The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
mentis explanare, si possumus. nam cum ipsa philosophia
dixerit nihil difficilius quam hominis interiora comprehendere,
quanto magis difficile iusti uiri mentem cognoscere? etenim
quem dominus deus ad renouandum semen hominum reseruauit,
ut esset iustitiae seminarium, dignum est ut nos quoque
eum describamus ad imitationem omnium et requiescamus
in eo ab omni istius mundi sollicitudine, quam cottidie diuersis
exagitationibus sustinemus. pudet filiis superuiuere, taedet.
cum tot aduersa audiamus carissimorum, lucem hanc carpere:
ipsarum ecclesiarum diuersos fluctus tempestatesque uel praesentes
subire uel recipere animo quis tam fortis ut patienter
ferat? et ideo nobis quoque adfectanda haec requies fuit, ut
dum Noe sanctum maiore intentione consideramus, reficiamur
et nos, sicut omne genus in illo requieuit ab operibus suis
atque maestitia.
unde et Noe dicitur, quod latine dicitur
iustus uel requies. denique et parentes eius dixerunt quia
hic nos faciet requiescere ab operibus et a tristitia
et a terra, cui maledixit dominus deus. quod utique
si ad ea quae facta sunt referendum putes, cum diluuium sub
eo factum sit, non requies homiuibus, sed interitus uideatur
M.; I 129, 22 C.) 17 Gen. 5, 29 Philo Quaest. in -Gen. I 87
SCOPI PT INCIPIT DE NOE ET ARCHA N INCIPIT LIBER
BEATISSIMI AMBROSII MEDIOLANENSIS EPISCOPI DE PATRI-
ARCHE NOE B. in T non est tnscripiio 2 Slosophia P phylosophia
TT\'B 4 difficile om. N uiri iusti N 7 describamus eum N
hominum T 8 cottidie P cotidiae (transpositum post sustinemus) T
cotidie cet. 11 diuersos P (s alt. s. u.) 12 subire s. u. P animo
recipere N 13 quoque nobis B 14 consideremus P (a s. ?)
si iusti uiri mentem consideres, aduertes iustitiam solam esse,
quae aliis potius nata quam sibi non quod sibi utile est
quaerat, sed quod omnibus. haec nos requiescere facit ab
operibus iniquitatis, haec reuocat a tristitia, quia dum ea quae
iusta sunt gerimus, nihil timemus purae conscientiae securitate,
non dolemus dolorem grauem; nihil enim est quod
maioris doloris sit quam culpae reatus. requiescamus etiam
ab omni cura terrenae conuersationis, quae corpus nostrum
atque animam frequentibus uexat doloribus uitamque adterit.
significant \'bonum\' et (malum) et (indifferens), ut et naturae
gratia bonitatem habuisse et malorum ei temptamenta nequaquam
defuisse et indifferentibus, hoc est... uelut supellectili
uirtutum abundasse uideatur. qua ratione autem malum in
medio posuerit, ratio euidens est, quia naturae bonum omnibus
inest nec quasi naufragos in lucem proicit, sed et suffulcit
uiribus, ut non opprimantur temptamentis malitiae nec tamquam
inualidi subcumbant, et munit et uestit uelut quibusdam
integumentis indifferentibus, quae sunt salus, ualitudo bona,
pulchritudo, inpigritia, diuitiae, gloria, generis claritudo, ut
ea dote muniti tueantur bonitatem naturae et malum illud
includant, ne possit nocere, et quasi clausum strangulent.
nonne cernimus uelut aciem quandam uirtutum ordinatam in
proelium, ut inferiores in medio sint, dextra laeuaque uelut
fratris II 29 P (re ex se m3) 2 consideras T (e s. a) aduertas B
et (corr. aduertes) T iustitia P (& ex ae) 3 nata est P (est s. M.
ml) T\' (est exp.) cet. utile sibi W 4 faciat P (a alt. exp.) B facit
it ex at) T\' 7 dolemus PTNB etiam T\' graui dolore N 11 huic
ex huius P iapheth B iafeth cet. 13 temptamenta ei N 14 lacunam
significuui; excidisse uidetur neque bonis neque malis uelut s. u. P
16 est postea add. P, fort. delendum 19 inualidi P (nu in ras)
subcumbant P succumbant P corr. cet. et munit scripsi sed munit
libri 20 tegumentis TXB 21 gloria om. N 25 dextera T NB
unde et quidam poeta Graecus ait:
hoc est: malos autem in medium inseruit. ita ergo et natura
quasi bonus dux imperante deo, quae nos ad huius mundi
proelia generari nouerit, quae bona habet primo ordine constituit,
quae officiant secundo, quae adiuuent tertio, ut tamquam
in medio inclusus hostis geminatis quocumque se contulerit
opprimatur uiribus, ne singula eorum uelut aequatis
fatigaret proeliis et euadendi de angustiis naturalibus ac
serendi latius facultatem haberet.
Sed quia ubi generantur, hic ordo est, ubi autem generant,
Iapheth primo loco scribitur, tertio Cham, ideo ne quis contraria
nos posterioribus dixisse arbitretur, etiam illius loci
explananda ratio est. bonum quidem quod uelut in quadam
naturae nobilitate est praecedit, malum autem sequitur. sunt
enim mentis cogitationes contrariae, quae utique oriuntur
postea. haec quamdiu uelut intus clausae sunt nec tamquam
in herbis germinant, quodam sinu bonae mentis fouentur, ne
prodeant. nam quamdiu in uoluntate est malum, non in entelechia,
hoc est in opere atque effectu, bonitas mentis gubernatoris
uelut aurigae modo cohibet uel refrenat malitiam
temptantem prorumpere, cum uero efferbuerit atque in ulcus
eruperit, ne possit latius serpere et finitima contaminare, tunc
iusta succedit prouidentia, ne illud indifferens, quod uulgo
P (ta in ras.) tort.. T (aa eras.), orn. B 2 kakwc BEIC
(decc T deyc B) MECON (MECwN B) CAAACCEN (CAACCEN corr.
CAAACCEN T\' CAAACCEy B) PT\'B kakoadereMeCONOABACTEN T
kakwcdeicMNCtoNCadCCHN N 4 modi T 5 generari P ml T generare
P m2 cet. 8 singula TT\' singulae PN singulare B 9 fatigarentar
N euadendi P (e pr. s. u.) 12 iaphet B iafhet P iafet TN
iafeth T 15 sunt autem B 16 cogitationes mentis N 17 clausa N
19 eatelechia libri (h s. u. T\'B) 20 affectu N 21 uelut aurigae
TT\'B i: uel aupinge (ante p parua ras.) P (infra in mg. \': uelut aurigae)
uel aurigae N uel TNB uelut P {ut eras.) T 22 cum uero
in mg. ml P 24 uulgo om. N
malo non possit resistere. itaque ne latius fundat uirus noxium
et plurimas inficiat generando corruptiones, illud primum
bonum, quod natura bonum est, dum locum mutat, ordinem
mutat, ut quasi laboranti cornui opem ferat et eam partem
acie suscipiat, quae plus laborat; uirtus enim bellatoris difficilioribus
locis est necessaria, sicut etiam boni custodis
praesentia ibi frequentior, ubi muri fragiliores. ac ne qua pars
sine defensore sit, dum illud bonum inclinatiora sustentat,
tunc illud indifferens superiorem locum suscipit uelut deputante
sibi eam partem perfectiore bono; nihil enim uirtute perfectius.
indifferentia autem non habent robur ualidae uirtutis, sed
eius augent et diffundunt gratiam. unde Iapheth dictus est,
quod \'latitudo\' significatur latine.
etiam uniuersa se effudit eo quam maxime tempore generatio.
quod non otiosum uidetur. secuturo enim diluuio non debuit
aestimari defuisse gratiam fecunditatis illi generationi, quam
diluuia absorbuerunt, ut quod fuit humani generis abundantia
diuinae deputetur gratiae, quod diluuium secutum est nostris
adscribatur iniquitatibus, qui peccatis nostris auertimus domini
misericordiam. sic et in posterioribus inuenies quod secuturam
Aegypti sterilitatem praecessit totidem annorum fecunditas.
principale est enim uirtutis inchoare a beneficiis et praeseminare
gratiam. unde et Dauid ait: misericordiam et iudicium
cantabo tibi, domine. praecedit beneficii gratia,
sequitur censura sobriae disciplinae. diuinum est igitur
quod praemittuntur bona, nostrum quod mutantur.
ipse hoc P (e eras.) 3 plurimas P (s s. ų.) 6 acie T aciei P
(i alt. 8. u.) cet. 7 etiam 8. u. P 11 perfectiori N 12 habent P
(n in ras. m3) ualidae P (ae ex a) 13 iapheth B iafyph P wl
iafeth P m3 cet. 14 latinae P 16 effundit PT\' maximae P
18 gratiam N gratia cet. 21 auertimus om. T dnij dl N 28 bona
praemittuntur N
in hominibus, quia carnes sunt. spiritus sanctus spiritus
sapientiae est, spiritus cognitionis. habet ergo sapientiam:,
habet et disciplinam, sicut et de Beseleel, qui sacrum tabernaculum
diuino oraculo iussus est facere, ait scriptura quia
repletus est spiritu prudentiae et disciplinae. hic ergo
spiritus datur hominibus, sed non permanet. qua ratione autem
non permaneat causa proditur quia caro sunt; carnis enim
natura disciplinae repugnat, quia uoluptati optemperat. denique
de solo domino Iesu scriptum est: super quem uideris
spiritum descendentem de caelo et manentem
super eum, hic est qui baptizat spiritu sancto. in
eo enim manebat quem nulla corruptelae carnalis inpedimenta
reuocabant, quominus incorruptae et inpermixtae ordinem disciplinae
teneret cuius caro non uidit corruptionem.
declaratur, qui solus non potuit iustus esse, cum generatio
omnis erraret, nisi natus ex uirgine generationis obnoxiae
priuilegio minime teneretur. ecce inquit in iniquitatibus
conceptus sum, et in delictis peperit me mater
mea dicit is qui iustus prae ceteris putabatur. quem igitur a
19 Psalm. L 7 P (es ex ie m2) caro N 4 beselehel T\' (h s. u.) N
6 sps T 8 quia in ras. B 14 ante ordinem add. m P, quod eraaum
post u. 15 in archetypo excidit folium, cuius partem seruauit Augustinus
duobus locis, contra duas epist. Pelag. IIII 11, 29 (uerba Per
unum ... teneant) et contra Iul. Pelag. II 2, 4 (locum totum). prius ex-
cerptum littera A, alterum littera A\' significabo 16 igitur om. A\' 17 non
liber Floriacensis, om. codd. cet. A et A\'; cf. Augustinus contra sec.
Iul. resp. I 66, quo loco haec ex libro de Noe profert: quomodo solus
potuit iustus esse, cum generatio omnis erraret, nisi natus... teneretur?
18 erraret non ob aliud nisi quia natus libri quidam Gallici A interpolati
naturae communis uincula non teneant? omnes sub peccato
ab Adam, in omnes regnabat mors. ueniat solus iustus in
conspectu dei, de quo iam non cum exceptione dicatur: non
peccauit in labiis suis, sed: peccatum non fecit.
poetarum more gigantas illos terrae filios uult uideri diuinae
scripturae conditor, sed ex angelis et mulieribus generatos
adserit quos hoc appellat uocabulo uolens eorum exprimere
magnitudinem corporis. et consideremus ne forte gigantum
similes sint homines cultu studentes carnis suae, animae
autem nullam curam habentes, sicut illi qui de terra secundum
poeticam orti fabulam mole corporis sui freti feruntur habuisse
contemptum superorum. an dispares aestimandi sunt qui, cum
ex anima constent ac corpore, mentis uigorem, qua nihil habet
anima pretiosius, auersantur et se carnis huius imitatores
uelut maternae exhibent stoliditatis heredes? itaque in uanum
laborant caelum uotis usurpantes superbis et terrenis operibus
incubantes, qui electione inferioris et contemptu superioris
consortii tamquam uoluntariis obnoxii peccatis grauiore condemnantur
seueritate.
plerumque angelos filios dei scriptura
uocat, quia ex nullo homine generantur animae. itaque uiros
Philo Quaest. I 92 21 Gen. 6, 2 et 4 puto conspectum 6 in diebus T\'N 7 gigant$a P (e 8. 0)
gigantea cet. 9 corporis exprimere magnitudinem N 11 sint similes N
cultui P (i m2) cet. 14 superiorum PB 15 constant T et corpore
B uigori. N (i alt. in ras.) quia P (i eras.) quo B qua ex
quia N 16 aueraentur T aduersantur T\' 17 stoli (del. ml) stoliditatis
P 19 inferis T 20 grauioii N 21 securitate N uocat
scriptura N 22 animao P (a pr. in ras. m2)
uiri probabilis uitae filii uocantur dei, ita quorum carnalia
sunt opera hos filios carnis dicimus scripturarum auctoritate.
dicit enim Iohannes euangelista quia quotquot Iesum dominum
receperunt, dedit iis potestatem filios dei
fieri qui credunt in nomen eius, qui non ex sanguinibus
neque ex uoluntate carnis neque ex uoluntate
uiri, sed ex deo nati sunt. ideo postea habes quia iratus
est dominus, quoniam quamuis cogitaret, hoc est sciret quia
homo in terrae positus regione carnem portans sine peccato
esse non posset — terra enim uelut quidam temptationum
locus est caroque corruptelae inlecebra —, tamen cum haberent
mentem rationis capacem uirtutemque animae infusam
corpori, sine consideratione aliqua in lapsum ruerunt, ex quo
reuocare se nollent. neque enim deus cogitat sicut homines.
ut aliqua ei noua succedat sententia, neque irascitur quasi
mutabilis, sed ideo haec leguntur, ut exprimatur peccatorum
nostrorum acerbitas, quae diuinitatis meruerit offensam, tamquam
eo usque culpa increuerit, ut etiam deus, qui naturaliter
non mouetur aut ira aut odio aut passione ulla, prouocatus
ad iracundiam uideretur.
Minitatus est praeterea quod deleret hominem. ab homine
inquit ad pecus et a reptilibus usque ad uolatilia
delebo. quid laeserant inrationabilia? sed quia propter
8 Gen. h, 6 Philo Quaest. I 93, cf. Philonis fragm. ei libr. alt. quaest.
in Exod. II 669 ult. M. (VI 232 R.) 18 Philo Quaest. I 95 22 Gen.
6, 7 Philo Quaest. I 94 N 3 dicimus carnis N auctoritateiii P
4 quia om. B dum ihm NB 5 his PB eis N.. T (is ut uidetur
eras.) 6 nomen scripsi nomine libri 9 dns est N quia] quod B
10 positus in terrae NB terrae (ae ex a) P 11 posset P (s pr. s.
u.! possit N 14 illapsam irruerunt (om. nliqua) B 15 cogitat dS B
16 ei P (i 8. u.), om. B 18 meruit B 19 increpauerit T 20 prouocatus
P (US ex ur) 21 uideretur TT4 pryUQWetur P (uide s. pr999C9)
uideatur NB 22 est s. u. m2 P deleret P (e pr. ex o) ohomine P
(o pr. eras.) 23 ad pr.] usque ad N
sunt consequens erat ut etiam illa delerentur, quia non erat
qui his uteretur. sensu autem altiore illud manifestatur quia
homo mens est, quae est rationis capax; homo enim definitur
animal uiuum mortale rationabile. principali igitur extincto
etiam sensus omnis pariter extinguitur, eo quod nihil reliqui
ad salutem supersit, cum salutis fundamentum uirtus defecerit.
ad condemnationem autem ceterorum et ad expressionem
diuinae dicitur Noe apud deum inuenisse gratiam. simul
ostenditur quod hominem iustum non obumbret aliorum offensio,
quando ipse ad totius reseruatur generis seminarium, qui non
generationis nobilitate, sed iustitiae et perfectionis merito
laudatur. probati enim uiri genus uirtutum prosapia est, quia
sicut hominum genus homines ita animarum genus uirtutes
sunt. etenim familiae hominum splendore generis nobilitantur,
animarum autem clarificatur gratia splendore uirtutis.
inquit iniustitia. causa terrenae corruptelae manifesta est,
eo quod iniustitia hominum terram corruperit. unde et dominus
deus ait: tempus omnis hominis uenit ante me, quia
impleta est terra iniquitatibus suis. tempus quidem
omnium hominum in conspectu dei et in eius uoluntate est.
non enim, ut uulgo aiunt, fatale decretum allegatur, sed
tamen specialiter hic dictum puto, quia in euangelio suo
dominus redempturus hominum genus passione sui corporis
et emundaturus sanguine suo sacramentoque baptismatis ait:
6, 11 Philo Quaest. I 98 20 Gen. 6, 13 T\' 5 uiuum om. B rationale B (in quo rationale
mortale) N ergo B extinctio P (i alt. eras.) 6 pariter om. N
9 gratiam inuenisse N simulque T 13 uirtutmn T uirum (del. T)
uirtutis PT\'B viri uiri uirtutis N prosapientia T prosapie (om. est) B
16 autem om, T\' 18 iniquitatis iniustitia (om. inquit) B manifesta
B manifestata cet. 19 iniustitiaJ;1 P 23 «uulgo P (ut s. ras., a
uel c eras.) 23 fatali (i in ras.) decreto (0 t» ras.) T allegatur
scripsi alligatur libri 24 suo om. N 26 eno sanguine B
clarificet te. ergo quia in diluuio per arcam Noe seruatae
sunt reliquiae generis humani ad seminarium reparationis
et renouationis futurae, ideo praemisit hic: tempus omnis
hominis uenit, quia re.pleta est terra iniquitatibus
suis. hoc in figura; in ueritate autem ait: reliquiae per
dilectionem gratiae saluae factae sunt. ideoque exclamat
apostolus dicens:
superabundauit peccatum, ut
superabundaret gratia. corrupit inquit omnis caro
uiam suam. carnem hic pro homine posuit terreno, in quo
carnis inlecebra uiam eius corruperit. qui si intellexisset
quod munus accepisset a deo, non utique passus esset ut
caro obstaret animae uirtutibus. itaque caro causa fuit
corrumpendae etiam animae, quae uelut regio quaedam et
locus est uoluptatis, ex qua uelut a fonte prorumpunt concupiscentiarum
malarumque passionum flumina lateque exundant.
quibus demergitur animae quoddam excusso gubernatore remigium,
cum ipsa mens uelut quibusdam tempestatibus et
procellis uicta loco suo cedit. pulchre autem ait quia homo
uiam naturae suae corrupit. nam uia sua in paradiso erat in
illo beatitudinum tramite, in illo uirtutum flore, in illa incorruptibili
gratia, quam uiam terrenis inquinauit uestigiis. alii
habent: uiam ipsius, hoc est dei. hoc solet uerbo \'domini\'
declarare.
12 (auroo) Philo Quaest. I, 99 25 Philo Quaest. II 1 om. B filius tuua TNB 4 et ideo PNB 7 delectioncm T
et (e pr. ex i) T 10 posuit pro homme B 12 dno T 14 regio
quaedam et locas est] origo et locus est quidam N 15 a om. B prorumpnnt
T\' (o ex e) NB praerumpunt PT 17 dimergftur libri 21 corruptibili
7\' 22 terrenis om. B 24 declarare PB declarari T4 (i ex
e) cet. post hoc uerbum add. DE ARCA NOE P de archa noe, sed eras.
T 25 sed etiam B arcam P (m eras.) arbitror om. N qui
P m1 T quis P m2 cet.
discriptam humani figuram corporis. quid est enim quod ait
deus: fac tibi arcam de quadratis lignis? quadratum
certe hoc appellamus, quod omnibus bene consistat partibus
et conueniat sibi. itaque et deus auctor nostri corporis naturaeque
fabricator adstruitur et opus ipsum perfectum esse his
sermonibus significatur. quadrata autem membra hominis esse
euidens ratio. si consideres pectus hominis, consideres uentrem
pari mensura longitudinis et latitudinis, nisi cum uoluptatibus
et epulis uentre distento mensura naturalis exceditur. iam
pedes et manus brachia femora et crura quadripertita quis
non ipso uisu aduertat? sunt autem pleraque eorum etsi non
eiusdem longitudinis aut latitudinis, tamen quae analogiam
quandam ita seruent, ut in his quoque congrua mensura
ratioque concurrat, longitudo prolixior quam latitudo ait, latitudo
quam altitudo. et sicut ligni arcae trina distantia est.
si quidem trecentorum cubitorum longitudinem et quinquaginta
<cubitorum> latitudinem et triginta cubitorum
seruandam esse praescripsit, ita et in nostro corpore
summa est et media et minima distantia, summa secundum
longitudinem, media secundum latitudinem, minima secundum
altitudinem, totum tamen corpus adtextum ex singulis membris
quadratum uidetur. nam et usu ita est, ut eos quadratos
dicamus, quos nec enormes proceritate et ualidos robusti
qualitate corporis aestimamus.
quid etiam sibi uelit quod ait:
nidos facies in arca nequaquam silendum uidetur.
Philo Quaest. II 3 B eius P (u 8. u.) eis B eiaedifieatione PB
et (ei eras.) T\' acdificatione TN 2 discriptam PmlT descriptam P
m2 cet. quid... ait dS in mg. ml P 3 fac igitur T lignis
quadratis N 6 perfectn (a ex us) P 7 hominis membra NB 8 ratio
e T 9 latitudinis et longitudinis N 10 aepulis P 14 quandam
eonpma ratio
om. NB quoque mensuraque P quoque congrua mensuraque ratioque
T\' 17 trecentorum T\'NB CCC. P CCCrt T 18 <cubitoruni> td.
Paris. a. 1642, cf. p. 425, 3 22 ex in ras. N, & T
adtextum est sicut nidus, ut spiritus uitalis omnis partes
uiscerum penetret atque de principali nostro fundat se per
artus singulos. nidi quidam sunt oculi nostri, quibus se uisus
inserit. nidi sunt nostrarum sinus aurium, per quos se auditus
infundit et uelut in foueam altam deicit. nidus est narium,
qui ad se odorem adtrah\'it. nidus est quartus maior ceteris
hiatus oris, in quo nutritur donec adolescat sapor et unde
uox euolat, in quo latet lingua, quae uelut organum uocis
sonos eius artifici suauitate modulatur et, cum sit ipsa inrationabilis,
rationabilem uocem exprimit. nidus est emicranium,
nidus est membrana illa, quae cerebrum fouet et intra
se cohibet. nidi sunt uiscera pulmonis et cordis. spiritus
quidem nostri, hoc est eius quem carpimus et quo alimur in
hac uita, nidus est pulmo, sanguinis autem et spiritus nidus
est cor. duo sunt enim eius uteri, unus quo sanguinem uelut
quodam sinu suscipit et transfundit in uenas, alter quo rigatus
ex illo superiore deducit in arterias iugi meatu. ossa quoque
ualidiora nidos habent; sunt enim intus cauata, in quibus
foraminibus est medulla. in uisceribus ipsis mollioribus nidi
cupiditatis aut doloris sunt. et alia si quis consideret, et plures
nidos repperiet in hac fabrica humani corporis. unde puto et
illum in psalmo non solum mystice, sed etiam naturaliter
dixisse: etenim passer inuenit sibi domum et turtur
nidum sibi, ubi reponat pullos suos. est enim iam in
hoc corpore nidus pudicitiae, in quo erat nidus inrationabilis
concupiscentiae. sed ubi ante partus deformes nutriebat libido,
T\'NB et (e ex i) PT 4 singulos artus B nidi quidam
sont oculi om. P in textu Kin mg. m1 nidi... nostri; nostri in textu del.)
