The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
nobis uirtutes sancti prophetae scriptura insinuauerit, tamen
conpendiario mihi sermone de eius meritis recensendis et
operibus aput uos utendum arbitror, ut ea quae scriptura
historico more digessit latius nos strictius conprehendamus
uirtutum eius genera uelut -quodam breuiario colligentes.
fuit
uir iustus misericors hospitalis: et hoc uirtutum choro
subiit aerumnam captiuitatis, quam ferebat humiliter
atque patienter, communem magis iniuriam quam priuatam
dolens nec sibi uirtutum suffragia nihil profuisse deplorans,
sed magis eam sibi contumeliam minorem peccatorum suorum
pretio inlatam arbitratus.
edictum meruit, ne quis ex filiis
captiuitatis mortuum sepulturae daret; at ille interdicto non
reuocabatur magis quam incitabatur, ne deserere officium
pietatis mortis metu uideretur; erat enim misericordiae pretium
poena mortis. talis flagitii deprehensus reus uix tandem
per amicum potuit direpto patrimonio egenus exul restitui suis.
TOBIA P INCIPIT LIBER SCI AMBROSII EPI DE TOBIA V INCIPIT
(EIUSDEM add. B, TRACTATUS EIUSDEM FC) DE TOBIA (THOBIA
C) BDP\'O INCIPIT TRACTATUS SCTI AMBROSII EPI DE TOBI T
1 tobie C quem plene (v m2 s. e tert.) V 2 uirtutis P uirtute (e
itł ras. m2) V sco (erasin mg. m2 sci) prophetiae V 3 meritis
eius V 6 qupdam P 7 et ob uirtutes quibus praeditus fuerat
eubiit DP\' choro] quorum P , praedictus (c eras.) P 8 ..subiit
(s in ras. m2) V 11 sibi om. DP1 12 meruit] erat V quisj
qufi DP\' 13 darit. ad P daretyr. at V interdicta (o s. a m2) V
15 pietis P enim om. DP\' 16 depręhensus (he ex hi) P 17 et
exul DP\'C
iterum in his uersabatur officiis, si quid alimenti foret,
peregrinum cum quo cibum sumeret quaerens. itaque cum
fessus a sepulturae reuertisset munere, adpositis sibi edendi
subsidiis misso filio quaerebat consortem conuiuii. dum conuiua
adcersitur, nuntiatis insepulti corporis reliquiis conuiuium
deserebat nec putabat pium, ut ipse cibum sumeret,
cum in publico corpus iaceret exanimum.
hoc illi cotidianum
opus, et magnum quidem; nam si uiuentes operire nudos
lex praecipit, quanto magis debemus operire defunctos! si
uiantes ad longinquiora deducere solemus. quanto magis
in illam aeternam domum profectos, unde iam non reuertantur?
ego inquit Iob super omnem infirmum fleui.
quis infirmior defuncto, de quo dicit scriptura alibi: supra
mortuum plora? Ecclesiastes autem ait: cor sapientium
in domo luctus, cor autem stultorum in domo epularum.
nihil hoc officio praestantius, ei conferre qui tibi
iam non possit reddere, uindicare a uolatilibus, uindicare a
bestiis consortem naturae. ferae hanc humanitatem defunctis
corporibus detulisse produntur: homines denegabunt?
suo, cadenti de passerum nido albugine caecitatem incidit.
nec conquestus ingemuit nec dixit: \'haec merces laborum
meorum?\' fraudari se magis doluit obsequiorum quam
11 (10) 14 Eccl. 7, 4 (5) 20 Tob. 2, 9 et 10 ras. ex i, ut uidetur, sed del.) P 2 quaerebat DP\'
et quaerens C 3 a aepulturae fessus DP\' aepultara VBT
reuerteretur DP\' reuersus esset C munere] meridie B T sibi
om. B 4 conuiuis (conuiuii m2) V 5 conuiuiutn om. DP\' 7 puplico
P exanime DF\'TC 8 post opus add. et magnum opus P
9 quanto... solemus infra in mg. m2 V operibM? (re s. bu? m2) F
defunctorum D defunctorum corpora P\' 10 longiora DP\' 11 perfectos
B reuertentur DP\' 12 ego] ecce B 13 defuncto (n s. u.) V
scriptura dicit BT super VC 18 feno V 20 sanctos (8 alt.
del.) P cubile (i s. e m2) I* 21 cadente de stercore C 22 conquestus
P conquaestus (a exp.) V
et cum uictum mercede leuaret coniugis, ne quid furtiuum
domum suam intraret cauebat. uxor haedum pro mercede
acceperat; at ille plus honestati quam pietati consulens cui
suam debebat alimoniam <fidem non deferebat. pecuniam>
conmendauerat proximo suo, quam toto uitae suae spatio in
tanta indigentia non poposcit. uix ubi se fessum uidit et
depositum senectute, insinuauit filio non tam cupiens conmendatum
reposcere quam sollicitus ne fraudaret heredem.
quod igitur conmendauit pecuniam et non faenerauit, iusti
seruauit officium; malum est enim faenus, quo quaeruntur
usurae. sed non illud faenus malum, de quo scriptum est:
faenera proximo tuo in tempore necessitatis illius.
nam et Dauid ait: iustus miseretur et commodat.
aliud illud faenus est iure exsecrabile, dare in usuram
quod lex prohibet. sed Tobis hoc refugiebat, qui
monebat filium, ne praeceptum domini praeteriret, ut ex
substantia sua elemosynam faceret, non pecuniam faeneraret,
non auerteret faciem suam ab ullo paupere. haec qui monet
condemnat usuras faenoris, ex quo multi quaestum fecerunt
et multis conmodare pecuniam negotiatio fuit. et quidem
eam prohibuere sancti.
quo grauius malum faenus est, eo
CXI 5 16 Deut. 23, 19 Basilii hom. alt. in psalmum XlIII (I 265 B M.,
I 107 C G) 18 Tob. 4, 7-10
2 cum om. B leuaret (ns s. ret m2) B 3 buxor chaec adum V
mercide P 4 acciperat P fi (s. u. m2) plus V 5 aua deerat D
aua deerant P\' fidem non deferebat. pccuniam V, om. cet. 6 ante
proximo add. quandam pecuniam C quam] quamquam DP\' 8 cupi B
-10 faenerauit VB fenerauit cet. 11 quo om. V (ubi s. «. m2) 14 et
om. DP\' et miseretur T 15 est om. P4 usura B 16 tobias
DPC 18 aua DP\', om. cet., fort. s ua s>ubstantia elemosynam V
elemosinam cet. 20 condempnaret PBDP faeno res P fenoris (oris
in ras.) B 21 comendare D et (J o 8. en) P\' pecunias VDP4
22 prohibuerunt DP faenus Y foenus PI\' fenus cet., semper fluctuant
libri
alii quae tibi est otiosa. da quasi non recepturus, ut de lucro
cedat, si reddita fuerit. qui non reddit pecuniam reddit gratiam.
si fraudaris pecunia, adquiris iustitiam; iustus est enim
qui miseretur et commodat. si amittitur pecunia, comparatur
misericordia; scriptum est enim: qui facit misericordiam
faenerat proximo.
et hoc est quod petentibus consueuerunt referre. horum unicuique
dicitur: perde pecuniam propter fratrem et
amicum et non abscondas illam sub lapide in perditionem.
pone thensaurum tuum in praeceptis
altissimi, et proderit tibi magis quam aurum. sed
obsurduerunt aures hominum ad tam salutaria praecepta et
maxime diuites aere illo pecuniae suae aures clausas habent.
dum pecuniam numerant, responsa non audiunt. simul ut
aliqui necessitate constrictus aut pro suorum redemptione
sollicitus, quos captiuos barbarus uendat, rogare coeperit,
statim diues uultum auertit, naturam non recognoscit, humilitatem
supplicis non miseratur, necessitatem non subleuat,
fragilitatem communem non considerat, stat inflexibilis, resupinus,
non precibus inclinatur, non lacrimis mouetur, non
heiulatibus frangitur, iurans quod non habeat, immo et ipse
faeneratorem requirat, ut necessitatibus subueniat suis. quid
addis duritiae et auaritiae tuae sacramentum? non absolueris
19 Bas. 265 C (107 DE1 (i 8. u. m2) V 2 aliia V ociosa est DP* 3 non
reddet PC reddet DPC 4 fraudaueris B pecuniA P adquires B
9 consuerunt V 11 illa P m lapidg B 12 thensaurum P thesaurum
cet. 14 obsorduerunt P et (v m2 s. q alt.) B 15 illo (s. u., eras.)
suae pecuniae D suae pecuniae (om. illo) P\' 16 nomerant (v s. o) P
17 aliqui ml PV aliquis m2 PV cet. redimptione P redemptione (p
s. u. m2) V 18 sollicitos P barbaris D uendidit DP\' 20 supplicis
(is ex es) P subplicis V misereatur P misereatur T (punctum
sub e eras.) miseretur P () 23 heiulatibus (h exp.) V eiulatibus DPC
periurio, sed ligans.
at ubi usurarum mentio facta fuerit aut
pignoris, tunc deiecto supercilio faenerator adrisit et quem
ante sibi cognitum denegabat eundem tamquam paternam
amicitiam recordatus. osculo suscipit, hereditariae pignus
caritatis appellat, Here prohibet. quaeremus, inquit, domi si
quid nobis pecuniae est, frangam propter te argentum paternum,
quod fabrefacti est. plurimum damni erit. quae usurae
conpensabunt pretia emblematorum? sed pro amico dispendium
non reformidabo. cum reddideris, reficiam. itaque antequam
det, recipere festinat et qui in summa subuenire se dicit
usuras exigit. \'calendis\' inquit \'usuras dabis, faenus interim,
si non habueris unde restituas, non requiro\'. ita ut semel
det, frequenter exagitat et semper sibi debere efficit. hac arte
tractat uirum. itaque prius eum chirographis ligat et adstringit
uocis suae nexibus. numeratur pecunia, addicitur libertas,
absoluitur miser minore debito, maiore alligatur.
talia sunt
uestra, diuites, beneficia: minus datis et plus exigitis. talis
humanitas, ut spolietis etiam, cum subuenitis. fecundus uobis
etiam pauper ad quaestum est. usurarius est egenus: cogentibus
uobis habet quod reddat, quod inpendat non habet.
misericordes plane uiri quem alii absoluitis uobis addicitis.
usuras soluit qui uictu indiget. an quicquam grauius? ille
medicamentum quaerit, uos offertis uenenum: panem implorat,
(108 B) 23 cf. Matth. 7, 9 sq. Luc. 11, 9-13 P et (t s. d m2) V 2 pigneris B adridet C 4 osculo VB T
oculo P (qui deinde add. amisit, eras.) cet. suscepit PDP\' 6 te
s. u. B 7 quod om. V fabrefacti PD et (e ex i) F\' frabrefactum V
fabrefactum TC fabricatum B quam DP\' 8 enblematurum
V emblematurum (tu ex m) D 9 reddederis refaciam P itemque
DP\' 13 exigat Y exigit C 14 eum om. B chirografis P V
cyrografis D cyrographis cet. 15 nomeratur (o s. v) P adducitur
(i s. u) B 16 ligatur VDl)l T 17 uestre P 18 homanitas P uobis
post pauper transponit B 19 est ad quaestum BDP\', est om. V 20 reddet
PD 22 quicquam (c s. u. m2) V 23 ofertis (o in ras.) P
ueninum P.
absolutionem precatur, informis laquei nodum stringitis.
uidi iniquitatem et contradictionem in ciuitate.
et non defecit inquit de plateis eius usura et dolus.
itaque cum proditionem Iudae subiecerit, hoc praemisit, siue
quod ultra sacrilegii inuidiam coniuratis dominicae necis
faenoris crimen adcederet siue quod tantum sacrilegium satis
abundeque usura faenoris ultum iret. mali faeneratores, qui
dederunt pecuniam, ut interficerent salutis auctorem, mali et
isti qui dant, ut interficiant innocentem. et iste quoque qui
pecuniam acceperit ut proditor ludas laqueo se et ipse suspendit.
ipsum quoque ludam hoc maledicto putauit esse
damnandum, ut scrutaretur faenerator eius substantiam. quia
quod proscriptio tyrannorum aut latronum manus operari
solet, hoc sola faeneratoris nequitia consueuit inferre. doctiores
autem ipsum faeneratori putant diabolum conparatum, qui
res animae et pretiosae mentis patrimonium faenore quodam
usurariae iniquitatis euertit. sic sumptu capit, sic auro inlicit,
sic reatu inuoluit, sic caput pro thensauro reposcit.
quid uobis
iniquius, qui nec sic capitis estis solutione contenti? quid
uobis iniquius, qui pecuniam datis et uitam obligatis et
2 sqq. 12 Matth. 27, 4 14 Psalm. CVIII 11 (m2 ex gaudium) B porregitis (is ex es) P obsegrat P
irrigatis (0 s. i m2) V 2 nudum (0 8. u pr. m2) V 3 propheta
dauid BT 4 iniquitate P ciuitatem (m eras.) P ciuitate B 5 inquit
om. DP\' 6 subiceret VBT 8 accederet VBTC acciderit Dlx
9 ultu PV faeneratorea (er s. u. m2) V 10 auctorem salutis
DP\' 11 iste DPC istic V isti PVT 12 suspenderet B 13 quoque
om. P\' 15 tyrrannorum P 16 faeneratoris (is ex es) P faenerab
toris ... ipsum om. T doctores VP\' 17 ipsi DP\' faeneratori
c a
putant diabolum (b c a m2) Y potant (v s. 0 m2) P 18 res]
uires VBT fgngre (0 s. e m2) B faenerat PDPT 19 usurario (o
m ras. ex e tn3) T euertit om. DP\' sumtum V 20 thensauro P
thesanro cet. 21 sic om. r 22 iniquius uobis B iniquius (i alt. ex e) P
adhuc illum debitorem dicitis qui uobis plus credidit quam
accepit a uobis? uos creditores adseritis, qui amplius debeatis,
uos inquam dicitis creditores, qui non homini, sed pignori
credidistis.
bene faenus appellatur, quod datis: ita uile ac
faeneum est. sortem dicitis quod debetur. etenim uelut urna
ferali misera sors uoluitur perituri debitoris luenda supplicio.
stant pallentes rei ad sortis euentum. non sic trepidant de
quorum damnatione sors ducitur, non sic deiecti ac suspensi
pauitant de quorum captiuitate expectatur sortis euentus. illic
enim unius captiuitas, hic plurimorum addicitur. et fortasse
ideo sors, quia in euentu sunt patrimonia, quae sub hac
sorte uoluuntur. magnum et memorabile beneficium dei. hoc
specialiter ore prophetico praedicatur, quod in patres contulit,
quia ex usuris et iniquitatibus liberauit eos. et
proprie ait: ex usuris liberauit eos, quia usurae inferunt
seruitutem, quasi diceret: ex seruitutis uinculo ereptos reddidit
libertati.
graue uocabulum debitorum. debita peccata
dicuntur, debitores quoque criminosi appellantur; sic enim
et isti sicut illi de capite decernunt. culpae tamen habent
nominum suorum ut factorum diuersitatem: debita quamuis
diuersae quantitatis unum habent nomen, unum onus, unum
periculum. nescit ergo quid poscat infelix qui pecuniam
petit mutuam: quid accipiat ignorat.
ex e) D pignere (g ex u) B 2 creddit (d pr. s. u.) D
reddit P\' 3 a uobia om. DP\' debetis DP\'C 4 pignori V (m2 ex
pignora) D (o ex e) pigneri B 5 creditis BC 6 faenum BDP\'T
orna P 7 sortrs (e eras., i s. ras.) B 10 euentus euentus P 11 hic]
illic B 12 hac] his V 13 et] ac V memorauilem P 15 et iniquitatibus
... usuris om. BTC 16 eos om. BT 18 liberati P post
uocabulum spatium est 22 fere litt. in V 20 sicut & D decernunt
(de s. u.) D 21 numinum V nomen suum DP\' 22 onos (v s. o
alt. m2) V 24 mutuM (t alt. del.) P
ac numerari expetit: usum requirit, ut adquirat usuram. fluctus
quidam est maris, non fructus. pecunia numquam quiescit.
