The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
quod dominus infudit, sensus inuenit digessimus, in quibus
Adam atque Euae lapsus est conprehensus. nunc quoniam
illa penes auctores non stetit culpa, sed quod peius est deteriorem
inuenit heredem, sequentem adoriamur historiam et ea
quae secundum scripturas sunt adnexa diuinas nostro opere
prosequamur.
Adam autem cognouit Euam mulierem
suam, quae concepit et peperit Cain et dixit: adquisiui
hominem per deum. quae adquirimus ex quo et a
quo et per quid adquiramus considerari solet, ex quo tamquam
ex materia, a quo quis auctor, per quid tamquam per
aliquod instrumentum. numquid hic sic dicit: adquisiui
hominem per deum, ut deum intellegas instrumentum?
non utique, sed ut intellegas auctorem et operatorem deum.
unde deo magis detulit, quia dixit: adquisiui hominem
per deum, ut et nos, cum aliquid adquirimus, uel omnes
euentus secundos deo magis deferre quam nobis adrogare
et adiecit parere Abel.
cum adicitur aliquid, quod
prius erat tollitur. idque colligitur ex arithmeticae portionibus
aut animae cogitationibus; addito enim numero fit alius
M.; I 199, 26 C.), cf.
Quaest. in Gen. I 58 19 Gen. 4, 2 Philo de sacr. 1 (163, 1; I 202, 1 C.) S
INCIPIT DE CAIN ET ABEL LIBER PRIMUS M (qui add. EIUSDEM
AMBROSII SANCTI EPISCOPI) P (in quo LIBER SECUNDUS) P
fi-n quo LIBER UNUS EIUSDEM)
Duae itaque sectae sunt sub duorum fratrum nomine conpugnantes
inuicem et contrariae sibi, una quae totum menti
suae deputat tamquam principali et quasi cuidam cogitationis
et sensus et motus omnis auctori, hoc est quae omnes inuentiones
humano adscribit ingenio, altera quae tamquam operatori
et creatori omnium deo defert et eius tamquam parentis
atque rectoris subdit omnia gubernaculo. illa prior Cain significatur,
haec posterior Abel dicitur. has duas sectas anima
una parturit et ideo germanae habentur, quod uno fundantur
utero, sed contrariae sunt, quia oportet eas, cum quodam
animae partu editae fuerint, diuidi ac separari; conpugnantibus
enim hospitium esse unum perpetuo non potest. denique
Rebecca, cum duas naturas humani ingenii parturiret, unam
mali alteram boni, easque exilire intra uterum sentiret suum
— Esau enim typus erat malitiae, Iacob figuram bonitatis
gerebat —, mirata quid illud esset quod discordiam quandam
concepti cerneret fetus, consuluit deum, ut passionem proderet,
medellam daret. itaque precanti est responsum editum: duae C.), cf. de sacr. 10 (197,
29; I 265, 10 C.) 8 Philo de sacr. 1 (163, 8; I 202, 6 C.) 15 Philo
de sacr. 1 (164, 1; I 203. 4 C.) 19 Philo de sacr. 2 (164, 10; I 203.
11 C.) 22 Philo de sacr. 2 (164, 30; I 204, 8 C.) 25 Gen.
25, 23 om. B 2 cum s. u. S 3 plenius om. B 8 post conpugnantes
add. ee M 9 menti suae BP mentis.uae V mentis suae
SM thi s bis eras.) cet. 10 quidam ... auctor M 11 omnis motus A\'
17 e- contrariae S 19 denique (s. deinde mT) M 21 sentiret in mg.
ml S 23 quid
duorum populorum intellego, quod deus adiciendo ecclesiae
suae fidem piae plebis abstulit perfidiam populi praeuaricantis,
quando quidem uerba ipsa hoc significare uideantur dicente
deo: duae gentes in utero tuo sunt et duo populi
de uentre tuo exibunt. haec figura synagogae et ecclesiae
in istis duobus fratribus ante praecessit, Cain et Abel. per
Cain parricidalis populus intellegitur Iudaeorum, qui domini
et auctoris sui et secundum Mariae uirginis partum fratris,
ut ita dicam, sanguinem persecutus est, per Abel autem intellegitur
Christianus adhaerens deo, sicut et Dauid ait: mihi
autem adhaerere deo bonum est, ut se caelestibus adtexeret,
a terrenis separaret. et alibi defecit inquit anima
mea in uerbum tuum, eo quod ordinem uiuendi atque
usum non in terrenis uoluptatibus, sed in uerbi cognitione
posuisset. ex quo cognoscitur nec illud otiose scriptum esse,
sed perpense et examinate quod legimus in Regnorum libris:
C.) 20 Psalm. LXXII 28
22 Psalm. CXVIII 81 MB genitricem Monac. 14399 4 demanat
M et (e ex i m2) V dimanat cet. post esse add. ueri B (interpretatiQ
est uerbi sobrii) 5 uelut
denique de
Isaac non perfunctorie scriptum putatur quod relinquens
corporis istius speciem, quae animae suae adtexebatur,
adpositus sit ad genus suum, eo quod patris sui moribus
adhaeserit. pulchre autem ad genus ait, non ad populum sicut
alibi. nam legimus aliis locis adpositos fuisse ad populum
suum, sed isti non tam praestantes; praestantior autem qui
paucorum similis fuerit et non plurimorum — plures in
populo suo quam in genere — et praestantius ducitur paucorum
similem esse quam plurimorum. qui ergo dei erat generatus
promissione, qui ad sacrificium probandae pietatis electus,\' qui
unius uxoris, hoc est solius sapientiae societate contentus
superni illius generis, quod est unum sibique semper conueniens,
non plebeiae uilitatis imitator adstruendus fuit
scripturae diuinae testimonio. etenim ubi labor doctrina meditatio,
illic cum pluribus commune collegium et quoddam
populare consortium est. audiendo enim plerique proficiunt,
quos nominauit populum. ubi autem non humana traditione,
sed ingeniosa collectione sine usu laboris disciplina percipitur,
illic sublimis generis incorrupta sinceritas est. et ideo Isaac
tamquam dei munus ad genus suum magis quam ad populum
adpositus legitur, ut diuinorum potius quam humanorum imitatorem
fuisse sedulum recognoscas.
6 Gen. 35, 29 7 Deut. 32, 50 Macc. I 14, 30 22 Philo de sacr. 2
(164. 33; I 204, 11 C.) M (m del.) declaret S (de eras.) PV declararet Mł 4 relinquens
Mangey (exXsinei Philo) reauirens libri 6 adhaereret moribus B
11 dicitur MBM\' et (corr. m2) A\' 15 super nullius .ÂÂ\'M\'V et (corr.
mJ2) P1 16 utilitatis
Beata et illa mens, quae species et ipsum genus supergrediens
meretur audire quod dictum est ad Moysen, cum
separaretur a populo: tu autem sta mecum. nam sicut in
Isaac dominicae incarnationis typus humanae generationis
supergressus consuetudinem uicit priores ita, ut in eo
non uulgaris popularisque gratia, sed specialis praerogatiua
praecelleret, sicut lectio docet: Abrahae enim dictae
sunt repromissiones et semini eius. non dicit et
seminibus tamquam in multis, sed sicut uni, hoc
est semini tuo, quod est Christus, ita etiam in Moyse
uenturi doctoris figura, qui legem doceret, euangelium praedicaret,
inpleret testamentum uetus, nouum conderet, caeleste
populis alimentum daret, humanae dignitatem condicionis excessit
eo usque, ut dei donaretur nomine, sicut habemus
scriptum dicente domino: posui te in deum Pharao.
etenim uictor passionum omnium nec ullis saeculi captus
inlecebris, qui omnem istam secundum corpus habitationem
caelestis puritate conuersationis obduxerat, mentem regens,
carnem subiciens et regia quadam auctoritate castigans, nomine
dei uocatus est, ad cuius similitudinem se perfectae uirtutis
ubertate formauerat.
et ideo non legimus de eo sicut de ceteris
quia deficiens mortuus est, sed per uerbum dei
est; deus enim neque defectionem aut diminutionem
patitur neque adiectionem capit. unde et addidit scriptura
quia nemo scit sepulturam eius usque in hodiernum
C.) 3 Dent. 5, 31 7 Gal.
3, 16 12 Matth. 5, 17 14 Philo de sacr. 3 (165, 19; I 205, 16 C.)
15 Exod. 7, 1 18 Philipp. 3, 20 22 Deut. 34, 5 25 Deut. 34, 6 M mereretur (re alt. 8. u.) B 8 promissiones AA\'PV et
i -ea ex em) B 9 tamquam inutilis M 12 uetus testamentum B
13 condicionis (ex dicioni) dignitatem B 15 in om. B Pharao scripsi
faraoni MM\' pharaoni cet. 16 ullis B Monacensis 2549 a illius S ml
tillius S m2 cet. 18 conuersationis B a conuersionis cet. 21 firmauerat
M et (i ex o m2) S 22 est om. P 23 aut] neque B diminutionem
(i pr. ex 1) S deminutionem JIlJPP
mors enim secessio quaedam est animae et corporis. mortuus
igitur est per uerbum dei, ut ait scriptura, non secundum
uerbum, ut aduertas non nuntium mortis, sed gratiae munus
expressum, qui translatus magis quam derelictus est, cuius
nemo nouit sepulturam. quis enim in terris reliquias eius
potuit deprehendere quem secum esse dei filius in euangelio
demonstrauit? denique et Helias simul est uisus, qui translatus
curru est, non sepultus nec mortuus legitur; uiuit
enim qui cum dei filio est. Moyses autem mortuus quidem
legitur, sed per uerbum dei mortuus, per quod facta sunt
omnia. uerbo autem dei caeli firmati sunt; per uerbum igitur
dei non lapsus operis, sed firmamentum est. non ergo
tamquam relapsus in terram deprehenditur corporis solutione,
sed tamquam uerbi caelestis operatione donatus et munere,
ut quietem magis caro eius quam bustum acceperit.
bene
autem inter dominum et seruum seruatur distantia, ut praerogatiuam
domini intellegas, serui gratiam. de Moyse legitur
quia sepulturam eius nemo scit, de Christo autem <quia>
sepultura eius de terra sublata est, quia ille secundum mysterium
legis expectabat redemptionem, ut resurgeret, hic
secundum euangelii donum redemptionem non expectabat, sed
donabat. et ideo sepultura eius non ignorata est, sed eleuata,
quam diutius creatura tenere non potuit, quia per ipsum
omnis creatura properauit a corruptionis seruitiis eleuari.
nemo ergo scit sepulturam Moysi, quia uitam eius omnes
53, 8 Marc. 16, 19 25 Rom. 8, 21 alt. 8. u., secessio m2) S 3 est igitur AA\'M\' 6 terris
Monac. 14399 et Uindob. 758 terrenis S (en eras.) cet. 8 post est
add. a quibusdam B malim quom translatus 9 est om. Monac.
2549 10 mortus
parere Abel, hoc est meliorem Eua, quae grauiter ante
peccauerat, ex se generauit sententiam, ut superioris sententiae
aboleret errorem. mentior, nisi hoc in uniuersis probatur. ita
enim nascimur, ut ante infirmus infantiae sensus in nobis sit,
postea pueritiae corporis tantummodo curam sciens, nullum
cultum, nullam habens obseruantiam diuinorum. unde et
naturae nouitate ortum Iesum Christum ex uirgine ut
probaret propheta ait: ecce uirgo in utero accipiet et
pariet filium, et uocabunt nomen eius Emmanuhel.
butyrum et mel manducabit, priusquam sciat malum
aut bonum: quoniam priusquam sciat bonum
aut malum non credit malitiae, ut eligat quod
bonum est et infra: priusquam sciat puer uocare
patrem aut matrem, accipiet uirtutem Damasci
et spolia Samariae contra regem Assyriorum . solus
enim fuit qui non est captus saeculi huius uanitate et
carnali tumore. utpote qui se humiliauit factus oboediens
usque ad mortem. longe uniuscuiusque nostrum dissimilis,
qui nos frustra extollimus mente carnis inflati. unde et nemo
sine peccato nec unius diei infans, ille autem peccatum
8, 4 24 Philipp. 2. 8 27 Iob 14, 4 sq. I Petr. 2, 22, cf. I Ioh. 3, 5 M nuntium lłf\' iam nunc SAA\' 2 quia M (a s. u.)
V qui
et factus est inquit Abel pastor ouium, Cain autem
operabatur terram. non est otiosum quod cum ante generatus
sit Cain, ut lectio docet, praelatus sit hoc loco Abel,
nec idem sit ordo nominum qui est ordo naturae. quid sibi
uult mutatio ordinis, ut prius iunioris meminerit, ubi describitur
uitae status operisque usus? interrogemus officiorum
distantiam, ut colligamus causam praelationis. operari terram
usu prius est, gratia inferius quam oues pascere. hoc enim
instar cuiusdam est doctoris et principis meritoque senior a
uetustioribus inchoauit, iunior recentiora praetulit, quae nullas
spinas, nullos tribulos germinarent, nulli sententiae essent
obnoxia. denique peccati reus Adam de paradiso dimissus est
uoluptatis, ut operaretur terram. recte ergo ubi nascuntur hi
fratres, seruatur etiam in praedicando ordo naturae: ubi uero
exprimitur disciplina uiuendi, seniori iunior antefertur, quia
etsi tempore iunior uirtute praestantior est. innocentia enim
tempore posterior est quam malitia et quadam suppar aetate,
sed meritorum nobilitate antiquior; senectus enim
est, non annis incana,. sed moribus. et
aetas inquit senectutis uita inmaculata. ubi ergo
generatio exprimitur, praeueniat Cain, ubi disciplinarum fit
praedicatio, praecurrat Abel. adulescentiam igitur et ipsam in
C.) Quaest.
I 59 15 Gen. 3. 18 17 Gen. 3, 17 21 Philo de sacr. 4
(166, 14; I 207, 8 e.) 23 Sap. 4, 8 25 Philo de sacr. 4 (166,
16; I 207, 9 C.) 27 Philo de sacr. 4 (166, 19; I 207, 11 C.) M agnoscit cet. bonum est MBV 7 non
est] none M 14 senior MAA\' et (nior 8. u. m1) SP\' se cet. 15 incoauit
P\'V 16 nullos om. S 17 dimissus V demissus P (e ex i) cet.
