaria, ne te
laqueis labiorum suorum teneat alligatum, criniculis erroris
inuoluat. itaque unde debeas cauere meretricem propheta te
docuit, ut a fenestra caueas eius ingressus. a fenestra enim
domus suae intrat, fenestra eius est oculus, et ideo ab omnis
19 Prouerb. 7, 6, cf. Hier. 9, 21 om. BDB\'pł]l-f uitium estXilf uitium cara (8. t grauis) est D
pretiosas uirorum B\' 4 interitus BB\'P interne T\' intentus P\' 5 se sententia
TN 6 adductus TN ductus cet. 7 ligauit BDT\'P\' et ml M
ignem in sinu suo D et (om. suo) XPM autem] sua BP1 et uestimenta
eius non coburentur D 8 uel... conburet om. TNPM ambulauit T\' et
(om. quis) BB\'P 10 mentis tuae TNP tuae mentis cet. amorem XM
11 ac perpetuitas resurrectionis TN ac (et B) perpetuitatem resurrectionis
amittas (amittat T\') cet. 15 lasciuiae muliebris TN lasciuae
mulieris cet. est occursus DB\'PP!tf 18 alligatum TN obligatum
cet. error B (in quo inuolet) X errorum DPM 20 caueas
om. DP 21 intrauit PM ab omnis (hominis N) inreuerentis
oculis TN ab omni inreuerenti oculo PM ad omnes inreuerentes oculos
cet.
penetret. etenim mulier fornicaria uisu inlicit amatorem et
nisi petulantem obtutum mentis animique conpescas, mors
ingreditur per fenestram. non est desidiosa petulantia meretricis,
non otiosa lasciuia, quae facit iuuenum uolare corda,
ut propriae mentis nequeant tenere constantiam et huc atque
illuc feruido amore rapiantur. caue ergo huiuscemodi mulierem,
quae pedibus non quiescit, foris errat, insidiatur per angulos.
oculis ligat, uerbis inlicit, institis lectum intexit suum et .
tapetis ab Aegypto stratis. neque enim de cognitione diuina,
sed de saeculari inlecebra adsumit ornatum quae merito
uirum suum dicit absentem, quoniam non potest adultera
omnis Christum.
habere praesentem. uides igitur quantis
retibus etiam sanctorum corda capiantur, et ideo ne mireris,
si etiam sanctus Dauid captus est, uir quidem magnus et
qui allophylum inmanem corpore, armis quoque bellicis
fide uicerit. sed utinam se ipse uicisset, utinam.
sicut illum aduersarium strauit, sic interiorem aduersarium
suum sternere ac superare potuisset! grauior pugna eius qui
intus quam illius qui foris dimicat.
Sed quid de solo Dauid loquor? accersiamus etiam alios
ad tractatum huiusmodi, ne inbecillitatem Dauid magis, unius
scilicet hominis putemus quam corporeae condicionis fuisse
infirmitatem. Samson ualidus et fortis leonem suffocauit, sed
amorem suum suffocare non potuit. uincula soluit hostium,
7, 11 sq. 9 Prouerb. 7, 16 11 Prouerb. 7, 19 16 I Reg.
17, 32 sqq. de apol. Dau. 6, 26 24 Iudd. 14, 6 de apol. Dau. 4, 16
25 Iudd. 15, 14 N introeat] intret B amor] mora N libidinis et PM
2 illicit (illicet B, illidet T\') uiau X 5 uiolare BB\' et (ante corr.) T\'
10 cogitatione D 16 allophylum PP\' allofylum T allophilum cel.
19 potuisset ante interiorem transponunt X grauior TN grauior est rtf.
21 loquar B\' . uerba loquor... (p. 367 u. 4) seruasset in ras. tn3 T
accersiamu9 TDNT\' et m2 B accersamus B ml cet. 24 sanson BDT\'P
25 hostilia B
alienas, et ipse unius mulieris accensus igniculo messem suae
uirtutis amisit. Salomon templum deo condidit: sed utinam
corporis sui templum ipse seruasset ! uerum ad ipsum, a quo
discessit, reuertatur oratio. triumphauit Dauid in decem
milibus, sed errauit in uiginti et amplius milibus et, quia
errauit, hominem se esse cognouit, confessus est culpam,
ueniam deprecatus dicens ad dominum: domine, ne in ira
tua arguas me neque in furore tuo corripias me.
miserere mei, domine, quoniam infirmus sum. si
Dauid infirmus, tu fortis es? si Salomon lapsus est, tu inmobilis?
si Paulus primus peccatorum, tu potes primus esse
sanctorum ? ergo si errauerunt isti, errauerunt tamquam
homines, sed peccatum suum tamquam iusti agnouerunt. si
iusti poenae atrocioris excepere sententiam, tu quemadmodum
tibi spem inpunitatis proponis, cum scriptura dicat: si iustus
\' uix saluus fit, peccator et inpius ubi parebit?
igitur, filii, quam plerumque etiam bonum propositum
subruat causa peccandi, et ideo causas ipsas primo fugere et
uitare debetis. non uis amore capi: noli in speciem mulieris
intendere, quia oculi tui cum uiderint alienam, os tuum
tunc loquetur peruersa et iacebis tamquam in corde
maris et sicut gubernator in magno turbine. magnam
enim faciunt tempestatem multitudines cupiditatum, quae
uelut in quodam freto corporis nauigantem hinc atque inde
1, 15 16 Prouerb. 11, 31 I Petro 4, 18 21 Prouerb. 23, 33 sq. TN ipse om. D, unius ipse cet. 3 templum dfli D deo
templum B\'M 4 corporis sui templum in ras. m3 T\' templum corporis
sui BB\' 8 deprecatur D deprecatus est X 13 isti TN iusti
cet. 15 excepere TN excipiunt X exceperint B exceperunt cet. 16 promittis
y 17 fit] sit DM aduertitis TN et (m3 ex aduertas) T
aduertis cet. 18 ergo D filii TN et ut uidetur m3 T\' fili cet.
19 peccandi TN mecbandi cet. 20 debetis B (ti eras.) B\' (ti exp. m2)
debebis D debes P in om. TN 22 tunc TN, om. cet. loquetur
TDN et m2 T\' loquitur T\'ml cet. iacebis D iaces cct. 25 quodam
in B
ac noctem caligine amoris ignorans.
oculis igitur excitatur
libido, sed ebrietate succenditur; omnis autem ebriosus et
fornicator pauper fiet. nec tibi de potentia blandiare potandi.
Noe inebriatus est, et qui non inebriatus est diluuio inebriatus
est uino. sed ille naturam uini ignorabat, non enim
ante potauerat: tu in illo didicisti cauere quid debeas. Loth
per somnum deceptus est, et tu si decipi non uis, somnum
mentis tuae discute, ne ebrio inludat filius aut filia dormienti.
non pietas illic, sed ebrietas ridetur, nec pater illic, sed
dormiens circumscribitur. uis non aduri: noli ad ignem
accedere. uis non praecipitari: nutantia fuge, praerupta caue,
caduca declina.
Uides igitur in illis qui iusti esse meruerunt non alteram
fuisse naturam, sed alteram fuisse disciplinam. nam post
primi hominis lapsum iustamque sententiam, cum in uno
carnis damnatus sit adpetitus, uitium traxit condicio, infecit
culpa naturam, sed naturae ipsius uitium fides temperauit et
deuotionis intentio emitigauit offensam.
conuertimini igitur ad
deum, gentes, et scitote quoniam dominus ipse est deus.
ipse fecit nos, et non ipsi nos. scitote quoniam caro et
puluis sumus. relinquamus ergo quae fecimus et ipsum nostri
ueneremur auctorem, qui uitam dedit, peccata donauit, qui
solus potest dicere: ego sum, ego sum, qui deleo
17, cf. Hier. 10, 10 21 Gen. 6, 3; 18, 27 24 Esai. 43, 25 BB\' P 3 autem TN
enim cet. 4 blandiare TN blandiaris cet. (potandi blandiaris B\'P)
7 quid cauere DP\' 8 non uis decipi X 11 accedere ad ignem PM
12 nutantia fuge om. N 13 post declina add. libantia B labantia DX
et labantia P et labentia M 14 non adulteram N 15 alteram
fuisse TN alteram esse P1 alteram cet. nam TN, om. cet. 17 sit
damnatus carnis X interfecit N 18 culpA naturã. (ex natnrg) T
culpam natura N 19 e (eras.) mitigauit T mitigauit cet. 20 dfli TN
dnin cet. quod D quia B\' dominus ipse est deus TN ipse est dominus
deus P dominus est deus BT\' dominus deus est D est dominus
deus B\' deus est PM 21 caro sumus et puluis X 22 quae nos fecimus X
misericors deus, qui beneficium confert nec beneficii munus
exprobrat. miramini quod Dauid regem fecerit uictoremque
multarum gentium? sic seruulos suos consueuit euehere. non
auarus munerum nec beneficii parcus nec gratiae angustus
nec frugi, sed opulens largitatis quos redemit a peccato auget
in praemio. haec aduersus gentiles.
sumus, unam aduersus gentiles, aliam aduersum ludaeos,
tertiam apud ecclesiam, nunc contra Iudaeos uidetur esse
tractandum. quid igitur nobis propositum sit recenseamus.
titulus inquit psalmi Dauid intellectus, cum uenit ad
eum Nathan propheta, cum intrauit ad Betsabee.
nempe historia haec et adulterum Dauid inducit et homicidam,
et hunc uos, Iudaei, dicitis esse dei filium! sed deus uirtutum
est, non criminum, et de hoc dicit deus pater: thronus
eius sicut dies caeli. qui dolum fecerit peccata non
uicerit: et quomodo scriptum est: nemo sine peccato nisi
unus deus? si igitur non potest deus non esse qui dei filius
est, utique dei filius arbiter iustitiae est, non obnoxius
culpae.
qua autem opinione uel Dauid dei filium iudicatis uel
Salomonem putatis? an quia scriptum est: deus, iudicium
tuum regi da et iustitiam tuam filio regis et quia
22 Psalm. LXXI 1 T 3 exprobat N 5 numerum T 6 nec frugi TN sed
frugi DB\' et frugi PM et frugis B (in quo deinde et) TP1 quod TN
auget et praemio B\', in praemio owt. D 7 aduersum BDPM 8 tripartitam
P 9 aduersus DT\'B\' 11 quid igitur TN aducrsum (aduersQs,
s alt. eras. B, aduersus B\'P) iudaeos quod fquid B, qud B\') X
aduersum iudacos igitur quid D quid aduersum iudcOH igitur M quid
igitur P (qui om. tertiam ... tractandum) 13 natham M botsabee T
bethsabee NT\'B\'P behtsabee D bersabeo tiel bersabee cet. 1A iudei uos
JfP1 dei dicitis esse BT\' 17 sicut dies cacH om. TN, sicut om. B
18 nemo] non T 19 unus] solus P\' deus alt. om. X 20 est om. NBB\'P
dicit esse conpositum ? sed quem Salomonem dicat aduertite.
Salomon enim pacificus est, hoc habet interpretatio. psalmus
in eum dicitur, quem uere scimus esse pacis amatorem. quomodo
autem Salomon pacificus ? non hoc Ioab sanguis ostendit,
quem inter altaria templi iussit occidi, non Adoniae poena,
quem adfectatae adfinitatis regiae reum perculit nec matris
obsecratione ab indignatione reuocatus. quomodo autem in
Salomonem Dauid filium aestimas conuenire quod scriptum
est quia permanebit cum sole et ante lunam in saecula
saeculorum, cum ille breuis uitae adeptus usuram angustis
terminis uiuendi spatium transegerit? quomodo autem de eo
dicitur: dominabitur a mari usque ad mare, cum ille
intra Syriam constitutus, hoc est intra unius regionis
circumscriptos fines habuerit imperii, solus autem
Christus usque in orbis totius terminos suum propagauerit
imperium. solus enim iste est, de quo bene psalmi series
prophetauit quia reges Arabum et Saba dona adducent
et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes
seruient ei. hunc enim nouimus gentibus uniuersis et
nationibus imperantem incircumscripto imperio, interminata
potestate.
non ergo Salomon dei filius. sed qua ratione eum
dei filium putauistis? an quia sapiens fuit? sed hic sapientiam
postulauit, ut quam non habebat acciperet: Christus ipse
sapientia est, naturaliter in uniuersum habens quod in rebus
humanis Salomon accepit per gratiam. denique quod accipitur
2, 19 sqq. 10 Psalm. LXXI 5 11 L\'erg. Georg. IIII 206 13 Psalm.
LXXI 8 18 Psalm. LXXI 10 sq. 23 Reg. III 3, 9 M 4 amatorem TN actorem B auctorem cet. 6 inter
templum et altare templi B\'P\' adouiae (ad 8. u. m2) B 12 uidendi
BDPM 14 siriam TB prouinciam DTP1 prouinciae cet. 15 habuit
DlII 16 propagauerit scripst propagarit B\' propagauit cet.