labitur uelut scopulo inlisa: ita gremium debitoris percutit
et continuo relabitur eo, unde processit. cum murmure uenit,
cum gemitu reuertitur. frequenter tamen placidum stat uentis
mare, semper faenoris unda iactatur. mergit naufragos, expuit
nudos, uestitos exuit, insepultos relinquit. nummum ergo
petis et naufragium suscipis. hinc Charybdis circumstrepit,
hinc Sirenes, quae uoluptatis specie et canorae dulcedinis
suauitate in uada caeca deductos repetendae domus, ut ferunt
fabulae, spe et cupiditate fraudabant.
statim uenditores
et diuersarum specierum inruunt uelut canes quidam
sagaci praedae uagantis odore perstricti, uenatores, piscatores,
aucupes, caupones quoque miscentes mero aquam, qui
nobilitatem uetusti generis et patriae ac natalem diem uini
circumsonent. circumstantes repente parasiti quem ante solebant
spernere salutant, deducunt, ad laetitiam prouocant, ad
sumptum incitant dicentes: uenite et fruamur bonis
quae sunt et utamur creatura tamquam iuuentute
celeriter. uino pretioso et unguentis nos impleamus,
et non praetereat nos flos temporis. coronemus
nos rosis, antequam marcescant. nullum pratum
sit, quod non pertranseat luxuria nostra:
ubique relinquamus signa laetitiae, quoniam haec
om. DP\' 3 pecuniae V quiiscit P requiescit BT 4 la-
uitur P scopolo P greinio P et (corr. m2) V 7 iactaptur (n
exp. m2) B 9 petis (s ex t m2) B hinc (n 8. u.) B charibdis V
•caribdis PDPC carybdis BT 10 sirenes V et (es ex is m2) B sireliis
PTC sirenae D syrene P\' specierii V canora B dulcidinis P
11 uadat (om. deductos ... domus spatio relicto) V domos P 12 ainditoris
P ungenti PBDP1 13 quidam canes DP\' 14 perstricti,
Coste-rius praestricti libri 16 uetusque generi V uestu generis B ac]
et P\', om. C 17 circumsonentj cur consonent BT circumstante P
circumatant BT parasti V 20 creatur! P tamquam in DP\'
21 ungentis PDPC
et uere sors omnis illorum facta est, tu autem remanes exors bonorum. non
talis sortis tibi scriptura monstrauit, non inter tales sortes
Dauid sanctus memorat dormiendum dicens: si dormiatis
inter medias sortes. nam si in medio illarum dormisses
sortium, id est ueteris et noui testamenti, non te pecuniae
cupiditas in uoraginem deterrimi faenoris demersisset, sed
gratia spiritalis fidei tibi dedisset argentum et in speciem
auri diuinae sapientiae institutione formasset. etenim si nos
unum testimonium diuinae scripturae posuimus et luxuriosum
illud conuiuium declinauimus, utique potuit et iste saluari.
si oraculis caelestibus inhaesisset.
Reuertamur tamen ad conuiuium, non ut eius degustemus
peregrinis et exquisitis cibis, adhibentur nitentes ministri
magno empti pretio, sumptu maiore pascendi, bibitur in noctem,
dies conuiuio clauditur, ebrietati deficit. surgit ille uini
plenus, uacuus opum, dormit in lucem, euigilans somnium
putat. etenim ut in somnis sibi uidetur subito diues ex paupere,
sic etiam egenus ex diuite. dum defluit interim pecunia.
usura superfluit. tempus minuitur, faenus augetur: thensaurus
exinanitur, sors accumulatur. paulatim conuiuae se subtrahunt,
sponsores conueniunt: mane faenerator pulsat ad ianuas,
(108 DE) 23 Bas. 272 A (109 D) in mg. m2 V nostra post sors tramponunt
DP\' 2 exors C exsors P (s pr. s. 16.) cet. 3 tibi om. BT monstrauit)
memorat B commemorat T 5 in media V sortium dormisses B
dormises P 6 de pecunia V 7 sed VBTC de P, om. DP\' 11 illum P
destinauimus V 12 oracum (lis s. m m2) V 15 adhibetur P
16 empto (i s. o) B sumpti D et (u s. i) P maiori DP\' nocte. T
17 dies (es in ras.) B ebrietate (te ex ti m3) T defecit P
uino DP\' 18 luce r euegilans P uigilans DP\' somnium PC
et (i s. u.) V somnum cet. 19 ut s. u. 1J subito om. DP\' 20 sic
om. V 21 augetur om. spatio relicto V, autem add. m2 thenmurus
P thesaurus cet.
adoritur, in somnis dormientem excitat. non noctes quietae,
non dies suauis est, non sol iucundus. detrahuntur paulatim
auratae ac sericae uestes et ueneunt dimidio minoris. ponit
cum lacrimis ornamenta coniux iam tristior empta carius,
uendenda uilius. in auctione pueri constituuntur mensae
ministri et male adsueti emptorem auertunt. offertur pecunia
creditori: \'uix\' inquit \'haec soluit usuram, caput debes\'.
redit
exhausto patrimonio capitis reus et imminuto faenore, accipit
indutias tristiores bellicis quasi post biduum proeliaturus. in
bello enim incerta uictoria, hic certa inopia: illic se clipeo
tegit, hic nudus occurrit: illic lorica pectus includit, hic
carcere totus includitur: illic manus telis onerat, armat
sagittis, hic aere uacuas offert uinculis adligandas. ducitur
plerumque uterque captiuus: ille habet quem accuset aduersum
belli euentum, hic praeter se quem accuset non habet.
nihil est intolerabilius ea miseria, quae excusari non potest.
acerbat conscientia pondus iniuriae.
tunc secum reputat, tunc
scripturas recordatur, tunc dicit: nonne mihi scriptum est:
bibe aquam de tuis uasis et de puteorum tuorum
fontibus. quid mihi cum puteo faeneratoris, ubi et aqua\'
includitur? suauiora erant holera cum securitate quam alieno
partae epulae cum sollicitudine. non oportuit aliena quaerere.
deinde incideram debita, de meis oportuit fontibus remedium
269 B (109 A) 22 Prouerb. 15, 17 V 2 adoritur om. spatio relicto V, adortatur (t pr. s.
u.) add. m2 4 deauratae DP\' siricae P ueniunt de medio DP\'
minores DP\' 5 coniux PVC coniunx HT cum uii DP\' iam]
tam DP\' 6 uendenda ... auctione om. DP auctione (u del.) T
9 accepit P 11 hic certa ... includitur om. spaiio relicto V 12 pectus
lorica BT 13 carcer PC et (corr. m2) B arma T et (corr. ml) B
14 uinclis BT adlegandas P alligandis (a 8. i m2) B 15 accnsat D
17 ea Ya PC et (a eras.) T hac cet. accusari BC 19 mihi om. BT
20 tuorum puteorum DP\' 22 alienae DP\' 23 partae Y pasto BT
pastae cet. sollicidudine P
deesse quam cibum, melius uestem uenalem proponere quam
libertatem addicere. quid profuit quod publicare paupertatem
meam uerecundatus sum? ecce alius publicauit.
ego nolui
nutritores uendere, ecce alius adiudicat. sera haec consideratio.
tunc decuit metuisse tuis, cum acciperes aliena: tunc
decuit succurrere, cum uulnera prima proserperent. melius
fuerat in principio tenuare sumptum et necessitatem debiti
rei familiaris angustiis ableuare quam ut ad horam ditatus
alienis postea exuereris et propriis.
tamen nihil nequius faeneratoribus, qui lucra sua aliena damna
arbitrantur et dispendio suo deputant quidquid ab aliis possidetur.
aucupantur heredes nouos, adulescentulos diuites explorant
per suos, adiungunt se simulantes paternam atque
amicitiam, uolunt domesticas eorum cognoscere necessitates.
si quam causam inuenerint, accusant uerecundiam,
pudorem arguunt, quod non ante de se speratum fuerit atque
praesumptum; sin uero nullos laqueos alicuius necessitatis
offenderint. intexunt fabulas, aiunt nobile praedium esse
uenale, amplam domum, accumulant prouentus fructuum,
annuos reditus exaggerant, hortantur ut coemat. similiter faciunt
pretiosas uestes et monilia nobilia praedicantes. neganti
se habere pecuniam ingerunt suam dicentes: \'utere ut tua;
de fructibus emptae possessionis pretium multiplicabis,
et 4 puplicauit P 4 uerecon<latu« P 5 notritoreH P
diiudicat D 6 meluisse ... decuit om. VJJI H neceaitate JiT
9 alleuare JBDPT 10 exuereris (e alt. e, u.) m2 B ml T exurerr-rih (r
pr. eras.) D cxsuereris P exareria P esnriea C 13 poanfdetur P 14 aduliscentulos
P 15 atquel et DP\' aduitam (d del.) P Utram 7\' 16 cognoscere
domcticaa eorum BT domeotiros (a s. o alt. w2\' V
17 inuenerint 1x (int in ras.) inuenerit I) uen-rondiam P 18 de
se speratum YBT de se separatum P6\' desperatum om. fuerit) J)i\'
19 uiro nullus P 20 tabolas P tabulas lJ/\'I{) . 21 prouf\'Ctl/s PlJP
22 coemat (o 8. u. P coernant Illx emant C 25 fruffibu» B
spolient suis: tendunt retia, simul ut indagine cincta spatia
fuerit ingressus, cogunt eum in retia cautionum, laqueos
usurarum; petunt obligari sibi auitum praetorium, paternum
sepulchrum. praestituitur dies solutioni, dissimulatur conuentio,
quando potest solutio sustineri. ubi satis securum
repente ingruunt et instant uehementius, causanti
incumbunt dicentes: \'tu possides tua praedia, nos nostram
pecuniam non habemus: aurum dedimus, lignum tenemus:
tibi fructuum emolumenta procedunt, nobis nihil accrescit
pecuniae. otiosa causatio est: saltem renouetur chirographum\\
aut etiam possessionibus esse uendendum aut ad haec facienda
poscit dilationem, usurae adplicantur ad sortem, adcumulatur
centesima. iam suspirare incipit, iam malum suum agnoscere.
die ac nocte usuram cogitat, quicquid occurrerit, faeneratorem
putat, quicquid crepuerit, uocem sibi uidetur faeneratoris
audire. si habes, cur non soluis? si non habes, cur malum
malo adiungis et de uulnere quaeris remedium? cur cotidie
obsidionem pateris faeneratoris, expugnationem times? uetus
sententia est: faeneratoris et debitoris sibi occurrentium
prospectum amborum facit dominus. alter
BT fandos (v s. a m2) V aduliscenti P 2 expolient
D et (om. suis) P\' 3 eum om. BT 5 sepulcrum VD solationi
§y§tii?$ri (sustineri exp. m2) V (in quo dissimulatur... sustineri
infra in mg. m2) 6 securas (s alt. eras.) B 7 instant rnp\' et (et
om.) C stant PBT uehementer (tius s. ter m2) V 11 cautio B (ti in
ras.) VT chirografum PV cirographum T cyrografum B cyrographum
cet. 13 primum BDT, om. P4 aduliscens P nichil adolescens DP\'
14 uindendum P aut om. DP\'C ad om. P 16 centisima P centensima
V accumulantur (antur ex ante P\') centesimae DP\' 17 ocurerit
P 18 increpuerit V faeneratores P 22 post debitoris add.
inuicem VBT
declinat: ille quasi leo quaerit quem deuoret, iste quasi bos
iuuenculus praedonis impetum reformidat: ille quasi accipiter
unguibus olorem quaerit inuadere, iste quasi anser aut fulica
mauult se uel in praerupta deicere uel in profunda demergere
quam istum humani corporis accipitrem sustinere. quid cotidie
fugis? etsi non occurrat faenerator, occurrit tibi inopia
tamquam bonus cursor. ambos ergo uidet dominus, faeneratorem
et debitorem, occurrentes sibi ambos spectat testis
alterius iniquitatis, alterius iniuriae: illius auaritiam
huius stultitiam. ille gressus debitoris singulos numerat,
aucupatur deflexus: iste continuo post columnas caput obumbrat;
nullam enim habet debitor auctoritatem. ambobus in
digitis usurarum repetitur saepius calculatio. par cura, sed
dispar allectus: alter laetatur incremento faenoris, alter
cumulo debitionis adfligitur, ille quaestus numerat, hic aerumnas.
Quid fugis hominem, quem poteras et non timere? quid
fugis aut quousque fugies? si quis pulsauerit nocte,
putas: sub lectum ilico. si quem subito intrare senseris,
tu foras exsilis. canis latrat, et cor tuum palpitat, sudor
add. ed. JRom., cf. Basil. 269 A 6 fxiv ubjtep *iwv sjr\'.tpf/s\'.
Tjj ?1rPq.. 6 aÈ losiwp Itotfiov dxripa[j.a 1I.cxt\'cxlttYJ,:m ttjv ouvruytav aperta
scripsi fera PB feram VTC quasi fera praedonem DP\' 2 bus iuuencu\'us
(cu ex co) P 4 ungulis DP\' ęuadere (in 8. ę) D fulioca
(o del.) P 5 ise (i del.) P uelut (ut del.) P uelgt D 6 accepitrem
P 8 uidit V 9 spectat ambos DP\' spectant V 10 condemnat
VT condempnat cet. 11 egressus B T debitores PBT nomerat
P enumerat B 12 aucupatur (ur ex or) P columnas P
13 deuitor P 14 repetitur B (ur 8. u. m2) DP C repetita V repetit P
reppetit T calculationem (nem in ras. m3) T 15 afectus P
incremento (u ex is) P 16 deuotionis PDP\'(\' nomerat P
18 hominem ... fagis om. B 19 fugies (e in ras) D 20 potas
P lecto BDP\'1x 21 foris DP\' canes P latuit (8. m2 1
latrat) V
differas, et, cum dilationem inpetraueris, gaudes. funere
tuo simulat se faenerator grauari, sed libenter inpertit: quasi
uenator, qui feram cinxerit, securus est praedae. tu oscularis
caput, amplecteris genua et quasi ceruus sagittae toxico ictus
paululum procedens tandem uictus ueneno procumbis aut
quasi piscis, qui fuscina fuerit infixus, quocumque fugerit
uulnus uehit. et uere piscis ille in esca mortem deuorat, ille
hamum gluttit, dum cibum quaerit, sed tamen hamum non
uidet, quem tegit praeda: tu hamum cernis et gluttis. hamus
tuus faenus est creditoris, hamum uoras et uermis te semper
adrodit. ipsa est esca, quae decipit. itaque et tibi faenoris
nec cibus usui est et hamus uulneri. an ignoras quia semel
inlaqueatus nodo se magis, si fugiat, ipse constringit et intra
retia positus fugiendo magis deicit super se retia? in plateis
fugis, cum intra parietes tutus esse non possis. inuenit te,
cum uoluerit, faenerator. denique ubi tempus impleueris.
sicut lupus nocte inruit, dormire non sinit, expectato die ad
publicum trahit aut tabulis uenditionis cogit suscribere. ut
fureris pudoris dispendium, subscribis ilico uenditurus auitum
C offunditur PVDP\' offenditur B (v s. e) T quatit
<artus> ed. Rom. quatitur DP\' mentieris (a s. e alt.) V
4 fauenator (fa del. ml) P uenerator V uenator (a ex e) D cinxerat
PBT 5 sagitta toxicata DP\' 6 procedens Bm2 DP\' procidens B
ml cet. tandem] tâquam B 7 malim fugeris .. uehis 8 uebit]
besit B- escam (m del.) P illtk DP\' 9 glutit DP\'TC 10 uidit
D uidet (et in ras.) r teget P glutis DP\'l\'C 11 et] sed DP\'
uermis (i ex e) P 12 adrodit PTC adrodet B arrodit V abrodit
DP\' obrodit a 15 deicit ed. Paris. a. 1661 deiciat et V deiciat cet.
plateas V 16 parietis P posses P inueniet D inaenerit P\'
18 sinet BT expectatio P expectato D (to Ú, ras.) et P\', qui om. die
19 puplicum P trahit DP\'C trahet eet. tabolis P subscribere C
20 fruaris (a in ras. m3) 7\' uinditurus auiturus auitum P uenditurns
abiturus auitum C uenditurue auitum praetorium sepulcrum (diturns
a. p. s. in ras. m3) T uenditur B
emitur ieiunum solum, iactatur quod infecunda uendiderit,
dispendiis onerauerit uenditorem, et superioris temporis adscribuntur
dispendiis damna praesentis. mox et laudata uenduntur
et inferuntur iam non instrumenta, sed uincula.