5 inserit ed. Rom. inseruit libri 11 eraicianium P IJ emigraneum T
enucranium N 13 ee TT, om. cet. 15 hanc uitam PB 16 enim
om. B 17 rigat\' T\' rigatur B 18 superiori N superiore et P (et
s. u. m3) T\'B 21 et alt. P, eras. 1x, om. TB etiam N. 24 sihi
inuenit B 25 sibi om. B 27 nutribat T .
ibi nunc decorae castitatis adolescit hereditas.
inlinies inquit
eam bitumine. ex multis ossibus neruisque et ceteris aliis
constat humanum corpus. et foris igitur et intus apta conpage
conexum sibi adhaeret et habitudine propria, quam €&\'-
dicunt, tenetur, ut intus clausus spiritus qui infunditur uel
spiritalis substantia quae intus operatur ueluti geminis
uinculis non euagetur, sed ad unitatem aptam et
concinentem conexionemque ualidam cohibeatur. ideo bitumine
arca constringi iubetur; est enim bitumen uehementis ad
constringendum naturae. unde graece
τής άσφαλείας
nexuque constringat indissolubili, ita ut naturali unitate sibi
credas conuenire. ob hanc causam intus et foris bitumine
arca constringitur, ne conexio illa facile rumpatur.
foris arca illa, quae in sanctis est mundi intellegibilis imitatrix
imago. sicut enim pretiosius aurum bitumine ita illa quae
in sanctis est arca quam ista praestantior. denique hic simpliciter
ligna posuit, ibi autem ligna quidem, sed inputribilia
conprehendit declarans merita sanctorum. addidit etiam illic
supportatoria immobilia esse, quod sanctorum statio stabilis
et firma sit, quia uitae probabilis tramitem uirtutis ductu
secuti sunt corruptelae declinantes consortia. haec autem arca
utpote in diluuio huc atque illuc motu inpellebatur incerto,
eo quod peccatorum status mobilis sit et uita eorum quodam
redundantium passionum diluuio corruptioni obnoxia
m2) T inlinies (e s. u.) if) inqui<J (t s. 4) P
h
2 eam N eam arcam P cam archi Beam ę.rçłТJ1 T* arcam T 4 S?tv
scripsi ezcin T ezein cet. graece T 7 djujnitatem P 8 cohibetar
TN 9 constringi archa (h 8. u.) N 10 asfaltos T faltos PB, ont. X
11 oiizo rffi aofaXeiaz scripsi aI10THCAC(I»AAlAIAC PT\' AITOTHCaC-
«I)ANAIAC T anooTHcaC«IJaatatas N a. potes arfaltites B tutamine P
ml TB bitumine Pm2 eet. 15 exordo P (r eras.) foris et intus T
17 enim] etiam T 25 sq. uitae ... obnoxiae NB
nec illud praetereundum, quod cum
dixisset: et facies arcam trecentorum cubitorum
longitudine et quinquaginta cubitorum latitudine
et triginta cubitorum altitudine, addidit: colligens
facies arcam et in cubitum consummabis
eam a summo, ut reliquo corpori quod mensurae sibi conuenientis
ad gratiam decore quadraret caput hominis tanquam
regalem arcem adiungeret, ex quo cum sensus omnes ad
ceteras partes corporis transfunderentur, tum maxime oculi
uelut speculatores et custodes naturae adpositi prouidentia
prope totum urbis nostrae statum desuper contuerentur. ipsaque
mens illic locata secundum plurimorum sententiam et
maxime Solomonis, qui ait: oculi sapientis in capite
eius, quasi in aula imperiali uirtutum concilium sibi contrahat,
quo stipata comitatu et ipsa munitior sit et tamquam
ex adyto quodam tuenti totius corporis regimen inpertiat
<et sciat> responsa proferre, per quae possimus non solum nos
ipsos retro respicere nec solum quod ante pedes est uidere,
sed etiam caeli ipsius secreta profundo obtutu spectare sapientiae.
ibi igitur omnis summa nostrae salutis, ibi gratia:
inde custodia, inde etiam pulchritudo corpori toto adquiritur,
quae primum in uultu uernat; decet enim praestantiorem esse
aulae regalis nitorem, in qua sicut usus maior ita splendor
est. ;
13 Eccl. 2, 14 P uagentur N 2 et om. T 3 longitudinem P (in
exp.) T latitudinem T 4 altitudinem P (in exp.) T 5 cubito N
6 quod om. N conuenientes P (-is corr. ml) T 7 quadrarent T tanquam
P tamquam eee.\' 8 regalem arcem T regaleifi arcoaiji P regale
arche T\' (h 8. u.; i is s. e m2) NB 9 oculi om. B 11 orbis P
(v 8. o m2) cet. nostri N B 13 maximae P salomonis libri
oculid P (8 eras.) 16 aJito P (i ex y) TNB abdito T\' quodam
loco N tuenti scripsi tuendi libri 17 et sciat addidi que ex q uê T\'
e
quam T quem cet. nos ipsos non solum N 19 secta N (e a. u. mX)
sapientig spectare N 21 toto PmlN toti Pm4 eel. 23 aulae P
(ae ex a m3) uisus N splendur i T (ex splendorem)
Namque si spectes singnla quae in hominis forma ad usum
aliquem composita uidentur, ut oculi ad uidendum, aures ad
audiendum, nares ad odorandum, os ad loquendum, ita usus
ministrant, ut praestent decorem. quam deformes sunt uultus
caecorum! et quid mirum si uultus hominis sine oculis
deformis est, quando ipsum caelum sine sole non habet suum
decorem? tristes sine sole dies ducimus, noctes sine luna non
placent; ipsi enim sunt quidam mundi oculi. detrahe stellarum
lumina, et quaedam est in caelo ipso caecitatis
pili ipsi, qui orbem oculorum praetexunt et uelut
quadam acie praetendunt, ne sorde aliqua et pulueris caligine
pupilla laedatur, et ipsi excipiunt, si quid fuerit inlatum quod
oculum possit laedere, si lippitudine intercidant, quam dedecet,
si palpebra contractior fuerit, si radantur supercilia, quae
pretiosorum monilium specie uelut intexta gemmis refulgent.
aurium quoque ut necessarius usus ita decora species, quas
si qui truncauerit, toti uultui inferet deformitatem. in quibus
ita elaborauit opus suum natura, ut ipsi anfractus cauernarum
mira prouidentia sinuati plurimum utilitatis adierant,
ne repente feriat secreta capitis sonus. denique saepe multos
inprouiso clangore consternari uidemus et adtonitos aut uocis
alicuius aut tumultus sono expauescere. sordes ipsae, quae
intra eosdem gignuntur amfractus, uelut quodam glutino auditum
ligant. simul si uehementior pulsus fuerit alicuius
infringitur ac retardatur, ut praenuntiatus potius mulceat
quam inprouisus interna concutiat. uermiculi quoque si aurem
T 5 sine] absque N 6 deformis sit B 7 dicimus T
9 ipso caelo B caecitatis P (ti s. u. m3) 10 praetegunt B 11 quandam
aciem N alique P (a 8. ?) 13 possit P (i ex e m3) 15 munilium
P (corr. m3) T 17 qui scripsi quis B (ut uidetur in ros.), om.
cet. truncauerit T (is s. it) toto N infert T\' (corr. infers)
18 elaborauerit T laborauit N 19 n.ira 8. u. m3 (?) P adferant P
(e 8. a alt.) 23 intra scripsi infra libri inter a anfractus T\' (n ex
m) N 24 sonus N
nares
simae contra naturam uidentur. iam si incisae fuerint, quomodo
potest uita subsistere sublato spirandi meatu? quemadmodum
pecudis magis facies quam uultus hominis aestimatur!
capilli capitis quam grato amictu caput uestiunt uelut
quidam aulae regiae stipatores, ne cerebrum aura laedat aut
imber feriat aut sol adurat. quos ita tamen redit natura, ut
et pro sexu aut prolixiores placeant aut recisi et pro aetate
aut plerumque pro temporis et anni qualitate. in senibus
grata canities, in pueris prodigiosa; aestate delectat tonderi
pressius, hieme indulgentius; mulieribus ornamento est coma,
dedecori est uiris. denique apostolus hoc euidentius expressit
dicens: nec ipsa natura docet uos quod uir quidem
si comam habeat, ignominia est illi, mulier
uero si capillos habeat, gloria est illi?
quid de ipsa
regia loquar, per quam aulici sermones prodeunt, quidam
mentis nostrae indices animique internuntii r quid de ipso dentium
ordine, qui cum suo opere toti corpori quidem uires
ministrent, tum etiam modulatores sunt uocis ipsius?
de quibus
si qui ceciderit, uox claudicat. haec de capite prolixius
diximus, quia oportuit sensus omnes in summo locari, unde
omnia per reliquas partes officia diuiderentur. capiti autem
nostro a tergo ceruix proxima, dextra laeuaque bracchia sunt,
quae arcem imperialem tamquam fida tuentur custodia,
B uisco P (s 8. U. m3) potestate B 2 simae Pm2N
semae Pm1 T ornare in spatio uacuo m2 add. B, qui om. contra. in T
spatium 5 litt. nam B 6 anra letalis (in spatio uacuo add. m2) ut
(om. imber) B aut P (a 8. u.) 7 adurat P (a alt. ex u) 8 et
pr. om. T et alt. PTN aut B 10 tonderi om. N 11 praessius P
ornamentum B 12 dedecoris PB uiii B cuidentius hoc expressit
N 13 nec T n5 P (i m2 in ras.) cet. quodj n B 14 habeatj
nutriat N 16 sermones Pm2 TT\'N sermonis Pml B 17 iudices P
(corr. m2) B quid P (d 8. u.) 18 ordin s P (s 8. u., eras.)
quidem corpori N 19 noci N 20 qui li quid cet. ceciderint
ed. Rom. 23 dextera T\' bracchia P (c pr. eras.) brachia cet.
praestantiora. pectus quoque uelut quoddam sacrarium sapientiae
et stomachus uelut quidam testis, ut medici aiunt, et
conscius secretorum capitis conpassionisque consors, cui sua
omnia uel salubria uel aduersa transfundat. latera naticae
femora et crura mensurae latitudinem ipsa specie significant
pedumque gressus, qui etsi exsiliores uidentur, fiunt tamen
cum incedimus latiores.
eam partem declarans corporis, per quam superflua ciborum
egerere consueuimus, ut quae putamus ignobiliora esse corporis,
his honorem abundantiorem circumdaret. quod multo
gratius scriptura expressit quam Socrates in libro Platonis
dixisse legitur. nam cum istud in Moysi scriptis siue ipse Socrates
siue Plato, qui in Aegypto fuit, potuerit uel legere uel
ab iis percipere qui legerant, decoro motus inuento ostium
sibi apertum putauit, ut operatoris nostri consilium praedicaret
laudans eo quod id potissimum decoro conuenerit, ut ductus
quosdam atque exitus cuniculorum nostrorum a tergo auerteret,
ne in purgationibus uentris conspectus noster offenderetur.
at uero apostolus quae uidentur inquit membra
corporis infirmiora esse necessaria sunt, uno ac
simplici uerbo descriptiones philosophiae supergressus, et
quae putamus ignobiliora esse membra corporis.
his honorem abundantiorem circumdamus, et quae
Ambrosius eis quae apud Philonem Quaest. II 6 leguntur in errorem inductus.
21 I Cor. 12, 22 23 I Cor. 12, 23 P (r alt. eras.) T (r alt. exp.) sunt om. N 5 uel
pr. TN uelut T\' (ut eras.) cet. 6 latitudinem P (em m3 ex ae) 7 exsiliores
P (a pr. eras.) exiliores cet. 9 aduerso N 10 superflua
ciborum] cjbos N 11 conaul}euimus P 16 hiis B his cet. 17 praedicarent
T et (n exp.) PT 18 eo om. B decoro T decori P (i ex
o) T\'NB conuertit P (corr. m2) B 19 atque] uel N 21 ad (t
8. d) P 22 infirmiora (a 8. u.) P 23 filosophiae PT phylosophiae
TB 24 membra om. B
habent. sobrietatis enim nostrae et temperantiae indicium
praecipue illic cognoscitur; helluones enim aut distenduntur
cruditatibus usque ad periculum aut plerumque soluuntur
uisceribus exinanitis.
quod pulchre etiam ad ecclesiae membra
apostolus rettulit. quae enim inhonesta sunt nostra ac superflua
nisi luxuria, nisi lasciuia? quibus si quis iuuentae inretitus
tempore, cum ad maturiorem aetatem processerit, ueniat
ad baptismum, renuntiet superioribus moresque priores exuat,
peccata deponat, consepeliatur cum domino Iesu, crucifigatur
ei mundus et ipse mundo, nonne is peccatorum remissione
donatus abundantiorem honestatem habet quam ille catechumenus,
cuius uita innocentior aestimabatur? et ut apostoli ipsius
exemplo utamur, Iudaeus erat, persecutor erat: uocatus ad
gratiam Christi coepit esse apostolus. et quia plus ei dimissum
est, plus diligere coepit, abundantius apostolis omnibus laborare,
uas electionis factus, doctor gentium missus. nonne etiam
apostolorum ipsorum plurimis uberiorem et honestiorem consecutus
est.
gloriam, qui ante et inhonestus et ingloriosus
erat, cum persequeretur ecclesiam dei? pauper iste, debilis in
ecclesia ipse te redemit suis uotis. et ut maiora aperiamus
mysteria, quid tam ignobile quam gentilis populus? pauper,
utpote qui nulla haberet eloquia dei, debilis et utroque pede
claudus, qui nec in legem nec in euangelium credidisset,
uocatus tamen credidit et baptizatus accepit gratiam. itaque
quia plus ei dimissum est, plus diligit. remansit Iudaeorum
populus, licet uno pede claudus, quamquam et in ipsa lege
5 sq. Gal. 1, 15 15 et 26 Luc. 7, 47 17 Act. 9, 15 I Tim. 2, 7 P (in mg. ml HELLUONES GLUTTONES) 6 rettulit B
retnlit cet. inhonestas (om. sunt) B 11 his P (h exp. m2) his
qui T 12 donatus P (s ex r? m2) donatur T habet om. N cathecaminus
PB catecuminus T catechuminus N 13 aestimatur N 16 cepit
P
diligere N 19 est] & P (s eras.) fi (in ras.) T\' 20 erat] fuit N
25 et T ei cet.
omnia, mirabilem consiliarium et prudentem architectum et
sapientem auditorem, iste, qui ignobilis erat, adeptus omnia
fidei titulo, tropaeo martyrum, angelorum gloriatur consortio.
ergo Plato quod potuit sermonis nitorem adhibuit, apostolus
autem, qui habebat dei spiritum, reuelauit mysterium. satis
dictum de ostio, quoniam qui retro erant priores facti sunt.
arcae bicamerata et tricamerata facies. inferiora
quidem dicendo aduertimus quod pulchre sentire nos
uoluerit inferiore loco aestimanda ciborum receptacula, hoc
est ea uiscera, quae acceptum conficiunt cibum. corruptibilis
enim esca est, quod autem corruptibile non superioribus conparandum,
sed inferioribus. simul quia deorsum cibus fertur,
cuius exigua portio uiribus corporis alimoniaeque proficit,
reliqua pars aluo purganda deducitur, quia intestina sunt, per
quae descendunt ciborum superflua, ita operator noster instituit,
ut non extenta a stomacho ad imum, sed insinuata sint
ac reflexa, quo uitae nostrae usus propagaretur. nam si extenderentur
intestina hominis, quae suscipiunt et deducunt cibum,
statim sine ulla pertransiret mora et necesse esset iugiter
esurire nos, iugiter epulari aut desistente alimentorum substantia
deficere ilico. nunc autem in illa intestinorum reflexione
ac sinuatione bipertita ac tripertita haeret cibus et descendendo
paulatim uires ministrat, sucum infundit corpori, tenet
satietatem, differt edendi appetentiam, nec subita effusio ac
repentina euacuatio est nec inexplebilis adpetentia est nec
P (h s. u.) cet. 7 dictum T dictum est P (est s. u. m2)
T\'NB 8 quaeremus NB dixit N 9 et tricamerata om. T 10 nos
sentire N 11 inferiori N 14 sed inferioribus comparandum N 18 a]
ad (d exp. m2) P, fort. ab insinuata P (in del. m2) sinnata cet.
21 iugiter] semper N 22 desistente 11 (sistent in ras.) deficiente N
24 haeret scripsi habet T haberet P adhaeret P corr. ml cet. et
om. T 26 effusione P (ne eras.) ac] aut N 27 uacuatio T
fames, deinde ex bis sequeretur edendi sine intermissione
conti ouatio. quid autem deformius quam semper uentri studere,
qui cum repletur uacuandus est, cum uacuatur replendus?
tertium quid superat nisi mors inter ipsos cibos epulasque
permixta? quomodo enim poterant diutius uitam producere
simul edentes et esurientes, bibentes sitientesque et priusquam
replerentur exinanientes omne quod sumpserant statimque
esurientes? nunc autem dum paulatim descendit esca, famem
et cruditatem naturalis temperat prouidentia. primum enim
in stomacho, quem plerique uentrem appellant superiorem,
conficitur cibus, deinde coquitur in iecore atque eo uapore
digeritur. sucus eius diuiditur certis uiscerum portionibus, ex
quo omne corpus ualescit. quod satis iuniorum incrementa,
senum testificatur perseuerantia. reliquum cibi in uentrem
defluit, quem omnes uentrem appellamus sine adiectione,
plerique uentrem dicunt inferiorem, ex quo fimus necesse est,
qui plenus iam corruptionis descenderat, egeratur per illud
ex transuerso ostium.
Haec cum ita fabre naturali institutione ad dei
composita uidentur, tamen nisi a nobis edendi agendique
mensura seruetur, tamquam exuberantibus passionibus
generatur diluuium et quaedam totius labes corporis; intemperantia
enim accendit libidinem, cruditatem generat, corruptelam
creat. itaque aut duritie interna tenduntur et quatiuntur
doloribus aut incocto ciborum umore et indigestionis asperitate
interior quidam intestinorum amictus raditur, quia uelut
T\' indigentie B esset et Test ct P ml N esset P
vi3 T\' Ct: B 5 cibos P (o ex u) 6 procedere N 7 et bibentes T
et om. B 10 temperet prudentia B 11 superiorem appellant B
12 quoquitur T digeritur uapore N 13 sucusque B 20 fabre
TT\'B frabrc P, om. N 21 uideantur 1x (a 8. u.) N nisi om. N
edeNdi P (K ex cort. m2\') edendi a nobis N 22 mensura Oln. N
25 duritie scripsi duritiae PT duritia cet. 26 umore T humore P
(hum s. u. m2) cet. 27 qua P
quem continuum aiunt periti uel qui curiosius scrutati sunt,
a summo ad imum directus, alius interior tamquam lateribus
adtextus, unde aiunt non totum solui cum raditur; nam si
continuus esset interior, inmedicabilis scissura eius foret. illic
per moram adiunctionum adhaerere ciborum reliquias; quae si
adiunctiones soluantur, transire semesos cibos et potus defluos.
hoc est hominis diluuium. unde mihi uidetur per arcae huius
figuram uoluisse deum nos edocere quemadmodum ab hoc
speciali tuti simus diluuio. corruptela enim diluuii causa est.
ea ubi inrepserit, aperiuntur aquae, ebulliunt omnes fontes
cupiditatum, ut totum corpus tanto et tam profundo uitiorum
profluuio mergatur. nihil est enim quod tam miserae seruituti
subiciat hominem quam libido atque eiusmodi cupiditates,
quae iugo quodam criminum graui deprimunt miseram conscientiam,
ut se nequeat adtollere, utpote quae innocentiae
libertatem amiserit. maximum ergo iri hoc diluuio remedium,
ut iustum praeferas eumque mandati caelestis exsecutorem
eligas. quis est iustus in nobis nisi mentis uigor, qui intra
istam arcam includat omne animantium genus, quod est super
terram? cohibe ergo et tu omnes inrationabiles passiones tuas
omnesque sensus tuos menti subice animique imperiis adsuesce.
euolare foras non sinas cupiditates tuas, exire in uulgus
libidinem: et per rationabilem mentem poteris etiam
inrationabilia tua et inmunda peccata ab omni periculo diluuii
liberare.
utique muta deliquerant animantia? qua causa subiecta sunt
poenae, quae peccandi sensum non habent? sed
corr. ml, tae s. thae graphio) chartae T carthae
T\' cartae NB 10 enim] autem B 11 eam P (m exp.) T
inrepsit B 13 fluuio XB est om. B 14 hominem subiciat B
huiusmodi TT\' 16 libertatem innocentiae N 17 diluuio est N
remedium 5 P (6 s. u) B 28 itaque N qui (a s. i) P
eius exercitus atque omnis comminuitur uirtus militaris, sic
non discrepare a iustitia uisum est, cum interiret homo, cui
regalem quandam dominus deus in omne animantium genus
potestatem dedit, ut omnibus uolatilibus feris bestiis imperiali
praeesset auctoritate, quod etiam pecudes et quaecumque
erant inrationabilia commorerentur animalia. denique si
quando est pestilentia corrupto caeli tractu, prius ea quae
sunt inrationabilia lues dira contaminat et maxime canes
equos boues atque ea inficit quae cum hominibus conuersari
uidentur, sic morbi uis etiam genus humanum inplicat.
haec
igitur prima causa iustae, ut arbitror, adsertionis, secunda
illa quia nemo accusat naturam cur reliqua corporis nostri
membra moriantur solo capite sublato, cum multos uideamus
amputatis manibus et pedibus superuiuere. sed non eadem
ceterorum membrorum est praerogatiua quae capitis, ideoque
absciso eo, unde sensus nostri in reliquum corpus prodeunt,
commoriuntur etiam membra omnia, nec in eo aut operatoris
prouidentia desideratur aut substantiae humanae fragilitas
redarguitur. similiter ergo nemo nunc arguat quia caput et
principale quoddam ceterorum animalium homo est, quo
moriente non debet mirum uideri si cetera commoriantur
animantia.
tertium illud est quia rationis expertia non propter
se, sed propter hominem generata sunt animalia; hominis
enim causa esse praecepta sunt, ut eorum subiectione humana
praestaret condicio. denique gratiae hominis adtribuit
propheta dicens: omnia subiecisti sub pedibus eius,
VIII 7—9 pr. m2) 6 auctoritatem P (m eras.) 11 et
sic T\' hominum T humanum inplicat ex humanQplicat P 12 ut
arbitror iustae N 13 nostri corporis N 15 pedibus et manibus N
16 ideo (om. que) B 18 moriuntur N omnia membra N 19 desi..
r
deratur scripsi desiderator T desaeratgr P deseritur T\' (i ex a) NB
23 animalia NB 25 enim P (n in ras.),
uolucres caeli et pisces maris, quia propter ipsum illa
omnia, alia propter utilitatem, alia delectationis gratia, alia
uoluptatis. consequens ergo erat, ut cum deleretur homo a
facie terrae, propter quem facta sunt, etiam illa pari
occasu. haec secundum simplicem lectionis expositionem.
t Altior autem et profundior interpretatio illud adtexit, quod
ubi anima mole passionum curuatur graui et quasi diuersarum
cupiditatum aestu mergitur, terrenae omnes cogitationes
et concupiscentiae in praeceps ruunt, quia peccator unusquisque
quo grauiora flagitia commiserit eo fit insolentior.