18 sabam (m eras.) T 21 intennina PM 24 ut quam TDX ut
quia B quam quia y quia PM aberet A habebat orauit ut x 25 in
pr. om. TТ\'N
nec in principio sui habuit nec in fine possedit. neque enim
habere se credidit quod poposcit et postea auersus a dei
cultu non quasi sapiens, sed quasi insipiens lapsus est, ut
offenderet. < et> offendit, ut etiam quod meruerat amitteret.
cur igitur hunc dei filium credidistis? an quia templum deo
condidit? sed hinc dominum et deum non esse credere
debuistis, quia scriptum est: nisi dominus aedificauerit
sibi domum, in uanum laborauerunt qui aedificant
eam. in uanum laborauit qui aedificauit id templum, quod
subiectus ignis exussit. an quia ad Dauid patrem ipsius
dictum est: non tu aedificabis mihi domum, sed cum
tu dormieris, excitabo semen tuum post te. uerum ibi
quoque templum non corporale, non materiale promittitur;
neque enim deus in manu factis habitat, sed templum est
sancta ecclesia, quae utique non humana, sed caelesti uirtute
fundatur.
Nam si praestantioris licet, sed humanae tamen uirtutis
opera miremur, multos huiuscemodi reperimus, quos cum
Salomone conparare possumus. et ideo ubi operis aequalitas
est, non est excellentia potestatis. nec plures possumus dicere
dei filios, cum unum dei filium legerimus; sed non ex
suis, quae in patres nostros contulit, facienda est iniuria
dei filio. multi enim praeclari uiri, sed per unum Iesum Naue
stet inquit sol contra Gabaon. uidetis eum ultra Dauid
TDN, om. cet. 3 ae 8. u. T se habere DB\'P1 6 et addidi,
in tantum post offendit Gelenius 6 credidisti N deo om. D, dei B
9 sibi om. PP\'M laborant Т\'B\' 10 id om. PM. ante aedificauit
collocat P\' 11 ad dauid patrem TN dauid patri cet. eius PM
13 post te add. et ipse aedificabit domum nomini meo D 15 deus
om. N in (templis add. T\') manu factis deus X 16 scm T (sca
corr.) NPM ecclesia (a ex e) T 19 miremur uirtutis opera B\'P\'
20 salomone T (in mg. f et) N salomone et dauid X dauid et salomone
cet. 21 est om. N 23 parentes X 24 per unum (ex primum) T
25 stet TN stetit cet. gabao T gabaon B dauid 1\'N dauid regis cet.
imperauit. uidetis etiam solem ministrum esse, non dominum,
qui etiam uoci seruierit humanae. stetit tamen, quia in Iesu
et typum futuri agnoscebat et nomen. neque enim in sua
uirtute Iesus Naue, sed Christi mysterio caelestibus luminibus
imperabat; designabatur enim dei filium in hoc saeculum
esse uenturum, qui mundani luminis occidentis et iam uergentis
in tenebras uirtute diuina differret occasum, lucem
redderet, inueheret claritatem. Enoch quoque raptus ad
caelum est; sed tamen ille raptus est, hic regressus. raptus
est ille, ne malitia mutaret cor eius; hic ipsam malitiam
saeculi huius aboleuit. Helias curru atque equis ascendit ad
caelum, Christus autem descendit e caelo nec curru nec
equis. ut ille conscendit, quia ille aliter nequiuisset, hic
propria uirtute remeauit. Helisaeus in Iordane leprosum lauare
praecepit, ut ab omni contagione mundaretur: hic in Iordane
totum diluit mundum. Moyses ipse, cui creditus est ut transiret
populus Iudaeorum, aquam diuisit. et ille quidem diuisit
elementa, quia non diuisit potentiam trinitatis, separauit
moles aquarum, quia patrem non separauit a filio.
uidetis
quanti uiri et qualium documenta operum reliquerint.
15 Reg. IIII 5, 14 Matth. 3, 6 et 16 17 Exod. 14, 21
1 terrae X 3 uoci seruierit (a et b erasae esse uidentur) T in
ilim TN iha (ex ihus lJI) PM (in quibus futuri et typum) 6 designabat
X saeculum Erasmus saeculo libri 7 uergentem BB\'P\'PM
8 diuina uirtute X 9 enoc TM 10 est pr. om. N 11 hic post
huius transponit X 13 e] de NB\' nec cnrru nec equis TN nec
equis nec curru X nec curru et equis cet. 14 nequiuit X 15 propria
ut T lauari X (ex leuari B) 16 contagio X mundaretur D mundaret
cet. 17 creditus est ut transiret populus Iudaeorum. aquam diuisit
scripsi creditus est ut transiret populorum aquam diuisit T crediti
sunt populi iudaeorum aquam diuisit ut transiret DN et (Qm. ut transiret)
B crediti sunt transire populi iudaeorum aquas diuisit lJ\' P.i.l1 crediti
sunt trane fretum populus iudaeorum aquas (s 8. u.) diuisit T\' creditis
ut transiretit populis iudaeorum aquas diuisit P\' 21 et om. N
reliquerint TN dereliquerunt cet.
cognoscitis condicione impares iudicatis, ut Salomonem Dauid
filium putetis ad dei sedere dexteram, praesertim cum ipse
Dauid euidenter de quo dictum esset expresserit? neque enim
de suo filio diceret: dixit dominus domino meo: sede a
dextris meis. quomodo enim filium suum dominum nominaret?
lex prohibet, repugnat religio, abhorret fides, ut ad dexteram
dei omnipotentis mortalem hominem loces. alius est ille qui
sedet ad dexteram, qui corpus suscepit, non qui coepit a
corpore, qui ante luciferum genitus est, id est ante omnium
luminum claritatem, quoniam ipse creauit uariorum luminum
claritates; nam Salomon utique post luciferum est, Salomon
sacerdos non fuit; et ideo dici ei a deo omnipotente non
potuit: ex utero ante luciferum genui te; dici ei non
potuit: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem
Melchisedech, maxime cum illo in tempore, quo Salomon
fuit, secundum ordinem Aaron, non secundum
fuerint sacerdotes. adhuc enim sacerdotes sanguinem
hircorum atque taurorum pro peccatis plebis et erroribus
offerebant; posteaquam uero aduenit qui semet ipsum pro
salute obtulit mundi, ut quos taurorum sanguis lauare non
poterat Christi sanguis ablueret, semet ipsos coeperunt offerre
pro hostiis sacerdotes.
Itaque una quaestione dominus noster Iesus Christus
omnium haereticorum ora saepsit, sacrilegia conclusit. non
solum enim Iudaeos, sed etiam Photinianos et Arianos et
15 Psalm. CVIIII 4 DNB\' dei dexteram sedere T\'P\' 5 suo filio
TNP, suo om. P\', filio suo cet. a dextris meis TDN ad dexteram
meam cet. 6 suum filium PM 7 aborret T 10 id est] non qui T
12 claritates T uarietates DN dignitates cet. 17 ordinem om. N
.17 melcbisedech T (1 8. u.) N ordinem melchisedech cet. 18 enim
om. T B1 20 posteaquam uero T posteaquam uero xps P1 postea uero
quam xps cet. 21 mundi obtulit (optulit D) Dx 26 etiam om. N
fotinianoB libri semper arrianos libri semper
Iudaeos defecisse iam cernimus et illam execrabilem perfidiam
minutam, iam de Arianis, qui non multum a Iudaeis differunt,
Photinianisque et Sabellianis aliqua in istius quaestionis perstringenda
tractatu sunt. taceat ergo Photinus, qui Christum
Dauid filium, non dei dicit, et taceat damnatus uoce caelesti.
quomodo enim dicit Christum filium Dauid esse, cum ipse
Dauid dixerit in libro Psalmorum: dixit dominus domino
meo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos
sub pedibus tuis? si Dauid inquit dominum illum
uocat, quomodo filius eius est? non ergo Dauid filius,
sed dei filius Christus. taceat etiam Sabellianus: cum legit
dominum domino dixisse, intellegat non eundem et ipsum
esse qui dicit et cui dicitur - nec enim sibi pater dicit: sede
a dextris meis nec sibi dixit: ponam inimicos tuos - et
aliquando intellegant omnes filium esse qui a dextris sedet et
hanc distinctionem inter patrem filiumque custodiant, ut sit
distinctio patris et filii, quod alius pater, alius filius, sed quia
in una sede sedent, una maiestate potiuntur et sedent non
pro discerniculo dignitatis nec pro ordine potestatis, sed pro
copula caritatis, unam patris et filii intellegant potestatem.
in quo et Arius conticescat, qui contraria Sabellio erroris
urget uestigia. audiat dominum domino dicere, audiat ad
dexteram patris filium sedere et desinat de sermone atque
ordine hominum diuinitati facere quaestionem. nec
D minuit etiam T minui etiam N minuet iam B
minui iam D corr., B\'PplM minuit iam T\' 4 pstringenda TB 5 qui
dicit xpm dauid non dl filium X 8 dauid om. BT\' dno in
mg. m2 T 9 ad TB 10 sub pedibus tuis TDNPM scabellum pedum
tuorum X 11 eius om. BDTBI 13 diiisse et PM intelliget BBaP
14 qui DT\'PM cui cet. pater sibi x dicit TN dixit cet. 15 ad T
16 intellegant omnes (homines P1) TBDNP\' omnes intelligant B\' omnes
credant PM eum filium D 18 sed TN et T4, om. cet. 19 in
una TN una in BPM una cet. unaque T\' aedent TN, om. cet.
20 nec s. u. T
sine patris dicto sedere filium, sicut scriptum est: et sedet
ad dexteram dei et alibi: amodo uidebitis filium
hominis sedentem ad dexteram dei. ipse est enim cui
dicitur sede, qui filius hominis nominatur. audit quasi homo,
sedet quasi dei filius. quid hac potest dici praecellentius
potestate, quae etiam carnem hominis ad dexteram dei conlocauit
et infirmum illud condicionis humanae, postquam
tamen uerbum caro factum est, diuinitati copulauit aeternae?
sed quid hoc est?
posteaquam Photinus obmutuit, Arius
conticuit, Sabellius uocem perdidit, adhuc haeresim tamen
diuersa contra ecclesiam excitantem ora conspicio. nam ecce
Manicheus et Ualentinianus et omnis diriuatio Manicheorum
eo telo nititur, quo alii sunt perempti: fidei praeiudicium
fidei testificatione molitur. ait enim detestanda haeresis: \'ecce
negauit Christus filium se esse Dauid, et ideo* inquit credendum
est quod non susceperit carnem\\ quibus apertissime
in ipso principio euangelii scriptura respondet et dicit: liber
generationis Iesu Christi filii Dauid. cur igitur aut
alibi Dauid filius dicitur aut alibi Dauid filius denegatur nisi
ut intellegas aliud esse secundum substantiam diuinam esse
filium, aliud secundum carnis susceptionem ? nam secundum
substantiam diuinam dei filius est, secundum carnem filius
Dauid. itaque ubi generatio secundum carnem describitur
saluatoris, Dauid filius nominatur, ubi uero plenitudo confessionis
exigitur, cum designatur generatio saluatoris, non uult
N 2 scriptum (ex dictum) T et ora. N 7 potestate
(in ras.) T 9 est et diu. DPM 11 haeresim TDN haeresis B\'P\'
haereses eee. 12 excitantem TNB\' excitantes ilf exercitantem B exercitatem
D exercitantes P exercitant T\' exercitat P1 13 manicheus et
ualentinus (ualentinianus D) TDN manicheos et ualentinianos cet. 14 eo
TN meo BDM in eo cet. perempti sunt N 15 et fidei P 17 suscepit
Bł PIx 18 respondit BPP ill et TN cum cet. 20 filius
dauid dicitur D filius dicitur dauid N dicitur dauid filius B\'P\' 24 itaque]
igitur PM
eius naturam interpretatur. sed iam redargutis scaeuorum
interpretationibus ad ecclesiam sermo uertendus est.
non praesumptionis, set infirmitatis exemplum est. uno enim
die uel per angustias ingenii uel per fragilitatem uocis omnem
seriem non possum inplere tractatus. et ideo quoniam superiore
die aduersus Iudaeos noster sermo directus est, quos
quidem eo usque documenta fidei subegerunt, ut Christus in
caelesti solio locaretur, quod utique in hominem non potest
conuenire — neque enim alium nisi dei filium ad dexteram dei
sedere credibile est —, non alius utique nobis sedere ad dexteram
patris nisi dei filius remotis omnibus ambiguis aestimandus
est. rursus quoniam scriptura habet: ex fructu
uentris tui ponam super sedem tuam, idem utique dei
filius carnem ex Maria suscepisse credendus est, in qua prophetici
fructus est uentris, ut uere successionem originis
recognoscas illumque dei filium factum postea filium hominis
per susceptionem scilicet carnis in throno caelesti sedere non
dubites. neque enim Christus sedem aliquam regalem hoc
habuit in saeculo, ut putes aliam sedem Dauid semini esse
promissam, maxime cum ipse dixerit dominus: regnum
meum non est de hoc mundo.