18 hi BPV hii cet. 27 adulescentiara P adolescentia M adolescentiam
M\' (0 ex u) eet.
quis abnuat, sed ubi maturior aetas successerit, tamquam
pubescentis lasciuiae tempestate discussa tranquillitatem refundi
et in quosdam portus quietos lassae nauigium animae subducere?
itaque graues motus nostrae adulescentiae fida
statione placidantur.
malitia praecedat tempore, sed iuuenculescat infirmitate. habet
illa aetatis stipendium, uirtus autem praerogatiuam gloriae, quam
plerumque iusto iniquus iudici cedit. cuius rei testis est fidelis
diuina scriptura, quae docet Esau cognomine stultitiae uirum
cessisse patienter primatus suos fratri suo Iacob, ita ut. diceret:
ut quid milii primatus? sed quos iste posthabuit hos uir
cognomento exercitationis praeditus quaesiuit mereri. nonne
tibi uidetur Esau tamquam in agone uictus et propriae mentis
infirmitate inparem se existimans cessisse uictori coronam,
quem uidebat nullis passionum inlecebris inflecti, quarum
ipse puluerem sustinere non poterat? ut quid mihi inquit
primatus? apud ignauos enim nulla sunt insignia uirtutis,
apud sapientes prima habentur; studia enim uirtutis quaedam
instrumenta sunt. itaque sicut bellator sine armis esse non
potest ita nec sine exercitatione uirtus. unde et dominus in
euangelio ait: a diebus Iohannis Baptistae regnum
caelorum cogitur, et cogentes diripiunt illud et
alibi: quaerite regnum dei, et ecce omnia praesto
sunt uobis. non dormientibus nec otiantibus, sed uigilantibus
et laborantibus pollicentur praemia, ... sed labori merces parata
C.) 11 Philo de sacf. 4
(166. 37; I 208, 5 C.) 13 Gen. 25, 32 14 Philo de sacr. 4 (166,
41; I 208, 7 C.) 23 Matth. 11, 12 25 Matth. 6, 33 P (a ex &) 10 est om. MAA\' testis... S (eras. 8 in) fidelis
est S (est 8. u.) MAA\' 26 neque otiantibue B non otiantibus V
27 lacunam significaui; fort. acribendum <non inertiae; , sed...; et
si fuerint inquit uni homini duae uxores, una
earum dilecta et altera odibilis., et pepererint ei
ambae filios, dilecta et odibilis, et fuerit primitiuus
filius mulieris odibilis, qua die heredes
reliquerit filios in substantia sua, non poterit
primatum dare filio mulieris dilectae omittens
filium odibilis, sed primitiuum filium mulieris
cognoscet dare illi dotem ex omnibus, quae
inueniuntur ei, quia ipse initium filiorum eius est
et ipsi debentur primitiae. quam profunda latent mysteriorum
secreta in litteris! recognosce, anima, tuos partus
et odibilis istius mulieris quaere mysterium. intra te ea inuenies,
si requiras. repete cogitationes, relege sensus tuos
et cui primitiae debeantur agnosces. duae enim mulieres
unicuique nostrum cohabitant inimicitiis ac discordiis dissidentes,
uelut quibusdam zelotypiae contentionibus nostrae
replentes animae domum. una earum nobis suauitati et amori
est, blanda consiliatrix gratiae, quae uocatur uoluptas. hanc
nobis opinamur sociam ac domesticam, illam alteram inmitem
asperam feram credimus, cui nomen uirtus est.
Illa igitur meretricio procax motu, infracto per delicias
incessu, nutantibus oculis et ludentibus iaculans palpebris
retia, quibus pretiosas iuuenum animas capit — oculus enim C.)
13 Philo de sacr. 5 (167, 22; I 209, 9 C.) 16 Philo de sacr. 5 (167,
28. I 209, 11 C.) (de merc. mer. 2 II 265, 28) 23 Philo de merc.
mer. 2 (H 265, 35; I 210, 1 C.) S (n eras.) relinquid M filios ipijlieri? M 10 cognoscet
ed. Rom. (sjriyvutGETai LXX) cognoscit libri (cognoscat Uindob.
4601) illi dare
quem miserans uirtus et casurum cito uidens inprouiso occurrit
uerita ne inter moras inlecebris demulcentibus mens capiatur
humana. \'palam\' inquit adparui tibi non quaerenti me, ne
2, 4-8 17 cf. Cic. de fin. II 106 disp. Tusc. V 101 22 Prouerb.
7. 23 23 Philo de merc. mer. 3 (II 267, 1; I 212, 4 C.) S (8 exp.) AA\' est om. V diuertat A\'BV 9 moriamur
B transiet enim uita V 12 in iuuentute BFV 14 coronemur
SA\' et (nos om.) M 17 relinquuntur AA\'PV relinquantur B
18 ergo S (r eras.) P\' (8. m2 i ego) MP 20 nisi deleuit Erasmus;
uix credibile Ambrosium scripsisse <non> adserit nisi uel
docuit te certe dominus Iesus quemadmodum aduersus
huiusmodi temptationes resistas. tetenderat diabolus primum
laqueum gulae dicens: si filius dei es, dic lapidi huic
ut fiat panis: respondit dominus: non in pane solo
uiuit homo, sed in omni uerbo dei. laqueum soluit
hoc dicto. posuit iterum diabolus secundum iactantiae laqueum,
qui etiam bonam mentem prosperis currentem semitis solet
strangulare. et duxit illum inquit in Hierusalem et
statuit eum supra pinnam templi et dixit illi: si
filius es dei, mitte te hinc; scriptum est enim quod
angelis suis mandauit de te ut conseruent te, quia
inmanibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem
pedem tuum. itaque cum posset sine ullo periculo mittere
se dominus Iesus, cui suppeterent spiritales uolatus, tamen
ne iactantiae genus esset, respondit diabolo: non temptabis
dominum deum tuum. simul docuit nos cauere ne faciamus
uoluntatem diaboli. si ergo ueri iactantia declinanda est,
quanto magis nemo debet falsa iactare pro ueris? tertius
superest laqueus auaritiae atque ambitionis. ostendit in monte
posito omnia regna orbis terrae in momento
4 Luc. 4, 4 13 Matth. 4, 5 sq. Luc. 4, 9 sqq. 20 Matth. 4, 7 Luc.
4, 12 25 Matth. 4, 8 Luc. 4, 5 SM\' do aperire P (a add. ml) b a praeterlabentibus AA\'
fort. in quibus 9 solo pane
Tamen si quem etiam ista delectant, ab eo moderatius
petantur qui uerus omnium fons est. nam et ipsa peculiaria
quae possidere sibi uidetur diabolus aliena sunt, sicut ipse
dixit: tibi dabo potestatem hanc uniuersam et gloriam
illorum, quia mihi tradita sunt. ab eo ergo
spera, licet breuis uitae non sit longum uiaticum requirendum,
tamen ab eo spera qui uniuersam creaturam condidit,
qui diabolo ea ad tempus tradidit, non ut possideat, sed ut
temptet; non enim poterat corona esse sine certamine. probandi
erant dubii, ut iusti coronarentur.
dedit itaque diabolo
ea, quia in his ipsis poena accipientis est, si uti nesciat.
quid est enim thensaurus luxurioso nisi sumptus luxuriae?
sed non luxuriosus, sed frugi probatur. et ideo utere quasi
frugi his quae tibi adponuntur, ut non cum manducas multum,
odibilis fias; uigiliae enim et tormenta uiro edaci
et infra: si coactus fueris in edendo, surge et uome.
et refrigerabit te et non adduces corpori tuo
4, 8 14 Matth. 4, 9 Luc. 4, 6 19 II Tim. 2, 5 25 Sir. 34, 20
(31, 23) 26 Sir. 34, 21 (31, 25) V (non poss ex neque) 2 sequuntur P\' 3 sibi esse
(esse s. u. m2) S 5 sup-ra 8 (a s. u.) supra AA\'BV caedros S
cedros cet. 6 maximi M maxime cet. 7 uester M (n s. e) 9 illi BP
12 petantur Monac. 14399 TJindob. 758 petuntur cet. peculiaria a
pecuniaria libri 15 eorum B 22 thesaurns libri 23 luxoriosos M
(v s. 0 tert.)
innumeris uina nocuerunt. nulli parsimonia. plerique
inter epulas fudere animam et mensas proprio replerunt sanguine.
aliis cruditas uocem simul rapuit et sensum, et si
aliquibus cruditas noxia non fuit, his ruinam fecit ebrietas.
alios in crimen egit ebrietas, etsi ipsa crimen sit, alios ad
egestatem redegit. postremo audi quos Christus excludat.
cum intrauerit inquit pater familias et clauserit
ostium, incipietis foris stare et pulsare ostium
dicentes: aperi nobis. et respondens dicet: nescio
uos unde estis; recedite a me omnes operarii
tunc incipietis dicere: manducauimus
coram te et bibimus et in plateis nostris docuisti.
et dicet uobis: nescio unde estis. audisti quid de
manducantibus dixerit: audi nunc quid de ieiunantibus dicat:
beati qui nunc esuriunt et sitiunt, quia saturabuntur
et infra: uae uobis.
qui saturati estis, quoniam
esurietis. sed uis manducare, uis bibere? ueni ad
conuiuium sapientiae, quae inuitat omnes cum magna praedicatione
dicens: uenite et edite panes meos et bibite
uinum, quod miscui uobis. delectant cantica, quae epulantem
demulceant? audi hortantem. audi cantantem ecclesiam
non solum in canticis, sed etiam in Canticis canticorum:
manducate, proximi mei, et bibite et inebriamini,
fratres mei. sed haec ebrietas sobrios facit, haec ebrietas
gratiae, non temulentiae est. laetitiam generat, non titubantiam.
nec uerearis ne in conuiuio ecclesiae aut grati
17 Luc. 6, 25 20 Prouerb. 9, 5 24 Cant. 5, 1 M (num ex mun m2) 3 repleuerunt P (ue 8. u.) P\'
6 alios ... ebrietas om. M Monac. 2549, in mg. Uindob. 758 11 sitis
V 12 manducabimus MAA\'M\' et (corr. m2) S 13 et bibimus
ante coram te transponunt Ji Monac. 2549 14 quod M 25 fratres
ed. Rom. ((i3sX<poi LXX) patres libri (patres mei in rus. B) 27 uerearie
(is ex es m2) SM
nobiles desint aut decentes ministri. quid Christo
nobilius, qui in conuiuio ecclesiae et ministrat et ministratur?
istius conuiuae recumbentis adnecte te lateri ac te deo iunge;
non fastidias mensam, quam Christus elegit dicens: introiui
in hortum meum, soror mea sponsa. uindemiaui
murram cum aromatibus meis, manducaui panem
meum cum melle meo et bibi uinum cum lacte meo.
in horto, hoc est in paradiso est conuiuium ecclesiae, ubi
erat prius Adam quam peccatum committeret. ibi recumbebat
Eua, priusquam culpam crearet et pareret. ibi uindemiabis
murram, hoc est Christi sepulturam, ut consepultus cum illo
per baptismum in mortem quemadmodum ille surrexit ei
mortuis et tu resurgas. ibi manducabis panem, qui confirmat
cor hominis, mel gustabis, quo tuarum dulcescat meatus
faucium. uinum bibes cum lacte, hoc est cum splendore ac
sinceritate, siue quod pura simplicitas sit siue quod inmaculata
gratia quae in remissionem sumitur peccatorum, siue quod
paruulos consolationis suae lactet uberibus, ut ablactati in
deliciis in plenitudinem perfectae aetatis adolescant. succede
ergo in hoc conuiuium. an metuis ne angustior domus et
breuis conuiuii locus te conprimat?s o Istrahel, quam
magna est domus dei et ingens locus possessionis
eius! magnus et non habet finem, altus et
inmensus. ibi fuerunt gigantes illi, qui ab initio
fuerunt statura magna scientes proelium. non hos
elegit deus. et merito non elegit, quia proelium, non
15 Cant. 4, 10 sq. 19 I Cer. 3, 2 22 Baruch 3, 24-27 S (c ex t m2) tibi P et (c a. t) P4 2 magistri B 4 coniunge
V 6 hortum M ortum V (in ras.) cet. 7 murram M et ml S
mirram M\' (ex muram) AA\'BV myrram Sm2 PP1 12 mirram Jf
(i ex u) B myrram cet. 13 mortem AA\'P morte cet. 16 bibis MPV
et (corr. m2) SM4 ac] et
sed haec ebrietas pudicitiae custos est, illa
uini ebrietas fomes libidinis, quo per carnes uaporantur interna
uiscera, animus ignescit, anima exuritur. saeuus criminum stimulus
libido est. quae numquam manere quietum patitur affectum.
nocte feruet, die anhelat, de somno excitat, a negotio abducit,
a ratione reuocat, aufert consilium, amantes inquietat, lapsos
inclinat, castis insidiatur, potiendo inflammat usuque accenditur.
nullus peccandi modus et inexplebilis scelerum <sitis)
nisi morte amantis extingui non potest. et ideo ait apostolus:
fugite fornicationem, ut ueloci fuga tamquam furiosae
dominae declinare saeuitiam et tetro seruitio exire possimus.
nam quid de auaritia dicam, insatiabili pecuniae cupiditate et
quadam aeris libidine, quae quo plura abstulerit eo magis
inopem esse se credit? omnibus inuida, sibi uilis, in summis
diuitiis inops affectu extenuat quod censu abundat. nullus
rapiendi modus, ubi nulla mensura cupiendi. sic inflammat
animum, sic igne suo pascit animum, ut hoc solo distet, quod
illa formarum adultera sit, ista terrarum. elementa concutit.
Cor. 6, 18 S (i pr. et a in ras. m2) 2 incomptam BPV incompta S
till MM\'P\' incomptae
munera, quas ego non superlectili operiendas, sed scripturae
nudis sermonibus demonstrandas putaui, ut sua luce
fulgerent et ex se ipsae uocem emitterent sui inuicem. neque
enim sol et luna interprete indigent; habent interpretem fulgorem
sui luminis, quo totus repletus orbis est. illis inluminatio
est fides, sine indice quaedam ut ita dicam intestata
testis, quae alieno non indiget testimonio et subito se
oculis offundit. non ergo nuntiantur opera nostra,
sed clamant et se ipsa nuntiant. sane ut et hoc quod laboriosum
in nostris ducitur non praeteream, fides exigitur, studium
desideratur, facta quaeruntur. his enim tribus dominus Iesus
deuotionis humanae officia definiuit dicens: petite, et dabitur
uobis; quaerite, et inuenietis; pulsate, et
11 Luc. 12, 15 12 Luc. 12, 21 14 Philo de merc. mer. 4 (II 269.
16); de sacr. 5 (167, 36; I 215. 21 C.) 17 Philo de sacr. 6 (168, 1:
I 216, 9 C.) 23 Philo de sacr. 6 (167, 47; I 216. 8 C.) et 6 (168, 6:
I 216, 13 C.) 26 Matth. 7, 7 S (in tng. m2 ait) ait M 15 suplectili M subpellectile P
suppellectile (e tert. ex i m3) V aupellectili cet. operienda ... demonstranda
SAA\'jIP et (corr. m2) P\' 17 et P1 ut cet. 21 subite M
22 offundit scripsi effundit libri
mea haec et facit ea similis est uiro sapienti.
haec
qui studiose fuerit prosecutus primatus benedictionis accipiet
sicut patriarcha Iacob, qui continentia et fide humanarum
supplantauit uestigia passionum. iste ait: misericordiam
mei habuit deus, et sunt mihi omnia. hanc itaque
misericordiam nos fide, studio operibusque mereamur, quibus
disciplinis inuenit Istrahel gratiam dei et per ipsam omnia:
non enim mundi huius copias, sed uirtutum disciplinas sibi
suppetere gaudebat. has nobis substituamus heredes, quas
sanctus Abraham in Isaac filio suo substituit sibi, omnem
operum suorum deputans hereditatem sapienti et iusto uiro
nec ullum ius hereditarium ancillis uel ancillarum filiis derelinquens,
sed tantummodo donationis munera. perfectae enim
uirtutes totum accipiunt gloriae patrimonium, usitatis et
mediocribus uile aliquid aspergitur. et ideo Agar, quae aduena
latine dicitur atque accola, et Chettura, quae odorifera significatur,
heredes non sunt. qui enim mediis utitur disciplinis
accola, non inhabitator est sapientiae. odore aspersus non
fructu expletur. sanitatem autem cibus, non odor inuehit,
quia odor fructuum nuntius est. principales itaque disciplinas
sequentibus et indigenas accolis agnoscimus praeferendas. C.)
