The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Scripturi in euangelii librum, quem Lucas sanctus pleniore 11262
quodam modo rerum dominicarum distinctione digessit, stilum
ipsum prius exponendum putamus; est enim historicus. nam
licet scriptura diuina mundanae euacuet sapientiae disciplinam,
quod maiore fucata uerborum ambitu quam rerum ratione
subnixa sit, tamen si quis in scripturis diuinis etiam illa quae
miranda illi putant quaerit, inueniet.
tria sunt enim quae
philosophi mundi istius praecellentissima putauerunt, triplicem
scilicet esse sapientiam, quod aut naturalis sit aut moralis
aut rationalis. haec tria iam et in uetere testamento potuimus
aduertere. quid enim aliud significant tres illi putei, quorum
unus est uisionis, alius abundantiae, tertius iuramenti, nisi
cf. de Isaac 20 sqq. mZ) LVCA EVANGELISTA
(libri -V- add. m3) P EXPOSITIO SCI AMBROSI EPISCOPI ET
CONFRS MEDIOLANENSIS IN EVANGLIV SECVNDVM LVCAM B
INCIPIT LIB. I. AMBROSII SVPER LVCAM (f. 2r INCIP LIB PRIM
SCI AMBROSU DE IOH BAPT GENERATIONE) G INCIPIT LIB
PRIM\' SCI AMBROSII DE IOH BAPT GENERATIONE ErT INCIP
EXPOSITIO SCI AMBROSII IN LUCA EUANGELISTA FOV et (euangelista
om.) a et (in quo AD LUCAE EUANGELISTAE) L IN NOMINE
DNI INCIPIT TRACTATVS SCI AMBROSII MEDIOLANENSIS EPI
IN EGLO SCD LVCAM C. de a cf. praefatio 1 Scripturi... digessit
om. a (litt. maxoribus et minio pictis haec uerba exarare uoluit librarius)
in om. P librum (libro Oy) euangelii x libro CX unum
quem 7T qui secundum lucam (om, sanctus) G 2 quoda
3 storicua G istoricus n hystoricuB ΕγΤ 4 mundanae (munda 8. u.
m2) 0 ne FKV euacuat 0 (-et corr.) nV euacat F 7 qui quaerit
F et (qui del.) π, (eras.) V quaerat om. B 10 ratio-,
nalis aBf rationabilis P (bi exp.) 0 (bi eras.) T (bi del. m2) cet.; cf.
Augustinus de ciu. dei VIII4 iam om. X uetere PL et (i 8. e tert.) G
uetera F neteri cet. 11 illi tres B 12 uisionis est T et tertius 00
uisionis eo quod ratio uisum mentis acuat et animi purget
optutum, ethicus puteus abundantiae eo quod cedentibus
allophylis, quorum specie uitia corporis figurantur, uiuae Isaac
liquorem mentis inuenit — purum enim profluunt boni mores
et bonitas ipsa popularis abundat aliis sibi restrictior — tertius
puteus iuramenti, hoc est sapientiae naturalis, quae ea quae
supra naturam uel naturae sunt conprehendat; quod enim
adfirmatur et quasi deo teste iuratur etiam diuina conplectitur,
cum dominus naturae fidei testis adhibetur. quid etiam
tres libri Salomonis, unus de Prouerbiis, alius Ecclesiastes.
tertius de Canticis canticorum, nisi trinae huius ostendunt
nobis sapientiae sanctum Salomonem fuisse sollertem? qui
de rationabilibus et ethicis in Prouerbiis scripsit, de naturalibus
in Ecclesiaste, quia uanitas uanitatum et omnia
uanitas quae in hoc mundo sunt constituta; uanitati
enim creatura subiecta est, de moralibus autem et
rationabilibus in Canticis canticorum, eo quod cum animae
nostrae amor uerbi caelestis infunditur et rationali mens sancta
quadam societate conectitur, admiranda mysteria reuelantur.
euangelistis quoque quam putas defuisse sapientiam, quorum
15 Eccl. 1, 2 16 Rom. 8, 20 mS in mg. V) rationalis aC rationabilis P
(bi exp. mT) T (bi exp. m2) cet. 2 eo om. B acuet (om. et) B
3 ethicus P (in ras. ex ethinicua), C (us eras.), B (us exp.), V (us s. v.
m2) et hic hos a et hic FL π habundantiam P 4 allofilis P allophilis
BCOVy 9 adfirmatur P (in quo -at) 0 et (ur a. u. m2) E ab
adfirmante B adfirmate (e eras.) G adfirmat 7 (i tur 8. t) cet. et
om. aG 14 rationabilibus aCjLO rationalibus cet. et om. X in]
et X (in 8. et m2 F) 15 uanitatum γπΤ et (tum in ras.) C, (tatum
ex tantium) E, (tum m2 ex tium) 0, (uanitantium m2) V, uanitantium
P (n alt. exp.) F (aniium in ras. m3) cet. 16 in mundo est y 17 creaturae
(om. subiecta est) a moralibus BC ΕγΤ miralibus F mirabilibus
P (i pr. et bi expuncta, sed puncta postea deleta) 0 (0 s. i pr.
m2) cet. 18 rationabilibus (bi exp., sed puncta erasa) P 19 rationabili
PL 20 innectitur a
genere praestant? est enim uere sapientia naturalis in libro
euangelii, qui scribitur secundum Iohannem. nemo enim,
audeo dicere, tanta sublimitate sapientiae maiestatem dei
uidit et nobis proprio sermone reserauit. transcendit nubes,
transcendit uirtutes caelorum, transcendit angelos et uerbum
in principio repperit et uerbum aput deum uidit. quis autem
moralius secundum hominem singula persecutus quam sanctus
Matthaeus edidit nobis praecepta uiuendi? quid
illo admirabili copulatu quam quod sanctus Marcus
in principio statim locandum putauit: ecce, mitto angelum
meum et uox clamantis in deserto, ut et admirationem
moueret et doceret humilitate hominem atque abstinentia et
fide placere debere, sicut ille sanctus Iohannes Baptista his
ad inmortalitatem gradibus ascendit, uestimento cibo nuntio?
at uero sanctus Lucas uelut quendam historicum ordinem
tenuit et plura nobis gestorum domini miracula reuelauit, ita
tamen ut omnis sapientiae uirtutes euangelii istius conplecteretur
historia. quid enim praecellentius ad sapientiam naturalem
quam quod spiritum sanctum creatorem etiam dominicae
incarnationis exstitisse reserauit? docet ergo naturalia,
si creat spiritus. unde et Dauid docens sapientiam naturalem
emitte inquit spiritum tuum, et creabuntur. docet
1, 3; cf. Esai. 40, 3 15 Marc. 1, 6 sq.; cf. Cic. Parad. I 11, 15
20 Luc. 1, 35 23 Ps. 103, 30 (32) PL
4 audet crf maiestate dm uidit G dei diuidit a 7 apud dum a
qui P 8 moralibus (s. i moralius) r moralia G persequutus FV
10 copulatu C ΕγΤ copulat. 0 copulato cet. 11 ecce inquit 0 13 hominem
humilitate X (te m2 ex tg V) humilitatem C (m alt. eras.) X
abstinentiae fidem X (m eras. V) 18 omnis (e s. i m2) x omnes
αΒCEGγ istius om. aB conplecteretur (cte 8. u. m3) P 19 eius
historia PBL 21 dicet G ergo] etiam n naturalia (a ult. in
ras.) 0 naturalico F natura quod (quod in ras. m2) V 22 sapientiam
cor naturale L 23 inquit om. i
mores, quemadmodum amare inimicum debeam, quemadmodum
non referire et repercutere uerberantem, quemadmodum benefacere,
mutuum dare cum desperatione recuperationis et cum
remuneratione mercedis; merces enim facilius sequitur non
exspectantem. docuit etiam rationabilia, cum lego quoniam
qui fidelis est in minimo et in maius fidelis est.
quid adhuc de naturalibus dicam, quod docuit uirtutes caelorum
moueri, dominum solis esse unigenitum dei filium, in
cuius passione tenebrae per diem factae sunt, terra obscurata
est, sol refugit?
ergo omnem quem mundana sibi prudentia
falso uindicat principatum sapientia uere possidet spiritalis,
praesertim cum, audacius ut aliquid usurpemus, ipsa fides
nostra, ipsum mysterium trinitatis sine hac triplici sapientia
esse non possit, nisi credamus et illum naturaliter patrem,
qui nobis genuit redemtorem, et illum ethicum filium, qui
patri usque ad mortem secundum hominem oboediens nos
redemit, et illum rationabilem spiritum, qui rationem colendae
diuinitatis et uitae regendae humanis pectoribus infudit. nec
quisquam putet nos potestatis aut uirtutis fecisse distantiam,
cum hac calumnia etiam Paulum possit incessere. neque enim
distantiam fecit ille, cum dixit: diuisiones gratiarum
sunt, idem autem spiritus: et diuisiones
8 Luc. 21, 26 10 Luc. 23, 44 sq. 17 Philipp. 2, 8 22 I Cor.
12, 4-6 F et -am corr. ml 0, m2 V 3 et non
EFL π 4 recuperationis aut remunerationis et mercedis Maurini
5 ęternę post mercedis add. 8. u. it 6 docet LX etiam] enim X
7 et] etiam BEGLT maius (ori 9. us) i maiore a magnis LX
9 solis P ml FGNV solum Pm3 0 (-0 in ras.) cet. 12 sibi (eras.) uindicat
P 18 audacius ut] ut audacius B et (ut s. u. et ut deinde exp.) y
14 nostra (in ras. m2) 0 nam FK continens (in ras. 8 fere lilt., quarum
ultima fuit m) V 16 eth-icum (in eras.) P filium CF, om. cet.
18 rationem caelestem (deinde ras. 7 fere litt.) diuinitatis C 19 infundit
AGFOT 21 haec BEGTV et (e eras.) n incesaare LX
23 ministrationum ORTV ministratorum F
operationum sunt, idem autem deus, qui operatur
omnia in omnibus. operatur enim omnia et in omnibus
filius, sicut habes alibi quia omnia et in omnibus Christus.
operatur et spiritus sanctus, quia omnia operatur
unus atque idem spiritus diuidens singulis prout
uult. nulla ergo operationum distantia, nulla discretio est.
ubi uel in patre uel in filio uel in spiritu sancto nulli secunda
plenitudo uirtutis est.
Haec igitur diligenter, cum legimus, consideremus, ut in
ipsis locis nobis possint melius elucere. qui enim quaerit
inuenit et qui pulsat aperietur ei. aperit sibi diligentia
ianuam ueritatis et ideo praeceptis caelestibus pareamus.
neque enim otiose dictum est homini quod nulli aliorum animantium:
in sudore uultus tui manducabis panem
tuum; his enim animalibus, quae natura inrationabilia sunt,
iussu dei terra pabulum ministrare praecepta est, soli autem
homini, ut rationabile quod accepit exerceat, uitae cursus in
labore praescribitur. qui enim non est contentus animalium
pabulo ceterorum, cui non satis est lignum fructiferum conmune
omnibus ad escam datum, sed delicias sibi uariarum
exquirit epularum, delicias sibi transmarinis arcessit e terris,
delicias uerrit e fluctibus, recusare non debet qui labore
uictum requirit, breuem si laborem pro uita subeat aeterna.
3, 19 17 Gen. 1, 11 20 Gen. 1, 11; 2, 16 EGjO et (et in ras. m2) T 7 eat om. Cf 8 sancto
om. P nulla BG seonnda 8. u. P 11 possit BX 12 inneniet
BLX pnlsauerit B 20 in commune 0 communem CFVy (m
ult. eras.) T 21 sed s. u. P diuitiaa X uarias r 22 trasmarinis
P transmarinis C (is ex as) adcersit X arcereit ET ae (a
eras.) terris C a terris (ex aeternis) E terris LX 23 uerrit e BCEyTX
(a. uerrit ras. 6 fere litt. V) uerrit et ad G ueritatis PL ueritate a
quin (n in ras. m2) E, (n del.) T 24 requirit (-at m2) EO si
breuem sibi K ai] sibi LX, sed E (ex si; m2 et), T (8. i si)
ueniens exuat se uitae huius expositae ad errorem sollicitudine
et nudus malitiae athleta pietatis oleo spiritali uelut
quaedam animae membra perfusus suscipiat certamina ueritatis,
haut dubie perpetua promerebitur sacratarum praemia
coronarum. bonorum enim laborum nobilis fructus
est et quanto plura certamina tanto praecellentior corona
uirtutum.
Sed ad propositum reuertamur. historico stilo diximus
hunc euangelii librum esse digestum. denique describendis
magis rebus quam exprimendis praeceptis studium uberius
conparatione aliorum uidemus iupensum. et ipse euangelista
historico more a narratione sumsit exordium. fuit inquit
in diebus Herodis regis Iudaeae sacerdos quidam
nomine Zaccharias eamque historiam plena digestione
persequitur. unde etiam hi qui quattuor animalium formas
quae in Apocalypsi reuelantur quattuor euangelii libros intellegendos
arbitrati sunt hunc librum uolunt uituli specie
figurari; uitulus enim sacerdotalis est uictima. et bene congruit
uitulo hic euangelii liber, quia a sacerdotibus inchoauit
et consummauit in uitulo, qui omnium peccata suscipiens pro
totius mundi uita est inmolatus; sacerdotalis enim est ille
uitulus. idem quippe et uitulus et sacerdos: sacerdos, quia
propitiator est noster — aduocatum enim ipsum habemus
21 I Petro 2, 24, I Ioh. 2, 2 24 I Ioh. 2, 1 F sacrarum r 2 huius uitae PL exposito G
ab erroris sollicitudine a errore (om. ad) ac sollicitudine G ad errorem
(v 8. e alt. V) sollicitudinem FLnV 3 atleta PL 5 haut (h 8. u.) P
9 stilo] libro B 13 historiae C a] de om. aX narrationis X
14 iudeae (e pr. s. u.) V iudei (i eras.) G sacerdos (0 ex u) P
15 digestio (i alt. s. u.) P 16 •IIII∙ PX animalium formas in ras. P
animalia F et (v 8. a ult. M2) KV 17 •IIII∙ P 18 speciem
(-e corr.) V 20 hic (c in ras.) P quia ΕγΤ qui cet. a 8. u. G
22 est PL, et V (est corr.) cet. 23 et alt.l est a est et CG
et bene accidit, ut quoniam euangelii librum secundum
Matthaeum diximus esse moralem, opinio huiuscemodi non
praetermitteretur; mores enim proprie dicuntur humani.
tamen putant ipsum dominum nostrum in quattuor euangelii
libris quattuor formis animalium figurari, quod idem
homo, idem leo, idem uitulus, idem aquila: homo, quia natus
ex Maria est, leo, quia fortis est, uitulus, quia hostia est,
aquila, quia resurrectio est. atque ita in libris singulis forma
animalium figuratur, ut uniuscuiusque libri series propositorum
uideatur animalium aut naturae aut uirtuti aut gratiae aut
miraculo conuenire. quae licet omnia in omnibus sint, tamen
plenitudo quaedam in singulis uirtutum est singularum. ortum
hominis alius descripsit uberius, mores quoque hominis praeceptis
uberioribus erudiuit; alius a potentiae coepit expressione
diuinae, quod ex rege rex, fortis ex forte, uerus ex uero
uiuida mortem uirtute contempserit; tertius sacrificium
praemisit et ipsam uituli inmolationem stilo quodam
pleniore diffudit; quartus copiosius ceteris diuinae miracula
resurrectionis expressit. unus igitur omnia et unus in
omnibus, sicut lectum est, non dissimilis in singulis, sed
uerus in cunctis. sed iam ipsum sermonem adoriamur euangelii.
9 Ps. 102, 5 20 Coloss. 3, 11 X doluit et a, om. cet. 2 accidit (ac in ras.) P accedit
E; X 4 praetermitteretur (ter pr. 8. u.) P 5 nostrum om. B •IIII∙ P
6 ∙IIII∙ formis P quadriformis LX (quattuor 8. quadri m2 Οπ) 7 aquila
αΒCΧχ (post aquila ras. 4 litt. PL 8 est
ei maria FrO, est (ea:tra u.) ex mariae (e ult. eras.) V fortis PCL
fortior cet. 9 quia s. u. m3 P 10 libri om. L 11 uidetur cnEGX
(-eatur m2 EOttV) uirtute X (-i m3 OK) 13 uirtutum est ante in
singulis transponit B 14 alius (B S. U.) P describit P discrib*sit L
dissciipait FOV (descr. 0 m2) discripsit (e 8. i pr. vi2)
(r pr. eras.) P potentia coepit et a 16 forti P 19 diuina
X 20 expraessit (s pr. 8, u.) P et unus om. B 22 post
euangelii add. Incipit euangelium a Incip prologus G inicium luce (in
mg. m2) V
Quoniam inquit multi conati sunt ordinare
rerum. pleraque nostrorum quemadmodum ueterum
Iudaeorum paribus et generibus formantur et causis
atque exemplorum similium pari usu exituque conueniunt
principioque rerum et fine concordant. nam sicut multi in
illo populo diuino infusi spiritu prophetarunt, alii autem prophetare
se pollicebantur et professionem destituebant
— erant enim pseudoprophetae potius quam prophetae,
sicut Ananias filius Azot, erat autem populi gratia discernere
spiritus, ut cognosceret quos referre deberet in numerum prophetarum,
quos autem quasi bonus nummularius inprobaret,
in quibus materia magis corrupta sorderet quam ueri splendor
luminis resultaret — sic et nunc in nouo testamento
multi euangelia scribere conati sunt, quae boni nummularii
non probarunt, unum autem tantummodo in quattuor libros
digestum ex omnibus arbitrati sunt eligendum.
et aliud quidem
fertur euangelium, quod duodecim scripsisse dicuntur.
ausus etiam Basilides euangelium scribere, quod dicitur secundum
Basilidem. fertur etiam aliud euangelium, quod scribitur
sqq. M.) 10 Hier.
35 (28), 1 11 Dent 18, 21 sqq. 16 cf. enarr. pa. 40 s. 38 OKV, om. F 3 plerique et (i ex e) T 5 exemplorum
(em 8. u.) P uisu E et (8. 1 orau) T 6 sicuti B 7 prophetauerunt
LX prophetarum G autcm] etiam se (om. deinde se) B
9 enim om. a 10 azoti aC azoth LX Azor ed. Rom.; cf. Origenes
ham. in Lucam I (XIII1801, 6 M., ubi Agot legitur) 12 nummularias
PaBC nummolarius (numolarius r) cet. inprobaret PL inprobare cet.
15 nummularii PaBC nummolarii V (v 8. o m2) cet. 16 probauerunt LX
unuP ∙IIII∙ PL 18 XII- PLX dicantur L (a in ras.), n
(v 8. a m2) cd. 19 ausus est (est s. u. m2) EKT etiam (m2 est
iam) 0 basilidis LX (-es m2 OV) quod dicitur secundum basilidem
BCF Οπγ, secundum quod dicitur secundum basilidem a et (secundum
pr. eras.) V, secundum proprium nomen PL; cf. Origenis homo in
Lucam I (XIII 1801 M.) ἤὅη;
legimus aliqua, ne legantur, legimus, ne ignoremus, legimus,
non ut teneamus, sed ut repudiemus et ut sciamus qualia
sint in quibus magnifici isti cor exaltant suum. sed ecclesia,
cum quattuor euangelii libros habeat, per uniuersum mundum
euangelistis redundat, haereses, cum multa habeant. unum
non habent; multi enim conati, sed dei gratia destituti
sunt plerique etiam ex quattuor euangelii libris in unum ea
quae uenenatis putauerunt adsertionibus conuenientia
ita ecclesia quae unum euangelium habet unum deum
docet, illi autem qui alium deum ueteris testamenti, alium
noui adserunt ex multis euangeliis non unum deum, sed plures
fecerunt.
Quoniam multi inquit conati sunt. conati utique illi
sunt qui inplere nequiuerunt. ergo multos coepisse nec inplesse
etiam sanctus Lucas testimonio locupletiore testatur
dicens plurimos esse conatos. qui enim conatus est ordinare
suo labore conatus est nec inpleuit. sine conatu sunt enim
donationes et gratia dei, quae, ubi se infuderit, rigare consueuit,
ut non egeat, sed redundet scriptoris ingenium. non
conatus est Matthaeus, non conatus est Marcus, non conatus
est Iohannes, non conatus est Lucas, sed diuino spiritu ubertatem
dictorum rerumque omnium ministrante sine ullo
coepta conplerunt. et ideo bene dicit: quoniam multi
Origenes hom. in Lucam I (XIII 1803 a M.) PFGy et (n ex m) V thomam cet. alium X (-ud m2 V) ,
alibi y matthian PET mathian rL matthiam a matthia F mattheum
B mathiam V (am ex an m2) cet. 4 exaltant cor C 5 ∙IIII∙ P
6 redundanex es m2) On habe.ant (b eras.) L
habeant (n 8. 11.) E habeat X 7 habet X S ∙IIII∙ PLK 9 uenenatis
(ne t. u.) P nenatis F referserunt (rse eras.) u resperserunt
(p g. u.) V retulerunt i 14 inquit multi C, inquit om. f 16 loca- pletiore
(io in ras.) 0 locupletiori (iori in ras.) L locupletare « (tiori
m2 8. -tare) FV 20 non negeat (n vlt. eras.) P 21 ėst pr. 8. u. P
22 iohannis X (-es m2 n) 24 conplerunt Pa.BG conpleuerunt cet.
nobis conpletae sunt uel quae in nobis redundant.
quod enim redundat nulli deficit et de conpleto nemo dubitat,
cum fidem effectus adstruat, exitus prodat. itaque euangelium
conpletum est et redundat omnibus per uniuersum orbem
fidelibus et mentes omnium rigat animumque confirmat. ergo
fundatus in petra et qui omnem fidei sumserit plenitudinem
firmamentumque constantiae recte dicit: quae in nobis
sunt, quoniam non signis et prodigiis, sed uerbo
uera et falsa discriminant qui salutaria domini gesta describunt
uel qui animum mirabilibus eius intendunt. quid enim
tam rationabile quam ut credas, cum legis ea gesta quae
supra hominem sunt, potioris esse naturae, at uero cum legis
ea quae sunt moralia, suscepti credas esse corporis passiones?
Sicut tradiderunt inquit nobis qui ab initio ipsi
uiderunt et ministri fuerunt uerbi. non congruit
ista elocutio, ut magis ministerium uerbi quam auditum
esse credamus. sed quia non prolatiuum uerbum, sed substantiale
signatur uerbum illud, quod caro factum est et
habitauit in nobis, non uulgare uerbum, sed illud caeleste
intellegamus. cui apostoli ministrarunt. et tamen in Exodo
lectum est quia populus uidebat uocem domini, et
utique uox non uidetur, sed auditur. uox enim quid est nisi
sonus, qui non oculis cernitur, sed aure percipitur? uerum altissimo ingenio uoluit declarare Moyses quia uox uidetur
dei; interioris enim mentis uidetur obtutu, in euangelio autem
1803 a sq. M.) 20 Ioh. 1, 14 23 EIOd. 20, 18 X (rerum s. u. F, narrationem m2 0) 3 defęcit
(i s. e) P 6 regit P rigat (a ex i) L. 10 diBcribunt X (descr. m2 On)
11 animo X 13 potiores aX (-is m2 OKV) 14 moralia aCT mortalia
cet. 17 congruit (con 8. u.) P 18 eloquutio FOV magis (maius
corr., sed deletum) P maius (m2 ex magis) G uerbi uieum mg. m2
codex s. Marci 507 et a auditus P 19 non 8. u. P 21 uulgale X
(-re m2 0) 23 et om. T 25 uerbum a et (b eras.) C
unde et sanctus Iohannes euangelista quod erat inquit ab
initio, quod audiuimus et quod uidimus, oculis
nostris perspeximus et manus nostrae scrutatae
sunt de uerbo uitae: et uita apparuit, et uidimus
et testamur et adnuntiamus uobis de uita, quae
erat aput patrem et apparuit nobis. uides ergo quod
uerbum dei et uisum est apostolis et auditum. non solum
enim secundum corpus uiderunt dominum, sed etiam secundum
uerbum; uiderunt enim uerbum qui cum Moyse et Helia uiderunt
gloriam uerbi. isti enim uiderunt Iesum, qui in sua
uiderunt gloria, alii non uiderunt, qui corpus tantummodo
uidere potuerunt; non enim corporalibus, sed spiritalibus oculis
Iesus uidetur.
denique Iudaei non uiderunt eum, qui uidebant.
uidit eum Abraham, quia scriptum est: Abraham diem
meum uidit et gauisus est. uidit ergo eum Abraham,
qui dominum utique in corpore non uidebat, sed qui uidit in
spiritu uidit in corpore; qui autem uidit in corpore et non
uidit in spiritu nec in ipso uidit corpore quod uidebat. uidit
eum Esaias et, quia uidit in spiritu, uidit et in corpore. denique
non habebat inquit speciem suam neque decorem.
non uiderunt eum Iudaei; obcaecatum enim erat
insipiens cor eorum. ipse quoque non se posse a Iudaeis
uideri testificatur dicens: duces caeci, liquantes culicem,
camellum autem gluttientes. non uidit eum Pilatus,
(non ... uidetwr) 14 Matth. 13, 13 15 Ioh. 8. 56 21 Esai.
53, 2 22 Augustinus epiat. 148, 6 (non ... torum), Marc. 6, 52
24 Mattb. 23, 24 1 post uidetur add. quomodo uox uidetur B scs iohannes PL iohannes
(-is X, -es m3 Oit) scs cet. 3 et coulis ΕγLT, quod (8. u. m2)
oculis OV; cf. lib. V 8. 96 et de paradiso 68 7 paruit P; cf. lib. V
s. 96 9 dmX 11 quia G 12 quia (a eras.) G 14 qui uidebant
PBCLXy, in corpore add. T et s. u. m2 0 quia non nidebant in
spu a; cf. p. 15 u. 3 15 uidit meum diem FLO et qui post diem
add. uidit π V 17 sed quia B 25 camellum F et (1 pr. eras.) PV
camelum cet. glutientes Or X et (glutt. m2) E
eum; si enim uidissent, numquam dominum
crucifixissent. qui ergo deum uidit uidit Emmanuhel,
hoc est: uidit nobiscum deum, qui autem deum
nobiscum non uidit non potuit uidere quem uirgo peperit.
denique qui non crediderunt dei filium nec filium uirginis
crediderunt.
quid est ergo deum uidere? nolo me interroges:
euangelium interroga, ipsum dominum interroga, immo dicentem
audi: Philippe, qui me uidit uidit et patrem,
qui me misit. quomodo tu dicis: ostende nobis
patrem? non credis quia ego in patre et pater in
me est? utique non corpus uidetur in corpore nec spiritus
uidetur in spiritu, sed solus ille pater uidetur in filio aut
iste filius uidetur in patre; non enim dissimiles in dissimilibus
uidentur, sed ubi unitas operationis est atque uirtutis,
et filius in patre et pater uidetur in filio. quae ego
inquit opera facio et ille facit. in operibus Iesus
uidetur, in operibus fili et pater cernitur. uidit legum
qui Galilaeum illud mysterium uidit, quod nemo posset
nisi mundi dominus elementa conuertere. uideo Iesum,
quando lego quia caeco liniuit oculos luto et reddidit
uisum; ipsum enim recognosco, qui de luto finxit hominem
et ei uiuendi spiritum, uidendi lumen infudit. uideo Iesum,
9 sq. 16 Ioh. 5, 19 19 Ioh. 2, 9 21 Ioh. 9, 6 22 Gen. 2, 7 1 post cracifige pr. add. eum X 2 uidissent eam X 3 ergo dum X
et (n eras.) T et (dmcorr.) B 4 autem nobiscum dmpostea
in u. ult. add.) B 8 docentem X dicente a 9 nidit me uidit
uidet me uidet r me uidet uidet (-et bis ex -it mH) 0 14 iste PaBCL,
om. cet. 14 dissimilis ... uidetur X 16 ego] enim P; malim enim
ego 17 operibus] patris add. ed. Paris. a. 1569 18 fili a filius X (fili
mH 0) filii cet. 19 post mysterium tres libri testibus Maurinis et ed.
Rom. add. id est ex aqua uinum factum; y in mg. mH Aqua conuersa
est in uinum. Iu chana galilee possit P (-et m3) G (-et m2) LX
posuit a 21 leniuit (i 8. e) P lauit G linuit alJO et (m2 llniuit) T
23 et qui ei G uidendi PCELT et (d pr. ex u m2) nV uiuendi cet.
quando peccata condonat; nemo enim potest peccata dimittere
nisi solus deus. uideo Iesum, quando Lazarum suscitat, et
non uiderunt qui uiderunt. uideo Iesum, uideo etiam patrem,
quando oculos ad caelum erigo, ad maria conuerto, ad terram
retorqueo; inuisibilia enim eius per ea quae facta
sunt intellecta conspiciuntur.
Sicut tradiderunt nobis qui ab initio uiderunt
et ministri fuerunt uerbi. gemina uirtus est in homine
perfecto, ut et intentio sit et actio. utramque igitur uirtutem
sanctus euangelista apostolis defert; non solum enim uiderunt
inquit, sed etiam ministri uerbi fuerunt. intentio
uisionis actionis est ministerium, finis autem intentionis est
utamur exemplo, intentio est quod Petrus et Andreas
audita domini uoce dicentis: faciam uos piscatores hominum
sine ulla conperendinatione reliquerunt scalmum,
uerbum secuti sunt. sed non statim in intentione actio. ne
ibi quidem adhuc actio, sed intentio, ubi dicit Petrus: domine,
quare non possum te sequi modo? animam
meam pro te ponam. erat enim intentio passionis, sed
nondum erat actio, licet in ieiuniis iam esset actio, esset in
uigiliis, esset in contemptu corporalium uoluptatum; haec
enim est actio Christiani. neque enim in omnibus rebus simul
et intentio et actio est, sed cum sit rei alterius actio, alterius
adhuc intentio est. nam et ipse Petrus cum multa apostolica
uirtute perpete peregisset, postea tamen quando dixit ei dominus:
tu me sequere, tulit crucem suam et secutus est
4, 19 18 Ioh. 13, 37 27 Ioh. 21, 22 P 6 intellegenda P, cf. de spir. aancto III 2, 13,
enarr. pBalm. 118, 2, 32 13 actio] actionia X 15 faciam uos
fieri 0 d (fieri eras.) T 17 sequuti FOV in om. aBC inten-tione
(-neB) actio ne ibi BLX intentione actionis ibi P intentio cum
actione ibi (deinde non actio) aC intentione actio ibi x 20 meam
om. X 21 iam in ieiuniis X 24 est sed om. P 26 perpete P perpetim
(im in ras.) x perpeti cet. peregisset (e alt. a. u.) P
Andrea, Iohanne et ceteris apostolis et intentionis et actionis
aequalitas:
est autem nonnumquam plus in intentione quam
in actione aut plus in actione quam in intentione, ut in euangelio
cernimus inter sanctam Mariam et Martham fuisse distantiam.
alia enim uerbum audiebat, alia festinabat circa
ministerium. quae stetit et ait: domine, non est tibi
curae quod reliquit me solam ministrare. dic ergo
illi, ut me adiuuet. et dixit illi: Martha, Martha.
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur
ab ea. ergo in altera intentionis studium, in altera actionis
ministerium redundabat, utrique tamen utriusque uirtutis
studium suppetebat, siquidem et Martha, nisi audisset uerbum,
ministerium non subisset, cuius actio intentionis indicium est,
et Maria tantum gratiae de utriusque rettulit perfectione uirtutis,
ut ungueret pedes Iesu et tergeret capillis et totam
domum suae fidei odore conpleret. est etiam nonnumquam
maxima intentio, cassa actio, ut si medicinae animum aliquis
intendat et, cum omnia medendi praecepta cognouerit, non
exsequatur officia, atque ita fit ut quia cassa actio, cassa
etiam intentio sit. est etiam in nonnullis uberior aliquando
actio, exilior intentio, ut si aliquis baptismi salutaris sacramenta
percipiat et cognoscendis uariarum uirtutum praeceptis animum
nolit intendere, fit plerumque ut per intentionis incuriam
F 3 intentione (in s. u.) P 4 in pr. a, om.
eet. in tert. om. PB euangelio (o ex um) P 6 altera ... altera
PL festinabat (a pr. ex e) P 8 cura PL cura eo G curae eo fT
post quod add. soror mea T et (s. u. m2) V, post me add. soror mea
EGf relinquit a dereliquit EGf derelinquit T 9 dns martha
martha Fy, martha alt. 8. u. V, martha (om. alt.) PK 10 auferatur L
aufertur FX (-tebat m2 O, -diebat m2
EGfX (e eras. EOV) 16 ungeret PCL unguerit F et (-et m2)
pedis (-es m3) P et pr.] ut X 19 cognouit P 21 uberiora
(a eras.) P 22 aliquis] quis PL 23 cognoscendi X (-is m2 π)
fructum actionis amittat. ideo ergo utriusque uirtutis plenitudo
quaerenda est, quam consequi potuerunt apostoli, de
quibus dicit: qui ab initio uiderunt et ministri fuerunt,
ut per id quod uiderunt diuinae cognitionis intellegatur
intentio, per id quod ministri fuerunt eorum actio declaretur.
Uisum est inquit mihi. potest non soli uisum esse quod
uisum sibi esse declarat. non enim uoluntate tantum humana
uisum est, sed sicut placuit ei qui in me inquit loquitur
Christus, qui ut id quod bonum est nobis quoque bonum
uideri possit operatur; quem enim miseratur et uocat. et ideo
qui Christum sequitur potest interrogatus cur esse uoluerit
Christianus respondere: uisum est mihi. quod cum dicit,
non negat deo uisum; a deo enim praeparatur uoluntas
hominum. ut enim deus honorificetur a sancto, dei gratia
est. denique plurimi uoluerunt scribere euangelium, sed quattuor
tantummodo qui diuinam meruerunt gratiam sunt recepti.
uisum est inquit etmihi adsecuto aprincipio omnia
diligenter ex ordine. prolixiorem hunc euangelii librum
quam ceteros esse nemo dubitauerit. et ideo non ea quae
falsa sunt, sed quae uera sibi uindicat. denique etiam a sancto
apostolo Paulo testimonium meruit diligentiae. sic enim laudat
Lucan: cuius laus inquit est in euangelio per omnes
ecclesias. et uere laudabilis est qui meruit a tanto gentium
doctore laudari. adsecutum itaque se non pauca dicit, sed
omnia et adsecuto omnia uisum est scribere non omnia, sed
(uisum est — 16 dei gratia est) 9 II Cor. 13, 3 11 Rom. 9, 18. 24;
cf. Marc. 10, 48 sq. 14 Prouerb. 8, 35 23 II Cor. 8, 18 24 cf.
Cic. Tusc. IIII 67 u.) B Augustinus loco
altero (om. inquit) solum X (soli mS V) 8 sibi uisum Augustinus
loco altero 9 ei] illi X inquit om. Augustinus loco altero 12 uo-
Init B 13 est et mihi Augustinus loco altero 14 enim om. aC
16 mr PL 18 adsequuto FO et (u alt. 3. u.) V 23 lacan P
lucam cet. 25 adsequutum F πV
omnia. quia quae fecit inquit Iesus, si scribantur
omnia, nec ipsum capere mundum arbitror. aduertis
enim quod consulto etiam ea quae ab aliis sunt scripta praeteriit,
ut diuersa in euangelio gratia refulgeret et propriis
quibusdam singuli libri mysteriorum gestorumque miraculis
eminerent. diuiserunt enim sibi uestimenta milites Christi.
quod suo loco plenius explanabitur.
Scriptum est autem euangelium ad Theophilum, hoc est ad
eum quem deus diligit. si deum diligis, ad te scriptum est,
si ad te scriptum est, suscipe munus euangelistae. pignus
amici in penetralibus animi diligenter adserua, bonum depositum
custodi per spiritum sanctum, qui datus
est nobis, frequenter inspice, saepius discute. fides pignori
prima debetur, fidem sequitur diligentia, ne conmissa tibi
pignera tinea aut aerugo consumat; quod enim tibi conmissum
est consumi potest. euangelium bonum pignus est, sed uide
ne uel in animo tuo illud aut tinea aut aerugo consumat.
consumit tinea, si quod bene legeris male credas. tinea haereticus
est, tinea Fotinus est, tinea tua Arrius est. scindit
qui separat a deo uerbum. scindit uestimentum
Fotinus, cum legit: in principio erat uerbum et uerbum
erat aput deum et deus erat; integrum enim
uestimentum est, si legas: et deus erat uerbum. scindit
uestimentum qui separat a deo Christum. scindit uestimentum
Origenes hom. in Lucam I (XIII 1804 d aq. M.) 12 II Tim. 1, 14
16 Matth. 6, 19 Bq. 22 Ioh. 1, 1 E\'jT consolato X (consulto corr. OnV) 7 enim s. u.
m2 GV, om. w uestimenta PL uestimenta dfii cet. 9 theofilum
PaLX 12 penetralibus i penetrabilibus P (bi eras.) cet. 14 pigneri
F pignore V (-ri corr., 0 in rae.) PaBL pignora cet.
aut tinea BL 17 euangelista bonum X (-sta F, um s. sta m2 O)
23 - deus erat uerbum aEGTX (uerbum exp. m2 a, eras. EV) 25 a
deo separat R
te solum uerum deum, nisi cognoscat et Christum. non
enim solum patrem uere deum cognoscere uita aeterna
est, sed etiam Christum cognoscere uerum deum. uerum
de uero, deum de deo uita est sempiterna.- tinea est Christum
cognoscere sine diuinitatis fide aut corporis sacramento.
tinea est Arrius, tinea est Sabellius. patitur has tineas
spiritus fluctuantium, patitur has tineas spiritus qui non credit
quia pater et filius diuinitate unum sunt. scindit quod
scriptum est: ego et pater unum sumus qui unum per
discretas substantias diuidit. patitur hanc tineam spiritus qui
Iesum Christum in carne uenisse non credit et ipse tinea est:
ipse est enim antichristus, qui autem de deo sunt fidem
tenent et ideo tineam pati non queunt, quae diuidit uestimentum.
omne enim quod inter se diuiditur sicut Satanae
regnum non potest esse perpetuum.
est etiam aerugo animi,
cum saecularium sordibus cupiditatum religiosae acies intentionis
obducitur aut fidei puritas decoloratur nube perfidiae.
aerugo mentis est rei cupiditas familiaris, aerugo mentis
incuria est, aerugo mentis est adpetentia dignitatum, si in his
summa spes uitae praesentis locetur. et ideo ad diuina conuersi
acuamus ingenium, exerceamus adfectum, ut gladium
illum, quem uendita ueste emi dominus iubet, paratum semper
et lucidum tamquam in uagina mentis reconditum habere
possimus. arma enim spiritalia et fortia deo ad destruendas
12, 25 22 Luc. 22, 36 25 II Cor. 10, 4 X ueram extra u. m2 T 3 patrem solum P cognoscere
om. X 4 uerum pr.] uere X uerbum G deum et uerum C
5 dm(eras.) | dfli P 6 diuinitate P 8 fluctuantius (u ult. eras.) P
9 diuinatate (i s. a pr. m2) P 12 uenisse om. C γ ipse. (e
eras.) P in ea ΕγΤ (tinea m2 Ef) 13 est enim PL inquã (a
ras.) O inquit FicV est enim inquit cet. fide P 14 pati tineam Of
pati nequeunt ET 17 cnpiditatumj uoluptatum ET 20 adpetentia
BCEfTX ad penitentiam aG ambitio PL 22 exerceatus (m s. t) P adfatum
P adfectum (ect in ras.) L 25 possimus (i ex e m2) P, (i ex u) G
ne cum uenerit dux caelestis militiae, situ nostrorum offensus
annorum a legionum suarum nos societate discernat.
quidam nomine Zaccharias de uice Abia et
uxor eius de filiabus Aaron et nomen eius Elisabet.
et erant ambo iusti, incedentes in omnibus
mandatis et iustificationibus domini sine querella.
docet nos scriptura diuina non solum mores in his
qui praedicabiles sunt, sed etiam parentes oportere laudari,
ut ueluti transmissa inmaculatae puritatis hereditas in his
quos uolumus laudare praecellat. quae enim alia intentio
hoc loco sancti euangelistae nisi ut sanctus Iohannes Baptista
nobilitetur parentibus miraculis moribus munere passione? sic
etiam sancti Samuhel mater Anna laudatur, sic Isaac a parentibus
nobilitatem pietatis accepit, quam posteris dereliquit.
sacerdos itaque Zaccharias nec solum sacerdos, sed etiam de
uice Abia, id est nobilis inter superiores semine.
et uxor
inquit eius de filiabus Aaron. non solum igitur a parentibus,
sed etiam a maioribus sancti Iohannis nobilitas propagatur,
non saeculari potestate sublimis, sed religionis successione
uenerabilis. tales enim maiores habere debuit praenuntius
Christi, ut non repente conceptam, sed a maioribus
acceptam et ipso infusam iure naturae praedicare fidem
dominici uideretur aduentus.
erant inquit ambo iusti
in omnibus mandatis et iustificationibus
25 cf. Augustinus de gratia Christi 48, 53 pr. eras.) P 3 secernat 0 (s. m2 Expf prologus
Incip liber) T 7 et erant] erant autem et mox iusti ante dmC
10 laudari (i ex e) FG 11 uelut P uelud L 14 passiones (s ult.
et\'as.) P 15 samuhelis P (is add. m3) LX isaac (a alt. s. u. m2j-P
18 semine T et (ex feminae) E faemine P femine GL feminae et
ml FV et (in quo m2 semine) 0 feminas r et m2 FV familias aC
21 religione (i pr. ex e) P 25 dni si (ci s. si) P erant autem L
domini sine querella. quid ad hoc referunt qui peccatis
suis solacia requirentes sine peccatis frequentibus hominem
putant esse non posse et utuntur uersiculo quia scriptum est
in Iob: nemo mundus a sorde nec si una die uita
eius est; in terra numerosi menses eius ab ipso?
quibus respondendum est prius ut quid sit hominem sine
peccato esse definiant, utrum numquam omnino peccasse an
desisse peccare. si enim hoc putant sine peccato esse,
peccare, et ipse consentio — omnes enim peccauerunt
et egent gloria dei — sin autem eum qui ueterem
errorem correxerit et in eam se uitae transformauerit qualitatem,
ut temperet a peccato. negant abstinere delictis, non
possum in eorum conuenire sententiam, cum legamus quia
sic dominus dilexit ecclesiam, ut exhibeat sibi
ipse gloriosam et non habentem maculam aut
rugam aut aliquid eiusmodi, sed ut sit sancta et
inmaculata. nam cum ecclesia ex gentibus, hoc est ex
peccatoribus congregata sit, quomodo ex maculatis inmaculata
potest esse, nisi primo per dei gratiam, quod abluta a delicto
sit, deinde quod per qualitatem non peccandi abstineat a
delictis? ita nec ab initio inmaculata — humanae enim hoc
inpossibile naturae — sed per dei gratiam et qualitatem sui.
1805 b M.) 4 Iob 14, 4 sq. 9 Rom. 3, 23 14 Ephes. 5, 25 et 27
17 Auguatinus de natura et gratia 63, 75 (nam cum... 21 a delictts)
21 Augustinus de natura et gratia 63, 75 (nec ab ... p. 22, 1 uiàcaCur) X 2 requirentes a requirent X (-tes m2 Οπ) praeferentes
eet. 3 in iob est X (est ante in eras. F) 4 una die eius uita est
PL unius diei uitae sit X 8 sic (c eras.) P 10 gloriam PG et (m
eras.) CL, (m exp.) a glorięm) it gloriae (e eras.) V si PLX (sin 0
mZ) 14 sic] sicut L et (ut eras.) PEOV, (ut exp.) del. m2) 0
dilexit dfis T 17 ex pr.] de C ei alt.] a y 19 primum B per
Chriati Augmtinus a BCO, om. cet. Augustinus 20 a P (#. u.)
21 hoc est (est 8. u. m2) EO 22 inpossibile est C et (est 8. u. m2) E
sed aC Augustinus, et 0 et cet. et per qualitatem B et per aequaitatem
C
quia iam non peccat, fit ut inmaculata uideatur.
nec otiose
iustos ante deum dixit, incedentes in mandatis et
iustificationibus domini, in quo patrem omnipotentem
et filium conprehendit. filium esse qui legem tulerit. mandata
praescripserit etiam sanctus euangelista declarat. et bene
iustos ante deum; non enim omnis qui iustus est ante
hominem iustus est et ante deum. aliter uident homines,
aliter deus, homines in facie, deus in corde. et ideo fieri
potest ut aliquis adfectata bonitate populari iustus uideatur
mihi, iustus autem ante deum non sit, si iustitia non ex
mentis simplicitate formetur, sed adulatione simuletur;
enim in ea homo non poterit deprehendere. perfecta
igitur laus est ante deum iustum esse. unde et apostolus
cuius laus inquit non ex hominibus, sed ex deo.
beatus plane ille qui in conspectu dei iustus est, beatus ille
de quo dominus dignatur dicere: ecce uere Israhelita.
in quo dolus non est; uerus enim Israhelita qui deum
uidet et uideri se nouit a deo et ipsi exhibet cordis occulta.
solus enim perfectior qui ab eo probatur, qui non potest falli;
iudicia enim domini uera, iudicia autem hominum saepe
falluntur, ut et iniustis iustitiae gratiam frequenter adscribant
et iustum aut odio persequantur aut mendacio decolorent.
nouit autem dominus inmaculatorum uias nec pro
peccatore laudabilem nec pro laudabili peccatorem, sed
unumquemque pro conpetentium iudicat ratione meritorum;
idem est enim arbiter mentis et facti. diuina iudicia meritum
M.)
4 Luc. 6, 46 sq. 5 cf. Baedae expo euang. Lucae p. 310 a M. 11 Sir. 43,
32 (36) 14 Rom. 2, 29 16 Ioh. 1, 47 18 I Cor. 14, 25 20 Ps.
18, 9 23 Ps. 36, 18 u. P 2 deum] dum C eum a 5 perscripserit X 6 iustos
(y 8. 0) 0 iusti C Baeda est om. Baeda 7 homine. T homines a
et aC, om. cet. Baeda 12 in ea] mea αCπχ 13 esse om. P 14 deu
est (est 8. u. m2) BT 16 qua F et (quo m2) OV dignatus est
ΕγΤ uere israhelita (ere is in ras.) P 17 israhelita est aC
18 uidit P do X dno cet. ipse GLX (ipsi m2 aF) 24 pro
laudabile / 26 diuina namque a
iusti ex mentis habitu, non aliquo factorum exitu metiuntur;
plerumque enim aut bona mens facti reprehensibilis exitu
deformatur aut improba cogitatio facti alicuius decore uelatur.
sed etiam quod bene feceris, si male cogitaueris, diuino
iudicio non potest conprobari; scriptum est enim: iuste
quod iustum est persequeris. nam nisi esset ut iustum
iniuste faceres. numquam dictum esset: iuste quod iustum
est persequeris. et certe posse iustum iniuste fieri docuit
nos ipse saluator dicens: cum feceris elemosynam,
noli tuba canere ante te. et cum oratis, non eritis
sicut hypocritae. bonum est enim misericordia, bonum
est oratio, sed potest iniuste fieri, si iactantiae causa aliquis
pauperi largiatur, ut uideatur ab hominibus.
unde sanctus
euangelista non solum iustos ante deum et incedentes
in mandatis omnibus et iustificationibus domini,
sed etiam sine querella incedentes ait. quod mire cum
prophetico congruit dicto, quo sanctus Salomon in Prouerbiis
usus est dicens: prouide bona semper coram deo et
coram hominibus. nulla ergo querella est, ubi et mentis
bonitas concordat et facti, et plerumque iustitia durior hominum
querellam excitat.
quam uero congruat uerborum ipsa
distinctio et ordo conueniat diligenter aduerte. incedentes
inquit in omnibus mandatis et iustificationibus
domini. prius enim mandatum, secunda est iustificatio.
itaque cum mandatis caelestibus oboedimus, in mandatis incedimus
domini: cum iudicamus et congrue iudicamus, tenere
domini iustificationes uidemur.
plena igitur laudatio. quae
3, 4 ex ΕγΤ 4 etiamsi (om. deinde si) X 5 conprobare (i 8. e) P
6 nam ... peraequeris om. X esset (t 8. u.) P 8 posset P 9 aelimosinam
P 11 bonum alt.] bona Xy 17 solomon a 18 dicens
om. B bona (na 8. u.) P d6 ex dno G, dno L 19 coram om. CX
bominibus ex omnibus a 26 tenere (s. m2 facere, sed eras.) 0
facere x 27 plana n et (e 8. a pr. m2) V plane FL et (a 8. e) 0
laudatio est P est (8. u. m2) laudatio 0
maioribus, mores in aequitate, officium in sacerdotio, factum
in mandato, in iustificatione iudicium.
in ordine uicis suae ante dominum deum
secundum consuetudinem sacerdotii, sorte exiit
ut incensum poneret ingressus in templum domini.
et omnis populus foris orabat hora incensi.
uidetur
hic sanctus Zaccharias summus designari sacerdos, quia sicut
lectum est, de priore tabernaculo, in quod semper intrabant
sacerdotes ministeria consummantes, uno tantum anni tempore
intrabat in templum: in secundo autem semel in anno
singularis summus sacerdos non sine sanguine,
quem offert pro se et populi delictis. hic est ille
summus sacerdos, qui adhuc sorte quaeritur, quia uerus adhuc
ignoratur; qui enim sorte legitur humano iudicio non conprehenditur.
ille igitur quaerebatur et alius figurabatur. ille
quaerebatur uerus in aeternum sacerdos, cui dicitur: tu es
sacerdos in aeternum, qui non hostiarum cruore, sed
proprio sanguine patrem deum generi reconciliaret humano.
sed tunc sanguis fundebatur in specie, in specie sacerdos
ordinabatur, nunc, quia ueritas uenit, relinquamus speciem,
ueritatem sequamur. et tunc quidem uices erant, nunc autem
est perpetuitas. erat ergo et certe erat cuius uices etiam
gerebantur.
sorte ergo legebatur, ut introiret templum
19 Hebr. 9, 12 28 Hebr. 10, 1 sqq. s. u. m2 G 6 exi*it B 8 foris (a s. i m2) G orabatj
STabat (ST in ras.) B 10 priori aBCfX 12 intrabat aB intrabant
P (n alt. s. u.), G (n alt. s. t*. m2) cet. 14 offerret (re s. u. m2) X
et pro populi a 16 elegitur GT et (i s. e alt.) E eligitur Y et (m2 ex
legitur) F 20 sanguine EfT, om. eet. patri (m2 ex patrem) dd
(0 m2 in ras.) genus (us in ras. m2) rec. hum. V patrem (m eras.) d
genus rec. hum. alt. in specie om. aG 23 et ueritatem PL
et om. PL 25 legebantur P elegebantur L elegebatur G eligebatur
ΕγΤ in templum EOTV
aliud significabatur nisi eum sacerdotem esse uenturum, cuius
sacrificium non esset conmune cum ceteris, qui non in manu
factis templis sacrificaret pro nobis, sed in sui corporis
nostra peccata uacuaret. sorte ergo quaerebatur sacerdos.
ideo fortasse et milites uestimenta domini sortiebantur, ut,
quoniam in templo suo pro nobis dominus deferre sacrificium
praeparabat, circa ipsum quoque sortis agitatio praeceptum
legis inpleret. propter quod ait: non ueni legem soluere,
sed inplere, certe ut ipse esset, qui et exspectatus ueteri
testamento et mandato dei uideretur electus. denique et super
apostolum Matthiam sors cecidit, ne apostoli electio a mandato
discrepare legis ueteris uideretur.
Apparuit autem illi angelus stans a dextris
incensi. non inmerito angelus uidetur in templo, quia
ueri sacerdotis iam nuntiabatur aduentus et caeleste sacrificium
parabatur, in quo angeli ministrarent. et bene apparuisse
dicitur ei qui eum repente conspexit, et hoc specialiter aut da
angelis aut de deo scriptura diuina tenere consueuit, ut quod
non potest praeuideri apparere dicatur; sic enim habes:
apparuit deus Abrahae ad ilicem Mambre. nam qui
ante non praesentitur, sed repentino uidetur aspectu adparere
11 Act. 1, 26 15 Augustinus epist. 147, 18 (non inmerito ... p. 28, 7
possit a nobis); cf. ss. 19—33, s. 39, epist. 148, 6. 10. 12 21 Gen. 18, 1 ΕγΤ 4 templi
GX (templis m2 π) 7 quoniam F (in mg. quando), quando in ras.
m2 V (in mg. quando) 9 propter quod 8. u. m2) propt*»
quod T quod propterea P soluere legem y 10 et extra u. j,
om. aT 12 ne] ut P 13 discrepare om. PL, discrepant post uideretur
add. L 14 autem om. C, s. u. T angelus dni L
FO et (dni extra u. postea add.) V 15 uideretur (re eras.) P
16 neris (s eras.) P adnuntiabatur C 18 et om. X Augustinus
aut om. X, aliud B 21 mambre PFLV Augustinus mambres (a ex
o) G membre (a 8. e) E mambrae cet. 22 praesentitur BCO Augustinus
et (a 8. i m2, in mg. praesentiat) F, (a s. i eras., in mg. praesentitur)
V praesentetur ait praesentatur eet.
in uoluntate situm est uideri et cuius naturae est non uideri,
uoluntatis uideri. nam si non uult, non uidetur; si uult,
uidetur. apparuit enim deus Abrahae quia uoluit: alii, quia
noluit, non apparuit. uisum est etiam Stephano, cum lapidaretur
a populo, aperiri caelum, uisus est etiam Iesus stans
ad dexteram dei et non est uisus a populo. uidit Esaias
dominum Sabaoth, sed alius uidere non potuit, quia cui placuit
apparuit.
et quid de hominibus loquimur, cum etiam de
ipsis caelestibus uirtutibus et potestatibus legerimus quia
deum nemo uidit umquam? et addidit quod ultra caelestis
est potestates: unigenitus filius, qui est in sinu
patris, ipse enarrauit. aut adquiescatur igitur necesse est,
si deum patrem nemo uidit umquam, filium uisum esse in
neteri testamento et desinant haeretici ex uirgine ei principium
dare, qui antequam nasceretur ex uirgine uidebatur, aut
certe refelli non potest uel patrem uel filium uel certe spiritum
sanctum, si tamen est sancti spiritus uisio, ea specie
uideri, quam uoluntas elegerit, non natura formauerit, quoniam
spiritum quoque uisum accepimus in columba. et ideo deum
nemo uidit umquam, quia eam quae in deo habitat plenitudinem
diuinitatis nemo conspexit, nemo mente aut oculis
conprehendit; uidit enim ad utrumque referendum est.
20 Matth. 3, 16 21 Coloss. 2, 9 22 I Tim. 6, 16 В γL Augustinus ei C et his P (sed m3 8. et eras, h
eras.) cet. 4 alio PL aliis n Augustinus quia (a ex n) P
5 etiam G Augustinus etiam et cet. 6 aperire P (i s. e alt.) EOT
7 ad (d 8. u. m2) P 8 uidere (e alt. ex i m3) P, om. C 11 dum X
caelestis αγLTX (-es corr. FTV), militine caelestia C, caelestes cet.
12 potestatis P (e 8. i m3) yLOV, potestates nisi CG 13 enarrabit
aX (-uit m2 FO) narranit PL Augustinus 15 uetere PL designant
(g eras.) PF ei] et P (ei corr.) a 17 refelli (fe in ras.) V
repelli et F (in mg. refelli), 0 (f s. p), reuelli (8. m2 refelli, sed
eras.) Y 18 est] et X, om. C uisio est (est s. u. m2) CV 20 accipimus
G 23 enim] ergo C
mentium magis quam oculorum uisio declaratur; species enim
uidetur, uirtus uero narratur; illa oculis, haec mente conprehenditur.
Sed quid de trinitate dicam? Seraphin quando uoluit apparuit
et uocem eius Esaias solus audiuit. apparuit angelus et
nunc praesto est, sed non uidetur; neque enim in potestate
nostra est uidere, sed in potestate illius apparere. tamen, etsi
potestas non est uidendi, est gratia promerendi, ut uidere
possimus. et ideo qui habuit gratiam meruit copiam; nos
copiam non meremur, quia deum uidendi gratiam non habemus.
et quid mirum si in praesenti saeculo nisi quando uult
dominus non uidetur? in ipsa quoque resurrectione non facile
est deum uidere nisi his qui corde sint mundo. et ideo beati
mundo corde; ipsi enim deum uidebunt quantos
beatos iam numerauerat et tamen uidendi his deum non
facultatem! si ergo hi qui mundo sunt corde deum
uidebunt, utique alii non uidebunt; neque enim indigni deum
uidebunt, neque is qui deum uidere noluerit potest deum
uidere. nec in loco deus uidetur, sed mundo corde, nec corporalibus
oculis deus quaeritur nec circumscribitur uisu nec
tactu tenetur nec auditur adfatu nec sentitur incessu. et cum
absens putatur, uidetur et, cum praesens est, non uidetur.
denique nec apostoli omnes Christum uidebant. et ideo ait:
tanto tempore uobiscum sum, et adhuc me non
cognouistis! qui enim cognouit quae sit latitudo et
(in ipsa... p. 28, 7
possit a nobis) 14 Matth. 5, 8 25 loh. 14, 9 26 Ephes. 3, 18 aX (v a. b 0) enarrauit P (e 8. u.) narrauit Augustinus
3 illi (m2 illa) FOV 5 seraphin L Augustinus et (n ex m) B
sgrafin (e s. a m3) P sarafim (e s. » m2) a seraphim G (m in ras.) cet.
7 nunc (c in ras.) P non ex nunc P 8 sed in potestate (sed in
potes in ras.) P 14 sunt a (i s. u) Br ideo ait PL 15 enim
om. π, 8. u. V 16 beatos in ras. P innumerauerat a 19 his (h
eras.) Ρπ V 26 agnouistis C cognoscitis G
scientiae caritatem Christi, uidit et Christum, uidit
et patrem. nos enim iam secundum carnem non nouimus Christum.
sed secundum spiritum; spiritus enim ante faciem
nostram Christus dominus, qui nos in omnem plenitudinem
dei misericordia sua inplere dignetur, ut uideri possit
a nobis. ideo ergo apparuit Zacchariae angelus a dextris altaris
incensi, quia apparuit cum uoluit, non apparuit quamdiu
noluit.
apparuit autem a dextris altaris incensi, quia diuinae
insigne misericordiae deferebat; dominus enim a dextris
mihi, ne conmouear et alibi: dominus protectio
tua super manum dexterae tuae. atque utinam nobis
quoque adolentibus altaria, sacrificium deferentibus adsistat
angelus, immo praebeat se uidendum; non enim dubites
angelum. quando Christus adsistit, Christus immolatur;
etenim pascha nostrum immolatus est Christus.
nec uereare ne turbetur cor tuum angeli uisione — perturbamur
enim et a nostro alienamur adfectu, quando praestringimur
alicuius superioris potestatis occursu —; idem
enim angelus qui occurrerit nobis confirmare nos poterit,
sicut turbatum ante Zacchariam firmauit animo dicens:
ne timeas, Zaccharia, quoniam ecce oratio tua
exaudita est. et uxor tua Elisabet pariet filium.
et uocabis nomen eius Iohannes; et erit gaudium
tibi, e\'t multi in natiuitate eius gaudebunt.
plena
semper et redundantia sunt diuina beneficia, non exiguo
5 Ephes. 3, 19 10 Ps. 15, 8 11 Ps. 120, 5 16 I Cor. 5, 7 X supereminentip B 2 scientiae om. PB 7 ergo
om. PO 8 qui Py apparuit cum uoluit del. 0, om. F πV 10 deitria
est LX et (est 8. u. m2) k 11 ne (in ras.) 0 nec L et (c eras.) G
dominus] dS P, dna enim C 12 dextere (e alt. 8. u.) P 15 Christus
adsistit om. a adsistit quando OT 17 uerearis γLTV et (is ex e) E
18 perstringimur X 20 occurrit 7 21 zachariae C animum P (in
ras.) L animi a 22 zaccharia* P 24 iohanneB et (es
ex e ̄) F iohannem cet. 25 plana B
hic primo precationis fructus, deinde sterilis partus uxoris,
tum laetitia plurimorum et magnitudo uirtutis. altissimi quoque
propheta promittitur, quin etiam, ne qua esset dubitatio,
futuri quoque uocabulum designatur. tantis igitur supra uotum
fluentibus non inmerito diffidentiae poena silentium est, quod
in posterioribus explanabimus. sollemnis autem laetitia est in
ortu et generatione sanctorum; sanctus enim non solum parentum
gratia, sed etiam salus est plurimorum. unde admonemur
hoc loco sanctorum generatione laetari.
ammonentur
etiam parentes gratias agere non minus pro ortu quam pro
meritis filiorum; non enim mediocre munus est dei dare
liberos propagatores generis, successionis heredes. lege Iacob
duodecim filiorum generatione gaudere, Abrahae filius datur,
Zaccharias exauditur. diuinum igitur munus fecunditas est
parentis. agant itaque patres gratias, quia generauerunt, filii,
quia generati sunt; matres, quia coniugii praemiis honorantur;
stipendia enim militiae suae filii sunt. uernet in dei laudem
terra, quia colitur, mundus, quia cognoscitur, ecclesia, quia
deuotae numero plebis augetur. nec otiose in principio statim
Genesis dei iussu coniugium copulatur nisi ut haeresis destruatur.
sic enim deus coniugium probauit, ut iungeret, sic
remuneratus est, ut quibus sterilitas filios denegasset pietas
diuina concederet.
Et erit magnus coram domino. non corporis hic, sed
animae magnitudinem declarauit. est coram domino magnitudo m2) P 2 praedicationia PL Bterelis P (i 8.
e alt.) GLx et (corr. ml) V 3 tum] tunc X dum X 7 explanauimus a
et (-bimus corr.) y explanandum est X explanabitur ET solemnis P
10 ammonentur PErLT admonentur cet. 12 dei munus est X 14 \'XlI\'
POL, de XII n, de duodecim F generatione? P generatione..
\'s 8. m m3) P 16 parentis (is ex es) X et (par ex praes) a patres]
parentes 7 18 laude X 19 terram P quia] quae B 20 denoto a
numerus PL augeatur (a exp. m2) G 21 distruatur B (destr.
corr.) X 23 sterelitas P (i 8. e alt.) V (corr. ml) G π
uirtutis. iuxta enim animae et corporis numeramus aetates,
non pro ratione temporis, sed pro qualitate uirtutis, ut
uir perfectus ille dicatur qui careat errore pueritiae et lubricum
adulescentiae animi maturitate non sentiat, pusillus autem
qui nullum adhuc uirtutis uideatur habuisse processum. unde
illud in Hieremia, cum misereretur dominus deflentis Ephraem
et peccata propria deprecantis: a iuuentute inquit mea
dilectus mihi est filius Ephraem, puer in deliciis.
si enim non fuisset puer in deliciis, numquam peccasset. et
bene utrumque dixit, et in deliciis et puerum; est enim puer
qui non peccat. ecce puer meus, quem elegi. per delicias
itaque peccauit qui ita erat informatus a domino, ut nescius
esset erroris. ergo et si puer in deliciis non fuisset et si in
uirum perfectum uirtutis processisset aetate, numquam lapsus
fuisset, ut illi necesse esset ueniam suorum petere delictorum.
cum magis meritorum praemia sperare deberet. quod etiam
dominus noster in euangelio uidetur exprimere, cum dicit:
nolite contemnere unum de pusillis istis. sed loco
suo plura seruentur. ergo pusillus contrarius magno est. et
si iuxta apostolum paruulus sub elementis est — cum enim
essemus paruuli, sub elementis huius mundi eramus
— ergo magnus supra elementa mundi est.
erit itaque
4, 13 19 Matth. 18, 10 20 cf. lib. VIII ss. 57 sqq. 21 Gal. 4, 3 (s. m2 ut) E ut P (e s. u m3) BFKV 3 temporis (p in ras.) P
6 principia. (s. i processuC 7 miseretur PELizT et (m2 -reretur) U
efrem PaG hefrem jt ephrem CL effrem V (f pr. e. u.) cet. 8 deprecantis
(8. m2 deplorantis) E deplorantis C 9 est om. X efrem
Pa ephrem CL effrem V (f pr. 8. fl.) cet. 10 peccauisset aJBEGT
et om. G 13 quia B et (a eras.) V qui non X et (non 8. «. m2,
om. ita) 0 18 expremere (i s. e) P expręmere a cum dicit] dicens
PL 19 nolite (te eras.) P noli aBCf 20 est magno ErT est et
ex esset P 22 huius s. u. m2 OG, mundi huius y 23 erit (a 8. i
m2) F erat aC
denique non fines alicuius propagauit imperii, non triumphos
aliquos bellici certaminis adoreis praeoptauit, sed quod
est amplius, in deserto praedicans delicias hominum corporisque
lasciuiam magna animi uirtute depressit. paruulus ergo
in saeculo, magnus in spiritu. denique quasi magnus nec
uitae captus inlecebris sententiae constantiam uiuendi desiderio
mutauit.-
Et spiritu inquit sancto replebitur adhuc in utero
matris suae. non est dubium uerum hoc angeli esse promissum,
siquidem sanctus Iohannes, antequam nasceretur.
matris adhuc in utero positus spiritus accepti gratiam designauit.
nam cum et pater eius aut mater nulla ante mirabilia
fecissent, in utero parentis exsiliens domini euangelizauit
aduentum. sic enim habes quod, cum aduenisset mater domini
ad Elisabet, ait illa: ecce ut facta est salutatio tua
in auribus meis, exsultauit infans in utero meo:
nondum enim erat illi spiritus uitae, sed spiritus gratiae.
denique et alibi uiuendi substantiae praecurrere sanctificandi
gratiam potuimus aduertere, cum dicit dominus: priusquam
te formarem in utero, noui te et, priusquam exires
de uulua, sanctificaui te et prophetam in gentibus
posui te. alius enim est spiritus uitae huius, alius gratiae.
ille nascendo sumit exordium, moriendo defectum, iste non
B iohannes magnus (magnus s. u. m2) V,
magnus om. FOic 3 ado. reis P praeoccupauit B reportauit G
4 deliciis P 5 magnanimi P magnanima (i m2 8. a tert.) n 10 est
s. u. m2 E, om. yT 13 aut] et C 14 ante domini add. parenti P
16 ut s. u. P 18 ille BEF-(OT, om. G 19 substantiae (-am corr.)
EF substantiam 0 (-ae corr.) BCyT substantia a 20 gratia F (a alt.
ex aL et o s. e alt. K) noui te et
(et om. L, s. u. x) priusquam aBCLXy, om. P exisses C 22 uulua
matris EfT 23 est om. T, 8. u. V (in quo ras. ante enim), et a
huius uitae L 24 nascendo (cendo in ras.) L nascendi a sumpsit y
hic moriendo PL
non aluo matris excluditur. denique et sancta Maria plena
sancto spiritu prophetauit et Helisaeus mortuus defunctum
cadauer hominis tactu sui corporis suscitauit et Samuhel post
mortem secundum scripturae testimonium futura non tacuit.
et spiritu inquit sancto replebitur; cui enim adest
spiritus gratiae nihil deest, et cui spiritus sanctus infunditur
magnarum plenitudo uirtutum est.
Denique multos inquit filiorum Israhel
ad dominum deum ipsorum. non egemus testimonio
quod plurimorum sanctus Iohannes corda conuerterit. in quo
nobis propheticae scripturae et euangelicae suffragantur —
uox enim clamantis in deserto: parate uiam domino,
rectas facite semitas eius — et baptismata
populis frequentata declarant conuersae plebis non mediocris
factos esse processus, quia dum creditur Iohanni, creditur
Christo. non enim de se, sed de domino praedicabat praenuntius
Christi.
et ideo praeibit in conspectu domini in
spiritu et uirtute Heliae. bene ista iunguntur; numquam
enim sine uirtute spiritus nec sine spiritu uirtus est.
et ideo fortasse in spiritu et uirtute Heliae, quia sanctus
Helias et uirtutem magnam habuit et gratiam, uirtutem, ut
ad fidem animos populorum a perfidia retorqueret, uirtutem
abstinentiae atque patientiae et spiritum prophetandi. in deserto
Helias, in deserto Iohannes; ille coruis pascebatur, hic
dumis et calcata omni uoluptatis inlecebra parsimoniam
13 Matth. 3, 3, Esai. 40, 3 24 Reg. III 17, 3 sqq. m3) P alueo X (e eras. exp. V) plena (a ex o)
LO pleno F 3 spu sco F γΟV heligseus P 8 est post magnarum
transponunt PL 12 et om. PGV, s. u. m2 FO euangelium suffragatur
G 13 dni X 15 mediocris a et (is ex es) m3 P m2 B
mediocres P m1 B m1 cet. 18 preiuit P 23 retorqueret (r pr. ex
s) del. m2) F 25 coruis pascebatur (nis pas in
ras.) P 26 dumis et BCF dumis set P (s alt. eras.), V (m2 dum
esset), 0 (m2 dum diues esset), dum his et L, donis et a,
dum diues esset / galeata (corr. calata) P
hic spreuit Herodis, ille Iordanen diuisit, hic ad lauacrum
salutare conuertit, hic cum domino uersatur in terris,
ille cum domino apparet in gloria, hic prioris, ille sequentis
dominici praecursor aduentus. ille post triennium arescentem
pluuiis terram rigauit et hic post triennium nostri corporis
humum fidei imbre perfudit. quaeris quod triennium sit?
ecce inquit anni tres sunt, ex quo uenio quaerens
fructum in ficulnea hac, et non inuenio; mysticus
enim numerus debebatur, ut salus populis redderetur: unus
in patriarchis annus — denique de hominibus tunc anni
fuit, qualis non fuit postea super terram — alius in Moyse
et prophetis ceteris, tertius in domini salutaris aduentu. ecce
inquit annum domini acceptum et diem retributionis.
et ille pater familias, qui plantauit uineam, non semel exactores
fructum, sed saepius destinauit. primum seruulos, secundo
alios seruulos destinauit, tertio autem filium suum
misit.
uenit ergo Iohannes in spiritu et uirtute Heliae;
enim sine altero non potest esse, sicut etiam in sequentibus
repperietur, cum dicitur: spiritus sanctus superueniet
in te, et uirtus altissimi obumbrabit te. sed
fortasse hoc supra nos et supra apostolos uideatur exemplum;
nam et ille sub Helia diuiso amne fluuialium recursus
5 Reg. III 18, 1 et 45 8 Luc. 13, 7 13 Luc. 4, 19 14 Matth.
21, 33 sqq. 20 Luc. 1, 35 23 Reg. IIII 2, 14 PBGL iordanem C (m ex n) cet. 7 quaeres FLrt et
(-is m2) V 10 habebatur G 12 qualis ferme non X (fere 8. ferme
T) moysen EGX (n exp. Fr., eras. E) moysi B 13 saluatoris Βπχ
et (m2 ex salutaris) 0 15 et om. C 16 fructum a et m1 F
fructuum P (u alt. 8. u.), E (u pr. 8. u.), F m2 cet. primum (m
alt. ex 8) P nam primum C seruulus (-os corr.) P 16 sq. seruulos
bis ex aeruolos m2 X 19 sicuti C 20 repperietur (e tert.
eraa.) P repperifetur r, repperietur cum om. C 21 obumbrauit B et
(-bit corr.) PFG tibi C γL sed ne fortasse B 23 fluuii alium
(corr. m3) P fluuii L fluuialium (i pr. s. u. m2) a
est retrorsum, significat salutaris lauacri futura
mysteria, per quae in primordia naturae suae qui baptizati
fuerint paruuli a malitia reformantur. quid quod etiam
suis ipse dominus uirtutem spiritus esse tribuendam
promisit dicens: accipietis uirtutem adueniente in
uos spiritu sancto? deinde in sequentibus factus est
inquit subito sonus de caelo tamquam ui magna
ferretur spiritus. bene ui magna, quia spiritu oris
eius omnis uirtus eorum. et uirtus est illa, quam a
sancto spiritu apostoli consecuti sunt.
bene etiam praeibit
ante faciem domini sanctus Iohannes, qui praenuntius natus
et praenuntius mortuus est. et fortasse hoc mysterium in hac
uita nostra hodieque celebretur. praecurrit enim animae nostrae
quaedam uirtus Iohannis, cum credere paramus in Christum,
ut paret ad fidem animae uias nostrae et de uitae istius tramite
tortuoso rectas semitas nostri faciat conmeatus, ne anfractu
labamur erroris, quo omnis uallis animae nostrae uir- .
tutis fructibus possit inpleri et omnis saecularium altitudo
mentorum domino se humili magis timore prosternat sciens
nihil sublime posse esse quod fragile est.
Iul. resp. IIII 121 (Iordanis... reformantur), contra sec. Iul. resp. 1123
(in primordia ... reformantur) 6 Act. 1,8 7 Act. 2, 2 9 Ps. 32, 6
16 Luc. 3, 4 P (-is corr.) G (-is m2) 2 saluatoris B 3 per om. BC
4 fuerunt OKT fuerant C a P Augustinus, om. cet. reformarentur LX
qui quod EG et (quid quod m2) i qai id quid a quicquit 0 6 aduenientem
PBLX (is a. 6 m2 F) et (m exp.) G in uos post accipietis
transponit L 7 sps sci PL epm scm X (spa sci m2 F); cf. de spiro
sancto I 81, II 19 8 de caelo om. C 9 quia aps P (spu m3)
EGLTX (spu corr. F) 10 a om. aBX 11 spu sco CKV consequuti
CkV 12 natus est X (et om. G) 14 celebretur P (-atur corr.) et
(a 8. e tert. m2) a celebratur cet. animae om. F et (in
quo uirtuti post nostrae s. u. m2) V, animus s. u. m2 0 (in quo m2 nostrae
mutauit in nostras) 16 ad fidem in ras. P uias (s. u. eras.) nostrae
uias C 18 ualles (i a. e m3) P 21 est (t in ras.) P, est in ras. L
ego enim sum senex et uxor mea processit in diebus
suis. et respondit ei angelus dicens: ego sum
Gabrihel angelus, qui adsto ante dominum, et missus
sum haec adnuntiare tibi. et eris tacens et
non poteris loqui usque in diem, quo haec omnia
fiant, propter quod non credidisti uerbis meis,
quae inplebuntur in tempore suo.
condemnatur silentio
incredulitas sacerdotis et fides prophetarum probatur oraculo.
clama inquit. et dixi: quid clamabo? omnis caro
faenum. uides iubentis imperium, obtemperantis obsequium,
interrogantis adfectum, obsequentis oraculum. credidit enim
qui quid clamet exposcit et, quia credidit, prophetauit. at
uero Zaccharias, quia non credidit, non potuit loqui, sed
erat annuens illis et remansit mutus. non unius mysterium
nec unius silentium est.
tacet sacerdos, tacet propheta.
nisi fallor, in uno uox totius plebis obmutuit, quia in
uno totus ad dominum per Moysen populus loquebatur. cessatio
sacrorum et silentium prophetarum, taciturnitas prophetae
et taciturnitas sacerdotis est. auferam inquit ualidam
uirtutem, prophetam et consiliarium. et uere abstulit
prophetas, a quibus abstulit uerbum, quod loqui in prophetis
solebat. et uere his abstulit uirtutem, quibus dei uirtus recessit,
abstulit his consiliarium, quos magni consilii angelus
declinauit, abstulit uocem, quia uox uerbi, non uocis
V (XIII 1812 b
M.) 20 Esai. 3, 1. 3 24 Esai. 9, 6 aBGr assisto CET; cf. de fide V 73 ad 0 (s. m2 ante)
FV et ecce pr. exp.) ax, (eras.) V, (quid
pr. del. m2) F enim quicquid L (c exp.), 0 (qui m2 s. quic) etiam
quicquid G (et m2 8. quic) etiam et quid E-( T 13 clamet (aret 8. et
m2) 0 clamaret BG qui non credidit quia non credidit B 15 illis
om. B, oculis y permansit X unium (s 8. ip) P 18 dm
PaCL moysen (n 8. u. m3) P 23 uirtus dei B 24 quem PL
23 declarauit PL
est sonus uocis. uox Iohannes est — uox enim clamantis
in deserto — Christus est uerbum; hoc uerbum operatur et
ideo, ubi desiuit operari, muta repente carens spiritu ueluti
quaedam animae lingua conticuit. transiuit enim ad nos dei
uerbum et in nobis non tacet. denique iam non potest Iudaeus
dicere quod potest dicere Christianus quia experimentum
quaeritis eius qui in me loquitur Christus.
Et ipse erat annuens illis. remansit ergo mutus Zaccharias
et erat annuens illis. quid est nutus nisi quidam sine
uerbo corporalis actus indicare moliens nec exprimens uoluntatem,
quidam suprema morte uoce suppressa mutus sermo
morientum? nonne tibi uidetur huic similis esse populus
Iudaeorum ita inrationabilis, ut actuum suorum non possit
praestare rationem, qui in ultimo spei uitalis obitu constitutus
uocem quam habebat amiserit, quae titubantis actu corporis
signum uerbi cupiat explicare, non uerbum? mutus ergo
populus sine ratione, sine uerbo. cur enim tibi magis uideatur
mutus esse qui sonum quam qui mysterium nescit?
est profecto uox operum fideique clamor, sicut lectum est:
sanguis fratris tui ad me clamat. et ille clamat,
qui in corde suo clamat per diem. qui ergo cordis clamorem
perdidit perdidit linguae; nam qui distinctionem fidei non
4, 10 22 Ps. 21, 3; 118, 145 aCL et (ni s. u. m2) n si cet. 2 clamantis est ΕγΤ 4 desiit
PBL 5 animae (e eras.) E anima FOV 6 dicere iudeue C 8 eius
quaeritis X 10 nutus (n ex m) PC mutus cet. 11 actus] acessus Gf
accessas E (8. affectus) T 13 morientium L Οπχ esse similia T
14 ut post ita transponit B 15 uitalis spei L spiritus uitalis ed. Rom.
16 amiserat C (t i s. a m2) EGT et (at ex it) 0 quae] et X 17 capiebat
ΕγΤ 18 rationis P (e s. is m3) L magis tibi X 20 est
PaCEL est est G et est cet. uox s. u. P 21 clamat ad me PL
23 alt. perdidit om. PLX post perdidit alt. add. et s. u. m2
FOT nam qui] nam que P (i s. a m2; voluit corrector lingua enim)
namque L
dixerat quia loqui non poterat, sed posteaquam dixit,
uerbum accepit et bonorum operum edidit claritatem. ergo
sicut Moyses typus populi fuit et typus legis, ita etiam Zaccharias
tacuit.
singula itaque ut concurrant considerandum
est, uerbum in utero, lex in silentio, Iohannes appellatur et
Zaccharias loquitur, uerbum editur, lex absoluitur, sed legis
absolutio uerbi est explicatio, et ideo qui dixerit uerbum loquitur,
etiamsi ante non sit locutus. ab angelo iubetur tacere
Zaccharias, ab angelo uox premitur Iudaeorum; non enim
humanae, sed diuinae hoc potestatis imperium est, ut non
loquatur deo qui non credidit Christo. et ideo credamus, ut
loquamur, credat Iudaeus, ut loqui possit. loquamur spiritu
mysteria, intellegamus rationem sacrificiorum ueterum, aenigmata
prophetarum. mutus est qui non intellegit legem, mutus
est qui non intellegit diuinarum seriem scripturarum; uox
enim nostra fides est. et ideo malo in ecclesia quinque
uerba mente mea loqui, ut alios instruam, quam
decem milia uerborum in lingua; linguae enim in
signo sunt non fidelibus, sed infidelibus, prophetia
autem non infidelibus, sed fidelibus.
eius et occultabat se mensibus quinque dicens:
et 12 17 I Cor. 14, 19 et 22 (t alt. in ras.) P moyse9 quidem PL 2 sed] et (ante
e punctum eras.) P 3 accepit (e ex i) P 6 appellatur lineola subducta
P 10 premitur T praemittitur GO et (itt exp.) P, (itt eras.) 0
praemitur cet. 11 hoc humanae (humanae est 0 et est del. m2 V) sed
diuinae (diuinae est V, est eras.) hoc (hoc del. m2 0) ΟπV humanae
est F est 8. u. P, eras. F 12 credidit (di pr. eras.) P, (di
pr. exp. m2) GO, credit C (dit s. t, sed eras.) ΕγΤ 13 in spu aB
14 sacrificium X (-orum m2 FO) 17 mallem y 19 uerborum om. P;
cf. Paulin. epist. 23, 36 linguae (e s. u. m3) P 20 signum
n sed infidelibus om. ΡαGγL prophetia ... fidelibus
om. X
respexit auferre obprobrium meum inter homines?
magna sanctis cura est uerecundiae, ut plerumque in ipsis
pudor uotis sit, sicut hoc loco aduertimus sanctam Elisabet,
quae utique filios habere cupiebat, occultantem se mensibus
quinque. quae causa occultationis nisi pudoris? est enim
officio praescripta aetas et quod tempore decet tempore
non decet aeuique mutatio facti uniuscuiusque mutat
saepe naturam. sunt etiam ipsi quaedam tempora praescripta ■
coniugio, quando dare operam liberis sit decorum, dum anni
uigent, dum suscipiendorum liberorum spes est, dum generandi
usus est in exemplo, copulae quoque usus in studio
est. at uero ubi matura aeui senectus successerit et aetas
regendis liberis habilior quam creandis, pudor est legitimi
licet coitus indicia gestare et grauari alienae aetatis onere
et tumescere aluum non sui temporis fructu. senes enim ab
ipsa concluduntur aetate et iusto intemperantiae pudore reuocantur
facere opera nuptiarum. adulescentes ipsi plerumque
filiorum uota praetendunt et excusandum arbitrantur aetatis
calorem generationis adfectu. quanto magis senibus agere
turpe est quod adulescentibus pudor est confiteri! quin etiam
ipsi iuuenes, sobria timore diuino corda qui temperant, suscepta
plerumque subole renuntiant operibus iuuentutis.
et
quid mirum de hominibus, si pecudes quoque muto quodam
opere loquuntur generandi sibi studium, non desiderium esse
M.) 9 cf. Exain.
V 30, Xen. Cjmm. I 4, 12 10 cf. Sall. Cat. 20, 10 s. u.) fecit... quibus in ras. P iu quibus CX
2 homines magna scis cura in mg. ittf. P 3 cura scis C 4 uoti Xy
(m2 ex uoci 7; corr. notis T) 6 occultationis est Gf 8 aeuiquem
(m eras.) P 11 generandis aL 12 est usus a in om. X est
in studio 7 14 creandi y 15 coetue P ml et (i 8. e) G coitus P m3
grauare X (-ri corr. FOV) 16 fructum (m exp.) P, (m eras.) L
17 claduntur X (excluduntur m2 0) 19 et] ut X arbitrandum
(-atur corr. m3) P, (m2) L 22 sobria (0 ex u) n, sobrii (0 ex u, i
alt. ex a) V, sobrii a Ox (sobria corr. E) 25 locuntur BCG.
genitali aruo semen receptum, iam nec concubitu indulgent
nec lasciuiam amantis, sed curam parentis adsumunt. at uero
homines nec conceptis nec deo parcunt: illos contaminant,
hunc exasperant. priusquam te inquit formarem in
utero, noui te et in uulua matris sanctificaui te.
ad cohibendam petulantiam tuam manus quasdam tui
in utero hominem formantis aduertis. ille operatur, et
tu sacri uteri secretum incestas libidine? uel pecudem imitare
uel deum uerere. et quid de pecudibus loquar? terra
ipsa a generandi opere saepe requiescit et, si inpatienti hominum
studio iactis frequenter seminibus occupetur, inpudentiam
multat agricolae, fecunditatem sterilitate conmutat. ita quidam
in ipsis elementis ac pecudibus ab usu non cessare generandi
naturae pudor est.
merito ergo sancta Elisabet erubescebat
gratiam, etsi non recognosceret culpam. nam etsi concepit
de uiro — neque enim aliter de hominis ortu fas est credere —
tamen partus sui erubescebat aetatem. et rursus caruisse se
gaudebat obprobrio; pudor est enim feminis nuptiarum praemia
non habere, quibus haec sola est causa nubendi. hoc
igitur obprobrium consolatur sui pudore sublatum, eo pudore,
ut dixi, quod pudebat eam propter aetatem. unde intellegi
potest quia iam non conueniebant inter se concubitu coniugali;
neque enim ea quae senilem non erubesceret coitum
PL aluo y (8. m2 aruo) cet. perceptum X (per ex prae V)
3 at (m2 in ras. ex ad) P 7 auctoris tui C 9 pecudes X (-em
corr. V) imitarc (i pr. ex e m3) P emittare L eminare F et (s. m2
ł emulare) TC, (imitare corr.) V 10 loquar a loquor cet. 13 multat
BCfX et (s. m2 mactat) ET multa PL multe G mutat a 15 ergo
sca P ergo sca etiam B ergo etiam sca cet. 17 fas est de hominis
ortu y 18 se s. u. L, om. X 19 pudoris X 21 obprobrio P
sui pudoris esse ctC sublatum (o s. um3) P, (u alt. ex a) a
eo] et aX (eo s. et m2 0) 22 quo PL pro aetate a unde
et P 24 quae anil est (t. e. anilem) P (anilis esset m3) post coitum
a. m. m3 add. cum P erubescet X (i s. e tert. F, ere 6 e. et m2 m)
mysterium religionis.
illa quae occultabat se, quia conceperat
filium, iactare se coepit, quia generabat prophetam, et
quae erubescebat ante benedicit et quae dubitabat ante firmatur
ecce enim inquit, ut uox salutationis tuae
facta est in auribus meis, exsultauit in gaudio
infans in utero meo. itaque magna uoce clamauit, ubi
domini sensit aduentum, quia religiosum credidit partum;
nulla enim causa erat pudoris, ubi prophetae ortus datae, non
adfectatae fidem generationis adscisceret.
a domino in ciuitatem Galilaeae, cui nomen
Nazareth, ad uirginem desponsatam uiro, cui nomen
erat Ioseph, de domo Dauid, et nomen uirginis
Maria. latent quidem diuina mysteria nec facile iuxta
propheticum dictum quisquam hominum potest scire consilium
dei, sed tamen ex ceteris factis atque praeceptis domini salutaris
possumus intellegere et hoc perpensioris fuisse consilii,
M.); cf. de inst. uirg. 6, 42 17 Esai. 40, 13 X (onus in mg. F, onus in mg. m1 et onus m2
corr. V) 2 religionis (i pr. ex e m3) P 4 benedixit X (x ex c m2 V)
5 tuae om. X (s. u. m2 0) 6 in gaudio P (in 8. u. eras.) G ΕγLX
in om. cet.; cf. de fide IIII113 7 uoce magna a 8 sentit ET religiosum
(i pr. ex e m3) P gloriosum a 9 erit (a 8. i m3) P pudoris F
(is ex e) L (s eras.) X pudore 0 et (-ri corr.) V pudori cet. EX-
PLICIT LIB. I. INCIPIT LIB. II. a FINIT LIB PRIM\' INCIPIT LIB
SCDS IN EVGL SCDM LVCAM DE ANNVNTIATIONE C EXPLICIT
LIBER PRIMVS DE IOHANNIS BAPT GENERATIONE. INCIPIT LT-
BER SECVNDVS (y add.: DE MATRE DNI VBI AB ANGELO SA-
LVTATVR) x- in ceteris neque subscriptio est neque inscriptio 13 nomen
erat X 14 na∗∗∗zareth (na in ras.) P disponsatam X 15 eius
uirginis a 18 dni G praeceptis] mandatis X saluatoris CE et
(m2 ex salutaris) 0 19 propensioris C
erat desponsata uiro. cur autem non antequam desponsaretur
inpleta est? fortasse ne diceretur quod conceperat ex adulterio.
et bene utrumque posuit scriptura, ut et desponsata esset et
uirgo: uirgo, ut expers uirilis consorti uideretur, desponsata,
ne temeratae uirginitatis adureretur infamia, cui grauis aluus
corruptelae uideretur insigne praeferre. maluit autem dominus
aliquos de suo ortu quam de matris pudore dubitare — sciebat
enim teneram esse uirginis uerecundiam et lubricam
famam pudoris — nec putauit ortus sui fidem matris iniuriis
adstruendam. seruatur itaque sanctae Mariae sicut pudore
integra ita inuiolabilis opinione uirginitas; oportet enim
et ab his testimonium habere qui foris sunt, nec decuit
sinistra uirginibus opinione uiuentibus uelamen excusationis
relinqui, quod infamata mater quoque domini uideretur.
quid
autem Iudaeis, quid Herodi posset adscribi, si natum uiderentur
ex adulterio persecuti? quemadmodum autem ipse
diceret: non ueni legem soluere, sed inplere, si uideretur
coepisse a legis iniuria, cum partus innuptae lege
quin etiam locupletior testis pudoris maritus adhibetur,
qui posset et dolere iniuriam et uindicare obprobrium, si non
agnosceret sacramentum. quid quod etiam fides Mariae uerbis
maior adsciscitur et mendacii causa remouetur? uideretur
23, 17 aBCX Cassianus electa m2 OV cet. deum Cassianus
2 disponsata X (desp. m2 Oro) disponsaretur EGTX (desp. m2
EF ΟπΤ) 3 conceperit C concęperat (i a. a m2) i adulterio (i s. u.)
PE adultero BG 4 disponsata TX (desp. m2 πΤ) et alt. om. a
5 expers (era in ras.) P consorti P (-tii corr. ml) m2) consordi
(tii m2 s. di) FO consortii cet. disponsata X 6 temerata X
(-ae corr. tcF) adureretur uirginitatis Y 9 uirginis uerecundiam
(nis uere in ras.) P 13 ab ex ad P 14 eicussationis (s pr. exp.
ni3) P 17 persequuti X (per a. u. m2 0) 18 inplere PaL adimplere
cet. uidetur G 19 a om. X (8. U. m2 G) 21 possit CGT et (-et
corr.) E et pr. om. L 22 etiam om. i 23 uideretur (re «. u.
m2) E uidetur
causam autem mentiendi indesponsata habuit, desponsata non
habuit, cum coniugii praemium et gratia nuptiarum partus
sit feminarum.
non mediocris quoque causa est, ut uirginitas
Mariae falleret principem mundi, qui cum desponsatam uiro
cerneret, partum non potuit habere suspectum. fallendi autem
principis mundi fuisse consilium ipsius domini uerba declarant,
cum apostoli iubentur tacere de Christo, cum sanati prohibentur
gloriari de remedio, cum daemones praecipiuntur silere de dei
filio. fallendi, ut dixi, principis mundi fuisse consilium etiam
apostolus declarauit dicens: sed loquimur dei sapientiam
in mysterio absconditam, quam nemo principium
istius saeculi cognouit. si enim cognouissent, numquam
dominum maiestatis crucifixissent,
hoc est: numquam me redimi domini morte fecissent. fefellit
ergo pro nobis, fefellit ut uinceret, fefellit diabolum, cum
temtaretur, cum rogaretur, cum dei filius diceretur, ut
diuinitatem propriam fateretur. sed tamen magis fefellit
principem saeculi; diabolus enim etsi aliquando dubitauit,
cum diceret: si filius dei es, mitte te deorsum, tamen
uel sero cognouit et discessit ab eo. cognouerunt et daemones,
qui dicebant: \'nouimus qui sis, Iesus, filius dei. quid
M.) 8 Matth.
16, 20; 8, 4 9 Luc. 4, 35 11 I Cor. 2, 7 sq. 20 Matth. 4, 6
22 Matth. 8, 29 P praegnax (ns s. x m3) P praegnans cet.
2 indisponsata X (indesp. m2 0) disponsata X 4 ut om. X
5 fallere X disponsatam B (desp. corr.) X 6 susceptum X (suspectum
m2 FKV) post autem add. ut dixi E-(T; ut dixi om. autem G
7 principg ΕγΤ 8 sci y (sanati m. rec. ET) 9 de dei filio post
remedio transponunt X 10 ut dixi om. X, autem G 12 principium
(i tert. eras.) PGr principum cet. 13 istius] huius X 15 fecisset αΟ
et (-ent m2) Fn fefellit (1 pr. s. u.) P 16 uincereip (t s. lp m3) P
18 proprietatem E (corr. propriam) T fefellit magis E 21 -uel
om. C uel se recognouit aL cognorunt B daemones (dae in
ras.) P 22 nouimus te ΕγΤ quia es ΕγΤ ihu PL. om. X
cognouerunt, quia praecognitum habebant esse uenturum.
principes autem saeculi non cognouisse, quo maiore possumus
quam apostolicae sententiae probare documento: si enim
cognouissent, numquam dominum maiestatis crucifixissent?
daemonum enim malitia facile etiam occulta
deprehendit, at uero qui saecularibus uanitatibus occupantur
scire diuina non possunt.
Bene autem sibi diuiserunt euangelistae, ut sanctus Matthaeus
Ioseph ab angelo moneri induceret ne dimitteret
Mariam, Lucas illic euangelista testimonium ferret quod non
conuenissent, hic ipsa Maria fateretur, cum dicit angelo:
quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognoui?
sed et ipse sanctus Lucas uirginem declarauit dicens: et
nomen uirginis Maria, et propheta edocuit, qui ait:
ecce uirgo in utero accipiet, et Ioseph designauit, qui
quoniam praegnatem uidebat quam non cognouerat dimittere
gestiebat, et dominus ipse in cruce positus manifestauit, cum
dicit matri: mulier, ecce filius tuus, deinde discipulo:
ecce mater tua. etiam uterque testatus est, discipulus et
mater, quia ex illa hora suscepit eam discipulus in
sua. utique si conuenissent, numquam uirum proprium reliquisset,
nec uir eam iustus a se discedere passus esset.
19-21 loh. 19, 26 sq. PaCG-(V qui cet. habebant (t s. u.) P 5 crucitixissent
(x ex c m2) P 10 ne dimitteret aC, accipere EFT, om. cet. 11 illic
eras. E, om. γΤ, illuc (corr. illi) P refert LK et (rt in ras.) F referret
(re 8. u. m2) 0 referat (a 8. u. m2) V 12 co∗uenissent (g eras.
et n s. ras.) P conuenissent (nuen in ras. m2) V cognouissent GLrt
hoc C hic (o 8. i m2) O maria id (id in u. ult. m3) P fatetur
aCjLX fateretur (re eras.) E 13 cognosco C 15 edocuit PL docuit
Er T manifestanit aBC manifeste edocuit G manifestauit dicens X;
cf. u. 18 16 concipiet X 17 pregnaatem (n alt. 8. u. m3) P
praegnantem cet. 18 et om. ΕγΤ 22 suam a et (m del. m2) C, sua
(a ex ã) G conuenissent aL conuenisset cet. 23 passus esset a se
discedere / essetJ fuisset X
sententia quia nemo dimittere debet uxorem excepta causa
fornicationis ?
pulchre autem docuit sanctus Matthaeus quid
facere debeat iustus, qui probrum coniugis deprehenderit, ut
incruentum ab homicidio, castum ab adulterio praestare se
debeat; qui enim coniungitur meretrici unum corpus
est. ergo ubique in Ioseph iusti gratia et persona seruatur,
ut testis ornetur; os enim iusti mendacium nescit et
lingua eius loquitur iudicium, iudicium eius loquitur ueritatem.
nec te moueat quod frequenter scriptura coniugem
dicit; non enim uirginitatis ereptio, sed coniugii testificatio,
nuptiarum celebratio declaratur. denique quam non accepit
nemo dimittit et ideo qui uolebat dimittere fatebatur acceptam.
Simul etiam mouere non debet quod ait euangelista: non
cognouit eam, donec peperit filium; illud enim uel
idioma scripturae est — sicut habes alibi: et donec senescatis,
ego sum. numquid post illorum senectutem deus
esse desiuit? et in psalmo: dixit dominus domino meo:
sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos
scabillum pedum tuorum. numquid postea non sedebit? uel
quia qui causam agit satis putat quod causae est dicere,
redundantia non requirit; satis enim est ei ut causam susceptam
adstruat, incidentem differat. et ideo qui incarnationis
incorruptum susceperat probare mysterium non putauit uberius
persequendum uirginitatis Mariae testimonium, ne defensor
magis uirginis quam adsertor mysterii crederetur. certe quando
16 Esai. 46, 4 18 PS. 109, 1 BC 4 obprobrium LX 5 ab alt. 8. u. m3, sed
eras. P 6 iungitur Z 7 gratiae (e eras.) P 9 loquitur pr.] loquetur
aE\'( iudicium eius loquitur ante ueritatem exp. m2 et 8. u. ante
ueritatem add. et P 11 testificatio (ti pr. 8. u. m3) P 18 desiuit B
(u eras.) desiit PL 20 scabillum aLX scabellum P (e ex i m3) B
(e ex i m1) eet. 21 quia om. FOV, qmG qui s. u. P agit (t
in ras.) P discere C 22 ei ut] quod X 23 incedentem (i s. e
pr. m3) P 25 prosequendum (pro ex per) V insequendum L
templum, matrem domini, uterum mysterii uiolare non potuit.
didicimus seriem ueritatis, didicimus consilium: discamus
et mysterium. bene desponsata, sed uirgo, quia est ecclesiae
typus, quae est inmaculata, sed nupta. concepit nos uirgo de
spiritu, parit nos uirgo sine gemitu. et ideo fortasse sancta
Maria alii nupta, ab alio repleta, quia et singulae ecclesiae
spiritu quidem replentur et gratia, iunguntur tamen ad temporalis
speciem sacerdotis.
plena, dominus tecum, benedicta tu inter mulieres.
ipsa autem, ut uidit eum, mota est in introitu
eius.
disce uirginem moribus, disce uirginem uerecundia,
disce uirginem oraculo, disce mysterio. trepidare uirginum
est et ad omnes uiri ingressus pauere, omnes uiri adfatus
uereri. discant mulieres propositum pudoris imitari. sola in
penetralibus, quam nemo uirorum uideret, solus angelus repperiret:
sola sine comite, sola sine teste, ne quo degeneri deprauaretur
adfatu, ab angelo salutatur. disce, uirgo, uerborum
uitare lasciuiam; Maria etiam salutationem angeli uerebatur.
erat tamen inquit cogitans qualis esset haec
tatio, et ideo cum uerecundia, quia pauebat, cum prudentia,
quia benedictionis nouam formulam mirabatur, quae nusquam
lecta est, nusquam ante conperta. soli Mariae haec salutatio
seruabatur; bene enim sola gratia plena dicitur, quae sola
(XIll 1816 a M.) ed. Rom. 3 didicimus pr. (di
alt. s. u. m3) P dicimus B didicimus alt. (di alt. in u. ult. m3) P
discamus (s pr. postea add.) B 4 et aC, om. cet. bene] uere y
disponsata LX (desp. corr. π) ecclesiae scripsi ecclesia libri 5 innupta
LOK innubta FV concepit (i s. e) P concipit a 8 temporis
CX 9 sacerdoti X 12 introitum (m del.) P 14 mysterio (m in
ras.) P 18 quodegeneri (e pr. s. u. m2) P quod generi L quod degeneri
X (d pr. del. OXV) quod degenere E 21 tamen] enim
25 plena gratia X
repleretur auctore. erubescebat ergo Maria, erubescebat etiam
Elisabet, et ideo cognoscamus quid intersit inter mulieris et
uirginis uerecundiam. illa de causa erubescebat, haec per
uerecundiam; in muliere modus pudoris adhibetur, in uirgine
pudoris augetur gratia.
enim gratiam aput deum. et ecce concipies
in utero et paries filium et uocabis nomen eius
Iesum.
hic erit magnus. dictum est quidem etiam de
Iohanne ab angelo quia erit magnus, sed ille quasi homo
magnus hic quasi deus magnus; magnus enim dominus
et laudabilis nimis et magnitudinis eius non est
finis. et uere et ille magnus, quia maior inter natos
mulierum propheta Iohanne Baptista nemo est.
habet tamen maiorem, quia qui minor est in regno dei
maior est illo. magnus autem Iohannes. sed coram domino
et magnus Iohannes uinum et siceram non bibit, hic cum
publicanis et peccatoribus manducat et bibit. ille abstinentia
meritum colligat, cui potentia nulla naturae, Christus autem,
cui naturaliter suppetebat delicta donare, cur eos declinaret,
quos abstinentibus poterat praestare meliores?
simul mystice
non dedignatur eorum conuiuium, quibus daturus est sacramentum.
hic ergo manducat, ille ieiunat, utriusque populi
typus: in illo ieiunat, in hoc pascitur. sed ieiunauit et M.)
12 Ps. 144, 3 14—16 Luc. 7, 28 18 Luc. 1, 15 19 Marc. 2, 16,
Luc. 5, 30 P (a 8. i m2) L 3 quid intersit inter in ras. L inter
(ter 8. u. m2) P 5 in uirgine p. a. gratia om. L 6 gratia pudoris
augetur PB 7 ei aCX, om. cet. dni in ras. P (fort. ex dl), dni
ad eam EJrT 10 erit] enim erit EJrT 12 hic q. d. magnus om. P
14 uere et] uere est G uere est et ΕγΤ 18 iohannis (e a. i alt. m2)
P bibęt (i 8. e) P 19 abstinentia (a alt. in ras.) G abstinentig Y
20 colligat (i s. a) m1 P, m2 B collegit 7 nulla potentia r 25 typus]
sps PaBC
ut gratiam cerneres, agnosceres potestatem. magnus ergo et
Iohannes, sed huius magnitudo habet principium, habet finem,
dominus autem Iesus idem est finis atque principium,
idem primus et nouissimus. nihil ante primum, nihil
ultra nouissimum.
neque te generationis humanae consuetudo
in uitium trahat, ut putes non primum esse, quia filius est.
sequere scripturas, ut errare non possis. primus filius dicitur.
lectum est etiam quia et solus pater, qui solus habet
inmortalitatem et lucem habitat inaccessibilem,
sicut legisti: et inmortali soli deo, sed neque primus
ante patrem neque solus sine filio. si alterum negas, alterum
adstruis: utrumque sequere et utrumque confirmas. non dixit:
\'ego prior et ego posterior\', sed: ego primus et ego nouissimus.
primus est filius et ideo coaeternus; habet enim
patrem, cum quo sit aeternus. audeo dicere: \'primus est filius
sed solus non est\\ et bene dico et religiose dico. quid erigitis
ad inpietatem, haeretici, aures? laqueos quos tenditis incidistis.
primus est filius et solus non est: primus, quia cum
patre semper, solus non est, quia sine patre numquam est.
non ego hoc dico, sed ipse dixit: et non sum solus,
quia pater mecum est. solus pater, quia unus deus, solus
pater, quia sola diuinitas patris et filii et spiritus sancti, et
quod unum est solum est. solus pater, solus unigenitus, solus
et spiritus sanctus; neque enim qui filius et pater aut qui
pater et filius aut qui spiritus sanctus et filius. alius pater,
alius filius, alius spiritus sanctus; legimus enim: rogabo
patrem, et alium paraclitum dabit uobis. solus
14 Apoc. 1, 17; 22, 13 21 Ioh. 16, 32 27 Ioh. 14, 16 ex t) P 11 solo X (soli m2 FO) 13 adstrues
destrues i 19 non est solus X 22 unus est LX 24 solęm (v s. e
m2) P est] est et X 25 et pr. om. X 26 et pr. */,
s. u. m3 P, est s. u. m2 *, om. cet. 26 alius pater / et (s. u. m2) V,
om. cet. 27 et spiritus P-rL 28 dabit] mittet X
dominus, per quem omnia. solum diuinitas facit, generatio
et patrem testificatur et filium, ut nusquam filius sine patre
aut pater uideatur esse sine filio. ergo nec solus, quia non
solus inmortalis, nec solus lucem habitat inaccessibilem, quia
deum nemo uidit umquam nisi unigenitus filius,
qui est in sinu patris, qui sedet ad dexteram patris. et
huic quidam audent dicere inaccessibilem lucem esse, quam
habitat pater. numquid lux melior patre? quae autem lux
inaccessibilis ei cui non est inaccessibilis pater, et ipse lux
uera et genitor lucis aeternae, de qua dictum est: erat lux
uera, quae inluminat omnem hominem uenientem
in hunc mundum? uide ne illa sit lux inaccessibilis, quam
habitat pater, habitat et filius, quia pater in filio et filius in
patre.
bene ergo magnus; late enim funditur dei uirtus, late
caelestis substantiae magnitudo porrigitur. nihil praescriptum,
nihil circumscriptum, nihil emensum, nihil dimensum trinitas
habet. non loco clauditur, non opinione conprehenditur, non
aestimatione concluditur, non aetate uariatur. dedit quidem
dominus Iesus hominibus magnitudinem; in omnem enim
terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae
uerba eorum, non in fines tamen mundi, non in fines caeli,
non ultra caelos. at uero in domino Iesu omnia condita
sunt in caelis et in terra, uisibilia et inuisibilia,
et ipse est ante omnis et omnia in ipso constant.
caelum aspice, Iesus illic est; terram intuere, Iesus
adest; ascende uerbo in caelum, descende uerbo in infernum,
Iesus adest. etenim si ascenderis in caelum, Iesus illic est;
14 Ioli. 14, 11 20 Ps. 18, 5 23 Coloss. 1, 16 sq. 27 Ps. 138, 8 cet. 3 testificabatur (ba exp. m3) P unus quam
(u pr. eras.) P 4 esse nideatur X 6 nisi in u. extr. 8. u. tn3 P
8 hinc BL hic uG. 9 melior... uon est in ras. P 10 ei] et
(0. m3 ei) P 15 ergo] enim P 17 nihil pr. in ras. P 20 enim
om. C 21 exiit aX 22 caeli] scii 7 28 adenim X (ad 8. u. m2 K,
atenim corr. F, etenim corr. V)
est, intra hoc punctum, intra hoc momentum et, si in Armenia
nunc loquitur Christianus, Iesus adest; nemo enim dicit
dominum legum nisi in spiritu sancto. abyssos opinione
si penetres, illic quoque Iesum uidebis operari; scriptum
est enim: ne dixeris in corde tuo: quis ascendit
in caelum? id est Christum deducere, aut: quis
descendit in abyssum? hoc est Christum ex mortuis
reducere. ubi ergo non est qui caelestia, inferna et
terrena conpleuit? bene ergo magnus cuius uirtus mundum
repleuit, qui ubique est et erit semper, quia regni eius
non erit finis.
Dixit autem Maria ad angelum: quomodo fiet
credidisse Maria, nisi diligenter aduertas; neque enim fas est
ut electa ad generandum unigenitum dei filium fuisse uideatur
incredula. quo autem modo fieri posset — licet salua
praerogatiua sit matris, cui profecto fuit amplius deferendum,
sed ut praerogatiua maior, maior etiam fides ei debuit reseruari
- quo ergo fieri modo posset, ut Zaccharias, qui non
crediderat, silentii condemnaretur, Maria autem, si non credidisset,
spiritus sancti infusione exaltaretur? sed neque non
credere Maria neque tam temere debuit usurpare, non credere
angelo, usurpare diuina. neque enim facile erat scire
absconditum a saeculis in deo, quod nec superiores
potestates scire potuerunt. et tamen non fidem rennuit,
non officium refutauit. sed adcommodauit adfectum,
CGf abyssQ 0 abyssus cet. (-os corr.
PBEF) 6 ascendet E 8 ex] a PaC cP
14 cognosco Cf 17 possit Y potest X (possit m2 Y, posset in mg. F)
20 modo fieri Cllsinensis, Maurini 21 silentii (o s. i wt. m2) FO
silentio BX 24 enim neque (siglis // supra positis) P nec enim G
26 rednait P renuunt L 27 spo.spondit B ////spondit (8 in ras. m2)
Y spondit a
non de effectu dubitauit, sed qualitatem ipsius quaesiuit
effectus.
quanto temperatior ista responsio quam uerba sunt
sacerdotis! haec ait: quomodo fiet istud? ille respondit:
unde hoc sciam? haec iam de negotio tractat, ille adhuc
de nuntio dubitat. negat ille se credere, qui negat scire, et
quasi fidei adhuc alium quaerit auctorem, ista se facere profitetur
nec dubitat esse faciendum quod quomodo fieri possit
inquirit; sic enim habes: quomodo fiet istud, quoniam
uirum non cognoui? incredibilis et inaudita generatio
ante audiri debuit, ut crederetur. uirginem parere diuini est
signum mysterii, non humani. denique accipe inquit tibi
signum; ecce uirgo in utero accipiet et pariet
filium. legerat hoc Maria, ideo credidit futurum; sed
fieret ante non legerat; non enim quemadmodum fieret
uel prophetae tanto fuerat reuelatum. tantum enim mandati
mysterium non hominis fuit sed angeli ore promendum. hodie
primum auditur: spiritus sanctus superueniet in te,
et auditur et creditur.
Denique ecce inquit ancilla domini; contingat
mihi secundum uerbum tuum. uide humilitatem, uide
nec repentino exaltata promissu est. simul ancillam dicendo
nullam sibi praerogatiuam tantae gratiae uindicauit, quae
faceret quod iuberetur; mitem enim humilemque paritura
humilitatem debuit etiam ipsa praeferre. ecce ancilla domini;
contingat mihi secundum uerbum tuum. habes
obsequium, uides uotum; ecce enim ancilla domini
C 8 posset B et (e ex i) F 10 et a. U. m2 V, om. FOzt
11 audire ti a. e) PFr. et (-ri corr.) OV 12 signum tibi / 16-tanto
enim B tantum P; tanti namque ed. Rom., tanti enim Maurini 17 ore
(o 8. u.) P 23 promissu P (o s. u m3) L promissio X (i alt. exp.
eras. V, promissione m2 FO) promisso cet. 28 enim om. P;
apparatus officii est, contingat mihi secundum uerbum
tuum conceptus est uoti. quam cito ergo etiam de
inpari condicione credidit Maria! quid enim tam inpar quam
spiritus sanctus et corpus? quid tam inauditum quam uirgo
praegnas contra legem, contra consuetudinem, contra pudorem,
cuius carior cura est uirgini? Zaccharias autem non de inpari
condicione, sed de senili aetate non credidit; nam
congruebat. ex uiro et femina sollemnis est partus nec
incredibile debet uideri, ubi natura concordat. cum enim
aetas naturae sit, non natura aetatis, fit plerumque ut aetas
inpediat naturam; non est tamen inrationabile ut minor cedat
causa maiori et potior praerogatiua naturae usum inferioris
excludat aetatis. huc accedit quod Abraham et Sarra filium
in senectute susceperant et Ioseph filius senectutis est.
quodsi quia risit Sarra reprehenditur, iustius condemnatur
qui nec oraculo credidit nec exemplo; Maria autem cum dicit:
quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognoui?
non uidetur dubitasse de facto, sed de facti qualitate quaesisse.
liquet enim quia faciendum esse crediderat, quae quomodo
fieret interrogauit. unde et meruit audire: beata quae
credidisti. et uere beata, quae sacerdote praestantior. cum
sacerdos negasset, uirgo correxit errorem. nec mirum si dominus
redemturus mundum operationem suam inchoauit a Maria,
ut per quam salus omnibus parabatur eadem prima fructum
salutis hauriret ex pignere.
et bene quaesiuit quomodo fieret;
legerat enim quia uirgo generaret, non legerat quemadmodum
pr. s. u. m3) P 3 condicione] conceptione Py
5 praegnai (g s. u. m3, ns s. x m3) P praegnans cet. 8 solemnis
PFG 12 praerogatio (deinde 2 uel 3 litt. erasae) P 13 huic G (i
8. u. m2) T (i in ras.) Er accedit (e ex i) m3 P, m1 π accidit L
sarra (r pr. eras.) OV, (r pr. exp. m2) CF sara BEfT 15 sarra (r
pr. eras.) 0 (r pr. exp. m2) C sara BEFrT 19 licet (quet s. cet m3) P
23 incoauit Bn a 8. u. P maria (s. m2 matre) 0 matre X 25 pignere
PmlL pignore 0 (e a. o m2) P m3 cet. 26 generaret (s. 4
conciperet m2) 0 conciperet ΕγΤ 〈sed〉 non ed. 1iom.
accipiet, quomodo autem acciperet in euangelio primum
angelus est locutus.
montana cum festinatione in ciuitatem Iudae et
intrauit in domum Zacchariae et salutauit Elisabet.
morale est omnibus, ut qui fidem exigunt fidem adstruant.
et ideo angelus cum abscondita nuntiaret, ut fides
adstrueretur exemplo, senioris feminae sterilisque conceptum
uirgini Mariae nuntiauit, ut possibile deo omne quod ei placuerit
adsereret. ubi audiuit hoc Maria, non quasi incredula
de oraculo nec quasi incerta de nuntio nec quasi dubitans
de exemplo, sed quasi laeta pro uoto, religiosa pro officio,
festina pro gaudio in montana perrexit. quo enim iam deo
plena nisi ad superiora cum festinatione contenderet? nescit
tarda molimina sancti spiritus gratia.
discite et uos, sanctae
mulieres, sedulitatem quam praegnatibus debeatis exhibere
cognatis. Mariam, quae ante sola in intimis penetralibus uersabatur,
non a publico uirginitatis pudor, non ab studio
asperitas montium, non ab officio prolixitas itineris retardauit
in montana uirgo cum festinatione, uirgo officii memor, iniuriae
inmemor, adfectu uigente, non sexu relicta perrexit
domo.
discite, uirgines, non circumcursare per alienas aedes,
non demorari in plateis, non aliquos in publico miscere sermones.
Maria in domo sera, festina in publico mansit aput
cognatam suam tribus mensibus; etenim quae propter officium om. P 5 iodae ΕγΤ iudeae aG iudeae cet. 9 exemplo (v
8. 0 m3) P exemplum C sterelisque (i s. e alt. m3) P 16 sps sci X
17 praegnatibus mlPOV praegratibus F (in mg. praegnantibus), (m2
praegrauidis) praegnantibus m3 P, m2 0 V cet. exhibere (h s. u. m3) P
23 uirginis (-es m3) P sedes a domos X (F in mg. aedes) 25 aera B
seria P (i exp. et 8. m3 id est tarda) a (i exp.), γLV (i eras.) cet. festinat
LX (t eras. FV) 26 suam etiam P et (om. aput cognatam
suam) 7 etenim om. X
domus eam delectaret aliena, sed quia frequentius uideri in
publico displicebat.
didicistis, uirgines, pudorem Mariae: discite
humilitatem. uenit propinqua ad proximam, iunior ad
seniorem nec solum uenit, sed etiam prior salutauit; decet
enim ut quanto castior uirgo tanto humilior sit. nouerit deferre
senioribus, sit magistra humilitatis, in qua est professio
castitatis. est et causa pietatis, est etiam norma doctrinae.
contuendum est enim quia superior uenit ad inferiorem, ut
inferior adiuuetur, Maria ad Elisabet, Christus ad Iohannem,
denique etiam postea, ut sanctificaret baptismum Iohannis,
dominus uenit ad baptismum. cito quoque aduentus Mariae
et praesentiae dominicae beneficia declarantur; simul enim
ut audiuit salutationem Mariae Elisabet, exsultauit
infans in utero eius, et repleta est spiritu
sancto.
uide distinctionem singulorumque uerborum proprietates.
uocem prior Elisabet audiuit, sed Iohannes
prior gratiam sensit: illa naturae ordine audiuit, iste
exsultauit ratione mysterii, illa Mariae iste domini sensit
aduentum, femina mulieris et pignus pignoris, istae gratiam
loquuntur, illi intus operantur pietatisque mysterium maternis
adoriuntur profectibus duplicique miraculo prophetant matres
spiritu paruulorum. exsultauit infans, repleta mater est. non
prius mater repleta quam filius, sed cum filius esset repletus
spiritu sancto, repleuit et matrem. exsultauit Iohannes, exsultauit
et Mariae spiritus. exsultante Iohanne repletur Elisabet,
PLX et m2 0, quo 0 ml cet. 2 eam s. u. P, om. LX
C honorem (8. u. m2) deferre 0 exemplum deferre r 7 aenioribus
honorem T 11 sq. baptisma PL 13 dominicae (e s. u.) P 17 iohannee
(e ex i) m3 P, m2 FOV 20 mulieris CEjOT et m2 πV
mulieri mlrtV eet. pignoris CGr et m2 πV pigneris (e ex o m2) EO
pignori m1 πV cet. 21 locuntur RCG γπΤ intus (tus in ras.) P
22 duplicique (i alt. ex e m3) P 23 est mater f-L est (s. u. m2)
mater eat (est eras.) V mater est (Biglis :: supra positis) F 25 iohannea
(n pr. s. u.) P 26 spus (s alt. add. m3) P
cognouimus — inconprehensibilis enim inconprehensibiliter operabatur
in matre — et illa post conceptum repletur, ista ante
conceptum.
uentris tui. et unde hoc mihi ut ueniat mater
domini mei ad me?
nouit sermonem suum spiritus sanctus
nec umquam obliuiscitur, et prophetia non solum rerum conpletur
miraculis, sed etiam proprietate uerborum. quis est
iste fructus nisi ille de quo dictum est: ecce
domini fili, mercis fructus uentris? hoc est:
hereditas domini fili sunt, qui mercis sunt fructus illius, qui
de Mariae uentre processit. ipse fructus uentris est, flos radicis,
de quo bene prophetauit Esaias dicens: exiet uirga ex
radice Iessae et flos ex radice ascendet; radix enim
est familia Iudaeorum, uirga Maria, flos Mariae Christus, qui
ueluti bonae arboris fructus pro nostrae uirtutis processu
nunc floret, nunc fructificat in nobis, nunc rediuiua corporis
resurrectione reparatur. et unde hoc mihi, ut ueniat
mater domini mei ad me?
non quasi ignorans dicit —
scit enim esse sancti spiritus gratiam et operationem, ut
mater prophetae a matre domini ad profectum sui pignoris
salutetur — sed quasi non humani hoc meriti, sed diuinae
gratiae munus esse cognoscat, ita dicit: unde hoc mihi?
hoc est: quantum bonum mihi accidit, ut mater domini mei
ueniat ad me? non cognosco meum. unde hoc mihi? qua
iustitia, quibus factis, pro quibus meritis? non usitata haec
officia feminarum sunt, ut ueniat mater domini mei ad ET 10 iste uentris fructus X (iste fructus uentris 0 m2)
11 filii P (i tert. 8. u. m3) eet. mercis aFLV et (-es m3) P, (-es
m2) EOn, (is ex es) BG, merces CrT hec G et (e ex o) m1 P, m2 G
12 filii P (i tert. 8. u. m3) cet. mercis ml PG merces P m3 G m2 cet.
14 ei (e ex d) P de LX, cf. lib. VH s. 8 15 ex] de ΕγΤ radice
eius ΕγΤ et (eius 8. u. m2) V 21 sps sci LX
uerbo feta, deo plena est.
auribus meis, exsultauit gaudio infans in utero
meo.
et beata quae credidisti. uides non dubitasse
Mariam. sed credidisse et ideo fructum fidei consecutam.
beata inquit quae credidisti. sed et uos beati, qui audistis
et credidistis; quaecumque enim crediderit anima et
concipit et generat dei uerbum et opera eius agnoscit. sit in
singulis Mariae anima, ut magnificet dominum, sit in singulis
spiritus Mariae, ut exsultet in deo, si secundum carnem
una mater est Christi, secundum fidem tamen omnium
fructus est Christus; omnis enim anima accipit dei uerbum,
si tamen inmaculata et inmunis a uitiis intemerato castimoniam
pudore custodiat.
quaecumque igitur talis esse potuerit
anima magnificat dominum, sicut anima Mariae magnificauit
dominum et exsultauit spiritus eius in deo salutari. magnificatur
enim dominus, sicut et alibi legisti: magnificate
dominum mecum, non quod domino aliquid humana uoce
possit adiungi, sed quia magnificatur in nobis: imago enim
dei Christus est et ideo si quid iustum religiosumque
fecerit anima illam imaginem dei. ad cuius est similitudinem
creata, magnificat et ideo, dum magnificat eam, magnitudi
nis eius quadam participatione sublimior fit, ut illam imaginem
splendido bonorum colore factorum et quadam aemulatione
uirtutis in se uideatur exprimere. magnificat autem anima
fort. in gaudio, cf. p. 40, 6 10 dmX (in mg. m2 dum F)
11 dno PG 14 uitiis (i tert. 8. u.) P uitiis est X (est del. m2 FV)
aitiis sit G uitiis sit et T et (et 8. u. m2) E7 15 custodiatque eum X
(que eum eras. FY) 18 legis PL 19 quod (d s. u.) TT et (d 8. u.
m2, sed eras.) E quod (8. u. m2 quo) F quo BCG quod omnino
(om. doniino) a 19 humana uoce aliquid X 20 posset (e ei i) a
posse F et (m2 possit) OV 21 fecerit anima aut religiosum PL
23 eam (u 8. a m2) 0 eius L
et anima et spiritu patri filioque deuota unum deum, ex quo
omnia, et unum dominum, per quem omnia, pio ueneretur
adfectu.
sequitur Mariae, quo persona melior, eo prophetia
plenior. nec otiosum uidetur quod et ante Iohannem Elisabet
prophetat et Maria ante domini generationem; serpunt enim
iam temtamenta salutis humanae. nam sicut peccatum a
mulieribus coepit, ita etiam bona a mulieribus inchoantur,
ut feminae quoque muliebria opera deponentes infirmitati renuntient
et anima, quae non habet sexum, ut Maria, quae
nescit errorem, religioso imitetur studio castitatem.
Mansit autem Maria cum illa mensibus tribus
et reuersa est in domum suam. bene inducitur sancta
Maria et exhibuisse officium et mysticum numerum custodisse:
non enim sola familiaritatis est causa quod diu mansit, sed
etiam tanti uatis profectus. nam si primo ingressu tantus
processus exstitit, ut ad salutationem Mariae exsultaret infans
in utero, repleretur spiritu sancto mater infantis, quantum
putamus usu tanti temporis sanctae Mariae addidisse praesentiam?
mansit autem Maria cum illa mensibus
tribus. unguebatur itaque et quasi bonus athleta exercebatur
in utero matris propheta; amplissimo enim uirtus eius certamini
parabatur. denique tamdiu mansit Maria, quamdiu
Elisabet pariendi tempus inpleret. quodsi diligenter aduertas, .
inuenies hoc nusquam positum nisi in generatione iustorum.
M.)
21 Origenes hom. in Lucam VIIII (XIII 1822 c M.) (m2 exultat) X 4 mariae quo PBCL mariae quoque
et (que eras.) FV quoque mariae G quoque mariae quo ΕγΤ quoque
(s. u. m2) marine quoque (que eras.) 0 8 bonum ErT incoantur
alt. s. u. m2) G inchoatur EfT 9 muliebria (a
8. «.) P in6rmitato (i 8. e wi2) P 11 ergo (txp. m2) errorem P
12 illa quasi GT 13 bene dicitur X (b. inducitur m2 FO) 14 et
pr. s. u., sed eras. P, eras. V, om. L 18 repleretur (re alt. s. 14.)
m3 P, m2 EFyOnT repletur GV 19 temporis stae (iata m3) mariae P
21 unguebatur (u alt. del. m3) P, (u alt. exp.) a
denique inpleti sunt dies, ut pareret Maria, inpletum est
tempus, ut pareret Elisabet, inpletum est uitae tempus, cum
sancti uiri ex hoc uitae curriculo demigrarent. plenitudinem
iusti uita habet, inanes autem dies sunt inpiorum.
peperit
ergo filium Elisabet et congratulabantur uicini. habet sanctorum
editio laetitiam plurimorum, quia conmune est bonum;
iustitia enim conmunis est uirtus. et ideo in ortu iusti futurae
uitae insigne praemittitur et gratia secutura uirtutis exsultatione
uicinorum praefigurante signatur. pulchre autem tempus,
quo fuit in utero propheta, describitur, ne Mariae praesentia
taceatur, sed tempus siletur infantiae, eo quod
praesentia domini matris in utero roboratur, qui infantiae
inpedimenta nesciuit. et ideo in euangelio nihil super eo legimus
nisi ortum eius et oraculum, exsultationem in utero,
uocem in deserto. neque enim ullam infantiae sensit aetatem
qui supra naturam, supra aetatem in utero situs matris a
mensura perfectae coepit aetatis plenitudinis Christi.
Et respondit mater eius et dixit: non, sed uocabitur
Iohannes.. et responderunt ad illam: nemo
est in cognatione tua qui uocetur hoc nomine. adnuebant
ergo patri eius quem uellet uocari eum.
et accepit pugillarem et scripsit dicens: Iohannes
est nomen eius. et mirati sunt omnes. continuo
autem resoluta est lingua eius et apertum est os
eius, et loquebatur benedicens deum. mire sanctus
euangelista praemittendum putauit quod plurimi infantem
patris nomine Zacchariae adpellandum putarunt, ut aduertas
matri non nomen alicuius displicuisse degeneris, sed id sancto
infusum spiritu, quod ab angelo ante Zacchariae fuerat
P (u s.$alt. m3), w (i s. c alt.) demigrarunt L 8 praemittitar
(tti s. u.) P promittitur L. secuturae X 15 nemo
LX (neque m2 0) 22 accepit (pit s. u.) P pugillares PEL
pugillarê (6 ex ea) B et (t ex d) P. om. y* dicens om. PLX
28 non om. BFitV, 8. u. m2 0 29 infusio X (-sum m2 FO) post
angelo s. u. ml adscripsit 3 fere litt. nunc erasas in P
nequiuit uxori, sed per prophetiam Elisabet didicit quod non
didicerat a marito. Iohannes est inquit nomen eius,
hoc est: non ei nos nomen inponimus, qui iam a deo nomen
accepit. habet uocabulum suum quod agnouimus, non quod
elegimus. habent hoc menta sanctorum, ut a deo nomen accipiant.
sic Iacob Israhel dicitur, quia deum uidit, sic dominus
noster Iesus nominatus est, antequam natus, cui non angelus,
sed pater nomen inposuit. reuelabitur enim inquit filius
meus Iesus cum his qui cum eo iocundabuntur,
qui relicti sunt in annis quadringentis. et erit
post annos hos et morietur filius meus Christus
et conuertetur saeculum. uides angelos quae audierint,
non quae usurpauerint nuntiare. nec mireris si nomen mulier
quod non audiuit adseruit, quando spiritus ei sanctus, qui
angelo mandauerat, reuelauit. neque poterat domini ignorare
praenuntium quae prophetauerat Christum.
et bene additur
quia nemo in cognatione eius uocabatur hoc nomine, ut intellegas
nomen non generis esse, sed uatis. Zaccharias quoque
nutu interrogatur, sed quia incredulitas ei adfatum eripuerat
et auditum, quod uoce non poterat, manu et litteris est locutus;
scripsit enim dicens:Iohannesestnomen eius. et
hic nomen non inponitur, sed adstruitur meritoque continuo
resoluta est lingua eius, quia quam uinxerat incredulitas fides
soluit. credamus et nos igitur, ut loquamur, ut lingua nostra,
quae incredulitatis uinculis est ligata, rationis uoce soluatur.
Scribamus spiritu mysteria, si uolumus loqui, scribamus
praenuntium Christi non in tabulis lapideis, sed in
Lucam VIIII (XIII 1823 ab M.) 25 Ps. 115, 1, II Cor. 4, 13 27 I
Cur. 14, 2 28 11 Cor. 3, 3 V filii P (i tert. 8. u. m3) FO (i tert. s. u. m2) cet. 2 per
om. PL, 8. u. 0 4 ei ex et m3 B nos ei L ct m2 0 6 dno CG
7 sic pr. ex si ml P, m2 FOV, siquidem m2 ex si alt. ex si ml P,
m2 FOV, siquidem m2 ex si n 10 iucundabuntur B 11 CCCC PL
12 iha ips PL 21 loquutus FOV 23 hoc PL huic T
Christum prophetat. loquamur Iohannem, loquamur et
Christum, ut nostrum quoque os possit aperiri. quod in sacerdote
tanto inrationabilis modo pecudis frena nutantis fidei
cohercebant.
Et Zaccharias pater eius inpletus est spiritu
sancto et prophetabat dicens. uide quam bonus deus
et facilis indulgere peccatis non solum ablata restituit, sed
etiam insperata concedit. ille dudum mutus prophetat; haec
enim gratia dei maxima, quod eum qui negauerant confitentur.
nemo ergo diffidat, nemo ueterum conscius delictorum praemia
diuina desperet. nouit deus mutare sententiam. si tu
noueris emendare delictum. et tu, puer, propheta altissimi
uocaberis.
pulchre cum de domino prophetaret, ad
prophetam sua uerba conuertit, ut hoc quoque beneficium
esse domini designaret, ne cum publice numeraret sua quasi
ingratus tacuisse quae acceperat beneficia uideretur, quae
agnoscebat in filio. sed fortasse aliqui quasi inrationabilem
mentis excessum putent, quod octo dierum adloquitur infantem.
uerum si teneamus. intellegimus profecto quod potuit
uocem patris natus audire, qui Mariae salutationem, antequam
nasceretur, audiuit. sciebat propheta alias esse aures prophetae,
quae spiritu dei, non corporis aetate reserantur, habebat
intellegendi sensum, qui exsultandi habebat adfectum.
simul
illud aduerte quam paucis Elisabet, quam multis Zaccharias
prophetet. et uterque sancto inpletus spiritu loquebatur, sed
disciplina seruatur, ut mulier discere magis quae diuina sunt
studeat quam docere. nec facile ullam prophetasse uberius
quam matrem domini repperimus. prophetissa ipsa Maria
LZ 14 de domo P 15 conuertitur P (eonuertit ut m3) L
16 publicae P (a eras.) ET enumeraret a 18 filio? P 20 post
si add. 8. u. m2 praeterita mente V post teneamus add. s. u. m3
superiora P 22 eesae (e pr. eras.) P 29 profetissa (sa s. u. m2) P
prophetessa a prophetis G prophetis L, om. X ipsa om. aCEyT
prolixius est locuta cum fratre, nequaquam sui poenam sermonis
euasit.
a Caesare Augusto, ut censum profiteretur uniuersus
orbis terrae.
de ortu saluatoris dicturi non
alienum ut quo natus sit tempore requiramus. quid enim
professio saecularium ad generationem domini pertinet nisi
ut aduertamus hoc quoque diuinum esse mysterium, quia.
dum professio saecularis optenditur, spiritalis inpletur, non
terrarum regi dicenda, sed caeli? professio ista fidei census
animorum est; abolito enim synagogae censu uetusto nouus
census ecclesiae parabatur, qui tormenta non exigeret, sed
auferret, et spiritaliter in typo plebis sua iam Christo nomina
conferebat. non hic spatia terrarum, sed mentium animorumque
censentur nec describuntur limites, sed proferuntur, nec
aetas ulla distinguitur, sed omnis adscribitur; nullus enim ab
hoc inmunis est censu, quia omnis aetas munifica Christo
est, quem uagientes pueri martyrio confitentur, quem intra
uterum positi exsultatione testantur. nihil in hoc censu uerearis
terribile, nihil inmite, nihil triste; sola unumquemque fides
signat. uis Christi audire censores? iubentur censere sine
uirgis nec terrore, sed gratia plebem quaerere, recondere gladium,
non possidere aurum. talibus censoribus adquisitus est
orbis.
denique, ut scias censum non Augusti esse, sed Christi,
10, 10, Luc. 9, 3 23 Matth. 26, 52 24 Matth. 10, 9, Luc. 9, 3 pr. s. u.) P 2 loqunta FV 4 exiuit PaBCL exiit cet.
5 incensum (in eras.) P 8 pertinet i pertineret P (eret in ras.) cet.
9 ut om. G 11 dicanda X 12 oblatio X (i eras. V, ablato m2, in
mg. m2 abolito 0, oblatione m2 n) 14 auferet P plebis P (i eras.)
aBC pleps F plebs cet. 15 mentium (mentiu in ras.) P 16 discribuntur
X 20 uerearis P (-re m3) C uereares (s del.) B nereare aX
uerear LX (-ris m2 0) 22 sine (s. m2 sed non) P sed non X 23 terrores
(s exp. OV) sed gratiam (m exp. OV) X recondere (nde in
ras.) P condere C
profitentur: quando mundus concluditur, omnes periclitantur.
qui ergo poterat professionem totius orbis exigere nisi qui
totius habebat orbis imperium? non enim Augusti, sed domini
est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi
qui habitant in ea. Gothis non imperabat Augustus,
non imperabat Armeniis: imperabat Christus. acceperunt utique
Christi censorem, qui Christi martyras ediderunt. et ideo fortasse
nos uincunt, ut praesentia docent, quoniam quem illi
oblatione sanguinis fatebantur huic Arriani quaestionem generis
inferebant.
iam partes terrarum saepe fuisse descriptas loquuntur historiae.
haec est ergo professio prima <non gentium), sed mentium,
cui omnes profitentur, quia nullus excipitur, non praeconis
euocatione, sed uatis, qui multo ante praedixit: omnes
gentes, plaudite manibus, iubilate deo in uoce
exsultationis, quoniam deus summus, terribilis,
rex magnus super omnem terram. denique ut scias
censum esse iustitiae. ueniunt ad eum Ioseph et Maria, hoc
est, iustus et uirgo, ille qui uerbum seruaret, ista quae pareret.
ubi profitentur iustus et uirgo nisi ubi nascitur Christus?
omnis enim spiritus qui confitetur legum Christum
in carne uenisse de deo est. ubi autem secundum altiorem
rationem nascitur Christus nisi in corde tuo et in
pectore tuo? prope est enim uerbum, in ore tuo et in
8. e alt. m3) P 3 qui pr.]
quia t et (8 m2) BJEOx 4 orbis habeat 0 6 eo B eafT eam X
(m del. On) gothis (h s. u.) P gottis (t pr. eras.) G gotthis OV
7 armeniis (iis ex is) T armenis LOV imperat aX 8 martyras P
et (-es corr.) aC martyres cet. 12 atque P (i s. e) E (-qui m2) GLX
13 discriptas X locuntur BExT 14 non gentium addidi; non terrarum
add. X et (s. u. m2) 0, non census in mg. m2 a 16 euocationi
(e s. i alt. m3) P 19 et rex Er T 21 pararet (e 8. a alt. m3) P
25 et 8. u. m2 π, om. FO V
corde tuo.
pulchre autem quod et praesidis nomen addidit,
ut senem temporis designaret. praeside inquit Syriae
Cyrino facta est haec prima professio, ut quasi consulem
quendam signi gratia huic libro euangelista adscripsisse
uideatur. nam si consules adscribuntur tabulis emtionis, quanto
magis redemtioni omnium debuit tempus adscribi! habes ergo
omnia quae in contractibus esse consuerunt, uocabulum summam
illic potestatem gerentis, diem, locum, causam. testes
quoque adhiberi solent; hos quoque natiuitati suae et
secundum carnem Christus adhibuit, qui signarent euangelium,
dicens: uos eritis mihi testes in Hierusalem.
Factum est autem, cum essent ibi, inpleti sunt
dies ut pareret. et peperit filium primogenitum et
pannis eum inuoluit et posuit in praesaepio, quia
non erat locus in eo deuersorio.
breuiter sanctus
Lucas et quomodo et quo tempore et quo loco secundum
carnem Christus natus sit explicauit. at uero de caelesti
generatione si quaeris, lege euangelium sancti Iohannis, qui
a caelestibus exorsus ad terrena descendit. illic inuenies et
quando erat et quomodo erat et quid erat, quid egerat, quid
agebat et ubi erat et quo uenerit, quomodo uenerit, quo tempore
uenerit, qua causa uenerit. in principio inquit erat
uerbum: habes quando erat, et uerbum erat apud deum:
om. cet. 3 cyrino PaBC quirino X (ci 8. qui m2 OV).
X (cy s. qui) T 5 in uerbo nam incipit A emtioni. se A emptiouibus
T et (bu exp.) Er 7 contractionibus EGT et (oni 8. -u. m2) 0
contradictionibus r 8 gerentes et (-is m2) OV 9 adhibere a
natiuitatis aFLz et om. X (s. u. m2 0) generationis P (s exp.
m3) L 12 ibi (in ras. 2 litt.) P 13 filium suum Gy et (suum eras.) F
15 erat ei aE et (ei 8. U. m2) O, (ei eras.) V erat eis G et (s eras.) T
eis erat i in eo B (in ras. min.) 0 (del. m2); eo om. Ly, eras. a
deuersurio P (o 8. u alt.) diuersorio B (di ex de) cet. 16 loci X
(o 8. i m2 0) 20 erat et quid egerat aEGT ageret X (egerat
m2 OV) 21 et post erat om. X et quomodo EGT 22 erat 8. u.
m2 A 23 post quando erat add. 8. u. m2 habes & ubi erat V
erat uerbum, quid egerat: omnia per ipsum facta sunt,
quid agebat: erat lux uera, quae inluminat omnem
hominem uenientem in hunc mundum, et ubi erat:
in hoc mundo erat, quo uenerit: in sua propria uenit,
quomodo uenerit: uerbum caro factum est. quando uenerit
Iohannes testimonium perhibet de ipso dicens: hic est
de quo dixi: qui post me uenit ante me factus est,
quia prior me erat. qua causa uenerit Iohannes ipse
agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi.
si igitur generationem utramque cognouimus et utriusque munus
et causam qua uenit aduertimus, ut pereuntis mundi peccata
suscipiens peccati labem et omnium mortem in se, qui uinci
non posset, aboleret, consequens est ut nunc quoque sanctus
Lucas euangelista nos doceat et uias domini secundum carnem
crescentis ostendat.
nec quemquam monere debet quod altiore
consilio Iohannis infantiam diximus praetermissam, Christi
uero infantiam adserimus esse descriptam; non enim omnium
est dicere: factus sum infirmibus infirmus, ut infirmos
lucrifaciam; omnibus omnia factus sum,
neque de quoquam ita alio dici potest quia uulneratus
est propter iniquitatem nostram et infirmatus
propter peccata nostra. ille igitur paruulus, ille infantulus
7 Ioh. 1, 30 10 Ioh. 1, 29 13 II Tim. 1, 10 19 I Cor. 9, 22
21 Esai. 53, 5 om. FnV, in mg. m2 0 erat inquit AB,
inquit om. L 7 de ipso perhibet X dicens de ipso B 8 dixit P
10 peccatum ABFxV peccata cet. 11 unum («. m3 munus) P unam B
auctorem (8. u. m2) unum V unum 0 (a s. u alt. m2) cet. 13 in se]
ipse G uinci (n s. u.) P 14 posset aboleret (set ab in ras.) P
15 Lucas om. G 16 crescentes LK et (-is m2) OV debeat X (a
exp. V, eras. 0) quo A altiori y et (ri ex re) 0 17 praetermissi
(ã ex a m2) P 18 adserimus PaBG asserimus A (m2 asseruimus) adseruimus
cet. discriptam X 19 infirmib. (s 8. bA infirmis eet.
infirmos (v a. o m2) ut P 22 iniquitates nostras C infirmatus
est aBCLy
ut tu mortis laqueis absolutus: ille in praesaepibus, ut tu in
altaribus: ille in terris, ut tu in stellis: ille alium locum in
eo deuersorio non habebat, ut tu plures haberes in caelestibus
mansiones. qui cum diues inquit esset, propter uos
pauper factus est, ut illius inopia uos ditaremini.
meum ergo paupertas illa patrimonium est et infirmitas domini
mea uirtus est. maluit sibi egere, ut omnibus abundaret.
me illi infantiae uagientis abluunt fletus, mea lacrimae illae
delicta lauerunt. plus igitur, domine Iesu, iniuriis tuis debeo
quod redemtus sum quam operibus quod creatus sum. non
prodesset nasci, nisi redimi profuisset.
Sed nemo intra usum corporis formam omnem diuinitatis includat.
alia natura carnis, alia diuinitatis est gloria. propter
infirmitas, in se potentia; propter te inopia, in se opulentia. 15
noli hoc aestimare quod cernis, sed quod redimeris agnosce.
quia in pannis est uides, quia in caelis est non uides. infantis
audis uagitus, non audis bouis dominum agnoscentis mugitus;
mortis... praesepio infra in mg. P ut (t 8. u.) P mortis
laqueis absolutus PaCLX sis mortis (mortis s. u. m2) laqueis abso-
Iutus A mortis laqueis absolutus sis X mortis laqueis absoluaris B
praesepio P (in quo mox ut tu in ras.) L 3 stellis V (in mg.
celis) caelis ax 4 eodem LX deuersurio P diuersorio B (di
ex de) cet. caelestibus sedibus PL, cf. Ephes. 2, 6 5 esset (t in
ras.) A pauper propter uos C uos] UOB inquid G 6 est et ut A
7 illaj illius ΕγΤ 9 ille P (i s. e) L illius aC illi (i alt. in ras.) V
uagientes X uegientes L uagientis (s ex fl) T meę (a s. 9 m3) P
(in quo mox a [eras.] lacrimae), meae F et (e alt. eras.) LKV, mea (a
m2 ex ae) 0 illae (ae m2 ex a) nV illa F et (ivs m2 s. a) 0
11 creatuss (s alt. eras) P sum om. PL 12 prodesset nasci (rodesset
nasci in ras.) P nisi] si A (in quo non profuisset) 14 carnis est
(om. est ante gloria) X gloriae (e exp. m2) P 15 inopia (a ex 0) P
opulentiam (m eras.) P 16 noli. a, non (in mg. m3 noli) A 18 uagitum
X boues X (-is m2 OKV) dno A agnoscentes F et (-is
corr. ml) PG, (m2) OKV, cognoscentis L mugitum L
praesaepe domini sui, immo praesaepium dixerim,
sicut scripsit qui transtulit; nihil enim aput me distat in uerbo,
quod non distat in sensu. nam si orator illorum qui faleras
sermonum sequuntur negat in hoc fortunas positas esse Graeciae,
hoc an illo uerbo usus sit, sed rem spectandam putat,
si ipsi philosophi eorum qui totos dies in disputatione con.
sumunt minus Latinis et receptis usi sermonibus sunt, ut
propriis uterentur, quanto magis nos neglegere uerba debemus,
spectare mysteria, quibus uincit sermonis uilitas, quod operum
miracula diuinorum nullis uenustata sermonibus ueritatis suae
lumine refulserunt? denique asinam illam rationabilem non
fuco deliciarum, sed suco naturalis alimoniae praesaepia sancta
pauerunt.
hic est dominus, hoc praesaepe, quo nobis diuinum
mysterium reuelatum est, inrationabili gentes pecudum intra
praesaepia more uiuentes alimoniae sacrae ubertate pascendos.
agnouit ergo asina, species scilicet et forma gentilium,
Origenea homo in Lucam XIII (XIII 1832 c M.) PaCEGT; cf. lib. VII s. 175, enarr. psalm. 39, 22, epiat
23, 6; asina legitur in ss. 42 et 43 et lib. VII 8. 82 2 praesepe (e
ult. ex ium) B. praesepium A praesaepium] praesidium X 3 sicut
(in ras. 8 litt.) P transtulit (a 8. u.) P 4 uerba non distat usque
ad non minus p. 67 u. 26 desunt in A (exciderunt folia duo) oratores
(es ex is) B falleras (1 exp. m3) sermonum (s s. u., eras.) P
5 secuntur BC πχ negant B 6 sit, sed rem] si (sit m2 n) et seriem
LX expectandam BX putant B 7 ai om. G pbilosofie (ph
8. f et e exp. m3) P totos (o alt. ex u) P 9 neglere P uerba
om. X (post debemus add. 8. u. m2 V) 10 expectare X (spectare
m2 0) 11 nullus P (i s. v alt. m3) L uetustas X (uenusta m2 V,
uetuatatis m2 On:) uenusta G auo L 12 luminibus (bu 8. u. m3) P
inrationabilem a 13 fucoj suco GfT et (c ex g) E suco] fuco FO
fugo « et (g ex c) V, sua L 14 quo nobis (in ras., initio a eras.) P
15 inrationabiliP (-les m3) aBCG inrutionabiles rL et (es ex is m2) EOV
inrationabilis cet. gentis X (-es m2 OV) 16 uiuentis X (-es m2 OV)
pascendos P (a s. o m3) pascendas L et (a alt. ex o m2) V 17 scilicet
species X et om. BFO V
nihil mihi deerit. an mediocribus signis deus probatur,
quod angeli ministrant, quod magi adorant, quod martyres
confitentur? ex utero funditur, sed coruscat e caelo; terreno
in deuersorio iacet, sed caelesti lumine uiget. nupta peperit,
sed uirgo concepit; nupta concepit, sed uirgo generauit. docuit
enim nos sanctus Matthaeus non mediocre mysterium,
quod sanctus Lucas, quia plene iam erat expositum, silendum
putauit, satis se diuitem fore credens, si praesaepe sibi domini
ex omnibus uindicasset.
istum igitur paruulum, quem
tu quasi uilem, qui infidelis es, arbitraris, magi ex oriente
uenientes tam longo spatio sequebantur et procidentes adorant
et regem adpellant et resurrecturum fatentur offerentes de
thesauris suis aurum, tus et murram. quae sunt ista uerae
fidei munera? aurum regi, tus deo, murra defuncto; aliud
enim regis insigne, aliud diuinae sacrificium potestatis, aliud
honor est sepulturae, quae non corrumpat corpus mortui, sed
reseruet. nos quoque, qui haec audimus et legimus, de thesauris
nostris talia, fratres, munera proferamus; habemus
enim thesaurum in uasis fictilibus. si igitur in te
ipso, non ex te debes aestimare quod es, sed ex Christo, quanto
magis in Christo non tua debes aestimare, sed Christi!
ergo
magi de thesauris suis offerunt munera. uultis scire quam bonum
meritum habeant? stella ab his uidetur et ubi Herodes
12 Matth. 2, 2. 11 19 II Cor. 4, 7 24 Matth. 2, 2 sq..9 aET 2 an] a a, de X 5 deuersorio PB diaersorio eet.
iacet∗∗∗ (sed eras.) sed P niget] fulget F γΤ 8 plane a iam
plene X 10 uindicasset (u add. m3) P 11 quasiipilem (v 8. ip m3) P
12 sequuntur ed. Rom. 13 et ante regem om. C resurrectiong L
14 suis om. EG γ et thus C murram PBG mirram (i ex u) C
myrram cet. istae (e exp. m3) P 15 murra P (-à m2), mirra C
(i ex u) 0, myrra G (y ex u m2) cet. 16 sacrificium] sacramentum e
18 seruet X audiuimus B (ui cxp.) Gf thensauris (n eras.) a
19 deferamus G 20 thenaaurum a 21 ex] e PL 22 ipi (i ex m) F
xps a 24 herodes (s s. u. tn3) P
monstrat. ergo stella haec uia est et uia Christus, quia
incarnationis mysterium Christus est stella; orietur
enim stella ex Iacob et exsurget homo ex Israhel.
denique ubi Christus et stella est; ipse enim est stella splendida
et matutina. sua igitur ipse luce se signat.
Accipe aliud documentum. alia uenerunt uia magi, alia redeunt;
qui enim Christum uiderant, Christum intellexerant
meliores utique quam uenerant reuertuntur. duae quippe sunt
uiae, una quae ducit ad interitum, alia quae ducit ad regnum.
illa peccatorum est, quae ducit ad Herodem, haec uia Christus
est, qua reditur ad patriam; hic enim temporalis est incolatus,
sicut scriptum est: multum incola facta est anima
mea. caueamus igitur Herodem mundanae ad tempus praesulem
potestatis, ut patriae caelestis aeternum consequamur
habitaculum.
non electis tantum praemia ista proposita sunt,
sed etiam omnibus, quoniam omnia et in omnibus Christus;
uides enim quia non otiose uel de Chaldaeis, qui
numeris habentur, Abraham deo credidit uel magi, qui
licet magicis artibus conciliandae sibi studium diuinitatis
inpendunt, ortum in terris domini crediderunt, non inquam
otiose, sed ut ex aduersariis gentibus sanctae religionis testimonium
sumeretur et diuini timoris exemplum.
sed tamen
qui sunt isti magi nisi qui, ut historia quaedam docet, a Balaam
genus ducunt, a quo prophetatum est: orietur stella
ex Iacob. isti ergo sunt non minus fidei quam successionis
10 Matth. 7, 18 11 Ioh. 14, 6 13 Ps. 119, 6 17 Coloea. 3, 11
24 cf. Origenes hom. XIII in Numeros c. 7 (XII 675 M.), Euseb. quaest.
euang. 281, 18 1 rursum X 2 xps est X 5 et om. aC est enim C splendida
est stella r 6 luce ipse X 7 magi uia X 10 altera PL
12 qua] per quam B 19 in numeris PL 20 consiliandae X (t ci
8. si m2 0) cum reconciliandae P 21 intendunt X
crediderunt. uiderant nouam stellam quae non erat uisa a
creatura mundi, uiderant nouam creaturam et non solum in
terra, sed etiam in caelo gratiam noui hominis requirebant
secundum quod Moyses prophetice posuit quia orietur stella
ex Iacob et exsurget homo ex Israhel. et cognouerunt
hanc esse stellam, quae hominem deumque significat. adorauerunt
paruulum. utique non adorassent, si paruulum
credidissent. magus ergo intellegit suas cessare artes,
tu non intellegis tua dona uenisse? ille fatetur alienum,
tu non agnoscis promissum? ille contra se credit, tu pro te
non putas esse credendum?
Natum ergo magi nuntiant regem: perturbatur Herodes,
congregat scribas et principes sacerdotum et interrogat ubi
Christus oriatur. magi tantummodo regem nuntiant, Herodes
Christum requirit; ipsum igitur regem de quo interrogat confitetur.
deinde cum ubi nasci haberet inquiritur, utique praenuntiatus
ostenditur; neque enim quaeri poterat qui non
erat nuntiatus. o amentes Iudaei, uenisse non creditis quem
uidetis, uenisse non creditis quem dicitis esse uenturum! CG et (u ex a) APBG γL uiderunt cet.
4 caelo (o ex um) P in caelo gratiam om. L 5 profetice (fe ex
fi m3) P 6 et 8. u. P, om. B 7 significaret (re 8. u. m3) P significabat
ET signabat G et adorauerunt ΕγΤ adorauerant B 11 cognoscis
X, agnosces a proprium ed. Rom. credidit P (di pr. tras.)