namque usu atque exercitatione inprobitas augetur et
nutritur audacia. recedit itaque ab omni respectu honestatis
et in eo terrena moriuntur omnia letalis peccati acerbitate,
quae uera et perpetua morte peccatorem deleat; nemo
enim grauius moritur quam qui peccato uiuit. moriuntur in
eo passiones singulae, moritur uisus, qui peccatum adnuntiat,
qui intendit mulieri fallaci, qui capitur alieni uultus decore,
quem oculi meretricis ligauerint, quem aspectus inlaqueauerit
fornicariae. an non uidetur mori qui sibi libidinis telum
inpresserit, qui spontaneus in foueam mortis inrueiit? moritur
et auditus, cum refert crimina, cum sollicitantis adulteri sermonem
adnuntiat, cum inserit animis uerba meretricis, quae
seducit iuuenem multo blandimento sermonis, laqueis autem
labiorum suorum inligat eum. moritur uox silentio, si non
confiteatur deo: moritur multiloquio, quia scriptum est tibi:
ex multiloquio non effugies peccatum: moritur per N 6 simplex (in ras.) 1. exemplum B 9 animae P (e
eras.) 10 mergitur estu N 14 aspectu B honestatis (s aJt. add.
m3) et (ex est) P 16 mortem P (m exp. m3) 19 mulieri fallaci
intendit N 22 impresserit P in ras. 23 adulteri P (i ex is m2)
25 multo ex mulia m2 P oblectamento T\' laquę.eiB P 26 uoxj
ex N 27 est tibi P (t alt. 8. u.) TB ё\'l/ Test N
omnis
postremo sensus moritur, si minister sit iniquitatis. et ideo
quia terrena omnia moriuntur diluuio, solus autem iustus in
aeternum manet, ad ipsum dicitur: statuam testamentum
meum ad te, quia ipse diuinae est heres gratiae, ipse
caelestis possessor hereditatis, beatissimorum consors honorum.
et homines quidem cum moriuntur, patrimonium suum
testamento transcribere solent, nec cedit hereditas, donec uiuit
testator: deus autem cum sit sempiternus, transfundit iustis
diuinae hereditatem substantiae et ipse non indigens donat
sua sine ullo donationis dispendio, quem non grauant suorum
consortes honorum. magisque fruitur eo quo nos utimur. denique
dominus Iesus pauper factus est, cum diues esset, ut
illius inopia nos ditaremur, qui testamentum utrumque suo
consummauit sanguine, ut nos uitae suae coheredes et mortis
faceret heredes, quo et uitae haberemus consortium et
mortis beneficium. multum autem tribuit iusto dicendo: statuam
testamentum meum ad te, eo quod rationabilis
et fidelis uir ipse sit testamentum dei. ipse est enim hereditas
dei, ipse possessio, in quo uirtus diuini testamenti est,
in quo fructus iudicii, in quo hereditas promissionis, de quo
dixit Dauid: ecce hereditas domini filii, merces
fructus uentris. sed iam salua expositione profundioris
mysterii ad reliqua pergamus.,
te uidi iustum in generatione ista. manifeste fides
propheticae sententiae etiam hoc adstruitur loco, quia stultus
8, 17 22 Psalm. CXXVI 3 25 Gen. 7, 1 5 heres est B 6 consora P (s alt. 8. u. m2) 8 transcribere P (ri
m2 s. i) 11 vllo P (v 8. u. m2) 12 deneque (i 8. e alt.) P 14 nos
om. B 15 suae uitae N 16 quo (o ex ae m3) P et pr. 8. n. P
haberemus P (re s. u.) 19 et fidelis om. N 20 dei om. NB
22 dicit N dauid om. B merces P (e alt. ex i) 24 magist\' B
25 tu et P (m3 in ras. 3 litt.) 26 manifesta T\' 27 profeticae P
itaque Noe iusti merito etiam domus eius in diluuio seruatur.
sic in mari nauigantes et in bello exercitus, si illis non
desit gubernatoris peritia, istis imperatoris prudentia, a periculo
tuti sunt aliena ope. sed quia boni imperatoris bonus
exercitus est, ideo etiam in eo laudem iusti intellegimus non
praeteriri, qui talem instituit domum suam, ut uirtutis
consortio, meritoque inuenit salutem cognatio. nec repugnat
quia postea aut filius aut uxor offendit. dormiebat
iustus, cum erraret filius. femina quoque utpote sexus fragilioris
mole periculi turbata, quae totum orbem diuino incendio
perire crederet, quid miraris si uirum non potuit sequi, cum
ipse iustus ab angelis monitus uix euaserit? quid autem mirum
si homini obrepat error aut se relaxet intentio? argue
ergo quia et iustus inebriatus est.
sed haec loco suo
arbitror. nunc quod superest consideremus. pulchre enim
dixit: quia te uidi iustum in generatione ista. multi
hominibus iusti uidentur, pauci deo: aliter hominibus, aliter
deo: hominibus secundum uitae speciem, deo secundum puritatem
animi, uirtutis ueritatem; homines quae foris sunt
probant, deus quae intus examinat. perpense autem addidit:
in generatione ista, ut neque superiores condemnaret
neque posteriores excluderet recteque diluuium factum adstrueret
interitu generationis eius. quae non haberet aequitatis
consortium.
haec secundum litteram. altior autem sensus prouocat
nos, ut hoc putemus uigorem mentis in anima esse et
animam in corpore quod est pater familias in domo sua. quod
19, 26 12 Gen. 19, 15 sqq. 15 Gen. 9, 21 17 Gen. 7, 1
1 solisj P (8 exp. m3) 5 alien. P (e eras.) 6 est om. N laudem
iusti in eo N 7 quia B 14 obrepit N aut P (a a, u. m3) ut B
relaxet T relaxat cet. argu.e P (a eras.) 18 deo pauci B 20 et
uirtutis P (et 8. u. m3) T\' uirtutisque T 24 ex interitu T 24 consortium
aequitatis N 26 putemus P (u pr. ex 0 m3) 27 est om. N
tuta est domus, tuta est anima: si anima incolumis. incolumis
caro. mens enim sobria passiones omnes cohibet, sensus gubernat.
sermonem regit. ideoque bene dicit dominus iusto: intra tu,
hoc est: in te ipsum intra, in tuam mentem, in tuae animae
principale. ibi salus est, ibi gubernaculum, foris diluuium,
foris periculum. si autem intus fueris, et foris tutus es, quia
ubi mens sui arbitra est, bonae sunt cogitationes, bonae exsecutiones.
si enim nihil uitii mentem obumbret, sincerae
cogitationes sunt. si studio sit castitas, cordi sit temperantia,
nulla flamma inardescit libidinis, nulla ulcera proserpunt
aegritudinis; sobrietas enim mentis medicina est corporis.
iumentis mundis septem et septem, masculum et feminam, ab
inmundis autem duo et duo. ut nutriatur semen in omnem
terram. et, ut ego arbitror, inire mundam adserit ebdomadam,
quia mundus et sacer septimus numerus; nulli enim
miscetur nec ab alio generatur. ideoque uirgo dicitur, quia
nihil ex se generat, meritoque tamquam materni exsors inmunisque
partus et muliebris copulae, etsi ebdomas femineo
nuncupetur uocabulo, uirilis habet sanctificationis gratiam;
omnis enim masculus adaperiens uuluam [sanctus]
domino uocabitur, hoc est sanctus. et in propheta habes:
effugit peperitque masculum, id est sanctum. secundus
autem numerus non est plenus, quia diuisus. quod autem
46, 13; I 64, 19 C.) de uita Moys. III 27 (II 166, 39) 22 Exod. 13. 12
24 Esai. 66, 7 T\' hoc*» P (in eras.) hoc est B 2 incolomis Jris) T
6 principale P (al in ras.) 8 cogitationes P (gi cx mi m3) bonae
sunt N essccutiones (in ras.) B 10 sunt cogitationes B sit
(alt.) B ed. Rom. si cet. (cordi si T\') 11 inardescit flamma N 16 heb-
V
domadam B 17 nQmerus P 20 ebdomadas T (s eras.) T (da exp.)
epdomas N 22 sanctua om. B, inclusi 23 hoc est sanctus om. N
24 effuilit T\' (d ex g) N peperitque] peperit et N
plenus, quia ebdomas ut decas, et similis illius primi, quia
alpha ad similitudinem est illius qui est semper, a quo profluunt
et mouentur quae sunt in omni genere uirtutes. haec
naturalia.
de moralibus autem ut dicamus, non est dubium
quod inrationabile animae nostrae in quinque sensus diuidatur
et uocem et generatorium, quae natura uidentur esse feminea,
quia sensus nostri in materialia et saecularia cito repunt.
unde claret eos mollioris naturae habere substantiam. sed
erudito et industrio uiro munda omnia, quia sapientia exercitati
uiri et uirtus firmamentum his uirile transfundit. iudicio
ergo prudentis et proposito gubernantis ex inferioris sexus
qualitate in fortiorem substantiam transferuntur. uslida enim
sapientis et fixa sententia est, non mutabilis, ut insipientis et
stulti, qui consilio nutat incerto, ut inprobi, qui non quod
uerum et iustum sit eligit, sed quod sibi commodum uel
ut< <ile> > scindit a uero, secernit a iusto. iustitia enim singulare
est bonum, per se ipsa suo tantum spectatur pretio, iniquitas
uero uelut diuidua parit nunc odio inflexa, nunc quaestu et
ea quae sunt diuidenda confundit. stultus enim ut luna mutatur
et uersicolora umorum uarietate deformis animam suam
P ebdomadas T\' (da exp.) epdomas N 3 alpha B alfa
PT falsa N est ad similitudinem N profluunt] fluunt T 4 quae
sunt 8. u. m3 P atque sunt B in] bine T genere P (ne 8. U. m3)
uirtutis B 5 antem ona. B 7 et alt. om. T 9 melioris B
11 uiri. P (a ems.) firmamentum P (i s. y, sed deletum) uirile P
ante corr. T uirili P corr. eet. transfudit B indicio N 12 propositfl
N 13 in inferiorem B transferuntur P (s s. u.) 15 quod N
quid cet. 16 et iustum om. B uel utile scripsi uelut P (corr.
uelit) T\'B uelit N uelse T, quod si recte se habet, restituendum esse
uidetur uel secundum 18 tantfl T\' tanti T\' corr., PTN, om. B
uth
19 hodio P (h eras.) 21 et] aut B uersicolora ljipQrvip P (nth
del. m2, quae simul exp. umorum et s. ser. aut humorum) uersicolor
umorum T uersicolor aut humorum T\' (h del. ml) N uersiculo ant humorum
B (morum in ras.)
salubres cogitationes noxiis saepe permiscens.
Sed fortasse quia munda et inmunda induci in arcam
cernis animantia iure mouere te possit, quia dixi honestis
disceptationibus indecoras non esse miscendas. nec ego abnuo
inrationabilium quidem, mundorum tamen motuum esse
aliqua semina et quasi principia in anima nostra et eorum qui
mundi non sint. natura enim hominis contrariorum est capax,
ut et malitiae in eam sit et uirtuti ingressus, meritoque in
principio libri huius, qui est Genesis, per arboris speciem in
paradisi medio legisti boni et mali scientiam. de quo ligno
scientiae boni et mali praeceptum est non esse gustandum,
eo quod mens nostra, in qua est cognitio et disciplina, boni
et mali recipit notionem. itaque naturae opifex sicut ad propagandum
uel etiam reparandum genus animantia reseruauit,
ut uniuersae terrae animantium semine replerentur, ita etiam
corporis nostri terrenam substantiam uacuam non putauit passionum
huiusmodi tamquam inmundorum animalium relinquendam,
quae cum deliciis et luxurie tamquam uice diluuii
ingurgitatur, memoratis fluctuat passionibus. ubi autem sobrietate
et continentia unusquisque inundantium euacuauerit
diluuium passionum et quandam animae retexerit siccitatem,
uiuificare incipit suum corpus et animae puritatem, cui regimen
sapientia est.
ingressus est Noe arcam et induxit animantia, post
septem dies diluuium factum sit. non enim otiosum uidetur
P (s alt. s, u. m2) 4 te om. N 5 non TNB no ex
nos T\' nos P 6 tamen ... et eorum om. T aliqua eese N 8 capax
contrariorum est B capax est N 9 ut et ed. Paria. a. 1569 et ut
libri malitiae in eam P ml T malitiae uis in eam P m2 T\' malitia
in ea NB uirtuti a uirtutis libri 10 huius P (h s. u. m3) 19 luxuriae
libri 24 est sapientia B 26 in archam N in arcam B inanimantia
P (iu eras.) 27 otiosum P (o pr. 8. u. m2)
tot quot in constitutione mundi fuerunt. sex enim diebus factus
est mundus, septimo die requieuit deus ab operibus
suis. quo declarauit indicio ipsum se esse auctorem
mundi atque diluuii. mundum propter bonitatem suam condidit,
diluuium fecit nostrorum merito delictorum. admoniti sunt
igitur homines uel ex numero dierum, quibus mundus est
conditus, quod conditorem suum non lacrimis solum et precatione,
sed correctione morum reconciliare debuerant. ergo
spatium dedit ad paenitentiam dominus magis uolens ignoscere
quam punire, ut imminentis diluuii terrore suspensos ad ueniam
cogeret postulandam, quo dum periculum futurae mortis
horrescunt, inpietati atque iniustitiae renuntiarent. secundum
est, ut hinc quoque domini supra modum misericordis clementiam
colligamus, quia multorum annorum offensionem a
constitutione mundi in finem usque contractam paucis diebus,
si paenituisset eos, uoluit relaxare. est enim deus peccati
inmemor, uirtutis remunerator, sicut ait ipse in propheta:
ego sum, ego sum qui deleo iniquitates et memor
non ero. tu autem memor esto et iudicemur; dic
iniquitates tuas, ut iustificeris. cum enim aduerterit
ueram animae refusam esse uirtutem, tantum ei honoris adtribuit,
ut non solum ueniam superiorum indulgeat peccatorum,
uerum etiam gratiam et iustificationes inpertiat. expectauit
ergo et septimo die, ipso quo ab operatione requieuit,
ut si lll\'nia posceretur, sequeretur correctio, et ab indignatione
requiesceret.
Illud quoque curae fuit non praetermittere eo quod diluuium
factum dixerit quadraginta diebus et addiderit
B 3 die om. B dns P (n exp.) B 4 declarauit P (d
in ras.) se om. TN 8 praecatione P 14 hinc om. B 17 uoluit 1\'
(i ex n) 18 ipse ait N 19 alt. ego sum om. B delebo B 21 aduertit
B 22 ei P (i in ras. ex t m2) honoris (i ex e) P 29 sq.
•XI/ PT
terram illuminans signat, noctem quam circumfusae tenebrae
a diei claritate disterminant et plerumque ita a nobis diem
significari ut noctem non conprehendamus, plerumque ut
significantes enim mensem triginta dierum significamus
et noctes. unde cum satis fuisset Moysi dixisse diluuium
fuisse quadraginta diebus, cur addiderit et quadraginta
noctibus quaeritur. et aliqui ita acceperunt. qui
ante nos fuerunt, ut et uirorum et mulierum factus diluuio
interitus demonstraretur, diem ad uirum referentes, qui sit
purior, similis lucis, noctem ad mulierem, quae uiro dormiente
creata describitur, simul quia uir prior quasi auctor, qui
moueat mulieris atque in partus excitet, actu ille
clarior publico, ista obscurior tamquam domesticis clausa
parietibus et nocti proxima, secundo orta loco et creationis
suae formata in costa uiri debens gratiam superiori, numeri
quoque potioris obnoxia priuilegio et pariendi usu materialibus
comparanda. consonans autem in utroque numerus periculi,
quia peccata etiam consonantia, meritoque non distant spatia
temporum, quia non distant merita delictorum.
Non mediocriter etiam scrutantur plerique qua ratione quadraginta
dies diluuium fuerit. et possumus dicere materialem
numerum tristioribus, hoc est delendae creaturae deputatum,
ebdomada autem constitutioni totius mundi, hoc est laetioribus.
sed fortasse referat quid quod etiam lex quadraginta
B 5 -XXX- PT 6 fuisset P (t s. u. in2) 7 \'XL\' PT
XXXX P (quartum X add. m2) XL- T 11 lucis P (B eras.) luci
T\'B 12 ita creata B simul. T 13 actus T auctu N 15 second
P (o 8. 9) 16 costa scripsi costam libri et superiori B
numeri T, om. cet. 18 autem om. N 19 sq. distant P (i ex e m2)
20 post delictorum add. DE XL DIEBUS PT 21 inde a uerbis Non
mediocriter incipiunt DCM. INCIPIT DE NOE ET ARCHA D INCIPIT
LIBER TERTIUS C et (qui add. QUI LIBER EST DE NOE) M XL-
PTCM (item tt. 25 et p. 442, 7) 24 ebdomadam Tlx epdomadam N
mundi totius N 25 referat scripsi referatur libri
ac demoratus est, cum praescripta legis acciperet. recte
igitur eodem numero declinandorum peccatorum praecepta
tribuuntur, quo poenae culpa est persoluta, ut cognoscamus
quod eodem uitae tempore debeat ex correctione laus comparari,
quo potest punienda culpa committi. unde nunc iam
non poenae praescripti sunt dies quadraginta, sed uitae, ut
hoc numero ieiuniis et orationibus crebrioribus nostrorum
leuemus subplicia peccatorum atque ad praescripta legis
intenti deuotione ac fide nostrum corrigamus errorem. itaque
per domini resurrectionem quadragesimus dies iam non habetur
nouissimus, sed primus atque inde uita numeratur, ubi
ante mortis numerus ad consummationem mundi et humani
generis excidium conputabatur.
I Et delebo inquit omnem resurrectionem carnis
a facie terrae. o caelestium pulchritudo uerborum, si quis
ea decoro intellectu piae mentis examinet! indignatur deus
peccatis nostris, sed non obliuiscitur pietatis: minatur supplicium,
sed non permisit excidium: moderatur uindictam, reuocat
seueritatem. deleturum se dicit carnem non a terra, sed
a facie terrae. florem decutit, radices reseruat: sinit ut in
profundo substantiae uirtus maneat humanae, quae in superficie
laboret, intus inpassibilis perseueret inmunisque noxae
ad eorum substitutionem qui non sint reatu obnoxii reseruetur.
pulchre autem posuit delebo tamquam litterarum
apices, qui delentur sine fraude librorum et sine inminutione
BC eodem om. N 4 et 7 poenae TBC paenae P pene M
penae cet. o quod de D quos de C 6 nunc P (c ex t m2) TBCM
numet (del. ml) T\', om. N (in quo non iam) iam (eras.) iam T 9 lauemus
T 12 inde om. N 15 inquit dns DCM 16 qui se a Pml
T quis se a Pm2 B et (corr. quis ea) T\' quis se D quis CM 17 mentis
piae B 19 permisit P ml TCJI promittit B permittit P m2 N (ittit
in rlts. m2) DT\' 20 deletorum (v s. 0 m2) P se TTDNOM, om. PB
omnem carnem D 21 terae P ratlicem D reseruat B (cr 8. fl.,
res in rus.) 23 nosiae TCM 24 sunt DNM reatui P (i 8. U., eras.)
elementa, ut scribantur plerumque meliora, atramentum
substantia non exterminatur. \'delebo\' inquit \'corruptelam
carnis, ut scribam incorruptionem. delebo resurrectionem
carnis a facie terrae, ut scribam in caelestibus resurgentes.
delebo de libro terrae, ut scribam in libro uitae\'.
deleantur, domine meus, domine, deleantur cito elementa
ferri, ut scribantur elementa Christi. aboleatur resurrectio
terrena, ut caelestis gratia redundet. ueni, Moyses, praepara
gremium, legem accipe, suscipe apices, quos iam miseri..
coria diuina non deleat. suscipe tabulas, quas dominus
statuat in aeternum. utinam ipse non frangas! et ipsas mihi
mea culpa sustulerat, nisi dominus reddidisset. iure quidem,
Moyses, indignatus es, ne haberent diuina priuilegia qui non
deferrent obsequia, sed puto quod non mihi eas, sed Iudaeis
fregeris. fregisti Iudaeis, recepisti mihi. fractae sunt priores,
ut posteriores manerent. fregisti eas in pectoribus Iudaeorum;
quid enim proderat ut tabulas tenerent, quarum praescripta
tenere non possent? ecce secundas tabulas dicunt se tenere,
sed non tenent. dicunt se legere diuina elementa, sed non
legunt. digito dei scriptas esse tabulas Moyses dicit: illi digitum
dei non legunt, ferrum legunt. atramentum uident, spiritum
dei non uident: sed ecclesia nescit atramentum, spiritum
nouit. ideoque Paulus nouit scribere non atramento,
sed spiritu dei uiui. o sacrilegum ineptum populum
homo spiritu dei scribit et homo sub lege nutritus,
et illi uolunt deum atramento scripsisse, non spiritu.
31, 18 Deut. 9, 10 24 II Cor. 3, 3 26 Gal. 1, 14 Philipp. 3, 5 sq. P (a eras.) 3 corruptelam P (c 8. M., ante co ras.)
5 faciem P (m eras.) 6 in] de T 8 aboletur T 9 gratiam P
(m eras) redundetnr P refundatur T redundet.. B moses
T 12 mihi om. N 14 moses T, om. CM es scripsi est libri
17 manerent posteriores B 23 nouit spra B 25 populum P (po
postea add.)
ergo, ut ad superiora redeamus, delet deus resurrectionem
carnis tamquam apicum scriptionem. quo declaratur quod
superfluam hominum natiuitatem propter impietatem eius deleuerit
specie litterarum, substantiam autem et conuersationem
generis seruarit humani uelut perpetuitate tabularum, ut ex
ea semen reliquum pullularet. cui sententiae conuenire etiam
illud uidetur, quia ait: delebo inquit omnem
carnis. resurrectioni autem communi usu naturae
contraria uidetur esse purgatio, quia purgatione reciditur et reprimitur
resurrectionis luxuria. omne tamen quod purgatur speciem
amittit, substantiam suam seruat atque meliorat. repressit igitur
dominus iam purgatione diluuii corporeum usum conuersationemque
generationis eius, quae degenerauerat a decore naturae
et accepti muneris uenustate. haec secundum litteram. quod
autem ad altiorem pertinet sensum, diluuii species typus est
purgationis animae nostrae. itaque cum mens nostra [corporalibus-.
] se a mundi istius inlecebris, quibus ante delectabatur,
abluerit, bonis cogitationibus ueteris conluuiem cupiditatis
absterget tamquam purioribus absorbens aquis turbidorum
prius amaritudinem fluentorum.