5 Gen. 33, 11 Philo de sacr. 9 (169, 39; I 219, 8 C.) 10 Philo de
sacr. 10 (169, 40; I 219, 11 C.) 13 Gen. 21, 10 14 Philo de
sacr. 10 (169, 46; I 219, 14 C.) 16 Philo de sacr. 10 (170, 2; I 220,
1 C.) 17 Gen. 25, 1 Philo de sacr. 10 (170. 4; I 220. 2 C.) 20 Philo
de sacr. 10 (170, 7; I 220, 5 C.) 21 Philo de sacr. 10 (170, 11; I
220, 8 C.) om. M 3 fuerit studiose AA\' 4 continentie M 6 haec M
8 isrt libri 9 huius mundi B Monac. 14399 Uimlob. 758; mundi in
mg. V disciplinas
at uero secundum mysterium Abraham
pater gentium semini suo legitimo, quod est Christus,
hereditatem omnem fidei suae detulit, qui in hac terra uelut
aduena fuit, ut uitae huius odorem magis quam fructum
referret. haec cum audit mens, auertit se a uoluptate uirtutique
adiungit ueri decoris admirans gratiam purum affectum,
simplicem sententiam, mediocrem uestem, hoc est non in
sermonis, sed in ostensione spiritus, qualis est apostolicae
forma sententiae, amictum sapientiae atque pietatis
omni pretiosiorem auro refulgens, tum chorum prudentiae
temperantiae fortitudinis iustitiae suscipiens, quae fraglant
odorem disciplinarum incutientes reuerentiam, infundentes gratiam.
itaque talibus mota eligit studia uirtutis, quibus Iacob uir
plenus exercitationis mentem intendit suam. et ideo ouium
pastor inducitur, eo quod inperitare corpori et sensibus eius
ac uoluptatibus uocisque modum tenere, ne uelut ouis uagetur
incerta, praestantius aestimatur quam regere populos, praeesse
urbibus; difficilius enim se quispiam quam alterum regit. animum
uincere, iracundiam cohibere conpugnantesque leges
carnis et mentis in unum cogere inmortalis cuiusdam est uiri.
quem inferni porta non ceperit. denique ipse sibi legis lator
uindicauit hoc munus, ut oues pasceret Iothor, qui dicitur C.) 7 I
Cor. 2, 4 13 Philo de sacr. 11 (170, 23; I 220, 16 C.) 14 Gen.
30, 31 sq. Philo de eacr. 12 (171, 12; I 221, 19 C.) 22 Exod. 3,
1 Philo de sacr. 12 (171, 21; I 222, 4 C.) BM\' ministerium S (ni eras.) PFV abraham
V (h s. u.) 9 amictu V amictus est B 10 pretiosiore V pretiosior
pst B refulgen* S (s eras., te s. ras. m3) refulgentem AA\' tum
JIB Y tunc eet. 11 fraglabant Monac. 2549 flagrabat V et (s. flagrant)
Monac. 14399 flagrabant eet. 12 odore M incutientes BV incutiens
cet. infundentes MBPV et (te exp.) P1 infundens S (s mH ex tes,
eet. 13 eligit SAAP4 elegit B (i s. e alt.) cet. 16 uocisque frustra
temptatum est; cf. xut jÀ.wt\'t\'ţjç
terrae munus domino. duplex culpa: una quod post dies
optulit, altera quod ex fructibus, non ex primis fructibus,
sacrificium autem et celeritate conmendatur et gratia. unde
praeceptum est: si uoueris uotum, non facias moram
reddere illud; melius est enim non uouere uotum
quam uouere et non reddere; cum enim moram facis.
non reddis. uotum est autem postulatio bonorum a deo cum
soluendi muneris promissione. et ideo cum inpetraueris quod
petisti, ingrati est tardare promissum. sed interdum aut
neglegentibus inrepit obliuio impetratorum aut tumidis et
elatis adrogare euentus sibi [hebi] cordi est et propriis
uirtutibus uindicare nec auctoris deputare gratiae, sed ipsos
7 Gen. 4, 4 9 Gen. 4, 2 12 Gen. 4, 3 13 Philo de sacr. 13 (171,
41; I 223, 1 C.) 16 Deut. 23, 21 Eccl. 5, 3 sq. Philo de sacr. 13
(172, 7; I 223. 9 C.) 19 Philo de sacr. 13 (172, 8; I 223,
10 C.) BPV 12 et 14 optulit SAA\'P\'V obtulit cet. 16 uolueris
M 17 est om. AA\' inuouere M 22 repit (om. in) M inpetraturum
M 23 hebi inclusi utpote ex sibi ortum liebicordiS 8 (è ex
em m2) hebicorde est M hebicordi est AM\' hebicordis est A\'B hebicordiem
P hebicordfi P\' «*»#cordi est Y hebeti corde est JJL hebetis cordis est a
post et add. bonum quod agit uel quod a dco consequitur a 24 ipsos
S m2 P4 m2 AA\'lłl\'V ipso Sml P\' tnl MP ipse B
quidem minoris, sed supparis adrogantiae, eorum scilicet
qui datorem bonorum deum non negant, sed quae acciderint
ea sibi propter prudentiam suam ceterarumque merita uirtutum
iure delata arbitrantur. propterea etiam diuina dignos habitos
gratia, quod nequaquam uiderentur indigni quibus talia
beneficiis prouenirent.
ne quid ergo huiusmodi accidat,
unde uotum tuum tibi in peccatum fiat, lex te informauit
atque instruxit dicente domino, qui legem dedit: adtende
tibi, ne obliuiscaris beneficia domini dei tui et
non custodias mandata et iudicia et iustitias illius,
quae ego praecipio tibi hodie: ne cum manducaueris
et repletus fueris et cum domos bonas aedificaueris
et habitare coeperis in eis et oues tuae et
boues tui cum repleti fuerint, aere, argento et auro
conpletus fueris et omnia possidere coeperis et
plena fuerint horrea tua, exaltes cor tuum et obliuiscaris
dominum deum tuum. tunc ergo obliuisceris
dominum, cum oblitus fueris tui. si autem cognoscas infirmum
te esse, cognosces deum esse supra omnia et inmemor esse
non poteris, ut ei reuerentiam debitam soluas.
Disce nunc quemadmodum unusquisque moneatur, ne se
ipse auctorem suorum putet bonorum. ne dicas inquit in
corde tuo: uirtus mea et potentia mea fecit mihi
uirtutem hanc magnam, sed in mente habebis dominum
deum tuum, quoniam ipse dat uires, ut
facias uirtutem. unde bene apostolus quasi legis interpres
non gloriabatur in uirtute sua, sed minimum se apostolorum
esse dicebat et quicquid esset gratiae diuinae esse non meriti
sui nihilque nos habere quod non acceperimus. quid enim
17; I 224, 2 C.) 8 Fhilo de sacr. 14
(172, 23; I 224, 6 C.) 9 Deut. 8, 11-14 18 Philo de sacr. 14
(172, 30; I 224, 11 C.) 23 Deut. 8, 17 sq. Philo de sacr. 14 (172,
33; I 224, 13 C.) 28 I Cor. 15, 9 sq. 30 I Cor. 4, 7 B cum repletus V 29 quidquid B
(c s. d pr.)
quid gloriaris quasi non acceperis? didicisti
ergo humilitatem magis sequi quam adrogantiam, sedulitatem
affectare quam potestatem. accepisti salutaria praecepta,
noli neglegere utilia instrumenta medicinae, quibus fibra omnis
letalis uulneris exsecatur.
ille quoque qui se iustificat ne
infletur cordis sui tumore; et ipse accepit salubre mandatum
in huiusmodi sententiam resultante oraculo: ne dicas in
corde tuo, cum consumere coeperit dominus deus
tuus gentes illas a conspectu tuo, dicens: propter
iustitiam meam induxit me dominus possidere terram
istam: sed propter iniquitates gentium harum extirpabit
illos dominus a facie tua. non propter
iustitiam tuam nec propter aequitatem cordis tui
intrasti possidere terram istam, sed propter iniquitatem
gentium disperdet eos dominus a conspectu
tuo et restituet testamentum suum, quod iurauit
patribus uestris. testamentum perfecta dei gratia est;
nihil enim inperfectum dat deus, perfecta autem uirtus
est et opera uirtutis. testamentum autem dicitur quo defertur
bonorum hereditas. merito et testamentum dicitur et
diuinum, cum ea quae uere bona sunt adtestatione mandatorum
caelestium conferuntur. et testamentum dicitur, quo- :
niam sanguine dedicatum est, uetus in typo, nouum in ueritate.
quo testamento diuinae gratiae pignus tenemus, quia sic
18 Philo de sacr. 14 (172, 47; I 225, 7 C.) 19 Philo de sacr. 14 (173,
1; I 225. 8 C.) 25 Ioh. 3, 16 Rom. 8, 32 a consumare .AA\'P consGmare cet. 11 dS M 12 harum
S nt2 BM\'P illarum V horum S ml cet. extirpabit Scripsi
. (jaoXedpsuosi cod. Alex.) exstirpauit BV extirpauit cet. 14 post tuam
add. non propter bonitatem tuam B a cordis ... iniquitatem om. M
15 fort. intras tu (ob EIOICOOSOYJ LXX) 16 disperdet Sml V dispersit
P disperdidit P disperdit Sm2 cet. 18 uris m2 ex nris S 21 et
diuinum ... dicitur om. V (in quo et merito) 22 uera M
pro nobis omnibus daret. unde perfectionem gratiae praedicans
apostolus ait: quomodo non etiam cum illo omnia
nobis donauit?
Abraham filium suum ad holocaustum iussus offerre non post
dies ut Cain optulit, sed exsurgens mane strauit asinam
suam et adhibuit secum duos pueros et Isaac
filium suum et concidens ligna ad holocaustum
surgens abiit et uenit ad locum quem ei dixerat
deus die tertia. primo aduerte immolaturi studium maturum
atque festinum, ut mora expectationis non esset nisi
donec audiretur oraculum, deinde ut sterneret asinam suam,
obsequium omne ipse susciperet et sacrificio necessaria praepararet,
duabus quoque fidei uirtutibus comitantibus hostiam
suam duceret, de potestate dei certus et de bonitate securus.
quod autem ait die tertia, uel quod continua esse debeat
et perpetua deuotio — tripertitum est enim tempus, praeteritum,
praesens et futurum, quo admonemur quod nec praeteritorum
beneficiorum dei uel praesentium uel futurorum inrepere
ulla debeat obliuio, sed tenax gratiae memoria perseuerare
et oboedientia non deesse — uel quia is qui sacrificat in unum
splendorem, unam lucem debeat credere trinitatis; ei enim
qui fideliter sacrificat dies lucet, nox nulla est. sic et in
Exodo Moyses ait: uiam trium dierum ibimus et immolabimus
domino deo nostro. sed etiam alibi cum
C.) Quaest.
I 60 7 Gen. 22, 3 sq., cf. Philo de sacr. 15 (173, 11; I 225, 15 C.)
25 Exod. 3, 18 B Monac. 2549 6 abraam M abraham A (h s. w.)
7 optulit SAA\'P\' V obtulit cet. 10 ei] enim M dixerit S (a s. i
alt.) 11 immolaturi AA\' et m2 SP* immolantis BM\' immolationis V
immolatur MP et ml SP\' 14 sacrificia B necessario P 18 trip!itum
S (i pr. ex e m2) 22 is PV his S (h eras.) AM\' (h exp.) cet.
23 splendore MM\' 25 uiam om. M
inquit Abraham oculis suis uidit, et ecce tres uiri
stabant super eum. et uidens occurrit obuiam illis
ad ostium tabernaculi sui et adorauit super terram
et dixit: domine, si inueni gratiam ante te. tres uidet,
unum adorat, tres mensuras offert similaginis. nam etsi
inmensus deus, tamen mensuram omnium tenet, sicut scriptum
est: quis mensus est manu aquam et caelum palmo
et uniuersam terram clausa manu? perfectae igitur in
personis singulis trinitati interiore mentis arcano, hoc est
similaginis spiritalis sanctus patriarcha sacrificium deferebat.
haec est similago, quam in euangelio molit illa mulier, quae
adsumetur; una enim adsumetur inquit altera relinquetur.
adsumetur ecclesia, relinquetur synagoga uel mens
bona adsumetur, inproba derelinquetur. ut scias autem quia
et Abraham in Christum credidit, Abraham inquit diem
meum uidit et gauisus est. et qui credit in Christum
credit et in patrem et qui perfecte credit in patrem credit
in filium et spiritum sanctum. tres ergo mensurae, una
similago, hoc est unum erat sacrificium, quod uenerabili
trinitati pari quadam mensura deuotionis et congrua plenitudine
pietatis oblatum est.
Adhuc cognosce celeris studia deuotionis. cucurrit inquit
et accepit uitulum unum tenerum et bonum et
dedit puero et festinauit facere eum. ubique inpigra
225, 17 C.) 7 Phil. de sacr. 15 (173, 19; I 226, 3 C.) 8 Esai. 40,
12 13 Matth. 24, 41 16 Ioh. 8, 56 23 Gen. 18, 7 A 2 abraam M habraham A 6 uni M 7 inmensos M
8 et 9 manu M 9 perfecta M perfecta ei B 10 interiori A\' 12 mo-
Jet M\' (i s. e) cet. 15 adsumetur ... derelinquetur p. adsumitur ... derelinquitur
libri (Uindob. 758 -quitur ex -quetur) 16 et om. A\'B
abraam M habraham AA\' abraham (alt.) ... qui credit om. BY
abraam M abraham P (ha s. «. m2) 17 credit M\' credidit cet.
23 celeris SMAA\' celerius cet. 24 unum om. B Monac. 2549
25 puerii S (con\'. rn2) M-
ut solis ortum oratione praeuenias; occurre inquit ad solis
ortum. habes in euangelio dicentem dominum Iesum: Zacchaee,
festinans descende. et ille qui inpetrauerat quod
uolebat, ut Christum uideret, et amplius inpetrauerat ut
uideretur et uocaretur a Christo, festinans descendit et excepit
illum gaudens. et ideo probauit dominus eius affectum
et eum celeri remuneratione donauit dicens: quod hodie
salus domui huic facta est. festinauit enim et dominus ad
beneficium et ideo non expectauit, ut promitteret et inpleret
postea, sed ante fecit et postea declarauit. dixit enim: facta
est salus, quod utique praeuenientis fuit, non promittentis.
iustus igitur uotum suum celeritate commendat. et ideo patres
nostri festinantes manducabant pascha, succincti lumbos et
pedes suos calciamentorum <non> exuentes uinculis et tamquam
onus corporeum deponentes, ut essent parati ad transitum;
pascha enim domini transitus est a passionibus ad
exercitia uirtutis. et ideo pascha domini dicitur, quoniam et
tunc in typo illo agni ueritas dominicae passionis adnuntiabatur
et nunc eius celebratur gratia.
cito igitur hoc quaere,
anima, ut cito etiam audias, sicut audiuit et Iacob: quid
est hoc quod tam cito inuenisti, fili? et ille
dogma respondit: quod tradidit dominus deus
Philo de sacr. 17 (174, 26; I 227, 14 C.) 17 Philo de sacr. 17 (174.
35; I 227, 16 C.) 20 Philo de sacr. 17 (174, 38: I 228, 6 C.) 21 Gen.
27, 20 23 Gen. 27, 20 et 3 ortu M 2 ratione MP peruenias M 3 zacchee B zachee
P (e pr. s. u.) M\' zacheae cet. 4 festina A\' 6 a 8. u. m2 M
8 eum pi (l ill s. e) 12 quod] quia B praeuenientis fuit P (f in2
in ras.) Monac. 14399 p. praeuenientis saeuit
inpendebat suum ranis repleta Aegypto sonum inanem rerum
CJ
8 Philo de sacr. 18 (175, 18; I 229, 2 C.) 4 Ioh. 5, 17 5 Philo de
sacr. 18 (175, 19; I 229, 8 C.) I Cor. 15, 28 6 Hebr. 4, 12 9 Num.