G (di pr. exp.) 13 perturbatur AUCLOKV perturbatus eet., fort. recte
14 congregant (n eras.) A congregans B (ns in ras.) C sacerdotem
(v 8. e m3) P et om. X, eras. B interrogat (t alt. in ras.) A
interrogabat P (t alt. in ras. 3 litt.) BGL 15 regi C herodes ∗∗ P
herodes au Gr herodes autem ET 17 habetret (t pr. eras.) P habere A
praenuntiatus B (s in ras.) et (s ex r m2) Οπ praenuntiatur F pronuntiatus
a praenuntians C 19 dementes B amantes L et (a alt. corr.
in e m2) 0 20 uidetis uenisse non creditis om. A (in mg. m2 uiditis
uenisse non creditis quem dicitis esse uenturum) quem uenisse uidetis
uenisse non creditis ΕγΤ non creditis om. B
quidem Herodes, sed deum non negat, quem memorat
adorandum. deinde infantes occidi iubet. cui alii nisi deo talis
uictima debebatur? expers licet sensus infantia deum tamen,
pro quo interimitur, confitetur. haec de Matthaeo pauca libauimus,
ut clareret infantiae tempora a diuinitatis operibus minime
uacasse. quodsi aetas carnis ignaua operis fuit, profecto deus
erat qui diuinitatis operibus exercebat carnis aetatem, qui etiam
pastores in illa faciebat regione uigilare custodientes uigilias
noctis supra gregem suum.
uidete ecclesiae surgentis exordium:
Christus nascitur et pastores uigilare coeperunt, qui gentium
greges pecudum modo ante uiuentes in aulam domini congregarent,
ne quos spiritalium bestiarum per offusas noctium
tenebras paterentur incursus. et bene pastores uigilant, quos
bonus pastor informat. grex igitur populus, nox saeculum,
pastores sunt sacerdotes. aut fortasse etiam ille sit pastor,
cui dicitur: esto uigilans et confirma, quia non solum
episcopos ad tuendum gregem dominus ordinauit, sed etiam
angelos destinauit. ecce angelus domini stetit ante
illos.
uidete quemadmodum diuina cura fidem adstruat. angelus
Mariam, angelus Ioseph, angelus pastores edocet. non satis
15 Ioh. 10, 11 17 Apoc. 3, 2 18 cf. Hebr. 1, 14 21 Luc. 1, 26,
Matth. 1, 20; 2, 13, Luc. 2, 8 X eum A ml aBCG puerum A m2 cet. 8 alio P
4 expers (8 in u. ult. add. m3) P scilicet (sci eras.) P sensum a
deum om. X 5 pro] in A interficitur X praelibauimus
(prae s. u. m2) 0 6 clareret (re pr. s. u. m3) A clareat BC infantiae
(e a. u.) A a 8. u. A, om. B a diuinitatis ex adunitatis
P minime] non PL 7 uacauisse EO T ignaua (1 ra
8. ua) 0 ignara (r ex u m2) V dl erat G 9 faciebat in illa y
uigilaret (t exp.) P 10 super P 12 modo] more f aulft
(del. m2 et s. scr. caulà) T 13 effusas aCfT offensas X 14 et
om. X 15 bonos L 16 forte a etiam om. PLX sit 0 (t
add. m2), V (t ex c), sic FK 17 confirmare aC 18 gregem om. L
19 dni ex dns (ut uidetur) A 20 adstruit X 21 docet PL
uerbum. et facta est cum angelo multitudo exercitus
caelestium laudantium deum et dicentium: gloria
in altissimis deo et in terra pax hominibus bonae
uoluntatis.
bene angelorum nominatur exercitus, qui ducem
militiae sequebantur. cui igitur laudem angeli nisi domino suo
dicerent iuxta quod scriptum est: laudate dominum de
caelis, laudate eum in excelsis. laudate eum omnes
angeli eius? inpleta igitur prophetia est. laudatur de caelis
dominus et uidetur in terris, de quo sanctus Marcus ait quia
cum bestiis erat et angeli ministrabant ei, ut in
altero misericordiae insigne, in altero diuinae indicium potestatis
agnoscas. tuum est quod bestias patitur, suum quod
ab angelis praedicatur. et aiunt: uideamus hoc uerbum
quod factum est, sicut dominus ostendit nobis. et
uenerunt festinantes.
uides festinare pastores; nemo
enim cum desidia Christum requirit. uides pastores angelo
credidisse: et tu patri, filio, spiritui sancto, angelis, prophetis,
apostolis crede. uide quam signate scriptura singulorum libret
momenta uerborum. festinant\' inquit \'uerbum uidere*. etenim
cum caro domini uidetur, uerbum uidetur, quod est filius.
non mediocre fidei tibi hoc uideatur exemplum, non uilis
persona pastorum. certe quo uilior ad prudentiam eo pretiosior
11 Marc. 1, 13 pr. in ras. m2) A • 2 angelis APB .3 caelestis B
4 altissimis] excelsis y 6 caelestis miiitiae X 8 laudate eum angeli
eius (om. omnes) 8. U. m3 A omnes om. B 9 est igitur prophetiae
X (-ia corr. OxV) 12 indo pietatis a 13 agnoscas (s alt.in
ras.) P bestias (a ex i) V, cam (8. u. m2) bestiis O bestiis Fx 14 aiunt
om. X 15 sicut. P 16 festinare (re s. u.) P 17 angelos (i a. o
m2) P angelis L 18 ftlioq: (et 8. q: m2 0) spu (spui L et m2 O) LX
19 et apostolis B credere non uis? X signanter Cy signante a
Jiberet X (e pr. eras. tt) 21 caro (ro in ras.) P 23 quod
FL et (d exp.) Px, (d eras) aOV prudentiam eo prudentia praetiosior
P
dominus simplicem requisiuit, quae falerare audita et fucare
nesciret; simplicitas enim quaeritur. non ambitio desideratur.
nec contemnenda putes quasi uilia uerba pastorum. a pastoribus
etiam Maria fidem colligit, a pastoribus populus ad
dei reuerentiam congregatur; mirati enim sunt de his quae
dicebantur a pastoribus ad ipsos.
Maria autem conseruabat omnia haec uerba
in corde suo. discamus sanctae uirginis in omnibus
castitatem, quae non minus ore pudica quam corpore
fidei conferebat in corde. si Maria a pastoribus discit,
cur tu declinas discere a sacerdotibus? si Maria ante praecepta
apostolica tacet, cur tu post apostolica praecepta magis cupis
docere quam discere? disce personae uitium esse, non sexus;
sexus enim sanctus. denique Maria praeceptum non accepit,
exemplum edidit.
Circumciditur itaque puer. quis ille puer nisi ille de quo
dictum est: puer natus est nobis, filius datus est nobis?
factus est enim sub lege, ut eos qui sub lege essent lucrifaceret.
quid sit autem in Hierusalem sisti domino dicerem,
nisi in Esaiae conmentis ante dixissem; circumcisus enim
uitiis dominico dignus iudicabatur optutu, quia oculi domini
P (v s. a alt. m3) L sapientia B et (ia in ras. m2) F,
sapientem FOR sapientum 7 2 dne (s. m3 dns) P fallere A et
et P fugare P (c 8. g m3) L fustare C 4 putas BK uilia uerba
ed. Rom. uerba uilia libri pastorum cod. Begius Maurinorum et ed.
Rom., t pastorum 8. prophetarum m2 0, prophetarum V (del. et s. scr.
m2 pastorum) cet. pastoribus (a ex 0) P 8 haec uerba APB uerba
haec cet. 10 potestatem X (s. humilitatem m2 V) 12 sacerdotibus.
(ce a. u.) P 13 cupit (s 8. t m3) P 17 circumcidatur B itaque]
etiam x 18 natus] datus A datus] natus FO 19 sub (su s. u.) A
essent 8. u. a, sunt A 20 post lucrifaceret add. sistitur autem iu
hierusalcm x sisti m2 ex sistit P 21 esaiam X (m eras.) 0
est enim X (est corr. ex enim F, est exp. et 8. scr, et n, est eras. V)
22 domini cognitionis G et (gnitionis corr. in dignus) E dignos (u
8. 0) A iudicabatur om. 0..
futuri — nam et circumcisio purgationem significat delictorum
— sed quoniam prona quadam cupiditate peccandi humanae
carnis et mentis fragilitas inextricabilibus uitiis inplicatur, eo
per octauum circumcisionis diem culpae totius futura purgatio
resurrectionis praefigurabatur aetate. hoc est enim illud: quia
omne masculum adaperiens uuluam sanctum domino
uocabitur; uerbis enim legis promittebatur uirginis partus.
et uere sanctus, quia inmaculatus. denique ipsum esse qui
lege signetur in eundem modum ab angelo repetita uerba
declarant: quia quod nascetur inquit sanctum uocabitur
filius dei. non enim uirilis coitus uuluae uirginalis secreta
reserauit, sed inmaculatum semen inuiolabili utero spiritus
sanctus infudit; solus enim per omnia ex natis de femina
sanctus dominus Iesus, qui terrenae contagia corruptelae
inmaculati partus nouitate non senserit et caelesti maiestate
depulerit.
nam si litteram sequamur, quomodo sanctus omnis
masculus, cum multos sceleratissimos fuisse non lateat?
sanctus Achab? numquid sancti pseudoprophetae, quos
ad Heliae preces ultor caelestis iniuriae ignis absumsit? sed
ille sanctus, per quem figuram futuri mysterii pia legis diuinae
I 3, 10, contra sec. lul. resp. 166, IIII 121, de pecc. orig. 41, 47 (non
enim... depulerit); cf. Origenes hom. in Lucam XIIII (XIII 1886 be M.) y legis euanidum; 8. m2 genus A series X typum]
ipsum FK, impium (del. m2 et s. scr. typum) 0, speciem a 2 futurum
(um ex corr. m2) A circumcisio (cum s. u.) P purgationem (onem
euanidum; s. m2 ione) A 3 cupiditatem (m exp.) P 4 fragilitas (r
8. u.) A 5 fotura A futurae E (e exp.) yTX 6 est (t 8. u.) A
7 masculinum P (m3 ex masculum) aCGj 8 ..partes P 9 quia (a
in u. ult. 8. u.) P uerba inde ab ipsum esse usque ad speciem figurantur
p. 82 u. 12 desunt in A. intercidit quaternio 10 eundum (e 8.
u alt. m3) P modo (v 8. 0 alt. m3) P 11 nascitur PX, nascetur
ex te I 13 semen 8. u P 14 est enim Augustinus primo loco ex]
in C 15 contagia in ras. P 16 non s. u. P 21 per dil. EfT
figuram (m exp. m3) P figura EGOK in figura E (in S. u. m2) yT
futuri (i in ras. m2) V futura FO
ad generandos populos dei inmaculatae fecunditatis aperiret
genitale secretum. hic ergo solus aperuit sibi uuluam. nec
mirum; qui enim dixerat ad prophetam: priusquam te formarem
in utero, noui te et in uulua matris sanctificaui
te, qui ergo uuluam sanctificauit alienam, ut nasceretur propheta,
hic est qui aperuit matris suae uuluam, ut inmaculatus
exiret.
Et ecce homo erat in Hierusalem, cui nomen Symeon,
et homo iste iustus et timoratus, exspectans consolationem
Israhel. non solum ab angelis et prophetis, a pastoribus
et parentibus, sed etiam a senioribus et iustis generatio
domini accipit testimonium. omnis aetas et uterque sexus
euentorumque miracula fidem adstruunt: uirgo generat, sterilis
parit, mutus loquitur, Elisabet prophetat, magus adorat, utero
clausus exsultat, uidua confitetur, iustus exspectat. et bene
iustus, qui non suam, sed populi gratiam requirebat, cupiens
ipse corporeae uinculis fragilitatis absolui, sed exspectans uidere
promissum; sciebat enim quia beati oculi qui uiderent.
nunc inquit dimitte seruum tuum. uide iustum uelut
carcere molis inclusum uelle dissolui, ut incipiat esse
cum Christo; dissolui enim et cum Christo esse multo
melius. sed qui uult dimitti ueniat in templum, ueniat in
Hierusalem, exspectet Christum domini, accipiat in manibus
uerbum dei et conplectatur quibusdam fidei suae bracchiis.
tunc dimittetur, ut non uideat mortem, qui uiderit
1, 23 28 Loc. 2, 27 sq. 26 Luc. 2, 30 alt. ex u m2) P 6 qui ergo uuluam sanctificauit s. u.
m2 P ergo] enim y 9 nomen erat P (erat eras.) X 10 homo
iste in ras. P 11 pastoribuB (a ex o) P 13 accipit PaB accepit cet.
14 adstruant (v s. 4 m3) P 18 fragilitatis (Ii s. u.) P exsolui x
19 qui eum a uiderunt (e s. u alt. m3) Pr 20 dimittis B post
tuum add. dne ErT 24 expectatet (at eras.) P expectet et G in
manibus (in ras.) P 25 uelut quibusdam aCy suae fldei Ey T, om. G
bracchiia P brachiis cet.; post bracchiia add. operibus suis X
uitam.
uides uberem in omnes gratiam domini generatione
diffusam et prophetiam incredulis negatam esse, non iustis.
ec.ce . et Symeon prophetat in ruinam et resurrectionem plurimorum
uenisse dominum Iesum Christum, ut iustorum
iniquorumque- merita discernat et pro nostrorum qualitate factorum
iudex uerus et iustus aut supplicia decernat aut praemia.
et tuam inquit ipsius animam pertransibit gladius. nec
littera nec historia docet ex hac uita Mariam corporalis necis
passione migrasse; non enim anima, sed corpus materiali
gladio transuerberatur. et ideo prudentiam Mariae haut ignaram
mysterii caelestis ostendit. uiuum enim uerbum dei et
ualidum et acutum omni gladio acutissimo, penetrans
usque ad diuisionem animae et spiritus artuumque
et medullarum cogitationes cordis et secreta scrutatur
quem conscientiae secreta non fallunt.
prophetauit itaque
Symeon, prophetauerat copulata coniugio, prophetauerat uirgo,
debuit etiam uidua, ne qua aut professio deesset aut sexus.
et ideo Anna et stipendiis uiduitatis et moribus talis inducitur,
ut digna plane fuisse credatur, quae redemtorem uenisse omnium
nuntiaret. cuius merita cum alibi descripserimus, cum uiduas
hortaremur, hoc loco, quoniam ad alia properamus, non putamus
iteranda. non otiose tamen annos LXXXIIII uiduitatis
eius expressit, quia et septem duodecades et duae quadragesimae
sacrum uidentur numerum designare. 16
u. C, om. X symeon (y ex i m2) X. 4 dmn
nrm GC 10 traneuerberabatur C
aut (hand. m3) P 12 acutius (ius in ras.) B, cf. de interpell. Iob et
Dauid IIII (17) 2, 15 . 14 cogitationis P (-es m3) EL T scrutator
G et (v s. o) m3 P, m1 f; cf. de spir. sancto II128 17 prophetauerat
uirgo, prophetauerat copulata coniugio Costerius 18 ne aut
om. qua (aut in ras) P . post sexus add. de dno prophetare X
23 octoginta quattuor y. ..24 dodecades P (do .eras.) L
Et cum facti essent illi anni duodecim. a duodecimo
anno, ut legimus, dominicae sumitur disputationis exordium;
hic enim praedicandae fidei euangelizantium numerus
nec otiose inmemor suorum secundum carnem parentum,
qui secundum carnem utique sapientia dei inplebatur et gratia,
post triduum repperitur in templo, ut esset indicio quia post
triduum triumphalis illius passionis in sede caelesti et honore
diuino fidei nostrae se resurrecturus offerret, qui mortuus credebatur.
quid est quod me quaerebatis? nescitis quia in
patris mei oportet me esse? duae sunt in Christo generationes:
una est paterna, materna altera; paterna illa diuinior,
materna uero quae in nostrum laborem usumque descendit.
et ideo quae supra naturam, supra aetatem, supra consuetudinem
fiunt non humanis adsignanda uirtutibus, sed diuinis
referenda. sunt potestatibus. alibi eum ad mysterium mater
inpellit, hic mater arguitur, quia adhuc quae humana sunt
exigat. sed cum hic duodecim describatur annorum, illic
habere doceatur, uides matrem didicisse de filio, ut
exigeret a ualidiore mysterium, quae stupebat in iuniore
miraculum.
et uenit Nazareth et erat subditus illis.
quid enim magister uirtutis nisi officium pietatis inpleret?
et miramur si patri defert, qui subditur matri? non utique
infirmitatis, sed pietatis ista est subiectio, adtollat licet
17 Ioh. 1, 37 1 XII PLK 4 parentum quij parere X (parentum M2 V) 5 replebatur
T 6 templo (o ex um m3) P esset (t 8. u. m3) P 8 se
om. X (post resurrecturus add. 8. u. m2 F) .9 nesciebatis CGr in
patris mei P (m3 in his quae patris mei sunt) LX (in his quae patris
mei sunt V m2) in propria (proprio F) patris mei cet.; cf. Tertull. contra
Prax. 856 c 11 post paterna add. una P illa om. E-(T 17 XII
PL π 18 de] a x 19 » s. u. m2 P 20 illius (u eras.) P 22 miraris
(ris 8. u. m3) P miramqs L miramur (mur in ras.) 0 deferat
αΒ 23 est ista subiectio P (ista m3 ex sta) L scaeuis B sceuis PL
scenas G naenis T seuis C sciris emissus X (spiris emissus
m2 V, secretis emissus m2 m2 0)...
euomat uenena pectoribus. cum dicit se filius missum, maiorem
haereticus appellat patrem, ut inperfectum filium dicat,
qui potest habere maiorem, ut alienis auxiliis adserat eum
qui mittitur indigere. numquid et humano egebat auxilio, ut
materno seruiret inperio? deferebat homini, deferebat ancillae
-ipsa enim dicit: ecce ancilla domini — deferebat simulato
patri: et miraris, si deo detulit? an homini deferre pietas
est, deo deferre infirmitas est? uel ei humanis diuina perpende
et quid patri amoris debeatur agnosce. pater honorificat filium:
non uis ut filius honorificet patrem? pater uoce caelesti in
filio se placere profitetur: non uis ut filius humanae
amictum carnis indutus, cum humana uoce, humano loquatur
adfectu, patrem dicat esse maiorem? nam si magnus dominus
et laudabilis nimis et magnitudinis eius non est finis,
utique magnitudo quae finem non habet nec augmentum
habet. sed cur non accipiam religiosis auribus filium patri in
susceptione corporis oboedientem, cum religiose accipiam
patrem filio deferentem?
disce potius tuae utilitatis praecepta
et exempla pietatis agnosce. disce quid parentibus tuis debeas,
cum legis a patre filium non uoluntate, non opere, non tempore
discrepare. etsi personis duo potestate unum sunt et
utique nullum pater ille caelestis laborem generationis expertus
est, tu matri debes pudoris iniuriam, uirginitatis dispendium,
partus periculum, matri longa fastidia, matri longa discrimina,
cui miserae in ipsis uotorum fructibus maius periculum est,
et cum ediderit quod optauit, partu absoluitur, non timore.
12 Luc. 3, 22 14 Ioh. 14, 28, Ps. 144, 3 22 Ioh. 10, 30 25 Uerg.
Ecl. IIII 69 8. m m3) P 6 deferebat homini om. P 7 ipsę (a s. §
mS) P 9 est om. BG nelles P (ex m3 s. les) L 11 honoriflcet∗∗
(et eras.) 0 12 conplacere E (con a. u. m2) LX 13 amictu GnT
16 aumentum PX (augmentum m3 0, m2 V, aucmentum m2
(i 8. e alt. m3) P 20 disce om. X 21 non tempore non
opere C 22 personae L persone (a 8. e alt. m3) P
alienis usibus census iactaque agricolae semina posterorum
aetatibus profutura? nonne pro his obsequia saltim oportet
rependi? cur inpio patris uita prolixior et conmunitas patri-
Factum est uerbum dei super Iohannem Zacchariae
filium in deserto. congregaturus ecclesiam dei filius ante
operatur in seruulo. et ideo bene posuit sanctus Lucas factum
esse dei uerbum super Iohannem Zacchariae filium in deserto,
ut ecclesia non ab homine coeperit. sed a uerbo. ipsa est
enim desertum, quia plures fili desertae magis quam
eius quae habet uirum. denique ipsi dicitur: laetare
sterilis et: exsulta desertum, quia nullis adhuc conuenae
plebis operibus colebatur neque ullum adhuc arbores illae,
quae fructum ferre poterant, meritorum suorum uerticem praeferebant.
nondum uenerat qui diceret: ego autem sicut
oliua fructifera in domo domini, nondum uitis illa caelestis
fructus palmitibus suis uerborum quodam suorum
ministrabat. factum est ergo uerbum, ut quae erat ante
deserta fructum nobis terra generaret, factum uerbum est, uox
secuta est; uerbum enim prius intus operatur, sequitur uocis
officium. unde et Dauid dicit: credidi propter quod locutus
sum.
prius credidit. ut loqui posset. factum est autem
uerbum, ut sanctus Baptista Iohannes paenitentiam praedicaret.
16 Pa. 51, 10 17 Ioh. 15, 1 22 Ps. 115, 1 (10) ex i m3) et (i s. e) G saltim (i ex
e) T 4 patri X (patris m2
m3) P 6 dI PB et (I in raa. m2) a dni cet. 7 ante om. X 8 po-
6uit bene a 9 esse] est X dl uerbum PaEGL uerbum dl CO
uerbum dni cel. 10 enim est y. 11 fili 0 filii cet. (i alt. 8. u. PFV)
13 et om. P nullus P conuenientis Εγ T 15 non poterant BCG
proferebant y 17 domo dl C illa. P 18 palmitibus (ti 8. u.
m3) P 20 est uerbum ayL; factum uerbum est om. T 21 sequuta
F πV 22 quod et a loquutus F π V 23 possit LX (posset m2 F)
autem est PB, est om. a
lex peccatum denuntiare potuit, donare non potuit; lex enim unumquemque,
qui uiam gentium sequebatur, reuocat ab errore,
restringit a crimine, paenitentiam suadet, ut gratiam consequatur.
lex autem et prophetae usque ad Iohannem, Iohannes autem
praenuntius Christi. ita lex ecclesiae praenuntia et gratiae paenitentia
est. bene itaque sanctus Lucas conpendio usus est, ut
Iohannem declararet prophetam dicens factum esse super eum
dei uerbum. alia non adderet; nullus enim eget indicio sui
qui uerbo dei abundat. unum itaque dixit et omnia declarauit.
at uero sanctus Matthaeus et Marcus et uestitu et cinctu et
cibo prophetam declarare uoluerunt, eo quod uestitum de pilis
camellorum habuit et zonam pelliciam super lumbos suos,
lucustas autem et mel siluestre edebat. praenuntius enim
Christi non patiebatur inmundarum perire exuuias bestiarum
ipso quoque uestitus indicio designans Christum esse uenturum,
qui beluina inluuieque contexta pro nostrorum deformitate
meritorum gentilitatis inmundae peccata suscipiens in illo
tropaeo crucis amictu quodam se nostrae carnis exueret.
quid
autem sibi uult cinctus zonae pelliciae nisi quod caro ista,
quae mentem prius grauare consueuerat, ea post aduentum
domini non inpedimento coepit esse, sed cingulo? eo quod iuxta
Dauid in salicibus organa nostra suspendimus et iuxta
4, Marc. 1, 6 23 Ps. 136, 2 X errore. (m eras.) P 4 paenitentia (ã m2 ex a) P
gratia BEGT 5 lex enim 6 lex] lex et P paenitentia] praenuntia-
EfT 8 super PL supra cet. 9 di uerbum PaCL dni uerbum
B uerbum dni 0 uerbum dl eet. alia non (a non in ras.) P et
(s. u.) alia V 13 camellorum (1 pr. eras.) P camillorum m camelorum
eet. 14 lucustas PmlB lucas C locustas Pm3 cet. siluestrem (m
eras.) OV, (m exp.) Fn 17 beluina inluuie (om. que) G beluina inluuie
et y beluina in∗luui∗e∗ (g, a, q\'eras.) E beluina induuie. (duuie in
ras.) quae (bcluinis induuiis quae m2 et mox sunt m2 in mg. post contexta)
F, beluinas (as m2 ex a) indunias (d et as in ras. m2) quae (8.
quasi m2) et mox contextas (as in ras. m2) V 20 uult om. P 21 consuerat
BY 22 cingulum a eo quod a scilicet PL eo quod et cet.
habemus in corpore, non habemus in uoluptatibus, habemus
in passionibus, quoniam in spiritu feruens uigeat adfectus et
ad omne adcingamur obsequium caelestium praeceptorum deuotione
mentis intenti atque adparatu corporis expediti.
cibus
quoque propheticus index officii nuntiusque mysterii est. quid
enim tam otiosum ad hominis officium quam lucustas quaerere
et quid tam plenum ad uatis mysterium? nam quo magis
ad fructum inutiles, ad usum inertes, ad tactum fugaces,
uagae saltu, ore stridulae sunt lucustae, eo conuenientius his
populi figura gentilis aptatur, qui nullo usu laboris, nullo
operis sui fructu, sine grauitate, sine uoce sonum querellae
ederet, uerbum uitae ignoraret. hic igitur populus cibus est
prophetarum; nam quo numerosior populus congregatur, eo
uberior prophetici oris usus augetur. ecclesiae quoque gratia
praefiguratur in melle siluestri, non intra aluearium legis
plebis Iudaicae fetu repperta, sed in campis et foliis siluae
gentilium errore diffusa, iuxta quod dictum est: inuenimus
eam in campis siluae.
et hic quidem mel siluestre edebat
adnuntians populos de petrae melle saturandos, sicut scriptum
est: et de petra mellis saturauit eos. sic etiam Helian
corui cibo aduecticio et lucratiuo potu inter deserta pauerunt,
ut indicio foret populos nationum taetro squalentes colore
ex n) V doluntatibus oFO 3 in alt. PL, om. cet.
õ adparatu (ad 8. u.) P 7 lucustas P locustas cet. 9 inertis P (-es
m3) V (-es m2) L ad tactum (t pr. add. m2) P atactum L ad
actum a 10 lucustae Pa locustae cet.. 11 usum (m eras.) P 12 quaerellae
P (a pr. et 1 pr. eras.) V (1 alt. eras.) a querellae G et (1 pr.
exp.) FBO querelae cet. 14 numerus maior populi PL
15 gratiam (m eras.) P\' 18 scriptum X 20 de petrae a de petre
(a s. e ult.) T de petra Er petrae cet. 21 et om. a de om.
mellis (e 8. is m3) P mellae B melle E (8. u. m2) et (e alt. ex is
m2) FY, om. y Helian scripsi heliaex a m2) P heliam cet. 22 adoecticio
PL aduenticio eet. 23 populos (o alt. ex u m2) P aqualente
JEyT
nunc de se aduecticiam prophetis alimoniam praebituros; cibus
enim prophetarum diuinae uoluntatis effectus est, sicut ipse
dominus declarauit dicens: meus cibus est, ut faciam
uoluntatem eius qui me misit.
uox clamantis in
bene uox dicitur Iohannes, uerbi praenuntius. nam
ipse interrogatus Iohannes: quid dicis de te ipso? ait:
ego uox clamantis in deserto. ideo ait: qui post me
uenit ante me factus est, quia uox praecedit inferior, uerbum
sequitur, quod praecellit. ideo et a Iohanne baptizari
uoluit, quia in hominibus uerbum consecratur uoce doctoris.
ideo fortasse et Zaccharias uocem recepit, quia uocem
locutus est.
uentura ira? facite ergo fructus dignos paenitentiae,
et ne coeperitis dicere: pater noster est Abraham. dico
autem uobis, quia potens est deus de lapidibus istis
suscitare filios Abrahae, argui quidem uidetur malitia
Iudaeorum, eo quod uarii noxiae mentis ueneno serpentinos
lapsus et terrena cubilia, non diuinae aliquod mysterium cognitionis
operentur, sed tamen cum dicitur: quis ostendit
uobis fugere a uentura ira? ostenditur his dei miseratione
infusa prudentia, ut gerant suorum paenitentiam delictorum
futuri terrorem iudicii prouida deuotione metuentes. ad
generationem ergo, non ad successionem referenda est conparatio
uiperarum. aut fortasse iuxta quod scriptum est: estote
prudentes sicut serpentes ostenduntur habere prudentiam
naturalem, qui profutura uideant et sponte deposcant, sed
adhuc noxia non relinquant.
et ideo admonentur claritatem
26 Matth. 10, 16 PL aduenticiam cet. praesbituros (s eras.) P 8 et
ideo E,T 10 a\' P 16 abraham est ET, est om. a 19 uario PL
serpentino x 20 cogitationis X 28 ut gerant] uicerant BX
paenitentia X 28 sedj et EyTX
nulla in successione praerogatiua sit, nisi fidei adstipuletur
hereditas, quam dei nutu ad populos gentilium transferendam
sermone prophetico reuelauit dicens: potens est deus de
lapidibus his suscitare filios Abrahae. nam licet deus
possit diuersas conuertere et conmutare naturas, tamen quia
mihi plus mysterium quam miraculum prode est, in praenuntio
Christi nihil magis quam aedificationem ecclesiae debeo
surgentis agnoscere, quae non rupeis saxis, sed uiuis lapidibus
exstructa in habitaculum dei et fastigium templi
nostrorum surrexit animorum. etenim parabat deus
mentium nostrarum dura mollire et de lapidibus offensionis
excitare cultores religionis. quid enim aliud quam lapides habebantur
qui lapidibus seruiebant, similes utique his qui facerent
eos? prophetatur igitur saxosis gentilium fides infundenda
pectoribus et futuros per fidem Abrahae filios oracula pollicentur,
quibus per duritiam mentis saxeus quidam insensibilis
inrationabilisque naturae usus inoleuerat. nam si lapidibus
uiuis firmatos uiros fidei robore sententia apostolica conparauit
iuxta quod scriptum est: et uos tamquam lapides uiui
aedificamini domus spiritalis in sacerdotium sanctum
offerentes hostias spiritales, multo altius hic
uidentur uoce prophetica lapidibus homines conparati, qui ita
humanae sensum mentis amiserant, ut dum lapidibus putant
diuinitatis alicuius inesse rationem, ipsi in naturam lapidum
14 Ps. 113, 16, Act. 17, 29 20 I Petro 2, 5 22 Origenes hora. in
Lucam XXII (XIII 1859 a M.) P; cf. epist. 35, 10 5 his om. X, istis BL
7 prode (e exp. m2) est P prodest cet. 9 cognoscere L uiuis (i pr.
in raa.) P 10 structa X 11 d3 parabat X 15 saxoxis
(s 8. i m3) P 18 natur.. (e s. a m3) P 19 firmatus (-0 m2) F
firmatos (os ex us) V uiros (-u. m2) F murus OK et (-os corr.) Y
21 domos Bpiritales B in domos spiritales X (es ex is m2 F) 22 multo
(1 8. u.) P altius (p 8. 1 m3) P 23 conparati PaBO cdparari cet.
24 mentis sensum C
Abrahae secundum carnem successione manantes et principes
Sodomorum appellantur et parietes dealbati. ita sibi praerogatiuam
generis morum magis similitudo uindicat quam ordo
maiorum. quin etiam ut scias quia lapidibus conparati sunt
homines, arboribus quoque homines conparauit subiciens propheta:
quia iam securis ad radices arborum posita
est. exempli autem ideo facta mutatio est, ut illo
processu quidam intellegatur hominis clementior iam
profectus. nam illi ante deformes ad usum, nudi ad ornatum,
steriles ad fructum, inrationabiles ad profectum iam in arborum
speciem figurantur, quae rationabili quodam naturae
munere decorae ad usum, ad aspectum uenustae, ad fructum
opimae surgunt cacuminibus, funduntur bracchiis, replentur
fructibus, frondibus uestiuntur. atque utinam nos fecundarum usum arborum possimus imitari meritisque crescentibus
humilitatis radice fundati sublimes ab humo, decori
ad speciem adultos fructuosorum operum uertices erigamus,
ne euangelici securis agricolae trunci radicem siluestris excidat.
uae enim mihi est, si non euangelizauero — sed uox
ista apostolica est — uae mihi est, si non peccata defleuero;
uae mihi, si non media nocte surrexero ad confitendum tibi;
uae mihi, si dolum proximo meo fecero; uae, si locutus non
fuero ueritatem. iam ad radicem securis est; faciat fructum
qui potest gratiae, qui debet paenitentiae. adest dominus, qui
fructum requirat, fecundos uiuificet, steriles deprehendat. anni
9, 16 22 Pe. 118, 62 23 Ps. 14, 2 sq. 25 Luc. 13, 6
26 Luc. 13, 7 m3) P 9 praecesau G γΤ processu (o ex
e) E in (8. u. m3) homines P 14 opimae (0 9. u.) A bracchiia
AP brachiis cet. 15 et frondibua X 18 adultua A 19 euangelici
AaCx euangelice (a 8. g m3, sed eras.) P euangelicae B euangelica LX
securi P (-is m3) L agricolae (e eraa.) P agricola a 20 enim
001. a 22 mihi est PL χ. 23 mihi eat a loquutua FtcV 24 iam A,
om. cet. est posita X et (poaita in mg. m2) F
potuit: utinam inueniat in nobis! iussurus est succidi infructuosos,
ne terram occupent. sed qui adhuc non habent fructum
conentur at adferant in futurum. bonus ille cultor agri interueniet
pro nobis infecundis, pro nobis infructuosis, ut detur
spatium, patientia deferatur, ne forte et nos aliquem fructum
deo ferre possimus.
singulis quoque generibus hominum
tribuit sanctus Baptista responsum, unum omnibus, ita
publicanis, ne ultra praescriptum exigant, militibus, ne calumniam
faciant, praedam requirant, docens idcirco stipendia constituta
militiae, ne dum sumtus quaeritur, praedo grassetur.
sed haec et alia officiorum praecepta propria singulorum,
misericordia conmunis est usus, ideo conmune praeceptum,
omnibus officiis, omnibus aetatibus necessaria et ab omnibus
deferenda. non publicanus, non miles excipitur, non agricola
uel urbanus, diues et pauper, omnes in conmune admonentur,
ut conferant non habenti; misericordia enim plenitudo uirtutum
est. et ideo omnibus est proposita perfectae forma uirtutis,
ne uestimentis alimentisque suis parcant. misericordiae
tamen ipsius pro possibilitate condicionis humanae mensura
seruatur, ut non sibi unusquisque totum eripiat, sed quod
habet cum paupere partiatur.
Aestimante autem populo et cogitante in cordibus
suis de Iohanne, ne forte ipse esset Christus, respondit
dicens: ego quidem uos baptizo in aqua in paenitentia.
uidebat ergo Iohannes cordis occulta. sed consideremus
cuius haec gratia. quemadmodum autem prophetis palam fiant om. C, 8. u. M2 B 2 infructuoaas PL 8 quia AX (a exp. it V)
habent AX (n ezp. KV) habet cet. 4 conentur ut adferant A et
wi2 F conetur ut adferat F m1 cet. 5 pro nobis pr. bis A 6 ne
(a. I si M3) P, (E. T ut m2) F 7 ferre d5 x 8 baptista iohannes
EjT 10 ne praedam LX 12 praeceptam (m eras.) P 13 misericordiae
PL Gratiam codd. aliquot et (ae ex a m2) E 14 necessariae tam omnibus
PL ab] ob A 21 seruiatur L seruetur Gratianus 25 baptizo
U08 a, uos om. G in ante aqua om. A 27 cuius] et nos (in mg. m3
cuiua) A nam quemadmodum (om. autem) ĄT fiunt X
cordis eius manifesta fient, et procidens in faciem
adorabit deum pronuntians quod uere deus est in
uobis. dei ergo munus est, qui reuelat, non uirtus hominis.
qui diuino magis adiuuatur beneficio quam naturali cernit
officio. quo autem proficit ista cogitatio Iudaeorum nisi ut
secundum scripturas uenisse Christum probetur? erat enim
qui exspectabatur et ipse utique qui exspectabatur, non is qui
non exspectabatur aduenit. quid autem ineptius quam quod
qui in alio aestimatur in se ipso esse non creditur? quem 10
per mulierem uenturum putabant per uirginem uenisse non
credunt. quae deo secundum carnem dignior generatio quam
ut inmaculatus dei filius inmaculatae generationis seruaret
etiam in suscipiendo corpore puritatem? et utique diuini aduentus
signum in uirginis partu, non in mulieris constitutum
est.
ego inquit uos aqua baptizo. cito probauit non esse
se Christum, qui uisibili operetur officio. nam cum ex duabus
naturis homo, id est ex anima subsistat et corpore, uisibile
per uisibilia, inuisibile per inuisibile mysterium consecratur;
aqua enim corpus abluitur, spiritu animae delicta mundantur.
aliud agimus, aliud inuocamus, licet etiam in ipso fonte
sanctificatio diuinitatis adspiret; non enim aqua omnis ablutio
est, sed haec inter se diuisa esse non possunt et ideo aliud m3 A, qui om. ostendit dicens occulta 3 adorabit
AET adorauit P (b 8. u m3) cet. dum profecit AC 8 his
(h eras.) PCiz 9 non om. 0, a. u. m2 V 10 his (h eraa.) PC
11 uenisse per uirginem PB 13 ut 8. u. m3 A, om. B 14 diuina
(-ni m3) P 15 partum (m del. uel eras.) X 17 duabus et (a
ex 0 m2) AFGTV duobus cet. 18 naturis ΑαCGγΤ et (is in ras.
m2) V naturalis E (al eras) cet. est s. u. P uieibile per uisibilia
(inuisibilia a) inuisibile (in s. u. Â, et inuisibile n, per uisibilia inuisibile
om. G) per inuisibile (uisibile add F, del. m2) AaBCXx uiaibile per
inuisibile per uieibilia inuisibilia per uisibile P et (qui uisibile post
per inuisibile add.) L 20 sps (s. m3 spu) P 21 agimus et aliud X
22 adspiret (i ex e m3) P
istud ex utroque illud ex uno. nam cum delicta conmunia
sint mentis et corporis, purificatio quoque debuit esse conmunis.
et bene sanctus Iohannes se intellexisse significans quid
in cordibus cogitarent et quasi non intellexerit declinans maiestatis
inuidiam non uerbo, sed opere declarauit non esse se
Christum. opus enim hominis est gerere paenitentiam delictorum,
dei munus est gratiam inplere mysterii.
uenit autem
fortior me. non conparationem fecit, ut ipso se tantum fortiorem
dixerit Christum — neque enim inter dei filium et
hominem ulla poterat esse conlatio — sed quia multi fortes.
nam et diabolus fortis; nemo enim potest uasa fortis
diripere nisi prius adligauerit fortem. multi ergo tortes,
fortior nemo nisi Christus. denique eo usque non fecit conparationem,
ut addiderit: cuius non sum dignus calciamenta
portare, euangelicae praedicationis ostendens in apostolos
gratiam esse conlatam, qui sunt calciati in euangelium.
uidetur
tamen ideo hoc dicere, quod plerumque Iohannes personam
accepit populi Iudaeorum. unde ad hoc referunt quod ait:
illum oportet crescere, me autem minorari, quod oporteret
minorem fieri populum Iudaeorum, crescere in Christo
populum Christianum. denique et Moyses accepit personam
populi, sed et ille calciamentum non dominicum portabat,
sed pedum suorum. et isti calciati sunt calciamentum PL eat baptismum gratiae AaBC est gratiae PX gratiae
est X gratiae L 2 istud baptisma P istud baptismum L utrosque
F (a eras.) Y (utrisque m2) utrasque 0 (utrosque m2) n (utroque
m2) utroque G 5 se declinans P 6 se esse B, se om. a
9 comparatitionem (ti eras.) A 10 xp* (o eras. et a. m m2) P ipo L
xpm (o 8. tp m2) 0 11 conparatio FKV comparatio LO 12 fortis est C
13 mulier (er s. u.) P ergo] enim AT fortis Pa 18 in eo C
19 accipit PBG 20 minui PBL; ef. de ben. patr. 47 oportet 0
et (-eret corr.) ml m3 P 22 accipit Pa 24 calciamentum P
(i to 8. tum mS) calciamento
pedum iubetur suorum, ut animi eius gressus et mentis corporei
nexus uinculis absolutus iter spiritale gradiatur. apostoli autem
calciamentum deposuerant corporale, quando missi sunt sine
calciamento, sine uirga, sine pera, sine zona, sed non statim
domini calciamenta portarunt. fortasse post resurrectionem
portare coeperunt; ante enim ne cui gesta domini dicerent
monebantur. denique postea his dicitur: ite in orbem
et praedicate euangelium, ut euangelicae praedicationis
uestigium proferentes toto dominicorum seriem circumferrent
orbe gestorum. est igitur calciamentum nuptiale euangelica
praedicatio. sed de hoc oportunius aliquid in aliis explicabimus.
ipse uos baptizabit in spiritu sancto et igni habens
uentilabrum in manu sua et purgabit aream suam et
congregabit triticum in horreum suum, paleas autem
conburet igni inexstinguibili. habens uentilabrum in
manu. uentilabri indicio discriminandorum dominus declaratur
ius habere meritorum, eo quod dum frumenta in area uentilantur,
plena a uacuis, ab inanibus fructuosa ueluti quodam
aurae spirantis examine separantur. per hanc igitur conparationem
dominus ostenditur quod iudicii die solidae merita
fructusque uirtutis ab inanis iactantiae exiliumque factorum
infructuosa leuitate discernat perfectioris meriti uiros locaturus
in mansione caelesti. ipse enim perfectior fructus est, qui
8, 56 8 Marc. 16, 15 12 cf. lib. VII ss. 44 sqq. (om. fortasse) i 2 egresaus X 4 deposaerunt
Xx 5 statim dl i 8 admonentur ET admonebantur i 12 opportunius
B oportunus L aliquid om. G, aliquod L ezplicauimus AX
13 baptizauit et (-bit m2) BEFGY 14 purgauit et (corr.
m2) PBFGV 15 orreum ÂC π 16 comburit A igni conburet X
igne P 17 discernendorum aB declaratur (ra 8. u.) P 20 seperantur
(a a. e m3) P 21 ostenditur quod dominus a 23 perfectionis
P (r 8. n m3) L perfectior est X (perfectioris m2 FOY)
meritis P (s eras.) L
ut plurimos fructus adferret in nobis, inuisus paleis, inanibus
meritis non amicus. et ideo ante eum ignis ardebit non natura
sui noxius, utpote qui mala inprobitatis exurat, splendorem
probitatis adcumulet.
Factum est autem cum baptizatus esset omnis
et Iesu baptizato et orante apertum est caelum
et descendit spiritus sanctus corporali specie sicut
columba in ipsum et uox de caelo facta est: filius
meus es tu, in te conplacui. baptizatus ergo est dominus
non mundari uolens, sed mundare aquas, ut ablutae per carnem
Christi, quae peccatum non cognouit, baptismatis ius
haberent. et ideo qui ad Christi lauacrum uenerit peccata
deponit. pulchre autem in his quae a ceteris dicta sunt sanctus
Lucas euangelista conpendium sumsit et intellegendum magis
quod a Iohanne dominus baptizatus est quam expressum reliquit.
quae autem dominici causa baptismatis dominus ipse
declarat dicens: sine modo; sic enim decet nos inplere
omnem iustitiam.
cum igitur tanta ad exaedificationem
ecclesiae suae diuino deus fauore concesserit, ut post patriarchas
prophetas angelos unigenitus descenderet dei filius et
ad lauacrum ueniret, nonne uere atque diuine de ecclesia
dictum: nisi dominus aedificauerit sibi domum,
in uanum laborauerunt qui aedificant eam? nec mirum
si homo aedificare non potest, qui non potest custodire: nisi
dominus custodierit ciuitatem, in uanum uigilauerunt
20 Hebr. 1,1 23 et 25 PB. 126, 1 aBC eine 8. u. A caedit X (e exp. m2 OV) 2 adferat
X 3 amicos (u 8. o m2) A amictus X 5 adcolumet A adcomulet
X (corr. m2 FOV) 12 eius (e s. u. m2) A 13 ad (d 8. u.) A
17 dominici (ci 8. u. m1) sit (8. w. m3) P dna (a in ras.) P 18 implere
(1 8. u.) P 19 igitur] enim 7, qui mox om. ad exaedificationem
AL et (ei eras.) P aedificationem cet. 20 suae om. T 21 ante prophetas
add. post X dl filius transcenderit T 23 sibi exp. 0, om. T
26 cnstodierit (rit ex ret m2) P
etiam ego dicere quod homo uiam non possit adoriri, nisi
dominum habeat praeuiantem. unde scriptum est: post dominum
deum tuum ambulabis et: a domino diriguntur
uiae uiri. denique ille perfectior qui intellegeret se sine
domino ambulare non posse. uias inquit tuas edoce me. et
ut ad historiam ueniamus — non enim simplicem tantum rei
gestae seriem debemus haurire, sed etiam actus nostros ad
aemulationem scriptorum referre — ex Aegypto populus exiuit.
nesciebat uiam, quae ad terram duceret sanctam. misit deus
columnam ignis, ut per noctem populus uiam disceret. misit
etiam per diem columnam nubis, ut neque ad sinistram neque
ad dextram declinarent. sed non es talis, homo, ut merearis
et tu ignis columnam; non habes Moysen, non accipis signum;
nunc enim post aduentum domini fides exigitur, signa conduntur.
time dominum et praesume de domino; inmittet
enim angelos dominus in circuitu timentium eum et
eripiet eos. uides utique quia ubique domini uirtus studiis
cooperatur humanis, ut nemo possit aedificare sine domino,
nemo custodire sine domino, nemo quicquam incipere sine
21 sq. 16 Ps. 33, 8 18 Augustinus contra duas epist. Pelage IIII
11, 80 (uides... 20 incipere sine domino), de gratia Christi 44, 48 (uides
... p. 89, 2 facite) 19 Ps. 126, 1 om. i 2 non possit uiam y 5 ille s. u. P intellegeret
(t alt. s. u.; in mg. m3 al. intellexerit) A sine dno se PaL 6 inquit
tuae ΑΒχ tuas inquit cet. 8 audire Aa. 9 populus (po a. u.
m2) A 11 per noctem scripsi per columnam libri (columnam temere
ex antecedentibus repetitum); per noctem post deus inseruit ed. Rom.
12 nubis AaC, om. cet. a sinistra P (ad sinistram m3) aBL per (8.
m2 ad) sinistram G 13 ad dextram A ad dextera B ad
dexteram cet. declinarent (n alt. 8. u.) G declinaret TX 14 habens.
X (n exp. V) 15 condantur P (v s. a m3) aFLOV 16 deum AO
praesume euanidum in Å; s. scr. m2 pRĘUEM inmittet B inmittit
cet. 17 angelus AuL dni A 18 utique B Augustinus ubique
cet. ubique A Augustinus, om. cet. 20 nemo ... domino in mg.
inf. P quidquam a incipere bonum sine A
bibitis, omnia in gloria dei facite, in nomine domini
nostri Iesu Christi; in duabus enim epistulis alibi in nomine
domini nostri Iesu Christi, alibi in gloria dei facere
te praecepit, ut scias eandem esse patris et fili gloriam eandemque
uirtutem nec in aliquo circa sui diuinitatem patrem
et filium discrepare, qui circa praesidia nostra non discrepant.
docuit igitur me Dauid quod nemo sine domino aedificet
domum, custodiat ciuitatem.
docuit etiam me Moyses quod
nemo nisi deus fecerit mundum; in principio enim fecit
deus caelum et terram. docuit etiam quod hominem deus
opere suo fecerit nec otiose posuit: finxit deus hominem
de limo terrae et insufflauit in faciem eius flatum
uitae, ut actum quendam dei circa aedificationem hominis
usu quodam corporalis operationis aduertas. docuit etiam quia
et mulierem deus fecit; inmisit enim deus soporem in
Adam, et dormiuit; et sumsit unam costam de latere
eius et repleuit carnem eius. et aedificauit dominus
deus costam, quam sumsit ab Adam, in mulierem. non
frustra, ut dixi, corporalibus quibusdam manibus circa Adam
et Euam Moyses deum inducit operantem. mundum deus fieri
iussit, et factus est, et uno uerbo opus mundi scriptura indicat
absolutum; ad hominem uenitur, et manus ipsas quodammodo
studuit tibi propheta dei laborantis ostendere.
plus nescio
12 Gen. 2, 7 16 Gen. 2, 21 sq. 22 Ps. 148, 5 post bibitis add. sine quid (quod a quicquid L quicquam X) facitis
A (8. u. m3) PaCLX, om. B Augmtium 2 gloria E (a ex &)
gloriam T in gloriam dei om. X 3 nostri om. X ante
alibi add. aut in gloria d! a 4 nostri om. X in om. X (a. u.
m2 V) gloria P (a ex &) 5 te om. X praecipit
filii P (i tert. a. u. m2) cet. 8 aedificat (e 8. a alt. m3) P
9 etiam me .ABC, me om. G, 8. u. a, me etiam cet. 10 d9 fecit X
11 etiam] enim ET dns X 13 in 8. u. A 14 -actum (f ut
videtur eras.; 8. ras. sed ut m3) P 15 corporalis aedificationis A
16 fecit dS X 18 locum eius carne X 20 manibus om. P
cogunt. subuenit apostolus aestuanti et quod ego non intellegebam
quid esset: os de ossibus meis et caro de carne
mea et haec uocabitur mulier, quoniam de uiro suo
adsumta est, diuino mihi spiritu reuelauit dicens: sacramentum
hoc magnum est. quod sacramentum? quia duo
erunt in carne una et quia relinquet homo patrem et
matrem et adhaerebit uxori suae et quoniam membra
sumus corporis eius, de carne eius et de ossibus eius.
quis est iste uir, propter quem mulier parentes relinquat
relinquit parentes ecclesia, quae de gentilibus populis congregata
est, cui prophetice dicitur: obliuiscere populum tuum
et domum patris tui. propter quem uirum nisi forte illum
de quo dicit lohannes: post me uenit uir, qui ante me
factus est? de cuius latere dormientis costam deus sumsit;
ipse est enim qui dormiuit et quieuit et resurrexit, quoniam
dominus suscepit eum. quae est huius costa nisi uirtus? quia
tunc quando miles latus eius aperuit, continuo aqua et
exiuit, qui effusus est pro saeculi uita. haec saeculi uita
costa Christi est, haec costa secundi est Adam; primus enim
Adam in animam uiuentem, nouissimus Adam in spiritum
uiuificantem; nouissimus A.dam Christus est, costa
Christi uita ecclesiae est. nos ergo membra sumus corporis
eius, de carne eius et de ossibus eius. et fortasse
haec est costa, de qua dixit: sentio de me uirtutem
exisse, haec est costa, quae de Christo exiuit nec corpus
12 Ps. 44, 11 14 Ioh. 1, 30 16 Gen. 2, 21 16 Pa. 3, 6 18 Ioh.
19, 34 19 Marc. 14, 24 20 I Cor. 15, 45 23 Ephes. 5, 30
25 Lnc. 8, 46 s. u. A quando lego a elaborata (e in ras.) V et laborata
FOK 5 spu mihi X 7 relinquit A 9 et om. X relinquit
(a 8. i alt. m2) A 11 relinquit (1 8. u. m3) A reliquit X 13 fortem
P 16 surrexit aBX 17 dominus om. a, dS C _eius X
19 haec saeculi uita in mg. m3 A _21 Adam alt. om. r spa P (m3
spum) AFL 26 post costa add. xpi PL
spiritus autem non diuiditur ipse, sed diuidit singulis prout
uult. haec est Eua, mater omnium uiuentium. si enim intellegas
uiuentem cum mortuis quaeris, intellegis eos
mortuos esse qui sine Christo sunt, qui participes uitae non
sunt; hoc est enim Christi non esse participes, quia Christus
est uita. mater ergo uiuentium ecclesia est, quam aedificauit
deus ipso summo angulari lapide Christo Iesu, in quo omnis
structura conpaginata crescit in templum.
Ueniat ergo deus, aedificet mulierem, illam quidem adiutricem
Adae, hanc uero Christi, non quia Christus adiumentum
requirit, sed quia nos quaerimus et desideramus ad Christi
gratiam per ecclesiam peruenire. et nunc aedificatur et nunc
formatur et nunc mulier figuratur et nunc creatur. et ideo
nouo uerbo usa est scriptura, quia superaedificamur super
fundamentum apostolorum et prophetarum. et nunc domus
spiritalis surgit in sacerdotium sanctum. ueni, domine deus,
aedifica mulierem istam, aedifica ciuitatem. ueniat et puer tuus;
tibi enim credo dicenti: ipse aedificabit ciuitatem mihi.
ecce mulier omnium mater, ecce domus spiritalis, ecce ciuitas,
quae uiuit in aeternum, quia mori nescit. ipsa est
enim ciuitas Hierusalem, quae nunc uidetur in terris, sed
rapietur supra Helian — Helias enim unus fuit — transferetur
super Enoch, cuius mors non inuenitur; ille enim raptus
7 Gal. 4, 26 8 Ephes. 2, 20; cf. I Petro 2, 6 15 Ephes. 2, 20
16 I Petro 2, 5 19 Esai. 45, 13 20 Gal. 4, 26 22 Gal. 4, 25 sq.
23 Reg. IIII 2, 11 24 Hebr. 11, 5, Sap. 4, 11 t. ras.) A 3 sic (c eras.) P in te legae Engel.
brecht 4 niuentem quid a niaentem quod C _quaeri L χ; quaeris
om. G; non ante cura in mg. add. P 6 quia zpi P 8 <in> ipso a
9 templum dei X 10 ueniat (a s. u.) PN 12 quaerit « et (in mg.
requirit) m2 F, ml V 17 furget A surgat E;T 18 ueniat (at 8.
u.) P 19 aedificauit ΑπΒFγΟ et (-bit corr.) GV 21 uiuet PBLK
23 Helian scripsi, heliam libri helias (h 8. u. m3) P transferitur A
24 supra C enoc P ille enim post cuius transponunt X (exp.
m2 O)
a Christo quasi gloriosa, sancta, inmaculata, sine
ruga. et quanto melius totum corpus adsumitur quam
adsumtus est! haec enim est spes ecclesiae. rapietur profecto.
adsumetur, transferetur ad caelum. ecce curru ignis raptus
Helias est, rapietur ecclesia. non mihi credis? crede uel Paulo,
in quo Christus loquutus est. rapiemur inquit in nubibus
obuiam Christo in aera; et ita semper cum domino
erimus.
ad hanc igitur aedificandam mittuntur quidem plures,
mittuntur patriarchae, mittuntur prophetae, mittitur Gabrihel
archangelts, innumeri angeli deriguntur et multitudo caelestis
exercitus deum laudat, quia ciuitatis huius aedificatio propinquabat.
mittuntur plures ad eam, sed Christus eam solus aedificat;
uerum non est solus, quia pater praesens est, et si solus
aedificat, gratiam tamen tantae aedificationis non solus usurpat.
scriptum est de templo dei, quod aedificauit Salomon, in quo
typus ecclesiae fuit, quia LXX milia erant qui in umeris
et LXXX milia lapidicaesores. ueniant angeli illi,
19, 14 14 Ioh. 16, 32 18 Reg. III 8 init. (Paralip. II 2, 2) APEGLT quasi sponsa gloriosa aBC quasL gloria
Y quasi ossa X (sponea 0. ossa m2 V) 4 est enim X 5 assumitur A
adBumitur a transferretur A curru Cy currus AL et (s eras.) PB
curris a cursus X (s alt. exp. 0, curru m2 F) igneo Gj 6 helias
(h 8. u. m3) P est helia9 X rapitur Ey T credes X 7 locatus
aCEGhjOT loquitur L 8 ita om. X 9 quidem] licet X 10 patriarchae
mittuntur in mg. m3 P gabriel A 11 arcangelus A et
(arch. m3) P 12 propinquabat (-bit m2) T propinquat a 16 dei
A, om. cet. solomon Pa 17 quia LXX milia] qui ait LXX
P in qua tria milia sescenti A quia tria milia tricenti eorum qui prae
(tricenti eorum qui prae in ras. min.) B quia (quorum y) tria milia sescenti
(DC L) cet. in om. A 18 et LXXX lapidis (is ex
es m2) caesores P, et LXX lapidicaesores A, et septuaginta (LXX
aBCL) milia lapidicaesores (lapidicaesores om. G, v s. i alt. E; lapides
caesores F et v s. es pr. m3 0, m2 n; lapidum caesores CL et, utn
in ras. m2, BV) cet. post lapidicaesores add. et octoginta A, et
LXXX milia aBC; in LXX leg.tur: et octoginta (LXXX n, octuaginta y)
aspera leuigentur, ueniant et qui in umeris portant; scriptum
est enim: supra umeros tollentur.
Uenit ergo ad Iohannem, quoniam cetera conperistis. uenit
ad Iohannis baptisma, sed lohannis baptisma habebat paenitentiam
delictorum. et ideo prohibet eum Iohannes dicens: \'ego
a te debeo baptizari, et tu uenis ad me? quare uenis
ad me, qui peccatum non habes? ille enim baptizandus est
qui peccatum habet, qui autem peccatum non fecit lauacrum
paenitentiae cur requirat?\' sine inquit modo — hoc est:
dum ecclesia aedificetur — decet nos inplere omnem
iustitiam. quae est iustitia nisi misericordia? dispersit enim,
dedit pauperibus: iustitia eius manet in aeternum.
dedit mihi pauperi, dedit mihi inopi gratiam, quam ante non
habui; iustitia eius ergo manet in aeternum. quae est iustitia
nisi ut quod alterum facere uelis prior ipse incipias et tuo
alios horteris exemplo? quae est iustitia nisi ut quia carnem
suscepit non quasi deus sensum aut ministerium carnis excluderet,
sed quasi homo carnem uinceret, ut uincere me doceret?
docuit enim qua ratione possim terrenis concretam uitiis obnoxiae
carnis inluuiem sepelire criminibus, renouare uirtutibus.
o uere diuinam in ipsa humilitate domini prospicientiam!
2, 22 10 Matth. 3, 15 12 Ps. 111, 9 15 Luc. 6, 31 (haec om. G) tollentes (tollebant post lapidicaesores
add. et tria milia sescenti operum praepositi ed. Rom. ueniant (ueniant.,
a eras., A) angeli illi (illi om. G) AaBCLXx., om. P 1 lapidicaesores
AaGfT et (v a. i alt.) E lapidis (is ex es m2 P) caeBores PB
lapidea (v 8. es m3 0, m2 FOiz lapidum caesorea CL et (um
in ras. m2) V 2 in om. X 3 super P 7 quare AB cur cet.
8 post est add. ad me om. EFTT 13 in aeternum] in
saeculum saeculi Εγ T 14 dedit pr.... aeternum om. B post pauperi
add. inopi A 15 ergo eius CjTX (ergo 8. u. om. C 16 ut
X, om. cet. alteri aC altero FO et (os m2)
ut a 21 reuocare it uirtutis (-es m3) P 22 ipsam X (m exp.
eras. V) humilitatem AX (m exp. it, eras. V).
iniuriarum suarum acerbitate deus proditur et remediorum
suorum usu, qui nullis remediis indigeret, deus probatur. quid
enim tam diuinum ad populos prouocandos quam ut nemo
refugiat lauacrum gratiae, quando Christus lauacrum paenitentiae
non refugit? nemo se dicat exsortem esse peccati, quando
Christus uenit ad remedium peccatorum. si pro nobis Christus
lauit, immo nos in corpore suo lauit, quanto magis nos nostra
delicta lauare debemus? quo igitur magis opere, quo magis
mysterio deus, quamquam deus in omnibus, quam hoc probatur,
quando per totum mundum, qua generis humani condicio
diffunditur, per separatarum diuortia tractusque regionum
uno momento in uno corpore deus fraudem uetusti erroris
aboleuit, gratiam regni caelestis effudit? unus enim mersit,
sed eleuauit omnes; unus descendit, ut ascenderemus omnes,
unus omnium peccata suscepit, ut in illo peccata omnium
mundarentur. purificate igitur uos, ut apostolus dicit, quia
purificauit se ille pro nobis, qui purificatione non eguit. haec
de nobis.
Nunc consideremus mysterium trinitatis. unum deum dicimus,
sed patrem confitemur et filium confitemur. nam cum
scriptum sit: diliges dominum deum tuum et ipsi soli
seruies, negauit filius esse se solum dicens: sed non sum
solus; pater enim mecum est. nec nunc solus est; pater
enim se adesse testatur. adest spiritus sanctus; numquam
10,20 23 Ioh. 16, 32 (in mg. m3 al. et) A 8 nos (8. u. m3) nostra (tra eras.) A
10 quam] quam (in u. ult.) quam P quamquam L et X (quam pr. exp.
m2 n, alt. m2 V) hoc exemplo (ezemplo s. u. m3) P 11 qua]
quo y et (o m2 ex a) 0 14 effundit ΒΟπ et (n exp.) AV, (n s. u.) F
15 leuauit X 16 ut] et ut X (et eras. 0, in quo et mortuus est s. u.
m3; et extp. «) peccata omnium A omnium peccata cet. 17 mundarentur
A morirentur aL morerentur cet. 22 diligis AaBL et (-es
corr.) G 23 serbies A filius (s in ras.) esse se (se s. W. m3) A
se esse T 24 nunc] non X (non eras. V)
I
enim potest a se trinitas separari. denique apertum est
caelum, descendit spiritus sanctus corporali specie
sicut columba. quomodo ergo haeretici dicunt quia solus in
caelo est, qui non est solus in terris? aduertamus mysterium.
quare sicut columba? simplicitatem enim lauacri requirit gratia,
ut simus simplices sicut columbae. pacem lauacri requirit
gratia, quam in typo ueteri columba quondam ad illam arcam,
quae sola fuit diluuii inmunis, aduexit. docuit me cuius typus
columba illa fuerit, qui nunc descendere dignatus est in specie
columbae, docuit in illo ramo, in illa area typum fuisse pacis
et ecclesiae, quod inter ipsa mundi diluuia spiritus sanctus
ad ecclesiam suam pacem adferat fructuosam. docuit etiam
Dauid, qui prophetico spiritu cernens baptismatis sacramentum
ait: quis dabit mihi pinnas sicut columbae?
uenit ergo
spiritus sanctus, sed adtende mysterium. uenit ad Christum;
omnia enim per ipsum creata sunt et in ipso constant.
sed uide beniuolum dominum, qui solus se iniuriis subdidit,
solus gratiam non quaesiuit. et ubi aedificauit ecclesiam? rogabo
inquit patrem, et alium paracletum dabit uobis,
ut uobiscum sit in aeternum, spiritum ueritatis, quem
hic mundus non potest accipere, quia non uidet eum
nec cognoscit eum. merito ergo se in corpore demonstrauit,
quoniam in diuinitatis substantia non uidetur.
uidimua spiritum,
1, 16 sq. 18 Ioh. 14, 16 sq. AuguBtinus epist. 148, 6 (rogabo ...
p. 96, 2 possumus audiamus) om. P, post trinitas transponit L 2 et descendit ET 5 quare
(re a. u.) A 7 cetere P 8 deluuii (di. m2) P 9 speciem X (m
eras. 0, exp. AaBC, om. cet. deluuia A 18 dauid
a. u. P 14 mihi om. B pinnas P ml AC pennas P m3 cet.
16 enim s. u. m3 A 17 dm G 18 gratiam non quaesiuit tram-
ponunt post aedificauit X 19 paracletum ACFLOV paiaclitum X Au-
gustmi codices meliores et (i ex e) K paraclytum PaB dabit (om. uobis)
ut (ut e. «. m3) P, dabit uobia qui Augustinus 20 aps X (spm m2
πV) 21 uidet (i 8. e m3) P 22 cognoscit P ml cognoscet P m2 B
agnoscit LX ergo om. X, 8. u. m2 B in om. AP 23 uidemas X
non possumus, audiamus; adest enim beniuolus deus, non derelinquet
templum suum. uult omnem exaedificare animam, uult
eam ad salutem informare, uult lapides uiuos a terra ad caelum
transferre. diligit templum suum, et nos diligamus eum. si
diligimus deum, praecepta eius seruemus; si diligimus eum,
nouerimus eum; qui enim dicit quia nouit eum et praecepta
eius non seruat mendax est. quomodo enim potest
deum diligere qui non diligit ueritatem, cum deus ueritas sit?
audiamus ergo patrem; inuisibilis enim pater. sed et filius
inuisibilis secundum diuinitatem; deum enim nemo uidit umquam.
cum ergo filius deus, in eo utique quod deus est filius
non uidetur, sed demonstrare se uoluit in.corpore et, quia
pater corpus non gerebat, ideo probare uoluit pater nobis in
filio se esse praesentem dicens: filius meus es tu, in te
conplacui. si uis discere filium cum patre semper esse praesentem,
lege fili uocem dicentis: si ascendero in caelum,
tu ibi es; si descendero in infernum, ades. si patris
testimonium quaeris, audisti a Iohanne. crede ei cui se baptizandum
credidit Christus, cui pater filium caelesti uoce
9 I Ioh. 5, 6 10 Coloss. 1, 15, I Tim. 1, 17, Augustinus epist. 148, 6
(auàiamus ... 13 non uidetur) 11 Ioh. 1, 18 17 Psalm. 138, 8 (add. m3) sed in (quia s. in m3); om. specie... quia (in mg.
m3 /■ sed in speciae corporali uideamus et patrem) A in om. X
2 possimus X (v 8. i itF) derelinquet ACL derelinquit PaX relinquit
corr. T) 3 exaedificare EyT ∗∗aedificari A aedificare L
exaedificari (ex eras. O) cet. uult... informare om. A 4 eam]
enim X 5 noa diligimus P eum. sic A 6 si praecepta A
eius om. AOLBC 8 enim (nim in ras.) B, om. X 10 audiamva (v
e. u. m2) P 11 enim] ergo ErT 12 ergo filius dl ErLT quod (d
8. u. m3) A est om. PaL 13 et et mox ideo probare om. X
15 praes∗∗∗tem (tan eras.; en 8. ras.) P 17 fili AaF filii cet. (i tert.
s. u. GV) uoce A 18 in] ad BLX 19 crede igitur A (igitur
8. u. m3) y ei (i ex te) P ad baptizandum P 20 credidit (di
pr. 8. u. m3) A
conplacui.
ubi sunt Arriani, quibus non placet filius, in quo
conplacuit pater? hoc non ego dico neque hominum quisquam
. loquutus est; neque enim per hominem deus neque per angelos
neque per archangelos, sed ab ipso patre uox de caelo missa
signauit. deinde alibi idem pater repetit dicens: hic est filius
meus dilectus, in quo conplacui; ipsum audite, dicentem
utique audite: ego et pater unum sumus. qui ergo
filio non credit non credit patri. testis est ille de filio. si
de filio, paterno non creditur testimonio. deinde cum
dicit: in quo conplacui, non aliena in filio, sed sua laudat.
quid est enim dicere: in quo conplacui nisi quia omnia
quae habet filius mea sunt, sicut filius dixit: omnia quae
habet pater mea sunt? indifferentis enim diuinitatis potentia
non secernit inter patrem et filium, sed unam patri filioque
participat potestatem. credamus patri, cuius uocem elementa
sonuerunt, credamus patri, cuius uoci elementa obsequium
praestiterunt. credidit mundus in elementis, credat in hominibus;
credidit in exanimis, credat in hominibus; credidit in
mutis, credat in loquentibus; credidit in his quae non habent
16 Hier. 50, 42 P (r pr. 8. u. m3) ariani L 8 ego non B et (siglis //
add.) C quisque T 4 loquutus AFitV locutus cet. enim PFL,
om. cet. 5 neque per archangelos om. P, ante neque per angelos ponit L
patre (re in ras. 3 litt.) P 6 deinde s. u. m3 A 7 audite om. X,
audi X 9 filium y non credi I dit P patre (i 8. e) a patrem L
10 paterno (no 8. w.) P patris aBG credatur (om. non) X 11 sua
FO suam πV 18 quae habet filius mea sunt] quae habet filius et pater
habet X sicut filius diiit] sicut filius B sicut et quae patris sunt
filii sunt? filius dixit X 14 indifferentis T (is in ras.) indifferentes X
(-is corr. 1: et, in quo i ens 8. entis V) indifferentiis T 15 patris X
(filiique corr. K) 16 credamus... sonuerunt om. G uocem B (em in
rat.) F (in mg. m2 uoci) uoce ErL uoci * 17 sonuerunt... elementa
om. a patri] fort. filio; cf. Luc. 8, 24 fq. 18 prebuerunt P praebuerunt
L 19 credidit (di pr. s. u. m2) P credit G in mutis...
credidit om. a 20 eloquentibus A (cf. Marc. 7, 37) credidit...
sensum om. P quae] qui OkV
consecuti sunt.
Et ipse Iesus erat incipiens fere annorum XXX, qui
putabatur esse filius Ioseph. de generationibus dicturi, quarum nonnullam uidemus in euangelio secundum Matthaeum
uel in hoc, cuius interpretationem habemus in manibus, esse
distantiam, quoniam non est credibile aduersantia sibi sanctos
uiros potuisse dicere, de gestis praesertim domini salutaris
quanto studio possumus non dixisse eos discrepantia
et primum omnium neminem mouere debet quod ita
scriptum est: qui putabatur esse filius Joseph. bene
enim putabatur, quia natura non erat, sed ideo putabatur,
quia eum Maria, quae Ioseph uiro suo erat desponsata, generauerat;
sic enim habes: nonne hic est filius Ioseph fabri?
diximus supra qua ratione per uirginem, diximus etiam qua
ratione per desponsatam et quare census tempore nasci uoluerit
dominus salutaris: non alienum etiam uidetur ut qua
ratione fabrum patrem habuerit declaremus. hoc enim typo
eum patrem sibi esse demonstrat, qui fabricator omnium condidit
mundum iuxta quod scriptum est: in principio fecit
deus caelum et terram. nam etsi humana non sunt conparanda
diuinis, typus tamen integer est, quod pater Christi igni
23 Matth. 3, 11 m2 ex credidit P 2 consequuti AFV consecuti cet. EX-
PLICIT LIB I. INCIPIT II P EXPLICIT LIBER PRIMUS. INCIPIT
LIBER SECUNDUS L (qui add. DE EUANGL LUCAE) B et (LIBER
PRIMUS om. x) X EXPL. DE EUANGELIO SEC LUCA LIB. II INC.
LIB. III A DE EUANGELIO LIBER n EXPLICIT INCIPIT EIUSDEM
LIBER TERTIUS a FINIT. LIBER SCDS INCIP LIB TERTIVS C EX-
PLICIT LIBER SECUNDUS INCIPIT LIBER TERTIUS X 4 XXX
APL χ triginta cet. 9 gestis] generationibus X saluatoria Ay
12 esse om. G 13 enim] ait PL qui APB 14 disponsata Ax et
(deep. m2) V 19 declaramus (e 8. 9 m3) P declaramur L 23 igne
PL πχ et (e ex i m2) V
circumdolat, cito securem admouens arboribus infecundis, secare
doctus exigua, culminibus seruare sublimia, rigida mentium
spiritus igne mollire et in uarios usus omne humanum genus
diuersa ministeriorum qualitate formare.
Cur autem Ioseph magis quam Mariae generatio describatur,
cum Maria de sancto spiritu generauerit Christum et Ioseph
a generatione domini uideatur alienus, dubitare possemus, nisi
consuetudo nos instrueret scripturarum, quae semper uiri originem
quaerit. sic enim habes: Phares fuit filius Iuda principis
tribus. hic generauit Esrom et Esrom generauit
Aram et Aram generauit Aminadab et Aminadab generauit
Naasson et Naasson generauit Salmon et Salmon
generauit Boos et Boos generauit Obed et Obed
generauit Iessae et Iessae generauit Dauid. uiri enim
persona quaeritur, qui etiam in senatu et reliquis curiis ciuitatum
generis adserit dignitatem. quam deforme autem, si
relicta uiri origine origo feminae quaereretur, ut uideretur
patrem non habuisse ille totius mundi populis praedicandus!
26) 10 Matth. 1, 3-6 8. u.) bonos (u 8. o alt.) A 2 securim aEnTV secures
T 3 rigida (i pr. m2 ex e) P 4 omnem AaFGL et (m exp.)
πV genua humanum X 5 mysteriorum FKV martyriorum (8. a*
mysteriorum) C firmare C 6 discribatur X describitur C 7 spu sco
LXX generauit F (in mg. m2 generauerit) 0 et (-uerit m2) V xpm
generauit Y ioseph (h 8. u.) P 10 iudae X principes A princeps
X 11 tribu X (-us m2 itV) hesrom (pr.) PaL et om. X
hesrom (alt.) PaLz 12 haram (bis) PaL taram (t a. u. m2) A et alt.
om. Oit genuit Gj 13 naasson (pr.) Pa nasson (post a 8. u. m2 a,
supra add. e) A nason Gy naason cet. et om. X naasson (alt.) Pa
naesson (a a. e m2) A nason Gy naason cet. genuit salmon PX
14 genuit booz L boos (bis) ABCX (booz corr. FV) bohos P (oz 8.
9? m3) booz cet. obed (bis) AB *obet P (om. et) obeht FGт obeth
cet. 15 Iessae (bis) Bcripsi, iesse libri, cf. p. 103, 20 16 et 8. u.
m3 A curis Gf 18 origine (i alt. ex e m2) P originem (m
del.) OKV
sed etiam alibi diuerso ordine generationem doceamus esse
decursam, ne hic quoque euangelistae discrepare uideantur, qui
ueterem ordinem sunt secuti. sic enim habes: fuit homo ex
Arath, et nomen eius Elcana, filius Hieremiel, filius
Heli, filius Ozi. uides et a patribus ad filios et a filiis ad
patres originis descriptionem uetere more contextam, uides
ubique familiam per uirorum generationes esse decursam: noli
mirari si Matthaeus ab Abraham usque ad Ioseph, Lucas a
Ioseph usque ad Adam et deum generationum ordinem percucurrit.
noli mirari quod Ioseph origo descripta est. etenim
secundum carnem natus usum debuit sequi carnis et qui in
saeculum uenit saeculi debuit more describi, maxime cum in
Ioseph origine etiam origo sit Mariae. nam cum uir iustus
fuerit Ioseph, utique ex tribu sua et ex patria sua accepit
uxorem nec potuit iustus facere contra id quod lege praescriptum
est. sic enim habes quia unusquisque in hereditatem
tribus suae patriae adhaerebunt filii Israhel nec de tribu ad
tribum transibunt et omnis filia, quae habet hereditatem tribuum
filiorum Israhel, uni ex populo et ex tribu patris sui
erit uxor. itaque et census tempore ascendit Ioseph de domo
et de patria Dauid, ut profiteretur cum Maria uxore sua. quae
1, 4 18 Num. 36, 6—8 20 Luc. 2, 4 sq. eras.) P 4 arad A elcana A helchana (h alt. s. u.
m3) P elchana ax helcana cet. ieremiael A iheremel P hieremel L
iheremiel u ieremihel EGT ierimiel BCj hierimiel cet. 5 heli (in
ras.) F eli A ozi (». m3 al. zoi) A zoi P 6 patrea] patris A
origines A discriptionem X (descr. m3 0, m2 u) describtionis (em
8. is m2) P uetere A ml P ueteri A m2 cet. 8 lucas a ioseph
8. «. m3 A 9 usque om. ad AB ad deum a percucurrit
P (cu pr. 8. u.) y (cu pr. del. m2) praecucurrit BL percurrit X
10 discripta X (descr. m3 0) 12 discribi FttV in APEyT, om.
cet. 13 ioseph (h 8. u.) P originem X (m expo V, origo m3 0.
m2 C 14 et] uel (in mg. m3 et) A 15 poterat L perscribtum
A perscriptum G praeceptum B 16 hereditate ABX 17 tribus
suae] sua et tribu. A suae (om. tribus) B filii (i tert. 8. u.) m3
P, m1 BC
eiusdem tribus et eiusdem patriae se esse designat.
Cognata quoque Mariae inducitur Elisabet, primo quod
omnes Iudaei cognati, quemadmodum et apostolus docuit dicens:
optabam enim anathema esse ipse pro fratribus meis
cognatis secundum carnem, qui sunt Israhelitae. cognatae
ergo, quia ambae Israhelitae erant, simul et cognatae,
quia ambae erant ex tribu Iuda. didicisti ex tribu Iuda Mariam,
disce et Elisabet. nam exsurgens Maria in diebus illis
abiit in montana cum festinatione in ciuitatem inquit
Iudae et intrauit in domum Zacchariae. cum enim iuxta
tribus suas Moyses habitare unumquemque praescripserit, utique
cum in ciuitate Iudae manserit, erat et in tribu Iuda, maxime
cum ex genere Elisabet fuerint sacerdotes, quorum deus portio
est. simul quam pulchrum, ut cum illa praenuntium Christi,
Christum ista generauerit et altera de sancto spiritu conceperit,
altera sancto repleta spiritu prophetauerit, secundum carnem
quoque uideantur fuisse cognatae quae secundum deum spiritalis
cognationis consortio non carebant! quodsi omnis feminae
caput uir secundum sanctum apostolum et sunt duo in carne
una secundum legem diuinam, utique hi qui una caro erant
et unus spiritus qui poterat fieri ut uiderentur patriam et
9 Luc. 1, 39 sq. 11 Num. 2, 2 13 Deut. 18, 6 14 Deut. 18, 2
19 Ephes. 5. 23, Euseb. Quaest. euang. 225, 34 20 Gen. 2, 24 eras.) A 4 omnia X (-es corr. πV) et] te PLX
5 ipse esse LX 6 cognati P (-tę corr.) FO 8 tribum (m eras.) P
9 et 8. u. A, om. X 10 ciuitate A 11 iudae A (ae ex a) y iudaee
(e exp. m2) P iudaeae uel iudeae cet. domo P 12 praescripserat L
et (i 8. a alt.) m3 P, m2 T 13 ciuitatem PL iudae ABCx iudee
(e exp. mZ) P iudaeae uel iudeae cet. 14 ex s. u. m3 A 16 ista A
illa cet. spu aco x 17 completa (conpleta tt) om. sancto X 18 uidentur
B quam (8. m2 i quae) P spiritales AF et (-is m2) OV
19 cognationes F et (-is m2) OV omnes ΑαFγ et (-is mZ) πV
21 hii PG et (i alt. eras.) V erant (n 8. u. m3) P 22 qui P
(eras.) T (8. m2 quomodo) quin aX (n del. OV, quomodo C
de domino praenuntiauerit quod dabit illi dominus
sedem Dauid patris sui. certum est igitur etiam Mariam
de Dauid generatione manasse. simul etiam discimus nihil referre
quo ordine generationis series exprimatur, cum iter hinc
atque inde sit peruium.
Cur autem sanctus Matthaeus ab Abraham generationem
enumerare coeperit Christi, sanctus nero Lucas a Christo
usque ad deum perduxerit explanandum uidetur. sed prius cur
sanctus Matthaeus, cum ab Abraham coeperit generationis ordinem,
non ita posuerit: <liber generationis Abrahae\', sed: liber
generationis Iesu Christi, fili Dauid, fili Abraham et
cur hos duos potissimum nominauerit nequaquam praetereundum
puto. non enim otiose fidelissimi auctores generis eliguntur,
ut intellegamus quod in ipsa generatione carnis spiritalis
magis successio requiratur; duo sunt enim isti uiri, in
quos manauerunt promissa diuina.
prior Abraham, qui ante
Moysi legem et ante populum Iudaeorum propria derelinquens,
cognoscens deum meruit fidei testimonium, quia credidit
deo et reputatum est ei ad iustitiam, qui etiam a deo
accepit oraculum dicente sibi: exi de terra tua et de cognatione
tua et de domo patris tui in terram, quam
tibi monstrabo, et faciam te in gentem magnam et
benedicam te et magnificabo nomen tuum, et eris
benedictus, et benedicam benedicentes te et maledicam
maledicentes te, et benedicentur in te omnes tribus
1, 1 18 Gen. 12, 4 19 Gen. 15, 6 21 Gen. 12, 1-3 FO accidit APL gabriel A 2 praenuntiauerat a (i
8. a tert.) ΕγLπΤ dt.s AL d§ cet. 4 mansisse X (8. m2 manaase V)
discimus ed. Rom. dicimus libri 7 ab om. V 10 ab BC χ. 8. u.
m2 TV, om. cet. 12 generationis om. X fili pr.] filii X et (i tert.
8. u.) m2 B, ml n fili alt.] filii LX et (i tert. 8. u.) m2 PB, ml w
14 fidelissimi (i ult. ex a m2) P 18 moysen X (i 8. en m2 n; ante
post moysen s. u. m2 add. V) 19 et cognoscens X 20 quia LX (a
eras. V) 21 meruit X 22 post tui add. et uade aLx 23 monstrauero X
ecclesiae coetum oraculo diuino huic primo esse promissum.
et ideo is auctor generis debuit designari, qui instaurandae
ecclesiae sponsionem primus emeruit.
Dauid quoque merito
et ipse auctor generis declaratur, quia cum iureiurando responsum
quod ex ipso secundum carnem Christus futurus
esset accepit; sic enim scriptum est: iurauit dominus
Dauid ueritatem, et non paenitebit eum: ex fructu
uentris tui ponam super sedem meam et alibi: semel
iuraui in sancto meo, si Dauid mentiar; semen eius in
aeternum manebit, et sedes eius sicut sol in conspectu
meo et in Paralipomenis: et erit cum conpleti fuerint
dies tui et dormieris cum patribus tuis, suscitabo
semen tuum post te, qui erit de uentre tuo, et parabo
regnum eius. ipse mihi aedificabit domum, et erigam
sedem eius in saeculum. ego ero ei in patrem, et ipse
erit mihi in filium, et misericordiam meam non dispergam
ab eo, sicut dispersi ab his qui ante te fuerunt.
per Esaiam quoque idem dominus deus generationem domini
reuelauit dicens: exibit uirga de radice Iessae et flos ex
88, 36 sq. 12 Paralip. I 17, 11-13 20 Esai. 11, 1 aq. A igitur eet. sacrosanctae ABC sacrosanctum cet. 2 oraenlo
(o alt. ex um) P esse primo X 3 is] his F et (h eras.) POizV;
auctor his G instaurator 4 aulae ecclesiae LX responsioncm
AB 5 quia] qui P responsum accepit (om. deinde accepit) A
7 iurauit (b 8. u alt.) A 8 ueritatem om. C ex] et de
tuam ed. Rom.; ef. lib. III 8. 42 10 uerba inde a semen usque ad
es tu (p. 122 u. 14) desunt in A, in quo infra in mg. folii 21° m. saec.
XV haec adscripsit: hic dificiOt qnt\'ni III. interciderunt utro quaterniones
duo 11 sedis X (-es corr. itV) 12 paralipomenis (on 8. is
m2) E paralipomenon C paralipiminonis OV paralipomononie F paralipominonis
L paralippemenon « n 13 tui ay, om. cet., cf.
et p. 105 u. 5 dormies B 15 aedificauit FGrOV 16 patre aL
17 disperdam X 18 te om. COrt, 8. «. G 20 exiet XX; cf. p. 54, 14
uirga χ fios cet. iessę PB iesse cet. ex] de BG
spiritus sapientiae et intellectus et infra: et erit radix
Iessae et qui exsurget imperare gentibus in ipso
gentes sperabunt et alibi: puer natus est nobis, filius
datus est nobis, cuius principium super umeros eius,
et uocabitur nomen eius Magni consilii angelus; adducam
enim pacem super principes et salutem ei.
magna potestas eius et pacis eius non est finis in
sede Dauid et in regno eius. in quo Aquilae quoque
interpretatione non quasi de homine, sed de eo qui ultra
hominem esset uidemus exstitisse promissum. idem enim
est: puer natus est nobis, filius datus est nobis,
et facta est mensura eius in umero eius, et uocabitur
nomen eius admirabilis consiliarius, consiliarius
meus, fortis, potens, pater saeculi, princeps pacis. eius
inpleta est disciplina et pacis eius non est finis
supra sedem Dauid et supra regnum eius.
Omnia conuenire de Christo euidentibus signatur oraculis.
nec posse diuinae fructum potentiae ad Salomonis gratiam
deriuari, qui Dauid filius fuit, cuius finis haud dubie
finis enim fuit regni Salomonis et pacis, ut Regnorum
lectionibus demonstratur. unus est Christus, cuius regnum non
habet finem. deinde nullis Salomon gentibus imperauit, Christus
21 Reg. III 11, 44 23 Luc. 1, 33 EyT et (eius s. u. m2) n aacendit FLOV et (-et
m3) P, (m2) B requiescit P (-et m3), B (-et m2) supra aB super
(corr. snpra) P dni BELT 3 iessae P (a exp.) B iesse cet. eisurgit
X (-et m2 V) 8 est s. u. P et (ex erit) B erit C
cet. eo 8. u. G, dõ aX 11 homines
B esse BX (-et m2 V) 13 factus X (a 8. us m2 V)
qst om. B 14 alt. consiliarius om. aX 15 meus (s. m2 t deus) V
princeps et pacis X 17 supra pr.] super X supra ale.] super В γ
19 solomonis Pa 20 haut (h 8. u. m2) P 21 solomonis ac salomonis
ra ex o) PK 22 est s. u. P 23 denique B solomon a salamon G
salomon (a ex o) a
Dauid et natus est Salomon et regnum est consecutus, hic
autem qui promittitur post mortem Dauid surrecturus esse
monstratur, sicut habes quia cum conpleti fuerint dies
tui et dormieris cum patribus tuis, suscitabo de
semine tuo qui erit ex uentre tuo et parabo regnum
eius. ipse mihi aedificabit domum, et erigam sedem
eius in saeculum. numquid in saeculum regnauit Salomon,
qui annis tantummodo quadraginta regnauit? ego ero inquit
ei in patrem et ille mihi in filium — quis est ille proprius
dei filius nisi cui dictum est: filius meus es tu, ego hodie
genui te? — et misericordiam meam non dispergam
ab eo et fidelem eum seruabo in domo mea et in regno
eius usque in saeculum? at uero Salomonem errasse ideo
fortasse tam grauiter, ne errarent homines et ad ipsum crederetur
manasse promissum, diuinarum serie cognouimus lectionum;
aedificauit enim templum Astartae idolo propter amorem
mulieris et indignatus est dominus in Salomonem. si igitur
et uiuente Dauid regnare coepit — sic enim habes quod,
cum esset nuntiatum Dauid regnare Salomonem, adorauit rex
cubili suo et dixit: benedictus dominus deus Israhel.
qui dedit mihi hodie de semine meo sedentem in
throno meo, et oculi mei uident — si errauit, si offendit,
I 17, 13 11 Psalm. 2, 7 12 Paralip. I 17, 13 17 Reg. III 11, 4 sq.
20 Reg. III 1, 47 sq. X congregat. et postremo X 2 et pr.
om. BL-x solomon a est] eius LX consequatas FV 3 resurrecturus
Bf ∗surrecturus E ∗∗surrecturus G (con eras., con s. raa.)
7 aedificaait BGLX (-bit corr. V) 9 XL PCLX inquit ei G ei
inquit 7, ei om. cet. 10 patre BF qui PL iste E
13 in PaL, om. cet. regnum y 14 usque om. X selomonem a
salomonem (a ex o) ante tam transponit a 16 quod diuinarum
ET 18 est om. X (s. u. m2 V) 19 et om. L et (in quo
euiueDte) X 21 cubiculo
ds dns r 22 hodie m3 ex diem P
uides quoniam promissi series Christum spopondit.
et ideo
istos duo generis auctores euangelista delegit, unum qui promissum
accepit de congregatione populorum, alterum qui de
generatione Christi oraculum consecutus est. et ideo licet
ordine sit successionis posterior, prior tamen quam Abraham
in domini generatione describitur, quia plus est promissum
accepisse de Christo quam de ecclesia, quoniam ecclesia ipsa
per Christum. ergo unus princeps generis secundum carnem,
alter princeps generis secundum spiritum, alter secundum
seminis gratiam, alter secundum populorum fidem; potior enim
qui saluat eo qui saluatur. et ideo Dauid filius dicitur: liber
generationis Iesu Christi, fili Dauid; eius enim primo
loco debuit filius dici, cui dari filius est promissus, licet apostolus
etiam Abrahae Christum dicat esse promissum; Abrahae
enim dictae sunt promissiones et semini eius. non
dicit: et seminibus, tamquam in multis, sed sicut in
uno: et semini tuo, qui est Christus, ut alteri proprietas
generationis, principatus alteri deferatur. illi delatum est, ut
Iesus eius filius diceretur, huic quasi principi familiae gentiumque
praerogatiua seruatur, ut ab Abraham generationis
dominicae manaret exordium; qui enim fidei auctor est, ipsum
adserere scriptura quoque debuit diuinae generationis auctorem.
unde et Lucas ad deum putauit originem eius esse referendam,
quod uerus Christi generator deus sit uel secundum ueram
generationem pater uel secundum lauacri regenerationem mystici
auctor muneris. et ideo non a primo generationem eius
23 Euseb. Quaest. euang. 229, 20 26 Euseb. Quaest. euang. 270, 15 G spo»pondit (s eras.) B 2 duo P duos cet. delegit P
(de ex di m3) BOx diligit a elegit cet. 4 consequutus FV 6 in om.
X discribitur X conscribitur f 7 ecclesiaiy (ip eras.) (bis) P 8 xpm
(s. u. P) est facta PL 9 spm Bx. xpm cet. 12 fili aFLV filii cet.
(i tert. e. u. m2 PGOn) 13 dari] clare m3) P
quod BX (i s. od m2 ΕγΤ, 8. «. m2 B, ad X (8. m2
ab V), om. eet. 21 maneret aCGX (a s. e pr. m2 V) 23 deferendam
0, ferendam Ej, mjstica G
auctorem omnium deum per baptismum cupiens demonstrare
Christum quoque a deo ordine manasse successionis adseruit
uniuersa contexens, ut et secundum naturam et secundum
gratiam et secundum carnem dei filium demonstraret. quod
autem euidentius diuinae generationis indicium quam quod
de generatione dicturus ipsum patrem praemisit loquentem:
hic est filius meus dilectus, in quo conplacui?
Hic quoque aliqui solent serere quaestiones, quod Matthaeus
ab Abraham usque ad Christum quadraginta duas generationes
enumerauerit, Lucas uero quinquaginta et quod per alias personas
Matthaeus, per alias Lucas generationem manasse descripserit.
in quo iam potes illud probare quod diximus quia, cum
alios Matthaeus maiores dominici generis, alios uero Lucas
in ordine generationis texuerit, ab Abraham tamen et Dauid
reliquos auctores generis uterque signauit.
quod uero per
Matthaeus generationem deriuandam putauit, Lucas
uero per Natham, alteram regalem, alteram sacerdotalem Christi
familiam uidetur ostendere. quod non ita accipere debemus,
quod alterum altero uerius, sed alter alteri pari fide et ueritate
concordet. fuit enim uere et secundum carnem regalis et
Quaest. euang. 228, 13 (om. quam) BGV baptisma P eiplicauit
aC 2 baptiama P 5 et post gratiam om. X 9 inserere PL
10 XLII PLX XL duas T quadraginta et duas B quadraginta a 11 numerauerit
FV (uerit in mg. m2) L PLX
et L (in ras.) T quadraginta T 13 potest iam illud C iam (8. u. m2)
illud pote (8. ê ras.) G potes P potest cet. probari C
om. PaBCO 16 uterque ante auctores tranвponit B solomonem a
salomonem (a ex o) corr.) E 18 na.
tham P (n a. m m3) cet. alter... alteram B
alteram ... alter T alter... alter Maurini 19 accipere (i ex e m2) P
20 alterum P (in ras. m2) et (um exp. m2) ° alter X altero quod P
(i 8. 0 alt. m3) L alter] alterum BEi et (um eras.) T 21 concordat
X
licet oraculum non de carnalibus, sed de caelestibus
quoniam et rex in dei uirtute laetatur, cui iudicium
a patre rege defertur, et sacerdos est in aeternum, secundum
quod scriptum est: tu es sacerdos in aeternum secundum
ordinem Melchisedech. bene igitur uterque tenuit fidem,
ut Matthaeus per reges ductam originem conprobaret et Lucas
per sacerdotes a deo transmissam in Christum seriem generis
deducendo sanctiorem ipsam sanctiorem ipsam declararet. simul in hoc
quoque uituli figura signatur quod ubique sacerdotale
putat esse seruandum.
nec mireris si ab Abraham plures
secundum Lucam successiones usque ad Christum sunt, pauciores
secundum Matthaeum. cum per alias personas generationem
fatearis esse decursam; potest enim fieri ut alii longaeuam
transegerint uitam, alterius uero generationis uiri
inmatura aetate decesserint, cum uideamus conplures senes cum
suis nepotibus uiuere, alios uero uiros statim filiis obire
susceptis.
Illud quoque aduertimus, quod sanctus Matthaeus Jacob,
qui fuit pater Ioseph, filium Matthan esse memorauerit, Lucas
uero Ioseph, cui desponsata erat Maria, filium Heli, Heli autem
filium Melchi esse descripserit. quomodo unius duo patres, id
est Heli et Iacob? quomodo etiam duo paterni aui, Matthan
euang. 246, 1 19 Euseb. Qaaest. enang. 228, 13 20 Mattb. I, 15 post sed om. a 3 et a. U. a dei (i 8. tt.) P 4 et rege BO
est om. X 7 et om. FOY; et Lucas... declararet om.
om. PL xpo PL xpi FO 9 deducendos FOV antiquiorem
11 ab om. aO, a. W. ml GV, m2 rec. B 12 successionem (s 8.
m) P 13 generationes ... decursas B 14 ut aliquid X (d exp. m2
eras. OV) 17 uero om. X (8. U. m2 V) 20 matthan P maththan E
(h pr. eras.) mahttham G (h bis 8. U. m2) matban aBCT natham a nathan
cd. memorauit P L 21 maria desponsata erat r 22 discripserit X
duos BGX (s eras. V) 23 et om. X au∗∗ (is eras., i e. ras.
m2) P mattham P mattha a maththa.n E (h pr. exp.) mahttham G
(h bis s. u. m2) mathan BCrT natham a nathan cet.
legis ueteris duo fratres diuersos filios uterinos ex una uxore
generauerint. traditur enim Matthan, qui a Salomone genus
duxit, Iacob generasse filium et uxore superstite decessisse,
quam postea Melchi accepit uxorem, ex qua generatus est
Heli rursus Heli fratre sine liberis decedente copulatus est
fratris uxori et generauit filium Ioseph, qui iuxta legem Iacob
filius dicitur, quoniam semen fratris defuncti frater iuxta legis
ueteris seriem suscitabat. ita duorum filius dictus est, non ab
utroque generatus, sed quia alterius secundum generationem,
alterius secundum legem factus est filius. in quo praescripto
legis futuram perpetuitatem defunctorum seminis nobis esse
promissam non intellexit populus Iudaeorum, sed secundum
litteram accipiens gratiam corrupit oraculi. alius enim erat
frater, qui defunctorum fratrum semen resuscitaret, non frater
secundum carnis germanitatem, sed secundum gratiae puritatem.
et ideo fortasse frater non redimit: redimet homo? quia
non germanus frater ille, sed dominus et mediator dei et
hominum homo Christus Iesus resurrectionis gratiam propagauit;
licet sit uersiculi istius et alia interpretatio, quam suo
dicemus loco.
non absurdum autem uidetur -quod geminato
Lnc. 20, 28 17 Pa. 48, 8 18 I Tim. 2, 5 20 cr. enarr. in ps.
48, 13 21 EUBeb. Quaest. euang. 245, 11 P (B. m2 ł requiris) αΒCLχ si requiria X
(i alt. ex ae m3 0 m2 F, ex e m2 F π) 2 ex-una P 8 matthan P
maththan E mahtthan G (h bis 8. u. m2) mathan BG γ T natham a
nathan cd. 6 fratreJ frater X frustra a post decedente add. heli
a. secundum om. a 12 perpetuitatê (ê ex e m3) P 13 post promissam
add. quia fratria defuncti semen frater suscitabat post mortem. hoc
j. in G uerba seminis...promissam scтipta sunt in ras. m2 et uerba
non intellexit... reauacitaret addita in mg. inf. m2 intellegit aX
14 corrumpit et (m eras.) T 15 resuscitaret (t alt. 8. u. m2) P
suscitaret Y 17 fortasse aBaX fasse P (s. m3 x fortasse) L, om. X
frater fratrem X redimitl redimet P (m3 redemit)
redimet] redimit X 19 xps ihs
Matthaeus putauit, ab Abraham usque ad Dauid, a Dauid
usque ad transmigrationem Babylonis, a transmigratione Babylonis
usque ad Christum, in quo uices mutationum pariter
designauit. ab Abraham enim usque ad Dauid tempora sine
regibus fuit populus Iudaeorum — regnum enim iustum a Dauid
coepit — deinde per reges actum genus omne est Iudaeorum et
intemerata usque ad transmigrationem eorum regna manserunt;
post transmigrationem uero in occasum degenerantis populi
nobilitas circumcisa uergebat. de quinquaginta uero successionibus,
quas ab Abraham Lucas contexendas putauit, numeri
mystici seruata gratia satis claret; nam et decimus et septimus
numerus mysticus est et tertio uterque repetitus mysterium
signat, et pentecoste, cuius Lucas, et tesseracoste, cuius
Matthaeus secutus est gratiam, satis superque numerum mysticum
prodiderunt.
Plerique etiam mirantur cur Thamar mulieris famosae, ut
illis uidetur, Matthaeus conmemorationem in dominica generatione
contexendam putauerit, cur etiam Ruth, cur eius
quoque mulieris, quae Uriae uxor fuit et occiso marito in
Dauid nuptias conmigrauit, cum praesertim Sarrae et Rebeccae
et Rachel, sanctarum feminarum, nusquam fecerit mentionem.
sic enim habes: Abraham genuit Isaac, Isaac genuit
Iacob, Iacob genuit ludam et fratres eius, ludas autem
23 Mattb. 1, 2 sq.
denas generationes aC 3 et a BChc 10 uergebat Erasmus mergebat
libri L P (8. m2 quinquaginta) L π generationibus X 11 ab
om. BO lucas scs a 12 claruit B 13 mysticus om. P est
(exp. m2) P 14 pentecosten LX tesseracostes (tessaracostes n) X
(8 ult. in ras. ex n) V 15 sequutus FOV 18 dominica generationfi
X dominica (-ca corr.) generationem (m exp.) C 21 sarae BE sarrae
V (r pr. eras.) C (r pr. exp. m2) rebeccae (c pr. s. u.) P 22 racchel
P 23 isaac (isac P) autem PBC
mulieris euangelista nomen inseruit, de qua diuise interim
tractandum uidetur.
primum enim si ueris intendas animum,
non haec mulier tam famosa quam iusta; non enim
usum libidinis requisiuit, sed successionis gratiam concupiuit;
erat enim deforme liberos non habere, quod etiam legum
ciuilium fuit auctoritate multatum. promiserat eam filio suo
ludas et diu pactarum foedera distulerat nuptiarum. per moram
promissi defunctus est sponsus. nondum uirginitatis, nondum
uiduitatis ante Christi aduentum uernabat gratia. dolens se
sine filiis remansisse dolum studio generationis conmenta est
et ludam consilio praeuertit, ut se eidem offerret ornatam,
posteaquam defunctam eius cognouit uxorem. uides ubique
mulieris uitam probari, quod non alienum praeripuit torum,
non meretricio studio quasi meretrix ornata est; non enim
uagam captauit libidinem, sed diu soceri fraudata promissis
ex ea familia quam delegerat conuerso dolo fructum uoluit
successionis adipisci. quis itaque castior? illa quae tamdiu
exspectauit promissum an ille qui amorem ferre non potuit
oblatum? illa quae sponsi familiam non refugit an iste qui
meretricem putauit? illa quae horam sui corporis uolentibus
non permisit ad copulam an iste qui quod studio coepit
erroris ad successionis gratiam castitate mulieris consummauit?
illa quae filios non habebat et tempus conceptionis mora coniugii
timebat excludi, illa quae grauitatem maturioris elegit
fort. recte, cf. p. 111, 12 ex] de (in
ras. m2 ex ex) OV otiose∗∗∗ P eius X 3 uiris X (ueris m2 V)
animum intendas C intendes et (es ex is) G 4 iuxta (s s. z m3) P
9 defunctus] mortuus (mortu in raB.) C sponsus a. u. P 13 utique
Maurini 14 torum αFΟπ thorum GV (h a. u.) cet. 15 or-
Data PaBC adornata cd. 18 itaque L utilior (exp. m3 et 8. cr.
illoram) P utique C (B. itaque m2) cet. illa (a ex corr.) P 21 horam
ΡαC eorum a oram cet. 23 castitatem (m del. ml V) gratiam
(m aep. r.) X
confessus est dicens: iustificata est magis Thamar quam
ego, propter quod non dedi eam Selom filio meo. itaque
illa experiri exactorem ipsum suae uoluit castitatis. denique
numquam postea uirum experta est, amictum uiduitatis sumsit
a coitu; ille unius horae inpatiens, qui annos a puella. exegerat
castitatis, luctum expulit, uestem mutauit, comam totondit,
rogum deseruit, torum amator ascendit.
sed non ita istam
defendimus, ut illum accusemus - immo utrumque
non autem nos - sed mysterium quod copulae illius
fructus expressit; generauit enim mulier Phares et Zara filios,
generauit geminos. unde non otiose Matthaeus utrumque significauit,
cum Phares tantummodo conmemorationem causa deposceret;
Phares enim genuit Esrom, Esrom genuit Aram,
deinde per ordinem singuli. cur autem, cum Isaac duos generauerit,
Iacob plures, singulorum tantummodo, quos successionis
dominicae causa poscebat, fecit scripturae series mentionem,
horum autem utrumque memorauit nisi quia hic in
utroque mysterium est?
Tractauimus moralem locum, quia non opera meretricis
exercuit, sed munera fecunditatis elegit, tractemus historicum
et mysticum uentilemus; neque enim sine mysterio potest esse
quod anulum et monile accepit et uirgam. non uilis persona
quae meretur accipere ornamentum signaculum potestatem,
14 Matth. 1, 3 16 Gen. 25, 25 sq.; 49, 1 sqq. 23 Gen. 38, 18 et 25 m2 in ras.) F
2 thamar magis C
LB 6 coetu P (coitu m2) B,
iste r 7 totondit comam BC 8 torum PaCX thorum cet. 9 ilIa
Fet 13 fares libri zaram X 12 signanit X 14 hesrom pr.
ΡαL esrô G hesrom alt. PaL 15 generauerit B (erit in ras. m2)
generauit PaLX 17 scribtura P (-ae m3) aBCL series] eaepius
aBC 22 mysterium (o 8. um m3) P 23 quod] ut
o) P munile uL monilem (m .eras.) π V acceperit E (er 8. n. m2) T
24 accipere (i ex e m2) P
insigne. ergo ut ordiamur historiam, cum generaret Thamar,
legisti quia unus de utero eius praemisit manum, quam corripiens
obsetrix coccum ligauit dicens: hic exiet et prior. ut
autem reuocauit manum puer in matris uterum, statim exiuit
frater eius. dixit autem obsetrix: quid incisa est per te
saepis? et uocauit nomen eius Phares. et post ipsum exiuit
frater eius, in cuius manu erat coccum, et uocauit nomen eius
Zara. uides quanta aenigmata mysterium prodant: manus praemissa,
coccum ligatum, reducta manus, uox obsetricis gemina
quod prior alter exiret, saepem alter incideret.
cur autem
alter manum praemisit ex utero, alter genitali praecessit exortu
nisi quia per geminorum mysterium gemina describitur uita
populorum, una secundum legem, altera secundum fidem, una
secundum litteram, altera secundum gratiam? prior gratia quam
lex, prior fides quam littera. et ideo gratiae typus manum ante
praemisit, quia gratiae actus ante praecessit, qui fuit in Iob
Melchisedech Abraham Isaac Iacob, qui per fidem sine lege
uiuebant; credidit enim Abraham deo, et reputatum est ei
ad iustitiam. Melchisedech quoque sancti gratiam praecedens
sacrificii figura monstrauit; praeuenientes enim legem patriarchae
sancti praescriptorum uinculis absoluti libera et consimili
nobis euangelii gratia refulserunt.
iunior horum frater
pr. 8. u, m3) G (t pro a. u.) eet.
coccom ia eam X ligabit (v 8. b m3) P exiens (t 8. ns m3) P
5 ntero X 7 farea libri 9 zaram Gj mysterii a prodat u
10 et reducta X obsetricis aBGLn obstetrix 0 obstetricis P (t pro
8. v. m3) cet. 11 exierit BO inciderit B (i alt. in ras.) incederet
aO 13 quia (a 8. u.) P discribitur X (e 8. i pr.
B 14 alteram P 16 lex et prior PI. litterae P (e alt.
del. m3) L 18 et iacob PCLy 19 abraham enim
om. an 20 gratiam (m exp.) m2 P, ml V 21 sacrificium P (i 8.
um m2) L figurA P (ã ex a m3) FOV monstrauit (a s, 14.) P
22 absoluti (ti 8. 14.) P consimilis BX (s alt. eras. V, e s. i
tm. m2 a)
in regibus et sacerdotibus est. utraque enim uita secundum
deum. quia illi quoque qui secundum legem Moysi religiosam
et piam militiam militabant, non sunt gratiae et honoris exsortes,
sed prior pietatis fructus in auctoribus quam heredibus
prior enim Zara, qui interpretatione significatur oriens; lux
enim pietatis ueri splendor orientis est, illius utique qui dixit:
oriens nomen est mihi, cuius in patriarchis primitus radius
lucis inluxit. hi enim primi uitae suae actum in hoc saeculo
praemiserunt, in quorum manu nostri quoque actus tamquam
plenioris corporis, qui adhuc naturae quodam generantis utero
tenebamur, figura praecessit. sed media tamquam saepis obiecta
legis est obseruatio et quodammodo uita maiorum uidetur
incisa, de qua in typo illa obsetrix, fortasse iustitia, quae nos
emissos aluo naturae matris excepit, dixisse proditur: hic
exiet prior. et re uera mirabilis erat ille ordo pietatis, non
a Moyse nec ab aliquo homine nec per hominem, sed munere
quodam sapientiae sponte se infundentis inpressus.
prima igitur
disciplina pietatis secundum euangelium, quia per crucem et
sanguinem credimus Christi, cuius Abraham diem uidit et gauisus
est, cuius Noe gratiam in typo ecclesiae figuratam
spiritali cognitione praesensit, cuius Isaac uicem in sacrificio
non recusauit, quem Iacob cum uinceret adorauit, cuius
20 lob. 8, 56 21 Gen. 6, 14 22 Gen. 22, 10 23 Gen. 32, 25 B qui om. G religiosa et pia militia
u.) L 8 mihi (m in ras.) P primitiuus
G 9 hii P (i alt. 8. M. m2) T (i alt. ex c)
primitiuae aX saeculum (o 8. um m3) P 11 pleniores BX (-ris
corr. πV) quia B 12 abiecta L 14 obsetril
pro 8. U. m3), G (t pr. 8. u.) cet. iustitiam POL 15 aluo BElT
alueo P (e eras.), G (e exp.) eet. 16 ille erat y 18 sapientia PL
primo BX (prima m2
FO et (-am m2) V in om. X ecclesiae] areae ed. Rom.
22 cognitionis (e 8. is m3) P 23 conuinceret X (v 8. on m2 V)
uita etiam prophetarum est - in cuius sanguine
inter excidia mundi publicae futurum salutis insigne Rahab illa
typo meretrix, mysterio ecclesia indica-uit, quae multorum
conuenarum copulam non recusat et quo coniunctior pluribus
eo castior, inmaculata uirgo, sine ruga, pudore integra, amore
plebeia, casta meretrix, uidua sterilis, uirgo fecunda: meretrix,
quia a pluribus amatoribus frequentatur cum dilectionis
et sine conluuione delicti - qui enim adhaeret meretrici
unum corpus est-uidua sterilis, quae uiro parere non
norit absente - uenit uir et hunc populum plebemque
generauit - uirgo fecunda, quae hanc genuit multitudinem cum
fructu amoris, sine usu libidinis.
Sed ut ad historiam reuertamur, quid sibi uolunt obsethcis
eloquia dicentis: hic exiet prior nisi quia eius typum gerebat
qui ortu corporis posterior, uirtute et ueritate primus
exsistens principatum sibi omnium uindicauit? inde et Iohannes:
post me uenit uir, qui ante me factus est. quid sibi
uult quod coccum in manu eius ligauit nisi quia typus eius
erat qui crucis indicio suae et sanguinis fusione actum inlustrauit
humanum? itaque posteaquam manum reduxit, quasi
incisione facta saepis exiuit frater eius, quem quasi medium
10 Eaai. 54, 1 15 Gen. 38, 28 17 loh. 1, 27 22 Ephea. 2, 14 BX 3 publice ΡαGΥL rahab PRC raab cet. 4 indicanit
C figurauit X indicauit P (in 8. iq m3) cet. 5 connenitnam
(nit del. m2) P aduenarum BC 7 plebaeia PL plebeio C plcbeta G
m1 repleta G m2 E (in quo 8. m2 plebeia) T ê repleta T (qui pod
fecunda add. plebeia) meretrix... fecunda om. X fecunda, < casta >
meretrix Engelbrecht 8 a om. PLTX delicti (m2 dilecti) h P (in
quo h onis inlecebra et sine conluuione delicti in mg. inf.) delectionis L
12 cum onl. B 13 usu s. U. P 14 obsetricis
pr. 8. u. m3), G (t pr. 8. W. m1) cet. 15 eius 8. U. m2 G generabat
P (B. m3 ł gerebat) LX (gerebat m2 V) eligebat (g 8. u. m2) a
17 unde T iohannea ait P 18 eat s. u. P 19 eius alt. om. X,
a. u. T 20 indicione (ne in u. ult. add. m2; exp. et s. scr. incisione
m3) P fusio X (fusione m2 π V) effusione (ef 8. u.) T
de incisione nomen accepit; Phares enim diuisio est. unde et
Pharisaei nuncupat, eo quod a multorum se coniunctionibus
separarent. beatius autem et multo melius fuisset non incidi
saepem, sed unam eandem et indiuiduam permanere, quod
fieri potuit, si ei uitae, quae prior manum misit, hoc est
actum ostendit suum, consequens fuisset eius uitae militia,
quae secuta est. multo enim melius, si circumcisus populus
uitam maiorum uoluisset imitari; sic enim fuisset una saepis,
una maceria, una aedificatio priorum ac sequentium, sed quia
primum illum uitae actum posterioris infirmitas non potuit
inplere, incisione sine dubio facta saepis eius siue maceriae,
quae secundum deum aedificata erat, tamquam medius paries
interiectus est, ut illa saepis, hoc est perpetua atque continua
bonorum morum aedificatio rumperetur. saepis enim est, qua
ager circumdatur fructuosus, furis remouetur incursus, quae
culta concludit, deserta secernit. maceria quoque domum claudit.
haec si maneat, domus tuta est. denique auferam inquit
maceriam eius, et erit in direptionem.
optemus ut haec
integra. sit maceria domus nostrae, domus spiritalis, quae in
nobis est; non enim ab homine exaedificari potest, sed a deo
uiuo, qui ait: et maceriem circumdedi, perdiderunt igitur
salutem qui maceriem perdiderunt. maneat ergo maceria,
maneat haec saepis. uis scire quam sit utilis saepis? saepi
aures tuas spinis et tribulis et noli audire linguam
nequam; saepis enim ista te defendit a culpa.
ergo dominus
Iesus, qui postea secundum carnem uenit in lucem, ueteris
24 Sir. 28, 24 (28) 26 Easeb. Quaest. euang. 238, 13 libri 5 eandemque P indiuinam (s 8. n alt. m3) P
7 factum (f eras.) P actuum X (u alt. del. m3 0, eras.
BX. 8 sequuta FV 11 actum uitae r 16 remouentur BLX
19 eius om. Xi ei P 21 exaedificari BX aedificari PL aedificare Y
(-ri eorr. αC dno EG ϒ 22 sq. maceriem (am
s. ęm m3) P maceriam cet.
antiquam simplicitatem fidei reformauit. unde de eo et
dixit: uocaberis aedificator saepis. tulit enim illum
obicem, qui unitatem mentis et corporis seriemque uitae simplicis
diuidebat, atque ipse factus est pax nostra qui fecit
utraque unum et medium parietem saepis soluens.
quem parietem exponit apostolus inimicitias esse in carne.
has ergo inimicitias tulit dominus et pacem refudit legemque
mandatorum in decretis euacuauit, ut duos conderet in uno
nouo homine, in quo non solum exteriorem et interiorem, sed
etiam Iudaeum significat et Graecum, ut esset omnia et in
omnibus Christus. dominus enim sabbati superstitionem
tulit, sabbati corporalis et quasi medium soluit legis parietem.
qui nos ab ea pietate, quae secundum deum est, decretorum
difficultate prohibebat, eo quod iuxta Moysi legem non erat
facile atque possibile gentibus militare deo, cum inanis superstitio
Iudaeorum purum adfectum gentium a subeunda obseruatione
reuocaret. quid ergo? lex inutilis? absit; sed utilis
incredulis, infirmibus necessaria, quae lubricos et errantes
praecepti salutaris austeritate cohiberet et obseruationum adtentione
concluderet. bona autem lex est, quia spiritalis. ei ergo
non bona qui non putat spiritalem, qui mente exiguus humilisque
factus eam quae super legem est maiestatem scilicet
Christi uidere non potuit. quam utique tamquam supra illum
parietem respiciens ille mente sublimis Esaias gloriam dei
uidit, quae uidetur in montibus, non in collibus.
1, 16; 2, 10, I Cor. 15, 28 12 Matth. 12, 2 sqq.; cf. Coloss. 2, 16
18 Rum. 3, 31 21 Rom. 7, 14 25 Esai. 6, 1 26 Reg. III 21 (20), 28 m3) L actuum aCXx 2 reformaturus (us
e. u. m3) P formauit X et om. aC profetia P prophetia X (ł
eta 8. etia m2 V) Z 3 uocaberis (b ex u m2) P 6 soluit Costerius
7 in carne (in ras.) P in carnem LX (m etas. Οπ, del. V) 9 unum
nouum hominem X 18 sed inutilis X 19 infirmibus PBLX (-mis
corr. π V) infirmis cet. 21 ergo] autem Z 23 est factus r factis
et (i ex u) C 25 sublimis (i alt. ex e m2) P sublimi B
Docuit itaque nos ecclesia in Canticis canticorum quod iste
paries domino nostro Iesu Christo obstare non potuit nec ei
qui secutus est Christum dicens: uox fratris mei; ecce
hic uenit saliens super montes, transiliens supercolles.
similis frater meus capreae uel innulo ceruorum in
montibus Bethel. ecce hic retro post parietem nostrum,
prospiciens per fenestras, prospiciens per retia.
respondit frater meus et dixit mihi: surge, ueni,
mea, speciosa mea, columba mea, quoniam ecce
hiems transiuit, pluuia abiit. discessit sibi. flores
uisi sunt in terra, tempus secandi aduenit, uox turturis
audita est. lores apostoli, tempus messis fructus est
Christi, uox turturis uox ecclesiae. iure igitur dei filius posteaquam
terrenos homines nec ad superna gradientes et corporalibus
inspexit angustiis coartatos - non erat enim qui faceret
bonum, non erat usque ad unum - descendere in terras
ipse dignatus est, ut parietem illum legis, hoc est molem
quandam et superstitionem intellectus corporalis auferret. quae
quasi premeret et obumbraret corda populorum. melior igitur
maceria quam paries. denique non bonus panes dealbatus,
quod non otiose dictum est principi sacerdotum eo quod
medii parietis inpedimenta seruabat, quem dominus Iesus
abstulit quasi duram militiam, quo clariorem obseruantiam
religionis infunderet, ut iam non unum Iudaeorum genus quasi
corporali quodam praescripto legis inclusum, sed omnes gentes
ad dei cultum per euangelium uocarentur.
duo igitur gemini m3 P, om. aBCL uel Xx 3 sequutus FOV 4 et
transiliens E Υ T 5 caprene X et in u. ult. m3 P, om. cet. uel Px.
uelut cef. innulo P m1 B hinnulo LX hinulo P m3 C innulus a
inulo X 7 nostram X (-um corr. O π V) 8 prospiciena pr. ante post
transponunt X 10 transibit (v a. b) m3 P, m2 G (in quo om. ecce)
discussit P (e 8. Ų m3) L 13 xps a 14 gradientes (te s. U. m.1) P
et om. X 16 terram X 21 principia P (s eras.) GL 12 media
PL 23 quod X (d eras. expo V) qua (o 8. a m2; G 24 infunderet
(t a. U. m3) P non iam BCX genus iudaeorum X
melior sit sequente. et ideo quod est melius reformatum est.
quis autem neget euangelium praestare legi? bona tamen lex,
si supra litteram mentem erigas; littera enim occidit.
quid autem haberet haec historia gratiae, nisi lucem tanti
mysterii uideremus? docuit enim nos apostolus sanctus in
simplicitate historiae secretum quaerere ueritatis et in quasdam
non intellegibilis secundum litteram disputationes sensum
scribens : dicite mihi, qui legem legistis, legem non
audistis? scriptum est enim quia Abraham duos filios
habuit, unum ex ancilla et unum de libera; sed qui
ex ancilla secundum carnem natus est, qui autem de
libera secundum promissionem. quae sunt inquit per
allegorian dicta. haec enim sunt duo testamenta et
infra: quae autem sursum est Hierusalem libera est.
ad illam igitur quam medius paries incidere et diuidere non
potuit mentis sublimitate tendamus. solutus enim est secundum
intellectum corporalem ueteris ille paries testamenti,
expulsa est ancilla, tenetur libera. ex libera sumus liberi;
libera est enim ecclesia, expulsa synagoga est - seruiebat enim
populus Iudaeorum - remotum est seruitutis iugum, quod
nostrae animae quaedam colla reprimebat, ne ultra parietem
uitae prioris possemus aspicere. habemus iugum bonum ac
leue, quod habenis pacis et gratiae uinculis magis erigat quam
deprimat copulatos. hic est dominus, cuius in Zara typus ante
praecessit, eo quod ex tribu et ex semine illius Zarae dominus
Iesus secundum carnem non solum a femina, sed etiam sub
15, 10 23 Matth. 11, 29 27 Gal. 4, 4 BC 5 gratia P (-ae m2) L 8 intellegibiles P (es ex
is m2) cet. 9 qui legem legistis] sub lege uolentes esse X 11 ex]
de T et (in quibus unum de libera et unum de ancilla) X 12 ex] de n
14 allegorian P m1 allegoriam P m3 cet. 16 at 0 et (ad m2) PF
17 80llicitus PL 20 enim est B G X, enim om. PL est synagoga X
23 possemus PCET et m2 F possimus F m1 cet. 24 et] ac X 26 et
8. u. m3 P
sui sanguinis. cuius figura ideo in manu illius Zarae praecessit,
ut promitteret nobis quia uenturus erat qui ueteris uitae
reuocaret usum et libertatem quam tribuerat primo illi Adam
in Adam nouissimo reformaret, - ut iam genus hominum sine
lege sit seruitutis.
Si igitur Thamar cognouimus propter mysterium inter dominicas
generationes esse descriptam, Ruth quoque sine dubio
pari ratione minime praetermissam aestimare debemus, de qua
sensisse uidetur apostolus sanctus, cum alienigenarum uocationem
gentium spiritu praeuideret per euangelium esse celebrandam,
dicens quod lex non sit iustis posita, sed iniustis.
quomodo enim Ruth, cum esset alienigena, Iudaeo
nupsit? et qua ratione in Christi generatione eius putauit
euangelista copulae conmemorationem esse faciendam, quae
legis serie uetabatur? non ergo ex legitima saluator generatione
manauit? uidetur esse deforme, nisi ad apostolicam
sententiam reuertaris quia lex non est iustis posita, sed iniustis.
haec enim cum sit alienigena et Moabitis, praesertim
cum lex Moysi prohiberet has nuptias Moabitasque excluderet
ab ecclesia - sic enim scriptum est: Moabitae non introibunt
in ecclesiam domini usque ad tertiam et quartam
generationem et usque in saeculum - quomodo intrauit
in ecclesiam nisi quia sancta et inmaculata moribus supra
legem facta est? si enim lex impiis et peccatoribus posita est,
utique Ruth, quae definitionem legis excessit et intrauit in
16 Dent. 7, 3 19 Euseb. Quaest. euang. 242, 9 20 Exod. 34, 16
21 Dent. 23, 3 eras.) P 4 illi adae EGT 7 Thamar] raab X
8 discriptam X 10 scs apostolus C 11 prouideret PaBLOK 12 sit
posita iustis CX 16 uocabatur F(s. u.) uocabatur (in mg. x
notabatur) V post ergo add. non quod aC 17 ad 8. u. P 18 est om. a
20 prohibeat C moabitidasque G quae (om. Moabitas) a 21 intrabunt
GET 22 domini] dl X ad] in X 25 sic (c eras.) P
generis conputari, propter cognationem mentis electa,
non corporis, magnum nobis exemplum est quia in illa nostrum
omnium, qui collecti ex gentibus sumus ingrediendi in ecclesiam
domini, figura praecessit. hanc igitur aemulemur, ut quia
haec moribus hanc praerogatiuam meruit adsciscendae societatis
suae, sicut historia docet, nos quoque propter morum
electionem in ecclesiam domini meritis suffragantibus adle.
gamur. etenim cum Israhelitas in diebus iudicum superioribus
fames temporibus urgueret, a Bethleem ciuitate Iuda.
in qua natus est Christus, abiit uir colere in agro Moab cum
uxore et duobus filiis; Elimelech uiro nomen, mulieri Noemin.
filii eius acceperunt sibi uxores Moabitidas - nomen uni
Orfa, nomen secundae Ruth - et inhabitauerunt illic quasi
decem annis et mortui sunt sed derelicta mulier a duobus
filiis et uiro proprio destituta cognito quod deus uisitaret
Israhel regredi domum parans coepit suadere ut domum propriam
repeterent uxores filiorum suorum. una concessit, Ruth
uero cum socru mansit. cui cum diceret socrus: ecce iam
consponsa tua ad populum suum regressa est et ad
deos suos, et tu reuertere pariter cum consponsa tua,
respondit Ruth: non contingat mihi dimittere te et redire
9 Ruth 1, 1 sq. 13 Ruth I, 3 sq. 19 Rath 1,15—17 alt. m2) P 4 ingredi PL R suffragrantibus (r
alt. del.) P adlegamur B aHegamur P m3 FGrLT et (e ex i) V
adligamur P ml allegemur (e alt. ex a) E alligamur et (e 8. a alt.)
10 betlehé (e alt. 8. u. ml; ê ex e m3) P bethlehem ET bethlcm aBG
bethel ΡαΒC 11 colligere aBCX et
(in ras. m2) E moab in agro X 12 elimelech LX aimelech (n in
ras.) V abimelech F (el a. ab m2) cet. noemin P m2 C F ϒ π T et (n
alt. eras.) EV noomin P ml a noomi B (corr. noemi) G noemi L tt
(i ex en m2) 0 14 et nomen BX habitauerunt ET ibi C
15 relicta G a om. PL 17 parans (s 8. u.) P 18 peterent X
concessit (con 8. u.) P consensit L 19 remansit C 21 conspoosa
(con 8. u. m3) P consponsata LX 22 contingat (t alt. 8. u.) P
credere P (corr. redire) a
ubi tu habitaueris habitabo. populus tuus populus
meus et deus tuus deus meus. et ubi mortua fueris
moriar et ubi sepulta fueris sepeliar. atque ita duae
peruenerunt in Bethleem. hos igitur mores atque hanc sanctitatem
erga socrum, pietatem erga defunctum, religionem erga
deum cum cognouisset Boos, proauus Dauid, iuxta Moysi
legem, ut semen defuncti proximi suscitaret, eam sibi elegit
uxorem.
Refert autem aduertere quod et in agro pleno messis reperta
manipulos, sicut scriptum est, colligens et socrui fructus
reseruans et non post iuuenem abiit, sed uirum perfectum
secuta est, unde et meruit audire: quia mulier uirtutis
es tu uel: quia bene fecisti misericordiam tuam nonissimam
plus quam primam; nouissima enim misericordia
ecclesiae congregatae praestat priori. quod breuius hic dicimus,
quia plenius in libris digessimus quos de fide scripsi.
adpropinquauit autem qui longe erat, quia elongauit qui proximus
erat, et calciamentum proximi muliere adquisiuit accepta.
mos enim erat ut qui proximus erat, si nollet accipere in
coniugium propinquam suam, calciamentum suum solueret et
alii cederet. in quo non mediocre mysterium, eo quod is qui
Luc. 20, 28 10 Ruth 2, 17 12 Ruth 2, 10 13 Ruth 3, 10 sq.
17 cr. de fide III 5 20 Ruth 4, 7, Deut. 25, 9 verba et redire ad deum meum a li-
brario profecta esse suspicati sunt Maurini; ego uerba ad deum meum
inclusi 3 et ante deus om. X 5 in om. X bethlehem T
bethleem (h 8. u.) r bethlem P 7 boos P
m1 0 booz P m3 cet. legem moysi X 13 sequuta FOV uirtus
8. u. m3) P ante quod add. et non mediocre mysterium est a et 8.
u. m2 C; cf. u. 22 dicimus] conphendi Xx 17 digessi G 19 erat
extra u. P mulierem AX (-ri m2 n) mulier PL adquisiuit (i pro
ex e m2) P acceptam A V 22 mediocrem A his (h era.s.) P
1
1
denique in typo has fuisse nuptias testatur benedictio seniorum
dicentium: det dominus mulierem quae intret in domum
tuam sicut Rachel et sicut Liam, quae aedificauerunt
domum Israhel, et facere uirtutem in Ephratha, et sit
nomen in Bethleem. et fiat domus tua sicut domus
Phares, quem peperit Thamar Iudae, de semine tuo
det dominus tibi ea hac puella. et accepit Boos Ruth
et facta est ei in matrimonium et peperit Obed, patrem
Iessae, auum Dauid. recte igitur sanctus Matthaeus per euangelium
gentes ad ecclesiam uocaturus auctorem ipsum dominum
gentiliciae congregationis alienigenarum generationem secundum
carnem adsumsisse memorauit, ut iam tunc esset indicium
quod illa generatio ederet gentium uocatorem, quem sequeremur
omnes ex alienigenis congregati relinquentes paterna
et dicentes ei qui nos ad domini cultum uocaret, uerbi gratia
Paulo aut cuicumque episcopo: populus tuus populus
meus, deus tuus deus meus. ergo Ruth, sicut Lia et
Rachel, oblita populum et domum patris sui soluens uinculum
44, 11 (in mg. m3 ace...., cetera euanida) A 3 dl
ΑΧχ intret P (a 8. e m3) ALX (a 8. e V) intrat
in ante domum) B 4 rachel (c s. u.) A liam PCV lia cet. aedificauerunt
utraeque X 5 in] et X (in m2 FY)\' ephrata A efratha P
ephratha L efrata BG effrata ΕΥΤ eufratha aC eufrata X 6 bethleem
P (o tert. 8. u. m3) B (em in ras.) C Εϒ X betleem L bethlem
T bethel G 7 phares aCx fares eet. 8 et det LX tibi
dus ET dns semen LX (semen 8. u. m2 r.) puella semen G post
et Fas. Â boos APG booz eet. 9 obed PL oboet G (o alt. s. u.)
obet T obebh a obeth cet. 10 iesse B iease cet. 11 dm BX 12 gentiliciae
BGX gentilicBe aX (-iae corr. E) gentium licitae A gentilis PL
alienigenarum congregationem X (em ex om V) 15 paternam X (s.
patri. F) paternRm domum X et (domum 8. u. m2) V 16 ad dl X
17 ante Paulo add. laboranti Εϒ T; laboranti om. Paulo aut G episcoporum
ΕϒΤ 18 et dg tuus ΒΧχ, recte puto et ds meus P
19 populum suum ed. Rom., recte puto uinclum i
legis ingressa est in ecclesiam.
soluit autem calciamentum qui
non accipit ecclesiam. et Moysi dicitur: solue calciamentum
pedum tuorum, ne ipse sponsus ecclesiae crederetur. solus
ille non soluit qui uerus est sponsus. et ideo dicit. Iohannes :
cuius non sum dignus soluere corrigiam calciamenti
eius. ergo et hic typus est et aedificauit domum Israhel.
Quam uero conmemoratio eius dominicae prosapiae fuerit
inserenda declarat mysterii altioris expressio, qua prophetatum
est ex genere eius in Ephratha Christum esse generandum, cum
dicitur: det tibi dominus facere uirtutem in Ephratha,
et sit nomen in Bethleem. quae est enim uirtus nisi quae
per Christum gentium populos congregauit? quod autem nomen
nisi illud quod Bethleem patria domini secundum carnem
nascentis est facta? unde per prophetiam dictum est: et tu,
Bethleem Iuda, non es minima inter principes Iuda; ex te enim exiet princeps qui regat populum meum lsrahel.
uidemus igitur mulierum\' conmemorationi historiam mores
mysterium conuenire.
neque tamen abnuo, cum Thamar et
Ruth defendo, peccatores quoque inter maiores dominici generis
conputatos, quorum conmemorationem sanctus Lucas declinare
21 sqq. 10 Ruth 4, 11 14 Matth. 2, 6; cf. Mich. 5, 2
A (in mg. m3 al. quod aedificaret domum isrl), eo quod aedificaret
srahel A 8 inserendarii A 9 ephrata A efratha PC
errata BGL etrrata ErT effreta a eufrata X 10 ephrata A efrathn. PC
efretha a efrata BGL effrata EjT eufrata X 11 nomen eius X
bethleem P (e tert. 8. U. m3) BCEjX bethlem Ãa betblehem T bethel
G est om. a 12 populus A 13 bethleem P (e tert. a. W. m3)
αΒCΕϒΧ bethlem A bethlehem T bethel G 14 inde X prophetiam
F (i exp.) 15 bethleem P (e tere. 8. U. rn3) aBCEjX bethlem dG
bethlehem T iudae A (8. ae est ras.) ex iudeae F (iuda m2) PBO
iadaeae at et (ae pr. eras.) V non eris I 16 princeps] dux X (in
mg. m2 princeps F) meum om. PL israhel (i eras.) A 17 moribus
X 18 mysterio 1J et (o ex um m2) F 20 commemorationem
(m ult. add. m3) A
Achab neque Iechoniam neque postremo Uri uxorem nominandos
putauit, ut inmaculatam sacerdotalis generis seriem
declararet. sed ut illi consilii sui ratio subsistit ita etiam
sancti Matthaei consilium a rationis iustitia non abhorret.
nam cum euangelizaret dominum secundum carnem esse generatum,
qui omnium peccata susciperet, subiectum iniuriis,
subditum passioni, ne huius quidem putauit exsortem adserendum
esse pietatis, ut maculatae quoque originis non recusaret
iniuriam, simul ne puderet ecclesiam de peccatoribus
congregari, cum dominus de peccatoribus nasceretur. postremo
ut beneficium redemtionis etiam a suis maioribus inchoaret, ne
quis putaret originis maculam inpedimento posse esse uirtuti
nec se insolens de sui generis nobilitate iactaret neue parentum
crimina uerecundior erubesceret, cui obumbrandae originis
facultas daretur flore uirtutis.
An uero sanctns Dauid, licet multa eius in mysterium figurentur,
non eo praecelsior- quod hominem se esse cognouit
et conmissum super abrepta Uri uxore peccatum paenitentiae
putauit lacrimis abluendum, ostendens nobis neminem uirtuti
propriae debere confidere? habemus enim aduersarium magnum,
qui uinci a nobis sine dei fauore non possit. et plerumque in
inlustribus et beatis uiris grauia peccata fuisse repperies, ut
quasi homines temtationi patuisse cognoscas, ne uirtutibus
egregiis plus quam homines crederentur. si enim Dauid, quia
praesumtione uirtutis elatus dixerat: si reddidi
mihi mala et alibi: ego autem dixi in mea
25 Euseb. Quaest. euang. 239, 34 26 Pe. 7, 5 27 Ps. 29, 7 eras.) P uri P (urie
m3) L uriae cet, 4 post illi add. talis ΕϒΤ 5 iustitiae G(et e eras.)
E, unde ratione iustitiae a abhorruit B 6 carnem de zara esse y
18 se om. G Οπ, a. u. m2 V, in mg. m2 F et (ut 8. m3) A 19 uri
PG urie L uriae cd. uxorem P (m expo m2) L 22 in om. C Χχ
(R. u. E) 24 homines (e ex i m3) P 25 qui a 27 mala mihi X
huius poenam se subisse memorauit dicens: auertisti faciem
tuam a me, et factus sum conturbatus, si ipse dominici
generis auctor insolentiae excepit offensam, quanto magis nos
ceteri peccatores, quibus nulla suffragetur praerogatiua meritorum,
insolentiae scopulum timere debemus, in quo naufragium
sit bonorum, praesertim cum tantus uir nobis et magisterii
auctor sit et exempli, qui quasi palinodiam quandam ad repropitiandum
dominum in posterioribus canendam putauit dicens:,
domine, non est exaltatum cor meum neque in altum
elati sunt oculi mei et dominus a dextris meis, ne
conmouear; sciuit enim, quando se sibi credidit, esse se
lapsum. denique nihil aliud esse in homine designauit nisi
quia deum nouit; sic enim habes: quid est homo quod
innotuisti ei aut filius hominis quia conputas eum?
si ergo Dauid insolentiam damnat, humilitatem induit, recte
in historia uxoris Uri magisterium istud adfectandae humilitatis
adsciscitur.
et tamen si ex ea natus est ille pacificus
Salomon, uideamus ne forte mysterium sit, quod sublato eo
de medio qui ante coniugio suo plebem gentium uindicabat
alii ecclesia uiro nupserit, uero Dauid. Dauid enim uocatus
est Christus, in parentis nomen adscitus iuxta quod scriptum
est: inueni Dauid seruum meum. cui nupsit ecclesia, quae
uerbi semine et spiritu dei plena Christi corpus effudit,
18 Paralip. I 22, 9 23 Pa. 88, 21 2 se s. u. m3 4 auctor generis B excoepit P excepit ...
insolentiae om. L 5 ceteri A (8. alios m3) aBC et (i ex a) π V cetera
0 et (i 8. a) m3 P m2 F certa re ErT, om. G suffragatur
6 scopolum (v 8. 0 alt. m3) P 7 et ona. V 8 et om.
GX (8. u. V) psalmodiam ET et m2 Fr 10 in altum eras. 0, om. y
11 elati (e 8. U. m3) A 12 se alt. P, 8. v. m3 d, om. eet. 15 reputas
LX 17 storia uxoreR A uri aB urie A uriae P (ae dd.) cet.
19 solomon (a s. 0 pro m2) a uideamus (s ex r m2) P ait 8. U.
m3 A 21 uiro AB et (i ex e) V, om. P L uero cet. uero
om. FO, uiro A (e 8. i m2) i (post Dauid transpositum) cet.
uiro ligata est legi, et ideo mortuus est uir eius, ut non
esset adultera, si esset cum alio uiro. mysterium igitur in
figura, peccatum in historia; culpa per hominem, sacramenta
per uerbum. de qua historia, quoniam alibi plenius diximus,
hic transcurrendum uidetur. meritoque sanctus Dauid de hac
historia mysticum psalmum quinquagensimum scripsit propter
Bersabee nuptias dicens: in plurimum laua me ab iniustitia
mea et a delicto meo munda me. si iniquitatem
suam dei amicus agnoscit et meritis suis obstare delictum,
si denique deo peccasse 88 confitetur, cur tu de confessione
criminis erubescas, cum criminis conmentum, non confessio sit
pudori?
ergo cum Dauid Bersabee historiam non
in suis psalmis, ut in ea uel mysterium uel actum
perfectae paenitentiae nos doceret, iure uidemus etiam in generationibus
dominicis non praetermissam, quia et ipse Dauid,
qui eam accepit in uxorem sibi, generationis dominicae secundum
carnem praecessor adseritur, cuius speciale, ut diximus,
meritum, ut ecclesiae in hoc mysterio uideret exortum et acciperet
oraculum quod ex suo Christus genere nasceretur. alterum
enim ad ecclesiam pertinet, quod dixit: ecce audiuimus eam
in Ephratha, inuenimus eam in campis siluae, alterum
specialiter ad dominici corporis sponsionem, quod oraculo
4, 26 (31) 18 Euseb. Quaest. euang. 241, 32 (278. 32) 21 Ps. 131, 6 ΕϒΤ 6 sanctus om. G 7 quinquagensimum A, L P,
quinquagesimum cet. 8 bersabee BG et (e tert. 8. U. m3) P, (e postea
add.) E beMabe A bersabę ϒΤ bersabeae aCL bersabaeae
OF bersabaeaes V post me add. due G 9 mea (a 8. u.) P 11 se
peccasse Z, ae om. X 12 est (in mg. m3 al. sit) A 13 bersabee 11
et (e ult. postea add.) E bersabe AGL bersabee P (c a. u. m3) C bersabe
TT bersabaee a bersabees X 18 praecpptor (in mg. m3 al. praecessor)
d praecursor C 19 mysterium X et (um ex u) E uideretur
EjT 21 ea BGX 22 ephrata A ephratha C efratha Pa eufrata
effrata cet. ea BG 23 specialiter (a 8. u.) P sponsionem (in
mg. m3 al. susceptionem) A susceptionem
ponam super sedem meam. noli tamen tanto neglegens esse
promisso; non enim sine definitione datum est,. sed, si custodieris
testamentum et testimonia seruaueris domini, quae in
euangelio. se pollicetur esse dicturum, tibi quoque copia sedis
patebit aeternae. haec de uxore Uri.
De Athab autem satis claret, cui uxor lezabel, et de Iechonia,
de quo satis idoneus auctor est Hieremias maximi reum esse
delicti, cui etiam quod habuit nomen eripuit. et ideo qui
Ioachim in Regnorum libris dicitur Iechonias a Hieremia est
nominatus dicente eo: abiectus est Iechonias ut uas, non
est usus in eo, propter quod proiectus est ipse et
semen eius. terra, terra, audi uerbum domini, scribe
uirum istum abdicatum, quia non exsurget ex semine
eius sedens in throno Dauid, princeps adhuc in Iuda.
eo enim regnante Iudaeam Babylonii uastauerunt neque postea
umquam de semine eius regnum quisquam in Iudaea potuit
optinere; postea enim populus de captiuitate dimissus sub
sacerdotibus et tetrarchis fuit. unde etiam usque ad Christi
generationem mansere tetrarchae, ne ipsi quidem, quantum
euang. 272, 25 (278, 38) 10 Reg. IIII 23, 34 11 Hier. 22, 28-30
16 Reg. IIII 24, 1 sqq. ed. Rom.; cf. p. 103 u. 9 4 testamentum meum A (meum
8. u. m3) E (meum del. m2) γ T eeruauerÎs P (b s. u alt. m3) Cx
seruaberis F (v s. b) cet. 6 putabit X (patebit in mg. m2 F, corr.
m2 et in mg. V) uxorem P uri PaB urie A uriae cd. 7 dareat
aC cuius X iezabel GX zezabel cet. 9 quia (a add. m3) A
11 iechonias 8. u. P 12 eat] et y (s. est m2 E) 13 a terra (terra
pro om.) P in terra. terra X 14 istum uirum X 15 adhoc A
in Iuda om. PL 16 in iudaea X (in del. et iudaeaV) 17 iudaeam
A 18 optinere AaO obtinere cet. postea (ea 8. u.) A demissus
ΑαΒ et (dim. m2) P 19 tetrarchis P (r alt. 8. u. m3) ET
tetharcis A et (h s. u.) G thetarcis F
thetrarches a tetharchiis C detracchis L ZO manseri (-re m3) A man-
Berint X (-nnt corr. OV) tetrarohae P (r alt. s. U. m3) E ; T tetarchae
AV thetarchae B thetarce G thetharcae 0 tethrarcae
thetrarches a tethrarchaes C detrachae L ipse X (-i corr. r)
historia docet, regalis dignitatem generis reseruantes.
fertur
enim ab his, qui siue argumentati siue simpliciter docentes
siue uere adstruentes tradiderunt nobis, quia Idumaei latrones
Ascalonam urbem Palaestinae ingressi de fano Apollinis, quod
uicinum muris erat, Antipatrum Herodis cuiusdam hieroduli
filium inter alios abduxere captiuum, quem pater redimere
propter paupertatem nequiuit. is igitur inbutus disciplinis et
mysteriis Iudaeorum Hyrcano Iudaeae regi amicitia copulatur,
quem pro se ad Pompeium Hyrcanus legatum direxit; et quia
legationis fructu potitus est, per eam gratiam partem regni
adfectauit. occiso autem Antipatro propter felicitatis inuidiam
filius eius Herodes postea sub Antonio senatus consulto ludaeis
regnare praeceptus est, cuius Herodes filius et alii tetrarchae.
quod ideo ex Graecorum historiis putauimus transferendum,
ut clareat Herodem nullo adfinem generis Iudaeorum regnum
adulterina fraude quaesisse. denique conscius ignobilitatis suae,
ne qua posteris suis uel de praescripto uetere quaestio
scripturas eorum incendit existimans quod, si indicia
de publico sustulisset, nullis aliis testimoniis clarere posset,
quin de patriarcharum uel proselytorum ueterum genere demanaret.
sed ut pleraque curae humanae sunt, cognitioni hoc et
indagini ueritatis praeiudicare non potuit.
ne nobis tamen possit
X (-em corr. m2 πV) 3 ai ucre A siue ut uere X
4 ascalonam (a tert. in ras.) B 5 herodes FO et (-is corr.) A, (-8
corr.) V 7 paupertatem (m eras.) A his (h eras.) P B hircano
ABC γ. iudae A copolatur (v s. 0 alt. m3) P 9 hircanus ABO
FOVX 13 tetrarchae ΡΕγ T thetrarchae a tetarchae 0 tetharcae AF πV
thetarcae B thetharcae 0 detharcae G detrarchae L 15 herode Å
adtine ABUT generi PEL 17 uetere scripsi ueterem
P ml L ueteri A (B. u. m2) P m3 cet. 18 aestimans PL 19 possit
Αγ TX et (-et corr.) BE 20 quin C Εγ LOT et (n s. u.) m3 P m2 Grc
qui cd. patriarcarum Å proselytorum a proselitorum BC χ prosilitorum
AL prosylitorum P prosilidorum FOV prosylydarum (o a. a
m2) PaL dimallaret A (i in ras.) n
(e 8. i) OV dimaneret F demaneret G emanaret Εγ T manaret BO
21 e.t (s eras.) P
Christum, et per ueros et nobiles reges actum domini genus.
sed ubi adulterina regnum adfectauit propago, successionem
nobilitatis suae non potentiae, sed generationis ordo seruauit,
tamen ipsum regem secundum honorem saeculi non accepimus
Christum. quomodo ergo ex fructu uentris tui ponam
super sedem meam? quomodo et angelus de eo dicit quod
dabit illi dominus deus sedem Dauid patris sui, et
regnabit in domo Iacob? quomodo regnare promittitur nec
ostenditur? aut quomodo ex semine Iechoniae nullus regnaturus
dicitur per prophetam? si enim Christus regnauit, ex
semine autem Iechoniae Christus est, propheta mentitus est,
mentita sunt et oracula, sed illic futuros ex semine Iechoniae
posteros non negatur, et ideo de semine eius est Christus et
quod regnauit Christus non contra prophetiam est; non enim
saeculari honore regnauit nec in Iechoniae sedibus sedit, sed
regnauit in sede Dauid.
Uerum cum ipse Iechonias Dauid sederit sedem,
soluitur quod dictum est quia Dauid sedem Iechoniae
posteri non sedebunt, cum eadem sedis fuisse
uideatur amborum? itaque et nos sedem Dauid fuisse negare
non possumus, non eandem tamen regis Dauid sedem
Christus quam Iechonias sedit, immo nec quisquam alius ex
genere Dauid sedem eius potuit sedere quam Christus, quia
nec in alio aliquo semen eius aeternum est, sed in Christo,
sicut deus ipse reserauit dicens: semel iuraui in sancto
meo, si Dauid mentiar: semen eius in aeternum
m2) P 2 uiros aBX nobilesque (om. et) j
5 non ante secundum 8. U. m2 A 7 tuam ed. Rom. 9 regnabit
AC Εγ T regnauit cd. (b 8. u m2 PBGV) post Iacob add. in aetep
num X quomodo ergo Εγ T nec contenditur (in mg. m3 ostenditur) 4
10 iechoniae (h 8. u.) A 11 Christus om. P 13 illi B illuc in G
futuro P (-os m3) L futurus ABX (-os corr. π) 20 sedis P (-es m3)
ALX (-es m2 π V) sedes cet. 23 ips (s ex i) P iechoniae P (-as
m3) L 26 reserauit] iurauit PL sanctoJ xpo X.
igitur dicit hic? non Salomonem utique, non Roboam, non
Natham, sed illum de quo solo potest dicere: ponam in
mari manum eius et in fluminibus dexteram eius. ipse
inuocabit me (pater meus es tu\' et: ponam in saeculum
saeculi semen eius et thronum eius sicut dies caeli.
non utique hunc thronum Salomon sedit, non Roboam. non
lechonias. uis scire qui sederit? is est, de quo dicit angelus
ad Mariam: ecce concipies in utero et paries filium et
uocabis nomen eius Iesum. hic erit magnus et filius
altissimi uocabitur, et dabit illi dominus deus sedem
Dauid patris sui, et regnabit in domo Iacob in aeternum,
et regni eius non erit finis. si angelo non credis.
ipsi saltim domino credes dicenti: tu dicis quia ego rex
sum. numquid ergo et ipse mentitus est, quia regnare se dixit.
qui non regnauit in terris? quomodo scriptura soluitur, quae
regnare eum dicit et regnare non adstruit?
in abruptum
uenimus, haeremus in uado et quodam ueritatis
naufragio fluctuamus. excitemus igitur Christum, ipsum interrogemus,
ipse respondeat. interrogemus scripturas. inuenimus
quia regnum domini non est de hoc mundo; ipse enim dixit: .
regnum meum non est de hoc mundo. qui dicit non esse
de hoc mundo regnum suum ostendit esse supra mundum. ita
et erat regnum eius et non erat: non erat in saeculo, supra
saeculum erat. erat ergo regnum aliud ueri Dauid, quod
solus Christus accepit, et erat semen aliud Dauid, quod in
18, 37 22 Ioh. 18, 36 AX (-es corr. cet. 2 solomonem (a 8. 0 pr. m2) x
utique non] non utique A 3 nathan P (n alt. in ras.) cet.; cf. p. 135, 19
5 inuocabit LT et (b ex u) BE luocabit V (I in rase 2 lite. et b ex u
m2) inuocauit PGr uocauit cet. es tu om. a 7 solomon a non tert.]
nec rL 8 quis PL his (h eras.) P hic GX 13 credes A 14 sal.
tim ΑαFγ OV et (-em corr.) E salutem tu eras. et i a. e) G saltem eet.
ego reI sum ABCEGT rex sum ego r pgo sum rex cet. 25 ergo] enim
Εγ T uere X 26 accipit A erat (a ex i) a erit (om. dânde Dauid) X
solus uerus filius Dauid, cuius etiam solus nomen accepit,
iuxta quod scriptum est: inueni Dauid seruum meum, in
oleo sancto meo uncsi eum. quod utique non de propheta
Dauid, sed de domino dici praemissa declarant; scriptum est
enim: posui adiutorium super potentem et exaltaui
electum de populo meo; solus enim potens. solus electus
eat Christus. sanctorum enim maius in fide quam in generatione
semen est; et ideo apostolus: si enim qui ex fide
sunt, hi sunt filii Abrahae.
Illud quoque non praetermittendum putamus, quod a Dauid
temporibus usque ad Iechoniam, hoc est usque ad captiuitatem,
cum XVII fuerint reges Iudaeae, XIIII generationes sanctus
Matthaeus posuerit et rursus ab Iechonia usque ad Ioseph
cum uiritim generationes XII conputentur, postea XIIII
descriptas esse memorauerit. sic enim habes: omnes
generationes ab Abraham usque ad Dauid generationes
XIIII et a Dauid usque ad transmigrationem
Babylonis generationes XIIII et a transmigratione
Babylonis usque ad Christum generationes XIIII.
et primum oportet cognoscere, quod ante iam diximus, posse
plures esse successiones, pauciores generationes; possunt
i
euang. 247, 18 16 Matth. 1, 17 V 3 in eras. A, exp. B, et in aC
4 meo eras. AP, 8. u. V, om.
8 finem FO et (m eras.) V fine L et (fide m2) APGL
sunt filii A filii eunt eet. 11 post praetermittendum add. esse FOV
est om. X (s. u. m2 π V) 13 XVII PB XVI A (in mg. m3
al. XH) XIII L decem et septem aX. X et VII eet. quattuordecim a
14 ab ΑΡΕγ T et (b in ras.) B, a cet. iechoniam dBX (m exp. 1t)
15 uiritim (rn in Tas.) G uarietatem (in Tas. m2, m eras.) P uirtutum T
uiri X duodecim aB conputantur X 16 descripta a descriptas X
memorauit X 18 et ad (d eras.) P 19 et 20 quattuordecim ET
18. 19. 20 sunt quattuordecim a 19 babyllonis (1 pro S. 16.) A 20 babyllonis
A 21 agnoscere Εγ T 22 et pauciores PL
penitus exsortes generationis exsistere. itaque non quae regum
eadem generationum tempora. unde et Matthaeus eos quos ad
generationem non putauit pertinere praeteriit. nam si propositum
esset ei successiones describere, rationabiliter moueremur,
cur cum in Regnorum libris et Paralipomenis conueniat quod
post Ioram Ochozias regnauerit et Iodam et Amasias, Amasiae
autem successerit Ozias, sanctus Matthaeus tres illos reges
praeterierit, Ochoziam, Iodam et Amasiam, et post Ioram
Iosaphat subiecerit. sed non eum in regum successione, sed
in generatione subiecit, denique generationum relatorem fuisse
memorauit. potuit autem fieri ut et Ioram tardius generauerit
et Iosaphat serius perceperit regnum atque ita Ioram
patri suo, cui in potestate non successit, in generatione successerit.
quod uero post Iechoniam XII generationes enumerasse
uidetur euangelista, si diligenter aduertas, hic quoque XIIII
generationum poteris inuenire rationem; XII enim usque ad
25, 1; 26, 1 9 Matth. 1, 8 FL et (-is m2) ÂPOV generis x a et 8. u. m3 Â,
om. BO 4 pertinere non putauit i 5 ei. (s eras.) P describeret A
scribere X moueretur X (ur expo Y) 6 in om. A
quod posterior (om. Ioram) A (in mg. m3 al. quod post zoram) B
7 oebozias aLT et (z in ras. m2) B ioconias (in mg. m3 a1. ochodias) A
ochoniaa P (z 8. n m3) i et (z 8. n) E iechonias (8. m2 a). ochozias) C
ochodias G (h 8. u, m2) X (-zias m2 V) regnauit P iodam P (d
tzp. m2) L ioas Εγ T ioram A (in mg. m3 al. iodam) cet. et om. A
8 ozias (z in ras. m2) B ozyas a orias (in mg. m3 al. ocias; x e. c) A
9 ochoziam (hoz in ras.) B ocodiam A ochoniam E (z 8. n) j ochodiam
G (h 8. u. m2) X iodam P (d expo m2) ioas ΕγΤ ioram A (8. m3
al. iodam) cet. et (t 8. u.) A ioram A (in mg. m3 al. iodam),
om. aB 10 iosafat APn iosafath FOV oziam ErT, recte puto suecessione
A se fuisse L et se 8. U. m2 V 12 ut
quod et A 18 iosafat FOY; reete Ozias ita 8. u. A
14 potestatem PL successerat P (-rit m3) L 15 uero ęţ A ieconiam
A duodecim aB 16 uidea
X (-um m2 π V) rationem (m eras.) A duodecim
. aBFOVx
est Christus ex Ioseph. sed nihil refert utrum in duabus generationibus
an una mendacium sit; tamen ne hic quidem Capareum
aliquem scopulum et naufragium inuenies ueritatis. duos enim
Ioachim, hoc est duos Iechonias fuisse historia indicat, unum
ante transmigrationem, alterum in ipsa transmigratione
id est patrem et filium. ergo pater inter generationes
superiores est conputatus; qui successit Iosiae, filius
inter posteriores, qui successit patri, id est nepos losiae. duos
autem fuisse Regnorum libri indicant. sic enim scriptum est:
et imperauit Pharao super Israhel Ioachim filio Iosiae
regnante in Iudaea pro Iosia patre suo et conuertit
nomen Ioachim in regnando et XI annos regnauit in
Hierusalem. quibus subiecit: et reliqua uerborum Ioachim
et omnia quae fecit nonne scripta sunt in libro uerborum
et in diebus eorum, qui regnauerunt in Iudaea?
et dormiuit Ioachim cum patribus suis et regnauit
Ioachim filius eius pro eo. filius decem et octo annorum
Ioachim et, cum regnaret, tribus mensibus regnauit
in Hierusalem, nomen matris eius Mesola. et
omnia quae fecit sub oculis domini pater eius et ipse
fecit. et in diebus eius ascendit Nabuchodonosor, rex
Babylonis, in Hierusalem. uides igitur quod alius fuit
Iosiae filius; alius nepos: filius illius ille, cui Hieremias nomen
inposuit, nepos iste, qui patris uocatus est nomine. et bene
14 Reg. IIII 24, 5 sq. et 8-10 24 Hier. 44 (37), 1 BC; ex Joseph om. X in add. m2 A 3 capareum
A (e 8. a alt. et um expo m2) capere eum PLX capere X caecum
aRC 4 naufragium possis Gom. L 5 ieconias
A storia A 6 transmigratione ipsa B 8 iosiet Å succesit
A 11 farao PaL srahel A israhelem ET ihkm r 13 XI
ACG γπ XII (I alt. cras.) P undecim eet. 15 uerborum regum et γ.