Et fecit inquit omnia Noe quae mandauit ei
deus. iustus mandata accipit, seruus imperia. hic amici
censetur loco qui fecerit quaecumque exsequenda susceperit,
ille qui nutat obsequiis oneri seruitutis addicitur. denique et
dominus Iesus dicit in euangelio: uos amici mei estis,
14 tq. CM 4 uelut spem B 5 seruarit P \\it ex et) T\' (t 8.
u.) T seruaret BM aeraaro DNC uelut] uoluit DN 6 pulluraret P
(I 8. r) 7 quia P ml qui T quod Pm2 cet. 12 iam T qui iam PTC
qds B quadam N, om. M. in D spatium est 5 litt. 13 a DN quae P
(cras.) T, om. T\' cet. decorem T 14 uenustate N uenustatem
amiserat T uestat C uenustat cet. haec P (h 8. u m2) 15 sensum
pej-tinet B 16 corporalibus seclusi; uix probabile scrtbendum esse a
corporalibus se 18 bonisq; D (q; exp.) CM bonis quoque N 22 deus
. om. PTTB accepit T (corr. accipit) NCM 24 et om. B
dicam uos seruos. mandatur ergo ut amico, mandatur ut
ei qui ualida caritate, sobrio consilio quae mandata sunt exequatur.
nec fefellit dominum iudicium suum. inpleuit iustus
uniuersa, non partem, sed uniuersa quae mandata sunt ei, et
ideo scripturae diuinae accipit testimonium. nec superfluum
putes quia simul posuit dominum et deum — nam et deus
in domino et dominus in deo —, sed ut patris et filii intellegas
commune praeceptum. aliqui tamen ante nos sic interpretati
sunt, eo quod dominum et deum hoc loco dicendo et uindicaturi
et ignoturi geminam expresserit potestatem et, quia hic
uindicat prius in peccatores, ideo ante dominum dixerit,
uero postea ut iusti seminarium propagetur indulget.
ideo deum postea nominauerit. denique facturus mundum deus
dicitur: in principio fecit deus caelum et terram.
et dixit deus: fiat lux.
anno Noe < mense septimo> uicensima et septima
mensis fit diluuium. septimum mensem uerni esse temporis
non ambigitur, quando augentur nascentia, ager parturit, terrarum
pariter atque animantium fetura se fundit. tunc ergo
fecit diluuium, quando dolor maior eorum foret qui in sua
abundantia puniebantur, tunc ultio terribilior tamquam dicentis
dei: \'ecce omnia secundum liberalitatis diuinae prouidentiae
gratiam diues natura generauit, omnia in usum hominum
Philo Quaest. II 17 20 Uerg. Georg. II 330 TCM ut pr. om. N 5 ante uniuersa pr. ras. P sed uniuersa
(a m2 in ras.) P 6 diuinae scripturae B accepit Nill
7 dominum posuit B 8 expectes sed posuit 11 ignoturi T ignoscituri
P (sci s. tł.) cet. 12 prius uindicat B ante Oln. B 16 deus fiat
(fiat in ras.) lux et facta est B 17 sescentesimo P (x s. salt., sed
eras.) sexcentesimo cet. 18 mense septimo addidi, mense secundo M
8. u. m. rec. uicegsima P uicesima cet. 19 septimum libri (s. x secundum
D et m2 N, 8. al\' secundum m. rec. M) 21 fetura (e in ras.)
se. P 24 liberalitatis P (tis 8. u. et ralita in l\'as. m3 ex rtatis)
campi replentur, comae arborum uenturi fructus floribus
uestiuntur: non deest terra obsequiis suis, non bestiae muneribus
suis, quae sollemnes soluuntur in partus, ut homini
nihil desit: homo solus partibus suis deest, nescit auctorem
suum, a quo ei omnia ministrantur, neglegit conditorem.
despicit homo remuneratorem suum, cum deus opus suum
non despexerit. pereant cum homine omnia, propter quem
nata sunt omnia. in suis diuitiis consumatur homo, cum sua
dote moriatur\'. nihil ante hominem terra deliquerat, nullis
errauit in fructibus: in homine solo se degenerasse cognoscit,
spinas et tribulos pro fructibus ferens. quod solum munus
admirabile est, principale mentis interiit. cur igitur omnia illa
seruantur? ideo non post collectos fructus infunditur aqua, ne
beneficium magis quam diluuium terra sentiret. denique uerno
apud Aegyptios tempore, sed mense diuerso Nilus exundat,
ut iaciendis seminibus terra mollescat et blandiore sinu, clementiore
gremio semina missa suscipiat. quod autem sescentesimo
anno Noe fit diluuium, illud uidetur ostendere, quia
sexto die Adam creatus est. idem numerus, hoc est qui par
dicitur, et in auctore et in reparatore seruatur, quia fons
sexagesimi et sescentesimi sextus est numerus. idem autem
et primus et septimus mensis dicitur. sed magis primum
obseruare debemus quod post diluuium uerno tempore colendorum
cura reparetur agrorum et placidi atque uberis soli
incipiat fetura procedere. quo significatur numquam deum eo
numero uel tempore interitum hominum fuisse facturum. quo m2 ex p) tritici hordeo (ordeo TB) Pl\'T\'B
tritico et hordeo (ordeo DNM) cet. 2 fructibus P (ib eras.) 3 bestiae
desunt T\'DN 6 necgligit T (g pr. eras.) 11 errabit P (v 8.
b) T 12 ferens P (n s. u.) 14 potest P (st m2 s. tvst) 17 mollescat
P (1 pr. 8. u.) 18 suscipiat TTB suscipiat P suacipiantur cet.
sescenteaimo P sexcentesimo cet. 20 hoc est qui par dicitur] est
par DN par CM 22 sescentesimi P sexcentesimi cet.
ueniam temporis et numeri ratio promittit, quod etiam iratus
admoneatur tam praecedentibus causis beneficiorum suorum,
ut non penitus deleat eorum substantiam quos ipse donauit.
Et erupti sunt omnes fontes abyssi et cataractae
caeli apertae sunt. uim diluuii scriptura conuenienter
expressit dicens caelum et terram pariter esse commota,
ex quibus elementis constat istius mundi omne principium.
undique ergo influentibus aquarum molibus conclusum genus
hominum perurgetur. haec secundum litteram. quod autem ad
altiorem pertinet sensum, caeli symbolo mens humana significatur,
terrae autem appellatione corpus et sensus. magna
igitur naufragia, quando mentis pariter et corporis sensuumque
omnium turbo et procella miscentur. diligenter dicta
pensemus. plerumque fraus mentis et dolus suum exercent
uenenum, sed tamen sobrietas corporis et continentia obumbrant
mentis improbitatem. frequenter incerto fidei atque opinionis
suae mens lubrica est, sed tamen caro deliciis et luxuria
uacat, ut frugalitas errorem mentis excuset, sicut multi sunt
haereticorum, qui praetendere nolunt corporis continentiam, ut
adsertioni suae fidem testimonio sobriae carnis adquirant. etsi
sensu lubrici, tamen quo minus turpes aliquanto excusabiliores
habentur. cum autem uenena mentis et contagia corporeae
obscenitatis sensum omnem uigoremque confundunt atque
animus incerto lubricus motu, malitiae faetidus atramento,
crudelitatis furore succensus etiam corporalibus flagitiis
PTB et (e eras.) T\' rupti cet., cf. p. 454,13
catarectae P cataractae N (a tert. in ras. m3) 8 ex PT e cet.
11 sensum P (sensu in ras.) humana mens JJNCM 16 corporis P
(m2 ex corpuro) corporum T 18 luxuria. T\'C luxoria PT luxuriae DN
et (e eras.) M luxuriosa (om. et) B 19 fragilitas DNBCM mentis
om. B 21 adsertionis TDNB 23 corporee P (e alt. ex a m2)
24 omnemque uigorem B 25 fetidus B fedus N fedus DCltI 26 fu-
rore P (f in ras.)
luxuriae cupiditate effundendique libidine praecipitatur in
facinus adpetendae salutis alienae, tunc magnum est diluuium
omnibus pariter ingruentibus passionibus, tunc se insipientia
iniustitia temeritas inprobitas perfidia de superiore parte tamquam
cataractae mentis uidentur effundere. inde erumpunt de
corporis fonte terreni libido temulentia luxuria, postremo
diuersorum criminum prolapsiones, quae penitus et corporis
robur et uigorem mentis effeminant.
secundum litteram. claudenda fuit arca et tuto saepienda
munimine, ne eam uaga diluuii fluenta penetrarent. altioris
quoque sensus non incongrua interpretatio, si corpus humanum,
cui arca haec quae describitur figuratur, saeptum corio iudicemus
a frigore aestuque defendi, quod artifex deus ad omnium
membrorum protectionem naturalibus uestiuit exuuiis et quodam
circumfuso induit operimento, ut neque frigore congelescat
nec aestiuo calore soluatur.
exundauit igitur aqua et leuauit
arcam, et ferebatur super summum aquarum. non inmerito
exundauit aqua, quando caeli cataractae apertae sunt et de
terra rupti sunt fontes aquarum et flumina. quod magna
enphasi dictum est. ubi enim eruptio, ibi inreuocabilis effusio
sit necesse est, nec retineri facilis ingentium prolapsio fluentorum.
manifestum igitur quod scriptum est. uerum si altius
spectandum putes, caro nostra diuersis agitatur et freti modo
Quaest. II 20 B auaros P (os ex us m3) T\' (v s. 0) DNCM auaris T
2 luxoriae PT luxoriose B effundendique P (den s. u. m3) 5 snperiora
PC superiori 1\' (i alt. ex e) DNM 7 luxoria P (v s. o) T
9 mentis uigorem B 10 est om. B 11 tuto & sepienda T 17 induit
(i alt. longum ex 1) operimento (eri s. u.) P indulto operimento T
congelascat B 22 enfasi libri 23 retineri potest T prolaptio N
prolatio CM 24 manifestum T manifestum est P (est s. u.) cet. aIiquis
P (ex altius m2) T\' 25 post agitatur add. fluctibus DY freti
more T
undas molestiarum suarum nunc fame, nunc siti, nunc cupiditate,
nunc gaudio, nunc dolore iactatur.
Illud quoque non praetermittendum arbitror, quia scriptura
non praeteriit, quantis numero cubitis aqua super terram
fuerit; quindecim enim cubitis super excelsos montes aquam
fuisse dixit. simplex itaque intellectus patet, allegoria autem
quinque sensus conplectitur, qui sunt in corpore nostro uelut
excelsi montes, qui hanc carnem passionum obumbrant et
plerumque incursantur bestiis et exagitantur condensa et opaca
eorum. unde et dominus per nationum credentium fidem
ueniens ad ecclesiam suam uenit a Libano, sicut ait Ambacum
propheta dicens: dominus a Libano ueniet, a monte
umbroso et opaco. ecclesia quoque uenit a Libano, sicut
habent Cantica canticorum. ita enim legimus: ades huc
a Libano, sponsa, ades huc a Libano. transibis et
pertransibis a principio fidei, a cubilibus leonum
et montibus pardorum, quod gentiles populi. qui uelut
bestialium passionum graues patiebantur incursus, nunc altitudine
fidei et sublimitate deuotionis emineant. per hos igitur
montes Christus aduenit comprimens euangelicis disputationibus
ferocis istius corporis motus atque illam altitudinem cordis
et se extollentem superbiam oboedientia et humilitate sui
destruens, meritoque fructus mansuetudinis ferre coeperunt
quos ante grauium passionum diluuia subruebant. de numero
autem cubitorum sic quidam ante nos aestimauerunt, quod
quinque sensus triplicem collectionem habeant, eo quod uisus
uisibile uidet et auditus audibile audit et odoratus odorabile
15 Cant. 4, 8 u. m3) 6 \'XV. PTCM montes excelsos N
8 sensus om. B 10 et pr. om. B exagitentur P (a s. e) 12 ambacum
T abacuc T\'C abacuch M abbacuc cet. 13 a Libano om. NCM
16 sponsa... Libano om. B 20 emineant T meant cet. 22 ferocis T
feroces P (es ex is) cet. istius om. DN 24 mansaaetudinis P (a
alt. eras.) 25 grauia B
substantiae subiacet tangit. ideo quinque sensus tripliciter
aestimati sunt uel secundum illud: scribe tibi tripliciter.
ego tamen illud commodius puto, ut sensus terreni hominis
atque animalis et spiritalis accipiam, quos illa diluuii fluenta
transcenderint.
Mento mortua est omnis caro, quae mouebatur.
quod et secundum litteram liquet et proprie ac naturaliter
carnis corruptelam indicio procellosae commotionis expressit.
commotio enim uitiosa non est nisi per affectus corruptionem;
mouet enim uoluptates caro et ipsa uoluptatibus commouetur,
talis autem commotio corruptelam creat. causa ergo corruptelae
commotio istius mundi est, per quam anima uniuscuiusque
degenerat. cum enim uitiosae passiones mentem mouent,
corruptela generatur; cum excitantur studia uirtutum, disciplinae
profectus est. omnis igitur qui erat in arida mortuus est:
nec enim poterant non mori quos tanti diluuii unda demerserat.
hoc secundum scriptum seriemque uerborum. ceterum
si allegoriam quaeras, non est dubium quia exemplo ligni
aridioris, quod simul ut lambere coeperit ignis exurit, ita
anima, nisi diuersarum umescat rore uirtutum poculo quodam
inrigata sapientiae et fonte iustitiae atque inriguo castitatis,
tamquam arefacta radice uitali cupiditatum deflagrat incendio
uel profluuio carnis inlisa procumbit. unde semper epulari
debet animus bonorum operum cogitationes, ut prudentiae
suco mens inebriata pinguescat, quo non facile diluuii corporalis
cedat iniuriae atque arido incuriae situ euirata moriatur.
7, 22 Philo Quaest. II 23 1 gnBtatus P gustus cet. 8 tibi om. B 12 corrnptela creatur B
14 degenerat TT\' degenerat P degeneratur DNBCM .15 excitantur
scripsi excitant libri 17 demerserat TM et (de ex di) T\' dimerserat
cet. 19 est dubium PT\'B dubium est cet. ad exemplum N exemplfi
CM 21 hamescat D (h. 8. u.) TBNCJI. 27 situllll P siti DN eairata
P (e in ras.) uirata B enicerata M
pocula uirtutis haurire, ne quis sole iniquitatis arescat et
procellam persecutionis sustinere non possit. scriptum est
enim: quodsi in umido hoc faciunt, in arido quid
fiet?
Deleuit inquit deus omne quod erat super faciem
terrae. scripti euidens explanatio, allegoria autem expositam
nobis declarat superbiam, quae se extollit in hac terrena
fragilique substantia et inmemor diuinorum humana despiciens
ipsum adrogantis uiri habitum incessumque deformat. quales
describit Esaias Iudaeae filias oculorum micantes nutibus et
alta se ceruice iactantes. sunt enim huiusmodi erigentes supercilia,
inflato corde, elato pectore, ceruice resupina, qui solum
quidem pedum perstringant uestigiis, toto autem se librent.
corpore at inani suspendant examine, in priora gressu prodeant
in posteriora uerticem reclinantes, caelum spectent,
terram autem fastidiant tamquam ceruicis dolore suffixi. ut
eam inclinare non possint. hos igitur deleuit de libro uitae
deus dicens: omnis qui se exaltat humiliabitur nec
inter merita sanctorum commentis facit adhaerere caelestibus.
omnibus igitur qui extra arcam fuerunt interemptis
est solus Noe in arca cum iis qui cum ipso
erant. non indiget interpretatione sermo simplicior - concurrit
intellectus cum littera —, altior autem et interior significatio
demonstrat iustum uirum amatoremque sapientiae tamquam
arborem fructuosam internecatis quae escam eius solebant
adrodere, comam obumbrare, coaitare processus ramorum
II 24 11 Esai. 3, 16 18 Apoc. 3, 5 19 Luc. 14, 11 21 Gen.
7, 23 Fhilo Quaest. II 25 P (m alt. eras.) super... declarat om. T 8 superbia T
quastg P (i se a. Rrę m2) quae te T que (e in ras.) & T\' quae uel B
11 filias P (a m2 ex o) 14 pedem P (v 8. e alt. m3) prestringant P
(p m3) praestringant TT\' librent P (r s. u.) 15 procedant DNCM
16 in T ad P (s. u. m2) cet. 20 sanctorum om. B 22 hiis M
his cet.
cum suis. sui autem sunt purae animi disceptationes, quae
uirtuti adhaereant. et bene addidit in arca remansisse, quasi
uix credibile amputatis corporalibus passionibus uideretur eum
adhuc uersari in corpore, quo, licet iam terrenis careret contagiis,
incorruptam licet, corporis tamen adhuc substantiam
reseruabat et uelut incorporeus in corpore superferebatur
diluuio, non absorbebatur, corpus quidem gerens quasi in
arcae positus interno, sed qui corpus ipsum insuperabilis
passionibus quasi incorporeus in medio tantorum motuum
gubernaret.
ut inquit scriptura diuina. mouentur plerique qua
causa non dixerit scriptor quod etiam uxoris et filiorum Noe
memor fuit deus, cum bestiarum fuerit et iumentorum memor.
sed cum dixerit quod memor Noe fuerit, in auctore et praesule
domus necessitudines eius reliquas conprehendit. simul
exprimi uidetur quidam reliquarum consensus necessitudinum.
etenim cum omnes inuicem sibi cari sunt, una est domus;
cum autem discrepant, separantur et scinduntur in plures
domos. ubi ergo caritas, ibi senioris nomine, de quo pendent
ceteri, domus omnis significatur, ut si quis arborem dicat,
utique conprehendit et ramos, si quis ramum nominet, etiam
fructus qui in eo sunt pariter uno atque eodem sermone
conplectitur.
nec illud otiosum quod primo dixit quia memor
fuit deus Noe, deinde bestiarum, postea iumentorum, hoc est
cur non ea animantia quae mitiora sunt post hominem
P (i m3 s. ae) T 3 addit T mansisse B 5 uerberari P
(be eras., s m2 s. r alt.) reseruati C reseruari M quod TDBCM
7 incorporeus T\'DN corporeus cet. in om. DN 8 diluuio non
absorbebatur om. T 10 in T (n e. u.) fluctuum B 15 memor jw.
om. DNCM dns T\'DNCM memor et iumeutorum B 16 noe
memor DNCM 21 domos P (0 alt. ex u) 22 domgs P 27 non
eaj non DN noe CM
ferociora erant utriusque partis uicinitate mansuescerent. quod
uidetur etiam in illo uersu poetico declarari :
hinc enim etiam poeta usurpauit, ut dispositionem
dimicaturi ita ordinaret exercitus, quo inferiores in
medio conlocaret, quo magis hinc inde a fortioribus iuuarentur
et dimicationem utriusque partis adsumerent. in his scripti
series manifestatur. altiore autem sensu certum est quod
iustus in medio habet, non in parte cogitationes cordis sui et,
quoad carpit hanc uitam, habeat necesse est in corpore
in illa arca bestias graues. nulla enim mens est, nulla
anima, quae non recipiat etiam malarum motus agrestes cogitationum.
itaque insipientis anima ferinos acuit motus atque
adolet uenena serpentum, sapientis autem uigor mitigat et
coercet.
et induxit dominus spiritum super terram,
et cessauit aqua. non puto ita hoc dictum, ut spiritus
nomine uentum accipiamus. neque enim uentus poterat siccare
diluuium: alioqui cum mare cotidie uentis exagitetur, exinaniretur
profecto. nam quomodo non euacuaretur mare uentorum
ui, cui cessisset toto diffusum orbe diluuium usque ad
Herculis ut aiunt columnas et mare magnum tectis montium
excelsorum uerticibus exaestuans? spiritus igitur diuini uirtute
inuisibili diluuium illud repressum esse non dubium est,
caelesti operatione, non flatu. unde scriptum est: omnia. a
te expectant ut des illis cibum in tempore.
te manum tuam uniuersa implebuntur
7, 19 24 Psalm. CIII 27-30 P (in mg. ml kakoa de is meson
sadassen, eadem B) kAkoySeiCMaeTTONeAaCCeN T kakoytSeiCNT-
TONEAACCEN T kakoyxSelCNTTONEaCCEN DNC kakoYtdeicNC-
CONeaCCeN M 6 qu$P 7 dimicationem P (d 8. u.) 12 il) (del. m2)
anima P quae (ae ex a m2) P malarum P (a alt. ex o) malorum
CM 15 cohercet T\'DXM 18 alioqui P alioquin cet. 21 heri
cnlas P, uix Herculeas scribendum 26 tuam om. T
auferes spiritum eorum, et deficient et in puluerem
suum conuertentur. emittes spiritum tuum,
et creabuntur, et renouabis faciem terrae. est ergo
spiritus, cuius operationi cedere uniuersa uideantur, in quo
caeli ipsius uirtus sit, sicut scriptum est: uerbo domini
caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus
eorum. qui spiritus est creator uniuersorum, sicut etiam Iob
dicit: spiritus diuinus qui fecit me.
sunt fontes aquarum et cataractae caeli. nec
obscurum arbitror. his enim causis minuitur diluuium, quibus
creuit. erupti erant fontes aquarum, apertae fuerant
cataractae caeli, ut undique influentibus aquis terra inundaretur.
debuerant claudi ea ex quibus diluui origo manauit, ut
eius inciperet esse defectus. hoc littera sonat, subtilior autem
interpretatio exprimit eo quod diluuium animae uitio mentis
et luxuriae corporalis influxerat, ut malitia passioni, passio
malitiae misceretur. ingrediente medico dei uerbo ad uisitationem
animae, quae diutina aegritudine laborabat disceptationum
inprobitate et passionum acerbitate, prius causae debuerunt
aegritudinis amputari. principium enim medicinae est causas
languoris incidere, ne diutius ea quae nocent ad incrementum
aegritudinis ministrentur. quod nos etiam lex docet. cum
n 29 24 Leuit. 13, 4 P in mg. ml, om. DN 3 emite T
emitte T 4 urenocabis P (re in ras. m2; u m4) 7 sps N 10 Nunc
ex Non P Non C scriptura PliC scriptura diuina cet. 11 cataractae
P (ae ex a m2) 12 diluuio (v s. 0) P 13 rupti T\' (e eras.)
♦pertae T 14 cataractae (ta pr. s. m.) Pml N m2 cateracte T 15 diluui
P diluuii cet. 16 subtilior. P (a erai.) 17 intpretatio P (t et
reta in ras. m2, cxprimit P (it ex et m2) 18 luioriae PT ut
P (s. u. m2), om. T 20 diuidua P (corr. 1 n2) T diurma ilf 21 et
paisionum acerbitate in mg. m2 P 22 causam T
esse leprae stationem quandam et mansionem; quidquid enim
praeter naturam mouetur immundum est. haec igitur est animae
sanitas, haec salubritas mentis, ut affluentia cesset
errois, sistatur culpa, ne serpat. cessante incentiuo culpae
atque delicti salus tuta est atque inoffensus uigor animae se
refundit.