11, 23 11 Ioh. 14, 23 13 Exod. 17, 6 Philo de sacr. 18, (175, 37;
I 229, 14 C.) 14 Ioh. 1, 48 15 Ioh. 1, 26 18 Philo de Bacr. 18
(175, 38; I 230. 2 C.) 23 Philo de sacr. 19 (176, 7; I 230, 9 C.) B (n eras.) ds M\' 7 acutus (corr. m2) SP 8 et pr.] ac P
9 pater dS BPM\'P\' V 11 enim est 31, fort. recte 17 illic scripsi.
nisi forte ilico
humilitas autem commendabat orationem,
siquidem et Pharisaeus ille reprehensus est, qui ieiunia sua
uelut beneficia enumerabat et tamquam obiectabat deo et se
criminum memorabat exortem, publicanus autem praedicatus
est, qui a longe stans nolebat oculos ad caelum
leuare, sed percutiebat pectus suum dicens: domine
deus, propitiare mihi peccatori. et ideo diuina
eum sententia praetulit dicens quia descendit hic publicanus
iustificatus magis quam ille Pharisaeus.
ille enim iustificatur qui peccatum proprium confitetur,
sicut locutus ipse est dominus: dic iniquitates tuas
ut iustificeris. et Dauid ait: sacrificium deo spiritus
contribulatus et iterum: cor contribulatum et humiliatum
deus non spernit. Hieremias quoque ait: anima
in angustiis et spiritus ancxius clamat ad te. ergo
et Pharao et Assyrius, qui dicebat: quis deorum gentium
istarum liberauit terram suam de manu mea,
quoniam liberabit deus tuus Hierusalem de manu
15 Luc. 18, 14 18 Esai. 43, 26 19 sq. Psalm. L 19 21 Baruch.
3, 1 23 Exod. 5, 2 Reg. IIII 18, 35 M 8 comendat V 9 fariseus 1JfM\' 11 praedicatus
est autem publicanus P 14 propitius esto P (s. m2 t propitiare) pi
eum diuina MB 16 fariseus JfM\' 17 enim om. V 18 est ipse
B V 20 contritum P 21 fort. spernet (eaooosviuaei LXX) 22 anciiatas
(at s. u.) S anxius AA\'BV 23 farao MM et Monac. 2549 et s.
u. m2 P\'V, om. cet. assirius
Est etiam illa commendandae orationis et uoti disciplina,
ut non diuulgemus orationem, sed abscondita teneamus mysteria,
sicut tenuit Abraham, qui subcinericias fecit. tenuerunt
et patres, qui coxere conspersum quod extulerant de Aegypto
subcinericia facientes azyma, quae graece !
quod abscondantur in cinere, significantes <sicut> fermentum
illud, quod abscondit mulier illa euangelica mensuris tribus,
donec fermentetur totum, mysteriorum quoque premendam
esse doctrinam. quod apertius dominus in euangelio docuit
suo dicens: tu autem cum orabis, intra in cubiculum
11 Luc. 17, 18 sq. 17 Gen. 18, 6 18 Exod. 12, 34 Philo de sacr.
16 (174, 15; I 227, 9 C.) 21 Luc. 13, 21 24 Matth. 6, 6 sq. P 4 tuus AA\' meus Pm2 in ras. suus Pml cet.
13 surgite 8 (it eras.) 16 misteria BPV 17 abraam M subcinericios
V 18 extulerant M (a m2 ex u) 19 azyma 8 azima cet. S ENrpY<I»Ta P\' (in mg. engrifia) engrifia ltIM\'PV engriphya
AA\' euphrigia B (in mg. engriphia) dicuntur AA\' V dicunt
ex dr P 20 sicut add. Henricus Schenkl, innuentes post quoque (u. 22)
add. a 21 in farinae mensuris
quod sit ostium tuum disce: pone,
domine, custodiam ori meo et ostium circuitus labiis
meis. et Paulus petit orari pro se, ut aperiatur inquit mihi
ostium uerbi ad loquendum mysterium Christi. sed ille
utpote electus ad euangelii praedicationem recte sibi ostium
uerbi optabat aperiri, quia de ore eius exibat salus gentium,
de ore illius prodibat uita populorum: nos autem claudamus
ostium, ne culpa intret, ne lapsus aliquis sermonis exeat.
intrat culpa, si lapsus exierit. audi quomodo intret culpa. ex
multiloquio inquit non effugies peccatum. exiuit multiloquium,
peccatum intrauit, quia in multiloquio nequaquam
qui exeat sermo trutinatur. inprudenter labitur, licet ipsum
ultra mensuram aliquid loqui grande peccatum sit.
et ideo
caue ne inprudenter loquaris; labia enim inprudentis
eum ad mala. caue ne in oratione te extollas; oratio
enim humiliantis se nubes penetrauit. caue ne incaute
symboli uel dominicae orationis diuulges mysteria. an nescis
quam graue sit in oratione contrahere peccatum, ubi speras
remedium? certe dominus per prophetam docuit hoc graue
10, 19 19 Sir. 21, 25 (28) 21 Eccl. 10, 12 22 Sir. 32 (35), 21 PP\' in abscondito ora B 5 arcanum MM\'
archanum P (h exp.) cet. 8 tuum om. M\' quid B tuum om. PP1
10 mihi inquit P 11 misterium .A\'BM\' 13 exiebat M 14 illios
BlJl.AA\' eius cet. prodiebat M procedebat AA\' 17 tuum peccatum B
18 intrauit peccatum B 22 in mala AA\' 23 penetrat B penetrabit
Monacc. 2549 et 14399 24 simboli BV misteria MBV 26 pptiam
M\' (om. per), per om. B
nisi forte mediocre id tibi putas esse. diffidere est enim de
potentia dei aestimare quod non audiaris, nisi clamaueris.
clament opera tua, clamet fides, clamet affectus, clament
passiones tuae, clamet sanguis tuus, sicut sancti Abel, de
quo dixit deus ad Cain: uox sanguinis fratris tui ad
me clamat. audit te in occultis qui mundat in occultis. nos
nisi loquentem audire non possumus: apud deum loquuntur
non uerba, sed cogitationes. et ut hoc uerum scias, dicebat
dominus Iesus ad Iudaeos: quid cogitatis mala in cordibus
uestris? non interrogantis uox ista est, sed scientis.
quod tibi manifestat euangelista dicens: Iesus autem
cogitationes eorum. sicut ergo filius nouit, nouit et
pater. filium nosse cognouisti, patrem nosse audi consiliarium
et testem patris dicentem: scit enim pater uester quid
uobis opus sit, antequam petatis ab eo. coque ergo
subcinericiam tuam uapore spiritus sancti, coque etiam animi
passiones uerbi calore. etsi crudiores sunt passiones tuae nuper
fortasse de Aegypto egredientes, operito eas et lento calore
excoque, ne fortiorem ignem ferre non possint et
potius quam coquantur; sunt enim plurima quae cruda
displiceant, cocta delectent. foue pectore tuo alta mysteria,
ne praematuro sermone et infidis auribus uel infirmis quasi
incocta committas atque auertatur auditor et cum horrore
fastidiat.
< at> si coctiora gustaret, spiritalis cibi perciperet
suauitatem. diuine autem dominus Iesus et bonitatem te
9, 4 12 Luc. 6. 8 15 Matth. 6, 8 B 7 audite eum (om. te) B audit enim te A\'
8 loquentes A\' loquuntur SBM\'V locuntur cet. 16 quoque V
17 subcinericia tua Monac. 2549 quoque M 18 calere S (e ex i)
20 exquoque MM\'P semustilentur SM semiustilentur MP\' semiustulentnr
cet. 21 quae ... mysteria om. BM\'PP\' plurima ... mysteria ne
om. V Uindob. 758 Monacc. 2549 et 14399 22 fone igitur S (igitur
8. u. m2) misteria MA\' 24 cocta (om. in) M horrore in2 ex
honore S 25 at addidi, qui ed. Rom.; si contra Monac. 2549 si.».= r
poscas, et inpense et frequenter monuit orandum, non ut
fastidiosa continuetur oratio, sed adsidua frequenter. offunduntur
plerumque inania longae precationi, intermissae autem
prorsus obrepit incuria. deinde monet, ut cum ipse ueniam
tibi poscis, tum maxime aliis largiendam noueris, quo precem
tuam operis tui uoce conmendes. apostolus quoque docet
orandum sine ira et disceptatione, ut non turbetur, non
interpoletur oratio tua. docet etiam orandum in omni loco,
cum saluator dicat: intra in cubiculum tuum. sed intellege
non cubiculum conclusum parietibus, quo tua membra
claudantur, sed cubiculum quod in te est, in quo includuntur
cogitationes tuae, in quo uersantur sensus tui. hoc orationis
tuae cubiculum ubique tecum est et ubique secretum est, cuius
arbiter nullus est nisi solus deus.
orandum autem praecipne
et pro populo doceris, hoc est pro toto corpore, pro membris
omnibus matris tuae, in quo mutuae caritatis insigne est. si
enim pro te roges, tantummodo pro te rogabis, et si pro
se tantum singuli orent, minor precatoris quam intercedentis
est gratia; nunc autem quia singuli orant pro omnibus, etiam
omnes orant pro singulis. ergo ut concludamus, si pro te
roges tantum, solus, ut diximus, pro te rogabis, si autem
pro omnibus roges, omnes pro te rogabunt, siquidem et tu
in omnibus es. ita magna remuneratio est, ut orationibus
singulorum adquirantur singulis totius plebis suffragia. in quo
adrogantia nulla, sed humilitas maior est et fructus uberior.
dies optulit Cain plene diximus fastus esse indicium resupini, \'
2, 8 10 Matth. 6, 6 15 I Tim. 2, 1 eq. MM1 3 effunduntur Sm2 offenduntur BPV 5 inrepit M
12 intra te Monac. 14399 13 tuae om. V 14 ubique pr.] ubicumque
M 17 est insigne B 19 pcatoris V Monacc. 2549 et 14399
Aurelianensis 33 peccatoris
concluso ergo illo et conuicto Cain crimine aliud
oblationis uitium discutiamus. optulit a fructibus terrae.
non a primis fructibus primitias deo: hoc est primitias sibi
prius uindicare, deo autem sequentia deferre. itaque cum
anima corpori tamquam seruo domina sit praeferenda, utique
primitias eius, hoc est animi prius quam corporis offerre
debemus. primitiae animae primi motus sunt bonarum disciplinarum.
quae licet tempore posteriores sint quam corporis
primitiae, quae sunt esca, incrementum, uisus, auditus et
tactus, odor, uox — mens autem et sensus pars animae, pars
corporis est —, tamen priores sunt disciplinis. quarum primitiua
est puro corde et simplici sermone oblata deo gratiarum
actio.
haec munera optulit Abel, et ideo respexit deus in munera
eius, quoniam a primitiuis optulit. accedit ergo quia de primitiuis
ouium et de adipibus earum. considera quia non de
insensibilibus, sed de animantibus optulit. plus est enim animalis
quam terrenus, siquidem animalis proximus spiritali
est. non enim prius quod spiritale est, sed quod animale,
1 Philo de sacr. 19 (176, 22; I 231, 2 C.) 9 Philo de sacr. 20
(176, 46; I 232, 2 C.) 15 Philo de sacr. 20 (177, 11; I 232, 11 C.)
20 Gen. 4, 4 Philo de sacr. 27 (180, 41; I 238, 16 C.) B 6 sibi om. M arcescunt MPP1 accersunt B
et m2 V 9 optulit
hanc possessionem tibi dominus pollicetur
et quodam sacramenti promittit uinculo, ut constantiam
tuam firmet. neque enim deus ideo iurat, quod fide credentis
indigeat aut testimoniorum adstipulationibus destitutus suffragium
sacramenti requirat sicut homines, qui fidem nobis
15 Philo de sacr. 27 (181, 10; I 239, 13 C.) V ita B 3 optulit BAA\'P\'V et (p ex b) B obtulit eet.
9 fuerint nata B 10 sanctificata (ta eras.) B 13 quod addidi, ut
add. ed. ROtll. in quibusdam inueuis libri quibusdam in nenis u
15 et inquieti B et (et m4) V atque inquieti Monac. 14399 Uindob.
758 19 conturbet M cananeus M 21 placidus fi placitus libri
25 ideo ds A 26 aut stipulationibus M
dixisse. deus autem et cum loquitur fidelis est, cuius sermo
sacramentum est; non enim propter sacramentum fidelis deus,
sed propter deum etiam sacramentum fidele est. qua ratione
igitur Moyses iurantem deum inducit? quia nos usu quodam
mortalium claudimur et uelut echini cortice quodam nos
uulgaris opinionis inuoluimus aut uelut cocleae, quae nisi
intra testae operimentum sint spirare non possunt nec aerem
liberum carpere aut sustinere, sic nos <non> nisi intra quaedam
humanae consuetudinis latibula terrena uersamur. unde quia
illud uerius solemus credere quod iure iurando firmatur, ne
nostra claudicet fides, iurare scribitur deus, qui ipse non
iurat, sed iurantium iudex et ultor est perierantium. denique
scriptum est: iurauit dominus, et non paenitebit eum:
tu es sacerdos in aeternum. seruauit utique quod iurauit,
dedit nobis aeternum principem sacerdotum, ut et tu quod
iuraueris ita noueris esse seruandum, ut quia per eum iuras
qui non mentitur scias futurum si mentiaris ultorem.
expulsis
igitur inquietis et mobilibus cogitationibus dabit tibi deus
uacuam possessionem cordis et mentis, ut eam cultu quodam
tranquillitatis exerceas et fructum ex ea capias nec sustineas
in eam Chananaeos, hoc est turbidos sensus recurrere, eradices
gentilicium uitiorum omne consaeptum, lucos eorum diruas,
quibus obumbratur ueritas et quidam liber caelestis uisus
cognitionis horrore tenebrosae disceptationis absconditur.
I 240, 14 C.) 3 Philo de sacr. 28
(181, 39; I 241, 3 C.) 4 Philo de sacr. 29 (181, 40; I 241, 4 C.)
14 Psalm. CVllII 4 16 Hebr. 5, 6; 7, 17 B 4 etiam om. Y fidelis M 7 uulgaribua
P* mH uulgaribus populi Y opinionibus V m2 M\'V inuoluimur
MY 9 carpere M\' (r pr. a. u.) capere Y autj ac B
non add. Costerius 10 uersamur P\' (e «.$ml) uersemur tete
12 ipse qui M quia ipse A\'R 13 perierantium A pe.ierantium 8
peierantium M\'PV peiurantium B periurantium eet. 22 ea V 23 gentilicium
SM gentili«#um V gentilium cet. conceptum M consepultum B
25 cogitationis B V
Sed hoc nisi diuino donatus munere efficere non potes. et
ideo ait: dabit tibi deus, hoc est cogitationes optimas,
placida consilia, tranquillas inuentiones. cum dederit haec,
tolles omne quod aperit uuluam masculinum et sanctificabis
domino. non totum exigit a te deus, qui totum donauit. multa
enim ad usum substantiae largitur humanae, et hoc non potest
esse diuinum sacrificium, ubi est usus naturae. edere bibere
dormire aliaque ministeria corporis dono sunt tibi conlata,
non a te relata deo munera. quicquid autem sanctum cogitaueris,
hoc dei munus est, dei inspiratio, dei gratia, sicut e
contrario illa quae [cum] in usu naturae humanae sunt non
coinquinant hominem, sed quod exit de ore, furta, falsa testimonia,
sacrilegia, haec sunt quae coinquinant hominem.
iotenora
ergo nostra mundemus, ut possit oblatio non displicere.
ibi quaeramus omne quod aperit uuluam masculinum, hoc
est iustum et principale, quod sanctificare domino debeamus.
neque enim hi nos corporei coetus atque conceptus partusque
sanctificant, quibus uulua feminae deflorato pudore uirginitatis
aperitur. nam etsi mulier sanctificet uirum et uir mulierem,
tamen plerumque contingit uirginis uuluam etiam sine coniugii
sanctitate reserari. neque rursum sola uirilis est gratia,
mulier autem sanctificationis aliena est, aut utriusque sexus
confusa natura est, ut uterque corporeos fundatur in partus.
habent sua munia uiri, habent mulieres sexus sui officia
discreta. generatio ista successionis humanae mulierem decet,
inpossibilis eadem uiro.
ergo si carnis usui non quadrat hic
sensus, officia animae discutiamus. istam sane inuenio, quae
C.)