Tamen adhuc quaerenti fideiussores tribuuntur indutiae,
non ut praedam libertatis inueniat, sed ut consortem seruitutis
adiungat, qui se societ aerumnoso. at quid iuuare potest
alienae calamitatis accessio? iam et amici fugiunt, conuiuae
non recognoscunt: ipse quoque conspectus omnium refugit
et ut pugil ictus uarios concertantium ita iste honestorum
uitat occursus et sollicitus, ubi in aliquem offenderit, uigilanti
exit obtutu. redit paratus ad uincula, redit mortem
optans, cogitans eam sibi, si moreretur, (moram> inferre.
redit misere se ipse condemnans, quod alienam pecuniam non
refugerit et faeneratoris se aere deuinxerit.
o quantos miseros
aliena fecerunt bona? quid tibi, inquit ut bibas aquam
Geon? quid inquam tibi, ut biberes calicem faeneratoris?
\'multi\' inquit \'mutuati ad tempus et necessitatibus consuluerunt
suis et pecuniam reddiderunt). et quanti se propter
faenus strangulauerunt? illos consideras, hos non numeras.
reminisceris euasisse aliquos, non reminisceris oppetisse: nummos
redditos imputas, laqueos adpetitos non conputas, quos
(112 BC) scripsi paternum libri uter B praetereatur
DP1 uerecondiae P 2 ieiunum P ieiunium cet. uendiderit
DP\' uindidit P uendidit cet. 3 debitorem P (debit ex uendit ml) cet.
6 quaerenti PC quaerendi cet. fiteiusaoris P fideiussoris T fideiussuris
(o s. u alt.) B fidei usuris V 7 liuertatis P 8 quis PC qui, V
adscciet V associet B7\' aut V (a s. u.) cet. 13 obtutus V 14 si
om. P, ut DP\' moram addidi, quietem s. v. m2 B 15 condempnans
PBDC 16 aeri D deuinxerat (i 8. a m2) B 17 inquam
tibi DP\' 18 gyon BDP\' gion TC quidJ inquid P biberis P -
19 mutati B 21 stranguillauerunt P stranguilauerunt V nomeras P
enumeras VDP1 22 necem (a. u. m2) opetisse B 23 conpotas P
ad contumeliam, fragiliores ad iniuriam expetito interitu
praetulerunt opprobrium uitae amplius quam mortis supplicium
pertimescentes.
in auctionem deduci et teneri calamitatis heredes, qui non
essent participes successionis, et hoc tam immane flagitium
non erubescere creditorem. instat urguet addicit. \'mea\' inquit
\'nutriti pecunia pro alimonia seruitium recognoscant, pro
sumptu licitationem subeant. agitetur hasta de pretiis singulorum\'.
non inmerito hasta agitatur, ubi caput quaeritur: non
inmerito ad auctionem peruenitur, ubi sors poscitur. haec est
faeneratoris inhumanitas, haec debitoris stultitia, ut filiis,
quibus pecuniam non relinquit, libertatem auferat, pro
chirographum dimittat, pro emolumento hereditatis
syngrapham obligationis. quid sibi uult paterni in liberos
scriptura maledicti, ubi nulla est impii offensa peccati? an
potest durius aliquod esse maledictum grauiusque seruitium?
et illa saepe post mortem habet defunctus conpendia, quod
non spectat miserias filiorum.
uendit plerumque et pater liberos
auctoritate generationis, sed non uoce pietatis et ad
pudibundo uultu miseros trahit dicens: 'soluite, filii,
DP\' uerecondiores P 3 opproprium PT obprobrium
liD 4 pertimiscentce P et (corr. tnl) D 5 miserabilfi P
proptęr V 6 auctionem (u del. m2) T actionem DP\' heredis PD
8 erubiscere P urguet Y et (u alt. del. m2) T urguit P urget cet.
10 licitationg (ê ex e m2) B illicitationem DP\' subueant P agitetur
(a s. e m2) V 11 asta P 12 actionem DP\' et m2 T faeneratoris
est B 13 inhumanitas P humanitas eet. filii PDP\' 14 non
relinquit pecuniam D et (pecuniam in mg.) P\' 15 chirographum T
cirografum PV cyrografum B cyrographum cet. 16 simgramfam P (m
alt. del.) syngrafam V singrapham T simgrafam (sigrafum m2) B sim.
f-ragom C, om in spatio uacuo DP\' qui P sibi (bi s. M.) V
18 aliquos P aliquid B 19 illas D et (s exp.) P\' 21 et ad VBT
et PC ad DP4 actionem DP\' et m2 T 22 furibundo DP\' filii
(i terl. s. u. m2) gylae (u s. y m2) Y
quod non deuorastis, reddite quod non accepistis, hoc
meliores, quod uestro pretio redimitis patrem, uestra seruitute
paternam emitis libertatem.\'
Esto ut aliquis qui subuenire possit accedat. quis tantam
expleat Charybdin, quis rationes faeneratoris agnoscat, quis
auaritiam satiet. quae non iste pretia exaggeret, cum uiderit
redemptorem? non enim suo magis lucro quam alieno detrimento
pascitur. uera profecto, uera est utpote dei diuina
sententia. qui cum iratus esset propter impietatem populi
Iudaeorum, quod post deos abiret alienos, cui inquit faeneratori
uendidi uos? uenditur enim qui obligatus fuerit
faeneratori et uenditur non uno pretio, sed cottidiano, uenditur
non cum definitione, sed cum accessione diuturna. noua
usurarum auctio per menses singulos, noua sub cotidiana
licitatione uenditio. qui plus optulerit trahit semper, uenalis
addicitur, numquam quasi uenditus aestimatur. magna igitur
uis caelestis sententiae. non satis iudicauit dominus dicere:
cui uendidi uos? addidit faeneratori. offensus nihil
potuit grauius inuenire, quo uindicaret in perfidos. derelictus
expostulat, cur ita fugerint salutis auctorem, quasi faeneratori
eos alicui dominus uendidisset digna poena dominum relinquentis.
habent serui quod amplius quam carceris poenas et
uincula reformident, habent liberi quod paueant pro libertatis
incuria.
simul illud aduerte quod faeneratio praeuaricationis ante accepistis om. BD 5 qui om. DP\' posset P et (i s.
e m2) B 5 sq. qui (ter) BT 6 charybdin V charibdin P et (h 8. u.) B
charibdim T carybdim D caribdin P\' caibdim C rationis P 8 redimptorem
P redemtorem V redemptores DP\' 11 alienos abirent DP\'
uendidi uos feneratori DP\' 12 fuerat BT 13 uenditor P et (corr.
m2) V 14 diffinitione BDP\' diurna BT 15 actio T m2 co-.
tidiana (na ex no) B 16 trahitur DP\' trahit et T 19 uindidi P
sed addidit VDP4 20 iudicaret B TD uindicauit P1 derelictos DP\'
21 fugerent VBT 22 alicui dominus eos DP4 dum* D dfli B
relinquentis VC relinquentes cet. 23 carcheris P
faeneratori se potuerit obligare; faenus enim radix mendacii,
causa perfidiae est. \'ego uos\' inquit \'non uendidi, sed peccatis.
catis uestris uenditi estis\'. ergo qui se faeneratori
obligat ipse se uendit et quod peius est, uendit se non aere,
sed culpa.
mutuata peccatum obnoxiae successionis usuris omne genus
defaenerauit humanum? denique quasi malus faenerator
tenuit, quod postea dominus suo cruore deleuit.
etenim quod mortis erat scriptum apicibus debuit morte
dissolui. faenerator ergo diabolus. denique ostendebat saluatori
diuitias suas dicens: haec omnia tibi dabo, si procidens
adoraueris me. at uero dominus aeris solutor
alieni nihil ipsi debebat, qui poterat dicere: ecce uenit
huius mundi princeps et in me suum non inuenit
nihil. nihil debebat, sed soluebat pro omnibus, sicut ipse
testatur dicens: quae non rapui tunc exoluebam.
quid
distat malitia huius principis mundi? faenerator pecuniae
caput obligat, manum tenet, sortem ducit, centesimam exigit.
o nomen triste de dulci! dominus ouem centesimam liberauit - illa
centesima salutis, haec mortis est — et terra bona centuplum
fructum reddit. uae his qui dicunt quod amarum
humanum), cf. 9, 32 13 Matth. 4, 9 15 Iuh. 14, 30 18 Psalm.
LXVIII 5 21 Matth. 18, 12 Luc. 15, 4 23 Esai. 5, 20 Bas. 280 A (113 B)
1 his B 3 uos om. BT uindidi P 4 fenatori P 5 se a. u.
vi2 V uindit P se non aere in lit. m4 P 7 ante nisi add. est
(eras.) P 8 mutata BT 9 humantl. P malis B chirografum PV
cyrographum cet. 11 apicibusj a principibus BT 12 solui B 13 procadens
(a ex i) P 14 saluator PDP\' et (saluator aeris) C 16 ipse
VBDP1 post ipse debebat add. V et quasi debitor uenit ut a faenore
peccati exueret debitores. nihil debebat 16 mundi huias BT suum
non inuenit nihil P suum inuenit et nihil V suum inuenit nihil T nihil
suum inuenit B suum nihil inuenit cet. 19 mundi principis B 20 sortem
VT sorte cet. centesimam exigit V, om. eèt. 21 centensimam
et centensima D 23 reddidit DP\'
quid dulcius gratia? nonne hoc ipso sermone, quo centesimam
appellant, reuocare deberent in memoriam redemptorem,
qui uenit centesimam ouem saluare, non perdere?
quis grauior
exactor est? et hoc triste nomen. denique dominus ait: populus
meus, exactores uestri cirumscribunt uos, et
in euangelio habes: dum uadis cum aduersario tuo ad
magistratum, da operam liberari ab illo, ne forte
perducat te ad iudicem et iudex tradat te exactori
et exactor mittat te in carcerem. quis iste sit exactor
agnosce, qui etiam nouissimum quadrantem exigit et idem
se creditorem uocat atque in hoc etiam nomine fraudem facit
ut qui ueneni poculum melle inlinit. ut sub grato odore
mors lateat atque inlita calicis ora uim fraudis abscondant.
creditor praetexitur quasi fidelis et quasi incredulus, ad quem
fidelis obpignorat.
et negari tumulum, dum faenus exposcitur? quibus ego adquieui
libenter, ut suum constringerent debitorem, ut electo
eo fideiussor euaderet; haec sunt enim faenoris leges. dixi
itaque: tenete reum uestrum et, ne uobis possit elabi, domum
ducite, claudite in cubiculo uestro carnificibus duriores,
P redemtorem V 4 centisimam oue P
qui B quid C 8 opera P 9 te bis om. DP\' 10 minat B exactor
sit B 11 qui etiam om. V 12 uaeat 1,0 8. a pr.) V 13 ut
8. u. V 14 inlita V illita C et (i alt. ex a) DP\' inlata P illata BT
calici B abscondat DP\'T abscondit (a s. i) B 15 incredulos (v
8. o) V ad quem] atque VC 16 fidelis om. B, infidelis C oppignerat
B obpignerat T 17 uidi a VP\'O et (i alt. ex ua) D uidaa P
nidua a BT foeneratoribus P defunctos (os ex us) D pignere B
18 negarit (t eras.) B nega T ergo B adquietus PBT 19 conatringerint
P cOlIstringeret DP\' deuitorem P 20 euaderit P hae Y
heg D enim om. DP\' foeneratoris (fen. P\') DP\' leges (es ex
is) P dixit D (t exp.) P\' 22 cubiculo (o ex um) P cubili DP\'
duriori DP\'
peccatorum reos post mortem carcer emittit, uos clauditis:
legum seueritate defunctus absoluitur, uobis tenetur; certe
hic sortem suam iam memoratur implesse. non inuideo tamen
pignus uestrum reseruare. nihil interest inter funus et faenus,
nihil inter mortem distat et sortem: personat, personat funebrem
ululatum faenebris usura. nunc uere capite minutus est
quem conuenitis; uehementioribus tamen nexibus alligate, ne
uincula uestra non sentiat. durus et rigidus est debitor et
qui iam non nouerit erubescere. unum sane est, quod non timere possitis, quia poscere non nouit alimenta' a). iussi igitur
leuari corpus et ad faeneratoris domum exsequiarum ordinem
duci; sed etiam inde clausorum mugitu talia personabant.
ibi quoque funus esse crederes, ibi mortuos plangi putares,
nec fallebat sententia nisi quod plures constabat illic esse
morituros. uictus religionis consuetudine faenerator — nam alibi
suscipi pignora etiam ista dicuntur — rogat ut ad tumuli
locum reliquiae deferantur. tunc tantum uidi humanos faeneratores,
grauari me: tamen ego eorum humanitatem memorabam
prospicere, ne postea se quererentur esse fraudatos,
donec feretro colla subiecti ipsi defunctum ad sepulchra
deducerent, grauiore maerore deflentes pecuniae suae funus.
BT exartor D 3 seueritate C BeueritatS DP\' seueritatis
(8 alt. del.) P seueritati cet. 5 reseruate a; sed uos facile auditur,
quamquam uos ante uestrum excidisse potuit faenus et funus B
6 nihil distat (distat eras., om. deinde distat) B alt. personat om. VC
7 faenebris P (e alt. ex i, b s. u.) V funebris BT fenoris cet. uero
DP\' minutus ex munitus B 8 conuenetis (con s. u. m3, i s. e alt.) V
alligati PDP\' 10 erubiscere P 11 possetis PDP\'C 14 crederis P
mortuos B (s s. II.) D (os ex us) potares P 15 neci P et (i
eras.) D plures (1 ex o) P 16 uictus ex uictis D regionis V
consuidudine P faenerator (or ex ur, in mg. ml tor) D iam ex
nam B 17 suscepi PDP\' suscepit C tumulum (om. locum) BT
18 homanos P 19 grauarit (t del.) P grauari (a ex i) B humanitate
VBT memorabar (ar ex or) B memerabor T 20 proficere DP\'
quererentur (re alt. 8. u.) B fraudatos esse DP\' 21 sepulcrha P
sepulchrum BT 22 grauiore PC graaiori cet.
conuenticula et perdentis aerumnam commoditatem
suam iudicant. spondent pro singulis: uarios primo sors ludit
euentus, ad diuersos saepe transfertur uictoria stipendiaque
eius uicissim atque aerumna mutantur. omnes uincuntur et
uincunt, faenerator solus adquirit: penes alios inane nomen
quod uicerint, penes solum faeneratorem fructus est, non
annuus, sed momentarius: illi soli lucrum faciunt in omnium
detrimento, illis solis est usura uictoriae. uideas reliquos
subito egentes, repente diuites, deinde nudos, singulis iactibus
statum mutantes. uersatur enim eorum uita ut tessera,
uoluitur census in tabula, fit ludus de periculo et de ludo
periculum; quot propositiones tot proscriptiones. clamor
plaudentium, fletus despoliatorum, gemitus deplorantium.
sedet inter hos creditor ut tyrannus, damnans unumquemque
sorte capitali, agitat hastas, feralem instituit de singulorum
exuuiis auctionem. alios proscriptioni addicit, alios seruituti:
non tanti occisi sub tyrannis sunt. uitae igitur hanc aleam
rectius dixerim quam pecuniae; sub momento fertur quod
in aeternum. ebrietas iudicat et nullus appellat. habet et
alea suas leges, quas fori iura non soluant. notatur, si credi
potest, infamia qui putauerit renitendum et infamium sententia
grauius quam censura iudicialis inurit opprobrium, quoniam
qui apud iudicem damnantur apud illos gloriosi sunt,
qui apud illos damnantur et apud iudicem criminosi sunt.
alt. ex a) pOlit conuenticala transponit B 2 perdendis V
perdentes DP\' 3 pro] per B 6 paenes PV inanes (s del.) P
7 paenes P (s 8. u.) V non] sed BT 8 momentaneus T 9 illi P
usure DP\' 11 cessera (t s. c) V 13 quod P et (t 8. d m2) 1\'
propositionis t. proscriptionis P 14 fit plaudentium (in ras. m3,
eadem in mg. m2) T dispoliatorum PD 15 creditor (or ex ur) D
singulos creditor Put] et BT tirrannus P tirannus B 16 constituit
BT 17 auctionem (u del. m2) T alios bis ex alius D proscriptionem
P 18 tyrrannis P igitur om. V 20 apellat P 21 fori C
foris P4 (s exp.) eet. 22 potauerit P retinendum BT 23 grauiQ
DP\' oppropriam PT obprobrium BDP\' 25 et om. DP\'
leuioribus iudicabant, uerbum graue, hoc est de potioribus
negotiis Moysi iudicio reseruare consueuerant. hic dicitur:
('aleonum concilium iudicauit\', et plus eorum timetur potentia
quam leonum. inter has feras uiuis, faenerator, atque uersaris,
his bestiis cibum eripis, his taetrior aestimaris, his!
crudelior plus timeris.