Et sedit arca inquit septimo mense septima et
uicensima mensis. nisi diligenter intendas, etiam secundum
litteram difficilis loci istius conprehensio est. et primum
omnium cauendum, ne quem septimi mensis repetitio crebra
perturbet. sic enim scriptum est, sescentesimo anno septimo
mense septima et uicensima mensis coepisse diluuium, centum.
quinquaginta diebus fuisse infusionem aquarum, sedisse arcam
in monte septimo mense septima et uicensima mensis: postea
minui coepisse aquas misericordia dei, centum quinquaginta
diebus deminutionem aquarum factam, postea apparuisse capita
montium: deinde post quadraginta dies aperuisse ostium
arcae sanctum Noe, dimissum coruum non reuertisse, dimissam
columbam reuertisse uacuam, iterum post septem dies dimissam
reuertisse cum ramo oliuae, tertio post septem dies
dimissam non reuertisse, tunc aduertisse Noe quod aqua
14 Gen. 8, 3 17 Gen. 8, 5 18 Gen. 8, 6 sqq. Philo Quaest. II 33
2 quedam P quidquid Pml quicquid Pm2 cet. 3 est igitur B
4 cessit P (corr. m2) T\' (corr. ml) 5 culpa P (1 s u.) G dilecti P
(corr. m2) 8 et alt. P (t 8. u. m3) 9 uicepsima P uicesima cet. intendas
om. B 10 post est spatium 9 litt. B primo P (r s. u, o
ex um) TB 11 ne (8. u.) quacm P 12 sescentesimo P sexcentesimo
cet. ante septimo Dm2 in mg. et N m2 s. u. add. secundum hebraicam
ueritatem mense aecundo; in M 8. septimo tcr. m. rec. secundo
13 et 15 uicensima P uicesima cet. 13 coepisse P (e pr. s. u.) diluuium
coepisse B \'CL\' PCM et CL T 16 CL PTCM 17 diminutionem
P (di ex de m2) cet. 18 XL- PCM dies P (s in ras.
ex m) apperuisse P (p pr. eras.) TM apparuisse C 19 reuertisse P
(re ex de m2) T (re s. u.)
mense septima et uicensima mensis [ac sic annus conclusus
ostenditur sescentesimo primo anno Noe in secundo mense
septima et uicensima mensis]. quod igitur ad explanationem
apertam pertinet, eodem mense atque eodem die restituitur
aequalitas terrae post diluuium. quo corrupta est incipiente
infusione diluuii. ueris enim tempore omnis ager uiret et
terra parturit fructus. tunc incipiunt gemmare arbores,
germinare fructus. diuitem ergo reformauit dominus et
restituit. qualitatem. mense igitur secundo, hoc est, aprili
— primus enim mensis martius est, quo habet iustus
natalem, quando noctium dierumque aequalitas aestimatur hoc
est octauo ut Romani putant uel ut alii quinto kalendas
apriles —, mense inquam secundo, hoc est aprili, septima
et uicensima mensis, coepit diluuium. uer igitur initium
anni aestimatur, non secundum. usum temporis, sed secundum
naturae praerogatiuam, ut quia tunc spes anni incohat et
incipit se fructus ostendere, tunc uideatur anni esse principium.
septimus autem mensis secundum numerum is qui
september dicitur computatur, quia etsi a septembri mense
annus uideatur incipere, sicut indictionum praesentium usus
ostendit — tunc enim seminum iactus —, uere tamen, ex
quo plenior gratia se incipit demonstrare, ex eo anni origo
om. T septimo mense D (in
mg. m2 secundo mense) N (i secundo m2 8. septimo) M (ai secundo s.
septimo m. rec.) 2 et 4 uicensima P uicesima eet. 2 ac sic ... 4 mensis
seclusi ac si C 3 sescentesimo P sexcentisimo T sexcentesimo
cet. mcnse] anno (8. u. i mense) Dml N m2 anno cet. 8 incipient P
(v 8. e m2) germinare (geminare B) arbores NDBClll 10 qualitatem P
(v s. e m2) T (e in ras.) ergo B apreli T 11 enl mensis P (enl
m 8. u. m2) 13 octauo DNM octauum P fill T octaua P m2 T\'B
octauam C quinto DN quintum P ml T quinta P m2 cet. kal.
april. N 14 apriles P mlDCM aprilis P m2 T\'B aprelis T 15 uicesima
labri , 17 incoat TD inchoat P (h s. u.) cet. 19 nngcnim P
(me 8. nc m2) his TC et (h eras.) T\' 20 ad P (d tras.)
aestimatione septimus habetur. tunc ergo sedit arca, hoc est
in mense septimo septima et uicensima mensis super montem
fquarati. ex illo minui diluuium coepit. simul considera
quia isdem numeris quibus aliqua incipiunt resoluuntur, ut
diluuium coepit secundo mense anni septima et uicensima
mensis, centum quinquaginta diebus influxit diluuium, centum
quinquaginta diebus aliis cessit diluuium, quadraginta diebus
nimia uis caelesti imbre et fontium eruptione exaestuauit,
quadraginta diebus aliis exactis, postquam uisa sunt capita
montium, undecimo mense prima die mensis dimisit coruum
sanctus Noe. ita constat eodem numero quo cumulatum est
diluuium esse inminutum. unde docet nos scriptura ordinem
esse seruandum.
Quod autem ostium arcae sit, quod aperuit iustus, secundum
corporis rationem supra dictum est. secundum altiorem
autem interpretationem illud dicendum uidetur, quia corporis
sensus uelut ostiorum similes habentur. per hos enim tamquam
per ostia ingreditur in nostram mentem uelut quaedam
conprehensio. ergo mens nostra per hos sensus respicere
uidetur et maxime per uisionem, quae omnibus sensibus corporis
praestabilior aestimatur, quia domestica est luminis et
per eam aspicientes caelum terram maria, solem quoque,
lunam et stellas quibus axis ornatur intellegimus deum esse
operatorem mundi atque rectorem nec sine auctore deo tantorumque
operum conditore haec potuisse fieri credimus aut
DNCM 3 et T om. cet. uicensima P uicesima cet.
4 quarati PB quando T qua ratione Tx quadrati cet. Ararat ed. Rom.,
fort. qui est Ararati, ut hoc nomine Armenia significetur 5 quia P
isdem T eisdem P (e s. u. m2) cet. 7 CL pr. PTCM CL alt. TB
8 et 10 XL PBCM 9 caelesti P (i ex e m2) exestuauit P estuy
auit T\'B 12 eodem om. T 14 seruand;m P 15 sit archae N
at
17 uidentur B 18 hos P (h 8. u.) 25 <;uipque P cumque T, qui om.
rectorem ... fieri 26 conditoreiii P (rp eras.)
posse consistere.
per hanc igitur fenestram coruum primum
iustus emisit. quaerenda causa nec tamen latet quantum ad
litteram pertinet, quia plerique quasi adnuntium futurorum
coruum aestimant et uoces eius obseruant uolatusque rimantur.
sensus autem altior significat quod mens iusti, quando mundare
se incipit, quae tenebrosa et inmunda et temeraria sunt primo
a se repellit, siquidem omnis inpudentia atque culpa tenebrosa
est et mortuis pascitur sicut coruus, lumini autem uicina
uirtus, quae mentis puritate et simplicitate resplendet. et
ideo tamquam emittitur et fugatur culpa et separatur ab
innocentia, ut nihil remaneat in uiri iusti mente tenebrosum.
denique egressus coruus non reuertitur ad iustum, quia fugitans
omnis culpa est aequitatis nec probitati uidetur et iustitiae
conuenire. denique euasisse se credit iniustus tamquam de
uinculis, cum iustus ab eius se consortio separauerit, diluuii
cuiusdam et corruptelae familiaris, ut coruus, qui, cum siccitatem
terrae nusquam inuenerit, non reuersus est, sed remansit.
considerandum etiam quare non regressum dixerit coruum,
donec siccaret aqua a terra, quasi uero postea sit
regressus. sed elocutio familiaris scripturae est diuinae,
siquidem et in euangelio habes scriptum de sancta Maria
quod non cognouerit eam Ioseph, donec peperit filium, cum
utique nec postea cognouerit. deinde quae est locutio ista, ut
diceret donec siccaret aqua a terra, non terra ab aqua?
et quidem usus loquendi etiam hoc habere consueuit. tamen
II 36 19 Gen. 8, 7 21 Matth. 1, 25 23 Philo Quaest. II 37 DX mundare P (m s. u. m2) undare
(om. se) T 6 sunt om. CM, post tenebrosa transponunt DN 12 reuertit
TC 13 aequitatis P (i pro m2 ex ali) probitate P (i s. e.
sed eras.) T\'X 14 denique eua9isse P (de ex da, nique e in ras. 5
litt., quarum ultima s fuisse uidetut) 15 iustus P (us alt. m2 in ras.)
V
istis (om. cum) T 17 terrenQsaquam P terre nusquam T4 (e alt. et u
in ras.) inueniret NM 20 elocutio Pml haec locutio Pm2cet.
diuinae est scripturae N 23 quae est (est 8. u. m2) clocutio T
24 a terra... aqua inlm in mg. m1 P
uideatur uis exprimi passionum hac elocutione uerborum, quia
turbidis passionibus ac procellosis consumatur anima, deficientibus
autem et uelut arescentibus uirtutem resumat. non redit
igitur culpae species in animam iusti quasi siccam et mortuam
derelinquens et cui iam nocere non possit.
etenim simplicitas et culpam uirtus resoluit. malitia igitur
amat diluuium, consortium iustae mentis refugit et quasi
desolata et sine aliqua statione remanet nullam habens cum
uirtute communionem, uirtus autem redit amans iustorum
consortia et largiendae familiarior utilitati, quae conferat salutaria
et cauenda ea quae sunt nocitura commoneat, sicut
columba dimissa cum uideret cessasse aquam, regressa est
tamquam plena iustitiae, ut ei a quo missa fuerat nuntiaret
quid adhuc cauere deberet atque spectando fructu postea
meliore potiretur. quod autem columba non inueniens requiem
suam regreditur ad eum, manifestum indicium dedit per
huiusmodi aues quantum intersit inter malitiam et uirtutem
exprimi, siquidem cornus ante dimissus, cum aliquanto uideretur
amplius exundare diluuium, uisus est locum inuenisse residendi.
et certe non est huiusmodi coruus ut aliae aues, quae
in aquis conuersationem habere consuerunt. cum ergo cornus
ubi remaneret inuenisse uideatur, columba autem non inuenerit,
euidens ratio est altiore interpretatione signari quia malitia
inquietis passionibus et cupiditatibus, quibus corrumpitur
anima, se miscere consueuit et quasi cognatis et domesticis
delectatur ibique commorationem suam locat, uirtus autem
T locutione DN quia (i 8. u.) P 3 consummatur T\'
(8. lmitur) N 4 uelut recedentibus 1J resumat DN resumit P (i
ex a) cet. 5 siccam et mortuam 1\'1 sicca et mortua crt. 6 derelinquen,
P (re s. u. m2) 9 arnauit PBCM 12 quae om. 1J salutaria P
(a ait. s. u.) salutari T 16 expectando E,\'asmu.s 19 huiusmodi P
(h s. M. m2) 20 cum P (c in ras.) 23 habere s. u. P consueuerunt
T 25 interpretatione P (o s. u. m2)
mentem animamque iusti, quod illic diuersorium sibi tutissimum
sit locatum, eo quod alibi tamquam columba ita huiusmodi
uirtus stationem tutissimam inuenire non possit. tarde enim
inter astutias istius mundi et saecularium fluctus cupiditatum
portum solet inuenire simplicitas.
itaque sicut uirtns uelut
uisendi gratia progressa paulisper ad mentem optimam redire
festinat nec longius discedit a iusto, ita etiam iustus et
studiosus uirtutis, ubi uirtutem adpropinquare cognouerit,
gremium suae mentis expandit. quid enim sibi uult quod uiri
studiosus uirtutis Noe extendens manum suscepit eam et
introduxit ad se? quod etsi secundum litteram planum uidetur,
non facile tamen colligas, nisi uiri sapientis tibi nota sit
consuetudo, qui uelut speculatrice uirtute utitur et ei explorandorum
negotiorum gerendorumque praerogatiuam quandam
uidetur committere. ea ergo uirtus expendit naturas, ut si qua
earum sibi uidetur adcommoda, profectum ei possit adiungere.
communis enim quaedam est bonitas sapientiae et liberalis et
larga utilitatis, ita ut quas morigeras sibi cernit adsociet. ubi
autem proposito suo uiderit aliquorum recalcitrare naturam,
uelut ad hospitium familiare sibi reuolat et recurrit, quam
sapiens et industrius tamquam manu quadam mentis festinat
excipere, omne cor aperiens suum, quo eam etiam absentem
tenebat; numquam enim potest sapiens exors propriae esse
uirtutis.
Quid praeterea sibi uelit quod tenuit septem diebus aliis
columbam et iterum dimisit eam, nisi ut aduertas quod bonum
sapientis optimumque propositum semper sibi etiam alios
P (ar in ras. m2) 6 u:rtusj iustus C iustitia DNM 8 nec
P (c nrN ex I) T\' (c in ras.) ne B 14 qui P (i ex e ni3) 16 exp.endit
P qua P (a 8. U. m2) 17 a<Jcommoda T committere P
(puncta erasa, 8. ras. 9 litt.; adcommoda erasum ease uidetur) T\' (in
quo sibi se) cet. 21 requirit T (cur a. qui m2) 23 accipere B 24 eIsors
P (8 Px. 8. u.) T\'DNB 27 emisit B
quem in principio resilire conspexerit, tamen commutandi eius
et corrigendi non desperat profectum. sicut enim- bonus
medicus, etsi tempus medicinae non sit, tamen uisitationis
speculam ante praemittit, deinde non neglegit iustae expectationis
excubias et paulisper passionibus cedens operitur
facultatem medendi, quae ubi fuerit oblata, suum non intermittit
officium: ita ergo et sapiens uerbis ac disputationibus
tamquam medicus medicamentis contrarias curare desiderat
passiones. et quia in omnibus remedio diuini fauoris utendum
est, ideo septem expectauit dies, quibus mundus omnis de
scribitur absolutus et operatori requies ministrata, ut ex illo
auctore omnium sumeretur disciplina operationis humanae.
folium oleae et ramum in ore suo. non otiose et
uesperam posuit et regressam et habentem folium oleae et
ramulum in ore suo, ut non fugitantem uirtutem arbitreris
profectus futuri, si quos possit adquirere, neque rursus tamquam
sine lumine eam fuisse cognoscas et quibusdam tenebris
occultam, sed diurno candore fulgentem expectasse usque ad
occasum diei ac sic ad eum regressam. apud quem etiam
uesperi tenebras habere non posset. folium quoque quod secum
detulit, etsi breue illud folium detulisse uideatur, spem eorum
quos sui paeniteret erroris etsi non magnam, aliquam tamen
significauit; folium enim sine uirgulto esse non poterat. ergo
quasi germinantis correctionis licet non magnum, aliquod
tamen uexit insigne et folium oleae, in qua arbore oliua
D (in mg. con) N (t con s. re) 3 despexerit B 6 et
8. fl. m2 P, fort. set operitur N operit BM opperit C opperitur P (p
pr. 8. u. m3) cet. 7 cum fuerit N 10 amoris B 12 ministrata P
(a alt. ex v) niinistratur B 14 habens P (h s. u.) 15 ot. ad uesperam B
16 et alt. om. B oliuae T oleae (s. ul oliue) B 17 ramfl T (tl ex
ulum) D in TDNM et in PBC et (et eras.) T 22 poseit B
23 breVe P (v m3 8. b) uidebatur T (b eras.) 24 tamen aliquam B
26 correptionis DNCM
fouetur et tenebrarum fugatur obscuritas. quid autem magis
quam lumen familiare uirtuti est? folium ergo et ramulus
insigne est correctionis, correctio autem quasi radicem sui
paenitentiam habet, quae paenitentia non potest in turbidis,
sed in iis qui iam spiritalem sermonem acceperint germinare.
in ore quoque non frusta ramulus oleae uidetur esse delatus,
eo quod uirtus et sapientia in sermone sui habeat claritudinem
et ipsa statim specie lumen eius effulgeat, maxime cum pacifica
loquitur, quoniam hunc quoque ramulum pacem petentes
praeferre consuerunt. tulit ramulum, eo quod simplicitas puritate
et sinceritate semina quaedam auribus nostris utilitatis
infundit et bonae doctrina uirtutis aut ad instantiam prouocat
et inuitat ad praemium bonae sibi conscium disciplinae aut
gerendae paenitentiae et sequendae conuersationis cupiditatem
inicit peccatori.
Unde praeterea cognouerit sanctus Noe quia defecerit aqua
a terra, sicut scriptum est, considerandum uidetur. primo
omnium secundum litteram, quia potuit intellegere siccum
an umidum folium esset allatum, deinde quoniam non
est huiusmodi columba, ut fructus latentes sub aqua possit
eruere. sed utrum illud folium ante diluuium fuerit exortum
an tempore diluuii contuendum est tibi. si ante diluuium, uir
octo fere KM.) T (quam ec qaod)
3 familiari P (-re m2) C uirtutum F (-ti m3) N uirtute B 4 correptionia
D corruptionis N correptio N 5 habet P (et <nJ in ras.
2 litt.) 6 his libri acceperunt J?6\'Jtf 10 samulum P 11 consuerunt
PT\' conaaeuerant M<. 12 ac sinceritate CAf 13 doctrinam T
ad s. M. P instantiam scripsi industriam -BC\' iustitiam M<. 14 consciam]
comissum DNCM 17 unde et y cognouit T cognouerit 1x
(s. t uit eras.) 19 utrum siccum P (utrum s. u. m2) Mt. 20 nmidatn
PT humidum D (h a. M.) T\' ce<. quoniam] quo B quia DN 21 ut
fructus latentes sub aqua possit T quae (ae ex a) possit P m1 (del. m2)
ut possit fructus latentes snb aqua P in mg. Mt3 ce<. 23 constttopndum
2x
et inde collegit misericordiae insigne diuinae, quod
iam diluuium remouisset, quae fructum demonstraret, cui non
potuissent nocere diluuia. si diluuii tempore natum est folium.
aduertit utique iustus noua semina misericordiae fruticasse
caelestis, ut radices arborum uiuerent et quasi resumpta
anima fetus germinarent uetustos atque in adsuetos partus
redirent, quorum indicium praemissa folia demonstrarent.
sed
hoc alta potius interpretatione collegit, quia dominus deus
noster, quamuis acerbis iniquitatis nostrae offensus esset erroribus,
tamen antiquae nobis prosapiae patriaeque uirtutis
semen aliquod uel exiguum reseruaret, ne penitus operis et
creaturae suae omne circa humanum genus amputaretur insigne.
unde et Esaias ait: nisi dominus Sabaoth reliquisset
nobis semen, sicut Sodoma facti essemus
et sicut Gomorra similes fuissemus, in alterius
nomine ciuitatis exprimens caecitatis indicium, in alterius
nomine sterilitatem. ita enim lingua patria Chaldaei Sodomam
et Gomorram nuncuparunt caecitatem et sterilitatem significantes.
meritoque dominus in huiusmodi specie ciuitatum amputauit
magis humana uitia quam puniendos homines iudicauit.
Tertio dimittitur columba post septem dies atque eadem
non regreditur. unde consideremus, ne id quod supra diximus
inueniatur esse contrarium. si uerbo quidem columba, opere
autem uirtus non reuertit ad iustum, ergo destitutus est iustus
29 (I 634, 25) OM. B 2 inde P (n a. M.) colligit Pm2� T 4 est om. B
5 fruticasse P fructicasse ml TT\' fructificasse T m3 T\' m2 cet. 8 indicium
y (in e.c in m2) 10 acerbia P (b ex u) esset] ait cet.
12 paenitus PT\' 18 nomine P (exp. m2) T, om. DNBCM chaldei
P (i add. m3) D (h a. M.) Duncuparunt sodomam et gomorram DN
Bodoman) nuncuparunt et gomorram CM 20 merito (otn. que) B
ciuitata N (ù in ras. m2) 22 tertio P (o s. u. m3) 25 reuertit
TCJf reuertitur cet. est om. B
huiusmodi a uirtute disiungitur nec, cum emittit ex ore iustitiam
disputationemque alicuius uirtutis inducit, uirtute se
exuit et imitanda aliis aequitate dispoliat, sed uice solis alios
inluminat, cum radios suae lucis emittit. ignis nempe calefacit
adpropinquantes, ita ut calorem naturae suae ipse possideat.
numquid deficit lux diei, cum totum mundum inluminat claritate?
habet inoffensum cursum suum inlibatamque naturam.
sic et ista in columbae specie uirtus, cum adhuc ferueret
diluuium. secundum auem tamen in terris, secundum uirtutem
in hominum passionibus reuertit ad iustum, quia in iniquorum
pectoribus uirtus ut posset haerere non potuerat inuenire. et
ideo in illo secundo diuorsorio sui regrediens haeret atque
requiescit. at uero ubi deferbuerint diluuia passionum et
auditi uerbi conpertaeque doctrinae plurimi studuerint esse
consortes, iam non unius patrimonium, sed commune bonum
esse incipit disciplina uirtutis et tamquam sapientiae poculum
hauritur a plurimis, qui ante sitientes bibere noluerunt, sicut
nunc feruent diluuia in pectoribus Iudaeorum, et cum aqua
doctrinae caelestis exundet, potus exuberet, non putant esse
potandum. euangelium legitur, uirtus exit de sermone caelesti,
tractat sacerdos in ecclesia, sed ne forte intra arcam solus
positus non possit audiri, interdum et egressus ecclesiam, ubi
Iudaeus occurrerit, monet, exemplum adfert caelestium scripturarum:
cludunt aures, ne uel inuitos fons abluat et uerbi
dominici umor aspergat. si qui uero crediderint, cun-unt ad
fontem, doctrinam expetunt, insinuari sibi euangelium
P corr. m1 cet. 2 a uirtute P (a s. u.
m2) 4 despoliat F (de ex di) T\' disiungit J9 10 auem DA\'jSC.t/
autem P (t <\'r<M) T\' (del. m2) aquam T tamen del. m2T\' 11 reuertit
TC retiertitnr cet. in s. u. m3 P 12 ut s. u. m2 P, om T,
ui ex ut T\' herere P (c ex e pr m3, c alt. m2 s. u.) potuerant
P (n c.Ep. del. m3) T 13 ideo P (o a. M.) diaeraono P (e e.c o
m3) cet. suo T (o ex i m2) 14 ad P (t s. d) T uero om. N
20 caelestia doctrinae N 21 legitur P (l in ras. m3) 25 eludant
PTT\' claudunt 2\' corr. cet. 26 umor T humor F (h <. M.) cet.
certatim repleri desiderant, quem ante fugere gestiebant. quem
fontem? audi dicentem: si quis sitit, ueniat ad me et
bibat. qui credit in me, sicut dixit scriptura, fiumina
de uentre eius fluent aquae uiuae.
<primi> minutam aquam dicit a facie terrae, in secundo autem
mense septima et uicesima die mensis siccatam terram esse
commemorat. quid sibi uult illa adiectio de aquae inminutione,
cum supputata ratio superior annum conclusisse uideatur, qui
annus a secundo mense incipit et in secundum mensem anni
alterius usque progreditur, nisi forte hic iusti formam declaratam
uelimus accipere, ut primus annus is fuerit, quo coepit
diluuium, post sescentesimum scilicet annus primus, primus
iterum annus et primus mensis post sescentesimum annum,
quando minuta est aqua a facie terrae, eo quod iustus et in
peccatorum generatione, quae propter delicta deleta est, uirtute
primus erat et in secunda generatione, quae coepit post diluuium,
primus ordine, quia primus secundae generationis fuit. et
merito primus euaserat. recte enim ei honor defertur qui et
primae generationis primus fuit et posterioris principium, qui
meruerit et de illa euadere et isti ad seminarium propagari.
cum enim alii deperissent, solus uitae egregiae merito et
praerogatiua uirtutis apud deum diues non est expertus
malitiae corruptelam, per quem factum est ne totum corpus (i ex e) 4 dixit PT dicit T\' cet.