11 Matth. 15, 11 et 18 sq. 19 I Cor. 7, 14 21 Philo de sacr. 30
(183, 4; I 243, 8 C.) B 9 non a te relata om. M 11 curo
inclusi, - aut quaecumque scribendum 17 liii SMAA\' coetus SMF
coitus A cogitus A\' cetus P cetus M\' et ml V fetus B fetus Y rn2
19 etsi S (et m ras. ex s) sanctificet SMAA\' sanctificat eet. 21 reseruari
BAA\' resecari P rursus .Â.Â\' 27 ieta PV
sexus munera repraesentat, nubit concipit parit. et sicut feminis
dedit uuluam natura, in qua uniuscuiusque animantis generatio
per menstruas formatur aetates, ita est quaedam uirtus animae,
quae uelut quodam uuluae genitalis secreto cogitationum
nostrarum suscipere semina, conceptus fouere partusque
solet edere. neque enim aliter diceret Esaias: in utero
accepimus et parturiuimus spiritum salutis, nisi
uuluam animae nouisset. harum generationum quaedam femineae
sunt: malitia petulantia luxuries intemperantia inpudicitia
aliaque huiusmodi uitia, quibus animi nostri quaedam eneruatur
uirilitas. masculinae sunt castitas patientia prudentia
temperantia fortitudo iustitia, quibus mens nostra et caro
ipsa firmatur et ad obeunda inpigre munia uirtutis erigitur.
hos partus aluus ille propheticus parturiuit. et ideo ait: in
utero accepimus et parturiuimus spiritum salutis.
masculinum igitur et parturiuit et peperit qui spiritum salutis
effudit.
sed etiam pariat et diebus pariat inpletis, ne inmaturos partus
C) 7 Esai. 28, 18
9 Philo de sacr. 31 (183, 27; I 243, 4 C.) libri sexum... nubit om. BPM\'1* V 13 nostra
mens A\' 14 obteuuda 8 obedienda P inpigriae S ml inpigritiae S
m2 AA\' 18 effodit
quae tanti forma sit partus demonstrat apostolus dicens:
filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur
Christus in uobis. in hanc formam tota mentis nostrae
coalescant uiscera et in illo genitali aluo animae nostrae
Christus refulgeat. partus noster fides sit, nutrimenta nostra
praecepta doctrinae sint. his quaedam cordis nostri inbuatur
infantia, instituatur pueritia, iuuenculescat adulescentia, senecta
canescat; aetas enim senectutis uita inmaculata.
itaque ea demum bona est animae senectus. quam
nulla perfidiae inquinamenta maculauerint. et ideo partus suos
ab hac macula Paulus defendit — ego uos inquit genui in
euangelio —, ne cuius saeua insusurratio rudis fidei temptaret
infantiam. masculina igitur generabat, qui in uirum perfectum
populos quos docebat fidei gestiebat unitate concurrere et in
agnitione fili dei perfectam plenitudinis Christi tenere mensuram.
hoc enim sacrificium acceptabile deo nouerat, de quo
scriptum est: omne quod aperit uuluam masculinum
21 Ephes. 4, 13 25 Exod. 13, 12 Philo de sacr. 32 (183, 35; I 244, 10 C.) om. Y 7 derelinquat b\'afdA\'
relinquat cet. par«tus S (a eras.) 8 properantius a 9 demonstrans
M 11 in nobis ..... Christus om. V (refulgeat exp. 13; in
uobis add. in mg. m4) Monac. 2549 (in quo et fulgeat krptur); in
hanc..... refulgeat om. Monac. 14399 et Uindob. 758 toti M
12 illa B genitalia M (a alt. eras.) 15 iuuenculascat S 20 ne
cuius .A.A\' ne huius P1 nec huius M\' (c exp.) cet. 23 fili M et ml
SAV filii
Dixerat de principalibus generationibus, hoc est plenis capacibusque
rationis, addidit et de gregalibus, hoc est reliquis
uelut plebeis sensibus, qui inrationalibus conparantur iumentis.
quae tamen cum a rectore aliquo gubernantur, facile
mansuescunt et inperata exequi et iugum subire et ad uocem
magistri aut celerare gradum aut sistere aut deflectere aut
aliqua munia sui operis quae iubentur humano quodam famulatu
obire consuerunt. tantum ualet institutio, ut uincat
naturam. itaque illa quae consortium nostrae substantiae non
habent agnoscunt tamen nostrae uocis imperium et, cum suae
naturae rationem nullam habeant, nostrae rationem naturae
capessunt et quodammodo transfusam adquirunt. equos uidemus
popularibus incitari studiis, gaudere plausibus, blanditiis delectari
magistri. toruos leones cernimus naturalem feritatem
imperata mutare mansuetudine, suam rabiem deponere, nostros
mores sumere, et cum sint ipsi terribiles, discunt timere.
caeditur canis, ut pauescat leo, et qui sua iniuria exasperatur
coercetur aliena alteriusque exemplo frangitur. quotiens parata
praeda et cibo obuio famem perpeti malunt, dum offensam
magistri uerentur, quotiens repentino inpulsi motu aperta ad
morsus ora iussi resoluunt! ita dum nostrae uoluntati obsecuntur,
suae obliuiscuntur. non item illae ferae uel illa armenta
equorum uel genus omne pecudum, quae sine rectore uagantur
ullo et omni domitoris gubernaculo destituta exasperantur. et C.)
7 Philo de sacr. 32 (183, 43; I 245, 3 C.) 9 Uerg. Aen. IllI 641
16 Uerg. Georg. III 185 sq. 8. u. Pom. V tibi om. B 5 de om. AA\' gregibus B
6 inralionabilibus MAA\'M\'P 11 constitutio B 15 capacesBunt PP*
capcscunt (e ex i) B transfusam P4 transfusa cet. 17 uidemus
Monac. 14399 18 mansuetudinS M 19 illi B 21 coercitur S
(corr. m3) MAA\' cohercetur
uidetur ergo et sensuum
nostrorum quoddam genus aliud domitum mansuetum,
aliud indomitum, quod armentario quodam motu mentis uelut
deside atque resoluto proruat ad inrationabiles corporis delectationes,
mansuetum autem, quod uelut duci cuidam
mentis se subiciat et subdat. quaecumque ergo eius naturae
reguntur, ea sunt masculina atque perfecta, quaecumque autem
sine duce ullo plebeia quadam praesumptione dominantur.
uelut ciuitatis alicuius, quae regis optimatiumque consilio
priuata sit, ita corporis sui omnem statum et uirilem uigorem
muliebri quadam dissolutione effeminant. ex his illa lex carnis
est, quae legem apostolicae mentis inpugnans captiuam trahebat
quadam lege peccati. et ideo ut de illo mortis corpore liberaretur,
spem suam Paulus omnem non in sua uirtute, sed in
Christi gratia reponebat. unde liquet quod hae conmotiones
quae secundum legem mentis sunt <ex> diuino fauore procedunt,
alii autem sensus ex uoluntate corporea.
illa igitur
quae sancta sunt primitiua sunt nostrorum sensuum, ista
uelut de quodam grege sunt et uilitate plebeia, quod uarie
uidetur Moyses nominibus significasse Iudaeis. hoc enim
declarat etiam illa area legis mystica, de qua ait: initia
areae tuae et lacus tui non nouissima facies; primitiua
filiorum tuorum dabis mihi. sanctae conmotiones
sensuum nostrorum, quae secundum uirtutem sunt, ipsae
C.) 8 Philo de sacr. 32
<184, 7; I 245, 9 C.) 14 Rom. 7, 23 15 Rom. 7, 24 16 Rora. 7, 25
23 Exod. 22, 29 25 Philo de sacr. 33 (184, 33: I 246, 10 C.) SMA singulis cet. -6 delectationes corporis BMTFV
9 masculina S (in s. u.) 11 optimatiumque S (i alt. eras.) BM\' optimatumque
cet. 17 respondebat BAA.\' haec A (c eras.) MT1
18 <ex) tac te Maurini 19 uoluptate ed. JRom. 21 quodj que P
ie in ras. m2) uane n Monac. 2549 uanaM uaria cet. iudaeis
£ .4.4\' diuersis MBMTPV 26 uirtutes .A A\' B et (es ex 6) M\'
conparantur, in qua uentilantur frumenta. sicut enim in
hac rurali area excutitur triticum atque hordeum et, dum
saepius uentilatur, separatur a paleis, quia paleae ceteraque
purgamenta messis in diuersum leuis aurae spiramine dissipantur,
illa uero quae solidiora sunt in locum eundem
excusso puluere relabuntur, ita cogitationum nostrarum quae
sunt solidae atque optimae puram atque sinceram exhibent
uirtutis alimoniam, sicut scriptum est: quia non in pane
solo uiuit homo, sed in omni uerbo dei, quae autem
inutiles ac uacuae disperguntur ut fumus ac nebulae, quia
sicut fumus oculis sic iniquitas utentibus ea. et recte fumo
iniquitas conparatur, quae uelut quadam saeculari caligine
aciem mentis obducit.
et ideo dicit dominus: cum intraueritis
in terram, in quam induco uos, et cum manducare
coeperitis de panibus terrae illius, offeretis
oblationem separatam domino, primitias conspersionis
uestrae panem: sicut oblationem de area sic
auferetis primitias confusionum uestrarum et dabitis
domino. confusio nos sumus diuersorum elementorum
commixtione conpositi, siquidem frigidum calido et
umidum sicco miscetur in nobis. haec conspersio multas habet
carnis inlecebras, plurimas delectationes, sed non sunt hi
primitiui huius corporis sensus. et quia ex anima et corpore
constamus et spiritu, haec conspersio principalis, in qua
sanctificari nos apostolus cupit, sicut ait: ipse autem deus
pacis sanctificet uos per omnia, et integer spiritus
uester et anima et corpus sine querela in die domini
18-21 Philo de sacr. 33 (184, 19; I 246, 1 C.) 26 I Thess. 5, 23 u.) harene (n eras.) S 3 harea S (a alt. in ras. 2
litt. m3) 10 uiuit
tempore aestimentur primitiae an sanctitate, hoc est utrum
omnia primogenita sanctificationem habeant primitiarum.
etenim fructuum sanctae secundum legem, quia in his
optimum festinae fidei sacrificium est, sed fiunt sanctae deuotione,
non tempore. non prouentus sanctificat, sed deuotio.
denique ubi celer prouentus est, si deuotio moretur, offensa
contrahitur. non ergo omnia primogenita sancta, sed omnia
quae sancta sunt etiam primogenita. denique Cain primogenitus,
sed non sanctus. sanctus quoque Istrahel dei populus, sed
non primus aetate. et tamen primogenitus appellatur, sicut
scriptum est in prophetis: primogenitus meus Istrahel.
et Leui sanctus, sed non primogenitus: nam tertius Liae filius
26 Exod. 4, 22 27 Gen. 29, 34 MFV et (s pr. s. tc.) P sint] sunt MA\' et (sint m3) V
etiam] enim A\' 10 isac S optulit SAA\'P\'V obtulit eel. 19 festinae
M\'PP\' V festina cet. 20 fort. non <enim> pr.; <quas ; non a <quia) non
ed. Bom. 21 si om. AA\' 22 uerba omnia quae usque ad p. 392 u. 7
copulatur. habes desunt in S; exciderunt folia quattuor, sancta... primogenita
Oln. ĮJI\' 23 sunt <sunt> a 24 sqq. isrt libri (sic fere scmper)
27 filius om. M
nomen est deriuatum. scriptum est enim in Numeris: ecce
tuli Leuitas de medio filiorum Istrahel pro omni
primogenito, qui aperit uuluam a filiis Istrahel, et
erunt mihi Leuitae; mihi enim omne primitiuum.
in qua die percussi omne primogenitum Aegypti,
sanctificaui omne primogenitum Istrahel. ergo Leuitae
primogeniti nuncupati, qui sanctificatione utique ceteris Istrahel
filiis antelati sunt. qua ratione primogeniti audi apostolum
dicentem: sed adpropinquastis Sion monti et ciuitati
dei uiui Hierusalem, quae in caelo est, et decem
milibus laetantium angelorum et ecclesiarum primitiuorum,
quae scripta sunt in caelo. quattuor ordines
fecit, montis Sion, ciuitatis Hierusalem, celebritatis angelorum,
ecclesiarum primitiuarum. tulit ergo dominus deus de medio
populi Istrahel Leuitas, quia non humanarum eos consortes
uoluit esse curarum, sed diuinae religionis ministros, et primogenitos
sibi fecit qui uuluam aperiunt spiritalem et ideo non
erant ab utero naturae sicut diuersorum criminum peccatores,
sed destrictis saecularibus eliguntur. unde non habent cum
plebeia possessione consortium nec in medio populi conputantur,
quia uerbum dei in medio sui possident, sicut
scriptum est in euangelio: ubi sunt duo uel tres congregati
in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum et
alibi: medius uestrum stat quem uos nescitis.