16 quibus X 18 decem et octo CErT,
XVIII eet. 22 nabuchodonosor (v s. 0 pro m3) P 23 babyllonis A
24 illius expo A, om. TX ille om. Βγ, 8. U. C
sed Iechoniam nominaret. simul, ut supra diximus, maiorem
fructum dominicae pietatis adstruxit, ei generis nobilitatem
non in omnibus dominus requisiuit, sed de captiuis et peccatoribus
congrue nasci uoluit, qui remissionem ueniebat praedicare
captiuis. non igitur subpressit alterum euangelista, sed
utrumque signauit, quod uterque Iechonias dictus sit. ita
addito iuniore Iechonia generationes XIIII conputantur. ergo
illa Matthaeus.
Pulchre autem Lucas, quoniam filios Iacob plures non
conprehendere, ne extra generationes euagari superflua
serie uideretur, licet in aliis, id est longe posterioribus patriarcharum
tamen neutiquam nomina praetermittenda arbitratus
sit, sed prae ceteris eligenda Ioseph, Iudae, Symeonis et Leui.
quattuor enim genera in his quorum isti posteri sunt cognoscimus
fuisse uirtutum: in Iuda, id est illo superiore, dominicae
per figuram passionis mysterium prophetatum, in Ioseph praecessisse
castitatis exemplum, in Symeon uindictam laesi pudoris,
in Leui officium sacerdotis. per Natham quoque expressam
aduertimus prophetiae dignitatem, ut quia unus omnia Christus..
stus Iesus, in singulis quoque maioribus genera uirtutum
diuersa praecederent.
Noe quoque iusti inter dominicas
conmemoratio non debuit praetermitti, ut quia
18 Gen. 34, 25 sqq. 19 Num. 8, 6, Reg. II 12, I 20 Coloss. 3, 11
22 Gen. 6, 9 et 14 sqq. PLV 6 subpressit ACFLV suppressit cet. 7 uterque (r
5. u.) A iechonias (h 8. u.) Å 11 generationes m1 PG genera-
tionis Y (-es corr.) Εγ T et m3 P, m2 G generationum C superftua
FGLO superftuo V (o in ras.) superfluam cet. 12 serie L seriem 0
(m eras.) cet. longe multo eras. 0) neutique
PL nequaquam x 13 praetermittendum P (a 8. uL 14 simeonis
AGL π et (e a. H. m2) ET semoonis (i 8. e) a simonis T 15 IIII
ΡΕγ T 17 fuisse prophetatum L 18 simeon AX uindictam (m
up.) C uindicta AaBX 19 nathan BCF Οπ et (m2 ex nati) G naturam
E (m2 nathan) γ T 23 aedificatore
uideatur qui eam in typo ante fundauerat. nam de Mathusala
quid dicam, cuius ultra diluuium numerantur anni, ut quoniam
solus est Christus, cuius uita nullam sensit aetatem, in
maioribus quoque suis non sensisse diluuia uideretur. Enoch
uero nonne manifestum et pietatis dominicae et diuinitatis
indicium est, eo quod nec mortem senserit dominus et ad
caelum remeauerit, cuius generis auctor raptus ad caelum est?
unde manifestum est et Christum potuisse non mori, sed
noluisse, ut nobis mors illa prodesset. et ille quidem raptus
est, ne malitia mutaret cor eius, dominus autem, quem malitia
saeculi mutare non poterat, eo unde uenerat naturae suae
maiestate remeauit. siletur sane parricida fratris; neque enim
rationabile erat ut eum qui percusserat fratrem inter domini
numeraret auctores, cum seruulos iste seruauerit, ut fraterni
nominis honore donaret. sed nec illud otiosum, quod
Seth praeteritus non est, quem posteriore Adam generatione
suscepit, ut cum duo sint. populi generationes, signaretur
in typo dominum Iesum Christum in posteriore potius
quam priore generatione numerandum.
iam de ipso Adam,
15 Matth. 12, 49, Ioh. 15, 15 17 Gen. 5, 3 alt. 8. u.) A 2 de 8. u. V, om. αFΟπ matthusala
Å (t pr. eras.) P mattbusali a mathusalam L matusalam X (a tert.
ex e) V 3 dinumerantur ΕγΤ 5 diluuia in ras. P
6 nonne] non ET 7 est om. B 10 uoluisse a 13 siletur (s. et
ras.) A plane y fratres AaC 14 erat] est B 15 enumeraret
(e pr. eras.) P seruulos PaC et (os ex us) G seruulus cet. iste
seruauerit om. X 16 donaret honore r sed nec αCLΧγ iste
seruauerit (haec expo m2) sed nec A iste seruauerit (exp. seruauerit
et 8. scr. nec fratri pepercerit m3) sed nec P iste seruauerit nec
fratri pepercerit sed nec B 17 seth Gr et (th in ras.) 0 semp
L et (p eras.) π V sem cst. quam A posteriorem A (m eras.)
Εγ TX adam] eadem A 18 duo_A ml duae A m2 cd. sint ex
. sunt G 19 dni A dni nri G γ T dum nrum E 20 in priore T in
priori r
c
potuit conuenire quam ut sacrosancta generatio a dei filio
inciperet et usque ad dei filium duceretur creatusque praecederet
in figura, ut natus in ueritate sequeretur, ad < dei >
imaginem factus praeiret, propter quem dei imago descenderet?
et si mysterium primi discutiamus erroris, lignum scientiae
boni et mali fallente diabolo Eua suadente ille gustauit, ut
iste nobis, priusquam sciret malum, eligeret bonum dirique
serpentis insidias ecclesia suadente uacuaret, iuxta quod scriptum
est: quoniam priusquam sciat puer bonum aut
malum, non credit malitiae, ut eligat quod bonum
est et: priusquam sciat uocare patrem aut matrem.
uirtutem Damasci et spolia Samariae. hic enim est
puer, cuius incunabula magi spoliis orientalibus referserunt.
quia gens ante Christum incredula de exuuiis idolorum mutata
iam fide manubias obtulit domino triumphales.
Haec tibi, frater, de generatione Christi non incognita putaui.
prolixius prosequenda, ne qui cum ista in euangelio minus adtento
animo recenseret, aliquatenus fluctuaret. quae sancti
ad maiora miracula et diuiniora domini gesta properantes
perstringenda breuius quam diffundenda uberius putauerunt.
eorum igitur more qui satis putant ignaris uiarum quasi notas
quasdam iteneris et semitas demonstrare, spiritalis uiae semitas
colligentes - uidero utrum secundo ueritatis euentu, certe
6 Gen. 2, 9 7 3, 1 sqq. 10 Esai. 7,16 12 Esai. 8, 4 14 Matth.
2, 11 17 Euseb. Quaest. enang. 254, 2; addidi 5 factus ∗∗ P (fort. dl
eras.) 8 dirique] denique AB 9 euacuaret aBY (fort. recte) 10 bonum...sciat
om. X et malum C 11 credet aCL 14 magiis
populus a magis (s 8. u. E) populis (corr. spoliis E) EX 15 ante
om. PL gpo A et (o ex i m2) P exubiis (I in ras.) Å 18 quis
(s 8. u.) x ista (i s. is) A 19 fiuctuare A 21 praestringenda
PaBX 23 iteneris P ml itineris P m2 cet. et spiritalis X 24 nidere
PL utrum] uirum PL secundum X euentum V ceuae
A certo T religiosum FO et (i pr. ex e) V relegiosum n
ne quis ista cum legerit, quod prouerbialiter dicitur \'quasi
puer machaeram) tractare per infantiam fortia anna nesciret,
magisque uulnus ex inprouidentia quam salutem ex lectione
sentiret. infirmos enim tela sua uulnerant, nec potest bene
uti armis. qui ea ferre non nouerit. et ideo circa fidem uir
perfectus exigitur, in quo non per humum scientiae reptet
infantia, non debilis quaedam nec carens sensibus mysticae
cognitionis titubet aetas, quae uirtute iuuentutis amissa coronam
gloriosi certaminis non requirat et senescentis aquilae
modo, quae prius aut leporem rapere pedibus consuerat aut
anserem, aeuo fessa minorum auium fetus inplumis requirat,
qui solidiorem cibum adfen-e non possunt.
Non absurdum, ut opinor, de generatione domini confecimus
opus; certe infructuosum non fuit dominicis diutius inhaerere
maioribus. nam si hi qui magnum mare litorali parant
H. XI 170 13 Hebr. 5, 12 et 14 PL collegerit FO et (col ex cum, f
cum 8. col m2) V pro (8. u. m3) uerbi aliter P\' 8 fortia arma (a
ar in ras.) B forti arum (in mg. m3 al. fortia arma) A fortiora arma X
4 uolnus (v 8, o) V inprouidentia A prudentia X (iprndentia m2 V)
inprudentia cet. 5 sua (ua s. u.) P 6 qui ea] quao X (ae in ras. F)
afferre X (at eras. 0, del. m2 V) 8 infantiam P 10 glorioso (i
8. 0 ult.) A senescentes OX (-is corr. GOY) 11 consueuerat BXr
12 fessam CX (m del. m2 V) fętus A inplumes PEG et (es ex
is) V 13 adferre (ad s. u. m3) A ferre a possint PL possit x
(-unt m2 E) FINIT LIB..III. INC: LIBER IIII AC DE EUAN-
GELIO LIB III EXPLICIT IN EPI BTI DEO GRATIAS LEGE FE
LITER UTERE SANUS a EXPLICIT LIBER TERTIUS. INCIPIT LI-
BER QUARTUS
III P et (om. de euangelio) B. in LX nec subscriptio est nec inscriptio,
Bed interuallum (in F m2 scripsit in mg. hic incip lib III.) 15 ut
AaC. om. eet. dni quod aC concepimus X (m2 confecimus V)
17 hii A
fiduciae infirmitate uitantes agrum et urbes litore deductas
capti locorum decore frequenter inuisunt, quanto magis nos in
tanto non elementorum, sed gestorum caelestium siti profundo
uiciniores legere portus et frequentes amare debemus
excursus, ne qui longae nauigationis taedio fatigatus fastidii
uomitum tenere non possit. certe si quis intutae ratis uitia
infida perspexerit, tamquam frequenti librorum portu obiecto
licet ut aurium uela deponat, lectionis ancoram figat. non
uidetur deseruisse nauigium, sed confecisse cursum qui de-
descendit in portum.
et plerisque locis fortasse amoenitas locorum
ipsa inuitet praetermeantem. nam si Ulixem illum, ut fabulae
ferunt - licet et propheta dixerit: habitabunt in ea filiae
Sirenum, et si non dixisset propheta, nemo tamen iure reprehenderet,
cum et gigantas et uallem Titanum scriptura conprehenderit
- si ergo Ulixem illum post decem annorum exilia,
quibus bellatum in Ilio est, decemque erroris annos festinantem
ad patriam Lotophagi suauitate bacarum tenere potuerunt, si
horti Alcinoi retardarunt, si postremo Sirenes cantu uocis
inlectum ad illud famosum uoluptatis naufragium paene deduxerant,
nisi aduersus inlecebrosae sonitus cantilenae inserta
cera sociorum clausisset aures, quanto magis religiosos uiros
84 sqq. 19 Hom. Odyss. VII 112 sqq.; Odyss. XI 166 sqq. alt. ex um) A 6 ne quis Cx neque X (m2 ne quis
FY) 7 possint a 8 infide X (a 8. e F, i a 8. e m2 V) perspelerit
(s add. m3) P obiectu FV 9 ut 8. u.
m3 Å deponat et PL lectiones Å 11 in locis L 12 propter
meante F (8. m2 praetermeantem) 0 propter meantem K et (m2 praetermeantem)
V 18 et om. X (8. u. F) 14 sirenarum E (T sirenorum G
15 gigantas ΑαC et (as ex es) BG gigantes eet. titanorum LX
conprehenderet eras. et 8. t; in mg. m3 al.
loco) aC et (c in t mut.) T lutufagi X (Iutof. corr. F) 18 et p. 140, 2
uaccarurn X (del. et e. m2 bacarum F) 19 alcinoi aT) alchioni
ABCFO et (h a. u.) V alcinorum P (i a. rum m3) L canto P
(v s. 0 m3) L 21 incerta (in mg. m3 inserta) A 22 religiosos
(-os ex -us) P uiros (i ex e m2) P
non bacarum suauitas haurienda, sed panis ille, qui descendit
de caelo, non holera Alcinoi spectanda, sed sacramenta sunt
Christi; nam qui infirmus est holera manducet. non
claudendae igitur aures, sed reserandae sunt, ut Christi uox
possit audiri, quam quisque perceperit naufragium non timebit
non corporalibus ut Ulixes ad arborem uinculis adligandus,
sed animus ad crucis lignum spiritalibus nexibus uinciendus,
ne lasciuiarum moueatur inlecebris cursumque naturae detorqueat
in periculum uoluptatis.
figmentis enim poeticis fabula
coloratur ut quaedam puellae scopuloso in litore maris habitasse
prodantur, quae si quos deflectere nauigium propter aurium
suauitatem dulci uoce pepulissent, in uada caeca deductos et
infida statione deceptos naufragii miserabilis sorte consumerent.
conpositum hoc specie et ambitiosa conparatione
fucatum est, ut mare, uox feminae, litora uadosa fingantur.
quod autem mare abruptius quam saeculum tam infidum, tam
mobile, tam profundum, tam inmundorum spirituum flatibus
procellosum? quid sibi uult puellarum figura nisi euiratae uoluptatis
inlecebra, quae constantiam captae mentis effeminet?
quae autem illa uada nisi nostrae scopuli sunt salutis? nihil
13 Uerg. Aen. I 536 14 Uerg. Aen. II 23 PB et (in quo e caelo descendit) L holera CGr et (h m2)
BEFT olera cet. alcinoi PELT alchioni A (m2 ex adchino) B (i
alt. m2) X alcino a alchino G alchonii C alchini i expectanda X
4 olera PLO 6 possit (si 8. u.) P quisquis L xpique
a timuit a 7 ut  (s. u. m3) ΡαL, om. eet. alixis A
8 spiritalibus...lasciniarum 8. u. m2 A 9 qorsnmque (qo del. et 8.
cu) A 11 scopulo X (-loso m2 FV) mare a 13 potuissent Â
deductos (de 8. u. m2) A 14 insida (fi 8. si m2) A mirabilis F
(m2 miserabilis) 0 mirabili V arte X (s. m2 ł Borte F) consumerent
(n alt. s. u.) P consumeret B 16 fugatum LV et (c R. g)
m3 P, m2 Fante uox add. uir A figalltur GT flngantur (n pr.
H. u.) E 11 quod (d add. m3) A abruptius E (i 8. u.) T (u alt.
8. u.) 18 nobile (m 8. n m2) FOV 20 eifeminat X (8 in ras. G)
effeminet (a s. e uit. m2) F
dum mulcet animum, uitam obruit et corporeis quibusdam
scopulis sensum mentis inlidit.
merito igitur dominus noster
Iesus ieiunio suo nos atque deserto aduersus uoluptatum
informat inlecebras et temtari se a diabolo dominus omnium
patitur, ut in illo omnes uince.re disceremus. aduertamus igitur
quia tria non otiose a domino principaliter ordinata
descripsit. tria sunt enim quae ad usum proficiunt salutis
humanae, sacramentum desertum ieiunium; nemo enim nisi
qui legitime certauerit coronatur, nemo autem ad certamen
uirtutis admittitur, nisi prius ab omnibus ablutus
maculis delictorum gratiae caelestis munere consecretur.
uenit
igitur dominus ad lauacrum, ut mysterii gratia nobis et uisu
probaretur et sensu. et quoniam lex caelo et terris testibus
promulgatur, ut mysterium diuinitatis absconditum a saeculis
in deo plus crederes esse quam legem, non iam ad testimonium
caelum uocatur, sed utitur testis officio, cum uox dei
defertur e caelo. simul ne fidei mysterium dubio mentis offendas,
inuisibilia tibi uisibiliter declarantur operari.
uenit dominus
ad lauacrum; omnia enim pro te factus est. his qui sub lege
sunt, quasi sub lege esset, cum ipse sub lege non esset,
circumcisus est, ut eos qui sub lege sunt lucrifaceret, his
qui sine lege erant conuiuii conmunitate sociatus est. ut lucraretur
eos qui sine lege uiuebant. factus est infirmibus infirmus
per corporis passionem, ut lucrifaceret eos, omnibus
30. 12 sq. 15 Coloss. 1, 26 18 Hebr. 11, & 20 I Cor. 9, 20 sqq.
24 I Cor. 9, 22. 0 et (is m2) FV 2 animo P 3 noster om. X, natua L
4 ihs xps EF γΤ Ö omnis X (-es m2 Οπ V) 8 discripserit X enim
sunt X 11 ablutis (v 8. i m3) P 14 sensum (m exp. m2) P 16 lege
A legemus (us in ras. in u. extr. m2) P ad (d 8. 14.) m2 V. m3 O.
a F 17 caelum] saeculum X cum (c ex d) V dum
A 24 infirmibus da et (8 a. bus m2) P infirmis eet. 25 lucrifaceret
eos A intirmos lucrifacerft eet. omnia postremo omnibus B
flens flentibus, esuriens esurientibus, sitiens sitientibus, pro-
Suus abundantibus. in carcere cum paupere est, cum Malia
flet, cum apostolis epulatur, cum Samaritana sitit, in deserto
esurit, ut cibus primi hominis, quem praeuaricatione gustauerat,
ieiunio domini solueretur. nostro periculo Adam scientiae
boni et mali famem soluit, nostro emolumento famem iste
suscepit.
Tunc lesus ductus est in desertum a spiritu, ut
temtaretur a diabolo. conuenit recordari quemadmodum
de paradiso in desertum Adam primus eiectus sit, ut aduertas
quemadmodum de desel\'to ad paradisum Adam secundus reuerterit.
uidete enim quemadmodum suis nodis praeiudicia resoluantur
et suis diuina beneficia uestigiis reformentur. ex terra
uirgine Adam, Christus ex uirgine, ille ad imaginem dei factus.
hic imago dei, ille omnibus inrationabilibus animalibus, hic
omnibus animantibus antelatus - per mulierem stultitia, per
uirginem sapientia, mors per arborem, uita per crucem - ille
spiritalium nudus arboris se texit exuuiis, hic saecularium
nudus corporis non desiderauit exuuias. in deserto Adam, in
deserto Christus; sciebat enim ubi posset inuenire damnatum,
quem ad paradisum resoluto errore reuocaret. sed quoniam
saecularibus indutus exuuiis redire non poterat nec paradisi
11, 85 4 Matth. 26, 20, lob. 4, 7, Matth. 4, 2 6 Gen. 2, 9 10 Gen.
3. 23 sq., I Cor. 15, 45 14 Gen. 2, 7 15 Gen. 1, 27 16 II Cor. 4, 4,
Gen. 1, 28 17 Gen. 3, 6 19 Gen. 3, 7 Αχ, om. cet. 4 operatur X samaritanis FO et (t a m2 8.
is) V 5 esurit (e et t in ras.) P cibum X praeuaricationem aGX
(m del. V) per praeuaricationem Εγ T gustauerit (a 8. i m3) P 6 ieiunium
F et (-0 m3) 0 ieiunio (v 8. o) V nostro] non X 7 emolumento
(o alt. ex um) P 10 a] ab PBCGLX 11 de] in X (m2 d.
a K, m2 8. de V) deserto aX (v 8. 0 m2 αΟπV) 12 de 8. u. m3 0,
m2 om. FV 18 uide PX, om. L etenim Å praeiudicia (i ult.
a. u.) P resoluuntor PL soluantur X 17 antelatus ante hic transponunt
X 19 arboreis
eras.) P
nouum induit, ut, quia solui non queunt diuina decreta. persona
magis quam sententia mutaretur.
sed quia in paradiso sine
duce iter amisit acceptum, quemadmodum de deserto sine
duce iter repetere posset amissum, ubi temtationes plurimae.
nisus ad uirtutem difficilis, lapsus facilis ad errorem, cum
eadem sit uirtutis natura quae nemorum, ut si adhuc exigua
de terrenis ad superna se subrigunt, dum teneris aetas adolescit
frondibus, saeui ueneno dentis obnoxia facile aut succidi
possit aut uri, si uero alta se radice fundauerit et ramorum
sublimitate sustulerit, frustra iam uel ferarum morsibus uel
lacertis agrestium uel diuersorum flatuum procellis arbos
robusta temtetur.
Quem igitur adponeret ducem contra tot inlecebras saeculi,
contra tot uersutias diaboli, cum sciret nobis primo contra
carnem et sanguinem, deinde contra potestates, contra
rectores mundi tenebrarum harum, aduersus spiritalia
nequitiae quae sunt in caelestibus esse luctamen?
angelum adponeret? et ipse lapsus est; legiones
angelorum uix singulis profuerunt. seraphin dirigeret? et ipse
descendit in terris in medium populi inmunda labia habentis
et unius tantum prophetae adposito labia carbone mundauit.
alius dux requirendus fuit, quem sequeremur omnes. quis
tantus esset dux, qui prodesset omnibus, nisi ille qui supra
omnes est? quis me supra mundum constitueret nisi qui maior
est mundo? quis tantus esset dux, qui posset masculum et
Reg. IIII 6, 17 sq. 21 Esai. 6, 6 sq. 24 loh. 3, 31 secreta G; deinde add. placuit d ὸ ut χ 6 et lapsus
PL 8 etas 8. u. A adolescet Εγ T 9 facilia ut (m3 facile aut) P
12 arbos A (o incertum; an arbus?) B (o ex n) a
X arbor PCL 13 rubusta A 15 uersutiae (s a. e alt. m3) P 20 sillgulis
(is 8. u.) P seraphim FX derigeret A dilegeret X (e pr. ex
i 0, dirigeret m.1 0, m2 a, in mg. m2 V) ipse T ipsum cet, 21 terris
AX terrae cet. 22 apposita A et (0 8. a alt.) i 26 possit X
et liberum uno regere ductu nisi solus qui est omnia et in omnibus
Christus?
multi enim laquei quacumque progredimÚr: laquei
in corpore, laquei in lege, laquei in pinnis templorum, in
parietum tenduntur a diabolo, laquei in philosophis,
laquei in cupiditatibus - oculus enim meretricis laqueus est
peccatoris -, laqueus in pecunia, laqueus in religione. laqueus
in studio castitatis. exiguis enim momentis mens inclinatur
humana et hue atque illuc pro uersutia suadentis frequenter
inpellitur. uidet aliquem diabolus religiosum uirum, deo uenerabiliter
deferentem et quod sacrosanctum est aestimantem,
nullius capacem iniuriae: in ipsa eum religione. subplantat, ut
faciat non credere quod dei filius uere hanc nostram susceperit
carnem, hoc nostrum corpus, hanc nostrorum membrorum
fragilitatem, cum utique passio corporis fuerit, diuinitas exsors
iniuriae manserit. ita de religione fit culpa; omnis enim
qui negat Iesum \'Christum in carne uenisse de deo
non est. uidet integrum et inlibatum castimoniae uirum: suadet
ut nuptias damnet, quo eiciatur ab ecclesia et studio. castitatis
a casto corpore separetur. audiuit alius quia unus deus.
ex quo omnia, adorat atque ueneratur: insidiatur ei diabolus,
claudit aures ne audiat quia unus dominus, per quem
omnia; ita nimia pietate inpium esse conpellit, ut dum patrem
a filio separat, patrem filiumque confundat et personam unam
putet esse, non potestatem. itaque dum mensuram fidei nescit,
perfidiae incurrit aerumnam.
14, Prouerb. 7, 21 16 I loh. 4, 3 18 I Tim. 4, 3 20 et 22 I Cor. 8, 6 X 2 et (alt.) A in 8. ras. 2 litt. m3 P . 6 est AX,
om. cet. 7 peccatori FOV peccatoribus C 9 pro uersutia d (deinde
5 lilt. eras... tis) B (pro eras.) aCXz per uersutias PL inpellitur
frequenter PL 10 relegiosom P 11 est om. PL 12 capacê (ê ex
et m2) P subplantat ABT supplantat cet. 13 ausciperit (e ex i pr.
m3) P susciperet X 14 membrorum nostrorum B 17 non est ex
dõ a 18 uidit FY et (-et m3) PO et s. u. m3 A inlibatae
Erasmus 22 dns ex dš A, da C χ
Quomodo igitur hos laqueos euitabimus, ut possimus et
nos dicere: anima nostra sicut passer erepta est de
laqueo uenantium; laqueus contritus est, et nos
liberati sumuś? non dicit: (ego contriui laqueum\', non ausus
est hoc dicere Dauid, sed: adiutorium nostrum in nomine
domini, ut ostenderet unde laqueus solueretur, ut prophetaret
quod uenturus esset in hanc uitam qui contereret laqueum
fraude diaboli praeparatum.
sed non potuit melius conteri
laqueus, nisi praedam aliquam diabolo demonstrasset, ut dum
ille festinat ad praedam, suis laqueis ligaretur, ut ego possem
dicere: laqueos parauerunt pedibus meis, et ipsi inciderunt
t in eos. quae potuit esse praeda nisi corpus? oportuit
igitur hanc fraudem diabolo fieri, ut susciperet corpus dominus
Iesus et corpus hoc corruptibile, corpus infirmum, ut crucifigeretur
ex infirmitate. si enim fuisset spiritale corpus, non
dixisset: spiritus promtus, caro autem infirma. audi
igitur utramque uocem et carnis infirmae et spiritus promti.
pater, si possibile est, transeat hic calix a me: haec
carnis est uox. sed non quod ego uolo, sed quod tu uis:
habes deuotionem spiritus et uigorem. quid repudias dignationem
domini? dignationis est quod suscepit corpus meum,
dignationis est quod suscepit iniurias meas, suscepit infirmitates
meas, quas utique natura dei sentire non potuit, cum
etiam natura hominis contemnere didicerit uel sustinere ac
14 I Cor. 15, 53 16 Matth. 26, 41 18 et 19 Matth. 26, 89 eras.) P 5 dicere hoc P
7 quod ... contereret 8. u. m2 A contereret (re \'pr. ungue 8. u.) P
conteret G contineret X (-triueret m2 m2 V) 8 diabolum
X (iab eras. 0, 8. m2 laqueum APB possim cet.
11 laqueus (o 8. u alt. m3) P praeparauerunt X 13 fieri] offerri X
15 corpus spiritale X 16 promtus (v 8. 0 m3) P promptus est (est
8. u.) m3 A, m1 tt, promptus cet. 17 promti A et (v 8. 0 m3) P
prompti cet. 18 a me calix hic B, a me calix iste ET 19 quod]
sicut n 20 post habes add. quemadmodum A (8. U. m3) ax doceamur
add. post deuotionem post spiritus 8. M. m3 A
post dominum deum tuum ambulabis et ipsi adhaerebis.
cui adhaerebo nisi Christo, sicut Paulus dixit: qui
adhaeret domino unus spiritus tus est? illius igitur, de
deserto ut ad paradisum redire possimus, uestigia persequamur.
uidete quibus itineribus reducamur. nunc in deserto Christus
est, agit hominem, instruit, informat, exercet, unguit oleo spiritali.
tali; ubi uidit robustiorem, per sata et fructuosa transducit,
quando querebantur Iudaei quod discipuli eius sabbato de
segete spicas uellerent - iam enim apostolos suos in agro
culto et fructuoso opere collocauerat - postea in paradiso
constituit tempore passionis; sic enim habes: haec cum
dixisset Iesus, cum discipulis suis transiuit trans
torrentem cedri, ubi erat hortus, in quem introiuit
ipse cum discipulis suis. agro enim fecundo hortum esse
potiorem docet propheta in Canticis canticorum dicens: hortus
clausus soror mea sponsa, hortus clausus, fons
signatus; emissiones tuae paradisus. illa est enim
animae pura et inmaculata uirginitas, quae nullo terrore poenarum,
nullis a fide saecularis uoluptatis inlecebris, nullo uitae
amore transducitur. denique uirtute domini hominem esse reuocatum
prae ceteris hic euangelista testatur, qui solus inducit
dominum dicentem latroni: amen dico tibi, hodie mecum
eris in paradiso.
plenus igitur Jesus spiritu sancto agitur
in desertum consilio, ut diabolum prouocaret - nam nisi ille
certasset, non mihi iste uicisset - mysterio, ut illum Adam de
exilio liberaret, exemplo, ut ostenderet nobis diabolum ad
16 Cant. 4, 12 sq. 23 Luc. 23, 43 PL dixit] ait PjL 6 et uidete A (et m2) PLXX
dedocamur (d pr. eras.) A 7 instruit (s 8. u.) P unguit A (i
8. u.) aBCT ungit P m1 unget P m2 L et (i a. p) E (-uit
corr.) eet. 8 oidet FX fructuosa (sa 8 u.) P 9 quaerebantor
AP de segete 8. u. m3 A spicas (s alt. 8 u. m3) P
14 cedri E (on 8. i) cedron LX 18 emissionis Gcorr. GV)
enim est X 19 anima A 24 agebatur PL 25 deserto X
ne mysterii gratiam deserat mentis infirmitas.
Quadraginta autem dies: mysticum numerum recognoecis.
tot enim diebus aquas abyssi effusas esse meministi et tot
ieiunio dierum sanctificato propheta refusam caeli serenioris
esse clementiam; tot ieiunio dierum sanctus Moyses perceptionem
legis emeruit; tot annos in heremo constituti patres
panem angelorum et caelestis alimoniae gratiam consecuti sunt
nec antequam mystici numeri tempus explerent, terram repromissionis
intrare meruerunt; tot ieiunio dierum domini nobis
in euangelium patescit ingressus. unde si quis euangelii gloriam
fructumque resurrectionis optat adipisci, mystici ieiunii
praeuaricator esse non debet, quod et in lege Moyses et in
euangelio suo Christus utriusque testamenti auctoritate
fidele uirtutis esse certamen.
quid uero sibi uult
quod euangelista dominum esurisse signauit, cum de Moysi
atque Heliae ieiunio nihil tale uideamus expressum? numquid
hominum patientia deo fortior est? sed qui XL diebus esurire
non potuit ostendit non cibum esurisse se corporis, sed salutem,
simul ut aduersarium lacesseret iam timentem, qui XL fuerat
dierum ieiunio uulneratus. et ideo famis domini pia fraus est,
ut in quo diabolus maiora metuens iam cauebat, famis specie
lactatus temtaret ut hominem, ne inpediretur triumphus. simul
illud disce mysterium sancti spiritus. opus hoc unum fuisse
iudicium, ut temtandum se diabolo Christus offerret.
83 sq. 8 PII. 77, 25 9 Hebr. 11, 9 APL π 5 refusa dX (-I m2 V) 6 tot...perceptionem a. u.
m2 A moses  11 gloriam (in mg. m3 gratiarn) A 12 optat∗∗∗∗∗ Â
16 6ignauit ΑαВC et ml P signiftcauit P m2 cet. 18 est APL, om.
cet. XL APC γLπ quadraginta eet. 20 XL APCF γLπ quadraginta
cet, fuerat dierum ieiunio POL dierum (8. u. m3 A) fuerat ieiunio
dX diebus fuerat ieiunio aB diebua (8. dierum m2 Y, dierum eorr. m3 0)
ieiunio fuerat X 21 famia AFV et (es corr.) m2 Bre, m3 0, famee
cet. pia (in m9. quia) A 24 sancti om. Gr hoc PFL hoc esse y.
hoc est cet. 25 a diabolo L
Dixit autem illi diabolus: si filius es dei, dic lapidi
huic ut fiat panis. tria praecipue docemur tela diaboli,
quibus ad conuulnerandam mentem hominis consueuit armari,
gulae unum, aliud iactantiae, ambitionis tertium. inde autem
coepit, unde iam uicit. et ideo inde incipio in Christo uincere,
unde in Adam uictus sum, si tamen mihi Christus, imago
patris, uirtutis exemplum sit. discamus igitur cauere gulam,
cauere luxuriam, quia telum est diaboli. laqueus tenditur. cum
mensa regalis conuiuii praeparatur, quae constantiam saepe
mentis inclinat. non solum enim cum audimus uerba diaboli,
sed etiam cum uidemus eius copias, laqueum uitare debemus.
didicisti igitur diaboli telum: sume scutum fidei. loricam
abstinentiae.
sed quid sibi uult talis sermonis exorsus: ei
filius dei es, nisi quia cognouerat dei filium esse uenturum?
sed uenisse per hanc infirmitatem corporis non putabat. aliud
explorantis, aliud temtantis est et deo se profitetur credere
et homini conatur inludere.
sed uide arma Christi, quibus
tibi, non sibi uicit. nam qui maiestate sua lapides in panem
posse conuerti naturae alterius transfusione monstrauit docet
nihil tibi pro diaboli arbitrio nec declarandae uirtutis contemplatione
faciendum. simul in ipsa temtatione artificem diaboli
disce uersutiam. sic temtat ut exploret, sic explorat ut temtet.
contra dominus sic fallit, ut uincat, sic adhuc uincit, ut fallat.
nam si conuertisset naturam, prodiderat creatorem. medie
ergo respondit dicens: scriptum est quia non in pane
4,4
cet. 2 panis fiat Χχ. trea (i 8. e m2) P
4 aliam A, fort. alium scribendum 7 gylam A 8 cauere (re s. u. ml)
luxoriam (v 8. 0 m3) P est om. X 10 mentes (i 8. e alt.) 4
audiuimus GX (ui expo m2 G V) 13 si 8. u. P 16 ideo (in mg.
m3 al. deo) A profitetur ae E 20 contentione (8. m2 contemplatione)
A 21 artificis A et (is in rase m2) T 22 uersutiam (e ex i
m3) P explorat) explor∗t (F eras., a s. ras.) P cxploret et (a 8. e
alt. m2) V 23 et contra Gr eccontra ET at (t m2 ex d F, ad
contra X adhoc (u s. o) A 24 prodiderat (8. m3 ł prodidisset)
solo uiuit homo, sed in omni uerbo dei.
uides quo
utatur armorum, quo hominem ab spiritalis nequitiae
incursione defendat aduersus incitamenta gulae saeptum atque
munitum. non enim quasi deus utitur potestate - quid enim
mihi proderat? - sed quasi homo conmune sibi arcessit
auxilium, ut diuinae pabulo lectionis intentus famem corporis
neclegat, alimentum uerbi caelestis adquirat. huic intentus
Moyses panem non desiderauit, huic intentus Helias famem
prolixioris non sensit ieiunii. non enim potest qui uerbum
sequitur panem desiderare terrenum, cum panis substantiam
caelestis accipiat - humanis enim diuina praestare non dubium
est et corporalibus spiritalia - et ideo qui uitam ueram desiderat
illum panem expectat, qui per insensibilem substantiam
humana corda confirmat. simul cum dicit: non in pane
solo uiuit homo ostendit hominem esse temtatum, hoc est
susceptionem nostram, non suam diuinitatem.
Sequitur iactantiae telum, quo procliue delinquitur, quia
dum homines gloriam uirtutis suae iactare desiderant, de
loco meritorum suorum et statione decedunt. et duxit inquit
illum in Hierusalem et statuit eum supra pinnam
templi.
ita enim est iactantia, ut dum se putat unusquisque
ad altiora conscendere, sublimium usurpatione factorum ad
inferiora trudatur. et dixit illi: si filius dei es, mitte te
6, 32. 50 14 Ps. 103, 15 om. P 2 quod hominem A ab (b eras.) E, a T
3 aduersum PL incitamenta A iuritamenta cet., fort. recte saeptum]
reptum 0 ereptum F (ere in ras.) repertum V septum cd. 5 comunis
in (bi 8. n m2) hoc (8. ar m2) cessit A 6 diuinis P (-ę m3) L pabolo
(v 8. 0 pr. m3) P parabolae (m2 pabulo) A intentius (in mg.
m3 al. intentns) A 7 neclegat d neglegat cet. 13 elpeçtat V
14 dixit L 15 ostendit (os in ras.) P 16 nostra (ă ex um2) P
19 decidunt LX et (i ex e) BOV inquit illum A illum inquit cet.
20 pinnaculum a0 21 item (a 8. em m2) A ea G 23 trudatur (t
pr. in ras.) P tradatur X (v a. a pro m2 V) trahatur e
deorsum.
uere diabolica uox, quae mentem hominis de gradu
altiore meritorum praecipitare contendit. quid enim tam proprium
diabolo quam suadere ut unusquisque se mittat deorsum?
disce ergo et tu diabolum uincere. agit te spiritus,
sequere spiritum. non te reuocet carnis inlecebra; spiritu
plenus disce contemnere uoluptates. ieiuna, si uis uiucere.
consequens est ut per hominem diabolus te putet esse
Christus quasi fortior faciem ad faciem temtatur, tu
per hominem. et illud diaboli uerbum est, cum dicit homo:
(fortis es: manduca et bibe, et similis mane\'. noli te tibi credere,
non erubescas egere praesidiis, quibus non egebat
Christus. et tamen ea non neclegebat, ut te doceret dicens:
cauete ne grauetur cor uestrum in uino et crapula.
non erubuit Paulus, qui ait: sic enitor non ut aera caedens.
aera quidem non caedebat apostolus, sed potestates
aerias uerberabat. sed castigo inquit corpus meum et seruituti
redigo, ne forte cum aliis praedicauerim, ipse
reprobus inueniar.
simul infirmitatem suam diabolus malitiamque
designat, quia nemini potest nocere diabolus, nisi
ipse se miserit. nam qui relictis caelestibus terrena eligit
uoluntarium quoddam praecipitium uitae labentis incurrit.
L altiora (i 8. a alt.) G 3 semittat (8 8. w. m3) P se
emittat (in ras.) L deorsum X, om. cet. 4 agit te P (t pr. s. u.
m3) et (g 8. u. m2) V aget te (ait te m2 in mg.) F agite L dr
spe C 5 sequere xpm A 6 discit PaBC 8 faciem (m eras.) PB,
(m up. m2) V facie C
illud T 10 es] esto X manduca| (ca extra u.) et (in ras.) bibe P
te om. L, eras. 0 11 quia eius (in mg. m3 al. quibus) A 12 neclegebat
A neglegebat cet. te 8. U. P, om. X 14 scs paulus P enitor
A (m 8. ų) aBCETTX certo PL pugilor G; cf. de Bel. et ieiun. 79 aerem
LX et (m2 ex agrum) V aera ex agrum a aeram F et (m eras.) B, (-em
m3) 0 16 aereas Lcorr.) V aeras B 19 neminem ET
nocere (no in ras.) P diabolus nocere T 20 ipse permiserit A
(in mg. m3 nisi ipse se miserit) L diligit d (in mg. m.3 al. eligit)
eligit (e in ras.) B elegit aOX (eligit carr. V)
omnes homines propriae subiecerat potestati, plus coepit quam
hominem iudicare. sed dominus rursus ne ea quidem quae de
se fuerant prophetata ad arbitrium diaboli putauit esse facienda,
sed diuinitatis propriae auctoritate seruata uersutiae eius occurrit,
ut quia scripturarum exemplum praetenderat, scripturarum
uinceretur exemplis; potestas enim deo uincere, scriptura mihi
Į
uincit. disce hic quoque quia satanas transfigurat se uelut
angelum lucis et de scripturis ipsis saepe diuinis laqueum
fidelibus parat. sic haereticos facit, sic euiscerat fidem, sic
iura pietatis inpugnat. ergo non te capiat haereticus, quia
potest de scripturis aliqua exempla proferre, nec sibi adroget
quod doctus uidetur. utitur et diabolus testimoniis scripturarum,
sed non ut doceat, sed ut circumscribat at fallat.
cognouit aliquem adtentum religioni, uirtutibus clarum, signis
et operibus praepotentem: iactantiae tendit laqueum, ut huiusmodi
uirum inflet tumore, quo pietati se non credat, sed
credat iactantiae nec deo deputet, sed sibi adroget. ideoque
apostoli non in suo, sed in Christi nomine daemoniis imperabant,
ne adrogare sibi aliquid uiderentur. sic Petrus paralyticum
curat dicens: in nomine Iesu Nazaraei surge et
ambula. disce etiam de Paulo fugere iactantiam. scio inquit
hominem, siue in corpore siue extra corpus nescio,
12, 8-5 FO et (ex qm m2) V obtansum (n s. u. eras.) P
obtusum L 3 iudicari P (-re m3) L 6 pretenderet (a 8. ę ult. m3) d
7 enim est PL 8 uicit PL χ uincet B se tranBfigurat
X 10 paret X (i e. e m2 V) 14 sed pr. om. x; non a. u. m2 B
15 verba inde a cognouit usque ad iudaeorum 8. 61 desunt in Å. ex-
ciderunt quaterniones duo; m. saec. XV in mg. adascripsit: hic deficiot
qntealt. ex u, ut uidetur) P 18 ideo
(om. que) PL pOBt ideoque add. sed ille ne pietatis (s eras.
se credat iactantiae. denique X 21 nazarei P m1 V nazorei F
nazareni P m3 cet. 22 fugire L et (-ere m3) P, (m2)
uerba ineffabilia, quae non licet homini loqui. pro
huiusmodi gloriabor, pro me autem non gloriabor
nisi in infirmitatibus meis.
ergo et hic diabolus, quoniam
fortem sensit, iactantiam praetendit, quae etiam fortes decipit;
sed dominus respondit: non temtabis dominum deum
tuum. in quo et dominum et deum Christum et patrem et
filium potestatis unius esse cognoscis, iuxta quod scriptum
est: ego et pater unum sumus. et ideo si \'unum\' obtendit
diabolus, occurre ei quia scriptum est: ego et pater unum
sumus et distingue \'unum\', ne discernas potestatem, distingue
\'unum\', ne patrem filiumque secernas. et duxit illum diabolus
iterum in montem altissimum et ostendit illi
omnia regna orbis terrae in momento temporis.
bene
in momento temporis saecularia et terrena monstrantur. non
enim tam conspectus celeritas indicatur quam caducae fragilitas
potestatis exprimitur; in momento enim cuncta illa
et saepe honor saeculi abiit, antequam uenerit. quid
enim saeculi potest esse diuturnum, cum ipsa diuturna non
sint saecula? docemur hic inanis ambitionis flabra despicere,
quod omnis dignitas saecularis diabolicae subiaceat potestati,
ad usum fragilis et inanis ad fructum.[sed quomodo hic dat
diabolus potestatem et alibi legis quia omnis potestas a deo
est? numquid potest quis duobus dominis sei-uire aut a duobus
accipere potestatem ? num ergo contrarium est? minime. sed
uide quia omnia a deo. neque enim sine deo mundus, quia
FLOV 5 sentit a decepit X et (corr. decipit) B
7 ihm xpm B 8 cognoscit Pr 9 ostendit OV χ 10 occurre aT
occurre. P occurres E (s in raB. 2 litt.) CL occurrens X (n eras.) V
occurris B occurrere 6r ego et pater ucum PL, om. cd. 11 secernas
(ae 8. 11.) P discernas X 18 abit C habit (h eras.) P (in quo i ex
e m2) L(om. deinde esse) 19 esse saeculi L saeculi om. P non
sint saecula diuturna PL 23 legis a (i ex e) legitur PL est a deo T
24 a duobus dominis r 25 numquid PL
tamen opera eius mala, quia saeculum in maligno positum est
et ordinatio mundi a deo, opera mundi a malo. ita etiam a
deo potestatum ordinatio, a malo ambitio potestatis. denique
non est inquit potestas nisi a deo, quae autem sunt a
deo ordinatae sunt, non datae, sed ordinatae et qui resistit
potestati dei inquit ordinationi resistit. hic quoque
licet dicat dare se diabolus potestatem, omnia tamen illa ad
tempus permissa sibi esse non abnuit. itaque qui permisit
ordinauit nec potestas mala, sed is qui male utitur potestate.
denique uis non timere potestatem? bonum fac, et
laudem ex illa.(non ergo potestas mala, sed ambitio.
denique eo usque a deo ordinatio potestatis, ut dei minister
sit qui bene potestate utitur.} dei inquit minister est tibi
in bonum.〉 non ergo muneris aliqua culpa est, sed ministri
nec dei potest ordinatio displicere, sed administrantis actio.
nam ut de caelestibus ad terrena deriuemus exemplum, dat
honorem imperator et habet laudem. quod si quis male honore
usus fuerit, non imperatoris est culpa, sed iudicis. habent
reum suum crimina, non quia potestas unumquemque, sed
militia sua inplicat.
quid ergo? bonum est uti potestate, studere
honori? bonum si deferatur, non eripiatur. distingue tamen
hoc ipsum bonum. alius enim bonus in saeculo, alius perfectae
uirtutis usus; bonum est enim cognoscendae diuinitatis studium
nullis occupationibus inpediri. nam etsi multa bona, una
tamen est uita aeterna. haec est autem uita aeterna, ut
13, 3 14 Rom. 13, 4 26 roh. 17, 8 CLXX 2 in maligno sclm T 8 se dare PL 10 his
L et (h eras.) PG, is a. U. V, om.
a deo usque iT adeo (8. u. m2 a deo) usque E 14 dni EG T 15 muneratoris
X Bcd (d 8. u.) P 17 deriuemus CarT derinemur P ml
L diriuemus P m3 E (di tX de) cet. 23 alius (d 8. 8 m3) P bonus
(-û m3) P 25 inpedire P (-ri m3) LX et simulata (a pr. eras.) P
una om. X (optima 8. u. m2 V)
Iesum Christum. et ideo uitae aeternae maximus fructus
et solus deus uitae remunerator aeternae est: solum
deum et dominum nostrum adoremus et ipsi soli seruiamus
ut solus ipse nos fructu remuneretur amplissimo, fugiamus
omnia quae diabolicae subiacent potestati, ne tamquam malus
tyrannus in eos quos intra suum regnum inuenerit acceptae
saeuitia potestatis utatur.
non ergo a diabolo potestas est,
sed obnoxia tamen insidiis diaboli. nec tamen ideo mala
ordinatio potestatum, quia malo obnoxiae potestates: bonum
enim est deum quaerere, sed quidam ipsius inquisitionis anfractus
et error obrepit. nam si inquisitor in sacrilegium scaeua
interpretatione uertatur, in deterius uertitur quaerentis offensa
quam si non quaesisset. nec tamen inquisitionis, sed quaesitoris
est culpa, nec inquisitio obnoxia malo, sed quaerentis
adfectus. quodsi is qui deum quaerit propter fragilitatem
carnis et mentis angustias saepe temtatur, quanto magis qui
saeculum quaerit obnoxius est! atque hoc ipso perniciosior
ambitio, quod blanda quaedam est conciliatricula dignitatum,
et saepe quos uitia nulla delectant, quos nulla potuit mouere
luxuria, nulla auaritia subuertere facit ambitio criminosos. habet
enim forensem gratiam, domesticum periculum et, ut dominetur
aliis, prius seruit. curuatur obsequio, ut honore donetur,
et, dum uult esse sublimior, fit remissior, cum in ipsa
P ml cognoscam P m2 (mS cognoscant) L uerum
om. X 8 et] est CX est quia B remunerator uitae X
7 accepta X 9 obnoxia (-a.e rn3) P 10 potestates P m1
potestatis P m3 On et (is ex es m2) V 11 est P (s 8. u. m3) et Lx
12 et 8. u. E, om. T s*ęua E (in mg. k aceua) saeua T (in mg. ł
sceua) BX 18 interpetrationem P (t pro ex p m2; m eras.) interpretationem
X (m ezp. n) uersatur X uertitur] uertatur P 16 his PCX
(h eras. P) 17 et] seu X 21 subuertere] subruere PL 22 periculum]
scelus PL 28 obsequium P (ad ante obsequium 8. u. m3) L
24 post sublimior add. simulata h. fit uilior at PL
sibi seruit.
Dicet fortasse aliquis quia solus qui malum fecerit timet;
tamen qui mare nauigat plus timet. et contra in inmobili terrarum
statione consistens non solet timere naufragium; at si
mobile conscendat elementum, frequentioribus obnoxius fit periculis.
fuge ergo saeculi mare: naufragium non timebis. etsi
frequenter arborum uertices spirantium uerberent flabra uentorum-.
torum, solidatis tamen radicibus nullus occasus est; at in
mari furentibus uentis, etsi non omnium naufragium, omnium
tamen periculum est. ita etiam aduersis flatibus nequitiae spiritalis
nullus in harena uel in salo tutus est, et naues Tharsis
uehementi saepe spiritu conteruntur.
haec moraliter. ceterum
quod ad mysticum ordinem spectat, cernis uetusti erroris uincula
suis resoluta uestigiis, ut primo gulae, secundo facilitatis,
tertio ambitionis laqueus solueretur. perlectus est enim Adam
cibo et in locum interdictae arboris sententiae facilitate transgressus
temerariae quoque ambitionis crimen incurrit, dum
similitudinem diuinitatis adfectat. et ideo prius dominus ueteris
nexus soluit iniuriae, ut nos iugo captiuitatis excusso uincere I
crimina scripturarum praesidio disceremus.
quod si dominus
Iesus propria non desiderauit, tu aliena cur quaeras? si creator
omnium saeculi gloriam subeundae paupertatis uirtute contemsit,
cur tu fastidias quod natus es, adpetas quod indebitum
est ? cur ea quae ad usum tibi diuturna esse non possunt ad
supplicium diuturna deposcas? caue insidias, caue fraudes. et
hoc ipso quod ad subruendum hominem totum uersuta
P ml LX dicit P m9 cet. 4 tamen et X (et exp. G) in
om. ΡαGL 6 obnoxius om. PL 7 mare et PL 11 ita enim PL
12 tharsie (r a. u.) P 14 expectat X 15 secunda P (o 8. a
m3) L 18 quo∗∗∗ (que eras.) I que P crimen a. u. P 22 quaeris y
23 gloria FO Y paupertates (i a. e alt. m3) P uirtutis X (e 8. is
m2 P 25 ad usum] adsunt X diurna
Εγ T 27 subuertendum B uersutia P L
eius tibi blanditiae plus cauendae. non Euam cibus flexerat,
non mandatorum destituerat obliuio, sed promissi honoris
ambitio inlecebrosa decepit. quae si solum dominum adorare
uoluisset, indebita non quaesisset. et ideo remedium datur,
quo telum ambitionis obtundas, ut soli domino seruiamus; caret
enim ambitione religiosa deuotio.
Et consummata omni temtatione diabolus
ab illo usque ad tempus. prope omnium criminum
fontes haec tria genera demonstrantur esse uitiorum; neque
enim consummatam omnem temtationem scriptura dixisset,
nisi in his tribus esset omnium materia delictorum, quorum
semina in ipsa origine sunt cauenda. finis ergo temtationum
finis est cupiditatum, quia causae temtationum causae cupiditatum
sunt. causae autem cupiditatum sunt carnis oblectatio,
species gloriae, auiditas potentiae. quam religiosum uidetur ut
conmorationem Christianae feminae non recuses! sed crebra
inde temtatio. si adtentos deo uiderit diabolus, suggerit ut
decipiat; sed tu quamuis de proposito praesumas, caue temtationem
sciens naturam. haec tria, si recorderis, etiam Paulus
cauenda praescripsit designans tres esse species peccatorum,
a quibus liber exspectato iustitiae coronam. neque enim
inquit in uerbo adulationis fuimus neque in occasione
auaritiae, deus testis est, neque gloriam
quaerentes ab hominibus, et ideo diabolum uicit, coronam
petiuit.
uides ergo ipsum diabolum non esse in studio
erlU.) P cauenda est PL 4 inlecebrosa
(sa s. u.) P 5 et indebita LX 6 seruias Εγ T seruies G
11 consummata (-tam B) temptatione aBXy\' 13 cauenda
sllnt X 17 conme I morationem (me eras.) P commemorationum
1t V (me del. m2 V) commorationum FO cristianę (i alt. ex e m2) P
19 proposito (o pr. in raa.) P praeposito X 20 sca paulus P 21 prescribsit
(p 8. u. m3) P praescribsit (s alt. 8. u.) V praescribit C 22 expectatio
L expectato (o etas.) π V expectat Bx 23 inquit om. X
occansione (n pr. eras.) P 25 ut ab a et (ut eras.) P uincit X
desinat, tamen instare formidat, quia frequentius refugit
audito itaque dei nomine recessit inquit usque ad
tempus; postea enim non temtaturus, sed aperte pugnaturus
aduenit.
Docet igitur te scriptura diuina non tibi contra camem et
sanguinem, sed contra insidias spiritalis esse certamen. uides
magnificentiam Christiani uiri, qui certat cum rectoribus mundi
et licet constitutus in terris aduersus spiritalia nequitiae quae
sunt in caelestibus animi uirtute decernit. non enim de terrenis
contendimus, ut dimicemus in terra, sed spiritalibus
propositis praemiis de regno dei et Christi hereditate necesse
est spiritalia prius inpedimenta superentur. corona proposita
est, subeunda certamina sunt. nemo potest nisi uicerit
nemo potest uincere, nisi ante certauerit. ipsius quoque
coronae maior est fructus, ubi maior est labor; arta enim
et angusta est uia, quae ducit ad uitam, lata uero
et spatiosa, quae ducit ad mortem. et ideo temtationem
neutiquam timere debemus; est enim causa uictoriae, materia
triumphorum.
diues ille, qui temtationem non sensit in saeculo,
in poenis est apud inferos, pauper ille Lazarus. qui ita
paupertate morboque adflictus est et adtritus, ut uibices eius
a canibus lamberentur, uitae istius labore miserabilis coronam
gloriae quaesiuit aeternae; multae enim tribulationes,
non quorumcumque, sed iustorum. denique quos diligit
dominus saepe castigat. Petrus temtatus est ut negaret,
14 II Tim. 2, 5 16 Matth. 7, 13 sq. 20 eqq. Luc. 16, 19 sqq.
24 Pe. 33, 20 25 Prouerb. 3, 12, Hebr. 12, 6 26 Luc. 22, 54 sqq. alt. ex 0 m2) C 2 triumphari. (m ex n m3, &
eras.) P 4 postea (s 8. 11.) P 7 spiritalis P m1 X (-es m2 Y,
m3 0) 10 decertat a et (nit 8. tat) i 12 praemiis propositis T
14 potest nisi (t alt. et n in ras.) P nisi qui aLx uiceret (t 8.
u.; -it m2) P conari X (coronari m2 OOt) 16 labor maior est
labor est maior X , enim om. T 17 uia est X 19 materia om. X
22 uibices (b ex u m2) P.
deo, sed licet probatus erat, uictor tamen non erat.
probata erat deuotio, uirtutis tamen praemium non habebat,
et ideo temtandus offertur, ut gloriosior redderetur.
Illius quoque certaminis refert ut gradum spectes. non
unum telum diabolus habet, frequentat spicula, ut aut praemio
uincat aut taedio. primo cupiditate uulnerat, secundo
pietate, tertio sanitate; mentis enim pariter et corporis pugnat
ulceribus. diuersitas quoque ipsa temtationum pro diuersitate
certantium est. auaritiae damno diues urguetur, pater dispendio
filiorum, homo doloribus, corpus\' ulceribus. quanta haec tela!
unde dominus noluit habere quod perderet, et ideo pauper huc
uenit, ne haberet diabolus quod auferret. uis scire quam uerum
sit? ipsum dominum dicentem audi: uenit huius
mundi princeps et in me inuenit nihil. noluit etiam
paucorum pater esse, ut esset omnium - frustra autem corporis
temtaretur ulceribus qui contemneret omnes corporis passiones simul
ut ostenderet nobis quod inmaculata sibi corporis hoste
depulso uictoria deberetur. sed ille quasi homo suis temtatur,
hic publicis, illi patrimonium aufertur, huic regnum orbis
offertur. nec totus sine fraude diabolus, qui exasperare dei
filium uereretur: illum iniuriis temtat, hunc praemiis. ille
quasi seruulus dicit: dominus dedit, dominus abstulit,
hic naturae suae dispositionisque conscius sua sibi ridet offerri.
14, 30 16 lob 29, 16 23 lob 1, 21 PL 5 refertur E (ur eras.) rT
expectes PL et (e ult. ex a m2, 8. i expetas) Vexpectas a expectis F
et (e 8. i) 0 7 cupiditatem aBCEY et (m eras.) Y 8 pietatem P
(m exp.) CEV sanitate Gr sanitatem cd. (m exp PL, eras. 0)
10 urguetnr (n alt. eras.) P 11 quanta (ta in ras) V quando F
12 et ideo p. h. uenit om. PL 13 ne] ut P (non add. a. v. m2) L
15 inuenit aCX, inueniet eet.; cf. de Abr. II 62, de Isaac 55, de Iacob
II 24, de fug. saec. 23 16 esse pater x 17 contemnebat PL contemserit
(s ex n) n omnis X (-es corr. ΟπV)
uulnera, nec tamen fortis athleta mente turbatur.
adhibetur mulier primae fraudis inlecebra, hic per uirginem
natus errori obnoxiam non habebat. amici adhibentur, qui prauis
consiliis opprimant reluctantem, sed in omnibus quae
acciderunt ei nusquam peccauit lob labiis suis in
conspectu dei.
nam quod maledicit diei dicens : pereat
dies illa, in qua natus sum et infra: et maledicat ei
is qui maledixit diem illum, qui habet magnum
cetum opprimere, ad prophetiam pertinet, eo quod diabolum
tamquam procellosi saeculi istius cetum dominus noster
Iesus Christus oppressit et generationis suae carnalis diem
perire desiderat, ut dies eius in regeneratione numeretur.
\'pereat\' inquit \'dies saecularis, ut dies spiritalis oriatur\'. ergo
in temtatione sanctus lob mysteria loquebatur; qui enim uincebat
saeculum Christum uidebat.
Nos igitur non timeamus temtationes, sed magis temtationibus
gloriemur dicentes: \'cum infirmamur, tunc potentes
sumus\'; tunc enim nectitur corona iustitiae. sed illa Paulo
fortassis adcommoda, nos autem, quia plures coronae sunt,
quamcumque sperare debemus. in saeculo laurus corona est,
corona est scutum. at uero tibi proposita est corona deliciarum:
corona enim deliciarum obumbrabit te. et alibi:
scuto uoluntatis suae circumdabit te, gloria quoque
et honore quem dilexit dominus coronauit. ergo qui unit coronam
dare temtationes suggerit, et si quando temtaberis,
7 Iob 3, 3 8 lob 3, 8 18 II Cor. 12, 10 19 II Tim. 4, 3
22 PIf. 5, 13 23 Pronerb. 4, 9 24 Ps. 5, 13; 8, 6 X 8 fraudis (i ex e m3) P 6 acciderant Εγ T 7 quodj
cum BC 8 et om. GO 9 his (h eras.) P, om. X 10 cetum BEGT
coetum cet. 11 cetum aBEG cgtum C coetum cet. 17 in temptationibus
m3) P 21 saeculo aatem aB 22 pst post corona om. aBG et (in
quo corone) 7 tibi uero (om. at) B 25. coronabit (b ex n) B
26 temptaueria E (-beris corr.) i temptauerit a temptaris X
coronas; tolle cruciatus, tulisti beatitudines.
nonne temtatio
loseph uirtutis est consecratio, nonne iniuria carceris corona
est castitatis? quemadmodum regni in Aegypto consortium
potuisset adipisci, nisi uenditus fuisset a fratribus? quod dei
factum arbitrio, ut iustus probaretur, ipse monstrauit dicens:
quemadmodum fieret in hodierno ut pasceretur
populus multus ? non debemus igitur temtationes saeculi
pro malis timere, quibus bona praemia conparantur, sed magis
rogare contemplatione condicionis humanae, ut eas temtationes
subeamus quas ferre possimus.
Et regressus lesus in uirtute spiritus in
conpletur hoc loco prophetia Esaiae dicentis: regio
Zabulon et terra Neptalim et ceteri paraliam inhabitantes
et qui secus maritima et trans Iordanen
Galilaeae gentium, populus qui sedebat in umbra
mortis, lucem uiderunt magnam. quis est enim lux
magna nisi Christus, qui inluminat omnem hominem uenientem
in hunc mundum? deinde librum accepit, ut ostenderet
se ipsum esse qui locutus est in prophetis et remoueret
perfidorum, qui alium deum dicunt ueteris testamenti,
alium noui uel qui initium Christi dicunt esse de uirgine;
quomodo enim coepit ex uirgine qui ante uirginem loquebatur:
spiritus domini super me? uides trinitatem coaeternam
atque perfectam.
ipsum loquitur scriptura legum deum
50, 20 13 Esai. 9. 1 sq. 18 lob. 1, 9 PLX (i eras. P, exp. F, -ii m2 0) 4 quaeadmodum P
(quem- m3) L quemadmodum (e in ras.) B 5 possit X fuisset
om. X 6 factum est FOV 8 temptationes (s s. u. m3) P 9 conputantur
X 13 profetiae suoedicentis (m3 profetia isaie dicentia) P
14 nepthalim BLX et om. B paraliam Erasmus parsaliam aL
parsalia BX pharsaliam C farsaliam PE farsalia Gr1\' 15 maritimam
BFLOV iorda.nem (n eras.) P iordanem EG γΧ 20 loquutus FOV
22 de] ex
sanctum. sanctus enim spiritus cooperator ostenditur,
quando corporali specie sicut columba descendit in Christum,
cum dei filius baptizaretur in fluuio, pater loqueretur e caelo.
quod igitur maius quaerimus testimonium quam quod se
fuisse qui locutus est in prophetis propria uoce signauit?
ungitur oleo spiritali et uirtute caelesti, ut paupertatem condicionis
humanae thesauro resurrectionis rigaret aeterno, captiuitatem
mentis auerteret, caecitatem inluminaret animorum,
annum domini perpetuis diffusum temporibus praedicaret. qui
redire in orbem laboris nesciat, continuationem fructus hominibus
et quietis indulgeat. atque ille ita ad omnia se
obsequia, ut ne lectoris quidem aspernaretur officium, nos
uero inpii, qui diuinitatis fidem miraculis operum colligendam
contemplatione corporis negabamus.
Amen dico uobis quod nemo propheta acceptus
est in patria sua. non mediocriter inuidia proditur, quae
ciuicae caritatis oblita in acerba odia causas amoris inflectit.
simul hoc exemplo pariter et oraculo declaratur quod frustra
opem misericordiae caelestis exspectes, si alienae fructibus
uirtutis inuideas; aspernator enim dominus inuidorum est et ab
his qui diuina beneficia in aliis persecuntur miracula suae
potestatis auertit. dominicae quippe carnis actus diuinitatis
exemplum est et inuisibilia nobis eius per ea quae sunt uisibilia
demonstrantur.
non otiose itaque saluator excusat quod
nulla in patria sua miracula uirtutis operatus sit, ne fortassis
aliquis uiliorem patriae nobis esse debere putaret adfectum.
PL 2 scm spm X sps enim scs y
3 discendit (deac. m3) P 4 filium (rp eras., e 8. ras. m3) P dr
caelo X 8 captiuitatem post caccitatem transponunt P (corr. m3) L
9 animarum G
eiusdem B 15 contemplationem (m exp. m3) P 18 ciuicae
ΡαΒχ auice L uice a uices F (in mg. ciue), 0 (s m3), V (8 8. u., in
mg. cine, del. m2) ciuilitatia quae C odio P (i 8. 0 alt. m2) L.
21 deus PL 24 eius nobis X
ipsi se caritate patriae qui inuident abdicarunt; caritas enim
non aemulatur, non inflatur. nec tamen exsors beneficiorum
patria diuinorum est. quod enim maius miraculum
quam quod in ea natus est Christus? uidete igitur quid mali
inuidia adferat. indigna propter inuidiam patria iudicatur, in
qua ciuis operetur, quae digna fuit in qua dei filius nasceretur.
In ueritate dico uobis: multae uiduae fuerunt
in diebus Heliae. non quia Heliae dies fuerunt, sed in
quibus Helias operatus est aut quia dies faciebat illis qui in
eius operibus lucem uidebant gratiae spiritalis et
ad dominum, et ideo aperiebatur caelum uidentibus
aeterna et diuina mysteria, claudebatur quando fames erat,
quia nulla erat cognoscendae diuinitatis ubertas.
sed de hoc
plenius scripsimus, cum de uiduis scriberemus. e t multi
leprosi erant temporibus Helisaei prophetae, et
nemo eorum mundatus est nisi Neman Syrus. euidenter
hic sermo nos domini salutaris informat et ad studium
uenerandae diuinitatis hortatur, quod nemo sanatus ostenditur
et maculosi morbo corporis absolutus nisi qui religioso officio
studuit sanitati; non enim dormientibus diuina beneficia, sed
obseruantibus deferuntur. et bene apto conparationis exemplo
adrogantia ciuium retunditur inuidorum dominicumque factum
scripturis docetur ueteribus conuenire, quod in libris quoque
Regnorum legimus gentilem uirum Neman prophetico oraculo
18, 1 16 cr. de uiduis 3, 17-20 26 Reg. IIII 5, 14 exp. m2) B famis BEG γΧ (-es
corr. ΒΕγπ) 15 sed...scriberemus om. P 17 heli.sei (h 8. u. m3;
s eras.) P elisaei L .18 neman Εγ T neeman C naeman B
naanman (a alt. in ras.) G naaman αΟ et (aa ex e) LV naman F
19 studium om. X (culttl post diuinitatis 8. u. m2 add. V) 21 macnloso
LX religiosum P (-ao m2) L officium L 24 recondetur X
(-ditur m2 n, x retunditur 8. u, m2 V) 26 neman ΡΒγπ neeman CE
. neaman T naaman V (aa ex e) eet.
pariter et mentis absumeret, siquidem etiam quattuor
illos qui cogente fame in castra primi regis Syriae tetenderunt
tradat historia fuisse leprosos. cur igitur non curabat fratres,
non curabat ciues, non sanabat propheta consortes, cum sanaret
alienos, sanaret eos qui obseruantiam legis et religionis
consortium non habebant, nisi quia uoluntatis est medicina.
non gentis et diuinum munus uotis eligitur, non naturae iure
defertur? disce rogare quod cupias inpetrare; fastidiosos uiros
caelestium profectus munerum non secuntur.
sed quamuis simplex
expositio moralem informet adfectum, gratia tamen non
est occulta mysterii. etenim cum posteriora a superioribus
deriuentur, tum etiam superiora posterioribus adstruuntur.
diximus enim in libro alio in uidua illa ad quam Helias directus
est typum ecclesiae praemissum. populus ecclesiam congruit
ut sequatur. populus ille ex alienigenis congregatus,
populus ille ante leprosus, populus ille ante maculosus, priusquam
mystico baptizaretur in flumine, idem post sacramenta
baptismatis maculis corporis et mentis ablutus iam non lepra,
sed inmaculata uirgo coepit esse sine ruga. merito ergo magnus
Neman in conspectu domini sui et admirabilis facie describitur,
quoniam in eius typo salus futura gentibus declaratur,
21 Reg. IIII 5, 1 sqq. m3) LX (abs. graphio corr. V) etiam om. P
IIII PCL 3 primi post Syriae transponit ed. Rom. 4 tradat P ml
BLX (i 8. a alt. E) tradit P m3 a tradidit C tradet X (-it m2 V)
hystoria P leprosos (-os ex -us; p ex b m3) P 9 disce xpiane C
fastidiosos (os alt. ex us) P 10 numerum FO et (mun 8. num m2) r.
munerum (mune in ras. et 8. mane ras.) V sequuntur αFLOTV et
(quu ex cu) E 14 in uidua illa] uiduam X 16 populus (o 8. u alt.
rn2) B et (08 ex us m2) 0 populos.. (v s. 0 alt.) V ecclesiam
(ł ecclę 8. u. m3) P ecclesiae T et (ae ex am) E ad ecclesiam 0
(ad 8. u.) a congregauit BX 17 populos (v 8. 0 alt. m3) P 19 ablutum
(s 8. m m3) P 20 sed inmaculata om. P 21 ueman
neeman E neęman C neaman iT naaman V (aa ex e) eet.
hostilem captiua uenerat potestatem, a propheta salutem
commonitus non terreni regis imperio, sed diuinae misericordiae
liberalitate sanatur.
cur mystico numero mergere iubetur?
cur Iordanis flumen eligitur? nonne bonus inquit Abana
et Pharphar fluuii Damasci prae Iordane? sed iratus
hos praetulit, Iordanem meditatus elegit; nescit enim ira
mysterium, fides nouit. disce baptismatis gratiam salutaris:
qui leprosus merserat fidelis emersit. disce spiritalia sacramenta
signari: corporis remedium petitur, mentis adquiritur
abluitur caro, adfectus abluitur. non enim magis corporis quam
mentis lepram uideo fuisse mundatam, quando post baptismum
ueteris erroris conluuione detersa negat se diis alienis hostias,
quas spondet domino, litaturum.
disce etiam congruae praecepta
uirtutis: probauit fidem qui praemia recusauit. disce
utroque dictorum factorumque magisterio quid sequaris. habes
domini praeceptum, uatis exemplum gratis accipere, gratis
dare nec uendere ministerium, sed offerre; non enim pretio
taxatur dei gratia nec in sacramentis lucrum quaeritur, sed
obsequium sacerdotis.
Non tamen sat est si lucrum ipse non quaeras: familiae
quoque tuae cohibendae manus sunt. nec hoc solum exposcitur.
ut te solum castum inmaculatumque custodias; non enim
ex a m3) L sacre G sacrati X (-0 m2) frac.tis
P 3 commonitus (o alt. ex u) P, (ex cominutns m2) G 4 sanetur
FO et (e ex a) V mergere (i s. e alt. et re expo m3) P
mergeri V 5 fluuius Βλ boni BC et (i ex us) T abana aBFLO
et (in mg. m2 abrana) T, (a alt. in ras. 2 litt.) Y, abanna (anna m.
ant. inras.) P, abanam r, abrathon G, abrana
6 pharphar P (in ras. m. ant.) T (r pr. in ras., in mg. m2 phartbam)
farfhar FO farshar (r alt. 8. M., farsh in ras.) V pharfan L phardan G
pharatham (a alt. eras.) r phartham E parthan et (s. m1 farfan) C
iordanem (m expo m3) P 8 spiritalis C 14 spondit Xy (-et corr.
E) spoponderat aC 18 mysterium PLX 21 satis CFO et (is 8. u.
m2) α V
quaeritur ergo non solum tua ab huiuscemodi nundinis, sed
etiam domus tuae castitas; oportet enim esse inreprehensibilem
sacerdotem, suae domui bene praepositum,
filios habentem subditos cum omni castitate. si
quis autem domui suae praeesse nescit, quomodo
ecclesiae diligentiam habebit? instrue ergo familiam,
hortare, custodi et, si te fefellerit seruulus - humanam
enim non excipio facultatem - prophetico deprehensus repudietur
exemplo. cito turpem sequitur lepra mercedem et
pecunia corpus animumque male quaesita. conmaculat.
inquit pecuniam et possidebis ex ea agrum et
uineam et oliueta et greges. et lepra Neman adplicabit
se in te et semini tuo usque in aeternum.
uides quia facto auctoris successio damnatur heredis; inexpiabilis
est enim uenditi culpa mysterii et gratiae uindicta
caelestis transit ad posteros. denique Moabitae et ceteri
non intrabunt usque ad tertiam et quartam
generationem, tam diu uidelicet, ut simplicius interpretemur,
donec culpam auctorum multiplicis successio
generationis aboleret.
sed cum illi qui in deum idolatriae
errore deliquerunt in quartam generationem uideantur esse
multati, profecto durior uidetur esse sententia, qua Giezi
semen usque in aeternum pro cupiditate habendi
17 Deut. 23, 3 LX, recte puto habebit
(b alt. in ras.) P familiam tuam C 13 uinea F uineas (8 8. u.
m2) V uineta 0 neman B (qui add. syri) PE neeman 0
neaman IT naaman V (aa ex e) cet. adherebit tibi et
(in eras. 0) semini (-e m2 π V) X usque om. G 18 post intrabunt
add. ecclesiam a, in ecclesiam ed. Rom., in ecclesiam dei Maurini ex
Gratiano; cf. p. 120, 22 21 idolatria P (0 8. a alt. m2) L dereliquerunt
T de∗∗liquerint E deliquerint X delinquerint aG
Iesus Christus per lauacri regenerationem omnibus remissionem
dederit peccatorum, nisi ut uitiorum magis quam generis
semen intellegas? sicut enim qui filii promissionis sunt
aestimantur in semen bonum, ita etiam qui filii erroris sunt
aestimantur in semen malum. nam et Iudaei ex patre diabolo
non utique carnis successione, sed criminis. ergo omnes
cupidi, omnes auari Giezi lepram cum diuitiis suis possident
et male quaesita mercede non tam patrimonium facultatum
quam thesaurum criminum congregarunt aeterno supplicio et
breui fructu. nam cum diuitiae sint caducae, poena perpetua
est, quia neque auarus neque ebriosus neque idolis seruiens
regnum dei possidebit.
et surrexerunt et eiecerunt illum extra ciuitatem
.
sacrilegia Iudaeorum, quae multo ante dominus
praenuntiauerat per prophetam et psalmi uersiculo declarauerat
quae passurus esset in corpore constitutus dicens: retribuebant
mihi mala pro bonis, in euangelio docet esse
nam cum ipse per populos beneficia diffunderet, illi
iniurias inrogabant. nec mirum si perdiderunt salutem, qui
eiecerunt de suis finibus salutarem; moralis enim dominus
et qui docuerit exemplo sui apostolos suos omnibus omnia
fieri nec uolentes repudiat nec inuitos alligat nec eicientibus
Cor. 6, 9 sq. 18 Ps. 34, 12 22 Matth. 8, 84 23 I Cor. 9, 22 om. X 3 post peccatorum add. Gratianus cur ergo Giezi
aemen in etemum dampnatur 4 promissiollum Gratianus 4 et 5
eIÎstimantur Gratianus 5 filii om. Gratianus 6 diabolo sunt
Gratianus 8 quaesitam mercedem X 9 patrimonio F πV
patrimonii facultatem Gratianus thensaurum (n eras.) B 10 congregauerunt
X 11 poenam (m eras.) P 14 omnes ira X et
(siglis positis) E 17 prophetas C 22 saluatorem PL
salutarem (Baluatorem corr.) i 23 docuerat CGLO docuemnt (a 8.
un m2) P.
uirtutes eius sustinere non possent, quasi infirmos et ingratos
reliquit.
simul intellege non ex necessitate fuisse, sed
corporis passionem nec captum a Iudaeis, sed a se
oblatum. etenim quando uult capitur, quando uult labitur,
quando uult suspenditur, quando uult non tenetur. et hic in
supercilium montis praecipitandus ascenderat et ecce per medium
illorum mutata subito uel obstupefacta furentium mente
descendit; nondum enim hora uenerat passionis. quin etiam
malebat adhuc Iudaeos sanare quam perdere, ut inefficaci
exitu desinerent uelle quod inplere non possent. uides
igitur et hic diuinitatis esse quod operatus est et illic uoluntatis
esse quod captus est. nam quemadmodum a paucis teneri
potuit, qui a populo non tenetur? sed noluit sacrilegium esse
multorum. ut in auctores culpae crucis inuidiam retorqueret
atque a paucis quidem adfigeretur, sed pro toto orbe moreretur.
et infra: surgens autem de synagoga intrauit
in domum Simonis et Andreae. socrus autem Simon
i s tenebatur magnis febribus.
uide clementi am domini
saluatoris. nec indignatione commotus nec scelere offensus nec
iniuria uiolatus Iudaeam deserit, quin etiam inmemor iniuriae,
memor clementiae nunc docendo nunc liberando nunc sanando
infidae plebis corda demulcet. et bene sanctus Lucas uirum
ab spiritu nequitiae liberatum ante praemisit et substituit
feminae sanitatem. utrumque enim sexum dominus curaturus
aduenerat et prior sanari debuit qui prior creatus est nec
eras.) a 8 eorum X 9 uenerat hora (om. enim) r
12 operatus] non captus y (non del. m2 G) 13 a extra u. P, s. u. 0,
om. F πV 16 adfigitur X (-geretur m2 V) 18 spum (m add. m3) P
22 saluatoris T (atoris in ras. m2) et (m2 ex salutaris) γV commo∗tus
P 25 lucas (as in ras. 3 litt. m2) I uirum (ui add. in uersus
in. m2) P 26 liberatu (to in rase m2) P subdidit X . 28 prior pr.
ex pro P\'
peccauerat.
sabbato medicinae dominicae opera coepta significat,
ut inde noua creatura coeperit, ubi uetus creatura ante desiuit
nec sub lege esse dei filium, sed supra legem in ipso principio
designaret nec solui legem, sed inpleri. neque enim per
legem, sed uerbo factus est mundus, sicut legimus: uerbo
domini caeli firmati sunt. non soluitur ergo lex, sed
inpletur, ut fiat renouatio hominis iam labentis. unde et apostolus
ait: exspoliantes uos ueterem hominem induite
nouum, qui secundum Christum creatus est. et
bene sabbato coepit, ut ipsum se ostenderet creatorem, qui
opera operibus intexeret et persequeretur opus, quod ipse iam
coeperat, ut si domum faber renouare disponat, non a fundamentis,
sed a culminibus incipit soluere uetustatem. itaque
ibi prius manum admouet, ubi ante desierat.
deinde a
incipit, ut ad maiora perueniat. liberare a daemone et
homines, sed in uerbo dei possunt, resurrectionem mortuis
imperare diuinae solius est potestatis.
Nec quemquam mouere debet quod Iesu Nazareni nomen
in hoc libro diabolus dixisse primus inducitur. nec enim ab eo
Christus nomen accepit, quod de caelo angelus ad uirginem
detulit: est huius inpudentiae ut inter homines aliquid primus
usurpet et ad homines quasi nouum deferat, quo terrorem
suae potestatis incutiat. denique et in Genesi primus deum
22 et 24 21 Luc. 1, 31 PL 8 ut (a. unde m3) et P 9 expoliantea
P (ex 8. u.; exspoliantes... hominem in mg. inf.) C expoliantes X
spoliantes cet. 10 Christum] deum BZ est om. a 11 se om. P
ostenderet ex ostenditur m3 P 12 intexerat (-ret corr. G) X prosequeretur
ΕγΤ 16 maioribus (a 8. ibus) P perueniat (a 8. u.) P
liberare P (i s. e alt.) B (-ri corr.) EGjX liberari cet. 16 et om.
αΒCL 20 libro hoc Εγ T 21 accepit nomen
et (enim 8. u. m2) V inpudentia G inpudentiae huius T
23 quod X
quid utique dixit deus ne edatis ab omni ligno?
uterque igitur deceptus a diabolo est, sanatus a Christo. sequere
cetera et euangelicae lectionis disce mysteria atque in
duorum sanitate publicae sacramentum salutis agnosce. sicut
enim in Adam omnes moriuntur ita in Christo
omnes uiuificantur. quis est ille qui in synagoga spiritum
daemonii habebat inmundum nisi populus Iudaeorum, qui quasi
serpentinis spiris reuinctus et innodatus diaboli laqueis simulatam
corporis munditiam interioris mentis sordibus inquinabat?
et bene in synagoga homo erat qui spiritum inmundum
habebat, quia spiritum sanctum amiserat. introierat
enim diabolus, unde Christus exierat. simul ostenditur natura
diaboli non inproba, opera iniqua. nam quem per superiorem
naturam dominum confitetur opere negat. et in hoc apparet
eius nequitia, inprobitas Iudaeorum, quod ita populo uaesanae
caecitatem mentis offudit, ut populus neget quem daemones
conStentur.s o peior magistro discipulorum hereditas! ille uerbo
dominum temtat, hi facto; ille dicit: mitte te, isti adoriuntur
P (v 8. 0 m3) G αFΟπ dixit dS P (dš in u.
ult. del. et serpena extra u. add. m3) L dixit serpens (serpens 8. u. m2) V
dixit diabolus BCX 3 sanatur B 4 et orn. X in 8. u. P, om.
6 ita et iL, cf. lib. VII a. 209 7 uiuificabuntur ΕγLT et (bu cras.)
F, cf. lib. VII 8. 209 et epist. 35 8. 11 quis ... iudeorum in ras. P
11 qui erat i (m2 erat qui) eet. 12 amiserant P amiserat (erat in
,ras.) L 18 enim om. X 14 inproba sed a et (sed 8. M. m2)
inprobari (i aU. e. u.) P operationi (om. iniqua) B nam quem
ΑΡαC qm quem B nam qui X numquam X (num qui m2 V) L per
a. u. P, om. X 15 dm CB confiteretur A opera F
(in mg. m2 operibus) OVLX et
(et s. u. m2) AB uesane (ę ex e m3) P nesanae cet.
17 caecitatem (m 8. u.) A offundit A suffudit G effudit E (in s. Nf)
iT infudit (in ex of m2) V offendit (in quo in populo) B 18 0 om.
P, 8. u. G magistro (a e. 0 m3) A hereditas in P ultimuml est
uerbum columnae prioris folii 64° ; in mg. inf. huius columnae eriae
sunt 17 fere litterae 19 temptabat X hii P hic ABFG Vet (c exp )
ut mittant.
si altiore consilio ista pensamus, animi debemus
intellegere et corporis sanitatem, ut prius animus qui serpentis
laborabat insidiis absolutus sit. anima enim numquam a corpore
uinceretur, nisi prius a diabolo temtaretur. nam cum
anima corpus agat, uiuificet et gubernet, quemadmodum in
eius inlecebras captiua raperetur, nisi et ipsa superioris alicuius
potestatis uinculis stringeretur? denique non prius Eua
esuriuit quam serpentis eam uersutia temtauit, et ideo aduersus
ipsum auctorem peccati prius debuit medicina salutis
operari.
Fortassis etiam in typo mulieris illius socrus Simonis et
Andreae uariis criminum febribus caro nostra languebat et
diuersarum cupiditatum iumodicis aestuabat inlecebris. nec
minorem febrem amoris esse dixerim quam caloris. itaque illa
animum febris, haec corpus inflammat; febris enim nostra
libido est, eo quod ignitae sint cupiditates. unde ait et apostolus:
si non se continent, nubant; melius est enim
nubere ere quam u r i. febris nostra luxuria est, febris nostra
iracundia est, quae licet corporis uitia sint, ignem tamen
ossibus inplicant, mentem animum sensusque pertemtant. haec
prior diaboli sollicitatur arte. etenim ager bonus uestis munile
suadella serpentis est. honorum gratia, sublimitas potestatum,
epularum suauitas, forma meretricis laqueus est diaboli et
quasi quidam nequitiae spiritalis inlecebrosus adfatus, qui per
carnis inlecebram, quae cito feminea quadam leuitate mollitur,
u.) A pensamus ΑΕγΤ pandamus E pendamus P
(a 8. e m2) eet. animae Ar 2 serpentinis y (-tis corr. G) 4 teneretur
X 8 esuriuit (u alt. s. 11.) 0 esuriit PaBL 12 criminum (mi
8, u.) Pet] in A, om. B 14 a maioris X (ai expo F π., eras. OV)
dixerit A caloris (calo in ras.) P 16 sint (int m2 in ras.) V
sunt PL et apostolus ait X 17 continent se T enim om. B
19 ignem (m 8. 11.) A 20 perturbant (temptant 8. turbant m2) C
haųc P 21 munile P (o s. u) AaL monile eet. 22 suadella ΑπFG
et (1 alt. eras.) OV, (exp.) a suadela L (a alt. in ras.) cet. honorum
(no 8. u. m2) A 25 feminae P femina L
animus prius quam corporis oculus concupiscit. denique quod
non uideris non amabis, sed ubi caro concupiuerit, conpatientis
quoque animi constantia defetiscit et mens consortio
amoris inflectitur - duo enim in carne una sunt atque
ita mors inrepit sceleris effectu temtante diabolo, carne
,
suadente. uehementior tamen est animi quam corporis febris
et ideo pro animi uoluptate corporis salus plerumque contemnitur
nec a periculis abstinetur. unde non alienum uidetur
repetere quemadmodum Theotimus, cum graui oculorum incommodo
laboraret et amaret uxorem, interdicta sibi a medico
facultate coeundi cupiditatis inpatiens atque inpetu libidinis
raptus moderari nequiuerit. sciens enim prudensque quod
esset oculos amissurus, prius quam conueniret uxori, in ipso
aestu feruentis cupiditatis et consuetudinis adparatu \'uale\'
inquit \'amicum lumen\'. sic febri libido flagrantior est
praecipitat et inflammat.
sed ubi quis resipierit a furore,
tunc conscientiae interioris uisus aperitur factique succedit
paenitentia et pudenda sui unusquisque facinoris erubescit.
tunc deus timetur et peccator cupit se celare, sed
non potest, tunc caro arguitur, diabolus accusatur, haec quasi
lena uitiorum, ille quasi auctor erroris. patescit deformitas;
nudum est enim deo omne secretum, nec illius ficus foliis,
POL et (e alt. exp.) A, (eras.) B formam (m alt. 8. u.
m2) A 3 concupiuerit ΑαΒ concupierit cet. 4 constantiae P defetiscit
PGL defitiscit A defetescit 0 defeciscit BF deCatiscit (i pr. ex
e) n tepescit (in ras. m2, in mg. m1 x defatiscit) V deficit et (s.
m. rec. at defetiscit) T 6 ita om. X inrepsit A 8 uoluptate
PEF γ T uoluntate cet. 12 facultatem (m exp.) P 13 se moderari L
et (se a. u. m. rcc.) T, (se in mg. m2) F 14 conuenerit (con 8. u.
m2) A 15 aestuş A feruentis (e pr. 8. U. m2) A 16 ominicum
(a 8. o) A febri APL febre eet. 17 resipierit P (v 8. i alt. m3) Au
FOLO et (v 8. i alt. m2) Επ, (u ex i alt. m2) V resipuerit C γΤ resipiuerit
B 18 succendit (n eras.) P 19 post facinoris add. conscientia
aC, ante facinoris PL 21 et diabolus PL 23 fici PL ficus (i s. us
m. rec.)
secreta uelantur. et unusquisque diuinum peccati conscia formidat
mente iudicium dicens: <qui super me montes cadant,
in quibus me abscondam fissuris petrarum, cum uenerit
terram?) tunc tribulos et spinas animo caro, hoc est
curarum morsus sollicitudinumque generat aestusque, quos
sibi per concupiscentiam carnis animus ipse circumdedit. etenim
quasi clauis quibusdam suffigitur anima corporeis uoluptatibus
et, cum semel adhaeserit cupiditatibus demersa terrenis, difficile
in altum potest, unde descendit, sine dei fauore reuolare.
actum. enim suorum uincta laqueis et deliciarum saecularium
inlecebris obnoxia iam tenetur.
Hunc ergo Adam, hanc Euam dominus liberaturus aduenit,
quorum alter ad imaginem dei factus, altera uirtutem sui
accipiens uiri, quamdiu fuit subdita fortiori, unam gerebant
in uno spiritu deo placitam uoluntatem et in paradiso positi
dei uitae caelestis operabantur alimoniam. posteaquam uero
caro suadere diuersum et legem coepit propriam non tenere,
paradisi exules facti in hunc inferiorem demersumque locum
peccati merito reciderunt. nec quisquam putet incongruum esse,
si Adam atque Eua in typo animae et corporis aestimentur.
cum in typo ecclesiae aestimentur et Christi. nam cum duo
esse in una carne apostolus diceret, adiecit: sacramentum
14 Gen. 1, 27 23 Ephes. 5, 31 sq. BOX conscientia (consti. P) eet. 3 supra PL cadent
PL et (e ex a) V 5 animo (-mi m2) P caro in ras. A 6 generata
est usque quo sibi P (corr. m2) LX 8 clauis (s in ras.) A
11 actam C actuum A (u pr. 8. U. m2) cet. uincta aBCx et (ta in
ras. m2) V uinola T (1 eras. et t 8. ras. m3) L (uinc in ras.) uincula
A (ta 8. ula m3) FO, uinculata (ta 8. u. m2)
m3) A 15 fortiori (i alt. in ras. m3) A gerebant (n 8. u.) PO et
(ebant in ras.) F generabant Z 16 possiti P 17 postea (uero add.
s. U. m3) quam uero (exp. m3) P 18 propriam (r alt. 8. u. m3) P
timere / 20 recciderunt a et (c pr. cras.) G nec (c a. u.) AE
et (cc in ras.) B ne G patet (s. u. m2) P 22 et in xpi A
e in ecclesia. in quo ergo superni dei, in eo multo magis
animi nostri potest esse mysterium.
sed haeret, suffixus est,
captus est et corporeis succensus febribus conpassione carnis
aegrescit. quaerendus est medicus. sed quis iste tantus est,
qui sauciae mentis medeatur ulceribus? quis tantus est homo,
qui possit aliis subuenire, cum sibi ipse non possit? quis aliis
possit uitam reddere, cum ipse mortem non possit euadere?
omnes enim in Adam mortui, quia per unum hominem
in hunc mundum peccatum introiuit et per peccatum
mors et ita in omnes homines pertransiuit,
in quo omnes peccauerunt. illius igitur culpa mors
omnium est. denique missi sunt sancti, missi sunt et prophetae,
qui oracula diuina loquerentur, nec quicquam promouere
potuerunt. quaeramus ergo aliquem de angelis aut
archangelis medicum. sed quemadmodum mihi possunt praesidium
ferre. ne peccem, cum ipse archangelus a peccato non
potuerit abstinere? quemadmodum ad paradisum angelus reuocare
me poterit, cum ipse satanas et angeli sui sedem
quam acceperunt seruare non possint?
Ascendens autem in unam nauem, quae erat
resp. II 36, IIII 104 (omnes... 8 omnium est), I Cor. 15, 22, Rom. 5, 12
19 epist. Iud. 6 ras. L; enim X 3 haeret ex erit A 4 auccensus est
y (est eras. E) 5 quis Αγ qui cet. 7 aliis subuenire... aliis possit
om. G ipse sibi X quis aliis... non possit om. X quis
qui ΡαВCL 8 uitam possit C uitam (m 8. u.) A posset A
9 mortui APaBCL ax mortui moriuntur r moriuntur eet., cf lib. VII 8.
209; morimur Augustinus, sed moriuntur tertio et quarto loco hominem
peccatum intrauit in mundum (hunc mundum tertio loco) et Augustinus
10 intrauit LX 11 et om. X pertransiit EGTX Augustinus
lABC 17 ne peccem ... non s. u. m2 A archangelis P
(v 8. i) L 19 potuerit X angelis suiş A 20 acceperant Xx
potuerint FO et (i ex u) EG πΤ 21 nauim C et (im
ex em) T
ubi dominus multis inpertiuit uaria genera sanitatum, nec
tempore nec loco coepit a studio sanandi turba cohiberi. uespera
incubuit, sequebantur: stagnum occurrit, urguebant. et ideo
ascendit in Petri nauem. haec est illa nauis, quae adhuc secundum
Matthaeum fluctuat, secundum Lucan repletur piscibus, ut et
principia ecclesiae fluctuantis et posteriora exuberantis agnoscas;
pisces enim sunt qui hanc enauigant uitam. ibi adhuc
Christus dormit, hic praecipit; dormit enim trepidis,
perfectis uigilat. sed quemadmodum dormiat Christus, audisti
dicentem in propheta: eo dormio, et cor meum uigilat.
et sanctus Matthaeus recte non praetermittendum putauit
aeternae indicium potestatis, ubi imperat uentis. non est enim
humana doctrina, sicut audistis Iudaeos dicere: uerbo imperat
spiritibus, sed caelestis maiestatis insigne. quod turbatum
sedatur mare et diuinae uocis imperio obsequuntur
elementa atque insensibilia sensum accipiunt obsequendi, diuinae
mysterium gratiae reuelatur, quod fluctus mitescunt saeculi,
uerbo inmundus spiritus conquiescit, non alterum refellitur,
sed utrumque celebratur. habes miraculum in elementis, habes
documentum in mysteriis.
ergo quia sanctus Matthaeus illa
praelibauerat, sanctus Lucas eam sibi nauem, in qua Petrus
8, 26 14 Luc. 4, 36 eras. T) a terra duceret (ducere T)
pusillum X inducerent (n alt. 8. u.) A induceret C ducerent a duceret
B aliquantum 0 2 de A (dns m2) C 3 ab PL Χγ uespera
APL uesper cet. 5 nauem] nanicula A nauim C et (i ex e) T 6 fluctuabat
X et (ab exp.) i lucaP lucam eet. 7 exuberantes (-is
m2) d cognoscas Εγ T 8 discipulis suis A (suis 8. u. m3) a
9 dormit (ante enim) s. u. m3 A trepidis d (ae s. e) P (i alt. ex a)
V (r eras.) tepidis FLO 10 audistis A (a alt. eras.) EjT audi∗∗∗ 0
didicisti in propheta dicente A 11 donniui PB 16 obsequuntur
ΑαΒL et (quu ex cu) E obsecuntur eet. 18 reuereatur (1 s. re m2) g
mitescant X (u s. a m2 1t) saeculi om. PL 19 ac nerbo PL
reflectitur A (ell 8. lect m2) C (s. id refellitur) B refe∗∗∗tur
(-0 ex -um) A ille (a s. e) A 22 nauim C et (i ex e) T
illa quae ludam habet. etsi multa illic discipulorum
merita nauigabant, tamen eam adhuc perfidia proditoris agitabat.
in utraque Petrus, sed qui suis meritis firmus est
turbatur alienis. caueamus igitur perfidum, caueamus proditorem,
ne per unum plurimi fluctuemus, ergo non turbatur
haec nanis, in qua prudentia nauigat, abest perfidia, fides
spirat. quemadmodum enim turbari poterat, cui praeerat is,
in quo ecclesiae firmamentum est? illic ergo turbatio, ubi
modica fides, hic securitas, ubi perfecta dilectio.
denique etsi
aliis imperatur ut laxent retia sua, soli tamen Petro dicitur:
due in altum, hoc est in profundum disputationum. quid
enim tam altum quam altitudinem diuitiarum uidere, scire dei
filium et professionem diuinae generationis adsumere? quam
licet mens non queat humana plenae rationis inuestigatione
conprehendere, fidei tamen plenitudo conplectitur. nam etsi non
licet mihi scire quemadmodum natus sit, non licet tamen
nescire quod natus sit. seriem generationis ignoro, sed auctoritatem
generationis agnosco. non interfuimus, cum ex patre
dei filius nasceretur, sed interfuimus, cum a patre dei filius
diceretur. si deo non credimus, cui credimus? omnia enim
quae credimus uel uisu credimus uel auditu. uisus saepe fallitur,
auditus in fide est. an adserentis persona discutitur?
si uiri boni dicerent, nefas putaremus non credere: deus
adserit, probat filius, refugiens sol fatetur, tremens terra
2, 2 20 Luc. 3, 22 25 Matth.\' 27, 45 et 51, Luc. 23, 44 ABx adhuc eam eet.
Gratianus 4 est] est saepe P 6 fluctuemur LX turbetur P
7 nauigabat PL 8 aspirat Αγ T superat Gratianus, cf. Uerg. Acn. V
473 his P L et (h eras.) aCG; is in ras. F 10 etsi et
(et del. m2) T, (et eras.) E 11 tamen] tantum Gratianus dicitur
petro PL 13 altitudinem (m s. u. m2) A 15 rationis (nis 8. u.) P.
17 ante non licet add. A de patre non liceţ mihi scire quemammodum
natus sit 18 auctoritatem A (itat exp.) et (auctorem m2) a 19 ex ]
a PL π 21 cui credemus E 22 uisu saepe fallimur X 25 adseruit X
ut uideat hinc resurgentem dei filium, inde sanctum spiritum
profluentem.
quae sunt autem apostolorum quae laIari iubentur
retia nisi uerborum conplexiones et quasi quidam orationis
sinus et disputationum recessus, qui eos quos ceperint non
amittant? et bene apostolica instrumenta piscandi retia sunt,
quae non captos perimunt, sed reseruant et de profundo ad.
lumen extrahunt, fluctuantes de infimis ad superna transducunt.
Est et aliud apostolicum piscandi genus, quo genere solum
Petrum piscari dominus iubet dic ns: mitte amum et eum
piscem qui primus ascenderit tolle. magnum quidem
est et spiritale documentum, quo Christiani uiri sublimioribus
potestatibus docentur debere esse subiecti, ne qui
regis terreni putet esse soluendam. si enim censum
filius dei soluit, quis tu tantus ea, qui non putes esse soluendum?
et ille censum soluit, qui nihil possidebat; tu autem,
qui saeculi sequeris lucrum, cur saeculi obsequium non recognoscas
? cur te supra saeculum quadam animi adrogantia
feras, cum saeculo sis misera cupiditate subiectus?
penditur .
igitur didragma, quod erat pretium nostrae redemtionis et
corporis, in lege praemissum, in euangelio persolutum, non otiose
in ore piscis inuentum; ex ore enim tuo iustificaberis.
etenim pretium inmortalitatis est nobis nostra confessio, quia,
sicut scriptum est, ore confessio fit ad salutem.
et
fortasse primus hic piscis primus est martyr in ore habens
IIII 12, 4 sqq. 24 Rom. 10, 10 om. PL 2 hinc (n 8. u.) A bic C 4 complexionis (e 8. i
alt.) Å 5 ceperint BC π cpperint T coeperint cet. 6 amittant (v 8. a
alt. m2) V amittunt FPL 8 extraunt AC et
fluctuantes y infinnis (r eras.) P infernis
10 hamum FGT et (h 8. u. m2) J5n 11 piscem post ascenderit tramponunt
AB 12 est om. B quo AC Εγ T quod cet. 18 quia PC γ.
15 dei filius y. 17 saequaris (e s. a alt.) A recognuscas (cas a. u..) P
20 didracma P (semper) 21 promissum Pa 22 enim e. u. m2
V. om.
est. habebat igitur primus ille martyr, Stephanus scilicet, in
ore thesaurum, cum Christum in passione loqueretur. sed
reuertamur ad propositum locum et discamus apostolicam
humilitatem.
Praeceptor, inquit per totam noctem laborantes
nihil cepimus; sed in uerbo tuo laxabo retia. et
ego, domine, scio quia nox mihi est, quando non imperas.
nemo adhuc dedit nomen suum, adhuc noctem habeo. misi
iaculum uocis per epifania et adhuc nihil cepi, misi per diem.
exspecto ut iubeas; in uerbo tuo laxabo retia.s o uacua
s o humilitas fructuosa! qui nihil antea ceperant magnam
in uerbo domini concludunt piscium multitudinem. non
hoc humanae facundiae opus, sed supernae uocationis est
munus. cedunt disputationes hominum, fide plebis sua credit.
rumpuntur retia, nec labitur piscis. uocantur ad adiumentum
socii qui erant in alia naui. quae est illa alia nauis nisi forte
Iudaea, ex qua Iohannes et Iacobus adleguntur? facta est
enim Iudaea sanctificatio eius. hi igitur de synagoga
ad nauem Petri, hoc est ad ecclesiam conuenerunt, ut inplerent
ambas nauiculas; omnes enim in nomine Iesu genu flectunt,
siue Iudaeus siue Graecus; omnia et in omnibus
Christus. sed mihi cumulus iste suspectus est, ne
A 2 stefanus Pa 3 thesaurum (es in
ras.) B 4 et om. X 6 laborantis (e s. i m2) P 7 cepimus ABCG γ
caepimus m2) L rete E1\' 9 nomen
suum dedit X et adhuc PL 10 uobis P epifania X et (-iã
m3) P epifaniam A (m add. m2) C ephifaniam a epiphania B epiphaniam
(ephi. G) y caepi aT coepi PLX cepimus (om. nisi; misi
m2 8. mns) A dies EI1\' 11 specto ΑΒγ uerbo autem t
12 ceperam (nt a. m m2) A cėperant a coeperant PETX 13 dei X
concludunt 8. u. m2 A 15 plebis sua A sua plebis L sua plebs PX
plebs sua r (b ex p) cet. 16 piscis (cis 8. M.) P adiutorium PL
18 est om. X (8. u. m2 F) 19 enim om. X hiJ (J add. m. rec.) A
20 naaim C 22 gregus P
esse, ut probentur boni.
possumus tamen et aliam ecclesiam
intellegere nauem alterius; ab una enim plures ecclesiae
deriuantur. ecce alia sollicitudo Petri, cui sua iam praeda
suspecta est. sed nouit perfectus quemadmodum seruare possit
reconditos, qui scit quemadmodum possit capere dispersos.
quos in uerbo capit uerbo reddit; negat suam praedam, negat
suum munus.
exi inquit a me, domine, quia homo
sum. ammirabatur enim dona diuina et quo plus
meruerat hoc praesumebat minus. dic et tu: exi a me,
domine, quia peccator sum, ut respondeat tibi dominus:
noli timere. <noli timere> indulgenti domino peccatum
fateri, noli timere etiam quae tua sunt domino deferre, quia
quae sua sunt nobis ille concessit. nescit inuidere, nescit eripere,
nescit auferre. uides quam bonus dominus, qui tantum
tribuit hominibus, ut uiuificandi habeant potestatem.
uir plenus lepra et ipse procidens in faciem rogauit
eum dicens: domine, si uis. potes me mundare. et extendens
den manum teti git illum dicens : uolo, mundare.
bene ubi leprosus mundatur, certus non exprimitur locus, ut
ostendatur non unum populum specialis alicuius ciuitatis, sed
PL 3 na.uim C 4 diriuantur AaBETX
solitudo 0 et (corr. m2) πV 5 suscepta X (t suspecta m2 V) X
7 reddit ed. Romana credit LX credidit A (i pr. s. u.) cet. 8 homo
om. T 9 ammirabantur A admirabantur B (n eras.) 0 admirabatnr cet.
quos A quod PL dic etJ dices G
dicens E 11 homo peccator X 12 ti....mere A
noli timere addidi 13 fateri (-re m3) P fatere LX quia (i a. u.) A
FINIT IN LUCA LIB. IIII. INC LIB. V Å EXPLICIT LIBER III.
INCIPIT LIBER IIII PBF πV EXPLICIT LIBER SECUNDUS INCIPIT
TERTIUS 0, in L tantum Et in u. 18 litt. mai. initiali scriptum est,
EXPLICIT (FINIT C) LIBER IIII INCIPIT LIBER V cet. 18 unam
(m eras.) P ciuitatium AX et (i teri. eraa.) B ciuitatum cet. 19 lepra
plenus T et ipse om. PL 21 manum suam PL
Lucan quarto signo, ex quo in Cafarnaum dominus uenit, iste
sanatur; nam si quartum diem sole inluminauit et clariorem
ceteris fecit diebus, cum inlucescerent elementa mundi, et hoc
clarius opus aestimare debemus. et secundum Matthaeum
primus hic post benedictiones a domino sanatus inducitur, ut
quia dixerat dominus: non ueni legem soluere, sed inplere,
ille qui excludebatur a lege purgari se domini potestate
praesumens non ex lege, sed supra legem esse gratiam
quae leprosi maculam posset abluere.
uerum ut in
domino potestatis auctoritas ita in illo fidei constantia declaratur.
ille in faciem procidit, quod humilitatis est et pudoris,
ut unusquisque de suae uitae maculis erubescat, sed confessionem
uerecundia non repressit. ostendit uulnus, remedium
postulauit, et ipsa religionis et fidei plena confessio est: si
u i s, inquit potes me mundare. in uoluntate domini tribuit
potestatem, de uoluntate autem domini non quasi pietatis
incredulus addubitauit, sed quasi conluuionis suae conscius
non praesumsit.
cui morali quadam dominus sanctitate respondit:
uolo, mundare. et continuo lepra eius discessit
ab eo. nihil enim medium est inter opus dei atque praeceptum,
quia in praecepto est opus. denique dixit, e t facta
sunt. uidetis igitur quod dubitari non potest quia uoluntas
dei potestas est. si ergo uoluntas eius potestas est, qui unius
uoluntatis trinitatem adserunt unius utique adserunt potestatis.
14, 1 sqq. 22 Ps. 32, 9 et (-1 m3) P lucam eet. in om. C 3 quarto die
solem PL 4 fecit ceteris A diebus fecit X 5 aestimare opus a
et (B. m2 ut) G, ut in ras. P mattheum autem A (autem 8. u.
m3) ΕγΤ 6 benedictionem X san atis (i ex u) A 8 se] sed (d
eraB.) P potestatem L 9 non (n alt. a. u.) extra legem (m 8. u.) A
10 qui A posset (-it m2) P possit X 11 auctoritas 8. u. m2 A
ita et V (et in rae.) V)
16 dei A 17 noluntatem A 18 addubitauit AX et (ad 8. u.) U
dubitauit cet. 19 scitatem P 24 eiusl esas L, dl X
ueritatem operi addidit.
denique secundum Marcum
miseratus est dominus eum, quod est pulchre positum. et
pleraque talia posuerunt euangelistae, qui nos utroque fundare
uoluerunt, describentes signa uirtutis ad fidem, exprimentes
opera uirtutis ad imitationem. unde et tangit non dedignatus
et imperat non diffisus; hoc enim est indicium potestatis, quia
quasi habens potestatem sanandi et iubendi auctoritatem
testimonium non refugit. uolo ergo dicit propter Fotinum,
imperat propter Arrium, tangit propter Manichaeum.
nec
unius tantum lepra curatur, sed omnium quibus dicitur: iam
uos mundi estis propter sermonem, quem locutus
sum uobis. si igitur leprae medicina uerbum est, contemtus
utique uerbi lepra mentis est. sed ne lepra transire possit in
medicum, unusquisque dominicae humilitatis exemplo iactantiam
uitet. cur enim praecipitur nemini dicere nisi ut doceret non
uulganda nostra beneficia, sed premenda, ut non solum a mercede
abstineamus pecuniae, sed etiam gratiae? aut fortasse
etiam illa silentii causa est imperati, quod meliores putabat qui
fide magis spontanea quam speratis beneficiis credidissent.
, Offerre autem iuxta legem se praecipitur sacerdoti non ut
alium deferat, sed ut se ipsum deo offerat spiritale sacrificium,
ut actus praeteriti conluuione deters a per cognitionem fidei et
sapientiae disciplinam placitura deo hostia consecretur; omnis
enim uictima sale salietur. unde et Paulus ait: obsecro
ergo uos, fratres, per misericordiam dei, ut
exhibeatis corpora uestra hostiam acceptabilem
25 Rom. 12, 1
utraque X (0 8. a. E) 5 exprimentis (-es m3) P 7 diffixus P (s s.
x m3) L 8 et operandi Xx 10 tanget Å manicheum AP 11 tantum
unius X 12 loquutus FOV 13 uobis om. P 15 humilitatis
(h 8. u. m2) d 20 fidem
R. serta) C 25 et om. r. scs paulus PL
placentem deo.
simul illud mirabile quod eo sanauit genere
quo fuerat obsecratus. si uis, potes me mundare. uolo
inquit, mundare. habes uoluntatem, habes etiam pietatis effec.
tum. et extendens manum tetigit eum. lex tangi leprosos
prohibet, sed qui dominus legis est non obsequitur legi,
sed legem facit. non ergo tetigit, quia sine tactu mundare
non poterat, sed ut probaret quia subiectus non erat legi nec
contagium timebat ut homines, sed quia contaminari non poterat
qui alios liberabat, simul e contrario lepra tactu domini fugaretur,
quae solebat contaminare tangentem.
ostendere autem
se sacerdoti iubetur et offerre pro emundatione sua, ut, dum
offert se sacerdoti, intellegeret sacerdos non legis ordine, sed
gratia dei supra legem esse curatum et, dum mandatur sacrificium
secundum praeceptum Moysi, ostenderet dominus quia
legem non solueret, sed inpleret, qui secundum legem gradiens
supra legem sanare eos quos remedia legis non sanauerant
uideretur. et bene addidit: sicut praecepit Moyses; lex
enim spiritalis est, ideoque uidetur sacrificium spiritale
mandasse.
denique addidit: u t sit in testimonium hoc
uobis, hoc est: si deo credatis, si inpietatis lepra discedat,
si occultorum cognitor sit sacerdos, si puri testis adfectus,
unde potest ille magis sacerdos uideri quem occulta non lateant,
cui dicitur: tu es sacerdos in aeternum secundum
ordinem Melchisedech?
7, 14 23 Ps. 109, 4 m2 A quomodeo (e s. u.) A eos P (s ercas.) 0
2 me potes me A 3 inquit om. r habens u. habens X habes
pr.] habuit Z effectum A (a 8. e pr.) PaC adfectum G affectum
cet. 4 illum BC leprosus A leprosum X 6 tactu (u ex Q) P
9 <ut> lepra C 11 iuberetur A dum offeret C
BX 12 se 8. u. P, om. G intellegerit P (-et m3) L 13 mundatur
Ραϰ per saaificium ΕγΤ 18 ideoque (o d. u.) A 21 pueri
(e dtl. m2) P effectus P
ante eum et non inuenientes qua parte illum inferrent
prae turba ascenderunt super tectum et per
tegulas summiserunt illum in lecto in medium ante
Iesum.
non otiosa huius paralytici nec angusta medicina est,
quando dominus et orasse praemittitur, non utique propter
suffragium, sed propter exemplum; imitandi enim specimen
dedit, non inpetrandi ambitum requisiuit. et conuenientibus ex
omni Galilaea et Iudaea et Hierusalem legis doctoribus inter
ceterorum remedia debilium paralytici istius medicina describitur.
primum omnium quod ante diximus unusquisque aeger
petendae precatores salutis debet adhibere, per quos nostrae
uitae conpago resoluta actuumque nostrorum clauda uestigia
uerbi caelestis remedio reformentur. sint igitur aliqui monitores
mentis, qui animum hominis quamuis exterioris corporis
debilitate torpentem ad superiora erigant. quorum rursus
adminiculis et adtollere et humiliare se facilis ante Iesum
locetur dominico uideri dignus aspectu; humilitatem enim respicit
dominus, quia respexit humilitatem ancillae
suae.
Quorum fidem inquit ut uidit. magnus dominus, qui
aliorum merito ignoscit aliis et dum alios probat aliis relaxat
errata. cur aput te, homo, collega non ualeat, cum aput
m2) P paraliticus CLOicy 3 eum]
illum X partem (m eras.) P 5 submiserunt ax medio ABG
6 paralitici LOrex et (-lytici corr.) V 9 impetrandum (um corr. in o
m1, i 8. o scr. m2; m3 8. petrandi siglum /• add. et in mg. adscr. X al.
ficandi) A pcandi y 11 paralitici CLX (-lytici corr. Tr) y discribitur
AX 12 primo (um 8. o m2) A aeger (a 8. u. m2) A 13 prłecato..res
A 16 homines (-is m2) P 18 adminiculis (m «. d) A
adminiculo (culo 8. u.; et om.) P amminiculis ET 19 loquitur 0 et
(ce 8. qui m2) L, (exp. m2 et in mg. adscr. possit) F, (a s. i m2) s,
(«. m2 locatur) V 20 ds A respicit L 23 merito 8. u. m3 A
24 dm Gr
disce qui iudicas ignoscere, disce qui aeger es inpetrare. si
grauium peccatorum diffidis ueniam, adhibe precatores, adhibe
ecclesiam, quae pro te precetur, cuius contemplatione quod
tibi dominus negare possit ignoscit.
et quamuis historiae fidem
debeamus non omittere, ut uere paralytici istius corpus credamus
esse sanatum, cognosce tamen interioris hominis sanitatem,
cui peccata donantur. quae cum Iudaei adserunt a solo
domino posse concedi, deum utique confitentur suoque iudicio
perfidiam suam produnt, ut opus adstruant, personam negent.
itaque ab ipsis et operis sui dei filius accepit testimonium et
uocis suffragium non requirit; perfidia enim confiteri potest,
credere non potest. itaque testimonium non deest diuinitati,
fides deest saluti. nam et ualidius est ad fidem quod confitentur
inuiti et perniciosius ad culpam quod negant qui suis
adsertionibus reuincantur. magna itaque infidae plebis amentia,
ut cum confessa fuerit solius dei esse donare peccata,
non credat deo peccata donanti. dominus autem saluos uolens
facere peccatores et occultorum cognitione deum se esse
demonstrat et admiratione factorum adiciens: quid est
dicere: \'dimissa sunt tibi peccata tua\' aut
dicere: (surge et ambula\'?
quo loco plenam speciem
resurrectionis ostendit, qui mentis uulneribus corporisque sanatis
peccata donat animorum, debilitatem carnis excludit; hoc est
et (e ex i ?) B adhibe.. peccatores (prg m2 s. pec) A
5 non possit L non posset X ignoscet X et (i 8. e) a ignoscat T
6 non debeamus X; fidem et non et omittere om. B ueri (e 8. i m2) A
paralitici CXrcy et (-lytici corr.) V corpus istius X istius nonerimae
corpus (om. credamus) B 7 esse om. C interiores (-is m2)
homines (-is m2) P 9 do possex utique eum 0 11 operibus suis aBC
suis (s alt. eraa.) P dei filius accepit (accipit aCG) ΑυCχ accepit
(accipit B) dei filius PBL filius dl accepit (accipit V) X 12 requiret P
13 diuinitatis A 16 reuincuntur BCx 17 cum om. P 18 dominus )
deus A 19 86 om. x 21 tua om. PaCGLX aut (t 8. u.) A
23 sanatis (atis in ras.) P sanitatis E (it exp.) fT 24 est om. G
sit hominibus peccata dimittere — quis enim potest peccata
dimittere nisi solus deus, qui per eos quoque dimittit quibus
dimittendi tribuit potestatem? — tamen multo diuinius est resurrectionem
donare corporibus, quandoquidem ipse dominus
resurrectio est.
hic lectus qui tolli iubetur quid est aliud
nisi quia humanum iubetur corpus adtolli? ipse est, qui per
singulas noctes lauatur a Dauid, [ut legimus: lauabo per
singulas noctes lectum meum; lacrimis stratum
meum rigabo. hic est] lectus doloris, in quo anima nostra
graui conscientiae aegra cruciatu iacebat. sed si quis secundum
Christi praecepta se gesserit, iam non lectus doloris est, sed
quietis. miseratione enim domini coepit quies esse quod mors
erat. qui nobis soporem mortis uertit in gratiam uoluptatis.
nec solum leuare lectum, sed etiam domum suam repetere, hoc
est ad paradisum redire censetur; ea est enim uera domus,
quae hominem prima suscepit, non iure amissa, sed fraude.
merito ergo restituitur domus, quoniam uenerat qui nexum
fraudis aboleret, ius reformaret.
nec mora ulla sanitatis interuenit:
unum dictorum remediorumque momentum est. spectant surgentem
increduli, mirantur abeuntem et diuini operis miracula
malunt timere quam credere. nam si credidissent, non timuissent
utique, sed dilexissent; perfecta enim dilectio timorem
excludit foras. et ideo isti, quia non diligebant,
calumniabantur. calumniantibus autem dicit: quid cogitatis
mala in cordibus uestris? quis hoc dicit? sacerdos
23 I Ioh. 4, 18 26 Hebr. 10, 21 ET peccata (a alt. s. u.) A, orn. P dimittere
peccata L 5 ipse om. C 8 ut... hic est add. PL, inclusi 10 hic
est add. i 11 cruciata (u 8. a alt.) A 13 quietas P etenim A
(et add. m3) Px 14 uoluntatis APax 16 ea est P (ea in ras.) E
(a in ras.) ecce est T 18 ueneratur L et (ur eras.) F, (exp.) st 20 eipectant
PLV expectans POre resurgentem PL 23 sed (d 8. w.) P
24 quia (a s. u) (tn3) A, (ml) V qui FO
peiores esse leproso. ille sacerdoti est se iussus offen-e purgatus,
hos sacerdos repudiat, ne alios quoque eorum lepra 1359
contaminet.
Sequitur mystica euocatio publicani, quem sequi iubet non
corporis gressu, sed mentis adfectu. itaque ille prius auare de
mercedibus, dura de laboribus periculisque nautarum emolumenta
conuertens uerbo uocatus propria derelinquit, qui rapiebat aliena.
ac uile illud sedile destituens toto pos dominum uestigio
mentis incedit. conuiuii quoque magni exhibet adparatum; qui
enim domicilio Christum recipit interno maximis delectationibus
exuberantium pascitur uoluptatum. itaque dominus
libenter ingreditur et in eius qui crediderit recumbit adfectu.
sed rursus accenditur inuidia perfidorum et futurae poenae
species praefiguratur; epulantibus enim fidelibus et in illo
caelorum recumbentibus regno perfidia ieiuna torquebitur.
simul ostenditur quantum intersit inter aemulos legis et
quod illi qui legem sequuntur ieiunae mentis famem
patiantur aeternam, qui uero uerbum in interioribus animae
receperunt alimenti caelestis et fontis ubertate recreati esurire
et sitire non possint. et ideo qui animo ieiunabant murmurabant
dicentes:
quare cumpublicanisetpeccatoribus
manducat et bibit? serpentina uox ista est. denique hanc
primam uocem serpens emisit dicens Euae: quid utique im2 uidebat) A
ostendit in eos PL 2 leprosis A leprosos a leproso (oso ire rax.)
V lepre sed (d s. u. m2) it 5 mystice (a 8. e m3) uocatio A mysticae
uocatio LX mystica uocatio x publicani (u in ras., bli s. u.) A
7 mercibus cod. Reg. Maurinorum dara (post a ras.) A. dure Engelbreckt
8 derelinquit AaBG, dereliquit cet. 9 post A (t s. u.) cet.
10 incedet (i s. e alt.) P 11 recepit APBLX (i s. e alt. PO) 13 recumbet
P (i s. e alt.) L adfecta. (s eras.) P 16 ieiuna torquebiturt
inuidebat X torquetur P (o e.r u) L torquebitur G (bi s. u.) T (in
ras.) 18 secuntur BCGfx 20 alimentis (s eras.) P fontis (n m
ras.) P 21 possint (v s. i) 0 possunt By quia X murmorabant
PLX (v s. o m2 Pre) 23 bibet AG ista om. C
patris sui uenena diffundunt qui dicunt: quid utique cum
publicanis et peccatoribus manducat et bibit?
unde dominus cum peccatoribus manducando etiam cum
non prohibet nos inire conuiuium dicens: non egent
qui sani sunt medico, sed qui male habent.
nouum
medicamentum nouus magister aduexit. hoc de terra non pullulauit;
inprudens enim omnis creatura huius confectionis. uenite
omnes, qui incurristis peccatorum uarias passiones, utimini
peregrino medicamento, quo uenenum serpentis excluditur,
quod non solum passionum abstulit cicatricem, sed etiam
causam diri uulneris amputauit. hoc medicamentum non famem
incidit, sed cibum animae subministrat; uenit enim filius
hominis manducans et bibens, et dicunt: daemo
nium habet, et ideo, non est mens nostra ieiuna. ieiunant
hi quibus abest Christus bonorumque meritorum copiis egent:
at uero cui uirtus sua uoluptate sufficit, qui recipit domo
Christum conuiuium magnum exhibet, hoc est bonorum
spiritale conuiuium, quo diues populus eget, pauper
I epulatur. et ideo, inquit, ieiunare non possunt filii sponsi,
quamdiu cum illis est sponsus.
Venient autem dies, cum auferetur ab illis
I sus. qui sunt illi dies. quibus nobis Christus aufertur,
maxime cum ipse dixerit: uobiscum ero usque ad consummationem
mundi, ipse dixerit: non relinquam uos
eras.) A dixit dS EjT noli X 4 gentilibus (s. m2
peccatoribus) A cum gentibus C 5 dicens (s. u. m3) A 7 magister
(ter 8. u.) P adduxit (in mg. m3 al. aduexit) A 8 enim eat X
omnia om. EтT 10 medicamento (ca s. u.) P 13 incidit (m3 indicit)
A indicit aCy, 15 et om. X mens nostra non est ieiuna y
16 hii P 17 ad An et (at corr. m3) P, (m2) BG V uoluptatem X
(m del. m2 V) uoluptatis PL uoluntatem A uoluntate cet. recepit
ALX domo recipit ET 22 eis X post sponsus add. et tunc
ieiunabunt in illis diebus CGf 23 a nobis Gf 25 dixit X dixerit
(a 8. i alt.) E relinquo C
nequeamus. nemo tibi Christum potest auferre, nisi te ipse
auferas. non te auferat iactantia tua, non te auferat adrogantia
nec tibi de lege praesumas; non enim uocare iustos uenit,
sed peccatores.
quomodo igitur dominus iustitias dilexit neque
uidit Dauid iustum derelictum aut quae ista aequitas, si
iustus relinquitur, peccator adsciscitur, nisi intellegas quod
eos iustos dicit qui ex lege praesumant et euangelii gratiam
non requirunt? nemo autem iustificatur ex lege, sed redimitur
ex gratia. est igitur in lege iustitia, sed non est per legem
iustitia; nam et ipse apostolus, Hebraeus ex Hebraeis,
secundum legem Pharisaeus, secundum iustitiam,
quae in lege est, conuersatus sine querella, qui
gloriatur ex lege. quae mihi inquit lucra fuerunt, haec
duxi propter Christum detrimenta esse, hoc est:
abiecit iustitiam et gloriam legis; iustitia enim legis sine
Christo uacua est, quia plenitudo legis Christus est. et ideo
etsi est in lege iustitia, non est tamen per legem iustitia.
si enim per legem iustitia, ergo Christus gratis
mortuus est; mortuus enim Christus est, ut inpleret iustitiam.
denique lohanni dicenti: ego a te debeo baptizari,
et tu uenis ad me? respondit: sine modo; sic enim
8, 24 10 Galat. 2, 21 11 Philipp. 3. 5 sq. 14 Rom. 2, 23, Philipp.
3, 7 17 Rom. 10, 4 19 Galat. 2, 21 21 et 22 Matth. 3, 14 sq. P illi (i alt. in ras.) ipse a; fort. <ei> ipse S iactantia]
arrogantia (in mg. m3 iactantia; om. non te auferat adrogantia) A
4 uenit uocare iustos C 5 dilexerit (it m2 s. erit) A 6 dauit uidit
ET quae ista m2 ex qua est P est ista L, ista est C aequitas
dei PL 7 et peccator PL nisi ut (ut eras.) P 8 praesumunt PL
praesumant (m3 -unt) B 9 redemitur (i 8. e alt. m3) P 10 igitur
(it 8. u. m2) A est om. X 11 et A, om. cet. apostolus ait PL
12 fariseus P 13 in] ex A 14 inquit om. ET 15 dixi aGX
16 abieci CG, fort. recte 17 est xps legis Gy 18 etsi (et 8. u. m3)
A si X si (deinde ras., quae unitis uersus spatium occupat; erasa
sunt: enim per legem iustitia. Si.) ergo xps P; enim p. 1. iustitia om, L
mortuus gratis ET 20 est enim xps jr iustitiam omnem n
mortuus, sed pro nobis mortuus est Christus, ut iusti fulgerent
sicut sol in regno patris sui. sed non Iudaei iusti. quibus
dicitur: cum uideritis iustos intrare in regnum
isti sunt iusti, qui percutientem non repercutiunt,
qui inimicum diligunt. si sic non accipimus, inuenitur contrarium:
non ueni uocare iustos, sed illos non uocat,
qui se iustos dicunt; ignorantes enim deum et suam
quaerentes iustitiam statuere iustitiae dei non
sunt subiecti. ergo usurpatores iustitiae non uocantur
ad gratiam; nam si gratia ex paenitentia, utique qui fastidit
paenitentiam abdicat gratiam. isti erunt uulnerati qui se
istis sponsus aufertur, nobis autem non Caiphas, non
Pilatus Christum abstulit, nec possumus ieiunare, quia Christum
habemus et Christi carnem epulamur et sanguinem.
quomodo enim uidetur ieiunare qui non esurit, quomodo
ieiunare qui non sitit? quomodo autem potest sitire qui
bibit Christum, cum ipse dixerit: qui biberit de aqua,
quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum? denique
de animi dictum ieiunio etiam sequentia declarabunt.
Matth. 5, 39, Luc. 6, 29 6 Matth. 5, 44, Luc. ti. 27 8 Rom. 10, 3
12 Matth. 9, 15 15 Ioh. 6, 53 18 Ioh. 4, 13 C 2 mortuus xps est Pa. xps mortuus est C
est s. u. G 3 4 quibus A 4 uideritis (i alt. m3 ex e) P iu
in K. ult. fort. m2 P, om. Ex. 5 non percutiunt Er. non repercutiunt
(re s. u.) T 6 inimicos LX accepimus (i 8. e) P 8 iustos esse
PL 9 iustitiam quaerentes X 11 g(s. m3 gratia) P fastident
y (-ient corr. T, iu m2 8. e E) . 12 abdicant EfT; abdicat
gratiam om. G isti eruntJ sitierunt P 13 auferetur y caifas P
14 poshimus P (v 8. i m2) L post possumus add. ei LX 15 carne
BXy sanguine BXX 17 quomodo (o tert. s. u.) autem A autem
om. L sitire potest X 18 xpm bibit L aquam (m eras.) P
19 ei A, om. cet. 20 anime (e m2 ex i) A declararunt G (r alt.
ex b), E (ru exp.), T (nt 8. runt m. rec.) cet.
uetus.
dixerat filios sponsi. hoc est filios uerbi, qui per
lauacri regenerationem in ius diuinae generationis adsumti
sunt, quamdiu cum illis sponsus est, ieiunare non posse. non
utique hoc ieiunium relegatur, quo conficitur caro et corporalis
luxuria castigatur; hoc enim ieiunium nos conmendat
deo. nam quemadmodum discipulos ieiunare prohiberet, cum
ipse dominus ieiunaret, cum postremo diceret nequissimos
spiritus non nisi ieiuniis et orationibus solere superari? denique
etiam hoc loco ieiunium uestimentum adpellauit uetus, quod
exuendum apostolus aestimauit dicens: exspoliate uos
ueterem hominem cum actibus eius, ut induamus eum
qui baptismatis sanctificatione renouatur. in eandem igitur
formam series conuenit praeceptorum, ne actus ueteris et
noui hominis misceamus, cum ille corporalis exterior opera
carnis operetur et hic interior qui renascitur non uersicolorem
speciem ueterum nouorumque debeat habere gestorum, sed
concolor Christo illum studio mentis imitari, cui renatus est
in lauacro. absint igitur decolora mentis uelamina, quae
15 Rom. 7, 22 m2 de) A 2 filios pr.] filius A (o 8. u) X (-os corr. itF)
filios alt.] filius AFO et (-os corr.) n quem (i 8. grp m2) A
3 generationem X in ius A (i alt. 8. u. m2) Y (s. est ras.) unius a
in huius FO et (hu exp. m2) y adsumserit (ti sunt m2 s. serit; A
4 sint BET et (sunt corr.) CG cum] enim cum P (cum s. u. m3) L
cst sponsus PL corporis PrsBL Y 6 luxoriae
P (e del.) L deo om. PBL 7 discipulos hic PL 8 ipse om. ET
et cam X posttremo (t alt. 8. u.) A 9 solere] posse X (posse post
superari transponunt ET) posse solere C 11 spoliate ABCX 12 eius
A (in mg. m3 suis) suis T suis eius C ut] et ax, om. C 13 eandem
(n 8. u.) PV eadem L 14 nrjc ET et (c eras.) Y, (exp.) n 16 uersicolorem
P et (1 a 8. e alt.) V uersicolorom (a 8. o ult. m2) A uersicoloram
(a in ras.) B uersicoloriam aC uersicolorum cet. 18 concolor P
(co alt. s. u.) V (con 8. u.) BFX cumcolor A (con 8. cum m2) LO
color it ml colorem « m2 C ipi A (o 8. i m2) BCLX 19 absint\'
A (n 8. u. ml) n (n s. u. m2) absit (I ex i) V absit L menti B
nuptialem. sponso autem quid potest placere nisi pax animi,
puritas cordis, caritas mentis?
bonus sponsus dominus Iesus;
hic nouo partu naturam initiauit, huic desponsata corruptelis
carnis absoluitur. non filios mortales requirit — non Euae
delectatur doloribus —, non uirum obnoxium culpae, non
hereditatem condemnati patris. uidit enim carnis ulcera quam
ante concupiscebat, aduertit non esse pulchritudinem ueram,
quae habeat uitiorum deformitatem. et ideo quid tibi cum
tali sponso, femina? require diligenter et in omni corpore inuenies
cicatricem. cognosce alium magis sponsum, qui circumdatur
luce, cuius species non potest interire. hunc tolle in
animum tuum, consecra in templo tuo, tolle in corpore tuo,
sicut scriptum est: tollite deum in corpore uestro.
huius thalamos ingredere nouos, huius spectato peregrinum
decorem, hunc indue, hunc uide ad dexteram patris et gaude
quia talem habes sponsum. hic te uestiet benedictionem, ne
qua noceat scissura peccati.
seruemus igitur uestem, quam
nos sacro dominus emergentes fonte uestiuit. cito scinditur
uestis, si facta non congruant; cito tineis carnis adteritur et
ueteris hominis errore maculatur. ergo hic noua ueteribus
copulare, in apostolo autem etiam nouis uetera superuestire
prohibemur, sed exuere uetus. nouum sumere, ut exspoliati,
103, 2 14 I Cor. 6, 20 16 Act. 7, 55 20 et 191, 10 Matth. 6, 19 sq.
22 Coloss. 3, 9 sq., II Cor. 5, 3 BC 2 aatem «. u. m2 A 4 natura
(-.1 graphio f) ministrauit (8. graphio initiauit 7) EfT dispon-
sata Årzx 6 obnozium (ae 8. um m2) A post culpae add. requirit
A (8. u. m3) aC 7 carnis enim ET quam (ae 8. am m2) A quae X
8 ante PaL antea cet. (euanidum in A) concupescebat (i 8. e pr.) P
9 habet A habebat Gj 10 inueniefls A 14 dum EGTX, om. T
15 thalamos (a alt. ex o m2) P ingredere (re alt. 8. u.) A 16 induere
X 17 qui corr. E) te om. X benedictione BCx
18 quam A (m s. u. m2) V (s. m2 t qua) 19 dns 8. u. m2 A etmergentes
X (t pr. eras. itF) 20 tineis] in eis PL 22 uetere P
superuestiri Ex(T 23 et ut A
nudamur autem, cum indumentum nobis aliena fraude detrahitur,
non nostra uoluntate deponitur.
Et nemo mittit uinum nouum in utres ueteres.
fragilitas humanae condicionis aperitur, cum corpora nostra
exuuiis defunctorum animalium conparantur. atque utinam
bonorum utrium usum possimus inplere, ut sacramentum quod
accepimus reseruemus! leuat iniuriam industria, si renouatis
utribus noua uina credantur. et ideo utres hos plenos semper
seruare debemus; uacuos enim cito tinea et aerugo consumit,
gratia seruat inpletos.
pulchre autem operi huic talia praecepta
conueniunt; sextum est enim opus, quo Leuis noua quadam
forma figuratur. sexto autem die factus eat homo; sexto igitur
Christi opere reformatur iam non uetus, sed noua creatura
et quaedam forma peregrina. et ideo tamquam noua creatura
conuiuium Christo exhibet, eo quod et in ipso Christus delectaretur
et ipse partem delectationis mereretur habere cum
Christo. ad hunc igitur informandum praecepta dat dominus;
sequebatur enim iam laetus, alacer et exsultans dicens: iam
non publicanum gero, iam non porto Leuin. exui Leuin, postquam
Christum indui. odi genus meum, fugio uitam meam;
solum te sequor, domine Iesu, qui sanas uulnera mea.
quis enim me separat a caritate dei, quae m te ABCFO 4 nemo (mo s. u.) A uinum] 3 litt. euanidae
A 5 condictionis (c alt. eras.) P 9 seruare semper ET
10 consumet P 12 quo A (quod m2) B (o in ras.) quod ait V legis
LX matheus leuis X (8 alt. expo i j legis cori.., sed s. g m2 t u E)
13 figuratur forma EyT 15 et quaedam ... creatura (add. lhs) in mg.
inf. m2 A et om. X peregrina (e pr. s. u.) P 16 in ipso] nisi
X (in se corr. V) 18 ad hunc T (n in ras.) V (n s. u.) adhuc FLO
et (an 8. u m2) n informandam V (u s. a alt.) n informanda FO-
20 porto leuin (n s. u.) A exuit P (i s. u.) L 21 induit PL
odii P (i alt. eras.), fort. recte; odio LX meam priorem x 22 sequar
w et (o s. a) V 23 seperat (a s. e alt. m3) P
quibusdam et bonis conpedibus caritatis innexus sum. omne
mandatum tuum sicut cauterium inpressum tenebo. etsi urit
cauterium mandati, tamen putrefacta carnis exurit, ne ad
uiuum serpat contagio. etsi mordet medicamentum, tamen uitium
ulceris tollit. aufer igitur, domine Iesu, potenti machaera tua
meorum putredines peccatorum. dum habes ligatum caritatis
uinculis, seca quodcumque uitiosum est. ueni cito incidens
occultas et latentes uarias passiones, aperito uulnus, ne noxius
serpat umor. emunda omne quod faetidum est peregrino lauacro.
audite me, terreni homines, qui peccatis uestris cogitationes
ebrias geritis. et ego Leuis talibus eram passionibus sauciatus.
inueni medicum, qui in caelo habitat et in terris spargit
medicamenta. hic solus potest sanare uulnera mea, qui sua
nescit, hic auferre cordis dolorem, pallorem animae, qui nouit
occulta.
transiret per seminata, uellebant discipuli eius
spicas et manducabant confricantes eas manibus
suis.
nec solum conprehensione uerborum, sed etiam usu ipso
specieque gestorum incipit hominem dominus Iesus ueteris
obseruatione legis exuere nouoque indumento uestire gratiae.
itaque eum iam in sabbato per seminata transducit, hoc est
admonet fructuosis. quid sibi sabbatum uelit, quid seges, quid
AaX fames cet. fidei V (8. est ras.) PLf 4 putrefacfacta A
(i tollet (i e. e) ET auferre P potest P macheria Fit et (i
eras.) P, (exp.) V 7 dum me E diu me X legatum (i 9. e) A
8 uitiorum B uitium y 9 occulta sed (set L) PFLK occulta scilicet 0
uariasque LX (que 8. u. V) ne om. P 10 humor A 11 me
8. u. m2 A in peccatis y (in exp. E) 12 leuis (s eras.) E, (exp.) y
leui C 14 quia G (a exp.) i 15 auferet A palloremque (que 8. u.
m3) P 17 primo s. u. A 18 transiret (transisset 7) ihs y sata y
semita FO et (corr. seminata, 8. m2 t sats) V seminata L bellabant
(m3 uellebant) P 19 eas om. ET 20 nec] non ABGj uso (v s.
o) ipso P usui per X (i eras., per del. V) 21 incipiet A 22 obseruationeiii
A exuero (e s. 0 m3) P gratia PX (-ae in2 OV)
24 fructuosis itineribus y nellit AX (1 pr. eras. F)-
mundus, agri seges in satione humani generis fecunditas
discutientes suis apostoli pascebantur nostro se alentes
profectu.
stabat igitur lam seges fecunda uirtutum pullulantibus
spicis, quibus nostri fructus meriti conparantur; aeque
enim aut imbre marcescunt aut sole torrentur aut pluuiis
umescunt aut tempestatibus eliduntur aut a messoribus intra
horreorum felicium receptacula reconduntur. receperat ergo
terra iam dei uerbum et caelesti semine satus diuites fetus
ager almus effuderat. esuribant discipuli salutem hominum et
tamquam folliculis corporum mentium fructus ad fidei lucem
praeclaris operum suorum miraculis eruebant. sed hoc putabant
Iudaei sabbato non licere, Christus autem nouae gratiae
munere designabat otium legis opus gratiae.
Nec sine mysterio hoc ab euangelista, secundum Matthaeum
et Marcum sabbata pure posita puto, quia sabbata perpetuae
feriae sunt resurrectionis aeternae. uel in hoc igitur saeculo
feriatis ac uacantibus superstitionibus Iudaeorum uel in futurum
ferias ipsi perpetua sollemnitate celebrantes quae bona
sunt terrae manducabimus iuxta quod scriptum est: illi
manducabunt, uos uero esurietis.
mire tamen secundum
Lucan secundoprimum, non primosecundum sabbatum dixit —
21 Esai. 65, 13 alt. om. X 2 segis A in add. m3 A, om. B 5 profectus
(a 8. u. m3) A profectum (m exp.) P, (eras.) V 6 nostr?? (i 8. w) A
meriti (a 8. i alt. m3) P 9 felicia ΕγΤ 10 iam terra PL satos A
11 amas (m2 amoenus, in mg. m3 al. almus) A eauribant A et m1 P
esuriebant P ms cet. 12 ex (8. fl. m2) folliculis n; ante folliculis spa-
tium in L lucem (m ex t m2) A 13 miraculis (s 8. u. m2) A
eruabant (e 8. ») P seruabant A 17 sabbatae purae A sabbatum
(secundum add. r) pure positum EFT quia A quoniam cet. sabbatae
A sabbatum ВrT perpetuae ΑαΒΕFGπΤV perpetua cet.
18 uel] unde L 19 futuro x 20 sollemnitate (1 pr. 8. u. m3) P
celebrantes (n 8. u.) P 21 manducauimus a et (-bimus corr.) AG
23 lucan AP lucam cet. sabbato P
praecellit. secundum ideo, quia primum ante ex lege praecessit,
in quo etiam poena praescripta est, si quis operetur; primum
autem ideo, quia sabbatum illud ex lege solutum est, quod
erat primum, et hoc primum factum est, quod secundo est
constitutum. nam et cum operari sabbato liceat et operantis
nulla sit poena, sabbati utique ex lege, cuius uis soluta est,
nec nomen haerebat, sed tamen fuerit illud primum ordine,
hoc primum munere, nec ideo minus hoc, quia secundum. nam
et Adam primus nec conparandus secundo Adam; primus
enim Adam in animam uiuentem, nouissimus Adam
in spiritum uiuificantem et: primus homo de terra
terrenus, secundus homo de caelo caelestis. praelatus
utique secundus primo; ille enim causa mortis, hic uitae.
sic et secundoprimum sabbatum dicitur, secundum iuxta numerum,
primum iuxta operationis gratiam; melius est enim
sabbatum, quo inpunitas datur quam quo poena praescribitur.
prima lex, secundum euangelium, inferior tamen formido quam
gratia. aut forte primum hic in praedestinatione consilii et
secundum in sanctione decreti.
Bene autem dominus in lege typum futuri hoc quoque
loco et defensores legis arguit nescire quae legis
sunt exemplum adferens quod Dauid, cum esuriret ipse cum
sociis, intrauit in domum dei et panes propositionis sumsit
et manducauit et dedit his qui cum ipso erant. magnum et
23 Reg. I 21, 1 sqq. P (If s. u.) L X deyteroproton T
denteroproton cet. 2 ideo] et ideo A 3 operaretur ΕγΤΧ 6 constitum
A nam cum et a operari (ra a. u. m3) P operanti C
8 primum ante ordine otn. PL 12 spm A (u a. m mJ3) Gf spn P
(m s. u. add. m3) E (m s. u. add. m2) cet. uiuificanteiji A 15 secundumprimum
L secundoprimum (v s. o m2) n 16 operationum X
18 post euangelium eras. dum euangelium A 19 aut] an x post
forte add. et A (8. u. m2) aCx predestinationg PL 22 legis pr.
(i ex e m2) P arguet (i s. e) P
solida utilitatis nobis sequenda produntur, deinde quia Dauid
cum sociis fugiens a facie regis Saul hic praefiguratus in lege
Christus est, qui cum apostolis principem mundi lateret.
quomodo
autem ille obseruator legis atque defensor panes et ipse
manducauit et dedit his qui secum erant, quos non licebat
manducare nisi tantummodo sacerdotibus, nisi ut per illam
demonstraret figuram sacerdotalem cibum ad usum transiturum
esse populorum, siue quod omnes uitam sacerdotalem
debemus imitari siue quia omnes filii ecclesiae sacerdotes sunt?
unguimur enim in sacerdotium sanctum offerentes nosmet ipsos
deo hostias spiritales.
legi igitur iam superfluit doctrina Christi
nec legem soluit, sed inplet, quia nec sabbatum soluit. si
enim sabbatum propter hominem factum est, utilitas autem
hominis postulabat esurientem hominem, qui diu fuerat terrae
fructibus abdicatus, ueteris famis uitare ieiunia, non utique lex
soluitur, sed inpletur. quomodo igitur domino ad crimen obicitur,
quod in seruo pro crimine non -tenetur?
quid autem .
euidentius hac figura, quae per totam currit historiam? intrauit
Dauid in domum Abimelech sacerdotis; sed nec periculo
mortis proposito hospitem recusat, declinat exulem sancti
sacerdotis. tanta hospitalitatis est gratia, ut libenter in
nos aliena pericula transferamus.
Uerum hoc in historia morale, in mysterio propheticum est,
21, 1 sq. X (quo m2 KV) 2 solius E (da s. us m2) FT 3 fugiens
(ens m ras. m3) P praefiguratua B (ua in ras.) praefiguraturua yE
10 filii (i tert. s. u.) P 11 ungimur PLX 12 do s. u. P igitur
(igi 8. u. m2) A 13 soluet ET 14 hominem AB homines cet.
15 postolabat (o alt. ex u; m2 s. Q add. v) P 18 teneretur (re eras.) P
quid (d 8. u.) A 19 haec A 20 abimelech (h s. u.) P 21 neque
(8. u. M2) declinat E 22 scs X hospitalitas X 24 storia A
morali (i ex e m2) P mysterium a propheticum ABCx profetatum
P prophetatum aL prophetica allegoria X
hospitio suae mentis religiosi excluderent sacerdotes. nec solum
in cuiusque domo uatis repperturus docetur Christus hospitium,
sed etiam per figuram nequitiae spiritalis manubias et
arma sumturus; nam qui Christum recipit hospitio
illum Golian spoliat suis telis.
quid uero euidentius
quam quod in Abimelech domo quinque panes petiit Dauid,
unum accepit demonstrante typo quod iam non quinque libris.
sed Christi corpore cibus fidelibus pararetur, ut Christus
corpus adsumeret, ne quis de fidelibus esuriret? nec Doec
figura uacat, qui erat custos mulorum, eo quod nemo alius
nisi infructuosi gregis custos Iudae typum proditoris inpleret.
iam illud quod Dauid receptione omnem Abimelech
domum praeter Abiathar principem tunc temporis sacerdotum
Saul persecutus est ostendit prophetia nobis quod nemo possit
nocere uero principi sacerdotum, qui solus est Christus.
Hinc ad alia progreditur dominus Iesus. nam qui totum
hominem saluum facere disposuerat per singula membra
ut uere diceret: mihi irascimini, qui totum
hominem saluum feci in sabbato? itaque hoc loco manum
16 Hebr. 5, 10 19 Ioh. 7, 23 P et (prae a. u. m2) A praesumpto aLX sumpto
BCX pro futurae C furore X illQ.4 dauid (d tert. ex t) P 2 religiosis
(a alt. eras.) P sacerdotis P (-es m3) B 3 cuiusque PLy
cuiusce AB hniusce X huiuscemodi a (h ex c m2) C reperturos A
5 recepit X 6 golian PaB goliam cet. 7 abimelech (h 8. u.) P
petiit A petit cet. dauit (d s. t) P 8 et unum x accipit C
non iam 0 libri E (-is m2) y T 9 fA putaretur
X xps (corr. xpi) P 10 doec AL nC
dohaec X doech BEGT doeth 7 donet a 11 mutorum (lo s. to m3) P
malorum LX 12 typum] spm A 13 post illud add. d
post quod add. propter 8. u. m2 «V receptionem a (m eras.) GLX
omnem 8. u. m2 E, om. fT abimelec P 15 persequutus FOV
prophetia (i s. u.) G propheta r posset PL 16 uiro (i ex e m2) P
18 curabat G 19 irascimini (i pr. s. u.) P irascemini A quia y
20 sanum ET
sucis bonorum factorum salutaribus inrigauit, ut quae crimine
aruerat bonis operibus sanaretur. in quo Iudaeos redarguit-
Christus, qui malis interpretationibus legis praecepta uiolarent,
aestimantes sabbato etiam a bonis operibus feriandum, cum
lex in praesentibus formam praefigurauerit futurorum, in quibus
utique malorum feriae futurae sunt. non bonorum. nam licet
saecularia opera conquiescant, non otiosus tamen boni operis
actus est in dei laude requiescere.
audisti igitur domini uerba
dicentis: extende manum tuam. communis ista generalisque
medicina est. et tu qui putas manum habere te sanam,
caue ne auaritia, caue ne sacrilegio contrahatur. extende saepius
eam, extende ad illum pauperem qui te obsecrat, extende ut
proximum iuues, ut uiduae praesidium feras, eripias iniuriae
quem uides iniustae contumeliae subiacere, extende ad deum
pro peccatis tuis. sic manus extenditur, sic sanatur. sic Hieroboam
manum cum idolis sacrificaret contraxit, cum deum
rogaret extendit.
Factum est autem in illis diebus, exiit in monte
orare et erat pernoctans in oratione dei. non omnis
qui orat ascendit in montem — est enim oratio quae peccatum
facit — sed qui bene orat a terrenis ad superiora progrediens
uerticem curae sublimis ascendit at ille non ascendit in
montem qui de saeculi diuitiis aut de honore sollicitus est,
non ascendit in montem qui fundi ius optat alieni. ascendit
ille qui deum quaerit, ascendit ille qui cursus sui dominica
21 Ps. 108, 7 22 Ps. 23, 3 26 Ps. 23, 6 P (uit s. rę m3) L inrigabat aC 5 a bonis] ab omnibus G
7 licet et X 9 domini om. P 11 te habere manum X 14 iabes
AF et (n ex b) (m3) P, (m2) GnV 15 iniustae (a 8. u.) A contumeliae
(e pr. ex i m2) P dum CX 16 hieroboam P 17 post
contraxit add. et rursus (rursum C) aCy dum X 19 in monte
A in montem C et (m2 in ras.) Y in nocte T (montem m2 e. nocte) cet.
23 ascendit ad montem. at C in] ad C 24 diuitiis (i pr. ex e) A
25 in eras. P, om. BL «»fundi (re eras.) P 26 quaerat (i s. a) P
ascendunt; non enim cuicumque propheta dicit: ascende in
montem excelsum qui euangelizas Sion, exalta in
uirtute uocem tuam qui euangelizas Hierusalem.
non uestigiis corporalibus, sed factis sublimioribus in hunc
montem ascendas. sequere Christum, ut ipse esse mons possis;
montes enim in circuitu eius. quaere in euangelio:
inuenies solos cum domino montem ascendisse discipulos.
orat
ergo dominus non ut pro se obsecret, sed ut pro me inpetret;
nam etsi omnia posuerit pater in potestate fili, filius tamen
ut formam hominis inpleret, obsecrandum patrem putat esse
pro nobis, quia aduocatus est noster. noli insidiatrices aperire
aures, ut putes filium quasi infirmum rogare, rogare ut inpetret
quod inplere non possit potestatis auctor. oboedientiae magister
ad praecepta uirtutis suo nos informat exemplo. aduocatum
inquit habemus aput patrem. si aduocatus est, debet pro
meis interuenire peccatis. non ergo quasi infirmus, sed quasi
pius obsecrat. uis scire quam omnia quae uelit possit? et
aduocatus et iudex est. in altero pietatis officium, in altero
insigne est potestatis.
Et erat inquit pernoctans in oratione dei. species
tibi datur, forma praescribitur quam debeas aemulari. quid enim
te pro salute tua facere oportet, quando pro te Christus in
oratione pernoctat? quid te facere conuenit, cum uis aliquod
officium pietatis adoriri, quando Christus missurus apostolos
orauit prius et solus orauit? nec umquam alibi, si non fallor,
19 Ioh. 5, 22 C 5 multis post uestigiis add. PL factis
(c 8. u.) A 6 si ascendas Xx sequeris Xx 7 quaere (e pr. 8. fl.) i
quare aBETX 8 et inuenies a solos (o alt. ex u) P 10 fili AaL
filii PFOV (hi i tert. s. u. m2) cet. 12 aures aperire X 13 rogare
rogare AaB, rogare cet. ut impleret GL 18 quoniam (ex quam
m2) ic quia X 23 facere pro salute tua X 24 aliquid (o s. i m3) P
25 missuros Aa missurus est X (est eras. 0, del. m2 nF) 26 umquam
(us m3 8. um) A alibi (i alt. in ras.) si (s. u. vi3) P
enim consilium humana uota non capiunt, nec quisquam interiorum
potest esse particeps Christo. uis scire quam mihi,
non sibi orauerit?
uocauit inquit discipulos suos et
elegit duodecim ex ipsis, quos ad propagandum auxilium
salutis humanae per terrarum orbem satores fidei destinaret.
simul aduerte caeleste consilium; non sapientes aliquos, non
diuites, non nobiles, sed piscatores et publicanos quos dirigeret
elegit, ne traduxisse prudentia, ne redemisse diuitiis, ne
potentiae nobilitatisque auctoritate traxisse aliquos ad suam
gratiam uiderentur, ut ueritatis ratio, non disputationis gratia
praeualeret.
eligitur et Iudas, non per inprudentiam, sed per
prouidentiam. quanta est ueritas, quam nec aduersarius minister
infirmat! quanta moralitas domini, qui periclitari magis aput
nos iudicium suum quam adfectum maluit! susceperat enim
hominis fragilitatem et ideo nec has partes recusauit infirmitatis
humanae. uoluit deseri, uoluit prodi. uoluit ab apostolo
suo tradi, ut tu a socio desertus, a socio proditus moderate
feras tuum errasse iudicium, perisse beneficium.