Ferunt Chunorum populos omnibus bellum inferre nationi-I
bus, faeneratoribus tamen esse subiectos et cum sine legibus
uiuant, aleae solius legibus oboedire, in procinctu ludere,
tesseras simul et arma portare et plures suis quam hostilibus,
iactibus interire, in uictoria sua captiuos fieri et spolia suorum
perpeti, quae pati ab hoste non nouerint, ideo numquam
belli studia deponere, quod uictus aleae ludo, cum totius!i
praedae munus amiserit, ludendi subsidia requirat bellandi
periculo, frequenter autem tanto ardore rapi, ut, cum ea quae
sola magni aestimant uictus arma tradiderit, ad unum aleae
iactum uitam suam potestati uel uictoris uel faeneratoris
addicat. denique constitit quod quidam eorum et imperatori
Romano cognitus in fide pretium seruitutis, quam sibi tali
sorte superatus intulerat, suppliciis imperatae mortis exsoluerit.
premit ergo faenerator etiam colla Chunorum et eos
urget in ferrum, premit barbaros suae terrore saeuitiae.
et odibilis inquit homo huiusmodi. oblatio quidem
V iudicandum T 3 iudicium DP\' consuerant B
4 concilio iudicabit liT 5 leonum (u ex e m2) P uiuis] unus BT
atque post uersaris transponit B 6 bistiis P his alt. (h s. fl. m2) V
taetrior V deterior B tetrior eet. 8 hunorum B populos (os ex us) B
omnium (ibus s. ium) V nationibus BTC rationibus cef. 10 aleae!
(e pr. 8. u m2) V 11 et alt. (in ras. tn3, ita tng. ras.) T **• (int
eras.) B hostilibus (li s. u. mii) P hostibus VB hortium C 12 factibus
P ictibus D (ex factibus) P\'C 13 perpeti s. U. m4 P 14 aleae
(e 8. u. m2) V 16 rapi C rapti PDP\' raptati eet., fort. raptari
17 magna DP\' 22 chunorum (c eras.) B 24 enint] etiam B te-,
trins PV tetriuB eet. expedit (d ex t) B 25 blanda quidem BI
facit exactionis saeuitiam. protulit pecuniam, hypothecas exigit
atque in suis apothecis recondit. una pecunia a faeneratoribus
datur et quam multa a debitoribus exiguntur! quanta sibi
fecerunt uocabula! nummus datur, faenus appellatur: sors
dicitur, caput uocatur: aes alienum scribitur, multorum hoc
capitum inmane prodigium numerosam exactionem efficit:
syngrapham nuncupat, chirographum nominat, hypothecas
.
fiagitat: pignus usurpat, fiducias uocat: obligationem adserit,
usuras praedicat, centesimas laudat. echinna quaedam est
faeneratoris pecunia, quae tanta mala parturit. echinna tamen
fecunda poenis uiscera trahens partu suo rumpitur et morte
materna docet subolem non esse degenerem in matrem. igitur
< ut> primum incipiunt esse serpentes illam morsibus suis
scindunt. illic ubi nascitur uenenum primum probatur. pecunia
autem faeneratoris omnia mala sua concipit: parit, nutrit
atque ipsa magis in subole sua crescit tristi prole numerosior,
non minus flexuosa quam serpens atque in orbem tota se
colligens, ut caput seruet, reliquo flagellat corpore, illud
solum producit ad uulnera: spiris ingentibus quos conprehenderit
ligat, solo capite interficit: saluo capite, etiamsi reliqua
276 A (111 C) 19 Uerg. Georg. II 154 alt.) V inamanis (a pro eras.) B 2 exactio ... facit s.
in mg. m2 V et exactionis DP\' pecunia DP\' apothecaa V m2 C ypo-
thecas V ml eet. 3 atque] et DP\' 4 atque quam multi B 5 facere B
datur om. V et fenus DP\' apellatur P 7 nomerosam P
8 sygrapham B simgrafam P et m1 T singrafam V et m2 T singrapham
cet. chirografom PV cyrografum DT cyrographum cet. ypothetas V
apothecas C ypothecas cet 10 centisimas P 10 sq. echidna V
echinna cet. 13 de genere B igitur... serpentes om. DP\' 14 ut
addidi primum om. VD 17 criacit P nomerisior P 18 non
minus iiexuosa om. V orbes (s 8. u.) V tota om. V se totam B
19 collegens P serciet V seruet (u ex p) B reliquo C reliquos
cet. illud (d ex m) P 20 spiris (is in ras.) li spires DP\' conpr§hindeiet
P coprehenderint DP\' 21 interfecit P
pars eius dilapidata fuerit, reuiuiscit.
diuersa quoque serpentibus
sunt conueniendi et parturiendi tempora, pecunia faenebris
a die initae conuentionis crescentibus serpit usuris, quae
parturire non nouit, quia dolores magis in alios ipsa transfundit.
ibi dolores sicut parturientis. unde etiam
Graeci usuras appellauerunt eo quod dolores partus animae
debitoris excitare uideantur. ueniunt calendae. parit sors
centesimam: ueniunt menses singuli, generantur usurae,
malorum parentum mala proles. haec est generatio uiperarum.
creuit centesima: petitur, non soluitur: adplicatur ad sortem.
fit maledictum propheticum dolus in dolo, usura inprobi
seminis fetura deterior. itaque non iam centesima incipit esse,
sed summa, hoc est non faenoris centesima, sed faenus centesimae.
usu ita usuris patrimonia scindantur. lugubre cerae prima
littera sonat. parturit uox doloris est. quid ibi boni esse
potest, quod a dolore incipit et ab obligatione? lepores ferunt
generare simul et educare et continuo parturire: istis quoque
anaglyphariis usurarum generatur et supergeneratur usura.
enutritur ac nascitur et nata iam parturit. radices quoque
arborum primo plantantur, ut prendant; cum prenderint, tunc
3, 7 (12,34) 11 Hier. 9, 6 Bas. 265 B (107 C) 18 Bas. 273 BC (110 E 111 A) in litura V delapidata DP\'C 2 faenebris (b s. fl.) V funebris
BT fenoris DP\' 8 serpet P 4 transfudit BT transfundit (n
alt. 8. u.) D 5 sicut] ut PC parturientes P unde om. BT
Tokoyc V da Koyc P dokouc C KOTC BT defOTC DP\' (in quibm
post Graeci est spatium 5 fere litt.) 6 usuras Erasmus usura P ustiraui
VBTC supra DP\' apellauerunt P 7 debitores P (-is corr.) VB
ueniant V et (n s. 16.) B, (n ex a) T ueniat (a s. fl.) P calendae P
kalendae cet. 8 centisimani P centensimam V centesima DP4 10 centisima
P centensima V non] nec DP\' 12 sq. centiaima P 13 centensima
V centisimae P 16 cerae] cetera DP\' certo C 18 potest
csse boni DP, boni om. C 20 anaglyfariis PVT anaclyfariis B anaglifariis
cet. 21 enutritur] ac nutritur VBT ac] et BT etJ et
nondum V 22 plantatur P
uix plantata iam pullulat. semina tempore erumpunt,
animalia tempore pariunt; tempus enim pariendi et
tempus moriendi, tempus plantandi et tempus
uellendi plantatum, tempus occidendi et tempus
sanandi et infra: tempus adquirendi et tempus reddendi,
tempus custodiendi et tempus expellendi,
ut Ecclesiastes ait: pecunia faenebris hodie seminatur, eras
fructificat: semper parit et numquam interit: semper plantatur,
uix euellitur. uult semper faenerator adquirere, numquam
perdere, numquam custodire pecuniam suam, semper
expellere, numquam sanare, semper occidere.
et quia bonus
ad omnia magister Ecclesiastes liber est Solomonis, paulisper
ipsi inhaereamus. non satiabitur inquit oculus uidendo
et non satiabitur auris auditu. nec faenerator expletur
accipiendo nec affectus eius cotidiano numerandi aeris satiatur
auditu. et iterum: omne quod fuit ipsum est quod
erit. crescit semper pecunia, otium nescit auaritia, usura
ferias. omnes inquit torrentes uadunt in mare et
mare e non adimpletur. mare istud faenerator est; omnium
patrimonia tamquam fluctus absorbet et ipse nescit expleri.
mari tamen plerique utuntur ad quaestum, faeneratore nemo
utitur nisi ad dispendium: illic multorum commodum est,
hic uniuersorum naufragium.
multa sunt animantia, quae cito
19 Eccl. 1, 7 24 Bas. 276 A (111 BC) P ad P atq. (q. del.) V pecunia in ras. m3 T preconia
B funebris T (in ras. m3) C fenoris DP\' 2 pollulat P
tempore (e in ras. 2 litt.) T temporum B 5 euellendi DP\'
6 reddendi] perdendi V 7 costodiendi P 8 funebris (u ex e) T
fenoris DPC 9 plantantur V 11 costodire P (fere Btmper) 12 explere
DP\' 13 solomonis P aalomoni P4 salomonis cd. 14 saturabitur
V 18 otium J\'C otiosum T (otio m2, otium m3) cet. 19 ereas
DP\' omnes (es ex is) P torrentes (es ex is) P in mare om. B
20 omnia (d ex a) D 22 utimur B
generat et numquam desinit, immo cum exordium crescendi acce-I
perit, in infinitum extendit augmentum. omne deinde quod crescit,
cum ad naturae suae formam atque mensuram magnitudinemque
peruenerit, uacat incremento, sed faeneratorum pecunia tempore
semper augetur et ultra formam maternae sortis excedens modum !
non continet. pleraque etiam animantium cum coeperint ea
quae ex his sunt orta generare, tamquam effetis uiribus usum
generationis amittunt: sors autem faenoris cum fuerit crescentibus
exaequata centesimis, et uetustatem sui renouat et partus
solitos adiunctione multiplicat.
atque diuinae praescripto legis inhibetur. populus, qui despoliauerat
Aegyptum, qui pede transierat mare, monetur a faenoris
pecunia cauere naufragia. et cum de aliis peccatis semel aut
multum iterata admonitione praescripserit, de faenore saepius
intimauit. habes in Exodo: quodsi pecuniam faeneraueris
pupillo, orphano, pauperi, aput te non suffocabis
eum, non inpones illi usuram. ostendit quid
sit suffocare, id est usuram inponere; strangulat enim et
quod peius est animam laqueus creditoris. quo sermone et
praedonis uiolentiam et deformis nodum mortis expressit:
quodsi pignus acceperis uestimentum propinqui
tui, ante solis occasum restitues illud; est enim
hoc coopertorium eius tantum, hoc uestimentum om. B 2 acciperit P 4 magnidudhiemque P 6 furmam P
exteodens (ce s. t..-fJ) li 7 contenit P tenet YBT, fort. recte
animantia V 8 his] ipsis B orta om. V uisum T et (corr.
ml) D 10 partos V 11 solitus PBT adiunctionem BDT 12 non]
nec (ec in ras. m3) T perfanctorium (i s. u.) V perfunctorum C
13 praescriptf* D praescriptia (tis ex te) P\' 14 aegiptum V 15 de
om.. V 16 itenerata P itaerata T ammouitio B Smonitionc DC
faeneore P 18 orfano PVDT 19 non] nec (ec in ras. m3) T
20 strangylat V 21 quod om. B laqueus (us ex um) P laqueat DP1
22 uiolentia Y C nudum V 23 acciperis P
proclamauerit ad me, exaudiam eum. audistis, faeneratores,
quid lex dicat, de qua dixit dominus: non ueni
legem soluere, sed inplere? quam dominus non soluit
uos soluitis? \'usuram* inquit \'petere suffocare est). hoc quoque
foris sero est dictum a quibusdam eorum prudentibus:
quid est faenerare? hominem inquit occidere. sed
utique non Cato prior quam Moyses, qui legem accepit.
multo ille posterior.
si pignus acceperis uestimentum
propinqui tui, ante solis occasum restitues illud,
ne nudati appareat turpitudo: uos uero exuitis atque nudatis
et non redditis. uidete ne sol occidat super auaritiam uestram,
ne sol iustitiae uobis occidat, quia iustitiam non tenetis, aut
sol iniquitatis super flagitia uestra condatur. dies quoque
perit inuito, nox inruit sicut Iudae, qui cum diabolus se
misisset in cor eius, surrexit ad proditionem et facta est nox;
sol enim iustitiae occiderat ei ac super eum recubuerat qui
in cor eius intrauit. fecit illi tenebras, ut lucis non uideret
auctorem. ibi miser periit in illo conuiuio, quo alii saluantur.
reddite igitur uestimentum debitori, in quo dormiat et quietus
sit. si nolueris reddere, exaudiam inquit eum,
quia misericors sum. si uos non exauditis, ego exaudiam,
ego miserebor, ego non despiciam inopis precem.