6 sescentesimo P (x s s) sexcentesimo ce<. 7 primi addidi ininntam
T imminutam P (im a. M. m3) cet.. dicit aquam B faciem P (ni
eras.) 9 aquae ex quae P 12 declaratam P (ta s. u. m2) 14 sesccnteaimum
P sexcentesimum cc<. annum T primus alt. s. u. m2 P
15 se$centeaimum P (x s. s) sexcentesimum c<\'<. annum s. M. m2 P
16 minuta T imminuta P (im add. m3) ce<. 19 primas ordine et 7\' et
\'crdme P (in quo ordinem, m eras.) T\' cet.; et deleui et OM. T
20 eaaserit T ei T\'DNBCM et P (exp ; s. m2 ei) F 22 ad
om. B
abscisum gratia relinqueretur.
Et denudauit inquit Noe tectum arcae. cum arcam,
sicut supra interpretati sumus, pro specie corporis acceperimus.
quid sit denudare corpus intellegamus, secundum altiorem
scilicet sensum. ceterum liquet quemadmodum arca potuerit
aperiri secundum litteram. quid igitur tectum corporis humani
sit. quod clausum in diluuio fuit, nisi forte delectationem
quae operiebat hoc corpus nostrum et quasi tegebat
per illum Adae errorem? et eo maxime tecti similis aestimatur,
quia sensus omnis in capite, inde delectatio, quae
corpus omne subiectum habebat. sed ubi mens iusti uiri sobria
atque integra a corruptione diluuii diuinae cognitionis inflammata
desiderio exilire atque euolare uoluit in superiora,
detexit omnia quae erant impedimento et speciem uoluptatis,
quae quodam operimento ceteras partes tegebat corporis,
ac retexit, ut non solum corpus a seruitio dominatricis
ignobilis liberaret, uerum etiam ea quae erant incorporalia
comprehenderet; quae enim non uidentur aeterna sunt. et ideo
iustus quem non uidebat dominum requirebat corruptelae
exors, cupidus aeternitatis.
quod autem ait primum mensem
uel secundum eumque esse uerni temporis diem, habes et
alibi dictum: hic mensis primus erit uobis in diebus
anni. qui enim in gratia primus post periculum, hic recte
praerogatiuam primi mensis accepit.
ne te autem moueat quod
diximus supra folium in ramo repertum post diluuium potuisse
generari, etsi sub aqua plerumque herbae soleant germinare.
tamen ut scrupulus omnis possit auferri, quid magnum si deo
8, 13 sq. 23 Exod. 12, 2 25 Philo Quaest. II 47 26 cf. sect. 67 T denudari P (de (!3; di m3) ce<. 7 quid T\'NM quod
cet. 8 cum (exp. m3) accipiamus P JO tecti T tectis P (s eras.) ce<.
12 uiri iasti B 15 erant P (u s. u.) uoloptatis TDN uoluntatis.
cet. 19 compraehenderept P 21 exsora .T\'JB 25 nec TD 27 solent
B
et terra, cum idem sit fructuum reparator et conditor atque
operis sui usum non fuerit oblitus? denique habes in exordio
statim quod iusserit ut terra herbam pabuli germinaret et
lignum fructiferum cum fructu suo — et statim eiecit terra
herbam pabuli habentem semen secundum genus et lignum
fructiferum — et ille dies unus fuerit, quo haec deus iussit
aut fecit. ergo beneficii sui deus non inmemor, inmemor
autem nostrae iniquitatis opus suum eiusdem qua coepit
temporis quantitate reparauit.
et uxor tua et filii tui. itaque recedente aqua et siccata
terra exire Noe potuit de arca. sed iustus nihil sibi adrogat.
sed totum se diuino committit imperio. et maxime qui caelesti
fuerat ingressus oraculo caeleste debuit ut egrederetur expectare
responsum; uerecunda enim iustitia est, quia inuerecunda
iniquitas, quae usurpat indebita nec reueretur auctorem.
nunc quaeramus qua ratione quamdiu ingrediebantur in arcam
hic ordo fuit ingredientium, ut primo ipse ingrederetur et
filii eius, inde uxor eius et uxores filiorum eius. quando autem
exierunt commutatum sit. nam scriptum est: exiuit ipse
et uxor eius et Filii eius et uxores filiorum eius.
et littera quidem significat in ingressu abstinentiam gene-260
rationis, in egressu generationis usum. tunc enim pater cum
Quaest II 49 21 Gen. 8, 18 post reparator transponit B 3 et in N exordio P (i s. u.,
ordio in ras. m3) M (i s. u. m2) TT\'B exodo C genesi D (in ras.) N
4 terrain P (m eras.) 7 quo] quod P (d er<M.) T (d exp.) 8 memor
tmtem DNCM 9 quae P (e eraN.) 11 deus otM. B 12 uxor P (ex
exor) 13 potuit P (ex puittiit) T (M: poterit) nil B 14 caelestia
P (a oK. eras.) 15 oraculum P (corr. Mts) 16 ueraecunda F (e alt.
s. u.) inaerecondia P (i aM. erfm.) 17 reuereretur P (re alt� eras.)
20 fili P (corr. m3) T 22 et filii eius T filii eius B et filii P
(s. u. m3) cet 24 egressu P (e pr. s. u.) in egressu generationis
om. T
et filiorum eius uxores, id est non commiscetur sexus in introitu,
commiscetur in egressu. aperte igitur uelut ordine
ipso ingressionis uocem quandam iustus emittit, tempus illud
non esse concubitus neque deliciarum, quo omnibus immineret
interitus. unde in euangelio dominus ait reprehendens quod
temporibus Noe manducarent et biberent, uxores ducerent et
filias suas nuptum traderent, et ideo propter intemperantiam
eorum superuenisse diluuium. maeroris igitur tempus illud,
non laetitiae erat, et inde iustus consortio non delectabatur
uxoris uel filii iusti petebant copulam coniugalem — quam enim
indecorum ut quo tempore uiuentes morerentur, tunc perituri
generarentur! — postea autem recte ad seminarium ceterorum
successit usus et cura coniugii, cum diluuium recessit. itaque
non uiri cum uiris, sed feminae cum uiris exeunt, ut uirilis
in se interdicta permixtio, permissa autem uirilis et feminea
legitima sorte coniugii copula uideretur.
sensus autem altior
hoc habet, <ut\\ ubi periculum est, uiriles quaedam et fortiores
disceptationes menti adhaereant et eo se mens quasi quadam
tueatur subole filiorum, quo tempestatibus et grauioribus
passionibus acies quaedam uirilis occurrat. decurso autem
periculo nihil obest, si molliores cogitationes ualidioribus
copulentur, non ut effeminentur a mollioribus fortiores, sed
aM. s. M.) parentem P (m eras.) 2 et T uel cet.
commiscetur B (com add. m2) 3 ordine P (or s. u.) 8 suas om.
DNCM nubtum F nuptui TBCM 9 igitur P (i j)r. ex in) 10 unde
DN et (corr. m2) T 11 iusti filii T 14 suceasit F (c in ras. MMttM
H«.). om. DN 15 femine F (e aM. ex a m3) 16 pernnHio P ft s.
s m3) counxtio T\' uirilis (Hs er<M.) T\' feminea scripsi feminaeae P
(femincc tK<?) feminee DN femineę DN fennnce T\' (e ult. eras.) femine
B 17 legitima P (a ex e w3) copulant P (m exp. m3) 18 ut
addidi 19 eoae P (e alt. s. M.) eas T quasi OM. B quadam N quandam
P (m (M.) 7x (n exp.) TM quadam D quamdam BC 20 sobole
Pm3 T\'NB aubolem Pm1 (m del.) TM1 sobolem T m2 cet. 21 occurrat
Pm1 T\' occurrant C occmrit Pm3 cet.
cum omnia consilia nostra ad uirtutem iustitiam integritatem
fortitudinem dirigantur et quodam usu seminarioque uirtutem
creari atque adolescere possint ualidiora consilia. non est
igitur utile, cum uitiorum aliqua confusio est, quae mentem
occupet, serere aliquas cogitationes atque generare et
mentem. cum autem compressae fuerint cupiditates et
mens requieuerit, tunc seminario quodam disceptationis accepto
uirtutes possunt et bona opera germinare.
supra dominus admonuit quae faceret et fecit Noe omnia,
hoc autem quod non admonitus est fecerit fortasse quaeratur.
sed utique dominus non debuit quasi auarus mercedem gratiae
postulare et iustus eam intellexit ueram actionem gratiarum
esse, quae non iuberetur, sed deferretur. itaque nec dilationem
passus est. etenim grata animi uirtus passionem dubitationis
excludit; qui autem debitor gratiae ut a se exigatur expectat
ingratus est. quod autem aedificauit inquit deo et non
dixit domino, sed deo, secundum nominis interpretationem
non coacta uidetur haec actio esse gratiarum quasi domino,
sed uirtus iusti morigera et grata.
quasi deo quod imperiale
est sequestrauit, quod beneficii nominauit. et sumpsit a
bestiis et a uolatilibus mundis et obtulit inquit
holocausta. littera euidens est quod ea quae incontaminata
sunt debemus offerre, in quibus affectus reluceat offerentis,
altior autem interpretatio hoc habet, quod bestiae mundae
8. 20 Philo Quaest. II o2 P (u ex o m3) 3 et P (s. ut) ut T\' 9 germinare T germinari
P (ri ex re) cet. 10 deo M cet. 11 puto admonuerit...
fecerit 12 requiratur DJV 14 postulari P (ri ex re) CM 16 gratia
P (i er<M.) T, qui post animi adc!. et 17 debitor P (a. MtJ t debita)
T?* debitum cet. 18 est om. B 21 gratia P (corr. m3) TT\' 24 euidens
6 (C add. m3) & (& er<M.) P 25 reduceat T (lu N. du m2)
o<ferentem P (is s. em) T (tis m2 s. tem) 26 mundae 7x multae cet.
qui sunt longe subtiliores atque leuiores.
Nunc uero consideremus diligentius quid sit quod ait quia
dixit dominus deus recogitans: non adiciam maledicere
terram propter opera hominum, quia permanet
cor hominis diligenter super mala a iuuentute.
non ergo adhuc addet percutere omnem carnem, sicut
fecit, omnibus diebus terrae. etsi uindicauerat in hominum
genus, tamen cognouerat quia uindicta legis ad timorem
proficit et cognitionem doctrinae magis quam ad naturae
quae corrigi in aliquibus potest, in omnibus mutari
non potest. uindicauit ergo dominus ut timeremus, pepercit
ut reseruaremur, et uindicauit semel ad exemplum timoris,
pepercit m reliquum, ne dominaretur semper amaritudo peccati,
simul quia si quis peccata cupiat frequentius uindicare,
asper magis quam censorius habetur. ideoque dicit deus: non
adiciam maledicere terram propter opera hominum,
id est quia pietatem suam circa uniuersitatem hominum uoluit
declarare et tamen securitatem et neglegentiam quandam
mentibus humanis adferre non debuit, in paucos uindicat, plures
reseruat. deinde cum dicit: non adiciam, ostendit quod
ableuet magis aerumnas hominum quam ingrauet sciens quod
penitus peccata hominum auferri non queant, tamquam in
prouerbio ut si quis reti subtili haurire aquam cupiat, sic qui
malitiam ei pectoribus hominum conetur auferre.
non adicium
inquit maledicere terrae propter peccata
hominum, quia permanet sensus hominis diligenter
25 Gen. 8, 21 Philo Quaest. II 54 T quid P (exp. et s. &) et cet. 7 addet scripsi addit T, Mn.
B (qui praeterea om. adhuc) cet. percutere T percutereiu P (t s. )p
m2) percuteret cft. carnem scripsi (terram libri
10 ad OM. B 11 mutari m omnibus B 12 timeremus P (re s. u. m2)
13 seruareYnar B 14 relicum T 15 frequentius PTB saepius cet.
16 dna DA\' 17 adiciam ultra N 20 humanis P (is tM r<M.) 22 ableuet
T alleu t cet. 24 ut ow. D2V tp reti B cupiat aquam DN
delinquere deus significet dicendo permanere super mala
sensum hominis diligenter, quo dicto siguificare uidetur diligenter
cor hominis ad peccata propendere et inesse principali
nostro lubricum delinquendi et quod peius est studium non
deesse. ideo enim ait diligenter, quasi solliciti simus, ne
immunitas culpae nobis possit obrepere. deinde non in unum
malum dixit, sed in multa mala et a iuuentute addidit;
ex illa enim aetate crescit malitia, licet alibi legerimus quod
non sit sine peccato nec unius diei infans, sed et infantia
sine peccato non sit propter corporis infirmitatem, diligentia
autem et studium peccandi incipiat a iuuentute, ut puer quasi
infirmus peccet, iuuenis tamquam inprobus, qui studiose cupiat
peccata. committere et in criminibus glorietur; apud plerosque
enim innocentia pro ignauia et culpa pro laude habetur. ita
se luxuria et deliciis et adulteriorum affectibus iuuenes iactare
consuerunt. crescit ergo cum aetatibus culpa. omne igitur
genus hominum iam non consumendum declarat, cum dicit:
non adiciam percutere omnem carnem, sed in parte
uindicta seruatur.
aestusaestasetuerdieetnoctenoni\'equiescent.
quod secundum litteram significat permansura manentibus
secundum institutionem domini et statum suum temporibus
Quacst. II 55 r<M. T 3 diligenter (alt.) enim FZ!f\'M et (enin)
del.) Tx 7 immunitas T (muni m2ex minu) 10 unias P (i s. u.)
12 autem PTB enim cet. 16 luMria F et (u s. 9) T dclicus P
(e m2 ex i) efffctibus P c< (e pr. w ras. ex a) T\'B 17 consuenerunt
B crescit P (it ex &) genus igitur B 21 frigus et aestus,
aestas et npr scripsi (LXX, cf. p. 473. 10 et Philo Quaest. II 55) hiems (hiemps TBCM) et aestus (atatus r.
aestas N) libri, ftigQa et aestus, hiems ct aes.aa ed. Rum. 23 quod
eras. D, om.N
comimpuntur tempora, corrumpuntur etiam illa quae temporibus
suis quaeque gignuntur. si autem confusio sittemporum,
quomodo possunt confusione facta etiam ea quae sunt gignentia
permanere? ergo tempora sunt quae aut corrumpunt aut
reseruant, prout ipsa sui habuerint qualitatem. ideoque annus
ex contrariis ducitur, uere autumno aestate atque hieme. sicut
armonia cantilenae permixtis grauibus et acutis uidetur consistere,
sic ergo et mundus iste ex contrariis continetur, aere
et terra, igni et aqua. nostra quoque corpora frigore et calore,
umore et siccitate quendam naturae ordinem seruant. nam si
naturalis ordo ac mensura confunditur, tunc necesse est
sequatur interitus. ergo certum ordinem temporum dominus
remota confusione diluuii ad peraeuerantiam mundi promittit
futurum.
altior autem sensus hoc habet, ut per semen intellegamus
principium, per messem inteliegamus finem. in utroque
salutis est causa. alterum sine altero inperfectum est, quia
ait: \'ubi principium est, finis quaeritur nec potest esse sublato
fine principium et finis in principium recumt.\' ergo semper
in eadem recursurum, dum in hoc mundo est, genus memorat
humanum, ut cum incipit annus, finiatur, cum finitur, incipiat,
non medio mundus tempore resoluatur. ita et mens quando
aliquid uidetur incipere, ad finem usque contendat et operis
sui terminum quaerat. quando finit aliquod opus\', non quasi
consummato opere ferietur, sed in alia recurrat opera et semper
incrementa uirtutis exerceat, quando quidem uidet quod in
fructus suos semper terra reuocetur, qui diuersi aut uere et
aestate ut in partibus orientis aut aestate autumnoque nascantur
post nemorosa <rctMNpoMMM< JDjV nam cum a. «. jP. cum
Y T
om. B 7 dicitur T aatcmno P atque 0)M. DNCM 8 cantilenae
P (i in raa.) 9 si F ita CM iste] esse T 11 humore
T\'DNBCM 12 mensumpra P (corr.mensu*supra) menau**ra T\' 13 certtjnp
certum P temporum OM. B 17 quia sit T quia.. P quia cet.
18 potest esse ex postea M< uidetur P 21 finiatur Fy 25 finiatur N
finietur C3f alia P \'i ex t M)3) 27 ant aestate DA\'C\'3f
partus suos edunt, alio autem tempore fructus arborum carpimus.
diuidui ergo fructus sunt necessarii et uoluptarii:
necessarii ex seminibus ten\'arum, at uero ex arborum fructibus
uoluptarii. itaque corpus nostrum tamquam uere, hoc est
cibo pascitur naturali.
dicitur. ideo scriptura de partibus orientis et maxime Aegypti,
per quam transiuit Hebraeus, uel ex partibus Phoeniciae sumpsit
exemplum. anima autem uoluptariis, hoc est sapientiae fructibus
alitur, cui iterum, ut corpori nostro contrarium frigus
et aestus, ita timor et iracundia uidentur aduersa. sed quia
in corpore est, necesse est et iracundiam habeat et timorem,
nec potest sine hac esse corporeae necessitate naturae.
et
ideo mens sapientis moderamina iusta dispensat, ne iram et
timorem permisceat et fiat confusio quaedam animo illius
atque diluuium. die quoque et nocte quod ait, per diem
intellegis inluminantem uirtutem, per noctem recognoscis
insipientiam. itaque et in timore tamquam in frigore
potest esse inluminans uirtus. similiter et iracundiam potest
reprimere temperantia, ut in timore aliqui non penitus resoluatur
et magis timore dirigatur ad opera uirtutis, uerbi gratia si
persecutor insistat, ut plus deum timeas et perpetua magis
supplicia quam praesentia putes esse uitanda, quae dum
times, accendaris ad gloriam perfidiae iratus et sceleri, rursus
iracundia succensus diuino commotionem timore modereris.
ex portos P aedunt P (a cr<M.) educant DNCM 4 ad
(t N. d) P M<J T m1 5 scripsi aere Mft 6 !ap scripsi aer P (ex
ear) ce<. 8 phoeniciae B foeniciae fT fpniciae D frniciae cc<. 12 neceaae
eat om. DN 13 corporea nec. natura T 19 in (eras.) iracundiam
P 20 temperantiam P <m aJt. eras.) T (m alt. exp.) aliquis
TB et (s s. u.) T\' resolQantur DNCM 21 timore dirigatur T per
timorem dirigantur M timorem dirigat (dirigant DNC) cet. 23 subplicia
T 24 accen iaris P <c pr. ex d) 25 diuini commotionem (m
ult. eras..) timoris T
dominamini eius. et timor uestri et tremor erit
omnibus bestiis terrae et omnibus auibus caeli
et in omnibus quae mouentur super terram et in
omnibus piscibus maris. haec praerogatiua potestatis in
cetera animalia. uidetur homini adtributa et in superioribus
partibus, sed eo loco ubi dixit quod deus hominem ad imaginem
dei fecit, <ait>: masculum et feminam fecit eos
et benedixit eos dicens: crescite et multiplicamini
et replete terram et do minamini eius et potestatem
habete super pisces maris et uolatilia et bestias
terrae et reptilia. quod eo admonui, ut intellegas
geminam) hominis generationem expressam: unam secundum
imaginem dei, alteram secundum figmentum de luto terrae.
denique illa creatio hominis de luto terrae uidetur esse facta
post mundum, postquam requieuit deus ab operibus suis.
sero quodammodo terrenae statuae figmentum gignitur. non
erat pluuia super terram nec homo terram operabatur.
tunc de limo terrae finxit deus hominem et
insufflauit in faciem eius spiritum uitae, et factus
est homo in animam uiuentem. ille autem qui sexto
die quasi perfecto numero, quo omnia conclusa sunt opera
dei, quasi perfecta operatione constitutus est homo secundum
imaginem dei est <factus>. cui etiam iste comparatur qui in
diluuio iustus inuentus est. et ideo supra terrena omnia eum
1.26sq. T 4 in pr. OMt. B terramj aquam T 5 potest
atis oMt. B 6 cetera anitnaHn FtKjfr ceteris animalibus Pm3 cet.
hominibus -D.Y superioribus P (or ?. M.) 7 loco ac locum P
ad imaginem dl T di P eras., om. cet. 8 ait addidi, OM. Pm1 T
dicitur PM!3 ce<. 9 eis DN 10 terram P (r alt s. u. m3)12 eo
ed. Rom. ideo T ego cet. 15 denique ... terrae in M«y. tM/\'. M!jf P, OM. J?
20 insuSauit P 21 qui om. DNCM 22 sunt opera ... imaginett) ow. T
23 est T\', om. cet. 24 factus addidi 25 super T
uterque a terrenis uitiis temperabat, ille qui ita generatus
est, ut nihil ten-eno deberet contagio, iste qui et in periculis
fuerat adprobatus et examinatus in passionibus et repertus
quod in confusione non fuisset obnoxius confusioni. altior
autem sensus habet quod iustus magnitudine et multitudine
uirtutis augetur atque doctrinae et replet terram quasi cor
quoddam, in quo sit receptaculum intellegibilium. ita nihil
uacuum sapientiae esse patitur, quod insipientia possit
dominatur igitur terrenis omnibus passionibus, sed etiam
sensibus corporalibus, bestias quoque sibi quodam terrore
subigit et timore, m quibus species uidetur inesse malitiae
atque feritatis. inmitis enim et agrestis est omnis malitia:
inflatur aerio quodam tumore. nec illud obscurum quod reptilia
quaedam letalium quandam habent speciem passionum, a
quibus uenenum quoddam menti uidetur infundi. omnibus
ergo his imperat iustus, quibus non commiscetur, sed coercet
ea, si mens eius non delectatione, non cupiditate ducatur, non
tristitia et timore frangatur, non etiam luxuria atque deliciis
tamquam lubricum et caducum uitae istius agat cursum, sed
continentia ac temperantia ableget a se uir sapiens huiusmodi
passiones.
sed quia subdidit statim: omnia reptilia quae
sunt uiua erunt uobis in escam, ne forte te moueat
P (q; m r<M.) ita s. tt. F 8 cont.agio P 5 confusioni
PTB passioni cet. 6 magnitadinem P (m del. m3) 7 doctrinae 2\'
doctrina cet. 9 sapientia TDN 10 dominatur igitur T et in spatio
uacuo m2 7x donatur (s. m3 t domat is) igitur P donatur igitur CJtf
domatis igitur D dogmatis (g s. u. m2 B) igitur NB terrenis ?\' non
solum terrenis P (non solum s. u. m3) ce<. 11 senaibua P (ib a. tt. m3)
12 anbigit P (g <. u.) T sobdidit B aubicit T (c s. u.) cet. inesse
PTB esse ce<. 14 ac inSatur C illud P (m scribere uoluit libra-
rius, sed statim d correxit) 16 uidetur menti B 17 iustas OM. B
18 ea*** P dilectione (corr. m2) P 19 etia P (tia in ras. m2)
luxoria P et (v s. o m2) T 21 ac] et DN ab!egpt T abliget F
(corf. M<3j T\' (corr. m1) CM abiget B abigat DJV
reptilia uenenata, alia mansueta. de mansuetis igitur reptilibus<<
accipe, quae etsi non omnia uentre et pectore repunt sicut
colubres, exiguos tamen pedes habent, ut repere magis quam
ambulare uideantur. ergo uenenatorum reptilium similes inmundas
corporeas accipe passiones, mansuetorum autem
decoras. omnis enim affectus, qui est praeter deformis delectationis
inlecebram. passio quidem est, sed bona passio.
cupiditas mollior et ira ac timor, haec noxiae animae
sunt, affectus autem innoxii passiones bonae sunt. et his
uiuendi quidam nobis usus ministratur et causa, harum cibo
utimur ad uitae gratiam, harum epulis delectamur.
uobis omnia? in quo et hi qui simpliciter intellegunt, ut
non expendant sermonis examen, non nobis uidentur esse
contrarii. sunt enim qui putant quod holera ad escam nobis
dei iussu adtributa uideantur, quo his magis uti quam carnalibus
epulis debeamus: ego autem libenter his adquiescerem,
ut generi hominum ad parsimoniam magis et temperantiam
holerum usus inolesceret, nisi uiderem ab his qui id non
libenter accipiunt posse referri mihi quia non omnia holera
escae hominum inueniantur adcommoda, deinde quia non omne
hominum genus sapientiae et continentiae amore ducitur, ut
continentiam sequi possit. et ideo quod generale praeceptum
B 4 colubres T (i s. es
m2) 5 inmundas T\'D-y et (a ttt rM.) M inmundos C inmundo JTJS
6 corporeas T corpore PBCM et (corporia corr.) T\' in corpore DN 7 dcformes
P (i N. ę alt.) B 8 inlecebras B quedam T (e ex i m2)
9 cupiditas enim B haec F (c o\'a<t.) T (c &Ep. m2) M hae cet.