Et descendit inquit cum illis et stetit in loco
pede plano. aduerte omnia diligenter, quomodo et cum apostolis
ascendat et descendat ad turbas; quomodo enim turba
nisi in humili Christum uideret? non sequitur ad excelsa, non
ascendit ad sublimia. denique ubi descendit, inuenit infirmos;
in excelsis enim infirmi esse non possunt. sic etiam Matthaeus
V (-i m2), E (f i s. o) quoniam On quod B 5 XII PCLit
6 sator est (t alt. eras.) P satores (in mg. m3 al. seminatores) A
7 consilium caeleste a 8 non (n alt. 8. u.) nobiles P 9 traduxisset
P (t alt. eras.) L traduxissent F (ent in ras.), 0 (nt era,s.), n (nt exp.)
redimisse AaEFLOT et (i pr. ex e) V redemisse (e alt. ex i) (m3) P,
(m2) n 11 gratiam (am 8. u.) P uiderentur APaCX (n eras. PV,
exp. Ak) uideretnr cet. ratio N (N 8. u., eras.) P post disputationis
add. arte sed A 18 si a socio desertus, a socio proditus fueris y a
pr. 8. u. m2 P proditis (v s. i alt. m2) P 23 celsa X 24 infirmos
inuenit L 25 sicut (ut eras.) P etiamj enim jr
sanatus est, ut paulatim uirtutibus procedentibus
ascendere posset ad montem. et ideo unumquemque in inferioribus
sanat, hoc est a libidine reuocat, iniuriam caecitatis
auertit, ad uulnera nostra descendit, ut usu quodam et copia
sui naturae conpotes nos faciat esse caelestis. et sanabat hos
quidem, sed in inferioribus relinquebat.
uidens autem
ut legisti, ascendit in montem. et cum sedisset,
ascenderunt ad eum discipuli eius. euangelizaturus
enim et benedictionum de thesauro diuinitatis promturus oracula
incipit esse sublimior. hic autem etsi in humili stabat, tamen
oculos eleuauit. sic enim etiam, cum Lazarum suscitaret,
infremuit spiritu, sic etiam caput leuauit, cum mulieri adulterae
peccata donaret. quid est enim leuare oculos nisi interius
lumen aperire?
denique sanctus Matthaeus aperuit inquit os
suum, thesauros scilicet sapientiae et scientiae dei, reclusis
adytis templi sui ora reserauit. ergo et tu aperi os tuum, sed
prius ut aperiatur inplora. si enim Paulus in apertionem oris
sui inplorat auxilium, multo magis inplorare te conuenit. ostendit
etiam tibi clauem scientiae, qua os aperire tuum debeas,
dicens propheta: aperi os tuum uerbo dei. uerbum dei
5, 2 16 Coloss. 2, 3 18 Ephes. 6, 19 21 Prouerb. 24,
76 (31, 8). A sanatos esse EjT 3 possit PL 5 ad] a P
(ad m2) L 6 snae ET conputes X (conpotes m2 V) conparticipes
X Banat os X (bos m2 itF; sanabat hos in mg..FV) 7 in
8. u. m3 P, m1 G, om. LKV 9 - (as eras.) accesserunt (in mg. m3
al. ascenderunt) A accesserunt CGy eius om. A 10 benedictionem
CLx et (n 8. e ult. m2) ÅG _thesauris C 12 oculos alte P oc. ad
te L leuauit PL 13 in spu APBC et sic A 17 adigtis A
aditis cet. reserauit (re in ras.) A reseruauit (u pr. ercw.) PyF
18 apertionem APaC et (em ex um m2) nF adapertionem FO apertione
7 (in mg. al. adapertione, del. m2) cet. 19 ostendit (i ex e m2) P
20 etiam] enim
laxatis silentii catenis inperitiae claustra reserantur.
Beati pauperes, quia uestrum est regnum dei.
beati qui nunc esuriunt et sitiunt, quia saturabuntur.
beati, qui nunc fletis, quia ridebitis. beati
eritis, cum uos oderin t homines. quattuor tantum beatitudines
sanctus Lucas dominicas posuit, octo uero sanctus
Matthaeus. sed in istis octo illae quattuor sunt et in his
quattuor illae octo.
hic enim quattuor uelut uirtutes amplexus
est cardinales, ille in illis octo mysticum numerum reserauit.
pro octaua enim multi scribuntur psalmi, et mandatum accipis
octo illis partem dare fortasse benedictionibus; sicut enim spei
nostrae octaua perfectio est, ita octaua summa uirtutum est.
sed prius quae sunt ampliora uideamus. beati inquit pauperes
spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum.
primam benedictionem hanc uterque euangelista posuit
ordine enim prima est et parens quaedam generatioque uirtutum,
quia qui contemserit saecularia ipse merebitur sempiterna;
nec potest quisquam meritum regni caelestis adipisci, qui
mundi cupiditate possessus emergendi non habet facultatem.
secunda benedictio: beati inquit mites. tertia: beati qui
lugent. quarta: beati qui esuriunt. quinta: beati
misericordes. sexta: beati mundo corde. septima: beati
pacifici. et bene septima, quoniam eo die ab omnibus mundi
operibus requieuit deus; dies enim quietis et pacis est. octaua:
5, 3 21 Matth. 6, 4 sq. 22 Matth. 5, 6 sq. 23 Matth. 5, 8 sq.
24 Gen. 2, 2 25 Leuit. 23, 24 (pr.) est PL oris tui est X qua (a ex corr.) P 3 post
pauperes add. spu A (8. u. m2) PctBCLX 4 dei] caelorum X 6 IIII P
8 sed in his PL VIII A IIII P in om. A his A istis cet.
9 IIII P VIII A hoc (i 8. o m2) A IIII P 10 reaerauit a
reserajuauit (a pr. infra u. add., ua eras.) P reseruauit 0 (u pr. g. u.) cet.
12 VIII A 16 uterque (r s. u. m2) A 17 generatio (om. que) PI.
18 quia (i 8. u.) A 24 eo die ex cotidie P, eodem die X 25 est
om. ET
ueni, domine Iesu, doce nos ordinem beatitudinum
tuarum; neque enim sine ordine dixisti primo beatos pauperes
spiritu, secundo beatos mites et tertio beatos qui lugent.
etiamsi cognosco aliquid, tamen ex parte cognosco. si enim
Paulus ex parte cognouit, quantum ego possum cognoscere,
qui Paulo quantum uita tantum etiam uerbo inferior sum?
uita enim uerbum exigit et adquirit, sermo autem sine uita
non dei sermo. quanto me sapientior Paulus! ille gloriatur in
periculis, ego glorior in successibus; ille gloriatur, quia reuelationibus
non extollitur, ego, si quae reuelationes mihi
contingerent, gloriarer. sed tamen potest deus de lapidibus
homines suscitare et uerbum proferre de clausis, uocem elicere
de mutis. quodsi asinae oculos aperuit, ut uideret angelum,
potens est et nobis quoque aperire oculos, ut possimus dei
uidere mysterium.
Beati inquit pauperes. non omnes beati pauperes; paupertas
enim media est. possunt et boni esse et mali pauperes,
nisi forte ille intellegendus pauper beatus, quem propheta
descripsit dicens quia melior pauper iustus quam diues
mendax. beatus pauper qui clamauit, et dominus exaudiuit
eum, pauper a crimine, pauper a uitiis, pauper in quo
mundi princeps nihil inuenit, pauper illius aemulus pauperis,
qui cum diues esset, propter nos pauper factus est. unde plene
Matthaeus aperuit dicens: beati pauperes spiritu; pauper
enim spiritu non inflatur, non extollitur mente carnis suae.
prima
ergo ista benedictio est, cum deposuero omne peccatum et
12 Mattb. 3, 9 14 Nura. 22, 27 20 Prouerb. 19, 22 21 Ps. 33, 7
22 Ioh. 14, 30 24 II Cor. 8, 9 25 Matth. 5, 3 G 4 et om. PLy 6 scs paulus PL
7 qui om. P 8 exiit X (exigit m2 FttV) autern] enim ABC γ.
9 quantQ X 10 ego (go s. u. M2) P successionibus X 11 reuelationis
A 11 potest (t alt. 8. u. m3) P 19 est pauper PL 20 melior
est (est 8. u. m3) A 26 extollitur (i in ras.) A
malorum. superest ut mores meos temperem. quid enim mihi prodest
carere saecularibus, nisi fuero mitis atque mansuetus? nam
qui sequitur uiam rectam - sequitur utique illum qui ait:
a me quia mitis sum et humilis corde. depone
igitur quae inproba sunt, egeto uitiis secundum bonam paupertatem,
mitiga adfectum tuum, ut non irascaris aut certe iratus
ne peccaueris iuxta quod scriptum est: irascimini et nolite
peccare. praeclarum est enim motum temperare consilio nec
minoris uirtutis ducitur cohibere iracundiam indignationemque
conpescere quam omnino non irasci, cum plerumque illud lentius,
hoc fortius aestimetur.
cum hoc feceris, memento quia
peccator es et lugeto peccata tua, lugeto delicta. et bene tertia
benedictio est peccata deflentis, quia trinitas est quae peccata
condonat. ablue igitur te lacrimis tuis, laua fletibus. si tu ipse
te fleueris, alius te non flebit; nam si Saul deflesset peccata
sua, Samuhel eum non defleuisset. habet unusquisque quos
fleat mortuos suos. mortui sumus, quando peccamus, quando
inplemur ossibus mortuorum. mortuus est sermo malus, qui
exit ex ore. exit enim de sepulchro malo; sepulchrum enim
patens est guttur eorum. ideo dicit apostolus: imitatores
mei estote. uult nos delictorum meminisse nostrorum.
21 I Cor. 4, 16 A (ten 8. u. m2) y (c s. n alt. m2) contectus GX 2 superest
ut (est ut in ras.) P mihi om. B 3 mitis (i alt. ex e m2) P
6 ege tu F (to m2) OV ege C 8 non peccaueris ET 10 minoris
(is ex ibus) P minores A ducetur L docetur X dicitur a choibere A
indignationem (om. que) EFOKT 11 cuxnj quam (8. cum m2) A
13 et pr. om. P et benedictio (tercia 8. u. m3) est P 15 ipse te
uon fleueris A 16 fleuit P ml OLLOKVX (corr. m3 P, m2 EGjV)
deflexisset (v 8. x m3) P 17 samuel AaBEfLxT fleuisset aCy
quod r 18 flet ET enim sumus OLL peccauimus P (ui exp.
m2) L 19 sermo (mo 8. u. m2) A qui exiit T (i tert. exp.) 0
20 ex] de yX exiit A malus P enim A, om. B, autem Cft.
21 guttur (ur in ras.) B guttor n et (v 8. o) m3 P, m2 V dixit L
et tamen priora deflebat dicens quia non sum dignusuocari
apostolus, quia persequutus sum ecclesiam dei. ille
igitur peccator ante fidem, nos uero adhuc peccamus post
fidem. qui peccator est defleat se et arguat se, ut fiat iustus;
iustus enim accusatorest sui.ordinem igitur persequamur,
quia scriptum est: ordinate in me caritatem. deposui
peccatum, temperaui mores, delicta defleui, esurire incipio et
esurire iustitiam; aeger enim cum in graui morbo est, non
esurit, quia aegritudinis dolor excludit famem. sed quae ista
famis iustitiae? qui sunt isti panes, quos esurit iustus? ne
forte panes illi, de quibus dictum est: iuuenis fui et senui,
et non uidi iustum derelictum nec semen eius
quaerens panem? qui esurit utique uinum quaerit augmentum.
quod autem maius uirtutis incrementum quam norma
iustitiae?
Post hos beati inquit misericordes; iustitiam enim sequitur
misericordia. unde dictum est: dispersit, dedit pauperibus,
iustitia eius manet in aeternum. sed etiam
qui misericordiam defert mercedem amittit, nisi mundo corde
misereatur; nam si iactantiam quaerat, nullus est fructus.
emunda igitur interiora tuae mentis et, si diligenter pectoris
tui secreta mundaueris, conpatere his qui inpugnantur et
quanti hominum. quanti fratrum tuorum auxilium tuum
quaerant.
sed nisi tu prius interiora tua uacuefeceris ab omni
12 Ps. 36, 25 17 Matth. 5, 7 18 Ps. 111, 9 u, m2) KV 2 priora (a 8. u.) A defleuit X uocare
(i s. e m3) P 3 persequutus A (c s. qu m2) FY persecutus cet.
4 adhuc peccatores FO et (peccatores s. u.) F, peccamus om. it Ó iustas
(s pr. 8. u.) P 7. quia... caritatem om. X caritatfi (ê ex e m2) A
8 et esurire iustitiam om. X et sitire Costeriue; fort. et esurire lklendum
10 dolorj morbo E (s. m2 dolor) y (morbus m2) Test
ista PL famis A Y et (-es m2) BFiz fames nisi PL fames cet.
22 emunda (in mg. m3 al. emenda) A 25 uacuefeceris a uacuare feceris
P uacua effeceris A (ef exp.) B uacua feceris G (in quo faceris) eet.
prodeant, non potes aliis ferre medicinam. a te igitur pacem
incipe, ut, cum fueris ipse pacificus, pacem aliis feras. quomodo
enim potes aliorum corda mundare, nisi tua ante
mundaueris?
profuisti igitur aliis, tulisti auxilium pluribus:
festina, contende ad finem. multi cum essent exitus uitae, unus
domino conpetebat; nam quod natum erat secundum carnem
oportebat secundum carnem et mori. elegit passionem, ut
moreretur pro nobis, et tu dic de omnibus quae retribuit tibi:
calicem salutaris accipiam et nomen domini inuocabo,
hoc est passionem. unde etiam illis, qui ad dextram
uel sinistram sedere cupiebant, ait: potestis calicem
bibere, quem ego bibiturus sum? usque ad finem te
ducit, usque ad martyrium prosequitur et constituit beatitudinum
palmam.
Uide igitur ordinem. oportet te pauperem fieri spiritu;
enim spiritus diuitiae uirtutum sunt. nisi pauper mens,
mitis esse non poteris. qui mitis est potest lugere praesentia,
qui inferiora luget potest desiderare meliora, qui superiora
quaerit inferiora deuitat, ut et ipse a superioribus adiuuetur,
qui miseretur cor suum mundat. quid est enim mundare animum
nisi sordem mortis abolere? elemosyna enim a morte
liberat, patientia uero perfectio est caritatis. qui autem
21 Proaerb. 11, 17 22 Tob. 4, 10 om. ET potes (potest -4) aliorum ABCx aliorum
potes cet. tua BCy ta A 7 nam quod natum erat in mg. inf. m3 P
erat natum C 8 oportebat secundum carnem 8. 14. m2 A et A,
om. cet. mori ipwi A ut pro passione (passione del. m2) inoreretur
y 9 tibi] mihi BET et (s. m2 tibi) r tibi dominus a 11 est
8. u. P dexteram L Χχ 12 ad sinistram CLX in sinistram B
16 spn fieri PaFLOV 18 praesentiam (m del.) P 19 potest (t aU. s. u.) P
que (§ exp. et s. i) P 20 a] ad P, fort. ex ab 21 animum om. P
22 mentis L abluere E(TX elemosyna A aelimosina P elimosina
IAt elymosina FO et (y ex i) V elemosina cet. 28 perfectio rzGV perfecte
G (te ex ta) r perfect§ ET perfecta AP (uterqut io 8. a m2) cet.
aduersis, ut cum legitime certauerit coronetur. hos quidam
gradus uolunt esse uirtutum, per quos ab ultimis ad superiora
possimus ascendere.
denique sicut incrementa uirtutum ita etiam
incrementa sunt praemiorum; plus est enim dei esse filium quam
possidere terram et consolationem mereri, sed quia et primum
praemium regnum caelorum est et ultimum praemium regnum
caelorum est, numquid aequale praemium incipientibus atque
perfectis est? ne forte mystice docemur quia est primum regnum
caelorum illud apostolicum: dis so 1 ui et cum Christo esse?
habes primum regnum, quando sancti rapiuntur in nubibus obuiam
Christo in aera; multi enim dormientium surgent,
isti in uitam aeternam, illi in obprobrium. primum
ergo regnum caelorum sanctis propositum est in absolutione corporis,
secundum regnum caelorum est post resurrectionem esse
cum Christo. cum fueris in regno caelorum, tunc processus est
mansionum. etsi unum regnum, diuersa tamen merita sunt in
regno caelorum. post resurrectionem terram tuam incipies possidere
absolutus a morte. ille enim cui dicitur: terra es et in
terram ibis non possidet terram suam; non enim potest esse
possessor qui non capit fructum. absolutus igitur per dominicam
crucem, si tamen intra iugum domini fueris inuentus, consolationem
in ipsa possessione repperies. consolationem sequitur
delectatio, delectationem diuina miseratio. quem autem miseratur
dominus et uocat. qui uocatur uidet uocantem, qui
deum uiderit in ius diuinae generationis adsumitur. tunc demum
12, 2 16 Ioh. 14, 2 sq. 19 Gen. 3. 19 24 Rom. 9, 18 et 24 AB pereequutionem FO V 5 enim est X dei
post filium transponit n 6 possedere P 7 est et... caelorum est
3. u. m2 A; et... caelorum est om. aCG; et ultimum in raa., praemium
r. c. est in mg. inf. E; est ante et om. EfTX 9 mistice (y s. i pr.) A
10 esse cum ipo jr 11 obnia A 20 possessor esse C 22 consolationem
(o alt. ex u) P 24 delectatio 8. u. m2 A dfis miseratur CL
miseratur (e 8. a m3) P 25 dominus om. P 26 dum C in
eius A, in unius a tuncque ed. Rom.
incipit, hic repletur. nam et intra hoc saeculum multi in
imperio Romano sunt, sed maiorem imperii gratiam qui propiores
imperatori sunt consequuntur.
Nunc dicamus quemadmodum in quattuor benedictionibus
sanctus Lucas benedictiones sit octo conplexus. et quidem
scimus uirtutes esse quattuor cardinales, temperantiam iustitiam
prudentiam fortitudinem. qui pauper est spiritu auarus non est,
qui flet non superbit, sed mitis est et pacatus, qui luget humiliatur,
qui iustus est non negat quod scit ad usum omnibus
communiter . datum, qui miseretur largitur de suo, qui suum
donat non quaerit alienum nec dolum proximo struit.
conexae
igitur sibi sunt concatenataeque uirtutes, ut qui unam habet
plures habere uideatur, et sanctis una conpetit uirtus, sed eius
quae fuerit uberior uberius est praemium. quanta hospitalitas in
Abraham, quanta humilitas, quanta sanctitas, ut fratris filium
ab hoste seruaret, et quanta abstinentia, ut nihil de praeda
quaereret! sed quia fide praestitit, fidei prae ceteris meruit
principatum. ergo unicuique plura praemia, quia plura incentiua
uirtutum, sed quod in aliquo merito copiosius hoc etiam in
praemio redundantius.
beati ergo pauperes spiritu. habes
temperantiam, quae a peccato abstinet, saeculum calcat,
non quaerit.
beati qui esuriunt et sitiunt; qui
15, 5 eq. 21 Matth. 5, 3 23 Matth. 5, 6 om. ETX (8. u. m2 EFV) 3 maior P maiore L proprioree
G et (r alt. eras. uel exp.) APB priores X 4 imperatoria
C imperatores X et (-ri corr.) a consecuntur
5 Nunc] non P in om. 0, per s. u. m2 Fft V IIII PCL benedictionibus]
benedictiones X 6 VIII AC et (B. u. m2) quidem V
equidem (e pr. 8. u.) n quidem F (in quo quidem scimus) 0 7 IIII
PCELT post quattuor quae secuntur usque ad uerba terrae euellat
Beet. 105 interciderunt in A; desunt quaterniones duo. in mg. inf.
manus saec XV haec adscripsit: hic deficiunt quat\'ni III 13 habeat
aXi 17 reseruaret X 18 qui X fidem LX (m exp. n) 20 quo X
(quod corr. V) quia Pa 21 praemio (o subter u.) P igitur CF, om. ET
enim esurit esurienti conpatitur, conpatiendo largitur, largiendo
fit iustus, quia iustitia eius manet in aeternum. unde in
Matthaeo sitim et famem intellegimus spiritalem, qua cibus
iustitiae desideratur aut potus, quia uirtus quasi materia quaedam
uirtutum est, ut iustus aequalem se inferioribus praestet,
dolum excludat, ueritatem requirat.
beati qui nunc fletis,
quia ridebitis. habes prudentiam, cuius est flere occidua
et ea quae aeterna sunt quaerere, lugere saecularia, quae se
ipsa conpugnent, deum pacis inquirere, qui stulta mundi
elegit, ut confundat sapientes et qui ea quae non
sunt destruat, ut quae sunt possit adipisci.
beati
eritis, cum uos oderint homines. habes fortitudinem,
sed eam quae non odium mereatur ex crimine, sed
patiatur ex fide; sic enim ad passionis peruenitur
coronam, si gratiam hominum neclegas, diuinam sequaris.
denique ut scias consummationem esse fortitudinis passionem,
secundum haec inquit faciebant prophetis patres
eorum, quia prophetas Iudaei usque ad mortem corporis persecuti
sunt. est etiam fortitudinis iram uincere indignationemque
cohibere, ac per hoc fortitudo animum iuxta corpusque confirmat
nec pertubari sinit timore aliquo uel dolore, quibus uelut
interpretibus plerumque percellimur.
ergo temperantia
cordis habet animique munditiam, iustitia misericordiam, pacem
prudentia, mansuetudinem fortitudo.
Uae uobis diuitibus, qui habetis consolationem
uestram! licet in pecuniariis copiis multa sint lenocinia
18 Matth. 23, 30, Rom. 11, 3. P 7 occiduam (m del. m3) P 8 se
om. X 9 ipse 0 et (ipsa m2) Ffiz ipsO (ft in ras. m2) V conpungent
CY conpugnent n (n alt. exp.) et (8. m2 conpungunt) F conpungunt
B 10 qui om. y; quia X (a del. Fit) 11 destruat om. X
possint E (i ex u) Gf possunt T 13 persequutionem FOV 14 passiones
(-is m2) PV 18 corporis om. X persequuti FOV 19 indignationem
(om. que) aC\' 20 iuxta om. / 24 prudentia (a ex ft) P
25 consulationem P
quamquam uirtus subsidia non requirat et conmendatior sit
conlatio pauperis quam diuitis liberalitas, tamen non eos qui
habeant diuitias, sed eos qui uti his nesciant sententiae caelestis
auctoritate condemnat. nam ut ille pauper laudabilior,
qui promto largitur adfectu nec repagulis inpendentis egestatis
inhibetur inopemque se non putat qui habet quod naturae
satis est, ita hic criminosior diues, qui uel de eo referre gratiam
deo debuit quod accepit nec censum ad conmunem usum
datum sine usu abdere defossisque terrae incubare thesauris.
non census igitur, sed adfectus in crimine est. et quamquam
tota aetate custodiae miserabilis sollicitas auara mens tendat
excubias, quo nulla poena grauior est, successorum profutura
conpendiis anxio timore seruare, tamen quoniam auaritiae studia
et desideria congerendi inani quadam uoluptate pascuntur,
qui consolationem uitae praesentis habuerunt remunerationem
perpetuae perdiderunt.
possumus hic tamen diuitem intellegere
populum Iudaeorum uel haereticos uel certe mundi philosophos,
qui ubertate uerborum et quodam ambitiosae facundiae patrimonio
delectati simplicitatem uerae fidei supergressi thesauros
inutiles condiderunt. nonne tibi uidetur haereticus aliqui, cum
audis eum de generatione domini iuxta usum saeculi disputantem,
diues in uerbis, pauper in uiribus? qui putat se in
hoc tempore locupletes habere diuitias, sed in futuro egestatem
suae fidei recognoscet cibumque perfidiae, quem praesenti
aetate eructuauerit, aeterno fidei conmaceratus ieiunio
tanti sciet esse supplicii. eritque tempus, ut risus suos
PL populum intellegere PL 18 mundi filios aut
philosophos LX 21 conciderunt X (t condiderunt in mg. m2 V)
heriticuB P aliquis CL Yx (s 8. u. m2 GV) 22 eum audis f
24 locupletis FkV locupletas 0 in futuro o.Ox futuro BX futurum P
futuram L 25 recognoscit P (-et m3) L 26 eructuauerit a roctuauerit
(u alt. 8. u. m2) n ructauerit cet. 27 sciat X eritque (que
8. u.) P
uae cum bene uobis dixerint omnes homines!
nonne
tibi uidetur his dicere qui dudum in Ariminensi concilio
perfidae praeuaricationis auctores, dum imperatoris gratiam
secuntur, dei gratiam perdiderunt? qui cum placere potentibus
aucupantur, maledicto se perpetuo subdidere.
Ergo sanctus Matthaeus praemiis ad uirtutem et fidem populos
prouocauit, hic etiam a criminibus atque peccatis futurorum
suppliciorum denuntiatione deterruit, qui non otiose plurimorum
factorum caelestium enumeratione progressus ad
benedictionum locum serius uenit, ut populos diuinorum miraculis
roboratos ultra legis tramitem uirtutum progredi uestigiis
edoceret. fuerit cauendum illic, ubi adhuc infirmae plebis
corda nutabant; hic tubae clangore excitanda uirtus fuit. docet
hoc libri huius quae in prohemiis et quae in processu sermonis
aperitur oratio. illic qui infirmi sunt adhuc quodam
legis lacte potantur et ideo per legis tramitem ducuntur ad
gratiam — audiunt quae legis sunt, ut ultra legem legem sequendo
procedant — hic ecclesia fundatior non lacte inbuitur, sed cibo
uescitur; cibus enim ualidior est caritas. denique inter tria
maxima, spem fidem caritatem, maior est caritas.
ordinatur
igitur caritas, cum dicitur: diligite inimicos uestros,
ut conpleatur illud ecclesiae, quod ante iam dictum est: ordinate
in me caritatem; ordinatur enim caritas, cum
caritatis praecepta formantur. uide quam ab altioribus coeperit
et legem post benedictionis euangelicae terga reiecerit. lex
uicissitudinem imperat ultionis, euangelium inimicitiis caritatem,
23 Cant. 2, 4 27 Exod. 21, 23 sqq. P (v s. e alt. m3) L dicetur EFG dicatur a
2 uae uobis cum bene dixerint y uobis] uos P omnes om. y
5 sequuntur FOV 6 subdiderunt LX 10 enumerationg P 15 prohemiis
PET proeraiis B et m2 V praemiis V ml cet. 16 adhQc (v 8.
9 m3) P 26 terga regi (legi m2 it) fecerit X 27 uicessitudinem
(i a. e jpr. m2) P
patientiam esurientibus et gratiam remunerationis inpertit.
quanto athleta perfectior, qui non sentit iniuriam!
Et ne uideatur dominus legem dissoluere, in beneficiis uicem
seruat, quam neglegit in iniuriis. sed tamen dicendo: prout
uultis ut faciant uobis homines facite illis similiter
uicissitudo ipsa cumulatior est, quando uotis actus
aequatur. nescit enim uirtus mensuram gratiae nec contenta
....,
sit beneficio, licet aequetur officio. non enim cumulo
tantum, sed ordine et tempore beneficia pensantur, cum in
beneficio pari prior sit qui prior coepit; beneficus enim est qui
gratiam coeperit, debitor qui rettulerit. aliud itaque beneficium
est beneficii principatus; nam si qui pecuniam reddidit, non
soluit gratiam manetque gratiae debitor, etsi iam non sit
cur gratiam referendo putemus posse uacuari, cuius
relatio acceptae magis est testimonium quam solutae?
bono
itaque exemplo inbuitur Christianus, ut non contentus iure
naturae gratiam eius requirat. si enim conmune est omnibus,
etiam peccatoribus redamare, cui genus professionis excelsius,
studium quoque debet esse uirtutis uberius, ut diligat etiam
non amantes. nam etsi nulla menta diligendi usum amoris
excludant, non tamen uirtutis excluserint. sicut enim in eo qui
te diligit pudet gratiam non referre et gratiae amore referendae
amor tibi eius inolescit quem antea non amabas, ita etiam in
eo qui non amat debes amare uirtutem, ut dum uirtutem amas,
incipias eum amare quem non amabas, cum rara et caduca
remuneratio sit amantis, sempiterna uirtutis.
in mg. inf. P 7 uicessitudo (i 8. e pr.
m2) P 9 sumsit P sumpsit L sumpserat T 10 cumulato ET
11 pensantur (n alt. 8. u.) P 12 benificus Pr. 13 rettulerit
(t pr. eras.) P 15 non iam (om. sit) X 16 uacuari (u alt. 8. u.) P
uacare X 17 quam absolutae PL consultae (om. quam) B 21 diligant
etiam P (m3 ex diligentiam) X (diligantur m2 V) 22 nam] nra LX
24 diligit (i alt. ex e m2) P 25 eius om. Py ante X 27 amabus
aBC-I. amas cet. 28 sit remuneratio X
Quid autem tam mirum quam percutienti maxillam praebere
alteram? nonne omnis indignantis frangitur inpetus, ira
nonne fit per patientiam, ut sua amplius paenitentia
reuerberes uerberantem? ita erit ut et iniuriam repellas et
gratiam quaeras. ac saepe maximae causae amoris exsistunt,
cum patientia insolentiae, gratia refertur iniuriae. equidem ut
audire me memini, uel hoc solo pressum philosophiae supercilium
putamus, quod in tres partes illa sibi uidetur diuisisse
iustitiam, unam in deum, quae pietas uocatur, alteram in
parentes uel reliquum humanum genus, tertiam in mortuos,
ut his exsequiarum iusta soluantur. at uero dominus Iesus legis
oraculum ac philosophiae fastigium supergressus in eos quoque
qui laeserint pietatis porrexit officium. etenim si hostis,
qui tecum bello armisque certauerit, depositis armis misericordiam
suae salutis adipiscitur idque plerumque uel contemplatione
naturae uel ipsius belli iure defertur, ut subiectis
uita tribuatur, quanto amplius meliore religionis contuitu deferendum
est! nam cum proeliatorem adpetitae salutis causa
non moueat, quid debet militem pacis?
itaque illud apostolicum
quia caritas patiens est, benigna est, non aemulatur,
non inflatur in his praeceptis consummatum uidemus. si
patiens est, debet patientiam uerberanti; si benigna est, non
debet respondere maledictis; si non quaerit quae sua sunt,
non debet resistere diripienti; si non aemulatur, odisse non
debet inimicum. et tamen apostolicis diuinae superfluunt praecepta
pietatis; plus est enim donare quam cedere, plus est
amare inimicos quam non aemulari. quae omnia dominus et
H.) 20 I
Cor. 13, 4 PL inpetus] animus X 4 iniurias X 5 ac] et X
6 per (s. «. m3) patientiA P 7 me om. aBX 8 partes om. X
17 intuitu PL 21 COnBummatur. uidemus (a. uidemus m3 t nidelicet) P
28 maledicto (o ex is m2) P maledicti L 26 est pr. s. u. E, om.
FOV 27 et om. BX
cum percuteretur, non repercussit, cum dispoliaretur, non
restitit, cum crucifigeretur, ipsis persecutoribus ueniam postulauit
dicens: pater, dimitte illis peccatum, quia nesciunt
quid faciunt. criminatores suos excusabat a crimine.
illi crucem parabant, hic salutem et gratiam rependebat. et
tamen quoniam studia ipsa uirtutum sine remuneratione
et exemplum nobis attulit et mercedem spopondit e
caelo filios dei futuros pollicens qui fuerint imitatores eius.
qui enim festinat ad praemium fastidire non debet exemplum,
quia quanto praecellentius praemium tanto inpensius officium.
quanta autem misericordiae merces, quae in ius diuinae adoptionis
adsciscitur! sequere igitur misericordiam, ut merearis
gratiam.
late patet benignitas dei; super ingratos pluit, malis
fecunda non negat terra prouentus, idem mundi sol sacrilegos
religiososque pariter inluminat. aut ut mystice ista pendamus,
propheticis populum Iudaeorum dominus pluuiis inrigauit et
solis aeterni refulsit radiis etiam non merentibus, sed quoniam
illi mundano rore maduerunt, ecclesia dei ad caeleste
lumen adsciscitur, ita tamen ut illis quoque misericordiae, si
credant, praerogatiua seruetur.
addidit non temere iudicandum,
ne cum sis tui conscius ipse delicti, in alterum cogaris ferre
sententiam.
Magna etiam disciplina uirtutis, ut de infructuosis fructuosa
non quaeras nec de incultis prouentum fecunditatis exspectes.
unicuique enim sua cultura dat fructus: in spinis istius mundi
Matth. 5, 45 21 cf. Rom. 2, 1 om. G reapoliaretur E (r pr.
in raa., re del. m2) j T 3 resistit a.X.x et (restitit corr.) B 5 a
crimine excusabat C 8 aponpondit (n pr. eras.) P 11 praecellentior
(-08 corr.) P 12 quanto P merces misericordiae PL 15 sola (a
eras.) sacrilegos (os ex us) P 16 ut om. PL, 8. ». C pandamus X
21 temere iudicandum in ras. P 22 cogitaueris X 25 qagraa (ę m3
ex i) P 26 fructuin X in stius (m3 istius; om. spinis) P istius
(om. in spinis) L
melior est, bene species ei resurrectionis aptatur, uel quia, ut
legisti, ficus dederunt grossos suos, quod inmaturus et
inutilis et caducus in synagoga fructus ante praecessit, uel quia
inmatura uita nostra est in corpore, matura in resurrectione
et ideo procul a nobis debemus saeculares sollicitudines abdicare,
quae mordeant animum mentemque adurant, ut maturos
fructus culturae diligentis possimus adipisci, quos in incultis
istius mundi repperire non possumus, quia non legunt de
spinis ficus neque de tribulis uindemiant uuam.
alterum ad mundum et resurrectionem, alterum ad animam
et corpus refertur, uel quia nemo peccatis fructum adquirit
animae suae, quae sicut uua proxima terris corrumpitur, in
superioribus maturatur, uel quia nemo potest damnationem
carnis euadere nisi quem Christus redemerit, qui sicut uua
pependit in ligno. procul igitur ab illa carne, quae damnato
homini tribulos generare praecepta est, leuemus oculos spiritales,
tendamus manus, ut Christum uindemiare possimus.
omnium autem fundamentum docet esse uirtutum oboedientiam
caelestium praeceptorum, per quam domus haec nostra non
profluuio uoluptatum, non nequitiae spiritalis incursu, non
imbre mundano, non haereticorum possit nebulosis disputationibus
conmoueri.
Pulchre autem ubi praecepta compleuit, formam docet
praeceptorum exsequi; nam statim gentilis centurionis
ET 3 ficos (corr. -us) P grossus PLx (-os corr. PG)
7 mortificant X 8 quos Engelbrecht quod libri; quod in j cultis P quod
incultis L quod in incultis E (in pr. s. u.), r (in alt. s. u.) 9 collegunt
F et (col s. u.) V colligunt CL et (i ex e) 0 10 ficos (v 8. 0
m3) P tribulis (i alt. ex 0 per ras.) P nindimeant P uindimiant X
12 adquiret P adquaerit L 14 potest (t alt. s. u.) P 15 quia PEX
(a del. PEttY) 18 uindimiare X (corr. tcF) 20 nostra om. X
21 in profluuio C 22 in imbre X 23 conmoueri om. P (in mg. m3
inpediri) 24 docetur PBFLy et (ur eras.) OV docebitor a 25 gentiles
P (-is m. rec.) L
qui mundanae seruitutis uinculis tenebatur, aeger letalibus
passionibus beneficio domini sanandus exprimitur. quod autem
moriturum dixit, in eo euangelista non fefellit; moriturus enim
erat, nisi fuisset sanatus a Christo. impleuit igitur praeceptum
caritate caelesti, qui sic dilexit inimicos, ut morti eriperet atque
ad perpetuae spem salutis adscisceret.
quantum autem diuinae
humilitatis insigne, ut caeli dominus nequaquam dedignaretur
centurionis seruulum uisitare! elucet fides in operibus, sed
plus operatur humanitas in affectibus. quod utique non ideo
faciebat, quia absens curare non poterat, sed ut formam tibi
daret humilitatis imitandae, qua iuxta humilioribus doceret ac
superioribus deferendum. denique alibi regulo dicit: uade;
filius tuus uiuit, ut scias et potentiam diuinitatis et
humilitatis gratiam. ibi noluit pergere, ne in reguli filio uideretur
magis diuitiis detulisse, hic ipse perrexit, ne uideretur
in centurionis famulo condicionem despexisse seruilem; omnes
enim, seruus et liber, in Christo unum sumus.
sed uide fidem
praerogatiuam esse medicinae. aduerte etiam in ipso populo
gentili perspicaciam esse mysterii. dominus pergit: excusat
centurio militarique deposito tumore reuerentiam sumit et ad
fidem facilis et ad honorificentiam promtus. et bene Lucas
etiam in occursum amicos dicit esse a centurione transmissos,
ne praesentia sua grauare domini uerecundiam uideretur et
officium officio prouocasse. haec moraliter.
Mystice autem quem Judaeorum populus crucifixit inuiolatum
ab iniuria manere desiderat populus nationum et quod
ad fidem pertinet sermoni credidit, hoc est non hominis, sed
dei potestate coniciens dari a Christo hominibus sanitatem.
pr. s. fl.) P 7 est (II. u. m3) diuinae P 12 qua aCET
quam Gf et (ex quia) cet. iusta PL duceret aBCT/
(m2 doceret ł.r) ac (c exp.) 7 a GV 13 deferendam GV 16 porrexit
(per- m3) P 17 omnis a.CXX (-es m2 G) 2:3 tramiasos P ml
transmisBos P m3 26 mistice P 28 hoc non est P 29 in (a. 11.
m3) dei P potentia L
non esse penetrabilem Christum. et ideo qui necdum
cogitationis praeteritae maculas abluisset, grauari se magis
dignatione putauit domini quam iuuari. sic illa uidua Sareptana
indignam se prophetico iudicauit hospitio. ideoque dominus
in uno isto fidem gentium praefert.
et quidem si sic
legas: in nullo tantam fidem inueni in Israhel,
simplex intellectus et facilis est, sin uero iuxta Graecos: nec
in Israhel tantam fidem inueni, fides huius etiam
electioribus et deum uidentibus antefertur.
uidete autem
oeconomiam: probatur fides domini et serui sanitas roboratur.
potest ergo meritum domini etiam famulis suffragari, non
solum fidei merito, sed etiam studio disciplinae. spectate etiam
alteram oeconomiam dominicae humilitatis. quae non spondet
operatur; nam etsi nondum imperauerat sanitatem, tamen serui
qui missi fuerant sanum seruulum reppererunt.
efferebatur defunctus filius unicus matris suae, et
haec erat uidua, et turba multa cum illa. quam cum
uideret dominus, misericordia motus dixitilli: noli
flere.
et accessit et tetigit loculum. et luc locus ad
utramque redundat gratiam, ut et cito flecti diuinam misericordiam
matris uiduae lamentatione credamus, eius praecipue
quae unici fili uel labore uel morte frangatur, cui tamen uiduae
grauitatis meritum exsequiarum turba conciliet, et hanc
cet. pectora (e s.$m3) P 4 saraptaena P
saraptana LK saraphtana C saraptena a (ena ex corr.) BFO sareptena Y
sarepthena y 5 profitico P 6 praeferebat PL 8 simples
(x 8. alt. 8 m3) P et] est et P (est exp.) L grecos (c ex g) P
nec in Israhel om. PL 10 autem om. X 11 et om. X 12 potest
(t alt. s. u. m2) P 15 namque PL 17 adpropiaret Cy adpropinaret
(n eras.) PB adpropinquaret a (nqu s. u. m2) cet. et eras. Pa, s. U.
C, om. BL 18 ferebatur y 19 multa turba X 20 motus est et
dixit X 24 qui PaL fili LV et ml PO filii m2 PO cet. frangebatur
X 25 conciliat PL
quae resurrectionem unici adulescentis filii sui lacrimis
meruerit inpetrare, eo quod sancta ecclesia populum iuniorem
a pompa funeris atque supremis sepulchri suarum reuocet
ad uitam contemplatione lacrimarum, quae flere prohibetur
eum cui resurrectio debeatur.
qui quidem mortuus in loculo
materialibus quattuor ad sepulchrum ferebatur elementis, sed
spem resurgendi habebat, quia ferebatur in ligno. quod etsi
nobis ante non proderat, tamen posteaquam Iesus id tetigit,
proficere coepit ad uitam, ut esset indicio salutem populo per
crucis patibulum refundendam. audito igitur dei uerbo
acerbi illi funeris portitores, qui corpus humanum
letali fluxu naturae materialis urguebant. quid enim aliud nisi
quasi in quodam feretro, hoc est supremi funeris instrumento
iacemus exanimes, cum uel ignis inmodicae cupiditatis exaestuat
uel frigidus umor exundat uel pigra quadam corporis
habitudine uigor habetatur animorum uel concreta noster spiritus
labe purae lucis uacuus alit mentem? hi sunt nostri
funeris portitores.
Sed quamuis suprema mortis spem uitae omnia aboleuerint
et tumulo proxima corpora iaceant defunctorum, uerbo tamen
dei iam moritura resurgunt cadauera. uox redit, redditur filius
matri, reuocatur a tumulo, eripitur a sepulchro. quis iste est
tumulus tuus nisi mali mores? tumulus tuus perfidia est,
sepulchrum tuum guttur est; sepulchrum enim patens
est guttur eorum, unde uerba mortua proferuntur. ab hoc
sepulchro te liberat Christus, ab hoc tumulo resurges, si
PL adulescentis (e pr. ex i m2) P filii. (s eras.) P fili F
et (m2 filii) 0 suis P (s alt. eras.) LX 3 meruit PL 4 a supremis
BCX supremi B 6 eum cui] cum cui P (cum ei m2) L debebatur
CX (b alt. s. u. V) mortuoa (v 8. o alt.) (m3) P, (m2) L
7 IllI PL 8 quia (i s. u.) P 12 acerbi (b ex u m2) P illius PL
17 babitudine* (m eras.) P 18 hii (i alt. eras.) P 20 omnes P
(-is m3) BFLO omnis (i in ras.) V omnS n 22 redit] erit PL reddit
(d pr. exp.) k, (eras) V 26 uerba om. PL
audias dei uerbum.
etsi graue peccatum est, quod paenitentiae
tuae lacrimis ipse lauare non possis, fleat pro te mater
quae pro singulis tamquam pro unicis filiis uidua mater
interuenit; conpatitur enim quodam spiritali dolore naturae,
cum suos liberos letalibus uitiis ad mortem cernit urgueri.
uiscera sumus de uisceribus eius; sunt enim et spiritalia
uiscera, quae habet Paulus dicens: ita frater, ego te fruar
in domino: refice uiscera mea in Christo. nos ergo
uiscera ecclesiae sumus, quoniam membra sumus corporis eius,
de carne eius et de ossibus eius. doleat igitur pia mater,
adsistat et turba, non solum turba, sed etiam multa conpatiatur
bonae parenti. iam resurges in funere, iam liberaberis
a sepulchro; stabunt illi ministri tui funeris, incipies uitalia
loqui, timebunt omnes; unius enim exemplo plurimi corrigentur.
laudabunt etiam deum, qui tanta nobis remedia uitandae mortis
indulserit.
et misit ad eum dicens: tu es qui uenturus es an
alium exspectamus?
non simplex intellectus in simplicibus
est uerbis, alioquin praesentibus superiora conpugnant. quomodo
enim Iohannes quem in superioribus deo patre demonstrante
cognouit hic nescit? quomodo et ibi quem ante nesciuit
agnouit et hic quem iam sciebat ignorat? nescibam
inquit eum, sed qui misit me baptizare ipse mihi
dixit: supra quem uideris spiritum sanctum
de caelo. et dicto credidit et demonstratum agnouit
et baptizatum adorauit et uenientem prophetauit. denique ego
inquit uidi et testimonium perhibui quoniam hic
27 loh. 1, 34 ET 3 unicis] ltagis PL 6 de nisceribusj dl uiscera PL
e(8. m3 eccleeiae) PL 11 et (in rtu. ex ad) G, om. X 12 ip
(a. a) 0 17 iohannis (-es m3) P 23 quem ante iam X nescibam
P ml nesciebam P m3 cet. 25 sanctum om. yX descendentem de
caelo om. PL
tantus erraret, ut de quo dixerat: ecce qui tollit peccata
mundi, adhuc eum dei filium esse non crederet? aut enim
insolentiae est ei tribuere diuina quem nescias aut de dei
filio dubitasse perfidia est. non cadit igitur in talem prophetam
tanti erroris suspicio.
itaque si intellectus simplicis forma
conpugnat, spiritalem quaeramus figuram. et quia supra iam
diximus in Iohanne typum esse legis, quae praenuntia fuit
Christi, recte lex, quae pectoribus perfidorum tamquam aeterna
carceribus luce uacuatis corporaliter tenebatur inclusa, quam
uiscera fecunda poenarum et fores amentiae cohercerent, plenum
exitum testimonii dominicae dispensationis sine euangelii
nequit adstipulatione perferre.
Prophetauit quidem lex in Exodo baptismatis gratiam per
nubem et mare, spiritalem in agno praenuntiauit escam,
fontem perennem designauit in petra; remissionem peccatorum
in Leuitico reuelauit, regnum caelorum adnuntiauit in psalmis,
terram repromissionis in Iesu Naue manifestissime declarauit —
haec omnia cum Iohannis quoque congruunt testimonio — sed
tamen tyrannicis mundi istius potestatibus, quominus lucem
dominicae resurrectionis effunderet, inclusa cohibetur. mittit
ergo discipulos ad Christum suos Iohannes, ut supplementum
scientiae consequantur, quia plenitudo legis est Christus, ut quoniam
nutant plerumque dicta sine factis et fides plenior gestorum
14 Exod. 13, 21; 14, 21 15 Exod. 12, 3 Bqq. 16 Exod. 17, 6
17 Lenit. 25, 10; Ps. 21, 31 sq. 18 Ios. 9, 30 (24) 23 Rom. 10, 4 peccatum BCFO 4 ei (i in ras.) P diuinaui P
5 post igitur add. non cadit BCX tali propheta BX 11 fortis PL
foris BFO et (-es m2) rc coherceret PL 14 baptismatis (s pr.
8. u.) P 16 post peccatorum 2 litt. eras. in P (in ut uidetur) 17 psalmoa
P (-is m3) aL 18 hiesu PO hiesum a 19 iohannes P (-is m3) L
21 effanderet P (ef ex of m2) GL offunderet CErT obfunderet B offenderet
a ostenderet X 22 discipulos suos ad xpm G suos discipulos ad
xpm EfT suos 8. u. C supplementum (e pr. ex i m3) P 23 xps
est ET
tunc in pectoribus Iudaeorum uelut obserata lege nutabat, ipso
spectaculo dominicae crucis et pleno resurrectionis testimonio
panderetur.
et fortasse isti discipuli sunt duo populi, quorum
unus ex iudaeis credidit, alter ex gentibus, qui ideo credidit,
quia audiuit. uoluerunt ergo isti uidere propter illud: uestri
autem beati oculi qui uident et aures uestrae quae
audiunt. sed etiam nos uidimus in Iohanne, oculis nostris
perspeximus in apostolis et manibus nostris perscrutati sumus
in Thomae digitis; quod enim erat ab initio, quod
audiuimus et quod uidimus, oculis nostris perspeximus
et manus nostrae scrutatae sunt de
uerbo uitae: et uita apparuit. quando apparuit? quando
uidimus. non sic adparebat, antequam uideretur. gratias ergo
domino, qui crucifixus est pro fide nostra, crucifixus est pro
cupiditatibus nostris. mens mea in illo crucifixa est.
Itaque et nunc qui uetus testamentum recensent. antequam
cognoscant euangelium et quasi quaedam dominici corporis
uestigia legant, uenturum putant et requirunt utrum ipse sit
Christus dei filius, qui uenturus est. et cum legunt quando
cum Abraham locutus est uel quando se dux militiae caelestis
ostendit, dicunt utique: tu es qui uenturus es an alium
exspectamus? cum autem uenerint ad euangelium et cognouerint
inluminari caecos, ambulare claudos, audisse surdos,
mundatos esse leprosos, mortuos resurrexisse, tunc dicunt:
uidimus eum et oculis nostris perspeximus et in
21 Gen. 17, 1 sqq.; 18, 9 sqq.; 22, 1 sqq.; Ios. 5, 14 26 I Ioh. 1, 1 P (ua a. u.) X obuersata L nutabant BX 3 spectacula
PL 4 duo populi sunt a 5 unus qui (otn. quorum) X ideo]
do PaL 6 quia (a s. u.) F qui PL 8 oculi nostri perspexerunt PL
11 quod ante uidimus om. BX 14 ergo do PL 15 est ante pro
cupiditatibus om. Xy 17 et om. X 18 dominici (i ult. in ras.) P
21 duxit (it eras.) P 23 et om. X cognouerit P (-int m3) L 24 inluminare
P (-ri m3) FLO et ambulare r audire aCy 26 eum]
enim eum X
enim nobis uidisse quem legimus, spectasse pendentem et
uulnera eius spiritu ecclesiae scrutante temtasse; si enim digito
dei eiciuntur daemonia, fides quoque digito ecclesiae repperitur.
aut fortasse in parte quadam operatrice corporis nostri omnes
uidemur inuestigasse dominicae seriem passionis; fides enim
per paucos ad plures peruenit. lex ergo Christum uenturum
adnuntiat, euangelii scriptura uenisse confirmat.
nonnulli etiam
de ipso Iohanne sic intellegunt, magnum quidem ita prophetam,
ut Christum agnosceret, adnuntiaret remissionem peccatorum
futuram, sed tamen non tamquam dubium, sed tamquam
pium uatem, quem uenturum crediderat non credidisse moriturum.
non igitur fide, sed pietate dubitauit. dubitauit et
Petrus dicens: propitius esto, domine! non fiet hoc.
ille fidei princeps, cui se Christus nondum dei filium dixerat
et tamen ille crediderat, de morte Christi nec Christo credidit.
pietatis adfectus, non indeuotionis est lapsus. denique alibi
lauari sibi pedes recusat, ubi mysterium non agnoscit, dum
dominico grauatur obsequio. ergo moriturum Christum nec
sancti crediderunt; quod enim oculus non uidit nec
auris audiuit nec in cor hominis ascendit, haec
praeparauit deus diligentibus eum. religiosis itaque
lapsus amoris fidem non inpedit.
Denique dominus sciens neminem sine euangelio plene posse
credere, quia sicut fides a uetere incipit testamento ita inpletur
in nouo, interrogatus de se non uerbo aliquo, sed factis se
esse signauit. ite inquit nuntiate Iohanni quae uidistis
et audistis. caeci uident, claudi ambulant, surdi
audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt,
16, 16 17 lob. 13, 8 20 Esai. 64, 4, I Cor. 2, 9 X pendemtem P 9 ita om. X prophetam ita X
18 dubitauit alt. (uit s. u.) P 14 fiat X 20 oculos (v 8. o alt. m2) P
21 aures (-is M3) P 24 credere posse a 25 uetere PK ueteri cet.
27 uidetis et auditis C
plenum sane testimonium, quo dominum
propheta cognosceret; de ipso enim, non de alio fuerat
prophetatum quia dominus dat escam esurientibus,
dominus erigit adlisos, dominus soluit conpeditos,
dominus inluminat caecos, dominus diligit iustos,
dominus custodit aduenas, orfanum et uiduam
suscipiet et uiam peccatorum exterminabit. qui ista
inquit faciet regnabit dominus in aeternum. ergo non
humanae ista, sed diuinae uirtutis insignia sunt, caecis perpetuae
tenebras noctis aperire defossorumque oculorum uulnera
infusa luce sanare, auditum in aures insinuare surdorum,
laxatis soluta membra reformare conpagibus, in lucem quoque
refuso uigore uiuendi reuocare defunctos.
haec ante euangelium
uel rara uel nulla. receperit Tobias oculos: unus est in
exemplo, et tamen angeli fuit illa medicina, non hominis. Helias
mortuum suscitauerit: ille tamen rogauit et fleuit, hic iussit.
Helisaeus leprosum mundari fecerit: non tamen illic ualuit
praecepti auctoritas, sed figura mysterii. non defecerit ad escam
uiduae esurientis propheticis se multiplicans farina praeceptis:
unam tamen uiduam farina illa uel potius eandem quoque
sacramenti species praefigurata seruauit. sed tamen parua adhuc
ista dominicae testificationis exempla sunt: plenitudo fidei crux
domini, obitus, sepultura est. et ideo cum ilia superiora
dixisset, addidit: beatus inquit qui in me non fuerit
scandalizatus.
crux enim etiam electis scandalum posset
adferre, sed nullum hoc maius diuinae personae est
17, 20 sqq. 17 Reg. IIII 5, 10 sqq. 18 Reg. III 17, 16 25 Galat. 5, 11 alt. eras.) P 6 custodiet Gr custodiat ET 7 suscipit
P suscepit L custodiet X exterminauit PLTX (-bit m3 P, m2
icT) 11 auditum: insinuare (t inanrea a. insm3) P in aures
om. rzLX insinuare oin. X (mittere post surdorum 8. u. m2 V)
14 nulla erant X post receperit add. licet X 15 exemplum X
17 helisaeus P fecit X illi P 22 sunt om. X 23 sepulturae stet
(et eras.) ideo P sepulturae si et ideo L 25 poBsit BX 26 est
iliuinae personae X
toto se unum obtulisse pro mundo; hoc uel solo plene dominus
declaratur. denique sic designatus est a Iohanne: ecce agnus
dei, ecce qui tollit peccata mundi. uerum haec non
duobus illis uiris, Iohannis discipulis, sed nobis respondentur
omnibus, ut ita credamus in Christum, si facta conueniunt.
ueniet enim qui hoc sibi nomen usurpet, quem licet nominis
non queas adpellatione secernere, factorum tamen consideratione
discernas.
Quid existis in desertum uidere? harundinem
uento moueri? ubi praemonuit discipulos Iohannis in crucem
dominicam esse credendum, redeuntibus illis conuersus ad
turbas coepit ad uirtutem pauperes prouocare, ne exaltati corde,
mente instabiles, consilio infirmi speciosa utilibus, aeternis
caduca praeferrent, sed humili spiritu crucem potius tollerent
quam faleras mundi huius extollerent et quasi beati pauperes,
qui nihil haberent saeculi quod amitterent, libenter corporis
uitam cum inmortali gloria conmutarent. non otiose igitur
sancti Iohannis hic persona laudatur, qui uitae amore posthabito
iustitiae formam nec mortis terrore mutauit.
quid inquit
existis in desertum uidere deserto mundus hic
uidetur adhuc incultus, adhuc sterilis, adhuc infecundus,
in quem negat nobis ita dominus prodeundum, ut mente carnis
inflatos uacuosque uirtutis internae uiros et fragili se gloriae
saecularis sublimitate iactantes pro exemplari quodam et imagine
nobis putemus imitandos, quos procellis mundi huius
obnoxios uita mobilis inquietat iure harundini conparandos, in
FO humanam potestatem nV quam ut toto
unum ae x 3 deaignatur (om. est) X ab P (b eras.) 4 peccatum
X hoc X 5 illis duobus (om. uiris Iohannis) X iohannes
(-is m3) P respondetur BCL Οχ 6 ipo X 10 deserto X 11 iohannes
(-is m3) P 21 uidere in desertum X 22 sterilis (i pr. ex e
m3) P 23 mente (e alt. ex ê) P 24 fragilis (om. se) PaC se
om. L
criniti faleris, nodis obsiti, uacuo sonori strepitu, nulla sui
utilitate, frequenti etiam offensione intus inania, foris speciosa
sectantur. harundines sumus, nulla ualidioris naturae radice
fundati, et si leuis adspirauerit prosperioris aura successus,
uago motu proximos uerberamus, inopes ad suffragandum, faciles
ad nocendum. harundines fluuios amant, et nos labentia mundi
caduca delectant.
Tamen hanc harundinem si quis de terrae uellat plantariis
et superfluis exuat, exspolians se ueterem hominem cum actibus
eius et scribae uelociter scribentis manu temperet, incipit non
harundo esse, sed calamus, qui praecepta caelestium scripturarum
penetralibus mentis inprimat, tabulis cordis inscribat.
de quo calamo habesdictum:lingua mea calamus scribae
uelociter scribentis, quod ad Christum referre alii uolunt.
uno igitur loco et uerbum et calamus legitur et scriba: uerbum,
quia de genitali patris processit arcano — eructuauit cor
meum uerbum bonum — calamus, quia caro Christi paternae
seriem uoluntatis expressit et linguae mandata diuinae sacri
effusione cruoris inpleuit, scriba, quia calamo suo diuidua
quadam distinctione noui et ueteris testamenti uel diuinitatis
et carnis paternae nobis dispositionis mysteria reuelauit.
JBC uacuos (s eras.) I sonoris (s pr. extra u.
add. m3, a alt. add. m3) strepito (v s. 0 m3) P uacuos honeris trepitu
sonori a uacuos honoris strepita (-0 L) LX uacuos orum (bonorum m2 E)
strepitu (-us ET) sonorum. (del. m2 E) X uacuo oris strepitu sonori
Er asmus 4 harandinis (-es m3) P 5 leues (-is m3) P 8 caducaque
(que 8. u.) P 9 terra I euellat P . euellat (e pro s. u.
m2) A plantari.is P 10 exspolians (a pro s. u. m2) A spolians X
se ABGG, om. cet. 11 et om. X 12 arundo A 13 penetrabilibus
AX scribat GX inscripta DrT 14 calamasj calamo P (us 8.
0) X (-us m2 V, -08 m2 1.) 15 alii referre Cy alibi referre X 16 calamos
(u s. 0 m2) A scriba et uerbum P 17 genitali (i pr. ex e
m3) P patris s. u. m3 P, om. L eructuauit aCitx (u alt. a. u.
m2 G) eructauit cet. 19 uoluptatis P 20 indiuidaa aX 22 suae
et A disponsitionis (ti s. u. m3) A
hunc calamum imitaM tuae carnis temperamento, hunc calamum
tuum, hoc est carnem tuam, tingue non atramento, sed
spiritu dei uiui, ut quod scribis aeternum sit. tali calamo
Paulus illam epistulam scripsit, de qua dicit: epistula nostra
uos estis, scripta non atramento, sed spiritu dei
uiui. tingue carnem tuam in Christi sanguine, sicut scriptum
est: ut tinguatur pes tuus in sanguine. et tu ergo
uestigium animi tui et mentis incessum indubitata confessione
dominicae crucis tingue. tinguis carnem tuam in Christi sanguine,
si uitia diluas, peccata detergas, mortem Christi in tua
carne circumferas, sicut apostolus docuit dicens: mortificationem
Iesu Christi in corpore nostro circumferentes.
noli ad terrena inflecti, ne harundinem tuam frangas.
et ideo de Christo, quia non erat ad terrena curuandus,
prophetatum est:: arundinem quassatam non confringet,
quoniam carnem, quam peccata quassauerant, resurrectionis
uirtute solidauit. bona harundo caro Christi, quae serpentis
diaboli caput et mundanae cupiditatis inlecebras patibulo crucis
adfixit.
Sed quid existisin desertum uidere? harundinem
uento moueri? quid existis uidere? hominem mollibus
uestimentis indutum? non hic domini sermo de
uestibus, quamquam plerosque mollioris cura uestis effeminet.
qui quasi lanae onus ferre non possint, sericas uestes tectis
18 Gen. 3, 15 (in mg. m3 al. et) A et cet. _2 tinge P 3 scribes A
6 tinguere (re eras.) P 7 sanguine xpi X utin tinguatur P ut
intinguatnr BCO et (in pr. in mg. m2) V 8 incensura A (in mg. m3
al. incesaum) a ineiceasum PL 10 detergeas P (eas in ras.) B 11 docuit
dicens C (in quo docet) AaBXy ait PL 12 xpi ihu PL circumferentes
(te 8. u. m3) P 15 confringit P (-et m3) L 16 quassauerunt
GX 17 arando A 18 mundanae (dan s. u. m2) A cruci L
19 fixit PBLX 20 deserto A harundine A 22 domini om. PL
23 cara mollioris X effeminet (e alt. ex i m3) P 24 tectis A (a
s. u. m2) P (a in raa. m2) tecti aBL
sit. sed tamen alia uidetur hic indumenta signare et, nisi
fallor, humana corpora, quibus anima nostra uestitur. denique
et Ioseph tunica ad speciem dominici corporis cruentata est
et apostolicum illud: exuens se carnem principatus et
potestates omnes traduxit quid aliud ostendit nisi uice
indumenti corpus fuisse, quo se ita exspoliauit dominus in
passione, ut diuinitas libera inmunisque maneret iniuriae? totus
igitur hic locus exemplo nos prophetico ad uirtutem subeundae
passionis hortatur.
denique addidit: ecce qui in ueste
sunt in domibus regum sunt. sunt etiam mollia
indumenta deliciosi actus et mores, propter quod nos hortatur
apostolus ut exspoliantes ueterem hominem cum actibus eius
induamus nouum, in quo non dulcis inlecebra sit ludusque
lasciuiae, sed usus laboris et fructus, eo quod tenera corporis
cura luxuque et lasciuiarum cupiditate mollitos nequaquam
caelestis aula suscipiat, ad quam duris laboriosae gradibus
uirtutis ascenditur. hi uero quibus fluuida deliciis membra
soluuntur regni caelestis extorres intra mundi huius habitacula
consenescunt, quos rectores mundi huius atque tenebrarum
— hi sunt enim reges, qui saeculari quadam potestate dominantur
— suorum aemulos operum receperunt.
Sed quid existis uidere? prophetam? utique dico
uobis et plus quam propheta hic est. quomodo igitur
PL 4 tunicam A et (m eras.) P S apostolicum illud]
apostolus ait PL exuens przOx eisuit AFOV exuit JBic 6 omnis P
transduzit L et (ns eras.) T 9 nos s. u. m3 A profectico (c
pr. eras.) P 11 in domibus regum sunt s. u. m3 A 12 deliciosi
actns aC deliciosior (-ier B) actus .ABXX deliciosiora (8. m3 t deliciosi
et usus P) eius PL 13 spoliantes ABCFOV 19 huius
mundi BLX 20 post tenebrarum add. incolas ... dubium est PL,.
ceperunt C, dicit E 21 hii P enim om. L 24 poet est add.
de quo scriptum est- ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam
Am3 aCETX et qui add. qui praeparauit uiam tuam ante te Gf
carcere? quem nobis dominus proponit imitandum, qui uiam
domino non solum nascendi secundum carnem ordine fideique
nuntio sed etiam praecursu quodam gloriosae parauerit pas
sionis. maior sane propheta, in quo finis est prophetarum.
maior propheta, quia multi uidere cupierunt quem iste prophetauit,
quem iste conspexit, quem iste baptizauit.
sed tamen
numquid et illo maior, de quo Moyses dixit quia prophetam
uobis suscitabit dominus deus noster, de quo dixit:
erit autem: omnis anima quae non audierit prophetam
illum exterminabitur de plebe? si igitur
Christus propheta, quomodo maior hic omnibus? numquid
Christum prophetam negamus? immo et dominum
adsero et hunc omnibus dico esse maiorem, sed inter
mulieris, non uirginis natos. maior enim fuit his quibus
aequalis esse poterat sorte nascendi. alia ista natura est nec
cum humanis generationibus conparanda. non potest homini
cum deo ulla esse conlatio; suis enim quisque praefertur.
denique eousque cum dei filio non poterat Iohannis esse ulla
conlatio, ut et infra angelos aestimetur.
Nam qui minor est inquit in regno caelorum maior
est eo. etenim quoniam angelum dixerat, hominibus iure
18, 19 A 4 nantios etiam Pml nuntias etiam P m3 L praecureare
(re add. m2) A 6 cupierunt uidere BOX 9 suscitabit CEF
et m2 PB suscitauit PB ml cet. deus om. PL 11 exterminata P
(a alt. a. u., deinde m2 in ipso uersu a pusillum adiecit) aL erlerminatur
X sic (c eras.) P 12 maior hic] hic maior FV et (hic s. u.)
0 igitur maior 21: numquid (i 8. u.) P 13 post dominum add.
confitemur, iohannem autem aBC prophetam (i rum 8. m m2) V
14 adserant X 15 malieres ABX uirgines A et (es ex is) B
16 poterat esse C _est om. X 17 humanum (is s. um m3) A
18 illa A 19 dni B ulla esae a 20 angelus (-os corr.) A
exsistimetur A eiistimetur (i pr. ex e) B extimetur (est- corr.) r.
21 inquit est Ej T 22 dixit eum a
ideo addidit: nam qui minor est in regno caelorum
maior est eo, ut angelis sciret esse cedendum. merito
autem Iohannes suis praefertur aequalibus, a cuius diebus
regnum caelorum cogitur. quae subobscura uidetur esse
locutio, et ideo eam de alio libro euangelii putauimus deriuandam.
nam si litteram sequamur, utique inferior a potiore
cogitur, regnum autem caeli praestat humanis. sed cum sint
aliqua quae cogendo denseri feruntur, non est absurdum quia
cogitur regnum, quando a pluribus frequentatur.
cogentesque
diripiunt illud. si repetamus dominicum illud quod
scriptum est dicente filio dei: regnum dei intra uos est,
aduertimus in nobis regnum caeleste solidari, cum Christus
exploso mundani principis regno fugatisque deliciis saecularibus
intra nostrorum secreta regnat animorum. uis igitur menti
adfertur humanae, quae diuersis inlecebris delinita laborem
fugit, uoluptatem expetit, cum uel metu supplicii coercita uel
praemio prouocata uincere ipsa se nititur et tamquam exanclatis
laboribus palmam, quae sibi plurimis aduersantibus
subtrahatur, eripere contendit. rapimus enim ex hoc mundo
palmam salutis et quasi excubantibus obsessos serpentibus
fructus peruigili labore decerpimus, ita tamen ut non furtiua
mg. m3 al. posteriorem) A 3 sciret V (t 8. v.) scires
a et (s alt. 8. u. m2) it scire FO 6 elocutio aL et (e 8. u.) m2
A, ml P loquutio FOV de 8. u. m3 A diriuandam AELTX
7 a om. PL 8 sint (n 8. w. m2) A 9 denseri scripsi deseri APBEyLT
desere aCX (m2 in mg. i densari V) densari G est s. u. m3 A
10 a om. PLx (s. u. ml P, m2 E) 14 exploso (in mg. m2 expulso) A
exemplo C mundani (i in ras. ex is) P 16 inlecebrą.a P (i s. ?
m2) L delinita (i pr. ex e) P 17 uoluntatem AX 18 se s. u. P
se ipsa ay eunclatis BC exanglatis PL ex inclitis (in mg. m3 al.
exantalatis, a alt. incertuin) A exanelatis a exalatis X ex conlatis X
19 siuit (t add. m2) A 20 subtrahebatur x eripere (e pr. eras.) A
contendet (it m3) P contempnit X (contendit m2 it) 21 obsessus A
22 peruigilia P (a eras.) L
genus, quando aliis oblata diripimus. qui sint igitur raptores isti
non laboramus intellegere, cum de Beniamin lupi rapacis genere
nos manare nouerimus. praecesserat Iohannes, ut iustificaret
populum Iudaeorum, ipse dominus uenerat ad oues perditas
domus Israhel, apostolos destinauerat, ut fidem populi
uel disputatione uel signis miraculisque fundarent, sed
cum illi munera sibi oblata defugerent, publicani et peccatores
in deum credere, in fidem coire coeperunt. in his igitur apostolica
praedicatione regnum caelorum cogitur et fidelis populi
adspiratione solidatur.
diripit regnum illa quae fluiu sanguinis
laborabat; nam cum dominus ad filiam principis synagogae
tenderet, furtiuo quodam tactu sanitatis remedium praelibauit.
diripit regnum illa Chananaea, quae a finibus suis egressa
clamabat dicens: miserere mei, domine, fili Dauid;
filia mea male a daemone uexatur. uere haec regnum
coegit pertinax in precibus, sapiens in responsis, fidelis in uerbis.
praetereuntem reuocat, tacentem rogat, excusantem adorat,
negantem inclinat. nonne tibi uidetur eripere, cum elicit quod
negatur, praeripere quod aliis reseruatur? negauerat enim
12, 12 11 Luc. 8, 43 sq. 14 Matth. 15, 22 sqq. om. PL; item C dereptionis P (dir. m3) L 2 alii
oblata A alios (s eras. P) sublata PL alii sublata a deripimus
A sint (i ex u per ras.) P sunt EYLT 3 deueniam in
lnpi P (deueniam exp. et s. m2 beniamin) L 4 manare ABx manere
E (a s. e pr.) cet. nouerimus AX norimus cet. 6 isrf (i eras.) A
apoatolos CEGf et m2 Pre T apostolus nil PRT cet. fidem (fi et m
s. u. m2) A fide L 7 miraculis s. u. m2 A fundarent a (nt eras.)
X (n alt. exp.) fundaret cet. 8 diffugerent A 9 crederegt A 11 deripet
A illa regnum X 12 laborat FV ad (d 8. u.) A 13 proeliuauit
(o s. u. ml. u pr. s. u. m3) A post praelibauit add. daemones
inquit eicite et discite quis in ea dignus sit atque ibi manete.
itaque nec hic mandatum uidetur ut xpm dl filium (gentibus add. s. u.
m2 V) praedicarent. ordo igitur disputationis est ordo tractans (i tus
s. u. m2 V) et ideo ai hic X 16 daemone A daemonio cet. 19 cum
elicit om. PL, cum elicit... praeripere om. C
et consentiendo diripuit dicens: utique, domine; nam et
catelli edunt de micis, quae cadunt de mensa dominorum
suorum.
Didicisti quemadmodum regnum caeleste rapiatur. cogamus
igitur et nos, diripiamus illud; nemo enim nisi festinans pascha
manducat. sed quae ista est quae rapit regnum? non inprobitas,
non lasciuia, non uoluptas, sed illa de qua dicitur:
magna est fides tua; fiat tibi sicut uis. ecce rapuit
quae quod uoluit inpetrauit, quod rogauit extorsit. rapuit et
illa uidua, quae frequenter orando si non propter innocentiam,
saltem propter inportunitatem ut exaudiatur extorquet.
rapuit
igitur ecclesia synagogae regnum. regnum meum Christus est;
rapio illum Iudaeis missum sub lege, natum in lege, nutritum
iuxta legem, ut me qui eram sine lege seruaret. rapitur Christus,
cum aliis promittitur, aliis praedestinatur; rapitur Christus,
cum aliis nascitur, aliis suffragatur; rapitur Christus, cum ab
aliis occiditur, sepelitur a nobis; rapitur insidiantibus, rapitur
dormientibus. habes ubi ipsi confessi sunt nos rapuisse, se
dormisse dicentes: dicite quia discipuli eius nocte
uenerunt et furati sunt eum nobis dormientibus.
surge igitur qui dormis, ne et tu, dum dormis, Christum amittas.
surge qui dormis et exsurge a mortuis. uides mortuos
esse qui dormiunt. et ideo non inuidemus aliis, sed prouidemus
nobis; non enim monui poterant seruare uiuentem.
exsurgant uel sero qui dormierunt, etiam qui Christum perdiderunt.
non sic amittitur Christus, ut non reuertatur, si tamen
18, 3 sqq. 14 Galat. 4, 4 20 Matth. 28, 13 23 Ephes. 5, 14
25 Luc. 24, 5 A et (at corr.) KV 7 est ista X 8 uoluntas A 12 saltem
APC saltim B (tim in ras.) cet. 18 prius regnum om. A spatio in u.
ult. relicto 14 in] sub X 16 praedistinatur PEGLX (corr. m3 PO,
m2 ic) 17 ab om. X («. u. m2 V); cum ab aliis om. L 18 occidetur
P (-itur m2) L 19 se] sed (d del.) P, om. FO 27 renertatar]
reperiatur X
est, immo omnibus adest, qui ubique semper est, quia conplet
omnia. nulli enim deficit, nos deficimus; nulli inquam deficit,
superabundat omnibus; superabundauit enim peccatum, ut
superabundaret gratia. gratia Christus est, uita Christus est,
Christus est resurrectio. qui surgit igitur inuenit esse praesentem.
rapitur ergo regnum caelorum, cum Christus a domesticis
denegatur, a gentibus adoratur; rapitur cum ab illis
repudiatur, colitur a nobis; rapitur cum per hereditatem non
agnoscitur, per adoptionem adquiritur.
deum baptizati baptismo Iohannis,Pharisaei
autem et legis periti consilium dei spreuerunt in
se non baptizati. aperuit sanctus Lucas specialibus additis
quod quasi generalibus sanctus Matthaeus subobscurum reliquerat;
ille enim ait: et iustificata est sapientia a
filiis suis. primum quae sit illa sapientia hic uidemus expressum;
ait enim: iustificauerunt deum. deus ergo
sapientia est quia, sapientia dei filius est, sapientia per
17 Matth. 11, 19 20 I Cor. 1, 30 tert. eras.) P 3 deficit PaBCL defecit cet. deficimus
OLBCEKT defecimus cet.; nos ... deficit om. G deficit PaBCL
defecit cet. 6 resurrectio est L 7 ergo] enim X 8 gentilibus PLKX
et (li eras.) V rapietur (e eras.) P 10 requiritur (in mg. m3 al.
adquiritur) A FINIT (EXPLICIT /j LIB. V. INC. LIBER VI Aym
et gui post QVINTVS add. IN EVGL0 SCDM LVCAN C DE EUAN-
GELIO LIBER V EXPLICIT. INCIPIT EIUSDEM LIBER SEXTUS a
EXPLICIT LIBER IIII. INCIPIT LIBER V PB FINIT L. in X nee
subscriptio est nec inscriptio. in mg. cod. A m3 adscr.: in alio codice
iste liber non diuiditur 13 baptismum A pharisaei (i pr. 8. u.) A
15 baptizati ab eo x 17 est om. a 18 uidimus P (corr. -emus) L;
uideamus FO Y 20 sapientiam (m del. m2) P filius ... dei in mg.
inf. m3 A natura A et (per om.) a
alia sapientia uirtus animae: illa nata est, haec creata.
alia sapientia auctor operum, alia opus; opus enim mentis
sapere prudenter, sentire uiuacitur. haec dona naturae sunt,
operator autem non creatura est, sed creator, hoc est non
naturae munus, sed munerator naturae.
iustificatur itaque
deus ipse per baptismum, dum se homines peccata propria
confitendo iustificant, sicut scriptum est: dic tu iniquitates
tuas, ut iustificeris, et iustificatur in eo quia
non per contumaciam refutatur, sed per iustitiam dei munus
agnoscitur; iustus enim dominus et iustitias dilexit.
in eo ergo iustificatio dei est, si non ad indignos et
obnoxios, sed ad innocentes per ablutionem factos uideatur et
iustos sua munera transtulisse. iustificemus igitur dominum,
ut iustificemur a domino.
quid sit iustificari deum inpensius
requiramus. apostolus dicit: sit autem deus uerax,
omnis autem homo mendax, sicut scriptum est: ut
iustificeris in sermonibus tuis et uincas, dum
iudicaris; Dauid quoque dicit: tibi soli peccaui et
malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus
tuis et uincas. dum iudicaris. ergo is qui peccat et
confitetur deo peccatum iustificat deum cedens ei uincenti et
ab eo gratiam sperans. in baptismate igitur iustificatur deus,
in quo est et confessio et uenia peccatorum.
non contemnamus
igitur sicut Pharisaei consilium dei. consilium dei est in
19 Ps. 50, 6 PBL est (s. fl., eras.) creata E creata est L
3 alia est sap. ET 6 itaque] igitur X 7 hominis P (-es m3) L 9 et
om. PBL 10 contumacia? (ra s. e m2) A 11 iustitiam PaBCL
12 est iustificatio dl X . et ad noiios aXy 14 iustus (ad [s. «.]
iostos. m2) A ad iustos a 15 impensius sequi (sequitur n) paulus apostoluB
X 16 ait (t s. u.) P 18 et 21 dum AG cum cet. 19 ipse
dauid quoque EGT ipse quoque dauid 7 tibi (i alt. 8. fl.) A 21 his
P autem L 23 ab eo] habet X sperant (s 8. t m2) A 24 et
post est om. PBLXy 25 sicut 8. U. m2 A consilium dei 8. u. m2 A
Christi lauacro? hoc est consilium, quod magni consilii angelus
repperit, quod nemo cognouit; quis enim cognouit sensum domini?
hominis consilium nemo contemnit, dei consilium
quis refutet? ergo quasi filii matrem iustificemus, matrem
sequamur. scimus quia mater pro filiis se offert periculo.
matris sapientiae consilio, matris oboediamus imperio.
Cantauimus uobis, et nonsaltastis;lamentauimus,
et non plorastis. etsi non incongrua haec puerorum uideantur
esse personae, qui leuem corporis motum inprudentia
adhuc maturioris grauitatis exercent, tamen ad altiorem sensum
referri posse praesumo, eo quod uideantur Iudaei nec psalmis
primo nec threnis postea propheticis credidisse, psalmis ad
praemia prouocati, threnis ab errore reuocati. cantauit Dauid,
ut in salicibus nostra suspenderemus organa, cantauit ipse et
ante arcam domini non pro lasciuia, sed pro religione saltauit.
ergo non histrionicis motibus sinuati corporis saltus, sed
inpigra mentis et religiosa corporis agilitas designatur. sed non
in triumphis, non in excidiis Iudaeorum secuta correctio, qui
diuinae indulgentiae muneribus prouocati leuare mentem, corpus
adtollere, terrena deserere, caelestia quaerere debuerunt
et iniuriis captiuitatis adtriti deflere peccatum, quod culpa
esset auctor iniuriae.
iustificata est ergo sapientia ab
omnibus filiis suis. bene ab omnibus, quia circa omnes
iustitia reseruatur. ut susceptio fiat fidelium, reiectio perfi- .
15 Reg. II 6, 14 sqq. 1 esse dei PBL 5 quis. P 6 offeret A 7 sapienti PL
9 puerorum (p s. u.) P 11 sensum (e in ras.) A 13 sq. therenis (e
eras.) P 14 reuocati (re s. u. m2) AP uocati cet. 15 et ipse et A
(et pro exp.) 0 (et alt. eras.) FGV et ipse (om. deinde et) n 16 salutauit
P (u pr. eras.) L 18 inpigra ed. Rom. inpigrae libri 20 in-
. telleRentiae PL muneri P (-re m3) L munere X 21 debere (vi2
debuerunt) A 22 et om. A (in mg. m3 et iniuriis) 23 iniuriae (n in
ras.) A 25 seruatur PB et (in quo spatium ante seruatur) L perditorum
(in mg. m3 al. perfidoruni) A
sapientia ab omnibus operibus suis, quod opus iustitiae
sit circa uniuscuiusque meritum seruare mensuram. bene
ergo dicit: cantauimus uobis, et non saltastis.
cantauit
enim Moyses, quando in mari rubro ad transitum Iudaeorum
fluctus obriguit, unda circumstetit eademque equos Aegyptiorum
ascensoresque refusa demersit. cantauit Esaias dilectae uineae
suae canticum, significans asperam flagitiis fore plebem, quae
fecundis prius erat uirtutibus fructuosa. cantauerunt Hebraei,
cum uestigia eorum tactu flammae rorantis umescerent et intus
extraque ardentibus omnibus solos tamen ignis innoxius
nec adureret. Ambacum quoque cantico publicam doctus
mulcere maestitiam prophetauit dulcem domini fore fidelibus
passionem. cantauerunt ergo prophetae spiritalibus modulis
publicae salutis oracula resultantes, fleuerunt prophetae threnis
flebilibus dura Iudaeorum corda mulcentes.
Docuit nos scriptura cantare grauiter, psallere spiritaliter;
docuit etiam saltare sapienter dicente domino ad Ezechihel:
plaude manu et percute pede; neque enim histrionicos
fluxi corporis motus deus morum censor exigeret aut
crepitus uiris plaususque femineos imperaret, ut tantum
prophetam deduceret ad ludibria scaenicorum et mollia feminarum.
non congruunt resurrectionis reuelata mysteria et obprobria
saltationis exacta. est sane, est quidam proprius bonorum
actuum factorumque plausus, cuius sonus in orbem exeat et
bene gestorum resultet gloria, est honesta saltatio, qua
3, 13 16 Esai. 46, 12 17 Ps. 46, 8 19 Ezech. 6, 11 25 Ps. 18, 5 om. PL 11 ex utraque aX innoxios PL 12 aduderet
(r 8. d alt.) P adcideret L ambacum APaX abacuc B (in rew.)
EG T et m2 n, abbacuc Or et m2 0, ablacuc L 15 tehrenis A therenis
(? eras.) P 18 ezechiel A 20 fluxu LX exigerat (e a. a) P
21 screpitos A strepitus X 22 ludibria (i pr. ex e m3) P acenicorum
P 24 est sane est ACXy (est pr. exp. 1t) et sane est y sane
est cet. 26 honesta? sal.tatio (u eras.) A dripudiat A (t 8. d pr.) y
(trip. m2 JEy)
salicibus organa nostra suspendimus.
iubetur ergo propheta
plaudere manu et percutere pede, iubetur psallere, quia sponsi
nuptias iam uidebat, in quibus sponsatur ecclesia, Christus
adamatur. et bonae nuptiae, quando uerbo anima, spiritui
caro nubit. in his propheta Dauid ludere nos nuptiis uoluit,
ad has inuitauit, quia suos posteros copulabat, et ideo laetior
quam ceteri quasi in ipso actu positus nuptiarum nos ad
celebritatem festi muneris adhortatur dicens: exsultate deo
adiutori nostro, iubilate deo Iacob. sumite
et date tympanum, psalterium iucundum cum
cithara. nonne actum quendam prophetae saltantis aduertis?
denique alibi: psallam tibi in cithara, sanctus Israhel.
gaudebunt labia mea, cum cantauero tibi, et anima
mea, quam redemisti. audis citharizantium uoces, audis
saltantium crepitus?
nuptias crede. sume et tu citharam, ut
pulsata spiritus plectro interiorum corda uenarum boni operis
sonum reddat. sume psalterium, ut armonia dictorum
tuorum concinat. sume tympanum, ut organum tui
corporis spiritus moduletur interior factisque operantibus dulcis
morum tuorum suauitas exprimatur. sic psallebat propheta,
cum diceret: ueni huc a Libano, sponsa, ueni huc a
Libano. hoc canticum cecinerunt pueri nec auditi sunt. qui
pueri? de quibus dicit: ecce ego et pueri quos dedisti
mihi. sed hoc canticum non in foro, non in plateis canebatur,
sed in Hierusalem; ipsa est enim dominicum forum, in quo
praeceptorum caelestium iura conduntur.
24 Esai. 8, 18 corr. Er) 5 quando ] quam A 8 ipso 8. u.
m3 A 11 iucundum AB iocundum cet. 12 aduertis a. u, m2 A
13 tibi dS P (dS 8. u.) cet. srf A 19 concinnat A et (n pr. 8. u.
1*3) P sume et x timpanum A 20 spm PL 22 bis hucj
nunc X 23 hoc (c s. fl.) A 24 dicit ypg A
utrumnam uideantur euangelistae duo discordasse de
fide an uero aliquam in diuersitate dictorum diuersitatem
signare uoluisse mysterii.
habes enim in euangelio secundum
Matthaeum quia Iesus cum uenisset in Bethaniam in
domum Simonis leprosi, accessit ad eum mulier
habens alabastrum unguenti pretiosi et recumbente
illo fudit super caput eius. deinde istic
intra se dicit quod, si esset propheta, sciret
peccatricem et unguentum eius uitare deberet,
illic unguento effuso discipuli conqueruntur. utrumque igitur
explicandum est, sed ante quod scriptorum ordine prius est
priorem quoque ordinem interpretationis accipiat.
uenit ergo
dominus Iesus in domum Simonis leprosi. apparet oeconomia,
quod leprosum non refugit, non uitat inmundum, ut maculas
humani corporis possit abluere. domus autem leprosi erat in
Bethania; (Bethania> per interpretationem domus oboeditionis
dicitur. omnis igitur locus Bethania, portio autem totius loci
domus Simonis. nonne tibi uidetur Bethania mundus hic esse,
in quo seruitii oboedientis debemus obsequium, domus autem
Simonis leprosi terra esse, quae mundi portio est? princeps
autem saeculi huius quidam leprosus est Simon. ergo dominus
Iesus Christus ex illis superioribus locis uenit in hunc mundum
et descendit in terram. non erat in hoc mundo, sed
oboediente pietate missus est in hunc mundum. ipse dicit:
sicut me misit in hunc mundum. audiuit ergo mulier ista
PL quaestionis A 3 in dictorum (dictorom in y)
diuersitate EJr L T in diuersitate (diuersitate s. v. m2, am. dictorum) G
7 ungenti P 8 istic aBC stic A isti (c 8. i, eras.; vi3 iste) P pharisaeus
x publicanus cet. 10 ungentum PL 11 illi PL ungento P
13 priorum A 14 oechonomia A 16 abolere (re in ras.) P 17 Bethania
add. Engelbrecht; quae add. 8. u. m3 P, m2 n 19 nonne] ne
A non BFGQKT 20 oboedientes AX (-tis corr. F) 24 in terram ...
oboediente s. u. m2 A 26 me misit ArzX me misisti PBLX misit
me C ista mulier C ista s. u. m2 A
sanari potuisset haec mulier, nisi Christus uenisset in terram.
et fortasse ideo etiam ipsa ingreditur domum Simonis, quod
speciem habeat cuiusdam superioris animae scilicet uel ecclesiae,
quae descendit in terram, ut bono odore sibi populum
congregaret.
Hanc ergo mulierem inducit Matthaeus supra caput Christi
effundentem unguentum et ideo forte noluit dicere peccatricem;
nam peccatrix secundum Lucan supra Christi pedes effudit
unguentum. potest ergo non eadem esse, ne sibi contrarium
euangelistae dixisse uideantur. potest etiam quaestio meriti et
temporis diuersitate dissolui, ut adhuc ilia peccatrix sit, iam
ista perfectior. etsi enim personam non mutet ecclesia uel anima,
tamen mutat profectum. itaque si constituas animam fideliter
adpropinquantem deo, non peccatis turpibus et obscenis, sed
pie seruientem dei uerbo, habentem inmaculatae fiduciam castitatis,
aduertis quod ad ipsum Christi ascendit caput; caput
autem Christi deus est et odorem meritorum spargit
suorum. Christi enim bonus odor sumus deo; deum
quippe honorat bonum fraglans odorem uita iustorum.
si haec
intellegas, uidebis hanc feminam plane beatam, ubicumque
praedicatum fuerit hoc euangelium, nominari nec eius umquam
exolescere memoriam, eo quod supra caput Christi bonorum
fraglantia morum iustorumque factorum effudit unguentum.
Cor. 2, 15 21 Matth. 26, 18 pr. ex t) P haec et (et s. u. m2) A 4 habeat
(a ait. 8. u.) P 8 nngentum P 9 lucan AP lucam cet. effundit A
(n 8. u. m2) GOxtV 10 ungentum P 14 constituas (s pr. s. u.) P
15 peccastis P (s pr. eras.) L 16 seruantem dl uerba PL 17 aduertes
A ascendat / 18 suorum spargit X 20 fraglans P ml et
(corr. ex flagrans) T fragrans (1 a. r pr.) i flagrans P m3 cet. (1 ex r
m2) G 21 feminam PL feminam uidebis (uidete ic) cet. plane] plene Y
ualde PL beatam et P 23 memoriA (4 ex a graphio) P super y
24 fraglantia P fraglantiam G et F (1 ex r m2) T (corr. ex flagr.) flagrantia
ABCL fragrantiam (1 8. r pr.) 7 flagrantiam cet. effundit
arc et (n exp.) V ungenta P unguenta L et (a ex um) B ungentum F
mente carnis suae et non tenens caput. sed qui
caput non tenet Christi uel pedes teneat, quia corpus unum I
copulatum et subministratum crescit in incrementum
dei.
altera est illa, uel persona altera uel profectu,
quae propinqua nobis est; nondum enim peccatis nostris
renuntiauimus. ubi sunt nostrae lacrimae, ubi gemitus, ubi
fletus? uenite, adoremus et procidamus ante eum et
ploremus ante dominum, qui fecit nos, ut saltim ad
pedes Iesu uenire possimus. nondum enim possumus ad caput
uenire; peccator ad pedes, iustus ad caput.
habet tamen et I
quae peccauit unguentum. defer mihi et tu post peccata
paenitentiam. quocumque uel in domum indigni, uel in domum
Pharisaei audieris iustum uenisse, contende, praeripe hospiti
gratiam, praeripe regnum caelorum; a diebus enim Io hannnis
Baptistae regnum caelorum cogitur, et cogentes
diripiunt illud. ubicumque audieris Christi nomen, adcurre:
in cuiuscumque interiorem domum Iesum intrasse cognoueris,
et ipse festina. cum reppereris sapientiam, cum reppereris
iustitiam in alicuius penetralibus recumbentem, adcurre ad
pedes, hoc est uel extremam partem quaere sapientiae. noli
fastidire pedes; fimbriam illa tetigit et sanata est. lacrimis
confitere delicta, dicat de te quoque iustitia illa caelestis:
lacrimis suis rigauit pedes meos et capillis suis.
11, 12 22 Luc. 8, 44 PL 2 mente (e alt. in ras.) P 6 eat om. B
8 eum] ifh P (ex dum) BLy 9 post dominum add. in mg. f1, sed
eras. A, nostrum PaBCFLV saltem C et (im m2) PG ad om. X
10 inuenire X possimus] possemua (e ex u m2) P possumus] possimus
X ad caput uenire PL, om. cet. (caput s. u. m2 n) 11 et peccator
PL quia peccator X habet (t 8. u.) P 12 tamen et quae
peccauit om. PL ungentum P defers A (t 8. s m2) deffert FOY
defret n 14 praeripere Xy hospiti PBL hospitis ACy et (is ex es)
nV hospites rzFO 15 praeripere X 17 audieris (is ex itis) A
20 penetrabilibus AQX et (bi eras.) T 24 et om. PBL
eos lacrimis nos lauemus. bonae lacrimae, quae non solum
nostrum possunt lauare delictum, sed etiam uerbi caelestis
rigare uestigium, ut gressus in nobis eius exuberent. bonae
lacrimae, in quibus non solum redemtio peccatorum, sed
etiam iustorum refectio est; iusti enim uox est: fuerunt
mihi lacrimae meae panis.
Etsi ad caput Christi adcedere non potes, tangat pedibus
suis caput tuum Christus. et fimbria curat eius et pedes curant.
expande capillos, sterne ante eum omnes tui corporis dignitates.
non mediocres capilli sunt, qui possunt pedes tergere
Christi. testatur hoc ille, qui quamdiu capillos habuit, uinci
nequiuit. denique et mulierem decaluatam orare non decet.
habeat plane capillos, quibus Christi circumuoluat uestigia,
quibus suae criniculis pulchritudinis et decoris sapientiae pedes
tergeat, ut extremo saltem diuinae rore uirtutis umescant, figat
iustitiae pedibus oscula sua. non mediocris haec meriti est.
de qua potest dicere sapientia: ex quo intraui, non
osculari pedes meos, ut aliud nisi sapientiam loqui
nesciat, ut aliud nisi iustitiam diligere nesciat, ut aliud nisi
castitatem libare nesciat, ut aliud nisi pudicitiam osculari
nesciat. osculum enim mutui amoris indicium est, osculum
pignus est caritatis.
Cor. 11, 5 sq. APBL tersit cet. 3 possunt nostrum X 4 eius in
nobis CX exuberet PBLX 6 refectio est iustorum ET est alt.
om. PL 7 panes AfX et (-is corr.) T post panis add. die et
nocte X 10 omnes ΑαВVχ omnem FOre omnis cet. tui 8. u. A
dignitatem Lit et (em in ras.) V dignitatis FO 11 tergere pedes r
14 et habeat X circumuoluat (u tert. s. u.) P 16 suae criniculis
pulchritudinis (-is ex -es A) et decoris ArzBCXX pulchros et decoros PL
16 tergeat PaJafT et (e alt. eras.) AC tergat BX terget (a 8. e) G
saltim BF γLTX figat aX figant rc (n exp.) cet. 17 obscula (b
eras.) P 20 dilegere P 21 Hnbare (ba eras.) A 23 pignus}
signum C
Beatus qui potest et oleo ungere pedes Christi. denique
adhuc Simon non unxerat; sed beatior quae ungit unguento;
multorum enim florum in unum collecta gratia spargit odorum
uarias suauitates. et fortasse istud unguentum non possit alius
nisi ecclesia sola deferre, quae diuersi spiraminis innumerabiles
habet flores, quae merito speciem accipit peccatricis, quia
Christus quoque formam peccatoris accepit.
et ideo nemo
potest tantum diligere quantum illa quae in pluribus diligit.
nec Petrus ipse, qui dixit: domine, tu nosti quia diligo
nec Petrus ipse, qui doluit quia interrogatus est: amas 10
me? quod enim manifestum erat nolebat quasi incognitum
quaeri. ergo nec Petrus ipse, quia ecclesia dilexit in Petro,
nec Paulus ipse, quia Paulus quoque eius est portio. et tu
plurimum dilige, ut et tibi remittatur plurimum. multum
peccauit Paulus, qui etiam persecutor fuit, sed multum dilexit.
qui usque ad martyrium perseuerauit. remissa sunt ei peccata
multa, quia et ipse multum dilexit, qui sanguini proprio pro
dei nomine non pepercit.
uide oeconomiam: in domo Pharisaei
peccatrix glorificatur, in domo legis et prophetae non Pharisaeus,
sed ecclesia iustificatur; Pharisaeus enim non credidit,
ista credebat. denique ille dicebat: si esset propheta, sciret
utique quae et qualis esset mulier quae tangit eum.
domus autem legis Iudaea, quae non in lapidibus scribitur,
sed in tabulis cordis. in hac iustificatur ecclesia iam lege
maior; lex enim peccatorum nescit remissionem, lex mysterium
non habet, quo occulta mundantur et ideo quod in lege minus
est consummatur in euangelio.
23 II Cor. 3, 3 PBLset (sed m3) P ungit OLC unxit X unget
APL unguet BX ungento A 6 accipit ACG accepit cet. 7 peccatores
(-is m3) P 10 quido I uoluit (uo eras.) P 12 ecclesiam X ecclesia
di X 18 uideo APOLBET et (uide corr.) G 21 ille (e ex i M2) P
22 eet (et eras.) P 24 iam] a A; iam in ras. GV, s. U. n
qui sunt isti debitores duo nisi populi duo, unus ex Iudaeis,
alter ex gentibus faeneratori illi thesauri caelestis obnoxii?
unus inquit debebat denarios quingentos, alius
non mediocris est iste denarius, in quo regis imago
formatur, qui tropaeum habet imperatoris expressum. non
materialem faeneratori huic debemus pecuniam, sed meritorum
examina, aera uirtutum, quarum meritum grauitatis pondere,
iustitiae specie, sono confessionis expenditur. uae mihi si non
habuero quod accepi aut quia difficile quisquam est, qui
faeneratori huic integrum debitum possit exsoluere, uae mihi
si non petiero: concede mihi debitum! non enim nos ita
dominus orare docuisset, ut peteremus nobis dimitti nostra
debita, nisi sciret difficile aliquos fore idoneos debitores.
sed
quis est populus iste, qui amplius debet, nisi nos, quibus
amplius creditum est? illis credita sunt eloquia dei, nobis
creditur uirginis partus. habes talentum uirginis partum, habes
fidei centesimum fructum. creditus est Emmanuhel nobiscum
deus, credita domini crux mors resurrectio. etsi Christus pro
omnibus passus est, pro nobis tamen specialiter passus est,
quia pro ecclesia passus est. itaque non est dubium quod plus
debeat qui plus accepit. et secundum homines plus fortasse
offendit qui plus debuerit, sed per misericordiam domini causa
mutatur, ut amplius diligat qui amplius debuit, si tamen
25, 15 18 Matth. 13, 8; 1, 23 21 Luc. 12, 48 22 Augustinus de
gratia Christi 44, 48 (secundum... 242, 1 consequatur) PL L LP 3 faenerator P feneratur L thensauri (n
eras.) n 4 D alius L PL 5 est s. u. m2 A 6 tropeum (in mg.
m2 figuri) A thropeum P 8 ezaroena A exanima PL 9 specie 8. w.
m2 A 10 accipiam ut P accipiam aut LX 12 concedire (re 8. u.
m2) A concedi C et (i ex e) 0 concedere (re s. u. m2) n 13 dns s. u.
m3 A nobis dimitti AX dimitti nobis Pa dimitte nobis cet. 18 est
et X emmanuhel (h s. u.) a emmanuel AEO emanuel f 20 pasBU9
pr.] mortuus X 22 hominem Xx 23 debuerat ETX Augustini codd.
aliquot
habet in eo ipso quod habet soluit; nam et reddendo habetur
et habendo redhibetur.
et ideo quoniam nihil est quod digne
deo referre possimus — quid enim referamus pro susceptae
carnis iniuria, quid pro uerberibus, quid pro cruce obitu sepultura?
— uae mihi, si non dilexero! audeo dicere, non reddidit
Petrus et ideo plus dilexit, non reddidit Paulus; reddidit
quidem mortem pro morte. sed alia non reddidit, quia multa
debebat. audi ipsum dicentem quia non reddidit: quis prior
dedit illi, et retribuetur ei? reddamus licet crucem pro
cruce, funus pro funere, numquid reddimus quod ex ipso et
per ipsum et in ipso habemus omnia? reddamus ergo amorem
pro debito, caritatem pro munere, gratiam pro pecunia;
plus enim diligit cui donatur amplius.
Sed reuertamur ad illam superiorem, cuius consilium adhuc
nec apostoli intellegunt, quod erat absconditum a saeculis in
deo; quis enim cognouit sensum domini? conquerebantur
ergo discipuli quia mulier super caput effudit ungentum et
querebantur dicentes: quare hoc sic perit? potuit enim
uenundari pretio et dari pauperibus. quid utique in
eorum sermonibus displicuerit non potes deprehendere, nisi
mysterium intellegas; luxuriosi enim hominis uel potius non
hominis est olere unguentum. certe et ipsi qui olent unguere
1, 26 17 Rom. 11, 34; cf. Esai. 40, 13 19 Matth. 26, 8 sq. graphio) P reddidit A 2 reddendo x et m2 V
credendo V ml cet. 3 redhibetur APaCL redimetur (m ex b m2) B
reddebitur X (d pro 8. u. V, bi s. u. π) redditur X 4 suscepta PL
8 pro mortem A 11 post funus add. cadauer X 13 gratiam pro
pecunia X (pecuniam, m eras. V, pecuniA, -a corr. F) gratiam (pro san-
\' guinis praetio s. u. m3) pecunia A gratiam pro sanguine pro praetio
pecuniA PL gratiam pro sanguinis praetio ex gratiam pro sanguinis
pretio pecuniam aB 14 plas] amplius C 17 dno ET dfli X (d6
m3 V) 18 supra AC 19 enim om. X 21 potes A m2 aG poteris
C m2 potero PBL et ml AC potest cet. (t alt. exp. EfV) 23 ungentum
P olent] oleo PaB solent EjT qui oleo se unguere solent C
i mg.
potuit hoc uenundari pretio et dari pauperibus? certe
et ipse supra dixerat: quidquid uni horum minimorum
fecistis mihi fecistis, sed ipse mortem suam pro pauperibus
offerebat.
non est igitur simplex figura, et ideo
illis dei uerbum: quid molesti estis mulieri? semper
pauperes habetis uobiscum, me autem non semper.
semper ergo tecum pauperem habes et ideo benefac. non
igitur differre pauperem debes, quia tecum semper est, cum
tibi propheta dicat: ne dixeris pauperi: cras dabo. sed ille
de sola misericordia locutus est, hic autem misericordiae fidem
praetulit, quae tunc habet meritum, si fide praecedente confertur;
mittens enim hoc unguentum in corpus meum
ad sepeliendum me fecit. non ergo unguentum dominus.
sed caritatem dilexit, fidem suscepit, humilitatem probauit. et
tu si desideras gratiam, caritatem auge; mitte in corpus Iesu
fidem resurrectionis, odorem ecclesiae, conmunis caritatis
unguentum, et ita progrediens pauperi dabis. plus tibi pecunia
illa proderit, si non tamquam adfluentem tribuas, sed tamquam
profuturam Christi nomine largiaris, si ita eam conferas
ut deferas Christo. non ergo iuxta litteram tantummodo
accipias superfusum capiti unguentum — littera enim
occidit — sed secundum spiritum, quia spiritus uita est.
Quod ergo istius mulieris unguentum est? quis hoc audire
potest? qui tales aures habet, ut dicente Iesu uerbum, quod
13 Matth. 26, 12 22 II Cor. 3, 6 25 Luc. 8, 8; 14, 35 ed. Rom. displicuit aC 3 horuml
eorum A minimorum horum (bonorum 0) Xy 4 feceritis
X et mihi B 8 pauperes X habes (s s. u. m2) A non
AX et m3 P num Cy nunc P m1 aBL 9 igitur] ergo X semper
tecum X 11 loquutus ABFV 12 confera 1 tur (a add. m2) P conferatur
FO et (atur in ras.) V conferentem (at 8. e
P 16 si om. 7 18 unguentum (u alt. s. u. m2) P pauperibus
/ 19 adfluent$m (e 8. a) P afluentem A 22 su»perfusuni
(i eras.) P 24 quis hoc audire potest 8. u. m2 A 25 qui] quis P
(s s. u.) B/ ut (t ex d) A
altitudinem capere mysterii? et discipuli ex parte intellegunt,
etsi non totum intellegunt. unde et quidam putant dixisse
discipulos unguenti pretio emi fidem gentium debuisse, quae
sanguinis dominici tantum pretio debebatur, quod uidetur ueri
simile. denique Iohannes euangelista inducit sermonem Iudae
Iscarioth aestimatum trecentis denariis illud unguentum, sicut
habes: potuit enim uenundari trecentis denariis et dari
pauperibus. trecentorum autem aera crucis insigne declarat;
sed dominus non perfunctoriam mysterii praescientiam quaerit,
sed consepeliri in se fidem credentium mauult.
id tamen de
ceterorum apostolorum uocibus intellegimus, Iudas autem
condemnatur auaritiae, qui pecuniam dominicae praetulit sepulturae,
qui etiamsi de passione sensit, errauit tam cara auctione.
uili se uult aestimari Christus, ut ab omnibus ematur,
ne quis pauper deterreatur. gratis inquit accepistis, gratis
date. pecuniam non quaerit diuitiarum altitudo, sed gratiam.
ipse nos pretioso sanguine emit, non uendidit. de quo plenius
diceremus, nisi a nobis ipsis tractatum alibi recordaremur.
ergo secundum dicta domini, in quo sunt thesauri sapientiae
absconditi, quos nemo potuit praeuidere, operari me
oportet in sepultura eius, ut caro eius requieuisse, non
18 I Petr. 1, 19, cf. de spiritu sancto III 125 sqq. 20 Coloss. 2, 3
22 Ps. 15, 10 A accepi X qui Maurini 2 mysterio (i s. 0 m2) A
et discipuli 8. u. m2 A 3 tantum PL 4 enim (8. m2 emi) A
6 ue**ri (i ex e m2) A iohannis (-es m2) P sermone Cx 7 echarioth
ABit scariotis C scarioth cet. CCC PL trecentos (denarios) X
8 habea] legitur PL CCC PL 9 trecenta ed. Rom. declarant V
(n s. u.) BCX 10 perfunctoriam (m s. u. m2) A perfunctoria P (a ex
6) FO praescientia P (c ex t m2) B praesentiam TX (F in mg.
praescientiam, eras.) 11 sed s. u. m2 A maluit A uult C 14 etiam
se (i 8. e alt. m2) A actione PLX 15 uile Aa uilis G 16 inquit
om. X 17 pecuniam enim X 18 pretio sanguinis P (is ex es)
BL sanguine (ante s ras.) A redemit PL 22 sepulturam T (-a
corr. BCETX
nostram odore sui conpleat, ut credamus quia in manus patris
conmendauit spiritum suum et a morte sequestrata diuinitas
corporalium non subiit consortium passionum.
intellege
corpus fili unguentum oleat. corpus illud est quod
exutum est, non quod amissum est. corpus eius traditiones
sunt scripturarum, corpus eius ecclesia est. corporis eius odor
sumus, et ideo decet ut mortem corporis eius ornemus, etsi
nostros illa non requirat ornatus, sed requirunt pauperes.
ornabo corpus eius, si fiam sermonum eius praedicator et
possim gentibus crucis aperire mysterium. ornauit ille qui
dixit quia praedicamus Christus crucifixum, ludaeis
quidem scandalum, gentibus stultitiam, ipsis uero
uocatis, Iudaeis atque Graecis, Christum dei uirtutem
et dei sapientiam. ornatur crux, cum id quod per inperitiam
stultum putatur per euangelium sapientius aestimatur,
ut possimus docere quemadmodum uirtus aduersaria per crucem
domini destruatur. misi in domini corpus unguentum, spirare
incipit quod mortuum putabatur.
Ideo unusquisque adoriatur emere labore suo nisuque
alabastrum unguenti, non uile aliquod atque conmune,
sed pretiosum unguentum alabastri et unguentum pisticum. si
enim quis fidei congreget flores et praedicet Iesum Christum
crucifixum, in omnem ecclesiam, quae Christi corpus est mundo
mortua, requiescens deo fidei suae transfundit unguentum.
Cor. 1, 23 sq. 23 Gal. 6, 14 (om. nt; m2 compleat ut) A ut] et PL, ut in ras.
Y, om. FO manu PBFGLOft 5 fili AaX filii FO corr. cet.
7 eius 8. u. P 9 nostroB (s alt. s. u.) A 11 aperire mysterium
crucis X 13 gentibus PaC gentibus autem A (autem s. u. m3) cet.
ipsi$s A 16 estimatur (a in ras.) P aestimetur X 18 distrahatur
(in mg. m3 al. distruatur) A distruatur X 19 putatur P 20 nisi
qui P (que corr. m3) L 21 unguenti... sed add. m2 A neque (at
8. ne) A 22 praetiosum unguentum (u tert. 8. u.) P 28 congeret A
24 omni ecclesia PBLK 25 transfudit APL transfundit (n 8. w. m3) 0
olere incipit resurrectionem, ut possit unusquisque ei hoc
sacrae plebis numero dicere: mihi autem absit gloriari
nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. spirat odor,
olet unguentum in corpore, si quis possit — atque utinam
est. non amanti diuitias, non amanti honores saeculi,
non amanti quae sua sunt, sed quae Iesu Christi, non amanti
quae uidentur, sed quae non uidentur, non cupido uitae, sed
ei qui festinat dissolui et cum Christo esse crucifixus est
mundus. hoc est enim crucem tollere et sequi Christum, ut
et nos conmoriamur et consepeliamur cum eo, ut unguentum,
quod ista mulier in sepulturam eius misit. olere possimus.
non mediocre istud unguentum est, quo Christi longe lateque
diffunditur nomen. unde etiam prophetice dictum est: unguentum
exinanitum nomen est tuum, ideo exinanitum, ut
maiore fides odore fraglaret.
ex hac ergo muliere intellegimus
illud apostolicum quid sit: superabundauit peccatum, ut
lsuperabundaret gratia. nam si in ista muliere non super
abundasset peccatum, non superabundasset gratia; agnouit
enim peccatum et detulit gratiam. et ideo lex necessaria; per
egem enim peccatum agnoui. si lex non fuisset, peccatumlateret.
agnoscendo peccatum ueniam peto. per legem ergo
genera peccatorum, praeuaricationis quoque crimen agnosco,
curro ad paenitentiam, gratiam consequor. lex ergo auctor est
boni, quae mittit ad gratiam.
1, 23 11 Luc. 9, 23 12 Rora. 6, 4, Coloss. 2, 12 13 Matth. 26, 12
15 Cant. 1, 3 18 Rom. 5, 20 22 Rora. 3, 20; 7, 7 om. X 3 autem om. PL 4 crucem AL et (m exp.) P,
(m eras.) B nostri om. BG X) ti 8. u. m2 A 5 in s. u. m3 P,
om. L 7 est om. a honores (s 8. u. m3) P 12 sepeliamur X
16 est om. PBL exinanitum est ET 17 fraglaret PET flagraret
cet. 18 quidixit (sit g. jxit m3) P superabundabit A 19 non
superabundaret X 22 agnouit P (t exp.) BL 23 ergo] enim x
25 penitentiam (i pr. s. u. m2) A
Mater et fratres mei hi sunt qui uerbum dei audiunt
et faciunt. moralis magister, qui de se ceteris praebet
atque ipse praeceptor, ipse etiam suorum exsecutor est
praeceptorum. praescripturus enim ceteris quoniam qui non
reliquerit patrem et matrem suam non est filio dei dignus,
sententiae huic primus ipse se subicit, non quo maternae
refutet pietatis obsequia — ipsius enim praeceptum est: qui
non h honorauerit patrem et matrem morte morietur —
sed quia paternis se mysteriis amplius quam maternis affectibus
debere cognoscat. neque tamen iniuriose refutantur parentes,
sed religiosiores copulae mentium docentur esse quam corporum.
ergo non debuerant foris stare qui Christum uidere
quaerebant; prope est enim uerbum in corde tuo et in
ore tuo. intus igitur uerbum, intus est lumen. unde et ille
ait: accedite ad eum et inluminamini. si enim foris
stantes nec ipsi agnoscuntur parentes et propter nostrum fortasse
non agnoscuntur exemplum, quemadmodum nos agnoscimur,
si foris stemus?
nec putet aliqui offendiculum esse pietatis,
ubi mandatum legis inpletur; si enim relinquet homo patrem
et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una,
recte sacramentum hoc in Christo seruatur et in ecclesia. et
ideo parentes corpori proprio non oportuit anteferri. ergo hic
non, ut quidam haeretici tendiculas aucupantur, mater negatur,
Exod. 21, 15 13 Deut. 30, 14, Rom. 10, 8 15 Pb. 33, 6 20 Ephes.
5. 31 sq.; cf. Gen. 2, 24 23 cf. Cic. pro Caec. 65 FOV 5 et] ant Cx suam om. B 6 se 8. t*. m3
d, oJn. aX subiecit ax subiacet X 8 et] aut Xx mortem P
(m alt. eras) a morietur Ax moriatur eet. 11 religiosioris A 18 in
ore tuo et in corde tuo X in alt. om. B 14 illae P 15 eum aGy
dfti AC dum cet. 16 adstantes PBL 17 cognoscuntur ET agnoscemur
G (e ex i) recte puto 18 aliqui AL et (-is corr. ml) P,
(m2) n aliquis cet. 19 relinquet X et (et ex it m2 G) reliquit BL
relinquit V (n 8. u.) cet. 20 et pr.] aut X auna (et ut uidetur eras.) A
21 in alt. om. CL 22 oportuit (o pr. 8. u. m2) G potuit PBCL
anteferre PBCL 23 augurantur (aucup 8. augur m2) A
praescriptorum caelestium forma praefertur. illud quoque intellegere
non abhorret, quia per figuram parentum demonstrat
Iudaeis, ex quibus est Christus secundum carnem, ecclesiam
diuinum in terras uenisse mysterium ecclesiaeque conuentum,
relictis nauem ascendit parentibus. neque enim quisquam
poterat hunc mundum enauigare sine Christo, quando eos
quoque quibus dominus adest temtationum saecularium saepe
procella perturbat. et oeconomia seruatur in apostolis, ut
aduertas sine temtatione neminem posse ex hoc uitae curriculo
demigrare, quia exercitium fidei temtatio est.
Subiecti igitm sumus nequitiae spiritalis procellis, sed quasi
peruigiles nautae gubernatorem excitemus. uerum et ipsi periclitari
solent. quem igitur gubernatorem requiram? illum utique
qui non seruiat, sed imperet uentis, de quo scriptum est:
at
ille surgens increpauit uentum. quid est surgens?
quiescebat enim, sed quiescebat corporis somno, cum intenderet
diuinitatis mysterio; ubi enim sapientia, ubi uerbum,
nihil sine uerbo fit, nihil sine prudentia.
supra habes quia
pernoctabat in oratione: quomodo hic in tempestate dormiret?
sed exprimitur securitas potestatis, quod omnibus timentibus
solus intrepidus quiescebat. non est ergo consors naturae qui
non est consors periculi. etsi corpus dormit, operatur diuinitas,
operatur fides. denique dicit: modicae fidei quare
et bene arguuntur qui praesente Christo timebant, cum
utique qui ei adhaereat perire non possit.
ergo confirmauit fidem,
25 Matth. 8, 26 L 3aborret.4C
demostrat A 4 iudeis (i alt. ex 0) P iudgos B 5 se] sas (scriptura
incerta; s. as scriptum est e, sed eras.) A 7 parentibus ascendit nauem a
nauim Cj- nauem (i 8. e m2) rc ; nauem exp. A parentibus (n 8. u.) A
quisque A 10 oeconomiae P 18 procellae PBL 14 peruigilis A
15 requiramus C 16 ad AP et r 17 imperauit uento C 23 intrepidibus
(il? eras.) P 25 ait PL modicae (a s. u). A 27 adhaeret PL
non Africum, sed illum utique uentum, cui dictum est
ab angelo Michael in epistula Iudae: imperet tibi dominus.
unde etiam sanctus Matthaeus imperauit inquit uento et
mari. atque utinam in nobis flatus eius asperos cohibere
dignetur, ut fluctuanti uitae refusa tranquillitas naufragii metum
demat! etsi iam non dormiat sui corporis somno, caueamus
tamen ne nostri corporis somno nobis dormiat et quiescat.
et
quoniam quae loco superiore praestrinximus delibasse satis .
est, nunc quia in libro secundum Matthaeum duos homines
in regione Gerasenorum daemoniis adflatos Christo occurrisse
cognouimus, hic autem sanctus Lucas unum inducit
nudum — nudus enim est quicumque tegumentum naturae
suae et uirtutis amisit - qua ratione de numero euangelistae
dissonare uideantur non otiose praetereundum, sed requirendum
arbitror. et quidem licet discordet numerus, tamen concordat
mysterium; uir enim iste qui habebat daemonium populi figura
gentilis est, opertus uitiis, nudus errori, patens crimini. duo
illi quoque similiter figuram populi gentilis accipiunt, quoniam,
cum tres filios Noe generauerit, Sem Cham Iaphet, Sem
tantummodo familia in possessionem adscita est dei. ex duobus
illis diuersarum nationum populi pullularunt, quorum alter
maledictus, quod nudatum patrem non texerat, benedictus alter,
9, 18 23 Gen. 9. 22 sqq. P 5 maria (a alt. eras.) P choibere A 7 demet
(a s. e alt.) a demutet X 8 ne post somno transponunt X nostro
X in nostri a non X in nobis X 9 superiore (-ri m2) P superiori
aOicx praestriniimus APB perstrinximuB cet. 13 nudis (v 8. i m3)
enim P tegumentum PEŢLT et (u pr. ex i m2) B tegimentum aG
indumentum (in mg. m3 al. integimentum) A integumentum (u pr. ex
i) 0 integimentum C et (i ex u) F, (i ex e) V integementum (v s. e
alt. m2) n 15 relinquendum X (del. et 8. m2 requirendum F) 18 ante
errori add. gratia A 20 iaphet FO et (phet in ras. m3) V iafeth
cet. (et iafeth PaCL) 21 possessione APBL et ex A et PB
23 alter benedictus PL
duce tamen patrem pietate texisset et fraterni maledictum
seminis eluisset.
Qui multis inquit temporibus agebatur, utpote qui a
diluuio usque ad aduentum domini uexabatur, furore dementi
rumpens uincla naturae. nec inmerito etiam sanctus Matthaeus
in monumentis illos habitasse signauit, siquidem talium animae
in quibusdam uideantur habitare tumulis sepulchrorum. quid
enim aliud sunt corpora perfidorum nisi quaedam defunctorum
sepulchra, in quibus dei uerba non habitent? agebatur ergo
in loca deserta spiritalium scilicet infecunda uirtutum profugus
a lege, discretus a prophetis, remotus a gratia.
non enim
uno daemonio, sed totius legionis laborabat incursu, quae cum
dominum uidisset cognouissetque praescia dominici aduentus
tempore in abyssos se esse trudendam, coepit orare ut introeundi
in porcos acciperet facultatem. et primum clementiam
domini debemus aduertere, quod nullum prius ipse condemnat,
sed unusquisque sibi auctor est poenae, non mittuntur in
porcos daemones, sed ipsi petunt, quia caelestis luminis claritatem
sustinere non poterant, ut qui oculos dolent radium
solis ferre non possunt, sed tenebrosa eligunt et splendentia
derelinquunt. fugiant ergo daemones splendorem lucis aeternae
1 licet auersus PL aduersus ic et (d eras.) AV ne dm. X
nuditate PBL patris X 3 seminis (s alt. 8. u. m2) gjluiaset
(e s. si m2) A semini siluisset aL seminis luisset X 4 agebatur
(8. vi3 agitabatur) P utpute X 5 delubio A et (m3 diluuio) P
uexebatur A 6 uincla (in mg. uincula) V uincula LX 7 habitare L
signauit A (qui haec add. expuncta: si quidem talium animae in monumentis
illos habitasse signaoit) aCx significauit cet. 8 habitare uideantur
(uidontur EaT) X uideantur it 10 habitant PL 11 infecunda]
et fecunda V (et in ras.) FO et infecunda C et (in 8. u. tn2) ic
12 desertus A nonj nondum X 13 qui (quae m2) A 14 cognouissetque
ACLCX et m3 P cognossetque P ml cognoscetque BLX presentia
(sentia in ,.as.; praescia m2) A praescii PBL 15 abysso PBL
rogare Er T 16 acciperent X 20 posterant (s eras.) P 21 ut
spi. derelinquant X
quae futura sint, sed quae prophetata sunt recordantes;
dixit enim Zaccharias: et erit in illa die, disperdet
dominus nomina idolorum de terra, et non erit ulterius
memoria eorum. et spiritum inmundum exuram
de terra. docemur ergo eo quod non semper manebunt nec
malitia eorum possit esse perpetua. nunc igitur illam metuentes
poenam aiunt: uenisti perdere nos. sed quia adhuc esse
desiderant, iam ab hominibus recedentes, propter quos poenam
sciunt sibi esse subeundam, petunt mitti in porcos.
Qui sunt isti porci nisi forte illi de quibus dictum est:
nolite dare sanctum canibus neque miseritis margaritas
porcis, ne forte conculcent eas pedibus suis? illi
scilicet, qui inmundorum usu animalium uocis et rationis
expertes lutulentis uitae suae actibus naturalium
ornamenta uirtutum, qui inpetu feruntur in praeceps,
quoniam nullius meriti contemplatione reuocantur, sed tamquam
de superioribus ad inferiora per inprobitatis procliue detrusi
suffocantur in aquis inter fluitantia mundi istius strangulatorum
in modum intercluso pereuntes spiritus conmeatu; neque enim
in his qui fluuido aestu uoluptatum huc atque illuc feruntur
incerti ullius spiritus potest esse uitale conmercium.
uidemus
igitur quia homo ipse sibi est auctor aerumnae. nam nisi quis
porci more uixisset, numquam accepisset in eum diabolus
X quae s. u. m3 P, om. L 3 in s. u. P, om. BLX
6 ergo eo AaBx. et (eo exp.) w eo PL ergo CFOV ne BL 8 poenam
s. u. m3 A 9 omnibus (m2 hominibus) A 11 eunt illi ET
12 sanctam dare CO nec EG margaritas uestras ante porcos x
13 illis (s erae.) P 15 expertes et A coinquinauerant (a alt. incertum,
s. u m2) A coinquinauerint F (int in ras.) G (int s. u. m2)
coinquinauerunt ET 18 ad inferiora s. u. m3 A inprobitatis (o s.
u.; -es m2) P 19 fluctuantia BETX fluentia C strangylatorum A
20 pereuntes Fit Vx. pereuntis AO pereunt cet. 21 flubido A fluido
aCGLO 22 illiua A (ullius m2) aCLX uideamus (a ertU.) P
23 auctor est X 24 accepisset (e pr. ex i m2) P
aut fortasse, quia post domini aduentum bonos iam deprauare
non poterat, non omnium hominum, sed leuium iam quaerit
interitum, ut latro non armatis insidiatur, sed inermibus, et
iniuriis lacessit infirmum, qui se intellegit uel a forti contemni
uel a potente damnari.
sed dicit aliqui: cur hoc a deo
diabolo? at ego dico, ut boni probentur, inprobi puniantur;
haec enim poena peccati est. denique lege quia inmittit
dominus febrem et tremorem et malos spiritus et caecitatem
et omnia flagella iuxta merita peccatorum. sed redeamus ad
lectionem.
Uiderunt inquit hoc magistri gregum et fugerunt.
neque enim aliquam uel philosophiae professores uel principes
synagogae pereuntibus populis possunt ferre medicinam. solus
est Christus, qui aufert peccata populorum, si tamen medendi
patientiam non recusent. ceterum curare non dignatur inuitos
et cito infirmes deserit, quibus oneri uideat esse praesentiam
suam, sicut Gerasenorum populis, qui exeuntes de ciuitate, in
qua species synagogae uidetur exsistere, rogabant ut discederet,
quia timore magno tenebantur.
infirma enim mens non
capit dei uerbum nec potest pondus sustinere sapientiae;
fatiscit et soluitur.
et ideo diutius molestus non fuit, sed
ascendit et regressus est. ascendit utique ab inferioribus ad superiora,
a synagoga scilicet ad ecclesiam et regressus per stagnum
cet. 5 forti P (-te m2) BL contemni
conteri PL contempni cet. 6 aliqui (s s. u. add.) m1 P, m2 iz aliquid F
(d in ras.) 0 aliquis V (s in ras.) cet. 8 peccantis A 9 et tremorem
(et tr in ras.) P 13 aliquam (om. uel) X principes (e in ras.) V
principia BF et (-es corr.) 0 principi A principe C 16 dignabantur A
17 infirmes (0 s. e) P inflrmie L inflrmoe cd. uidet Px. 18 gerassenorum
Pr et (s pr. s. u., eras.) T exeuntes (es s. u. ni3) A in
quos A 19 discederent (nt eras. et s. t m3) P discedere L 21 capit
∗∗∗ (dni eras.) dei A 22 fatiscit ml PB fatescit Pm3 Bm2 ELTX
(-iscit corr. EOre) 24 et reuersus EyT
et illos fretum magnum est. itaque nemo de ecclesia ad
sine periculo transit salutis, sed et ille qui de synagoga.
ad ecclesiam transire desiderat crucem suam tollat, ut discrimen
euadat.
cur autem non recipitur liberatus, sed domum
redire censetur nisi ut et iactantiae causa uitetur et infidelibus
sit exemplum quam domus illa naturale sit diuersorium?
et ideo qui remedium sanitatis fuerat consecutus a tumulis
et sepulchris in illam spiritalem domum redire praecipitur,
ut fiat dei templum, in quo erat mentis sepulchrum.
Et ecce uenit uir, cui nomen Iairus, et ipse princeps
synagogae erat, et cecidit ante pedes Iesu rogans
eum ut intraret domum suam, quia filia unica erat illi
fere annorum duodecim et haec moriebatur. reliquerat
in Gerasenis synagogam Christus, ut diximus, et quem sui
non receperant excepimus quem exspectabamus. nec nobis igitur
a quibus exspectabatur diu defuit nec ad illos, si rogetur,
redire fastidit. uir enim iste princeps synagogae, cui filia erat
unica, pro synagogae pereuntis remedio precabatur, quae
urguebatur in mortem, quia deserebatur a Christo. quem putamus
synagogae principem esse nisi legem, cuius contemplatione
dominus synagogam non penitus dereliquit, medicinam
ET 3 transit sine periculo transit X (alt. transit
del. Orc) 4 discrimine I uadat (corr. m2) P diacrimene uadat L
sine discrimine uadat X 6 redire censeretur X (censetur m2 OKV)
quur (exp., u alt. 8. t4.) nisi A 7 exemplum A (m dtl.) PBL
exemplo cet. quam G quoniam B cum X quamquam cet. deuersorium
(e pr. eras., i s. ras.) A diuorsorium P diuersorium cet. 8 qui
a quia A Y (uterque a exp.) cet. ab humiles (corr. a tumulis) A 9 in]
et in X (et eras. V, exp. n) 11 uenit mn. X zairus X et om. X
(s, u. m2 JE) 13 in domum aX ille (i 8. e) P 14 XII PGL
et reliquerat X (et exp. V) quamquam s. reliquerat m3 A 15 gerassenis
PLX 16 quem non exspectabamus A nec a nobis A
17 quibus 999 exspectabatur A rogaretur AX 18 fastidit redire ET
20 in mortem] et morte A deserebatur (in mg. de .. batur) V desiderabatur
L putabamus P (ba eras.) BL 22 sed medicinam PBL
dum properat dei uerbum, ut saluos faceret filios Israhel
sancta ecclesia ex gentibus congregata, quae inferiorum lapsu
criminum deperibat, paratam aliis fide praeripuit sanitatem.
moraliter hunc locum satis putauimus exprimendum et ideo
non illa quae dicta sunt retractamus, sed mystica breui uolumus
sermone praestringere. an non ita factum est, ut dei
uerbum cum uenisset ad Iudaeos, adscisceretur a gentibus et
prius ab illis qui in lege non crediderant in gratia crederetur?
nam sicut illa quae in medicis erogauerat omnem substantiam
suam, ita etiam congregatio gentium amiserat omnia dona
naturae et patrimonium uitale prodegerat, sancta, uerecunda,
religiosa, fide promtior, pudore cunctatior; hoc est enim pudoris
et fidei agnoscere infirmitatem, non desperare ueniam. uerecunda
ergo fimbriam tetigit, fidelis accessit, religiosa credidit,
sapiens sanatam se esse cognouit. sic sancta plebs gentium,
quae deo credidit, peccatum erubuit ut desereret, fidem detulit
ut crederet, deuotionem exhibuit ut rogaret, sapientiam induit
ut sanitatem suam et ipsa sentiret. fiduciam sumsit ut fateretur
quod praeripuisset alienum.
post dominum deum tuum ambulabis? quid etiam sibi
uult quod et principis filia annorum XII moriebatur et mulier
ista fluxu sanguinis ab annis XII laborabat nisi ut intellegatur s. u. m2 A 3 ex] de PL 4 parata P (-it m2) L fidem
aF et (m exp.) A. (m eras.) OV praecepit X (in mg. m2 praeripit,
i pr. ex e F; ripuit 8. cepit m2 n; s. preripit m2 F) scitatem P
(8. m3 X sanitatem) L sanitatem (s. m2 salutarem) n 5 experemendam
(corr. m3) P 6 quo (ae m2 s. o) A retractamus aBL retractauimus
(ui eras.) P recantamus A (primitus scriptum fuisse uideiur retractamus)
C recensemus cet. uoluimus A uolumus (m ex im) a 7 praestringere
ABCX perstringere cd. 8 a] ad V et (d eras.) Ox, de (in
ras.) F 9 legem E (m eras.) T gratia ArzCGj 15 ergo] enim L
tetigit (s. it est ras.) P 17 adsereret PaBL 18 crediderit X
(crederet m2 FV) 23 filiann A 24 fluxu sanguinis post XII transponunt
X
illius huius est uirtus, quia illorum delicto salus gentibus,
et consummatio illius huius exordium, non naturae exordium,
sed salutis, quia caecitas ex parte Israhel contigit, donec
plenitudo gentium intraret. non igitur tempore, sed specie
sanitatis antiquior synagoga quam ecclesia, quia quamdiu illa
credebat ista non credidit et per uarias corporis atque animae
passiones inmedicabili remedio aegra languebat. audiuit aegrotare
populum Iudaeorum, sperare coepit salutis suae
tempus uenisse cognouit, quo medicus adesset e caelo,
surrexit ut occurreret uerbo, uidit quia conprimebatur a turbis;
non enim credunt qui conprimunt, credunt qui tangunt. fide
tangitur Christus, fide Christus uidetur, non corpore tangitur,
non oculis conprehenditur; neque enim uidet qui uidens non
uidet neque audit qui ea quae audit non intellegit neque tangit
qui non fideliter tangit. denique ut fidem tangentis exprimeret,
ait: tetigit me aliquis;
nam ego cogrioui de me
exisse. quod est euidentis indicii quia non intra possibilitatem
condicionis humanae atque intra corporis claustrum
inclusa sapientia, diuinitas coartata est, non capitur angustiis
corporalibus, non tenetur, sed ultra fines nostrae mediocritatis
uirtus exundat aeterna. non enim humana ope plebs gentium
liberatur, sed dei munus est congregatio nationum, quae etiam
E 6 antiquior
(i alt. e. u.) A quam s. u. m2 A quamdiu] quam X (m2
quamdiu OK) audiuit (t a. u.) A 9 suae om. X 11 surrexit
(i 8. u.) A 13 corporis P (e m3 8. iş) L 14 non uidit E (-et
m2) TX 15 audiuit X (audit m2 F) qui] quia E (a exp.) y T
16 qui fideliter non A 17 nam et ego X de me uirtutem A
uirtutem de me cet. 18 quid X (o s. i m2 k) euidentitis: (ti pr.
eras., tis in ras.) P euidentius A (u exp.) C indicij (in add. m3,
j ex t m3) P indicit L indicio G 20 inclaustra X (-trata m2 V,
inclusa m2 K) sapientiae X diuinitatis B cohartata P
22 vye A
quanta sit fides nostra et intellegamus quantus sit dei
filius, uidemus quia conparatione eius fimbriam tantummodo
tangimus, superiorem uero uestimenti eius partem nequimus adtingere.
si igitur et nos curari uolumus, fide tangamus fimbriam
Christi.
non latet eum quicumque fimbriam tetigerit, qui
auersum: neque enim deus indiget oculis ut uideat
neque corporaliter sentit, sed in se habet cognitionem omnium.
beatus ergo qui uel extremam partem uerbi contigerit; nam
totum quis potest conprehendere?
Uerum ut ad illam quae adhuc aegra est reuertamur, ne
per nos magis quam per suam moram mortua esse credatur,
uenerunt inquit serui dicentes principi: noli uexare
illum; filia tua mortua est.
et primum illud consideremus
quod suscitaturus mortuam ad faciendam fidem aemorrousam
ante curauit. et ut scias exempli gratia stetisse sanguinis
fluxum, dum illa petitur, ista curatur. sic et resurrectio temporalis
in domini passione celebratur, ut et perpetua illa credatur.
sic et Mariae paritura sterilis indicatur, ut conceptura uirgo
A nam Xy 4 superiora u. u. eius PBCL
nequiuimus X 6 qui tetigerit auersum (Bum a. u., cetera in
ras.) P 7 cjauersum A 9 contegerit A 12 nos magis quam per
suam moram BC et ml AP; nostram moram dum diu zpi moramur ingressum
m3 A (tram ... ingressum s. u. et uerbis magis... moram exp.);
1 nram mori dum diu zpi moratu ingressus s. u. m3 P; nostram moram
dum diu xpi moratur ingressum et deinde post uerba mortua esse credatur
haec ne per nos magis quam per Buam moram mortua esse credatur a;
ne per nostram moram dum diu xpi moramur ingressum (ingresau GX)
cet. si uerba dum diu Christi moramur ingressum genuina sunt, post
magis ea imerenda esse adparet 13 ueneruntque E (que eras.) T inquit]
ergo X 15 hemorrusam (h s. u. et r pr. exp. m2) A memoreusam
(m pr. exp. et s s. u. m3) P emorusam (deinde ras. 7 litt.) a emmorusara
B (ceteros omitto) 16 et om. X 17 ad illa (ad exp.) A ad illam
OJ ad illum E (-am m2) T patitur L temporalis (tem in ras.) P
18 ęţ A, om. x- s. u. m. rec. K illa s. u. P 19 ęt m
maria PX (mariae m2 FnV), om. EfT
dubitauit.
uenerunt inquit serui dicentes principi:
noli uexare illum. adhuc et hi increduli ad resurrectionem,
quam Iesus in lege praedixit, in euangelio conpleuit. itaque
cum uenisset in domum, paucos futurae resurrectionis arbitros
adsciuit; non enim a multis continuo est credita resurrectio.
denique dicente domino: non est mortua puella, sed
dormit deridebant inquit eum. quicumque enim non credit
inridet. fleant igitur mortuos suos qui putant mortuos, ubi
resurrectionis fides est, non mortis species, sed quietis est.
nec illud abhorret Matthaei, quod ait tubicines fuisse in domo
- principis et turbam tumultuantem, uel Quia more ueteri tubicines
ad incendendos excitandosque luctus ferebantur adhiberi
uel quia per legis et litterae cantilenam exsultationem synagoga
non poterat capere spiritalem.
tenens ergo manum puellae
Iesus sanauit eam et iussit dari ei manducare. quod est testimonium
uitae, ut non phantasma, sed ueritas crederetur.
beatus ille cui manum sapientia tenet. utinam meos quoque
teneat actus, teneat manum iustitia, teneat dei uerbum, inducat
in penetralia sua, spiritum auertat erroris, conuertat salutis,
dari mihi iubeat manducare! panis enim caelestis est dei
cf. Lnc. 24, 37 sqq. 20 Cant. 1, 4 21 Ioh. 6, 51 PL elisabeth maria OVX 3 hii P (i alt. eras.) L
6 a om. X 8 et deridebant X credet A credunt inrident (n
tert. s. u. m2 E, inridet T) ETX 10 mortis est, om. deinde est PL
11 aborret A tubicinia A et (-es m2) a tibicines BL et (i pr. m2 ex
u) F 12 principęs (i 8. e) P uel quia exp. m3 et post more 8. u
add. enim A, more enim (om. uel quia) EfT ueteris A tubicines
(b ex u) P tibicines BL et (i pr. ex u m2) F 13 incendendos (n alt.
in ras.) P, om. EjT ael (s. M. m3) excitandosque (que exp. m3) A
excitandos EfT uidebantur PL 15 capjre (e s. i) P manum
ihs (ihs manum, manum s. u. m2 n) puellae X 16 tihs (t eras.) P
& ihs L ei dari PCL dare FOrex 17 fantasma P 18 meos
(o ex 5) P quoque in mg, om. teneat P 19 actos PL 20 conferat
(in mg. m3 al. conuertat) A 21 dl uerbum est ELT
sacrosancta altaria repleuit alimentis, uenite inquit edite
panes meos et bibite uinum, quod miscui uobis.
quae
tamen tantae diuersitatis est causa? supra publice uiduae filius
suscitatur, hic remouentur plures arbitri. sed puto quod in
eo quoque pietas ibi domini declaretur, quia uidua mater
unici non patiebatur moras, et ideo ne amplius adficeretur
maturitas additur. est etiam forma sapientiae in uiduae filio
cito ecclesiam credituram, in archisynagogae filia credituros
quidem Iudaeos, sed ex pluribus pauciores.
Et quicumque non receperit uos, exeuntes de
ciuitate illa etiam puluerem de pedibus uestris excutite
in testimonium supra illos. qualis debeat esse qui
euangelizat regnum dei praeceptis euangelicis designatur, ut
sine uirga, sine pera, sine calciamento, sine pane, sine pecunia,
hoc est subsidii saecularis amminicula non requirens fideique
tutus putet sibi quo minus ea requirat magis posse subpetere.
quae possunt qui uolunt ad eum deriuare tractatum, ut spiritalem
tantummodo locus iste formare uideatur adfectum, qui
uelut indumentum quoddam uideatur corporis exuisse non
solum potestate reiecta contemtisque diuitiis, sed etiam carnis
6, 8 sq. 1 ideo A (m3 ex inde) ET mihi (det pro et) G 2 eacrosancto
A et edite X 3 uiuite A 4 tanta x est om. a 5 arbitri§ A
6 ibi] ihu X 6 declaretur] declaratur PL 7 mora sed P (-rã
m2) L 8 forma (r s. u.) A 9 archisynagogae AaCEyT archiaynagogi
PBL et (gi ex ge) n archisynagoge cet. 10 paucos ex pluribus PL
ex pluribus (om. pauciores) EyT 11 receperit] receperint a et (int
m2 ex it) B 13 debeat (a s. u.) P 14 euangelizare APaB 15 sine
pane om. X 16 sine subsidiis saecularibus a amminicula A adminicula
cet. fideique totus (totos FO et ml it, tutus m2 r. et m2 EyT, tota,
a ex os V) putet sibi quo minus ea requirat (requirant B) magis posse
subpetere A et (in qaibus suppetere) aBCXy et fidei deditus sit et
quanto minus adpetit (adpetat L) temporalia tanto (tanto om. L) magis
speret ea sibi posse suppetere PL 18 quae possunt om. PL, s. u.
m2 G diriuare A 20 uelut] uel PL
ipsius inlecebris abdicatis.
quibus primo omnium datur pacis
atque constantiae generale mandatum, ut pacem ferant, constantiam
seruent, hospitalis necessitudinis iura custodiant,
alienum a praedicatore regni caelestis adstruens cursitare per
domos et inuiolabilis hospitii iura mutare. sed ut hospitii
gratia deferenda censetur, ita etiam si non recipiantur, excutiendum
puluerem, egrediendum de ciuitate mandatur. quo
non mediocris boni remuneratio docetur hospitii, ut non solum
pacem tribuamus hospitibus, uerum etiam si qua eos terrenae
obumbrant delicta leuitatis, receptis apostolicae praedicationis
uestigiis auferantur. nec otiose secundum Matthaeum domus
quam ingrediantur apostoli legenda decernitur, ut mutandi
hospitii necessitudinisque uiolandae causa non suppetat. non
tamen eadem cautio receptori mandatur hospitii, ne dum hospes
eligitur, hospitalitas ipsa minuatur.
Sed haec ut secundum litteram de hospitii religione uenerabilis
est forma praecepti, ita etiam de mysterio sententia
caelestis adridet. etenim cum domus eligitur, dignus hospes
inquiritur. uideamus ne forte ecclesia praeferenda designetur
et Christus. quae enim dignior domus apostolicae praedicationis
ingressu quam sancta ecclesia? aut quis praeferendus
magis omnibus uidetur esse quam Christus, qui pedes
suis lauare consueuit hospitibus et quoscumque sua receperit
domo pollutis non patiatur habitare uestigiis, sed maculosos
23 Ioh. 13, 5 «. m3) A 4 praedicatoreiji A adsercns C
5 et 8. u. m3 A, ut a 6 post deferenda add. iura FO et (in quo censentur,
n alt. 8. u, m2) V, iure n 7 post puluerem add. et PLy
8 _boni (bo eras.) A hospiti P 10 obumbra..nt A, obumbrarant aFV
praeceptis X (prae exp. 1\':) 11 domus («. m3 prius) A 12 qua Z
(qua m2 E) eligenda (domus s. u. add. m3) A 13 non alt.] nos A
(n 8. 9) C, non (s 8. alt. n) a 17 ita] haec PB sententia aXx,
sententiae cet. 19 post uideamus add. igitur X 21 praeferenduin P
(s 8. m m2) L 23 consueuit lauare C et (u 8. e m3) A 24 patitur
X maculosus P (o 8. u alt. m2, sed eras.) BL et (-os corr.) KV
maculoso A
hic est igitur solus quem nemo deserere debet, nemo
mutare, cui bene dicitur: domine, ad quem ibimus? uerba
uitae aeternae habes, et nos credimus. uides exsecutorem
caelestium praeceptorum, qui quoniam non mutauit hospitium,
caelestis consortium consecrationis emeruit.
fides igitur mpiimis
ecclesiae quaerenda mandatur, in qua si Christus, habitaturus
sit, haut dubie sit legenda. sin uero populus perfidus aut
praeceptor haereticus deformet habitaculum, uitanda haereticorum
conmunio, fugienda synagoga censetur. excutiendus
pedum puluis, ne fatiscentibus perfidiae sterilis siccitatibus
tamquam humi arido harenosoque mentis tuae uestigium
polluatur. nam sicut corporeas infirmitates populi fidelis
in se debet euangelii praedicator et tamquam propriis
inania gesta pulueri conparanda adleuare atque abolere uestigiis
iuxta quod scriptum est: quis infirmatur et non ego
infirmor? ita si qua est ecclesia, quae fidem respuat nec
apostolicae praedicationis fundamenta possideat, ne quam labem
perfidiae possit aspergere, deserenda est. quod apostolus quoque
euidenter adseruit dicens: haereticum hominem post
unam correptionem deuita.
Ait autem ad eos: date illis uos manducare. at illi
dixerunt: non sunt nobis plus quam quinque panes.
quae ratio est quod cum in posterioribus Iohannis passio
describatur, hic iam mortuus uerbis Herodis ostenditur? ne
m2) a dignatur (e 8. a m2) F 4 credidimus X
5 qui quando X 6 habitationis Gratianus inprimis in) s. u.
m2) A 7 si 8. u. A habitaturus A (tor 8. turne m2) PBL habitator
a (tor ex turus) cet. 8 haut (h 8. u. m3) P sint T et (n exp.)
AE elegenda P (e pr. eras.) n 11 sterilis (i pr. ex e m3) P
12 humi (0 8. i m2) PFot V tuae om. X uestigium pedum X
(pedum del. m2 F) 13 sicut (exp. m3) A 16 non ego A et (non
8. u.) a, ego non cet. 18 possedeat P (corr. m2) L 19 quod (od in
ras) V quos FOit 21 corruptionem X (e S. u m2 JC) 22 nos om. X
ad A 24 iohannes A passio (0 8. u.) A
ieiuna pascere corda populorum ? denique posteaquam illa quae
ecclesiae typum accepit a fluxu curata est sanguinis, posteaquam
apostoli ad euangelizandum regnum dei sunt destinati,
gratiae caelestis inpertitur alimentum. sed quibus inpertiatur
aduerte. non otiosis, non in ciuitate quasi in synagoga uel
Christum; qui enim non fastidiunt ipsi excipiuntur a Christo
de regno caelorum. et si qui corporalis gerunt ulcera passi-
onis, his medicinam suam libenter indulget.
consequens igitur
erat ut quos a uulnerum dolore sanauerat eos alimoniis spiritalibus
a ieiunio liberaret. itaque nemo cibum accipit Christi,
nisi fuerit ante sanatus, et illi qui uocantur ad cenam prius
uocando sanantur. si claudus fuit, gradiendi facultatem ut
ueniret accepit, si lumine priuatus oculorum, domum utique
domini nisi refusa luce intrare non potuit.
Ubique igitur mysterii ordo seruatur, ut prius per remissionem
peccatorum uulneribus medicina tribuatur, postea
alimonia mensae caelestis exuberet, quamquam nondum ualidioribus
haec turba reficiatur alimentis neque Christi corpore
et sanguine ieiuna solidioris fidei corda pascantur. lacte inquit
uos potaui, non esca; nondum enim poteratis. sed
nec adhuc quidem potestis. in modum lactis quinque sunt
5, 12 sqq. 22 I Cor. 3, 2 24 Luc. 22, 19 sq. ex o) A 5 alimentum ... inpertiatur in
mg. inf. P 7 reBedentibus A 8 fastidiunt (i alt. s. u.) P 10 caelorum
A, om. cet. corporalis (i in ras.) A corporales LO et (-is m3)
P, (m2) Fny passionis (is ex um) A et (is ex es m3) P 12 a om.
APBCL 15 uocandi X clodus X 16 lumine erat A (erat s. u.
m3) Cry 17 potuerit X 18 repromissionem X (pro exp. E, eras. T)
19 postea] post X 22 et s. u. m2 A pascantur (c eras.) A
23 uerba sed nec usque ad genui te (p. 279, 17) desunt in A. interciderunt
quaterniones duo
sanguis est domini. non statim a primo epulamur
omnia neque potamus omnia. \'hoc primum\' inquit \'bibe*. est
ergo primum, est etiam secundum quod bibas. est et primum
quod manduces, est etiam secundum, est tertium. primo
quinque panes sunt, secundo septem, tertium ipsum corpus
est Christi.
nequaquam igitur talem dominum deseramus,
qui pro uniuscuiusque uiribus inpertire nobis alimenta dignatur,
ne aut infirmum ualidior cibus opprimat aut ualidum exilia
alimenta non satient; qui enim infirmus est holera manducet.
et ille qui iam uidetur laqueos infirmitatis euadere de.
quinque istis manducet panibus et duobus piscibus. certe
si petere cibum ueretur, ipse relictis suis omnibus festinet
ad dei uerbum. dum audire incipit, incipit esurire. incipiunt
apostoli esurientem uidere. etsi illi adhuc non intellegunt
quid esuriat, intellegit Christus. scit quod non saecularem
cibum esuriat, sed cibum Christi dicat. dimittere
eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia: bonus dominus
studia exigit, uires ministrat.
utinam, domine Iesu, uelis mecum
istos ieiunos non dimittere, sed inpertitis a te epulis reficias
eos, ut possint tuis alimoniis fortiores infirmitatem ieiunii
non timere. dicas utinam etiam de nobis: nolo eos ieiunos
dimittere! et causam mihi dicito quare nolis ieiunos dimittere:
immo iam dixisti quia si quem dimittis ieiunum, deficit
15, 32 ET solidiorum PaBCLX (um eras. BY, exp. it)
potus uero PBCL S neque potamus omnia in mg. info m3 P, om. L
4 quod bibus ... secundum om. Gy est ante et om. PBL, et om. C
5 est etiam tertium ET primum ... secundum C 6 tertium (-0
m2) P 10 holera aBX (h s. u. V) olera cet. 18 post cibum add.
ualidiorem X uidetur X 15 adhuc illi X 16 quod P (i 8. 0) L
esuriant CXy intellexit BCL 17 eBuriat B esuriant cet. cibum
xpi rzCXx xps PLB, fort. Christum 20 a cet. 23 et om. X
nolis aC noles X (-is m2 itF) non noles PL non uis eos x 24 dimittes
a dimittit C dimiseris X
ad caput perueniat uiae, antequam perueniat ad patrem
et intellegat quod ex patre Christus est, intellegat quod
Christus e caelo et intellegat, quod Christus qui descendit
ipse est qui ascendit, ne forte cum acceperit quod natus
ex uirgine est, incipiat non dei uirtutem, sed hominis aestimare.
Ergo ne deficiant, inquit: date illis uos manducare. at
illi dixerunt: non sunt nobis plus quam quinque panes
et duo pisces, nisi nos eamus et emamus in omnem
hanc turbam escas. nondum intellexerant apostoli cibum
populi credentis non esse uenalem. nouerat Christus, nouerat
ipse nos potius esse redimendos, suas uero epulas gratuitas.
nondum ergo habebant discipuli cibum, qui redimere nos posset.
habebant tamen iam cibum, qui satiare nos posset, habebant
cibum, qui confirmare nos posset; panis enim confirmat
cor hominis. miseretur ergo dominus, ne quis deficiat in uia.
si quis ergo defecerit, non per dominum Iesum, sed per se
deficit, nec habes quod adscribas domino, qui uincit cum
iudicatur. quid enim dicas ei qui in te contulit omnia firmamenta
uirtutis? nonne te ipse genuit, nonne ipse te pauit?
cibus eius uirtus est, cibus eius fortitudo est. sed si tu neglegentia
tua uirtutem quam acceperas perdidisti, non alimentorum
caelestium, sed tuae mentis tibi praesidia defuerunt. denique
Ps. 50, 6 Pa (i 8. e alt.) 3 quod ex patre Christus est intellegat
om. ET est et intellegat Gr intellegat quod Christus e
caelo et intellegat quod Christus om. PBL e caelo et intellegat
quod Christus om. X, 8. u. add. (onl. et) C Christus om. ET qui
ascendit] et qui ascendit aFET, om. VOx 5 post ascendit add. cunt
ipso (ipse Jf) est PBL 10 duos (s eras.) PBCV 11 intellexerant (a
in ras.) L intellexerunt X 13 gratuitas donat X 20 te] se PBL
21 ipse te genuit aX; post te ipse genuit add. nonne ipse te genuit
L te ipse pauit X 22 si tua n et (a eras.) PL
pascit et iustos.
nonne in escae uirtute, cum lam deficeret in
uia, sanctus Helias XL ambulauit diebus, et illam escam
angelus dedit? si autem te pauerit Iesus et acceptam escam
seruaueris, ambulabis non XL diebus et XL noctibus, sed —
audeo dicere scripturae fretus exemplis — XL annis egrediens
ab Aegyptiis finibus, donec peruenias in terram multam, in
terram fluentem mei et lac, quam iurauit dominus daturum
se patribus nostris. huius terrae tibi uirtus requirenda est.
quam possidet mitis. non istam terram dico quae arida est,
sed illam quae Christi confirmatur alimentis, quae sub imperio
constituta regis aeterni sanctorum incolatibus frequentatur.
Diuidit ergo escas dominus Iesus. et ille quidem uult dare
omnibus, negat nemini; dispensator enim est omnium. sed cum
ille panes frangat et det discipulis, si tu manus non extendas
tuas, ut accipias tibi escas, deficies in uia nec poteris in eum
culpam tuam referre, qui miseretur et diuidit, sed his diuidit
qui cum eo etiam in deserto permanent, qui et primo et
secundo die et tertio non recedunt. sic enim habes alibi: misereor
huius turbae, quia triduum est iam quod
mecum. quanta dignatio, quanta m eo hominibus
inspiratur humanitas! non uult ieiunos dimittere, non uult, ne
deficiant in uia.
10 Matth. 12, 43 19 Matth. 15, 32 om. X iniustos alt.] iustos X 2 iustos] iniustos P (in eras.) X
defecerit aX 3 sqq. quadraginta aBCEGTX ambulabit (a s. i) G
ambulabat B( T illam (am in ras.) n V illi FO 6 annis] apnis et
PBL et egredieris Maurini 7 aegyptiis (is eras.) 0 aegypti Cx
finibus] sinu E\'(T in] ad X 8 mel et lac PaC lac et mel
cet. 9 uirtus tibi PL 11 illam qyae iHa quae P 14 est
enim ETX 15 illum (ille m2 V) panem X 16 tibi om. PL
escam X deficis PL 18 et pr. om. P 20 iam om. PL
quod (d s. u.) P 21 in] ab PL 22 inspirautur (in in mg. m2) u
speratur X
Noli ergo deficere a disciplina dei neque fatigeris, cum ab
eo increparis. non fatigeris nunc, ne postea fatigeris. quid enim
respondebis ei aut quomodo te excusabis, si escae uirtutem
quam ministrat amiseris? non potes dicere quia escam non
dedit, quia dat omnibus. non potes dicere quia noluit te bonum
facere, ante quem posuit bonum et malum, ut non ex
bonum tuum esset, sed uoluntarium. multum
enim refert inter eum qui necessitate inuitus aliquid agit et
inter eum qui ex uoluntate quod bonum est eligit; si enim
inuitus hoc ago, dispensatio mihi credita est; si
uolens, mercedem habeo. consideremus ergo quia stabimus
ante tribunal Christi et, si opus nostrum arserit, non habebimus
quod excusare possimus. dicet etenim quod iam per
prophetam locutus est: populus meus, quid feci tibi aut
in quo molestus tibi fui? responde mihi. dicet ei qui in
uia defecerit: qua ratione defecisti in uia? nonne panes feci,
nonne benedixi, nonne iussi dari? sed cur tu accipere noluisti?
quanti etiam praesentium deficient in uia et post hos sermones,
qui licet nostri sunt, tamen quia nemo dicit dominum Iesum
nisi in spiritu sancto, panes aestimandi sunt, quanti inquam
deficient et in uias gentium transuersis iteneribus fornicantes
abibunt! atque utinam unus et non plurimi! sed non Iesus
auctor defectus, etiamsi quis defecerit; omnibus enim
12 I Cor. 3, 15 14 Mich. 6, 3 19 I Cor. 12, 3 PuLX (corr. m2 PKV) 7 bonum
tibi esset L 8 ex necessitate Xy 9 elegit P (corr. m3) GLX
11 consideramns X 12 babemus PL 13 excusaremus (excusemus V)
om. posaimus X dicit PuL enim aLO etenim (et s. u.) F
14 popule C 15 tibi fui aXx. fui tibi cet. dicit aCL ei] et
ei X quia (a eras.) in (8. M.) P 16 feci] fregi (r s. u.) P 18 deficient
CXx (ent ex ant T) deficiant a deficiunt B, om. cet. pos C
21 uias (-is m2) P uia aX transuersaiiis BFOx iteneribus P ml
V tnl itineribus P m3 cet. 22 abebunt P (corr. m3) habebunt LX
(abeunt m2 1t) 23 defunctus PL
sint.