12 Ephes. 4, 26 13 Malach. 4, 2 16 loh. 13, 2 et 27 21 Eiod. 22, 27 om. V 4 adimplere BT 6 sero] ęşţ
sermo V fere (ex sero) P4 7 est] sit V est inquit DP\' hominem]
quid hominem V 8 moyses (y a. u.) Y 9 acciperiss (s pr. eras.) P
11 appereat turpidudo P 12 non om. T uedete P auariciam
(ci 8. u. m2) V 13 occidat uobis B 14 sol om. DP4 15 iniusto V
qui] cui B diabulos (u 8. o) V 16 corde (om. eius) B nox
8. M. m2 Y 17 iniustitiae PV et (in del.) B, (in 8. u.) D ac] et DP4
incubuerat BT 18 facit T lucidum BT uiderit J\\ quod ferri
potest 19 perit fC 20 ergo P4 21 nolueris (n ex u) B nolueritis
VDP\' 23 dispiciam P
In Deuteronomio quoque scriptum est: non exiges a
fratre tuo usuram -pecuniae et usuram escarum
et usuram omnium rerum, quascumque faeneraueris
fratri tuo. si alienigenae credideris, usuram
exiges ab eo, a fratre autem tuo non exiges. uides
quantum pondus in uerbis sit. (noli exigere) inquit (usuram
a fratre tuo\\ hoc est: cum quo debes omnia habere communia.
ab eo tu usuram exigis? frater tuus consors naturae et
coheres gratiae: noli ab eo exigere amplius a quo durum est
repetere quod dederis, nisi cum habuerit unde dissoluat.
et
quia plerique refugientes praecepta legis, cum dederint pecuniam
negotiatoribus, non in pecunia usuras exigunt, sed de
mercibus eorum tamquam usurarum emolumenta percipiunt,
ideo audiant quid lex dicat. neque usuram inquit escarum
accipies neque omnium rerum, quascumque faeneraueris
fratri tuo. fraus enim ista et circumscriptio est
legis, non custodia. et putas te pie facere, quia a negotiatore
uelut mutuum suscipis? inde ille fraudem facit in mercium
pretio, unde tibi soluit usuram. fraudis illius tu auctor, tu
particeps, tibi proficit quidquid ille fraudauerit. et esca usura
est et uestis usura est et quodcumque sorti accedit usura
est. quod uelis ei nomen inponas, usura est. si licitum est,
cur uocabulum refugis, cur uelamen obtexis? si inlicitum,
cur incrementum requiris?
quod peius est, hoc uitium
PB et (-es corr.) T 2 pecuniae usuram et B 3 quascum-
. que V quaecumque cet., cf. u. 15 4 si alieniginae in ras. m4 V
credediris P 5 (bis) exigis PB et (-es corr.) T tuo om T
uides autem quantum B 6 sit in uerbis r\' inquit exigere B
8 exiges V 9 exegere P 10 dederis (de pr. s. w. m2) V cum
om. B soluat (\' 11 praecepta legis refugientes B 13 mercidibus,
(di del. ml) P usuram BT 14 et ideo DP\' eo C audiunt PVI
/.
escarum inquit Y 16 circumlocutio B 17 costodia P (fere semper)
facere] uiuere B a om. BT negotiatore (re 8. «. mJ2) V negotiatores
BT 18 mutuum DP\' mutus PBT munus VC 20 prin-,
ceps B 21 accedit sorti B sorte (fore P1) acciderit DP\'j
cellaria. si quis instaurandum conuiuium putat, ad negotiatorem
mittit, ut absentiati cupellam sibi gratis deferat:
ad cauponem dirigit, ut Picenum uinum aut Tyriacum
requirat, ad lanium, ut uuluam sibi procuret, ad alium, ut
poma adornet. itaque humanitatem iudicant quae alieno constant
periculo. tu bibis et alius diffluit lacrimis, tu epularis
et alios cibo tuo strangulas, tu symphonia delectaris et alius
miserabili deplorat ululatu, tu poma degustas et alius spinam
uorat. numquid colligunt de spinis uuas aut de
tribulis ficus? spina usura est, spina centesima est,
tribulus faenus est, male urit. quomodo ergo potes fructum
habere de spinis? si iste fructus de spinis non nascitur, ille
nascetur aeternus? de aerumnis ditaris, de lacrimis lucrum
quaeris, de fame aliena pasceris, de exuuiis despoliatorum
hominum cudis argentum et iudicas te diuitem, qui stipem
poscis a paupere? sed audi quid dicat saluator: uae uobis
diuitibus, qui habetis consolationem uestram!
Sed forte dicas quia scriptum est: alienigenae
et non consideras quid euangelium dicat, quod est
plenius. sed hoc interim sequestremus: legis ipsius uerba
considera. fratri tuo non faenerabis inquit ad usuram;
alienigenam exiges. quis erat tunc alienigena nisi
Amalech, nisi Amorraeus, nisi hostis? ibi inquit usuram
6, 24 19 Deut. 23. 20 22 Deut. 23, 19 et 20 24 Deut. 25, 17; 31, 4 om. BT 3 absintiati B absinthiati C 4 piceum BT 5 lanum
VBT uulbam Tx (u e. b) PBT procurat D et (-et corr.) P4 .
6 humanitate* (s R. u. lJ) indicant DP\' alienos (-orum m2) constat V
7 diffluit Erasmus defluet B defluit V (in quo lacrimis defluit) cet.
8 cibos V strangylas V symfonia V simfonia P simphonia TC
9 misero B spinft§ P 10 colligunt (i ex e) P colligunt inquit V
V / /
11 ficos Y centisima P centensima V 12 tribulos P potes ergo r
ergo om. DP\' 13 iste (ic 8. e) D istic P illic DP\' 14 nascitur
PIJP\'O 17 ssaluator (s pr. del. ml) P 24 amalech (h ll. u. m2) V
ammoreus libri hostes DI-\' usuro P
huic legitime indicuntur usurae. quem bello non potes facile
uincere, de hoc cito te potes centesima uindicare. ab hoc
usuram exige quem non sit crimen occidere. sine ferro
qui usuram flagitat, sine gladio se de hoste ulciscitur
qui fuerit usurarius exactor inimici. ergo ubi ius belli, ibi
etiam ius usurae. frater autem tuus omnis, fidei primum,
deinde Romani iuris est populus: narrabo nomen tuum
fratribus meis, in medio ecclesiae laudabo te.
denique etiam in Leuitico praescribit lex usuram a fratre non
esse poscendam. sic enim habes: et uiuet frater tuus
tecum. pecuniam tuam non dabis illi in usuram
et in amplius recipiendum non dabis illi escas
tuas. generaliter haec sententia dei omne sortis exclusit
augmentum. unde et Dauid et benedictum aestimauit et
dignum habitatione caelesti qui pecuniam non dedit in usuram.
si ergo qui non dedit benedictus, sine dubio maledictus
qui ad usuram dedit. cur ergo maledictionem potius eligis
quam benedictionem? potestis benedicti esse, si uelitis,
potestis iusti esse. homo enim iustus secundum Ezechiel
qui pignus debitori reddet et pecuniam suam in usuram non
dabit et superabundantiam non accipiet et ab iniustitia
auertet manum suam. iustus est iste; uita inquit uiuet,
5 Bas. 265 B (107 C) 20 Ezech. 18, 7 et 8 23 Ezech. 18, 9 BT inferuntur C indicantur cet. non] si B 3 de om. V
centisima P centensima V 4 sine VC si mecum cet. 5 de hoste
se B 6 et exactor DP 7 ius etiam BT fidei (i alt. tras.) B
8 iuris (is ex es) P 10 praescripsit DP\' 12 illi om. B 13 in
oni. B ante recipiendum add. non PBT illis PVB et (s eras.) T
15 et dauid et P4 (subter et alt. graphio adscriptum ut uidetur ait) C
et dauit ait V (ait exp.) PD dauid ait T ait dauid B exstimauit D
16 pecuniam suam V 18 dedit ad usuram BT elegis P 20 iezechihel
B iezechiel DP T 21 debitoris PV debitores (i tn2 8. e alt.) V
reddiderit DP\' reddit C et] qui (s. et) V 22 dederit... acceperit
DPC iniustitià P 23 aueitit VC auerterit DP4 manus suas B
iste est BT uita uiuet inquit C
in simulacra apposuit oculos suos, iniquitatem
fecit. cum usura dedit et superabundantiam accepit,
hic uita non uiuet. omnes iniquitates istas
fecit, morte morietur, sanguis eius super ipsum
erit. uide quomodo faeneratorem cum idolatra copulauit,
quasi crimen aequaret. elige ergo quod dulce est.
Cur semper tristes, cur semper amarissimi, cur semper
solliciti? procedat aliquando a uobis misericordia, procedat
ueritas: ablegetur mendacium, fraus odio sit. docuistis
periurium. faeneratorium sacramentum dicitur, ubi
paratur periurium. peieratis frequenter, cum reddita fuerit
pecunia, quod syngrapha non appareat, peieratis postea quod
non receperitis pecuniam. nolite ergo semper miseri esse,
semper auari, semper maesti. leones sunt et feritatem suam
mutant. de manducante inquit exiuit esca et de forte
et tristi exiuit dulce. Graecus \'et tristi habet; sic,
inuenimus. tamen de forte hoc intellegitur, quia leo fortis
est feritate et qui ferus tristis. et de uobis, qui pecuniam
et auaritiam deuoratis, exeat misericordia — haec enim esca
est egenorum — et de tristi exeat dulce, ut dimittatis ei
qui non habet unde dissoluat. quid trahitis peccata ut fune
B) T non om. T reddedit P reddit BTC 3 usuram J\'BTP
4 huic P 6 foenerationem BT idolatra scripsi idololatra Costenus
idolatria libri copolauit P 7 elege P eligit V dulcis D et (ius
ex is) P 8 tristis PC 9 procedit (a m2 s. i) V a om. BT 10 ablegetur
V obligetor cet. 11 foeneratorum B 12 peiorium P peiurium VD
peieratis scripsi peierastia (in ras. m3 et in mg. m2) T iuiatis T\'
purastis B (in quo frequenter parastis) cet. 13 syngrapha P4 svngrafa r
singrafa DT symgrafa B siingrafa PC perieratis V peierates P peierastis
BT 14 reciperetis P receperatis V 16 forti B 18 et de V
forti B et (i m2 ex e) T intelligetur T 19 et alt. om. T
20 auaritiam (ti s. u. m2) V deuorastis DP\' est enim esca
DP\' 21 triste PD et (-i m3) T demittatis P 22 persoluat B
soluat C
producitis. tenetis pauperem debitorem: uel ibi sit aliqua
gratia, ubi nulla spes commodi. et hoc secundum uestram
auaritiam loquor.
faenerandum, a quibus redhibitio non speretur. sic enim ait:
etsi mutuum dederitis a quibus speratis recipere,
quae uobis est gratia? nam peccatores peccatoribus
faenerant, ut recipiant. uerum tamen amate
inimicos uestros et benefacite et mutuum date
nihil sperantes, et erit merces uestra multa in
caelo et eritis filii altissimi, quia ipse benignus
super ingratos et malos. estote misericordes, sicut
et pater uester misericors est. aduertitis misericors est nomen
a domino faenerator acceperit, quod nomen etiam qui faenori
uestro fuerit obligatus. peccatores inquit peccatoribus
faenerant, ut recipiant. uterque peccatores, et faenerator
et debitor. uos autem amate inquit inimicos uestros.
non discutiatis quid mereantur inimici, sed quid uos facere
oporteat. date mutuum his a quibus non speratis uos quod
datum fuerit recepturos. nullum hic damnum est, sed conpendium.
minimum datis, multum recipietis. in terra datis et id
uobis soluetur in caelo: faenus amittitis, mercedem magnam
habebitis: faeneratores esse desinitis, filii eritis altissimi:
eritis misericordes, qui uos aeterni patris probetis heredes.
PVC et cet. lero (o 8. e) V lorio T 2 uelut ibi DPx
uel ubi T 3 auaritiam uestram BDP* 4 auaritiam (ti 8. u. m-8) F
7 mituum P muatnum V 8 namqijie V 9 fenerantur DP\' 10 benefacite
eis DP\' et (eis et mutuum in ras. m3, eadem in mg. m2) T
11 nihilm (m del.) P mercis P multa 8. «. D 13 estote (e alt.
s. M.) V 15 acciperit P 16 obligatus fuerit BT 17 peccatores PVC
/ /
peccator est B et (est in ras. m3) T peccator DP\' 18 amate autem
inquit per inim. V inquit amate B 20 sperastis T 24 habebitis
P (e ex i) V (bi s. tt. m2) 25 quo VB quod (d in ras.) T
Sed faeneratorum uos delectat et usurarum uocabulum. id
quoque non inuideo. docebo quomodo boni faeneratores esse
possitis, quomodo bonas quaeratis usuras. dicit Solomon:
faenerat domino qui miseretur pauperi, secundum
datum autem eius retribuet ei. ecce bonum faenus de
malo factum est, ecce inreprehensibilis faenerator, ecce usura
laudabilis. nolite ergo iam me inuidentem uestris commodis
aestimare. putatis quod hominem uobis subtraham debitorem?
deum prouideo, Christum subrogo, illum demonstro qui uos
fraudare non possit. faenerate ergo domino pecuniam uestram
in manu pauperis. ille adstringitur et tenetur, ille scribit
quidquid egenus acceperit — euangelium eius cautio —, ille
promittit pro omnibus indigentibus, ille dicit fidem. quid
dubitatis dare? si quis uobis diues huius saeculi offertur,
qui fide promittit sua pro aliquo debitore, statim numeratis
pecuniam. pauper est nobis dominus caeli et conditor
mundi huius, et adhuc deliberatis, quem ditiorem quaeritis
fideiussorem.
sed allegatis quia pauper est factus, cum diues
esset. uidistis ergo quia fides eius diues est, fides eius idonea
est. pauper est factus, cum pro nobis solueret, et adhuc
paupertas ipsa non decipit; nos enim diuites fecit, quos
pauperes putabatis. dicit enim apostolus: pauper factus PD bonas (s s. u.) quaeratis
(a alt. ex i) P salomon libri 4 miseretur (re 8. u.) pauperis V
5 autem om. V 6 inreprahinsiuilis B inrephensilis B 7 mea PT et
(a in ras.) BmeVC, om. DP\' inuidentem a D, inuidentem me (me a. n.) P\'
8 nobis P 9 dum DP\' 10 dum P pecuniam uestram dno (d5 T)
BT 11 adstringitur (n 8. u.) V 12 acciperit P 18 pro om. B
15 promittit V (a 8. i alt.) T (-at m3) nomeratis P 16 pauperem
uobis P 17 post huius add. offertur V deliberatis (de 8. u.) P
quaeritis B et (a 8. i pr.) D quaerites P quft*»eritis V quaeratis cet.
18 allegatis P\' (e in ras.) C alligatis cet. factus est DP\' 19 uidistas
a uides P uidisti eet. 20 factus est DP\' nobis] bonis BT
soluerat (a tx i m2) V soluerit DP\' 21 ipsius BT 22 potabatis
P putabitis (a s. i m2) V putatis B
est, cum diues esset, ut in illius inopia uos ditaremini.
bona inopia quae largitur diuitias. nolite ergo uos
paupertatem timere, ut sitis diuites. date otiosam pecuniam
et recipietis fructuosam gratiam et pauperum subuenietis
necessitatibus et uobis custodiae sollicitudo minuetur. non
peribit quod pauper acceperit et uobis quod dederitis inopi
sine custode seruabitur. quodsi incrementum quaeritis usurarum.
in lege benedictio, in euangelio caelestis est merces.
quid suauius benedictione, quid maius est caelo? si escarum .
desideratur usura, ea quoque praesto est, sicut legimus; is
enim qui miseretur pauperis ipse pascitur.
idoneum repperistis. sed obmurmurant adhuc dicentes quia
licet tenere pignora et se lege defendunt. aiunt enim: scriptum
in Deuteronomio: si debitum fuerit tibi a proximo
tuo quodcumque, non introibis in domum ipsius
pignorare pignus, sed foris stabis, et homo aput
quem est debitum tuum proferet tibi foris pignus.
si autem homo ille pauper fuerit, non dormies in
pignore ipsius, sed redditione reddes ei pignus
ipsius ad occasum solis, et dormiet in uestimento
suo et benedicet te et erit in te misericordia
coram domino deo tuo. et alibi, inquiunt, scriptum est:
non pignorabis molam neque lapidem superiorem P et illi C ut illiua cet. 2 quaeqyie V 4 pauperem
(u 8. e alt.) D 5 costodiae sollicidudo P 6 acciperit P accapit B
7 seruabitur (bi s. u.) V usurarum (SU 8, u.) V 8 merces (es ex
is) P 10 desideratur VC deaiderantur cet. usura ea quoque Y
tisure a quoque PDP et ml T neurg hic (h- T) quoque B et vt3 T
usu a quo C his P 11 pauperi B pascetur VBT 12 pignera B
et (e ex 0) D fedeiussorem P 13 reperistis P obmormorant P
adhuc alhuc P 14 licit P pignera BD scriptum est D acriptum
est enim P1 15 fuerit debitum tibi DP\' 16 domQ ex domo B
17 pignorapjre V pignerare BDP\' 18 deuitum P 19 pauper ille
homo C 20 pignere BD 24 pignorauis P pignerabis BDP\'
non accipies pignus uestimenti uiduae. unde argumentantur
quia specialia pignora sint interdicta - non omnia
-, id est pauperis et uiduae, molam quoque et lapidem superiorem-
rem molae prohibitum pignorari.
sed cum per Ezechiel
prophetam ipse dominus dicat iustum esse qui pignus reddidit,
iniustum qui tenuit, utique non speciale aliquod, sed
generaliter omne pignus suadet esse reddendum. cum dicat
Iob: conscriptionem quam habui aduersus aliquem
iuramento conceptam, inponens coronam legebam,
et si non scindens eam reddidi nihil accipiens a
debitore. cum dominus nihil ab his quibus mutuum dederimus
sperandum esse praecipiat, quod recipere debeamus,
quomodo pignus secundum legem putant esse retinendum?
se incitari legis oraculo, quia scriptum est: faenerabis
gentibus multis, tu autem non mutuaberis,
tempus est plenius et expressius disputare et docere quid
faenerandum et quibus legis statuta praescribant; praecedit
enim faenoris causa pignoris causam. mutuabitur inquit
peccator et non soluet, iustus autem miseretur
et tribuit. audis, debitor, quid debeas declinare: audis,
creditor, quid debeas imitari. et infra: iuuenis fui et senui,
12 Luc. 6, 35 16 Deut. 28. 12 20 Psalm. XXXVI 21 23 Psalm.
XXXVI 25 addidi (\'}o:ÔJ LXX) pignerat BDP pegnorat (i s. e) V
./. \',.