12 et harum P (et N. tt.) rB 13 olera TBCM 15 uidentur P (n
s. M.) 16 qaod] ut DN, ow. CJf holera D (h s. u.) olera NB
17 d! e.c dS T iussu PTB nata cet. uideantur ont. M magis
tanquam carnalibus epulis uti B 20 holrrum T (h e.ep.) olerum B
inholesceret P (h eras.) T\' (h del.) qui id P (exp. m1) B quid T
qui ce<. 21 olera BM
omnibus enim hominibus hoc praeceptum datur.
ideoque
consideremus quid dixerit. sicut holera inquit pabuli
dedi uobis omnia.. non holera omnia dedi uobis ad escam.
utantur igitur qui utuntur carne tamquam holeribus non ad
distentionem nec ad aruinam corporis, quam epulae carnis
facere consuerunt. sed quemadmodum et holera non omnia ad
escae usum habilia sunt, ita etiam non omne uiuum reptile
adcommodum ad usum epulandi, siquidem ab omnibus uenenatis
abstinere debemus, licet huc quoque processerit luxuria,
ut magis delectationi consulat quam periculo et m plerisque
resecto quod dicitur uenenatum naturaliter inesse reliquam
partem ad cibum uindicet, quae etsi non plena periculi, tamen
uicina periculo est et con\'uptela aliqua necesse est in totius
sucum se carnis infuderit. plerique etiam sagittis uenenatis
transfigunt ceruos et huiusmodi uelocia animalia et postea
resecta quadam parte membrorum reliquo corpore ad cibum
utuntur.
quod autem ad altiorem sensum pertinet, hoc est,
unde magis dictum est, quod inrationabiles passiones ita debeant
menti sapientis ut holera rustico esse subiecta, atque ita his
utatur tamquam reptilibus cogitationibus, ut agricola holeribus,
quae obesse non possunt, cibi tamen non habent gratiam
fortioris. generale enim omnibus et commune praeceptum non
altiora indicit genera uirtutum, quae utique paucorum sunt.
sed etsi quis uirtutum epulas fortiores sibi exhibere non possit.
3 holera T (h exp.) olera BC 4 olera B 5oIeribusyDI{ 6disteutionem
T (s s. t alt ) disteusionetn N aminam a ruinam libri
7 consueuerunt .Mf holera T\' (h exp.) olera B 8 reptibile P (bi
exp. m3) 9 aepulandi P 10 hoc P hinc B hic M qupqup (!M
mg. m2 usque) T luxoria F et (u m2 s. o) T 11 ut TDNCM
aut B e<*(a eras.) PT\' 13 ad cibum om. N plena P (e e.c a)
17 quidam P (a 8. i) reliquo s. u. P 20 holera T (h exp.) olera B
his ita DNBCM 21 utantur T utamur DNCM tamquam om.
JDACM holeribus T (h exp.) oleribus B 22 quae licet DN 23 fortioris
P (s ex a)
delectent.
Ideo in principio sanctus Moyses informauit nos atque
instruxit de insufflatione animae, ut non laberemur
diuersis philosophorum, qui sibi ipsi constare non possunt.
plerique enim uaria senserunt, uti Critias et eius discipuli
sanguinem esse animam dicentes, istam utique animam, qua
uiuimus, quae est sensibilis, non illam animam, quae rationabilis
et intellegibilis interioris hominis aestimatur. Hippocrates
autem etsi Critiae non inprobauit ingenium nec disputationem
eius redarguit, tamen sententiae non adquieuit.
Aristoteles endelechiam dixit, ignem alii esse uoluerunt. nos
igitur huiusmodi diuisionem teneamus, ut separemus quod
est rationabile animae, cuius substantia diuinus est spiritus,
sicut ait scriptura: quia insufflauit in faciem eius
spiritum uitae, esse autem in ea nutrimentum quoddam
uitale, quo hoc corpus animatur, esse etiam delectabile.
illarum igitur et uitalis et delectabilis animae partium substantia
sanguis appellatur a quibusdam, licet etiam scriptura
dixerit: anima totius carnis sanguis est. proprie igitur
Macrob. comm. in Somn. Scip. 114,19 eq. 15 Gen. 2, 7 20 Leuit. 17.11 B 2 post delectent in codice archetypo e.ECMH<
folium, quo ea continebantur quae apud Philonem Quaest. II 58 (MM) e<
59 (init.) leguntur 5 iHosoforum 7\' fHosophorutn T constare P (&
(in ras.) 6 uti DNM ut. P ut 7 cet. 7 quam P (m er<M.) 9 Ippocrates
F ipocrates DNB ypocrates T\'CM hipocritea T 10 critiae F
(i jpf. in ras.m1 ex a ?) gretiae T 12 aristotiles P (corr. m2) T\'DBCM
endelechiam scripsi entelechiam a endclichiam M eina (ei\' TDN) deliciam
(dilicia T) cet. 14 spiritua \'/\' uita (uita e.rp. m2; OM. sient...
spiritum; infra in mg. m1/ sicut ... spiritum uitp, ę m2 in r<M. <xe a) P
16 uitae uita B 20 igitur /\' carnia (/\' camis <. M.) sanguinem (M
mg. m1 / animam) P
et passio est, non mens et ratiocinatio. tamen si diligenter
intendas, hic locus illum explanat. cum enim hoc loco dixerit
sanguinem animam, utique significauit aliud esse animam.
aliud sanguinem, ut sit animae substantia spiritus uitalis, sed
ipsum spiritum uitalem non per se tantum et sine sanguine
usum adferre uiuendi. sed commisceri sanguini, quia sunt
quae appellantur arteriae uelut receptacula spiritus, quae non
solum aerem purum amplectuntur, sed etiam sanguinem, sed
minorem longe sanguinis portionem. gemina enim cum uasa
sint, aliud uenae quae
uena plus habet sanguinis quam spiritus, hoc est
arteria minus sanguinis, multo amplius spiritus. iam temperatio
pro diuersitate naturae est hominum singulorum.
altior
autem sensus delectare te debet, qui significat sanguinem
animam ideo dictum, quia sanguis calidus et ignitus est.
sicut est uirtus. quicumque igitur studio fuerit uirtutis accensus
et uaporem laudis adsumpserit, omnes delicias uentris
excludit. ea igitur cogitationum quae sunt carnalia atque terrena
in uirtutis. inquit, ardore positi reicietis quasi inhabilia
spiritali cibo. non enim carnem manducabat, hoc est terrenum
aliquid cogitabat qui dixit: meus cibus est ut faciam
uoluntatem patris mei, qui in caelis est, studia
uirtutis inspirans et cupiditatem diuinae cognitionis
infundens. ergo terrenae cogitationes et infirmae quasi euiratae
et sine usu sanguinis habentur, ut ille euiratus dicitur, qui
sanguinis plurimum amiserit: etenim sanguinis effusione
T 4 animam pr. P (a pr. in ras.) 5 substantiam P
;
(m eras) 6 tanta P 8 quę pro (? m3 ex i) P 11 aliud pr.] aliaut s.
M. (m1 corr. aliud) P aliud est DN aeaba F (a eros.) aebs cet. graece
..om. CM 12 uenaq; P (q; eras.) SpbB libri 13 nam
temperatio B 17 est OHt. B 20 positi P (si a. M.) 21 hic (OM.
est) B 22 aliquod C 23 studium DN 24 cognitionis T cogitationis
cet. 27 etenim sanguinis (is m3 ex e) P.
reicit corporales, nisi quantum scit satis esse naturae, quisque
autem neglegentior tamquam lubricum et aquosum uitae
istius fuerit cursum secutus quasi amissis uestigiis in uterum
decidit et uentrem. itaque ea quae sunt terrena desiderat
cibi caelestis alienus et qui non possit dicere: nostra
autem conuersatio in caelis est. ideoque ut ad secretes
nos prouocaret cibos, ait idem: ne tetigeritis, ne adtaminaueritis,
ne gustaueritis, quae sunt ad corruptelam
ipso usu, secundum praecepta et doctrinas
hominum; quae sunt rationem quidem habentia
sapientiae in obseruationereligionis et humilitate
cordis, non in indulgentia corporis, non in honore
aliquo ad saturitatem et diligentiam carnis.
ait: etenim uestrum sanguinem et animarum uestrarum
exquiram de omnibus bestiis et de manu
hominis\'. bestiali malitiae conparauit, immo etiam aceruauit
iniquitatem hominis ultra bestiarum feritatem dicendo:
de manu hominis fratris. etenim bestiae nihil nobiscum
habent commune naturae, nullo uelut fraterno iure deuinctae
sunt. si nocent hominibus, quasi extraneis nocent, naturae iura
non uiolant, germanitatis non obliuiscuntur affectum. ideo grauius
homo peccat, qui fratri insidiatur, et ideo dominus seuerius
uindicaturum se esse promisit dicens: sanguinem
Quaest.HeO 25Gen.9,5 IquisquisB 2quisquia2?qu)8;C 5 in uentrem B itaque ea
quae T\'BCM ita adque (ad exp. m3) ea quae P itaque qui ea (qui ea
eras.) qui ea quae T itaque quae D (tM quo uerba itaque quae sunt in
ras.) N 7 ideoquae P (i in ras., a eras.) 8 nos prouocaret cibos T
prouocaret ce<, fort. nos cibos prouocaret 18 coaceruauit P (coa s.u.)
T\'B 19 iniquitatem in ros. P 21 habent (en ex ui m2) P 22 iura
(a <\'.c e w3) P 24 quia F (a eras.) qui. 7x ideo om. DN 25 se
uindicaturum B in uerbo promisit desinit T /<<tC subscriptione adiecta
EXPLICIT LIBER NOE. INCIPIT LIBER DE ABEAHAM
est quem rationabilis naturae quidam uterus effudit et eiusdem
matris nobis generatio copulauit? eadem enim natura omnium
mater est hominum, et ideo fratres sumus omnes una atque
eadem matre generati cognationisque eodem iure deuincti.
et dominus fratrem appellauit et eum fratrem, a quo sanguis
fratris exquiritur, < qua re) significat magis ab his periculum
pertimescendum qui fraterno sibi iure sociantur. hinc enim
insidiae, hinc pericula frequentiora hominibus comparantur et
ut speciale comprehendamus, quod fratribus specialibus in
hereditatis diuisione frequenter odia succrescunt. deinde si
fratri amplius collatum fuerit a parentibus, fratres alii
magis et gratiam conlatam a parentibus parricidio
auferre conantur. ista magis bella suspecta, bella non ciuitatum,
sed singularum domorum. illos ergo dominus ad
ultionis iudicium conprehendit, quos magis insidiaturos sibi
esse cognouit.
tertium est quod in eo fratrem dixit, non quo
dignus pietatis nomine parricida sit, sed quo magis pietatis
grauetur uocabulo atque inde fiat sceleris incrementum, quo
iustior sit uindicta caelestis. ergo dominus deus noster ultionem
promittit, ut uel sic frangatur metu qui pietatis est oblitus
et sciat quod etiamsi homines effugiat homicida, dei tamen
iudicium non possit euadere, sed maiori et aeterno supplicio
reseruetur.
altiore autem sensu hoc intellegimus, non solum
ab extraneorum insidiis, uerum etiam a nostris, hoc est a
domesticis nobis cogitationibus cauendum, deinde obseruandum
nobis non solum a malitia mentis, uerum etiam ab ipsis
PBM eum DN, appellauit et eum fratrem OM. C 7 qua
re addidi significat CM et significat P (et 8. M. Mt3) T\'B significans
DN 8 enim] etenim Z).V 12 alii fratres B 14 ciuitatum B
et (uitatum in r<M.) r\' ciuium tantum M cibi tantum (tfh C\') ce<.
o
17 non q* (d ef(M.) N 18 nomine... pictatis OM. CJtf 20 caelest!s
P (is in ras. ex es) T\'B celesti C3f scelesti D et (sti tM f<M.) N
Noster (oster m2) P 23 maiori F (ri ex re) 25 insidiis OM. D.V
a alt. om. N
peccatum. ergo hoc significari uidetur, non solum
operis nostri, sed etiam sermonis, qui est magis domesticus,
rationem domino esse reddendam. et ideo diligentius considerandum,
ne uel sermone uel opere contrahamus offensam,
quia sicut ore confessio fit ad salutem, sic ore fit lapsus ad
mortem.
Qui effuderit inquit sanguinem hominis pro sanguine
hominis eius effundetur. non errauit elocutio,
sed enphasis facta uerborum est, eo quod is qui effuderit sanguinem
hominis ipse quasi sanguis effundetur, quod spem
ei posteritatis eripiat, quia sicut sanguis fusus in terram hac
atque illac spargitur ita impiorum anima corporeae fragilitatis
more soluatur, quia et de anima dictum est mortem eius esse
corruptionem, eo quod gratiae caelestis munere defrudetur et
uelut conlisa malitiae scopulis salubritatis suae corpus imminuat.
mouet etiam plerosque quod dixerit: ad imaginem
dei feci hominem et non dixerit: ad imaginem meam,
cum ipse sit deus. sed intellege et patrem esse et filium esse.
et licet per filium omnia facta sunt, tamen legimus quia pater
fecerit omnia et fecerit per filium, sicut scriptum est: omnia
in sapientia fecisti. siue ergo pater dicit, ad imaginem
uerbi fecit, siue filius dicit, ad imaginem dei patris fecit. et
ideo familiarem quandam et domesticam deo demonstrat hominis
esse naturam, id est rationabilis hominis, secundum quod
ad imaginem dei creati sumus, eaque causa inultum non esse
apud deum quod in domesticum sibi animal uideat crudeliter
et inpie esse commissum.
causa ergo addita uindictae facit,
33, 28 17 Gen. 9. 6 Philo Quaest. II 62 21 Psalm. Cni 24 M (ri <. M. M!<?) 9 eiTundetur P (e alt. ea? i m2) eloqantio
P 10 enfasis libri his F et (h del.) y 18 iUe P (ac 8.
e m2) 15 defrudetnr P defraudetur cet. 18 feci MrtpM fecit libri
dixerit T\'NB, om. C, dixit cet. 23 imaginem P (a ex e) 25 quod
ymago dei B 26 creati DN, ont. cc<., fort. <facti>
qui negant deum curam habere super homines, deinde scientes
praerogatiuam nostrae ultionis apud deum manere neque in
alios committamus quod diuino iudicio uindicandum sit neque
ipsi mortem uehementius pertimescamus, cum sciamus necati
hominis innocentis apud deum nullum esse contemptum.
terram. dubium uidetur utrum enim non erit diluuium
intellegendum sit \'quod diluuium corrumpat terram\' — hoc
enim diluuia facere consuerunt — an uero (non erit tale diluuium,
quo terra omnis corrumpatur\\ quod posteriora aperiunt,
cum dicit omnem terram non corrumpendam; ostendit enim
diluuia quidem esse futura, sed non talia quibus omnis possit
terra corrumpi.
sensus autem hoc altior habet, quod iam prouidentia
futura sit domini, ne tantum sit diluuium corporalium
passionum, ut anima omnis intereat. et quidem non audeo
dicere quia uidetur dominus statuere quod nullius anima
possit penitus interire. quid enim de parricida dicimus? quid
etiam de homicida, quid de adultero, quid de praeuaricatore?
quas ei partes animae ad ueniam reseruamus? unde magis
illud arbitror quod prouocet dominus deus noster, ut etiamsi
quis leuiores alias habeat passiones, non penitus diuinam
desperet gratiam nec omnimodis uicturum se esse diffidat, sed
etiamsi est luxuriosus nec potest studium uitare luxuriae,
ab adulterio tamen studeat temperare, sit epulandi delectatio,
non stuprandi sit. set etiamsi nescio qui auarus, qui aliena
diripuit, eiecit pupillos, eliminauit uiduas, uel postea tamen
in paenitentiam regressus restituat quod abstulit. denique
P (a ex e m2) 6 contemtum F 8 enim delT\' dilQaium
non erit DN 9 malim diluuium quod 10 consneuerunt N
11 quod terra N quod OM. N 13 esse om. T\'BCM possit
omnia M 19 quid de adultero <fatMpottt< ante quid etiam N 21 N ==
noster P non T\' (exp.) B(7, om. M<. 22 non otH. DN diuinam penitua
N 25 dilectio B 26 sit. set a<y<p<t ait<nK P sit ce<. qui pr.
JPjBC quis y M<. 27 pupillos F (o ex u) 28 denique OM. B
sed quadruplum promisit quibus aliqua sustulisset, pauperibus
quoque medietatem sui patrimonii donaturum.
Consideremus etiam diligentius quid sit quod ait: arcum
meum ponam in nube, et erit signum testamenti
aeterni inter me et terram. et erit cum innubilauero
nubes super terram, parebit arcus meus in
nube, et memor ero testamenti mei. non enim sicut
plerique arbitrantur, arcum istum dicit quem aiunt homines
esse, quo pluuiarum signa aliqua declarentur, in quo colores
diuersi tamquam radiorum solis nunc rutilantium, nunc lumine
clariore lucentium figurantur, unde et pluuia futura significatur,
eo quod inconstantia quaedam serenitatis uersicolora illa
specie demonstretur. arcum hunc irim quidam appellant, sed
absit ut hunc arcum dei esse dicamus; hic enim arcus, qui
iris dicitur, per diem uideri solet, nocte non apparet. etiam
per ipsum diem, si obductus aer taetris nubibus fuerit, ne sic
quidem uidetur, ni forte cum grauiores nubes se coeperint
relaxare.
ergo uideamus ne, quia arcus, quo sagittae iaciuntur,
nunc tenditur, nunc resoluitur, quandam extensionem et remissionem
uideatur scriptura significare, per quam neque penitus
per nimiam extensionem uniuersa rumpantur, sed sit quaedam
mensura et quoddam diuinae uirtutis examen. est ergo uirtus
inuisibilis dei, quae et specie istius arcus extendendi et remittendi
moderatur pro diuina uoluntate misericordia potestate,
quae neque omnia confundi nimia solutione neque disrumpi
nimia inruptione patiatur. quam ideo in nubibus dicit poni,
quia tunc maxime opus est diuinae auxilio prouidentiae, quando
agmina nubium in procellas tempestatesque coguntur. ideoque
dicit: arcum meum ponam in nube, non \'sagittam ponam\'.
PDNM zachaeus cet. se s. u. m2 P restiturum BC
et corr. Pm2 T\'m1 2 aliquid B 5 ttestamenti P 14 quidam P
(q &B a) uocant CM 16 per noctem DCJtf 17 tetris libri
18 coeperint se B 19 *quo P 27 patiatur post solutione transponit N
28 diuinae est N
ipse arcus uulnerat, sed sagitta. et ideo dominus in nubibus
arcum magis quam sagittam ponit, id est non illud quod
uulneret, sed quod habeat terroris indicium, uulneris effectum
habere non soleat.
Sem Cham Iaphet, hoc loco unius conprehenderit medii
filii generationem — hoc est quod ait: Cham autem erat
pater Chanaan; isti erant tres filii Noe — et maxime
cum illi duo iusti, iste iniustus medius? iniusti ergo prius
generatio quam iustorum conprehenditur. neque enim possumus
negare quod scriptum est, sed ad coaceruandum delictum
ipsius addita eius est generatio, quod, cum haberet filium et
pater esset, solus ipse patrem non cognouit, qui magis
cognoscere debuisset. et ideo meruit improbum habere filium,
quia improbus fuerat patri. simul significat ex illo Chanaan
Chananaeos fuisse, qui post multas generationes oppressi a
populo iusto cesserunt in eius possessionem. auctorem ergo
Chananaeorum Chanaan fuisse manifestum est, qui fuit filius
huius Cham, qui impius in patrem extitit.
altior autem sensus
nominum interpretatione signatur. Cham enim \'calor\' est,
Chanaan \'turbatio eorum\'. qui enim calet continuo mouetur
et perturbatur, ideoque euidentissime declaratur non tam
hominem patrem hominum fuisse, sed passionem malam improbae
passionis generatricem, quae esset a patris moribus, hoc
est ab usu uirtutis aliena.
27 Gen. 9, 20 Philo Quaest. U 66 N 7 iafeth P iafet C iaphet c<<. 9 chanaam M
13 est eius Jtf quod C qui P (ex $t«!d) T\'B quia cet. 15 improbam
meruit DNCM 16 ex eo (ow. Chanaan) B 17 a populo iusto oppreasi
DNCM 19 chauaam C 20 impius ow. B patri! T\' patre
cet. excessit B 21\' est OM. N 24 fuisses P (a tert. er<M.) 27 noe
homo DN homo noe cc<.
Noe uir iustus, quia et de illo scriptum est quod e
paradiso eiectus coeperit operari terram, de isto quoque quoniam
egressus ex arca factus sit agricola. et propemodum in
utroque praecesserat quaedam forma diluuii, quia et Noe post
diluuium et Adam post mundi constitutionem secundum
figmentum corporis. nam ut mundus fieret, congregata est
aqua in unam congregationem, ut uideretur terra, quae ante
non poterat per aquarum confusionem uideri. ergo sicut ille
primigenes magister terram uidetur operatus, ita etiam egressus
ex arca Noe seminationis et culturae auctor est factus.
haec putantur similia: sed si uerba consideres, quae iam uim
sensus altioris exprimunt, aliud est operatorem terrae esse,
aliud agricolam; alius enim tamquam mercennarii, alius tamquam
patris familias loco fungitur. denique Cain, qui fratrem
occidit, erat operarius terrae. et ut scias quod operari terram
magis seruile quam liberum sit, maledicto parricidalis eius
operatio conprehenditur. denique scriptum est: quoniam
operaberis terram et non augebit uirtutem suam
dare tibi. gemens et tremens eris super terram.
terra autem caro nostra est, quam improbus operatur, bonus
autem excolit, ille quasi mercedem quaerat e terra, iste quasi
bonae fructus capiat et gratiam disciplinae, ut magis
agrum faciat suum et qui domini possit respondere
16 Gen. 4, 2 18 Gen. 4, 12 21 Philo de agri cult. 5 (303, 37)
24 Uerg. Georg. I 47 T\'B prima* specie P (s a. M. eras.) primum a (ab JV)
specie cet. 2 fort. ut de 5 praecesserat T\' (prae ex pro) processerat C
(w quo quaedam procesBerat) M<. 8 unam P (a ex u) 9 per] propter Jf
10 primigenes P (i alt. m2 ex ae) 12 putanms B conaideraea P
13 terrae om. B 15 patris (a s. u.) P 16 quod] quia J!f 17 sit om. B
parricidialis 2tf 18 eat ow. B 21 nostra caro B 22 autem om. C
ille ut P (ut 8. M.) 2B quaerit N e terra P (m2 &K terra)
eterna C\', OMt. M 23 bonae Pm1 CM bonus Pm2 T\' boni cet. capit
D (om. et) JV
quid aliud nisi escam tantummodo corporis sui quaerit, uentris
magis usu studens atque id solum explicare contentus, quod
sibi prodesse possit ad uictum? ille uero alius fructuum utilitate
pascitur. quos fructus habeat iustus agnoscitis. fructus
autem spiritus caritas gaudium pax patientia bonitas. bonus
ergo agricola habet continentiam, castitatem, ut si quae arbores
cito curuantur in terram et effusius germinant, eas uelut
quadam temperantiae suae falce. succidat, ut abiciant quod
infirmum est, germinent quod decorum.