12, 22 sq. 23 Matth. 18, 20 25 Ioh. 1, 26 om. V 12 et 15 scribendum esse puto
ecclesiae primitiuorum, cf. Epist. XXXIII 4 15 ecclesiarum M
eccleaiam A et ecclesiam A\' et ecclesiarum cet. 16 israhel M\' israel PIx
isrl BV, om. MAA\' 19 erant P1 errant cet. 20 destrictis saecularibus
scripsi destructis saecularibus A Laudunensis et Uaticanus alter Maurinorum
destructis (is
Hinc ergo cognoscimus quod ante omnia fides nos commendare
deo debeat. cum fidem habuerimus, elaboremus ut
opera nostra perfecta sint, siquidem hoc plenum est et perfectum
sacrificium, sicut ipse dominus docet dicens de donis
et datis suis: obseruabitis offerre mihi in diebus
festis meis nihil detrahentes neque dispertientes, sed plena
et integra et perfecta offerentes. festus autem dies domini est,
ubi perfectarum uirtutum gratia est. quae tunc perfectae sunt,
si sollicitudinum saecularium et corporalis inlecebrae uictor
animus delenimenta uoluptatis excludat, liber a saeculo, deo
deditus, nihil de tramite directae intentionis inminuens nec
affectus sui tempora nunc luxuriae diuidens nunc labori. solus
itaque sapiens hanc celebrat sollemnitatem, nullus alius; inmunem
enim huiusmodi passionum animam repperire difficile
est. diuide ergo secundum rationem animae principalia et
oboedientia, et tunc quid masculinum quidue femininum
sit deprehendes; nulla enim sine labore uirtus, quia labor
processus uirtutis est. quod etiam legis ipsius uerba significant,
quae dicit: omne quod aperit uuluam asinae
mutabis oue; inmunda enim animalia lex a sacrificio
et pro his ad uicem munda iussit offerri. asinae ergo
partum, hoc est inmundum iubet mutare oue, quae munda
et apta sacrificio est. hoc est secundum litteram. ceterum
si quis sensum spiritalis legis altius persequatur, considerabit
quod asina laboriosum animal sit, ouis fructuosum. fructu
C.) 5 Num. 28, 2 7 Philo
de sacr. 33 (185, 6; I 247, 9 C.) 12 Philo de sacr. 33 (185, 8; I 247,
11 C.) 15 Philo de sacr. 34 (185, 12; I 248, 1 C.) 17 Philo de
sacr. 34 (185, 15; I 248, 3 C.) 19 Exod. 13, 13 Philo de sacr. 34
(185, 17; I 248, 5 C.) 24 Philo de sacr. 34 (185, 19; I 248, 7 C.) P 5 tuis V; dicens: de donis et datis meis ed. Rom.
mihi offerre B 10 delenimenta M et flzl M\' deliniamenta B et M
m2 delinimenta
si autem non
inquit redimes. iubetur ergo secundum litteram, ut
animal aliud pro inmundo animali offeratur aut pretium, ne
inter decimas fructuum uel minus aliquid uel inmundum
uideatur offerri. intellectus autem profundior liberandam animam
tuam docet, ut desistat ab iis quae fructum non habent;
qui enim redimit se liberat et quodam exuit debito. relinquenda
sunt opera, quae uerum fructum bonosque processus
habere non possunt, qualia sunt mundana ista, quorum usus
non potest esse diuturnus. in quibus ipse nudus et ueri
uacuus effectus est et, quamuis summo fuerit quaesitus
labore, nihil animam iuuat. ea enim quae seruitutem animae
inferunt inutilia sunt omnia, etsi non desit effectus. magna
uidetur proeliantium uictoria, triumphantium gloria, sed
frequenter ipsos uidemus qui uicerint rursus bellorum subiacere
incertis et transferri ad hostem euentu proelii et eo ipso
quo uictores ante fuerint fieri miseriores. opus est ergo ut
opera tua ad deum dirigas et eius tibi adspiret fauor. athleta
ipse, qui suis, non alienis decernit uiribus, quotiens congreditur,
dubios casus subire se credit et, cum ad coronam
peruenerit, intellegit citius hanc mundi gloriam tamquam
coronae ipsius folia marcescere. gubernator cum in portus
nauem subduxerit, uix finem inpositum labori putat et statim
quaerit laboris exordium. soluitur corpore anima et post
finem uitae huius adhuc tamen futuri iudicii ambiguo
C.) 7 Philo
de sacr. 34 (185, 38; I 249, 2 C.) 10 Philo de sacr. 35 (185, 41; I
249, 5 C.) 20 Philo de sacr. 35 (186, 8; I 249, 12 C.) MM\' liberanda P (il in ras.) 8 iis M\' his cet.
9 relinquenda ergo P (ergo 8. u. m2) 10 bonusque M et (corr. m2)
PP\' 11 mundana ista
et ut praeceptum legis exemplo adstruamus, cum
Aegyptii Iudaeorum populum in operibus uariis et luto
ac lapide, ingemuerunt filii Istrahel et domini prouocauerunt
in se misericordiam. et dixit ad Moysen: ego exaudiui gemitum
filiorum Istrahel, quomodo Aegyptii in seruitutem
deprimunt eos, et memor factus sum testamenti
mei. uade et dic filiis Istrahel: ego dominus
et educam uos de potentia Aegyptiorum et eruam
uos de seruitute eorum et liberabo uos in brachio
excelso et iudicio magno et sumam uos mihi in plebem
et ero uester deus, et scietis quoniam ego sum
dominus deus uester, qui educam uos de potentia
Aegyptiorum et inducam uos in terram, in quam
extendi manum meam. ecce quomodo populus Hebraeorum
fructu mutauit laborem, ut qui in luto operabatur spem regni
operaretur aeterni. ideo et dominus in euangelio inanem populorum
gentilium miseratus laborem, qui lateres construerent lutulentae
superstitioni et uoluptati corporis dediti. solidum fidei
murum aedificare non possent, uelut ad quosdam asinae fetus
locutus ait: uenite ad me omnes qui laboratis, et ego
uos reficiam. tollite iugum meum super uos et
discite a me quia mitis sum et humilis corde, et
inuenietis requiem animis uestris. qua uocatione
11, 28 sq. ed. Paris. a. 1661 16 eommam M\' et (m era) MP
21 spem lłIAA\' spe cet. 22 ideo et M.A.A\' et ideo cet., fort. recte
gentilium populorum P 23 lateris M et (corr. mT) P\' constitnerent
BlJf\' 29 animabus AA\'BPV
quia asinam aut commutandam oue docuit aut redimendam
pecunia, ut non solum asinae partum oue, hoc est mundis
inmunda mutemus, sed etiam redimamus. quod uidetur
exprimi. si prius sacrificio purificationis et mysterio baptismatis
delictorum nostrorum inquinamenta lauemus, crimina
quoque nostra bonis operibus fideique pretio et miseratione
redimamus.
Pretium nostrum sanguis est Christi. unde et apostolus
Petrus ait: non auro uel argento redempti estis, sed
pretioso sanguine. et Paulus dicit: pretio empti estis;
nolite effici serui hominum. unde non otiose mirantur
in euangelio quod pullum asinae sederit dominus Iesus, quia
populus gentilis coepit esse Christi hostia, qui secundum
legem habebatur inmundus. unde et de Leuitis scriptum est
quod sint redemptiones eorum, eo quod et sanctitate uitae
suae et oratione peccata plebis leuarent. in quibus figura agni
praecessit mysteriis uerum Leuitem uenturum, qui proprii
corporis passione tolleret peccatum mundi. Leuites significatur
\'susceptus pro me* uel (ipse mihi leuis\'. ipse perfectae uirtutis
habet inpertiendae populo sanitatis indicium. ipse ergo qui
pro salute uniuersorum expectatus aduenit pro me utero editus.
uirginali, pro me oblatus, pro me gustauit mortem, pro me
resurrexit. in quo omnium hominum suscepta redemptio, adsumpta
est resurrectio. ipse est uerus Leuites, ut nos Leuitas
faceret adhaerere deo, ipsi continuas preces fundere, de ipso
salutem sperare, fugere terrena negotia, in dei possessione
13, 13 16 Philo de sacr. 86 (186, 22; I 249, 21 C.) 19 Ioh. 1, 29 M ut .AÂ\'BP\' aut P (a erax.) cet. 12 miramur AA\'
in sco miramur euangelio B 14 hostia xpi B 16 redemptionis M
et 8. u. P1, om. A\' post sanctitate add. et M 17 lauarent P (a
pr. m raa. m2) A.d\'M\' V 18 misteriis MV misterii B leuitam P
(a »i2 in ras.) A pro proprii M 19 leuite M leuita AA\'
20 ipse <enim> perfectae a 22 me <est> a 25 et (v 8. e) M
est enim sola possessio, quae nullis obnoxia tempestatibus
perpetuae gratiae ferat fructus. redemptor Leuites est, quia
uir sapiens redemptio insipientis est, qui tamquam medicus
aegrum insipientis animum fouet et quaedam adspergit solidiori
menti prudentiae medicamenta imitatus illum medicum,
qui de caelo uenit, ut demonstraret hominibus prudentiae uias
et sapientiae semitas paruulis reuelaret. uidebat enim laborantes
non posse sine remedio saluari et ideo medicinam
tribuebat aegris, ideo omnibus opem sanitatis detulit, ut quicumque
perierit mortis suae causas sibi adscribat, qui curari
noluit, cum remedium haberet quo posset euadere, Christi
autem manifesta in omnes praedicetur misericordia, eo quod
ii qui pereunt sua pereant neglegentia, qui autem saluantur
secundum Christi sententiam liberentur, qui omnes homines
uult saluos fieri et in agnitionem ueritatis uenire. denique
et Sodoma si habuisset quinquaginta iustos, non esset euersa
et si decem habuisset, esset redempta, eo quod sermo remissionis
peccatorum animam seruitute exuat et disciplinae
perfectae mentem non sinat edaci libidinum uapore
consumi.
Plurimum tamen refert et moralem aedificat affectum, si
etiam numerum iustorum simpliciter accipiamus prodesse populorum
saluti. conprimit et resecat inuidiam, confundit inprobitatem,
uirtutem incitat, auget gratiam. nemo enim debet
inuidere alteri laudem, quae sibi prosit, atque inprobus quisque
redemptorem suum dum suscipit frequenter imitatur,
certe ueneratur, plerumque etiam diligit. ipse etiam, si se
I 251, 6 C.) 8 Psalm. XVIII 8 Mattb. 11, 25 14 Ioh. 8, 16 sq.,
Luc. 19, 10 15 Ioh. 3, 17 17 Gen. 18, 24 sqq. Philo de sacr.
37 (187, 17; I 251, 9 C.) M 5 Bolidiora Ba, fort. solidioris 14 hii MAT1 hi cet.
16 et ad P 18 redempta esset P 19 seruitute B a seruitati cet.
21 consilmi MM\' 24 confudit MP
populos, adcumulat caritatem ciuium, urbium gloriam. quam
beata ciuitas, quae plurimos iustos habet, quam celebrabilis
ore omnium, quomodo benedicitur tota de parte et beatus
atque perpetuus status eius existimatur! quam gaudeo, cum
aliquos mites ac sapientes diu uiuere uideo, cum uirgines
castas, uiduas graues aspicio longaeuas uelut quandam in-.
canam ecclesiae curiam, quae praetendat ipso quoddam uultu
et specie grauitatis quod reuereantur, quod imitentur, quo
ad omnem morum gratiam colorentur! non enim ipsis gaudeo,
cum uiuenti multa subeant taedia saeculi huius, sed quia
prosunt pluribus. similiter cum aliquis huiusmodi decidit
quamuis longa senectute depositus, adficior, quia destituitur
grex iuuenum muro senili. denique periturae urbis aut malorum
inminentium uel futurae labis hoc primum indicium,
si decidant uiri consultiores uel etiam grauiores feminae, hinc
primum ingruentium porta aperitur malorum. sicut ergo urbs
tota solidatur atque augetur coetu sapientium uel obitu labefactatur,
ita sermo grauis et quidam senilis plenus prudentiae
stabilire uniuscuiusque animam solet, confirmare mentem.
iam si accedat multarum lectionum usus, plurimorum praeceptorum
et consiliorum quidam senatus, uel perpetuum
urbis eius, quae in singulorum est praecordiis, statum efficit.
Moyses appellauit, quod maturioris et utilis sententiae uiri
2 Philo de aacr. 87 (187, 36; I 252, 4 C.) 12 Philo de sacr. 37
(188, 1; I 252, 12 C.) 13 Uerg. Aen. XII 395 17 Philo de sacr. 37
(188, 12; I 253, 3 C.) 24 Num. 3, 12 Philo de sacr. 37 (188, 17; I
253, 7 C.) MP quoddam lłI\' (d pr. eras.) P quodam cet. 9 quo
(quod m2 M\') reuereantur M\'P quo imitentur P quod ad M
11 uinenti Henricus Schenkl uimndi libri huius saeculi B 12 decedit
MA.A.\' 15 indicium est MIPP V iudicium est B 16 decidant
AA\' Monac. 14399 Uindob. 758 decidantur cet. 17 aperitur porta B
conferant. unde et ciuitates Leuitarum in ueteri
redemptrices significa.uit Moyses, quia is qui confugit
ad eam animam, in qua habitat dei uerbum, quae urbis modo
munita atque uallata sit, perpetuam libertatem adquirit sibi.
sicut enim in ciuitatibus Leuitarum erat poenarum remissio,
ut si quis ad eas confugeret, qui non uoluntariam necem
hominis admiserat, nulli eum occidere liceret intra urbes
dumtaxat positum Leuitarum, ita quem peccati proprii paenitet,
quod aut inprudenter aut inuitus admisit, si Leuitarum
incolatui et ab his praeceptoribus, qui dei mandata dispensant,
recedendum non putet, lex ipsa ab omni eum commissi
flagitii poena supplicioque liberat.
nec absurdum putes quod
facinorosi cohabitant piis ac maculosi sacratis; opus enim
habent purificari qui aliquo polluti sunt delictorum contagio.
et quodammodo diuerso genere causa concurrit. sicut enim
Leuites mundanis uoluptatibus abdicatus exul est culpae, ita
reus sanguinis fugitiuus est patriae. sed hoc interest, quod
iste necessitate suos deserit propter metum legis, minister
autem dei humanarum consortiis renuntiat passionum et
quadam carnalis inlecebrae se abdicat necessitudine propter
studia uirtutis. etiam illud non abhon-et a uero, quod etiam
iste uelut quasdam in se manus inicit, ut interficiat uoluptates
sui corporis et quendam suae carnis operetur interitum.
interfecit nempe Moyses Aegyptium et fugax factus est de
terra Aegypti, ut declinaret eius terrae tyrannum. sed non
ante illum interfecisset Aegyptium hominem, nisi prius in se
Aegyptium nequitiae spiritalis interemisset et abdicasset se
C.)
4 Ioh. 1, 14 13 Philo de sacr. 38 (189, 14; I 254, 19 C.) 16 Philo
de sacr. 38 (188, 38; I 254, 4 C.) 22 Philo de sacr. 38 (189, 2; I
254, 11 C.) 25 Exod. 2, 12 26 cf. Philo de sacr. 38 (189, 5; I 254.
13 C.) 28 Exod. 2, 10 sq. ABV et (i in ras.) P liis cet. 4 urbis Â.A\' Uindob. 4601
uerbis Uindob. 758 (e eras.) cet.
Aegypti obprobrium Christi. quod stultis quidem uidetur
obprobrium, nobis autem illud obprobrium dominicae crucis
uirtus dei est atque sapientia.