3 pignera BDP\' sunt P\' 4 pauperes P auperiorem lapidem V
5 pignerari V lJP pignerara (i 8. ę) B per postea (ldd. B iezechihel
B iezechiel T hiezechielem DP\' 6 esse om. B iniustum
reddidit B 8 cum om. Y 10 coram BT 12 a quibus (om.
his) B mutum T dederemus P 13 esse om. B accipiat B
14 potant P 15 parere erubescant DP\' recrudescunt (a 8. u alt.
m2) V 18 tempus enim (om. est) DP\' 19 praescribunt YD praecidit
P 20 causam C pigneris BDF causa PBTC 21 soluit P
22 tribuet BDP\'T comodat C
quaerens panem. tota die miseretur et faenerat.
unde huic iusto quod tota die faeneret? ergo diues iustus
est et quanto ditior unusquisque fuerit tanto iustior? qui
plus habuerit unde faeneret ipse erit iustior? sed difficile
diues intrat in regnum caelorum.
quid ergo faeneret
dic mihi, sancte Dauid! contra me protuli testimonium, nisi
mihi subuenis. Petrus dicebat: argentum et aurum non
habeo: numquid non erat iustus? tu mihi ergo expone
quid faeneret. dixisti enim: beatus uir qui miseretur
et commodat, disponet sermones suos in iudicio.
inueni quid faenerat iustus. Petrus quoque me doceat et ipse
quid faeneret, qui dixit inopi adtendenti ad se et ad Iohannem:
argentum et aurum non habeo. nihil ergo dabis
apostole? das tamen et plus das quam alii, das inopi
quod alii donare non possunt, das inopi post quod egere non
possit, das inopi quod etiam diuites accipere concupiscunt,
das inopi quod hi qui istud argentum et aurum habent conferre
non nouerint, quia auaritia eos inpedit, das inopi, qui
eum diuitibus facias ditiorem. incitasti animum meum, concupisco
hoc donum tuum. dicito. rogo, quid des. noli me A
diu suspensum reddere; cupio petere si cito soluas. sed
soluisti cito: non distulisti inopem, non despexisti precem
B fenerat DP\' 5 habuerit Ofta. DP\' unde] ut B inde T
fenerat DP\' sed ... caelorum om. BT 7 protulit V 8 aurum et
argentum DP\' 10 feneret, deinde add. iustus. itaque dum te lego, de
te requiro, exponis mihi quid feneret V uir om. DP\' 11 disponet
(et in ras.) C disponit V, recte puto 12 feneret V feneret P4 doceat
me DP\' doceat (a 8. u.) Pml Vm2 docet T 13 dicit B 14 nihil]
non B 16 dare BDP\' post quod... inpedit das inopi (u. 19) om. C
quo (om. post) DP\' 18 hii DP\' illud B habent om. B 19 nouerint
P nouernnt cet. qui P quo VBT quod cet. 20 eos P ei in C
concupisco (8 8. u.) V 21 hoc om. C dicito V dic cito P (ex
decito) cet. noli V nolo cet. 22 solues DP\' 23 cito soluisti B
dispexisti P
templum ascendisti dicens: argentum et aurum non
habeo. non illi soli plenis manibus ascendunt qui aurum et
argentum habent: ascendit et pauper non uacuus, ascendit et
ille non uacuus, quia aurum et argentum non habuit. audiamus
quid det iste pauper. sed quod habeo inquit do tibi.
in nomine Iesu Nazaraei surge et ambula. o optanda
paupertas, o ditior inopia! claudicabat cui diuites dabant:
unus pauper dedit, et statim qui claudus erat sanus est
factus.
Habet ergo iustus quod faeneret, habet et argentum quod
faeneret: sermones suos faenerat. hoc est iusti argentum;
eloquia enim domini eloquia casta, argentum igne
examinatum, probatum terrae, purgatum septuplo. hoc
faenerat qui legem accipit, qui legem meditatur, qui legem
exercet: hoc faenerauit Petrus, hoc faenerauit Paulus. quibus dicitur,
ut ad uiros nationum pergerent, Petro ad Cornelium
centurionem, cui dicitur: surge et uade nihil dubitans,
quoniam ego misi illos. et surrexit et iuit. et infra dixit:
numquid aquam uetare possumus, ne baptizentur hi
qui spiritum sanctum acceperunt? iussitque eos baptizari,
hoc est: faenerabis gentibus, ut peccata dimittas,
debita auferas, tu autem non mutuaberis; mutuatur enim
.10, 47 et 48 T uacuus om. V 2 ascindisti P 3 soli om. BT
5 qui BT quod C habuit PC habet cet. 7 nazarei P nazareni cet.
9 dedit (di in ras.) Px debet D clausus P factus est sanus B
sanus factus est PO 11 quod] quo PBT fenerat DP\' habet...
faeneret om. C quodj quo BT 12 fenerat DP\' 14 septuplo P V
septuplum cet. 15 accepit DP\' 16 exercit P 17 petrus DP
.18 et 8. u. V, om. BT 19 ibit P 20 nunquid aqua? uetare
pos»#»» ut baptizentur (om. hi) B hii VDP\'O 21 acciperunt P
bapti.... hoc est B 22 gentibuB om. BT post dimittas add. foenerabis
B 23 mutuauerie P mutuaberis (u alt. 8. u. m2) V mutuabitur
enim (enim 8. u.) V mutuabitur P\'
faenerabis gentibus, qui missus ad gentes est, Iohanni
dicitur: faenerabis gentibus, Iacobo dicitur ..... quibus
dictum est: ite baptizate gentes.
dicitur populo patrum:
si custodieris mandata, benedictus eris et faenerabis gentibus
uerbum. denique non de pecunia dici significant sequentia:
princeps eris gentibus multis: tibi autem nemo dominabitur.
constituat te dominus deus tuus in caput
et non in caudam, et eris tunc supra et non subter,
si exaudieritis uocem domini dei uestri. et sequitur:
si autem non audieritis, maledictus tu in ciuitate et
maledictus tu in agro. et infra: maledicta progenies
uentris tui. non pecunia utique benedictum facit, sed cognitio
dei, praedicatio uerbi, si gratiam domini faeneremus, si indigentibus
eloquia domini conferamus, si obseruemus mandata
caelestia. et contra maledictum non facit, si desit pecunia
quae faeneretur; sed si desit studium, si desit obseruatio
caelestium statutorum, maledictus eris.
enim dixit ad discipulum legis: <si audieris legem et custodieris,
faenerabis gentibus.\' quod factum est a patribus
nostris. faenerauit Moyses gentibus, qui proselytos adquisiuit,
7 Deut. 28, 12 et 13. 11 Deut. 28, 15 et 16 12 Deut. 28, 4 et 18
20 Deut. 28, 12, cf. 28, 1-om. C eet ad gentes DP\' 3 iacobo et caeteria
dicitur fenerabitis (fenerabis P\') gentibus quibus DP\' lacunam indicaui;
excidisse uid.etur faenerabis gentibus et sic apostolis omnibus
4 baptezate P populo] paulo BDP\'T si patrum DP\' 6 denique
s. u. P seqventia (v S. u.) P 8 constituit B constituet C in
ante caput DP\', om. cet. 9 in ante caudam om. BT 10 exaudieretis
P exaudieris B uestri] tui B 11 audieretis P cxaudieris B
.12 progies V 13 bene dictum utique B 16 etJ at BT 18 staturtoruin
(r pr. del.) P 19 misterium PVDC expremitur P 20 dixit
om. D 22 fenerabat (uit s. bat m2) V proselytos T (0 alt. ex corr.)
proselitua PB proselitos cet.
Dauid Solomon Helias Helisaeus, et si quis uolebat uerbum
cognoscere, ad illos pergebat: regina austri uenit audire
sapientiam Solomonis.
ubi coepit populus Iudaeorum non
custodire legem, coeperunt aduenae, hoc est ex populo nati..
onum. qui in esum dominum crediderunt, interpretationem
scripturarum illi uetusto populo faenerare. faenerauit Timotheus
patre Graeco ortus uerbum Iudaeis, cum sacerdotium
recepisset, faeneramus hodieque sacerdotes in ecclesia uerbum
Iudaeis, qui de synagoga ad ecclesiam transierunt, faeneramus
et nouam et uetustam pecuniam. etenim quam habuerunt iam
non habent, oculos habent et non uident. aures habent et
non audiunt. pecuniam habent et non habent, quia usum
eius ignorant, pretium eius nesciunt, figuram eius et formam
non cognouerunt. nam si cognouissent, numquam auctorem
eius pecuniae denegassent dicentes: nolumus hunc regnare
super nos. qui quidem accepto regno rediens iussit uocari
seruos suos, quibus dedit pecuniam et eos qui faenerassent
pecuniam praedicauit, ei autem qui pecuniam tenuit otiosam
domini sui respondit: sciebas quod ego austerus homo
sum: tollo quod non posui et meto quod non
et quare non dedisti pecuniam meam ad mensam?
et ego ueniens cum usuris utique exegissem
illam.
Tim. 1, 6 11 Cant. 7, 13 16 Luc. 19, 14 20 Luc. 19, 22 et 23 pr. (b s. u m2) V ihu B 2 solomon P salomon eet.
3 noscere B 4 solomonis P salomonis cet 5 popnlo (po ex pu) P
6 dñiñ ihm BDP\'TC credederunt P 7 fenerare illi uet. populo DP\'
8 patre] fr DP\' 9 recipissit P recipisset DP\' 10 sinagoga PT
foeneremus B foeneraemus T 11 iam om. BT 12 oculus habent
et (et postea add) P oculos habentes (om. et) C 13 audient T 14 eius -
post formam transponit B 15 aucturem P 16 pecuniae eras. B
19 ąęąit (s. tenuit) V 20 auster B homo austerus P\' 21 tol-
-lens (ns s. u. m2) V et exp. F, om. B 22 dedisti mihi DP\'
24 illam V
Audistis quae pecunia boni faeneratoris sit, quae pecunia
bonas adquirat usuras, quae pecunia non infamet faeneratorem,
non opprimat debitorem, quam pecuniam aerugo non possit
obducere, non penetrare tinea, quae pecunia non de terreno
thensauro sit, sed aeterno, quae pecunia diuitem faciat accipientem
nec aliquid imminuat faeneranti. haec pecunia usuram
habet, <ut> non centesimam eius quod dederis portionem, sed
centuplum ferat fructum. expande igitur sinum mentis, ut
huius pecuniae numeratam tibi suscipias quantitatem: intende
cordis optutum, ut agnoscas pecuniae huius imaginem et
inscriptionem. certe hanc pecuniam excute, tabulam supra
mensam animae tuae, quae stabilis uirtutibus sit, quadratam
constitue, conde in thensauro pectoris tui de quo doctus
scriba depromit noua et uetera. uides qualis haec pecunia
sit, quemadmodum creditorem debitoremque inuisa in se
coniungat nomina. qui inuehebar in faeneratores, iam prouoco
debitorem. huius ergo faeneratores pecuniae uos esse desidero,
ut ad uos qui mutuum sumant sponte festinent, per quam
non nummum, sed regnum possitis adquirere, per quam non
maledicta quaeratis, sed benedictionis gratiam.
hanc pecuniam
faenerat populus nationum, qui sciuit accipere faeneratum,
qui sciuit cernere, qui sciuit excutere. recusasti indiga
spiritalis: egere coepisti. de te igitur a dei filio dictum
est: mutuabitur peccator et non soluet. tibi dicitur:
P1 bona PDC 3 non erugo possit
DP\' 4 non penetrare tinea om. spatio relicto DP\' 5 thesauro libri
csed (c eras.) P sed de D 6 pecuniam (m del.) P 7 ut addidi
centisimam P centensimam V sed ut (ut add. m3) T 8 fert C
9 nomeratam P 10 optutu PT obtutu P\'C obtutum cet. pecuae V
11 certe] exere (in ras. m3, in mg. m2 exerce) T tabulam om. B
12 stabilis DP\' stauilibus P stabilibus cet. quadratam a quadrata libri
13 dictus BT 14 et noua C 15 quemammodum V coniungat
in se C 17 pecuniae (ni s. «. m2) V 19 possetis P positis V
maledicta non B 21 fenerauit (in ras. m3, in mg. m2 uit) T
qui scit (ter) B 22 recusati BT indicta DP\' indiga (ig in ras.
m3) T 23 a om. BDP\'T 24 soluit P
descendes in imum. nescit enim summum qui Christum
ignorat, in inferno semper est qui non ascendit ad Christum,
in summo autem populus qui uerbum recipit. hic habet fidei
omne patrimonium, de hoc dicit lex: hic tibi faenerabit,
tu autem non faenerabis ei: hic tibi erit caput, tu
autem eris cauda, hoc est: ille erit primus, tu ultimus
et abiectus. auferam a Iudaea caput et caudam, initium et
finem: initium Christum, qui interrogatus qui esset respondit:
initium, quod et loquor uobis. finem quoque Christum
dicit; ipse est enim finis legis ad iustitiam omni credenti.
ergo qui non credit ad iustitiam nec initium nec finem
habet, sed ipse sui finis est.
quod lex reddi iubet ante solis occasum. quod sit istud audi
dicentem apostolum: dedit deus pignus spiritum in cordibus
nostris. tripliciter autem et pignus et conmendatum
et depositum dicitur. pignus dicunt quod pro mutuo aere
susceptum est, conmendatum autem et depositum quod nos
custodiae causa alicui commisimus. unde ait apostolus: scio
cui credidi et certus sum, quia potens est commendatum
meum custodire in illum diem. depositum quoque
idem docuit quod esset dicens: bonum depositum custodi
16 II Cor. 1, 22 20 II Tim. 1, 12 23 II Tim. 1, 14 DP2 descindes P enim om. DP\' 3 inferno autem B
ascendet V 4 recepit VC 5 omnem P, om. B dixit BT
faenerauit P 6 non om. T faenerauis P 9 interrogatusx (x
del.) P qui alt. P quis cet. 10 quod] qui BT 11 enim om. B fines P
legis om. V omnis D et (s eras.) P1 13 fines P 14 faenfl P
15 reddi iubet lex ante occasum solis B quod] quid BT 17 et
ante pignus om. T 18 dispositum BT dicunt] dicitur BT promo
(mo del. m2) T 19 quod non custodiat causam alicuius cfimissi DP1
20 custodia C 21 reddedi P 22 cuscustodire (om. meum) V seruare
C et (ser in ras.) P\' de deposito BT 23 idem docuit] deinde docuit
in ras. m3, eadem in mg. m2 T dicens quid esset B quid T
depositum (de in ras. m4) P costodi s. e6. P
spiritus commendati argenti aurique custos est aut per spiritum
sanctum pecunia custoditur? spiritale igitur pignus custoditur
ab spiritu, ne aues caeli ueniant et auferant illud de
cordibus nostris.
petamus ergo, ut custodiat in nobis Christus
hoc pignus, quod ipse donauit, et depositum suum conmendatumque
conseruet; nihil enim accepit a nobis, sed ipse
nobis credidit quod nostrum non erat. et ideo detrimento
honestatis adficitur qui depositum uiolarit alienum. si commendatum
hominis nulla debemus fraude uiolare, quanto
magis diuinum et spiritale depositum bona fide seruare nos
congruit, ne et existimationis et utilitatis grauia damna subeamus!
hoc igitur pignus est, quod lex prohibet pignoraii et
uiolenter auferri. sic enim habet scriptura: si debitum
tibi fuerit a proximo tuo quodcumque, non
in domum ipsius pignorare pignus, et homo
apud quem est debitum tuum proferet tibi foras
pignus. si autem homo ille pauper fuerit, non dormies
in pignore ipsius, sed redditione reddes ei
pignus ipsius ad occasum solis, et dormiet in
uestimento suo et benedicet te et erit in te misericordia.