Non otiosus numerus, non otiosus ordo, non otiosae reliquiae
manducantium. cur enim plures, id est quinque milia quinque
panibus, hoc est numero minore satiantur, pauciores uero, qui
sunt quattuor milia, septem panibus, hoc est numero
pascuntur? si enim facti tantum sequamur miraculum,
uidetur esse diuinius quod de minore modo pluribus abundauit.
cur ergo quod minus est ei quod est amplius, quasi praestaret,
adiectum est? prius enim quinque milia quinque panibus,
postea etiam quattuor milia septem panibus satiata legimus.
quaeramus ergo mysterium, quod miraculum praestet. itaque
uidentur illa quinque milia quasi quinque corporis sensus adhuc
corporalibus proxima alimenta accepisse de Christo, quattuor
uero milia, etsi adhuc in corpore sint et in hoc mundo, qui
ex quattuor constat elementis, non otiose tamen feruntur
mysticae accepisse escam quietis; iam enim aequantur mundo
supra mundum futuri. nam etsi in hoc mundo sunt, intra
mundum tamen non sunt, quibus mysticae quietis inpertitur
alimentum; sex enim diebus mundus est factus, septimo requietum
est die. et dominus sanctificauit eum. ultra mundum ergo
quies, ultra mundum etiam fructus quietis. denique beati
Matth. 15, 38. 34 20 Gen. 2, 2 sq., Exod. 20, 10 22 Matth. 5, 9 BLX (n 8. i V) secuntur 1. V PL, V milia
T\'ft IIII PL, IIII milia Ir-T 2 sint P (int in ras.) sunt C 4 V
(om. milia) PL, V milia ELNT V iT 5 minori X 6 IIII LXT
VII EFLT redundantiore rzROXX maiore PL 9 est ante ei
om. C ei] eo X 10 V (om. milia) P V milia Er LT quinque
panibus 13 quinque milia om. PL V yT 11 etiam] uero ET
lIII aCX, miraculo cet. praestitit C
13 uidetur X V lreT V ptT 14 elimenta LX (a s. e pr. m2 r.)
milia uero X 16 IIII PfLx referuntur P 17 accepisse (e pr. ex
i m2) P 20 VI (ex VII) P, septem aBC factus est X quietum PL
21 ergo om. L 22 intra PBL
supra mundum sit, nemo utique potest deum uidere, nisi
mundum prius spiritali transcendat optutu. septima itaque
benedictio pacatorum; septem etiam illis quattuor milibus fragmentorum
sportae supersunt. non mediocris hic panis est
sabbatorum, panis sanctificatus. panis quietis. et fortasse si
primum quinque panes sensibiliter manducaueris, audebo et
dicam: post quinque panes et septem tertio in terra non
manducabis panem, sed supra terram manducabis octo panes,
sicut qui sunt in caelestibus; sicut enim septem panes panes
quietis, ita octo panes panes sunt resurrectionis. ergo isti qui
septem aluntur panibus triduo perstiterunt et fortasse integram
resurrectionis futurae fidem et constantiam consecuti. denique
sanctorum uox est: tribus diebus ambulabimus, ut epulemur
domino deo nostro. sed illa suo loco.
De quinque uero panibus sanctus Iohannes docuit me quod
nesciebam, quod non docuerat sanctus Matthaeus, non docuerat
sanctus Lucas — singulis enim diuersa inpertita est gratia —
docuit inquam me quinque istos panes hordiacios fuisse. et
ideo non inepte diximus escam istam esse habilem corporalibus.
cur enim primo hordiacios? quia primo lacte, deinde
esca nutriendus est qui accedit ad fidem: nondum enim
poteramus et fortasse plerique nec adhuc possumus. nam cum
sint inter nos contentiones et dissensiones, nonne carnales
lib. X n. 150 sq. 16 Ioh. 6, 9 21-23 I Cor. 3, 2 Hebr. 5, 12
24 I Cor. 3, 3 eras.) P uerba inde a pacatorum usque ad numeri
recumbit p. 269, 9 om. PL, sed exhibent ea p. 271, 26 post fragmenta
omis80 tamen uerbo pacatorum 4 VII P IIII ΡγLπ 7 V Pj L
manducaberis P (v s. b ni3) L 8 V PyL VII PLT tertio
iam Z 9 VIII P, VII L 10 VII PI L T alt. panes om. BCX,
11 VIII PL alt. panes om. BX 12 VII PLT persteternnt Xx
Bml 14 ambulauiinus P (corr. m2) LXBml C 15 sed illa suo loco
om. PL 16 uero] ergo PL 19 et 21 hordiacios LX et ml PB hordeacios
a et m3 P, m2 B ordiacios G ordeacios CE-( T 20 istam
escam X 21 lacte dl deinde P
sunt alimenta uirtutibus et ideo prius hordeum, deinde triticum
nobis ad alimoniam datur, fortiori uero sicut Heliae de
interioribus frumenti panis farinacius ministratur. quem autem
non queunt contaminare, sed pascere peccatores?
nec solum
panis et numeri, sed etiam accubitionis est differentia; illi
enim supra faenum discumbunt, isti supra terram recumbunt,
supra faenum quinque milia, supra terram quattuor milia. plus
est terram premere quam supra faenum iacere; illi enim adhuc
quibus sensus sunt corporales mollioribus delectantur et ideo
supra faenum recumbunt — omnis enim caro faenum —
isti uero supra terram, quae triticum et uinum gignit et oliuam,
cibum gratiae. consequuntur. illi discumbunt. isti recumbunt:
maior enim est quaedam requies recumbentis. ibi duo pisces,
hic sine numero, unde plerique septiformis spiritus gratiam
in panibus definitam, in piscibus quoque duplicis testamenti
figuram intellegendam putarunt.
non piget ergo aestimare
quod quattuor milia ex quattuor mundi collecta partibus, in
quibus ecclesia figuratur, maioris gratiae cibum sumant iuxta
quod scriptum est: quia uenient ab oriente et occidente
et a septemtrione et austro et recumbent cum
Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum. unde
hic gratiae patri aguntur a Christo; non enim frustra illic
7 Matth. 15, 35 11 Esai. 40, 6 12 Deut. 8, 8 14 Matth. 14.
17 (cf. 15, 34), Marc. 6, 38, lob. 6, 9 20 Matth. 8, 11 23 Matth.
14, 19 (cf. 15, 36, Ioh. 6, 11) Marc. 6, 41 PL 2 ideo] inde PL ordeum y 3 alimonia
(om. ad) aX fortiori aTiCy fortior cet. 4 autem exp. m2 Ps
5 contaminare om. P (sed mut. in de m3) L 6 deferentia (if 8. e
pr. m3) P 7 auper terram X 8 V PL, V milia Er T IIII PL
IIII milia FraT 9 quibus adhuc X 13 consecuntur 0% 16 duplices
P (-is m3) L 18 IIII PL, IIII milia yT IIII P[LT
partibus collecta B 21 a om. X et ab austro PL
quippe sua dominus gratias patri agere consueuit, quia quae
abscondit sapientibus ea paruulis reuelauit. benedictio igitur
super nos, qui inferiores sumus, gratiarum actio super eos qui
de infirmitatibus corporum suorum sacratis passionibus triumpharunt.
iam illud in superioribus praelibauimus, quia cum
quinquageni discumbere iubentur, licet sacrato numero definito
tamen uidetur hic fundatioris ecclesiae populus, qui sine definitione
numeri recumbit.
Mysticum quoque est quod et manducans populus satiatur
et apostoli ministrant; nam et in satietate repulsae in perpetuum
famis indicium designatur, quia non esuriet qui acceperit
cibum Christi, et in apostolorum ministerio futura diuisio
dominici corporis sanguinisque praemittitur. iam illud diuinum,
quemadmodum quinque panes quinque milibus populis redundauerint;
non enim exiguo, sed multiplicato cibo populum
liquet esse satiatum.
uideres inconprehensibili quodam rigatu
inter diuidentium manus quas non fregerint fructificare particulas
et intacta frangentium digitis sponte sua fragmenta
subripere. qui haec legit quemadmodum iuges aquarum miretur
meatus et liquidis fontibus stupeat continuos fluere successus,
quando etiam panis exundat et naturae solidioris rigatus exuberat
? haec igitur facta sunt ut illa quoque quae non cernimus
cerneremus. his euidenter illorum quoque designauit auctorem
et totius naturae creatorem materialis exsistere, quae non ut
philosophi uolunt repperta, sed facta gignendis omnibus rebus
successus defluos subministrat.
hoc quidem mirum quidquid
de fluminibus haurias signo dispendii non notari, quidquid de
Marc. 6, 42 12 Ioh. 6, 35 L) gratiarum est ctPBL gratiarum eat actio Xx
2 patri gratias X 3 abscondit a BXy 6 praelibabimus (v 8. b alt.
m3) P 7 iuberentur CX difinito X 15 populi X 18 diuidentium (di
8. u.) P 20 subripere rzCX subpetere L subrepere cet. 22 exuberet X
24 se designauit CXy 25 creatorem naturae P 28 non naturae X
fluminibus si nihil decedere, nihil tamen uidetur accedere et
fontibus ut cumulata fluenta cernuntur ita, dum minuuntur
fluenta, produntur. at uero hic panis, quem frangit Iesus,
mystice quidem dei uerbum est et sermo de Christo, qui dum
diuiditur augetur; de paucis enim sermonibus omnibus populis
redundantem alimoniam ministrauit. dedit sermones nobis
uelut panes, qui in nostro dum libantur ore geminantur. uisibiliter
quoque panis iste incredibili ratione, dum frangitur,
dum diuiditur, dum editur, sine ulla dispendii conprehensione
cumulatur.
nec dubites uel quod in manibus ministrantium
uel in ore edentium cibus crescat, quando ubique nostri operis
testimonium ad firmamentum credulitatis adsciscitur. sic in
nuptiis ex fontibus uina ministris operantibus colorantur et
ipsi qui inpleuerant hydrias aqua uinum quod non detulerant
hauriebant. conprehende, si potes, tanta rerum miracula. hic
edentibus populis crescunt suis fragmenta dispendiis et de
quinque panibus maiores reliquiae quam summa est colliguntur,
illic in alienam speciem uertuntur elementa nec suos patitur
natura defectus nec suos agnoscit ortus, usus tamen proprios
recognoscit. quin etiam melior est mutati uini natura quam
nati, quia in arbitrio creatoris est et quos usus uelit adsignare
naturis et quas naturas inpertire gignendis. uide quantis
operibus opus adstruat. dum aquam minister infundit, odor
transfusus inebriat, color mutatus informat, fidem quoque
sapor haustus adcumulat.
conferant gentiles, si placet, cum
Christi beneficiis deorum suorum non facta, sed ficta. ferunt
certe eorum fabulae fuisse regem quendam, qui quidquid tangebat
aurum fiebat. sed etiam conuiuia ipsa feralia; nam et
alt. exp.) L 2 decederet CX decederent G uideatur
PL 12 cibus om. PBL; cf. 271, 8 15 ipsi s. u. P, eras. C
20 cognoscit X usus P (s alt. eras) proprio PL 21 meliores t
(t add. m2) P meliores L 22 quos (s s. «.) P 26 gentes X
crepitabat ferens non alimenta, sed uulnera et in gutture
potus haerebat nec penetrare facilis nec redire. digna beneficia
uotis, digna tanto munera precatore, digna liberalitas conferente!
talia sunt idolorum beneficia, ut cum uidentur prodesse.
plus noceant. at uero Christi munera parua uidentur et
maxima sunt. denique non uni conlata, sed populis; nam et
cibus edentium in ore crescebat et uidebatur esse corporalis
alimoniae, sed sumebatur salutis aeternae.
Cur autem quinque milibus hominum plus redundat, quattucr
milibus minus? quia quattuor milia ista triduo cum
Christo fuerunt et ideo amplius caelestis pabuli receperunt.
nec otiose quae turbae supersunt a discipulis colliguntur, quia
ea quae diuina sunt aput electos facilius possis quam aput
populos repperire. utinam mihi contingat audire: collige quae
supersunt! si audiero et fecero, habebo multa quae turbae,
habebo multa quae pueri et mulieres edere nequiuerunt. beatus
ille qui potest colligere quae etiam doctis supersunt.
uideamus
quomodo colligat. dixit lex: non moechaberis. fregit hunc
panem Christus, diuisit hoc uerbum, non aliunde adiciens, sed
de suo partiens. qui uiderit inquit ad concupiscendum
mulierem iam moechatus est eam. habes fragmentum de
suo. addidit: si oculus tuus dexter scandalizat te, erue
eum. habes aliud: et si dextera tua scandalizat te,
abscide eam et: qui dimissam a uiro ducit moechatur.
uides ex uno quam multa fragmenta. Moyses dicit quod Abraham
duos filios habuit, unum de ancilla et unum de libera. Paulus
dixit: haec sunt duo testamenta. diuisit hoc uerbum et
21 Matth. 5, 28 23 Matth. 5, 29 24 Matth. 5, 30 25 Matth. 5. 32
26 Galat. 4, 22 Gen. 21, 2 et 9 28 Galat. 4, 24 1 mantilia P et (i pr. ex e) B V 6 et I seda 10 V yT milibus]
milia hic et v. 11 X IUl P IIII milibus LT 11 IIII P IIII
milia γLπΤ ista (i 8. u.) P 15 colligere X 16 turbae ... quae
oin. PBL lR uidemus Z 22 eam 8. u. P 26 Moyses dicit] intellegere
PL, corruptum ex in lege est
qua ratione autem cofinos duodecim Christus inpleuit
nisi ut illud populi Iudaici solueret quia manus eius in
cofino seruierunt, hoc est populus qui ante lutum in cofinis
colligebat hic iam per crucem Christi uitae caelestis operatur
alimoniam et eo fidei cibum congerit, ubi erat ante caenum
perfidiae gentilis. nec paucorum hoc munus, sed omnium est.
nam per duodecim cofinos tamquam tribuum singularum fidei
firmamentum redundat; panis enim confirmat cor hominis.
Dixit autem illis: uos quem me dicitis esse?
Simon Petrus: Christum dei. ne turbae quidem
otiosa opinio est, quia alii Helian, quem uenturum putabant,
alii Iohannem, quem decollatum sciebant, aut unum de
prophetis prioribus surrexisse credebant. sed hoc quaerere
supra nos est: alterius sententiae, alterius prudentiae est. nam
si Paulo apostolo satis est nihil scire nisi Christum Iesum et
hunc crucifixum, quid amplius mihi desiderandum est scire
quam Christum? in uno enim hoc nomine et diuinitatis et
incarnationis expressio et fides est passionis. et ideo licet
ceteri apostoli sciant, Petrus tamen respondit prae ceteris:
tu es Christus filius dei uiui. conplexus est itaque omnia,
qui et naturam et nomen expressit, in quo summa uirtutum
est. etiamne nos de generatione dei adserimus quaestiones, cum
Paulus iudicauerit nihil se scire nisi Christum Iesum et hunc
crucifixum, Petrus nihil aliud quam dei filium putauerit
confitendum? nos et quando et quomodo natus sit et quantus
12 cf. Luc. 9, 8, Matth. 16, 14 13 Matth. 14, 10 16 I Cor. 2, 2
21 Matth. 16, 16 m2) P XII PEGLrcT, om. r 8 XII PLKT
10 eis C dicitis esse X, esse om. aCfx 11 deiJ filium dei a uerba
Christum dei... terrena sunt (p. 273, 13) post aqua (p. 274, 13) transponit
om. uerbo releuare B nec PLX 12 helian P heliam cet.
15 sententiaej scientiae BC 19 est s. u. P, om. FV 23 adserimus a
serimus BC inserimus PL disseremus (om. dei) X queramus X 24 se
om. CXy 25 aliud aX amplius eet. 26 et pr. om. X
quod in istis magis offendiculum quaestionis quam aedificationis
profectus esset et ideo iudicauit nihil se scire nisi
Christum Iesum. sciuit Petrus quod in filio dei omnia sint:
omnia enim dedit pater filio. si omnia dedit, aeternitatem
quam habet maiestatemque transfudit. sed quo prolabor longius?
finis fidei meae Christus est, finis fidei meae dei filius
est. non licet mihi scire generationis seriem, non licet tamen
nescire generationis fidem.
Crede igitur sic quemadmodum Petrus credidit, ut et tu
beatus sis, ut et tu audire merearis: quoniam non caro et .
sanguis tibi reuelauit, sed pater meus qui in caelis
est. caro enim et sanguis non queunt nisi quae terrena sunt
reuelare, at uero qui spiritu loquitur mysteria non carnis et
sanguinis magisterio, sed diuina inspiratione fundatur. noli ergo
adquiescere carni et sanguini, ne carnis et sanguinis praecepta
haurias atque ipse sanguis et caro fias. qui enim carni adhaeret,
caro est et qui adhaeret deo unus spiritus est.
non permanebit inquit spiritus meus in hominibus
istis in aeternum, propter quod sint carnales.
sed
utinam caro et sanguis non sint qui audiunt, sed a carnis et
sanguinis remoti cupiditatibus possint dicere singuli: non
timebo quid faciat mihi caro! qui enim carnem uicerit
ecclesiae fundamentum est et, si aequare Petrum non potest,
imitari potest; magna sunt enim dei munera, qui non solum
nobis quae fuerant nostra reparauit, uerum etiam quae sunt
14, 2 18 I Cor. 6, 17 ,19 Gen. 6, 3 22 Ps. 55, 5 L 3 nihil se aC se nihil 0
nisi (hil s. si m2, om. se) V; se om. cet. 6 trasfudit P 11 merearis
(re s. u.) P 13 quaerunt P (r exp. m3) L 16 nec PB caro et
sanguis PLX 18 dfto X 20 sint carnales aB sunt carnales PL sunt
carnes Cx. caro sunt X 21 a om. aX 24 aequare (-ri m2) P aequari
Cy petro Cy 25 potest om. X 26 uerbum (b eras.) P
sua propria concessit.
refert tamen quid sibi uelit quod non
alium turbae opinabantur nisi aut Helian aut Hieremiam aut
Iohannem Baptistam. et Helian forte, quia raptus ad caelum
est. sed non Helias Christus. ille rapitur, iste regreditur; ille
inunam rapitur, iste rapinam non arbitratus est esse se
aequalem deo; ille petitis ignibus uindicatur, hic persecutores
suos maluit sanare quam perdere. cur autem Hieremiam putabant?
fortasse quia sanctificatus in uulua est. sed non hic
Hieremias. ille sanctificatur, iste sanctificat; illius sanctificatio
coepit ex corpore, hic sanctus ex sancto. cur etiam
Iohannem populus putat nisi forte quia in matris utero
positus domini praesentiam sentiebat? sed non hic Iohannes.
ille adorabat in utero, hic adorabatur; ille baptizabat in aqua,
Christus in spiritu; ille paenitentiam suadebat, hic peccata
donabat.
Et ideo Petrus non exspectauit populi sententiam, sed suam
promsit dicens: tu es Christus filius dei uiui. qui est
semper est nec coepit ut esset et esse non deficit. magna
autem Christi gratia, qui omnia prope uocabula sua discipulis
donauit suis. ego sum inquit lux mundi et id tamen quo
ipse gloriatur discipulis nomen indulsit dicens: uos estis lux
mundi. ego sum panis uiuus et: nos omnes unus panis
sumus. ego sum uitis uera et tibi dicit: plantaui te
6 Reg. III 18, 38, Luc. 23, 34 8 Hier. 1, 5 11 Luc. 1, 41 13 Luc.
1, 42, Luc. 3, 16, Matth. 3, 11 17 Matth. 16, 16 20 Ioh. 8, 12
21 Matth. 5, 14 22 loh. 6, 51, I Cor. 10, 17 23 Ioh. 15, 1, Hier. 2, 21 aCXy nisi aut (a 8. u.) P sq. helian P heliam
eet. hieremiam (i pr. s. u.) P 4 belias est PL 5 ille in unam
rapitur aC, om. cet. ille inquam rapitur Costeriw iste
qui P quia L est om. X (s. u. m2 rcF) se om. X (s. u. m2
8 in uulua sanctificatus a 9 iste ... ille ET 11 putabat C (ba s.
u. m2) X putabant (om. populus) X 12 hic est PCL iohannis
(-ea m3) P 13 baptizauit L 16 non] non ex se X 17 promsit
E prompsit aBCX promisit GyL et (i pr. eras.) P, (exp.) T est] et
PL 18 est om. a 19 gratiam P (m eras.) L 20 suis donauit PBCL
quod Xx (d eras. E) 22 huius mandi X
bibebant enim de spiritali sequenti petra, petra autem
erat Christus —: etiam discipulo suo huius uocabuli gratiam
non negauit, ut et ipse sit Petrus, quod de petra habeat
soliditatem constantiae, fidei firmitatem.
enitere ergo ut et tu
petra sis. itaque non extra te, sed intra te petram require.
petra tua actus est, petra tua mens est. supra hanc petram
aedificatur domus tua, ut nullis possit nequitiae spiritalis
euerberari procellis. petra tua fides est, fundamentum est fides
ecclesiae. si petra fueris, in ecclesia eris, quia ecclesia supra
petram est. si in ecclesia fueris, portae inferi non praeualebunt
tibi. portae inferi portae mortis sunt, portae autem mortis
portae esse ecclesiae non possunt.
quae autem sunt portae
mortis, hoc est portae inferi nisi singula quaeque peccata? si
fornicatus fueris, portas mortis ingressus es. si fidem laeseris,
portas penetrasti inferi. si peccatum mortale conmiseris, portas
mortis intrasti. sed potens est deus, qui exaltet te de portis
mortis, ut adnunties omnes laudes eius in portis filiae Sion.
portae autem ecclesiae portae castitatis sunt, portae iustitiae,
quas iustus intrare consueuit dicens: aperite mihi portas
iustitiae et ingressus in eas confitebor domino. sed
ut porta mortis porta inferi ita et porta iustitiae dei porta
est; haec enim porta domini, iusti intrabunt per eam.
et ideo fuge pertinaciam delictorum, ne portae tibi possint
inferi praeualere; si enim dominatum fuerit peccatum in te,
8 Ephes. 6, 12 10 sq, Matth. 16, 18 12 Ps. 106. 18 17 sq. Ps.
9, 14 sq. 20 Ps. 117, 19 23 Ps. 117, 20 24 Matth. 16, 18 alt. eras. E) 5 soliditatem (di 8. u.) P 8 nullus X
9 fides ecclesiae est PBLXX 11 in om. X 13 esse s. u. m3 P,
om. L ecclesiae esse P m2 Cy, ecclesiae P m1 L sunt om. X
14 porta x inferni PBL 16 inferi penetrasti PLX inferni X
17 porta CX 18 eius om. ET in portis filiae Sion om. PBL
19 portae autem] sunt enim portae XX; sunt bis scr. in aC 22 et om.
PBL 23 enim] est enim X domini] dei et X 24 porta tibi
possit X
strepitus tumultusque discordiae, ne per portas mortis ingressus
incurras. dominus enim Iesus Christus praedicari se primo
noluit, ne ullus strepitus nasceretur. increpat discipulos suos.
ne cui haec dicerent quod oportet filium hominis multa
pati et reprobari a principibus sacerdotum et
et scribis et occidi et die tertia resurgere.
et
fortasse ideo hoc addidit, quia sciebat dominus difficile passioni
et resurrectioni etiam discipulos credituros. et ideo
passionis et resurrectionis suae adsertorem se esse maluit, ut
ex facto fides, non ex audito discordia nasceretur. ergo Christus
noluit gloriari, sed maluit ignobilis uideri, ut passionem
subiret: et tu qui ignobilis natus es gloriaris? eadem tibi qua
Christus ambulauit gradiendum est uia. haec eius agnitio,
haec eius imitatio per ignobilitatem et bonam famam, ut
glorieris in cruce, sicut ipse est gloriatus. sic ambulauit
Paulus et ideo gloriatur dicens: mihi autem absit gloriari
nisi in cruce domini nostri Iesu Christi.
sed uideamus
cur secundum Matthaeum repperiamus admonitos discipulos,
ne cui dicerent quod ipse sit Christus, hic autem scriptum sit
increpatos esse, ne cui haec dicerent. quod esset multa passurus
et resurrecturus. uidetis quod in uno Christi nomine
omnia sint. ipse est enim Christus qui natus ex uirgine est,
ipse est qui mirabilia fecit in populo, ipse qui mortuus est
pro peccatis nostris et resurrexit a mortuis. unum horum si
18 Matth. J 6, 20 1 praeualebit PL et dissensiones y 4 et increpat X increpat
enim X 6 et alt. om. aC 7 die tertia (tertio x) PBL
resurgere (re pr. eras.) V surgere FOr. 8 quia dfis sciebat X dominus
quia sciebat ed. Born. 10 adsertorem se (ae om. X) esse uCXy
adsertor esse PL 11 audito X et (u s. 0 m2) PctC, auditu cet. 14 ambulauit
exp. n post uia add. libri praeter a qua (quia, i eras. PG)
ipse ambulauit hac ... hac PL 15 et] ac B ad PLX 16 cruce
dni X gloriatus est ETX 20 dicerpnt (dice in ras.) P 21 cui
(i in ras.) P haec om. X multa esset X 23 est om. aET
sibi Christum uidentur; nemo enim Christi nomen negat, sed
negat Christum qui non omnia quae Christi sunt confitetur.
multis igitur ex causis iubet tacere discipulos, ut fallat principem
mundi, ut declinet iactantiam, doceat humilitatem,
simul ne rudes et inperfecti adhuc discipuli maximae praedicationis
molibus opprimantur.
Nunc qua causa etiam inmundos spiritus lubeat tacere
consideremus. sed et hoc nobis scriptura aperuit, quia peccatori
dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? ne quis,
dum praedicantem audit, sequatur errantem; inprobus enim
magister est diabolus, qui falsa ueris saepe permiscet, ut
specie ueritatis testimonium fraudis obtexat.
etiam illud
utrum hic primum mandauerit discipulis, ne cui
dicerent quia ipse esset Christus an uero et ante mandauerit,
quando apostolos duodecim destinauit denuntians illis: in uias
gentium ne abieritis et in ciuitates Samaritanorum
ne introieritis; ite autem ad oues quae perierunt
domus Israhel. aegrotos curate, leprosos mundate,
daemones eicite et: discite quis in ea dignus sit
et ibi manete. itaque nec hic mandatum uidetur, ut Christum
dei filium praedicarent.
ordo igitur disputationis est
ordo tractatus, et ideo etiam nos, cum aliqui ex gentibus
uocantur ad ecclesiam, ita praeceptorum seriem formare debemus,
ut primo unum deum auctorem mundi omniumque esse
doceamus, in quo uiuimus et sumus et mouemur, cuius et
25 Act. 17, 24 26 Act. 17, 28 mg. inf. m3 P. om. L 8 iubet PBL 9 et
OtFt. X 11 enim ost et magister diabolus L 13 sub specie
16 XII PC γLπdesignauit PL in uias g. ne abieritis
uiis g. ne ambulaueritis cet. 17 ciuitatem ow. X 18 intraueritis X
20 daemones KBC-Y/, daemonia PL post daemones add. inquit
eiecite P et OM. X in quamcumque ciuitatem intraueritis
post et suppleuit ed. Rom. discite ow. -Y 21 et aX atque ce<.
cibi (c er<M.) r 25 u
uerum etiam propter cognationem quandam generis diligendus
a nobis sit, deinde opinionem illam, quae est de idolis, destruamus,
quod non possit auri argentique uel ligni materia uim in
se habere diuinam. cum unum deum esse persuaseris, tunc
indicio eius adstrues per Christum nobis salutem datam incipiens
ab illis quae gessit in corpore et ea diuina describens,
ut plus quam homo fuisse uideatur, uictam unius uirtute
mortem, mortuum ab inferis suscitatum; paulatim enim fides
crescit, ut cum supra hominem fuisse uideatur, deus esse
credatur. nam nisi probaueris quod facere illa sine diuina uir\'
tute non potuit, quemadmodum potes probare in eo uim fuisse
diuinam?
Sed fortasse nobis parum auctoritatis et fidei deferatur:
lege sermonem apostoli aput Athenienses habitum, qui si a
primo destruere uoluisset caerimonias idolorum, sermonem
eius aures gentilium respuissent. ab uno igitur deo operatore
mundi incipit dicens: deus qui fecit mundum et cuncta
quae sunt in eo. negare non poterant unum operatorem esse
mundi. unum deum, unum omnium creatorem. adiunxit eo
quod caeli et terrae dominus in manu factis non dignetur habitare,
deinde quod intra auri argentique cassam materiem
nequaquam ueri simile sit artificio hominis uim diuinitatis
includi, erroris remedium docens esse studium paenitendi.
tunc uenit ad Christum nec tamen deum maluit quam
22-31 18 Act. 17, 24 21 Act. 17, 24 22 Act. 17, 29
24Act.l7,3\'J G c< (a s. i jor.) y cogita<ionem L 4 quod aC<? t\'t
quod ΕγΤ quo -X\' ut PBL materiam X 5 habere (ere in ras. 5
litt.) π habitarec FOV 6 indicio B iudicio cet. 7 describis X saictam
αΒCχ uir tam PL uitam X 9 mortuumque X 10 homines X (s «. <t. G)
12 potest P 19 negari L negare P
(i a. e alt.) ce<. poterant (n s. M.) F poterat PBLF Οπ mundi
esae PBL 20 dum PuBL 21 manufactis idolis (idolis s. M. tnJ) P
22 clausam PBL materia C 25 doum tacuit quando hominem
nuncupauit (noacupauit BL) PBL
fidem, suscitans eum ab inferis. qui enim tractat debet
audientium considerare personas, ne prius inrideatur quam
audiatur. quando enim Athenienses crederent quia uerbum caro
factum est et de spiritu uirgo concepit, qui inridebant quia
resurrectionem audierant mortuorum? tamen et Dionysius
Ariopagites credidit et alii crediderunt in uirum, ut in deum
crederent. quid interest quo quisque credat ordine? non in
principiis perfecta quaeruntur, sed de principiis ad ea quae
perfecta sunt peruenitur. ergo tali Athenienses informauit
praecepto, talis nobis aput gentiles ordo seruandus est.
at
uero cum Iudaeos adloquerentur apostoli, ipsum Christum
esse dicebant, qui propheticis nobis esset promissus oraculis,
quem non prius auctoritate sua dei filium nominabant, sed
uirum probatum, uirum iustum, uirum a mortuis suscitatum,
illum uirum de quo dictum est in prophetis: filius meus
es tu, ego hodie genui te. ita ergo et tu ad ea quae
difficile creduntur auctoritatem diuini sermonis adscisce et
promissum eius aduentum prophetarum uoce designa, resurrectionem
quoque multo ante conpertam scripturarum testimoniis
edoceto, non usitatam cum ceteris atque conmunem, ut in
ipsa suscitati corporis adsertione aeternae testimonium diuinitatis
adquiras. cum enim ceterorum corpora corruptionem
probaueris subisse post mortem, hunc utique de quo dicitur:
non dabis sanctum tuum uidere corruptionem, conprobas
humanae fragilitatis expertem, probas humanae condicionis
merita supergressum, deo magis quam hominibus
conferendum.
Quodsi ad sacramenta fidelium tendens catechumenus
7 Act. 17, 34 15 Act. 2, 22; 3, 14 sq.; 13, 30 16 Act. 13, 33, Ps.
2, 7 25 Pa. 15, 10 Maurini 6 dyonisius P R in s. M. P 13 ocalis
PL 17 ita] rursus inc. A 19 designare P (re ej-p.) L 20 testimoniis
(i tert. N. M.) A 22 suscitatione P suscitationem L 25 cumprobus
A 29 tendens s. M. m3 A chatacnminus A cathecuruinus P
unus Iesus Christus, per quem omnia, non duos dominos
esse dicendos, perfectum quidem patrem, perfectum esse et
filium, sed unius patrem et filium esse substantiae, uerbum
aeternum dei, non quod profertur, sed quod operatur, ex patre
genitum, non uoce editum. prohibentur ergo apostoli euangelizare
eum dei filium, ut euangelizarent postea crucifixum.
haec est fidei gloria, si uere intellegas crucem Christi. aliae
cruces nihil mihi prosunt, sola crux Christi mihi utilis est et
uere utilis, per quam mihi mundus crucifixus est et
ego mundo. si mihi crucifixus est mundus, scio quia mortuus
est: non diligo eum; scio quia praeterit: non concupisco
eum; scio quia corruptella consumet hunc mundum: quasi
faetidum uito, quasi luem caueo, quasi nociturum relinquo.
sed non statim per crucem possunt aliqui credere salutem
mundo refusam. adstrue ergo per historiam Graecorum hoc
fuisse possibile. sic interdum etiam apostolus suadet incredulis
nec uersus refugit poeticos, ut fabulas destruat poetarum. si
enim reuocetur in memoriam quod legiones saepe et magnos
populos oblatis aliquorum mortibus historiae Graecorum adserant
liberatos, si recordentur quod imperatoris filia propter
Graecorum exercitus transferendos ad sacrificium sit uocata,
si nostrum illud consideremus quia sanguis hircorum et
taurorum et cinis uitulae aspersus inquinatos
12 I Cor. 7, 31 18 Act. 17, 28 19 Val. Max. V 6 ext. 23 Hebr. 9, 13 add. Mt. OM<.) P 3 dominoa] deos /
_4 et OM. X substantiae (s alt. a. t*. graphio) F 5 aeterni K;
aeternum aeterni ed. Rom. 6 gentium (t eras.) P edictum (c &Ep.)
P dictum L 11 mundus cruci6xus est C 12 et non jPa7< et
non PL 13 corruptella AF et (1 alt. cras.) G\'x, (I alt. a. tt.) F corruptela
cc<. consumit aGX 14 fetidum P et quasi PL lunem P
et quasi PL 16 adstruere jP e< (ergo om.) L historiam AX, historias
cet. 17 apostolos (v s.o tert m3) P 18 profeticos P poeticus FZOF m2
19 magnus populus AFOV 20 adserant...Graecorcm in mg. <M/\'. P
21 recordetur (de ex dare F) X 22 uocatus (-ta Mt. ant.) P 24 hircorum
et taurorum J. taurorum et hircorum eet. hyrcorum P
est, si pestilentia regionum aliquibus hominum contracta
peccatis unius alicuius morte adseritur esse resoluta, quod
aut ratione praeualuit aut dispositione conualuit, quo facilius
in crucem domini crederetur, procliue erit ut qui sua
negare non possunt nostra confirment.
sed quoniam nullus
hominum tantus esse potuit, qui totius mundi peccata tolleret,
neque Enoch neque Abraham neque Isaac, qui licet morti
se obtulerit, seruatus tamen est, quia omnia non poterat
abolere peccata — quis enim tantus homo, in quo omnium
peccata morerentur? — idcirco non unus e plebe, non unus
e numero, sed filius dei a deo patre electus est, qui cum
supra omnes esset, pro omnibus se posset offerre. quem mori
oportuit, ut cum esset fortior morte, alios liberaret factus
inter mortuos sine adiutorio liber, sine adiumento scilicet
hominis aut alicuius creaturae liber, a morte, et bene
liber, qui seruitutem cupiditatum reppulit, mortis uincla
nesciuit.
Dico autem uobis uere: sunt aliqui hic stantes qui
non gustabunt mortem, donec uideant regnum dei.
semper dominus sicut ad praemia- erigit futura uirtutum atque
utilem saecularium rerum docet esse contemtum, ita etiam
infirmitatem mentis humanae praesentium remuneratione sustentat.
arduum quippe est crucem tollere et animam periculis,
I5Pa.87.5sq. 25Matth.l6,24 0
8 enoc A 9 obtulerint (n del.) A omnium BFOV
16 ant alicuius creaturae OMt. X alicuius (iu a. M.) P 17 seroitutuni
(e N. u tert. m2) J. uingla P uincula C γπΤ neque subscriptio
neque insctiptio est in libris nisi in mg. libri A m2 scriptum M<: hic
finit liber V 20 sunt] sunt hi X 22 uirtutem .EfT.Y (-tQ m3 T)
24 infirmitatem (m alt. <. M) A humanam JC remunerationis P
(e 8. i§ m3) L sustentat (t tert. s. M.) P
non sis, raroque quamuis excelsa uirtus futuris conmutat
difficile quippe uidetur hominibus, ut spem periculis
emant damnoque praesentium futurae lucrum mercentur aetatis.
ergo bonus et moralis magister ne qui desperatione frangatur
aut taedio, quoniam uitae dulcis inlecebra constantem quoque
mulcet adfectum, continuos uiuendi successus fidelibus pollicetur;
frigent enim solacia sub metu mortis magnusque amor uitae
aegre blanditias spei cum adpetitae salutis terrore conpensat.
non habes igitur quod queraris, non habes quod excuses:
arbiter omnium dedit et uh\'tuti praemium et infirmitati remedium,
ut praesentibus sustineatur infirmitas, uirtus futuris.
si fortis es, contemne mortem; si inbecillus es, fuge. sed
nemo potest fugere mortem, nisi uitam sequatur. uita tua
Christus est; ipsa est uita, quae mori nescit.
itaque si uolumus
mortem non timere, stemus ubi Christus est, ut et de
nobis dicat: uere sunt aliqui hic stantes. qui non
mortem. non satis est stare, nisi ubi Christus est
stetur; soli enim non queunt gustare mortem qui possunt
stare cum Christo. in quo licet ex uerbi ipsius qualitate
perpendere ne tenuem quidem sensum mortis habituros qui
Christi uideantur meruisse consortia. certe mors corporis
libando gustetur, uita animae possidendo teneatur.
Sed quid est gustare mortem? ne forte quemadmodum panis
uita est ita etiam panis mors sit? sunt enim qui manducantAG γΟV et (i ex
e) F quid T (d s. M. m2) quis E (s 8. M.) ce<. 10 queraris
quaeraris A querare n qnprare C querere P m1 (tt s. e alt.) -F<? quaerere
cet. 11 arbiter enim ET 13 inbecitlus ABG inbeccillis (c pr.
eras.) P inbecillis cet. es fuge ΑαCX, effuge PBL, fuge y 14 pot<M
(st N. s m3) P mortem fugere PL 15 ipse B (ipsa ... <*. 16
Christus est OM. X) 16 et ut X 17 sunt hic aliqui A aliqui
hi sunt X 20 qualitatem P (m exp.) L 21 habiturus P (-os tM.2)
L et (-09 corr.) FO constantia nF 23 possessione
PL
in escam draconem. absit a nobis uenenum draconis uorare;
. habemus enim panem uerum, panem illum, qui descendit e
caelo. panem illum manducat qui ea quae scripta sunt seruat.
sunt ergo qui mortem non gustent, donec uideant regnum dei.
sunt etiam qui mortem non uideant. sicut scriptum est: quis
est homo qui uiuet et non uidebit mortem?
sed quis
est homo qui non moriatur, cum resurrectio nisi mortui esse
non possit? quamuis de Enoch et Helia nullam mortem corporis
acceperimus et de euangelista Iohanne dominus dixerit:
si eum uolo manere, donee uenio, tamen quoniam non de
uno Iohanne hic putamus expressum, sed generale de multis
hoc esse praeceptum, non hic mors corporis, sed animae
denegatur. sunt enim qui mortui uiuant, quoniam sunt qui
uiuentes mortui sint, sicut illa quae uiuens mortua est,
sicut scriptum est: ueniat mors super eos, et descendant
in infernum uiuentes. si ergo uiuus quis in infernum
descendit — peccato enim mortis in infernum descendit habitaculum
— sunt profecto quibus nec in morte corporis
interruptus sit ordo uiuendi, sicut Abraham, Isaac et Iacob,
quos uiuere diuinae sententiae auctoritate conperimus, quoniam
cum sit deus Abraham, Isaac et Iacob, non utique deus
mortuorum est, sed uiuentium.
9 Gen.5,24,Reg. IIII 2,11 llloh.21,22 151Tim.5,6
16 Ps. 54, 16 22Matth.22.32 pro ex i M3) P e] de FOV χ, otM.
(a s. e m2) P uideant (nt ex n) A 6 uidebunt ΕγΤ 7 uiuit JY)\'
8 mortuis mCy et (a add. MtJ) 0 10 acceperimua (e pro ex i m2) P
11 si ABC sic cet. 12 hoc MuMrtMt 13 corporalis PBL
14 uiuant (Y 8. a) P uiuunt C aint] sunt .PaBCCY-L et (sint corr.) F
15 〈uidua〉illa Maurini 16 est s. M. P descendunt A (ut de parad.
44) 17 infernum (in s. M. m3) A 18 descendet E descendat (e &. a) T
mortis (ua 8. i M.?) P inferno P (-ni Mt.?) L inferni X 22 isac P
et Mn. X mortuorum cat deus / 23 est om. X
mortuus est, cui iuxta dominicam sententiam inferi porta
praeualere non potuit, nec Iacobus et Iohannes mortui filii,
tonitrui, quibus in usum gloriae caelestis adsumtis non praeualent
terrena, sed subiacent. esto ergo et tu Petrus, deuotus
fidelis pacificus, ut portas ecclesiae aperias, portas mortis
euadas. esto filius tonitrui. dicis: quomodo possum esse filius
tonitrui? potes esse, si non in terra, sed in pectore Christi
recumbas. potes esse filius tonitrui, si te terrena non moueant,
sed ipse potius ea quae terrena sunt mentis tuae uirtute concutias.
tremat te terra, non capiat; uereatur caro potestatem
animi tui et concussa subdatur. eris filius tonitrui, si fueris
filius ecclesiae. dicat et tibi de patibulo crucis Christus: ecce
mater tua, dicat et ecclesiae: ecce filius tuus; tunc enim
incipies esse filius ecclesiae, cum in cruce uictorem uideris
Christum. nam qui crucem scandalum putat Iudaeus est,
ecclesiae filius non est; qui crucem stultitiam putat Graecus
est. ille est autem ecclesiae filius qui crucem triumphum putat,
si uocem Christi triumphantis agnoscat.
ergo ut scias quia
Petrus, Iohannes et Iacobus mortem non gustauerunt, gloriam
resurrectionis uidere meruerunt; solos enim tres istos post
haec fere uerba in diebus octo adsumsit et duxit m montem.
quid est quod iste dicit: in diebus octo post haec uerba?
19,27 141oh.l9.26 16 I Cor. 1, 23 1SColoss.2,15 19 cf.
Cassiodor. comm. in psalm. VI (1, 9) jEvT 2 ante cui f<M. P iuxtaj secundum y
inferni PL 3 iacob; F iacob CELT iohannis (-es wJ) P
iili P 4 sqq. tbonttrui A 6 aperias et portas PL 7 dicee C
9 te ow. PL χ (a. M. m2 E, w. fcc. T) 10 ea s. M. A uirtati P
(-e m2) L 13 si (s. M. m3) dicat J. et om. LX 15 incipies A iacipis
cet. (incipisses V m1 E) 16 iudaeis (u a. i) A 17 grecus (c M
g) P caecus ji 18 est om. ET autem s. M. m2 n triumfum A
19 si] qui L Qocem] crucem ET et (uocem in mg.) 7 triumfantia A
agnoscit CCZ. cognoacat \')\'ET 20 petrus et iohannes et iacobu<i -Y
petrus iacobus iohannes x 21 III PL 22 VIII PFL πV 23 VIII PLX
tempore gloriam Christi uidebit? octaua enim die facta est
resurrectio, unde et plerique psalmi in octauam scribuntur. aut
forte ut ostenderet nobis quia dixerat quod is, qui propter dei
uerbum perdiderit animam suam, saluam faciet eam, quoniam
promissa sua in resurrectione restituat.
sed Matthaeus et Marcus
post dies sex adsumtos hos esse memorarunt. de quo
possemus dicere post sex milia annorum - mille enim anni
in conspectu dei tamquam dies una —, sed plures quam
sex milia conputantur anni et malumus sex dies per
intellegere, quod sex diebus mundi opera sunt creata,
ut per tempus opera, per opera mundum intellegamus. et ideo
mundi temporibus inpletis resurrectio futura monstratur aut
quia is qui supra mundum ascenderit et huius saeculi
momenta transcenderit uelut in sublimi locatus futurae resurrectionis
fructum exspectabit aeternum.
Transcendamus igitur opera mundi, ut possimus faciem ad
faciem deum uidere. ascende in montem qui euangelizas
Sion. si in montem ascendit qui euangelizat Sion, quanto
magis qui Christum euangelizat et Christum in gloriam resurgentem?
fortasse enim in corpore eum multi uideant; multi
enim secundum carnem cognouimus Christum, nunc
autem iam non nouimus.
multi cognouimus, quia multi
uidimus — uidimus eum, et non habebat speciem neque
decorem —, tres autem soli et tres electi ducuntur ad montem.
9, 1 8 Ps. 89, 4 12 Gen. 2, 1 18 I Cor. 13, 12, Gen. 32, 30
Esai. 40, 9 22 II Cor. 5, 16 24 Esai. 53, 2 1 et credit om. X3 octaua
eras.) P 8 poasemua AC χ (v a. e m2 F) possimus aBX (t ex e m3
F) possumus PL VIjLrc 9dui-Y 10 sqq. VI L π anniet...
symbolum intel in M!<y. m3 A 12 per tempora (om. opera per opera)
PBL 16 expectauit PBGTX (-bit m2 PGK) 17 faciem P (m eras.)
L facie ce<. 20 gloria A gloriam (m del.) αΕV 21 uiderent A M.?
marg., uiderint f uiderunt .ET 24 uidemus pr. P (-imus m2) L 25 III
(Ma) PL ad] in C
quia ex tribus filiis Noe genus omne defluxit humanum, nisi
electos cernerem. aut fortasse quia soli ex omnibus ad resurrectionis
peruenire gratiam qui Christum confessi fuerint
merebuntur, quia inpii in iudicium non resurgunt, sed
tamquam habito iudicio puniuntur. tres igitur eliguntur qui
ascenderent montem, quia et duo eliguntur qui cum domino
uiderentur. utrimque sacratus numerus. et hoc fortasse
quia nemo potest resurrectionis uidere gloriam nisi qui
integrum mysterium trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit.
Petrus ascendit, qui claues regni caelorum accepit,
Iohannes, cui committitur mater, Iacobus, qui primus solium
sacerdotale conscendit.
inde apparent Moyses et Helias, hoc
est lex et propheta cum uerbo; neque enim lex potest esse
sine uerbo neque propheta nisi qui de dei filio prophetauit.
et illi quidem fili tonitrui corporali gloria Moysen quoque et
Helian speculati sunt, sed etiam nos cotidie uidemus Moysen
cum dei filio; uidemus enim legem in euangelio, cum legimus:
diliges dominum deum tuum, uidemus Helian cum dei
uerbo, quando legimus: ecce uirgo in utero accipiet.
Unde bene Lucas addidit quia dicebant excesaum eius
quem conpleturus erat in Hierusalem. docent enim te
cf. Enaeb. Hist. eccl. II 1 16 Marc. 3, 17 19 Deut. 6, 5; Matth. 22,
37;Luc.lO,27 20Eaai.7,14 om. PL hominum A 6 III P 7 in montem A (in a. M. m3) K
3 utrimque A (m a. M. m2) B et (im ex um) E utrumque PLT et (a
s. Q) Y utraque G utrique aC\')( 9 uidere resurrectionis gloriam / 11 accipit
P 12 iohannes quoque cui PL <domini> mater Costerius iacobus
etiam qui PL 13 apparet X 14 propheta ΑαCFVχ et (-ae w3)
0 prophete K profetia P prophetia JSZ enim... uerbo neque a. tt.
m3 J. lex potest A (lex supra scr.) Xx potest lex PBL; lex OM.
15 prophetarit jEy prophetauerit r 16 fili ce<. tonitrui (tnu
a. tt.) P thonitrui A 17 helia (~ in ras., fort. ex !f) P heliam cet.
18 filio dl PL 19 diligis αLX et (-es m2) PBG helian P ml
heliam P m2 ce<. 20 quando] cum C\')( 22 completurus (e e. M.) A
Helias loquitur et hodie in maiore gloria Moysen uidere possumus.
quis enim non potest, quando et populus Iudaeorum
eum uidere potuit, immo uidit? uidit enim in gloria faciem
Moysi, sed uelamen accepit, sed m montem non ascendit et
ideo errauit. qui solum Moysen uidit, dei uerbum simul uidere
non potuit.
reuelemus igitur nos faciem nostram, ut reuelata
facie gloriam dei speculantes in eandem imaginem
reformemur. ascendamus in montem, deprecemur dei uerbum,
ut in specie et pulchritudine sua appareat nobis et confortetur
et prospere procedat et regnet. et haec enim mysteria
sunt et referuntur altius; etenim pro tua. possibilitate tibi
uerbum aut minuitur aut crescit, ac nisi altioris prudentiae
cacumen ascendas, non tibi apparet sapientia, non tibi apparet
mysteriorum cognitio, non tibi apparet quanta sit gloria,
quanta sit species in dei uerbo, sed dei uerbum quasi quodam
apparet m corpore non habens suam speciem neque
decorem et apparet quasi homo in plaga, qui ferre possit
infirmitates nostras, apparet tibi quasi quidam sermo natus ex
homine litterarum opertus inuolucris, uirtute spiritus non
refulgens. sed si, dum hominem consideras, de uirgine credas
esse generatum et paulatim adspiret fides quod de spiritu dei
natus sit, incipis montem ascendere. si in cruce positum
triumphantem de morte uideas, non peremtum, si uideas quod
terra tremuit, sol refugit, tenebrae offusae sunt oculis perfidoi*um,
monumenta aperta sunt, mo]\'tui resurrexerunt, ut esset
loh. 3, 30 16 Eaai. 53, 2 sq. 23 Coloss. 2, 15 25 Matth. 27,
51-53, Luc. 23, 44 sqq. om X 5 monte PL 7 reuelatam
faciem P (m &M cr<M.) L 10 speciem P (m exp.) L 11 myteria
-4 12 et] sed A (recte puto) 14 sapientia non tibi apparet ow. X
16 sit extra M. P 17 apparet OM. P 18 posset .! 19 noatraa m
20 uirtutem (m del.) A 22 adspiret (ad a. M. m3) A 23 crucem A
25 eint A 26 aurrexerunt \'y
reseratis corporis sui tumulis infuso crucis lumine resurrexit,
si hoc uideas mysterium, in excelsum ascendisti montem, alteram
uerbi gloriam cernis.
Uestimenta eius alia deorsum sunt, alia sursum. et fortasse
uestimenta uerbi sermones sunt scripturarum et quaedam
intellectus indumenta. diuini, quia sicut ipse Petro et Iohanni
et Iacobo in altera specie apparuit et uestitus eius albus
refulsit, ita et oculis tuae mentis iam diuinarum lectionum
sensus albescit. fiunt igitur uerba diuina sicut nix, uestimenta
uerbi candida nimis, qualia fullo super terram
facere non potest.
quaeramus hunc fullonem, quaeramus
hanc niuem. legimus ad uillam fullonis ascendisse Esaiam.
quis est iste fullo nisi forte ille qui delicta nostra lauare
consueuit? denique ipse dixit: si fuerint delicta uestra
sicut phoenicium, ut niuem dealbabo. quis est iste
fullo nisi qui indumenta nostri intellectus indumenta uirtutum
ablutis maculis corpora.Hbus soli solet offerre diuino?
audiui etiam, ut ad redarguendos eos de contrariis sumamus
exemplum, t duorum prudentium facundiam niui et
apibus conparasse. inueni quoque dixisse Dauid: quam dulcia
20 Hom. 11. III 222 et I 249 21 Ps. 118, lOti jEyr mortuus (u pro N. M.) jd duo ET 2 reseratis
(re s. a.) P su*s timulis (i s. raN., su*s in ras.) P sui stimulis BL
3 mysterium uideas X alterum P (a a. u) BL gratiam X 6 quidam
J. 7 diuinitatis (tatis exp. m3) A diuina F (a in f<M.) 0 et
om. PLX 8 refulsit albua ΕγΤ 10 ferunt X (fuerunt m2 F) 11 facere
super terram C 13 ullam A quis (i ex e) P 15 phynicium
A foenicium PCL phoeniceum B phoenicum K faenicium FOV fenicium
ay 16 ut N. M. m2 A. om. C niue (m s. M. m2) AC ITpost
intellectus add. abluit et induit (induet Y et e ex i C, i N. e m2 jE) noa
(crucis add. y) P s. M. m3 JX\'y; excidit uocabulum quo jEfoH<crt<m designauerat
Ambrosius (cf. de 2Voe 4, de Abrah. II 68 de fide III 4 poeta
Graecus; de paen. 7-f 32 primum suorum poetatn) 20 exempla ET
21 coupa.yata x dulcia eloquia tua faucibus meis (OM. uerba taa)
et infra: lucerna pedibus meis uerbum tuum, domine,
et lux semitis meis. uerbum dei lux est, uerbum dei nix
est. super mel quoque et fauum est dei uerbum, quod ore
diuino melle dulcior fluxit oratio, et perspicua niuis ritu mollioribus
cadunt uerba sententiis. uere hic solus sermo niuibus
conparandus, qui de caelo missus in terras ieiuna nostrorum
arua pectorum fecundauit. quod non usurpatorie praesumtum.
sed ei lectionis serie deriuatum deus ipse testatur dicens:
exspectetur sicut pluuia eloquium meum et descendant
uelut ros uerba mea, sicut imber super gramen
et sicut nix super faenum.
utinam, domine Jesu, mens mea
pluuiae tuae umore uiridescat. utinam terram meam niuis
istius candore respergas, ne praepropero calore uernantis corporis
arua luxurient, sed potius fotu niuali semina uerbi
caelestis pressa fecundent! nix cum cadit, aues caeli ubi
inhabitent non habent et laetior solito tritici prouentus exuberat.
Uidit hanc gratiam Petrus, uiderunt et qui cum illo erant,
et licet somno grauati fuissent. premit enim inconprehensibilis
splendor diuinitatis nostri corporis sensus. nam si solis radium
e regione oculorum contuentium corporea nequit acies sustinere,
quomodo dei gloriam humanorum ferret corruptela.
membrorum? eoque purior et subtilior exhausta concretione
10 Deut. 82, 2 16 Marc. 4, 22, Lac. 9, 58 post meo in M. «!<. folii sn libri A erasae sunt litterae 7, ut uidetur
uerba et infra in folii 9\' initio scripta 3 meis oMt. ET dne ΑαΕγ y,
om. cet. 5 perspecua (i t. e alt.) A perapicne C perspicue Εγ T 6 sermonibna
(ow. niuibus) P 7 de A (a. M. m2) C (s. M. m2) PO et
(e N. M.) FV a L om. Βπ terri f terra aBT et (s a<M. m2) E 9 diriuatam
APLTX et (i jor. M? e) B 12 et OM. )( 13 ueridescat A
14 praepropero (o alt. ea e) n praepropere ET 15 niuautlidt? A
17 inhabitent (in s. M. m3) A habitent C & habent 8. M. P exuberpnt
(a s. en m2) A 18 erant et P (et del. m2) 19 premet A 21 corporea
contuentium ET et siglis /./. . add. G nequiuit (t a. uit m2) A
23 ideoque X prior aPC (in J\'n u s. M. m2) LX post subtilior add.
corporis (corporum JEY7\') resurrectio y, qui OM. deinde uerba uitiorum ...
resurrectione eiauatra (r in ras. m2) A concretio X (in F n corr. m2)
ideo grauati somno erant, ut resurrectionis uiderent speciem
post quietem. itaque euigilantes uiderunt maiestatem eius;
nemo enim nisi uigilans gloriam uidet Christi. delectatus est
Petrus, et quem saeculi huius inlecebrosa non caperent, gratia
resurrectionis inlexit.
bonum est inquit nos hic esse —
hinc et ille: dissolui enim et cum Christo esse multo
melius — nec laudasse contentus non solum adfectu sed
etiam factorum deuotione praestantior ad exaedificanda tabernacula
tria inpiger operarius conmunis obsequii ministerium
pollicetur. et quamuis nesciret quid diceret, tamen pollicebatur
officium, quo non inconsulta petulantia, sed praematura deuotio
fructus pietatis adcumulat. nam quod ignorabat condicionis
fuit, quod promittebat deuotionis. sed non capit humana condicio
in hoc corruptibili, in hoc mortali corpore facere
tabernaculum deo. siue in animo siue in corpore siue alio
aliquo loco fuge quaerere quod non licet scire. si Petrus nesciuit,
quemadmodum tu potes scire? si nesciuit ille qui
et qui corporis terminos magnitudine animi nesciebat,
quemadmodum scire nos possumus desidia. quadam mentis intra
praesaeptum carnis inclusi? denique placuit tanta deuotio deo.
Et inter haec uerba facta est nubes et obumbrauit.
eos. diuini spiritus est obumbratio ista, quae non caligat
affectibus hominum, sed reuelat occulta. quae etiam alio conperta
est loco dicente angelo: et uirtus altissimi A 3 uigilantes PBLCX 4 uidit gloriam di et
xpi A uidit ET xpi uidit n 7 ille] scs paulas ait PL 8 adfectus
ayLOn et (s exp.) JPF 9 exaedificanda (ex eras.) PE aedi6canda
o( 12 in quo J. (in s. M. m3) L quia (a s. <t)
non] non d! j4 16 alio aliquo A (in s. alio m3) C\'<?vX, aliquo in
alio N, aliquo alio ΡαΒLE (in post alio m2) T 17 nesciuit (ui s. u.) J*
19 magnitudinem FO et (en)) AV 20 quem -Y 21 praeseptmn (o s.
ae Mt3) A proseptum cet. placuit (i s. M.) A 22 nubs J. nubis BF
nubes 0 (e ex i) cet. umbrauit y 24 affectibus (ua s. ibus m3) P
quae (e s. !<.) A operta (o in ras. litt. com) J. loco comperta est
coinpertaestloco F 25euangclio A obumbrabit ΕγπΤ obumbrauit cet.
hic est filius meus dilectus, ipsum audite, hoc est:
solum uidetis; recesserant enim illi, ubi coepit dominus designari.
uides hanc non solum incipientium, sed etiam
immo etiam caelestium fidem esse perfectam filium
dei scire. sed quoniam haec iam supra diximus, cognosce
nubem istam non fumigantium esse montium nebuloso umore
concretam et coacti aeris caliginem piceam, quae caelum
tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem, quae nos
non pluuialibus aquis et umentis adluuione imbris inmadidet,
sed de qua mentes hominum uoce dei omnipotentis emissa
fide ros rign-mt.
et dum fit uox, inuentus est lesus
solus. itaque cum tres essent, unus est factus. tres in principio
uidentur, unus in fine; perfecta enim fide unum sunt. denique
hoc etiam dominus patrem orat, ut omnes unum simus. nec
solum Moyses et Helias in Christo unum sunt, sed etiam
nos unum corpus Christi sumus. ergo et illi tamquam
recipiuntur in Christi corpus, quia et nos unum erimus in
Christo Iesu, aut fortasse quia lex et prophetae ex uerbo,
quae autem ex uerbo coeperunt in uerbo desinunt; finis enim
legis est Christus ad iustitiam omni credenti.
Uulpes foueas habent et uolucres caeli nidos, ubi
requiescant; nam filius hominis non habet ubi caput
M suum reclinet. non uidetur conuenire rationi, ut simplicem
IdniotJSfT dicentes P (-iSCorr.) a 2 filius (li in ras.) A
5 perfectam (c N. M.) P 11 et humentis (umentis OF) aG\'JC tumentis
PBL continuis (N. m2 et umentis) A seu menti C et cum uentis E
(cum uentis exp. et s. m2 humescentis) γΤ 13 fidei A (i s. u.)
cet. cum BL fit (ex fnit) F 14 dum ΕγΤ III PL
lo finem PL perfectae K<7 perfecti (i ex a) F enim fide AX enim
fidei aC\' enim cet. unum sunt in xpo y 17 solus
ipi Er sumus in xpo r tamquam unum (unum N. M. m3) A tamquam
in uno corpore X 20 profeta P propheta. L 23 foueas (a s. M.) A
et aues caeli (corr. m2) OF
cum indefessi famulatus obsequium spopondisset, sed dominus
non obsequiorum speciem, sed puritatem quaerit adfectus.
denique supra ait: quicumque receperit puerum istum
in nomine meo.
quo loco dominus simplicitatem sine
docet, caritatem sine inuidia, deuotionem sine iracundia
esse debere; nam et pueri mens prouect.ioris adfectu recipienda
suadetur, quia, dum puer nihil sibi uindicat, formam
uirtutis exsequitur et, si rationem nescit, culpam ignorat.
tamen quia plerisque non uirtus, sed infirmitas uidetur sine
ratione simplicitas, ut tu ueram recipias admoneris, id est ut
exsequaris industria munus naturae.
et ideo ait: quicumque
receperit puerum istum in nomine meo me recipit. et
qui me recipit recipit eum qui me misit. qui enim
imitatorem Christi recipit Christum recipit et qui imaginem
dei receperit, recipit deum. sed quia imaginem dei non poteramus
uidere, facta est ad nos per incarnationem uerbi praesentia,
ut conciliaretur nobis quae supra nos est diuinitas.
quod autem propensius studio caritatis Iohannes plurimum
diligens et ideo redamatus plurimum excludendum putat a
beneficio eum qui non utatur obsequio, recte non reprehenditur.
sed docetur; non reprehenditur, quia amore faciebat, docetur,
ut nouerit infirmorum esse firmorumque distantiam. et ideo
dominus etsi fortiores remuneratur, tamen non excludit infirmos.
Sinite eos et nolite prohibere; qui enim non est
aduersum uos pro uobis est. bene, domine; nam et Ioseph
Mt3) J. indefensi PBL 4 denique] ideoque A
6 docet (8. M. m3) A 7 debere esse y, om. X recipienda (c s. M.) A
8 quia (a N. M.) P dum] ad dum (exp. et s. Mt3 dum) A 11 uera
PBGL suscipias ΕγΤ 12 sequaris αLF m1 industriam P (m acp.)
ΑγLT munQs] unius ΕγΤ 13 et qui me recipit a. M. m3 A 14 me
recepit recepit P 16 deum recipit X 17 incarnationem (in a. M. m3) A
18 reconciliaretur (re pr. s. M. m3) ΑαΡLX diuinitas est ET 19 iobannis
(-es w3) P 20 ideo (o s. M.) A a s. M. m2 A, ow. C.V
21 putatur A 22 ante docetur add. sed
o-cts.) r remunerat CX exaudit PL
tamen suum tibi officium non negarunt. sed tamen quia alibi
dixisti: qui non est mecum aduersum me est et qui
mecum non colligit dispergit, aperi nobis, ne uideatur
esse contrarium. et puto quia si quis mentium consideret
scrutatorem, dubitare non debeat uniuscuiusque factum mente
discerni. denique alii dicit: sequere me, alii: uulpes foueas
habent. ille cogitur, iste remouetur, ut scias quia deuotus
admittitur, indeuotus excluditur.
quod uero discipulos
quia ignem supra eos descendere gestiebant qui non
receperant Christum, ostenditur nobis non semper in eos
qui peccauerint uindicandum. quia nonnumquam amplius prodest
clementia tibi ad patientiam, lapso ad correctionem.
denique Samaritani citius crediderunt. a quibus hoc loco ignis
arcetur. simul disce quia recipi noluit ab his quos sciebat
non simplici mente conuersos; nam si uoluisset, ex indeuotis
deuotes fecisset. cur autem non receperint eum, euangelista
ipse memorauit dicens: quia facies eius erat euntis in
Hierusalem. discipuli autem recipi intra Samariam gestiebant,
sed deus quos dignatur uocat et quem uult religiosum facit.
nec discipuli peccant qui legem sequuntur; sciebant enim et
15 Acgustinus de dono peraeu. 19, 49 (simul disce... 20 facit) 17 Aug.
de gratia Christi 46, 51 (cMr autem... 20 facit) 20 Aug. contra sec.
lal. reap. I 13\', 138 II 85 (deus... facit), II Thess. 1, 11 P (n exp.) L 7 discerni. (t
er<M.) jl deneque A alii B (post i alt. est ras.) alio -PL alibi E
(b er<M) T et (b s. M, eras.) V alio PL 9 increpuit P (s. oi est
r<M) v-L 10 supra Ααχ super cet. 12 peccauerint (c alt. s. u.) A
prodesse X 13 penitentiam X quam lapso Gratianus 14 sammaritani
AP 15 ab hia quos sciebat J. (a. M m3) αΒC, OM. cet.
Augustinus de dono persctt. J9, 49 16 non OMt. X conuersum X
ex (a. M.) indeuotis (i alt. ex o) deuotis (o N. i) J. 18 monstranit
FOV demoastrauit (ui 8. M. m2) x in ow. X 20 dhs
BC χ enim OMt. PL
preces Heliae ignem descendisse de caelo, ut prophetae uindicaretur
iniuria. sed uindicetur qui timet. uindictam non quaerit
qui non timet. simul ostenditur nobis in apostolis fuisse
merita prophetarum, quando eandem sibi potestatem, quam
propheta magnus emeruit, inpetrandi iure praesumunt. et bene
praesumunt quia ad sermonem suum ignis de caelo descenderit,
quoniam sunt filii tonitrui.
dominus autem mire omnia. nec
illum temere se offerentem recipit nec in hos indeuote dominum
refutantes proprium conmouetur, ut ostenderet quia non habet
ultionis studium perfecta uirtus nec ulla sit iracundia, ubi plenitudo
est caritatis nec excludenda infirmitas, sed iuuanda. procul
a religiosis indignatio, procul a magnanimis cupiditas ultionis,
procul etiam a prudentibus inconsiderata coniunctio et incauta
simplicitas. unde et isti dicitur: uulpes foueas habent nec
obsequium eius admittitur cuius non probatur officium. circumspectum
etenim fidei esse debet hospitium, ne dum infidelibus
nostrae domus interna reseramus, in alienae perfidiae casses
inprouida credulitate labamur.
Sed ne illud inprouide praetensse uidea.mur, cur hic eos
qui possunt per manus inpositionem inmundis imperare spiritibus
in nomine Iesu neget esse prohibendos, secundum Matthaeum
autem dicat his: non noui uos. discedite a me omnes
3,17 21Marc.6,7,Act.5,16 23 Matth. 7, 23 ΡγL et (e alt. ex ę) E finees T Hneaes (a ttt ras. m3) JL
phyneae C fineę C Snee B fine K finees ef alt. in ras. 2 litt.,
es ut uidetur eras.) et (eras.) V finem et JFO 2 uindicaretur (nr eras.)
P 3 iniurias jPZy sedj et PL et aimul jEvT 6 meruit C
7 sermones suos A m3 descenderit 8 filii (i <e<\'<. s. M. m2) P
thonitrui A 9 ullum X temere se (se acp. m3) ji se temere PL
recipit AXX recepit ce<. 14 incaute P (a a. e) L 16 eius OM. ET
17 etenim (et N. M. m3) A debet esse (alt.
debet fr<M.) C 18 interna] penetralia PL aliaenae J. (a alt. 8. M.) P
cassis LX 19 crudelitate ΑαΧ (corr. m2 tcF) 20 nec A (c exp.)
PL qur A 22 in] si in A (si s. M. m2) aXy faciat (N. tt. m3)
neget A faciant neget (negat Cr) X
sensus sententiarumque discordiam, sed illud censeri eo
quod non solum officia in clerico, sed etiam uirtutis opera
requirantur tantumque esse Christi nomen, ut etiam parum
sanctis opituletur ad praesidium, etsi non opituletur ad
unde nemo iactare se debet nec purgati hominis sibi
gratiam uindicare, in quo aeterni nominis uirtus, non aliqua
possibilitas humanae fragilitatis operata sit; non enim merito
tuo diabolus, sed odio sui uincitur.
quod potest homo, sinceram
exhibeat fidem et obseruantiam mandatorum religiosa
mente custodiat, ne dicatur ei: uulpes foueas habent.
fallax quippe animal et insidiis semper intentum rapinam
fraudis exercet. nihil tutum, nihil otiosum, nihil patitur esse
securum, quod inter ipsa hospitia hominum praedam requirat.
haereticis autem uulpes conparat. denique cum gentes uocet,
haereticos excludit; uulpes enim plenum fraudis est animal
foueam parans et in fouea semper latere desiderans. ita sunt
haeretici, qui domum sibi parare non norunt, sed circumscriptionibus
suis alios decipere conantur. Iacob domum habitat,
haereticus in fouea est, ut fraudulenta uulpis gallinae illi
euangelicae dolum semper intendens, de qua scriptum est:
quotiens uolui congregare filios tuos sicut gallina
pullos suos, et noluisti? ecce relinquetur domus uestra
deserta. merito ergo foueas habent, quia domum quam
ΑαΕγΤ et (-ii corr.) V officia cet. in
clerico Αχ in clericis PBL in clericos aC clerico X (o tM rM. F) 4 requiraDtur
(requi in f6M. ??t3) 0 quaerantur F\'nF 5 non (a. M. m2)
parum P 6 iactare nemo X debet se iactare ET 7 in qao] quod X
8 operata (ta a. M.) A 9 sui] suo A (m2 sui) X et (o ex i m2) E
sincerem J. 12 in insidiis PocCL et (-es m2)
est fraudis Y 17 in fouea (a ex a) P in foueam ΑαGLX (m <M. nV)
18 \'\'ircumuentionibus X 19 in domum a, enim C 20 foueam X (m
oM. OF, eras. ΑΡαΕGπΤ et (-es m2) OV
21 qua (a. M. m2) JP, om. L 23 noluisti (i aj<. in ras.) A post relinquetur
OKM. uobis OV 24 foueam PBL quam habuerunt A
et apostolus ait: haereticum post unam correptionem
deuita, neque ulli usui est aut cibo utile; non enim de hoc
dicit Christus: meus cibus est. ut faciam uoluntatem
patris mei, qui in caelo est. quin etiam has a fructibus
suis relegat dicens: capite nobis uulpes pusillas exterminantes
uineas, hoc est quae minorem uineam, non maiorem
exterminent. et ideo Samson ad caudas earum faces ligauit et
dimisit in messes alienigenarum, eo quod haeretici fructus
incendere conentur alienos latratibus magis sonori quam
uocibus expoliti — qui enim uerbum negat nec uocem habet
— ad praesens ore libero, sed in futurum fine iam uincto
caudae facibus significantes sui finis incendium.
uolucres quoque
caeli, quae frequenter ad nequitiae spiritalis similitudinem
deriuantur, ueluti nidos quosdam struunt in pectoribus
et ideo filius hominis, quia abundauit iniquitas, non
habet ubi caput suum reclinet. etenim dominante uersutia
cum simplicitati locus nullus sit, nulla potest in affectibus
singulorum diuinitatis esse possessio. caput enim Christi
deus est, . qui ubi mentem probarit innoxiam, supra ipsam
quodammodo uim suae maiestatis reclinat, quod esse uidetur
indicio quia profusior quaedam gratia bonorum pectoribus
inseratur.
14 Ephes. 6, 12 16 Matth. 24, 12; 8, 20 19 I Cor. 11, 3 L et (a s. i pr.) J.P
illius C ullius E (ua erM.) yr usus y de hoc om..FOF (solum
s. M. m2 V) 4 dixit Χχ has] eas )f 6 relegat
religat cet. 7 hoc est] capite nobis A quae] quod y (quae m2 JT)
8 samson (n N. M. m2) A sampson jFy (p <- M. G) binas (s. M. m2)
faces A 10 alienoa conentur v latrantibus A (n s. M. m2) <x et (n
cros.) αΕγΤ 12 uincti /
uicto BX 15 deriuantur CEG γ diriuantur cet. uelut P struaat
AC instruunt ce<. in s. M. P 20 quia ΕγΤ 22 profusior PBL
profusiore ce<. quaedam ΑΡΒγL quadam αCGπΤ quodam (quedam m2)
E quosdam v (m2 quorundam) FO
Itaque ut aduertas deum non cultus aspernaDtem esse, sed
fraudis, qui repudiauerat fraudulentum eligit innocentem dicens:
sequere me. sed hoc dicit ei cuius patrem iam sciebat
mortuum, illum utique patrem, de quo dictum est illi: obliuiscere
domum patris tui. uide igitur quia dominus quos
miseratur etiam inprudentes aduocat et postulanti paternae
ueniam sepulturae respondit:
sine mortui sepeliant
suos. tu autem uade adnuntia regnum dei. itaque
cum religiosum humandi acceperimus officium, quemadmodum
hic paterni quoque funeris sepultura prohibetur nisi ut intellegas
humana posthabenda diuinis? bonum studium. sed maius
inpedimentum; nam qui partitur studium deriuat affectum,
qui diuidit curam differt profectum. ergo prius obeunda quae
maxima; nam et apostoli, ne occuparent studium disputandi,
ministros pauperibus ordinarunt et ipsis, cum a domino
mitterentur, neminem in uia salutare praescriptum est, non
quo beniuolentiae displiceret officium, sed quo persequendae
deuotionis intentio plus placeret. quomodo autem mortui sepelire
mortuos possunt nisi geminam hic intellegas mortem, unam
naturae, alteram culpae? est etiam mors tertia, in qua peccato
morimur, deo uiuimus sicut Christus. qui peccato mortuus
est; quod enim mortuus est peccato mortuus est semel,
quod autem uiuit uiuit deo.
6,2sqq. 22Rom.6,TtO eras.) X repudiauerit AG γΧ fraudilentum P eligit
ABG γΤ et (ras. a. i) P elegit jH (e alt. ex i m2) cet. 8 adnuntiare P
(re e.ep.) L 13 qui] et (s. M. m3) qui P diuidet P (-it m3) ABG
prius sunt PL 14 maxima sunt / dispenaandi Cos<frn<s 15 ipsi
OLBC-Y 16 uiam ji perscribtum A 17 quod PI. quo a (s. m3
quod) quod PL ]9 nisi geminam hic (hic om. JFOF) intellegas (tDtellegamus
ita cor (corpus Pm2) animam perdidit, ut illoratn animae deum, siue
quia duplex hic intellegenda est mors PL unam naturae, alteram
culpaej una naturalis altera culpae JPZ 20 tertia mors P 21 deo] et
deo PL 22 enimj autem ΡΒΕγLT mortuum (pr.) FOV
Una est igitur mors, qua copula corporis et animae
non formidabilis, non timenda, cum discessio quaedam
nostri uideatur esse. non poena, non metuenda fortibus.
desideranda sapientibus, miseris expetenda, de qua dictum est:
quaerent homines mortem et non inuenient eam.
est
et alia, quae saecularium adferat interitum uoluptatum, in qua
non natura. sed delicta moriuntur. hanc mortem subimus
consepulti in baptismo et mortui cum Christo ab elementis
huius mundi, cum actus patimur prioris obliuia. hanc mortem
mori uoluit, cum prophetaret, Balaam, ut deo uiueret, et ideo
dixit: moriatur anima mea in animis iustorum et fiat
semen meum ut semen eorum.
est et tertia mors. quando
Christus, qui est uita nostra, nescitur; scire autem Christum
uita est sempiterna, quae nunc iustis praesto est in umbra,
in futurum autem erit faciem ad faciem; spiritus enim ante
faciem nostram Christus dominus, de quo dixit: in
umbra eius uiuemus in gentibus. in umbra alarum eius
sperauit Dauid, in umbra eius concupiuit et sedit ecclesia.
si tantum, domine Iesu, confert umbra tua, quantum utique
ueritas adferet? quemadmodum uiuemus, quando iam non
erimus in umbra, sed in ipsa uita? nunc enim uita nostra
abscondita est cum Christo in deo; cum autem Christus
apparuerit, uita nostra, tunc et nos inquit cum
eo apparebimus in gloria. dulcis illa uita est, quae non
12 Coloss. 3, 3 13 lob. 17, 3 14 Coloss. 2, 17, I Cor. 13, 12
15 I Cor. 13, 12, Thren. 4, 20 16 Thren. 4, 20 17 Ps. 56, 2
18 Cant. 2, 3 21 Coloss. 3, 3 sq. 24 Apoc. 21, 4 ef<n.) P 4 desideranda (in mg. m3 al. et desidera-uilis)
A, et desideranda M expetenda (peten in rM. m2) G expectanda
P (expetenda m3) Zn 5 inueniant jEr ean! (a ex u m2) P
6 uoluntatum (p s. n m2) A in ont. PL 8 baptismate PL 9 patimur
pristinos oblmiaci C 10 mori ow. PL 11 in animis] morte C
15 faciem P (m Mp.) facie M<. 16 quo dx ex quod m2 A 17 aiuemus
ΑαCLχ uiuimus M<. 20 adfert X 21 enim] autem x 22 dno ET
naturae, quae plerumque etiam desideratur. habet etiam ipsa
anima plerumque mortem labe peccati — anima enim quae
peccat ipsa morietur — cum autem firmitate beatitudinis
roborata coeperit obnoxia non esse peccato, iam non erit mortalis,
sed uitam carpet aeternam.
Ad hanc uitam, fratres, festinemus, maesti in saeculo, quia
peregrinamur a domino; qui enim non peregrinatur a
corpore peregrinatur a domino. multo autem melius dissolui
a corpore et adhaerere deo, ut et nos unum simus aput
omnipotentem deum et unigenitum dei filium uideamus per
resurrectionis gloriam in naturae claritatem adsumti et inuiolabili
concordia animorum foedere sempiterno unitatem
diuturnae pacis imitati, ut conpleatur id quod de -nobis dei
filius patri orando promisit. ut et ipsi unum sint, sicut et
nos unum sumus.
non ergo patrii funeris sepultura
sed necessitudini generis diuinae religionis pietas
antefertur; illud consortibus relinquitur, hoc mandatur electis.
aut quia sepulchrum patens guttur est inpiorum,
memoria eorum abolenda praescribitur quorum simul cum corpore
meritum occidit, nec reuocatur ab officio patris filius,
sed fidelis a perfidi communione secernitur.
est enim propria
quaedam sepultura iustorum, qualis illa de qua dictum est:
lOICor.6.17 Ioh.17,21 lllob.1,14 151ob.l7,21
16Luc.9,60 19Pa.5,10 20Pa.9,7 L aorte] praeuaricatione PL 6 carpet A, carpit X
9 a deo A autem] enim )( 11 uerba per...assumti e.cp. M<3 et in
mg. adscr. at in claritatp nature celestis adsumti A 12 post claritatem
add. in naturae caelestis a, caelestis C\'j\' et (ow. claritatem) ET 13 inuiolabitis
concordiae PBL animorumque A (que N. u. MtJ)
a, diuinae L 16 patrii jP (-ris m3) Y (i alt. a. M m2) pati L pat
patri a (i in ras.) cet. paterni Erasmus funeri PL 17 n
m3) P necessitudine P (i a. e tert. m2) Z necessitudini (i ult. ex 6)
G necessitudinis X (s ult. del. π V) diuina FOY 18 relinquetur FOY
20 perscribitur Αχ 21 reuocatur (u pr. s. M.) P 22 quaedam propriae
P (e eras.) L
ad sepeliendum me fecit, et ideo qui bona fide in se
sepelit Christum. ut cum eo resurgat, diaboli perfidiam in se
sepelire non debet.
est et illa prophetica, ut supra sepulchra
maiorum quaedam ponamus, quae lector agnoscis, infidelis
intellegere non debet, non quo cibus imperetur aut potus,
sed sacrae oblationis ueneranda communio reueletur. non ergo
interdictum est muneris, sed religionis mysterium conmunionem
nobis cum gentilibus mortuis non futuram; nam cum sacramenta
uiuorum sint, non uidentur mortui qui habent uitam.
ecce ego mitto uos sicut agnos inter lupos. ad LXX
discipulos dicit hoc, quos designauit et misit binos ante
faciem suam. qua ratione binos misit? quia bina missa. sunt
animalia in arcam, hoc est cum mare femina, inmunda per
numerum, sed mundata ecclesiae sacramento. quod conpletum
est oraculo, quod Petrus sanctus accepit dicente sibi sancto
spiritu: quod deus mundauit tu conmune ne dixeris. et
aduertit dictum esse de gentibus, qui corporeae magis generationis
successionem quam spiritalis gratiae sequebantur. hos
mundauit dominus et passionis suae fecit heredes.
mittens
ergo discipulos in messem suam, quae licet uerbo dei insita
tamen culturae laborem et sollicitum munus operari
ne aues caeli sparsa semina dissiparent, ait: ecce ego
mitto uos sicut agnos inter lupos.
contraria sunt ista
sibi animalia, ut alia ab aliis deuorentur. sed bonus pastor
lupos gregi suo timere non nouit, ideoque isti discipuli non
14 Philo Quod deus immut. 18 (I 285, 11 Jtf.) 17 Act. 10. lo
23 Luc. 8, 5 25loh.l0,12sq. 1 mittens enim haec PBL 4 sepulturam malorum 6quodPL
inpetretur PBL 9 gentibus m3) A
12 hoc] hos PetBCLA\' 13 qua] et qua PBL 15 mundaf (ta s. e m2) A
16 acs petrus / sibi spu sco Χχ sco spu sibi PL .17 ne (cr<M.)
conmune ne J\', ne commune JBCy 21 quia (quap m2) A 22 munis
(v 8. i m3) P operari 0 e< (-rii m2) AF operarii cet. 28 ne (m2
mc) A. asparsa G aspersa ΕγΤ 24 ista] pa P
boni efficit, ut lupi in agnos audere nihil possint. mittit ergo
agnos inter lupos, ut conpleretur illud: tunc lupi et agni
simul pascentur.
Et quoniam proxime de uulpe nobis non ingratus tractatus
euasit, si iudicium uestrum fidele in figura minusculi animantis
expertus sum, praesumo quod profunda mysteria, quae
luporum specie uelantur, studiorum uestrorum possim aperire
suffragio. in specie uulpium haereticos significari supra expressimus,
qui promittunt nomine quod Christum sequantur, sed
studio fraudis abiurant. hos non suscipit dominus. sed a suo
nido arcet et prohibet. lupi quid significare uideantur debemus
aduertere.
bestiae nempe sunt quae insidiantur ouilibus, circa
pastorales uersantur casas, habitacula domorum intrare non
audent, somnum canum, absentiam aut desidiam pastoris explorant,
ouium guttur inuadunt, ut cito strangulent. feri et
rapaces idemque natura corporis rigidiores, ut se facile non
possint inflectere, inpetu quodam suo feruntur et ideo saepe
luduntur. tum praeterea si quem priores hominem uiderint,
uocem eius quadam naturae ui feruntur eripere: si autem
homo prius eos uiderit, exagitare memoratur. et ideo cauendum
mihi est ne, si in hodierno tractatu spiritalium mysteriorum
gratia non potuerit refulgere, lupi me prius uidisse credantur
et sollemne uocis extorsisse suffragium.
nonne lupis istis
haeretici conparandi sunt, qui insidiantur ouilibus Christi,
fremunt circa caulas nocturno magis tempore quam diurno?
semper enim perfidis nox est, qui lucem Christi scaeuae nebulis
Plin. N. H. VIII 80 26 Verg. Aen. 9, 60. ΡγL 6 fidele (-li m3) P in om. PBL 8 posaem A
9 significare A aapra significari ET 10 sequuntur Er secuntur T .
16 feri et A feri ac ΕγΤ feF C 18 posait PL flectere FOVEGT
19 eludantur X tum A (c N. t w3) tunc foLBL dum X (in E corr.
m2) hominem (e tM ras.) J.. (e M a) E hominQm T 21 exagitari
YL et (ri ex re m2) πV exagitare B (e att. ex i) memorantur YjL <<
(n &. M.) PjPF, OM. n 22 tractatu (u ex duel Q) F
conantur. uersantur ergo circa caulas, stabula tamen Christi
intrare non audent et ideo non sanantur, quia in stabulum
suum non uult eos Christus inducere, in quo curatus est ille
qui de Hierusalem descendens incidit in latrones. quem uulneribus
adligatis, infuso oleo et uino inponens in iumentum
suum Samaritanus ille duxit in stabulum et sanandum
dereliquit. non accipiunt ergo medicinam qui medicum
non requirunt; si enim requirerent, non derogarent.
explorant
pastoris absentiam et ideo pastores ecclesiarum uel necare
uel in exilium agere contendunt, quia praesentibus pastoribus
oues Christi incursare non possunt. spoliare ergo gregem
domini raptores conantur, qui corporea quadam mentis intentione
duri ac rigidi nequaquam solent a suo errore deflectere.
et ideo apostolus ait: haereticum hominem post unam
correptionem deuita sciens quia subuersus est qui eiusmodi
est. hos scripturae uerus interpres Christus inludit, ut
inanes suos in uanum effundant inpetus et nocere non possint.
qui si quem uersuta disputationis suae circumscriptione praeuenerint,
faciunt ommutescere; mutus est enim qui uerbum
dei non eadem qua est gloria. confitetur. caue ergo ne tibi
uocem tollat haereticus, si prior eum non ipse deprehenderis.
serpit enim, dum latet eius perfidia; si autem conmenta inpietatis
eius agnoueris, iacturam piae uocis timere non poteris.
caue igitur uersutae disputationis uenena; animam petunt,
guttur inuadunt, uitalibus \'}\' adfigunt. graues sunt morsus
AP 10 negare
A (c a. g m2) PBX (c 8. g, etas. V) 12 expoliare PB 13 raptores]
et diripere )r 14 dari ac] duritie F (et M.3 a. tie) duritiae L duri X ac
- OM. X (s. M. m2 7) 16 huiusmodi PBL 17 xpi ETX 20 ommutescere
(b s. m pr.) m3 A, m2 P enim est -ET 21 qua
quae G γΤ e< (e exp.) PF, (e eras.) EOV que L et (qua corr.)
non Y 23 impietatis (im a. M. m3) P pietatis L 26 ante adBgant
(inQgunt JST) add. uulntis αCΕχΤ et 8. M. w3 A, m2 F, se Engelbrecht;
num officiunt?
auaritiae finem inpietatisque nouerunt.
Nec uos moueat quod formam praetendere uidentur
etsi foris homo cernitur. intus bestia fremit. et ideo eos
lupos esse non dubium est iuxta domini Iesu diuinam sententiam,
qui ait: adtendite uobis a falsis prophetis, qui
ueniunt ad uos in uestitu ouium, intus autem sunt
lupi rapaces. ex fructibus eorum cognoscetis eos. si
quis ergo specie mouetur, fructum interroget. audis aliquem
sacerdotem dici, rapinas eius cognoscis: uestitum ouis habet,
facta praedonis: tons ouis, intus lupus est qui modum non
habet rapinarum, qui tamquam in nocte Scythico membra
duratus gelu, cruentus ora circumuolat quaerens quem deuoret.
nonne uobis uidetur lupus, qui humanae necis insaturabilis
cruditate fidelium morte populorum rabiem suam desiderauit
explere?
ululat iste, non tractat qui negat uocis auctorem et
sacrilego sermone bestiale murmur interstrepit, qui non confitetur
tetur dominum Iesum aeternae praesulem uitae. audiuimus
eius ululatus, cum in orbem gladius mitteretur. dentes asperos,
ora tumida praeferebat et putabat quod uocem omnibus abstulisset.
quam solus amiserat. et ideo ut hos lupos effugere
possimus, docet dominus quid sequamur dicens:
nolite
portare sacculum neque peram neque calciamenta.
22. 24 12 cf. Ferg. Georg. 111 197. 349 13 I Petr. 5, 8 19 Matth.
Matth.16,34 22 Luc. 10, 4
AC n agnoscis / agnoscia C6<. 11 domum P (modum m3) BL 12 noctis
PBC\'L scyticho A scyttco PL schytico C cytico B 14 insaturabiHs
(a craa.) P insaturabili )( inBatarabit C 15 cruditate APLX
crudelitate B (etitate tM r<M.) cc<. (m2) fidelium A (um add. m3)
a (um s. M. m2) fideli jPBCLF . morte PBC γL, mortem otT et (m
exp.) A, (eras.) EG, morum (s. m2 morte) F, <wt. J\'\'07E desiderauit P
(uit in faa.) desiderabit G (derabit s. M. m2) F (v s. b)
desiderat Costerius 19 ulalatus (v N. a pr. m2) F orbem (o ex u) ct
urbem PBL 21 ut om. X lapos s. M. P
scripsit enim Matthaeus quoniam dixit ad discipulos dominus:
nolite possidere aurum neque argentum. si prohibemur
aurum possidere, quid eripere, quid auferre? si quod habeas
donare praeciperis, quemadmodum congeris quod non habeas?
qui, praedicas non furandum furaris? qui dicis non
moechandum moecharis? qui exsecraris idola sacrilegium
facis? qui in legegloriarisper praeuaricationem
legis deum inhonoras? nomen enim dei per uos blasphematur.
non sic apostolus Petrus, qui primus dominicae
exsecutor sententiae, ut ostenderet non in uacuum domini
effusa mandata, cum posceretur a paupere, ut ei aliquid pecuniae
largiretur, ait: argentum atque aurum non habeo.
ille gloriatur quod non habeat argentum atque aurum, uobis
pudori est minus adhuc habere quam cupitis? est ergo et
pauperies gloriosa, quia est et beata paupertas, sicut scriptum
est: beati pauperes spiritu; tamen non tam hoc gloriatur
Petrus quod argentum et aurum non habeat quam quod seruet
domini mandatum, qui praecepit: nolite aurum possidere,
hoc est dicere: uides me Christi esse discipulum et aurum
a me requiris? aliud nobis multo pretiosius auro donauit, ut
in nomine eius operemur. itaque non habeo quod non dedit.
sed quod dedit habeo: in nomine domini Iesu surge et
ambula.
sicut ergo qui horrea uult congerendis aedificare
3, 6 17 Matth. 5, 3 19 Matth. 10, 9 23 Act. 3, 6 24 Luc.
12, 16 sqq. EGT habes )( et (es esc eas
m2) F 5 praeceperis PBCLX (i a. e alt. m2 F) et (e alt. <KE i) ml
A, m2 E quaeammodum A non habeas L possidere prohiberis x
7 moechandum moecharis (h bis s. M. m3) P 9 blasfematur A 10 sic
et (et s. M. m3) JL sicut E (ut eras.) T qui primus om. J\'jBL primum
X (-us m2 πV) X 11 sententiae fuit /, sententiae est m
15 pndoris X (s eras. V) X adhuc ottt. jPZ 16 pauperies (u a. <t.
m2) J. aicat] de qua X 18 habet PBL 19 praecipit ct(7C
qui sacculum uult auro parare condendo naeuum reprehensionis
incurrit.
Non peram neque calciamenta. utrumque de corio
mortui animantis confici solet; nihil autem in nobis dominus
Iesus mortale uult esse. denique ad Moysen dicit: solue
calciamentum pedum tuorum; locus enim in quo stas
terra sancta. est. mortale igitur atque terrenum calciamentum
iubetur soluere, cum mitteretur ad populum liberandum; huius
enim minister muneris timere nihil debet nec a suscepto
officio mortis periculo retardari. ipse etenim cum defensionem
fratrum, hoc est Iudaeorum, uoluntarius recepisset, calumniae
terrore reuocatus est ab incepto et fugit ex Aegypto. et ideo
cum dominus adfectum eius probasset, condicionem autem
uidisset infirmam, animi eius mentisque uestigium mortalibus
uinculis censuit exuendum.
quod si quem mouet, qua ratione
in Aegypto calciati iubentur edere agnum, apostoli autem
sine calciamentis ad praedicandum euangelium diriguntur, is
considerare debet, quia in Aegypto positus debet adhuc morsus
cauere serpentis — multa enim uenena in Aegypto — et qui in
typo pascha celebrat patere potest uulneri, qui autem minister
est ueritatis hebetat uenena, non trepidat. denique momordit
Paulum uipera in Melita insula. et uidentes pendentem de
manu eius uiperam incolae loci illius putabant eum esse
moriturum, sed ubi inoffensum stare uiderunt, deum esse
28, 3 aqq. jpr. m2) J. 2 saeculum A (sac. m2) LT
seculum (ac s. e m2) P scim G 4 neque] nec G non ΕγΤ animaUs
X 7 calciamenta jB-LK 10 suscoepto Aa 11 etenim
euim cet. 12 uolantarioa (u N. o alt.) A uoluntarie C recipiaset A
et (coiT. m2) P 13 ?t Αα. OM. X (8. M. m2 F) 17 aegipto P
edere agnam iubentur X 18 calciamento C bis P 21 pasca A
22 hebetat (e att. e.c i m2) P eaitat aX (hebetat m2 V, hebitat m2
F) N. M. <n3 .P, OM. L 23 acm paulum PL in
mileto insula uipera C meleta aX (mileta m2 F π) de] in XL
esse, ipse dominus ait: ecce dedi uobis potestatem calcandi
supra serpentes et scorpiones et supra omnem
uirtutem inimici et nihil uobis nocebunt.
Non uirgas in manu iubentur tollere apostoli; sic enim
Matthaeus scribendum putauit. quid est uirga nisi prae.
ferendae potestatis insigne et ulciscendi instrumentum doloris?
ergo humilis domini — in humilitate enim iudicium
eius sublatum est - humilis inquam domini praeceptum
discipuli eius humilitatis officiis exsequuntur; eos enim misit
ad seminandam fidem, qui non cogerent, sed docerent nec
uim potestatis exsererent, sed doctrinam humilitatis adtollerent
quo loco humilitati putauit etiam patientiam copulandam, quia
ipse quoque iuxta testimonium Petri, cum malediceretur,
non remaledixit, cum percuteretur, non repercussit.
hoc est ergo dicere: imitatores mei estote, ultionis studia
deponite, insolentias uerberantum non iniuriae relatione, sed
magnanimitate patientiae uerberate. nemo ipse debet quod in
alio reprehendit imitari; grauiora contumacibus mansuetudo
uulnera. refert. hoc pugno repercussit dominus uerberantem
dicendo: qui te percutit in maxilla, praebe ei et
alteram. fit enim ut iudicio suo ipse se damnet et quodam
3,17 21 Matth. 5, 39 pt\'.] super L sic et
mattheus scribsit (matheus scripsit Z) quid PL 6 est] est autem PL
7 proferendae A Mj! 8 dns ΡαCLχ (s ac i\')\') 9 sublP humilis
(-le m2) P humile CET 10 exsequantur X 12 uim om. PBL, se (s.
M. Mt3) nitn (m acp. m3) J. potestatis (-es w3) P exererent AP,
exercerent in t\'<M.) JL 17 insolentias A
et (a alt. a. M.) a insolentiam cet. uerberaatmm PLX (in Y i N. M.)
18 uerberante (n erM.) A reuerberate (re s. M. m2) n BQpportate (subp.
ET) / ipse] in se ras.) debet quod ipse PBL
19 deprehendit (r a. d pro m2) A 21 percussit P (corr. percntit) L
maxilla aC (et cod. A archetypus, M< vid.), maxillam cct. praebe ei
alteram N. M. m3 J. eij illi oHt. X (a. «. m2 F)
habet tamen quos et cum
uirga apostolos miserit, sicut Paulus testificatur dicens: quid
uultis? in uirga ueniam ad uos an in caritate
mansuetudinis? hanc uirgam etiam Timotheo dedit
apostolus dicens: argue obsecra increpa. aut fortasse ante
passionem domini, quae nutantium populorum corda firmauit
necessaria sola fuerit mansuetudo, post passionem correptio.
certe mulceat dominus, increpet Paulus; suadeat qui potest
etiam pectora dura mollire, arguat qui non potest uniuersa
suadere. uirgam igitur Paulus ex doctrina legis adsumserat.
legerat enim: qui parcit baculo odit filium suum. legerat
etiam quia agnum manducantes baculum in manibus habere
praecepto prophetico iubebantur. et ideo dominus in ueteri
testamento ait: uisitabo in uirga iniquitates eorum: in
nouo autem se ipsum obtulit, ut ignosceret uniuersis dicens:
si me quaeritis, sinite hos abire. et alibi habes quia cum
apostoli ignem de caelo petere uellent, ut consumeret Samaritanos,
qui Iesum dominum intra ciuitatem suam recipere noluerunt,
conuersus increpauit illos et ait: nescitis cuius
spiritus estis; filius enim hominis non uenit animas
hominum perdere, sed saluas facere.
perfectiores ergo
sine uirga diriguntur, infirmiores cum baculo manducant. sed
et Paulus uirgam quidem minatur, sed in spiritu
13, 24 13 Exod. 12, 11 15 Pa. 88. 33 17 loh. 18, 8. Lnc. 9, 54 aqq. <. Mt3) A 3 apoatotus A 4 spuque BCF e< (a ex s)
m2 V, m3 0 spsque A (u 8. a alt. et punctum a. q\'> m3) em aps et PL
et spu cf. epist. 41, 4, de paen. I 59 8 correctio PL 9 increpat
A (s. a r<M.) P (e 8. am3) aZT 10 pectora etiam Xy 12 baculo
aao / 13 etiam] enim yL quia (a s. M.) E qui A (s. m2 quod) T
quod ΡαΒL manducantes (es <. «. m2) A 14 uetere PL
13 ait] id. (s. m2) ait A in] et in X (et axp. F) 16 ig...
nosceret (er in f<M.) A 17 habire P 18 samaritanos A 20 increpans
illos ait y 22 perdere hominum PL 24 sca paulus P quidem
airgam (airga COF) -Yx mansuetnnis A
eorum ipsorum quos arguit consulit uoluntatem. quid uultis?
inquit in uirga ueniam ad uos an in caritate spirituque
mansuetudinis? semel uirgam dixit, bis mitiora sub
iecit adiciens mansuetudinem caritati. prius tamen minitatus
est, sed exhibuit mansuetudinem; nam in secunda epistula ad
eosdem Corinthios scribens ait: testem deum inuoco in
animam meam, quod parcens uobis non ueni Corinthum.
audi qua ratione putauerit esse parcendum: ne iterum inquit
in tristitia uenirem ad uos. abiecit uirgam et adfectum
caritatis adsumsit.
Et neminem salutaueritis in uia. fortasse quibusdam
hoc durum et superbum nec mansueti et humilis domini praecepto
conuenire uideatur, quod ille qui etiam accubitionis loco
praecepit esse cedendum hoc loco mandet discipulis: neminem
salutaueritis in uia, cum iste conmunis sit usus gratiae.
sic inferiores superiorum sibi fauorem conciliare consuerunt,
gentiles quoque cum Christianis habent huiusmodi officiorum
conmercia. quomodo dominus hunc usum humanitatis auellit?
sed considera non hoc solum esse: neminem salutaueritis,
sed non frustra additum in uia. denique et Helisaeus, cum
mitteret seruum suum, ut baculum eius poneret supra corpus
pueruli defuncti, mandauit ei, ne in uia aliquem salutaret;
UU4,29. C et m2 V spsque A (a
alt. del.) a et spu Fet m1 F et eps B sps et PL 4 maDSuetndinis
... adiciena om. L 5 menitatuB (i a. e) V minatus jPfCyLO
minhtor r 6 eet] <wt. E, est airgam v exibuit F in OM. -X
(a. M. m2 F) epistula AG epistola cct. 7 chorintios J. 8 parcens
(n 8. M.) P parces L corintum A ultra (8. w. m2) corinthum F
10 triBtitiam aGLO et (m eras.) ΡπV 14 uidetur Cf 15 mandat C
17 consueaerunt L 20 solum hoc esse C hoc esse solum X 22 ut
baculam] in baculum <t cum baculo FO eius... mandauit] iubet<ur X (tf*
V iubetur del et suum poneret... mandauit in mg. 23 pueruli ACV
pueroli a pueri cet. per uiam X
rectionis exsequeretur officium, ne confabulatione alicuius obuii
mandato reflecteretur a munere. ergo et hic non salutationis
sedulitas aufertur, sed obstaculum inpediendae deuotionis.
aboletur, ut quando diuina mandantur, paulisper sequestrentur
humana. pulchra est salutatio, sed pulchrior quo maturior
exsecutio diuinorum, quae per moram saepe traxit offensam.
ideo autem et honesta prohibentur, no sollemnis gratia obrepat
et officii inpediat ministerium.
cuius mora culpa sit. iam illud
uirtus alia, ne de domo ad domum quis uaga facilitate demigret,
ut seruemus etiam hospitali in amore constantiam nec coalitam
amicitiae necessitudinem facile resoluamus, pacis praeferamus
nuntium, ut ipse primus ingressus pacis benedictione celebretur,
cibo potuque oblato oportere nos esse contentos, uexilla fidei
non premenda et regni caelestis euangelium praedicandum,
excutiendum de pedibus puluerem, si quis recipiendos ciuitatis
hospitio non putauerit.
Docet etiam grauiori poenM obnoxios fore qui euangelium
non sequendum quam qui legem iudicauerint esse soluendam,
eo quod Tyrus et Sidon, si tanta operationum caelestium
uidissent miracula, non despexissent remedium paenitentiae.
istam quoque uel afluentiam uel insolentiam saecularem neque
caelesti muneri conparandam neque rursus sine remedio PL iuuebat A contendere ΑαΒC pergere PL
conscendere V (t s. sc) M<. 2 obbii (v a. b alt. m3) P obmi a (uii in
ras.) F (i alt. ea? am) obuiam 0 (i s. am m2) F
M.) A 4 atilitaa αΒCEGT auferetur Αγ 6 pulcrior P eo pulchrior C
quo maturior] matura -PCL 8 Bollemms (t pf. 8. M. m2) P 9 et
officii A officii et ce<. cuius a. M. m2 ji iam illud nirtua alia] OM.
ET iam illud scire G iam iam ilia moralia illtid uirtus alia r et (in
ras.) F 10 alienae A (eon*. m2) 11 hospitalitati A (tati N. M. m2) a
conlatam PBL 12 preferamus (p 8. M. Mt3) P referamus L 14 cibus
potusque A 18 obnoxius A 19 iudicauerit A 22 aSuottiam AB
adSaentiam P deBnentiam (oM. uel) X (in F corr. m2) cet. 23 munere
yLx << (-ri m3) AP, (m2) r derelinquit P (t c.cp) derelinquis L
aperit caeleste mysterium, quod placuerit deo ut paruulis
magis quam prudentibus istius mundi suam gratiam reuelaret.
quod apostolus Paulus stilo pleniore digessit dicens: nonne
stultam fecit deus sapientiam huius mundi? nam
quoniam in dei sapientia non cognouit hic mundus
per sapien tiam deum, placuit deo per stultitiam prae-
dicationis saluos facere credentes.
paruulum ergo acci-
artem suae iactare prudentiae, quod philosophi plerique faciunt.
paruulus erat qui dixit: domine, non exaltaui cor meum
neque elati sunt oculi mei neque ingressus sum in
magnis neque in mirabilibus super me. et ut scires paruulum
hunc non aetate, non sensu fuisse, sed humilitate sui
et quadam declinatione iactantiae, addidit: sed exaltaui
animam meam. uides quam excelsus fuerit hic paruulus,
quanto uirtutum sublimis uertice? tales nos paruulos uult esse
apostolus, cum dicit: si quis uidetur sapiens esse inter
uos in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens; sapientia
enim huius saeculi stultitia est aput deum.
Pulcherrimus conectitur de fide locus, quando omnia sibi
tradita dicit a patre suo. cum omnia legis, omnipotentem
agnoscis, non decolorem, non degenerem patris; cum tradita
legis, filium confiteris, cui per naturam omnia unius substantiae
iure sint propria, non dono conlata per gratiam. addidit: nemo M
scit quis est filius nisi pater et quis est pater nisi
130, 2 17 Verg. Aen. VJIII 682 (Hor. Carm. I 36) 18 I Cor. 3,
18 aq.\' m2) A pleniori )( (-re m2 jE*) 5 deus fecit X
6 dei sapientiam (in om.) X 7 deam OM. -Y stnltiam A stulticiam
(ci s. M.) P 11 est exaltatum PBL exaltatum X (est s. M. 0) 12 ingresaua
sum] ambulaui PL 14 sua PBCL 15 addidit (dit add. m3) X
17 uertice (e pf. &B i) P 20 aaecoli] mnndi CT 21 palchemmna
(h a. M. m3) P 23 traditam legem filio r (in gMO corr, m2) BL
filius et cui uoluerit filius reuelare.
quem locum in his
quos de fide scripsi libellis memini non esse praeteritum. ut
scias autem quia sicut filius patrem quibus uult reuelat etiam
pater reuelat quibus uult filium, audi dicentem ipsum dominum
Iesum, cum laudaret Petrum quod eum filium dei esse confessus
sit: beatus es. Simon Bar Iona, quia non caro et
sanguis reuelauit tibi, sed pater meus, qui in caelis
est.
adhaeret his lectio, qua eiponuatnr hi qui sibi legis periti 1427
uidentur, qui uerba legis tenent, uim legis ignorant. et ex
ipso primo legis capitulo docet esse legis ignaros probans quod
in principio statim lex et patrem et filium praedicauerit, incarnationis
quoque dominicae adnuntiauerit sacramentum dicens:
diliges dominum deum tuum et: diliges proximum
tuum sicut te ipsum.
unde dominus ait ad legis peritum:
hoc fac et uiues. at ille qui nesciret proximum suum, quia
non credebat in Christum, respondit: quis est meus proximus?
itaque qui Christum nescit, nescit et legem. quomodo
enim potest scire legem, cum ueritatem ignoret, cum lex adnuntiet
ueritatem?
Homo quidam ex Hierusalem descendebat in
Hiericho. ut eum locum qui propositus est nobis planius
absoluere, ueterem ciuitatis Hiericho repetamus historiam.
meminimus itaque quod Hiericho, sicut legimus m libro qui
inscribitur Iesu Naue, magna ciuitas fuerit muralibus saepta
19,18 231os.6,l
1 quem... praeteritum in mg. inf. M.? JP, OM. L his P (h s. M.)
8 quae P (e e.cp.) J. (e, ut uidetur, eras.; m2 qup) GL qae B quia a
(i er<M.) X (i exep. 0, eras. πV) 10 legia primo PL 11 praedicaaerint
P (n acp.) L incarnationes (-is m3) P 12 quoque OMt.
PL 13 utrobique diligis ΑαL et (corr. ia in es m3) P, (m2) P\'
15 ad JLP. et ΕγΤ 16 proximaa mene X 17 itaque P (que 8. M.
m3) ita BC Χχ 21 ut... historiam in mg. inf. m3, nunc eras. P,
om. L 23 itaque ont. PL legitur in libro (otn. qui inacribitur)
PL 24 scribitur ΒΟπχ (inscribitur corr. -,\')
in ea Rahab habitasse meretricem, quae exploratores
quos direxit Iesus hospitio recepit, consilio struxit, postulantibus
ciuibus abisse respondit, abscondit in tecto et, ut se
suosque urbis excidio posset eripere, coccum in fenestra ligauit;
urbis autem ipsius inexpugnabiles muros septem tubarum
sacerdotalium sono et populi iubilantis ululatu consono conruisse.
uidete quemadmodum unusquisque proprium seruet
officium: explorator excubias, mysterium meretrix, fidem uictor,
religionem sacerdos. hi periculum pro laude non metuunt, illa
susceptos nec in periculis prodit, iste sollicitus fidem magis
seruare quam uincere meretricis prius mandat salutem quam
excidium ciuitatis; religionis autem insignia arma sunt sacerdotis.
iam illud quis non plenum putet esse miraculi, quod
ex tota urbe nemo seruatus est nisi quem meretrix liberauit:\'
haec simplicis historia ueritatis est.
quae si altius consideretur,
admiranda signat mysteria. Hiericho enim figura istius mundi
est, m quam de paradiso, hoc est de Hierusalem illa caelesti
eiectus Adam praeuaricationis prolapsione descendit, hoc est
de uitalibus ad inferna demigrans, cui non loci, sed morum
mutatio naturae suae fecit exilium. longe enim mutatus ab
illo Adam, qui inoffensa beatitudine fruebatur, ubi in saecularia
peccata deflexit, incidit in latrones, in quos non incidisset, nisi
his mandati caelestis deuius se fecisset obnoxium. qui sunt
14 los. 6, 25 18 Gen. 3, 23 Hebr. 12, 22 19 Augustinus contra aec.
M. resp. II 15, IH 56. 178. 187. 205. 213, IIII 10. 23. 64. 67. 94.
114, V 20, VI 14 21 Uerg. Aen. II 274 a. M. w3F, OM. L posset PBL 2 rahab ACO raab cet.
3 stmxit A, instraxit cet. 4 et (s. <*. m3) abecondit P 9 eTploratores
A (ea a. M. m3) mC\' 10 religionem (m ex s m3) A eacerdos...
religionis a. M. m3 A periculum (p w ras.) P 11 in s. M. F
ante iste add. ihs AC et N. M. m2 a magis fidem A (m3) X
12 meretricis (re 8. M.) F quam a. M. P 13 sacerdotis (ie .c e m3)
17 ammiranda A iericho A 20 ad OM. X infirma PBL demigrans
(s s. M.) F 23 deRaxit PL quo A 24 hiis (h acp. m2j A
transfigurant in angelos lucis, sed perseuerare non
possunt? hi ante despoliant quae accepimus indumenta gratiae
spiritalis et sic uulnera inferre consuerunt; nam si intemerata
quae sumsimus indumenta seruemus, plagas latronum sentire
non possumus. caue ergo ne ante nuderis, sicut Adam ante
nudatus est mandati caelestis custodia destitutus et exutus
fidei uestimento et sic letale uulnus accepit, in quo omne
genus occidisset humanum, nisi Samaritanus ille descendens
uulnera eius acerba curasset.
non mediocris iste Samaritanus,
qui eum quem sacerdos, quem leuita despexerat, non etiam
ipse de?pexit. nec uocabulo sectae despicias quem uerbi interpretatione
mirabere; Samaritani etenim uocabulo custos sign!ficatur.
hoc habet interpretatio. quis est custos nisi ille de
quo dictum est: custodiens paruulos dominus? itaque
sicut Iudaeus alius in littera, alius in spiritu, ita et Samaritanus
alius foris, alius in occulto. hic ergo Samaritanus
descendens — quis est, qui descendit e caelo, nisi qui
ascendit in caelum, filius hominis qui est in caelo? —
uidens semiuiuum, quem nemo potuerat ante curare, sicut
illa quae fluxu sanguinis profluens in medicis erogauerat
omne patrimonium suum, uenit secus eum, hoc est: factus
conpassionis nostrae susceptione finitimus et misericordiae
conlatione uicinus.
(caue
...10 CMr<MM<) 7 Gen. 3, 7 15 Psalm. 114, 6. Rom. 2, 28 sq.
18 Yoh. 3, 13 (cf. loh. 6, 83) 21 Luc. 8, 43 Matth. 9, 20 M.) A 3 hii PEGTX (t alt. eras. JF) ante (N.
m2 aatem) A autem aC dispoliant ΑγLX 6 ante post Adam om.
Augustinus 7 exsutus A 8 accepit (ex a. ac m.3) A, (ł excepit N. M.) C,
excepit X 13 uarrabere (in mg. m3 al. mirabere) A mirabere (is a. e
aM. m2) E miraberis JP-L miraQeris (ue eras.) C 14 et quis est jPZ
16 iudaeos A 17 alius foris ... samaritanus add. m3 A hic] bis <t
is FOV 18 ante qui add. scilicet PL de A (d 8. M. m3)
nisi ΑαΒCΧχ. et cet. 19 quis (s eroN) P 21 illam E Nma]
cursu PL 22 est post factus add. PBLCF
Et alligauit uulnera eius infundens oleum et uinum.
multa medicamenta med]cus habet iste, quibus sanare consueuit.
sermo eius medicamentum est. alius eius sermo constringit
uulnera, alius oleo fouet, alius uinum infundit: constringit
uulnera austeriore praecepto, fouet remissione peccati, sicut
uino conpungit denuntiatione iudicii.
et inposuit inqmt in
iumentum suum. audi quomodo te inponat. hic peccata
nostra portat et pro nobis dolet. et pastor inposuit
ouem lassam super umeros suos. homo enim iumenti
similia factus est et ideo supra iumentum suum nos inposuit,
ne nos essemus sicut equus et mulus, ut per nostri
corporis adsumtionem infirmitates nostrae carnis aboleret. denique
duxit nos in stabulum, qui eramus iumenta.
est autem
stabulum, in quod fessi longo itinere succedere solent. duxit
itaque in stabulum dominus, qui suscitat a terra inopem
et do stercore erigit pauperem, et curam egit, ne
aeger ea quae acceperat nequaquam praecepta seruaret. sed
non uacabat Samaritano huic diu in terris degere: redeundum
erat eo, unde descenderat.
itaque altero die — quis est iste
alter dies nisi forte ille dominicae resurrectionis, de quo dictum
est: hic est dies, quem fecit dominus? — protulit duos
15 Ps. 112, 7 21Ps.ll7.24
AX iumentis X iumento PBL 11 equus (u alt. s. M. m3) P
. ut] et (v a. e m3) P 12 inBrmitatea (-em w3) A 13 quia P
14 in om. .P.BLAy defessi X 16 eregit JY 17 post
\'
seruaret add. A M.3 cet. (c/..?75. 22 sq.): in quo (in om. FOF; quo K)
agnonit (cognonit y) asina (a alt. ex us C) praesepe (praesepiam aX) dni
sui. his addunt A m3 otC et abi de terra inopes soacttantur et de
stercore pauper erigitur (eregitnr A). certe abi greges clauduntur agnorum
ne frementibus ad caulaa rapacibus lupis facilis m ouilia (obilia A)
sit incareas (ingresaas a 19 ante erat add. enim FOV qui OV
altera C 20 ille ow. PB 21 sic protulit A
qui sunt isti duo denarii nisi forte duo testamenta, quae
imaginem in se habent aeterni regis expressam, quorum pretio
uulnera nostra curantur? redemti enim sumus pretio sanguinis,
ut ultimae mortis ulcera uitaremus.
hos ergo duos
denarios, licet horum quoque librorum quattuor formas non
absurdum sit intellegere, accepit stabularius. qui? ille forsitan
qui ait: et aestimo ut stercora, ut Christum lucri faciam,
quo curam haberet hominis uulnerati. stabularius itaque ille
est qui dixit: misit me Christus euangelizare. stabularii
sunt illi quibus dicitur: ite in orbem uniuersum et praedicate
euangelium uniuersae creaturae et qui crediderit
et baptizatus fuerit, hic saluus erit, saluus utique
a morte, saluus a uulnere quod infixum est a latronibus.
Beatus ille stabularius, qui alterius curare uulnera potest,
beatus ille cui dicit Iesus: quodcumque supererogaueris
reuertens reddam tibi. bonus dispensator, qui etiam
bonus dispensator Paulus, cuius sermones et epistulae
ueluti ei ratione quam acceperat superfluunt. moderatum
domini mandatum prope inmoderato labore mentis et corporis
exsecutus, ut multos ab aegritudine graui spiritalis adloquii
dispensatione releuaret. bonus ergo stabularius stabuli eius, in
quo agnouit asina praesaepe domini sui et in quo
greges clauduntur agnorum, ne frementibus ad caulas rapacibus
15,16 23Esai.l,3 24Verg.Aen.Vini, 60 m2) P 4 pretio (ao a. o m3) sanguinis (e a. is
m3) A pretioso sanguine cet. 5 ultima e multis ulcera P 6 IllI PL
7 accipit a0/ quia (a 8. M. M<3) E 8 aestimo (o in ras.) a estimor
P (r er<M.) aestimor BLX (r exp. F) ut stercora M<.
lucrifaciam (r a. M. M!-2) P lucifaciam -L 9 quo] qui G\'Y ut PBL
itaque om. \')\' est ille ΡαΒCΧχ 15 uulnera curare x 16 dicitur
(nr eras.) P lesua] dus ΕγΤΧ supererogaberis A 19 superfluum PL
21 grauis AFO et (8 eras.) E (s exp.) V 22 in d<! !. w<3 f, OM. L
23 asinaa G γΟV, OM. ET praesppiutn X 24 grex clauditur PL
lupis facilis in ouilia sit incursus.
spondet ergo mercedem se
redditurum. quando reuerteris, domine, nisi iudicii die? nam
licet ubique sis semper et stans in medio nostrum non cernaris
a nobis, erit tamen tempus quo uniuersa caro te aspiciat
reuertentem. reddes ergo quod debes. beati quibus est debitor
deus! utinam nos simus idonei debitores. utinam quod accepimus
possimus exsoluere nec nos aut sacerdotii aut ministerii munus
extollat! quomodo reddes, domine Iesu? promisisti quidem in
caelo bonis copiosam esse mercedem, reddes tamen et cum:
dices: euge. bone sente, quoniam super pauca fidelis
fuisti, super multa te constituam, intra in gaudium
domini tui.
ergo quoniam nemo magia proximus quam qui
uulnera nostra curauit, diligamus eum quasi dominum, diligamus
et quasi proximum; nihil enim tam proximum quam
caput membris. diligamus etiam eum qui imitator est Christi,
diligamus eum qui inopiae alterius corporis unitate conpatitur.
non enim cognatio facit proximum. sed misericordia, quia
misericordia secundum naturam; nihil enim tam secundum
naturam quam iuuare consortem naturae.
Dictum est igitur de misericordia, sed non una est forma
uirtutis. subicitur Marthae exemplo et Mariae alterius operibus
actuosa deuotio, alterius religiosa mentis intentio dei uerbo,
quae si cum fide congruat, etiam ipsis operibus antefertur
iuxta quod scriptum est: Maria optimam partem sibi
elegit, quae non auferetur illi. studeamus igitur et nos
habere quod nemo nobis possit auferre, non ut perfunctoria, X epondit X/ (-et m2 ET) 8 et OM. X nostrorum
cet. 6 utinam... debitorea
« mg. inf. P 7 ne ctC 9 caelis PBL et A 10 dices ΑαC dicis
ce<- euge euge X serue bone ΡγL serue et fidelis C supra
jPZ/ 14 et] eum PL 16 eum] etiam eam
nnitate (e s. M.) J. 17 quam X 23 ipsi P (-is m2) L 24 est 8.
tt. m2 JE\', om. r 26 perfunctoriae ΡαΒL perfunctorias X (a eras. OV,
f.Bp. tt)
semina uerbi caelestis aufen-i, si secus uiam sint seminata. agat
te sicut Mariam desiderium sapientiae; hoc enim maius, hoc
perfectius opus nec ministerii cura cognitionem uerbi caelestis
auertat nec arguas eos et otiosos iudices, quos uideas studere
sapientiae; hanc enim sibi cohabitantem Salomon ille pacificus
adsciuit.
nec Martha tamen in bono ministerio reprehenditur,
sed Maria, quod meliorem partem sibi elegerit, antefertur;
Iesus enim multis abundat et multa largitur. et ideo sapientior
quod principale aduertit elegit. denique apostoli
optimum non putarunt relinquere dei uerbum et ministrare
mensis. sed utrumque munus sapientiae; nam et Stephanus
plenus sapientiae minister electus. et ideo qui ministrat
doctori deferat et ministrantem doctor inuitet et prouocet;
unum enim corpus ecclesiae, etsi diuersa membra: alterum
altero eget. non potest dicere oculus manui: operam tuam
non desidero aut iterum caput pedibus et auricula senegare
esse de corpore; nam etsi alia principalia, tamen alia necessaria.
sapientia in capite, actus in manibus; oculi enim sapientis
in capite eius, quia ille uere sapit cuius animus in Christo
est et cuius interior oculus erigitur ad superna. et ideo
sapientis oculi eius in capite ipsius, stulti autem in
calcaneo.
Quis uestrum habena amicum et ibit ad illum media
nocte et dicit illi: amice, commoda mihi tres panes.
alius praecepti locus est, ut omnibus momentis non solum
diebus, sed etiam noctibus oratio deferatur: uides enim quod
12Act.6,5 15ICor.l2,12sq. 16 I Cor. 12, 21 22 Eccl. 2, 14 e.c saa) P
9 leans] dns X 10 ante quod at!d. iudicatur quia X 11 putauerunt
PBL 15 enim est corpus -PZ 16 operA tua jlcd3 et (~ &M <T<M.) G
opera taa PC ΕγLTX 17 et ΑΡΧχ aut cet. 18 de corpore esse X
20 uere ille C 21 oculos interior X 22 eius del. m2 POre, om. C
ipsioa] eius X 25 dicet
et in ipsa petendi intentione persistens non defrudetur
oratis. qui sunt isti tres panes nisi mysterii caelestis alimentum?
quod si diligas dominum deum tuum, non solum tibi, sed etiam
aliis poteris emereri. quis autem amicior nobis quam qui pro
nobis corpus suum tradidit? petiit ab hoc media nocte panes
Dauid et accepit; petiit enim quando dicebat: media nocte
surgebam ad confitendum tibi; ideo meruit hos panes
quos adposuit nobis edendos. petiit cum dicit: lauabo per
singulas noctes lectum meum; neque enim timuit ne excitaret
dormientem quem scit semper uibrare uigilantem.
et ideo
scriptorum memores noctibus ac diebus orationibus insistentes
peccatis nostris ueniam postulemus. nam si ille tam sanctus
et qui regni erat necessitatibus occupatus septies in die laudem
domino dicebat matutinis et uespertinis sacrificiis semper
intentus, quid nos facere oportet, qui eo amplius rogare debemus
quo frequentius carnis ac mentis fragilitate delinquimus.
ut de uia lassis et istius aeui cursu ac uitae huius anfractu
grauiter fatigatis panis refectionis deesse non possit, qui hominis
corda confirmet?
Nec solum media nocte dominus, sed omnibus prope docet
uigilandum esse momentis; uenit enim et uespertina et secunda.
et tertia uigilia et pulsare consueuit. beati itaque serui
illi, quos cum uenerit dominus inueniet uigilantes. si
ergo desideras ut uirtus dei praecingat se et ministret tibi,
118, 164 19 Pa. 103, 15 23 Luc. 12, 37 (cf. 17, 8) P (ex 1111) L 2 in s. M. m2 F, et in ipsa in
ras. L defraudetur A (a s. M. m3) / (tM y a &. M. m2) CX defrMdatnr
PaBL 3 oratii P (ł is s. i alt. m3; in mg. m3 t orationis) L
orans ET III PL 5 poteris (o ex u) P 7 et A petiit ct cet.
accepit. uides enim quod iste petiit quando Y 8 et ideo X 9 lauabo
ac lauorabo P 11 uibrare] ow. PL oigilare X 12 orationibua insietentes
A orationi instantes ce<. (cf. Rom. 12, 12; Col. 4, 2) 15 et
om. X 16 qao (s. m3 i qui) P 17 augmentis P (c a. um2) Z
22 esse uigilandum C 24 inueniet] inuenerit y 25 ae] te JJC (s <.
t m3 A, m2 π; ł se m2 s. te F) tibi (t s. K. m2) J.
et grauis corporis somnus, quem si dormire mens coeperit,
uigorem suae uirtutis amittet. excita igitur somnum
tuum, ut pulses ostium Christi, quod aperiri sibi etiam Paulus
exposcit non solum suis, sed etiam populi orationibus obsecrans
se iuuari, ut aperiatur sibi ostium ad loquendum mysterium
Christi. et fortasse illud est ostium, quod apertum uidit
Iohannes; uidit enim et dixit: post haec uidi et ecce
ostium apertum in caelo et uox prima, quam audiui
tamquam tubam loquentem mecum et dicentem:
ascende huc et ostendam tibi quae oportet fieri. apertum
est igitur ostium Iohanni, apertum est ostium Paulo, ut
nobis panes quos ederemus acciperet. perseuerauit enim ostium
pulsans oportune, inportune, ut gentes mundani tramitis labore
uexatos alimoniae caelestis ubertate recrearet.
ergo praeceptiuus
locus frequenter orandi, spes inpetrandi, ratio persuadendi prius
in praecepto, post in exemplo. qui enim promittit aliquid spem
debet adferre promissi, ut monitis oboedientia deferatur, promissis
fides, quae humanae contemplatione pietatis in maius
aeternae spem pietatis adquirit, si tamen aequa poscantur, ne
in peccatum uertatur oratio. nec erubuit aliquid saepius postulare,
ne uel diffidere de domini misericordia uideretur uel
adroganter dolere quod non prima prece aliquid inpetrauerit —
propter hoc inquit ter dominum rogaui — et ostendit
fragm. 9\' R) 4 Coloas. 4, 3 8 Apoc. 4, 1 12 II Cor. 12, 2 21 Pe.
108, 7 24 II Cor. 12, 8 A (tM mg. m3 boniB) o, bonis cet. quem] cum / 3 amittet
(-it m2) P amittit aX 6 adiuuari L ostium sibi
est in A audiui (u alt. N. M. m3) P 10 loquentem] canentem a
11 aacende] ueni X oporteat BCFV oporteret O 12est (ante ostium)
eras. P, om. BL 13 acciperent αCPBL enim OMt. PL 14 oport
inportune (inportune s. M. m3) P inoportune f. M. GL 15 ueiatos (a
a. o m2) P aexatM B (a alt. M! o) Ff. m2 f.c o) P
16 frequenter (que &. M. m3) P 17 post praecepto add. ponitur s. M.
m3 P, ponit X 18 afferre (r alt. N. u.) A 23 dolore B et (e s. o
alt. m2) jl, (m2 -erc) C
iudicet quae nos profutura credamus.
Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur.
causa dicti huius ea est, quod in Belzebub principe daemoniorum
eicere daemonia dicebatur, ut ostenderet regnum
suum indiuiduum esse atque perpetuum. meritoque etiam
Pilato respondit: regnum meum non est de hoc mundo.
et ideo qui non in Christo spem gerunt, sed in principe daemoniorum
eici daemones opinantur, eos regni negat esse perpetui,
quod spectat ad populum Iudaeorum, qui huiuscemodi
passionibus ad daemonium eiciendum daemonii arcessat auxilium.
nam quemadmodum potest, cum fides scindatur, et regnum
manere diuisum? etenim cum m lege sit populus Iudaeorum,
Christus quoque secundum carnem ex lege generatus sit, quomodo
potest regnum Iudaeorum esse perpetuum, quod ex lege
est, cum populus ipse diuidat legem, quando a legis populo
Iesus negatur, qui ex lege debetur? ita ex parte se fides
Iudaeicae plebis inpugnat et inpugnando diuiditur, diuidendo
dissoluitur. et ideo regnum ecclesiae manebit aeternum. quia
indiuidua fides, corpus est unum; unus enim dominus, una
fides, unum baptisma, unus deus et pater omnium qui
super omnes et per omnes et in omnibus.
quanta hic
sacrilegi furoris amentia, ut cum dei filius ad inmundos spiritus
conterendos et ad manubias mundani principis auferendas
susceperit carnem et destruendae nequitiae spiritalis hominibus
25Ephea.6,12 post desolabitur add. et domus supra domum cadet C et (MH. et)
in mg. m2 V 4 bezebul (b ex 1 m3) P beelzebub αΒΕγΤ belzebub G
principem AFLV et (m ertM.) jBOtT 5 eiecere P 6 meritoque
(que a. M.) P 8 principem .F et (m eras.) ΡΒΟπ V 9 opinantur
opinentur ce<. (-antur m2 PjFOK) 10 huiusmodi A 11 arcessit
PaBL 12 fides (e ex i m2) P <scindatQr (i in ras.) et A acinditM
JT scindatur cet. 13 indiuisum eC et (in s. M.) A, m2 0 15 regnum
potest cet. 19 in aetemum PoLLY
23 per omnia .P.B.FO per oma (a <M ras.) K 23 sacrilegii A sacrilegis
<9 et (s er<M.) K
est triumphantis, aliqui sibi adiumentum et praesidia diabolicae
potestatis adsciscant, cum in digito dei uel certe secundum
Matthaeum in spiritu dei daemones excludantur! unde intellegitur
indiuiduum quoddam uelut corpus esse diuinitatis
regnum, cum Christus dei dextera sit, spiritus autem digiti
speciem uelut unius secundum diuinitatem corporis seriem
uideatur exprimere. nonne uidetur indiuiduum esse regnum,
cum uelut corpus sit indiuisum? habitat enim, ut legisti,
corporaliter plenitudo diuinitatis in Christo. quod utique
et de patre negare non poteris et de spiritu negare non debes.
nec tibi membrorum conparatione nostrorum portio quaedam
uideatur facienda uirtutis; indiuiduae enim rei non potest esse
diuisio et ideo ad formam unitatis, non ad distinctionem potestatis
referenda digiti nuncupatio est, cum dextera dei dicat:
ego et pater unum sumus, sed licet indiuidua diuinitas,
distincta persona est.
digitus tamen cum dicitur spiritus,
uirtus significatur, quod diuinorum operum sicut pater
et filius ita et spiritus sanctus operator sit. Dauid enim dicit:
quoniam uidebo caelos opera digitorum tuorum et in
XXXII psalmo: et spiritu oris eius omnis uirtus eorum.
et Paulus ait: haec autem omnia operatur unus atque
idem spiritus diuidens singulis prout uult. et id cum
dicit:
quodsi in spiritu dei ego eicio daemonia,
21 Pa. 32, 6 22ICor.l2,ll 24Matth.l2.28 BL ad P 3 adsciscant (n a.
M.) ji 4 matheum A in spu dl s. u. m3 F, om. L 5 quoddam
(d otM. s. M.) A 6 ante reguum add. et a. M. Mt3 A, P (eras.) cet.
Cbristca] apa BL dei OM. A 7 specie ΕγΤ 8 nonne] non P
indiuiduum (ti tert. s. M.) A 9 cum] dum (d ex t) P habitant P
(n eras.) L 10 diuinitatis (ni s. M.) A 11 et alt.] sed X 12 comparatione
(ra N. M.) JL 15 noncupatio P cum] cum et LX 16 diuinitas
A (ti s. u. m3) jEyr diuinitatis eet. 19 operatus PL et (om.
ait) G 21 XXX secundo A tricesimo (trisensmto G) secunda αΒχ trigesimo
(om. secnndo) C 22 scs paulus PL omnia s. M. F 23 id
APBL ideo C is K hic
quandam esse sancti spiritus potestatem, in quo regnum
est dei, nos quoque, in quibus habitat spiritus, regalem domum.
unde et in posterioribus dixit: regnum dei intra
uos eat. et ideo diuinitatis et dominationis et imperatoriae
maiestatis consortem debemus aestimare spiritum sanctum,
quia dominus est spiritus, ubi autem spiritus domini
ibi libertas..
Cum inmundus spiritus exierit de homine, ambulat
per loca quae non habent aquam quaerens requiem et
non inueniens. hoc de Iudaeorum plebe dictum ambigi non
potest, quam dominus a regno suo in superioribus segregauit.
unde omnes quoque haereticos et schismaticos a regno dei et
ab ecclesia intellege separatos. et ideo non dei, sed inmundi
spiritus omnis schismatum haereticorumque liquido claret
esse conuentus. itaque in uno homine totius Iudaici populi
conparatio est, a quo per legem spiritus inmundus exierat. sed
quia in nationibus et gentibus per fidem Christi requiem repperire
non potuit — inmundis enim spiritibus Christus incendium
est, qui in pectoribus gentilium, quae ante arida erant, postea
per baptismum rore spiritus umescebant, iacula aduei-sarii
ignita restinxerat —, ideo regressus ad plebem est Iudaeorum,
quae forensi et perfunctoria specie comta animo manet interiore
pollutior. neque enim sacri fontis inriguo aut abluebat aut
restinguebat ardorem, meritoque ad eam spiritus redibat
24Matth.23,25aq. ΑαΒ et (p s. prae w3) P uenit X peruenit CL χ 2 sps sci X
3 dei est PLX post domum add. habemus x 9 de] ab
ΑαC loca. arida PBLX loca inaquosa (oin. quae non habent aquam) )f
13 schiamaticoa cet. 14 intellige (e a. i alt. tnJ; intellige
del. m.?) separatos (ai N. tos Mt3) A 15 omnes OV et (e ex i)
m2 A m3 P ojTi*s n omnejF schiamatum jla scismatum cet. schiamaticorum
Costerius 21 baptisma PL aps sci BGL
et (r alt. eraa.) E 23 et (s. M. m3) interiore J. 25 redibat (i ea; e) B
rediebat Ev-LTX redigebat C
inmundus adducens secum septem spiritus nequiores, quoniam
in ebdomada legis et octauae mysterium sacrilega mente
conmisit. itaque ut nobis multiplicatur septiformis spiritus
gratia, ita illis inmundorum spirituum omnis cumulatur iniuria;
uniuersitas enim hoc numero aliquotiens conprehenditur, propter
quod septimo die conclusis mundi operibus requieuit deus.
ideo et sterilis septem peperit et populosa in filiis
infirmata est. denique ut scias synagogae populum deformari.
ubi ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit: generatio haec
generatio nequam est; signum quaerit et signum non
dabitur ei nisi signum Ionae. nam sicut fuit lonas
signum. Nineuitis, ita erit et filius hominis. in hoc quoque
Iudaeorum plebe damnata ecclesiae mysterium euidenter
exprimitur, quae in Nineuitis per paenitentiam et in regina
austri per studium percipiendae sapientiae de totius orbis
finibus congregatur, ut pacifici Salomonis uerba cognoscat.
regina plane, cuius regnum est indiuisum, de diuersis et distantibus
populis in unum corpus adsurgens. itaque sacramentum
illud magnum est de Christo et de ecclesia, sed tamen
hoc maius est, quia illud in figura ante praecessit, nunc
autem plenum in ueritate mysterium est; illic enim Salomonis
typus, hic autem Christus in suo corpore est. ex duobus igitur
constat ecclesia, ut aut peccare nescias aut peccare desistas;
paenitentia enim delictum abolet, sapientia cauet. hoc in mysterio.
ceterum Ionae signum ut typus dominicae passionis ita
etiam grauium, quae Iudaei conmiserint, testificatio peccatorum
est. simul aduertere licet et maiestatis oraculum et pietatis
Reg. III 10, 1 18 Ephes. 5, 32 25 Matth. 12, 20. lon. 2, 1 n<J AP, VI[ N. M. m2 F, OMt. BFO nequiores se jPL)(
ahoc] hoc e P (e exp.) L propter... die s. u. m3 A 7 et ideo X,
et om. ET m filiis in filiis A 11 ionas fuit X 12 et OM. -Y
13 damnata (ta a. M. Mt. ant.) P 14 in pf. otn. A 17 de om. X
19 iUudj hoc PBL 23 desinas X (desines G) 24 amouet PBL
ablaet X (-it m2 MJ) L 26 comiserant <7
. cium et remedium demonstratur. unde etiam debent Iudaei non
desperare indulgentiam, si uelint agere paenitentiam.
Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque
sub modio, sed supra candelabrum. ergo quia in superioribus
ecclesiam synagogae praetulit, hortatur nos ut fidem
potius nostram ad ecclesiam transferamus; lucerna enim fides
est iuxta quod scriptum est: lucerna pedibus meis\'uerbum
tuum. domine; uerbum enim dei fides nostra est. uerbum
dei lux est, lucerna est fides. erat lux uera, quae inluminat
omnem hominem uenientem in hunc mundum. lucerna
autem lucere non potest nisi aliunde lumen acceperit. haec
est lucerna quae accenditur, uirtus scilicet nostrae mentis et
sensus, ut mna illa possit quae perierat repperiri. nemo ergo
fidem sub lege constituat; lex enim intra mensuram est, ultra
mensuram gratia: lex obumbrat, gratia clarificat. et ideo nemo
fidem suam intra mensuram legis includat, sed ad ecclesiam
conferat, in qua septiformis spiritus relucet gratia, quam
princeps ille sacerdotum fulgore supernae diuinitatis inluminat,
ne eam legis umbra restinguat.
denique lucerna illa, quam
matutinis uespertinisque temporibus ritu uetere Iudaeorum
princeps sacerdotum solebat accendere, uelut sub modio sita
legis euanuit et ciuitas illa Hierusalem quae in terris est,
quae occidit prophetas, quasi in conualle fletus posita delitiscit,
16 et 20 Hebr. 8, 5; 10, 1. Colosa. 2, 16 19 Hebr. 5. 6; 7, 17
20 Exod. 27, 20 sq. 23 Galat. 4, 25 24 Matth. 23, 37, Ps. 83, 7 ex alum) A D&)nqup] nam PL 2 iudaei debent
CP (er in
ras.) ΕγΤ 7 lucerna... scriptum est s. M. m3 A 9 deij dm P
12 autetn] enim eras ) L 14 ut mna Migne <a(t<e
ut mina C ut anima A ut mnas P (naa in ras. Mt. an<.) B ut minus L
ut mens a ut dragma X; cf. VIII 91 ergo] enim X
17 ad s. M. P 18 in qua] quia PL 21 temporis P m1 (bu a. t*.
m2) Z ueteri aCX 22 modium P (-io corr.) L sita (s add.
m2) P delitescit
nostra, in illo altissimo omnium locata monte, hoc est in
Christo, ecclesia non potest tenebris et ruinis mundi huius
abscondi, sed fulgens candore solis aeterni luce nos gratiae
spiritalis inluminat.
Nunc uoa, Pharisaei, prius quod deforis est calicis
et catini mundatis. uides corpora nostra terrenorum et
fragilium expressione signari, quae breui lapsu praecipitata
frangantur. et facile ea quae mens uoluit interna per sensus
et gesta corporis prodi sicut illa quae calix interius continet
foris lucent. unde et in posterioribus non dubium est uocabulo
calicis passionem corporis declarari, cum dicit dominus:
calicem quem mihi pater dedit non uis ut bibam illum?
bibit enim corpus suum qui corporalem fragilitatem spiritali
absorbet adfectu et quasi in mentem animumque transfundit,
ut interioribus exteriorum inbecillitas hauriatur. cernis igitur
quod nos non exteriora huius calicis aut catini, sed interiora
contaminant. et ideo quasi bonus praeceptor docuit quemadmodum
nostri mundare corporis contagium debeamus dicens:
date elemosynam et ecce omnia munda sunt uobis.
uides quanta remedia? mundat nos misericordia, mundat nos
dei sermo iuxta quod scriptum est: iam uos mundi estis
propter sermonem meum, quem locutus sum uobis.
nec hoc loco solum, sed etiam in allis quanta gratia sit expressum
tenes: elemosyna enim a morte liberat et:
conclude elemosynam in corde pauperis et haec pro te
exorabit in die malo.
totus itaque pulcherrimus abhinc
221oh.l5,3 25Tob.l2,9 26 Eccli. 29, 12 (15)
(v s. a alt. n!.3) L 9 frangantur E (v N. a alt. m2) franguntur PBL
uoluit mens PL 13 dedit pater C 15 adfectum P (m e.rp. m3) L
19 mundari PL 20 elemoainam A elimosinam P munda omnia X
post munda add. conununia J. et (del.) ot (c/\'. Act. 10, 14 sq.; 11, 8 sq.)
23 loquutus PL solo PL et (o alt. ex um) B
25 enim OtH. X 26 elimosinam P 27 pulcherrimus (h N. M.) ji
superflua Iudaeorum et terrena condemnet, qui secundum
corpus intellegendo quae legis sunt uitro et catino propter
fragilitatem sui non inmerito conparantur et ea de quibus nobis
nullus est usus obseruant, ea autem in quibus nostrae spei
fructus est neclegunt et ideo peccatum grande conmittunt, dum
meliora despiciunt, et tamen ipsi peccato abolitio promittitur,
si misericordia consequatur.
Breuiter autem uitia eorum multa praestringit, qui uiliorum
fructuum decimis conferendis omne studium intendant suum
nec ullum futuri iudicii metum nec aliquam dei habeant caritatem,
cum opera sine fide uana sint; praetereunt enim iudicium
et caritatem dei, iudicium ideo, quia non omnia quae
agunt in iudicium referunt, caritatem ideo, quia non ex adfectu
deum diligunt.
sed ne rursus fidei nos studiosos faciat, operum
. neclegentes, perfectionem fidelis uiri breui sermone concludit,
ut et fide et operibus adprobetur, dicens: et haec oportuit
facere et illa non omittere.
adrogantiam quoque iactantiamque
redarguit Iudaeorum, dum primatus accubitionis in
conuiuiis adpetunt. in ipsos quoque peritos legis damnationis
sententia promulgatur, qui quasi sepulchra. quae non apparent
specie fallunt usuque decipiunt, ut cum foris speciosa promittant,
intus plena faetoris includant. quod faciunt plerique
doctores, qui ab aliis exigunt quod ipsi non queant aemulari.
et ideo ipsi monumenta sunt, sicut et alibi dictum est: sepulchrum
patens est guttur eorum.
25 Pa. 5, 11 PL 4 et] quoniam oc et (<- et
m3) JL 6 neclegunt -A neglegunt cet. 7 ipsi] ipsis 0 et (a alt. s. M.) V
ipsius Tt et (tis s. M. m2) E peccato (cofT. m2 ti) JPyF peccati jBx
9 multa om. ET perstringit PG γL 16 oeclegentes A neglegentia
cet. fideles uero P (Sdelis uiri m3) BLX uiri (del-
m3 et a. in) jl 17 et ante haec om. X 18 quoque ow. ET iactan\'
tiamque OM. G γ 21 sepulchra (h &. M. m3) P 22 uisuque P (i s. M.)
deficiunt X 23 plena] plena ossa F (ossa a. M. m2) G
eJ. J?OM. faetoris] pudoris X quod] quae X
Bonus etiam locus aduersus superstitionem uanissnnam
Iudaeorum, qui aedificando sepulchra prophetarum patrum
suorum facta damnabant, aemulando autem paterna scelera in
se ipsos sententiam retorquebant. etenim propheticorum
tumulorum sceleris eos qui occiderant arguebant et
similium aemulatione factorum se quoque declarabant paternae
iniquitatis heredes. non igitur aedificatio, sed aemulatio loco
criminis aestimatur. neque enim possunt hereditariae iniquitatis
absolui qui dei filium crucifigendo quod grauius est
paternis cumulum sceleribus addiderunt. et ideo bene alibi
addidit: inplete mensuram patrum uestrorum, quia nihil
est ultra dei iniuriam grauius peccare quod possint.
propterea
mittit ad illos sapientia apostolos et prophetas. quis est
sapientia nisi Christus? denique in Matthaeo habes: ecce ego
mitto ad uos prophetas et sapientes.
arguuntur adhuc
sub nomine Iudaeorum et futuro supplicio statuuntur obnoxii,
quia, cum doctrinam sibi diuinae cognitio))is usurpent, alios
inpediant nec ipsi quod profitentur agnoscant.
Nonne quinque passeres ueniuntdepondio etunus
ex illis non est in obliuione coram domino? sed et
capilli capitis uestri omnes numerati sunt. nolite
timere, multis passeribus plures estis. pulcherrimum
locum tenendae simplicitatis et aemulandae fidei saluator intexuit,
ne Iudaeicae more perfidiae alia premamus adfectu, alia
uoce simulemus, cum ultimo tempore occulta cogitationum
accusantium aut etiam defendentium secretum nostrae
A qua 0 sepulcrha A 5 occiderunt ΕγΤ 7 iniqaitatia]
hereditatis X 8 possit aC 13 qai PL 17 quia ji doctrinam
(doc s. M. m2) P trinam L et alios LX 19 nonne (ne s. M.) -4
ueniunt ABV et (ueneunt corr.) m3 PO, m2 EG π depondio A
dopondio (i a. o pr.) P dipundio B (i pr. tM ras.) Gtt dipondio cet.
22 pluris αCΕγΤ m3 P, m2 nF 23 fidei] dl P (<. tK3 i ds) L intexit
BX 24 iudaeicae A iudaicae cet. perfidiae more X 26 accusantiam
P (v s. a tert. m2) L
inlecebra, quam ut unusquisque cognoscat latebram fraudis esse
non posse?
sed quoniam gemina eat causa perae, quia aut
ex inolita malitia aut ex accidenti metu nascitur, ne qui metu
territus potestatis deum quem corde cognoscit negare cogatur,
pulchre addidit animae tantum formidabile esse supplicium,
poenam corporis non esse metuendam — mors enim naturae
finis, non poena est — et ideo mortem supplicii corporalis
esse defectum, poenam uero animae esse perpetuam deumque
solum esse metuendum, cuius potestati non natura praescribat,
sed eadem natura subiaceat, mortem uero non esse terribilem,
quam locupletiore faenore sit inmortalitas redemtura.
dominus simplicitatis adfectum, uirtutem mentis erexerat,
fides sola nutabat; bene eam de uilioribus roborauit; nam si
deus obliuionem passerum non habet, hominum habere qui
potest? quod si tanta est dei et tam aeterna maiestas, ut
unus ex passeribus aut nostrorum numerus capillorum praeter
scientiam dei non sit, quam indignum est aestimare quod
fidelium corda dominus aut ignoret aut spernat, qui uiliora
cognoscat!
Fortasse dicat aliquis: quomodo apostolus dixit: numquid
PL et (ut in ras.) B qui L e< (corr.
qup) P, (co!\'r.que) n 3 quia] quae PBL 4<inolita (e eras.) P
accedenti P (i a. e jpr. m3) BEF ΟπΤ accendenti F qui A quia
cc<. 5 corde (eras.) corde J. cogatur] conetur PBL 6 pulcre P
post pulchre add. de passeribus posuit exemplum omissis uerbis addidit...
M. 15 qui potest X, qui uerba animae tantum ... qui potestate
post uerba religio enim (p. 347, 27) exhibent. repetunt haec uerba (ani)
mae tantum... qui potest post uerba religio enim (p. 347. 27) ΡαCL
tt<t. ut initio. in P roae tantum (s. tn.? docet animae), in L metantio.m
(ti ex t), tK a metu (tu s. M. m2) tantum, <M (7 motu tantum legantur.
scripturas, quae altero Joco extant, stellulis adpositis significaui 6 formidabiles
P* formidabilis Z* 8 non s. M. fila A poena.
poenae ce<. 9 deumque] eoque dni ΡαCL* quod dina X (eoqae dum
m2 (3) 10 potestatis (a alt. eras.) f 14 debiUonbas (v a. b jpr.
?M3) jPP* 16 potestate FaCZ*X
sit? sed aliud est cura, aliud scientia. denique numerus capillorum
non in actu conputationis, sed m facilitate cognitionis
accipitur; non enim sollicitam deus curae numerantis intendit
excubiam, sed cui cognita sunt omnia quasi numerata sunt
omnia. bene tamen numerati dicuntur, quia illa quae uolumus
seruare numeramus.
possumus tamen hic discutere aliquod
intellegentiae spiritalis arcanum, praesertim cum hoc uideatur
absurdum, ut homines <non)\' potius hominibus quam passeribus
conparentur. uidentur enim quinque isti passeres
quinque esse corporis sensus, tactus odoratus gustus uisus
auditus, qui modo passerum si terrenarum sordium rimentur
inluuiem atque ex incultis locis ac faetidis cibum quaerant,
delictorum suorum laqueis occupati ad superiorum
operum fructus, quibus epulantur animi, reuolare non possunt.
est enim lenocinantis quidam laqueus uoluptatis, qui
nostrorum uestigiis animorum quaedam uincla subnectat, ut si
igneum uigorem puritatemque naturae terrenae materiae sensus
hebetauerit, luxuriae pretio saecularis addictum sub quadam
uitiorum auctione constituat.
sunt etiam quaedam nostrorum
nundinae delictorum. itaque uariarum capti inlecebris uolup
tatum aut uenundamur sub peccato aut redimimur a peccato.
Christus nos redimit, aduersarius uendit; ille auctionatur ad
B praetiosior P 4 sollicita PBL 6 numerari P (n
N. M.) B numerare L 7 enumeramus X aliquid P (o s. i alt.) X
(-od m2 F) 9 non add. a 10 passeres isti ET 12 qui B (i in
ras.) et (i ex o) T, quo J? (i s. o m2) y modo (in modum m2) E
modum X (in modum m2 F) 13 ac] et PL 15 factus -Y
(f eras. V, -as m2 !t) animae PL 16 uoluntatis BLX (corr.
m2 F) 17 uincula Cy et (a alt. s. M.) (eras.) r 18 igneo.
(0 s. M.) P 19 hebetauerit A ebetauerit ΕγΤ euitauprit C habitauerit
P (habet. m3) F (m2 haebetauerit) ce<. 23 redimit Pm1 G m2 redemit
P m3 G m1 JL aucupatur (tM mg. m3 al. auctionatur)
A
passeres posuit corpus animamque significans, quoniam caro
quoque si consentiens legi dei et exuens se lege peccati in
naturam animae sensum puritate transierit, alis ad caelum
spiritalibus eleuatur. itaque docemur quia uolandi nobis gratiam
natura dedit, uoluptas abstulit, quae malorum escis grauat
animam atque in naturam corporeae molis inclinat.
meritoque
posuit quia nemo illorum cadit sine uoluntate dei; quod enim
cadit, uergit in terram et quod uolat fastigio inmortalitatis
euehitur. ne cui autem dubium esset quod Matthaeus dixit,
Lucas euidenter absoluit, quia uoluntas dei cognitio est;
non enim quicumque uoluntate dei cadit, sed qui delictorum
suorum mole ruerit deum latere non poterit; nam et
lob ex uoluntate temtatur. dedit tibi aduersarium, sed proposuit
praemium. nec excuses fragilitatem: quia habes imaginem,
accepisti munitionem, unde et hoc proficit ad salutem, ut sine
permissione dei diabolum nocere non posse cognoscas, ne potentiam
diaboli magis timeas quam diuinitatis offensam.
lam illud non dubium est animae passerem conparari, cum
legeris: anima nostra sicut passer erepta est de
laqueo uenantium. et alibi: quomodo dicitis animae
meae: transmigra in montes sicut passer? ipsum
quoque hominem legimus passeri conparari, quia scriptum est:
ego autem sicut passer singularis in aedificio, scilicet
ex duobus passeribus in unum passerem, hoc est
10,2 24 Pa. 101, 8 AP m1 jBCZnr m3 redemit Pm3 Tm1 αΕFγΟV matheus
bene C 3 legi dei A dei legi ce<. et om. PBL legem P (m
€r<M.) BL, legi A 4 sensuum A (u alt. a. «. m2) cc<. 6 nohmtae PBL
11 uoluntas hominia deo cognita est PBL 12 quicumque] quicumque
cadit aC\' quique C 14 sed om. PL 15 ne B m1 E m2 FO excu∗ses P
excQasus es L quia ΑαCX, qui cet. 16 post hoc add. loco X
17 praemissione P 21 dicitis (di a. «. w. ant.) P 22 montes A
et (a s. M.) G monte <x montem cet. 24 quasi ET singulans]
unicus
formatus. ergo passer bonus est, cui uolandi natura subpeditat.
est etiam malus passer, qui uolandi usum terrenae uitio labis
aboleuerit, quales sunt isti passeres, qui depondio ueniunt.
alibi asse ueniunt, alibi depondio. quanta uilitas delictorum!
mors enim uilis, sed pretiosa uirtus. etenim aduersarius tamquam
captiua mancipia uilioris pretio aestimationis addicit, at
uero dominus tamquam speciosa seruitia, quae ad imaginem
et similitudinem sui fecit, idoneus sui operis aestimator magno
pretio nos redemit, sicut sanctus apostolus dixit: emti enim
estis magno. et bene magno, quod non aestimatur aere,
sed sanguine, quia pro nobis Christus est mortuus, qui pretioso
nos sanguine liberauit, sicut etiam Petrus sanctus in
epistula conmemorat sua scribens ad nos: quia non corruptibilibus
argento uel auro inquit redemti estis de
uana uestra conuersatione paternae traditionis,
sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et
inmaculati Christi Iesu. et bene pretioso, quia inmaculati
corporis sanguis est, quia sanguis est fili dei, qui non
solum de maledicto legis, sed etiam de inpietatis morte perpetua
nos redemit.
in summa igitur hic sensus est: si dominus
14 I Petr. 1, 18 aq. 19 Galat. 3, 13 PBL 4 oboleuerit P (a <. Q pr.)
BL depundio (i s. e) A dipundio JSC\'(? dipondio ce<. ueniunt BJF\'<?F
et (cM-r.) m3 PO, m2 BFGV et (corr.) m2 Απ, wJFO
depondio A depundio K dipundio BG dipondio cet. uilitas
utilitas cet. 6 mor<ta (i eras.) P 7 abdicit P addicta X ad A
9 eHtimatar PL 10 redemit (e alt. ex i m2) P, redemit (redimit B)
nos BF 11 magno AF magno pretio PBL pretio magno αCχ et pretio
del. F, pretio extra M. m3 0, s. M. m2 <c 12 quia P (a 8. M. M<8) BL
est OM. X. mortuus est xps X 13 nos ow. X petrus acs
scs petrus PBCL χ 15 ucl] et OM..X empti X
17 praetio sanguinis PBL 18 ihu xpi C 19 sanguinis PL, sanguia
eius C eatj eat unici jlaF filii ce<. (i tert. <t. M.