conclusi itaque undique eo
TN filium Dx sed (add. m2 B) dei filiam BPM
2 eius om. B\'? natura X post interpretatur add. tractatus apud
christianos BTPM scaeuorum BP et (c exp.) T\' et (c 8. u. m2) M
scenorum BP4 saeuorum TDX 5 et TN sed cet. est exemplum BD
7 inplcre TlV explicare P explere cet. 8 senno noster BBIP 9 usque
eo PM eos usque eo T\' (eos del. m2) BP1 10 locaretur TN collo-
caretur cet. homine y 12 a dexteram T 14 rursum N 15 tuam]
meam T (in quo dem meam in ras.) B et (t tu s. me m3) T\' idem
T (in raa.) item D 16 sumpsisse X 17 ut] et TN 19 successionem
N in] in carnis B in carne in T\' in carne BIP 21 in ante
hoc transponit 1. 22 cum ipse maxime X 23 conclusi x conclusit B
(t del. m2) cet. unde eo (eo eras.) eo T unde eo N undique ea unde T\'
quod deus susceperit carnem, qua ratione autem non
potuerit suscipere explicare non possunt. quaero enim utrum
inpossibilitatis an iniuriae causa aestimant carnem a deo
suscipi nequiuisse ? si inpossibilitatis, aliquid ergo inpossibile
deo ? nihil enim est quod facere uoluerit et facere nequiuerit.
superest ergo ut aut uoluisse aut noluisse doceatur. quod
autem maius indicium uoluntatis quam quod ipse dixit:
palam apparui non quaerentibus me. expandi manus
meas ad populum non credentem et contradicentem?
si ergo uoluit et potuit, an putamus eum causa iniuriae
noluisse? et quam diuinitas sui sentit iniuriam? expers enim
est contumeliae neque subiecta est nostris passionibus; neque
enim caro uel detrimentum diuinitati adferre potuit uel
augmentum.
Qui tamen hoc obiciunt quod dei filius carnem suscipere
non potuerit, si gentiles, quomodo, qui deos suos, quoniam
homines fuisse negare non possunt, humana specie uisos esse
testantur? an rex eorum, quem illi suis diis omnibus anteponunt,
prodigiales formas potuit pro amore suscipere,
Christus carnem hominis, quem ad imaginem sui fecit, atque
illud praestantissimum opus suum suscipere pro mundi salute
non potuit ? et pulchrius illis uidetur propter adulterium
alieni tori quam propter redemptionem omnium speciem carnis
adsumptam? quodsi Iudaeus hoc obicit, quomodo legit: ecce
B (der. corr.) NP\' 2 autem om. BIP\' 4 aestimant TN
aestiment cet. 5 si inpossibilitatis om. T (in quo est ras. 14 fere litt.)
N sibi possibilitatis B T\'BI 6 est enim B\' est B enim P 8 iudicium
BDM dixit] ait B\'P\' 10 et] sed B\'P\' contradicentem mihi X
13 subiecta. (5 eras. ?) nostris est (est 8. u.) T subiecta nostris est BK
16 n suscipere non T 17 quomodo TN, om. cet. 18 uisos.. T
21 suam X 23 uidetur om. N 24 omnium scripsi, cf. p. 378, 6 hominum
TN hominum omnium D (in quo redemptionem post omnium transpositum)
hominum omuimn BI omnium hominum cet.
nomen eius Emmanuhel, quod interpretatur \'nobiscum
deus?\' quomodo legit: ecce qui loquebar adsum?
autem lectum adserit: ecce sicut panthera et sicut
ursus aporiatus occurram eis? dei ergo filius carnem
suscipere non potuit pro redemptione omnium, cum ipsi
negare non possint quod pro nostrorum supplicio peccatorum
adfectum quendam deus ferinae crudelitatis induerit, ut qui
natura pius est et misericors nostrorum tamen scelerum atrocitate
conmotus adsumat in nos quandam saeuitiam bestiarum ?
Sed iam quia et superiore die et hodie Iudaeis tantis
responsum arbitror, apud uos mihi, fratres dilectissimi, prophetici
facti ratio praestanda est etenim cum primum legeretur
hic psalmi titulus, quod uenerit Nathan ad Dauid, cum
intrauit ad Betsabee, diximus plurimos serie huius historiae
offendi, et ideo tractatum eius adsumpsimus tripertitum
diuisionemque tractatus ita putaui esse faciendam, ut apud
gentiles lapsus condicionis non negaretur, correctio erroris
adstrueretur, apud Iudaeos autem ideo lapsum esse sanctum
Dauid doceremus, ne amplius Iudaeorum perfidia claudicaret
eumque uel dei filium desinerent credere, quem uiderent
communi condicione obnoxium fuisse peccato, Christiani uero
surgentis ecclesiae mysteria possint aduertere. tripertita igitur
diuisio facta est, una secundum naturam, alia secundum fidem,
TBN accipiet (concipiet P) in utero cet. 2 emmanuhel
T et (h s. u, m2) T4 emmanuel cet. est interpretatam
BT\'B\' est (om. interpretatur) P\' 3 ego qui loquebar ecce adsum
DN, fort. recte 6 ipse T 7 nostrorum (0 alt. ex a) T
9 atrocitate scelerum T 10 in] et BDPM, in nos om. P\' 11 iam
quia et] iam et D iam quia BIP quia iam et PM tantis TN satis
cet. 12 fratres dilectissimi (carissimi X) mihi yPM 15 intraret
T\'P\' betsabee T bethsabee cet. huius historiae offendi (offerendi
N) TN historiae huius confundi eet. 18 correptio DPM 20 perfidia
iudaeorum X 22 fuisse om. X christianis (christiani BT\') uero suggerentes
DXPM 23 possint TN possumus M possimus cet.
fides excusat a culpa, gratiam quoque promissam iam dudum
sacramenta conciliant.
ut nos omnes emendaret, postremo peccauerit in corpus suum
— qui enim fornicatur in corpus suum peccat —, peccauerit
in corpus suum, ut in Christi corpore redimeretur: ecce
quem uix defendendum putabamus iam cernimus praedicandum.
quis enim est qui nolit diuina magis in se munera quam
humana opera praedicari? arbitramur enim secundum apostolum
iustificari hominem per fidem sine operibus
legis. iustificetur ergo ex fide Dauid, qui per legem peccatum
agnouit, sed peccati ueniam ex fide credidit; iustificetur Dauid,
quia in peccato eius surrecturae ecclesiae mysteria refulserunt.
dicet aliquis, qua ratione et adulterium et homicidium conmiserit
dominici generis auctor electus; at ego aliud dico:
talis auctor dominici fuit corporis eligendus. quid est enim
incorporatio nisi remissio peccatorum ? et ideo exsors peccati
esse non potuit, ut diuinam gratiam et exemplo praeferret et
nuntio. denique ea dispositione Betsabee et Thamar inter
auctores dominici generis conputantur, quarum altera adulterium
fecit, altera conmisit incestum. ea dispositione et Achab
38. 18 22 Matth. 1, 9 et 11 D promissa T praemissa N praemissam cet. 5 ut] ne
BT\' quod P nos omnes TDN nobis omnibus cet. 6 enim] ergo TN
9 est om. TN, est enim B\'P nolit diuina mngis in se TN d:uina
nolit in se magis B nolit diuina in se magis D rJI et (in om.) P nolit
in se diuina magis B\'P\' diuina post se repetit, sed del. T 10 opera
in ras. T arbitramur... u. 19 potuit in ras. m3 T\' 11 iudicari
BD hominem om. N, ante iudicari ponit B 14 surrecturae
scripsi surrectura TN snppremo B\'P\' subrepto cet. 15 dicet TN dicit
cet. parricidium TBN, sed cf c. 10 8. 50, c. 11 8. 54 et 61 16 at
.
ego TN a domino M a deo cet. 17 corporis fuit B\'PP\' 18 incorporatio
TN corporatio cet. 20 betsabee T betsabee M bethsabee uel
-eo eet. inter auctores TN mater auctores B matres (e ut uidetur ex
i B\') auctoris PJf (qtti auctoris post generis transponunt) cet.
maioribus Christi, ut omnes homines redempturas
beneficium a suis maioribus inchoaret, simul ne qui se subiecit
usque ad corporis passionem nobilitatem captasse
originis uideretur; hominum enim ista iactantia est
alienam gloriam, non suam quaerere; et tamen inter ipsos
homines maior uirtutis quam nobilitatis est gratia. simul
edendum exemplum fuit, ut intellegerent omnes maiorum
probra non posse posteris esse dedecori, quod unusquique
successionis maculam propriae merito posset abolere uirtutis.
uides quantos et quam grauiter criminosos dominicae
series conprehendat, de quorum origine propter te
nasci Christus non erubuit? et haec si credas, diuinae misericordiae
in te munera sunt et hoc caelestis insigne est potestatis;
superabundauit enim peccatum, ut superabundaret
gratia. non fuerit igitur Dauid exceptus a culpa, ut esset
electus ad gratiam.
Sed lam mysteria ipsius recenseamus historiae et ex ipsis
scripturarum fontibus hauriamus atque ut omnem seriem
mysteriorum introspicere possimus, textum ipsius repetamus
historiae. sic nempe in libro Regnorum meminimus expressum
eo quod Dauid cum lauantem uidisset Betsabee, Uri uxorem,
adamauerit, deinde domum uenire praeceperit, cum absens
esset uir mulieris. non multo post maritum eius regressum
esse nuntium belli, religiosum sane et deuotum uirum, qui
belli tempore non putauerit sibi ingrediendam domum, cum
libri euuangelista T describit / 2 redempturos B T
3 beneficus P1 beneficiis suis B\' inchoaret a suis maioribus X ne
qui se TN\'PB\' ne non P\' ne quis se cet. subiecit usque ad c. passionem
TN subiectosque (subiectoque P, sublatosque D, subiectos X) a
(om. X) c. passione (passionibus P\') cet. 8 euidendum N omnes
intelligerent Z 10 possit TND 21 regum BIP 22 betsabep T
betsabee M bethsabee uel -ef,: cet. uri T et 1111 N (urie m2) uiri M
. uriae cet. 24 multum / męritum (a s. q) T
sed in proeliaribus tentoriis excubantes. postea iussu Dauid
in bellum reuocatum sub ea praeceptione, ut obiceretur aduersariis
bellatoribus, quo morte uiri liberam copiam potiendae
mulieris rex haberet. et hic nonnulla est peccati uerecundia
et pudor culpae, quod latebram quaesiuit erroris et iniustae
necis non auctoritatem sibi iure regiae potestatis adsumpsit,
sed inuidiam declinauit. culpam fateor, sed tolerabilior est
quae uerecundia premitur quam quae insolentia praedicatur.
mortuus est igitur Uri bellatoribus obiectus, sed postea idem
qui eum peremerant iussu Dauid expugnata urbe sunt interempti.
haec est historiae series, in qua profunda licet spectare
mysteria.
eget auxilio —, sed excusandum excepimus uel potius praedicandum,
ne in tanto mysteriorum profundo uacillem, iustum
est ut eius ore utar, cuius utor historia. utar igitur prophetico
responsorio dicens: cor mundum crea in me, deus,
et spiritum rectum innoua in uisceribus mei. nemo
enim sine spiritus sancti infusione tantos diuini recessus
potest spectare mysterii. etenim si ille tantus propheta spiritus
sancti petit sibi munus infundi, quid facere infirmus debeo,
cum praesertim etiam apostolus sanctus populi quoque se
petat precibus adiuuari, ut ei aperiatur ostium ad loquendum
TN, om. cet. 3 bellum scripsi bello TN bella eet. 4 potiundae
X 7 sibi s. u. T 8 fateor TN fatetur cet. 9 premitur
uerecundia X 10 uri TN uiri M uiris D urias cet. 11 peremerant
TN peremerunt eet. perempti DB4 interfecti B 15 excepimus
scripai excipimus TN recipimus cet. 16 tantum myst. profundum T
tantum profundum myst. N 17 prophetico responsorio TN responsorio
prophetico eet. 19 et TBDN, om. eet. nemoj neque B\'P\' 20 sancti
spiritus BB\'P\' tantos TN tanti BPM tantis T\' tanta DB\'P\' 21 mysterii
TN mysteria cet. 22 sibi petit / munus] dona B\'P\' debeo
TN debeat cet. 23 quoque om. DN 24 petat N putat B putet cet.