Dices itaque mihi: ecce lex auferri pignus prohibuit, non
suscipi, pauperi autem iussit reddi, non omnibus. ac de
P habitauit DP\' 2 commendati (i eras.) P comendat DP
argenti aurique PV auri argentique BT auri et argenti (deinde spatiurn
17 litt.) DP\', argenti om. C custos (0 ex u) P custus V qui
custos est (deinde spatium 10 fere litt.) DP\' 3 custoditur... pignus
om. PC spiritale ... spiritu om. DP\' spatio relicto 4 ab] a Ff
9 afficietur (e 8. u.) T commendatam (v s. a alt. m2) V 10 quanta P
11 nos seruare BT 12 et pr. om. VBTC existimationem DP\' 13 pignerari
BDP1 15 quoctlque B 16 in domum om. B post pignus
add. ad foras stabis T (in quo uerba non intra ibis ... tibi foras iJł ras.
m3) 17 pignus foras B 19 pignere BDP1 reddis P 23 pignna
auferri B auferri pignus fcuferri P4 24 suscepi P-
quod iam, faeneratores, aduersus patrum uestrorum non
uenire professionem. nam cum iuberentur qui faenerauerant
et acceperant aliena pignora, ut restituerent ea, dixerunt:
reddimus et ab ipsis nihil quaerimus. boni
patres, qui statuerunt pignora debitorum esse reddenda, boni
etiam faeneratores, qui responderunt quod et pignora redderent
et pecuniam non requirerent, quam dedissent. et sententia
uos paternae censitionis his adstringit et professio creditorum.
i
est autem et aliud pignus, quod lex spiritalis prohibet
auferri et si datum fuerit, reddi iubet ante solis occasum,
quod homo debitor reddit et ipse protulit. debitor est autem
omnis qui audit uerbum regni et non intellegit. uenit malus
et rapuit quod seminatum est in corde ipsius. noli
ergo introire in domum eius, ut illud pignus accipias. uae enim
qui scandalizauerit unum de pusillis istis! si sua stultitia
amiserit pignus suum, tu non habebis delictum. si autem
pauper fuerit, redde pignus ante solis occasum; pignus autem
uestimentum est. si sibi diues uidetur, ipse se decipit, si
pignus tradiderit suum: si autem pauper, qui non habeat
diuitias spiritus, redde illi uestimentum suum ante solis
occasum.
si de corporali ageretur pignore, utique magis per
diem reddendum fuit, ne turpitudo nudi corporis diurno
1 pigneribus BDV satis V sanctis P et ante carr. P T scvs D
sanctus P\' et T corr. cet. hesdra PV eBdra TC hesdras BD ezdras P
docuit nos VDP1 4 pignera DP\', om. BT 6 et 7 pignera BDP1
6 debitorum (u ex o) P bona P 8 requirerint P 9 censitionis P
censetionis VT censionis cet. his om. V professio. creditorum
autem est ut aliud B 11 iubet reddi C 12 debitor VC debito P
(o ex um) BT debitQ DP\' reddit] dedit C debitores autem omnes
P 14 rapit VDPO quod] quasi (om. est) DP\' ipsilK ehw V
16 illi qui V unum om. PC, 8. u. m2 V 17 non om. BT
19 si om. D, sibi om. P\' (in quo uidetur diues) 22 agerentur pignerc D
pignore ageretur P\' pignere B 23 turpidudo P
si hoc moueret, quod non haberet pauper quo dormiens tegi
posset, utique aut stragulum aut amictum diceret esse reddendum.
nunc autem dicendo uestimentum tunicam magis
significat, quam induimur atque uestimur. redde ergo pauperi
tunicam suam, ut dormiat in ea noctu.
Nonne tibi uidetur illum pauperem significare, qui cum
una tunica iubetur pergere, alteram non requirere, missus a
Christo ad euangelium praedicandum? ipse enim est pauper
spiritu, qui dormire possit; nam satiato diuitiis, non est qui
sinat eum dormire. dormit enim pauper somnum resurrectionis,
quem diues dormire non potest, quia a diuitiis et
uoluptatibus suffocatur. dormit Christi quietem dicentis: ego
dormiui et quieui et surrexi. haec est tunica illa
desuper texta, qua erat Christus indutus, quam scindere non
potuerunt illi milites, quos agnoscis. nullus enim eorum
uestimentum Christi scindit, sed diuidit,. sicut scriptum est:
diuiserunt uestimenta mea sibi et super uestem
meam miserunt sortem. diuiserunt sibi euangelistae
uestimenta eius et super uestem eius, hoc est super praedicationem
euangelii, qua uestitur hodieque dominus Iesus,
miserunt sortem, illam utique sortem, quae cecidit super
Matthiam, ut apostolorum numero duodecimus excluso nomine
proditoris adiungeretur. bene autem de euangelistis dictum
XXI 19 22 Act. 1, 25 sq. DP\'C nudant (m2 ex nudum) V 2 moneret (n
in rru. m3) T 5 quit P quo V qua cet., fort. recte 8 tunica («nica,
tu s. ras., u eras. D) una DP\' missus V remissius B remissus cet.
emissus a 9 ad del. m2 T, om. B praedicare BT est enim P
10 posset P 11 dormet P 12 a om. C 13 dicentes P 14 est
enim C 15 supertexta R T erat indutus ips D indutus erat xps P
16 miletis P 18 diuiserunt... sortem om. V sibi ueatimenta mea B
21 euangelii (i alt. ex tl) B qua (a ex ae) B qua (a in ras.) T uestitus
(r s. s alt.) V 23 mathiam libri numero om. V, nomero P
24 proditores P
examine. et ideo quia non potestate propria sunt locuti
neque omnes eadem omnia, sed plerique diuersa dixerunt,
quae alius non dixerat, sancti spiritus gratiam uelut sortito
illis ea tribuisse cognoscimus, quae loquerentur singuli de
operibus domini Iesu, ut eius sibi describenda pro eius nutu
gesta diuiderent.
est et illa tunica, quam demonstrat apostolus
dicens: induite dominum Iesum. haec est tunica,
quae inhonesta operit nostra et in his honestatem abundantiorem
circumdat in Christo. induimus uiscera misericordiae
in Christo, induimus crucis gloriam, quae Iudaeis scandalum,
Graecis stultitia. illi erubescunt qui eam erubescendam
putant, nobis autem absit gloriari nisi in cruce
domini Iesu. haec ignobilia nostra honorem abundantiorem
habent, quia per passionem domini regnum nobis paratur
aeternum; quo enim quis plus peccauerit eo plus diligit.
consepeliamur igitur domino Iesu, ut participes resurrectionis
eius esse mereamur, expoliemus ueterem hominem cum
actibus eius, induamus nouum, in quo remissio peccatorum.
Bonus ergo amictus atque uestitus uerbum dei.
hoc uestitu
filii Noe pudenda patris operuerunt accipientes super umeros
uestimentum et retrorsum pergentes, ne uiderent uirilia
13 Galat. 6, 14 16 Luc. 7, 47 17 Rom. 6, 4 18 Coloss. 3, 9 et 10
21 Gen. 9, 23 VBT pendet... non in ras. m3 T 2 propria potestate
BT 3 plerique P pleraque V (i a. a m2) cet. diuersa om. BT
4 sorti tollis ea PDP1 sortito illi seu V 5 tribuesse P 6 sibi om.
DP\' 9 in om. VBT 12 stulticia P (a ex Ii) TC stultitia est h stultitiam
cet. erubiscunt P erubescant DP\', recte puto erubiscendam
potant V 13 gloriari absit V crucem PV 14 dni nri ihu P1
15 regnum om. V 16 plus quis D plus quis P\', quis om. C 18 ho-
\'1.I.
minem ueterem V 19 eius PVC suis DP\' suis et BT est remissio
VBC remissio est T 20 igitur P\' hoc ęşţ V 21 umeros P humeros
V (h s. t4. m2) cet. 22 uiderint P uiderentur C
humanae. et ideo qui uidere uoluit angustioris animi
dignam mercedem recepit, ut seruos fieret — omnis enim qui
facit peccatum seruus est peccati —, unde ille in terrenis
remansit. hoc pauperi nemo tollat uestimentum aut si tulerit,
sol non occidat super despoliatum, cum ante restituat, ne
peccatum pauperis faeneratori possit adscribi et non solum
suo, sed etiam alieno incipiat laborare peccato.
hoc pignus
in hac saeculi nocte reddatur, hoc uestimento in his mundi
tenebris induatur. hoc pignus illius dominicae sortis est, non
illius contrariae. legimus enim duas sortes in Leuitico, de
quibus dictum est: unam domino facies, alteram transmissori.
transmissor sortem suam ad faeneratores transmisit,
serui domini in sorte sunt Christi. in hac sorte constitutus
Aaron contrariae sortis exclusit aerumnam, cum inter
duas partes populi constitutus mortem a defunctis serpere in
sortem uiuorum sui corporis non permisit obiectu. huius
sortis bonum pignus est uerbi amictus. hanc uobis tunicam
nemo auferat, debitores, hanc tunicam nulli oppigneretis, si
uultis numquam turpitudinem sustinere, ut dormiatis inter
cleros sicut Aaron, dormiatis inter duo testamenta, ut dormiatis
somnum resurrectionis et uos reparare possitis. hoc est
uestimentum. quod etiamsi oppigneraueris, recipiendum san-_
ctus Solomon in Prouerbiis suadet dicens: aufer
LXVn 14 24 Prouerb. 27, 13 om. B regenerationis B 3 mercidem recipit P 4 seruos
P seruus cet. terrenus (om. in) DP\' 6 dispoliatum D ante]
antequam BT autem DP\' 7 adscriui (d 8. u.) P asscribi D (e pr. s.
u.) PT 9 tenebris mundi BT 10 reddatur B 11 contrariae om.
BT 12 altera P 15 aron P 17 uiuorum om. DP\' obiectio DP1
18 tunicam uobis BT nobis DP\' 19 debitorum BT oppignoretis
C oppigneratis V 20 numquam] numquam aliquam V nullam B
turpidudinem P (dor)miatis... 565, 2 indumentis in ras. m3 T inter
medios cleros BT 21 Aaron] cleron V 21 ut om. V 23 obpignoraueris
V oppignaueris DP 0 24 solomon P salomon cet. dicens suadet
V praecipit dicens D (suadet 8. dicens) P\'
uestimentum tuum; praeterit enim iniuriosus.
sapientiae
uestimentum est ex illis indumentis, quae ex bysso et purpura
sapientia sibi fecit, hoc est: indumentum fidei constat
ex praedicatione caelestium et dominicae sanguine passionis:
bysso aetheria figurantur, purpurae specie mysterium sacri
sanguinis declaratur, quo regnum caeleste confertur. denique
uestimentum sapientiae significari superiora indicant; praemisit
enim dicens: sapiens esto, fili, ut laetetur cor
tuum et infra duos uersus ait: inprudentes autem
superuenientes damnum pendent. aufer uestimentum
tuum. aufer igitur, ne damnum excipias inprudentiae, ne exutum
te proprio uestimento nequissimus ille communis faenerator
agnoscens confusionem tui detegere conetur opprobrii
et persuadeat tibi, ut te foliis tegas et nudum te esse conspiciens
in dei uerearis uenire conspectum.
Redde inquit proximo in tempore, coangusta
et fideliter age cum illo, et in omni tempore
inuenies quod tibi necessarium sit. non amat multis
innocentia se defendere. Susanna uocis adsertione non eguit:
uerbum coangustauit ad dominum et statim adipisci meruit
castitatis propriae testimonium. plurima presbyteri loquebantur,
qui laborabant uerborum fuco obducere ueritatem, sed non
filia Iuda. tacuit aput homines, locuta est deo. erubescenda
erat in plebe ipsa defensio muliebris et,- dum pudor
27, 12 14 Geu. 3, 7 16 Sir. 29, 2 sq. 19 Sus. 35 (Dan. 13, 42 sq.) 7. \'i.
1 iniuriosius PC iuriosius B iuriosus T 3 fecit sibi V 4 passionis
sanguine P\', passionis om. C 5 bjsso (y 8. j) V aetheria V aetherie
P etheria D etherie PC aethereae B aethera (a alt. ex ie m3) T;
fort. efflgurantur seribendum misterium PVT sagri P, om. RT
7 indicat PDPO 8 laetaijtur (e s. a alt.) V 9 autem om. BT
10 penditur DP\' aufers PDP\'; fort. auferas 11 et ne D (in rtw. maio
spatii) P4 18 opproprii P opprobii C obprobii cet. 14 et pr.] te V
tegfas V 16 proximo tuo P\' 17 fidiliter P 18 sit] cst B
19 se innocentia B 21 presuiteri P 22 fugo P suco B 28 erubiscenda
P 24 plene P\'
ad dominum: tu scis quia falsa dixerunt de me. et
dominus spiritum Danielis pueri castitatis excitauit ultorem.
coangusta ergo uerbum, ut redhibitio creditori, non lingua
respondeat, siue mystice: coangusta uerbum, hoc est consumma;
uerbum enim consummans et breuians faciet
dominus super terram, hoc est ei multis ratiociniis adbreuiata
tibi summa conueniat. deducito quod expensis diuersis est
erogatum, ut saluum habeas quod supersit, quomodo dominus
de multis dispensationibus Iudaeorum ex multo illo ratiocinio
peccatorum consummauit tandem atque breuiauit, ut reliquiae
saluae fierent per electionem gratiae et seruarentur ad semen,
per quos intermortuam spem synagogae resuscitaret.
rependas molestiam! cum istum fraudaueris cui debes, postea
in tempore necessitatis tuae non inuenies creditorem. quam
indignum, ut cum uictum tuum sustentare non queas, cum
adhuc nihil debeas, putes quod et uictum tuum possis et
debitum sustinere. ante cogita unde dissoluas et sic mutuum
sume. (fructus) inquit \'agrorum capio.\' sed qui non abundant
usui quomodo abundabunt contracti faenoris incremento? sed
possessionem meam uendo. et unde fructus, quibus utaris ad
sumptum? faenus non pecunia sua soluitur, sed augetur:
numerando coaceruatur et crescit.
deinde non cogitas humilitatem
et uerecundiam postulantis? donec accipias, oscularis
manus faeneratoris superbi, humilias uocem tuam, ne clarior
TC 3 danielis (8 S. u.) P danihelis DT danihel B
suscitauit castitatis P4 4 ut redhibitio P et (i tert. a. N.) B ut redibitio
DP\'C utrum adhibitio V 5 mistice PC consuma P comsumma V
6 consumans P abbreuians B adbreuians T 7 terra T (is
quo hoc est ut in ras. m3) abbreuiata B et breuia V 11 consumauit
P tamen V breuiaui P 18 per] ad B tinagogae P
15 molestias V cui] cum T 22 ad sumptum (haec in ras. m3 T)
utaris BT 23 sumptum (p 8. u.) Vpl soluitur sua P 24 coacerfcatur
(v 8. b) V 26 superbe BT superbo C nec B et (c exp.) YT
deprecantem. paupertas non habet crimen, nulla indigentiae
infamia est, sed debere uerecundum est, non reddere
postulabis dilationem, cum coeperis conueniri in
tempore praescriptae solutionis: pro pecunia adferes taedia,
causaberis de tempore, excusationes strues et, cum totum
promiseris, ne in uniuersum fraudare uidearis, uix dimidium
restitues. de amico inimicum facies,. pro honore referes contumeliam,
pro benedictione maledictum. quam haec opinionem
laedant considera, quam a uiro bono discrepent recognosce.
ergo dum liber es a uinculis, ipse te retrahe, reuoca a iugo
et onere seruitutis. diues es: non sumas mutuum. pauper
es: non sumas mutuum. diues es: nullam pateris petendi
necessitatem. pauper es: considera soluendi difficultatem.
opulentia usuris minuitur, paupertas usuris non eleuatur;
numquam enim malum malo corrigitur nec uulnus curatur
uulnere, sed exasperatur ulcere.