Quid est quod iustus primum uineam plantat et non aut
triticum aut hordeum? unde autem uinea post diluuium corruptionemque
terrae? sed de hoc et supra diximus quia ueris
tempore etiam corruptarum radices uitium pullulare potuerunt.
unde illud maiore sollicitudine soluendum arbitror, quia iustus
prius quae uoluptaria quam quae necessaria sunt requirit.
necessarii enim fructus sunt tritici et hordei, sine quibus non
possumus uiuere, uinum autem uoluptarium, causa delectationis
datum. quod, quia iustus est, ideo magis sibi, hoc est quod
secundum erat quam quod primum est, uindicauit. necessaria
enim alimenta uiuendi deo detulit, quod erat .....
superfluum
autem uinum hominibus et non necessarium. sed fortasse dicas
ita sine potu non posse homines uiuere, quemadmodum etiam
sine cibo. necessarius ergo est potus sicut cibus? non abnuo.
B corporis OMt. CM 3 asu C2!f uaui P
(i a. M. Ht2) ce<. 4 fructum N 5 agnoscitis P (i pr. ex e) DNC et
(ia ex ur) 7x agnoscitur B agnoscis M 9 succidat P (i ex e) 11 prima.m
B 12 hordeum F ordeum cet. 13 et JRBCJf, er<M. D, om. T\'N
16 sunt om. N 17 fructus e.cp. m2 P hordei P ordei ce<. 18 et
causa P (et s. u) cet. 19 sibi magis DN est alt. om. DN
20 eat om. B 21 post erat lacunam reete statuerunt Maurini, sed
quod suppleureunt primum non sufficit, immo plura sine dubio interciderunt,
fortasse haec fere <nulla in eoram progeneratione cooperatio;;
cf. Philo Quaest. II 67 22 forte DNB 23 quemammodum P 24 est
ergo B
et ideo ad potum necessarium fontes et flumina conuenit deriuare,
quae non utique manu hominis effecta, sed domini dei
nostri iussu et operatione fluxerunt. ac ne quia diximus operationem
domini, ad illud retorqueas, quod operatio Cain uidetur
maledictiones habuisse, considera non operationem maledicti
nomen accipere, sed quia scriptum est operari terram. qui
enim operatur terram mercennarius est; ille autem non mercennarius,
sed dominus qui ait: pater meus usque modo
operatur. et ego operor. quid operatur huius modi
operator audi: meus cibus est, ut faciam uoluntatem
patris mei, qui in caelis est.
Et bibit inquit de uino et inebriatus est. non dixit:
uinum bibit, neque iustus uinum ebibit, sed de uino, hoc
est de eius portione libauit. ebriosi est omne obsorbere uinum
et intemperantis euacuare quod sumpserit, continenti autem
utendum mensura legitima est. ebrietatis itaque species gemina
est, una quae titubationem corpori afferat atque eius supplantet
uestigia sensumque perturbet, altera quae mentem uirtutis
uaporet gratia, et omnem infirmitatem uideatur auertere. unde
apostolus ait: uino modico utere propter frequentes
tuas infirmita.tes. sicut enim isto bibendi moderamine
uinum non infirmitati est, sed saluti atque omnem infirmitatem
ableuat corporis, ita etiam ebrietas illa praeclara omnem
infirmitatem carnis excludit, de qua scriptum est: et poculum
17 Philo Quaest. n 68, de plantat. 35 (1 354, 27) 21 I Tim. 5, 23
25 Psalm. XXII 5 alt. ex u) post dno add. utique PT\'B constitutis P
(v a. i aK.) est PB, otM. T\' cet. 2 deriuare P m1 C dinuare P m2
T\' cet. 4 non P (s. nri m2) nostri non C at ne N 6 maledictiones
DN maledictionis. T\' (corr. -nes) cet. 15 obaorbere (m2 ac obseruare) P
absorbere T\' (a ex o) C 16 sumserit P continentia- autem utendi
DN 17 ebrietas C2tf 18 Bupplantet P (et ex ant) anpplantet.* y
21 frequentes F (fre s. u.) 24 ableuat Pm1 T\' alleuat Pm2 DNCM
ableuat... infmmtatem otH. B
inebriamini inquit non uino, in quo est luxuria, sed
implemini spiritu, sicut apostolus dixit. et secundum
litteram igitur cautio est et secundum altiorem sapientis
sensum laudatio est. cautus est qui, etsi nudatur, in domo
tamen nudatur sua, ubi operimenta non desint et quaedam
tegmina ebrietatis, ut uitia sua norit abscondere.
corporalia
igitur nudum corpus tegunt ut parietes et tecta, animae autem
quae sint operimenta uideamus. sed tunc operimenta repperimus,
si enudationem eius discusserimus. gemina autem est nudatio
sapientis. gemino igitur amictu mens nostra uestitur, si aut
peccatum imprudens admiserit — haec est enim nudatio uelut
ebriae mentis, ut nesciat quod delinquat, quasi quae
quadam ignorantiae in uitium deducta labatur — aut
rursus neglegentiae et ignorantiae somno sepulta errorem
suum nesciat. quae cum inciderimus, immo\'cum peccata plura
inciderimus etiam per scientiam — est enim naturalis quaedam
etiam nostrae infirmitatis ebrietas, ut impetu delectationis
feramur in uitium, sicut plerique iuuenali accensi calore aut
luxuria et delectatione flammati aut auaritiae rapti cupiditate
—, certe omnibus his medicina quaeratur, ut aliquis tegat
huiusmodi infirmitatem suam primum pudore quodam et uerecundia,
ut etiamsi in lubrico sit adhuc positus delinquendi,
det tamen emendationis insigne. etenim plurimum interest
utrum peccata sua iactare desideret; in altero enim turpis
inpudentia, in altero tolerabilis uerecundia spem futurae
T\'DN 4 sapientis altiorem DNCM 5 cautis P (v 8. i)
qui OM. B 6 nudatur ubi sua B 7 et) ebrietatis P (et eras.)
8 tegant P (v 8. 9) CM 10 nudationem M emulationem jB est
JP, ow. cet. 12 amiserit IWC 15 somno post neglegentiae <?\'<MM-
nc
ponit B 16 non nesciat PT\'CM, fort. non sciat (non sciat) 17 incideum
P (o uitiose pro\') 19 ioaenali Pm1 C iuaenili Pm2 cet.
. calore accensi B 21 his omnibus N 25 fort. desideret <an non
deeideret> 26 uerecundiae P uerecundie T\' (-ia corr.) CM
alia est autem denudatio animae, qua uelut
quandam sarcinam corporis abicit atque exsuit sicut sepulchrum
quoddam carnis effugiens. sepulchrum enim patens est guttur
huiusmodi hominum, in quo sepulchro uelut adtumulatur
anima delectationibus et cupiditatum passionibus onerata
diuersis. exsuit igitur se a congestione terrena et quasi retia
quaedam circumfusa euadit atque effudit quaecumque se ab
omni nudauerit laqueo passionum et omnem illam deformem
speciem terrenae labis auerterit, ut lucem uideat decoris
aeterni.
patris\', sed: uidit Cham pater Chanaan? utique
Chanaan natus non erat. cur ergo nomen addidit fili nisi ut
et uitio auctoris deformaretur hereditas et auctor fili nequitia
grauaretur? et pater igitur in filio et in patre filius redarguuntur
habentes stultitiae, nequitiae, impietatis quoque commune
consortium. nec poterat fieri ut bonum generaret filium
qui ipse bono patri nequam filius et naturae et eruditionis
degener extitisset.
haec secundum litteram. quod autem ad
altiorem sensum pertinet, omnes mores pessimi erroribus
delectantur alienis, nec solum erroribus, sed etiam iis quae
ipsis uideantur mala esse, etiamsi non sint. nudum enim se
Noe non sentiebat, qui amictu erat indutus sapientiae. denique
nec Adam in paradiso positus nudum se putabat nisi posteaquam
praeuaricationis commisit errorem. et redopertus amictu
sapientiae ac iustitiae mandatorumque caelestium praeuaricatione
nudatus (se> nudum uidit et foliis operiendum putauit.
ridet igitur Cham nudatum patrem cernens. omnis namque
24 Gen. 3, 7 28 Philo Qnaest. 11 71 er<M.) T\' (i exp).) CM 2 et 6 exsait P (s eras.) exuit cet.
5 delectationis PT\'B 11 quur F 13 quur P 13 et 14 filii P (i tert.
a. u.) ce<. 15 filios P (v 8. o) 21 his libri 24 se nudum B
26 mandatorum (OM. que) DNM 27 se addidi, poet nudum a foliis
M et (o M: i) T\' filiis c«. 28 cemens] uidpna DN
non solum pro sui erroris solacio accipit, quod consortes
inuenerit culpae, uerum etiam improbo laetatur affectu, tamquam
sua ipse delicta correxerit. mala mens ergo laetatur
praeter propositum aliquid accidisse sapienti, cum utique corporis
lapsus in uitio esse non debeat, etiamsi lapsus putetur,
nisi animus quoque inclinet in culpam. postremo ueniabilia
huiusmodi iudicentur errata, non odio persequenda, non
habenda ludibrio, sed mens, ut dixi, improba, cum putat errasse
sapientem, insultandum arbitratur ei cuius sibi putat
mores esse contrarios, quod peccatum suum uelut tacito
quodam sapientis testimonio redarguatur, eoque laetandum
sibi, quod iusto uiro nec eruditio ipsius profuerit nec iustitia
suffragata sit nec ea quae secundum corpus sunt habuerint
prosperos cursus. haec enim pro summis bonis apud improbos
aestimantur in diuitiis aut honore posita, quae tamen nullum
fructum ad laudem uirtutis conferunt. propterea insipientiae
defensores uidentur <qui> uirtutis amatorem prosperorum
munere esse fraudatum, qui omne bonum temporalibus magis
quam perpetuis aestimandum putant.
supra umeros suos et perrexerunt retrorsum
et operuerunt nudum patrem et non uiderunt
nudationem eius? littera euidentem pietatis expressit
affectum, quod nudatum amictu patrem boni filii uidere
ne paterna reuerentia uel ipso minueretur aspectu, siquidem
etiam tacito uultu pietas frequenter offenditur. unde
M 2 solatio Kat\'t 4 delicta (a ex o) P 5 accidisaa
P (corr. m2) CM 7 inclinet Pm1 inclinetur Pm2 cet. in
PT\'B ad cet. 8 prosequenda DJVCM 10 mores putat B 13 profuerit
(pro s. u.) F 18 sidentur P (u s. sm2) uidentur T\' (u pr. m
ffM.) qui o<M. a 21 iapheth F iafeth J iafet M iaphet cet.
22 super N humeros KM 25 amictum P (m oK. eras.) 27 tacito
uultu etiam B
et maxime puberes intrarent lauacrum.
sensus autem altior
hoc habet, quia insipiens praesentia tantummodo uidet, quae
in oculis sunt, futura non respicit, praeterita non cogitat,
sapiens autem et praeterita recordatur et futura considerat
omnis ergo mens sapiens retrorsum ambulat, hoc eat praeterita
spectat nec naturae quodam usu impeditur: nihil uacuum,
nihil nudum suorum patitur esse gestorum. operit quae aliter
gesta sunt amictu quodam et gratia uel praesentis operis uel
futuri, ut nihil indecorum praetereat, nihil inornatum relinquat.
unde et apostolus superiora obliuiscebatur, priora appetebat,
sed obliuiscebatur, ut absconderet persecutionis errores, ut
tegeret superiora delicta bonisque operibus obumbraret. beati
enim et illi quorum tecta peccata sunt, id est si tegantur
bonis factis et operiantur uirtutum sequentibus disciplinis.
Et sobrius inquit factus est Noe a uino. manifestum
est ex ebrietate intercedente somno sobrios fieri homines,
mens autem sobria est, quando et praeterita et futura cognoscit.
sobria ergo erat mens iusti et quando ebria putabatur;
est enim praeclarum poculum inebrians iustos. ille
autem uere inebriatus erat qui ridebat patrem. quia enim
neque praeteritam generationis gratiam neque praesentem reuerentiam
patris neque futuram poenam paternae iniuriae considerabat,
uere ebrius erat et quod putabat uidere se non
uidebat. erat in illo profunda caecitas qui patrem uidere non
poterat. nam si uidisset patrem, non utique risisset; neque
enim ridendus, sed uerendus est pater. multo autem
amplius mentem iusti insipiens uidere non poterat. quomodo
13 Psalm. XXXI 1 16 Gen. 9, 24 Philo Quaest. II 73 20 Psalm. XXII 5 B 10 praetereat P (t oM. N. u.) inortatum
P (n s. t pr m2) 12 persequutionis P 13 bonisq; bonisq;
(aK. creM.) P 14 sunt peccata DNM 16 est OMt. DNCM 17 somno
intercedente B somNo P (N in litura) 19 et] etiam M 20 ille
enim B 21 fuerat B patrem ridebat B quia enim P qui
enim cet.
perfectus sapientiae ceterarumque uirtutum uapor? sicut
scriptum est: uapor eat enim uirtutis dei. quando enim
mens magis sobria est quam tunc, quando naturam omnium
rerum temporumque praesentium et futurorum ita spectat negotia,
ut nulla in eo temporalis titubantia ebrietatis appareat?
\' quaero etiam qua ratione, cum ante medium dixerit inter filios
Cham, nunc iuniorem constituat. sic enim scriptum est:
cognouit Noe omnia quae fecit ei filius iunior.
numquid ante scriptura in ordine generationis en-auit? non utique.
quid ergo? contraria nunc scripta sunt? non arbitror.
quomodo igitur soluitur, nisi iuniorem non aetate, non tempore
accipias, sed rudem sensus et in quadam intellectus
infantia constitutum, qui doctrinam prouectioris aetatis non
hauserit nec perceperit senile consilium? cani enim quidam
sunt sensus hominum. et ideo inquit: quom ueneris ad
seniorum concilium, claude os tuum, ut habet alibi
sententia: discendum enim tibi prius est quam
loquendum. aures ergo paratas habe, ut aliquid de
consiliis consequaris. lingua reprimenda est, auditio praeparanda.
dominus deus Sem. et erit Chanaan seruus eius.
et dominum et deum dixit et specialiter deum filii sui, cui
nomen est Sem, eo quod deus iustorum, hoc est deus mentium,
non uallium, qui gratiam habeant uirtutis excelsae. deinde
32. 18) 18 Sir. 18, 19 22 Gen. 9. 26 Philo Quaest. II 75 25 Reg.
111 21 (20), 28 DNCM 3 est (t 8. M.) & (exp.) enim P es enim B
uirtutis P (tM roa.) 6 titubatio DN 11 contrariane (om. nonc) B
13 sensus P (a ult. crcM.) sensum C sensu cet. 15 hauserit P (&B
aaierit) 7x (h 8. M.) cani ... quam loquendum OMt. B 16 quom
scipsi que P (cu s. m2) cum cet. 22 suum om. DN 24 cui
DN, OM. cc<. 25 nomine P (m2 ex nomen eet) T\'B quod sit T\'
iastornmestJ9j!V 26 uirtutęs P (i s. ę)
filium eius seruituti addixit? et fortasse ideo quod plus afficitur
pater iniuriis filii sui, maxime quarum ipse reus et
auctor exsistat, et uehementius contristatur sui peccati dam-
nationem a filio persolutam, qui non tam suo quam patris
merito puniretur: deinde quia, cum doctrinae paternae
esset filius et pessimarum aemulus cogitationum, uno
corpore uterque uteretur et mente eademque malitia. indifferenter
igitur uel paternae uel suae malitiae filius pretium
luit, quoniam improbitatis commune consortium est. quod
igitur pro patris soluit improbitate sine dubio et pro sua
soluit culpae eius reus uel certe diutius poena producitur,
cum etiam ad filium usque pertendit et successoris afflictio
in tempora.
multa profertur. hoc secundum litteram. ceterum
non tam hic homines quam mores conprehenduntur, quorum
in utroque una natura. nam Cham \'calor\' Chanaan \'conmotio*
et \'inquietudo\'. qui autem calidus est utique inquietus atque
conmotior est. in duobus igitur erat una passio et unus
affectus.
itaque cum alter addicitur, uterque damnantur. cur
sanctus igitur Noe benedicens filium suum Iapheth ait:
dilatet dominus Iapheth et habitet in domibus Sem
et fiat Chanaan seruus eius? diximus supra Iapheth
quasi indifferens bonum significari. indifferentia autem latitudinem
habet, quae est in salute uigore decore fortitudine
diuitiis gratia nobilitate amicis potestatibus et ceteris. sed
haec licet indifferentia bona sint, tamen plerisque nocuerunt,
qui ea non cum sapientia et iustitia possederunt. multos enim
27 Philo Quaest. H 76 et 77 22 cf. sect. 3 DN ipse Om. DNCM 4 eisistat .P, om. B exiatat
cet. 6 deinde quia cum scripsi deinde quia qui PT\'B deinde qui C
deinde quia M denique qui D (qui s. u.) N 13 eam usque ad filium N
afflictionis P (nia era.s.) 19 addicitur P (d alt. s. u.) damnantar
P damnatur cet. cur scripssi cum P (ea:p.) DNCM, om. T\'.B 20-22 iafeth
2x iaphet cef. 21 et T\', om. cc<.
luxuriosos, cuius suffragio alienae mentis corruperint
castitatem. ergo pro utentis affectu horum quae diximus
indifferentia est, quorum usus aut uirtutibus regitur aut certe
sine gubernatione uirtutum fraudi esse incipiunt quae possunt
esse utilitati.
et quinquaginta annis nequaquam praetereundum putamus.
nam in trecentis crucem Christi significari certum est, cuius
typo iustus a diluuio liberatus est. in quinquaginta iubelaeus
est numerus remissionis, quo spiritus sanctus missus a caelo
est gratiam humanis pectoribus infundens. perfecto igitur
numero remissionis et gratiae iustus curriculum uitae huius
impleuit.
de generatione inquit lapheth: Rodus et aliae
insulae nationum sunt. non inmerito latitudo dicitur,
quando etiam in alteram partem naturae, hoc est maritima
generatio eius processit. uere enim tamquam latitudo non
fuit eo contenta, quod in usum hominibus natura praescripserat,
hoc est terrae possessione, uerum etiam introgressa
est mare, ad insulas usque processit. hoc secundum litteram.
secundum altiorem autem sensum, eo quod ea quae extra
sunt, quae dicuntur bona, diuitiae potestates honores, quasi
diffunduntur latius nec tantum his contenti sunt diuites quae
in manibus et in conspectu sunt, sed longe lateque diffundunt
suas cupiditates, dum aut pecuniarum conpendium de ulterioribus
quaeritur aut honor a pluribus aut potestas diffusior aut
cupiditas.
Quaest. II 80 P (os alt. ex us m2) T\'2VC\' auffragatio DN corrupi..t
D corrupit N corruperunt B (i in r(M.) 4 indifferentiae sunt DNCM
10 tipo PT\' iubeleus PDNB et (e pr. ex i) T\' inbileus CM 11 est
a caelo M 14 iafet T\' iaphet cet. 19 mare introgressa (OM. est) B
introgressa P (o ex a) 20 est delendum esse uidetur 21 eo quod
eras. Z), om. N
seniorem scriptura fuisse memorauit? duo genera terrae, unum
uelut harenosum et puluerulentum, immo ut expressius dicam
puluis, aliud genus terrae fructiferum atque fecundum, hoc
est terra solidior et profunda. quid igitur improbus nisi puluerem
generat, ex quo generatio esse non possit? ideoque
propheta puluerem impiis conparauit dicens: non sic impii,
non sic, sed tamquam puluis, quem proicit uentus
a facie terra.e, eo quod etiam secundum altiorem sensum
infecunda sit impiorum anima,, quae fructus utiles generare
non possit.
qua ratione etiam Chus Nembroth gigantem
generat, qui erat uenator ante deum? unde dictum est: sicut
Nembroth gigans uenator ante deum. quid aliud
igitur puluis et harena generaret nisi terrenum hominem, eo
quod impius caelestibus terrena praeponat. gigantes enim
fabula inducuntur aduersum superna pugnare uoluisse et
terreno ascensu ascendendum ad caelestia putauerunt.
altiore
autem sensu illud significatur, quod qui terrenas diligit
uoluptates et eas sequitur et putat his se posse ad dei gratiam
peruenire et regnum caeleste huiusmodi erroribus
is aduersum caelestia contumaci proeliatur affectu.
propterea in prouerbio est de eo qui deliquerit: \'sicut Nembroth
gigans uenator ante deum\'. Nembroth autem per
interpretationem Aethiops dicitur. color Aethiopis tenebras
animae squaloremque significat, qui aduersus lumini est, claritatis
exsors, tenebris inuolutus, nocti similior quam diei.
10, 8 sq. Philo Quaest. II 82 P (del. m1), om. cet. 2 fuisse scriptura B 8 proiecit
P 9 altiorem ow. N 11 nembroth B (b s. u. m2) nebroth CJf
13 nebroth T\'C nebroth B (b s. u. m2) 13 et 23 gigapa P gigas c<\'<.
16 fabulae P (ae ex a) T\'BCM et (Mt quibus haec leguntur: uoluisse
pugnare aduersum superna fabulae inducunt) D2V inducunt P (*er<M.)
inducunt cet. 18 terrenas uolaptatea sequitur et eas diligit B 19 se
posse hia B 21 contamaxae P (ci m2 N. xae del.) praeliator P (v a. o)
praeliatur cet. 22 sq. nebroth CJf nembroth (b <. M. M<3) B
eius. inrationabilis ergo miscetur inrationabilibus passionibus
et ea quae sunt malitiae agrestis atque praedurae uenator
huiusmodi explorare consueuit atque his potiri atque delectari.
denique Nembroth huius principium regni Babylon, hoc est
\'confusio\' eo quod malitia et potestas non in simplicitate et
puritate, non in distinctione uirtutis, sed in confusione uitiorum
est.
alt. eiusdem aetatis add. SECVNDUS DEEST. REQ.) P et (in quo SE-
CVNDUS DEEST. REQUIRE eadem manu. add.) r\' EXPLICIT (LIB.
S. AMB°SII add. N) DE NOE ET ARCHA DN EXPLICIT LIBERJ)E
UITA SANCTI NOE B EXPLICIT LIB\'. m. DE SCO ABRAHA C
EXPLICIT LIBER TERCIUS BEATI AMBROSI DE SCO ABRAHAM M