*ostium (h ut uidetur eras.) T
aperire! pulsemus tamen; solet enim exaudire pulsantes, quia
ipse dixit: pulsate, et aperietur uobis. o si mihi se ipse
reseraret, quia Christus est ianua. ipse intus, ipse extra, ipse
uia quae ducit, ipse uita ad quam contendimus uenire.
ueni
ergo, domine Iesu, et aperi nobis fontes tuos, ut bibamus de
aqua, quam qui bibet non sitiet in aeternum, uel si de fonte
adhuc tuo haurire non possumus, dignare concedere, ut de
puteo saltim haurire possimus, unde potum Samaritanae illi
dubitanti adhuc mulieri polliceris. et tu quidem de fonte
omnibus polliceris, sed dubitantibus ut illi Samaritanae fons
tuus adhuc altus est puteus. bibamus et nos aquam caelestium
secretorum et, quoniam ad fontem tuum meruimus peruenire,
liceat nobis imaginem saltem mysteriorum uidere caelestium.
itaque, ni fallor, per prophetam spiritum sanctum intellegemus,
per adulteram autem licet synagogae fornicationes uarias
aestimare. et ideo multo ante cernimus reuelatum ex spiritu
sancto et ex familia ludaeorum, quorum patres, ex quibus
Christus secundum carnem, dominum Iesum esse generandum,
qui quidem quasi Iudaeus ex adultera familia natus
est, sed quasi inmaculatus ex uirgine. erat sub lege, erat
quasi sub uiro familia Iudaeorum. abolenda fuit legis obseruantia,
ut ueritas substitueretur et gratia.
Habemus unum mysterium. accipite et aliud, ita tamen ut
memineritis ex prima conceptione Betsabee natum esse
9 Ioh. 4,12 12 Ioh. 4,11 17 Gen. 49, 10 18 Rom. 9, 5 25 Keg. II12,18 om. N 5 uenire TN peruenire cet.
7 bibet T bibit cet. 8 tuo adhuc haurire TP1 tuo haurire adhuc B\'
non possumus ... haurire om. B 9 saltem B JP\' 10 polliceris ...
omnibus om. BTP1 fontibus (om. omnibus) TN 11 ut illis BT
(in quo deinde amaritudiue fons) utilis D (qui om. Samaritanae ... bibamus)
i
15 ni TN n D nisi cet. intelligemus T (-imus corr.) TP* intelligimus
cet. 16 sinagogae T 17 extimare D 18 et om. X ex pr.
om. DN ex alt. TN et ex cet. 25 betsabee T bersabeo B bethsabee
uel -ee cet.
illum paruulum ex conceptione furtiua, istum uero Salomonem
iam ex professione coniugii. liquet igitur per Dauid intellegi
prophetam, per prophetam populum propheticum, ex quo et
synagoga primo ille qui natus est, quoniam degenerauit a
maioribus suis per flagitia formatus et per uitia conceptus,
populus Iudaeorum ad resurrectionis aetatem peruenire non
potuit nec in uirum perfectum excrescere, sed in exigua
sensuum paruitate et quadam uirtutis defecit infantia. at uero
ille qui postea ex legitima conceptus est copula populus
Christianus, ille sapiens atque pacificus — haec enim Salomonis
interpretatione reserantur — ad incanam longaeuae
resurrectionis aetatem atque ad regnum illud caeleste peruenit.
per illum autem populum lex soluta, per istum gratia
est.
1 Accipite etiam tertium mysterium. quod Dauid Hebraei
dicunt Latini humiliatum interpretantur. quis est autem uere
humiliatus nisi ille qui non rapinam arbitratus est esse
se aequalem deo, sed formam serui accipiens humiliauit
se ipsum, factus oboediens usque ad mortem?
hic est igitur qui significatur Dauid, excelsus per naturam,
sed humiliatus per misericordiam, sublimis in diuinitate, sed
mitis in corpore. itaque ubi humiliatus ibi oboediens. ex eo
grato 31 (I 544, 45) et Siegfried \'Die hebr. Worterkl. des Philo\' p. 33
18 Philipp. 2, 6—8 TN licet cet. 4 populum iudaicum N et TN et ei cet.
5 primo TN primus cet. degenerauit TN de generatione D degenerauerat
cet. 6 moribus TN conceptus TN concretus cet. 7 aetatem
TN aeternitatem cct. 8 in pr. 8. u. m2 B\', om. BPM 9 quandam
T 11 ille sapiens om. TN haec ... reserantur TN hoc ... reseratur
cet. enim] etiam BDTIPP 13 eternitatem B\'P\' ad
om. N 16 quod dicunt hebrei dauid excelsum D 18 ille om. y
non post rapinam transponunt T\'B\', post arbitratus P\' humiliauit
se ipsum TN humiliauit semet ipsum BDM et (ipsum in mg.) P
semet ipsum humiliauit T\' (m3 in ras.) B\'P\' 21 est TN, om. cet.
cum enim oboediens dicitur factus usque ad mortem, mortem
autem non diuinitatis, sed corporis, non utique oboedientia
diuinitatis fuit illa, sed corporis, nec humilitas maiestatis illa,
sed carnis. itaque quantum ad susceptionem corporis spectat,
apostolica lectio in quo Christi fuerit humilitas declarauit:
quod uero ad naturam spectat diuinitatis, euangelica lectione
reseratum est, quam pio prosecuti estis adsensu, cum audiretis
legi dicente dei filio: ego et pater unum sumus;
unum enim diuinitate sunt filius et pater, sed non unum
sunt corporis sacramentum et diuinitatis aeternitas. nec solus
tamen apostolus humiliatum dixit esse dominum, sed ipse
quoque se humilem esse memorauit dicens: tollite iugum
meum, quia leue est, quoniam mitis sum et humilis
corde. et tamen non sola interpretatione, sed etiam manifesta
appellatione signatum, quia scriptum est: inueni Dauid
seruum meum, in oleo sancto meo unxi eum et infra:
ipse mihi dicet: pater meus es tu et: ego dicam illi:
filius me.us es tu. ergo Dauid quem quaerebamus inuenimus
seruum quidem specie, sed dominum in ueritate.
1 Hic ergo Dauid intra domum deambulabat suam.
quae
domus est utique Christi nisi illa, de qua dicit quia apud
patrem meum mansiones multae sunt? in illa igitur
regia situs humanam condicionem nudam uidit et miseratus
9 Ioh. 10, 30 13 Matth. 11, 29 16 Psalm. LXXXVIU 21
18 Psalm. LXXXVIII 27 19 Psalm. II 7 22 Ioh. 14, 2 Т\'pl dicitur factus obediens B\' mortem autem
non d. sed corporis TN mors autem (autem om. D) n. d. sed corporis
fuit (fuit sed corporis D) cet. 4 fuit illa diuinitatis T illa om. N
5 expectat BDPM 7 lectio reserauit X 8 audieritis AM audieretis B
10 pater et filius XP...1[ 16 signatum TN signatum est cet. 17 infra
ipse mihi TN infra se BDT\' infra B\' infra ipse cet. 18 dicet PM dixit
TN et (c s. x) B dicit (mihi add. P\') cet. 20 in specie B\' in T
(eras.) X, om. cet. 21 deambulabat suam N deambulat suam T suam
deambulauit B suam deambulans D deambulans suam eet. 22 apud
patrem meumJ in domo patris mei /
serpentis genitalibus erat naturae suae exuuiis destituta. neque
enim ueri simile uidetur, ut ante domum regis mulier nudaretur,
ante domum regis femina se lauaret, quasi locus lauacro
oportunior alius esse non posset. non quadrat, non congruit,
non cum fide conuenit: distat a uero, abhorret a sensu. talem
rex, tam petulantem, tam procacem horrere potuit, non amare.
an illa si non uirilis Uerecundari nec regios saltim uereri
potuit aspectus ? an illam, priusquam rex uideret, nec ministri
eius arcere potuerunt ?
ergo si hoc cum fide non potest conuenire,
quaeramus quae ista sit nuda: uidelicet humana
condicio omnibus uestimentis exuta naturae, carens amictu
inmortalitatis et innocentiae spoliata uelamine; nudus est enim
qui peccato nudatur et culpa. denique ille primus nostri
generis peccator atque utinam solus, antequam peccaret,
nudum se esse non sensit: posteaquam peccauit, nudum se
esse uidit et ideo tegendum foliis putauit, quia nudum se
esse cognouit. factus est igitur ille sibi nudus, posteaquam
factus est reus culpae. in illo nudata est omnis humana condicio,
per successionem naturae non solum culpae, sed etiam
aerumnae obnoxia. ergo ille se nudum sensit et uidit. unde
ita est omnis nostra condicio, ut qui se nudum putauerit
nudum et uideat et sentiat. denique qui diuitias concupiscit
nudus est, qui contemnit opulentus est. adeo suus unicuique
sensus aerumna est et sua cuique uirtus expers iniuriae est.
ergo humanam condicionem primo per legem sibi Christus in
coniugium uindicauit, quam repudiauit postea. unde et ait: B\' nuda uirtutum adhuc P\' 2 erat genitalibus
/ 3 mulier ... regis om. TBN et (qui post lauaret add. ut ante
domum regis mulier denudaretur) B\'P\' 5 possit TDN 7 tam pr.]
tam (i eras.) T 8 si non uirilis TN si non uiro DPM sine uiro X
saltim Tyx saltem cet. uereri potuit T potuit uereri N uereri potuisset
cet. 14 et culpg T a culpa N 15 atque utique utinam TN
17 tegendum se BB\'P\' 20 per successionem naturae om. N 23 et
pr. om. DX 24 adeo suusJ at uero si uis B at uero suus T\' (corr.
sni) P unicuique TN cuique cet.
hoc igitur genere Christus familiam suam nudam uidit et
amauit; amat enim sanctam Christus animam. denique amabat
Iesus Lazarum et Mariam, amabat Christus ecclesiam suam
quamuis nudam, quamuis adhuc nullo uirtutum decore
uestitam.
Denique ut sciamus propositae dispositioni scripturarum
seriem conuenire, discamus ecclesiam nudam, discamus
festinantem et lauantem se ante domum Christi,
quando baptizabat Iohannes in Iordane dicens: ego quidem
baptizo uos in aqua in paenitentiam, qui autem uenit
post me fortior me est, cuius non sum dignus calciamenta
portare. ipse uos baptizabit in spiritu sancto.
ergo quando baptizabatur plebs in paenitentiam, Christum
utique domui eius iam uicina quaerebat, ut perueniret ad
gratiam. quaerebat ergo in Iohanne Christum ecclesia dicens:
adnuntia mihi quem dilexit anima mea, ipsum causam
desiderii, ipsum causam lauacri sibi esse conmemorans, sicut
habes: fusca sum et decora, filiae Hierusalem, sicut
tabernaculum Cedar, ut pellis Salomonis. habes causam
qua ratione se lauare gestiat, quia fuscam se esse conmemorat.
nam quasi interroganti Iohanni qua ratione plebs multa concurrens
gestiret lauari respondit dicens: fusca sum et
decora, filiae Hierusalem. quia fusca est, lauari desiderat;
quia decora est, uideri nuda non metuit. nolite inquit
17 Cant. 1, 7 19 Cant. 1, 5 25 Cant. 1, 6 om. TN, post Christus transponit P\' 3 amat] amauit X
xps sanctam T xps sanctam D 4 et lazarum PM 5 nullo adhuc
BT\', adhuc om. B\'P\' 7 dispositioni TN disputationi cet. 11 paenitentiam
Erasmus paenitentia libri 16 in TN a DM de P, om. cet.,
in quibus iohannem xpi 17 diligit x 19 filiae TDNTx filia eet.
sicut TN ut cet. 20 tabernacula DB\' pelles D (es ex is) RIP\'
habens N 21 quia] quae X 23 dicens TN, om. cet. 24 filiae
T DNT\' filia eet.
me sol. ergo fuscamur, quando non uidemur a Christo,
sed quando uidemur, albescimus. uidit ergo eam ille cui nuda
sunt omnia et interna pectoris occulta esse non possunt, quia
scrutator est cordis et renis; nihil huic tectum, nihil est
inuolutum. uidit ecclesiam suam nudam et, ut uidit, adamauit.
uidit nudam dilectam et quasi filius caritatis adamauit.