(e alt. ex i m3) P
uel in terrena. fecunditate prospexit, si misericordiae suae
omnibus munus inpertit, haut esse dubitandum contemplationem
aput illum fidelium ualituram esse meritorum. praeclare
autem et fidem acuendo intexuit et fidei ipsi uirtutum fundamenta
subiecit: nam ut fortitudinis incentiuum est fides ita
fidei firmamentum est fortitudo.
Et omnis qui dicit uerbum in filium hominia
remittetur illi spiritum autem sanctum qui dixerit
non remittetur ei. utique filium hominis Christum
intellegimus, qui de sancto spiritu generatus et uirgine est,
quod parens eius in terris sola sit uirgo. numquid ergo maior
sanctus spiritus Christo, ut in Christum peccantes ueniam
consequantur, in sanctum spiritum delinquentes remissionem
non mereantur adipisci? sed ubi unitas potestatis est, nulla
conparationis est quaestio neque controuersia magnitudinis,
cum magnus sit dominus et magnitudinis eius finis esse
non possit. si igitur, quod credimus, unitas trinitatis est,
indiscreta utique magnitudo, sicut indiscreta operatio, quod
m sequentibus demonstratur; nam cum alibi dictum sit:
pater uobis dat quod loquamini, hic subiecit:
spiritus enim
sanctus docebit uos in ilia hora quae oportet dicere.
ergo si operatio una est. una est et contumelia. sed ad proposita
reuertamur. hic uidetur quibusdam ut eundem et filium
hominis et spiritum sanctum Christum intellegamus salua
eroa.) sole (e ex i m2) P 3 haut] non PL 6 ut∗∗ A
8 uerbum (uer Mt spatio uacuo M. ant.) P 9 remittetur (t pf. a. M.
m2) J. illi] ei X 11 inteUegemtia n V inte!legan:u9 0 apu sco
\'r0 et ΑΒχ ex <7 (exp. et N. acr. et) et px X in
in mg. M. ant. f maior eat αΟVχ 13 acs sps xpo PBL Χχ et (xpo
<. M. m3) J. spa sca xpo N<7 15 non s. M. m3 J. est et jPjSZ
16 conparationes( -is corr.) PL 21 quid ET loquimini J. anbiecit
(t s. M.) JL 22 qaae (e in ras.) P oporteat jl (x a. «. m3) x
23 et om. PL contumelia (e ex i m3) P 24 ut exp. m3 J. et
(s. tn3 ut) A
deus et homo Christus idem spiritus, sicut scriptum est:
spiritus ante faciem nostram Christus dominus,
idem sanctus, quia sicut deus pater et filius dominus et
dominus pater et filius deus, ita etiam et pater sanctus et
filius sanctus et spiritus sanctus. denique Cherubin et Serafin
indefessis uocibus clamant: sanctus sanctus sanctus, ut
trinitas repetita tertia appellatione signetur. si ergo utrumque
Christus est, quae est diuersitas nisi ut sciamus quia
Christi nobis negare non liceat? denique in persecutione
quid quaeritur nisi ut deum Christum negemus? itaque quicumque
non confitetur in Christo deum et ex deo atque
in deo Christum ueniam non meretur. sed etiam quicumque
spiritus non confitetur Christum in carne
uenisse ex deo non est; qui enim hominem negauit deum
negauit, quia deus in homine et homo in deo Christus.
plenquc
tamen illud tenent, ut eam blasphemiam dicant non esse
ueniabilem, si quis Christum dicat in Belzebub eicere daemonia.,
non potestate diuina.
Et ait quidam de turba: magister, dic fratri meo
ut diuidat mecum hereditatem. at ille dixit ei:
homo, quis me constit-uit iudicem aut diuisorem
supra uos? totus hic locus ad subeundam pro confessione
domini passionem aut contemtu mortis aut spe praemii aut
mansuri denuntiatione supplicii, cui numquam uenia laxetur,
instruitur. et quoniam auaritia plerumque solet temtare uirtutem,
etiam huius abolendae rei praeceptum subicitur et
18 Luc. 11, 15 et 5 filius dominus Costerius 6 cherubim
ET sarafin A 8 tertia] trina y 10 persequtione J. persequutione a
11 dS xpa negetur PL deumJ dum G\'Y ita (o<K. que) P 12 ante
non add. spiritus L Maurini 13 merebitur
dicat A 18 beelzebul BLT et (e pro eraa.) F 20 turbis
X 21 ut 8. M. m3 -P, om. L ad JL 25 numquam (quam s.
u.) F 26 temtare (i s. e alt., eras.) P
aut diuisorem supra uos? bene terrena declinat qui
propter diuina descenderat nec iudex esse dignatur litium et
arbiter facultatum uiuorum habens mortuorumque iudicium
arbitriumque meritorum. non ergo quid petas, sed a quo
postules intuendum est, nec maioribus intento animo putes
minoribus obstrependum. unde non inmerito refutatur hic frater,
qui dispensatorem caelestium gestiebat corruptibilibus occupare,
cum inter fratres patrimonium non iudex medius, sed pietas
debeat sequestra diuidere, quamquam inmortalitatis patrimonium,
non pecuniae sit hominibus expetendum; frustra enim
congregat opes qui se his nescit usurum, sicut ille qui cum
repleta horrea nouis messibus rumperentur, exuberantium sibi
fructuum receptacula praeparabat, cui congregaret ignarus.
remanent enim in saeculo cuncta quae saeculi sunt et praetereunt
a nobis quaecumque congregantur heredibus; neque enim
nostra sunt quae non possumus auferre nobiscum. sola uirtus
comes est defunctorum, sola nos sequitur misericordia, quae
caelestium dux et praeuia mansionum pecuniae uilis usura
tabernacula defunctis adquirit aeterna, sicut domini praecepta
testantur dicentis ad nos: facite uobis amicos de iniquo
mamona, qui uos recipiant in aeterna tabernacula
sua. bonum itaque ac salutare praeceptum et idoneum, quod
uel auaros possit animare, quo studeant corruptibilia
terrena. mutare diuinis. sed quoniam plerumque deuotio
fidei infirmitate reuocatur et ad conferendum patrimonium
191oh.l4,2 19 Ouid. Ib. 264 (praeuia duxque) 21 Luc. 16, 9 P (v s. e m3) L 5 sed et a PL 7 perstrependum (in
mg. m3 obstre) J. 8 despensatorem PB (disp. m3 P. m2 B) 11 pecunia
PBL sint P (n exp.) L 12 cum (m s. M.) repleta hor repleta
horrea A 13 nobis P (v s. b) L ne nouis J. 15 etenim remanent C
16 a A OM. cct. 19 dux et scripsi dax est A dux cet. 22 mammona
BCF χ aeterna tabercula sua (taber s. M. m3) jP; in L terna tabernacula
sua in ras. 24 auarus ΑαLV m1 quod PLX 26 reuocantur
(a eras.) L
dicens:
nolite solliciti esse animae quid manducetis
neque corpori quid uestiamini. anima plus est
quam esca, et corpus quam uestimentum. nihil enim
moralius ad faciendam fidem omnia credentibus a deo posse
conferri quam quod aerius ille spiritus uitale collegium animae
corporisque contubernio foederatum sine nostro labore perpetuat,
nec salutaris deficit usus alimenti, nisi cum uenerit dies suprema
moriendi. cum igitur anima indumento corporis uestiatur et uigore
animae corpus animetur. absurdum est ut uictus nobis copiam
defuturam putemus, qui uiuendi iugem substantiam consequamur.
Considerate inquit uolatilia caeli. magnum sane et
aptum quod fide sequamur exemplum. nam si uolatilibus caeli.
quibus nullum exercitium cultionis, nullus de messium fecunditate
prouentus est, indeficientem tamen prouidentia diuina
largitur alimoniam, uerum est causam inopiae nostrae auaritiam
uideri. etenim illis idcirco inelaborati pabuli usus exuberat,
quod fructus sibi conmunem ad escam datos speciali quodam
nesciunt uindicare dominatu, nos conmunia amisimus, dum
propria uindicamus; nam nec proprium quicquam est, ubi
perpetuum nihil est, nec certa copia, ubi incertus euentus. cur
enim diuitias tuas aestimes, cum tibi deus etiam uictum cum
ceteris animantibus uoluerit esse conmunem ? aues caeli speciale
sibi nihil uindicant et ideo pabulis indigere nesciunt. quia
non norunt aliis inuidere.
cocsiderate lilia quomodo
crescunt; et intra: si autem faenum, quod hodie est
et cras in clibanum mittitur, deus sic uestit. bonus
quidem sermo atque moralis, quod ad fidem nos diuinae
misericordiae conferendae uel iuxta litteram, quia ad staturam del.) J. ideo ΕγΤ 3 plaris (ri eras.) P 4 w uerbo
esca desinit A 7 perpetoa P (o N. a m2) aB 8 defecit aLX 12 uidete
C 14 cultionibus PL 16 ueram inest E (in eras.) rT ea est G
17 mdeh] mdicare a)r inelaboranti -L sine laboranti X (n MJ FmJ) sine
laborati X sine labore C π m2 V m2 papuli (b s. p alt. m2) P 22 enim]
enim ut PBL 26 hodie in agro est X 28 diuinae nos C
corporis nostri, uel spiritaliter, quia supra mensuram staturae
nostrae sine dei fauore nihil ualemus adiungere, conparatione
floris et faeni sermo dominicus prouocauit. quid enim tam.
morale ad persuasionem, quam cum uideas quod etiam quae
sunt inrationabilia sic dei prospicientia uestiuntur, ut nullo
usu uel ad gratiam egeant uel ornatum, multo magis credas
rationabilem hominem, si omnem sui usum in deo conlocet
nec studio nutandi uiolet fidem, numquam egere posse, eo
quod iure praesumserit de fauore diuino?
sed tamen ut etiam
altius ista pendamus, quia non otiosum uidetur quod flos uel
homini confertur uel certe plus paene quam hominibus in Salomone
praefertur, qui tantum meruit ut uel in specie templum
deo conderet uel in mysterio Christi ecclesiam figuraret, non
alienum uidetur ut per claritatem coloris angelorum caelestium
gloriam putemus expressam, qui uere mundi istius flores sunt,
quod eorum claritatibus mundus ornatur, et bonum odorem
sanctificationis adspirant. quorum praesidio fulti possumus
dicere: bonus odor Christi sumus deo in his qui
salui fiunt, qui nulla sollicitudine praepediti, nullo usu
laboris exerciti diuinae in se liberalitatis gratiam et caelestis
seruant dona naturae. unde bene et hic uestitus gloria sua
Salomon et alibi coopertus ostenditur, quod infirmitatem corporeae
naturae ueluti uirtute quadam mentis adopertam operum
gloria uestiebat. angeli uero, quorum natura diuinior expers
manet iniuriae corporalis, recte licet maximo uiro consideratione
tamen nostrae iniuriae praeferuntur. ergo quoniam per resurrectionem
erunt homines sicut angeli in caelis, nos quoque
exemplo angelorum gloriae caelestis augmentum dominus, qui
6,29 26Matth.22,30
OM. PL, paene quam post hominibus t: 14 praeclaritatem P (m2 per
cl.) B 15 istiua mundi PBL 17 possimus X 19 laboris usu B
20 exercitati (ta s. M. m3) jP, exercitii (uel -tu) P (s N.
r) L 23 ueluti (i a. M.) P uirtutem quandam PBL 24 eipera
(s s. M.) F 26 per P m1 post P m3 a 28 aumentum P
mortale a uita; oportet enim con corruptibile hoc induere
incorruptelam et mortale hoc induere inmortalitatem.
Plerique etiam conparationem hanc secundum naturam Soris
et usum putant propositi germinis aptiorem, eo quod lilia
nullius annui usus cultum requirant nec sicut erga prouentum
fructuum ceterorum ita etiam erga generationem istius floris
sollicitis in orbem redeat labor actus agricolis. quibuslibet
enim siccitatibus agri omne illud quod alitur in florem quadam
uirtute genitali ex sese atque in se suci semper manentis animatur.
ita cum foliorum puberum caulem uideas aruisse. floris
tamen natura uiuescit; absconditur enim uiriditas, non amittitur\'.
at ubi uernis fuerit prouocata blanditiis. indumentum
germinis comam floris liliiue resumit ornatus. quem locum
nunc, quoniam alibi uberius tractatum esse reminiscimur,
praestrinxisse satis est, ne in eadem sit recursus;
illud delectat
aduertere quia non in asperitatibus montium incultisque
siluarum lilia, sed in hortorum amoenitate generantur. sunt
enim horti quidam diuersarum pomiferi uirtutum iuxta quod
scriptum est: hortus clausus soror mea sponsa, hortus
clausus, fons signatus, eo quod ubi integritas. ubi
16Deairgmitate51aq. 21 Cant. 4, 12
C\'y0/ (aba. m2 E) 2 hoc corruptibile X 7 annui BGX
annui anni E ei (anni del. m2) y anni annui T anni cet. nisus X
8 fructuum (a tere. 8. n.) P 9 sollicitis (v a. i tert. m2) P, sotUcitus
E (-is m2) r 11 genitale P (i 8. ę alt. m.3) Besse P (ex
sese m3) BL auci] eci P (exp. et N. scr. m3 se) L 12 aliorum P
(o a. i pr.) C liliorum 0 foliorum (fo in ras.) E puberem (b ex u
m2) P puluerem BL 13 uirescit JST/ et (ui add. m2) a 14 ad P et
m1 V ast a(?T a blanditiia P 15 liliiue L e corr., liliisue PB et (s
M*<M.) L lilii sui Cy lileus ai X et corr. E quem... recursus in mg.
inf. m3 P, om. L 16 uberius et esae om. P 17 praestruiiase (a alt.
postea add.) P perstrinxisse EG γ delectat adaertere) quoque aduertendum
eat PL 18 in N. M. OF, ow. L
21 et 22 clusus G conctuaus B (con s. tt. m2)
angelorum est, illic confessorum uiolae, lilia uirginum, rosae
martyrum sunt. nec incongruum quisquam putet quod angelis
lilia conparentur, cum lilium se Christus ipse memorauerit
dicens: ego flos campi et lilium conuallium. et bene
lilium Christus, quia ubi martyrum sanguis ibi Christus, qui
est flos sublimis inmaculatus innoxius, in quo non spinarum
offendat asperitas, sed gratia circumfusa clarescat; sunt enim
spinae rosarum, quia tormenta sunt martyrum. non habet spinas
inoffensa diuinitas, quae tormenta non sensit.
ergo lilia. uel
angeli supra hominum gloriam uestiuntur: nec in nobis misericordiam
dei desperare debemus, quibus per resurrectionis gratiam
dominus similem angelorum speciem pollicetur. quo loco
etiam illam uidetur praestringere quaestionem, quam etiam
apostolus non omisit, quia. gentes huius mundi quaerunt,
resurgant mortui et quali corpore ueniant.
nam cum
dicat: quaerite regnum dei et haec omnia adicientur
uobis, nec ad praesens nec in reliquum fidelibus ostendit
gratiam defuturam, si modo qui diuina desiderant terrena non
quaerant. indecorum quippe est homines curare de cibo, qui
militant regno. nouit rex quemadmodum familiam suam pascat
alat uestiat, et ideo dixit: iacta in deum cogitatum tuum
et ipse te enutriet.
iam accendatur? baptisma habeo baptizari et quo-
modo angor, usquedum perficiatur?
in superioribus
uigilare nos uoluit per omnia exspectantes momenta domini
Cor. 15, 35 21 II Cor. 10, 3 22Ps.54.23 OM. PL 8 sint enim a.Y 10 qnae]
quia G non sentit tormenta. X 10 ergo si PBL χ 11 hominem P
(v 8. em m2) Z!t 14 perstringere PL χ 18 in] ad X 19 desiderat
et 20 quaerit X 21 de regno aC 22 deum] dno C
24 pisi K 25 iam PaBL et (iam exp.) V (et 8. M.) FO,
ut C et (a. M. m2) E, OM. G\'YT baptismo C (o ex a) quomodo (do
<:. M.) P
die in diem opera sua differens, iudicii futuri die uel propria
morte praeuentus meritum suae conmendationis amittat. et
illa quidem in omnes praecepti forma generalis, uerum series
sequentis exempli dispensatoribus, hoc est sacerdotibus uidetur
esse proposita, quo sciant sibi grauem in futurum poenam
esse subeundam, si saecularibus intenti deliciis familiam
domini plebemque conmissam sibi gubernare neglexerint.
sed
quia exiguus est profectus et parua meritorum gratia supplicii
metu ab errore reuocari maiorque praerogatiua caritatis et
amoris, eo dominus ad promerendam sui gratiam studia nostra
acuit et adquirendae cupiditate diuinitatis inflammat dicens:
ignem ueni mittere in terram, non utique illum ignem
consumtorem bonorum, sed bonae uoluntatis auctorem, qui
aurea dominicae domus uasa meliorat, faenum uero consumit
et stipulam. ac saecularia omnia mundi uoluptate concreta
perituraeque opus carnis exurit ignis ille diuinus, qui flammigerabat
in ossibus prophetarum, sicut sanctus Hieremias dicit:
quia factum est sicut ignis ardens flammigerans
in ossibus meis. est enim ignis domini, de quo dictum
est: ignis ante eum ardebit. est et idem dominus ignis,
sicut ipse digit: ego sum ignis ardens et non consu- .
mens; ignis enim domini lumen aeternum est. quo igni illae
accenduntur lucernae, de quibus supra dixit: sint autem
lumbi uestri praecincti et lucernae ardentes. et
ideo quia nox est huius dies uitae, lucerna est
3. 2, cf. 24, 17 Deut. 4, 24, Hebr. 12, 29 PELT 2 differt X diem (<tn<e uel) PBLX (m del.
F) 5 uideretur X (re &Kp. F) 6 quod P 9 profectus est PL,
est MM. C 11 eo aCyF, est PL, om. cet. 12 acuris P (acuit
m3) L 16 uoluntate PaL concreạjP, congregata C 17 ille
ignis
er<M.) a igne ΕγΤ ille P ille de quo 26 huius dies aB dies
huiaa Ccet. Qita 0
esse testantur dicentes: nonne cor nostrum ardens
erat in uia, eum aperiret nobis scripturas? euidenter
itaque docuerunt qualis istius sit ignis operatio, qui secreta
cordis inluminat. ideo fortasse dominus in igne uenturus est,
ut resurrectionis tempore uitia uniuersa consumat suique
conspectu desideria conpleat singulorum meritorumque et
mysteriorum lumen accendat.
Tanta itaque domini dignatio est, ut infundendae nobis
et consummandae perfectionis in nobis et maturandae
pro nobis studium passionis sibi inesse testetur. qui cum in
se nihil habuerit quod doleret, nostris tamen angebatur aerumnis
et sub tempore mortis maestitiam praetendebat, quam non ex
metu mortis suae, sed ex mora nostrae redemtionis adsumserat
iuxta quod scriptum est: et quomodo angor, usquedum
perficiatur? utique qui usque ad perfectionem angitur
de perfectione securus est. sed etiam alibi: tristis inquit est
anima mea usque ad mortem. non propter mortem, sed
usque ad mortem tristis est dominus, quia eum condicio corporalis
adfectus, non formido mortis offendit. nam qui corpus suscepit
omnia debuit subire quae corporis sunt, ut esuriret sitiret
angeretur contristaretur, diuinitas autem conmutari per hos
nescit adfectus. simul ostendit quod in certamine passionis
.FT et (m2 in mg. emmaon) 0 aemmaus (e a M. tM<3) E
emmaus L cleophas BL πχ 2 ardens (erat extra M.) P, erat
ardenaBZ uidentpsJPBjLX 4ignissit)( 5 et ideo
10 conaumandae ΡαCFGπV in nobis perfectionis X 11 in se]
ipse L 13 praetendebat (t alt. s. M.) P 14 nostrae (e 8. M.
m2) F 15 et OM. aT 16 perficiantur (n er<M.) P proSciautur
L 17 de OM. X sed etiam] et ait jPJD est inquit
PBL 19 ad mortem otn. X 21 et sitiret C 22 angeret angeretur
PL et angeretur et C 23 in certamine ... corporis in mg. sup.
m3 P, OMt. L
dico uobis, sed separationem. erunt enim ex hoc
quinque in domo una diuisi, tres in duo et duo in
tres diuidentur. pater in filium et filius in patrem
diuidentur, mater in filiam et filia in matrem,
socrus in nurum suam et nurus in socrum suam.
cum in omnibus fere euangelicis locis spiritalis intellectus
operetur, tamen in praesenti maxime ne quem duritia nudae
expositionis offendat, spiritali altitudine sensus series
est, praesertim cum sacrosancta religio moralibus disciplinis
et mitibus pietatis exemplis etiam fidei exules ad
reuerentiam tamen sui clementer inuitet, ut praeuia fidei
disciplina mansuetudine sui superstitionum dura dissoluat et
obnoxias erroribus mentes cogat etiam fide credere, quas potuit
pietate mulcere. etenim cum fidei alta pectoribus non capiuntur
infirmis. per ea quae praecepta sunt ea quae ueneranda sunt
aestimantur. ut iusta de iusto, sancta de sancto bonorum
suorum bonum testentur auctorem.
ergo dominum illum, qui
simul diuinitatis reuerentiam et pietatis gratiam suadere conplexus
est dicens: diliges dominum deum tuum et
diliges proximum tuum, ita nunc mutatum esse opinabimur,
ut aboleret necessitudinum nomina, conlideret pietatis
affectus? carissimorum pignorum discidia mandasse credamus?
et quomodo ipse est pax nostra, qui fecit utraque
PL coacerbatio (v a. b m2) P 4 cnim] autem y
5 diuisit P (t er<M.) L duo jM\'.] duos CO et P7./ (cf. 342, 21)
OM. aBCX (t. M. m2 jF; </. 343, 7) 6 in <!Hom (v a. o) P 7 diuidentar]
suum X 10 tamen FC et (ex tum) B tum ET istum C dum y
tunc oMt. L praesenti. (s eras.) P praesentia X 11 speritali (i
s. e m2) P 15 mansuetudinia P f-e M).3) L 22 et 23 diligis
(-es m3 P, m2 G π V) deum om. X 23 opinabitur X 24 abolere
corr. !cF necessitudinem P (v N. ē) L conlideret J\'\'xBf, conlidere
Mt. 26 est ipse PBL
pacem meam relinquo uobis, si parentes a filiis, filios a
parentibus discidio necessitudinis separatm-us aduenit? quomodo
maledictus qui non honorat patrem, religiosus qui
deserit?
sed si aduertamus quia prima causa religionis, secunda
pietatis est, enodem etiam hanc aestimabimus quaestionem;
oportet enim ut diuinis humana posthabeas. nam si officium
parentibus exhibendum est, quanto magis auctori parentum,
cui gratiam etiam pro parentibus tuis debes! aut si illi omnino
non recognoscunt parentem, quemadmodum tu recognoscas?
non igitur dicit renuntiandum esse pignoribus, sed deum
omnibus praeferendum. denique habes in alio libro: qui
diligit patrem aut matrem plus quam me non est
me dignus. non diligere parentes, sed deo praeferre prohiberis;
etenim naturae pignora domini beneficia sunt nec quisquam
debet plus amare beneficium quod accepit quam deum
a quo beneficium seruatur acceptum. ergo etiam secundum
litteram pie intellegentibus expositio religiosa non deest, subest
tamen quo altius referendum putemus hunc sensum, quia
addidit: erunt ex hoc quinque in domo una diuisi.
tres in duo et duo in tres diuidentur. qui sunt enim
quinque, cum sex personarum uideatur facta subiectio), patris
et filii, matris et filiae, socrus et nurus? quamquam eadem
mater quae socrus accipi possit; quae enim mater est filii
socrus eius uxoris est, ut iuxta litteram quoque numeri non
absurda sit ratio liquidoque clareat fidem uinculis nexam non
esse naturae, quia licet officio pietatis obnoxii fide tamen liberi
sunt.
B 2 derelinquo X 3 necessitudines P (-is corr.) L 6 enodem
jPa (e 8. en m2) C in eodem X eodem ce<. estimauimus
(-bimus m2 F) 11 dum X 12 in alio libro in r<M. P 13 plus quanh
super )( 14 dignus me PL sed eos deo PL 16 accipit P 19 hunc
esse sensum (esse eras.) P 20 quinque que (n a. M) P quinque quae L
21 in duos (o f<) a) JC (s eras. 0) 22 facta. uideatur
23 filii P (i tert. s. M.) 27 qu o (o add m2) F quo aL
Non incongruum quoque uidetur, si mystica interpretatione
enodemus hunc sensum. domus una homo unus est; unusquisque
enim domus aut dei est aut diaboli. itaque domus
spiritalis homo est spiritalis, sicut habemus in epistula Petri:
et uos tamquam lapides uiui aedificamini domus
spiritalis in sacerdotium sanctum. in hac ergo domo
duo in tres, tres in duo diuiduntur. duo legimus frequenter
animam et corpus. quodsi duobus in terra conuenerit, effecit
utraque unum. et alibi: castigo corpus meum et seruituti
redigo.
aliud est quod seruit, aliud cui subicitur. si
duos agnouimus, etiam tres agnoscamus, quod procliue ex illis
duobus est intellegere. tres enim animae in corpore adfectiones
sunt. una rationabilis, alia concupiscibilia, tertia inpetibilis,
hoc est
sed duo in tres et tres in duo diuidentur; etenim per aduentum
Christi homo qui erat inrationabilis rationabilis factus est.
ante eramus similes bestiarum, quae rationem nesciunt, eramus
carnales, eramus terreni iuxta sententiam: terra es et in
terram ibis. uenit dei filius, misit spiritum suum in corda
nostra, facti sumus filii spiritales.
14 cf. Plat. Tim. 89 E, Aristot. Magn. Moral. 1185 a 20; at quattuor
partes ipse Ambrosius distingn!t De Abraham II 54 et De uirginitate
113 aq. 18 Gen. 3, 19 19 Gal. 4, 6 20 Gal. 3, 26, cf. 6, 1 in mg. tM/. P mistica PL 2 inodemua
(e s. i m3) P 4 sicut ait acs petrus: et uos PL 5 uiui (i alt.
e.M.) F 7tres,\'//tresP mdaoa (SN.M.) V duo PZ duos cet.
8 terram <xB efFecit aB et fecit PX efficit C efficiuntur x et (s. m2) 0
10 redigoj anbicio PL ante cui add. est PLT et (est N. M.) E cui}
quo G quod ΕγΤ 13 inpetibiiia PBL et (s. al. inrationabilis) C inrationalia
a inpenetrabilis cet. (s. m2 i iraacibilis E), cf. De uirginitate
113 14 hoc eat... OMt. PL, hoc est cum spatia Graecis OMtMM
E m1 r pr. <. «.) B
b ORICTON ΧΕm2 b OfcTIKON G
<!t B, om. C ЄXE m2 HNICTMKTIKON
Gscripsi ITMTKOX B C, om. a OTCTKON
XE m2 6TMKON CY 15 diuiduntur a 17 bestiarum (is 8. arum
m2) P 18 dni sententiam / 19 filii P (i postea add.) ce<.
Possumus dicere quia in hac domo sunt alii quinque, id
est odor tactus gustus uisus auditus. ergo si secundum ea
quae audimus aut legimus separato sensu uisus atque auditus
excludamus superfluas corporis uoluptates, quae gustu tactuque
et odore pariuntur, duos in tres diuidimus, eo quod
mentis habitus uitiorum non capiatur inlecebris, sed aemulatione
uirtutis a lenociniis se uoluptatis abducat nec fiat omnium
una consensio, quae praecipitet in errorem, sed diuidendo se
separent desideria cordis et officia uirtutis. aut si quinque
sensus accipimus corporales, uitia iam corporis. et peccata se
separant. et fortasse quinque sunt quos fratres suos ille in
euangelio diues luxuriosus adpellat qui cruciari describitur
aput inferos, quibus mandari rogat ut nouerint in hoc saeculo
delicias abdicandas, ut possint requiem habere post saeculum
studia uirtutis.
possunt etiam uideri caro atque anima
ab odore tactu gustuque luxuriae separatae in una domo
se aduersus incursantia uitia diuidentes, caro et anima
subicientes se dei legi, remouentes a lege peccati. quorum
licet dissensio per praeuaricationem primi hominis in naturam
uei\'terit, ut nequaquam sibi paribus ad uirtutem studiis conuenirent,
tamen per crucem domini salutaris tam inimicitiis quam
etiam mandatorum lege uacuatis in societatis concordiam
posteaquam Christus e caelo pax nostra descendens
fecit utraque unum et medium parietem maceriae
(poaaMM<... 24 utraque KMMm) 18 Rom. 7, 25 23 Ephes. 2, 14-16 X si ont. αΒL 3 audiuimus αΧχ aot <. M. m3
P, om. L 5 duo ET ter tres X diaidemua X 7 nec] ne ET
et ne PBL 8 praecipit PBL errore PaBL diuidendos PL se
extra «. P, OM. X (ae pro sed) 13 nouerint (n alt. a. M.) P 15 studio
Costerius caro uideri C atque] et PL 16 olere JPJD odore (do
in r<M. m2) B separatae ET Augustinus separata c<<. 17 uitia Mt
r<M. P caro et anima om. Augustinus 18 legi dei Augustinus
remooeates se χ Augustinus 20 ut OM<. TfOt, in ras. F 21 saloatoris
x saluatoris salutaris X 22 euacuatis ET societatis (ta a. <*.) P
23 ej de L
in decretis euacuans, ut duos conderet in uno nouo
homine faciens pacem et reconciliaret utrosque in
uno corpore deo. quis est uterque nisi unus interior, alter
exterior? alterum animae spectat uigorem, alterum refert ad
corporis sensum, quamquam inseparabilis adfectus
concordent, cum caro subiecta meliori salutaribus oboedit
inperiis, non quo ia naturam animae subtilitate materiae transfusa
demigret. sed quia deliciis abdicatis ab omni defaecata
labe uitiorum caelestis conuersationis tramitem oboedientiae
adfectione gradiatur iam non ut antea legi mentis repugnans,
sed per legem mentis et spiritum uitae liberata a lege peccati,
ut animae caro fiat adpendix, non iam lena uitiorum, sed
aemula quaedam et quasi pedissequa uirtutis, et rursus quando
anima corporis non coniuet inlecebris nec carnalium uoluptatum
delectatione uincitur, sed mens pura mundique huius exuta
famulatu sensus corporis in suas inlicit et adtrahit uoluptates,
ut audiendi legendique usu incrementa uirtutis epuletur atque
interioris suci spiritalibus nescitura famem satietur alimentis;
etenim ratio cibus mentis est praeclaraque alimonia suauitatis.
Cic. De off. III, 117 20 Aagastittua contra lul. Pelag. II 5. 10 (ttenim
... 846, 15 parturiuit) P (ł de m3 8. dis) L nouo PBL (ut De Abraham JJ, 28)
om. αCΧχ (ut De instit. uirginis 12) 4 qui αCFΟπχ (quis E m2) quid F
5 expectat ΡαΒL refertur (ur add. m2) E refer OV 6 inseparabilis
ajFO/, in se parilis C\', in se separabilis PBLV et (se exp.) n etfectus
foLBL 7 concordet XG oboedientiae X S quo] quod 7\'L
naturam (m ex e w3) P 9 defaecata B defecto X defecata cet. 10 labe
(a ac e <n.?) P leue L 11 ạ legi P 12 per iegem mentis OM. X (<?
praeterea OM. et spiritn) 13 post adpendu add. anima
(anitna del. m2) JP 14 quaei (i in r<M.) P pedissequa NC\'Y et (m2) E
pediaaequa XLG ntjf et fort. B MJ pedisequa PB corr. E m1 G cora. T
15 conibet J\'ctCL cohibet BX coniunget C (s. m2 al. conibet)
17 inlicite P (m2 inlicit et) inlicite -L 19 sncis ΡγLX et (a er<M.) C
fame Xx 20 ratio cibna a)( Augustinus rationibus X oratio cibus <\'e<.
praeclara P (-raque m3) J?Z .
conuertat, cum libidinum uolutabrum conmutatur in
dei templum deuersoriumque uitiorum sacrarium incipit esse
uirtutum. quod utique tunc fit, cum caro in naturam regressa
uigoris sui agnoscit altricem atque ausu deposito contumaciae
moderantis animae coniugatur arbitrio, qualis fuit, cum inhabitanda
paradisi secreta suscepit, antequam ueneno pestiferi
serpentis infecta sacrilegam famem sciret diuinorumque memoliam
praeceptorum animae sensibus inhaerentem edacitatis
studio praeteriret.
Hinc peccatum manasse proditur tamquam corpore animaque
genitoribus. dum corporis natura temtatur, anima male
sana conpatitur. quae si adpetentiam corporis refrenasset, in
ipso ortu esset exstincta origo peccati, quam uelut uirili
infusam corporis motu madefacta anima etiam sui uigore corrupto
alienis grauis oneribus parturiuit. etenim ille uiolentior et fortior
sexus quodam ualido inpetu uelut uirilis fertur adfectus,
haec molliorem quam uehementiorem studet tenere rationem.
ex his itaque diuersarum cupiditatum motus adoleuit. sed ubi
in se anima redit, deformis partus pudore conuenta degeneres
abiurat heredes abdicans motus, exosa peccatum. caro quoque
grauium laborum defaenerata sorte et usura iniuriae miserabilis
fatigata ubi se cupiditatibus suis, quas sibi ipsa generauit,
tamquam sentibus mundi doluit esse confixam, ueterem
hominem festinat exuere, ut se sibi auferat, ne inprouidamalt. N. M. ntJ) P non heret L natura
ornamenta. P (in s. tt. M3) a<7 3 templum dei L deuersorinmque
P m1 diuoraoriumque B diuersoriumque Pm2 Mi. 4 6tj facit PBL <\'<
(Ht corr.) Augustini codex Floriacensis 5 usu JC 6 arbitrio (r pf. s. M.) F
18 sanae Augustini codex. Floriacensis corporis om. PL 14 origo
OM. PL 15 male feta C anima] OM. y, enim X 16 graaia] malia x
(graais <. malis m2 E) oneribus αΒCFΟVχ (e ex o m2 EG) honenbas
L et (h eras.)
PBL studeat PL tenere rationem (nere s. <*. m3) P.
terationem L 19 aboleait F (d s. b m2) L inolenit a (in r<M. m2) CL
22mi9erabihs (scs.K ) P 239ensibusJ?L Soseow. X inprouidaPaBCL
motus quasi cuiusdam formae decore fucato lenociniis
uoluptatis inlectans eam sibi tamquam in usum societatis
adsciuit. ita uelut quaedam corporis atque animae nurus uolup\'
tas motui prauae cupiditatis innubit.
Ergo quamdiu mansit m una domo conspirantibus uitiis
indiuidua inseparabilisque consensio, nulla uidebatur esse diuisio.
ubi uero Christus ignem quo delicta carnis exureret uel gladium
qui significat exsertae aciem potestatis, quo spiritus
medullarumque secreta penetrantur, misit in terras, tunc caro
atque anima regenerationis innouata mysteriis oblita quod erat
incipit esse quod non erat ac se ueteris uitii quamuis sibi
ante dilecti societate secernit et quasi prodigae copulam
posteritatis eliminat. ut diuidantur parentes m filios, dum
intemperans motus temperantia corporis abdicatur et anima
declinat consortium culpae nec extrariae illi et foris sumtae
locus remanet uoluptati.
filii quoque m parentes diuiduntur,
dum renouati hominis censuram senilem uitia uetusta declinant
pietatisque normam uoluptas adulescentior tamquam seriae
domus refugit disciplinam. non incongruum quoque est, si
putemus quod et isti ideo se diuidant, ut meliores fiant parentibus
maxime cum m posterioribus dixerit: si quis uenit
ad me et non odit patrem aut matrem et filios et
fratres et sorores, etiam animam suam, non potest
meus discipulus esse. et ideo secundum simplicem intellegendi
formam gentilibus parentibus qui Christum sequitur
filius antefertur; religio enim praestat pietatis officiis.
m2) P fugato J\'/< fucata JC uoluptatys
lenociniis / 3 uoluntatis X inlcctas / 4 suae animae X nudis P
(rn s. di m3) Z, nudus (m2 nodie) B 8 carnis] cordis Xa 9 quo y
12 ac se αCFπV ac si P (8. <K3 t aic) BL ac ae a Oy (a N. «. m2 EO)
13 delicti FaBC\' deHctia X (diiecti m2 O) societatem PBL 17 uoluntati
X 19 norma FBZ 20 refudit X, w. «. C
23 aut filios PBCL aut fratres C 24 fratres (a in r<M.) P 26 gentibua
X et m1 B quicumque X 27 c/\'. p. 328, 6 praestat MM. PLX
Illud quoque secnndum altiorem interpretationem, quia de
carne peccatum nascitur et uelut in utero carnis operatur, de
quo ait apostolus: si autem quod nolo hoc ago, iam
non ego illud operor, sed quod habitat in me peccatum.
cum pro uita mundi huius effusus domini sanguis
aboleuerit uitia, in gratiam ex offensione conuertitur — superabundauit
enim peccatum, ut superabundaret gratia — fitque
ut ex peccato orta paenitentia ad conuersionem propositi et
ad cupiditatem gratiae spiritalis inpellat. itaque quod erat
mihi ad mortem hoc erit in salutem. ergo peccatum inriguo
fontis ablutum ab ea unde generatum est carne secernitur et,
dum unusquisque cupit redimere delictum, ut ex serie culpae
studium disciplinae.
concupiscentia quoque rerum malarum et
quidam motus feruidior cupiditatis dei uerbo in adpetitum
transfunditur diuinae caritatis et amoris atque in eadem natura
fit uaria disciplina multoque meliorem quam antea uoluptatem
sibi mysteriorum caelestium ille corporis atque animae adpetitus
adquirit. alitur enim animus cognitione rerum et conperta
futurorum repromissione sublimior animae opera uetusta
fastidit; animalis enim non percipit quae sunt
spiritus dei, stultitia enim illi est; spiritalis
autem diiudicat omnia, ipse autem a nemine diiudicatur.
Dum uadis cum adueraario tuo ad magistratum,
in uiada operam liberari ab illo, ne forte condemnet
te aput iudicem et iudex tradat te exactori et
exactor mittat te in carcerem. dico tibi, non exies
inde, donec etiam nouissimum quadrantem reddas.
7, 10 17 Cic. pro Arch. 28 20 I Cor. 2, 14 sq. ET 5 uitia P (m3 uita) L homs
mandi X 8 ortu M< uidetur P 12 redimere (re aM. extra M.) P 15 tranafunduntur
PL 17 corporis OM. PZ 18 conpertam 0 (m acp. M3) BL
19 repromissionem P (m alt. c.cp. m3) BL anima aC uetustt]
uestra X 20 enim] enim homo L Χχ 21 eat enim illi ET 24 cum
uadii
ille enim de reconcilianda pace dissidentium fratrum
dictum putauit, hic de paenitentia et omnis emendatione
delicti. discutiamus igitur qui sit aduersarius, qui magistratus,
qui iudex, quiue exactor, quidue putemus esse quadrantem,
quem nisi quis exsoluerit mittatur in carcerem.
et iuxta
Matthaeum quidem aduersarius est, cum quo minime tibi in
hac uita conuenisse uideatur, qui aput iudicem futurum mortuorum
atque uiuorum manentis simultatis te crimine
iuxta Lucan autem est aduersarius noster ille praecipue,
qui serit inlecebras delictorum, ut habeat in supplicio participes.
quos habuit in errore consortes, atque ideo socios
quaerit ad culpam, ut obnoxios prodat ad poenam. quem nobis
cauendum Petrus apostolus monet dicens: aduersarius
uester diabolus tamquam leo rapiens et rugiens
quaerit quem deuoret.
Est aduersarius noster iuxta Matthaeum omnis uirtutis
usus et apostolicus et propheticus sermo, qui nos ad asperiora
praecepta et durioris uitae documenta constringit, cui consentire
nos conuenit, ut eum operibus aemulemur, ne aliqua
nostri contumacia ab eo desciuisse prodatur. iuxta Lucan
autem nemo nobis magis aduersarius quam noster est lapsus,
qui nos uitae nostrae accusat indiciis, non quod accusationis
ullius iudex futurus quaerat officium, sed quod aput omnium
cognitorem noster nos actus accusat, dum ab usu uirtutis
apostolicisque praeceptis inuenitur alienus.
itaque aduersarius
Tim.4,1 14IPetr.5,8 pr. ca: e m2) P 5 quemue
PBL quodue γ 6quia]quiJC Bolu.eritmJ? carmme-X 7minipe
(m s. p) F 8 uiuorum atque mortuorum x 10 lucan P m1 lucam P
m3 M<. est ow. X 11 habeas P (t N. s m3) L 17 eat et PBL
18 ad] et PL 19 nos consentire X 21 nostra (i <. 9) P descibisse
(disc. corr. et v s. b m2) F prodamur / lucan P m1 lucam P m3
cet. 23 quo .BJYx 25 actos (v a. p m2) P
auaritia, aduersaria omnis inprobitas, aduersaria omnis iniqua
cogitatio, omnis denique mala est conscientia, quae nos et hic
adficit et in futurum accusabit et prodet, sicut testatur apostolus
dicens: testimonium reddente illis conscientia illorum
et inuicem cogitationibus accusantibus aut
etiam defendentibus. quodsi conscientia unumquemque
prodit, quanto magis gestorum nostrorum opus ante deum
praesto est, quod expressum in nostro corpore ultimo tempore
recensebitur et secretum cogitationis scriptum in cordibus
nostris legetur! demus igitur operam, ut dum in hoc sumus
uitae curriculo constituti, tamquam a malo aduersario ita ab
inprobo liberemur actu, ne, dum imus cum aduersario ad
magistratum, in uia nostrum condemnet errorem.
ideo et
secundum Matthaeum ait: esto consentiens aduersario
tuo, cum es cum illo in uia;
hoc est beniuolens. si enim, dum sumus in hac uita, exsoluamus
nos a uinculis diaboli, nec ille propter nos damnabitur
et nos a uinculis eius erimus alieni. unde et pro Assyrio
psalmus scribitur LXX VIllI,. bene enim consulis aduersario et pro
illo Assyrio, hoc est uano, facis, si eius laqueis exutus
praestes hanc beniuolentiam, ut poenam tui lapsus et mortis
euadat. quodsi uinculis eius haereas, tradet te tamquam
reum magistratui, idem accusator et proditor.
quis est
3omnisow.JPBCL<? 4futuro/ 6excusantibaa/ 8 dum X
14 magietratum aLV χ magistrum cet. 15 matheus (om. secnndum) PL
16 EYNOwN aCL EVP B EYNOTON X Etnouin x
(eyaouin m2 E) gregua P 17 beniuolens aX beneoolena PL <<
(e alt. ex i) BC beniuolus P eisoluamus P (s
pr. a. u. m2) cet. 18 nos s. M. P 19 et ow. X 20 inscribitur oLBC
septuagesimus nonus PL septuagesimus quintas B enim]
ergo PL consulens X 21 uano aBC-Y ..uano (s. m2 diabolo) bene
E bene PLG γΤ 22 ut Pm1 αL ut et .Pm3 C\' 23 tradat
BC id est ce<. (em s. est m2 E) qai a quid E (s
s. d m2) r
perfecti temporis sublimem sibi uindicat dignitatem, ad quem
bonorum operum fretus conscientia non timens aduersarium
sanctus propheta festinat dicens: sitiuit anima mea ad
deum uiuum, quando ueniam, et parebo ante faciem
dei? hic enim magistratus tradet reum iudici, ei scilicet, cui
uiuorum et mortuorum tribuit potestatem et tribuit per natu-
naturam, non per grai; non enim quam non habebat accepit,
sed quam ex substantia patris, cum generaretur, adsumsit. hunc
magistratum tibi et iudicem monstrat, qui monstrauit accusatorem,
et ostendit quando sit reuelandus. in die, inquit, qua
indicabit deus occulta hominum secundum euangelium
meum per Iesum Christum dominum nostrum.
hic igitur est iudex Iesus Christus, per quem occulta redarguuntur
et inprobi operis poena mandatur.
uis scire Chhstum
esse iudicem, qui exactori tradit et in carcerem mittit?
ipsum interroga, immo ipsum lege m euangelio dicentem:
tollite et mittite illum in tenebras exteriores.
exactores quoque suos ipse monstrauit alio loco ubi dicit: sic
erit in consummatione saeculi; exibunt angeli et
separabunt malos de medio iustorum et mittent
eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor
dentium.
Superest nunc ut intellegamus quid sibi uelit figura
et uidetur usualis rei expressum nomine intellectus
lSMatth.22,13 19 Matth. 13, 49 sq. ΕγΤ ad quem C et w3 Zn adque P (t
& qui s. M. m3) atque m1 Zn cet. 3 timeas (ł & ena a. M. m3) P
5 dum P apparebo (ap 8. tt.) E 6 et uel ex eras. ante ei P indiciis
(ei OM.) X ei Otm. X 7 et tribuit <x(7 tribuit X et inbuit P
(in f<M. m2) cet. 10 monstrat (t alt. a. «.) F 12 iudicauit .FLrr et
(-bit m2) FjB<?!t dna PBL 14 occulta omnia ΕγΤ 17 inmo (m
<. n m2) P 19 alio loco ubi dieit] alibi dicens PL 20 et extra M.
P, OM. Z 22 hos P (e N. h m2) B os L camino FZX 24 ut OMt. aX
reddunt, nec prius euacuatur faenoris nomen quam totius sortis
ad nummum usque quocumque solutionis genere quantitas
uniuersa soluatur, sic conpensatione caritatis actuumque reliquorum
uel satisfactione quacumque peccati poena dissoluitur.
non otiosum etiam quia non aera sicut alibi duo, non assem, non
denarium, sed quadrantem hoc posuit loco; quadrantaria enim
permutatio uelut quaedam est conpensatio, cum aliud redditur
et aliud significatur solutum. ita et hie aut pretio caritatis
redimitur iniuria aut iniuriae aestimatione poena laxatur.
quadrantem autem in balneis dari solere reminiscimur, cuius
oblatione ut illic unusquisque lauandi accipit facultatem ita
hic accipit eluendi, quia uniuscuiusque peccatum supra scriptae
genere condicionis eluitur, cum tamdiu exercetur noxius poenis,
ut conmissi supplicia erroris expendat.
de (jahiaeis autem
illis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacrificiis eorum.
figura quaedam uidetur eos tangens, qui coactu diabolico non
pure offerunt sacrificium. quorum oratio ia peccatum, sicut
de Iuda scriptum est proditore, qui proditionem sanguinis dominici
inter sacrificia positus cogitabat.
Arborem fici quidam habuit plantatam in uinea
sua. quid sibi uult quod in euangelio suo dominus ficus
frequenter inducit? habes enim alibi quod iussu domini
uiriditas omnis huius ligni frondentis aruerit. unde intellegis
omnium creatorem, qui potest inperare naturis, ut uel arescant
subito uel uirescant. alibi ex teneritudine arboris huius
18 Ps. 108, 7 19 loh. 13, 18; cf. Luc. 12, 1 22 Matth. 21, 19; 24,
32, Marc. 11, 13 sq. et 20; 13, 28; cf. Matth. 7, 16. Luc. 6, 44 23 Matth.
21, 19, Marc 11, 13 sq. et 20 26 Matth. 24, 3?, Marc. 13, 28 PL 4 solnator (v N. o alt.) F saluator L 5 satiafaction6
P (-ne corr.) L 7 denarium (a. s. M.) P 11 dare
ut F (<n eras.) Msp.) BCFL oblato non ut aC 13 deluendi
(d pr. s. n. m3) P 17 eoa uidetur X 18 peccatum 6t F (6t
add. m3) 22 ficus αΒCX fici cet. 23 alibi om. X 24 ligni
huius BL intellegimus X
significans et Iudaicae plebis inanem quam praetendebat gloriam
uelut florem aduentu domini decidisse, quia operibus
infructuosa durabat, et iudicii diem uelut aestatis aduentum,
quo adulti fructus terrarum omnium reconduntur, ex plenitudine
ecclesiae, in quam Iudaei quoque credituri sunt.
metiendum. etiam hic ergo altioris sensus aliquod quaeramus
arcanum. ficus in uinea est. erat autem uinea domini Sabaoth,
quam dedit in rapinam gentium. itaque qui uineam suam diripi
fecit hic etiam ficum iussit excidi. apta autem synagogae arboris
istius conparatio est, quia sicut ista arbor foliis redundans
fiuentibus spem possessoris sui cassa speratorum prouentuum
exspectatione destituit, ita etiam in synagoga, dum doctores
eius operibus infecundi uerbis tamen uelut foliis redundantibus
gloriantur, inanis umbra legis exuberat. spes autem falsi spectata
prouentus populi uota credentis inludit.
est etiam in natura
arboris, quo magis credas synagogae speciem conparatione
huius expressam. etenim si diligenter inquiras, discretam ah
usu arborum ceterarum consuetudinem naturae huius inuenias.
namque aliae florem ferunt ante quam fructum pomaque uentura
praenuntio sui flore designant, haec sola ab initio germinat
poma pro floribus. in aliis flos decutitur et poma
nascuntur, in hac poma decidunt. ut poma succedant. ergo
priora illa cassa fructuum uice floris emergunt; ita praecoci
quodam nascendi usu quae ordinem naturae nesciunt beneficium
qui ab a quia ab C 7 metiendum aC\' esse metiendum / (esse s. M.
Mt<3 T) metuendum cet. (ł metiendum in M!</. m2 r) etiam om. PBL
sensus 8. M. m3 P, om. L 8 in uinea mC\' inuenta cet. autem] antem
in a enim M.) P 10 ficos (v s. 99 m2) P ficus L
excedi (i <. e alt. m2) P 11 sicuti ea PBL 12 poaseaaorea jP (-is
m2) L 14 infecundis PBL tantum ed. Rom. 15 glori.antur P
expectata -Y exspectata (ex s. u. m2) E 16 credentes P (-is m3) L γ
19 inuenias P m1 inuenies J\'M!.? y 20 alias (e s. 9) P 2.3 deducunt
P (decidunt m2) L 24 praecoquo P (-que m3) BL
cortice gemma consueuit, ea minutissima quaeque huius generis
poma prorumpunt. de quibus legimus in Canticis Canticorum:
ficus producit grossos suos. itaque ceteris albentibus
primo uere uirgultis sola ficus proprio nescit flore canescere.
eo fortasse quod nullus istis maturior sit usus in pomis.
namque succedentibus aliis haec quasi degenerantia respuuntur
et arenti infirma radice renouatis quibus sit sucus utilior
exuuntur. manent tamen aliqua. perrara nec decidunt, quibus
hic prouentus adriserit, ut de medio duarum uirgarum clauiculo
breui erumpente promergant, quo geminis tecta praesidiis.
tamquam naturae parentis gremio suci fotu plenioris inolescant.
ea clementioris aurae prouocata temperie et prolixioribus
adultiora.temporibus ubi siluestrem animum suci prioris exuerint.
specie ceteris et maturitatis gratia praeferuntur.
Specta nunc cultus et animos Iudaeorum, qui quasi primi
fructus male feracis synagogae grossi labentis similitudine conruerunt,
ut mansura supra aeuum nostri generis poma succederent.
etenim primus synagogae populus quasi radice operum infirmus
arentium ubertatem sapientiae naturalis haurire non potuit
et ideo uelut inutilis decidit fructus, ut quasi ex isdem clauiculis
arboris fructuosae de pinguedine religionis antiquae
nouus ecclesiae populus emergeret. ergo ille qui erat esse
desiuit, ut inciperet iste qui non erat. primi tamen ex Israhel.
quos naturae ualidioris ramus extulerat, sub umbra legis et
crucis in utriusque sinu suco gemino colorati grossi
II, 51 et 59 25Hebr.lO,l PL oM. B
4 grossus F χ 6 ideo PL eatimaturior (iatis s. esti m3) P estimat
uirior L istius maturior / 7 nam (OM. que) PL 9 exuruntur / et (r pr.
prM.) T: 10 eaticulo P (clauiculo m3) BL 16 fructus primi PL
18 aeuum] eum PL 19 prins X infirmatus X 21 hisdem P cecnlis
(clauicahs m3) P calcnlis BL 22 pinguitudine BC 23 emergeret]
sempergeret F (sejaper emergeret M.3) L 24 desiit P (ip!\'. ex e m2) jSZ
iste] esse P 25uaIidioresramosaCX 26 maturiscentis P (-escentis m2) J.
quibus dicitur: sedebitis supra duodecim thronos
iudicantes duodecim tribus Israhel.
nec illnd alienum
quod Adam atque Eua. primi illi nostri ut generis ita erroris
parentes, qui huius arboris texere se foliis, paradisi exules esse
meruerunt, cum domini deambulantis praesentiam transgressionis
suae conscii declinarent, ut significarent futurum quod
ultimis temporibus populus Iudaeorum sub domini salutaris
aduentu, qui eos uocaturus aduenit, exutum se uirtutibus per
diaboli temtamenta cognoscens et intecta conscientiae probra
formidans a religione deuius praeuaricatione confusus esset a
domino recessurus, uerborum fluentium uelut foliorum uelaminibus
adopertus pudenda gestorum.
ergo illi qui folia de
ficulnea, non poma carpserunt, eliminati sunt a dei regno;
erant enim in animam uiuentem. uenit secundus Adam etiam
non folia, sed poma quaerebat; erat enim in spiritum uiui).
ficantem. in spiritu autem fructus uirtutis adquiritur, dominus
adoratur. quaerebat autem dominus non quia fructum ficulneae
deesse nesciret, sed ut ostenderet in figura quia fructum synagoga
iam habere deberet.
Denique ex sequentibus docet non se ante tempus uenisse.
qui per triennium uenit; sic enim habes: ecce anni tres
sunt, ex quo ueni quaerens fructum in ficulnea hac
et non inuenio. succide ergo illam; ut quid etiam
terram occupat?
uenit ad Abraham, uenit adMoysen, uenit
ad Mariam, hoc est uenit m signaculo, uenit in lege, uenit in
corpore. aduentum eius ex beneficiis recognoscimus: alibi
JPBL XII PCL (item M. 3) 4 ut ow. X
(sicut extra tt. m2 F) 5 ae arboris texere C 8 saluatoris
qui eos uocaturus a. M. w3 P, OM. L aduentum GX (m e.xp. F)
ae uirtutibus (r s. M.) P seruitutibus L 10 probra (r alt. s. M.) P
proba L 12 recessurum (s s. m m3) P recenaurum L praeceasuras
(p e< a exp. JF) 15 et iam a. M. F 16 spu PBLX uiuificante PBL
19 figuram PBL 22 III P 23 feculnea F 24 succidere P (re ercM.) L
sanctificauit lex, iustificauit gratia: unus in omnibus et
unum omnia. nemo enim mundari potest nisi qui metuit dominum.
nemo legem meretur accipere nisi purificatus a culpa, nemo accedit
ad gratiam nisi nouerit legem. ergo populus Iudaeorum neque
purificari potuit, quia circumcisionem non animi, sed corporis
habuit, neque sanctificari, quia uirtutem legis ignorauit, qui
carnalia magis quam spiritalia sequebatur — lex autem spiritalis
est — neque iustificari, quia delictorum suorum paenitentiam
non gerebat et ideo gratiam nesciebat.
merito ergo
nullus in synagoga fructus inuentus est et ideo iubetur excidi.
sed bonus cultor et fortasse ille, in quo ecclesiae fundamentum
est praesagiens alterum ad gentes, se autem ad eos qui ei circumcisione
sunt esse mittendum, religiose ne excidatur interuenit
fretus uocatione sua etiam populum Iudaeorum per ecclesiam
posse saluari ideoque dicit: remitte illam et hoc anno,
usquedum fodiam circa illam et mittam cofinum
stercoris.
quam cito duritiam Iudaeorum superbiamque causas
esse sterilitatis agnouit! itaque nouit excolere qui nouit uitia
deprehendere. pollicetur dura cordis eorum apostolicis ligonibus
esse fodienda, ut longo incultu situm mentis obductum sermo
bis acutus inuertat et corde proscisso excitet sensum aerio
spiramine iam uigentem. ne radicem sapientiae terrarum aceruus
obruat et abscondat. cofinum quoque stercoris dicit esse
mittendum. magna profecto uis stercoris, quae tanta est, ut
de infecundis fecunda, de arentibus uirentia, de sterilibus
faciat fructuosa. in quo sedit lob cum temtaretur et uinci
1SExod.32,9 21Hebr.4,12 271ob2,8 ed. Rom. 5 Indaeorum populus aX 9 quia
PC γ qui cet. 13 praesciens PL 16 ideo P (que add. m3) L dimitte
P m1 et (MMc lacuna) L aaperbiamquae agnouit ex cansM ease aterilitatis
agnotiit itaque P m3 19 ideoque X et uitia L 21 aitam eC
&. M. m3 jP. OM. BL situ L 23 uigente aC
acerbobruat (vus s. b pr.) P acreboobruat (o alt. s. «. m3) L
denique cum ante lob plurima perdidisset, posteaquam sedit
in stercore, non habuit quod ei diabolus posset auferre. bona
erga terra quae foditur, bonum stercus quod mittitur. denique
dominus de terra suscitat inopem et de stercore
erigit pauperem.
itaque per intellectus exercitium spiritalis
et humilitatis adfectum etiam ludaeos in euangelium Christi
cultor ille bonus fore existimat fructuosos. meminerat enim
quia per Aggaeum dominus locutus est, quoniam quarto et
uicesimo noni mensis, a die quo fundatum est templum domini
omnipotentis. uineam inquit et ficus et malagranata et
ligna oliuae, quae non adferent fructum, ex hac
die benedicam. quo reuelatur sub ipsum anni uergentis
occasum, hoc est saeculi iam senescentis occiduo, sanctum dei
templum, quod est ecclesia, esse condendum, cuius gratia per
sanctificationem lauacri Iudaeorum nationumque populi fructum
suorum possint habere meritorum.
Ergo per naturam arboris synagogae species indicatur secundis
prouentibus fructuosa — nos enim ex patrum semine —
meritoque Iudaei grossis labentibus conparantur, quod incrassato
corde et praedura ceruice ad perennitatem sui peruenire non
possunt. qui si moriantur et quasi decidant huic mundo, ut
in interiorem hominem per lauacri gratiam renascantur. erunt
utique fructuosi. perfidia autem hominum pertinacium synagogam
inutilem fecit, et ideo quasi sterilis iubetur excidi.
quod de Iudaeis dictum omnibus cauendum arbitror et nobis
13,15 2lExod.32,9 PL aestimatur .PaBLTX (ur del.
6\'-,\' et (ut ex ar) CE lucrum faciat P (i s. um w3) L π 3 ei] et
(s. m2 ci E) 7 et s. M. m3 F. om. BL 8 aestimat PL 9 aggeam
P loqautua BF et (u alt. a. M.) V 11 uinea ΡΒχ (utneas m2 E)
ficus χ fructus cet. (s. m2 ficus V) malogranataa IZadferuntXadferety
(-Mt m2 jE) 14 seneacentis iam C 15 gratiam P
(i <!. u m2) L 18 arboris (a N. M.) P 20 laben*tibua (b pr. ex u m2) P
conparatur P (-antur m2) L 22 si pmoriantar PL sic moriantur -B
qui quasi malagranata benedicti fructus fen\'e debemus internos,
fructus pudoris, fructus coniunctionis, fructus mutuae
cantatis et amoris sub uno utero ecclesiae matris inclusi, ne
aura. noceat, ne grando decutiat, De aestus cupiditatis exurat,
ne umoris imber elidat.
nonnulli tamen ficum istam per allegoria-m
non synagogae, sed malitiae et inprobitatis figuram putant.
hi tamen nullo distant nisi quod pro specie genus eligunt,
id autem cauere se dicunt, quia dominus dixit ad ficum:
numquam ex te fructus nascatur in sempiternum
cum utique plurimos ex Iudaeis credidisse et credituros esse
norimus. sed qui credit, non synagogae iam fructus est, sed
ecclesiae nec ex synagoga nascitur qui renascitur in ecclesia.
sicut enim sunt qui ex nobis exierunt, sed non erant
ex nobis, si enim ex nobis essent, nobiscum
mansissent, sic de his qui ex Iudaeis credunt dicimus,
quia, si ex synagoga essent, in synagoga manerent, sed propterea
exierunt ex synagoga, ut ex synagoga non fuisse credantur.
deinde pro malitia interueniret alioquin et diceret excolendam,
ut fructum adferret, cum ideo uenerit dominus, ut
semina inprobitatis aboleret.
?K.3) BL 2 si (e.r<r<t M. m3) qui (de a«M s.
tt. m3) mala (o 8. a alt. M!.3) granata benedic∗ti (i eras.) P 3 si
fructus pudoris αΒ et (ai exp. m2) jPC* 6 lidat P m1 ledat P m3 L
istam (i add. m2) P 7 et om. P (in quo iaprobitatiaque Ht3) L
8 hii P in nullo CL et (in s. M. m2) PO 10 nascatar (a alt.
w r(M.) G nascitur B 12 norimus ΡαΒπ nouerimus ce<. (ue s. M.
m2 C\', m3 L) synagogae non PBL est om. P 13 ecclesiae
est (est &. M. m2) P nec...ecdesia tM mg inf. m3 P, OM. L
16 sic et de PL is a eis X (e ex i F) 18 exierunt de
de sinagoga C ut ei ea Ht3P 19 interuenire P (-ret
m3, sed t er<M.) JTZ< interueniaaet X (sa ex r M<.?
t agricolaB aliqui FOx aliquis C ΕγΤ et (s a. M. m2) GV
dicere P (-ret M ?, sed t eras.) BL
et ecce mulier quae habebat spiritum
infirmitatis annis decem et octo et erat inclinata.
quam cito quod de synagoga diceret indicauit! ad
ipsam utique arborem uenisse se monstrat. qui in eadem
praedicabat. denique in muliere infirma quasi ecclesiae figura
succedit, quae cum mensuram legis et resurrectionis inpleuerit.
in illa quiete perpetua in sublime erecta fastigium inclinationem
nostrae infirmitatis sentire non poterit. nec aliter curari potuisset
haec mulier nisi quia legem inpleuit et gratiam, legem
in praeceptis. in lauacro gratiam, per quam mortui saeculo
resurgimus Christo; nam in decem uerbis legis perfectio est,
in octauo numero resurrectionis est plenitudo. opus ergo sabbati
signum futuri est, quod unusquisque lege perfunctus et
gratia per misericordiam Christi corporeae fragilitatis molestiis
exuetur. et ideo in signo ante per Moysen praemissa est
ut esset exercitium futurae sanctificationis et obseruantiae
spiritalis a saecularibus operibus abstinendi. denique
et deus ab operibus mundi quieuit; non ab operibus, cuius
sempiterna et iugis operatio est, sicut filius ait: pater,
meus usque modo operatur operor operor, ut ad similitudinem
dei saecularia nostra opera non religiosa cessarent.
hoc autem non intellegens archisynagogus prohibebat quemquam
curari sabbato, cum sabbatum futurarum typus sit feriarum —
et ideo non operis boni, sed mali feriae sunt — eoque praescriptum
sit ut nullam ferentes sarcinam delictorum nec
bonorum ieiuni operum sabbata post mortem futura
PL, X et VIII X et ante erat om. X 4 indicabit P
(v s. b m3) L 5 se s. u. P fi ecclesiae (e tert. s. u.) P 8 fasti-
. gium (a a. um) P 13 sabbatis P (s alt. exp. m2) FL 14 futurum.
(om. est) L 15 gratiam P (m eras.) BLX corpore et PBL 19 et
om. PL non ab operibus] sed (non add. s. u. m3 P) ab operibus
mundi quieuit PBL ante non add. sed a 28 archisinagogus (h s.
u. m3) P 25 bonis P (s exp. m2) L
dicit: hypocritae, unusquisque uestrum sabbato
non soluit bouem suum aut asinum et ducit adaquare?
cur enim non aliud animal indicauit nisi ut ostenderet
aduersantibus licet synagogae principibus futurum tamen ut
Iudaicus et gentilis populus sitim corporis aestusque mundi
istius dominici fontis ubertate deponat? agnouit enim bos
possessorem suum et asinus praesaepe domini sui.
itaque ille populus, qui ante faeni uilis, quod priusquam
euellatur arescit, alimonia pascebatur, panem illum qui
e caelo descendit accepit. et ideo per euocationem duorum
populorum ecclesiam dicit saluam futuram, quae tempore legis
inpleto et dominicae resurrectionis aetate tempus suae absolutionis
acceperat. quam clemens ergo dominus, quam pius
in utroque, cum aut miseretur aut uindicat! in synagogae
typo arborem excidi iubet. in typo ecclesiae feminam saluat.
quam dulcis parabola. facilis autem solutio. uinculum uinculo
conparat, ut insimulatio Iudaeorum actu ipsorum redarguatur.
nam cum ipsi animalibus sabbato soluant uincula, reprehendunt dominum,
qui homines a peccatorum uinculis liberauit.
aestimabo? simile est grano sinapis, quod
homo misit in hortum suum, et creuit et facta
est arbor, et uolucres caeli requieuerunt in ramis
eius.
docet nos praesens lectio naturam conparationum spectandam
esse, non speciem. itaque uideamus cur sublime regnum
ax 4 enim] autem X 5 principibus (n 8. Y.) P 6 gentilicius
XG gentilicus Εγ T 9 autea y 10 pascebatur (a s. u.) P 11 uocationem
X reuocationem X 14 acceperat (e pr. ex i) P 16 arbores
P (-85 m2) aBCLy arboris X (-es m2 πV) feminas aCX 18 insimulatione
PLXy actu P (-us m2) BCLy actum a actuuin X (u
alt. exp. V, actus m2 BL uincula Gy et (is 8. a) CE
21 deij caelorum PBLX esse om. PL. post illud coli. X 25 lectio
luce y (luca G)
loco granum sinapis lectum, ubi fidei confertur dicente domino:
si habueritis fidem sicut granum sinapis.
dicetis huic monti: tollere et iactare in mare.
nec exigua haec, sed magna est fides, quae monti possit ut
se transferat imperare; neque enim mediocrem fidem dominus
exigit ab apostolis, quibus aduersus altitudinem extollentem
se nequitiae spiritalis scit esse certandum. uis scire magnam
fidem requiri? lege in apostolo: et si habeam omnem
fidem, ita ut montes transferam.
ergo si regnum
caelorum sicut granum sinapis et fides sicut granum sinapis,
fides utique regnum caelorum et regnum caelorum est fides.
itaque qui fidem habet, habet regnum caelorum et regnum
intra nos et fides intra nos est; legimus enim: regnum
dei intra uos est et alibi: habete fidem in uobis
ipsis. denique Petrus, qui omnem habuit fidem, regni caelorum
claues, ut et aliis reseraret, accepit.
Nunc ex natura sinapis, quae uirtus conparationis sit, aestimemus.
granum certe eius res est uilis et simplex: si teri
uim suam fundit. etiam fides primo simplex uidetur, sed
si teratur aduersis, gratiam suae uirtutis effundit, ut alios
quoque qui uel audiunt uel legunt odore sui conpleat. granum
sinapis martyres nostri sunt Felix, Nabor et Victor: habebant
odorem fidei, sed latebant. uenit persecutio, arma posuerunt,
colla flexerunt, contriti gladio per totius terminos mundi
6.12 9ICor. 13, 2 14 Luc. 17, 21 15 Marc. 11, 22 16 Matth. 16, 19 eras. uidetur) P memini L 3 sic ut]
tamquam PL 4 iactere] mittere C 5 ncc] non ET exigua est
PL 9 requiri (-re m2) P require X 12 et] est et PL 13 regnum
dei intra Costerius 14 intra nos pr. om. PBL 16 scs petrus PL
fidem habuit X 17 accepit ut et aliis reseraret X 19 teri coeperit
ri coeperit in spatio uacuo postea additum) P 28 nabor CEj T namor
P (n eras) B nauor G namort F et (in ras. m3) 0 namyret
namq; V (q; in ras. ex ort) amor aL post Uictor add. geruaE-ius et
protasius et nazatius BJ.
gratiam sui sparsere martyrii, ut iure dicatur;
in omnem terram
exiit sonus eorum. sed alias teritur fides, alias premitur,
alias seminatur. ipse dominus granum est sinapis. erat integer
ab iniuria, sed eum uelut granum sinapis qui non attigerat
populus nesciebat. teri maluit, ut diceremus: Christi enim
bonus odor sumus deo: conprimi maluit. unde et Petrus
dixit: conprimunt te turbae; seminari maluit uelut granum.
quod acceptum homo misit in hortum suum. in horo
enim Christus et captus et sepultus, in horto creuit, ubi etiam
resurrexit, et factus est arbor, sicut scriptum est: sicut arbor
mali inter ligna siluae, ita frater meus inter
filiorum.
ergo et tu semina in horto tuo Christum —
hortus utique locus plenus est florum et fructuum diuersorum
quo gratia tui operis effloreat et multiplex odor uariae
uirtutis exalet. ibi ergo sit Christus, ubi fructus est. semina
dominum Iesum: granum est, cum conprehenditur, arbor est,
cum resurgit, arbor mundum obumbrans; granum est, cum
sepelitur in terra, arbor est, cum eleuatur ad caelum.
Preme etiam cum Christo et semina fidem. premitur fides,
cum crucifixum credimus Christum. pressit fidem Paulus, cum
diceret: et ego ueniens ad uos, fratres, ueni non cum
eminentia sermonis aut sapientiae, praedicans
uobis mysterium dei; neque enim iudicaui scire
quid inter uos nisi Christum Iesum et hunc
10, 41 10 Cant. 2, 3 21 I Cor. 2, 1 sq. 2 exiuit nEfT 3 erat... sinapis om, PL 4 qui (*. m3 t
quem) P attigerat PyL et (in ras.) a adtigerat B et Cml V m2
atigerat EG adtegerat F Οπ et ml V adtriuerat C m2 attriuerat T 5 post
populus add. m3 s. u. qu5 P qui (add. ante u. ml) teri P 9 captus
est aX sepultus est C χ. 11 in medio y 12 filiorum (i pr. ex ,
o m3) P florum a tuo om. PL 15 exhalet BGV et (h s. u.) :
19 preme (m in ras) P 20 scs paulus PL 23 misterium P ind:cabi
(v m3 s. 9) P ante scire add. me OTVy et s u. m3 Pn, m2 V
quid scire X 24 aliquid P (ali 8. u. m3) I ihm xpm By; cf. de
Joseph 13, 75
nunc enim crucifixum iam non nouimus Christum. seminamus
autem fidem, cum ex euangelio et apostolicis ac
lectionibus credimus in domini passionem. seminamus
ergo fidem, cum eam uelut mollito et subacto solo dominicae
carnis operimus, ut quasi uapore et conpressu sacri corporis
fides se ipsa disseminet. qui enim crediderit factum hominem
dei filium credit mortuum esse pro nobis, credit resurrexisse
pro nobis. semino ergo fidem, cum sepulturam eius
intersero.
uis scire granum Christum et seminatum
nisi granum tritici cadens in terram moriatur,
ipsum solum manet; si autem mortuum
fuerit, multum fructum adfert. ergo non errauimus,
quia diximus quod ipse iam dixerat. est autem et granum
tritici, quia confirmat cor hominis, et granum sinapis, quia
cor hominis accendit. et licet ad omnia utrumque conueniat,
uidetur tamen granum tritici, cum de eius resurrectione
tractatur; panis enim dei est, qui de caelo descendit, eo
quod uerbum dei et resurrectionis exemplum mentes alat.
spem acuat, firmet adfectum, granum autem sinapis, eo quod
amarior et acrior sermo sit de domini passione, amarior ad
fiendum, acrior ad conmouendum. itaque cum audimus et
legimus ieiunasse dominum, sitisse dominum, lacrimasse
dominum, uapulasse dominum, dicentem dominum sub tempore
passionis: uigilate et orate, ne intretis in temtationem,
uelut suco amarioris sermonis increpiti dulciores iusto
23 sq. Matth. 4, 2, Ioh. 4, 7; 19, 28; 11, 35, Marc. 15, 16, Ioh. 18, 22;
19, 3 25 Matth. 26, 41 (om. et) X 3 ex «. ». P ac) et C Χχ 5 domini
carnis PL 7 ipsA (à ex a tn2) P 8 creditque resurrexisse x 9 post
nobis add. credit ascendisse pro nobis a.0 13 adferet PBGLX et ie
alt. eras.) C 19 mentem x 22 et] aut aX 23 sitisse dominum om. u
et sitisse (om. dominum lacrimasse dominum) PL 24 uapulasse dominum|
lacrimasse (in mg. m3) ac uapulasse P et uapulasse L dominum] quoque
eum PL 26 increpati OLGX dnlcioris P (R m3 8. i§) B (-es corr.) L
granum sinapis seminat regnum caelorum.
Ne despicias hoc granum sinapis; minimum quidem est
omnibus seminibus, fit autem. cum creuerit, maius
omnibus holeribus. si granum sinapis Christus, quemadmodum
Christus aut minimus aut crescit? uerum non per
naturam, sed per speciem rursus excrescit. uis scire minimum
uidimus eum, et non habebat speciem neque decorem.
disce maximum: speciosus forma prae filiis
hominum. etenim ille, qui non habebat speciem neque decorem.
excellentior factus est angelis ultra omnem gloriam
prophetarum, quos infirmus Israhel uelut holera manducauerat:
panem enim, quo corda firmantur, alterum refutauerat, alterum
non acceperat.
semen autem Christus, quia semen Abrahae;
Abrahae enim dictae sunt repromissiones et semini
eius. non dicit: (et seminibus\' tamquam in
multis, sed sicut in uno: \'et semini tuo\', quod est
Christus. nec solum semen est Christus, sed etiam minimum
omnibus seminibus, quia non uenit in regno, non in diuitiis.
non in istius mundi sapientia. subito autem uelut arbor sublimem
suae uerticem potestatis effudit, ut dicamus: sub
umbra eius concupiui et sedi. et frequenter simul. arbitror,
uidebatur et arbor et granum. granum est cum dicitur:
nonne hic est filius Ioseph fabri? sed inter haec
12 It«m. 14, 2 13 Ps. 103, 15 15 Galat 3, 16 20 I Cor. 3, 19
21 Cant. 2, 3 24 Matth. 13, 55; cf. Luc. 4, 22 PL et (-es corr.) G 3 despicias (e ex i m3) P dispicias
LX 5 holeribus aCX (h s. u. m2 itF) et (h in ras.) B oleribus
cet. 6 minimus] est minimus C minuat X (minuitur V m2) 7 specieiu
nostram rursus X excrescit (ex s. u.) P 8 et om. Vy 11 etcellentior
I (ior in ras.) P 12 infirmos ay holera aBCX olera eet.
13 conflrmantur ErT 15 enim] autem Xz repromissiones P (es ex
is m2) aCFOV repromissioniB L promissiones cet. (es ex is m2
17 quod (i m2 s. od) E qui X 20 in om. X sapientiam P (m
eras.) L 22 ut arbitror y 24 fabri. (s ems) P
ramos non poterant conprehendere dicentes: unde huic
ista sapientia?
Granum igitur est figura, arbor est sapientia, in cuius
frondentibus ramis ille nycticorax in domicilio, ille passer
singularis in aedificio, ille raptus in paradisum, in aerem rapiendus
et nubes tuta iam sede requiescunt. requiescunt etiam
potestates et angeli caelorum et quicumque spiritalibus factis
euolare meruerunt. requieuit sanctus Iohannes, cum recumberet
supra pectus Iesu; immo et ipse eius arboris suco uelut
ramus extenditur. ramus est Petrus, ramus est Paulus, posteriora
obliuiscens et ea quae sunt priora adpetens.
in quorum sinus et quosdam disputationum recessus qui eramus
longe, nos scilicet ex nationibus congregati, quos diu per
inane mundi procella et turbo nequitiae spiritalis agitabat,
adsumptis uirtutum remigiis aduolamus, ut nos umbra sanctorum
ab istius mundi ardore defendat, certae stationis iam
securitate uernantes, eo quod anima nostra grauibus ante
sicut illa mulier inclinata peccatis ut passer erepta de
laqueo uenantium in ramos domini montesque migrauit.
itaque ante superfluis obseruationibus uani et inani leuitate
uolitantes nunc iam per fidem Christi soluti manus et liberi
a uinculis sabbatorum bonis operibus intendimus et in ipsis
4, 16 9 Ioh. 13, 25; 21, 20 11 Philipp. 3, 13 13 Eph. 2, 13
15 Ephes. 6, 12 16 Uerg. Aen. I 301, VI 19 19 Ps. 123, 7
20 Ps. 10, 1 aBCGX qui cet. 2 poterant (n s. u) P 3 istam sapientiam
aL et (m bis exp.) PK 4 igiturj itaque X est figura aCXy figura
cet. 5 nicthicordi PL nicticorax aCy necticorax X nocticorax EGT
6 aerem BCL et (m2 -ra) aXx (aera Em2) 7 nubes (s eras.) P
tota aL-x et (m3 tuta) PO requiescunt P (ras. a. n) aBCL, requiescit
X, requienit V, om. F Οπ 8 angelo (i s. Q) P 9 requieuit (uit in ras.) P
iohannes (-es m3) P recubaret PBL χ 10 super Xy 13 quorû (rQ s.
u.) P 15 procella (a ex à) PaC procelle X et om. Xx 16 remegiis (i s. e
alt.) P 17 mundi errore L 18 securitatem P (m eras.) L uestra P (no s.
ue m2) L 19 erepta est PaBL 21 superfluis (is in ras.) P superfluus L
liberi a lege cupiditatibus seruiamus; lex enim ligauit sibi,
ut absolueret cupiditatibus. gratia, quae minorem abstulit
seruitutem, multo grauiora praecepit: omnia nobis licent,
sed non omnia expediunt; graue enim potestate uti, ut
sub potestatem recedas. desiste esse sub lege, ut uirtute supra
legem sis.
fermento quod acceptum mulier abscondit in farina,
donec fermentatum est totum.
haec de requirendis
quaestionibus conparatio tantum ambiguitatis offundit, ut diuersas
habeat sententias plurimorum. oportune itaque granum tritici
supra diximus Christum, quia suberat nobis spiritale fermentum,
eoque plerique fermentum Christum putant, quod uirtutem
attollat acceptam. et quia fermentum ex farina ui, non specie
generi suo praestat, Christus quoque ex patribus aequalis
corpore, sed diuinitate inconparabilis praeminebat. igitur sancta
ecclesia, quae typo mulieris istius euangelicae figuratur, cuius
farina nos sumus, dominum legum in interioribus nostrae
mentis abscondat, donec animi nostri secreta penetralia color
sapientiae caelestis obducat.
et quia in Matthaeo legimus tribus
mensuris absconditum esse fermentum, congruere uisum est
ut dei filium crederemus absconditum in lege, adopertum in
prophetis. euangelicis praedicationibus adinpletum, ut per-I
fectam fidem nobis adquirat ex omnibus et scriptorum conlatione
formatus in nobis, qui sumus corpus ipsius, omnia et in L 5 graue est C (est s. u. m2) / potestate
aCO m2 a 6 recedas aBLX, recidas cet. desisti αΧχ 8 cuius X
regnum regni P (dei s. regni m2) L 9 farinam aX 11 conparatio (ti
in ras. ex bi) P tantum a quae tantum cet. (quae del. m2 CE) oftunditI
CGX oBTudit PBL effudit aEyT 14 plerique (ri 8..u. m3) P plene L
15 fermentum X et m2 V frumentum Vvnl cet. farinae y ui
ut P (et m2) BCL, om. X 17 inconparabili P (-is m2) L 18 typum P
(0 ex vm m2) BL 19 ihu P (-um m2) et (in quibus dni) BL 20 calorI
PBL 22 mensuris (is ex aris) P congrue X 26 ante omnia ndd.
per C 8. u. m2 in om. X
quod absconditum est a saeculis et a generationibus,
quo nihil potest ad expressionem perennitatis
eius adtestatius dici. erat enim profecto: nam ita erat,
ut absconditus sacrilegis, manifestatus in sanctis praedestinatus
ante saecula seruaretur ad gloriam. haec est autem
gloria, ut possimus, fratres, inuestigare mysterium absconditum
a saeculis in deo. quod in deo utique ex deo; neque enim
deus alienae capax potest esse naturae.
Nec sum dubius animi quod aliqui de hoc mundo dictum
putent, donec fermentetur in lege prophetis euangelio, ut dominum
omnis lingua fateatur. itaque discutiamus omnia, diligentius
requiramus. nemo inuenit nisi qui ante quaesierit.
aedificemus turrem, conputemus sumptus scripturarum, conferamus
inpensas, ne qui etiam de nostro aliquo dicat:
hic uoluit aedificare et non potuit consummare. qui
aedificat, bonum debet iacere fundamentum. bonum
est fides, bonum fundamentum apostolorum et prophetarum;
duobus enim testamentis fides nostra consurgit nec
iniuriam facit qui parem dixerit in utroque perfectae fidei
esse mensuram, cum ipse dicat dominus: si crederetis
Moysi, crederetis mihi, quia et in Moyse dominus est
locutus. bene ergo in utroque perfecta mensura, quia perfectus
24sqq. 13 Mattb. 7, 8 18 Ephes. 2, 20 21 Ioh. 5, 46 23 Ephes. 4, 13 ET, dei om. PL 3 perennitates (i #. e tert.; s add.
m2) P perennitate BL 4 nam ita erat deleuit ed. Rom. h sacrilegiis
P (i tert. exp. m2) L manifestatus (at exp. m2) E manifestus PBL
6 ad (d 8. u.) P 8 ex a et ex P (et s. u.) cet. 12 omnia (i ex e
m2) P 14 turrim (im ex em) π T k conputemus B (& in ras.) X
15 ne qui aC ne quis χ V neq; FOIt ne PB nec L nostrum X (nostro
0 corr.) nostro in C nobis y aliquo om. X alio qui L; malim aliquando
17 bonum XY domum bonum C domum PaBL 20 iniuriam (in s. u.)
P perfectae aBC, perfectamque P (que add. m3 in u. ult.) perfectam L;
om. XY (quod defendit Engelbrccht) 22 et om. X moysi P (-se
m.2) L
sensus oraculum atque responsum.
me tamen sequi iuuat quod
ipse dominus docuit, fermentum ecclesiae spiritalem esse
doctrinam; nam cum scriptum sit: cauete a fermento
Pharisaeorum et cum apostolus dixerit: non in fermento
malitiae et nequitiae, ostenditur quia doctrina
fermentum est. sed aliud fermentum zizaniae, aliud fermentum
tritici, unde et bonis auctoribus adquiescimus, ut dicamus
quia ecclesia renatum hominem, qui est in corpore et anima
et spiritu, fermento sanctificat spiritali; sanctificatur enim corpus
atque anima et ipsa gratia spiritalis accepit sanctificationis
augmentum, cum per ecclesiae uelut quoddam fermentantis
officium scripturarumque doctrinam, quae uelut caelestium
conlatione sermonum et ubertate concrescit, infusus toto
homini atque permixtus usus inoleuerit, ut fiant unum etiam
ipsa fermentum. quod utique tunc fit, cum sibi tria haec pari
quadam cupiditatum lance consentiunt et aequalis adspirat
concordia uoluntatum.
Hoc igitur ecclesiae opus non tumultuarium nec
sed diuturna meditatione conlatum, ut haec tria unum
sint integra a lege peccati. cuius sententiae adsertorem
habemus apostolum dicentem: ipse autem dominus
sanctificet uos per omnia, ut integer spiritus
et anima et corpus sine querella in die domini
nostri Iesu Christi seruetur. quod per saecularia quidem
temtamenta non prouenit, nisi fermentum illud, cui
Thess. 2, 12 I Petro 1, 2 22 I Thess. 6, 23 (i s. U) P unus L 2 iubat (v s. b m3) P 4 sit) est
PEFLT 6 nequitiae et malitiae X 7 est fermentum (ante zizaniae) P
(es 8. u. m3; e alt. ex i) B; fermentum est Cn zizania X aliud
est C et aliud a fermentum om. y 8 bonus (i 8. u m3) P bonos L
9 anima et corpore et in spu X 11 et ipsa gratia spiritalis) per gratiam
spiritalem et / accipit PBK 12 aumentum P fernientantis
(tan etas.) P 14 toto (o alt. in ras.) V toti B 16 hic P (haec
tn3) L 18 uoluptatum PL 23 sps ur et eras. T, om.
αΕGγΧ 26 peruenit P BLX
in farinae mensuris tribus, donec fermentetur totum;
tres enim mensurae sunt, ut dixi, carnis animae et spiritus,
sed spiritus quo uiuimus omnes in hoc corpore siti hoc
uerius, quando carnis lasciuia non redundat et anima corporalibus
non incuruatur erroribus ac mensura uiuendi in toto
homine inoffensa seruatur. sed quia mensurarum aequalitas
sine adiumento ecclesiae atque doctrinae difficile perseuerat,
idcirco mulier illa, quae figuram ecclesiae gerit, tamdiu
illis doctrinae spiritalis admiscet, donec fermentetur totus
ille interior homo cordis absconditus et in gratiam panis
caelestis adsurgat. bene enim fermentum doctrina dicitur Christi,
quia panis est Christus et apostolus ait: quia unus panis,
unum corpus multi sumus.
fit ergo unum fermentum,
quando caro non concupiscit aduersus spiritum nec
spiritus aduersus carnem, sed facta carnis mortificamus
et anima ex adflatu dei flatum uitae sumsisse se conscia
necessitudinis contagia terrena declinat. unde et apostolus
non in carne, sed in spiritu ambulare nos praecepit, ut sanctificati
per lauacrum regenerationis ueterem hominem cum
suis desideriis exuentes induti nouum, qui secundum Christum
creatur, non in uetustate litterae, sed in spiritus nouitate
gradiamur, quo possit nobis etiam resurrectionis tempore
incorrupta corporis et animae et spiritus manere conmunio,
10, 17 15 Gal. 5, 17 16 Rom. 8, 13 19 Rom. 8, 4 20 Tit. 3, 5
Coloss. 3, 9 sq. 22 Rom. 7, 6 abscondat PBGfL 2 farina P (-ae m3) BLX farinam X (m
exp. om. PBLX 6 toto (to alt. 8. u.) P
9 uiam (del. m2) uirtutum P illis uirtute X 10 admiscit P
(-et m2) B admisit L fermentetur (nte 8. u. m3; m2 corr. firmetur)
P 16 aduersum P (m3 aduersus) 17 flatu PBL fluctu n (corr.
flatu m2) 19 praecipit P m2 C (praecepit Pml) 21 exeuntes P
(-uentes m2) L 22 creator P (v s. q m2) L creatus est X non] non
iatn X spus (s alto 8. u. m2) P spu LO et (ex sps) a nouitate sps x
24 animae X anima X (-ae corr. π V) animi cet.
etiam dominus significasse, cum dicit: si duobus ex uobis
conuenerit super terram, de omni re quamcumque
petieritis, fiet uobis a patre meo, qui in caelis est.
Itaque alii duos animam et corpus accipiunt, alii animam
et spiritum, ut si in terra, hoc est in corpore sibi anima
spiritusque consentiant nec se inpugnent inuicem diuersis
cupiditatibus, omnia in effectum uideantur orata posse deduci.
quod ita fit, cum fuerint utraque unum, si subtractis inimicitiis
uel solutis duo condantur in unum nouum hominem, id est
anima et spiritus, ut oremus spiritu, oremus et mente. licet
plerique duos populos accipiant ex Israhel et ex gentibus in
unum resurrectionis tempore congregandos, ut fiat in aeternum
mansura perfectio, et id quod ex parte est destruatur.
plerique autem uirum et uxorem consentientes sibi studio
caritatis accipiunt.
itaque si in hac uita tres mensurae in
eodem fermento manserint, donec fermententur et fiant unum,
ut aequalitatum nulla distantia sit nec conpositi ex trium
diuersitate uideamur, erit in futurum diligentibus Christum
incorrupta conmunio nec conpositi manebimus; nam et qui
conpositi nunc sumus unum erimus et in unam substantiam
transformabimur. neque enim in resurrectione aliud erit alio
inferius, sicut nunc fragilis in nobis est carnis infirmitas et
corporalis habitudo naturae uel uulneribus patet uel iniuriis
subiacet uel sui oneris mole depressa supra terras nequit
extollere altius atque eleuare uestigium., sed in simplicis
creaturae gratiam figurabimur, cum conpletum fuerit quod
dictum est a Iohanne: Carissimi, nunc filii dei sumus,
et nondum reuelatum est quid erimus, sed scimus,
9, 10 21 n Cor. 3, 18 23 Gal. 4, 13 28 I Ioh. 3, 2 ex a m3) P 3 quacumque BLX - 6 sibi
(ue 8. bi m2) P siue X 8 ut omnia ay 9 utrique X 12 accipiunt P
(a e. v m3) L 14 mensure Gj mansure ET 25 suis L et (s alt.
eras.) PB, si C honeris (e ex 0 m3) P 26 aluus P (ti 8. u pr.
m3) BL 28 filii P (i tert. 8. u.)
cum dei natura sit simplex — spiritus enim deus est —
nos quoque in eandem imaginem figurabimur, ut qualis
caelestis tales et caelestes. igitur sicut portauimus
imaginem illius terreni, portemus et imaginem
huius caelestis, quam animus noster debet induere.
Et ideo primo abhinc loco curatur hydropicus, in quo fluxus
carnis exuberans animae grauabat officia, spiritus exstinguebat
ardorem. deinde docetur humilitas, dum in illo conuiuio
nuptiali adpetentia loci superioris arcetur, clementer tamen,
ut persuasionis humanitas asperitatem coercitionis excluderet,
ratio proficeret ad persuasionis effectum et correctio
affectum. huic quasi proximo limine humanitas copulatur,
quae ita dominicae sententiae definitione distinguitur, si in
pauperes et debiles conferatur; nam hospitalem remuneraturis
esse affectus auaritiae est.
postremum quasi emeritae militiae
uiro contemnendarum stipendium praescribitur facultatum, quod
neque ille qui studiis intentus inferioribus possessiones sibi
terrenas coemit regnum caeli possit adipisci, cum dominus
dicat: uende omnia tua et sequere me, nec ille qui
emit boues, cum Helisaeus occiderit et populo diuiserit quos
habebat, et ille qui ducit uxorem cogitet quae mundi sunt,
non quae dei, non quo coniugium reprehendatur, sed quia ad
maiorem honorem uocetur integritas, quoniam mulier
innupta et uidua cogitat quae sunt domini, ut sit
sancta corpore et spiritu. nam quae nupta est cogitat
quae sunt mundi, quomodo placeat uiro.
sed
19, 21 21 Reg. m 19, 21 22 et 24 I Cor. 7, 34 P (ds m2) L 4 et caelestis {-es m2) P 7 locum P (o
s. um) L 10 adpetentia] de potentia PBL 11 corertitionis (h ex r
pr. et c ex t pr.) P coertionisa C coercionis X cohertionis Er T 12 persuasiones
P (-nis m3) L correptio PL 13 limite PBCL 15 remuneratoris
P (a 8. u. m1, o ex u m2) E (v 8. o m2) muneraturis X
16 affectis P (v 8. is m2) L 21 emat P (i s. a m2) cet. et populo
diuiserit 8. u. m3 P, om. L 22 cogitet (a s. P) P 26 et corpore et X
coniugibus reuertamur, non refugimus opinionem, quam
sequuntur plerique, ut tria genera hominum a consortio magnae
illius caenae aestimemus excludi, gentilium Iudaeorum
et ideo apostolus auaritiam dicit esse fugiendam, ne
inpediti more gentili iniquitate malitia inpudicitia auaritia
ad regnum Christi peruenire nequeamus; omnis enim auarus
aut inmundus, quod est idolorum seruitus, non
habet hereditatem in regno Christi et dei.
Iudaei
autem corporali ministerio iuga sibi legis inponunt et ideo
secundum prophetam disrumpamus uincula eorum et
abiciamus a nobis iugum ipsorum; Christum enim
recepimus, qui ceruicibus nostris pietatis suae iugum mite
suspendit. quinque autem iuga sunt uerborum decem uel
quinque libri ueteris legis, de quibus in euangelio uidetur
Samaritanae dicere: quinque enim uiros habuisti.
at
uero haeresis uelut Eua femineo rigorem fidei temtat adfectu
et lubrica facilitate prolabens lenocinia falsi decoris adfectat
intemeratam neglegens pulchritudinem ueritatis. ideo igitur
excusant, quia nemini intercluditur regnum nisi ei quem suae
professio uocis excluserit, dominus autem omnes clementer
inuitat, sed nos aut desidia nostra aut error auertit.
ergo et
ille qui uillam emit alienus a regno est — ementes enim atque
uendentes Noe, ut legisti, tempore diluuia sorbuerunt — et ille
qui iugum potius legis quam gratiae munus elegit et ille qui
propter ducendam excusat uxorem; scriptum est enim: si
quis uenit ad me et non odit patrem suum etmatrem
13 Matth. 11, 30 16 Ioh. 4, 18 23 Matth. 21, 21 24 Luc. 17, 27 alt. 8. u. m3 P, om. L 3 secuntar
auarus a 9 dW et xpi PBCL 11 disrumpamus P (s pr. s. u.) 12 proiciamus
X 13 recipimus BLX 16 ad (at m3) P 17 heresis x hereses
eet. (-is m3 L, mSnV) rigorem TV rigore in PBL rigore cet. adfectus
(s del. m3) P afiectd aC 24 emantes (e 8. a, erae.) P sorbuerunt
Xx obsorbuerunt a subruerunt C et m2 a 25 eligit (i pr. ex
e ungue) P
si propter te dominus suae renuntiat matri dicens: quae est
mater mea aut qui fratres mei? cur tu domino tuo
cupias anteferre? sed neque ignorare naturam neque seruire
naturae dominus iubet, sed ita indulgere naturae, ut uenereris
auctorem nec a deo parentum amore desciscas.
Itaque post diuitum resupina fastidia contulit se ad gentes,
iubet bonos et malos introire, ut bonos augeat, malorum adfectum
in meliora conmutet, ut conpleretur illud quod hodie
lectum est: tunc lupi et agni simul pascentur. inuitat,
pauperes debiles caecos quo ostenditur nobis uel quod nullum
debilitas corporis excludat a regno rariusque delinquat cui desit
inlecebra peccandi uel quod infirmitas peccatorum per misericordiam
domini remittatur, ut non ex operibus, sed ex fide
redemtus a crimine si gloriatur in domino glorietur.
mittit
itaque ad exitus uiarum; prudentia enim in exitu canitur.
mittit ad plateas. quia misit ad peccatores ut de latioribus
uiis ad angustam uenirent, quae ducit ad uitam. mittit ad
uias et circa saepes, quod hi uidelicet apti sint regno caelorum
qui nullis praesentium cupiditatibus occupati ad futura festinent
in quodam bonae uoluntatis tramite constituti et qui
modo saepis, quae ab incultis culta secernat et incursus arceat
bestiarum, norint bona malaque distinguere et aduersus temtamenta
nequitiae spiritalis fidei munimen obtendere. denique
dominus, ut uineam suam ostenderet fuisse munitam, et
, saepem inquit circumdedi et circumfodi eam. et
apostolus medium parietem saepis dicit esse sublatum, qui
1, 81, II Cor. 10, 17, Hier. 9, 23 16 Matth. 22, 9 Prouerb. 1, 20
17 Matth. 7, 13 nq. 25 Matth. 21, 33 27 Ephes. 2, 14 om. X tuos PLX (s eras. V); post tuo add. his (o 8. i m2) Εγ T
11 uel αΧχ, om. cet. 12 rariorque B rario que (quae L) P (i eras.) L
delinquat] sit P (s. m3 delinquat cui ds; cui de eras.) BL 15 si
aCy qui BL sit ut qui P (sit s. u. m3, ut in ras. m3) V sit qui FOrt:
malim si qui 16 exitum P (m exp.) L 19 hii PL 20 festinant PL.
22 ;§ arceat P 23 nouerint PLy 26 sepe PL
et quaeritur in plateis, hoc est in meatibus interioris adfectus,
quia scriptum est: in plateis tuis diffundantur aquae
tuae nec hoc tamen plenum est, ut aliquis uocatus adueniat, nisi
uestem habeat nuptialem, hoc est fidem habeat et caritatem.
et ideo qui pacem et caritatem non detulerit ad Christi
altaria tolletur pedibus et manibus et mittetur in tenebras
exteriores. illic erit fletus. et stridor dentium. quae
sunt tenebrae exteriores? numquid illic quoque carcer aliqui
lautumiaeque subeundae sunt? minime. sed\' quicumque extra
promissa sunt caelestium mandatorum in tenebris exterioribus
sunt, quia mandata dei lumen sunt et quicumque sine Christo
est in tenebris est, quia lumen interius est Christus.
Ergo neque corporalium stridor aliqui dentium neque ignis
aliqui perpetuus flammarum est corporalium neque uermis est
corporalis. sed haec ideo. quia sicut ex multa cruditate et febres
nascuntur et uermes, ita si quis non decoquat peccata sua uelut
quadam interposita sobrietate abstinentiae, sed miscendo
peccatis tamquam cruditatem quandam contrahat ueterum
et recentium delictorum, igne aduretur proprio et suis uermibus
consumetur. unde et Esaias ait: ambulate in lumine
ignis uestri et flamma, quam accendistis. ignis est
quem generat maestitia delictorum, uermis est eo quod inrationabilia
animae peccata mentem rei sensumque conpungant
118,105 12 Ioh. 12, 85 sq. 14 Matth. 22, 13; 25, 41 20 Esai.
66, 24 21 Esai. 50. 11 PBL 5 iidem B (in ras.) firmam P habeat et
aCm3) habeat cet. 7 ligatis a. pedibus m3 P 9 quoque
om. PBJJ career αΒCΧχ carcere Pm1 L carceres PmS Em2
13 interius] in tenebris a 14 neque est BxV aliqui (-is m2) ETV
15 aliquis L et (s add. mS) ETV est pr. om. Cx 16 ideo ponuntur
Maurini 17 uerniis L π et (-es M2) PB dequoquat AX 19 ueterem
PF et (v 8. e tert.) L π V 20 suis om. BLX 22 flammam aFGO
accendistis uobis PBL 23 inrationabilia aXx inrationabili C inrationabilis
PBL
ex unoquoque nascuntur tamquam ex corpore peccatoris.
denique id dominus per Esaiam declarauit dicens: et uidebunt
membra hominum praeuaricantium in me; et
uermis eorum non morietur et ignis non exstinguetur.
stridor quoque dentium prodit indignantis adfectum, eo quod
sero unumquemque paeniteat, sero ingemescat, sero irascatur
sibi, quod tam peruicaci inprobitate deliquerit.
Quis ex uobis inquit homo qui habet centum oues et,
si errauerit una ex illis, nonne dimittit nonaginta nouem
in deserto et ibit ad illam quae errauit? didiceras
in superioribus ablegare neglegentiam, uitare adrogantiam, deuotionem
sumere, saecularibus occupationibus non teneri, caduca
non praeferre perpetuis; sed quia fragilitas humana firmum
nequit in tanto saeculi lubrico tenere uestigium, etiam aduersus
errorem remedia tibi bonus medicus demonstrauit, spem
8 sqq.:
11 sqq.
ueniae iudex misericors non negauit. itaque non otiose sanctus
Lucas ex ordine tres parabolas posuit: ouis quae perierat
et inuenta est, dragma quae perierat et inuenta est, filius.
qui erat mortuus et reuixit, ut triplici remedio prouocati
uulnera nostra curemus;
spartum enim triplex non conrumpetur.
qui sunt isti, pater pastor mulier? nonne deus
pater, Christus, ecclesia? Christus te suo corpore uehit, qui tua a et (edant in ras.) Y ex»edunt C exuant F Οπ exedunt
eet. uermis « et (in ras.) L, ex uenis P (exp. et 8. uermes m3) B
3 dns id Ux 5 ignis eorum X extinguitur P (-etur corr.) LX
6 indignantis (n tert. 8. u.) X 7 ingemescat P (i s. e alt. m2) f (e
alt. ex i) BCGLO ingemiscat cet. 9 habet ax habeat cet. C L, om. P
10 XCVIIII PL nonaginta et nouem GX 11 errauerat X didicerat
P (s 8. t m2) L 12 adlegare a allegare CET alligare X abnegare r
et (n in ras.) L 19 dragmae BX et (ae ex a) V filii BX et (i tert.
ex us) V 21 corrumpitur BT rumpitur C 22 et mulier X nonne
\'n alt. 8. u.) P xps ecclesia P (in ras. in mg. sup. m3 1 xps pastor\'
mulier ecclesia) L, xps pastor mulier ecclesia aC, xps et ecclesia BXx
jips P (in ras.; s 8. u.) 23 renehit a
pastor reuehit, quasi mater inquirit, quasi pater uestit. prima
misericordia, secunda suffragatio, tertia reconciliatio. singula
singulis quadrant: redemtor subuenit, ecclesia suffragatur,
auctor reconciliatur. eadem diuini operis misericordia, sed
diuersa pro mentis nostris gratia. ouis a pastore lassa reuocatur,
dragma quae perierat inuenitur, ad patrem filius suis uestigiis
redit et plena condemnati erroris regreditur paenitentia. unde
bene scriptum est: homines et iumenta saluos facies,
domine. quae sunt ista iumenta? dixit propheta semen
Israhel in semen hominum et Iuda in semen animalium.
itaque quasi Israhel homo seruatur, quasi ouis Iuda colligitur.
malo ergo filius esse quam ouis; ouis enim a pastore repperitur,
a patre filius honoratur.
Gaudeamus igitur quoniam ouis illa, quae perierat in Adam,
leuatur in Christo. umeri Christi crucis brachia sunt. illic
peccata mea deposui, in illa patibuli nobilis ceruice requieui.
ouis illa genere est una, non specie; unum enim omnes
corpus sumus sed multa membra et ideo scriptum est: uos
autem corpus estis Christi et membra ex membris
eius. uenit itaque filius hominis saluum facere quod
perierat, omnes scilicet, quia sicut in Adam omnes moriuntur,
ita in Christo omnes uiuificantur.
diues igitur
pastor, cuius omnes nos centesima portio sumus. habet
habet archangelorum, dominationum, potestatum,
12, 27 21 Luc. 19, 10 22 I Cor. 15, 22 24 Coloss. 1, 16 X ai recepit PL si recipit B 2 reuehit
(re in ras.) B uehit C 3 misericordiam P (m exp.) L (m eras.)
5 auctor 8. w. m2 P, om. L 6 nostri P (l tria 8. u. m3) BL 7 et
ad X 8 condemnatio PB condemnatione L 11 iudam P (m eras.) aX
\'(m exp. n) X (m eras. E) 12 Israhel quasi ed. Rora. saluatur yL
13 repperitur aCjr repetitur cet. 15 quia P 17 peccata mea
peccata cet. patibula PL (-li Pm2. Lm3) 23 ita et PBLX
niuificabuntur uFOV 24 nos omnes PL
dereliquit. qui quoniam sunt rationabiles, non inmerito hominum
redemtione laetantur. quamquam hoc quoque proficiat
ad incentiua probitatis, si unusquisque conuersionem suam
gratam fore credat coetibus angelorum, quorum aut adfectare
patrocinium aut uereri debet offensam. et tu igitur angelis
esto laetitiae, gaudeant de reditu tuo.
Non otiosum etiam quod mulier illa dragma laetatur innenta.
non mediocris haec dragma est, in qua principis est figura.
et ideo imago regis census ecclesiae est. oues sumus, oremus
ut super aquam refectionis nos conlocare dignetur; oues inquam
sumus, petamus pascua; dragmae sumus, habeamus pretium;
filii sumus, festinemus ad patrem.
nec uereamur quia acceptum
spiritalis patrimonium dignitatis terrenis prodegimus
quod pater in filio quem habebat thesaurum contulit,
fidei census numquam exinanitur: licet totum dederit, totum
habet, qui quod donauerit non amittit. nec uereare, ne te non
recipiat; non enim delectatur deus perditione uiuorum.
iam occurrens uenienti tibi cadet supra collum — dominus
enim erigit allisos — osculum dabit, quod est pignus
pietatis et amoris, stolam anulum calciamenta proferri iubebit.
tu adhuc iniuriam metuis, ille restituit dignitatem; tu
15, 20. 23
cium uereris, ille osculum defert; tu conuicium times, adornat
ille conuiuium. sed iam ipsam parabolam discutiamus.
16 Rom. 4, 14 18 Sap. 1, 13 19 Pa. 145, 8 L et (m alt. del.) P V, (m exp.) n 5 credant (n
eras.) P 6 esto angelis C esto cum angelis X 7 tuo (s. u. m2)
redita V, tuo om. FOit 8 etiam] igitur C 11 super (e a. u.) P
12 dragma aC 15 pat.er (r eras.) P . filios PBL 16 totum dederit]
dederit totum X 17 quia ed. Rom. uereare ne] uerp P (ellare ne
s. 9 m2) L; uerearis ne BX 18 perditionein P (m eras.) L 19 cadit
CX (-et corr. V) X 21 pietatia] caritatis Xx iubebat P (i 8. q.) Ltc
22 metuens a metues X post metuis add. errantem P (del. ml) L
25 filios (s. u.) P
adulescentior: da mihi portionem substantiae.
uides
quod diuinum patrimonium petentibus datur, nec putes culpam
patris quod adulescentiori dedit. nulla dei regno infirma aetas,
nec fides grauatur annis. ipse certe se iudicauit idoneum,
qui poposcit. atque utinam non recessisset a patre, inpedimentum
nescisset aetatis. sed posteaquam peregre profectus
est, — merito ergo prodegit patrimonium, qui recessit ab
ecclesia — posteaquam domum. inquit. patriam derelinquens
peregre profectus est in regionem longinquam.
quid
enim longinquius quam a se recedere nec regionibus, sed
moribus separari, studiis discretum esse non terris et quasi
interfuso luxuriae saecularis aestu diuortia habere factorum?
etenim qui se a Christo separat exul est patriae, ciuis est
mundi. sed nos non sumus aduenae atque peregrini, sed sumus
ciues sanctorum et domestici dei; qui enim eramus longe facti
sumus prope in sanguine Christi. non inuideamus de longinqua
regione remeantibus, quia et nos fuimus in regione longinqua,
sicut Esaias docet. sic habes: qui sedebant in re
gione umbrae mortis, lux orta est illis. regio ergo
longinqua umbrae mortis, nos autem, quibus spiritus ante
faciem Christus est dominus, in umbra uiuimus Christi. et
ideo dicit ecclesia: in umbra eius concupiui et. sedi.
ille igitur uiuendo luxuriose consumsit omnia ornamenta naturae.
unde tu, qui accepisti imaginem dei, qui habes similitudinem
eius noli eam inrationabili foeditate consumere.
opus dei es, noli ligno dicere: pater meus es tu, ne accipias
4, 20 22 Cant. 2, 3 24 Gen. 1, 26; 6, 8 26 Hier. 2, 27 P. (& ex c m3) L postquam C post posteaquam
add. domum patriam derelinquerts P (8. u. m2) X 7 post est add.
coepit egere x 13 est alt. om. PL 14 sed somas ciues a et (sed
om.) X sed ciaes sumus cet. 18 aic habes BG γΤΧ sic enim habes aC
et (enim 8. u. m2) E dicens PL 19 eat eis BCET 20 umbrae 0
umbra a (e eras) umbra est a 23 consumsit (s alt. s. fA.) P naturae
ornamenta C 24 quia pr. P (a eras.) γLπ 26 nec CFLOV
qui faciunt ea.
Facta est fames per regionem illam: fames non
epularum, sed bonorum operum atque uirtutum. quae sunt
miserabiliora ieiunia? etenim qui recedit a uerbo dei, esurit
quia non in pane solo uiuit homo. sed in omni uerbo
dei. qui recedit a fonte sitit, qui recedit a thesauro eget, qui
recedit a sapientia hebetatur, qui recedit a uirtute dissoluitur.
merito ergo iste egere coepit, qui thesauros sapientiae et
scientiae dei diuitiarumque caelestium altitudinem dereliquit.
egere ergo ideo coepit et famem pati, quia nihil prodigae
satis est uoluptati. semper famem patitur sui qui alimentis
perpetuis nescit inpleri.
abiit itaque et haesit uni ciuium:
qui enim haeret in laqueo est. et uidetur ciuis iste princeps
esse istius mundi. denique ad uillam eius mittitur, quam
emit qui excusat a regno; et pascit porcos, illos utique in
quos petit diabolus introire, quos praecipitat in mare istius
mundi in sordibus ac faetore uiuentes.
et cupiebat inquit
siliquis inplere uentrem suum. neque enim alia cura est
luxuriosis nisi ut uentrem suum inpleant, quorum deus
uen ter est. qui autem aptior huiuscemodi hominibus cibus
quam is qui siliquae modo intus inanis, foris mollis est, quo
corpus non reficitur, sed inpletur, ut sit magis oneri quam
usui?
sunt qui porcos accipiant pro gregibus daemonum,
12, 31 16 Luc. 14, 18 17 Matth. 8, 82 20 Philipp. 8, 19
23 Sallust. Ing. 14, 4 1 similis L et (-es corr.) Pn illis fiant X 3 est autem x famis
bis LX et (-es m3) P, (m2 B) 6 pane solo P (ne 8, u.) aBL solo
pane cet. 8 ante a uirtute add. a ̩ s̩a̩p̩e̩n̩t̩ι̩a̩ h̩e̩ P, a sapientiae L 9 quia
PBGfL 11 pati****** (erasa tur sui) P quia... sui in mg. m3 P.
pati... famem om. L 13 haesit αΒCχ adhaesit cet. eiuium (i pr.
s. u.) P 14 adhaeret X ciues P (-is m3) LX (-is m2 n) 16 emitj
enim P (8. u. add. m3 peregre proficiscitur) L et quos PBL 17 quod
(alt.) P (corr. quos) L 18 ae] et PBL 21 quia i et (8 9. u. m2) aT
22 is qui om. PL inliquae (si 8. ip) P 24 sunt qui (qui 8. u. P)
siliquas saecularia uerba significant (re s. nm3 P) porcos accipiant PL
qui nihil prodesse possunt, inani quadam philosophiae seductione
et quodam sonorum facundiae plausu pompam magis quam
utilitatem aliquam demonstrantes sed haec diuturna oblectamenta
esse non possunt et ideo nemo illi dabat;
erat
enim in regione illius qui neminem habet, quia eos qui sunt
non habet. omnes quippe gentes in nihilo aestimantur, solus
autem deus qui uiuificat mortuos et uocat quae
non sunt tamquam quae sunt.
in se autem reuersus
dixit: quantis panibus mercennarii patris mei
abundant! bene in se reuertitur qui a se recessit. etenim
qui ad dominum regreditur se sibi reddit et qui recedit a
Christo se sibi abdicat. mercennarii autem qui sunt nisi qui
ad mercedem seruiunt, qui sunt ex lsrahel, non id quod bonum
est probitatis studio persequentes, nec uirtutis gratia sed
utilitatis studio prouocati? at uero filius, qui habet sancti
spiritus pignus in corde, saecularis mercedis lucella non quaerit.
qui ius seruat heredis. sunt etiam mercennarii, qui conducuntur
ad uineam. bonus mercennarius Petrus Iohannes Iacobus,
quibus dicitur: uenite, faciam uos piscatores
hominum. isti non siliquis, sed panibus abundant. denique
collegerunt fragmentorum cofinos duodecim. o domine Iesu,
si nobis auferas siliquas et panes tribuas — tu enim dispensator
17 II Cor. 1, 22 18 Matth. 20, 1 20 Matth. 4, 19 21 Luc. \'9. 17
28 Luc. 22, 19 Luc. 12, 42 ex a m2) X 2 seductione filosophiae P 3 sonoro
PBCL 7 in nihilo P (in s. u.) aLX nihilo B in nihilum Ox 8 ds est
CLn et om. BC 9 sint aGb( 11 habundant (a alt. ex e m2) P
12 reddidit P (di pr. del.) BL 14 mercedes PBL 15 prosequentes
(es ex is mZ) P 16 sps sci X 17 lucella] pulchra G et (h 9. u.) i
18 qui ius P (bus 8. ius m3) qui ei\' G quiuis γΟπV seruat BGTX
seruiat PaOfLT et (i a. u. m2) E heredes PX et a ml E m2 (heredis
m2 F) 19 iohannis (-ee m3) P 20 uenite et PBL 22 co6nos
XII P cophinos XII CL χ. cophinos (cofinos B) duodecim aB duodecim
cofinos FOV XII chophinos n ihs (s in ras.; 8: m3 iini) P 23 si in
ras. P auferras (r pr. eras.) P
licet sero uenientes! nam et undecima conducis hora
-et aequalem dignaris mercedem soluere, aequalem mercedem
uitae, non gloriae; neque enim omnibus reposita est corona
iustitiae, sed ei qui potest dicere: certamen bonum
certaui.
quod ideo non praetermittendum arbitratus sum,
quia scio quosdam dicere quod ad mortem sibi lauacri gratiam
uel paenitentiam seruent. primum qui scis an nocte proxima
tua a te anima reposcatur? deinde cur putes otioso tibi omnia
posse deferri? pone unam gratiam, unam esse mercedem,
diuersum tamen brauium uictoriae est, ad quod se non frustra
Paulus extendit, qui post mercedem gratiae brauium tamen ut
conprehenderet sequebatur, quia sciebat etsi par esset merces
gratiae, palmam tamen esse paucorum.
Et quoniam in uineam domini uenimus, non uacui recedamus;
iuuat enim fructus legere, mercennarios eius uidere. quid enim
sibi uult quod una die diuersis horis conducuntur operarii,
nisi quia mille anni in oculis domini sicut dies hesterna
quae praeteriit et hora in nocte? quae est nox nisi quae
praecessit, ut dies adpropinquaret? et bene hora in nocte,
quia mille anni sicut dies una. nouit uim diei huius ille
qui dixit: Iesus Christus heri et hodie ipse est et in
saecula. sciuit et ille diem esse multiplicem qui scripsit;
hic dies generationis caeli et terrae, cum facta sunt;
qua die fecit deus caelum et terram et omne uiride
12 Philipp. 3, 14 15 Mattb. 20, 4 et 7 16 Matth. 20, 3 sqq.
18 Ps. 89, 4 19 Rom. 13, 12 21 n Petro 3, 8 22 Hebr. 13, 8
24 Gen. 2, 4 1 o om. C proposita
PBL 5 posset P (-it m3) L 8 reseraent X quij node X anj
hac a (in ras. m2) G (h a. u. m2) fT an (8. u. m2) hac E 9 a te
om. X reposcare P (tur 8. re mS) L patas X 10 unam gratiam ]
gratiam unam C 13 mercis CFY et m2 a0 H) Et] sed y 17 conda.euntur
P 18 et 21 mille om. PL 20 hora (h 8. u. m3) P
22 qui. (a eras.) P, qui in ras. L 25 da fecit PBL
die omnia facta conplexus est totum mundi tempus ostendens
in conspectu domini tamquam diem unum, eo quod ex inconpositis
atque tenebrosis forma istius mundi diuini operis
claritate processerit. ergo si dies totum tempus est mundi,
habet utique etiam in saeculis horas suas aut ipsa saecula
horae sunt. horae autem diei duodecim sunt. unde bene in
mysterio dies Christus, cuius apostoli duodecim, qui caelesti
lumine distinctis in se gratiae uicibus refulserunt.
uenit ergo
pater familias et prima hora conduxit operarios, fortasse eos
qui a principio mundi usque ad diluuium iusti esse meruerunt,
de quibus dicit: et locutus sum ad uos ante lucem et
misi ad uos seruos meos prophetas ante lucem.
tertia post diluuium incipit Noe ceterorumque tempora conprehendens,
qui quasi boni operarii in uineam destinantur. ideo
quasi in prandio inebriatus est Noe. sextam et reliquas
Abrahae, Isaac et Iacob patriarcharum merita distingunt. nona
inclinante iam saeculo et tamquam pallescente luce uirtutis
lex et prophetae decoloratos mores hominum notauerunt.
et quod superest diei sacer producit aduentus. unde
et ipse in euangelio dicit: ambulate, dum lucem habetis.
Sed iam redeamus ad patrem. licet non uerear, ne istius
paenitentiam gerentis exemplo diu afuisse uideamur —
12 Hier. 25, 3 sq. 14 Matth. 20, 3 16 Gen. 9, 21 Matth. 20, 5
19 Matth. 20, 6 sq. 19 Luc. 16, 16 21 Ioh. 12, 35. PL dies deecripsisset PBL 4 istius post diuini transponunt
PBL 7 XII PLX 8 XII P(LX 9 uicibus (us, s. u. m3)
rafulserunt (e s. 9 m3) P uicibus (us in ras.) fulxerunt L 12 dicit]
ait PL loquutus aFV 15 difltinantur X 16 sexti aCx sexta. k
sexta cet. reliquas aFX (reliqua* nO reliquis m2 V) x reliquoa P (in
8. u. m2 et t derelinquo e, u. m3) BCL 17 et isaac Cx patriarcharumque
Xx distingunt P (i s. n alt. mS) otBC distinguunt L
distinguntur Xx (distinguunt E e corr.) 19 decoloratos αΕγΤ decoloroe
CG decolores cet. undecimam aCGX undecima cet. 23 gerentes
PL aflfuisse PL abfuisse C et m2 EK
iste mansisset, non recessisset a patre — cauendum tamen est,
ne nos ei reconciliationis faciamus moram, quam non fecit
pater. facile reconciliatur, quando inpense rogatur. et ideo
discamus quali pater obsecratione sit ambiendus. pater inquit.
quam misericors, quam pius, qui nec offensus patrium dedignatur
nomen audire! pater inquit peccaui in caelum et
coram te.
haec est prima confessio aput auctorem naturae,
praesulem misericordiae, arbitrum culpae. sed etsi deus nouit
omnia, uocem tamen tuae confessionis exspectat. ore enim
confessio fit ad salutem, quia ableuat pondus erroris
quisquis ipse se onerat et accusationis excludit inuidiam qui
accusatorem praeuenit confitendo; iustus enim in primordio
sermonis accusator est sui. frustra autem uelis occulere
quem nihil fallas et sine periculo prodas quod scias esse iam
cognitum. confitere magis, ut interueniat pro te Christus, quem
aduocatum habemus aput patrem, roget pro te ecclesia, inlacrimet
populus. nec uereare ne non inpetres. aduocatus spondet
ueniam, patronus promittit gratiam, reconciliationem tibi paternae
pietatis pollicetur adsertor. crede, quia ueritas est, adquiesce,
quia uirtus est. habet causam ut pro te interueniat, ne pro
te gratis mortuus sit. habet et causam ignoscendi pater, quia
quod uult filius uult pater.
peccaui in caelum et coram
te. non utique elementum exprimitur, sed peccato animae
5, 6; Ioh. 14, 6 22 Gal. 2, 21 pr. s. u. m3) P abfuimus C et m2 E adfuimus X (abf.
m2 n) uersamur PL si et] et si Xx 2 non] numquam X
8 auctorem (c s. u.) P narrare PL 9 dns PBL 10 enim] autem X
11 quia (qui FO) abluebat -Y (it s. ebat m2 V) 12 quo (s. u. m3)
quisquis (e 8. alt. m3) ipse (ip exp. m3) P se om. PLit 14 occultare
PC ΕγLT et m2 a 15 fallat PFLO prodas (i 8. 9 m2) P
17 et inlacrimet X et lacrimet X 18 uerearis PBCL 19 paternae
(e alt. eras.) pietas P 20 adsertori PLV 21 nec (c eras.) P 22 habet
et αCΧχ habet cet. ignoscendi et pater X (et in VO eras.)
23 et pater X caelo X et a. w. m3 P 24 utique] enim utile X
gremio matris Hierusalem quae in caelo est non oportuit
deuiari.
iam non sum dignus uocari filius tuus; deiectus
enim se exaltare non debet, ut merito suae possit humilitatis
adtolli.
fac me sicut unum mercennariorum tuorum. nouit
esse distantiam inter filios amicos mercennarios seruos. filius
per lauacrum, amicus per uirtutem, mercennarius per laborem,
seruus per timorem. sed etiam ex seruis et mercennariis fiunt
amici, iuxta quod scriptum est: uos amici mei estis, si
feceritis quae ego praecipio uobis; iam non dico uos
seruos.
Haec aput se, sed non satis est dicere nisi ad patrem uenias.
ubi illum requiras, ubi inuenias? exsurge primo, hoc est qui
sedens ante dormiebas. et ideo dicit apostolus: surge qui
et exsurge a mortuis. iniquitas in talento plumbeo.
sed et Moysi dicitur: tu autem hic sta. stantes elegit Christus.
exsurge ergo, curre ad ecclesiam; hic est pater, hic est
filius, hic est spiritus sanctus.
occurrit tibi, qui audit te intra
mentis secreta tractantem. et cum adhuc longe sis, uidet et
adcurrit. uidet in pectore tuo, adcurrit ne quis inpediat, conplectitur
quoque. in occurru praescientia est, in conplexu
clementia et quasi quidam patrii! amoris adfectus. supra collum
cadit, ut iacentem erigat et oneratum peccatis atque in
14 Ephes. 5, 14 15 Zach. 5, 7 16 Dent. 5, 31 uocare P (-ri m3) L 4 debet
(e alt. ex i m2) P 6 filium CXX et seruos X 7 amicos (v s. 0
m3) P mercennariiB (s s. u.) P 10 dicam ΕγπΤ 12 se (5. m3
te) P sed exp. m2 P post non add. dico uos (exp m2) P, dico
nobis L eat αΒC 13 ubi pr. (B. nisi m3) P hoc est om. aC
qui 8. u. P 14 sedens ante] sedis antea X et om. P 15 et
8. u. m3 P, om. X 16 sta (fort. i eras.) P eligit P (î pr. ex e
m3) G 18 quia a (a eras.) C et (a 8. u. sed rursus eras.) P 20 accurrit
P occurrit X occurrit X 21 praestientia P (corr. m3) praesentia
XL 22 clementia est X quidam (o s. i m3) P quodam xC
adfectus (s eras.) PE adfectu T 23 terrena (e alt. ex i m2) P
cadit in collum tuum Christus, ut ceruicem iugo exuat
seruitutis et collo tuo iugum suaue suspendat. nonne tibi
uidetur cecidisse in collum Iohannis, quando erat Iohannes in
sinu Iesu ceruice recumbens reflexa? et ideo uerbum aput
deum uidit, quia erectus est ad superna. cadit in collum, cum
dicit: uenite ad me qui laboratis et ego uos reficiam;
tollite iugum meum super uos. cadit ergo hoc modo, si
conuertaris.
et iubet proferri stolam anulum calciamenta. stola
amictus est sapientiae, quo nuda corporis apostoli tegunt, eo
quod se unusquisque conuoluat. et ideo stolam accipiunt, ut
corporis infirmitatem sapientiae spiritalis uirtute conuestiant.
de sapientia enim dictum est: lauabit in uino stolam ■
suam. ergo stola spiritale indumentum et uestimentum est
nuptiale. anulus quid est aliud nisi sincerae fidei signaculum
et expressio ueritatis? calciamentum autem euangelii praedicatio
est. et ideo accepit sapientiam primam — est enim et alia,
quae mysterium nescit — accepit dictorum suorum factorumque
signaculum et quoddam munimentum bonae intentionis
et cursus, necubi offendat ad lapidem pedem suum et
subplantatus a diabolo dominicae praedicationis officium
Onid. Her. 16, 238 5 Ioh. 1, 1 sq. 7 Matth. 11, 28 aq. 13 Gen.
49, 11 14 Matth. 22, 11 16 Ephes. 6, 15 20 Ps. 90, 12. Matth. 4, 6 P et (e 8. v pr.) a 2 cadet X 4 erat iohannis (-es
m3) a 8 post ergo add. in collum X 9 iubebit XY 11 conuollust
(l alt. eras.) P stoIas aC 12 sapientia. (e eras) P 13 lauauit Xx
14 stolam P (?) L et (m exp. uel eras.) BX spiritalem PLBX (m del.
PBOKV) 16 et 8. u. P 17 sapientia X primam P (v s. a) prima X
alia αCΧχ Pm1 Lml aliud Pm3 L m2 B 18 quae mysterium)
mysterium quae P (quia m3) L (quod m2) B ante accepit add.
quae aCL (qui m2) qua. P (nisi qui m3) quam B est enim et aliud
mysterium, quod nescit nisi qui accepit Maurini ex P m3 L m2 accipit
P (i pr. ex e m3) X 19 monimentum X (v 8. o m2 it) monumentum
ax (monim. m2 ET) 20 tuum X 21 aubplantata (us m3 s. a
tert.) P supplantata B -
dirigens praeparatos, ut non in carne ambulemus, sed in
spiritu.
Occiditur et uitulus saginatus, ut carnem domini spiritali
opimam uirtute per gratiam sacramenti mysteriorum consortio
restitutus epuletur. nemo enim nisi qui timuerit deum —
quod est initium sapientiae — nisi signaculum spiritale uel
custodierit uel receperit, nisi dominum praedicauerit, sacramentis
debet interesse caelestibus. qui autem anulum habet
et patrem habet et filium et spiritum sanctum, quia signauit
deus, cuius imago Christus, et dedit pignus spiritum in
cordibus nostris, ut sciamus hoc anuli istius qui in manu
datur esse signaculum, quo cordis interiora factorumque nostrorum
ministeria signantur. ergo signati sumus, sicut et legimus:
credentes inquit signati estis spiritu sancto. bene autem
carnem uituli, quia sacerdotalis est uictima, quae pro peccatis
fiebat, epulantem patrem inducit, filius ut ostenderet quoniam
paternus cibus est salus nostra et patris gaudium nostrorum
r.edemtio peccatorum est. et hic quidem si ad patrem referas,
quia hostia pro peccatis filius est, delectatur pater reditu
peccatoris: supra delectatur filius inuenta oue, ut scias quia
una est patris et filii delectatio, una operatio in ecclesiae
fundamento.._...
Laetatur autem pater, quia filius perierat et inuentus
est, mortuus fuerat et reuixit. ille perit qui fuit; non
enim potest perire qui non fuit. itaque gentes non sunt, Christianus.
22; 4, 4 . 15 Ephes. 1, 13 16 Leuit. 4, 3; 8, 14 18 Ioh. 4, 34
21 Luc. 15, 5 haec Fm1 π, ecce χ praedicatio X 2 praeparatus X
7 spiritalem aLF et (m del.) PBY 8 praedicarit (ue a. ar m3) P
praedicaret L 10 post signauit add. nos a 13 quo] quod X om. PL
14 mysteria BL π 15 signati estis om. T et Em1 17 post quoniam
add. quia X 19 est peccatorum ET si quidem aC 21 inuenta
ouem (m eras.) P inuentam ouem X .22 filii P (i tert. a. u. m2)
24 filius qui perierat inuentus est a
quae non sunt, ut quae sunt destrueret. potest tamen et
hic in uno species accipi generis humani. fuit Adam et in illo
fuimus omnes: periit Adam et in illo omnes perierunt. homo
igitur et in illo homine qui perierat reformatur et ille ad
similitudinem dei factus et imaginem diuina patientia et
magnanimitate reparatur. quid est ergo: elegit deus quae
non sunt, ut quae sunt destrueret? id est: elegit populum
gentium qui non erat, ut destrueret populum Iudaeorum.
potest et de agente paenitentiam dictum uideri, quia non moritur
nisi qui aliquando uixit. et ideo gentes non moriuntur,
sed mortui sunt; etenim qui in Christum non credidit, semper
est mortuus. et gentes quidem cum crediderint per gratiam
uiuificantur, qui uero lapsus fuerit per paenitentiam reuiuescit.
Sequitur locus. ut remittendis post paenitentiam debeamus
fauere peccatis, ne dum ueniae alterius inuidemus ipsi eam
non mereamur a domino. quis enim tu es, qui domino contradicas,
ne cui uelit culpam relaxet, cum tu cui uolueris
ignoscas? uult rogari, uult obsecrari. si omnium iustitia, ubi
dei gratia?
quis tu es qui inuideas deo? et ideo notatur hic
frater, usque adeo ut de uilla uenire dicatur, hoc est terrenis
operibus occupatus, ignorans quae sunt spiritus dei, ut
32) et contra sec. Iul. resp. I 47. 48. 112, II 36. 164. 176, IIII 104, VI
26 (fuit... perierunt) 4 I Cor. 15, 22 6 Gen. 1, 27 12 loh. 3, 36
23 I Cor. 2, 11 PL
homines perierunt P (corr. omnes) L perierunt omnes X 5 et pr. om.
aCBj 6 et pr.] est P (s eras.) BL, et om. C 7 reformatur (8. m3
reparatur) P, in quo deinde repetuntur uerba et ille... factus est imaginem...
reparatur, expuncta m2 12 mortui (-§ m2) PE mortuae aC
credit Xx 13 est mortuus (est eras.) L mortuus est
ml PO, reuiuiscit n et m3 P. m2 0 18 qui domino... u. 21
tu es om. PL 20 si in omnibus B 21 et om. X 23 ignorat PL
ut denique] unde neque PL
pro inuidia, sed pro uenia mundi agnus est inmolatus. inuidus
haedum quaerit, innocens agnum pro se desiderat inmolari.
ideo et senior dicitur, eo quod cito aliquis per inuidiam
consenescat. ideo et foris stat, eo quod maliuolentia eum
animi liuentis excludat. ideo chorum et symphoniam audire non
potest, hoc est non illa theatralis incentiua lasciuiae nec
aulicorum concentus sonorum, sed plebis concordiam concinentis,
quae de peccatore seruato dulcem resultet laetitiae
suauitatem.
constituite mihi aliquem ex his qui sibi iusti
uidentur, qui trabem in oculo suo non uident et alieni festucam
uitii ferre non possunt. quomodo indignatur, quando
alicui peccatum fatenti et diu indulgentiam deploranti uenia
relaxatur? quomodo aures eius symphoniam populi spiritalem
ferre non possunt? haec est enim symphonia, quando concinit
in ecclesia diuersarum aetatum atque uirtutum uelut uariarum
cordarum indiscreta concordia psalmus, respondetur, amen
dicitur. haec est symphonia, quam sciuit et Paulus. et ideo ait:
psallam spiritu, psallam et mente. haec de parabola
praesenti putauimus esse tractanda.
Nec inuidemus si qui duos fratres istos uelit referre ad
populos duos, ut sit adulescentior populus ex gentibus tamquam
Israhel, cui frater maior beneficium paternae benedictionis
11 Luc. 6, 41 eqq. 19 I Cor. 14, 15 23 Gen. 27, 34 eras.) P, unumquam Y m1 π ml ET enim om. X
2 inuidţa (i 8. ę) P mundi agnus] munue P (corr. mS) L est
om. X 3 agnus P (ua corr. in Q) L 4 et (del.) ideo et P 5 maliuolentia
(i pr. ex e) B 6 animi aC nimia P (in quo m2 animi s. u.
add. post liuentis) cet. 6 et 14 symfoniam P 7 theatralis (e s. u.) P,
theatralis et X luxuriae ET 8 concordia x 9 saluato C 10 constitue
BC 11 post uidentur add. et alieni fistuca P (fest. m2) L
festucam (e ex i m2) P 15 est om. PLX 16 diuerearam (o s. a
m3) P actuum PL aequitatum X 17 respondatur P (e 8. a) L
18 et] om. B, scs PL 21 quis (s 8. u. m2) ET referamus Ox
et (8. m2 referre) F referemus F 23 inuidit (-et m3) P inuidet X
cum gentibus epularetur, et ideo haedum, mali odoris
requisierunt. Iudaeus haedum requirit, Christianus
agnum, et ideo illis Barabbas soluitur, nobis agnus immolatur.
unde aput illos faetor est criminum, aput nos remissio
peccatorum, dulcis in spe, suauis in fructu. qui haedum quaerit
exspectat antichristum; Christus enim boni odoris est uictima.
queri etiam in haedo uidetur quia Iudaei ritum ueteris sacrificii
perdiderunt uel quia nullius sanguis his profuit sicut
Christi sanguis ecclesiae; non enim redimere eos sanguis potuit
prophetarum. inpudens autem et similis illius Pharisaei iustificantis
se arroganti prece, qui putabat quod numquam praeterierit
mandatum dei, quia legem seruabat in littera, inpius,
qui accusabat fratrem quod cum meretricibus paternam substantiam
prodegisset, cum debuerit aduertere quia sibi dictum est:
meretrices et publicani praecedunt uos in regnum
caelorum, stat autem foris nec excluditur, sed non ingreditur
9
ignorans uoluntatem dei de uocatione gentium seruus iam
factus ex filio; seruus enim nescit quid dominus agat.
ubi cognouit, inuidet et torquetur ecclesiae bonis et foris stat.
foris enim Israhel audit chorum et symphoniam et irascitur,
quia hic concinit plebis gratia et consona populi iubilatio.
sed bonus pater etiam hunc saluare cupiebat dicens: tu
mecum semper fuisti, uel quasi Iudaeus in lege uel quasi
16 Matth. 21, 31 18 Galat. 4, 7 19 Ioh. 15, 14 EX requisiuit aX Iudaeus ... u. 6 fructa
om. X 4 barabus P barrabus aC 5 foetores (t post s add.
s. u. m3) P 6 quaerunt exspectant X 7 antixpm (i m2 ex e) P
9 profluit (1 eras.) PB 10 eos redimere potuit sanguis X 11 pharisaei
ET publicani n (s. m2 pharisei) cet. 13 littera aBC litteram X
(m del. xV) litteris PL χ 16 praecedunt P (e 8. u m3) praecedent CL
regno CFOV 17 nec (c s. u.) P 18 ignorant P (s m2 s. t) L
dl* (s eras.) P 19 quod P (m3 quid) L 20 cognouit (er s. ui
tn2) P 21 alt. et aCX, sed PBL, om. X 22 et om. C consonat C χ
23 ante tu add. fili P 24 semper mecum aET
mea tua sunt, uel Iudaeus sacramenta ueteris testamenti,
uel baptizatus etiam noui possidens.
Nemo seruus potest duobus dominis seruire, non
quia duo, sed unus est dominus. nam etsi sunt qui mamonae
seruiant, tamen non ille nouit aliqua iura dominatus, sed ipsi
sibi iugum seruitutis inponunt; neque enim iusta potestas,
sed iniusta est seruitus.
et ideo ait: facite uobis amicos
I de iniquo mamona, ut largiendo pauperibus angelorum
nobis ceterorumque sanctorum gratiam conparemus. nec
uilicus, in quo discimus non ipsi esse domini, sed
potius alienarum uilici facultatum. et ideo licet peccauerit,
tamen quia sibi in posterum ex indulgentia domini quaesiuit
auxilia, praedicatur. pulchre autem iniquum mamona dixit, quia
uariis diuitiarum inlecebris nostros auaritia temtabat adfectus,
ut uellemus seruire diuitiis.
unde ait: si in alieno fideles
non fuistis, quod uestrum est quis dabit nobis? alienae
nobis diuitiae sunt, quia praeter naturam sunt neque nobiscum
nascuntur neque nobiscum transeunt, Christus autem noster
est, quia uita est. denique in sua propria uenit, et sui
eum non receperunt. ergo nemo dabit quod uestrum est,
quia uestrum non credidistis, uestrum non recepistis.
argui
igitur uidentur Iudaei et fraudis et auaritiae et ideo qui in
facultatibus fideles non fuerunt, quas cum alienas scirent —
et om. PL 3 possidens post aacramenta
transponunt χ 4 quia non ed. Rom. 5 sed αCO (?), sed quia PBFLzy
et (quia s. u.) V mamonae P (mâm. m3) a0 mammonae alt.
s. u. m2) cet. 6 seruiunt Z 7 sibi (i alt. ex e) P 8 iniusta] iusta x
9 de om. B iniquos P (s eras.) L (s exp.) mamona PaCX mammona
cet. 11 quodiscinius. (i pr. ins. m2) P quod scimus L 14 pulcre P
mamona P (mām. m3) FLOV mamona a mammona CKT mammonam
cet. 16 uelimus E (i m2 ex le) V (i ex e m2) 18 diuitias P (e s.
aL 20 uia PL 22 recepistis (e alt. ex i m2) P 24 facultatis P
(-ibus m2) L fuerunt] erunt P (a s. u m2) BL quas cum] quascumque
X
est omnibus —, debuerunt utique participare pauperibus, nec
Christum accipere meruerunt, quem Zacchaeus ut adquireret,
dimidiam partem bonorum suorum obtulit.
ergo non seruiamus
alienis, quia nullum dominum debemus scire nisi Christum;
unus enim deus pater, ex quo omnia et nos in ipso, et
unus dominus Iesus, per quem omnia. quid ergo? pater
dominus aut filius deus non est? sed et pater dominus, quia
uerbo domini caeli firmati sunt, et filius deus, qui est
super omnia deus benedictus in saecula. quomodo ergo
nemo potest duobus dominis seruire? unus enim dominus,
quia unus deus. denique dominum deum tuum adorabis
et ipsi soli seruies. unde claret unum patris et filii esse
dominatum. unus autem est, si non diuidatur, sed totus in
patre, totus in filio sit. itaque quia unius deitatis atque dominatus
adserimus trinitatem, unum deum et unum dominum
confitemur. qui autem aliam patris, aliam filii, aliam spiritus
memorant potestatem plures deos et plures dominos in ecclesiam
gentilis uitio erroris inducunt.
4, 5 sq. 12 Matth. 4, 10 18 I Cor. 8, 5 om. X dumnatus P ml danmatua L donatus P m2 B
2 utique debuerunt X 3 quo P (qu6 m2) L 4 dimediam P (e in i
corr. m3) L seruiamus (a in ras.) 0 seruiemus / (a s. e alt. m2 E)
5 qui Orcy scire debemus X 7 lesus] pater B 8 et s. u. P,
om. y 9 quia Maurini 10 super omnia Cet (exp. m2) V (cf. de fide
\'1 68. de spiro sanc\'o II 68); omnes cet. (auper omnia om. FO) deus
om. X s. u. C 13 illi ET 14 si] etsi P (et exp. m2) BL totusl
totum P (s s. lp) L 15 ita (om. que) qui unius a quia] qui a (?) X
uniusj unum se ml PL (unum esse m3 P, m2 L) EXPLICIT
LIBER V. INCFT LIBER VI- B DE EVANGELIO LIBER SEXTUS
EXPLICIT. INCIPIT EIUSDEM LIBER SEPTIMUS a EXPLICIT (FI-
NIT C) LIBER SEXTUS. INCIPIT LIBEIi SEPTIMUS X (DE LEGE
ET PROPHETIS USQ. AD 10 HANNEM
(st neque inscriptio
Lex et prophetae usque ad Iohannem, non quia lex
defecit sed quia incipit euangelii praedicatio; uidentur enim
minora conpleri, cum potiora succedunt. et ideo uim faciamus
regno caelorum; omnis enim qui uim facit uehementi studio
properat, non torpenti lentescit affectu. est ergo fidei religiosa
uiolentia, segnitia criminosa. lex multa secundum naturam, ut
naturalibus indulgentior desideriis ad iustitiae studium nos
uocaret; Christus naturam incidit, quia naturales quoque
amputat uoluptates. et ideo uim faciamus naturae, ut non ad
terrena demergat, sed ad superna se subrigat.
Omnis qui dimittit uxorem suam et ducit alteram
moechatur et qui dimissam a uiro ducit moechatur.
prius dicendum arbitror de lege coniugii, ut postea de
diuortio disputemus. quidam enim putant omne coniu
gium a deo esse, maxime quia scriptum est: quae deus
coniunxit homo non separet. ergo si omne coniugium a
deo, omne coniugium non licet solui. et quomodo apostolus
dixit: quod si infidelis discedit, discedat? in quo mirabiliter
et noluit aput Christianos causam residere diuortii
et ostendit non a deo omne coniugium; neque enim Christianae gentilibus dei iudicio copulantur, cum lex prohibeat. sed
occurrit illud quod ait Salomon:
domum et substantiam
patres partiuntur filiis; a deo autem praeparabitur
19, 14 s. U. vi3 P 6 affectus P (s eras.) aX (a exp. wF) 7 segnitia
(e pr. ex i m2) P post naturam add. statuit s. u. m3 P ut]
et X 9 uocare P (-et corr.) L, reuocaret X 10 sed P (8. m3 et)
BCL 11 superna se P (a alt. 8. u. m3) supernae L 12 demittit
ubique P m1 14 prohibendo (is s. o alt. m2) P 15 diuortiis PL
17 a deo est a a dno est C 19 mirabiliter et] et mirabiliter P (et
s. u. m3) mirabiliter L 20 et s. u. m3 P, om. BL 22 gentili*bus
(s eros.) P dt (in ras. m2) P ei\' L 24 patres Cx patris
cet. filii PLVtn2 0m2 praeparatur ed. Rom. (ut de Abraham
I 84)
bene enim dixit Graecus
et apta rerum omnium dicitur conmissa conexio. armonia
est, cum fistulae organi per ordinem copulatae legitimae tenent
gratiam cantilenae cordarumque aptus seruat ordo concordiam. ,
itaque non habent armoniam suam nuptiae, quando Christiano
uiro gentilis mulier non legitime copulatur. ergo, ubi nuptiae,
armonia? ubi armonia, deus iungit, ubi armonia non est,
pugna atque dissensio est, quae non est a deo, quia deus
caritas est.
Noli ergo uxorem dimittere, ne deum tuae copulae diffitearis
auctorem. etenim si alienos, multo magis uxorios debes tolerare
et emendare mores. audi quid dixerit dominus: qui
dimittit mulierem facit eam moechari. etenim cui non
licet uiuente uiro mutare coniugium potest obrepere libido
peccandi. itaque qui auctor erroris etiam reus culpae est, quod
cum paruulis feta dimittitur, quod titubanti uestigio grandaeua
detruditur. durum, si excludas parentem, pignora teneas, ut ad
contumeliam caritatis addas etiam pietatis iniuriam; durius, si
propter matrem etiam filios simul pellas, cum magis redimere
a patre liberi debeant culpam parentis. quam periculosum, si
fragilem adulescentulae aetatem errori offeras! quam inpium, si
eius destituas senectutem, cuius defloraueris iuuentutem! ergo
inhonoratis stipendiis et ueteranum inperator dimittat inglorium
atque imperii possessione detrudat et rusticum laboris sui
ex g) P 2 grecuB (c ex g) P apmoZeTat G apmoZeTAl
T armozetai y aKmoCaeta (Cae-ra in ras,) P armozeta BX aPMOZTw C
apmozelN E ApMOZeTAZaa a armozeta ZetaRMONTa L conueniens
enim L enim conneniens in ras. m2 P 8 signum intetrogationis posuit
Engelbrecht 9 discordia a est om. aC 12 alienusX uxoria PL
14 moecchari (c alt. eras.) P 15 obrepere P ml L obripere cet.
16 quia PB 17 titubante (e ex i m3) P 18 durum P ml durus P
m2 ELT 19 contumeliam (e ex i) P durus P (-ius m2) L (a ?)
20 redimi PBL redemi a 21 culpa uB 25 pust imperii acid. sui PBLZ
est in conparem fas est?
dimittis ergo uxorem quasi iure sine
crimine et putas id tibi licere, quia lex humana non prohibet.
sed diuina prohibet; qui hominibus obsequeris, deum uerere.
audi legem domini, cui obsequuntur etiam qui leges ferunt;
quae deus coniunxit homo non separet.
sed non solum
hic caeleste praeceptum, sed quoddam etiam opus dei soluitur.
paterisne, oro. liberos tuos uiuente te esse sub uitrico aut
incolumi matre degere sub nouerca? pone, si repudiata non
nubat: et haec uiro tibi debuit displicere, cui adultero fidem
seruat? pone, si nubat: necessitas illius tuum crimen est et
coniugium quod putas adulterium est. quid enim refert utrum
id aperta criminis confessione an mariti specie adulter
admittas nisi quod grauius est legem criminis fecisse quam
furtum?
Sed fortasse dicit aliquis: quomodo Moyses mandauit
dari librum repudii et dimittere uxorem? qui hoc dicit
Iudaeus est, qui hoc dicit Christianus non est. et ideo quia
hoc obicit quod obiectum est domino, respondeat ei dominus:
ad duritiam inquit cordis uestri permisit uobis Moyses
dare librum repudii et dimittere uxores; ab initio autem
non fuit sic. Moyses permisit, inquit, non deus iussit; ab
initio autem dei lex est. quae est lex dei? relinquet homo
patrem et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt
ambo in carne una. ergo qui dimittit uxorem carnem suam
20 Matth. 19, 8 23 Gen. 2, U Matth. 19, 5 B affectum X uacuum cet. a.n] ad P (n s.
dmi3, eras.) L 3 putas iilj putasti X 5 cuij qui P (4 s. i m3) L
ob?ecuntur EFGOTV obsequantur PBL 10 uiro] uero P in mg.
uerum L -13 adulter admittas αΒL et P corr. adulteram admittas X
adultera demittas P ml adultera dimittas. C\'y (admittas m2 E) 14 lege
PBL 15 furtum (-ta m3) P 16 fortasse om. PL dicct a aliqui
GPBL 20 moyses nobis Gy 21 dari libram BCX
librum dare a uxorem LX 25 cmbo] duo X suam carnem L
scindit, diuidit corpus.
ostendit autem hic locus quae propter
fragilitatem humanam scripta sunt non a deo scripta. unde et
apostolus denuntio inquit non ego, sed dominus uxorem
a uiro non discedere et infra caeteris inquit ego dico,
non dominus: si quis frater infidelem habet uxorem et
relinquit eam. itaque ubi est inpar coniugium, addidit: quod
si infidelis discedit, discedat. simul idem apostolus
negauit legis esse diuinae, ut coniugium qualecumque soluatur,
nec ipse praecepit nec dedit deserenti auctoritatem,
sed culpam abstulit destituto.
haec moraliter. tamen quia supra
proposuit regnum dei euangelizari et cum dixisset de lege
unum apicem non posse cadere, subiecit: omnis qui dimittit .
uxorem suam et ducit alteram moechatur. recte ammonet
apostolus dicens sacramentum hoc magnum esse de Christo et
ecclesia. inuenis igitur coniugium quod nemo dubitet a deo
iunctum, cum ipse dicat: nemo uenit ad me nisi pater
meus, qui misit me, adtraxerit eum; ille enim solus has
nuptias potuit copulare. et ideo mystice Salomon dixit: a deo
praeparabitur uiro uxor. uir Christus, uxor ecclesia est,
caritate uxor, integritate uirgo. ergo quem deus traxit ad
filium non separet persecutio, non auertat luxuria, non philosophia
depraedetur, non Manicheus contaminet, non Arrianus
auertat, non Sabellianus inficiat. deus iunxit. Iudaeus non
separet. adulteri sunt omnes qui adulterare cupiunt fidei et
sapientiae ueritatem.
5. 32 16 Ioh. 6, 44 18 Prouerb. 19, 14 21 Rom. 8, 35.
Coloss. 2, 8 2 et om. X 5 habet uxorem infidelem x 6 velinquit
eam PBCL relinquet eam X reliquit eam a reliqua x post coniugium
add. lex dei non est. et aCy 7 post idem add. et hic f
9 deserendi a 10 de instituto PLu et (de add. m2) B 11 euangelizare
PBCGL 14 et de ecclesia aC 15 inuenis (s add. m2) PX (praetet
17 potuit has nuplias X 18 et ideo (et i in ras) P 20 ergo om.
BXZ dns X 24 adultera (-ra 0) recipiunt X
Quis liber inquit iste est repudii matris uestrae, quo
dimisi eam? audisti repudium, crede coniugium. audisti quid
Iudaeorum plebi ipse uir dicat: ecce in iniquitatibus uestris
uenditi estis et peccatis uestris dimisi matrem uestram.
mane ergo tu in domo patris, mane cum sponso, enitere
ut placeas uiro. mens, quae credidisti deo, esto fortis mulier,
qualis illa uel anima ecclesiastica uel ecclesia, de qua dicit
Salomon: mulierem fortem quis inueniet? pretiosior
autem est lapidibus pretiosis quae talis est: confidit
in ea uir suus. uideamus quid haec uiro faciat suo, quod
opus eius, quod sit obsequium, cur confidat in ea Christus.
bona uxor uirum suum uestit. uestiat legum fides nostra corpore
suo, uestiat carnem eius diuinitatis suae gloria, sicut et
illa bina uestimenta fecit uiro suo, ut et in praesenti et in
futuro saeculo honorificet eum. non mediocris haec feraina
cuius tale textrinum est, quam non mollia lanae fila carpentem,
sed pretiosae uirtutis pensa tractantem uir eius inueniat, quae
manus extollat in noctibus et ad libram dirigat opus morumque
suorum pondus examinet, gestorum quoque nouerit seruare
mensuram, gloriosi subtegmen laboris intexens, sollicita
quando uir redeat, anxia atque suspirans et iam cum uiro suo
esse desiderans, dicens: moras facit uir meus uenire, festi-i
14 Prouerb. 29, 39 (31, 21 sq.) 17 Prouerb. 29, 31 et 33 (31, 13
ct 15) 22 Matth. 24, 48. Luc. 12, 45 PL quo dimisi eam aCyP m3 quod demisit eam
P ml quod dimisit eam P m2 BL quod dimisi eam X 3 in iniquitatibus
(in alt. eras.) L iniquitatibus B 4 in peccatis P (in s. u.
m2) ELT 8 inueniat P (e s. a m3) BCLX 9 contidet G-t
10 eum a quid] quod Xy plerique faciat uiro y 11 quodj
quid y 13 eius] suam PL 16 mollia (1 pr. s. II.) P lanae
8. u. m3 P, om. L 17 pensata tantum P (pensa tractantem m3) L
20 subtepmen (g eras.) BCE subtemen a 22 moras F (as ex à)
moram PBL
nabo ipsa ad eum;
occurram ei faciem ad faciem, cum uenire
coeperit in gloria sua. ueni, domine Iesu, ut inuenias sponsam
tuam, non contaminatam, non adulteratam, quae non uiolauerit
domum tuam, non mandata neglexerit. dicat tibi: inueni
quem dilexit anima mea, introducat te in domum uini —
uinum enim laetificat cor hominis — inebrietur in spiritu,
agnoscat mysterium, loquatur oraculum.