Accedit eo quod duo quaedam in deo principalia sunt
genera uirtutum, unum quo remittit, aliud quo uindicat.
remittuntur peccata per dei uerbum, cuius Leuites interpres
et quidam exsecutor est, remittuntur per officium sacerdotis
sacrumque ministerium, puniuntur quoque per homines, sicut
per iudices, qui potestate ad tempus utuntur, sicut apostolus
docet dicens: uis autem non timere potestatem?
bonum fac et habebis laudem ex illa; dei enim
minister est tibi in bonum. si autem malum feceris,
time. non enim sine causa gladium portat; dei
enim minister est uindex in iram ei qui malum
egit. puniuntur peccata etiam per populos, sicut legimus,
quia saepe ab alienigenis dei iussu excitatis propter diuinae
maiestatis offensam subactus est populus Iudaeorum. ne is quidem
qui inuitus aliquod fecerit homicidium extra ministerium
est, siquidem lex ait de eo quia deus dedit eum in
manus eius. manus ergo eius instrumenti modo diuinae
ultioni ministerium praebuerunt. Leuites igitur minister remissionis
est, percussor autem, qui tamen non ex dispositione,
sed praeter uoluntatem fecerit homicidium, diuinae minister
est ultionis. illud quoque specta quia, cum interficitur impius,
Christus infunditur et, ubi abominatio aboletur, sanctificatio
11 Rom. 13, 3 sq. 16 cf. Esai. 13, 17 18 Philo de sacr. 39 (189,
29; I 255, 8 C.) 20 Exod. 21, 13 AA\' 6 genera] opera AA\' 8 exsecutoram M 15 iram
A.A.\']>\' ira cet. 16 agit AA\' 17 dei iussu om. B 18 subactus
MAA\' subiectus (factus add. Monae. 2549) cet. ne M.AA\' nec
eet. his AA\'B 22 ultioni B a ultionis cet. 26 abominatio M\'
abhominatio eet.
congregatur, quia dominus dixit:
in ea die, in qua interfecero
omne primogenitum Aegypti, sanctificabo
mihi omne primogenitum Istrahel. quod non ad unum
diem adflictionis Aegypti referes, sed ad omne tempus. cum
enim renuntiatur inprobitati, statim adsciscitur uirtus; egressus
enim malitiae uirtutis operatur ingressum eodemque studio
quo crimen excluditur innocentia copulatur. habes hoc in
euangelio quia ubi Satanas inmisit se in cor Iudae, Christus
recessit ab eo momentoque eo quo illum recepit hunc amisit.
denique sic scriptum est: et post bucellam introiuit
in illum Satanas. dixit ergo illi Iesus: quod facis
fac celerius. quid illud? ut quia introierat Satanas in illum,
ipse abiret a Christo. eicitur itaque et extruditur, eo quod
iam cum domino Iesu esse non possit qui coeperat esse cum
diabolo; nulla enim communicatio Christi cum Belial. unde
statim imperio expulsus abscessit, sicut legimus dicente euangelista
quia cum accepisset bucellam, exiuit continuo;
erat enim nox. non solum exiuit, sed continuo et
nocte exiuit. nec mirum si noctis tenebras habebat qui Christum
deserebat. uerum sicut ipse receptus a diabolo exclusus
a Christo est, ita Zacchaeus renuntians auaritiae Christum
recepit. meritoque uidens studium eius, quod in arborem
ascendisset, ut transeuntem Iesum uideret, dicit dominus:
Zacchaee, festinans descende, quia hodie in domo
tua manere me oportet. et descendit festinans et
excepit illum gaudens. sed excipiendo Christum exclusit
15 C.) 5 Philo de sacr. 39 (190, 1; I 256, 5 C.) 7 Ioh. 13, 2
10 Ioh. 13, 27 15 II Cur. 6, 15 17 lob. 13, 30 24 Luc.
19, 5 sq. M consecratur .AA\' in qua MAATPx et (add. m3)
V qua
etiam de adipibus, de quibus satis docet Dauid dicens: sicut
adipe et pinguedine repleatur anima mea. et supra
ait: et holocaustum tuum pingue fiat, hoc docens
acceptabile esse sacrificium, quod pingue, quod nitidum et
quodam pabulo fidei ac deuotionis uerbique caelestis uberiore
alimonia saginatum. frequenter pingue opus dicimus
quod spissum et operosum uelimus intellegi et opima
hostia praedicatur quae non sit tenuis et exilis. unde et
sacrificium pingue recte nuncupamus, quod opimum cupimus
declarare. sed etiam illud documento est quod pingues
19, 8 18 Philo de sacr. 40 (190. 11; I 256, 18 C.), cf. Gen. 4, 4
19 Psalm. LXII 6 21 Psalm. XVIIII 4 M\' (s. i pr. ras.) AA\'P\' et m3 S 7 ihs BM\' p. xpe cet.,
nisi forte Christus
offeras, non recte autem diuidas, peccasti; quiesce.
quod indicium est deum non muneribus oblatis placari, sed
offerentis affectu. denique condemnati oblator muneris Cain
pro conscientia insincerae oblationis intellexit deo suum
sacrificium non probatum et tristis est factus. quando enim
mens sibi recti est conscia, gratulatur uelutque infusione quadam
spiritali repletur animus gaudio, cum alicuius uel studia
uel opera deo <non> inprobantur. tristitia igitur Cain conscientiae
testimonium, repulsae indicium est. et quia optulit
munus, tamen quia non recte et iure diuisit, culpam incidit.
quattuor enim genera sunt quibus sacrificia commendabantur:
si aut noua nouorum essent aut frixa aut diuisa aut continua.
noua nouorum primo tempore anni, quae specie in primogenitis
fructibus aestimabantur; nunc autem reuelatum est
eos significari qui per baptismatis sacramenta renouantur. hoc
est enim uere sacrificium primitiuum, quando unusquisque se
offert hostiam, a se incipit, ut postea munus suum possit
offerre. noua igitur fides renouatorum, ualida, pubescens, incrementum
uirtutis adquirens, non remissa, non fessa, non
senio quodam marcida et uigore ignaua apta sacrificio est,
quae pullulet quodam uirenti germine sapientiae et iuuenali
diuinae cognitionis feruore pubescat, habeat tamen sucum
doctrinae ueteris; sicut enim noui ita et ueteris testamenti
debet doctrina concurrere, quia scriptum est: manducate
Philo Quaest. I 63 9 Uerg. Aen. I 604 15 Lenit. 2, 14 Philo de
sacr. 21 (177, 37; I 233. 10 C.) 19 Rom. 12, 1 27 Leuit. 26, 10
Philo de sacr. 23 (178, 33; I 234, 15 C.) scripsi uel quia B uel quod cet. 11 a deo Y non
addidi probantur B a 12 optulit SP1 V obtulit cet. 21 renouatorum
usque ad sacrificio etiam p. 397, u. 7 om. S; excidit foUum
24 iuuenili BV 27 post quia add. sicut M\'PV et (sic corr.) P1
cibus nobis sit cognitio patriarcharum, epuletur animus in
prophetarum <libris> oracula. tali sagina mens pascatur
interior, sed iam non species agni sit, sed ueritas corporis
Christi. non legis umbra praestringat oculos, sed aperte
dominicae gratia passionis, splendor resurrectionis aciem mentis
inluminet.
Si autem offeres sacrificium de primitiuis ouibus, frixum
in igne, frixum pingue, offeres sacrificium primitiuorum, sicut
scriptum est, quod significat fidem tuam uelut igni probatam
esse debere et sancto feruentem spiritu. denique coxit lentem
Iacob et fratri primatus benedictionis eripuit, quos utique
solida consequeretur fides. hic ergo robustus et uiuidus
augebatur, ille autem qui cibum suum coquere nesciebat fatigatus
atque deficiens defluebat. uratur igitur uerbo domini
sicut igne uirtus animae tuae. uide ustum Ioseph, sicut scriptum
est: eloquium domini ussit eum. torreatur fides
tua sicut spicae messium; tunc enim maturitatem fructuum
praeferunt, cum eas primo solis processu tempora aestiua
torruerint. sermo igitur plurimus scripturarum animam confirmat
et quodam spiritalis gratiae colorat uapore, rationabilia .
quoque inuenta conroborat dissoluitque omnem uim inrationabilium
passionum. ideoque Esau laxatis uirtutis suae nexibus
dissolutus est, illi autem qui succincti lumbos non crudum
neque coctum in aqua, sed assatum in igni caput agni edere
iubebantur, sicut habes in Exodo, forti ac fideli animo
C.)
11 Gen. 25, 29 Philo de sacr. 24 (179, 6; I 235, 10 C.) 14 Gen. 25, 30
17 Psalm. ClIlI 19 26 Exod. 12, 9 addidi oraculo V oraculis ed. Paris. a. 1569 6 et
splendor B 11 feruentem M feruente AA\' feruere cet. 13 consequentur
M consequetur AA\' robustus B rubeus Monacc. 2549 et
14399 rubus
oblationem autem
atque orationem oportet non confusam esse, sed conpetenti
diuisione distinctam. in omni enim confusione melior distinctio,
multo magis in oratione atque oblatione, quae nisi certas
diuisiones habeat, fit obscurior. ideoque hostiae plerumque
membra lex diuidi iubet et holocausta offerri, ut sine admixtione
et operimento atque nudum sacrificium sit, eo quod
nuda atque omnibus exuta inuolucris debeat fides nostra
feruere, ne uagis et fallacibus opinionibus induatur, sed pura
atque sincera simplicitas mentis appareat. deinde in partes
diuidatur congruas. uirtus enim genus est, quae diuiditur in
plurimas species; sed principales quattuor- sunt, prudentia
temperantia fortitudo iustitia. redoleat igitur oratio tua prudentiam
erga cognitionem dei et ueritatem fidei, redoleat
temperantiam, quam etiam a coniugibus exigendam putauit
apostolus dicens: nolite fraudare inuicem, nisi forte
ex consensu ad tempus, ut uacetis orationi. et lex
castificatos ante hesternum et nudiustertianum diem ad sacrificium
accedere iubet. fortitudinem teneat oratio, ut nullo
interpoletur metu, nulla lassitudine deficiat; tunc enim debet
esse intentio ad precandum robustior, cum urguemur aduersis.
iustitiam custodiat precatio, quam si tenuisset Iudas, non in
C.)
9 Lenit. 1, 6 Philo de sacr. 25 (179, 37; I 236, 13 C.) 14 Philo de
sacr. 25 (179, 41; I 237, 6 C.) 20 I Cor. 7, 5 21 Exod. 19, 10 sq. om. V enim <re> ed. Bom., fort. enim <actione\\ 8 oblatione
atque oratione B 11 atque MM1 aque (aque) cet. aliquo ed.
Rom. 15 diuidantur
Superest ut de continua et iugi oratione dicamus, quod
inmorari nos et uacare orationi oportet. pernoctabat dominus
in oratione, non ut sibi prodesset, sed ut nos doceret.
frequens enim oratio quandam operatur disciplinam orandi,
quia ipse usus docibiles dei facit, indocibiles neglegentia.
bona igitur exercitatio. denique corporis uirtus exercitatione
augetur frequenti, at inexercitata minuitur et labitur; plurimi
enim exercitii dissuetudine etiam naturalem dissoluere
similiter animae fortitudo exercitationis adsiduitate solidatur,
ut labor ipse disciplinae sit non oneri futurus, sed
usui. hunc cibum menti nostrae deferamus, qui multa adtritus
meditatione ac politus cor hominis sicut illud caeleste manna
19; I 238, 1 C.) 15 Luc. 6, 12 18 Ioh. 6, 45 22 Philo de sacr.
26 (180, 12; I 237, 11 C.) 25 Ioh. 6, 32 B 3 precamur scripsi praedicamus M Uindob. 758
Monac. 14399 depcamur
horum si desit aliquid quae supra
diximus, sacrificium non probatur. ideoque dictum est ad
Cain: si recte offeras, non recte autem diuidas
namque mundus ipse distincte factus legitur, cum esset ante
incomposita pars eius, quia terra erat inuisibilis et inconposita.
nempe lux primum facta est et uocauit deus
lucem et separauit deus inter lucem et tenebras et uocatae
sunt tenebrae nox. et per ordinem singula quod facta sint
legimus, caelum, terra, ligna fructifera, animalia diuersa.
distributa autem sunt leuiora superioribus, ut aer et ignis
et grauiora inferioribus, hoc est aqua et terra. utique simul
omnia fieri iubere potuit deus, sed distinctionem seruare
maluit, quam nos in omnibus imitaremur negotiis et maxime
in uicissitudinibus gratiarum. in quibus non satis est reddere
quod acceperis, sed conmendare quod reddas. nam si quis
debitum soluat et in referendo faciat iniuriam creditori,
intolerabilius est utique quam non reddidisse quod debebat.
non ergo quantitas solutionis, sed animus reddentis et
SBP\' accipimus P (i Pl. ex e) cet. 2 terrere S 5 adulescat
MM\' eeniscentis S 7 mensnrae S (e alt. eras.) PP
9 profeta M 12 superius PV 14 recte autem] rec (te autem om.) M
18 puto lucem <diem> 21 autem om. B 24 imitaremas S 26 acciperis
S (corr. m2) M 29 et B fL, otn. eet.
insigne deuotionis et indicium gratiarum est, sed non recte
diuisit, quia ante omnia deo debuit deferre primitias, ut a
gratia inchoaret auctoris. etenim diuisionis hic ordo est, ut
prima secundis, non primis secunda praecurrant et caelestia
terrenis, non terrena caelestibus praeferantur.
quiesce. omnia docet deus, primum ne pecces, ut
in Adam monuit, secundo, si peccaueris, quiescas, ut in Cain
doceris. erubescere enim debemus et condemnare peccatum,
non defendere, quoniam pudore culpa minuitur, defensione
cumulatur, et silendo corrigimur, contentione prolabimur. sit
saltim uerecundia, ubi non est absolutio. inde illud: iustus
in exordio sermonis accusator est sui. et iterum
alibi ab ipso domino dictum legimus: dic iniquitates
tuas, ut iustificeris. quanta pudoris gratia, ut iustitiam
teneat uerecundia, quam culpae reatus abstulerit! ideo autem
ait: quiesce, quoniam non habes quod excuses. culpae ipsius
ad te conuersio est. non enim frater ei addicitur, sed error
adscribitur, cuius ipse sibi auctor est. in te inquit reuertitur
crimen, quod a te coepit. non habes in quo necessitatem
magis quam mentem tuam arguas.
in te retorquetur inprobitas
tua, tu princeps es illius. bene ait: tu princeps
es illius. etenim inpietas mater quaedam est delictorum, et
qui grauiora peccauerit in cetera facile prolabitur. quomodo
enim potest ab humanis temperare qui diuina uiolauit et
43, 26 20 Gen. 4, 7 23 Gen. 4, 7 Philo Quaest. I 66 om. M igitur cain B a, fort. obtulit Cain, quod praeferam
optulit SV obtulit cet. 2 et indicium om. M 7 confudit BM\'P\'
confundit cet. 8 quiesce M (esce in ras.) 9 fort. <ut> si 12 fit
(in mg. sit) S 13 saltem BPM\' V 15 alibi hoc loco M, in S: eras.
(in mg. ml alibi,
ut quiesceret auget insolentiam, acerbat flagitium. quid
igitur sibi uult quod ait: eamus in campum nisi quia
locus nudus gignentium eligitur parricidio? ubi enim frater
habebat occidi nisi ubi fructus deesset? tamquam praesagiens
natura tanti sceleris loco germina denegauerat, quia
non conueniebat ut idem solum et contagia parricidalis
sanguinis reciperet praeter naturam et fructus secundum
naturam germinaret. merito ipse dicit: eamus in campum,
non dicit: eamus in paradisum, ubi poma florent, non in
aliquem cultum et fructiferum locum. ipsi parricidae indicant
fructum se sceleris habere non posse nec penes eos fructum
manere qui tantae impietati praebuerint officium. nam ipsam
refugiunt elementorum benignitatem, ut iste Cain, qui uidetur
ueritus, ne largior boni terra prouentus triste facinus
inpediret et liberalitatis adsuetudine genitalis, qua facit sibi
fetus et fructus uarios germinascere, in hoc quoque criminis
apparatu uel muta specie sui fraternum reuocaret affectum.
latro diem refugit quasi criminis testem, lucem adulter quasi
erubescens consciam, parricida ten-arum fecunditatem. quomodo
enim poterat communis partus uidere consortia qui
consortem sui sanguinis trucidabat? Ioseph in lacum mittitur
37. 24 Sm3 pi \'nł!l AA\'B bonorum M bonum SP1 mt PV bononft
(no del.) M\' 5 in indicio S (in exp. et iudicio scr. m2) indicio PM\'PV
6 est igitur P 7 aceruat PV 9 elegitur SAIA.A.\' 15 paradysum
SPP4 21 quae PV 22 germinascere B Monac. 14399 germinescere
Monac. 2549 (i ex a) p. germanescere cet. 23 muta SMB mutua cet.