!
uidete quemadmodum inuitet, uidete quemadmodum uocet. non
hic adulterii obprobria, sed mysteria castitatis sunt. tota es
inquit formosa, proxima mea, et reprehensio non est
in te. ades huc a Libano, sponsa, ades huc a Libano,
transibis et pertransibis a principio fidei. et bene a
principio fidei. ergo ubi fidem habes, adulterium timere non
debes; fides enim coniugii est, fraus adulterii. sed ut adesse
possit a Libano, ante praemisit dicens: exurge, ueni, proxima
mea, formosa mea, columba mea, perfecta mea.
proxima utique fidei desiderio, formosa decore uirtutis, columba
gratia spiritali. pennae enim columbae deargentatae
aeternam illam significant potestatem et columbae uolatus
sancti spiritus praesentiam declarauit. uocat igitur ad se eam
Christus, ut ueniat, quoniam spiritalibus iam pretiis dotata
ueniebat, quia ecce inquit hiemps praeteriit, imber abiit,
discessit sibi, flores uisi sunt in terra. uidete
sancta inuitetur ecclesia. hiemps inquit discessit
<inquit>\' usque ad uerba \'anima mea\' (p. 389, u. 3) leguntur in
Commentario in Cantica canticorum ex libris Ambrosii collecto 2, 50 (I
1568 D-1.569 A B.1. scripturas littera C significabo 18 Psalm. LXVII 14
19 Matth. 3, 16 22 Cant. 2, 11 sq. D renum NB\'PM 6 et ut uidit adamauit
TN et (om. DB\'P\') uidit et adamauit (amauit BPJf) cet. 8 inuitet
TNX uidet D uideat cet. uidete TN, om. cet. 10 post formosa
add. mea BD, amica mca PM responsio TN, fort. ex reprensio
ortum 11 huc] adhuc (bis) X sponsa ... Libano om. TN 12 et
bene... fidei om. TN 17 proxima mea DX 20 spiritus sancti TIBia
eam xps ad se PM 21 precibus N de toto X 24 inuenitur X
infirmitatis, quae agrum animae fecundum omni flore dispoliat.
est enim hiemps non terreni solis, est hiemps mentis, quando
animo frigus inlabitur, quando uapor animi uanescit, quando
soluitur uigor sensus, quando nimius umor exundat et mentem
grauat, quando interior caligat aspectus. et ideo ait dominus:
uidete ne fiat fuga uestra hieme aut sabbato. bonum
enim ut tunc dies iudicii uel mortis adueniat, cum uiget
animi blanda temperies, cum caeleste mysterium serena luce
resplendet, cum cor nostrum ardet in nobis. tunc enim
Christus est praesens, sicut testantur in euangelio Ammaon
et Cleopas dicentes: nonne cor nostrum ardens erat in
nobis in uia, cum aperuisset nobis scripturas? uiget
autem animus, quando etiam flos uidetur in terris. quis iste
flos boni odoris nisi ille qui dixit: ego flos campi et
lilium conuallium? de quo et in Esaia scriptum est:
exiet uirga de radice Iessae et uirga ex radice ascendet
et flos ex uirga exiet. radix utique familia Iudaeorum
est, uirga Maria, flos Mariae Christus, qui quando
nostra resplendet in terra et in agro animae redolet uel in
ecclesia sua uernat, nec frigus possumus timere nec pluuiam
uereri, sed expectare iudicii diem.
et ideo ecclesia ut hunc
2, 1 17 Esai. 11, 1 P\' 3 nostra (noster T\'P\') hiems (om. non) X 4 euanescit
DP\' 5 umor T humor cet. exundat (n s. u.) T 6 caligat
TNB\'P\'C caliginat cet. 7 aut TN uel cet. 11 testatur C ammon
(ammaon C) et cleophas dicentes TNC duo discipuli dicentes D dicentes
ammaon (amaon lJ) et cleophas (cleopas BP) cet. 13 aperuisset TN
aperuisset in C aperiret cet. 14 quis est C 17 exiet TN
et extet cet. et uirga ex (de B\'P\') radice (eius add. XP) ascendet
et flos ex uirga exiet TNXPMC et flos de uirga ex radice eius ascendet
(ceteris omtssw) D. locus sine dubio interpolataes; scribendum esse ui-
detur: et flos ex uirga ascendet 21 uernat nec T4 (at nec in ras. m3)
uernet ne B uernat ne B\' uernat fi? P\' 22 uereri TN nec uereri cet.
diem iudicii rBi
dicens: in cubili noctibus quaesiui quem dilexit
anima mea. quaesiui eum et non in u en i eum, uocaui
eum, et non exaudiuit me. exurgam itaque et introibo
in domum, in forum et in plateas et quaeram quem
dilexit anima mea. quaesiui eum et non inueni eum.
inuenerunt me custodes, qui circueunt ciuitatem,
percusserunt me et tulerunt pallium a me. uidetis
quemadmodum quaerat quem desiderat inuenire, ut non timeat
uulnerari. sed haec uulnera non metuenda sunt, sed optanda,
quia uulnera caritatis sunt, sicut ipsa dixit: uulnerata
amici quam uoluntaria oscula inimici.
ideo nuda, quia nonnumquam uirtutis est opertum non habere
pectus, cor non habere uelatum. denique uelatam illam, hoc
est synagogam, quae habebat uelamen in lectione ueteris
testamenti, quod non reuelatur, quoniam in Christo euacuatur,
uelatam inquam synagogam Christus despexit et spreuit, unde
hodieque uelamen super cor Iudaeorum positum est. at uero
ea quae tota ad dominum mente conuertitur nuda est atque
perspicua. cum enim quis conuersus fuerit ad dominum,
uelamen auferetur, ut gloriam dei speculantes uidere possimus.
27, 6 17 II Cor. 3, 14 23 II Cor. 3, 18 TNC in noctibus cet. 3 eum post inueni om. BDPM
5 et pr. om. X 6 eum pr. om. BD eum alt. om. PM 7 circumeunt
DTB\'M 8 et me percusserunt TIP et percusserunt me B\' et om. y
a me TN meum cet. 9 quemj quę yP 11 ipsa yM ipse cet.
dicit Erasmus 12 caritate B\'FPM ego TN sum ego BP ego
sum cet. caritatis*# T 13 uoluntaria TDSB\' uoluptaria cet.
14 igitur] itaque BIP quia] que PM \'19 uelatam inquam TN,
OnJ. Puelamen quam cet. 20 super TNB\' supra cet. est positum
BT\', est om. B\'P 21 nuda est... auferetur om. DBłPPM atque ...
auferetur om. T\'
scriptum est: exui tunicam meam, quomodo induam
eam?
laui pedes meos, quomodo inquinabo eos? quam
igitur tunicam exuerit et non inuenerit quemadmodum induat
eam de scripturis, si possumus, reuelemus. est enim quaedam
tunica corporalis, sunt cupiditatum quaedam intexta uelamina,
et ideo interdum melius est nudum esse corpore quam corde
uelatum. unde etiam Paulus nos admonet expoliari multo
esse melius quam superuestiri dicens etiam alibi: expoliantes
uos ueterem hominem cum actibus suis induite
nouum, qui renouatur in agnitionem secundum imaginem
eius qui creauit eum. ergo quae spoliata est et
pedes lotos habet et ideo quae lauit nescit quomodo inquinari
possit; obliuiscitur enim per gratiam quod hauserat per
naturam. magnus hic igitur et iustus amor mulieris ante
Dauid regiam se lauantis.
Sed non solum lauit, sed etiam uocauit, ut in eodem
accipimus libro dicente sancta ecclesia: ueni, frater meus,
exeamus in agro, requiescamus in castellis, diluculo
surgamus in uineas, uideamus si floruerunt uites.
non solum igitur lauat, sed etiam Christum uenire ad se
prouocat et inuitat dicens: tibi dabo ubera mea. nec sua
leguntur in Commentario in Cantica canticorum ex libris Arabrosii
collecto 5, 30 (I 1594 F-1595 A B.) 2 Cant. 6, 3 9 Coloss.
3, 9 sq. 18 Cant. 7, 11 sq. 22 Cant. 7, 12 TNB\'C illos cet. 5 reuelamus TN 8 nos admonet TC admonet
nos ND ammonet et nos BT4B\'PM et nos (om. admonet) P
9 melius esse yC, esse om. PJJE etiam om. NC 11 agnitionem TBC
agnitione cet. eiua imaginem N 12 spoliata TN expoliata cet.
13 et ideo quae lauit om. C quomodo TN quemadmodum cet. 14 possint
B possent D 15 igitur hic BB\'P, hic om. D 16 regiam om.
D, domum M 18 accipimus TDN accepimus cet. 19 agrum PM,
recte puto quiescamus y. 20 floruerunt uites (uitis N) TN floruit
uitis cet. 21 uenire ad se T ad se. uenire cet. 22 et om. TN opera
(«. t ubera) N
noua et uetera, frater meus, seruaui tibi. et quasi
amoris inpatiens quaerit adminiculum alicuius, a quo Christus
rogetur ut ueniat. uidete aestuantem, uidete desiderantem.
quis dabit inquit te, frater mi, lactentem ubera matris
meae? et qua ratione quaerat et qua gratia inuitet et quemadmodum
possit tenere demonstrat et quemadmodum foris
morantem expectet ostendit et ut domum suam ingrediatur
inplorat dicens: inueniens te foris osculabor te, adsumam
te et adducam te in domum matris meae et
in secretum eius, quae concepit me. uides quemadmodum
nuda sit, quae tectum non potest habere secretum
intemeratae utique naturae, secretum intimae conscientiae
non designatum aliqua temeritate uitiorum. hortus enim
clausus est ecclesia sancta et inmaculata uirginitas, quae ideo
hanc gratiam meretur a Christo, quia uerbum dei quaesiuit
desiderauit inuenit aduigilans ante ostia sapientiae, sicut
ipsa dicit: beatus uir, qui audit me, et homo, qui
uias meas custodierit aduigilans meis ostiis cottidie,
custodiens postes mei introitus; exitus enim mei
exitus sunt uitae.
Sic ecclesiae suae Christus speciem concupiuit et parauit
4 paululum immutata uerbis ex quibusdam aliislocis (p. 389, 11; 391,16);
adiectis leguntur in Commentario in Cantica canticorum ei Ambrosii
libris collecto 5, 57 (I 1600 F B.) 5 Cant. 8, 1 9 Cant. 8, 2
14 Cant. 4, 12 18 Prouerb. 8, 34 sq. M m DP\' et (i eras.) B m P mihi cet. lactentem TNB et
(cte in ras. m3) T1 lactantem cet. 6 qua alt. om. BDTIPM, et om. B\'P\'
7 demonstret PPM demonstrat (a in ras. m3) T\' demonstraetur (e alt.
8. u.) B et TN, om. cet. 8 domo sua BDB\'T\' de domo sua P1
egrediatur X 9 te et assumam N 12 tectum non potest TN
non potest tectum (tecum X) cet. 15 ecclesiae sanctae DPM 16 Chrifrto]
dñO PM 18 audierit D, fort. audiet 20 exitus enim TN et
exitus D et (om. mei) PM exitus cet. 21 sunt om. B\'P 22 aic T
(c eras.) si BDN
sub lege enim Petrus, Iohannes ceterique apostolici um -,
prius nos obseruantiae corporalis uncus relaxandos putauit.
quamuis enim lex religiosa, lex iusta sicut Uri persona inducitur,
quia tam religiosus et castus erat, ut regressus e
bello uxorem non recognosceret nec intraret ad eam, tamen
ubi Uri Dauid, hoc est uiri humilis copulam cognouit,
ecclesiae a synagogae coniunctione discedens locum futuris
nuptiis praeparabat. unde et Iohannes typum accepit legis,
qui quamuis esset ex patribus, parari uias domini nuntiauit
et ecclesiae copulam prophetabat et ideo occisus inducitur,
ut defectum legitimae obseruationis ostenderet; lex enim et
prophetae usque ad Iohannem. ergo iam Uri occisus est in
typo legis, ut synagoga legis laqueis solueretur, quoniam quae
sub uiro est mulier uiuente uiro ligata est legi, si autem
mortuus fuerit uir, soluta est a lege uiri. igitur uiuente uiro
uocabitur adultera, si iuncta fuerit alteri uiro; si autem
mortuus fuerit uir eius, liberata est a lege uiri, ita ut non
sit adultera, si fuerit cum alio uiro. ergo non adultera humana
condicio, quae licet sub lege fuerit, tamen abolita quodammodo
obseruantia legis in gratiam uindicata est.
legis autem
obseruantiam non Christus aboleuit. unde et Uri non Dauid
occidit, sed occidi a bellatoribus passus est, hoc est
om. X adsciscere TNPM adscicere (ce 8. u.) T adscire B
(ad in ras.) B\' ascire P1 asscire (s pr. s. u.) D 4 uri TP\' uiri TNB\'
uriae uel urie cet. 5 qui. T (a eras.) erat TNB\'P\' fuit T\', om. cet.