Homo autem quidam diues induebatur purpuram.
narratio magis quam parabola uidetur, quando etiam nomen
exprimitur. non otiose autem hic diuitem dominus perfunctum
deliciis saecularibus in perpetuae famis aput inferos
significant aerumna, cui non inmerito quinque fratres.
id est quinque sensus corporis naturali quadam germanitate
uidentur fuisse sociati, qui inmodicis atque innumeris
aestuabant, Lazarum uero in Abrahae gremio quasi in
quodam sinu quietis et sanctitatis recessu locauit, ne inlecti
praesentium uoluptate maneamus in uitiis uel taedio uicti
laborum dura fugiamus. siue itaque Lazarus pauper in saeculo,
sed deo diues, siue apostolicus aliqui pauper in uerbo, locuples
fide — neque enim omnis sancta paupertas aut diuitiae
criminosae, sed ut luxuria infamat diuitias, ita paupertatem
conmendat sanctitas — siue ergo apostolicus qui ueram teneat
fidem, uerborum infulas, fucum argumentorum, ambitiosa sententiarum
uelamina non requirat, faeneratam mercedem accipit
inpugnans haereticos, Manicheum Marcionem Sabellium Arrium
Fotinumque — isti enim non aliud quam fratres sunt Iudaeorum,
quibus perfidiae germanitate nectuntur - reprimens
PBLX (m del. ΡΒπV) facie cet. 2 gloriam suam PaBLX
(m bis eras. F) 5 domom (v 8. o alt.) P 8 purpuram PaBCGL
(m del. PB) purpura EfT purpora X 10 hic autem PL 12 aerumnam
PBL 15 eleazarum X (item u. 8 et 398, 5) 17 uitiia (ii ex i
m2) P 18 sine (in mg., eras.) P, om. L 19 aliqui BGX aliquis P
(9 s. u.) eet. \'20 in fide C 24 intemeratam P (foene 8. interne m3) BL
26 fotinenwque (v 8. e pro ungus) P
uaporantur, faeneratam inquam mercedem accipit, cui conpensatio
exuberantium copiarum et perpetuitatis usura est.
nec
alienum putamus, ut de fide quoque opinemur hunc esse tractatum,
quam Lazarus abiectam de mensa diuitis colligit, cuius
utique ulcera secundum litteram diues fastidiosus horreret
nec inter pretiosas epulas unguentatosque conuiuas faetorem
ulcerum lambentibus canibus sustineret, cui odor aeris et ipsa
esset natura fastidio, quamquam insolentia et tumor diuitum
indiciis conpetentibus exprimatur, quod ita condicionis inmemores
humanae sint, ut tamquam supra naturam siti de
miseriis pauperum incentiua suarum capiant uoluptatum,
rideant inopem, insultent egenti et quorum misereri deceat
his auferant.
Utrumque ergo qui uolet tamquam Lazarus colligat. cui
similem illum puto, qui caesus saepius a Iudaeis ad patientiam
credentium et uocationem gentium ulcera sui corporis lambenda
quibusdam uelut canibus offerebat, quia scriptum est:
conuertentur ad uesperum et famem patientur ut
canes. quod agnouit Chananitis illa mysterium. cui dicitur:
nemo tollit panem filiorum et mittit canibus. agnouit
hunc panem non panem esse qui uidetur, sed illum qui intellegitur
et ideo respondit: utique, domine; nam et catelli
edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum.
micae istae de illo pane sunt. et quia panis uerbum est
et fides uerbi est, micae uelut quaedam dogmata fidei sunt.
unde respondit dominus, ut ostenderet fideliter dictum: o
21 Matth. 15, 26 23 Matth. 15, 27 27 Matth. 15, 28 BL 4 de s. u. P 5 abiectam CEX
abiecta cet. colligit it (e s. i pr.) collegit ELT 7 nec (c 8. w.) P
8 cui] qui PL 11 sitis (s alt. 8. u. m2) P sit X (aint corr. n) sint y
13 rideant (t s. u.) P ct om. X doceat P (e s. Q m3) L 15 utrumque]
uirumque P (que exp. m2) L lazarum (-us m2) P. 16 qui P
(c 8. q m3) L 19 uesperam aL cananitis PCL
chananites a (i s. u. et i s. es in2) C chananitidis B
mulier, magna est fides tua.
o felicia ulcera, quae
excludunt dolorem. o uberes micae, quae repellitis
ieiunium sempiternum, quae colligentem pauperem aeternis
expletis alimentis! abiciebat uos de mensa sua archisynagogus,
cum propheticarum scripturarum et legis interna mysteria refutaret;
micae enim sermones sunt scripturarum, de quibus
dicitur: et proiecisti sermones meos post te. abiciebat
uos scriba, sed Paulus diligentissime colligebat in iniuriis
suis legens plebem. lambebant ulcera eius qui morsu serpentis
intrepidum excusso serpente uiderunt et crediderunt. lambebat
ille carceris custos, qui uulnera Pauli lauit et credidit. beati
canes, in quos ulcerum talium destillat umor, ut adinpleat cor
et inpinguet fauces eorum, quo custodire domum, seruare
gregem, cauere adsuescant lupos.
Pone nunc ante conspectum saecularibus Anianos studiis
intentos, qui societatem potentiae regalis adfectant, ut armis
militaribus inpugnent ecclesiae ueritatem, nonne tibi uidentur
in quadam purpura et bysso exstructis iacentes toris, qui
pro ueris fucata defendant, ditibus abundare sermonibus, cum
iactant dominico terram tremuisse sub corpore, caelum tenebris
obductum, excita uerbo maria uel sedata, uerum tamen
dei filium denegantes? constitue et illum pauperem, qui sciens
non in sermone, sed in uirtute regnum dei esse paucis quid
sentiret expressit dicens: tu es filius dei uiui: nonne tibi
illae uidentur egere diuitiae, haec redundare paupertas? diues
haeresis euangelia multa conposuit, pauper fides hoc solum
19 Luc. 23, 44. Matth. 27, 51 23 I Cor. 4, 20 24 Matth. 16, 16 2 o om. PBL 7 proiecistis P (i alt. eras.) L 8 in
om. X 9 morsus X 10 excussu serpenteiii X 11 patibuli P paululi
(lu eras.) L 12 destillat P ml distillat P m2 aCX 13 quo a quos
P qui cet. 15 arrianos (s exp. m2) P arrianus X (qui intentas
quoque) 17 uidetnr PLX (-entar m3P, m2 π V) 18 exstructis
aET et structis PBL et exatructis CG\'(X 2:3 dei regnum X qui P
(quid m2) LX 24 tibi uidentur illae PL illae tibi uidentur X 26 fidis
X fidelis X
deos fecit, pauper ecclesia unum deum nouit.
inter hunc igitur
diuitem et pauperem chaos magnum est, quia post mortem
nequeunt merita mutari, eoque in inferno diues inducitur
aliquid de paupere spiritus refrigerantis haurire; aqua
enim refectio est animae in doloribus constitutae, de qua dicit
Esaias: et saliet aqua cum delectatione de fontibus
salutaris. cur autem cruciatur ante iudicium? quia luxurioso
carere deliciis poena est. nam et dominus dicit: ibi erit fletus
et stridor dentium, cum uideritis Abraham, Isaac et
Iacob et omnes prophetas in regno caelorum.
serus
autem diues iste magister esse incipit, cum iam discendi tempus
habeat nec docendi. quo loco euidentissime declarat dominus
uetus testamentum esse fidei firmamentum retundens perfidiam
Iudaeorum et excludens nequitias haereticorum, a quibus mens
supplantatur infirmior; ipsi enim pusilli sunt, qui adhuc nesciunt
incrementa uirtutis.
licet autem aduertere quod in uilici
illius superiore et istius diuitis praesenti comparatione incentiuum
misericordiae sit, et ibi fortasse sanctis, quos amicos
dicit et quibus tabernacula tribuit, hic uero docet pauperibus
conferendum.
Si peccauerit in te frater tuus, increpa illum. quam
bene post diuitem, qui cruciatur in poenis, subiecit praeceptum
ueniae largiendae, his utique qui se ab errore conuertunt, ne
quem desperatio non reuocet a culpa! quam uero moderatus
est, ut neque difficilis uenia nec remissa sit indulgentia, ne
20 Loc. 16, 9, X 6 constitutua (us in ras) erat (8. u. m3)
P constitutus L qua dicit] quo diuite P (cit m3 8. uite) L 7 delectibus
P (laticibus 8. lectibus m3) L 8 luxorioso (v a. Q pr. m2) P
10 cura ... caelorum om. PBLX, cf. 188, 4 et isaac X 14 firmitatem
X iudaeorum perfidiam y 16 supplantatis P (-tur m2) L
19 sitJ est FOV fortassis C 20 hoc P (hic m3) L 25 quem]
que PBLX
culpam! sic et alibi: si peccauerit in te frater tuus, uade
et corripe eum inter te et ipsum; plus enim proficit
amica correptio quam accusatio turbulenta: illa pudorem incutit,
haec indignationem mouet seruetur potius quod prodi
metuat qui monetur. bonum quippe est Ut amicum magis te
qui corripitur credat quam inimicum; facilius enim consiliis
adquiescitur quam iniuriae subcumbitur. unde et apostolus
corripite inquit, ut fratrem, ut erubescat, non ut inimicum
eum existimetis. infirmus enim custos diuturnitatis
est timor, pudor autem bonus magister officii; qui enim metuit
reprimitur, non emendatur, quem pudet facere in naturam
uertit.
pulchre autem posuit: si peccauerit in te; non enim
aequa condicio in deum hominemque peccare. denique apostolus,
qui diuini est uerus interpres oraculi: haereticum
inquit post unam correptionem deuita, quia non est aeque
perfidia ut culpa ueniabilis. et quoniam plerumque per
error obrepit, corripiendum praecepit, ut aut pertinacia
uitetur aut prolapsio corrigatur.
Uerum quid est: si septies conuersus fuerit ad te,
dimitte illi? num ueniae numerus praefinitur an uero quia,
cum septimo die requieuerit deus ab omnibus operibus suis,
post ebdomadam istius mundi quies nobis diuturna promittitur,
ut quemadmodum mala istius mundi feriata cessabunt ita
etiam uindictae seueritas conquiescat? sabbatum autem non
solum dierum, sed etiam mensum est, et ideo septimi mensis
3, 10 22 Gen. 2, 2 G conhibentia PBL cohibentia aX (h 8. u. n) conibentia
CEfT 3 illam ET te et] temet FO V 6 amicum] ad amicum P
(ad eras.) L te magis PL 10 aestimetis PL infirmus (i 8. u
m3) P 13 in te 8. u. m3 P, om. L 14 hominesque P hominisque L
15 uersus (s pr. eras.) P 18 praecipit FOV ut om. X 22 cum
om. X 23 ebdomadi PaCETV ebdomada cet. 26 et 402, 1 mensum P
(-ium m.2) L mensuum B (uù loco pr. in ras.) aFG et (u pr. ex i) COnV
mensium cet.
quoque nec annorum tantummodo, sed etiam generationum,
postremo ipsius mundi, cuius typus est sabbatum
magnum, sicut in lege est ebdomada septima, post quam
celebratur annus iubelaeus. quod mysterium nobis uoluit
dominus reuelare, cum dicit: non solum septies, sed etiam
septuagies septies, quia septima generatione, ut habes
secundum Lucan, Enoch raptus est, ne malitia mutaret cor
eius, et in eo aculeus doloris quieuit. septuagesima autem et
septima generatione dominus natus est ex Maria humani generis
in se peccata suscipiens remissionem tribuit omnium delictorum.
ergo quamuis secundum litteram discas frequenter ignoscere
nec indignationem tenere — nihil enim est quo possit offendi
cui ignoscendi est consuetudo —, tamen agnosce mysterium.
neque enim otiose sabbato dixit dominus mulieri: dimissa
es ab infirmitate tua ostendens plebi suae, quae sicut
mulier illa uocata sequeretur, aduentu suo se remisisse peccata.
septuagies itaque et septies Lamech condemnatur, quia
delinquit qui scelus dum punit admittit. omnem autem
enormitatem sceleris baptismi sacramenta dimittunt. disce
ergo donare iniurias tuas, quia persecutoribus suis Christus
ignouit.
3, 37 8 Sap. 4, 11 9 Luc. 3, 23 sqq. 15 Luc. 13, 12 18 Gen.
4, 24 21 Luc. 23, 34 L nec] non PBL 2 quoque nec annorum s. u. m3 P,
om. L nec] neque BFO regenerationum E (re eras.) yT uenerationum
PL 4 ebdomada αCLχ ebdomadas (s del.) BK ebdomas PFO
et (as ex adas) V 5 iubeleus (i 8. e pr.) Ej iubileu6 LN nobis dns
uoluit X noluit nobis dns CX 7 septuagies (0 et ea 8. u.) P R lucan
Pml lucam PM3 cet. enoc PCL malitiam L mutaret (im add.
tn2) P 9 septuagesima (a pr. s. u. m2) P septuagensima X (n eras.
OK) 10 uatus est V (est exp.) natus PL 12 discam
PL dicas 0 et (corr. m2) KV 13 uel indignationem non tenere y
quod FOV 15 dns dixit C demissa (dim. m2) P 17 se om.
C χ peccato X 18 et om. Gf et m1 F, itaque et om. L 20 inormitatem
P (en. M2) LX 21 Christus om. X (in V add. m2)
Nec illud otiosum, quod sabbato passus est magno significans
fore sabbatum, quo mors destrueretur a Christo. quodsi
Iudaei sabbatum ita celebrant, ut et mensem et annum totum
quasi sabbatum habeant, quanto magis nos resurrectionem
domini celebrare debemus! et ideo maiores tradidere nobis pentecostes
omnes quinquaginta dies ut paschae celebrandos, quia octauae
ebdomadae initium pentecosten facit. unde et apostolus
quasi Christi discipulus, qui sciret diuersitatem esse temporum,
scribens ad Corinthios aput uos inquit forsitan manebo
et hiemabo et infra: manebo autem Ephesi usque ad
pentecosten; ostium enim mihi apertum est magnum.
itaque aput Corinthios hiemem agit quorum erroribus
quod eorum circa dei cultum frigeret adfectus; cum
Ephesiis pentecosten celebrat atque his tradit mysteria, relaxat
animum, quia fidei cernebat ardore feruentes. ergo per hos quinquaginta
dies ieiunium nescit ecclesia sicut dominica, qua dominus
resurrexit, et sunt omnes dies tamquam dominica.
erit et
alia dominica, qua dominicum corpus resurgat. nouit hanc
Paulus, qui ait: uos autem estis corpus Christi et
ex membris. hoc enim corpus domini et ossa de ossibus
eius capiti cohaerebunt, caput autem ecclesiae Christus.
tunc ergo cessabit ieiunium, quoniam in perpetua iocunditate
16, 6 10 I Cor. 16, 8 sq. 19 I Cor. 12, 27 21 Ephes. 5, 23 E quo T ut G passus (pas in ras.) P magno G
(o ex a) r et (Q s. 9) m3 P, m2 nV magna E (v 8. a m2) T 2 destruetur
P iudaeis Ceras.) V 5 tradedere
(i s. e pr. m3) P tradere L tradiderunt x 6 L P octauae
ebdomade C octauae ebdomades a octauae ebdomadis Xy octo ebdomadae
PL octo ebdomades B 7 dP faciant PL 9 et 12
chorinthios PL 10 efesi P 11 ostium (i ex e m2) P 13 frigesceret
P (e pr. ex i m2, t 8. u. ml) L 14 efesiis P ephesis XL pentecoste
x tradet P (-it m3) BLX (-it m2 Pm2 X
(in πV corr.) L PL Lu C 16 qua (a in ras.) P quia LX (qua
corr. OKV) 17 et alt. om. CG 18 hunc P (a s. u m2) L 21 coherebunt
capiti ET 22 iucunditate B
enim mors destruetur. nam etsi cessauit in Enoch et
non est inuenta in eo, destructa tamen non est; ille enim
raptus est ut euaderet, Christus ut destrueret inmolatus est.
et ideo bene dixit: ubi est, mors, uictoria tua? ubi est,
mors, aculeus tuus? ergo in hac resurrectione iterum Christus
tamquam suo resurget in corpore. beatus itaque qui
habuerit partem in prima resurrectione; sicut enim
primitiae dormientium Christus, sic tunc primitiae resurgentium
ecclesiae sancti eius.
hoc mysterium Petrus scire
non potuit. fortasse scierit de Enoch: quis tamen potuit mysterium
absconditum in deo humana mente conprehendere? ueniat
ergo dominus in meam animam, in meam mentem atque eam
subiciat sibi, ut cum subiecta mens fuerit mea, dicam: non
timebo mala, quoniam tu mecum es.
Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis
huic arbori mori: \'eradicare et iactare in mare\', et
obaudiet uos. de grano sinapis supra dictum est, nunc de
arbore mori est disputandum. arborem lego, non tamen arborem
credo. nam quae ratio, qui profectus hic noster, ut arbor, quae
laborantibus agricolis ferat fructus, eradicetur et mittatur in
mare? licet hoc pro uirtute fidei possibile iudicemus, ut
sensibilibus inperiis natura insensibilis obsequatur, quid sibi
uult tamen etiam ipsa arboris species? legi quidem: pastor
7 Apoc. 20, 6 9 I Cor. 15, 20 11 Coloss. 1, 26 14 Ps. 22, 4
18 1. VII 88. 176 sqq. 24 Amoa 7, 14 PBLX (-bit carr. PKV) 2 distruitur X 3 destrncta. (m
eras.) P 4 destrueret et P (et exp. m2) L 7 resurget (i «. e alt.) P
resurgit X 8 partem (a ex u m2) P 10 ecclesia et L ecclesia
est et P 12 humanu (a 8. 9) P 13 mea anima P (M2 meft
aninia) B mea mente P (meā mentfi m2) B 14 fuerit mens
mea EfT mea mens fuerit X 16 dicetis (e ex i m3) P dicitis
17 mori] om. PL moro C (item u. 19) 18 uos] nobis XF 19 moria
(s del.) X nonj dum P (exp. et 8. m2 non) B 22 mari
maria X
nobis quod ex peccatorum grege peccator ipse conuersus
sit, licet conueniat ut futurus propheta gentium fructum
quaesisse uideatur in sentibus, cibum ex sentibus eruisse,
decoloros et faetidos greges gentium, populos nationum in suorum
scriptorum pascuis locaturus, ut spiritali refectione
pinguescerent, ipse autem de peccatore conuerso lac spiritale
mulgeret.
sed cum in alio euangelii libro de monte sit dictum,
cuius species nuda gignentium uitium olearumque ieiuna,
infecunda messibus, apta latibulis bestiarum ferarumque cursibus
inquieta extollentem se altitudinem nequitiae spiritalis
uideatur exprimere, sicut scriptum est: ecce ego ad te,
mons corrupte, qui corrumpis omnem terram, congruit
ut hoc quoque loco opinemur id dictum, quoniam fides spiritum
excludit inmundum, maxime cum arboris natura huic
concurrat opinioni. nam fructus eius primo albet in flore,
deinde iam formatus inrutilat, maturitate nigrescit. diabolus
quoque ex albenti angelicae flore naturae et potestate rutilanti
praeuaricatione deiectus taetro inhorruit odore peccati. en tibi
illud arbori mori dicentem: eradicare et iactare in mare,
cum legionem eicit ex homine, in porcos transire permittit,
qui exagitati diabolico spiritu se in maria demerserunt.
hic
igitur locus hortatorius ad fidem docens moraliter etiam ea
quae solidata sunt fide posse dissolui. ex fide autem caritas,
Ephes. 6, 12 12 Hier. 28 (51), 25 21 Lnc. 8, 30 aqq. 24 I Cor.
13, 13 8. b m3) P 3 gentium propheta X fructus PBL
4 sernisse (s pr. eras., se s. u. m3) sed (d s. u. m3) P eruisse sed BX
5 decolores PLy 6 nutriturus X 8 dictum sit C 9 uitiorum P
(or eras.) BL 10 latibulis P (lis in ras. m2) latibus L 12 sicut et
PBX (et 8. u. PF) 16 fructus eius (ius in u. ult. m3) P fractu se L
albet] habet y, 18 potestate P (tes in ras., tate s. u.) post BL
20 illud X illum X erit illud cet. arboris PL dicentem aCX
dicenti ET dicente P (-is m3) BGffL 21 eicit aCX eiecit cet. 22 in
m2 in mg. P 23 horta*torius (r eras.) P 24 solida PBL
Sequitur ut nemo in operibus glorietur, quia iure domino
debemus obsequium. nam si tu non dicis seruo aranti aut oues
pascenti: transi, recumbe — ubi intellegitur quia nullus
recumbit, nisi ante transierit; denique et Moyses ante transiuit,
ut magnum uisum uideret — si ergo tu non solum non dicis
seruo tuo: recumbe, sed exigis ab eo aliud ministerium et
gratias ei non agis, ita nec in te patitur dominus unius usum
esse operis aut laboris, quia, dum uiuimus, debemus semper
operari.
ergo agnosce esse te seruum plurimis obsequiis
non te praeferas, quia filius dei diceris — agnoscenda
gratia, sed non ignoranda natura — neque te iactes, si
bene seruisti, quod facere debuisti. obsequitur sol, obtemperat
luna, seruiunt angeli. uas gentium electus a domino non sum
inquit dignus uocari apostolus, quia persecutus sum
ecclesiam dei. deinde alibi nullius se ostendens conscium
culpae subiecit: sed non in hoc iustificatus sum. et nos
ergo non a nobis laudem exigamus nec praeripiamus iudicium
dei et praeueniamus sententiam iudicis, sed suo tempori, suo
iudici reseruemus. posthac reprehenduntur ingrati atque ita
demum ad tractatum futuri uenitur iudicii.
ne descendat tollere illa et qui in agro similiter non
redeat retro.
memores estote uxoris Loth. interrogatus
a discipulis dominus quando ueniret regnum dei ait: regnum
dei intra uos est, utique per ueritatem gratiae, non per
25 Luc. 17, 20 sq. (X 4 senoranti P (m2 serao aranti) seueranti L 7 non
solum om. PBL 8 eiiges P (-ia m3) BL 9 ages P (-is m3) BL
11 agnosce te esse ex agnoscite esse X obsequiis (ii in ras. ex i) P
16 persequutuB aFV 19 nec] ne P praeponamus P (praeripiamus
m3) L 21 posthac scripsi post hanc (haec m2 E) libri 22 iudicii
uenitur x 27 non 8. u. m3 P om. L
domino; ea enim parte qua participamur seruitute participamur
et regno. ait ergo: regnum dei intra uos est, quando autem
ueniret, noluit dicere, sed dixit iudicii diem esse uenturum, ut
terrorem omnibus iudicii inminentis incuteret nec securitatem
dilationis adferret. et ne uideretur contristare discipulos, si
his aliquid denegaret, ait in alio libro: de die autem et
hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius.
bene medie posuit filium; est enim idem filius hominis filius
dei, ut magis dictum secundum filium hominis aestimemus.
quia temporum finem non per naturam hominis, sed per
naturam dei nouit. nec alienum tamen a fide est, si filium
accipias dei. quid enim est quod bonus pater filium celauerit.
cui omnia dedit? aut quomodo non dedit cognitionem temporis
qui dedit ipsius iudicii potestatem? quomodo autem filius
nescire potest quod pater nouit, cum in patre filius sit et spiritus
scrutetur etiam alta dei, cum ipse filius altitudo sit diuitiarum
sapientiae et scientiae dei? sed cur nolit dicere ostendit
alio loco: non est uestrum scire tempora et annos,
quae pater posuit in sua potestate.
uidetis quo tendat
qui trinitatem negat unius potestatis, ut sit aliquid quod
nesciat filius? cur enim celaret filium proprium pater? aut
enim inuidiae causa nolumus aliis intimare quod scimus aut
3, 35 15 Ioh. 5, 22 16 Ioh. 14, 11. I Cor. 2, 10 17 Rom. 11, 34
19 Act. 1, 7 X 2 eam enim partem X 4 uenturas P (m2 -um) L
5 nec... adferret in mg. inf. m3 P, om. L; nec... (7) denegaret om. a
et ne uideretur] nec miseretur P (et ne nide 8. nm3) L 7 digeret
(m3 denegaret) P diceret L negaret y sed ait P (sed exp. m2) L
de hac hora nemo scit (om. in alio libro de die autem et) PL 9 bene
enim m. a bene autem m. ET medie aCT et (ũ m2 8. e) E mediae PBG-(
medium LX 13 filium (o m2 8. uaBFV et (c 8.
q) m3P, m2 π 15 qui P (c a. q m3) cui CG π 17 * sit (e eras.) P
18 nolit P (t 8. u.) BCX noluit aX noluerit (uer 8. u. m2) L 21 qui
om. OV 22 celaret fllium s. u. m2 P, om. L proprius P (-um
corr.) L
filium suspicio cadit. ergo unius sunt cognitionis, quia unius
sunt potestatis. deinde qui signa nouit futuri iudicii utique
nouit et finem.
quid enim est quod nesciat ille sicut fulgur
coruscans, eo quod lux, dei filius, interna mysterii caelestis
inluminet? in illa, inquit, hora. ergo et horam nouit, sed
nouit sibi, mihi nescit. bene autem causam diluuii et incendii
et iudicii de nostris adserit prodisse peccatis, quia deus malum
non creauit, sed nostra sibi merita reppererunt.
non quia coniugia damnentur, neque enim alimenta
damnantur, cum in istis successionis, in illis naturae subsidia
sint — alioquin de hoc mundo est exeundum — sed in
omnibus modus quaeritur, quidquid autem abundantius a
malo est. sit aliqui consensus ad tempus, ut uacemus orationi:
sit aliqua inter sollicitudines mundi et intemperantiae crapulam
sobrietas religionis et indutiae castitatis.
ergo quia propter
inprobos necesse est probi in hoc saeculo contritionem cordis
animique patiantur, quo uberiorem mercedem accipiant in
futurum, remediis instruuntur, utqui in Iudaea sunt fugiant
in montes. quae est ista Iudaea? noui enim et aliam Iudaeam
secundum spiritum, non secundum litteram; notus enim in
22 Ps. 75, 2 (sic quoque L)... proditoris in mg. inf. P in om. P
ml BL; inuidia in P m2 inuidiae in ET suspicio in filium ET
5 diei P (m2 dl) L inferna P (t 8. f m3) L 7 deluuii (i m3 s. e) P
8 et iudicii om. X prodisse in mg. P dns ET 9 merita sibi X
10 bibunt (m3 bibebant) P et uxores Εγ T ducebunt et nubebunt
(bis -bant m3) P 11 elementa PBL 12 aucceesiones PBLX 14 autem]
enim C 15 est P m3, om. Pml BL sit om. X aliquis Εγ T
et (8 8. u.) V orationi (i ait. ex is) P oratio FOV 16 sit αCπχ et
(m2 in ras.) P set B sed L si FO si* V crapulam arcy crapulas P
(cf. adn. sequ.) crapula cet. 17 sob Rietas (8 pr. 8. u. et R ex corr.
in2) P oblitus L quia (a s. u. m2) P qui L 19 animaeque PBL
quod PLX (d del. Pre) 20 fugient / (in G coir.)
futuri cohibere iudicii, cum scriptum sit: tremor autem
montes occupabit? caelum et terra transibunt: quomodo
terrarum portio manebit inmunis aut tueri me poterit,
quae nec ipsa se seruat? ubi igitur me ab ira eius abscondam,
qui conturbat profundum maris? si ascendero in caelum,
ibi est; si descendero in infernum, adest. non ergo falli
potest qui ubique est, sed placari.
Adest itaque iudicii dies. si uis non conprehendi, cottidie
tunc, cottidie fuge. quaeris quo fugias? ascende in montem
qui euangeliz as Sion, ut excelsorum uertice possis eminere
meritorum; deus enim montium et non deus uallium est.
ascende eo, ubi Christus sedet ad dexteram dei, cuius fundamenta
in montibus sanctis et montes in circuitu eius.
mons tuus Paulus, mons tuus Petrus est. supra illorum fidem
mentis tuae locato uestigium. in lege dei atque haereditate
fidei constitutos iudicii dies non ad poenam inuenit, sed ad
gloriam.
si quis etiam in tecto situs, hoc est superiora iam
domus suae eminentiumque uirtutum culmen ascendit, ad
terrena mundi huius opera non recidat. noui enim tectum in
quo Rahab, illa typo meretrix, mysterio ecclesia, sacramentorum
consortio populis copulata gentilibus exploratores, quos Iesus
direxit, abscondit. qui si ad inferiora descendissent domus, ab
12 Reg. III 21 (20), 28 13 Rom. 8, 34. Coloss. 3, 1. Ps. 86, 1
14 Ps. 124, 2 20 Ioa. 2, 1 PBL metum aC 2 sit scriptum (scriptum
s. u. m3) P, scriptum om. L autem] ante te X, a te B, a F et (tremona
sicf) On 3 montis FOV occupabit a et (b ex u) EG occupauit
cet. 4 poterint et seruant X 5 me igitur X 6 profundumJ
fundum C πχ 10 quo (om. modo) PL 11 ut 8. u. m2 P, om. L
13 sedit X 17 constitutos V (o alt. ex u) CPml aBL
constitutus Pm2 FO dies iudicii PBL uenit PBL te inuenit aC
18 quid P (s 8. d) L positus x 20 recedat P (recidat m3) aL
recedat X (recidat m2 it) accedat X 21 rahab 0f et (h s. u.) rc raab cet.
22 genitalibuB P (gentilibus corr.) L gentibus ay ihus (s s. u. m3) P
tectum ergo sublimis est mentis officium animaeque
fastigium, quo nuda corporis operitur infirmitas. unde mihi
uidetur etiam paralyticus ille idcirco esse sanctus, qui a
quattuor iuuenibus demissus e tecto est, quia quattuor adminiculo
uirtutum. prudentiae fortitudinis temperantiae atque
iustitiae, ad pedes Christi alta quadam se ratione subiecit.
nihil enim excelsius humilitate, quae tamquam superior nescit
extolli, quia nemo id adfectat quod infra se iudicat.
Sed quoniam in iudicio uersamur, non digrediamur a tecto
ne dum uasa quae in domo sunt cupimus auferre, capiamur.
non enim in omni domo sunt uasa aurea et argentea, sed in
plerisque sunt lignea, nec omnis domus plena; sunt enim et
uacuae, quas nouit propheta, qui dixit: quid factum est tibi
nunc quia ascendisti in domus uacuas? inpleta est
ciuitas clamantium. et subiecit: omnes principes tui
fugerunt, quicumque in te uulnerati sunt, et ad perfidiam de
fide lapsi sunt. uulneratus est Sabellius, uulneratus est
uulneratus est Arrius; in domo enim uacua sunt repperti.
uis domum uidere plenam? sequere Petrum, cum esuriret, ad
domus superiora gradientem. ibi agnouit mysterium ecclesiae
congregandae, ut gentilem populum non iudicaret inmundum
quem fides ab omni possit mundare contagio. uasa autem
de luto sunt, ergo uas corpus est. et ideo caue ne desiderio
10, 9 sqq. (m2 occiderentnr) P occisi essent x 8 fastidium X
4 quia a PB 5 IIII PL π (bis) dimisaus aCXy et (m2) P e (de m2t P
9 infra PF γΟπ intra cet. (nescio an recte) 12 et om. X, atque C
sed et (et s. u. m3) P 13 omnes ET et (e ex i m2) Pf plenae P
(ae ex a m2) aEfT (in plenae fortasse latet plena est) 14 quod y
15 qui aX ascendistis aBC (s alt. eras.) impletae sunt ciuitates X
17 a perfidia P (i alt. s. u.; ad perfidiam m2) BL 18 ualentius P
(m2 -inns) L 21 domoB FOV 23 fidem P (8 8. mm3) L ab
omni possit aX posset (possit B) ab omni PBCLX contagione Cy
autem] ergo PBL
accepit mysterium in inferioribus positus, tu quemadmodum
accipies? ille accepit, quia ascendit, ut euangelizaret dominum,
passionem corporis non timeret.
Ergo qui in tecto est non descendat et qui in agro
est non reuertatur retro. unde intellegam quid sit ager,
nisi ipse me doceat Iesus dicens: nemo mittens manum in
aratrum et respiciens retro aptus est regno caelorum?
otiosus in uilla sedet, laboriosus in agro seminat: debilis ad
focum, fortis ad aratrum. bonus odor agri; odor enim Iacob
odor agri pleni. ager plenus est florum, plenus est fructuum
diuersorum. ara igitur agrum tuum, si uis dirigi ad dei regnum.
floreat tibi bonorum seges fecunda meritorum. sit uitis abundans
in lateribus domus tuae et nouella oliuarum in
circuitu mensae tuae. dicat anima tua Christo fertilitatis
suae iam conscia et seminata dei uerbo, spiritalibus quoque
inarata culturis: ueni. frater meus, exeamus in agrum,
ille respondeat: introiui in hortum meum, soror mea
sponsa: uindemiaui myrram meam. quae enim melior
quam fidei uindemia, qua resurrectionis fructus reconditur,
qua perpetuae laetitiae fons rigatur?
itaque cum respicere
prohibearis, multo magis redire prohiberis et tollere tunicam;
conperisti enim quod ei qui tunicam te petierit remittere debeas
et pallium. ergo directus ad dei regnum opes et patrimonium
non requiras. noui et aliam scriptam tunicam, de qua nos
10 Gen. 21, 27 13 Ps. 127, 3 17 Cant. 7, 11
18 Cant. 5, 1 23 Matth. 5, 40 aX quēammodum (d s. m pr.) P quaeammodum L 3 quia
X qui cet. 6 quid P (d a. «. m2) CE qui cet. 8 ad (s. u. m2)
regnum P regnum( -o m2) Y 9 sedet] eed X 16 iam suae aC
aemina X (-nata m2 PBL 19 uinde∗∗∗∗ (miaui
s. ras. m2) P myrra mea BL 20 quam fidei uindemia] haec praeter
demia in ras. P qua] quare (re exp. m2) P 21 qua* (e eras.) P
quae x fonte EIT 25 nouit CXx alia CFOV scribtam P
scripturam Eml GT scriptura CrX tonicam
actibus eius induti nouum superioris tunicam non requiramus
erroris. unde et illa ait: nocte exui me tunicam
meam, quomodo induam eam? quod non solum renuntiare
peccatis, sed etiam memoriam omnem debeas actus superioris
abolere. denique Paulus superiora obliuiscens culpam exuit,
paenitentiam non omisit.
et ideo dominus memores inquit
estote uxoris Loth, quae ideo quia respexit retro perdidit
naturae suae munus; retro enim Satanas, retro Sodoma. quapropter
fuge intemperantiam, declinato luxuriam. et ut cognoscas
quia non omnes possunt fugere in montem, recordare quia
ille qui se ueteribus studiis non reflexit — Sodomam enim
ante delegerat — ideo euasit, quia peruenit ad montem, illa
quae infirmior fuit, quoniam ad posteriora respexit, nec mariti
adiuta suffragio ad montem peruenire potuit, sed remansit.
In illa nocte erunt duo in lecto uno, unus
et alius relinquetur. bene noctem dixit, quia antichristus
hora tenebrarum est, eo quod pectoribus hominum
tenebras offundat, cum dicat se esse Christum, exsurgentibus
pseudoprophetis, qui adserant nunc in desertis legum degere,
ut uagae errore opinionis inludant nunc in penetralibus, ut
qui audierint praecelsae nomine potestatis artentur. Christus
19, 26 8 I Tim. 5, 15 12 Gen. 13, 10 13 Gen. 19, 30 20 Matth.
24, 24 et 26 sq. ante ut add. dicens CL χ 2 induti PBLyx indute FV induite 0
et (induete m2) C indutie a superioris istam tunicam aET 4 induam
(m in ras.) E induar PL ∗eam P 5 omnes P (-ê corr.) L
(in B omnS add. in marg., debeas in ras.) superiores P (-is m3) L
6 scs paulus P (scs extra u. m2) L posteriora BG anteriora T 10 et
utj et tunc P ut tunc Z cognoscas (e s. a m3) P 12 ae a BET et
(a 8. u.) T sodoma BGL 13 diligerat aET et m2 P dilegerat
X delerat L delegarat G 14 inferior PBL quoniam] quando
FOV ad om. a 17 alius] unus L 19 esse se X, şesse se a
20 desertum X 21 uagi errorem y inludat P (-ant corr.) BL
penetralibus PB (F?) penetrabilibus cet. 22 audierit P (-int corr.)
BL praecelsae (e tert. s. u.) P
sui globos spargit et ideo nec in desertis uagatur nec aliquibus
locis clauditur, quia caelum et terram ego conpleo dicit
dominus, sed luce fulgoris sui fulget, ut in illa nocte resurrectionis
gloriam uidere possimus. quid igitur sibi uult quod ait:
duo in lecto uno et duae molentes et duo in agro,
unus adsumetur et alter relinquetur? numquid iniquus
deus, ut pares studiis et societate uiuendi atque indiscretos
actuum qualitate meritorum remuneratione discernat? non ita
est, sed pro actibus hominis remunerationis est qualitas. non
ergo merita hominum copulae usus exaequat; nam et pater in
filium et filius in patrem studio religionis insurgunt, quia non
omnes quod adoriuntur efficiunt, sed qui perseuerauerit in
finem hic saluus erit. tum deinde non forense obsequium,
sed interiorem dominus rimatur affectum; neque enim si iuste
offeras et non iuste diuidas, acceptum est sacrificium deo.
ergo ex uno strato — est enim stratum infirmitatis humanae,
quia scriptum est: uniuersum stratum eius uersasti in
infirmitate eius — unus relinquitur, alter adsumitur. qui
adsumitur rapitur obuiam Christo in aera, qui autem relinquitur
inprobatur.
duae molentes in pistrino. sensus quidem est
quod hi significari uideantur qui ex occultis alimenta quaerant
et in apertum ex interioribus proferant. sed tamen quid molant
istae mulieres requirendum est, nisi forte quod legimus in Esaia:
si adferatis similaginem, uanum est, ut similago sit quae
a molentibus offeratur. discutiamus ergo quae molant quidue
12, 53 13 Matth. 10, 22 15 Gen. 4, 7 18 Ps. 40, 4 19 I
Thess. 4, 16 25 Esai. 1, 13 m2) L impleo Cy 7 adsumitur P (-etur
m2) BL relinquitur P (-etur m2) BL 8 indiscreta X et Cm2 indiscreto
aC ml 10 hominum X 12 in patre a CFLOV 14 tunc
PBEFLOT 16 acceptus P (-0 corr.) L 18 eius om. X, meum C
19 relinquetur .. adsumetur.. adsumetur (e ex i an).. relinquetur fLY
et alter aC 22 hii P uidentur FO V 23 in aperto (et om.) X
molent aX 25 similagines PL similagine a 26 a s. u. m2 P, om. L
sit, in quo aptius reor quia humani corporis forma referatur,
in quo anima nostra uelut quodam carcere includitur
corporali, panem, si boni consulat, operatura caelestem. in hoc
ergo pistrino uel synagoga uel anima obnoxia delictis triticum
molendo madefactum et graui umore corruptum non potest
interiora ab exterioribus separare et ideo relinquetur, quia eius
similago displicuit. at uero sancta ecclesia uel anima nullis
maculata contagiis delictorum, quae tale triticum molit, quod
solis aeterni calore sit torridum, quod deus quemadmodum
noluit sic uestiuit et angeli ab omni purgamentorum labe
mundarunt, bonam similaginem de penetralibus hominum deo
offerens sacrificii sui libamenta conmendat.
Nec solum molentes duae, sed etiam operantes duo erunt
in agro uno, e quibus adsumetur unus, bonus seminator, qui
non supra uias seminauerit, sed supra aratum et cultum solum,
ut fructum humilitate pressum, non iactatione dispersum terra
multiplicet, relinquetur autem seminator zizaniorum, ex quibus
refutabilis similago conficitur. qui sint autem isti agricolae
differentes possumus repperire, si aduertamus qua ratione
duos
fortasse enim ideo, quia altera exterioris est hominis, qui
10, 17 11 Luc. 12, 28; Matth. 6, 30 Pa. 77, 25 15 Luc. 8, 5 et 8
18 Matth. 13, 25 sqq. 21 Rom. 7, 23 22 II Cor. 4, 16 C sit] est CET 2 uereor P (u ex r m2; ue
exp. m3) L quia] quod Gy qui X reformatur X preferatur m3 P
3 uel.t (u 8. ras.) P 4 si boni aCX si bonis PL sibi GT si (8. u.
m2) sibi E sibi ut r operatur X 6 molendum BL et (o ex um
m2) PF malefactum LX (mal. m2 itF) 7 separari X relinquetur
Xy relinquitur cet. 9 molit triticum Z 13 libamina ETX liba Gf
15 agro uno C Χχ uno agro cet. adsumitur PBL unus adsumetur
ET 17 terram P (m del. m2) L 18 relinquitur PBL 19 refutasilia
P (-bilis corr.) L sint (i ex n) B sunt L 21 duo PBL
sint P (NOTC s. uet n alt. a. u. m2) B unus sit L-sit (iN
ras. m2) NOTC (hoc in mg. m2) a NOTT X
eo ille fortasse deterior, qui extollitur frustra inflatus mente
carnis suae et non tenens caput, quia a domini nostri Iesu
Christi salutarium praeceptorum obseruatione declinat; ipse
enim caput omnium, qui auctor est omnium. alter est ille
praestabilior, qui humilitatem diligit, sapientiam quaerit,
non omittit, bonus scilicet seminator; dispersit enim,
dedit pauperibus, iustitia eius manet in aeternum. hic
igitur spiritalis est, ille carnalis. nam sicut uerbis apostolicis
conprehendimus illum extollentem se tumido animo seductorem
mente carnis inflari, ita etiam sanctum uirum renouari spiritu
mentis ostendimus dicente eodem: renouamini autem spiritu
mentis uestrae. duas ergo mentes esse demonstrat,
unam, quae mens carnis efficitur uicta peccato, alteram, quae
spiritui copulata carnis abiurat inlecebras.
nec solum duae
mentes, sed etiam duae leges in nobis sunt, quarum utramque
nobis apostolus explicauit dicens: condelector enim legi
dei secundum interiorem hominem, uideo autem aliam
legem in membris meis repugnantem legi mentis meae
et captiuantem me in lege peccati, quod est in membris
meis. est ergo lex interioris hominis, est etiam exterioris,
illa quae peccatum prohibet, ista quae suadet: illa quae
damnat errorem, ista quae suggerit: illa quae mentem instruit,
ista quae temtat. sunt etiam duae aliae uehementiores in nobis
leges, una dei, altera peccati, secundum eundem magistrum,
4, 28 17 Rom. 7, 22 sq. X et ideo (id 8. u. m2) E mentg a mentis FOY
3 a 8. u. P, om. aCX 8 manet om. P 9 nam om. PL 10 tumido
(mi 8. u.) P 12 ostendimus (-emus m2) P 13 esae constat X
14 nna et altera aX uincta X 15 spiritu X nec solum]
olim P (8. m3 R solum) L 17 explicuit X 20 quod] quae Ly
24 aliae duae X 25 eundem s. N. m3 P, om. L magistrum, qui
ait) apostolum dicentem PL
autem legi peccati. et ostenditur quod si mentem tantummodo
dicas, contrariam carnis ostendas; cum enim dicit Paulus
se legi dei mente seruire, utique mentem per se ipsam, nisi
carne uincatur, bonam esse demonstrat et natura ita creatam,
ut resistat errori. itaque cum uincitur, mens carnis est, non
ex natura habens, sed ex carne quod labitur et quasi in nomen
proprietatemque uictricis uicta succedit; natura autem aduersa
carnis est. denique mente deo seruimus, carne peccato. melior
autem mens erit, si cooperaria sancto spiritui religiosum non
intermittat officium.
Istae sunt igitur operantes in agro nostro, quarum altera
bonum fructum diligentia dat, altera amittit incuria, quam
sanguinem legis lator adpellat dicens: anima omnis carnis
sanguis eius. quo plerique referunt etiam illud quod
manducabis carnem in sanguine, ne uulneribus
animae cruentatas corporis uoluptates refectionis potius
loco quam reatum sanguinis aestimemus, quos oportet refici dei
uerbo. est ergo cibus refectionis, est cibus sanguinis; sicut
enim caro domini uere est cibus, ita sanguis uere noster est
potus. bonam ergo de nostris operibus escam domino suggeramus,
ne rursus cum uenerit et sicut in illa ficu pomum non
inuenerit, nostrorum meritorum infecunditate ieiunus propositum
pietatis auertat dicens ad illam animam, quam nudam
pomorum reppererit et sanguine cruentatam: numquam ex
23 et 25 Matth. 21, 19 om. X (s. u. m. rec. post igitur tramp. L 2 lege XEGT
(in EK corr. m2) tantum X 3 carnis P (n s. u. m2, B exp.) BLX
(s exp. it) x carni aC dicit om. P (in quo dicat post Paulus 8. u.
m3) L 4 et... errori 8. u. m3 P, om. L 8 ultricia (om. que) a
10 cooperaria (o alt. 8. u.) P 10 non om. X 11 intermittat (t alt.
s. u.) P 15 quo PBGTL quod aCX (d exp. itV) quos E (d s. 8
m2) T ad illud C et (ad s. u. m2) E 17 uoluutates PBL
18 reatu ox 25 repperit FOY sanguinem P (m eras.) L
cruentam X
carnis omnis sanguis eius. est etiam praestabilior anima,
de qua deus dixit: omnes animae meae sunt, sicut
anima patris ita etiam anima filii meae sunt.
nec
illud praeterit ut duos populos interpretemur, id est quod in
hoc mundo, qui agro frequentissime conparatur, duo populi
sint, unus credentium. alter qui non credit, relaturi meritorum
uicem suorum, et ideo alter qui fidelis est adsumatur,
alter qui infidelis est relinquatur. duae autem illae molentes
duae animae uel certe ecclesia atque synagoga; non enim
una tantum figura, sed multiplex in diuinis scripturis esse
consueuit, ut unus sermo plures species conprehendat. itaque
mens carnis et anima carnis et synagoga id triticum colligunt
et eam similaginem molunt, quae offeruntur in uanum, mens
autem quae coniuncta animae et anima quae receptrix est
salutis uel ecclesia dei excolunt et molunt uerae legis similaginem
spiritalem. unde etiam panes propositionis fiunt,
quos soli sacerdotes edunt, quibus puriorem panem manducare
praescriptum est, illum utique qui descendit e caelo.
omnes autem sumus, si merita nostra patiantur, iustitiae
sacerdotes, qui unctione laetitiae in regnum et sacerdotium
consecramur.
ergo ita exerceamus et colamus agrum nostrum
in istius culturae munere constituti, ut in illa
9 Matth. 24, 41 14 Esai. 1, 13 18 Leuit. 24, 5 sqq. 19 Ioh. 6, 51
21 Ps. 44, 8. Leuit. 10, 7 23 Galat. 4, 26 ET et (corr. mt) G ergo] enim X 3 dixit
d3 Er T 4 ita s. u. m2 P, om. BL filii (i tert. s. u.) FG V
mea sunt (est 8. sunt m2) C 5 praeterit (i ex e) a praeteriit P (i
alt. s. u.; -iet m2) L ut 8. u. m2 P, om. L duo (m2 duos) P
7 credit pr. eras.) P cet. uicem meritorum LX, meritorum
(om. uicem) a 9 est om. X 12 itaque (ita 8. u.
m2) P quae BL 18 idj ad a. idem C 14 offeruntur Χχ offerunt L
offertur cet. 15 ante animae add. est PL et s. u. m2 E 16 salutisj
salutaris uerbi aC ecclesia (4 ex a m2) PFO die P (m2 dl) L
19 de P (d 8. u. m3) C (d eras.) / 20 nostrae (e postea, add.) P
22 ita om. X 23 munera P (-re m3) L
similaginem de manipulis nostris, quos beati qui potuerint
congregare, ut uenientes ueniant in exsultatione
tollentes manipulos suos. isti igitur fructus sunt spiritales
et felices ueri prouentus laboris, qui nullo inutili imbre
madefiant: fructus autem carnis corruptelae obnoxius, et ideo
qui carnalia seminauerit, carnalia metet. de agro uero quid
dicam, cum manifestum sit in opere cultoris uel laudem esse
uel culpam?
Et respondentes dixerunt: ubi domine? hoc
locuti sunt, dominus autem. ubi praemonuit et quo fugiendum
et ubi conmorandum et quid esset cauendum, conplexus
est summam definitione generali dicens:
ubi fuerit corpus,
ibi congregabuntur aquilae. itaque prius quae sint aquilae
coniciamus. ut quid sit corpus definiamus. iustorum enim
animae aquilis conparantur, quod alta petant, humilia
longaeuam ducere ferantur aetatem. unde et Dauid
animae suae dicit: renouabitur sicut aquilae iuuentus
tua. si igitur intelleximus aquilas, de corpore iam dubitare
non possumus, maxime si meminerimus quod a Pilato Ioseph
corpus acceperit. nonne tibi uidentur aquilae circa corpus
Maria Cleopae et Maria Magdalene et Maria mater domini
apostolorumque conuentus circa domini sepulturam? nonne tibi
uidentur aquilae circa corpus, quando ueniet cum
22 Ioh. 19, 25 extra u. P 5 labores P (-is tn3) Bny 7 et metet
PBELT et (ex m. rec. s. u.) re metit L et (-et m3) P, (m2)
de P (et exp. m2) L 8 laudes P (-is m2) L 11 quod P (d eras.) L
13 summa PBGL 14 et aquilae PBL prius post aquilae transponunt
PL 15 quid (ex quod) a quod G et (i 8. o) V enim] autem
y, enim autem X (autem del. m2 V) 16 aquilis P (is m3 ex es) aquilaes
L 17 induere P (ducere m3) L 18 aquilae ΡΒγLπ et (ae ex
a) G aquila aCEFGmlOTV 19 aquilam PBL 22 cleophae LftV et
(h exp.) BG magdalenae PG magdalena aBC 23 apostolorumque
conuentus om. Gy; conuentus om. E ml T 24 uidetur X ueniet in
illa die cum GT
et qui eum conpunxerunt?
est etiam corpus, de quo
dictum est: caro mea uere est esca et sanguis meus
uere est potus. circa hoc corpus aquilae sunt, quae alis
circumuolant spiritalibus. sunt et circa corpus aquilae, quae
credunt Iesum in carne uenisse, quia omnis spiritus qui
confitetur legum Christum in carne uenisse de
deo est. ubi ergo fides ibi sacramentum, ibi deuersorium
sanctitatis. est etiam corpus ecclesia, in qua per baptismi gratiam
renouamur spiritu et occidua senectutis in rediuiuas
reparantur aetates.
Sinite pueros uenire ad me et nolite eos uetare;
talium est enim regnum dei. atque aetas haec infirma
est uiribus, inualida ingenio, inmatura consilio. non ergo aetas
praefertur aetati; alioquin obesset adolescere. quid uotis opus
est ut aeui maturitas consequatur, si mihi meritum regni
demtura caelestis est? ergo deus uitae processum ad uitia
dedit, non ad incrementa uirtutis? et cur ipse apostolos non
puerilis, sed prouectioris aetatis elegit? cur autem pueros
aptos regno dicit esse caelorum? fortasse quia malitiam nesciant,
fraudare non nouerint, referire non audeant, scrutari
18 Lue. 6, 13 19 Matth. 19, 14 21 I Petr. 2, 22 sq. pr. s. u. P esca] cibus Z 4 aquilae] aere aquilae aC
5 circuinuolunt P (a 8. n) aL 8 sacramentis P (-ti corr.) L ibi
nlt.) ubi X deuersorium P (diu. m3) B diuersorum X diuersorium
cet. 9 sci«tatis (— m2) P est. est etiam X ecclesia est PL ecclesiae
B (e ult. eras.) FGr. 12 post me add. et Xx ct s. u. m3 P, om. aBCL
prohibere y 13 est enim CXy enim est cet. atque P (-i m3) aC
atquin B at (ad G m1) quia / adqui FO et (mJ) V atqui Vm2 etqui a
15 alioquin obesset (nobis obesset m2) P aljoqui nobis esset L 16 si
om. X 17 caelestes P (-is m2) caeleste L uitia P (i alt. s. u. m2)
uta L 18 crementa X apostolus P (-os m2) GLX 19 puerilis
(i alt. in ras.) P pueriles X prouectioris (pro ex pos) P postuectioris
L prouectiores X aetates P (-is m3) LX 20 dicit esse regno PL
regno dl dicit dignos esse X (in quibus apostolus pro aptos) 21 norent
FO et (ml) V norint Vm2 n scortari ed. Rom.
ista uirtus est, sed contemnere nec continentiae laus, ubi
infirmitatis integritas. non igitur pueritia, sed aemula puerilis
simplicitatis bonitas designatur. non enim uirtus est non posse
peccare, sed\'nolle atque ita tenere perseuerantiam uoluntatis.
ut uoluntas infantiam, unus imitetur naturam. denique ipse hoc
saluator expressit dicens: nisi conuersi fueritis et
efficiamini sicut puer iste, non intrabitis in regnum
caelorum.
Quis est ergo puer imitandus apostolis Christi? num unus
ex paruulis? haec igitur uirtus apostolorum? quis ergo puer?
ne forte ille de quo Esaias dicit: puer natus est nobis.
filius datus est nobis? ipse enim tibi puer dixit: tolle
crucem tuam et sequere me. et ut agnoscas puerum:
cum malediceretur, non remaledixit; cum perc.uteretur,
non repercussit; haec est enim perfecta uirtus.
itaque et in pueritia est quaedam uenerabilis morum senectus
et in senectute innocens pueritia; senectus enim uenerabilis est,
non diuturna, nec numero annorum
cani sunt autem sensus hominum et aetas
senectutis uita inmaculata. unde et scriptum est:
laudate, pueri, dominum, laudate nomen domini,
quia nemo nisi perfectus laudat dominum; nemo enim dicit
dominum Iesum nisi in spiritu sancto.
quod uidetur
de ecclesiae populo prophetatum, qui iunior seniorem populum
Iudaeorum uirtutis studiis anteiuit. et ideo illud: ecce ego
16, 24; Marc. 8, 34; Luc. 9, 23 15 I Petro 2, 23 18 Sap. 4, 8 sq.
22 Ps. 112, 1 23 I Cor. 12, 3 26 Esai. 8, 18; cf. Hebr. 2, 13 X laus (a ex i) P laui L 3 infirmitatem P (is s. ęm
m3) L 4 uirtutis X non] noli FO et (non s. u. m2) « 5 uolnn-
tates P (-is m2) L 6 hic (0 s. j) P 7 et] ut L 8 pueri isti L
10 est om. X apoatolua P (i s. u m2) GL num om. X 11 puer
om. X 12 ait X 13 et filius a puer tibi X 16 est oCy, om. cet.
inperfecta P (in exp.) B (in eraa.) L 17 uenerabilis (bi s. 11.) P 20 hominQ
(11 ex is) G hominis Br 21 et om. ETX 23 perfectus laudat∗ (0
eras.) P 25 quia X infirmior (iunior m3) P ininuior L 26 uirtutis∗ P
dominum pullo asinae superuectum propheticis uocibus prosequentes
redemptionem gentium uenisse dicebant, isti sunt pueri
uel infantes, qui Christi illa ubera super uinum haustu pleniore
suxerunt; ex ore enim infantium et lactantium perfecisti.laudem.
durum itaque aliquibus et inmite uideri potest
quod discipuli ad dominum infantulos adire prohibebant, nisi
uel mysterium intellegas uel affectum; neque enim inuidae
in pueros mentis asperitate faciebant, sed sedulae seruitutis
obsequia domino deferebant, ne conprimeretur a turbis. denique
alibi scriptum est: magister, conprimunt te turbae;
respuenda quippe est utilitas nostra, ubi diuinitatis iniuria est.
ergo fugiamus superbiam, sequamur puerilem simplicitatem,
quia ueritas aduersaria superbiae, simplicitas autem concurrens
ueritati, in ipsa humilitate sublimis. non enim in abiecto corde
habitat deus. sed sicut tradiderunt nobis prophetae: thronus
uirtutis exaltatus est, in eo scilicet, cuius eleuatur
sapientia ad altitudinem ueritatis. nec sicut Cain fraterna specie
dolum percussoris abscondat, sed foris intraque sit frater. haec
in affectu. in mysterio autem, quia prius saluari populum
Iudaeorum, ex quo secundum carnem nati fuerant, gestiebant.
sed et pro Chananaea muliere supplicarunt. sciebant ergo
mysterium, quod utriusque populi uocatio deberetur, sed fortasse
adhuc ordinem nesciebant.
Ps. 8, 3 11 Luc. 8, 45 16 Hier. 17, 12 18 Gen. 4, 8 22 Matth.
15, 23 u. m3 P, om. L 4 hausto L 5 enim om. CX, s. u.
vi2 E lactentium (e ex a m2) V 7 dih X prohibebant (b alt.
8. u.) P prohibeant C 8 post enim add. id ed. Rom. inuidiae P
,(i tert. eras.) aJBFO inuidae V 10 dno (in ras.) P non L a om. PL
15 humilitate (ta s. «. m5) P 16 profetaeu (st ut uidetur eras.) P
thron∗∗ (o s. ras. m2) P thronum L 19 frater om. X 20 in
affectu* P affectum X (m cras. Y) in ante mysterio om. X 21 gestiebunt
(a 8. u m3) P 22 supplicauerunt X 23 ut.riusque P ut
prius quae L
Nunc distantiam intende uerborum. ubi ad se infantes accedere
iubet, ut eos uel precatione uel manuum inpositione
benediceret, pueros adpellat, ubi praecipit non scandalizandos.
pusillos appellat; non enim scandalizantur qui tanguntur a
Christo, non labuntur qui Christo propinquant, sed labuntur
illi quos pusillos non aetatis exiguitas, sed uirtutis pusillitas
fecit. simul etiam docet infirmos non esse temtandos, ne in
nos eorum delicta uortantur quorum preces ad dominum, etsi
ipsi uirtutum meritis infirmi sint, angelorum tamen patrociniis
euehuntur. nemo ergo inrideat pauperem, quia exacerbat
illum qui fecit eum; nemo temtet inualidum, ne angelos
laedat; nemo praecipitet infirmum, ne soluat beneficium redemtoris.
et ideo dixit: uae huic mundo ab scandalis, quia
crucem domini plerique scandalum iudicarunt, cum dominicae
humilitas passionis nostrae sit sacramentum salutis, ut adonamur
uirtutis officium, sumamus humilitatis exemplum. uae
igitur ei qui in crucem domini non crediderit, qua scandalizantur
infirmi; expedit ei ut suspendatur mola asinaria
in collo eius et demergatur in profundum
maris.
in diuinis quidem scripturis non uerborum seriem, sed
rerum pondus examinare debemus; plus enim proficit ad reprimenda
peccata inauditi generis atque deformis beluina quaedam
pompa supplicii. tamen ne cui hinc quoque scandalum generetur
infirmo, non otiose simul positam putamus molam
asinariam, collum hominis, profundum maris. etenim cum asini
5, 11 18 Matth. 18, 6 25 cf. Exod. 13, 13; 34, 20 ante distantiam transp. ET, om. G ubi] iubet (s. «. rn2
ubi) P 2 iubet om. PL precatione ed. Rom. praedicatione libri
3 adpellat] nominat a praecepit P (-ipit tn3)
V alt. m2) P uocat ed. Rom. scandalizantur (n alt. 8. u.) P
6 posillos (v 8. o pr.) P 8 nos] nobis X 9 sunt C 11 temptat FO
et (corr. m2) V 14 praedicarant PBL 15 humilitatis y (passio pro
passionis y) 16 uirtutis 8. u. m3 P, om. L exemplum humilitatis Z
17 qua] quia X 18 inprimis FOV 23 poma P (m2 pompa) L
24 positum X 25 hominis et (et 8. u. m3) P
molam asinariam uoluere, quamdiu in inperitiae suae errore
uersatur, naturae quidem uinculis adligatus, ut uerbum emolat,
deum quaerat, sed opertae mentis caecitate suffusus, ut uultum
animi erigere ad deum, oculos cordis aperire non nouerit? et
ideo sine ulla cursus alacritate uestigiis in se saepe redeuntibus
inuitus usui laborat alieno. tamen qui molam uoluit
aliquando finem operis habet et exuendae spem gerit
caecitatis; cui uero mola ad collum suspenditur? portat lapidem,
qui portare iugum domini recusauit. asinus ergo ad molam,
caecus ad lapidem, gentilis ad saxum, qui adoret eum, quem
non uidet nec agnoscit; deus enim non in manufactis
t habitat nec in saxo agnoscitur, sed in spiritu.
uterque igitur
populus et gentilis et Iudaeus pompa quadam sermonis huius
exponitur, sed uehementior in Iudaeos poena decernitur. gentilium
enim memoria saeculi istius fluctibus obruetur et caeno
mundi huius abolebitur, qui inter ea quae non sunt esse
uoluerunt et alienati a scientia dei tamquam in profundum
maris mersi sunt; at uero Iudaei per patriarchas adsumti,
circumcisione signati, per legem eruditi non tamquam ignoti
peribunt, sed tamquam sacrilegi punientur. etenim Atheniensibus
ignotus deus in Iudaea notus, sed non receptus. et ideo.
qui ignorat ignorabitur, qui praeuaricatur damnabitur nec ille
exutus a culpa qui suum nesciuit auctorem et ille exutus a
4, 24 17 I Cor. 1. 28 21 Act. 17, 23 22 Ps. 75, 2 X (quam diu in e corr., quam diu 0 e
corr.) quam diuinis X 4 apertae X ut] om. PL, est ut G-( 5 et
oculos r 6 nulla FO V 7 usui] sui X 9 a collum T et (ad m2) E
de collum G de collo r 10 refutauit X aainus in ras. P
11 adorat C et (at ex et) m3 P, m2 EKV 13 in pr. escp. P m2 in
spu (in eras.) L spu PB 14 et post populus om. X 15 iudeos (iu
in ras., e 8. u. m3) P iudos L poena. P poene L 16 obruitur aCX
scli huius C 18 alienat** (fortasse as eras.) P alienata B alienatur
L a in uersus initio m2 P, om. BL, ab CGX dni PBCGL
21 adheniensibus P (t s. d) L 22 in om. FOV 24 auctorem nesciuit /
non detulisse Christo quam manus intulisse.
magister bone, quid faciendo uitam aeternam possidebo?
dicit autem ei Iesus: quid me dicis bonum?
nemo bonus nisi solus deus. uersuta interrogatio et ideo
arguta responsio. temtator enim princeps iste magistrum bonum
dixit, qui deum bonum dicere debuisset. nam licet et in diuinitate
bonitas sit et in bonitate diuinitas — nemo enim bonus
nisi solus deus, omnis autem homo mendax, quidquid autem
mendax, utique non bonum — tamen addendo magister
bone in portione bonum dixit, non in uniuersitate; nam deus
uniuersitate bonus, homo ex parte. propterea dominus: quid
me dicis bonum, quem negas deum? quid bonum dicis, cum
bonus nemo nisi unus deus? non ergo bonum se negat, sed
deum signat; bonus enim quid est nisi plenus bonitatis? at
uero cum scriptum sit: non est qui faciat bonitatem,
non est usque ad unum, utique de hominibus, non de deo
dixit; deus enim unus est, non unus e numero. ita et dei filius
quasi unicus exceptus est, non quasi unus ex multis et unigenitus
est, non unus ex genitis. et ideo nemo bonus non
praeiudicat Christo, quia nemo iudicat Christum. nemo enim
tamquam conmuniter de nobis dicitur, sed nihil Christo
nobiscum.
quodsi quem mouet quia nemo bonus nisi
pro exp.) L 2 post intulisse add. EXPLICIT
LIB VII. INCIPIT LIB VIII. a et m. al. FINIT LIBER SEPTIMVS
INCIPIT LIBER OCTAVVS C 3 dicens om. ΕγΤ 5 autem om. C,
ei om. a 7 tcmtatur (0 s. u m2) P temptatur L magistrum (t in
ras.) P 11 utique om. X 12 bonae (a eras.) P bonu(corr.m3)
P nam deus uniuersitate om. X 13 post dns add. ait PL ]4 dum X
bonum dicis in ras. m2 B, dicis bonum X 15 nemo] ñ sit 8. u. C
16 designat PL est om. L, ê.... (5 ex e m2) P 20 est om. X
ex aCX, e cet. et unigenitus aCy unigenitus cet. 21 est non] est
non quasi C est sed L ex] e yw genitus L et (-is corr.) PV bonus
nemo (om. non) X 22 Christo] xpm X
quodsi a deo filius non excipitur, utique nec a bono Christus
excipitur. sed cum in deo filius persona alter, potestate unus
sit — unus enim deus, ex quo omnia, et unus dominus,
per quem omnia — deus autem et dominus non duo
dii, sed unus deus sit, quia dominus deus tuus dominus
unus est, utique cum secundum maiestatem deus unus in
utraque persona sit, et bonus unus in utroque est. nam quomodo
non bonus ex bono natus? arbor enim bona bonos
fructus facit. quomodo non bonus, cum bonitatis substantia
adsumta ex patre non degenerarit in filio, quae non degenerauit
in spiritu? et ideo spiritus tuus bonus deducet me in
uiam rectam. quodsi bonus spiritus, qui accepit ex filio,
bonus utique et ille qui tradidit. et cum bonus pater, utique
et ille bonus qui omnia habet quae pater habet, aut si negatis
filium habere bonitatem, negatis et patrem.
Ratio euidens exemplis non eget, tamen uel auctoritatem
sequimini scripturarum; scriptum est enim: dominus iudex
bonus domui Israhel. de filio an de patre dicit? sed
pater non iudicat quemquam, quia omne iudicium
dedit filio. ergo dominus bonus filius. accipe aliud. trinitatem
utique confitentur qui ad baptismum ueniunt, quia
baptizantur in nomine patris et fili et spiritus sancti: ergo et
patri et filio et sancto spiritui confitentur. cum ergo dicitur:.
confitemini domino quoniam bonus, bonus utique
lo Ioh. 17, 10 18 Esai. 33, 22 20 loh. 5, 22 25 Ps. 135, 1 pr. exp. m2 E, om. PBLX monet P (-eat m2) L et
8. u. P, om. X 4 sit et (et s. u., eras.) P 6 dij m3 ex dl P dni C
dominus alt.] dS aJEfT 7 in aCz om. cet. 8 persona it (s m2
s. ras.) P personabit L et om. a est om. C 9 bonos (o alt. ex
u m2) P 13 uiam] terram C 15 negastis ET et (negatis corr.) G
16 negatis et... euidens in ras. P 19 filio s. u. P 21 trinitatem]
trinitati aX _22 baptisma PBL _ qui PBL 23 filii P (i tert.
tn3) cet. 24 sco spui αCΕγΤ spui sco cet.
et, quia bonus dominus exspectantibus eum. an non
bonus, qui bona tribuit animae quaerenti eum? an non
bonus, qui satiat in bonis animam tuam? an non bonus,
qui ait: ego sum pastor bonus?
sed putatis ideo deum
bonum, quia iudicium non habet, in quo necessitas uindicandi.
quamquam iam praemissum sit iudicem bonum esse domui
Israhel, tamen alibi habes: quam bonus deus Israhel
rectis corde! de quo igitur putatis dictum, de patre an de
filio? si de patre, ergo non omnibus bonus. cur igitur filio
derogatis? si de filio. ergo bonum deum et filium confitemini:
ipse est enim benedictus deus Israhel, quia uisitauit
et fecit redemtionem plebis suae. ipse est rex et deus
Israhel, cui dicitur: rabbi, tu es filius dei, tu es rex
Israhel. sic igitur hic dicit: quoniam tu bonum me non potes
sentire qui temtas, quid me dicis bonum? bonus quidem ego,
sed rectis corde, cui bonum esse ex natura suppetat. non
ex uersutia. bonus ergo filius; candor est enim lucis
aeternae et speculum sine macula dei maiestatis
et imago bonitatis illius. quomodo ergo non bonus, qui
est imago bonitatis? sicut enim imago dei deus, sed unus
deus, ita et diuinae imago bonitatis bona, sed una bonitas.
mihi certe utile est bonum deum credere, quem meorum habiturus
sum iudicem delictorum. illi uiderint qui credere bonum
72, 1 12 Luc. 1, 68 14 Ioh. 1, 49 17 Ps. 72, 1 18 Sap.
7, 26 ante spiritus om. X 2 et] est et ErT. est
Maurini dns in ras. E, dš PBL 3 bonus dns ET quia X
quaerenti cum aC, s. u. m3 P, om. BL, quaerentium eum 7 quaerenti
eam X (ea it) 6 quo est X (est postea add. G) necessitas (sitas in
ras. m2) P necesse has L uindicandi (u in uersus initio m2) P 7 quanquam
(quan s. u. m3) P quam L 8 isrt dS CX 10 de omnibus 7
(de eras. E) bonus (s in ras.) P filio om. aC 12 deus om. X
qui PBL 13 est om. X 14 filius in mg. m3 P, om. L dens P
(m3 dei) L 15 hic s. u. V, om. rc, huic 7
libro alio demonstratur, bene dixit: nemo bonus nisi unus
deus, ut admoneret quia scriptum est: non temtabis dominum
deum tuum, sed magis confiteretur domino quoniam
bonus.
denique eum saepe perstringit; nam glorianti in lege
quod a iuuentute sua omnia custodisset, ut inanem iactantiam
eius exponeret, ostendit ei adhuc deesse quod legis est. et
ideo ad misericordiae praeceptum tristis inducitur, et in eum
naturalis quaedam datur forma sententiae.
Facilius camellum per foramen acus transire quam
diuitem intrare in regnum dei. magna uis, magnum pondus
in uerbis. quibus enim uerbis aliis uehementius exprimeret
non debere iactare se diuitem in diuitiis suis quam talibus,
quibus definitur contra naturam esse diues misericors? aufer
mihi lenocinia fucumque uerborum, quae solent\' eneruare sent?ntias.
lactari non debuit iste, sed frangi qui misericordiam
respuebat. tamen si quos uerborum magis ornamenta quam
sensus uirilis naturalis quidam habitus et forma delectant,
quod boni faciunt petitores in uxore ducenda, ut mores discutiant,
non decorem nec aspectus offensione reuocentur, cum
uirtute animi prouocantur, hi quoque in uerbis mysterium
quaerant quod est mens quaedam et anima uerborum nec in
mysterio uerba discutiant.
camellus ergo in typo populus
accipitur, quem leo ille quaerens quem deuoret
Deut. 6, 16 4 Pe. 135, 1 24 I Petr. 5, 8 solus ET 4 confitetur X
5 praestringit PBL 6 iactationem X 8 misericordiam P (-iae m2) L
et] ut ΕγΤΧ 9 detur C, daetur (a exp.) n sententiae (ten add.
m2) P 10 facilius eBt ? 10 sqq. camellum (l pr. exp.) P camelum cet.
11 in regnum intrare X dei] caelorum C 13 nec X 14 aufers X
15 qua P (o 8. a) L eneruari (i ex e m3) P sententiae (ae ex
as tn3) P 16 laetari X iactari y iste non debuit G (corr. non
debuit iste) y 18 ante naturalis add. et P m3 L 21 hiiNP uerbo
L, uerbi B mysteriũ 9 (fl extra u. add. m3, a ex 0 factum exp. m3) P
mysterio BL mysterium in uerbis X 22 quaedat (-dam m2) P
in tribulatione enim et angustia leo et catulus leonis:
ad aspides et progenies aspidum uolantium ferebant
in asinis et camellis diuitias suas. et bene camellus pro
gentili figuratus est populo, quia superstitionis deformitate
degenerans, priusquam crederet populus nationum, beluinae
speciem foeditatis, absurda uestigia, ora turpia praeferebat.
facilius igitur iste peccator per uiam intrauit angustam, quae
est uia Christi, qui proprii corporis passione mortis
uiam uelut acus redintegrauit scissa quaedam nostrae
uestimenta naturae, quam populus Iudaeorum diues in lege.
egenus in fide, praeruptus in furore, probrosus in crimine.
potes etiam moraliter de omni intellegere peccatore et de
arrogante diuite. nonne tibi uidetur publicanus ille oneratus
suorum conscientia delictorum, cum oculos ad deum non auderet
adtollere, uelut quidam camellus in foramen acus confessionis
suae remediis facilius introire quam Pharisaeus ille in regnum
dei, adrogans in prece, iactans innocentiae, praesumtor gloriae,
exprobrator misericordiae, praedicator sui, criminator alieni,
qui magis conueniret dominum quam rogaret? si quis igitur
horret camellum, horrescat eum qui factis foedior sit camello.
Honora patrem et matrem. pulchre mihi hodie legitur
legis exordium, quando mei natalis est sacerdotii; quotannis
enim quasi de integro uidetur incipere sacerdotium, quando
temporum renouatur aetate. bonum etiam quod legitur: honora
PBL bonum X (s. m2 honustum V) onestam a ml (\'
agitat specibus P (-iebus m3) L 3 ad om. y (s. u. m2 E,
exp. V ferebant] sedebant X 7 speciem deformitatis X 9 qui
per PL et (er in ras. m2) B proprii om. PL passionem PaBFLOr.
10 acus aBX acum P (s 8. qi m2) L acn Cy 12 furorem P 13 potes
B potest P (t alt. eras.) V (t alt. exp.) cet. intellegi Of 19 eiprobator
P (-rator m2) LK 20 se inueniret P fcon s. se in m2) L
22 patrem tuum y pulchre (h 8. u. m3) P 23 quo annis (0 ex i
m2; quot s. quo m3) P quiannis L quoquotannis a quotquotannis
detulistis, uos inquam filii uel parentes, filii singuli,
uniuersi parentes. libenter enim meos dixerim uos uel liberos
uel parentes, qui uerbum dei auditis et facitis, filios. quia
scriptum est: uenite, filii, audite me, parentes, quia ipse
dominus dixit: quae mihi mater aut fratres? mater et
fratres mei sunt qui audiunt uerbum dei et faciunt.
bene ergo lex, quae praemiserat: diliges dominum deum
tuum et diliges proximum tuum, subiecit: honora
patrem tuum et matrem. primus enim gradus iste pietatis;
namque hos auctores tibi esse uoluit deus. honora
ut abstineas a contumeliis, quia ne uultu quidem laedenda
pietas est parentum. sed parum est non laedere, quia lex prospexit
ne patiantur iniuriam — qui enim maledixerit patri
uel matri morte morietur — tu honora, ut bonus sis.
aliud est legis beneficium, aliud pietatis officium. honora tuos,
quia suos dei filius honorauit; legisti enim: et erat subditus
illis. si deus seruulis, quemadmodum tu parentibus? honorabat
igitur Ioseph et Mariam Christus non naturae debito, B.
sed pietatis officio, honorabat et patrem deum, quemadmodum
nemo potuit honorare, ut esset oboediens usque ad mortem:
honora ergo et tu parentes.
Est autem honor non solum honorificentiae, sed etiam largitatis.
uiduas honora, quae uere uiduae sunt; honor est
6, 5; cf. Marc. 12, 30 9 Leu. 19, 18; Deut. 5, 16 12 Cic. pro S.
Rosc. Am. 37 14 Exod. 21, 17. Matth. 15, 4 17 Luc. 2, 51 21 Philipp.
2, 8 24 I Tim. 5, 3 mg. post parentes add. filii singuli uniuersi parentes P (in quo ante
filii in marg. et filii add. m3) BL 2 inquam] tamquam PBL 3 enim
eos P (m2 enl meos) ELT et (ml) 0 4 audistis X 7 mei hi sunt x
dni PBCL 8 et 9 diligis LX et (-es m3) P, (m2) BG 10 matrem
tuam X post gradus add. est ET, post pietatis Gj 11 namqui X autores P
12 turba quia ne uultu usque ad dicit (p. 431 u. 4) om. a (in cuius locum
substituitur al; cf. praef.) nec PG et (c s. u. m3) Y 13 prospexit (s s. u.
m2) Pn 15 uel] ant X moriatur FOV 16 est] enim X aliud est
pietatis aXC 18 et honorabat X 24 honor enim est 0 ml (corr. m2).
et si paueris matrem, adhuc non reddidisti dolores, non reddidisti
cruciatus, quos pro te passa est, non reddidisti obsequia, quibus
te illa gestauit, non reddidisti alimenta., quae tribuit tenero pietatis
adfectu inmulgens labris tuis ubera, non reddidisti famem,
quam pro te illa tolerauit, ne quid quod tibi noxium esset ederet.
ne quid quod lacti noceret hauriret. tibi illa ieiunauit, tibi manducauit,
tibi illa quem uoluit cibum non accepit, tibi quem
noluit cibum sumsit, tibi uigilauit, tibi fleuit: et tu illam egere
patieris?s o fili, quantum tibi sumis iudicium, si non pascas
parentem! illi debes quod habes, cui debes quod es. quantum
iudicium, si pascat ecclesia quos tu nolis pascere! si quis
fidelis inquit aut si qua fidelis habet uiduas, subministret
illis, ut non grauetur ecclesia, ut his quae uere
uiduae sunt sufficiat. hoc de extraneis: quid de parentibus?
Non otiose diximus proxime quia nos matris querella praestrinxit,
sed maluimus eum qui talis est publice monere quam
domestice coercere. et si nostra uoce non proditur, uel suo
tamen erubescat adfectu. ne conmiseris, fili, ut parentes tuos
aliorum fames pascat, ne conmiseris, fili, ut ieiunia pauperum
parentibus tuis cibum quaerant. si non propter gratiam et
salutem, propter uerecundiam pasce uel tu, fili. an non pudet
si te ingrediente in ecclesiam alienis manus suas anus mater
om. X 5 adfectum P 6 nexium
(0 8. e) P 7 noceret (re s. «.) hauriret (h s. u. m3) P haurire
X 8 quem uoluit tibi om. y 9 fleuit et tn illam] quem noluit
cibum P m1 (corr. m2) L 10 pateris CX 13 fideles (-is m2) P
infidelis alC 13 aut] ut X qua PL quis (cet. (si del.
m2 V) fidelos PL 14 qui X uerae POrt 15 qui X
17 matris α1BCγ maternis P (a s. is M2) L magis X 20 erubescat
α1 Cγ erubescit P (cit s. u.) BL erubescet X ut in ras. P, om. L
21 aliena famis X 23 uel tu filij uelut filius α1C, uel tu filia Χχ. et
m3 in mg. P an non a\'C non cet. 24 ingredientfi PL anus
om. P; mater anus X
tu transeas sublimi collo et nutibus oculorum trahens uestem,
habens inaures et dextralia et anulos et reliqua, quae Esaias
dicit? quid si in te sermonem suum uertat reposcens naturae
debitum, nutrimentorum pretium, manus tuae quod genetrici
debetur officium?
quid respondebis? dabisne aliis? quid si
tibi obiciant: uade, prius matrem tuam pasce? nam, etsi pauperes
sunt, inpiam tamen non quaerunt conlationem nonne
audisti supra quia diues ille in bysso et purpura recubans,
cuius de mensa micas Lazarus colligebat. poenis cruciatur
aeternis, quia pauperi non inpertiuit alimenta? si non donare
extraneis graue est, quanto grauius excludere parentes! sed
dicis te quod eras parentibus conlaturus ecclesiae malle conferre.
non quaerit deus donum de fame parentum. unde reprehendentibus
Iudaeis quia discipuli domini manus non lauarent
respondit dominus: quicumque dixerit: \'munus
est ex me tibi proderit\' non honorificauit patrem
aut matrem..
Quapropter obscuritatem sensus non inprudenter defleximus.
nam Iudaei, dum hominum traditionem sequuntur, dei neglegunt.
discipuli traditionem dei praeferentes hominum neglegebant,
ut manus non lauarent, cum panem manducarent, quoniam
qui lotus est totus non habet necesse ut manus lauet.
lauerat eos Iesus, lauacrum aliud non quaerebant; uno enim
Christus baptismate omnia soluit baptismata. itaque quem
\'20 Matth. 15, 1 sq. 23 Ioh. 13, 10 24 Eph. 4, 5 P (x s. 9 m3) L 4 quod si G(om.
te) X 5 de (eras.) genetrici P 6 debeat / (-ant y) sin (bi eras.) P
9 recumbens PX et (m eras.) L recumbans (s ex t) G 11 post inpertiuit
add. si non inpertiuit P (exp. haec m2) L donasse E-(T 12 grauius
est PL, magis grauius est X 14 quaeret X donum dg y
16 dominusj ihs y 17 honorificabit / (honorificauerit G ml) autj
et C 19 quapropter P (t quo m2 s. qua) oB quopropter Ux (s. o pr.
est ras. E) quod propter X 20 sccuntur BEGKT 21 dni / 24 alium X
25 xpc H. u. P
intendebant discipuli non sui munditiam corporis sed animae
requirentes. hoc re\'prehendebant Iudaei, sed argute redarguuntur
a domino, quod inania obseruent, profutura despiciant. et ideo
illis dicit: uos quare dicitis patri aut matri, quos lex praecipit
honorari: munus quodcumque est ex me tibi proderit?
id est: cum petit aliquid ad sumptum egens pater
aut mater a filio, quia legem timens Iudaeus excusationem
non dandi requirit, dicere solet: munus [est quod ex me tibi
proderit, ut dicatam deo pecuniam pater religiosus accipere
reformidet. sed haec traditio hominum excusationes obtexentium
auaritiae suae, ceterum dei traditio est, ut prius
pascas parentes. nam si iuxta diuinum oraculum contumelia
parentis morte luitur, quanto magis fames, quae morte grauior
est!
quo loco insolentem dominus infrenat iactantiam. multi
enim, ut praedicentur ab hominibus, ecclesiae conferunt quae
suis auferunt, cum misericordia a domestico progredi debeat
pietatis officio. da ergo prius parenti, da etiam pauperi, da
illi presbytero quod tibi abundat terrenum, ut ab illo accipias
spiritale quod tibi deest; etenim qui honorat honorabitur. uide
ergo quia ille cum accipit tradit et accipit non quasi inops,
sed quasi remuneraturus maiore mensura. da pauperi in requiem
eius, ut et tu conmunicans de tuo inopi requiem consequaris.
sed ut pascendos scriptura dicit parentes ita propter deum
relinquendos parentes, si inpediant deuotae mentis adfectum.
21, 17 24 Luc. 14, 26; cf. Marc. 7, 11 P (u corr. e b) L 2 non suae munditiam animae, non corporis
PBLX (non pr. exp. P
arguite aL arguęųte G astute X 5 quod X (corr. quos OVtt) L
praecepit BLy 6 est om. PBL 7 petat X egens (n 8. u.) P
patrem pater X 8 a om. X 9 est quod ex me] est deleui; quod
ex me est X quod est ex me ed. Rom. 10 deo] a filiis deo (a extra
u. m2) P filiis deo L 11 formidet a (re eras.) CX 13 si om. CL,
iuxta om. a 14 mortem P (m exp. m2) L famis C χ morte]
multo Gratianus 15 frenat ET 16T hominum P (ibus s. yrp m3) L
17 a om. Xy 19 illij illis (s eras.) P 25 adfectus PL
Factum est autem cum adpropinquasset Hiericho,
quidam caecus sedebat secus uiam. in libro secundum
Matthaeum duo inducuntur, hic unus; ibi egredienti Hiericho,
hic adpropinquanti. sed nulla distantia; nam cum m hoc uno
typus populi gentilis sit, qui sacramento dominico recepit
amissi luminis claritatem, nihil interest utrum in uno medicinam
an in duobus accipiat, quoniam ex Cham et Iaphet Noe
filiis originem ducens in duobus caecis duos generis sui
praetendebat auctores.
quod uidetur etiam Lucas non omisisse,
cum Zacchaeum subicit, qui statura pusillus, hoc est nulla
nobilitatis ingenitae dignitate sublimis, exiguus meritis, sicut
populus nationum audito domini salutaris aduentu quem sui
non receperant uidere cupiebat. sed nemo facile Iesum uidet,
nemo potest uidere Iesum constitutus in terra. et quia non
prophetas, non regnum habebat tamquam formae gratiam naturalis,
ascendit in sycomorum, uanitatem scilicet Iudaeorum
uestigio suo proterens, errata quoque corrigens superioris
aetatis, et ideo legum interioris domus recepit hospitio. et
bene ascendit in arborem, ut arbor bona bonos fructus faceret
ac naturali excisus oleastro et contra naturam insertus in
bonam oliuam fructum posset legis adferre; radix enim sancta,
etsi rami inutiles, quorum infructuosam gloriam plebs gentium
fide resurrectionis quasi quadam corporis eleuatione transcendit.
24; 16, 16 19 Matth. 7, 17 PLX (praeter y) 2 uias (m2 -4) P 3 duo ceci
introducuntur C egrediente L 4 adpropinquantis
P (8 eras.) L adpropinquante I 5 recipit PB 7 et om. X
iafeth PaXy 8 ducunt PL duo BX (-os corr. m2 πV) 9 omis-
Bisse P (s pro eras.) L 10 pusillus erat X 11 nobilitas P (-tatis
m2) L 13 receperant (e alt. ex i m2) P 14 potest (s s. u.) P
ihm uidere oy 15 regnum] alibi regnum X legem ed. Rom. gratia
B gratie a natalis (a alt. ex u) P naturalis in ras. L 16 ascendet
P (-it tn3) L 17 prosternens PL properans X (s. m2 superans V)
errata (r pr. s. u.) P 19 in om. PL bonos (os ex us m2) P
20 ac] a E (c s. u.) IT
Et ecce uir nomine Zacchaeus. Zacchaeus in sycomoro.
19, 4: 18, 35
19, 5; 18, 40
19, 5: 18,
40 sq.
caecus in uia. quorum alterum dominus miseraturus exspectat,
alterum mansionis suae claritate nobilitat: alterum sanaturus
interrogat, aput alterum se non inuitatus inuitat; sciebat enim
uberem hospitis sui esse mercedem, sed tamen etsi nondum
uocem inuitantis audierat, audierat affectum.
uerum ne caecum
illum tamquam fastidiosi pauperum cito reliquisse uideamur
et transisse ad diuitem, exspectemus eum, quia exspectauit et
dominus, interrogemus eum, quia interrogauit et Christus.
nos interrogemus, quia nescimus, ille, quia nouerat; nos
interrogemus, ut sciamus unde iste curatus sit, ille interrogauit,
ut in uno plures disceremus unde dominum uidere
mereamur; interrogauit enim, ut crederemus nisi confitentem
non posse sanari. et confestim inquit uidit et sequebatur
illum magnificans dominum. et perambulabat in
Hiericho.
aliter enim non uideret, nisi sequeretur Christum, nisi
dominum praedicaret, nisi saeculum praeteriret. cum diuitibus
quoque in gratiam reuertamur; nolumus enim offendere diuites,
qui uolumus, si fieri potest, sanare omnes. ne in camelli
comparatione praestricti, in Zacchaeo citius quam oportuit
derelicti iustae habeant commotionis offensam.
discant non in
facultatibus crimen haerere, sed in his qui uti nesciant
nam diuitiae ut inpedimenta in inprobis ita in bonis
sunt adiumenta uirtutis. diues certe Zacchaeus electus a
Christo, sed dimidium bonorum suorum pauperibus largiendo,
reddendo etiam in quadruplum quae fraude sustulerat —
alterum enim non sat est, nec habet gratiam liberalitas, si
iniuria perseuerat, quia non spolia, sed dona quaeruntur —
uberiorem mercedem quam conferebat accepit.
P (-& m2) L 5 hospitii ax hospiti F 6 audierat
alt.] iam uiderat x 8 eum s. u. P 13 mereremur PL 15 illum
(ex eum) P eum x dmCET in om. F Οχ hierico P 16 et
nisi X 19 qui cet. posset PL in] et in L 23 in
pr. om. LX in aZt. om.. X 25 demedium (m2 dimidium) P dimedium
L 27 satis CO 28 quaerantur PL 29 accepit (e ex i
m2) P
Et bene princeps inducitur publicanorum. quis enim de se
desperet, quando et iste peruenit, cui census ex fraude? et
ipse inquit diues, ut scias non omnes diuites auaros.
quid
sibi uult quod nullius alterius staturam scriptura nisi huius
expressit: quia statura pusillus erat? uide ne forte malitia
pusillus aut adhuc pusillus fide; nondum enim promiserat,
cum ascenderet, nondum uiderat Christum, merito adhuc
pusillus. denique Iohannes magnus, quia et Christum uidit et
spiritum sicut columbam super Christum manentem, sicut
ipse ait: uidi spiritum descendentem sicut columbam
et manentem super eum.
quae autem turba nisi
confusio multitudinis, quae uerticem nequiuit uidere
sapientiae? ergo Zacchaeus, quamdiu in turba est, non uidet
Christum; supra turbam ascendit et uidit, hoc est: plebeiam
transgressus inscientiam meruit quem desiderabat aspicere.
pulchre autem addidit: quia illa parte erat transiturus
19, 4
dominus, uel ubi sycomorus uel ubi crediturus, ut et mysterium
seruaret et gratiam seminaret; sic enim uenerat, ut per
Iudaeos transiret ad gentes.
uidit itaque Zacchaeum sursum;
iam enim sublimitate fidei inter fructus nouorum operum uelut
fecundae altitudine arboris eminebat. et quoniam de typo ad
moralia defleximus, inter tot credentium uoluntates dominica
die relaxare animum, festiuitatem admiscere delectat. Zacchaeus
in sycomoro, nouum uidelicet noui temporis pomum, ut in
hoc quoque conpleretur illud: arbor fici produxit grossos
suos; ad hoc enim Christus aduenit, ut ex lignis non poma,
3 omnis P ml (corr. m3) 4 huius] unius X 5 uide ne (ne
in u. extr. m2) P uidere L malia P (malicia m3) L 6 aut (au in
ras. m2) P 9 spm ecm X sicut (t in ras.) P 12 multitudinis
confusio PBL nequit BGyX 13 sapientis FO uidet] uidit CL
14 plebem iam aE7TX 15 transgressus (s pro 8. u.) P inscitiam B,
in scientia X quam EfTx aspicere] accepit X 20 uel X ut C
21 fecunda PBL 22 fleximus B refleximus X 23 zaccheus (s in ras.) P
zaccheum L 24 noui X 25 illud om. X producit X 26 ad
hoc (o ex u m2) Pf enim om. P aduenit (e s. u. m2) P adnuit L
arbore fici, uidi te. ergo Nathanahel sub arbore, hoc
est supra radicem, quia iustus — radix enim sancta — sub
arbore tamen Nathanahel, quia sub lege, Zacchaeus supra
arborem, quia supra legem; ille domini occultus defensor, hic
publicus praedicator; ille adhuc Christum ex lege quaerebat.
iste iam supra legem relinquebat sua et dominum sequebatur.
Ecce mna tua decem mnas adquisiuit. bonus ordo, ut
uocaturus gentes et Iudaeos iussurus interfici, qui noluerunt
regnare supra se Christum, hanc praemitteret comparationem,
ne diceretur: \'nihil dederat populo Iudaeorum, unde potuit
melior fieri\' aut: \'quid ab eo qui nihil recepit exigitur?\' non
mediocris ista est mna, quam supra mulier euangelica, quia
non inuenit, lucernam accendit, lumine quaerit admoto,
inuentam.
denique ex una decem mnas alius fecit, alius
quinque. fortasse istae moralia habent, quia quinque sunt
corporis sensus, illae decem duplicia, id est mystica legis et
moralia probitatis. unde et Matthaeus quinque talenta et duo
talenta posuit, in quinque talentis ut sint moralia, in duobus
utrumque, mysticum atque morale. ita quod numero inferius re
uberius. et hic possumus decem mnas decem uerba intellegere
id est legis doctrinam, quinque mnas magisteria disciplinae.
sed legis peritum in omnibus uolo esse perfectum: non enim
in sermone, sed in uirtute est regnum dei.
bene autem,
quia de Iudaeis dicit, duo soli multiplicatam pecuniam
15, 8 sq. 18 Matth. 25, 15 23 I Cor. 4, 20 cet. 8 m.na P mina aX (i eras. 0) mnan
(m s. u.) P minas X (i eras. 0) odor P (s. /// Ordo m2) X (ordo
m2 E) 13 iete X (ista corr. Vrc) mna y mnas BL et (s eras.) PC
mina a minas X 15 inuenta L et (& ex a m2) PV denique fortaase
X (fortasse del. V) minas aX fecit (e ex a) G 16 V PFL πV
16 et 18 V PL 19 V L in.duob.s P (ante s eras. i; u s. ras.) da
nobis L 20 in numero / 21 X bis PL minas ay 24 est regnum
di sed in uirtute PBL 25 de om. a0 duo soli (tn ras. m2) P
duos illi L
pecuniae faenebris, alia doctrinae caelestis usura.
Denique dominus cum dicit: quare non dedisti pecuniam
meam ad mensam? non nostrae, sed suae pecuniae quaerit
usuram.
unus intra terram abscondisse se dicit, quod rationem,
quae ad imaginem et similitudinem dei est data nobis, studio
uoluptatis obruit et tamquam in foueam carnis abscondit. de
aliis siletur, qui quasi prodigi debitores quae acceperant perdiderunt
in duobus illis pauci sunt qui per duas uices ad
cultores uineae destinati sunt, in reliquis omnes Iudaei. quam
conparationem Matthaeus etiam nobis uoluit aptare, quod
similiter ut diues qui pecuniam suam non inpertit pauperibus
ita etiam qui doctrinae suae gratiam non diuidit inperitis,
docere cum possit, haut mediocris est reus culpae. de quo
quoniam in libris de fide scriptis diximus, transcurrere melius
fuit.
ciuitates autem decem esse quae possunt nisi forte
quibus iure praeponitur qui pecuniam domini et illa
eloquia casta probata sicut argentum mentibus hominum
nam sicut Hierusalem dicitur aedificata sicut ciuitas,
ita sunt animae pacificae. et sicut angeli praesunt, ita et hi
qui uitam meruerint angelorum.
lib. V prol. 13 sq. 17 Pa. 11, 7 19 Ps. 121, 3 20 Apoc. l, 20, Luc. 20,36 F (in ras. ex enim) 0 et (in eras.) aV 2 pecuniae X
pecunie (a s. e alt. m2) C pecunia cet. fenebris B funebris X fenoris
a fenoris / foenoris PCL 6 dl est data aX d! est data est P
(pr. est exp. m2) C (alt. est exp. m2) BL dl data est X 7 fouea
8 prodige (-i m3) P 9 illi PBLX 10 uineae (e pr. ex i m2) P
11 conparatione P (nS m2) L nobis ... diues qui in mg. inf. m3 P,
om. L 12 non pecuniam P (non exp. m3) L 14 haut (h s. u. m3) P
de quo ... fuit in mg. sup. m3 P, om. L) 15 quoniam] cum P
16 fuerit fC X PL 20 post sicut add. illi 8. u. m2 P 21 his (a add.
m3) P meruerunt LX angelorum in spatio uacuo m2 P, om. L
DE EUANGELIO LIB VIII EXPL.INCIP EIUSDEM LIB VIIII « FI-
XIT LIBERVIII. IN EVANGELIO SCDM LVCA. INCIPIT LIBER NONVS
C EXPLICIT LIBER VI. INCIPIT LIBER VII. B EXPLICIT LIBER
VII. INCIPIT LIBER VIII x in PLX nec subscriptio est nec inscriptio
et Bethaniam, ad montem qui uocatur oliueti,
misit duos discipulos dicens: ite in castellum quod
contra est, in quo introeuntes inuenietis pullum
asinae adligatum, in quo nemo sedit. pulchre relictis
Iudaeis habitaturus in affectibus gentium templum dominus
ascendit; hoc enim templum est uerum, in quo non in littera,
sed in spiritu dominus adoratur, hoc dei templum est, quod
fidei series, non lapidum structura fundauit. deseruntur ergo
qui oderant, eliguntur qui amaturi erant.
et ideo ad montem
uenit oliueti, ut nouellas oleas in sublimi uirtute plantaret.
quorum mater est illa quae sursum est Hierusalem. in
hoc monte est ille caelestis agricola, ut plantati omnes in
domo dei possint uiritim dicere: ego autem sicut oliua
fructifera in domo domini. et fortasse ipse mons Christus
est. quis enim alius tales fructus ferret olearum non
curuescentium ubertate bacarum, sed spiritus plenitudine
gentium fecundarum? ipse est per quem ascendimus et ad
quem ascendimus. ipse est ianua, ipse est uia, qui aperitur
et qui aperit, qui pulsatur ab ingredientibus et ab emeritis
adoratur.
ergo in castello erat et ligatus erat pullus cum asina.
non poterat solui nisi iussu domini. soluit eum manus
14 Ps. 91, 14 15 Ps. 51, 10 19 Ioh. 3, 13 20 Matth. 7, 7 sq.,
Luc. 11, 9 sq. Ioh. 14, 6 PCL ad bethphage PBX post bethpbage in P
est ras. 8 litt., in L repetitur bethage et 3 a betbania X, ad bethaniam
E m2 oliueti PBL 3 discipul.s (i eras., 0 8. ras. m2) P discipuloe
suos aC 5 contra PaGL contra nos cet. quod EyT 7 affectu
X 8 uerbum PGL 11 aliguntor P (e s. & m2) L ad 8. M. P
15 uiritim (itim in ras.) PF uirtutum G uiridim 0 nideri n 17 alius
om. X olearum αВCχ (et Y m2) oliuarum PL olerum ETX 18 spirita
X 19 gentilium BX infecundarum P (in exp.) L 20 ipse
est nia om. PBL 21 ab emeritis] om. X, a bene meritis X 22 ligatur
P (8 8. r m2) L
possis ligatos soluere.
Nunc consideremus qui fuerint illi qui errore detecto de
paradiso eiecti in castello sint religati. et uides quemadmodum
quos mors expulerat uita reuocauit. et ideo secundum Matthaeum
et asinam et pullum legimus, ut, quia in duobus
hominibus uterque fuerat sexus expulsus, in duobus animalibus.
sexus uterque reuocetur. ergo illic in asina matre quasi Euam
figurauit erroris, hic autem in pullo generalitatem populi
gentilis expressit.
et ideo pullus sedetur asinae. et bene: in
quo nemo sedit, quia nullus antequam Christus nationum
populos uocauit ad ecclesiam. denique secundum Marcum sic
habes: quem nemo adhuc sedit hominum. adligatus
autem perfidiae uinculis tenebatur, iniquo addictus domino
errore famulatus, sed dominatum sibi uindicare non poterat
quem dominum fecerat non natura, sed culpa. et ideo cum
dominus dicitur, unus agnoscitur — nam et multi dii et
multi domini, sed generaliter — unus deus et unus dominus.
itaque si non exprimitur dominus, definitur non iam per
adiunctionem personae, sed per uniuersitatem naturae.
Marcus
autem induxit ligatum ante ianuam, quia extra Christum quicumque
est foris est in uia, qui autem in Christo est foris
non est. in transitu addidit, ubi nullius certa possessio, non
praesepe, non alimenta, non stabulum. misera seruitus, cui
uagum ius est; plures enim dominos habet qui unum non
171 Cor. 8, 5 sq. 18 Ephes. 4, 5 sq. 20 et 22 Marc. 11,4 24 Ephes. 6, 5 P ut tu PaBCL et tu ut X ut et tu X 4 ca-
Btellum ax (-0 m2 E), unde relegati Gelenius 5 reuocauerit X 7 expulsus...
sexus in mg. inf. P 8 asina matrem aOT, asinam matrem X
9 erroribus X 10 pullus] P ml pullo P m2 x et om. X 13 habet
P (s a. t m2) L 16 dominum (o in ras. et minũ 8. u. m2) P dih
aBCL reum Z. om. X cum om. X 20 adiunctioois P (5 s. is m3) L
22 est a uia X 23 post transitu add. m3 8. u. ante ianui P 25 enim]
etiam L termines P (m2 dominos) L qui CX et m2 ET quae
ml ET cet. unus P (m2 -11) L
uehementiora enim dona nouit esse quam uincula.
Nec illud otiosum quod duo discipuli diriguntur, Petrus ad
Cornelium, Paulus ad reliquos. et ideo non personas designauit,
sed numerum definiuit; tamen si quis est qui personas exigat,
potest aestimare de Philippo, quem spiritus misit in Gazam,
quando Candacis reginae baptizauit eunuchum et ab Azoto in
Caesaream per omnes ciuitates uerbum domini seminauit. nec
illud praetereundum quod mox remittendos adserit, quia dirigendi
erant qui dominum Iesum in finibus gentium praedicarent.
Illi ergo directi cum soluerent pullum, numquid suis uerbis
usi sunt? minime, sed dixerunt, sicut dixerat illis Iesus, ut
agnoscas quod non suo sermone, sed dei uerbo nec proprio,
sed Christi nomine fidem populis infudere gentilibus atque
aduersariae potestates, quae sibi nationum obsequia uindicabant,
mandato cessere diuino.
unde et apostoli propria Christo
uestimenta substernunt siue quo facti gloriam euangelica
praedicatione praeferrent; in scripturis enim diuinis plerumque
uestimenta uirtutes sunt, quae gentium duritiam in aliquantulum
propria quoque uirtute mollirent, ut inoffensa uecturae
felicis obsequia sedulis adfectibus exhiberent. non enim mundi
dominum forensi specie gestari dorso asinae delectauit, sed ut
latente mysterio penetralia nostrae mentis insterneret et in
secretis animorum interiore consessu mysticus uector insideret
s. u. m2 E) 4 non personas] personam X
7 ab azoto PBCLX et m2 ET a baptizato X baptizauit a 8 caesaream
(a alt. ex e m2) P 9 quia] qui y 12 uerbis suis P 18 usi sunt in ras.
m2 ex ui P, ui L minime ... Iesus in mg. inf. m2 P, om. L 14 uerbo
flei C 15 populi P (-is m3) aBL, populus X gentilibus infudere
(ex infnndere, n alt. eras. P) PL 16 uindicabnnt P (-ant m2) FLO
17 cessare X 18 quod aC 20 aliquantum ET 21 uictorae (m3
uecturae) P uicturae L 22 felices aX 23 dorsum animae X 24 latente
(-i m2) P penetralia a et ml C penetrabilibus X sternerent X
25 consessu Cf et tn3 P, m2 TV concessu P m1 L concessum B consensu
aX conscessu G concensu E et ml T
lasciuias carnis infrenans, ut ductu pietatis adsuetum
populi gentilis edomaret adfectum. felices illos, qui talem
internis renibus recepere uectorem, felices plane illos, quorum
ora ne multiloquio soluerentur, uerbi caelestis habena restrinxit!
quae est ista habena, fratres? quis me doceat
ora hominum aut restringat aut soluat? monstrauit
mihi habenam ille qui dixit: ut detur mihi sermo in
apertionem oris mei. sermo ergo habena est, sermo
stimulus est, et ideo durum tibi est aduersus stimulum calcitrare.
docuit igitur hic nos aperire cor, stimulum perpeti, iugum
ducere. doceat et alius linguae retinacula pati; rarior enim
tacendi uirtus est quam loquendi. doceat plane ille qui uelut
mutus aduersus dolum non aperuit os suum paratus in flagella
et uerbera non recusans, ut esset pia sessio deo.
Disce a domestico dei gestare Christum, quoniam prius te
ille gestauit, cum pastor errantem reduceret ouem, disce sedula
mentis tuae dorsa substernere, disce esse sub Christo, ut
possis esse supra mundum. non quicumque facile uehit Christum
sed ille qui potest dicere: incuruatus et humiliatus
sum nimis, rugiebam a gemitu cordis mei. quodsi
desideras non moueri, super illa uestimenta sanctorum elutum
fige uestigium.\' caue enim ne lutulentis pedibus incedas, caue
transuersariis gressibus ne perstrata tibi propheticarum uiarum
11 Iudic. 16, 18 13 Ps. 37, 14 (cf. 13) et 18 17 Luc. 15, 4 sqq.
20 Ps. 37, 9 eras. et s. e m3) P 2 lascinia a laBciuiam CX 4 recipere
aX et m1 B 7 resoluat CX 10 durum est tibi X aduersum
aC calcitrare] calces a, calces mittere X 11 cor] ora ed. Rom.
12 alios P (v 8. o m3) BLy linguam PL 13 loquendi (n 8. u.) P
14 flagellae (om. et) X 15 ut esset...(16) dei] hoc X sessio dl C,
possessio d5 a 17 gestauit (u ex b) G gestabat F γΤ disce. P disces L
22 supra aLX e lato aG 23 ne post pedibus transponunt CX
24 ne s. u. m2 P, om. BL, post caue transponunt A7 perstrata P
(r alt. 8. ft.) perstata L ne propheticarum X
incessus, propriis indumentis usque ad dei templum qui praeibant
Iesum semitam munierunt. ut tu sine offensione
discipuli domini amictu se proprii corporis exuentes
inter aduersa turbarum uiam tibi suo strauere martyrio. si
quis tamen ita uult accipere, non renitimur, quod pullus iste
iam supra ludaeorum uestimenta graderetur.
quid autem sibi
uelint ramorum fragmina, quae utique incedentium gressus
inplicare consuerunt, dubitarem profecto, nisi me in superioribus
bonus mundi totius docuisset agricola, quia iam securis
ad radices arborum posita est, quae sub aduentu domini
salutaris infecunda succidat et infructuosarum inanem gloriam
gentium solo sternat fidelium pedibus proterendam, ut renouatae
mentis spiritu nationes uelut nouellarum arborum stirpes
de uetustis possint germinare caudicibus.
ne ergo despicias
hunc asellum; nam sicut in uestitu ouium sunt lupi rapaces,
ita contra inest homo cordis absconditus sub specie bestiali.
quia sub exuuiis corporis, quod nobis est conmune cum beluis,
mens deo plena uegetatur. quod ad figuram hominum pertinere
sanctus Iohannes euidentius declarauit addendo quia
acceperunt sibi medullas palmarum; iustus enim ut palma
floriet. et ideo aduentante Christo erigebantur iam supra
humeros hominum uexilla iustitiae et insignia triumphorum.
quid miratur turba quod operatur mysterium? etsi nesciat
quid miretur, miratur tamen quia in illo pullo sapientia sedet,
16 cf. Exod. 13, 13; 34, 20 16 Matth. 7, 15 17 I Petr. 3, 4
20 Ioh. 12, 13 21 Ps. 91, 13 22 cf. hymn. V in nocte nat.
dom. u. 15 V m2) uenturis X 6 paulus X
9 dubitare aL 11 aduenttl G 14 nationem P (s s. lp m3) L 15 de
uetustis (deuet et i in ras. m2) P bene iustos L 19 pertinere. P
20 euidentium (ter g. tjum m3) P qui PL 22 floriet PBLX
florebit a floret G (in ras.) cet. adueniente PLX 24 quod
eet. 25 sedit P (-et m2) CL
uirtus manet, haeret iustitia.
ne despicias asinam quoque istam,
quae quondam angelum dei uidit, quem homo uidere non
potuit. et uidit et detulit et locuta est, ut agnosceres posterioribus
temporibus sub aduentu magni angeli dei gentiles
illos ante asinos locuturos.
Pulchre autem secundum Lucan turbas laudantes deum ad
descensum montis occurrisse legimus, ut operatorem mysterii
spiritalis significarent sibi uenisse de caelo. turba igitur agnoscit
deum, regem appellat, prophetiam repetit: osanna filio
Dauid, hoc est redemtorem domus Dauid exspectatum quoque
secundum carnem Dauid filium uenisse declarat, et hoc turba
illa post exiguum crucifixura momentum. uere memorabile
diuinae operationis insigne, ut aduersum se testimonium
extorqueatur inuitis, cum deum negant affectibus, quem uocibus
confitentur.
unde et dominicum illud: si hi tacuerint,
lapides clamabunt. neque enim mirum, si laudes domini
contra naturam suam saxa respondeant, quem scopulis duriores
praedicant peremtores, aut fortasse quia obmutescentibus Iudaeis
post domini passionem uiui erant secundum Petrum lapides
clamaturi. ergo conpugnantibus licet adfectibus suis turba
deum tamen ad templum suum cum laude deducit.
sed deus
templum suum non mercatoris uult esse deuorsorium, sed
domicilium sanctitatis nec uendibili religionis officio, sed
10 Ps. 117, 25 12 Luc. 23, 33 19 I Petro 2, 5 E (in ras.) T et (eras.) inheret
(in in ras., h s. u.) P et heret C eret n asinam istam quoque istam
P (istam pr. in ras. m2) BL 3 cognosceres X 4 temporibus s. u.
m3 P, om. L aduentum L et (m del.) PB 5 ante om.. X locuturus
P (o 8. u alt.) L loquuturos aFOV 6 lucan P ml lucam
P m3 cet. 9 fili aX 10 post domus Dauid add. filium
uenisse PL quoque om. / 13 aduersus X 14 negant (n alt.
s. u.) P 15 dominicum (ni s. u. m2) P dns cum L si hi (hi in
ras. m2) P sibi L 18 quia (a s. u.) P 21 tamen deum C sed
deus] sed da tamen ET sed a 22 deuorsoriam P ml B diuersorium
P m3 cet.
igitur quid tibi ad exemplum uiuendi dominica gesta
praescribant.
Eteiciebatomnesuendentesetementesintemplo
et mensas nummulariorum euertit et cathedras
uendentium columbas. generaliter itaque supra docuit
saeculares a dei templo abesse debere contractus, specialiter
autem nummularios pepulit. qui sunt nummularii nisi qui de
pecunia domini lucrum quaerunt nec bona malaque discernunt?
pecunia enim domini scriptura diuina est. nam et denarios
seruis distribuit profecturus et talenta diuisit et pro sanitate
hominis uulnerati duo aera stabulario dereliquit; duobus enim
testamentis uulnera nostra curantur. sed tu quasi bonus nummularius
eloquia domini, eloquia casta, argentum igne
examinatum reconde, purgatum spiritu septiformi nec
adulteram imaginem regis, quia et Satanas transfigurat
se in angelum lucis, inpia conmutatione suscipias nec inminutam
principis tui figuram Arrianae fraude perfidiae thesauro
tuo misceas nec pecuniae sono aurem temtes fidelium, ut
religiosarum audientiam scripturarum tinnitus aeris excludat
uel religiosis adfectibus habendi cupiditas inseratur. non ergo
omnes excludantur nummularii; sunt enim et boni. denique
pecuniam meam inquit dedisses nummulariis, et
ego ueniens cum usuris recepissem eam. quodsi
nummus est scripturarum, et usura est scripturarum.
cathedras
autem uendentium columbas cur euerterit secundum litteram
non intellego; neque enim nundinatores auium uindicare sibi
10, 35 14 Ps. 11, 7 16 II Cor. 11, 14 23 Matth. 25, 27 P repulit CL 11 et om. X 14 dni 8. u. m3 P, om. L
15 examinatum] probatum PL purgatQ (tQ 8. fl.) P septiformis P
.(s eras.) L 17 conmutationes P (s eras.) L 19 permisceas PBL
aures X ut] aut PaFO 21 inseratur (t in ras.) P ergo]
enim PL 22 excludantur (v s. a m2) P et om. X 23 inquit.
meam C, inquit om. X 26 euerterit aC euertit cet.
quae praerogatiua dignitatis est in columbis? admonet tamen
dominici forma baptismatis, quando descendit sanctus spiritus
in columba, typo eiectorum de templo huiusmodi mercatorum in
ecclesia dei consortium eos habere non posse, qui sancti
spiritus gratiam nundinentur. gratis enim inquit accepistis,
gratis date. denique Simoni, qui sanctificandi munus pretio
in se putauit posse conferri, respondit Petrus: pecunia inquit
tua tecum sit in interitum, quoniam gratiam dei
putas te pecunia consequi posse. non est tibi pars
neque sors in hac fide.
uenditores quoque ouium et boum
eos puto qui de labore alieno uel simplicitate foedi auctionatores
quasdam nundinas aucupentur aut quia oues eiciuntur
et boues, columbae iubentur auferri, populus uidetur Iudaeus
excludi; Ephraem enim sicut columba, quod eorum
dominus et successiones oderit et labores. aes effunditur, ut
gratia colligatur, mensa nummulariorum euertitur, ut domini
subrogetur, ara deicitur, ut erigantur altaria.
atque hoc non
aliqua succinctus manu diuitiisque faciebat, sed flagello de
restibus caedebat turbas et resistere nullus audebat. et nunc
uirga utitur, nunc flagello — uirga enim recta est, uirga
regni tui — uirga, ut corrigat, flagello, ut suadeat. directa
illic, hic moralis quasi inflexa praeceptio, qua peccatoris conscientia
uelut lento uerbere flagellatur. alii sunt enim terrores
prophetici, aliae apostolicae suasiones: in utroque tamen unius
15 Osee 7, 11 20 Ioh. 2, 15 21 Ps. 44, 7 Xy 4 mercatores PL 5 non posse habere x 6 gratia
αΒFOV et (m add. m2) GK nundinentur (n tert. a. u.) P gratias
X enim om. X 8 scs petrus PL 9 sit] est aX interitu PL
perdicionS C 10 putas (a. m3 t putasti) P putasti (om. te) a 11 bouum
X (u pr. eras.) n 13 ancupentur (tur in ras.) P aucupantur y
14 iudeus uidetur PL 15 efrem P m1 αΒC effrem P m3 cet. 18 ut
erigantur] uertuntur PL in hoc P (in exp.) BL 20 nullus resistere x
21 uirga (ga in ras. m2) enim P uires enim L recta] facta X 22 flagellum
X 24 enim sunt X 25 prophetiae X alii aX
funes ceciderunt inquit mihi in praeclaris; etenim
mea praeclara est mihi; funes enim dicuntur,,
quibus agrimensores metandorum limites partiuntur agrorum.
et ideo tamquam bonus agrimensor synagogae terminos distinguebat
et ecclesiae sacrilegos de templo iubebat exire; nouus
enim uenerat feracium metator animarum, qui agrorum genera,
non spatia metaretur.
pulchre tamen non extentis funibus
modus aliqui possessionis includitur nec quasi definitae rei
limites fidei terminantur, sed flagello in inmensum libero fines
ecclesiae porriguntur, eliminantur Iudaei, non praescripto aliquo
exilio, sed intermino, ut nusquam synagogae locus in orbe
remaneret.
Uineam plantauit homo. plerique uarias significationes
de uineae appellatione deriuant, sed euidenter Esaias uineam
domini Sabaoth domum Israhel esse memorauit. hanc uineam
quis alius nisi deus condidit? hic est ergo qui locauit et
peregre profectus est, non quia ex loco ad locum profectus
est dominus, qui ubique semper est, sed quia praesentior est
diligentibus, neglegentibus abest. multis autem temporibus
afuit, ne praepropera uideretur exactio. nam quo indulgentior
liberalitas, eo inexcusabilior peruicacia.
unde bene secundum
Matthaeum habes quia et saepe circumdedit, hoc est
diuinae custodiae munitione uallauit, ne facile spiritalium
pateret incursionibus bestiarum. et fodit in ea torcular.
quomodo intellegimus quid sit torcular nisi forte quia psalmi P (e exp.) L 2 mihi inquit X 4 agrimessores aX
metendorum X 6 sacrilegos (s alt. 8. u.) P 8 metatorum X
9 aliquis P (s s. u. m2) aEfT definitae] densitate X 14 plantabit
(v 8. b m2) P 15 uineae (e alt. 8. «. mJ2) P uinea OV
16 domus P ml ctCX (-um m2 Pr.) 17 dns r 18 est om. X
20 post autem add. bonus PL 21 abfuit y et (b 8. u. m2) r adfuit P
(f 8. d m3) LO et (b ex d m2) T affuit (b a. f pr. m2) E propera X
22 liberalibus (t s. b alt.) P liberalibus L 23 saepem BCfX 25 in-
■cursibus BCEr T
passionis modo musti sancto feruente spiritu prophetarum
redundantius aestuauerint? denique ebrii putabantur, quibus
spiritus sanctus inundabat. ergo et hic fodit torcular, in quod
uuae rationabilis fructus interior spiritali infusione deflueret.
aedificauit turrem uerticem scilicet legis adtollens atque
ita hanc uineam munitam instructam ornatam locauit Judaeis.
Et tempore fructuum seruulos suos misit. bene tempus
Iudaeorum, nullus uineae huius prouentus, de qua dominus
ait: exspectaui ut faceret uuas, fecit autem spinas.
itaque non laetitiae uino, non spiritali musto. sed cruento
prophetarum sanguine torcularia redundarunt. denique Hieremias
in lacum missus est; haec enim erant iam torcularia Iudaeorum
non uino repleta, sed borbore. et licet generaliter prophetae
uideantur exprimi, dat tamen lectio ut illum qui lapidatus est
Nabutham esse credamus, cuius etsi nullum acceperimus
propheticum uerbum, accepimus tamen propheticum factum,
quia multos pro hac uinea futuros martyres proprio- sanguine
prophetauit. quis autem est ille qui in capite uulneratur?
nimirum Esaias, cuius facilius conpaginem corporis serra diuisit,
quam fidem inclinauit constantiamue detriuit aut uigorem mentis
exsecuit.
eo igitur factum est, ut cum plures alios destinasset,
quos Iudaei inhonoros et inanes sibi, de quibus nihil potuerunt
12 Ps. 103, 15 13 Hier. 45 (38), 6 16 III Reg. 20 (21), 13 19 Hebr.
11, 37 21 Esai. 28, 27 L scribuntur Gy 3 redundantius (ti in ras.) P redundantus
L aestimauerint X quibus] quos PL et (in ros.) B
4 sps sca Xy quod (d in ras. m2) uuae (u pr. a. u. m2) P quo
uuae L 6 turrim P (i ex e m3) y 8 fructum P ml (coir. m2) L
seruolos 0 ornatos P (exp. et s. seruulos m2) L fructum L 15 borbore
PaB morbore L murbure F murmure OttV corpore E (sanguine s. u.
m2) GT cruore r rubore C 17 nabuthan aCX (fort. recte) nabndan X
20 uulneratus (qui om.) aCX, uulneratus est y 22 nam P (exp. et s. quam
m3) BL constantiamque PL constantiam uuae X aut... exsecuit om.
PBLX 23 factus P (-ũ m2) L alios (o ex u) P 24 inbonores PBCFLOT
mitteret, quem perfidi quasi heredem remouere cupientes occiderunt
crucifigendo,, eiecerunt negando.
breuiter itaque quam
magna, quam multa! primum quia naturalis est bonitas, quae
plerumque credit indignis, deinde quia postremum malorum
remedium Christus aduenit, tum quoniam qui heredem negat.
de auctore desperat. heres autem Christus idemque testator:
heres, quia morti propriae superuiuit et testamentorum quae
ipse condidit tamquam hereditaria in nostris profectibus emo- lumenta
consequitur.
pulchre ergo interrogat, ut sua se ipsi
damnent sententia. uenturum autem dominum dicit uineae,
quod in filio adsit etiam paterna maiestas uel quod ultimis
temporibus praesentior humanis adspiret adfectibus. ipsi itaque
in se sententiam dicunt, ut mali pereant, et ad alios
colonos uinea transferatur. qui igitur sint coloni, quae uinea
consideremus.
Uinea typus noster est, quod populus dei uitis aeternae
radice fundatus supereminet terris ac solum uile praetexens
nunc gemmanti flore pubescit, nunc circumfusa uiriditate uestitur,
nunc mite iugum suscipit, cum maturioribus bracchiis
quasi sarmentis fecundae uitis adoleuerit. agricola quippe
omnipotens pater, uitis est Christus, at uero nos palmites, qui
nisi fructum feramus in Christo, cultoris aeterni falce succidimur.
recte igitur uinea Christi populus nominatur, uel quod
crucis in fronte praetexatur indicium uel quod fructus eius
postrema anni legatur aetate uel quod omnibus ut ordinibus
(m3 dimiserint) P filium suum C unicum X
poat unigenitum add. cum P (eo corr. m2) BL 4 quae om. X
6 tunc X dum y quoniam om. X 7 post testator add. & 8. u. m2 P
10 ergo] autem FOV 12 ultimis (i pr. ex u) P 15 colonos (0 tert.
ex u) P sunt C χ (sint m2 E), om. PL 18 fundatur PBL fundetur X
19 gemmatis Xx (germinanti 7) 25 praetexat X praetaxat X fructum
(s a. m) P 26 legatum P (r s. m m3) L ut... pauperibus
om. X
seruis ac dominis in ecclesia dei aequa dimensio, nulla
discretio sit. ut uitis maritatur arboribus, ita corpus animae,
anima quoque corpori coniugatur. ut uinea dum iugatur
erigitur, ut recisa non minuitur sed augetur, ita sancta plebs
dum ligatur exuitur, dum humiliatur adtollitur, dum reciditur
coronatur. quin etiam ut tener surculus ueteri abscisus ex
arbore in alterius fetu radicis inseritur, ita populus hic sanctus
surculi ueteris cicatricibus enodatis in illo crucis ligno tamquam
gremio piae parentis fotus inolescit spiritusque sanctus
sicut in altas demissus terrarum scrobes ita in hoc carcereum
corpus infusus aquae salutaris inriguo diluit quidquid est
faetidum membrorumque nostrorum habitus in caelestem erigit
disciplinam.
hanc uineam diligens agricola fodere iugare
tondere consueuit eruderatisque terrenae molis aggeribus operta
corporis nostri nunc sole torrere, nunc imbre perfundere, stirpare
agrum solitus, ne sentibus gemma laedatur, ne luxuriet
umbra foliorum uerborumque infructuosa iactantia uirtutibus
obumbrando maturitatem indolis naturalis inpediat. sed absit
ut huic uineae quicquam timeamus aduersi, quam peruigil
custos domini salutaris aduersus omnes nequitiae saecularis
inlecebras muro uitae uallauit aeternae. extendit palmites
eius usque ad mare; domini est enim terra.
ubique deus pater colitur, ubique Christus dominus adoratur.
Haec est nostra uindemia. laeti igitur atque securi pars
gremium suum mitium funiculis oneret uuarum, alii caelestia
24 Ioh. 4, 21-PaCL atque cet. 2 demensio P (dim. m3) LX 3 maritator
(v 8. o) P 4 coniungatur aXx coniungitur C (et V m2) iugatur (ul
post g 8. u., eras.; iu in li mut. m2) P iungatur L et (n 8. u.) n iugat
FOV 5 ut ax et PBCL dum X 7 uetere PL 12 post diluit add.
quibus X 13 faetidum aB foetidum X fetidum cet. nostrorum
om. X 14 fodere (f ex p) P rigare ET 15 contendere PL tundere
X ruderatisque PBLX operata PBLX 17 a sentibus x
21 aduersum C omnes] enim X 22 post aeternae add. et s. u. m2 P
diuini fructum muneris exprimentes uestigia coturnis nuda
direptis musto fluente tinguamus; locus enim, in quo stamus
terra sancta est et ideo calciamenta soluenda sunt, ut spiritale
uestigium sacrosanctae sedis tribunal ascendens corporeis
nexus uinculis exuatur; decet enim totius orbis hic esse uindemiam,
ubi totius orbis est uinea.
en tempus acceptabile, quo
non hiemalibus perfidiae caligantis pruinis annus riget nec
altis niuibus informis crusta blasfemiae gelu durante concrescit,
sed procellis sacrilegii liberata nouos fructus terra iam
parturit, ueteres parit; dissensionum quippe omnium procella
deferbuit, cuncti saecularis cupiditatis ardores aestusque omnis,
quibus Italiae populus per Iudaeicae olim, Arrianae proxime
scaeuitatis incendia coquebatur, sereno iam spiramine temperatur.
sedata tempestas est, concordia nauigat, fides spirat,
certatim nautae repetunt fidei quos reliquere portus et dulcia
patriis oscula litoribus affigunt liberatos se periculis, absolutos
erroribus gratulantes.
salue, uinea tanto digna custode: te non
unius Nabuthae sanguis, sed innumerabilium prophetarum et
quod est amplius pretiosus cruor domini consecrauit. ille licet
non regalibus minis territus constantiam metu presserit, non
praemiis uberrimis prouocatus religiosum uendiderit adfectum.
III 354. 360 11 Uerg. Georg. II 330 (324), Cant. 2, 11 16 Uerg.
Aen. I 687, II 490 18 Uerg. Georg. II 173 19 Reg. III 20 (21), 19 m2) P leuemna L 3 dipertis PL 6 orbis ... totius
om. X 7 en αRCχ ecce PL, om. X 8 nec (c s. «.) P 9 nubibus
PL χ 10 sacrilegis C (gis s. u.) et n m2 sacrilegiis Χχ. 11 ueteres]
uere PL parit] preterit y (o s. e pr. m2 E) disse§9ionum (n s. ę
m2) P 12 deferbuit PLX deferuuit (u pr. eras.) B deferuit a deferuet
C deseruit X (r exp. V) omnes ay et m2 PV 13 iudaicae
BCEGhfX iudaeiae T olim et (et s. u.) m3 P. m2E 14 temperantur
a moderatur C 15 sperat P (spirat m2) L inspirat del.
m2 E) 17 patris PBLX (pacis s. u. m2 V) 18 salua uinea digna
tanto X 19 nabuthe aC nabutae B nabuthei Xy nautae PL 21 prescesserit
(s pr. add. et ces exp. m2) P praecesserit L
succisa uite sereretur, quando aliud facere nequibat, parata
uitibus incendia proprio cruore restrinxerit, temporalem tamen
uineam defendebat: te uero in perpetuum multorum nobis
martyrum plantauit interitus, te crux apostolorum aemula
dominicae passionis usque in orbis totius terminos propagauit.
Cuius habet imaginem et inscriptionem? docet
hoc loco dominus circumspectos nos in respondendo aduersus
haereticos uel Iudaeos esse debere. alibi dixit: estote astuti
sicut serpentes. quem locum plerique accipiunt, ut quia
serpente suspenso Christi crux adnuntiata est, quo serpentinum
nequitiae spiritalis uirus aboleret, uideatur astutus ita esse
debere sicut Christus, simplex sicut spiritus. en tibi serpentem
illum, qui caput semper custodiat, letale uulnus
excludat. interrogatus a Iudaeis utrum de caelo accepisset
potestatem respondit: baptismum Iohannis unde est,
de caelo an ex hominibus? ut dum illud de caelo esse
negare non auderent, ipsi se amentiae confutarent, qui eius
auctorem negarent esse de caelo. postulatus didragma quaerit
de imagine; alia enim imago dei, alia imago mundi. unde et
ille nos admonet: sicut portauimus imaginem terreni
illius, portemus et imaginem huius caelestis.
imaginem
Caesaris non habet Christus, quia imago est dei.
imaginem Caesaris non habet Petrus, quia dixit: reliquimus
3, 22 Matth. 10, 16 14 Gen. 8, 14 sq. 16 Luc. 20, 4 21 I Cor.
15, 49 22 II Cor. 4, 4, Coloss. 1, 15 24 Matth. 19, 27 om. X olus PLX 2 uites (s eras.) P uitis L 3 restinxerit
PBL 5 interitus plantauit PBL 9 qui (8. u. m3) alibi P
12 uerus P (m3 uirus) L abolere P (-ri m3) LX astutos (o m3
ex u) P 13 post spiritus add. 8. u. m3 simplices P ante en add.
imitare Gт 16 baptiemum aCXy baptismus B baptisma PL 18 ipse
P (os a. e m2) L ipsos E se om. PEGL confutarent (n alt.
eras.) P eius actus auctorem C 19 quaerit dl imaginem PLX et
m2E 22 et] etiam G, om. X 23 qui X (cr. II Cor. 4, 4) 24 rclinquimus
X
in Iacobo uel Iohanne, quia filii tonitrui, sed repperitur in
mari, ubi dracones illi contritis capitibus super aquam et ipse
draco maior conminutus caput datur in escam populis Aethiopum.
si ergo non habuit imaginem Caesaris, cur dedit censum?
non de suo dedit, sed reddidit mundo quod erat mundi. et tu
si uis non esse obnoxius Caesari, noli habere quae mundi
sunt. sed habes diuitias: obnoxius Caesari es. si uis nihil
regi debere terreno, relinque omnia tua et sequere Christum.
et bene prius quae Caesaris sunt reddenda decernit; neque
enim potest esse quis domini, nisi prius renuntiauerit mundo.
sed omnes renuntiamus uerbis, non renuntiamus adfectu; nam
cum sacramenta suscipimus, renuntiamus. quam grauia uincula
promittere deo et non soluere ! melius est in quit non
uouere te quam uouere et non reddere. maior est
contractus fidei quam pecuniae. redde promissum, dum in
hoc corpore es, priusquam ueniat exactor et mittat te in
carcerem. amen dico tibi, non exies inde, donec
soluas nouissimum quadrantem.
Si frater alicuius mortuus fuerit. Sadducaei, hoc
quorum aperte stultitia reprehenditur, mystice autem sententia
retorquetur, quale de suo dederunt castitatis exemplum, dum
14 Eccles. 5, 4 17 Luc. 12, 58 18 sqq. Matth. 51 25 sq. 28 Deut. 25, 5 tert. 8. U.) tonitrui sunt X repperitur (i ex e) P
4 aethyopum P 7 non uis PBL 8 post sed add. si X et m2 8. u. E
caesari es P (s. .//. et %) L es caesari X es caesari et X
9 relinque] dimitte X tua om. EyT 10 Caesari reddenda ed.
Rora. 12 non
15 te om. X maior-pecuniae om. X 19 soluas αΒCLX solues (a
8. ę) P reddas EGT reddes i 20 ali∗∗cuius (us eras.) P aliscuius Li
21 loco dum ETX temtat P m1 (temptant m3) temptat L temptauit
XP m3 22 sententia] stultitia PL 23 quale (quare X, 8. m2 ł
quale V) de suo (quo a) dederunt aCX quale dederunt de suo B
quale de se dederunt X quia excluderunt de se P (s 8. d pro m2) L
semen excitet frater. ergo littera occidit quasi lena
1
J
uitiorum, spiritus autem magister est castitatis. itaque
uideamus ne haec mulier synagoga sit, quae septem uiros
habuit, sicut Samaritanae dicitur: quinque enim uiros
habuisti, quia Samaritana quinque tantum libros Moysi,
synagoga septem sequitur principaliter et de nullo propter
perfidiam suam hereditariae posteritatis semen accepit. et ideo
partem cum uiris suis in resurrectione habere non poterit, quia
spiritale praeceptum secundum sensum carnis inuertit; non
enim frater carnalis aliqui denuntiatus est, qui semen fratris
suscitaret defuncti, sed frater ille qui de mortuo populo Iudaeorum
sapientiam sibi diuini cultus adscisceret in uxorem atque ex ea
semen in apostolis excitaret, qui quasi defunctorum reliquiae
Iudaeorum informes adhuc in synagogae utero derelicti secundum
electionem gratiae reseruari noui seminis admixtione
meruerunt.
synagoga autem frequenter stolam accipit, quod
est insigne coniugii, quasi auctor fidelium, repudiata quoque
frequenter inducitur, quia mater est perfidorum. cui lex occidit
corporalis, ut spiritalis resurgeret. ergo sancta plebs dei, si
septem libros legis quadam coniugii caritate dilexerit et quasi
maritalibus obsecundarit inperiis, habebit in resurrectione
19 Esai. 50, 1, Hier. 3, 1 1 post nubere add. mulier ed. Rom. inuitat P (m2 -atur) L
4 haec (e s. u.) P VII P, VI ex VII L 5 sq. V PL 6 samari-
tani PL et m2 V 7 VII P, VI L 8 acceperit PBL 9 reaurrectionem
PLX (m del. m2 PV) 11 aliqui (aliquis Pm3 Em3)
denuntiatuB P ml a m2 BC χ (E ml) aliquid nuntiatus X (praeter 0)
aliqui enuntiatus aml aliquid denuntiatus Em2 0 12 resuscitaret
ΕγΤ sed frater ax frater X sed PBCL 13 sibi om. ET addiceret
P (di in ras. 3 uel 4 litt. m2) L 15 sinagoga (-ae m2 P) etero
(T 8. e pr. m2 P) PL 17 autem] enim X stholam P (8. m3 t
stolam) L 21 V∗ P (I eras.) VI L saepe X Ciugii P (<5 s. u.
m3) iugii L puritate X
diuinae gratiae ditata muneribus.
Dixit dominus domino meo o. consummaturus praecepta
dominus etiam praeuiam passioni fidem ac misericordiam
testamenti sui fine concludit, fidem in eo ut Christum et
dominum deum nostrum et ad dexteram dei sedere credamus,
non quod corporaliter sedeat qui ubique est. denique ipse in
patre, quia in substantia dei, quia una uirtus, una maiestas.
ipse ergo in patre et in ipso pater, quia uerbum in deo, deus
in uerbo; ipse in patre, ipse ad dexteram patris, quia patri
consors, nulli secundus; ipse missus a patre, quia descendit
de caelo paternum inpleturus arbitrium. tolle hinc perfidiae
quaestiones, et plena religio est. nec praefertur, quia ad dexteram
sedet, nec iniuriam patitur, quia mittitur. gradus non
quaeritur dignitatis, ubi plenitudo est diuinitatis.
illud
considerandum, quia reprehendit eos qui Christum Dauid
filium dicunt, et quomodo caecus ille Dauid filium confitendo
meruit sanitatem? quomodo pueri dicentes osanna filio
Dauid praecelsae praedicationis deo gloriam deferebant?
sed non reprehenduntur hoc loco, quia Dauid filium
14, 10; 17, 21 18 Luc. 18, 35 sqq. 19 Matth. 21, 9
LIB VnII: INCIP. LIB X C EXPL LIB. VIII. INCIPIT LIBER VnII
X EXPLICIT LIBER VII INCPT LIBER VIII B. in ceteris neque sub-
scriptio eat neque inscriptio 6 sui finem (m exp. m2) P sui fidem L
finem in eo X 7 deum CF π V et deum P (et add. m2) BX ibm deum
a, om. LO et expo m2 P 9 quia in s. dei om. PL poat uirtus add.
Ρα quia 10 uerbum-11 ipse] da in uerbo et uerbum in dõ est X
11 post patre add. quia uerbum PBL post dexteram add. sedena X
patris consors ax 12 secundum P (-us m2) FL qui y descendit
(e pr. ex i) P 13 patris X inpleturis (v 8. i m3) P 14 est religio
X quia] qui BELT filius qui GX
20 praecelsae (e tert. postea add.) P 21 reprehenditur X
sed alterutrum in fide uera est; nam etsi in principio iudicauimus
nihil scire nisi Christum legum et hunc crucifixum,
nunc tamen utpote iudicio proximi crucifixum iam non nouimus
Christum, sed uenientem in nubibus opperimur. incredulus
uulnera aspicit, fidelis obuiam Christo in aera raptus occurrit.
ergo et deum Christum et hominem esse credamus, unum
in utroque, non alterum, cui a patre subiciuntur inimici, non
per infirmitatem potestatis suae, sed per unitatem naturae,
quia in altero alter operatur. nam et filius subicit inimicos
patri, qui patrem clarificat super terram et dedit pater
filio nomen, quod est super omne nomen. sed et
filius patri dicit: nomen tuum manifestaui hominibus,
quos dedisti mihi. dando autem nomen quod est super
omne nomen non plus dedit quam habuit, sed totum quod
habuit dedit. dedit autem hoc nomen, ut omnis lingua
confiteatur deo, quoniam dominus Iesus in gloria
dei patris.
Uide ergo singula. pater subicit filio, filius subicit patri;
pater suscitat filium, filius ipse se suscitat. unde ait: soluite
hoc templum et in triduo illud resuscitabo. et pater
dominus et filius dominus - dixit dominus domino
meo - sed non duo domini, sed unus dominus, quia et pater
deus et filius deus, sed unus deus, quia pater in filio et filius
in patre. unus deus, quia una deitas - sedes tua, deus in
saeculum saeculi, uirga recta est uirga regni tui.
6 I TheBs. 4, 16 8 Pa. 109, 1 11 roh. 17, 4 Philipp. 2, 9
13 roh. 17, 6 16 Philipp. 2, 11 20 loh. 2, 19 22 Ps. 109, 1
24 loh. 14, 10; 17, 21 25 Ps. 44, 7 sq. PBL 4 ut puta X ut pute L 10 nam etsi filius subiecit
X 14 dando autem om. X 16 nomen... deo om. PL 18 dei
dei est ET, eat dei PBCGтL 19 uiderg P audi X (in mg. uide V)
subiecit utroque loco αGX 20 se om. FOV, ipse se om. a
21 suscitabo X 23 sed pr. s. u. P 24 et alt. om. X 26 est recta
ET rectio FO et (a 8. io m2) n recta (a in ras.) V
unxit te deus, deus tuus - sed unus deus, in
quo et noui et ueteris testamenti doctrina concordat. nam et in
ueteri testamento scriptum est: diliges dominum deum
tuum et dominum deum tuum adorabis et ipsi soli
seruies, in nouo: unus deus et pater omnium. sic et
pater dominus et filius dominus, sed unus dominus. denique
scriptum est: nolite duobus dominis seruire. hoc in
nouo, in ueteri autem scriptum est: audi, Israhel, dominus
deus tuus dominus unus est. unde admirabiliter
apostolus, ne duos deos diceret, duos dominos nominaret
aut derogaret uel filio uel patri, unus inquit deus
pater, ex quo omnia, et unus dominus Iesus, per
quem omnia. nam qui deus et dominus et qui dominus
deus. denique scriptum est: scitote quia dominus ipse
est deus noster.
omnia ergo quae pater habet et filius
habet. deus pater secundum generationis rationem, deus filius
secundum imaginis unitatem. dominus filius, quia omnia sibi,
cum potestate posset, ratione subiecit, dominus pater, quia
radix filii est. sic nobis pater in filio personarum definitione
distinguitur, potestatis unitate conectitur. itaque alter in altero
et unum in alterutro. nam et patris gloria est, si non
in filio, et filii gratia, si pater uidetur in Christo.
6, 4 12.I Cor. 8, 6 15 Ps. 99, 3 16 Ioh. 17, 10 post quo om. X et om. aC 4 uetere P diliges
BCErT et (es ex ie m2) PGV diligis aX et dominum deum tuum
8. u. m3 P, om. L deum om. X 5 tuum alt. om. X, 8. u. m2 0 illi
ET 6 sic et] sicut PL 7 et] sic et C 9 uetere P 10 admirabiliter]
bene PL 11 da (a. deos m3) P post diceret add.
aut PL et 8. U. a dha (s. dominos m3) P aut derogaret 8. u.
m3 P, om. L uel pr. om. X 16 et om. PL 18 secundum
... filius om. X imaginem P (is 8. em m2) L 19 dominus
... subiecit om. x 20 filii (i tert. 8. u.) FO filius (us exp.) a est]
eius V (in ras.) FO 22 degenerauerit BL 23 pater I na (na extra
u. m3) uideatur (a 8. u. m3) P Christo] filio ed. Rom.
in quo proprietas generationis expressio ueritatis est.
Non relinquetur lapis super lapidem qui non
destruatur. sequebatur de uidua locus, quam quoniam iam
in libro quem de uiduis scripsimus praedicauimus, nunc
uerum autem dictum est iuxta proposita de templo,
quod Salomon condidit, idque primum ab hoste iudicii esse
tempore subuertendum; nihil est enim opere et manu factum
quod non aut uetustas conficiat aut uis subruat aut ignis
exurat. tamen est et aliud templum constructum ex speciosis
lapidibus et ornatum donis, cuius euersionem dominus significare
uideatur, synagogam scilicet Iudaeorum, cuius structura
uetus ecclesia surgente dissoluitur. est etiam templum in
unoquoque, quod deficiente fide labitur et maxime, si quis
falso Christi nomen obtendat, quo interiorem expugnet affectum.
potest etiam ea esse expositio, quae mihi plus prosit.
quid enim mihi prodest diem scire iudicii? quid mihi prodest
tantorum conscio peccatorum, si dominus ueniat, nisi ueniat
in meum animum, redeat in meam mentem, nisi uiuat in me
Christus, in me Christus loquatur? ergo mihi debet Christus
uenire, mihi debet aduentus eius fieri. fit autem domini secundus
aduentus in defectione mundi, quando possumus dicere:
mihi autem mundus crucifixus est et ego mundo.
sed hunc uirum talis mundi defectus si in superioribus domus
inueniat, ut conuersatio huius in caelis sit, tunc destruetur
24 Matth. 24, 17 25 Philipp. 3, 20 om. PL degener est B (om. est u. 2) 4 iam
om. C Χχ 5 praeiudicauimus X (iu del. m2 E, 8. m2 praediximus T)
6 ante de add. dictum esse X 7 quod 8. u. P solomon L id
quoque (quo 8. u. m3) P primum ab hoste om. PBLX 8 est.
otn. PL et] aut PL factum est (est extra u. m2) P 12 synagoga
B synagogam (m expo m2) E 15 nomine y quo] cum X
17 mihi om. a, post prodest coil. X 19 post animum add. et X in
me Christus alt. om. LX 20 xps debet X 21 fiat X
et pascha uisibile, azyma corporalia et azyma uisibilia,
audeo dicere, Christus temporalis, ut fuit Paulo, antequam
crederet, quia in eo cui mundus deficit Christus aeternus est.
huic spiritale templum, lex spiritalis, pascha etiam spiritale,
quoniam semel Christus occiditur; hic epulatur azyma non ex
fruge terrena, sed ex fruge iustitiae. fit ergo huic praesentia
sapientiae, praesentia uirtutis atque iustitiae, praesentia redemtionis;
Christus enim semel quidem em pro peccatis
populi mortuus est, sed cotidie peccata populi redemturus.
Cum autem audieritis proelia et opiniones
interrogatus dominus quando templi futura destructio
et quod signum esset aduentus, de signis docet, de tempore
non putat intimandum. sed Matthaeus interrogationem tertiam
addidit, ut et templi tempora destruendi et signum aduentus
et consummatio saeculi a discipulis quaereretur, Lucas satis
putauit de consummatione saeculi cognitum, si de aduentu
domini disceretur.
uerborum autem caelestium nulli magis
quam nos testes sumus, quos mundi finis inuenit. quanta
enim proelia et quas opiniones accepimus proeliorum! Chuni
in Halanos, Halani in Gothos, Gothi in Taifalos et Sarmatas
insurrexerunt, nos quoque in Illyrico exules patriae Gothorum
exilia fecerunt et nondum est finis. quae omnium fames, lues
14 Matth. 24, 1-3 19 I lob. 2, 18 20 Mattb. 24, 6 ante pascha et u. 2 ante azyma add. et X 2 sq. azama (i a. a alt.)
utroque loco P 8 ut del. m2 PE, om. GX 6 azima P 9 haec enim
Christus X quidem om. X, post peccatis colloe. X 11 post proeliorum
add. nolite terreri C 12 interrogatur X templi esset futura
PBL 13 esset aduentus aGX eius aduentus PBL esset adaentus eius
y 15 et pr. om. X 16 a om. V add. m2) 18 disseretur jE
(c 8. Ş alt. m2) T diceretur Maurini 19 quant∗ (i eras., a 8. ras.) P
20 quam P (s 8. m m2) L chunii P (i alt. eras.) L chuni (c eras.) a
chunni C hunui G huni eet. 21 halanos PL alanos cet. hBlani PB
alani eet. taifalos Xx taiphalos C thaifalos B tatfalos P (8. m2 nnandalos)
L italos a sarmatae X 22 in om. X 23 famis luis X (-es
m2 bis
bellum non pertulimus, debellatis tamen pares nos fecerit
pestilentia! ergo quia in occasu saeculi sumus, praecedunt
quaedam aegritudines mundi. aegritudo mundi est fames,
aegritudo mundi est pestilentia, aegritudo mundi est persecutio.
sunt autem et alia bella, quaA uir sustinet Christianus, diuersarum
quoque proelia cupiditatum studiorumque conflictus
multoque grauiores domestici hostes quam extranei. nunc
auaritia stimulat, nunc accendit libido, nunc metus terret,
nunc iracundia exagitat, nunc ambitio mouet, nunc terrere
temtant spiritalia nequitiae, quae sunt in caelestibus. itaque
quasi quibusdam urgetur proeliis et quibusdam terrae motibus
quatitur mobilis animi nutantis adfectus.
sed fortior dicit:
si consistant aduersus me castra, non timebit cor
meum; si exsurgat in me proelium, in hoc ego
sperabo. stat in acie fer ens hosti obuium pectus; etiamsi
quis Golias exsurgat inmitis atque praecelsus, timentibus
tamen ceteris exsurgit humilis quasi Dauid regis abiciens
arma terreni, sumens fidei tela leuiora et triplici sparto iaculum
purae confessionis intorqueus persecutoris uulnerat inpudentiam,
contemtor minarum, neglegens potestatum. etiam idoneus in
quo Christus loquatur. alibi Christus, alibi pater, alibi spiritus
loquitur patris. non discordant ista, sed congruunt. quod unus
loquitur tres loquuntur, quia uox una est trinitatis. huic
uictori, qui suo Golian gladio peremerit, dum mortem pro
26, 3 16 Paral. I, 12, 33 Uerg. Aen. XII, 540 17 Reg. I 17,
4 sqq. 18 Reg. I 17, 39 sq. 19 Eccles. 4, 12, I lob. 5, 4 sq.
25 Reg. I 17, 51 X 3 Bumus 8. u. P 4 est mundi X famis
(-es m2) n 6 uir om. X, suatineat X 12 urgetur (s. g ras.) P
urguetur ΡγLTX 15 exurgat
(rg ex r) P praelium P hoc (o ex a) P 16 sta aBOX (ista n)
aciem aX 18 exurget PL exurge tu B regens X 24 locuntur
CL πχ 25 golian (m 8. ṇ m2) P goliam OX perimerit P (e 8. i
pr.) BL
scilicet sicut aquilae, dicentes: percussit Saul in milibus,
Dauid in decem milibus. quod indicio est uictores
saeculi principibus anteferri. denique mortuis regibus in perpetuum
martyres regnum caelestis gratiae honore succedunt
et illi fiunt supplices, hi patroni.
Est et alius Goliae gladius, aliud diaboli telum, sermo
scilicet haereticorum, quem uir psallere sciens adripit, ut
aduersarium uincat, audiens hic bella, non patiens nec alicuius
uento doctrinae mobilis inquietus, nesciens famem uerbi et
scripturae caelestis ubertate satiatus, qui uanis haereticum
uocibus personantem lacessere non reformidet. tunc qui est
infirmus exspectet, ne praeiudicium ceteris faciat congressu
inpari. ueniat Dauid, cui Christus os aperiat ad eloquenda
mysteria, ueniat ille Nazaraeus, cuius capillus non cadat, uel
nihil habens superfluum quod cadere possit uel nihil de
superioribus uirtutibus amissurus, integer sobrietate, fortis in
pace, qui sensus omnes usque in finem et uerba custodiat.
praedicetur euangelium, ut saeculum destruatur. sicut enim
praecessit in orbem terrae euangelii praedicatio, cui iam et
Gothi et Armenii crediderunt, et ideo mundi finem uidemus,
ita et a uiro spiritali euangelium praedicatur, quando omnes
sapientiae processus et omnes uirtutes exsequitur psallenti
mente et spiritu, nouissimam destruens mortem. tunc enim
8 I Cor. 14, 15 Ephes. 5, 19 9 Ephes. 4, 14 10 Amos 8, 11
14 Ps. 50, 17 15 sqq. Judd. 13, 5 et 14; 16, 17 sqq. 20 Matth.
24, 14 28 I Cor. 14, 15 24 I Cor. 15, 26 Matth. 24, 14 pr. ex e) P allophilis P 2 Dauid... milibus s. tl.
m3 P, om. L 3 indicium FOV uictoris PBL 4 anteferre P
(-ri m2) BL 6 hii ti alt. eras.) P 9 hie] om. L, hue B patiens
(s. m3 t faciens) P 11 quia P (a eras.) a haereticorum X (et
m2) E 12 formidet C ̄γΧ 14 aperiuit (nit in ras. m2) P 22 omnia
a 23 progressus PC omnes formas uirtutis x omnia forma uirtutis
a psallentes X 24 et (s. u. m3) P, om. BL, et spiritu
extra u. E
et patri et fuerit iste subiectus ei qui sibi subiecit
omnia, ut sit deus omnia in omnibus. et praedicabitur
euangelium per omnes ciuitates, id est ciuitates Iudaeae;
notus enim in Iudaea deus. tunc enim ciuitates
aedificantur Iudaeae, quando uirtutum fundamenta ponuntur.
Cum uideritis circumdari ab exercitu
uere Hierusalem ab exercitu obsessa est et expugnata
Romano unde et Iudaei putauerunt tunc factam abominationem
desolationis, eo quod caput porci in templum iecerint inludentes
Romani Iudaeicae ritum obseruantiae. quod ego nec furens
dixerim. abominatio enim desolationis exsecrabilis aduentus
antichristi est, eo quod sacrilegiis infaustis mentium interiora
contaminet sedens iuxta historiam in templo, ut sibi diuinae
uindicet solium potestatis. iuxta interpretationem autem spiritalem
pulchre inducitur stare, eo quod in affectibus singulorum
uestigium perfidiae suae confirmare desideret, ex scripturis
disputans esse se Christum.
tunc adpropinquabit desolatio,
quoniam a uera religione plerique lapsi errore desciscent.
tunc erit domini dies, quod etiam apostolus euidenter exposuit
dicens obseruandum esse nobis, quasi instet dies domini, ne
quis nos seducat ullo modo, quoniam nisi uenerit
discessio primum etreuelatus fuerit homo peccati,
filius perditionis, qui aduersatur et extollitur
supra omne quod dicitur deus aut quod colitur
24, 15, Daniel 9, 27 13 II Thess. 2, 3 19 Matth. 24, 24 21 II
Theas. 2, 2-4 pro T 8. u., om. BCX et faerit] fueritque Xx 3 in] et in X
praedicabitur (bi s. u.) P 4 id est ciuitates om.
enim ΕγΤ 8 ab exercitu circumdari X 9 expugnato X (-ta corr.
10 a romano duce PL 11 desolationes P (-is m2) L reiecerint PL
iniecerint a 12 iudaeicae (aei in ras. m1, e expo m2) P iudaicae eet.
ritu X (-ni corr. n) 14 mentis P (is m2 in ras. 3 litt.) L 22 obseruandum]
non timendum 0 23 quoniam] quia X
sit deus et reliqua.
ergo sedebit in templo, et in templo
interiore Iudaeorum, qui Christum negabunt, in templo non
inuiolabili, sed corruptelae obnoxio, quod aut perfidiae inuoluat
ruina aut iracundiae uis subruat aut cupiditatum ignis exurat.
et bene tunc ueniet dies domini et breuiabuntur dies propter
electos, quoniam sicut primus aduentus domini propter redimenda
peccata ita et secundus propter reprimenda delicta, ne
plures perfidiae errore labantur.
tunc pseudoprophetae, tunc
fames. lepete mihi Heliae tempora, et inuenies tunc prophetas
confusionis, tunc Zezabel, tunc famem, tunc ariditatem terrae.
qua ratione? quia abundauerat iniquitas, refrixerat caritas.
denique iustus in deserto, iniquus in regno.
Est et alius antichristus auctor huius, diabolus scilicet.
qui meam Hierusalem, meam animam, certe animam dei,
animam pacificam obsidere nitatur suae legionis exercitu.
non est enim conluctatio nobis aduersus carnem
et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates,
aduersus mundi huius rectores, tenebrarum
harum. tunc est discessio, cum anima a se ipsa desciscit
et rursus, cum dominum cogitat, tremit atque turbatur. tunc
cum iste antichristus tenet, donec de medio fiat, iustitia
exulat, iniquitas regnat, tunc fides rara, ut ipse quasi addubitans
dominus dixit: tunc u ueniens filius hominis
III 18, 2. 4. 19. 22 12 Matth. 24, 12 16 Luc. 8, 30 17 Ephes. 6, 12
22 n Thesa. 2, 7 cf. Eccl. 3, 16 Es. 59, 14 24 Luc. 18, 8 PL 3 Iudaeorum post sedebit in templo trauponit
C 4 inuiolabili (in a. 14.) P obnoxium P (-io m2) BL 5 aut
ir. u. subruat in mg. inf. P C et pr.] sed X 7 redimend.... propter
a. u. m3 P, om. L 8 et om. Gj reprimenda] redimenda
10 famis X 11 iezabel B zizabel 0 zyzabel Fn et (e 8. 3) F
14 et om. PL 16 legionis y legis cet. exercitu (u in ras.) P exercita
L 21 rursum X duo P (m3 dum) L 22 iste] in te PL
ipse n dimedio aL dimidio G iniustitia (in 8. u. m2) P 23 elulat
Cx elultat cet. (t pr. del. πV) 24 dixerit P (er a. u. m3) L
utique terra uel in orbe terrarum. sic et alibi: dominus
respexit super filios hominum si est intellegens
aut requirens deum, non quia dubitet deus, sed quia ita F
rara erat in hominibus fides, ut secundum opinionem hominum
uideretur esse dubitandum.
ergo quando in medio templi est
diabolus, -desolatio abominationis est secundum Danihel prophetam,
cum autem unicuique laboranti Christi praesentia
spiritalis inluxerit, tollitur iniquus e medio, et incipit regnare
iustitia, quae omnem fidelium mentibus euacuat principatum.
est etiam tertius antichristus aut Arrius aut Sabellius, immo
omnes sunt antichristi qui praua nos interpretatione seducunt.
et ideo qui legit intellegat; qui intellegit non seducitur,
ut credat falsa pro ueris, more utique Iudaeorum, qui uerum
Christum negarunt, unde consequens erit ut credant uerum
esse qui falsus est. sic et Arriani quod negant Christo antichristo
non negabunt.