Haec uide, ne, dum pecuniam petis, molam tuam obliges
aut lapidem supermolarem. mola est qua similago conficitur,
qua molit similaginem una mulier, quae adsumitur, et altera,
quae relinquitur. fortasse illa adsumitur quae semper molit
dei uerbum, ut habeat similaginem, spiritalem farinam facit,
24, 8 (6) 20 Matth. 24, 41 cet. 2 crimen habet T indigentia BT 3 jijuerecundum
D uerecundius P4 6 excuaationis P 7 uideris D uidearis
(a 8. u.) P1 8 pro] de DP1 11 est BT te 8. u. V retrahe
reuoca V retrahere uocat BT rethareuoca P retrahe 0 reuoca DP\'
12 honere B onore (e 8. o alt. m2) V honore T pauper (om. es) DP\'
13 sumys (e s. v m2) V nulla pateres P 14 dificultatem P 15 releuatur
(r pr. 8. u. m2) V 16 corregitur P nec... ulcere om. C
uulnere curatur P 17 ulcere a ulcer DP inler P inter V, om. cet.
18 petis DP\'C petes PV petas BT 19 est enim DP\' simulago ...
simulaginem P 20 qua] que B que DP\' 21 quae pr. om. DP$<}-
9yip§ relinquetur V relinquetur T adsumetur PVBT super DP\'
22 uerbum dei DP ut] et V et spiritualem facit farinam DF\'
faciat (a alt. 8. u.) V
molam suam, interpretatur scripturas, seruat sibi lapidem
supermolarem: illa autem relinquitur, quae oppignorat molam
suam. cum aliquid emoluerit perfunctorie, oppignorat lapidem
qui est super molam. quis iste sit lapis quaero. legi: lapidem.
quem reprobauerunt aedificantes, hic factus
est in caput anguli. quare super molam? quia ipse est
qui molentes adiuuat, ipse est qui dicit: scrutamini
scripturas, in quibus putatis uos uitam aeternam
habere.
noli, faenerator, hunc lapidem supermolarem oppignorare,
ne cadas super illum; omnis enim qui ceciderit
super hunc lapidem conquassabitur, supra quem ceciderit
autem comminuet illum. nec uiduae pignus suscipias.
graue et secundum litteram utrumque, ut usum
uiuendi egeno auferas aut uiduae pignus detrahas,
sed grauius, si animae, quae uerbi uidua est, uerbum
teneas, ut ei sterilitatem uiduitatis indicas.
sciatis quod liceat et bene faenerare, ostendam uobis quem
faeneratorem debeatis imitari. duo inquit erant debitores
uni faeneratori; unus debebat denarios quingentos,
alius quinquaginta. non habentibus illis unde
8 Ioh. 5, 39 11 Luc. 20, 18 13 Deut. 24, 19 (17) 20 Luc. 7, 41—43 DP\' fertementum V sitis DP\' 3 relinquetur VBT
relinq«tur D oppignorat (p pr. s. u. m2) P oppignerat DP\' obpignorat
BT molam ... oppignorat om. C 4 cum autem DP\' oppignerat
VDP T obpignerat B 5 lege V 7 angoli P 8 molentes
om. BT adiubat P iuuat DP\' 9 potatis P uos putatis habere
aitam aeternam BT 10 obpignerare VBT 11 nec addaa V 12 supra]
super DP* autem ceciderit C uero ceciderit BT 13 comminuit P
14 et (est 8. et m2) V ut usum om. DP\' spatio 25 fere litt. relicto
uisum C 17 et ei ed. Bom. sterelitatem P sterilitatem WJ,,1ęę.ş F
18 affectQ P suadeam (a pr. ex i m2) P 19 et om. BT fenerari
C faeneratores P feneratores DP\' ante ostendam add. et B, etiam 7;
20 debitores erant B 21 denerios fa s. e alt.,. i ex a ut uidetur) B
22 alius (u ex 0) P quinquagenta P
diligit? respondens Simon Pharisaeus dixit: aestimo
quia is cui plus donauit. et laudata est eius sententia
dicente domino: recte iudicasti. recte iudicauit
Pharisaeus, qui male cogitauit putans quod ignoraret magis
dominus peccata mulieris quam donaret. sed laudatur eius
sententia, ut excusatio ei omnis adimatur.
plus remissum est
ecclesiae, quae congregata est ex populo nationum, quoniam
plus debebat, sed et ipsa plus soluit non exigenti, sed donanti.
dedit aquam pedibus Christi, quia sua peccata mundauit,
osculata est pedes, ferens pacis insignia misit oleum
in pedes eius misericordiam et ipsa in pauperes conferendo —
isti sunt pedes Christi; in his etenim innocentius ambulat
Christus — et capillis capitis sui tersit; Christo enim humiliatur
quicumque habet humilitatis affectum. et ideo inquit
dimissa sunt peccata eius multa, quoniam dilexit
multum.
aduerte quod dominus et misericordiam quasi
liberalis inpertit et iudicium cum miseratione dispensat. ante
donauit per gratiam, sed quibus donaret sciebat. non habet
quod excuset Iudaeus. mihi quasi peccatori plura donauit,
illi quasi ingrato minora concessit. sciuit tamen quod et ille
quasi ingratus non posset quod accepisset exsoluere et
ecclesia memor gratiae eo plura solueret quo plura meruisset.
donari, si uultis non esse quod reprehendatur a nobis. nos
T 2 et 5 farisaeus V 3 eius om. BT 4 domino
dicente B 5 potans P magis (g in ras.) T maius B 6 peccatfl B
mulieris (i alt. ex e) P sententia eius laudatur B 7 eius omnis V
omnia ei DP 9 ex genti (om. sed donanti spatio relicto) V 10 qua aua V
peccata sua BT 12 et in ipsa in P 13 innocens BT 14 9 (del.
ml) christo P 16 sunt ei multa (om. peccata) R sunt ei peccata eius
multa C eius om. P 18 despensat P 20 iudeos D et (u s. 9) P\'
22 posset VC possit cet. 23 soluerit DP\' quod B 25 laude
om. DP\'
dixisse aliquos, cum ante hoc biduum tractatus noster eorum
conpuncxisset affectum: (quid sibi uoluit episcopus aduersus
faeneratores tractare, quasi nouum aliquid admissum sit,
quasi id non etiam superiores fecerint, quasi non netus sit
faenerare?\' uerum est nec ego abnuo, sed et culpa uetus est.
J denique peccatum ab Adam, ex illo culpa, ex quo et Eua, ex
illo praeuaricatio, ex quo et humana condicio. sed ideo Christus
aduenit, ut inueterata aboleret, noua conderet, et quae
inueterauerat culpa renouaret gratia, ideo se passioni optulit,
ut renouaret spiritu et absolueret uniuersos, diabolus autem
Euam decepit, ut subplantaret uirum, obligaret hereditatem.
quid faeneratores faciunt?
decipiunt defaeneratos, obligant
fideiussores. sed non Tobias pignus quaesiuit aut fideiussorem
poposcit. currendum est igitur, ut fideiussorem requiras, ut
eum tuis nominibus obstringas. ecce paratur alter inimicus.
nam cum tu non habueris unde debitum soluas, ille pro te
tenebitur. inuenieris in eo circumuentor et fallas, qui amicum
deceperis. ille nudabitur, ille pro te in uincla ducetur, illum
grauiorem exactorem creditore patieris, qui alleget: \'stimula
ciuem tuum, quem spopondisti.\' ita fiet, ut ipse quoque esse
incipias ingratus et praetereas illud quod scriptum est: gratiam
repromissoris ne obliuiscaris; dedit enim
... hcreditatem) 14 Tob. 1, 14 (17); 4, 20 (21) 22 Sir. 29, 15 (20) PD fallit C 2 att aliquos V 3 compunxisset VDVTC
affectu P 4 ammissum V 9 obolerit P 10 optulit P obtulit cet.
11 renouaret T (et m3 ex etur) renouaremur V renouaretur cet. et
DP\' ut cet. absoluerit P 12 subplantaret PV supplantaret cet.
13 faciant B faciunt (unt in ras. mS) T decipiunt DP\' decipiant cet.
defaeneratos] foeneratores B fęneratores T 15 fidesiussors (s pr. del.
et 6 ex es) P 16 adstringas C 17 tu om. DP\' 18 inuenieris V
inueniris cet. fallas P fallax cet. quia Y 19 deciperis P uincula
BDPT 20 creditore a. «. P alleget scripsi allegit PT allegat
DP alegit V alliget C alligauit B stimulat (t alt. del.) P stimulo B
et (0 ex a m3) T 21 etuem (ci a. et m2) Y autem ciaem P1 spospondisti
T ipsi PVBT 22 illum P 23 promissoris B
quaerebat fidem dicere? nam nisi tu fidem dixisses, ego non
accepissem pecuniam. adulteram accepi pecuniam, aes auro
admixtum mihi dedit: utinam te non optulisses! fortasse te
creditor subornauit uel tu illum).
ergo cane ne alieno te obhges
debito, ne hoc quoque uendidisse dicaris, ne si quid tibi,
ut habet usus amicitiae, debitor dederit gratiae, te uideatur
emisse. aut si uis interuenire, moueris amici obsecratus oratis,
erubescis negare, ita interueni, ut si debito soluendo < par>
non fuerit, de tuo noueris esse soluendum. in haec paratus
accede. legisti enim: non spondeas super uirtutem
tuam; si enim spoponderis, quasi restituens cogita
et infra: recipe proximum secundum uirtutem tuam
et adtende tibi ne cadas, id est ne maiore te obliges
621 A
nominis quantitate quam ferre possunt atque exsoluere tuarum
copiae facultatum. si enim quod habes tradas, amisisti opes, non
amisisti fidem. famae tuae damna non sentis, redemisti amicum
sine tua fraude. alibi quoque id te monent Prouerbia Solomonis
dicentis: spondens sponde amicos tuos, quemadmodum
qui obligat se sponsorem amicorum suorum. si
autem non habes, audi quid dicat Solomon: noli dare te
in sponsionem erubescens personam; si enim non
habueris unde soluas, auferet stramentum desub
19 Pronerb. 17, 18 21 Prouerb. 22, 26 sq. V 2 nisi (ni 8. u.) V 3 accipissem PD anroj
uero B 4 ammixtum V admixto DP\' creditor te DP\', te om. BT
5 suborinauit T subordinauit M aurini illam om. V caue ergo B
7 debitor] debetur aut DP\' gratia BT te] ut DP1 8 emisisse T
obsegratus P 9 erubiscis P erubesces DP\' interueni VG interuenit
cet. debitor BT debita DP\' soluta DP\' 9 par addidi; suffecerit
Henricus Schenkl 12 sposponderis T restituens (n 8. if.) P
13 et om. V proximum tuum BP1 14 nominis obliges B 15 numismatis
ex nominis D ntlmismatis P\' duarum (t 8. d) V 17 sensistis
(sis del.) P redimisti P 18 tui DP\' salomonis libri 19 dicentes P
quemammodum V 20 oblegat P 21 solomon P salomon cet. dare]
tardare BT 22 erubiscens P 23 auferent ed. Rom. (Xaovtat LXX)
execrationem inprobus.
Tobias mercennario quoque sciuit soluendam esse mercedem.
dimidium usque optulit meritoque pro mercennario inuenit
angelum. et tu unde scis, ne forte iustum aliquem mercede
defraudes, peius, si infirmum — uae enim illi qui scandalizauerit
unum de pusillis istis! — qui scis an in eo angelus
sit? neque enim dubitare debemus quod in mercennario possit
esse angelus, cum esse possit Christus, qui in minimo quoque
esse consueuit.
redde ergo nfercennario mercedem suam
nec eum laboris sui mercede defrudes, quia et tu mercennarius
Christi es et te conduxit ad uineam suam et tibi merces
reposita caelestis est. non ergo laedas seruum operantem in
ueritate neque mercennarium dantem animam suam, non despicias
inopem, qui uitam suam labore exercet suo et
sustentat. hoc enim interficere hominem, uitae suae ei
debita subsidia denegare. et tu mercennarius es in hac terra:
da mercedem mercennario, ut et tu possis domino dicere,
cum precaris: da mercedem sustinentibus te.
Tobis
tibi dicit: luxuria mater est famis, in quo continentiam
docet. dicit etiam: mercedem omni homini, qui penes .
10 Matth. 25, 40 13 Matth. 20, 2 17 cf. p. 545 a. 7 20 Sir. 36,
21 (18) 21 Tob. 4, 13 22 Tob. 4, 14 (15) DP\' 2 improbus execrationem DP\' 3 contentus PC
X A
contentas fuit cet. tobias scs B 4 mer I cedem (s. mer m4 tuitl) P
5 optulit P obtulit cet. 6 inde (8. i idem) B 7 peius si] punie ei
D punisse P 8 qui] quid B qui. (s ut uidetur eras.) T 9 debes D
8. u. ret P4 10 possit et V (et exp.) BT 11 et 20 mercidem P
12 defrudes P fraudes C defraudes cet. 13 mercis (e 8. i m2) V
14 celestis reposita eat T reposita (recumposita P) est caelestis DP\',
est om. C 15 dispicias P 16 suo exercet labore DP\' 17 est enim
V enim est C, est post interficere add. T ei a. u. V 18 debitum
(a s. um) V 19 mercennario mercedem BT 20 mercedem dne DP\'
tobis PV tobias cet. 22 et 573, 2 paenes PV
penes te merces hominis; et merces tua non minorabitur.
dicit tibi: noli bibere uinum in ebrietatem,
dicit tibi: de pane tuo communica esurientibus - uides
quid te faenerare cupiat — et de uestimentis tuis
nudos tege. ex omnibus quae tibi abundauerint
fac elemosynam. omni tempore benedic dominum.
in his itaque faenus aeternum est et usura perpetua.
4, 19 (20) F 2 post te repetuntur in V uerba operatus ... paenes
te mercis pr. P minorabit V 3 noli... tibi om. C ebrietate
BDP T 5 uides PVC uide cet. faenerare VC faeneratore PBD et
(to exp.) P\'T 6 habundauerint tibi DP\' 7 elemosinam BDPO elemosinam
T elimosinam P elymosinam V et omni BT EXPL.
TRACTATUS SCT AMBROSI EPl ET CONFESSORIS DE TOBIA P
AMEN. LIBER TOBIS EXPLICIT FELICITER. SCRIBENTI PAX LE-
GENTI VITA V EXPLICIT TRACTATUS SCI AMBROSII EPISCOPI
DE TOBIA DC. deest subscriptio in B (spatio relicto) P\'T