e bello TN, om. cet. 7 uri TłP et (exp. m2) M ueri TN uiri B\'
urie (eras.) B uria (add. interfecto) D urias P uiri om. PM, uir D
8 ecclesia TN 9 praeparabat TN praeparauit cet. 10 parare B\'PPM
11 etjpr. om. TN prophetauit D 12 legitimae defectum B\'P\' 13 iam
TN etiam XM et D, om. BP uri TNTP1 urias etiam B urias DB\'P
et (as 8. u. m2) M 17 si autem... alio uiro om. X 19 humana conditio
TN humana conditione P\' humanae conditioni cet. 20 abolita
TN oblita cet. 22 non om. B\'P\' uri TNT\'PI uriam BDP et (am
s. u. m2) M urya (å in ras.) B\' dauid non B\' (dauid in ras.) P1
barbarorum et captiuitatem Iudaeorum passus est Christus.
denique Uri lux mea dicitur. quae autem Christi lux nisi
lex et euangelium? — si enim crederetis Moysi, crederetis
et mihi; de me enim ille scripsit — quia lux Christi in
lege praecessit, cuius postea in euangelio gratia quasi in
eptamyxo [septiformi] spiritu uniuersa mundi huius inpleuit.
huic ergo legi carnem sustulit et ecclesiam sibi iunxit. cuius
legis lumen populus hostilis inminuit, quando legis sancta
uiolauit. inminuta ergo lux dei est in populo Iudaeorum,
quia caecitas ex parte in Israhel contigit, donec plenitudo
gentium intraret et sic omnis Israhel saluus fieret.
percipiatis auribus et mentem nostram, non uerba
non enim in uerbo est regnum dei, sed in uirtute.
adulterium factum est, homicidium factum est. hoc est quod
dictum est ad prophetam: sume tibi baculum nucinum.
et alibi uirgam nucinam legimus, per quam intellegimus ius
quoddam et summam prophetiae, quae more nucis foris
amara in cortice, dura in medio testae, tenera intus est et
fructuosa. etsi igitur in historia amariora auditis, in typo
dura cognoscitis, sperate tamen in mysterio fructuosa. adulterium
inquam in typo salutis est factum; non enim
18 Nura. 17, 8 TNX uria (a a. u. m2) M urias DP urie B qui BT\' lux
xpi BP\' 4 crederitis T\'M 5 in lege lux xpi BP1 6 euangelii
BDVPM \' in eptamyxo B in eptamymo T in eptatico DN in eptanixo
T\' (in mg. m2 nupta uiro ) B\' eptanyxo PM erepta uiro legi
uidelicet ecclesia P1 7 septiformi (septiformique P) deleuerunt
Maurini 8 et ecclesiam TN uel ecclesiam B coniunxit X 10 est
lux dei T\' et (om. ergo) B\' (ux dl in ras.) P1 11 in om. BT\'B\'
13 et om. X 14 percipiatis TN accipiatis cet. pandatis N 15 uirtute
(irtute in ras.) T uirtute qeritate T\' 16 factum est pr. TN factum
est et cet. factum est alt. orn. P, est om. B\' 17 nuceum PM
18 nocinam T et (corr. ml) N nuceam PM 20 testae TNP1 testa et
cet. et om. TBNF
est: uade accipe tibi uxorem fornicariam. dominus
hoc iubet, cum ea quae fornicata fuerit esse coniugium, cuius
coniugii, ut supra diximus, partus est Christus. namque filio,
qui ex fornicatione natus est, a domino nomen impositum est
Iezrahel, quod est diuina generatio. si ergo pia illa copula
fornicariae, etiam ista utique pia societas adulterae copula est.
sed illa de Iudaeis. de diuinis autem non audeo licet pium
B
adulterium nominare, ne quem uel sonus sermonis offendat,
licet sensus ueneratior in promptu sit. quod potest tamen
cautius dici etsi non expressius, ex disparibus copulis contubernium
pium factum est, cum uerbum caro factum est. non
sunt enim legitima consortia diuinitatis et carnis nec ut
quodam foedere conueniunt naturae caro animae et anima
carni, ita etiam diuinitas et caro iusti seruant quodammodo
tori legem. suscepit carnem deus, adsumpsit animam, per
inusitatam nec legitimam incarnationem consortium fecit esse
legitimum, ut sit deus omnia et in omnibus.
Denique ut scias esse mysterium, interpretare uocabula.
Dauid enim in typo accipis Christi, Betsabee filia sabbati et
filia plena et puteus dicitur iuramenti. quid igitur expressius
quam quod filia sabbati caro Christi est, quia misit deus
filium suum factum ex muliere, factum sub lege? eadem
plena, quia in passione eius legis est plenitudo uel quia plena
18 Coloss. 3, 11 24 Rom. 13, 10 B qui ea T qui ex ea B\'P\' 6 iesrahel B\' iezrael
PP\'M isrf BD et (in mg. ni3 iezrael) T\' 7 utique om. NB\'P\' societatis
tacite Maurint copula TN copulata cet.; fort. copula delendum
b a
10 uencratior TN uenerationis cet. 11 pium factum est contubemium T
12 cum 2x, om. cet. 13 enim om. N 14 conueniunt DPM conueniant
/ conueniente TN et (-te ex -t £ ) B 16 legem (le in ras.) T
legem thoii Z . 17 consortium] cft furtiufl TN 18 et om. D.lli\'P.if
20 accipis in typo X accipe PM betsabee T bersabee B bethsabee
uel -bee cet. et filia TN et (e m3 in ras.) T ut filia BD ant filia Ctlt.
21 uel puteus B\'})I
a Iordane. eadem etiam puteus iuramenti, hoc est religionis
et fidei. et bene puteus, quia flumina de uentre eius fluent
aquae uiuae. hanc ergo adsumens sibi deus uerbum copulam
fecit esse legitimam, quod mysterium etiam illae nuptiae
declararunt, quae sunt in Canticis canticorum, quibus Christo
ecclesia et spiritui caro nubit. et ideo circumcursabat et
. quaerebat ubique dei uerbum, quia uulnerata, quia nuda, quia
adultera in omnibus, etsi inmaculata in Christo quaerebat
caro misera redemptorem.
hanc sibi Christus iunxit, ut inmaculatam
redderet, hanc sociauit, ut auferret adulterium. et
quia sub lege erat, moriendum fuit, ut liberaretur a lege, ut
per illam mortem uelut quoddam legis et carnis matrimonium
solueretur. mortua est igitur in Christo caro, ut nos mortificati
legi per corpus Christi, sicut apostolus dixit, essemus
alterius, qui ex mortuis resurrexit, et passiones cupiditatesque
carnis et cogitationes peccatorum, quae per legem erant
in membris nostris, in illa morte morerentur, nos autem
soluti a lege mortis quasi noua Christi copula in nouitate
spiritus resurgeremus.
Et tamen qui legem in Christi carne soluerunt eamque
putauerunt esse uiolandam omnes iussu Dauid a bellatoribus
interempti sunt. quo indicio ostenditur id, quod in posteriora
docuerunt esse signatum, quod eorum qui Christum interfecerunt
nullus euaserit, idque euidentissime reuelatur, eos
quos ante mortem adsumpserat Christus sicut Iudaeos perisse
paruulos et informes, eos uero quos post mortem adsciuit in
numerum filiorum regno esse seruatos. unde iuxta hoc
pr. TN gratia sps sci D sps sci cet. 5 etiam TN, om. cet.
6 declararunt TN designarunt cet. 7 nubet X (T\' corr. ml nubit) PM
8 dei uerbum ubique B\'1x 9 adulterata T 10 xps sibi B\'P* 11 sibi
sociauit DP* 17 cognitiones TNM cognitionis D 22 omnesque X
(que eras. in T\') 23 iudicio DM in TN, om. cet. 24 interfecerint
TN 25 ideoque N 26 xps TN ihs cet. 28 numerum TN numero
cet.
ut postea in Christianis fieret fructus aeternus.
nobis de illo inuidioso adulterio et homicidio Dauid
prophetae fuit decursisque mysteriis non solum nihil quod
condemnaretur sed etiam quod laudaretur inuenimus. nunc
tractatus incipit esse de nuntio, quem decursi psalmi titulus
iam saepe repetitus ostendit. sic enim est: psalmus Dauid
intellectus, cum uenisset ad eum Nathan propheta,
cum intrasset ad Betsabee.
itaque et haec pars historiae
retexenda est, quae huiusmodi est. \'diues\' inquit (et pauper
intra unam erant ciuitatem. diuiti multa armenta, multae
oues, pauperi una ouis, quae de pane et uino pauperis
alebatur et in sinu eius requiescebat. uenit hospes ad diuitem,
diues neque de armento suo neque de gregibus suis aliquid
abstulit, sed unam ouem pauperis occidit. hoc ubi cognouit
Dauid \'morietur\' inquit \'uir ille et restituet quadruplum\'.
respondit illi Nathan: \'tu es\\ deinde aperuit ei caeleste
mandatum dicens mandasse dominum quod multa illi bona,
id est opes regias sublato de pastorum numero contulisset
quodque in eum suam misericordiam profudisset et ideo
quoniam peccato exasperasset dominum, abducenda eius
omnia, rapienda ab hostibus, depopulandam domum. tunc
ait ille: \'peccaui\' et respondit Nathan: \'quoniam peccasse te
confiteris, remittet tibi dominus peccatum, sed filius tuus qui
natus est ex Betsabee morietur\'. hoc filio aegrotante Dauid
TN7 et T\' (v s. ?) cet. 3 in superioribus
TN superioribus diebus cet. 5 decursusque N decursus itaque M
8 enim psalmus est X 9 uenit PM 10 ėt 26 betsabee T bersabee B
bethsabee uel -eę cet. 11 retexanda T retexenda (e tert. in ras.) N
14 requiescebat T (re 8. u.) 15 suo nec BPM 17 moriatur PM
inquit] ait B\'. om. B inquit... quadruplum in ras. m3 T4 (in mg. ras.,
in qua uerba inquit et restituet adhuc dinosci possunt) in quadraplum
T\'PM 18 illi om. X 21 misericordiam suam BIP 24 illi
TN 25 remittit PM 26 est tibi ex B\'P\'
cognouit, surrexit, lauit, cenauit, alios consolatus est\'.
uidete
quam multa. primo omnium quod deus pius atque misericors
est et quae nobis aduersa contingunt pro pretio nostri erroris
excipimus. didicimus igitur captiuitatem pretium esse peccati;
haec enim decernitur poena pro crimine. deinde illud aduertimus
quod regum lapsus poena populorum sit. sicut enim
eorum uirtute seruamur ita etiam errore periclitamur. unde
optandum est nobis, ut regem gloriosum atque perfectum
habere possimus. nos ergo qui regem uolumus habere perfectum
dominum nolumus habere perfectum ? an uero illi
possunt uelle hominem esse perfectum qui deum nolunt esse
perfectum? illud etiam breuiter textus operatur historiae, ut
aduertamus quam cito ueniae spes secuta sit. non mediocre
autem quod Nathan denuntiauit ei, hoc est inferior propheta;
grauis enim uerecundia pudorque delictum ab inferiore
uidetis quod culpa gratiam minuat. sciebat Nathan
quod Dauid nesciebat; adeo caligat animus obumbratus
quadam nube uitiorum. deinde hic est Nathan, qui in superioribus
Dauid acceptum domino prophetauit, ut doleret
eodem redargui teste peccatum, quo prophetante fuerat meritum
praedicatum.
Sed iam mysterium requiramus. duo inquit uiri erant in
una ciuitate, unus diues et alter pauper. quis est hic
5 accipumis X igitur] enim BT* 8 uirtute eorum T Baluamur
D 9 obtandum T 10 uolumus (u pr. in ras.) T\' dominum
n. habere perfectum in mg. ml T, om. D 11 drti nolumus N dum uo-
/. i:
lumus X 12 perfectum esse T perfectum esse X perfectum (om. esse) P
13 historiae operatur li\'P\' 14 aequuta N 16 delictum TN delicti
cet. inferiori X reprehendi TXD deprehendi cet. 17 uidetur X
culpam gratia D 18 caligabat D 20 ut doleret eodem
redargui teste TN ut dolor esset grauior quod ab eodem redarguente
eius D ut dolor et (doleret corr. m3 T\') eodem redarguit esse BT\' ut
doleret eodem redarguente PM et (in ras. min. spatit) B\' et ut doleret
ab eodem eius est redargutum P\' 24 ciuitate una D
populus Christianus? ille diues in lege, diues eloquiis dei
sibi creditis, diues prophetiis, diues oraculis: hic uero pauper.
sed nolite hanc refugere paupertatem, quam sequitur regnum
caelorum; scriptum est enim: beati pauperes spiritu,
quoniam ipsorum est regnum caelorum. bona paupertas,
quae quod habuerit non amittit. bona paupertas, quae si
thesauros non habet pecuniae, habet tamen thesauros scientiae
atque sapientiae. nolite, filii, quasi uilem despicere
iste pauper clamauit et dominus exaudit eum.
nolite quasi magnis inuidere diuitiis; diuites eguerunt et
esurierunt. sed si uultis habere bona, dominum quaerite;
inquirentes enim dominum non deficient omni bono.
ergo nolite recusare omnem pauperem. pauper erat Petrus et
quem donaret nummulum non habebat, sed pretiosiorem
omni pecunia donabat salutem. pauper erat ille Lazarus in
euangelio, sed ille qui ante in ostro diues iacebat et purpura
optabat post exitum uitae stillante digito pauperis refrigerari.
quamuis ille ostro superbus regio et purpuratis uestibus
uulnera pauperis diues fastidiosus horruerit, tamen in infernis
locatus optabat eo loci fuisse quo Lazarus. quo loco lectio
non uidetur pecuniarum diuitem pauperemque describere, sed
eum pauperem, qui pro fide et deuotione uulnera corporis
non horruerit, famem ieiuniumque tolerauerit.