Uae illis quae in utero habent et ubera dant
in illis diebus! ergo conceptio criminosa est? atqui liberi
praemia nuptiarum sunt. et quomodo Sarram dominus benedixit,
et peperit? quomodo Anna orauit et genuit? quomodo
Rachel filios benedicta suscepit? numquid errauerunt
20 Gen. 18, 10; 21, 2 21 Reg. I 1, 10 eqq., Gen. 30, 22 sq. (exp. et 8. m3 fidem) eet. 3 respexit dñs X
5 erat (i 8. a m2) E hominum nec (nec in u. extr. m2) P 6 dubita
P dubia L in medio ... prophetam] in dio (in idio L) templi
desolatio abominationis (abhominationes L) danihel profeta (propheta L)
Pm1 L in medio templi ê desolatio abominationis secundum danihelė
profeti P m3 7 danihelem X 8 unicuique om. PL 9 inluIit P
(-erit m2) L e] de X 10 omnem (em ex ium) P omnium y 11 aut
ante Arrius om. X 13 seducstur (a ex i m1) PE et (m2) n 15 negauerunt
X 16 Ipm a (qui antichristum) X 18 uturo (e s. u alt.)
P dantibus C 19 atqui (t ex d) B ad L atque P (i a. e m3, eras.)
eet. liberi qui (qui s. u. m3) P 20 et om. PBL saram
21 quod anna P (m3 quomodo) L
quoque dominus est locutus, et ideo nec illi errare potuerunt.
qui igitur quadrare poterit discordia litterarum? sed quia
ibi bellum est, conuertamur ad spiritum pacis; pax enim
dixit: mulier cum parturit, tristitiam habet, quia
uenit hora eius; cum autem pepererit, iam non
meminit tristitiae et subiecit: et uos modo quidem
tristitiam habetis, iterum autem uidebo uos et
gaudebit cor uestrum, ut ostenderet perfectorum esse
laetari, nutare infirmorum quasi adhuc incerta metuentium.
sed et hic in superioribus dixit: edebant e t bibebant,
nubebant et uxores ducebant, ligantes scilicet se in
hanc uitam et sollicitudinibus saecularibus uincientes. hae
sunt utique praegnates, quibus uae dicitur, quae aruinam
suae carnis extendant et quibus intimorum gressus pigrescat
animorum, effetae uirtutum fetaeque uitiorum.
sed nec illae
praegnates condemnationis exortes sunt, quae in bonorum
actuum molimine constitutae necdum aliquos suscepti operis
dedere processus. sunt enim et quae de dei timore
quae dicunt: de timore tuo concepimus et
parturiuimus. sed non omnes pariunt, non omnes perfecti,
non omnes possunt dicere: peperimus spiritum salutis
in terra, non omnes Mariae, quae de spiritu sancto Christum
concipiant, uerbum pariant. sunt enim quae abortiuum excludant
uerbum, antequam pariant, sunt quae in utero Christum
20 et 22 Esai. 26, 18 24 Exod. 21, 22 P quoniam PBL 6 peperit Pm1 (corr. m3)
απΕ (corr. m2) ml 0 7 tristitiam P (e 8. m m3) L tristitia a pressure
C et Bubiecit BC Χχ et subditur a habetis iterum et subiecit P
(habetis iterum exp.) L et om. P 12 ligantes Xx laeti gaudentes
cet. 18 et del. m2 P 14 itaque Costerius pregnantes
(n 8. u.) P praegnantes cet. aruinam] ad minam
E ruinae X 16 illa PLX (-ae m2 ΡπV) 17 exortes CX exhortae
a exsuortes (s alt. s. u.) G exsortes B (so in raв.) EŢT experte
PL
mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus
in uobis.. ergo qui adhuc in utero sunt parturiuntur quasi
inperfecti; iam illi perfectiores, quibus dicitur: ego uos
per euangelium genui.
multi patres per euangelium et
multae matres, quae Christum pariunt. quis mihi igitur Christi
monstret parentes? ipse monstrauit dicens: quae mihi est
mater aut qui fratres? qui fecerit uoluntatem
patris mei, qui in caelis est, ipse mihi et frater
et soror e t mater est. fac uoluntatem patris, ut Christi
mater sis. multae conceperunt Christum et non generauerunt.
ergo quae parit iustitiam Christum parit, quae parit
Christum parit, quae parturit uerbum Christum parturit.
est etiam quae parturiuit iniustitiam et peperit iniquitatem.
istis uae praegnantibus, quae corpore graues ad
euadendum periculum pigriores sunt; istis uae, quibus futuri
partus, quo corpus omne concutitur, dolor integer his futuri
signa iudicii initia sunt dolorum.
Docuit etiam Moyses esse praegnatem, quam si duo
litigantes, abortum cito incidat. et ideo bona
femina litem fugiat, sequatur pacem, ut partum possit absoluere,
nec nouem mensuum tempus exspectet: uerbi partus
non in temporis, sed diligentiae plenitudine est. consummatus
autem in breui iustus inpleuit tempora
multa. at contra cito anima inperfecta calcatur et uerbum
7, 15 16 Luc. 21, 23 18 Matth. 24, 8 19 Exod. 21, 22 23 Sap.
4, 13 u.) P habent X formauerunt aC et m1 T 3 pariuntur
X 5 multi... euangelium 8. u. m3 P, om. L 7 est mihi X
mihi (om. est) C 9 et om. X 11 multi X genuerunt
PBCGŢL 17 integer] interis a 19 praegnantem P (n 8. u. m2)
cet. 20 abortiuum PL auortum C inducant X uana P (bo
8. ua) L 21 sequatur sequatur P 22 mensum P m1 mensium L et
m3 P, m2 0 23 tempore PBL in (s. u. m2) plenitudine (iu 8. u.)
P 24 inplebit X (om. n, 8. u. m2 elpleuit)
de pusillis istis, uae ei qui praegnatem calcauerit! nam si
informe adhuc pignus excluserit, pecuniae iactura est; si
uero formatum, reddet animam pro anima, oculum
pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu.
sed cur oculum aut manum, cum abortiuus et manum habeat
et oculum habeat, qui iam formatus excussus est? unde
apparet pro eo modo quo nocuit unumquemque damnandum.
si enim catecumenum quis uel haereticus uel schismaticus
tamquam de utero uel animae uel ecclesiae parturientis
excusserit, leuius punitur; si fidelem, grauius. et ideo cauendum
ne cum talibus litigando ecclesiam calces; stultas
enim et sine disciplina quaestiones deuita sciens
quia generant lites, quibus ecclesia quasi parturiens
totius corporis conculcatione uexatur.
ergo cito reple uentrem
tuum, ut citius possis partum edere. audi quomodo repleas
et quibus repleas: ex fructibus inquit oris sui uir inpleuit
uentrem suum, fructibus autem labi orum
suorum satiabitur.
De nutrientibus quoque docuit me Salomonis illud sublime
iudicium et illa duarum contentio feminarum, quod etiamsi
iam partus dolore sint absolutae, adhuc tamen confirmandorum\'
pignorum metu nutent, quia per temulentiam nutrientis somnuas
18, 20 20 Reg. III 3, 16 sqq. PBLX (-cepit m2
cet. 3 pecuniam P (-ae m2) L 4 uere P (0 8. ę alt.) L
reddit CX reddat a 5 manum. P 6 sed cur in mg. m3 P, om. L
9 catecuminam P m1 BLX cathecuminum C caticuminum P m2 cet. scismaticum
P (i alt. ex e m2) 10 parturientes (-is m2) P 12 calces...
ecclesia in mg. m3 P (calces in sup., cetera in inf.), om. L post enim
add. pugnas PX 14 quia] quoniam P m3 X 15 uexatur Xx uexuatur a
ueIetur cet. 16 citium P (s 8. m) L 17 et quibus repleas om. PBL
implebit (b ex u) m3 P, m2 GOV 18 labioram (i s, tf.) P 20 salomon
X 22 partus (s eras. Pm1 BX (s eras.
ΟπV) doloris P m3 α labores L tamen om. X confitendoram 0
23 pignerum aX et (e ex o) E metuunt et quia PL
sed et illa quae filium non peremit periclitatur suo,
quia iudicii haeret incerto.
ergo et nos, ne quasi inperfectorum
parentes operum aut iudicii dies aut mortis inueniat, paruulos
nostros ablactare properemus. ablactatus Isaac non fuit somno
matris obnoxius, et ideo epulum magnum exhibuit Abraham,
quando ablactauit filium. ablactatus Dauid retributionem animae
suae sperat; non enim Corinthius in primordio fidei escae
adhuc inualidus fortiori lacte potatur, sed iam pane solido
firmatu in plenitudinem perfectae aetatis adoleuerat. ergo
non sat est cura generandi, nisi suppetat efficacia nutriendi.
itaque et tibi tamquam Mariae uerbum dei crescat, sapientia
et aetate proficiat. quod ita fit, si omnia dicta iustitiae in
corde custodias nec senectutis tempus exspectes, sed in prima
aetate desponsata uiro iusto sapientiam sine corruptela corporis
tui cito concipias, cito parias, cito nutrias. uide mihi
Paulum hesterno persequentem, hodie credentem, die crastina
praedicantem.
Orate ne fiat fuga uestra hieme aut sabbato.
cum iudicii die uenturus sit dominus, ante quem ignis ardebit,
ignis autem uis aut semper eadem aut citius adurat aestate,
quomodo orandum dicit ne fuga nostra hieme fiat nisi forte
quia is qui in montes fugit frigus et glaciem, procellas et grandinem
delictorum timere non debet sed optare aestiuae lucis
10 Ephes. 4, 18 16 Act. 9, 1. 18. 20 19 Matth. 24, 20 20 Ps. 96, 8 PaBL 2 et om. X 4 parente P (s 8. u. add. m2) L 6 exibuit
PL habraham ET 7 filium suum X 8 sperauit a post enim
add. ut (a. u. m2 E) EX codnthius C et m2 GL
corinthios cet. (i s. E, m10) 9 inualidos PBL γ (-us m2 E)
fortiori (i alt. ex e) G potatur (bat s. turm3) P 11 satis
BCLX 14 custodiat P (s S. t m2) L expectes (es in ras.
m2) P expect/I/ (ult. litt. incerta) L 15 deaponsata αCFγΟ et m3 P,
m2 E disponsata PEm1 eet. uiro] alii uiro PL 19 aut] uel PBL ϰ
cr. de fug. saec. 6, 32 20 quam PLXX (m2 quem PEG Οπ V) 23 hia
(h eras.) P 24 non debet sed] debet sed L debes sed G debet et ed. Rom.
unde et illa iam secura processu, iam firmis radicibus nixa
laetatur dicens: hiems abiit, tempus secandi aduenit;
hieme etenim arbores uentus suo honore dispoliat et asperitas
frigoris teneras frondes in speciem mortis interficit; uere
autem resurgunt semina et tamquam noua aestas naturae
uiridantis adolescit. uere pascha est, quando seruatus sum;
aestate est pentecoste, quando resurrectionis gloriam celebramus
ad instar futuri.
orandum etiam ne sabbato te, hoc
est ab operibus otiantem ueniens dominus deprehendat, et
ideo iuxta legem operare diem in diem et esto spiritu
feruenti et labore peruigili. nec otiosum illud quia scriptum
est: sabbato humiliabis animam tuam, et quia septuaginta
annis populus in captiuitate durauit, tunc uiolata religio,
obtrita libertas, pudicitia uulnerata. ergo tunc tibi emigrandum
ex hac uita, quando uirtutes uigent, uitia captiua sunt, non
quando captiua est anima, uigor eius et uirtus uacat, corporis
peccata dominantur.
Et erunt signa ins ole et luna et stellis. et
prophetiae uera series et integra causa mysterii quod et
captiui Iudaei secundo in Babyloniam Assyriamque ducentur,
captiui in toto erunt orbe, qui negauerunt Christum, et
Hierusalem quae uidetur-ab hostili exercitu calcabitur cadentibus
Iudaeis in ore gladii et Iudaea omnis a nationibus
credituris subicietur in ore gladii spiritalis, qui est sermo
bis acutus, et fient signa diuersa in sole et luna et stellis.
quae signa secundum Matthaeum euidentius exprimuntur.
alt.) P enim C uentus] om.
PL, uento X humore X 8 pentecostea (s alt. eras.) P 9 te
om. X 11 diem in diem BX ( π m1) diem in die PLy de die in diem
aC et m2 s 13 LXX PL 17 uigor eius et X (et Em2) et uigor eiue
et C uigor eius sed X uigores et P m1 uigoris et P m3 aBL uacua
aC 18 et (s. u. m3) peccata P 21 assyriorumque P (um 8. orum
m2) ducuntur Lx 22 quia x 26 crewturis] iudeis inoris P (re
8. ris; expo haec uerba m2) iudeis inoreris L
suum et stellae cadent. plurimis enim a religione de-
deficientibus clara fides obscurabitur nube perfidiae, quia mihi
sol ille caelestis mea fide uel minuitur uel augetur. quemadmodum
si plurimi radios mundani solis aspiciant, pro captu
uidentis aut pallidior sol uidetur aut clarior, ita pro deuotione
credentis unicuique spiritale lumen infunditur. et quemadmodum
menstruis cursibus luna uel terrae oppositu, cum
fuerit e regione solis, uanescit, sic et sancta ecclesia, cum
lumini caelesti uitia carnis obsistunt, fulgorem diuini luminis
de Christi radiis non potest mutuari. namque in persecutionibus
cadent
stellae, illi utique resurrectionis gloria iam micantes, illi
uiri sicut luminaria in saeculo uerbum uitae
continentes, illi uiri, de quibus Abrahae dictum est quia
sicut caelum fulgeret et stellae, sic et semen eius. excident
ergo hominibus patriarchae, excident prophetae, si persecutionis
acerbitas conualescat. quae oportet fieri, donec ecclesiae in
omnibus uirtutum, in singulis plenitudo cumuletur; sic enim
probantur boni, sic produntur infirmi. ergo uarii animorum
aestus ita graues erunt, ut delictorum multitudine male
consciis futuri iudicii metu sacri in nobis ros fontis arescat;
aret enim perfidia, fides rorat.
Nam uirtutes in caelo conmouebuntur, et tunc
25 uidebunt filium hominis uenientem in nubibus.
fortasse quemadmodum -domini exspectatur aduentus, ut eius
2, 15 sq. 15 Gen. 15, 5; cf. Dan. 12, 3 P 4 oUe P (ille m2) L iste C 6 rarior PL
8 obpositQ aiT obposita GO 10 fulgorem C Χϰ et (em in ras.) B fnlgore
a fulgores PL diuinis P (s eras.) L 11 ante non add. uidere X
mutuari P (n alt. 8. u.) B (uari in ras.) mutari
nam (om. que) PL 12 die P (diei m2, dei m3) L 16 sicut... uiri
intra uersus m2 P, om. GL caelum fulgeret et (fulget) B
caelum fulgor X caelis fulgur P (s eras.) L et alt.] erit PL 19 uirtotibus
X 23 roborat PL 24 caalorum (om. in)
fit utique in singulis, cum omnibus affectibus receperis
Christum, sic etiam uirtutes caelorum aduentu domini salutaris
ac reditu - est enim uirtutum dominus - augmentum
gratiae consequantur necesse est et plenitudine diuinitatis
propius se infundente moueantur.
sunt etiam uirtutes caelorum,
quae enarrant gloriam dei, et quae pleniore Christi
infusione moueantur, uirtutes spiritales, quae uident Christum.
docuit nos Dauid quemadmodum hae moueantur uirtutes
dicens: accedite ad me et inluminamini. docuit
etiam Paulus quemadmodum Christum uideas;
cum enim
conuersus fueris ad dominum, aufertur uelamen,
et uides Christum. uides illum in nubibus. non equidem
puto quod in caligine tenebrosa et horrore pluuiali Christus
adueniat - nubes enim uidentur, caelum utique caliganti
horrore subtexunt, et quomodo in sole tabernaculum posui
t suum, si pluuialis erit eius aduentus?
- sed sunt nubes
quae quia sic oportet caelestis obtexunt mysterii claritatem,
sunt nubes quae rore gratiae spiritalis umescant. aspice nubem
in ueteri testamento: in columna inquit nubis loquebatur
ad eos. per Moysen utique loquebatur, per Iesum Naue, qui
solem statuit, ut plenioris acciperet luminis claritatem. ergo
Moyses et Iesus Naue nubes sunt. aspice quia uiri sancti
13 Matth. 24, 30 16 Ps. 18, 6 18 Esai. 45, 8 19 Exod. 13, 21;
83, 9 20 Ps. 98, 7 21 Ios. 10, 12 U.) P 5 consequentur
X (et Em2) necesse est om. X 6 moueantur P (n 8. U.
m2) L 7 et om. PL 8 infusionem P (m del. m2) L 9 haec
moueantur X emoueantur E (be m2) rT moueantur G 10 me] eum Xx
12 fuerit P (a s. t m3) L 13 nonne quidem ΧϰL 15 post
enim add. quando 8. u. m3 P quae X (et m2 V) in caelum et aC
caelorum X caliginantium X 16 posuit tabernaculum X 18 quae]
aquae X obtexant a 20 uetere P m1 (ueteri m3) L 21 ihn
X 28 ihu naue P (-na
m3) BL, hiesus naue a nubes in mg. m3 P, om. BL
cum pullis. super me nubes sunt Esaias, Ezechihel, qui
mihi per Cherubin et Seraphin sanctitatem diuinae trinitatis
ostendunt, nubes sunt omnes. in his nubibus uenit Christus,
uenit in nube in Canticis canticorum serena nube et sponsi
refulgens laetitia, uenit et in nube leui incarnatus ex uirgine;
uidit enim propheta sicut nubem uenire ab oriente. et bene
lenem nubem dixit, quam terrena uitia non grauarent. uide
nubem. in quam sanctus spiritus superuenit et uirtus altissimi
obumbrauit.
cum ergo apparuerit Christus in nubibus,
dent s e tribus terrae; est enim quidam ordo criminum
et series peccatorum, quae Christi dirimatur aduentu.
Uidete ficulneam et omnes arbores. cum
ex se fructum, scitis quia prope est aestas.
diuerso quidem modo in unum tamen concurrere uidetur
euangelistarum sententia. Matthaeus enim de sola dixit ficulnea,
cum ramus eius tener fuerit, hic de arboribus omnibus. uerum
siue cum fructus in omnibus uirescit arboribus et ficulnea
fecunda iam floret, ut omnis lingua confiteatur deo confitente
etiam populo Iudaeorum, sperare domini debemus aduentum,
quo tamquam temporibus aestiuis resurrectionis fructus metentur,
siue cum leuem fragilemque iactantiam homo iniquitatis
tamquam folia synagogae ramus induerit, conicere debemus
adpropinquare iudicium; nam remunerari fidem dominus-et
delinquendi finem adferre festinat.
duplicem igitur habet figuram
4 Apoc. I, 7; Dan. 7, 13 5 Cant. 3, 6 et 11 6 Esai. 19, 1 9 Luc.
1, 35 10 Apoc. 1, 7; cf. Zach. 12, 10 16 Matth. 24, 32 19 Rom.
14, 11 Philipp. 2, 11; Esai. 45, 24 23 II Thesa. 2, 8, Rom. 11, 17 sq.
L serafin P serapbim y seraphym L 4 post omoes add. prophetae
8. U. m3 P, m2 E 5 et om. Ρϰ 6 et om. a et (in quibus
ueniet) X 7 prophetas X nube aX 9 quam ΡαΒCγL (uide ...
superuenit om. G), qua cet. 10 apparuit X 16 enim om. PBL
23 synagoga ΕγΤ ramos V) X 24 remunerari
(-re m3) P, (-re m2) E
nam per fidem credentium quae arebant ante florebunt et per
gratiam delictorum peccatores gloriabuntur. ibi fructus est
fidei, hic perfidiae lasciuia. fructum mihi ficulneae agricolae
euangelici cultura promittit. desperare non debemus, si foliis
ficulneae peccatores se tamquam fraudis ueste texerunt, ut
conscientiam uelarent; ergo folia suspecta sine fructu. tales
uestes paradisi exules habent.
Ecce introeuntibus uobis in ciuitatem occurret
uobis homo amphoram aquae portans. bonum est
considerare ubi dominus pascha faciat. secundum Matthaeum
habes: ite e in ciuitatem ad quendam. primum maiestatem
diuinitatis aduerte. cum discipulis loquitur et iam nouit quid
alibi sit futurum. deinde dignationem eius intuere, quia non
persona diuitis aut potentis eligitur, sed pauper ambitur et
angustum hospitium pauperis amplis nobilium aedibus antefertur.
ite e inquit ad quendam. sciebas, domine, nomen
eius, cuius sciebas ministerium, sciebas ministerium, cuius
sciebas occursum, sed ideo sine nomine designatur, ut ignobilis
aestimetur. nihil hic conpositum, ubi non exprimitur persona,
sed causa. secundum Marcum autem lagunam aquae
portans.
hic ergo apostolis mandatur sequendus. et
pater familias? ut agnoscas sanctitatis definitionem esse,
non census. quomodo in superioribus habens stratum? ut
magnum meritum eius aduertas, in quo dominus cum discipulis
sublimium uirtutum eius delectatione l\'equiesceret. utinam
L cum alt. om. BLX, a. u. m3 P 6 fienlneis X
fraudes (-is tn2) PX fraudi a 7 suscepta aCx 9 ciuitate occunit X
11 in (s. u. m2) pascha P faciat] ueniat PL 16 amplissimis
amplissimo FOV 18 alt. Bciebus ministerium om. X (in quibus myaterium
Bciebus) X 19 ignobilis (ig 8. u.) P 20 hic 8. u. P 21 langunam
(n eras., e 8. u m2) P lagoenam BG L langnenam a et (u 8. u.)
7 laguenam eet. (n expo m2 CV) 22 et] sed C 24 stratum magnum P
(magnum 8. M. m2) X 25 magnum om. x aduertas agnoscas X
aquae portare, quam portat pater familias habens in superioribus
stratum magnum. quid est enim amphora nisi mensura perfectior
non mediocrem mensuram habens? dominus mensuram
inquit bonam conmotam super effluentem dabunt
uobis.
nam de aqua quid loquar? super aquam ante ipsos
mundi natales sanctus, ut legitis, spiritus ferebatur.s o aqua,
quae humano aspersum sanguine, ut praesentium lauacrorum
figura praecederet. orbem terrarum lauisti!s o aqua, quae
Christi esse meruisti, quae lanas omnia nec lauaris!
tu incipis prima, tu conples perfecta mysteria. a te principium,
in te finis, uel potius tu facis ut finem nesciamus. per te
faetor tabidae carnis aboletur et pereuntia situ uiscera asperso
sale in multam seruantur aetatem. per te arentibus aestu
corporibus dulcis ad gratiam, salutaris ad uitam, suauis ad
uoluptatem potus infunditur, tu nomen prophetis et apostolis,
tu nomen saluatori dedisti - illi nubes caeli, illi sal mundi,
ille fons uitae est -, quae montibus pressa non clauderis,
quae scopulis inlisa non frangeris, quae terris infusa non
deficis, sed intimis scaturriens uenis aut spiritum inclusa
uitalem inhalas aut sucum diffusa fertilem praestas aut rigatum
superfusa adcommodum subministras, ue siccatis exanimata
uitalibus sollemnes neget terra prouentus. omnium elementorum
substantia, caelum aer mare terra te reddunt. te prophetico
7,18 18 Matth. 5, 13, Ps. 35, 10, cf. Iob. 7, 88 22 Ps. 1, 3 24 Exod 17, 6 Pm1 lagoenam BG L languenam Pm2 cet.
(u expo m2 CY) 2 ante habena add. portat X superibus (ori a. i) P
4 non mediocrem ΡαCL non mediocres qui mensuram habent BXX 5 et
(8. v. m2) supereffluentem P superaffluentem G superfluentem ET 6 supra
quam BX supra aqua a 7 legitis X et m2 E legisti aB legii Cx legitur
PL 8 laba∗∗crorum (v 8. p m2) P 9 lauasti E (-isti m2) T lauis P
(m2 -as) L 11 tu alt. P m1, td P m3 L 18 ille fons uitae est] tu fons
uitae ea PBL clauderes (-is m3) P 20 inhalas inclusa uitalem PL 21 infusa
PBL 22 rigatum 8. adcommodum Engelbrecht rigatu a. adc. libri
eIanimata et m2 V examinata V m1 F Οϰ exinanita PBL 24 et
terra Xx te om. X
petra, te, cum de latere saluatoris erumperes, percussores
uiderunt et crediderunt, et ideo regenerationis nostrae de
tribus una es testibus; tres enim testes sunt, aqua,
sanguis et spiritus, aqua ad lauacrum, sanguis ad pretium,
spiritus ad resurrectionem.
Et ego quidem dispono uobis, sicut disposuit
mihi pater regnum. regnum dei non est de hoc mundo.
non ergo aequalitatis homini ad deum, sed similitudinis,
aemulatio est; solus enim Christus est plena imago dei propter
expressam in se paternae claritudinis unitatem; iustus autem
homo ad imaginem dei est, si propter imitandam diuinae
conuersationis similitudinem mundum hunc dei cognitione
contemnat uoluptatesque terrenas uerbi perceptione despiciat
quo alimur in uitam. unde et corpus Christi edimus, ut uitae
aeternae possimus esse participes. non enim uictus et potus
nobis praemii loco spondetur et honoris, sed communicatio
gratiae caelestis et uitae, neque duodecim throni tamquam
aliqua corporalis sunt receptacula sessionis, sed quia secundum
diuinam similitudinem iudicat Christus cognitione cordium,
non interrogatione factorum uirtutem remunerans inpietatemque
condemnans, ita et apostoli in iudicium spiritale formantur
remuneratione fidei, et exsecratione perfidiae, uirtute errorem
redarguentes, sacrilegos odio persequentes.
conuertamur igitur
11 Coloss. 3, 10 pro eraa.) BL uomuit eet. 3 et crediderunt
om. X 4 est X e G 5 et del. m2 P post sanguis add.
et sps aqua P (haec exp.) L 8 de] in X 9 dm GX dum i (n ezp.)
cd. 10 est alt. om. PBL 14 uoluptatemque P (a 8. m m2) L uerbi] ;
dei P (a. u. m2 uerbi) BL, uerbi dI C 15 uita. PB (e ut uidetur !
eras.) uitae L uita Gr 16 possumus X 17 et s. tI. m3 P, om. L
communicatio (o pro ex n) P cumminatio L 18 XII POL 19 postIII
quia add. sicut ed. Rom. 23 et ex(s)ecratione aBx exsecratione P
(inter x et s rasura unius litterae) CL et secretiore X 24 igitur i
om. PL \'
possit esse contentio; si enim contendebant apostoli, non
obtenditur, sed cautioni proponitur. si Petrus aliquando
conuertitur, quia primam domini secutus est uocem,
quis potest dicere cito se esse conuersum? caue ergo iactantiam,
caue saeculum; ille enim confirmare iubetur fratres
suos qui dixit: omnia reliquimus et secuti sumus te.
deinde contuendum est quia non omnis honorificentiae studio
humilitas definitur; potes enim deferre alicui propter saeculi
gratiam, potentiae metum utilitatisque contuitum. tua
quaeritur, non alterius honor, et ideo una datur omnibus
forma sententiae, ut non de praelatione iactantia sit, sed de
humilitate contentio, eoque se dominus proponit imitandum.
egebamus omnium, ipse nullo, et tamen praebuit se humilitatis
auctorem, cum discipulis ministraret. quod utique faciebat non
studio utilitatis, sed exercitatione uirtutis.
Petrus autem etsi
spiritu promtus, corporis tamen adhuc infirmus adfectu denuntiatur
dominum negaturus; neque enim poterat diuinae
constantiam intentionis aequare. passio domini aemulos habet,
pares non habet. ita non reprehendo quod negauit, laudo quod
fleuit. aliud commune condicionis est, aliud speciale uirtutis.
et ideo instruitur ad cauendum, non cogitur ad negandum.
Qui [non] habet inquit sacculum tollat, similiter
et peram et qui non habet uendat tunicam suam
18, 28 14 Ps. 15, 2 ΡαΒCL et (perditionem aliquam) X impendio
ne qua P (-ni m2) aLX 4 qui ad P (ad
e. u. m2) et (d 8. u. m2) π V secati sunt P (corr. m3) BL
. 6 iubet X 8 studium humilitatis X 9 potes X potest P (t alt. eras.)
cet. deferri X 10 humilitatisqae PBL 13 emitandum P (corr.
m9) temptandum L 15 faciebat om. PBL 17 promptus P m9
18 denegaturus X 20 pares non habet om. PL 23 non expo m2
PEa; deleui ut e glossemate nunc ortum; nunc ed. Rom. pessime, cum
in Batra Bcriptura legatur sed nunc qui
cur haberi praecipis quem uetas promi? nisi forte
ut sit parata defensio, non ultio necessaria, ut uideare potuisse
uindicari, sed noluisse. lex tamen referire me non uetat et
ideo fortasse Petro duos gladios offerenti sat est dicis,
quasi licuerit usque ad euangelium, ut sit in lege aequitatis
eruditio, in euangelio bonitatis perfectio.
multis hoc iniquum
uidetur, sed non iniquus dominus, qui cum se posset ulcisci,
maluit inmolari. est etiam gladius spiritalis, ut uendas patrimonium,
emas uerbum, quo mentis penetralia uestiuntur. est
etiam gladius passionis, ut exuas corpus et inmolatae carnis
exuuiis ematur tibi sacri corona martyrii, quod ex benedictionibus
dominicis colligere potes, qui summam omnium coronam, si
quia persecutionem patiatur pro iustitia, praedicauit. denique
ut scias quia de passione locutus est, ne turbaret discipulorum
animos, de se exemplum protulit, dicens:
quoniam hoc
quod scriptum est oportet impleri in me, quod et
cum iniustis deputatus est. mouet tamen adhuc quod
duos gladios discipuli protulerunt, ne forte unum noui, unum
ueteris testamenti, quibus aduersum diaboli armamur insidias.
denique dicit dominus: sat est quasi nihil desit ei
quem utriusque testamenti doctrina munierit.
Pater, si possibile est, transfer a me calicem
hunc. haerent plerique hoc loco, qui tristitiam saluatoris ad
argumentum inolitae potius a principio quam susceptae ad
20 Ephes. 6, 11 1 ante emat add. ęş u(exp. m2) aea et L emat sibi gladium]
emat gladium sibi B gladium sibi emat PL me iubea PBL, me 8. v.
C, post iubes add. gladium X 2 haberi P ml αΒCL habere Pm2 cet.
8 uideare a (a eras.) n nidear PL uidear me B uidearis ΕγΤ uideri GV.
m2 nidere COV m1 uide F 4 uindicare E ml L me om. PBL
5 satis PL dicit X dicens a 6 ingens P (m2 in lege) L 8 possit
GLX 10 post quo add. nuda X 13 coronarum X 19 alterum ueteris
PL 20 ueterie sit (sit 8. u. m3) P aduersus PLX
24 hunc] istum ET plurimique X salutaris PBL
detorquere sententiae. ego autem non solum excusandum non
puto, sed etiam nusquam magis pietatem eius maiestatemque
demiror; minus enim contulerat mihi, nisi meum suscepisset
affectum. ergo pro me doluit, qui pro se nihil habuit
quod doleret, et sequestrata delectatione diuinitatis aeternae
taedio meae infirmitatis adficitur. suscepit enim tristitiam
meam, ut mihi suam laetitiam largiretur, et uestigiis nostris
descendit usque ad mortis aerumnam, ut nos suis uestigiis
reuocaret ad uitam. confidenter ergo tristitiam nomino, quia
crucem praedico; neque enim speciem incarnationis suscepit,
sed ueritatem. debuit ergo et dolorem suscipere, ut uinceret
tristitiam, non excluderet. neque enim habent fortitudinis
laudem, qui stuporem magis uulnerum tulerint quam dolorem;
homo enim in plaga et sciens inquit ferre infirmitates.
nos uoluit erudire, ut quia in Ioseph didiceramus carcerem
non timere, mortem uincere disceremus in Christo et quod
est amplius quemadmodum futurae mortis maestitiam uinceremus.
quomodo enim te imitaremur, domine Iesu, nisi sequeremur
ut hominem, nisi mortuum crederemus, nisi uulnera
uidissemus? quemadmodum discipuli crederent fuisse
nisi morituri tristitiam conperissent? sic adhuc dormiunt
et nesciunt dolere, pro quibus Christus dolebat; ita enim
legimus quia peccata nostra portat et pro nobis
dolet. doles ergo, domine, non tua, sed mea uulnera, non
tuam mortem, sed nostram infirmitatem: et nos aestimauimus
te esse in doloribus, cum tu non pro te, sed pro me doleres;
Constantinop. 3 act. 10 BXX 2 retorquere x 8 maiestatem eius pietatemque PBL
4 demi..ror (se uidetur eras.) P de miro L contulerit X mecum
(c eras.) P 5 nihil (eras.) nihil P 6 dilectione X 7 suscepit
(i 8. u.) P 10 ergo] enim X 13 fortitudinem P (is 8. em m2) L
15 inquit ante enim repetunt X iofirmitates (e ex i m2) P 16 quam
P (quia m2) L 21 uidissemus (i alt. ex e m3) P 22 sed PL si
(ed 8. i m3) n 23 dolebat (b 8. u, m2) P .
quia tibi illa infirmitas erat ex patre adsumta, sed pro me
suscepta, quia mihi proderat ut eruditio pacis nostrae esset
in te et liuore tuo uulnera nostra sanares.
sed quid mirum
si pro omnibus doluit qui pro uno fleuit? quid mirum si
moriturus pro omnibus taedeat, qui Lazarum resuscitaturus
illacrimat? sed et ibi piae sororis lacrimis commouetur, quia
mentem humanam tangebant, et hic alto operatur affectu, ut
quia in carne sua peccata nostra perimebat, maerorem quoque
animae nostrae suae animae maeror aboleret. et fortasse ideo
tristis est, quia post Adae lapsum tali transitu nobis erat ex
hoc saeculo recedendum, ut mori esset necesse: deus enim
mortem non fecit nec laetatur perditione uiuorum
et ideo fastidit quod ipse non fecit.
Denique ait: transfer a me calicem istum, quasi
homo mortem recusans, quasi deus sententiam suam seruans;
oportet enim mori nos saeculo, ut resurgamus deo, ut iuxta
diuinam sententiam lex maledictionis resoluto in terrae limum
naturae fine soluatur.
quod autem ait: non mea uoluntas,
sed tua fiat, suam ad hominem rettulit, patris ad diuinitatem;
uoluntas enim hominis temporalis, uoluntas diuinitatis
aeterna. non alia uoluntas patris, alia filii; una enim uoluntas,
ubi una diuinitas. disce tamen deo esse subiectus, ut non
quod ipse uis eligas, sed quod deo scias esse placiturum.
deinde uerborum ipsorum proprietatem consideremus: tristis
est anima mea et alibi: nunc anima mea turbata est
12 Sap. 1, 13 17 Gen. 3, 19 19 concil. Conatantinop. 3 act. 10
25 Matth. 26, 38 26 Ps. 6, 4 eras. et 8. tre) P
5 et quid X 6 reauscitaturus (tu 8. u. m2) P 8 humanam ... operatur
in mg. m.3 P, om. L 12 esset (t s. u.) P 13 ante perditione
add. in B (in a. u. m2) Xx 18 resoluto (o alt. in lit.) P reso-
Iuta X (o 8. a, sed eras. Т) 21 uoluutas ... temporalis in mg. inf. m3
P, om. L 23 ut om. PBL 26 est inquit X est enim CX nunc
om. a.
enim obnoxia passionibus, diuinitas libera - denique : spiritus
promtus, caro autem infirma. tristis autem est non
ipse, sed anima. non est tristis sapientia, non diuina substantia,
sed anima; suscepit enim animam meam, suscepit corpus
meum. non me fefellit, ut aliud esset et aliud uideretur:
tristis uidebatur et tristis erat non pro sua passione, sed pro
nostra dispersione. denique ait: percutiam pastorem et
dispergentur oues gregis. tristis erat, quia nos paruulos
relinquebat. ceterum quam constanter se morti obtulerit scriptura
declarat, quandoquidem querentibus occurrit, turbatos confirmauit,
trepidos prouocauit, proditorem osculi dignatione suscepit.
nec illud distat a uero, si tristis erat pro persecutohbus
suis, quos sciebat in malis sacrilegii poenas daturos. et ideo
dixit: transfer hunc calicem a me, non quia dei filius
mortem timebat, sed quia uel malos perire nolebat. denique
ait: domine, ne statuas illis hoc peccatum, ut passio
sua esset omnibus salutaris.
Iuda, osculo filium hominis
tradis? magna diuinae significatio potestatis, magna disciplina
uirtutis. et consilium proditionis aperitur et adhuc patientia
non negatur. ostendisti, domine, quem proderet, dum occulta
manifestas. ostendisti etiam quem traderet, dum dicis: filium
hominis, quia caro, non diuinitas diuinitas conprehenditur. illud tamen
10 Matth. 26, 49 sqq. loh. 18, 4 sqq. 14 cf. II Thessal. 1, 9 et Ps.
106, 26 17 Luc. 23, 34 post anima add. que in mg. m3 P, quã m2 n enim animam
meam auscepit ax, om. cet. 6 et om. X 10 scriptura declarat] consequentia
declarant X 13 nero (e ex o, cui superscriptum i) P uiro L
14 in manis B in manibus P (s, m. 3 inmanis) L inman (lis 8. n) E in
manus r (us in is corr.) T (s. m. rec. immanis) 16 sed quia nec malo?
pro se perire nolebat X 17 domine] pater X 18 ne exitialis esset
populo passio sua quae esset o. a. X inde a uerbo Indas incipit liber
bibl. Uaticanae ant. 3855 saec. VII f. 50r hac inscriptione praemissa;
SER. SCI AMBROSll DE V. FER. PASSIONIS (v) 23 diuinitas P (ta
8. u. m2) diuinis Z
dei filius, propter nos tamen filius hominis esse uoluisset,
ergo per interrogationem pronuntiandum puto, quasi
amantis adfectu corripiat proditorem: Iuda, osculo filium
hominis tradis? hoc est: amoris pignore uulnus infigis et
caritatis officio sanguinem fundis et pacis instrumento mortem
inrogas? seruus dominum, discipulus prodis magistrum, electus
auctorem? hoc est illud: utilia uulnera amici quam
uoluntaria oscula inimici. proditori hoc, pacifico uero
quid dicitur?
osculetur me ab osculis oris sui. et
osculatus est, non quo simulare nos doceat, sed ut neque !
proditionem refugere uideretur et plus adficere proditorem,
cui amoris officia non negaret; scriptum est enim: cum
odientibus pacem eram pacificus.
et signo dato inquit
ab his qui cum fustibus uenerant conprehenditur. sed dominum
omnium mysteria, non arma tenuerunt. denique locutus est
et ceciderunt retrorsum. quo mihi legiones angelorum, quo
caelestem exercitum? uox domini sola plus terret. hanc ille ad\'
demonstrandum diuinae maiestatis indicium qui in pectore
Christi recumbebat elegit. uolenti ergo inicit manus turba, !
nectuntur uincula.s o amentes o perfidi! non sic conprehenditur
sapientia, non sic tenetur iustitia.
119, 6 15 Matth. 26, 47 sqq. 17 Iob. 18, 6 18 Matth. 26, 53
21 lob. 13, 25; 21, 20 L et (t eras.) Pn ein X (e expo et (ex en)
ET hypocrisin Gr et (n 8. u. m2) P ypocrisin V hypocrisi ET (in
quibus si ex sin) eet. 5 effectu PGLX in-!
fligis αΒCΕγΤ, cf. Uerg. Aen. IIII 689 7 et 8. u. m2 P 8 prodit ;
PL electuip (s s. mm2) v 9 utilia (ora 8. a m. rec.) T 10 uero i
vBaX (a. u. G) uerbo a uiro X autem PL 11 osculo vG γΧ 12 quod!
PL deceat P (in mg. i doceat m3) vBL 13 adficere aCX afficere!
adficeret eet. 14 quia scriptum est (om. enim) X 16 iis v 19 caelestis
exercitus PL 21 turbae (e add. m3) P 22 amentes CX et
m2 PaBE amantes cet. 28 nec Xx
Nec discipulorum studia defuerunt. denique Petrus eruditus
in lege, promtus adfectu, qui sciret Fineae reputatum ad
iustitiam quod sacrilegos peremisset, percussit principis seruum.
sed dominus uulnera cruenta detorsit, mysteria diuina subiecit,
ut seruus principis mundi, hoc est non naturae conditione
sed culpae saecularium famulus potestatum, auris suae uulnus
exciperet, quia non audisset uerba sapientiae. omnis deinde
qui facit peccatum seruus est peccati. peccatis
inquit uestris uenditi estis. uenditio propter peccata
nostra, propter bonitatem autem dei redemtio peccatorum.
aut si Petrus uolens percussit aurem, docuit quod aurem
habere in specie non deberent, quam in mysterio non haberent.
sed bonus dominus et ipsi refundit auditum secundum prophetica
dicta demonstrans et ipsos, si conuertantur, posse
sanari qui in passione domini uulnerati sunt, eo quod omne
peccatum fidei mysteriis abluatur.
tollit ergo Petrus aurem.
quare Petrus? quia ipse est qui accepit claues regni caelorum;
ille enim condemnat qui et absoluit, quoniam ligandi idem
et soluendi adeptus est potestatem. tollit autem aurem male
audientis, tollit autem gladio spiritali aurem interiorem male
intellegentis.
Caueamus ne cui tollatur auricula. legitur passio domini:
si ad diuinitatem eius referimus infirmitatem corporeae passionis,
exciditur auricula et exciditur a Petro, qui non passus est
Christum prophetam aestimari, sed dei filium docuit fideli
13 Esai. 6, 10 17 sqq. Matth. 16, 19 25 Matth. 16, 14 sqq. B fine P (-es m3) L finees X 4 sed
dominus ... u. 16 abluatur om. u 6 aurem P (-es m2, -is m3) L 7 audis
X uerbo (\'v 8. 0 m2) P deinde; denique PBL 12 quam
in] qm αCΧϰ habebant PBL 14 sic (c eras.) P
15 dI X omnem P 16 tollet X (item u. 19) 22 legitur passioni
(ni a. u., sed del.) v legimus passio P (-onė m2) L 23 referemus P
(-imus m2) LX
ne ab aliquo audiamus, et putemus eum secundum diuinitatem
teneri, teneri inuitum, teneri quasi infirmum. tenetur quidem
et, ut dixit Iohannes, ligatur secundum corporis ueritatem,
sed uae illis qui ligant uerbum! ligant enim qui tantummodo
Christum hominem putant. ligant qui praescium non putant.
qui omnipotentem non confitentur. mala uincula Iudaeorum,
quibus non Christum ligant, sed se ipsos adligant. ligatur
autem in domo non pii alicuius et iusti, sed in domo Caiphae,
hoc est in inpia domo, ubi etiam moriturus pro omnibus
prophetatur. quam amentes igitur qui beneficia confitentur et
beneficiorum auctorem persecuntur!
ideo aurem perdunt, quia
perdiderunt auditus profectum. multi non habent qui habere se
credunt. in ecclesia omnes habent, extra ecclesiam non habent.
aut fortasse ideo. aurem tulit, ne amplius delinquerent
audientes, qui audita seruare non possent. sic et aliquando
confudit dominus linguas exstruentium turrem, ne se audirent
et opus suae inpietatis augerent.
conprehende, si potes,
ad dexterae salutaris adtactum fugiat dolor at uulnera
non medicamento aspersa, sed tactu obducta sanentur.
11 Cor. 5, 15 16 Gen. 11, 7 sqq. 20 Gen. 21 7; cr. rob 36, 8 post caueamus repetit teneri ihm caueamus
om. X teneatur quidem X 4 iohannis P (-es corr.) L 6 tunc ligant
P (tunc del. m3) L 8 xpm in mg. m3 P ligant) contigant (con
del. m3) P 9 in om. X (s. u. m2 V) pii (i alt. s. u.) P 10 in
impia (im 8. u. m3) P impia La 11 prophetatur ihs xpa dns noster
qui in his uerbis desinit quam amantes (s. a pr: est ras., e m2 8.
a) P quam ea manantes L beneficia diuina γΤΧ et m3 8. u. P
12 persequantur auctorem a persequuntur FOLV 13 auditum C m2
E m2 V m2 auditur L profetatum (-fectum m2) P profecto (o alt.
ex um m2) CV auditum post profectam extra u. m2 0 habent
qui bis scriptum in P (corr. m2) L quae X 15 tollit aX
17 confundit CX deus X turrim P (im ex em m3) C 19 derlcram
a m1 ETX saluatoris Cm2) P et
om. X
sequitur caro; quomodo uult enim opus suum creator instaurat.
sic et alibi caeco illi uisus luto supra oculos inlinito, quasi
in naturam redierit, reformatur. iubere potuit, sed operari
maluit, ut cognoscamus ipsum esse qui e limo terrae corporis
membra nostri uariis apta formauit officiis et infuso uigore
mentis animauit.
uenerunt ergo et conprehenderunt eum grauins
perituri studii sui fructu nec intellexerunt infelices mysterium
nec uenerati sunt tam clementem pietatis affectum, quod etiam
hostes suos non passus est uulnerari. illi iusto mortem inferebant,
persecutorum uulnera iste sanabat.
Petrus uero
sequebatur a longe. et bene a longe sequebatur iam
proximus negaturo; neque enim negare potuisset, si Christo
proximus adhaesisset. sed fortasse et in hoc nobis maxima
sit admiratione reuerendus, quod dominum non reliquit, etiam
cum timeret. metus naturae est, cura pietatis. alienum quod
timet, suum quod non fugit. quod sequitur deuotionis, quod
negat obreptionis. conmune quod labitur, fidei quod paenitet.
iam in domo principis sacerdotum ignis ardebat; accessit
Petrus, ut calefaceret se, quia clauso domino calor mentis
etiam in ipso refrixerat.
quid sibi uult quod prima eum prodit
ancilla, cum uiri utique magis eum potuerint recognoscere,
nisi ut et iste sexus peccasse in necem domini uideretur, ut
et iste sexus redimeretur per domini passionem? et ideo mulier
resurrectionis accepit prima mysterium et mandata custodit,
ut ueterem praeuaricationis aboleret errorem.
u.) P sequi L 8 super CT inlinito aCT et
(ni s. u. m2) E inlito cet. 4 operare CG γ X 6 uigorě PL
18 proxime PBL negaturo Xx negaturus ΡαΒL negator 0 14 forte a
nobis maxima] nouissima P (u ex b m2) L 15 reuerendum P (s 8. m
m2) L 19 ardebit P (-at corr.) L 21 quod X 22 eum magis
eum X (pr. eum expo Y, alt. X potuerunt X 28 precasae
(preceasisae m3 et s. m. rec. peccasae) P 23 necea P (s eras.) L nece X
25 accipit PB custodiuit PL 26 ut et X (et erWJ. E)
Petrus ergo proditus negat -— ponamus enim negasse Petrum,
quia dixit dominus: ter me negabis, et malo negasse
Petrum quam dominum fefellisse -; quid negauit? quod promisit
incaute. deuotionem considerauit, non respexit condicionem
multatus, quia dixit se animam ponere, quod non humanae
infirmitatis, sed diuinae est potestatis. cum tam grauem
inprudentis sermonis multam luerit quanta est poena perfidiae!
Ubi tamen negat Petrus? non in monte, non in templo,
non in sua domo, sed in praetorio Iudaeorum, in domo principis
sacerdotum. ibi negat, ubi ueritas non est; ibi negat,
ubi Christus captus, ubi Iesus ligatus est. quidni erraret, quem
intromisit ostiaria et interrogauit ostiaria Iudaeorum? male
Eua induxit Adam, male Petrum introduxit femina; sed ille
in paradiso labitur, ubi non ueniabilis culpa, hic in praetorio
Iudaeorum, ubi difficilis innocentia. illi interdictus lapsus,
huic praedictus error. ille commissus huic praeiudicauit, hic
illum resoluit.
consideremus etiam quo in statu neget. frigus
frigus erat ubi Iesus non agnoscebatur, ubi non erat qui
lucem uideret, ubi negabatur ignis consumens. frigus ergo
erat mentis, non corporis. denique ad carbones stabat Petrus,
quia algebat adfectu. mala flamma Iudaica: urit, non calefacit.
malus focus, qui quandam etiam sanctorum mentibus fuliginem
erroris aspergit, iuxta quem etiam Petri interiores oculi caligarunt,
illi oculi non carnis et sanguinis, sed oculi mentis, 25
17 et 21 Ioh. 18, 18 20 Deut. 4, 24, Hebr. 12, 29 21 Ioh. 18, 18
25 Matth. 16, 17
eras.) P 6 graue PL 7 multas PL lueret X 11 Christus] ihs a
ds X quidni αΒV m2 quid non C qui ni OV m1 qui nisi F
nisi PL quomodo enim non y 12 et om. PL post ostiaria add.
et ostiaria Xx 13 illa PL 17 in αΕγΤ, om. cet. 18 esse] erat P.
(erat del. et in mg. esBe m2) L 19 non ante erat αCχ et a. u, m2 V,
om. cet. 22 affectum αF et m1 GOV calefecit P (a a. e aU.) L
23 quondam aL fugilem P (mū m2 a. gilem) L
quibus Christum uidebat.
dicit aliquis: tu ludaeorum etiam
elementa condemnas? non condemno elementa, quia non sunt
Iudaeorum, sed alia est quam condemno flamma perfidiae.
hanc flammam condemno Iudaeorum diuina secutus oracula;
dicit enim dominus: argentum uestrum reprobum reprobum est.
si argentum reprobum Iudaeorum est, et focus reprobus
Iudaeorum est. denique foco et auro Iudaeorum caput uituli
figuratum est, hoc est sacrilegii principatus.
Sed uideamus negandi tenorem, quem inter euangelistas
uideo esse diuersum. ita nouum fuit Petrum potuisse peccare,
ut peccatum eius nec ab euangelistis potuerit conprehendi.
Petrum itaque prodenti ancillae quod ex illis esset qui cum
Iesu Galilaeo erant prima uoce Matthaeus posuit respondisse:
nescio quid dicas. hoc etiam Marcus, qui secutus est
Petrum et ex ipso potuit uerius cognoscere. prima uox negantis
est Petri, qua tamen non negare dominum, sed a proditione
se separasse mulieris uidetur.
quid tamen negauerit considera.
ex illis utique se esse qui cum Iesu Galilaeo erant uel, ut
Marcus posuit, cum Iesu Nazareno. numquid negauit cum
dei fuisse se filio? hoc est dicere: nescio Galilaeum, nescio
Nazarenum, quem dei filium noui. habeant homines locorum
uocabula, dei filium patria non potest nuncupare, cuius maiestatem
14 Marc. 14, 68 19 Marc. 14, 67 ΡαLχ dicet BCX tu om. L iudeorum (iu 8. u. m2) P
3 post Iudaeorum add. elementa, sed Christi DrT (sed Christi in a quoque
legitur) 6 reprobum est iudaeorum Xx iudaeorum est reprobus
F Οπ et corr. V, in quo primitus iud. repr. est 8 figuratus P (-0. m2) L
9 in euangelistis PBL 12 petrum itaque aC itaque petrum BLX. itaque
om. P X 14 dicas (i 8. a m2) P sequutus αFOV 15 et]
om. B, nec C ex 8. u. m2 P, om. L agnoscere PBL 17 se
separasse mulieris x separasse mulieris PBL et m1 a separasse mulieres
se X aeparasae mulieris se m2
aom. cet. 20 fuisse se P m1 (eum dJ fuisse filium m3) BLX
21 habeat hominis X 22 filium a (um 8. U. m2) C Χχ filii cd.
nuncupare C χ et m2 α BO et ml π V non cupari F
occupari (oc eras. et a. N) P.
probatur; nam alibi cum interrogaret dominus discipulos:
quem me dicunt esse homines, filium hominis?
alii Helian, alii Hieremian dixerunt aut unum ex prophetis,
Petrus autem ait: tu es Christus filius dei uiui. conplexus
et ibi negauit quia Christum non hominis filium, sed
dei maluit confiteri? certe quid hic putamus ambiguum, quod
etiam Christus probauit?
et aliud accipe. interrogatus enim
Petrus: et tu ex illis es qui cum Iesu Galilaeo erant?
uerbum aeternitatis refugit - non enim erant qui esse
- hoc est dicere: ille solus erat qui in principio erat.
denique ait: non sum ego; illius est enim esse qui semper
est. unde et Moyses ait: qui est misit me. rursus cum
urgueretur quod ex illis esset, secundum Marcum negauit, ut
scias euangelistam ueritati quam gratiae plus dedisse, sed
tamen negauit ex illis se esse, non Christum negauit. negauerit
hominum consortia, non dei gratiam. negauerit ex illis se esse
qui cum Galilaeo erant, non negauit cum dei filio.
denique
secundum Matthaeum proditus quod cum Iesu Nazareo fuisset
ait: nescio hominem. hoc idem et in tertia uoce uterque,
de quibus proposuimus, euangelistae cum iuramento eum
respondisse posuerunt quia nesciret hominem. et bene negauit
hominem, quem sciebat deum. denique ubi iusiurandum est,
cauta responsio est. nam etsi negauit Petrus, non tamen
18 Exod. 3, 14; Marc. 14, 70 20 Matth. 26, 72; Matth. 26, 74, Marc.
14, 41 ex us) P 3 me om. Βχ ease
dicunt X homines om. P (de L non constat) 4 helian P
heliam cet. heremian P ex] de Gr 5 numquit (t a. u.,
d m3) P 11 solutus P (8 a. tm2) L 13 rursum ag
16 negauerit (a 8. i) E negauerat i negauit PL 17 negauerit (er
eras.) P negauerat X 19 nazareo aBG nazareno P (Bed n alt. 8. tf.)
cet. 21 euangeliatae P (e alt. eras.) aBX euangelista cd.
quodsi in Petro dubium est, quam periculosum est iusiurandum!
Iohannes autem sic posuit quoniam interrogatus ab ancilla
Petrus utrum ex discipulis esset illius hominis prima uoce
responderit: non sum; non enim erat hominis apostolus, qui
erat Christi. denique et Paulus hominis apostolum se esse
negauit dicens: Paulus apostolus non ab hominibus
neque per hominem, sed per legum Christum et
deum patrem. sed ne uideretur ambiguum aliquod in
adferre, subiecit: qui suscitauit eum a mortuis,
ut et hominem credas, cum deum ante credideris. quod alibi
quoque eodem tenore custodit, ubi dicit: unus enim deus
et unus mediator dei et hominum homo Christus
Iesus. prius utique mediatorem dei quam hominum nuncupauit;
non enim sat est utrumque credere, nisi fidei ordo seruetur.
concordat igitur ubique responsio; nam qui dixit: nescio
hominem, aequum erat ut interrogatus utrum esset ex
discipulis hominis diceret: non sum. itaque non Christi discipulum
se negauit, sed hominis negauit esse discipulum. itaque
et Petrus et Paulus hominem negauerunt, quem dei filium
fatebantur. quod sensit Petrus et Paulus expressit; hinc et
ille profecit. error Petri doctrina iustorum est et titubatio
Petri omnium petra est. denique super undas titubat, sed
dexteram porrigit Christo, in monte cadit, sed leuatur a Christo;
titubauit idem Petrus in mari, sed ambulauit. firmior titubatio
26, 72 18 Ioh. 18, 17 23 Matth. 14, 30 sq. 24 Luc. 9, 34 P (r pro eras.) a peieiauit BOG periurauit cet. perieraturum
P (r pro eras.) a peieraturum BCG periuraturam cet. memorauerat
(t 8. U.) P 3 iohannis (-es m3) P 5 hominis erat X 6 et
om. X esse om. Εγ T 11 et om. PLX dõ X dum C
12 dns ET 15 sat est a. u. m3) P
est BL 20 et ante Petrus om. ΕγΤ 22 profecit (m3 profecto) P
proficit BLX et (i pr. ex e) 0 24 montem PFLOтr. 25 quidem X
infirmior (in del.) P
ibi nutat, ubi nemo ambulat. et tamen inter undas licet titubat,
non labitur, nutat, non cadit, fluitat, non praecipitatur. et si
cecidit, in monte tamen cecidit, sed felicius ille cecidit quam
alii steterunt, felicius cecidit, quem Christus leuauit, iterum
autem interrogatum quod ex discipulis eius esset Iohannes
scripsit negasse. et bene negauit, quia ex eius dicebatur esse
discipulis, quem hominem in superioribus sunt locuti.
nam et
tertio quod cum illo uisus esset negauit, hoc et de superioribus
deriuatur: cum illo quem hominem nuncupatis non fui. sed a
dei filio non recessi.
Lucas quoque scripsit Petrum interrogatum
utrum ex illis esset respondisse prima uoce: non noui illum.
et bene dixit. temerarium quippe erat, ut diceret quia nouerat
eum, quem mens humana non potest conprehendere; nemo
enim nouit filium nisi pater. rursus secunda uoce
Lucan idem Petrus ait: non sum ego; maluit uidelicet
se negare quam Christum. aut quia uidebatur negare
Christi societatem, utique se negauit. certe cum de homine
negat, in filium peccauit hominis, ut remitteretur ei, non in
spiritum sanctum. tertio quoque interrogatus ait: nescio
quid dicas, hoc est: sacrilegia uestra nescio.
Sed nos excusamus, ipse non excusauitj non enim sat est
inuoluta responsio confitentis Iesum, sed aperta confessio.
quid prodest uerba inuoluere, si uideri uis denegasse? et ideo
Petrus non de industria sic respondisse inducitur, quia postea
(item u. 3) nullus PBL
titubat (e s. a m3) P titubet C 3 cadet PL
4 sed felicius ille quem xps leuauit quam alii steterunt (cet. om.) PBL
6 iohannis (-es m3) P 8 loquuti αFO et (quYex c) V 9 quod (d
add. m2) P et hoc ed. Bom. 10 diriuatur libri praeter PE m2 G
nuncupatis (is in ras. ut uidetur) P 16 lucan P lucam eet. 21 dicis
(is ex as) P 22 ille r satis P (is eras.) X 24 ante quid add. uis
denegas (to s. s m2; exp. m3) PL quid... denegasse om. L prode
(e eras.) est P uideris uis P (uis eras.) n (dicis 8. uis m2) uidere
uis CFO (corr. m2) 25 de om. X indicitur P (in del. m2) L
peccatum, ut iustificaretur fatendo quam grauaretur negando
- iustus enim in principio accusator est sui - et
ideo fleuit. quare fleuit? quia culpa obrepsit ei. ego soleo
flere. si culpa mihi desit, hoc est si non me uindicem, si
non obtineam quod inprobe cupio; Petrus doluit et fleuit,
quia errauit ut homo. non inuenio quid dixerit, inuenio quod
fleuerit. lacrimas eius lego, satisfactionem non lego; sed quod
non potest ablui potest. lauent lacrimae delictum.
quod uoce pudor est confiteri. et ueniae fletus consulunt et
uerecundiae. lacrimae sine horrore culpam loquuntur, lacrimae
crimen sine offensione uerecundiae confitentur, lacrimae ueniam
non postulant et merentur. inueni cur tacuerit Petrus, ne tam
cito ueniae petitio plus offenderet, ante flendum est, sic
bonae lacrimae, quae lauant culpam. denique quos lesus
respicit plorant. negauit primo Petrus et non fleuit, quia non
respexerat dominus, negauit secundo: non fleuit, quia adhuc
non respexerat dominus. negauit et tertio: respexit Iesus et
ille amarissime fleuit. respice, domine Iesu, ut sciamus nostrum
deflere peccatum. unde etiam lapsus sanctorum utilis. nihil
mihi nocuit quod negauit Petrus, profuit quod emendauit.
didici cauere adloquia perfidorum. Petrus inter Iudaeos negauit,
Salomon contubernio gentili deceptus errauit.
fieuit ergo et
(bonae,
...19 amarissime fleuit) 23 Reg. III 11, 4 aqq. U.) P accusasse BL 2 in negando X 4 quare]
quiare (i eras.) P 7 inuenio quod] scio quod Gratianus 9 post lauent
add. ergo FO 11 loquuntur P et (qu ex cu) V loquantur x (n a. a m2 E)
locuntur cet. 13 et] sed Εγ T meritum X tacuit X 15 culpam
lauant Augustinus 16 post plorant add. delictum CpOBt quia
add. adhuc PBL, et om. C (in quo respexit eum
ihs) 20 deSere peccatum om. a delere X post peccatum add.
lauare delictum ΕγΤ nil (s. u, m. rec.) mihi nocuit B mihi nil (nil
8. u. m2) nocuit (c 8. u. m2) P mihi noui id L 21 emen P (dauit
8. u.) L 23 salomon (a ex o) V et eras. P, om.
delictum. et tu si ueniam uis mereri, dilue culpam lacrimis
tuam; eodem momento, eodem tempore respicit te Christus.
si in aliquo fortassis labaris, quia secretorum tuorum testis
adsistit, respicit ut recorderis et fatearis errorem. imitare
Petrum dicentem alibi tertio: domine, tu scis quia diligo
t e. etenim quia tertio negauerat, tertio confitetur, sed negauit
in nocte, confitetur in die.
haec autem ideo scripta sunt, ut
sciamus neminem iactare se debere; nam si Petrus lapsus
est, quia dixit: etsi alii scandalizati fuerint, ego
non scandalizabor, quis alius iure de se praesumat? denique
et Dauid, quia dixerat: ego dixi in mea abundantia:
non mouebor in aeternum, eam sibi iactantiam obfuisse
profitetur dicens: auertisti faciem tuam a me et factus
sum conturbatus.
Unde te euocem, Petre, ut doceas me quid flens cogitaueris?
unde inquam te euocem? de caelo, ubi iam choro insertus es
angelorum, an etiam de tumulo, quia non putas iniuriam et
ibi esse, unde dominus resurrexit? doce nos quid tibi profuerint
lacrimae tuae. sed docuisti ilico; nam qui lapsus es, antequam
fleres. postquam fleuisti, electus es, ut alios regeres, qui te ipse
ante non rexeras.
habebat ergo lacrimas Petrus, pio quas
fundebat affectu, non habebat proditor fletus, quibus culpam
(\'nam si
Petrus\' inquit ̒lapsus ̓ ... 15 conturbatus) 10 Matth. 26, 33 12 et 14
Ps. 29, 7 sq. om. PBLX posset Costerius possit C,
in quo lauaret (t m2) 2 lacrimis culpam C 3 respexit P (respicit
m2) L 4 fortasse Cx labaris aC et (b ex n) G, (ex lauares m2) B
laberis ET et (in quo laberis fortasse) Y laboris X (-aris m2 V) laboras
PL adsistit testis X 8 dicta Gratianus sunt PBLX (add. a
m2) 9 se iactare α ETX 10 qui ed. Rom. sed non ego (om.
scandalizabor) 0 11 iure om. PL 12 et om. Augustinus 13 earn]
suam Augustinus 14 confitetur Gratianus ante faciem add. autem X
a me om. PBL 19 post unde add. et aX 21 erectus ΕγΤ alios
regere PL (om. ut)
ut dum suo reus iudicio damnatur et spontaneo supplicio
facinus expiatur, pietas domini, qui se ipse nollet ulcisci, et
diuinitas probaretur, qui conscientiam mentis inuisibili potestate
interrogaret, peccaui inquit, quod tradiderim
iustum. etsi cassa est paenitentia proditoris, quia
peccauit in spiritum sanctum, est tamen ullus in scelere pudor
culpam agnoscere. et quamuis ille non absoluitur, Iudaeorum
tamen inpudentia confutatur. quos cum professio redarguat
uenditoris, scelerati tamen sibi uindicant iura contractus et
exsortes reatus esse se credunt, dum dicunt: qui ad nos ?
t u uideris. amentes plane, qui putent solui se magis auctoris
scelere quam teneri. in pecuniariis causis refuso pretio ius
soluitur: hi pretium recipiunt et sacrilegium persequuntur ac
pertinacibus studiis funestam sibi uindicant sanguinis auctionem,
cum refunderet uenditor sacrilegii mercedem.
euidenter itaque,
dum pretium sanguinis a Iudaeorum gazophylaciis separatur
et ager figuli ea qua uenditur Christus conparatur pecunia,
dum is locus humandis peregrinorum reliquiis dicatur, et
prophetiae inpletur oraculum et surgentis ecclesiae mysterium
reuelatur. ager enim secundum diuina praecepta mundus hic
omnis est, figulus autem ille qui nos formauit e limo, de
quo habes in ueteri testamento quia finxit deus hominem
de limo terrae, formandi per naturam, reformandi per
gratiam habens pro suo arbitrio potestatem. nam etsi propriis
27, 5 sq. 17 Matth. 27, 7 18 Zach. 11, 12; cr. Matth. 26, 15; 27, 7
21 Matth. 13, 38 23 Gen. 2, 7 X Sante pietas add. ut aC 8 et om. X 10 sibi (b
ex u) P 11 reatus PaRCL reatu X reos X 14 persecuntur BCC γLπ
et (qu ex c) V ae] a X 15 cautionem m2 ex auctionem
17 gazofilaciis aL aequa X 19 is] hic a his P et
om. X rcliquiis (i tert. 8. fl.) P 20 profetia P prophetia L surgentes
P (-is m2) L 22 de quo] nnde X 23 uetere P m1 L (ueteri
P m9) 25 habes (nt a. 8) P
mentis spiritu secundum Hieremiae oracula reformamur.
pretium
quoque sanguinis est pretium dominicae passionis. ergo pretio
sanguinis emitur mundus a Christo; uenit enim ut saluetur
mundus per ipsum, in quo iuxta ut opus auctoris et ius est.
uenit ergo ut consepultos per baptismum et conmortuos Christo
ad perpetuitatis gratiam reseruaret. sed non passim omnibus
ad sepeliendum est locus; nam etsi omnes mundus includat,
non omnes reseruat. etsi conmunis habitatio, tamen legitima
sepultura est eorum scilicet qui nunc sunt per fidem domestici
dei, sed fuerunt in lege peregrini. qui sunt isti nisi de quibus
dicitur: memores quod aliquando uos gentes, qui
eratis in carne alienati a conuersatione Israhel
et peregrini promissionis testamentorum? sed hi
nunc iam non sunt aduenae atque peregrini, quoniam ciues
esse sanctorum fidei iure meruerunt.
Sequitur admirabilis locus, quo subeundae aequanimiter
iniuriae moralis infunditur patientia pectoribus humanis. accusatur
dominus et tacet. et bene tacet qui defensione non indiget:
ambiant defendi qui timent uinci. non ergo accusationem
tacendo confirmat, sed despicit non refellendo. quid enim
timeret, qui non ambiret salutem? salus omnium suam prodit,
ut adquirat omnium. sed quid de deo loquar? Susanna tacuit
et uicit; melior enim causa, quae non defenditur et probatur.
et hic Pilatus absoluit, sed absoluit iudicio, crucifixit mysterio.
uerum hoc speciale Christi, illud humanum, ut aput iniquos
2, 12 11 Ephes. 2, 19 12 Ephes. 2, 11-18 14 Ephea. 2, 19
18 Matth. 27, 12 et 14\' 28 Sus. (Dan. 13) 85 om. X 6 consepultus α FOV consepultis C
8 omnia ETX (-es corr. V) et (is ex es) P 12 memores estote a m.
estis x 14 hi om. PBGL 15 nunc om. X aduena P (corr. -ae) L
16 sanctorum esse x 17 quod P 18 accusator (v 8. o) P 21 timendo
PL 22 omnibus P prodidit PBL π 23 adquireret x
26 speciale (i in raa.) P
cur autem dominus tacuerit ipse praemisit dicens: s i uobis
dixero, non creditis mihi; si uos interrogauero,
non respondebitis mihi. illud tamen praestantissimum,
quod maluit regem se probare quam dicere, ut condemnandi
causam habere non possent qui quod obiciunt hoc fatentur.
Herode autem cupiente aliqua mirabilia eius uidere tacuit et
nihil fecit, quia nec illius crudelitas merebatur uidere diuina
et dominus iactantiam declinabat. et fortasse typice in Herode
omnes inpii significantur, qui si legi non crediderint et prophetis,
mirabilia Christi opera in euangelio quoque uidere non
possint.
Ad Herodem mittitur, ad Pilatum remittitur. etsi uterque
reum non pronuntiant, alienae tamen crudelitatis studiis
obsequuntur. lauit quidem manus Pilatus, sed facta non diluit;
iudex enim nec inuidiae cedere debuit nec timori, ut sanguinem
innocentis addiceret. monebat uxor, lucebat in nocte gratia,
diuinitas eminebat: nec sic a sacrilega sententia temperauit.
similiter in hoc typum omnium iudicum arbitror esse praemissum,
qui damnaturi essent eos quos innoxios aestimarent.
tolerabiliores tamen gentiles esse quam Iudaeos coniuncta
Pilato persona demonstrat et magis eos posse diuinis ad fidem
operibus admoneri. quales autem illi qui dominum maiestatis
crucifixerunt!
nec inmerito homicidae absolutionem petunt,
qui flagitabant innocentis exitium. tales leges iniquitas habet,
Cor. 2, 8 PBCL uidere a uideare GX uideatur Εγ T non om.
Εγ T se deCendi X 3 credetis BCFOV 5 diceret X 6 possent
P m3 P m1 cet. (possit L) 8 credulitas ETX 9 declinabat
(ba 8. u.) P typice om. PBLX 10 si in ras. P, se BL 14 reum
αΒCχ rerum P (r alt.. eras.) L dm 0 et (in mg. dum nrm) FV dum
nrm n praenuntiant et (qu ex c) V doluit
(o ex e) P 18 temperabat PL 21 coniuncta (s. m3 conuicta) P
22 pilato (i 8. 0 m2) V pilati Y
interpretatio speciem dat figurae; Barabbas enim patris
filius latine dicitur. illi ergo quibus dicitur: uos ex patre
diabolo estis, uero dei filio patris sui filium antichristum
praelaturi esse produntur.
Et indutum illum ueste alba remisit. non otioBum
quod ueste alba induitur ab Herode inmaculatae tribuens indicia
passionis, quod agnus dei sine macula cum gloria mundi
peccata susciperet. in typo etiam Herodis atque Pilati, qui
amici ex inimicis per Iesum Christum facti sunt, plebis
Israhel populique gentilis figura seruatur, quod per domini
passionem utriusque sit futura concordia, ita tamen ut prius
populus nationum capiat dei uerbum et ad populum Iudaeorum
fidei suae deuotione transmittat, ut illi quoque gloria maiestatis
suae corpus uestiant Christi, quem ante despexerant.
clamydem
autem coccineam induitur a militibus et purpuream tunicam,
in altera designans martyrum palmas, in altera regiae potestatis
insignia, quod caro eius fusum toto orbe terrarum sanguinem
esset susceptura pro nobis et passio reg-num paritura de nobis.
corona quoque de spinis capiti eius adnexa quid aliud quam
diuini operis munus ostendit, quod de peccatoribus mundi
tamquam saeculi spinis triumphalis deo gloria quaereretur.
nec flagella uacant, quia flagellatus est ipse, ne nos flagellaremur;
homo enim in plaga et sciens ferre infirmitates
80 sq. 15 Matth. 27, 2R, lob. 19, 2 et 5 20 Matth. 27, 29, loh.
19, 2 23 Mattb. 27, 26, Marc. 15, 15, loh. 19, 1 24 Esai. 53, 3 sq. 1 nomine PL 4 uere P (o s. e alt. m3) L 6 uestem albam X
7 herode de P (de alt. del. m2) L 8 dI/// P 9 quia PLX 11 popnli
(om. que) X gentiles P (-is m3) L 12 passionem (s pr. 8. u.) P
13 capiat uerbum dei X 15 clamydem P clamide Cx clamidem cet.
16 coccinea Cz purpurea tunica CPL alterum X
alteram PL alterum X (altero V m2) 18 sanguinem (m tXp. m2) P
20 capite PL capitibus (om. eius) X caput a adnixa PLft 22 Bpinis
8. m.1 P (add. ł) et m2 Y, poenis Pm1 Vm1 cet. gloriae (om. deo) X
23 plaga constitutus
flagella detorquens, tam patiens dominus, ut fugitiuorum
uinculis proprias manus, fugitiuorum flagellis suum corpus
offerret. detestabili itaque mentis affectu honoratum tamen
Iudaei exitum produnt; nam et conpungentes coronant, inludentes
adorant. etsi corde non credunt, quem perimunt confitentur.
illis defuerit boni operis adfectus, deo tamen suus non defuit
honor, qui salutatur ut rex, coronatur ut uictor, quasi deus
et dominus adoratur.
harundo quoque ue] secundum Matthaeum
conprehenditur manu eius, ut humana fragilitas iam non sicut
harundo moueatur a uento sed operibus Christi conroborata
fundetur et adfixo cruci chirografo, quod erat contrarium
nobis, sententia uetusta cessaret, uel secundum Marcum caput
eius percutit, ut solidata diuinitatis adtactu nostra condicio
nutare non possit.
Sed iam tropaeum suum uictor adtollat. crux supra umeros
inponitur ut tropaeum, quod, siue Simon siue ipse portauerit,
et Christus in homine et homo portauit in Christo. nec
discordant euangelistarum sententiae, quando concordat mysterium,
et bonus ordo nostri profectus est, ut prius crucis suae
tropaeum ipse erigeret, deinde martyribus traderet erigendum.
non Iudaeus est qui crucem portat, sed alienigena atque
peregrinus nec praecedit, sed sequitur. iuxta quod scriptum
est: tolle crucem tuam et sequere me. non enim suam,
sed nostram crucem Christus ascendit. nec mors illa diuinitatis.
sed quasi hominis fuit. unde et ipse ait: deus, deus meus.
respice me! quare me de reliquisti? pulchre ascensurus
2, 14 13 Marc. 15, 19 17 Matth. 27, 32, Marc. 15, 20, lob. 19. 17
24 Luc. 9, 23 25 concH. Hispal. 2 c. 13 26 Matth. 27, 46 Ps. 21, 2 αΒΟπ ante cet. 4 detestabili (te a. u.) P 5 exitus P
(-tiie corr.) Let] etsi aB 7 defuerit PaCI. defuit X defuerunt
BX 10 tam (i a. t m3) P 12 cirografo P erat] e re X 13 sententiae
uetustas X ceesauit X 14 percutitur X 16 super Cy
20 est om. αΕFγΤV 21 ipse om. X 26 unde] tunc demum PL
passum esse, non quasi deum regem, etsi utrumque Christus,
quasi hominem tamen, non quasi deum cruci esse suffixum.
sed milites non Iudaei sciunt quo tempore, qualia Christo
uestimenta conueniant. iudicio quasi uictor adsistit ad passionem
tamquam reus humilis uenit.
Nunc quoniam tropaeum iam uidimus, currum suum trium-phator
ascendat nec arborum truncis aut quadriiugis plaustris
manubias de mortali hoste quaesitas, sed patibulo triumphali
captiua de saeculo spolia suspendat. non hic reuinctis pos
tergum bracchiis gentes nec excisarum urbium imagines
oppidorumque captorum simulacra cernimus aut summissa
captorum regum colla miramur, qualis humanorum solet
esse species triumphorum, nec uictoriae terminos regionis
fine distinctos, sed ouantes populos nationum quaesitos non
ad supplicium, sed ad praemium, reges liberis adfectibus
adorantes, uoluntariis urbes studiis deditas et in melius
reformatas imagines oppidorum, quas non fucus expresserit,
sed deuotio colorauerit fidei, arma uictoriarumque iura toto
orbe currentia, captiuum principem mundi et spiritalia nequitiae
quae sunt in caelestibus oboedientia inperio uocis humanae,
subditas dominationes uariarumque uirtutum species, non
sericis, sed moribus emicantes. fulget castitas, fides splendet
et induta mortis exuuiis deuotio fortitudinis iam resurgit..
unus dei triumphus fecit omnes prope iam homines triumphare,
GT tamen quasi
7 tropheam BX (v s. a K) trophea CE,T 8 quadrigaiugis X (ga del.
m2 0, t quadrigis s. m2 r) quadrigia PL pIaustria (a alt. eras.) P
plaustri X 9 hoste (e ex i m2) P 10 suspendat ante captiua transponunt
X hinc PBL post u.BFL 13 solent P 15 distinctus
(us ex os) P 16 regis corr. π V et m2 regem) 18 imaginem
(m alt. in ras. m2) oppidorum (0 pro in ras.) P fructus X
20 captiuum P (u pro a. u.) captium L 25 uniua (i s. u.) L
triunphia (v 8. i alt.) P triumphis L triumphatores X (t re s.
tores E)
crux domini, refert igitur considerare qualis ascendat.
nudum
uideo: talis ergo ascendat qui saeculum uincere parat, ut
saeculi adiumenta non quaerat. uictus est Adam qui uestimenta
quaesiuit, uicit ille qui tegimenta deposuit. et talis ascendit
quales nos auctore deo natura formauit. talis in paradiso homo
primus habitauerat talis ad paradisum homo secundus intrauit.
et ut non sibi soli, sed omnibus uinceret. manus extendit,
quo omnia traheret ad se, ut nodo mortis exuta iugo
fidei suspensa caelestibus ea quae prius erant terrena sociaret.
Scribitur etiam titulus. solet praecedere pompa uictores :
at uero currum domini triumphalem praeibat bona pompa
resurgentium defunctorum. solet etiam titulus subiugatarum
gentium numerum designare. sit in illis triumphis ordine
quodam digesta miserabilis deuictarum, pereuntium contumeliosa
captiuitas nationum, hic redemtarum gentium uernat
gratia. digni tanto triumpho iugales, ut caelum terra maria
inferna a corruptela mutentur ad gratiam.
scribitur autem
titulus et super crucem ponitur, non infra crucem, quia
principium super umeros eius. principium autem quod
est nisi sempiterna uirtus eius atque diuinitas? unde et ipse
interrogatus: tu quis es? respondit: principium, quod et
loquor uobis. legamus hunc titulum. Iesus inquit Nazarenus
rex Iudaeorum.
merito supra crucem titulus, quia
non humani corporis, sed diuinae potestatis est regnum quod
habet Christus. merito supra crucem titulus, quia licet in
9, 6 21 Ioh. 8, 25 22 Ioh. 19, 19 24 loh. 18, 36 ascendit Βπ et (a s. i) V 4 tegimenta P (v s. i m2) G
(i ex u) aCL tegumenta BErT integimenta X (in expo alt.
0) 10 uictores CGet (i 8. e) PBFL et (es ex is) EOTV
pompa (s. u. m2) praeibat bona pompa P 13 in om. PBL 14 miserabili
y 15 uenerat X (corr. OV) 17 scribatur X 19 quid X et
(i ex o) 0 20 eius Onl. PBCL, est eius ET atque] et PBL
21 tu om. PBL respondit om. B quod (i s. od, eras.) 0 qui C
22 inquit om. Cj 23 super Xz (in mg. supra FV) 25 super
radiabat. uermis in cruce, scarabaeus in cruce. et bonus uermis,
qui haesit in ligno, bonus scarabaeus, qui clamauit e ligno.
quid clamauit? domine, ne statuas illis hoc peccatum.
clamauit latroni: hodie mecum eris in paradiso, clamauit
quasi scarabaeus : deus, deus meus, respice me! quare
me dereliquisti? et bonus scarabaeus, qui lutum corporis
nostri ante informe ac pigrum uirtutum uersabat uestigiis,
bonus scarabaeus, qui de stercore erigit pauperem. erexit
Paulum, qui aestimatus est stercora, erexit et lob, qui sedebat
in stercore.
non mediocris ergo titulus. ipse autem crucis
locus uel in medio ut conspicuus omnibus uel supra Adae.
ut Hebraei disputant, sepulturam. congruebat quippe ut ibi
uitae nostrae primitiae locarentur, ubi fuerant mortis exordia.
Diuiduntur uestimenta, alii aliud sorte defertur; dei enim
spiritus non humana opinione conprehenditur, sed quasi quodam
euentu inopinato inlabitur. et f\'ortasse milites isti quattuor
euangelistarum habeant typum, qui scripserunt titulum, quem
omnes legamus. lego titulum regis Iudaeorum, cum lego:
regnum meum non est de hoc mundo, lego causam
Christi supra caput eius scriptam, cum lego: et deus erat \'
uerbum; caput enim Christi deus.
isti ergo seruabant
legum et hodie seruant, ne cui forte labatur, ne cui de passione
descendat, quod petebat populus Iudaeorum. mihi plane Christus
10 Philipp. 3, 8 11 Ioh 2, 8 12 cf. I Cor. 15, 45 sqq. 15 Matth.
27, 85 Ioh. 19, 23 sqq. 20 Iob. 18, 36 21 Ioh. 1, 1, I Cor. 11, 3
22 Matth. 27, 36 24 Matth. 27, 40 Εγ T bonus est C 0 bonua
scarabaeus add. et bonus in cruce (om. qui) PL 5 in paradiso eris PBL
6 me] in me L 8 informat PL informet X (e s. et 0) ac]
quod P (subter u. m2) om. L 11 autem] tamen L 15 alii aliud P
(: alii et in mg. : k alia) a.BCGLT alia aliud cet. 17 inopinato x inopinatus
PBL inopinanti CX (to 8. nPL 18 habeant
E (-bant m2) T (a 8. u.) habent LX 21 eius] xpi X 23 Iesum
et] ibine X 24 discedat PL discenFO et (desc. corr.) 0
descendere sibi. ut moreretur mihi. nobis ergo iam Christus
seruatur, propter nos diuiduntur uestimenta eius. non possunt
singuli habere omnia et ideo super tunicam sors agitatur,
quia non pro hominis uoluntate diuisio fit spiritus sancti;
diuisiones enim gratiarum sunt, sed operatus est
spiritus, diuidens singulis prout uult.
intuere nunc
Christi uestimenta diuisa. ubi illa quaeram? quaere in
Matthaeo, inuenies penes ipsum solum clamydem coccineam,
penes Iohannem uestem purpuream, penes Marcum purpuram
tantum, penes Lucan uestem albam; hac enim sola pro sua
fuit portione contentus. quantos itaque Christus sua ueste
uestiuit! puto autem quod non quattuor tantum, sed omnes
uestiuit milites et omnibus abundauit. sed reuertamur ad
euangelistas.
istae itaque quattuor partes non partes uestium,
sed qualitates mihi uidentur esse uirtutum. alius enim de
regno sublimius scripsit, alius de hominis institutione diffusius.
Lucas nitorem sibi sacerdotalis uestis elegit, Marcus uerborum
textum non desiderauit, denique Iohannes quasi quasdam
intexit sententias, quibus uestiat fidem nostram. nonne tibi
uidetur intextum illud: in principio erat uerbum et
uerbum erat aput deum et deus erat uerbum. hoc
erat in principio aput deum. omnia per ipsum
facta sunt? at uero Marcus tamquam purpurae fulgore
contentus sine ulla intextione uerborum initium inquit
11 Marc. 15, 17 15 et 19 Ioh. 19, 23 21 roh. 1, 1-3 25 Marc. 1, 1 post descendere add. ne descenderet et post sibi add. sed X 4 om-
nia habere PL tunica ΒΕϒG m2 T agitur ETX 6 est spiritus
om. X 9 clamydem ΡαΒL clamidem eet. 10 penes marcum purpuram
om. PL 11 tantum penes lucam (lucam del. m2 P) marcum
ucstem albam P (in quo h penes et m3 in mg inf. h purpurA tantum
penes luca uestê) L lucan PL lucam cet. 13 et 15 IIII PL
15 istae] miate (om. quattuor) X (isteOV); mixte
B 19 desiderabat X 23 et omnia X 24 fulgoremP 25 intentione
PL inquit in euangelii X
euangelii Iesu Christi filii dei.
ergo uestimenta diuisa
sunt Christi uel gesta uel gratia, quia tunica non potuit
diuidi, fides scilicet, quoniam non pro portione singulorum,
sed pro iure conmunis est omnium; quod enim non diuiditur
singulis manet integrum.
et bene desuper texta; sic enim
tegitur fides Christi, ut de diuinis ad humana descendat, eo
quod ante saecula ex deo natus posteriore tempore susceptionem
carnis adsumpserit. significatur igitur nobis eo quod non
debeat fides scindi, sed solida permanere.
Amen, amen dico tibi, hodie mecum eris
pulcherrimum adfectandae conuersionis exemplum, quod
tam cito latroni uenia relaxatur et uberior est gratia quam
precatio; semper enim plus dominus tribuit quam rogatur.
ille enim rogabat ut memor sui esset dominus, cum uenisset
in regnum suum, dominus autem ait: amen, amen dico
tibi, hodie mecum eris in paradiso; uita est enim
esse cum Christo, quia ubi Christus ibi regnum.
cito igitur
ignoscit dominus, quia cito ille conuertitur. unde et illud
solui uidetur, quia alii duos conuiciantes inducunt latrones;
iste unum conuiciantem, unum rogantem. fortasse et iste
prius conuiciatus est, sed repente conuersus est. nec mirum
si conuerso culpam ignoscebat qui insultantibus ueniam
relaxabat. potuit etiam pluraliter de uno dicere, sicut illud
est: adstiterunt reges terrae et principes conuenerunt
in unum; solus enim rex Herodes et princeps
20 Matth. 27, 44, Marc. 15, 32 24 Ps. 2, 2, Act. 4, 26 25 Act. 4, 27 FOV filii P (i tert. add. m3 2 quia om. ΕγΤ, del. m2 0
3 positione PL 4 communi X 5 retexta X (re eras. 0, con 8. re
π m2) textũ G textã legitur αΕΤ et (texta) r 6 texetur X descendit
X descendens PL 7 tempore 8. u. m3 P, om. L 11 adferttandae
P (c s. rt) L conuersa.tionis (at expo m3) P quod (d expo m3) P
12 relaxetur PX (-atur m2 0) 15 amen alt. om. LX, del. m2 G
amen... tibi om. a 17 quia] ideo ET ibi uita post Christus add.
ed. Bom. uerba cito usque ad sus[cepit p. 501, 19 om.
(a s. u.) P duo aG 23 posuit P (t 8. u. m3) L pluraliter de uno
dicere oX de uno dicere pluraliter X de uno pluraliter dicere PBOL
Petri uoce produntur. sic et ad Hebraeos habes: in caprinis
pellibus ambulabant, secti sunt et leonum molas
obstruxerunt, cum solus Helias melotidem habuisse, Esaias
sectus esse. Danihel a leonibus intactus mansisse doceatur.
Quam exsecrabilis in facto iniquitas Iudaeorum, ut quasi
latronem crucifigerent omnium redemtorem! bonus tamen in
mysterio latro, qui insidiatus est diabolo, ut uasa eius auferret.
mystice tamen latrones duo duos populos peccatores significant
per baptismum crucifigendos esse cum Christo, quorum dissensio
diuersitatem pariter credentium signat. denique unus a sinistris,
alter a dextris erat. increpatio quoque futurum crucis scandalum
etiam circa credentes reuelat.
et acetum offerebant
Iudaei. bene ad consummanda omnia et corruptio sinceritatis
hauritur, ut omnia cruci quae uitiata fuerant figerentur.
acetum itaque bibitur, uinum cum felle non bibitur, non quia
fel, sed quia admixtae uino amaritudines recusantur. nam
utique amaritudines uitae nostrae pro corporis condicione
suscepit. denique ipse ait: dederunt in escam meam
fel et in siti mea potauerunt me aceto. sed sinceritati
non debuit amaritudo misceri, ut ostenderetur sine amaritudine
futura inmortalitas resurgentium, quae quoniam inmortalitas
in uase coacuerat humano, reparatur in Christo. ergo acetum
bibitur, hoc est uitium corruptae per Adam inmortalitatis
aboletur in calamo, ut de corpore absorberetur humano. nos
3, 27 13 Gal. 5, 11 16 Matth. 27, 48 et 34 19 Ps. 68, 22
25 Matth. 27, 48 X 3 ambulabunt (a s. u alt. m3) P leonis PL
4 melotidem (id eras.) P melotem X et esaias PL 5 a om. PBL
6 ex.secrabilis (e eras.) P 9 duo duos P m2 V duos
α BEFGT duo P ml CL significatur BL et (-ant m2) PG significantur
aFV et (ur eras.) ET 10 dessensio (i s. e pr. m3) P 12 erant
aBCOV 16 itaque] quippe ET 17 amaritudines (i alt. ex o) P
18 conditione P 19 esca mea GBX separatur a (s ex
r) cet. in alt.] a a 24 inmortalis X mortalitatis aC 25 absolueretur
transfundamus in Christum, transfundamus per baptismum.
ut crucifigamur in Christo, transfundamus per paenitentiam,
ut ab illo nobis uini sanguinisque caelestis incorrupta sinceritas
refundatur.
Denique ubi acetum bibit, consummata sunt inquit omnia,
eo quod adsumtae mortalitatis inpletum esset omne mysterium
et exhaustis omnibus uitiis inmortalitatis sola laetitia remansisset.
et ideo ait: in manus tuas, domine. conmendo
spiritum meum. et bene conmendatur spiritus, qui reseruatur;
quod enim conmendatur utique non amitittur. bonum
ergo pignus est spiritus, bonum depositum. unde et ille ait:
o Timothee, bonum depositum custodi. conmendatur
enim patri spiritus et ideo ait: quoniam non derelinques
in inferno animam meam. uide autem magnum mysterium.
nunc conmendat in manibus patris spiritum suum, nunc in
patris gremio sedet, quia totum alius non capit Christum.
denique ego inquit in patre et pater in me. conmendatur
ergo patri spiritus. sed cum sit in superioribus, inluminat et
inferna, ut uniuersa redimantur; etenim Christus omnia
e in Christo omnia, licet in singulis Christus operetur.
caro moritur, ut resurgat, spiritus patri conmendatur, ut
caelestia quoque ab iniquitatis uinculo soluerentur et pax
fieret in caelo, quam terrena sequerentur.
e t hoc dicto
tradidit spiritum. et bene tradidit, qui non inuitus
amisit. denique Matthaeus ait: emisit spiritum; quod
1, 14 14 Ps. 15, 10 18 loh. 14, 10 19 concil. Hispal. 2 c. 18
20 Coloss. 3, 11 26 Matth. 27, 50 PL 6 bibit (i alt. ex e) P 7 adsumptae mortalitatis aC
ct E m2 adsumpta (adsumta P m1. absumpta P m3 B) mortalitate
PBL adsumpta (absumpta V m2) mortalitas E ml cet. esset om.
Z (II. u. m2 E) 9 domine om. Z 10 seruatur C 12 ergo] enim
PBL 14 deTelinquis P (n 8. tt.) BLX 16 patre (-is m2) P 19 patris
L et (s eras.) PV et om.
et (a a. u. m2) n 26 amisit] emisit ed. Rom.
propterea addidit: magna uoce. in quo uel professio gloriosa D
usque ad mortem se pro nostris descendisse peccatis - ergo
nec ego erubescam fateri quod Christus non erubuit magna
uoce profiteri—uel euidens manifestatio contestantis dei successionem
diuinitatis et corporis. sic enim habes: clamauit
Iesus uoce magna dicens: deus, deus meus, respice
me! quare me dereliquisti? clamauit homo diuinitatis
separatione moriturus. nam cum diuinitas mortis libera sit,
utique mors esse non poterat, nisi uita discederet, quia uita
diuinitas est.
lam quae secuntur ostendunt quia propter inpietatem hominum
finis saeculi sit futurus. itaque significatur per domini passionem
occasura praesentia, ut oriantur futura. tenebrae igitur offusae
sunt oculis perfidorum, ut fidei lumen resurgeret. sol occidit
sacrilegis uel refugit, ut funesti spectaculum sceleris obumbraret .
petrae fissae sunt, ut per praerupta saxorum ostenderetur
futurum, quoniam uerbi uis pectorum dura penetraret, quo
facilius ex canis petrarum illi uenatores, quos Hieremias praedixit,
domino uenarentur. monumentorum autem reseratio quid
aliud nisi claustris mortis effractis resurrectionem significat
mortuorum, quorum in aspectu fides, in processu typus, quod
in sanctam prodeundo ciuitatem praesentium specie declarabant
in illa Hierusalem quae in caelo est futurum perenne deuersorium
resurgentium? etiam uelum scinditur, quo uel duorum
27, 51 19 Hier. 16, 16 20 Matth. 27, 52 22 Matth. 27, 53 Apoc.
11, 2 24 Hebr. 12, 22 25 Matth. 27, 51 m3) P immo L
3 discendesse (corr. m3) P post peccatiR add. adnuntiat x 4 uoce magna
E\'IT 7 respice in me CL 10 descenderet P (i s. e, n eras.) L
12 sequuntnr αFO et (qu ex eu) V 13 futuris P (v s. i) L 15 rcfulgeret
X et m2 V 16 rffulgit X funestis X 17 scissae CTL
sissae B cissae PL pectora C 20 dum PL
20 nenerantur L 24 deuersorium (diu. m3) P dcuorsorium B diuorsorium
a diuersorium eet. 25 quod aFOV
scinditur ergo uelum uetus, ut ecclesia noua fidei suae uela
suspendat. synagogae uelamen aufertur, ut religionis interna
mysteria. reuelato mentis cernamus obtutu. denique iam etiam
centurio dei filium quem crucifixerat conStetur.s o duriora
salis pectora Iudaeorum! finduntur petrae, sed horum corda
durantur. iudex arguit, credit minister, proditor scelus suum
morte condemnat, elementa fugiunt, terra concutitur, monumenta
reserantur, Iudaeorum tamen inmobilis duritia manet orbe
concusso.
Stabant autem mulieres haec uidentes, stabat et mater,
cum studio pietatis sua pericula posthaberet. sed et dominus
suspensus in cruce, qui sua pericula contemneret, pio matrem
conmendabat affectu. quod non otiose Iohannes pluribus
est; alii enim mundum descripsere concussum, caelum
tenebris obductum, refugisse solem. addiderunt Matthaeus et
Marcus, qui humana atque moralia uberius prosecuti sunt:
deus, deus meus, respice me! quare me dereliquisti?
ut ad crucem Christi susceptionem peruenisse crederemus
condicionis humanae. Lucas autem conpetere euidenter adseruit
latroni ueniam sacerdotali intercessione donatam et Iudaeis
persequentibus eodem munere indulgentiam postulatam.
ergo, qui plenius diuina penetrauit mysteria, non
inmerito laborauit, ut quae deum generauerat mansisse eam
uirginem declararet. solus ergo me docet quod alii non docuerunt
quemadmodum in cruce positus appellauerit matrem
19, 26 sq. 15 Matth. 27, 51 Marc. 15, 33 15 sqq. cr. epist. 63,
109 et 110 16 Matth. 27, 46 Marc. 15, 34 Ps. 21, 2 22 Ioh. 19,
26 sq. ΕγΤ 9 urbe concussa X 12 sed... contemneret
inte-r uersus m3 P, om. L et om. P (m3) X13 crocem quia X
post pericula add. pro poena PL
17 mortalia CEyT ut uerius P (corr. uberius) L 18 respice in
me L 25 alii me PL. cf. epist. 63, 109 26 crucem aX
diaboli pietatis officia diuidebat quam quod regnum caeleste
donabat. nam si religiosum est quod latroni uenia donatur a
domino, multo religiosius quod mater honoratur a filio.
nec
praeposterum iudicetur quod prius latronis absolutionem quam
matris appellationem scripsi; qui enim uenerat saluos
facere peccatores non absurdum si prius in meis scriptis
susceptum munus in redimenda salute. peccatoris inpleuit.
denique ipse ait: quae est mater mea et qui fratres
mei? quia non uenerat uocare iustos, sed peccatores. sed ibi
pro loco, hic et in cruce non inmemor matris appellat eam
dicens: ecce filius tuus et Iohanni: ecce mater tua.
testabatur de cruce Christus et testamentum eius signabat
Iohannes, dignus tanto testatore testis. bonum testamentum
non pecuniae, sed uitae, quod non atramento scribitur, sed
spiritu dei uiui. lingua mea calamus scribae uelociter
scribentis.
Sed nec Maria minor quam matrem Christi decebat fugientibus
apostolis ante crucem stabat et piis spectabat oculis
filii uulnera, quia exspectabat non pignoris mortem, sed mundi
salutem. aut fortasse quia cognouerat per filii mortem mundi
redemtionem, aula regalis putabat se et sua morte publico
muneri aliquid addituram. sed Iesus non egebat adiutore ad
omnium redemtionem, qui dixit: factus sum sicut homo
sine adiutorio, inter mortuos liber. suscepit quidem
matris adfectum, sed non quaesiuit hominis auxilium. habemus
Luc. 5, 32 12 loh. 19, 26 sq. 16 II Cor. 31 3 17 Ps. 44, 3
19 Matth. 26, 56 24 Ps. 87, 6 FGLOV et (es ex is) PL ϰ adque (que
s. u.) P 3 latro X 4 religioaius (i tert. 8. u.)
6 matri X scripsit αΒV m2 7 in om. αϰ 9 qui sunt L
FOV 14 iohannig (-es m3) P 15 quod] et quod X 18 mariae X
dicebat P (dee. m2) aL decebat (in mg. dicebat, eras.) V 19 spectabat
PBCG (in L nonnulla omissa) 23 munere PL negabat FO
et (egebat corr.) ΒπV adiutorem eet.
adfectus imitari, quid sequi reuerentia filiorum, ut illae se
offerant in filiorum periculis, illis amplius solitudo materna
quam suae mortis maestitia sit dolori.
quo loco uberrimum
testimonium Mariae uirginitatis adhibetur. neque enim abrogatur
uxor marito, cum scriptum sit: quod deus coniunxit
homo non separet, sed quae propter mysterium
coniugium praetexuit conpletis mysteriis iam coniugio non
egebat. aut si moralia sequimur, in maerore castitas inperatur.
mysticum tamen est quod conmendatur Iohanni inter ceteros
iuniori, quod non otiosis auribus debemus accipere. periculosa
est enim mulieribus copula adulescentis et species iuuentutis.
ne qua fortasse curiosa exempli, in curiosa mysterii, quae
luxuriari in Christo cupiens Mariam specie praetendat, non
imitetur affectu, sicut uulgus nunc male audit mulierum,
relicto seniore marito ut iuniorem sequantur. discat ergo
hic esse mysterium, quae populo seniori specie ante
copulata. non usu, posteaquam peperit uerbum et in corporibus
ac mentibus hominum per fidem crucis et sepulturam dominici
corporis seminauit, ex praecepto dei societatem populi iunioris
elegit.
Quaero etiam cur ante mortem non inueniamus esse percussum,
post mortem inueniamus, nisi forte ut uoluntarius
magis quam necessarius exitus eius fuisse doceatur et ordinem
mysticum nouerimus, quia non ante altaris sacramenta quam
baptismum, sed baptismum ante, sic poculum. deinde ut
u.) P solitudo a m1. π
(m2 solicitudo) BFGOV sollicitudo (1 pr. 8. U. m3) P et a m2 eet.
5 abrogatur PBL abrogetur aC abrogaretur
8 praetexuit (e pro s. u.) P 12 copula mulieribus y 14 mariae PBL
specie BX speciê (ê ex e m2) P speciem eet. 15 affectum PCL 16 sequatur
r seruaAr P (quan s. rua m3) L 20 iunioris populi C 22 qua
ergo etiam X 23 post mortem inueniamus om. X uoluntarius...
fuisse] uotus eius fuisse P (in mg. inf. noluntarius exitus eius magis
quam necessarius m3) L 25 quam om. PL
licet qualitas similis, dissimilis tamen gratia. nam utique
post mortem sanguis in nostris corporibus congelascit, ex illo
autem incorrupto licet corpore, sed defuncto omnium uita
manabat; aqua enim et sanguis exiuit, illa quae diluat, iste
qui redimat. bibamus ergo pretium nostrum. ut bibendo
redimamur.
quid sibi etiam uult quod non apostoli, sed Joseph
et Nicodemus Christum sepeliunt? unus iustus et constans,
alter in quo dolus non erat; talis enim Christi est sepultura,
quae fraudem iniquitatemque non habeat. obstruitur igitur
nam si apostoli sepelissent, dicerent utique non sepultum,
quem raptum esse dixerunt.
iustus autem Christi corpus operit
sindone. innocens unguit unguento; namque haec non otiose
distincta repperimus, quia iustitia uestit ecclesiam. innocentia
gratiam subministrat. uesti ergo et tu domini corpus gloria
sua, ut et ipse sis iustus, etsi mortuum credis, operi tamen
diuinitatis plenitudine suae. ungue illud murra et aloe, ut
bonus odor Christi sis. bonum linteum misit Ioseph ille uir
iustus, et fortasse illud quod Petrus uidit e caelo ad se esse
demissum, in quo erant genera quadrupedum et ferarum et
uolucrum ad similitudinem gentium figurata. mystico igitur
unguento illo pistico consepelitur ecclesia, quae diuersitatem
populorum fidei suae conmunione sociauit.
25 De hoc Joseph in Johanne solo inuenio quod occultus
27, 59 18 Coloss. 2, 9, II Cor. 2, 15, lob. 19, 39 19 Matth. 27, 59
20 Marc. 15, 43 et 46 21 Act. 10, 11 sq. X 3 congclesrit P m2 BFOTV
et (a a. e alt. m2) E congeliscit n 5 isste (s alt. etas.) P 6 uiuendo
X 8 cogitans P (ns 8. gi m2) L 10 obruitur (om. igitur) PL
obstruetur X 13 ante raptum add. sepultum PL dixerant G
14 ungit a ungitur L ungento P 16 ergo om. PL et om. FOV
18 diuinitatis propriae (om. suae) Εγ T unge Z murra P myrra eet.
20 uidet (-it m3) P 12 figuram P (ta 8. m m3) L 23 sepellitur 1)
sepelitur L ecclesia (a ex ae) P
latebram periculi timore quaesiuit? ego autem puto quod ideo
occulte petierit, ut corpus inpetraret, non ut periculum caueret.
et tamen quid mirum si occultabatur iustus, quando occultabantur
et apostoli iustorum magistri? ueni et tu. uel sero
uel nocte, uel quacumque hora ueneris, Iesum inuenies ad
suspiciendum paratum nec minorem serius uenientibus mercedem
soluentem; nam et qui sexta hora uenit non est mercede
fraudatus et qui undecima plenitudinem mercedis accepit. sed
etiam Nicodemus nocte uenit. nox erat, quia adhuc non erat
resurrectio. denique resurrexit Christus et iustus ait: nox x
praecessit, dies adpropinquauit.
hunc Joseph iustum
Lucas dixit, Matthaeus diuitem. et merito diues hoc loco
dicitur, ubi corpus suscepit Christi; suscipiendo enim diuitem
nesciuit fidei paupertatem. diues est ergo qui iustus est
igitur sindone inuoluit, Israhelita uero et diuersos miscet
uirtutum odores et aloes mittit quasi libras centum, hoc est
perfectae fidei quantitatem. et ligauerunt corpus Iesu iuxta
consuetudinem spiritalium Iudaeorum, non utique nodis perfidiae,
sed fidei ligaturis et posuerunt in horto, cui frequenter
ecclesia conparatur, quae diuersorum habeat poma meritorum
floresque uirtutum.
nec otiose alius monumentum nouum
dixit, alius monumentum Ioseph. non habebat igitur Christus
tumulum suum. etenim tumulus his paratur qui sub lege
sunt mortis; uictor mortis tumulum suum non habet. quae
enim conmunio tumulo et deo? denique Ecclesiastes ait de
3, 2 11 Rom. 13, 12 12 Mattb. 27, 57 15 roh. 19, 39 sq.; 1, 47
18 loh. 19, 40 20 lob. 19, 41 21 Cant. 4, 12, Eccl. 2, 5 22 loh.
19, 41 Matth. 27, 60 24 Rom. 7, 2 pr.) L 8 petierit (ti in ras.) P 6 inuenies
ihm 7 post mercedem add. pia largiente a pia largitate C
8 hora om. PL 10 nox enim (enim 8. u. m3) P 11 surrexit G
12 post dies add. autem az 16 ante igitur add. iustus X 17 C P
19 utique non Z 21 habet G, 22 alios (s. apud m2)
alius FOV 25 mortis post sunt om. PBL
specialis igitur praeter conmunem omnium mortem mors
Christi est, et ideo non cum aliis sepelitur, sed solus tumulo
includitur; omnia enim in similitudinem hominum habuit incarnatio
domini sed similitudo cum differentia naturae est ex uirgine
similitudine generationis, dissimilitudine conceptionis. curabat
aegros, sed inperabat. aqua Iohannes baptizauit, hic spiritu.
et mors ergo Christi conmunis secundum naturam corporis,
specialis secundum uirtutem.
Quis autem est Ioseph, cuius in tumulo ponitur? utique
ille iustus. bene ergo Christus monumento creditur iusti, ut
habeat ubi filius hominis caput reclinet et iustitiae habitatione
requiescat. bene autem nouo secundum litteram quidem, ne
alius suscitatus a perfidis diceretur, mystice uero quid possumus
intellegere nisi forte quia legimus: sepulchrum patens
est guttur eorum? ergo sepulchrum patens est guttur
hominis, in quo perfidia letalis et mortua uerba conduntur,
quod per uetustatem et incursionem aliquam bestiarum fatiscit
et soluitur. est ergo contrario monumentum in secretis
hominum, quod sibi in pectoribus duritiae gentilis penetrabili
uerbo iustus excidit, fidei atque doctrinae operibus perpolitum,
ut praetenderet in nationibus uirtus Christi.
cui pulcherrime
lapis admotus est, ne pateret; quicumque enim in se bene
12 Luc. 9, 58 13 lob. 19, 41 15 Ps. 51 11 22 Mattb. 27, 60,
Marc. 16, 46 PBL illis P (s eras.) L 5 post similitudo add. erit
G, erat ΕγLT natus 1 6 similitudinem PBL Οπ dissimilitudines
PL, -em PFL et (-es m2)
BOV baptizabat Cx 9 uirtutum P et (em 8. um m2) n 11 in
monumento C ingreditur (in s. u. m2) P ponitur x 12 filius hominis
ubi X caput suum reclinet BEGT reclinet caput suum j
14 uero] autem ET crederetur X 16 gutter (v s. ę m3) Pest
patens aX 18 fatescit a (-iscit corr.) CPO V et (e ex i) m.3 P, m2 B
patescit X 19 ergo XX. ergo e PBCL et (e s. u.) a 20 quid (o 8. i) P
penetrabiliş P 21 expolitum X 23 enim om. PL bene in se X
perfidiae sit ingressus. uides enim quia Petrus et Iohannes
. priores intrare meruerunt. denique Iohannes ipse non antequam
crederet introiuit.
et bene in petra excisum dicitur hoc est
in fidei firmamento, de qua ueri Israhelitae dulcedinem mellis
et oleum spiritale suxerunt. sepelierunt enim Christum iustus
et qui deum uidit; non enim sepeliunt Christum nisi qui
deum credunt.
non omnes possunt sepelire Christum. denique
quamuis religiosae mulieres longe stant, sed, quia religiosae,
locum diligenter obseruant, ut unguenta adferant et superfundant.
sollicitae tamen et a monumento posteriores recedunt
et ad monumentum priores reuertuntur. etsi deest constantia,
non deest diligentia.
sexus nutat. deuotio calet. denique
resurrectionis tempore praesto sunt et, cum uiri fugarentur,
solae tamen ab angelo ne timeant admonentur. Petrum euocant
studio priores, sed posteriores fiducia. denique ille sine metu
aduenit et constanter qui posterior uenerat primus ingreditur.
quasi qui claues regni. ut aliis aperiret, acceperat. terrae
motus autem fidelibus resurrectio est, inperitis metus, his,
quia pigrum corpus a mortis sopore se conmouet, illis, quia
tremore corporis et terrena mobilitate turbati a resurrectionis
fide et credulitate desciscunt.
Mane autem sabbati uenerunt ualde tempore ad
monumentum. magna oritur hoc loco plerisque dubitatio;
nam etsi non uidentur euangelistae dixisse contraria, tamen
8 Matth. 27, 5Į) 12 Deut. 32, 13 13 Matth. 28, 1-8 16 lob.
20, 2 17 loh. 20, 6 18 Matth. 16. 19 19 Matth. 28, 2 24 Euseb.
Quaest. enang. 255, 10 aBCFOX humanauerit et (na ras.) V humane recipit
(recepit L) PL neue] ne X 4 intrauit C 5 uili P (i pr. m3 ex
e) a 6 enim] autem ed. Rom. 7 Ipm sepeliunt P 11 tamen dd.
m2 P 13 diligentiae P (e alt. exp.) L 16 studio priores] studio
(sio extra u. m2) res P studiores L 18 acceperit L acceperet (a s. e
tert.) P 19 autem motus ET 22 cradelitate (credulitate m2) P
desciscant X 23 et 511, 1 tempere BP m2 24 loci et (o s. i) V
a plerisque X 25 uideantur (a 8. u. m2) P
Marcus ualde mane, Matthaeus uespere sabbati, Iohannes
prima sabbati, cum adhuc tenebrae essent, mulieres
ad monumentum uenisse dixerunt. deinde hic duos uiros,
Marcus unum iuuenem in albis sedentem, Matthaeus unum
angelum, Iohannes duos angelos in albis sedentes uisos esse
memorarunt. postremo quod uix enodabile uideatur, Iohannes
scripsit dictum Mariae Magdalenae: noli me tangere;
nondum enim ascendi ad patrem meum; Matthaeus
occurrisse dominum Mariae scripsit Magdalenae et alterae Mariae
et illas accessisse et tenuisse pedes eius et adorasse euidentissima
descriptione digessit.
quomodo ergo soluendum, nisi
quattuor euangelistas de diuersis quattuor putes dixisse
temporibus, ut et personas alias mulierum et alias conicias
uisiones? denique aliae cum unguento prima sabbati ueniunt,
aliae sine unguento uespere sabbati. istarum nomen exprimitur,
illae de Galilaea secutae dominum designantur.
quo loco ne
quem spinosae interpretationis in fine offendat asperitas, ubi
suauia forte praesumta sunt, aestimate iam nos conplendi
sermonis uela summittere, quoniam ad portum uenimus et
nauis, quae cursu concito maria transmeauerit, ubi litori coeperit
adpropinquare, latentia cautium cursu praestringit infracto.
ergo ne tamquam inerti gubernatori in harenis litoris sermo
mihi haereat, tamquam uada caeca legam lentandum iter quam
praecipitandum arbitror, quo minus rimosa nobis fatiscat
oratio.
5, Matth. 28, 2 sq., rob. 201 12 8 loh. 20, 17 10 Matth. 28, 9
15 Marc. 16, 2, Matth. 28, 1 17 Matth. 28, 1, Marc. 16, 2 23 Uerg.
Aen. I 112 24 Uerg. Aen. I 536 25 Uerg. Aen. I 123 PBCL 8 noli... 10 magdalenae
om. PL 10 scripsit mariae r alterae Xx alteri PBCL altera a
13 IIII PL putas X dixissent (nt eras.) P 15 uisiones (i alt.
postea add.) P 17 quo loci EG πΤV que loca P que loco 0 21 consito
P (c 8. s m2) L 22 infracto (c s. u.) P infrat L 24 in uada
PET legam om. PL lentalldum PBL laetandum eet. 25 patescat
P (s. m3 x fatiscat) B (e ex i) eet.
Primum igitur illud spectandum est, quid est quod scriptum
est uespere sabbati quae lucescit in prima sabbati,
resurrexisse dominum. sic enim habes quia uespere sabbati
uenit Maria Magdalene et altera Maria uidere
sepulchrum. et ecce terrae motus factus est
non enim die sabbati - nam siluerunt sabbato secundum
mandatum - sed post sabbati diem nocte utique resurrexit.
denique quae mane uenerunt licet ualde tempore tamen iam
dominum resurrexisse cognouerunt.
sic igitur temperandum
est, ut neque mane dominica, quae est prima post sabbatum
neque sabbato resurrectio facta credatur. nam quomodo triduum
conpletur? non ergo uesperascente die, sed noctis uespere
resurrexit. denique Graecus sero dixit, hoc est
et horam signat in occasu diei et cuiusce rei significat
tarditatem, quomodo si dicas: sero mihi suggestum est, id
est tarde; sero uenit, id est: qui post praestitutum tempus
aduenit. licet mane sequenti die uenerit, sero est tamen, ubi
agendi tempus emensum est. est et sero tempus noctis profundum,
ut si dicas: sero ad lucubrandum surrexi, hoc est:
non uespertino tempore, sed profunda nocte surrexi.
unde et
mulieres ad monumentum accedendi habent facultatem iam
Quaest. euang. 257, 11 21 Matth. 28, 11 PL 2 inde a uespere inc. Fragmentum
Lucense (JI) 3 quia om. M 4 altera] alia M6 in die
PBL et (in eras.) 0 in die Msabbati X sabbatú ΕγΤ die sabbato G
7 dies P (-em m3) L noctS JI 8 uerunt M tempore tamen iam
dnnl PB et (tempore) L tempore iam
dum(om. tamen) M 9 ante cognouerllnt add. dumB
cognouerant C 12 uespere noctis M13 dixit sero T sermo dixit X
et m2 T BM wTa G wTE ΕγΤ tote P tote L
14 hora X hora GM significat C occasum X occassum M cuiusque
G huiusce αFOV 16 qui del. Maurini 17 aduenerit M
18 emissum LX est est aCMx est ei X est PBL sero om. X
19 post lucubrandum add. e M (sed rursusdel. m1) surrexi P m1
αΒϰ surrexit cet.
21 habe facultatem M
amplius, quod usu uenit somno excitis. postremo etiam
principes sacerdotum congregati cum senioribus nocte id
factum esse confirmant dicentes custodibus: dicite quia
discipuli eius nocte uenerunt et furati sunt eum
nobis dormientibus. ex tempore enim, quod a custodibus
conpererunt, argumentum fraudis arripiunt. nam et Iohannes
mane, cum adhuc tenebrae essent, Mariam Magdalenam
ad se et ad Petrum uenisse significat et tamen ignaram factae
resurrectionis inducit; nam utique, si aduesperescente die
facta esset statim potuit innotescere.
:
Mane est et adhuc Petrus nescit, nescit Iohannes. numquid
patiebatur dominus diutius torqueri discipulos suae mortis
incerto, ad quos statim angelus, statim dominus gestae rei
nuntias mulieres destinauit? et ut scias nocte factum, mulieres
aliae nesciunt, aliae sciunt. sciunt quae obseruarunt noctibus
et diebus, nesciunt quae recesserunt. nescit una Magdalena Maria
secundum Iohannem, scit altera Maria Magdalena secundum
Matthaeum; nam eadem et ante scire et postea nescire non
potuit. ergo si plures Mariae, plures fortasse etiam Magdalenae,
5, loh. 20, 14 17 loh. 20, 14 18 Matth. 28, 9 20 Euseb. Quaest.
euang. 261, 3 (300, 37) 1 ipse M cuatodientea X 2 somnu ̄ M excitcs X 8 congrecati
M 4 esse] id ee M 6 quo M 7 conperent M rep(p)ererunt
X et om. ΡγLM Iohannes] et nobis M 8 tenebra (-ae m2) P
magdalene M 9 ad om. PB signicat jI ignorans M
10 aduesperescente PX (a 8. e tert. m3 PV, m2 eet.
(cf. p. 353, 7) aduesperascenteM 11 esset] est si M 12 adhuc
petrum nescit iohannes M 18 diacipulos] apostoli M mentis M
14 quod M statim alt. om. M gesta M 15 et om. PL factu M
aliae mulieres MX 16 nesciunt... sciunt] sciunt... nesciunt (sed ne
add. m2) PL obseruabant X obserua (sic) M 17 ct om. X receDserunt
M magdalena (..ne CXx maria magdalena cet.
18 secundum s. u. m3 P, m2 L scit] nescit PBL magdalene PLx.
-ne a 19 et eadem ETM antea PLM tanta FOY tante (t pr.
eras.) n 20 magdalene M
cum illud personae nomen sit, hoc locorum.
denique alteram
esse cognosce. illa admittitur pedes tenere domini, tangere
dominum ista prohibetur; illa angelum uidere meruit, haec
primo quod uenit, neminem uidit; illa discipulis dominum
resurrexisse nuntiauit, ista raptum esse significat; illa gaudet,
haec plorat; illi in gloria sua iam Christus occurrit, haec
adhuc mortuum quaerit; illa dominum uidit et credidit, haec
non potuit agnoscere, cum uideret; illa fideli adorabat in
spiritu, haec dubio maestificabatur adfectu.
Merito nimirum prohibetur tangere dominum; non enim
corporali tactu Christum, sed fide tangimus. nondum enim
inquit ascendi ad patrem meum, hoc est nondum tibi
ascendi, quae uiuentem cum mortuis quaeris, et ideo ad
fortiores mittitur, quorum credere discat exemplo, ut illi
resurrectionem em praedicent.
sicut enim in principio mulier auctor
culpae uiro fuit, uir exsecutor erroris, ita nunc quae mortem
prior gustauerat resurrectionem prior uidit culpae ordine
remedio prior. et ne perpetui reatus aput uiros obprobrium
sustineret, quae culpam uiro transfuderat, transfudit et gratiam
ueterisque lapsus conpensat aerumnam resurrectionis indicio.
per os mulieris mors ante processerat, per os mulieris uita
4 Matth. 28, 8, loh. 20, 2. 13. 15 5 Matth. 28, 8, lob. 20, 11 7 Matth.
28, 9, loh. 20, 13 et 15 8 sq. Matth. 28, 9, lob. 20, 14 sq. 10 Euseb.
Qnaest. euang. 301, 9 11 loh. 20, 17 13 cf. lob. 20, i3 14 loh.
20, 2 et 8 21 Eccli. 25, 24, 27, 83 M dni tenere
M promeruit PL 4 quod] quando P m3 E m2 cum X (in
ras. V) 5 nnntiabit M 6 gloriam suam M (iam om.) 9 haec quia\'
(quia 8. u. m3) P dubium testificabitur M 11 tangimus Μχ. et
(corr. m1) P tangamus cet. 12 ascendi inquit PBLX meum om.
14 discat] cogat P (-tur m3) L exemplum M 15 enim om. PBLX
in om. M 16 uiro culpae y. exequendi X exequendo M 17 prior
alt] prius C prorsus PL uiro prior B fuisse prior G post ordine add.
et E m2 18 prior remedio EM remedio priore P areatus M
19 sustinerit M 20 ueterosque lapsos M 21 praecesserat
MO m1
reparatur.
sed quia constantia ad praedicandum inferior, sexus
ad exsequendum infirmior, uiris euangelizandi mandatur officium.
nam sicut mulierum per legum non solum culpa soluitur,
sed etiam multiplicatur gratia, ut pluribus suadeat quae
unum ante deceperat, ita et uir, qui temere ante crediderat,
faeneratum munus recuperare debuit, ut qui sibi ipse fuerat
ad credendum lubricus, fieret aliis ad praedicandum idoneus.
sed aduertamus ipsa uerba mandati: noli me tangere;
nondum enim ascendi ad patrem. uade autem ad
fratres meos et dic eis: ascendo ad patrem meum
et ad patrem uestrum, deum meum et deum uestrum.
quomodo non ascenderas, domine Iesu? quemadmodum aberas,
qui in manus patris conmendaueras spiritum? aut quando
abesse potes, qui semper in patre ea, cum patre semper?
denique ipse dixisti: si descendero in infernum, tu
ades: si sumsero pinnas meas ante lucem et habitem
in extremo maris, etenim illo manus tua
deducet me. aut quomodo ascendis, qui ubique semper es?
Descendisti quidem filius hominis nec patri, cum descenderes,
afuisti, sed descendisti nobis, ut te oculis ac mentibus
15 Ps. 138, 8-10 ΕγΤ post praedicandum ins. necessaria Maurini
2 oirls (s, 8. u. m3) P ad euangelizandi ΕϒΤ ad enangelizandum MG
euangelizandum X mandauit X 3 mulierum (is 8. um m3) P
mulierem X culpas uertitur X culpam soluitur M 4 gratiam M
5 id (m3 a. ita) P 6 ipsi aC ipse ante fuerat F
ante 0 7 Inbricum M 9 necdum X patrem meum BLX ad
alt. om. CLMX 11 et ad deum X 12 ascendas X ascenderat M
(corr. m1) 13 qui] quae M manibus X commendaberat M
quandoJ quomodo X 14 antė cum add. et P (s. u. m3) α.0 semper
es X 15 tu om. aOM 16 sumero M pinnas P m1
m3 cet. 17 illo] illuc MX 18 deducit M ascendis] ascendens T
ascendens abesse potes rE abesse potes (ascendens 8. u. m2) G 19 in
verba deacendisti desinit B discenderis
(b 8. u. m2) EG π defuisti PLM
te sequeremur mentibus, quem oculis uidere non possumus.
ascendisti apostolis, quibus dixisti: qui me uidit uidit
et patrem. denique Iohannes ubi te quaereret sciuit. aput
patrem quaesiuit et repperit et ideo ait: et uerbum erat
aput deum. ascendisti et Paulo, qui non contentus solus te
sequi nos quoque docuit quemadmodum te sequamur et ubi
te repperire possimus dicens: si ergo consurrexistis
cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi
est ad dexteram dei sedens. et ne oculorum magis
hoc quam animorum putaremus officium, addidit: quae
sursum sunt sapite, non quae super terram.
ergo
non supra terram nec in terra nec secundum carnem te quaerere
debemus, si uolumus inuenire; nunc enim secundum
carnem iam non nouimus Christum. denique Stephanus
non supra terram quaesiuit, qui stantem te ad dexteram dei
uidit, Maria autem, quae quaerebat in terra, tangere non
potuit. Stephanus tetigit, quia quaesiuit in caelo, Stephanus
inter Iudaeos uidit absentem, Maria inter angelos non uidit
praesentem. sed quare non potuerit illa tangere, euangelista
ipse nos docuit dicens, quia cum te uideret, nesciebat quia
tu es. sic enim habes: conuersa est retrorsum et uidit
I esum stantem et non sciebat quia Iesus est.
14 II Cor. 5, 16 (cr. de spiro 8. III, 122) 15 Act. 7, 55 sq. 17 loh.
20, 17 22 Iob. 20, 14 (sic) M et om. C π ascende X ai ascendisti a
2 sequamur Μχ (mentibus te s. ET) quae M poasimus X
3 uidet (e ex i m2) bis EO 5 et tert. om. M 6 apud 8. u. m3 P, om. 11
ascendisti om. PL 8 te om. MP consurrexeritis (istis m3 8. eritis) P
consurrexistis L cum resurrexistis aX 10 dei patris ET 11 hoc om.
FO, ante magis transp. M 12 sunt om. X sapete M non] et non
neque FOY supra P 13 terra] terram M te.... (15) carnem om. M
quaerere] sequere X (sequi V) 15 non om. αМ 17 quae om. P (in
quo quia s. u. m3) L, in M 4 litt. ras. 18 stefanuB (bis) P (in M
modo f modo ph scriptum) qui PL q; a caelum M 20 illa om. M
21 uiderit M 22 est om. M 23 nesciebat FFOVT
qui uidet tangit.
Itaque quid intersit inter illam et hanc Mariam, scriptura
distinguit. illa occurrit, ut Iesum uideat, haec retrorsum
conuertitur; illa salutatur, haec redarguitur. denique sic habes:
dicit e i Iesus: mulier. quae non credit mulier est et
adhuc corporei sexus appellatione signatur; nam quae credit
occurrit in uirum perfectum, in mensuram aetatis
plenitudinis Christi carens iam nomine saeculi, corporis
sexu, lubrico iuuentutis. multiloquio senectutis. dicit ergo
Iesus: mulier, quid ploras? quasi dicat: non lacrimas
deus nudas, sed fidem exigit. bonae lacrimae, si Christum
agnoscas. quem quaeris? inquit; molimina enim dominus
sera condemnat. sed bene addidit quem, non quo iste
dubitet quem requirat, sed quia illa quem quaerat ignorat;
non enim Christum quaerit, quem putat raptum. adest Christus,
quemadmodum quaeritur? nescitur ergo qui quaeritur, quando
non agnoscitur, cum uidetur.
denique Christum uidebat et
hortulanum putabat: sic enim habes: illa existimans quia
hortulanus est dixit ei: domine, si tu sustulisti
eum, dicito mihi, ubi posuisti eum, et ego
20,15 8 Ephes. 4, 13 11 et 13 Ioh. 20, 15 19 Iob. 20,.15 et y del.) P poterat αΕγΜΤΧ 2 uidit P (-et m3)
L Μπ 4 rursum PL 5 redarguetur X 7 corporeis P (s eras.) L
credat (i 8. a m3) P 11 pluras M 12 nudas ds X fides M
13 dns sero P (8. m3 x dni sermo t dominicus sermo) L sera dns Cj
14 quemJ sed G que M quem quaeris aC quod P m2 cum P ml L
15 quaerit M ignorat (e 8. a m3) P 16 xps M quem putat
hortulanum (hoc m2 in spatio 6 fere litt.) quaeadmodum quaeritur (nescitur
m3 s. quaeritur) P (in marg. contra putat m2 haec adscripsit:
hic 5 potui excertare); quem putat quemadmodum quaeritur nescitur L
quem putat raptus M 18 eognuscitur P cognoscitur L uidebitnr
(a 8. bi) P 19 hab (sic) M estimaDs PL 20 est P ml aLX esset P
m3 BCX ee M tulisti GM et om. PL eum
tollam r.
etsi hortulanum putauit, tamen dei filium designauit; etsi
adhuc non credat, tamen adfectat ut credat; ipse enim corpus
tulit qui suscitauit. ergo ueniabilis error mulieris, quae
licet dubitare non debuit Christi corpus per gloriam resurrectionis
adsumtum, doceri tamen gestit a Christo. et fidem
suam iam deuota promittit, ut et ipsa illud iam tollat e
terris et ad dexteram dei quaerat.
denique post haec uerba
non mulier, sed Maria iam uocatur; aliud est enim conmune
uulgi nomen, aliud speciale personae Christum sequentis. et
ad discipulos, licet nondum arbitra plenae fidei, tamen nuntia
destinatur. prohibetur autem tangere, quia nondum inhabitare
in Christo corporaliter plenitudinem diuinitatis sicut Paulus
acceperat, nondum euacuauerat lubricum saeculi, carnis
nondum uitam uixerat Christi. denique ista nec
adorat dominum nec pedes tenet, sicut illa Maria, in qua
utique non tam obsequium corporale quam plenae fidei designatur
affectus, quod Christum et hominem et deum credat;
deus est enim qui adoratur, homo est qui tenetur.
Non igitur tangi dominus fastidit a femina, cuius et Maria
pedes unxit unguento, nec tactum dedignatur, sed profectum
docet, quia non omnes Christum possunt tangere resurgentem,
quem tetigerunt in hac uita et corpore conmorantem. qui uult
9 et 11, Matth. 28, 9 20 Luc. 7, 38, lob. 12, 3 M 2 tamen] tamquam M filius M 3 adfectatur
GM 4 suscepit P (e m2 ex i) L ueniabilia P (s m3 a. a alt.) L
5 per om. M 6 docesit (sic) M gestitate ipm X 7 deuota
detota M illii aM (in quo iam illu) e] de aC et M 9 iam
ante maria X, om. X 10 nomine M sequentes P (-is corr.) L
11 discipulis M plena αCM 12 proibui M habitare PLMX
13 paulos (v a. Q m2) P 14 acciperet P (-erat m3) L sclm M
15 uitam (m add. m2) P uita CGMX ista] stat PL 16 adora M
aicut αΜχ et sicut cet. (et exp. Ρπ, eras. V) _quam P (m del.) L
quibus X (a 8. ibus m2 E) 18 effectus X xpm dm et hominem X
19 est alt.] enim EGT, om. r 20 tangit MX 21 ungentum M
22 surgentem MX 23 qui tetigerit M
Christum tangere sua membra mortificet et resurrecturo similis
induat uiscera misericordiae, non ambigat renuntiare terrenis.
quid est igitur: noli me tangere? noli manum adhibere
maioribus, sed uade ad fratres meos, hoc est ad perfectiores
- quicumque enim fecerit uoluntatem patris mei
qui in caelis est ipse meus et frater et soror et
mater est --, quia resurrectio non facile nisi a perfectioribus
capi potest, fundatioribus huius fidei praerogatiua seruatur,
mulieribus autem docere in ecclesia non permitto;
domi uiros suos interrogent. ad eos ergo mittitur qui
domestici sunt et accepit praescripta mandata.
nec fugit hoc
loco sensisse quosdam ideo Christum noluisse tangi, quia
nondum receperat typum, quem conmendauerat patri, quasi
adhuc eum tangere non deberet.
ascendo ad patrem
uestrum, deum meum et deumuestrum.beue distinxit,
quia mulieri loquebatur; non enim conmunis nobis natura
cum Christo nisi condicionis humanae. illi pater generatione
propria, nobis adoptione uoluntaria; illi per naturam, nobis
per gratiam; illi deus unitate mysterii, nobis potestate caelesti.
dicit aliquis: quomodo ergo Thomas, cum adhuc non crederet,
tetigit tamen Christum? sed ille non de resurrectione domini,
sed de resurrectionis uidetur qualitate dubitasse et tactu suo
debuit me docere, sicut docuit et Paulus: oportet enim
hoc corruptibile induere incorruptionem et hoc
mortale induere inmortalitatem, ut incredulus credat
et cunctator dubitare non possit; facilius enim credimus quod
2, 12 10 I Cor. 14, 35 14 loh. 20, 17 20 lob. 20, 27 23 I
Cor. 15, 53 Maurini 4 minoribus PL 6 et
ante frater om. GM, eras. in F 10 interroget M 11 accipit Y accipiunt
m3 P perscripta M 12 loci aX 13 reciperat spu quae M
14 adhoc (o in ras.) P deberit M 16 mulier PLM mulieribus
17 illa (i m3 8. u.) P 19 caelestis FMO et (a alt. eras.) 1 20 ergo
om. GM, post thomas transp. E (Bed corr. m1) 22 resurrectionis (i
alt. ex e) P sarrectionem M 24 corruptibile hoc ET
clausis omnibus per inuia saepta corporibus Înoffensa conpage
corpus insertum et ideo mirum quomodo se natura corporea
per inpenetrabile corpus infuderit inuisibili aditu uisibili conspectu,
tangi facilis difficilis aestimari.
Denique conturbati discipuli aestimabant se spiritum uidere,
et ideo dominus, ut speciem nobis resurrectionis ostenderet,
palpate inquit et uidete quia spiritus carnem et
ossa non habet, sicut me uidetis habere. non ergo
per incorpoream naturam, sed per resurrectionis corporeae
qualitatem in peruia usu clausa penetrauit. nam quod tangitur
corpus est, quod palpatur corpus est; in corpore autem
resurgimus; seminatur enim corpus animale, surgit
corpus spiritale, sed illud subtilius, hoc crassius, utpote
adhuc terrenae labis qualitate concretum.
nam quomodo non
corpus, in quo manebant insignia uulnerum, uestigia cicatricum,
quae dominus palpanda obtulit? in quo non solum
fidem firmat, sed etiam deuotionem acuit, quod uulnera suscepta
pro nobis caelo inferre maluit, abolere noluit, ut deo
patri nostrae pretia libertatis ostenderet. talem sibi pater ad
dexteram locat tropaea nostrae salutis amplectens, tales illic
martyres nobis cicatricis suae corona monstrauit.
Et quoniam sermo huc noster euasit, consideremus qua
gratia secundum Iohannem crediderint apostoli, qui gauisi
sunt, secundum Lucan quasi increduli redarguantur, ibi spiritum
Quaest. euang. 294, 4 24 Ioh. 20, 20 2.5 Ioh. 20, 22 X (-ta corr. corr.) P corporei aE
ml GMX 4 inuisibili (at 8. u.) P per inuisibilia X 5 tanti X
fagilis M 6 uidere (re 8. u.) P 7 nobis] bonis PL 11 inperuia\'
uulgo, corr. Engelbrecht 13 resurgemus a 14 illos M grassius X
utpotes M 15 non om. F Οπ et (add. m2) m1 aO
non om. M solus M 22 corona ̄ GMX monstrabunt m3 V monstrabit
Maurini 23 noster usque X 24 iohsnnis P (in marg. euanelium) L
25 lucan uero (uero 8. u. m3) P increduli in marg. P redarguantur
C αFLΜπV redarguatur P (corr. m3) G (corr. m1) 0
acceperint sanctum, hic sedere in ciuitate iubeantur, quoadusque
induantur uirtute ex alto. et uidetur mihi quasi apostolus
maiora et altiora tetigisse hic sequentia et humanis
proxima: hic historico usus circuitu, ille conpendio, quia et
de illo dubitari non potest qui testimonium perhibet de his
quibus ipse interfuit, et uerum est testimonium eius.
ab hoc quoque, qui euangelista esse meruit, uel neglegentiae
uel mendacii suspicionem aequum est propulsari. et ideo
utrumque uerum putamus, non sententiarum uarietate nec
personarum diuersitate distinctum. nam etsi in primo Lucas eos
non credidisse dicat, postea tamen credidisse demonstrat. et
si prima consideremus, contraria sunt, si sequentia, certum
eat conuenire. ipsa igitur scripturae uerba consideremus.
Iohannes sic ait: et gauisi sunt discipuli uiso domino.
dicit ergo his iterum:pax uobiscum; sicut misit me
pater, et ego mitto uos. et cum hoc dixisset, insufflauit
his et dixit: accipite spiritum sanctum. quorum
remiseritis peccata, remittuntur his et quorum
retinueritis retenta sunt. Lucas autem dicit: et quomodo
cognouerunt eum in fractione panis. cum
haec autem loquuntur, ipse stetit in medio eorum
et dixit his: pax uobis; ego sum, nolite timere.
conturbati quoque et conterriti existimabant se
m2) P sanctum ante acceperint ΕγΤ, om. C
et (s. u. add. m2) G redire X ciuitateCMX 2 uirtutè
post mihi add. ille ed. Rom. 4 istorieo P (i pr. 8. U. m2) FOV
storico Ln storicho M 7 ab] et ab r et (om. qui) M et ob EG T
8 suspitionem PLMOx. 9 putamus uerum utrumque y 10 principio
FOY Luca M 12 consideret P (-entur m3) L 14 sic
ait iohannes X iobannis F et (-es m3) P, (-es m2) OV 15 eis Or
his (e 8. h) om. M 18 remittentur PLX eis J/
20 eom] dum M fractionê M ante cum add. et M 21 autem
haec M 22 dixit PLO his (e 8. h m2)
X ego sum] et hos X 23 conturbati quoque ΡαCLM conturbati
utique X conturbati uero y contriti M aestimabant PL
quia et hic sero resurrectionis die - nam aduesperescente
iam die qui fuerant ingressi manere cum domino, ubi ille
sese repente subduxit, eadem hora ad discipulos hi duo remeasse
produntur, quando palpandum se obtulit - et secundum Iohannem
sero die illa, una sabbatorum inducitur apparuisse
discipulis et uulnera obtulisse palpanda, ne quid ambiguitatis
adferret, putauimus diligentius requirendum.
uidetur enim
separatim se istis undecim demonstrasse, sicut se Ammaoni et
Cleopae seorsum iam uespere demonstrauerat, et quemadmodum
isti duo ita etiam illi uidentur undecim ad confirmandos
reliquos conuenire potuisse. denique et conturbati sunt,
ut habes secundum Lucan, et ideo aperuit illis sensum,
ut intellegerent ea quae scripta sunt. hunc autem
latius, illum succinctius scripsisse non dubium est. quomodo
enim soli Cephae uisum dicerent, si ab omnibus erat uisus?
sed sicut ex mulieribus Mariae et aliae Mariae Magdalenae
ita ex uiris Petro uisus est primo mane. et Paulus sic ait:
tradidi en im uobis inprimis quia Christus mortuus
est secundum scripturas et quia sepultus est et
quia resurrexit die tertia secundum scripturas et
15, 3-5 X 2 nam om. PL
aduesperescente P ml αΕγΤ aduesperascente L et m3 PV, m2
uesperascente C aduesperascenteantea diё) M ad ueaperc ascendente
X uespera lucescente G 3 iam] autem M qae fuerunt M 4 sese]
se esse X (es expo
5 post quando add. dominus ed. Rom. 6 sero die] & hodie X die
illaM 7 palpandu M ambiciuitatis M 8 se MX, ante separatim
s. u, m3 P, om. eet. 9 et 11 XI P demonstrasset M Ammaoni]
cf. p. 340, 1 et apol. DaN. alt. s. 43 11 etiam & ET et (&
8. u.) y uident FOV 12 et om. MX 13 ut om. PLMX lucan
P ml lucam P m3 cet. eis
16 solus cefae M 17 ex] et M 19 tradidit a (t alt. del.) M nobis]
uel M 21 surrexit MX tertia die PMLX scriptura Εγ TX et
quia C
iuuenem mandantem ut Petro et discipulis dicerent mulieres
quia surrexit dominus.
Petrus ergo uidit solus dominum; deuotio enim parata
semper et promta credebat et ideo studebat frequentiora fidei
signa colligere. alibi cum Iohanne, alibi solus, ubique tamen
inpiger currit, ubique aut solus aut primus, non contentus
uidisse quae uiderat repetit intuenda et quaerendi domini
amore succensus non satiatur uidendo. uidet solus, uidet cum
undecim, uidet cum septuaginta, uidet et quando Thomas
credidit, uidet cum piscaretur, sed non uidisse contentus,
inpatiens desiderii, neglegens captionis, inmemor periculi, non
tamen inmemor reuerentiae, ubi dominum uidit in littore,
ueste se texit serum aestimans si cum ceteris nauigio perueniret.
sic cum in mari dominus ambularet, super undas
maris naturae suae oblitus occurrit, sic cum a ludaeis dominus
teneretur, aduersum turbas gladium solus exseruit, sic et nunc
cum dominus stetisset in littore periculoso conpendio religiosum
maturauit obsequium.
non est igitur dubium credidisse Petrum
et credidisse, quia dilexit, dilexisse, quia credidit. unde et
contristatur, quia et tertio inten-ogatur: amas me is enim
interrogatur, de quo dubitatur, sed dominus non dubitat, qui
interrogabat, non ut disceret, sed ut doceret quem eleuandus
et 7 sq. 15 Mattb. 14, 25 sq. 16 Matth. 26, 51 17 Iob. 21, 4 et 7
21 Ioh. 21, 17 M duxit G
dicit P (didicit m2, 8. x uidit m3) L solum dns M 5 prumpta X
pramta M (eorr. promta) 8 quaerenda X 9 aidentibus FOV uidet
pr. PocCG et (i 8. e) a uidit eet. (uidit eum Εγ T uidit enim a)
uidet alt. ΡαCGL uidit eet. 10 XI P uidet ΡαCG uidit eet.
LXX PL uidet ΡαCGπ uidit eet. et om. M, eras. in a 11 nidet
PCL uidet et aG uidit cet. 12 desidero M 13 dm M 15 mare
ET et (i 8. P m2) j undis PL 17 aduersus aM exercuit
post nunc add. ei MX 18 stens M čpendiu X 21 et om. aC
amas ... interrogatur om. PL 22 dubitabat aC 23 interrogarat a
interrogatur PL interrogat Maurini ut (post sed) ona. P m1 (a. u.
add. m2) M
enim habes: Simon Iohannis, diligis me? utique tu
scis, domine, quia amo te. dicit et Iesus: pasce
agnos meos. bene conscius sui non ad tempus adsumtum,
sed iamdudum deo cognitum Petrus testificatur affectum.
quis est enim alius, qui de se hoc facile profiteri possit? et
ideo quia solus profitetur ex omnibus, omnibus antefertur;
maior enim omnibus caritas.
Illud quoque diligentius intuendum, cur cum dominus
dixerit: diligis me? ille respondit: tu scis, domine,
quia amo t e. in quo uidetur mihi dilectio habere animi
caritatem, amor quendam aestum conceptum corporis ac
mentis ardore, et Petrum opinor non solum animi sed etiam
corporis sui circa dei cultum signare flagrant iam. denique
tertio dominus non iam diligis me? sed amas me? interrogauit
et iam non agnos, ut primo, quodam lacte uesceudos
nec ouiculas, ut secundo, sed oues pascere iubetur perfectiores
ut perfectior gubernaret.
et ideo quasi perfecto in omnibus,
quem caro iam reuocare non posset a gloria passionis, corona
decernitur. cum esses inquit iunior, cingebas te et
ambulabas ubi uolebas; cum autem senueris, extendes
manus tuas et alius te praecinget et ducet
21. 18 post uicarium tramp. M 2 hab M tu] et tn
3 domine om. X dicite (e del.) P 4 ad tempus ad tempus P
(alt. del.) L 5 effectum (a 8. e pr.) M 6 post est add. enim
PCL de se] desset M 7 confitetur M ex omnibus om. G
omnibi M 9 cum dominus] rursum ΕγΤ cum G 10 responderit ed.
Rom. 11 dilectione M habere (ere in ras.) P auimi habere I
12 aestus ΕγΤ 13 ardorem P (m exp.) cet. 14 fraglantiam
Pm1 (flagrantiam Pm3) flagrantia αΟFV 15 interrogabit M
16 et iam] om. 0, enim in ras.) P 18 gubernanter
P (-nator m2) L gubernarit M 19 iam] Ł M posa M ad
gloriam M passiones (-is m3) P 20 esse M 21 extendas (e 8. a
m3) P extende M 22 pcingit MX ducit MX
inbecilla ad usum, sed maturitate uirtutis ad martyrium praeparata;
quae lasciuiam corporalium reprimat uoluptatum nec
indulgeat cupiditatibus, dulcia quaeque declinet, speciosa non
adpetat; caro enim concupiscit aduersum spiritum
et transuersarios tramites gradiendi qua uelit diuersarum sibi
inuenit uoluptatum. bona uero mentis senectus, quae non id
quod suaue corpori, sed quod menti utile putat eligit nec
uoluntario corporis capitur appetitu, sed repugnanti moderamine
quasi inuita reuocatur.
ergo et Petrus etsi paratus erat
animo subire martyrium, tamen ubi periculum aduenit, constantiam
mentis inflexit; capit enim nos suauitate sui caelestis
usus muneris. nam quis martyrium non eligeret, si libenter
mori posset? ergo et Petrus uidetur nolle, sed parat uincere.
et quid mirum si Petrus nolit, cum dominus dicat: pater,
si fieri potest, transfer a me calicem hunc; uerum
tamen non mea uoluntas, sed tua fiat? denique post
temtationem praesumtionis suae Petrus iam non audet
perseuerantiam polliceri, sed quasi ad solacium sui
consortium quaerit alterius.
Tot igitur adducti uirtutis exemplis Petrum credimus nOli
potuisse dubitare. Iohannem quoque credidisse manifestum
20 Ioh. 20, 3 22 Ioh. 21, 7 ; 20, 8 M non tu PL longaęuitaęte P longae uitae X longaeuae
X longinquitate C 2 praeparatę M 4 quoque X 5 aduersus
EтLT 6 trasmites (s pro eras.) P tramitem M gradienti quae
nellet X 8 corporis Y (s eras.) eet. menti FV mentis eet. (sed ...
corporis om. m3 P m2 EY elegit ml PEY eet. nec]
non PL 9 uoluptario CG et P m2 uoluptaria Pm1L repugnandi
C patitur MX adpetitu (u in ras.) Y adpetitus P (s exp.) MFLO
11 martyrio M 13 non] e (e in ras.) nobis (non extra u, m2) P nobis
L eligerint M elegeret Gm1 X elegerit E m2 eligerit E m1
14 possit ErMT Hollet et postea uineeret M (sic saepius) pura M
15 pater] dnê X 17 post est actionem (est expo et a. m3 iactationem) P
potest actionem L 19 pollicere X 21 adductis
uacuum corporis uidit sepulchrum. cur ergo Lucas inducit
fuisse turbatos? primo omnium quia paucorum opinionem
sententia maioris partis includit, deinde quia etsi Petrus de
resurrectione crediderat, turbari tamen potuit, cum uideret
quod se dominus cum corpore et in ea quae uestibulis
obseratis et constructis erant saepta parietibus inprouisus
infunderet. Lucas ergo historice singula prosecutus est; ille
finem spectauit, hic seriem. nam utique dicendo: tunc
aperuit illis sensum, ut intellegerent ea quae
scripta sunt etiam ipse discipulos credidisse profitetur.
Spiritum autem sanctum uel illis undecim quasi perfectioribus
insufflauit et reliquis postea tribuendum esse promittit uel
isdem ibi insufflauit, hic spopondit. nec uidetur esse contrarium,
cum diuisi ones sint gratiarum; alii enim datur sermo
sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem
spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gratia
curationum, alii genera linguarum. ergo aliam insufflauit
ibi operationem, hic aliam pollicetur; ibi enim remittendorum
gratia tributa est peccatorum, quod esse uidetur
augustius, et ideo insufflator a Christo, ut credas spiritum
Christi et credas de deo spiritum; deus enim solus peccata
dimittit. Lucas autem linguarum gratiam describit effusam.
(302. 7 et 3;)) 15 1 Cor. 12, 4. 8-10 19 lob. 20, 23 23 Act. 2, 4 pr. ex e m3) P 2 lacus M
4 sententiam ΜΧχ maiores (-is m3) P 5 poterat X 6 et om. ML πχ
7 constructi erat secta M 8 ergoJ uero X storice M prosecutus
αCΜπχ prosequutus FO et (qu" ex cu) V persecutus PL 9 spectauit
Gelenius eIpectauit libri 10 illi M 11 discipulus a et (corr. m2) GM
12 XI PL 13 et] in X 14 hisdem P spondit MXX uideretur
P (re exp.) L 15 gratiarum sint X alii enim sermo scientiae X
(enim del. G) 17 alteri] alii ed. Rom. alii] alteri X 19 alteram
M 20 gratiam (m exp.) P 21 angustus P (m3 angustius)
angustius V (s. m2 l sugustius) cet. inflsufflatur (ft pro del.) P 22 deoj
dni M solum peccatum M 23 gratia describuit diffusam M discribit
X
remiseritis peccata, remissa erunt. at uero in actibus
apostolorum sic habes: et repleti sunt omnes spiritu
sancto et coeperunt loqui uariis linguis quomodo
spiritus dabat eloqui his.
diuersitas autem uisionum
frequentiam famulantium significat angelorum iuxta quod
dominus ipse promiserat dicens: e t uidebitis angelos
descendentes et ascendentes ad filium hominis.
atque utinam cum euangelii fine noster quoque sermo claudatur!
Cur secundum Matthaeum et Marcum mandat discipulis:
praecedam uos in Galilaeam, ibi me uidebitis,
Lucan uero et Iohannem etiam intra conclaue obtulit se
uidendum? et quidem quod se uidendum frequenter obtulerit
et plus quam quingentis fratribus et Petro et lacobo etiam
apostoli co probauimus testimonio et Lucas in Actibus apostolorum
docuit quod discipulis manifestauerit se uiuere post
passionem suam in multis argumentis apparens his et
disputans deregno dei. ergo quia saepius et diuersis apparuit,
cum in Galilaea quando sit uisus nequaquam praescriptum ac
tempus scriptura signauerit, in Hierusalem quando se
obtulerit, et diem et horam expresserit, timidiores intra conclauia
lob. 20, 12 7 lob. 1, 51 10 Euseb. Quaest. euang. 295, 28 (301, 27)
11 Matth. 26, 32 Marc. 14, 28; cr. Marc. 16, 7 12 lob. 20, 19 15 I
Cor. 15, 5-7 Act. 1, 3 18 loh. 21, 1 21 lob. 20, 19 Euseb.
Quaest. euang. 296, 45
spiritum scm M 5 loqui CF Μχ (Ioqui dabat Y) is MX (eis m2 1t,
illis m2 V) hiis T 6 frequentl M 7 dns extra u. P et om. X
8 ascendentes et discendentes M filius M 9 adqui M finem MX
11 praecedat M 12 Iocan P m1 lucam Pm3 cet. intra] in X conelaue
(con 8. u.) P 14 in fratribus desinit L iamcobo (m eras.) P
etiam J et X 15 apii conprobabimus M testimonium M 16 discipuli
M uidere X 17 in] om. αCΕγΜΤ, a n 18 et cum M (corr.
m2) n 19 pscriptum M 20 significauerit a 21 reuisantur (v 8. a
m2) P uisitantur Εγ T (in quibus conclaue uie.)
reuisantur, fortiores ad montem conuenerint.
denique intra
conclaue ostiis clausis inducit Iohannes discipulos congregatos
propter metum Iudaeorum, quos non undecim Lucas, sed
plures scripsit fuisse. istos autem Matthaeus undecim solos
in Galilaea conuenisse non siluit. denique sic habes: undecim
autem discipuli abierunt in Galilaeam in montem,
ubi constituerat illis Iesus, et uidentes eum adorauerunt,
quidam autem dubitauerunt. quibus docendi
et baptizandi tribuit potestatem. undecim quoque discumbentibus
discipulis et Marcus in fine apparuisse scribit, quando
similiter praedicandi his per totum orbem mandat officium.
unde hoc conuenientius arbitror quod dominus quidem mandauerit
discipulis ut in Galilaea se uiderent, sed illis metu
intra conclaue residentibus primo se obtulisse, postea uero
confirmatis animis undecim illos Galilaeam petisse. uel certe hoc
quoque diligentibus scriptoribus placuisse repperio nihil
obstat, si dicamus pauciores intra conclaue, in monte
conplures fuisse.
16, 14 sqq. (s. u. m3) fortiores P conuenirent P cumuenerint X (conu. corr. Vj
in quP 2 ostiis (i pr. ex e) P ihs M congregaius
M 3 sqq. XI P 4 scripsit om. M matheus hic omissum
m3 s. u. post conuenisse add. in P solus M 5 galileam M 6 in
Galilaeam om. Ρα 7 illis] eis M 9 discumbenti M 10 Marcus] rursus ET
et (in quo et om.) r 11 offio M 12 conuentibus (corr. conuenientibus) T
conuenientibus E (-tius m2) T 13 addiscipulis M mecum tra (sic)
M 14 prior M 16 hoc] hos (n 8. h m3) P diligentibus Erasmus
sicut (s. u. m3) diligentius (orib; s. us m3) P diligentius cet. 17 obsistat
M 18 post fuisse add. circueuotes in multitudine M, amen CET
EXPLICIT EXPOSITUM SCI AMBROSI (-II m3) AD (EPI IN 8. u. m3)
LUCA (-A m2) EUANGELISTA (-A m2) P (in quo 8. EXPOSI legitur
m3 LIBER V. sed deletum); EpI TRACTATUS SCI AMb EPI IN EUAN
LUG aj FINIT LIBER DECIMVS TRACTATVVM SANCTI AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISCOPI IN EVANGELIO SECVNDVM LVCAM
DEO GRATIAS AMEN C; EXPL
DE LIBRO EUANGELII SECUNDUM LUCA CONTEXENS NON
PAUCA ETIA ILLORUM TRIUM M; in ceteris non est subscriptio.