25 erubescens S (cens s. u. m3) AA\'M\'P erubes M erubescit BP1
consciam B conscilia M\' conscia cet. fecunditatem fugit B x
est inpertita iudicium ea loca, in quibus erat futurum parricidium,
muneris sui dote priuando, ut ex innocentis soli
quadam damnatione ostenderet quanta essent futura supplicia
noxiorum. propter scelus igitur hominum et ipsa elementa
damnantur. denique Dauid montibus, in quibus Ionatha cum
patre interemptus est, perpetuae poenam sterilitatis optauit
dicens: montes qui estis in Gelbue, neque ros neque
pluuia cadat super uos, montes mortis!
esset frater suus, quasi nesciret occisum. sed quod ad scientiam
dei spectat, negantem arguit et infitianti quasi sciens
respondit: uox sanguinis fratris tui ad me clamat,
quod autem ad rationem profundam adtinet, peccantes admonet
paenitentiae; confessio enim poenarum conpendium est. inde
in iudiciis saecularibus inpositi eculeo torquentur negantes,
et quaedam tangit iudicem miseratio confitentis. est quaedam
in peccatis uerecundia et paenitentiae portio crimen fateri
nec deriuare culpam, sed recognoscere. mitigat iudicem pudor
reorum, excitat autem pertinacia denegantium. uult te prouocare
ad ueniam deus, uult de se sperari indulgentiam, uult
- demonstrare tua confessione quod non sit auctor malitiae. nam
qui peccatum suum ad quandam referunt, ut gentiles adserunt,
decreti aut operis sui necessitatem diuina arguere
uidentur, quasi ipsorum uis causa peccati sit; qui enim
necessitate aliqua coactus occiderit quasi inuitus occidit. ea
ins. 17 (202, 31; I 271, 14 C.) Quaest. I 68 13 Gen. 4, 10 P\' agnfl M (nQ in ras.) ammon B amor V amon cet. 2 inperitia
(inpertita in mg.) S inpertira M 4 esset S (corr. m3) MM\'P\'
esse (corr. m2) P; quanta essent om. B 5 noxiorum Laudunensis
Maurinorum noxiora
perpende
autem parricidae responsionem. nescio inquit; numquid
custos fratris mei ego sum? etsi contumaciam
prodat hic sermo, sonat tamen quia, si bonum fratrem considerasset,
custos debuit esse pietatis. quem enim magis
quam fratrem seruare debuerat? sed quomodo germanitatis
seruaret officium qui necessitudinis non agnouisset affectum?
aut qui fieri posset, ut naturae oboedientiam deferret qui deo
reuerentiam non exhiberet? negat primum quasi apud ignorantem,
recusat fraternae munus custodiae quasi exsors naturae,
declinat iudicem quasi liber arbitrii. quid miraris si pietatem
non agnouit qui non agnouit auctorem? et ideo doceris hac
serie scripturarum fidem esse radicem uirtutum omnium.
unde et apostolus ait quia fundamentum nostrum Christus
est et quicquid supra hoc fundamentum aedificaueris
hoc solum ad operis tui fructum et uirtutis proficere
demo congrue igitur respondit dominus tam inprudenter neganti
dicens: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, hoc
est: \'cur nescis ubi est frater tuus? soli eratis cum duobus
parentibus, inter paucos frater te latere non debuit. an quia
parentes tui accusatores esse non possunt? nolo enim ut ea
necessitudo quae est auctor salutis fiat auctor periculi, in te
solo leges suas natura amiserit. ideo ergo putas crimen latere, C.)
Quaest. I 69 17 I Cor. 3, 11 sq. 21 Gen. 4, 10 om. V 2 grauius est B 3 erratus V tui JtfjBJtfT sui
S (tui in mg.) cet. 6 custus M eum ego A\' (go a. fl.) et (m4 ego
sum) V 7 quasi bonum M (asi in ras.) V 10 necessitatis M atų
fectum MAA\' effectum S (a s. q pr.) cet. 11 quipr.] quia P* (a exp.) P
(qualiter m2) M\' (s. m2 quomodo) SMA AI quomodo BV 16 radicem
esse B omnium uirtutum ftIB 17 ihs xps B 23 te latere frater B
potuit B 24 possint M nolit S (i eras., 0 s. ras.) 26 amiserat B
tua. nam si cara necessitudinis nomina accusare non
debent, multo magis non debent occidere. sed si me testem
abnuis et refugis arbitrum, uox sanguinis fratris tui testis
est, quae ad me clamat. illa te maiore auctoritate arguit
quam si frater uiueret. soli eratis: quis eum potuit alter
occidere? si accusas parentes, parricidam probas. potuit fratrem
occidere qui non parcit parentibus, potuit parricida esse qui
de parricidis se ortum probare desiderat. et bene ait: uox
sanguinis clamat, non frater clamat, hoc est innocentiam
et gratiam germanitatis etiam in ipsa morte seruat, non accusat
frater, ne uideatur parricida, non accusat uox ipsius, non
anima eius, sed accusat uox sanguinis, quem ipse fudisti.
tuum te ergo facinus, non frater accusat.\' simul querella criminoso
adimitur. non potest de alieno testimonio queri qui
crimen proprio facinore confitetur. minor est sermo quam
factum. est tamen etiam terra testis, quae cepit sanguinem.
et bene ait: uox sanguinis fratris tui clamat de terra,
non dixit: \'de fratris clamat corpore,\' sed (de terra clamat\'.
etsi frater parcit, terra non parcit: si frater tacet, terra condemnat.
ipsa est in te et testis et iudex: testis acrior, quae
adhuc parricidii tui sanguine madet, iudex asperior, quae
tanto scelere coinquinata est, ut aperiret os suum et exciperet
sanguinem fratris tui de manu tua. et illa quidem aperuit os
suum quasi exceptura de fratribus uerba pietatis, nihil timens,
cum fratres uideret, quae sciret ius germanitatis amoris
B 2 non debent accusare B 3 occidere non
debent V 4 arbitrem S (v s. e) M\'PP\'V 8 parcit in mg. S 10 sanguinis
fratris (fratris s. u. m2) P sanguinis fratris tui a innocentia
et gratiA AA\'PV innocentia et gratia cet. 11 etiam om. P seruatur
B p. 12 frater Abel P 14 querella M et (1 pr. eras.) P querela
cet. 15 ademitur MP* et (corr. m3) S 16 proprio facinore om. B
17 post factum add. est B 19 de alt. B Monaee. 2549 et 14399,
om. cet. 20 frater parcat
Non mediocre etiam dogma quod ait: uox sanguinis
fratris tui ad me clamat, quia deus iustos suos audit
etiam mortuos, quoniam deo uiuunt. et merito pro uiuentibus
habentur, quia etiamsi corporis gustauerint mortem.
uitam incorpoream tamen carpunt et iuluminantur suorum
splendore meritorum, luce quoque fruuntur aeterna. iustorum
ergo audit et sanguinem, auertit se autem a precibus inpiorum,
quoniam etiamsi uideantur uiuere, miseriores sunt tamen
omnibus mortuis, carnem sicut tumulum circumferentes, cui
infelicem infoderunt animam suam. quid enim aliud quam
sepulta est quae intra humum uoluitur et terrenae auaritiae
cupiditatibus ceterisque uitiis includitur, ut gratiae caelestis
auram spirare non possit? huius modi peccator a terra maledictus
est, quae est infima et postrema pars mundi. superius
utique caelum et quae in caelo sunt, sol, luna et stellae,
throni, dominationes, principatus est potestates, Cherubin et
Seraphin. non est ergo dubium quod eum et superiora damnauerint
quem inferiora damnarunt. nam quomodo absoluitur
purae illic caelestique sententiae quem nec terrae potuerunt
absoluere? et ideo gemens et tremens iubetur esse
super terram.
euidens generalisque ratio, quia omni
10 eq. 19 Philo Quaest. I 71 22 Coloss. 1, 16 26 Gen. 4. 12
Philo Quaest. I 72 M 3 augebit S (i ex a) augebat M\'P audebat PJx
5 quae hoc loco a, om. V, post uiolata cet. habeat S (at tf\'as., re
in ras. tn3) habere M\'P et (in quo non habere) V haberet P4 habens a
13 se 8. u. M 22 cerubim M cherubim PF 23 seraphin S seraphim
cet. 24 damnauerunt M 25 pura (a ex e m2) ... sententia
(a ex e m2) P
operantur, quae futura formidinem, sed inprobum plus praesentia
quam futura sollicitant. unde et Cain dixit ad dominum:
maior causa mea est. si derelinques me hodie, a facie
tua abscondam me. nihil enim grauius quam errantem
a deo deseri, ut se reuocare non possit. mors peccatoris
finem peccandi adfert, uita autem diuino gubernaculo destituta
praecipitatur et in grauiora prolabitur. ut si gregem pastor
relinquat, incursant bestiae, ita cum deus deserit hominem,
ingruit diabolus. graue praesertim insipientibus non habere
rectorem. serpit malitia, uulnus augetur, ubi medicina defuerit.
abscondit se autem qui uelare uult culpam et tegere peccatum.
qui enim male agit odit lucem et tenebras suorum
quaerit ut latibula delictorum, iustus autem non abscondere
se a domino deo suo, sed ipse se magis offerre consueuit
dicens:
ecce sum ego, qui non habet criminosam conscientiam,
quam timeat deprehendi. merito ergo se abscondit male conscius
et ait: omnis qui inuenerit me occidet me.
mentis homo praesentem mortem ueretur, perpetuam
neglegit et diuinum iudicium non reformidat, interitum solum
corporis deprecatur. sed a quo timebat occidi qui solos parentes
habebat in terris? potuit quidem et incursus bestiarum
timere qui legis diuinae iura uiolauerat nec praesumere de
subiectis animalibus ceteris qui hominem docuerat occidi,
potuit et parentes parricidas timere qui docuerat parricidium
23 C.) 7 Philo Quod det. pot. ins. 39 (218, 29; I 290. 15 C.) 17 Gen.
4, 14 Philo QuaeBt. I 74 18 Gen. 4, 15 Philo Quaest. I 75 M dffi cet. 6 possit .A.A.\' B V posset cet. 9 deserit ex
dixerit S 10 graue M\'V graue est .AA\'BP\' grauem cet. 12 autem se P
13 Buorum quaerit nt scripsi suorum quaerit et S (quaerit in mg. mT)
1łIAA\' suorum et
Nunc consideremus qua causa dixerit deus: omnis qui
occiderit Cain septies uindictam exsoluet et qua
ratione signum super eum ponitur, ne occidatur parricida,
cum prospectum non fuerit, ne innocens occideretur. octauus
est homo, habet rationabile, quo praestet ceteris, habet et
quinque corporis sensus, habet etiam uocem, habet et generandi
gratiam. haec septem nisi illo rationabili regantur,
morti sunt. et ideo stultus in his habet omne periculum
sui. qui ergo rationabile illud amiserit frustra de istorum sibi
usu septem carnalium munerum blandietur. dissoluuntur haec
omnia, nisi habenis quibusdam rationis adstricta sint. mors
itaque rationis mortem operatur inrationabilium passionum.
sed illud melius quod septimus numerus quietis et remissionis
est. ergo qui alii non pepercerit peccatori et munus ei
remissionis peccatorum inuiderit ipse sibi spem remissionis
eripiet, et erit in eo pari mensura uindicta de gratia.
quod
autem signum posuit super Cain, ne quis eum occideret,
reflectere uoluit errantem et beneficio suo inuitare ad
ipsis enim nos facilius committere solemus, quorum
habemus gratiam. nec tamen magna concedit, sed in eo ipso
inprudentiam insipientis ulciscitur, qui cum esset perpetuis
suppliciis obnoxius, non remitti sibi poenam poposcit, sed
uitam corporis huius obsecrandam putauit, in qua plus
aerumnae est quam uoluptatis. mors enim una est in secessione
animae et corporis et in fine istius uitae, quae simul
ut uenit, omnes corporis dolores auferre, non augere consueuit.
metus uero, qui hanc uitam uiuentibus frequenter ingruunt,
maestitiae, dolores, gemitus diuersique cruciatus, grauitatum
C.) 15 Gen.
2, 2 19 Gen. 4, 15 Philo Quaest. I 76 alt. s. u.) M, fort. recte 9 aubiectam M et (m eras.) S
10 mortis 8 16 pepercerit Mon. 14399 pepercit cet. 22 nec tamen
... inprudentiam om. M
ut ista mors remedium uideatur esse, non poena; non
enim peremptoria est, per quam non adimitur uita, sed ad
meliora transfertur. nam si nocentes moriuntur, qui gradum
a peccatis reuocare noluerint, uel inuiti tamen finem non
naturae, sed culpae adipiscuntur, ne plura delinquant quibus
uita faenus est delictorum.
si autem bonae spei compotes
sunt, migrare magis quam deficere credendi sunt. inseritur
hoc loco dogma de incorruptione animae, quod ipsa uera
et beata uita sit, quam unusquisque bene conscius uiuit
multo purius ac beatius. cum huius carnis anima nostra
deposuerit inuolucrum et quodam carcere isto fuerit absoluta
corporeo, in illum superiorem reuolans locum, unde nostris
infusa uisceribus conpassione corporis huius ingemuit, donec
commissi gubernaculi munus impleret, ut carnis huius inrationabiles
motus rationabili ductu regeret et coherceret. inde
est quod postea prophetae in captiuitatem cum ludaeorum
populo transierunt, ne reliqua plebis sanctorum destituta praesidio
consilioque uiduata grauiorem subiret aerumnam, sed
magis frequentibus oraculis conmonita prophetarum ad dominum
deum suum pio rediret adfectu nec aduersis captiuitatis
adtrita prorueret in perfidiae peccatum salutisque perpetuae
remedium desperaret.
redarguuntur itaque hoc loco qui unicam
hanc uitam putent esse quae sit in hoc saeculo, <quo>
omnia plena lapsus, plena maeroris sunt, et redarguuntur
simplici serie gestorum. ecce enim iustus innocens pius
propter gratiam deuotionis odia fratris incurrens inmaturus
adhuc aeui sublatus est parricidio, et iniquus sceleratus inpius,
etiam fraterna caede pollutus longaeuam duxit aetatem, duxit
uxorem, posteritatem reliquit. urbes condidit et hoc meruit
permissione diuina. nonne in his aperte uox dei clamat?
B 10 uiuet SAA\'P\' 12 isto eras. S, om. MAA\'
16 coherceret (c alt. s. u.) SPP\' cohereret Y 20 profetarum M
23 redarguuntur V sed arguuntur cet. 24 putent SAA\' putant cet.
quo addidi 30 reliquit posteritatem B
non aduertitis senectutem hanc miseriarum esse ueteranam
processionemque aetatis aerumnarum stipendia et Scyllaeo
quodam usu circumsonari nos cotidianis naufragiis, tundi
fluctibus, in scopulosis habitaculis degere et in his delectari
sicut illud non tam aeternum animal quam inmortale malum?
ergo et isti Cain longaeuitas indulta uindicta est, eo quod
uixit in metu et prolixum spatium multo cucurrit et infructuoso
labore, qua poena nihil grauius quam ut quis ipse sibi maiorum
causa poenarum sit. uide igitur quam perpetua uita iustorum
et nulla sit inproborum. iusti sanguis clamat et mortui, uita
autem peccatoris absconditur.
tertium est quoniam cum parricidium
esset admissum, hoc est scelerum principatus, ubi
peccatum obrepsit, statim et lex diuinae mansuetudinis prorogari
debuit, ne si continuo uindicatum esset in reum,
homines quoque in iudicando nullam patientiam
seruarent, sed statim reos supplicio darent. diuinae autem
sententiae prouidentia huiusmodi est, ut magnanimitatem et
patientiam doceret iudices, ne quis praepropere raperetur
studio uindictae et ipsa deliberationis inmaturitate puniret
innoxium aut poenam acerbaret ingrati nec tamen penitus
indultum esse pateretur in eo qui nullam paenitentiam sceleris
induisset. reppulit enim eum a facie sua et a parentibus
abdicatum separatae habitationis quodam relegauit exilio, eo
quod ab humana mansuetudine transisset ad saeuitiam bestiarum.
uerum tamen non homicidio uoluit homicidam uindicari,
qui mauult peccatoris correctionem quam mortem. unde
C.); cf. Odyss. XII118
23 Gen. 4, 16 27 Ezecli. 33, 11 M hanc senectutem V 3 scylleo
P seilleo cet. 21 aceruaret PV ingrati AA\' et rn3 SM\' inrati MP
et ml SM\' irati