Cum igitur haberet populus Iudaeorum in suis gregibus
plurimas copias hostiarum, tamen unam ouiculam, quam
13 Psalm. XXXIII 11 14 Act. 3, 6 16 Luc. 16, 20 17 Luc. Ifv
19 et 24 D alter TN et alter cet. 3 prophetiia y prophetis
cet. uero Onl. B\'P 4 fugere X 6 quoniam ... caelorum om. N
8 thesauros pro TN thesaurum cet. quae sibi non habet thesaurol X
9 filii om. B 10 exaudit T exaudiuit cet. 13 enim] autem B deficient]
minuentur B 14 paupertatem X 15 daret DP\' 16 dabat
B\'P\' donadabat T\' erat om. D 17 iacebat in ostro BIP diues
om. x 19 ostro ille B\'P\' 20 inferno D 21 eo (in ras.) T loco
BDN loci esse quo X
passioni. uis scire quam ouem? sicut ouis ad uictimam
ductus est, qui pane pauperis alebatur et potu pauperis
utebatur et in sinu pauperis dormiebat. nostris enim utebatur
alimentis, in nostri pectoris gremio quiescebat. nam in
Iudaeorum sinu requiescere se non posse memorauit dicens:
filius hominis non habet ubi caput suum reclinet.
et
uenit hospes, inquit, ad uirum illum diuitem. quis est
iste hospes nisi miserabile peccatum? etenim culpa in hunc
mundum tamquam hospes intrauit, aliena nostrae et peregrina
naturae. itaque non de suis gregibus hostiam obtulit, sed
accepit ouiculam pauperis et occidit illam. cuius quidem
passio licet ad sacrarium salutare profecerit, tamen uidetur
illi sui fuisse furoris augmentum et cibus culpae incentiuumque
peccati. denique ludas panem accepit a Christo et tunc
magis repletus est diabolo, quia non accepit ex fide, qui tam
hospitali domino proditionem parabat.
et iratus est Dauid
ad uirum illum. diximus quod propheta Iudaeorum populus
declaratur et ideo sub hac figura se ipse condemnat. dignus
est morte uir ille, qui fecit haec, et ouiculam restituet in
quadruplum, hoc est periturum populum Iudaeorum, sed
cumulatioribus bonis fruiturum populum Christianum, quia
praestabilior est praesentibus status, qui ex resurrectione
debetur.
propositum mihi fuit, ut meminisse dignamini,
aduersus eos qui homicidium adulteriumque sancti Dauid
17 Reg. II 12, 5 19 Reg. II 12, 5 et 6 D 4 utebatur alt. TN alebatur cet. 6 requiescere TN
quiescere cet. 7 suum om. DX 8 uirum om. D, illum uirum P 9 etenim
peccatum culpa Błp hoc mando N 10 intrauit] uenit B\'P\'
13 licet quidem B et (quidem post sRcrificium) 7\'1 licet quibusdam PM
eacrarium TN sacrificium cet. 14 illi scripsi ille TN illis cet. furoris]
furatum BTJP\' furti D augmentum TN alimentum cet. 16 a diabolo
B 18 diximus enim quod BIP propheta TN per prophetam
eet. 19 declaretur N 21 peritum BP* perditum Bom. D 22 fruiturum
TN futuris donabit B/l;JJ futurum cet. 23 est om. B\'P
25 adulterium homicidiumque X
unanimitatis tractatus nostri cursus euasit, ut praedicandus
iure omnibus uideretur quem putabamus non posse defendi.
sed quoniam nostro uir sanctus auxilio non indiget, iam ipse
uobis pro se loquatur et factum suum ipsius dicta defendant.
misericordiam tuam. noua ni fallor, fratres carissimi, coniunctio
ista sermonis, ut magna misericordia diceretur, et
non facile alibi lectum memini. et ideo quae sit magna
misericordia debemus aduertere. nam etsi magnam misericordiam
non facile legerimus, legimus tamen magnam dei uirtutem.
et ideo considerantes quae magna sit uirtus conicere
poterimus quam misericordiam magnam uoluerit designare.
legimus enim in sancto Hieremia: quis es, domine? tu
fecisti caelum et terram in magna uirtute tua et
brachio excelso. uirtus ergo magna caelum fecit. quae est
uirtus magna, patris an filii? magna utique patris uirtus est —
ipse enim per filium caelum fecit et terram, sicut habes: in
principio fecit deus caelum et terram —, sed tamen et
filius magna uirtus est. nam cum uirtutem patris filium
legeris, sicut habes Christum dei sapientiam atque uirtutem,
utique cum uirtus patris filius sit, magna uirtus est filius.
quemadmodum igitur omnipotens denegatur, quem fatemur
magnam dei esse uirtutem ? haec igitur magna uirtus caelum
14 Hier. 39 (32), 17 18 Gen. 1,1 21 I Cor. 1, 24 TN arguendum putant qualicumque ineo cet.
3 iure omnibus TN ore omnium cet. non om. BT 4 non
indiget auxilio DĮP...\\f 5 ipse defendat (om. dicta) X 6 mei
inquit TDNP\' et (in ras.) B\' inquit mihi PM, mei om. BT\' deus JY
7 ni TN nisi eet. karissimi T (k in ras.) N 8 et TN, om. eft.
9 lectum TN talem D lectam cet. 10 debemus ... misericordiam TN,
om. cet. 11 legimusJ legemus T (corr. ml) N 14 sancto om. x
17 magna uirtus utique uirtus patris est B\' P 18 per ex prae T fecit
caelum /, fecit om. D 19 sed tamen TN tamen cet. 20 filii B
cum uirtute T 21 habeB (s ex t) T 24 caelum] caelos Błp
ipsum facta sunt. ergo si et pater fecit et filius, utique
facti unitas operationis indicat unitatem. non ergo operatio
discrepat patris et filii. si autem una operatio, una utique
operationis potestas et maiestas una factorum est. haec de
patre et filio.
quid ergo silemus de spiritu, praesertim cum
scriptura nos diuina non patiatur silere? dat enim locus
oportunissimum testimonium ad sancti spiritus unitatem cum
patre et filio conprobandam, ut eius quoque operationem a
patris et filii opere dissociare nequeamus. legimus enim
magnam uirtutem patris esse, quod caelum fecit, magnam
uirtutem etiam filium esse, quoniam caelum fecit, nec solum
fecit, sed etiam firmauit; uerbo enim domini caeli firmati
sunt. ergo si et fecisse et firmasse caelum magnae uirtutis
est, etiam spiritum sanctum a maiestate magnae uirtutis
separare non possumus, quia scriptum est: et spiritu oris
eius omnis uirtus eorum. namque cum caelum fieret et
terra, superferebatur spiritus, de quo alibi ait per prophetam
Dauid: emitte spiritum tuum, et creabuntur. de quo
etiam alibi dixit: quoniam uidebo caelos, opera digitorum
tuorum. non enim corporalibus digitis deus caelum
fecit et terram, sed spiritus gratia septiformis, illo uidelicet
digito, de quo habes in euangelio: quodsi in digito dei
daemonia eicio. hunc enim digitum alibi spiritum dixit,
sicut habes: quodsi in spiritu dei daemonia eicio.
19 Psalm. Cin 30 20 Psalm. VIII 4 23 Luc. 11, 20 25 Matth. 12, 28 TN, om. cet. 2 et pr. om. BD 4 patris et
filii discrepat X una operatio DM una opera cet. 5 potestas TN
potestas est eet. 9 a patris et filii TN, om. cet. 12 esse etiam filii
(ex filifl m2 T\') quod 1xB\' esse etiam filium qui P1 18 nit per prophetam
dauid TN propheta ait B ait propheta ait M ait propheta dauid
cet. 20 diiit ex qm T caelos tuos B\'PJlf 21 fecit deus caelum
DP\' deua fecit caelum T\'B\' 22 et terram om. TN, cf. p. 40:2, 3 uidelicet
om. B 23 habemus PltI euangelio (o ex H) T 24 et 25 daemonia
eicio TN eicio daemonia cet.
est, utique spiritus cooperatus patri et filio per unitatem
operationis caelum fecit et terram. ideo enim digitum filius
nuncupauit, ut tamquam unius corporis ita diuinitatis exprimeret
unitatem. itaque si magna uirtus caelum condidit, utique
magna sapientia caelum condidit, quia scriptum est:
omnia in sapientia fecisti.
Didicimus igitur quae magna sit uirtus: colligamus nunc
quae magna sit misericordia. si magna uirtus caelos fecit, et
magna misericordia debet esse de caelo et magna iustitia
debet esse de caelo; iustitia enim de caelo prospexit et
misericordia uenit e caelo. magna ergo facta est misericordia,
quia uerbum caro factum est et habitauit in nobis.
ergo magna uirtus caelos fecit, magna uirtus caelos inclinauit,
sicut legimus: et inclinauit caelos et descendit. quo
ostenditur numquam diuinitatis suae exsors fuisse dei filius
nec cum inter homines uersaretur, quoniam etsi suscepit
quod non erat, non destitit tamen esse quod erat. itaque
cum dicitur: et inclinauit caelos et descendit, non tam
uidetur de caelo descendisse quam ipso descendisse cum
caelo. nam cum pater filium alloqueretur in terris situm,
angeli ministrarent, non tam mutasse non uidetur sedem dei
filius quam transtulisse. ergo didicimus magnam esse misericordiam.
itaque si magna misericordia est descendisse de
13 Ioh. 1, 14 15 Psalm. XVII 10 21 Matth. 3, 17; 17, 5; 4, 11 TN digitus dl eps cet. 10 et magna iustitia debet
esse de caelo TN, om. cet. 12 e caelo uenit Dx de caelo N
14 magna alt. om. TN 15 et pr. om. B\'P qui BDTłB\' 16 diuinitatis
suae nunquam B\'PP\'M 17 etsi TN et ipse cet. 18 non (alt-.)...
erat om. P esse om. BDTB\'M 19 caelos om. B\'P\' 20 caelos
(om. de) X quam ipso descendisse cum caelo Maurini quam ipse
descendisse cum caelo TN ipse (ipsum P\', cum ipso, om. de Pai) descendisse
de caelo BIPll1 quam celos inclinasse D 21 alloqueretur
filium PM si tot BT\'B\' si non D; nam cum ... traiistulisse om. P1
22 tam T (corr. tam) N uideretur BDrB\' 23 quam om. TN 24 est
misericordia B\'P
intellegere debemus. sic enim sequitur: et secundum
multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem
meam. non enim idem significat uterque uersiculus, sed illud
ad incarnationem refertur, hoc uero quod sequitur ad eas
referendum uidetur quas dei filius in carne suscepit iniurias,
quia ieiunauit, quia esuriuit, quia fleuit, quia uapulauit, quia
crucifixus, quia mortuus, quia sepultus est; haec enim carnis,
non diuinitatis insignia sunt. et necessarium fuit, ut aerumnarum
multitudinem miserationum multitudo depelleret profuturo
nobis dominicae certamine passionis.
Non enim sua peccata delebat, quia peccatum nullum
fecerat, sed quia peccatum factus est, nostra erant delenda
peccata, sicut Dauid dixit: dele iniquitatem meam. quid
est dele? uideamus hoc uerbum; non otiosum est. denique
et alibi ait: ego sum, ego sum, qui deleo iniquitates
tuas, et memor non ero. sunt profecto alte inpressa quaedam
conscientiae nostrae ulcera delictorum et quaedam
mentium nostrarum animorumque uibices, quae errorum
nostrorum obducuntur ulceribus. habet ergo culpa characteres
suos et apices, quibus proditur. quod non ingenio nostro
adfingimus, sed prophetica auctoritate signamus. scripta est
ergo, et ubi scripta sit uide. in pectore inquit cordis tui,
hoc est: ibi scripta est culpae series, ubi etiam forma uirtutis,
non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis
om. D, in quo est spatium 7 litt. quae sit
TN quae cum sit XPM, qui om. distinguere... miserationum 5 eas
(e ex b) T 6 dS rp dns B\' filius om. X 8 crucifixus T crucifixus
est cet. mortuus TN mortuus est cet. (quia mortuus om. P)
10 profuturo TN profutura D (in quo certamina) B\' (certamine, e alt.
in ras.) cet. 12 qui N 16 et om. N alterum ego sum om. DXPM
17 sunt sunt T 19 animorumque... ulceribus om. D spatio 7 litt. et
deinde uersu integro uacuis relictis uibices TN uices cet. quae
om. TN 20 theres TN caracteres cet. 21 non om. yP 22 affingimus
M non fingimus T\' (m3 ex affingimus) adfigimus T afflgimus cet.
spiritu dei uiui, quae autem uitiosa graphio ferreo et ungue
adamantino. talis propemodum scriptura qualis est poena
peccati. scribitur illa graphio ferreo, hoc uirga ferrea cohercetur,
sicut scriptum est: reges eos in uirga ferrea. alia
illa est uirga recta, uirga regni tui. illa supplicio
cohercet noxios, haec innoxios gubernat imperio. ergo scripta
est culpa; uideamus ubi. non foris, sed intus in corde tuo
et in pectore tuo. sicut enim prope est uerbum in ore tuo
et in corde tuo, sic infidelibus in ipso corde exprimitur figura.
peccati et erroris effigies. intus igitur est culpa, intus uirtus.
et ideo dominus sentio inquit uirtutem de me exisse, ut .
ostenderet quae bona sunt de interiore procedere et contra
quae mala sunt de interiore prodire. non enim quod intrat
inquit in os coinquinat hominem, sed quod exit de
ore. de corde enim tuo cogitationes procedunt, et ideo caue
ne de corde tuo malae cogitationes prodeant, quae te posteriore
tempore arguant et accusent. non enim deus testimoniis
ad reuincendum te argumentisque indiget; tua te ipsa culpa
accusat et prodit.
unde bene in hoc psalmo Dauid dicit:
delictum meum contra me est semper. uae enim mihi
quod latere cupio et latere non possum! quomodo enim latebo,
qui inscripta in pectore meo gero meorum indicia delictorum ?
nudabitur in illo iudicii die uniuscuiusque pectus testimonium
12 Luc. 8, 46 14 Matth. 15, 11 21 Psalm. L 5 TN scribuntur cet. 2 sqg. grafio libri 4 ille B
et (m3 illa) T\' illo P hoc T hec uel haec cet. 6 illa est
TN est illa ? P, otn. D, est illa cet. illa TNPM quae cet, 7 hec
TN ac BTB4 hac cet. 9 et om. DX 10 corde tuo DP corde eel.
sic in ras. T 11 culpa intua TN culpa intus et DTlBi
culpa intus est et P\' culpa intus est cet. 12 uirtutem de me TN
de me uirtutem cet. 17 prodeant TN procedant cet. posteriore
tempore te x 18 accuBent (e ex a) T accusant P 19 ipsfl TN
culpa ipsa PPM 20 unde TN deinde cet. 21 delictum TN et
delictum cet. 22 quod] qui b\'P 23 iudicia BD 24 nudabitur
enim 1J\' P
cogitationibus aut etiam defendentibus in die qua iudicabit
deus occulta hominum. qui pudor ille, cum prodi omnibus
coeperit quod putabamus occultum, cum aperire se coeperit
uniuscuiusque imago delicti, ut unusquisque sui criminis
serie reuincatur? quis pudor cum illum, quem despicabilem
in hoc saeculo iudicabas, uideris esse praelatum, illum seruum
tuum, illum quem iuxta saeculi huius astutias ineptum et
inhabilem arbitrabaris simplicitatis suae diuitiis cognoueris
honoratum? ergo dum uiuimus, confugiamus ad eum qui
potest delere peccatum. nec uerearis quod graphio ferreo
scriptum est et ungue adamantino — hic enim portas ferreas
adamantinasque confregit — nec timeas culpam fateri.
Confessus est Dauid, agnouit iniquitatem suam, agnouit
errorem et ideo ait: quoniam iniquitatem meam ego
agnosco. Dauid agnoscit, et tu non agnoscis? Dauid fatetur,
et tu negas? Paulus se nocentem clamat, et tu te innocentem
adseris? non est igitur maximus erubescendi locus, quando
cum plurimis peccatis mixta consortia sunt? si sequamur
tamen studium corrigendi.... neque rursus paueas, ne culpae
confessio teneatur ad poenam. bonus enim et misericors deus
non solum culpam ignoscere confitentibus, sed etiam praemia
corrigentibus inpertire consueuit, si tamen unusquisque sibi
donari petat quod intellegit non latere. dic ergo iniquitates
tuas, ut iustificeris. dei uox est ista uolentis
ignoscere, dei uox ista est promittentis quod tuum uelit
T quid B quis N (s 8. tf. m2) cet. 9 inabilem T
11 nec] non N uerearis TNPM uereare B\' uerere D (i amur 8. re
alt.) cet. 18 adamantinasque T (ti s. u. in2) et adamantinas N adamantinas
quoque T\' (quo del.) B\'P\' nec] ne DB\'P fateri in
ras. T 16 cognosco PM dauit N 17 clamat nocentem x 19 peccatis
TN peccati cet. si TN, om. cet. sequatur PPM 20 lacunam
significaui 21 dns BIP 25 est ista DNB\' § iata eat T (qui
om. nolentia .. , ista est) est ista est B ista est TPPM
delere peccatum.
tibi inquit peccaui et malum coram te
feci, hoc est: etsi homines non uident, sed tu uides: etsi
homines me iudicare non possunt, qui participes delictorum
sunt, tu tamen iudex es singulorum, qui expers es delictorum.
quamlibet in corde intimo cogitationes noxiae lateant, coram
te tamen sunt, qui potes dicere: quid cogitatis mala in
cordibus uestris? nempe Christus hoc dicit. qui ergo
nouit quid in corde sit scriptum potest delere quicquid in
corde conscriptum est. cui se fatetur sanctus Dauid non
solum in se ipso, sed etiam in primo homine peccasse, dum
praecepta diuina temerantur.
Quo licet aduertere, fratres dilectissimi, quemadmodum
omnes haereses, dum se inpugnant, in se recurrunt. itaque
Ariani, dum patris et filii separant potestatem, in eum
furiose exitum disputationis incurrunt, ut cum Manicheis
eorum concurrat adsertio; illi enim dicunt alterum deum
ueteris, alterum noui esse testamenti. quam profanam
ecclesia sancta condemnat, quae unum deum legit,
quia unus deus pater, ex quo omnia, et nos in ipsum,
et unus dominus Iesus, per quem omnia et nos per
ipsum. utique omnipotens potestas et una patris et filii
declaratur, ut nec patrem a noui testamenti gratia secernamus
nec rursus ab instauratione mundi filium separemus.
denique
consideremus utrum idem deus utriusque sit conditor testamenti.
nempe omnes in primo homine peccauimus, et per
naturae successionem culpae quoque ab uno in omnes transfusa
successio est. in quem ergo peccaui, in patrem an in
scripsi tibi inquit (dauid 8. inquit) peccaui D
tibi inquit dauid peccaui N tibi inquit peccaui dauid dicit TPM tibi
peccaui dauid dicit BP\'T et (dicit dauid) T\' 3 diiudicare X quia
DT 4 qui TN quia cet. 9 fatetur TN fateatur T\' (a alt. exp.) cei.
sanctus TN noster cet. 12 quod DT\'B\'PM, om. P 16 dfii TDN
dum cet. 17 qeteris TN esse ueteris eet. noui esse TN noni cet.
18 sca ecclesia DPM 19 deus om. x ipsuin] ipso DPM 24 utrumque
cum idem DX 27 in alt. om. DX
peccaui. mandatum est homini, ut ab omnibus gustaret quae
erant in paradiso, lignum scientiae boni et mali non tangeret.
Adam ergo in singulis nobis est. in illo enim condicio
humana deliquit, quia per unum in omnes pertransiuit peccatum.
uideo summam mihi creditam, uideo quae praeuaricationis
aera contraxero, dum uetita et interdicta degusto.
hinc debeo conmissae sortis usuram, quia creditum mandatorum
caelestium faenus intemerata fide seruare non potui.
agnouimus creditum, agnoscamus etiam creditorem.
creditoris
nempe ius est, ut exigat et relaxet. et ideo idem relaxat qui
ius habet exigendi. cum igitur in euangelio Christus dixerit
mihi: remissa sunt tibi peccata tua, nonne eundem
intellego dominum sortis, quem arbitrum ueniae recognosco?
aut si pater credidit et filius relaxauit, non per unitatem, ut
nos dicimus, sed ut Ariani adserunt, per distantiam potestatis,
alius ergo deus credidit, alius relaxauit? unde incurrunt.
ut Manicheorum perfidiam non euadant. deinde unum
dicendo bonum deum aduertant quos laqueos dementiae suae
incidant. si bonus est qui credidit, quomodo non est bonus
qui relaxauit? ergo cum illis partem habeant Ariani, cum
quorum adsertione conueniunt.
nec mirum si is qui semel
deuiare coepit a uero nexibus se alieni erroris inuoluat. et
Erasmus 4 enim om. BT\'B\', ergo
D omnis P\' 7 contraxero TN contraxerim cet. 9 fenas TN fenQ B
fenus cet. fide TN fldee cet. potui TN potuit cet. 10 agnouimus
creditum, agnoscamus etiam creditorem. creditoris nempe TN agnoscamus
etiam creditorem, agnouimus debitorem (om. creditoris) nempe X
creditum agnoscamus, quia iam creditorem agnoaimus. creditoris quippe
D creditum agnouimus, agnoscamus etiam creditorem. agnouimus creditoris
nempe P creditum agnouimus, agnoscamus etiam creditorem. creditoris
nempe M 13 mihi om. B\'P\' 14 uenip recognosco TN et (e re
in ras.) M uenire cognosco cet. 17 unde et DPltl 20 non bonus est
X bonus non est M 21 in quorum assertione (assertionem P) X
22 conueniunt TN perueniunt cet. 23 incipit B\'P\' alienis (om. erroris)
B P1
destruat, ut unius potestatis, maiestatis atque uirtutis
esse credamus et ideo ab eo quod filius fecit non
separemus patrem nec ab eo quod pater mandauit filium
segregemus. ita enim fiet, ut non alterum deum ueteris,
alterum noui testamenti inducamus, sed per unitatem potestatis
et filius in patre et pater intellegatur in filio et filius
faeneretur in patre et pater relaxet in filio. nam et pater
dimittit peccatum: filium dimisisse iam diximus.
accipe
quia dimittit et pater. dimitte inquit nobis debita nostra,
sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. utique ex
persona nostra hoc filius patri dicit. nec ideo dicit, quasi
dimittere ipse non possit, sed ideo dicit, ut tu unitatem
potestatis intellegas.
denique si auctoritatem quaeris in filio,
iam uos inquit mundi estis propter sermonem, quem
locutus sum uobis. dimittit sermone, dimittit imperio, sed
cum ratione dimittit dicens: uade, post haec uide ne
pecces. habes auctoritatem, quia uetera donauit: habes
iudicium, quia futura praescripsit.
D (in mg. ml) PM, om. cet. 4 patrem] a patre X 7 intellegatur
... pater (pr.) om. P 8 faeneretur B feneretur cet. in patrem
BDT 9 iam dimisisse T filium diximus iam dimisisse P\' diximus
iam dimisisse filium B\' sicut et filium dimisisse iam disimus T\' m3 in
ras. (itł mg. ras.) 13 tu om. DX 14 poteBtatis om. B\'P 16 loquutus
NP\' 19 praescripserit N praescripsit ihs xps dns noat1 qui cum
patre et spu sco uiuit et regnat ds per omnia scia sdorum. amen P\'
EXPLICIT TRACTATUS \'SCT AMBROSII EPISCOPI AD THEODO-
SIUM AUGUSTUM DE APOLOGIA DAUID D EXPLICIT LIBER SE-
CUNDUS BEATI AMBROSII DE APOLOGIA DAUID AD THRODO-
SIUM AUGUSTUM B manu saec. XV EXPLICIT LIB II DE DD AD
°
THEODOSIUM AUGUSTUM T\' EXPL LIB\' II\' 81 AMB SII EPI DE
APOLLOGIA (APOLOGIA B\') DAUID NB\' EXPLICIT TRACTATUS
SCI AMBROSII CONF.\' ET EPI ECCE MEDIOLANENSIS AD THEO-
DOSIUM AUGUSTUM DE APOLOGIA DAUID. LIB. SECUNDUS P
EXPLICIT TRACTAT\' DE APOLOGIA DD P EXPLICIT AMBROSII
DE APOLOGIA DAUID M. in T non est subscnptio.